+; क

ट (३)
अन्धनाम^. 1 मूल्यमू ।
^ ० आण

६१ गतमप्रणीतुधरमनूजम्‌-हरदत्र्तरीकाक्तेनम्‌ । =... २ <
६२ ईराकेनकठपश्युण्डमाण्डूकयानन्दवह्ीभरगपनिपद्‌ः-सीकाःर ८

६२ छान्दोग्योपनिपत्‌-रङ्गएमानुगविरवितप्रकारिकेपिता। ३ १२
६४ शृहदारण्यकोपनिपत्‌-रद्धरामानुजविरवितप्रकारिकोपिता । ३ ४
६५ दाहूमयनव्राद्धणम्‌-कष्बेदानर्गतवाप्करदाखीयम्‌ | ,.. १ ;
६६ काव्यप्रकडिः-उदूयोतयुतपदीपत्तदितः 1 = 4 1
६७ घ्रह्सूत्राणि-दीषिकासमेताति । ४ व, ८
६८ वृहद्रेमसंहिता-नादपश्चरायान्तगंता ! ..* ... १ १२
६९ ज्ञानार्णवतन्वम्‌-रशरमोकम्‌ । तन्व गासग्रनथः । ... १9 ्
७० स्परत्यथसारः-भ्रीधराचायंपिरयितः 1 ... ~ 9" - 39
७१ वृहयोगतरद्गिणी-तरिमछमदविर दिता भगगद्रयोपेता । १० १
७२ परिभापिन्दुरोसरः-तरेयनाधरुतगदात्यटीकायुतः । य्‌

७३ गायत्रीपुरश्वरणपद्धतिः-भरीमच्छकराचा्यविरचिवा }... 9

४४ द्राह्चायणगरद्यस॒नृ्तिः-सदरस्कन्दपरणीता । १

७५. ब्रहमसूत्रभाष्यायंरलनमाला-रुत्रह्मण्यविराविता । .,. ४

७६. ईङकेनकटोपनिषद्‌ः-दिगम्बरानुचररुतव्पास्यासमेताः । १

७७ वेदान्तसूयुक्तावाछिः-्रस्ानन्द सरस्वतीविरविता । ... २
७८ तिस्थलीेतुः-नारायणभदटविरवितः । ... 3
२
9
४

“2

७९ छान्दोग्योपनिपत-मिताक्षराव्यास्यासमेता } 4
८० वाक्यव्रा्तिः-भ्रीमच्छंकराचार्यरवा प्रीफा ।
८१ आश्वलायनश्नौतसू्रम्‌-नारायणरूतवृक्तिसमेदम्‌ । ...
८> व्रह्ममूजवरातिः-हरिदीक्षिवविराकैवा । 9
८२ संक्षपदारीरकम-व्याछ्याप्तहित मागदयोपेतम्‌ । =...
८४ अद्रैतामोदः-भम्यकरोपादवासुदेवशस्िमरणीतः । =...
८५ ज्योपीर्निवन्धः-युरमहाटश्रीरिव्राजविरचितः ।

=

र
९
र
६1
८८ विधानमाला-मीनूरसिहमदविरदिता । = ५2
२
६
३
9

>

1
क न्ट ् न्न ८ ० ~ ८ + ० ७ ० न ० ५.5 8

~~

८७ अभचिरहोनेचद्धिका-किंजलवडकरोपाहवामन शासिता ।

८८ निरुक्तपू-दुगोचा्ैरतवृचिसमेतम्‌ । भागद्रपासकम्‌। ,.. १
८९ काव्यप्रकाराः-संकेताख्यरीकासमितः ! = ~. ..“
९० शा्कायनारण्यकप्रू-कविदान्तगेतयाप्कठशासीयम्‌। ,,,

४१

म्रन्धाङक; ९
आनन्द्भिरिछ्तोकासे विवश रर भाष्यत

सुण्डकोपनिपत्‌ ।

तथा
नारायणविरचिता मुण्डकेपनिपदहौमिका च |

. 4
< च) |

पस्तकदयमेतदानन्दाश्रमस्थपण्डितैः संसोपितम्‌ ।
तच
चीर ए, इत्युपपद्धारिमिः

क
विनायक गणेरा आपै
इ्वयेतैः
पुण्पारूयपचने
श्रीमन्‌ सहैव चिमणाजी भाषे › इत्याेपेय-
महाभागपतिषठापिषे

अआनन्दाध्रमश्रुद्रणाख्ये
आयत्ताषरैयुद्ितया ॥
प्रकाशितम्‌ ।

पष्ीयं पुद्रणावृ्िः |

श्ाखिवाहनश्कान्दाः १८५७
सिस्ताव्दा १९६९ 1

( जस्य पर्वऽधिकारा रानशाप्नातुप्रारेण स्वायत्तकृत।; )।
मूरये दशाञऽणक्ा ( ८१० )॥

#।

५

आदश पुस्तकोदहेखपनिकाः।

अथास्या युण्टोपनिषद आद्शडुस्तकानि यैः परहितैकपरतयां संस्फ.
णार्थं मदन्तानि "तेषा" नाभादीनि एुस्दकानां सत्ता प्दर््यन्ते--

८ क. ) इति प््ञिता--पुण्टफोपनिपरसटीकमाष्पोपेता, विन्किजविका इण्ड-
केस्याख्यग्रन्यावस्यां द्धि पुण्यप्ठनानिवािनां
कै० पे० ० रा० रा०-देवोपाहवारश्रा्चिणाम्‌ १

( ख. ) ३ति पेक्ञितः--पुण्डफोपनिषत्छसीक मःप्पोपेता, इन्दूरपुरनिषासिनां
पिवि इस्युपाह्ानां शीयुवानां रा० रा० भ।उसादेव
म~ + ९०१
मासाक्षादिष इत्येतेषाम्‌ ।

८ म, ) इति संन्निता-- मुण्दकोपनिषरसरीकमाप्योपेता, काश्यां चिकागुद्रिता,
आनन्दाश्रमपुस्तकसंग्रहस्था । मुद्रणकाटःन्पे= १९४२
(घ. ) एति संत्षिता-- पुण्डकोपनिपन्म्‌लमात्रा; पुण्यप्तननिवासिनां शरीयु-
तानां रार रा० भाठसरादैव नगरफर इत्येतेपाप्र

ङेखनकफारः-- रके १७०१ ।

( ड ) इति स्तिता-- पुण्डकफो पनि पस्सटीकभाप्योपेता, वरोद्रनिवासतिनां
श्रीयुवानां परवधैनोपाह्ानां रा० रा एृभ्णराव
भीमारंकर इस्येतेषाप्र्‌ ।

( च, ) इति सत्ञिता-मुण्डकोपनिप्र्सटीकमाप्योपेता, उल्जयिनीक्तजनिवा
सिना वे० श्रा संर रा०.रा० सारटीवुवा इत्येतेषाम्‌।

(८ =, ) इति सन्तिता-- गण्डको पनिपरसदीकमाप्योपेता, उन्नयिनीत्त्रनिवा-
सिनो आरव इरयुपाह्यानां वे° रा० रा० रामचन्दमहट
इस्येषेषाघर । केखनकालः-- के १६३२॥

( ज, ) इति सेक्ञिता-- सण्डकोपानेषद्धाष्यसमवा दिचूरपुरानेबासिनां ्रीयु-
तानां रा० रा० रादस्तादेव अण्णासाहेवे इत्येतेषाभ्‌ ।

( प्च. ) इति संत्तिता-- घुण्डको पनिपर्सटीकमाप्यापेता, वटोद्रनिगारसिना
श्रोयु्धानों पडबधनोपाद्रूकानौ रा रा० ष्णराव
भ(भाश्चकर इृत्यतचषाम्‌ ।

~ । २१
( ज. ) इति पत्तिता- एण्टकोपनिपर्सदीकमाष्योरेता,' नागपुरनिषासिनां
श्रीयुत्तानां ० रा० अप्पाप्ताहैव टी इत्येतेषाम्‌ ।

(द. ) इति संन्निता--युण्टफोपरनिपत्सटीकमप्योपेवा, करवीरपुरानिवाधिनां
श्रीमता ` वे० श्रा सं° गुरखपहारानानाप्र ! ठेखन-
कारः संवद्‌ १८७८ 1

(क. ) इति तेक्तिता-मुष्ठकोपनिपदीपिफा, मुम्वापुरनिषाभिनां वे° श्रार
स रा० जयकृष्णपद्‌राजानाम्‌ । ।

¢

समापेयमादशुपुस्तकोेखपानेका ।

~ग

आनन्दगिरिछपदीकावखितशाकराप्पोपेता-
सण्डकोपनिषत्‌ ।

3

ॐ मद कणभिः शणुषाप्र देवा भद्र प्येमाक्तमिर्नत्राः |
स्थिरेरङ्गस्तष्टवां स्तत्भिव्यशेप देवदत यदायुः ॥
ॐ श्चन्विः श्ान्वि श्रान्वि। ॥ र
ॐ प्रह्मा देवानामिस्याधाषैणोपनिषद्‌ । अस्या विचार्सपदाय. -
©. 9. 9 9
फतूपारम्पवैरप्तणत्ंवन्यभादावेचाॐऽह सव पमेच स्तुत्यम्‌ । एवं हि

यदक्षरं परं ह्न विागम्परित रितम्‌ ।
यस्िन्त्ताति मवेजतातै पव तत्स्यामप्तरायम्‌ ॥ १ ॥

तौपनिपदधमो पनिपदाच्ा अथर्वणवेद्स्य बह उपनिषदः परन्ति । तापं शारीर-

" फे$नुप्योगिवेनग्याचिषपा्नितत्वादुदश्यत्वादि एणक्तो धर्मोकेरित्याश्रयिकःणोषयोति.
तया पुण्डकध्य व्याचिह्यापतित्य प्रतीकमादत्ते-ब्रह्मा ; देवानाभित्पाचापर्बणोए-
निषदिदि । व्थानिष्य पितेति रेपः । नन्वियमुषानिषन्मन्रह्पर मन्त्राणां देषे ` तेल्या-
` वां कर्महुमन्धेतनैव भयोजनंवखम्‌ । एतेषां च मन्त्राणां कर्म .विनिषोजकपमाानुष-
टम्भेन व्व -थामव विष्रयोननत्य्दय विहय पियत न दमदीतिश्ङ्कमानतयोत्त-
रम्‌ । सन्य कर्म्वन्ध मापि ब्रहम्िया पकाशच-्ा५य-द्वि५4। सव्यो मतिभ्यति । ननु
पपिथ ुतपम नतय, दणि पमि णेल्पत्परक् दाहि
पदोपजष्वरा क्या ऽ -माण्यादर्या.चल्प.तितत्वं नोपपद्यत इत्थशद्कय55ह--अस्या-
भेदि । तथाः दध्दापत्वर्तत दव पुय न तृत तिमता रः । पपदा पशतुवमपि
मापुनातनं येनानाश्चा्तः स्यात्‌ ( पित्वनापदिपारम्पर्मागतम्‌ । ततोऽ +द्नतिद्बस्चारचा-

° प्रकाशनपपपोपनिष्दः पूर्त चनयः पपरदापकरत्वपरम्पयेखस्तण एव तमारारिगाऽडहित्य-
यैः । पिय्पदायकूत्तमेञ पुरपरणाम्‌ , यय। विदाः पुरवरसनन्पलयेगोपनिष रोऽ +
यदि एरुभ्च॑नन्धो मिकतितः गौरे .त धरेह'रा१ तदि तथामूवनन्वामि के ददधनन्येन
भवित स३यपेव स्यधमन्यपमेयाधकवे स्ववृ्तिभतङ्नादित्ाराङ्याऽऽह---स्वयमेव

॥

१७. च छ. “तत्व । द. च. हा. "तम्य न \३ क, छ, मर दर्वा । ष्युः चर सा.
भधविनाऽन्ये" \ ५ क, चर “सरद शत्पाश्वय्च !

२ आनन्धणिरिकवटीकासवलिदशो फरेमोष्योपिवा~- [१०१५६०१] |
म्द्धः एरपुरंपाधरसापनस्विन गुरणाऽऽयापतिन रम्या विषे प्रोत
शृद्धिमरोचनाय विधां महीकयेति । स्हुत्या प्ररोचितायां हि विधर्षा
सद्र्‌(; म्तैरक्निति ) मयोजनेन तु विधाया; संध्क्ताधनरुप्तमषन्द-
युच्च वक्यत्ति-“ मिध 'दृद्र्य्न्पिः " इत्यादिना । अत्र चापरशरन्द्‌-
वार्यायापरमवेदादिरक्तणाया- बििमरतिपेधमात्रपरायं विचयं संप्तार
कारणाविधादिदैपनिरतेकस्यं नार्दीत्ति स्वयमेवौवरवा पर्राव्यामेद्‌-
रणपूरवकमविद्यायामन्वरे वर्हपाना सत्ादिना । तया पराप्रे्ताषनं
सैप्ायनसाष्यदिषययेराग्यपू्कं गुरमप्रादठम्यां बरह्मविचामाह-परीशष्प
छोफानित्यादिना । भयोनने वातष्द्रवीति ज्यं वेद॒ न्ब मवतीति।

