्रनथाङः २८
महामुनिश्रीमव्यासप्रणीतं

एतप्पुस्तकमानन्दाश्नमस्थपण्डितेः मपाठ न्क
निदेशं संशोपितम्‌ ।

तच

हरि नारायण आपटे
इत्यनेन
पण्याख्यपत्तने
आनन्दाश्रममुद्रणाद्ये

आयसाक्षररमद्रयित्वा
प्रकारितम्‌ ।

०

च, „^ |
[ । शक ॥ 0 7 का 8 । ४

| दि
शाखिवाहनक्षकान्दाः १८ १७
खिस्तान्दाः १८९९

ह "
( अस्य तरवैऽभ्निकारा रानशासनानुपररिण छायत्तीकृताः' )
मर्यं सपादरूपकषर्‌ङ्म्‌ । `

1 व 1; .1४९..\१

५५1 2 ^} |* ॥ /}
(` 3४4. ८.
७. ।.

[त्वन
(५ 4

र

~ ` 20 ।
{४1 व ¢ श)

आदरएस्कोटटेख'

कान 9 -क- -~-~-9-- --- = = -~ न ननकिकक

बरह्मपुराणस्यास्य पुस्तकानि येः परहितेकपरायणमगीषया संस्कैरणभोः

नि पुस्तकानां सं्नाश्च कृतज्ञतया भरकाइयन्ते । ॥ि

क. इति संत्ञिम्‌-पूरणम्‌, जनस्थाननिवासिना साठे इ८५ "डान अ,
शास्ली ' इत्येतेषाम्‌ । `

ख, इति सतम्‌ - पूणं गोतमीमाहात्म्यरदितम्‌, आष्टेरा्मानिया तित हिपिद्कवकर्वेदः

ग. इति संत्तितम्‌- पूर्ण गोतमीमाहात्म्यरहितम्‌, द्भिणापयर्ब्ै्त
ग्ररस्थम्‌ । [

घ. इति सं्ञेतम्‌-केवलं गोतमीमाहात्म्यम्‌; रा० रा०..भारसाहव कावि रः
षाम्‌ ।

ड. इति सं्ञितम्‌- केवलं गौतमीमाहात्म्यम्‌, श्री ° प॑तस्तचिव संस्थाीनभोर' इयेते-
षाम्‌ । |

च. इति पंज्ञेतम्‌--केवलं गौतमीमाहात्म्यम्‌, चोँपडेग्रामनिवासिनां बे० रा० रा
'वामनबुत्रा अयाचितः इत्येतेषाम्‌ ।

समापनेयमादशेपुस्तकोदेखपत्रिका ।

जथ त्रह्मपुगाणान्तगताध्यायविषयङ्खः ।

7चरणश्नोकाः, नैमिषारण्यवणेनम्‌, तत्र मुनाना-
गमः, नैमिषे सूतगमनम्‌, मुनीनां सृतं प्रति पुराः
[श्रवणविषयकरः प्रश्नः, लोमदपष॑णस्य प्राणकथनो-
क्रमः, सृषटिकथनारम्भः) अपामुत्ति
[दणः समृद्धव ब्रह्मणा ऽण्डदरै धीकरणम्‌, ब्रह्मणा
प सद्रादीनां समुद्धवः, वेवस्व-
रुत्पत्तिः, भादिसगेश्रवणफलम्‌
मुवमनुना शतरूपायाः परिणयः, तस्याः प्रियव्रतो
्रानपाद्धोः काम्याद्प्रकन्य्रायाश्च जन्मकथनम्‌,
$त्तानपादवंश्षकथनम्‌, तत्र प्रसङ्गतः एथुजन्म प्रचे
वृसमत्पात्तिः, प्रचेतोमखविनिगता। घ्ना वृक्षतदराह
॥चेताभिवृक्षकम्यापरिणयः, तस्यां दक्षसमुद्धव
श्षकन्यासंततिवणैनम्‌, दक्षसष्टिकथाध्रवणफलम्‌
हौनामत्यतिकथनम्‌, तत्राऽऽदौ दक्षनिर्मितमा-
स्याः संततेवणनम्‌, अनन्तरं मेथुनधर्मगासिक्ता-
#मकप्रल्यां हयैश्वानामत्पात्तिः, प्रजा विवधाये-
णां हर्यश्वानां नारदोपदेशचेनाग्ण्यं प्राते गमनम्‌,
पूरः शबरा श्वनान्नामुत्पत्तिः, तेषामपि पूत्रवन्नारदा-
पदेरोन गमनकथनम्‌, तदाप्रभति भ्रठमिभ्रात॒रन-
स्वेष्रणं लोके प्रातिद्धाभिति कथनम्‌, शवलाश्चानपि
नष्टाञ्ज्ञात्वा दक्षकृतं षिकन्यानिमाणम्‌, षर्टिकः
स्यानां विवादः, षशिकन्यानां संततिवणनम्‌, मर-
तामुत्पत्तिः, मूतसगश्रवणफलम्‌ ... 9
मदकृतो देवानां तत्तत्स्थेषु राज्याभिग्रेकः,
एथुचरितारम्भ ‡› वरेणराज्ञश्वरित्रम्‌, वेणदुश्-
रेतए्रलोकनादपिकृतं वेणाय शापदानम्‌, ऋषिशा-
परान्मृतस््य वेणघ्य बाहुमन्थन्छधाजन्म, पृथा
राज्याभिषेकः, प्रथुराज्यस्थितिवणनम्‌, बन्दिमा-
धकृता प्रथुस्तुतिः, प्रथुकृतं प्रथिवीशासनम्‌,
थना वसुधाया दोहनम्‌, अन्धेदेवादिभिवसुधादा-
नं प्रथना, दोहने वत्सपात्रक्षीरदोग्धुतवरणनम्‌
= रकथारम्भः, मन्वन्तरे देवर्षीन्द्रादानां
महा प्रक्याल्पप्रलयक्रथनम्‌
रकथनारम्भः+आदिलयपुत्रकन्यानिरूपणम्‌,
¦ संवादः, छायासंहयोश्वरितवणनम्‌,
वादः, छायाया , वडवारूपधारणम्‌,

~ (न

^. "11. म

१.

अआ? कषः ८
।

तरैवस्वमनवंश दलशः स

[,

पञ रभ्िनीकुमाररै
पारता.\ गमप
सु्यतनय।^` वर्मन

सव्रादः, इलाया मनावस्णकैम
वुधेन सद्‌ समागमः, ुचुत्रदरल
वेहाकथनम्‌, दक्वाकृमुखागं
वंशा नरूप गम्‌, करास्थरीनिम,
पिवाहः, जन्मानन्तरं गते बट > बः
जराया असंप्राप्तः कारणम्‌, “कम्‌ `
कव्टयाश्वचरितारम्भः) पितङृतकःग्छै-
श्ररज्यानिभङः, कव य्याश्वगृह उत्तद्रुमुनः सप्रापति
उत्तद्कृतं धुन्धुराक्नसचरितवणनम्‌ , पित्राज्ञया
कुवलयाश्व्योत्द्रेन सह धुन्धुराक्षसवधा्थ गम-
नम्‌, धुन्वराक्षसवधः, धन्धमाराय)।त्तङ्कवर प्रदानम्‌,
धुन्धमारवंशगतानां राज्ञां संक्षेपतश्वरित्राणि, सत्य-
व्रतचरितनिरूपणम्‌, गालवचरितम्‌

सत्यव्रतस्य चिशद्कनामपराप्निकारणम्‌, सशरीरस्य

धिशद्ोः स्व प्रति गमनम्‌, दरिश्वन््रजन्मकथ-
नन्‌, सगरजन्मक्रयनम्‌, रगरछृतं सवेरात्रुनिबदे-
णम्‌, वाजिप्रेववणेनम्‌ , अश्वान्वेषणार्थं प्राथेवीं ख-
नतां सगरस्य षषटटिसहलपृत्राणां कपिलङापः, अव-
शिष्टचतष्पत्रेभ्ः कोपलवरप्रदानम्‌, षाशेसहस्राणां
पत्राणां जन्मकथनम्‌, भगीरथोत्पत्तिकथनम्‌ ,
गङ्गाया भागीरथीतिसन्ञाप्राप्िकारणम्‌,

प १ र
स।मात्पात्तः, अनिनत्रप्रललवद्राषे दशधा जात

मिति वणनम्‌, ब्रह्माज्ञया दशदिक्ूतं तेजोधार-
णम्‌, धारेणासमथोभिः पृनस्तेजस्त्यागः, ब्रह्म-
पत्रकृता सोमस्तुतिः, चन्द्रस्य वीजीषध्याया-
पिपत्यप्राधिकथनम्‌, राजसुयकरणम्‌ , राजसूय-
यज्ञवर्णनम्‌ , चन्द्रकृतं बहस्पतिभायादरणम्‌ , त्नि-
भित्तं देवदैत्ययुद्धम्‌, बहस्पतेस्ताराप्रामिः, गभे-
त्यागार्थं तारां प्राति बृहस्पते रोषोक्तिः, इषीका-
स्तम्बे ताराकृतो गभत्यागः, बुधोत्पत्तिः

पुरूरवउत्पसिचरितयोवणनम्‌, पुरूरव पुत्रोत्पत्तिव-

रितकथनम्‌, गाधिराजोत्पत्ति गाधिकन्यया
सत्यवत्यर्चोकर्षोविवाहस्य वणनम्‌ , चर्दरयन्ब्‌-
त्यासेन पुत्रयोरपि गुणव्यत्यासः स्यात्‌ इति
सत्यवतीं प्रति, ऋचीकेन कथितम्‌, सत्यवतीं प्रति
ऋचीकवरदानम्‌, जमदरण्युत्पत्ति सत्यवती
कीिकीतिनान्ना नदी जाता” इति वर्णितम्‌,

रेणकाजमदग्न्योर्बिवाहः, परशरुरामात्पसतिः, विश्वा-

मित्रोत्पत्तितपआदिवणनम्‌
भयोः पश्वपुत्रोत्पत्तिकथनम्‌, रजश्च रित्रवणनम्‌,
रजेः सकाशात्पश्चदातपुप्रोत्मचिक्रथनम्‌, देत्यज-
याय देवकृता रजेः प्राथना, रजि प्राथतेन्द्रपद
दानवर्णनम्‌, सदरषदेत्यानां रजि प्रति प्रतिकृल-
४ देवते रजिङृतो देत्यपराभवः, रजरि-
:, रजि भ्रतीन्द्रस्य त्रेमसंवादः, रजेः
पश्चा्ततपत्रैरिन्दपदाहरणम्‌, कालेन हत्वीयोदीनां
तेषामिन्ङृतो वधः, इन्द्रस्य स्वपदप्रातिः, अने-
नसः संततिवणेनम्‌, धनुसंज्ञकनृपसकाराद्धन्व-
न्तर्जन्म, तस्य भरद्राजादायुवेद प्राप्तिः, आयुर्वेद -
मश्धा विभज्य स्वशिष्येभ्यो वितरणम्‌, कारी
प्रति निकुम्भङापदानकरथनम्‌, ' शापस्यान्तेऽस-
कैराजेन तत्र पूरववद्रसतिः कृता † इति वर्णितम्‌
हषाययातिप्रमृतीनां पुत्राणामत्पत्तिः, ययातिवशव-
णनम्‌, ययातेः पुत्रोरत्तिकथनम्‌, (मज्ररां गृहाण
इति यदं प्रति ययातेराञ्ा, जर ग्रहणानत्साहिनं
यदुं प्रति ययते; शाप

रूवंशवणेनम्‌ + पुरुवंशान्तगतवद्गतर शक्रथनम्‌, दुष्य-
न्तोत्पतिः, दुष्यन्ताच्छकुन्तलायां भरतोत्पत्तिः,
भरतग्रभृतिवंशजातानां पुरुवार्णां भारता इति
संञा, जहनुदत्तगङ्गाक्षापकथनम्‌ , कृठनिर्मितकरह-
क्ेत्रवणनम्‌ , सोमर्व्प्रसिद्धानां शान्तनप्रभुतीनां
जनमेजयान्तनि। राज्ञां कथनम्‌ , पश्वंशसमापि
कार्तरवीया जुंनवर्णनम्‌ , कातं्वायं प्रति, आपव

मुनेः ्ाप
मुदेवजन्मवणेनम्‌ , वसुदेवस्य चलुदशपत्नीनां नाम-
कथनम्‌, वसुदेवात्संक्षेपेण कृष्णोत्यसिः, कालयव-
नमयात्सकृष्णैरयादरवैः पलायितमिति वतम्‌...
॥मत्कृतिजनकं ज्यामधचरिध्रवणनम्‌, वधदेवाश्धयो.
ंहिमव्णंनम्‌ , देवकल्य सप्तकुमार्युः्पातिः, कंस-
जन्मकथनम्‌
त्राजितजरित्रवणेनम्‌ , स्यमन्तकोपाख्यानम्‌,
कृष्णजाम्बवसयोर्बिकाहः, ऋक्षराजारस्यमन्तकान
यनम्‌ , कृष्णासस्यभामयोवि परहवणनम्‌

9 #»

(82, @ 9 @ र] #

@ ® ®

1१8,

+
अण

१०

|

११

१९

१२

१४

१.4

गन्तगेताध्यायानां--

स्यमन्तककृते शतधन्वकृतसच्राजितवधनिरूपणम्‌,
अक्रूरे स्यमन्तकन्यासादीनां वणनम्‌
मृनिलोमहषणसंवादः, भृगोलवणंनम्‌, सप्तद्रीपकयनम्‌,
जम्बृद्रीपवणनम्‌ , मेरुपवेतवणनम्‌, भरतादिख-
ण्डवर्णनम्‌ , यर्यादापर्वतवर्णनम्‌ ... ष
भारतवषप्रमाणम्‌, तदन्तगतनवभेदनिशूपणम्‌, न-
दुपनदीनामत्पत्तिवणनम्‌, जम्बृद्रीपम्रशसा
फक्षद्रीपवणेनम्‌, तत्रस्थानामायुषः प्रमाणम्‌, शात्म-
लद्रीपवर्णनम्‌ , कृशद्रीपवर्णनम्‌ , क्रौषद्रीपवणनम्‌ ,
शाकट्टी पवर्णनम्‌ , पुष्करद्रीपवणेनम्‌ , लोक्रालोकप-
वैतवणैनम्‌
पाताादिसप्तलोकव्णनम्‌, अनन्तस्य वीयेकथनम्‌
रोरवादिनरकनामावलिः, पापावलिकथनम्‌, पापतो
नरकमप्राप्िकथनम्‌, प पिन: पापनाह्ाय हरिस्मर-
णमेव पायध्वि्षमिति कथनम्‌, स्वगनरकम्या्या
आक्राह्यधरित्योः प्रमाणवणंनम्‌, सीरादिमण्डलानां
भरादिसप्तलोकानां च प्रमाणवणनम्‌, अग्याकृता-
म्महदादीनामत्प्तिवणनम्‌
शिदामार चक्रवणनम्‌, प्रवसंस्थित्िनिरूपणम्‌
शारीरतीथव्णनम्‌, जितेद्धियप्रक्षंसा, संक्षपेण ताथ-
नामकथनम्‌, त,थमादात्म्यपटनादिफलक्रथनम्‌...

@ ® 9

® @ ®

# ® 9

कृष्णद्रैपायनमुन्योः संवादः, ब्रह्माणं प्रति मोक्ष्षेत्रवि

= मुनीनां प्रश्न ठ

भरतखण्डप्रशषसा, भरतसखण्डस्थगिरिनदीनां वणनम्‌
तत्स्थननाविधदेशव्गनम्‌ , भरतखण्डमाहात्म्य-
¦ श्रवेणपटनफलकथनम्‌

कण्ट शेना, कोणादिदयनामकसयमहिम-
वणनम्‌, मृयपृताविधिक्रयनम्‌ , मदनभाजरिकरानाम-
कयाप्राप्रक्षसा, रामश्रराभिधरिवलिङमहिमवणनम्‌
रध्यानपृजाभक्तिमाहात््यकथनम्‌ , शुष्कपक्षऽ-
पम्यां मयाराधनादिशेषरफलप्रापिषणनम्‌

| सर्वैजगदुत्पस्यादिकं भस्करदिवेति वणनम्‌, इन्द्रधात
त्यादिद्रादकषादिदयमसिभ्यः शघ्रनाश्षनत्रिविधप्र
जोत्पत्यादिकथनम्‌ , द्वादश्षादिदयान्तगतमित्रनात्रा
नारदाय 'सवैन्यापि बरह्म ध्यायामि ' दव्युक्तम्‌ ,
उक्ताख्यानफरकथनम्‌
त्रेणोक्षयमलं परमदवतं अ पयं एवेति वणनम्‌ , वस
न्तादिकऋतुषु भानृषृता कपिलादिवर्णस्वीकृतिः, आ
दिष्यादिसामान्यदादशमामकयनम्‌ , निष्ण्वादि
द्रादशादित्यानां यैभ्रादिषु तपनकथनम्‌ , केतम
आदिष्यः 0 इति बाणतम्‌,
तिकर्तनापेकपि विनप्‌, तत्फलकथनम्‌

+

विषयानुक्रपः।

तदेवानां दुःखनाशाथमदितिृतसवित्राराध-
#, अदित्याः सू्दशेनम्‌ , अदितिकृत-
1, "बरं वृणुष्व ” इति भास्करेणोक्ते सति
प्रान्यज्ञभागमुजः कुर ” इति प्रार्थना, तत्पु-
मेद॒ रिपृन्नाशयिष्यामी्युक्त्वा सवितृ
धानम्‌ , देवमातुख्दरे सवितुनिवासः, इ-
न्दरायणादिना गर्भ धृतवतीमदितति ˆ गभा-
मारयसि * इति कडयपोक्तिः, पातिवचन-
।तादितिकृतगर्मद्यागः, गमाण्डाप्रकरीभूतस्य
तुः कलापकृता स्तुतिः, ` मार्तण्डनामाऽय

सुतो भविष्यति ” ईइद्याकाशवाग्वचनम्‌ ,
एकत शरुत्वा तत्र देवागमनम्‌ , मा्तण्डसहायनः
रं ैत्यैः सद य॒द्धारम्भः, युद्ेऽमुरपरमिवः,
(खादितददेवकरता सूर्स्तुतिः, सूयसं्ञयोर्विवादः,
सततिवर्णनम्‌, सेज्ञाछाययोः संवादः, संज्ञायाः
मन्दिरं प्रति गमनम्‌ , त्व्टसज्ञयोः संवादे
चित्रवर्णनम्‌ , देवकृता सूर्यस्तुतिः, सू्ेतेजः-
(नवर्णनम्‌ ... - “न "न
[रविमूदढेब्ह्यादिभिः कृतः मुयैस्तवः, देवान्प्रति

प , रव्यशेत्तररतनामकथनम्‌ ,
शातनाम्रां फलकथनम्‌ ... --~

[सवर्णनम्‌ , संक्षेपतो दक्षाख्यानम्‌, सतीज्येष्टान।
्षायभीनां पित॒गृदे यज्ञायैमागमनम्‌ , दक्षपत्योः
दः, कोपाविशयाः सदाः स्वदहजेनाभिना
हः, रो$रदक्ष्यो्ियः शापदानम्‌ , ब्रह्ममुन्योः
रदः, पवित्याख्यानारम्भः) हिमवत
पासंभवः, कश्यपहिमवतोः संवादः, तपस्यन्तं
मवन्तं भ्रति ब्रहमव्रप्रदानम्‌, दिमव्रतो मेनायां
न्यात्रितयोतत्तिः, तपोनुरोधेन तासां नामकर-
मरू , तपस्यन्तीं गिरिजां प्रति ब्रह्मवरदानम्‌ ...
्ददसंवादः, विङृतसूपधारिरिवस्य पार्मतीसमीप
गमनम्‌ › :, विकृतसूपिशिवदि-

[बैतीकृतशिववरणम्‌ , अदोकगृक्षं प्रति शिववर-

नम्‌ , शिवान्तधौनकथनम्‌ , प्राह्रत्तबालका-
हेदतवणंनम्‌ , पावैतीपराहयोः संवादः, स्वतः
पर जात इति मत्वा पुनस्तपस्यन्तीं पावेतती

[अयंवरवणनम्‌, स्वयवरार्थ सर्वदेवागमनवणेनम्‌,.
हृता पा्ैतीभ्रंसा, शिषुरूपेण पात्या. भक

करोधाविदेन््रादिदिवकृतः शिषस्यो-

अण

३२

३२

३.४

शक्रप्रभृतिदेवानां दक्षं ॒प्रत्युपस्थानम्‌ ,

काघ्रकक्ेत्रवणेलम्‌ ... °“*

किवकृतस्वस्वरूपाविभाक्कः, पावतीङृतं िवपा-
दयो्मालार्पणम्‌, ब्रह्मकृता ` हिमवत्प्रशषंसा, शिव -
विवाहा ब्रह्मनि्मितनगरवणैनम्‌ , तत्र देवगन्ध-
वादीनामागमनम्‌, परड्तनयमागमनव्णनम्‌, यथा-

विधि शिवकृतं पावैतीपाणिग्रहणवर्णनम्‌, शिवपाव-

देवकृता महेश्वरस्तुतिः, तस्य देवानां पुरतो वराथमा-

गमनम्‌, स्वगणैः सार्धं महेश्वरस्य स्वस्थाने
वासः

रतिभर्तमदेशवरनेत्रजवहिना दाहः, खन्धवरायाः कानः

पल्या इष्टदेहां प्रति गमनम्‌, देव्याः प्रियेच्छया
वषध्वजस्य क्रीडनम्‌, पावैत्या मेनां पराति गमनम्‌,
मेनाङृतः पर्वत्युपदासः, महेश्वरस्य पुरतो मातृ-
कृतोपदासकथनम्‌, पावेत्याः कोपश्ान्तये महे-
श्ररस्य सनर्मसभापगम्‌ ... .* = ह
देवान्प्रति
दधीचिसंभाषरणम्‌, दधीचिदक्षसंवादः, उमामह-
श्वरसवादः, वीरभद्रोत्पत्तिवणेनम्‌, शिवाज्ञया तत्य
दक्षयज्ञं प्रति प्रवेशः, यज्ञविध्वंसनवणेनम्‌, को
भवानिति वीरभद्रं प्रति रक्रादीनां परश्वः, वीर-
भद्रो ऽहं देवचोदनया यज्ञविनाशाथेमागतोऽस्मी -
तयुत्तरम्‌, मृगरूपेण दक्षयज्ञस्या ऽऽकाकश्चे प्रति
गमनम्‌, करद्धस्य॒गणेरस्य॒ ललारस्वेद्बिन्दोः
सकाशादग्न्युतत्तिः, त्रोद्ध तपुरुषकृतयज्ञविष्वंसः,
यज्ञकर्मणि स॑ सुरास्तव भागं दास्यन्तीति शिवं
प्रति ब्रह्मण उक्तिः, भवादक्षवरप्राप्तिकथनम्‌, -.*
दक्षकृतशिवा्टसहखनामस्तोत्रम्‌

१, ॐ @ @ @ @# ॐ
दक्षाय शिववरप्रदानम्‌ , स्ब्रागिश्ान्यर्थं चराचर

वस्तुषु शिवकृतो उ्वरविभागः, ज्वरोत्प।त्तेपठनन्न-
वणफलम्‌ , दक्षकृ तक्िवस्तवफलकयनम्‌

तत्क विरजदिवीपरैतरणीनदीकापिलायष्टती-

रतोः सभाषणम्‌, भयं शिव इति ज्ञानानन्तरं ^ „^ धवर्भलस्‌ , उत्कलपोधैतत्रयपुरुषोत्तमवणेनम्‌, रदा

यनेकेदेवादीनां तत्र वस्थानम्‌ ... °"

ब्रह्माणं प्रति मुनिप्रश्चः, अन्नन्तिनिगरवणेनम्‌, महाका-

लाभिधक्षिवमहिमा, क्षिप्रानदीवणेनम्‌, तत्रयगो-
भिन्दस्व गेनम्‌

२५।अ पन्तिस्येन्दरयुश्रख्यनुपवणेनम्‌, उजयिन्याः सश्ाशा-

त्सर्वनागरिकैः सह दक्षिणोदधितटं भ्रतीन्द्दुन्नगम-

०99 (ए,। 7, (87,

नम्‌ ..“ ^^
माणे प्रति मुनिप्रश्ः, सूनिंसपनिवृर्यथेमितिदहास-

मेरुकस्थितभीविष्णुलक्ष्मीसंबादः, बिष्युः
हृतं पुरुशोलमाख्यतीयेवणेनपरसदेन, ; शैवे

कथनम्‌

२९

1 \ॐ

३१

8.
8१

र्र्‌
४

2,

1

ड ।
व

) ९ 9 {५

# 0

9 ब्रह्मपुराणीन्तमेताध्यायानां--

नम्‌, ्रह्मविष्णुसंवादः, पुरुषोक्तमक्षे त्रस्थन्यग्राधव-
णनम्‌, न्यत्रोधदक्षिगभागे प्रासादस्थितविष्णुमृति-
द्रीनेन लोकानां वैकृष्ठप्रापि कथनम्‌, यमतां
विष्णुस्तुतिः प्रतिमाच्छादना्थ प्राथना च, मत्य
स्वदुरी प्रति गमनम्‌ ~. _ “ “ _ "
पुरुषोत्तमक्षत्रदशेनम्‌, तत्रदयस्वित्रोत्परनामकनदी वण-
नम्‌, नदयुभयतीरस्थग्रामाणां तश्निवासिवणांश्रमध-
भिणां पुरषाणां ल्ञीणां च वर्णनम्‌, एतादशगम्य-
्ेत्रद््नेन सं मनोगतं संपादयिष्यामीतीन्रयुन्न-
कान अ 4 ७ ह -6
तन्न गणकरिष्पिप्रभृतीन्समानाय्य सुमहत इन्द्रदुम्र-
कृतप्रासादारम्भः, दन्द्रदुम्नाज्ञया ह्यत्तमशिलानय-
नार्थं कलिङ्गादिमाण्डलिकनुपा्णां भिन्ध्याचलं प्रतिग-
मनम्‌, इनरयुत्रदृतवचनान्यवहितोत्तरमेवावनिस्थसः-
वैदेश्ीयराज्ञा क्षेत प्र्यागमनवणनम्‌, शन्द्रयुप्रष्य
राज्ञा च मिथः संवादः, राजकृतं यज्ञमिदं सर्वसःम-
प्रपूरणम्‌, इन्दरयुत्ा्ञण तत्पुरोदितेन ग्ञस्थलं का.
दितिमिति वणनम्‌, यज्ञस्थले सवककःनां प्रवेशकरथ-
नम्‌, यज्ञारम्भः, यज्ञतंभारविस्तरं दष्र्व. राज्ञो मःद-
लाभः, यज्ञियाश्रादिसवेप दाथौनयनाथं राजानदेशः,
ब्रह्मण्ये! वल्रामरणायनेकविधदान कथनम्‌, स4-
घामन्नकरतमंतपणम्‌, यज्ञसपाप॑नं प्रासादममापनं च
प्रतिमाप्राप्य्मदनिशं चिन्तातुरस्य राज्ञः स्वभोग-
यागः ... “° ए ८ ८4 ^
राजकृतो भगवतस्तव, स्नुति परटनादिफलकथनम्‌ ...
चिन्ताविष्टस्य रज्ञः स्वप्रे भगवदकश्षनम्‌, प्रानिमाप्र-
युपाय कथनम्‌ , प्रातरत्थाय पदिक कम
कृत्वाऽसदायघ्य राज्ञो मर्खन्येपगा्थं गमनम्‌ ,
महावृक्ष शातनव्यम्रं राजानं प्रमि वि प्रवेषधाणिवे-
श्ुकर्मतिष्ण्वोः प्रश्नः, प्रतिमानिर्माणार्थं गरलं करो-
मीति वदति रि संतुष्टस्य भगव्रतः प्र तिमात्रयं
कुरुष्वेति विश्वकर्माणं परति वचनम्‌, विष्ण्वाज्ञःम-
नुसत्य विश्वकमेकृतं मूतित्रयनि माणम्‌ , मृर्तिदश-

, नकरतुकाविषटस्य राज्ञः को युवामिति प्रश्षः ..
" स्रजगश्नियन्ततादिगुणविशिष्टः सोऽहमेवेति वामुदेव-
वचः, राज्ञो निर्गुणादिगृणविशिष्टभगवत्पदप्रापतय्थ
स्तवपूर्विका याच्मा ^त्वदिच्छानसारेण सवं भवि-
ष्यति" इति विष्णुवरदानम्‌ , वरदानोत्तरमन्तार्हिते
भगवति पृदषोत्तमक्ेत्रे मुरि अयाणामानयनम्‌ ,
सुमृदते श्यापनम्‌, एवं रा मनोरथमंपादनम्‌ ,
राज्ञो विष्णुपदं प्रति गमनम्‌, ब्रह्मकृतं पुरुषोत्त-
भान्तर्वतिपबतीधवर्णनम्‌ ,,, „० ० ०,

अ

८ ५५

४६

"ह \

841

| यानम्‌, कल्पकषयेऽनेकविधकेशन्याक्‌-

लचित्तस्य मार्कण्डयस्य वटदशषनम्‌ ... -*
नहाप्रलयमेधैः एवितायां परथिव्यामेकाणेवे जले
निमञ्जतो मार्कण्डेयस्य भगवदुशंनम्‌ , माकण्डया-
भयदायकरं भगवद्‌ाइवासनम्‌ , क्रो धाक्रान्तमाकं-
ण्डयोक्किः, पुनः शान्तकोपं माकण्डेयं भरते वट-
तत्स्थभगवद्नम्‌, माकण्डेयस्य भगवत्कताश्वा-
सनम्‌ „ल च + च"
भगवदुदरे माकैण्डयप्रवेशः, उद्रस्थकृत्पथिवीदशे-
न 4 4 =
मनरुदगाद्वहिरागमनम्‌ , मायै
स्तातः व
विस्तरेण विष्युमारकण्डयसंव्ादः, मगवदन्तधानव-
` णनम्‌ ... च न च च "न
[नतीर्थमिधिवर्णनम्‌, माकरण्डयहरद प्रशंसा, वटवृक्षपू-
जामियिक्रथनम्‌, विशेषतः पवतीत्रणंनम्‌
प्वयभुकऋसंवाद्‌ नर सिहपृजाविधानम्‌, नरसिहमा-
हात्म्यवरणनम्‌ 4 ~
कपाटमौतमक्पमृ पुत्रस्य संजीवना्थं इवेतनृपस्य
प्रतिन्ञा, ब्रह्माणं प्रति इवेतमाधवस्थापनत्रिप यको
मुनिकृतः प्रश्रः, वप्णवपदप्रप्त्यथं दखतकृतवि-
ष्णुस्तवनम्‌, विष्णा; सक, दात्तस्य वरप्राप्तः ...
नाराग्रणा्राक्षरमन्त्रप्रशसा, नारायणकवचम्‌, समुद्र
ल्ननविधिनिरूपणम्‌ ... °

ण्डयक्ता बारपुरकुन्द्‌-

९ | काययाधनप्रकारः, आवः हनादिनश््रोषेतं पूजाविधि.

कथनम्‌ ..+ -.* ८
धमुदरल्ञानमाहात्म्यवर्णनम्‌ .. ~" “*
वचतीर्थीमाहात्स्यनिषूषणम्‌ ... °.

पहाज्येग्रीप्रशंसावणनम्‌ ..- -- -
कृष्णस्य क्ान्विधिक्रथनं तथा ल्ञानमादात्म्यं च,
देवता कृष्णस्तुतिः, तस्यावकलोकने फलप्राप्तिः
कथनप्‌ ... ल चनन "न “न
= (3. 24

५० | प्रतियात्राफलकथनम्‌ , याव्राङ्गत्वेम पूनाविधिकथः

५१ तेषां मेदवणेनं ब,

नम्‌ , द्रादरशयाच्राफलमाहात्म्यनिकूपणम्‌
विष्णुलाकवर्णनम्‌ , विष्णुमन्दिरवर्णनम्‌, विष्णुस्वस्प-
वर्णनम्‌, विष्णुलोकमहत्ववर्णनम्‌ , तत्र गमना
निणशयः + „१५ बन ११ ००
पुरुप्रा्तममाहात्म्यनिरूपणम्‌ °. °“ ***
ब्रह्माण प्रति तीथसेख्याविषयको नारदप्रश्षः, चतुर्वि"
धतीर्थलक्षणकथनम्‌, तेषां स्वरूपकथनं तया

गीतमीमाहात्म्यारम्भः

|

विषयानुक्रमः।

पत्तिकथोपक्रमः, तारकभीव्या देवकृता
ठ विष्ण्वाज्ञया देवानां हिमवन्तं प्रति
बहस्पतराक्या मदनस्य रशिवान्तिकं गम-
तष्य मेत्राभ्निना मदनस्य दाद

, शोंभवितराहतिधिकथनम्‌ , गीया रूपद्‌
ब्रह्मणो वी्यपातः, तस्मद्रीयाद्रालटखित्यार्ना
:, शिवसकराशाद्रह्मणः कमण्डटुप्रापनिः
सा, तदैश्वयासदिष्ण॒नां देवानां विष्णुं प्रति गम-
(, देवकृता विष्णुस्तुतिः, भदिल्यां वामनोत्पत्ति
यज्ञे वामनस्य गमनम्‌, बलिदुक्रयोर्भिथ
दः, वामनाय भूमिदानम्‌ , लिवामनयामिथ
दः, विष्णोः सकाशाद्रलिवरप्रापिः, गङ्गाया महे
§रागमननिख्पणम्‌
( दैरूप्यकथनम्‌, रिवगङ्गयोर्भिथस्यागिद्धये
यकं प्रति पायाः संभाषणम्‌, गौतम प्रशंसा,
्राऽऽश्रमवणनम्‌, स्कन्देन सह गोतमस्याऽऽ.
¶ प्रति विघ्नराइगमनम्‌, विनायकाज्ञया गोरूप
ण्या जयाया गौतमस्याऽऽश्रमं प्रति गमनम्‌ ,
(गौतमस्य निवारणेन तस्याः पतनम्‌, गोवधज-
हकपाकरणार्थं गौतमाय निष्करृतिकथनम्‌, स्व-
पसिद्धये भवतां प्रसादो ऽस्त्विति गौतमप्रार्थ
सर्वेषां स्वाधिषटनेषुं गमनम्‌, वप्रभध्वजप्रीण-
¢ गौतमस्य कैलासं प्रति गमनम्‌ |
॥ गोतमस्योमामदैश्वरद

उमामदेश्वर प्रति गङ्गाप्राप्यै गौतमप्राथ-

` गङ्गाप्रक्ंसा गौतम्यानयनं च
¢ पश्चददाकृद्या गद्काया गमनम्‌, गोदावरीती
प्नविधिक्रथनम्‌
क्षया गोतमी धष्टौते कथनम्‌
नस्य सगरस्य वसिष्ठं प्रति संततिविष्रयकं

पः, वसिष्ठवरदानात्तस्य पुत्रप्रा्िः, इन्द्रेण,

तस्याश्वस्य मागेणाय सगरपुत्राणामितस्ततो
मनम्‌, निद्रासुखानभूयं देवानामाज्ञया कपिलस्य
पातलं प्रति गमनम्‌, सगरपुत्राणां कपिलं प्रति
षोक्तिः, तस्य कोपात्सागराणां भस्म।भवनम्‌,
[रदात्स्वपूत्रनाशवार्ताप्रवणम्‌ , दुनंयस्यासमञ्जसः
देशतो बहिनिःसारणम्‌, कपिलाज्ञया पृतनानां
तारणाय भगरिथस्य कैलासं प्रति गमनम्‌, भगी-
प्रस्तुल्या संतोषिताच्छिवाद्ररपराप्तिकयनम्‌, कपि-
शापान्मृतपृवैजानां पविन्रीकरणाय गङ्गया सह्‌
पातढं प्रति भगीरथगमनम्‌ ... .-. °
[तीथषणेनम्‌ १, ५, ,,„ ,.

अण

७२९

१२

५७४

५७५

कृतिकातीयैवणनोपक्रमः,

रब्धकचरितवणनम्‌, कान्ताविरदेण दुःखितकपोत-

स्याऽऽक्रन्दनम्‌, तस्या ऽऽकन्दनं श्रत्वा भतार ग्रति
कपोतक्याः संभाषणम्‌ , कपोतीकृताऽपतिधिप्रहसा,
टव्धकरार्थे कपोतस्याप्नौ प्रवेशः, डुव्धकात्कपो-
तक्या मुक्तिः, कपोतीकृता पातिव्रलयधर्मप्रश्ंसा,
कपोतकीकृतो देदलयागः, द॑पलयोः स्वगेगमनकथ-
नम्‌, पापापाकरणाय टुब्धकरप्राथना, तस्य गौतमी.
ज्ञानमात्रेण पापनिवेदनेन च स्वगपाप्निकथनम्‌ ...

स्कन्दस्य विषग्रेष्वासक्िः, भोगार्धमाहूतानां ब्नीणां

मात॒सदशरूपत्वात्तस्य विषयाश्निवृत्तिः, कुमारतीथे-
मितिनामधेयकारणम्‌ वि
नारदवचनात्छत्ति-
कानां धण्मुखं प्रति गमनम्‌, कृत्तिक्रातीथवणेनोप-
संहारः ...

कस्मिन्देदो यज्ञसाद्रण्यता भविष्यतीति भौवनस्य कडयपं

प्रति प्रश्नः, गुरोर्गोतम्याश्च प्रसादतो भोवनस्येकेन
हयमेधेन दशाश्रमेधफलप्रािः, आकाशवागुक्तिः,
दशाश्वमेधतीथाभिधानोपपत्तिः --- --

केसरिवानरस्य दक्षिणाणंवं प्रति प्रयाणम्‌, अञ्ननप-

वतं प्रयगस्लयागमनम्‌, तस्मादञननाद्रिकयोः पुत्र
प्राप्तिविषयकवर प्रापिः, निक्रतिवास्बोः सकाङ्ञाद-
ञ्रनाद्रिकयोः पत्रजन्मकथनम्‌, पेशाचतीथोभिधा-
नप्रयोजनकथनम्‌

तमस्यैश्र्यमसदिष्णोः कण्वस्य संपदजेनाथ गौतमी

प्रति गमनम्‌, कण्वङ्ृता गङ्गाक्षुधग्रोः स्तुतिः,
तत्सानिधौ ततस्य वरद्रयग्राप्यथं प्राथेना, क्षधाती-
थौभिधानहदेतुकथनम्‌

७६ | पिश्वधरग्रैश्यस्य पुत्रमरणनिमित्तकः शोकः, यमस्य

५१५9

५८

७९ | यौवनप्रािपयेन्तमस्या भहल्याया रक्षणं कृत्वा पथा

स्वपराौतमीं ग्रति गमनम्‌, वसुधराा इनदरं भ्रति
गमनम्‌ , पृरथ्वीन्द्रयोः प्रश्नोत्तराणि, इन्दरेणाऽऽ-
दिष्टानां सिद्धकिंनराणां यमानयने वैवस्वतपुरं प्रति
गमनम्‌, यमः कुत्नाऽऽस्त इति सूयं प्रतीन्दरपर-
श्नस्य गौतम्यां तपसे गत इत्य॒त्तरम्‌, तपसि स्थि-
तस्य यमस्य तपःप्रणादने भवतीषं का शक्तय -
प्सरोगणं प्रति शक्रप्रश्नः, चक्रतीथोभिधानहेतु-
कथनम्‌, तपोभङ्काथेमिन्द्रचोदनया गणिकाया य-
मान्तिकमनुगमनम्‌ , प्रजानां परिक्षयसूपं निजं
कमे कुविति यमे प्रति पूरयोक्तिः, एतद्र्ितं
कमो न कुयामिति तस्याऽऽशयं ज्ञात्व] सूये
स्य यर्म प्रति पुनः संभाषणम्‌, उभयोः स्वस्थानं
प्रति गमनम्‌ 2 ॐ

५

अर

८ ®

<

<

<

८५

८९

व्रह्मपुगणान्तगंताध्यायानां-

न्ममान्तिकमानयेति गौतमं प्राति ब्रह्मण उक्तिः, यः
परथिग्याः प्रदक्षिणां कृता प्रथमं मन्निकट आगमि-
ध्यति तस्मै पुदषाय कन्यादानं करोमीति ब्रह्मणः
प्रतिज्ञा, अहल्याप्राप्तये परथिवी प्रदक्षिणां सुराणां
गमनम्‌, सर्वानपहाय गौ तमायाहत्यादानहेतुकथन-
म्‌, विवाहोत्तरं ब्रह्मणः संनिधौ देवानामागमनम्‌ ,
जराह्मणवेवेणाहल्याथमिन्धस्य गीतमस्या ऽऽश्रमं प्रति
गमनम्‌, मुनौ बिगेते सति गौतमशूपधारिण इन्द्र-
स्याहृल्यां प्रति संगमनम्‌, सरिष्यगतमस्य
स्वाघ्रमे प्रल्यागमनम्‌, मनिवचनं श्रुत्वा जारं प्रति
को भवानिदयहत्याप्रश्चः, गौतमस्येन्द्रहृता प्राथना

अण

केशवरोक्तिः, शिवाक्ञया नागानयना्थं विष्णुं प्रति
नान्दिगमनम्‌, नन्दिने पममगं देष्ीति गरड प्रति
विष्णृक्तिः, मद्रलेनेव दैत्याञ्जयसीति विष्णं प्रति
गरडगवक्तः, गङ्डगवाःपहारकथनम्‌, गरुढक्ता
विष्णुस्तुतिः, विष्ण्वाज्ञया सनागगरुडस्य रिवा-
न्तिकर गमनम्‌, हिवाज्ञया गौतमीं भ्रति गर्डस्य,
लञानाथमभे प्रयाणम्‌, ज्ञानमात्रेण वज्रदेह प्रािरि-
ष्णप्रपतिश्च

नन्दिक तगोदरणम्‌, हकरं प्रति गवानयनार्थं देवानां

गमनम्‌, देवेभ्या गोप्रािः, गोवधनतीथाख्य।-

पिका

धृतत्रतत्रद्मणपल्या मह्या गालवाश्रमं प्रति गमनम्‌,
भज्ञानान्मातापृत्रयोः, समागमः सनाज्जातस्य
रुपद्वय दष्ट्वा तं प्रति क भवानित्यादेगालव-
प्र्नः, िनाग्नी त्वमिद्यादिबन्धर्की भ्रति सना-
ज्जातप्रश्नः, तस्याः सकराशादहं धृतव्रतव्राह्मण-
पर््नव्यादिध्रव्रणम्‌, परस्परं मातापुत्रसं्रन्धज्ञा-
नत्तयोः शोकः, पानकपाकरणोपायज्ञानार्थ
गालवंप्रति सनाज्जततगपरनम्‌, उभयेमाताप्‌-
त्रयोः पातकान्मुक्तेकथनम्‌, धौतपापतीर्याभि-
धानहेनुक्थनम्‌ त

विश्वामित्रनीथस्वरूप कथनम्‌, क्षुधातुरङ्धौदिकप्रेरित
शिष्याणां भक्ष्यानयनार्थमितस्ततश्वलनम्‌, तैरा
नीतस्य शृतदनः पककरणम्‌, ऋधिकलत्पितं
श्वमांसं भोक्तन्यमिति देत्रभ्योऽभिकथनम्‌, इ्येन-
रपीन्द्हृतं कोशिकल्थार्कीहरणम्‌, इन्दरङौशिकयोः
रांवादः, इ्द्राक्चया मेषषृताऽमरतवृषटिः ...

शवेतं प्रत्यानेतुं गता दूताः कुतो नाऽऽयान्तीति मत्युं प्रति
चित्रकरोक्तिः, मृत्युतहतानां मिथः संवादः, मत्युवधं
श्रुत्वा कुपितयमस्य श्वेतास्तिकं गमनम्‌ , नाद
विनाग्रकादिभिः सह यमगुद्धकयनम्‌, कार्तिकेया
दमवधः, विष्णवारिदेवानां यमान्तिकं गमनम्‌,
देवकृता दोभृत्ततिः, यम जीवन्तं कुरिति शि.
वारितकं देवप्रारथना, मद्धक्तो मृति न याति-
तीशव्रचनपालनेन यम्य पुनर्जविप्राप्तिः "^

भागीतर प्रयङ्गिरस उक्तिः, पु्रशिष्ययोरमध्ये गुरो

अहल्येन्दराभ्यां शापदानकथनम्‌, शापोद्धाराथमह्‌-
ल्येन्द्रयोर्गोतमं प्रति प्रार्थना, अहल्यायाः पृत्ररूप-
प्राप्ति कथनम्‌, गौतमीन्नानमात्रेणपःपः सन्सदक्ला-
षत्वं प्राप्स्यसीतीन्द्रं प्रति गीतमोक्तिः, इन्द्रती-
यौख्यायिकावणैनम्‌ =... .. „~ ..^ ८७
सुखान्मुक्तिः कथं भवदि।त याश्चवत्यं प्रसि जनक-
पश्चः, वस्णं प्रति गत्वा पृच्छेति गराज्ञवत्कयोकय-
नन्तरमुभयोर्वैषृणं प्रति गमनम्‌, गादस्थ्याद्धुक्ति-
मुष्की भवत इति वरुणम तददोनम्‌, भक्तिमुक्तिप्र-
दायकः को देशः फिच तीथेमिति वरुणं प्रति याज्ञ-
वल्क्यजनकयोः प्रश्नः ती्ौनां गौतमी प्रे्टेयपांप-
तिवचः श्रुत्वा याज्ञवल्क्यजनक्रयोः स्वपुरीं प्रति
गमनम्‌ , जनस्थानती्थाभिधानहेतुकयनम्‌, म-
माऽसऽममनपयेन्तमपल्यादीनां पालनं क्विति च्छा-
यायै निवेय सूर्यपलल्युषायाः पितृग्दं प्रति
गमनम्‌ , भर्तुर्गेहं पुनव्र॑जेत्युषां प्रति त्वष्ट
शुकिः, तस्या उत्तरकुरुदेशं प्रति तप्रसे गमनम,
छाय्ापद्यजन्मकथनम्‌, छायया यमः शप्त इति स-
हेतुकं कथनम्‌, मां प्रति नियं॒क्भुधा पदयतीति
कृत्वा नेयं मम जननीति पितरं प्रति यमेक्तिः,
उत्तरकुरौ वडवारूपधारिणी त्वार वतत इति
ज्ञात्वाऽशस्पिदिषाकरस्य तत्र गमनम्‌, आत्मसेग-
क्षणार्थं ववाया गौतमीं प्रति गमनम्‌, तत्पश्ना-
द्वानोरमिप्रयाणम्‌, ऋषीन्प्रति मानुशापकथनम्‌,
उषासूर्वयोर्मिथ+ संगमनम्‌, तयोर्वर्यिण गङ्गायाम

श्विनोरत्पत्तिः, उषायाः प्रीतये तेजसां छदनं धम्यं दृष्ट्वा शुकस्य, गौतम प्रति गमनम्‌,

कुधिति त्वष्टारं प्रति भानोः संमापणम्‌ ... ..- ८८|। गीतमाशया गङ्ग प्रति शुशणमनम्‌ , तत्र शुक्रहृत
गरुडादमयप्राप्टयर्थ मणिनागनान्रा रोषपुत्रेण हता शिवस्तुतिनिरूपणम्‌ , शुकस्य किदसका शान्मत

रिषस्तुतिः ... .. == == ८९| सर्जक्ीविशाप्राततिः .,
शिवाद्गम्धवरस्य तस्य क्षीराणवसमीपत इतस्ततश- बह्महलयामीतस्येन्स्य पद्यनारे निलयनम्‌, ब्रह्मज्य

पुमरिन्ायममे देवानां शौतमी अरति गमनम्‌,

ननम्‌, प्रायो गर्डेन नागो मक्षितोऽथवा
गीतमम फाहेवानां मर्मैदां प्रति गमनम्‌, देबहता

एषेति इत्वा तस्यानागमनामिति भिषं प्रति बन्दि-

विषयानुक्रमः।

अ
य प्रशंसा, मारवदेशाभिधानहेतुकयनम्‌ ... ९६
दराषणादिवन्धुत्रयस्य तपसेऽरण्यं प्रति
\, रावणाद्धनदपराभवः, रावणस्य पुष्पका-
तिः, भरातृनिरस्तवेश्रवणस्य पलस्य प्रति
„ पुलस्याक्चया सभाय॑स्य तस्य गौतमीं
प्रयाणम्‌, तेत्र धनदकृता शिवस्तुतिः,
कारवागुक्तिः स्वलोकं प्रति शिवगप्रयाणम्‌
शाजातवेदोदक्षयोवधः, भ्रातरि मरते सति
त्यः प्रवेशः, आीप्रवेशस्थले देवादीनां
(, अपिना सह देवसवादः, अपमितीथी-
।तुकथनम्‌ |
गोदाय दारसंग्रहः क्रियतामिति कक्षीवतः
7 पितृसदेशः, उभयोदीरसंप्रहेऽनादरं ट्र
# ज्ञानायर्थं गीतमीं गच्छतभेति पितृणां
तपसेन्द्रदपंहरं पुत्रमत्पादयेति काडयपं प्रति
न्योक्तिः, प्रजापतिस्तपसो ऽर्थं गृहीत्वा सुप-
वां च गरम निधायान्यत्र गमनं न कार्यमिति
ति प्रजापातिकथनम्‌, तयोक्रभिसत्रं प्रति
; कैदरुसुपरणे प्रति नयौ भविष्यथ इत्युपि-
्ैतमीं गत्वा मदे स्तते सति पुनयि
¶ हति कदयपं प्राति वारखिल्योक्तिः,
तमदैश्वरस्तुतिः, कड्यपाय भायाप्रानि-
› क्रं प्रत्यषिश्ञापः „~ „~ ,. १००
[रूरवोगमनम्‌ , उवेशीपुरूरवसोमिथः संभा-
पुरूरवसो ऽन्तिकं सरस्वतीगमनम्‌, ब्रह्मणः `
[सरस्वल्या गौतमी प्रति गमनम्‌, सरस्व-
पकरणविषयक्रा ब्रह्माणं प्रति गङ्गाया उक्तिः,
ववणनम्‌... „+ ... ,.. ... १०१
मह्याणं प्रति मरगम्याधरूपधारेशिवरवचनम्‌,
दिप्ननदीनां बह्मणोऽन्तिकं गमनम्‌ ...
प्रति हिरण्यकदानवगमनम्‌, इन्द्र प्रभति-
यक्पथक्‌स्थखषु पलायनम्‌, वसिष्टकृतदैखय-
तयुनयजञप्रवत्तिः, शम्यादिती्थवणेनम्‌ ..
प्रति नारदपवेतयोगमनम्‌ , `पृत्रेण कि
ति तदन्तिकं हरिथन्त्रप्रभरः, पुत्रवत्पुरुष-
ती प्रति पुत्रोत्पादनोपायविषयको -हरि-
:, पुरायं वरुणाराधनकथनम्‌, वरुणप्रसा-
नदस्य 'पुत्रपापिः, वरुणहरिशवन्द्रयोः पर-
प्रत्युक्तौ, वरुणपदाना विष्णुयजनार्थं वर-
वतः पितरं प्रति रोहितप्रायना, अजी-
योः परस्परं प्रभ्नोशराणि, रोहिवश्य व.

९५७

९८

9

१०२

नगमनप्‌ , वश्णकोपाद्ररिशन्दस्य जलोदरप्रापिः,
रोहितेन सहाजीगर्तस्य पुत्रक्रयणविषयकः
संवादः, भजीगतकृतं पुत्रविक्रयणम्‌, अजीगतैपुत्र
शनःरोपं रोहित आनीय हरिश्वन्द्राय दत्तवानि-
ति कथनम्‌, ततः इनःशेपयजन आका-
शवाचा यजनसमापनं विश्वामित्रस्य शनःशे-
पेऽनुग्रहः पुत्रत्वेन स्वीकरणं च, पुत्रत्वे स्वीकृते
सर्वेषु पुत्रेषु शुनःशेपस्य ज्येषटत्वकरणम्‌
देवा गन्धर्वेभ्यः सोमं प्राप्तवन्तो गन्धवौश्च सरस्वती.
मा्रुवन्निति निरूपणम्‌ , गङ्गायां सेगतानां नदानां
नदीनां च वणनम्‌ व
देवदानवानां मेरुपवतं प्राप्य मनश्रषुरणम्‌, देवदैत्यानां
सागरमन्थनम्‌ , सागरादमृतं निष्कस्य योग्यवि-
भागाय परस्परं संभाषणम्‌, अमृतविभागाय बह-
स्पतिना सह देवानां संवादः, भमृतप्रादानाय वि-
ष्वादिदेवानां मेख्कन्दरगमनं राहोस्तत्र गमनं च,
विष्णुकृतं राहोः शिरदछेदनं पुवेदेहनाराय विष्णुश
कतेगेमनम्‌ , राहोः संतोपकरणम्‌ देवकृतो राष्टोर-
भिषेकः, अमृताया भवनं च ,. ,,
रहसि ब्रह्मचर्येण स्थितया वृद्धया सह वृद्धगौतमस्य
संवादः, गोतमस्य विभावसो सकाशाद्वियां प्राप्य
वृद्धायाः पत्नीत्वेन स्वीकरणम्‌, अगस्त्यगौतमयोः
सवादः, वृद्धाया गङ्गामिगरेकावौवन प्रातिः, गङ्काद-
तवराद्रोतमस्य वृद्धया सह सखप्राक्षिः
स्लातीथवणंन्‌, दलस्य हिमवति वासः, यक्षप्ररितानां
शुराणाभेलस्य सर्मप आगमनम्‌ , यक्षैः सहेलस्य
युद्धम्‌ , शृलस्योमावने गमनं तेन त्स्य योषि-
पपरातिः, यक्षिण्या सदेस्य संवादः, इलस्य
त्रीरूे जाते वुधाघधरमकथनम्‌ , ्कावुधगोः संवाद-
स्तयोविवाहश्,बुधादिलायां पुत्रोत्पत्तिः › देवानां त-
ना>-गमनम्‌, पुरूरवा इति नामकरणम्‌, एेलेन सहे-
साया सादः, पुरूरवसं परतीकष्वाककुलकथनम्‌
आत्मनः पैवृत्तनिवदेनम्‌,वुधैलयोः सवादः, इमयाः
पस्त्वप्रा्प्रे पुरूरवसो यत्नः, बुधपुत्रस्येलायाथ
हिमवति गमनम्‌ , तत्रे कृतं भवस्तोत्रभ्‌ , देव्याः
सकराशात्पंस्त्वस्य याच्चा, रिवदेग्योरनुप्रहातपुस्त-
प्राप्तिः, एेलस्याभिषेकः... ,.,

चक्रतीयवणेनम्‌, दक्षयज्ञारम्भः, पावत द.
क्षय प्रति गमनम्‌, शिवामैन्दाश्रवणम्‌ , पैदा
कृतो देहयागः, महेश्वरस्य दक्षयज्ञं ॑शरत्याग-
मनम्‌, यज्ञवणेनम्‌, वीरभदरहृतं दक्षयज्ञविध्वं-
सनम्‌, देषैः छता शिवस्तुतिः, द्षकृतािवस्तव

॥

अश

१०४

१०६५

१०६

१०७

१०८

वि ब्रह्मपुराणान्तगंताध्यायानां-

देवैः कृतो विष्णुस्तवः, दैयेभ्य उत्पन्नं भयं
ज्ञात्वा देवरः सह विष्णोर्वचनम्‌, विष्णङृतं नवक्र -
प्राप्तये रिवाराधनम्‌, विष्णुं प्रति हकरदत्तानां
वराणां प्राप्तिश्चक्रभवनं च॒ ,.*
दभौविवैर्णनम्‌, लोपामूद्रायाश्च वणनम्‌, द्ीचेराश्नमे
सर्वदेवानामागमनम्‌, अन्नाणां स्थापनाय देवकृतो
द्धीवि प्रति प्रश्रः, लोपामुद्रया सह्‌ दधविभ।-
षणम्‌, देवैः कृतमन्राणां निक्षेपणम्‌, देयभयादृधी-
चिकृतमलछ्नतेजःप्राशनम्‌, ततो देवानां दैलयाद्धय-
प्राक्निः, देवानां दधीचि प्रयल्लप्राप्तये भिज्ञपिः,
देवाल्ञाणां प्रभवाय दधीचिहृतं शरीौराभ्यदानम्‌,
देवानां दधीवेरस्यीनि गृहीताऽल्नकरणम्‌, दधी-
चे: पल्याः प्रातिथेय्या आगमनम्‌, अभिना सद
त्याः संवादः, अप्रिकृतं प्रतियेय्याः समाधानम्‌,
श्रातियेय्या कृतं कृ्षिस्थपुत्रस्य निष्फासनम्‌, प्राते-
ययया सगिप्रवेशनम्‌, आश्नमस्यवृक्षाणां विखपः,

दधीचिपुत्रस्यामृतप्रा प्तिः, दधीचिपत्रस्य पिप्पला- .

