आनन्दाश्रमसंस्कतग्रन्ावलिः ग्रन्थाङ्कः ७ सटीकाद्मशाकरभाध्योपेता

काटकापानपत्‌ ।

---- ----- 9 क ~ - सय मास्टर ओफ्‌ आद्‌ इद्युपपदधारिमिः फर्युसनकाटेजस्थ- संस्टतभ।षाध्ापकेः ' राजव्ाडे ` इत्यप - जनाथशर्मभिः संशोधिता ।

॥ साब

घी, १, इत्युपपदधारमि; ® 7 = ज अ | द्‌ वनाय णद अपद

इत्यतः १¶१यारूयपत्तन श्रामन्‌ ' महदव चिमगार्ज। अपपिटि ' दत्पभिषेष-

महाभागप्रतिष्ठापिते

१ प्र ९ अनन्द म्ञद्रमशख्य

आयसक्षरेधुद्रयित्वा प्र।जखिता

| [9 श ग क म~ ५.)

सप्रषावपङम्नार्त्तिः 1 ाटखवाहनश्र)ञ्दा ` ८५५७ । विस, ६९२,१६५ |

1

( ५९५ सव॑अयेकारा र(लशासनानुसतरिण स्वायत्त दता: ) | ४ ६। ने, छ ~ १ श्रयं सप।देको सपक, (१८९) ।

भशपुस्तफेषठिखपत्रिका ।

| [~ + ५ + + ~) ^ कि)

अस्य ग्रन्थस्य संस्करणे ' पहादेव चिपणाजी आपटे ' इत्येतैः प्रगि- तानि यानि युद्रितहस्तरिलिनपुस्तकानि क, ख. इत्यायक्षरेरङ्िगवान्युष- युक्तानि तेषु- कृ” इतिपन्ञितं परस्तकम्‌--ककिकात।यां ‹ विन्छाओयिका इण्डिका ' इवि ग्रन्थावरयां बरुद्रिते के वे° श्रा० सं बा. श्ास्री देव हइरयेतषापधिक।रिभ्षोऽपिगतप्‌ । ई८॥ इतिस्तितम्‌--इन्दुरवास्िभ्थां क्िवडलोत्पन्नाभ्यां भाङसाहैव बाठ।साहेव इत्येताभ्यपािगतम्‌ । (ग "घः इतितन्लिते द्वे--रावसराहेव विचुरङ़र ह्ये षषोऽपिगते । (इ (च इतिपत्तिते द्वे- -पुण्यनगरव।सिम्यः श्रीगु रपह रान इतपेवैर्षाऽ- धिगते। (छः इतिसन्ञितम्‌--म।ऊ मादेव नगरकर हरये त भ्षोऽधि तम्‌ । (ज हतिसंक्ितम्‌--के।रह।पुरवासिभ्यः धीगुरुप्ारान इत्येते.

भ्योऽधिगतम्‌ । (॥ हतिसं्ञितम्‌-- काश्यां युद्धिनं रा० र।० आपटे हत्येतेभ्याऽ भिगतम्‌ । (ज्‌ दातिसंत्ञितम्‌--बटोदरनिवासिभ्वः ‹ कृष्णराव भीपाक्ंकर ! इस्येतेभ्योऽधिगतम्‌ । ~, इतित्तन्ञितम्‌--अषटग्रामनिबासिभ्यः ‹ गोदिन्दराव हिपये ' -- इतयेवेभ्योऽधिगवम्‌ ।

"ठ इतिसन्नितम्‌- -क।ठक)पनिषतु । गोपाङेन्द्रयतीन्वरर्ट।कायुतभा- ष्य। पेता । नागपुरनिबासनां श्रीयुवानां राण्रा° ‹ अप्पासाहव बुटी ' इत्येतेषाम्‌ ।

एतेषु ‹ फ, श. इति दे पुस्तके विहायेतराणि सवोणि हस्ताकेखिता-

न्येव | ‹ क्ष, › श्यस्य भुद्रणकाकः संवत्‌ १९३० {ति बतेते। ८ क, इत्यस्य गङितमुखपृष्ठत्वात्कालो न ज्ञायते तु तदःधुनिकृमे । ^ ङः

५८ इदं तु तत्स्वामिस्काशाच्छाधनकालादुष्व प्राक्तमतस्तदानन्दाश्रमस्थैरेव पण्डितैः समीक्ष्य तत्पाठन्तराणे स्वीकृतानि ।

[ २ |

एति सद्धितं शे १६५७ मुवनापसंवत्सरे छिग्वितम्‌ । "ज. ' इर्यस्य कखन. काकः संवत्‌ १८७८ इति वतते । इनराणि स्बाणि शकविहीनान्यंब ।

पतेषां साम्यमेदाभ्यां क, ख,ज' (ग, घ) च) (डम) क्ल, ज, ट) इति च अयो वगा भवन्ति| प्रथमो वगः कलिकातास्थानीय इत्वभिहितः। अन्तिमः काश्चीस्थानीय। | मध्यमस्य स्थानोदधेखाभावान्नामकरणं कतं न छ्वक्यते । त्रिषु बगेषु “घ, न) ञ्ज, ज, इति श्ुद्धन्युपरन्धानि । इतरा- ण्यतीबाह्द्धान्यविश्वसनीयानि च । पाठमेदे शुद्धानां यत्रकपत्य॑ स पाठ, स्चीकरत एव । वेमत्ये तु वरीयस्त्वं८घ) घ › इत्येताभ्यां दत्तम्‌ । एवया. विसंवादे यत्र वहूनां पक्षपातः स गृहीतः। तेन प्राजशो !ग घ, डच, ्ञ, ज, ट " इत्येतेषां साहचर्य टृष्म्‌ । सवेथा श्चंकराचायकृतमाष्यस्याक्षरश्चः प्रत्युपस्थापने यत्नः कृतः स कफियवांऽग्ेन सफरीभूत इति न निश्चीयते ।

। छ › पुस्तके काटकोपानिषन्मृरमेव वतेते । “ग, घ, च पुस्तकेषु भाष्य- मेव । इतराणि समृखानिं समाष्याणि दीकायुक्तानि च ख, च, जन, पुस्व- कान्यानन्दज्ञानटृवर्दीकायक्ताने ‹ स्र, ज, ट ' हत्येतानि च गोपङेन्दरयाति- कृतदीकासहितानि भवन्ति । आनन्दज्ञानकरवविवरणस्य कारयाद्रोपाले- द्रयतिंभा तस्येव विस्तर कृत इति तत्र तत्र ठीकासाम्बाद्धाति। अधु. निक्रमुद्रणे दे अपि टीकै अथसोरभ्याय समावेरिते । पाटन्तराणि प्रतिपूष्ठ- मरे प्रकाशितानि ।

वैजनाथ काशीनाथ राजबाड, चतुथाटरत्तिपरस्ताविका ।

द्वितीयावृत्तावस्यमुपनिषदथपर्दाटिनकतेणामभसीरम्यसंपाद्नाय तत्र॒ तत्र माप्य एवावतरणिकाया अग्रनो मृं समवेशितम्‌ । अथ च पूववुत्तो यद्यत्र यत्न शोधनकर णनियुक्तजनानामनवधानतया स्वलितम,पीत्तद्प्यत्र संशोध्य संस्कृतामिति विदद्धिर- भ्युहर्नापम्‌ । तथा प्रतिमन्तरविमागायप्रतीकवणानुक्रमोऽप्यन्न संगृह्य मृद्धितः । इत्य- मत्यस्पपुचिकया प्रस्ताविका | युष्मदीयः

पटे इ्युपाहवो नाराय णतनूजो हरिश्वमी।

काठके पनिषदन्तगेतमन्त्रपतीकानां वर्णानुक्रमणिका

[9 वा, क प क अ ^ प 0 स, प

|.

१ 8 1 = न्व जक --क-- -+-9 क १ 2 मि ` +

श्त्रप्ताक्ानि अ? बशर अ,

प्रिययेको भूवनम्‌२ २ ९ ९९ |उात्तटत जाग्रत

मङ्ुनुमात्रः परुषः २ १ १ ११००० # }}

} 2)*** 2) मजीयेताममृानाप्‌ १ पगोरणीयान्पहनः १ नुप यथा पूर्व १ रन्यच्छरयोऽन्यत्‌ १२ अन्यत्र धमाद्न्यत्र १ र पररण्यानिरहितः... २ १ अविश्यायापन्तर...१ २ ध

#

८4

=> ^) ० €^)

भ्रग्यक्तात्त॒ परा ....र अश्चब्दपस्पशभ.... १ अरीर४ 9्रीरेषु १

प

१२ १३ १७ २८ ०

१५ २२

अस्वारयेया१र०३य्यः२३ १३ अस्य विस्रंपमानस्य२ २ ४

अ

आस्पा>५ रथिनम्‌ १३

भन्ञापरतीक्षे सगत९१ १

असीन दूरं व्रजति २ १,

र ८

२१

हन्दरिय।णां पृथग्भव्म्‌र२ ३६

[द्रयानि हयानाहुः१ २ न्द्ियेभ्यः प्रं मनः२ ३ न्द्ियभ्यः पराः १३

1 9

१०

पृ, पन््रप्रताकानि अन व°

वा (वि अ क वि (+ (स श य

ब्र

पू,

+ १३ १४ ७३ ८९ उशन्ह वं वाजध्रवसः१ १ १ 8

९०

ॐ.

१२४ उर्वैमृलोऽवाक्शाखः२ ३ १ १०७

२८ अध्वर प्राणद्ठुश्नयतिर२ २ ३ ९५

५२ , >, १० ऋत [पवन्त सुकृत १३ १ ५८ ०. 1 ४६ पका वश्च। सवेता २ १२ १०२ ८ ६ एतच्छरत्वा सपार्‌° १२ १३ ४५ २५ ` एतत्तरय॑ं यदि मन्यसे१ १ २४ २५ ११४ ' एत्दारम्बनसश्रष्टम्‌१२ १७ ४८ ७५ ' एतद्धयेबक्षरम्‌... १ २ १६ ४८ ५५ . एष तेऽग्निननिकेतः १ १ १९ २० १२० एष सर्वेषु भूतेषु १२ १२ ७० ९६ ` का.

कापस्याऽऽ पु जगव्‌१ २ ११ ४३ ६१ जा. ११ जानाम्यहुर्शेवधि;१ २१० ४२ ५२ त,

६९ह कुमार^सन्तम्‌११ २ ७ ११३ तदेतदिति न्यन्ते २२ १४ १०५ ६२ । {६९ १७ ११४७ त दुद गूढम्‌... १२ {२ ४४ ६६ ' हां योगमिति पन्यन्ते२ २ ११ ११७

[ह चेदश्रषद्रोदुम्‌२ २३ ४ १११ रिस राग्रायद्बात्ताः११ ९ १२

शिवा क

अ० बृ भ 8,

पर््रप्रताकानि धरिणाचिकेठस्नयम्‌ १ त्रिणाचिकेतद्धिमिः१ १ ट्‌. टूरपरते धिपरीतिे १२ दे वरत्रापि विचै० १ १ 99 9 ०००० 3१ 3) न, न जायते भ्रियत्तेवा१ २ न तत्रसूयां भावि २ १ न नरेणावरण... १ २ न प्राणेन नापनेन२ २ न वित्तेन तपेणीयः१ १ न सदृशे व्षिति २३ न सांपरायः प्रतति०१ २ ना. नाचेकेतमुण- ख्यानम्‌ ... १२ नायमात्मा प्रवचन १ २ नाविरतो दुश्चरितात्‌१ २ नि. नित्यो निस्ानाम्‌ २ २ नेव वाचान मनसा ३ नेषा तर्ेणमतिः १२ प. पराचः कामाननु २ १ पराञ्च खानि व्यतृणत्‌ २ १ पौ. पीतोदका जग्धतृणा १ १

| १}

१८ १९ १७ १८ ४ २३४ २१२ २२ २२ २३ ९८ २९ १५ ९०५ ८ ३८ ५ ९६ २.७ २७ ९ ११५ ७ २६ १६ ७७ ९३ ५५ २४ ५७ १२३ १०३ १२ ११८ ९ १ २ १ १ ५८ २ |=

पन्त्रप्रतीकामि अ० वण म

पु. परमकादशद्रारम्‌ २२ १ प्र. प्रवे बरबीमितद्‌ १ १ १४ व, वहूनामति प्रथमः ११ ५ भ. भयादस्याभ्चिस्तपतिर ३ ३ म. मनसेवेदमाप्षुन्यम्‌ २ १ ११ महतः परमग्यक्तम्‌ १ २३ ११ म, मृत्युपाक्तानाते- केतः २३२ १८ य, य इमपरमम्‌... १२ १७

य इप पथ्वदम्‌ २१ ५ य एष सुप्तेषु जागतिर २ < यच्छद्राङ्पनसी १३ १३ यतश्चोदेति सूयः २१ ९ यथाऽऽदयतया २३ ५ यथा पुरस्ताद्धविता१ १ ११ यथ)दकं दुगे शृषटम्‌२ १ १४ यथोदकं शुद्ध शुद्धम्‌ १ १५ यदा पश्चावतिषठन्ते२ ३ १० यदा सर्व प्रभिच्न्ते२ ३ १५ यदा सर्वे भरघुच्यन्ते२ २ १४ यदिदं किच जग- स्सवेम्‌ यदेवेद्‌ तदमुम

९

२६३ २ ९ ११

११२

११६ १२२ १२१

११०

८७

मन्त्रपरवीकानि अन व० मर यस्तु बिन्नानवान्‌ २३२ 8

१३ १३००० २२ ८ यस्त्वविज्ञानवान्‌ १३ ५ 9? » १९३२ ७ यास्पान्नद्‌ वाच० १ १ यस्य ब्रह्म चक्षत््रप्‌९ २ २५ यः पुवं तपसः... २१ 8 यः सेतुराजानानम्‌१ ३ र या. या प्राणन समवति २१ ७ ये. येन रूप रसम्‌...२१ ३ येयं पेते विचिकित्सा१ १ ९० येयेकामादुरेभाः ११ २५ य, यानिमन्ये प्रपद्यन्ते २२ ७ रो. छोकादिम्रेम्‌ ११ १५ व्‌.

धायुेयेको भुवनम्‌ २२ १० १०१

वि्नानसारथेयस्त॒ १३ ९ चेश्वानरः मविश्चति ११ ७ श.

| ३ |

पृ० | पर्बपरतीकानिं अण ६४ | शतायुषः पुत्रपात्रान्‌ ११ ६५ | शान्तसकर्पः सु-

६३ पना ६४

२९ | श्रवणायापि बहुभिः १२

५७ | श्रेयश्च प्रेयश्च

व्‌9

११

श्‌

१२

८५ | श्वोभावा पत्यस्य १९१

६०

( (ष

११

सत्वप्रियानमिियसूपा १ २

८२ |सर्वं वेदा यत्पदम्‌ १२

| २१ | सह्‌ नाववतु

६५

२६३ ९५ |स होवाच पितरम्‌, २१ ९८ क सूया यथा सवलोक २२ र्व,

स्वप्रान्तं जागर्ति २९१ स्वर्गे रोके न भयष्‌१ १ ह्‌.

११ |दभ्सः शुचषद्रसुः २२

हन्त त इद भवम

रतं चैका च हदयस्य १ ३ १६ १२३ | हन्ता चेन्मन्यते

समाप्ता चेयं मन्जप्रतीकवणानुक्रमणी

[क क व 1. क क 8

२२ १२

प्र २२

१२ २ १५ १९ .

१९

पृज २४

ॐ हत्सहह्मणे नमः |

क क

आनन्दगिरिगोपटयतीन्रविरवितदी काद्रयसंवलितिन श्रीमच्छांकरभ।ष्पेण समेता

क = (द काटकषपानवत्‌ |

५ (+>, ९ ®. 9 ॐ सह नाविति शानिः । ॐ नम्रो भगवतं तैषस्वताय मृत्यवे ब्रह्मविधाचाशोय नचिकेतसे च॑।

[0०011

आ० टी०-पमोधमोधपसष्ट कथकारणवर्जितम्‌ ॥ काल रिमिरविच्छिन्न ब्रह्म यत्तनमाम्यहम्‌ ॥ १ ॥

थः साक्तात्कृतपरमानन्दो यावदधिकारं याम्ये पदे वनेमानोऽकतृत्रह्मौसमतानुमव-

बठतो भूतथातन निमित्तदु षैरटिषस्वेमाव माचा वाप्रदानेन परबह्मालीक्यविधामुष-

दिदेश यमे चोषदिदेश्च ताभ्यां नण्कवैनाचायमक्तेविदापराप्त्यङ्गत्वं दशयति

ॐ नपा भगवते वेवस्वतायेति ।

गोऽ ई०-बरह्माद्वये परानन्दं धमारीन।मगोचरम्‌ । | कायेकारणनिमेक्तं रिषं परमुपास्महे ॥ १ ॥ नत्वा देवमुमाजानिं स्मृत्वा गुहपदाम्बुजम्‌ | ध्यात्वा गौरीमहं कुर कठ भाष्धविमेचनम्‌ ॥ २ ॥ क्त माप्यमतिगम्भीरं क चाहं मन्दनुद्धगः । तथाऽपि गुरुवसोणां पादसप्मृतितो यते । ६ ॥ भगवान्माष्यकारो यमनविकेतःसेगदरूपेण प्रदत्तः कठवहन्यापिखूयापुश्चिकरपि- तस्य माषप्यभ्य निरत्तप्रचन्गमनादप्रयोजनाय नक्व्िचाथनतिरतणे मङ्गटमा चर्‌- तना यमं नमरकरोति-- नम इवि । मृत्यवे नम इत्यन्वयः । ननु न यमो नमक्कारथो मारथरतति मृत्युरिति व्युतवया भूतयातनारिकपूतन दोषप्वातिवृष्ो ह्याचा नम मवतीप्या्ञङ्कचाऽऽह-भगवत इति । उत्वं च भिना च मृतानामागं त गातिम्‌ | वेति मरिद्यामविधं च स वार्थ भगवानि|ती| तिस्ययमः करतराङृतन्रह्य्रोऽपि यावद्‌. धि या२५ पदे वतमानः प्रारन्धमतिवाहयन्नकपगह्यात्मतानुभवनर्तो मूतयातन।दि-

= ~~ भ~ भको ~ भ

१ सरद. ठ, न्ति।शनोमित्रः शं वरण इति शन्तिः! ॐ। ९ ष. ङ शमोवे"।

२ ीकादयसमभतर्वाकरमाष्यपिता- [अध्या ° शवहटी०१]

द्‌पैरषि्स््रमाव इति यक्तं तस्य॒ नमस्कायैत्वमिति भावः । तस्य हिरण्यगमात्मक- सयप्रमवत्मेन महत्वं दश्ंयति-- वेव स्वताय।ति । वरिवग्वतोऽत्पत्यं पुमाम्वेवस्वत- स्तस्मै वेव,वताय भगवते ब्र ह्यविद्य।चायौय मृत्यवे नम इत्यन्वयः | एव यमनं कृत्वा वरप्रद्‌नेन यस्मै यमो नाचकेतपे ब्रह्मविद्यां "ह यस्माच ब्रह्मतया छोके प्द्धिगता ते नमस्कराति-- नायिकेतस्त इति । नम हति सनन्धः। चकाये मङ्गख्द्रयप्तमुचय-

हरा भक्तेविद्याप्राप्त्यङ्कत्वपुचकः |

> ० जानक -ककष्ककिकि-->~> - =---~==------- ~र

का ५

अथ काठक्रोपनषदट्रह्धीनां सख।येप्रवाधनयपरदभ्रन्था दृत्तिर।रभ्यते। सदेध(त।विश्चरणगतयब साद नायस्योपनिपृवेस्य किषप्पत्ययान्तस्य रूपमुपने- षादेति । उपनिषच्छन्दन च व्ावचिरुषास्ितग्रन्यप्रात्पःद्देद्यवस्तुविषया विध्यते । केन पूनरयंयागेनोपनि षच्छ्रेन चिद्योाच्यत इत्युच्यते । य मुपु- पवो दृशा्यश्रविकमिष यवितृष्णा; स>३ उपनिच्छंन्द्व।च्यां वक्ष्यमाणकक्षणां विधघ्रुपप्ोपगम्य तनिष्ठव्या निश्चयन शलयः? पषामवेधादेः सप्तार बीजस्य वरिश्रणा।द्धसनादरूनाशनादिर्षननायेय गेन िद्योपनिषदिस्युच्यते । तथा च वक््याति-.* निचाय्य वं मृत्यप्रुखालसमुच्यते › इति।

अ!० दा०~-अथशःद्‌। मद्राः । चेक १त्‌ प्राजानीते-क'ठकृति | नन निषदं वृत्तिना ऽऽरठ्धठ्ा ५।गन। का मकटुमितचेनसामुपागिषच्चर बणात्पराडम्‌ वत्वा द्वि रेष्टस्पा- धिङरिगो दुनूपत्गाह्न्यस्य च सत्यस्य कम्प एव निवृत्तरगनिषज्ञनपविद्याया निष्प्रयो . जनत्वाज्ञीवस्य च सग रब्रह्मातम॑तायाः प्रतिपा यतुमश्करत्वन निर्िषयत्वाश्वत्याश- ङ्यो .निष्च्छलदनिकेचनेन विद्याया विशष्टापिक्ाीदिमक्छप्रदश्ेनेन तजनकस्य ग्रन्थ स्यापि विरिशिका शरिमस्वेन व्यारूपयत्वं दशयित प्रथममुपनिषच्छन्द्‌स्इरूप दधि ताव दाह-उपानपृथैस्येति । बरस्ममियायाएपनिष व्छठृस्यापनिषद्‌ मो बरूहीत्पादिप्रयोगदशैन- द्धा त्वेथमाह-उपानेषच्छन्देनेति । क्टप्राव 4वश्र८५व प्रयागपतमवे समुदा -शक्ति- हपनिषच्छब्द्‌स्य न कल्पनी तमाह -केन पृनारेति । षद वि शरणगत्यवप्तादनेषिति धात म्रशरणमभमादाय य।गवृत्तिमाट्‌ -उच्यत इति । विषयेषु क्ष्प्णुत्वदिदोषदशै- नाद्विरक्ताः केचन मुमृक्षवः प्रसिद्धा न स भगदशाः कामुका एवेति च्छन्देन प्र्ि- द्ावद्यातकेन कथय । अ.नुश्रविकाः शाब्दप्रतिषन्नाः व" मोगाद्यः । उपसधेति। आचाम पदेश्लाछ्ध्व। यारत्तक्षात्कारं शीखयन्ति सपाधरप्तसा+क्याप्तमावनादि निर-

स्यन्तीध्यथैः ।

>> ~~~“ व्व [0 0 क अ प २ 111

१ज ट सुलनाथबो*।२ग. च, यप्रातबोधनम*। ३ ख. इ. ्वोधनम। ४. न. ठ. 'प्रन्थव* ! ५ इ. दा. ज. ठ. “च्यतेश््रच्यः । ६ इ. च क्ष. अ, युध्राविः। ७ इ. क्ष. भ, दढ, “छब्देन वा । ८ गर च. "छया ।९ ग, ठ. "गाद्विशसनाद्वि' ।

[भध्या० {वही ० १। क।ठकोपानिषत्‌ । ९

गो० टी०- यदय मङ्गछचरणं कृतं तत्परतिजार्नत-- अयेस्याटिना | अथ धाठ्दा मङ्कखाथेः | काठकरोषानषद्रह्ीनां सृन्यनाचकेतःसबादपरिषमापिपयन्ता काट. प१निषत्‌ । तदकदेशा वस्ट्या छता: करष्टतावद मीष्टफचदाः । तासां व॒त्तिम।प्य तद्ध ्षणसत्वादारम्यते प्रक्रम्यत इत्यथः । ननु मतुप्रपश्चादिभिरेव व्वाएयातत्वान्नाऽऽरम्म- णया वृत्तिरित्यत आह--अरपग्रन्येति । अन्पेषां शब्दतो बहःवदथतश्च न्युनत्वा- तेरगताथे भाष्यम्‌ । भ्ण मन्था; शढ्द्‌ा यस्या; सा तथोक्ता | नन्‌ ‹ अत्ता चर्‌ाच. रग्रहणात्‌ † इत्य दे,भरषिकरणेरेव नि्णीताथत्वादपनिषन्न व्याख्ययेत्यत अःह-सख।- याति । स॒खेनानाापेनायस्य वार्यायस्य प्रचोधना्ं सम्यन्ञानाय पदाभज्ञानपुप्रकवा- वेयाथन्ञानायेति यावन्‌ । ननुपनिषद्‌। वत्तिनाऽऽरञ्धग्याऽयिकारिप्रयोजनविष थ नन्धा- नामभावात्‌ । तथा हि-प्राणिनां कामक्टषितचेतपामुपानिषच्छवणात्पराडमखत्वेन तिवे- कादिमतोऽधिक्रारणा दटेमत्व।दण्निषद्धेः कतत्वाद्‌।जशिष्ठनीवस्पापसारिनरह्यातम- तायाः प्राणद्‌येदुमशक्यत्वेन तब्रह्मात्मेकंयविषय।भावा३व प्रयोजनमपि न छम्चते भृन्पल्य पयतप्वन [वदा शस्तात्नरतक्रत्वायागात्कम) भरव तनवत्तः सभशच्चात एव्‌ सबन्धो नेत्याशङ्कयाणनिषच्छलञ्दनिवेचनेन गदाया त्रिराष्टाभिक्राय॑दिमचप्रदनेन त॒ञ्जनकंम्रन्थर१।पि विषयाद्धिमस दर यितम।द्‌।वषनिषच्छब्दस्वरूपनिष्पात्तप्रक रं ताव- दाह-उपानपू्रेभ्यति । रिथिीकरणग्रािनाद्गा "कस्य क्िबिति प्रत्ययो ऽन्ते यस्य स तथा | तस्य सदध।तासपपुरस्य निपुरस्य रूप ॒निप्यन्नशब्दस्वूपमुपनिषदित्ययः | एव धुपानपच्छठस्वरूपं [नेरुच्योणनिषदं भो ब्रृहित्यादे ब्रह्ममियायामुषानषच्छब्दप्रयो गवरानादपनत्च्छब्द्‌न्‌ ब्रह्मविद्याच्यत ३त्याह्‌-उपानप्च्छब्दनात | उक्तश्रातेप्र- पराद्धयातकश्चश्षठ्दः । व्याख्याटु मिष्टा म्नन्थ उपनिषद्रपस्तम्य प्रातिषादयमयिकरिणश्च वद्य यद्भन्तु ब्रह्मात्मकंय तद्वषवा यस्याः प्ता तथा | ननूप्निषच्छन्देन भिद्या किं समू दायशकत्याऽभधा क्त उतावयवशकत्या । नाऽऽ; | लोके विद्यायापपनिषच्छब्दस्य प्रयग।भावन समुदायरक्तरवटप्त्वान्कर्प्यायाश्च वद्प्तावयवशकंत्या बाध्यत्वात। न तीयः । यागवत्तेरन्धत्रपि सेमकादति शङ्त-केनेति। अर्भयोगो ऽ१८बन्वस्तेन , कमथ ६वन्वम।दायोपनिषच्छढरन व यो १त त्यथः | उक्तगत्णुन्‌ ८मदायार्ण नाप्य. वयवाथ इ।त मावः । पदृल शरणगत्यवप्त।द्न> ष्विति स्परतेरुपनि९च्छ> रस्यावयद्‌- वृत्ति विद्यायां दर।यप्यामत्यिह-उच्यत्‌ इति । प्रथममपराब्द्र्ष्या्थमाह-य इति। दृष्ट; प्रत्यक्षेण स्तरचन्दनवातेताद्यः शब्दश्रवणमनुगम्था आनध्रविक्राः | ते चते ` विषयाश्च तेम्पः क्षाभष्णुत्वप्तातेशयत्वादिमिहंदुभिरविगत' तुष्णा$इदा। येषां ते तथा- रूपाः सन्तः । इदमुपलक्षण हम।द्‌ः । ममुक्षवो मेक्षच्छवः प्रतिद्धाः । श्रामो दान इत्यादो वक्ष्म,णलक्तणं स्वरूप यस्याः पता तां विद्यामपप्त्ोपगम् प्राप्येत्यर्थः । निश

१. सिद्धत्वेन । द्‌, सच्छेन ।

\ टीकादयसमेत्छांक रभाप्योपेता- [अभ्या ०१ व्डीम्‌६]

ठदाथेमाह-तिष्ठतयोति । तस्यां निष्ठाऽनन्यव्यापारता येषां ते तजिष्ठाम्तेषां मावात- तिष्ठता .वया निश्चयेन फटाञ्दयकत्वनुद्धचा शीकयन्त्यसंताथक्यात्तमावनां निरस्यन्ति साक्षात्कारपयन्तमित्यथेः । धात्वथद्रये सगृह्याऽऽह--तेषापिति । संपारबीज््य कत्‌स्वादिकारणस्य।विद्य।देरादपदेन कामकम। दिपरिग्रहः । विदरणादिल्य्य त्था हयान विश्प्नादिति । रहिथिलीकरणादिन्यथे; । अवसाद्नायेमाह--विनाश्चना- दिति । उक्ताथेमुपहरति-- इत्यनेनेति । उक्त्य श्रुतिं प्रमाणप्ति-तथा चेति |

पूरवोक्तविशेषणान्धुमृून्वा परं ब्रह्म गमयतीति ब्रह्मगपयितृत्वेन यागाद्रह्मविद्यापनिषत्‌ । तथा च वक्ष्यति-- “ब्रह्म प्रा्ठो बिरजोऽभ्‌ .दिए्स्युः इवि । रछोकादि ब्रह्मजज्ञ योऽप्निम्वदरिषयाया विद्याया द्विती यन घरण प्राथ्यमानायाः स्वगेलाकफटपा्निहेतुत्वेन गमभेवासज न्मजर द्यपद्रवहन्द्स्य ठटखकिन्तर्‌ पानःपुन्यन्‌ भवुत्तस्यवित्तादाचतुत्दन्‌ ‰[यरयापादनन धात्वथयोगादभ्रिवेग्राऽप्युपनिषादित्युस्यते । त्था च -बकष्यति-- ^“ स्वगेरोका अगृतत्वं मज>३?› इत्यादि । ननु चोपनिष्च्छ ष्देनाध्येतारा ्रन्थमप्यमिदपन्ति । उपनिषद मधीमहेऽध्यापयाप. इति

च । एव नष दापोऽविच्ादिसंसारहेतुविक्षरणांदेः सदिध।त्वयेस्य ग्रन्य- -मात्रेऽसंमवाद्वियायां च संमवात्‌ । ग्रन्थस्यापि तादर्थ्येन तच्छब्दस्वो- पपत्तेः । ओयुर्वे घृवपित्यादिवत्‌ । तस्माद्िधायां श्ुख्यया इत्योपनि- षच्छष्टो वतेते प्रन्ये दु क्त्ये वि । एवपुपनिपन्निवे चनेनेव विद्रिष्टोऽ- धिकार विद्यार्यामुक्तः । विषयथ बिष्ट उक्तो विद्यायाः परं ब्रह्म प्रत्यगात्मभूनम्‌ । भरयोजनं चास्या उपनिषद्‌ आत्यन्तिकी संसारनिद- -तिग्रह्मपराप्िरक्षणा । संबन्धधेवभूतमरयोजननोक्तः । अता यथोक्ता. धिकारिविषयप्रयजनसंबन्धाया विद्यायाः करतटनरपस्ताप्रकवतपकाञ्च- कत्वेन वि्विष्टापिकारिविषयपयोजनसवन्धा एता बद्धथो भवन्तीति ।

आन्गम -गत्थथमद्‌।याऽऽह्‌-पृ बरी काति । अश्चिविद्यायामप्यवसराद्नमाइणगने- दषच्छरम्दस्य वृत्तिमाह-रकादिरिति । मूरादिलोकानामादिः प्रथमजो ब्रक्षणो जाता ब्रह्मनः स एव जानातीति ज्ञः । मन्थे तु मकत्यत्युपचारणोपनिषच्छब्दप्रयीण इत्यथैः | १ थ. ननूप०।२ ख. °लषन्ति। ३ ग. च. °हेऽघ्यापयामह ई ।४ग.च. नेव । ५. ल. °णदेधोात्व* । ग, ध, च. ^णात्सदेषोत्व" 1 ६ क. ख. ज, "तु भक्षये ग, › क्ष.ल.र,

तु. भाक्त इति । ७ ढ. पष. म, ट, शच्छर्दनिवे ८ कृ. ख, ज. याउक्तः। ९8, ज्ष,म, द, °सबन्धप्रयोजनायाः )

[अध्य ° १वष्ठी०१] काठटकोपनिषत्‌। भु

ऽ निषच्छल्दनिवेचनेन सिद्धमयमाह-एषमिर्यादिना । भात्यन्तिकीं निदानेनिवु्या निवृ त्तिर्विवसिता। निदानं चान्ययव्यतिरेकशाद्लनधायभ्यः सं१ार९५।ऽऽत्मेकत्वादिच्ा.। साच न कपणा विनवतेतेऽतो विद्याया, प्रयोजनेन साध्यप्ताधनख्क्षणः स्कन्ध इत्यथः |

8 क ०९

गो० ठी ०-- सदेगेत्ययमादायाऽऽह --पृबोक्तेति । कतैत्वायनधमूक।विध्ां नि- हत्य पूर्बक्तविदाषणान्प्ताधनचतुष्टयसपन्नान्सारयति परन्रह्म गमयतीति व्युत्पस्या ब्रह्मगमरि तुन्वयोगन योगत्संबन्वाद्रह्विद्यो पनिपच्छन्देनोच्यत इत्यथैः । उक्तऽर्थ व्याख्येयश्च तवाक प्रमाणयति-तथा चेति । विद्या ब्रह्म प्राश विगते रजो यस्मात्स विरजाऽनज्ञानश्न्योऽम्‌त्‌ । अत एव काथनिवृत्तिरित्मह-- विमृत्युरिति । मल्योमं , रणोपलक्षितप्तमाराद्विगत इत्यथः । ननु उणचिख्यापितम्रन्धप्रतिगखविद्यो णनिषच्छम्दे नाच्यत इत्युक्तम्‌ । तथात्वेऽधिविद्याप्रकारान।पत्तरित्याशङ्कय सदेरमिविद्यायामव- स।द्नविशरण।धोवादागा गनिषच्छेढदम्य वृत्तिमाह-र।कादि।रिति । द्ेकानमादि प्रथमजा ब्रह्मणा जाते ब्रह्मनः स्र एव जानातीति ज्ञस्तद्धिषयाया अध्निविषयायाः | जर'दीन्यादिषदेन मरणादिप्ग्रहः। वन्दस्य सपहभ्यावसादयितत्वेन धात्वथयागाद्‌. भिवि्याऽप्युणनिषच्छब्देनोच्यत इत्यन्वयः । इतरक्रियाता वैषम्याह--छोकहवर इति । उक्तऽथं वाक्यरपं प्रमाणयति तथा चेति । .स्वगेराका यजभान। अमृतत्वं देवत्वे मजन्ते प्रप्नुवरतीत्यथेः । उपनिषच्छग्दस्य अन्येऽध्यःपकराध्येतृप्रपिद्धि्िं शङ्कत- नन्विति । प्रथमचकार्‌ एवकाराथः क्रियान्वयी | द्वितीयः प्रयेगद्यपमु- चयाथः । उपपादितयोगायैस्य विद्या धामेव समवात्सव तच्छब्देनोच्यत इति णुरेह- ` रत~--नष दाष इत । ज्ञाया हतुमाह-अवद्यात्‌ । गवसकमकरतत्यवम्‌(- दियं; स्रप्तारस्तम्य कत॒त्वाद््हतस्तस्य विंशरण।देरादिपदेन गत्यवप्तादनयग्रेहणं, मवति ननु अन्थे प्रयोगः कथमित्यत ाह-- ग्रन्थस्यापीति । तादध्येनेति । सो$ प्रयोजने यस्य सत॒ तदथस्तस्य मावरम्तारथ्थ तञ्जनकरेवेनेति यावत्‌ | स छब्द उपनिषदति यस्य स॒ तच्छठ्दस्तस्य मावस्तच्छब्दृत्वं तस्यापपत्ते सभवादित्यथ; । तज्जनके तच्छब्दप्रयोगे दृष्टान्तमह-आयुरिपि । गयुष्प्रदे धृत आयुषपद्वदित्यथः | उपहरति तस्मादिति । मन्थे तु भक्त्येति । लक्षणयो १निषच्छ- ढदप्रयोग इत्यथः । उपनिषच्छब्देन सिद्धमर्भमाह-एवमित्यादिना । उपनिशनिङच नमुपनिषच्छडरस्य यागाथकथनं तेन विंहरणावप्ताद्नाथ। दंगभेन विद्याया विकेकादि- शरेषणशिष्टोऽपि भायुक्तो गत्थथानुगमेन मुपषुरशरितत्वपद्रुक्षयप्रत्यगात्ममते पर ब्रह्म विद्याया {रि्टाऽत्तधारणो विषय उक्तोऽप्या विद्यायाः प्रयोजनं चाविचयानिवृ- - तद्वारा स्मारनिवृत्तिरात्यन्तिक्यार्‌ पिताभावस्याविष्ठानात्मकत्वेन = ब्रह्मप्ाषिरक्षणा निवृत्ति; । अथव ब्रहमप्रापस्तद्रुषनिरतिशाधाननप्ापरखक्षणा ज्ञामिकेत्यथः । सबन्धू

& टौकादयसमेतशकरभाष्योपेता- [अध्या ०! वही ° १]

माह-ंबन्धधोति । एवमृतप्रयोजनेन संपतारनिवृ्यादिप्रणेजनेन । संबन्ध उक्तो ज्ञ।न।दीनामिति श्ेषः। अय मावा न हि सर्वा खकः कामादिपरतन्तरप्तद्वदनेक्जनमा- जितपुकृतपरपाकाच्छुद्धसत््वरपा धिकारिणः क्यचिरततमवाह्वन्धस्य च भिथ्यात्वेना- विद्याकस्पितत्वात्कमामर्निवृत्ययागादन्वयन्यतिरे काम्यां शुक्तितस्वन्ञानेनेव रजतभ्रान्ते- म्योयेन शा्नेण च ज्ञानिनेव बन्धनिवृत्तेरत एवाकतेत्रह्मातमेक्यविषयस्यापि समवः । एवं ज्ञानेन।विधानिषृत्तजेन्यजनकमावः संब-घ इत्याद्यृह नीयमित्यधिकारि विषयप्रयोजन- सेबन्धत्वेन विद्यायास्तज्नकवह्ठानामपि तैः सबन्धादावकायोदिम्वमित्यमिपरत्याऽऽह्‌- अत इति | प्रकाशकत्वेन जनकत्वन । विरिति | विरि्टान्ययिकाशिविषयप्रयोज- नानि तेः संबद्धा एता व्याख्येयतवेन बुद्धिस्थः । तासां व्याख्येयत्वमुपसहरति - इत्यत इवि । अवस्ता यथपतिमेन व्याचक्ह- = = $ र ॐ उशन्ह वे वाजश्रवसः सववेदसं ददो । तस्य ह नचिकेता नाम पुत्र आस ॥१॥ तश्राऽऽख्यायिका वि्यास्तुत्यथो । उश्चन्कापयमानो ह वा इवि वृत्ायेस्परणायो निपाहौ वाजपन्नं तद्ानादिनिभित्तं भरग्रो यणो यस्व स षाजश्रवा रूढितो वा तस्यापत्यं वाजश्रवसः किल विश्वजिता स्े- परेपेनेज तस्फकं क।पयमानः । सं तस्मिन्क्रतौ सवेयेदसं सवेस्वं धनं ददो दत्तवान्‌ । स्यं यजमानस्य ह नचिकेता नाम पुत्रः किङाऽऽस ` बभूव ॥ १॥ आ° ठी ~ वहा कन्तावित्यस्य शन्ते रूपमिति । श्रवः कीर्तिः । सवेमे- धेन सवस्वदक्षिणेनेज यजनं कृतवानित्यथ॑; । स्द्प्ति यत्ञप्तमायां २ऽन्ये मिहत ब्रह्य णास्नम्यश्च ॥ १ ॥ गो ° दी ०- ओंद्धत्य पारेहरति-- ययेति । यथ प्रतिमाने यथाज्ञानं म्याचक्ष्मे व्याख्याने कुमिहे । नन्यम्यच्छेय इत्यारम्थगेपनिषद्वचाख्यानाहा तिद्याननकत्वात्थ- मायाश्चाऽऽख्यायिकार्पत्वेन विद्यानङ्खत्व दित्यत आह- आख्यायिकेति । विद्यायां प्रवत्तिहेतुस्तुन्युपयागित्वन तदप्रिकारहेत्वभ्निविदाप्रतिगरकम्वनाऽऽद्याया अपि त्था- स्येवत्वामति मावः । वश कान्तो कातिरिच्छा । वदधते; शतुपत्यय उशन्निति स्प, वृत्ताया मृतेः | याः कीर्ठिः | रूढित वा वाजश्रवा इत्यनुवतेते । सवैमेषेन परवेस्वदाक्षणाकेनज यजनं कृतवानित्यर्थः | तःफटे विश्वनितः फलम्‌ । अर्थान्तरप- सिद्धचवद्याती द्वितीयो निपातः ॥ १॥ ` १४्.. ` १७. क्ष.म. र. हैदर । २क. ड. "वौ यस्य । ३क.ख,ज. स दैत*\ ध. सर चं तं* । ४ इ. भ. ग्वस्वध* । |

अध्या ° ष्टी ° १ काठकोपनिषत्‌ । ७

त९ ह कुमार सन्तं दक्षिणासु नीयमानासु श्रद्धाऽऽविवेश सोऽमन्यत ॥ २॥ तं ह नचिकेतसं कुमारं प्रथपवयसं सन्तमपरा्पजननश्चक्तिं ब।कभव भद्धाऽऽस्तक्यबुद्धिः पितुहतकापपयक्ताऽऽविवेश्च पविषटवती । कभ्मि- नाल इत्याह-क्ात्विरभ्यः सदस्येभ्यथ दक्षिणासु नीयमानासु विभा- गेनोपनीयमानास दक्षिणायासु गोषु स आबिष्ट्नद्धो नचिकेता अम- न्पत्‌ ॥ ९ ॥

आ ° ट।०--।२॥

[योना कन नन केम न-> -> ~ ~ --~“-~ ->+ =-= ,-*--+न--~-=~-= => कक--छनम

गो गदी ०-अप्राप्प्रनननशकतिम गा परनन प्रनोत्पादने श्कियैन स तं श्रद्राऽ४- विवेशेत्यन्वरयः | ननु गुवेधौनः स्व॑ न ग्यापारयेदिति न्यायात्कथ सेश्नुकूढा शद्ध त्यत आह-पितुरिति । कम्पत इति कामो दितश्वाप्तौ कामश्च हितकामः | स्वगादि- शिति यावत्‌ । तेन प्रयुक्ता जाता जनकदिशन्ञानाधीनेत्यथः | प्रविष्टवतीति । स भ्रद्धाव।ज्ञात इति मावः । द्तिणास्वित्यादिगक्यमाकःङक्षापुवकमपेकित पृरयन्ब्याक- रोति-फस्मिन्निति । सदस्येभ्यश्रेवि । ऋलतिरभ्ो ४५ धदसि यन्ञसमायां ये मिलि- तास्तेम्यश्च विमगेनेत्येतस्यतावदित्युपनीयमानाप्न दीयमानाप्ु दक्षिणालिति व्याच्टे- दक्षिणायां स्विति । विरेष्य पृ्रयति-गोष्विति ऋत्विगास्म्प गीषु दीयमाना तं ऋद्धा ऽऽविवेशत्यन्वथः ॥ २ ॥

। - गौभि 2

= ष । , पि चज -कगपनकननचयेयेनक 99 ----- -न-#--- -- नक दिषेः = >= (कः ~-@ गकोनकमि- जनकं =-= ~ --~#. ~~~ ~~ [र

क्वि.

पीतोदका जग्पतणा दुग्धदाहा निरिन्दियाः ।

अनन्दा नाम ते छोकस्तान्त्त गच्छति ता ददत्‌ ॥ ३॥ फथ मित्युच्यते--पीतोदका इत्यादिना । दक्षिणायां गावो विशेष्यन्ते । [तप्रदक यामस्ताः; पतिदकाः। जग्ध भक्षत तृण यामस्ता जगवतणाः।

क्वः क क

दुग्धा दाहः क्ष।राख्यो यासरांता दृग्धद्‌।हाः। नारण्धरया अप्रजननसषमयथ।

४8

जणा निष्फट। गाव इत्ययः । यास्ता एवभत। गा ऋत्विरन्ो दक्निणा-

जे

षुदधा द्द्सरयच्छश्ननन्दा अनानन्दा असुखा (पत्येते ते शोक स्वान्स यजपानो गच्छति ॥ ३ ॥

५ क, ख. 'सितष्धी वु* । २ क्ष. न. °न्यताऽईलोचितवान ॥२॥ द. *न्यताऽऽजोष्ितवान्‌ ॥ २॥ ३ ख, ज. भ्ये; । यतस्ता ४्स्ञ, उट, (ता ऋ" । ५ ग.च, '्नामान इत्य" । ६ क,ख, ज. तिताद्दत्‌ ॥३॥

८ टीकादूयसमेतश्ंकरमाष्येपिता- [अभ्या ० रव्य °]

भा० दी०-पीतमद्क प्रगेव नोत्तरकाट षनशाक्तरप्यस्तीत्यथः ॥ ३ ॥

^^

म~ -- ~------------- * ~~~

गो ी०-पननप्रकारं प्रश्नपूर्वक्रमवतारयति-- कथप्मित्यादिना | विशेष्यन्ते पीीदूकतादिविश्षेण सयु्यन्ते । पीतमुदकं प्रागेव नोत्तरकाठं षानरक्तिरप्यस्ती- त्यथ । धवं दानात्तरकाले तुृणभक्षणे द्‌हने च न श्ाक्तरितपथा द्रष्टञ्थः । अप्रनन- नसनर्थाः ` प्रजनने वरसप्रषवे सामथ्णरून्णाः। निष्फला इति। शकदपि द्रवामूतमिति निष्फेषठा इत्युच्यन्ते । यः प्रयच्छ गच्छतीत्यन्वथः । क नित्येेक्षयामाह-त ' इति । तच्छब्दः प्रसिद्धायैक हइयाह-- य इति । प्रेद्धा लोका इत्यथः । कीटगिविधा. इत्थेक्षाय।माह- अनन्दा इति । न नन्दा आनन्दयन्तीति नन्दाः सुखजनक्ासति न मवेन्तीत्यनन्दास्तदाह-अन।नन्दा असुखनाम्‌।न इः५तदिति ॥ ३ ॥

---च्न्क------ ~~ [ [म यी मी न म म

िििपीिषोपिििि म्मम

॥ ॥

स होवाच पितरं तत क्स्भममां दास्यति । दित ततीय त होवाच पृत्यवेत्वा ददामाति॥४॥

` तदेषः कत्वसपात्तानामत्त पितुरनषटफर मया पुत्रण सता निवारणीया स्भषरदानेनापि कतुसंपन्ि ृत्वेटयवं पत्वा पित्तरधुगम्ब स होष।च पितर्‌ ह वव तात कर्मः ऋत्वाजरपाय दान्नषणाय भ दास्वति प्रषच्छतात्वततु |

एषध्ुक्तेन पपेत्रापक््यमाण।ऽपिं दूताय तुत।यपप्युवाच कस्म मां द्‌स्वसि स्पे पां द्‌।स्यसं(ति । नय कुमारस्वभाव ईतिकरद्रः सन्पितात ह पुज किरोषाच मृत्यवे वैवस्वतायत्वा त्वां ददामीति ॥४॥

08 9 त ` १

~

` अन 2{०-॥४॥

क्न ---------~--- ० > -+ = मीरे ० ` 7 +---- ---~ = 5. द, व्न्य

गो ०. दा ०~-मननप्रकारमुपम्तहरननुत्तर।कंममुपप्तहरति- तदेवमित्यादिना |` एव प।क्तग।देतिणया करते।रसपत्तरपाङ्गता नमतत यस्य फठ््य तथा | पुत्रेण सता पैना्नो नरकान्रायत `इति व्युत्पतेः। स्पुत्रेभति यावत्‌ । अभिशब्दो द्रग्णान्तरस्वात- रद्रामावयोः सूत्रकः जत्मप्रदानेनापि क्रतुधपांतं कृत्वा पृत्रग सता मया गितुर- निष्ट-फठे निवारणी ^मित्यन्वयः । दीभोभावदछन्दस इन्यह्‌-तातेति । दाध्यप्तीति स नचिकेताः पितरमुवानित्यन्यः । एव पचा क्तवचसोक्तन प्ररितिन दितीष द्विती- _ यवर तृतीयं तुनीयवार पुनः पुनरप्युवाचेत्थथः । मिभित्यत =इ--कस्मा इति । कपेोतितं प्रयन्ुत्तरमवत।रयते- नायमिति ॥ ४ ॥

१द्‌.म. ट. "निष्टफ । २ क, ख, ज. "स्यसीति प्र*। ३ क. ख. घ. ज, "क्तेनापि।

क / = ॥ ~

[भध्या० {षड ०१1 काठकोपनिषत्‌ ।

~ क न = ट (+*९ हून, मेमि प्रथमो वहूनामेमि मध्यमः । किश्स्वियमस्प

९... = ®= १ कत यन्मयाऽय क(रष्यति ॥ ५॥

स ' वमुक्तः पुश्र एकान्ते परिदेवयांचकार । फथमिस्युरयते--बहूनां शिष्या पुत्राणां वेमि गच्छामि प्रथम सन्दुखुयया शिष्यादिद्स्ये- त्यये; , पध्यमानीं च बहूनां मध्यमो मध्वपेेष इस्यमि । नाधमया कद।३..।पे ! तमेव ववेशिषटगुणमपि पुचर्मां मृत्यवेंत्व। द्दाभत्युक्त- घान्पिता स किंसििधमस्य कठेष्यं॑भरयोजनं मयां प्रत्ते करिष्यति यत्कतेव्यपद्य । नून प्रयोजनमनपेक्ष्पेव क्रोधवशादुक्तबान्पिता । तथाऽपि तरत्पतुषचे। मृषा मा भृदित्येषे मत्वा परिदेवनपूवेकमाह पितरं शाकाविष्ठ फं मयोक्तमिति ॥५॥

अ1० ट ०-यथावसरं गुरश ज्ञात्वा शुशरूषगे प्रवर तिमरया । आज्ञाव धन मध्यमा | तदपरिपाठनेनाघमा । म ^ दत्तेन यक्कतैव्यमद्य यमस्य करिष्यति तकि कष्ठथमापी . क्ञ।ऽ5 गी व पिषानामागप्‌ । कथ तद्युक्त निच्यत आह--नूनभि।त ॥ ९ ॥

गो ° टं, ०-एवमुक्त इति । सितति हषः । परिदेवन कर दीधोचन्तां कृतव।नि. त्यथेः । चिनतप्रकार्‌ प्रन्न {वे क्मवतार्यति-- कथमित्यादिना । बहुं मुरषवृत्ति- हामिति शेष; । मृख्यव्य यथावक्तरं ज्ञात्न हश्रषणे परवृतिदपयत्यथेः । सिष्यादी - त्यादिषदेन त्रमानोरनो गृह्यन्त: । मध्यभवृत्तिमाजा रिष्वाराना मध्वमानाम्‌। चकारो वत्ति्ट4 कालमे न नचिफतसि वदयत इति द्यागन.थः । मध्वमथवाति | आन्ञाद्‌- वशरन शश्चष्ण भवृरह्पयत्थयः । नाधनना 1 वरा^ना जपे. सज्गक्चेषणऽप्रवृतति- रूपथा । (्त्रादेना कापतः कदाचिद्न्न्मा "मीत 'बन्ध.। एवं {रिष्ट हन. वृिर्‌हतम्‌ । मु स्यमध्यमवृत्तिम,ज। गुणवतः भत्र्य खु.यव द नमन 1भित्याह-- अप पुत्रमिव । मया प्ररेन दत्तेन द्व.रा यत्कःन्भद्य यमर्‌ । क[९५५ति तत्य. जनं # करन्मम सीन्न ऽऽरपारव पिवानामवात्‌ , कय छ्क्त॥त अ ह-नृननिति। न्‌ नश्चथः । जपतत यन्नु ऽ"मवना(५०-- १५1 > ति , तवच. वचन मा मूद्तं परिदे-नाप्‌ क १५ म क्त ~ति श. + प रम्हप्<न्वयः | ५ ॥

~ = जान "भन जिन ज ताभ ोमया्काणाकण-ाक-ककोनार-- =-का णक 9 >

0 9 = ए | [ भि ति, `) --~---+ ॥ _ +भ १ ~~~ -न~ 9 न नन ना नयकर कणु.

१ ज. ्यतौति।२ न. श्णांवृा रिष्णदन वै" ३५. च ननांवाबः.४्क.ख,ग, .ज. इ, नेद्‌", ५ गन्व्यादृत्तेः। ६क.न्नफिकः ७4 ज. ड श्ूुव-मुच्रय क : < ट, तः 5. । ९ ठ, भाज गुः । ,

१५ हकाद्रयसमेतश्चाकरमाष्यापेता- (अध्या० १वह्ी° {1

अन॒पश्य यथा पुवं प्रतिपश्य तथाऽपरे । सस्यमिष मत्यः पच्यते सस्णमिवाऽऽजापरते पुनः ॥ ६ ॥ अनुपरयाऽऽरोचय निभाया कमेण यथा यन प्रकारेण वृत्ता

॥ >

प१ऽतिक्रा-३ा; पितृपितामदादयस्तव । तान्दृषटट च तेषां रत्तपास्थातुम- | हेसि वेमानाश्वापरे साधो यथा वरन्त तंच प्रतिपहयाऽऽलछोचयतयथा।

3

,

खे

मच तेषु पृषाक्ररणं एत्तं वतमाने वाऽस्ति | तद्विपरीतमसतां च वृत्त

मृषा करणम्‌ | न च मृषा ढृत्वा कक्षिदजरापर। भवति । यतः सस्व-

मिव म्यों मनुष्यः पच्यते जीण न्रियते। मृत्वा च सस्यमिवाऽऽज- ~ ©, , = ® _=~ _ (~ = ० घ कै

यत आकभवतिं पनरवपानत्य जावदटाक वक परषाकरणन । पाड.

याऽऽत्मनः सत्यम्‌ । भषय मां यप्रायत्याभप्रायः || इ ॥

क “>~ + णयना (जनिम कणि 0 ५ जहि 1 ~~ ------^ ~ नन न~ 1 = स

अ{० टरा ० ~~ & ॥

॥ > > गणि =-= नी ए "य जमी जनन > --- ५-५-निि कन्कः भक 9 ~~ ~न मनन

गाग ० (नमालख्यात | दवादडचन क 454५: | उप्ता ग्रचट--- आन्वाते । क्रनण | प्तुपतामहाः क्रमेण वृत्ताः स्वधमं सतथवेचनादी धिता; । तव॒ प्तिपितामद्ःः: ८" प्रकरेण वत्तात्त्‌ प्रकरमाटाचश^त्पन्ययः। तद्रत्ता- चनन मम [क्र ₹।; प सह्‌--ताकात | वृत्त सल्यकेचन' सई" + पतमहार्त २ [गय भवन्त्यथ | आाटोन ५८सनन्तुर्‌ तश्च ६3 त्पानात वृत्त बचप्चुमहन्यन- | न च तेदूवुत्तमप्तत्यवचन्‌।९प््ितिमित्यह--न चाति । वृत मृतम्‌ | ननु भूत्‌[1भव्रञ4 तमन मज वा » दत्यत आट--त०५{नपत | वादान्दाऽ- नुक्तभविपठु सरह: । प्त्यत्तादित्माण्तरियघत्तपरसदूवृततं नि भा; | ननु मृषा- करण चेदेवतबादिप्रापरिहेतुम्तदा तक गाऽनुनित ई.याश कय तरेव नस्य।ह्‌-न चेति। तत्र हेदुत्भन गाक्यमवतार“ति-यत इ।त । सस्थमिवे(ति । यथा त्थ फडित रस- विवक्तं नइयत्य4 मनप्योऽगि जाग; वृद्धावस्थां प्रप्य प्रियते देहं त्यज-त्यिथेः| न केवट जराम्रणवानव ।कतुजांनमान गेत्सह- मृत्वा 1१ । जर्स्थाद्रयसम्‌च- य।धश्चशरः | स्यादति । प्रद्ट्कराखे कपवारा सक्त ५ यथ प्रादभवति तथा चितकम।द्१ मनप्योऽपे देहान्तर प्रापरोतीत्य4: | पुनगारिमिवते प्रिथते च यतोऽत न काथचिन्पृष। कत्वाञजगो ऽमरो भवतीत्यन्ववः | पिपर ठ वलम तात्यायमाह-एव. पिति । फं प्रसोननं न किमपीत्यथैः | यमाय पय तदृन्गन्भनः सत्यं षाट्येत्य- न्वयः ॥ ६॥

“र + ^~ निमिति

€ £ ^ 7 [| १्ञ.ज ठ. ष्देसाति व, २. ङ न.न जा. ट. त्पां' ३ ज. °नं भविष्यद्राऽस्ति। ४ ग. ध. च. शरणंवा'न। ५. न्न ज ठ. जगभ्मः । ६.5 2. च तत एव स । ७ स्न. ठ. "भरामः ।

[अध्य।० १ वह्ठी०! ] काटक)पनिषतु | ११

४

वेश्वानरः प्रविशत्यतिथि्रौक्षणो गृहान्‌ ।

तस्येत[‰ शान्ति कुर्वन्ति हर वैवस्वतोदकम्‌ ॥ ७ ॥

स एवमुक्तः पिठाऽऽत्पनः सत्यहाये प्रेषयामास । संच यपभवन गत्वा तिस्रो राजीरुवास यपे प्रोपिते | पोष्याऽऽगतं यमप्रमात्या भायां वा उचुर्बे।धयन्ता वेश्वानरोऽप्निरेव साक्षात्मविश्चत्यतिधिः सन्त्राह्मणों गरहान्दहन्निव तस्य दाहं शचमयन्त इवाप्ररतां पःद्यसनादिदानरक्षणां

श्चा निति कुषै^न्त सन्तोऽत्तियेयेतोऽतो हगाऽऽहर हे वेतरस्वतादकं नचिके

तस पद्यायव् | यतञ्ख्रण प्रत्यक्रापः श्रयत ॥ 9);

~^ --न~ --च ~> ~ (क स मि ` 1 प 1 शजदेधवककि -= ~ ~ ¬, ` क णिनेः

आ० ० -श्रत्यनक्तपवभापगादिकम।प कशायमपे।क्षित परय्पि-स एव मक्त पितेति ॥ ७ ॥

कः = [म न 9 ~ यना 9७ -माण्िियाककण्ि

णी

गो० टौ °--श्रन्यनुक्तपूवेमापणादिक कथाध्रमपेक्षिःः. परमते-स एवमुक्त इति । सत्यताय वच. सत्यत्वाय । प्रापिते ब्रह्मभवनं गने. ` चिकरत। यमभवन गत्वा तिखो रात्रीरुवापेत्यन्वयः । परोपय ब्रह्मभवनं गत्वा तस्पादामते यम॑ बोधयन्त उचुरिव्य- ॐ न्वयः । अतिथिः सन््राह्मणः पल्लावप्चिरिव दमन्निव गृहान्भविश्ति । तस्थे दामयन्त इव सन्तोऽतथः ¶ा1नत कुवत यत॒ इत्यन्वयः | (कमयमित्यपेक्षायागह्‌- नाचिङतस इति । नन्वािभः पूजा भिमिष्टपरात्तय सथा नट नवृत्तये नोमय मान माग- द्न्यशाङ्कय यभ्याप्रहात्रमन्यादिश्रतेरकरणे प्रत्यव।यानिः्यकमवत्करणेऽम्युदय इति मत्वा: ऽह्‌-यत इति | चकारः रिष्टाचारावगतःभ्युद यहतुन्वे प्मुच्चयाथेः | ७ ॥ प्र ® क. (, ध . क 0 ॥ आशाप्रतीक्षे संगत सूनतां चेष्टपूरते पुत्रपशू ९ = =

सतत्‌ । एतदुवृडक्तं प्ररुषस्यालःमेधक्ता यस्पानश्र-

॥ क. न ६.१

न्वृसनात ब्रह्मण। गह ॥ € ॥

@ ५ ॥ ९ १९

आश्चापतीक्षे अनिन्नातमैप्यष्टायनाऽऽ्ञा निङ्गोतप्रोप्वायपरवी- क्षण प्रताक्षा १ अशाप्रताक्षे । सगतं तत्सयागजं फर सूनतां च सृर्न हि प्रिया बाक्ताननेापित्त च । शष्पूतं इ यग पतमारामादं ॥कऋयाजं फलम्‌ । पृत्रपशू् पज्च पदक सच।नतःसव यथाक्त वडक्त-

अवजंयान 1वनाज्ञयतोत्येतत्‌ । पुरुषस्ष्ारपमध नोऽलपपर्गस्थ । यस्या-

र कचा कनक नि ीपणीी भ्केर क यि री ति मि ह, ।

१४. गतममाः, २ ठ "न्रिरद। २क ड.च. पप्रा्ष्म ।ग, प्राप्त श्ट । ज्कग, ब. ट, च. प्प्राप््यथेः।५ ग. ङ, च. गगयो 1६. ध, इ, न्न. ॐ. ट, शता परि*।५७ म, न. ट, यागादिजं |

११ कादयसमेश्करथाप्योपेता- (अध्या ० १ बही ° ६

नश्भयस्ञान ब्रह्मणो गुहे षसाति । सस्परादनुपेक्षणीयः सोबस्या- श्वप्यातियिरित्ययथेः ॥ ८ ॥

अऽ ई ०-~--॥ < ॥

गा० टी०--श्रवणतव व्याकरोति-आशत्यादिना । अनिज्ञातोऽन्यन्तमन्ञातः प्राप्यः प्राप्य योग्यः कनकाच्टादिस्तस्य प्राथना मम मृगदितीच्छा , नितरां प्रत्यक्षा दिना ज्ञातः प्राप्याऽर्था राज्यादयस्यः सा प्रतीक्षद्यर्थः। योगे' देवताध्यानं तज्ञ सग- तमिन्यथेः । ताक्ामत्तापाति । सा प्रियगङ्‌ मित्त यस्य॒तत्तनिमिते फटपित्यनुव- तेते । यागज स्वगाद्यारामादिक्रियानं पितृाकादि । कौटगिषस्येत्यस्पमेघ१ इति । की नाशयतीरयपेक्षायागह-यस्थत्यादिना । रस्य मृरेऽमृञ्चानो ब्राह्मणो वसतती- त्यन्वयः । तात्पयथमाहु-स्पादि ति । यस्मानक्षत्ततिषेः समै नाशयतीति प्रयवायः श्रूयते यमाश्च वृद्धाः पा्यारिभिरतियि पूजयन्ति तस्मा दिव्यथेः | सवो वम्यास्विति। कष्टायामप्यापद्त्यथैः | अपिशब्दात्स्वस्थावस्थायां कमु वक्तव्यमिति भावरः ॥ ८ ॥ तिस्रो राजीयदवात्सीगृहे मेऽनश्रन्नह्मनतिथिनं- मस्य: । नमस्तेऽस्तु ब्रह्मन्स्वस्ति मेऽस्तु तस्मा- तमति जीन्वरान्वृर्णीष्व ॥ ९ ॥ एवमुक्तो मृत्युरुवाच नचेकृतसमुपगम्य पूजापुरःसरम्‌ । तिलो राज्रीययस्पादबात्सीरुषिववानसि गृह मे ममानश्चन्हे ब्रह्मन्नाठिथिः सन्न पस्यो नपस्कारादेश्च तस्मान्नमस्ते तुभ्यमस्त॒ भवतु । हे ब्रह्मन्स्वभ्ति भद्र मेऽस्तु तस्माद्वतोऽनशनेन पदृशरहवासनिपित्ताहोपात्तस्ाप्युपशरमेन । यद्यापि भवदनुग्रहेण सर्वं पप स्वस्ति स्यात्तथाऽपि त्वदपिकमं :सादना- येपनश्चनेनीपोषेतामेकेकां रातिं परति त्रीन्वरान्दरणीष्वामिमेता ‹विद्चेग- न्पाथेयस्व मन्तः ॥ ९ ॥ आ० ट।०--॥ ९॥

गम्य प्तमीपे गत्वा मृत्यवा चत्यन्धयः | वचचनप्रक।रमेव प्रतैकमादाथ व्याचष-- तिख इति । यमाद्‌ गृहे नानपुर कमुषितचाल्मर्‌ कारयग्यश्च तस्मादितः । तस्मा- दित्यत्र ादिषदोक्तादाषाद्‌ "दाम ५४८५१-म्बम्हीति । अनशानेनानशनपुत. कम्‌ । तपप्राप्य हापन दोषप्राररपशमा तिगषन्तन द्वा(स्तवुद्योरा । नन्वतिथ्थनु-

१ग्‌. च. ष्वाष्वव २ खर. ज. धवंमेप्वुः। ३ ट. परल, ट. प्रः जच. करन, ट, "नो ।

[अध्या* { बेटी ०१ 1 फ।क)१निषत्‌ | १२९

प्रहेणेव सै सेपत्यत्‌ किं षरदनिनेत्या शङ्क परिहरति-यद्यपीत्यादिना । प्रप्ता. दनं प्राथनम्‌ । उषितां स्थिताम्‌ । अभिप्रेता इच्छाविषयास्तान्‌ ॥ ९ ॥

* ® भह _ ०्द शान्तसंकल्पः सुमना यथा स्याद्रीतमन्युगतिमा माऽभि मृत्यो । वत्मसृष्ठं माऽभिवदेतपतीत एत्र याणां प्रथमे वरं वृणे ॥ १०॥