पुरयथेपरिते । यिसतुतै। तार्या स्वृततदोष इत्यथैः । सुतौ पिरमत्यत
न्गद--भधरोृदुदध).8 । भरतराभेति पटो युतः । वृतुषातोरात्मनेपदितवत्‌ । पिधा
या यद्मयोजनं तवेवा्या उपल्पदोऽपि शरयोन.मविष्वदीत्यमिरलय वियायाः रः
भनत्बन्धमाह्‌-मयोजनेन त्विति । स्रकारणनिवतिर्बलावयाफरं चेतकपर्‌-
विय तजि सेमभत तदै नलवयि्काकोपनिषद्वचारपातवपत्यङ्कयाऽ०ह-
अन्न देत्ति । सेपरकारणयविद्यदिदोयस्तनिवर्तकत्वमृरविचायाः कमपमिकायाः
ग समवत्यविरोवात्‌। न हि रतशोऽरि प्राणायामे कुरतः शुक्तिदनं तिना तदवि.
~ ध्रानिृतिश्यते । ततोऽर्विाफाः _तसकाप्माकिचिनिमतकतं नालिति
~ प्वययेनेनत्व ब्हमविधामदति सेचन्यः । किव परमपस्पाप्ाधनतन र्षभियापाः
~ भरविग्ल नहृटपंसूरफद्प्वेन च कमेविदयाया जभूवियालम्‌ । ततः समाल्या-
. ादरर्विधाया मेक्षप्ताधन्वामायोऽश्यम्यत॒रृत्यपिकेयाऽऽ१--पुरापरेप्र 1
यथ्चा33हुः-कनन्‌ः; केवध्रल्वियाय। पतूित्ेन कमोज्घत्वात्सवातपेण गुद.
पार्दलयनलं नास्तोति वदन"तरशस्ेव निराङ्तप्रितद्‌-इया पररमातिततापनामव ।
वरसताशः समीहसे कणे निन्दा न स्यात्‌ । न खलहपिवानतय प्रपान वति.
~ न्यते। नर ठु सपताप्यतताषनमिन्दया तदिपदैरपवाषानपर्वर परपादिप्ाषनं
नरक्षविद्यामाह्‌ 1 ते जङवियायाः; स्वम षानत्वत्तसमकाशाको पनरा न कुः सावन
यामिः । येदुषनिपदं छवतमतररषतियश्रद्यशकनपं स्पा तदध्यतृणा प
पमि भिपितिमक्चविधान प्याङिपाराकषयाऽउद-गुखपसादठम्पामिवि । पुशनूम-
हादिपपकापमावात्सरेपा यमि न मदिप्यात तपाडपे विदाएाधिकारेणा मपिम्यतीति
मा१। नयु सा वेदिपिया एदि भपोगनत्तायन न पयात्‌ । पुत्रमा
दारयोः प्रेपिनिवृिपास्पाममातत्,ऽपहु-भयोननं पे।91 सरणममरेम विषटत-

~~~ ~
१८. सवन. श्दररिे \ ९२८, एपनणष्यठः। ३ द्रव्म्‌
क, "गिर" १५, रप, रणति" १६द.य्‌,६्‌ तेग्र।

{उण्०१} ण्डकोपानेपत्‌ (४ ई
पराता पारपरच्यान्त सवे इतत च | प्रालपरात्न यदाप सषान्नपिणम्राधः

फारस्तयाऽपि सेन्यासनिषटेव ब्रह्मविच पोप्षसाधर्ने न कपसाहितेति मैक्ष्य-
` चयौ चरन्तः सेग्यासयोगादिवि च धुबन्दशचैयति । विदयकमैषिरो्पाव । न
“दि ब्रह्मात्मफत्वदशेनेन सह कम स्वमेऽपि संपादयत पक्यम्‌।
विद्यायाः काणविशेषा मावादनियतनिमि्तरवात्काकंसंकोचादुपपद्तिः ।' यत्त
य्म्येषु ' घह्मदिद्यासंमदायपफतृत्वादि छिद्गः न॒ दरिप्यतन्वायं वाचितु-
पुत्सषटवे . । नेद विधिश्चतेनापि तममकाश्चयोरे्फत्र सद्धावः शछकषते

मुबणेखाप सुखपाप्तिभिद्धे रमुदस्वेहानमात्राच पर्पनन्यमयकन्पादिदु खनिषृतिप्र-
प्िद्धश्चन प्रवृत्तिनिवृत्तिप्ाध्यत्वं प्रयाजनष्१{न्तकम्‌ स॒तो पिभ्रल्यं श्रतिः प्रयजन-
संबन्धे विद्यया जप्तङ्द्रलीपि । तस्माततत्प्रकाशकोपनिष रो उशख्येयत्वं सभवतीर्थ्येः |
या४ऽहुरेकदेशिनः स्बाघ्यायाध्ययनविपेरथौवयोषफठस्य वैवा्गकापिकारत्वादधातो-
पनिष्ञन्ये जदयज्ञानऽस्"येव सवैषामधिकारः । तततः पर्वोशषमक्मपमुच्धिरेव रह्मि
मोक्षप्राषनमिति तजाऽऽह-- प्तानपात्र इति । पर्वष्वव्यामात्सकसनथा प्तनिद्ठैव पररह
विधया पक्षप्ाघनिति वेदी द्यति । तादृशसेन्यपिनां च कर्म्ापनल छल्या-
भावान्न क्मतमवः । आघ्रमवमाऽपि श्मदमादुपवृहितविदयाम्याप्तनि एत्वमेव । तेषां
कलीचाचभनःदविरपि तच्छतो नाऽऽश्रमधर्मो ठोकपपरहायश्गत्‌ । ज्ञानाम्यापितेवाप्रवन-
स्वानिवुत्तेः । ¢ नहि ज्ञानेन रदशर पविमिह विदयते › इति स्मरणात्‌ । त्रिषवण

सानाविष्यादेरज्ञतेन्या्िविषयस्वात्‌ 1 अतः कर्मनिवृर्यैव साहि ज्ञानस्य न क्मणे-
त्वर्थः । इत्य न कर्मकषमुचितः रिचा मोक्षप्ताघनमित्याह-विद्याकमविरोघाचचेति ।
सक अदैवास्फीति करम्‌ चेति स्फुटे म्याघात इयरथैः । यदा नरद्मामोकंस्वे विर्मे-
रति तदे।त्पन्नविधोऽपि करिष्यति ततः स्मुचयः समान्यत इति न वाच्येमित्यह-
दिदाया ऽति! ननु गृहस्यानामाहनरःपसृतीनां विदारपदायप्रकतेकत्वदशन हह
स्याद्मकरमभिः समुचय दिद्धाद्दगम्यत. इत्याशङ्का ऽऽह--यस्विति'। ठिक्षप्य
न्यायोपवहितस्पैव गमरस्वाङ्गीकाराग्समुच्चये च न्यायामावाल्मसयुत किरोषदशेनान्न
षिदधिन समुचयत्िद्धिः । सप्दायमवर्तकयनां च भारैर्थ्यस्याऽऽमाप्तमानरत्वत्ित्वानु-
सेपरानिन यृहूहुर्बाधात्‌ 1

यस्थ मे चा सैन यस्य मे नसि किंचन ।

मिपिद्यणां प्रदाप्तायां न॑ मे किंचन द्यते ॥

इस्ुदारदशनासकरमामतेन न समुच्चयः स्यात्तत्र च [वाये इदयत इति मावः

7 न्न -गरताप्परिः 4२ क. न. रैष्षच^। ३९ छ. "कपतं" । इ क. "क्रदेमवः ६
श. "करवख* 1 ५ रू. ख, *नस्तमा* 1 ग, "नस्य धनस्या* १ ६ क, "भय इय" । ५ क. "य्‌ इ" १
८९. च, वाड

ट भानन्दगिरिषृशफासंवरितशरंफरमाप्योपेग-~ (यु०१ल०१]|

कह किप शिद्ध, केवर ! एवपू्संबन्ध्योजनाया उपानिष)ऽ.
सास्रं अर्पयिवरणमारभ्यते । य उभा व्र्मवि्याएुपयन्त्यात्ममाविन श्रद्धाम-
किपुरभसराः सन्दस्तेषां मभनन्मनरारोगायनयैपुगं निश्यति परं वा रह्म
गपरयत्यविधादिसेतारकारणं चात्यन्मवत्तादपति दिनायतीत्युपनिपत्‌।
उपनिपूर्वस्य सदेरेवमर्यसमरणात्‌ । ^

. ॐ बरह्मा देवानां प्रथमः सेवभ्रुव विश्वस्य कतां
` श्रुवनस्य मोप्ा। स वरह्मवियां सर्वदियापरतिष्ामथ- `
वाय उयेषठपुचाय पार्‌ ॥ ९ ॥

ष्मा परिषो पान्धभ्नानवैराग्येवपः सर्वानन्यानरिेत कति। देवानो
पोनवलामिद््रादीनां भयमो युगेः मधान सन्मयमोशरे षा सेवभूषामि-
स्यक्तः सम्यक्स्वातन्न्येणेत्यमिमाय! । न तया यथा पर्माधर्मपशात्तंसारि-
णोऽन्ये जायन्ते । " योऽस्ावरीन्दियोऽपराक्षः » शृत्यादिस्पतेः । विश्वस्य
सरस्य जगद फरतीरपादयिता । मवनस्यो्पक्नस्प गोप्ता पाछयिषेति िरै-
षणं त्रप्मणो दिधास्तुवये } स एवं भख्यातमहस्वो घक्षा वह्मविधां ब्रह्मणा
परमात्मनो विया घक्षविधामर्‌ ^ येनाप्ञर॑ पुरुषं वेद सत्यम्‌ ` इति विेष-
णात्परमात्मविषया हि सा । प्रणा बाऽग्रनेनोक्तति ब्रह्मविधा । तां
सैपियाम्रतिघ्ठा सरवियामिष्यक्तिदेतुत्वास्सपैषियाधयामित्ययैः ।
साधितं म्यास्येयतवमुपतहरति-पएवापिति । ग्रन्ये कयमुपनिषच्छन्दुप्रोय इति शड्ा-
यामुरनिपठ्च्छदषाच्यविधापत्वााक्षाणिक इति दरौभ्तुं ियाथा उषनिषच्छन्दार-
एषमाह--य एषापरिवि । आत्ममाने प्मास्पदतयेत्यथैः । अनरयषू छश
निखातयति शियिरी करोपरिक्तानादुदिप्रजन्ममिर्मौहप्तमबादित्ययैः ।
जानम य्य वैराग्यं च जगत्पतेः
पैव चेव परमश्च सह्‌ तिद्धं चरुष्टयम्‌ ॥
सृति प्मरणाद्भधननानवैरपयशरयः स्नन्यानी म्य यतत ईति परपेदनयतिद्रगिचर्षः।
चोऽप्ताषतीषेपोऽप्राहनः पू्षमोऽ छः पतनाठनः 1
सरमूतमणेऽचिन्रयः प एष ष्वयपुदमे 1

१क. श. "दोऽत्यम^ 1 रक, षट म"! २ $, "दिदयनेषि। ४४, "विवय, ५
र" ॥

॥ १०१८८२१]. ` मुण्कोपारपव्‌ । | ( ४

, सरैविधातेयं घा वुरत्वनयेष दि गायत इति । ^येनाश्चतं श्तं माति अमतं
सतमचिन्नतं विज्ञाप "' इति श्तेः । -सर्वपिधामलष्ठापरेति च स्वदि । विच्या-
मयेवोय ज्येष्टाय माह । रण्व सो पृ्रथानेकेपु ब्रह्मणः खष्टिपकारेष्
न्यतमस्प छष्िमफारस्प भद्खे पूया खए इति व्येष्ठस्वस्मै ऽवेष्ुत्राप
माहोक्तषान्‌ ॥ १॥

अथर्वणे यां प्रदेव वह्लाऽयवी तां पुरोदाचा-

द्किरे बह्मवियाम्‌ । भ ॒भारद्यानाय सस्व॑वहाय

प्राह प्रारदाजोऽङ्किरसे परावराम्‌ ॥ २॥ |
यामेहापपर्वणे व्रवदेदावदद्रह्भ्िं चश्मा तामेव मद्यण। प्ा्तामयर्शा पुरा
पषसुवाचोक्तवान ्गिरेऽङ्गिनौ नने च प्रविद्यम्‌ । स वाङ्किमौरदानाय भरदा
जमोग्राय सर्य॑वहाय सर््यव्हनामः पाद्‌ मोक्तवान्‌ । भारद्रानोऽङ्गेरते स्व,
शिष्याय पुत्राय वा प्रवरं परस्मास्परस्पादवरेण माति परवरा प्ररावर-

सश्विदधाविषयन्याष्ेवौ तां परावः(पाङ्क रसे भाहेस्यलुषङ्गः ॥ २:॥

शौनको इव महाशरो ्घिरसं विधिवहुपस्तनः
पप्रच्छ । कस्मृज प्रगे ज्ञाते सर्वमिदं विज्ञातं
भवतीति ॥ ३॥

रौनक धुनकस्यापत्यं पहाशाटो महाददस्थोऽङ्गिरसे भादद्वानचिप्यपा-
चां वििव्ययाशाच्चमित्येतव । उपह उपगवः सन्पपरच्छ पृष्टवान्‌ । शन
काङ्िरसोः संबन्धाद्चाग्वप्िव ट े८णादुपमनदरिे पूरषामनियम इवि
समयते । भ्यादाकरणार्य मध्यदपिकान्य.यार्थं वा कर्षणम्‌ । अस्मद्‌ादि
ष्दप्युपसदनाविधेरिषटन्वात्‌ । फिमित्पाद--ष सिपज्ञ मगवो विन्नाते वु इति विके
मगचो ३ भगवन्सर्वं यादिदं विज्ञेयं विनां विशेरेण ब्जातपवयतं भवतैत्येक-

‹ स्वयमु शक्रश णितततयोगमन्तेशाऽऽ वर्मः ' इति मून स्वातनप॑गम्पत
इत्वरः । वाक्योस्यनुदधिवृ च्यामिम्वकतं : षेः ञ्जत । तव॒ बच सर्भधिः्यज्ञकम्‌ ।
ततः तक्षविय।नां ग्यज्ञकतयाऽऽन्नीयत ई? सविद्याभ्नयाऽथवा सवतरिधानां प्रणि
परित्तमाप्तिमर्ति यस्थामुत्पन्ायां ज्ञतन्यामतान्ता सर्वगिचातिद्ेत्याह-- सर्वाब-
चावेदैदेति॥१॥२

[=

`) इ. जवादा" । २, घ. -त्यवादा°। ३ क, 'व्यवाई" ४ क, प क. च. घ, "द्योः ६५.

६ आनन्दगिरिङृतदीकारसवङितश्षंफरभाप्यसमेता- [मृ०१ल ०१]

- +]

स्मिञजञाते सवैविद्धववीति चिष्टमबादं अतवाञ्ोनफस्तादशेषं पित्नाहुफामः
सन्फरिमाभति वित्फयन्पमच्छ } अथवा छोकसामान्यदएया त्नस्तिव भपच्छ।
सन्ति ठोके सुदणोदिशकलटमे्दौः सुवभत्वायेकत्वविश्नानेन विज्ञायमाना
ऊक! । तथा न्वित सर्वस्य जगद्धेदस्मैकं कारणम्‌ । यदेकस्मिन्वज्नाे,
सर्वं विहतं मवतीति। नन्यविदिते दि करिमान्नेति भश्नोऽनुपपश्नः । किमस्ति
तादपि वदा प्रश्नो युक्तः] सिद्धे प्यसतित्वे करिमन्निति स्यात्‌ । यथा
करिपान्निपेपपिति । न 1 अक्षरवाहुर्यादायासमीख्टासश्नः संमवत्येव
दिनवेफरिमान्विज्ञाते सथैदित्स्वादित्ति॥ २॥
तस्मे स्र होवाच । दे विये वेदितव्ये इति ह
स्म यद्भल्ञिदो वदन्ति परा चेप्रापरा च ॥ ४॥
तस्मे ्ौनफायाङ्गिरा आह किंरोषाच । किपित्ुचयते । दे विये बेदिवच्ये
इति । एवं ह स्म फिर यद्रह्मविदो वेदागौभिन्न : परमार्थदचचिनो बदन्वि "फे
8 इत्याद । परा च परमात्मविधा । सपरा च धर्मार्मसाधनततेफकविपया ।
ननु फिपन्विदिपे सर्वविद्धवहीति श्ौनपेन पृं वसिमिन्वक्तव्येऽपूृष्टमाहाद्धिरा
दर धियि इत्यादि । नैष दोपः । कपरपेक्षत्यास्मरि वचनस्य । अपरा हि विघाऽ-
विद्या सः निराफचैन्या । द्विषयेःहि विदेपे = िचिरचेवहो षिदितं स्पा-
हिचे निरात्य ह पूमैपकषं पथात्िद्धान्लो वक्तव्यो वतीति न्यायात्‌ ॥४॥
तत्रापरा कण्बेदो यजुर्षदः सामवेदोऽथर्ववेदः
शिक्षा कल्पो व्पाकरणं निरुक्तं छन्दो ज्योति-
पमिति । अथ परा यया तदक्षरमपिगम्पे ॥५॥ 1
प्रषमीनमाै- एफसपान्निति । उपाद्नात्कार्यस्य शयकप्तरवामाकाटुपादामि त्ते -
तकायै ततः एषद्ना्तोति क्ञाते मवतीति प्तामान्यव्यापिप्तदरखद्वा फाच्छेत्याह--
अयवेति । भरश्नास्षराज्जप्यमाक्भिप्य प्मापत्ते- नन्व विदिते हीत्यादिना । किमत्ति
तदिप परयोगेऽप्तरनाहुस्वेना$ऽयाप्तः स्यात्तद्धीत्तया करमिभित्य्त्नभये दधवा
दश्च यर्षः॥ ३॥ ४॥

१०१०१] ष्डफौपानिषत्‌ । ~ 4
षत्र फ(ऽपरेत्पुर्यते । ऋग्वेदो यजुर्वेदः सामवेदो ऽयर्ववेद्‌ इत्येते
चस्वारो वेदाः । ्चिप्ना कसो व्याकरणे निरुक्तं छन्दो ज्योतिपपित्यद्गयामे
पटपाऽपरा विधा । अयेदानीमियं परा 'विद्योच्यते यया ददरष्य-
माणविश्धेपणप्षरपधिगम्पते प्राप्यते । अधिपूतस्य गमेः मायः बराप्त्य्थे-
स्वादु । न च प्रमाततेरवमम्र्स्य भेदोऽस्ति । अविद्याया अपाय
"एव हि पररमाप्तिनीर्यान्वरप्‌ । ननु छग्पेद्ादिवा्चा विं सा कथ परा विया
स्यान्मोक्षसाधनं च । या देद्बाह्याः स्मृत इति हि स्मरन्ति ! इदानि.
ष्फ़रुस्वाद्नादेया स्याद्‌ । उप्रनिपदां च ऋगरेदाद्विह्यत्वं स्यात्‌ । ऋषवेदा-
दिस्वे हु पूथकस्णमनर्यकष््‌ । अथ कथं परेति । न । वेद्यविपयाविन्नानस्य
विचक्धिवस्वात्‌ । उपनिषद्रेधास्षरविपयं दि विद्नानपिदह परा वियेवि भाधान्येन
दिवक्षितं नोपनिषच्छब्दरा यः । वदशम्द्ेन तु स्त्र शब्दराधि विवाचः ।
छम्दरादययिनैपेऽपि यत्नान्तेरमन्वरेण युदेमिगमनादिरक्षणं वैराग्यं च नाक्त-
राधिगम समवदीति पृथक्त णं ब्र्जविधायाः प्रा विधेति कथनं चैति ॥५॥

यच्ददेश्यमयातमगो्मवमचश्ुः शोत तद्- `
पाणिपादम्‌ । नित्यं विक्र सर्वगतं सूसूक्ष्मं तद-
व्ययं यद्धूतयोनिं पासिश्यान्ति धीराः ॥ ६॥

कस्पः पूत्तभन्थः 1 अनुष्ेयक्रमः करप इ्य्धः मद्याय अपगम्‌ एव प्रप्राहि-
सषवर्ते । अविद्यापमगश्च नह्लावगतिरेकेति व्यार्यातमस्मामिज्ञातोऽभस्तन्त्िवीऽ-
विचानिदृततिसिप्यतदवचारुयामायपरे । अतोऽपिगमदन्दोऽत प्राप्याथ एवेत्याह--
नच परपरात्तीरिति । साह्वान पेदानामपरविधाच्वनोपन्याप्रात्ततः पथक्षरणाद्रेदबाह्य.
तया ब्रह्मविचायाः परत्वं न सेमवरताप्याततिपति-नानविाति ।
या वेदनाद्याः सूमृत्तभो याश्च काश्च कुटछयः ।
परवता निपटा; वेत्य तमोनिष्ठा हि ताः स्मृताः ॥
इति स्मै; कुदशित्वादजुपदिय स्यारिच्यपः । व्धाया येदनाद्नत्वे तद्थानाुपनिष्-
दामप्युनेवादिवाह्मस्वं मर्तयेतेसयगैः । वेदुमाकषतवेन धमक्रणे नं मवति । रितु वैदिक"
` स्यावि ज्ञानस्य यरतुविषयच्य : 'दरादयतिरेकामि रायेणेत्याह~-न वेद्यविषयेति॥५॥

------------
१९, ख. पध्येऽपि। रक नसंम'। ३७, “ति । वैराग्यं चेदत्र यत्वन्तरमिति देषो

दम्यः ¶५॥

५

५ ~ [ऋका ~< ~+ ५:
- आनन्दनिरिरयीकाधवदि एवाकरपाष्यंसमेदा- -बु० {स ०६,

” यया प्वेपि पये कर्जचनेककारोपसंहारद्रारेण वावंयात्नानकाराद्‌"
न्यत्राुषठे पोऽ ऽस्त्यान्ोत्रपिरक्णो न खये परडिथादि षये । वाव पाधद्रान्‌-
` समफाटठ एष तु परवसितो भवति।ेवः शव्द्भफाद्ितायेङ्नानपात्रनिष्ठान्प-
` विरिक्ामावाद्‌ । वस्मादिह परां विशं सविशेषणेनाक्षरेण विदिनष्ि-यच.
ददेहपमित्यादिना । वक्ष्यमाणं बुध! रद्य िद्धवत्सराृरते-पतचदिवि ।
अद्श्यमद्धयं सपा बुदधीन्दियाणामगम्पापित्ेतद्‌ । देरव दिषमहठचस्य पश्चे-
न्दिपद्वस्कत्वाद् । अग्र्यं कम न्दरिपावयपिस्वेवत्‌ ( अगोत्र मो्रमन्वयो
मूरमित्यनथीन्तरम्‌ । अगोतरमनन्द्पमिर «य+ । न दि रस्प पूरुपरिति चेना-
म्वितं स्यात्‌ । कण्यन् इवि वणो २०८३ {; स्थूकत्वाद्यः शुक्त्वाद्यो षा}
अदिधमाना बण यस्य तदवर्णमक्तम्‌ । एचञ्षुप्नोतं चश्चुख भत्रं च नापर.
- परविषये करणे समजन्तुनी ते अवि यमने यस्य तदचश्घुश्रो्म्‌ । यः सक्र
सषदिदित्पादिचेवनावर्ाेरेपणत्वलिधिं संस्ारिणामिव क्षुष्रेत्र-
दिम; करणेरथैताधकतं तदिहचज्घुभधो रमिति पायवे । शपयत्यवह्ुः स
शृणोत्यकर्णः" इ्यादिदगेनत्‌। च तदपाणिपादं कमन्दिपरहिवमि्वेतत्‌।
यत्‌ एदमप्रादमग्रादकं चवे नित्व्मयिन पै । विथ विविधं वरह्षादिस्याच.
रन्मामियेदेवैवहः0 विधथ्‌। सवेत न्पाकमाकावस्ुपपमं रब्दादिस्यूढ-
खक्तरणसरवत्वाु । पम्दादयो धकर उस्व्दिनामृचरीचरं स्पृतवक्ार-
पयाति वदमावारसुह्मम्‌ 1 किंच दव्य ग्॒तपर्मस्वदेव न व्येहीत्यर्षय्‌ ।
न ए्रनङ्गस्य स्वाङ्गैपपचषलक्तणो वपः पंमवपि उकैरस्य्व नापि मषा
पचयटक्षणो ग्ययः संभवति राहत व तारि गुणदरारकौ न्यः समवर्प.
यणत्वा्धरषाप्मफत्वाच्च । यदेष॑ठ समं स्वयोनिं भूतानां फार पृविवी्र
स्पादरमगमाना परिपश्पन्वि सम असभ सवेस्याक्तरं पदपन्वि पीरा
भमन्तो विमेकिनः 1 रद्थरमपतरं परया उेथय।ऽमिगम्प्रे सा प्रा पिपेदि
समुदायाः ॥ ६1

कमा. परक्षशन्वािास्य च १ करण मेत्याह--यया रिषिमिषय इति ।
भभादरपिगतद् भवननरपसमरि श्नं पमिति मयाऽऽ यः सर्वह १॥।

अयुणत्वादिठि 4 उपतर्मनदहिवसरवपः । स्वीसरत्वायैते । रष्वा
छस्यामशाच्वेत्यपः ॥ ९॥

{पुव ष्वकोपनिष्‌। ` ।

यथोणैनाभिः सनते गरहणते च यथा पृथिष्पा-
मोपथयः संपतन्ति । यथा सतः पुरुपाकेशलो-

मानि तथाञ्षरत्संपतीह विश्वम्‌॥ ७ ॥
भूतयोन्यक्षरमिस्युक्तं तत्कथं भृवयोनित्वमित्युच्यते भसिद्धद्टान्वै! । यथा

खोक भसिद्धम्‌ । उरभनाभिदूताकोटः किंचित्कारणान्वरभनपेकष्य स्वयमेव्‌
सृजे स्वेशरोराग्परिरिक्तानेव रन्तून्बहिः; मसतारयतनि पुनस्तानेव गृहते च
गरहाति स्वात्ममावपेवाऽऽपादयाति । यथा च पृथिव्यामोपधयो ब्रोष्रादिस्या-
वरान्तां इत्यर्थः । स्वात्माज्यतिरिक्ता एव ममवन्वि । यया च स्ते विध-
मानाल्लीदः पपाकेश्रोमानि केश्चा्च रूपानि च संमवन्वि विरक्त
णानि। यथते दएटान्वास्वया विदक्षणं सलक्षणं च निमिचान्तरानपेक्नाधयो-
करप्तणादक्तरारसंभषदि सपुत्पधत इह सेसारमण्डठे विश्वं समस्तं नगव्‌।
अनकटएान्तोपादाने तु सखायेभवेोधनायेम्‌ । यद्रक्षण उत््यमानं विधं
तदनेन करभेणोखथते न युगपद्धदुरमुष्टिमक्पवादिति ॥ ७ ॥

तपसा चीयते व्रह्म ततोऽन्नमभिजायते । अन्ना-

स्माणो मनः सस्यं लोकाः कर्म चामृतम्‌ ¶ < ॥
करमनियमविवक्षार्याऽयं॑मरभ्त्र आरस्पते । तपसा ज्ञानेनोस्पत्तिविषि-
इषया गरूदयोन्यक्षरं घ्रह्म चीयतच उपचीयत उत्तिपादयिपदिदं जगदर्ड-
रभव वोजगुद्छनतां गच्छि पुत्रप्रिव परिता देण 1 एषं सर्वज्ञवप
खष्टिश्थितिसहारशक्तिवरज्नानवकत्तय) प्रवितात्ततो बह्मणोऽन्नप्यते भज्यत
इष्यन्नप्रव्याकृदं स्राघारणं सस्रादरिणां व्पाचिकोितावस्याख्पेणाभिना-
बह्म ग करण सहाधश्ूःयत्वात्कुटाखमानवदित्यस्थानेकान्तिकस्ेमुक्तमू०नापिदृष्ट -
न्मन | ब्रह्य जगतो नोपादानं तदभिनत्वात्सवरूपस्येवेत्यनुमानन्तरस्थानै कान्तिकत्व
साह--पया च पृथिन्पाभिति | नगन्न नह्लोपादाने तद्विवक्षणत्वात्‌ 1 ययद्धिक-
क्षण तत्तदमादनकं न भवतिं | यधा घटो न तन्तूपादनक इति । ध्य ज्धमिच।रा-
यरमहै--यय। च सत इति ! एकलिल्नमि चथ्न्ते स्वानुानानःमनेकापतिकतवं
याजा शक्यति शङ्कमानं प्रत्याह अनक्षटएान्तात ॥ ७ ॥
इन्धररत। पाचरभृत मा यत्त्व मह्‌ामृता।दरूपण पवनवह्पम्यते हाते पवेक्ाषा०५७पि
कथं जा रठेऽनादितिद्धत्वारत्याशङ्कचाऽ१ह - ग्या च।।प्‌१।१। कमौप्‌ $ हमञ।पिमून-
१ वः. °न्ताः । स्वि" 1२ ष, अतद्‌ दुदान्तस्त ॥ रे फक, सुच्छन्यत् 1 ग, €. नरक,
म, "मु्पूनः ४ इ. ररणोऽरपि।
ष

० आनन्दगिरिषवयैकासैवटिवथंकरमाप्यसपीवा- ˆ [३० स ०११

यत उत्पद्यते 1 ततथाव्याङृवाद्रयाचिकीतिदावस्यातोऽन्नासाणो दिरण्य-
गर्भो ब्रह्मणो ज्ञनक्निपाश्क्त्ययिष्ठितजमगरताधारणोऽपिधाकापकर्ैमूतसम्‌-
दायवौन)द्रो नमदासाऽभिजायत्त इत्यतपङ्घः । चसणाचच प्राणान्पनो मन
आ।ख्यं सेकस्पविकरपसंशरयनिणेयाध्ासकपभिजायते । तवोऽपि संफया-
-द्यातफानमनसः सस्ये सत्याख्यमाक्राश्चादिमूवपश्चकमभिजायते । तस्मात्स.
स्याख्यादभूतप्चकदिष्डक्रमेण स खोक भूरादयः । तेपु मनुष्यादिषा-
गिवर्णीभपक्तमेण कमणि । कमु च तिमित्तमृतेष्वमृद कथनं फम्‌ ।
याचक्कमोभि करपकोटिङपेरपि न विनश्यन्वि ताबर्फरं न विनद्यदीतयपू-
तम्‌ ॥८॥

यः सर्वज्ञः स्व॑दयस्य ज्ञानमयं तपः । तस्मा-
देतद्रस नाम्‌ रूपमन्नं च जायते ॥ ९ ॥ ।
दत्यथवेवेदीयमुण्डकोपनिपदि भथममुण्डके परथमः खण्डः ॥१॥