द्नामप्राप्तिः, पिप्पलादन सद वृक्षाणां संवादो
मातापित्रोः पूर्ववत्तश्रवणम्‌, सोमातिप्पलादत्य
विद्याप्राप्षिः, सोमाह्या पिप्पलादस्य (सिवसर्मपे
गमनम्‌, पिप्पलादकृता रिवस्तातिः, प्रसन्नाच्छि-
वारवनाश्ाय वरस्य प्रानम्‌, शिवाज्ञया पिप्प-
जादेन कृतस्य तपम वणेनम्‌ , पिप्पलादस्य शिव-
कतीगरनेक्रदकषेनप्रापतिः, तृनीयनेत्रावुसन्नाया
कृत्याया देवसदारकराणाय पिप्पिखदस्य विज्ञपिः,
कृत्यायाः सकाश्ादप्रषत्पत्तिः, अप्नर्भातानां देवानां
शिवसर्मीप आगमनम्‌, देवकृत रिवस्तोत्रम्‌,
शिवेन सह देवानां सवादः, अपरे भूतानां देवाना
शिवसर्मपे वासः, शिवकृतं पिप्पलादस्य समा-
धानम्‌, शिवात्िपरादस्य वरप्राप्तिः, देवैः सह
पिप्यखादस्य संवादः, मात।पिनोदशैनार्थं देवा-
सप्रति पिष्मसदाक्तिः, पिप्पखादस्य स्वगलेक
भति गमनम्‌, मातापित्राद्शनम्‌ , देवङृतं पिप्प
लादस्यं वणनम्‌, दारपरिग्रहाय पिप्पयाददधी
च्यावेचनम, सुरसूहारायोत्यन्नायाः कृत्याया देव-
कृतं समाधानम्‌ , वहवानाम्न्याः कत्याया नद्‌।ह-
पेण भवनम्‌, तदुत्पश्रस्य्नरदवानामाश्या समद्र
मक्षणाय गमनम्‌, नम॑दादिनदीभिः कृतमपनेः समु-

द्रप्रापणम्‌, श्कररेण सह देव्रानां संवादः, द्धी-

वेरस्थ्नां देषानां च पदित्रीमवषनम्‌, गवां पविश्रीम-
वनम्‌, तस्मात्स्थानाहेवानां स्वस्वस्थाने प्रति गम.
नम्‌, सयस्य तत्रैव वासः, पिप्पलदेन सह
गीतमात्मजाया भा्यत्यिन संबन्धः, तस्मिन्विद्यमा-

नस्य तीथस्य `पिप्यठेश्वर इति नामप्रापिः ...
नागतीथवणेनम्‌ , सोमवशभवदूरसेनाख्यानम्‌, शूर -
सेनात्सपोत्प्तिः, सपदूरसेनयोः संवादः, विजयना-
मकरस्य राज्ञः कन्याया भोगवत्याः शन्नण सह
विवाहः, भोगवत्या सह सप॑ंसत्रादः, सपनिवेदितं
शापकथनम्‌, सपस्य दिव्यरूपप्रापिः, नागतीथप्र-
मातरतीर्थव्णनम्‌ , देवदानवयद्धम्‌ , ब्रह्मणा कृतः शिव-
स्तवः, रक्षसानां रसातक्गमनम्‌
ब्ह्मतीथवणनम्‌ , ब्रह्मणः प्मवकत्रविदारणम्‌, शिवेन
कृतं ब्रह्मणः शिरोधारणम्‌ ... र,
अविप्रतीथवणनम्‌, देवसच्रं विनायकस्तवश्च, देवैः सट
विनायक्रसंवाद $ ॐ;
दोपतीथवणनम्‌, हेप्रेण सह ब्रह्मवादः, शेपकृत.
शिवस्तवः, रिव च्छरप्रापि ४
व्रहवादितीथवणेनम्‌, राक्षसैः कृत ऋषिसभ्रविघात
ऋषिभिमृत्युना च कृतं दिवस्त)त्रम, गुरासुराणां
। वैरकारणम्‌ 9 4
आत्मतीधवणनम्‌, दलेन सहात्रिसंवादः, दत्तकरृता गि.
वस्तुतिः, शंकरकृतं दत्ताया ऽऽ्मज्ञानरूपवर प्रदाः
नम्‌, भ म
अश्वत्यादितीथानां वर्णनम्‌, अगस्त्य ऋषेर क्षिणदेग्गम-
| नम्‌, अश्रत्थपेप्पलनामकयो रक्षतोकेणनम, सारि.
करतो रक्षिसवध
। सोमनीर्भवर्णनम्‌, अ पधिभिः सह ब्रह्मसवादः, गया
| कृतः सोमोषर्थानां विवाद
| धान्यतीथवर्णनम्‌, गङ्गासमीपे दानस्य माहान्म्यवण
वरिद्मारेवत्योमैहया संगमनम्‌, भरद्राजहृतो ख
स्या सह कटविषाह
पर्णतीर्भवर्णनम्‌ , ब्रह्मणा सह धन्वन्तरिसवादः, धनव
न्तरेस्तपौनाक्षः, धन्वन्तरि कता विष्णुस्तु
विष्णोः सक्राश्षान्सररास्यप्रापिः, प्रह्मबहस्सतान््राणा
संवादः, इन्द्रकृतो हरिहरस्तवः, हरिहगाम्यां सहं
न्रयंवादः, बृहस्पतिना हृत शृनद्रानिपक
रामतर्थवगनम्‌, ` दशरथवेणनम्‌ , देवदानवसः
देवदानवानां दश्षरथतमीप अगमनम्‌, दशपय
कृतं देवनाहाय्यम्‌ , युद्धे कैङध्या वणनम्‌ , ९१
रथानमृभपुतरमृतिः, पुत्रमरणान्मातापित्रोषिलप
मरणं श, रामादीनां अन्मकधनम्‌, दशरथकृत
विश्वामित्राब पुर्रसमर्पणम्‌, भहस्योद्धाते राक्ष
वणक, सीताप्रापिः, दक्षरथस्य मृतिमैरकग्ापिन
रकाम्भुकता च, दशरन सह यमर्विकरतवाः"

|
|

विषयानुक्रमः। | ह ॐ क

क्मणददारथानां संवादो दरारथोक्तदुःखकथनं
|काकरणार्थ ददारथादिभिः सह सीतावचनम्‌,
ह रामसंवादो रामशृतः शिवस्तरः
वणनम्‌ „ परमेष्टपत्रेण सद ॒दितिसंवादो
नोश्च संवादः, दितिकडयपर्सवादः,'मयजक् तत-
थनम्‌, मयेन सहे द्रसंवादः, मरुतामुत्पत्तिः,
न्द्राय श्ापगप्रदानमगस्तेश्व, हृन्दरेण सदं
[संवादः, करयपकृतं शिवस्तोत्रम्‌ , “न्द्रेण
वेषु देत्रेषु दिवप्रसादः, दिल्या सह शकरसं-

वर्णनम्‌, कपोतोरूकयोयुदरम्‌, देतिनाम्न्य
क्या कृतमभिस्तोत्रम्‌, उक्क्या कृतं यम-

अभ

„= १२

प, उलृक्या सह॒ यमसंवादः, यमस्योक्तौ `

हिमवणनम्‌, अभ्निकृतं ताीथवणनम्‌

[वर्णनम्‌, अभिवणेनम्‌, देवतरमुनीनौ पर
वादः, ऋषिङृतं विष्णस्तोत्रम्‌, अश्री
षाचा सह ऋष्यक्तिःः ५ ० ,

|थैवणेनम्‌ › आरिषिणनृपाद््यानम्‌, आष्टे-
हयमेधवणनम्‌, मिथुनामक्दयेन सपृरो
क्षित राजा रसातलं नीत इति वर्णनम्‌ ,
ग्नो राजपुरोहिनपूुत्रस्प “क्र मे तातः,
[तरं प्रति प्रश्नः, माठतकथितराजसाहितस्व-
¶ान्तश्रवणम्‌ , देवापिप्रतिज्ञा, भरदेवाष्रेसं-
, ऋतविगभिदेववेदैः साकं देवापेः संवादः,
नाद्रौतमीं प्रति देवापिगिमनम्‌, गौतमीतीरे
षता शिवस्तुतिः, दवापि प्रति शिववरप्रदा-
शवान्ञया नन्दिकृतो मिथुदैयवधः, रसात.
पिपित्रादीनामागमनम्‌ , पुनर्हयमेधानुसंधा-
रे देवापिं प्रति, अग्न्यादीनां , वरप्रदानम्‌,
रङातोधिक्रपञ्चदशसहस्रतीथवणनम्‌
त्रीयवणनम्‌ , संक्षेपतः कातिकेयाख्या-
पर;,+अपदय विष्रयकरो ऽपनिस्वाहासव्रादः, तार-
द्िमदेषह़ृताऽभिश्राथना, शकसूपेणामेः रिष-
॥मनव गेनम्‌ , रिवपावेतीसंवादः, शिवकृ-
# बे वीयेप्रक्षेपः, अप्िनाऽपि तदेतः
द्विधा क्षिप्तम्‌, स्वाहायां मिथुनोत्पत्तिक-
* सुव्रणन्न सुवणो च ° इति मिथुननामक-
शुवणेसुवण विवाहांदिवणनम्‌, मिथुने प्रति
पः, शपविमोचनाय ब्रह्मवचनादप्नरगो
ति गमनम्‌, तत्राभ्निहृता िषस्तुति
परीगिकमि प्रति शित्रवरप्रदानम्‌, गौत

हिङ्गस्पेण रिवराबस्थानव्रणेनम्‌, विष्णुकृ
कः

= १२९६

तदादलदैयवधादिबहुविधव्णनम्‌, तपोवनादिनि-
विधतीथवणेनम्‌ व .. १२८

` १२३ गङ्गाफेनयोः संगम॑वणेनम्‌, फेनेतिषंाहेतुभ-

तेन्रकृतनमचिदैत्यव्रधकथनम्‌, दिरण्यसंज्ञकदै
त्यपत्रमहान्नानिश्तेन्द्रपराभवादिवर्णनम्‌ , इन्द-
स्य .पाताठे स्थापनम्‌, वरृणपराभवाय महा- `
शनिगमनम्‌, वरुणार्पितवाश्णीमहाशन्यो्िवादा-
दिकथनम्‌ , इन्द्रमक्त्यथ विष्णुत्रिद्संवादः, .वि
ष्ण्वाज्ञया महाशनि प्रति वरुणगमनम्‌ , वरुणवच-
नेन महाशनिकतमिन््रविमोचनम्‌, मदाहनिकृत-
मिन्द्रभत्संनम्‌, स्वनिलयगप्रप्तेन्दरन्द्राणीसंवादः, श-
चीवचनाद्रौतमीं प्रति राक्रगमनम्‌, श्नरकृतश्चि-
वस्तुतिवणनम्‌, शिवरक्रसंवादः, शिववचनादि-.
नकृ तक्िष्ण्वाराधनम्‌ , इन्द्राराधनसंतुष्टविष्णकृत- `
महाशनिदैत्यवथः, प्रणयेनेन्धेन्द्राण्योः संवादः,
संवादसमये वृषाक्रप्यादीनां मादात्म्यमिन्द्रवाण-
त 4 4 अ ८ „५५4९९

- | आ पस्तम्बदीथवणनम्‌, आपस्तम्बमुनिप्रशंसा

तद्धायोपृत्रनामकथनम्‌, आपस्तम्बाश्रमं प्रत्यग-
स्त्यम॒निगमनम्‌, अ।पस्तम्बकृ ताऽगस्त्यपूजा, निषु

देवेष कः धेष्ठः" इत्प्रगस्त्यं प्रत्यापस्तम्बप्रश्च

शिष्‌ देवेषु भदाभवेऽपि सवेसिीद्धदः शिकरं॑एव

इति सारभृतमगस्त्यमुनिवचनम्‌, अगस्त्यवेचना-
द्रौतमीं प्रयापस्तम्बगमनम्‌, आपस्तम्बकृता शिव-

स्ततिः, आपस्तम्बाय शिववरप्रदानम्‌ ... ... १३०

यमतीयवरणनम्‌, सरमाख्यानारम्भः; देवगा
रक्षन्तीं सरमां प्रति दरव्यार्णेन प्रलोभयित्वा रैट्‌
कृतं गोहरणम्‌, ' मां बद्ध्वा देत्येगाबो नीता
इतीन्द्र प्राति सरमोक्तिः, मिथ्यावादिनीयमितीन्दं
प्रति बहस्पतिवचनम्‌, सरमा प्रतीन्दरदत्तश्चरण-
ग्रहारः श्चापदानं च, दैयहतगवामानयनाथेमिन्द्र-
कृतं पिष्णुस्तवनम्‌, विष्णुदैत्ययुद्धवणेनम्‌, सड़-
भ्राम दैत्यपराभवः, देवान्प्रति दैत्यहूतगवां प्राप्तिः,

. सरमापत्रयोरिन्द्रदत्तस्वमातश्चापविमोचनाथे यमं
परति प्रश्रः, सूययमसंवादः, सूयवचनद्रीतमीं
प्रति यमागमनम्‌, गतमीतीरस्यबाणं तीथादिब-
हविधततीरथानां वणेनम्‌, तच्रन्ञायिनां जनानाम-
नेकविधफरप्रापतिकथनम्‌... .. = ,=. .. १३१

यक्षिणी संगममाहातम्यकथनम्‌) विश्वावसुस्व
सारं पिप्पलां प्रति सत्रकृदषीणां शापः, विश्वाव-
ुप्राथेनया विश्षापकरणम्‌, दुगा तांवणेनम्‌ ,, १३२ `

की

१० ` ब्रह्मपुराणान्तगेताध्यायानां-

अ भ
शुषतीथांर्यायिकारम्भ १, श्ठतीर्थे भरद्राज- ब्रह्मकृता गङ्गा प्रशंसा, स्नानादीनां माहात्म्य
कतयज्ञवर्णनम्‌, यज्ञे पुरोडाशं खःदन्तं हव्यप्नना- कयचम्‌+ र्मीतीथ) दिषट्सहखतीथेवणेनम्‌ „.. १३५
मानं राक्षसं प्रति म॒निवचनम्‌, भरद्रा जहव्यघ्सं भावुत(थव्रणनप्‌ } तत्मसङ्गेन शयातिराज्ञश्वरि-
वादः, सबाँमृतेभ्यो गौतमीवायमृतस्याऽऽधिक्य तनिरूपणम्‌, शयौतेरदिश्विजयार्थ ` गमनम्‌, मर्गे
वर्णनम्‌, हव्यघ्रस्योपरि भरद्राजमुनिकृतं गांतमी तत्पुरोधसो मधुच्छन्दसो राज्ञा सह संमादः, मधु- `
जलामृताभिग्रैचनम्‌ , कृष्णरूपरक्षसः शूष्ठतवप्रापि च्छन्दःकृतं सूयःराधनम्‌, भानुती्ैनिकटवर्ि
यज्ञसमापनम्‌, गदोदके यूपविसजनम्‌, हव्यघ्र-. त्रिसहृखलतीधवणेनम्‌ ,.. . , १३८
कृता भरदराजम्रदसा, रृष्कायुभयतीरस्थपपतसह- , खडगतीये्वणेनम्‌ $ तत्परसङ्गतः कवषमुतस्य
सतीयवृणनम्‌ -.. ` ` १२२| वैङ्षनाम्नो मुनेश्वरितवणैनम्‌, खड्गतीर्थनिकट- `
चक्रती्थास्यानारम्भः) चती वरिठपमृल- | स्यपदसहसती्निरुपणम्‌ =” ,.. `... ,.. १३९

मुनेकृतो यज्ञः, यज्ञे विघ्नानेवारणाय मुनिृता

्रह्मपरार्थना, रक्षोमोहाय ब्रह्मदत्तमायया साक्रं आत्रेयतीथवणेनम्‌ ) आत्रेयर्षः समाख्यानम्‌ ,

यज्ञवाटं प्रति मुन्यागमनम्‌, पुनय॑जञारम्भः, शम्ब- . ब्रह्मणो वरप्रसादादात्रेयस्यन््त्वसंप्रा्तिः, दिति

रनामकदैत्यक्ृतं मायाभक्षणम्‌, यज्ञविघ्रभयोद्धि- जरसत्रासादात्रेयङृत 1 । ५. ,,. १४०
भमुनिकृता विष्णुप्ाधैना, विष्णुद्तचककृतोऽखि- . कपिलासंगमाख्यतीथेवणेनम्‌ , कपितल्य-

लराक्षसना्चः" ऋष्यारन्धमदासत्र समापनम्‌, गङ्गा- मनेश्वरितवणनम्‌, तत्प्रसङ्गतः 'पृभगाज्ञः संक्षेप

म्भसि चक्रप्रक्षालनम्‌, चक्रती्थादिपश्चशततीर्थव- तश्वरितवर्णनम्‌, कपरिलासंगमनिकटस्थाष्टासीतिस-

णैनम्‌ ,.. .. १३४ दलतीथवृणंनम्‌ + „ १४१
वाणी संगपाख्यानारम्भः) ब्रह्मविष्ण्वोः स्वम दवस्थान ख्यतीथवणनम्‌, सिहिकासुतराहु

इत्वे मिथः संवादः, ब्रह्मविष्णू प्रति, आकाशा पुत्रस्य मेघहासाष्यदेयस्य चरितवणनम्‌', त्क

युक्तिः, तद्वाक्याज्ज्योतिमूर्तिसंज्ञकरिवलिङ्ग- ततपोवणैनम्‌, देवस्थाननिकरस्थाष्टादश्ञतीभव्णं

स्यान्तमवसातुंब्ह्मविष्णुगमनम्‌ ; अन्तमप्यताोर्व नम्‌... „त, ^ „१४३

` शष्णुब्रह्मणोः शिवसमीपे कमेण सत्य्ाप्नत्योक्ति सिद्ध व्ण .
ती नम्‌ ब्रह्मणः सकाशाद्रावणस्य
्रह्ममुखात्निगतां ' वाणीं प्रति हरिदहरयोः शाप प
। ततपोव्णनम्‌
पुनः शापविमोचनकथनम्‌, गौतमीवाणीसंगमायने 1 ०५ | ८५०५ |
कविधवर्णनम्‌, उभयतटमस्थेकोनर्विशतिशततीभव त शतत `
प्‌ सिलाभः, भिद्धत।थनिकटस्थशोत्तरकशततीथेवणं-

क 9 9 ५ १ & | |
णेनम्‌ ॥ नम्‌ 0 अ. 9 "५ 9 0४

विष्णतीथवणेनम्‌) मोदर्याख्यानारम्भ तनी "वी

ष्णीसंग ४

मौद्रत्यस्य मातापितुभायीणां नामकथनम्‌, मोह- परुष्णीसं मतीथंवणं नमू ) तरि कऋषेरि
तम्‌, अत्रेरपलयम्वतुष्टयसंप्राप्निः, अत्निकन्याया

ल्यकृतसदाचारादिवणंनम्‌, विष्णमोद्रल्यसंवाद ष । नी
` जावालानामकमौ ल्यभार्यापरंशंसा, रहसि मौ्रल्य न क भ न
:, परुष्णीसंगमनिकटर्वातिपि ॥

जावालासंवादः, विष्णुं प्रति श्रप्ररितमौद्रल्यस्य संवादः, , परुष्णीसंगम्‌(नकटवतित्रिसहततीथव

दारिग्यादिना्चविषयकः प्रश्रः, विष्णुदत्तयोग्योत्त- | ५
रकथनम्‌, विष्ण्वोदिष्टगरुडेन कणिशशानयनम्‌ , पाकण्डेयतीयेवणेनम्‌ ) माकण्डेयादिमुनीनां
सौद्ल्यकृतं विष्णवे कणिशापणम्‌, कणिशदाना- °| बरह्मणा तहट॒सवृद््‌ माकंण्डेयतीथेमाहिमनिरूप
न्मौदरल्यं प्रति सर्वेध्प्ाप्तिः, मौद्रल्यकथिता णम्‌ , तश्निकटस्थाष्टनवतितीथवणंनम्‌ ... १४६
दानप्रदीसा, पित्रादिभिः सह॒ मौद्रल्यकृतैश्व्योप- कारंजरंतीर्थवणनम्‌ › ययातिचरितम्‌, काल
भोगः, स्नानादीनां फलकथनम्‌ ,.; `... १३६|। जरनिकटस्था्टो्तररततीधवरणनम्‌ '... ,.„ १४६
रक्ष्मीतीर्थाख्यानम्‌ , सस्वज्ष्टयविषयको |अप्सरोयुगसंगमतीयंवणेनमू्‌, भप्रोयुग-
लक्ष्मीदरिद्रासंवादः, ब्रह्माणं प्रति ` लक्ष्मीदरिदियो कृतविश्वामित्रतपोमङ्वणेनम्‌ , , विश्वामित्रश्षापा-
गमनम्‌, ब्रह्मश्चनादुभयोर्मोतमीं प्रति गमनम्‌ दप्सरसोनदीतवसंप्राति ४ अ = 3

दरिद्रासमीपे गौतम्या रक्ष्मीमाहातम्यवरणनम्‌, कोटिती्थ्र्णनम्‌ › त्सतः कण्वैस॒तना-

विषयानुक्रपः।

हरीकचरितवणनम्‌ , कण्वतीर्थनिकटस्थपशारा-
तीथवणेनम्‌
नारसिहती येव्णनम्‌ ) हिरण्यकरिपप्रश॑सा

नारसिहकृतो हिरण्यकरिपुवधः, एवं त्रैठोक्य-
स्थितसकल्दै यवधवणनम्‌, नारक्षिहस्य गीतर्मौ
म्रयागमनम्‌, तत्राम्बयसंज्ञकदेयदहमनप्र, नार-

-सिहतीर्थे ज्लानदानादिकतेणामनेकविधफलप्रापि- `

कथनम्‌, नारसिदहादष्टती ४ क
पैशाचतीथेवरणनम्‌, अजीगतोख्यानम्‌+ अजी

अण

„ १४८

१४९

` गतेकृतः दानःरोपसंज्ञकस्वपुत्रविक्रयः, पूत्रविक्र-* `

थसात्प पादाज्ीगतेस्य नरकप्राप्तिः, रुदन्तं पिशाचं

परति शुनःशेपप्रशरः, पिशाचयोनिगतस्वपितृवाक्य- +
श्रवणेन दुःखितान्तःकरणदनःशेपकृतः पिशाच-

स्योपरि गौतमी जलग्रक्षेपः, गौतमीजलसंस्पशमा-

व्रेणाजीगर्तस्य विष्णपदप्राप्तिः, पशाचतीयप्रशंसा, .

* पैशाचादिशतत्रयतीथवणनम्‌ ,,. ।
उरवश्ीगमनन दुःखिनं पृरूरवसं प्रति वसिष्ठापदेश
निन्रभेदादिसप्तराततीथवणलप्‌ `... ..~ ,,
चन्दकृततारापहरणम्‌ , शुक्रं प्रति . गुरगमनम्‌ ,
शुक्राय भायाहरणकथनम्‌, तारानथने शुक्रप-
तिज्ञा, चन्द्रं प्रति भागवकशापकथनम्‌, ताराविद-
दये देवादीन्प्रति शुकप्रश्रः;
गुरूक्तिः ०, जनन ००५ "० ०
आवतीयंदितप्ततीधवभैनम्‌... ... .. ,..
रवणादीन्हत्वा ऽयोध्यां प्रति सपरिवारं रामस्य

[|
4

गमनम्‌, लोकापधादद्राल्मीकयाश्रमसंनिधौ रामा- `

ज्ञया कक्ष्मणकूतसीतात्यागः, रामाश्वमेधं प्रतिं
कवकुरायोगमनम्‌, अङ्गदादीनां द्वारपालान्प्रति
सीतात्यागकारणज्ञानविषयकः प्रश्नः, सदखकुण्ड-
दिदङ्तीथेवणनम्‌

| ४ प्रति ध ह ®
- १५९ |कुरात्पणतीथप्रस्तावोपक्रमः, ब्रह्मोत्पत्तिक्रमः, यजञद्रा-
१५३.

* १५०

१५१

° कैम

दक्षिणाथऽङ्गिरोभ्य भादित्यकृतं मृमिदानम्‌, कपि- .

खासंगमादिशततीथेवर्णनम्‌
ब्रह्माणं प्रति खादितुमागतानां राक्षसानां विष्णुप्ररि
तचक्तकृतं हननम्‌, ` शद््वतीयोययुततीथेवणे-

किष्किन्धातीर्थमहिमवणनम्‌; रौवणवधोत्तरं
सीतादिभिः सह रामस्य गोतमी प्रत्यागमनम्‌, तप्र
क्वान्त्यपनोदनाय, कतिपयदिनपयंन्तै रामस्यावस्या-
नम्‌, रामङृता गौतमी प्रशेषां, रामवानरकृतमौ-
तमीजञानशिवलिङ्कपूजादिवणेनम्‌, रामं ॑ प्रति
विभीषणोक्तिः, गमनवेायां लिङ्गविसजेनाय वायु-
सुतै प्रति रामनिदेशः, लिङ्गि नेनासमर्थे बयु-

„ १५५

, १५६
| ब्रह्मरूपधारिपरदनामकरक्षसः

सते रामश़तलिङ्गनमस्कारादिकथनम्‌ , किष्किन्धा-
. तीथस्मरणादिफलकथनम्‌

व्यासती्थाख्यायिक्रारम्भः) आशरसोलत्त
मा्रनुज्ञां विना तपसे गतानां तेषां विद्न्भवनम्‌ ,
अगस्व्याध्रमै प्रयाङ्गिरसानां गमनम्‌, अगस्या-
क्गिरससंवादः, अगघ्टयान्नया तेषां गौतमी प्रलयाग-
मनम्‌, तन्न. तपःसिद्धानां तेषां त्रिददासकाशाद्धा-
विव्यासविषयकादिवरप्रा्िः, व्यासतीथेमहिमव-

णनम्‌ .., „~ , ।

, १५८

वजरासंगमतीथाख्यानम्‌) दासभावं प्राप्तस्य गसं- ,
डध्य स्वमातरं प्रति प्रश्नः, स्वापराधजदेषरण दासी- `

भावं प्राप्ताऽस्मीति गरंडं प्रति व्रिनतोक्तिः, कद्र
व वनाद्ररुडेन सूय॑लोकै प्रति नीतानां सपाणामधः-
पतनम्‌ , तन्निमित्तं विनतां प्रति सर्पमातू रोषोक्ति
सपजरादृरीकरणाय गहडङृतं रसातण्स्यपानीया-
नयनम्‌, पय प्रोक्षणेन `सपंजराद्रीकरणवणेनपु

तस्मात्पयसो वंजरोत्पत्तिः, वंजरासगमादिसषद-
लक्षतीथवर्णनम्‌

दिष्टदेवानामसुरः सह य॒द्धरिम्भः, युद्धारम्भे गीत-
मीतीरे देवकृता हरीशस्तुतिः, गौतमीहरीशग्रसादा-
' देवानां जयप्राप्तिः.

रा चराचरात्मकजगदु््यथं ब्रह्माणं प्रत्याका-
दशावागक्तिः, ब्रह्माकारवाण्योः सषिविप्रयको मिथो
विस्तरेण संवादः, यज्ञोपकरणवण॑नम्‌ , देव्याज्ञया
यज्ञपश्व्थं ब्रहाकृत्तविष्णस्तवनम्‌, प्रुषसकाशा्र

," + १५९
देवागमतीथवणेनप्‌ , द्रव्यते देवासुरस्पधा, ब्रह्माः `

, १६०

राडत्पत्ति, यंज्ञोपकररणविसजनार्थं ब्रह्माणं प्रया- .

काशवागुक्तिः, - प्रणीतासेगमकुशषतपंणादिषडशी
तिसहलती्थवणेनम्‌ =.“ “" "^"

आत्मनयप्रदरणरौण्डपुरुष प्राप्त्यर्थं देवकृतमहेश्वरस्त-
वनम्‌, रिवभ्रसादादुपस्थितमन्युसंज्ञकपुरुषरं प्रति .

सामथ्यंपरीक्षणरविंषयकं देवानां वचनम्‌ , मन्युस्व-
रूपंवणनम्‌, देवङृता . मन्युप्तुतिः, मन्य्वाश्रयेण
देवानां जयप्रापि

हाकल्यमुनिं प्रति
भोजनकाटक्षिणे मह्य, भोजनं देदीत्युकिः, नाहं
द्विजस्तव रिपुस्त्वां भक्षयितुमागतोऽस्मीति भोज-

नसमये शाकल्यं प्रति रक्षस उक्तिः, ` शाकल्यस्य.

पवेवपुदैशनम्‌, परदकृता शाकल्यस्तुतिः, शाक-

१६२

ल्याज्ञया परदकृतसरस्वतीस्तुतिः, परशोः स्वगे प्रतिः १६३

पवमाननुपस्य विधिकपक्षिणा. सह्‌ संवादः, पवमानं

, कन्याविवाहविषयकः सूयविचारः,
नम्‌, कन्यादानार्थ कुंलादिविचार कन्याप्रशंसा, °

बरह्मपराणान्तगेताध्यायानां --

१२

अ० | | अ°
ग्रति चिचिकपकषिणः पूरैवृत्तकथनम्‌ , ब्रह्महर्या | गङ्गाया नामानि, कऋरषित्रे देव
विना तत्समपापकथनम्‌ विञ्चिकं प्रति तन्मुक्ति रिपोर्विश्ररूपस्याऽपगमनम्‌, विश्वरूपर्षिसंवादः,
विषयक नृपतिप्र्चः, मुक्खर्थ शवेतपवेतस्थगदा भीमेश्वर तीथवणनम्‌ र , १७३
धरं अरति मां नयेति तत्कृतनुपग्राथना, नृपतिना गहासागरसंगमवणनम्‌, अमरकृतो हरविष्णुस्तव
सह गङ्गागदाधरयोद्नार्थ चिशचिकगमनम्‌ , चि सोमतीथवणेनम्‌ देवधिकृतसोमस्तवः,भादिख-
चिककृतगङ्गस्तवनम्‌, तस्य स्वरगप्रा्िः, अनु वार्स्पयादितीथेवणनम्‌ १७४

सह स्वनगरं प्रति पवमानप्रयाणम्‌. ..
विवाहावधिक्रथ-

. कन्यादीनां विक्रयनिषेधः, विव्राहकालातिक्रमे दोष-
, कथनम्‌, प्राक्तनानरोधन सर्वे घटत इति सुय॑ःप्रति
विषटेः संभाषणम्‌, विश्वरूपविष्टोः परस्परं विवाहः,
यमगहं अति हषणगमनम्‌, पित्रादीनां शान्दयादि

* १६४ | गङ्गाया ्रह्मकमण्डटवरिष्णपदाशेवजटाञ्गयत्रह्मगिरिपूवां

णेवेषु क्रमेण स्थितिवणनम्‌ , तीधादीनां चातु
ध्यादिनिरूपणंम्‌, तीथस्य कृताद्रौ करमेण त्रिद्व

- त्यादित्राकली दैवताभावेनिूपणम्‌ , तीथंस्य

यगक्रमेण दैवासरषमानुपप्राप्निकथनम्‌, हरमस्त-
कजटाज्याद्वङ्गवतरणविषयको गजवक्त्रं ऽति
कलया निदेशः. पार्वतीगजेवकतरसंवादे ब्रह्मगिरि

प्र्निविषयको यमं प्रति हषणप्रश्रः, यमाज्ञया
गौतमीं परति हषणगमनम्‌, भदरत्रीथेवणेनम्‌
पतत्नितीयवणनम्‌ , ।
सुप्तमासंन्दिनामकद्विजुत्रकमादाय रक्षस्याः पला-
यनम्‌, आसेन्दिवराक्षस्योः परस्परसंवादः, कस्य
चिद्राह्मणस्य कन्यया सहाऽऽस॒न्दिवविवाहः, तन

पर्षृतादारभ्य सागदपयन्तं गोतम्युभयर्तारस्थि-
तिविषथकं गौतमं प्रतिं हषपृलकितरिववरग्रदा-
नम्‌, दिवोदितगोतमीयात्रादिप्रशंसा, गजवक्त्र- *
्रिघ्रपानिबद्धमानुप्राणां समीपरतरवर्तिगीतमील्रा-
नाद्यभावकथनम्‌, तत्तीरवासिदिवंप्रणलयभावनिर
पणं च, विस्तरपूर्वैकरं गौतमीमादात्म्यश्रवणपटना-

१६५

सह तस्य भायोया रहःसभाषणम्‌ , नारायणह्त दिफ़लकथनम्‌ , ग[तपीपाहासम्यसपाप्रेः... १५५
, राक्षषीहननम्‌ , विग्रनरायणतीथंवणनम्‌ ˆ. १६९० | अनन्तवासुदेवमाहातम्यनिरूपणम्‌ , विश्वकमाणं ग्रति
भमिषटुतरा्ञो यमेधारम्भः, याजनालघुत्ववणनम्‌ , वासदेवप्रतिमाकररणार्थ ब्रह्मो क्तिः, देवैः सह राव
ब्रहमवेषधारिणां देदयादीनां हयमेधं ग्रति गमनम्‌ , णसङ्खामः, रावणादिन्द्रपराभवः, रावणस्यामरा-
तब्यापारं विदुषो विश्वरूपस्य, वष्टारं प्रव्युक्ति वतीं प्रति . गमनम्‌, तत्रस्थं वासुदेवप्रतिमा
भान्वादिङततीथवणनम्‌ * १६८| गृहीत्वा पृष्पकाविमानेन तस्य लकां प्रति गमनम्‌,
वेदनामकद्विजस्य शिव वृजात्तर्‌ भक्षटनाय गमनम्‌, रघ्िणाद्विभीषणस्य प्रतिमाप्रापिः, रामरावणया-
व्याधस्य हिवपुजाप्रकारः, मच््वृत्पृ जार्वेध्वसकस्य युद्धम्‌, तत्र रावणमृति :, अयोध्यां प्रति सप्रतिमं
नाशाय वेदमनसि क्ोधोद्धवः, आदिकशवदस- रामगमनम्‌ श १७६
वादः, व्याधभक्तिवणनम्‌, व्याधवरप्राप्ति . १६९| पुरुषोत्तमक्षेतरमाहात्म्यवणंनम्‌ , १५७५

कृण्डचरितारम्भः; सकरगुणविरिष्टगोमतीर्तार-
स्थाश्रममण्डलस्थितक्ण्डुमुनितपोविद्राथमिन्दरप्ेषि
तप्रम्ोचाप्सरोगमनम्‌, तत्र॒ वसन्तादिसादाप्येन
प्रम्डे चाकृतविघ्राचरणकथनम्‌, प्रम्टाचासान्दय
माहितकण्डमनेस्तया साऽऽश्रमं प्रति -गमनरमः
णनिहूपणम्‌, बहकाट्ातिक्रमे स्वगेगमनविषयको ,.
मि प्रति प्रम्लौचाप्रश्नः, मुनिप्रम्लोचासंवादे स्वत-
पःक्ष्रनिमित्तं कण्डुकृतविषाद्क्थनम्‌, कण्डुकृता
्रम्लोचानिर्भ॑त्वना, मुनिसमा्ितप्रम्ोचागभेस्य
स्वेदशूबेण प्रक्षाणामुपरि पतनम्‌, मारीषानामक-
कन्योत्पत्तिः, तपःक्षयसखेदचित्तस्य कण्डं
पुरषो्माख्यकषेश्ं प्रति गमनम्‌, तत्रकापरमनसा
विष्वाराधनं कुतः कण्डोरप्रे मधृसूदनागमरमम्‌,

चश्ुतीयवर्णनम्‌ , गौतमकु्डल्योषनोपाजनविष-
यकः संवादः, पुत्रधमवणनम्‌ , धमप्रशंसा, धम-
भरशंसाक्ः कुण्डलस्य चक्षुषो नाशकथनम्‌ ,विभी
षणवैभीषणीसवाद :, कृण्डलवेदयस्य च्क्षुरादिप्राप्नि

जादयन्धाया महाराजाख्यनृपतिकन्याय्वक्चःप्रा-
` िकथनम्‌, कुण्डलस्य नृपतिकन्याप्रापिक-
थनम्‌ ,.

उपरी तीथव्णनम्‌, इनदममितिसंवादः, इन्दम्मि
त्योर्देवनवणेनम्‌, प्रमितिचिच्रसेनयोर्देवनवणनम्‌, .
मधुच्छन्दसा सह प्रमितिपुश्रकृतः संवादः, सुमति
नान्न सुतामिति प्रपि देवनाद्रतरास्यप्रापतिः ... १७१

सामुद्रतीयबणेनमर, गङ्गासागरसंवादः, गङ्गायाः

9 \9 © | °

(81, (86. 86. (8 8।
#

विषयानुक्रमः।

वरविषयिणी प्राथना च, सवेलक्षणसेयुक्तभगव-

। त्स्वक्पदद्नेनानन्तरं कण्डुकृतं भगवत्स्तवनम्‌ ,
कण्डु प्रति विष्णुवर प्रदानम्‌ , भगवन्निदेशमनुमुलय
परमात्मध्यानं कुव॑तः कण्डोमक्षिः, कण्डाट्यायि-
कापठनश्रवणफलकयनम्‌ , पुरुषोत्तमाख्यक्षत्रमहि-
मवणेनम्‌ (8 =

नानाविधोक्तिभिरनन्तभगवद्रतारस्तवगर्मितः श्री

कृष्णावतारविष्रयको बादरायणं प्रति संशयावि-
छाना मनीनां प्रश्रः ,.. ,..
हृष्णचरितारम्भः,) म॒निप्रश्श्रवणवुतूहूावरिषटा-
न्तःकरणश्रीव्यासङृतभगवत्स्तववणनम्‌, मानाव-

तारवणैनम्‌, चतव्येदकथनम्‌
भवतारग्रयोजनवणैनम्‌ ,भरिभारावपीडितमह्या ब्रह्मा-
न्तिके गमनम्‌ , ब्रह्माणं प्रति स्ववुःखनिवेदनम्‌ ,
भगवत्प्शंसगर्भितो देवान्प्रति ब्रह्मणः संवादः,

"ब्रह्मकृता विष्णुस्तुतिः, स्तुतिश्रवणोत्तरं ब्रह्माण
ग्रति विष्णकृतसितकृष्णकेशद्रयदानकथनम्‌, दे
वान्प्रति विष्णप्रतिप्रादितकेशद्रयदानाभिप्रायक्रथ-

नम्‌, विष्णसाहाम्याथैमिन्द्रादिदेवाधतरणम्‌ ,देवक्य-
मगर्भाचवदरध इति कंसं प्रति .नारदवचनम्‌,

कुपितकंसूकरृतं वसदेवदेवक्योः काराहे स्थापर्नम्‌ ,
देवक्या जातमात्रषटपुभ्राणां , कंसकृतवधनिषूप-

णम्‌ , विष्णमायासंवादे मायां प्रति भगवदाज्ञा- `
„ १८१

निरूपणम्‌...
गवन्निदेरमनसदय मायज़ितं दक्कयुदराद्रभाक्रप्रणं
रोदिण्युदरे गभेस्थापनं च, यशोदाजटरे मायास्थि-
तिनिरूपणम्‌ , देवक्युदरे भगवरतपरवेशकथनम्‌ , तन्नि-
मित्तं व्रहमादीनां सम्यक्प्रचारादिवणनम्‌, ल्लीपुसैदर-
मदाकयाया देवक्या देवकृता स्तुतिः, भशवदव-
तारसमये देवकृतपृष्पतरष्टादिवणेनम्‌ , वसुदेवदेव-
कीकृतभगवत्स्तवप्राथना क्रथनम्‌ , देवकीं प्रति भग-
वदुक्तिः, गोकुलं गत्वा वसुदेवकृतं यशोदाशयने
पुत्रस्थापनम्‌ , तत्रल्यकन्याया आनयनम्‌ , बालध्व-
निश्रवेणोत्तरमेव दृतकृतं देवकीपुत्र जन्मानिवेदनम्‌ ,
कारागृह प्रति कंसागमनम्‌, साश्रलोचनं रुदलयां
देवक्यां बलात्कारेण कंसकृतदारिकामोथननिवेद
नम्‌, मायायुः स्वस्वरूपधारणपुवकमाकाशं प्रति
गमनम्‌, मायाकृतं क॑सभिभत्संनम्‌, देवकृता माया-
स्तुतिः, मायायाः स्वग प्रति ग॑मनम्‌ .., ..
्विममनःकंसङृतं प्ररम्बादीन्प्रति कन्यावृत्तान्तादि
निवेदनम्‌ , दैदयान्प्रति बालघातविषयकः कंस-
कृतो निदेशः, कंसकृतं वसुदेवदेवकीसान्त्वनं तयो-
मोचनं च.„,

181. ® 9 ® ० $ ॐ ® ® # 9 ®

॥ |

अ

मभरायामेव नन्दहकटावसथं प्रति वसुदेवगमनम्‌

® @ $ १ ५9 ८

„ १७९

„ १८०

१८२

तगगङ्तं

` षयको मन्त्रः,

वसुदेवनन्दयौः प्रमपंवादः, वमुदेवाज्ञया नन्दादि

१९

गोपानां गोकुलं प्रल्यागमनम्‌ , कृष्णकृतः पृतना-

वेधः,
मणादिना दोष्रापाकरणम्‌ , नन्दकृतं, ,बालकस्व-
स्ययनम्‌ , बाटकपादग्रहारेण शकटपरिितनम्‌ ,
तेन गोपीजनकृतं विस्मयक्थनम्‌, “ अनेन
राकटपातनं कृतमिति वबाखानां वचनम्‌ ,
यदोद्‌करतं शक्रटपूजनम्‌ , वसुदेव श्रचोदि
प्रच्छत्रतया बाक्कयोन।मकररणम्‌ ,
रिङण्टीखावणनम्‌ , यरोद्‌ाकरतं कृष्णस्य दात्रा
न्धनम्‌, गृहकर्मणि व्यग्रायां यशोदायां कृष्ण-

कृतं यमलाजज॑नपातनम्‌, दामोद्रसंज्ञाप्राप्निकार-

णम्‌, महोत्पातभीरूणां गोपानां वृन्दावन गमन पि-
गा्रजः सह्‌ गापानां व्रन्दावेन
प्रति प्रवेशः, प्रन्दौवनशोभावणैनम्‌, गोपपुत्रेः
सह बालकयोः क्रीडावणनम्‌

काखयदमनाख्यानम्‌ , रामं विना गोषैः सहं

काटीयहूरदं प्रति कृष्णस्याऽऽगमनम्‌ , सविषहरद-
दने कृष्णचिन्तननिरूपणम्‌, हरदे कृष्णनिपातः
नकथनम्‌, तत्र सपरिवारस्य करार्खव्रस्याऽऽगमनं
दंशश्च,„ सरुदितं गोपवालककृतं कालियद्रदे
करर्णनिपातनकथनम्‌, व त्रपातसमक्वःश्रवणा-
नन्तरं यशोदया सह गोपगोपीनामागमनम्‌, सप-
भोगवेषशितकृष्णददानेन नल्दयशोद्योनिशवे्टताप्रति-
पादनम्‌, गोपीनां विलापः, नन्दादीनां दुःखापनो-
दनाय वल्देवस्य कृष्णं प्रति बाधनिरूपणम्‌ ,
कृष्णकृतं कारियफणाना पपरि नतनम्‌ , कृष्णाड्‌-
प्रिकद्रनमोहितकायियपखाद्रधिरल्ावकथनम्‌, भ.

तव्यसनक्ितनागपर््नाकृतकृष्णस्तुतिग्राथनानिरू-
पणम्‌ , कालियक्रृतं कृष्णस्तवनम्‌, समद्रसाले-
लगमनविष्रयकः कालियं प्रति कृष्णानद्‌शः, सप-
रिवारस्य कालियस्य समद्र प्रति गमनम्‌ , कृष्णस्य
हरद्रादत्तरणम्‌, आनन्देन नन्दयद्लोदादिगेपगोपी-
करृतकरृष्णालिदनादिकथनम्‌

स्ताखवनं प्रति गमनम्‌, तालफटस्प्रहान्वतार्ना
गोपानां रामकृष्णौ प्रति विज्ञाप्गम्‌ , रामङृष्णकृतं

'तालफलपातनम्‌, घेनुकछृतं रामकृष्णोरसि पादता-

डनम्‌, कृष्णकृतो पेनुकामुरवधः,निराबाधस्थले
गोसंवारवर्णनम्‌ ,.. ०५" + = " ०

रामहृष्णकृतबहुत्रिधलीलावणेनम्‌, वाह्यवादकलक्षण

१८३ श्रीडामिषेण बलद्दवकृतप्रट्म्बासुरवधनिरूपणम्‌

पूतनोत्सङ्गादृहीतबालकप्य गोपुच्छभ्रा-

१८४

„ १८५
प्ेनकवधाख्यानम्‌, गोपगणः सह" रामकेशवयो-

१८६

„१४ - ब्रह्मसणान्तगताध्यायाना-

परलम्बवधेन ` सानन्दगोपकृता रामप्रशंसा, सायं
ब्रं प्रति गमनम्‌, शरद्रणनम्‌, गोवधना-
ख्यायिकारम्भः) हन्द्रयागोत्सवारभ्भ-
भवृत्तान्गोपान्प्रति कृष्णस्य प्रश्रः, नन्ददत्तयोग्योः
तरकथनम्‌, इन्दरयागपिक्षया मोवधनय।गविषयकं
नन्दं प्रति युक्तितः कृष्णकृतं निवेदनम्‌, कृष्णवा-
गमतश्रवणहृष्टनन्दादिगोपकृतगिरि यज्ञनिह्पणम्‌ ,
गिरये बलिदानम्‌, बहुविधानरत्रह्मणसंतपंणम्‌ ,
गोष्निः सह प्रदक्षिणां कुव॑तो गोपान्प्रति शेलरूप-
धारिकृष्णकृतं संभाषणम्‌, प्रणतेभ्यो गेपेभ्यो
वरप्रदानम्‌, गोपानां गोष्ठ प्रति गमनम्‌
स्वमखप्रतिहननप्रकुपिनेन्द्रस्य गोकरुलनाश्ञा सांवर्तक-
संज्ञकमेक्छन्प्रति निदेशः, मघासारपीडितगोपगोपी-
गोगोवत्साक्रन्दनमनित्रेदनम्‌, स्वभक्तानां दःखापनोद-
नाय कृष्णकृतं गोवधनोद्धरणम्‌ , द्रुष्णाज्ञया सप्ररि.
वारगोपगोपीकृतं पवताध प्रवेशनम्‌, सप्तरात्रकृत-
वृष्टीनां मेधानामिन्द्रकृतो निवृत्तिविषयको निदेशः,
निर्मले नमति ` गोपनां " स्वावसथनिवेशकरथनम्‌ ,
कृतागस्केन्दरकृता रहसि प्रणतिपूिकरा कृष्णस्तुतिः,
गोव्राक्यादिन्ध्रकृतकृष्णाभिषेक्रनिवेदनम्‌ , गोवि
न्देति नामकरणम्‌ , इन्द्रकृता ऽजनविष्रयकप्राथेना
इन्द्रं प्रति भभारावतरणबिषयका कृष्णस्योक्ति
मिथःपरिष्वद्गानन्तरं कृष्णेदधयोः स्वस्वस्थानं
परति गमनम्‌, गोवधनयागखमाधिः
कृष्णकृतबहुविधलीलाव्लोकनविस्मयाविष्टानां गोपानां
कृष्णस्य च संवादः, रासक्रीडारम्भः » दार-
दवनश्ोभावलोकनप्रमुदितान्तःकरण्रीकष्णकृतमु-
रलीरवमीहितगोपीजनस्य कृञ्जवनं प्रलयागमनम्‌,
कृष्णेकतानवृत्तीनां गोपीनां कृष्णस्य च नानामिध-
चेष्टावर्णनं रासक्रीडने च, वृषभरूपधृगरिष्टरा-

्षसागमनं तस्य वर्णनं च, कृष्णकृतारिष्टवधवणनम्‌ १८९
क॑सनारदसंवादः, कंसकरृतमक्रर प्रेषणम्‌, बलकरृष्णनाशाथं

कंसकृता चाणुरमृष्टिकयोर्याजना, कृष्णवधाय
केशिृतं वृन्दावने प्रति गमनम, केशिदहरेषिताद-
पादीनां भयप्रा्तिः, कृष्णकृतं केरिवधवणनम्‌ ,
नारदकृतं कृष्णवणेनम्‌ , ,.. ,, „= ,

नन्दगोकरुलेऽक्रूरागमनम्‌ , *अकरूरङृतं श्रीकृष्णवणनम्‌ १९१

अकरुरकृतं कृष्णनमनम्‌, अक्रूरकृतं कंसोकतेरमिवेदनम्‌ ,
कंसवधार्थं कृष्णोक्तिः, मथुरापरीं प्रति रामहृष्णा-
कूरगमनम्‌ , कृष्णगमनाहुःखितस्य गोपीजनस्य
परस्परं संभाषणम्‌ , यमुनाजलगतमकरूरं प्रति भग-

„ बहशेनम्‌, भृक्ररङृता शृष्णस्तुतिः, कृष्णाक्ररसं

वादः, मथरायां बरकृष्णयोः पादचारिगोः पराक्र-
मवणंनम्‌ + व
कुव्जां प्रति कृष्णवचनम्‌ , कृष्णकृतानुग्रह्वणनप्‌,
चाणरमुष्टिको प्रति बलकृष्णवधाय कंसवचनम्‌ ,
नागर जनकृतं बलङृष्णवणनम्‌ , कृणचाण़रयुद्धम्‌,
मुष्टिकबलदेवयोयुद्रम्‌ , चाणुरमुषटिकनाशः, कंससुः
नाम्नोवेधः, वसदेवकृता भगवत्स्तनिः ,.,

त्नीसमाधानम्‌ , उग्रसेनं भरति कृष्णकृतं राज्या-
भिषेचनम्‌, उग्रसेनं प्रति सुषममास्यसभाप्रापि
वणेनम्‌, बल्देवजनादेनौ प्रति सादीपनिकृतमन्ञ-
प्रदानम्‌ , सांदीपनि प्रति पुत्रप्रापनिः,

१९१

. १९३
देव कीवसुदेवाभ्यां सह ईष्णसंवादः, हरिषृतं कंसप-

9 १ ९, र्हं

जरासैधेन सह रमजनादेनयुद्धम्‌ , स्जरासंघपराभवः, ^}

जरासंधस्य गृद्धाय पुनरागमनम्‌, जरासधपरा-
लव 1 अ (2.
कालयवनोत्पत्तिवणनम्‌ , काटयवनकृतो यादधनाश
यादवरक्षणाथं कृष्णक्रृते द्रारकोत्पादनम्‌ , मुचकृ
न्दात्कालयवननादावभ॑नम्‌ , मूच्ुन्दकृतं भगवद्‌ू-
णनम्‌ = ,.* ,*५ ११ 8 - ,
मृचक्रन्दाय भगवक्कृतं. वरदानम्‌, तषमे गन्धमादनं
ग्रति मृधरकुन्दगमनम्‌ , गोकुलं भ्रति बर्देवागम-
नम्‌ ४
वरुणवारुणीसंवादः, यमुनावल्देवसंवादः, मथुरायां
बैल्देवागमनम्‌, ... „~ ,. ५.
कृष्णकरृतं रुकिमणीहरणम्‌ , कृष्णङृतो रुक्मपराभव
एकरिमिणीविवाहः, प्रयुप्नोत्पत्तिवणेनम्‌
रशम्बरासुरङृतं प्रद्॒नहरणम्‌ ,` शम्बाकृतः प्रदुभ्नस्य
समुद्रे प्रक्षपः, मत्स्योदराच्छम्बरपत्म प्राति प्रयु-

म्रप्राप्तिः, शम्बरपटन्या सह नारदसेवादः, प्रदुप्नन

सह॒ राम्बरपर्त्त संवादः, शम्बरप्रयुम्नयायुद्वम्‌,
क्रारशम्बरवधः, द्वारवर्तं प्रति प्र्म्रागमनम्‌,
श्रीकृष्णनारदसंवाद्‌ः ,.. -.
सकिमिणीपृत्राणां नामानि, कृष्णभायार्णां नामानि, अनि
रुद्धविवाहः, रुफिमबर्देवयोदूतवणनम्‌ , वल्देव्‌-
करतो रकिमिवध ० 3 3: ` ~
द्रारवतीं प्रतीन्द्रागमनम्‌ , इन्द्रेण निवेदितं नरकचेषटि-
तवणेनम्‌ , प्राग्ज्योतिषपुरं प्रति इष्णगमनम्‌ ,
कृष्णकृतो मुरवधः, कृष्णकृतोनरकवधः, धरणी.
कृते भगवद्रर्णनं कृण्डलदानं च, अदित्यै कुण्डलद्‌ा-
नाय भगवत्कृतं व्रिदश्ाख्यगमनम्‌ . ,.. ,*
अदितिकृता भगवत्स्तुतिः, कृष्णादितिसवादः, सलययभा-
मावचनाक्ृष्णङ्ृतं पारिजातकग्रहणम्‌ , वनपि
सह ्॒रीकृष्णसंवादः, वनपः सह सदयभामाया

„ १९५

|,

. १९६.

००, १९.
„ १९८.

+ १९९

० ०.