नविकेतास्त्वाह-- दि दिन्सुवराल्छान्तसंकः्प उपशान्तः ककरो यस्य पां प्रति यपं प्राप्य रनु करिष्यति मप पुत्र हति सशान्तसंकरषः समना! प्रसन्नमनाश्च यथा म्यादरीतमन्यंर्वेगतरोपश्च गोतमो मपर पिता प्राऽभिमं परतिहे प्रत्या जिच त्वन्प्रमष् त्वया विनिमक्त भाषत ग्रह भात भपामवदत्पतति दन्यप्प्रतः स एवाय पत्रा पमाऽञ्गत इत्यव भत्यभिज्ञानमित्वयं । एतत्प्रयोजनं त्रयाणां वराणां प्रथपमद्ं वर वरणे प्राथेयेयं रुम्पितुः परिनोषणम्‌ ॥ १०॥

9 किः

अ1० ठी °~ प्रतमितोञऽयमागत। न वदाकन।य ₹।त मत्वापन्ला यया न कर तथा प्रसादं कुवत्याह-- किच त्वःप्रसृष्ाप्ति ॥ १०॥ गो. दा०- दि-पदोता-च्छः | यमे प्रा नु कारप्रति मत्र इति सकरसपः शान्तो मां धति यस्य स उन्तपकर्ष इत्परन्रयः ' मृन्यो मां प्रति शान्तसतकरस्पः सुमना वतमन्युश्च यथा भ्यन्मतिित' गौ म एतत्प्रथोननमित्यन्वयः | प्रेतीमृतो यमा- द्ागताऽनवदाकनीय इति मत्वो्षां यथा न क्रोपि तबा प्रपाद कूतित्याह-क्िच त्वत्पन्स॒ष्टमिति । माङमे मां प्र टन्पस्मरा रन्नतदृ2ष र्े-स एषे।1 । यतिपतुः परितोषणमतत्वदत्तानां वराण माय वर्‌ वृण इत्धन्वयः ॥ १० ॥ यथा पुरस्ताद्भविता प्रतीत आं दालकिरारुणिम- त्पसृष्टः । सुख रत्रीः शयिता वीतमन्परतवा द्ट।२वान्मत्यमखात्पम॒क्तम्‌ ॥ ११॥ मृत्युरुषवाच-यथा बुद्धिस्त्वाये परस्तात्पुवमासरस्नेहसपान्वता पितु- स्तव भविता भीतिसप्रन्वितस्तव पिता तयेव पत।० प्रतोतवान्सभ्रेषा- छः । उदारक एणोद्ाटङ्रिः । अरणस्पापत्यप्राङागदरथेपष्यायणो

१ ख. ममाभि। रग. ब. ठा. °रान्मगवञ्शा" । ३ ग, च. “म्युवीतक्राधरो । ष. "भ्युर्वी- तरोः । जग. ध. ष. ममाममः | ५ ग.घ.च. पुत्रः समाः ६ ष. मण्य. जङइ.नज. क. म. इ.्ये य ८ छ, "ग्युरू्वा द्‌^ ९ ख. ज, ततो मृदयुस्वाच । ग. तनमट्युसवाच । १० ष, चु. "तः प्रीत" ।

१४. टीफाद्रयसमेतशकरभाष्योपेता- [अध्या० { बही°{]

वा पतप्रम़ मयाडनुज्ञतः सान्नतरा अपं रात्रः सुख प्रसन्नमन।) २।५ता स्वप्ता क।तमन्युवगतर्न्वुच मवत स्या पत्र द्हन्वान्ह- एव)? मृत्युमखान्पृत्युगाचराल्पमृक्त सन्तम्‌ ॥ ११॥

---- +> -= ~~ 1 --*- -- [1 { क । ' , त त

आ०रटा०-अनोदाखशिर।ते तद्धेतः र्वा व्याख्यातोऽपत्यार्थं व्याख्येय इत्याह्‌- दरथायुष्यायणां वेति | अमुप्य प्रख्यातर््ा पत्यमामुष्यायण दयोः पितो; पवेभाष।(- दिना सनन्ी चाप्तावामप्यायणश्च । न जारज इत्यः | ११॥

म-~र ~~) [वि भ) 0 क ~ ~ क म 1

गो °ठी ०-प्रथमेन वरेण पितु; पमनम्य वृण्वते नाचिकरेनसे वरप्रदानपरत्वेनात्तर- मवतारयति-मुत्युरति। पूते वैवस्वतगमनात्वत्पिता यथा सेह पमन्वित आपीत्तथव पीतिमान्प्रतीतगन्पत्यमिजाननमवितत्यन्वयः | यथा बुद्धिरत्वयि पुरम्तापपू "म सीत्ले- हसमन्विता मवित। प्रीति्तमंन्वितसत्वरिपता तथेव प्रतीतः । प्रतीतवान्तनिति १३ यथा पूवेलेहस्मन्विता बुद्धिस्वरणप्रत्तमैव बुद्धिः पितुभेवितेत्येकीऽन्वयः । दविती- यस्तु चथ। पृवे प्रीतिप्तमन्वितरूवविला तथेव प्रतीतवान्पन्प्र एवा पुत्र इतिप्रलमि- ज्ञागन्पर्त्वात्पिता प्रतिस्तमन्वितो भरितेति । प्रतीत इत्यस्य प्रती तेमानिति क्ि- त्पाठः । ओद्‌ाछाकेराते | तद्धित स्मा स्वाख्याय।पत्याय उव्रचष्ट-दूचाप्रुष्या- यण इतिं । अमुष्य प्रर्णतस्थापत्यमःमुष्यायणः । उत्पततः पुत्र ऽस्वामुमवारति भाषादिन। दसो. सनन्धीं द्वचामुप्यायणे न जारज इत्यथः । अनुज्ञातो ऽनुप्रहसं- पन्नः । सुखमनायापं स्वप्ता स्वापकत॥ स्यापमुक्त सनतं त्वां टष्टवान्जीतभन्युः स्णन्मया यमाय प्रित मद्वचनमृष्टड्ध्य समागत इतिबुद्धि रहितः स्या दत्थ ॥११॥ स्वगं रोके न भयं किंचनास्तिन तत्रलंन्‌ जरया विभेति । उभे तीर्वाऽशनायापिपासे शोका- तिगे मोदते स्वगरोके ॥ १२ ॥ नाचकेता उवाच--स्व+ लाके रोगादेनिमित्त मय (कचन [कच- दपि नास्त । नचतत्रत्व परत्य सहसा प्रभवस्यतो जरया युक्त इद लोकं बरवत्त। न विभेति" कुतधित्तञ | कंच, ५ अश्चनायापिपासं दीत्वा5- तिक्रम्य शोकमतीत्य गच्छतीति शाकातगः सन्भानसेन दुःसेर्नं

वितो पोदते हृष्यति स्नगेरःके दिव्ये ॥ १२॥

१ग.घ.च. "तारसूप्तोवीं" ।२ग.घ. च. "्न्युगेत । ३ ज."तास्मस्याः णग. ङ, क्ष, ज, ट. “न्सन्मुन्यु ५ ड. न्च, ज. ठ. '्लान्मदोच ६९ ग. इ, मन, ट, क इवच ततो । ७ च, "ति ककि । ८ ख,ग, न्ञ, हा, "नच, व|

[अध्या० वष्ठी ° {| काठकोपनिषत्‌ । १५

अओआ० 2० -स्वगस्ाधनमामेन्ान प्रष्ठ स्वगम्द्प तात्रदाह-स्वग टाक शत।॥१२॥

त ---~-~-~-----

गो ० 2० ~ पितुः ष्मीमनभ्ये दत्ते स्वगेमाधनमप्निज्ञान प्रष्टु स्वगष¶ तागदाह- स्वग ठाक श । आदिपदाद्‌ षमाातणवदावक्च।राद्तद्रहः | नतु र गदान्‌ मित्तभगमावेऽपि मान्नामत्तं स्यारत्यत आह-न चेति । सहता प्रभवत्ति प्रिति प्रमवघीव्यथः; । यत एवमता जरादियुक्तः पन्नेह लोक इव तत्र काश्चदपिं त्वत्तो न भिमत्वैत्यन्वयः । उभ तीत्णति वाक्रय्मन्वयमुषेन व्याच्-्कि चस्यादिना । आति- कम्ाप्राप्यत्यथः । शाकातिगः सञ्योकमतिक्रान्तः सन्‌ । शोकशब्दापमाह -मान्‌- सनव । चकागहाह्यनिभितदःषराहुत्यमन्धते । दःख,मारे सुखस्य समामतत्वा- दाह--पादत 1५ ।॥ १२॥ स॒ व्वमभिर स्वग्यमघ्पेषि मृसा प्रब्रूहि व श्रह्‌- धानाय मद्यम्‌ । स्वगटाका अमृतत्वं भजन्त एत- द्‌ द्वितीयेन वृणे वरेण ॥ १३ ॥ एवंगुणाविरि ए्य स्वगर(कस्य माप्निनाधनभूतमप्निं सत्वं भुत्युरध्येवि स्परास जानासीत्ययेः | द पृत्थी यतस्त्वं धरह्ूहि कथय श्रदधानाय अद्ध वते मह्य स्वगोथिने ¦ येनामिना चितेन स्वगेलोकाः स्वर्गो लोको येषांते स्षगेरोका यजमाना अंपृतत्वममरणतां दवत्वं भजन्ते प्राप्नुबनिति तदेतद्‌- प्राचज्नान दद्रितायन वरणरण ॥ १३॥

अ[०° द[०--| १२

~ ज न्क = --- ~° जा +~ [ -9*~ ~~ +~ ~~~ - ~~ ज ----- = ~-~ -न- कारन ~~ - चः

गो० द०--एवंगणवेदिषटस्पेति । मवमरणाशरनायापिपाप्ताशोकरहितत्वगणेन विरि्टम्येत्यथः { अवन)वहेतुषह--हे मृत्य इति । दवतात्व।उज्ञानमम्ती।ति भावः| ज्ञानफ क्रिमित्यपक्षापामाह्‌-- यत इति । अत इृव्यध्याह्‌।रः । अध्चिन्नान श्रद्धा- रहिताय तत्फल्च्छातरिरहिणे च न वाच्यमित्यत आह-श्रदधानाणेति । श्रद्धवा स्वगाधित्वमुपरक्ष्यत हसयाह-स्वगौ थिन इति । देवत्वप्र शं देतु१।द६-येनेवि । भि- तेनो पा(पितेनेत्य५ः। यरमादृमरतत्वप्ताधनम येस्तस्मादृतस्यागनतरत्तान वृणे प्राये ॥ १३॥

भके व्र ~, ® भ, क बाप ९ _ @^ ® =. ह

प्त ब्रवाम तदु म्‌ रनवदधि स्वगधमाप्र नाचकतः

८ [५ थ्‌] ® 9, @ @ ,, न्ने #

प्रजानन्‌ । अनन्तटोकापिमथो प्रतिष्ठां विद्धि त्वमेतं

[नहत गहयाम्र्‌ ।॥ १४

[ कि

१क. <. क्ष. ज, ट. त. 4 क.ख. ज. “वि स्वपयप्त। ३. प्यो अध्य, जच, श्यो यमय" ।५ ह. क्ष. ञ. ट. "तस्तप्रः। ६ फे, ख. घ्रगलोः। ज घ, अमरणव्वं दे" ।

~ ~> ० =-= ~भव भ पिम कन मम + -जकक.= ~ न भिगीरणोणौरककषिौषगषषषाणणिणििििण 1 [२

१६ दीकाद्रयसमतश्चांकरमाष्योपेता- [अध्या ° {वषह्टी०१।

२ 3 ! परनिङ्गेयम्‌ । प्रते तुभ्यं प्रप्रवीपि । यत्वा पा्थितं तदुप मप वचसो निवोध बुध्यस्वकाग्रपनाः सन^्वम्य स्वगाय हितं स्वगेसाघनमश्चिहे

५

नाचंकतः प्रजननान्ब्ङ्नातवानह्‌ सानत्ययः | ५+बरदापतान्रुब्रधवति च रष्प- बुद्धिसपाघानायं वचनम्‌ । अघुनाऽधं म्तोवि- अनन्तेलाक्रा्चि स्वगेरो कफटपाप्रिपधनमत्यनत्‌ । अयो आपे प्रतिष्ठुापाश्र षे जगतो विर,डरूपेण तमेतमद्निं ५यन्च्पभानं विद्धं जानाहि त्वं 1न। ईते स्थितं गुहायां विदृषां वद्धो निविशभर्५थ. ॥ १४ ॥

अ।० ट।०- ३4 च वना" म; भा-ज्ञ ऽगर१०य। |" पत तरवराडडन्मान धकरत ” §? श्रतेरप्रव।य दित्मस्पण प्माष्टहपा विराडेव व्यवस्थित इति तन विर।डरूपणाभ्चजग 7: ध तिष्ठत्यच्यते ॥ १४ ॥

----- -=*>-- --- =-= एव कि

गो टी ०--भ५नगमात्थन्वयः | उ याद्‌.५य | ५५। प्रावतं तत्परननीम मे दत्६। निनोधत्स्न्वयः | भरमच्छठ रस्य वचने < णे^-याहु-- वचम डते । वाकं¶- दृकाग्रमनाः साक्यनाचित्तः सन्‌ | हिता यतप्रत्य4 इत्नह~म्बगायेति प्रतिज्ञायाः सबोधनस्य च किः भयो ननयत्थपक्षाथ।माह-- धत्वं त समाधान किषयानर१२८१- टृ पिपृ चि त्तर५कविषय^व्‌।पादुनं तद्‌ ५१९५५ ; । ५२, चनाया; | तहतुन्वामत्यामि- ्रत्याऽऽइ-अधुने।ते । त त्रधघःऽ5-म।त ५कू₹१।ते श्रतरप्रिगास्व॥दतवरूपण सम~ षटिषटपो विर्‌।डव ठ५वस्वित ईपि तेन पिर।इरू'ण।प्निजग १: प्रतिषटत्य॒रपते ॥ १४॥

ठोकादिमभिं तम॒वाच तस्मे या इष्टका यावतीर्वा

यथावा । स चापि तत्मत्यवदयथ]क्तमथास्य

मत्यः पनरेवाऽऽह तष्टः ॥ १५ ॥

इद्‌ श 4वचनप्र्‌ । लकरााद्‌ ठक.कननामाद प्रथपरज्र((रत्वदाम्र त प्रदतं नाच॑कतक्षा १।१ ०४१ त 1० ‰ ९ ९०९५ नार्चक्रतत | श्च या इष्टका तत्य! स्वस्पम । सकितवा स्ख्वसा । यथाव चास्तअप्र पन प्रकरण स॑मत वानत्पथः | स चव नकक्तार न्पत्युनमत्त यथा बत्त्यय. ना वद्‌ सत्युख।। रवान्‌ । यतस्य ५्युचर्णन तुः सन्प्रत्युः पूनररबाःज्द्‌ षृरज्रयव्य।तरश्णन"्4 वर्‌ ।दत्सः। १५॥

। गी न @ „® ,_ # (~,

१४.्म्‌ ते, २ क्ष, ग्वीमाति । य! ३ ध. "मि । तच्वघ्प्रार्थि* स. श्यः, ते प्र । ५ ह्न. प्र तेति प्रप्र॑, ६ ग. घ. ज. "न्तस्व^लखोः । ७ ङ. क्ष, न, ट. र्दाटृस्वकू^*।८ग,. ध. "द्धि विजा* । ९ छ. ज. "नराह' १० ग. ड. उ. ट. रीरा । ११ क्ष. अ. ट. "यन्तेऽ्नौ येन° 1 १२ क. ख. ज. 'प्तस्रयवद् यथः कमथास्य प्रः । १३ स. न. ठ, "क्तं प्रयवेदत्‌ , य | १४क्.न' २. अथास्य ।

1) ष त ~~ 9 क

[अध्या » १ वौ ०१] क।ठकोपानषत्‌ । १७

आ० ० --सपपश्चमधिज्ञानं चयनप्रकरणादूदष्ठःमिति श्रतिरस्मन्बोधषती. त्याह --इदं श्चन चनामति ॥ १५ ॥

1

गो ° ट।०--सप्रपश्चमासज्ञान च यन प्रकारेण द्रष्टत्वमिि श्रातरस्मान्नोधयती त्याह-इद्‌ श्रुनेवचनामेवि । सवे हारी प्रथमः सवै परू उच्१्ते। आदरुताषम्‌गता त्रपाञप्रे सते ॥ ३ मृ -रविगाजोऽ्ररां त्वे प्रकृतत उषचष्टे--नविकनसेति | वक्ष्यमाणमपि श्रनेकच-नित्याह चिति । चतठ्वा उपघाततयाः स्वरूपेणेति पूर्वणाचितम्‌ । यथा- शठः थमाह-येनेति । तत्तदिष्ट प्रकाश कतत्तन्मन्त्रो च।रणनेत्यथः | तद्प्रिज्ञानं यथो - क्तावध।रणसामथ्यं नयकेतप्त आह-यथावदिति । यथाक्तम्च यमं प्रति प्रत्यु्वारिः तवान्५ति१दितवानित्यथः | अथ नचिकेतसः प्रत्युकत्यनन्तरमस्य नचिकेतसः प्रत्यु चारन तटे मृध्युवरत्रयत्य्रतिरकेगान्ध वर॒ दित्पुदाऽमिच्छुः पनरेवा>ऽहाक्तग- नना] याजना ॥ १९ तमवतीयमाणो महात्मा वरं तवेहाय ददामि पयः । तवेव नान्न भविताऽयमभरिः सृङ्कां चेमामने- करुपां गृहाण ॥ १६ ॥ कथं तं नचिकेतसमन्रवीर्यायमाणः सिष्ययोग्यतां प्यन्पीयमाणः भी तिमन॒भवन्महात्माशश्ुदरबुद्धिषेरं वव चठ्यमिह पीतिनिमित्तपरये- दूनी ददामि भूयः पनः प्रयच्छमि। तेवं नचिकेतसो नाश्नाऽमि- ध +4 भद्ध भविता मयाच्यमानोऽयमध्निः । पिच खङ्कं शष्दवण ररन५५। ५।छ।पिभापनकरूपां [| पत्रा गृहण साक । यद्रा््ङ्क

पङ्काःसतं ग,० ॐ५५५। हषण । अन्पद्‌ाप कभावङ्ननपनकफर ६१०३1१९५ कु, 3२२७; || (4 & |

क गि 1 1 पपि पि गि

अ{° ट ०-॥ ६ ॥

भो ° £ .--व .नमव भ्षपृव,माह्‌- कयापत््दना | रिष्यत यथो. ९ ए ° ^ € ९ _ ¢ त्ता -प्रट्णप्‌ (कना (ण स्याम्‌ । मदुकं प्रदीप्य -4लोमडद्धिः क्षदबाद्धिः सानं ~ 4 € ^ +. १ ॥ @>< १ ०५ ॥३द + यर. ९.5 तदअाद्धः | २१५।५।त । 1 10: ९५।.नल्श्चैगिद्यात्म वद्या गक्ष १ ^~ =. (~ *\ € “८ ® @५ ® @^५ # ® ^€ ~ ~ ७५ # च्‌ .स्वसः ६६ ¬ < प--3,[तनाभत्तामात । भा तन'मत्त प्रयज ० यस्य

१क ध. ट. च. "मथदा"। २क.च.श्यःप्र ३ग द, ठ, "ववचन इक. च, भिस", ५क. च, सृर्कूमाकु' । ड, सृङ्का वाकुः। .

वा नना

१ ८ टीका रय सभतश्चकरभाष्य।वता- अध्या ० १ वद्ध ° १ |

तत्‌ । फ तत्प्रयजकमिन्यपेक्षायाणहं --तयेवेति । प्रसिद्ध इति । नाचिकेन इति त्वन्नास्ना प्रासाद गमिप्यतीन्यथंः | नतावन्नत्रं वरमन्ग्रदूर्पति नमिकरतसं प्र भष. लाह -क्रिं पव । शाञ्दवक्त हन्‌पाह--रत्नवतामिति । रल्न्मथोति गठन्तरम्‌ | योग्यतयेददाब्दस्य सगर्नदेतणटाथकतत्थाह ~ मालाम । अनेकरूणमकानि ख्पाणि नीदटाानि यस्यांस्ता तामत एव॒ विचित्रामित्य्थः | सनिधातोगत्यथपादा य]. ऽह--यद्रति | अक््‌।+त्सतं गातापवाते । अक्‌।त्पता ग।र्थेत रिनान्िगादिना च प्राप्यं फट त।नित्य्थं;। नस्वकरत कमणि छामाम.वात्कथं वरप्रदानिन कर्मफल पि. रत्य शङ्कय तात्पथाथमाह-अन्यद्‌ पाटषा।दना । ऋ५।वन्ञानं सङ्।शब्दरक्ष्थ फ. त1ऽनकेल्प दाल्रासद्ध स्व क। तत्य: ॥ १९१९ ॥

--------- ~ च> क~ --

पुनरपि कभ॑स्त॒तिम॑वाऽऽह--

चक्क, =+

कक = क

[ज्णाचक्तसख। परस्त्य स्षाव चकमरूत्रतं जन्म

मृत्य । भरह्मजज्ञ दवश्यं विदेत्वा निचायप्पेमार

शान्तिमत्पन्तमेति ॥ ३७ ॥

निणाचिक्‌खिःकृस््रो नाविरतो ऽभ्रि थतो यन स त्रिणाविङृतस्त्‌-

जञ स्वदध्ययनस्तद्नुष्ठ(नवान्व। । त्रिभिमौतुपित्राचापेरेत्व प्राप्य स्वि संघ्रानं सूवन्ध मातराच्नुश्ासन यथव््माप्पत्येतत्‌ । ताद्ध्‌ भरपा- ण्यक्ारण श्रुत्यन्तराद्वगम्यत। यथा सातुबान्वतृषानत्वार्‌ः । वेदस्य वि्चिष्वा प्रत्यक्षानुमानागन्व। । ठेभ्यां हि वि्लुद्धिः पत्यक्षा तिक. छद्‌ डयाध्ययनदनना कत( तरत्यातक्रपात ज.-+प-य' कच्‌ ब्रह्मजत् ब्रह्मण। 1दरण्यगमन्ति ब्रह्मयज; । ब्रह्यजकश्च6। इ।त ब्रह्मन्न: सर्बन्नो ह्य) । ते देवं द्(तनाज््ञानादिगुणवन्तभडथे स्तु विदत श्राद्लता नचास्य ष्ट्रा चा<ऽत्मभावनर्मा स्ववुद्धपत्यक्षां च।न्तपरपर- 1५मत्यन्तमत्यातश्चयनमत । वस्म पद ज्नर्.तमुवप्जुदरनत भप्त त।त्यथेः ॥ ६७॥

"यरी ग =^ ~~

अ{° 21० तशा कतत वमख्गगातः। ट च।ऽऽत्पमावनात । अम 14 श्त्ययेक्रानि स्प् शचतानष्टगा- षषम सवन्सरस्नह्‌।र।ता च त1१८५८५१न५ब्‌ सस्यासाम.म्पररष्टरस्णनीयेश्चनो -त्रिग्हित्ालममवेन प्वा.पेत॥ १७ ॥

-- -ण -5 -्नजानननान =--

ज 9 योः भो ५. अ छम जनना -७३।

१ क्ष ला. ट. ठ. प्रप्यफल्ताः।२ज. ज्ञ. ठ, 'ह्ञानव न्त्र तद्व्यथनव-वा-। ३क.च. °मस्तदयु | ठ च+ र्ञ्‌, चर, ज. °मरानि° | ५ ष्व्‌, च स्पृ च (| चू न्मम । ६ ङ, |

९व्‌। ॥ गृहत्वादा ।

अध्य।° { वलौ ०१] क।ठकोपानषत्‌ । १९

ग) ° ठी०- ्ातनिमित्ताधिकवगदानानन्तरमवाद्ाष्टम्चज्ञानस्य फर वदि6६न्पुनरपि ततस्ता मह~ पनरपीति । त्रिःकृत्वच्िवर्‌ ना चत ऽ्रश्चिता यन तदिज्ञानवत। स॒ त्रणमिकत इति | अधाननरम।भेत्या ,ऽह-ठषदरज्ानवन्विति । यथा द्यधाकल- मपनयनपरर; मातना वेदःभ्यनपर्युन्‌ पतिन आचार्यनः शिक्षां प्रप्यत्यधे;। तदनरा- पसनप१नपक्ष्य कम वज्ञानमात्रान्नक१कृत्म्यारन्यार ङ्य ऽऽह्‌-तद्धात । तदनदरान। रिराढ्दः स्मात्र द्वियो कः ' प्रणाण्यकरारणं धमेज्ञानतते रोषः । यथा मातुमानिः- तमाना चायेबान््रयात्तथा तच्छेलनोऽत्रत्रारारेध्रनयनरास्पात्रायन्‌ पावन प्रापाण्यङरण- प्रवगम्यन इति यानन वदाश्च म्मृनयश्यरष्टाश्च तः प्रत्श् चानुगान चाऽ गमश्चते सध०.य्त्ययः । ज्ाद्धनोयरवगनिः । इञ्या उ“ -ष्ट पादय.गोऽधययन वेदूम्य दान वारर दायपानम्‌ | यथ) च्रक+कृत्तरा1 तथा जणा चर्त ३1 ष्बु द्रा फडपरङय फटान्तरमापि सविज्ञानमाह-- करिचेति । हि यम्माद्धरण्यगर्भा शम्तस्म(दसौ सरन्न इत्यम: । दये।तन।रिगुणवन्वमारित्यादिरूप्त्वानि) क्षः । इंडये प्रतिगा पमि वगन्पच्श्च गतूयत दी पुगणे प्रपिद्धम्‌ । दृष्ट्रा च'ऽऽन्पमाेनेति | अवम विश्षन्याधक्रा?ि सघ शता-षटका नां सख्या संवत्सरस्य च प्रातःमायकाव्यागनुर्य- पमन र्स्ध्िहत्राण त[वत्पर्माकं २५व्‌ ताण्टकस्ा १यश्चे -] ऽप्रिरहमे यान्मभ वेन ध्यात्वा१ स्वबुद्धि: स्वेन कन्या बाद्भह्पासना तश प्राह्लाल्ङृतां दारि 9(ष,राज फलम्‌ । तत्या“ 1ह -वेगजःमत । जा-मुगसन चयन कमं ॥ १७॥

शा । 1 र णषगणणगीषगीीमीीय =-= --* -- ~ ~ -- ~ ~ ~ नन िणयिकयकयभनविनयिि व

इदाना^स्रविज्नानचवनफलपपनहगत्‌ प्रक्र च- 9 ®. श 0 ह 1 ~ 1नणा कत दचच१म१।६।द््‌/ च एव्‌ 1१६। श्वनुत ® अ ५ की षि (कर नाचिकेतः । स मल्युपाशान् {रतः प्रण।य शाकातिगौ व ९ अ मादत स्वगरके ॥ १८ ॥ त्रिणाचिकेतस्र यधरोक्त या इषटएा यावतीतां यथा केन्येदद्रिदि- र्वाऽवगम्य यञ्चिवमातपख्पेणा्भिं विद्राधिनुते निवेतयति नाविकेतमध्ि तर; स पत्युपाश्चानधमाज्ञानरागदरेषादेलक्षणान्पुरनोऽग्रनः पृते 9री- रपातादित्यर्यः । प्रणोद्रापहाय शोक।तिगो मानसेदुःखे१जत इ.२तत्‌ । ४ाद्‌त स्वगटाक वराज वर दन्पस्नरूपपानपस्षा ॥ १८॥

# 0 = श ` ॥, 2, सक

अ। ० 21. -। १८ ॥

--- "~~~ [1 अ

५ ९ + ^~ पृण € * (ॐ ० ग1० ट०- चेशः उपहरत 4 नुक्षमा्थः । बच {+ मत्यत्‌। 2१ःचष्-

१ ट, "केतः स्वय २ ख, ङ. "याच्य ।

९१ टीकाद्रय समेता करमाष्यपेता- [अध्या ० {वही ° {1

यथोक्तमिति । इष्टकानां स्वरूपं सेखूयाप्रकारशेतत्पृषोक्तम्‌ । चदाठ्दः कमैसमुश्वयार्थः | एवशब्दायमाह - अ।त्प्रूपणेति । अश्चिशब्देन तद्विषयकध्यानमृच्यत इत्याह- क्रतापरति । स्कर्पं ध्यानमिति यावत्‌ । यो ध्याने निवेतेयति यत्नेन करोति स इत्यःवयः । पाशशब्दो बन्धकत्वगुणयोगादमोरीनमिधत्त इत्याह-अधभत्यादिन। । कमादित्यपेक्षायामाह--श्षर)राति । र।गपिरहितो मूत्वाऽपहाय रेराजे पद्‌ इति शोषः । वि.भृयत्यपक्षारमोक्षत प्रयि--वेराडिनि। १८ ॥

न= च्छ ---*--^- यन्या ७ ०५ अननभ्न चक ज~ ~

न ल जान ना न शोण णत पजक 9 कन ००.०.१५. ००१ आ „+^ =>. >~

एष तेऽप्निनंचिकेतः स्वर्ग्यो यमवृणीथा द्वितीयेन व्रण । एतमा तवव प्रवक््यान्त जनासस्तताय षरं नचिकेतो वुर्णाष्व ॥ १९ ॥ एषते तुभ्यमभिवेरो हे नचिकेतः स्वग्यः स्वगेसाधनो यमर्नं बर मवृणीयाः भायिंहवानसि द्वितीयेन वरेण सोऽ्निवेरो दत्त इतयक्तोप- संहार! | रिचेतम््निं तवैव नाश्ना प्रवह्यानिति जनासो जना इत्येतदेषु

घर्‌ दत्ता पय चतयस्तषएन । तताय वर्‌ नच्कते इणच्व | तस्मि. श्ह्मदत्त ऋणकानहामत्यामप्रायः॥ १९

आ० डई०॥ १९॥ ॥ि

गे! ° ठी ०- उत्तम१सहर ति- एष इति । रवर्थः स्वगे्ाधनामन्यभेः । द्विती. येन वरेण यमश्रं वतवानरयष तेऽश्चिवेगोऽिस्क्त इत्यन्वयः . प१।नरकरत्य परिहरात- उक्त इति । र्दमप्यक्तोपसद्यर इ"यह-1कफिच।ति । नन्‌ ध^नामन्तरण स्वमेव प्रेरणमनचित्मित्य्त आह-- अदत्त इति । तनीय वर इते शषः ।॥ १९ ॥ एतावद्द्‌ त्कन्तन वायप्रातष्चायन मन्त्रब्रह्यण्नवगन्नन्य यद रद यसाचतं वर्तु नाऽऽन्पत्वविस्ययायारम्यिज्ञानम्‌ । अता विधि. भतिपेध। यविषयस्याऽभन्मानि क्रयाकारष्फर्टध्यारापणलक्षणस्ष स्वा- भाविकस्याज्ञानस्य ससार वीजस्य निवुस्य्य तद्विपरीतव्रह्मत्भकत्वावि- वानं क्रयाकारष.फठध्यारापणरक्षणरन्वमातयारतकानिःभ्रयप्परयाज. नं वक्तव्यमित्युत्तरो ग्रन्थ आरम्यते | तभेतपर् दवितीयवरपाप्त्याऽप्य- करृतायेत्वं त॒तोयवबरगाचरमात्मन्नानपन्तर्‌णत्वाख्यायिकया प्रपश्चयाते- येयं प्रते विचिकित्सा मनष्येऽस्तत्ेके नाय

१६. स्वग्यं य^।२ ड. क्ष. ल. ठ. "धनं य°, ३ ध. श्त्येष , जख. ज्ञ. "देव बर । ५ग. घ, "्वनिवाहु"। ६ ख. ग. घ. श्वय याग । ७ क.ख. ज. "भस्यवि*।८ग.च. ञ्‌. "लायध्या?। ९ क. ड. न. ज, "प° । १० ग. घ. ज्ञ. ट, "पङ" । ११ ठ. बरं ्राप्याप्यः ।

[अध्या ° १ वही ०१ कृ टक्रोपनिष््‌ । ६१

मस्तीति चेके | एतद्वियामनारएटस्वयाऽहं वराणा-

मेष वरस्त॒तीयः ॥ २२ ॥ यतः पूवेस्मात्कपेगोचरात्माध्यसाध्रनलक्नणाद्‌नित्याद्िरक्तस्याऽऽत्म- नाने ऽधिकार इति तननिन्दाथ पुचाद्युपन्यामेन प्रकाभन क्रितं | नाचकता उवाच तत।यवरनचक्रना वृम.ष्४ण्ु्तः स्न्‌ । यय बच

त्सा सश्चयः प्रेते पूनि मनुष्यरम्नीटयेकेऽम्नि अर्ररान्दरुपपनावुद्धग्य-

षे

तिरिक्ता देहान्तरसवन्ध्यात्पत्यकृ नायप्रस्तीति चके नायप्रव्रविधं 5.

ए ।

3 स ~ ^~ ¢ ^~ स्तीति चेकेऽतश्वास्पाकं न प्रत्यक्षण नापि वाऽनुभानेन निणयतरिन्नान- मेतद्ि्नानाधीनो हि परः पुरुषाय ईत्यन परद्र्ां विजानीयापहमनु-

(ष

शिष्ठा ज्ञापितस्त्वया । वराणा वरम्तनायाऽवारघ्रः ॥ २० ॥

क~~ =------*~------ ---- --~~ ~

अ[०-टी०- 1परतापत्रख्रदािव्वगट काउपान यदरद्रधसातत तसरखूष तदेव कमेकाण्डण्7णद्यमात्मन्यारोापतं तन्नाकं चाऽऽत्सज्ञानामे4ध्यारागपवादमावेन पवेत्तरग्रन्धयोः सनन्धमाह-- एतावदध11 । प्र^मन्ी -माधि ।५नए्यापिकाया जव।न्तरदबन्धमाह-तपन्पथापान । देव्य क्न (तत गरि विप्रतिपत्तेः सश्चयश्चेत्ि प्रत्यश्वादिना स्वभ्येय नणन्न.नस्मना-गरिणयम्य निष्-योनन्तनच्च न तदगः प्रः काव्य इत्ा१ द्य ऽ5--- अनश्रभ्पाक्पा , | व्रत्य स्थाणौ निर्णाति पर्ष न ग? भद्तादद्यन ८व्-निर्चिा-ष्ण.व्तव च मदेष्दशहो न्न प्रत्य हषण निणयः प्रटाकरसंबननयात्मना 1 उ4सिटद्ामनम.ग ङ्च नानमननापि नणय ३८५४; ॥ २० ||

[~ रि

ग1० ठ.०--प्तुः समनम्यपारम स्वग तपन्तं शद्रद्रचपु चतं ६५।रद्पभव कमकाण्डय्रतिपद्यमात्मन्यायापितं तन्निवनः चाऽऽ प. यनमित्य्ध्याराणप्‌न इवेन पूर्वे - त्रग्रन्थयाः पर्न्धमाह्‌- पएताबद्धौनति। स्स्मद्रःद्र^म्‌, गिलपृत्रस्न्ाःि य६,८।- तावदेवावगनःव्यामित्यन्वयः । हिशठः एवक राथ; | लिय वतपिनधन भवृत्तिनवुत्य- यकेन मनत्रव्रह्मणनोपनिषदृर्तिरक्तनावगन्ःव्यम्‌ | एवकार वा चत्यमाह्‌ ~ नाऽऽ हप ति | आतमतन्तविषयं यद्याथात्म्यक्षि4 विज्ञानम्‌ । ए-मर,१ प्रदइथ त्व र्वरूपहेतुफ - रनुवादपृर्कमपवाद्माह- अत इति| यत। निवृत "वपनत्य व.मेवाण्डष्ात्‌ इल्यः विष्यथः प्रवृहि्तिपेधार्म निवृत्तिगतद्विपयस्वरत्यनत प्रन.णाषन्माप् । रवहूषम्ाह--

-~ न ज ना => --~ न ज ~~ ~~~ --~-~-

१, ज. ^तेम*।२ग.घ, च. श््यस्स्ति । ३उग.च कै,त)ऽप्मा" ।य्क ख.ज. नाप्यनु* । घ, च. नापि चानु" । ५ न. निगय । ६ स. ग, इत्येतद्विः । ७ स्ञ ज, ठ, ग्व्याद्र-

त्तिमाः ।

२२ टी फ टूयसपेतक्षांकरभाष्येपिता- [अःव।° १वही ° १]

क्षि

आन्पानि क्रियेति | आशग्धेन प्रमातुप्रमससग्रहः । रेतुमाह-स्बापात्रक- स्येति | अस्य व्याख्याऽन्नरम्यनि । तम्यान^हेतुन्यं स्फुटरयति- संसार्वाजम्येति। तस्माद्धिपरतं सप्तारमिनने ब्रह्मातकःवमव वृत्यारूढ ज्ञानम्‌ । द्विप फुट क्रियाति । आत्यन्तिकनिःश्रयस मवापनागिद्यानङ्रत्तिरानन्दादाग्श्चि तदेव प्रजनं य्य तत्तथा । प्रथमनव्् समाधिपयर [ख्य गिकाया अ-न्तरतात्प्यः 1ह-41पमिति। त्‌ श्रत्यादिणसद्धमेत ।वेद्रुः नभ३५) सद्धम्‌ । आनमज्ञानम-+९ण ।६०।५३र प्८्यः८ -क््‌-

ता्थत्वामे-याए्यायकया प्रपचयर्तात्य्न्वयः | कामाप्र्यमनःस्यार्कि 1 ।वरप माह~-यत ३14 । पुस्मत्पूवेकषण्डोदितान्केमगोचरः कमे ध्यः तम्मादत एवान- त्यत्वसागिशसत्वदोषण दुष्ट गार्स्मादविरक्तभय । इी तम्मारि?५५ , तचिन्दा क५निन्द्‌५ निन्द्‌, च तिवृत्तावु्युज्यते । आदशाब्दः पौत्रादिणरिग्रहाषः । प्रर भत रागानुकलो वणरः । अपेक्षितं समपयन्ुत्तरमवनारयीि-- नाचकेना इनि । उक्तः सन्नुवाचेत्थन्त्रयः । या सतप्राधारणा । इय प्रतयक्षपि द्रा । मनुष्यप्रहण प्राणिमत्रापल- क्षणाम्‌ । शरीरे प१तित आत्माभन्तवा नवेति सश्चयो यः प्र्तिद्धम्तद्विषयन्मा- स्तित्व 7िश्मियन्वयः । संरायस्य वादवि५तिप१रिहेदेत्वात्तामाह- अस्तीति। शरी. २२५7(रेक्त। नत्थका विप्रातपात्तिः । इन्द्रियव्यतिरेक्तो नत्यपरा । मनो्ऽ्ग1रक्ता नेत्य । बद्धिव्यतिरै्ता नेतथाचका । करना मोक्ता वान वाविप्रातेष्तमूरकोऽ- शनायाद्य.१ उब्रह्मामेट परि षयः तशयऽन्धत्र घमोदत्य् दरष्टम्यः। वारि विप्रतिपत्तिमृटकः सश्यश्चेत्तार्‌ प्रत्यक्षादिना खष्येव नणयसतमवात्न्निणयायै प्रश्नो "नवक इत्यत आह- अतश्वाति । स्थाणो निर्णीत पुरषो न वतिप्तदहादर्नादहादिष्यातारक्ता^माम्तिे च सशयदशानान्न प्त्यक्षण तन्निणयः। परटेकपेबन्ध्यात्मग्पाप्यालङ्गामावान्नानुमानन निश्चय इत्यथः | ननु तद्विज्ञानं नप्फटमेः' शङ्कयाऽऽह-एतदिजगानेति । यस्मा- तद्धीनपरमपुरुार्भोऽन इत्वर्थः । एतदान्मास्तित्वम्‌ । ननु पितुः सोमनप्यमप्यर>१- मवियापेक्षसा तृती १ तत्कथमेषप वरस्तुतीय इत्याशङ्कय पाठक्रमापक्त णऽवद्िशभरक सतर्तायशञ््‌ इत्याह्‌- अवरिष्ट इति ॥ २० ॥

किमयमकान्वतो नेःभ्रषरसपापनात्पन्नानाह न बेत्यतत्पदीप्षणाये पाहद-

दपैरजापि विविक्तं पुरान हि सजनेपम-

# |

१, ला. ट. "थत्वादिदया" । २ क्ष. ठ. "लोभामाद्या। ३ ग. घ, च. नायाऽऽत्म* ४ क, तञ, अ, र्रीक्षा्थ।५कं छ. स्न. ज ट, सुकिक्ञे"।

[अध्य ° १वद्धी १1 फ।ठकोपनिषत्‌ । २३

भ, ॥ ०9 प क्क क, [९ कि

णुरेष धर्मः । अन्यं वरं नचिकेतो वृणीष्व मा

न न क क =.

मापरलत्छरतिमा स्रजनम्‌ ॥२३॥ देवेरप्यत्रतास्थन्वम्तुनि विचकितिपते संशयिते पुरा पूर्वन हे स॒तरेयं सूष्ंज्ञेयं श्रनमपि प्राकरृतेजतेयकाऽणु. सूक्ष्म एष अतत्पार्यो धम) ऽताऽन्यपसंदिग्धफलं बर नाचकतो हृणीष्वं पा मी पोपरात््ीरुप- रोधं मा काषारधमगेमिवोत्तपणेः । आसन विमुवेन वरमामां प्रति ॥ २१॥

कमि

[म

आ० टा०<-; २१॥

-------~ज्कन्क- ७- ------ ~~~ तवम

ज `न, ५ ~

गो > द/०- नन्ात्माप्तिते परष्टे तद्वक्तव्य तत्कथमरप्दुचपते इव्याशङ्कयाःऽशव. माह्‌--{केपयापति । एकान्ततो नियमनार्थि"वेन पवेकाद्करं पगृदीतम्‌ । अविका- दिशाेन एव ज्ञानयोग्योति परीत्तण।थमुतरे ग्रन्म इत्यथः | अिशन्द्‌ भिन्नकमेण जयति - -देवेरपीतिं । दबा अप्परेताद्षयक्रसं श्यवन्त्‌ इत्यथे; । नन्वप्र तंहतज्ञाना देवा इति प्र्िद्धेः कथं सशयत्तत्राऽऽह--पुरति । सषि क'टे । अषिदाब्दादन्पेषां संशयः सुप्रापिद्ध इयि गम्ये ‹ तैः श्रृतममि दुर्ञेयमित्याई --नर्हीति । तत्र हेतु- माह--यत इति । ननु नाणुपरिमाणस्तत्कथमण्रात्माऽत आह --सृष््पर इति । विज्ञय इत्यथे; । पूव पुरक "मिति वम्तुशठ्देन नदश ३ह।5ऽन्मरादेनाते पुलि-

@ ^ कि,

निःश; । अन इमि , आनमज्ञनादिन्यथः । असगफटे पतपत्रादि । उपरोध वेन्धम्‌ । त्त्र न्छा-नमह्‌- अधपर्िवति | उमणा ध! ॥ | अव्र+नः प्.५ग्रट्‌7॥ २१॥

एरमुको "चरता अह-- देमेरज 1 विवि; किल तः चम॒त्ये यन्न सज्ञेयमात्थय । वक्ता चास्य वहन्येन कप नाप वरस्तुल्य एतस्य कश्चत्‌ ॥ २२॥

देषेरत्राप्येते(र्मन्यम्तनि विविङ्कित्मितं किला भव नः शतम्‌ ।

1 वि

१६. ज. सुवन! रग. ष.च, छु न्तिः । उख.ज. श््रमां। ब्ग.च.मामे,°, ५ क्ष. अ. ट. 'त्पीस्तदुष? । ६ थ. ठ. श्य इति" । ७ ख. अ. नचिकत। उवाचदे। ८. स्न,

ट, सुषिर । ९ घ, भगव” । १० ९. ख, ज, एवोप" । इ. एन न्दु धु" । स, द, एव श" ।

२५ ठवाद्रयसमेतशंकरपाप्योवेता- [अध्या० {वही °|

त्व च मन्यो यद्मस्पाशरुज्नममात्मनच्पान्य कथयम्यतः पण्डिरप्यवेदनी- भ ं ० क र =

यत्वाद्रक्ता चास्य मस्य तवट्त्त्त्रत्तरय।ऽन्वः पाण्डन्न ञ्य अन्व्ष्य्‌ः

णोऽपि । अ्य॑तु वरो न.भ्रेयसपाप्निहतुरनो नान्यो वरस्तुर्यः सहशाऽ-

क ©

स्त्येतस्य क ।्धदेप्यनिन्ग्फटत।दन्यस्म सदेस्थवेत्यमिायः | ९९ |

धामन == सिया तमा नाना -०-७ विज 9 - > न> मयो ०७१० => >

अआ० ट।०--। २२)

नीर

१० द° उपदे वनी वत्य तन त्वमिस शेषं द्रष्धः | ननु पण्ड तेरपदश्चनीवत्तरेऽ> ५०दता; पनित त्व वती. जाड३-वक्तनि । घेन ऽता- यस्य | न टम्य ३ति ज५मरि+८य न -चऽऽद-- अन्विष्यमाणाऽपीति | यद्या लोके यमाटृन्धे ब्रह्मतदुः रि । तथाप यम्‌+ +न ह्‌ात्छादुन्त्र गमनमादाङ्येवम्‌- क्तम्‌ । एतस्य कश्यपि ९न्या तने नत ३५; | तात्पनाथमाह्‌ अनित्येति ॥२२॥

एवधुक्त)'ऽपे पूनः पलाभगन्नवराच पृन्युः--

शतायुषः प्प वान्वृणीष्य वहूनमून्दस्तिहिरण्य- मश्वान्‌ । भमेम॑हद्‌यतन व्रर्णष्प स्वयं च जीवं रदो यावदेच्छक्ति॥ २३॥

छतायुपः शतं बपोण्यायू( यपां ताञ्द्त्युपः पूत्रपोत्रन्व्रगीष्च | रिच गवादिरक्षणान्यष्ूा मन्‌ । दरि न दरण्यं हस्य च द्र्य च हस्तिदिरण्यम्‌ | अन्वाध । पेच भूमः पृथिव्या पदद्रिस्तोणैमाधतनमाश्रषं मण्डं राज्यं ठर्णषव । व ५4८१14५ भ्यपवय। ह| (लप 1 मजर छ च जव त्वु्‌ जीत पार ९५ ५.44 २ वषग यवदिच्उःस जतम्‌ ॥ २२३॥

+~ -- ~ ~ ~ ¬+ = ः

-- ----*~-- ---^*~--^~ ~ 9 `न का ना ज ज 9 न क जा ज ०५ 89 [1 `~ चि जक

अ° 2 ०--) २६\॥

[री न~~ ~ >~ बके =+ ----------------- ~~ --~ ~ ~ ० १ ~ ~ 9 | ॥ । ~~ “~~~ “~~~ ~ 4 भि 9 999 किक पछ

५ (५ किः ठ । ~ ^ । _ क (9 १16 212 -- 14. [ (~. {व.- [1 [व~ ब 44 वरम्‌ स -€। पन दर््त @ ५ त्‌ क ४ ् + 4 ¢ ~. क $ >, (~ ज > ९०८ {ट ~ २३११८) इना | वरा" ६ ^ [11.71८ [1 | इ-2। च 1 जाकर १ सात | २५. ज =. द ततस. + घ, पमःणः । + | ४ लग. ध, च. शततव ° । + ल. तववपरवु" | २ ६ 2 "वनुत णा व्रणा" । अध. दरू .स्ता। ८ क.ग, ष्टं भ्प्राञ्पत्रः च द्य ज. टं 1} ९ च. ज “(रनि [इद्‌ । १०. घृ च, न्यु ८व। ११६. वज" । प्र. न. ९, ५ च पाः | |

[भध्या ° १व्ी० {1 क।ठकोपानेषत्‌ । २५

चने हिरण्यमित्यपि । भ[यननञर) जनपद्रक्षणे लक्षणया वतत इत्याह--प्रण्ड. लेति चत्वारिश्चयोजनमिते देशने प्रानः कमे साम्नाञ्यं जनपद्रक्षणमित्यथः। घार्‌ णकमे दशेयति-शरीरपिति ¦ इन्रियपाटवादिशुनपजीवनस्या्रयाजनत्वादाह -समग्रेति। समग्रा; प्पणां अकिकट। इति यावत्‌ । जं वितु जवदिच्छसि तावद्धारयेत्यन्वयः।२२॥ एतनुल्पं यदि मन्यसे वरं वृणीष्व वित्तं चिरजी- विकां च | महाभम। नविकेतस्सरमाधथि कामानां

तवा क(मभाज कराम ॥ २४॥ एतत॒रपपेतेन यथोपदिष्टेन सदृश्ञमन्यपपि यदि मन्यक्े वरं तमपि ठणीष्व । कंच वित्त प्रमृतं दिरण्यरत्नाद ।चरजीवेकां च सह वित्तेन ह णी पवत्य तत्‌ । क्रं बहुन महत्यां भूभौ राजा नचिर्तस्त्वभधि मव । कैचान्यत्कामानां दिष्यानां मञ्ुषाणां चत्वा त्वां कपिभाजं काममा मिन कामां करामि सत्यस्करपो ह्यहं दवः ॥ २४॥

, स्मर = ~ [0

अ(° 2० -एकेक पृत्रधनादरीनां वरस्वेनोपन्थस्य ममच्चितमिदानीमुपन्यस्यति-- केच वित्त प्रमूतमिति । अस्‌ भुगीतिधातेर्खोण्मध्यमपुस्पैकवचनान्तस्य निपात ए४ी।ते ततो भवते व्यास्यातम्‌ ॥ २४॥

न

गो° ‡.-- पदृशमित्ययिकेपकक्षणायम्‌ । प्रथमो ऽपिशञ्द्‌ः पुत्रादिसमुच्चयाभा दिती भे वरसमुच्चयाधः । अभ पृव्धनादीनामेककपरत्वेनो पनपस्य प्मुचचितमिदार्नमुष, नथर्यति - किंच वित्तं प्रभूकामिवि । प्रमूतमधिकं हिरण्य रत्नमादिथेर्‌ष तत्तथा । चराठ्दायथमाह- स्ति । क्रिथापानपङ्गमाह-द्रणीष्भति । मवनक्रेयशः कतां- रमःाह्‌रति -र।भ।ति । अप॒ म्‌ 1तिघातो्ण्मद्यमेकवचनान्वर्मधीपे । दिव्यानां दिप भव। ङ्भ रम्भोकेर्शकस्पव्‌०ॐ।मयेनगा र यप्तषां मानुषरणां मनुप्यमनन्विनो म नपा: सक्चन्द्नव्निता रवस्पां च । कामाहं क।पय।ग्यापित्ययः | नन्वकरूनकपणः १ इष्प्रदात तव स्मर कृत इत्णश्चङ्ूयाऽऽह्‌-सत्यस्कटष्‌ शत) हि यम्मा दह दवो ऽप्रतह्नन्ञा नश्च 4तजोनछ्वास्तस्मात्पत्यस्त्रस्पः । तस्पात्पामश्4। यमस५. त्यः | २९९५

ये ये कामा दुरत्ना म््यलेके सवान्कामार

श्छन्द्तः प्रार्थयस्व । इमा रामाः सरथाः सृतुषां

न हीटशा ठम्पनीया मनुष्पैः । आपिमसत्ताभिः

१३... म. ट. भम्यदपि।२ क. ख. ज. "ना महाभूमौ म । क. इ, नुष्याणां । र

२१ टीकाद्रयसपेतश्चाकरभाष्योपेता- [अध्या० १ वही ° 1

परिचारयस्व नचिकेतो मरणं मानुप्राक्षीः ॥२५॥

येये कामाः प्रायेनीया दुटेमाइच मत्य॑रोके सवीस्तान्कापरछन्द्‌त इछत; भ्रायेयम्ब । क्रंचपा दभ्या अप्तरसों रमयन्ति पुरुषानिति रामाः सष रथेवेनमत इति सरथाः । सत्‌र्या; सवादित्रास्तारच नदि कम्भनीयाः प्रापणीया ईदश एवंत्रिधा मनुष्येभत्यरस्पदादिपसादम न्तरेण । अपिमत्मत्ताभिमया दत्तामिः परचारिणीभिः परिचारय-

स्वाऽऽत्मानं पादभक्षालनादिद्युश्रगं कारयाऽऽत्मन इत्यथः। नाविक्नो ५२०। परणस्वद्ध्‌ पशं पेतेऽस्ति नास्दाति काकद्न्परक्षारू१ माभ्चु. प्राप्तं प्रष्टुपहसि ॥ ९५॥

+» ग्गो परि "सषि

अ।° टी०-। २९५॥

2 1 1 का ता ०) न~ =+ =

[भ + = [1 ष्क ० १८ एक अ 1 [1 वा । कि

गा० ठ०--कापा इत्यस्य उधर्या भधर्नया इति। दिवि मगः पुषा अननु- कूटा न भोग्य! इन्या२ङ्क्याऽऽह -र५यन्तीति । ननु पु्षरमायितृत्वे मृरोकरमथाना - मर्पीत्याशाङ्व्य मेम वेलक्षण्यमाह-- सहैत्यादिना . तृय दवि) १२ हस्त व्यम्‌ । ननु देवधप्तादा एदृशा अगि प्रापणीया ईत्याह-- अस्मदारीति | आभैः पृताक्तामिरात्मान परित्रारय.वेयवयः | तात्याथमाह-पदति । मरणशठदृस्य तत्तबग्धिति प्रत टक्षिणाम्मिप्रत्याऽऽह--परणपवद्धम्‌ति | काकदन्तपरकषिरूप मकं मा -नुारीमा वाीरित्थेः । मानुप्रयोगस्यापूमाह -- मेव्रपिति ॥ २९॥

गरी भ जक ~ ---~- न

ए १८.२५ >।ऽप्‌ नाचकता पहहःवदक्षाभ्य अ] हं , श्वोभावा मत्मस् यदन्तकेतत्तवन्दिपाणां जरयन्ति

@ॐ

तेजः । अपि सवं जीवितमल्पमेव ततव वास्तव

नत्पगीते ॥ २६ ॥ म्बे] भ।नप्यान्तिन भवष्यात वेत सपद्मा प्च येषां भाषो भवनं ह्वयोपन्यस्तानां भागानां ते ्वोभावाः । पिच मरषस्य पनप्यस्यःर+क द मत्या सदतः6षन्द्रयाणा तजस्तञ्जर्‌ यनरत्यपृक्षयन्तपप््र्‌ः पयता

ज ॥ १

१क नन्दर्तःप्रा 1 उ. स. अ. ट. °न्दतरछन्देन प्रा । ग. ध. च. “च्छतो मत्तः प्रा, ३ ध. श्वारणी* | ४क,ष. इ. 71. प्रेयाप्ि। ५ क्ष.ज.ठ. व्व मृष्युनाप्र।६ग.घ. ङ. न्ञ.ञ,. द. श्ट । श्वोमव्राःश्रोभविः । ५. च. "रिति चेति । ८ घरच. "नमेव । ९च.न्न, श्यो

हि भो ।

[ भष्या० {क्छ {] काठकोपनिषत्‌ | २७

€ ॐ ॐ ७ ष्‌

भोगा अनथोयेवेते । धपवीयप्रन्नातेजोयश्चःप्रभनीनां क्षपयितन्वात्‌ | षां चापि दीघनजीविकां सरं दित्सति तत्रापि श्णु । सवे यद्रह्मगोऽपि

जीवितपायुरटपमेव किमुनाम्पदादिदीप्रजौविङा । अतम्तवैव तिषठन्तु- वाहा रथादयस्तथ। तनयगाते च| २६॥