उक्तमेवार्थमुपसनिरीरू्मन्तो वष््यपाणार्यमाह--ग उक्तरन्नणोऽश्षराल्यः
सवेज्ञः सापान्येन सव जानाति सर्वक्नः । विदेपेण सर्वं येत्तीति
सूकममन्याङृतेमिमि केचित्‌| तत्र । त्य प्रतिजीवं भित्तत्वादश्वरत्वोपाधित्वाकतमवाह्‌ ।
सामान्पल्पेण सेभवेऽपि पृथिर्णदिसामान्णानां चहुत्वात्‌ । प्रृतविकत्वश्चतिन्याकी णप्‌
ताज्नाडचमहामायास्पेमव समेऽपि न कमपूचसमवापरिवम्‌ | तस्याकारकःनाद्‌ ्‌-
द्व्यादीनामेव कारत्वामिषानेात्‌ । कारकःवयरेधयेव क्रियातमवाय।म्युफामात्‌ । किच
न फोयिष्य ए्वकारणपहृतिलवं दृ्टमिति मूतूक्याप््ीकतमूतप्रहृतित्वं न स्पात्‌ ।
तप्मानहामृतप्रगौिततष्कारास्पदं गुग््यसताम्ये मावातरवमन्याङृतारिशब्द्वाच्यमि-
हम्युपगन्त्युम्‌ । प्मिनकसप रिरण्यगमं्रा्िनिमित्त शशं ज्ञानं कर्मं च येना-
नुति तदनुप्रहय मायोपामिकं चञ्च हिरण्ययमावस्याकारिण विवर्त | तच ज्र

वप्वाभिमानी हिरण्ययम उच्यत इत्यमिरेत्याऽऽइ-्रह्मण इति । ्तानराक्तिभिः
स्ियारक्तिमिश्यारिष्ठितं विशिष्टं नगद्वचरद्पं तस्थ प्ताधारणः समचिद्धपः सत्रप
त्तफ त्यथः । मतञजारूपमिपि । प्तमारस्पं किव्नितम्‌ । व्यष्टद्षस्य छोकदषएय
-तरका्छात्‌ | < ॥

~ (4

(०१० २] मुण्डकोपनिषत्‌ !` `

संवित्‌ | यस्य स्ानमयं त्ञानविकारमेव सार्त्तलक्षणं तपो नाऽस्य
क्षणं तस्पाथ्योक्तार्क्रन्नादेतदुक्तं काथलक्षणं व्रह्म दिरण्यगमौरूदं ना-
यते। रिच नामास्तो देवदत्ता यद्नदच हरं्पादेखक्षणत्र्‌ ¦ खूपापिद चष्ट
नीखपित्यादि ) अन्ने च वौहिपवादिरक्तणणं जायते | पुेमन्त्ोक्तक्रमेगत्य-
विरोषो द्रष्टन्पः॥ ९॥ ध

इवि युण्डकोपनिपद्धाष्ये प्रथपपष्डके प्रथमः सखण्डः॥ १॥

तदेतरप्यं मन्त्रेपुःकर्माणि कवयो यान्पप्रश्यंस्तानि
घरेतायां वहथा संततानि । तान्पाचस्थ नियते >
सत्यकामा रपं वः पन्थाः पुरनस्प छोके ॥१॥

साङ्ग वेदां अपरा विद्याक्ता-करभ्वेद्‌। यजुवद ईइर्यादना | यत्तदद्रदय-
मित्यादिना नाप्रह्पमरन्नं च जायत इत्यन्तेन प्रन्धनोक्तलक्षणमक्षरं यय्‌।
वि्याऽधिगम्यत इति प्रा विधया _सविशेवणक्ता | अतः परमनवाव्‌न
द्ययोर्धिषमो चिवेक्तव्यौ संसारमोक्नाविदुत्तरो ग्रन्थ आरभ्यते । हत्रपर्‌-
विद्याविपयः कञीरिखाधनाकयाफएजमेद्रूपः संप्ारोऽनादिरनन्वो दु.ख-
स्वरूपत्वाद्धादच्यः पत्ये शरीरिधिः । सामस्त्येन नदीस्नोतोबेदभ्यव-
ष्छेदरूपघंबन्धस्तदुपश्मरक्तणो मोक्षः परावियाविषपोऽनाधनन्तोऽन-,
शेऽमरोऽगृवोऽभयः शद्धः मसन्नः स्वात्ममातिषटालक्षणः प्रपानन्रोश्धय
इति} पूद त्ताबदपरचिद्याया विषयप्रदरोनायमारम्भः । तदर्थे षि

स्याशङ्कयाऽऽह---पस्ष ज्ञानमयमिति । एचप्रयानमायाय ज्ञाना पक्त
दुपाधिकं ज्ञानविकारं छञ्यमानर्वपदार्थामिज्ञत्वदक्षणं तपो न च देशसं पनाम
तनामिवेत्यषः ॥ ९ ॥

इति मुण्डकोषनिपद्धाप्यदीकाएं अरयममुण्डके परथमः खण्डः ॥ १ ॥

--------~

॥

अनादिरुणदानद्पेगानन्तो बह्यत्तातासगन्ताप्रभकात्पत्यके शगारमहततन्य

खरपरवादित्थनेन यदाहुरेकमीववादिन एकं चेतन्पमेकयैवाभियया वदं प्रति |
तदेव कद्‌(चिन्मुचवते नात्मदा दीनां बन्धमोौ स्त इति तदभक्तं मवि + शतिब्रहि-
प्कृतत्वात्‌ । परुपप्तेऽपि करिपाकारकफटमदरूपप्य प्रहणे भति । युद्धिपवकमहाणस्य
तो विशेषमाद~सामस्त्येनेतं । स्वोएाघ्यवियाक चस्याविदयापराभिना ४ऽस्यन्तिकमहागं
विद्याफरनित्यमः। कमसोऽपन्चयरदितः। अग्रतो नाशररित इत्ययः । जपरवियाशाः पर्‌
विद्यायाश्च विषयी प्रदर पव॑ंमपरविद्याया विषयमदरमि श्रतेरमिश्ायमाह-प ताव
दिति । चदिष्टमाघनतयाऽनिरताधनतया व वेदेन बोध्यते कमे तस्वाप्तति भरतिनन्धे तरसा

१८. ६, "रोऽ" \ २ क, "दस्य 1 ३ च, नरो"

१९ आनन्द्गिरिवटीपातपकितशकरमाप्पपमेता [१०६८०९६]
प्िदोपपततः । तथा च व्यति-“परीक्य लोकान्करमचिवान्‌ » एतस्याः
दिना) न घ्पदिते प्रीक्नोपपयत इति तस्मदरधन्नाह तदेततपत्पमवित्यभ्‌।;
फ हनपम्पष्वेदाघास्मेषु फरपाण्श्िेधादीनि सस्मरे प्रफादितानि
खएयो पेधाविनो पसिषएठदयो याग्पकयनवन्तः । यत्तदेदस्सत्यतमेकान्त.
पुरपायेसापनत्वाचानि च वेद्विहित्युदिदाते कमौणि परेताय बीत.
योगरुप्तणायां एतराप्व्यशेहव्रपकारयापधिकरणभूषायां बहुधा यदह्ुमफारं

सेवतानि मतता फतिमिः परियपाणानि वेसायां वा युवे पायक; प्रृत्ता-
न्यतो यूं तान्यावरय निर्बतयय नियते नित्यं सत्यफामा ययामूतस्मिफढ-
कापा) सम्तं एप वो युप्माकं पन्था मागः सष्टतस्य स्वयं निपरतितस्य
पर्णो छोफे पनि पित्तं छोक्यते ददपते शेज्यत एति करमफठं टोफ
एच्यते । तद सत्माक्षय एष मागे इत्यथैः । योन्ेतान्पपनिहोचादीनि धरथ्पा
विहितानि फमोणि तान्ये पन्या अवदयफटमातिसाधनमिस्यर्यः ॥ १॥
यदा लेलायते द्याः समिद हव्यवाहने ।
ध ।
तदाऽसज्यक्नागावन्तरेणाऽइटूतीः प्रतिपाद्येत्‌॥ २॥ =:
सतागनिहोजमेष तावत्मयपे मदर्धनाुव्यते सरवकरमेणां मायम्या्‌ |
व्रहफथम्‌ ) यदेदेन्धनरन्या। हतः सम्पागद्धं सामद्ध्‌ दत्पवादहन ले्टायते
चर्यर्विस्हदा तरमिन्कारे रेायमाने चर्याप्पाञ्यभामादाघ्य-
भागयोरन्वरेण मध्य सवापस्यान आहौ; प्रतिपादयेसतिरेदेवतायु-

धनत्वास्यमिवारः सस्यस्व न स्वरूपाबाध्यत्व ग हेत इत्यादिना निव्दित्तस्वास्लस्प-
नाध्यसेऽपि चापैश्ियासापरधमै स्वप्नका्िन्पामिव्‌ चरत इत्यमिरयाऽ१द्‌-तदेदर-
व्यमिति ] च्ेदपिहितपदायो हौत्रम्‌ ¦ यजुवददिहित भष्ववम्‌ । ापवेदिरेद-
भद्राम्‌ 1 तद्रूपणं त्तायामित्पयैः । प्त्यकमि्‌। मोकामा {ति प्ुचफमिप्रेग
स्याषयानमयुक्तम्‌ । ‹ एष वः पन्थाः पुकृतप्य छोके ? इति सफरप्राधनत्वरिपि-
यव्‌वधरेषविरोधादिति ॥ १ ॥

आहवनीयस्य दततिगेोत्तरपा्वेरज्यमागाविभयेते मदय एवाह होपराय सहेति दशी.
पमे 1 तोष्येऽन्ये यागा अतुष्ठोयन्ते । तन्प्यमाव।पयानपुच्यते } अथिहघाह-
प्यं परपिद्म्‌ । सूप स्वाह। भ्रन।पतपे स्वहिति भातः । भ्ये स्वाह प्रनाषते
----------------------------------~--- ~

{०१०२ “ ्ण्टकोपनिषद्‌ | ˆ ` १३

दिष्य । अनेकाहपयोगप्े्नयाऽऽहुतीरिवि वहुवचनम्‌ । एष सम्पगराहुतिपर्षे-

पादिरुघ्तणः क्मैमाने। ठोकप्राप्तवे पन्पास्वस्य च सम्पक्ररण दुष्क ।

विपत्तयस्त्बनेष। मधन्ति ॥ २॥
यस्यातिहो्मद्शंमपौ्णमासचातुर्मास्पमनाश्र-

यणमतिथिवर्जितं च । अहुतमेवेश्वदेवमविधिना

हुतमाप्पतमांस्तस्य ठोकान्डिनिस्ति ॥ ३॥ त

कयं यस्यत्रिहोधरिणोऽत्निहोघ्रमदरी दर्शस्येन कमणा वारजेवष्‌ । अभिहो-
भिणोऽवहयकफरव्यतवा दशस्य । जपिदोचसेवन्ध्यपिहीतारशेपणामिव भवति ।
द्‌ क्रियमाणमित्येतत्‌ । चयाऽपौणमासमित्यादिष्वध्यश्चिोत्रविंथपणतवं इष्ट-
व्यम्‌ । आग्निदोतराङ्गस्वस्याविशिषत्वाद्पोणमातसं पौ्णमासकमीपरनितम्‌ |

चातमीस्पं चातुमास्यकमषजिदम्‌ । अनाग्रयणपाप्रयणं शरदादिकतैम्यं
देस्च म क्रियते पस्य | तयाऽतिधेवर्जितं चादिधिपृननं चाहन्यदन्यक्षिय-

पणं यस्व स्वयं सम्यगतिदोतकाठेऽहुतम्‌ | अदशौदिवद्वैश्वदेवं वैश्वदेव
फमैवर्सितं दूवमानमप्यविधिना हु न ययाहुतभित्वेष्व्‌ । एवं दुरसपा-
दितमसेपादेवम्निशेत्ाशयुपषितं कमे 1 करोतीत्युच्यत आसपमान्सप्तम-
सादिवांस्वस्य कुरेकान्दिनिस्वि हिनस्तीवाऽऽयासमात्रफर्त्यात्‌ । सम्य
विक्नापमागेषु हि कमसु फमपरिणामानुरूपेण भूरादयः सत्पान्त्राए सप्तलोकाः
फं भाष्यन्ते । ते छोफा पएवेभूतेनात्रेश्ेन्ादिकमणा त्वमाप्यत्वाद्धिस्यन्त
र्वाऽऽयातस्मानं स्वव्यमिचारीत्यवां हिनस्तील्युरपत । पिण्डदानायटुग्रदेभेन
ट्वा सैवध्यमानाः पितुपिवामदमततितामदहाः पुनपौचश्रोजाः स्वासमोप्रकाराः
सश्र रोका उक्तमकारेणागिनदीत्रादिना न भवन्तीति दिस्यन्त इत्पुत्यते।३॥

स्वाहैहि साचम्‌ । तत्कथमपिहोत्र परकरम्याऽऽहु तरति महुवचनं तत्रऽह-अनेक(-
हेति । भनेकरेष्वहःपु भ्रयोमानुष्ठानानि तद्पक्येत्प्थैः ॥ २ ॥

दर्ैसमपिदोताङ्ते भमाणामःवास्कथे सदकरणमशचिहोन्स्य विपत्तिरिंयाश्ङ्कच या~
प्ीवयोदना शदादयिहो्रिणोऽवदयकतेष्यत्वात्तदकरणं मूवेदिपरिरित्यमिपरेत्य शिरोष-
णम्‌ | शरद॥। दषु नूृतनानन कतेन्यप्राम्मयण केम्‌ | अदृक्चे।(द्वद्नश्वदवामति कद्यषमम्‌ |
वरदेवध्याशचिसत्रानङ्कस्वेऽप्यावदयकतवददितवर्थ | ।प१४०्डाइकदागन [पिन्रादौनां त्रथा-

१ क. "पर्थाः ध्या हतै तत्य । २ ख, "न. हुत्तमि".।. ३ क, प्राप्यते| ज ष,
श्सपूणंमापस्या" ९. र

१४ आनन्दनिरीरष्टीकासेदकितशरांकरमाप्यसमेवा- [य* १०२]

काटी कराटी च मनोजवा च सुलाहिता
याच सुधुप्रवर्णा।स्फुलिङ्खिनी रिश्वरुची
च देवी ठेायमाना इति सप्र जिहयाः॥४॥
फाली करांखो च मनानवाच सुरादतरा-या च सुधुम्रवगा | स्फुट

दधिना विश्वरुची च देब टायमाना इति सप निहा | कारयाया वश्व.
खच्यन्ां ठर्लायपाना अम्नहविराहुतिग्रनायी एवाः सप्र नहा; ॥ ४॥

- एतेषु यश्चरते लाजमनेप यथाकाट चाऽशु
तयां द्याद्दायन्‌ । ते नयन्त्यताः सूषस्प

रश्मयो यत्न देवानां पतिरेकोऽपिवापतः ॥५॥ ४
एतेष्वप्निजिहाभेदेषु योऽतरि्ठेत्री चरते कमाऽऽचरत्यत्निहीत्रादि भाजमा-
नेषु दीप्यमानेषु । यथाकालं च यस्य कपण यः क्(टस्ततकाठं ययाकाठं
यजमानपाददायन्नाददाना आहुतयो यजमानेन नि्तितास्वं नयन्वि मपय.
स्त्वा आहुतयो या दपा अनेन निवेतिवाः सूपस्य रमयां भृत्वा
रदिपदररिरिस्य्थ; । यन्न यरिमन्सवमं देवानां परिरिन्र पकः स्वानुपर्यै-
धिवक्षवीर्यपिग्रा्तः ॥ ५॥
५ एद्यहाति तमाहुतयः सवतचप्तः सूयस्य रारम-
निर्षजमानं वहन्ति । प्रियां वाचमभिवदन्त्थोऽ-
चयन्त्य एप्‌ वः पुण्यः सुरो बह्मलोकः॥६॥
कये सृथैस्य रदिपरभियजमाने वहन्तीस्युच्यव पदचधस्याहषन्तयः । सुब-
चसे री्िमस्य \ (ल्द रिदापिदं याच स्दस्यपदिरमामतिनिचदन्त्वं उचा
रयन्त्योऽचयन्त्यः पूजयन्त्ययपवा युष्पक्रं पृण्षः सुवः पन्था द्यराक्रः
फररूपः । एवं प्रियां वाचमभिवद्न्स्पो वहन्वीत्पयेः । ब्रह्मरोकः स्वग;
प्रकरणाद्‌ ॥ &॥
णामु्कटेति यजमानः पुत्रादीनां च घवाणां प्राप्तादिदानिन । तते मध्यवर्तिना यन.
मानिन दबध्यमानाः पूर जये उत्तरे च चये गृहमन्त इत्याह -- पिण्डदानादि ।
॥२३॥
1४1॥९॥
साहुतयो यजमानं वहन्तीति त्ेबन्धः ॥ ६ ॥

१४. छ. "टतो यथा प्र" }

1

१०१०२] - पण्डकोपनिपित्‌। ` ` १५
१ कप ५ #,
परवा चेते अदृढा यद्ञरूपा अष्टादशोक्तमवरं
१ ४ ० „१
येषु कम । एतच्छ्रेयो येऽभिनन्दन्ति मूढा
त्यं ५ = ॥ = मा
जरामृत्यु तं पनर्वापे यन्त॥ ७॥
एतच त्नानरदहितं कभ॑तावत्फरमविधाकामकमेकायमवोऽसारं दुःखपूठमिति
निन्थते । पुव विनाशिन इत्पथः । हि यस्मादेतेऽदृढ। अस्थिरा यत्नरूपा
यद्नस्य रूपाणि यज्ञरूपा यत्ननिवेतेका अषटादग्रएटद्श्रसर्पाकाः पोडश-
स्विजः पर्व यजमानयेत्यषटादश्च । एतदाधयं कर्पोक्तिं कथितं श्द्नेण 1
येष्वपष्ठाद्श्चस्ववरं केवलं ज्नानवर्ितं कर्मे । अतस्तेपामवरकर्माश्चियाणामष्टदश्ा-
नामददतया पुवत्वासुवते सह फेन वत्पाध्यं कम । कुण्ड बिनाणादिषत्सी-
रदध्यादीनां रस्स्यानां नाञ्च । यव पएवमेत्कमं प्रेपः भरयपकरणपरिति येऽ-
मिनन्दन्स्यभिषष्यन्त्यविवेकिनो पदा अतस्ते जरां च मूर्यं च जरामृत्यु
[चित्क स्वभ स्थित्वा पुनरेवापि यन्ति भरूयोऽपि गच्छन्वि ॥ ७ ॥
अविषापामन्तरे वतमानाः स्वयं धीराः पण्डितं
मन्यमानाः । जङ्वन्यमानाः परियन्ति मूढ
अन्धेनेव नयमाना यथारन्पाः॥ < ॥
किंचाविचायामन्तरे म्ये वमाना अकिवेकप्रायाः स्वर्यं षयमेव धीरा
धीषन्तः पण्डिता विदिकवेदिदव्याथति मन्यमाना आमानं संमावयन्तस्ते
चच जङ्यन्यमाना जरारोगाधनेकानधव्रतिदैन्यमाना मृशं पीडवमरानाः परि
यन्तिःविश्रमन्ति मढाः । द्शरोमधिवेजितत्वादन्पेनेवाचक्षुष्कणव नीयमानाः
मदशयेमानमागी यथा खोकेऽन्धा अक्षिरहिता गकण्ट कादौ पन्ति एद्‌॥८॥

अवियायां बहूधा वतमाना वयं छतार्था इत्य-
मिमन्पन्ति कालः । यत्कर्मिणो न॒ भवेदयन्ति
रागात्तेनाऽऽतुराः क्षीणलोकाश्स्यवन्ते ॥९ ॥

[किचाविधायां वहुधा वहुमकार्‌ वतमाना ययमेव ताथा छृवप्रयोः
जनः इत्येवमभिमन्यर्त्पामिमानं कवन ाल। जङ्गानिनः । पयत्मादेवं कर्मणो

द्यते निरूप्यते यद्‌।रयतया यज्ञपते यन्ञरूपाः ॥ ७ ॥
ध >
शवयतेेति तदद्युपदेानोकषतया स्वमनोप्यनेे्येः ॥ ८ ॥
~ => प

१ क. बयमेरेति $

-१६ अआनन्दगिरिङरटीकासं लिव कर माष्यस्तता- [१०६१६०६]

न प्रवेदयन्ति तं न जानन्ति रागात्यर्मफङरागाभिमवनिमित्तं तेन कार-
गेनाऽहरा दुभा सन्तः प्षीणरोफाः क्षीणकदैफखा; स्वगैलोकार्चय-
वन्ते ॥ ९॥
५ > ^
इष्टपूर्त म॒न्पमाना वरं नान्वच्छरेमो वेदयन्ते

1)
ध. 9.

परमूढाः । नाकस्ष पृष्ठ ते सुङ्ृतेऽनुशरूलेमं ककं ` ˆ
- इीनतरं बा विशन्ति ॥ १० ॥

इ्पुतम्र्‌ 1 इषं यागा चराति कफम 1 पूत चापृवुपतडागादं सपाप मन्यः
माना पएतद्‌वारिश्चयन पुरुपार्येताधेनं चरेषु प्रघनमिदि [चन्वयन्व(न्यद्‌~
स्मङ्गानाख्यं भयसाघनं न वेदयन्ते न जानान्त प्रपूटाः पुत्रपञ्चुचन्ध्वाद्दिषु
भप्रत्तत्तयां मृदात च नाकस्य स्वेमेस्य पृष्ठ उपरेस्थाने सुरते मोगायतनॐ
जुभूत्वाञ्छभूय कमफल पुनरिम खाक मायुपमस्पाद्धीनतरं वा धियद्नरका-

[प

दिरुक्तणं यथाकर्मशपं विशन्ति ॥ १०॥
तप्रश्रद्धं यं द्पवत्तन्त्यरण्यं शान्ता दक
[= क्ष १) श. य
म्यच चरन्तः ! सूर्यदररेण ते विरजा;
[+ र, दयड १)
प्रपान्त्‌ यच्नामृत्तः र पुरुपा द्वव्पयारमा ॥११४
२ पुनस्तद्िपरीता ज्ञानधुक्ता वानुमस्याः संन्यासिन तपःश्रद्धे दि तपः
स्वाध्रमदिहिं कपे द्धा दिरण्यगमदिषिपया विद्या ते तपःश्रद्धे उपपतन्व
सिवन्तेऽरणये चदमानाः सन्यः ` । शान्वा-उपरतकरणप्रमाः ! दिदा॑सो मुह
स्था जञानवान इयय । भह्यचया चरन्ः प्रग्रसमावादुपवतन्तरण्य
हति सवम्धः । सूयद्ररेण सूय।पककितेनातच्तरापणेन पया त विरजा विर-
जसः प्तःणदुण्यपापकपाणः सन्त इत्पपेः । प्रयान्ठि भक््पेन यान्ति यत्र
यस्मिन्सस्यखोकादावमृवः स पुरुपः मयमनो दिरण्यगरमा छन्ययारमाऽच्यय-
स्वमायो यावस्संसारस्थायी । एतदन्वास्तु॒ संसारयतयोऽपरविागम्पाः (
सु-एदं मोक्षमिच्छन्ति केचिदेव समै भमिरीयन्ति कापास समे स्तः

९ ॥

फ सुक न मवतील दुः तन विदयते यतिनी नकः | १० ॥

केवठकमिणां एषपुक्त्वा पगुणन््क्ञरदितवभम्वारमणां कठं सप्ररीचसमेत
द्पति-पे पुनस्तष्ेपरीठा ज्ञानयुक्ता इत्पादिना ¡ जणण्पे लीननाप्तिकीमे देसे
मु्तानमिहेव स्पेकामभविटप प्वौरममा च दश्चैवन्ति श्तयः | बसदोक्ातिष्ठ

१. ख. "घदडव^।

मु १८०९] . एृष्डकौपामैषत्‌ । ` १९
भरापष्य धरा युक्तात्मानः स्ेमैवाऽऽविश्च स्तीत्यादिश्तिभ्योऽपरकरण।<च ।
अपरविद्यापकररणे हि प्रते न दय $समान्मोक्षपपङ्घोऽस्वि विरजस्त्वे वपि
समस्त्रमपरावद्याकायं सयध्यप्तघनलरक्षणं करिपाक्र्क्फएरमद्‌ भिन्नं दतम्‌ |
पतावदेव यद्धिरण्यगर्मेमाप्त्यवस्तानम्‌ । त्रया च परनुनोक्तं स्थावरां
स्रप्तारगतिपसुक्रामत्ता-- `

च्या विश्वप्नने। पर पहनभ्यकूमेव च ,
उत्तमां साल्विषीमेरं गतिपादटुमेनी षिण; ॥ एति ५१११५
प्रद्य्‌ छोकान्कर्मचितान्बाह्मणो निैदमायाना-
रत्थर्तः छूतेन । तदिज्ञानार्थं स गुरुमेवाभि-.
गच्छत्मिताणिः ग्रोतरियं बर्ननिष्ठम्‌ ॥ १२५
अयेदानीपस्माहताघ्यसाधनरूपास्समैस्मास् साराद्िरक्तस्य परस्यां विधाया
मपिकारमदरीनायैमिदमुच्यते-परीष्प पदेतद्ग्वेदायपरविधाविषयं स्वाषा-
विक्यविद्याकामकूमदो पवन्त रपनुद्ेपमविच्य।दिदोपवन्वमेष परुषं मति तिरि
चतवात्तदुष्ठानका्मूताय रोका ये दृक्निणोचरमार्मरन्षणा; फठप्रूवा ये
प॒ विदिशाकरणमदिपेध(तिक्रपरोपकाघ्या नरकतियकोतरक्षणास्वनेतान्प-
रीह्य मरत्यक्ताचुमानोपमानागमैः सर्वतो यायारम्येनावषाै] छोकान्पंसार-
गतिभूवानव्पक्तादिस्यावरान्वान्न्याछवान्पाछ4छक्षणारम्वा नाद्रवदिवरेतै-
_ रोस्प्तिनिमिचाननेफानयगत्सदसरकुरान्कद टीग्रभवदसारान्मायापरीचधु-
द्कगन्धनाराकारस्वम्रनटदुदबुदषेनसमान्मतिक्षणनध्वं सानपृषठतः इएत्वाऽ-
िथकामदो पमवतिदकमेदिवान्पमाभरमृनिवदिंकारत्येवद्वः्लणस्येष रदे.

दृरप(राच्छन फड तता न म्ल इत्याह-र्ेति १ नसा चतुमुंलः 1 ।कवपनद
परनापत्तयो मरीनिपरतयः | धर्मौ यमः । महानपूत्रास। । भन्पक्ं त्रिमुणासिका
„ भलत: । सास्मा सत्वपरिणामन्तानसाहिनकर्मरूकभूतामिरय पै ॥ ११॥
रेदिक्करमफल्स्य पृत्रदिरना राविषं पत्यक्ते विमतमनित्यै छ तकत्वादुघटवदित्यनुमा-
भमामन्मिकन। श विषयम्‌ । तयपेह कर्मजितो टोकः क्षीयत इष्याच्यागमा्ेरनित्यत्वेन
सर्वासनाऽवघायिवयधैः |
मेतादृरं व्राहगत्यापति विततं वथेकता तमत्‌ स्स्वतः च|
शीरं स्थितिरण्डनिषानमार्जैवं तत्तो रनः किषाम्यः ॥

१ घ, "मनिती १

"१८ मनन्द्गिरिदर्दकासंवसितिशंकरभाप्येपिग-- (०१७५२)

वोऽभिारः सैतयागिन ब्रहमविय्फामिि ्ाह्ञणग्रहणप्‌ 1 परीक्ष्य खोकारनिं
छयादिस्युच्पते-- निदं निष्पदः विदिश वेराम्पायं वेराग्यपरायारकुया-
.दिर्ेहत्‌ | स वेरएयभक।रः भद्दयैते । इद्‌ संसार्‌ नासि कथिदृप्यषृतः

पदाथः । स्वं एव हि लोकाः कमोचेहा कपदतस्वाचातिस्या; । निचयं
किचिदस्वीर्यमिमायः । सरद तु फमौनित्यस्यैव साधनम्‌ । यस्माचतुर्षिथ-
ष

च हि स्थं फम फारयमुत्पाद्यमाप्वं सस्य विकार्य का नातप करभेणो
११

वदगाड(स्द। उह च नत्यनामृतनामयन कूटस्यनाचटन्‌ धरदरणायनचप्यान
स्रिपरीदेन । अतः फ एतेन फथणाऽऽयाप्तवहुरेनानर्यप्।धनेनेषयेवं
{नाचण्णाऽमय रच्मरत चेत्यं पद्‌ यत्चेदङानिाथं चचिश्वपणाधिगपाय. नस
निर्विण्णो ब्रह्मणो युमेवाञऽचाय शमदमद्‌ पादिसेपन्नममिगच्छव्‌ । णच
ज्ञे>1१ स्वादन्क्प१म त्रह्मन्नाचारकपम्‌ न ङषापदत्पततहु पमचतस्पचकारणफलम्‌ ॥
सत्पुषयः समिद्धारष्दीददस्तः भमजपपष्ययन्‌द्युतायस्पन्न ब्रह्मनि द्स्वा
सत्‌करप।ाण कचट ऽदय ब्रह्माण चा सस्य स्ताञ्य न्रह्मानष्ठां नपराचषएठस्व-
पान इत यद्र । न एद्‌ कामण त्ह्मानषता समुघरात्‌ कमीरमन्नानयो्वि-
.रेधप्त्‌ । स दे गुदं मिथिवदुपसन्नःपघताध पृच्छेदक्षरं पुच्पं सत्यम्‌ ॥१२॥

| तस्मे स विदवानुप्तनाय सम्पक्पशान्तचि-

~ तताय शमान्विताय । येनाक्षरं पुरषं वेद एदं

भेब्‌च तां तत्ततो वबह्मवियम्‌ ॥ १३.॥

` इरयथर्वे्दायमुण्डको पनिषदि भथममृण्डके दितीयःखण्डः ॥ २॥

दरपथवेवयमुण्डक(पानपाद परथर्मुण्डकं समात्तप्र्‌ ॥ १ ॥

=

षस्मे स वरदन्युर्वद्यविदपन्नप्योपगवाय । सम्बग्यया्वाद्धवस्पे-
. दत्‌ । मशान्वाचिचायोपरतदणाौदैदपाय ॥ शमान्विताय वश्चद्धिपोषसमेण
£ तो = ५ (1
ष्व युक्ताय । समदो दिरकपेस्थेतद्‌ । येन विक्नानेम यया विधया
परयाऽकतरमदरेश्यादिविरेपणं व्देाक्षरं ९सप्चन्दय। चप पूणैत्राल्युरि शयः
, नर्च सस्य चदेव परमाधस्वाप्मन्यादक्षरं चाक्तरणादप्तवत्वाद्षयस्वाश्च