२०२३

` विषयानुक्रमः ।

गवे।किषणनम्‌ , देवैः सह श्रीकृष्णयुद्धम्‌ , इन्द्रेण
सह सद्यभामासंवादः, इन्द्रकृतं भगवद्रणेनम्‌
हन्द्रेण सष श्रीकृष्णसंवादः, इन्दरकृता भगवत्स्तृतिः
' द्वारकां प्रति. भगवदागमनम्‌, आनीतस्य पारजा-
तकस्य वणनम्‌, निष्कटे स्थापनम्‌, अनेकरूपेण
कृतं षोडरासहखपरिमितघ्नीभिः सह वरणम्‌
सक्िमण्यादिपत्नीष्रु जातानां पूत्राणां नामानि,
पौत्रादीनां नामानि, उषानिरद्धविवाहकथनम्‌ ,
बाणसुतयोषया सह गौरीसंवादः,
भवेद्यनिमौणकीरालम्‌
, ककरेण सह बाणर्सव्रादो युद्ध प्राथना च, कन्यान्तःपुरे
चित्रलेखया कृतमनिरद्धानयनम्‌ , बाणानिख्द
यो्यद्धम्‌, अनिरुद्ध बन्धनम्‌, कृष्णवल्देवकृतं य॒द्धा-
थंमागमनम्‌, बाणेन सुहं भगवयुद्धम्‌, भगवता
सह शंकरयुद्रम्‌, हदरिहरसंवादः, संपत्नीकानिर्‌
द्वेन सह्‌ द्वारकां प्रति भगवदागमनम्‌ ...
न्यासर्षिसंवादे पौण्डकवासुदेवरेमितदृतस्य द्रारकाग-
मनम्‌, दृतेन सह "भगवत्षंवादः, ध्रीकृष्णेन सह
पौडककारिराजयद्रम्‌ , पौडककारिराजवधः, शं-
करवरातकाशिराजपुत्रकृते कृदयोत्पादनम्‌, सुद-
शंनभयरत्कृलयाकृतो वाराणसीप्रवरेशः, चक्रकृतो
वाराणसीदाहः ` पुनः कृष्णदस्ते चक्रागमनं च ...
ग्यासर्षिसंवादे बलरेवपराक्मवणेनम्‌ , साम्बङकृतं दुर्यो
धनकन्याहरणम्‌ , दुयाधनादिभिः कृतं साम्बप्रति-
बन्धनम्‌, हस्तिनापुरं प्रति बल्देवागमनम्‌ ,
कौरवैः सह बल्दे वसंवादः, वल्दैवकृतं हस्तिनापु-
रकपषैणम्‌ , कौरवृतं बल्दवप्राथनम्‌ ...
व्यासापिसंवादः, बर्देवङृतं द्विविदत्रानरवधव्णनम्‌
वयापर्षिसंवादे भुमिभारावतरणकथनम्‌, कुलोपसंहार-

अण

... २०३

२०४

चित्रठेखाया
„ २०

॥ ॥ ग © ६

२०५७

„ २०८

०९

कथनम्‌ , द्रारकालयागवणेनम्‌, भगवतो निजधाम- `

गमनम्‌, यादवशापहेतुक्रथनम्‌, देवप्रहितदृताग-
मनम्‌, कृष्णेन सद ॒दृतसंबादः, मदोत्पातशमाथं
यादवकृतं प्रभासं प्रति गमनम्‌, भगवता सदोद्‌-
वसंवादः, यादवनाङवणेनम्‌
भगवत््रसादाष्ु्धकस्य स्वगेगमनम्‌, ` ,
ग्यासर्षिसंवादः, रुकिमिण्यादीनामवसानक्थनम्‌, आभी-
राजनसंबादः, आभीरः सषाजुंनयद्धम्‌, अजैनपरा-
जयकथनम्‌ , म्लेच्छकृते वरज्ञीहरणम्‌, अजन
विषादबणेनम्‌ , व्यासार्जुनसंवादे व्यासङृतमजुन-

समाधनम्‌, अष्टावक्राख्यानम्‌ ) अष्टाव- |

कङृततपोवर्णनम्‌, तिलो्तमादिरम्भाकृता नतिप्‌-
विकाऽषटावकरप्रशेता, रम्भा प्रति पुरुषोत्तमपतिप्रा-
तिरूपमष्टाग्रकरस्य वरप्रदानम्‌, जकलादुस्ती्णस्य मुने

०० ९५१०
| । \ १ १

शरीरवक्रतादहेनेन रम्भाकृतहासस्फुटीमवनम्‌ ,
रम्भाहासजकोपयुक्तमुनिदत्तशापकथनम्‌ , पुनः
प्रसन्नात्ममुनिवरभ्रदानम्‌, भ्यासर्िप्रतिपादितपु-
वेवृत्तश्रवणकृतुहलाविशजनस्य धमेसमीपं आग-

मनम्‌, अशेनसमीरि तन्यासतवचनश्रवणोत्तरं सबा-'

न्धस्य धर्मस्य महाप्रत्थानोर्पक्रमः, परीक्षिते
राज्यदानमरण्यं प्रति गमनं च कृष्णचरित-
समाप्निकथनम्‌ .. ..
वुरादयव्रतुयरवणृतरम्र, वराहरूपिणः परमेश्वरस्य देहाव-
यववणनम्‌, यज्ञवाराह ङतं प्रथिव्या उद्धरणम्‌,
नसिहावतारवृणेनम्‌, रिरण्यकरिपएकृततपोवणे
नम्‌ , तस्मै ब्रह्मवर प्रदानम्‌ , ब्रह्मणा सह देवानां
भगवत्संनिधौ गमनम्‌, देवकृता भगवत्स्तुतिः,
'भगवत्कृतं नृसिहरूपेणावतरणम्‌ , नृरसिहषृतो हिर-
` ण्यकरिपृवधः, वामनावतारणनम्र , दैलखनामाव-
किकरथनम्‌, दत्तात्रेयावतारवणनम्‌,, जामदग्न्य-
प्रादुभाववणनरम्‌, जामदगन्यचरितनिरूपणम्‌, दाश-
रथिरामावतार प्रादभावः, संक्षपतः श्रीरामचरितम्‌,
श्रीृष्णावतारवणनं संक्षिेपतस्तञ्चरितं च, छच्छ्य-
वतारवणेनप्‌ , इशावतारचरि तश्रवणपठनफलम्‌

4,

अशम

११९

२१३

व्यासमनिसंवाद उक्रान्तिकाखाद्रारभ्य यमलोकमागव-

णनम्‌ , नरकनामानि, नरकवणेनम्‌, देदावसानवणे
नम्‌, सुखम्त्युप्रापिवणनम्‌, दुःखम्रद्युप्रात्तिवणनम्‌,
यमदृतवर्णनम्‌, पण्यकरूतां वणेनम्‌, प।पकृतां वणं-
नम्‌ , यमपुरीवणनम्‌ , पुरीद्रारवणनम्‌
दक्षिणमार्गेण गच्छतां प्राणिनां शवणंनम्‌, तान्प्रा-
णिनः प्रति याम्यव॑चनम्‌ , चित्रगुप्कृतं पापिवणे-
नम्‌* यमाज्ञया याम्यकृतं निग्रहानुग्रहवणेनम्‌ ,
भयंकरनरकाणां वणनं नामानि च, नानाविधपा-
तकवणनम्‌ , पातकानुरोधेन नरकप्राप्तिकथनम्‌
नरकवुःखनिवारणाय मुनिकृतो व्यासं प्रति प्रश्रः,
व्यासकरथितं.धमोचरणं सुगतिप्राप्िवणेनं च
धर्मश्रष्टयवणनम्‌, रारीरोत्पद्िकथनम्‌, पुण्यपापानुरो
धेन नानायोनिषु जननवणेनं पापपुण्यवणेनं च
दाभप्राप्निवरिषयको मुनीनां ग्यासं प्रति प्रश्नः, अन्न
प्रशंसा, अघ्नदानाच्छुभप्रापिकथनम्‌ „~
्राद्धविधिनिरूपणम्‌, पितृभिः सह ` सोमजावचनम्‌ ,
शाशधरेण पितृभ्यो दत्तस्य शापस्य कथनम्‌,
सोमजायाः कोकाल्यनदीभवनम्‌, पितृकृतं हरेः
स्तोत्रम्‌ , पितणामुद्धारकथनम्‌ , अप्नौकरणं पिण्ड-
दानं च
श्रादधकल्पवणनम्‌ , प्रतिपदादिषु सवासु तिथिषु श्राद्ध
करणे फलकथनम्‌, अयनादिघ्राद्धवणेनम्‌, सपि

| क

@ ॐ 9 ® ® @

०० २१४

२१५

, २१६

२१४

२१८

" २१४

१६ | बरह्मपुराणान्तगंताध्यायानां--

ण्डीकरणम्‌. श्राद्धे ब्राह्मणविचारः, श्रद्धे देयानां
फरानां वणनम्‌, पिण्डदानक्थनम्‌ „^.
सदाचारकथनम्‌, धमेवर्णनम्‌ , मसखादीनामुत्सगेविधि
कथनम्‌, आचमनविधिः, अनध्यायकथनम्‌, कन्या-
वणेन्रम्‌, ऋतुगमन प्रकारः, देवपुजाकथनम्‌, देव-
पिततर्पणम्‌, वैश्वदेवकथनम्‌, विप्रवसतियोग्यदे
दानां कथनम्‌, सृतकविचारः .- *** "`
व्यासमूनिसंवादे वणधमेकथनम्‌
उमामहादेवसंवादे ब्राह्मणानां शद्रत्वप्रा्तिकृथनम्‌ ,
दृदरादीनामृत्तमगतिप्रापिवणनम्‌ , सकरजातिलक्ष
णक्रथनम्‌
उमामहैश्वरसवदे मानधानामृत्तप्रगतिप्रप्तिवणेनम्‌ ,
स्वगेप्रापतिदेतुभूतधमं कथनम्‌ , मानसधमंफलक्थ-
नम्‌, कमेफलोदयकथनम्‌ ।
` उमामहेश्वरसंवादे देत्रलोकप्राकिकारणर्वणनम्‌ , कृपणा-
दीनां नरकप्रापिकथैनम्‌ , स्वधमनिर तान वणनम्‌,
अधर्मनिरतानां निरय प्रापिकथनम्‌
मुनिमदेश्वरसंवादे वासुदेवमहिमवर्णनं वासृदेववर्णनं च
मनुवंशावणैनम्‌, वासुदेवपूजा कथनम्‌, व्यासमुनि
संवदि कृष्णपू नाफलक्थनम्‌ ५
न्यासमुनिसंवादे विष्णुपूजाकथनम्‌ ,वि्णोजागरे गीति-
काफलम्‌ , चाण्डालराक्षससंवादः, सद्यप्रशंसा,
प्रजागरपुण्यप्राप्तये राक्षसकरृत मातङ्ग प्राथेना, ब्रह्म
राक्षसस्य पृवंजन्मक्थनम्‌, राक्षसत्वप्राप्तिकथ-
नम्‌ , चाण्डालपृव जन्मकथनम्‌, मुखब्राह्मणसिद्धसं-
वादः, उवशीमूखत्राह्मणसंवादः, शकटदानक्रथनम्‌
व्यासमुनिसंवादे विष्णुभक्तिहेतुकयत्नम्‌, भास्करा -
नामाराधनकथनम्‌, अवेष्णवत्वप्राप्तिकारणकथनप्‌,
भगवन्मायाव्णनम्‌, कामदमना्यानम्‌ , विष्णो
सकाराश्नारदप्राप्तमायादशनकथनम्‌ , कपारमाच-
न॑तीथौत्पत्तिवर्णनम्‌ , कामदमनस्य स्वगगमनम्‌...
व्यासमुनिसंवादे महाप्रलयवणैनम्‌ , कलिस्वरूपवण-
नम्‌, कलिगतभर्विष्यकथनर्म
व्यासमृनिसंवादे द्रापरयुगान्तकथनम्‌ , नष्टधमनेमेत्त-
कथनम्‌ , भविष्यक्रथनम्‌
व्यासर्षिसंवादे प्राङृतप्रतिसंचर कथनम्‌, कल्पमान-
कथनम्‌, मैमित्तिकलयस्वरूपकथनम्‌ ,.*
प्राकृतलयस्वरूपक्रथनम्‌ ,.
भात्यन्तिकलयनिरूपणम्‌ , आध्यात्मिकादितापत्रयकर-
थनम्‌, दिरोरोगग्रतिकष्यायादिशागीराध्यात्मिक-
तापनिरूपणम्‌ , कामक्रोधादिमानसिकतापवणनम्‌,
मृगपक्ष्यादिजनिताधिभौतिकतापवणेनम्‌ , गमं

जन्मजरादिजनिताधिदैविकतापवणनम्‌, गभस्थि-

तजन्तुदुःखावस्थानिरूपणम्‌ , बाल्यावस्थानिरूपण-
म्‌, जरावस्थाकथनम्‌, मृणावस्थानिरूपणम्‌ ,
पापक्रमेणो नरकप्राप्निकथनम्‌ ,. मुक्तिज्ञानमदहिम-
वणनम्‌ ,.. ,.. श
योगाभ्यासनिरूपणम्‌, यो क्दाव्याय योगशाल्लाध्ययना-
दिनिरूपणम्‌, योगाभ्यासार्थं मनोषिकलदयादि
निषिद्धस्थलवजंनकथनम्‌, आश्रमेदयादिविदित-
स्थलस्वीकारव्णनम्‌ , ` योगाम्याक्षफलमूतध्येय-
स्वरूपादिवणनम्‌ = =
विस्तरेण योगनिरूपणम्‌ , सांख्यव्रणेनम्‌ , प्रज्ञावच्छ्रो
त्रिययज्वग्राज्ञानसृयकादीनां ब्रह्मप्राप्तिः, समनस्के
द्ियाणामैकाग्रधोपायकथनप्‌ ,... च =
ज्ञानिनां मेोक्षप्राप्निनिरूपणम्‌, कर्मिणां तारतम्येन
बरगदिलोकफलप्राप्तिवणेनम्‌ ` . सर्वोत्तमत्वादिगुण-
विदिष्टात्मस्वरूपवणैनम्‌, अआकाशादिपश्चमहामूत-
गणकरथनम्‌ ... वि

, २२५ | गुणसजेनकथनम्‌ , विद्रदविदपोरभयभयप्रापिः,. सवं-

धर्मविरिष्टधमनिरूमणम्‌ , क्षमादिभिंः कोधादीनां
नाश इति निरूपणम्‌ .., .. क

. २२६ | योगविधिनिरूपणम, योगसां स्यमत ज्ञानिनो दयादाचर-

णतुल्यताकथनम्‌, उभयमतज्ञानिनोऽपमदशेन-
कथनम्‌, विरेषरतो योगिनः प्रहेसा, योगिनो
वज्यीवर्ज्याहारनिकूषणम्‌, कामायखिलशत्रुजय-
निरूषणम्‌ , योगास्यासान्नारायणपदप्राप्तिकथनम्‌
सांख्यविधिनिष्पणम्‌, सदषमानुषादिविषयज्ञानकथन-
म्‌, सखादीनां गुणसंद्याज्ञाननिरूपणम्‌, रष्टयादीनां
रूपादिषु संसक्तताकथनम्‌ , मोक्षस्य दुलमत्वनिरू-
पणम्‌ , देहस्थितपञ्रदोषनिवेदनम्‌ , संसारस्य समु
द्हूयकेण वणनम्‌ , सां स्यज्ञानमदिमवणेनम्‌ , सांख्य-
योगभ्रष्टानामृत्तमकूल एवोत्ाततिः, एतादक्सांख्य-
जञानसंपादनविपयकर मूर्नन्प्रति द्वैपयननिदेशः ...
्षराक्षरविचारनिरूपणम्‌ , मु नेकृता बादरायणप्रज्ञसा,
वसिष्ठकरालजनकसंव्रादः, जगतः क्षरत्वेन प्रति-
पादनम्‌ , ईश्ररस्याक्षरतेन निवेदनम्‌, चतुर्विश-
तितत्त्वप्रतिपादनम्‌ , तामसादीनां निरयादि्राप्ति-
कथनम्‌, निगुणस्य मोक्षप्राप्िनिवेदनम्‌ ... ,““

,.. २३१ |क्षराक्षरक्ञानाभावे बहुविधजन्मप्रदसंसारप्राप्तिकथनम्‌ ,

अभिमानिनां बहुविधसाधनक्रथनम्‌ ...
परति मीक्षधमेबिषयको जनकप्रश्षः, प्रन्याै
जञानं विना तद्कन्थधारणं भागायैनेतिकरथनम्‌ , प्रन्थ-
तच्वान्यविदित्वा लोभाद्रादकतुः पुरुषस्य नरकप्रा
तिकथनम्‌, अक्षरक्षरयोलक्षणम्‌, योगलक्षणव्णनम्‌
सांख्यज्गानकथनम्‌ , केत्रकषेत्रश्योरक्षणम्‌

996 १.1 .

विषयानुक्रमः५

| भ०। |
विाविदध्योः स्वरूपकथनम्‌, अक्षरक्षरयोः पनविस्त- न्मदाज्ञानमवाप्तमिति जनकं प्रति वसिष्रोक्तिः,
रेण वणनम्‌, प्रकृतिपरिवजनाद्रिशद्धिकथनम्‌, ` आनुपृव्यां ज्ञानप्रापिपरम्पराक्रथनम्‌
अभेदेन सांख्ययोगकथनम्‌ =... -.. -.. २४६३ पुराणश्रवणसूप्रीतमुनिृता व्यासप्रशंसा, सवम॒नीनां
भजस्यापि विक्रियया नानाभवनम्‌, त्कित्वनानाल- स्वाध्रमं प्रति गमनम्‌, अस्य श्रवणपटनकर्नणां
योर्क्षणम्‌ , ज्ञानविज्ञानसंज्तितमोक्षव्णनम्‌ , एन- फटप्राप्तिकथनम्‌ , थसग्रदसा ४

उ्तानदानाथमभिक्रारिनिर्णयः, ब्रह्मणः सकादादेत-

समाततय ब्रह्मएराणान्तगताध्यायविषयानुक्रमर्णी ।

= ~ -----~ ----------- क ५ नकन

ॐ तत्सद्रह्मणे नम,
महमनिश्रीन्यापप्रणीतं

ब्रह्मपुराणम्‌ ।

८ १ ०

अथ प्रथमोऽध्यायः ।

यस्मात्सर्वमिदं पपश्चरचितं मायाजगन्नायते
यस्मिस्तिषटति याति चान्तसमये कल्पानुकल्पे पनः |
यं ध्यात्वा मुनयः प्रपश्चरहितं विन्दन्ति माक्ष धर
तं बन्दे पुरुषोत्तमाख्यममरं नित्यं विथ निश्चलम्‌ ॥ १
यं ध्यायन्ति बुधाः समाधिसमये शुद्धं वियत्संनिभं
नित्यानन्दमयं प्रसम्नममलं सर्वेश्वरं निगरणम्‌ ।
व्यक्ताव्यक्तपरं परपश्चरहितं ध्यानैकगम्यं "पिं
तं संसारविनाशषदेतुमजरं वन्दे हरि युक्तिदर्भ्‌ ॥
सुपुण्ये नैमिषारण्ये पवित्रे स॒मनोहरे । नानामुनिजनाकीर्णे नानापुष्पोपशोभिते ॥
सरटः कणिकारैशथ्च पनरैषवखादिरेः । आग्रजम्बुकपित्थेश न्यग्रोधरदेवदारुभिः ॥
अश्वत्यैः पारिजातैश्च चन्दनागरपाटलैः । बकुलैः सप्तपणेध पु्नागनागकेसरैः ॥
शारैस्तारैस्तमारश्च नोरिकेरैस्तथाऽसैनेः । अप्येश बहमिरतेश्वम्पकाेश् शोभिते ॥
नानापक्षिगणाकरीर्णे नानामृगगणेयेते । नानानटाश्षयेः ण्येदी धिकावैररंङृते ॥ ।
बराह्मणैः क्त्रियेवेशयैः श्रै्ान्येश्च जातिभिः । वानपस्यहस्यश्च यतिभिर्बह्मचारिभिः ॥
संप्नेगोकुरेश्चैव सर्वत्र समलंकृते । यवगोपूमचणकेमाषमुद्रतिरेष्षुमिः ॥ ९
चीनका्चैस्तथा मेध्यैः सस्वैान्येशच शोभिते । तत्र दीपे हवे दयमाने महामखे ॥ १०
यजतां नैमिषेयाणां सते द्वादशवार्षिके । आजग्मुस्तत्र मुनयस्तथाऽन्येऽपि द्विजातयः ॥ ११
तानागतान्द्रिनांस्ते तु पूजां चक्रयंथोचिताम्‌ । तेषु तत्रोपविष्टेषु कत्विम्भिः सहितेषु च ॥ १२

6 @ ~ $® न& -& ..&

वि क 1 श ता

न~ = क न

[व कक क 7 7 मी

# “ज्यति अलभारगमितनीलनीरदक्तवणैः । मन्द्रगिरिपरिवतेनविशिलाऊाञछनाङ्कितो विष्णुः ॥ नारायणं नमस्य
नरं चैव नरोत्तमम्‌ । देवीं सरस्वतीं व्यासं ततो जयमुदीरयेत्‌ ” इति शोकद्र यं क. पुस्तक एतस्मात्प्रागधिकं दश्यते ।

१ ख.अ्रितं मा" २ क.“ति लीयते तु स ख.^ति लीयते च स ३ ग. निष्कल" ४ ज्ञानैकगम्यं । ५ ग. प्रमुं ।
६ कम्‌ ॥२॥ ये पु ७ ग. श्लैः। स" ८ ग. "नागैः पलाशैनौ" ९ क.ड. नालिकेरेस्त"। १० क. पुण्ये वेदिका। ११ क

भिः । समदैरगो" । ख.'भिः । समदैर्गो। १२ ग. "भिः । श्ालिभिश्व तथा । १३ क.न्येचद्ि। १४ क.स. थोदिता।

९ परहायुनिश्रीव्यासपणीतं- [ प्रथमोऽध्यायः १1

तत्राऽऽजगाम सूतस्तु मतिमौटीमहरषेणः । तं दृटा ते भुनिवराः पूजां चकरयदान्विताः ॥ १३
सोऽपि तान्पतिपूज्यैव संविवेश वरासने । कथां चकरुस्दाऽन्योन्यं सूतेन हिता द्विजाः ॥ १४
कथान्ते व्यासरिष्यं पै पर॑स्छुः संशयं मुदा । ऋति्विमभिः सहिताः सवे सदस्यैः सह दीक्षिताः

मुनय उचुः- | वि
पुराणागमशाख्लाणि सेतिहासानि सत्तम । जानाति देवदैत्यानां चरितं जन्म कम च ॥ १६

न तेऽस्त्यविदितं भिचिद्रदे शाल्व च भारते । पुराणे मोक्षशास्े च सर्हनोऽसि महामते ॥ १७

यथापूवैमिदं सवेमुत्पन्नं सचराचरम्‌ । ससुरा॒रगन्धर्वं सयक्षोरगराक्षसम्‌ ॥ १८
श्रोतुमिच्छामहे सूत ब्रूहि स्वँ यथां जगत्‌ । बभूत भूयश्च यथा महाभाग भविष्यति ॥ १९
यतश्चैव जगत्सूत यतशैव चराचरम्‌ । खीनमासी त्तथा यत्न लयमेष्यति यत्न च ॥ २०
लोमहषण उवाच-
अविकाराय शुद्धाय नित्याय परमात्मने । सरैकरूपरूपाय विष्णवे सर्वनिष्णमे ॥ २१
नमो दिरण्यगभोय हरये शंकराय च । वासदेवाय ताराय सर्गस्थित्यन्तकर्मणे ॥ २२
एकानेकस्वरूपाय स्यृलमू्थीत्मने नमः । अव्यक्तव्यक्तभृताय विष्णवे मुक्तिहेतवे ॥ २३
सगंस्थितिबिनारशय जगतो योऽजरामरः । प्रूलभतो नमस्तस्मै विष्णवे परमात्मने ॥ २४
आधारभ्रतं विश्वस्याप्यणीयांसमणीयसाम्‌ । परणम्य स्ैभेतस्थमच्युतं पुरुषोत्तमम्‌ ॥ २५
्ानस्वरूपमत्यन्तं निम॑छं परमायेतः । तेमवैौयस्वरूपेण भ्रान्तिददीनतः स्थितम्‌ ॥ २६
विष्णु ग्रसिष्णु विश्वस्य स्थितो सर्गे तथा प्रयम्‌ । सवे जगतामीशमजमक्तयमन्ययम्‌ ॥ २७
आ सृमृक््मं विश्वेशं ब्रह्मादीन्भणिपत्य चवै । इतिहासपुराणहन वेदवेदाङ्गपारगम्‌ ॥ २८
सवेश स्ाथंतङ्गं पराशरसुतं .मयुभू । गु प्रणम्य वक्ष्यामि पुराणं वेद संमितम्‌ ॥ २९
कथयामि यथा पूरं दक्षावरेयुनिसत्तमेः । पृष्टः भोवाच भगवार्भजयोनिः पितामहः ॥ ३०

शृणुध्वं संप्रवक्ष्यामि कथां पापर॑णाशिनीम्‌। कथ्यमानां मया चित्रां बहर्थ श्तिनिस्तराम्‌ ३१
यस्त्विमां धारयेन्नित्यं श्णयाद्राऽप्यभीक्ष्णश्नः । स्वरव॑शधारणं कृत्वा स्वगेोके मीयते ॥ ३२
अब्यक्तं कारणं यत्तन्नित्यं सदसदात्मकम्‌ । प्रधानं पृरूषस्तस्मान्नियेमे विश्वमीश्वरः ॥ ३३
ते बुध्यध्वं मुनिश्रेष्ठा ब्रह्माणममितोनसम्‌ । सरष्टारं सरवभरतानां नारायणपरायणम्‌ ॥ ३४
अहंकारस्तु महतस्तस्माद्ूतानि जह्रे । भूतभेदाश्च भूतेभ्य इति सगेः सनातनः ॥ २५
विस्तरावयवं चेव यथामङगं यथाश्रुति । कीरय॑मानं श्चणुध्वं चः सर्वषां कीतिवर्षनम्‌ ॥ २६
[1 (. $ 2 $
कीतितं स्थिरकीतिनां सर्वेषां पुण्यवधेनम्‌ । ततः स्वयं पूभगवान्सिर्ुविरिधाः परजाः ॥ ३७
अप एवत्र ससजाऽऽ्दौ ताप बीयर॑थासजत्‌ । आपो नारा इति भोक्ता आपो भ नरसूनवः ३८
अयनं तस्य ताः पर तेन नारायणः स्पृतः । हिरण्यवणेमभवत्तदण्डमुदकेश्चयम्‌ ॥ १९
१ क. -मान्गोम' ।२ग. पि तां प्रतिग्ष्यैव। ३ क, 'स्तथाञन्यो'। जग. सह ते दि । ५ स. न्तव व्या ।
6 क. तु । ७ क. प्रच्छृस्तेऽव्यवं मुः । < क. द्रेदशाल्ञेषु भाः । ९ क, “थागतम्‌ । वः । १० क. "त्सव य” । ११क.
भविष्यति । १२ क. वा। १३ क. ख. गुद्याय। १४ क. श्ष्माय ते न । १५ क. न्यक्तहेतवे । १६५ ख. ग. शानां ज"
१७ ख. ग. यो जगन्मयः । मू ।१८ क "तोऽवसत्तस्मै । १९ ग. -भूतेशम। २० क. तमेव स्स" । २१ ग. "वाऽऽ.
रमस्व । २२ क. स्थितिं । ग, स्थितिं । २२ ल. श्यंसू'। २४ स. ष्छ्मंचवि'।२५ख, वै । २६ क, "नजो
` पि । २४ क. ग्रमोचिनी । २८ ग. (तिसंमिताम्‌ । २९ ग. 'मीद्शम्‌ । तं । ३० क. पै । ३१ स. ग, 'ण्यकर्म-
णाम्‌ । २२ ख.""मवापुः ।

[ द्वितीयोऽध्यायः २ ] ब्रह्मपुराणम्‌ । 1

तत्र जहे खयं ब्रह्मा स्वयंभूरिति नः श्रुतम्‌ । हिरण्यवर्णो भगवानुषित्वा परिवत्सरम्‌ ॥ ४०
तदण्डमकरोदरेधं दिवं भुवमथापि च । तयोः शकलयोर्मध्य आकाशमकरोत्पभः ॥ ४१
अप्सु पारिवां पृथ्वीं दिशश्च दशधा दधे । तत्र कालं मनो वाचं कामं कोधमथो रतिम्‌ ॥४२
ससज खृष्ट तदपां सष्टमिच्छन््नापतीत्‌ । मरीचिमत्यङ्गिरेसौ पुलस्त्यं पुलहं ऋतुम्‌ ॥ ४३
वसिष्ठं च महातेजाः सोऽषटजत्सप्त मानसार । सप्त ब्रह्माण इटयते पुराणे निश्चयं गताः ॥ ४४
नारायणात्मकानां तु सप्तानां ब्रह्मजन्मनाम्‌ । ततोऽखटजर््पुरा ब्रह्मा शदरं रो षात्मसंभवम्‌ ॥ ४५
सनत्कुमारं च विरथ पूर्वेषामपि पूनम । सर्पसवेता अजायन्त मजा रद्रा भो द्विनाः ॥ ४६
स्कन्दः सनत्कुमार थ तेजः संक्षिप्य तिष्ठतः. तेषां सप्र महावंशा दिव्या देवग॑भान्विताः ॥४७
क्रियावन्तः भजावन्तो महषिभिरटंकृताः । विदयुतोऽशनिमेधां श रोहितेन्द्रधदरषि च ॥ ४८
वयांसि च ससजोऽऽदौ पजेन्यं च ससर्ज ह । ऋचो यजुषि सामानि निर्ममे यहसिद्धये ॥४९
साध्यानजनयहेवानिलयेवमंतुंसंजगुः । उच्लावचानि भूतानि गात्रेभ्यस्तस्य ज्विरे ॥ ५०
आपवस्य भजासर्गं जतो हि परजापतेः । #ज्यमानाः भजा नैव विवधन्ते यदा तदा ॥ ५१
द्विषा इृत्वाऽऽत्मनो देहमर्धेन पुरुषोऽभवत्‌ । अर्धेन नारी तस्यां तु सोऽटजद्विविधाः परजाः ॥
दिवं च पृथिवीं चैव महिन्ना व्याप्य तिष्ठति । विराजमदनदष्णुः सोऽषजत्ुरुषं विराट्‌ ५३१
परुषं तं मुं विद्यात्तस्य मन्वन्तरं स्मृतम्‌ । द्वितीयं मानसस्यैतन्मनोरन्तरमुच्यते ॥ ५४
स वैराजः भरजासरग ससे पुरुषः प्रभुः । नारायणविसगेस्य प्रनास्स्याप्ययोनिजाः ॥ ५५
आयुष्मान्कीतिर्ीनपुण्यमजावां थ भवेन्नरः । आदिसर्गं विदित्वेमं यथेष्टं चाऽऽ्ुयाद्वतिम्‌+॥५६

इति श्रीमहापुराणे ब्राहचे प्रथमोऽध्यायः ॥ १ ॥

® अथ द्वितीयोऽध्यायः ।

येयो जाकक्ययादयकरयम्ेः

लोमहर्षण उवाच-
ष ष्टा तु प्रजास्त्वेवमापबो वै परजापतिः । रमे वै पुरुषः पत्नीं शतरूपामयोनिजाम्‌ ॥ १
भापवस्य महिन्ना तु दिवमाद्रलय तिष्ठतः । धर्मेणेव मुनिश्रेष्ठाः शतरूपा व्यजायत ॥ २
मा तु वषौयुतं तप्त्वा तपः परमदुश्चरम्‌ । भतरं दीप्ततपसं पुरुषं परत्यपद्यत ॥ ३
१ वै स्वायंभुवो विपाः पुरुषो मनुरुच्यते । तस्यैकसप्ततियुगं मन्धन्तरमिहोच्यते ॥ ४
[राजात्पुरुषाद्रीरं शतरूपा व्यजायत । भियत्रतोत्तानपाद्‌ वीरात्काम्या व्यजायत ॥ . ५
7म्या नामे सुता श्रेष्ठा कदेमस्य भजापतेः । काम्यापुत्रास्तु चत्वारः सम्रादङ्कषिषिरादणभुः ६

षषी

% इदमर्धं क. ख. पुस्तकयोनोस्ति । + क. ख. पुस्तकयोरत्राध्यायसमा्िनास्ति ।

१क. ति विश्रु । रक. दधी । ३ क. पतिः।मः। ४्ख.ग. "रतंपु"। ५क. च। ६ ग. शुन्या ।
' क. प्रू । ततशवेता। ८ ग. "तत्वेता भः । ९ ग. रुद्रश्च । १० क. तिश्रति। ११ ग. 'णाचिताः। १२ ख. श्यान-
स्तथा देवा १३ ख. नुषश्रमः। उ” । ग. नुशृश्रुम । उ । १४ ख. आयतं च प्र । १५ क. ख. तिष्टतः । १६ क.
. "मान्धम्यः भ्र । १७ ग. दित्वैने थ" । १८ ल. मृष्टासु प्र । १९ क. स ममुनिश्रष्ाः क|.

ट | पहामुनिश्रीग्यासप्रणीतं- [ द्वितीयोऽध्यायः २}

उत्तानपादं जग्राह पुत्रमत्रिः प्रजापतिः । उत्तानपादाचतुरः सूदृता सुषुषे सुतान्‌ ॥ ७
धर्मस्य कन्या सुश्रोणी सूनृता नाम विश्वुता । उत्पन्ना वाजिमेधेन धरुवस्य जननी घुमा ॥ ८
धवं च कीतिमन्तं च आयुष्मन्तं वसुं तथा । उत्तानपादोऽजनयत्सूनृतायां प्रजापतिः ॥ ९

धमो वर्षसहश्रांणि त्रीणिं दिव्यानि भो द्विजाः । तपस्तेपे महाभागः पाथेयन्सुमहव्हाः ॥ १०
तस्मै ब्रह्मा ददौ प्रीतः स्थानमात्मसमं पभुः । अचलं चैव पुरतः सप्तषीणां प्रजापतिः ॥ ११
तस्याभिमानैमृद्धि च महिमानं निरीक्ष्य च । देवासराणामाचायः शोकं भागुशना जगौ ॥१२
अहोऽस्य तपसो वीर्यमहो श्रुतमहो ऽद्धुतम्‌ । यमच पुरतः कृत्वा शवं सप्तषेयः स्थिताः ॥१३
तस्माच्छ्लिष्टिं च भव्यं च धुवाच्छंभुव्येजायर्व । शिष्टेराधत्त युच्छायांँ पच पृत्रानकरमषान्‌॥
रिपु रिपुंजयं परीरं कलं इकतेजसम्‌ । रिपोराधत्त ब्रहती चभ्रुषं सवेतेनसम्‌ ॥ १५
अजीजनत्पुष्करिण्यां वैरिण्यां चाक्षुषं मनुम्‌ । प्रजापतेरात्मजींयां वीरणस्य महात्मनः ॥ १६
मनोरजायन्त दश्च नदवलायां महमीजसः । कन्यायां पुनिश्ञादुःला वैराजस्य प्रजापतेः ॥ १७

कुःसः पुरः शतयुश्नस्तपस्वी सत्यवाकविः । अगरिषटुदे तिरात्रश्च सुुर्तरेति ते नव ॥ १८
अभिमन्युश्च दशमो नंडत्रलायां महोजसः । पुरोरजनयस्पुत्ान्षहाम्रेयी महाप्रभान्‌ ॥ १९

अङ्गं सुमनसं स्वातिं क्रतुमङ्गिरसं मयम्‌ । अङ्गात्सुनीथाऽपत्यं वै वेण(न)पेकं व्यजायत ॥ २०
अपचारेण वेण(न)स्य भकोपः सुमहानभूर्‌ । प्रजायएषयो यस्य ममन्धुदक्षिणं करम्‌ ॥ २१
वेश(न)स्य मथिते पणो संबमुत्र मदही्नपः । तं दृष्टा मुनयः प्राहुरेष वे मुदिताः प्रजाः ॥ २२
करिष्यति महातेजा यश्चश्च प्राप्स्यते महत्‌ । स धन्वी कवची जतो ज्वज्ञ्वलनसंनिभः ॥ २१३
पुर्वेण्य(न्य)स्तथा ` चेमां ररक्ष कत्रपू्जः । राजप्रयाभिपिक्तानामाश्ः स वसुधाधिपः ॥ २४
तस्माचैव सयुत्पन्नो निपुणो सूतमागधौ । `^तनेयं गौमनिशरेष्ठा दुग्धा सस्यानि भूभृता ॥ २५
प्रजानां इत्तिकापेन दवः सपिगणेः सहः । पिवृमिरदानवैशरैव गर््ध्ैरप्पीरोगणेः ॥ २६
सर्पैः पुण्यजनेधैव बीरद्धिः पर्वतैस्तथा । तेषु तेषु च पातेषु दुह्यमाना वसुंधरा ॥ २७
प्रादाद्यथेष्सितं क्षीरं तेन प्राणानधारयन्‌ । पृथोस्तु पुत्रौ धमजो यङ्गान्तेऽन्ताधिपातिनो ॥ २८
शिखण्डिनी हविधौनमन्तधानाथजायत । हवि्धाौनात्षरापेयी पिषणाऽजनयत्स॒तान्‌ ॥ २९

पार्चीनबहिषं शुकं गयं कृष्णं व्रजाजिनौ । भाचीनवदभगवान्पहानासीत्मजापति ;॥ ३०
हिधा नान्युनिश्रेष्ठा येन संवधिताः प्रजाः+ । भाचीनवहिर्मगवान्पृथिवीतलचारिणीः ॥ २१
समुद्रतनयायां तु कृतदारोऽभवत्मभुः । महतस्तपसः पारे सवणीयां प्रजापतिः ॥ १२
सवणोऽऽधत्त सामुद्री दश्च भाचीनब्िषः। सर्वान्मचेतसो नाम धनुर्वेदस्य पारगान्‌ ॥ ३३
अपृथग्धमेचरणास्तेऽतप्यन्त महत्तपः । दश वर्षसहस्राणि समद्रसलिलेश्चयाः ॥ १४

= +~ ~-~-----------*--= ---~--

* संधिरत्राऽऽषेः । + ग. पुस्तक एतदय्र श्राचीनाप्रकुरास्तस्य प्रथिव्यां द्विजसत्तमाः” इयर्पमधिक ददयते ।

१ ग. सन्तत्र । रग. गिवपराणिमोः।३ख नवृद्धि।४ख.त्रै।५क.ग. (स्मात्स्टिं । ६ क. ^त ।
सष्ठ । ७ क. था मच्रपूतान' । ८ ख. `पुंजयं पुरंजयं पुत्रं च वृ । ९ ग. व्िप्रं। १०क.ग. चाक्षुषं । ११क.ग,.
जायामरण्यत्य । १२ ख. नद्धलाः । १३ क. सदः । ग. उरः । १४ ग. पूरः । १५ ख. बति" । १६ ख. “प्रापि
ते । १७ क. भनिम। १८ ख. नद्धला- । १९ ग. शतः । उरोः। २० ख. ख्यातं । २१ क. ग. गयम्‌ । २२ ग,
'हानृषिः । तै । २३ क. राजा। २४ क. वेमां।२५ख. दकपूनै्ः । २६ सख. तेन पएथ्वी मृनि। २७ क. देवैरा षिग' ।
२८ श. “म्प्वाप्स' । २९ ख. “प्सरतां ग । ३० क. "यी पुण्यानज' । ३१ क. ग. "रिणः । स । ३२ क. च ।

[ द्वितीयोऽध्यायः २] ब्रह्मपुराणभ्‌ । ५

तपश्चरत्सु पृथिवीं प्रचेतःस॒ महीरुहाः । अरक्षमाणामावलबेभूवाय प्रजाक्षयः ॥ २३५
नाशकन्मारुतो वात हैतं खमभवददुमेः । दश वषैसहस्राणि न शेकुशेषटितुं परजाः ॥ ३६
तदुपश्चल्य तपसा युक्ताः स्वँ परचेतसः । मुखेभ्यो वायुमपि च सखलुजांतमन्यवः ॥ ३७
उन्म र्थे र्तांस्तु दत्वा वायुरशोषयत्‌ । तानभिरदहद्धोरं एवमासीद्दुमक्षयः ॥ ३८

दुमक्षयमथो बँदध्वा किंचिच्छिष्टेषु शाखिषु । उपगम्यात्रवीदेतीस्तदा सामः प्रजापतीन्‌ ॥ ३९
कोपं यच्छत राजानः स्वे भाचीनब्िषः । दृक्षशुन्या कृता पृथ्वी शाम्येतामभ्निमारुती ॥ ४०
रत्नभूता च कन्येयं दक्षाणां बर्बवाणनी । भविष्यं जानतां तात धता गर्भेण वै मया ॥ ४१
मारिषा नाम नास्नैषा ृक्षाणामिति निर्मिता । भाया वोऽस्तु महाभीगाः सोमवंशविवर्धिनी ४२
युष्माकं तेजसोऽर्धन मम चार्धेन तेजसः । अस्यागतपत्स्यते विद्वान्दक्षो नाम प्रजापतिः ॥ ४१
स इमां दग्धभूयिष्ठां युष्यत्तेनोमयेन वै । अभरिनाऽप्निसमो भ्रयः पराः संवर्धयिष्यति ॥ ४४
ततः सोमस्य वचनाजग्हुस्ते भेचेतसः । संहत्य कोपं ्र॑ेभ्यः पत्नीं धर्मेण मारिषाम्‌ ॥ ४५
दक्षभ्यस्तु प्रचेतोभ्यो मारिषायां प्रजापतिः । दक्षो जन्ने मह्तेजाः सोभस्यांशेन भो द्विनाः४६
अचरांश्च चरांशव द्विपदोऽथ चतुष्पदः । स सूद मनसां दक्षः पश्रादमुजत लियः ॥ ४७
ददो“ दश्च स धर्माय कडयपाय ्रयोदश । शिष्टः सोमाय राहे अं नक्षत्राख्या ददौ भ्रः४८
तासु देवाः खगा गायो नागा दितिजदानवाः । गन्धवौप्सरसश्ैव जद्विरेऽन्याथ जातयः॥ ४९
ततः मथति विमेनद्राः भजा मेयुनसंमवाः । संकरपादशंनात्स्परशात्पर्वेषां भोख्यते रना ॥ ५०
गुनय उचुः-

देवानां दानवानां च गन्धर्वोरगरस्षसाम्‌ । संभवस्तु शरुतोऽस्मामिर्दकषस्य च महात्मनः ॥ ५१
अङ्खषठद्रस्मणो ` ज्ञे दक्षः किल शुभव्रतः । वामाङ्गषठात्तया चैवं तस्य पनी व्यजायत ॥ ५२
कथं भाचेतसत्वं सं पुनरेभे महातपाः । तं नः संशयं सूत व्याख्यातः“ त्वमिहाईसि ॥

दौहित्रशैव सोमस्य कथं श्वशुरतां मतः ॥ ५३
लोमहर्षण उवाच-

उत्पत्तिश्च निरोधश्च निलयं भरतेषु भो दविनाः। ऋषयोऽत्र न पुदयन्ति विद्यावन्तश्च ये जनाः ॥

युगे युगे भवन्त्येते पुनदैक्षादयो नृपाः । पुनश्चैव निरुध्यन्ते विद्ास्तत्र न मुह्यति ॥ ५५

गयष्ठय कानिष्ठमप्येषां पूं नाऽऽपीद्रिनोत्तमाः । तप एव गरीयोऽभरत्मभावश्रैव कारणम्‌ ॥५६

इभा विसृष्ट दक्षस्य यो तिच्रात्सचरा॑राम्‌ । प्रनावानायुरुतती्णः स्वगीरोके महीयते % ॥ ५७
इति श्रीमहापुराणे बाघ्चे सष्टिकथनं नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ ॥

छोकानामादितः समष्यङ्ः-- ११३

# क. ग. पुस्तक्योरत्र प्रथमाध्यायसमा्िः ।
१ख. तं सम । २ क. "कुश्चषितुं। ३ क. "्लन्स ततो बृकषन्कृत्वा। * ख. "थ तानृक्षान्कृला। ५ क. °्‌।
दिव्याभि" । ६ ग..रमेव । ७ क. टृष््वा।८क. षु भो दविजाः। उ । ९ ग.देतात्राजासोः। १०क. ख. ता तातु धु ॥
११ग. भागा सो" । १२ ख. तपोधनाः । १२ क. वृक्षेषु । १४ क. 'मल्याऽऽत्मसमो द्वि" । १५ क. वां मानसा-
"दक्षः । १६ क. सा भूयः प" । १७ स.ात्प जन्लिथः । १८ क. ल. "दौ स दश ध" १९ क. ख. तु । २०क. कषय ।
२१ ग. 'ादृक्षिणाज्जातो द २२ क."णो आतो द्‌“ । २३ ग. च । २४ क. एपरं। ख. एनं तु स॑ । २५ ख. "त॑ वै त्वमहं" ।
९६ क. विपत्तिश्च । २० क. स. "ते स दक्षाः । २८ क. वरिपथन्ते ¦ २९ क. "ति । जन्म वेव विपत्तिश्च पू" ।
३० के, मातु सुः। ३१ कं. त. शरम्‌ ।

& | महामुनिभीष्यसव्रणीतं- [ तृतीयोऽध्यायः ६ ]

अथ तृतीयोऽध्यायः ।

पुनय उचः-- |
देवानां दानवानां च गन्धर्बोरगरक्षसाप््‌ । उत्प विस्तरेणेब रोमहर्षण कीतय ॥ ?

लोमहर्षण उवाच- | |
प्रजाः उजेति व्यादिष्टः पव दक्षः स्रय॑भवा । यथा ससजं भृतानि तथा शृणुत भो द्विजाः ॥२
मानसान्येव भूतानि पूप्रमेबाखनलयुः । ऋपीन्देवान्वगन्ध्वीनघुरान्यक्षराक्षसान्‌ ॥ ३
यदाऽस्य मानसी "विमा न व्यवर्धत वै प्रजा । तदा संचिन्तय धमत्मा प्रजाहेतोः प्रजापतिः ४
स मेथुनेन धर्मेण सिखशषुधिविधाः परजाः । असिक्नीमावहत्पनीं वीरणस्य भ्रजापतेः ॥ «^
सुतां सुतपसा रक्तां महतीं लोकधारिणीम्‌ । अथ पूत्रसहस्राण वैरण्यां पञ्च वायवान्‌ ॥ ६
असिक्न्यां जनयामास दक्ष एव परजापतिः । तांस्तु श्ट महाभागान्संबिव्धपिषन्भजा; ॥ ७
देवर्षिः भियसंवादो नारदः भाव्रबीदिदम्‌ । नाशाय वचनं तेषां शापायैवाऽऽत्मनस्तथा ॥ ८
यं क्यपः स॒तवरं परमेष्ठी व्यजीजनत्‌ । दक्षस्य वे दुहितरि दक्षशापभयान्मुनिः ॥ ९

पूर्वं स हि समुत्पन्नो नारदः परमेष्ठिनः । असिक्न्यामथ रेरण्यां भूयो देवर्षिसत्तमः ॥ १०
तं भूयो जनयामास "पितेव भरंनिपुंगवम्‌ । तेन दक्षस्य वै पुत्रा हयेश्वा इति बिभुताः ॥ ११
निमेथ्य नाशिताः सरे विधिना च न संशयः । तस्योद्यतस्तदा दक्षो नाशायामितविक्रमः॥ १२
ब्रह्मषींनपुरतः त्वा याचितः परमेष्ठिना । ततोऽभिसंपिश्वकरे वे दक्षस्य परमेष्ठिना ॥ १३
कन्यायां नारदो ` मद्यं तव पुत्रो भरेदिति । ततो दक्षः य॒तां भादालिमयां वे परमेष्ठिने ॥

स तस्यां नारदो जद्ने भूयः क्ञापभयादषिः ॥ १४
धुनय उचुः-

करयं प्रणारिताः पुत्रा नारदेन महषिणा । प्रजपतिः सुतवयं श्रोतुमिच्छाम तखतः ॥ १५
लोमहष॑ण उवाच--

दक्षस्य पुत्रौ हयेश्वा विवधेयिषवः परजाः । समागता महावीरा नारदस्तानुब्ाच ह ॥ १६
नारद उवाच-

बाच बत युयं वै नास्या जानीत वे भवः । पमाणं सष्कामा वै परजाः प्राचेतसात्मजाः १७
अन्तरूध्वेमधश्चैव कथं छै नथ वै प्रजाः । ते तु तद्रचनं श्रता प्रयाताः स्तो !“दिश्नः। १८
अद्यापि न निवतेन्ते सयुद्रेभ्य इवाऽऽपगाः । हरव॑ेष्वथ नष्टेषु दक्षः भाचेतसः पुनः ॥ १९
वैरण्यामथ पुत्राणां सहसमषजत्पभुः । विवधयिषवस्ते तु शबलाश्वास्तथा रजाः ॥ २०
वक्तं वचनं ते तु नारदेन भचोदिताः । अन्योन्यमूचुस्ते सर्वे सम्यगाह महोनृषिः॥ २१
भ्रातृणां पदवीं ञातुं गन्तव्यं नात्र संशयः । ब्गात्वा पमाणं पृथ्व्या सुखं स्ष्यामहे भजा+२२
तेऽपि तेनेव मार्गेण प्रयाताः सरवतो दिशम्‌ । अन्रापि न निवैन्ते समुद्रेभ्य इषाऽऽपगाः ॥२१

१ क्र. पूत।२क. ग. परवद । ३ ख. ममि प्रजापतिरवासृजत्‌ । कः । ४ क. -भरान्यक्षाम् रा । ५ ल.
तात । ६ ख. जुट । ७ क. वीरण्यां ख. वीरिण्यां । ८ क. ख. वीरिण्यां । ९ क. पीवरी । १० क. मुनिपुंगवः । ११ ग.
संधि चक्रं । १२ क. दोऽपत्यं स" । १३ क. ऋषय । १४ क. ख. 'पतेस्तु भगवञ्श्रोतु । १५ $. शरास्ते सव वि" ।

१६९क. मूयो । १५ क. रक्षय । १८ ख. दिशम्‌ । १९ कं. “नः । वीरिण्या । २० ग, "वनात्ते तु। २१क.ख. “देनैव
चा । २२ क, "हापूनिः । भ्रा" ।

[ तृतीयोऽध्यायः ६] ब्रह्मपुराणम्‌ । ७

तदा पथति बै चाता श्रामुरन्वेषणे द्विजाः । प्रयातो नह्यति कषिप्रं तन्न कायं विपश्चिता॥ २४
तांतैव नष्टान्विज्ञाय पुत्रान्दक्षः परजापतिः । षष्ठं ततोऽषजत्कन्यां वैरण्यामिति नः श्रुतम्‌॥ २९
तस्तिदा प्रतिजग्राह भयो करयपः प्रभुः । सोमो धमथ मो विप्रास्तयैवान्ये महषयः ॥ २६
ददौ स दक्ष धमय करयपाय त्रयोदश । #सप्विश्ति सोमाय चतस्रोऽरिष्टनेमिने ॥ २७
द्रे चैव बहुपुत्राय दरे चैवाङ्गिरसे तथा । दरे कृशाश्वाय विदुषे तासां नामानि मे श्णु ॥ २८
अरुन्धती वसुधमी ठैम्बा भातुमेरुत्वती । संकल्पा च पदूती च साध्या विश्वा च भो द्विजाः ॥
धर्मपलन्यो दश्च त्वेतास्तास्वपत्यार्नि बोधत । विशेदेवास्तु विश्वायाः साध्या साध्यान्व्यजायत
पररुत्वल्यां परुत्वन्तो षसोस्तु वसवः यताः । भानोस्तु भानवः पुत्रा मुहूतास्तु मृहतेनाः ॥ ३१
छम्बायाशचैव ' धोषोऽथ नागवीथी च यौमिजा । परथिवी विषयं सर््रमरन्यदां व्यजायत ॥ ३२
संकट्पाास्तु विश्वत्मा जहे संकल्प एव हि। नागवीथ्यां च यापिभ्यीं टषटश्च व्यजायत (?॥
परा याः सोमपत्नीश्च दक्षः प्राचेतसो ददो । सवा नक्षत्रनाम्न्यस्ता ज्योतिषे परिकीरिताः ३४
ये त्वन्ये ख्यातिमन्तो बे देवा अ्योतिष्पुरोगमाः। बसबोऽष्टौ समाख्यातास्तेषां वक्ष्यामि विस्तरम्‌
आपो धवश्च सोमर धपशवेवानिखोऽनलः । प्रत्यूषश्च प्रभासश्च वसवो नामभिः स्पृताः ॥ ३६
आपस्य पुनो वेरतण््यः श्रमः श्रान्तो मुनिस्तथा । धवस्य पुत्रो भगवान्काखो रोकमरकलनः ३७
सोमस्य भगवान्वच वर्चस्वी येन जायते । पैत्रस्य पुत्रो द्रविणो हतहव्यवहस्तथा ॥

मनोहरायाः शिशिरः प्राणोऽथ रमणस्तथा ॥ १८
अनिरस्य शिवा भाया तस्याः पुभ्रो मनोजवः । अविह्ञातगतिश्चैवं द्रौ पुत्रावनिलस्य च ॥ २९
अग्निपुत्रः कुमारस्तु शरस्तम्बे भिया हतः । तस्य शाखो विशाखश्च नैगमेयश्च पनः ॥ ४०
अपत्यं कृत्तिकानां तु कातिकेय इति स्मृतः । प्रत्यूषस्य विदुः पुज्मृषि नाज्नाऽथ देवटम्‌॥ ४१
द्र पुत्रो देवलस्यापि सावन्तो मनीषिणो । बृहस्पतेस्तु भगिनी वरची ब्रहम॑वादिनी ॥ ४२
योगसिद्धा नगत्छृत्लरमसंका विचचार ह । प्रभासस्य तु सा भाया वसूनामष्टमस्य त | ४३
विश्वकमा महाभागो यैस्यां जते परजापतिः । कता शिसपसहस्राणां त्रिदश्ञानां च वार्धकिः ४४
भूषणानां च सर्वेषां कता श्षिस्पवतां वरः । यः सर्वेषां विमानानि देवतानां चकार ह ॥ ४५
मानुषाश्रोपजीवन्ति यस्य शिरं महात्मनः । सुरभी कहयपादद्रानेकादश्च विनिमेमे ॥ - ४६

प्हादेवभसादेन तपसा भाविता सती । अभैकपादशिषषकयस्तवष्टा रुद्रश्च वी्थेवान्‌ ॥ ४७
हरश्च बहुरूपश्च अयम्बकेश्वापराजितः । टषाकपिश हभुश्च कपदीं रेवतस्तथा ॥ ४८

[1 थ । क ` क 1 1 1 ता 1. 1 1 1

# क्रियाविशेषणम्‌ । सप्तविंशतिं सोमामेलेव तृचितम्‌।

(मी

~ “~~~ ~~~
~ भव+ म नो) न ज ० ~ ० ० ~ म

__ „~~. ~-------------~-~---------~---------------~-~--~----~--- ~ ~ या क

१ क. ख. रतः।२क. नन्या रवीरिण्याः । ख. श्या त्रैरिण्याः। ३ क. भायोर्थे । ग. भायीतरे। ४ ग. 'रिचने'।
५स. "नि बोपत। अ" । ६ ख. 'सुजमी। ७ ग. नंशवा।८ग. नियानिच।वि"। ९ क. “वस्तथा । भा ।
१० ख. स्मृताः । ११ ज्ञ. घोषश्च । १२ ख. जामिजा । १२३ ख. "व्या विषये स" । १४ क. ल्पायां तु सवांतमा ।
१५. सवोत्मा । १६ ख."वीथी च जामिः । १७ ख. "न्यां विश्वा विश्वान्ग्यजा" । ५८ क.“ बलै" । १९ ख. धरे
२० क. वैतण्डः । २.१ ग. शान्तो । २२ ग. "काशनः । २३ क. बलस्य । ख. धत्य 1 रष. तु।२५ स. भ्व
थो धृतः । १ ६ क. प्रष्ठः । २७ ग. हयषारिणी । यो" । २८ क. तपःसिद्धा । २९ क. 'मभ्नान्ता वि" । ३० ख. त
वि" । ३१ स. हि। ३९ क यस्या । ३३ स, जातः। ३४ ख. सुवर्धकेः । ३५ स.सुराभेः । ३६ क. धवुप्रस्त्व ।

८ | महामुनिश्रीन्यासप्रणीतं- [ तृतीयोऽध्यायः ३]

गृगव्याधश्च कष्वश्च कपाली च द्विनोत्तमाः। एकादैरेते विख्याता शद्राजिभृवनेश्वराः ॥ ४९
शतं त्वेवं समाख्यातं सद्राणाममितोजसाम्‌ । पुराणे पुनिशादृंला यव्यं सचराचरम्‌ ॥ ५०
दाराश्शणध्वं विमेन्द्राः कश्यपस्य परजापतेः । अदितिर्दितिदैनुशैव अरिष्ट सुरसा खसा ॥ ५१
सरभिधिनता चैव ताम्रा क्रोधवशा इरा । कदुपनिश्च भो विप्रास्तास्वपत्यानि बोधत ॥ ५२
पेमन्वन्तरे श्रेष्ठा द्रादशाऽऽसन्सुरोत्तमाः । तुषिता नाम तेऽन्योन्यपूुरवस्वतेऽन्तरे ॥ ` ५३
उपस्थितेऽतियज्सशाक्षपस्यान्तरे मनोः । हितार्थं सवैरोकानां समागम्य परस्परम्‌ ॥ ५४
आगच्छत दुतं देवा अदिति संभवि वे । मन्वन्तरे प्रसूयामस्तन्नः भ्रेयो भविष्यति ॥ . ५५
लोमहर्षण उवाच--
एवयुक्त्वा तु ते सर्वे चाक्षषस्यान्तरे मनोः । मारीचात्कहयपाल्ातास्त्वदिया दक्षकन्यया।।५६
तत्र विष्णश्च शक्रश्च जङ्गाते पुनरेव हि । अयमा चैव धाता च त्वष्टा पूषा तथेव च॥ ५७
विवस्वान्सविता चेव भित्र वरूण एव च । अंशो भगश्चातितेजा आदित्या द्रादश्च स्मृताः ॥
+सप्तमिज्षति याः पोक्ताः सोमपल्यो महाव्रताः । तासामपलयान्यभवन्दीप्रान्यमिततेजसः ॥ ५९

अरिष्टनेमिपत्नीनामपत्यानीह षोड । बहुपुत्रस्य विद्रुषशथतस्रो `विघुतः सर्ता; ॥ ६०
चाक्षषस्यान्तरे पूर्वे ऋचो ब्रह्म्षिसत्छृताः । कृलाश्वस्य च देवपेरदेवप्रहरणाः स्मृताः ॥ ६१
एते युगसहस्रान्ते जायन्ते पुनरेव हि । सर्वे देवगणाश्चात्र त्रयसविक्षततु कामजाः ॥ ६२

देषामपि च भो विपरा निरोधोत्पत्तिरुच्यते । यथा सूयेस्य गगन उदयास्तर्पयाविह ॥ ६२
एवं देवनिकायास्ते संभवन्ति युगे युगे । दित्याः पत्रं जङ्गे कडयपादिति नः शतम्‌ ॥ ६४
दिरण्यकशिपुथेव हिरण्याक्षश्च वीयेवान्‌ । सिंहिका चाभवत्कन्या षिप्रचित्तेः परिग्रहः ॥ ६५
सँदिकेया इति ख्याता यस्याः पुत्रा महाबलाः । हिरण्यकशिपोः पुत्राश्चत्वारः परथितीजसः

हादश्च अनुहादश्च प्रहादशचेव वीयेवान्‌ । संहादश्च चतुर्थोऽग्रद्धाद पुत्रो इदस्तथा ॥ ६७
इदस्य त्र द्री वीरो शिवः कारस्तथेव च । विरोचनश प्राहादिबेिजेके विरोचनात्‌ ॥ ६८
बलेः पृ्रशषतं त्वासीद्वाणज्येष्ठं तपोधनाः । धतरा सूय चन्द्रमान्द्रतापनः ॥ ६९

कुम्भनाभो गेदमाक्षः कुक्षिरिलेवमादयः । बाणस्तेषामतिबलो ज्येषः पडुपतेः भियः ॥ ७०
पुरा कल्ये तु बाणेन प्रसाद्ोपपति परयुम्‌ । पाश्व॑तो विहरिष्यामि इत्येवं याचितो वरः ॥ ७१
हिरण्याक्षयुंताशैव विद्वांसश्च महाबलाः । भरः शकुनिभरैव भरतसंतापनस्तथा ॥ ७२
महानाभश्च विक्रान्तः काटनाभस्तयैव च । अमवन्दनुपुत्राश्च शतं तीव्रपराक्रमाः ॥ ७३
तपस्विनो महीयः प्राधान्येन त्रवीपि तान्‌ । द्वपूधा शङ्ककर्णश्च तथा ' हयशिरा पिर; ॥७४

. # एतदनन्तरम्‌--'चक्षषस्यान्तरे पूषेमासंस्ते तुषिताः षुराः । वैवस्वतेऽन्तरे ते वा भादिव्या द्वादश स्मृताः” इति
त्कः क. ख. पुस्तकयोरधिकोऽस्ति। + क्रियाविशेषणं कथंचित्‌ ।सपतव्िशषतियौ श्येव तुचितम्‌ । # इत आरभ्यात्रे महाबला
इयन्तं ग पुस्तके नास्ति ।

~ च जा-०७ ० कक)

१ख. दरोति विः । २ ग. 'प्तानामतिते" । ३ क. वैयुताः । ४ ग. "ताः । प्रयङ्गिरसवाः प्रष्ठा ऋ" । ५ क.
मृमवो बीतिस' , ६ क. मने लिह्‌ । ख. "मने शह । ७ ख. दर्यां । ८ ख. पुत्रोऽप्यायुे शि" । ९ क. गदभ ।
१० ख. सुताः पञ्च वि । ११ ख. ऊजेराः । ग. ह्यकंबिः । १२ क. 'हगर्मश्च । ख, ण्ठामागश्च । १३ क. ख, शब्कु-
शिरा । १४ क. द्विजाः ।

[ त॒तीयोऽध्यायः \ ] ब्रह्मपुराणम्‌ । ९

अयोमुखः शम्बरश्च कपिरो वामनस्तथा । रपारीचिमेधतरधैव इसवलः स्वसृमस्तथा ॥ ७५
विक्षोमणश केतुश्च केतुतरीयेशतहदौ । इन्द्रभित्सवैजिैत्र वज्जनाभस्तयैव च ॥ ७६
एकचक्रो महाबाहस्तारकश्च महावलः । वैश्वानरः पृलोमा च विद्रावणमहाशिराः ॥ ७७
स्वमादुरवृषपवा च तरिपचित्तिश्च वीयेवान्‌ । सवे एते दनोः पुत्राः कश्यपादभिजङ्षिरे ॥ ७८
विप्रचिततिपधानासते दानवाः सुमहाबलाः । एते्षीं पुत्रपात्रं तु न तच्छक्यं द्विजोत्तमाः ॥ ७९
भसंरूयातुं बहुत्वाच पूत्रपोत्रमनन्तकम्‌ । स्व्मानोस्तु भभा कन्या पुलोश्नस्तु शची सुता ॥ ८०

उपदीपिहेयशिराः शिष्ठ वापेपवेणी । पुरोमा कालिका चैव वैश्वानरसुते उभे ॥ ८१
बहपत्ये प्रहापलये मरीचेस्तु परिग्रहः । तयोः पुत्रसदक्ाणि षष्टिदनवनन्दनाः ॥ ८२
चतुशदातानन्यान्दिरण्यपुरवासिनेः । मरीचिजेनयामास महता तपसाऽन्वितः ॥ ८३

पौलोमाः कालकेया दानवास्ते महाबलाः । अ्रध्या देवतानां हि हिरण्यपुरवासिनः ॥ ८४
पितामहभसादेन ये हताः सम्यसाचिना । ततोऽपरे पहावीयां दानवास्त्वतिदारुणाः ॥ ८५
सिहिकायामथोत्पन्ना विप्रचित्तेः सुतास्तथा । देलयदानवसंयोगाज्ातास्तीव्रपराक्रमाः ॥ ८६

सहिकेया इति ख्यातास्रयोदश महावर; । वंश्यः शरयश् धछिनौ नरश्चैव तथा बलः॥ ८७
वावींपिर्नमचिभरैव इरेः खशमस्तथा । अञ्जिको नरकश्चैव कालनामस्तथव च ॥ ८८
सरमानस्तथा चव स्वरकल्पश्च वीयेवान्‌+ । एते वे' ° दानवाः शरेष्ठा दनेरवशविव्रधनाः ॥ ८९
तेषां पत्रश्च पौत्राश्च शतशोऽथ सहस्रशः । संहादस्य तु देलस्य निवातकवचाः कुखे ॥ ९०
समुत्पन्नाः स॒पहता तपसा भावितात्मनः । तिघ्ठः कोय्यः युतास्तेपां मणिवलयां निवासिनः ९१
अवध्यास्तेऽपि देवानामञ्ुनेन निपातिताः । पटूसुताः सुमहाभागास्ताम्नायाः परिकीतिताः ९२
क्रोशी श्येनी च भासी च सुग्रीवी शुचिगरधिकरा। करोश्ची तु जनयामास उल्कमत्यलकृकान्‌ ॥
श्येनी श्येनांस्तथा भासी भासन्दधरतर गरध्यपि । श्ुचिरोदकान्पक्षिगणान्सुग्रीवी तु द्विजोत्तपाः

अश्वातुशरानर्दमांश्च ताम्रावंशः प्रकीतितः । विनतारयीस्तु दरौ पत्री विख्यातौ गरुडारुणौ ॥९५
मैरुडः पततां श्रेष्ठो दारुणः स्वेन कर्मणा । सुरसायाः सहस्चं तु सपाणाममितोजसाम्‌ ॥ ९६
अनेकशिरसां विप्राः खचराणां महात्मनाम्‌ । काद्रवेयास्तु बणिनः सहस्रपपितीजसः ॥ ९७.