शि ० --- ड ० ० ० + (नानाम अणय भन् -०४७४१- 8 | । शत कक "ण [क 0 क 7 1 1 ए त ` ता त

आ० दा०-) ९६९॥

---------= ~~~ काणा नजन भन अन म क ०५० 9 ज “~~ + 0 ~न ॥ ^ - >

9 [1

~~~ ~~ ---~ -~

ग(० ठा० -- सवेत) ।वेएक्तव्य शमादूम1 ज्ञानावकरर इन्यल्ायङ्धा पनः यन्ुत्तरमवतारयति ~ मृन्युनति । एवं पुत्रादिना प्रकारण त्वया यमनाग्न्यम्तान = मुःाहनःनां यपां भवने सरिद्यम नमेव त इत्यन्थः । सपिचन ते पर्पपकारिण इति निन्दाामतिशवमणह - द्रचेत्यादिना । अण्षय नाते कुण्नि। क इत्योक्षा. यामाह-अप्परःप्मत्य इति । हिशब्देन प्रत्यक्षनुमा तम्यां पमाणं तेनःक्षप- यितृत्वं प्र्िद्धमेव चोत्यते । अथवा हि यम्मादप्तर प्रभवतः क्षपयना तस्ारितेऽ नथ रवत्युत्तरणानयः। तत्र पृ क्तं तेन.क्षपयितृत्वमुपलक्त +कः 1 हेतुराह- धरते । धप इष्टापूतीदि वायै सा१५ प्रज्ञ श्ल योवपाहनगक्त)न, प्रागस्म्प तमाम्‌ वा दीकिचशः कीर्तः । नव त्वयक्तं प तथाऽपि तिग्जी षने षि पमाः पु. ५।१ इत्याराङ्कय तत्रापि दोषं इण्वत्गह-प्रां चार्फति । चकरापिक।प नषिथ. दोषसमुच्चार्था । रित्समि दत मच्छि । श्रातिर्‌ (पिरान पातिते पूरयित्वा क्रेषा पदमध्याहरति-शुणिति । सपरब्दप्रोगादिरण्यगभोयुगृह्य) । स्वायुषां तत्रान्त- भोवात्‌ । एवकारयोतितकमुतिकन्प।यमाह्‌ --क्रिमुनेति । जी वेका यत एवं जातऽ तस्तदधीनवेषयभागस्तच्छ हत्याह-अत इति । २१९॥

~~ =-= ~ --- न्क््कणत = + ~ द व

न [वत्तन्‌ तपणाया मन॒प्पा टण्ल्यामह वत्तमदद्षिष

चर्या । जविष्याम्‌। यावद्शिष्पसि त व्रस्तु म प्रणायः स एव्‌ ॥ २७॥ पिच न पमृतेन मत्तेन तपेणीयो मनुष्य; । न हि रोके विरभ कस्पवित्तप्िकरो ट्टः । यादि नामास्पाकं वित्ततृष्णा स्या्धप्याम प्राप्स्यापह इत्येतद्रित्तपद्राक्ष्प दृषएबन्ता वरय चेरा लम्‌ । जोवितमापि तस्५व जादिष्यामां याव्म्ये पद्‌ त्वपािष्यल्ष्प्स परभुः स्वाः||

| „1

[मी

१६. ङ, नम्‌ । अक्षय ।२ ड. क्च. अ.-र.ठ. णु यत्वे । 3 क. इ. विकमतः । ४, च, ज. "था तव नु" । ५ क्ष. ट. चेच्वाम्‌ । ६ ग. घ. च. "हि वित्तजाभो लोके $" । ७. ध, च, ठ], °्वितेऽपि। ८ ष. '्दयाम्यपः। ९क ख. च, श्यसि तवर्माशि ध, च, श्य्िप्रर।

८ टीकाद्रयसमेतश्ञांकरमाष्योपेवा- [अध्या ० वर्ह १]

कयं हि पत्येस्त्वय। समेत्यालपधनायुभेवेत्‌ | वरस्तु मे वरणीयः स एव यदात्पविन्नानम्‌ ॥ २७ ॥

न [नि , 2 1 [क 1 9) क नत 0 क, ^ 0 > जे 2 को नोन ॥ नन्द मि

आ० द।०--।| २७ ॥

|) वि से -नम-9 ० कोक ~> =-= ~ भक - ~, =-= 9 क = जम ज

> 1 1 1 1 व -~ = = कवि ~ ~ भनि

1) कि [रीरि

किकी ०, शि

गो० ठी०-ट्ैराग्याय पृवोक्तं सतै निन्दनीयमित्याह-किंचेति । प्रभूतेनापि केन तपणीौयः प्रीणनीयः । ननु वित्ते चेतप्रीतिकरं भवत्येवेति चेन्नेत्याह-न हीति । हिशब्देन तृपतिकरत्वाभाव। लाके प्रतिद्ध इति द्योत्यतेऽथ।नामजन दुःखमिति न्यायात्‌ किंचातुपिकरे वित्ते तष्भैव नास्ति । अथापि नामास्तु तथापि वरं शिनेव टप्प्णमह इत्याह -ख दि नाप्ति । घवां वयं दृष्टवन्तश्चाद्रत टप्स्यामहे प्राप्स्णमह इत्यन्वयः । वित्तन्यायमन्यत्राप्णतिदिशति - जीवितऽपीति । याम्य यमस्य स्थानं याभ्य तरिमरि'थत्तरति शेषः । हष्यति परस्मैपदं उन्दसमित्याह - ईशिष्यस इति । प्रञचुरिति । पण्यपापवतां नियामकः स्याः । यातत्कार प्रभुः स्यास्तावत्काट त्वदशेनेन नीरिप्याम इलयन्वयः | त्वद्हनेनैव सव॑ रप्स्यामह्‌ किमुत त्वया समेत्य त्वरसमीपे प्राप्य सेमाषणादिकं छत्व केमुतिकन्धाये मनसि निधा गऽऽह-कर्थ हीति । हिशब्देन देवतासम गमादिनाऽमीप्सितप्रा्िः श्र तिस्रतिरोकसि द्धत्युच१ते । अल्पेति धनायुषार्थिरुपगम्‌ । किं तवेप्ित्‌ तदाह -वर इ । » तदाह-यदिति || २७ || ® _ € न ¢ € ४9 ४. अजवयतममरृतानामुपत्प जवयर्मत्यः कष्म्स्यः प्रजानन्‌ । अभिध्यायन्वणेरतिभमोदानतिद् जीविते को रमेत ॥ २८ ॥ यतशाजीयेतां बयोह।निषेपाप्नुवताममृतानां सकाडयुपेरयोषगम्बाऽ5- त्मन उन्कृषटं भरयोजनान्तरं प्राप्तव्यं तेभ्यः प्रजानन्चुपकममानः स्वयं तु जीयेन्पत्य। जरापरणवान्कषःस्थः कुः पृथिव्वधश्वान्तारिक्षादिरोकपे- क्षया तस्यां तिष्ठतीति कषःस्यः सन्कथपेवमविवेकिाभः भ्राथनीय पुत्र वित्तदरण्या्यस्थिर हृणीते । क तदास्थ इति वा पाठन्तरभ्‌ । आस्मन्पक्ष चाक्षरयोजना तेषु पू्रादिष्वास्थ(ऽऽस्थितिस्तात्पर्यणु वतन यस्य स तद। स्थस्ततोऽधि करं पुरुपाय॑दुष्परापपपि भ,पिपयिषुः इ वदास्थां भवेन्न कथित्तदसारन्नस्तद्यीं स्थादित्यथः । सर्वो ह्युपयुपयव वबुभूषाते

निषण्ण ति 2 2 ति भ त 1 षि) क ` 1 य

१ क्ल. क्धस्थः । ज. ट. क्रधस्तः । २ क. ख. ज. 'ममदलयानां । 3 क.ख. ग. "लभ्यमाः। $ घ. “व्यधोऽन्त । द. क्ष. =. ट. °व्यधश्ासावन्त। ५ च. ष्यम*।६ घ. नति षपाः।७घ, ° । तदि । ८. "छेऽक्ष°। ९ सल. जट. "दस्यो जरापरणर्वास्ति। १० ध. °तरपु । ११ घ. इ, प्रपियिष्णुः ।

[भध्या०१वह्टी १] क! ठ कोपनिषत्‌ । २९

ठोषःस्तस्पान्न पृत्रवित्तादछामेः प्रकोभ्योऽचम्‌ । किंचाप्रःप्रमुख।न्व- णरतिपरमादाननवस्थितरूपतयाऽमिष्यायननिरूपयन्यथावदतिदीे नी- विते को विवक्ी रमेत | २८ ॥

आ° 2।०--किचोल्करप्टपरुषायलाभ समभव्रत्यधमं क।मयमाना मते एवाह म्यां तताऽपि मम सएव वर्‌ इत्याह--यतश्चाजयनापित्यादिना।॥ २८॥

0 ११ 9 ~ च~ भ -०-- ~ >~ [2 8 पी । 0 [क वि `

गा° २1० -- रविचान्डृष्पुरुषाथलाभ समवत्यधमं कमयमारो मुके एव स्यात्ततो पम स्तणएव वर इत्याह्‌--यतश्चाजायत्तापत्यादन । सकाश्च नट १२.१५। वित्ता दिम्यो देवम्थ। वा प्रयाजनान्तर्‌ प्र।पव्यमित्यन््रयः | ननु स्व किमिति प्राभैयन्ते वित्तादि दोपे पर्यन्त इत्याराङ्याविवोरित्वात्तां विवेकेन ममन प्रा्थनेत्याह- प्रजा. नान्नति । तेभ्यः प्राः प्रयाजन प्रजानान्नत्यन्वयः| एवमपिवे क्रतद "त इत्यन्वयः प्रजानन्परयोजनमुपटममानः क तदाध्य इत्यन्वय मनसि निधाय पठन्तरं तयान अभिनत इति | नन्वाधेकतरपषाभानवगमे तेषु पृत्रादेप्वाप्या स्णरित्याशङ्य- क्षितं पुरयति-त्तत इति । दु्णाषमपीतरननेःति रेप । दु 1 'मप्यभिक्रतरं पुर्‌- पराय प्रापिपयिषुः क तदान्थो मतरेदित्यन्वयः । तात्पयाथमाह-न कश्चिदिति । तत्र हेतमाह- सव इति । वमृपाति भवितुम | इयता (बन्धेनाक्तध्य प्रणननगह- तस्प्रादिति। यस्मार्‌ह्‌ तेवकरादमास्तस्मारेत्यथः। वण। गतीः रातः करडा प्रमाद्‌- स्तञउज परख निदूपयन्थावदुत्पात्तस्थितिनारोविचर्‌वानेत्यन्रयः । आतेदीधं ब्रहुप्- वत्सरपार(मेते जीविते जीवने प्रणघारण ॥ २८॥

9 श 8.) ~ ~~ “~ ॥ 8) [0 क ति ५५ -9-9- भककनक- = ०9 ---- न्क

यस्मिन्निदं विचिकित्स्नित मृत्यो यस्पांपराये महति बरहि नस्तत्‌ । याऽयं वरो गृढमनुपभ्रविष्टो नान्पं तस्मान्नचिकेता वृणीते ॥ २९ ॥

इति काठकोपनिषदि प्रथमाध्याये प्रथमा वरद्‌ समाप्ता ॥ १॥

अतो विहायानिस्येः कामे; प्रोमनं यन्पया परार्थतं यस्मिन्पेत इदं विचिकेत्स्न . विचिकित्न्त्यास्ति नास्त।त्यवप्रकार्‌ हे प्रत्या सांपराय परटाकविषये महति पहतपयोजननि पित्त आत्मनां नणेयाविज्ञानं यत्त- दत्रूहि कथय नोऽस्मभ्यम्‌ । 1» बहुना [योऽयं प्रकत अत्मविषपो

वरो गृडं गहनं दुविचनं परपऽनुषनिष्र"~ऽपाद्रगदन्यण्विवेक्किभिः

१ग.घ.च.म.ट, दिग्भैः। २ ड. न्न, ज. ट. “कित्सिते वि ।३ क, ख. “कृताम । ४६, स. जट, गृहन ।५ ग. ष. इ, च. "विष्टो वराः ६ स.ग. घ. ङ. च. शस्त्र ।

॥

[1 [9 9 1 ------^ =,

-- ~+

३० दरकाद्रयसमेतक्षांकरभाष्योपेवा- [अध्या ° { वह्वीर्‌]

प्राथनीयमानित्यतवरिपये वरे नाचिकेता न हृणीते मनसाऽयीति श्रुगेवेचन भिति ॥२९॥ , ॥ . इति श्रीमत्परमहसपारःव्राजक। चायगोविन्दभगवस्पृञ्यपादशिष्य- भ्रमद्‌।चार्यश्रीश्चैकरमगवतः कनौ काठक्रोपानि पद्ध।ष्े प्रथमाध्याये प्रथप्वह्टौपाष्यं समाप्तम्‌ ॥ १॥

हति श्रीमत्परमदप्"रित्रानकाच।यश्नीण्च्छरद्ध नन्दपृज्यषा :शिऽशानन्दज्ञाना षर चेते काठकोपानषद्धःप्यतयाय््याने प्रथमा व्ही समा ॥ १॥

० + व

"~~ ~~~ -- -- - ~+ ~या 6 नवो === १ ना

क ®

गो० ठरी०ग्-यतो नीवितडप्याङ्नाऽपगता'ता पम प्रटामनां वहाध प्रात १.

(व)र पदृहीत्याह-- अत हात ' परलोक्ाविषयेऽन्ति नास्तीत्थव प्रार्‌ यमन्वा

क्रिपन [चक्रिः नति तस्यारःस्त्पनो निणयतिज्ञान यर्महत्प्रयोजनना^त मोक्लार्थ ® _ (^ ®= € © 9 = (द

तद्‌ब्रहीर्यन्वयः । नचेकतम रिपाकरत्यान्यर्याप्यानिकरनेणयायं सवारराःत श्रुत

तच नामित्ह -- कि वहन॑।त ॥ २९ ॥

इति श्रीम.परमहसपारव्र जकाच।नवयश्रीमद्ूटगो पाडेन्द्रयती शवरि राते 12

क।पनिपद्धाप्यविररणे प्रथमाया प्रथम। वही समा ॥ १॥

| , श 8 त, । कि ररौ

स= न लो -> 99 ब ष्रियोपयौ पीपी [वि पी 4 -- १.१ 1

परह्य शष्य ववद्यायोम्यतां चावगम्वाऽश्ह्‌- अन्यच्छरयो ऽन्धदुतेव भेयस्ते उप नानाथ परुष पि्नातः । तमाः श्रेय आददानस्य साधु भवति ह्‌।यतऽथाय उ प्रया वृणत ॥१॥ अन्पत्पृथगेव श्रेयो निःभ्रयसं तथाङन्यदु वाप्थव प्रेयः भरियवरमपि ते पेयश्रयसी उभे नानार्थे भिन्नप्रयोजने सती पुरुषमधिषतं वणोश्रमा- दिवश सिनीतो वध्नीतस्तौभ्यामात्मकतन्यतया मरयुज्यते सैः पुरषः; । भ्रयमेयसोहभ्पूदयामुतत्वाधां पुषः प्रवतेते । अतः भ्रयः मय॑ः प्रयाजनकतव्यतया ताभ्यां बद्ध इन्यच्यते सवं पुरुषः । ते यद्य- पयेकेकपु्षाथसंवन्धिनी विद्यानिद्यारूपत्वाद्रिरुद्ध । इत्यन्यतरापरि

१ग. ड. ज. चास्याव । २ख. ज. मत्युर्वाच । अः ,३ क. ङ, ज. श्दुत एवापिच परे । घ. च. ष्दुतापि च्रे । ४३. क्ष. ज. ट, ^ते श्रयप्रेय०। ५ क. ख, ज. स्ताभ्यां विया. विद्याभ्थमाः ।९ च. पः | प्रधशत्रेय। ७ ॐ. ण्यी सन्पुर'। ८ न्ष" ्यः क. । ९ गक्ष, सवपु" । १०१, क्ष, ज, ट. "एषसं° ।

|) मी

[अध्या० १ बह्टीर} काठक) पनिपत्‌ । २१

त्यागेनेकेन परुषेण सहः नष्ठातपाक्यत्वात्तयोहित्वाऽविद्यारूपं परयः भ्र ष एव केवटमाददानस्यापादानं कृवेतः साधु शोपन येव भवात । यस्त्व

दूरदश। ।वमृह। हा युञ्यतऽस्प्ादयथात्पृरुषायात्पारमायका.प्र५।न्‌- नान्निर्यासमरस्यवत इत्यथ; । कोऽसं।य उ भयो भीत उपादत्त इत्येवत्‌ ॥ १ ॥

+~ --~~-

अ० दी ०--अभ्युदयनिः त्रय मम्मिगप्रदनेन विदयात्रिय्यावि पागवदृरनेन च मवला पतया प्य प्रथमं गेतीत्यह्‌ प१रह्५(१। ्रथःपनो.= "तरपरत्या- गनैवान्वतरेपाःन हेतमाह ~ प यत्चपीनि । ते यरूप्यतकुस्प्तननिविनी तथाऽपि रिरुद्े ॥ १॥

न ~ ---~- -+---- । "यणि -+--- -- 9 >= > भ न

-= क~~ हव |

ग्‌] ° द° -अम्यदयनिःश्रयपिभागमदृशेतन विद्यातिद्यािमाग वद२्नत च कैवल- विद्याप्राधितया हिप्य भम स्तेतीत्नह--परीक्भाति। अदगम्य तस्ितिति शेषः; | पृथगेव प्रेस: सकशादिःपयः । निःश्रथसं मातस्ततततावनत्व।जज्ञानमत्र निःप्रियततम्‌ | तयेति | यथ। त्रयः प्रधक्तपरेयथ॑ः । मियतरमप्५म्थरयपताध उ.तिषटामा -न्यारित्य- न्यः | । भन्ने प्रयाजनं यस्तं मनतेधरयमजन | आ कङकतानत्वःच ३९।म्‌-व्‌णा श्रपादीति | आद्धिपदेन वनोव्यादिपरिप्रह्‌ः । वणा ।।२८-५।वकर्‌-- ^ त्रह्ममो नह्र्मतिसतेन येन्‌ )' इत्थादिं शाखं पमाणम्‌ | जव्रमतरिषएटलापि + र गृहत्यः पटरी मामुपेधान्‌ ” इत्यादि । वयोवरि -वापिकार्‌---^ न तपुद्रः कृष्णके- रोऽप्नीनद्‌ धीन '› इत्यादि | अवत्यापरीधिष्टत्यावि प्रर्‌-- ^ अवचिटिपतव्यप्रेरपां प्रवेशो वा » इत्थादि प्रमाणम्‌ । पस्‌ बन्धन ६१ धात्वनमाद्‌।थ ठ4॥चए-[तिवीत द[त्‌। नन ।वय1+य.-; क्रथ ३1 16सत्‌. 4ह- ॥1>५।।५।त्‌ | 64; क. वणश्र१ा(रनिस्ष्धोअभकृते विद्धां स धनवतुष्ट -सं।त्ताम्यां प्रय॒ञ्यत्‌ । तयोः प्रेरकत्वे वा कथित्याशङ्कचा :ऽह-- आात्प्क +त तशरात्‌ । आ-१न वे 4व्रियनो; कतत्थता इ -ताध्यता तया | ।त।व्रतिग्ताद्वयर्‌ 444. | र्न्‌ तवृ तन्वत्‌ज्ञानद्रा। [वद्यातदयाम्न पृस्पः ग्रयत्‌ इत्यत्त (41१२ वरकतर्यतेमत्‌ व व त्तामान्4त्‌; ।पेद्ध कैन चित्कतेव्यताज्ञाने तःस्वात्तदेव नास्ता धाशङ्याऽऽहट-धरयः+यस।रिति | अभ्य द्यो प्रसास कमण्यमृत्त्त्राथ। लतत म ्तत्ता+नत +१६॥ ६३।त यय स्धमन्वय | एव फटकरामनया सामान्पतस्तत्ताधन ऋ 4।भति ्तानभभुषि नावः । हिरः प्रपिद्धिदयोतकः । यद्रो तरनानति। हि वत्माल्ातान्मनम कामनया कर्तन्यताज्ञात

षयि ए ष । = +=

॥) ++ च च्य "~^ --क-वन्केकिरज्कन्ण्कन

१ ख्‌. गद, म, न्ते कस्मा")

३२ टीकराद्रयसमेतशंकरमाष्योपेता- [अध्या ० र्ह्ीर्‌ |

सिद्धमत इन्युपप्रहारेणान्वयः । श्रयते प्रयतते च कतं विद्याविद्ये त्योमोवः कर्तव्थत। तयेत्यथः । ताभ्भां विद्याविद्याम्याम्‌ । ननु कमणो जन्मादिहेतुन्वेन बन्कत्वेऽपि [वदयाय)स्त। नवतक त्वात्व.थे बन्धक्रत्रमिति तेत्कभ॑णो जन्मा दह्‌तुत्वन।दामेन च वेद्याय नन्धकत्वमिति मातः । तयोरन्यतरत्यगेनान्यतरपरिग्रहे हतुभह~- ते यदपीति | तथ्मऽपि विरुद्धं । तत्र ६्तुः-- विधेति | इति यस्मादर्थे । यस्मा द्विद्याविय चिरंद्ध तरमादुन्धतरापरित्यागेनानुष्ट तुमाकयत्व।दत्यन्वः । नन्वेकेनेक। परेणापरा कतौ दाक्येत्यत अ'ह-- एकेनेति । रनु त्रमेणानु्।तुं शक्येत्यत आह- सहेति । हेतु- मृपन्थप्याक्षर।णि गृहीत्वा व्याच्--वयोरि।त | नित्ररणे पष्ठी । अविदयाद्पं कमं प्रथो हिपत्रत्यन्बयः | अपक्षिताध्याहारेण सतै वात्रयं सावधारणमिति नपायेनाऽऽह - प्रेय एवेति । सिवमानन्द्रूपम्‌ । विच्योपदातुः श्रय इवयुक्त्वा तद्विपरी तस्यानभ्र पि मह- यास्त्वाति । त॒शोऽवि्योषादातुरैरक्षण्यार्थैः | अद्ृर्दर्शत्यस्य व्यास्या मिमृढ इव्यविवेक त्ययः । ननु कमक्तुः फलं स्यादिति श्ड़ते-क्मादिवि | रन्वथौन्न ह^त इत्युक्तमत जआह~-पारमायिकादिति । म क्ष दित्यथेः । ननु पोक्षः स्वगादन्पतम इत्यत आह- नित्यादाते । गिमृढत्लमक्षरव्वाछ्यानन दशे णति-- छोऽसाविति । उ एवोपादृततेऽनुतिष्ठती"यथः । इत्यतदुषादत्त इत्युक्ते यावानभम्ता- न्वृ० [त्‌ दृत्यथः ॥ १॥

[मीं [1 1, का पी भव भ" चानय वा रोति नकन नक्कोतनोकूहं

यद्युभ आपि क्तु स्वायत्त पुरषेण कपय मेय एवाऽऽदृत्ते व।हुट्पेन कःक ¦ तवृच्यत्‌- | भरेधश्च प्रेयश्च मनुष्यमेतत्तो संप्रत्य विविनाक्ति ^ न = क क => क "= €^ = = प्।र; । न्रा [ह बषरज# प्रयसा वरणत । मोगक्षमादुवृण।ते ॥ २॥ सत्य स्ायत्त तथाऽ साधनतः फलतश्च मन्दब्ुदोनां दु५३९रू) सत॑। व्था५भ्रम्‌१1१ इव्‌ म्नभ्वरमत परुषमा ३१; प्राप्नुतः श्रप्रश् मयश्च । अतो दसत इवाम्भक्तः पयस्मे प्नवमेयःपद्‌।५ <परीत्य सम्यक्परिगम्य पनसाऽऽ्छ.च्य गुरुरयं वेविनक्र पृथकरोति परो धीपःन्‌ । विविच्य चभ्रयो हि मरय एवापिषर्णःते पेय- स)ऽभ्यदन्तरात्‌ । कोऽस) पौरः । यम्तु मन्द)ऽल्पबुद्धः स विवे.

१ग.घ. ट. च. द्वैते ।२प्न.ज. ट. श्नुष्धं पु" । ३ क्ष, ज, ठ. इतोश्ध्रतः प्रा ।४क्‌ लर ध. ज म्य सम्यटूम्नः , ५. ज्ञ. न, "छक्यं गु* । ६ क. स, ज. "च्य पे । ७ के,

इ, "त्‌ प्रेय! ८. घ, ठ. सदसि ।

आध म, ` 6 [अध्या ° १ वही ०२। काठक पानेषत्‌ | ३३

कासामथ्याधोगक्षिमाद्योगक्षेमानिमिततं ररीराध्पचयरक्षणानिपित्तमित्येत- त्मेयः प्श्युपुत्रादेछक्षणं इणीते ॥ २॥

किक = न ~ ---- ~~ ~ ` = न 9

आर टा०~॥ २॥

गो ° टी०~ नन्वधिृतेन पुरूेणोभे अपि विधावि कतुमन्वा यत्ते यदि तर्हि किमथ पुरूषो बाह्येन प्रय एव न गृहणाशप्याशङ्कच प्तय द्वे अपि सखाधीने तथाऽपि फठतः साधनते मन्दमतीन।मशवेये मिलित इव प्रेयःश्रयसी पुरुषमविकृत प्राप्नुत इत्याह-यद्यभ ह्यादिना । एत इत्याङ्पुवेकेणगतावितिषातो ूपमिस्याह --आ इत इति । तस्य व्याख्याऽश्चत हइति। तद्वचाचष्ट-प्राप्नु इति । परस्परसमुच्चयाथो चकार व्यामिश्र्योतको । यतः प्रेयप्रेयमो$ स्वरूपतः फटतश्च विवेकामावाछ्ठोकः प्रेय एवाऽऽदत्तेऽतो बुद्धिमान्हसो यथाऽम्मतः स्कारा(त्सीरं विविच्य भुङ्क्ते तथा प्रयतः सकाशाद्विविच्य प्रेयो ज्ञात्वा तदेव साधनैः स्षपाद्नीयमित्याह-भत इत्यादिना । गुरुढाधवापिति । कमेणोऽनुष्ाने महानायप्तः फटमपि दु ःखपिवरित वियप्राघ्ताञन्रय- व्यतिरेकचष्टानथनिवरत्तिरानन्दावाियेत्नामाव हति विविनक्ति विवेचयाते गृरुराघवमि- त्यथः । नियुक्तं ददोयति-धीर इति । सस्छृनमतिरिति यात्‌ । गुस्लाधत्रविच।रस्य फल्माह्‌-भ्रेय इवि । हिरेवाथः । छन्दति प्रादय उपबाहिताश्चत्याशयेनाऽऽह-- अभिद्रणीत इति । तत हेतुमाह-प्रेयस इति । कतृपदं साकाङ्लमाह-क्ोऽसा- विति । यत्पद्‌।ध्याहारेण प्रेय इति व्याचष्टे-परितिवि } तुशब्दो बुद्धिमदवेटक्षण्याथेः। अस्पबुद्धिरस्पाऽतसृता बुद्धियेस्य पः । परय एव वृणीत इत्यत्र हेतृमाह - दिवेति । यःगध्य प्रास्य क्षेमो रक्षण तनिमित्त तदाह-शररीरेत्य। दिना । शरीरेत्यादिश३- नेन्दरियादिगसमह्‌ः । उपचयो वृद्धिः । तहक्षणानिमेत्त तत्छहूपानेनित्तम्‌ , प्रधःरन्द्‌।- ` थमाह-पश्विति । अत्र प्रयःशन्द्‌ः फल्परः ॥ २ ॥

सव्वं परियान्पियरूपाश् कमानाभिष्याम्रन्विके- तोऽत्यस्चक्षीः। नेता सुगं वित्तमयीमवाप्तो यस्यां मजन्ति वहवो मनुष्याः ॥ ३ ॥

स त्वं पुनः पुनमेया प्रलोभ्यमानोऽपि भियानुत्रदीन्पियरूपावाप्तरः-

परभतिरक्षणान्कामानमिष्यायश्धिन्तयंस्तेषामनित्यत्वासारत्वादरेदोषान्दि नाचिकतोऽत्यस्राक्षीरदिसष्टबान्परित्यक्तवानस्यहो बुद्धिमत्ता हव नेतामबा-

१ इ, अ, 2, "्यतघ्लघ्च° ।२ ख. घ. "नित्यासा* ।

३४ टौकादरयसमेदश कर भाप्वोपेता- [अध्या ० { ही ०२]

परवानसि सद्ग तिं ङ़त्सतां मृढजनप्र्वृत्तां चित्तम धनमरायाम्‌ |

@

यस्यां छतो पजन्ति सीदा>३ बहव।ऽनेके पृढ। मनुष्या ॥ ३ ॥

आ० ठी०--।॥ ३ ॥

गो ०ईौ०-- प्रादीनां मौणास्मत्वाल्मियत्वम्‌ । प्रियद्पान्ियं रूप्यते जन्थते येस्तेऽप्सरःप्रभतिढक्षणास्तद।दिष्वरूपान्‌ । चिन्तयन्नित्येक्षिते प्रयति-तेषापिति वतयमाक्तस्तात्पय दशेयति-अहा इति| अनेन शिष्यस्तुतिः कता । मृदजनेषु प्रवृत्ता मूढननप्रवतता तां धनश्राथां षनप्रचुरामित्यथः । सृतो माग । बहुशब्दस्य त्रिते न षये- वसानमित्याह -- अनेकं इति ॥ ३ ॥

मी ज, छि ककि, का न - त= काक जोगन = कक ५.५ न>

दुरमेते षिपरीते विषुची अविया या च विधेति ज्ञाता । विद्याभीप्सिनं नचिकेतसं मन्ये न तव

कामा बहबोऽटोदपन्त ॥ ४ ॥

तयोः भेव आददानस्य साधु भवति हीयतेऽथोथ उ मेयो टगीत इत्यक्त ठत्कस्माधहो दूरं द्रेण पहताऽन्हरेणेते दिपरीचे अन्योन्यभ्या- सरूपे बिवेकाषिवेकारमकफस्व। तमः भकाशचाविव । विषु विपृच्यो नाना- गवी भिभफकले सप्तारमोक्षेतुत्वेनेस्येतत्‌ । के ते इत्युच्यते-य। चावि- ` चा परेयोदिषया विद्येति च॑. भ्र॑योबिषया ज्नावा निङ्गाताऽवगवा पण्डिते. इदन्न विचधामीन्सिनं विधार्यिन नाचेकवस त्वामह पन्ये | कस्माधथस्मा दबिदरदुबुद्धिपरराभिनः कपा अप्सरःप्रभृतय। बहवोऽपि त्वा त्वां नारो

टुरपन्व न विच्छदं दछतवबन्तः श्रयेमागादत्मोपपोगाभिबाञ्छाक्षषाद-

नेन । अहो बिद्याधिनं भवाभाजनं पर्व इत्यभिप्रायः ॥ ४॥

आ० द०-॥ ४॥

गो टी०-गोनर्कत्यमाशङ्कय दूरमेते इति वाक्यस्य व्यावत्यी शङ्कमाह-- हयोरेति । विशेषो न इषत्‌ इति मावः । परिहारमवहार्यति ~ यत इति । दूर- मित्यस्य व्याश्या-दूरेणेत्वाहि । अन्तरेम भेदेन । एते वकष्रमाणे । प्रस्परभिन्नप्वे हेतुमाह-बिवेकेतवि । तत्न दशन्तः-म इति । पुब्टोपदछान्दस इत्याई-विपृचया- बिहि । भिन्नफश्त्व ग्याचहे -- संक्षारेति । तप्तारहेतुरविधा माोक्षेतर्वि्ेत्था- क।ङक्षापू्के उषाचष्ट--के वे इति । या कनकाण्डे प्रातिद्धा प्रेयोमिषया । इति-

५ इ, "दू कसु २, च. श्वूर्सिविः । ३क. प्तय । ४३. क्ष, म. ट, काम। प्रप्य" 1 ५ इ,त्वानशोः ६ ष, पन्तोन।

[अध्या, हौ ०२। काठकोपनिषत्‌ । ` ३५

हब्दो वेदान्तप्रसिद्धयरथः | परस्परपमुखयार्थश्चकारः । प्रयो मोक्षो विषयः साध्व यस्याः प्ता तथा । परतिद्धत्वास्कतैपदमाह -पण्डितेरिदि । तत्र॒ विथ्ाविधयोमेष्य किमतोऽन्यं नचिक्रेतततं जानाति नेस्याह--त्वापिति । नचिकेतसो विधयोग्यक्तय- माकाङक्षारवकमुत्तरवाक्यं हेतुपरत्वन उषचष्टे-कस्मादिस्यादि 1 अषिद्रदनुद्धि- प्रडोमिनोऽविवेकेबुद्धिवशीकरणसमथो . । काम्थन्त इति कामाः । प्रवोमागोज्जञानमा- गाज्न विच्छेद कुतवन्ता विच्छिलसबन्ध न कृतवन्तः | सबन्धविच्छेदे हेवुमाह-- आत्मत । मात्मनाऽप्रःप्रमूनिकामिन जनितो यो () (य उपभोगः सुखं तस्य वाञ्छेच्छा त्या उत्षदनद्वारा न विच्छेद कृतवन्त इत्यन्वयः । तात्पयेमाह-- अत इवि । यतस्तैने वा नीतोऽत इत्यथः | माजन पान्न योग्थमित्यर्थः ॥४॥

अविद्यायामन्तरे वतमानाः स्वय धीराः पण्डित. मन्यमानाः) दन्द्रम्यमाणाः परियन्ति षढा अन्धे- नेव नीयमाना यथाऽन्धाः ॥ ५॥

ये तु ससारभांजना अविधावामन्दरे पध्ये घनीभृव इब हमसि षते

पाना वेष्ट्यमानाः पुज्रपश्वादित्ष्णापाश्चहतेः स्वयं बयं पीरा) रत्नवन्त, पण्डिताः श्राख्डधश्छशेोवि मन्पपानास्ति दन्द्रम्यमाणा अत्वं इटिरा- मनेकरूपां तिं गच्छन्तो जरामरणरोगादिदुभ्खे; ' रेयन्ति परिग-

छ? 1 मूढा अविवेकिन) ऽनषेनेर्वं टष्टिवि दीनेन नीय ना विष्भे पथि यथा बहबारन्धा महान्वमनयमुच्छान्त वदत्‌ ॥ ५॥

[मी

आन्०--॥९॥

ज जोक" तजक" म > न्यनानोकिकयोेकदणयायििं

1 प णणीणणीणेणषिररीगीीीषी

गो० दी त्िदयामिनिवेक्ायारिधाधिशणि दथणते--य तिवित्वादिना हसारभाजनाः सप्तारसम्याः । भन्तरं कायकरणत्तघातसारमूतो मध्यमो देशस्तत्र वतं- मानास्तादारम्यामिमानवन्तः । वेशयमाना बध्यमानाः । कैरित्याकाङ्ायामःह-पुत्रेति | ुश्ादितृष्णा एव पादाशतानि तेरित्यथेः । भत एव स्वयं धीराः प्रज्ञावन्तो वयमेव ठीके प्रज्ञाशाछिनः श्ाञ्लीयप्रज्ञाशाटिन इति मन्थमाना इत्यथः । कायेकारणा- ्यमिमनशारिनां गतिमाह-त हति । यङन्तद्रभ गतावििषत्वथमादाय दन्द्रम्यमाणा इति द्‌ व्याब्टे- कुटि मित्यादिना । अनेकरूपामुत्तरादणादिङ्पां गतिं मर्म मिच्छनतः प्राथेयन्तः । जर।शब्दो दुःखहेर्ववस्योपठक्षणाथः । रोगो धादुवेषम्धम्‌ | ` १. ज, न्मानाः पर । २ छ. पर्मन्ति। ३ क. ख. छ. "भाजो ज", ग, इ. ज. -माजि-

मोऽवि*। ध. °भाजोऽवि° 1 ४ क.ग. घ. च. ष्यषीन | अ. ध्यं च नीः) ५क्ष. भ. द, श्तेऽतो द । ९ ग, गतिमिच्छ" । ७ क स्‌. °न्धेनेवं। ८ ड, “ब्‌ नी" | ९ कृ. तेतेष ।

३६ ` दीकादयसमेत्मंकरमाष्वोपेता- [अध्या० {बह्वी ०९}

भाद्राज्देन मनर्पडादिषरमहः । तेअनितेदःखेः परिगच्छन्ति परितः स्व्गादिषु भमन्तीत्य्थः । अविवेकिनः तंप्तारावध्यदर्धिनः । तत्न दष्टान्तमाह-अन्पेनेवेवि । नयनस्थानमाह-- बिषय शति । कण्टकपाषाणादिगितादिसहित इत्यथः । यथान्धा इति श्रतिपदं म्यावष्ट- हब इति । महान्तमनथ कण्टकतोदनपङ्कतवदेश वशगता. दिरूपमृच्छन्ति प्राप्नुवन्ति यथा तद्वदूभ्रमन््यविवेक्गिन इत्यन्वयः ॥ ९ ॥

न सांपरायः प्रतिभ्राति बाढं भ्रमायन्तं वित्तमो- हेन मृढम्‌ । अयं लोको नास्ति पर इति मानी

पुनः पनेवेशमापयते मे ॥ & ॥

अत एष पदत्वान्न सांपरायः परविभाति । सपरेयत इति सपराय) पररोकंरतस्मात्चिभयोजनः साधनविशेषः शाल्लीयः । सांपरायः स च बारपदिषेिने पहि नें प्रतिभाति न रकाशते नोपतिष्ठत इत्येतत्‌ भमाधन्वं भमा इुषेन्तं प॒न्रपन्वादिभवेजनेष्वासक्तम्यसं तथा वित्त मोहेन विसनिमित्तेनाषिबकेनः मूढं तपसाऽऽच्छ्षं सन्तमयमेष रोका वोऽयं दश्य्मानः स्ञ्यम्मपानादिविशिष्ठा नास्ति परोऽश्श लोक इत्येवं मननश्डीढो मानी पन; पनर्जनित्वा भैं मदधीनवामापथते मे भृत्यो मैव जननपरणादिलक्षणदुःखमषन्धारूढ एव मबतीत्यथेः। पायेण दषं विध एव. शोकः ॥ ६ ॥ आ० दी° ~ सम्यक्पराक्ठे देहपातादुष्वैमेवेयते गम्परत इति शषः ॥ १ ॥

गो ° 2 ० -पूरवक्तायै हेतुत्वेनाऽऽद्‌ायोत्तरं म्याच्टे-- अत एवेति । अतःशाब्दा- थमाह-- मूढत्व दिति । परे काठे देहपतनादुष्मे सम्यगीयते गम्यत इति परायः अथवा पम्यक्पर इत्युप्ठक्षणम्‌ । परापरनह्मप्राएठकारे प्रारन्धविगमानन्तरमित्यभ ततमा्िपरयोजनः परापरनह्मप्रा्िः प्रयाजनं यस्य स तथा । प्ाधनविदोष्शकारध्या- नादिः शासख्रीयः प्रसिद्धो यः स बाट पृत्रपश्वादिष्वाप्तक्तत्वाद्विवेकिनं प्रति नोपति हते नारो नानुतिष्ठतीस्ययेः । प्रमादं कुन्तं ग्यावष्टे--पुजैि । पृत्रदिसाध्यप्रयो- जनेषु न केवरुमासक्तमनतं न माति किंत्वन्यथ।ऽपीत्याह--तयेति । मृढमिति।

१६. ग्यः सैपरायः। प्र । २ क्ष. ट, "पर दमत ६० ३ ख, °र सम्यक्षपरे कार रयत

१ । ग, ध. रे सम्यक्परे लोक दयत । क्ष. भन्ट.स बार ।५क.ख. ज.नमभाः । ६ क... ध. द्यच्‌, छ, ज, "नस्तयावि + ७ क्ष. भ. सन्त न्वयः । ८ च, "मानोऽन्न*। ९, "नः स्वनः: १० इ. न, °रोऽप्यट* । ११ ध, "धो प्रनुष्याद्योक । १२३ क, वद्यम* .। १३ अ. घ्‌,.भ, श्वंस्मः।

[ भया ° १ वर्ह ०९]

क।ठकोपानिषत्‌ । ३७

वित्तातिरिक्तपस्वा्पमपश्यन्ते तद्जनादौ व्यापसक्तचिमित्यथेः । भत ९१ तमसा $ऽ-~ चछल्ञमित्याह--वमसेति । अविवेकेनेत्यथेः । तमस्ता सपराया न मातीत्यन्वयः नच दरम्णक्तकतयाऽ्य लोको न मायास्परसतु मातीत्याशङ्कय केषुतिकन्यायेनाऽऽह-

त्वयमरबेवि । रोकं विरिनटि - ङषम्ेति । इतिशब्द उक्तपरामशीं । मानीवि । वित्तृष्णयाऽभिमानवानित्यथः । सहृदुत्पननस्य पुनःपुनयमवश््यताऽनुपपनेत्यत आह जनित्वेति । प्रबन्धः प्रवाहः । नन्‌ धमांथेकामेष सवे एव छोक भासक्तश्वोद्धिथाभि- कारिणोऽमावादुपनिषदां व्पयतत्णशङ्कयाऽऽह-प्रायणति । उत्तगेतः कामाया सक्त एव जन इत्यर्थः । हिशब्दः प्रपिद्धाथकः ॥ १ ॥

भवणायापि बहुरिया न कयः । शृण्वन्तोऽपि बहषो यंन विदुः । आश्वं वक्ता कुशलोऽस्य छभ्पाऽऽ्वयां ज्ञाता कुशनुरिष्टः ॥ ७ ॥

यस्तु प्रषार्थां सहसेषु कथिदेवाऽऽस्मविद्धवति त्वद्विधो वस्मास्टव णायापि श्रवणाय श्रोतुमपिय।न ठभ्य आत्मा बहुमिरनकः शृण्व- न्तोऽपि बहबोऽनेकेऽन्ये यमास्मान न बिध्॒न वेदन्त्वभागिनोऽघस्ड तास्मानो न विजानीयुः । किंचास्व रक्ताऽप्याश्च्योऽद्तबदेबानकषु कथिदुव भवति-। तथा श्रत्वाऽप्यस्यऽऽत्मनः कुशो निवण एवाने- केषु ठव्धा कथिदेष मवति । यस्पादाश्चषे। ज्ञाता किदेव ङइष्रानु-

शिष्टः इष्टेन निएणनाऽऽचायणानुचिष्टः सन्‌ ॥ ७ ॥ आ० ट०-॥ ७ ॥

गो ° टी०-यस्त्वनेकलन्माजितपुङृतप्रसा एप्त दित द्बुद्धिः कामादिविमुखो निर - तिश्यपरषाय ब्रह्म प्रत्यक्त्वेन जानाति सहखेषु नविकेतःपदृशः कश्चिदेव मवती- त्याह~यस्तिविति । तत्र हेतुपरमुत्तरमाह-यस्मादिति । ननु मेषकदेश्षा धसन्नप्यथः श्रयत इत्यारङ्कचाऽऽह-श्रवणा्ंमिति । तस्य व्याख्या -श्रोतुमषीति । अनेकैः ्रोत्ुमपि.यो न छम्य इत्यन्वयः । अयमाशयः-श्रवणस्य दृष्टफलत्वानर्विषयस्थ च साक्तास्काग ननकत्वाज्लनितस्यापि प्रतिभप्रत्ययवद्भ्राम्तिन्वादात्माऽविषय एवैशम्य इति । केषाचिच्छोतु दुरमोऽन्येषा ज्ञातु दुकेम इत्याह- शृण्वन्तोऽपि । अन्य इति पर्वक्तापिकारिम्यं इत्यथः । न ॒विदन्वीत्येतद्धेहुपवक व्याचटे--अभागिन इति । तदन्भव्ट-अतंस्छृताते । नित्यनेभित्तिकेरसंस्कत भात्माऽन्तःकरणे येषां ते तथोकाः । यस्माच्छोतारश्च ज्ञातारश्च दुटेम.स्तस्मात्कश्विदेवाभिकारी मवतीति

ग, ण्देक आत्म । २७. इहा. र. शपिन।

१८ ठीकाटयसमेतल्ां करभाष्येपिता- [भभ्यौ* वही द]

धवैणान्वयः । एवे श्रोतार महीकृत्य कतारं मही करोरि-क्षैषेति । भ केवलं शरोता दुमो वक्ताऽपीत्य्ः । अस्याऽऽत्मनः । आश्वयेशम्दाऽद्ुतवाचीति तैर्सष्शे छक्षणताह-अद्ध तेवदेषेपि । यथऽनेकेषु पद्येषु कश्चिदेव पदाये आश्वयेक एवं व्त।ऽपि कश्थिदेव मवतीत्यथैः । क्तव टेम्यानन्तरं धोतृष्वनेकेषु रन्धाऽप्यास्मभः कुश एव कश्चिदेव मवतीत्याह-तयति । यथा वक्ता दुरेमश्तयेत्ययेः । कुशा ९१ युषत्थनुमवसमथे एव । तत्र हेतुमाह -यस्पादिवि । निपुणेन साक्तास्ृ-त्रह्मतचते- नाऽऽचयेणानुरिष्टे। वेदान्तैः शिक्षितः सञ्ज्ञाता साश्चात्कारवान्कश्चिदेव मवति य्मा- तस्मा श्िदेवाऽऽत्मनो छन्षेत्यन्वयः ॥ ७ ॥

(1 व गक क 01110 1 +

कस्मात- न नरेणाषरेण परोक्तं एष सुविज्ञेयो वहुधा चिन्त्य. मानः । अनन्यप्रोक्ते गतिरत्र नास्त्यणीयान्द्य- तक्यंमणुप्रमाणात्‌ ॥ ८ ॥ नहि नरेण पनुष्रणारब॑रेण पोक्तोऽबरेण हीनेन प्राङञुद्धिनेत्य तदुक्त एष असमायंत्व॑ मां पृच्छति । नहि सुष्ठ सम्थशिङ्गेयो विन्नातुं ४क्च। यस्पाद्हुषाऽस्ति नास्ति कताोऽकतो श्दोऽचुद्ध इत्या- नेकषा चन्त्यमानो वादिभिः । कथं पुनः स॒विन्नय हत्युच्यते- अनन्यपोक्तेऽनन्यन। पृथग्द्धिनाऽऽचायेण प्रतिपाधत्रह्मास्ममूतेन पोक्छ उक्त आस्मनि गतिरनेकषऽस्तिनास्तीत्यादक्षंणा चेन्ता गहिरजा- स्मिभ्नारमनि न्ति न विधते सवेविकरगतिपरस्वस्तमिवत्व।दास्भनः । ` अथवा स्वात्मभूतेऽनन्यसिमन्नात्मनि भीकेऽनन्यभक्ते गविरान्पाऽब- गतिनास्ति ज्ेयस्यान्वस्वामावात्‌ । ब्ञानस्व शेषा परां निष्ठा यदात्म कल्वावेन्नानम्‌ । अवोऽवगन्वव्यामावान्न गतिरत्राषश्धिष्यते । संसारग- तिष। ऽग्र नास्स्यनन्य आत्मनि भोक्त नान्तरीयकत्वात्त दबानफलस्य माक्षस्व । अथवा भस्यमानब्रह्मास्मभदनाऽऽवार्देग पोक्त अशस्पन्दा- तरनव ।५।ऽपरिन्गानमन्र नास्त । मवत्येबाबगतिस्वद्विषया भोतुस्त- द६<म्यहामेत्वाचाय रकष त्वथ; । एव सुविब्रेय आत्माऽऽगमबताऽऽचाय- *# "बुषा चिन्डमानः इयस्य स्थने अथुरष षम इति वते ट. पृल्त्े,

१९. 'मनुप्र। २. ड. च. ल. छार द. श्वरप्रो५ २३१. श््रोक्तोनरेण । ४्मभ.ड, भाऽस्तीः । ५ च. ला. 'श्वणचि" । ६ क, एपप्र । ७, ननन्येऽसमि"। ८ घ, प्रोक्ते गर। ९क. ख. ज. प्रक्तेऽ्र गतिरन्यस्याव" १० क्ष. ल. ट, ण्या कृषा ११५. °म्यनवग१ १२, ख, ष, इ, च, ज, ठ, "द्नन्यो ऽह" । ट, दृहमस्म्यह° ।

[अध्या० १ वही ९] | क।ठकोपानिषत्‌ ३९

णानन्वतया भक्तः । इतश्या[ क |गीयानणुप्रमाणादपि संपथ्त

आस्मा । अशवषेमरकयेः स्वयुद्धयाऽभ्युरेन केवलेन तकेण । ठकवमः- णेऽणुपरिमाणे कनाचिस्स्थापित आस्मनि रतो षणुदरमन्योऽभ्युहति

ततोऽप्यन्योऽणपपमिति न हि कुत्क॑स्व निष्ठा इविद्दिथते ॥ ८ ॥ आ० टै अण परोक्षस्वम्‌ ॥ ८ ॥ |

गो० टी०~- नन्‌ वाक्याथव्यत्पात्तिमताऽप्याचार्येमानदाष्टोऽधिकारी स्वाधिकारता- मथ्य।उज्ञास्यति छडध। च भविष्यतीत्य।श्ङ्त-- कस्मादिति । श्रोतिय ब्रह्मनिष्ठ मितिश्चत्यन्तरे व्युत्प्िभ्यतिरेकेण ब्ह्मनिष्ठताग अ।चाभविशेषभत्वेन श्रतत्वात्तादण- चार्योक्त भात्मा ज्ञाएठ छ्यु च शक्यत इत्याशङ्कयाऽऽह- न नरेणेटवादिना । मनुप्येण मनुप्यत्व।भिमानवताऽत एवावरेण । अवरपदाममाह- दीनेन । ५ई- तबुद्धिना प्रङृतित्‌ आगतेषु पादरिप्वमभिम।नङूपा बुद्धेये्य स पराङृतनुद्धि्तनेव्यभः। घ च्छक येयमित्यादिनेति शेषः । तत्र हेइमाह- यस्मादिति । शून्यवादिर्पतिः रिक्तवादिभिरस्ताति चिन्त्यमानीनास्तीति चिन्त्यमानोऽस्तीति प्रक्षे सांरूयत्यति- रिक्तः कतोऽदाद्ध इलकतौ शद्ध इति वेदान्तिमिश्च स ५ ब्रह्माभिन्न इति चिन्त्य- मानो यस्मात्तस्माद्धिषतिषतिभत्ता( ता )ध्चषदिष्टाऽ्थो न रुन्ध शक्य हति मावः। ` कनाऽऽच।चण)पाष्ट आत्मा ज्ञातव्य इति एच्छत-कथाम।प१ । प्रतप।यन्ह्मात्मम्‌- तेन जीवममुक्तेन शिष्यङ्गद्धिपरिपाकपररणावता ह्युपदिष्ट आत्भा दब्ध शकय इत्याह- उच्यङ् इवि । नान्वो$ नन्यस्तेन । ब्रह्मणः पक।शादिति शोषः । विषयेण विषषी छक्ष्यत इत्याह-अपृथग्दर्धिनेतिं । अमेददर्िनेत्ययः । तदेव विवृणोति-परति- पाथो । वेदान्तः प्रतिपाश्चो ज्ञेया योऽभिन्नात्मा तत्स्वङू१५८१य; । जआप्मन्युक्तं पतीत्यन्वयः । गतिशन्दस्थ पूर्वक्ताविकरछरिषचिन्तापरत्वमादाय व्याच्टे-गाति- रिति । स्थ च ते विकर्पाश्च सवेविकरपास्तद्धिषया गतय ति न्ता प्रत्यस्त- मित्‌ टीना यास्मस्तस्य भावन्तत्चं तस्मा ¶ | आचायपद्‌ाध्याहःरेणा भन्तरमाह-- अयवेति । स्वात्ममृते नक्षास्समृतेऽनन्थ इव्येवरूपेणाऽऽःमनि प्रक्ते प्रकर्वेगो दिष्टे सतोष्यन्भयः | अत्र।ऽ5ऽ मनि ह्म हमस्मीत्थवगतेर>५पि २४; | नेयस्यान्यस्या- भाषादिति । ह्मात५कंथ। द्विन्नस्यामाशदि्यथं; । आतमैकत्वेन विन्ञिर।भष्याक्त- १क.ख.ज. परोक्त इत्यथः । ६ ३ग, इ, क्ष. ल, 2. "णुतरोऽणुप्र° । ३ क, , ग्व्य॑मणु प्रमाणो न तर । ख. अ, श्वयंमणुप्रमागादत* । ४ क, ख. ज. शुद्धथभ्य* । ग च, शवुदभ्युह ° । ५.१, घ्‌. न तक्ष्य" । ६क.ग, ्मागोऽणु*। ७ द. ञ. ट, शणुप्रमा। ८. ख.ग

ह. च. ज. क्ष. ट. ठ, ततेऽणु*।९ग. च, "तोऽप्ब॒तरामे" । १० ङ, "तरमि°\ ११क, ख, क, इ, ज. ठ, हि त° । १२८, ठ, भत्मभ्ूते ।

४० दौकादयसमतशाक्रमाप्येपिता- [अध्या ° शवौ ०९]

राततैकत्वविज्ञानम्‌ । फलितमाह-अत इति । यते ब्रक्षात्मेकत्वमेव ज्ञेय तञज्ञान गतिरत ;इत्य्ैः । % गन्तम्यामावादन्तम्यान्तराभाश्राधतो न प्रा्व्यान्तरभतो गतिन्ञोनान५ नावशिष्यत इत्यथ; । गतिरत्र नास्गीस्यशाश्यायोन्तरमाह-ससारगाविरदेति । अनन्व आातभनि गुरुणा प्रोक्त आत्मनि सेक्तारगतिः सेस।रप्रतिमासः -सत्यत्षेन नास्ति कत तवादः सप्तारस्याभास एव प्रत्यय इति माव; । ननु विज्ञानस्य न संतारानेव्॒तिम फट तत्कथं संसाराषग तनिषेष इति । नेत्णह- नान्तरी कत्वादिति । विन्ञान- फटस्य मोक्षप्याऽऽनन्दावापेः सप्तारनिवृत्तिना( ना )न्तरी ¶कत्व। दित्यः । अग तिरिति १२िच्छेदेनाथःन्तरमःह-- अथेति । भरोच्यमानं यद्भह्म तद्‌।त्ममूतेनाऽगचा- यण शिष्यनुद्धया बिम्बेशवरमूतेनो१३८ भा९१न रिषपस्य।धि क रि०॥5ऽनदब.ध अत्म विषये नास्त्येव, बोधो भवत्येवेयभः | इदमु१छक्ष०। प्रतिबद्धबोध्यापि । बोषे प्रतिबन्धो न, भवतीति मावः | श्रोतुर्वोधममिनाय दशरत -तदस्म्यहमिति । तत्रत्यगमिन्नमहमस्मीत्ययः। तदनन्योऽहमिति १ेऽप्ययमेवायः | तनोपमानमाह-- आ[चायस्येेति । वृत्तानुवादेपुषकमुत्तरव।कंथमवतारयति-- एवमिति । अन>4- तया श्यितेनाउऽचार्येण प्रोक्त आत्मा सुविज्ञेय इति प्रथमन्य.ख्यानुवाद्‌; । न केवख्माचयेणोगष्ट आत्माऽपि तागमेनार्पत्याह-अगमदतेवि । अवगभवतेति पाठः सुगमः । द्ितीयम्यासूयान आवा्येगानन्यतयाऽनन्य इत्येवरूपण प्रोक्त आत्मा

पुविक्षे१ इव्यन्‌बद्‌ः । तुरीये पमः । चदय नाचर्येणव प्रोक्त आत्मा. सुक्तिय

॥त्यवकार्‌।ध्याहारेणानुधादो स्वार्येयः । पएथरदरिन। तृपादष्ट आत्मा परोक्ष एवे-

त्याह तरथात्‌ । ए्रथर्दारनषपद्हट जलजः परतक्तः पराक्नादपि परोक्षा$गी-

यानणपमाणाद्प्यस्पपरिमाणादप्यणी गन्तष१्यत इत्यथः । दिरप्यथंः । अस्पपसिि-

णाद्प्यणुतरः संपद्यत आत्मेत्थत्र हेतुमाह - अतक्यामेषि । अणीयानित्युपक्रमे

पृटिद्धनिर्देशादतक्यमिति नपुंसकः पुंडिन्नत्वेन विपरिणेय इत्याह--अहक््यं इति ।

तकण ज्ञेयस्तकयो न तवर्योऽतकरवः । ननु तकया वुमानत्वेन प्रमाणत्व।च्छतेवद्स्त्व.

दबो धुकत्वात्कर्थं तकौगम्य आ।समेत्यत आह-- स्वबुद्ध्या ऽभ्यहेने। । स्वाषीन।

बुद्धिः स्वबद्धिनं गर्वाद्यपदेश्न स्स्कृता तणाऽम्युह स।रपस्तेन तकणत्यथः | तथा

सत्यनगनरय भञ्तञ्य इति श्रत्य। वेदान्तसहायत्वमुक्तं बाधित स्या।दत्याशङ्कघाऽऽह-

के६रे(त। श्रत्यसहायेनेत्यर्थः। तथा च श्रत्यनुकूहतकेस्य समृढत्वात्प्रामाण्येऽवि केव-

छस्य नायैनिश्चायक्रतेति मोवः; केवटेन तर्केणातकयं इत्यन्वयः । षिपक्षे दण्डमाहू-तक्ये-

माण इवि । तवयेमाण आत्मनि केनचित्ता्केणाणुपरिमाणे स्थापित इत्यन्वयः । एकेना. # एतदनुरोधेन भध्येऽपि गन्तब्यामादिति पठः स्यौदिद्यसुमीयते । [र

“7 ` १ क्षल, ठ. श्ण ्रो

~ र - किदिनकनयकेकनिक्कोग्मकदकनििष्कषिषठिनकयक

भध्या* वली ०२ काठकोपनिषत्‌ ४१

णत्वेन स्थिति आनमन्यन्योऽपि त।करिकेमन्ये ऽन्यथाऽभ्यृहतीत्याह-तत इति । ततः पवेस्मात्प रेमाणद्णुतां ततोऽपि परेक्षतामन्यस्नाकरिक ऊहति । हि ५िद्धमेतत्‌ । ततोऽवीति । पृवेवत्‌ . ननु कश्चिततर्विकाप्रणीः परमार निष्ठा वेत्स्वतीति नेत्याह- न हीति । कुत्सिततकेः कुतके उप्प्रक्षामात्रनिबन्धन्तस्य निष्ठा क्लिश्चिद्धिषये परिसमाधिः काविदपि न शिद्यत इत्यथः ॥ < ॥

नैषा तर्केण मतिरापनेया प्रोक्त(ऽन्येनेष सुज्ञानाय प्रष्ठ । यां त्वमापः सत्यधुतिवंतापि तादृङ्नो भूया-

लवचिकेतः प्रष्टा ॥ ९ ॥ अतोऽनन्यमे क्त आअतत्पन्युत्पन्ना येयमागमप्रतिपाथाऽऽत्ममदिरनैषा। र्केणं स्वबुदु्म्यहमात्रेणाऽऽपनेया न प्रापणीयत्यथः । नापनेतव्या बे न हदव्या । तार्किको क्षनागपन्नः स्वबुद्धिपरिकस्पितं यत्किचिदेष कैथयातं । अत एव च येयमागमभमूता मतिरेन्येनेष।ऽऽगमामिङ्ेन(55. चार्येभेब तािंकासाक्ता सती सून्गानाय भववि। हे पष्ठ पियतम। का पुनः सा तकांगम्या मतिरित्युश्यते । वां त्वं पतिं मट्रपदोनेनाऽऽपः भाप्रैबानसि । सस्याऽदितथविषया धवियस्य तब स त्वं सत्यधृविबवा- स्मेत्यरे कम्पयम्नाह्‌ सृस्युनाचकृतस वक्ष्यपाणाश्त्नानस्तुतय । त्वाहक्त्व - तरया नोऽस्मन्यं मूयाद्धवताद्धवत्वम्वः पुत्रः चष्वो षा पटा । काट ग्या दकत्व हे नाचिकेतः प्रष्ठा ॥९॥

आन ट०-॥ ९॥

गा ० दी ०-फटितमाह - अत इति , यत्सकान्षानांऽत्‌ इत्यर्थः । अनन्पिना- पथ. हीना क्ता आत्मनि विष्य आगमप्रतिपाद्या वरति शोकमात्मविदिस्यागमेन कठत्वेन „तिपा येयं मातरेषा तवैण न प्रापणीया न परिणेयेत्यभेः | पृननंकारपरह- गमन्वयार्थम्‌ । अथान्तरमाह- नापनेतेष्येति । न हतत्था न बाधर्नीवा । वाशब्दः पक्षान्तरथोती । प्रथमपत क्यात्मविषय। मतिने तर्केण जननीयेतयर्थः । द्वितीये कृतक्षी- दिना ऽऽगमनानतमातिनि ब।घनीयेत्ययेः । नन्वागमानुङूढतकेस्यापि निषषः स्यादित्या. १२. "का ह्यन्येन सुग । २ ख.भ. "ण मतिः स्व । 3 ष. क्ष. यः ट, "बुष्याऽभ्यु" । । कृ.षं. ट. वा न हन्तम्या। ज. भ. क्ष. म. ठ. वा नोपहन्तव्या। ५. ग. कल्पय । ¦ केः ख. भ. "प्रसत । ७ षः "रमम्ये ८ ब. "किकप्रो्ता। ९ ग. इ. चः 'तिष्ष्य०। १०२, १ अः. शद्वल° ।

७२ दकाय समेतश्चंकरभाष्योपेता- [अध्या०१ वलौ ०२)

शङ्क कृतकंस्येव निषध हत्याह- तार्किंफक इति । यरिकचिदेव कथ कर्तात्यन्वयः | यतिकिवित्मरत्यगमिन्नस्य तटस्यत्व। दकम्‌ । तदपि प्रमाणमृखमिति चन्नेव्याह-स्वबुद्धि- परिकल्पित पिति । त्र हप्रः-अनागमन्न इति । हि यस्मादागम'थो नमिज्ञस्ताक- कस्तस्मात्स्वनुद्धि परिक स्मितमेव यतिकिचित्कथयतील्यन्वयः । अपृथग्द््षिना+ऽचार्थेगो- पिष्ट आत्मा ज्ञातु शक्य इत्युक्तमयं श्चुतिर्निगमयतीत्याह-अत एषेति । यतस्तके. जन्या न मवतीत्यत इत्यथैः । कस्माद्न्यनेत्यपक्षाणं प्रयति-ताकिकादिति । प्रोक्ता ्रकरषण)।१ि त्यये; । सुज्ञानाय साक्षात्काराय । प्रियतमेति संबोधनं निकेतः लाकारस्तापृलकमृत्तरवाक्यमवतारयति-- का पुन।रति । मतेरुत्तरक्षणे प्राप्यमाणत्वा- त्प्ापठवानपतीति निदेशः | वरप्रदानस्याभ्मविद्यास्पराद्िपसन्तत्वाद्वाऽप्तीति निर्देशः । भवितथः परमाथ आत्मा दिषयो यस्याः स्ता तथा । अनुकम्पयन्द्यां कूवनत्यथः । नचिकेतप्तमनुकम्पयन्वक्यमाण[विगृज्ञानस्तुतय आहेत्यन्वयः । हे नचिकेतो याद्वं प्रष्टा त्वत्तु्य।ऽ्मम्यं तादक्एत्र; शिष्यो वा मत्वित्युत्तरवाकंणन्वयः ॥ ९ ॥

पुनरपि ठु अ।ह-- जानाम्पह^ शेवधिरित्यनित्यं न हधवेः प्राप्यते

व क

हि धवं तत्‌ । ततो मया ना(नविकेतशितोऽभिर- नित्ये दृभ्येः भराप्तवानस्मि नित्यम्‌ ॥ १०॥ जानाम्यहं रेव.धनिधिः कमेफेठरक्षणो निधिरिष माथ्येत इति । असाबनित्वमानिरेप इति जानामि । न हिं यस्पाद्निरयैरधुतरेनिस्यं धृष हत्राप्यते | परमारमाख्यः शेवाधेः । येस्त्वानत्यसुखात्पकः शेवधिः स एवा नत्येद्रन्यैः माप्यञे। हि यतस्वतस्तस्पान्मया जानलाऽपि नित्यमनि- स्यस।धनेने प्राप्यत इति ना(न) विकेतभेतोऽ्निरनिस्यद्ेयेः प्वादिभेः स्वगेसृखसाधनभूतोऽभनिति बैदित इत्ययः । तेनाहमयिश।रापञ्नो निर्यं

याम्यं स्थानं स्वगोरखय॑ नित्यमापो्षिकर प्राप्तवानसि ॥ १० ॥

आण दीर~-मम जानताऽपि बह ण्स कर्मकृत त्व दौयमानमःपि तत्फठेन गृहणाति मत्तोऽधकमञोऽरस ति संताशस्सतोतीत्याह-- पुनरपि तुष्ट आहेति ॥१.॥

जिय 9 > निन --

क [१ व कन +~ ~= गानि ~-~-- 0

° ई०--मया नानताऽपि बहायासं कम कृतं तत्फङं दीयमःनमागि न गृह्णासिं

१, अ. ट, "फलं ल, २फ्‌, ख. ग, श्त्यमिति, ३अ. ज. क्च, ञ्‌. ठ. गवैयेननित्य॑ । ड ख. ज, 'माढ्यः। ५ क,ख. ज. यस्तु नि", ६ क्ष. भ, "ति। ननि" । ७ क्‌, "येः! ततोऽहर ।

[ भध्या* ! षौ] क'ठकोपनिष््‌ | ४२ ततो परोऽप्य्यिकतरभन्ञोऽपसीति सतोषान्म्तीनीत्याह- पुनरपि तुष्ट आहिस्वाहिन । शवधिशञेन निधशडःपयोयेण कथं कमेफटमुच्यत मृभ्थापितहिणण्यद्यथेकत्ाननिषि, दाडःस्येत्याशाङ्कय कामनाविषथत्वगुणयोगाच्छेवविद्ाठरः कमफले विद्यत इत्याह-- निधिरिबेति । रवार शठ्दम्य पिङ्गत्वादाह-- अनित्यमनित्य इतीति । तन्न प्राप्यत इत्यन्वयः । शरुवशञ्द्‌।थम'ह -परपास्येति । तद्योनभ्यपुखपःिः केनत्यत आह -- यस्त्विति । हे नाचकेते नित्यमनित्यसाधनेनं प्राप्यत इति जानताऽपि मयाऽश्चिशचित इत्यन्वयः । पदायेमुक्त्वा वाक्यार्थम'ह-- अनिस्येरिति । तेन विने- नाभिनाऽपि करापन्ना घमाधमफलषो; प्रदानेन जन्तूनां नियन्तृत्वमाप्नः। याम्बापिति। यमयति नियच्छती ते यपस्तस्येदं याम्य तेनापरषठितमिति यावत्‌ । ननु कमेफभ्य तचथहः्यारिश्त्या ऽनित्यन्वश्रवणात्कथं नित्यत्वं त्न(ऽऽह~ अपिक्षिकपिति । ऊवि- त्कवालारस्थायीत्यथंः ॥ १० ॥

कामस्याऽऽपतिं जगतः प्रतिष्ठां कतोरनन्त्य मयस्य 9 ० $ „$ 9 धुं पारम । स्तोममहदुरुगायं प्रतिष्ठां दृष्ट्वा धृत्या धीरो नविकेतोऽत्यस्चक्षीः ॥ ११ ॥ त्वं तु कामस्याऽऽिं सपाप्निम्‌ , अंरेवहेव सवे कामाः परिसमाप्तः, जगतः साध्यात्मापिभूतादिदेवदिः प्रतिष्ठामाश्रषं सरवोत्पकत्वात्‌ , करतो; फलं हैरण्यगर्भं पद्‌मनन्त्यमानन्त्यम्‌ । अभयस्य च पारं परां निष्ठाम्‌ । स्तोपं स्तुत्यं पहदागिमधेश्वयथनेकगु्ग महतं स्तोमं च तन्प. हश्च नेरतिश्चयरवास्स्तोपमहत्‌ । उद्गाय बिश्तण। गतिम्‌ । पाता स्थितिमात्मनोऽनुत्तमामपि टर धृत्या पयण पौरो ्धीम<न्धनविकेवोऽ-

(न

तोऽ यद्ञाक्षीः परमेवाऽऽकाङ््नतिमूष्ट्वानति सवेभेतत्सं मारभोगना- तम्‌ । अहो बतानुततमगुणोऽति ॥ ११ । आ टी०-॥ ११॥

गो टं ०-आ।हिरण्यगर्भपद्‌द्वि.कस्थय ब्रह्मगिथ,पिकार हत्यतदशेभ्वि श्टार म्टौति - त्वं त्विति । अत्रैव पदं व्णचष्टे- इहैवेति । हिरण्यगभेपद्‌ हत्ययेः ।

१क छ. क्ल ज. स्ता्म म ।२क.ख.घ. ङ.च.ज. क्ष. ठ. अत्रहि स. ।२लख.ज. क्ष. ज. ठ. ठ. कते ख्पा।सनायाः फ । ४ क. "दमा ५८. स्तुत्यमाणि*। ६ जल. महन्वाणे । ७ कृ, ज. च. ज. "णतसदहित॑ं । ८ ष. संगत । ९ ङ. ट, ^त्वादुर* । १० ग. घ. क्ष. ल. "सस्त म । १११. प्ताणिग* | १२ स्र, "मान्नविर।। १३ग. ध्‌. इ. चे. "नद्य! १४ घ. °सि स्वम्‌ ।

४४ टीकादियसमेदशकस्माष्वोपेवा- [अध्या ० {ब्र

हिस्ण्यगमवदस्याप्यात्मातिमृतादिसहित सवेजगदाभयन्वे,हेदुमाह-स्स्मकस्वारि ति । अनिन्त्यपदापलितक्र फल हिण्यग मपदानिस्याह - क्र गाः 'फलमिस्वादिमा । ऋतु हिरण्यमर्मोपाभना आनन्त्यमप्िकम्‌ । एवमुत्तरपदेष्वपि वरष्न्यम्‌ | -माध्ये ५यभ- चकार जानन्स्यामयसम्ृखययेः । द्वितय: स्तामगहस्छवगणममु्चयायेः. | संहत्पिति । विशिष्ट मेस्यथेः । पदायमामधाय तदनुवादेन हतुं दशयति --स्तों -वेस्य'विना । अोककाशवस्थायि हिरण्यगपपदे गम्यत इति स्युन्पस्णा विस्नीणेगनिरित्युच्यते । हे नचिकेत इति सबोधनमत्यस्चक्षीरित्यत्त द्रष्टव्यम्‌ । किं श्यक्तवानतीत्ययेक्षायां पक्त हिरण्यगभपयन्ततेप्तारभोगजातमित्णह-- सरषमेवदिति । उपक्रन्तशनोतृषशंसामुप- सहरति--अषहो बतेति ॥ ११ ॥ तं ददश गढमनुप्रविषट गुहाहितं गहरेठं पुराणम्‌ । अध्यात्मयोगाधिगमेन देवं मतवा धीरो हषशोकी जहाति ॥ १२ ॥ यं त्वं ्रातुमिस्छस्यास्मानं तं दुद दुःखेनं दशेनमस्येति ददं 95. तिसृह्मस्वात्‌ । गूढं गहनपनुष१विष्ट पाट़ठविषयं विकार बित्रानः १च्छनन- मित्येततु । गुहाहितं गहायां बुद्धां स्थितं हभरोपलभ्धमानत्वात्‌ । गहरे गहणे विषमेऽनेकानयैसेकटे तिष्ठतीति गहरेष्टम्‌ । यव एवं गृढ- मलुपविष्ठो गहाहिषथातो गहरेष्ठः। अते दुरदश्ेः । तं पुराणं पुरानम- ध्यास्मयोगाधिगमेन विपयेभ्यः प्रतिसंहृत्य चेस आत्मनि समाधानम. ध्यात्मयोगस्तस्याधिगमपस्तेन मत्वा देवमात्मानं धीरी इ्षैशोकावास्मन छस्कपांपकषेयोरभाब।ज्नहाति ॥ १२ ॥ अआ ° ६।०--यश त्वया देह “तिरक्त जन्म पृष्ट तस्यैव परमा ^स्वदूपज्ञात तत्ता रनिवतेकं परमानन्द भातिप्ताधमे घम्म च नात.परं श्रणःसाधनपस्तीति एष्ठसय वस्तुनः प्ररस%। च ५्ट.र प्रमति-यं त्वं ज्ञातु मिच्छसीन्यादिना ॥ १२॥ गो० ट ०--यश्च त्वया दहन्यातारक्त आभा पृष्टस्तन्येव प्रमापष्वरूपतरज्तने सनिदानसतार' नवतकं परमानन्दपातिगाव्रनमतः परं प्रेयःसाघनं धर्मश्च नार ¶ति पृष्ठस्य वस्तुनः प्रहपया च ष्ठा" प्रशंसते(ति)--यं॑त्वं ज्ञातुमिष्छलीत्यादिना । -च्मा- समानं ज्ञातुमेनछाति तमि^यन्वयः | ये च त्विति कचित्ण्ठ. । दुःखेन।त भव्य ` १ष्.ज."नचदः, २क.ज. ङ. क्ष. 2. गदैरमतिः, इ ग.ङ्च. न्यविक्षः, र

भ. श्च. ट. "कारेरविज्ताः । ५ ख. क्ष. म. दिथतमाहितं नितं , ६ क.ग. ष. प्ष.म.ट, इ, “भ्यल्वा* । ५ ख. मे श्त्यानेऽने। ८ ख. इ, सष, ल. ट, ररा षीमान्हषे* ।

[भ्यव ०-र] -ऋारोपनिश्वु । ४५