इति स्छयो्गष्यवापिकार स्यथः । कृूटस्येन प्ररिगामरदितेनाद्ेन स्मन्दर-
“ दिन धरु एयत्नराहेतेनाहमयः । समिस्पाणिरपि विनमेरदक्षणम्‌ ॥ १२ ॥
क ख, "संचित २ ख, “मां विषयोऽन्ति।

[१०२ख्‌११्‌] . - ;., -पुण्डकोपनिषदु | , . ` ` १९.

षेद विजानाति णं वह्मविधां रच्वतो यथावत्छकाच म्रवूपादित्पयः।

'आचार्यस्याप्ययं नियमो यनूयायप्रफ्रपच्छिष्यनिस्नारणपब्रियामनेदधेः

॥ १३॥ ५ `~ ~+
इत्ययववेदीययुण्टक्रोपनिष \ष्यं पमयमयुन्डक्र द्रित्तायः खण्ड ॥२॥

` इवि पुण्डकफोपनिषद्धाष्ये मयमुण्डकं.समप्रप्‌ ॥ १॥ .. - `

तदतेत्सत्य यथा सुदाप्त्पावका्दिस्फलिङ्ाः.

सहस्रशः प्रभवन्ते सरूपाः । तथाऽक्चरादिविधा

सोम्य प्रावाः भजायन्ते चच चेत्रापियन्ति॥¶॥- `
अपरवद्याया सर्व कायमुक्तम्‌ | संच ससरा यत्सारा चस्ान्पृरा-
-दप्तरात्संमवति य्श्च प्रीयते तदक्षरं पुरुषार्थं सत्पम्‌ । वदस्िन्वि
"ज्ञाते सव॑दं विज्ञातं मवति तत्परस्या व्रह्मविद्याया विषयः स वक्तव्य
इत्युत्तर ग्रन्थ आरभ्यते । यदपरविधाविपयं कमेफललक्षणं सत्यं॑ठदा-

'पेकषिकम्‌ । श्दंतु परविख्याविषयं परमाथस्छद्वणस्वातु । वदेतस्तरयं
यथामृतं विद्याविषयप्र्‌ । अविधाविपयस्वाच्चनूचमितरद्‌ । अस्यन्तष्‌-
र्तस्य नाम प्रत्य्तवस्सत्यपक्षरं प्रतिपयेरन्निति दृष्टन्वमराए--

अआक्तरणादेि । अवयवान्थामावद्रणपरिणामशून्यत्वात्‌ । अक्षत्वादिवि ।

अन्षयस्वा्चोति । अश्षीरत्वादिकारशन्यस्वादिस्ययैः ॥ १३ ॥ ८
इति पुण्डकोपनिपद्धष्यटीकायं प्रथममुण्डके द्वितीयः खण्डः ॥ २ ॥

इत्ययरवरेदीयमुण्डवोपनिपद्धाप्य्टाकायां प्रथममुण्डके समाम्‌ 1 १ ॥

दे विये ेदितस्ये इत्युपन्य्याप्रविच्ामायपण्डेन प्रपञ्खव परविद्या सूत्रिता परपर
मतु दवितीपमुण्टकारम्म हृत्यह-अप्रविद्ाया इत्या दना" ] कर्मणोऽपि णवक्तत्यत्त-
मुक्त तद्वदिदं सत्यत्वे न मन्तव्पमिश्य।ह -यदपरविद्याप्रिपयमि ति । वियते विशप्यते
1 विद्याऽनेनेति व्यत्¶त्या विपयक्षाव्दस्य वर्तुपरत्वान्नष१स्काटेद्कत्य परमयथत्तः स्द्धद्रण-
. स्वादसयन्ताबाध्यत्वादित्यर्पः | अस्यन्तपरक्षत्वाशदि । शालैकगम्यत्वात्‌। अपूव
"\ व॒द्भत्तणः; प्रत्ये्तत्वं न संमवाति प्ताक्षात्कराघीने च कवरं तततः कथं नाम त्त्वमक्षरं
भस्यन्तवतप्तिवयेरनमुमुस इत्यभिप्रेत्य जीवनरह्मणोरेकरमे दन्तमाह्‌-यया सुवीता-
१ क. "यतः स" । २ ख. "दण. ३ क. छ, च्डक्षन। |, शि

॥

2 . भनन्दगिरिषष्दीकासेवशिथोकरमाप्पोपिवा- प्०९त०६
यथा सुदीप्ता्ुष्टु दीष्वादिद्धात्पावकफादमेो्िफ!छु्धय अनग्यवयवाः सर्दसशरोऽ- `
नेफणः भवन्ते निगच्छन्ति सरूपा अभरिस्रक्तणा एव तयोक्तरुक्तणाद-
प्षरादाषिधा नानादहोपाेमेदमतुविीयमानलादितरिधा हे सोभ्प मावा
जीवा आफाशदिवदूघटादिपरसिच्छित्ाः सपिरमेदा परायुपापिपमेदमनु- `
भवन्ति । एवं नानानामरूपकृवदेदेपायिप्रभवममुपरनायन्ते तत्र चेव ` व्रसिम्‌- .
सेषाक्तरेऽपियम्ति देोपायिदिखुयमूनुरीयन्ते घटादिनिरयमन्विवं स॒पिर-
भेदाः । ययाञऽकस्य सुपपेरमेदोत्पत्तिपरलयनिित्ततवं घयथुपािषमेव
चदद्तरस्यापि = नापरूप्छृतदेहोपाधिनिपित्तमेव जीवोचिमरपानिमितच्त.
ख्म्र्‌॥१॥ -

दिष्यो ह्यमूर्तः पुरुपः सबाह्याभ्यन्तरो हनः ।
अप्राणो ह्यमनाः शुभ्रो ्क्षरात्परतः परः ॥ २ ॥
सापरूपवीनथतादव्याणृदाख्यास्छदिकारपेस्षया परादक्तरास्परे यत्सर्थो-
पाधिमेदबभिवम्षरस्यैव स्वरूपमाफाशस्येष समैमूपिवर्िवे नेति नेत्यादि
िषेयणं विवक््नाद ! दिव्यो चीठनवान्स्व्यस्योषिदटवातु। दिदि वास्वासमारे
भवोऽ्ोकिको घा हि यस्मादमूमैः सममूर्तिनाजदः एखपः पूणः परियो वा। .
दिभ्यो हयमूरैः पुरपः सवाद भ्यन्तरः सद बादमाभ्यन्वरेण चैत शे । अजे
न जायते ङुचाधिरष्वष्ोऽन्यस्य जन्मनिमित्तस्य चामावा्र । चया जठबुदूबुदा-
देवायवादे। यथा नमः सुषिरमेदानां घटादिसवेमाचविफारा्णां ननिमूखत्वा-
्व्र्िपेषेन सये भगिपिद्धा भवान्ति । सवाह्याभ्पन्दरो घजोऽतोऽजरोऽएूनोऽ---
दिति! एकस्मै सति भ्यण्डपस्यापरोकत्वाद्र्णोऽपि पयक्षस्वै मदिष्यति षरैवदेश-

भयक्षत्वे घटपृरत्यक्षवदित्ययं 1 [भरक्तदश्चाषाच्छन्नत्वन ।द्‌/फाखहप्वुवयवत्वे।दद<श-
वहारः स्वतः पुनरग्णात्मस्वमेवोप्णपरकाशत्वाविरेषात्तया चिदूपत्वदिरेणज्ज वानां
एवो नदात्वमेवेय्षैः ॥ १ ॥

अस्षरष्यापि जीोत्पत्तिपरचयनिपित्तत्वमै।१पिकमुक्तमेकासिद्धयरपम्‌ । त्तु
निभित्तमितिकमोऽपि नाश्तीत्याह -न।मरूपधीनभूत। दिति । देहपेक्षया यदह"
सान्तरं च परसघद्धं तेन षड्‌ तत्तदाप््येन तदयिषठनतया वा वत इति सनाद्याम्वन्तत्‌। {
अत॒ एव प्वीरमप्वा्तस्यनििकानिगित्तमाचदन इस्यर्भः । जायतेऽ वते
िपर्मिमतेऽपक्तीपते देनदथतात्येवमादिमावावे गणां निमेषे तापपर्यममश्द्‌.,
स्यधऽह्-सवैमावनिकारणापिहि। जी गनं प्ाणादिमच्वाचदत्मवे व्रदणोऽपि

१. प. ठ. च. च. शभेऽप्त) १ क, यः । यपा व्रि °! ३ ८. म. "द्रा्ाम्यन्तण। ४
ख, ८. षु. स, "ेषात्ताह?"

[ु०रत०१) ष्डक्ोपनिषव्‌ । ` ३१;

रोः घवोऽमय इत्यथैः ) यथपि देहाचुपाधिभेददीनामविय्ावशारेहमेदेष
पाणः समनाः सेन्द्रियः सविपय इव मत्यवभासते ररप्रखादिषदिवाऽ-
काशं तथाऽपि त्‌ स्वठः परमारेदठीनामपाणोऽकियमानः क्िवाश्तमिदवय-
छनारमफो वायुर्यसिससावप्राणः । वयाञपरना = अनेतरज्ञानशक्तिभेदवस्तंक-
स्पाचठास्पकं पनोऽप्यविद्यमानं यस्िन्सोऽयपपना अप्राणो द्यपनाश्ेति |
भाणादिदायुेदाः क्द्धिपाणि तद्विपयाश्र वया च बुद्धिमनसी बुद्धीद्धिवाभि
साद्रषयाश्च पतिापद्धा चदिदध्या४। तथं श्रत्यन्तर्‌-ध्यायत्ाव कखायताचद।
अरमा पररिपिदधोपापिद्रयस्तस्मास्छुभ्रः शद्धः । अतोऽप्तरानारूपवीनोप-
धिकक्षितस्वरूपारसर्वकायेकारणबीनस्वेनोपलकषथम।णत्वात्पर्‌ तदुपाथिरक्-
णमभ्याछृहाख्यप्तरं सर्विकररभ्यस्तस्परत्परतोऽक्षरात्परो निरुपािफः

पुकष शयथ? । यस्मस्तदाकाशारूयमक्षरं सच्यवदारविषयमात मर्त च ।
फथै पुनर्भाणादिमक्वं तस्पेत्युच्यते । यदि हि माणाद्यः मागुत्पत्तः पुरुष
शद स्िनाऽऽत्यरना सन्ति उदा पुदपस्य पराणादिना विमानेन भणादमत्वं
भवेन्न तु ते प्राणादयः परागुत्पत्तेः पुरुप इव स्वेन।ऽऽत्मना सन्द तदा 1
अतोऽप्रागादिमान्पर। पुरषः । यथानुस्पनने पुररेऽपु्ो देवद चः ॥ २ ॥

एतस्माज्जायते प्राणो मनः सरवन्दिपाणि च।
खं वायुर्ज्योतिरापः परथिवी दिश्वस्य धारिणी ॥ २॥॥
षयते न सन्वि मागादय इस्युरुपते । यस्मदिठस्मदेव शुरुपान्नाम-

णादि भकं तननिवद्रयति-- यथपीत्यादिना। पतिं गयनेकन्तापु शक्ति
श्शिषोऽम्यास्तीति तयोक्तं नामरूपयोर्बानं त्र त्योपाथितया ठक्षिते शचद्धस्य कारण-
त्वानुपपस्या गमिते स्वर्ूपमस्यति तथोक्तम्‌ । तरमाद्ुणविरूपःततद्विदा्ठत्पाच परताऽ-
प्षरास्पर इति संवन्यः ¦ कथं मायातस्वस्पाक्षर्य परत्व(मित्याकद्क्षायामाह्‌ -- सवे
कायेति । काथ ह्यपरं प्रतिद्धम्‌ । तैत्कारणत्वेन गम्यम।नव्वान्मायातन्व १२्‌॥ व्र
कबाषादनिर्वच्यतेऽपि प्वस्पेच्छेदामागादसषरम्‌ । तदुक्तं गीतायाम्‌-
क्षरः सागि भूतानि कूटस्थोऽक्षर उच्यते ।

। छत्तमः पृरुपश््वन्यः परमाेत्युदातः ॥ इति ॥ २ ॥

यदेव वैन्यं निरूपाधिकं शद्धमविकरसप नद्य यत्तस्षज्ञानाजीवानां करव्यं देव माथा-
आतिति्मिनख्येण कारणं मवतीत्फह--यस्पादेतस्पादेबेवि । प्राणोतपरेरस्वै तर्हि

१ क. ख. शयो ध 1 २ क-ख. ज.यया!दच्याचषनुः1 क्क्ल न्य ।
हा. "र सम्यापार" १५ द, च, क्ष, तत्कर" ।

1 बुररल०१ 1 ` ष्ठकोपतिरप्व्‌) ˆ ` . १३
[> ) कि व भ ^ न [प °
अभिमया चश्चुपौ चन्दुसूरपो दिशः भेत वागि
वृता. वेदाः पायुः भाणो हृदयं विश्वमस्य
५ (=
पद्धचां एूथिवी देष सथभूतान्तरासा ॥-४ ॥
योऽपि प्रयपनालसाणाद्धिरण्यगम(उजायवेऽण्दप्यान्तविराट्‌ स तसरवान्तरि-
रस्वेन रष्ष्यपएणोऽवयेत्तस्णादेव पुरुषाउयायत्त एतन्प्रपयेत्पेवद््यपाह्‌ । द चं
विश्रिनि । अि्रोकः “ असो बावं कोको गौतमामनिः ” इति अतेः ।
मूध यस्येन्तमा्कः धिरः । चक्षुषी चन्द्र सूर्यभेति चदरसूद। यस्येति स
श्राठुषङ्घः कतैव्यः । अस्येत्यस्य पदस्य वक्थपाणस्य यस्येति विपरिणामं
छरा दिशः श्रेत्रे यस्य । वाजिता उदूपदिताः मिद्ध मद्‌ यस्प।
-वायुः प्राणो यस्य हुदयपन्तमकरणं विश्वं समस्वं जगृद्‌स्य यस्येत्येतत्‌ ।
सम हा?३४करणदिकफा रमेव जगन्मनस्पेव सुपृत पर्यदश्नात्‌ । जागरितेऽपि
चत पवाभिदिस्फुलिङ्गवद्धिमतेषठानाच्‌ । यस्य च पद्धथां जाता पृथिवी । एष
देषो विष्युरनन्तः प्रयपकशषरीरे अरोकषदेहोषापिः सदं पूतानापन्मरासा
॥ ४1.
9 १
तस्माद्निः समिधो यस्व पूर्यः सोम।सर्जन्य
ध ("स =. 1
आपथयः पृथिव्याम । पषन्सतः प्िचतिः
= योषितायां बहीः भनाः पुरुषात्समरचूताः ॥ ५ ॥
सहि सर्वभूतेषु द्रष्टः भोरा मन्ता विन्नाता सकेकारणास्मा पश्चामिद्रारेण
श्व याः संस्तरन्वि मनास्छा अपि रस्परदिव पुदपात्रजायन्त इद्युर्यहे ।
वर्मास्परस्मास्पुदपासनावस्यानानेगषरूप)ऽप्निः स विशिष्यते । समिधो
यस्य सूः सपिप इ्व समिषः, सूपण हि धुटोफः समिध्यते । ततो हि
धुरोकोमिष्यन्नारसोभास्पनेन्पो उिचीयोऽननिः संमवति । वस्माच पर्जन्पा-
~ दोपघयः पृथिव्यां सषवन्ति । ओपपिभ्प्‌) पुचपाप्र) इुवाभ्य उपादानयू-
च्यः पुमानप्री रेतः सिश्वत्ति योपितार्यां योपिति योपन स्निवामिवि।
एवं परमेण वहीरवह्वयः भना ब्राह्मणाः पुदपास्परस्मात्संमपूवाः सष-
सना ॥॥
सदव तानामि्त्‌ । पश्वमहामुनानम्‌। अन्तरात्वा स्थूठ्पश्वमूतरीरो षि किरा.
रिव्ययेः । पृत्वाशिद्ररेण । दुकजन्धदमिषीपुश्पभोपिततु पश्चघप्निष्ेः श्चत्यन्तस्वो-
दिर््अचदद्परमेव्य्यः |, इ (, ५ ॥
= उ गप. च. स. "अन्य" 1 रफ. प, "ककर ।३क, न, विशेष्य" ॥ र कृ, ख,
"कादमिनिष्प" ६

र आनन्दिरिरष्यकासवलिवदाकर माष्वसमेवा- [१०९०६]

तस्मारचः साम यजुपि दीक्षा पन्नाश्च सर्वै कतव
दक्षिणाश्च । संवत्सरश्च यजमानश्च रोका; सोमो
यत्र पवते यत्र सूर्यः ॥६॥ ` र व
फिंच क्प्ताधनान्े फडानि चं तस्पादिबेराद्‌ । कथं -तस्मासपुषपाद्चौ
निपत्ा्लरपाद्‌।वस्ताचा गायज्पादिच्छन्दोविशिष्ठा मन्त्राः । साम पाञ्चम-
-क्तिकं सापभक्तिफं च स्तोमादिगीतविगिषटम्‌ः । यलूप्यानियताक्तरपादावस्त.
नानि वाक्यर्पाष्येवं तरिविधा मन्त्राः । दाज्ञा मौरञ्यादिर्षणा करूनिय-

मविरेषा] यज्ञाश्च सर्घेऽश्चदोत्रादय। 1 कतवः सय॒रः । दक्षिण वेकगवादचपरि-
मितर्वस्वान्ताः । संवत्सर फालः फ्माङ्गः । यजमानश्च कर्ता । छोका-
सत्तस्य कमफरभूनास्ते भिशेप्यन्ते सोमो यत्र येषु लोकेषु. पवते पुनाति
रेकन्यत्न चे सरयस्तपातिचते च दक्षिणायनोत्तरायणमाभद्रसगम्पा विद्र
द्पिद्रकतुफखयुताः ॥ ६॥
तस्साच्च दवा बहुधा सप्रद्रुताः साघ्था मनुष्याः
3 3 ११
पशवो वर्पांसि । भाणापानौ बीहियवौ तपश्च
5 „= 8,
श्रद्धा सत्थ ब्रह्मचर्य [वधश्च ॥ ७॥
सप्पाच परुपत्फम्‌।द्ःभ्‌ता देवा वहुभा वस्वाद्गिणमेदेन समसूताः सम्प.
वप्रसृठाए । साध्या देवविशेषाः । मनुष्या कमोयिषता)ः। पश्वो प्रास्पार
रण्याः । वयाधि पक्षिणः | जीकनं च मतुभ्वादीनाप्‌। प्राणापानौ वी
यदौ हिर! । तपन्‌ कम परुपसस्कारलक्षणं स्प्दन्तं च फलछप्ताधनम्‌ ।
शद्धा यप्पु्ैकः । : आस्विकयबुद्धिस्रया
इतत्यप्रलतचर्जन : " ४ त च ५ भयुनाप्तप्राचर 1
दा धदश्त्कृचन्पता ॥ ७
पाश्वमक्तिकामिाति । द्किरपमस्तागरीद्रीवपरिहारातिवन।ख्णः १ मक्तयोऽवयवा
पप्य ॒तततपोक्तम्‌. । स्प्तमक्तिकापिपि । प्किरमस्तावश्वीपपरतिहरोपद्ररनिष-
नायाः सऽ मतया यश्य तत्तपोत्तम्‌ | सतेमोऽेतनये वर्णः । विनि प्र्वमेषयो।-
पररवदणा भत एकां गामा प्तप्वन्ता द्सिणा भवन्तीत्यर्पः ॥ ६॥
हपथ फपोद्धमिपि । प्यात्नते ब्र्षणस्य यवाय रानन्यस्वाऽभभित्ता ैदयध्वे
एयािदिहिति एच्टचन्द्ायणद्रात्पधः ॥ ७॥

~~

(०६० {1 ` ण्डक पनिषद्‌ । ~ शः
सप्त प्राणाः 'धर्नवन्ति तस्मात्सपतार्दिषः सामिषः सत्न
- होमाः (सप्त इमे टोका यपु चरन्ति प्राणा

. गहायां निहिताः सत्त सपर ॥ < ॥. १

` व सष परैण्याः माणास्वस्मादेव पुरषासमकन्वि । वेषां च सक्षावियो;
दीप्तयः स्वविषयाद्द्योतनानि । दया सप्त॒ समिषः सप्त॒ विषयाः । विषै;

सभिष्यन्ने प्राणाः सष होमास्वद्धिपयविङ्नाकानि ^ पदस्य पिज्ानं, वज्यु--

होति ” रवि श्वर्यन्वरात्‌ । फिच समे ोका ईन्ियस्यानानि येषु चरम्विः
संषवरन्वि माणाः । प्राणां येषु चरन्तीति भाणानं विगरपणाविद्‌ ऋणापानादि-

. निद्रस्र्थभ्‌ । गुहायां शरीरे हदये वा स्वापकारे गरेरत ति गुहाशयाः |.
„ निदिता स्थापिता धात्नासग्न सप मरतिमारिमेदम्‌ । यानि चाऽऽत्मयाजिर्नां

दिदुषां 'कमौभिं करमफकानि चाबिदुषां च फमीणि तरसाधनानि कर्मफलानि
ख स्र भेवरपरस्पादेब पुरषात्सपतनास्मसुवपिति प्रकरणे! ॥ ८ ॥
क भ छ न्ते व न्ध ¢
अतः समुदा गिरपश्र सर्वऽस्मात्स्यन्दन्ते सिन्धवः.
सषु । अतश्च स्वां जप्यो रतश्च येनैष
्तेस्तिष्ठते हन्तरात्मा ॥ ९ ॥
अतः पुकषात्तमुदा; स्वे प्ाराधाः। गिरयव्‌ हिमवदाद्‌ पोऽस्पादेव-वृर्पा.-
श्सदे । स्यन्दन्वे. सवन्ति गङ्गाः सिन्धवो नः सषरूपा- षहुरूपाए
अस्मादेव पुरषर्वा ओपवथो वहिषवायः ।, रसथ मधुरादि५ षद्व्रिगो^
येन रतेन धूः पञ्चमिः स्थः परिविष्टिनसिरष्ठये तिष्ठ ृन्वरारमा :
ङ्ग रृष्पं उरी । रद्ववन्तराके परीरस्याःत्मनघाऽऽच्मवद्रपत श्य
म्बर(र्यः \ ९ ॥
पुरूधः एवेदं विश्वं फर्म तपो वत पराभृतम्‌ 1 एतयो वेदः
नि गहायां सोऽदियाद्मन्थि विकिरतीह सोम्य ५१.०॥
इत्य थरवेरेयमृण्डकपनिषदि दितीगनुण्डके
धथमः सण्डः 1 १॥

---------------------स------स------~
आतस्मयाननाप्तति । सककमिदमई च पस्मात्मेवातिमावनापृ$कं परमे्रारापन-
शरद्धया ये यनन्ति तेपामित्य्ै! 11 ८ ॥ ५
~
क, उ. ण. "णा इति दिेपणरप्रणा १ २ ए, ^नि वेत्डापषनानि* ° !
1}

२६. आनन्दगिरिरवदीकासंवलिवशांफरमान्यसमेता- [ ०१७०१ १.1
एवं एरपार्सवेप्रिदं संममृतम्‌ । अतो वाचाऽऽरम्मणं . विकारो -नामपेय-
मनुत एप इर्यव क्त्यम्‌ । अतः पुरंप एवेदं विश्वं स्वम्‌ । न विष्वं नाम
पुचपादन्याकाचद्ति। अता यदुक्तं तदेतदमिदहितं फस्तिन्न भगवो विद्चाते
समभिदं दि्नातं मवतीति । एतर्मिगिहि परद्मिन्नासमाने सवैारणे पुरषे
रिका पुरुप पेद विष्व नान्पद्स्त्ीति , विद्गाच्ं भवौपि | कि पुनरिदं
विश्वमित्युच्यते'। फमधिदोत्रादिलक्षणम्‌ । तपो ज्ञानं सच्छतं फलमनप्देवा-
घद्धीदं सर्वम्‌ । ठवैष्द्रहमणः कार्यं तस्मात व्रह्म परामृतं परमभृहमदपे-
चेति यो वेद्‌ निदिं स्पिवं गुहायां हृदि सव्राणिनां ` स एषं" निन्नानादवि.
घाय्रन्प अरन्यिमिव शटदीमृदामविद्यावासनां बिकिरेह्ि पिष्िपाति -नाश्यवीह

जीवन्नेव न मृतः सन्दे सोम्य प्रियदश्रन॥१०॥ ` ` `" >."

~ 9,

इस्यथवेवेदीयपुण्टकोपनिषद्धाष्ये द्विदायघुण्डकफे भयमः खण्डः 1 १.

८

॥

आः सनादहेत गुहाचर नाम महुरदमनतत््म- ' '
पितम्‌ 1 ईनसाणीन्नामेपर्चं पद्तज्नानेथं सदसत

दरण्य पर्‌ विज्ननायद्(र४ भरजनाम्र्‌ ॥१॥
अरूप पदह्मरं फेन मकारेण वित्तेयपित्पूर्ये । आधेः परकश सनि
६।

यत्छटं कल्िन्न मगतर। शिज्ञाति पदिद तित्ति " च्छ कलिद् मप कके पद ताव मलते तक्नस्तेन तक्नदर
परमाम जवते । जतस्तावन्मनन प ततिन्वि्ाते भिन्नां भवरीत्पविचाक्तयफल.
भिधानेनेपततद्तमिति ॥ ९ ॥ १० ॥ ति
इति मुण्डगोपगपिद्धाप्यटीकायं दवितीषमुण्दके प्रपमः घण्ट; ॥ १ ॥

---

९८ , आनन्दगिरिषृररीकातेषरिश्फकरमप्पिसमेषा-- [१०९०९]

, -ये त शोको -छोकनिकासिनी -मतुष्याद्यशवन्पाश्रया हि - सँ ~मतिद्वा-
-1स्तदेवस्सर्वाभयमप्तरं स्ह्म.स भाणस्वदु -षाद्पनो - षामच -मनश्-सषौणि

, .व रणानि वदन्दतैदन्यं चेतन्पाथयो हि.पागेद्धियादिस्ै॑वातः ^ भाणस्व

. -ाणप्‌ इति शुत्यन्वराद्‌ । यसाणादीनाभन्वयैवन्यमसरं वदेशत्सत्यमि- `
-वथमतोऽपरवमधिनाधि स्वेदने मनस्ता वाद्रायिवव्यम्‌ । वस्मिम्मनःमाषाने

्

, -फरैत्यमितपयैः । यरमादेषं है सोम्य बिद्धयसतरे चेद समाधत्स्व ॥ २ ॥
-धनुगहीतवीपनि पद महास शरं हुषासानिरितं
संथयीत ! आयम्य तद्भावगतेन चेवकना रक्षय
- तेवाक्षरं सोम्य विद्धि ॥६॥ 9
फं पद्धर्पमिद्युष्यपे } धतुरिप्वासनं एहीत्वाऽऽदायोपनिपदपुपनिषत्ु
भे भसि पदसं पच दतं च पष्ठ षतुस्दस्िन्शरम्‌ । िविष्िमि-
स्या । उपासानिधिरं संवरहाभिष्यानेन इनूरुै सैर्छृरदमित्येतद्‌ ५
संषानं कुषीद्‌ । दाय चाऽभ्यम्याऽषृष्य त स्वदिपयादि-
निवस्य कष्य एदाऽऽपनिदं एृष्दिस्पः । न्‌ि स्वेनेव -वनुषप भआपप्रन.
मिह सेमभति ] सद्धाबगवेन ` ठसिन््रह्मण्य्तरे -ऊक्ये मावना मादरहद्वेन
वेवसां रषं हैदेव यथोक्तरुप्तणमप्तरं सोम्य विद्धे 1 २.1
-प्रणवो ,धनुः शरो 'लयात्मा बह्म तदक्षयमुच्पते ।
-अपम्तेन वेद्धव्यं शरयन्तन्भयो भेत्‌ ॥:४ ॥
"दुक्तं षठुरादि वदुर्यते । भ्रणम ओकारो धनुः । "ययेष्वासने -ऊष्ये
-छरस्य भ्रवेशफारणं चयाऽऽरपररस्याक्तरे रषये मरदेशकारणमेफारः) पणवेन
- पभ्पस्पमनिन स॑र्करियमाणस्तदाटम्बनोऽपत्तिषन्येना्तरेऽदष्ष्ठवे यया-पनु-
-वाऽस्व पुष्ये । अचः प्रणयो घनुरिव धदु॥ प्ररो प्वास्मोपाधिटक्षणः पर
सरिपछ्ठोका इतति । प्राणादिपवृत्तिथ्तनपिष्ठाननिवन्धना जख्वृत्ित्वादरपादिबू-

त्तिवचिदधेदे च परमागामावदिकभेतन्यमात्रमस्मरीति पिचारवेदित्याद--र्देतरसषी-
अपमिि । प्राणाधपिष्ठनेत्वस्माणारिलष््य आत्मा द्षएन्यः ॥ २ ॥ ‡

विचाराप्तमथ्य प्रणवमवदम्डय ब्रहादैकत्वे चित्तप्तमाषानं -शरममुकतिफठं द्रीयिद-
मुपकरमते-फयं वेद्धम्पमित्पादिना । प्रणवे ््तत्यभिष्यायत्‌ ` उपेहतकरणग्रापस्य
प्रणषोपरक्तं यद्ैतनयप्रतिबिस्ये स्फुरति स आ्मेप्यनुततेषाने प्रणमे दारपतधामं त्य
-पिमतिमिम््य निमैकयानुतेषानं छक्यवेषः ॥ ३ ॥ ९ ॥

१-९..छ.-ए-म, सपीयत । २ क-ख, इ. न. -सेधौयत । -भ. -न. ग्दद्दीतेदयष्ये
लिशितपराढः 1

, पिरतो “ णदफोपनिषद्‌ । २६

- एब जरे सूयौदिवदिद्-अधिषठ देहे सदीद्धपद्ययसाक्षिरया स श्वर श्य
^ स्दासमन्येवािरोऽक्रे बष्मण्यतो ब्रह्य रछह्यमुच्यते ल्य सव भनःसमापे- ॥
` चषु(भरारभादन रस््यमाणत्शात्‌ । चदव सत्यप्रपत्तन काच्चादषयापरान्ध-
वृप्णाग्रपाद्वनिरेन सेतो दिरद्धेन लितेन्द्ियेकाग्रविचेन वेद्धव्यं व्रत
खशयम्‌ । तदस्तद्रेधनादू््य शरवन्तनमयो यवेतु } यया शरस्य रुष्यैकासत्वं
फले मदति ¦ तथा दे्चत्मभत्ययतिरसरणेगाक्षरेकात्मतं फठपापादये-
दिर्ययैः ॥ ४॥
यस्मिन्योः पृथिदी चान्तरिक्षमोतं मनः सह
( ~
भराणिश्व सर्वैः । तमेकं जानथ आत्मानमन्या

वाचो विमु्चथामृतस्येप सेतुः-॥ ५॥
अक्तरस्पैव दुषष्यत्वात्दुनःपुनवैचनं॑शचलक्षणार्थम्‌ । यसिमश्नप्तरे पूरये