सुपर्णवश्षगा नागा जिरि नैकमस्तकाः । येषां भधानाः सततं शेषवासुकितक्षकाः ॥ ९८
एेरादतो महापद्मः कम्बलाश्वतरावुभौ । एलापवश्च शङ्क कर्कोटकधनंजयौ ॥ ९९
महानीलमहाकर्णो धृतरांश्बलाहको । कुहरः पुष्पदं थ दुमुखः सुगुखस्तथा ॥ १००

# इदमर्धं क. ख. पृस्तकयोनास्ति । + एतदनन्तरम्‌--“मकश्ैव तु दण्डश्च ददपुत्री षमूवतुः । मारीचः सुन्दपत्र्ु
्रस्तुतायां व्यजायत । शरमानस्तथा शैव शरकल्कश्व वीयैवरान्‌” । इति सधैः श्योको ऽधिकः ख. पुस्तक ।

~ ----~--~----- ~~~ न कमनामनक
म ० ~ = ~ ---~--------~--- [मि

१ ख. एकवक्त्रो । २ ग. 'हुस्थावरश्च । ३ क.नवावेमः ।४ख. षां यद्प्यतु ।५स.ग. "पदानवी हय ।
६ क. ख. महासच्वे । ७ ग. ष्टे मारी < क. "शव दितिन'।९ग. नः। माणि । १०क. काटकरेया । ११ क.
लाः । विश्च: स्वल्पश्च । ख. "लाः । रतं शताश्चव'। १२ ग. वलयो । १३ क. ख. तापी नमु । १४क. 'त्वठेयः स्त्रतस्त।
१५ क, अभितो । १६ क, प्मानामतश्चैव । १७ क. तु । १८ क. नवभ्र' । १९ ख. ऋची । २० ख. कची।२१ग.
“वी श्रौषानजनयदुलू्‌" । २२ ल. ग. "वंशाः प्र । २३ ख. ग. तिताः । वि । ४ क, ख. धाच्च पुत्री द्वावषणो गरुड-
स्तथा । सु" । २५ स. ग. सुपणैः । २६ क. शूमदाभलो । कु ।
२

१० | महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [तृतीयोऽध्यायः ६ 1

शङ्क शङृपारश्च कपि वामनस्तथा । नहुषः शङ्खरोमा च मणिरित्येवमादयः ॥ . . १०१
तेषां पुत्राश्च पौत्राश्च शतशोऽथ सहसर्ञः । चतुर्दशसहस्राणि शूराणामनिलारिनाम्‌ ॥ १०२
गणं(णः) कोधवशं(श्ञो) विभास्तस्य सर्वे च दंष्रिणः। स्थरजाः पक्षिणोऽग्जाश्च धरायाः प्रसवाः
स्मृताः ॥ १०२
गास्तु वै जनयामास सरभिमहिषीस्तथा । इरा दृक्षकता बह्ठीस्तृणजातीथ सवैर: ॥ १०४
खसा तु यक्षरक्षांसि मुनिरप्सरसस्तथा । अरिष्टा तु महासिद्धा गन्धवानमितोजसः ॥ १०५
एते करयपदायादाः कीतिताः स्थाएजङ्गमाः । येषां पुत्राश्च पौत्राश्च शतशोऽथ सहस्रशः; १०६
पंष मन्वन्तरे विप्राः सर्गः स्वारोचिषे स्पत: । वैवस्वतेऽतिमहति वारणे वितते करती ॥ १०७
जहानस्य ब्रह्मणो वे भजास्ग इहोच्यते । पृं यत्र समुत्पनान््रह्मपौन्सन मानसान्‌ ॥ १०८
पुत्रत्वे कल्पयामास स्वयमेव पितामहः । ततो विरोपे देवानां दानवानां च भो द्विजाः ॥*१०९
दितिधिनष्टपुत्रा बै तोषयामास कश्यपम्‌ । कश्यपस्तु परसन्नात्मा सम्यगाराधितस्तया ॥ ११०
वरेण च्छन्दयामास सा च वव्रे व्रं तदा । पूत्रमिन्द्रबधार्थाय समथममितोजसम्‌ ॥ १११
स च तस्मे वरं प्रादात्माथितः सुमहातपाः । दवा च वरमत्युग्रो मरीचः समभाषत ॥. ११२
इन्द्रं पत्रो निहन्ता ते गर्भ वै शरदां शतम्‌ । यदि धारयसे शं! चतत्परा व्रतमास्थिता ॥ ११३
तथेत्यभिहितो भती तया देव्या महातपाः । धारयामास गर्भं तु शुचिः सा मुनिसत्तमाः ११४
ततोऽभ्युपशमदित्यां गभमाधाय कञयपः । रोधयन्वै गणं श्रे देवानाममितौजसम्‌ ॥ ११५
तेजः संहत्य दुधर्षमवध्यममरेरपि । जगाम पवैतायेव तपसे संरिततत्रता ॥ ११६
तस्याशरेवान्तसपेप्स॒रभवत्पाकश्ञासनः । जाति वषशते चास्या ददशौन्तरमच्युतः ॥ ११७
अकृत्वा पादयोः शौचं दितिः शयनमाविशत्‌ निद्रां चाऽऽहारयामास तस्यां कुक्षि परविर्य रसः
वज्जपाणिस्ततो गर्भं सप्ता तं न्यटृन्तयत्‌ । स पाट्यमानो गर्भोऽथ वज्ञेण प्ररुरोद ह ॥ ११९
मा रोदीरिति तं शक्रः पुनः पुनैरथात्रवीत्‌ । सोऽभवत्सप्तधा गभेस्तमिनद्रो रुषितः पुनः १२०

एकेकं सप्तधा चक्रे वजेणेवारिकषणः । मरुतो नाम ते दर्वा बभृवरद्िजसत्तमाः ॥ १२१
यथोक्तं वै मघवता तथेव मरुतोऽभवन्‌ । देवाश्रेकोनपश्वाश्षत्सहाया वजपाणिनः ॥ १२२
तेषामेवं पवृत्तानां भूतानां द्विजसत्तमाः । रोचयन्वे गणश्रेष्ठन्देवानाममितीजसाम्‌ ॥ १२१

निकायेषु निकायेषु हरिः प्रादात्मजापंतीन्‌ । ्रमश्चस्तानि राज्यानि पृथुपूवाणि मो द्विजाः ॥

स हरिः पुरूषो वीरः कृष्णो जिष्णुः प्रजापतिः । पर्जन्यस्तपनो ऽनन्तस्तस्य सवैमिदं जगत्‌ ॥

भूृतसगैमिमं सम्यग्जानतो द्विजसत्तमाः । नाऽऽत्तिमयमस्तीह परलोकभयं छतः ॥ १२६
इति श्रीमहापुराणे ब्राह्मे देवामुराणामुत्पत्तिकथनं नाम तृतीयोऽध्यायः ॥ ३ ॥

छोकानामादितः समच्यङ्ः--२३७

~ 0 नी
भि 1

१ ख.“लो मानसस्तः । २ क. "णि सपौणाः । २ ग. 'हिषास्त। ४क. शः । सरमा यः । ५क. ख. महातस्वा।
६ क. तेषां । ७ क. एवं । ८ क. सर्वे । ९ क. स्मताः। १० खग. विगेधो । ११ ख. व्यग्रो । १२ स. "रीचस्ताम ।
१३ क. पायमाधाय गभेनाशाय वा्तवः । ते" । १४ क.त्रतः । त“ । १५ क. उने । १६९ ग. ह। १७ क. “नरवाथ ह ।
साऽ । १८ ख. बाला । १९ क. हरिं । ग. हविः । २० क.“पत्िम्‌ । ° । ग. "पतिः । 2 । २१ ख, "पता व्यक्तं ष्णः
स'। २२ ग्‌. नो व्यक्तस्तः । २३ कं. नच।

[ चतुथोऽध्यायः ४ | ब्रह्मपुराणम्‌ । ११

अथ चतुर्थोऽध्यायः 1
लोमहषण उवाच--
प्रमिषिच्योधिराजेन््रं पृथुं वैण्यं पितामहः । ततः क्रमेण राञ्यानि व्पादेुपुपचक्रमे ॥ १
द्विजानां वीरुधां चेव नकषतरग्रहयोस्तथा । यज्ञानां तपसां चेष सोमं राज्येऽभ्यषेचयत्‌ ॥ २
रपां तु वरुणं राज्ये राजां वैश्रवणं पतिम्‌ । अदिलयानां तथा विष्णुँ वसूनामथ पावकम्‌ ॥ ३
पजापतीनां दक्षं तु मरुतामथ वासवम्‌ । दैत्यानां दानवानां वै प्रहादममितोजसम्‌ ॥
वैवस्वतं पितृणां च यम॑ राज्येऽभ्यपेचयत्‌ । यक्षाणां राक्षसानां च पाथिवानां त वरच॥ ५

न

सर्वभूतपिशाचानां गिरीशं श्रूरुपाणिनम्‌ । शैलानां हिमवन्तं च नदीनामथ सागरम्‌ ॥ ६
गन्धकीणामधिपति चक्रे चित्ररथं प्रभम्‌ । नागानां वासुकिं चक्रे सपोणामथ तक्षकम्‌ ॥ ७
वारणानां तु राजानमैरावतमथाऽऽदिशत्‌ । उच्चः श्रवसमश्वानां गरुडं चेष पक्षिणाम्‌ ॥ ८
गरगाणामथ श्ञादलं गोवृषं तु गवां पतिम्‌ । वनस्पतीनां राजानं पुक्षमेवाम्यषेचयत्‌ ॥ ९

एवं विभज्य राज्यानि क्रमेणैव पितामहः । दिशां पालानथ ततः स्थापयामास स प्रथः ॥ १०
र्षस्यां दिशि पुत्रं तु पैराजस्य परजापतेः । दिक्षः पाट सुधन्वानं राजानं सोऽभ्यषेचयत्‌ ॥ ११
दक्षिणस्यां दिति तथा कर्दमस्य परजापतेः । पुत्रं ीङगपदं नाम राजानं सोऽभ्यषेचयत्‌ ॥ १२
पश्चिमस्यां दिश्चि तथा रजसः पुत्रमच्युतम्‌ । केतुमन्तं महात्मानं राजानं सोऽभ्यषेचयत्‌ ॥ १३
तथा हिरण्यरोमाणं पर्जन्यस्य परजापतेः । उदीच्यां दिि दुध राजानं सोऽभ्यषेचयत्‌ ॥ १४

तैरियं पृथिवी सवी सप्प्रीपा सपत्तना । यथाप्रदेशमच्रापि धर्मेण प्रतिपास्यते ॥ १५

राजसूयाभिषिक्तस्त पृथुरनैराधियैः । वेदद्ेन भिधिना रेज] राज्ये नराधिषः॥ १६

ततो मन्वन्तरेऽतीते चाक्षुपेऽमिततेजसि । वेवस्वताय मनवे पृथिव्यां राज्यमादिशत्‌ ॥ ७

तस्य विस्तरमाख्यास्ये मनोर्वेवस्वतस्य ह । भ॑वतां चाऽऽनुङूरयाय यदि भरोतुमिहेच्छथ ॥

महदेतदधिष्ठानं पुराणे तदधिष्ठितम्‌ ॥ १८
मुनय उचुः-

विस्तरेण पृथोर्मन्म लोमहर्षण कीर्तय । यथा महात्मना तेन दशा वेयं बरुपरा ॥ १९

यथौ वाऽपि दृभिरुरभा यथा दतमहषिभिः । यथा दैत्यश्च नागश्च यथा यतषैयेथा दुभेः ॥ २०
यथा चङे, पिक्चासैश्च गन्धैश द्विजोत्तमैः । राक्षतैश् पहासचेयेथा दुग्धा वसुंधरा ॥ २१

तषां पात्रबिशेषांश वर्ुमर॑सि सुव्रत । ःसक्ीरविशेषां् दग्धां चानुपूषेश ¦ ॥ २२
^ (^ | (>
यस्मरश्च कारणात्पाणि्वेणस्य मथितः पुरा । कूदधमहमिभिस्तात कारणं त्च कीतेय ॥ २३

'ठीमहषेण उवाच- ि
शुध्ये दीयिष्यामि पृथेर्वण्यस्य विस्तरम्‌ । एकाग्राः भयताधैव पुण्यां वै द्विनषभाः ॥२४

१ क. मध्याय रा । २ ग. "याऽडऽदिरा । ३ ग. अपि। ठकः प्रनुभ्‌ ।५क.ग. १्मेण प्रपि । ६ क. ख...
"स्यौ महात्मानं क । ७ क. शल्परदं । ८ ल. 'सूयेऽभिः । ९ क. स. रात्रः । १० ग. पिवीरा। ११ क. वतामानु।
१२ख. भरता १३ ख. श्या पितृभि ।१४क. स. "रधा । १५ ख. वत्सान्क्षीर' । १६ क. तत्को । १७ क,
सृत । १८ स, प्रणताः । १९ क, ख. द्विजोत्तमाः ।

१२ | महायुनिश्रीग्यासपरणीत-- [ चतुर्थोऽध्यायः 1

नाश्रुचेः श्दरमनसो नाशिष्यस्याव्रतस्य च । कीतेयेयमिद विप्राः छृतधघ्रायाहिताय च ॥ २५
सवर्भ्यं यशस्यमायुष्यं धन्यं वेदैश्च संमितम्‌ । रहस्यए़षिभेः पोक्तं शणुध्वं वै यथातथम्‌ ॥ २६
यश्चेमं कीर्तयेभित्यं पृरथो्ैण्यस्य विस्तरम्‌ । ब्राह्मणेभ्यो नमस्कृत न स शोचेर्छतातभू॥। २७
आसीद्धर्मस्य संगोप्ता पूतैमत्निसमः परभुः । अजरिवंशे समुत्पननस्त्वङ्गो नाम परजापतिः ॥ २८
तस्य पुग्रोऽभवद्रेणो नादय्थं धमेकोषिदः । जातो मृत्युसुतायां वे सनीथायां पजापतिः ॥ २९

स मातामहदोषेण तेन कालात्मजात्मजः । सधर्म पृष्तः कृत्वा कोमलो भेष्ववतैत ॥ ३०
दीं 9 ९9. नः [३ ्
मर्यादं भेदयामास धर्मोपेतां स पाथिवः। वेदधमोनतिक्रम्य सोऽधमेनिरतोऽभवत्‌ ॥ ३१

निःस्वाध्यायवषट शराः परनास्तस्मिन्पजापतो । प्रवृत्तं न पपुः सोमं हुतं यदेष देबताः ॥ ३२
न यष्टव्यं न होतव्यमिति तस्य प्रजापतेः । आषीत्पतिङ्गा करेय विनाशे प्रत्युपस्थिते ॥ ३१

१ 9

अहमिज्यश्च यष्टा च यद्शरेति रगरद्रह । मयि यत्नो विधातव्या मयि होतन्यपिल्यपि॥ ३४

तमतिक्रान्तमयीदमाददानमरसापतम्‌ । उचुभहषेयः स्वे मरीचिप्रपुलास्तदा ॥ १५
बयं दीक्षां भवेश्ष्यामः सेवत्सरगणान्वहन्‌ । अधर्म दुरु मा वेण एष धमः सनातनः ॥ २६
निधनेऽतरेः प्रसूतस्त्वं प्रजापतिरसंशयम्‌ । प्रजाश्च पाठयिष्येऽहमितीह समयं; हृतः ॥ 3७
तांस्तथा बरुवतः सबौन्महषनव्रबीत्तद। । वेणः प्रहस्य वुवुंद्धिरिममर्थमन्थवित्‌ ॥ १८
वेण उवाच- |
सटा धर्मस्य कश्वान्यः श्रोतव्यं कस्य वा मया । शरुतवीरयतपःसल्येपैया वा कः समो भुवि ३९
प्रभवं सवैभृतानां धमाणां च विज्ेपतः । संग्रदा न वरिदूननं भक्षो मां तरिचेतसः ॥ ४०
इच्छन्दहेयं पृथिवीं पावयेयं जटस्तथा । चरां तरै भुवं च रुन्धेयं नात्र कायौ विचारणा ॥ ४१
यदा न श्षक्यते मोहादवलेपाच्च पाथिवः। अपनेतुं तदा वेणस्ततः कुद्धा महषयः ॥ ४२

ते निगृह्य महात्मानो विस्फुरन्तं महावलम्‌ । ततोऽस्य सव्यमूरं ते ममन्धुजातमन्यवः ॥ ४३
तस्मिनिपथ्यमाने वै राज्ञ ऊरौ तु जक्षिवान्‌ । हस्तो ऽतिमात्रः पुरुषः कृष्णेति बभूव ह ॥४४
स भीतः प्राज्जटिभूत्वा तस्थिव्ान्दिनसत्तमाः । तमति दृष्टा निषीदेत्यत्रबी्तदा ॥ ४५

निषादव॑शकतोऽसो बभव वदतां पराः । धीवरानशजचापि वेणकल्मषसभवान्‌ ॥ ४६

ये चान्ये विन्ध्यनिलरयीस्तथा पवेतसंश्रयाः । अधर्मरुचयो विप्रास्ते तु रै वेणकरपषाः ॥ ४७
^~ १९

ततः पुनमेहात्मानः पाणि वेणस्य दक्षिणम्‌ । अरणीमिव संरब्धा ममन्धुजीतमन्यवः ॥ ४८

पृथुस्तस्मात्समुत्पन्नः कराज्ज्वलनसनिभः । दीप्यमानः खवपषा साक्षादभिरिवैः ज्वल्‌ ॥ ५९
अथ सोऽनगवं नाम धुय महारवम्‌ । शरांश दिव्यातरकषा् कवचं च परहाभमम्‌ ॥ ५०
तस्मिज्ञातेऽथ भूतानि संग्हृ्टानि सवशः । समापेतुम॑हामागा वेणस्तु भ्रिदिवं ययौ ॥ ५१

[11

# त्यक्ष; ।

^ ---> ~~ =-= ०

१ख.वा। रख. ग्य परममा।३ख. मे वषये" ।४ग. स पिता"। ५ स. ग, कामाोमे"। ९ क.ग. षद

, स्थाप्या । ७ कं. ग. धमप । < ग. करतूदरह। ५ ग. यज्ञा । १ ग. विधातव्या । ११ ग. वैष । १९ क 'मितिहष,

ग. "पितितेसत ) १ ३क. स. कती । १४ ये. न्तो मामे | १५ क, "तोऽ्पवः । १९ क. ख त्स्नं म्‌ | १७
. श. तस्मिस्त्‌

ख, वरः । १ ५ ख, `याप्तुष सस्तम्वुराप्तथा । भः । ग, -यास्तुष्रारास्तुम्ब्र स्तथा । भः । १९क्र. ख सबा । २० क,
रिवापरः । भ । २१ क. ग. नू । आयमाजः । २२ ग. शहा ।

चतुर्थोऽध्यायः ४ | ब्रह्मपुराणम्‌ । १३

ृत्पमनेन भो विपा सत्पुत्रेण महात्मना । त्रातः स पुरुपग्याघ्रः पुंनाश्नो नरकात्तदा ॥ ५२
समुद्राश्च नश्च रत्नान्यादाय सर्वशः । तोयानि चाभिषेकार्थं सवं एवोपतस्थिरे ॥ ५१
तामहश्च भगवान्देवैराङ्किरसैः सह । स्थावराणि च भृतानि जङ्गमानि च सवेश्षः ॥ ५४
परागस्य तदा वैण्यमभ्यषिश्व्नराभिपम्‌ । महता राजराजेन प्रनास्तेनानुरञ्जिताः ॥ ५५
[ऽभिषिक्तो महातेजा बिधिवद्धमैकोविदैः। आभिराञ्ये तदा राज्णां पृथुर्वैण्यः प्रतापवान्‌ ५६
्राऽपरञ्जितास्तस्य परनास्तेनानुरञ्जिताः । अनुरागासतस्तस्य नाम राजाऽभ्यजायत ॥ ५७
पस्वस्तम्भिरे तस्य समुद्रमभियास्यतः । पवेताश्च ददुमग ध्वजभङ्गश्च नावत्‌ ॥ ५८
ङृष्टपच्या पृथिवी सिध्यन्त्यन्नानि चिन्तनात्‌ । सर्वकामदुघा गावः पुरे पुटके मधु ॥ ५९
[तस्मिन्नेव काले तु यद्गे पैतामह श्रुभे । मृतः सूत्यां समुत्पन्नः सोत्येऽहनि महापतिः ॥ ६०
स्मिन्नेव महायत्ते जहे पराह्ठोऽय मागधः । पृथोः स्तवार्थं तो तत्र समाहूतो महषिभिः ॥ ६१
बचररषयः स्वे स्तूयतामेष पाथिवः । कर्मैतदनुरूपं वां पात्रं चायं नराधिपः ॥ ६२
दृचतुस्तदा सर्वास्ताटृषीन्प्तमागधौ । आगां देवादषींैव भ्ीणयावः स्वक्मेभिः ॥ ६१
। चास्य विग्नोतरै क्म नामना र्षणं यहः । स्तोत्रं येनास्य कर्थाव राह्स्तेनस्िनो द्विना
पषिमिस्तो नियुक्तौ तु भविष्यः स्तूयतामिति । यानि कर्माणि कृतवान्पृथुः पश्चान्महाबलः६५
तः प्रभृति वै छोके स्तवेषु मुनिसत्तमाः । आश्ीवोदाः प्रयुज्यन्ते सूतमागधबन्दिभिः ॥ ६६
योः स्तवान्ते सध्रीतः पृथुः परादात्मनेश्वरः । अनूपदेशं सूताय पमरगधं मागधाय च॥ ६७
हृष्टा परमप्रीताः प्रजाः परो चुमेनीपिणः । ईत्तीनापेष बो दाता भविष्यति नराधिपः ॥ ६८
तो वैण्यं महात्मानं प्रजाः समभिदद्रव्रुः। त्वं नो इत्ति विधत्स्वेति महपिवचनात्तदा ॥ ६९
्ोऽमिहुतः प्रजाभिस्तु परनाहितचिकीषैया । धु एूपत्कांश पृथिवीमद्रबद्रली ॥ = ७०

¶तो ैण्यभयत्रस्ता गोधा प्राद्रवन्मही । तां पृथ धनुरादाय द्रबन्तीमन््रधावत ॥ ७१
क | 1.9] (.

पा लोकान्त्रह्मलोकादीन्गत्वा वेण्यभयात्तद्‌ । भददश।ग्रतो वेण्यं भहीतशरासनम्‌ ॥ ७२