न्तायासेनस्य्यः ।.तदक्त कथिन्मा वति तस्वत,३ति तक्र हेरमम्ह ~~ अतिसूक््मस्वा- दि । 5 मिति 1 पस्मपूक्ष्माकाश्चदिरपि, कारणस्का दतिजममताःवुव मत्ययः । गृह. रतम बिह मिष्व्य तास्पयीयमाह-पाङ्कते।8 । विष १।;.शडराद्यः । नग्वनन्तायाममि- सारस्य न बुद्धौ -स्थितत्वमिति(ग्या)ङ्कयाऽ!ह-~तञरेति । बुद्धाविस्य्थं : ।.भन- थां रागष्टषद्‌थरत. सकटेऽ्यन्तायपननके काथ्कारणप्रात इत्यथे: । ग्ूढमनुप्रवि- ह्वे गृहाहितम्व च गहरेष्ठतये-हेदस्तच दुवेशेत्वे हेहुरित्याह-यत एवमिन्यादिना। यतो गहरष्ठोऽत इत्यथः । पुरातनं .सनातनपित्यथे । अधिगमेनेति । -प्ाप्त्यत्यथंः | घीरोऽघ्त्माषगमन देवमात्मान मत्व। हषशोक्रो जहातीन्वयः । हषेशाकोपक्षित- ` ससारनिवृ्तौ हेतुमाह -- आत्पन इति । स्वोत्कषपयुक्तं सुखादि परोत्कषपरयुक्तं दुःखादि स्वापकषश्युक्तं दु.खांदि प्रापकषपरयुक्त मुखादि तगरमावम्तस्माद्‌ पगच्छन्‌ इ्य( च्छनीत्य `थैः। भत्र धीरो जाद्धमानिति श्रवणमननपत्मुच्यते । अध्यात्मयोगशञ्देन निदिध्याप्तनमुष्यते । मत्यति परा्षाल्कार उन्थते ॥ १२॥

एतच्छरृतवा संपरिगृह्य मत्यैः श्वय पम्पमणुमेत- माप्य । स मोदते मोदनीयं ९ हि -ठ्ध्वा विवृत सग्र नचिकेतसं भन्ये ॥ १३ ॥

किंचेतदास्मव्ं यदहं बश्योमि तच्छन्वाऽऽचापरसादात्सम्यगात्म-

“(बेन पशिद्चष्ठोपादाय -पत्णी मरणमा षमोदनपेतं धम्य ष्च द्भ्य पृथक्डरत्य छरीरदेरणु सक्ममतमात्मानपाप्व प्राप्य समत्य दिद्रान्भ)दते मोदनीयं हषेण यमात्मानं कग्ध्वा । तदेवदेवेविध ब्रह्मसभ्र

भवनं नचिकेतसं स्वां पत्यपावृतद्रारं बिष्टवमभियुखीभूतं मन्ये पोता त्वां पन्य इत्यायप्रायः।.१३॥

अश ट, ० ~~}; १६३॥

{० दः ० ~ अन तसवज्ञानस्य सनिद।नसप्तारमिवतेकत्वमा ९०८) ऽऽनन्दवाहिसाष- नत्पक्ह--- वातं । बह्यामीति । न जायत इत्यार२१ते द्रष्टन्यम्‌ । स्वार्धं नभ- ब ग्यवतंर्ति-अध्वासेपरसदादति । भयवाऽऽचार्थप्रसादात्गशशगृह्याति भोजना । आ-ममावेन पाश्रृ्ोति ` मननेन "जह्मतश्व . चतं प्रत्यगा त्मत्वेन निश्चित्यस्वयेः । प्रयिण मनुष्वागिकारत्वाच्छ्लम्येति, म्तग्रहणम्‌ । तत्वन्ञानम्येत्त.धमेतवमाह-धम ति ।

„१ ज. देवाम्येत- । >"ग, “निशा । ३ क, श्च. व इ, ज. ठ. "येसकाशात्ति* । * क्‌, छने. यहिहः। ५ च, णर शं ख्य अ ।

४६ दौ कादवसमेतशांकरभाष्वोपेता- [भध्या० बद्लौ०द।

करभात्पथवङत्यन्यक्षा णमह -री गदेशिति । पृथक्करणं निदिध्यासनम्‌ । प्राधिः

साक्षा.कारः । मोदनीयमात्मार्भं छन्ध्वा स विद्वान्मोदत इत्यननाऽऽनन्दागरिरुक्ता ।

एव वम्तप्रशां कृत्वा {टार प्रशं पतीम्याह -तेदेवपित्वादिना ' तादेवि । तस्ा-

दित्यथंः । यस्माद्विहान्साक्षा्कागन्तिरातिक्षयनरह्म पाप्नोति तस्मादयं; । एदविध-

प्रिहि । गिरातशयानन्द्भ्बहपापमित्यथः । ब्रहैव सञ्च ब्रह्मप्तश्र भवनं गृह प्राप्य

स्थातर्य(न,पिस्यथः । अभिग॒खी भूतमिति । प्रसन्नमिन्यथ; । यमेवैष वृणुत इति श्रतेः । पदाथेमुक्त्गा तात्पोथेमाह- भैःक्षाहमति ॥ १३ ॥

अन्यत्र धमादन्यत्राधमाद्न्यतरास्मार्छताछतात्‌ । अन्यत्र प्रतार्च भव्याच्च यत्तत्पश्यसि तद्रद ॥ १४॥ चद्यहं योग्यः प्रसन्नासि भगदस्पां परत्यन्यत्र धर्माच्छारयाद्धणे-

नष्ठानात्तत्फटात्त्कारफेभ्यश्च पृथगभूतमित्ययेः । तयाऽन्यश्राधर्पात्त- धाऽम्यत्राम्मास्छृताछृतात्‌ - छृतं कायेमङृतं कारणमस्मादन्पन्न । किंच।- न्यभ्र भूत।च्च।तिक्रान्तात्काराद्धभ्याच्च भविष्यतश्च तथा बतैपानात्‌ । काव्रयेण यन्त परिष््छिद्यव {त्यथः । यर्द्शं वभ्तु सर॑व्पबहारगः- चरातीतं प्यमि जानासि तद्द म्म्‌ ॥ १४॥

आ1० टी- यदि दहःतिरतस्याऽऽनमनः प्रथ५ पृष्टस्य परमा थनवहमङ्ञानमेतर ्रेयःसाधनं तहिं तदेव बह त्याह-- य्ह योग्य ईहैवादिना । अत एव वरदान- व्तिरगणापूर्नोऽये प्रभ इति नाऽशश्ङ्कुन)य पूषेव याथातथ्यप्रभ्ः पृष्टस्य वस्तुनो विद्ाषणार1रज्ञानप्ताधनं वक्तु मत५५: ॥ १४ ॥ गे! ° ट'०-- यद्यादं पृष्टस्य ॒देहन्यतिरिक्तस्याऽऽत्मनः पारमारयिकस्वरूपन्ञ। नमेव भरेयःमाधने तर्हि तदेव ब्रूहीति नचिकेता आह-यथहै योग्य इत्यादिना । भत एव वरदानम्यिरेकेणापूर्वोऽयं प्रश्न इति ना ऽऽशङ्कुनीयम्‌ । येयं प्रेत इत्यादिना पृष्ट- सैव देहव्यातिर््तभ्या .ऽम्मनो सायात्म्यप्रश्नोऽयं पृष्ठस्थ वस्तुन ओंकारो सनादि- रूपविशषणान्तर क्ानप्त।धनं वक्त मयथ॑ः । मां परति थदि प्रसतन्श्वति मद्यं तद्वदे. व्यन््रयः । पि तदित्यपेक्षायामाह-अन्यत्रेत्याष्िना । ध्ेत्वेन १तिद्धचत्यवन्दना- देरधत्वख्यापनाय शादी 77 विशषणम्‌ । ननु भमानष्ठानाद्र्णर्त्यक्ते तत्फं तत्कारकं चाऽऽ्मा स्यादित्याशङ्कय धमेग्रहणस्याप्छन्नणत्वन्ने दोष इन^्णह्‌ -तत्फ- खादित्यादिना । अधभौद्न्यदित्यत्राप्युपङणं तुह्यम्‌ । अन्यनि । अरन्या; त्यथ; । काथकरणप९च्छद्‌कात्कारादप्यन्यरित्याह-- किंचेति । प्रथमश्च 'राऽति- ` अ कक.ज. चवं यतद्वविः। रक. न्नतरश्वाः। ` `

[अध्य ° {षेडठौ ०१] फ।उकोपनिषत्‌ । ४७

करान्तवस्वन्यन्वसमश्चयर्थः | भविष्यतश्च काटादित्ःनृदतेते , द्वितीयश्चञमरो भवि. ष्यत्कार्परि रछन्नवस्तवन्यत्वसमुच्चयार्था वतेमानञलान्यत्वतत्परिच्छि्नवम्नवन्धत्वमु- खयापरक्षणा्श्च । पदाभमुक्त्वा वाक्ररर्थगाह-कारेति । इशे बाम्त्वति रान सदेति ॥ १४ ॥

इत्येवं पृष्टवते मृल्युरवाच पृष्टं बस्त विशेषणान्०रं च विवक्षन्‌-

सर्वै वेदा यत्पदमामनन्ति पाशि स्वाणिच यद-

दन्ति । यदिच्छन्तो बह्म च्य चरन्ति तत्ते १६५ संग्र

हेण बर्वम्पामित्येतत्‌ ॥ १५ ॥

सर्व यत्पद पदनीयं गपनीयर्मविमागेनाऽऽपनन्4 प्रतिपादयन्ति

पां प सशाण च यद्रदन्ति यत्प्राप्त्यथानीत्वये! | यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्य गुस्क्छवसरक्षणमन्यद्रा ब्रह्मपर स्त्य चरन्ति तत्त तुभ्यं पदं यञ्ज्ातुः मिच्छसि संग्रहेण संक्षेपतो बरवीमि, ओमित्येतत्‌ । तदेतत्पदं यद्बभरु-

क (८)

त्सितं त्वया यदेतटोपित्याशब्दवाच्यपब्दपतीकं च ॥ १५॥

अ!° द,०-- सर्वे बेदा इति । वेऽकदेश। उपनिषदः । अनेनापनिषदो ज्ञानसाष-

` नत्वेन साकषाद्विनिशुक्तास्तपाति तेषां ऋ्मोणि शद्धद्वारेणावगतिप्ताधनानि । मन्द्‌।धिका-

रिणो विचारास्तमथम्य करमेगावगतिप्नाधनं सं्षिप्याऽऽह-- संग्रहणःत । यस्य शाब्द्‌-

स्योश्च।रणे यतफुरातिं तत्तस्य वाच्यं प्रमिद्धं समाह7चिततस्यकाराच्चारणे यद्विषया -

नुपरक्तं सेपेदने स्फुरति तर्द ारमवहम्न्य ॒तहाच्यं ब्रह्मास्मीति ध्यायतत्रप्सम१ आंराञः एव ब्रह्मि कुसोदत्ययः ॥ १९ ॥

(म

गो ० द\०-~ उत्तरमवत।रयति-एबापति । बिकेषणान्तरं चेति । अ। गरो. पातनमिः५यः । स वेद्‌। इति तदेकदेश उपनिषद उच्यन्त ते त्प परिषर्दा -णरि- रत्या साक्षाज्ज्ञानप्राधनत्वेन वििय॒क्ताः । गमनीय परिव । एएव्कमित्वयेः । भनि- मागेन।विपरतिषिषेनेककण्ठयेनेत्ययैः । तपाति कमणि । ननु कर्णां शृद्धिदा- रेण ज्ञानसाघनत्वान्प्माणत्वाभावाद्दम्तीत्येतदनुषपत्नभित्थाराङ्कय वदन्ति ति )खर छक्षणयेत्याह-- यत्पास्त्य यानीति । % यदिति । गुस्कुख्वासरक्षणमिति । ` # “यरदितिः इत्थष्न श्चटिः वैतदग्रे पिविदितिभाति।

[णीन (|

१७. हा. न. ट. 'म्तरेणन्र। २. "्ठ्पदमापमनन्तिपर। ३ख.च. इ. ज. ट, "नीयं । $ द. ग्धमिभाननाऽऽपर । ५ ग. ध, व्विंगनिनाऽप्र ६ क. ख अ. "स्तित०। ५ स. स, ह ण्व मवम्तीप्य । ८ ग, च, श्यं चरम्ति गु । ९. ठ. “विगाभेना* ।

। दीकादयसमेवक्षाफारभाण्योपेता- [अध्या ०१वल्लौ० ९]

नेठिकं बह्मचर्यमिस्यथंः । अन्यदिति । इन्द्रविरोचनाख्यायिकाभिं हितक्रह्मवि धां ब्रह्मचयमित्ययेः । मन्द, पिक रिणोऽवगतिप्ताघनं सक्तिप्य,ऽ5ऽह~-संग्रहणेति । य्व शब्दस्थोचारण यरमफुराते तत्तस्य वाच्यम्‌ । समाहितचित्तम्थ।काराथाणे ` यत्ताः ्षिप्वदनं स्फुर) तर्दोकारमवरग्डथो कारवाच्यं स्छप्रधानमा यावच्छिनमांकारापाेकं नक्माहमस्मी ति ध्णापरित्यथैः । यदि तत्राप्यप्तमथेरताहं भणते न्दः कुन रित्यई-

@ छदे कि

आअ।शष्टपतीक चेति.॥ १९॥

एतद्धयेगाक्षरं बह्म एतं क्ये क्षरं परम्‌, । एतद्छये वाक्षरं ज्ञत्वा यो यदिच्छति तस्य तत्‌. ॥. १६ ॥. अवं एवद्धयेदाक्षरं ब्रह्म परपेदद्धयबाप्षर परं च। तयोर्हि मतीकभ- तदक्षरम्‌ , एतद्धयेवाक्षर ब्ञात्वोपास्य अह्येति यो यदिश्छति परमपरं

वा तस्य तद्धवति । परं चेञन्नातव्य[ म ]परं वेश्प्राप्चव्भयर्‌ ॥ १६॥

आ दा०--।॥.१६॥

ग! > द\०~ तस्वविव।रानपिकृतामामेःकमरोपातनां षाय तत्क दृशंसर्भाकषारं स्तो तीत्याह अत इति । यत जकारो बह्मवरचको ब्रह्मप्रतीक्मोऽत इत्वयः | ९त- दक्षर११२ ब्रथिवेत्यन्धयः । हिद्वऽमत हत्वय । एतदक्षर. परं बहव । चकारः पस. परात्मकत्वसपूशंयार्थः | डिद्रयाय स्फुटथति-दय) हंति । दितब्दो वाचकत्वसमु्- यायः । अथवा प्रतो्पदेनेव वाचिकत्वमुषलक्ष्य हि बेदान्तेषु प्रणवस्य वाचकत्वप्रत- कत्वप्रसिद्ध चय; उ्णख्ययः । फटवचनं भ्याहे-एत।द2ति । हिश्डरो मवतीत्य- श्रा>१।त । एतदक्षरम्‌.स्थ परममर ब्रह्मि ज्ञःत्वापास्य योऽधिकारी यत्परमपरं वेच्छ(ते तद्धि हीत्यभः । ननु परापरगप्तनयोस्तत्पापिः फरमिन्युक्तं चेत्म्य- मता व्यथमित्याशङ्कयो१।तनादवस्य फटकिभगमाई--परं चे[ दि [ति । परं चेत्तः।रम्बनत्दनो ।॥९५ {यतानि वा तदा . ्।त३५ सत्प व्यम्‌ , अपर चेदा प्रा्त्यमेरत्यप्ाहारेण -योऽसम्‌ । भयवा तदादम्बनत्वेन . स्थिते परं चेदिच्छति तवा: तजज्ञ।तञ्य मवत्यपर चेत्तद्‌.छम्बनत्वेन स्थिताः च्छति तदा ततपाष्ध्यमेव मग्ती- च्यर३-: ॥ ११९ ॥

एतदालम्बन्‌ ५ भ्रष्ठमेतदारम्बनं १२म्‌। एतदालम्बनं ्ञ।त्व। ब्रह्वक।के. महीपते ॥ १४७.॥ थत एवमत. प1द1छम्बन मन द्ह्मभ,प्त्य ठम्क्नानां भष परखभ्यतपन्‌ ।

बिया योया ििणोणककािकयमययकनििायिाि

नकत

१ क. "तदेषा* ! २. भ. तद्धे । 3 ज, प्रबत. । जगन ष. उर च- कष. म्‌, ठ. ठ, एथेतदत्र* ।

अध्ये ° शवष्ठीर] ` क।ठकोपनिषतै। ४९

एतद।छम्बनं परभपरं च परापर ब्रह्मविषयत्वाद्‌ । एवदारूम्बनं ब्रात्वा ब्रह्मछोके परदीयते । प्रस्मिन्ब्रह्मण्यपरररिमश्च ब्रह्मभूतो ब्रह्मबदूपस्वो ` मबदीत्ययेः ॥ १७॥

आ० टी०--।॥ १७॥

गो० टी ०-अत इति । परपर५।पित।घनत्वादित्यथेः । एवमुक्तप्रकारेण । एत- च्छे -यन्वयः । केषां मध्व इत्यपेक्षायागह- >्रह्मेवि । प्राप््याङग्बनानामिति गायत्यादीनां मध्य इत्यथैः । परशन्दोऽपरस्यप्युष्ठक्षणाथे इत्यह--अप्रं च । तत्न हेतु१ह्‌ - परापरेति । ब्रह्मैव ठो ब्रह्माकप्त्िम्मही यते पृञ्या भवतीत्थथे- -माह--परस्मिनिस्यादेना ॥ १७ ॥

अन्यत्र धमदित्यादिना पष्ठस्वा ऽऽत्मनाऽरषावे$षरहितस्याऽऽल- म्वनत्वेन भरतीकरत्वेने चकारो निर्दष्ट । अपरस्य च ब्रह्मणो मन्द्भ- ध्यमप्रतिपक्तनमवि । अयद्‌।न। तस्य (करा छम्बनस्याऽऽत्मनः साक्षास्श्‌- रूपनिदिधरयिषयेदमुरने-

न जायते प्रिधते वा विपथिन्नायं कुनधिन्न बपूष कथित्‌ । अजो नित्यः शाश्वतोऽवं पुराणो न्‌ हन्ते हन्यमाने शरीरे ॥ १८ ॥

न जायते नोरपद्यते न्निपवे बा न श्रियते चोत्पचिमतो बस्तुने(ऽनि- ह्यस्यानेकवि कि पास्तासापाधन्ते जन्१बिनाञ्ररुक्षणे विक्रिये इहाऽऽत्मति प्रदिषध्यते प्रथ सवेविक्रियाभदिषधाय न जायते त्रियते बेति। विपयिन्पेषा्री, अबिपरिप्ठुतचेरन्यस्व भवात्‌ । किंच नायमात्मा कुन्‌- भिर्कारणा>३२र द्वम्‌ स्वस्माच्चाऽऽत्मनो न वभूव कथिद्य न्वरभूतः | अतोऽयपात्माञजो नित्वः । श्राश्वतोऽपक्षववनिवः । यो ह्श्रान्वत स)ऽपक्षीयते । अथ॑ तु शाग्वतोऽत्‌ एब पुराणः पुराऽपि नब एवेति। यो ह्यबयवे,प१चयद्‌रेणापििनिकेत्येते स इदानीं नवो यया कुम्भादिष्द- विपरी दस्स्वात्मा १राणो इद्धिबिब।जत इत्यथे; । यत एषपतो न हन्यते

१९ ब्रहमप्राप््याछम्बनानामितीति प्रतीकभहणं युक्तम्‌ ।

निनि

९क..ख.घ. च. न्त्‌ । अतषएु 1२ ष. "नवका ।,3 ग. च. ^ते बो्प ।* क. "वी स्वं हषोऽप । ५ ग. घ. च. ` भत्वात्‌ । ९ क. खन ध. ज. ठ व । अग. “ब्‌ तस्मा, ५. द. ग्यरद्शः । ८ क, "तः सोसप्यप ।९्गर्ध, यथाऽद्कुरादिस्त" ।

५४ टीकादरयसमेतशकर माप्योपेता- [अध्या ० °वही*२]

| ॥ 9

न हस्ते हन्यमाने शद्ख।दिमिः छरीरे । वस्स्थोऽप्याक। वदेव ॥ " ८॥

आ ° टी०~ साधनही नये पदेशोऽनथेकं इति मतवोज्वावचवग्गतिपाधनमुरकनग वक्तव्यरवद्पं यतृष्ठं तदम्धानायपक्रम्त इत्याह ~ अन्यत्र पपादितस्यादिनोति । यश्चौत्मनोऽन्यद्रह्य स्यात्तत्र जन्भादिप्रोप्त्यमाचादणपःन९्थः स्यादतो जन्मादिप्रतिषे धेन ब्रह्म दि शक्ना तभस्वरूप१मवे।पपदातीति गम्५त | भरणनिमित्ता च नात्तित्वाशङ्का<ऽ- त्मना मरणामवेऽगितित्वदिषयभरश्चस्याप्येतदव वचने मवति द्र्ट५म्‌ ॥ १८ ॥

गो ° , टी ०~--साषनही नाभो पदेश्चोऽनथक इति मत्वा मन्दमध्यमापिक।रभदेनेन्, टाप ए पाघनममिधायान्ते यत्प्वरू१ पष्ठ तदभमिषानयोपक्रमत इत्याह - अन्यत्र धम- दित्थदिनेति । परमार्थतः सवेषमेविनिमुक्तप्यपाधिमन्तमीम्य मरमध्मं प्रत्यारम्ब- नत्वेन प्रतीकेन वे(चो0कारो निर्पिष्ट इत्यथः । अपरस्य च ब्रह्मण आाृम्बनत्वेन प्ररीकत्येन वो.्च)कारा. निर्दिष्ट इत्यन्वयः । अथ साघननिहपणानन्तरम्‌ । इदानी- मिति प्रा्ठावसतरत्वमुच्यते । हस्येति । उपापनय सोषथिकस्येत्ययैः। ओं काराढम्ब- न्योकागपाविकस्याऽपत्मन इयः । सरक्षादित्युषाध्णनन्तमविनत्य्ः । निर्दिषार यिषया निध।रथितुभेर्च्येदमुत्तरम्‌ । ननु यदयन्धत्र॒ धर्मा दित्यादिना पृष्टश्योत्तर तक्चसतत्वप्रभ्नस्य क्िमुत्तरं न वेदृभपेति चेद्धिक्ाःमने रेको तरा ततमवा7 चेन्नाऽऽत्म भेदातिद्धयदि परमात्मनः पश्चाजीगं भिनन्तर्हिं परमातमप्रश्नघ्य न जयत इत्य. तर्‌ न ध्याउनन्म।दिसबन्व्य परमात्मन्प्रसङ्कात्तोरेक्ये जीवांशपस.क्तम।दाथ निषेव उप्षद्यत इति तयारेकमेवोत्तरमिति भावः | नन्वनपेऽपि विकाराः सन्ति ते किमिति प्रथ५ न नि.वैभ्यन्त इति तत्राऽऽह~- उत्पत्तिमत इत्यादिना । आनित्यस्य धिना- सिन इत्यः । विक्रिया; सन्तीति क्षः । सम।वदन्त ६ति पःठः कादाचित्क; । प्रथम जन्भविमाश्चछृ्षणे विक्रिय न जायते श्रिते वतीह।ऽऽत्मनि प्रातरिध्यते इत्य. गवयः । प्रथमप्रतिपेधे प्रसीजनमाह--सर्धेति । क्रमेणेति दर्टभ्यम्‌ , मेधावीत्यनेन गुणगुभिशषन्धे प्राप्ति प्रत्याह-- अविपारिदुपतेति । हतुं शच्छति--कृत इति । अथवा दवदत्ततो जातै। न्ट इति प्रततिः क त्परतिषेव इति शङ्कते-कुव हति । न बमत त्यम्यः । न बमुपत्य्र हत्वन्तरानुषादानात्स्वग्मारिति सम्यत इत्याद-त्वस्मा्चा- ऽऽस्मन इतै ।तत देतु१ह्‌-अयथान्तरति । देदादिम्धो मन्न इत्यथः। तथा च पूर्त. तीर्दृहादिषिषयकत्वन्नाऽऽत्मन उत्पत्तिवनाश्ाविति फर्माह-अजो नित्य §ति । शश्वत म्यरिरेकमुखणापपःदणति-यो हीति । अत एवेति । शाश्वतत्गरित्यथैः |

१. मनद, "श इव २ क, ० भवतीत्यथेः ॥१८॥

[भषया 9. ५ ९ ]

एु्मर्वमुपणदयति--यो हीति । -अमिनिर्वस्पैत ` इति । निष्पत ई१्यथेः । "वैत इति | एते.घमी शरीरस्य नाऽऽस्मनो :यकमादत- इत्यथः | ननु शारीरतशिष्टगमव- च्छष्रे हन्यमान आत्माऽपि हन्यत हत्यत आदह-वत्स्थोऽप्याकाश काशिति ॥ वथा काशः शल्लातादिभिन स्यथामरननेऽसङ्गस्वमावत्वादवमात्मा ः शरीरस्थ ऽपि शजा- दिभिः शरीरे हन्यमान न हिंस्यत हृत्यथः ॥ १८ ॥

हन्ता चेन्मन्यते हन्त ५ हतश्चेन्मन्यते हतम्‌ । उभात न विजानता नवि हनि न्‌ हन्यत ॥ ३९॥ एवेभूनमप्वात्मानं शरीरमाग्रास्मदटषटिदैन्ता चेधदि मन्पते चिन्तयति

हन्तं हनिष्याम्वेनमिपि योऽप्यन्यो हतः सोऽपि चेन्मन्यते हतब्रात्मानं हतऽहपित्युमावपि तं न विजानीहः स्व्ास्मान यंता नाव "हन्ति, अविकियस्वाद्‌ात्मनस्तथा न हन्यत आकाईवदरविक्तियत्वदेव । अत्राऽ- नपत्द्वविषय एब घमाषपादिलक्षणः संसारो न अह्मब्रस्व श्तिपा. ण्यान्न्यायाद्ं धपांवम्राध पपत्तेः ॥ १९ ॥

'काठकावनेषत्‌ । भट

आए० ट०--यद्यविक्रिथ ९वाऽऽ मा तहिं धराथविकोाममावातदापिद्धं संप्तारो- परम्म ' एव न स्यादित्य शङ्कया ऽऽह प्रनास्मङ्गाविषय एषेति । यदज्ञानान्रात्तेः , स्यात्तज्ानात्सा कृतो मवदिति न्यायाच्चाऽऽत्मज्ञस्य भमो दे नो ।पथतेऽत भतः सदा मृक्ते एकष्याई-~ न्पायाचेवि । तदुक्तम्‌ - विकी सवदा पृक्तः कुता नाम्ति कतृ । टेप रमाधित्य श्रीडष्णजनकयो यथा ॥-इति ॥ १९ ॥

गो० ट/*-- एवम्‌ गामिति | भसङ्ग'वभातमित्यथेः , शरीरभक शरीरमन्रं त्मि- जञाःमव्वेन इष्टिःस्य प तथोक्तः , इच्डामभिनीय दरयति-हनिखाप्प्रनपितीति । परननं विज्ञानं तस्थाऽऽकारं दरयति इनोऽहमितीति । स्वमात्मानं न . निजार्नतः दारी रमात्ररारत्वादिति क्षः । तप्र हतुमाह~-यत इति । न हन्ति हननह्फषभगण न युज्यते । तत्न हेतुमाइ--अविक्रियत्बादिति । तथा धमविषयत्वक्त्यालनो नेत्याह श्या न इन्यत इते । पृषक्तहेतुमाह- अशिक्रिप्त्वारति । यथ विष्य एवाऽऽत्मा तहि षमाण्मिकार्यमाकत्तदातद्धो सषागप्छम एव न स्प्रादितप- प्ाहय!ऽऽह--अतोऽनातमह्नदिषिय इति । देहाद; ताद्‌।त्म्याद्यमिमानविषय इव्यथः । 87 तु कामयमान इत्यन।त्मङस्य संप्तारमनुवदा । अथाकाम"मा१ इत्स. ` १ ज.य. हन्तुमिच्छति हः । २ घ. "ति वाराय योऽ“ । ३.5..ग.च. "शददेश्छषि" ष्‌, ° इवावि* । $ ग. "दतोऽ° । ५ ख, च. “अ धमाद" ।

धुरे टीकादयप्तमेहशकर पाष्यपिवा- (अध्या {वही ०९]

षस्य तदमावं ददायति-श्रुतिभामण्वादति । स्मतिरप्यय वणश्रमा इयाय संपा. रक्ञस्यानुवदति । स्थितप्रज्ञस्य का मषित्याद्या तेदमावे दकायति । यदरजञानात्पवृत्तियौ तसन्ञानात्सा कता भवदिति न्यायाच्वाःऽत्मन्ञ्य षमोदिर्नो१पते स्र मक्त एवेत्याह न्वावादा9 । तदुक्तम्‌- विवेका सवदा मुक्तः कुव॑तो नारित कतृता । सष्टेपपदभमाधित्य श्रीकृष्णजनकौ यथा ॥ इति ॥ १९ ॥ कथं पुनरात्मानं जानाहीन्युर्व्ते- ५.४ । दि १ @ अणोरणीयान्महतो महीयानात्माऽस्य जन्तोर्नि- हितो गुहायाम्‌ । तमक्रतुः पश्यति वीतशोको

धातुप्रसादान्माहिमानमालनः ॥ २२ ॥ ` अणोः सृष्पादणी याञ्छयामाकादेरणुतरः । पंहतो % महस्परिमाणा- $पहीचाग्पहत्तरः पृथिव्यादेः । अणु पहरा यदरि छोके वस्तु तत्तेने- वाऽऽत्मना नित्येनाऽऽत्पर्वस्सं मवति । तदास्मना विनिमेक्तपसत्संपधते। - सरपादसावेषाऽऽत्माऽणारणीयान्पहतो पहीयान्सबेनापरूपवस्वपामि- करषातु । स चाऽऽत्माऽस्व जन्तोाब्रह्मादिस्तम्बपयेन्वस्य प्राणगिजातस्व . शायां हृदे निहित आतम भूतः स्थित इत्यथः । तमात्मानं दश्चेनभव- णमननाधिब्नानाश्ङ्खमक्रतुरकाप्रो शृषटाष्टवाह्यविषयोपरवबुद्धिरित्यभः यदा चेव त्दा मन आद$करणानि धावः शरस्य ध(रणातपसी दै-०।त्यषां घात्नां प्रसादादास्मनां माहपान कपनिपित्तदराद्धक् यराहत परयतस्यवपहमस्मीति सान्नादिजानाति । सेतो वीतश्चोक्ो यबि ॥ २०॥ ` आन दी०- अक)।मत्व।दिसाधनान्तरविष।न।यमुत्तरवाकंयमवत।रयति-कथं पुन- रिति । एकम्णणुत्वं महत्व च विरद्ध कथमनूयत॒॒इत्याशङ्कचाणुत्वायध्याप्ताधिष्ठ- मत्वादणुत्वादिभ्यवहारो न तरवत इ. विरोधमाह-अणु अहेति ॥ २० ॥ मो० ठौ°--कामवर्जितत्वदिसाधनविधानयेमृत्तरवक्यमवतारयति- -क्थं पृन- रिति । पएरथिग्यादरमहत्परिमाणादित्यन्वयः | नन्ञेकस्याणत्वं मस्व च कर्थ विशुद्धमनृधत इत्याश कूचणुत्वयध्यापराषिष्ठानत्व।दणुत्वादिव्यवहारो न तत्वत # व्यभिकर णबहुत्रीहिणा कथंचिश्नेयमेतत्‌ , |

१. ट. "हृष्णाजुन* . २ क. ट. धातुः प्र* । ३ ड. ठा. "वत्सत्संम । ४ क. "मोष ५ ग. "द्न्त्येषां । ९ ध. नन्तीति तेषां । ७ क, ख. °तं पश्यति वीतशचोकोऽय° । घ, “तं धतुप्र. पसाद न्महिमानम।त्मनोऽय° । ८ क, ख, ष. ह, ज. र, ^तो विगत्‌* ।

[भेष्या० {वही ०\] कठकापमिषत्‌। ` ५३

इत्याह-- अणु प्रहरति । नित्येन तेनेवेत्यन्वयः । आत्पस्वरूपवस्तशप्रस्ययविषय इत्य्भैः । यस्मात्तद्‌ त्मनेवाऽमवततदविनिमोकि न मवति तस्मादित्यथेः । सर्ात्मकप्व सा यिष्ठानत्वं हेुमाह- सर्वेति । वम्तुदाब्दन ` कर्मोच्यते । ' तषामुषधित्वादाश्रय- स्वादि त्यथ; | तस्य सर्वाधिष्ठानत्वेन स्वेषूपत्वं सहेतुकमाह -स चेति । हतुमाह- गुहायापिति । आत्मभूतः । प्रत्यक्त्वेन प्थित इत्ययः । प्तयभ्रह्मदशचेनप्ताधनं विद्‌- धाति तमित्यीदना। तं १३यतीत्यन्वयः। ननु दशने कामराहित्यमात्रं न कारण. मत आह- देति । द्दनेदेशेन विहिते यच्छृवण मननं विज्ञानं निदिभ्यापतने खिङ्खं साधनं प्रतिगन्धकनिरासद्ररा यस्य स तथा तम्‌। ष्टा एषिका अदृष्टा जम्‌- प्मिका विषयास्तेम्य उषरतबद्धिरित्यथः । कामराहिन्यमिन्द्रिय गद्‌ हेतुरित्याह यदा चेवपिति | एवमपरतनद्धित्वम्‌ | ननु धातुशब्दः कथामन्दियवाको शिर (शक्रा)दिवाचित्वादित्याशङ्कच योगवृत्येत्याह--्नरीरस्येति । धारणागिन्दिभरिति करिषः । कमानामर। वुद्धक्षय। शर रादेनोऽऽत्मनाऽतम्तद्रहितम्‌ । अक्रतुध।३१ष्ण- दात्तमामना महिमानं पशयतीस्यन्वयः | दशचनप्रक'रममिनीय दशेयति-- अय॒पद- पस्पीति । दश्नफटम।ह- ततो बीरशोक इति ॥ २०॥ श ------ ु-

अप्रता द्र बजति श्यनि यतति स्रवतः ।

कस्तं मदामद्‌ द्व्‌ मद्न्या ज्ञतमहति ।॥ २१॥

आसीनेऽवरिथितोऽचर एव सन्द्रं व्रजति श्चयानो याति सवेत एव- के

परसावात्मा देवो पदामदः; समदाऽपदश्च सहर्णोऽहषेश्च विरुद्धषभवान- त) 58 कंयत्वाउत्नातु कस्ते पद्‌प्द्‌ दव पदस्या द्वातुप्रहात । अस्दाद-

| क

रेव सूृक्ष्णबुद्धः पण्डितस्य स॒विद्गयोऽयमा्मा स्यितिगिनित्यादिषि- | रुद्धानि दषस पाधित्वािरदधष पिवस्वाद्विशवरूप इव॒ चन्तामगिवदब्‌- मास्तते । अगो र्दरविङ्नियत्वं द$याति-करः परदन्यो ज्ञातुमहेषी ति । कर- णानाद्युपश्चमः शयनं करणजनितरय॑कदेशविङ्ञानस्य)पश्चमः शयानस्य ` भवति | यदा चैवं केवरसामाम्यविद्गानसवात्सबेताो याठीवे यदा विश्च ६विद्गे।नस्थः स्वेन रूपेण स्थित एव सन्पमनआाद्गातेषु तदुपाषेकत्वा. दृदूरं व्रजतौोव । स चेष्व बत्ते॥२१॥

| नी ण" ४ ४/४ \ "ष" च ्\9् 0 ीीणणणिणििणगररीीषषोषषीपयणोपगषषोषरिषीषषिणाणणपरि

१ क. "कृतैः पु*। २८. “न्यो वेत्तम ३ ढ, हा. ठ. 'हषोऽह । ४ ग. इ. च. क्ष.म द त्प विण घ. "स्य सवि । ट, शत्य कस्यचिीदकेः। ५ क. 'क्विधे" । च "कविधध.। ६ स ल. ट, "अलत्वद्वि। ७ क, ते । इति दु*। ८ इ, क्ष, ट. दुर्य ९ क्षम, "व तद्‌ । ११ ज्ञ, पञ्चा । ११ ध, शानः स्वे" । 8 ॐ

४ 41 दीका टयसमेतक्ांकरबभ्येपिता- [अध्याम्वैवद्वी ०1

्

आर -टी०- विरुठ नेकवमेवस्शदह्‌ विज्ञयश्चकाह्मा कथं तहिं पण्डितस्यापि प्तेयः क्या दिस्याशङ्कचाऽऽह- स्थितिगेतीति । विश्वरूपो ममिवंथा -नानादूपोऽवम्म्े पैर न्नाविषोभषिसनिशानान्न रवता नानारूप, चिन्तामणो व। यश्चिन्त्यते: तत्त- विन्ते पाषिकमवावमासतत न तरवतः, तथा श्थितिगातेनेत्मरित्यादमो िहदान््र- घम। रेषां तदुपदिवकादात्माऽपि विरुद्धषमेवानिगवमाप्तत इति योजन। इति । वर्य

3 छुबि्ञेयो भवेति । उपाध्यगिगक्तद्िनस्त्‌ दुर्विज्ञेय एवेत्यर्थः । श्बतो विरुद्धध्ैकं न्मरतीन्येतदव श तिय।जनया दद्ौयति ~ करुणानामिष्यादिना । एकदे शविन्ा- नरषति । मनुष्योऽहं नीर पश्यामाटादिःच्छिन्नविज्ानस्थत्यथेः ॥ २१ ॥)

` गो० टी०~ कामराहित्यग्न्वरव्परिरेकामणं हेतरित्याह-- अन्वयेति । भोक्ष- हेत।रत्याह -अन्ययेति । मोक्ष- कारिणा वारययि-प्राङृ तेति । दुविज्ञयत्ये विरुद्धधमेवत्त्वेन प्रतिमाप्तम। नत्वं देदुमाह- यरमादि।?। अचल एव स्मिति , जःग्रसव्नयोमेन जिःणगरसाक्षित्वेन -कूटभ्थः सन््ण्त एवेत्यथंः । दूरं व्रजतीति । मनजदिव्याणरेषु विषयदेरं गच्छत्सु तत्प्रति मिम्बरूपेण गच्छतीत्यभः | श्रयान इति । करणपूपरतेषु विदाषाविज्ञानषपाभावाच्छ. यानो यालीति । सवेत इति । विज्ञषठिसामान्यसूपणावस्थानास््वेतो यातीस्युच्पते । पवमस्मविति । विरुद्धमवानित्यथः । इत्थ विरद्धषमवानित्यह- देव इति । भते। विरुद्धष५त्वादिर््थेः | अतो ज्ञातुमश्क्यत्नत्तं मदन्यः को. ज्ञातुमहरतात्यन्वयः | ज[न ]धिकारिण) ज्ञावुमशक्य इति तात्प्याथमाह - अस्मद देस्वेत्ि । पृक्ष्मबुद्धि- र्वमन्वयभ्यतिरेककुशरत्वे पाण्डित्यं भ्वण।दिपरत्वम्‌ । कस्यचिदिति । पुरूषधरे- यस्यत्यथेः , मनुष्णणां सहस्रष्विति रमृतेः । नन्पनेकषमेकत््वःदुदु विजञेयश्वेदात्भा कथ पण्डितस्यापि सुविज्ञय हत्या्ङ्कयाऽऽह-स्थितिगतीति | यथा विश्वरूपो मणिनाना- रूपोऽवभा०त्‌ तथ। परोऽपि नानाविधेपापिपतनिानाशगस्पो भासते न स्वतो नाना पता . चिन्तामणि यदय ञ्चिन्त्यते तत्तच्चन्ते।पाधिकमेवा मापते न तस्वतस्ता फथितिग- तिनित्य नित्य।दयो विरुद्धानकषमो येषां तदु षधिकत्गदरात्माऽपि विरुद्धषमेभ ववाम. पतत शति या नना । तभ्य सुविज्ञेय भवतीत्यथेः । वस्तुपाध्यविवेकदशौ स तु न जानाती. त्णाह-अतो दुवि यर्वामिति । अत उण्यवेवेकदशनादित्थेः । त्मनो न स्वतो विरद्धघमैष्वं किंतृप।धित इत्येतच्ूतियोजनय। दशेयति-करणानामिति.। एकदे्- विद्नानस्येति । मनुष्याऽहमिदे रहयाभीत्गदिपरिच्छक्विज्ञानप्यस्य्ष; । पएष- पिति । उपरतविशेषविज्ञानमित्ययः । तदेति रेषः । केवलेति । केव यत्तामासय सव;१।ध्यनुस्य्‌तस्वरूपं विज्ञान तत््वहूपत्व दामन इत्यथे । केव विदराषोप।धिशून्य. मित्यथेः । इृवशाब्दान्न वस्तुत इति मावः । यदेति । स्वेन ह्पण प्रन्यङ्प्ा- १ ख.परोऽपि ना । २ च, "वतील्थेः, उ" । २ ख. वेत्याह । भतो । र म. 2. ने कैः, ` ख, वेत्याह । भतो । ₹ भ, ए, ते तीः ।

[भया०१ वही ०२. काठकोपनिषत्‌ । ` ५५

त्रतया ` स्थित एव सन्विदोषविज्ञानघ्थो यदा भवति तदेति पद॑द्रयमधयाह्य योजर्नाथम्‌। तदुषाध[ क |हवान्मनभादिगल्यु गापित्वात्‌ । दूर्‌ व्रनर्तीव न वसतत इष्यथः ¦ इव- दषदाय -स्फुटयति-- स चति । इहति वेहाक्तेः ॥ २१ ॥

तद्विना शोकत्यषं इत्यपि दश्चेयाते- ® @ नकष ० क्ष, ९ अशर[९९ रार(रषनवस्यष्ववास्थतम्‌ । महान्त (क ४ $ @ स वैक „>> कीमात्तान मत्वा वरर न शचि ॥२२ ॥ अश्रोरं स्तेन सूपेणाऽऽक। शक्रस आस्मा तमश्चरीरं शरीरेषु देत्रपि- तुवनुम्यादिश्षरौरेप्मवस्येष्वव रिथतिरहितेऽरनितयेषव बरि१५ नित्यमबि- छृतमिरयतत्‌ । पद न्त महसस्याऽपेक्लिकत्वश्ङ्य।पाह्‌ - विरभ ष्पापि- नमात्मानेम्‌ । आत्पग्रहण। स्वरतोऽनन्वस्वषदश्चेनायम्‌ । मसमशब्द्‌, परथ. ` गार्मविक्य एष- पृर्यरतपीहशमात्मानं पताऽयमपदभिति पौरो पमान, शोच । न 'हवेविध ्याऽऽत्मतिदः शोकोपपत्तिः ॥ २२ ॥ आ० टी०--।॥२२॥ गा० दौ उत्तरवाकपं ठपराचिर्यापुमूमिकामारचयति-तदिङ्गानादिति । भि. म निकत्तशरीरत। व्यावतयति-स्वेनेति । ननु शपीशगां ह्वितिमस्तात्कषमनवस्वित- त्वमत आह-- अनिस्वेष्वेति । पेषं गरयति -नित्यपविवामि३ । सत इति म क्रियातताष्यं कि स्वामारिक प्रयश्बहयकयमिति द समितम्‌ । भाला; प्रत्यगा. स्मवाचक्रो मुर हस्यथः । परतबेति । अहमेव प ब्रह्मेति सा ्षत्कृत्पित्यपै; । अम. यष्यतिरेक पिद विज्ञानषएकगाह--न ह्येव पिति । २२॥ यथपि दूजिज्गणःऽपमात्पा त५ाऽप्युपायन सुरि्नेय एवेत्याह ् शक न्‌ ‰५ ० नायमात्मा प्रवेचनेनः कमी न मेधया न बहुना न क १ = म १ ण्डे, ८ भरतेन । समेक॑ष वृणुपे तेन॒ लण्यस्तस्पेष आला वृणुते तनूर स्वाम्‌ ॥ २३॥ नायमात्मा प्रवचनेनानेक्वेदस्तरीकरणेन लभ्यो त्रेयो नाति मेधया ्रन्थायध। रग अकेस्या । बहुना शरुतेन केवलेन । केन तारं ठन्प॑इत्यु- श्यते यमेर्व स्वात्मानमेष साधको दणते प्रायैयः तेनैवा ऽऽत्मना वरि

१ चं. "यमभिद्* , २ क. इ्यभिदं* । ग. घ. ड. इति द'।३७. ख, ज, 'व्वनित्येष्वध. स्थितिरहितेष्वषर्थिते । ४ ध, "वब । ५ क्ष. उ. ठ. "नमनत्राऽइत्म* । ९ क, ग. गरणा । ७ ग, ध, ज्यत ई ।८कर्ख.ग.घङ्,ज,ट, ब स्वमाता ।

५६ टीकादयसमेतशंकरभाष्येपिता- [अध्या०१ वष्ठी * र]

स्वयमात्मा कम्यो ज्ञायत एवपित्येतत्‌ । निष्कमस्याऽऽस्मानमेत्र भाय यत॒ आत्मनेवाऽऽत्मा छम्चत इत्यथः । कर्थं ठभ्यत हइव्यच्यते-- तस्वाऽऽत्मकामस्यष अत्मा बिहृणुते प्रकायति परमाव तनं ध्वां स्वकः ५ स्वयायारम्यपित्ययः । २३॥

|

अ1° £(०--न बहुना श्रतेनेति। आत्मप्रातिगद्कोषनिषद्विषारारिर्किशज्ञ्र- वणेन न छम्य उपनिषदिचारेणापि । केवलेनेति । मिद्धापदशरहिनेन न लम्त इत्यथः । परमेश्वराचा्यानुप्रहण तु छम्यत इत्याह-यमेवेति । स्वात्मानमेव साधकः श्रवणमननादिभित्रैणो समते श्रवगादिकेऽगि साऽह मेत्ममेदेनेवानुंधत्त इत्यः | हेनेतरेवि । सक्षणथा परमात्मादुम्रहणेव वरत्रा ऽमे गनुसंधान गता यथानुत्धानमात्मत. यैव परमात्मा छम्यो मतव्रतीटपथः | वेपरुत्येन वा योजना। आत्मा त्वेष प्रकरणी १२- मान्माऽन्तमेमिरूपणाऽऽचायेरूपेण बा ववव्थितो यमेव मुमुक्षु वृणु मजतेऽनगहाति

तेने परमेश्वरानाहीतेनमेदानस्धानषता म्यत ॥ ९३॥

गो० दै०--नन्‌षाय विना पण्डतध्य सन्ञेयश्यदनान्मन्ञस्यापि तथा स्यादित्या श इयाम उना न षाण्डतस्वापि ज्ञेय इत्याह-प्र्यपाते । दु+ज्ञवः पाण्डतस्या- पति हषः । न ज्ञेथ इत्यन्वयः । न बहुनेति । अत्मप्रातेपादकोपगिषद्विवाराति- रिक्तदाखिण न छम्य हइत्मथेः । केवलेनेति । गुहूपदेश्चरहिनेत्यथेः । शधराचा५- दुभरहेणा$ऽ्मा छम्य शत्याकाङ्स्षपवेमाई-केनेत्यादिना । स्वात्मानमेव प्रत्यक्चे- तन्यमेवेत्य्थः; । साधकरोऽबिकारी प्राथ यते भजते श्रवणादिक्रारेऽपि प्रत्यश्रध्चैहमि. त्यनुतत्ते। तेवाऽऽत्मना तदनुप्रहेण [वसि] सेपरिजञात्रा पुकक्ततुधानवता यथा. नधाने स्वप प्रत्याात्मतयाऽऽत्मा परमात्मा छम्य हृतयथेः। जथेष प्रकरणी परमात्मा3- न्वयौमिहूपेणाऽऽचामद्पण वा उपवस्थितो यमेव साकं वृणुतेऽनुह्लाति तेन परमे- शर।नुग्रह रन्ध पत्य्रहमकयानुवानवता मुमुक्षुणा ठम्य इत्यथैः । पदाथेमुक्वा वाक्या - धमाह--पएवाभति । तेन रम्यत( छम्य ) इतिवाक्यविवरणत्वेनात्तरमवतारथति- कथमित्यादिना । अधिकारिणः परमं तखमीश्वरानु्रहमालकाशत हृत्यथेः ॥ २९ ॥

1 गगरणपिषिणषःयषां

१ क्ष, ड, द. भम्थोक्तावन्य ए०।२ क. ख. ष. ड.ज. स. भ, ट. ठ. नत इत्ये" । ३ क. ख, च, ज. "प्कामक्वाऽऽव्मा । ड. '्व्कामनं स्वमिमार। यच. भमषप्रा। ५ क्ख, क्क, च. ने, च्यते आः । घषर. ज. ठ, "यमनत्याऽऽ° ' ६ च. क्ष. न. द. श्म्यहइ"। जगन न्ष, म्‌, ट. भ्भ्य ६० । ८ क. ख.-ज. "कास्वां तनुस्व। ९ क. "कंय स्व । १० क.्यां शमाः, ध, श्ण्वास्यंया०। |

[ध्यो> वही ०२ काटङ्ोपनिषत्‌ । ५७

ईिचान्पतं - नाविरतो दृश्वरितान्नाशान्तो नाक्षमाहितः। नाशान्तमानसो बाऽपि प्रज्ञानेनेनमाप्नुयात्‌ ॥ २४ ॥ न॒दु्रितासतिषिद्धाच्छृतिस्मृत्य विहिवात्पापकमंभोऽविरतोऽनुप- रत! । नाषीद्दिश्लोस्यादश न्तोऽलुपरतः । नाप्यस्षमाहितोऽनेकाग्रमना विक्षिप्राचत्तः। समाहितचित्तोऽपि सन्तपाघानफटा्वितवान्नाप्वक्चान्पा. मनसो व्यापृतचिततः । भङ्गानेन ब्रह्मविन्नानेनेषं प्रकृतमात्पानमाप्तुयात्‌ । यस्तु दुरिताद्विरत इन्दरियरोरषाश्च समाहितवित्तः समाघनफशरदष्ु- पश्नान्तमानसश्ाऽऽचायेवानमन्नानेन यथोक्तपात्मानं पराप्नोतीत्ययः ॥२४॥

आ० दी ०--दुश्वरित कायिकं णषम्‌ ॥ २४॥

गो ° ट ° -इतश्यश्वगानुप्रहटञ्धप्रसादवताऽनेकपाघनवता च ज्ञातम्य आत्मेत्याह- किंचान्यदिति । दुश्चरिते कायनिवत्यै पापम्‌ । जनुपरनः प्रज्ञानेनेनमा (नं न'ऽऽ) पनुयादिति संबन्धः । एवमुत्तरत्र द्र्टभ्यम्‌ | इच्धिगणां छीर्व विषयप्रवगता । तद्वि . परीत एव प्राप्नुयादित्याह-- यस्त्विति । विषयेभ्य इद्धियसमाधाने पुण्यरोकः

® पे

श्रूयते तस्मादपि सम।हितचित्त इत्याह-समाहितेवि.। ॥ २४ ॥

जियो जानोभणागययियिककककानिििनकिाककनणििियििन निदि िकियोरिमिनिकिदिनकियोमनिनयितोििकोक०कषे

यस्य बह्म च क्षत्रं च उभे भवत ओदनः। मृत्युयस्योपसेचनं के इत्था वेद यत्न सः॥ २५॥

हति काठकोपनिषदि प्रथमाध्याये दितीया षष्टी समाप।॥२॥

यस्त्वनेव॑भृता यस्याऽऽत्मनो ब्रह्म्ष्न सवेधमेविध।रके अपि सबे- भ्राणभूते उमे ओदने।ऽश्चनं भवतः स्याताम । सबेहरोऽपि रस्युय॑स्वो- ४ ©. ५

पसेचनेपेवौदरमैस्वाश्चनत्वेऽप्यपयीप्तस्ते परादतबुद्धियथोक्तसाधनरहिव,

१क.ख.अ.। "त्‌ दुः) २ क. ख. ज. शणो नावि" | ३ ष, न्तोऽष्या।४क.ख. घ, भ. "चिलो वाऽऽत्भनें प्राप्चुयात्‌ । प्र" । ५ क, "स. केन प्रध्ुयादिष्युच्यते । प्र । ६९. ज, न्यं चक्षते च बहयक्षः । ७ कृ. ववेप्राणर । ज. वत्रमुभ । ८ क. ख. ल. 'दनमश.। च्‌, ग्दनोऽन्ने भ" 1 ९ग. ध, अ, "नमिवौ*। १० ज. ट. °नस्योपरसेचन* ।

®

५८ दकादयसफरमाभ्वापेता- [अध्या + वी ०९]

सन्क इत्था {त्येवं यथाक्त साधनवानिबेत्यथः। वेद विजानाति यत्र स अस्मति॥ २५॥ इदि श्रीमत्परमहंसपरित्राजकाचायेगोविन्द म गवत्पू्य पाद्रि्य- भ्रीपद। बायभीकरमगवबतः कृतो काठकोपनिषद्धाष्वे परथमाध्वाये द्विभोयवह्धी साप्यं समाप्तम्‌ ॥ २॥

+~ [1 ~+ ---= ~~

आ ° 2 °--यस्त्वनेवभुत उक्तपताघनप्तपन्न। न मवति सर कथं वेदेति सबन्धः | अश्षनतवेऽप्यपयाघ्ठ इति । अनतवेऽप्य्तम्थः श।कस्थानीय इत्यरथः । यत्र स्वे मिन्नि स्त विशपरतहत तथामत तं को वेदेति संबन्धः ॥ २९ ॥

एति श्रीमत्परमहसःरिरानकाचायेश्रीभच्छुद्धानन्दपूज्यपादश्िष्यानन्दज्ञानमिर-

चिते काठकोपनिषद्च।प्यन्याख्याने द्वितीया. वरटी समा ॥ २ ॥

गो० ०-यस्त्वनेवंभूत इति । उक्काधनप्तपनो न मवति स कथं वेदेति संबन्धः । यद्भह्य -1धनवता विज्ञेय तन्निदिशति-यस्येति । सवम विषारकत्वं पवे.- राणे हेपुः । सवैश्राणमृते अर्पत्यन्वयः । अश्ानत्वेऽप्यपय।प् इत्यननत्वेऽप्यपयौषठः छाकस्थार्माय इत्यथः | क \तिन्ञब्दायमाह-पराङृतगुद्धिरिति । इत्थाशब्दायमाह- एवमिति । यत्र स्वमहिन्नि साऽत्ता वतेते तथाभूतं को वेदृत्यन्वयः ॥ २५ ॥

इति श्रीमप्परमहसपरिन जकाचायववश्रीमह।टगो पाडेन्द्रयतीश्वरविरचिते काठ-

कोप१निष९द्धा८२विषरणे प्रथम।ध्याये द्विताया व्ह्वी समा्ठा ॥ २॥

| 0

#

ऋवे पिबन्तावित्यस्या बर्र्याः संबन्धः । विधाविधे नानाबि्द- फे इत्युपन्यरते न तु सफठे ते यथावन्निर्णीते | तन्निणेयायो रथरूप. ककरपना) तया च प्रतिपत्तिलोकयेमू । एवं च पपतुपाप्यमन्तुगन्दस्व- विवेकाय द्राबास्यानावुषन्यस्१ते- छतं पिबन्तो सुरतस्य रोके गुहां प्रविष्टो परमे परां (धयं) छायातपो ब्रह्मविदो वदन्ति पश्चाभ्रयो ये च॒ त्रिणा्िकेताः ॥ १॥ कतं सत्यमवदयं मावित्वार्कफलं पिषन्दो । एकस्तत्र कफं पिबति शेङ्‌क्ते नेतरस्तथाऽपि पातृसंबन्धात्विबन्वावित्युश्यते छत्रिन्या-

१. ज. ग्यायर,२ग. ङ्‌. च.ज.स्ल.भ, ट. "्राप्यप्रप्तग" । ह, ष. प्रपाप्रीतग। हग. च, "व्यगन्त। जक, ङ, च. ज. "यं रथरूपकदारा द्वाः ।

पयव णी

[ नवाण { बहो] काक्रोपनिष्तु। , - ५९,

नै, । सुतस्य सयंडतस्व कमेण ऋतमिति पूर्वेण सदनप । ठकऽ दिमश्फरीरे । गहं गुहायां बुद्धो प्रविष्टो । परमे ब्टपुदप्राकाच्पस्या नपेक्षया परपष्‌ । परस्वं ब्रह्मणोऽपं स्थानं पराषे( ध्ये)म्‌ । वस्पिनिदि ` वैरं ब्रह्मोपर् भ्वपे । अतस्तस्मिन्परमे परार्धेध्य॑) हादाका9 पविषठादि. स्वथं; । तौ च च्छायादपाविव दिरुक्षणों स॑ सारित्वाससारित्वेन ब्रह्म. ` त्रिदे। वदतत कथयन्ति । न केवटमक्र्िंण एव षदन्ति । पञ्चाप्रधो एशस्याः। ये च त्रिणाचिकेताः, निङृत्वो नाविङेतोऽप्रिभितो यस्ते त्रिणाविकेहः ॥ १॥

आ ० ८० -रथरूपककल्पनेति । प्रमि दरथतादइयकस्पनेत्यथः । ऋतप।मकता जौवस्तावदेकयतनः पिद्धो द्विती णन्ेषणायरां टाक संख्य।श्रवणे सणनस्वमावे प्रथम- प्रतोतिदशनाचेतनतया समानश्वमावः परमारभेव द्विती: प्रतीयते | तस्य चोष्चारा- हतप तृत्वभित्यथ॑ः ¡ बाह्यपुरष।कार सस्थान देहाश्रय अकाशपरदेशः । पश्चाप्रय इति । -गाहैपत्यो दक्षिणाञ्निराहवनीपः प्तम्य आवप्तथ्यश्वत्येते पश्वाप्मणो भषां ते यथोक्ताः । दप्जन्यपूथिवीपरुषयोषि-खभिदृष्टि ये कवोम्त तेऽहा दिकारिणस्त वा पश्चाप्रय इत्ययः ॥ १॥

गो° टी ° ~पूर्वत्तरवह्ठीनां सगन्ध दरोयन्त्तरवर्या अगताभत्वमाह- ऋशमि- स्यादेना । संबन्ध इति । पव।म्याममिषीयत इति षः । न(नाफठे {त्युक्त पशु- ्रह्मश्चसादिवद्विरुद्धत्वं॒स्यात्तद्वारयति-विरद्धेति । इतिरूकपरामश्ची । उपन्यस्ते इति । पूवंयोव्हयोरिति शेषः । न त्विति । सफर ते विद्याविद्ये यथावत्स्वरूप्तः साषनतः फङ्तश्च न गर्णीते इत्यथः | ननु ते एव नि्णीर्गे| तम्ये किमिति रथि- रथादिकर्पनेव्यत भाह-पभिण शयति । यथपि स्वरूपतो निरूप्येते तथाऽपि क्तानि सौकथमिष्याह-तथा चेति । ननु रूपकेण विद्याविथे निरूप्य ज्गिमिति द्वावृतपान- कतासवेमिधीयते इस्यत अह-एषं चेति | छपे रथी प्रष्ठा पाप्य पदं गन्ता ज्ञाता गन्तभ्यं विष्णोः पदम्‌ । कश्च गन्ता कंच पद्‌ गन्हन्यणिति विवेकार्थं द्वावान्मानावुषन्य-

भ तक

१ क्ष. न. उ. °न , न हि ेवलस्याऽऽ्मनो मो क्तृत्वमस्ति । बुद्धया दुपाधिष्तमेव भोक्तत्वम्‌ ।

एषं च सति वक्ष्यमाणरथकलपनया वेष्णरस्य + पदस्याऽऽत्मतया प्ररि पत्तिरुपपथते नान्थथा सुक्क,

०..क.:*दमे पक्त प । ग. प. ण्मे | प ।३क.ङ..ग, त्र. म, शस्य वव्र , » क. "पेही.

काशं तन । ५ च. छ. ल. परत्र । ९क. "छस््यते। ७ क. ख. ष, क, जक्ष. ^ते | वकम । ढ्‌, इ. °ते । तत ° ।

व्कू-कक-दनककदनक्््नन्क~--------------------------------------------ज्----~------

कि 4 शि पि री

+ इ. "वस्यपाद्स्याऽऽत्मं । गर त्र्य पदु,

६५ टीकाटवसतेवशांकरमा्योपेता- [अध्या ० ¦ वछौ*द]

स्येते इत्यथैः । नन्धात्मश्ब्दश्येतनावाची न च दौ चेतनौ मतीयेते क्तपानकतैगात्रव्रती- तस्तत्कथमाग्मानावित्यच्येते इति चेन्न । एकस्तावत्कमेफश्मोक्ता जीवश्चतनः द्धो द्वितीयान्दषणायां सत्यं सस्याश्रवणेऽस्य गौर्दितीयो ऽन्वेष्टभ्य इत्यक्त गोरेव द्वितीयोऽ. न्विष्यते नाश्व खोक एव चेतन एव द्विती े ऋतपानकतां प्रतीयत इति न'ऽऽत्मश विरोध इति मावः | अघ्रतशाल्दः सत्यवचनोऽपि गणयोगात्कमफटवाचीत्याह-- क्रत मित्यादिना । नम्वद्तिन्वाक्ये जीदेश्वरावेव चेतन।वुपन्यस्येते न च दयोः कमं फरृषतननध इश्वरस्य तद समवात्कथं पिबन्टावित्यत आह्‌-एक इति । जीव इत्यथः | इतर ह्वर इत्यथः । कथं पिबन्ता वित्यत आह~-हथाऽपीति। पातसंबन्धादिवि। पाता जीवरतत्एनन्धादित्यथंः । छशर्िन्यायनाति । यथा छके छत्रिणा गहछन्तीति प्रयग सपारव।र रान्ञ गच्छाति छञ्यच्छव्रिसमुदाय छश्नशब्दा वतेत एकपमूहवाचे- वेनैव पिबद्‌पिबःसमुदाये पिबतिवेतंत इष्यथेः । कृतस्य खोक इत्यन्वयभ्रमं व।रय- वि~ त पिठीवि । बाहयप्रुषाकाश्च | सास्थान देहाश्रय अगकाशप्रदशः। स्थान मित्यनन्तरमहतीति दरष्टभ्यम्‌ । परापे इति क्राचित्कः श्रतिपाटस्तस्िन्पक्षे सगमम्‌ । प्राधे ध्ये [त्वमुपपादयति-- तस्मिन्निति । अत इति । यतः परब्रह्मोपठाज्विस्थान- मत इत्यधेः । गाहंपत्यो दक्षिणाभ्चिगह्वनीयः सम्य आवत्तथ्यश्चैते प्श्चाञ्नयो येषा ते पश्चा्रयः | दछपजन्यग्राथगीपुरुषयोपित्प यऽचिदृष्टि कवेनिति ते वा पश्चाप्रयः। पश्चाम्मयजल्िणाचिकेतटक्षणा वदन्तीति सबन्धः ॥ १ ॥

यः सेतुरीजानानामक्षरं बह्म यत्परम्‌ । अभयं तितीषेतां पारं नाचिकेत ५ शकेमहि ॥ २॥ यः सेतुरिव सेतुरीनानानां चजमानानां कर्मिणां दुःखसंसरणाये- र्वा्नाविकेतेऽभिस्तं बयं नातु जेतुं च शकेमहि शक्नुदन्तः । किंच यश्चामय॑ं मयश्यन्यं संसारपारं तितीषतां ततुपिच्छतां ब्रह्मविदां यत्पर- पाथयमक्षरमातम।ख्यं ब्रह्म तथच त्रातु अकेमहि शकसुबन्तः । परापरे ब्रह्मणी कमेव्रह्मविद्‌श्रये बेदितभ्ये इति वाक्यायेः । एतयोरेव दरुपन्पासः करत ऋत पिबन्ताविति । २॥ आ० ट०-ननुन पतन्ति ब्रह्मविदः पश्चाभ्निषिदश्च सतंप्रतमनुपटम्मारित्याशङ्कय पूरदिद्वदनु मवविरोषमाह-यः सेतुरिवेत्यादिना । पदेषां यद्यपि ब्रह्मविन्वारि संभवति प्रमाबतिश्चयात्तथाऽपि नाऽऽधनिकानाशस्पप्रज्ञानां सेमवतीत्याशङ्कुच चेतनत्व।त्स्वःभा- विकेश ज्ञातृत्वया्यताऽसत्यमिप्रत्य तात्पथ्माह~परापरे इति ॥ २॥

१ क. "न्नचिकेतं नाचि । २ थ. "केतस्तं बग । ३ क. "स्यपा-। ४. ख. ङ. न,हि। प,।५ ख, घ. श्ये; : ययो*। इ, श्ये; । तयो ।

[भप्वा० १०६] ` काहकोपनिषहु | ६१

` भोग टी०- ननु न सम्बेव ब्रह्मविदः पशचाम्निषिदश्चतुपम्भादिष्यव्राह्य प्‌१- विदवदनुमवविरोषमाह--यः सेतुरिति । कर्पिणापिति । कमौुष्ठानवताभिस्यथः । विराद्रूपश्नः सेतुत्व वयुत्पादयति-दुःखेति । दुःखाय ॒सेतरणं निवृत्तिः सेवाथः प्रयोजनं यस्य तस्य भावस्तत्वं तस्माद्िस्यथेः। न चिकेतोऽभिरुक्तहेताः पतर सेतुये इति पूर्वेण सेबन्धः। त नाचिकेताश्नि न केव ज्ञातु वितु कतुमर्पव्णह-चतुमिवि। तको चकप्रमाणामावात्स्वमयातीतमित्याह- ससारपाराप्रति । सहारालीतमित्यथः| तुमि च्छतां परप्तुमिच्छताम्‌ । भश्रयमवम्बनम्‌ । न क्षरतीत्यक्तर षड्मावविकार- न्ये न परोक्ष रतु प्रत्यग्मूतामिस्यथः । चकाराद्परन्रह्मात्मकाश्च ज्ञातु चेतुं पर- ब्रह्म ज्ञातुमेव रशक्लुवन्त इत्येतत्समुश्चयोऽवगम्यते । ननु यद्य पूर्वेषां ब्रह्म- विस्व सभवत महामहिमत्वात्तथाऽपि नाऽऽघुनिकानामल्यप्रज्ञानामित्वाश्चङ्कय प्रमा. तृमाअ्स्य॒वेतनत्वेन ज्ञातृत्वशक्तियोग्यतेश्वरानुग्रहदिना पे मवतीत्यमिप्रत्य तात्प यमाह-परापरे इति । कमविद्‌श्रयोऽपरं ब्रह्म बह्मविदाश्रयः परं ब्रह्मेति विमागः । ननु नकतैपानकत्रोत्ह्मवित्प्रपिद्धत्वमन्ययोरेवेत्या शङ्क्याः ऽह--एतयोरिविं । कनै. ब्रह्मविदा श्रये; परापरबह्मणोतं॑पिनन्तावित्यत्रोपन्थाप्तो हि यस्माल्कृतस्तस्मा. ज्ान्यतवाशङ्केत्यषः ।; २ ॥ | भात्मान९ रथिनं विद्धि शरीर रथमेव तु । बुद्धि तु साराथं विद्धि मनः प्रग्रहमेव च॥ ३॥

तश्र य उपाधिृतः संसारो विदयाविध्ययारधिङृरो मोक्षगषनाय

संसारगमनाय च ठस्य हदुभयगमने प्ताधनो रथः करप्यप । तत्र तमा-

त्मानमृतपं संसारिणं रथिनं रथस्वामिनं बिद्धि जानीहि । शरीरं रथ.

मेव तु रथवद्धहयस्थानीयेरिन्द्ियेराङृष्वमाणत्वाच्छरीरस्य । बुद्धं तु,

अध्यवसायलक्षणां सारय बिद्धि बुद्धिनेतुपरषानत्वाच्छरीरस्य । पाराय

ने तृषधान इव रथः । सव हि देहगतं काय बुद्धिकतेव्यमेव प्रायेण ।

मरन; संकृरपविश्रकर्पादिरक्षणे भरं रश्चनां विद्धि । मनसा हि पथु.

हौीतानि श्रोभ्रादीनि करणानि पवतेन्ते रश्चनयेबाश्वाः ॥ ३॥

अ1० ई ० तत्रेति । तथो; प्रथमपन्थोक्तयोर।त्मनोभेध्ये | १॥

ग्‌} द०~- रथरूपकवाकंयमवतारस्वि- तेति | जीवात्मपरमात्मनोम६यै । उप्‌, धिकृत उणपिपरि च्छित इत्यथः । इश्वरं म्यावतेयति- संसारीति । मुक्तनी$ # अन्न दषा नुरोभेन "विकल्पशब्दो ऽधिक्रः । |

१ क्म. भ. र. "कृतोऽतो मो । २क. 'ह्प्यत इत्याह ० । २क.ख.ग.ध.&. सढ्‌, तर्राऽऽत्मा* | ४ कु, ख, ज प्रहमेद चर,

६१ दकादयसमेद्षाकरभाभ्वोपेवा- (अष्ार धनक्ी

द्रतप्रति विये त्यादिना + साक्तात्कारकमेणो सत्यथ । कम्मे प्रयोजनामिस्याकाङ्‌- लायामाहन मोक्ता । वि्यायामधिज्ृतो मोक्षगप्रनायाविद्याणरचिहृत। तंकषास्पना- प्रति विमाय; । -तश््ेति । िद्यामिधय)रबिकृतस्य तटमर्गमरनसापनः सप्तास्मक्ताम- नतापरनः । रथगमनागमनजेत्मफटमत्रतुस्वामिसाम्यं क्विक्ित्वा ताहनतपितरि । हवेत व्याव्तयति-ऋहपमिति । धरं व्यावततयतिनससारिगन्मिति । रथ स्वापितमिवि । रथताद्‌।त्पामिम।निनमित्यथैः । प्रारैर्स्य स्थत्वप्ताग्धे हेपुषह~ रथबदि।ति। जनतः करणास्यैकयेऽ प वृत्तिमेदेन मेवं षिवक्षि्वा सजयिप्रप्रहकहपनेत्याहु - द्धि त्विति । अष्यवस्तायर्स्षणाम्‌ । अध्यवसायो रिशो .रक्तेणं पवष यस्याः पाः त्ामित्ययेः. । पूषवत्साम्ये हेतुमाह- बुद्धीति । बुद्धिनेता(क्ी)प्ापयेनी प्रषाने सतस मृता यश्य श्ररीरस्य. तत्तया त्य मावस्तस्व तेस्मादिष्य्येः | सत्र इष्ठान्तमाह~ सारथिनेकृशधान ह्व रथ हति । सारथिर्नेवा प्ापयित। प्रधानः स्वतन्त्रो यस्य स इवेत्यभरः । नतु -मनआदीन्यपि शरीरनेतृणि तत्कथ बरदधेरव नेतृत्वेन सारपिस्वमन भाह-सर्वं हीति । देहगत क्षपे कावं॑गमन्मगमनदि प्रायेण बुद्धा कतेश्वे हि यक्ष, तस्मास्मापिकाभिमारेण बुद्धदेव नेतृस्वास्सारयिष्वं यक्तमित्ययेः । सारथिहस्ते विद्यमानं हयाकषणपूतन प्रमरहशब्दितं मन इत्याह-मन क्ञति । सकरप इदमेवं : करिष्यं इति दतिः । जादिषाष्देन रिद्क्पो गृह्यते । स्थाणु पुरुष वे्पादिस्त्छरूपमि. मित्यथेः । तस्य र्न" त्वं प्रतिद्धर्चनाप्तम्भेनोपयादयति~पननेत्प् द्रिना \ प्रगदी- तास्याङृष्टानि । रश्रमयेहि । -यथा पूत्रेणाश्चा जङृष्यन्ते तदधदवित्यथः ॥ ३ ॥

हन्द्ियाणि हयानाहूर्िषपराश्स्तेषु गोचरान्‌ । भलेन्द्ियमनेोगक्तं भोक्तेत्याहुमनीषिणिः ॥ ४ ॥ इन्द्ियाणे बक्षुरादीनि हयानाद््‌ रथकरपनाडइश्चर; ध्ररौररथाकषै- णसामान्वातु । तेष्वषेन्दियेषु हयत्वेन प्रिकरपतेषु गोचरःन्पागान्डपा- दीन्विषयान्विद्धि । आस्मद्धियमनोयुक्त शररेन्दिवप्रनोभि; सहितं ` संशुक्तमास्मानं भोक्तेति संसारीत्याहुषेनीषिणो विवेकिनः । नं हि केष- छस्याऽऽत्मनो भोक्तृत्वमस्ति वद्धद्ादय पाथिङ्तमेव तस्व पाकस्य । त्या च श्रुत्यन्तरं केवरस्या भोकतृस्वमेष दशंवाति-ध्यायतीव्‌ छेराय- वेत्यादि । एषं च साति ब््वभाणरथङरपमवा देष्णवस्य प१दस्वाऽऽ- तमतया परतिपतिरुपपथते मान्यथा स्वभादान विक्रमात्‌ ॥ 9 ॥

१२, गनोमोक्क । २ न्न, भ, ठ. तेष्िन्दि* । ३१. अ, ककं क , . ^;

[भ्व वहौरर] . , ` काठकोपनिषत्‌ । ४१

आ० टी०-भा्मा रथस्वामी यः कद्पितस्तस्य मोक्तृत्वे चन्न स्वामाविकाम- त्यह- अः तन्दरियभनोयुक्त1पति । भोपायिके मोकतत्वऽन्वयठ्यतिरेको शाङ्ग ष प्रमाणमिद्ाह--न हि केवडस्यति । वेष्णवपद्मपतिश्च्यनुपपत्त्याऽपि न छवामा- विक मोकतत्व व।च्यमित्याह--एषवं च साति ॥ ४॥

गो ठी ०-प्रगरहवत्सारयिदवम्या(म्य)षिष्ठितरथाक्रषेकहयतुल्यानीन्दियाणीत्यह- इन्दिव।णीति । क इत्याकाङक्ायामाह--रथेति । रथत्वेन शरीरं कल्पयन्ति निख- पन्ति येऽध्यात्मविदस्त इत्यधेः । पूवत्छाभ्ये . हेएमाह-श् री रेति । काकणं हम- धर्स्तश्साम्यादित्यथेः | यथा मद्रसेनस्य राज्ञा रपिनो रथहयगन्तयम।गो; कूरषु एवमिन्धियहयगन्तम्य(मागो) रिषया इत्याह-ठेभ्विति । तच्छ्भ्‌ ०ष।चषे-ङृन्िये- श्दत्यादिना । आदिशब्देन स्पदोदाब्दरसगन्धा गृह्यन्ते । रथस्वाभितेन च आत्मा केदिपतस्तस्यं मोक्रतत्वं च न स्वाभाकिकंमित्याह-आार्माग्दरयमनायुक्तमेति । जौपाभिकमोक्तृ.वेऽन्ययन्यतिरेको राज्ञं च प्रमाणमित्वाह--न हि केब्ररस्योति । उप।८यप१रिच्छिततत्५त्यथः । शान्नम्‌दाहरति--तथा चति । ध्वायतो¶ शडायत. ६६ 4 दिश्रुत्यन्तरमुष।ध्यनव।च्छन्ञस्या पसारित्वमेव द्‌९।५।त न ससारित्वमित्यये वेष्ण- बपद्‌प्ातिश्रत्यनपपकत्याऽपि न स्वामाविकतं पारित्वमित्याह-एवं च सोवि । ओग- -19के मोक्तृवे सतीत्यर्थः । वक्ष्यमाणा या रथकरपना विज्ञा सारपिचरतवत्यादिनां तया वैष्णवस्य पदस्य व्यापकष्वङ्स्याऽऽतसतया प्रत्यगमिन्नत्वेन प्रतिपत्तिः १सिर4. स्थानमप्पधत इत्यः । नान्पयेहि । भनप्रथा संप्तरित३स्थ +वामाकिकत्वेन- भरति १तिर्नोरपथत इत्यन्वयः । तत्र हेतमाह-~ स्वभावानतिक्रमाद्‌ति । स्वमावस्व ५ कुम तसारित्वस्यानतिक्रमादतिक्रमामाव।स्यगामावादपक्ारिकष्णवपदपाति- त्यथः ॥ ४॥