दी! पृथिवी चान्ठरिठं चोद समपि मनघ सह प्राणे करणरन्यैः सरैस्त-
~ मेव सवोश्रययेकम्द्विवयं जानथ जानीय दे रिष्याः । आत्मानं प्रस्यक्स्व-
सूपे युष्माकं स्भरणभनां च ज्ञात्वा चान्या वाचोऽपरवियारवा विश्य
विषु्वत परित्यजत । तसकाइयं च सर्धं कमै सस्ताघनप्‌ । यतोऽसृवस्यैष
सेदिरिव्दा्मङ्गानममृतस्यामृवस्वस्य मोक्षस्य मापये सेतुरिव सेदुः संसारम
हेदेधेरुचरणदेतुत्वाच्तया च शचत्यन्तरम्‌-“ तमेव विदित्वाति गृहमेव
जान्यः पन्था विधतेऽपनाय » इति ॥ ५॥
आ „=
१ अरा ईदष रथनाभ्नां सहता यच नाड्यः
एषठोऽन्तश्वरते बहुधा जायमानः ! आमि
त्येवं ध्यायथ आत्मनं स्वस्ति दः प्राय
इः तमः परस्तात्‌ ॥ ६&॥
`, पंच । अरा {व । यथा स्यनाभौ सपपिंवा अरा पवं सहता समवि
उत्तरप्न्धप्य पौनसवय परिदरनि-- अ्तरस्पैव दुर कष्यत्वादिर । सपताषने
सवै क्म पटूतयज्याऽतमेव स्तन्य त्येव ९१।६-- अएवस्येवि { षनुपाऽऽयु-
चेन खक्ष्यत इति तदन्नण आत्मेकस्व्ता्ञान्वार्‌ इत्यषः ॥ ५ ॥
कम१तमिजनपगत्या कमश्रद्धा [षवश्रद्धाच दाक्याथज्ञानस्थाव्रमनाव प्रत्त न्को

# शिका
५१द्‌ च. न्ष. म. "वाीए्ठञण ३ "वस्यतिऽ" ) १९, (हयनाप + १ ष,
४क.ख. ङ, "य गयन्वायः, स^!

१२९ भानन्द्गिरीररटीपासदित्यकरमाप्पसममवा- [यु*९त०२]

यत्र यास्प्रहुदूय स्व्ता.दह्व्यापिन्पा नाख्यत्तस्वन्हुदप युद्धिपस्पपसपाि
भूतः स पए प्रकृतत आपाऽन्तर्ध्ये चरतं चरत षत) पर्यञ्टाण्वन्भन्ानो
देना चहुषाऽनेफधा क्रौषहपीदिपरत्ययेजायपान इद जायपानोऽन्वःकरणेोः
+ पाध्यनुविषायिखाद्दन्वि छोिका दृष्टे जात। क्रुद्धो जाद्‌ इति । वमाह
॥ नमोप्रिस्येदपेःकाराटम्बनप सन्तम यथाक्तङस्पनया प्ययथ चिन्वयव ॥
"एफ वषकय्य च 1हष्येभ्य आचायण जानता | त्िष्पाच् घ्रह्मपिधाविविरि
पुत्दारटत्तफमाणा पाप्तपयं १ त्ताः) तेषां नििघ्रवया मह्यप्राप्तिपाद्ासरणः
चायः । स्वस्ति निरदिप्तमम्तु बो युष्माकं प्रायं परङकायं। प्रस्ात्कस्माद्‌-
दिपारमसतः 1 अदिधारददिषव्रह्मारस्वरूपगपनायेर्यये१ ॥ ६ ॥ `
यः प्ज्ञः सपविदस्येप भहिमा श्रविः दिष्पै- `
,. बह्म लेप व्योम्न्यात्मा प्रतिष्ठितः। मनोमयः ~
‡ भ्राणशरीरने्ा पतिष्ठितोऽे हदयं संनिषाप .
` तेदिजञानेन परसिपश्यन्ति धीरा आनन्दरूपममृतं . . `
यद्धिमाति ॥ ७ ॥ भ >
योऽक्तो तरमस् परस्ताःपतसारमद्यदध तीत्या गन्तव्यः; परावधावपष
“ हात्‌ स कारमन्वतते श्त्यषद्‌ । य! सवज्ञः सचबिद्रयाख्यात्तः । त पुनदिधि-
नाट । यस्यप भरसिद्धे( महिमा विश्रुतिः । कोऽसौ पदमा ! यस्म
धाचापृण्यर्यः छसनं घुष 1; । सयाउन्द्रमस्षा यस्य वा्नेऽटा+
सचक्रयदजसं प्रषह; । यस्य शवासन सरिविः सणाराश्र स्वभोचरे नाहि
परभावं } त्या स्थाचवर्‌ जद्खन्म च यस्य शास्तन नयत्‌ 1 तथा चह.
चोञयन अब्दाद्र यस्प शसन नातिक्राषन्ि ) तेषा कोरः कमणि
फे च यनच्छासनात्सवं श्वं कठं नादिषपेन्ते स एप मदिषा } भुषि
छक यस्यस एषस्वेन्न एवपरादेमादेवः देन्य द्यातनव्राते सद३।द्‌
भर्ययङृत्तद्य।(तन चरह्यपुरे 1 चष्मगाञतरे चतन्यस्वरूपेण ित्वामन्य.
एलः पत मा मृदत्याद्यषनम्‌, । नतु वुक्यार्थावगतौ वेप्वन्ाय। करप्राप्रादध्श्द्क"
र्तत्यामप्रिस्याऽऽह---परस्तादैति । मदुपवेशषुष्विस्यपै ॥६\॥
सरववरत्वेमनोमयत्वादिगुभविरिष्टनह्यभो दिद्स्पण्डराके ध्यानं च क्रममा
~ - मन्द्रह्मविदो विषीयत इति दे२।प्तुपाह-यऽसा तमरस्तः परस्छादित्यादिना ७) -

१. भ. "दिपवो निट" । २ क. द. ल. "परायः 1 ३च. न. "य । कस्यावि * क. श,
*विधो व्याख्या" 1

[ि] #ि।
५

ुन्ध्वन्दे]ः ; ~ एण्ठकोपनिपत्‌ 1 "-,. , ३१; `

क्तरवाद्रह्मण। पुरं दृदयपुण्डयीकं तरिमन्पद्रयोम चस्मिन्ब्योर्न्याक्रवे इष्पु- -
ण्डरीकपरध्यर्ये भरदिष्ठिव इषे पठ्यते । न हाफाश्चवरसर्येमतस्य गदिरागविः
अतिष्ठ वाऽन्यया संभवात प द्याला तत्रस्थो प्रनोरात्तेभिरव विभाव्यत इति
मनोषयो मनउफापिस्वासमाणश्नरीरनेत भागव रीर च भाणश्रीरं हस्पायं
नेता स्थूराच्छरीराच्छररान्धररं प्रति । भविष्ठिठोऽवरस्यिदोऽम भुञयमानःन्नवि-"
प्रिणपि प्रतिदिन एुपचीयमानेऽपचीयप्मने च पिण्डरूपश्ि हृदयं बुंदध पण्डरी-
फच्च सनिषाय समवस्थाप्य | हद्‌ याचस्थानमेव ह्य समनः स्थिषिनं दयात्पनः-
स्थितिरने । ठदात्मद्वं विद्नानेन विशिष्टेन श्राल्ञाचायोपदेखजानिरन ज्ञ नेनः
द्रमदमध्यानसवैत्यागवैरार्योद्‌भूरेन परिपश्यन्ति सेदः पूप पदपन्स्युषड-
भन्ते धोरा विवेकिना । आनन्दरूपं सवानयदुः्खायासमदीगमवृतं ` यदि
भावि विद्चेपेण स्वात्मन्येव मपि समदा 1७॥ ॥
भियते हदयग्रन्िश्छियन्ते सर्मसंशथाः ।
- क्षीयन्ते चास्य कर्मभि तस्मिन्टे परावरं ५८॥. `
अस्य परपरासङ्गानस्य फरमिदुमभिधीौ पते । भिचते हृदभग्रन्पिरक्रेया-
घासनाप्रचयो बुद्धयाश्रयः काम्‌ः ^ काना येऽस्य इदि त्रत 2 इवि
भत्यन्तरात्‌ । हूदयाश्चनपारसा नाऽऽत्माक्नयः ) नद्यव भद वनात्रमायाति।
छिचन्ते समेत्रेयदिपयाः दधया शोक्िफानाप्रामरणान्त गङ्गाघ्नोतोवसहचता
विच्छेद्भायाम्वि । अस्य बिच्छिन्नसंखयस्य निदचाविचस्प यानि वित्रा
नोप्पत्तेः भाक्तन।नि जम्मान्तरे चाम्रहचफलानि त्ञानोरपचिसहमाषीनि च
सपन्ते कर्माणि । न स्वेकन्नन्पारम्भकरागि मवृत्तफरत्वचिरिन्सव्नेऽपता-
सिग परर प्रर च कारणाटमनाऽवरं च क।यार्मना वरतिनराद्र स्न्ना-
दुदमस्पति दे सतारका णोच्छेदान्पुस्यच इत्यथः ॥ < ॥
हैरण्मयं प्र्‌ के(र( वरजे बह्म (नष्टम्‌ |
` तच्छश्रं ज्योतिषां ज्योतिस्तयदास्मविदो विहुः ॥ ९॥
उक्तद्येवाचस्प दपेपाभिधायक। उत्तरे मन्तास्नयोऽपि देरण्मे न्योति-
मये बुद्धिधिन्तानपक।ञ परे फोर फोश द्वाः | आत्मस्वरूपपलास्वस्या-

अस्य परमालद्गानस्षापे । मस चमस नस 1 जोनुक्तटछदितनाक्याो नस्य क्रममु्तिफ-
छ्य चोपाप्तनस्पैत्यरः । अवि्यावानात्रचम। मित्‌ इति काऽवः ज्जिवुद्धः श्चि

~--------------

४ 2 क. "रैम भ । २९७. न. पृदधपु" 1 १म. ५ १.११

` १९. -आनन्दगिरिकषयैफातवटिवशंक्रमाप्यक्षेता- [०३६०१ `

नत्वारपरं एर्सवीर्यन्तरस्वात्तरिमन्विरजमरगिदाधरोषदोपरनोपरवनितं ब्रह्म `
सवरमहत्वास्सरवात्पस्वायच निष्कं निर्गताः कल।' यस्मात्तन्निष्कठं निरव-
युब्रापित्यसे! 1 यस्पाद्िरनं निष्फलं चादस्वच्छुभ्रं शुद्धं श्योतिषां सर्वैभका-
प्ास्मनापरन्यादीनामपि चस्ज्योतिरवभासकम्‌ । अर्न्यादीनामपि ज्योदि-
ए्मन्कौरहमात्मचरन्पञ्यो्िनिमिततमिस्ययः । हद्धि परं ऽयोतियैदन्यानवःः
मास्यमात्मञ्योहिस्वधद्‌ारमविद भारमानं स्वं श्न्दादिषिषयधुद्धिमत्यय-
साक्षिणं.पे.दिवेकिनो विदर्विजानानवि त आरपविदस्द्रिदुरामपत्ययानु*'
सारिणः । यस्मात्परं ऽपोतिस्वस्पातच प्व तद्िदु्नेतरे वाप्राधमत्ययानुसा"
रिणः ॥ ९. £
मनायामेविद्चदिमेदो ज्ञानफरं रिया ' ततिवृत्तौ । नाऽध्यः । स्व्युषदानि काय्वः
व्यनतोच्छेदातंमबात्‌ 1 न द्वितीयः । ज्ानस्थाज्ञनिनैव साक्ादिरोपण्तिद्धः। किंच 1
बुद्धिरप्यनादिः स्ादिवों । नाऽऽद्यः। “ एतमाज्यायते प्राणो मनः स्वधिषणि च "
इतिश्ुतिविरेधान्‌ । नान्त्यः । प्रख्ये नदतां विनैव बुद्धेन शसेमदात्तदानुयक्यप्र-
सङ्गात्‌ । प्दिले च युद्धेरपादनं साकलाद्रस् चेत्तन्न विनाऽत्यन्तोच्छेदो न स्यात्‌ ।
- माण चेच्छा द्रूगतन्ञानेन नोच्छेदमदैतिं रौकिङमाय। गतमायाय द्रगतन्ञनेनो-
चेद्‌द्ेनात्‌ 1 किव 1 वृद्धेच्छेदो न तप्याः फट स्वनाश््याफटत्वात्‌ | नाऽऽ
सनः । तस्य बुद्धिपत्तामावेन ` तदुच्छेदस्याफत्यत्‌ 1 पिचाऽऽत्मनेोऽविद्यायना-
धयत्वाभिवाने शरुतिरिरुं परकने-भविायामन्तरे वतमाना इति श्रवणदुपपहरे
च - ^^ अनीशया शोचति मुष्धमानः ? इति श्रवणात्‌ | बुद्धिगतमेवविच्ादयासमन्य्‌-
ध्यस्यतः इति चेरध्यस्यत हति कोऽर्थः । निरिप्यते शरान्ता ददथते वा । नाऽभधः।
सनपू्म्यान्यत् निक्षेशक्मवात्‌ । भान्त्या चेत्फेन दशयते । न ताब्रदात्मना तस्या--
विद्या्यत्वानद्धीकरात्‌ 1 न बुद्धया । बुदधेरत्म्रिषयत्वापमेन तद्रतदशेनाद-
मात्‌ ] तदधन्ते ,स्वश्रयगतेन तस््वानुमेन निवर्वतवपरतिद्ेवुदधदनुमवाधयत्वभ्र..
सद्धात्‌ १ वस्मानास्य माण्यश्य सैम्पमर्यं प्रणम इति ` चेदुच्यते । दित्तन्धाऽनादि-
रनिर्वोचपाऽविशा वैतन्यमवच्छिय स्वावच्छिन्तयैतन्यस् बुदधवयाद्विवदास्यस्तेण निव-
पते ॥ तत्पश्च नलत्मताप्ाज्ासकारनिवत्येपा्वीकाराचानिवृ्तौ तदुपवयमरन्पि-
मेदः धुष्योद्यते । माप्यकारौव प्र बुद्धेवायत्यापिघानमदहंकाररोषणतेनाविधा-
देव्योवहारिकामिप्रादेणाऽञसानात्रयतवामिषानं च।ऽत्मनो निरिकार्वामिमुयम्‌ १.

माधितातुवृ्चिथ प्रकटाय परदाति नीवसुक्तिन विह्यते.॥*< ॥
॥९॥ - ~ 5

-------------~-----~-~----------------~
ˆ ११... प्ल, "तवते भ" 1 रच. ल. पुद्धेः 1 ३फ. च. सम्य्वे(र्च. `
प्दुर्दिवेशचि 1 #

[०२९०२] ॥ ष्टके । ` ३३

न तथसौ भराति न चन्द्रकं मेमा वियतो
- भान्ति फुतोऽपमर्निः । तमेव पान्तमनुभाति- सर्व

तस्य प्रासा सवेमिदं विषाति ॥ १०॥
कथं दञ्ज्योतिषां ज्योदिरिस्युच्यते । न तन्न तसिपिन्स्वात्पभ्रुते वर्मणि
सकीवमासकोऽपि सूपो मा।। तद्रक्च न मफाश्यतीस्यथैः सहि तस्यैव
माप्ता सर्ममन्पदनात्मजात्तं मकाशयवीत्यय! । न तु तस्य स्ववः मकाशन-
सपमरथ्य॑म्‌ { वयथ न्‌ चन्द्रार्क नेमा विचुदो माल्ह कुतोऽयमच्चर्स्पद्वो-
चरः | कति बहुना । यदिदं नगद्धाति वक्तेव परमेश्वरं स्वतो मारूपलरा-
दान्वं द।१्पपानपद्मात्यनुदाप्यत् यया जलोस्युक्राधप्मि्तयग दं द्‌ह्न्व-
मनुद्दति न स्वतस्तदरत्तस्येद भासा दीप्त्या सवमिद्‌ सूयादिजमद्विमाति ।
य॒त पए देव व्रह्म भाति च विभाति च कायेमतेन विदिपेन मासा(सने-
ज)वस्वस्थ ब्रह्मणो भवरूपत्वं स्वतोऽकाम्पते। च हि स्वणोऽतिधमने
मासनमन्यस्य क& शक्रोति ] पट।दीन।मन्यावमःस्तकत्वादश्नाद्धारूपाणां
चाऽऽदिरिपादर्ना तदशनात्‌ ॥ १०॥
बरसिदेदमम्‌प१ परस्ताद्रस पर्वद्भल्च दाक्षणतश्नाचर्म।
अधश्चोध्वं च भसं चहवद्‌ विश्वामद वारदम्‌॥११॥

~

इत्थथवेपदीयमृण्डकोपनिषदि दिता प्मुण्डक्‌
दितपः खण्डः ॥ २॥

इत्यथषवेदीयमृण्डकोपनिपदि दिमोयमुण्डकं समाप्तम्‌ ॥२॥

यतच्चर्ञ्योःदेषां ज्थोवि्ह्य चदेव सत्यं सपं कदिकारं बाचाऽऽरम्मणं
विकारो नापेषमात्रमनृतमितरदिव्ये्म्यं दिस्रेण ददतः मिपादिरं
निगमनक्ानीयेन भम्बेण पुन संपदइरपि । ब्रन वोक्तङक्तगामदं यस्ुरस्वादुभ्
घ्रह्येदादिद्य।््ानां भत्५षम्‌। समानं ठया पश्वाह्रह्म तथा दत्तिगततम चय

मारीति यिनन्ननीस्नह रे >¶6५।०य्‌ । त्व माप्त; प्व॑मिद्‌ ववमतोत्व्

नद्यणः सतो म.खपपे तत्व #षति-यत एदं वदेव वहम भाति चपि ॥१०॥
उपधरहारमन्वस्य तातार्यमाह--यपञ्डयोतिषा उगोति.तन अह्याण (पार पक्रेषत,

य.ड. च. मस्या । २ क, तिरति देन |

९४ मनिन्दौरिवटकासंरिद्भकरमाप्योपिहा-- [१०६०१]

त्तरण सथवरपिस्तादट्ध्व्‌ च स्ताङन्यद्द कायाकरारण पत प्ररत नामरूप
घदभात्तमानम्‌ 1 फं बहुना व्रह्ठैषेदं विभ्वं समस्व्रिदं जगदररिष्ठं बरतममू |
अन्रह्ममत्ययः सर्दोऽविधामात्रो रज्ज्वामिव सरप्रत्ययः । ब्रहि परमां
सत्पप्निति वेदानुशासनम्‌ ॥ ११॥ ,
इर्ययदैषेदयद्ुण्दफोपनिपद्(न्पे द्िहीयपूण्डके द्वितीयः! खण्डः ॥ २ ॥

इरययवेचेदीयपुण्डकोपनिपद्धपप्ये द्वितीय पृष्ठकं सप्तम्‌ 1२1

दा सुपणा सयुजा सखाया समानं वृक्षं पसिध-
जाते ! तयोरन्यः पिप्पलं स्वादर्थनश्चनन्यो अि-
चाकशीति ॥ १॥
पररा विग्रोक्ता यया तदक्षरं एरुपाख्यं सत्यमधिगम्यते यदपिगते हृदय
भ्रम्ध्यादिसंस्ारकारणस्याञऽयन्तिकविनाश! स्याद्‌ । इद्शनोपायव योनो
धुरा द॒पादान करपनयोक्तः । अथेदानीं तरसदकारीणि सत्यादि सराषनानिं
घक्तव्यानोपति चदयैयुत्तरारम्भः । माधान्येन व्निर्थरिणं च मकारान्वरेण
क्रियते । अत्यन्ध दुरवगादतवास्छृत्तमपि ठन्न सूत्रमूतो पन्त! परमार्थवस्त्यव-
धारणायेसुपन्यस्यये दव प सुपण सुपण छोमनपदनौ सुपर्णे पक्षितामन्यादा
सुपणा सयुजा सयुजै। सैव समदा युक्त सखाया सखायौ समानारूपानौं
समानामिन्पक्तिकारणावेवं मृतौ सन्तो समानपनिरेपपुपकन्ध्यधिष्ठानतयेकं
पं एक्षमिबोच्छेदनसामग्याच्छरीरं वक्षं परिपस्वजाते परिष्वक्तवन्तौ 1
इति तद्विकारं सथ नगर वरयेति बाधां सामानाधिकरण्यं योऽप स्ाणः पन
मप्ावितिषदन्वय्यत्ति काम व५पिहि।रेण तावन्माधतवं बोध्यते ॥ ११}
इस्यथधवेदीचमुण्डकोपनिषद्धाप्यरीकायां दवितषुण्डमे द्वितीयः खण्डः ॥ २-॥
कुत्यपवेतरेदीयमुण्डकोपनिषद्धःप्यटी यां द्वितीयं मृण्डकं प्मापम्‌ ॥ \॥

प्राधान्येति । मपूपैस्ेन तास्पयैविषयतयेत्ययैः | द्रा पूषरमत्वादौ द्विवचनत्याःऽ-
कारद्डान्दुपतः 1 जीवस्या्ञसेन नियम्यत्वेन यग्यत्वदीशवरस्व प्क्तसेन निषाम्‌ कत्र
शकतिथोगच्छमनमुचितम्‌ । नियम्यनियामकमावधमने ययो्तौ शोमनयतनी ¡ पक्षि
सामान्यते । वृहतापन^गादरिवणादवयवैः । उभमुन्छ ब्रह्य पटपपिष्ठानमध्ये,

प्पु्मृदगाचचः भर.णादयः राता इवाहूतत्यमक्छातः ! शवः स्यान वियन्देमस्यने

१८.ग., द्‌, द. स, ^न्तदुम्डगाः । दग. ३. च, नञ. “नदे मोः ।

{~+

१०३०१ यष्डोपनिषं । ३५

सुप्णोविषेकं दं फलोपमोगामू्‌ । अयं हि एष उरष्व॑ृमोऽाङ्सौऽन.
योऽव्यक्तप्रभवः सेधरसत्रकः सर्षाणकपपफटाथयस्तं परिष्वदधौ सपरा
विवादिद्याकामकरयैदासनाश्यटिद्ोपाध्यासेष्वरौ । तयोः प्ररिष्क्तयोरन्प

एकः केभक्नो लिङ्गोषाधिहक्तमाधितः कपर्द करमनिषन्ं सुखदुःखं

` फं स्वादनेफविचिग्रवेदनास्व दर्पं स्वद्रचि मक्षयस्युपयचद्क्तेऽविवेकषः }
अनश्ननेन्प इहर ईशस नित्यशुद्ुदएक्तस्वपादः सदन सर्वसस्वोपावे-
रीश्वरो नाश्नाति । परया ध्र्ाबुभयोरमोचयभोकशराभिरपपातित्तचा.
मत्रेण । स सनस्तश्नन्योऽभिचाकश्ीति पदयत्येव केवम्‌ । दुैनमातरं हि
तशय भेरपितूरवं राजयतु ॥ १ ॥ 4
समाने वृक्षे परुषो निमग्नोऽनीशया शोचति
मृद्यमान; । जष्टं यदा पश्पत्यन्यमीशमस्य
` महिमानमिति वीतशोकः ॥ २॥
सग्रैव साते समानि एते यथोक्ते श्ररीरे परुषो भोक्ता भीनोऽपिधा-

* फापकफठरागिदिगुरभार।कान्तोऽलाबुरिषे साध्ुदरे जखे निमपरो निधयेन
देप माधमाएक्तोऽयतेबाहुपरुष्य पुत्रोऽस्य नका कृशः स्थो गुणवान्निगुंणः
सुखी दुसीच्येदेमस्ययो नास्त्यन्योऽस्मादिति जायते भ्निपते संयुज्यते वियु-
ज्यते च संबन्धिवान्धत्ैः 1 अतोऽनीश्रया न फस्यचि्पर्थोऽहं पुरो मम
विनष्टो सृता मे मायी ` मे जीवितेनत्पेवं दीनभावोऽनीशा चया शोचि
संदप्यतते टुएमानोऽनकेरनयेमकररवितेफदया चिन्दापापयमानः स प
मे्तिर्॑द्पनुष्यादियोनिष्वानवं जवी मावमापन्नः कदाचिदनेकनन्पसु शद्ध
रसरंचिवनिपिचतः फेनविरपरमकारुणिङेन दरवितयोयमा्गोऽर्दिसासत्य-
घष्मवर्थसश््यामशमदपादिसपननः समाहितात्मा सेध्युष्टं सेवितमनेकै
श्वयमित्यश्वस्पः। अन्धक्तमव्य। छत मूढमुपादानमइवि तल्ादममवतीति तयोक्तो याव.

. दृज्ञानमावीत्यषः 1 सविचामकर्मवाप्तनानामाश्चयो दिद्गमुषपियैस्याऽप्मनः ` प्त
जौव्तपोक्तः ¡ स वेधरश्च तावित्यपैः । स्व मायास्यमुपापिरस्येति प्रसोपापिः 1
ज्ञानासमदस्यामञप्रसवराशेगिति ष्ुक्तम्‌ ॥ १ ॥

आवरण पितेष् दयमविद्ायाः फम्‌ । तत्रेशचरमावाप्रातिपातरनीशाषरणं छोष-
तीति पिषधदुमयहेतुरनिवाच्पभजञने मोहः । तेन विरिषटोजेर्रनयपकािगहं क~

< उमर. च- प. न्ददडकन 1 रषए-म. देष्ति" 1 ३ ग. इव. फ. पष. न्यो
या।४ दइ. च. स्वमा" । ५ व. म, "तयाऽ ^ ॥

४३६ आनन्द्गिरिषृपदीकासंवदलितश्फरभाप्यसमेता- (०३३०१)
॥॥।

- गमः दविमिश्च यदा यसपन्कारे प्यति ` ध्यायपानोऽत्यं दृष्तोपाधि
- -दक्तणोद्रिरक्तणपीरमंसारिणपशनायापिपासाशोकपोनराभररयववीतपीशं
2 इरवस्य जगहोऽयपहमस्म्यात्मा स्ैस्य समः ` सर्वभृतस्थो नेतरोऽकिधाजनिः
-चोपाविपरिच््छिशनो पायारम विभूतिं महिमानं च जगदरूपमस्यैव मम पसे.
! खरस्येति यदयं दृष्टा तदा बातश्नोको भवति स्ैस्माच्छोकसागराद्विमरुच्यते
. छृतद्र्यो मवरीस्पय; ॥ २॥ ,

यदा पश्यः पश्यते रुक्मवर्णं कतारभाशं पुरुषं +
बह्मोनिम्‌ ] तदा विदान्पुण्यपापे विपुय निर-
अनः प्रमं साम्यमुपैति ॥ ३ ॥
अन्योऽपि मन्ध हपपेवायमोह सविस्तरम्‌ । यंदा यािन्कारे पद्यः पद्य
सौति विदरोन्साघफ हत्ये; । पश्यते पश्यते पूववदरकपवर्णं स्वयंञ्योत्िः-
स्वभावं सवमस्येव वा जयोतिरस्याविनाै. कीरं सर्वस्य जगत इथं पुरषं
-घ्रह्मयोनि ' चद्य च तथोनिधासौ वद्मयोनिप्त वर्ययोनि ह्मणो वाऽपरस्य
"योनि स यदा चैवं पश्यति तदा स विदरा्पदयः पुण्यपापे वन्धनभूते -कषणी
-सपरे विधूय निरस्य दण्ध्वा निर्धनो निरटेफे िगतष्श्चः परमं चठ
निरतिशयं "साम्यं समतामदयशरक्षणे ` दतीविषयाणगि साभ्यान्यंतोऽकौञ्च्येदा.
-तोऽद्रयरक्षणमेतत्परमं साम्यद्रपेति पतिपद्यते ॥ ३ ॥
भाणो देप यः. स्ैपतर्विभाति विनोनन्विदन्वते
नातिवादी 1 आसकीड आस्मरतिः करियावानिष-
जह्मविदां विः ॥ ४॥ ।
किंच योऽयं भराणस्य माणः पर ईरो चेष भरवः सैशहर्वद्मादि-
स्वम्बपर्नतैः । इरयंमू्रक्तणे तृतीया । स्वैभूरस्यः सर्वात्मा सनित्परः 1

~ ५

विभाति विविधं दीप्यते! एवं सर्वभूतस्थं यः साक्षादात्पमदिनांपमहम-

मीत्येदिमिरदिवेकतया तदात्म्थापन्नतयेलयर्थः 1 जाजवमनवरते जवीमावं ,निङृ्टमाव
हद ॥ 0
छक्षगया खघुमावे कम वायुपेरिततया जवौमावे क्िभ्रयमाप्रन्नः पूववादितयभेदेनेत्यंषैः
॥२॥६॥
आसनि रतिर ्मरतिम्ततपुरुषः सैव क्ियाऽस्यात्तीत्यात्मरतिक्रिथवानिति मत्‌.

-रटर ननहसरनमररदन---उन------------
१ - "योमिमा" 1२ छ.ख. गछ. ल. कमेभि^।३ ग. ङ्च. न. श. न. “मूदयुमतीर।

1 १1 =, १1 क

४ डा. ववेकिति 1५ ख,ग. द.च. छ. घ. ल. दपमा^1

[१.३८.१] एण्ठकोपनिषव । । :३७

` स्मीति दिनानन्दिदरान्यागयार्यसानमाप्रेण स भयते भवहि ने भददीस्पेव-
` स्किमतिषापदीस्य सषीनन्यान्वादितुं श्रीरमस्पेर्यत्िवादीं । यस्तव साना
{दामानं प्राणस्य प्राणं दिदरनपिवादी सन भवरीत्य्थैः। सर्द यदासिव
। नान्यदस्ति चं तदा फ श्सावतीस्य षदेद्‌ 1 पप्य त्वपरमन्यद्ष्मसिवि
"पत .हद्तीरप पदाति । अयं ठु दिद्रानालसनोऽन्यश्न पश्यति नान्यच्छृणोति
। नान्यद्विजानाति । अतो ारेषदाति । प्वेवाऽऽतक्रीद अस्मन्पेद च क्रीडा
"क्रीडनं यस्य नान्यत्र पुषरदारादिपु स आप््रीट! | तथाऽऽत्मरविरात्पन्वेव
ष्व शी रमणं प्रीतिर्यस्य स आटमरततिः। पीडा पाह्साधनसपिन्ता) रातिस्तु
` साघनानिरपेन्ना बाद्यविपयमरीतिपात्रपरिति विशेपः । तथा क्रियावाच्छरानष्पा-
` नदैरारयादििपा यस्य सोऽय किएावान्‌ , समासपाट आस्मरतिरेवं किध।ऽस्य
विद्येत १ ' दहु्रीहिपहवयेयोरम्पदरोऽतिरिच्यते । फचिचग्निषयप्रादिकषे-
व्रह्मदिययो! सपुचायार्थपिच्छन्ति 1 ठचेष ब्रह्मविदां वारि त्यनेन हर्या.