त्वलद्धिनिशितैर्बाणिदीप्ततेज सन्ततः । महायोगं महात्मानं दुषषममरेरपि ॥ ७३

अलभन्ती तु सा त्राणं वेण्यमेवान्वपद्यत । कृताञ्जलिपुटा भत्वा पूज्या लोकैखिभिस्तदा ७४
उत्राच वैण्यं नाधर्मं स्वीवपे परिपरयसि । कथं धारयिता चासि प्रजा राजन्विना मया ॥ ७९
प्रयि लोकाः स्थिता राजन्मयेदं धायते जगत्‌ । मद्विनाशे बिनदयेयुः प्रजाः पाथिव विदि तत्‌॥
न मामहसि हन्तु यै › भेयश्रेयं चिकीष॑सि । परजानां पृथिवीपाल शृणु चेदं वचो मम ॥ ७७
उपायतः समारब्धाः स्वे सिध्यन्त्युपक्रमाः । उपायं पश्य येन तवं धारयेथाः प्रजामिमाम्‌ ७८
एत्राऽपि'” माँ न शक्तस्त्वं जानां पोषणे नृप। अनुकूला भविष्यामि यच्छ कोपं महामते ७९

~~~ =-= = -=~

~न -कककयि ज = >

# अनुदातते्तप्रवुक्तामनेपदस्यानिदयत्वादमावरः ।

>

[1 नन न

१ क, “भ्य दुुकैण्य" । २ क. शशरान्ययलतः । स" । २ ग. चिन्तया । ष्ख. मेनतथाटः। ५ क. नास्य ठ ।
६ क. "क्षणमज्ता । स्तो । ७.क, ख. कु परै रा) ८ ध. ख. "ति प्ल" । ९ क. ख. "जाः प्राुभ' । १० ग. वृति
तामे" । ११ ख. "मादय" । १२ क. यैण्यादपत्र । १३ क. दा । द्‌“ । १४ क. “श्रे ततो वै'। १५ क. ख.मच्युतम्‌ ।
म । १६क. धनं । १७ ग, चन्यं माऽधः। १८ ल. स्थिरा । १९ फ, परयो यत्वं । २० क. "यसदिता रम्याः सव ।
९१ कं, “पि भामश* । २२ ख. महीपते । ग. महायुते ।

१४ पहामुनिश्रीव्यासपरणीत- [ चतुर्थोऽध्यायः ४

अवध्यां च चयं पराहुस्तियैग्योनिमतेष्वपिः । यैवं पृथिवीपाे न धर्म लयक्तम्॑सि ॥. «८!
एवं बहुविधं वाक्यं भुत्वा राजा महामनाः । कोपं निष धमात्मा वसुधामिदमब्रवीत्‌ ॥ ८:
पूयुरुवाच-
एकस्यार्थे तु यो हन्यादात्मनो बा परस्य बा। बहून्वा पमराणिनोऽनन्तं भवेत्तस्येह पातकम्‌ ॥८
सुखमेभन्ति बहवो यरस्मिस्तु निहतेऽशुभे । तस्मिन्हते नास्ति द्रे पातकं चोपपातकम्‌ ॥ <¦
सोऽहं प्रजानिमित्तं त्वां हनिष्यामि वसुंपरे । यदि मे वर्धनम्नाद्य करिष्यसि जगद्धितम्‌ ॥ ८१
त्वां निहत्य बाणेन मच्छासनपराख्छुखीम्‌ । आत्मानं प्रथापित्वाऽहं परजा धारयिता स्वयम्‌।
सा त्वं शासनमास्थाय मम धमेभृतां बरे । संजीबय प्रनाः सर्गी; समथा लसि धारणे ॥ ८१

दुहिदत्वं च मे गच्छ तत एनपहं शरम्‌ । नियच्छेयं त्वद्रधार्थमुवन्त षोरदशेनम्‌ ॥ ८
वसुधोवाच- | |
स्पमेतदहं वीर विधास्यामि न संसयः। वरतं तु ममं संपदय क्षरेयं येन वत्सखा ॥ ८८

समां च कुरु सवत्र मां सरं धपेशृतां बर । यथा विस्यन्दमानं मे क्षीरं स्त्र भावयेत्‌ ॥ ८९
रोमहषण उवाच--
तत उत्सारयामास शलाञ्छतसहसशः । धतुष्कोव्या तदा वैन्यस्तेन शे(से)खा विवर्धिताः (ता

न हि पूवेविसरग वे विषमे पृथिवीतले । सं्िभागः पुराणां बा प्रामाणां वाऽभवत्तद्‌। ॥ ९१

न सस्यानि न गोरश्यं न ृषिनै वणिक्पथः । नेव सत्यानृतं चाऽऽसीन्न लोभो न च मत्सरः
वैवस्वतेऽन्तरे तस्मिन्सांपरतं समुपस्थिते । वेण्यात्मभृति वै धिपराः सषैस्यैतस्य संभवः ॥ ९३
यत्र यत्र सम॑ त्वस्या भूमेरासीत्तदा नाः । तत्र तत्र प्रजाः सवां निवासं समरोचयन्‌ ॥ ९४
आहारः फलपरूलानि भरनानामभवच्द्‌। । कृच्छ्रेण महता युक्त इयेवममुशशचमं ॥ ९५

स कटपयित्वा वत्सं तु मनुं स्वरायंयुषं पयुप्‌। स्पाणी पुरुषव्याघ्रो दुदोह पृथिवीं ततः ॥ ९६
सस्यजातानि सर्वाणि पृथुतरेणयः प्रतापवान्‌ । तेनानेन प्रजाः सर्वा बतेन्तेऽग्रापि सवशः ॥ ९७
ऋषयश्च तदा देवाः पितरोऽथ सरीषपाः । दला यक्षाः पुण्यजना गन्धवा पेता नगाः ॥९८
एते पुरा द्विनश्रे्ठा ददुहधरणीं किर । क्षीरं वत्सश्च पात्रं च तेषां दोग्धा पृथक्पृथक्‌ ॥ ९९
ऋषीणामभवत्सोमो षत्सो दोग्धा बृहस्पतिः । ्षीरं तेषां तपो ब्रह्म पात्रं छन्दांसि भो दिनाः
देवानां काश्चनं पात्रं वत्सस्तेषां शतक्रतुः । क्षीरमोजस्करं चेव दोग्धा च भगवोंत्रविः॥ १०१
पितणां राजतं पात्र यमो वत्सः प्रतापषान्‌ । अन्तकश्वाभवदोग्धा क्षीरं तेषां युथा स्मृता १०२
नागानां तक्षको वत्सः पात्रं चालाबुङ्गकम्‌ । दोग्धा तैरावतो नागस्तेषां क्षीरं विषं स्पृतम्‌ ॥
अत॒राणां मधुर्दोग्धा क्षीरं मायामयं स्पृतम्‌ । षिरोचनस्तु वत्सोऽभरदायसं पात्रमेव च ॥ १०४

# एतदारभ्य सपुपाक्यत इयन्तं ग. पुस्तके नास्ति ।

१ के. "गता अपि। २ ख, "पि। तंपद्वयन्प्रथिः। ३ क. संपद्य ।४क. "ल अधः ।५क. ^त्‌। ए ६ ख.स्याथाय
यो।ग. स्यार्थनयो। ७ क. नोभदेमः। ८क.ख. दुमे। ९ क. "मित्तेतां। १० ख. ग्वनं नद्य । ११. श्त
त्वममूर्तप । १२ग.मतंपः । १३ क. य्या १४. लि । प्रवि । १५ ग. गौरक्षं। १६ ल. छृच्छ। १७ क.
म। संक । १८ क. थिवीतलम्‌ । ˆ । १९ ख स्वतः । २० क. “तरः सस" । ख. "ततोऽपि स" २१ ख. "मूसक"
२२ क. वान्कविः। २३ ग, स्वधा ।

पञ्चमोऽध्यायः ५ ] ब्रह्मपुराणम्‌ । १५

्षाणामामपात्रं तु वत्सो वैश्रवणः प्रभुः । दोग्धा रनतनाभस्तु क्षीरान्तधौनमेव. च?) ॥१०५
माखी राक्षसेन्द्राणां वत्सः क्षीरं च शोणितम्‌ । दोग्धा रजतनाभस्तु कपालं पात्रमेव च १०६
नधर्वांणां चित्ररथो वत्सः पात्रं च पङ्कजम्‌ । दोग्धा च सुरुचिः क्षीरं तेषां गन्धः शुचिः स्मृतः
लं पात्रं पवैतानां क्षीरं रत्नी षधीस्तथा । वत्सस्तु हिमवानासीदोग्धा मेरुपहागिरिः ॥ १०८
त वत्सस्तु वृक्षाणां दोग्धा श्ारस्तु पुष्पितः । पाटाक्षपा्ज क्षीरं च च्छिनदग्धप्ररोहणम्‌ ॥
यं धात्री विधात्री च पावनी च वसुंधरा । चराचरस्य संवेस्य पतिष्ठा योनिरेव च ॥ ११०
वैकामवुधा दोगधी सैसस्यप्ररोहणी । आसीदियं समुद्रान्ता मेदिनीं परिविश्रुता ॥ १११
कैटभयोः कृत्स्ना मेदसां समभिषरुता । तेनेयं मेदिनी देवी उच्यते ब्रह्मवादिभिः ॥ ११२
तोऽभ्युपगमाद्राज्ञः पृथोरवेण्यस्य भो द्विजाः । दुदिवृत्वमनुपराप्ना देवी पृथ्वीति चोच्यते॥ ११३
युना भविभक्ता च शोधिता च वसुंधरा । सस्याकरवती स्फीता पुर्पत्तनशाछिनी ॥ ११४
व॑ पमावो वैण्यः स राजाऽऽसीद्राजसत्तमः । नमस्यश्चैव पूज्यश्च भूतग्राम संदाय; ॥ ११५
हणे महाभागेवेदवेदाङ्गपारगेः । पृथुरेव नमस्कार्यो ब्रह्मयोनि; सनातनः ॥ ११६
धिश्च प्रहामागैः पाधिवत्वपिहेच्छुभिः । आदिराजो नमस्कार्यः पृथत्रण्यः प्रतापवान्‌॥ ११७
धिरपि च विक्रौन्तैः पाषुकामेजेयं युधि । आदिराजो नमस्कार्थो योधानां प्रथमो टृषः ११८
। हि योद्धा रणं याति कीतेयित्वा पृथुं नपम्‌ । स धोररूपात्सङ्घमोत्सेमी भवति कीतिमान्‌॥
शयेरपि च वित्त द्यरवेहयदात्तिविधायिभिः । पृथुरेव नमस्कायं वृत्तिदाता महायशाः ॥ १२०
येव शूरः शुचिभिक्लिव्णपरिचारिमिः । पृथुरेव नमस्कार्यः श्रेयः परमिहेप्वभिः ॥ १२१
ते वत्सविशेषाश्च दोग्धारः क्षीरमेव च। पात्राणि च मयोक्तानि कि भूयो वणैयामि वः १२२
इति श्रीमहापुराणे ब्राह्मे प्रषोर्जन्ममाहात्म्यकथनं नाम चतुरभोऽध्यायः ॥ ४ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ः-- ३५९

अथ पञ्चमोऽध्यायः ।
ऋषय उचुः-
मन्वन्तराणि सर्वाणि भ्रिस्तरेण महामते । तेषां पूव॑विखष्टि च लोमहर्षण कीर्तय ॥
यावन्तो मनवश्चैव यावन्तं कारमेव च । मन्वन्तराणि भोः सूत श्रोतुमिच्छाम तखतः ॥
लोमहषण उवाच- ,
न शक्योविस्तरो विभा बकं वषैशतेरपि । मन्वन्तराणां सर्वेषां संकषपाच्छ्रणुत द्विजाः ॥
खा्य॑युवो मनुः पूर्व मनुः स्वारोचिषस्तथां । उत्तमस्तामसश्चैव रेवतशचा्रुषस्तथा ॥

डे
¢
पवस्तश्च भो विप्राः सांप्रतं मनुरुच्यते । सावर्णिश्च मनुस्तंरदरेभ्यो रौच्यस्तथैव च ॥ ५

तयेव भेरसरावण्यैत्वारो मनवः स्पृताः । अतीता वर्पमानाश् तथैवानागता दिनाः ॥ ६

„8१ ॐ

१ ग. सुमना। २ क. विश्वस्य । २३क. साच परु । ४ क. ^रप्रामवतीचता। ए। ५ ग. ° नमस्कार्यो
म ।६ ग. गीः फलिप्सुभिः । ७ ख. न्तरा" । ८ ख. यो शृत्तिदाता महायशाः । यो । ९ ख. 'मात्तराति बहु" ।
° ख, तार्थ वैद्य" । ११ ग. सुरैः । १२ ग. भथा । त्त" । १३ ख, ्रदराव्यो रौ" ।

१६ पहायुनिभ्रीव्यासप्रणीतं-- [ पञ्चमोऽध्यायः ९ 1

कीतिता मनवस्तुभ्यं पयेवेते यथा श्रता; । ऋषींस्त्वेषां प्क्ष्यामि पुत्रन्देवगणांस्तथा ॥ ७
मरीविरत्रिभेगदानङ्गिराः पुखहः करतुः । पुलस्त्यश्च वसिष्ठ सपैते ब्रह्मणः सुताः ॥ ८
उत्तरस्यां दिशि तथा द्विजाः सप्तपैयस्तया । आप्रीधरशाभ्रिवाहुश मेध्यो मेधातिथिर्वसुः ॥ ९
ञ्योतिष्मान्धुतिमान्दैव्यः सवलः पुतरसंज्ञकः । मनोः स्वायंभुवस्यैते दश पुत्रा महैनसः ॥ १०
एतद्रे भयमं पिपरा मन्वन्तरमुदाहूतम्‌ । ओवो वसिष्ठपुत्रश्च स्तम्बः कश्यप एव च ॥ ११
पराणो बृहस्पतिश्चैव दक्तोऽत्रिच्यवनस्तथा । एते महषयो धिधा वायुमोक्ता ेहाव्रताः ॥ १२
देवाश्च तुषिता नाम स्एृताः स्वारोचिषेऽन्तरे । हविघ्नः यढृतिञ्योंतिरापो पू्िरपि स्यतः ॥१३
प्रतीत .नभस्यश्च नभं उजेस्तथैव च । स्वारोचिषस्य पुत्रास्ते मनोविभा महात्मनः ॥ १४
कीतिताः पृथिवीपाला महावीयेपराक्रमाः । द्ितीयमेतत्कयथितं विपरा मन्वन्तरं मया॥ १५
इदं ततीयं वक्ष्यामि तदवुध्यध्वं द्विजोत्तमाः । वसिष्ठपुत्राः सप्ताऽऽसन्वासिष्ठा इति विश्वताः १६
दिरण्यगभस्य सुता उजा जाताः सतेजसः । ऋषयोऽज् मया भोक्ताः कीलयमानानिबोधत॥ १७
ओत्तमेयान्युनिश्रष्ठा दश पुत्रान्मनोरिमान्‌ । इष उरजस्तनूज॑स्तु मधुर्माधव ए च ॥ १ ।
शुचिः शुकः सहश्चैव नभस्यो नम एव च । भानवस्तत्र देवा मन्वन्तरमुदाहूतम्‌ ॥ १

मन्वन्तरं चतुर वेः कथयिष्यामि सांप्रतम्‌ । काव्यः पृथुस्तयेवा्निजेनुधीता द्विजोत्तमाः ॥ २०
कपीवानकपीवांश् तत्र सप्तपेयो द्विना ¦ । पुराणे कीतिता बिया: पत्राः पोत्र भो द्विनाः २१

तथा देवगणाश्चैव तामसस्यान्तरे मनोः । धुतिस्तपस्यः सुतपास्तपोभूतः सनातनः ॥ २२
तपोरतिरकत्माषस्तन्वी धन्वी परेर्तपः । तामसस्य मनोरेते दश्च पुताः परकीतिताः ॥ २३
वायुपोक्तां युनिभरषठाचतुधं चैतदन्तरम्‌ । देवबाहुयेुधरभ पुनि्ेदरिरास्तथा ॥ २४
हिरण्यरोमा पजेन्य उ्वैबाहुश्च सोमजः । सतयनेत्रस्तथाऽऽत्ेय एते सप्तषयोऽपरे ॥ २५
देबोश्वाभूतरनसस्तथा भरहृतयः स्मृताः । वारिपुवश्च रथश्च मनोरन्तरमुच्यते ॥ २६
अय पुत्रानिमांस्तस्य, बुध्यध्वं गदतो मम । ध्रतिमानग्ययो युक्तस्तत्वदशी निरुत्सुकः ॥ २७
आरण्यश्च पकाञ्ञश्च निर्मोहः सत्यवाक्ृती । रवतस्य मनोः पुत्राः पश्चमं चैतदन्तरम्‌ ॥ २८

षं तु संमवकष्यामि तद्‌ भ्यव द्विजोत्तमाः । भरगुनेभो विवृखां् सुधामा विरजास्तथा ॥ २९
अतिनामा सदिष्णश सप्तेते च महषयः । चाश्चषस्यान्तरे विभा मनोर्दे वास्त्विमे स्मृता; ॥ ३०
आबवालमथितास्ते वै प्रथक्स्मेन दिवोकसः ) रेखाश्च नामतो विपा पञ्च देवगणाः स्पृताः ३१.
ऋषेरङ्गिरसः पुत्रा महात्मानो महौजसः । नैदखेया मुनिश्रेणा दश्च पुत्रास्तु बिष्ठतः ॥ ३२

रुरुप्रभृतयो विप्रााश्चुषस्यान्तरे मनोः । पष्ठ मन्वन्तरं भक्तं सप्षमं तु निबोधत ॥ ३३
अत्रिवसिष्ठो भगवान्कदयपश्च महाकपिः । गौतमोऽथ भरद्राजो विश्वामित्रस्तथेव च ॥ ३४

१ख.ग. मेधा । २ क. "धिर्विभुः । ज्यो" ३ ख. ^न्हव्यो मनुपुत्रस्तपैव च । म'। ४ ग. काद्यप। ५ क. जिते-
न्ियाः । ख. महाक्रलाः । ६ क. हविष्य: । ग. हविघ्र । ७ ख. 'भस्तर्षस्त। ८ ख. नाम । ९ क.तु।ख.च।१०क.
कक्षीवान्कपिवाथैव त" । ११ क्न. सत्या । १२ क. नोः । धृत्तिस्तपःसुतरणस्तपोमृलं स । १३ ख. "पोमूलः सं । १४
क. स्तन्विध" । १५ क. "धन्विप । १६ क. “तपाः । ता । १७ ख. "क्ता भो विप्राश्च" । १८ क. सोमपः । १९ क,
वाश्च मू" । २० ख. "ताः। पारि । २१ ग. वैयश्व । २२ ख. ग. अरण्यश्च। २३ क. निनदः। २४क. तिधामा।
२५ ग. शैतेऽतिम" । २६ ख. वैते । २७ क. "ताः । भप्रसुनाश्च ऋषयः प्रयुशाज्या दिवौकसः । २८ ख. नाद्रले । २९
क. ताः । गुरु ।

[ पञ्चमोऽध्यायः ९ | ब्रह्मपुराणम्‌ । १७

तथैव पुरो भगवानृचीकस्य महात्मनः । सप्तमो जमदग्निश्च क्रषयः सांप्रतं दिवि ॥ १९
साध्या रुद्राच विश्वे च वसवो मरुतस्तथा । आदिलयाश्वाध्विनो चापि देवौ वैवस्वती स्मृतौ १६
मनोर्वैवस्वतस्येते वरन्ते सांभतेऽन्तरे । इष्वाकुपयुखाश्रैव दश्च पुत्रा महात्मनः ॥ ३७
एतेषां कीतितानां तु महर्षीणां महौजसाम्‌ । तेषां पुत्राश्च पौत्राश्च दिश स्वासु भो दिनाः ३८
मन्वन्तरेषु सर्वेषु परागासन्सप्र सप्तकाः । छोके धर्मव्यवस्थार्थं लोकसंरक्षणाय च ॥ ३९
मन्वन्तरे व्यतिक्रान्ते चत्वारः सप्तका गणाः । त्वा कर्मं दिवं यान्ति ब्रह्मलोकमनामयम्‌।।४०
ततोऽन्ये तपसा युक्ताः स्थानं तत्पूरयन्त्युत । अतीता वतेमानाश्ै ऋमेणतेन भो द्विना; ॥ ४१
अनागताश्च सप्ते स्थता दिवि महषयः । मनोरन्तरमासाद्य सावणस्येह भो द्विजाः ॥ ४२
रापो व्यासस्तथाऽऽतरेयो दी्षिमन्तो बहृश्वुतांः । भारदाजस्तथा द्रौणिरश्त्थामा महादुतिः ४३
गोतर्पश्वाजरशैवै श्ररद्रानाम गौतमः । कौरिको गालवश्चैव भौभः कारयप एव च ॥ ४४
एते सप्त महात्मानो भविष्या मुनिसत्तमाः । वेरी चेवाध्वरीवां श शंभनो धृतिमान्धसुः ॥ ४५
अरिष्शवाप्यधृषटश्च वाजी सुमतिरेव च । सावणेस्य मनोः पुत्रा भविष्या मुनिसत्तमाः ॥ ४६
एतेषां कल्यमुत्थाय कीतेनात्स॒खमेधते । यज्चश्वाऽऽप्रोति सुमहदायष्यांशच मवेनरः ॥ ४७
एतान्युक्तानि भो विभा; सप्तसप्त च त्वतः । मन्वन्तराणि संक्षपाच्छरृणुतानागतान्यपि ॥ ४८
सावरणां मनवो विप्राः पश्च तांश्च निबोधत । एको वैवस्वतस्तेषां चत्वारस्तु भजापतेः ॥ ४९
परमेष्ठिसुता विरभ मेरुसावण्येतां गताः । दक्षस्यैते हि दौहित्राः प्रियायास्तनया धाः ॥ ५०
पहता तपसा युक्ता मेरुपृष्ठे महानसः । रुषः प्रजापतेः पुत्रो रौच्यो नाम मनुः स्मृतः ॥ ५१
भूयां चोत्पादितो देव्यां भीत्यो नाथं रुचेः सुतः। अनागताश्च सेते कस्पेऽस्मिन्मनवः स्मरताः

तैरियं पृथिवी सवां सद्रीपा सपत्तना । पूर्णं युगसहक्तं त॒ परिपाल्या दिजोत्तमाः॥ ५३
प्रजापति(ते)् तपसा संहारं ते(रस्ते)षु नित्यश्च । युगानि सप्रतिस्तानि साग्राणि कथितानि च
कृतत्रतादियुक्तानि मनोरन्तरमुच्यते । चतुदेशेते मनवः कथिताः कीतिवरषनाः ॥ ५९
वेदेषु सपुराणेषु सर्वेषु प्रभविष्णवः । परजानां पतयो धिपरा धन्यमेषां प्रकीतैनम्‌ ॥ ५६
पन्न्तरेषु संहाराः संहारान्तेषु संभवाः । न शक्यतेऽन्तस्तेषां वै वक्तं वर्षशतैरपि ॥ ५७

विसगंस्य प्रजानां वै संहारस्य च भो द्विनाः । मन्वन्तरेषु संहाराः शरूयन्ते दविनसत्तमा ; ॥ ५८
सशेषास्तत्र तिष्ठनि देवाः सप्तर्षिभिः सह । तपसा ब्रह्मचर्येण श्रुतेन च समन्विताः ॥ ५९
पूणं युगसहखे तु कल्पो निःशेष उच्यते । तत्र भूतानि सणि दग्धान्यादित्यरस्मिभिः ॥ ६०
ब्रह्माणमग्रतः कत्वा सहाऽऽदित्यगणेद्विनाः । पविज्ञनित सुरश्रषठं हरिनारायणं परभुम्‌ ॥ ६१
सष्टरं स्वभ्रतानां कल्पान्तेषु पुनः पुनः । अव्यक्तः शाश्वतो देवस्तस्य सर्वमिदं जगत्‌ ॥ ६२
अत्र वैः कीतैिष्यामि मनो्यैवस्वतस्य वे । विसर्ग मृनिरशादलाः सांमतस्य महाचुतेः ॥ ६१३

१ कृ. ऋषियस्माश्च जक्ञिरे । सा । २ ख. शु प्रथिताः सप्त । ३ क. शश्च ऋषयोऽपि च भो । ४ क, गेस्य.ऽऽदितो
दि। ख. "णैस्योदिता दि । ५ क. “ताः । भर' । ६ क. ग. "मस्याऽऽतमजधै । ७ क. व भरद्राजोऽथगो। ८ ख,
्ैव्यः । ९ क. सुमन्तो । १० ल. 'ेत्सदा । ए" । ११ क. "नवस्तावत्पञ् । ख. "नवस्तात प" । १२ क. ख. धमे।
ए।१३क. "को विवः । १४ क. प्रा मनुसाः। १५ ग. द्विजाः! १६ क. `ममनुः स्मृतः। अ । १७ ग. ससमुद्रा ।
१८ ग. परणव्षस" । १९ क, ग, “कयमन्तर्‌ तेषां व' । २० ख. भरतप्रभ । २१ ग, र्थे वस" । २२ क. ते ।
३

१८ ` पहापुनिश्रीष्यास्षणीतं-- [ षष्ठोऽध्यायः १ ]

अत्र व॑शभसङ्गेन कथ्यमानं पुरातनम्‌ । यत्रोत्पन्नो महात्मा स हरिरष्णिकुले प्रभुः ॥ ६४
| इति श्रीमहापुराणे ब्राह्मे मन्वन्तरकीतेनं नाम पञ्चमोऽध्यायः ॥ ९ ॥

शछलोकानामादितः सप्यङ्ाः-- ४२१

अथ षष्ठोऽध्यायः ।

रोमहषण उवाच-
विवस्वान्कश्यपाजह्े दाप्षायण्यां द्विजोत्तमाः । तस्य भायांऽभवत्संज्ञा त्वाष्री देवी विवस्वतः

सैरेशवरीति विख्याता त्रिषु लोकेषु भाविनी । सा वै भाय भगवतो मातेण्डस्य महात्मन ॥ २
भर्तृरूपेण नातुष्यदूपयोवनश्चाछिनी । संज्ञा नार्मे सुतपसा सुदीप्तेन समन्विता ॥ ३
आदित्यस्य दि तदरूपं मण्डलस्य सुतेजसा । गात्रेषु परिदग्धं वे नातिकान्तमिवाभवत्‌ ॥ ४
न खयं एृतो(ता)ण्डस्य इति सेहादभापत । अजानन्कार्यपस्तस्मान्मार्तण्ड इति चोच्यते॥५
तेजस्त्वभ्यधिकं तस्य निलयमेव विवस्वतः । येनातितापयामास त्रीदीकान्करयपात्मनः ॥ ६
त्रीण्यपत्यानि भो विप्राः संद्गायैं तपतां वरः। आदित्यो जनयामास कन्यां हौ च मरजापती ७
भनुतरेवरवतः पूर्व श्राद्धदेवः परजापतिः । यमश्च यमुना चेव यमजौ संबभूवतुः ॥ ८
इयामवर्णं तु तदरूपं संज्ञा दृष्ट्रा विवस्वतः । असहन्ती तु स्त्रां छायां सवर्णा निम॑मे ततः ॥ ९
मायामयी तु सा सन्ना तस्यां छायासगुत्थिताम्‌ । प्राञ्जलिः प्रणता भूखा छाया सीं द्विजोत्तमाः
उवाच फं मया कार्यं कथयस्व शुचिस्मिते । स्थिताऽस्मि तव निर्देशे श्ञाधि पां वर्बाणिनि ११
संब्नावच-
अहं यास्यामि मद्रं ते स्वमेव भवनं पितुः । त्वयेव भवने भं वस्तव्यं निर्धिदङ्या॥ १२
इमौ च बालकौ मदं कन्या चेयं सुमध्यमा । संभाव्यास्ते न चाऽऽख्येयमिदं भगवते $चित्‌ १३

सवर्णोवाच-
कचग्रहणादेवि १ ध ४
आ क्चग्रहणाहेवि आ शापामेव कर्िचित्‌ । आख्यास्यामि नमस्तुभ्यं गच्छ देषि यथासुखम्‌॥
लोमहषग उवाच-

समादिष्य सवर्णां तु तथेत्युक्ता तथा च सा । ववुः समीपमगमरवरी दिते तपस्विनी ॥ १५
पितुः समीपगा सा तु पित्रा निभेत्सिता रमा । भतः समीपं गच्छेति नियुक्ता च पुनः पुनः॥
आगच्छद्वडवा भूत्वाऽऽच्छाद्य रूपमनिन्दिता । कुरूनथोत्तरानात्वा तृणान्यथ चचार ह ॥ १७
द्वितीयायां तु सं्षायां सेयमिति चिन्तयन्‌ । आदित्यो जनयामास पूत्रमाससमं तदा ॥ १८
पवजस्य मनोविभाः सदृशोऽयपिति प्रथु; । मनुरवाभवन्नान्ना क्रीवर्णं इति चोच्यते ॥ १९
द्वितीयो यः सुतस्तस्याः स विज्ञेयः शनेश्वरः । संङ्ञा तु पाधिवी विप्राः स्वस्य पत्रस्य वरै तदा

१ क. ख. "कुलोद्भवः । इ । २ क. उरेणुरिति । ख. सुरेणुरिति । ३ क. भामिनी । ४ ख. म्मस्वतः ।५ क.
ख. सुते तः। ९ ख. "नि कौरव्य सं । ७ क. शयां भगवांस्ततः आ। ८. शां ततो द्विजाः । उ" । ९ ख, त्वयेह
भ ।१० ख. मतं । ११क. ख. दुमे! १२क.ग. भि मतं तुभ्यं । १३ ख. तथरैवसा। १४क.पितुः। १५क.
-मद्धीतेव नः । १६ के.ख. पुरा।१७ग. रखेः।१८क. ग. तव्रण्यै। १९ ख, स्तस्या घ ।

[ षष्ठोऽध्यायः ६ ] ब्रह्मपुराणम्‌ । १९

चकाराभ्यधिकं सेहं न तथा पूषेजेषु षे। मनुस्तस्याः क्षमत्तशु(स्या अक्षमत) यमस्तस्या न चक्षमे
स्‌ वै रोषाश्च बाल्याच्च भाषिनोऽथेस्य वाऽनध । पदा संतजेयामास संहं वैवस्वतो यमः ॥ २
तं श्चापि ततः कोधात्सावंणेजननी तदा । चरणः पततामेष तवेति भृशदुःखिता ॥ २९३
शमस्तु तितु सर्वं भाञ्जछिः प्रत्यवेदयत्‌ । शशं शापभयोद्िमरः संज्ावाक्येषिराङ्ितिः ॥ २४
क्षापोऽयं विनिवतैत भोवाच पितरं द्विजाः। मात्रा स्नेहेन सर्वेषु वसितव्यं सुतेषु षै ॥ २५
सेयमस्मानैपीस्येहे विवस्वन्संबुध्रषति । तस्यां मयोदतः पादो नतु देहे निपातितः ॥ २६
बारयाद्रा यदि प लौर्यान्मोहात्तसन्तुमहेसि । शप्तोऽहमस्मि छोकेश जनन्या तपतां वर ॥

तष प्रसादाश्चरणो न पतेन्मम गोपते ॥ २७

पिवस्वानवाच-
असैक्षयं पुत्र महद्धविष्यत्यन्न कारणम्‌ । येन समौमाविरत्कोधो धर्मजं सत्यवादिनम्‌ ॥ २८
न श्रवपेमेतन्मिथ्या तु करतु मातृवचस्तव । कमयो मांसमादार्थं यास्यन्त्यवनिमेव च ॥ २९
कृतमेवं वचस्तथ्यं मातुस्तव भविष्यति । ज्ञापस्य परिष्टारेण सं च त्रातो भविष्यसि ॥ ३०
आदित्यशवाव्रबीत्सं्वां किमर्थं तनयेषु वे । तुरयेष्वभ्यधिकः सेह एकस्मिन्क्रियते त्वया ॥ ३१
सा तत्परिहरन्ती तु नाऽऽचचक्षे विवस्पते । स चाऽऽत्मानं समाधाय योगात्तथ्यमपश्यत ॥३२
तां शषुकामो भगवान्नाशपन्पुनिसत्तमाः । शग्रधजेषु निजग्राह (स तु तां मुनिसत्तमाः ) ॥ ३३
ततः सर्वं यथाहृत्तमाचच्े विवसते । भिवखानथ तच्छृत्वा $द्धस्तवष्टारमभ्यगातं ॥ ३४
दृष्टा तु तै यथान्यायमचीपित्वा विभावसु । निदैग्ुकामं रोषेण सान्तयामास वे तदा ॥ ३५
त्वष्टोबाच-

तवातितेजसाऽऽविष्टमिदं रूपं न शोभते । अपहन्ती च संज्ञा सा षने चरति शद्रे ॥ ३६
ष्टा हितां भवानद्य स्वां भार्या श्भचारिणीम्‌ । श्ाघ्यां योगबलोपेतां योगमास्थाय गोपते ॥

अनुकूलं तु ते देव यदि स्यान्मम संमतम्‌ । रूपं निरवतेयाम्यद्य तत्र कान्तमरिदम ॥ १८
ततोऽभ्युपगमाच्छष्टा मातेण्डस्य विवखतः । भ्रमिमारोप्य तत्तेजः श्रातयामास भो द्विजाः ॥३९
ततो निभीसितं रूपं तेजसा संहतेन वै । कान्तात्कन्ततर द्रषूमधिक शशमे तदा ॥ ४०
ददश्चं योगमास्थाय सरां भार्या वडवां ततः। अधरष्यां सर्वभूतानां तेजसा नियमेन च ॥ ४१
वडवावपुषा विप्राश्वरन्तीमशुतोभयाम्‌ । सोऽशवरूपेण भगवांस्तां पसे समभावयत्‌ ॥ ४२

मरेयुनाय विचेष्टन्तीं परपुंसोऽवशङ्या । सा तन्निरवमच्छुकतं नासिकाभ्यां विवस्रतः ॥ ४२
देषौ तस्यामजायेतामनिनौ भिषजां बरौ । नासलश्रैव दस्रश्च स्एृतो द्रावश्विनाविति ॥ ४४

% एतदर्धं ख. ग. पृस्तकयोनास्ति ।

१ ख, स॑ताडयामात । २ ख. सा। ३ क. ग. "वण्यैज"। ४ ख. स्वपितुः । ५ ग. तेति प्रोः। ६ क. ख. तदा।
७ ख. °नपहयाय यवीयांसं । ८ क. "पादाय वि” । ९ ग. "ह यवीयांसं । १० ख. वा मोहात्तद्भवानकषन्तु1 ११ ख. "ईति ।
शः | १२ स. `केदाप्यनया त । ग, 'केऽस्मिशनन" । १३ क, त्वामशपन्माता ध । क. ख. त्वामश्षपत्रोधाद्धमे' ।
१४ क. "कयते त* । १५ ग. क्रिमयो । १६ ख. "य पत्स्यन्यत्र महीतलम्‌ । कृ" । १७ ख. त्‌ । सक्रोधं तत्र चाऽ5-
पातम° । १८ क. होभने । १९ ग. "म तन्मतः । २० ग. "जः पात. । २१ ग, "रं रूपम" । २२क, स्वां प्रियास्‌
दिवाकरः । अः ।

२० महायुनिभ्रीव्यापपरणीत-- [ सप्तमोऽध्यायः ७ ]

मार्तण्डस्याऽऽत्मजावेताग्रष्टमस्य भजापतेः । तां तु रूपेण कान्तेन दशयामास भास्करः ॥ ४५
सा तुष्टव भतरं तुतोष युनिसत्तमाः । यमस्तु कमणा तेन भृशं पीडितमानषः ॥ ५द्‌
धर्मेण रञ्जयामास धर्मराज इमाः प्रजाः । स छेभे कमणा तेन ध्रुभेन परमयुतिः ॥ ४७
पितृणामाधिपल्यं च छोकपाटत्वमेतर च । मनुः प्रजापतिस्त्वासीत्सावणिः स तपोधनाः ॥ ४८
भाव्यः समागते तस्मिन्मनुः सावणिकेऽन्तरे । मेरुपृष्ठे तपो नित्यमद्यापि स चरत्युत ॥ ४९
श्राता श्वनेथरस्तस्य ग्रहत्वं स तु खन्धवान्‌ । त्वष्टा तु तेना तेन विष्णोश्क्रमकरपयत्‌ ॥ ५०
तदप्रतिहतं युद्धे दानबान्तचिकीषेया । यवीयसी तु साऽप्यासीधमी कन्या यश्स्िनी ॥ ५१
अभवच्च सरिच्छ्रेष्ठा यमुना लोकपावनी । मनुरित्युच्यते रोके सावणे इति चोच्यते ॥ ५२
द्वितीयो यः सुतस्तस्य मनोता शनेशरः । ग्रहत्वं स च रेमे वे सवेखोकामिपूजितः ॥ ५३
य इदं जन्म देवानां शृणुयान्नरसत्तमः । आपदं प्राप्य मुच्येत प्राक्रयाच महद्यशः ॥ ५
इति श्रीमहापुराणे बाह्म आदित्योत्पत्तिकथनं नाम षष्ठोऽध्यायः ॥ ६ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-४७६

अथ सप्तमोऽध्यायः ।

लोमहर्षण उवाच-
मनोमवस्वतस्याऽऽसन्पुत्रा तै नव तत्समाः । इक्ष्वाङुयैव नाभागो धृष्टः शयांतिरेव च ॥
नरिष्यन्तश्च षष्ठ त्र भ्र रिष्ट सप्तमः । करूषश्च पृपिध्रश्च नेते मुनिसत्तमाः ॥
अकरोत्युत्रकामरं मनुरिष्टिं भजापतिः । मित्रावरुणयोविमाः पूेमेव महामतिः ॥
अनुत्पन्नेषु बहुषु पुत्रेष्वेतेषु भो द्विजाः । तस्यां च वतेमानायामिष्यां च द्विनसत्तमाः ॥
मित्रावरुणयोरंशे मनुराहृतिभौ दत्‌ । तत्र दिव्याम्बरधरा दिव्याभरणभूषिता ॥
दिव्यसंहनना यैर इला जङ्ग इति श्रुतिः । तामिरेत्येव होवाच मनुदंण्डधरस्तदा ॥
अनुगच्छस्व मां भद्रे तमिला पत्युवाच ह । धमेयुक्तमिदं वाक्यं पुत्रकामं परजापतिम ॥
श्खोवाच-
मित्रावरुणयोरंशे जाताऽसिपि वदतां वर । तयोः सकाशं यास्यामि न मां धमेहतां कुरु ॥
सैवमुक्त्वा मतु देवं मित्रावरुणयोरिला । गत्वाऽन्तिकं वरारोहा माञ्जलिवाक्यमव्रषीत्‌ ॥
। इरोवाच--
अशेऽस्मि युत्रपोजाता देवौ कि करवाणि वाम्‌। मनुना चाहमुक्ता वा अनुगच्छस्व मामिति ॥
तौ तथात्रादिनीं साध्वीमिलां धमेषरायणाम्‌ । पित्रशच वरुणश्चोभाव्रचतुस्तां द्विजोत्तमाः ॥ ११

@ „क -6° ©€ -«४ ६१ ~

© 0७

१ ख. "डस्य सुतावे'। २ ख. “व्य: सोऽभ्याग । ग. "व्यः सोऽप्याग । ३ क. 'हृत्वमुपल* । ४ ग. "कभा-
विनी । ५ ख. विश्रुतः। ६ ख. 'तीयस्तुसु। ७ क. ख. पत्तपाः। ८ ख. नन्तस्तुषः। ९ख. छो नाभागोऽरिष्शच
सत्तमाः । क । १० ग. पुधरश्च । ११ क. स्तु मुनिरि" । १२ क. 'माजुषोत्‌ । १३ स. "वपत्‌ । १४क. ख. “कऊेतीति
होः । १५ ख. 'स्मिन्युव ।

[ पप्तमाऽध्यायः७ ] ब्रह्मपुराणम्‌ । २१

मित्रावरुणावृचतः
अनेन तव धर्मेण प्रश्रयेण दमेन च । सत्येन चेव सुश्राणि प्रीतो सो वरबणिनि ॥ १२
आवयोस्त्वं महाभागे ख्याति कन्येति यास्यसि ॥ १३

प्नोरवक्षकरः पूरस्त्वमेव च भविष्यसि । सुुश्न इति विख्यातल्जिषु लोकेषु शोभने ॥ ४
नगसियो धर्मशीलो मंनोरवशविवभेनः । निषत्ता सा तु तच्छत्वा गच्छन्ती पितुरन्तिकात्‌ १५
ृेनान्तरमासा् मेथुनायोपमन्रिता । सोमपुत्राद्बुधौद्विमास्तस्यां जज्ञे पुरूरवाः ॥ १६
नयित्वा ततः सा तमिला सुययुन्नतां गता । सुदुश्नस्य तु दायादाल्चयः परमधार्मिकाः ॥ १७

उत्कलश्च गयश्चैव विनताश्वश्च मो द्विजाः । उत्कटस्योत्कखा विप्रा विनताश्वस्य .पकिमाः ॥१८
दिक्पुवां गुनिशादूखा गयस्य तु गया स्मृता । प्रथिष्ट तु मनौ विपा दिवाकरमरिंदमम्‌ ॥ १९
एकर्था तत्पुनः क्षत्रमकरोत्पृथिवीमिपाम्‌ । शृष्ष्वा्ुर्जयषएठदायादो मध्यदेश्षमवाप्तवान्‌ ॥ २०
न्याभावासु सुदुज्नो नेरतद्राञ्यमवाप्तवान्‌ । वसिष्ठवचनांस्वासीत्मतिष्ठाने महात्मनः॥ २१
तिष्ठा धमेराजस्य सुयुश्नस्य द्विजोत्तमाः । तत्पुरूरवसे मादाद्राज्यं पराप्य महायशाः ॥ २२
मानवेयो मुनिश्रेष्ठाः स्रीपसोलेक्षणेयुतः । धृतवास्तापिरेटेवं सुच्नेति च विश्वतः ॥ २३
नारिष्यन्ताः शकाः पुत्रा नाभागस्य तु भो द्विजाः । अम्बरीषोऽभवत्पुत्रः पाथिषवभसत्तम;२४
धृष्टस्य धाषटकं क्षत्रं रणदपते बभूत ह । करूषस्य च कारूषाः क्षत्रिया युद्धदुर्मदाः ॥ २५
नाभागधृष्पुत्राश्च क्षत्रिया वेह्यतां गताः । मांशोरेकोऽभप्रतपुत्रः प्रजापतिरिति स्मृतः ॥ २६
नरिष्यन्तस्य दायादा राजा दण्डधरो यमः । शयोतेपरिथुनं त्वासीदानर्तो नाप विश्वतः ॥ २७
पुत्रः कन्या सुकन्या च या पत्नी च्यवनस्य ह। आनतैस्य तु दायादो र्बो नाम महावुतिः २८
आनतैविषयशैव पुी चास्य कुशस्थली । रस्य रेवतः पुत्रः ककु नाम पामिकः ॥ २९
जयष्ः पुत्रः स तस्याऽऽसीद्राञ्यं प्राप्य हशस्थटीम्‌ । स कन्यासहितः श्रुत्वा गान्धर्व

ब्रह्मणोऽन्तिके ॥ ३०
दूतेभूतं देवस्य तस्थौ बहुयुगं द्विजाः । आजगाम स चैवाथ सरं पुरीं यादवैैताम्‌ ॥ ३१
कृती द्वारवती नाम बहुद्वारां मनोरमाम्‌ । भोजदृष्णयन्धगपं वसुदेवपुरोगमैः ॥ १२

तत्रेव रेवतो ब्ञात्वा यधातच्तं द्विजोत्तमाः । कन्यां तां बर्देषाय सुभद्रां नाम रेवतीम्‌ ॥ ३३

दसा जगाम शिखरं मेरोस्तपसि संस्थितः । रेमे रामोऽपि धमोत्मा रत्या सहितः सुखी ३४
मुनय उचुः

कथं बहुयुगे कारे समतीते महामते । न जरा रेवतीं पराप्ता रेवत च ककुभिनम्‌ ॥ १५

(नक 9

एतदनन्तरं -““सुगुभ्नः कारयामास प्रतिष्ठाने नपकरियाम्‌ । पष्णुकश्ाम्बरीषश्च दण्डकश्वेति ते समाः। यश्चकार
महात्मा वै दण्डकारण्यमत्तमम्‌ । यत्र प्रव्ष्टमात्रप्तु नरः पापात्प्रमुच्यते । सुयु्नश्च दिवं यात एेलमृत्या्य भो द्विजाः” इति
तिकद्रयं स्थं क. पृस्तङेऽधिकं दश्यते ।

१क. मनुवंशः । २ क. पदांसिता। ३ ख. "धद्रात्ा तस्माज्जज्ञे । ४ क. विजिता । ५ क. विजिताः । ९ क
धा तदमृत्क्षत्र । ग. "धा तु कुरुकषेत्रमः। ७ ख कुर्योऽष्टदा । ८ ग. 'तद्रुणम" । ९ ख. नाश्चाऽऽपी" । १० ख. “येव
सु । ११ ग. विश्रुतिः । १२ ख. 'वस्ठृषिसत्तमाः । धृ" । १३ ग. रेवो । १४ ख. ग. पुत्रञत” । १५ ख, ° पाद्पेवे ।
१६ ख. "तां हारवतीं नात्रा ष" । १७ ख. ततस्तदरैव' । १८ क. यथातथ्यं । १९ ग. संप्नितः ।

च) ०
हह १९५५ 2" 5।9 ९ - 1 591
[अश ५1. 0 ५1
{4@ १९६३१

२२ महापुनिश्रीव्यासपणीत॑-- [ सप्तमोऽध्यायः ५ ]

परं गतस्य बा तस्य शयाते; संततिः कथम्‌ । स्थिता पृथिम्यामथापि भरोतुमिच्छाम त्वतः ३६
लोमहर्षेण उवाच- । -
न जरा शुतिपिपासा बा न रृत्युनिससमाः । करतुचक्रं भमवति ब्र्रोके सदाऽनघाः ॥

ककुभिनः स्वर्लोक शु रैवतस्य गतस्य ह ॥ ॥ १७
हेता पुण्यजने्विमा रा्षसेः सा कश्षस्थली । तस्य भराठशतं त्वासीद्धाभिकस्य महात्मनः ॥ १८
तद्ध्यमानं रक्षोभिदिशः भाक्रामदेध्युताः । बिदुतस्य च विमेनरास्तस्य भ्रातृशतस्य वै ॥ १९
अन्ववायस्तु सुमहांस्तन्न तत्र द्विजोत्तमाः । तेषां हेते मुनिश्रेष्ठाः क्षयोता इति विश्रुताः ॥ ४०
त्रिया गुणसंपभा दिश्ु सवासु विश्रुताः । श(स)षेशः सवगहनं भमिर्टीसते महौजसः ॥ ५१
नाभागरिष्टपुत्रौ द्रौ वैय ब्राह्मणतां गतौ । करूषस्य तु कारूषाः पश्रिया युद्धहुम॑दाः ॥ ४२
पृषधो हिंसयित्वा तु गुरोर्गा द्विजसत्तमाः । श्रापाच्छ्रत्वमापञ्नो नेते परिकीर्तिताः ॥ ४३
मैवखतस्य तनया यूनेव मुनिसत्तमाः । श्ुवतस्तु मनोधिभा र्वा्टरभवत्सुतः ॥ ४४
तस्य पतरशतै त्वासीदिश्ष्वाकोभ्ररिद्िणेू । तेषां विुकष्यसतु वि$ुषित्वादयोधताम्‌ ॥ ४५
प्न परमधमेह सोऽयोध्याधिपतिः भभु; । शकुनिपुखास्तस्व पुत्राः पश्चदातं समृताः ॥ ४९६
उसषरापथदेशस्य रक्षितारो महाबलाः । चत्वारिंशदशाष्टौ च दक्षिणस्यां तथा दिति ॥ ५४७
वसञातिपरमुखाश्ान्ये रक्षितारो द्विजोत्तमाः । दइृ््वाकुस्तु विकुक्षि वा अष्टकायामथाऽऽदिश्चत्‌ ४८
मांसमानय श्राद्धार्थं पृगन्हत्वा महाब । श्राद्धकमंणि चोदिष्टो अकृते श्राद्धकर्मणि ॥ ५४९
भक्षयित्वा शशं विप्रा शज्ञाद भृगयां गतः । शृक्ष्वाकुणा परिदयक्तो वसिषटठमचनात्मभुः ॥ ५०
इषवाको संस्थिते विपाः शशादस्तु टृपोऽभवत्‌। रदादस्य तु दायादः ककुत्स्थो नाम वीर्यवान्‌ ॥
अनेनास्तु ककुत्स्थस्य पृथुभानेनसः स्मृतः । विष्टराश्वः पृथोः पुत्रस्तस्मादा्रस्वजायत ॥ ५२
आस्य युवनाश्वस्तु श्रावस्तस्तत्सुतो द्विजाः । जङ्े श्रावस्तको राजा श्रावस्ती येन निपिता ॥
भावस्तस्य तु दायादो बृहदश्वो महीपतिः । कुवलाश्वः सुतस्तस्य राजा प्रमधार्िकः ॥ ५४
थ; स धुन्धुवधाद्राजा पुन्धुमारत्वपागतः ॥ ५९
` अनय उचुः--
ुन्धोवेषं महामराह श्रोतुमिच्छाम तत्ततः । यद्रधातकुवराशवोऽसौ धृन्धुमारत्वमागतः ॥ ५६
लोमहषंण उवाच--
कुवलाश्वस्य पत्राणां शतसुत्तमधनिविनाप्‌ । सवे विधाय निष्णाता बरबन्तो दुरासदाः ॥ ५७
बधुधािकाः सवं यज्वानो भूरिदक्षिणाः । डुला पिता राये बृहद ्वौ न्ययोजयत्‌ ५८
परसक्रामितशरस्तु वनं राजा विवेश ह । तसृत्तहोऽथ विमपिः भरधान्तं भलवारयत्‌ ॥ ५९

५ क. तितत्रले । २ ख. ्मिनश्वस' । ३ क.ग.हइता। ४स. न्तं चाऽऽसौ"। ५ श. "पयु.
त। वि । ६ क. माः । एवंतेतुमुः। ७ क. तेषामेते। ८ क. टा्चमः। ९ब शक्षिणाः । ते । १० क. कुक्तिः
धेष्ठः । ११ क, विक्रमे दरस॑निमः । “1 । ख. विक्रमेण समन्वितः । प्रा । १२ क. भ्ञः पएथिभ्याधि" 1.१३ कष.शि।
इणदपर । १४ स. नेनसः क । १५ ल. "तः । वीरस्तु र । १६ क. विष्णोरंशः ए" । १५ क, श, यस्तुधु। १८
क. धं वयं बरह्मञ््नोतु । १९ क. ख. सूतं । २० क. ल. शोऽभ्पषेवय । २१ बृ. प्यर्तं | |

पप्तमोऽध्यायः ७ 1 ब्रह्मपुराणम्‌ । २३

उङ्‌ उवाच- |
ता रक्षणं कार्यं तश्च करु त्वमसि । निरुद्विमस्तपशचरतु न हि शक्नोमि पाथिव ॥ ६०
55 भमसमीपे पै समेषु मरुधन्वसु । सथुद्रो बाटुकापूणं हाटक इति स्पूरतैः ॥ ६१
इतानामवध्यशथ महाकायो महाबलः । अन्तभूमिगतस्तत्र वाङुकान्तितो महान्‌ ॥ ६२

र्स्य मधोः पुग्रो धुन्धुनोम महासुरः । शेते रोकषिनाश्चाय तप आस्थाय दारुणम्‌ ॥ ६१
वत्सरस्य पर्यन्ते स निश्वासं विमुश्चति । यदा तदा मही तत्र चरति स्म नराधिप ॥ ६४
ल्य निःश्वासवातेन रज उश्यते महत्‌ । आदिद्यपथमाहय सप्ताहं भूमिकम्पनम्‌ ॥ ६५
विस्फलिङ्गं साङ्गारं सधरममतिदारुणम्‌ । तेन तात न शक्नोमि तस्मिन्स्थातुं स्व आश्रमे ॥६६
पारय महाकायं छोकानां हितकाम्यया । राका; स्वस्था भवन्त्यद्य तस्मिन्विनिहते त्वया ॥
| हि तस्य वधायैकः समर्थः पृथिवीपते । विष्णुना च वरो दत्तो मच पूतयुगे कृप ॥ ६८
हतं महासर रौद्रं हनिष्यति महाबलम्‌ । तस्य त्वं वरदानेन तेजश्वाऽऽख्यापयिष्यसि ॥ ६९
हि धृन्ध्महातेजास्तेजसाऽस्पेन शक्यते । निदेग्धं पृथिवीपाल चिरं युगक्षतैरपि ॥ ७०
य च सुमहतस्य देवैरपि दुरासदम्‌ । स एवयुक्तो राजर्षिरुतङ्केन महात्मना ॥ |

वलाश्वं सुतं प्रादात्तस्मै धुन्धुनिषैणे ॥ ७१
बृहदश्व उवाच- |

गवह्यस्तक्षखरोऽहमयं तु तनयो मम । भविष्यति द्विजश्रेष्ठ धुन्धुमारो न संशयः ॥ ७२

| ते व्यादिश्य तनयं राजर्िषुन्ुमारणे । जगाम पवेतायैतर दृतिः संक्षितव्रतः ॥ ७१
लोमहर्षण उवाच--

वलाशवस्तु पत्राणां क्षतेन सह भो द्विजाः । भरायादुतङ्सहितो धुन्धोस्तस्य निबदेणे ॥ ७४
माविश्चस्दा विष्णुस्तेजसा भगवान्भमुः । उत्तङ्कस्य नियोगाद्वै छोकानां हितकाम्यया ॥ ५७५
सिन्पयाते वुर्षे दिवि शब्दो महानभूत्‌ । एष श्रीमानवध्योऽश्र धुन्धुमारो भविष्यति ॥ ७६
ेव्यैगेन्ैश्च माद्य तं देवा; समवाङ्गिरन्‌ । देवदुन्दुभयशरैव भणदंद्विजसत्तमाः ॥ ७७
। गत्वा जयतां भरष्ठस्नयैः सह वीयंवान्‌ । समुद्रं खानयामास बाटुकान्तरमव्ययम्‌ ॥ ७८
स्य पुत्रैः खनद्भिश्च बाटुकान्तहितस्तदा । धुन्धुरासादितो विपरा दशमा पश्चिमाम्‌ ॥ ७९
षनेनाभिना क्रोषाष्छोकानुदरतयभिभ्र । बारियुसराकेगेन महोदधिरिवोदये ॥ ८०
पोमस्य पुनिश्वा्दूखा बरोभिकृलिलो परहान्‌ । तस्य पुत्रशतं दग्धं निभिरूनं तु रक्रसा ॥ ८१
ततः स राजा युतिमात्राक्षसं तं महाबलम्‌ । आससाद महातेजा पृन्धुं धुन्धुविनाशनः ॥ ८२

तस्य वारिमयं वेगमापीय स नरापिषः । योगी योगेन बहि च शमयामाप्त वारिणा ॥ ८३

निहत्य त॑ महाकायं बठेनोदकराक्षसम्‌ । उत्तङ्क दशयामास कृतकमो नराधिपः ॥ ८४
एङृसु बरं भरादासस्मै राह महात्मने । ददौ तस्याक्षयं वित्तं शश्रुभिश्वापराजितम्‌ ॥ ८५
# ईडमाव आपिः ।

, १क. च. कतुमिहाईः । २ ल. "मुवा । २ स. उज्जानक । ४ ख. 'तः। दै । ५ ख. अनुममि'। ६.
प्ततुम । ७७, "ट| ततुलोः। < क. लोका सुखमेधन्तेत । ९५ क. ख. ` समन्तात्सम । १० ख, दुहि
तदा भृशम्‌ । स । ११ ङ, परैस्त* । १२ क. सोगियो* । १२ क. तरिशस्य । ग. निरस्य ।

२४ महायुनिश्रीन्यासमणीतं-- [ अष्टमोऽध्यायः < `

धर्मं रतिं च सततं स्वगे वासं तथाक्षयम्‌ । पुत्राणां चाक्षयाकान्सरगे ये रक्षसा हताः ॥८६
तस्य पुतरास्रयः शिंश ्दाश्वो ज्येष्ठ उच्यते । चन्द्रान्वकपिलाश्बौ तु कनीयांसौ कुभारकौ ॥८५
धोन्धुमारेदेढाश्वस्य हयश्वाऽऽत्मनः स्फृतः । ह्॑श्वस्य निकुम्भोऽभूतत्रधमेरतः सदा ॥' ८‹
संहताश्वो निकुम्भस्य स॒तो रणविशारदः । अङृशाश्वहृशाशवौ तु संहताश्वसुतौ द्विजाः ॥ ८९
तस्य हेमवती कन्या सतां मता ददती । विख्याता निषु लोकेषु पत्र्ास्याः प्रसेनजित्‌ ॥९०
रेमे भसेनजिद्धाया गोरी नाम पतिव्रताम्‌ । अभिशस्ता ठु सा भ्रं नदी वै बाहुदाऽभवत्‌ ९१
तस्य पुत्रो महानासीयुवनाश्वो नराधिपः । मांधाता युवनाश्वस्य भरिटोकषिनयी सुतः ॥ ९२
तस्य चेभरथी भायां शशबिन्दोः सुताऽमवत्‌ । साध्वी बिन्दुमती नाम रूपेणासदृशी युवि॥९३
पतिव्रता च ज्येष्ठा च भ्रतणामयुतस्य वै । तस्यायुत्पादयामास मांधाता द्रौ सुतौ दिनाः॥ ९४
पुरुकुत्सं च धह पुञडुन्दं च पाथिवम्‌ । पुरकृत्ससुतस्त्वासीत्रसदस्य्पहीपतिः ॥ ९५
नमदायामथोत्पमः संशूतस्तस्य चाऽऽत्मजः । संभूतस्य तु दायादल्धिषन्वा रिपुमर्दनः ॥ ९६
रा्नसिधन्वनस्त्वासी दवद्रांज्य्यारुणः प्रभुः । तस्य सतयत्रतो नाम कुमारोऽमृन्महाबलः ॥ ९७
परिग्रहणमत्राणां विघ्रं चक्रे सुदुमेतिः । येन भाया इतोद्राहा हेता चैव परस्य ह ॥ ९८
बारयात्कामाच मोहा साहसाच्चापटेन च । जहार कन्यां कामातेः कस्यचित्पुरषासिनः ॥९९
अधमरादङना तेन तं स ज्रय्यारुणोऽत्यजत्‌ । अपध्वंसेति बहुशो बदन्करधसमन्वितः ॥ १००
सोऽव्रबरीतितरं क्तः क गच्छामीति वै मुहः । पिता च तमथोवाच श्वपाकैः सह वर्य १०१
नाहं पुत्रेण पत्राथीं त्वयाऽय कुखपांसन । इत्युक्तः स निराक्रामन्नगराद्रचनात्ितुः ॥ १०२
नचतं वारयामास वसिष्ठ भगवानरषिः। सतु सलयव्रतो विभः श्वपाकावसथान्तिके ॥ १०३
पित्रा त्यक्तोऽवसद्वीरः पिताऽप्यस्य वनं ययौ । ततस्तससस्तु विषये नावष॑त्पाकशासनः॥ १०४
समा द्वादज्च भो विप्रास्तेनापर्मेण बै तदा । दारांस्तु तस्य विषये विश्वामित्रो महातपाः ॥१०५
संन्यस्य सागरान्ते तु चकार विपुं तपः । तस्य प्तरी गले बदुध्वा मध्यमं पुत्रमोरसम्‌ ॥ १०६
शेषस्य भरणायांय व्यक्रीणटशतेन वै । तं च बद्धं गले दष्टा विक्रयार्थं तृपात्मजः ॥ १०७
महषिपुत्रं धमौत्मा मोक्षयामास भो द्विना; । सलयत्रतो महाबाहुभेरणं तस्य चाकरोत्‌ ॥ १०८
विश्वामित्रस्य तुष्यथेमनुकम्पाथमेव च । सोऽभवद्वाखवो नाम गले बन्धान्महातपाः ॥

पहर्षिः कौशिको धीमांस्तेन दीरेण मोक्षितः ॥ १०९

इति श्रीमहापुराणे ब्राह् पूयैव॑शानिरूपणं नाम सप्तमोऽध्यायः ॥ ७ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--५८५

# भी

अथाष्टमोऽध्यायः |

लोमहषण उवाच- | |
सत्यत्रतस्तु भक्त्या च पया च प्रतिज्ञया । विन्वामित्रकलतरं तु बभार विनये 'भस्थतः॥ १

१ ग. शिष्टाः बुदातो ज्ये । २ क. स. स्मृतः । ३ स. ग. भायां । ४ ग. तस्याः । ५ क. श्वी चेन्दुमः । ६ क.
'भूतिस्त' । ७ क. "मृतेश्चैव दा" । ८ ख. "द्िद्रान्यल्ञाठ । ९ ग. हता। १० ख. स्यक्त्वा । ११ स. पातकैः । १२ स,
व्टेन । ११ ज्ञ. “राः परस्य स्त्य चानि । १४ ख. 'णादाशः । १५ ख, भगवान्कृष । १६ क्र. स्थितम्‌ ।

[ अष्टमोऽध्यायः < | ब्रह्मपुराणम्‌ । २५

हत्वा मृगान्वराहांश्च महिषां वनेचरान्‌ । विश्वामित्राभ्रमाभ्याशे पासं दक्षे बबन्धच।॥ २
उर्पाशुव्रतमास्थाय दीक्षा द्ादश्वापिकीम्‌ । पितुमियोगाद॑वसत्तस्मिन्बनगते सपे ॥ ३
अयोध्यां चैव राज्यं च तथैवान्तःपुरं पुनिः । याञ्योपाध्यायसंयोगाद्रसिष्ठः पयैरक्तत ॥ ४
सत्यव्रतस्तु बाराच भाविनोऽथेस्य वै बछात्‌ । वसिष्ठेऽभ्यधिकं मन्यु धारयामास नित्यश; ५
पित्रा हितं तदा रष्ट्रस्यज्यमानं भिय सुतम्‌ । निवारयामास मुनिर्बहुना कारणेन न ॥ ६

पाणिग्रहणमच्राणां निष्ठा स्यात्सप्तमे पदे । न च सलयत्रतस्तस्माद्तवान्सक्तमे पदे ॥ ७
जानन्धमे वसिष्ठस्तु न मां त्रातीति भो द्विजाः । सत्यव्रतस्तदा रोषं वसिष्ट मनसाऽ करोत्‌ ॥८
गुणबुद्धया तु भगवान्वसिष्ठः कृतवांस्तथा । न च सत्यव्रतस्तस्य तमुपांञ॒मवुध्यत ॥ ९
तस्मिन्नपरितोषश्च पितुरासीन्महात्मनः । तेन दादश वर्षाणि नावर्षत्पाकशासनः ॥ १०

तेन त्विदानीं विहितां दीक्षां तां दुहां भुवि । कुलस्य निष्कृतिभरिमाः डता सा वै भवेदिति ।
न तं वसिष्ठो मगवान्यित्रा त्यक्तं न्यवारयत्‌ । अभिषेक्ष्याम्यहं पत्रमस्येत्येव॑पति्यूनिः ॥ १२
सदतु द्वादश वषांणि तां दीक्नामबहद्वली । अविद्यमाने मांसे तु वसिष्टस्य महात्मनः॥ १३
सवेकामदुषां दोगधी स ददं ठृपात्मनः। तां प्र क्रोधाच मोहाच्च श्रमाञचैव पुधाऽचितेः ॥१४ `
देशधमेगतो राजा जघान मुनिसत्तमाः । तन्मांसं सँ स्वयं चैव विश्वामित्रस्य चाऽऽत्मजान १९

भोजयामास तच्छ्रत्वा वसिष्ठोऽप्यस्य चुक्रुधे ॥ १६
वसिष्र उवाच-
पातयेयमहं कूर तव रैङ्कुमसंशयभ्‌ । यदि ते द्वाविमौ शङ न स्यातां वे कृती पुनः ॥ १७
पितुश्चापरितोषेण गुरुदोग्ध्रीवधेन च । अपोक्षितोपयोगाच भिविधस्ते व्यतिक्रमः ॥ १८
एवं ्रीण्यस्य शङ्कूनि तानि दृष्ट्रा महातपाः । त्रिशङ्कुरिति होवाच त्रिशङ्कुस्तेन स स्मृतः १९
विश्वामित्रस्य दाराणामनेन भरणं कृतम्‌ । तेन तस्मे वरं प्रादान्परनिः प्रीतसिश्ङपरे ॥ २०
छन्धमानो वरेणाथ वरं कतरे नृपामजः । सक्षरीरो वजे स्वगेमियेव याचितो वरः ॥ २१
अनाषृष्टिभये तस्मिन्गते द्वादशवार्षिके । पित्ये राज्येऽभिषिच्याथ याजयामास पाथिवम्‌ ॥ २२
मिषतां देवतानां च वसिष्ठस्य च कौशिकः । दिवमारोपयामास सशरीरं महातपाः ॥ ३
तस्य सत्यरथा नाम पतनी कैकेयवंशजा । कुमारं जनयामास हरिशन्द्रमकरमपम्‌ ॥ २४

स वे राजा हरिनद्रसैशङ्व इति स्मृतः । आहतां राजसूयस्य सम्राडिति ह विश्रुतः ॥ २५
हरिशवन्द्रस्य पुत्रोऽभरदरोहितो नाम पाथिवः। हरितो रोहितस्याथं चञ्ुहरित उच्यते॥ २६
विजयश्च मुनिभ्रषठशशवुपुत्रो बभ्रव ह । जेता स सवेपृथिवीं विजयस्तेन स स्मृतः ॥ २७
रुरुकस्तनयस्तस्य राजा धमाथकोविदः । रहकस्य हकः पुत्रो एकाद्नाहुस्तु जज्ञिवान्‌ ॥ २८
्ास्तालजदधाश् निरस्यन्ति स्म तं भवम्‌ । त्पत्या गर्भमादाय ओस्याऽऽभ्रममाविशत्‌ २९

नीसत्यो धापिकृथेव स ह धर्मयुगेऽभवत्‌ । सगरस्त॒ सुतो बाहोयक्ने सह गरेण वे ॥ ३०

(कि 9.9 अकि मि ०७ क (ममी 9 1 1 1 क]

१ख. ग. निदा । २ ख. "तः । हत्वा धेनुँ ततो रा ३ ख. जगाम ।४ख.तु।५ख. श्स्कुनर्तंशयः। य।
६क. ख. गुरो्दोगध्री। ७ क. ख. "वरस्तु दा" ८ क. ख. 'णामागतो भरणे कृते । ततत्तस्मै । ९ क. धार्मिकः 1 १० ख.
"थ चुम्बृहीः । ११ ख. राश्चम्बुपु । १२ ख. ररूक' । १२ ख. ररूक' । १४ ग. हयाः काल । १५ के. ख. नृपाः ।

१६ ग. नाद्यं ।
र

२६ महापनिश्रीव्यासप्रणीत-- ` [ अष्टमोऽध्यायः ८ 1

ओस्याऽऽश्रममासाद् भागवेणाभिरतितः । आग्नेयमद्ं खुञ्ध्वा च भागेवात्सगरो नृपः ॥ ३१
जिगाय परथिवीं हत्वा तालजङ्घान्देहयान्‌ । शकानां पहवानां च ध निरसदच्युतः ॥

्श्रियाणां मुनिश्रेष्ठाः पारदानां च धमेवित्‌ ॥ १२
मुनय उचुः--

कथं स सगरो जातो गरेणैव सहाच्युतः । किमर्थं च शकादीनां क्षत्रियाणां महौजसाम्‌ ॥ ३३

धममान्कुलोचितातराजा करद्धो निरसःच्युतः । एतम; स्ेमाचकष्व विस्तरेण महामते ॥ ३४

लोमहषण उवाच-

बाहोग्य॑सनिनः पूर्वं हृतं राञ्यमग्रत्किख । हैहयेस्तालजद्यैश्च शकैः सा द्विनोत्तमाः ॥ ३९.
यवनाः पारदाैव काम्बोजाः पहवास्तथा । एते ह्यपि गणाः पश्च हेहयार्थे पराक्रमन्‌ ॥ ३६
हृतराज्यस्तदा राजा स वै बाहुर्वनं ययो । पलन्या चानुगतो दुःखी तत्र भाणानवासनत्‌ ॥ ३७
पत्नी तु यादवी तस्य सगर्भा पृष्ठतोऽन्वगात्‌ । सपत्न्या च गरस्तस्ये दत्तः पूर्वं किखानघाः ३८!
सा तु भर्तुशितां कृत्वा वने तामभ्यरोहत । ओवस्तां भागबो विप्राः कारुण्यात्समवारयत्‌॥३९
तस्याऽऽश्रमे च गर्भः स गरेणैव सहाच्युतः । व्यजायत महाबाहुः सगरो नाम पाथिः ॥ १
ओर्स्तु जातकमीदीस्तस्य कृत्वा महात्मनः । अध्याप्य बेदशास्ाणि ततोऽलं परलयपाद यत्‌॥४१
आग्रेयं तु महाभागा अभरेरपि दुःसहम्‌ । स तेनास्वलेनाऽऽ जौ बलेन च समन्तः ॥ 9
हैहयान्विजघानाऽऽश करद्धो रुद्रः पनित । आजहार च छोकरेषु कीति कीतिमतां वरः ॥ ४३
ततः शकांश्च यवना्काम्बोजान्पारदास्तथा । पहवां थेव निःशेषान्कर्तुं व्यवसितो वृपः ॥ ४४
ते वध्यमाना वीरेण सगरेण महात्मना । बरसिग्ं शरणं गत्वा प्रणिपेतुपनीपिणम्‌ ॥ ४५
वसिष्ठस्त्वथ तान्दषटरा समयेन महाद्युतिः । सगरं वारयामास तषां दच्राऽभयं तदा ॥ ४६
सीरः स्वां भरतिहञां तु गुरोवाक्यं निशम्य च । धर्म जघान तेषां वे बेषानन्यांधकार ह ॥ ४७
अर्धं शकानां शिरसो पुण्डयित्वा व्यसजेयत्‌ । यवनानां शिरः सर्व काम्बोजानां तथैव च॥४८
पारदा मुक्तकेशाश्च पहवाञ्दमश्रुधारिणः । निःस्वाध्यायवषर्काराः कृतास्तेन महात्मना ॥ ५९
शका यवनकाम्बोजाः पारदाश्च द्विजोत्तमः । कोणितस्तपा माहिषका दर्बाश्चोखाः सकेरलाः ५०

सरन ते क्षज्जिया विभा धमेस्तेषां निराकृतः । वसिष्ुवचनाद्राह्ञा सगरेण महात्मना ॥ ५
स धमेव्िजयी राजा विजिदेमां वसुंधराम्‌ । अश्वं प्रचारयामास वाजिमेधाय दीक्षितः ॥ ५२
तस्य चारयतः सोऽश्वः समुद्रे ूवदक्षिणे । बरेखासमीपेऽपहूतो भ्रमि चैव प्रवेशितः ॥ ५३
सते देशं तदा पत्रः खानयामास पाथिव्ः। आसेदुस्ते तदा तत्र खन्यमाने पहाणवे ॥ ५४
तमादिपुरुषं देवं हरिं दृष्णं प्रजापतिम्‌ । पिष्णु कपिलरूपेण स्मपन्तं पुरुषं तदा ॥ ५५
तस्य चश्षुःसमूत्येन तेजसा प्रतिबुध्यतः । दग्धा १ सरे मुनिभरेष्ाश्चत्वारस्त्ववरशेषिताः ॥ ५६
वंरिकेतुः सुकेतुश्च तथा रमथो नृपः । कूरः पञ्च॑नदशरैव तस्य वंशफश नपाः ॥ ५७

भन ०0 9

व मध्यरो ।२ख. व । लेभेसदामलो'।३ ख. यशः। ४ सर. तदासय।५ ख. "नात्राजा काम्बोः
६ ख. गाता प्र । ७ क. माः । केलितगौ महाषीका ओवीशवौडाः घ" । ल. माः। केलम् माहिषदा दाश्वोलध्च स

८ क. ख. कृता्ेण । ९क. स. स्वयमूं । १० ख. ग. बहुकेः। ११क. बहिरथा । ख, बाह्यो । १२ख. ग. खरः
१३ क. शश्रजनश्चै" । १४ ख. "करोऽभवत्‌ । प्रा" ।

[ अष्टमोऽध्यायः ८ } ब्रह्मएुराणम्‌ । २७

दाश तस्मै भगवान्हरिनारायणो वरम्‌ । अक्षयं वंशमिक्ष्वाकोः कीति चाप्यनिवतिनीम्‌॥ ५८
तरे समुद्रं च विभुः स्वगे वासं तथाक्षयम्‌ । समुद्र्राधमादाय ववन्दे तं महीपतिम्‌ ॥ ५९
तागरत्वं च लेभे स कर्मणा तेन तस्य ह । तं चाऽऽश्वमेधिकं सोऽश्वं समुद्रादुपटनञ्धवान्‌ ॥ ६०
आजहाराश्वमेधानां क्षतं स स॒महातपाः । पुत्राणां च सहस्राणि षष्टिस्तस्येति नः श्चुतम्‌ ॥ ६१
मुनय उनचुः-

तगरस्याऽऽत्मजा वीराः कथं जाता महाबलाः । विक्रान्ताः षष्टिसाहस्रा विधिना केन संत्तम।।
। लोपहषेण उवाच-

= सगरस्याऽऽस्तां तपसा दग्धकिरिवषे । ज्येष्ठा विद मेदुहिता केशिनी नाम नामतः॥६३
यसी तु महती पत्नी परमधर्मिणी । अरिष्टनेमिदुदिता सूपेणाप्रतिमा भवि ॥ ६४

न्यां वरं पादात्तदवुध्यध्वं द्विजोत्तमाः । षष्टि पृत्रसदस्राणि ग्रह्यात्वेका नितम्बिनी ६५

वंशधरं स्वेका यथे वरयसिविति । तत्रेका जगहे पुर्वान्षषटिसादखसंमितान्‌ ॥ ६६

; वैशधरं त्वेका तथेत्याह ततो मनिः । राजा पञ्चजनो नाम बभूव स महादतिः॥ ६७
तरा सुषु तुम्भीं शीजपुणोमिति श्रुतिः । तत्र षष्टिसहस्राणि गमास्ते तिलसंमिताः ॥ ६८
संबभरवुयेथाकालं वदधुश्च यथासुखम्‌ । धृतपूर्णेषु कुम्भेषु तान्गभान्निदधे ततः ॥ ६९
धात्रीशवेकेकज्चः भादात्तावतीः पोषणे नृपः । तेतो दशसु मासेषु समयृत्तस्थुयथाक्रमम्‌ ॥ ७०
कुमारास्ते यथाकालं सगरभीतिवधेनाः । [कषष्टिपुत्रसदस्राणि तस्येवमभवन्दिनाः ॥ ७१

गभीदलाबरपध्याद्रै जातानि पृथिवीपतेः । तेषां नारायणं तेजः भविष्टानां महात्मनाम्‌ ] ।॥ ७२
एकः पञ्चजनो नाम पुत्रो राजा बभूव ह । धरूरः पश्चजनस्याऽऽसीदंशुमान्नाम बीर्यवान्‌ ॥ ७३
दिलीपस्तस्य तनयः खदरङ्ग इति विश्रुतः । येन सखगोदिहाऽऽगत्य पृदर्त पाप्य जीवित ॥७४
त्रयोऽभिसंधिता रोका बुद्धा सत्येन चानघाः । दिीपस्य तु दायादो 'मंहाराजो भगीरथं; ॥
यः स गङ्गां सरिच्छरष्ठामवातारुयत पभुः । समुद्रमानय्चेनां दहितृत्वेऽप्यकर्पयत्‌ ॥ ७६
तस्माद्धागीरथी गङ्गा कथ्यते वंशचिन्तकैः । भगीरथसुतो राजा श्रुत इत्यभिविश्रुतः ॥ ७७
नाभागस्तु श्रुतस्याऽऽसीतपुत्रः परमधापिकः । अम्बरीषस्तु नाभागिः सिन्धुद्रीपपिताऽभवत्‌७८
अयुताजिु दायादः सिन्यद्रीपस्य बीयेवान्‌ । अयुताजित्सुतस्त्वासीदतुप्णो महायश्नाः ॥ ७९
दिव्याक्षहदयज्गो वै राजा नलसखो बली । ऋतुपणेसुतस्त्वासीदात्तपणिमंहायकश्षाः ॥ ८०
सुदासस्तस्य तनयो राजा इन्दरसखोऽभवत्‌ । सुदासस्य सुतः परोक्तः सोदासो नाम पाधिवः ॥
ख्यातः कटमाषपादो वै राजा मित्रसहोऽभवत्‌ । कल्माषपादस्य सुतः सवेकर्ंति विश्वतः ॥८२
अनरण्यस्तु पुग्रोऽभृद्विशुतः सर्वकर्मणः । अनरण्यसुतो निघो निघ्रतो द्वो बभूवतुः ॥ ८३
भनमिभो रघुशैव पाथिव्भसत्तभो । अनमित्रसुतो राजा विद्रादुखिवु्योऽभवत्‌ ॥ ८४

# धनुशिहान्तगेतः पाठः क. पुस्तके नास्ति ।

न --~ --~~~ ~~ ~ +~ र ~ अनयो ०,
--~~ ~~ ~ --> ~ ~~-- ^-^ = ~

१ क. ज. 'हायज्ञाः । पु" । २ क. ख. सूतज । ३ ख. तपस्विनी । ग. तरस्विनी । » ग. 'त्रा्न्धाञशुरन्बहू-
सथा। ए । ५ क. ततोऽथ दशमे माते स । ६ ख. मुतः । ७ क. 'संद्रसुमा । ८ क. ¶ । ततोमि ।९ सः
भिबन्दित। । १० ग. महारथो । ११ क. "थः । स्वगौत्स तु स" । १२ क. धमैचिन्तकैः । १३ ख. 'णंस्य तस्याऽऽसी" ¦
1४१, दोऽूषानना मि" । १५ क. “न्दुहितृहो" ।

२८ पहापूनिभ्रीभ्यासमप्रणीत॑-- [ नवमोऽध्यायः ९ }

दिीपसतनयस्तस्य रामस्य परपितामहः । दीर्षबाहुदिरीपस्य रधुरनान्ना सुतोऽभवत्‌ ॥ ८५
अयोध्यायां महाराजो यः पराऽऽसीन्महावलः । अजस्तु राघवो जङ्ग त॑था दशषरथोऽप्यनात्‌ ॥
रामो दश्षरथालङ्धे धमात्मा सुमहायक्षाः । रामस्य तनयो जहे कुश इत्यभिसंहितः ॥ ८७
अतिथिस्तु कुशाजज्ञे धर्मात्मा स॒महायश्ञाः । अतिषेस्त्वभवत्पुत्रो निषधो नाम बीर्यवान्‌ ॥८८
निषधस्य नः पुत्रो नभः पुत्रो नटस्य तु । नमस्य पुण्डरीकस्तु क्षेमधन्वा ततः स्मतः ॥ ८९
पेमधन्वसुतस्त्वासीहेवानीकः प्रतापवान्‌ । आसीद दीनगुनाम देवानीकात्मजः भभुः || ९।
अहीनगोस्तु दायादः सुधन्वा नाम पाथिवः। सुधन्वनः सुतश्रापि ततो जङ्गे शलो नृपः ॥ ९:
उक्यो नाम स धमात्मा रपु बभव ह । वज्नामः सुतस्तस्य नरस्तस्य महात्मनः ॥ ९२
नलो द्वावेव विख्यातो पुराणे पुनिसत्तमाः । वीरसेनात्मजथैव यथेक्ष्वाङकुलोदहः ॥ ९१
इक्ष्वाकुंशप्रभवाः प्राधान्येन भकीतिताः । एते विवस्वतो वंशे राजानो भूरितेजसः ॥ ९४
पठन्सम्यगिमां सृष्टिमादित्यस्य विवस्वतः । श्राद्धदेवस्य देवस्य पजानां पुष्टिदस्य च ॥

प्रजावानेति सायुज्यमादित्यस्य विवस्वतः ॥ ९९५

इति श्रीमहाप्राणे ब्राह्म आदित्यवश्ानुकीतेनं नामाष्टमोऽध्यायः ॥ < ॥

आरितः शाकानां समष्यङ्ः-६८० ..

वासव याव

अथ नवमो ऽध्यायः ।

लोमहषण उवाच-
पिता सोमस्य भो विपा जजञेऽतरिभगवरानृषिः । ब्रह्मणो मानसात्पूर्वं मजासर्गं विधित्सतः ॥ !
अनुत्तरं नाम तपो येन तप्तं हि तत्पुरा । त्रीणि वष॑सहस्राणि दिव्यानीति हि नः श्रुतम्‌ ॥ २
उरध्ेमाचक्रमे तस्य रेतः सोमत्वमीयिवत्‌ । नेत्राभ्यां वारि सुश्नाव दशधा श्रोतयन्दिशषः ॥ ३
ते गभ विधिनाऽऽदिष्टा दश देव्यो दधुस्ततः । समेत्य धारयामासुनं च ताः समदाक्नुवन्‌ ॥ ४
यदा न धारणे शक्तास्तस्य गभेस्य ता दिशः । ततस्ताभिः से त्यक्तस्तु निपपात वसुंधरा मू्‌॥५
पतितं सोममालोक्य ब्रह्मा लोकपितामहः । रथमारोपयामास लोकानां हितकाम्यया ॥ ६
तस्मिभिपतिते देवाः पुत्रेऽत्रेः परमात्मनि । तुधुवु्रह्मणः पूत्रास्तथीं ऽन्ये पुनिसत्तमाः ॥ ७
तस्य संस्तूयमानस्य तेजः सोमस्य भास्वतः । आप्यायनाय लोकानां भावयामास सर्वतः ॥ ८
स तेन रथमुख्येन सागरान्तां वसुंधराम्‌ । त्रिः सपृतवोऽतियशाश्काराभिपदक्षिणाम्‌ ॥ ९
तस्य यंचरितं तेजः पृथिवीमन्वपद्यत । ओषध्यस्ताः समुद्धूता याभिः संपाते जगत्‌ ॥ १०
स रन्धतेजा भगवान्संस्तश स्वकर्ममिः । तपस्तेपे महाभागः पद्मानां दैशनायसः॥ ११
ततस्तस्मे ददौ राज्यं ब्रह्मा ब्रह्मविदां वरः । बीजौषधीनां विभाणामपां च मुनिसत्तमाः ॥ १२
स तत्माप्य महाराज्यं सोमः सौम्यवतां वरः । समाजहे राजसूयं सहस्नशतद्ष णम्‌ ॥ १३

॥ भजय

१ ख. "जो रपुरासी" । २ ख. तस्मादृशरथोऽभवत । ३ ख. नभत; । ५ ख. वीरस्य ९ ०
॥ कः ` नभतः। र ख. वीरस्य ।५ ख.
कास्ता गर्भस्य दिशो दश । त । ५ ग, सहैवाऽश्यु नि" । ८ स. देवे । ९ स. शे च सुमहातम"। १ ९ ह ते ^
११ क. यत्लञातित्ं । ल. यद्याधितं । १२ स. "थिवी समप । १२ ग. ददातीदश । त १४ क, "नां राजानं निभ 1
|

दकमोऽध्यायः १० ] ब्रह्मपुराणम्‌ । २९

क्षिणामददात्सोमस्ीरटीकानिति नः शृतम्‌ । तेभ्यो ब्रह्मपिमुख्येभ्यः सदस्येभ्यश्च भो द्विजाः
रण्यगर्भो ब्रह्माऽत्रिधगुश्च ऋत्विजोऽभवत्‌ । सदस्योऽभूद्धरिस्तत्र मुनिभिर्बहुभिर्हतः ॥ १५
सिनीश्च फुहुशेवः युतिः पृष्टिः प्रभा वसु; । कीतिषूतिथ लक्ष्मीश्च नव देव्यः सिेषिरे ॥ १६
पआप्यावष्टथमप्यग्रयं सवेदेवरषिपूनितः । विरराजाधिराजेन्द्रो दशधा भासयन्दिशः ॥ १७
प्य तत्माप्य दुष्माप्यमेश्वयमूषिसत्कृतम्‌ । विवश्राम मतिस्ताताविनयादनयाहूता ॥ १८
6 स वै भायोमेश्वयमदमोहितः। जहार तरसा सोमो बिमल्याङ्गिरसः युतम्‌ ॥ १९
याच्यमानो देवैश्च वैया देवषिभिगरहुः । नेव व्यसर्जयत्तारां तैस्मा अङ्गिरसे तदा ॥ २०
कना तस्य जग्राह पाष्णिमङ्गिरसस्तथा । रद्र पाप्नि जग्राह शीत्वाऽजगवं धनुः ॥ २१

न ब्रह्म्चिरो नाम परमाखरं महात्मना । उदिश्य देवानुत्खष्टं येनैषां नाशितं यकाः ॥ २२
भ्र तयुद्धमभवत्मख्यातं तारकापयम्‌ । +देवानां दानवानां च लोकक्षयकरं महत्‌ ॥ २३
त्र रिष्टास्तु ये देवास्तुषिताशैव ये द्विजाः । ब्रह्माणं शरणं जग्पुरादिदेवं सनातनम्‌ ॥ २४
दा निवार्योशनसं तं बे र्द्रं च शंकरम्‌ । ददावङ्गिरसे तारां स्वयमेव पितामहः ॥ २५

मन्तःपरसवां टरा कुद्धः पाह बहस्पतिः । मदीयायां न ते योनौ गर्भो धार्यः कथंचन ॥ २६
पीकास्तम्बमासाद् गर्भं सा चोत्ससजं इ । जातमात्रः स भगवान्देवानामाक्षिपद्रपुः ॥ २७
तः संश्षयमापन्नास्तारामूचुः सुरोत्तमाः । सदयं बरूहि सुतः कस्य सोमस्याथ बृहस्पतेः ॥ २८
च्छयभाना यदा देषैनीऽऽह सा विबुधान्किर । तदा तां श्पुपारब्धः कुमारो देस्युहन्तमः २९
निगार्यं ततो ब्रह्मा तारां पभच्छ संशयम्‌ । यदत्र तथ्यं तदूवरूहि तारे कस्य सुतस्त्वयम्‌ ॥३०