[जोम मिक (गगरी

यस्तवविज्ञानवानोवत्ययुक्तेन ममस्ता सदा । तस्येन्वि पाण्यद्श्यानि दुष्टाश्वा इष सारथेः ॥ ५॥ ततेव संति यस्तु. बुद्षारूुयः सारथिरविह्नानवाननिपुणोऽबिवेकी गहरौ च निद्ततौ च भवाति यपहरो रथचयांखमवुक्तेनाप्रगृ्ीतनाम- भाहिवेन पनसा प्रप्रहस्षानीयेन सद्‌। युको भवति तस्वाद्कुषस्य धु द्धिसारयरेन्दिवाण्वन्वस्थार्नयान्ववहवान्य # इ क्वान्यनिवारणीयानि दुष्ठन्वा अदान्ताश्वा इबेतरसारयेमवन्ति ॥ ५॥ “1 फ जक्यनिवारणानीति पाठो युक्तस्यैब गाशकृताऽऽदतल्वाब् । =` ` ` अशक्यनिवारणानीति पाठो युक््तस्य॑ब टीकाङृताऽऽदतत्वाश्च । १क.म. ट, "तोनिः। २४. "तितये।३म. "लप्यादु"ः ४ ग. ड. क्ष.भ, ट, °हान्त।ं ६ । । -

६४ टका दयसमेतक्षाकरभाप्योपेता- [भध्या० १ वद्ध ५ ६

आण टा०~-॥९4॥

गो ० टी ० ~ पूर्वाक्तान्वय्यतिरेकवुपत्तहरति--तभ्रेति । तत्र॒ सतारत्वस्याश्वा- मःविकत्वे । एवमुक्तप्रक।रेण । यरित्वति । यथा येन प्रकारेणेतरः सारथी रथगमने ्गरहेणायुक्त्तथ।ऽप्तमाहितेन प्रमरहस्थानीयेन मनप्ता युक्तो यस्तु कतेग्याकरन्बयार्‌ ˆ निपुणो मधतीत्ययथः | आविनज्ञातवत्वेन न विज्ञानकामान्यामावः किंतु बुद्धिगताति- -क्ञराभ।वः । सोऽप्यदविवेकर्ूप इत्यथे; ! अबु(थः । बु }द्धिप्तारथेर विविक्रप्तारयेः । -अराक्यनिगारणीयानी(रणानी)ति । विषयेभ्य हति शेषः । इतरप्तारयेर्गोकिकस्था- दान्ताश्चाः कृमगौद्यथा निवतेयितु न शक्यन्ते तथा बुद्धिसःरथरतमहितानन्दिया- ण्यश्चकंथनिव।रणानि भवन्त।त्यन्वयः ॥ & ॥

यस्तु विज्ञानवान्भवति युक्तेन मनसा सदा । तस्पेन्दियाणि वश्यानि सदश्वा इव सारथेः ॥ ६ ॥

यस्तु पुनः पूवे।क्तविपरीतः सारयिभेवति विङ्गानवन्परयृहीतमनाः ` समाहितचित्तः सदा तस्याश्वस्थानीयानीद्ियाणि परववैवितुं निवरत- यितुं बा शक्यानि वश्यानि दान्ताः सदश्वा इवेतरसारयेः ॥ ६ ॥

आग््द०-॥१९॥

गो ° 29 -पृवाक्तविपरीत हति । अविवेक्तारेथरभिन्न इस्यपैः । मनोनियती हेतमाह -षभा।हितेति । षिषयस्मरणबचत्तनिम्रहे विषयविकडात्मकं भनो निगृहीतं वतीति मावः । शक्यानि कतेग्याकतेव्ययोरिति शेषः ।, सत्पदस्य।यमाई-द।न्वा इति । ठौ केकप्तारधेरित्िताश्चा हव प्तमःहितधित्ततया प्रगृहीतमनसः शक्यार्न धि

याण कतेव्याकतेरपयोनिंग्रडी तुमिव्ययेः ॥ १ ॥ स्य प्ाक्तस्याविन्नानवतो बुद्धिषारथेरिदं फरमाह- यस्त्वविज्ञानवानौवत्यमनस्कः सद्‌।ऽशाषेः । न स तत्पदमाभाति सश्र चाधिगच्छति ॥ ७ ॥ यस्स्थविङ्गानवान्पवति । अमनस्कोऽपगहीतमनस्कः स तत एवा- शषः सदेव । + स रथी ठत्पूरदोक्तपक्षरं यत्परं दमाभ्रोति ठेन सार.

१ क. ख,ग. घ. "रतस । २ क. ऊ, “वाक्निपुणो विवेकवान्युक्ते" मनसा प्रग*। म, 'वाभिपुणो विधेकवनण्प्र । ३ ख. ज. श्निदा*1४ क.ख.व. ङ.च.ज.व.ठ. तत्र पु* । ५ इ. क्ष. म. ठ, 'स्छोऽपरियु*-। ६ ग. पष. अर नं सारथी । ७ ग. प.चं, न्दं ब्रह्ममय! «ड्‌, शष, भ, ट. पद्‌ पाप्रौ" । #

[भिषा व" १। एाडकोपानिषत्‌ । ६५

$ „ „ | विना | न केवरं केदर्यं नाऽऽओोति संर च जभ्परमलक्तणभ- धिगरढति ॥ ७॥ आ० 2० ७॥

गे(° 2० --जविबेकबुद्धेरनियतेन्दियस्य फरपरत्वनेत्तरं वाक्यमवतरवति-- . हस्यत्याद्देना । मनोनिग्रहामावेऽविवे.केत्वादिन्दियपारवश्येन पाप्मोपचये दूषिता . ना .करणोऽशाचिरित्याह~ तत॒ एवेति । कायेनहमव्या द स्यथेमाह--परभिति 1 कन्‌ श्रेतनध्य बन्धो यस्य बन्धस्त्य मोक्षा बुद्धेश्च बन्धाभाकधत्रं १द्‌ तदक्षरार्य प्ता धिना$ऽप्नो तीति कथमुच्यते तत्न।5ऽह -- सेनेवि । चेतन इति शेषः । केकयं शज- -युरपरवेशस्थ नीयमित्यथः । जन्ममरणारिरु्षणं कण्टकपाषमाद्युपष्टतदेश्चतुस्यम्‌ ॥७॥

यस्तु विज्ञानवानपषति समनस्कः सदा शुचिः ।

सतु तत्पदमाभ्राति यस्माद्खूथो न जायते ॥ < ॥ यस्तु द्वितीयो विन्नानवान्विद्नानवत्सारथ्णपता रथी विद्वानित्यहत्‌ । युक्त पना; समनस्कः स तत॒ एव सहा शुचः सतु वष्पदमाभरेवि। यस्माद्‌ पि स्पदारमश्युतः सन्भूयः पुनने जायते संसारे ॥ ८ ॥

आञ यार--॥ ८ ॥

गो० 2०--तद्धिषरीतस्य पदप्रा्तिरित्याह--यास्त्थति 1 कतेग्याकतैम्यविषेको ज्ञाप तद/>4: पारथिद्धिरूपस्तनोपेतत इत्यथः । विदानिति । करमिणेति शेषः ।

तत एव नियुही 7मन€्कत¶देव । सदा श्चुजरिवि। सच्छःन्त करण इत्यषेः । तच पदं न स्रातिश्चवमित्याह-यस्मादिति॥ < ॥

------ ~ -~ ---- =-= ~~न > -- ~ ७9 "गो रे 7 णी मी

1 षषयषणरिणणणणषरिषियिं

[क चत्व लमबत्यद--- . | विज्ञानसारथियंस्तु मनःप्र्रहवान्रः। सोऽध्वनः पारम।पोति तद्विष्णोः प्रमं पदभ ॥ ९२ ॥

छे. ५ क, ८

बिद्रानक्ारथयस्तु या वनक्बू[द्धतारयेः पया क्तो मनापश्मह५,=4- युरीवमनाः समाहिऽचित्तः सन्श्चुविनंरः बिदरान्साऽष्वनः सस्षारगतेः

ध पारं पमेबाविग-त5पमित्य वदा भोति ख्यते संविदसारन्बस्यनेः ।

१क. "ऊं तन्नाऽऽप्रो।ख. गरष. ङ, चरज न्च, ट. ठ. "ल ना । > ठ, °ति-र्रस्लिल्या*। ३७. ख. ज. 'वान्मवति बिक्षा ४ङ.च. च्विः स्स्तुत ५ घन सत, ६७. क्ष,म.ष् °दृत्मनः पद्‌ा* । ७ ध, 'द्च्यु* «इ. सष. ग. र. "कताः ।स९्ख. ग धनच, "वो्म°।१०६्‌ वान्पुही । ११३. च. म, द. ^तेः परं पार । १२ ४.ॐ. °र पारे १३. न. र, परमिव।* । १४ क. ख, ग. ज. पूर्वैः सं । १५ ख. ष. ङ. च. "नेः । विष्णो" । ॐ

६६ काद्य समेतश्चंकरमाध्योपेषा- [भ्य ०! १8०६)

सद्िष्णोभ्यापनश्ची र्य ब्रह्मणः परमात्मनो वासुदेवारवस्य परप प्रह परं स्थानं सततवाभित्येवथयदसाबामरःति विद्वान्‌ ॥ ९ ॥

ओआ० दी°--) ९॥

गो ० टी ° - तन्न हेदुत्वेन पदष्वहपम।काङ्क्ष।पृवेकं दशंयति--किमित्वादिना । नेगृहीतमनास्तत्व १द्ाथोदिवेकव!नात्मनि प्रमाहितचित्तः सनिदिध्यापतनवांष्तेन गतप्रति- बन्धः शचिगर। विद्वानप्रतिबन्धेन स्ताक्ात्कवारव।म्यः सोऽध्वनः सस।रान्त्मतदेवयान- दुक्षिणायनाधोगतिदूपाया गतेः णर तद्प्राप्य तदाप्नीतीन्यथंः | ननतरात्मस्व्पस्य निरथापत्वाराप्नोती(ति कथं तत्रा$ऽह-पुख्यत इति । प्रत्यगितर थ र्‌।वरकाज्ञाननि वृ ्वाप्नोर्तात्योऽचारिकामिति मावः | आाङ्षं म्यावतंयति- ब्रह्मण इति । हिरण्य- गम उथावतयति-वासुदेब।ख्यस्यति । वापुदेव इत्याए्या यस्य सः | वासयति मृतानि स्वस्मििति वापः प बातत देवश्च दम्यत इति खप्रकादा; स वापुदेव इत्यथैः । अनेन तत्पदवाच्यमःभेहितम्‌ । तस्य लक्ष्यम।ह-परमपिषि । अथवा षष्ठी राह हिर इतिवगरौपचारिकी । व्यापकं प्रहृष्ट पद मित्य; । सतत्वं स्वरूप ॥ ९ ॥

अधुना यत्पदं गन्दव्य तस्येद्दरिषागेस्थृहान्वारभ्य सृष्ष्मतारतम्द- कमेण प्रत्वगासतयाऽधिगमः कतेग्य इत्पवमयापदमारम्ववे--

इन्वियेभ्यः- परा द्यथ। अययश्च प्रं मनः| ॐ "त्‌ । मनसस्त॒ परा बद्धिषद्धरात्मा महान्परः ॥ १०॥

स्थुखानि वाबदिद्धियाणि तानि यरथर।त्मपकाश्चनायाऽऽरभ्धनि तेभ्य इन्दियेभ्षः स्वकायर्पस्ते परा ह्मथाः सूृष््मा पहान्तथ प्रस्यगास्म-

भूताश्च । तेभ्वोऽप्ययथभ्यश्च परं सुर्मतरं महतमत्यगाल्मतं च मनः। मनःशब्दवाच्यं मनस आरम्भकं भूतसूह्मम्‌ । संक्ररपवि्करपादारम्भक- त्वान्मनसोऽपि परा सूक्मतर। महतरा मरत्यगत्मभूर्ता च बुद्धिश्चष्द वास्यमध्यवसासाद्यारम्पक भूतसूक्ष्मम्‌ । बुद्धरालमा सवेपाणवुद्धानां

भ्रस्यगारमभृतत्वादास्मा महान्सवेमहत्वादन्यग्यक्ताद्तमयेमं जातं हैरण्य- गम वरव बाषाबाधास्मक महानात्मा बुद्धः पर इत्युच्यत ।॥ १०॥

१ |. शछत्र* । २ क, °तत्पद्रेवाऽम्प्रोति वि । छ. ज. "तस्य पद्‌ मवाप्नोति पि घ. तत्य धमाप्रोति वि) ३ क. "सश्च प ४ख.अ. तेभ्यो हर्य । इ. तेभ्पोष्यैग ५३. न्ष, म. ष, इन्महदादिपदं सवत्र व्यापकत्वेन ज्ञेयमच्र प्रय ६ ग. घ. "कल्यकया* । ७ ग, ध, सृष््मा भ ४क. गे. हा. "ताधु" ।९ ष, "यमजं । १०क. ख. इ, ज, "तं हैरण्यगभेत° . च. श्तं हिर" । हृ, “तं हिरण्यगनेत्‌र ।

[भध्या०.१बह्गी०६] काठकापानिषत । ६७

। आ० टी०~वल्यगास्पयताधेति । प्रत्यगनपायिस्वह्पमता इत्यपः } नैन्व. म्या मन्त जम्भकं सूतपूष्षम परम्‌ । तस्पादूबुद्धचारम्मकं मूतपूक्षां परमिति न यक्तम्‌ । काय पेक्षया हपादानमपचेतावयवं व्यापकमनपायिष्द्धप च प्रतिदम्‌ । यथा घटयदेशदादिः | न चेह मतपक्ष्माणां परस्परका्ेकारणमावे मानमस्ति । सत्यम्‌ । तथाऽपि विषयेद्धियम्यवहारस्य मने(धीननादशेनान्मनस्तावद्भया पकं कर्ष्यते | तश्च पर मायेत ९वाऽऽत्ममतमिति केषां चिद्भ्रमस्तनिरापायाक्तं मनःशढद्वा््यं मृतसूकष्ममेति । भनल्लभयं हि साम्प मन (त्यादिश्रतेरमोतकत्वावगम।दज्नभाव।माव।म्यामपचयापचयद्दी

नाद्धोतिकमेव तत्‌ । तश्य च संकल्पादिवक्षणस्याध्यवसा पनिवम्यत्वाद्‌ बुद्धि (दे)स्ततः

१२[त्व मिति | बुद्धि श्चाऽऽत्मेति । केषाचिदरमिमानस्तद्पनण"माह ~~ बुद्धिश््द्‌+ धारयमिदि । करणत्वादिन्धिथनुद्धर्मो तिक्रत्व सिद्धम्‌ । करणत्वै च स्वबुद्ध चाऽहमु* पटम्य इत्यन्‌ भवातवद्धम्‌। तत मूताक्यवसस्थानेषवा धा द्षृतर।त्तर्‌ परारत्व (परत्व)

कटप्य परमपरूषायादेदर्मायिषया । न त्वथोदुनां परत्व प्रतिपिषाद्‌येदतं प्रयोजन।+ भावाह्वक्यमदप्रसङ्क' चति । सुरनरतियगादिबद्धानां विधारकत्वात्सातत्यगमनाग्रात्मो- षठवत्‌ | त्त्रतज्ञक हुरण्यगभतसमिव्यथं । बाध।बोधास्मकपिदे । ज्ञानक्रिया दक्त्यात्मकमित्ययथः । अथवाऽधिकारिप्रषामिप्रयेण बोधातमकत्वमग्यक्तत्याऽशधः परिणाम उगषरपश्चीङकृतमतास्मकस्तेन स्पेणानोधात्मकत्व हिरण्दगमस्येत्यः ॥ १०||

गो ° टी °-- ननु तत्पदरक्ष्यविष्णोः प्रकृष्ट पदमाग्यभित्यक्तं तत्कि केनचिन्मा- मण देशप्रिरोष गन्तभ्य तदपि भिन्नतया म्रामाषिगमनवद्न्तम्य तथात्वे मोक्ष्यानित्य- त्वापत्तिस्तस्य प्रकृष्टत्वं च कथमित्याशङ्कयाऽऽह-अधुनेत्यादिना । असाषधि- कारी. यदाप्नातीत्यतद्रचाचष्टे-यत्पदमितिं । तस्य पदस्याधिगमः कतैम्य हत्यन्रयः | कय प्रृष्टत्वमिःयस्योात्तरमाह-इृन्द्रिया्णीति । सृक्ष्मेति । विषयमनोनुद्धचादिक्षमे. णेत्यथे; । तक्कि केनचिन्मार्भेण देश्विरोषे भिन्नतया ५।८६०१ तथा चानित्यत्वापाति। स्वग दिवदित्पस्यात्तरमाह-- प्रत्यगास्पतयेवि । न देशणरच्छिन्नं फटं कित्‌ मोह- व्यवहितं तद्र्गमे प्रत्यगरुपेणावस्थानमिति तद्रूपेण साक्षात्कारः संपत इत्पेवमर्थमु- सरो ग्रन्थ आरम्परत इत्यथेः । तावच्छब्दः कमेणोत्तरो ्तरापेक्षया परपुवेस्य स्थुडत्व ज्ञापनपरः । इद्दियम्योऽथषरत्वे कारणत्वं संमावितहषुमाह-पेरिति । आत्मप्रक।* दानाय षिषयन्ञानाय येर्थेरारन्धःनि तानीन्द्रियाणि तेऽथोः परा इत्यन्वयः केभ्य इत्याकाङ्क्षायां रिषयकायेमृतप्कृतेन्दियेम्य इत्याह - तेभ्य इति । तिषा परशब्दाये हिशन्दधोतितमाह-- मृह््मा इत्यादिना । इन्दियानुध्य॒तत्वात्तः. सृक्ष्मा ग्रहान्तश्च व्यापकाः । अत्र परस्परसमुच्चितं तत्वं) परत्वे विवक्षितमिति च शब्दद्र यमू | ननु विप्रयाणामनात्मत्वाल्मरत्पगा-मभूताश्वेति कथमिति चेधथा प्रत्यगवस्थाऽ- नशविन्येवं विश्या दृन्धियेम्वनपायिन इति प्रत्यगान्ममूता इत्युच्यन्त इति माः ।

६८ टीकाद्यस्मेतरौकस्थाप्वोपेता- = [भष्या° १ वटी ०६]

तेभ्योऽपीति । हन्दियेम्यः परत्वनाकतेम्योऽर्पात्यथं! । नन्‌ देहणरच्छिननस्य मनसो न स्यापकत्वादिविषयान्प्रति सृक्ष्मस्वादिकमपपद्तेऽकारणत्वात्कारणस्य हि काथं पक्षयाक्तक्नितयदूपत्वं यथेन्द्रियापक्षया विषयाणां तथा च मनसः कथ स॒क्ष्मत्वादिं क॑पित्याशङ्क् मनस आरम्भकं म॒तसुक्ष्म मनःशाब्दवाच्यमेकदेशन मनोद्पण परि- णामिविषणन्प्रति मृताकारेण कारणमतो मनस्तः परत्व वेषयेम्या युज्यत इत्याह --

क

मनःशब्दवाच्यमित्यादिना , बद्धेमनपः सकाशात्परत्वे हेत्‌ वदग्वाक्यमवतारयति- सकल्पेति । तादृशस्य मनतोऽध्यवस्ायनियम्यत्गत्ततः परा बद्धि रित्या्-मनस)$- पीडि | अर्थस्यः परादपीत्पेरथः । मनःकारणत्वाभाव।दबद्धेः कथं प्रत्वमित्या- शङ्क्य परदाब्दाथकथनपुवेक बुद्धिशब्दायथेमाह - सक्मेत्यादिना । आदिशब्देन बद्धिवृत्यवान्तरविरेष। ग्यन्ते । नन मनस आरम्मकमतसक्ष्म प्रति कथ बद्धयारम्म- कमुतसृक्ष्मस्य कारणता मानाभाबद्धेदामावाश्च विज्ञानशक्तिमदन्तःकरणस्यापश्चीकृत- मृतसृक्ष्मसात्तविकांशपमष्टितो विशेषेण जन्माङ्गीकारात्तदारम्मकाणमेकाःम्येन मेद्‌।- भ।वा7िति चदत्र न मतपक्ष्मशब्दनापञ्चीकतानां महः कित पश्चीकृतान्नरूपयत- संक्ष्माणामिह ग्रहण तेषामन्नमशशितमितयाद्नाऽणिष्ठभागस्य प्रिद्धस्तस्य मन.९।ब्द्‌ वाच्यान्तःकरणोपचयहेतुत्वनोपचितान्तः करणकारणत्वादन्तःकरणस्य च निश्चयसकर्ष- दाकिद्रयरादित्वेन निश्वयशक्तिमत््वात्साध्यत्वा दितरस्येतदारम्भकमृतपूक्षमयोः काये- कारणभावस्मवान्मनःशब्द्गच्याणिष्ठमागम्य कारणत्वसतभवात्पर तत्वमुपपद्ते । तर्हि बुद्धिमनसतोरेव अहे सेमवति मृतसृकष्मपयन्तघाबनं किमथेमिति वेततदुग्रहस्य तद्‌- रम्भकमतपक्षमाौनत्वात्तावत्पयनतधावनामिति मावः | अथवा नन्वरथम्यो मनप भर.. म्भकं मृतपृकष्मं पर ॒तस्मादबुद्धचारम्मकं मूतसृक्ष्मं परमिति न युक्तं कायीपेक्षण हि कादणमुपचितावयवं म्यापकमनपायस्वरूप परं प्र्िद्धं यथा घटादेगदादिः । न चेह मृतसृक्ष्माणां परस्पर[कायकारणमवे मानमस्ति । स्यम्‌ । तथाऽपि विषये. ददियम्यवहारस्य मनोधीनत्वात्तता मना व्यापकं करप्यतेऽस्मिन्प्रकरणे यथद्षीनं तस्तस्णापरमितरत्परामेति हि स्थितेः । ननु माष्ये मनःशब्दवाच्यं मुतसूक्ष्म परमिति कथमक्तमिति. चत्केषोाचनमन आत्मेति अमस्तनिरासाय मनक मोतिकत्वेनानात्मस्वं, वत्तः मतसक्षषमित्यक्तमेवं बद्धिस्थलटेऽगि द्रष्टम्‌ । तस्य मनपोऽध्यवसायनियम्यत्वा- ब द्धः परा । मृतोप्चयापचयाम्यां मनो मौतिकत्वेनानात्मतवं बुद्धेः करणत्वेनानात्मवं रष्टग्यम्‌ । ततोऽथोदिषु मृतसंस्थानेष्वैव परत्वे कटप्यते परमपुरुषाथेदिदशेयिषय। त्वथोदीनां परत्व प्रतिपिषादयिषिते प्रयाजनाभावाद्राकंयमेदप्रसङ्गाश्चेयपि द्रष्टव्यम्‌| आत्मशहाग्द्स्य परशब्दायेव्य।पकरत्वां रन प नरुक्यम।दास्क्चापुनर्क्तम्थमाह-सर्वेलि। वरनरतियगारिनरद्धनां तिध।रकत्वात्सातत्यगमनादाप्माच्यत इत्यथः । आत्ममहच्छ- दयोः पौनर्क्त्ये सवेबुद्धिन्ापकताऽऽमशब्दायेः । बुद्धितदितरव्याभकता मच्छ,

अभ्या ° टैवहली ह] . क!ठकोपमिषत्‌ । | 8९

व्वा इत्याह- साति । तत्र हेतुणह~-अभ्बक्त) देति । देरण्यगम तश्वमिति। सु्रसज्ञितमित्यथेः । बोघाजोषात्मकं ज्ञानक्रियाशक्स्यास्मकमित्य्ेः || १० ॥

महतः प्रमन्पकतमव्यक्तत्युरुषः परः । पुरुषान्न परं किचित्साकष्ठास्राप्रा गतिः॥ ११॥ हतोऽपि परं मक्महर प्रत्वगात्मथरतं सवैमहतरं चाग्यक्तं सर्वेस्य जगतो बीजेयृहमष्याकृतनापरूपसतत्वं सयेकायेकारणश्रक्तिसमाहारः रूपपन्यक्ताश्याटठृताकाश्चादिनामवारयं पर पात्पन्योवभोतभावेन समाः शितं बटकणिकायामिव वटेवृक्श्चाक्तिः । वस्पादभ्यक्तात्परः मूषमतरः सकारणं कारणता स्पत्य गा त्मत्वास्चः महां । अत एव पुषः सबे- पूरणात्‌ । ततोऽन्यस्य परस्य परसङ्गं निबारयस्नाह-- पुरुषान्न परं किंचिदिति । यस्पान्नास्वि पुरषाश्िन्पात्रषनात्परं कंचिदपि वस्त्वन्तरं वस्पात्सृक्मत्वमहर्वपत्य गात्पत्वानां सा काष्ठा. नेषा पयवसानम्‌ । अत्र हीन्द्रयेभ्य आरभ्य सृक्ष्मत्वादिपरिसम। प्तिः । अव एवंच गन्तृणा सबेगतिमतां सखारिणां परा पृष्टा गतिः । ब्डरत्वान निव इति स्मृतेः ॥ ११॥ आ० 2।०--प्रल्ये सवेकयैकारणङक्तोनामवस्यानमम्युपगन्तम्यं ्न्दायत्नन्ध- शक्तिरक्षणस्य नित्यत्कनिवाहाय । ताप्तां शक्तीनां पमाहासे मायातस्वं मवति ब्रह्म णोऽसङ्गत्वादिति शकि्माहाररूपमभ्यक्तमित्ययथेः । ‹ तेद्धेदै तद्य्याङृतमा-देत- सिन्खल्वक्षरे गय।काश्च ओतश्च प्रोतश्च ? ‹ मायां तु प्रकृतिं जि्यन्मायिनंतु

क

महेश्वरम्‌ › इत्थारिशरुतिपपिद्धं चाव्यक्तम्‌ । तस्य सांख्यामिमतप्रषानादिरक्षण्मम'ह- परमात्मनीप । शक्िित्वेनाद्वितीयत्वाविरोषित्वमाह--ब रफ णिकागामिवोति । मातरिवटवृकषशाक्तिमद्वटनीज रवशक्त्या न सदूद्ि[ दि ]तीय कथ्यते तदवद्रह्यापि न माय- शक्त्या दृद [वि तीयम्‌ । स्त्तवादिषूपेण निरूप्यमाणे >^ क्तिरस्य नास्तीत्यन्च्तम्‌ । तताऽव्यक्तश्षब्द्‌। द्यद्वताविरोषित्व द्रशटन्यम्‌ । सवैश्य प्रपञ्चस्य कारणमभ्यक्तम्‌ । तस्य धरमात्मपरतन्त्रत्वास्परमात्मन उपचारेण कारणत्वमुच्यते न त्वन्यक्तवद्धिकारितयाऽना-

दित्वादुव्यक्तक््य पारतन्>4 च प्रथक््च्वे प्रमाणामावादात्मसत्तयेव, सत्ता. चत्यथेः ॥ ११॥

मो ° ई, ° -परमभ्मक्तमित्यन्वेयः । दिरण्यगमतत्वमेव सुक्षमतिरायन पहं ष्म तरमध्यक्तं प्रध्यग्वद्नपाये सवस्माद्चयापकमित्स्थः.। रिरण्यगम द्वैरक्षण्यमाह--सरबवि ।

१ द. सनग्ट, +- ; 1 | | बे ॐ,» खन जर तमः इ ३ 0 ण्डा । भच. ह्य भृ । ५५ द्र इ 'न्मात्राचिद्षना*। ९ क्ष, ट, म्मापतप्‌ अ । जघ, वमः प. वख, ्मांद् ए*।

७9 टीकादटयसमेतर्षांकरमाप्योपेता- [अष्या१ {वटी ° ६

अ रम्मवादं निराकरोति-- अव्याद्कतेति । अव्याकृतयोनोपरूपयाः ततत्वं स्व्ूप- मित्यथेः । ननु सूष्टेः प्रागन्याङृतम्यतिरेकेणामावातकथं सदेषां कायाणां कार- णानां च शशाक्तपमदायरूपमग्यक्तमिति चेत्प्रटये स्वेशक्तीनामवस्थाने वक्तव्ये ६.छदाथतबन्धभ्य शाक्तटक्षणस्य नि्वहाय तासां च शक्तीनां मायात समाहारो मवति ब्रह्मणाऽप्गत्वादिति समुदायरूपमव्यकृमित्यथं; । तत्र ' प्रमाणमाह-- अष्याद्रतेति | "तद्धेदं तद्चैम्ाङृतमासीदेतसिमिन्बल्वक्षरे गाग्योकाश अतश्च प्रातश्च! ¢ माणां तु प्रकृतिं विद्यात्‌ ' इत्यादिश्चतिपतिद्धमित्यथेः | सांर्याभिमतप्रधानाद ठक्षण्यमाह--परमास्मनीति । नन शक्तिरेकाऽऽत्मा चैकं इति सतद्िर्तीयत्वपत्ति- रित्यादाङ्कया $ऽ८१३ - तिरेकेण तस्या अपरत्व रष्टान्तेनाऽऽह वटति | वटबीज इव्यथः यदै पूव॑पृवपि्षयोत्तरात्तरस्य परत्वं प्रतिगदिते तदवष्णषपदमवतारयति-- तस्मा- दित्यादिना । पूर्वोक्तात्‌ | नन्वात्मनः पष्मतरत्वं वक्ते शक्यतेऽव्यक्त,द१ि दुरवजञेय- ्वात्कारणत्वूपपरत् व.थं कारणत्वे वा ऽव्यक्तवद्विकारित्वेनासस्वापर रिति चेदधिष्ठा- नपरतन््रत्वादागपस्यपिष्ठानस्यापचरेणाऽऽत्मनः कारणत्वमुच्यत इति न दोषः | पारतन्ञय चाग्यक्तभ्थ प्रथतसच्व प्रमाणामागदारमप्तत्तथैव सत्तावत्वाश्चति भावः । प्रस्यगात्मति | एवत्र पिक्षभरत्यक्त्वमन्न तु स्वामाविकमेव दिदरोयिषितं वस्तुत्जा- हिति मावः । अत एव निरतिद्ायमहत्वादेवेव्यर्थोऽवभरित इत्याह-तत इति । प्रसङ्गं स्वस्येति §&षः | परुषःत्प्रं किनवैननेत्यथ हेतकृत्य सेत्यादिवाक्य व्याच्ष््-यस्पा. क्रा स्ठीत्यादिना | पयेवक्ानमपपादयति-- अत्र ह{ति । आत्मनीत्थथे। । अत्‌ एव सक्षमत्वारिपवसानमूमितद्‌व । प्रहृष्टगतिवे प्रमःणमाह--यादेति । तद्धाम परमे ममत वारकध्दषः।। ११॥ एष सर्वषु भरतेषु गृढोऽऽत्मा न प्रकाशते । दृश्यते तग्यया बुद्धया सूक्ष्मया सृक्षमदाशीभैः ॥ १२ ॥ ननु गादेद्दागस्याऽपि भावतन्य कथ सस्परद्रूष न जायत इति| नेष दोषः । सवेस्य प्रत्यगात्मत्वादवगतिरेव गतिरित्युपचयते । प्रत्य गात्मरवं च दरितमिन्दियमनोवुद्धिपरत्वेन। यो हि गन्ता साऽगत- ` मप्ररपररूपं गच्छत्यनारमभूतं न दिपययेग । वथा च श्चृतिः--“ अन- 'ध्वगा अध्वसु पारयिष्णवः ” इत्याधा । वथा च देयाते प्रत्य गारमस्वं स्बंस्य । एष पुरुषः सर्वेषु ब्रह्मादिस्तम्बपयन्वेषु भूतेषु

गृढः संदरतो दरोमभ्रवणादिकमोऽविध्यापायाछंन्ोऽत एवाऽत्मा न पभरकाश्चत आमत्वेन कस्यचित्‌ । अशे अतिगम्भीरा दुरवगाह्या

१ ठ, सक्ष्मतमत्वं । २ क. ख. ज, सोऽयम २ क्ष, म. ट, "प परह्पंग.,*४ङ,क्ष. म, ट, “रमीप्सवः ” ६। ५ क, "कभ भाः ।

[ भध्या° १बहौ° ३। काटकापनिषत्‌ | ७९

विचिश्रा पाया चेयं यदयं सवा जन्तुः परमार्थतः परमायेसतसोऽप्येवं बोध्यमानोऽहं परमात्मेति न गृह्णात्यन।र्मान देेन्द्रिवादिसंघातमात्मनो ९षमानमपि घट।दिवदास्मत्वेनाहृपमुष्य पुत्र इत्यनुस्यमानोऽपि शह ति नूनं परस्येव मायया मोमुह्चमानः सर्वो कक बेश्चमीति । तथा च स्परंणम्‌--“ नाहं पकाश्चः सर्व॑स्य योगभायास्तपाहृतः ” इत्यादि । ननु विरदद्ध॑मिदमुच्यते मत्वा धीरो न शोचति न भरकाञ्चत इ. च । नैतदेवम्‌ । असंस्तुद्धराविङ्े यर्वा प्रकाशत इत्युक्तम्‌ । दइवते तु सस्कतयाऽग्रयाग्रमिवाग्रया तयेकाग्रतयोपेतयेत्येतत्स॒कष्मया सृष््मवस्तु- निरूपणपरया । कैः । सृष्मद श्चभिरन्दियेभ्यः प्रा हथ इत्याद्म- कारणं सृष्तापारम्पयद्श्चनेन परं सृषं ष्टं शीरं येषां ते सृह्मदरवि- नस्तैः स॒कष्भदािंभिः पण्डिऽरिस्येवव्‌ ॥ १२॥ |

आ० टी०--पारयिष्णव्र इति । सप्तारषारं गन्तर्‌ इत्पयः। न प्रकाशते वेत्त नास्त्येवेति न वाच्य डिङ्गददौनारित्याह । द्शनश्रवणादीनि कमीण्यस्येति तथाक्तः । जीवस्य भ्रकारात्र ब्रह्मातमसे सत्यि योऽय ब्रह्मस्वहूपानवभा्तः स्त केना प्रतिबन्धेन कृत इति कर्प्यते | तच्च प्रतिबन्ध न वम्तु ज्ञागन्मृक्तिश्चुतेबाधप्रसङ्खात्‌ । तता तरेव प्रिनन्धिकेत्याह-अविधामायाच्छन्न १ । निदिष््रास्नप्रचयेनेकाग्य- मापन्नमन्तःकरण यदा प्हकारं सगथते तदा तत्सह तान्मह्‌। गक्याद्रहं ब्रह्माध्मीति या बुद्धिवृत्तिरुत्प्यते तध्यममिन्यक्ता ब्रह्मभाव ३/१ स्वताऽपरो्ततया स्यबहूयत इति दरयत्वमुप्चते। यो हि यत्म्रयु च व्थवह्‌।रः प्र तददय इति प्रषिद्धम्‌ ॥१२॥

गो० दी०~ गतिश्षब्द्स्य यथाश्रतमम गृहीत्वा शङ्कतेनन्विति । परिहरति- नेष दोष इति । प्रल्यमिन्नस्य हि गत्याऽवाष्ठमुख्या तस्य तृपच।रेणेत्यत्र पाक्त हेव माह- प्रत्यगात्मत्वं चेति । तरि प्रतीचः प्रा्त्वेन ज्ञानादिवैषथ्नमित्णराङ्या- विधया ऽनात्मूपमपन्नो यः सोऽधिकारी तं प्रत्यगात्मानमनात्मव्युदा सेन प्राप्रोती- त्याह--य) हीति । हिशब्दपूवितां श्रुतिमाह तयथा चति । अनध्वणा मागर्‌ हिता; । पारयिष्णवः संएारपारं गन्तार्‌ इत्यथः । गतेरौपचापिकित्वे सवस्य प्रत्य- गात्मत्वं श्ृतिदरोषतीत्यवतारयति--दयथा सविं । सेवृतो न प्रकाशत इत्थन्धयः । न प्रकारते चेत्तदिं नास्त्यवति न वाच्य शिङ्गदशन दित्याह - दशरेनेति । दर्थन. श्रवणादीनि कमौण्यस्येपि तथा । ननु जीतस्य प्रकारो ब्ह्माप्मत्वे कुनोऽनवमासस्त-

[ ~, 9 री न)

~" ~

-----

१ ग. "हति नूने।२क.ख. ज, "कोऽयं बे, ३ ख. अ, °रति नाज क, दुरित्युच्य। ५ क्ष, उ, ट, "ते त्वग््यया .सेस्कृतयाऽप््य ° । ६ क्ष. म. ट. "ण स्ेविरेषसू" ।

७२ दीक द्रयक्मेवशषांकरभाष्येपिता- [अप ०९ वद ०१1

, कन

ताऽञह--अभिथामावाच्छन्न इति । अविथेति ज्ञाननिरस्यत्वमृच्यते | भयेति मिभ्यात्वमृच्वते । अत एव यतदछ्नः कस्च चिद्प्यात्माऽऽन्मत्वेन न प्रकाहातेऽहं पर एवेति व्यवहारयोम्णो न भवतीत्ययः । एष इत्यारिश्तेरक्षराथमुक्त्वा प्राणिष्व- नकम्पां दशेयञ्श्रतेस्तात्पयारथमाह -- # अत इति । यतः स्वप्रकाश्चपत्यक्चैतन्याव रिकऽविद्याऽतोऽतिगम्मीर। नक्रादितिवङिनगङ्गाहुर इवाविमरेनीयस्वषण यत एव- मग दुरवग ह्या मायायां स्थित्वा मायाहृता विमूफिरेयतीति निध॑रायेद न शक्यते केनचिदतः सा । एवमूतमामाय।: स्विहाप्तकृत प्रद्रयै स्वह्पावरकत्वे हेतुमाह - ।१।च त्रा च।८ । इयमहमन्ञ इत्यन्‌भवापिद्धा नानाश क्तयक्ताऽटनपटनापर्टीयक्ती | तेत्र हेदुमाह-- यादि । ससमादित्यथः । भय पपरन्दरयमानः प्तनणी वस्ततः परमा१स्वहूग प्यव बाध्यमानः पर एवाऽऽत्मा नापि सतारीत्यहं प्र एवाऽऽतेति ने गृह्णाति, षट।दिवदरात्मनो दरथमानमपि देहन्धियादिस्तघानमनात्मानं त्यं देवदत्तपत्रो {>ष्मानन्न इत्यनच्यमानोऽप्यन्‌१दिईस्मानोऽप्यहममप्य पन इत्पात्मत्वन गृहमार्त- ९ न्वध; । रवस्वखू्पमलतम्ड [दत यमच्वम्‌(नमाप न गृहण रतात्यनक्तमप्थनात्मम्वङप- मात्मत्वेन गृहणातीत्यत्र क हेतुरेति परिवार शद्‌ निध्ितभियाह-नुनामिति । मोम्‌- ह्यमनः पनः पनरतिशशयन वा मोहमाप्यमानो बेश्रषीति पुनः पनरनिक्षयेन भ्रमती- त्यथेः । माया्धषीनमोहादात्माप्रकाशे सप्तरणे च भगवत स्मरण प्रमाणयात-तथा चेति । योगमाथसमान्रूत इति वाज्यशेषः । चाधोत्तरवाक्य उाचशे- नन्विर्प।- दूना । सलहह्दत्वम३ त्वदक्तवकाररण न मवा श्रत्यार्विषयमेदात्‌ । न प्रकत इत्यस्था५ द्‌ शयति - अश्षस्छृवेवि । निदिध्वापतनमचयजन्व्स्का्रहिताय। बुद्ध रित्थ्थः । मत्वा धीत न शचतीत्यस्याऽऽश्य श्रतिः स्थेव दर्शयति-- ह६यते त्व।१ । सस्छृतया निदिध्यासन प्रचयजनव््कारयक्तथा । एकं ब्रह्यातैकय- म्र मुख्य रक्ष्य यस्यास्तया भाव एकाम्रत। तया प्तहितयेत्येतत्‌ सृकं दषञेयं धस्तु ब्रह्मत्भकंय॒हुस्य॒ निरूपण नेश्वये तात्पयवत्या । कर्तपदम।काङष्नापुवक ५ चष्ट -- कं{र्‌।त । पूद्पदाशानः पाण्डतः पक्ष्षयाडग्रयया बद्धयाऽऽत्भा दश्यत इति य॑जना ॥ १२॥

तत्प्रातिपच्युपायमाह- प्रच्छेदराट्मनसी पर्ञस्तषच्छेञ्ज्ञान आत्मने । ज्ञान. मात्मनि महति नियच्छेततयच्छेच्छ।न अत्मनि ॥१३॥

+ रषिणिरििषषरगोषिणणणीणिरीषपषयणिणीणणरकि "ण क ज्कककान्‌

# भाष्येऽहा ईइयस्य स्थाने, अत इतिपाठाचुरोधेनेद भेति भासि । एतदनुरोधेन वथा पराये भाष्ये स्यादिदयनुमेय भाष्यानुरोधनात्र बा तभा पाठः करप्यः ।

अध्याठ ! वष्ठी १) ` काठकोपनिषव्‌ | ७३/

दे, ५ १। (नि

यच्छेनियच्छहुपसंहरेतपान्नो विवेकी । किम्‌ । वाग्वाचपर । वागत्रोष-

1 8

छक्षणाथां सवषापिद्धियाणाम्‌ । ईं । मनसी मनसीति च्छान्दसं दे. ध्यम्‌ । त्च मनो यच्छेञ्नाने प्रकाश्चस्वरूपे बुद्धावात्पनि । बुद्धिं मन

अआदेकरणान्याम्ारतस्यात्मां परत्यक्तेषाम्‌ । ज्ञान बुद्धिपास्मनि महति प्रथपजे नियच्छेत्‌ । पथप्जैबरस्वच्छस् मार्वकपात्मनो विज्गानमापादवे- दित्यथः। त च पहान्तमास्पानं यच्छरछान्ते सवेविश्चषप्रत्यस्तपितर१५- विक्रयं सवन्तर्‌ सवेबुद्धपरत्ययसाक्षाणमुख्य अपान ॥ १३॥

आ० टा०--॥ १३॥

गो ° द° नह्मज्ञानप्ताधनत्वेनोत्तरं वाक्यं व्याचष्टे-तदिति । तस्याऽऽत्मनः भ्रािस्तत्स्राघनीमूचं ज्ञानं तदुप।यमित्यथेः | ननुपस्ंहारेऽपि वाच इतरेन्दरयाणां पव्या १।रागामनु पसंहरे तन्मात्रं न ज्ञानपताधन.पित्याशाङ्कयाऽ ह - बागत्रापरक्षणा्पति | आकाडक्षापूरकमापिकरणं निर्दिराति- केति । देष्येस्य गतिमाह-पनसीीति । सकरपमिकर्गत्भकमनता बद्धितन्त्रत्वात्त्य तस्यां ठ्यस्य कतेन्यतया प्रकाशसाभान्यं ज्ञानशब्देन मनओआदिकरणन्याप्त्या तेषां प्रत्यगात्मा बद्धिस्तच्छन्दनोच्यत इत्याह- जनन इत्यादिना । हि यस्माद्यं | नन्वात्ममहच्छन्द्‌।म्यां म्यापकपरत्यगात्मनोऽभे- धानात्कये प्रथमने हिरण्यगर्भे बद्ध। उप्टिवुद्धेः प्रविापनमित्याशङ्कच तदुत्तर पर्यये शान्त आत्मेति विङेशणात्पत्यस्तमितप्तवेविरषणगवत्यतस्य खयप्रातिपा इनात्तस्य रहण न विरुष्थते | न च व्यष्िबुद्धेः सषष्टो छयश्चेत्तरवाः परमकारण ठ्वा वाच्यस्त- द्विना ? रिर्विरोषे ठ्यः कथमिति वाच्यम्‌ , आत्ममहच्छन्दाम्थां सक्ारणप्ूत्र- हैरण्यगमभेनद्धेरान्न दोष इति भावः। समष्ेम्यश्टयोः साम्५ छयनिमित्तमाह-- स्व च्छेति । स्वच्छस्वमावकं प्रथमजं विश्ञानं प्रत्यगात्मपाधिमृतमिज्ञानम।पाद्येदि- त्यथः । संति । पथ विरोषाः प्रयस्तमिना ना यरमित्तत्तच्च तद्रू च तत्िन्‌। त्र हेतः-- अविक्रिय इति । एवमुत्तरोत्तरं हेतुत्वेन भ्यारूैयम्‌ । मुख्य आत्मनि त य2।द८५म्वय ॥ १६ ॥

उचिष्ठत जाग्रत प्राप्य वरा्निवे(धत । क्षुरस्य धारा निशिता दुरत्यया दुग पथस्तत्कवयो वदन्त ॥१४॥

१ क. ख. ज. स्वनि २ क्ष. म ट. क्र । ममसि । छाः ३ क. ख. ग. ध. ह. च. ज. ठ. गसि । छन्द" । ४ स्ञ.ज्‌. ट. दीपम्‌ ।५ ख.गर. ष. इ, च. "अर्द्निक९ष.ख.ज., "स्मा तेषां प्रल्यक्‌ । छा" । ७ श्च. ज. ट. "जत्वात्सर* । ८ क-ख, ज. "वम।* । ९ ङ्‌, न, ठ, “तस्व

१७

७४ टौकाटरय समेतश्राकरमाध्योपेता- [अध्या ० १ बैठी ६1 ।

एवं परुष आ।त्पनि सर्ब प्रविलाप्य नापरहूपकमेत्रयं यिमिथ्याज्ञानबि- जभते क्रियाकारक्फटररक्षण स्वात्मयायाट्म्यत्नानन परच्युदकरज्जु-

सपगगनमषानीव मरीचरज्जुगगनस्वरूपदश्ननेव स्वस्थः १५।न्तास्मा कृतकृत्यो मवति यतोऽतस्वदश्चनायमनाचविधाप्रसप्रा उत्तिष्ठुन हे जन्तब अ।त्पङ्ानामिमख। भवत, जाग्रताद्नाननिद्राया पोररूपायाः सवानय- बीजभतायाः क्षयं इरत । कथम्‌ । प्राप्योपगम्च वरानपढृषटानाचाया- स्तद्विदस्तदुपदिष्ट सवान्तरपाट्मानमहमस्मीति निबेधतावगच्छत । न हषे क्षतव्यमिति शतिरदुकम्पयाऽऽह मात्‌चत्‌। अतिसृकष्मबुद्धिविषयस्व(- उन्न यस्य किमिव सृक्मबुद्धिरिव्युच्यते| क्षुरस्य धाराञ््र निता दा्ष्णी- छा दुरत्यया दुःखेनतत्ययो यस्याः सा दुरत्यया । यथा सा पद्धधां दुगेमनीया तथा दुर्म दुमसपाद्यमित्येतत्पथः पन्थान तच्वन्नानरक्षण मागं कबयो पेघाबिने। वदन्वि | ज्ेषस्यातिसृषष्पतवातताद्िषयस्प ब्रान-

मागेस्य दुःसेपाद्यत्वं वदन्तीत्यमिप्रायः ॥ १४॥

आ० ठी०~- क्रमणेवं विषयदोपदशननाम्यःसेन च बाह्यकरणानःःकरणम्यापारप्र- विडापने सति प्रिङापनं कवु; कः पुरुषाय: सिध्यतीत्यत भाई--एवे पुष इट्या'दना।। {४ ॥

गो टौ°०~- तिषयदाषदश्नेन ब्यान्तःकेरणत्यापारप्रविरापने तत्कतुकेः कं; पुरुषाय सत्प्यत।त्याशङ्कचयाऽऽह-एवं पुङष इत्वादिना । एव यच्छेदित्वादिक्रभण प्रस्यगात्भर्वूपस।्तात्कारेण क्षमस्त प्रकर्षण विषप्य कृतकृत्यो मववीत्यन्वयः । आत्मञ्वावृत्ययं सतः विरिनष्टि-नामेति । ₹्दायेक्रियात्रयमित्यथः । तस्य सत्यत्व उवर्तयति-यदिपि । मिथ्या च तदज्ञानं च मिथ्शाज्ञानं तेन विज़म्भतं निष्पादित यत्र्षमित्यन्वयः । ज्ञानफटं न कर्मू्ताध्यामिति ज्ञ।१यतु कमफटं सारान्तगं^मे- वेति दश“त-- क्र षति । सम्यभ्ञानेन प्वरिखपत कृतङ्त्पतेद्यत्र दष्ट न्तमाईइ- पररीवापि । मरच्पादिदरोनेन तदुद्रकादि प्रविलःप्य लोकः पुमान्यथा स्वभ्थ स्तथा स्वत्यः पवबह्याद्रियन्याप।रर॑हतः प्रश्मान्त गत्मा:>त:क१५ य्य समनो. व्य।पाररहितः प्रशान्ता मा कतेन्णाभ।व।त्कृतकृत्य भवतीत्यथे; | उक्तभयं हेतूकृत्य त्तरं वाक्यमवतारयतत- यतोऽ शति । तदर्नाथं कनकृत्यतहितुदशेना "म्‌ | सना्यतियावां प्रपघास्तरन्तराः । आअ।सङ्गानाभिमुख। इति । इधरा्ितक्मेतश्चत्त- ` १क्ष.न.र. न्तेनेव । २ क.ख.ग.घ.ङ्‌.च.ज.ट. शशान्तः ट. शान्तः कृत । ३ घ. "नप्रायाः ह ।४ घ. च. 'स्तस्वविद्‌* ।५ ध. ज. ज्ञ. ज. "वादति । अ. ।६ क. ख. ज, "सद्रि्तयर , ७ ङ, श. वुःख्स ।

| शष्या° बी] क ठकोपनिषट्‌ । ७५

दद्धि षेविदिषक्रमेण धक्रणादिपर। इत्यथैः । घोरो वु -खबहुबलः सपतारदाशो : सूपं यस्णः सा । तस्या घ।ररूपत्वं विवृणाति-- सर्वेति । क्षयं कुत सराक्षात्कारेणेति रेष तत्साक्षात्कार आचायोघीन हइ्याकाङृक्षापृवेके दशयति ~ कथपित्वदिना । तेषां वरत्वं उ्याचटे--ताद्िद इति । निनोषतेत्यस्यापाक्तिते कमं परयति--तदित्यादिना। मन्षराधमुक्त्वा तात्पयधमाह-- न हीति । तेदुपेक्षणेऽनथंप्राठिपूचको हिदाब्दः । इतिवे्ष्पमाणपरक्रायैः । जद्रेण श्चत्यमिषाने हेद्‌ः-- आतिसृ््मेति । आकाङ्ला- पु4कमुत्तरवाक्यं उ्या ्ट-- कि मिवेति । तीक्ष्ीकृता पाषाणादाविति शषः । पदायै- मुक्त्वा विवक्षित वाक्याथमाह - यथेति। छन्दपततवाद्भचनम्यत्यय इत्याह -पः4- नमिति । ननु वस्तुनः सुन्ञत्वे ज्ञानस्थतिं तथात्वादुदुगमत्वमससिद्धमि याशङ्कय कवयो वदन्वीत्यस्य त।तपय॑यपाह- ते षस्येवि ॥ १४। तत्क ५मतिसृकष्मत्वं ब्ेयस्यत्युच्यते । श्यूल। तावदिथ मेदिनी 9न्द्‌- स्पशरूपरसगन्धो पाविता सर्वन्दियदिषयभूता तथा चअरीरम्‌ | गुणापकर्ेण गन्धादीनां सृक्ष्पत्वपहरविशद्धरबनित्यत्वादितारतम्पं ृष्टुपबादिषु यावद्‌ाकारभिति ते गन्धादयः सवे एव स्थूरत्वाद्िकार छब्दान्ता यत्र न सन्ति केषु तस्य स॒ह्मत्वादि(नरतिश्चयर्व बक्तव्याभे- त्यतदुश्यति श्रतिः- अशब्दमस्पशेमरूपमत्प्रयं तथाऽरत नित्यमगन्धवच्च यत्‌ । अनायनन्तं महतः परं ध्रव निचाय तन्मू- युमुखा त्ममृच्यते ॥ १५ ॥ अञग्दमस्पशेमरूपमव्ययं तथाऽरसं नित्यमगन्धवस्च यत्‌ । एत- दरय.रूषाव ब्रह्माव्ययम्‌ । यद्धि शब्दादिपत्तद्ग्येवीदं त्वश्ब्दाद्म. रव।दञ१य न व्यापिन क्षीखते, अत एवं च नित्यं वद्धि व्यि र्द्नित्यभिर्दतु न व्येट्बता नित्यम्‌ | इतथ नित्यपनाधविमानं अदिः क।रण्पस्य वदिदमनादि । यद्धचादिमत्तत्कायेत्वादनित्यं कारणे पीयते यया पृथिष्यादि। श्वं तु स्वैकारणत्वादकायपकायंत्वाननित्यं न तस्य कारणणर्ति यस्मिग्पङीयते । तथाऽनेन्उपदिद्यमानोऽन्तः कायं- ` भरस्य तदनन्तम्‌ । यथा कदस्यादेः फलादिकात्पादनेनाप्यनिल्यतव

१ ध. *थुनिति सू" ।२ग. ध्‌. च. ष्व नि*।३ डा. ज, ठ. 'नमादि शा । ४ ग. च.र्णं य्य।५फ.ख. इ.ज. ठ. यज्चाऽऽद ' ग. ध. यथष््चाऽऽदि*। 6 क, ख, नन्तं निञ्यम*।

(9 ^>

9 टकादयसतमदछकर माष्यापेता- [भभ्या ० १ ह)

. ष्टं न घ तथाऽप्यन्हबस्वं ब्रह्मणाऽतोऽपि नित्यम्‌ । पहता प्सस्वा-

दृबुद्धथ। स्यात्परं विलक्षण नित्यविन्नपिस्वरूपत्वात्सषैसौकषिं हि सवम्‌ तास्पस्वाद्रह्य । उक्त शेष सर्वेषु भतेष्विस्यादि । ध्रवं च कूटस्थं नित्य न पृथिष्यादिवद पक्षिक निस्यत्वम्‌ । तदेवंभतं ब्रह्मात्मानं निच।य्या-

` गम्य हमात्मान पत्यप्रखान्मत्युगाचरादवेध्ाकापकपरक्षणातमुस्यतं ` विथुञ्यत ॥ १५॥

जोक काकककाकमनकनकनक -ननकनकनकव््््क- ----------------- --~--------- ------ -------------------------~~~--~-----

[1

आ ० टी °-यावधावदटूणाप्चयस्तवत्तावत्तारतम्येन सौक्ष्म्यं इष्ट प्रथिग्यादिषु परमात्मनि तु गुणानामत्यन्तामावान्निरतिशयं सोक्षम्ये इष्ट पिध्यतीत्याह-स्थूा ताब्‌- 1दत्याददेना।॥ १९॥

गो ° टी०-- तदेबापिद्धमित्यादाङ्ते-- कथमिति । र्थुरपृकष्मतारतम्यविश्रान्ति- स्थानत्वद्तिसूक्षमं जञ ब्रह्मत्याह-उस्यत इति । यावद्य।वदृगुणापचयस्तावत्त।वत्तार- तम्येन सक्ष एथिम्यादिषु दृष्टे परमात्मनि गुणानामत्यन्तममावान्निरारिदिय से.हमय पतिष्यतीति एथिभ्यादिषु तारतम्येन सौक््म्यमुपपदयति--स्थुेत्यादिना । शब्दादि रूपेण वद्धो हतुमाह- सर्वेति । परथिव्य॒क्तं न्याये पाथिवे शरीरेऽतिदशि-- तयति । तत्र एषवतच्छर्‌।रयरपकंष ऽ(ष।५)पगमेऽ(माऽ)ब दषु पूक्ष्मत्व। दत्र. तम्य टष्टमित्यन्वयः । तारतम्यरष्टाववषिमाह-खाबदाकाश्चापति । यावच्छ>्दऽ- भिञ्या्ो ।.आत्मनो निरतिशयं सूक््मत्वादि कैमुतिकन्थायेनोपपादयति-व इवि । ते गन्धादयः शब्दान्ता; % स्थुलत्वादिकारणाः स्थुरुत्वसृक्ष्मतवसूक्ष्मतरत्वमूकष्मतमत्वादिक- रणा ज्ञापकाः सवे एव यत्र न पतन्ति प्रतीचि तस्य सूक्ष्मत्वादेनिर तिश यत्वं करिम्‌ वक्त- व्यमित्यन्वयः । उक्तेऽं श्रुति योजयति -शत्येतदिति । शब्दादिराहित्यम्थय?३ऽ- व्ययत्वं नित्यत्वे हेतुरिति पाठक्रममविवित्वाऽऽह-- यद्धीति । नित्यत्वे हेत्वन्तर- माह- श्वशेवि । उक्तमथमुपपादयति - यद्धीति । नन्वात्मनेऽपि ठयोऽसि कार- णतसगैटक्षण इत्याशङ्कय न तप्य कायै क(का)रणं च प्रित इति श्रतयन्तर्‌।न्न करणे छ्य इत्याह--न तस्येवि । स्वतो ठयामवऽपि कायंद्रारा लयमाशङ्घचयाऽऽह - तथेति । कायद्वारा नाशे इष्टन्तमाह - ययेति । फक दशंयति-अदोऽपीवि । विलक्षणत्वे हेतुमाह- नित्यति । तच्च नास्तीति वक्तं न शक्यत इत्याह - सर्षेभ- तेति । न श्यात्मनः प्रतिषेषः. व मवतीति मावः । ब्रह्मानरनिश्चयमहदित्यथः। उक्ते$

# भाष्ये स्थृलताद्विकारा इत्यत्र स्थृलछवाद्विकारणा इति पाठा नुराधेनदम्‌ । भाष्य एतदनुराधी - पाठः कृह्पनीयः । ।

, १ग. ध. च. "पतिर । २ क्ष, भ. "सक्षीहि। २३ च., ट. "किसर । ४ कध, म. ट. "चाप्य ट्वा. । स र क क, 9

(भध्याऽ !बहीदे] -.. काठकोपनिषत्‌ ।

श्रुति प्रमाणयति- उक्तं हीति | तच्च न पृथिन्यादिवत्पारिणामि नित्यमि धुबमिति । एव ब्रह्मात्मनो ऽतिपूक्षमत्वेन दुर्विज्ञेयत्वात्तजज्ञानस्णपि वुःपाद्यताः नरह्मत्मन्ञान सफटमुरसहर।त- तामत्यदिना ॥ १९ ॥ रस्त सीवन्नानस्तत्ययमाह श्रतिः- नाचिकेतमुपाख्यानं मृत्युभोक्त ५ सनातनम्‌ । उक्त्वा श्रत्वा च मेधावी बह्मराके महीयते ॥ १६ नाचकतं नाचकवसा प्राप नासिकरतं बरत्युना भोक्त मृन्युशोक्ता दैमारूयानयुपाख्यानं वर्ीत्रयङक्षणं सनातनं चिरतनं वेदिकत्वादुकः - ब्राह्मणेभ्यः श्रत्वाऽऽचार्यनभ्यो मेधादी ब्रहम लोको ब्रह्मरोकस्वसिं न्पहीयत आसरमभूत उपास्यो भवतीस्यये! ॥ १६ ॥ आ० टी<--।॥ १९ ॥ गा० दी°०- नन विज्ञानस्य सफङ्ष्याक्तव्वादुत्तरम्रन्थः किमित्णह-- तेति । प्रकृतनह्मात्मावज्ञानपाधनस्वुव्यथमाख्यायिकामाह्‌ %तिरित्यर्थः । चिर हेतुमाह-वेदि कत्वादिति । षष्ठीप्तम।सभ्नमं व्यावतेयति- ब्रह्मेवेति । वाक्या आत्मा ॥ {१ य इमं परमं गद्यं श्रावयद्र्लस्सरदि । भरयतः ` श्राद्धकाले वां तदानन्त्याय कल्पते तदान- ` न्त्याय कल्पत इति ॥ १७ ॥ दति काठकापनिषदि प्रथमाध्याये ततीया बी समाप्ता ॥ इति काठकोपनिषदि प्रथमोऽध्यायः समाप्तः ॥ ३॥ यः कथिदिषं ग्रन्थं परमं प्रह गुद्धं गोप्यं भावयेद्‌ प्रन्धतोऽथेः ब्राह्मणानां ससदि ब्रह्मसंसदि प्रयतः श्युचिधेत्वा भाद्धकूरेवा भा य दञ्ञानानां तच््राद्धमेस्याऽऽनन्त्या यानन्तफलाय कर्पते ^. संध्ते दविवेचनमध्यार्थपरिसमाप्त्यथम्‌ ॥ १७ ॥ इति काठकोपानेषदि भ्रथपाध्याये तृतीयवद्छी माध्यं समाम्‌ ॥ ३ इति भ्रीपस्परपह सपारिव्राजकाचायग(वेन्दमगवत्पज्यपादाष्चिष्य- भीमदाचायश्रीश्चकरमगषवः कृत काटक्ापनिषद्।ष्ये ` ` भथपोऽध्याय) समाप्तः ॥ १॥

१च्‌, दमु ८२ क. नप, व ।२कन ख. ल °स्मिन्नह्मरोके मदा । ४ ग. षर महौ ।४ग. घ. भद्ध । ५ ङ. हा, ख, °मप्यानर । ६ गर-घ, द. "ते स्मभ्यते । ज क. स्मयते । ८ छम. म यष | + ५

>८ टोकाद्रयसमेवकाकरभाण्वोपेता- [भसा ० रेग्छी{)

आ० ई०--) १७॥ इति काठकोपनिषद्धाष्थटीकायां प्रथमान्याये तुनीया ववी पस्मा्ठा ॥ ६ ॥

इति श्रीमत्परमहतपारनाजकाचायश्रीमर्छद्वानन्दपृञ्यषाद्िष्यानन्दज्ञान विरचिते काठका्पनिषद्ध।ष्यन्याख्याने प्रथमाऽध्यायः सषाएठः ॥ १ ॥

गो० 2० -- भरयत इत्युमयघ्रान्वेति । अनन्तकाय क्रमेति शेषः ॥ १७ ॥ इति प्रथमाध्याये तृतीया वही समाप्ता ॥ ६॥ `

[2

इति श्रीमत्परमहसपरित्रा नकावायवयश्रीमदबाटगेभदन्दर दर्तश्वरविरचिते काठकोप- निषद्ध।ध्यविषरणे प्रथमाध्यायः समः ॥ १ ॥

अथ द्वितीयोऽध्यायः ।

एष सरेषु भूतेषु गृढोऽऽप्मा न परकाशते इहपते त्वग्र्यया बुद्धयस्थु कम्‌ । कः पुनः परिवम्धोऽद्याया बुद्धर्थन तर्दमाबादास्मा न दृष्यत एवि दैदरीनकारणमदशेनायां वर्सयारभ्यते । विद्ते हि भयःपतिवम्ध- कारणे तद्पनयनाय यटन अरभ्धु छक्वते नान्ययेति- पराञ्चि खानि व्यतुणत्स्वयकृस्तस्मालराङ्प- शपति नान्तरात्मन्‌ । कथिद्धरः भरत्यगात्मन- भेक्षदावृत्तचक्चरमृतत्वमिच्छन्‌ ॥ १ ॥ पराञ्चि परागश्चन्ति गच्छन्तीति खानि तदुपरक्िताने श्रत्रादीनी- न्दिवाणिं खानीस्युस्यन्ते। तानि पराञ्य्येषव शब्दादिविषयपरकश्चनाय भवतेन्वे । यस्परादेबः<स्वामाविकानि तानि उपतृणद्धितितवाम्हननं. ठृत- का[नत्यवथः | .काञस। । स्वयम्‌+ः परमश्वरः स्वयमक स्वतततरा +त सवंद्‌। न परवेन्त्र इति । तस्मात्परं स्परागुषाननात्पभृरार्$म्दादीन यप त्युपक मतं उपङन्धा नान्वरात्मन्ान्दरार्मानप्ित्यथः । एवस्वभावऽप

सति छोकस्व कथिताः प्रतिसोहठः प्रवतनेमिव षीरो पीमान्िदेको > एवेस्वभावकानाति पलो. युक्तः । राकायां तस्यैव गाहीतत्वात्‌ १ १क. तद्धावाः। २. क. ठ. ट. 'द्मिभवा । ३ ख. ग.धनङग्च ज ठ. तददश° । ४ क. ख. ग. ष. ट. च, ज. ठ. निखोप*। ५ द. क्ष. ट. "वान्‌ कोऽ ६ क.ख, "भुः, य प" । ज, "भः स्वर । ७ क. °रादप्रत्यभू"। < घ, "त, इत्युप-। ९ कि भर टर -क्न्नम्त । १०.क्‌, इ. °ति ननोतः। .

[मध्वा * २ वष्ठी १ काठकोपनिषद्‌ ।

भत्वगार्मानं भत्यकचासावत्मा वेति प्रत्यगाह्णा । प्रतीच्येब।५5 छष्दो रूढो शोके नान्यास्मिन्‌ । य्युत्पत्तिपक्षेऽपि तनरेवाऽऽत्मश्चः तेते । _ यश्चाऽऽपरोवि यद्‌ादचं यश्चात्ति विषय। नह्‌ | यश्चास्य सतता भावस्तस्मादात्पेति कीर्यते ॥ इत्यास्पश्नब्दध्युत्पततिस्पररणात्‌ । तं प्रत्यगात्मानं स्वं स्वमावभक्षद ह्यस्पश्यतीस्यये; । छन्दसि कालानियमात्‌ । कथं पदवतीत्युच्यते-आः तचक्षुराद्रसं व्यातं चक्षुः श्रोत्रादिकमिन्द्ियज।तमडेषविषयाथस्य अ! रत्तचक्षु; । स एव संस्कृतः प्रत्यगारमान पषति । नहि बाक्षा षयारोचनपरत्वं भरत्यमात्पेक्षणं चेकृस्य संभवंति । कषयं पुनरि पहता परयासन स्वमावप्रहृत्तिनिरोध कृत्वा धीरः प्ररषगारमानं पर पत च्यु चयते-अमृतत्वपपरणधमेतवं नित्यस्व भावतापिच्छन्नात्पन इत्ययः, तरवदछछय।रम्म इति संबन्धमाह-- एष सर्बष्विस्यादिना । यदीरिियाण्पन्तमर (गि) स्युस्तदा तान्यात्मनिष्ठतया ऽगुतस्वमीयुरत हन्दियाणि बहम वानि(0ि) सषा यत्तेषां हननमेव कृतमिस्यधंः । आच्छ प्णष्ठात्रिति धास्वथोनूसारंण व्यापकं 3 'हशोडदा्थेः । यद्यस्मादादतते संहरति स्वाप्मन्येव सवेमिति जगदु दानं म्यते 8 नरीन्वात्मेति व्युत्पत्या स्व॑च्ैतन्यामासेनोपङन्धुत्वमात्मशब्दाथेः । येन कार. स्याऽ<स्मनः संततो निरन्तरो भावः कलित [स्त |्यायिष्ठामप्तत्तावन्तरेण सत्तामाव रउडवमध्यस्ते सर्पे रञ्ञवाः` सातत्य तथा कशतं सवै येन स्वस्‌३रूपवत्स 3 त्यथः ॥ १ ॥

गो ॐी०~ अनादविद्याप्रतित्रन्ः प्रागुक्तोऽधुं 1 5ऽगन्तुक पतिचन्ध कांश तरवलधारम्म इति सबन्धमाह - ए ष¶ इ{1 । इत्युक्तमनेन वाक्येना यवय र<स्वरूपःमति शेषः । कः पुनरि॥ति । पनः कीहशाऽनायविदयःया अनः बन्धः, यस्य प्रतिबन्धस्य कादावित्कस्यामावादात्माऽग्यया बुद्धया दरयते स बन्धो प्रयासा बुद्धेः कः कीदशः दिश्वरूपः किंकायैक इत्यथैः | इत्येवमा कङ्‌ तदश“ ति ~ तदशैनेति । काद्‌ावित्कणबन्धस्य दर्शनं ज्ञाने तस्य कारणं निमित्त तस्य प्रद्श॑नायेस्यथेः । कादाचित्कप्रतिबन्धश्चाऽ्यास ईति भावः। ननु न्धकतज्िमित्तनिङूपणमनथकं निवतकापदेश्चात्तनिव्रत्तरित्याशङ्कयाऽऽह-बिह्नातः

१ क्ष. भम. ट. "ते तदुक्तं य । २४. कीतितः। ३ क. ख. ज, श्य स्वस््र* । ४ स शं । ५ कः ख. ज, "वतीति ।

८४ ` शौकादयसमेवक्चाकरभाण्योपेता- (अध्यां० रवौ!

हि ` यक््ादध्यापरनिमित्ते सम्यग्ञति निमित्त्य निद्रे यन आस्थातुं . शक्यत इत्यथः । नान्ययेत्यनन्तरं तस्माद्णपनिमित्तनिरूपणमुचितामति शेषः । अक्षराणि ग्याचष्ट--परार्ओ्वीत्यादिना । खराठ्रोपात्तशरोत्तमेददा धां वारयति-ढदिति । लोष- टततितानीत्थथेः । खोपरुत्ितानीत्यपि पाठः । तेषां १२।क्त विद्ृणीति-- तानीति । पराञ्च्येव पराग्िषयप्रकाशनप्तमर्थान्येवेत्यषः । फलमाह-§ब्दादति । एवस्- मावक्रानि पर्‌ाजिषयाभिमूख[त्व]रवभावानि तानीद्धिखाणे । हनने कृतवानिति कथम्‌ तेषां हननं नाको नष्टानां च न विषयोपनयनद्वार!ऽनथेहेततेति चे्यदगद्धियाण५न्त- मुखःनि(गि) स्युस्तदा तान्थात्मनिष्ठतयाऽरृतत्वस्ताधनानीत्यत्‌ इच्धियागि बह्वानि- (नि) षष्टानीति यत्तरोषां हननमेव कृत मेति भावः | कतुरदमा का ङक्ताषृक्कं ग्थाचष्टे - ऽसाविति । हिर्यगभेराङ्कं प्रकरणेन वारयति-- परमेश्वर इतिं । स्वयं मवति प्रमषतीति योगवृ्िमथैतस्तम्मन्दरैयति-- स्वयमे३ति। एवकारभ्याव दशेयति- नेति । बस्मादिति । यस्मात्लानि पर।चि व्यतृणत्तरस्मा | उप१रन्धो 'छमत इन्वियैरिति 4; । विमक्तिरोपरछन्दस इत्याह- नेत्यादिना । ननिन्ियणां ्रस्यकं उवण्यामावाद्‌।त्मद्शोनमेव न रूग्यमपिक्रायमागदित्याशङ्कचाऽऽह-ए वमिति । सनात्ममृतरब्दादिविषयोपडन्पृस्वमावत्वेऽपीत्ययः । कश्चिदित्यविकरिरटम्य योत्‌- यति । यथा केश्चित्का वी कौरिया नपरदादिरूपायाः प्रि तः प्वतैनं करे ति, एव- मनेकजन्मसंपिद्ध इन्धियपरवृ्तिन दी परतिलतोतःपवतेनं कृत्वा गुरमुपगते। (विवेक) तत्स" पद्‌।५वितेककन्पत्यगात्मातं स्वे स्वभाव पयतीति सन्धः । प्रत्यगात्मपद्‌ उपाच ~ भ्रत्यक्वेति । नन्वात्मशषद्व।ख्यः प्रत्यष्देहािरेपि मवनीन्या शङ्कयाऽऽह- प्रदी ५- बति । अनथ मनपेदाद्‌।वातममराढदप्रयोगस्त्‌ तादांसम्याभिमःन।दिति भागः । सैगिकी तितत "त्यह-व्युत्प।त । तत्रे भत्थगामन्येव । आष्ट व्या्ठाविति घ(त्वथौ नुगमादात्मा उषरापक इरयाह-यच्च।ऽऽप्र। पि । यच्छडदाः सर्वं यस्मादर्थे द्रष्म्या। दत्त सहरति स्वात्मन्येव 6१ाति ठष।विष्ठानमुच्यते | कायध्य च कारणे १ इया त्मनोऽनया व्युत्पत््यीगदमनकारणव्वं कम्यते । इह्‌ रोके । विष भनत्तीत्यनेन गेनोपटन्धृत्वमात्मन) छम्य | अश्व जगतः सततो तिरनर मावः सत्ता येनाचिष्ठा- नपत्तातिरिक्तप्रादन्यवादारापितस्य रजतस्येव तरम्‌।द्‌।तमेत्पधिष्ठानत्वं छञ्५ते | नन्व- परयदिति मृतकछनिदेशचान्नःधुनातनानां द्रो नमित्याशङ् याऽऽद ~ पर्षती ति । कयं भृतकररो वतमाना हो त्रा ऽहे - छन्दसीति । दश॑नपकारम।कङ्पूषैके दशेयति- कथमित्यादिना । वचक्ुप्रहणमुपलरणरिंन्याह--भ्रोत्रादिकिवि 1 ध्यावुत्तत्व कर्मा द्त्थाकङक्षयामपत्तितं परति अष । सोऽधिकारी, एवं

† संस्कृतो विषयेभ्य ईन्धियनियमनसंस्करपर्छतान्त.करण दृत्यथैः । ननु बचे विष्‌.

[ अध्या ० २वद्धौ १] क।ठ कपनिषत्‌ । ८१