भैवघनेन विरुध्यते ¡नं हि बादाक्रीट आत्मरतिख भवितु श्ः। $चि-
्ाधनिपादिनिटटसो इयासपर्डो मदति वा्कनियासक्तोदयोर्विरोधाद्‌ । न
हि दपश्रकाश्चयोप गपदेफत् स्थितिः समवि । तस्मादप्तः्रलपिठपेवैठदमेन
ज्ञानकर्मसमुचयभिपादनप्‌ । “५ अन्या वाचो विपुश्वय ” ^ संन्पाप्तयो-
गातु इत्पादिश्विभ्यय । हस्पादयमेवेह करियावान्यो प्रानध्यानादिक्ः
यावान्सोऽभिन्नामरयादः संन्वासी य एव॑टक्षणो नातिवाचास्मक्रीडं आस्त
¦ इतिः पावनम निष्ठः स बरह्मविदां सर्देषा दरिः पथानः ॥ £ ॥
सत्येन छष्यस्तपसा देष आत्मा सम्पनञानेन
वहमचर्येण नित्यम्‌ । अन्तःशरीरे ज्योतिर्मयो
, , हि शुभ्रो पं प्श्यन्ति यतयः क्षीणदोषाः ॥५॥
अघुना सस्यादीनि मिसतो; सम्प्नानसहकारीणि सरापिनानि विपी
यन्ते निदात्तिपधानानि । सत्यनानूतत्यागन दप्षदनत्यागन ऊभ्यः

नेकः प्रतीयते -उुनः पराम नदद पद्मा सयतरोऽरिरिच्यत इति । स्यमति इत्र । पत्यम्तगाप्तपदे
द्वयोगर्पवस्वमाीस्मापपरि त्वन्यत मतुरतिरिच्थते विशिप्यते नाह्यक्रियानिवरति-
ल्ामादित्य्ः 1 एकदेशिन्यएयागृद्धान्प निराच्े-फेविचिवित्यादिना । जनेन

चनेन स्ानकरमसमु्यपरतिपादनं क्रियत इत्यतद्त्रहरतमवेति यानन[ ॥ ४ ॥
' सम्पश्वानसहकारीगीति । अत्र सम्यणानरठरन वतु तषृवावशतिकछावतानं

क. ख, -------------- पदक क्वताकि 1 ॥

\

३८ आनन्द्गिरिददीकासंविषशंकरमाप्यसमेदा- (०६ १

.-आव्यः । किंच तपसा हीद्दियमनएकाग्रनया ५ मनसवेन्धियाणां च चैका
रे परमं तपः » इति स्मरणात्‌ । तद्धघनुङ्रमास्पदर्छनामिपृखी माबच्य-
शमं साधनं तपो नेदरच्वान््रायणफदि । पष आसा ठभ्य सृत्यदुपङ्क!
- स्र । सम्यन्नानेन -ययाभूतास्मदवेनेन वक्यचर्येण पेथुनासमाचारेण ।
नेत्य सधा मत्य सपन नत्व तेपुरा र्गत सन्पनज्त्राननाकर स्पेन
निस्यश्रन्दोऽम्तदींपिकान्यायेनासुष्कव्यः | वक्ष्या च“ न येषु निह्ममन्‌तं
म माया च» इति ] फारप्तावात्मा य एतेः साधनरुगेय इत्युच्यत । अन्ता
शछरीरेऽनवर्ध्ये शरीरस्य पण्डरीफाकाश्च ज्योतिर्मयो दि स्व्मवणैः शुभ्रः
-श्युद्धो यमात्मानं पयन्तयुप्टमन्ते यतयो यतनश्लीखाः सेन्याप्िनः -प्तीण-
दोषा! सीणक्रोघारेवित्तमङाः स आत्मा निस्यं सत्यादिसाधनैः संन्पा-
सिभिङेम्यत इत्यथे; । न फादाचित्कैः सत्यादिभेकभ्यवे । सत्यादिसा-
धनस्तुत्ययाऽयमयवादः ॥ ५]
सत्यभवं जयति नानृतं सस्थेन पन्था विततो देव-
यानः 1 यनाऽकक्मन्त्युपया द्याप्रकामा यत्न तत्त ..
त्यस्य परम पानम ॥६॥ +
सत्यमव्‌ सत्यवानव जयति नाचेत नानतवादीस्यर्षः | नह सत्यानवयोः
केवखयो। पुरुपानाभिहयोजैषः परानयो दा सेवति । पसिदधं रोके सत्यवादि.
नाऽनूचवाद्यमि यूयते न विपयेयोऽतः सिद्धं सत्यस्य वटवत्साधनत््म्‌। किच
द्यास्तोऽप्यदरम्यते सत्यस्य साघनातश्यत्वमर ॥1 फथपरू { स्थन ययानत्त-
घाद्ग्यचस्यया पन्था देवयानाख्यो विततो विस्तीणेः सातत्येन भ्रटचः । येन
पय! दत्त जपन्त ऋदय! द९नवन्त्‌+ ङु दकाप पा्दस्याहकरदस्मादटुदव-
जिता ह्यापकामा विगदतष्णाः सञेठो यत्र यार्मस्तसरमार्थतच्ं सत्यस्वोत्तम.

वाक्यधिन्ञानुमुख्यते । भवगतिफरध्य स्वकरयऽविधानिव्रततौ पहकापैेलासमवात्‌ ।
सतोऽपरिपकन्ञानस्य प्त्यादरीनां च परिपकविद्ाटामाय समुचय इष्यत एव । नैता-
चता मा्छरामिमततिद्धिः । परिपक्विधाषाः पह्कार्पेक्षायां मःनाभावात्‌ । ततः
कमीन्छिषश्रवणादेवादौनी कमेरिदीनान। मुक्तिशचवणाचेति ॥ ९ ॥

कटकं परवश्वनम्‌ । अन्तरन्यया यहीत्वा बहिरन्पथा प्रकाशने माया । शाठयं विम
भानु्रेणापदानम्‌ । अदेकारो मिस्यामिमानः । दम्भो ष्मष्वनित्वम्‌ £ अनृमयया-

4, ख, च, श्यत ६० १२ फ, शग्रवे) ३ ए. चयते 7 ४ ग. ए. ल. "मन्त्या" ।

[४०६९०१1 छण्कोपमे१९। । १६

साधनस्य संबन्धि । साध्यं परमं प्रष्टं निधानं पुरपार्थरूपेण निधीयत हं

निपानं वते 1 तत्र च येन पथाऽऽकन्ति स सत्येन चितततर शति पवेण

सधन्धः ॥ ६॥ '
ˆ वृह तदिव्यमविन्तपरूपं सृक्षमाच्च पतपक्ष- त
- तरं विभाति । दुरास्मुदुरे तदिहान्तिके च पश्-

स्छिहेव निहितं गृहायाम्‌ ॥ ७ ॥

मि चर्कधर्भेकं च वदिरयुरय५--वृद्न्मह्च तसतं ब्रह्म सत्यािसाघनं
स्षरोव्पाप्तस्वातु । दिभ्यं स्वयेपरपपनिनद्धिपगोचरमह प्व न चिन्तपितुं
शवयतेऽस्य रूपमित्यविन्वयरूपम्‌ । सूहमादाफाशादेरपि तस्पूप्मवरं निरति-
शयं हि स्म्यमस्प सर्पकारणत्वािमाति विविपमादित्यचन््रायाकारेण
माहि दीप्ते । किच दृराद्विृण्देशस्सद्रे विपहृषटतरे देथ परणेऽविदुषा-
मर्यन्वागम्पस्वाचद्रहय । एद देदेऽन्तिके समीपे च बिदुषामासस्वात्‌ । सर्वा-
न्तरस्वाचाऽऽकाश्चस्याप्यन्तरधरुतेः । इद पश्यत्पु सेदनावरिस्विरयेदन्निदितं.
स्थितं दथेनादिकरिपाच्ेन योगिभिरंक््यमागम्‌ । क युहायां बुद्धिर्न,
यामू । चन्र हि निगूदं रक्ष्यते यिद्रद्धिः । दयाऽप्पातयया सदेवं सन्न ठक्ष्पदे
तप्रस्यमेबाविद्द्धिः॥ ७ ॥. व २
` म चक्षुपा गृहते मापि वाचा नान्यदेवस्तपन्ना

कणा दा । ज्ञानम्तदेन विशुद्धससस्ततस्तु

~ तं पश्यते निष्कं ध्यायमानः ॥ ८ ॥

पुनरप्यसाधारणं सुपट्भ्वि्ताधनषुर्पपे 1 यस्व चुप गृहते केन.
विद्प्यरूपतवा मप गृध्यते, वाचाऽनमिधेवत्वान्न चन्पेरवरिवर्‌न्दि१ः ।
सप्सः सरवाद्चि्ाधनरय.ऽपि न तप्ता गृह्यते । तथा चेदिकेनाद्रिततरादि-
फरमेणा मलिद्धमह्वेनापि न दरे । 1 पुनस्दस्व ग्रहणे साधनमिस्याए--
द्वानमसादनाऽअमाववोषनसमयभपि स्वमतेन सममाणिनां सानं वद्रदि
चयरागारिदोपकठपवमपसन्नम्चद्धं सननावव,धया० गत्य सनिहितमप्यास-

दछमापगय्‌ । प्रवपति इत्यथः ॥ ६॥ स
सत्पप्य तिषानं यद्‌ त्रनाषशप्यत्‌ इत्याहु- वरत्किपमक च तदिति॥७]॥
्रानमतादेने(ति 1 भ्न ज्ञ तैऽ्पोऽनमेति स्युलपस्या मुद्धिर्चपते । ध्यायमान
्षानप्ताद्‌ मत । ज्ञानपदेन ऽ४पमानं प्श्तीति करमो द्यः । संशपादिप
शहिवश्य भमनणानेसपैव तपत सनक सदेतत्वदूर्यानक्रिष यः भभितिषाषनत्वप्‌*

॥

तद्धर्मः ॥८॥
--~-~--------------------------------~~----

४९ आनन्दारिषरीकासंवल्वि्ौकरभाष्योपेवा- ०६०१],

तरदं मखावनद्धमिवाऽऽद्र्धम्‌ । दिदुखितमिव सखिलम्‌ । व्दन्दरियविपय-
संसगैजनिठरागादि मखकाटु्यापनयनादाद्थै ्छिकरादिवस्मस् दिवे सच्छे!
शान्वमवतिषठते खद ज्ञानस्य भर्तादः स्यात्‌ ! चेन ्भानमसादेन विशलुद्धसस्वौ
विद्द्धन्वःरूरणो योगो ब्रह्म द्रष्टं यस्माचवस्वस्माह्ु ठपात्मानं पत्यते
पदयर्युपकभपे नेष्कडं सवोवयवमेदवा्ितं ध्यायपानः सत्यादिसाषनवाचु-
पत्ंदूतकरण एकप्रेण मन्ता घयायदानधिन्धयन्‌ ॥ < ॥
॥ न ~ मन
एषोऽणुरात्मा चेतसा वेदितव्यो यरिमिन्माणः
9 म श 9, ५] [५
पञ्चधा संविवेश । प्राणेधरिचं सर्वमोतं प्रजानां
यसिमिन्विशद्धे विभवत्येष भरमा ॥ ९ ॥ |
यपादान पपत्येषोऽण, सृषपथेवतता विद्यदत्नानेन केव्ठेन बेदितरय१।
एतो । यद्विल्धरीरे पणो वायु; पपा माणापानादिमेदेत सदिव
प्म्पकपविष्स्वासमणेद इर दये ववक्ष तेव सत्यर्थः । कीटेन चेत्ता
बेदिवन्प. इत्याह---न; सदेन्दरिपीधिचं सर्वमन्वाकरणं मजानापों न्या!
येन प्ीरेमिव सदेन काषठभिवाभिना 1 सथ दि मनानागन्डःकरणं देना,
घस्मसषिदधं रोक । यिम चित्ते छेश्चद्िमरुकियुकते द्धे भिमवत्वेष उक्त
आस्म विदेयेण ष्वेनाऽऽर्मना विमवत्यात्पानं मकाश्चयदीस्ययैः ॥ ९ ॥
यं यं ठोकं मन्ता सेविभाति विशुद्धक्खः काम्‌-
. यते यांश्रकामान्‌। तं तें लोके जयते ताश्च कामा
स्तस्मादासन्नं छ्वपेदधतिकापः ॥ १० ॥
दत्पथवेवेदीयमृण्डकोपमिःपदि तृतीपमुण्डके
श्रयम्‌; छखण्डः॥ १॥

[१०१०६] - ष्दफोपनिषद्‌ । . ४१

` य पएवमुक्तक्तणं सर्वालमानपासमतवेन अतिपन्नस्तस्य सौ सत्वादेव सर्व.
पािरप्ष्णं फरमाह । यं चं छो पिपरादिलक्षणे प्रनसा सविमाति सक-
स्पपाते सद्चपन्पस्मे चा मवेदिपि शिदयद्धसत्वः पषाण आत्पविनषिर्मला-
न्फरणः फापयद्े याथ फाप्रासायेयते मोयास्वे त॑ लोकं नपते माप्नोति
शच फामान्ंकखिवान्मोगान्‌ । तप्पाद्िुषः सत्पसकद्पस्ादासङ्गमास-
सनेन विशचुद्धान्वःफरणे धर्वेदपूनयेसदमम्तारनशुश्रपनपस्कारादिभिर
तिफामो विमूतामच्छुः । रततः पूना एवासौ ॥ १० ॥
इत्ययकमेकषययुण्डकोपनिषद्धप्ये तृपोययुण्डफे मथमः खण्डः ॥ १ ॥
भं पदतस्परम व्रह्म पाम य॒त्र वश्च गहत त्रात
शुभम्‌ । उपासते पुरूपं ये करमते शुक्रमतदति-
` वतेन्ति धीराः॥१॥
यस्मात्स देद्‌ जानापीस्येतयोक्तरक्तणं बह्म परपधु्छृषटं घाम सर्वकामा.
नामाश्नपमास्पदं यत्र यािन्ब्रह्मनगि धान्नि विशं समस्वं जगजिदितमरिंदं
यच स्वेन उपोदिपा माति शुध छद्धभ्‌ । वमप्येवमासप्गं पुरुषं ये घरकामा
तिमूतितृप्यावर्जितय मुक्तः सन्त उपासपे परमिव सेवन्ति २ शु नुवीनं
यदेवतपिद्धं शरी सोपादानकारणपतिवपन्त्यतिमच्छन्वि धीरां षौमन्वो न
पुनर्योनिं मसरपै । ५ न पुनः विद्र करो ' शति तेः । अतस्तं

त

पूनयेदिस्पामिमायः ॥ १॥ 6
कृ{मान्य्‌ः कामयत -मन्यमानः स कामाशजवत्‌

तत्रे तत्र ; प्यप्कामस्य छतात्मनीस्येह्व सं
प्रविडीपन्ति कामाः ॥२॥
युको मत्या एव मान स।घनमित्येदषयेयवि । कमान्यो ा-
श्एविषयान्करापयते मन्पमानस्द्‌ युणाधिन्वसानः मायपप स वेः कापः
फाभ्पमपचममराचिष्तुा ५ पप्चच्छास्पः सषु जायत्‌ त्तरत । यन्न यत्र
विषयमासनिपिचं कामाः कमसु पूपं नियानपन्त तत्र तत्र तेपु तेपु विष्‌.
पएगणदिधाकर्टमरि ति(णगियास्वततय प्ररचनावनुच्यते--~ष यात ॥ १०॥
उृत्यथवेवेदीयमुण्डकोपनिपद्धप्यटाकाषां तुतावमुण्डकं प्रथमः ठण्डः॥ १॥

1
१.६, द, शष, "मिच्छः । त 1 भ. न. "मिष्ठत्तदः\ ९१, इ, च. ध, "६९३० ।

५

१, ल. श्तयमानः\४ग. ङ, च. पत. भ, सिति 1 नि" ।

४ भ क &; . +~
४२ आनन्द्गिरिरचटीकासंवलिदध्रंकरमाप्वसमिवा- [मु०१त्०१]

येषु तैरिव कर्वैटिरो जायते । यस्तु प्रमार्थतखवि्नानास्पर्याककाम `
अतमकामखेन परि समन्द आषा कापा यस्प ठस्य पयीप्तरामस्य .ठता-
स्मनोऽबिथारक्तणादप्रख्पाद्पनीय स्वेन परेण ख्पेण दृत आमा विचया
यस्य तस्य ऊतात्मनस्तिहैव त्िष्येव श्वरीरे सयं धर्पीधरमे मचिहेतवः
भविरीयन्ति विठपमुपयान्वि नस्यन्वीस्ययेः ! फमास्वजनपदेतु विना्रान्न
जायन्त इर्यभिमायः ॥ ९॥

नायमासा प्रदेचनेन कयां न मेषया न बहूना
श्रतेन । यमेवैष वृणुते तेन लभ्पस्तस्येष आसा
वि्रणुते तनु स्वाम्‌ ३1 ,

यथेदं सर्वैटामात्परम आत्मछभस्तहछामाप मवचनाद्य उपाषा वाहु-
रेन फरैष्या इवि प्राप दृदषुच्यते । योऽयपास्मा व्याख्पादो यस्य कामः
परः पुद्पाया नापरो वेदशच्चाप्ययनयाहुरपेन प्दचयेन रभ्यः । ठया
न मेधया प्रन्पायधारणश्चकर्या । न यदुना श्ुदेन नापि सूयत भवभने-
त्यथः । केन वद कभ इत्युद्पवे। यमेष प्रमात्मानमतैष विदान्छएवे.भप्न-
भिच्छप्रे देन प्रणेनेष प्रमास्मा कञो नान्येन साधनान्धरेण । नित्यन्ध-
स्वमूवत्वद्‌ 1 काटशाऽतः बिदुष मालटाम्‌ दुरे 1 यैष आत्माअ-
चासछननां स्वां परां चदं प्वासस््यं स्वरू भिवथुते माश्च ष्य

~ , ^

प्रमापतरवावद्नानादि( 1 तपय ययाह्तितदोपद््धनात्सवदिकामः प्षययभौ
परदठतेगवाऽञलनावतवाऽऽत्वतुमृत्तनव वरी कतनित्तत्‌+ विषमे; काम्‌ तवत्त
एषे भवन्तोपपपः पात््यी वमन्ते | स्रेरमिनाशायनः काना न जायन्त इति
जाताना जार किनाऽरि क्षयतमग्रादेत्पपेः ॥ २॥

ने वहुना श्रवन] उतनिषदिच।रव्५तिरिकिनेत्वर्भः। तेन षरणनेति कथं "वाह्पात
पतत्याम्र ताचनवत्तावाः अस्तुतत्वादित५पै बमः | परमातम।ऽप्मीत्थये पनु
भाने व्रणम्‌ । तेन वरणनेप आत्मा छम्य मरति + बहिमसन(०) ३ उततऽ
पक्णाय। क्रिपनमाणे न ठम्धते | अतः पएमत्मास्पस्यमेदननधाने पर्मात्ममनमं
५९१६२५५ अवगाह्‌ एपदुनःवमिति मावः । मयवाञयमेव परमलामं वणते तेन ११
मात्मना मूनृज्तुह्सन्यवा्वपेन ध्ररणेनामदातुपंषानरततरेन १।६नेन बरत्वा म्प पर

"-- --------

१७. ज. द्‌ वनाद +र दप तनू । दग. इ पस. "णा ) रप, वनुं।

[९१५०९] ~ पुष्डषौपनिपद्‌ . ४

इर पटादिपापां तस्पामादिषरदीत्यर्थः | दपादन्यप्पागेनाऽऽत्पदामगा-
पैनेवाऽ्भठा पसापनपित्यधः ॥ २॥

नायमात्मा वटहीनेन रयो न च प्रमादात्त-

पसरो षाऽप्यटिद्रयत्‌ । एतैरुपायैर्यतते पस्तु

पिदास्तस्पेप आत्मा विशते बप्नपाम ॥ ४1

भारमपानासहापपतान्येानि घ साधनानि यामपादवपासि चिङ्क~

यानि स्पाससष्ानि । पाद्‌ पमासमा परषीनन वरमरमेनाऽ-
स्मनिष्ठामनिष्षोहानेन न ठथ्यो नापि छोक्िकपुपनवादिरि्यमङ्गनि-
पिचपमादाव्‌ 1 चया हप्र. पारप्परिङ्गटिङ्गरह्वात्‌ 1 हपोऽध द्रानप्‌ ।
ट्ख सन्पापतः सन्याप्तररिवाज््ानाप्न छस्य इत्ययः 1 पएतेदपपिपेरा-
भपादसन्पासप्तररेषये वस्वरय सन्परे पस्तु दिदरान्श्पिरपत्विषिविष्प
दिदुष एष आस्मा विशे संपिशति प्र्मपराम ॥४॥

सेमासदिनमृपयो प्तानतृ्ाः छतासाने रीत

रागाः प्रशान्ताः । ते सवम त्वतः प्राप्प

पीरा युक्तात्मानः सरयमेषाऽऽविरान्ति ॥ ५ ॥

^

४९ : : आनन्दगिरीषव्टीकासेषरिरकफरमाप्यसममदा- [१०६०२]

` "वेदान्तपिन्नानपुनिधितायीः सेन्पासयोगा-
यतयः शुद्धसत्वाः 1 ते बहोकेषु परान्त-
के परामृताः परिमूष्पन्ति सवे ॥ ६ ॥

च पेदन्वजनिताधक्नानं पेदान्तयिन्ञानं चस्पाष। परमा्ता चिद्रेयः
सोऽ्ैः सनियिरो येषां ते बेदान्तविज्नानसतिविवायीः । ते च संन्पास्रयो-
गात्सर्षफमेपरित्यागरटक्षणयोगाप्फेवरन्रह्मनिष्ठाम्बरूपा्रोगायवयो यतन
डाः श्चद्धसच्वा। शुद्धं सरं येषां संन्यासयागातत शरुद्धसचाः | ते प्रप्म-
कोफपु । संसारिणी ये मरणक्रलाप्ते परान्तासतानेपेष्य पुशृषूणा सत्राराव-
साने देहपरित्यागफरालः प्रान्वकारतस्मन्परान्नकाठे साधकानां बहुन्वा-
हषेव छोफो ब्रह्मरोफ एकोऽप्यनेकवबद्दधपते भाप्ये षा । अवो
वहुवचनं व्रह्मकोकेष्विति ब्रह्मणीत्ययैः । परापृाः परमभृतमपरण-
धमष व्रह्माऽऽ्मभूवं येपां चे परामृता जीवन्व पव ब्रह्मभूता परापरा
सन्धः परिमुच्यन्वि परि समन्तासमदीपनिर्वाणवद्घटाकाशवच्च निडचिभुप-
यान्ति परिमुच्यन्ति परि समन्तानमुस्यन्दे सवे न देशान्वरं गन्वन्यमयेक्षन्वे ॥

इषनीनामिवाऽ5ऽकाशचे जे घारिचरस्य च ।
पदे यथान द्वये तथा ज्ञानरतं गतिः ॥

"५ अनष्दगा अध्व पारयिष्णवः ' इति श्ुविष्मृतिभ्यो दश पारिच्छक्ना
हि गतिः संसारविषय । परिच्छिश्रसाधनप्ताप्यस्वात्‌ । च्म तु समस्त
त्वान्न देशपरेच्डेदेन गन्वरणम्‌ । यादे दि देशप्रव्छन्न चक्ष स्यानमूर्तद्र-
श्यक्दाद्यठवदन्याश्नितं सावयवमनिस्ये कृतकं च स्यात्‌| न त्वेवंधिपं ब्रह्म
भवितुम । अतस्तत्मापतिध नैव देरपरिष्छि्ना भवितुं युक्ता अपि चाथिया-
दिसेसारवन्धापनयनमेव मोक्षमिच्छन्ति ब्रष्मदिदो न तु फ़र्धभवम्‌ ॥६॥

गत्ताः कछाः पञ्चदश भतिष्ठा देवाश्च सव
भरति देवताप्रु । कर्माणि विज्ञानमयश्च
आत्मा परेऽव्यये सवै एकी भवन्ति ॥ ७॥

पत्तिसतद्रदिव्याह-- मर्द) पानिर्वाणवादिति । पदं पादन्यापप्रतिनिम्बं न ददयेतामा-
वादिवेस्यैः । अध्वावति । सेप्ाराप्वनां पारापेष्णवः पारापितु सपाण्यिदरमिच्छ.
न्तीति समापिकामा अनध्वगा मकतीद्यर्भ | र्कोऽपीहैव मोक्ता बक्न्य इत्याह -- `
देश्परिच्छिन्ना दीस्यादिना॥ ६॥ 1

गत] -. ृण्डफौपतिप्‌ । थ

क्ष मोप्कष्ठे या देहारन्मिष्ठाः कलाः पाणाधास्ताः स्वां स्मा मतिर
गदाः शं स्वं कारणं गता भवन्होस्ययः । मतिष्ठा इवि द्वितीपावहुवचनप््‌ ।
पश्वदश् पश्चदवसंख्याफा या अन्त्यरश्षपरिपटिताः परभिद्धा देवा देहा-
भयाशष्ठुरायिकरणस्याः सयं रतदिवसा्वादित्यादिषु गरा भवन्दीर्पयै।
यात्रि-च युमुष्चुणा छान कर्पाण्यगर््फलछानि महत्त रएानापएष मोेनिष
पीपमाणत्वाद्ि्ानमयदाऽअमाऽियाङृयुदुचापाविपातत्वेनं मत्वा न.
खादिषु सूयोदिभ्रहिषिम्यवदिह भविषठो देदभेदेषु कर्णां ठताथत्वारसद
नेव विद्धानपयेनाऽऽस्मना । अहो विज्ञानमपो दिदठानपायः । इ पते -
र्माणि वि्नानमययाऽऽत्ोपाध्यपनये तति परेऽ्ययेऽनन्वेश्तये वरह्मण्या-
ाक्फस्पेऽनेऽनरे ऽननररेगतेऽमयेऽपूरनष्ठेऽवद्विद्रये चिवि शन्वे सवै.
शफौ भवन्त्यविररेपतां गच्छन्स्येकत्वमापयन्े नलाथापारापनय इव सूर्था-
दिमदिरिम्बाः सूयं घराचपनय इवाऽऽकारे ययायाकादः ॥ ७ ॥ `

यथा नयः स्यन्दमानाः समुद्रेऽस्तं गच्छन्ति
नामे विहाय । तथा विदाज्नामर्पादिमुक्तः
परात्परं पुरुपमृपेति दिव्पम्र्‌ ॥ ८ ॥

पिव पथा नद्यौ गङ्गगधाः स्पन्दपाना गच्छन्त्यः सष सुर पप्यास्व-
मद्शीनमविशचेपात्मभपवं पच्छन्ति भप्ुषन्वि जपरचसूपव नापरूपे बिटय;
क [~ ~ ० ५
हसा तपाऽदिाङृहनामरूपाघद्ः सम्दद्रान्परादुपतरातपूकक्रपपरे दिष्य

पं यधोक्तरप्तणष्ठैसयुपच्छत्िं ॥ ८ ॥

छाः प्रतिः अति गतम मकदति सूतानां भौतिकानां च महामूतेषु च्या
दु्विवः । अन्टफन्नोवि 3 बा्षणम्रनये पप्ने भागाद्य याः कटाः पठिते! ३६०१६
। माफमयहामूनानामसागव्ैनीगविधमपमृदपः पाप्तलिकिरद्एदतिः पाति
सिकाः भाणादय जारम्यन्ते 1 ते च वमोः धूपे दिमिरयषठीवनते । कमेगो
मोभेनाषसामे ते देवाः प्यानं गच्छन्ति । यच प्रातिरतं, व्वनिधाका्य हश पर्व
ब्व पपपत इत्याह--पाने चेत्यादिना ॥ ७ ॥

<
_______-------~---.--~~--~--- ~~~

४६ <; धा्दणिरिषव्दोपासवित्शकफरभाप्यसमे- [२०६८९०).

प्षथयो.हः चै तेखपरमं चश्च पेद वे्ठीव भषति -
नास्यावद्मविच्करठे भवति । तरति शोकं तरति
पाप्मानं गुदय्रान्यश्यो विमक्तोऽमृतो भवति ॥९॥

ननु यस्ये द्विष्नाः मसिद्धा अतः छशानापरयतवरनान्यने घा देश.
दिना च विनतो यष्याभिदप्यन्णं सत्ति पत्तो गच्छतिन ब्रह्मैव । न । विध
येव सर्वप्रहिवन्पस्यापतीरस्वात्‌ । धदिधापरिकन्धपान्रो हि मोप्तो नान्षः
परतिषम्धः 1 नित्यत्वादारपभरस्वाचे । सप्पा चः फचिद्ध वै कोफे तत्प-
शम॑ प्रष्ठ वेद्‌ साक्तादष्टमेदार्मीति स नान्णं गति मच्छि । देवेर्पि ठस्य
व्रह्ममा्धि पत्ति विघ्नो न छक्यते फतुम्‌ ] आपा हषा स भवेति । चस्मा-
छ्य विद्रान्द्रद्येव भवतति 1 रिच नास्य विदुषोऽत्रह्मवि्छठे मवि | किचि. `
त्राति शोफमनेकेष्वेफल्यनिपिततं मान्ते संतापं नीवन्ेवातिकरान्ती मवति । -.
तरति पाप्मानं यमोघमौख्यं गुहा्रन्पिम्यो हद यादिचाग्रन्यिभ्यो विरु
सक्षमृतो मवरीस्युकतमेव भिदवे हृदयग्रन्यिरित्यादि ॥ ९ ॥
~ तदेतटचाऽ्युक्तमू्‌--क्रियविन्तः श्रोत्रिया
नह्छानषएाः स्वय जहत एकरा श्रद्धयन्तः
तेपाभेवेतां बह्मरियां वदेत शिरोबतं षषे
षयस्तु चमप ॥ १०॥

अयेदानं बल्मविचासयदानविष्युपषद शनेनोपसंद।रः क्रियते । चदेद-
दवियासंमदानविघानमूचा मन्नेणाभ्युक्तममिमकारिद्म्‌ । कियाबन्तो ययो-
कफमीनुष्टानयुक्ताः । श्रोत्रिया बह्मलिष्ठा अपरस्मिन््रह्मण्यमियुक्ता
परव्रष्म धुभृरसव स्वयमेक्िमेका्थनामानमाप्रं जहे युद्धादि श्रददयन्वः
५९॥ ध