वाच प्राज्ञछिः सा तं सोमस्येति पितामहम्‌ । तदा तं मृधि चाऽऽघ्राय सोमो राजा सुतं भ्रति

ध इत्यकरोभाम तस्य बालस्य धीमतः । म्रतिकूरं च गगने समभ्यक्तषते बुधः ॥ ३२
त्पादयामास तदा पुर॑ वैराजपुत्रिकम्‌ । तस्यापत्यं महातेजा बभूवैलः एरूरवाः ॥ ३३

वश्यां जङ्विरे यस्य पुत्राः सङ्ग महात्मनः। एतत्सोमस्य बो जन्म कीतिं कीतिवधनम्‌ ॥ ३४

शमस्य मुनिभेष्ठाः यमानं नित्रोधत । धन्यमायुष्यमारोग्यं पुण्यं संकट्पसाधनम्‌ ॥ ३५

सोमस्य जन्म भुत्वेव पापेभ्यो विप्रमुच्यते ॥ ३६
इति श्रीमहापृराणे बाह्ये सोमोत्पत्तिकथनं नाम नवमोऽध्यायः ॥ ९ ॥

छोकानामादितः समष्यङ्ाः- ७१६

अथ दङ्गामोऽध्यायः।

लोमहर्षेण उवाच-
बुधस्य तु मनिभ्ेष्ठा बिद्रान्पु्रः पुरूरवाः । तेजस्वी दानशील यज्वा बिपुख्दक्षिणः ॥ १

५ एतदादिकरकदरयं क. ग. पुस्तकयोनास्ति । + एतदर्थं ख. पुस्तके नास्ति । † अयं शोकः ख. ग. पुस्तकयोनोस्ति ।

११. तदा। २७. ग; गषिमिः सह । श्रै । ३ ख. तस्तैतराङगिरसस्तदा । ४ स. “टं तेषां नाशाय शंभुना । त ।
५ क, श. मुनिसत्तमाः । ६ क. ग. "जा प्रजापतिः । बू" । ७ स. त्रिकः । त ।

१० पहामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ दशमोऽध्यायः १० ]

न्तः शृषुभि्ुधि दुर्दमः । आहता चामनिरोत्रस्य यवानां च महीपतिः ॥ २
त मतिः सम्थकसंटरतमैथुनः । अतीव त्रिषु लोकेषु यश्साऽपतिर्मः सदा ॥ र
त ब्रह्मवारिनं शान्तं धमं सत्यवादिनम्‌ । उर्वशी वरयामास हित्वा मानं यशस्विनी ॥ ५
तया सहावसद्राजा दश्च वर्षाणि पश्च च । षटपश्च सप्त चेष्टौ च दश चषटी च भो द्विजाः 1
वने चैत्ररथे रम्ये तैथा मन्दाकिनीतटे । अलकायां विशालायां नन्दने च वनोत्तमे ॥ दै

उत्तरान्स कुरूम्भाप्य मनोरभफलदुमान्‌ । गन्धमादनपादेषु मर्र तथोत्तरे ॥ ध
एतेषु वनमुख्येषु सुरैराचरितेषु च । उवैश्या सहितो राजा रेमे परमया मुदा ॥ ८
दशे पुण्यतमे चैव महर्षिभिरभिषटते । राज्यं स कारयामास भयागे पृथिवीपतिः ॥ ९

एवंपभावो राजाऽऽसीदेलस्तु नरसत्तमः । [*उत्तरे जाहवीतीरे परतिष्ठाने महायज्ञाः] ॥ ११९

रोमहषेणं उवाच -- ।
एेलपुत्रा बभवुस्ते स देवस॒तोपर्मा; । गन्धवंलोके विदिता आयुधीमांनमावयुः ॥ ११
विश्वायुैव धर्मात्मा शतायुश्च तथाऽपरः । दृढायुश्च वनायु बहायुशोरवशीयुताः ॥ १२
अमावसोस्तु दायादो भीमो रार्जाऽथ राजराट्‌ । श्रीमान्भीमस्य दायादो राजाऽऽसीत्काचन-
पभः॥ | र त १३
विद्वांस्तु काश्चनस्यापि स॒होत्नोऽभृन्पहावलः । सुहोत्रस्याभवंनहनुः केशिन्या गर्भसंभवः ॥ १४
आजहे यो महत्सत्रं सपमेधं महामखम्‌ । पतिलोभेन य॑ गङ्गा पतित्वेन ससार ह ॥ १५
नेच्छतः एावयामास तस्य गङ्गा तदा सदः । स तया शवावितं दृष्ट्रा यङ्गवाटं समन्ततः ॥ १६
सोोतिरशपदवङगं कुद्धो राजा द्विजोत्तमाः । एष ते विफलं यत्नं पिबक्मम्भः करोम्यहम्‌ ॥ १७
अस्य गङ्गेऽवलेपस्य सद्यः फटमवाधरुहि । जदनुराजषिणा पीतां गङगा रा महषयः ॥ १८
उपनिन्युमेहाभगां दुहितत्वेन जाहम्‌ । युवनाश्वस्य पुत्री तु कावेरी जहतुरावर्ह्व्‌ ॥ १९
युवनाश्वस्य शापेन गङ्गार्धेन विनिगता । कावेरीं सरितां श्रेष्ठां जहोभीर्यामनिन्दिताम्‌ ॥ २०
जह्नुस्तु दयितं पुत्र युन नाम धामिकम्‌ । कावेर्यां जनयामास अजकस्तस्य चाऽऽत्मजः॥२१
अजकस्य तु दायादो बलाकाश्वो महीपतिः । बभूव एृगयादीरः कुशस्तस्याऽ ऽत्मजोऽभवत्‌ २२
हुशणु्ा बधूयुदि चत्वारो देवतव्रचंसः। कुशिकः कुशनाभश कुरौ म्बो पृतिमांस्तथौ ॥ २३
` बवैः सह संृदो राजा वनचरः सदा । किकस्तु तपस्तेपे पुत्रमिन्द्रसमं रधेः ॥ २४

पसजयक्ङ्कः ~~~ ---

णि
पि भोखजकष्क

* एतज्निहान्तगंतः पाठः ख. पुस्तके न ।

१ ख. शत्रूणां युधि दुजेग्ः। २ ख. सुभक्या । ३क. म्यपिश्रतः। ४ कृ. "तिमो युधि। त।५ ख. ष्दा।
विश्वं हि ब्रह्म॑स्तत्तस्य कमोपि विलयं गतम्‌ । उर्वशी वः । ६ ख. नीम्‌ । त" ५ ख. व्राश््ठौ।८ ख. वाऽ्शी। ९क.
देशे । ख. तदा । १० ग. 'रथफः । ११क. रृपृषठान्तेषु च। ए । १२ ख. शस्त स्मरदे। १३ क.्स्वे। १४.
माः । दिवि जाता महात्मान जा" । १५ ख. 'मान्विमाव" । १६ क, 'मांयुरनायु" । १७ रु, "ध सर्वे वोरव" । ख. थ
स॒तायु, १८ क “जास । ख. जाऽ्पिराः।१९ग प्रभुः।विः।२०ख. 'वत्पुश्रो जहनु नाम नामतः । भा ।
२१ ख. त्रं पृवैमेव म" । २२ ग. करा च तत्सदः । २ ३ क. रवदद्र। २४क.ते तरिषु लेकिषु स॑क्षिप्यापः पिबाम्य” ।

२५ ग. जन्म । २६ ख. कैऽनयस्यापि सः । २७क. ख “भागा वु" । २८ क, °
९ ह । ५ क. त्‌ । गङ्गाशापेन ।
मेमे । काः । २९ ग, निर्भते । काः । ३० क, महान्तं । ३१ क. अत्रक र देहार्षं मदं पश्चाद्विनि

9 9 ० | ३ र्‌ क, अञ्जकः ¢ ० 9
ग. ग्वोमू । ३४ ख. "या । पवः त निराकरामदाजा । २५ स. प्रभम्‌ । भजक । ३३ ख. 'दाशवान्मू्ति ।

हामोऽध्यायः१० | ब्रह्मपुराणम्‌ । ३१

यमिति त॑ श्रक्रञ्ञासादभ्येत्य जह्िवान्‌ । पूरणे वषंसहसे वै ततः शक्रो श्यपर्यत ॥ २५
ुग्रतपसं ष्टा सहस्राक्षः पुरंदरः । समथः पुत्रजनने स्वयमेवास्य शाश्वतः ॥ २६
र्थं कल्पयामास देवेन्द्रः स॒रसत्तमः। स गाधिरभवद्राजा मधवान्कोशिकः स्वयम्‌ ॥ २७
त यस्याभबद्धायी गाधिस्तस्यामजायत । गापेः कन्या महाभागा नाज्ना सत्यवती श्रुमा २८
गाधिः काव्यपुत्राय ऋचीकाय ददो पभुः । तस्याः भीतः सवै भती भावो भृशुनन्दनः ॥
र्यं साधयामास चरं गाधेस्तथैव च । उवाचाऽडरूय तां भायोगृचीको भागवस्तदा ॥ ३०
म यश्वरूरयं त्वया मात्रा स्यं शुभे । तस्यां जनिष्यते पुत्रो दीतिमान्क्षत्रियषेभः ॥ ३१
क्त्रियैलेकि कषत्रियषभसूदनः । तवापि पुत्रं कल्याणि धृतिमन्तं तपोधनम्‌ ॥ ३२
त्मकं द्विजश्रेष्ठ चरुरेष विधास्यति । एवमुक्त्वा तु तां भायोगृचीको भरगुनन्दनः ॥ ३३
न विवेश ह । गाधिः सदारस्तु तदा ऋचीकाश्रमपभ्यगात्‌ ॥ ३४

सुतां द्रष्टुं नरेश्वरः । चरुद्रयं गृहीत्वा सा ऋषेः सत्यवती तदां ॥ ३५
हमादाय यत्नेन सा तु मात्रे न्यवेदयत्‌ । माता तु स्या दैवेन दुत स्व चरं ददो ॥ ३६
-याश्वररुमथाङ्गानादातमसंस्थं चकार ह । अथ सत्यवती सव क्षत्रियान्तकरं तदा ॥ ३७
रयामास दीपेन वपुषा घोरदश्चेना । तामृचीकस्ततो दष्टा योगेनाभ्युपखलय च ॥ ३८

गोऽत्रवीद्िजश्रषः स्तां भायं। वरबणिनीम्‌ । मात्राऽसि वशिता भद्रे चरूग्यत्यासहेतुना॥ ३९
निष्यति हि पुत्रस्ते कूरकमीऽतिदारुणः । राता जनिष्यते चापि ब्रह्म भूतस्तपोधनः ॥ ४०
श्वं हि ब्रह्म तपसा मया तस्मिन्समर्पितम्‌ । एवमुक्ता महाभागा भत्र सत्यव्रती तदा ॥ ४१
प्रादयामास पति पुत्रो मे नेदृशो भवेत्‌ । ब्राह्मणापसदस्त्वत्त इत्युक्तो मुनिर त्रवत्‌ ॥ ४२
ऋचीक उवाच-
ष संकदिपतः कामो मया भद्रे तथाऽस्त्विति । उग्रकमा मत्रेतपुत्रः पितुमीतुश्च कारणात्‌ ॥ ४३
नः सत्यवती बाक्यमेवमुक्त्वाऽत्रवीदिदम्‌ । इच्छटीकानपि मुने खजेथाः कं पुनः सुतम्‌ ४४
मात्पकमृजजं त्वं मे पुत्रं दातुमिहाहेसि । काममेवंविधः परमो मम स्यात्तव च भभो ॥ ५५
द्न्यथा न श्चक्यं वै कर्तमेतद्िजोत्तम । ततः प्रसादमकरोत्स तस्यास्तपसो बलात्‌ ॥ ४६
तरे नास्ति विशेषो मे पौत्रे वा वरवणिनि । त्वया यथोक्तं वचनं तथा भद्रे भविष्यति ॥ ४७

तः सत्यवती पुत्रं जनयामास भार्गवम्‌ । तपस्यभिरतं दान्तं जमदग्नि समात्मकम्‌ ॥ ४८
[4 ¢

|ओ्जगल्यां वशे ऽस्मिञ्जमदभिरजायत । सा हि सत्यवती पुण्या सत्यधमपरायणा ॥ ४९

रौ्षिकीति समाख्याता प्रदेयं महानदी । र्वाकुवंशप्रभवो रेणुनोम नराधिपः ॥ ५०

स्व कन्या महाभागा कामली नाम रेणुका । रेणुकायां तु कामल्यां तपोविद्यासमन्वितः ॥५१
भरर्चीको जनयामास जामदग्न्यं सदारुणम्‌ । स्वविर्रन्तगं श्रेष्ठ धनुर्वेदस्य पारगम्‌ ॥ ५२

#* एतद्य ग. पुस्तकरे नास्ति ।

=-= ----~-^ ^ ~~~ न~

„~ अ जान० -०कक०- --9 + ,=~----~- ~ =~~--------~- *- ~~~
य ~ -~

=-= 1 ररी
एकक्कक कि म

१ ख. पूर्ैदेषसहकस्तु त । २ क. पौरद्त्पाऽ्म । २ ल. भ्ययात्‌ । ४क. चरं विप्रा एहीतं तमृषेः । ५ क.
"दा । विपर्ययात्तद्‌ा तंशैसा। ६ क. ख. तदभेदेन । ० क. ज्ञाला आत्म । ८ ख. हि तपसा ब्रह्ममः । ९क. "त्‌!
नपस" । १० ग. पूत्रो । ११ क. ख.भे। १२क्‌. “गो शरुविप्याति जम" । ग. 'गोश्वङविपयासे रौदवेष्णवथोः पुरा
यजजनाद्रैष्णवे चांशे जम" । १३ क. ख. 'दानुगप्रे ।

१२ महापुनिभ्रीव्यासपणीत- [ एकादशोऽध्यायः ११

रामं क्षत्रियहन्तारं प्रदीप्तमिव पावकम्‌ । ओवेस्येष८!)एचीकस्य सत्यवत्यां महायशाः ॥ ५:
जमदमिस्तपोवीर्याजबे ब्रह्मविदां वरः । मध्यमश्च नः फः शुनःपुच्छः कनिष्ठकः ॥ ५.
विश्वामित्रं तु दायादं गाधिः कुशिकनन्दनः । जनयामास पुत्रं तु तपोविश्रौशमा्मकम्‌ ॥ ५।
भ्ाप्य ब्रह्मिंसतमतां योऽयं ब्रह्मपितां गतः । विश्वामित्रस्तु धर्मात्मा नाज्ञा विश्वरथः स्मृतः ५१
नहे भृगुप्रसादेन कौरिकादरशवर्धनः । विश्वामित्रस्य च सुता देवरातादयः स्पृताः ॥ ५
परख्यातास्िषु लोकेषु तेषां नामान्यतःपरम्‌ । देवरातः कतिश्चैव यस्मात्काल्यायनाः स्पृताः ५
्षालावत्यां हिरण्याक्षो रेण॒रजङ्गेऽथ रेणुकः । सांकृतिगांलवश्रैवं युद्रलशवैव विश्रुतः ॥ ५
मधुच्छन्दो जयभरैव देवलश्च तथाष्टकः । कच्छपो हारितश्चैव विश्वामित्रस्य ते सुताः ॥ ६१
तेषां र्यातानि गोत्राणि कौशिकानां महात्मनाम्‌ । पाणिनो बभ्रवश्रैव ध्यानजप्यास्तयैव च ।
पाथिवा देवराताश्च शलङ्ायनवाष्कलाः । लोहितां यमदूताश्च तथा कारूषकाः स्मृताः + ॥६`
पौरवस्य मुनिश्रेष्ठा ब्रह्ममः कौशिकस्य च । संबन्धो ऽप्यस्य वंोऽस्मिन््रह्मकषत्नस्य विश्रुतः ॥६३
विश्वामित्रात्मजानां तु शुनःशेफोऽग्रजः स्मृतः । भागेवः कौशिकत्वं हि पराप्तः स युनिससमः ।
विश्वामित्रस्य पृत्रस्तु शुनःशेफोऽमवक्किर । हरिदश्वस्य यद्ग तु पशुत्वे विनियोजितः ॥ ६५
देवदत्तः शुनःशेफो विश्वामित्राय बर पुनः। देषेदंत्तः स वै यस्पादेव्रातस्ततोऽभवत्‌ ॥ ६६
देवरातादयः सप्त विश्वामित्रस्य वै सुताः । टषद्रतीसुतश्चापि वेश्वामित्रस्तथाऽ्टकः ॥ ६६
अष्टकस्य सृतो ोरिः भक्तो जहनुगणो मया । अत ऊध्वं परवक्ष्यामि वंक्षमायोम॑हात्मनः ॥६८
इति श्रीमहापुराणे आदित्राह्ये सोमवंशोऽमवसुवंशानुीतनं नाम दकषमोऽध्यायः ॥ १० ॥
आदितः शोकानां समच्यङ्ाः-- ७८४

अथेकाद्शोऽध्यायः |

पेयन्वयाण्यनोकेकययये

लोपहषण उवाच-

आयोः पुत्रा ते पश्च सवे बीरा महारथाः । स्वभोनुतनयायां च पभायां जक्षि दषाः ॥ !

नहुषः मथमं जङ्ग हद्धशषमा ततः परम्‌ । रम्भो रजिरनेनाश्च तरिषु लेकेषु विश्रुताः ॥ २

रजिः पुज्शतानीह जनयामास पञ बे । राजेयमिति विख्याते कत्रमि्द्रभयायहम्‌ ॥ प

यत्र दैवासुर द्धे समुत्पन्ने सुदारुणे । देवाथेवासुराश्रैव पितामहमथाघवन्‌ ॥ ४
देवासुरा उचः--

आवयोभगवन्यदधे को रिजेता मतरिष्यति । ब्रूहि नः सर्भोश श्रोतुमिच्छाम त्वत ॥ ५

ननन -- =

# इतः परं शाक्त्रयमपिकं ग.वृस्तके “सौ धवाः कौरिकाथेव तथाऽन्ये तेन्धवायनाः | वला रेणवैव याज
स्क्याश्च मणः । ओदुम्बराम्बुभिष्णावास्तारकायणनुचुलाः ! शालवल्या दिरण्याक्षाः सौकृया गात्वराह्तथा । नारायणि
रधान्यो विश्वामित्रस्य धीमतः । कष्यन्तरतिरान्ताथ कं शिका बहवः स्मता.” इति ।

क निन + "~> ~ 0 ० ० ~~~ -- => -- = =)

~ -=- > ० >~ --- ५ अ

मी 0 9. ए. , त ।

१. वफची।२ख द्याततमान्वतम्‌। ३क.ख, व
ताव्टकाश्ाजनाः स्मृ
१० क्‌. त्रिप्रा।

दे" ष्क तषाभाद्यागि गोः ५
क, । ५ क. ` तायनहा।
। ६ ग याममूताश्च । ५७ ग. कारीकयः। ८ क, "पि विश्च मित्रादवा्ट। ९ क. ल्ल. लोहः

एकादशोऽध्यायः ११ 1 ब्रह्मपुराणम्‌ । ३३

व्रह्मोवाच- -
पामथाय सङ्घामे रजिरात्तायुधः भभ; । योरस्यते ते विनेष्यन्ति ब्ीह्टीकाननात् संशयः ॥ ६
तो रमिधरतिस्तत्र श्रीश तत्र यतो प्रतिः । यतो पतिश्च श्रीम धर्मस्तत्र जयस्तथा ॥ ७
देवा दानवाः प्रीता देबेनोक्ता रजि तदा । अन्ययु नेयपिच्छन्तो वृण्वानास्तं नरषभम्‌ || ८
हि स्वभानुदौहित्रः भायां समपयत । राजा परमतेनखी सोमवंशविवर्धनः ॥ ९
ृष्टमनसः स्रजि बे देवदानवाः । उचुरस्मजयाय त्वं गृहाण वरकार्मुकम्‌ ॥ ` १०
योवाच रजिस्तत्र तयो देवदत्योः । अरथः सवा्थपदिश्य यशाः स्वं च मकाशयन्‌ ॥ ११
रजिरूव्राच- |
दि देत्यगणान्सव।ञ्जित्रा मर्यण वासवः(व) । इन्द्रो भवामि धर्मेण ततो योत्स्यामि संयुगे ॥
शाः प्रथमतो तिभाः परनीयुहृमानमाः । एव यथे गृपते कामः संवदतां त ॥ ` ` १३
त्वा सुरगणान[ तु वक्यं राजा रजिस्तदा । पपच्छासुरमुरूयांस्तु यथा द्‌ बानपृच्छत ॥ १४
नवा दपपूण।ः स्वराथमेवावमम्य ह । पत्यसतं ठृपवरं साभिमानमिरं वचः ॥ १९
दानवा उचुः-
नस्माकमिन््रः प्रहा यस्यार्थे ्रिजयामहे । अस्मिस्तु समरे राजंस्ति्ठ तवं रानतत्तम ॥ १६
प तथेति धुवरन्नेब देतेरप्यतिचोदितः । भपिप्यसीन््रो जिनं देवेसक्तस्तु पाथिवः॥ १७
जघान दानवान्सवान्यऽतध्या बज्नपाणिनः । स तरिमनषटं देवानां परमश्रीः भियं बी ॥ १८
निहत्य दानवान्सव्रानाजहार रजिः पथः । तता रजि महव्रीर्यं दवैः सह शतक्रतुः ॥ १९

जिपुत्रोऽहमितयुक्त्वा पएनरेवावरवीद चः । इन्द्रोऽसि तंत देवानां सर्वेषां नात्र संशयः ॥ २०
पस्याहमिन्दरः पुत्रस्ते खूपाति यास्यामि कमभिः। स तु शक्रवचः श्रुत्वा वकिनस्तन मायया ॥
तथतेयत्रवीद्राजा प्रीयमाणः शतक्रतुम्‌ । तसिमस्तु देवैः सदये दिवं भाप्ते महीपतौ ॥ २२
दायाच्रमिन्रादाजदरू राज्यं तत्तनया रजेः । पशव पुत्रशतान्यस्य तद्र स्थानं शतक्रतोः ॥ २३
पपाक्रामन्त बहुधा स्वगंलोकं त्रिविष्टपम्‌ । ते यदा तु स्वसंम्रदा रागोन्मत्ता मिधरिगः॥ २४
महमद्विपश्च संहता हतदरीथपराक्रमाः । ततो लेमे स्वमध्वयमिन्रः स्थानं तथोत्तमम्‌ ॥ २५
तवा रजिसुतान्सवौन्कापक्रोधपरायणान्‌ । य इदं च्यावनं स्थानालसतिष्ठानं शतक्रतोः ॥ `
शरणुयाद्वारयेदराऽपि न स दौो्गलयमाशरुपात्‌ ॥ २६
लोापहषण उवाच- |
म्भोऽनपत्यस्त्वासीजच वंशं व्याम्यनेनसः । अनेनषः सनो राजा प्रतिक्षत्रो महायशा; ॥२७
तिक्षतरमुतभराऽऽसीत्संजयो नाम विश्रुतः । संजयस्य जयः पुत्रो विजयस्तस्य चाऽऽत्मनः २८
वेजयस्य कृतिः पुत्रस्तस्य हंसतः सुतः । हर्यत्रनसुतो राजा सहदेवः मतापवान्‌ ॥ ॥ २९
देवस्य धर्मात्मा दीन इति विश्ेतः । नदीनस्य जयत्सेनो जयत्तेनस्य संकृतिः ॥ ३०
करतेरपि धमता स्रदधो महायशाः । अनेनसः समारुयाताः कषतरृद्धस्य चापरः ॥ ३१

~ ~~ -~-न--~--~--~ नन

१ख. बान्क्िप्वा वी" । २ फ. तावहेवाः। २३ ख. म॒मेण्र। षग. प्रतिक्षत्रो । ५ ग. "निक्षेलग्‌" । ६ क. ख.
गप ब्रयो" । ७ क. ख. न्तः । सृत्रय।८ क. हयेशरवः। ख. हयेश्रनः । ९ क. ग्न । ख. यधरनतु" १०३. नदौज।
) #. दीनस्य । १२ ग. संहतिः । १३ ग. सहने । १४ ख. कृतवा ।

५
4

१४ पहमुनिश्रीव्यास्पणीतं-- [ एकादशोऽध्यायः ११

््रहद्धातमजस्तत्र स॒नहोत्नो महायशाः । सुनहोत्रस्य दायादाल्लपः परमधामिकाः ॥ 3
काशः शलश्च दरषेतौ तथा गरत्समदः परभुः । पूत्रो एत्समदस्यापि शुनको यस्य शौनकः ॥ ३:
ब्राह्मणाः त्रियाग्रैव त्रैशयाः श्द्रास्तयैत्र च। शलात्मज आषटिषेनस्तनयस्तस्य काहयपः ॥ ३'
काङ्चस्य काशिपो राजा पूत्रो दीर्तंपास्तथा । षैनुस्तु दीधर्वपसो विद्रान्धन्वन्तारिस्ततः ॥ २५
“तपसोऽन्ते सुमहतो आतो दृद्धस्य धीमतः । पुनधैन्वन्तरिरदेवो मानुषेष्विह जन्मनि ॥ ११
तस्य गेह समुत्पन्नो देषो धन्वन्तरिस्तदा । कश्षिराजो महाराजः सवेरोगपरणाशनः ॥ ३,
-ओयुरेदं भरदाजात्माप्येह स भिषरक्रिथः । तमषटपा पुनव्यैस्य शिष्येभ्यः प्रत्यपादयत्‌ ॥ ३८
ध््वतरेस्तु तनयः केतुमानिति विश्रुतः । अथ केतुमतः पुत्रो वीरो भीपरथः स्मृतः ॥ ३
त्रो भीमरथस्यापि दिबोदासः मजेश्वरः। दिषोदासस्तु धर्माल्मा वाराणस्यधिपोऽभवत्‌ ॥ ४‹
एतस्मिन्नेव काछे तु पुरी वाराणसीं द्विजाः । श्यां नितरेश्षपामापत क्षेमको नापर राक्षसः ॥ ४
शप्ता हि सा प्रतिमता निकुम्भेन महात्मना । शुन्या वषसह बं भवित्री तु न संक्षयः ॥. ४,
तस्यां हि शप्तमात्रायां दिवोदासः प्रजेश्वरः । तरिषयान्ते पुरीं रम्यां गोमत्यां संन्यवेश्चयत्‌ ४
कमद्रशरेण्यस्य पूरं तु पुरी वाराणर्धा अमूर्‌ । मद्रमरेण्यस्य पुत्राणां सतपुत्तमधन्िनाम्‌ ॥ ४४
इत्वा निषेश्षयामास दिवोदासो नराधिपः । भद्रश्रेण्यस्य तद्राज्यं हृतं येन बलीयसा ॥ ४५
भद्रश्रेण्यस्य पुत्रस्तु दुदपो नाम विश्रुतः । दिवोदासेन बारेति घृणया स त्रिसजितः॥ ५१

हेहयस्य तु दायं हूनवान्वे प्रहीपतिः। आने पिव्दायाय्ं दित्रोदासहूतं बलात्‌ ॥ ४५
भद्रश्रेण्यस्य पुत्रेण दुदेपेन महात्मना । वैरस्यान्तो महाभागाः कृतश्वाऽऽत्मीयतेजसा ॥ ४८
दिबोदासादृषदरत्यां वीरो जङ्ग प्रतर्दनः । तेन बाठेन पुत्रेण प्रहृतं तु पुनर्बलम्‌ ॥ ४०९

अर्दनस्य पुत्रौ दरौ वत्भगौ सृबरिश्रतौ । वत्सपुत्रो दयनमस्तु संनतिस्तस्य चाऽऽत्मजः ॥ ५०
अलकस्तस्य पूत्रसतु ब्रह्मण्यः सत्यसंगरः । अल प्रति राजर्षि शोको गीतः पुरातनः ॥ ५१
षष्टिसहस्राणि पषटिवषेश्षतानि च । युत्रा रूपेण संपन्नः प्रागासीच कुनोदरहः ॥ ५२
लोपामुद्राप्रसादेन परमायुरवाप्तवान्‌ । तस्याऽऽसीत्युमहद्राज्यं रूपयोवनश्चाशिनः ॥ ५३
शापस्यान्ते महावाहुदेत्वा क्षेमकराक्षसम्‌ । रम्यां निवेशयामास पुरीं बाराणसीं पुनः ॥ ५४
संनतेरपि दायादः सुनीथो नाम धारकः । सुनीथस्य तु दायादः क्षेमो नाम महायशाः ॥५५
तमस्य केतुमान्पुत्रः सुकेतुस्तस्य चाऽऽत्मनः । सुकेतोस्तनयशापि धर्मकेतुरिति स्मरतः ॥ ५६

धर्मकेतोस्तु दायादः सत्यङगतुमेहारथः । सत्यकेतुपुतश्वापि वियुर्नाम प्रजेश्वरः ॥ ५७
आनतेस्तु विभोः एनः सुकुमारश्च तत्सुतः । सुकभारस्य पुत्रस्तु भृछेतुः सुधार्मिकः ॥ ५८
धृष्टकेतास्तु दायादो वेणुहोत्रः प्रजेश्वरः । बेणुहोतरसुतशापि भर्गो नाम प्रजेश्वरः ॥ ५९

वत्सभूमि ^ १२ ^१2 |
वत्सस्य वत्सभूमिस्तु मागभूमिस्तु भगिजः । एते लवङिरिसः एत्रा जाता वंशेऽप भार्गव ॥ ६०

जिका -० 9 ना

~+

1 वको 9 9 ~ थ मे क 9 के कायो, ०७०. 1, कि शि

* इरमध क. ख. परसक्योनास्ति ।

0 1 ~ -----~---*-~-~*५ =

१ न त्मजः पाप्णन । ९ ग. तमास्त । ३ ख. चन्वस्तु । «ग. तमसो । ५ग. मणिगाजो । ६ क. “न्नी
सुतो नमरः के । ७ ग. `यादान्कृत" । ८ क. "त्सर पु।९ख. ^तौ। राव्रमिद्रत्सपुप्रोऽथ तस्य । चर णन
१०१. र:। स्वत्रिभस्तु । ११. भगो। १२, स्त भ्ण । १३ क °्रति । त

तु ' भरपस्तु । १४ ग, भार्गवात्‌ ।

द्वादशोऽध्यायः १२] ब्रह्मपुराणम्‌ । १५
ह्मणा; कषत्रिया वेदय ज्ञप पुत्राः सहस्रशः । इत्येते कादयपाः परोक्त) नहुषस्य निबोधत ६१
हति श्रीमहापृरणे ब्रह्म सोमवंशे वृद्धषत्रपरतूनिनिरूपणं नमिकादशोऽभ्याय, ॥ ११॥

आदितः छोकानां सम्ङ्ञाः--८४५

द "कत

अथ द्वादङ्ोऽध्यायः।

-धकयययकदो ठयन्य्द, रर

रोमहषण उवान-- ~ 1
त्नाः पिदकन्यायां विरजायां मह्‌/जपः । नहुषस्य तु दायादाः षडिश्धोपपतेनत; ॥ ।
तियेयातिः संयातिरायातिः पाश्वको ऽभवत्‌ । यतिज्यैपस्त तेषां प ययातिस्तु ततः परम्‌ ॥ २
तकुतस्थकन्यां गां नाम लेभे परमधापिङः । यतिस्तु पोक्षपास्थाय बरह्ममूतोऽभवन्पुनिः ॥ ३
पां ययातिः प्चानां ब्रिजित्य वसुधामिमाम्‌ । देवयानीपुशनसः सुतां मार्यायवापर सः । | ४
िष्ामासुरीं चेव तनयां वृषप्ेणः । यदुं च तुस चैव देवयानी व्यजायत ॥
बनं चानुं च पुह च शिष्ठा वापपवेणी । तस्मे शको ददौ भीतो रथं परमभास््रम ॥
ङ्गदं काञ्चनं दिव्यं दिव्यः परमतानिभिः। युक्तं मनोजवः शुभ्ररयेन कर्यं सयुदहन्‌ ॥
तेन रथमुख्येन षदत्रणाजयन्महीम्‌ । ययातिंभि दु पप॑स्तथा देवान्सदानवान्‌ ॥
रथः कौरवाणां तु सर्वेषामभवत्तदा । संवतैवसुनान्नसतु कौरमाजनपेजयात्‌ ॥ ९
रोः पुत्रस्य राजेन्द्रराहः पारीक्षिनस्य() ह । जगाम स रथो नाशं शापादरमस्य धीमतः १०
गस्य हि सुतं बालं स राजा जनमेजयः । कीलेन हिसयामास ब्रह्महत्यामवाप सः ॥ ११
` लोहगन्धी राजार्षः परिधाव्रभितस्ततः | पार नानपदैस्त्यक्तो न लेमे शम॑ कर्टिचित्‌ ॥ १२
त; स दुःखसंतप्ता नालभत्संविदं कचित्‌ । विमेनदरं श्नौनकं राजा शरणं परत्यपद्यत ॥ १३
जयामासं च ज्ञानी शौनको जनमेजयम्‌ । अश्वमेषेन राजानं पावनार्थं द्विनोत्तमाः॥ १५

लोहगन्धो व्यनशत्तस्याग्भृथमेत्य ह । स च दिभ्यर्थो रागो वारेदिपतेस्तदा ॥ १५

¢$ @ ^ 4

तः शक्रेण तुषेन लेमे तस्पादब्हदरथः । बृहद्रथात्कमेनेव गतो बाहरथं नृपम्‌ ॥ १६
7 हत्वा जरासन्धं भीमस्तं रथमृत्तमप्‌ । प्रददौ वासुदेवाय परीत्या कौरवनन्दनः ॥ १७

द्वीपां ययातिस्तु जिला पीं सपतागराम्‌। विभ) पञ्चधा राज्यं पुत्राणां नाहुषस्तदा १८
पातिदिशचि परस्यां यदुं येषं न्यथोजयत्‌ । मध्ये रं च राजानमम्यपिभत्स नाहुषः ॥१९
शि दक्षिणपुवस्यां तुष॑सं मतिपास्रपः । तैरियं पृथिवी सर्वा सपप्रीपा सपत्तना ॥ २०
परदेशमय्यापि धर्मेण प्रतिपास्यते । प्रजास्तेषां पुरस्तात वक्ष्यामि पनिसत्तमाः॥ २१

श्वकः

~ ~~ --् ------- = ¬ - ----~-----~~-- 9 4०0 ~ ० ० -० का

[0 1 1 ~ ~~~ --~~-~ ~ ~ ^~~ ~~ ^~ =

१ क. दथा भागः पुश्राः) २ ख. न्दोपेन्तेः। 3 ख. यातियातिरेव 1 । सूयाः शस्ता वै ययातिः पारथ-
भव्रत्‌ । यं ।४्कः. भ पृठं।५ख. म्‌ । सदाश्नाघ्रं क ।६ख. नंच दिव्यः ।५७ग. मनोरमः। ८ ख. न दिग्न-
ज । ९ स्च. 'तितै्ताश्लास्तः। १० कः. ग. पौरवाणां । ११ ख. "स्य त्रििन्' । १२ख. चाक्रूरं । ग. वाङ्कूरे।
ख. सः । दुर्मैन्धयुक्तो रा । १४ क. होतारं । ग. दद्रोतं । १५ क. सचेन्दरेणशाः। १६ क, वतोः ।१७ ख्‌.
संतदारः। १८ पं ।

३६ , महापुनिश्रीग्यास्मणीत- [ द्वादशोऽध्यायः १३)

धनर््यस्य पृषत्कांश्च पश्चभिः एरपर्षभैः । जरावानमवद्राजा भारमागेदय बन्धुषु ॥ र

नििप्तश्खः परथिवी चचार पृथिवीपतिः । प्रीतिपानभवद्राजा ययातिरपराजितः ॥ २
एवं विभज्य पृथिवीं ययातिर्यदृमन्रशरीत्‌ । जं मे मतिश्रीष्व पत्र कृत्यान्तरेण वे ॥
तरुणस्तव रूपेण चरेयं पृथिवीमिमाम्‌ । जरां तपि समाधाय ते यत्रुः पत्युवाच ह॥ २

यदुरवाच-
अनिष्टा मया भिका व्राह्मणस्य मतिश्ुता । अनपाकृत्य ता राजन्न प्रहीप्यामि त जराम्‌ २,
जरायां बहमो दोषाः पानभोजनकारिताः । तस्मालरां न ते राजन्यरहतुपहपुत्सहे ॥ २,

(^~ # ¢ ५ र
सन्ति ते बहवः पुत्रा म्तः प्रियतरा नृप । प्रतिग्रहीतुं धमज पुत्रमन्यं हणीष्व वै ॥ २८
स एवमुक्तो यदुना राजा कोपसमन्वितः । उवाच वदतां श्रष्ठो ययातिगैहेयन्मुतम्‌ ॥ २१
ययातिरुवाच-

क आश्रमस्तवान्योऽस्ति को वा धर्मो परिधीयते । मामनाश्य दुर्ुद्धे यदहं तव दैशिकः ॥ ३०
एवमुक्त्वा यदुं विप्राः शशापनं स मन्युमान्‌ । अराज्या ते प्रजा मरह भवित्रीति न॑ संशयः ३
दुद च तुवेमुं चेवाप्यनुं च द्विजसत्तमाः । एवमेवाव्रवरीद्राना प्रत्याख्यातश्च तैरपि ॥ ३२
दाशाप तानतिकद्धा ययातिरपराजितः । यथावत्कथितं सं मयाऽस्य द्िजपत्तपाः ॥ ३३
एवं शप्त्वा सुतान्सर्वोश्वतुरः पंरपषेजान्‌ । तदेव वचनं राजा परुपप्याह भो द्विनाः ॥ ३
तरुणस्तव्र रूपेण चरयं पृथि्रीमिमाम्‌ । जगं सपि समाधाय सरं पुरो यदि मन्यसे ॥ ३५
स जरां प्रतिजग्राह पितुः पुरः मतापवाल । ययातिरपि सूपेण पुरोः पर्यचरन्महीम्‌ ॥ ३६
स मागे्माणः कामानामन्तं नृपतिसत्तमः । विश्वाच्या सहनो रेमे रने चैजरथे प्रभः ॥ ३७
यदा च तष्तः कामेषु भागेषु च नराधिपः । तदा पुरोः सकाश स्वां जं भरलयपद्त | ३८
यत्र गाया पुनिशरष्ठा गीताः ज्रि ययातिना । याभिः अरल्याहरेत्क मान्स्वशो ऽङ्गानि कूर्मवत्‌ १९
न जातु कामः कामानागुपभोगन शाम्यति । ह्रिषा कृष्णवर्त्मेव भय एवामिवर्ते ॥ ४०
यतृथिव्यां व्रीदियवं हिरण्यं पशवः खियः। नालमेकस्य तत्स्मिति कृत्वा न पश्यति ॥ ४१
यदा भाव न कुरुते सवभूतेषु पापकम्‌ । कमणा मनसा वाचः ब्रहम संपद्यते तदा ॥ ४२
यदा तेभ्यां न विभेति यद्‌ चास्मान्न विभ्यति । यदा नेच्छति न रट ब्रह्म संपथते तदा ४३
या दुस्त्यजा वुमतिभियी न जीति जीर्यतः। योऽसौ माणान्तिको रागां तृष्णां त्यजतः मखम
नीयन्ति जीयत केशा दन्ता जीयंन्ति जीयेत । धनाशा जीविताशा च जयतोऽपि न जीर्यति
यच्च काप्रसुखं लाकर ` दिव्यं महत्सुखम्‌ । तृष्णा्षयसुखस्यैते नार्हन्ति पोडशी कलाम्‌ ॥५६
एवमुक्त्वा स राजाः सदारः आ्रतिषदरनम्‌ । कारेन महता चीं चचार विपुलं तप; ॥ ४७
गत्ग गति प्राप तपसोऽन्ते महायशाः । अनश्न्देहयत्छज्य सदारः स्वगेमाप्वान्‌ ॥ ४८
तस्य शे पृनिभषठाः पश्च राजपिसत्तमाः । मैरयत पूथि्री स्र

यदास्तु वंशं वक्ष्यामि श्यणुध्वं राजसत्तम्‌ । यत्र नारायणो जह हरिरष्णकुलोदहः ॥ ५०

[१

णि

१ख.ग. नराधिप । २ ग. पृर्पृषजान्‌ । ३ ख. ट परः पृश्प्रः । ५

क ५ । ख. माणप्तर्णीं सुमतो बृपस° । ५ क.
स, ¶।६ स. चापि । ग. वाऽपि । ७स.ग, कै ताल तः | ८ क भनादकं चरित्वा तु स" । ~"

योद्शोऽध्यायः ` १६ ] ब्रह्मपुराणम्‌ । ३७

; भजावानारुष्मान्कीतिमां च भरे्रः । ययातिचरितं नित्यमिदं दण्बन्दरिनात्तमाः ॥ ५१
इति श्रीमहापुराणे बाह्ये सोमवंशे ययातिचरितनिरूपणं नाम द्वादशोऽध्यायः ॥ १२ ॥
आदितः शोकानां सम्यङाः- ८ ९६

भ "ण

अथ त्रयोदशोऽध्यायः |

ब्राह्मणा उचुः--

रों बयं सृत श्रोतुमिच्छाम तत्वतः । दु्स्यानोर्थदो त्व ुप्सोशर पृथक्पृथक्‌ ॥ १
लोपरहषण उवाच-

णुध्वं मुनि्ञादूलाः पुरोवेशचं महात्मनः । बिस्तरेणाऽऽनुप्व्यां च पथमं वदतो मम॥ २

रोः एत्रः सुवीरोऽमून्मनस्युस्तस्य चाऽऽत्मजः । राजा चाभये नाम परनस्पोरभवत्स॒तः ॥ २

यवाभयदस्याऽऽसीत्सृधन्वां नाम पाथिः । सुधन्वनः सुबाहुश्च रद्राश्वस्तस्य चाऽऽत्मजः। ४
द्राश्वस्य रदे्षार्णेयुः कृकणेयुस्तथैव च । ककषयुस्थण्डिलेयु संमतेयुस्तयैव च ॥ ५
ऋचेयुश्च जलेयुश्च स्थलेयुश्च मेंह।बलः | धनेयु श बेनेयुश पुत्रकाश्च दश्च द्धियः ॥ ६
मद्राश्च मद्रा च शलदा पर्दा तपरौ । खदा चततो व्रिभा नखदा सुश्साऽपि च ॥ ७
तथा गोचपला च ह्लीरत्नङ्टा च ता दश्च । ऋषिरनातोऽत्रिषशे च तासां भतां परमाक्रः ॥ ८
भायां जनयामास इतं सों यशसिििनम्‌ । स्वर्भानुना हते सथं पतमनि दिवो महीम्‌ ॥ ९
तमोभिभरेते लोके च पभा येन परवर्पिता । स्वस्ति तेऽस्त्विति चोक्त्वा पतमानो दिवाकरः १०
वचनात्तस्य विमर्पने पपात दियो महीम्‌ । अश्िभ्रेष्ठानि गोत्राणि यथकार महातपाः ॥ ११
यदेष्वत्रवेलं चैव देषैयेस्य मतिष्ितम्‌ । स तासु ननयामास पूत्रिकासार कामजान्‌ ॥ १२

{स पुतरान्महासर्वास्तपस्यु्र रतांस्तथा । ते तु गोत्रकरा विभा ऋषये। बेदपारगाः॥ १३
वस्त्यात्रेया इति ख्याताः रिच त्रिधनवभिताः। केयोस्तनर्थस्त्वासंखय एव महारथाः १४
पभानरशशुपशच परमन्युस्तथैव च । सभानरस्य पतरस्तु विद्ान्कालानलो नुषः ॥ १५
7लानलस्य धमजः छञ्जयो नाम बे सृतः । छञ्जयस्याभवतपतरो वीरो राजा परंजयः ॥ १६
निमेजयो पुनिश्ष्ठाः पुरंजयसुतोऽभवत्‌ । जनमेजयस्य राजरपेपरहाशालोऽ भवत्सुतः ॥ १७
वेषु स परिङ्गातः म्रतिष्टितयश्ा भुवि । महाक्रैना नाम सतो महाकालस्य विश्रुतः ॥ १८
द्ग बीरः सुरगणेः एूनितः सुमहामनाः । महापनासतु पौ दरौ जनयामास भो दिनाः ॥ १९
शीनरं च धमनं तितिक्षु च महाबलम्‌ । उशीनरस्य पल्यस्तु पञ्च राजपिवंशनाः॥ २०

#* अयं शोकः ख. ग. पृस्तकयोनांस्ति ।

~~ ~ - ~~~ -~-- -~ -~ ~~~ ----- ~~न

= ~~~ ~ ~न
(मी) 0 श नन १ 1 ~ + -~ ~ ~~~ ~~ क क

१ ल. नस्पस्त । २ ल. "नस्यस्याभः । ३ ख. ^न्वा च महीपतिः । सु" । ४ख. दशार्णातूः । ग, दशार्नेयुः ।
के, कणाधुः । { ख. सनुते । ७ स. महायक्षः । < क. ग. वननित्यो । ९ क. धनेयुश्च ।१०ग.श््रा। ११ ख.
1 । शलावला त“ । १२ क. रादा । १३ क. स. वरदा। १४८ग. रायां । १५क. यज्ञे ्त्रेधनं च । १६९ क.
पजान्स्वकान्‌ । १५ क. "था । पुग" । १८ ङ. ग्यावाऽऽत॑प्ते त्रये म" । १९ ग. 'मनुस्त' । २० ल. जन्मेज ।
) क, मनाः सुतो भते मः । २२ क. स, धार्मिकः ।

३८ महामुनिध्रीग्यासप्रणीत- [ त्रयादश्ञोऽध्यायः १ |

नृगा कृमिर्मवा दषा प्चभी च वुषद्रती । उशीनरस्य पुत्रास्तु पश तासु कुलोद्ाः ॥ १
तपसा चैव महता जात द्धस्य चाऽऽस्मनाः । नृगायास्तु नृगः पुत्रः छरम्यां कृमिरजायत >
नवायास्तु नवः पूत्रो दैबायाः सुत्रतोऽभवत्‌ । श्षदतयास्तु संजङ्े शिबिरौशीनरो नृपः ॥
्रिवेस्तु शिबयो षिभा ५।पेषास्तु नृगस्य ह । नवस्य नवरो तु कृमेस्तु मिला पुरी ॥
सुव्रतस्य तर्थाऽम्बष्ठाः शितिपुत्रामिबोधत । शिषेस्तु शिवयः पुत्राथत्वारो लोकबिशवताः ॥ २५
ठैषदभेः सुशीरश केकयो मद्रकस्तथा । तेषां जनपदाः स्फीता केकया मद्रकस्तथा ॥ २६
ईिपदभाः सुषीराश तितिक्षोस्तु मनास्तां ¦ । तितिषुरभगराजा पृतष्यां दिक्षि मो दविजाः २७
उषद्रथो महावीयेः फेनस्तस्य सुतोऽभवत्‌ । फेनरप सुतपा जङ्गे ततः सुतपो लिः ॥ २८
जातो मानुषयोनौ तु स राजा काश्नेषुधिः । महायोगी स तु बलिरबभूष नृपतिः पुरा ॥ २९

एतरातुत्पादयामास पञ्च वंशकरान्भुवि । अङ्गः भथमतो जगे वङ्गः सदह्यलये् च ॥ १०
ण्डूः किङ्ग तथा बालेयं कषत्रमुव्यते । बारेया ब्राह्मगाभरैव तस्य वक्रा भु्रि॥ ३?
बलेश ब्रह्मणा दत्तो वरः प्रीतेन भो द्विजाः । महायागित्वमायुश्च कटपस्य परिमाणतः ॥ ३:
वेले चामातिमतवं वै पर्मतायद शनम्‌ । सञ्कमे चाप्यजेयत्वं ध चैष पधानताम्‌॥ ३१

बरैलोक्यददीनं चापि प्रधान्यं भसम तथा । चतुरो नियतान्वरगास्त्ं च स्थापयितेति च ॥ ३५
इत्युक्तो तरिभुना राजा विः शानत परां ययौ। कठिन महता काः संच स्थनपुपागमत्‌ ॥
तषां जनपदाः पश्च अङ्गा ङः सपुद्यकाः । काशिकाः पुण्डकाशरव परजास्त्वकृस्य सांरतम्‌ ३६

अङ्गपुत्रो महानाषीद्रानन्धो दधिवाहनः । द्भि्राहनदुत्रसतु राजा दितरिर्योऽभत्रत्‌ ॥ ३७
एतो दिविरयस्याऽऽसीच्छकरतुल्यपरक्रमः । विदवान्य्रयी नाम तस्व वित्ररथः सुतः ॥ ३८
तेन धमेरथेनाय तद्‌ फाशनरे गित । यजता सहं शक्रेग सोपः पीतो महत्मना ॥ १९
अय चित्ररथस्यापि पुत्रो दशरथोऽभषव्‌ । लोमपाद इति ख्पातो यस्थ शन्ता स॒ताऽ भत्रत्‌ ४०
तस्य दाशरथिर्व(रश्वतुरङ्ञो महायशाः । कऋपयभृङपसदेन जहे वंशविषर्धनः ॥ ४?
चतुरङ्गस्य पतरसतु.पृथुलाज्न इति स्फए़ृतः । पृथुल्षस॒तो राजा चम्पो नाप महयशाः ॥ ४२
चम्पस्य तु पुरौ चम्पा या मारिन्यमवत्पुरा । पूणैभ्रभादेन ह्ोऽस्य सुनोऽ भवत्‌ ॥ ४३
ततो बेभ.ण्डकस्तस्य वारणं राक्रवारणम्‌ । अ्रतारयापाप मही मत्र हनमृतम्‌ ॥ ५
हये्गस्पं सुतस्तत्र राजा भद्ररथः स्मृतः । एतो भद्ररथस्याऽऽसीददतकमां प्रनष्ट ॥ -- ५९
ददः सुतस्तस्य यस्मा बृहन्मनाः । दृह्मनासतु रजेन्धरो जनयामास वै सुतम्‌ ॥ ४६
नाज्ना जयद्रथं नाप ४ रथो नृषः। आसौदटरथस्यापि विश्वजिलनपेजगरी ॥ 9७

दायादस्तस्य वैकर्णो विकण्तप्य चाऽऽत्मनः । तस्य एतशं तवासीदृकानां कुशवपनम्‌ ॥४८
एतकवेशनाः स्वे राजनः कीरतिता मया । सलत्रता हातनः प्रनाव्रन्तो महार्थाः ॥ ५९
~
१ ग. दधी ।२ख.कृम्याः। ३ ग, दुघरीयाः। + क. राटरस्तु कृ" । ५ क. कृमिमा । # ५
. । । ` राटरस्तु कृ । ९ख. धातवश रशि ।
र वृक्दमः । ८ क. वृकद्भाः। ९ ख. "माः । तैति" । ग. शाः । तेतिक्षवोऽम' । १० क. "य: शालस्त" । ११ कर.

भुम । ४ चर । १३ ग, बाय # ४ ध -शसमृद्धवाः । व'। १५ क, बल॑ चाप्रतिमं तस्य तथा धरमार्धविन्त.
क. न्य सवतस्तथा। १५७ खं, प्रा वेतेत्थाः । १८. घर ?\ 9 ® र 9
© #। © ^ | [| व 8 9
२१ श्य पैर । २९८ श" ना वन्या । "उ ।१९ कर. रतोना"। २० क. ४4२८

ज "भय ०-- 9
भम कम ~ [7 प

[वा |

[ श्रयोदशो ऽध्यायः ११६1 ब्रह्मपुराणम्‌ । ३९

ऋवेयोस्तु भुनिभेष्ठा रोद्रा्वतनयस्य वै । शृणुध्वं सेमवक्ष्यामि वं राह्तस्तु भो द्विजाः ॥ ९०
ऋचेयोस्तनयो राजा मतिनारो महीपतिः । मतिनारसुतास्त्वासंल्यः परमधाभिकाः ॥ ५१
सरोषः भतिरयः सुबाहुश्चैव धाभिकः । स्व वेदविदश्चैव बरहमण्याः सत्यवादिनः ॥ ५२
ला नाम तु यस्याऽऽसीत्कन्या वे मुनिसत्तमाः । ब्रहमवादिन्पप्िखवी सा तंसुस्तामभ्यगच्छत ॥
सोः सतोऽथं राजिषेमनेत्रः पतापवान्‌ । ब्रह्मवादी पराक्रान्तस्तस्य भार्योपदानवी ॥ ५४
दानवी ततः पूत्राशतुरोऽजनयच्छुमान्‌ । वु्यन्तमथ प्प्मनतं मवीरमनधं तथा ॥ ५५
ष्यन्तस्य तु दायादो भरतो नाम वीर्ववान्‌ । स सर्वदमनो नाम नागायुतत्रलो पहान्‌ ॥ ५६
कवत सुतो जहे ईष्यन्तस्य महात्मनः । शकुन्तलायां भरतो यस्य नान्न तु भारताः ॥ ९५७
रतस्य विनष्टेषु तनयेषु महीपतेः । मातृणां तु मकोपेण म तत्कथितं पुरा ॥

५८
ृहस्पतरङ्गिरसः प्रो विमो महामुनिः । अयाजयद्धरद्राजो महद्धिः कतुभिर्िभुः ॥ ५९
वं तु बितय तस्य कृते वे पुत्रजन्मनि । ततोऽथ वितथो नाम भरदाजात्सुतोऽमवत्‌ ॥ ६०

तोऽथ वितथे जाते भरतस्तु दिवं ययौ । वितथं चाभिषिच्याथ भरद्राजो वनं ययौ ॥ ६१
। चापि वितथः पुत्राञ्जनयामास पञ रै । सुहोत्र च सुदोतारं गयं ग तथव च॥ ६२
पिल च महात्मानं सुहोत्रस्य -युतद्यम्‌ } फैशिकं च महासत्यं तथा रेसमति तरप्‌ ॥ ६३
या गृत्समतेः पुत्रा ब्राह्मणाः कषत्रिया विशः । क शिकस्य तु काशेयः पुतो दीर्घतपास्तथा ६४
भब दीधेतपसो बिदरन्धन्वन्तरिः सृतः । धन्वन्तरेस्तु तनयः केतुमानिति विश्वतः ॥ ६५

था केतुमतः पूत्रो विदान्मीमरयः स्यृतः । पुत्रो भीमरथस्यापि वाराणस्यधिपोऽभवत्‌ ॥ ६६

बोदास इति ख्यातः सर्वषत्रपणास्लनः । दिवोदासस्य पुरस्तु बीरो राजा प्रतर्दनः ॥ ६७.
देनस्य पुत्री द्रौ वेसो भार्गव एव्र च । अर्को राजपुत्रस्तु राना सन्पतिमान्ध॒वि॥ ६८

पस्य तु द।याश्रं हृतवान्वै पहीपतिः । आजे पिवदायाचं दिबोदासहूतं बलाव्‌ ॥ ६९

द्भण्यस्य पुत्रेण बदैमेन महत्मना । दिवोदापेन वारेति घणयाऽसो त्रिसजितः॥ ७०
रथो नाम दषः सुतो भीमरथस्य पै । तेन प्रेण बालस्य प्रहृतं तस्य भो द्विनाः ॥ ७१
स्वान्तं पृनिश्रष्ठाः क्षत्रियेण गिधिरपता । अलकः काश्षिराजस्तु ब्रह्मण्यः सत्यसंगरः ॥ ७२
भाट वषसहल्नाणि षष्टि वर्षशतानि च । युश रूपेण सरस आसीत्क्तिङलोदरहः ॥ ७३
पाषु्रामसादेन परमायरौप सः । बयसोऽन्ते मुनिश्रेष्ठा हला लेमकराक्षसम्‌ ॥ ७४
यां निवेशयामास पुरीं वाराणसीं ईषः । अगदस्य तु दायादः क्षेमको नाम पाथिवः ॥ ७५
कस्य व पुमो वै षषेकेतुस्ततोऽभवत्‌ । वरपतोश्च दायादो विभुर्नाम प्रजेश्वरः ॥

* "इत भरञ्याष्टक स्य घृतो काहिरेलयन्तो नास्ति पाडः च पुस्तङ़े ।

७६

2 णत्‌
[1 जमन 9

› ल. तमुरोपः। २ कल. "रथो वाहु तुषाः। २ क. नव प्रमि" । स. "वे प्व" । जख. ब्राह्मणाः । ५

कन्त । ( स. पुष्कन्तं । ७. ल. दुष्कन्तः । ८ ढ़. ख. दुष्कन्त । ९ कृ. ख. भारतम्‌ । १० ङ. "याते परि-

तिताः। ब । ११क. विम्‌ । १ । १२ ङ. ख. (द्राजपुनोऽ। १२ क. त्न) ग, गङ्ग । १४ क. कौक्िकं।

$, मृगपति । १६९ क्‌, भृगमतेः । १७ क. कौशिकस्य । १८ क. ख. अथ । १९ क. स्यातो रोगदुष्टनिबहंणः ।

। २० ख. वक्षा" २१ श, पृज्ोऽभृद्रीते । रेरेक. स्तु तप्यत्रादीप्रः। २२३ख. व्रषो।२४ख. भमानपि। है" ॥

पहि शया । २६९. "धं कृत । २७९. वासवान्‌ । व । २८ क. पुनः । २९. तु ददो । ३०.
; । ब |

० महापुनिश्रीग्यासपरणीतं-- [ त्रयोदशोऽध्यायः १६ `

आनर्तस्तु विभोः पुत्र; सुक्रमारस्ततोऽभवत्‌ । सुङमारस्य पुत्रस्तु सलयकेतुमंहारथः ॥ . ७५
सुतोऽभवन्महातेजा राजा परमधाभिकः । वत्सस्प वत्सभूमिस्तु भगभूमिस्तु भागात्‌ ॥ ७८
एते त्वङ्गिरसः पुत्रा जाता बंशेऽय भागे । ब्राह्मणाः क्षत्रिया वेश्याः शरुदराओ मुनिसत्तमाः ७९
+आजमीदहोऽपरो वंशः श्रूयतां द्विजसत्तमाः । सुहोत्रस्य बृहत्पुत्रो बृहतस्तनयाज्लयः ॥ ८‹
अजमीढो दविपीदशच पुरुमीढश्च बीर्यवान्‌ । अनभीढस्य पल्यस्तु तिस वे यश्चसाऽन्विताः ॥ ८
शीली च केशिनी चैव धूमिनी च वराङ्गनाः। अ जमीढत्य केशिन्यां जहे जदनुः पतापवान्‌ ¢

आजे यो महासत्रं सवमेधमखं विभुम्‌ । पतिखोमेन यं गङ्गा तिनीतेव सतार ह ॥ ८)
नेच्छतः पावयामास तस्य गङ्ग च तत्सदः । तत्तया एवितं षट यद्गवादं समन्ततः ॥ ८
नहनुरप्यव्र्र ङ्गं कदो त्रिपास्तदा नृपः । एष ते तरिषु लोकषु संक्षिप्याऽपः पिबाम्यहम्‌ ॥
अस्य गङ्गेऽवलेपस्य सद्यः फएलपत्राषुहि ॥ ८;
ततः पीतां महात्मानो दृष्ट गङ्गां महर्षयः । उपनिन्युमरहामागा दुह्खेन जाहम्‌ ॥ ८
युवनाश्वस्य पुत्रं तु कत्रेरीं जहनुरावहत्‌ । गङ्गाशापेन देहाध यस्याः पशवाक्गरीटेतम्‌ ॥ ८
जदोस्तु दपितः प्रो अनको नाम वरीयान्‌ । अजकस्य तु दायादो बलाकाश्वो महीपतिः ८
वभूव मृगयाशीलः कुशिकस्तस्य चाऽऽत्मजः । 4 हवः सह संवरो राजा वनचरः सह्‌ ॥ ८
कुशिफ़स्तु तपस्तपे पुत्रमिन्द्रसमं विभुम्‌ । लभेयमिति तं शक्रस्नासादरभ्येत्य जङ्गिवाय्‌ ॥ ९
स गाधिरभवद्राजा मघवा किकः स्यम्‌ । पिश्वापित्रस्तु गापेयो तिश्वामित्रा्तथाऽषकः+

अष्टकस्य सतो लौहिः] भोक्त जह्नुगणो मर्थ । अनमीढोऽपरो वंशः भरुयतां पुनिसत्तमाः ९
अजमीदातु नीर्यां ‡ सुशानितरुदृपयत । पृररजीतिः सुशान्तेश्च वशः पुरुजातितः ॥ °
बीह्लाश्रतनयाः पशं स्फीता जनपदाहताः । पुद्लः स॒ ञ्जयशत्र राजा बृहदिषुस्तथा ॥ ९

+ इदमधं क. वृस्तके नात्ति ।
‡ एतदनन्तरं ग. पृस्तकेऽधिकाः %ेका उपलभ्यन्ते ते यथा--

“विश्रवाः शजिन्जव तमा सत्यवती द्विजाः । ऋषीकाजपदृप्निस्तु सत्यवत्यामजायत ॥
विश्वामित्रस्य तुं युता देवरातादयः स्मृताः । प्रव्याताह्नितु रोक्ेषू तेषां नामानि भो द्विना ॥
देवगतः कनिश्चव यस्मात्कादययायनः स्मृतः । साकक्यां हिरण्याक्षो रेणुयस्याय रेणुका ॥
साृत्यां गाखवा व्रिप्रा मोद्रल्याश्रेति विशतः । तेषां स्यानानि गोच्राणि कौशिकानां महात्मनाम्‌ ॥
पाणिनो बघ्रवथैव ध्यानजप्याश्त्रव च । पाथिवा देवराताश्च शालद्ायनमौधरवाः ॥
लोहिता यामभूताश्च तथा कारीषरयः स्मृनाः । विधृताः करौदिकरा व्रिप्रस्तथाऽन्ये पन्धवायमाः ॥
कश्यन्तरविवाह्याथ काशिका बहवः स्मृनाः । पौरवस्य मृनिषरेष्ठा बरह्म: क्गीरिकस्य च ॥
संबन्धाऽस्याथ वड ऽस्मिन्त्दमक्षत्रस्य विधुतः । विश्वामि्रातभनानां तु श्रेनःशफोऽप्रजः स्मृतः ॥
भागवः कौशिकत्वं हि प्रामः स मृनिपुगवः । देवरानादयशापि बिशरामित्रस्य व मुता: ॥
दृषद्रतीसुतश्चापि विश्रामित्रम्नया$श्रकः ॥

१ क. स्तु च्यवनोनाम भार्गवः ए । २ कृ. यस्ननः।अ 13 क. घो कपगृणान्वि । ४ क. निनी ३
५ क. दस्य पृव॒स्तु जहनुन्जेप्र । ८ ग. मेवमहाए्यः। प) जघ. तस्य । ८ क. हार्षा्रस्यपः । ९. करन
ज' 1 १० क. निप्रादः । ११ फ. वे रम्यमिन्धरपं प्रभुः । ल । १२ क्र. शरो गजा बिश्वरथस्तया। १३ ख. भतर्घ
१४स.ग. ग्रा। मनः । १५क. ख. नीरिन्यां मृ । १६ क. जातिम्‌) क्ष. जातिसुशान्ते चबा” । १० कृ. माध
१८ ख. काश्च पृरजातिनाः । ्र्रा् तनयाः पम वमृवरमरोपमाः । मृ १९ क. बाह्यतः । २०९. अष्‌
मरोपमाः । म | |

[1 ~

योदशोऽध्यायः १६ ] ब्रह्मपुराणम्‌ । ४१

नरश विक्रान्तः कृमिाश्वथ पञ्चमः । पञैते रक्षणायालं देशानामिति विभ्रुताः.॥ ९५
नां तेतु पञ्चालाः स्फीता जनपदाहताः। अलं संरक्षणे तेषां पश्चाटा इति विश्वताः ९६
स्य तु दायादो मोदवल्यः सुमहायशाः + । इन्द्रसेना यतो गर्भ वैधं च परत्यपद्यत | ९७
त्पश्चजनः पुत्रः छञ्जयस्य महाटमनः । सुतः पञ्चजनस्यापि सोमदत्तो महीपतिः ॥ ९८
दतस्य दायादः सहदेवो महायशा; । सहदेवसुतश्रापि सोमको नाम विशर्ेः॥ ९९
#दसुतो जातः क्षीणे वंशे तु सोमकः । सोमकस्य सुतो जन्तुर्यस्य पुत्रशतं बभौ ॥ १००
यवीयान्यषेतो हुपदस्य पिता मभु; । आजमीढाः स्तरते महात्मानस्तु सीषकाः | १०१
ी त्वजमीढस्य धूमिनी करतरष्दधिनी । पतिव्रता महाभागा कुलजा प्रनिसत्तमाः ॥ २०२
` च पुत्राधिनी देवी व्रतचया समन्विता । ततो वपीयुतं तप्त्वा तपः परमदुशरम्‌ ॥ २०३
ऽग्निं विधिर्बत्सा तु पवित्रा मितभोजना । अशिहोत्रकुरेप्येव सप्वाप मुनिसत्तम || १०४
यास तया देव्या त्वजमीढः समीयिवान्‌ । ऋक्षं संजनयामास पम्रवर्भ सुदशनम्‌ ॥ १०५

तसंबरणो जङ्गे कुरः संबरणात्तया । यः प्रयागादतिक्रम्य कुरुक्षेत्र चकार ह ॥ ` १०६
च रमणीयं च पुण्यकृद्धिनिपेषितम्‌ । तस्यान्ववायः सुमहान्यस्य नान्नाऽथ कौरवाः १०७
पुत्राश्चत्वारः सुधन्वा सुधनुस्तथा । परीति महाबाहुः पवरशारिमेजयः ॥ १०८

क्षितस्तु दायादो धामिको जनमेजयः* । श्रतसेनोऽग्रसेनथ भीमसेनश्च नामतः ॥ १०९
वे महाभागा विक्रान्ता बलशालिनः । जनमेजयस्य धुप्स्तु सुरथो मनिमांस्तया ॥ ११०
त्य तु विक्रान्तः पुत्रो जङ्ग विदूरथः । विदूरथस्य दायाद्‌ कते एव येहारथः ॥ १९१

नि भी ोष्कवकषकवकका क +

'एतदनन्तरं क. पुस्तके--
पुत्रः सलयधृतिनोम धनुर्वेदस्य पारगः । तस्य सलयथृते रेतो ट्वाऽप्सरसमग्रतः ॥
भवस्कननं शरस्तम्बे मियुनं समपद्यत । कृपया तच्च जगृहे शंतनुरमुगयां गनः ॥
कृपः स्मृतः स वै तस्माद्रीतमी च कृषी स्मृता । एते शारद्रताः प्रोक्ता एन ते गौतमाः स्मरताः ॥
अत ऊध्वं प्रवक्ष्यामि दिवोदासस्य संतातिम्‌ । दिवोदासस्य दायादो ब्ह्मपिर्भित्रदर्ृपः ॥
मित्रयोस्तु ततः सोमो मत्रेयास्ते ततः स्मरताः । एतेऽपि संभिताः पक्ष क्षत्रोत्पन्नास्तु भागेवम्‌” ॥
पेते रेका अधिका उपलभ्यन्ते, इन्द्रसेनेयायर्पं च नोपलभ्यते ॥
पुस्तकत्रथेऽप्ययमेव पाटः । + एतदादि मुनिसत्तम यन्तं नास्ति स. पुस्तके । # इदमर्घ कपुस्तके नास्ति ।
इतःपरमधिकाः श्थेकाः ख. पुस्तके ते यथा --
-सुधन्वनस्तु दायादः सुदत्रो मतिमान्स्मरतः । च्यवनस्तस्य पुत्रस्तु राजा धर्मार्थकोविदः ॥
च्यवेनत्कृतयज्ञस्तु इष्ट्वा यजेस्तु धमेवित्‌ । विश्रुतं जनयामास पुत्रमिन््रसखं नृपम्‌ ॥
चैयोपरिवरं वीरं वसुं नात्रा ऽन्तरीक्षगम्‌ । चैयोपरिवारानकते गिरिका सप्त मानवान्‌ ॥
महारथो मगध इति विश्रुतो यो बृहद्रथः । प्रल्ग्रथः फथश्चैव यमाहर्मणिवाहनम्‌ ॥
दकल यदुश्ैव मत्स्यः काली च सप्तमः । बृहद्रथस्य दायादः कुदाग्रो नाम विश्रतः ॥
कुंशप्रस्याऽऽत्मजो विद्रानुषभो नाम वीर्यवान्‌ । जदोस्तु कथयिष्यामि वंशं सवेगुणान्वितम्‌ ॥
जह नुस्त्वजनयत्पुच्रं सुरथो नाम भूमिपम्‌” इति ॥

जन भ न्या ७ .कअकोगजकािकक

्ीरयषणीीणििीी

"न त क = ककन्मननक 3 9 ~ ण म ~ ~ ~ -~----~-~-------~---~--~-~*--~~--~~----~-~----- ~~~ ~ य, क

$. पानां । ख. पञ्चते ८। २ ख. श्वालानांतु। ३ ग. वध्वश्र॑प्र। ४ ख. "तः | तथा ग्टसमतेः पत्री
हाबटः । भ । ५ क. “वतः पृषतस्य विभावसुः । आ । ६ क. घ. ्ताद्येते। ५ ख. सोमकात्‌। ८ क.
। ९ क. त्रम" । १० ग. सुदक्षेनः। ११क. ख. श्ततः। ग्रः । १२ क. परीक्षितो । ग. मरीचिश्च ।
न्मेज" । १४ख पश्रोऽभृत्युरः । ग. पुत्रौतु स॒ । १५ ग. क्षुप्र । १६ क. ख. महा्रटः।

५

४२ महायुनिश्रीग्यासपरणीरत-- [ ्रयोदशोऽध्यायः १६ 1

वितीथसतु भण्राजानाश्ना तेनैष विश्रुतः । दरावृ्ो सोमवंशेऽसिमनद्राविव च परीक्षिता ॥ ११
भीमसेनाख्लयो विपरा द्रौ चापि जनमेजयौ । कर्षस्य तु द्वितीयस्य भीमसेनोऽभवत्सुतः ॥ ११३
प्रतीपो भीमसेनाज्त प्रतीपस्य तुशौन्तनुः । देवापिवाहिकश्चैव जय एव महारथाः ॥ ११४
शान्तनो स्त्व भवद्धीष्पस्तस्मिन्वंशे द्विजोत्तमाः । बाहिकस्य तु राजरपवशं णुत भो द्विनाः ११
बाहिकस्य सुतैव सोमदत्तो महायज्ञाः । जङ्गिरे सोमदत्ता्तं भूरिभूरिभ्रवाः शलः ॥ ११
उपाध्यायस्तु देवानां देवापिरभवन्पुनिः। च्यर्वनपुत्रः कृतक ईए आसीन्महात्मनः ॥ ११,
शान्मनुस्समवद्राजा कौरवाणां धुरंधरः । शान्तनोः संमवक्ष्यामि वेश त्रेलोक्य विश्रुतम्‌ ॥ ११,
गाङ्गं देवव्रतं नाम पुत्रै सोऽजनयत्ममुः । स तु भीष्म इति ख्यातः पाण्डवानां पितामहः १,
काटी विचित्रवीर्यं तु जनयामास भो द्विजाः । शान्तनोदंपितं पत्रं धमीत्मानमकरमपषम्‌॥ १२
कृष्णौपायनाजैव कत्र पैचित्रवीरयके । धृतराष्रं च पाण्डुं च विदुरं चाप्यजीजनत्‌+ ॥ १;
[कथृतराष्स्तु गान्धार्य पुत्रानुत्पाद यच्छतम्‌ | । तेषां दुयोधनः ष्ठः सर्वर्षापपि स प्रथः १;
पाण्डो्धनेजयः पुत्रः सौभद्रस्तस्य चाऽऽत्मजः । अभिमन्योः परकषिसु पिता पारीक्षितस्य १
पारीितस्य कार्यायां द्रौ पुत्रौ संबभूततुः । चन्द्रापीदस्तु नृपतिः सयापीडश्च भाकषवित्‌॥१
चन्द्रापीडस्य पुत्राणां शतमुक्तमधन्विनाम्‌ । जं नमेजयमिलयेवं क्षात्रं मुवि परिभुतम्‌ ॥
तेषां ज्यष्स्तु तत्राऽऽपीत्पुरे बारणसाहये । सल्यकर्णा पहावाहुयेज्वा विपुदक्षिणः ॥ १
सलयकघर्णस्य दायादः नेतकरणः प्रतापवान्‌ । अपुत्रः स तु धपांत्मा प्रविवेश्च तपात्रनम्‌ ॥ ?
तस्मादरूनगता गर्भं यादी परलपदत । सुचारोदहिता सुभरूमाचिनी ग्राहमालिनी ॥ =?
संभूते स च गर्भे च सेतकणैः प्रजेश्वरः । अन्वगच्छत्छतं पुत्रं महापरस्थानमन्युतम्‌ ॥ ¦`

~-- -~ --- -- = ~ = -- ~ --- -- ~ ~~ ~~~ ~~

+ एतदनन्तरं ख.पृस्तकेऽधिकाः शोका उपलभ्यन्ते ते चाग्रे टिखिताः--

^“ तथाऽजपाश्वं इति वै चक्राते तस्य नाम तत्‌ । सतु वेमक्ालायां द्विजानां परिवधिनः ॥
वेमकस्य तु भाया तमुद्र(शहत्पुत्रकारणान । वेमक्याः स तु पूत्रो ऽभृदराह्मणी सचिवौ च ती ॥
तेषां पुत्राश्च पौव्राश्च युगपत्तुत्यजीत्रिनः । स एप पौरवो वंशाः पाण्डवानां प्रतिष्ठितः ॥
शोकोऽपि चात्र गीतोऽयं नाहुषेण ययानिना । जरासंक्रमणे पूर्वं भर प्रीतिन धीमता ॥
अचन्दराक॑गरहा भूमि्भवेदत्र न संशयः । अपौरवा न तु मही भविष्यति कदाचन ॥
एप वः पौरवो वंशो विद्यातः कथितो मया । तुर्वसोश्च प्रवक्ष्यामि द्र्योश्वानायदोस्तया ॥
तर्व॑सोश्च सतो वद्नरगोभानुस्तस्य चाऽऽत्मनः । गाभानोस्नु सुनो राजा त्रसानुरपराजितः ॥
करेधमस्तु त्रसानोर्मर्तस्तस्य चाऽऽमजः । अन्यस्वव्रिनितो राजा मरुलः कथितस्तत्र ॥
राजा च परमायुश्च यज्वा विपुलदक्षिणः । दुहिता संयता नाम्नी तस्याऽऽसील्प्थिरवा प्रतेः ॥
दक्षिणार्थं हि सा दत्ता वतीय महात्मने । दुष्यन्तं परतरं चापि सेमे पुत्रमकल्मपम्‌ ॥
एवं ययातेः शायेन जरासंक्रमणे तदा । पौरवं तुवसोर्वशं प्रविवेश नृपोत्तमः ॥
दुष्यन्तस्य तु दायादः कूपः स नरेश्वरः । कल्यादथक्रीडाश्च() चत्यारस्तस्य चाऽऽन्मजाः ॥
यामध केरलशैव काटधोलश्च पाथिवः । तेषां जनपदाः स्फताः पाण््याशोलाश्च केग्लाः ॥
रृ्छोश्च तनयो विप्रा वध्रः सेस पाथिः" इति ॥

# धृतरष्टेण गान्धाया पुत्रा उत्पादिताः शतमिति तचितम्‌ ।

--~~~ ~ ~= = ~~

कन्न भ

, . १ क. ल. यल्वभवद्राजा नान्ना । २ क. 'स्मिन्वि्यात द्विनमत्तमाः । भीः । ३ क. ख. शंतनुः । ८ क. 1
सात्सोम ।५ग. तु हविभूरि ।६ ख. वनः पुत्रक । ७ ख. हन्दुधाऽऽपीन्महामततिः । शा" । ८ क, ख. “षा
„क. मोक्षमित्‌। १०क. ख. जान्मेनयं वर दवयेः। ११क. स. श्रतं वि'।

प्रयोदशोऽध्यायः १६ ] ब्रह्मपुराणम्‌ । ८३

[तु दृष्ट्रा भियं तं च मालिनी पृष्टुतोऽन्वगात्‌। सुचारोदुहिता साध्वी वने राजीवलोचना ॥
यसा सुषुवे बाला सुकमारं कुमारकम्‌ । तमपास्याय तत्रैव राजानं साऽन्वगच्छत ।॥ १३१
तेत्रता महाभागा द्रौपदीव पुरा सती । कमारः सुक्मारोऽसौ गिरिषृष्े रुरोद हं ॥ १३२
र्थं तस्य मेघास्तु भादुरासन्महात्मनः । श्रविष्ठायास्तु पुत्रो दौ वे्पलादिश्च कौशिकः॥ १३३
र छृपान्वितौ शृ ती भाप्षारुयतां जले । निषृष्टौ तस्य पार्श्वा हु शिलायां रषिर्न ॥
जदयौमः स पार््वाभ्यां चृष्टाभ्यां सुसमाहितः । अजङयामो तु तत्पाश्वां देवेन संबभूवतुः ॥
-अथाजपाश्चं इति पै चक्राते नाम तस्य ती। स तु रेमकशालायां द्विजाभ्यामभिवर्धितः १३६
कस्य तु भायौ तयुदरह()तपुत्रकारणात्‌ । रेमत्याः स तु ुत्रोऽमरद्राह्मणो सचिवो तु तौ १२७
पुत्राश्च पौत्राश्च युगपत्तुल्यजीषिनः । स एष पौरो वंशः पाण्डवानां महात्मनाम्‌ ॥ १३८
गेकोऽपि चात्र गीतोऽयं नाहुषेण ययातिना । जरासंक्रमणे पूतं तदा भीतेन धीमता ॥ ३९
-न्द्रर्वग्रहा भूमिर्भवेदियमसंशयम्‌ । अपौरवा मही नेव भविप्यति कदाचन ॥ १४०
वः पौरवो वशो विख्यातः कथितो मया । तुत्रसोस्तु प्रवक्ष्यामि दुद्योश्वानोपदोस्तथा १४१
सोस्तु सुतो बहिरगोभानुस्तस्य चाऽऽत्मजः । गोभानोस्तु सुतौ राजा एेशानुरपराजितः १४२
[धस्तु रेशानोमेरुत्स्तस्य चाऽऽत्मजः। अन्यस्त्वाविक्षितो राजा मरुत्तः कथितो पया १४३
नपत्योऽभवद्राजा यज्वा विपुलदक्षिणः । दुहिता संयता नाम तस्याऽऽसीत्पृथिवीपतः १४५४
क्षणार्थं तु सा दत्ता संव्रतीय मदात्मने । दुष्यन्तं पौरवं चापि लेभे पुत्रमकरमपम्‌ ॥ १४५
ययातिशापेन जरासंक्रमणे तदा । पौरवं तुवेसोवशं भरवितरश द्विजोत्तमाः ॥ १५६
यन्तस्य त॒ दायादः करूपोमः प्रजेश्वरः । करूमाद् थाह ्रस्रारस्तस्य च[5ऽत्मजाः १४७
व्यश्च केरलश्रैव कालश्रोखथ पाथिवः । दुदयोश्च तनयो राजन्वभरुसेतुथ पाथिवः|॥ १४८
1रसेतुस्तत्पुत्रो मरुतां पतिरुच्यते । यौवनाश्वेन समरे दच्छण निहतो वली ॥ १४९
: सपहदप्यासीन्मासान्परियरद श । अङ्गारसेतोदोयादो गान्धारो नाम पाथिः ॥ १५०
यते यस्य नाश्ना तरै गान्धारविषयो महान्‌ । गान्धारदेशजाश्ैव तुरगा वाजिनां वराः १५१
स्तु पुत्रो धर्मोऽभूयुतस्तस्याऽऽत्मजोऽमवेत्‌ । चुताद्रनदुहो जज्ञे पचतास्तस्य चाऽऽत्मजः
तसः सुचेतास्तु कीतितास्त्वनवो म(स्तुवसोप)या । ्रभवुस्तु यदोः पुत्राः पञ्च दे्सुतोपमाः ॥
घरादः पयोदश करो नीखोऽल्जिकृस्तथा । सहस्रादस्य दायादाह्लयः परमधामिकाः॥ १५४
व हयश्रैव राजा वेणुहयस्तथा । हैहयस्याभवल्पुत्रो धमनेत्र इति श्रुतः ॥ १५५
नेत्रस्य कार्म साहञ्जस्तस्य चाऽऽत्मजः । साहञ्जनी नाम पुरी तेन राज्ञा निवेशिता १५६
सीन्धहिप्मतः पुत्रो भद्रश्रेण्यः प्रतापवान्‌ । भद्रश्रेण्यस्य द्‌यादौ दुदमो नाम श्िश्रुतः ॥ १५७
स्य स॒तो धीमान्कनको नाप नामतः । कनकस्य तु दायादाश्चत्वारो लेकविशरुताः ॥ १५८

---~-~ [क

=-= -- 9 ¬ ---
~ -+---*~न~ ~~~ = -~~---- ~~

~ +, ~~ ~
1 =+ --
" अ "० श "१ अ व ०" "इ

त्यशापैः। + इत आरभ्यामर बशरसेतश्च पाव इलयन्तं ल. पुस्तके नास्ति । * इदं साह तस्यापरं नामेति भाति ।

१ ग.प्पतीचपुः। २ ख. (श च पुरातनी । कुः ३ स. कुमारं। *ख. गिरिकृम्भे। ५क. ह। पाश्रत-
। ६ ख. "पाल्यादिः । ७क.ख.त्‌। < क. रुधिरोक्षितौ । ९ ग. 'इयमघ्यपा । १० क. -श्व।भ्यामुभभ्यां ।
7. ल्पामाः । १२ ग. चतुरश । १३ ख. घ्यातस्तुं । १४ ख. "मद्घत । १५ख. त्‌ । घताच्छतदहा । १९.
निलोऽ । १० क्ष. (हथ हह शैः । १८ ग. "सतु काततपृत्रास्तथाऽभवन्‌ । कृ. ।

+, महापुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ त्रयोदशोऽध्यायः १३६ ]

कृतवीर्यः कृतौजाश्च तन्वा तथैव च । कता्रिस्तु चतुर्थोऽभरत्छतवीयादथाद्धेनः ॥ १५९
योऽसौ बाहसदसरेण सप्त्रीपेश्वरोऽभवरत्‌ । जिगाय पृथिवीमेको रथेनाऽऽदित्यवच॑सा ॥ १६०
स हि वषीय॒तं तप्त्वा तपः परमदुथरम्‌ । दत्तमाराधयामास कातेवीर्योऽतरिसंभवम्‌ ॥ १६१.
तस्मै दत्तो वरान्मादाचचतुरो भूरितेजसः । पव बाहुसहस्रं तु प्राथितं यमहट्ररम्‌ ॥ १६२

अधर्मेऽधीयमानस्य सद्धिस्तत्र निवारणम्‌ । उग्रेण पृथिवीं जि््वा धर्मणेवानुरञ्जनम्‌ ॥ १६३
सङ्ापान्सवहृञ्जित्वा हत्वा चारीन्सहस्रशः । सङ्घामे बतेमानस्य वधं चाभ्यधिकाद्रभे ॥ १६४
तस्य बाहुसहस्तं तु युध्यतः किख भो द्विजाः । योगा्ोगीन्वरस्येव प्रादुभेवति मायया ॥१६५

तेनेयं पृथिवी स्वां सप्द्रीपा सपत्तना । समुद्रा सनगरा उग्रेण विधिना जिता ॥ १६६
तेन सक दीपेष सप्त यज्ञशतानि वे । पाप्ठानि विधिना राज्ञा श्रूयन्ते मुनिसत्तमाः ॥ १६७
स्वे यन्ना पनिग्रेष्ठाः सदसकतदक्षिणाः । शस्ये काश्चनयपाश्च सवं काश्चनवेदयः॥ ८
स्व देवैरमनिश्रेष्ठा विमानस्यैरटंकृतेः । गन्धरमैरप्सरोभिश्च निलयमेबोप्चोभिताः ॥ १ ९
यस्य यज्ञे जगो गाथां गन्धर्वो नारदस्तथा । वरीदासात्मजो विद्रान्महिश्ना तस्य विस्मितः
नारद उवाच- ॥

न ननं कातैवीर्मस्य गति यास्यन्ति पाथिवाः । यततैदानेस्तपोभिश्च विक्रमेण श्रुतेन च ॥ १७.
स हि सप्रस दीपेष चर्मी खही शरासनी । रथी दीपानमुचरन्योगी संदृश्यते मृभिः ॥ १७,
अनष्टद्रव्यता चेव न शोको न च विथ्रपः। प्रभावेण पहारा्गः प्रजा धमण रक्षतः ॥ १७.
सं सषररनभाक्सन्रादचक्रवतीं बभूव ह । स एव पक्पालोऽभृलेत्रपालः स एव च ॥ !
स एव द्वा पजेन्यो योगित्वादञ्नोऽभपत्‌ । स षे बाहुसहस्रेण ज्याघातकठिनत्वचा ॥ १
भाति रश्मिसहस्रेण शरदीव च भास्करः । स हि नागान्मनुष्येषु माहिष्मत्यां महाश्रुतिः ॥१७
कर्कोरफ़सताञ्ञित्वा पर्या तस्यां न्यवेशयत्‌ । स वें वेगं समुद्रस्य प्रावृट्‌काटेऽम्बुजेक्षणः ॥ ?'
व्रीडन्निव भनोद्धिननं प्रतिस्रोतश्चकार ह । टृण्ठिता क्रीडता तेन न्दी तद्धाममारिनी ॥
चल्दूमिसहसरेण शङ्किताऽभ्येति न्दा । तस्य बाहुसहस्रेण क्षिप्यमाणे महोदधौ ॥ , ५९.
भयानिरीना निधेष्ठाः पातारस्था महीसुराः । वर्णीकृतमहावीचि चलन्मीनमहातिमिम्‌ ॥
माताविद्धफनीधमावतेक्षोभसंश्ुटम्‌ । प्रावतयत्तदा राजा सहस्रेण च बाहुना ॥
देवासरसमाकिष्ठः क्षीरोदमिव मन्दरः । मन्दरक्षोभयकरिता अपृतोत्पाद शङ्किताः ॥ १
सहसोत्पतिता भीता भीमं दृष्टा नृपोत्तमम्‌ । नता निश्चलमूर्धानो बभूवे महोरगाः ॥ १८
सायाहे कदटीखण्डाः कम्पिता इव वायुना । स वे बद्ध्वा धनुज्याभिरुत्सिक्तं पञ्चमिः
लङ्केशं मोदापित्वा तु सबं रावणं वात्‌ । निजिल वद्चमानीय माहिष्मत्यां बबन्ध तपू !८