येष श्ोभनाध्यापपालःचनपरस्यापि त्वमसीति वंक्याद्‌।त्मक्षणं॑सेत्स्यतीत्याश्च- कृचाऽऽह--न दीति । ननु विषयालोचनपरस्यापरोक्चभ्रमनिवतेकन्ञ।नामदयेऽपि तक्नि- यमन तस्योस्पन्नमपि ज्ञानं ग्यथेमितया्न ते --किमर्थं पुनरिति । परिहरति -- उच्यत इति । अमरणषमेत्वं मरणादिप्तप्तारामावेपरक्षितस्वखूपत्वमत एव नित्स्व- मावत्वम।त्मन रच्छाननत्यन्ययः ॥ १ ॥

प्राचः कमिननयन्ि बाटस्ते मृत्थोयन्ति विततस्य पाशामू्‌ । अथ धीरा अमृतत्वं विदिता ध्रवमध्रषेषििह न पा्थयन्ते ॥ २॥

यत्ताबरस्वाभाविकषं परागवानात्मदशेनं तद्‌ात्मदश्ेनस्य प्रतिबन्थक।-

रणपविश्राः वतरतिकूरत्वाद्या च प्राक््ेवाविधोपपदरितेषु ह8।६४य्‌ भोगेषु तृष्णा तान्यामरिद्यातुष्णार्षां प्रतिवद्धात्पदश्नाः पराचो बहि

गेतानेव कामान ङम्यान्विषयाननुयन्ति अनुगच्छन्ति ब(ल। अदपपरब्रास्ते हेन कारणेन मस्यारविद्याकामक्रमसषुदायस्व यान्ति गच्छन्ति विततस्मे विस्ताणस्य सवेषो व्याप्तस्य पाञ्च पारत बध्यत पनतं पाज देह यादिसंयोगदियेगक्षणम्‌ । अनवैरतजनपपरणजरारोगा्चनेकनर्थव(त प्रतिप्न्व इत्यथे! । यत एवय तस्माद्धीरा पवेकिनिः प्रत्यगा स्वरूपावस्थानटक्षणपपृतत्व ध्रव बिदित्वा । देबाद्यममृत्त हधुबिदं

तु पत्यगाल्मस्वरूपावस्थानरक्षणं न कमणा वधते नो कनीयानिति धुवम्‌ । तदेषभूतं कूटस्यमविचारयप्मृतत्वं विदित्व।ऽधुवेषु संबपदा५- प्व्रनित्रषुं निधय ब्राह्मणा इह ससरेऽनयप्रये न प्रयेयन। ऊष दपि परत्यगात्मदश्रनपरतिकरूखस्वात्‌ । पत्रवित्तकाकषण। भ्यो व्पृ्ति्ठन्त्ये- वेत्यथ; ॥ २ ॥

आ 2० ॥ २॥ [

गो ० ईः पराचः कामानिति भ्थाख्यातं म॒मिकामारचयति-वदिति । स्वामा-

विके श।ज्ञानपक्षम्‌ । पर।गवेत्य्य व्याख्याऽनात्मद्रनमिति | भब-धस्प दुर-

१ क्ष. ग्डङ्कयत , २छ. स. ज. ट, भता धो" ।३ ध. "गषाऽऽ्म जव. ङ. क्ष. म. ट.

"रणं त । ^ ख. ड, च. ज. "पद्‌" । ६. “द्टमोः। ७च.स्ष.म. ट. शस्तेन।८क्ष. न,

ठ. शक्यन्ते बभ्यन्ते य° | ९ क. सख. ग. ध. इ. च. छ.ज. ल. ट, ठ, रते ज । १० घ. "मतस्त

स्मा । ११ ख. इ. ज. क्ल. न. त्मनः स्व. । १२. ङ. "नम । १३ क. ख.अ. शभ दूर्वैन। ११. ख. घ. ज, *तिश्चतेः। त* । १५ ष. धुवं धरुतेः। त" । १९ क. "धु त्र्‌

१३

एकाक जवा । पवा ०1 णीं

८२ द#कादयसमेवशकरमाष्योपेवा- [अध्यां०२ग्ही दष्टदेः कारणमना-मद्शेन पिः त्र इतुमाह--1तिकू त्वः {दि । अविेति शेषः| 7ष्णाछदूप दशौ ५ति-षा चति | पराकष्ववेव्यप्य व्याख्या टृष्टय।दि । पक्व हेठेमाह-अविध।ते । मुञ्थन्त इति भ गातषु । ताम्ममनात्मदशोनमोगेच्छाङूषा- भ्थ्ाम्‌ | प्रतिनद्धमामनः परात्मत्वेन दशन यषां ते तथा | पराच हव्यस्य व्याष्या नहिरित्यादे । अस्पज्ञाना मनुगमनं नामानान्मदद्नतप्णापिस्ताः सन्तः काम नां ठभ्घ।रो भवन्तीव्यतत्‌ । तेन करणेन पिषयानुगभ्न कारणेनं | विततर्थ मयोः पाशं यन्तीत्यन्वयः । म॒त्युरज्दायमाह- अगियेत्ति। पितत उ दभम।ह- विस्तीर्ण स्येटयादि । अवयववयुत्प्तिपूषेकं प।शराञ्द।थंमाह-पाइयन्त इति| अथान्तरमाह- अनवरत? | अनवरतत्यादि तु पृवत्रिशपण वा । अनयस्य त्रातो यप्मिन्निति विशेषणपक्षे विग्रहो भवाति | यनतीत्यस्यायेगाह--प्रतीति । अथवा पदाभमुक्त्वा व।क्यापमाह्‌-~ अनव्‌रतति । एवमनात्मभवणस्य सप्तार उक्तप्रकारेण यत इत्यथः | भ्रत्यक्स्रूप।वस्थानद्प धुषतमुपपाःत१-द्‌ बाद्‌।ति । प्रत्य कष्वरूपममूतत्व धुव्रभित्यत्र ्रनिमृगाहरी-नेति | अव्चिस्ममङायमधुषु पतषपदार्येषु कूट.थममतेत्वे निच यत्य- न्वयः । ब्रह्मणा ब्रह्मविद्‌) कंचिदपि न कामयन्त इत्यत्र हेतुमाह -प्रत्यग।त्ति | त।त्पयभमाह-पुत्रेति ॥ २ ॥

अ 0) या जा ०-9०-3 = ० यकन ककय

यद्विना ररविदन्यत्माय॑यन्त ब्राह्मणाः क॑ तदधिग; इति । इस्यत--

पेन रूपं रध गन्धं शब्डान्स्पशाध्व भेथुन।नू । एतेनैव

विजानाति किंमत परिरिष्यते । एतद्रे तत्‌ ॥ ३॥

२न्‌ ववज्नानस्वमारवनाङञ्त्पन स्परत गन्५4 दचन्गान्स्पञ्चाशच ५य्‌- च॑ न्भथननिमित्तान्सुखभत्ययान्विजानाति विस्पष्टं जानापि सर्वे; रोकः |

ननु नर्व १।६।४2८४।कर्या-ज "तन्‌ दृहादावछक्षणनाद विजना१।त१ | ६दादिस्पाताऽह विजानात तु «4 ठ।क1ऽवगच्छते | नं तवेदम्‌ । देहादिसंघातस्यापि शन्द्‌ादिस्वरूपत्वाविरेषादवित्नेयत्वविशे- ष्च न युक्ते वविन्नातृत्य्म्‌। यदि हि देद(देसव।तो सूपाद्यात्मकः सन्रूपादान्विजानप्द्वाह्ना अपि रूपादयोजन्पोन्यं स्व्‌ स्वं सूपच

[कक क 0 = ।।०००।।1 िििििि) ििि

भनक ८9

1, ,, ) , ष्क

१यख.ज.मउ।२ग. ष. गनन्मिधु*। ३ छ. ज.नेव प्र" ४. ज. सर्वंलो*। ५७, ध, नम्वेब°। ६ क.ज. ठट. द्दिदे"।७ख.ज. "वातः स्वरूपतः ' स ।८ क. ड, “यात्तदा बह्मा । ९ ध, °य स्वस्व |

[भभ्या० रवी! क[ठकोपनिषत्‌ । ८९

बिनानीयुः। न चेतदस्ति । तस्पराहेहादिलक्षणांश सपारीनेतनेव देहा दिष्यतिरिक्तनैव विन्नानस्वभावेन!ऽऽत्पना विजानाति छोकः। यथा येन

छ हा दहति साऽपिरति वद्रद्‌। आस्पनाऽविद्नयं किपव्रास्पट्ाके परि- शिष्यते न फरचेत्परिष्यते सपव त्वासना विह्ञयम्‌ । यस्याऽऽत्म-

नोऽविज्गेयं न किंचित्परिशिष्यते स आत्मा सवेज्नः । एतद्रे त्‌ । किं

शद्यन्नाचेकेतस। पृष्टं देवादिमिरपि विविकिारेषतं धमादभ्पोऽन्यदरिष्णोः परम पद्‌ यस्पात्पर्‌ नास्ततदर एतदधिगताप्रत्यथः ॥२॥

क --- ` -- -----०ोजरनछाः --न --न ~~~ नण ~ ----- ~> नम भ-का जक = चन 9 ~ = = ~~ ~> = --=------~ --~ -----+~- ~~~ ह 1 ए नपिगी

| ~

अ-० टी०--कथ तदधिगम इति शि वै'देकम्वाद्रमेवन्परोक्षत्वेन किंवा घटादिव- त्सिद्धत्वादपरक्षत्वेना्पीत्णक्राह्षायामरत्मतवाद्रूदणोऽपरो क्षत्वनेवावगमः सम्यगवगम्‌ इत्यच्यत ~ यनतेयादिना । मुढानां व्यतिरिक्त ऽऽ त्मना देहादरवेयत्वे यद्यपि न्‌. परभिद्ध तथाऽपि त्रिचारकागां म्यागिरिक्ते३ वेग्मत्वे भसिद्ध्‌ तत यच्छब्देन प्रसिद्धव- त्परापर्शो न विरुध्यत हि परिहरगि-न त्वेव दहादीत्यादिना । देहिका शन्दा* द्यो न स्वरात्मानम>५ च प्रेननय॒ः शढदा दिन्वाद्‌दरपत्वा्च बाह्यञत्‌ ! विवक्षे बाध. कमाह - यदि हीते ॥ ६॥

कजे

गो० दा०- फं घमवत्परोक्तत्वनोत घटवत्भत्यक्षत्वेन वा$ऽत्मनोशयेगम्‌ इत्पाका. ङ्त पुवेक्सुत्तर व्याचष्टे-यदङ्गानादित्यादना । दहाटि(षेखकषणारिज्ञानस्वमावत्व- मात्मना ऽप्रपिद्धमित्याक्तिपति - नन्विति । विजानार्मति । शब्दादीनी( निरेति रोषः । सातखोकेकवतीति दशेधति-ददहादीति । तथा च येनोति:प्राभिद्धा¶कयच्छ- ब्दुप्रयागोऽनुप।न् ही मावः यद्यप्यात्वना लोकताऽविलक्षणत्वपर्तिद्धिसनथाऽगि पि घ।रकाणां 5 तिरिक्तत्वेने१ाःऽनमस्वख्प्रापिद्धे4च्छर्र विरोधो नास्तीति पारेहरति- नेत्यादिना । देह्‌।दविज्ञातत्वामा१ हतद्यमाह -शब्दादात्यादिना । गृणगणि नारभः?।च्छब्दादिस्वरूपस्व सघातस्य द्रष्टःयम्‌ । कानकारणसनन्यनः शब्दादयः स्वात्मानमन्ये च न जानीयुः शञ्द्‌।दित्वादृइयत्वादूबाश्चशाब्दादिवत्‌ । विपक्षे द्‌षगह-

दर हीति । एतच्छब्दादेः स्वष्पावज्ञानं नास्तीव्यक्ते फाटतमाह- तस्पादरिति । रोकः प्घातात्ण व्यतिरिक्तष्वभाञैन संघ।तप्य विज्ञातुतरे दृष्टन्तमाह-यथेति । येना - एगप्रकाज्ञात्मना तद्र्यतिरिक्तात्मना संघाता जानातीत्यथेः । शब्द्‌ दिकतिपयवित्तेया- दरानादसवनज्ञत्वमा शङ्कयाऽऽइ-अ। तपने ति । ( त्पन शते । ) आविज्ञयामति च्छेदः| सवस्य विज्ञेयत्वे फ छेतमाह - यस्येति । तत्वविज्ञानमुपप्हरति-एतदिति । तैक्य- विषयमिति; प्रकृतमनुद्रवाते-यदित्यादिना । यदित्यादिवक्रय,म्पां त्वपद्लक्णनि-

। - --यररीषणरीषोषीपीरीीषोििि गीरा

१. न. ठ. व्व एव । ए“ ।२क.ट्‌.च क्ष. ज, उ. तदेत ।

~~ नजयष्यन

८४ ीकाट्रयसमेवशंकर माष्योपेता- [अध्या ०२व्ी!]

य

देशो ःन्यदिति वरपदषृक्ष्यनिरद शः | न।स्तीत्यतेन वाक्याेनिरदेशः । वेशब्द्‌- सर्वोपनि- षदे( द )करूप्यपदश्नार्थः ॥ ३ ॥ अतिग्ष्यत्वाद्‌दुरवित्रेयापिति पत्वेतमेवाय पनः पुनराह- व. क~ 9 च न्द क स्वप्नान्तं जागरितान्तं चोभा येनानुपश्यति। क @ क ५ ४ = नि ववी क महान्तं विभुमात्मानं मत्वा धीरो न शांचति ॥ ४॥ स्वप्नान्तं स्वप्नमध्यं रवप्नविङ्गेयमित्ययेः । तया जागरितान्तं जागरि- तपध्यं जागरितविज्ेयं च । उभा र्वप्नजागरितान्ठो येनाऽऽन्पनाऽनचुप- इयति छोक हति सब पबेत्‌ । तं महान िमपात्पानं मत्वाऽकग-

हे , ॐ क (४

म्य5ऽर्मभावेन साक्षादहपस्मि परमात्मेति घीरो न श्ोचति।॥ ४॥

आ० ट! °--॥ ४ ॥

गो० टी०-- विज्ञेयषारेसमाप्तरु्तरमरम्यवेवय्यदाङ्काय।म'ह-- आतिसृ्ष्पत्वा- दिति । आह प्रकारान्तरेणति शेषः । त्रिपुदीपम्रहाथमाह--स्वप्नविद्नेयापिति। एवमुत्तरत्र | पूवेबदिति । यच्छढदषिपप्तमाघानादि स्वै पृवेवदित्युच्यते । महान्ते व्यापकम्‌ , विमु विविधं भवत्यस्मादिति विभुं सवेकरपनाधिषठानमित्यये; । इति साप्त 7्मत्वति संबन्धः । सा्लात्कार एव पेय तद्वानित्यथः ॥ ४ ॥

| (^

$च- य इमं मध्वदं वेद्‌ आलानं जीवमन्तिकात्‌ । शानं पतभषग्पस्य न ततो विजुगुप्ते । एतद्वै तत्‌॥५॥ य! कथदिमं पध्वदं कपफलयुजं जीवं भरागाहिकरपस्य धाराप- हारमात्मानं उद विजानात्वन्विकादन्3ॐ समीप इश्चानमीडितारं भून मध्यस्य कालन्नयस्य, ततस्तद्धिज्नानाद्ष्वरमात्मानं न बिजुगष्पते न गोपाय तुमिरछत्व पयपरात्वात्‌ । यावद्धि भयमध्वस्थोऽनित्यमात्मानं न्यते ताबद्रोपायितुभिरछस्यात्मानम्‌ % ¦ यदा तु नित्यपद्रेतमात्मान विजानाडि वदा किं कः कृतो वा गोपायितुषिच्दधदरेनद्रे वदिति पृदेवत्‌ ॥ ५॥ अ।{° टर०-॥ ९ ॥ ` जोर 2० कप्रफलमोकतन्वप्राणारिकलापयारपितुन्वोपठसितमात्मानं ववद्य [पतृन्वापलक्षितमात्मानं व्व॑पदशृ्य कालत्रय १२िच्छेधवस्.वी शितत्वोपरक्षिततत्पदलक्ष्ये यः कश्चिदधिकारी वेद॒ सान्नात्कः ` # अत्र यक्ानुरधेन धष्ठथन्तपाटोऽपक्ष्यते । १ ध्‌, गच्छत्यात्मानं यदा ।

णौ ० १ गीय ाणगीषोषोीषोषौपीपनिपिीिी गीष ररी

[भध्या ° १वष १} ए, टकोपानेषत्‌ । ८५

रोति स तस्मादनन्तरमारमानं नरकपातादिमगन्न रक्षितुमिच्छतीति प्रक्ारान्तरमाह-- किंचेति | मधु कमेफटमक्तीति मध्वदस्तमिति व्युत्पतत्याऽऽह-- मध्वद मिति । सा- मीप्यं चाघ्रामेद्‌ः । अभेदेन बेदेत्यथेः । अरक्षणे हेतुमाह--अभयपराततस्बादिि । उक्तमथ व्यतिरेकेणोपणदयति--यावद्धीति । आत्मन इति कमण षष्ठी | अन्वय- माह-यदेति । मित्यस्णपि द्वेतीयपबन्ध^दयदाङ्क। तन्नेत्याह -अदे वामेति । पृव- मिति । यन्ननिकेतसा पष्ट देवदिमिविवेकितिपिनं धमोरिम्योऽनणद्विष्णोः परमं पर यस्मात्परं नास्ति तद्रा एतदधिगतमित्यथः ॥ ९ ॥ यः प्रत्यगात्मेश्वरमाबेन निर्दिष्टः स॑ सवास्मेत्येतदशंयति--

यः पव तप्तो जातमद्धयः पूषमजायत । गां

प्रवि; तिष्ठन्त या तताजव्यपरयत । एतद्र तत्‌ ॥ 2 ॥

यः कषिन्मुप॒श्चु' पूवे प्रथमं तपसो ज्गानादिरक्षगाद्श्रण इत्येतजा- त्ुत्पश्चं हिरण्यगमम्‌ । किपपेक््व पुवमिर्वाह-अद्‌म्पः पुेपप्सहिते- ऽपः पञ्चभतेभ्यो न केवराम्याञद्य इत्यभिपायः। अजायत, उत्पन्ना यस्तं प्रथपरजं देवादिष्ररीराण्युत्पाथ सवेभागिगहां हदयं भविश्य शिष्ठन्वं शब्दादीनुपल ममानं भृतेमिभेतेः कायेकारणलक्षणेः सह विष्ठन्तं यो व्यपगत यः पश्यंतीर्येवतु । य ए4 प्यति स एतदेव पश्यति यत्तत्कृतं ब्रह्म ॥ & ॥

आ० टी०--यः कश्चिप्पूवै तपसो जात पद्थति प प्रकृते ब्रह्मैव पयतीति सबन्धः । अद्धचः पृवौमित्यादिना हिरण्यगमेस्य विशेषेणान्तःकरणां चैन जीवाव च्छेद्‌कत्व।उजीवतादत्म्यविवक्षय। विरोषणं श्दादं नुपठममानमिति। यदेति । यस्मा. होक स॒वणौउनाते कुण्डं सव्णेमेव मवति तद्वद्रमणो ज।तो हिरण्यगर्मोऽपि ब्रह्मा, त्मक एवेत्यथः ॥ १ ॥

गो० 2 ०-- उत्तर^दु्मस्य तात्पयेमाह-य इति । यः पुव तपतो जा? हिरण्य- ग पश्यति स यत्ततप्रकृत ब्रह्म तदेव पश्यतीति संबन्ध. । अ।काङक्षापृवेकं हिरण्यम विशिनष्टि - किमिटपादिना । प्रथमजं परयतीत्यन्वयः | तध्व विशेकणानरमाह- देबादीति । 9ब्दादीनुपर मपानपिति। ननु हिरण्गमस्य प्रतिदेहं भोगाभावात्कथं शाठरादीनुष्छमणगनरि[ती,ति चेद्धिरण्यगमेप्यान्तःकरणांशेन जीषपाधित्वाज्जवितादा-

पिरिग ििीीीी िि भ म अ मणज ज ज ा 1 ॥

री ण गिरी मीिणीी

१ख ज. स एवाऽऽसे*।२ ख. ज. हृदाका* 1१, च. क्ष. "्येकर^। ४क. ज. ती. [यथे । य्‌ |

८६ ईकादयसमेतशंकरमाष्योपेता- [अध्या ०२ब्ही१]

रप्यविवक्षया विशेषणं शब्दादीनुपटममानमि[ ती ` ति भावः । मनु हिरण्यगमदशेन प्रकृतन्रह्मदकशेनं कथमिति चत्सुषणोते कुण्डलं सुषेण यथा त द्रह्मणो जानो हिर- ण्यगर्मोऽपि ब्रह्मा्मक एवति बोध्यम्‌ ॥ १ ॥ कफिच- था प्राणेन संपवत्यदितिर्देवतामयी । गुहां भविश्य तिष्ठन्तीं ए भतेकिव्यजायत । एतद्रे तत्‌ ॥ ७॥ या सषैदेषतामयी सवेदेवतार्मिका भाणेन हिरण्यगमेरूपेण परस्पा हणः समवति शब्दादीनामदनाददितिस्तं पृवेवद्रहां भविह्य तिष्ठनरी- परदितिष्र्‌ तामेव विरिनष्--या भूतेभिभेनेः समन्विता भ्यजायत, उम्परननत्ये तत्‌ ॥ ७ ॥ आ० टी०- हिरण्यगर्भ्येव विरेषणान्तरमाह--किंचेति ॥ ७ ॥

गो० 2०--हिरण्यगमभेस्यैव विदषणान्तरमणह--किंचेति । भदनाद्वत्ष- णात्‌ । पृ॑वद्न्तःकरणद्वारा जीवतादात्म्यापन्नत्वादृगृहागं स्थितिरिल्यथः ॥ ७ ॥ किच -

क, क्र { कर.

अरण्योर्निहितो जातवेदा गं इष सभरतो गर्भि-

क्न

णीभिः । दिवे दिव ईडयो नागृबाद्धहविष्माद्धमन- ष्योभैरभः । एतद्वै तत्‌ ॥ ८ ॥

योऽधियन्न उत्तराधरारण्योनिहितः स्थितो जादवेदा अशनिः पुनः सर्पहविषां भोक्ताऽध्यात्पं च योगिभिगमे इव गर्मिणीभिरन्ववेत्नीभि- रगहितान्नपानमोजनादिना यथा गर्भैः सुभृतः सुष्टु सम्वग्मृतो रेक इवेत्थमेवल्विग्भियगिमिश्चं सभत इत्येवत्‌ । शच दिवे दिबिऽहन्यह- नीदश्यः स्तुत्यो बन्धश्च कमिमियागिमिश्चाघ्तररं हृदय च जागरबःरज।- गरणकौवद्धिरपभमचच रित्यत द्विष्मद्धिराञ्यादिमद्धिष्यानमावनाबाश्‌

मनुष्येभिमेनुष्वेरभिरेतदरै ह्तरेव पड़त ब्रह्म ॥ ८ ॥

भजा ~ भ ० भनि क ०

आ० दा०॥ < ॥ ग)° टी --कटुकष।यवर्जितं पान श्छष्नवातकरमिन्नसय , मोननमगहितम्‌ । दाष्टन्तिक्रमाह-- इत्थमिति । यत्प्रङ्ते ब्रह्म तदेतदभचिष्रि(वि)राद्हूपमित्यथेः ॥<८॥

१क. ख. ज. "दिनाभ्यैय। २क. ख. ज. "क. हतीत्य 1गच, स. "क इदित्थ घ. ण्कु दवेयेतदतिविग्ि- 1 ३ ग. घ, वरण, ४क. ज, ज. रशी । ५ ग. °देतप्रङृ* ।

[अष्याण्द्वहौ१] ` कटको पानिषतै | ९५ कच -- यतश्चोदेति सूर्योऽस्तं यत्र च गच्छतिं । तदवाः सर्वं अर्पितास्तदु नात्येति कश्चन । एतद्वै तत्‌॥९॥ यतश्च यसपरासाणादुदैस्यु तष्ठपिं सू ५।ऽस्तं निम्क चन यत्र वस्म ननैव च भाणेऽहन्यहानि गच्छवि तं भाणपा(त्मानं देबा अरपाद्येऽघरैवं वागाद यश्च।ध्पात्म स्व बिन्वेऽरा। ध्व रथनामाव'पताः सपवाशता,

स्थितिक'रे । स(ऽपे ब्रह्मेव । तदततब। त्मकं ब्रह्म । तदु नात्य नारीत्य वद्‌त्पकतां चदन्पत्वं गच्छते कथन कश्चिदाप । एतद्र तत्‌॥९॥

यय भ 1

आग दा०-॥९॥

गो० 2,०-प्राण द्धिरण्यगमौत्‌ । सर्वात्मकं ब्रह्य।पसंहरति -तदेतादेति । उश एगर्थोऽयतीत्यनन सेते । काश्िद्प्यज्ञोऽी जनः, पुपुण। प्रघान्पेन तदात्मकतां जाग्ररस्व्रयोस्तत्बन्वितां च गच्छरतीत्यथेः। अथवा फलौ ज्ञानेन समतकमोनुष्ठाजा तत्संबन्धिहिरण्यगम।त्मकतां गच्छति निरति शयपर्षाथीं कैवदात्मन्ञनेन तदा-मकतां गच्छती ल्यः । ५तद्वे तदिति प्षबदृन्या्धयम्‌ ॥ ९ ॥

द्ादिस्याबरा बतेमनं तत्तदुपाधित्वाद्‌ब्रह्मवद्व भासमान संसायेन्प॑तरस्माद्रक्मण इति या भूतकरग्चि दा ण्ङ्तीदम।ह-- यदेवेह तदमुत्र यदमुज तदन्विह । मत्याः स मृष्यु- माप्र।तिय हह नातव पश्यतं ॥ १०॥ यदेवेह फायेकारणोपापिसपन्वित्‌ सत्ारधम्बद्वभासंप।नंमावेवे- क्जिनां तदेष स्वाद्मस्यममत्र नित्यविङ्गनेधनसमाव सपत्तसारषमम लि ब्रह्म । यच्चाद्युत्रामुष्पिन्नात्मनि स्थितं तेद्वेह नापरूपकयकारणा-

(क

पाषेमनु ककमाभ्यमान नान्यत्‌ । तनव स्यु वावस्व्बावनद्ट रक्त णयाऽबथय माता सन्य ईह्‌ ब्रह्मम्पनानमूत परस्पद्‌न्वाश्द्‌

|

9 कन

यी 4 = कदे

१कृ. ख. अ. देवा सतवश्न्याः । २क.ख.अ.ड. दिषु ष्याः । ३. क्ष. ठा, ट मानमपा ४क, ख. ज, श्येन्यः परर । ५ ग. ध, ज्ञ. ठ. यकर 6 ढ. स. ञअ. ट, शसेविंवंग ७. च. ज. न्तं तदन्विहत"। ८ ग. ष. क्ष, 2. "येकर*। ९ ख. न. सति य उपार । १० क्‌+ क, ज. “दितो यः श्जिह्‌। ११ ज ज.सदई।

८८ दीकादयततेव्करभाष्यापेता- = -[अध्या० वही]

१्तोऽन्यत्पर ब्रह्मेति नानेव भिञ्ममिव परयत्युखमते स पृत्वोषरण. परणं मृत्यु एनः पुनजेन्ममरणमावमाग्नोपि प्रतिपद्यते । तस्मात्तथा न

परपेत्‌ । विग नेकरसं नेरन्यणाऽऽकश्वत्परिपू्म ब्रहमेवाहमस्मीति पर१।द। त वाक्यायः ॥ १०॥

अ।° ट।०- सात्मं ब्रहम क्तं तदसत्‌। उपाध्यवच्छिन्नवैतन्यस्य जी स्य सता- रित्गदरुद्धधमोक्रनयोरेकयायोगादित्याशङ्कय विरुद्धधमतस्येपायिनिबन्धनत्वात- माव्य न ।कचरनुपपन्नमत्य'ह--यट्रह्यादीत्यादिना.. । -भमाभिञ्जगत्कारणत्वो- पाधा | उपाधिःवमाव्श् मे ९द।एच्य तस्म कारणतया टक्ष्यत शत्य॒पाभ्वम।वभेदट- षेक्तणा । न ह्यनःकरणादयुपाधर्भददष्टथानिवन्ट्वावरिद्यामन्तरेम समवः का्कारण- मा१¶ पापत्सवन् पप्य च दुनिरूपवात्‌ । नानेवेत्यपमाय इवशब्दः | य्था स्वप्न नानात्व।मावेऽपे नान।त्वमध्वारोप्य सत्यवाभिनिवेशेन व्यवहरति तथ। जागा? तेऽ नागत्वमः¶१।रोप्य सत्यत्वामिनेवेशेन यां ०१०हरा व १९4 न,न्दतत्ग करस ष्ये. वारध्मति प्रतिपत्ततवपित्थ्थः ॥ {० ॥

गो ° टी<-ननु स्वात्मकं ब्रह्मक्तं तदपत्तत्तद्पाध्यवेच्छिननवैतन्यस्य संस्ारित्वा- ्रहमणश्चासेत।रेतवा्िरद्धषमोकरन्तयोरेक्यायोग। दित्य राङ्ते-य द्रह्य।दि षि वि | त~ तदु१। षकृत्वात्त्यादर्‌नन्तापावमत्वादनह्य १द्‌वभापमानं तश्चेतन्थ पप्ाराप्त च परस्मा ्रसण।:>१ इ0 सबन्धः । उततर१।ह-पा मृदिति । इत्यादा क्यमि>म। मदि- तीद्‌ रुद्धषमवत््वस्योपातिनिबन्नत्वा्न स्वमविक्ये भ्रिविदनुपपन्नमित्यत्तरमाहे त्ययः । ह जीवोपाये। । भवम समानमिति विरेषगदयानापि । नन्‌ प्रत्यक्वैतन्यं यच्छञ्दवाच्य विविकेनां नेव माततत तनऽ ~~ अ वृर्व।कनामत । तदगमन्न कारणापधावित्यन१५; | ननु विरिष्टजीवचेतन्यत्य कथं तत्पदायेहपल्न तत्राऽऽह्‌ - स्वात्मस्याम।१ । रक्षितमित्ययः । ब्रह्म भवतीति शेषः | भ्यतिहारमाह-यक्चेति । अमू।प्म-ॐ।२०।१।१ । ज।गवत्यस्यवमाह--अनु विमाग्यपानपिवं । अमेददा- ठ्चार्थे मेःरिःरभवतार्यति--तेत्रेवि । जवेशवरषाध्योक्षये । एवं सति तद्रततरैत- रथकत्ये त्ति । उपाविश्वमावश्च भेददृष्टिशच ताम्ां कारणतया लक्ष्यत इत्यु रपि [स्वमावभददृेखक्षणा तेया । न द्यन्तःकरणाद्यप।पेरमद्दृश्चानिवौव्य।विद्यामन्तेण सभवे; कायकारणभ्‌।वस्थ पपित्सबन्धत्य च दुतिरूपत्व'दिति मावः । मित्तदृनमन्‌- कराति--परर्माद।३॥ । नानेेत्युपमा थ ईवशठ{ः । यथा प्वपनेऽनानात्वघ्वम प्रत्यगात्माने नानात्मध्यागोष्व सत्यततरामानवशन उववहरा त्था जनग।रतेऽपि नानारवमध्यरेप्य प्त्यत्वामिनिवेशेन यों व्यवहरति तस्थ निन्ितत्वदेकर५ बह्म

१ क, ख. ज. "णम्म्स्ुं मरण पु ।२३. स्‌, अ. ट, "ननम ।

[अध्या ० दवद \) कक पनिर्षं । ८९

स्मीति प्रतिपत्तम्यमित्यथेः। मरणब्रहणमुपरक्षण मिति -गवचष्ट-पुनः पुनरिति॥ १०॥ मनसेवेदमापतव्पं नेह नानाऽस्ति किंचन । मृत्यो स मूर्यं गच्छति य इह नानेव पश्यति ॥ ११ ॥ प्रागेकत्वविद्नानादाचाांगमसंस्छतेन मनसेदं ब्रह्मे करसमाप्तष्यमा. स्मेव नान्यदस्तीति । अध्चि च नानास्वपत्युपस्थापिकाया अदिद्याया निष्टतत्वादिह ब्रह्मणिं नाना नास्ति कंचनाणुमात्रपपि । यस्तु पुनर- विधातविभिरश्िं न पूर्वेति नानेव पश्यति स मृर्योधृस्युं गर्छत्वेष स्वरपमपि भदमध्यारोपयनित्यथंः॥ ११॥ आ० ट०- एकरस चद्भह्य कथं ज्ञ।तृज्ञेयविभाण इत्याशङ्कयान्ञं प्रति कसित भेदनेःथाह--प्रागकत्वविङ्गान। दिते ॥ ११॥

गो ° दी ° -एकरप्ं चेद्भू्य कथ ज्ञातृज्ञेयविभाग इत्याशङ्कचाज्ञं प्रति कासिपितमदे. नेत्याह-प्रागेकरवावन्नानादितवि । इति यप्मान्नान्यदस्ि तस्मा द्रद्येवेत्यन्वयः | ज्ञाना- नन्तरं कफट्माह- आश ति । नान।द्रननिन्यामुपसहरति- यास्त्बिति ॥ ११ ॥ पुनरपि तदेव परकृत ब्रह्म ऽऽदइ~- अङ्गष्ठमात्ः पुरुषो मध्प आत्मनि । ईशानो भृत- भव्यस्य न ततो विजुगृप्प्ते । एतद तत्‌ ॥ १२ ॥ अश्गम्हपात्रोऽङ्गुहपारमाणः । अङ्कुष्टपरिमाणं हदयपण्डरीकं तच्छ द्रबस्यैन्तःकरणोपाधिरङ्ष्मातरोऽङुगठमानरवं शपवेमध्यबत्यंम्बर वत्‌ । पुर षः पृणेमनेन सवेभिति । मध्य आत्मनि इरीरे विष्ठति सस्तमात्मानमी- छान भूवमनव्यस्य विदित्वा न तैत इत्यादि पूववत्‌ ॥ १२॥

+ भ~ ~ 9-0-9० भकि-> ~> -- ~ न~ = ~+ क [म क

अ[° टी०--अङ्गु्टपरिमणं जीवमनूध नह्ममावविधानद्विषीयमनिरो षदङ्खष्ट- छ, 9 क,

म।त्रस्याविवक्षितत्वाद्रह्यपरमेव व।कंषभत्याह-- पुनरपि तदेवेति ॥ १२॥

षि ज पी

गा9 21० ~ अङ्भु्षारमाण जववमनृद्य ब्रह्ममव।वेषाना देषायम।निराषादङ्कष्ठ- मत्र-वस्य च्‌]।वव।्षठत्गूद्र्यपरमव वर्य(मत्वाह--पुनर२५[त । तस्य पण्डर।कष च्छद तत्प्राघार्पनाऽऽपारमस्कात (षारऽस्य) # ताच्छद्रवद्न्तःकरणमपा।पेयस्य सं

# भाष्य एतदतुरोधेन तच्च्छिद्रवदन्तःकरण)पाण्रिति पाडः स्यात्‌ ।

१क. "नवेद २१. च. णिनेह मा ।३. यश्च पु ४ क. शती ब्रह्मणि नार । ५ ख. ज. "ति मृलया"\९ख. छ. शष. शशमे" ७क.ल. ज, ततो विञजुयुप्तत एतद तदि छदि पू" , ११

६५ ट।काद्रयसमेतश्रांकर माभ्योपेता- [अध्या०रेवह् १1

तथाक्तः। उणधिधयृक्तम।तमनोङ्षठमात्रत्वमित्यत्र दृष्टान्तमाह अङ्कमा । स्कष्टपरिमितवणुवत्याकज्ञश्यो पधिवश्चादङ्क्परेमाणत्वं यथा तद्रदास्मन हत्यर्थः । प्रत्यगात्मानमनृ्य तस्य॒ सतामानापिकरण्यलन्धतत्पदृषकष्स्वरूपत।माह- य इति । ततस्तद्वज्ञानादृध्मातस'ने न गापा।यतुमिच्छतीत्यमयस्य पराप्त्वादिति स्यास्णने तत इत्यदः पृववदित्याह-- न तत इति ॥ १२॥ कच-- अङ्गरष्ठमात्ः पुरुषो ज्योतिरिवाधूमकः । ईशानो पतभव्यस्य स्र एवायस्षउ श्वः । एतद्रे तत्‌ ॥१३॥ .

अङ्ुन्ठमा्रः पुरषो उयातिरिवाधूषक)ऽधूपकरपिवि युक्त ञ्योतिष्पर- रवात्‌ | यस्त्वेवं छष्षितो योगिभिहूदय इ्छानो भूतभव्यस्य स॒ नित्यः दटग्थाऽयदानीं प्राणिषु वत्तमानः सउ श्वोऽपि वर्हिष्यते नान्परतत्स- ५]ऽन्पश्च जनिष्यत इत्यथः । अनेन नायमस्तीति वेक इत्ययं पक्षो न्या-

य ते[ऽप्रप्ाऽप स्ववचनन श्त्या परयुक्तस्तया क्षणमङ्वादश्च ।॥ १३॥

क्षक्ष = ~~ ~ -- ~ „~ ~+ ~~ -*~---~~-~~ ~ ---- ~~न ~~. --~-~-~-------------------~_~- ~ 1 1

आ० टा०--~) १३॥

गा० दी -नाथमस्तीति द्विनीयपक्षस्योत्तरत्वेनोत्तरं वाक्यमवतारयति-्िचिति। युक्तं प१ठनमिति शषः । तत्र हेतुमाह ~ ज्यार्तिरिति । परत्वाद्विशेषणल्मदित्यपेः । यः प्त्यगाम्मा मूतेभव्यभ्य्शानः परख्तित इत्यन्वयः | उर२८५य व्याछ्यातः। एवका- रामाह-नान्य इति । यद्यं वाक्यमवतारितं तम।ह-अनेनेवि । नन्भस्य छर तह्‌। ना- हतास्थागम। दद भत्मापिरेव नेत्यत अ'ह~न्य्‌।यत इति । पर्यक्ता दार्व्या पमिति शषः । प्रयुक्त इत्यन्वयाथश्चप्नरः ॥ १२ ॥ पुनरपि भददशचेनापबादं ब्रह्मण अ।ह- प ४4 कः % १. भ [ग + , यथोदके दुर्गे वृष्ट पवतेषु विधावति । एष॑ धमान्पृथक्पश्यंस्तानेवानविधावाति ॥ १४ ॥

यथ।द्क दु दुग५ ९ उच्छू दृष्ट । सक्तं पवतेषु पवेबत्पु निम्न मद्सषु विधाव।प वरिका सद्िनऽयाति, एवं धर्मानात्मनो भिन्नान्पृथक्प- ह्यन्ृथगेव भरतिशयर्‌।रं पश्यंस्तानेव शरीरभदानुबर्तिनोऽनु विधावति । शर) रभेदपेवं पृथद्पनः पुनः परतिपद्त इत्यथः | १४॥

= 9 ५ ~~ न ~ जजन न्क (क

१क.ग.प.च. मिध्धुक्त,रक्‌.ख ज. सएवेनि*)३ग. च. ग्वस्स* | जड. न्ष कष, 2. "बुषा । ५, ख, ° पु ।

(भध्या०रवह्ी १) काठकोपनिषतु । ९१

आ० ट०-। १४॥। गो ० ठ।०--१नरुक्य परिहरन्धबन्धमा।ह-- पुनरपीति । उचत उन्नते , दधत इति घमा इत्याह - अ।त्मन इति । अन्‌[वि।घावतीत्यस्य तात्पया "म'ह-शरीरति। १४॥

यस्य पुनविद्यावतो विध्वस्तोपाधकृतमेददशचेनस्य विशयुद्धब्न्न'नघ- नेकरसमद्रयमात्मानं परयता विजानतो पुनपननशीलस्वाऽऽत्मस्बरूप

कथं समभवतीत्पुच्यत- यथोदकं शुद्धे शद्धमासिक्तं ताहगेव भति । एवं मनविजानत अत्मा भवात गतप ॥ १५॥

ईति काठकोपनिषदि द्ितीयाध्यायं प्रथमवर्ह। समाप्ता॥१।(४)।

यथोदकं शुद्ध प्रसन्ने शुदं प्रसन्नमासिक्तं प्रक्षिप्तमकरसमेवनन्पथा ताद्व मवत्यात्मा-प्वमेवे मवत्येफत्व विजानपो मनेभेननश्रीरस्य ह गौतम । तस्मात्कृतारिकमेददष्टि नस्तिककुदष्टं चोज्जित्वा > भातृपित्‌- सहसेभ्यऽपि हितैषिणा वेदेनपदिष्टपारकत्वदश्ेन शान्तद्परादरर्णंः यापत्ययेः ॥ १५॥ इति श्रौ मत्परमहंसपारिव्र।जकाचायगो वन्द भगवःपृञ्यपादशिष्य- श्रीपदाचायभीकरमगवतः दूतो का टको पनिषद्ध।ष्ये दितीयाध्यायं प्रथपवद्धी माष्यं समाप्तम्‌ ॥ १ ॥(४)।

आर दग --) १५ इति श्रीमत्परमहंस" रि्ाजकाचायश्रीमच्छद्ध नन्दपृञ्यपादरिष्यानन्दन्ञाना१२र चिते काटरोपनिषद्ध.प्यनव्याख्याने द्विलीयाध्याय प्रथमवह्धी समापा ॥१॥ (४) ।

दाय्ये पसिसव्यतवययेस्यषयणि

गा० टी०-यथादक शद्ध हात वात्रयमपे्षितं पूरयन्न्यावष्ट-यस्येत्यादिना। उपा्रिरिध।दिः । प६१४वल्ट्य.स्तात्पयाय॑माह-तस्पादेति । यस्माहहुशो भेदो नि. निरतस्तस्य; । नास्तिकमेददष्टिः &।कविज्ञानात्मनतान त्मभदटहरित्ताम्‌ |

< मध्यमपदङापी समाक. ।

॥ [०००००००0 0 ीीीणिशिगणीणीषणरिणिषणणीधाधिी जा 99 > सिपि षरि रीण

१ क्ष, ठा ठ. "ज्ञानैकरः। २. ज. "य भवतिय ।२३ज. त्मासभः रक्‌, ख. ज, ग्रेमेवाऽइमा भ*।५ स, ज. माति",

,र $कादयसमेतश्वाकरमाष्योपेता- [मध्या०दवष्ठीरे)

सवेपेक्षया पिश्रार्हितवत्कृत्य प्रपिद्धम्‌ | श्र तता <ग्यस्ष सम्यरघतेषित्व नेति श्रत्यु तम देतदद्ानमेवा ६ ऽद्रणीयं अद्धा माक्तम्याग्त्य्थः ॥ १५ ॥

इति श्रौमःपरमहसपारन्र जकाच।यवयेश्रीपट्धरगोषाडेन्द्रयतीश्वरविरविते क1ठ- कीपनिषद्धाप्यविवरणे द्वितीयाध्याये प्रथमवष्ी समारा ॥ १।(४) ।

एनरपि पकारान्वरेण ब्रह्मत्रनिषोरणार्थोऽयमारम्मो दुवित्नयत्वा- द्रह्मणः-

पुरमेकादशद्रारमजस्यावक्रचेतसः । अनुष्ठाय न शोचति विमुक्तश्च विमुच्यते । एतद्रे तत्‌ ॥ १॥

पुरं पुरमिष पुरप्‌ | दारपारायिष्ठात्राधनेकपुरोषकरणषंपाततिदशना- ल्छरीरं पुरम्‌ । पुरं च सोपकरणं स्वात्मना ऽसंहतस्वतन्त्रस्वाम्यर्थ दृष्टम्‌ । यदं पुरसामान्यादनेकोपकरणसहतं शरीरं स्वारमनाऽस्हतराजस्था.

नीयस्वौम्ययथं यवितुमहेति । हदं इरीराख्य परमेकादशदरःरमेकाद घ- दरराण्वस्य सद शीषेण्यानि नाभ्या सर्हीबोच्ि जरीणि चिरस्येकं तरेका- दश्रद्रार पर कस्याजस्य जन्परादिविक्रिषाराहेतस्याऽऽत्मनां राजस्थानी यस्य पुरधम॑विरक्षणस्य । अवक्रचेषसोऽवक्रपङकटिकपादित्वपरकारवानन- त्यमेषाबस्थितमेकरूपं चेतो विङ्गानमस्येत्यवक्रवेवास्तस्यार्क्रवेतसो राजस्थानीयस्य ब्रह्मणः । यस्यद पुरं तं परमेश्वरं पुरस्वामिनमनुष्ठाय

ध्यात्वा । ध्यानं हि तस्वानुष्ठानं सम्यागिन्नानपूवकम्‌ । वं सवेषणावि- निष्टुं्तः सन्सम स्वेभूतस्यं ध्यात्वा न शोचति | तद्धिानादभयभप्षिः शोकावसराभावात्कुतो मयेक्ता । शेवाविद्याृवकापकमवन्धनेर्विमुरो मवति। विपुक्तश्च सन्विमुख्यते पुनः शरीरं न गृह्णादीत्ययः ॥ १॥

आ० टी०--पोनर्क्त्यं परिहरन्संबन्धमाह--पुनरपीति । मृषोऽपि १४५ व- क्तरथमिति न्यायनोपायान्तरण ब्रह्म ज्ञाप्यते तत्रापयथा एव भिर नापेयष्य मेदो स्तौति । पुरणाप्तहतत्व स्वामिनः परोपचयपचयाम्यामुपचयापचयर।हित्यम्‌ । तत्त्ता-

परत तमन्तरण सत्ताप्रता0मस्व स्वातन्त्यम्‌ ॥ १॥

१७. स ज. ट. "गथञ्यमाः' २ क. "र्थोऽप्यय। ३ क्ष.ला. ट. दुङ्षय*। ४ ध. "नीय स्वार । ५अ. र. श्स्वष्माय । ६ इ. च. क्ष. 52, ण्हूावाश्चि शि ७ ठ, ट, ग्यस्याजस्य त्र । ८ ध. श्वे$ सज ' ९ क. ख. ग. सष. षर्देष*, १०६. च, प्रक्षि. शोग। ११ .ष, ङ, च, कुत ६ । ख, ज, "कुतो भयेच्छा* । ग, कृतो भयपिशष्चा ।

[भष्या° ९वीरे क!ठकापनिषत्‌ । | ९१

गो० ठी०~ नन्वनेक्रप्रकारम।त्मतस्वे प्रतिपःरितं किमथमुत्तरवह्यारम्भ इति चेदाग्मतत्तवस्य दुरवज्ञेयरव।त.कारानतरेण तदुक्तिरिति परसकत्य परिहरन्तबन्धमाह- पनरपीति । मूयोऽपि पथ्य वक्तव्यमिति न्प्रायेनाणयान्तरेणापि ब्रह्म ज्ञाप्यते तत्रो- पाया एव भिद्यन्ते नापेयस्य मेदोऽस्ताति मवः | अक्षराणि ग्णच््े-- पुरमिति । पर हारीरमि।ते सबन्धः । १२स। दद्याद -- दारे वि । रष्टान्त द्रारपाडा भटा, तषाम- भिष्ठातारोऽधिपतयः । ज देशब्देन मन्तरिबन्दिसपतपाकारयन्त्रट्ाटिकविगक्चते । दष्ट. न्तिके उ मूधैनाभिसहितचक्षु.श्रोत्रनापतिकामुखाधोरन््राणि द्वाराणि द्वारगङधक्षुरा- द्‌ीद्रियाणि । रामः समानो मध्नेः प्राणक्तेषामपि्ातारो दिखा दयः । आदश्चम्देन त्वङमसरपिरमेदोमऽजास्थिरनायवः प्राकार्सदृशाः । मृराधारा[धा]त्ञातः(नता)- न्यडाटिक्राप्तदशानि सषया यन्त्राणि रामाणि प्राकारोपरिषस्थितविशखपदशर्नायादि द्रष्टव्यम्‌ । शरीरस्य पुरत्वरूपकोक्तः प्रयोजनमाह -- पुरं चठ | स्वात्मना पुरेणा- सहतत्वं स्वामिनः प्रोपचयाप्चयाम्यामुपचणपचयर्‌। हित्यम्‌ ) पुरपत्ताप्रतीतिमन्तरेण सत्ताप्रतीतिमस्व स्वातन्ञधम्‌ । तयेति । यथा परेणास्तहतः स्वतन्त्रा यः स्वामी तच्छ- धतया पुरं दृष्टं तथा प्रसादृश्यादनेकाषकरणस्तहित प्रत्यक्षं शरीरं ॒शगीरेणा्तहतो राजस्थानीयः स्वतन्त्रो यः सव.मी तद्य भरितुमहेतत्यिथंः | तास्वाम्यथेम्‌ । विशे पणप्तमुर्चयाथश्चकारः । शशिरणमेव व्याचष्ट- एकादश्चवि । पृरस्वामिनमाकाड़- ्षापूवकं सविहाष संनिदिंशति- कस्यति । जन्परादीवि । षद्मावरहितश्यत्यथेः । दृष्टान्ते राज्ञोःवक्रचतस्त्व सरप्रकृयनुकृष्रवम्‌ । प्रकृते तु यथा सविता स्वाविन मृत- प्रकाशवानित्युच्यते तथा जन्मादिरहिताखण्डरूपेणावस्थितनियविज्ञधिरूपत्वमित्याह- अदक्रमित्वादिना । अनुष्ठायेत्यादिवाक्यमपेित पूरयन्व्यारष्ट--यस्येति । ननु परस्वामिनो जीवत्वात्तपयेश्वरत्वानिदेश्ञः कथमिति चेदजध्य्ति जीवस्यावक्रचेतस्त इती- श्वरत्वनर्दशात्सामानाधिकरण्यादभदे प्रत्यगभिननेश्वरस्य पुरस्वामित्वनि्दशो धटत इति मावः । आत्मनः क्ियारिषयःवाभावादनुष्ठानमात्मनि ध्यानमेव योग्यतावश्ादि- त्याह-ध्यान हीति । सम्यजिन्नानपुत्रकपिति । भतिनद्धपरोक्षताक्षात्कार- रूपे विज्ञा प्वमुदेह यस्थ तत्तथा । अन्यथा स्म्यजिज्ञानानन्तरं ध्यानायोगात्सा - छ्षात्वागार्त्वे ध्यायतेटेक्षणात्वापरस्तद्विज्ञानादमयप्राप्तिरित्यत्तरमाष्धविरो षादरित्य- धिकारेण र्नाःशति--सर्वेति । भयक्षा भयरय दरेनमियत्थः । विमुक्तश्च रिमुच्यत्‌ इति पदयोः पोनरुक्तय णरेहरति-१ह१।०५॥ १ ॥

सतु नेकश्चरीरपुरवत्थवाऽऽर्म। किं तहिं सवेपुरवतीं । कथम्‌- हश्सः शुचिषद्रमुरन्रिक्षसद्धोता बेदिषदतिथिदरो-

१६ स. ट्‌, कपु ।

,४ ठौकादयसमेत्करभाष्येपेता- [अध्ण०रवह्ीर)

णसतत्‌ । नुषदरसहतसद्योमसद्जां गोजा कतजा अद्रिजा कतं बहत ॥. २ ॥ हंसो इन्ति गच्छतीति, श्ुचिषच्छुवो' दिष्यादिस्यान्मना सीदतीति"

घमबषासयति सप्रानिति । बायनात्पनाऽन्वरिक्षि सीदतीर९>१रिक्षसतु । होताऽप्निः, अ्नि होतेति श्रतेः । वेधां पृथिध्यां सीदशीति बेदिषत्‌ \ ष्य षेदिः परोऽन्तः पृथिव्या इत्यादिमम्त्रवणीत्‌ । अतियः सोपः संन्दुरोणे कठशे सीद्लीति दुरोणसत्‌ । ब्राह्मणो ऽनियिरूपेण बा दुरो. णषु हेषु सीदतीति । नृषन्नषु मनुष्य्षु सीदतीति दृषत्‌ । बरसदर्वु देवेष सीदंलीति । कऋलसहत सत्यं यन्नोवा तस्पिन्सीदतीवि । व्याप सद्य) भ्न्पाकच सीददीतिः ग्वोपसत्‌ं । अग्ना अप्तु द्खश्युक्तिमक- २1 दिरूपेण जायत इति । गोजा गवि पृथिव्यां व्रीहियवादिरूपेण जायत हति । कुवा यद्गाङ्कःरूपेण जायत इति । अद्रिजा: पवेतेभ्यो नधादि- रूपेण जायत इति । सवा।रमाऽपि सन्नुनमवितथस्त्रभाब एव । बह हान्सवेकारणत्वात्‌। यदाऽप्यादित्य एव पन्त्रेगास्यते वद्‌+ऽप्यस्याऽ$ प्मस्वरूपत्वमा।दृत्वस्याङ्-( त्यस्यत्यङ्ख। तरवे! हह णठ षार्य। नऽ

प्यबिरेधः । सबेग्य।प्येक पएवाऽऽ्पा जगता नाऽऽन्पपेद इति पन््रथः॥ २॥

आ० टा०- या यने णिद्धा वेदिः ए्रथिव्ण. फएरो.न्तरः परः मन्वमाव इति वेद्याः पृथिवी स्वभाववसंकीतेनाल्पथिषी वेदिज्ञन्दवाच्या मवतीत्यथेः | असो वा आद्रेत्णे हषः शाचपदिति ब्रह्मणिना^ऽत्यो मन्त्राथतण उगङ्वातः कथं तद्विरुदधमिद्‌ रणल्यातमित्याशङ्कच। ऽऽह - यदाऽप्यादिस्व एवेति । सु१.अतत्मा नगतस्तस्थु- षश्चेति मन्त्रान्मण्डलोषटक्षितस्य चिद्धानारिभ्यत एव सर्वान्मत्वमित्यथेः ॥ २॥

गो० ट०- नन्‌ प्रमिति विशेषणादेकपर वारतित्वमक्त तथान्वे पारच्छिननत्वा१- ततरित्याशङ्कयाऽ१काद्क्तापृवकमुत्तरमवतारयति- स त्विति । दृशन्दन'ऽऽश्ड्ा निवत्थत्‌ । हंसः [ सनिति योजन।। ] सन्नित्युत्तरप्पि द्र्टग्यमिति व्युत्पत्या शुचि-

(न >

पदारित्यः सनात्मेत्यथः | नन वेदरशठ्देन चत्‌रडगुर्ख।त्‌ा मपमिरुच्यते कथ प्रथिव्य-

१ग. इ. च. ज्ञ. भ. ट. वान्‌ । वा । २ कृ-ग.प्द्राणे , २क्ष.ठा.ट. शु यज्ञगूर । । ज, स्म, ज, र, "ति, अ । ५ क.ख.ग. घ. इ. च. ज. "्दाऽप्याह्म* । £ क. घ. °पवस्वम।*। ऽक. ल. क्ख, ट. ठ. "तादृब्रह्मणो व्या ङ. ग, ^त्वा्ृह्यणि न्या ८ क, छ, ज; ववथास्प्ये वेथाऽ्पि घ्या" । क. च, "वेधा व्याः ।

[ध्मान] “ काठकोपनिषत्‌ । - ९५

भिधीथते तत्राऽऽह~--हेयपिति । या यज्ञे प्रसिद्धेय वेदिः प्रयिष्याः परोऽन्तः परः स्वभा¶ इति वेशाः पृथिवीस्वभावत्वकीतैनाव्ययिती वेदेशन्दवाच्या मतीत्वधे;ः | सभरसाषारवृहत्णत्रं द्रोणकलशश्च ठरेनोच््ते । अतिथिदहाब्दस्य रूढयथमाराया- न्तरमाह ~ ब्रह्मण इति । इति दुगणप्तदिल्यन्वयः । इति वरसारित्यन्वयः। एवमु- तरत्र । नन सञत्मत्वे सभ पश्चत्वेन मिथ्यात्वं स्दात्मन इत्याशङ्कया ऽऽह - स्ति । पारमा थकनरातश्चयस्वमात्म( वणए )वत्यन्न हतः- बृह्‌[द्‌। च । तत्र हप:- ११ । निरषिष्रानप्नमाभेोगदुद्ितश्मापिष्ठानमूतात्मनो न मिथ्या.वमिति मावः । नन्वत) वा भादित्यो हंसः शचिषदियादित्या मन्त्रथतया व्याह्यातः कथं तद्विरद्धमिद्‌ उथार्या- तमित्य शङ्याऽऽह ~ यद्‌ाऽप्यादित्य एति । अस्याऽऽदत्यस्येति सबन्धः। पृयै आत्मा जगतस्तव्युष्शचति मन्त्र वणोन्मण्डला१लक्षितचिद्धातोरिष्यत ए३ पर्वीत्मस- भित्यथः; | सब्‌5पापाद। प्रतीच केवद्टर्‌प मण्डट(पहाक्ततचदन्पस्य वा मनर त्वाम; ॥ ९ ||

आत्पनः ` स्वरूपाःघम्‌+ '्ङ्गनपृख्यत- ऊर्ध्व प्राणमन्नयत्यपान प्रत्य्गस्वाते ॥ म्म्‌

वामन्‌मास्षनि ववश्व इवा उपास्ते ॥ ३ ॥ ऊध्वं हृदयासाणं पाणदतत्तं वायुपमृन्नयत्यृध्व्‌ गमय | तथाऽपानं ` भत्यगधोऽस्यति क्षिपति य हति वाक्यशेषः । तं मध्ये हृदयपुण्डरक।.

काश आसीन बुद्धाबपिष्यक्तविज्नानपक।रन वामनं समजनीायं स विश्वे देवोश्वक्षुरादथः भाणा सूप।दे'वेज्नने ब्िमुपारन्ता विश्च "हव राजानप्रुपासते तद्‌ श्नानुपरतन्यापारा मकन्वत्यथः । यदथा यल. युक्ताश्च सव वायुक्रगग्यपाराः सारन्यः ।लद्‌ हात वक्रिवायः॥२॥

ज, ज ०--+- कान भ ज भ भा प या च "काज 9, १9००. -०-५०,७१०-क99. 9 ~

अ° दयी यय प्रेते एचिकिनसा मनष्य इति या १३ विचि।करत्सा प्रभ्रमृट- १षनाद्भावित। साऽपि निभूरेत्येतदृशं यतु देहशा7र्त तमास्तत्वं सावयति - आत्मनः स्वे रूपाकवमप इत्याददना । सवं प्रागकरणत्यापरश्धत्नायास्तल्यक्ा। भवतुम्‌ हन्ति जडवेष्ठ॑( ्ट। )रवाद्रचेष्ठवःदे ययः ॥ ३॥

गा० ठं ०--थये भरत इति या प विचिकित्पा प्र्षमूरष्वेनद्धणतित। प्ाऽपि निमृ तदो तु देहय।तिरेफासित्वमा"मनः शाषयी- अत्मनः स्वरूपायिगपं ३८य(दना । बुद्धेः प्रधानपेन हुदयाका शवृाततिष्वात्त्राभेः वक्त आमा-$गीन शत्यं

+त इत्याह-हूद ५ [त । तमज्नव म॒मक्षामिशि१ २; । उप।पतत्‌ इत्यत्य तात्प. ।थमाह्‌-तादृ्येनेति। आन्मागेसेनानुपरतम्गमगत कायेभिरणक्तेकाल 5ति २ष;।

। , , ,"षषििणरीणणणगरणणगीकषिरणरिणिरिणरिणीणगपरीी णिरप रिषि

} ष. "पग" । ष कृशंवाः' ३ क. यं विश्वे सः ग. ङ्.य स्वं विश्रु +

९६ दौकादयसमेतदंकरमाष्योपेवा- [भ्या ° रवह्ठीर)

यदथा हत्यनेनानुभातं सूचितम्‌ । तथा हि प्व श्राणकरणव्यापाराश्चतनायास्तत्रयु. (श्च मवितुमहोन्ति नडवे्टात्याद्रयादिवेष्टावदिति । भन्यः प्राणेम्य इति शेषः ॥६॥ कफिच- अस्य विजंप्रमानस्य शरीरस्थस्य देहिनः । देहा- विमुच्यमानस्य किमत्र परिशेष्यते। एतद तत्‌ ॥४॥ अस्य शरीरस्थस्वाऽऽत्मनो विक्ंसमासस्वावस्चसपानस्यं भरश्तमा- नस्य देहिनो देहवतः । विस्ं्नशब्दायंमाह- दे ह।दविमुरयमानस्ये ति । किमत्र परिग्िष्यते माणादिकरि न किंचन परिश्विष्यतेऽत्र देहे पुर- स्वामिविद्रवण इब एरवािनां वस्याऽऽत्मन(ऽपगमे प्षणमात्रात्कायेकर- णक्ल परूपं सवेमिदं हर्बल विध्वस्तं भवति विनष्टं भवति सोऽन्यः चिद्धः ॥ ४ ॥ अ।° ठ ०--शगीरं चेतनर्षं॑तद्विगमे मोगानकैत्वद्राजपुरवरित्ययः । रि चास्येति #॥ ४॥ | गो ° टी०- करणः१तिरेकं पाधयिरा कायेत्पतिरेकमाह-- वेति । पौन- रकथं परिहरति-विञ्लंघनेति । विमुच्यमानस्य प्रारन्धक्षय इति शेषः । प्राणादि. कठ ।प्. हति । काथकरणप्तघा्‌ इत्यथः । यथा पुरष्वामिनो राज्ञोऽपगमे.पुरबा- पिनो नना अन्यत्राषच्छन्ति तद्स्रामादम इति दष्टान्तेना$ऽसनो भ्यतिरेकं प्षाध- यति-अत्र देह इत्यादिना । हतैबठमिति । चेतना चेर्नवध्य पतामन्ववृत्तिः परव।- तस्य बटे तच्छर५मितयया । अत रएवाधः परततीत्य-- विष्श्रस्तमिति । उननेद्‌-

न

मन्‌माने सचितम्‌-श्चयीरं चेतनश्चेष तद्विगमे मगानहेत्वाद्रानपुरारेति ॥ ४ ॥

स्यान्मतं पराणापानाधयपगमादेवेदं विध्वस्त भवति न तु दविर क्तत्मापगमास्ाणादि भरेव हि मह्व। जवति । नेतदास्त--

^

न्‌ प्राणेन नापानेन मत्प। जवति कश्वन्‌ । इतरेण तु जन्ति यसिमिननेतावुपाशरितां ॥ ५॥

` ` क शरीरमिस्यादिपन्याप्पर्व शिभ्ं योम्यमेवत्‌ फिचेतसरताकस्थाने विषवक्तमिर्ततिप्रती कप्रहणसुचि्तं माति । | |

१ द्‌. ज्ल. ज. ट. "मष्यलं।२क.ग. च. श्य अशष्यमा ष. इ. द. श्व्यदे.। ३, य. गर. ्टापोन। जप. श्वामौव।५क.च. न्मिनि वि त्र, ज. नमिनो वि*।९ ग, ड. "सिनो य ५ क.क्ष,ट च्यैर"। ८क.ख.ग.ध. द चै.जं ठ, तुं व्यति, ९, ख. जं, °देबेह्‌ म ।

अध्या ०२व्ही ९1 कैउकोपानिषेत । ९७

न भरणेन नापानेन चक्षुरादिना षां म्यो मनु्यो देहवान्कृश्चन जीवति न कोऽपि जीबति । न द्धेषां पराथानां संहत्थकरित्वाञ्जी वन- हेतुत्व पपदते । स्वाथेनासंहतेन परेण केनविदपयुक्तं संहतानामवस्षानं न ष्टं गृहादीनां केके वथ। पाण!द्‌ नामपि सहतत्वाद्धवितुमहेति । अत इतरेणेव संहतप्राणादिविलछक्षणेन तु सर्वे संहताः सन्तो जीवन्ति माणान्धारयन्ति | यरिमन्संहतविङक्तण अत्मनि सवि परस्मिभेवो पराण- पानो चक्षुरादिभेः संहताबुपाभितो, यस्यासंहतस्वायं माणापनादिः स्वव्यापारं कुन्वत॑ते संहतः सन्स वठोऽन्यः तिद्ध इत्यभिप्रायः ॥५॥ अ।° ठौ ०-भअन्ययारिद्धि शङ्कते-्यान्मतामिति । ननु जीव प्राणधारण इति धातुस्मरण।च्छररस्य जीवनं नाम प्राणधारणे प्राणसंवागश्च प्राणघारणं कुण्ड दधि. धारणवत्तत्र च प्राणश्यैव हतुत्वं सयो ¶ाश्रयत्व।त्‌ | कथमुचथत्‌ जीवनहेतुप्व प्राणादीनां न सेमवनीति तत्राऽऽ्ह-स्वयनासंहूतेन वि । कद वित्कथ प्राग्रीरसं ¶ोगस्य स्वमावतोऽनुषपत्तः संघातत्य च छोर परभरयुक्तयव द्शैनाद्धवितन्यमन्येन सत्र।तप्रयो. जकेनेत्य्थः ॥ ९ ॥

गे। ° द| ०-हतोरन्यथाि। राङ्ते-स्यामन्तामिति । तद्वयतिरिक्ततेशञदः भागा. दिग्यतिरिकायैः , अन्वयमुक्त्वा व्यतिरेकमाह-प्राणादिभरबेति | ठाकभर्तिद्धचेको हिशब्दः । शङ।समाधिये त¶ इतिशब्दः । शङ्कोत्तरत्वेन वाक योजयति-- नेव दिति । एतन्भाणादयपममाच्छरीरस्थय हतबरत्वम्‌ । प्राणिनापानेन वा नजी"ति बेश्च- क्षरदिना जीविष्वतीत्याशङ्कच तये ग्रइणमुपरततणायेमित्याह --चश्चुरदेनेवि । न जीवर्ताः त्र हेतुमाह-न दति । संहत्य मिरित्वा॒करित्वात्कायननकत्वाच्ेतन्य- सनन्धमन्तरेण न जीवनहेतुत्वक्तभव इत्यथः । जीव प्राणवारण इ पातुष्मरणाच्छ- रीरस्य जीवनं नाम प्राणषारण तत्त्योगश्च धारण कुण्डे द्भिधारणवत्तत्र प्राणस्यैव हेतुत्व, कथमुच्थते जीवनहेतुष्व प्राणादीनां न समवती।.तत्राऽऽह--स्वाचनति । स्वप्रयाजनोद रेनेत्यथ; । अपंहतेन म्र(गृ)इपद्थाप्रषिष्टन । सह -नां सधा तापर्पि प्रानाम्‌ । दृष्टान्तमुक्त्वा दाष्टौन्तिकम।ह--वयेति । कादाचित्कस्य प्राणरारीरतं- योगस्य स्वमावतोऽनुपपत्ते; सेघातस्य च रोके परग्रतयुक्तस्य दशन द्धपितव्यमन्पेन सेष।तस्य प्रयोजकेनेत्य्थः | अन इति स्हतत्व परामुरय। । उपाश्रितपदस्य।थकथन- पृवेकं तःत्पथायम,ह ~ स्यति । संहतः सनप्राण(पन।द्‌रित्यन्ग्यः ॥ ९ ॥ १ स. म.श्वामनु*। र्ग ति ।न ह्यं ।३क. ट यथागूः1ज्ग. ड. च. क्ष, जरर, ष््यायं प्रा ।५क, ज, "हिः स्वेष्या*।९ ल. स्वत्वव्यार। क्ष. ज, ट, स्वद्यन्या । ७ क्ष, =, ४, अस्तः ।

१३

९८ दौकादयसमेतश्ांकरभाष्येदिता- [भ्या ° पवहौर।

हन्त त इद्‌ प्रवक्ष्यामि गद्यं ब्रह्म सनातनम्‌ । यथा च मरणं प्राप्य आत्मा भषति गोतम ॥ ६ ॥ हन्तेदानीं एनरपि ठे तुभ्यपिदं गं ग।प्यं ब्रह्म सनातन चिरंतन प्वक्यामि । यादङ्गानात्सवेससतारोपरमो मवति, अविन्नानाश्च यस्प परणं प्राप्य चयाऽश्सा मबति यथा संप्रति तथा शण हे गोतम ॥६॥

आ० टौ०-येय मत हति प्रष्ट. १२केऽम्तित्वेऽपि प्रदेह आधी्रि्ञेरतस्ताने- वृत््यथमुचप्त्‌ इत्याह्‌-- हन्ते दानी पति ॥ १॥

0 1 1 8 वाया ीणणीषणणणगिीगिपिषियीीिी षय षिथिर

गो० 2०-येष प्रेत इति पष्टः परटोक।पतित्वऽपि सदेह आपीत। विरैषदस्तततिवृ- स्यथमुच्यत इत्याह -हृन्तेदानी भिति । जीवः सेप्रतात्य्थे चशब्दायै हप म्याचष्ट- याटू्रानादात । यत्यावज्ञानादाते तबन्यः ॥ १॥

य [निमन्प प्रपद्यन्त शररल्रय दहनः । स्थ।णमन५<नुसंयन्ि यथाकमं यथाश्रतम्‌ ॥ ७ ॥ योनिं योनिद्रर शकर्वजसमन्विताः सन्तोऽन्पे फेचिद्‌ विद्यावन्तं

मढ: ११५५ शरीरत्वाय शरोरग्रहणा देहिनो देहवन्तः) यानि भरषि- शर०।त्यय। 1 स्याणु टृत्तादिस्थावरमावमन्येऽत्यन्ताषमा मरणे प्राप्या- नुसंयन्त्यनुगच्छन्ति । यथाङ्मे यचस्य कमे तथथक्मे येयो ५५ह जन्मनि कृतं वदरनेत्येतत्‌ । वया च यथाश्चते याश्च॑ च बिन्गान एपाजितं तदनुरूपमेव २२९ परतिपद्य इत्यः । यपाप हि समवा इति श्रत्यन्तरात्‌ ॥ ७ ॥

अ <° ७ ॥

गो° टी ° - अविधार्वाद्किगोकिन इलाह -- पद! इति। दे हन इति विशेष- णाद्पकदेदग्रहणं तत्मापककर्मानशनं च सृच्पते । तात्पयाथमाह- योनिमिति । अत्थन्ताघमा इति मह(वातकिनो गृह्यन्ते । अट्गच्छन्नीति प्राप्नुवन्नात्यिथेः ' उक्त- म स्पथ्यति-यपिपि। विज्ञ नमुगसने नग्रल्ञीद्शेनदि च | यथाविन्ञानं शरसीरप्रहणे प्रमाणमाह - ययेति । प्र्ञामनतिक्रम्थ यथा पज्ञम्‌ । समव^त्युत्पद्यन्‌ इति समवा; प्रज। {त शषः ॥ ७ ॥

१ग. घ. च. "हयै ब्रह्म गेप्यं सर । २ फक. ख. अ, यथा वाऽस्ममा। ३. "ति ।४्ग. ध, मृढ। अवप" । ५ च. "य॒न्तेऽवपयन्ते श ' ९ ट. तत्तथा" । ७ ष. कमे अ* |

[भध्यरा ° श्वष्ठीर] क'ठकरोपनिषत्‌ | ९९

यसरतिद्नातं गुरं ब्रह्मं वह्यामोति बदाह- य एष सुपु जागतिं कामं कामं परप निर्भि- माणः । तदेव शुक्रं तद्र तदेवामृतमु पते । तसमि्ठोक।; भिताः सवं तड नात्येति कश्चन । एतद्वै तत्‌ ॥ < ॥ य एष सूपेषु प्राणादिषु जागपिं न स्वरिति । कथम्‌ । कामं कतं तपभिप्रतं स्ञ्याद्ययेमविद्यया निरमिपाणे। निष्पादथञ्चाग पडो यस्त- देव शुक्रं छे शुद्धं तद्‌ ब्रह्म नान्यहश ब्रह्म स्ति । तदेवामृनपविनाइयु-

स्यते सवेश्नास्चेषु । कच पृथिन्षादया रोकप्तस्पिन्नत्र स्व ब्रह्मण्या- श्रिताः सवेलाककारणनवात्तस्ष | ठ्दु नात्ये प कथचनेत्या{ई पृरबदेव ॥८।

~, 9 मन वनमनिके

अश 2( ० ~ ~| € ||

गः ० द° प्रसङ्गद्‌।गतं॑परिसमाप्य प्रकृतप्रतिषादनषरमुततरं वाक्यमित्यह- यत्पतिङ्नात।५ति । सुषु पर्टनेषु प्राणेष्व(पाणादििष्व)न्तःकरणन्वरतिरिक्तेषु । अनप. धा स्ाक्णः सनितिमात्रेण कामादाकारपरिणाम्यन्तःकरणर्रणानुपपत्तेरी । काम्यत हेति कामस्तप्‌ । भवेय निद्रान्तःकरणद्पेणामिग्यक्तया । य॒ इत्यन्वय पनह- च्यत । तद्ह्य>वैवकारानषङ्गं पि द्धवत्कृत्य भ्यावल्यगई-ना> र दिति । स्वप्नावस्पा- खमतेम्फुटं सातिणः सकारादन्वद्धिनं गृह्य गोप्प्रतम बह्म परिवृढं न स्तीर; । तद्रह्यावेन॑शोति क्ोच्यत इत्याकाङ्क्षायःमाह- समेति । स्वेदाधित्यथः । मूर दिलोकानां प्रकृतव्रह्माश्रितसरे हेतुम'ह-सवेर। फति । पूरवैषदिति । तदेतत््वी- त्मफं ब्रह्म, उ एव नात्येति नातिक्रामतीत्यथः ॥ ८ ॥

अनेकतारकिंकवुबुद्धिविचाितान्तःकरणानां पाणो पपन्नपप्यालमे- करव विज्ञानपसङृ दुच्यमानमप्यनृजुबुद्धानां ब्राह्मगानां चतरा नाऽः धीयत इति तत्परतिपादन अदरवती पुनः पृनराह श्रतिः-

अभिर्थयेको भवन प्रविष्टो रपं रूपं प्रतिरूपो बभ्नव ।

०. क क

एकस्तथा स्वेभतान्तराता रूपं रूपं प्रतिरूपां बहिश्च ॥ ९ ॥

१ क, ख, ह °प्रबक्ष्याभि तुर 1 ग्‌ क्र, ° सष“ । | क. सनरणगनग्क, । म लर ट २, कबु- द्विवा" । ४ घ. "नमू" । ५ क, ख. ज, "ती श्रतिः पनः पुनराह ' भ ।

१००१ दीकादयसमेतशंकर पाप्वोपेता- [अध्या *रवष्टीर)]

अमरिययेक एव प्रका्चाप्पा सन्भुवनं भवन्त्य सिपन्पतानीति भुकन-

५.4 न

पयं ोकस्तपमिपं प्रषिषटठोऽनुभविष्ैः । रूप रूपं दावादिदाशेरं

९५ € क > ॐ = ० क ० परतात्वथः | प्रतिरूपस्तत्र व्र प्रतिरूपवान्दाश्वभदेन बहुविधा बधूव।

एक एव तथा सवेभूतान्तरार्त्मा सर्वेषां मूनानापम्यन्पर आत्माऽति- सृष््पत्वादावोदित्विव स्बेदेहं भरति परविष्टत्वान्भतिरूपो बभूव बहि स्वेनाविदतेन [ स्व ] रूपेण।ऽ४काशवत्‌ ॥ ९ ॥