एतदुगरन्यद्वारकविद्याप्रदानेऽय विपिरभवोणेकानामिति एरक्ृतपरामरकादेतच्छन्दाद्व-
गम्यते 1 मन्पदररिण विचायः; प्रङृतस्वप्तमदान पर्त नप्रविद्यश्रदानतिति पूचयन्ाह-

१ भ. ठ, च, ज्ञ. “छत्रं स ।

।१०९६०१] ण्डकोपनिषर । ४४
भदषानाः सम्धो पे देपमिव संस्छृतासमनां पावभतानापेतां बहममिधां यदेव
शपाच्छरोवरं सिरस्यपिारणक्फणमर्‌। पयाऽयरणान चेदवत भदिदप ।
चस्तु येव वच्ी्णं विपिव्ययादिधानं वेमे च ॥ १०॥

तदेतत्सत्यमृपिरङ्गिराः पुरोवाच नेत-

द्चीणैनतोऽ्षीते । नमः परमक.

पिथ नमः प्रमक्रमितयः ॥ ११॥

इति तृतीयमुण्डके द्वितीयः खण्डः ॥ २॥

ॐ भ्रं कणेनिरिति शानिः ।
इत्यय्पेदीया मृण्डकोपनिपत्समतत ॥

वरदेदततरं शुषं सत्यषएिरङ्किस नाम भुरा पूरं छौनकाय विधिषु.

पाय पृष्वव उवाच ! वदद्न्योऽे दयेव मरेयोपने पुमे मोक्ता विदे

षदुपसन्नाय वूषादि्पर्यः । मेतवछन्यसूपपचीगतदोऽचरिववपोऽन्पषीति च

, पठति । ची््रवस्य हि रिधा फटा संश्छृहा मवतीदि । समाप्र प्रह्वा

सा सेभ्यो-वरह्मादिभ्यः पारमप्य्रमेण सशता वेभ्यो नमः परमनररिभ्पः |

परमे ब्रहम साादूदएवन्तो ये ब्ह्मद्योवगदवनयथ घे परमर्पष्तभ्पो
भृपोऽपि नमः । दिैचनकसयाद्रायं धृष्टम च ॥ ११ ॥

इति सृतीयषृष्डकोपतिपदपवे दवेषः सण्दः ॥ २ ॥

हति भीमदोवि्(मगवसूपपददधिम्पष्प प्रम्षप्रिानश्चव(
दुष्प थीपर्छंहरगबदः कृदावापदणपुण्टको-
प्रमिष्दधाष्यं सम्पू
1

्हमदिथा पपठ ॥ १० ॥ ॥ ११॥
"ध [ति दाप्य दविकीकः सन्डः ॥ १॥

धानललद्तमलयानसयागृमीवाननदततानसनंपण्ददोकति,
चद्धाप्वस्यस्थर्न समःइ१ ॥
[~

[~

षति

अथ नारायणवििषेता पृण्डकोप्निपदीपिका ।
------> क -------

नारापणपददरदं नासयणपरायणः ।
-नरं नारायणं नत्वा नर्‌। नारायगाह्यः ॥ १ ॥
-आयरणरदस्वेषु नानाशघ्वान्िवेषु च ।

दषते तयुवाक्येन निगृढा्यपदोषिक् ॥ २ ॥ बुगपम्‌ ।
चौणि धिरोत्रतेऽध्येयं तेन यण्डकषठरयते ।

खण्डषद् विष्टं च सौग शदेः धिर; ॥ ३ ॥
तत्रोपनिषदां तव्दनुवन्धवतुष्टयम्‌ ।

्रहषावमं प्रवरस्य मवि दध्मो गृखूक्तिः ॥ ४ ॥

, „अप्र ुदरोपनिपस्स्षािश्तिरपवं्ासीयानि । ददृमपकेपरितिे-"यश-
विशत्युपनिपदानि व्रह्मेद्स्य । १ पृष्ठाः । २. । रे वरत्रया ।
४ श्ुरिका । ५ चूका । ६ अयवनचिरः । ७ अयर्वैरिला । < गमे

“ष्‌ । ९ महोपनिषूवु । १० ब्रह्मोपनिषत्‌ । ११ माणाप्िहेषम्‌ ।-१२

, नादृचिन्दुः 1 १३ व्रहमयिन्दुः । १४ अग्रवाविन्दुः । १५ ध्यानविन्दुः । .१६
वैमविनदुः 1 १७ पोगरदिखा । १८ वोगव्सधू 1 १९ नीक! । २०
फाशापनिरदः । २१ दापिनी । २२ एकद्टी । २३ सेन्यासविधिः,। २४

~ आणिः। २५ हं्ः। २६ परदः । २७ न(रपणोपनिषदम्‌ | २८ वेध्यं `
वः १२३ । उपनिषञ्छ्ानं रादध्याद्रनपोऽवयुरनिषदुच्यते । चस्य विषयो य्य

„ मयोजनं पुक्किः मयोननेन विया मकायपका कवग सव्य सान.

चद्षटयलप्ोऽभिकारो । सावनानि पय-ददृुत्रायफकमोगविगगो. नित्या

.निस्यवस्ठुरिवेकः कमद्पादिसपनुभृ तवं ३१ ॥। पयाया समिदापिक्रवायि-
दनायाञऽरपामिकारूपतिनिदासमाद-- नकषा वेवानानिति । ब्रह्मा \पिरन्ि। |

न्ह दिरयिद्विनपेोकत्वकचनुकपोगपो। 1
च्च भो चपोऽ्यतमवेदेनातिषु सूरिभिः ॥ इति दिश्वः।
देवा दादयः । अध्यालसमू । वारमा । देवा वागादयः 1 मवि
भयः ( सर्मदिथातिन्यक्तिदतुत्वाव्‌ । ज १९०३।त शारा ३ नन्तिथ । पाह
कथितवान्‌ । छन्दसि काटानियक्‌ः ॥ १ ॥
मषदेव मावदर्‌। भङ्गिरसङगिनीन्ने 1 सोशङ्गिरा भर्जाय मानो.
श्रायं सस्पवहनान्ने । परा निधनम दिका { अवरा दमोधरप्राषने.
कस्फ्युणवरहप्रदिपार्कि । चय कर्थ प्रवद "तब । द्रावक
त््टमादररेम परहा प्रवरा चामु ॥ ९॥ ्

५

४० नारायणविरचिषा--

विधिददुपसरमनः समिसाण्यादषमेपपगतः ॥ २ ॥
दे विये बेदितथ्य इति यत्तद्रहाविदो वद्न्वीत्यन्वयः 1 तत्राऽऽभ्--श्रा-
लवपद नेति । अपततञदरेस्पयैः ॥ ४ ॥
स्वपीदिफलसमैश्नान ताघनदिपपाऽपरेस्पाह-- करमेद्‌ यादना ।
पुराणन्पायमीपरसापर्मणाचचाद्मिधि्वाः
चेदा स्थानानि विधान षस्य च चतुद ॥
` इति प्पुक्ताः । प्र्ठेदोऽपवेद! । अथ्तेद्‌ इयेवं त्रा पाठः } $.
दासादीति पथ्ाञऽचयैम व्पाद्यातानि तेन प्रकिप्तानीति सम्यत । अप
परति । प्रा विचा चघ्मप्ताक्षाक।रः । न तु त्द्धतमूवो षाक्यरदमे।ऽवि पर
विवक्षिता । अन्पथा गेदादिवाद्यता म स्पात्‌ । तया हि व्रह्म भाष्यते]
तदाह--यवेति ॥ ५॥ ।
अदरिशयं प्िन्द्रिरादिपयनग्रष्य कर्वद्धियादिषयम्‌ | यद्वा 1 अदरस्यमदश्य
चष्ठुरविषयप्‌ । * दथिम्‌ मेक्षणे ' ०, अन्दस ऋारस्य रेमावः। भग्र
दमिन्दियान्तरादिषयम्‌ । जगेतरमूरप्‌ । अचक्षुः रपन्दियरहिवम्‌ ।
अप्मजरषाद्‌ कनद ्रषिवम्‌ । (निरटपमठिनय। चम विप्यध भवद् पानः
भदन । सदेगतं उयप्र 1 पद्टएषषान्त धीरा यया सा प्रेदयन्वयः।
यद्पे्ष्य स्वामिन्तस्वमिननक्यसुरितस्ासयेरटन्ा = यथोणेनाभिरिस्याद्या
पृथिचीपुरषान्दाल्ववः ॥६॥
उगनापिददाकषटा । श्रहव्र उपतहरापे । आयघयः स्वाभिः सो
दतः केशड)मएन विना कानि ॥ ७॥
खट क्रममिवयमायै मन्त्माई--तपतेति ¶ चप ब्रा यस्य ब्गानमयं तपः
हस्ुकतेः । चथ वहु स्यामितेप्नणगद्धमादि । ब्रह्म्षरम्‌ । अन्तपन्याृवं
सपशराभित्तघारणद्‌ । मरणे, दिरण्यगभ्‌ः । भगासनः सकस्पदिकरपसशच
यनिणेपाद्य(मक्रम्‌ । मनसः सस्य॑भतप्वकम्र्‌ । से सेका कोकेम्या
कमम तप्र चामृत मान प्वनाञननश्वर फ जायत्‌ < ॥
उक्तववायमुपदह(ररूयेण दविदीयो मन्त्र अद्य दि ! समन्तः सापान्यतो
देस ! सपेषिद्विशेपते वेत्ता । ज्ञानमयं ्ञएनविकारं रपोऽनायासलक्षणम्‌ ।
ब्रहम रिरण्यगभे;। नाप देवदत्तादि । सूपं शुदे । अं दादि ॥ ९॥

इति श्वीनारायणदिरिचिताभप्वेरोयमुण्डकोषनिपदरिक्ायां प्रथ
मपुण्डक अयमः खण्ड; ( १ ॥

पण्डको पनिपदीपिका । १९.

: अनयोिधयोिपयो संसारमोप्ताविवि बकुरो ्रन्यः। रप्र निवेदाया,
पररविद्यापिपयस्तावहुच्यते-तदेतत्सस्यमिति । सत्यमदिदयं फटाविसंबादि ।
फ चत्सर्यपरत आ(ह-मृन््ेथिति | मसत्रषु प्रकाशितानि फर्माण्यपनिहो्ादीनि
कषयो बसिष्ठादयोऽपददन्दष्टवन्तो यत्तदेतत्सत्यमेकान्वपुखपा्रसाधनत्वात्‌ 1
यद्रा । त्देतत्सस्यमित्यस्योपसेहार! । सत्यमवाच्यं तरेनायागृग्पजुभ्सामस-
मह बरेत्ाख्ये युगे वा । वहुधा संताने कर्मिभिः क्रियमाणानि । अदो
यूयं तान्याचस्थ नि्र्यय नियं नित्यं सत्यकामा ययामूदकर्मफलफामा
भवन्ठः 1 पएदवो युष्पाक पन्या मार्गैः । सु्वस्य स्वयं निर्मितस्य कर्मेणः।
सोके ऊोक्यते दृशयते शुज्यतरे स रोकः कफम्‌ । निपिचे सपपी । क्म
फरपापषय एष वो मार्ग इत्यर्थः १॥ „
` घपभकारमाह-- यदेति । ऊेकायते छो मवति चछस्पाञ्पमागावन्रेग
विनाऽप्निहोतरे हदमाबात्‌ । अन्यत्र ऽऽश्यमागसो्ैध्य आवापस्यान आहुतीः
भरतिपरादयेतु । अनेकादमयोगपिक्षय।ऽऽहुतीरिति वहुवचनम्‌ । तस्य च सम्य.
क्षरणं दुष्फरं मिपततिषहुखं चेति वैराग्याय ॥ २॥ |

यस्ति । आश्रयण शरदि वहन्ते च फएर्वस्यः कर्पविरोषः 1 ापषमानिति `
पूरादिसत्यन्तान्हिनस्ति । जपरारेद कोकानां 1 । अथवा छोकाः वितू
पेपतामहमपितामहाः पुत्रपीत्रपपोत्राव्ाऽऽत्मना सद पपच तान्दितस्वि सैववि- .
चिच्छेदात्‌ ॥ ३॥

विकषेपविध्यर्थपशरैः सप्र जिह्वा मनुवदति- फाति ॥ ४ ॥

पतेष्वक्निनिह्ामेदैषु योऽगनिहोडयाचर्ते करपीऽऽचरति 1 आददायन्‌, आ
इटयस्य चरतिना रवन्धः । दे्‌ शोधने शन्तः 1 यातन स्वादं कुष
न्क फरोतीस्यमः । अथवाऽनेकार्यायेतति दायतिरेव सण्दने पृते । दिः
दाफकानि कर्षन्‌ । आददायच्नाददाना यजमानमाहुतयो षहन्तीत्यावार्वा
व्याचख्युः । आहुतवस्ठं नयन्वि बदेन्ि सूर्यस्य रदमयो मूष्वेि सेषः । क
नयन्वस्यत्राऽऽह-- यत्रेति । देवानां पतिचिनद्रः मभापतिवो । आहुवीनां
भ्वरूपपाह- सूर्येति । श्यते तृष्ठीया ।रदिसूपेण रूविरदिमरूपाः पत्यो
षन्दीत्ययैः ॥ ५॥

दोददयः ! पेषी सपुयस्वाऽऽुवय आहयन्तय इत्यरथः । पपं परां बाच
ममिवदुनय इत्यन्वयः } अर्यपन्त्यः पूनयन्तपः । मष्षोकः पवर; मक~

रणाद्‌ ॥६॥ 1 =
- एतरकपेफणनिन्दा निरेदायाऽऽद- एम सति 1 प्रानरदिा हरे येप |

५९. ५६ नरायणविरविवार ,

शुषा. नाबोऽप च शरुबन्ते न्यत्यनिष्या इयय!) हि पस्मादेतेऽषदा भरा, |
ष्ठाद्षौ्ं पोदेरातवन! पी . यजमान तेषायुक्तेः तत्साव्पमषर्‌ केब-
छमन्तवो येषु यक्ञेपु फम वरते) यदुक्तमू-“सप्तदशावरायतुर्बि्तिपरमाः
पूवः,” दवि } यष्टा ¦ अधरं दाने -प्रानरहद भरद; प्रेयस्फास्मं -दे जन्‌(
अभिनन्दन्ति मन्यन्ते । जसमूत्युं जरासदित मृत्युम्‌ ॥७॥
अदिधएयामन्त्रेऽविद्यारूय आवरणे स्वयं ` धीरः स्वयमेव: पिय शाः
म्ेरफा 'गखुनिरपेक्ना जद्यन्यमाना भृषं पीड्यमाना जरारोगाथनेकानर्यजतिं
परियन्हि परितः ` स्वगीनरफादौ यन्ति गच्छन्ति दा अहता. अन्पेनैवादेद-
नेन म्रहतेन फ्ेणा परियन्दीत्यन्ययः । यथाऽन्धा इति" दष्टान्वस्वेषाप्रपिः
दि्षेपणप्चेनेव नीयप्राना इत्ति ॥ ८ ॥
वयमेव .छृतायौ इतस्यामिमान कुर्मन्ति वाडा` अ्नानिनः । यस्मादेवं
पिमो न परवेद्पन्ति दत्वं न नानर्ति दागास्कपैफठरागायिमवनिनि-
प्चम्‌-॥ ९॥
इषछपूरदिष्ठ पामादि धों फमे । पूत इमाः वापीचूपचडागादि । सू"
चेन पत्वा पुण्येनोत्पध् ग्रधरं उन्ष्वा। भसुभृत्वेति' परठेः तु सुतेःसति
कर्फठपयुमृप "} छान्दसो स्वभावः । इषं छो पतुण्परोषं हीनतरं. वा
` भसुष्यक्षोऽपे दीने वा दियद्नरफादिलसणे कमेशेषयश्ेन विशन्वि'॥ १०१.
वानभस्पसन्यासिनोहस्यस्ताधूनां च विरोपपाह--तपःश्द्ध 'इति'। तष!
स्वाभपविहितं कमं 1 शरद्धा हिरण्यगमौदिरिपयारितक्यदुद्धिपू्विंका विया 1
भये 'टुपवसन्त्परण्ये पःभद्धे धित्ास्तती पाश्नमिणो ये च क्लान्तां उपरत
फरणग्रामा विद्रासो परहस्यास ज्ञानमधानाः सन्त उपवसन्ति मोगस्त्िजन्ि।
ये चनभ्तद्या चरन्तो य्तय उपचप्त्त्पपासद्य इर्यन्वयः-। तेषां फड-
माह-पूवि । सृधेद्रारेणोत्तरेण प्रया विरजाः प्तीणपुण्यपापकर्पाणः, सन्वः 1
रजावन्दोऽतजाकारान्तः। षे एन प्रयान्हि यप्र सत्यङोफष्दौ स, पुरुषः
मयमभोऽग्ययारमाऽऽतस्तारक्षयात्‌ । पतदन्ता। संसारतयोऽपरविधाः
गम्याः ॥ ११.॥ ।
इदानी साध्यप्ताघनरूपात्संसाराद्‌विरक्तस्य परस्यां विधायामधिक्रार
भदशेनायैमाह--परीकषयेति ! निपेदमायद्रैराग्यं गच्छेदिति, दिधिः" वैराग्ये
देदेपाह- नाति 1 एतेन फएमैणाऽतो नित्यो डोको मासि } वद््गाना-
यैमरृवनिस्यवहाङ्गाना् स गु्मेवामिगच्छेत्‌ । अनेन स्यं धीरा "दवि परिः
इवम्‌ । सप्नित्पाणिः पुनस्पनयनार्थम्‌ । भोतिव्छन्दोऽधीति + -छन्दस! थो

पुण्ठकोपनिपदीपिं । ` ५३.

भावो देथःपत्ययः 1 वाक्या वा, पदवचनम्‌ । मवक्तारापिवरयः। बह्म
नन घह्मकाप्रवित्तपरित्यय। ॥ १२॥

उपक्षायोपगताय सम्यरययाशास् चपानिविकवाय षषन्द्रिपोपसपयुक्ताय
यन विङानेनाप्तरमदरेश्यादिवियेपणं परप पणं पुरिशयं षा)सत्यं प्रमा्थस्व>
मावप्यन्‌ ज्ञानेन वेद्‌ विजानावि र्ता भह्यदिधां .तच्छवो यथावत्मत्राचःग्रव्रू-
यादिरफयः ।,आचायेस्पाप्यये नियमो सनर्न्पापप्रापरदचिष्यस्प निस्वारणप,
विद्रायाःइवि-मावः ॥ १३॥

हति -मुण्डकोपनिषहपिकायां भरथमभण्डके हितीयः -खण्डः.॥ २ ॥

“ इति ायपर्णाकावितमुण्टकोपनिप्ीरिकायां प्रममुण्डक पमाम्‌ ॥ -१ ॥ -

परादिधारि पयध्रद्यविज्ञाना्थं उच्तरो म्रन्यः । अत्यन्तपरोक्षतषात्कथं
जामःमत्यस्षवत्सस्पमक्षरं मपयेरन्निवि दएान्दपाह-यपेति । हे सोम्यं सोमम.
हति. फोमलत्वादिति सोम्यः) सोमावः । इदं श्नौनक्रं अत्पङ्धिरसेकतं
संयोधनम्‌ । दिर्पुरिद्धा शृष्यत्र ° स्फुरतिस्फुरत्पोनिभिविभ्पः.* इत्यनेन
वेकरिपएकःवास्पत्वामाचः-) भावा जीषदेयः । नीवोप्पत्तिस्तु पयश्नाध्रस्येक

महाफाशद्‌।पाधक वदितव्या ॥ १ ॥
{दिव्या द्यचिनदान्स्वयस्यातष्टत्‌ 1 दाच स्वारपन मघा वा दिन्य।

अलौकिको वा दिव्यः । सह्‌ वाध्नाभ्यन्तरेण वदते सवाधचाभ्पन्तेर्‌ः । अनः
सवेभावदिकाराणां ननियुरत्वा चत्मततपेयेन सर्वे भावविकारा .नायतेऽस्ि.
घर्घतते विपरिणपरऽपक्ली पते नक्ष्यति चेति यास्कोक्ताः .पतिपिद्धाः-। ययपि.
देहा्पातिमेदच्ीनामविदयावशदहमेदेषु समाणः समनाः सेद्दिपः
सविषय ईव गत्यवयासते वरमल्ादेमादेवाऽऽफायं तथाऽपि तु स्वतः
पर्रर्थदृ्टीनामपाणोऽत्रिःषाश्नक्तिरमना। संफर्पादिज्गानश्क्तिरदितः । अनेन
सदैभीक्पर्मरदिव इयुक्तं मवति । थव एव श्नः श्रद्धः । अप्तरात्परत
परस्मादप्तरादव्यक्तं प८ करप )रः “ अग्यक्तारयुरथः परः ” ईति मन्न

4 वणी ॥ ब्‌ ४ 7 >~ ^ ~ ~
कथ प्राणद्यो न सन्तत्यत्राऽऽद--एतस्मादिति । परोयद्े चेष्यपि द

ष्य धोरणी दघात्यवयम्‌ 1 ‹ आपशपफाषमण्ययोधिनिः ॥ ३-॥
न फेवरें सवेननिहेतुरापे तु सदपयश्रेत्याह--अर्िरिति । आध्र रोक।।
५ असौ वावन्ोफो भौदमाश्निः "" इति श्तेः । पूर्पाऽस्योचमाङ्गम्‌ । यस्य
विदा उदघाटिवाः मत्िद्धा वेदा दग्यृदयमन्तः करणं विशवे समस्वं जगदस्य
सर्द-छन्दःकरणदिार एव जगत्‌ । पनश्येद सुपुपते मखयद्श्रनाव्‌ । भाग-
(स्तिऽपि दष पदाप्निदिम्फुिद्घतरद्धि म्षएनादस्य च पद्म्यां नादा पृथिवी |

१ ८. ,
४. नारापणमिरधिदा-- -

` एप देषो पिष्णुररन्तः भयम। एरीरी भैरोकयदेदोपाधिः सर्वेपां भृत्तानामन्द
रामा सवैभृरेषु दरष्टा श्रो मन्ता विज्ञा सेकरणाता ॥ ४॥
पथ्चाशिहारण च याः सससनत प्रनास्ा सप्पस्पदिच पुस्पासनायन्व
$त्याहट-- तपमादिति ] तस्मा सेपासजादस्यानविरशेषरूपो चु कोकोऽत्नस्वस्वं
विशेषणं सम्पि यस्य दर्यः सप्रिय इव समिषः । सूर्येण हि शलोक
सप्रि्यते) चतो हि ए सोपान्िष्पदनारसोपाषपरैन्पो द्िदीयोऽगनिः समवि ।
र्मा पफःयादपययः पृथिव्यां तृषया संभवन्हि ¡ ओषधभ्यः पु
पानौ दुताभ्य उपादानभूतोभ्यः पमानपनी रेतः सिश्चति योपिचा्यां योपा
पश्टमे दधया ट्वं परमेण बह्धीवहध। भना बाक्षणाध्याः पुर्पात्रस्मास्पं-
भरणा, समुरपन्नाः ।॥ ५॥ ,
केच करेसाधनानि फलानि च तरमादेवेत्वाह--तप्माखच इति । नियः
सास्तरपादावसाना निवसासरपदेा मापादिच्छन्दोदिषिषठ पत्रा क्रचः ।
साम पाश्चयक्तियं साप्तमचिं च र्टोभादिगीरविष्रि्म्‌ । अनियगाक्षर.
पराददिसानाति बावरूपाण यज्ूपि ! दीपना मौज्त्यादिलक्षणा नियप्रदि-
छपा) भश्भाघायृपा अत्निहोत्नादयः । कठषः सयूपा) । अत एय शिषट-
भयोगः धतुयत्नास्येभ्ययेति । दक्षिणाप्रेफगयादपारेमितसवस््ान्दाः । संब
स्रः फार! । यलपान! परवा । रोका। फरभुडाः ! ते विशेष्यन्ते । सोमो
यत्र येषु छोकेषु पत्ते पुनाति रोकान्‌ । यत्र च सूर्स्वपत्ि । ते च दक्षि-
णोत्तरमर्णदयगम्या विद्रददिदस्मृएलमूताः ॥ ६ ॥
ठस्पाप्पुरपादेवाः फमौद्कभूता वह्ुवा वस्वादिगणमेदेन सम्यकमभरवा! ।
साध्या देवमिरेपाः । मदुष्या; कमीचिष्ठताः | पशवो प्रास्या आरण्याश्च ।
पयाति पर्षिणः । माणावानौं मजप्यादीना भौवनय्‌ । व्रीहियदौ विरथी (
चप फमीद्गः पुरपसर्कारलक्षणं स्वदन्भ च फटसापनभ्‌ } भद्धा$ऽस्वि-
पययुदिः 1 सस्यमनृ्दजेनं यथाभूता षचनं वादीदाररम्‌ ! पर्चर्ेम.
शाङ्गपयुनदरजनम्‌ । विधेरिकरव्यसा ॥ ७ ॥
क्च स्पत शपेष्याः यागास्तषां च सप्तापो दीप्तपः स्वविपयावधो-'
दानि इ्वानने । चया सप्र समिषः सप्र ददिषया दिषयैहि समिष्यन्ते
माणा) । प्प होमारूद्विपयविद्रानानि ^ यदस्य विज्नानं वञ्युहोदि ' प्रवि
भूरथन्दरादे । समे द्योफा इद्धियस्पानापने । द्मेग्रस्णान्न वाद्वा ।
येषु धरन्ति प्राणा इति विरेषणाष किं प्राणापानादपो नेर्पद--
यु्ठणषाः ) णाः दुह्य शरीरे हदये षा रते स्वापङाट एति युए.

ष्डौपनिषद पिका 1 ` धष

ध्या निदिताः स्थापिवा धात्रा सप्त सप्त भिमाणिभेदं शीर्षण्याः सर्वरूपा
षहुस्पाः ॥ € ॥
येन रतेन भूतेः पत्वभिः स्यृषैः परिविषटितिसितष्ठते तिष्ठते द्यन्तरासा
"रद्ध सक्ष्मशरीरं स श्चन्तराठे शरीरस्याऽऽतममनथाऽररेमवद्वदत इत्यन्व-
शत्मा।॥९॥
दिन्वं सर्व न विश्वं नाम पुरपादन्यक्िचिदस्ति। अवो यस्पृ्टं “ कसि
-भगषो विज्ञाते सवेधिदं विज्नतं भवाति ” इ तदुत्तरितम्‌ । पुष्ये ब्रत
एरुप एवेदं नान्यदस्ति विज्ञातं सवर्तति विन्वस्वर्पप्राह्‌ । कभ तपः ।
` कमपे वपो न्नान जनदाजडात्मकं जगद्रह्म परामृतमेष ततोऽन्यत्कारयस्प
करणाव्यक्तिकातु । एवनमदारमकं॑वह्म सवेपराणिनां हृदि निहितपर्पितरं
यो वेद्‌ से(ऽविद्याग्रन्यिमन्नानवासर्नां विरति नाश्रयततीद्‌ जीवन्नेव न मूतः
समे सोम्य मियदश्च॑न ॥ १० ॥

इति पृण्डकोपनिपदीपिकायां द्वितीयमुण्डके भमः खण्डः ॥ १ ॥

[> >१५

अल्पं सदसषरं फेन प्रकारेण विद्नेयमव आद--भाविरिति { आवि्रविरभूत-
भकाशचं सेनिदितवागादुपाधिमिञ्वेटति यत्तो गुहाचरं गुहायां चरति हदि
वरात दश्चनश्चदणाददेमकारः । मरतसवमरद्यातु 1 पद्‌ पयते सवभति सव्‌-
पदाथीस्पद्त्वाद्‌ } कथं महृस्पदमिव्यतत आह--तदिति । अपिं , संनि-
वेध्ितं रथनाभाविवाराः । पएनचरुत्प्यादि । माणन्पुष्यपन्वादि । निभे-
चत्निमेपादिक्रियावद्‌ । चक्रारादनिमिषच्च यत्तदेव चज्मगि समार्पतमेवद्‌?-
सपद सस्य नानथ हे रिष्या अवगच्छ । सदसन्मू्वापू स्यखपृ्मं
तद्रधतिरेकेण तयोरमावाधसनानां विज्ननाद्न्दियकज्ञानास्परं दुरे परमत्र
पराञ्चि खानी शतः । ब्िपदिशयेनोर ॥ १॥

यद्िपहा्निमद्‌ । अशब्द इकारान्तः । अणुभ्योऽणु स्थृरुषियापग-
म्यस्वात्‌ । खोका मृरादपो छोकिनो मरुष्यादयः'। प प्राग इत्यादि ।
अन्धेतन्यो हि प्राभेन्धिवसपात्तः पराणस्य प्राणमिति शस्यन्वरसत्‌ । ससामा-
दौनामन्वथेतन्यप्षरं तरसत्यमपितयं वद्ेददस्य मनसा मावायिवष्पमित्पध। |
है सौम्य सोमादष्छन्दाति ्सोममहषि यः दते सत्रेण । पिद्धि विदं छव
क्रे चेतः समाधरस्व ॥ २ ॥

पर्थं बेद्धव्यमत अ।ह्‌-पनुरित । आपनिपदपुपनिष्तु सवं प्रानपुपातानि
प्रिह सततामिभ्पानेन तनृष्वं बुद्धिरक्षणं संपपात सपान पात्‌ । भाप

५६ , नारयणविरचिवा--

"अ्याऽऽङभ्य .सेन्दिपमन्पःकरणं -स्वदिपयाद्विनिषत्ये -रक््य -पएवांऽऽबमितं
छत्वेत्यथः ॥ २ ॥
यदुक्तं धनुरादि वरदाह--पणव इति । पुर्येयाः द्रस्य छक्ये परवेशकारणं
तथाऽऽस्मश्रस्याक्षरे रक्ष्ये भवेशकारणमभ्यस्यमान ओंकार । अयं मन्त्रो
ध्यानविन्दौ चाऽऽ्नातः| आत्मा जटठसूयैकादिवदिर मवि देहे सेवौष्य-
-भत्पयसाक्ती ब्रह्म पूर्दोक्तमक्षरमपपत्तेन -वाद्वविपयोपरत्ित्ष्णाममादवाजै-
"सेन सषवा विर्न जितेद्धियणेकाप्रचित्तेन ह्म छक्यं बेद्धन्ये देषनादूष्वं
शरवत्तन्मयो मेत्‌ । यथा श्चरर्य रक््येकारपत्वं फर भवति चया देश्या.
दमपररययतिरस्कारेणाप्तरेकः।त्मसं एटमापादयेदिस्य्ैः। रक्ष्यं सर्वगतं चेवे-
स्यादि, कऋर्षनुषजुवाणेनेत्यादि च मन्मयं फ विद्‌ाभपाठे दश्यते न सर्वत्रेति
न -दिटभ्पार्यातम्‌ ॥ ७ ॥
अक्षर्यव दुरक््यतवासपुनः पृनर्बचनं सुरक्तणायपित्वभिप्रयिणाऽऽह--