~~~

# इदमर्घं ख. पुस्तके नास्ति ।

१ स. कृतक्रमा । २ क. कंताषिनशवतु" । ३ ख. "द्रीपापिपोऽमः । ४ ख. "त्वा स्वधर्मेणान्‌ । ५ ख. `क भारत
यो" । ९ ख. वरदा । ७ ख. “मिवा वि । ८ क. सत्कृतः । ग. रक्षिताः । ९ क. स तु सवत्र भोगाद्धश्वक्र" । १०१
न्तनमोगाव्यशक्रः । ११ ख. "कयतान्क्षिप्वा पु । १२ ग. "न केनश्चोहाम" । १३ ग. "नी । व° । १४ ग. “ङ्गिना ऽय
१५ ग. णि वल । १६ क. ^रतोद्धिननफे"। १७ ग. “भदुःसदम्‌ । १८ क. 'लेणेव षा १९ ख. °रः । तत्सक्षोमेणा$
नचकितास्ताक्ष्यागमनश' । २० क. 'तास्ताक्ष्यागमनङा' । २१ ग. सगणं ।

[ प्रयेदक्षोऽध्यायः १३ 1 बरष्यपुराणम्‌ । ४५

श्रत्वा तु बद्धं पौलस्त्यं रावणं त्वनेन च । ततो गत्वा पुरस्त्यस्तमञुनं ददृशे स्वयम्‌ ॥ १८६
पृमोच रक्षः पौलस्त्यं एुरस्त्येनाभियाचितः । यस्य बाइसहस्रस्य बभूव ज्यातलस्वनः ॥ १८७
युगान्ते तोयदस्येव स्फुटतो ह्यशनेरिव । अहो बत मृषे वीर्यं भागेवस्य यदच्छिनत्‌ ॥ १८८
राज्ञो बाहुसहस्रस्य हेमं तारषनं यंथा । ठुषितेन कदाचित्स भिक्षितथित्रभानुना॥ १८९
त भिक्षामददा्रीरः सप्त द्वीपान्विभावसोः । पुराणि ग्रामघोषांश्च विषयांधैव सवशः ॥ १९०
जञ्वाड तस्य सत्राणि चित्रभानु्दिशृक्षया । स तस्य पुरुषेन्द्रस्य पभावेण महात्मनः ॥ १९१
ददाह का्षैवीथेस्य दौलांशरैष वनानि च । स शून्यमाश्रमं रम्यं वरुणस्याऽऽत्मजस्य वे ॥ १९२
ददाह बलवद्धीतधित्रमानुः स हैहयः । यं रेभे वरुणः -पतरं पुरा भास्वन्तमुत्तमम्‌ ॥ _ १९३
वसिष्ठ ठो) नाम स युनि; ख्यात आपव इत्युत । यत्नाप(तत्राऽऽप)वस्तु तं करोधाच्छक्तवानयुनं विभुः
यस्मान्न बाजितमिःईं बनं ते मम दैहय । तस्मात्ते दुष्करं मे कृतमन्यो हनिष्यति ॥ १९५
रामो नाम पमहाबाहु्जामदग्न्यः पतापवान्‌ । छित्वा बाहुसदघरं ते प्रमथ्य तरसा बली ॥ १९६
पस बाह्मणस्त्वां तु रैनिष्यति स भगवः । अनष्टद्रव्यता यस्य बभरूवामित्रकषिणः ॥ १९७
प्रतापेन नरेन्द्रस्य परजा पर्पेण रक्षैः । पाप्तस्ततोऽस्य मृत्युर्वै तस्य शापान्महापुनेः ॥ १९८
वरस्तयैव भो तरिपाः स्वयमेव वृतः परा । तस्य पुत्र्तं त्वासीत्पञ्च शेपा महात्मनः ॥ १९९
कृताश्चा बलिनः शूरा धर्मात्मानो यशस्विनः । शूरसेनश्च श्ूरर्थ वृषणो मधुपध्वनः ॥ २००
जयध्वजश्च नान्नाऽऽसीदावन्त्यो नृपतिर्भहान्‌ । कातैवी यस्य तनया वीयेवन्तो महाबलाः; २०१
जयध्वजस्य पुत्रस्तु तारजङ्घो महावलः । तस्य पुत्रशतं ख्यातास्तालजद्धा इति स्मृता; २०२
तेषां कुले गुनिश्र्ठा हैहयानां महात्मनाम्‌ । वीतिहोत्राः सुजतिाश्च भोजाश्चावन्तयः स्मृताः ॥

9
तौण्डिकेराश्च बिख्यातास्तालजदधास्तथैव च॑ । भरताथ सुजाताश्च बहुत्वानानुकीपिताः २०४

ृष॑म्रतयो विरा यादवाः पुण्यकमिणः । वृषो वंशधरस्तत्र तस्य पुत्रोऽभवन्मधुः ॥ २०५
मधोः पुत्रशतं तवासीदृषणस्तस्य वंशषत्‌ । वृषणादरृष्णयः से मधोस्तु माधवाः स्मृताः ॥२०६
यादवा यदुनान्ना ते निरुच्यन्ते च हैहयाः । न तस्य नित्तनाशः स्यान्न मति लभेच सः २०७
काैवीयस्य यो जन्म्‌ कथयेदिह नित्यशः । एते ययातिपुत्राणां पश्च वंशा द्विजोत्तमाः ॥ २०८
कीतिता छोकवीराणां ये रोकान्धारयन्ति वे । भूतानीव मुनिश्रेष्ठाः पञ्च स्थावरजङ्गमान्‌ २०९
त्वा पश्च विसर्गोस्तु राजा धर्माथकोविदः । वशी भवति पचानामात्मजानां तथेश्वरः ॥२१०
रमेत्यश्च बरांगरैव दुरुभानिह लौकिकान्‌ । आयुः कीर्ति तथा पुत्रानैश्वर्यं भूतिमेव च ॥ २११
धारणाच्छबणाशैव पञ्चवगैस्य मो द्विजाः । करोषटोवेशं मुनिभ्ष्ठाः भुणुध्वं गदतो मम ॥ २१२
यदोर्धशाधरस्याथ यज्विनः पुण्यकमिणः । कर्शं दि शतैव स्ैपापेः भमुच्यते ॥
यस्यान्यवायजो विष्णुहैरिवेष्णिकुलो दरः ॥ २१३
इति श्रीमहापुराणे आदितव्राने ययातिवेशानुकीतेनं नाम त्रयोदशोऽध्यायः ॥ १६ ॥
आदितः शोकानां समध्यज्मः- ११०८

१ ख. तेअस्वी । २ ख. ग. वधिष्यति । ३ क. तस्य । ४ क. ग. प्रभावेण । ५ क. ग, न्या रड म कसयत । रक. तस्य। ८ क. ग. अराविण । ५ क. ग. म्तः । रामात्ततोऽ । ६ क रामात्ततोऽ"। ६ क.
ख. शातान्यासन्पश्च । ७ क. धन्विनः । ८ ग. “ध धुष्टोक्तः कृष एव च । ज । ९ ख, महावीय । १० ग. (जायाश्च ।
११ क. तौदिकेः । ख, तोण्डकि" । १२ क. च । भार'। १३ ख. %वपष्टतपो वि" । १४ क. “णां लोकधारणदेतवः । भू ।
१५ ख. लोकास्तार' । १६ स. वा । १० करोषटूवंशे । १८ ख. ग. शुतवनं ।

४६ | पहापुनिश्रीव्यासपणीतं - [ आदिकण्डे-

केदारे चैव राजेन्द्र कपिलस्य महात्मनः । ब्रह्माणमभिगम्याथ शुचिः प्रयतमानसः ॥ ६८
सवेपापविनुदात्मा ब्रह्मलोकं मपदते । किष्टलस्य केद्‌।रं समासा सुदुकंभम्‌ ॥ ६९
अन्तधांनमवारोति तपसा दग्धकिल्विषः । ततो गच्छेत राजेन्द्रं सेवकं शोकविश्रुतम्‌ ॥ ७०
कृष्णपे चतुदश्यामाभिगम्य हषध्वजम्‌ । कमते सर्वकामान्हि स्वगंलोकं च गच्छति ॥ ७१
तिलः कोट्यश्च तीयानीं सेषरे()कुरुनन्दन । रदकोव्यां तथा कूपे हृदेषु च समन्तकः ॥ ७२
इखास्पदं च तत्रैव तीथं भरतसत्तम । तत्र लात्वाऽचैयित्वा च दैवतानि पितनपि ।
न दुगेतिपतामोति वाजपेयं च विन्दति ॥ ७३
किंदाने च नरः स्नात्वा भिये च महीपते । अपरमेयमवाम्नोति दानं यतं तथैव च ॥ ७४
कलस्यां वायुपर्पृश्य श्रहधानो नितेन्दियः । अग्निष्टोमस्य यद्गस्य फं पा्रोति मानवः ॥ ७९
` सरकस्य तु पूर्वेण नारदस्य महात्मनः । कुरुश्रेष्ठ शुभं तीथं रामजन्मेति विश्रुतम्‌ ॥ ७६
तत्र तीर्थे नरः ्लात्वा पाणांशोत्परज्य भारत । नारदेनाभ्यनृङ्गातो खोकानामोति दुरंभान्‌॥ ७9
श्ृपकषे दशम्यां तु पुण्डरीकं समाविशेत्‌ । तत्र स्नात्वा नरो राजन्पुण्डरीकफलं भेत्‌ ॥ ७८
ततचषिबिष्टप गच्छेत्रिषु कोकेषु विश्रुतम्‌ । तत्र वैतरणी एण्या नदी पापुभमोचनी ॥ ` ७९
तत्र लात्वाऽचयित्वा च शृखुपाणि वृषध्वजम्‌ । सवैपापविशुदधात्मा गच्छेच परमां गतिम्‌॥ ८०
ततो गच्छेत राजेन्द्र फटेकीवनमुत्तमम्‌ । तत्र देवाः सदा राजन्फटकीवनमाभिताः ॥ ८१
तपश्चरन्ति बिपुटं बहुवष॑सहस्रकथ्‌ । दृषद्वत्यां नरः स्नात्वा तपैयित्वा च देवताः ।
अश्रष्टोमापिरत्राभ्यां फलं विन्दति मानवः ॥ ८२
तीर्थे च सवेदेवानां स्ञात्वा भरतसत्तम । गोसदसरस्य राजेन्दर फलमामोति मानवः ८३
पाणिख्याते नरः स्नात्वा तपैयित्वा च देवताः । अवाश्रुते राजसूयगृषिलोकं च गच्छति ॥ ८४
ततो गच्छेत धर्मज्ञ मिश्रकं लोकविश्रुतम्‌ । तत्र ती्थीनि राजेन्दर मिश्रितानि महात्मना ॥ ८५
व्यासेन वृपशादूल द्विनाथमिति नः श्रुतम्‌ । सर्वतीर्थेषु स स्लाति मिश्रके स्ञाति यो नरः ॥८६
ततो व्यासवनं गच्छेभियतो नियताशनः । मनोजवे नरः ल्लात्वा गोसह्षफलं मेद्‌ ॥ ८७
गत्वा मधुवटीं चापि देव्याः स्थानं नरः गः । तत्र सात्वाऽर्चयेदेवान्पितं्च नियतः ्ुचिः॥
स देव्या समनुङ्गातो गोसदख्रफलं लभेत्‌ ॥ _ ` ८८
कौशिक्याः संगमे यस्तु षदरतयाश्च भारत । स्ञातो वै नियताहारः सर्पपापैः परमुच्यते ॥ ८९
ततो व्यासस्थली नाम यत्र व्यासेन धीमता । पूत्रशषोकाभितप्न देहत्यागाय निश्चयः ॥ ९०
कृतो देषेश्च राजेन्द्र एुनरुत्थापितस्तथा । अभिगम्य स्थलीं तस्य गोसहस्रफलं लभेत्‌ ॥ ९
ऋणान्तं कूपमासाद्य तिलमस्थं भदाय.च । गच्छेत परमां सिद्धिरृणेगुक्तो नरेश्वर ॥
नरः खात्वा गोसहस्रफलं रमेत्‌ ॥ ९२
अहश्च सुदिनश्चैव दे तीथे तु सुदुर्लभे । तयोः साता नर्रेष्सूर्यलोकमवापुयात्‌ ॥ ९१
मृगधूमं ततो गच्छेत्रिषु लोकेषु वि श्रुतम्‌ । तत्र श्द्रपदे खात्वा समभ्यच्यै च मानवः ॥ ९४
शूलप्राणि महात्मानमदवमेधफलं रमेत्‌ । कोटितीर्थे नरः खात्वा गोसरस्चफलं लभेत्‌ ॥ ९५
१ स. म. "नदर रिव भ्रणोक्यवि" । २ ह. व. ठ. सकं । जञ. ट. स्वकं । ३ट. "नां साप च कुं *ख. म. एवौ

हिकु" इ. द. सवरं । ५ क. "कीत" । ९ ख. म. "दे पश्रसमन्तके । {* । ७ ट. कूपस्य । ८ स. म, शंकरस्य ।
९ कृ, लवः । १० क. "लरीव । ११ यख. श्र "णिखाते। १० अ टेकछषीतीर्भे ।

७ प््रविशोऽध्यायः ] प्पुराणम्‌ । 9७

' अथ नकं गत्वा त्रिषु रोकेषु विशरतम्‌ । तत्र विष्णुपदे खात्वा समभ्यस्य च वामनम्‌ ॥९६
सर्वपापविशचुद्धात्मा विष्णरोकमवा्रुयात्‌ । शुलंपुने नरः स्रात्वा पुनाति खकुरं नरः ॥ ९७
पवनस्य हदं गत्वा मरुतां तीथयुत्तमम्‌ । तत्र खात्वा नरब्याघध वायुलोके महीयते ॥ ९८
अमराणां क्षे खात्वा समभ्यच्यामराधिपम्‌ । अमराणां परभावेन स्वगैरोके महीयते ॥ ९९
श्ारिहोत्रस्य राजेन्द्र शालिसूर्ये यथाविधि । खात्वा नरवरशरेष् गोसहस्रफलं खभेत्‌ ॥ १००
श्रीकुज्ञै च सरस्वत्यां तीर्थं भरतसत्तम । तत्र खात्वा नरो राजन्नश्रष्टमफलं रमेत्‌ ॥ १०१
ततो नेमिषिकञ्ञं च समासाच्च सुदु कंभम । ऋषयः किल राजेनद्र नेमिषेयास्तपोधनाः ॥ १०२
तीर्थयात्रां पुरस्कृ इर्ते गताः पुरा । ततः कुञ्जः सरस्वत्यां तो भरतसत्तम ॥ १०३
तऋषीणामवकाश्ः स्याद्यथा तुष्टिकरो महान्‌ । तस्िन्शुञ्जे नरः लात्वा गोसहस्रफलं मेत्‌ ॥
इति ध्ीमहापुराणे पाश्च भादिखण्डे पःर्विरोऽध्यायः ॥ २६ ॥
आदितः शोकानां सपश्यङाः-- १३२५

9-9-00 कायिम न अ= गजक 6. >

अथ पप्र्विद्ोऽध्यायः ।

नारद उवाच-

ततो गच्छेत धर्मस कन्यातीथेमनुत्तमम्‌ । कन्यातीर्थे नरः स्ञात्वा अशरषटोमफलं लभेत्‌ ॥ !

ततो गच्छेननरव्याघ्र व्ह्मणः स्थानयुत्तमम्‌ । तत्र वर्णावरः स्नात्वा ब्राह्मण्यं लभते नरः ।

ब्राह्मणस्तु विद्ुद्धात्मा गच्छेत परमां गतिम्‌ ॥

ततो गच्छेश्नरव्याप्र सोमती्थमनुत्तमम्‌ । तत्र खात्वा नरो राजन्सोमलोकमवामुयात्‌ ॥

सप्तसारस्वतं तीथं ततो गच्छेश्नराधिप । यत्र मङूणकः सिद्धो ब्रह्मषिर्छोकविश्रुतः ॥

पुरा मङ्णको राजन्कुशञाग्रेणेति विश्रुतम्‌ । क्षतः किल करे राजंस्तस्य शाकरसोऽस्रवत्‌ ॥

स वै शाकरसं हृष्टा हर्षाविषटो महातपाः । प्रत्तः किट विप्रषिषिस्मयोत्फुट्टलोचनः ॥

ततस्तस्मिन्टृतते दै स्थावरं जङ्गपं च यत्‌ । प्रटत्तपुभयं वीर तेजसा तस्य मोहितम्‌ ॥

बह्मादिभिस्ततो देवे ्रषिभिश तपोधनैः । विहतो वै ऋषेरथ महादेवो नराधिप ॥

नायं वृदयेद्यथा देव तथा त्वं कतमर॑सि ॥

ततो देवो मुनि षट हपाविषटेन चेतसा । नृलन्तमन्रवीचैनं सुराणां हितकाम्यया ॥ ९

अहो रहे धमेजञ किमर्थ नृत्यते भवान्‌ । हर्षस्थानं किमर्थ वा तवाद युनिपुङ्ब ॥ १०
क्षिर्वाच-

तपस्विनो धर्मपथे स्थितस्य द्विजसत्तम । फ मे नान्यः समो ब्रह्मन््ताच्छारसोऽप्तवत्‌ ॥ ११

प द्वा संमटृत्तोऽहं हरेण महताऽन्वितः । तं प्रहस्यात्रवीदेव ऋषि रागेण मोहितम्‌ ॥ १२

भह तु विस्मयं विप्र न गच्छामीह प्य माम्‌ । एवमुक्त्वा नरभ महादेवेन वै तदा ॥ १३

अङ्खुतयग्रेण राजेनद्र स्वाङ्कषस्ताडितोऽनघ । ततो भस्म क्षताद्राजभिःखतं हि(द)मसंनिभग्‌ ।१४

१दृषवा व्रीडितो राजन्स मनिः पादयोर्गतः । नान्यं देवमहं मन्ये रुद्रात्परतरं महत्‌ ॥ १५

रएुरस्य जगतो गतिस्त्वमसि शूलधक्‌ । त्वया शृष्टमिदं विधव तैलोक्यं सचराचरम्‌ ॥ , १६