~~~ -- --~---------~-क

आ० टी०- जन्ममरणकरणानां प्रति[प्रणि]नियमाद्यगपत्प्षृत्तेश्च पुरुषबहुत्व तिद्ध तरगुण्यविपययो्चेति नानात्मानो व्यवस्थिता इत्यनेकतार्किकनुद्धिविगेषात्सवेपुर- वर्येक एवाऽऽत्मत्यत्न न जित्तस्थैयै समवतीत्य'शङ्क्योपायिकमदसाधने सिद्धसाधनं स्वभाविकमेदसाघने चानिकानितिकत्वे दशयित प्रक्रमत इत्याह - अनेकताकिंके- त्यादिना । प्रतिरूप उपाधिसद्रशशचतुष्कोणत्वादिषमके हि दारुणि तद्रूणे वहमिरपि ्क्ष्यत इत्यथः ॥ ९. ॥

गो ° ट०--ननु जन्ममरणकरणानां प्रतिप्राणिनियमादयगपत्तषामप्वृततेश्च पुरुषब्‌- हुर्वे तिद्ध सत्वरजस्तमोगुणानां वैपरीत्याच्च नानात्मानो व्यवस्थिता इत्यनकता- िकनुद्धिषिरोधात्सवपुरवत्यंक आल्मेत्यत्र न चित्तस्थेय॑स्ंमवतीत्णराङ्कयो पाधिक- येदप्ताधन सिद्धप्ताघनत्वं स्वमावभदप्ताधने चानेकानितकत्वं दद्ायिवु प्रक्रमत इत्णह- अनेकताकिकेत्वादिना । अनेके कृतार्किकाः पखण्डाश्च तक।गमावशम्मास्तदर्षाना या बुद्धिस्तयाऽऽकलितमकुलितिमन्तःकरणं येषां ते तथा तेषामित्यथेः । अनेकताङि- कबुद्धिविचार्तिन्तःकरणानामिति पठे तार्किका एव कृनुद्धयस्तेः स्वमनोरन्याप्तारिना विच।छितं प्रेयोमागीदन्तःकरणं येषां ते तथा तेषामिव्य्भः | प्रमाणोपपन्ने तच्वमस्या- दिवाक्यप्रातिप। घम्‌ । प्रत्यग्नह्मेक्यरूपविन्ञानमात्मेकत्वविन्ञानम्‌ । भम'णेऽम्याप्तादिि- क्षप्ाहित्य दशेयति-असटृदिति । अनूज॒बुद्धीनामिति पृवेषष्ठर्थं हेतुः । ना$5- धीयते सम्यविज्ञानात्मकवृत्याूढं न भवतीत्यर्थः | ऋनुबुद्धीनां ब्रह्मणानां चेनपी- वेति पाठा व्यक्तिरेकदृष्टान्तायेः । तत्प्रतिणदने विज्ञ्िस्वमावप्रत्यग्रहमप्रतिप।दने । साद्रवती तात्पयवती । # दा्चमेद्‌ काष्ठादिविशेषम्‌ । प्रतिरूप इति उषाधिरूपेण प्रतीयमानः) चतुष्काणत्वादिषभ॑के हि दारूणि तद्रूपे वहूनिरपि लक्ष्यत इत्यथैः । तत्र तनन

#* भष्ये दावोदि दाद्यमेदमिलयन्र दाष्यभेदमिस्येतत्पाठानुरेधेनेदम्‌ । तथा पायेऽपि स्यत. ज्िदिद्यनुमीयते

१च. टः । द्पंप्रः 1 रच "र्पः, तन्नरः ।३ग.ध.उ.च. क्ष, द्द बभु ४ फ, ख. ज. "तता सूपं रूपंस°। ५३, द. ठ. “भावस- । ६ ठ. पाषण्डा" ।

भ्य०रवछीर] ` काठकोपनिषत्‌ | १०६.

वदो दाह्ममदेन दावीदिषिरेदेण । दृष्टान्तमुक्त्वा दाष्टोितकमाह-स्फ एवेति । भम्यन्तरसवेऽतिसृक्षमत्वं हेतुः । सदृ्टन्ते रूप सूपमित्यादिः ग्याचषटे - द्‌'वोदि षि, स्यादिना । रूपं रूपमित्यस्यः पवेदेहमिति व्याङ्यानम्‌ । विकारे प्रविषटप्य विह- तेमाराङ्क्य बहिश्चाति पदेन परिहार इत्याह - बदिश्चैति । सेनाविङृतेन स्वस्पे- गास्पृष्टस्वरूपगेत्यर्भः ॥ ९ ॥ तथाऽन्या दृष्टान्तः -- ४ स (4 = अ ४ 9 क वायुयंथेको भुवनं प्रविष्टो सूपं रपं प्रतिरूपो बभूव । एकस्तथा सबभृतान्तराता सूपं रूपं प्रतिषूपों बहिश्च ॥ ‰० ॥ वायु ययेक इत्यादि । १।गार्मना दे हेष्वनुपरविष्ट रूपं रूपं पररिख्पो बभुषेति त ( वेत्यादि स ) मानम्‌ ॥.१०॥ अ ° टदौ०-।॥ १०॥ गो° ठी °--वायोगस्मिहोके कथं प्रवेशो दावादष्वनुपटम्भादित्याशङ्कच ऽ 7द- प्रणास्मनेति । इत्यादि समानमिति । रएकस्तपेत्यादिवाश्यम्यात्यानं पृवेवार- त्यथः | १० ॥ एकस्य सवात्मेत्वे ससारदुःखिंत्वं परस्येव तदिति बाप्ठमत इत्पुच्य॑ते- सयौ यथा सव॑टोकस्य चक्रुनं टिप्यते च्ुषेवा- द्यरषेः। एकस्तथा सवप्तान्तरासा न दिप्यते लोकदुःखेन बाह्यः ॥ ११॥ सूर्यां यथा चक्षुष. आरोकेनोपकारं कुवेन्पू्रपुरी वायश्च चिपकाञ्नेन तद््चिनः सवेरोकस्य चक्षुरपि सन्न प्यते चाक्षुषेरश्युष्यादिदशेन- निपिततैराघ्यात्मिकैः पापदोषेवदधिशवाशच्यादिसंसगदोषैः। एकः सस्वथा सर्बैभृकन्तरात्मा न रिष्यते लोकदुःखेन ब्म: । ङोको ह्यविद्यवा स्वात्मन्पध्यस्त्या फामक्माद्धवं दुःखमनुमवति । नतु सा परमाथतः स्वारममि । यथा रञ्नुयुक्तिकै)खंरगगनेषु । सपरजतोदकपङानि न रञ्ञ्वादीनां स्वता दोषरूपाणि सन्ति । ससर्गिंणि विपरीदवुद्धधष्यः- सनिभित्ताशदोषवद्विभाध्ण्न्मे। न तदहोपेस्त्षीं ठेपो विपरीहबुदयष्या- १८. ख. ज. 'त्मकत्वे । २ग. घ. च. श्खिष्वे प. । ३ ख ग.घ.ङ.च.छ. क्ष. ज. ट,

गर्त इ" । ४ क. म, छ, "केकर" । ५ ग. *रति वद्धथभ्याषनिमित्तत्रात्तः । ६ ख, “प्यासेः विप. तेत्वात्त" । ७ क, च. ज. "मि्ततत्वात्त । < ब्.गर् ध. च, "डंलोपो}

पनायाम

१०१ टीफादयसमेतश्चाकरपाष्योपेता- [अध्या ° र्व्ीर।

सबाह्य हि ते । तथाऽऽत्मनि सर्वो शोक! क्रियाकारकफराल्मक्ष विद्वान सपादिस्थानीयं विपरीतमध्यस्य तन्निमित्तं अन्पपरेगादिदुःख- परनुभवति न त्वात्मा वेषटोकात्माऽपि सन्िपरीत।ध्यारोपनिषित्तेन छिप्यते रोकटुःखन । कु? । षः. । रञ्ञ्वादिषदेव विपरीतबुदय- ध्यासबाह्। हि स इति ॥ ११॥

आ० टा०-- परमाल्मण दःखी ्याददु :खा(ख्य)मिन्नत्वा्धकवदित्याह ~ एकस्य सबत्पकत्व इति । भविं प्रतिनिम्निनश्चिद्ध'वुरज्ञा भ्रान्तो मति । भ्रानःश्च कामादिदोषपयुक्तः कमे कुरुते तन्निमित्ते च दुःख स्वात्मन्वध्यत्यति । परमात्मा वु निरभिद्यत्वादृदु ःखताषनशन्यत्वान्न दुःखो ततो न प्रमेनको हेतुरष्याह-र.को हविध्येति । स्वरूपेण भरमाविषयत्व . विपरीतबुद्ध चर" पबाह्यले रऽ्ड दूनां तण चेतन्यस्यापापिभ्वख्पेणाध्यपताश्रयत्वे पि निरुपािकनिम्बकर्पन्रह्मरूपेण।ध्याप्तनाश्रय- वात्न दुःखित्वप्रप्तिरित्यथः ॥ ११ ॥

गो० द।/०~- ननु परमान्मा दु.खी स्याद्‌ ःर्यमिन्नत्वाहठो ्वदित्यह-- एकष्य ` सव।त्पत्व हति । तमेव परमा.मानमेव । परस्थवेत्यपि पाठ; । इदमच्पते इष्टान्तप- वेकमुत्तरमुस्यते । भविद्यायां प्रतिनिम्बितश्चिद्धादुरज्ञा भ्रान्तो मवति भन्तश्च कमा दिगेषग्रयुक्तः कमं कुरुते तक्निमित्ते च दुःख स्वात्मन्यध्यवस्यति, परमात्मा तु निर. व्यत दृदुःलप्ताघनशुन्यत्वान्न दु खी ततोऽप्रयोनको हितुरित्यह-- लोको धवि येति । स्वर्पेण ्रमाऽषयत्वे विपरी -बुद्धचध्यासनाह्यत्वे र्जवादीनां यथा तथा चेतन्यस्याप्यु पाधिस्थताङ्पेणाध्यापाश्रयत्वेऽपि निरुपा यिकनिम्बकखब्रहमख्पेणाभ्याता- नाश्रयत्वान्न दुःतिरत्वप्राप्तिरित्यथः। विपर्‌। तबु द्व च।र१रनिमितेन छाकदुःखन न छ- प्थत इत्पन्धरयः । तत्रा .ऽका्कापूवेकं हेदुमाह-कृत हृतयादिना। ईति यमात्तप्मान्न र्प्यत हृत्यन्वयः ॥ ११ ॥ श्चि-

एको वशी रर्वभूतान्तरात्मा एकं रूपं बहुपा यः

करोति । तमात्मस्थं येऽनुपश्यन्ति धीरास्तेषां सुखं

शाश्वतं नेतरेषाम्‌ ॥ १२॥ स हि परमेश्वरः सवेगतः स्वतन्त्र एका न दत्समोऽभ्ययिक्ठो बाऽ- न्योऽस्ि | वश्ी सं श्यस्य जगद्र्चे वतैते । कुनः। सर्वमतान्वर।त्मा ।

व १क. न्मजराम' । २2. क्ष. का. ट. °रणदुः" । ३ $, बाह्यो बहिष्कतो बाह्यो र पक्ष, ६. ट, बह्मर्‌ः । ४ क, च, ज्ञ. हिसः॥११॥

अध्या ०९ व्र; कठक्पनिषत्‌ | १०३

यत एकमेब्र सदेकरसमात्मानं विश्द्धवित्रानरूपं नापरूपाधश्रुद्धापापि- भेदवश्ेन बहुधाऽनेकप्रकारं य; फरोति स्वात्मसत्तामान्रेणाचिन्त्वश्नक्ति- त्वात । तमात्मस्थं स्वक्षरीश्हृदयाकाशे बुद्धो चेतन्याकरेणामिन्वक्त- मित्येतत्‌ । न हि श्षरीरस्याऽऽपारत्वमास्पनः । आकाञ्चबदमृतत्वात्‌ | आद्स्थं एुखमिति यद्रत्‌ । तमेतमीश्वरमात्मानं ये रिटृत्तव!शटत्तय)ऽ. नु१६१>१ आचायोगमोपदेश्रमनु साक्षादनुमवन्वि षीरा विवेफिनस्तेशं परमेश्वरभूतानां श्राश्वतं नित्यं सुखमात्मानन्दलक्षण मवति नेनरेषां वाश्सक्तबुद्धीनामविवेकिनां स्वात्पमूतमप्यविदयाग्यवध।नात्‌ ॥ १२ ॥ अ।०° टी° -परोत्कर्षदशनं पारतन्व्यं च स्वस्य हीनत्व दुःखकरणं प्रतिद्ध तद्मावान्न परमात्म दःखी ततस्तत्परािः परः परुषाथा मविष्यतीत्याह--क्रं च स हीत्यादिना ॥ १२॥

गा० दी ०--स्वपक्षया परश्यत्कषदश्ान पारतन्त्य च स्वस्य हीनत्व दुःखकारणं प्रसिद्धं ढोके तदभावान्न परमात्मा दुःखी तततस्तत्परा्ठिः परमपुरषाथ। मरिष्थती- त्पह- किच स हीत्यादिना । हिशब्दो न तत्समश्च म्ययिक्श्च इयत इति- ्रतिप्रपिद्धत्व्योतनाथः । वशित्वे हेतुगह--कुत इत्यादिना । अन्तरात्मवे हेतु- त्वेनो तरवा कंय भ्यचष्- यत इत्यादिना । स्वात्मपत्त.मात्रेणोप,पिमेदृम।दाप बहू~ ध।करणे हेदुम।ह- अविन्त्येति । यत एवं करोत्पतः सवेभूनन्तरा-मा यस्तमि- त्यन्वयः । नन्व।तमाब्द्‌ः शरटरवाच्यप्यतरतत्सत्व किमत न ग्याषूयायत इत्यत आह-न दीति । तहिं तन्स्थःवन्यवह।रः कथमित्णदाङ्कयाऽऽदक प्र्तीतिमात्रे- 015ऽदश्स्थम्‌ लमितिवच्छगीरस्थ इत्युपचयेत इत्याह --आदशेस्थमित्यादिना । तमात्मस्थमिति तकच्वपदयोः स्ामानाधकरण्य।दक्य विवाक्षत्वाऽऽह-- त[ भत ! पीश्वरमात्पानमिति । निवृत्तां बाद्येम्यो विषयेभ्यो ८ वृ्तिदे रिर्थैषां ते तथा । उणविबहत्वामिप्रायेण बहुवचनं नाऽऽत्मपेक्षयेव्याह--परमेश्वरभनाना- मिति । बाह्यापसक्तुद्धीनां ब्यषु विषयेष्वासक्ता बुद्धां तेषम्‌ । स्वात्ममूनम- दीति | सखमेत्यर वतेते । अविदषामात्मम्‌] सं नेत्यत्र हेतमाह -- अवबिद्ाष्य- वधानादुति॥ ९२ ॥ _____ केच ~. ॐ क $ अ रे ०, ०६ % वै) नित्योऽनित्यानां चेतनश्वेतनानामेको बहूनां यो | १ष्ष. सदे २ क. हुषा बहुप्रकारेण यः। ख. ज. हुवा बहुप्ररंयः।३क, ड, पि, गे, ट. शस्थमु* । ४. घ. च. शश्वरास्मा। ५ ख. छ. पञ, भ. नित्यो नि'।

रभ ~ 1

११४ काद्रयसमेतश्चाकरभाष्योपेता- (अभ्या ०९२]

विदधाति कपान्‌ । तमात्मस्थं ये<नुपश्यन्ति धीर स्तेषां शान्तिः शाश्वती नेतरेषाम्‌ ॥ १३॥ निस्योऽविनाश्यनिस्यानां विना्चिनाम्‌ । चेतनभतनानां चेतभित्णां ब्रह्मादीनां पराणनापर्निनिमित्तमिव दाहकत्वमनम्नीनष्घुदकादीनापात्प- चैतन्य निमित्तमेव चेतयितृत्वमन्येषाम्‌ । कव सं सर्वः सर्देशवरः कामिनां संप्ारिणां कमानुरूपं कामान्करमफलानि स्वायुग्रहानेमित्तांध कापान्प एको बहून।मनेकेषापनायासेन विदधाति भरयच्छरीत्येतत्‌ । तमात्मस्थं येऽनुपहयान्ति धीरास्तेषां ान्दिरुपरतिः श्वी नित्या स्वार्भभूतव स्यानेतरेषामंनवविधानाम्‌ ॥ १३॥

आ० ट,०--इदानीं प्रमात्मन्युर्पतिप्रदशेनाममाह रच नित्य इति । सूयं चन्द्रमसो धाना यथ।पूेमकरपयदित्य। दिश्चतेरकताम्य।गभकृतिप्रणा वप्रपङ्गपरि- हारा कर्पान्तरीयमावानां प्र्छनानां कल्पान्तरे सजाती यदूप्णोत्पाद्‌; प्रत्त॑यते स तदा स्याद्यदि पिनाश्चिनां मावानां शक्तिशेषो छथः स्यात्‌ । ततः प्रये विनहयत्सवं यत्न शक्तशोषं व्रिखीयते सोऽभ्युपगन्तम्य इत्यथः | बुद्धिमतापपि ब्रहमन्दरादीनां पर- मानन्दाभिमृरूथं हित्वा या बहिभूखा वेतनेपरम्यते साभि नियन्तारं गमयतीत्याह्‌ - येतमशेतनानापिति । बह्मादिरश्ढदवाच्यानां पिघातानां वा चेतयितृत्य यश्चेतन्भनि- मितं सोऽस्ति पर आन्मित्यपः | विमते कमंफटं तत्त्वरूपाद्यमिज्ञेन दीयमान व्यव. हितफछत्वा^सेवाफटवदित्याह--केच स इ ॥ १३ ॥

गः ° ठी०-- इदानी परमासमन्युप्पतिपरद्शेन।चमाह {रेचति । सूर्याचन्दमन धाता यथ .पूवेमकरपयदितिश्रतरङृत।म्मगमङृतविप्रणाशप्रङ्गपर्िराय च करपान्तर यमातराना प्रङीनानां कल्पान्तरे सनेती धह्पेणोत्पाद्‌ः भरती ¶ते ^ तद्‌ स्यार्या विना- शिनां भावानां शतशो ख्यः स्यात्ततः भ विनदयत्स यत्र शक्तिरेष विी पते सोऽम्युपगन्तऽप इत्यनि यानां नित्य इत्यस्याथः । बुद्धिमतामपि ह्यन्नं परमानन्द भिमुथ हिःवा बह५ख। षननोपरम्यते सऽपि तियन्त.रं गनयतीत्याह-पेतनन्नेननंः- नापर । अनप्नीनामुदकादौनानथि निमित्तं दाहकत्वं यथ। तथाऽन्पषां ब्रह्मा दनं परमि. नामात्मचेनन्यनिभित्तमेव वेतयितुत्वमित्यन्वयः : बरह्मादिदघातानां चेतयितृत्वं यश्ैतन्- निभित्तं सोऽरिति परमात्मेत्थथैः । विस्तृतं कैफ कभेस्वरू१।दअभितेन दीवमानं मवितुम-

१ख. घ. अं, 'त्यानामवेश्याना* । ग, सत्यानाम्‌ । चे. > क. ख, ज. सर स्वेश्वरः सवशः कृ* | ३क.ख., इ. ज, ^ति ददाति भ्र,

म्या ° रेवलर्‌) कै!टफोपनिषत्‌ं | १०५

हति उ्थवदितफठत्वात्तेवाफठत्वादित्याह-- किच [स] सरन्न ईति । ननु कमै वश।देव तत्फठति द्वेरीश्वरो ऽिंचित्कर इत्यत आह-- स्वानुग्रहेति । कमगामीश्वर- परसादद्धारा फरहतत्वाज्ञ दाष हाते मावः ॥ १३॥

जिनो 9 > 09 9 निनि कक [9 ति 1 0

तदेतदिति मन्पन्तेऽनिर्द4 परमं सखम्‌ । कथं न तदिजार्नाया किम्‌ भाति विभ(पिवा॥ १४॥

यत्तद्‌।ते१विन्नानं सुखमनिर्देश्यं निदेष्ुप्चक्य परम प्रष्टं पराछतपुर- षवाङ्पनप्तषोरगो चरमपि सन्नि्टत्तेषणा ये ब्र ह्मणार्ते यत्तदेतत्भस्य- ्षमेवेति मन्य) कथे नु केन भकारण तत्सुखमहं विजानीयाम्‌ । इद- मित्यार्मनबुद्धिविषयपरापादयेयं यथा निवृततेषणा यतयः । किष तद्ध।ति प्यते भङाशारभकं तद्य पीऽस्पद्‌बुद्धिगो चरत्वेन विभावि विस्पष्ट ट5षतै किवा नति ॥ १४॥

^ न -ायीष्यदि)

आ ० द।०-1१ददनु भवोऽपि परमानन्दे प्रमाणमेव्ाह-यत्तदात्पबेन्नान- मिं । त्मद्त्तमाविततणा न निहातितन्थं परमात्मदृ्यान तु श्रहूषानतया वि- वाुरपितन्यमेवेव्याह- कथ न्विति ॥ १४ ॥

2 1 कि । १, 1 +~ नन पि ण गि मिरी नि), । ष

ग। ° २(०-विद्रदनुमावाऽपे परमानन्द प्रमागमित्याह-यत्तद्‌ात्मनिन्नान- मेति । तदात्मपृखं परमम [निर्रवमप्यतदिति मन्पन्त्‌ इत्यन्व¶; । के त इ्याका(- हाथा ाह- नि सति । त इति पद्मध्वाहतेऽयम्‌ । एतदियप्य प्रत्यक्षमेवेति उ¶ा- वानम्‌ ¦ विद्ल्रत्यक्ञत्व।दात्मपुतस्याप्तमारितितया न जिह्‌ापितः५4 परमात्मदरर्थनं तु श्रद्‌ वानतेया िचराधतव्यमेयाह-कृथं न्विति । यया निवृरतषण। यतयो वेच।रण{5ऽत्मबाद्धमिषय।प्मसुलमापादयन्ति तद्दातमरखम त्मबाद्धे पिष कथम्‌।ष१ा- यमिति जिचार।पतेव्पमित्ययः | ननु वाङ्मनप्तातीत्य.संमाग्रिततेन प्रकाश्चमानत्व्‌- ावात्कथ सुद्धयारोह ईप शङ्कते-क्रिम्विति। उ इति पिते । यत इति यदि यथा | परपरकाशा, तमकमत्म 4 तिस्तद्स्मदुबुद्धिगोचर्तवेन तिसपष्ट॒दरषते पिमित्यन्धयः । ड व्याचष्ट-नेति | अथवा यतः प्रकशात्मकं तदात्मञ्योपिरतोऽष्मदब द्वि. यत्वेन रिस्पष्टं रयत किमिति पवनय । व।शठ व्याचष्टे त्रा नेति ॥ १४॥

मीक

> अत्र दीकानुराधेन तं इति पदमाभेष्म्‌ । १ ख. जे, "यु तद्धति, २७. तिन माः।३ग.ष. ॐ. च. ज. क्ष. म. ठे. ठ, शानु कै, ख, ज. हते तदे" ५ ज. क्ल. भ. 'तोऽतोऽप्म"।६ के. ख च्‌. ज. ते [1१२ ।

१०६ शकाद्रयसमेतश्नंकरमाप्योपेता- [अध्या० रकल

अत्रोत्तरापिदं भावि च विभाति चेति। कथम्‌-

न तत्र पर्या भाति न चन्दतारकं नेमा विद्युतो भन्ति कृतोऽयमभरिः । तमेव भान्तनुभाति सर्व

४

तस्य पासा स्वमिदं विभाति ॥ १५॥ इति काठकोपनिषदि द्विषीयाध्यये द्वितीया वही समाप्ता ॥२॥(५))

भि # क्न

न तत्र बस्पिर्स्वात्पभते ब्रह्मणि सवाव्रभषासङोऽपि स्य भाति तट्‌बरह्म न प्रकाश्चयतीत्यथेः । तथान चन्द्रतारक्‌ नेमा वदयत भान्ति

५

कु त[ऽयपस्मद्ट एगचस् अम्र । क बहूना यादद्बादक सर्वे बातत तत्तमेव परमेश्वरं भान्तं दाप्यपानमनुभात्यनुद(प्यते। यथा जलोस्मुकाघ- प्रिसयोगादभ्र दहन्तमनु दहति न स्वतस्तदरत्‌ । तस्यव भात्रा दप््त्वा सवेमिद्‌ सृयादि विभाति । यत एर्व तद्व ब्रह्म भाति च विभाति च। कायगतन विविधन({) माक्ता तस्य ब्रह्मणा भारूपत्व स्वतोऽवगम्यते। हे स्वतोअनद्यपानं मासनमन्यस्य कदु श्कं१्म्‌। घट।द्‌।नापन्यावमा- सकत्वाद्‌ श्नाद्ध{सनरूप१।णां चाऽऽद(त्याद्‌।नां तदशनात्‌ ॥ १५॥ हति श्रीपल्परमदहंघपरित्राजक्ाचायेगो विन्दमगवत्पूञ्यपादचिष्यश्रीमद्‌।- चायेश्रीसंकरभगवतः कृतर काठ कोपनिषद्धाष्पे दविवीयाध्याय दवेीयवद्ध माष्थं सपराप्ठम्‌ ॥ २॥ (५)

ययन) ।रीवयतनधनिकरन

[ „| | 9 ष 1 [वि ति, कि , ति वि, शि । ~= =-= -- क जमि-० (० निन ~~~ 4 ------ ~ ~

आ० टा०--); १९ ॥ इति श्रीमत्परमहपप।रत्रानक चा धश्रामच्छ दनः पञ्वगं रशैऽपानरत्त।न३९. चिप कठक।पनिषद्धाष्पव्याह्यनि द्विती ग्वा द्धैतीषनह्ी. भ।ष्यटाका समाष्ठा | २॥ (९)

हि ^ म = + =-= नक कस ~ “~~ ~~~ चकमे

एवन सते तातन ताकनयीि

ल = ककव क ०44 ण का ७ ७०० --न--

गा० टी°-- ईःशग्दव्या्यान भातीत्या।द्‌ । कुत इ।त । अल्पीतरतवदित्यर्भः। जरु तप्नठमृहमुकरमखाते तदादीत्यादिशड्देना वःणिण्डादिं गद्यते । नन कारावि- शिष्ट्वटाद्‌ः रववृत्तिघटादिधका शकय इष्ठ तद्वदन्पाधीनप्रकाशस्य बरह्मणः सूर्वदिपरका- शत्वमित्य।श्ङयाऽऽह-न हं।।त । अ्रेयमाने।ते पच्छः; । प्राष्टाप्रषठविै-

१, यि

ह

१४. इ. दा, जा. ट ^स्मदावग २ग.ष. ड. च. क्ष. न, ठ, ठ. वकमा ३ कृ, ख,

० रवी ३) काठको पानेषत्‌ | ६०४

प्रकाङभ्येव माप्तकात्वान्न स्वतो षटादर्मासकत्वं तद्दपरकाङ्त्वे ब्रह्मणो नाऽऽदि. दिपकाश्चकत्व स्यादिति मावः॥ १९ ॥ इति श्रीमत्परमहपपरिनानकाचायेवयश्रःमहारगोषडेन्द्रयतीश्च गिर. चित काठकोपनिषद्धाष्यादेवरणे द्वितीयाध्याये द्वितीया व माप्त ॥ २॥(९)।

(न

तृखवधारणनव यृखावध।रणे दक्षस्य क्रि्ते लके ययवं संसार-

कायदक्षावधारणन तन्मृखस्य ह्मणः स्वरूपावदिधारायषथयं षष्ठी बदयारभ्यते--

ऊध्वमृलोऽवाक्शाख एषोऽश्वत्थः सनातनः।

तदेव शुक्रं तद्ूह्य तदेवामृतमुच्यते ॥ तस्मि-

ह्वाकाः भिताः स्वं तदु न्येति कश्चन ।

क एतदव तत्‌ ॥ १ उष्वेमूख उरध्यै मूकं यत्तद्विष्णोः परमं पदमस्येति सोऽयमग्यक्ता-

दिस्थावरान्वः संसारदक्ष उर्वटः । दृक्ष व्रश्चनात्‌ ! जन्मजरापरण- शोकायनेकानथोत्पकः प्रतिक्षणमन्यथास्वमावो मायामरीच्युदकगम्धर- नगरादिवदृटृष्टनषटुभ्वरूपत्वाद वसाने च इक्षवद्‌ पावात्पकः कद रीस्तम्भ- घन्निःसागेऽनेकशचतपखण्डवुद्धि विकरपास्पदस्तच्वापजिन्ना सं भिरनिधा- रितेद्‌ ततवी बेदान्तानिघ)रितपरब्रह्ममूरसरोऽविधाकामकपान्यक्तवीज: भंमवोऽपरब्रह्मविज्ञानक्रिपाशचक्तिद्रयात्पकदिरण्यगम।ङ्डछुरः सवेपागे- छिङ्कभदस्कन्धतष्णाजलरासेकोद्षदप। उद्धन्द्रियविषयपवारुङ्छुरः श्रतिस्मृतिन्यायविद्यापदृश्ञपलाथ यन्गदानतपञाय्नेकक्रियासु पुष्पः सु- गदु \खवेदनानेकरसः पाण्युषजीग्यानन्तफलसूतत्तष्णास्तङिखावस्तेकषर्‌- ठजदीदृतदृदवद्धमुः सत्यनामादेसप्खाकब्रह्मादिम्‌ चपक्षितनीड, पागेस॒ुखदुःखोद्भूतहष॑शोकजाठनत्यर्मतवा।द१ खि उास्फोटितदहसिता यष्ट रुदितहा६।पुश्चपश्वेत्याद्यनेक शब्द ङ़ृततुमु भूनपहारवः वेद्‌।न्तवि-

[णी

१७. क्ष. ज. ट. णनम्‌ । २ ढः. क्ल.ज. र, यद्विः, ३. घ. च, "ल, बश्च ।४क्‌., ग. ड, च. क्ष. न, ट. “थ दृश्व "1५ क. ग. च. ट. "पाषण्ड, ६ ङ. ल. ज. ट, सुभिर्नि्घार। ख. ड. शप्रभावोऽ° । ८ क. ख. ज. ज. ठट. ठ. “न्धप्तत्तत्तृष्णा । ९ ग. ङ्‌, च.ज, स. बु" । १० घ, इ्.ना.ट. -स्तत्तत्तः । ११ क्ष. ज, परी" । १२ इ, ए. "हामूने ।

१०८ काद्रयसमतक्ांकरभाष्योपेता- [अप्या *रवष्ठी६]

हितश्रह्मात्पदशचनांसङ्घऽस़्ताच्छेद एष संसारवृप्नोऽश्वत्योऽश्स्यव- त्कापकमेषातेरिवनित्यप्रचङितस्वमाबः । स्वगेनरकतियक्पेतादिभिः

ॐ

छाखाभेरषाक्शाखः । सनातनोऽनादित्वा्िरं प्रवृतः । यदस्य सस- रतस्य यरं वदेवं धकं शश्र शुदं कयो तिष्मञेरनपात्मञयोतिः स्व मां तदेव ब्रह्म सवेमहस्वात्‌ । तदेषापृतभविरनाशस्वभावभ्ुच्यते कथ्यते सस्यस्वातु । वषाच'ऽऽरम्मणं विकारो नापघयमनुतमन्यदहो पत्येष ! हरिमन्परमायेसत्ये ब्रह्मणि लोका गन्धवैनगरमरीच्युदकमायासपाः परमायद्शेनाभावावर्गमनाः भिता अआ धरिदाः स्ये समस्ता उस्पत्ति. स्थितिषेयेषु । तदु तद्रहम नात्येति नातिवतेते मृद्‌। दिव घटादिका कथन कश्चिदपि विकारः । पएतदै हत्‌ ॥ १॥

अ।° दौ ०--शार्मस्यादितृख्दशेनेनष्टपि वृक्षमृढे यथाऽस्तीत्यवधायेते तद्व. ददृष्टष्यापि ब्रह्मणोऽतघारणाय प्रक्रमत इत्याह ~ तुखादधारणनति । वृक्षशब्दे रवृ त्िनिमित्तमाह-त्रश्चनादिति । कद्‌ छेदने › अस्य धातोः प्प्रत्ययान्तत्य प्‌ वृक्ष इति । छेधत्वे य॒क्तिमाह--जन्मजत्यादिना । प्रपिद्धवृक्षपराम्यादव वृक्ष ब्द. प्रयाग इस्यमिप्रत्याऽऽह-अबसाने चेत्यादिना । प्रसिद्धा वृक्षः स्पणुर्वा पुरूषो वेति ।वेकरणस्वदा दष्टस्तथा ऽयमपि सेघातो वा परिणामो वाऽऽरन्धो वा सद्राऽपदरस्या्दी न- मनेकेषां शतसरूय।कपाखण्डनुद्धिविकर्पानां विषय इत्यथैः । तज्ञ ऽथै वृक्ष इत्यनध्यवप्तायग।चरः कश्चदुवृक्षो दृ्टप्तयाऽग्मपीति साम्यम्‌ । समम्यान्तरमाह-- तरव ।वेजिन्नासामे!राति । अपरनरह्मणे। विज्ञानक्रियाशक्तिद्यात्मको दिरण्यगभेः प्रथमोऽशर्थामेद्‌।ऽङकुरोऽस्येति तथोक्तः बुद्धीन्द्रिय विषयाः शब्दादयः प्रवाढ हग किप्तटयान्यस्यति स्त तथोक्तः । श्रुत्थादीति पलाशानि पत्राण्यस्येति । सुखदुःखे प्राणिवेदना एवानेको रसोऽप्णति । फलतृष्णेव सदिलवत्तकस्तेन प्ररूढानि करवा, नाद्‌ीनि सात्िकादिमावेन मिश्रीकृतानि दृढबन्धनान्यव।न्तरमूटढान्थस्य वटवृक्षस्येव तथोक्तः । सत्यनामादिषु स्टोर ब्ह्मारीनि मूतान्येव पक्षिणस्तेः कृते नीड यमन्‌ । प्राणिनां सुखदुःखम्यामुद्धूती हषशोकौ ताम्यां यथाप्तख्येन नाताने नत्यादीनि रुदितादि शढरश्चतेः कृतस्तुमु मतो महारवो यस्मिन्निति विग्रहः ॥ १॥

१ इ. “न। कृतशाल्राच्छे । २क. ट. °ट्गरशाल्ञ"। ३९. ङ. च.ज.न्.ट. ठ. “बिरप्र ४ क्.भ.ठ, शङ्कं 1 ५ घ. ^त्‌ ' एवा, ६ क. ख. ज. "नारिष्व^।७ग.घ. ङ. च. "तेऽ स । ८ क, ` गम्यमानाः ट. गमप त्रि । ९ घ. "लयादिषु । १०. तदेत । ११. ग, ल. °दादिकभिव । घ '्द्दिवकृषटा° !