सान्ति । यापं समापत्‌ मज्वागादिभिः कफर२ण०।जे(तथ जानत ह ्रिष्पा
आरमाने'प्यकस्वस्पं ज्ञात्वाऽन्या षाचोऽपरषिधारूपा दिप्श्वध पारिस्यजद।
यवाथ्ृवस्यप सतुमक्षस्प सेतुर सेतु, संसरारम्यदपेयचरणेतुत्वा चमे
निदिस्वेरिशचत्मन्वरार्‌ ॥ ५॥
9 भ

सहाः समविष्टाः । सत्र यद्िन्हुदये नाव्यस्वमेति २९ .। स एप भव
भाला चरप चरयन्वहेद्‌ यमध्य जायमान हद भायमानोऽन्वःफरणोएरध्यतु
बिषपीस्वातु । बदन्वि च छोक्का हृष्टो नावो युग्पौ जाव इषि । ओभि-
र्वमाकरालम्बनाः; सन्ता ध्यायथ चिन्तरयत पाराय प्रफूल(यतमपतः पर्‌.
स्तात्‌, ६ ॥

सपारवरहादधवि सीत। यो गन्दन्यः परतिधाविषयः स फरिमिनरतिष्ठिव
इत्यव ज।द--यः पञ इति । सपं विन्द्‌।त लभते सर्वविरसामान्पाडेपभा-
षन षा वदनम्‌ । दिच्पं समवुद्धिमर्ययध्।तके घद्चपुरे बष्मणमत्रन्पस्य
श्याम टुदुपपुण्टरा$ व्पोरूपाकषि पण्डगीकपष्यध्ये धिष्ठित एपकभ्पः।
मनेप्रयो उिभिरेव विभाव्य इति । मर्डपापिस्वासाणश्नरी सेह माणार्ना
शरोरान्दर्‌ पथि भापकः । भरिष्िवोऽमे स्प मञ्यमरनिऽमेन विना द
त्यात्‌ । दद्य वद्‌ ण्टरकच्छिदरे दनिषाय समवर्याप्य दृद यावस्पा-
यन प्रास्मनः स्थिपिरने दात्त विटेन शाल्वाचायपदेथननितेन
"नन पपदमध्पानर्रापसंच्छरेन प्रि समदः पूर्ण प्पनपुपठमन्वे पीर
िषेक्निः। ७ +

ण्टकोपनिपरीपिकरा | + |

अस्प प्रमासमङ्गानस्य फठमाह--मिचत ऽति । हृदयप्रम्िरविधादासिना-
मवयो बुद्धयाथयः ^ कापा येऽ हृदि रिथिवाः ” इ श्स्यन्वरात्‌ ।
क्मोणि भराद्धन(न्यभटरचफलाते न सेवज्जन्पारम्भकारीणि शह्तफखसखात्‌ ।
परावरे प्रं च फारणात्मनाऽवरं च फायोलना । वसिन्पाक्षाददमस्मीवि
चे संसागफारणोच्छेदाग्षुच्यत शत्परथ; ॥ ८ 1
उक्तस्यार्थस्य सषपाभिधायका उत्तरे मन्त्रास्रयोऽपि । हिरण्मये ज्योति
मपे बुद्धिष्ठानप्रफाशे प्र उक्षे परमारमस्वरूपोपरन्धिस्यानत्तवाव । फोते
कोशतुखये पण्डके विरजमदियादे।परजोपलवर्निषं निष्के निरवयव
एद शधं ऽपपिरन्पादीनाममि अकाधकमेवदिधं पत्तदासविदप्वदाल्य-
मस्पयातुपतारिणो नेद पादरभस्यवानु्तारिणः । अत्र ^ न दत्र चद्धा्कवपुः
भकाश्ते ९३ सिपक भन्व्रस्तस्यायिः । मकाश्रवे मासिकं मवाप [ न बान्ति
घाता व्यापारं न फुरन्वि । देवता न यान्वि देवानामप्यगम्यद्‌ ॥ ९ ॥
यत्र स्वरूपे भूतिमावनः यक्गएषटग्दा तत्कथ जपोहविषां ज्पोतिरव अ~
नतपरत्रि। मा मकाश्यति ) तस्य स्ववावकाश्रनप्तामथ्यामिवात्‌ । पया
जरोच्धूफायद्निसंयोगादक् दहन्तभहदहपि न स्वदस्तत्तस१व्‌ मापा दुष्टया,
समिद्‌ सूयाद नगदिमाति । यक्न एवं तदेव बह्न मापि मायात काव
मदेन विविधेन पाप्ता(पननापष्वस्प व्रह्मभो मारूपृतवप्वगम्पते । नहि
स्वतोऽपिदमनेमापनपन्यस्प कए शक्रोति 1 घटादानापन्पावमाकहत्वा-
दथनद्‌ । माख्पणां तवादित्यादौना वदनात्‌ ॥ १० ॥
मतिरादिदमक्तरं नियमनस्यानयेन मनेण एुनरपपदरसि-नद्चेवेति । भवं
शर्वे नापरूपषद्व पासमानमिरपयः 1 र बहूना । बरघेरेदं पिषवभिदं ्रह्न
बरिरमुरुतमम्‌ । अव्रह्मपस्ययः सर्वोऽिधामत्रो रञ्ञ्बामिव सफ्रसपो
व्रदतरेकं परमार्थतत्यमिति बेद्‌ादुशसनम्‌ ॥ ११॥
इति मुण्डकोपगिदीविकायां दवितीयमुण्डफे द्ितीवः लण्डः | ९ ॥

१ति नासयगविरमियवा सुण्डकोपनिष्दीपरकि भं दिती मुण्ड समदम्‌ ॥२॥

पश पिधोक्ा यया तदक्षरं पुरायं सत्यमधेवम्धते । यदूविगमे
हदयग्रन्थ्पादिसक्ारकारणस्याऽऽस्यन्तिकां विनाशि सपव । वद्या
पायथ योग पुरपादानकरपनयोक्तः । अये दना तत्सहकारि
सरवादि्ाधनाने वक्तव्यानीति सदर्षुचयारम्मा । वधन्पेन तसनि्षा-
र्णं , ना(चोव्यन्तदूःखग्रात्वण्छतव्मपि मकारन्वरेन श्िण्वे छत सुत

९

€ नारापणाङिरिविदा-
भूरो-मन््रः प्रोऽयपुषर्यस्पते-दा , सुपेति । ओविभक्तेरलं : उन्दे84 ।
द्वौ सुपर्णौ सदैव सयेद ' सुरौ: सखापौ समानाख्यानौ समानामिग्याक्त-
कषण :तपदे्दमूत ` -समानमविेपमुपरुन्ध्यपिष्ठानतंयेकं : रक्षमच्छेदसापा-
न्याच्छगोरप्‌ । भवश्च छेदने । `परिपस्वनाते .परिष्बक्तवन्दौ : सपश
दिवैषटृपतं फसेपमोगायम्‌ । वयोर्ष्येऽन्य - एकोऽविदयाकापक्रमेवासना-
भषारद्धपाषरल्मापेप्पठ कमफ स्वादु पवपम्पुपङ्क्तञवेर्भकतः र;
श्न्ननन्नन्नन्य ईन्वरो -नित्षश्यद्वबुद्धखक्तस्वमाचो चः सर्म; सर्वतस्पी-
पाविरीश्वरो नाशि । मेरयिता शयसावुभयेमेज्यमे कनो ित्यसा्भित्वस
प्वामात्रेण सन्नमिचाकश्ीति, परयत्येव केषटमर्‌ } दु्यनमा्र." हि "वस्यः
पितं राजवद्‌ ॥ १ ॥

1 समाः तेव वृत पुषा मोक्ता जीवो निमप्नो - निथयेन मरोऽखपुंखि
सामूदरेजखेऽविधकामकयफलकरगादियुरुमाराक्मन्तोऽनीचचय। दीन मावोऽगा-
शा चया श्रोचति संतप्यते,मृह्यमानोऽनेकेरनयेभकरिरेनिषेकिवया चिन्वामापदच-
मानः { ऽजुषट.सेविदम्तेकैरपोममामः -क्धमिश्च यदा चरिपिन्कारे ' पयति
ध्यायमनोऽन्यं वृक्ोपाधिरुक्तगदिरुक्षणर्ष्रिदारपरय ' महिमानं जद्रूपप-

सद्म परस्यव पमभन्वरस्यवि यदेव दएटातदा चीतयोको मवपि सबस्भा-
चस््रफसायखाद्पस्यते इए मवपात्यथः ॥२॥

अन्योऽपि मन्त्रः सपिस्रमिपमेविपाद-यदेति । यदा पसिन्करि
पयो विद्वान्तावकः पश्यते परयाते दरपवर्ण सयेजपोदिः्दमावं ब्रह्मयोनि
अक्षः च वचनात त त्रष्षणो वाञ्परस्य योनिं साम्पमदयलछस्षणम्‌ ॥३॥

सममूरः सवशपमल्यादिर्रम्वपयन्धः । इन्यूवकक्षने, तूदा । सवैशूव-
मकारः स्वेत्ा साननस्यथः ! 1वसप्ते दविर्यं दीप्यते । एचं शदस्य॑-यः
सात्।द्‌त्ममावनायमदमस्मति = वरेजानन्िदरन्वाक्या्त्नानमाप्रेण भवते
मवति 1 न मददीत्येचत्किमापेवादु) यपीर० सवानन्पारइदितुं शीकषरपत्प-
सवां ९" चर्त्वं साप्तादात्मानं पराणस्य माणं तरिननन्तोऽदिवादी न मवद
स्पथः 1 प्तप चदाञऽटभव नान्पद्स्वति टः तदा ऊ पूनरतावदीत्य बदे-
धस्व र्वपरमन्पद्‌ट्ृटमासव रः त्देतीतय बद्‌. । अर्य तु दिद्रानासपनोऽन्पश्त
पेश्पवि.नान्यच्छरृणोति नार? दविनानास्यतो नादीस्व बरदाति 1 फिच 1 आत्म
क्रीडो नःपुत्रूढश्रादिषु ऋः? । आस -दिरात्ममातिः । "चौडा + पाध.
स्ाषनसपिक्षा ररिस्तु साधनमिसेस्ा वूमसिपद्ममोिमननपिविःत्रिमेषा |

युण्डकोपनिपदोपिक। । ५९

ियायाभ्ानेध्यानयेरायादिपियायुक्तः। सपात्ान्तढ -आासमरिरव भदा
“वुक्तः 1 पएपः सन्यासी 'ध्ममिदाप्पादतिष्ठानां परिष गरिष्ठः ष्टमा
„ दानीं प्त्यादीनि पिको सम्पश्ानस्कारीणि » दिदधादि-सव्यनेति ।
भषायदनत्यानेन शप्ता “ मनप््रेद्धिपाणो च दकए परमं तप्‌; # इति
प्रति । तेन. तपता .तदेवाऽऽमदर्धनालुषं न वा्द्रापणादि । सम्चन्ना-
नेने यया भूतात्मदर्शनेन । नित्यमिति स्वभ संवध्यते । ।सावात्मा य एतैः
साथपैऊभ्यतेऽव आद-अन्तःशरीर इति । शरीरमध्ये इदयाकाश्च इवय; ।
एयोहिरयो -स्वमवर्णः। चच छदः स्ीणदोषा राप्ेपपोहरदिगः॥ ५ ॥
सस्यारयसाधनस्प स्त॒तिमाद-तत्यमेति । संस्यवाञ्जेदते 'नादतं नानृ-
तवादोर्पर्धः । सत्येन यथामूठवादन्यवस्यया पन्था ` पेवयानाख्यो विरववो
विस्वीर्णः-। पेन यथामूतसत्यवादसवेनाऽश्रमन्त्पक्रपन्त षये दधर्ेव-
न्व आक्षकामा विगततृप्णा यत्र यस्िन्सरपवदिखे दत्परमाथेतस्वं सस्वस्यो-
प्प्रसाधनस्य संवन्षि साध्यं परमं पष निवानं":पुरपायेरूपेण, निषीयत्
इतिःनिधानि दददे । कत्रः च येन पया" कपान्ति सत्येन ` वितरत "इति पूर्ण
सैष ६ ॥ ४
कि'ठद्ह्म किधर चेत्यव आहू-यृहवेति । विविधमादित्पचन्द्राघाकरिण
मापि दप्यते। दृरल्सदरेऽविहुषापगम्बस्वात्‌। अन्तिक समीपे विदुपामास-
स्वादु 1 सरवान्ठरस्वाचच । पश्यत्सु देतनायसिसवैव्‌ न दर" नितं ` स्थितं
गुहाणं बुद्धिरुन्तणायाम्‌ ॥ ७१
देैरिन्धिपैः 1 अस्तापारणमुपरुन्ितापनमाई--क्तनेति । आत्मावषोपैन
विश्चदप्तस्यो निर्मटान्तकरणस्ततस्वस्मारप्त्ाज्गिष्ककमपपवमेद्रततर
ध्यायपानचिन्तयन्‌ ॥ < ॥
- कापी चेतसा बेधोऽव आह-यसिनिति। सर्पिजश्ररीरे हमने पराणो चायुः
पश्चपा व्पानादिभेदेन । कीटेन चेदसता पेदिन्य {त्यद, आह-पभैरिति।
भाजी! .संहन्दरिवितं सर्वषन्तःफरणं मजानामोतं व्याप्तं प्रमि, सेहेन
काषएटमिषापिना-सर्वं दि मनानामन्वःकरणं चेषनाव्ससिद्धं रोके । पास्म-
` भित्ते पिश्ुदधे भोकादिमरविश्रे विमवदि पिरोषेण स्वेनाऽऽरपना भदत्या-
समाने भकाढयरीत्यर्थः ॥ ९॥
य॒ एद्‌ -सवत्मानपात्पसेन पपिपस्तस्य सर्वारम्वादेव सर्वादाप्निरपत्णं
पृरमिरछाद-पे यमिति रोकं पि्रादिरक्षणं सेविमात्नि संफर्पयदि । जपते

६० - ` .नारायणविरवित्ा-

-भाभोवे) स.यादे पिवृलोककामो मघत्ति सेफस्पादेवास्प.पिठरः -समुरि-
छन्त इत्यादिथत्यन्ठराव ¡ अैयत्पादमक्नाटनशयुष्ुपणनमस्कारादिभिः।१०॥
इति मुण्डकोपिपद्‌ीप्काया तृतीयमुण्डके प्रयमः खण्डः ॥१॥
सोऽर्चफो वेद॒ नानाति यथोक्तटक्षणं ब्य धाम सवैफामानापरास्पदं
निद्तमपिंतमर्‌ । यद स्वेन ज्योतिषा भाषि शुभ्रं श्वदध परुपमासत्ने परमिष
देवमफामा विभूषितृष्णारहिताः सम्तः शं वनजं ्ररीरो पादानकारणमत्िव-
वैनत्यदिगच्छान्ब धौरा घीमम्बः | अपुनरभवमिच्छस्तं पूजयेदिति माषः॥१॥
फामत्वाग एव प्रधानं साभनामित्ति द्षयति-कामाश्य इति । मन्यमानस्वच-
हुणोदिन्दयमानः । कमैमिः काम्यकर्मैमिरवत्र तत्र स्वगेनरकादी पयोपकाम-
स्याफामरवेन परि समन्तत आक्चाः फामा येन सस्य छतात्पनो विधवा
प्रेण रूपेण व आत्मा यस्येदैव हिष्टतयेद शरीरे कामा जन्परेतयः भविरी,
यन्ति नत्पन्ति ॥>२॥ -
यदेवं सर्रामात्परम आत्मखामस्तदिं ठछामाय भवचनादृय ` उपाया
वाद्येन; फरैष्या इति पाप्ठ इदशचस्यवे- नायिति । भवचनेन वेदश्चात्रा-
ध्ययनवाषटुस्येन मेया अन्यायैधारणशक्त्या वर्ना यतेन भूयसा चात्प-
यीदघारणन । फेन तहं ठभ्यव इत्य आह-यमेवेति । य॑ साधकफमेवाऽऽ-
स्मा दृएुवे वरं ददा पयति तेन ठम्यः ५ य साघु निनीपतचितं स्रधु
फारयति यमसाधु रिनोपति दमसरपु फार्र्वि इवि शुत्यन्ठराद्‌ । फ
वृणुव शति चे्ठशर चन््रणदमेब्र्‌ 1 सं मसिद्धपात्मानमेष साषफो वृणुते
मनाते । दद्‌ समक्तौ संमाक्तेः सेवा । चेन ऊभ्यः ^ स्वफरमेणा ठमभ्र्स्य
षिद्ध विन्दति मानवः ? इति स्मृतेः ¡ सस्माद्न्यस्यागीनाऽऽत्मङामपा्े
नेषैकाग्रतयाऽऽरपकामसावनमिस्ययेः । विदु मायस्य विधावच्छिनना
श्वांतनुम्‌ ॥३॥
आरेमपायेनास्ष्ायभूतानि च साधनानि वलापपादषपीत रिङ्गयुकतानि
सैनयाससद्िवानीष्याह--नापमाः मा बरहीनेनेति । वठषटौनिनाऽऽत्मनिष्ठान-
नितवीपिष्नेन मपादावुष्रपश्वाचासङ्गादश्िक्घात्संन्पासरहिवाचपप्तो ना"
नावु । पतेरूपयिवटाममादसंन्यासप्रनि दिदवान्विरययात्माविचस्य विदुष एष.
आत्मा नीषो व्रक्षाख्पें घाम विद्ते भविश्ति।४॥
कथं दरष्म मविपएत्दाशद्ुेत्पिनोचरयति- -घैमाप्येति 1 छवात्पानः
परमार्परपणेच निष्ल्नारमानः सन्वः । सर्वै स्ैष्यापि सपद सवत्र
माप्य नोपापिपरिर्छिशनिकदैेन युक्तासो नित्ये समािवप्यमाश्राः

ष्टकोपतिषपषीपिका। |, ~. ` ५६१

सभव समस्तं दरीरपारफाछ आदिशति भिभ्परायाकाषद विा्तो-
पापिपरिर्छदं भाते ॥ ५॥
` बअहमैव कोफौ बह्मढोफः | पफोऽप्यनेकवदूदद्यत शति हुषचनम्‌ | तेष
प्राम्वकाठः सेसारावसानि दैहपरिरयागकारस्वस्िन्काछे प्रागृवा। परमगृह
तरह्माऽऽत्मभृतं मेणा ठ जीवन्ध्ताः सन; पररि समन्पासदीपनिवाणवद्ध-
राक मुच्यन्ति ब्रह्मणि निषतिरपपान्वि न देधान्तरे गप्रनमपेप्नते |
छएकुनीनापिषाऽऽफाशचे जके दारिचरस्य षा ।
पदं यथा न द्वये हया न्नानवर्वा गतिः॥ ६ ॥

किच पोक्तफाटे या देक्षरम्मिकाः कटा पाणाव।स्वाः मतिषटठः स्वानि
फारणानि गदा भवन्ति । प्वदश पश्ठदद्यसस्याफाः मरन्नोपनिषादे षषम.
. ओकासता यया--

कठाः पोट भूतानि राणेोऽ्तं जन्य कमै च ।
शरद्धा यद्वस्तपे। मन्त्रा मनोमात्रं शरीरकम्‌ ॥ इवि ॥

चोटश्ं एरर ठु परिव रिष्ठति । देवाश्षुरादिकरणाघ्पिष्ठातार; ददि,
षतास्वादित्वादिषु गता मन्ति । फर्माण्यपहत्तफलानि विन्नानमयवाऽ-
स्माऽवियाकृतपुद्धधादुपायिमास्मत्ेन पला गङादिपु सूपीदिपतिपिम्बव-
दि भरिषठो देष्मदेषु कमणां तत्फटाभैत्वादणे विद्गानमयेो विन्नानमाय
आरा शष्ठत उपाष्यपनये सतति सवै प्रेऽध्यये ब्रह्मण्येी भवन्त्यविरे.
सत्यपापचन्ते जङाधाभारापनय इव सपदिमदिविम्वाः सूयौदौ । घटायप्नय
हृवाऽऽकाशो महाफाशे ॥ ७ ॥

चष्टान्वान्वरमाई-- यथेति अस्तमद्श्नमविरेषासममावं गच्छन्त प्राप्नुवन्ति
परद्तरासपू्वो्तारपरं दिव्यै पुखपं यथोक्तरक्तणपुपेस्युपगच्छवि ॥ < ॥

ननु यस्यनेके विघ्नाः पसिद्धा अतः केश्ानामन्पतमेनान्येन बा देवादिना
वि्निरो घरहमविदप्यन्पां गवि मृतो गच्छशत व्रद्ठोषेति वेन । विधयैव सरम
हिवन्धस्यापनीतस्वादविधापरहिषेन्पपात्नो हि भौसो नान्यपरतिवश्यो मिष्य.
स्वादात्मशरुतस्वावचेव्यापिमेर्पाऽऽह-स य इति । वेद्‌ साप्ताद्दमरमीति षिना-
जारि यः स व्रहमैष भवति । नान्यां गति गच्छाति देवैरपि वश्य वरह्ममा्चि मति
पिघ्नो न शक्यते कतुमासमा शेषां स भवति दस्पादिदाण््रदेव भववि। फडा-
न्तरमाह-- नास्येति । पाठान्तरं तरति, तरति नीदमेषातिक्रम्वो भवाति
गुहाग्रन्य्यो हृदयाविधग्रन्थिभ्यः ॥ ९ ॥

५५

६२ मारायणत्रिरविवा

अयेदादी तरह्मविधात्तपदानविष्युपधदनेनो पसं हा क्रियते वदे वदिति ।
टचा मन्बरन्विरेण।भ्युक्तमभिमकारिते क्रियानन्ती, यथोक्तकमीचुषठानयुक्ता
जहम नि्ठा-यपरस्मिन्तह्मए्यमियुक्ता\-परव््च बुमुरसवः स्वयमेककषिनामा-
. नपर्नि ल्व, सहति. भरद्धयन्तः श्रद्धा र्न्तः सन्वस्तेषामेष, संस्छृतासनां
पादूशनमिग्र- बह्मनियार वदेव = बरूयाद्छिरोव्रतै ; धिरस्यप्निषारणरक्षणं
भसद्धे नदम्‌ ॥ १०.- ।
देवदतं सत्व.धुरा पू्ैमुषाच- शौनक -विभिप्रदुपपत्चाय पृष्टवते निग
दिदषान्‌। अन्योऽपि वेदोपसन्नाय चरुषादिर्यधः-1 एणद्रन्यरूपमचीभेनवोऽ-
धद नाति न पवि । ची्त्रतस्य हि सर्छृदा.फाय विद्या मयद्रीवि
समाप्ता बहविधा-। सा येभ्यो ` बह्मादिभ्यः ` पारस्पयक्पेण संमता 'वेभ्यो
'नमः परमिम्येः परमे“ व्रह्म साक्तादृदवन्तो ये (्र्मादयोऽवगववन्वथ वे
प्रमरपयस्तेभ्यो भूयोऽपि नमः । दविरुक्रिरस्यन्वादराथौ † िरस्यप्निधारण-
त्रवाद्स्व ग्रस्यस्य मुण्डकोपारूया -भसिद्धा ॥* ११.॥
हति मुण्डकोपनिषदि तृतीयमुण्डके दवितीयः खण्डः ॥ ९.॥ „
इत्ति तृतीणमुण्डकं समाम्‌ ॥ ६. ॥~

नारायणेन-रचिवा ंफरोर्सयुपुनीषिना 1
अस्पषटप्दवाकयान दीपरिका-एण्डके श्चमा.॥ १ 1.
इवि प्थीनारापगविरपिाऽपैवेदीयपण्टकोपरनि पदी. -

पिका समा्ठा,॥. +

~

अथास्या, मृण्डपेनिषदः सण्डान्वगेतमन्वेतीकनां
वर्णानुक्रमणिका !

„2 मन्रमतीकानि भमु स, म्‌,।-१,| मृन्धमतीकानि भु. घ, म्‌, ट
अ, तपर्द्ध ये शुपवतन्नि! २. ११.८१६
अमिगधा चक्षुपौ ..-२ . १ ;४,२३ | त्मा देवा शुषा २ १ ७.२४
अतः समुद्रा गिरयश्च १ ९ तस्मादत्निः पत्मिः "२ ए -4.द्द्‌
सथक््गे यां प्रवदेत १ १ २ ,५ | तरमाटवः पाम यनूिर्‌ १." १.२४
सरा.हव रथन २ २ ९ २९ | तस्स विदवानुप््य्‌ ` ६८१६.१८
„ सवियायामन्तरे १ २ ८ {५ | तपे होवाच + + "४

अंविदार्यां बहुधा... २ ९ १९ 9
खनिः सैनिहितिम्‌ २ २ ए २६ | दिभ्यो छमृतैःपर१५२ 1.१ -२८२०
ड्‌, द्वा पुषणौ ्युना..-६ १ १६.१४

दषटापृतै सम्यभाना "१ ९ १० १६ ` ध,
पु, ्ुरोम्नौषनिष्दम्‌ २ ~ ३.२८

पएतरमाज्नायतेप्राण २ १-३२१ न.
एतेषु थस... १ २ १ १४ नक्षते १३ ! ८३९
एयोऽणुरार्मा पेता १ ९ ४० |नत्त्पूर्योमाति २ २१० ३६
एशेहीति तमाहुतयः १ २ ९ {४ | नायमात्मा प्रक्वौनद २ ६४२
क, नायमात्मा बच्हीनेन ६ २ ४ यद्‌

कामान्यः कामयते ३ ९ २४६ पु

फट फराटीध १ २ ४ १४ | परीय सेक्रायर्मचि-
गर त्र्‌ १ २ १२ १७
गताः कराः पश्दश २ ७ ४४ | पृर्षण्ेदं विधम्‌ २ १ १० २५
+ छवाकषतिषदृाः १ २ ५ श्प
पापदा प्वेदः. १ १२ ९ १ | पणवोष्वुःश्रो २ २ ४१८
सदेतरस्यस्पिः „~ १ ११ ४७ | भ्ाणोष्ेपयःसवमूतेः १ ४ ६१

तदेतसपत्थं मनने, २ १ ११ च.
देवस्तस्य यभा. ३ १ १९ | बह्वतदिन्यम्‌ ६ १ ७१९
तेतदथाऽ््युम्‌ ९ २ {० ४६ [व्हादेवानाप्रयमः १ १ १ ४
तृष्हापीपोच्स १ १ ८ ९ अहवेदतम्‌ , २ २११ ६३

* अन्तपरतीकानि भु,

भ
भिद्यते द्दयप्रन्िः २
ज य,

यत्तद्ेदपमप्राद्यप्‌ १`
यथानः स्यन्दमानाः
यपोर्णनाभिः सृजते १
यद्भिमचद्णुम्पः ,.,२
यदा पयः प्र्यते,..३
यदा टेटायते ्य्विः १
ययेदं पना...
यः पैत्तः सर्वविधस्य१
यः पर्वः प्वैवियस्यर्‌
यसिन्धीः एषी,
य्यामिहोत्रमदशैम्‌ १

१91
4 = @ © 9 = ८
4

@ ^ नमम
ष्ट
1,

(२)

लम्‌, ६, मनतरमतीक्मतिः यु. घ. म. ४,

६९
१२
०
1 9
#3।

९ |,
१६ | हरणये ¶्रे कोरे

# चः
वेदुन्तविज्ञनषुनिन्च
तायाः ~ ३

1

शौनको हप महाशाठः!
१ सऽ
प्त्यमेष जयति, ४

प्येन छभ्यस्तपत्ता ९

सप्त प्राणाः प्रमवन्ति र
प्तमनि वृक्षे पुरपः ९
घ्र योह पै तत्परमम्‌ ३
स वेदवत्पदमम्‌ ,.,२
व

सुमाप्यैनस्पयः „३,
इ.
ए

समा्तिमगमदिःं वर्णीलुकरमणिक 1

न

१

७ „७ „ल ~= ~ ~ =

१.४४

पर्पारम्भमीमां सौ-किययेदेकरोप्रढयामनशस्िविरविषा 1 °
िषभारवम्‌-क्वागपरमानन्दकरिरिम्‌ । ., ~ „9

भेन्यनाम । मूल्यम्‌
ह . ० आर
.९१ गौतम्ररणीतन्याथसू्ाणि-भाप्यवृत्तिम्या समेतानि]... ४ , <
,९२ श्रीपद्धगवद्रीता-सरीकरामपुजभाव्ययुवा । ७ ट
९३ दर्रोपूणमास्भ्रकाशः-र्िजवहेकरोपाहवामनराश्िरूतः। ६ १२
. ९४ संस्कारपद्धातीः-भम्बेकरोपाहमास्करराचिपिरविता । २
९५ कारयपरितल्पपू-महेश्रोपदिम्‌ । ,.. ,.. „+ ३
९६ कृरणफ़स्तुभः-रष्णदेवङ्तपिरकितिः । =... „. °
९७ मीमां सादरीन्‌-सतन्वेवार्तिकशावरमा ० भागटूकाल्कम्‌। २५
` ९८ धर्मतस्वमिर्णयः-अभ्यंकरोषाहवाप्देवशासिभणीतः ! =°
_ ९८ धर्मतत्वनिर्णयपारिरिष्टम्‌- # + 5;
९९ मास्करीयवीजगणितप्‌-नगाङ्कृरारीकासितिम्‌। ... २
१०० प्रायधिततन्दुरोखरः-नगिरमेदविरवितः ! $ण्डाकैयु्ः । १ १०
.१०१ श्ञोकरपादभूषणम्‌-पवतेदत्युपादरधुनाथदगखिषते द्िमा० < ५
१०२ वद्मवैवर्तपुराणप्‌-मागदयासकम्‌ । =, ..+ ९ ४
१०६ श्व॒ति्ारसमद्धरण म्‌-गिर्यपरनामकतोटकाचामपर्णातम्‌\ ० ११
१०४ चिंरच्छटोकी-रिप्पणीविवृतिभ्यां समेता । धर्मशा्रमन्थः। २ १५
१०५ आश्वलायनगृद्यमून्नम्‌-जाधद्ायनाचार्वपणीतम्‌ ¦ २ १२
१०६ ददोपएनिपद्ः-मरमाताः। 0 ९
१०७ खीलायती -भीमद्धास्कराचार्यर्णीता 1 टीकादयोपेता द्विमागा। ३ ०
,१०८ व्यारमहामाप्यम्‌--(अद्ग.) पूजसिि.,उ.यु.व्रिमागम्‌ १४ (\
१०९ श्रीमद्धगपद्रीवाप्रथमाध्यायो-प.अभ्यंकृरीकाती । २ १
११० अहमाणिताध्यायःपूर्वथिमोमात्क ° छतः भव्यरीकेपिवः ! २ <
१११ कायपरि्चद्धिः-म. अभ्यंकर हवासुदेशालिपणीता । . 9 श
श्रीमतपद्मपुराणमू-महापुराणान्तमते चमुभौगासकम्‌ । ...२० ॥
` सिद्धाम्तदङनमू-महापियेदव्यासमणीतं निरञ्जनमाप्ययुम्‌ । १ }
स्ाधामपद्धातिः-किंजवटेकरोपाहवामनश्याक्तिपिः छता 1 १ १९
१५

० ~ > ० ० > ६