अध्या ०२बह्की ६] क[ठकोपानिषतं । १०९

गो० टी ०-शादमस्य दितृलदीनाददृष्टमि वक्षं यथाऽस्तीस्यवध।यैते तददद स्णापि ब्रह्मणाऽवघारणाय प्रक्रमत इत्याह- तखाबधारणनेति । स्वरूपावदिधार- विषया स्वहपानिश्चयच्छया । स्वरूपावधारणविषयेति पाठे तिषथशडरो ननिमित्तवाची | इयमन्तिमा वौ ¦ उध्वमित्युत्कृ्टमित्ययेः। यद्विष्णोः परमे पद्‌॑तदस्य सोऽयम्‌- ध्वमूढ इत्यन्वयः । इद॑शब्दाय स्पुटयति-- अग्यक्तादीपि । अव्यक्तमज्ञातयेतन्य- मादियस्य सोऽयं तथा । स्थावरो वृक्षारिरन्तरे यस्य सोऽ तथा । स चसौ प चेति पुनः कभषारथः । संस.र एव वृक्ष" सपतारवृक्षः । वृक्षशब्दप्रवत्तिनिमित्तगह-व्रश्चनारिति । अं व्रहचु छेदन ईत्यस्य धागः समत्ययान्तस्य रूप वृक्ष इति । छेचत्वे यक्तिगह-- जन्मजरेत्यादिना। कनिदवच्छिनजन्मजरत्यादिपाठष्टिप्पणकारेगृहीनः | जन्म च जर्‌ च भरणं च शोकश्च त एवाऽऽदरयषां ते तथा । ऽनकऽनथा आत्मा रवद्पं यस्य वक्षस्य स तथा । अनेकानथा्मकत्वादेव प्रतिक्षणमन्यथास्वमावत्वं साच्तिकरानसतामपवृत्ति- मेनत्णह-पतिक्षणमिति | प्रतिक्षणमन्यथास्वभावत्वे दृष्ट न्तमाह- मायेत्यादरिना । मायन्द्रनाचिकमाया । पायादिवन्प्रतिक्षणपन्यथास्वमावत्वे हेतु१।ह -- दृष्टेति | ट्ट द्२ने तत्समय एव प्रतीयते नोत्तरकारटमिव्यथे? । अवयवाथेमादाय संपाते वृक्ष इन्यु. कम । वृक्षप्तादरयादरा वृकषशब्दप्रयागो मवति सप्र इत्याह-अवसाने चेत्यादिना। चशब्दः पक्षान्तरदोतकरः । प्रसिद्धो वृक्षः स्थाणुवा परुषा वेतिगिकर्गस्पदो दृष्टः । तथ।ऽयमपि संधाने वा पारेणामो बऽऽरन्धा वा न वेत्णदीनामनेकेषां शतसंद्याक्ष- षण्डबुद्धिविकर्पानामास्पद्‌(द्‌।) विषय इत्यथः ' किंपज्ञको ऽये वृक्ष इत्यनध्यवप्तायग चरः कश्चिद्वृक्षा दृष्टप्तथाऽयमणेति सराम्यान्तरपाह-तत्वर्विजिन्नासुभिरिति । स्वतोऽ. सार्व पसरस्य फं तस्य सागमित्यपक्षायामाह- वेदान्तेति । वद्‌ नैर्निघोरिते परं ब्रह्मैव मृष सताने रस्य स्त तथा| अविद्याऽध्याप्तः कामकमौण्यग्यक्त मज्ञातचैतन्थमेतानि बीज तस्मात्पममवर उत्पत्तिय॑स्य प्त तथा । अपरस्य ब्रह्मणो विन्ञानक्रिणशक्तिद्रयात्मको हिरण्यगमः प्रथमोऽवस्थामद्‌ऽङ्कराऽस्येति तथाक्तः । सर्वेषं प्राणिनां शिङ्गशीरवि- शेषास्त एव [स्कन्धाः] शाखामृलस्थानानि यस्य प्त तथोक्तः । तृष्णेव टलं तेन सेकः सेचनं तनेद्ूते दर्ण गवे उच्छ्रायो यस्यप्त तथाक्तः । बुद्धन्द्ि्ाणां ये मिषयाः ९>३दयप्ते प्रवाल ङ्कुराः किसख्यान्यस्येति तथाक्तः । श्रत्यादीनि षा- शानि पत्रण्यस्थ्ति तथा । यज्ञद्‌।नाच।रादीन्यिनेकाः क्रिया एव ॒शोमनानि पृष्पाण्य- ष्यति तथ। । कविदज्ञदानतपअद्ाति पाठः। सुखदः ले प्राणिवेदना एवा>को रसोऽ- स्येति तथा | प्रागिभिरूपजीग्यमनन्तत्वेन फं यस्मिन्प तथा । फल्तृष्णेव सल्टा३सेक्ञ- स्तेन प्ररूढानि कमनप्तनादीनि जडाकृतानि प्ाचविकाद्‌मावन मिर््राङ्नानि ददबद्धा-

। गी किनि

१ ट. जटी" ।

११० टीकाद्रय समेतशंकरभाष्योपेता- [अध्या ०२वह्टी६]

न्थवान्तरमुखनि यस्येति स तथाक्तः । सत्यनामादिषु प्प्तटोकेषु ब्रह्मादीनि भृता- नयेव पक्षिणस्तैः कृतं नीडम।प्पद्‌ यदिन तथोक्तः । प्राणिनां सुखदुःखाम्यामृद्तो हषंशाकरो ताम्यां यथाप्तर्येन जातानि नृत्ये च गीति च गानं च वादित्रं व वाधत्ता- मान्य क्ष्वेलितं च कैर्खिवश्ेष आार्फ।टितं च मुजानन्धो हरितं चाऽऽमोदविशेषस्त- जन्यपरहस्त।द्याङषणमाङ्ृष्ट च तानि । तथा तानि च रुदितादयोऽनेके शब्दश्च तेः कृतस्तुमुटीमूता मह।रवा यणिमन्र तथति विग्रहः । आ्फोटहपितेत्यपि पठः सुगमः| वेद्‌(नतैस्तसच्वमस्यादिमिाहित जनित यत्प्रत्यगमिन्नतरह्मज्ञान तदेवापङ्कशद्धमप्रानेबध्य- परनश्न तेन कृत उच्छेद नाश यस्य प्त तथोक्तः । अश्रःथ शरस्य प्रसार गणी बृ त्िमाह-अश्वनेथव्‌ दिति । कामकभ॑णी एव वातम्तनेरितो नित्यः प्रचेतः र्वभा्रो यस्य स॒ तथाक्तः । तियवहुनकादिजन्म । प्रतऽनिसंस्ताज्ञजन्तृनामवस्थ। [शेष आन्तर लिक: | आदिक्षठ्देन स्वेदृजन्यादयो ग्राह्याः । तादश: शाखा(भिरवाङ्शातः। सन।तनाश्चर प्रवृत्त इत्यन्वयः । तत्र हेवुः- अनादित्वादिति । तदेवेत्यािवाक्य- म्प्षितं पूरयन्टपाचे-यदिति । अविन।शस्वमात्े हेतुमाह-स्यत्वादिति । प्रप- ष्टस्य तद्वेपरीत्यमाह ~ व। चेत्यादिना । कदेत्यपक्षायामाह--उत्पर्च।ति ॥१॥

~~~ ---~-~---~ -- --- "त मा ाा ा ---भम मा का का क-म [+ हि 1

®, $ >$ काः ०५ क. [ (अ पादद्‌ कच जगत्सवं प्रण एजति नःसतम्‌ | ® $ कि ज क महद्धयं वजमुयतं य एतद्धिदुरमृतास्ते भवन्ति ॥ २॥ यद्िज्ञानादमृता भवन्तीत्युस्यत्तं जगतां पटं तद्व नास्ति ब्रह्मासत एवेदं नैःखतमिति तन्न । यदिदं किंच यक्किचेदं जगत्स प्राणे षर- [१ [४ ० [१ ध क अ 9 @ ¢ ® [९ स्मिन्ब्रह्मणि सत्येजाति कम्पते तत एव निःस॒पं निगेतं सतमचटति र्‌ नियमेन चेष्टते । यदेवं जगदुत्पर्यादिकारणं बह्म तेन्पदद्धयम्‌ । महच तद्धय च विमेत्यस्मादेति महद्धयम्‌ । वन्नघरु्तामेव वजम्‌ । यथया > वज्ेद्यतकरं स्वापमिनमाभिपुखीमतं दृष्टा भ्या नियमेन तच्छासने वतन्ते तयेद्‌ चन्द्रादित्यग्रहनक्षत्रतारफादिरक्षण जगत्सेश्वरं नियमेन क्षणमप्व- विश्रान्तं वतेत ह्युक्तं भवाति । य एतद्विदुः स्वात्मप्चिपा्गिमृतमेकं ब्रह्मामृता अभरणधपाणस्ते भवन्ति ॥ २॥ आ० टद।०-- काय्य हुन्यतापयन्ते नषटस्यास्त्वपृवकमेव जन्म तते नाप्त मृढ. मिति शङ्कते-यद्विज्नानादिति । तन्न । शरा वेष,ण।दृर त्ततः समुत्पर्यदशनत्सत्पृवे-

न १ग. ध. च, "व सन्निगे*।२ क. घ. इ, क्ल... ट. ठ, षदेव ज ।ग. च. °द्वेदं ज°। ३, ख, ल. °ने प्रव*।

, अध , द <) ५ अध्या ° रवौ ६] काठकोपनिषत्‌ । ११६ कत्व प्िद्वेश्चास्ति पद्रूपं वस्तु जगनो मृं तच्च प्राणपदरक्षयं प्राणप्रवृत्तरपि हेतुत्वा- दित्ष्थः ॥ २॥

कानन न न -=-------

त 0 1 क प क न न यजमनय ना

गो ° टौ०-- कायस्य शुन्धपयन्ते न।शादसतपूकमेव जन्म तते न।रिति मृरमिति शङ त-य द्वन्नानादिति । णर्हरति--तन्नेपि । शशवेषा गरेरपत उत्पत््यदश्ना- कायेस्य सत्पूवेकत्वप्रतिद्धशचारित पद्रूपं वस्तु जगतो मू तच्च प्राणपदलक््थ प्राणव तरपि हेतुत्वदियथः । धात्वथं प्रकटयति-तत एवेति । नाच व्येषु ब्रह्मणो रिच्छे- दोऽ्तीत्यमिभेत्यत्तरं वाक्य ग्याच्ट-यदे वित्यादिना | उद्यतं वज्जमिव वज्जमृद्यतम्‌ । पदाथमभिषाय तात्पयमाह-ययेत्यादिना । एतच्छन्दाथमाह-स्वारमेति । स्वपतन- स्ध्यर१;करणपरवत्ताना सा्षिभ7५८ ५ये | य एत्वद^तऽद्रता मन त्यन्तरयः ॥२॥|

न र न कन > न भक = कक = ~~

-=-------- ----~ ~ ~~ मणी कि

कथ तद्धयाञ्जगद्ववत श्त्या भयादस्याभ्निस्तपाते भयात्तपति सूयः । भयादिन्दश्च वायुश्च मृत्युध्‌[विति पञ्चमः ॥ ३॥ भयाद्धात्था परमेश्वर स्याप्रस्त१।०५ भयात्तपति स॒ भयादिन्द्रश्च वायुश्च परृत्यथ।वात पश्चमः। न दान्वरणां लोकपारा्नां समथानां

सतां ।नयन्ता चद्रज।दतकरवन्‌ स्यात्स्वाममयमभ(नानामव्‌ त्यानां [नयता प्रच्राच्रपपद्यत।॥२३॥

विनयो कका क ----9 99 ~+ - न

-------~------------“~~>--~ ~ जम = 9-9-00 ककम

~= ---- ~~~ ८ न्न प म , ष । 1 क

आ० द[०५--) ३॥

[, शषा 1 । 1 ता

~~~ ~ ~~~ ~> ~^ = षिण णी भि गी °, । क 1 0 १ १ ध

-=0-नन् दिवि

गे, ° ठ/०-- सु. धेनां निवतप्रवृच्यत्‌पपस्था नि4।मकत्वेन सभावितं यत्पारमे श्व ङ तदुवगम्‌।चद्‌ यत्नः ककय इत्याकाङ्कल्ापदकमाह--कथं तदित्यादिन। | न ।६ [वता प्रतर पर्पपद्यत्‌ हत तवन; | ६॥

| +) की ~~ ---~-- 1 -~ --न +~

--~~+- ~ 11 ` म

इह चेदशकद्दाद्धं प्राकृशर(स्य विक्षषषः। ततः पष्‌ ठकेषु शरर(रताय कल्पत ॥ ४ ॥

रेद्‌ जवननेव चययश्कच्छक्र।(प शक्तः सञ्ञानातयेतद्धयकारणं ब्रह्म बोद्ध भयगन्तु भाक्पु4 शरीरस्य पिलसं।ऽपसं्रनार्पतनार्स॑तारब- न्धना।दुच्पत्‌ । न चेद्श्चशद्धादुं तत)ऽनवब।ध। सषु छञ्यन्ते येष

स्याः ५।गिन ६।ते सगौ; पृविन्यादयो कोकास्ोषु समै लोकेषु

[|

^ __ ~ ~ -__ ०.~- „~ © , = = ० वतनन ॥ 9 उन ख भत उक. 0) 779 ।

११२ दीकादयसमेवशांकरमाभ्योपेता- [अध्या०श्वी

¢

शारारस्वाय शरीरभागय कटपते समथा भवति श्रररं ग्रह्णातात्यथः। तस्माच्छरीरवेस्पसनालागात्पव।धाय यत्न अस्थयः॥ ४॥

आ० ई०--सूणदीनां निषतप्रवृत्यनु गपरंथा निथमकत्मेन सेमानित यत्प रमेश्वरं रूपं तदवगम्‌।वेह यत्नः कतेम्य॒इत्याह-- तच्चेति । इहेव बोद्धुं शक्त स।णगह्‌व चजाना।त तदा मुच्चते एव'त स्बन्पः ॥ ४ ||

[म

ग्‌।० ट1>-तच्चहव बाद्ध रक्तः पागरहव चञ्जानातिं तद्‌ मुच्यत एवा सनन्वः । तत्‌ इत्यस्य उवर्यनमनवनब धादत । परमात्मवगमय यत्नः काथ इत्य्‌ तम १५६२।त१ - दस्माददत्याददना।॥ °}

णी नि षि न ना ५-०५-39 = = [गी "पषा 1 नजा 9 ज कनादानयाया०४ ७ ७9 पान मि

यस्परादिहेवाऽत्मना द्श्चेनमादश्चस्थस्पव परखस्य स्पष्टमुपपद्यते न 2)कान्तरेषु ब्रह्मर।कादन्यत्र । स च दुष्ापः । कयपित्युच्यते- यथाऽद्‌९ तथाऽऽत्मनि यथा स्वभे तथा पित्॒ोके । यथाऽप्सु परीव ददृशे तथा गन्धवलोके छयातप- यारि बक्लटोके ॥ ५॥ यथाऽऽद्‌ भविबिम्बभतमात्मानं ५६९षति रोकोऽत्यन्तविविक्छं तथे- ह।ऽ5स्मनि स्ववबद्धावादश्वनिभटीभरतायां विविक्तमात्मनो दञचनं भव

। क न्दे, के, (षि

तीत्वथेः । यथा स्वम्रेऽविवक्तं जाग्रद्रासन।द१ तथा पितृर.कऽविवि

कमव > दतनपात्मनः कमकटल(पमममतस्तक्छत्क्ात्‌ । यथा च्ल्वाब्‌ मक्ताषयवमात्मरूप परीव द परिदश्यव ईव तथा गन्थवेरखोकऽबे-

गिक्तमेव दनमातमनः। एवं च ोक्रान्तरेष्वपि शाल्ञषापाण्यादवग म्यते । छायातपयारिवात्यन्तविविक्तं ब्रह्मर।क पएवेक।र्मन्‌ | सष दुष1१।ऽत्यन्तविवि्ठर५ ज्ञान साध्यत्वाद्‌ । वस्मादास्मदश्चेनायेदैव यरनः कृपन्य ३त्याभपायः ॥ ५॥

क--------- --- -------~ ~= ~ ज~ केनो >~ ~ ~ 9 नकत नन - जा डि = व काक

आ ° ई'०~--~। ५ ॥

[वी ~~ -- =-= जनना ०

= एकि यरि क । 8 1" श ए 9 ए जिनो = -9० 9 दिना मज-न्कोनः (निय -० मका ज ० 3

-न न >

णा० दा९~--स[३<द्‌ य इत्या द्वाकद व्याल्य।त षतातज्ामह-यस्पादत्य

विटि न 9 1 षा ` ष त 2 ` 1 श 1 ~=

> द्शनमात्मन इति म्रन्थः क्चिन्न स्यादेति दशध्नरपेन क्ञायते।

[० नगयी णी

गणी पे

[सि व नज > -भोानम-मनगेका नम 9०० ~~ ~~न ° 0-०-95 सोन... 1

१क. ख, ज. °मेवाऽऽत्मनो दरौनं क! > क्ष. अ. ठ, अथाऽ्प्स्वः।३क. ड. च, ° धा्प्स्व । जग, ङ, परिदि 1५ सष. ज. दढ, "केऽविभक्त ¦! ६\ ग.ध. च, ष्व॑लो* ।५क्‌, :

निः जतो देति न्तत । ८ चछ ता ऊ =, ०.२०,

[अ॑ध्या० रव ३} काठकोपनिषत । १

दिना । इदेव मनुष्धदंह्‌ एव । यथाऽऽद्‌ शस्थस्य मुखस्य स्पष्टमुपरान्षिस्तथा $ऽत यस्माद्‌ात्मनि स्पष्टमपरम्यते तस्मादिहैवाऽऽत्मनो द्‌ शं न।मेत्यन्वयः | एवक्रारव्यादत माह - नेति । तर्हिं ब्रह्मरोकऽपि तदशन न स्यादित्य्ङ्याऽऽह-- ब्रह्मे वि नन॒ तर्हिं ब्रह्मखोक एवाऽऽत्मनो दश्ौने स्यादित्याशाङ्कयाऽ१ह-स चेति । आक द्क्षापूवेक्रमवत।रितवाक्य भ्याचष्टे --कथमित्वादिना । स्मन इत्यत्र ।विविक्तमिं पदच्छेदः । पित॒खोक आत्मदशनामेति रषः । भितृखाकं दश्चेनस्वाविविक्ततव हे माह-फमंफङेति । गन्षवेरोकम्रहणम्‌पलक्षणमित्याह- एवमिति । एकसिन्नात दक्षैनामित्यनुवैते। दुष्प्रापत्वे हेतुमाह- अत्यन्तेति । विशिष्टं कमोश्वमेधादि तत्सह ज्ञान भ॒पासनं तत्साध्यत्यादित्यर्थः । पद्त।त्पयाथमाह-वस्मादिति । इहैव मनुष शरीर एष ॥ ५ ॥ +

` कयमसी बोद्धव्यः किं वा वद्बवोये मरयोजनपित्युच्यते-- ` इन्दियणां पृथग्भवमुदयास्तमयो च यत्‌ । पृथगत्प्यमानानां मत्वा पीये न शोचति ॥ ६ ॥

इन्द्रियाणां अत्राद्‌(नां स्वस्वावेषयग्महणपरयाजनन स्वकारणेभ्य

आकाश्चादि्षः पृथगुत्पद्यमानानापत्यन्वविश्चुदधत्केवलाचिन्मात्रात्म- स्वरूपात्पृथग्भावं स्वभावविलक्नषणात्मकतां तथ। तेषामेवेद्द्रिवाणामुदया- स्वम चोस्पत्तिपरुधौ जाग्रत्स्वापोवस्थापेक्षया ना ऽऽत्मन शति म्वा ्ात्वा विवेकतो धीरो धीमान्न शे चाति । जरमनो निर्य स्व मावेस्या- र्यमिचाराच्छोकफारणत्वानुपपत्तः । तथा च श्रत्यन्तरं-तरति श्रोकमा-

(कह य.

त्पबविपदति॥६॥

| क 1 - यिन 9 ककण $णकण्क ०००४१ गणीीयषणणगगयगीपगीणीीिषरिषषोयषरीि 1 क

आ० २{०--।६॥

ए छि 1 पी

मो ० ई\०-उत्तरं वाक्यमाकाङक्षापृककं याजयति--कथमिः्यादिना । इनि ग्रहणम्‌ सक्षणमित्याह-स्ववि षयि । वेषवाः शन्द्‌ाद्यस्तषां म्रहणमेव प्रयोज तेन सहेन्थथः । इन्द्रियाणां नित्यत्व प्यावतेयति- आका श्चाति । एयम्भावप्रतियो? निरदिरति-अस्यन्तेवि । विकक्तणात्मकतां मत्वत्यन्वयः । एवमूत्पत्तप्रय। मर्वेत

प्वयः | मनन॑भकारं दर्शयति-ज।ग्रदिति । नाऽत्मनस्तावेति मत्वेति संबन्धः

१ग. च. सल अ. ठ. स्ववि ।२ग. घ. ड. "दिभ्य उत्प*\३ ङ. क्ष, ज. द, °न्तई ग. ष, च. "त्मस्स्व 1५ क. ख. ज, ण्यो च यत्पुथगुपयमानानमुत्प । ६क.ख. च, ण्थौ चनाः । ७ ड. न्ष, ज, द, "पपि । ८ क,ख. ज. -कत्वस्याः। ९ कु च. 'बत्वादग्य १०७९. ख. ष. ज, "च्छोक्ादिद्ः । ११अ. द. "ति अन्म । १५

११४ टीकादरय समेता कर पाप्योपता- [अध्या ० रवी ६]

उत्पत्तिप्ररयौ जाम्रसस्वभरावध्यापेक्षया नाऽत्मन इति षठान्तरं सुगमम्‌ । ज्ञाने प्ाधघ- नमाह-वितरेकत इति । पामान्पस्यन््रदयेक्यपयथवपन्नमतिः । शोकामवे हेतुमाह-- अ।त्मन इवि ॥ ६ ॥

® प

यस्मादात्मन इद्धियाण। पृथग्पाव उक्तो नासो बहिरथिगन्दव्या यस्मालत्यगात्मा स सबेस्य॑, तत्कयमित्युर्यवे- इन्दिश$यः परं मनो मनस्तः सखमुत्तमम्‌ । सखाद्धि महानात्मा महतोऽव्यक्तमुत्तमम्‌ ॥ ७ ॥ १द्ियेभ्यः परं मन इत्वादि। अथानामिदेन्द्ियस्तमानजातीयतवादि. न्दियग्रहगनेव ग्रहणम्‌ । पवेवदन्षत्‌ । सस्व शज्दाद्‌ बुद्धिरिह ॥ ७॥ आ० ई।०--दन्दियेम्थः पर। ह्यथ इति पृव॑मुक्तमिह ॒त्वथानामग्रहणात्सवंप्रत्य-

क्वि, अ, ५५

ग.त्मत्वे न प्रमवतीत्याशङ्कया ऽऽह-अथानापिहेति ॥ ७ ॥

गा ° दी ०-सताध्याहारमुद्‌ यास्तमयो च यदित्यत्र यच्छढद्‌ व्याच््- यस्मादति । तस्मान्नासो बहिरव(पि)गन्तम्य इत्यथः | प्रकारान्तरेण म्याच्-यरमादिति । सब. स्यति। तममन्न बहिरव(1पे)गन्तत्यः | कितु प्रतयकत्वेनैवा उगन्तव्य इति शेषः । तदिति प्रथग्मावप्रत्थक्त्वे | इन्द्रियेभ्यः परा ह्यथ इति पुवेमुक्तामिह त्वम्रहणात्सवे- प्रत्यगात्मत्वं न समवतीत्याशङ्चाऽह-अयथ।नापिहेति | पवेवद्न्यदिति । अन्ध रपरत्वाद्युपवणेनम्‌ । पृवदिन्दियेम्यः पर्‌। घ्यथ। इतिः शख्यानगादस्यथ॑ः ॥ ७ ॥

न ण रमना पणन जानककना म अव्यक्तात् परः पुरुषो व्यापकोऽलिङ्ग एव च । यं क + [9 ज्ञात्वा मुच्यते जन्तुरमृतत् च गच्छते ॥ < ॥ अभ्यक्तात्त परः पुरुषो व्यापक) व्यापक्स्पाप्याकाशादेः सर्व॑स्य क।रणत्वाव्‌ । अलिङ्ो लिङ्खयते गम्यते येन पिङ्कः बुद्धय।दि तद्‌- विद्यपानमस्वेति सोऽयमरिङ्क एष । सवसंतारषमेबार्जत इत्येतत । यं ज्खात्वाऽऽचायतः शाञ्चतथ पृच्यते जन्तुरविधाीदहूद षग्रन्षरमिजींव- न्निव पतितऽपि शरीरेऽगृतत्वं च गच्छति । सोऽडिङ्खः प॑रोऽव्यक्तातपु- रुष इति पृरणेव संवन्धः ॥ ८ ॥

[पीय

-~----*--+~ कक 0) -िेिमिदोकेतमन ०,००.११ अनयन पीके

| १क. ड. “दमाः ।२ग.ध. च. “स्य क्थः, ३ क. ररिदोच्यते ।1७। जग. च. तस्णं सिद्धं, ५ ध. द्धं करणं बु । ६ क.ख.ज. वच) सर । ७ च. परते ह्यव्य। ८फ.

क शती © प) (॥। १ © #

†ध्या०र२वह्धी ६] काठकोपनिषत्‌ । . ११५

आ० टा०--बुद्धिमुषेदुःखादिः साश्रो गुणत्वादूपवदिति वैशेषिका अनुमिमते दतत्‌ । साश्रयत्वमात्रस्ाघने सिद्धमाषनत्वान्मनस एव कामादिगृणवक्छश्रवणाद्‌ात्मा- अयत्वकरपने च निगणत्वशा्ञत्रिरुद्धत्व(द।त्मना सह बद्धचादेरविना मावाग्रहणाच्च [द्धयादि नाऽऽन्मलिङ्गमित्याह- छिङ्खःचते गम्यते येनति ॥ ८ ॥ गो° ठ०-- म्यापकत्वे हेतुगह--ग्यापकस्येति । बुद्धय।दि साश्रय गणत्वा- पादिवदिति वैशेषिका अनुमिमते तदप्तत्साश्रयत्वप्ताधने सिद्ध माधनत्वान्मनप्त एत्र हामादिगुणवच्वश्रवणादात्माश्रयत्वकस्पने च निगणवत्परतिपाद्क्शचाख्रविरोषादान्मना ह बद्धयादेरविनामावाग्रहणाचच न बुद्धयाचयातमलिङ्गमित्याह -छिङ्कम्यते गम्यते नेति । मुच्यतेऽगृतत्वं च गच्छतीति वाक्ययोः पौनस्कत्य परिहरन्भ्याचष्ट--यं 1 स्वेत्वादिना ॥ ८ ॥ __ यं त्डिङ्कस्य दथनपुपपद्यत इव्युच्वते- न संहृशे तिष्ठति हपमस्य न चक्षुषा पश्यति कश्व- ननम्‌ । हदा मनीषा मनप्ताऽभिक्लप्तो य एतद्ि- दुरमतास्ते भवन्ति ५ २ ॥

न सट ५दशैनाविषये न णिष्टुवि प्रत्वगास्मनोंऽस्य रूपप्‌ । अतो

न चक्षुषा सर्चन्द्रुयण । चष्षु्रहणस्वपरन्षमायत्वातु । परयति नाष. मते कश्चन कथिदप्येने प्रेतमात्मानम्‌ । कर्थं तदहं तं॑परयेदित्युच्यते- हृदा हन्स्थया बुद्धया । मनीषा मनस्तः संकरपादिरूपस्पेषटे नियन्तृत्वे- नेति मनीट्‌ तया हदा मनीषांऽविकल्पायेञ्या । मनसा मननरूपण सम्यर्द्नेन । अभिक्टपरोऽमिसमांथतोऽमिप्रङाशित इत्येतत्‌ । आस्म नातु शक्त इति वाक्यरेषः । तमात्मानं ब्रह्मते विदुरमृतास्ते भव'>-1 ॥ ९॥ =

अ1० ई\०-कथं द्रौनमुपपद्यत इति ष्टुः कोऽभिप्रायः ‰ विषयतया दशनं षक्तव्यमुताविषथ तयैव द्रनोपाय) वाच्यः प्रथमं प्रत्याह--न सं॑हृश्च इति। खूपा- द मत्तद्विशेषण च ददौनरिष ययोग्य मवति तद्मावादित्यथः । द्वितीय प्रत्याह - कथं हंति । बा्यकरणम्रामेपर>ऽपि यदा मनो गिषियान्संकरपयते तद मृपु्षोभद्धिश्तस्य नेयन्श्री भवति । हे मनः: पिमं त्व विक्ञाषवत्प्रषावापि | न तावत्स्वपयोजनार्थम्‌ | व॒ जडत्वात्प्रयोजनपतनन्धानुपपतेविंषयाणां च क्षपिष्णुत्वःरिदोषदुष्टानां संबन्षेन १क.ख.ज. तरिं तस्यालि°। स्क.ज. शे द्‌ 1३ उ. क्ष. न. ठ. "ृतत्मा। ४ क. दै तत्पश्य । ट, ददप । ५क.ख.ज., श्ा विकल्यवर्तितया। म ।६ ङ, घ. ञ, दु, यई ।

[णी

११६ दी काद्यसमेतश्करमाष्यपेता- [अध्या० रवह्टी ६]

प्रयोजनानुपपत्तः | नापि चेतनाम्‌ | तररसङ्कःवाःपरम्ननद्रवमावत्वास्चेति नियःतृत्वेन बुद्धिमनीड्च्यत इत्याह-- मन स इतै । आवे सपाय उयोति । विषय- कङ्पनाशन्यया ब्रह्मारमीत्यविषयतयेव ब्रह्मम।वन्यज्ञिकया महावाक्योत्थया वुद्धि वृ्य। जञातुं शक्यत इति संबन्धः । कथमत आत्मेत्यत आह- मनसेति । यद्यन्मया इयते बाच घटादि तत्तदहं यथा न भवामि तथाऽप्िन्नपि स॑घ।ते यद्यदूईयं तत्तदहं॑न मामि किं योऽत्र ज्ञाऽशः सोऽसि सवशशरीरेष्वेकलक्षणष्टक्षितत्वादेक एवेति विच।- रेण प्रथम समवित इत्यथैः ॥ ९ ॥ ` गो° शै०-भरिङ्गत्वे दशनमनुषपन्नमिति पृच्छति- कथमिति । प्रष्ठः कोऽभि- पायः किं विषयतया दशेने वक्तग्यमुताविषयतथेव दृशेनोपायो वाच्य इति । प्रथमं प्रत्याह- न संश्च शति | अस्य प्रत्यगात्मनो रूपं न सेदशेनाविषये तिष्ठतीनयः | रूपादिमहशैनयोम्य मवति तद्मावादिति मावः । द्वितीयं प्रत्याह- कथं तहींवि । भाह्यकरणम्मामेपरमेऽपि यदा मनो विषयान््करपयते तदा मुमृक्षोबेद्धिस्तस्य नियन्त्री मवति | हे मनः किमयं त्व पिश्चाचवद्धागपि न तावत्प्वप्रयाजनायं जडत्वात्प्रयोज. निन्धानुपपत्तेविषयाणां च क्षयिष्णुत्वादिदाषदुष्टानां सेबन्षेन प्रयोजनानुपपत्तः। नापि चेतनायै तस्यासङ्कत्वात्परमानन्दस्वभावत्वाचेति नियन्तुष्वेन बुद्धिम॑नीडित्युच्यत इयाह- परमस इति । अभिप्रकाश्चित इति । योऽत्र संघाते ज्ञोऽशः साऽप्मि- नवैहाररेष्वक रक्षणखक्षितत्वादेक एवेति विच।रेण प्रथमं स्मावित हत्यथः ॥ ९ ॥ सा हृन्मनीद्कयं प्राप्यत हति तद्यो योग उच्यते-- यदा प्श्चारवति्ठन्ते ज्ञानानि मनसा सह । बुद्धिश्च न विचेष्टति तामाहुः प्रमां गतिम्‌ ॥ १०॥ यदा यस्मन्काठे स्वविषयभ्यो निवतिठान्पातमन्येव पञ्च ज्ञानानि । त्रानायत्वाच्छोजादीन्दरियाणी ज्ञानान्पुस्यन्ते । अवतिष्ठन्ते सह मनसा चदनुगतानि तेन सकरपादिम्याटत्तनान्व!करणेन । बुद्धिषाध्यवसायल- क्षणा न विचेष्टति स्वन्वापारेषु नं विचेष्टते न व्याप्रियते तामाहुः परमां गतिम्‌ ॥ १०॥ आ० टी ० --श्तवदान्तानामपि केषाचिद्भल्याम्मतिबुद्धिस्थेयोदशेनादस्ति रिचि तप्रतिबन्धकान्तरं तद्पनयोगयोऽप्यन्यो वक्तव्य इत्यमिप्रे्याऽऽह -- सा हृदिवि । श्रवणमननाम्यां प्रमाप्रमयासमावनानिरासःपि चत्तस्यानकग्रतादोषः प्रतिबन्धकः संम- ` १८. -बन्धतेन रव. न्दे योक. ख. च. "ते तार, ज्क.ख. च बाना ५ फ, च. 'दूनीन्द्िः । ६ क. ख ज. "एते स्व ७ क.ख,च.्ञ. नवे" ।

[अध्य ० रवी ६] फाटकोपामिषत्‌ । ११५

वति तदपनयाय योगोऽनुष्ठातव्य उपदिदयत इत्यथः । यदनुगतानीति । यन यन मनस्ताऽयिष्ठितानि तेन तेन सहार्षातष्ठन्ते निवृत्तव्यापा राणि मवन्तीत्यथः | १० ॥

गे ° ट ° --श्रतवेदान्तानामपि केषांविद्रह्मारमीतिबुद्धिस्थेयादशंनादर स्ति प्रति- बन्धान्तरं तदपनयनाभान्योऽप्युपायां वक्तव्य इत्याह -सा हृन्पनीडिति । श्रवणमन- नाभ्यां प्रमेयाप्तमावनानिर।तऽपि चित्तप्यानेकाग्रतादोषः प्रतिबन्धकः सिमवाते तदपन यनाय योगोऽनु्य उपादिरयत इत्यथः । ज्ञायतेऽनेनाथं इति व्युत्पत्या ज्ञानदाब्देन ्रोत्राद्यच्यत इत्याह-ज्ञानेति । यदनुगतानि संकद्पायात्मके यद्न्तःकरण तेनानु- गतानि तेनान्तःकरणेन सहावनिष्ठनेत नेवृत्त्याशाण मवन्तीत्यन्वयः । बुद्धिश्चति । येन येनद्धियेण सहङृता विषयपरिच्छेद्‌ाय प्रभति तेन तेन सहावातिष्ठत निवृत्त- व्यापारा मवतीत्ययेश्चकाराद्म्यते । परमां गातमिति । उन्ृष्टफटप्ताषनत्वा्पर । मत्वम्‌ ॥ १०॥

तां ५ योगमिति मन्यन्ते स्थिरामिन्दियधारणाम्‌। अप्रमत्तस्तदा भवति योगो हि प्रभवाप्ययौ ॥११॥

तापी तवदस्थां योगमिति मन्यन्ते विखोगमेब सन्तम्‌ । सवान- थेसे=योगवियागरक्षणा हीयपवस्था योगिनः । एतस्यां ह्यवस्थायाम- विदाध्यारोपणर्बानेवस्वरूपपरतिष्ठ आत्मा । स्थिरामिन्दरियधारणां स्थिरापचकामिन्द्रियधारणां वाह्यान्तः करणानां धारणमित्यथः । अप्रमत्तः प्रपादवर्जितः समाधानं प्रति नियं यरनवांस्वदा तस्मिन्काटे यदेव प्रु तयागो भवतीति सामथ्योद्वगम्यते । न दहि बुद्धयादिचष्टाभावे परमाद- संभवोऽस्ति | तस्मासागेव बुद्धयादिचेष्टोपरमादपरमादा विधीयते । अथवा येदेवेन्द्रिषाणां स्थिरा पारण। तदानीमेव निरङ्कुश्चपप्रमत्तत्व- पित्यतीोऽभिधीयतेऽप्रमत्तस्तदा भवतीति! कुतः । घोगा हि यस्मासभ.

(1 क = ग्भ,

वाप्य यावुपञ्ननापायधमेक इत्यर्थोऽतोऽपायपारह।रायापमादः कतेन्ष इत्यभिप्रायः ।॥ ११॥

आ[० द०~ वियागमेव सन्त यागमिति विरद्धरक्षणख मन्यन्त्‌ इत्यक्त तत्स्फ टयति--सवोनयवि । उपतरहतं मनो यदि पषप्ति गच्छेत्तदा प्ाःनथेनीजावस्थ]

[0 ति 1 ~~~ --- ----- --- -~---~ ~~~ = ~

-**------ ----

# छान्द सत्वात्छाधुत्वम्‌ । == रायां सयोगपदेद्ठिढो नास्ति । सयोगपृवेक वियोग इति ठ विग्रहो भवेत्‌ ।

१. ज. र, '्ट्क्षीमव*।२ ङ.ञ, ट. "जितः स्वः । ३ क्ष, ज. ट, श्रणामच।४्कृ न्ग, ज. श्य प्रय ,५ म, द्‌, शतो विधीः। ६ ष 'जनपा?।

११८ . दष द्रयसमेतशषकरभाष्येपिता- [अ्या०र्षहीडै]

भवति । त द्वचावृत्तये पू ब्रह्माभ्भोत्यावृत्तो योजयेदावृतौ नियुक्तं विषयेषु विक्त चेत्यत दाषद्शेनेन ततोऽपि स्णवतेयेत्‌ । सात्मा ततस्तटस्य चेत्स्यात्तापि ावत्कषायावस्था तत। निरुद्ध मनो यदा न जागर्ति न स्वपति न चान्तरालावस् वेति पुण बरह्मावभाषएकतयव क्षीण भवेति तदा प्तवानथोवयोगलक्षणा साऽवस्था भव- तत्ययः । य गारम्मकारे प्रमादवजनं विषेयतय। व्णल्मयानुषादेपरतया व्याच्टे- अथवेति । नि।धपक्े हंतु षए्च्छि- कुत इ१॥ ११ ॥

गो ° टी ०-- वियोगमेव सन्त यागामा विरुद्धलक्षणया मन्यन्त इत्युक्तं तत्स्फुट- यति- सव) नत यहद घटादि तत्तदहं न भगम यथ। तथ'ऽस्मिन्नपि सघत यददूरदय ठत्तदह न भवामि बु पूरी बरह्यःम्मत्येवमाकरारवृत्त चित्तं याजयेत्तचित्तं वि- धयषु वििप्त चेत्स दवेषयदाषदेदहेनन व्यावतेयेद्रयावृत्त रागादिम्ेःस्यातसाऽपि कषा- सावस्था तत निरुद्ध मन। स्दान जामि न स्तमिति न चान्तरालावरथ भतिन च रसस्वादय॒क्तं पणेव्रह्मावमापरकतयेव क्षीण भवति तद्‌। प्वम्य$नर्थो वियोगो ऽपतेबन् एवं(व) लक्षण एवरूपं यस्यः सा तादृशी मवतीत्यथः । हिशब्दो वेदानतप्रापिद्धय- वटोतकः | अस्या अवस्थायाः प्रणोजनमाह--एतस्यापमति । छय्विक्षिपकषाशरप- स्वादवर्जितायाम्‌ । त्मा ज्ञातु हाक्यत इति शेषः । कथभूत आत्मेत्यत आह- अविध्ाध्यारोपणात्‌ । काचदविद्याध्यारोपणवार्जता स्वरूपप्रतिष्ठाऽऽत्मन इति षागा- न्तरम्‌ । पूर्क्तामशस्थां विरिनष्टि- स्थिरामिति । योगारम्भक्राठे भ्रमादवजने ्रुतिविधत्त इत्याह-अपमत्त हति । सापथ्योदिति । प्रमादवजेनमन्तरा योगस्य ुष्परापत्वादित्ययः । ननु यागोत्तरकालमेवाभमादा विषीयतामित्याशङ्कयाऽऽह-न हीत्यादिना । अभा इति पदच्छेदः । योगारम्भङराले प्रमादवजेनं विधेयतया व्याद्य।य। नुवा द्परतखा व्याचष्ट-अथवेति । विधिपक्षे हेतु एच्छति- कुत इति॥११॥

किरः दनः कर. छे को ९ खे

बुद्धयादिचेष्ट(विषयं चेद्र्येदं तदिति विशेषता गृह्येत बुद्धयाद्यपरमे च प्रहणकारणामावादनुपरभ्यमानं नास्त्यव्‌ ब्रह्म । यद्धि करणगोचरं तदस्तीति प्रसिद्धं लाके विपरी चासदित्यतश्चानयथको योगोऽनुपरभ्य- परानत््ाद्रा नास्त।त्युपलन यव्यं ब्रह्मत्येवं प्रप्र इदमुच्यते । सत्यम्‌-

नेव वाचा न मनसा प्राप्तुं शक्यो न चक्षुषा । अस्ताति जुवतोऽन्यत्र कथ तदुपछायते ॥ १२ ॥

[अध्या ०२वहौ ३] काठकोपनिषत्‌ । ११५६

नव वाच।न पनसान चक्षुषानान्येरपीद्धियेः प्राप्तु ब्कपत इत्ययः तथाऽपि सवेविक्षषराहृत।ऽपि जगता मृरपित्ववगतत्वादस्त्यव काप विदापनस्यास्वित्वाने्ठस्वात्‌ । तथा हीदं काय मह््पतारतम्पपारम्पम- णानुगम्यमाने सदूबुद्धिनिषटामत्रावग मयि । यदाऽपि पयपतिल(पनेन प्रविप्यमाना बुद्धिस्तद्‌ाऽपि साससत्यषगमेव वरयते बुद्धिहं नः पमाणं सदक्ततोय।यात्स्यावगमे । पटं चेज्जगता न स्यादन्तदन्विततमवेदं कायमस्दित्५३ गक्ष न त्वेवद्‌स्वि सत्सदित्५व तु गह्यते । यथामदा- दिक। पटादि मदाधन्वितम्‌ । तस्पाज्गता पृरपा्माऽस्तत्यवापल- वप॑भ्यः ' कस्पात्‌ । अस्पीति व्रगतोऽस्प्त्विवादेन आगमयानुसारेगः श्रहदधानादन्यज नास्तिकवादिनि नास्ति जगतो परखमालसानरन्वयमवेदं कायमभावान्तं भ५विरीयत इप मन्पमाने विपरीतदाथनि कय तद्र ततवत उपलभ्यत न कयथचनेपरभ्यत इव्यथः ॥ १२॥

पिधानेन =-=

--------*--~- -*~- -----**~--------= ~~

१५ जजन ज नजा का 9 भ-का भणयनकन-० 4 9 --

आ० ठी०--उ्तरमन्त्रमवतारपितु शङ्कःमुद्धावयति-ुद्धयादिचष्टात्रिषयं च- दिति । षयो ऽस्तीति प्रतिपन्नभ्य घटस्य मूद्ररामिव।ताद्िछापने घट।कार्‌ एव विद्टीयते नाश्तिनवांशस्तस्य कष।छाद्‌।वप्यनु वृतिद्शेन।त्‌ । भतः काथ+गिटापनस्य।सतित्वनि- एत्न शृन्यतापनदसायी टय इत्यक्तमेतत्पफटति-तय। ६।त्ि । ध्थृटध्य कावस्य विय सूक्ष्मं तत्कारणमञशिष्यत तस्पि पिले ततः एकष्ममिति य.वदशेनभ्"ाि-

म॒पटभ्य यत्र न दृश्थते ततापि मूतेषिलस्यावदयंमातरित्वान्सन्मात्रमवामूतेमवतिष्ठत इति काथमेव स( पू ोहष्पतारतम्यपारस्पवण्नुत्रियमाण स्दबुद्धिनिष्ठं पृर्षध्य ग( षस्यावग )पयतीत्यथः । ननु यदृच्द्‌ । तदसयथा स्वम्नदशनमिति व्ाप्षिदशे नादु्तित्मेन दरयस्याप्रसात्तदुनुद्धिरपि नास्तवेया शङ्कचाऽह्‌ -- यदाऽ #ति । सदुनरुद्धिरपि नास्तीव्यवंभूतः प्रत्यसोऽवदयम,तीत्यम्यु' गन्तव्यम्‌ । अन्धा [नपेषन्य्‌- वह।रायगात्‌ । अतोरन्ततो गत्वा सदबु: स्गोकृन स्यारित्यथः | ततः मिभि- त्यत आदह-- बुद्धिदति । स्ख्मिचारिष्वमि वेषय्पु पन्मात्रनुदधेरव्यामच।रद्श्ना- ्नुद्धश् रवतः प्रामाण्यात्सन्मात्र वस्त्वभ्युपगन्तव्यभि्ययः । इतश्च सदव मख जगत) वाच्यामेत्याह्‌--प्ध चे दाति | नाति जगत मृले ब्रह्येयवगम ऽपि प्रतियो गतया ब्रह्मन्ञानत्मगात्काभात मुमक्षमा अ्द्यज्ञानतरकेा 4९ 16५] +ल वृग्यापत्य। ह्‌

[ „मं ~ -----न्न "~> ~~ ~ -~

१फ. ह. ट, चाषामः | २ क्ष... साच ।२३क्ष'.अ. ट. त्था हस । ग्घ °बेलयंघ्या । ५ घ. इ. स्ल.ज, ट. ठ. तत्र ही" । ग. तथा दहदितव्र ह्‌“, ६ ख.उ, ल, ठ, ध्यप्रलय° । ७ क.च ट. ग्गर्मेव! ८ग.घ. च. ज. "सदस[द.।९ग. ध. मूुद्तचवं का । १० कृ, ख. अ. 'ठ्धव्यम्‌ । क । ११ ग. घ. च. -स्तिवा । १२ क. सष... द, प्री । १३, भ, ट. द्मतच्वमुप ।

भ

१२० 2काद्रयसमेतशांकर माष्योपेता- [अध्या ० रवौ ६1

कस्मा दि।ति । प्रतिय गितया ज्ञानघ्य निषेध्यत्वादात्मतया ज्ञान न स्यादतो बह्म- ज्ञानकामेनास्ति जगन्मृरभित्थ वगन्तम्यमेतेत्याह- अस्तीति द्युत इत्वा देना ॥ १२॥

1 त, 7) क 8 1 षा त ,, 8 । ज-जात अको 9-9-कक नानक न भन 0-००-०

गा०2।०-उत्तरमन्तमवत्‌२।९तु शङ्कामुद्वयात-बुद्धयादचशछावषय चादात। घरोऽन्तीति प्रतिपन्नघ्य घटस्य मूद्ररप्रहार।द्विटापने घटाकार एव प्रविदीयते नाक्षि- त्वारत्तस्य कणलखाद्व८ननुत्‌। तद्द नदतः 1५ च्र[१८।पवत्य॥ (तत्वा हत्वा शून्य तापयेवस। | ख्य इत्युक्तमेतत्पफंथ्यति--वया हति । स्थस्य वायस्य विद्ध सृ६५ तत्क।रणमवारिऽ५ते तस्भापि पि ततः सूक्ष्मनिति यावदशेनन्याधिमुषरम्प यत्र न इदथते तत्राप्यम्‌ताविषयत्वावदयभावित्वात्सन्मात्रमेवामूतेमवातिष्ठत इति का^- मेव सृक्षमतारतम्यपापम्पयणानुम्‌ "मानं सत््वनुद्धिनिष्ठां परुषस्य ग( वस्यावग }- मयदी्यथैः | नन्‌ यदृदृश्यं तद प्द्यथा स्वप्रहटर ५ व्याश्चिद्‌शन।दरितत्मेन ददयस्य सव॑स्याप्तचव।द्‌ १द्‌नृद्धिरी नाप्त्केत्याशङ्कचाऽऽह--यद्‌ाऽपावि । स्द्नृद्धिरपि ना^तोत्यव प्रस्ययोउवहयमम्युपगन्तस्थो ऽन्यथा (नपेघन्यवहागयग।त्‌ । अन्ततो गत्वा ६द्बद्धिः स्वीकृता स्यादित्यथ; । त8: सरिमित्यत जद्-बुद्धिई\(१ । व्यभिच।रि- ८२पे पस्पेष सन्मात्रद्धेरम्यमि जाएद्‌स्नाद्‌नुद्धश्च स्वतः प्रमाण्यारसन्मात्र वस्त्व म्वुर्गन्५२५मित्यथेः । इतश्च सदैव जगत मूख गच्यमि्ाह-मृरं चेदिति । ननु नप्ति यज्जातो मूढ ब्रद्मत्ववगभेऽपि प्र ति4।गेतया ब्रह्मज्ञ(नसमत्किमिति मुमक्षुगा ्ह्मज्ञानकामेन।स्तीत्यवोपटृन्धव्यमित्थत अ।ह्‌-- त, क ) स्मादिति । प्रियातया ज्ञानस्य निगिद्धत्वादात्मतय। ज्ञान न स्यादतो ब्रह््तानकामेन।र्त मृड जगत्‌ इत्य. वगन्तम्धमित्याह--अस्त्रीति ब्रबरत ईत्या{द्ना । तस्मद्स्तीति ब्रुवत इति १३. स्त्वनाहूढः ॥ १२ ॥

[ ऋरि

न >~ ---- ---- ए । 0 त क ~न =-= -- = +~ ज्‌ आजत नोन्न

अरत।त्य्‌ व प१दटन्धथ्धस्तसमकन च्भिमाः | अस्त त्प१।१ठन्वदप तमक. प्रसादत ॥ ३१२ ॥ तस्मादपोद्मासद्रारेपक्षपासुरमस्पर५बाऽऽत्मोपरन्धन्यः सत्क बुद्धया पापः । यदा तु तद्रहि०।ऽविक्रिष आत्मा काय च कारणभ्य. (तरेकेण न। स्ति वाच ऽऽरम्भण [वकारा ना१५१५ १। सकेत्येव सत्यमित ्रतेस्तदा तस्य निख्पाेकस्याङङ्कस्य सद्सद्‌ादिभत्ययविषयतवव्‌- तस्या ऽऽ्मनस्दच्वभावो भवतति । उन च रूपेणाऽऽत्मोपकन्धष्य इत्यनुब रपे । तत्राप्यमयो; सोप धिङनिरू धि कवर स्तित्वतक््रमा- १३. स्म. ॐ, ठ. त्यवाप२ ख. ज, "ऽप्रज््रस्छससमवेन च ५.।३ क. ग्योन्तद्धाव्‌° । ¶, ध. "योनोस्तित्वभाः ।

| "पिरि

{अध्या ° शवह्ी ६] कठोपनिषत्‌ १६१

बाः । निषोर्णाघो पृष्ठ । पूमेमस्दीत्पेवोपकम्पस्य।5ऽस्मनः ससक कमता सितित्वपस्य ये नोपरग्धस्येत्यधेः । ` पथासप्स्वस्तितसर्वापा- विप +आस्मनस्तर्र नाषिो . दिदिताविदितार्यमन्यी द फरव माधः नेति ने तीरयद्थुकम नण्वह शवमटरषेऽनार्म्येऽनिरखुयन इस्यादिश्चतिनि्िष्टः श्रसीदस्याभिश्चुली भषपि । आत्मपरकाश्चनाय पृचेमस्तीस्युपर्धषत ह्येतत्‌ ॥ १३ ॥

आ ° ₹ः०--प्तागधिकस्या ऽमनो ज्ञानान्मुक्त्यसमगाज्निरपापिकन्ञानायापि प्रय- तितर्थमित्याट्‌-- चदा 1तति । सापाविके- प्रथम स्थिरीभूतस्य तद्द्वारेण रुक्ष्यप- दाथोवणमे `सति क्रमेण वा्यायावगतिः समान्यत इत्याह -~-तज्राष्यु योरित्या- हिमा । पदुप्रङम्थमानं कथयमुगभियेर्य कारणस्वस्य तत्कृतो योऽसितित्वप्रस्ययः कारणत्वादन्ति पर्‌ भात्मेति पेनेषरज्वध्ये` योजना ॥ १३ ॥

जानान नाण > त जभान ~ क) 9 न न "क~ = ~~ ~

गो ° टी ०-पतागामिकस्याऽऽमनो ज्ञानान्परक्त्यसंमवानर्णधिकन्ञानाय -प्रयति- तव्यमिस्याई-- यदा त्विति । सोपाधिकस्य प्रथम सि्थिरीम्‌तस्य तदुद्करेण सक्ष्यपदा. यवग सति करमेण वाक्+पवगमः संमवतीत्याह-तत्राप्यु पयोरित्यादिना । सदु- पलम्प्रमामे काभमपावि पप्य कारणत्वस्य तत्कृतो ऽस्तित्वपत्ययः कारणत्जद्‌ ति षर्‌ आन्मत्युपरब्धस्पेति य।जना ॥ १३ ॥

~ ~~~ = ~~~ +~ =-= -~- ---“.

~--- व 2 त 1 1 ता 2 छ "~~~ ोभानमनकानकाु का पीपी

+न ~= त "क ~न मकान श =

यदा सवं मुच्यन्ते कामा येऽस्य हदि भिताः । अथ म््पऽमृता भवत्यत्र ब्रह्न समशनुते ॥ १४ ॥

एष्‌ प्रमादिनो यद्‌। यस्मिन्काठे सर्वे कामाः कामयिरम्यस्य- 6पर्यामाबासमुस्यन्ते बिश्वीयन्३े येऽत्य पाकनातिवोधादिदुषो ददि धु्धं। शिता आचिताः बुद्धिरिं कामानामान्नयो नाऽऽत्मा। कामः संकरप इत्यादिश्रत्यन्०र।ब । भथ द्‌ पतवःपाकपबप।दासट8 भवो भोत्तरक। छ. मविधाकामक्मरप्तणस्व मूत्योर्विनाश्ादमृलो मबाति, गमनपरयोजकस् पृत्योिनाशाद्रमनानुपपे तरनव अदीपनिदोणदत्सवेबन्धनपिशप।द्रह्म समदनः ब्रह्मेव मवतीत्ययः ॥ १४ ॥

--~-+“

~ ~~

णिरप

भवामि ह क विषयी

१क.ख. ल. मेति ध्स्थ* र्ग. घ. च. श्रतेन" ।३ गनध. च. "मात्मदर। ४्ग.घ,. श. °ग्यस्यामा०। ५ घल. ब. द. श्त्सदो* ९ रुध. ्स्यवा मू" \७ ख, ज, "पलतेः । तेनै" । ११

१२२ ठीकादयसमेतशंकरभाष्यपेता- [भध्या०रवही द]

आ० दी०-स्च कमा इति । प्रवृत्तफटकर्मोपत्यापिते शरीररिथिरिनिमित्तात्रण- नादे। प्रवत्तिकारणेच्छःव्यतिरिक्ताः पर्वे कामः काम्पेन उ्योतिष्टामादिनि। स्वे प्राप्स्यामि त्ेपुर्या(रा)गाषनेन जननं वश्ची करिष्य।मील्यवमाद्यः स्वगादिदेहेष्वप्यहमेव तिष्ठामि तद्धागाश्च प्राएठा एवाप्राठविषश्श्च काणे व्यर्थो मिथ्य रापाविति विचारण विरशायन्त इत्यथः | कामाश्रय जत्मति वेशोषिकमतं श्रतिबाह्यत्वान्नाऽऽद्रणीयमेवे-

त्याह्‌-- बुद्धीति ॥ १४ ॥

किर कन

गो° दा०- सव॑ कापा इ।त । प्रवृत्तकरमततफलःपस्थापिते शाररध्यितिनिभि- त्न्पानादो प्रवृत्तिकारणेच्छत्यतिरित्ताः सवे कामाः काम्येन ज्योतिष्टोमादिना स्वगं प्राप्स्यामीति त्रिपुयाराराधनेन जनं च वशी करिष्यामीत्येवमादयः स्वगादि- देहेष्वहमेव तिष्ठामि भोगश्च प्रापे विषयेऽप्राष्ठविषदश्च कामे व्यर्था मिथ्या चासातरिति विचारेण ति्ञीर्यन्त इत्ययः । कामायाश्रय जत्मिति वैरेपिकमत श्रतिबाह्यतादन।- द्रणीयमित्याह--बुद् ६।त ॥ १४ ॥

कवि = न = = = जनक याण बसव न को ५ + "~~ ~ कक ¶ र य. ~ ~~~ ~ ~ ~~~ =~---------- ~न

कद। पुनः कामानां मरता विनाश्च ई्युच्यत- यद सर्वं १५।१यन्त्‌ हृद्यस्षह ग्रन्थयः । अथ मत्यऽमृतो भवस्येतवदधचनुशासननम्‌ ॥ १५ ॥ यदा सवे प्रभिद्यप) भदमुपयान्वि विनयन्ति हृदयस्य बुद्ेरइ जीवत एष ग्रन्थयो ग्रन्थिवददृढवबन्धनरूपा अविद्य।पर५या इत्ययः | अहामिद्‌ 9रोर्‌ ममेदं षन सुखी दुःखं) चाहमित्येव्रमादिरक्षणास्तद्ि परतब्रह्मारभरत्यय।पजननाद्रहये ब इमस्म्य ६ स।९। प ।१नषटऽ्व विद्ाग्र- न्थषु तेनिमित्ताः कामा मृरतो विनश्यन्ति । अथ पत्योऽप्ृतो भवत्ये तावद्धथेतावदेषेताबन्भात्रं नापकमपस्तात्याश्ड् कतन्या । अनु शास- नपनुच्रारुपदश्चः सववदान्तानापातें दाक्यत्रेषः॥ १५॥

कि ~~ = जि जिनो -न- मज = तकम ~ ~~ ~~~ ८ = श्थनदि -- - ै क ,० क ~ ~ ~~~“ = > -~ = = ------- ~ ~~~ =

आ० ट'०-- कामप्राविख्यस्य सुपुपडपे भाव।दुषृतत्वाचेहनत्यथ न मवतीति १८बऽ3ह्‌-- कद्‌! पुनाराते |

(किकिषकथत विः अय ~~~ ~~ ~न ननित, = ~ = मै क भमान == हिक --क-> >= 09 9 पा नि ०५.०० ए 1 त ए 7 9 पि यि

१अ. ठ. ^ते शरी*।२ 8. "षये भोगोऽप्रा । ३ ट. "देतदबह्ममुपात | ४. छ.क " वेदनु । ^ इ. क्ष, जअ. त्मक्ञना ६ इ. न्ष. जअ. ट. "दयवास्म्य"। ऽज. म, 2, 'मित्तष्ठा;

[ ` क ५८ । ~ 0 1 0 @ > ©

भध्या ० ९बह्वी६] क,ठकापनिषत्‌ । १२२

गो० टी०--कामप्रविकस्य सुषुतेऽपि मावादमृत्वज्ञापकत्व न पेवताति मत्वा 55ह्‌- कदा पुनरिति । अविद्यप्रत्ययानिविशिनष्टि- अहपिद्‌ मित्यादिना । आत्मप्रत्ययेन तल्नार दश यन्कामोच्छित्तिमाह-च।द्वेपरीतेत्यादिना । इति प्रत्यये।प* जननादिति सबन्धः | अप तदत्यथै; | उपादररयत इति व्युत्पर्या परत्यगामेननः परमात्पा!भि्ीयते ॥ १९ ॥ नेरस्ताशरषविशेषन्यापिब्रह्मारमप्रतिपस्या परमिन्नसमस्तात्रियादिग्र- नथर्जीवत एव ब्रह्ममूनस्य विदुषो न गतिर्विद्यत इत्युक्तमन्र ब्रह्म सम- क्रत त्युक्त त्वान्न तस्य प्राणा उरक्रामि) ब्रह्मेव सनब्रह्माप्येतीति प्यन्हराच्च । ये पुनमनदब्रहमविरो विधान्तरेशीङिनश् ब्रह्महोकभानो येच तद्विपरीताः सेसारभाजस्तेषामेष गतिविश्चेष उच्यते प्रृताल्छृष् ब्रह्मदिद्यफट्टस्तुतयं । किंचन्यदक्भिवयया पृष्ठ प्रन्युक्ता च | तस्याश्च फटप्रादनिपकारो वक्तव्य इति पञ्नारम्भः। तत्र-

( ठ १ >~ 4 शृतं चैका च हदयस्य नाड्यस्तासां मूधानमतिनिः- थः । र र ४9 ~ ^~ ह सतेका । तयोध्व॑मायन्नमूततवमेति विष्वङ्ङन्या वि (~ उत्करमण भवनत ॥ १६ ॥ शतं च शतसख्याका एका च सुष॒घ्ना नाम पुरुषस्व हूरयादिनिः सृता नाडयः चिरास्तासां मध्ये पूर्धानं भित्त्वाञभिनिःसृता निगेता सुषुश्ना नाम । तयाऽन्तकाले हृदय आलानं बरीदरत्य योजयत्‌ । वया नाडयोघ्श्यपर्या यनाच्छन्नादित्यदररेणामृतत्वममरणधभेत्वमापेक्षिकम्‌ । आ भूतसं पुवं स्थानममृतत्वं हि माष्यतं इति स्पृः ब्रह्मणा वा सह कालान्तरेण पुख्यमरमृरत्वमे{त अक्त्वा मागननुपमान्त्रह्मलाकगतान्‌ । ^ विष्वड्नान।विघगतयो न्या नाड उत्क्रमणे निमित्त भवन्ति ससारष- (तिपत्यथ। एव मवन्तीत्यथेः ॥ १६ ॥

किमा मण ~ न क न = ०9 कक -~~ ~~ -- त्न ----- +~ न -- ~ -= ~ ~~~ ~ रीर 1 ए 7 = श 1 1 क 2 1 1

अ।{० द° प्रकरणात्च्छिदेनोक्तस्य सबन्धं दशैयति-निरस्ताश्चषत्यादिना । यद्भाणि मस्करेण प्रकरणाद्रह्ािद्विषयैवेष्‌ गतिरिति तदपद्रातिश्रवणेन लिङ्गेन षरै-

[0 र १ व क ए नः 00 0 आ पि ` प । = का -क०। = ->-कि = => 9 क नि" कः भये ०

१क.ख. ज. °रराछि । २ ध. "मेव गर । ३. ज. विश्वगन्या । ४ ख. ङ. ञ्‌. रद. णास" ।५ग.च स... ट. ट, "विणुग*।६ ड. प्ननज. ट. वसप ।

, ३४. दीकाटयसमेतशकरभाष्यपेता- [अभ्या०२व्ही

च्छि गमनयाग्ेऽम्या गतेः संमन्धाबममे सतिं दुबे प्रकरणेन ` प्रकतत्रहमविरे९९.

न्धानुषपततेः । न,इच्न्तसणामपि तततमन्वपसङ्गाच्छृतिविरुद्तवपरपद्वाच -। विस्तरथ ` 9

प्रकटर्थे द्र्य: ॥' ११ ॥

चदय नत जयि = - ल) म जन नान भम द ~क कके

गाग श०्-- प्रकरणविच््छेद्‌। क्त्य सबन्प द्शयति- निरस्ताश्ेषत्बा्टिना | निरस्ता अश्चेषविकशषा यस्मात्तथा तच्च तद्भयापि च तदेव ब्रह्म तस्याऽऽत्मत्वेन प्रगि- पत्तिरुपञ्न्मिस्तय,.प्रमिन्नाः समस्ता अक्याकःमकृंद्य. एव रन्यो यक्तत्स.तथो- कस्तस्य ॥ १९-॥;

[भी की

भगवानिदम्‌

इदानीं सवेषष्ट्यपिस॑हाराथपाहइ- अङ्गुष्ठमात्रः पुरुषोऽन्तरात्मा सदा जनानां हदये सनिर्विष्ठः। तं स्वाच्छरीरापवृहन्मश्जादिवेषीकां पेय॑ण ॥ तं ियाच्छुक्रममूतं तं॑वियाच्छुक्रममृत- मिति ॥ १७ ॥ अज्जा पुरुषाऽन्धरात्मा सदा जनानां संबन्धिनि हृदये संनि- विष्टो ययान्यारूवातस्तं र्वादात्मीषार्छरीरातवहेद ध च्छेकिष्कपलृय- वकुयोदित्ययः। किमिवेत्युच्यते-- यञ्ञादिषेषीकापन्पः स्थं पैदणापपा- देन-। तं 'करीराक्निष्कृषठः चिन्मात्रं विदाद्विजानयार्डुक्रपमृतं यभराक्तं ब्रह्मेति । द्विवेचनप्रपनिषस्परिसपाष्त्वयेम्ितिशरष्दश्च ॥: १७ ॥: आ० ट।०--॥. १७ ॥ गो° टदीऽ-॥ १५.॥ विद्यास्तुत्य्थाऽवधारूपायिकाय।पक्ह्षरोऽधुनास्पते-

मत्यगरोक्तां नाचिकेताऽथ ठष्ण्वा विथामेतां` योगं विधिं च छतम्‌ । बरह्मपाप्तो विरनोऽरद्विमव्युर- न्याऽप्यव. प विदध्यात्स ॥ १८ ॥.

मायुपाक्तं यथोक्तां ब्रह्मविदं योगविधिः च कख. समस्ते;

१८. ग. जर तशुक्रः । २क.ख. ल. °निष्करषेण पथ | क्ष. स. र, ननिष्कृष्येदि" । ३ ख, भ. "तै शुकममत॑य^ ४कः न्न, "कतां नि । ५. ट, "$ैता यथा 2५६९ क, श्रीतो

~ कनकः कदो @ क | £ 1 क कन्न

[भधा ०१वष्ी ६) कठकोपनिषद्‌ । १२५.

दे सोपेक्षरणं सफरमित्येतत्‌ं । नाविकेनोः वरद्‌ नान्पृरपोलस्धवा प्राप्ये त्यथः । किम्‌, व्रह्मणप्ा$नृन्पक्त,ऽपवदिस्ययथः। कथम्‌ | के्प्राप्ट्या विरजो विगतघपाधमां बिपृल्युविंगतकामाश्रि्रश्च सम्पृवेपिष्वयेः। न

केवट" नाचिकेत एवान्योऽपि नाचिकतर्वदात्मविदध्यवात्मपेवं निदपय- रिषे परत्यकस्वरूपं प्राप्य दत्वपेवेव्यर्भिप्रायः । नाल्यदूमन्रस्यग्रपम्‌ । तदेषपध्यार्मपमेषपक्तपकारेणं वेद्‌ विज।नातीत्येबंविष्छो$पि विरजः सन्ब्रहमत्ाप्त्या विभुस्युभेषत्तीतिं बाक्यङेव+ ॥। १८ ॥ आ० टी °-- आत्मान देहमाभिङत्य वैत इत्यध्यान्मम्‌ । प्रश्यक्स्वहूपमेष ब्रह्म राप्य विमृल्युमेभति नाश्णूपमविरादितर्गेगम्य प्राण्य सेणेगावसानस्वादित्यथेः । एवदाढरस्य विच्छररन सह सन्ध एववेदिति ॥ १८ ॥ ` गो० द° आत्मने. देहमभिङकय वतत इत्यध्यात्मम्‌ । प्रत्यक्सवद्पमेव ब्रह्म प्राप्य विमूत्युम्ति .नन्वदपभशिसदेमागगम्पे प्राप्य यागस्य तियागाक्तानत्वादि- त्यथः ॥ १८ ॥ षरिष्य।चाय॑योः प्रमादटृतान्यवन- विथाग्रहणपतिपादननिमित्तदो- धुपरशषपनाययं इान्विरुच्यते- % सुहु नोषषतुः। सह -नो कुन्तः । सट. वीयं कग. वहै । तेजस्विनावधातमस्तु-मा विद्धिभवहे ॥१९॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

इति क।ठकपनिषदिद्विकीया्पारे तृती. ब्ी समाप्त ॥ .३, ॥{ ६ )

५ इत्रि काटकोपरनिषदि दिती योऽध्यायः समाप्त; ॥ २॥

िपततुुननयनमितयनयनयय् नन

भ. टः पुस्तके: । छ. पुस्तकः सष नाभ तु इति ` खरम्‌ । ˆ इत्ति. द्ितीयाष्यायः ' इष्यक्ष्प सनेषप पव्यद्तति-।->८,६ति दिती प्राये -ततीया यष्की.। इति छ, पुस्त वर्ततेः

१.३. ज्ञ, ख, त्‌ । नि । ट+.९त्‌, ^. नलिक्रह! ब । २ कः, ख,.. ज, "केठोऽप, व° 1 ३ क, २. "यः. कि । ४ क. द. क्ष, ञ्‌. ट, "ठ.नरि. । ५ क. घल. पि. नजिष्चठोक्न । अ, ट, शरि नर्वि॥ ९ कः.क- क्षः "वत्ण्याः १ जक.ख; ज, "मेवं नि" । ८ 8. क्ष, क, “महु । ९.क- ख ल. ˆण योवे १० व. क, ज. क्ष, म. द. र्द्म स ११ क. खः. जः वहा । १२ क ख, ज, “न्तिरभिधीयते ।

१६ द काटय समेतशांकरपाष्योपेता- [अध्या ०९वहटी३

सह- नाव्रावामवतु पषछयतु विच्यास्वरूपपकाशनेन । कः । स एव परमेश्वर उपनिषत्परकाशचितः । किच सह नौ भुनक्तु वत्फलपकाश्चनेन नौ पारयतु । सहेवाऽऽबां विधातं वीच सापथ्यं करवावह निष्ाद्‌- यावहे । 18 च तेजस्विनो तेजस्विनोरावय।थद्धीतं तरस्वघोतमम्तु । अथवा तेजस्वि नावातराभ्णं यदधीतं तदतीव ठेजास्वि वःय॑बदास्त्वि- त्यथः | मा विद्िषाचहे शिष्याचायावन्यान्य प्रमाद्कृतान्यायाष्ययना- ध्यापन दो षनि पित्तं द्रेष पा फरवावह्‌ा इत्ययः | श्चारि१; शान्ति श्ान्ति- रिति त्रिवंचष॑ सवेदोषोपश्चमनायेपि्योमिति' ॥ १९ ॥

इति काठके।पनिषद्ध।ष्ये द्वितीयाध्याये तृतीया वट

समाष्ठा॥३॥(१९.)

[1

इति भ्रीमत्परमदहसपारि व्राजकाचार्गाविन्दमगवत्पृञ्यपादाशचष्य- भ्रीपदाचायभ्रीक्चकरभगवतः छत काठकापनिषद्ध(४५

कर 5

द्वितीयोऽध्यायः समाप्तः ॥ २॥

[र

आ० टाऽ०-॥ १९॥ इति काठकोपनिषद्धाप्यटीकायां द्वितीयाध्याये ततीया वही समा ॥६।॥ (१९)

इति श्रीमत्परमहसपरित्रानकाचाथश्रीषच्छरद्धान -दपज्यपाद्रिऽ्णानन्दन्ञान- विरचिते काठकाऽनिश्द्धप्यव्यास्याने द्वितीयाध्यायः समाः ॥ २॥

[1 [४२ रिषि कजा जज 9 ज नोन ~न ¬ न ०8, कणिका ¬ निरी

गो दी०- त्रिद्याप्रहणनिमित्तः दराष्यस्य दाश विद्याप्रतिपादन प्रदान शिष्पर- म्यस्तन्निमित्त जाचःयस्य दोषम्तदुभयप्रहामनाय॑त्यथः । कत। क इत्याकाङ्क्षायां परकरण।दीश्वर हत्याह-स एवे! । तेजस्विनावित्येकं पद्‌ षष्ठ्यथ व्याख्याय नावि ति पद्‌ छित्वा तृनीयार्ये ठयारुधानपृवेकं तेजसिपदमरीतमित्यप्य तरिरेषणं करोति- अथवेत्यादिना । सत्रदोषेति। अःध्यात्मिकाषेमोतिकाधिदेविकद्‌ाधप्रशमन।यमित्ययेः

2

9

षषी

१ग. घ. प्ते स्वरधी*, २ ख. ज. *मित्तदोषं। ३ क, ख. ज. `नाथेमित्युपनिषत्समाप्त्यथं ॥ १९ ॥ इ* । इह. ज. “नाथंमुपनिषत्समाप्त्यथेमिल्यामिति ॥ १९ ॥ ४ घ, च. द, `मित्युपनि.

धत तशता, ।, ९९ २9 ।

| मध्या ० वह ३। क।ठक्गोपनिषत्‌ १२७

भंराठदो म्कटप्रयोजनः कृत्प्नोपानिषदथ॑स्मारकं ३तिशरद माष्यपतमाए्यातनप्रयो- जन इति बोध्यम्‌ || १९ ॥

कठव्हटीमाप्यटीका कता गोडग्रोगिना ॥ अनया प्रयतां देवो दक्षिण।शामुखः शिवः ॥ १ ॥

इति द्वितीयाध्याये तृर्ताथा वह सतम ॥ ३॥ ८६),

[नी 1

कि

इति श्रीपःपरमहसपरित्रानकाचायेवयश्रीमह।टगोपासेन्द्रयतीश्वरविराचते कदं. कोपनिषद्धाप्यविव(णे द्वितीयोऽध्याषः पमाः ॥ २॥

इति परिसमाप्य सटीकादवभाष्योपेता क[ठकोपनिषत्‌ ॥