@© ^® 5१ न -& . =

€

~~~ -~ ~= ~~~ --~------*-*~-~

१ख.म.ट. म। कुशाग्रेण समे ब्रह्मन्कराच्छा ।

४८ | पहापुनिन्रीन्यासपणीतं-- [ आदिसेण्ड~

त्वामेव भगवन्‌ सरवे भ्रविदन्ति युगक्षये । देवेरपि.न शक्यस्त्वं परिक्षातुं कतो मया ॥ १७
त्वयि सर्वेश शृश्यन्ते सुरा ब्रह्मादयोऽनष । सवैस्त्वमसि ोकानां कर्ता कारयिताऽन्वह्‌ ॥१८
त्वत्मसादात्सुराः सर्वे मोदन्तीहाकुतोभयाः । एवं स्तुत्वा महादेवं स ऋषिः पणतोऽप्रवीत्‌ ॥ १९
प्वस्पसादान्म्ादैव तपो मे न क्षरेत षै । ततो देषः प्रहृष्टात्मा ब्रह्मपिमिदमप्रवीत्‌ ॥ ˆ २०
तपस्ते वर्षतां विप्र मत्मसादात्स्रधा । आश्मे चेह वह्स्यामि त्वया सार्पं महामुने ॥ २१
सप्रसारस्वते स्ात्वा अचैयिष्यन्ति ये तु माम्‌ । न तेषां दुलभ किचिदिष्ट रोके परब्र षा ॥ २२
गच्छेत्सारस्वतं चापि छोकं नास्त्यत्र संशयः । एवमुक्छा महादेवस्तत्रैवान्तरथीयत ॥ २३

शतस्त्वोशनसं गच्छेत्रिषु लोकेषु विश्रुतम्‌ । यत्न ब्रह्मादयो देवा ऋषयश्च तपोधनाः ॥ २४
कातिकेयश्च भगवां लिंध्यं किल भारत । सानिष्यमकरोत्तत्र भागंवप्रियकाभ्यया ॥ २५
कपालमोचनं तीं सवेपापपरणाश्चनम्‌ । तत्रे स्नात्वा नरव्याघ्र सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ २६
अग्नितीर्थं ततो गच्छेत्सञात्वा च भरतषभ । अम्िलोकमवाम्रोति कुलं चैव समुद्धरेत्‌ ॥ २७
विश्वामित्रस्य तत्रैव तीरथ भरतसत्तम । तत्र स्नात्वा महाराज ब्राह्मण्यममिजायते ॥ २८

ब्रह्मयोनि समासाद्य शुचिः प्रयतमानसः । तत्र स्नात्वा नरव्याघ्र ब्रह्मलोकं प्रपद्यते ॥ २९
पुनालासप्तम चव कुं नास्लत्र संशयः । ततो गच्छेत राजेन्दर तीर्थं अ्लोक्यविश्ुतम्‌ ॥ ३०
पृथूदकमिति ख्यातं कामिकेयस्य वे देप । तत्राभिपेकं कुर्वीत पित्देवार्चने रतः ॥ ३१
अह्नानाञ्घ्नानतो वाऽपि सिया वा पुरुषेण वा । यत्किषिद्रुभं कमे कृतं मानुषवुद्धिना ॥

तत्सं नश्यते सत्र स्नातमात्रस्य भारत ॥ १२
अश्वमेधफलं चापि रमते स्वरमेव च । पुण्यमाहुः रुमे फुरुेत्रात्सरस्वतीम्‌ ॥ ३३
सरस्वत्याश्च तीर्थानि तीर्थेभ्यश्च पृथूदकम्‌ । उत्तमे सर्वतीर्थानां यस्तयजेदात्मनस्तनुम्‌ ॥ ३४
पृथूदके जप्यपरो नैव संसरणं भेत्‌ । गीतं सनत्कुमारेण व्यासेन च महामना ॥ ३५
षेद च नियतं राजब्रभिगच्छेत्पृथूदकम्‌ । पृथूदकात्पुण्यतमं नान्यत्तीथं नरोत्तम ॥ ६६

एतन्मेध्यं पवित्रं च पावनं च न संशयः। तत्र स्नात्वा दिवं यान्ति अपि पापट़तो जनाः ॥ ३७
पृथूदके नरश्रेष्ठ प्राहुरेवं मनीषिणः । मधुरं तु तत्रैव पर्थं भरतसत्तम ॥

तत्र स्नात्वा नरो राजन्गोसदस्रफटं लमेत्‌ ॥

ततो गच्छेन्न ्ेष् तीर्थ देव्यां यथाक्रमम्‌ । सरसखल्यारुणायाश्च संगमं रोविशरुतम्‌ ॥
भिरात्रोपोपितः स्नात्वा मुच्यते ब्रह्महत्यया ॥ १९
अग्निष्टोमातिरात्राभ्यां फलं चैव समश्चते । पुनाल्यासप्तमं चैव कुलं नास्त्यत्र संशयः ॥ ४०
अवकीर्ण च तत्रैव तीथं कुरुकुलोद्रह । विभाणामनुकम्पार्थं दभिणा निर्मितं पुरा ॥ ४१
व्रतोपनयनाभ्यां चाप्युपवासेन वा द्विजः । क्रियामत्रैश्च संयुक्तो ब्राह्मणः स्याम संश्चयः॥ ४२
क्रियामच्रवि हीनोऽपि तत्र खात्वा नरेम । चीण॑व्रतो भवेद्विमो दमेतत्पुरातनम्‌ ॥ ४२
समुद्राश्वापि चत्वारः समानीताश्च दभिणा । तत्र साला नरव्याघ्र न वुगंतिमवाभुया्‌ ॥ ४४
फलानि गोसह्नाणां चतुर्णा विन्दते च सः । ततो गच्छेत राजेन्द्र तीर्थं शतसहस्रकम्‌ ॥ ५५
, साहस्रकं च तत्रैव द्रे तीर्थं लोकविश्रुते । उभयो नरः सनात्वा गोसहस्रफं भेत्‌ ॥ ४६
दानं "बाऽप्युपवासो वा सहस्रगुणितो भवेत्‌ । ततो गच्छेत राजेनद्र रेणुकातीर्पुत्तमम्‌ ॥ ४७
तत्राभिषेकं कुवीत पितदेवाचैने रतः । सवैपापविशुद्धात्मा अष्रष्टोमफलं लभेत्‌ ॥ ५

९७ विंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४९

विमोचनं उपस्पृश्य जितमन्यु्ितेन्द्ियः । पतिग्रहतैः पपिः सर्वैः सेपरिमुस्यते ॥ ४९
ततः पचवरं गत्वा ब्रह्मचारी जितेन्धियः । पुण्येन प्रहता युक्तः खगेलोके प्रहीयते ॥ ५०
यत्र योगेदवरः स्थाणुः स्वयमेव हषध्वजः । तमचयित्वा देवेशं गमनादेव सिध्यति ॥ ५१
तैजसं बाणं तीर्थ दीप्यते खेन तेजसा । यतर ब्रह्मादिभिरदैवेकरैषिभिश्च तपोधनैः ॥ ५२
सैनापत्ये च देवानामभिषिक्तो गुहस्तदा । तेजसस्य तु पूर्वेण कुरुतीर्थं कुरूदरह ॥ ५३
कुरुतीर्थे नरः स्नात्वा ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः । सवेपापविशुदधात्मा रुद्रलोकं प्रपद्यते ॥ ५४
स्वगदरारं ततो गच्छेभ्नियतो नियताशनः । अश्रिष्टोममवाभोति ब्रह्मलोकं च गच्छति ।॥ ५५
ततो गच्छेदनरके तीर्थसेवी नराधिप । तत्र स्नात्वा नरो राजन्न दुगतिमवाभुयात्‌ ॥ ५६
तत्र ब्रह्मा सय॑ नितं देषः सह महीपते । अध्यास्ते पुरुषव्याघ्र नारायणपुरोगमेः ॥ ९७
सांनिध्यं चैव राजेन्द्र र्येव कुरूदरह । अभिगम्य तु तां देवीं न दुगेतिपवाुयात्‌ ॥ ५८
तत्रैव च प्हाराज विश्वेशवरपुमापतिम्‌ । अभिगम्य महादेवं पच्यते स्वकिरिविषैः ॥ ५९
नारायणं चाभिगम्य पद्मनाभमरिदम । शोभमानो महाराज विष्णुलोकं प्रपद्यते ॥ ` ६9
तीर्थेषु सवैरवानां स्नातमात्रो नराधिप । सरवदुःखपरितयक्तो द्योतते शिववत्सदा ॥ ६१
ततस्त्वस्थिपुरं गच्छेत्तीयंसेवी नराधिप । पावनं तीथैमासाय्य तधैयेितृदेवताः ॥

अग्निष्टोमस्य यद्घस्य फटमाग्राति भारत ॥ | ६२
गङ्ाहद श्च तत्रैव कृपश्च भरतर्षभ । तिः कोश्यस्तु तीर्थानां तस्मिन्कूपे महीपते ॥
तत्र स्नात्रा नरो राजन्ब्रह्मलोकं प्रपद्यते ॥ ६३

आपगायां नरः स्नात्वा अचीपित्वा महेश्वरम्‌ । गति परामवाभरोति कुलं चैव सयुद्धरेत्‌ ॥ ६४
ततः स्थाणुवटं गच्छेक्निषु लोकेषु विश्रुतम्‌ । तत्न स्नात्वा स्थितो रात्रि रुद्रलोकमवाभुयात्‌ ६५
वदरीणां वनं गच्छेदरसिष्ठस्याऽऽश्रमं ततः । बदरी भक्ष्यते यत्र निरात्रोपोषितेनेरेः ॥ ६६
सम्यग््रादश् बषाणि बदरीं भक्षयेत्त्‌ यः । भिरा्नोपोपितशरैव भवेत्तुल्यो नराधिप ॥ ६७
इन्द्रमार्गे समासाद्य तीथसेवी नराधिप । अहोराजोपवासेन स्वगेलोके महीयते ॥ ६८
एकरात्रं समासाद्य एकराजो पेतो नरः । नियतः सत्यवादी च ब्रह्मलोके महीयते ॥ ६९
तथा गच्छेच राजेनद्र तीर्थं ्लोक्यविश्ुतम्‌ । आदि्यस्याऽऽश्रमो यत्र तेजोराशेहात्मनः।।७०
त्मस्तीर्थे नरः खात्वा एजयित्वा विभावसुम्‌ । आदित्यलोकं व्रनति कटं चैव समुद्धरत्‌॥७१
सोमतीर्थे नरः लाला तीथसेषी करूद्ह । सोमलोकमवाप्नोति नरो नास्त्यत्र संशयः ॥ ५७२
ततो गष्छेत धद दधीचस्य नराधिप । तीर्थ पुण्यतमं राजन्पावनं ोकबिश्रुतम्‌ ॥ ७३
यत्र सारस्वतो जातः सिद्धिरादतपसो निधिः। तर्सिमस्तीर्थे नरः स्नात्वा वाजपेयफठे लभेत्‌ ॥
सारस्वती मैति चैव लभते नात्र संक्षयः । ततः कन्याश्रमं गत्वा नियतो ब्रह्मचयैया ॥ ७५

राजश्पवासपरायणः । लमेत्कन्याश्तं दिव्यं ब्रह्मलोकं च गच्छति ॥ ७६
ततो गच्छेत धर्म तीर्यं संनिहितामपि । यत्र ब्रह्मादयो देवा ऋषयश्च तपोधनाः ॥
मासि मासि समेष्यन्ति पुण्येन महताऽन्विताः ॥ ७७

संनिहितायामुपस्मृश्य रास्ते दिवाकरे । अश्वमेधशतं तेन इष्टं भवति शाश्वतम्‌ ।। ७८

१ ट. नवतुल्यो । २ क. "तः सो द्विरास्तप' । ट. "तः सोऽङगिरास्तपः । ३ क. मति।४ख.भ. हितीम
५ ख, अ. 'हिलामु" । “
५

५० | महामुनिश्रन्यासप्रणीत-- [ १ आदिखण्डे-

पृथिव्यां यानि तीथौनि अन्तरिक्षचराणि च । उदपानाश्च विप्राश्च पुण्यान्यायतनानि च ॥ ७९
निः संक्षयममावास्यां समेष्यन्ति नराधिप । मासि मापि नरव्याघ्र संनिदितायां जनेश्वर ॥ ८०
तीथसनयनादेव संनिहिता भवि विश्वता । तत्र स्लात्वा च पीत्वा च घ्वर्गलोके महीयते ॥ ८१
अमावास्यां तथा चेव राहुग्रस्ते दिवाकरे । यः भाद्धं कुरूते मलयस्तस्य पुण्यफलं श्रणु ॥ ८२
अश्वमेधसहस्रस्य सम्यगिष्टस्य यत्फलम्‌। स्नात एव तदाप्नोति ठृत्वा श्राद्धं च मानवः ॥ ८३
यत्किचिदषछृतं कम सिया वा पुरुपस्य वा । स्नातमात्रस्य तत्स्थं नहते नात्र संशयः ।

पद्मवर्णेन यानेन व्रह्मणेकं स गच्छति ॥ ८४
अभिधाय ततो गतव द्रारपाषं भचक्रकम्‌ । गङ्गाहदश्च तत्रव तीर्थं भरतसत्तम ॥ ८५
तत्र स्नायीत धमश्न ब्रह्मचारी समाहितः । राजसूयाश्वमधाभ्यां फलं चिन्दति मानवः ॥ ८६
पृथिव्यां नैमिषं पुण्यमन्तरिक्षे च पुष्करम्‌ । त्रयाणामपि लोकानां कुरुभेत्रं पिशिप्यते ॥ ८७
पांशवोऽपि कुरुकत वायुनाऽतिसमीरिताः । अपि दुष्कृतकरमीणं नयन्ति परमां गतिम्‌ ॥ ८८

दकभिणेन सरस्वत्या उत्तरेण सरस्वतीम्‌ । ये वसन्ति कुरुततरे ते वसन्ति त्रिषष्पै ॥ ८९
कुरत गमिष्यामि कुर्ते वसाम्यहम्‌ । अप्येवं वाचपृत्छज्य स्वगवयोके महीयते ॥ ९०

ब्रह्मवेद कुरुक्षेत्रं पुण्यं व्रह्मपिसेवितम्‌ । तस्मिन्वसन्ति ये राजन ते शोच्याः कथचन ॥ ९१
तरण्डकारण्डकयोयेदन्तरं रामहदानां च मचक्रुकस्य च ।
पतत्कुरकषत्रसमन्तपश्चकं पितामहस्योत्तरषेदि रुच्यते ॥ ९२

दति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डे सप्तविंशे ऽध्याग्रः ॥ >५७ ॥
आदितः शोकानां सपघ्यङ्ाः-- १४१७

अधाष्टर्विरो ऽध्यायः ।

नारद उाच--
ततो गच्छेत धमज धमेतीर्थ पुरातनम्‌ । यत्र धर्मो पहाभागस्तएवानुक्तमं तपः ॥
तेन तीर्थं रतं पुण्यं सेन नाश्ना च विहितम्‌ । तत्र स्नात्वा नरो राजन्धमंशीलः समाहितः ॥ >

(

आसप्तमं कुलं चेव पुनीते नात्र संशयः । ततो गच्छेत धमै कलापवनपुत्तमम्‌ ॥
कख्दरेण महता ग्वा तत्र साला समाहितः । अगिष्टमपवाम्राति विषप्णुशोकं च गच्छति ॥ ४
सौगन्धिकं वनं राजंस्ततो गच्छेत मानवः । यत्र ब्रह्मादयो देवा ऋषयश्च तपोधनाः ॥ ५
सिद्ध्वारणगन्पर्वाः किनराः समहोरगाः । तदन प्रविशमेव सवपा: प्रपच्यते ॥ ६

ततो हि सा सरिच्रष्ठा नदीनापुत्तमा नदी । प्रक्षादवी स्मृता राजन्पहापुण्या सरस्वती ॥ ७
तत्राभिषेकं कुत वल्मीकान्निः त जले । अचयित्वा पितन्दवानश्वमेधफलं लमेत्‌ ॥ ८
ईशौनाध्युपितं नाम तत्र तीर्थ सुदधमम्‌ । पट्गुणं याति पतिषु वरस्मीकादिति निश्वयः॥ ९
कपिलानां सहतं च वाजिमेधं च विन्दति । तत्र स्लात्वा नरव्याघ्र षएमेतत्पुरातनेः ॥ १०
सुगमा शतकुम्भां च पश्वयहं च भारत । अभिगम्य नरश्रेष्ठ खगेरोकं महीयते ॥ = \!!

~ 9 कीन =

~ ~~न ~~~ ~~ *~^~ --- = ~~ -~ ज जका ~ नण ज ~ म म म ण ण मा ~ ण 9 = 9 -जा ~ 9 क

१... संनिषटिल्यां। २ ल. म. संहिती। ३८. "लं तर्तक* | ४ ख. अ, मतर्णक" ५ क. "प्येकां वा ६7.
> ~ = स्यास्य । ८. श्ञक्रापः। ९स.अ. दावा धूपितं । १० ख. स, पारनं ।

एकोनत्रिशोऽध्यायः ` पद्मपुराणम्‌ । ५१

्रिदृटपातं तत्रैव तीथैमासाद्य दुभम्‌ । तन्नाभिेकं कुर्वीत पितदेवार्यने रतः ॥ १२
गाणपत्यं च लयते देहं त्यक्ता न संशयः । ततो राजग गच्छेदेग्याः स्थानं स॒दुखैभम्‌॥ १३
शाकंभरीति विख्याता त्रिषु लोकेषु विश्रुता । दिव्यं वषेसहस्चं हि शाकेन किल भारत ॥ १४
आहारं सा कृतवती मासि माति नराधिप । ऋषयोऽभ्यागतास्तत्र देव्या भक्तास्तपाधनाः॥ १५
आतिथ्यं च कृतं तषां शाकेन किल भारत । ततः शाकंभरीत्येवं नाम पैस्याः प्रतिष्टितम्‌ ॥ १६
शाकंभरी समासाद् ब्रह्मचारी समाहितः । त्रिरात्रमुषितः शाकं भक्षयेन्नियतः शुचिः ॥ १७
शाकाहारस्य यत्सम्यग्व्पद्रदशषभिः फलम्‌ । तत्फटं तस्य भवति देव्ादछन्देन भारत ॥ १८
ततो गच्छेतसुवणां ख्यं त्रिषु लोकेषु विश्रुतं । यत्र विष्णुः पसादार्थं रदरमाराधयत्वुरा ॥ १९
वरांश्च सवह्टमे देवैरपि सुदुरभान्‌ । उक्तश्च त्रिपुरप्ेन परितष्टेन भारत ॥ २०
अपि चाऽऽत्मा मियतरो लोके कृष्ण भविष्यति । त्वन्मुखं च जगल्टरत्स्नं भरिष्यति न संशयः ॥ २१
तत्राभिगम्य राजेन्द्र पूजयित्वा दषध्वजम्‌ । अडवमेधमवाभरोति माणपत्यं च विन्दति ॥ २२

धूमवन्त्रीं ततो गच्छत्रिरात्रुपितो नरः । मनसा माधितान्कामार्हे मते नात्र संरायः ॥ २१
देव्यास्तु दक्षिणार्धेन रंथावर्तो नराधिर्पे । तत्राऽऽगलय तु धमद्ग श्रहधानो जितेद्धियः॥ २४
महादेवभसादाद्रे गच्छेत परमां गतिम्‌ । पदक्षिणमुपादृत्य गच्छेत भरतषभ ॥ २५
धारां नाम महापाङ्न सवेपापप्रणाशिनीभ्‌ । तत्र ्लात्रा नरव्याघ्र न शोचति नराधिप ॥ २६
ततो गच्छन्रव्याप्र नमस्कृत्य पहागिरिम्‌। स्वगेदरारेण तत्तुस्यं गङ्गाद्वारं न संशयः ॥ २७
तत्राभिषेकं कुर्वीत कोटितीर्थे समाहितः । रभते पृण्डरीकं तु कुं चैव सयुद्धरेत्‌ ॥ २८
उष्यैकां रजनीं तत्र गोसहस्रफरं लभेत्‌ । सप्तगङ्गे तिगङ्गे च शक्रावर्ते च तप॑यन्‌ ॥

देवान्पितश्च विधिवत्पुण्यलोके महीयते ॥ २९
ततः कनखले स्रात्वा त्रिरात्रोपोषितो नरः । अदवमेधमवामरोति स्वर्गलोकं च गच्छति ॥ ३०
कपिलावटं तु गच्छेत तीथंसेवी नराधिप । उष्यैकां रजनीं तत्र गोसहस्रफढं भेत्‌ ॥ ३१
नागराजस्य राजेन्द्र कपिटस्य महात्मनः । तीथं कुरूषरभरेष् सर्वेलोकेषु विश्रुतम्‌ ॥ ३२
तत्राभिषेकं कुर्वीत नागतीर्थे नराधिप । कपिलानां सहस्रस्य फलं प्रामोति मानवः ॥ ३२

ततो टलितिकां गच्छेच्छन्तनोस्तीथंमुत्तमम्‌ । तत्र स्नात्वा नरो राजन्न दुगेतिमवाङ्यात्‌ ॥ ३४
इति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डेऽ्विंशोऽध्यायः ॥ २८ ॥
आदितः शोकानां समण्वङ्ा:-- १४५१
अथकोनत्रिशोऽध्यायः ।
नारद उवाच-

ततो गच्छेत राजेन्द्र काणिन्दीरतीमुत्तमम्‌ । तत्र स्नान्वा नरो राजन दु्तिमवाुयात्‌ ॥ १

षे ४४ त्‌ १ # भ, कष
एषकरे तु करके ब्रह्मावत पृथदके । अविमुक्ते सवण स्ये यत्फलं नो ठभेन्नरः ॥ . .२
तत्फल समवाप्नोति यमनायां नरोत्तम । स्वगेभोगेऽतिरागो वै येषां मनसि वतैते ॥ ४

न ० ककत | ।

णी 2 प ~~~ - ~ -------- ~ --- --~~ ~ --- ~ ~= ज -> > ~ग 9 90.89.9.अ-

ध १२ “व्या वाक्यन।२ख,न. वेदास्तु । ३ ख. ज. उपावृत्तो । ४ ख. च, प। यातां गृू्णात ध । ५ ख. लटितकां ।
. ठकितक । |

५२ महामुनिश्रीव्यासमणीतं -- | [ १ आदिखण्डे-

यमुनायां विशेषेण स्लानदानेन सत्तम । आयुरारोग्यसंपत्तौ रूपयोवनतागुणे ॥ ४
येषां मनोरथस्तैस्तु न त्याज्यं यामुन जलम्‌ । ये बिभ्यति नरकादेदारिथाधे भ्रसन्ति च ॥
स्वया तैः परयत्नेन सत्र कार्यं निमलनम्‌ ॥ ५

दारिश्पापदौभौम्यपङ्कमक्षालनाय वै । ऋते वै यामुनं तोयं न चान्योऽस्ति युधिष्ठर ॥ १
भ्रद्धाहीनानि कर्माणि मतान्यर्धफलानि वै । फलं ददाति सपर्ण यायुनं स्नानमात्रतः ॥ ७
अकामो वा सकामो वा यायने सलिले दप । इहामुत्र च दुःखानि परलनान्ैव प्यति ॥ ८
पक्षदरये यथा चन्द्रः क्षीयते वर्धते यथा । पातकं नश्यते तत्र स्नानात्पुण्यं विवधेते ॥ ९
यथाऽन्धो सुखमायान्ति रत्नानि विविधानि च। आयुित्तं कलत्राणि संपदः संभवन्ति च ॥ १०
कामपेतुर्यथा काम॑ चिन्तामणिषिचिन्तितम्‌ । ददाति यमुनास्नानं तदरत्सवं मनोरथम्‌ ॥ ११
छते तपः परं ञानं तायां यजनं तथा । द्रापरे च कलौ दानं कालिन्दी सवदा शुभा ॥ १२

सर्वेषां सर्ववर्णानामाश्रमाणां च भृपते । यामुने मलन धर्मं धाराभिः खट वषैति ॥ १३
अस्मिन्वै भारते वपँ कर्मभूमौ विरेषतः । कालिन्धस्नायिनां नृणां निष्फलं जन्म कीतितम्‌ १४
नैश्व्य गगने यदरबान्द्रेऽमायां तु मण्डले । तदरस्न भाति सत्कमे यमुनामलनं विना ॥ १५

व्रतैदीनैस्तपोभिश्च न तथा प्रीयते हरिः । तत्र मलनमात्रेण यथा प्रीणाति केशवः ॥ १६
न सम॑ विते िचित्तेजः सरेण तेजसा । तदमर यमूनास्नानसमानाः क्रतुजाः क्रियाः ॥ १७

प्रीतये वासुदेवस्य सयैपापापनुत्तये । कालिन्दा मनं कुयोत्खगंलोकाय मानवः ॥ १८
करि रक्षितेन देहेन युपुष्ेन बलीयसा । अधुवेण सुदेहेन यमुनामजनं विना ॥ १९
अस्थिस्तम्भं स्नायु्न्धं मांसक्षतर्जटेपनम्‌ । चमोवनद्ध दुगेन्धपूरणं ूत्रपुरीषयोः ॥ २०
जराशोकविपश्याप्त रोगमन्दिरमातुरम्‌ । रागग्रूटमनित्यं च सवेदोषसमाश्रयम्‌ ॥ २१
परोपतापपापातिपरद्रोहपरेषिकम्‌ । रोटृपं पिशुनं शूरं त्र क्षणिकं तथा ॥ २२
निष्ठुरं दुरं दष्टं दोषत्रयविवूषितम्‌ । अरुचि चापि दुगंन्धि तापत्रयविमोहितम्‌ ॥ २३
निसगैतोऽधमेरतं तृष्णाक्षतसमाकुलम्‌ । कामक्रोधमहालोभनरकदरारसंस्थितम्‌ ॥ २४
कृमिवच॑सतु भस्मादिपरिणामगुणावहम्‌ । ईदक्शारीरं व्यथं हि यमुनामज्ननं विना ॥ २५
युदबदा श्व तोयेषु भरत्यण्डा इव पक्षिषु । जायन्ते मरणायैव यमुनास्नानवभिताः ॥ २६
अवैष्णवो हतो विपो हतं श्राद्धमेपिण्डितम्‌ । अब्रह्मण्यं हतं क्षत्रमनाचारहतं कुलम्‌ ॥ २७
सदम्भश्च हतो धमः करोधेनेव हतं तपः । अददं च हतं हानं भमादेन हतं श्रुतम्‌ ॥ २८

ध्रमक्त्या हता नारी ब्रह्मचारी मदाद्धतः। अदीप्तेऽग्नौ हतो होमो हता भक्तिः समायिका॥ २९
उपजीन्या हता कन्या स्त्रां पाकक्रिया हता । शू््रमिक्षोरतो योगः कृपणस्य हतं धनम्‌ ॥ ३०
अनभ्यासहता विद्रा हतो बोधो विरोधकृत्‌ । जीवनार्थं हतं तीं जीवना्ं हतं व्रतम्‌ ॥ २!
अत्या च हता बाणी तथा पेशुन्यवादिनी । षटकणंगो हतो पश्र व्यग्रचित्तो हतो जपः॥ १२
हतमश्रोत्रिये दान हतो लोकश्च नास्तिकः । अश्रद्धया हतं सर्व यत्तं पारणोकिकम्‌ ॥ रै
इहछाको हती नृणां दद्राणं यथा रेप । मनुष्याणां हतं जन्म काछिन्दीमजजनं विना ॥ २४
उपपातकसवाणि पातकानि महान्ति च । भस्मी भवन्ति सवांणि यमुनामज्नाभुप ॥

१ ट. “म्‌ । विस्तीर्णं गगनं यद्रशन्द्मडधदुमण्डलम्‌ । त* । २ कं. "वेणाऽऽक्ुदेण । ३ ट. 'जसंयुतम्‌ ।
४ ट. “म्‌ ।.रजस्वल“ । ५ म. "मपण्डि"। ६ ट. गुर्वभक्त्या । ५ ट. "पै तया हतः । ८ ख. म, श्रभक्षो हतो ।

९० त्रिंशोऽध्यायः ] पप्पुराणम्‌ । ५३

वेपन्ते सवेपापानि यमुनायां गते नरे । नाके सर्वपापानां यदि स्नास्यन्ति वारिणि ॥ ३६
पावका इव दीप्यन्ते यथुनायां नरोत्तमाः । वियुक्ता; स्ैपापेभ्यो मेपेभ्य इव चन्द्रमाः ॥ ३७
आद्रुष्कलघुस्थूरं बानःकर्मभिः कृतम्‌ । ततर स्नानं देत्पापं पावकः समिधो -यथा ॥ ३८
भामादिकं च यत्पापं क्ानाङ्गानकृतं च यत्‌ । स्नानमात्रेण नश्येत यमुनायां नृपोक्तस ॥ ३९
निष्पापा्चिदिवं यान्ति पापिष्ठा यान्ति शुद्धताम्‌। संदेहो नात्र कर्तम्यः स्नाने वै यमुनाजे ४०
सर्वेऽधिकारिणो त्र विष्णुभक्तो यथा नृप । सर्वेषां सबैदा देवी यना पापनाश्षिका ॥ ४१

एष एव परो मश्र एतच्च परमं तपः । पायशित्तं परं चैव यमुनास्नानमुक्तमम्‌ ॥ ४२
नृणां जन्मान्तराभ्यासात्कारिन्दीमललने मतिः। अध्यात्मङ्गानकौशस्यं जन्माभ्यासायथा गृप ४३
संसारकदेमारेषपक्षालनविशारदम्‌ । पावनं पावनानां च यगुनास्नानयुत्मम्‌ ॥ ४४
स्नातास्तत्र च ये राजन्सवेकामफलमदे । शुभां भुञ्जते मोगांन्दरमूर्यग्रहोपमान्‌ ॥ ४५
यमुना मोक्षदा भोक्ता मथुरासंगता यदि । मथुरायां च कालिन्दी पुण्याधिकविव्धिनी ॥ ४६
अन्यत्र यमुना पुण्या महापातकहारिणी । विष्णुभक्तेपरदा देवी मथुरासंगता भवेत्‌ ॥ ७

भक्तिभावेन संयुक्तः कालिन्द्यां यदि मज्येत्‌ । कल्पकोटिसहस्राणि वसते हरेः ॥ ४८
क्ति परयान्ति मनुजा नृनं सांख्येन वर्जिताः । पितरस्तस्य ठृप्यन्ति तप्ताः कल्पशतैिषि ॥४९
पे पिबन्ति नरा राजन्यमुन सखिलं शभम्‌ । पथगन्यसहसैसतु सेषितेः किं भयोजनम्‌ ॥ ९०
कोटितीयेसहसैस्तु सेवितैः कि भयोजनम्‌ । तत्र दानं च होमश्च सर्व कोटिगुणं भवेत्‌ ॥ ५!
हति श्रीमहापुराणे पाद्य आदिखण्डे उनन्रिश्ोऽध्यायः ॥ २९ ॥
आदितः छोकानां समच्यङ्ाः-- १५०२

अथ त्रिशोऽध्यायः ।

नारद उवाच-
अत्र ते वणेपिष्यामि इतिहासं पुरातनं । पुरा कृतयुगे राजभिषधे नगरे वरे ॥
भसीदरश्यः ुबेरामो नामतो हेपकुण्डलः । कुलीनः सलिकरयो देवद्विनपावकपूजकः ॥
षिवाणिज्यकतोऽसौ बहुधा ऋयविक्रयी । गोघोटकमहिष्यादिपदुपोषणतत्परः ॥
पयोदधीनि तक्राणि गोमयानि तृणानि च । काष्ठानि फलमूलानि लवणा्ादिपिष्पलीम्‌ ॥ ४
धान्यानि भ्ञाकतैलानि वद्नाणि विविधानि च । धातूनिकुविकारांथ विक्रीणीते स स्बदा ॥ ५

४ द) ~

त्यं नानाविधे्वश्य उपायैरपरैस्तथा । उपार्जयामास सदा अषौ हाटककोटयः ॥ ६
एवं महाधनः सोऽथ हाऽऽकर्णपलितोऽभवत्‌ । पशा्रिचायं संसारक्नाणिकत्वं स्वचेतसि ॥ ७
द्धनस्य षडंशेन धमेकार्यं चकार सः । विष्णोरायतनं चके ग्रहं चक्रे शिवस्य च ॥ ८
डाग सानयामास विपुरं सागरोपमम्‌ । वाप्यश्च पुष्करिण्यश्च बहुधा तेन कारिताः॥ ९
१राशवत्था्रकङकाछजम्दूनिम्बादिकाननम्‌ । आरोपितं स्वसत््वेन तथा पूष्पवनं शुभम्‌ ॥ १०
उदयास्तमनं यावद्मपानं चकार सः । पूराद्रहिशवतुदिभ् पपा चक्रेऽति्ोभनाम्‌ ॥ , ११

पुराणेषु सिद्धानि यानि दानानि भूपते । ददौ तानि स धर्मात्मा नित्यं दानपरस्तदा ॥ १२ .
पावन्नीवज्ते पापे भायज्रित्तमथाकरोत्‌ । देवपूजापरो निलय निलयं चातियिपूजकः ॥ * १३
स्ेत्थं बरतमानस्य सजातौ दरौ सृतौ टप । तौ सुमसिद्धनामानौ श्रीकुष्डरविङ्ण्डलौ ॥ १४

५४ पहायनिश्रीव्यासप्णीतं- [ { आदिखण्डे-

तयोर्धि ग्रहं लक्खा जगाप तपसे वनम्‌ । तत्राऽऽराध्य परं देवं गोविन्दं वरदं प्रभुम्‌ ॥ १५
तपःद्विषशरीसेऽसौ वासुदेवमनाः सदा । प्रप्र स वेवं लोकै यत्र गत्वा न शोचति ॥ १६

अथ तस्य सुतौ राजन्महामानसमन्ितौ । तरुणौ रूपसंपन्नो धनगरवेण गवतो ॥ = १७
दुःशलौ व्यसनासक्तौ धर्मक्माद्यदशेको । न वाक्यं चाऽऽगतो मातुद्रानां वचनं तथा ॥ १८
कुमर्गगौ दुरात्मानौ पितूमित्रनिपधको । अधभैनिरतौ दृष्टौ परदाराभिगामिनो ॥ १९
गीतवादि निरतौ बीणवेणुविनोदिन । वारखरीरतसंयक्तों गायन्तौ चेरतुस्तदा ॥ २०
चाटुकारजनैयुक्तौ विम्बोष्ठीषु विक्षारदौ । सुवेषौ चारुषसनो चारुचन्दनरूषितां ॥ २१
तथा स॒गन्धमार्याढ्यौ कस्त्रीलक्ष्मलकषितौ । नानालंकारशोभाव्यौ मौक्तिकाहारहारिणो ॥२२
गजवानिरथौषेन क्रीडन्तौ तापितस्ततः । मधुपानसमायुक्तौ परस्रीरतिमोहितो ॥ २३
नाशयन्तौ पितद्रव्यं सहस ददतुः शतम्‌ । तस्थतुः स्वगृहे रम्ये निलयं भोगपरायण ॥ २४
इत्यं तु तद्धनं ताभ्यां षरिनियुक्तमसन्रयेः । बारस्रीषिरशेटृषमट चारणबन्दिषु ॥ २५
अपात्रे तद्धने दन्तं क्षिप्रं बीजमिवोपरे । न सत्पात्रे च तदत्तं न ब्राह्मणमुखे हृतम्‌ ॥ २१
नाधित परतभृदरिष्णुः सर्वपापप्रणाशनः । उभयोर तदरव्यमचिरेण क्षयं ययो ॥ २७

ततस्तौ इःपरपापस्ना कार्पण्यं परमं गतौ । शोचमानौ तु मृहन्ती श्ुत्पीडादुःखपीडितो ॥ २८
तयोस्तु तिष्ठतोरगेहे नास्ति यद्धञ्यते तदा । स्वजनबान्धवेः सर्वेः सेवकेरुपजीविभिः ॥ २९
द्रव्याभापे परित्यक्तो चिन्त्यमानो ततः पुरे । प्ाचोर्यं समारब्धं ताभ्यां च नगरे नृप ॥ ३०
राजतो लोकतो भीतो स्वपुराननिःखतो तदा । चक्रतुैनवासं तौ स्वेषायुपपीटितो ॥ ३!

लप्रतुः सततं गरहा रितेतराणेषिषापितेः । नानापक्षिवराहां्च हरिणान्रोहितांस्तथा ॥ ३२
क # स
शशकराञ्शदकान्गोधाञ्धापुदांधेतरान्बहृन । महावलौ भिदसङ्गावासेदफभुनो सदा ॥ ३३
एवं मांसमयाहारौ पापाहारी परंतप । कदाचिद्ूधरं पाप्नो दको ऽन्यश्च वनं गतः ॥ ३४

शार्दूलेन हतो ज्येषः कनिष्टः सर्द शितः । एकस्मिन्दिवसे राजन्पापिष्ठौ निधनं गतो ॥ ३५
यमदूतेस्ततो वद्ध्वा पापेनीतौ यमालयम्‌ । गत्वाऽभिजगदुः सर्वे ते दूताः पापिनावुभो ॥ ३६
धमराज नरापरेतावानीतौ तव शासनात्‌ । आ्नां देहि स्वभृद्येषु रसीद करवाम किम्‌ ॥ २७
आलोच्य चित्रमुपरेन तदा दूताञ्जगौ यमः । एकस्तु नीयतां वीर निरयं तीत्रबेदनम्‌ ॥ ३८
` अपरः स्थाप्यतां स्वगं यत्र भोगा अनुत्तमा । कृतान्ताङ्गां ततः श्रुत्वा दृते क्षिपरकारिभिः ३९
निक्षिप रौर पोरे यो ज्येष्ठो हि नराधिप । तेषां दूतवरः कथिदुवाच मधुरं वचः॥ ४०
बिकृण्डल मया साभमेदि स्वर्गं ददामि ते । मडक्ष्व भोगान्सुदिव्यांस्त्वमभितान्तरेन कमणा ४!
इति श्रीमदापुराणे पाद्म आदिखण्ड त्रिशोऽध्यायः ॥ ३० ॥
आदितः श्योकानां समण्यङ्ाः-- १५४१

अयेफविद्ोऽध्यायः ।

, नारद उवाच--
, ततो हृष्टमनाः सोऽथ दृतं पच्छ तं पथि । संदेहं हृदि कृत्वा तु विस्मयं परमं गतः ॥
विचरास्यन्ददि स्वगः कस्य हेतोः फलं मम ॥

[मो "~~ ==> ---- =

१ ख. न. 'मौदिदृषक्ौ ।२ट. "ततौ विटगोष्ठीवि'। ३ ख. न, "वला" । 2, 'ौैर्विडालकान्‌ । ना" ।

१
४

[ककव न
१ १

६१ एकर्चिशोऽध्यायः ] प्रपुराणम्‌ । ५५

विङुण्डल उवाच--
हे वूतवर पृच्छामि संशयं त्वामह परम्‌ । आवां जातो ङे तुर्ये तुल्यं कमं तथा छतम्‌ ॥ >
रत्युरपि तुस्योऽभूततर्यो दृष्टो यमस्तथा । कथं स नरके क्षिप्तस्तुर्यकम ममाग्रजः ॥ र

ममाभवत्कथं नाकमिति मे छिन्धि संशयम्‌ । देवदूत न पद्यामि मम स्वगस्य कारणम्‌ ॥ ४
देवदूत उवाच-
माता पिता सृतो जाया स्वसा भ्राता विष्ुण्डल । जन्पमहतोरियं संज्ना जन्तोः कर्मापभुक्तये ।॥ ५
एकस्मिन्पादपे यद्रच्छकुनानां समागम; । यद्यत्समीितं कमे कुरते पूवेभावितः ॥ &
तस्य तस्य फलं युद्धे कर्मणः पुरुषः सदा । सलं वदामि ते प्रीया नरः कम हमा्रुभम्‌ ॥ ७
स्वकृतं भुज्यते वैश्य काठे काले पनः पुनः । एकः करोति कमाणि एकस्तःफरमश्चुते ॥ ८
अन्यो न रिप्यते वैश्य कर्मणाऽन्यस्य कुत्रचित्‌ । अपतन्नरके पापैस्तव भ्राता सुदारुणेः ॥
त्वं च धर्मेण धर्मज स्वर्गे परामोषि शाइवतम्‌ ॥ ९
विकुण्डलट उवाच-
आबाल्यान्मम पापेषु न पुण्येषु रतं मनः । अस्मिञ्जन्मनि हे वृत दुष्कृतं हि कृतं मया ॥ १०
देवदूत न जानामि सुकृतं कम चाऽऽत्मनः । यदि जानासि मत्पुण्यं तन्मे तवं कृपया बद्‌ ॥ ११
देवदूत उवाच-
णु वेय परवक्ष्यामि य्या पुण्यमजितम्‌ । जानामि तदहं सव न त्वं वेत्सि सुनिितम्‌ ॥१२
हरिमित्रुतो निभः खमित्रो वेदपारगः । आसीत्तस्याऽऽश्रमः पुण्यो यमुनादक्षिणे तटे ॥ १३
तेन सख्यं बने तस्मिस्तव्र जातं विशां वर । तत्सङ्गेन त्वया स्नानं माधमासद्रयं तथा। १४
कालिन्दीपुण्यपानीये सर्वपापहरे बरे । तत्तीर्थे छोकविख्याते नास्ना पापप्रणाशने ॥ १५
एकेन सर्पपापेभ्यो विुक्तस्तवं विशांपते । द्वितीये माघपुण्येन भाप्नः खंस्त्वयाऽनघ ॥ १६
त्व तत्पुण्यपरभावेन मोदस्य सततं दिषि । नरकेषु तव भ्राता महतीं नाम यातनाम्‌ ॥ १७
छिव्रमानोऽसिषपत्रश्च भिद्यमानस्तु मुदररैः । वरण्यमानः शिलापृष्े तप्नाङ्गारेषु भजितः॥ १८
इति दूतवचः श्रुत्वा भ्रातृदुःखेन दुःखितः । पुखकाङ्कितसर्वाङ्गो दीनोऽसौ विनयान्वितः ॥ १९
उवाच तं देवदतं मधुरं निपुणं वचः । मत्री सप्तपदी साधो सतां भवति सत्फला ॥ २०
मित्रमावं भिचिन्ल त्वं मामुपाकर्तमईसि । त्वत्तो हि श्रोतुमिच्छामि स्वहस्तं मतो मम ॥ २१
यमलोकं न परयन्ति कर्मणा केन मानवाः । गच्छन्ति निरयं येन तन्मे त्वं कृपया षद्‌ ॥ २२
देवदूत उवाच-
सम्यक्पृ त्वया वैश्य नषपापोऽसि साम्पतम्‌ । विद्ुदधे हृदये पुंसां द्धिः भ्रेयसि जायते ॥२१
यदप्यवसरो नास्ति मम सेवापरस्य बे । तथाऽपि च तव स्नेहात्यवक्ष्यामि यथामति ॥ २४
कमणा मनसा वाचा सर्वावस्थासु सथैदा । परपीडां न कुवन्ति न ते यान्ति यमालयम्‌ ॥ २५
न वेदैर्न च दानैश्च न तपोभि चाध्वरैः । कथंचित्खगति यानित पुरुषाः प्राणिटिसकाः ॥ २६
अहिंसा परमो धर्मो ह्ाहिसैव परं तपः । अहिंसा परमं दानमित्याहुमुनयः सदा ॥ .२७
मरकान्सरीरपान्दंशान्यकाय्यान्मानवां स्तथा । आत्पोपम्येन पदयन्ति मानवा ये दयाखव्‌ः॥२८
ताकारमयस्कीलं मादं पेततरङ्गिणीम्‌ । दुर्गतिं नेव गच्छन्ति कृतान्तस्य च ते नराः ॥ " ‡९

क

=-= -----~-- +
------=- = न्ड ~>

१क. मः । पोऽपापो यो हि यतम!

५६ परोयुनिश्रीव्याकपणीतं- [ १ आरिषण्डे-

भूतानि येऽत्र हिंसन्ति जलस्थरचराणि च । जीवनार्थं च ते यान्ति कालसूत्रं च दुगतिम्‌॥। १०
शरमांसमोजनास्वत्र पूयश्नोणितपायिनः । मजन्तश्च वसापङ दष्टा; कीटेरधोभुखैः ॥ १९
परस्परं च सरादन्तो ध्वान्ते चान्योन्यधातिनः। वसन्ति करपानेकास्ते रुदन्तो दारुणं रबभ्‌॥।१२
नरकाभिःखता वैश्य स्थावराः स्युश्रिरं तु ते । ततो गच्छन्ति ते करास्तियैम्योनिशषतेषु च ॥१३
पराद्धवन्ति जातान्धाः काणाः कुजा पङ्गवः । दरिद्राश्वाङ्गहीनाश्च मानुषाः प्राणिरिसकाः३४
तस्मादरेश्य परत्रेह कमणा मनसा गिरा । लोकदययुखपेप्य्धमेशो न तदाचरेत्‌ ॥ १९
लोकद्रये न विन्दन्ति सुखानि माणिषिसकाः। ये न हिसन्ति भूतानि न ते बिभ्यति शुज्रचित्‌ १६
परविशन्ति यथा नद्यः समुदरमृजुवक्रयाः । सर्वे धमा अहिसायां भविशन्ति तथा दम्‌ ॥ ३७
स स्नातः सवेतीर्थेषु सवेयदेषु दीक्षितः । अभयं येन भूतेभ्यो दत्तमत्र विरा वर ॥ १८
थे नियोगा श्ाल्क्तान्धमौधमेविमिभितान्‌ । पालयन्तीहे ये वेशय न ते यान्ति यमालयम्‌॥१९
ब्रह्मचारी गहस्थश्च वानमस्थो यतिस्तथा । स्धमंनिरताः सरवे नाकपृष्ठे वसन्ति ते ॥ ४१
यथोक्तचारिणः स्वे वणौश्रमसमन्विताः । नरा जितेन्द्रिया यानि ब्रह्मलोकं तु शाश्वतम्‌ ॥४१
इष्टापुतेरता ये च पञ्चयङ्ञरताश्च ये । दयान्विताश्च ये नियं नेक्षन्ते ते यमालयम्‌ ॥ ४२
इन्दियाथनिदत्ता ये समथा वेदवादिनः । अग्निपूजारता निलयं ते विमाः खगगामिनः ॥ ४३ `
अदीनवदनाः बराः शश्रुभिः परिवेष्टिताः । आहवेषु विपन्ना ये तेषां मार्गो दिवाकरः ॥ ४४
अनायश्जीद्रिजारथे च क्षरणागतपालने । पाणांस्यजन्ति ये वैश्य न च्यवन्ति दिवस्तु ते ॥ ४५
पङ्वन्धवबाखदद्ां र रोग्यनाथदरिप्रितान्‌ । ये पुणन्ति सदा वेहय ते मोदन्ते सदा दिवि ॥४६
गां दृष्टा पडूनिममरां रोगमग्ं द्विज तथा । उद्धरन्ति नरा ये च तेषां लोकोऽश्वमेधिनाम्‌ ॥ ४७
गोग्रासं ये प्रयच्छन्ति ये शुश्रूषन्ति गाः सदा । ये नाऽऽरोहन्ि गोपृष्ठे ते खर्छोकनिवासिनः४८
गतमात्रं तु ये चक्रयत्र गौरतृषा भवेत्‌ । यमलोकमदषैव ते यानि खगत नराः ॥ ४९
अभ्रिपूजादेवपूजागुरुपुजारताश्च ये । द्विजपूजारता निलयं ते विराः स्वगेगामिनः ॥ ५०
वापीकूपतडागादो ध्स्यान्तो न विद्यते । पिबन्ति स्वेच्छया यत्र जलस्थलचरा, सदा ॥ ५१
निलयं दानपरः सोऽग्र कथ्यते विबुधैरपि । यथा यथा च पानीयं पिबन्ति प्राणिनो भक्षम्‌ ॥५२
तथा तथाऽक्षयः स्वर्गो धमंबुद्धया विश्ञां वर । प्राणिनां जीवनं वारि प्राणा वारिणि संस्थिता;५२
तिह्यस्नानेन पएयन्ते येऽपि पातकिनो नराः । मातःस्नानं हरेदेश्य बाद्माभ्यन्तरजं मलम्‌ ॥ ५४
भातःस्नानेन निष्पापो नरो न निरयं व्रजेत्‌ । स्नानं विना तु यो भुङ्के मटाशी स सदा नरः५५
अस्नायी यो नरस्तस्य वियुखाः पितृदेवताः । स्नानहीनो नरः पापः स्नानहीनो नरोऽषुचिः ॥
अस्नायी नरकं भुक्त्वा पंस्कीटादिषु जायते ॥ ५६
ये पुनः स्रोतसि स्नानमाचरन्तीह पवंणि । ते नैव नरकं यान्ति न जायन्ते कुयोनिषु ॥ ५७
दुःस्वमा दुषटचिन्ताश्च बन्ध्या भवन्ति सवदा । भरातःस्नानेन श्रुदधानां पुरुषाणां विश्षां बर ॥५८
तिलांश्च तिलपात्रं च तिख्मस्थं यथाविधि । दत्ता पेर्तपतेभूमो न जन्ति नराः चित्‌ ॥ ५९
पृथिवीं काश्चन गां च दक्वा दानानि षोडश्च । गत्वा न विनिवर्तन्ते स्वगरोकाद्िङ्ण्डल ॥ ६०
, पूण्यासु तिथिषु परातलो व्यतीपाते च सेक्रमे । स्नात्वा दच्लां च यद्किचिमेव मल्ति वुर्गतो ॥६१

“ १स.म. “भ्‌ । कृमियोनिरशतं गता स्था" । २ क. "यी नोप्रतस्त* । ३ ख. म. पुष्कसादिषु । ट. पूरीषादिषु ।
ॐ ट. ` तगति भूयो न । |

, एकत्रिोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । ५७

तनैवाऽऽक्रामन्ति दातारो दारुणं ररव पथम्‌ । इह लोके न जायन्ते कुठे धनविवजिते ॥ ६२
सत्यवादी सदामौनी प्रियवादी च यो नरः। अक्रोधनः समाचारो नातिवाद्यनसृयकः ॥ ६४
सदां दाक्षिण्यसंपम्नः सदा गतदयान्ितः । गोप्ता च परमाणं वक्ता परगुणस्य च ॥ ६४
परस्वं तृणमात्रं च मनसाऽपि न यो हरेत्‌ । न पश्यन्ति विशां श्रेष्ठ ्ेते नरकयातनाम्‌ ॥ ६५
परापवादी पाखण्डः पापेभ्योऽपि मतोऽधिकः । पच्यते नरके ताषद्यावदाभूतसंएवम्‌ ॥ ६६
यक्ता परुषवाक्यानां मन्तव्यो नरकागतः । संदेहो न विशां शरेष्ठ पुनर्याति च दुर्गतिम्‌ ॥ ६७
नं तीयैने तपोभि कृतघ्रस्य च निष्कृतिः । सहते यातनां घोरां स नरो नरके चिरम्‌ ॥ ६८
पृथिव्यां यानि तीथानि तेषु मलति यो नरः । जितेद्धियो जिताहारो न स याति यमारयम्‌६९
न तीर्थे पातकं कुयान्न च तीर्थोपजीवनम्‌ । तीर्थे परतिग्रहस्त्याज्यस्तयाञ्यो धर्मस्य विक्रयः ॥७०
दुरं पातकं तीर्थे दुरश्च प्रतिग्रहः । तीर्थे च वुजैरं सवैमेतत्किनरकं व्रजेत्‌ ॥ ७?
सढृद्ङ्गाभसि स्नातः पूतो गाङ्केयवारिणा । न नरो नरकं याति अपि पातकराशिष्ेत्‌ ॥ ७२
वरतदानतपोयङ्ञाः पवित्राणीतराणि च । गङ्गाविन्द्रभिषिक्तस्य न समा इति नः श्रतम्‌ ॥ ५७३
अन्यतीथसमां गङ्गां यो व्रवीति नराधमः। स याति नरकं वैश्य दारुणं रौरवं महत्‌ ॥ ७४
धरमदरवं ह्यपां बीजं वेकुण्ठयरणच्युतम्‌ । धृरतं पभ महेशेन यदराङ्गममलं जलम्‌ ॥ ७५
तदहमेव न संदेहो निगरणं भरकृतेः परम्‌ । तेन किं समतां शच्छेदपि ब्रह्माण्डगोचरे ॥ ७६
गङ्गा गङ्गेति यो ब्रूयाद्योजनानां श्षतेरपि । नरो न नरक याति कि तया सदशं मवेत्‌ ॥ ७७
नान्येन दह्यते सदः क्रिया नरकदायिनी । गङ्गाम्भसि प्रयत्नेन स्ञातम्यं तेन मानवैः ॥ ५७८
प्रतिग्रहनित्तो यः परतिग्रहक्षमोऽपि सन्‌ । स द्विजो चयोतते वेदय तारारूपथिर दिवि ॥ ७९
गामुद्धरन्ति ये पङ्कार रक्षन्ति च रोगिणः । मियन्ते गोगृहे ये च तेषां नभसि तारकाः ॥ ८०
यमलोकं न पश्यन्ति ाणायामपरायणाः । अपि दुष्कृतकर्माणस्तरेव हतकिस्विषाः ॥ ८१
दिषिसे दिवसे वैश्य प्राणायामास्त॒ षोडश । अपि व्रह्यहणं साक्षातपुनन्हरहः कृताः ॥ ८२
तपांसि धानि तप्यन्ते व्रतानि नियमाश्च ये । गोसहस्रपदानं च प्राणायामस्तु तत्समः॥ «८२
अब्विन्वुं यः कुशाग्रेण मासे मासे नरः पिबेत्‌ । संवत्सरशतं साग्र प्राणायामस्तु तत्समः ॥ ८४
पातकं तु मह्यच्च तथा कषद्रोपपातकम्‌ । प्राणायामे क्षणात्सर्वे भस्मसातुरूते नरः ॥ ८५
माठृबत्परदारान्ये मन्यन्ते वै नरोत्तमाः । न ते यान्ति नरश्रेष्ट कदाचिद्ममयातनामर्‌ ॥ ८६
मनसाऽपि परेषां यः कलत्राणि न सेवते । सह छोकदयेनासिति तेन वैश्य धरा धरता ॥ ८७
तस्माद्धमान्वितैस्त्याज्यं परदारोपसेवनम्‌ । नयन्ति परदारास्तु नरकानेकर्रिशतिम्‌ ॥ ८८

लोभो न जायते येषां परदारेषु मानसे । ते यान्ति देवलोकं तु न यमं वैश्यसत्तम ॥ ८९
शभत्करोधनिदानेषु यः क्रोधेन न जीयते । जितस््गेः स मन्तव्यः पुरुषोऽक्रोषनो युषि ॥९०
मातरं पितरं एत्र आराधयति देववत्‌ । अपापे वार्धके काठे न याति च यमाल्यम्‌॥ ९!

पितुश्ाधिकभाेन येऽर्चयन्ति गुरं नराः । भवन्त्यतिथयो लोके ब्रह्मणस्ते विशां वर ॥ ९२
इह चव क्षियो धन्याः रीरस्य परिरक्षणात्‌ । शीलभङ्गे च नारीणां यमलोकः सुदारुणः ॥९३
शीरं रक्ष्यं सदा ज्ञीमिरषटसङ्गषिवर्जनात्‌ । शीरेन हि परः खगैः स्रीणां वैश्य न संशयः ॥९४
द्रस्य पाकयङ्गेन निषिद्धाचरणेन च । गं तिषिहिता वेश्य तस्य सा नारकी गतिः ॥ *९५.

१ ट. भात्ृहणं ।
€

५८ महटामुनिश्रीष्यास्पषणीव॑- [ १ आदिलण्ड-

षियारयन्ति ये शाखं बेदाभ्यासरताश्च ये । पुराणं संहितां ये च भावयन्ति पठन्ति च ॥ ९६
श्यादर्वन्ति स्मृति ये च ये धरमप्रतिबोधकाः । वेदान्तेषु निषण्णा ये तैरियं जगती धरता ॥ ९७
तत्ततुभ्यासमाहात्म्यैः सर्वे ते हतकिल्बिषाः । गच्छन्ति ब्रह्मणो रोकं यत्र मोहो न विदते॥९८
ज्ञानमङ्ञाय यो दथ द्रेदश्षाल्रसमुद्धवम्‌ । अपि वेदास्तमर्चन्ति भवबन्धविदारणम्‌ ॥ ९९
श्रुयतामड्तं हेतद्रहस्यं वैश्यसत्तम । संमतं धर्मराजस्य सवैरोाकागृतमदम्‌ ॥ १००
न यम॑ यमरोकं च न॑ भूतान्धोरदर्श॑नान्‌ । परयन्ति वैष्णवा नूनं सत्यं सत्यं मयोदितम्‌ ॥१०१
प्राहास््ान्यमुनाश्राता सदैव हि पुनः पुनः । भवद्धिवैष्णवार्त्याज्या नते स्युमेम गोचराः ॥ १०२
स्मरन्ति ये सकृद्धूताः परसङ्गेनापि केदवम्‌। ते विष्वस्ताखिकाघौघा यान्ति विष्णोः परं पदम्‌ ॥ १०३
वुराचारो दुष्कृतोऽपि सदाचाररतोऽपि यः। भवद्धिः स सदा व्याज्यो विष्णुं च भजते नरः ॥ १०४
वैष्णवो यदह भुङ्क्ते येषां वेष्णवसंगतिः। तेऽपि वः परिवायौः स्युस्तत्सङ्गहतकिरिबषाः ॥१०५
इत्थं वेश्यानुश्ास्त्यस्मान्देवो दण्डधरः सदा । अतो नो वैष्णवा यान्ति राजधानीं यमस्य तु ।॥ १०६
विष्णुभक्ति विना नृणां पापिष्ठानां विशां वर। उपायो नास्ति नास्लयन्यः संतत नरकाम्बुधिम्‌ १०७
श्वपाकमपि नेक्षेत कोके वैरय वैष्णवम्‌ । वैष्णवो वणबाश्योऽपि पुनाति भुवनत्रयम्‌ ॥ १०८

एतावताऽरमघनिरैरणाय पसां संकीर्तनं भगवतो गुणकमनान्नागू ।

विक्रुश्य पुत्रमघवान्यदजामिखोऽपि नारायणेति भरियमाण इयाय मुक्तम्‌ ॥ १०९
नरफे तु चिरं म्राः प्ये ये च कुलद्रये । तदैव यान्ति ते स्वर्ग यदाऽचेन्ति मुदा हरिम्‌ ॥ ११०
विष्णभक्तस्य ये दासा वैष्णवान्नभृजश् ये । ते तु क्रतुभुजां वैश्य गति यान्ति निराकुखाः ॥१११
भ्राथेयेैष्णवस्यान्नं परयत्नेन विचक्षणः । सवेपापविशुद्धयर्थं तदभावे जलं पिवेत्‌ ॥ ११२
गोविन्देति जपन्मन्नं कुत्रचिन्प्रियते यदि। स नरो न थमं पर्येत्तं च नेक्षामहे वयम्‌ ॥ ११२
साङ्गं समुद्रं सध्यानं सक्रषिच्छन्ददैवतम्‌ । दीक्षया वरिधिवन्मत्रं जयेद दादश्ाक्षरम्‌ ॥ ११४
अष्टाक्षरेण मत्रेण ये जपन्ति नरोत्तमाः । तान्दष्टरा ब्रह्महा शरुध्येद्धाजते विष्ण॒वत्स्वयम्‌ ॥ ११५
शङ्किनश्चक्रिणो भत्वा ब्रह्माभ्यम्तरगामिनः । वसन्ति वेष्णवे लोके विष्णरूपेण ते नराः॥ ११६
हृदि सूरय जरे वाऽथ परतिमास्थण्डिटेऽपि च । समभ्यच्यै हरिं यान्ति नरास्तदरष्णवं पदम्‌ ॥ ११७
अथवा सवेदा पूज्यो बाद्देवो मुमुक्ाभेः । शालग्रामे मणो चक्रे वजरकीटविनिर्भिते ॥ ११८
अधिष्ठानं हि तद्विष्णोः सवेपापपरणाशनम्‌ । स्पुण्यमदं वैश्य सर्वेषामपि पुक्तिदम्‌ ॥ ११९
यः पजयेद्धरिं चक्रे शाटग्रामरिखाद्धवे । राजसूयसहस्रेण तेनेष्टं प्रतिवासरे ॥ १२०
सदा नमन्ति वेदान्ता व्रह्म निर्वाणमच्युतम्‌। तत्मसादो भवेक्षणां श्ञालग्रामरिराचैनात्‌॥ १२१
परहाकाष्ठस्थितो षहिमैखस्थाने परकारते । यथा तथा हरिव्यौपी शालग्रामे प्रकाशते ॥ १२२
अपि पापसमाचाराः कमेण्यनधिकारिणः। शाल्ग्रामाचंका वेदय नेव यान्ति यमारयम्‌ ॥ १२२
न तथा रमते लक्ष्म्यां न तथा स्वपुरे हरिः । श्राठग्रामशिखाचक्रे यथा स रमते सदा ॥ १२४
अधिहोतरं छृतं तेन दत्ता पृथ्वी ससागरा । येनाचितो हरिशक्रे शारग्रामशिरोद्धवे ।॥ १२५
शटा द्वादश्च मो वेश्य शारग्रामशिखोद्धवाः । विधिवत्पूजिता येन तस्य पुण्यं वदामि ते १८६
कोदिद्रादक्षल्मरिस्तु पूजितैः स्वर्णपङजैः । यत्स्याद्रादश्ञकारेषु दिनेनेकेन तद्धवेत्‌ ॥ १२७
यः पुनः पूजयेद्धक्त्या शाखग्रामश्िलौ शतम्‌ । उषित्वा स हेरेटेकि चक्रवतीह जायते ॥ १२८

क~ ~ भ ७ +

~ - नन ~ ~~ -----=~~ ^~ > ~ == ~ ~ +~ ~~~ ~ न>

१स.ज.न दृता ।२ख. ज. "खतटम्‌ ।

#१।

॥.1

६१ एकत्रिंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ५९

कामैः क्रोधैः मलोभेश्वव्याप्तो योऽअ्र नराधमः । सोऽपि याति हेर्छीकं श्ाखग्रामशिार्चनात्‌ १२९
यः पूजयेच्च गोविन्दं श्षाखग्रामे पदा नरः । आभृतसंषुवं यावन्न स प्रच्यवते दिवः ॥ १३०
विना तीर्थेषिना दानेषिना यङ्ेधिना मंत्‌ । युक्ति याम्ति नरा वैश्य ्षालग्रामाधेलार्चमात्‌ १३१
नरकं गभेवासं च. तियक्त्वं छृमियोनिताम्‌ । न याति रय पापोऽपि शालग्रामशिला्चकः १३२
दीप्षाविभानमन्रह्नो यश्क्रे बरिमाहरेत्‌ । गङ्गागोदावरीरेवा नवो मुक्तिमदाश्च याः ॥
निवसन्तीह ताः सवीः शालग्रामरिखाजछे ॥ १३३
नैवेयैधिविधैः पुष्पधूपदीपेषिखेपनेः ॥ गीतवादित्रस्तोत्राचैः शालग्रामरिलार्चनम्‌ ॥ १३४
कुरुते मानवो यस्तु कलौ भक्तिपरायणः । कट्पकोटिसहश्राणि रमते संनिधौ षेः ॥ १३५
लिक्ैसतु कोटिभिदयत्फलं पूजितेस्तृतेः । शालग्रामशिलायास्तु हेकेनाहा ह तत्फलम्‌ ॥ १३६
सकृदभ्यचिते टि्गे शालग्रामश्षिखोद्धवे । युक्ति प्रयान्ति मन॒जा मनं सांख्येन वभिवाः ॥ १३७
शालग्रामशिलारूपी यत्र तिष्ठति केश्वः । तत्र देवाः सुरा यक्षा भुवनानि चतुर्दश ॥ १३८
रालग्रामशिखायां तु यः राद्धं कुरूते नरः । पितरस्तस्य तिष्नित तृप्राः कल्पशतं दिषि॥ १३९
ये पिबन्ति नरा निलयं शालग्रामशिलाजलम्‌ । पञ्चगव्यसहसैस्तु सेतरितैः किं भयोजनम्‌ ॥ १४०
कोटितीर्थपहसरेसतु सेवितः # प्रयोजनं । तोयं यदि पिवेदुण्यं शालग्रामशिलाङ्गनम्‌ ॥ १४१
शालग्रामाक्चेला यत्र तत्तीयै योजनत्रयम्‌ । तत्र दान च होमं च सर्वं कोटिगुणं भवेत्‌ ॥ १४२
शालग्रामशिलातोयं यः पिबेदधिन्दुना समम्‌ ॥ मादस्तन्यं पू्ननैव स पििदिष्णभाम्रः ॥ १४३
शालग्रामसमीपे तु कोशमातं समन्ततः । कीटकोऽपि मृतो याति वैकुण्ठं भुवनं परम्‌ ॥ १४४
शालग्रामशिलाचक्रं यो ददादानगुत्तमम्‌ । भूचक्रं तेन दत्तं स्यात्सशेखवनकाननम्‌ ॥ १४५
दालग्रामशिकाया यो पृर्यमुत्पादयेन्नरः । विक्रेता चानुमन्ता यः परीक्षासु च मोदते ॥ १४६
ते सवे नरकं यान्ति यावदाभरूतसंुवम्‌ । अतस्तं षजेयेदेश्य चक्रस्य क्रयविक्रवम्‌ ॥ १४७
बहुनोक्तेन किं बेश्य कर्तव्यं पाषभीरुणा । स्मरणं वासुदेवस्य सर्वपापहरं हरेः ॥ १४८
तपस्तप्त्वा नरो घोरमरण्ये निधतेन्द्रियः ॥ यत्फलं समरामोति तन्नत्वा गरुडध्वजम्‌ ॥ १४९
कृत्वाऽपि बहुशः पापं नरो मोहसमन्वितः । न याति नरकं नत्वा सर्वपापहरं हरि ॥ १५०
पृथिव्यां यानि तीयौनि पुण्यान्यायतनानि च। तानि सवौण्यवाभोति विष्णोनीमानुकीर्वनात्‌ १५१
देवं श्रं विष्ण ये प्रपन्नाः परायणाः । न तेषां यमसारोक्यं न ते स्युर्नरकोकसः ॥ १५२
वैष्णवः पुरुषो वैश्य रिवनिन्दां करोति यः । न विन्ददष्णवं लोकं स याति नरकं महत्‌ १५१
उपोष्येकादक्षीमेकां भसङ्केनापि मानवः । न याति यातनां यामीमिति लोमशषतः श्रुतम्‌ ॥ १५४
शं पावनं किंचित्रिषु ढोकेषु धिते । उभयं पद्मनाभस्य दिनं पातकनाश्ननम्‌ ॥ १५९
तावत्पापानि देहेऽस्मिन्वसन्तीह विशां वर । याव्नोपवसेजन्पुः पम्मनाभदिनं शुभम्‌ ।॥ १५६
अश्वमेधसहस्राणि रानसूयशतानि च । एकाददयुपवासस्य कलां नार्हन्ति षोडशीम्‌ ॥ १५७
एकादञेन्द्ियेः पापं यत्छृतं श्य मानवैः । एकादद्युपवासेन तत्सर्वं विषयं व्रजेत्‌ ॥ १५८
एकादशीसमं किचित्पुण्यं लोके न विद्यते । ष्याजेनापि कृता यस्तु वक्षं यान्ति न भास्करः १५९
स्वगेमोक्षमदा हयेषा शरीरारोग्यदायिनी । सुकठत्रपदा हेषा जीवत्पुत्रषदायिनी ॥ १६०
न गङ्गान गया वेश्य न कारी न च पुष्करम्‌ । न चापि वेष्णवं कषेत्रं तुरयं हारिदिनेन तु॥१६१
१स भ. त्रतैः।२ख.ज मामिति रोकं स वैष्णवम्‌ ।

६० महामुनिशीव्यासपणीर-- [ १ आदिखण्डे-

यमुना चन्द्रभागा न तुल्या हारिदिनेन तु । अनायासेन येनात्र पाप्यते वैष्णवं पदम्‌ ॥ १६२
रा्रौ नागरणं ृत्वा समुपोष्य हेरेदिने । दश्च वै पेतृके पके माफ दक्ष पएवैजाः ॥

प्रियाया दक्ष ये वेदय तानुद्धरति निधितम्‌ ॥ १६३
ददसङ्गं परिलयक्त्वा नागारिकृतकेतनाः ।“समग्विणः पीतवसनाः प्रयान्ति हरिमन्दिरम्‌ ॥ १६४
बारत्वे यौवने वाऽपि वार्धके वा विशां बर । उपोष्यैकादशीं नूनं नति पापोऽतिवर्गतिम्‌ १६५
उपोष्येह त्रिरात्राणि कृत्वा वा तीथंमतननम्‌ । दत्वा हेमतिखानाशच स्वर्गं यान्तीह मानवाः १६६
ती स्नान्ति न ये वैश्य न दत्तं काश्चन च यैः। नैव तपं तपः किचि स्युः सवेत्र षुःखिताः १६७
संक्षिप्य कथितं धर्म नरकस्य निरूपणम्‌ । अद्रोहः सर्वधरतेषु वाङ्मनःकायकमेभिः ॥ १६८
इन्द्रियाणां निरोधश्च दानं च हरिसेवनम्‌ । बणभ्रमक्रियाणां च पाटनं विधितः सदा ॥ १६९
स्वगौ्थी सर्वदा वैद्य तपो दानं न कीर्तयेत्‌ । यथाशक्ति तथा द्यादात्मनो हितकाम्यया १७०
उपानद्र्वदत्तानि पतरं पलं फलं जलम्‌ । अवन्ध्यं दिवसं कार्यं ददद्रिणापि वैशयक | १७१
इह लोकं परे चैव न दत्तं नोपतिषटते । दातारो नेव पश्यन्ति तां तां वै यमयातनाम्‌ ॥
दीर्घायुषो धनाव्याश्च भवन्तीह पुनः पुनः ॥ | १७२
किमत्र बहुनोक्तेन यान्त्यधर्मेण दुर्गतिम्‌ । आरोहन्ति दिवं धर्मनैराः सर्वत्र सवेदा ॥ १७३
तेन बाखत्वमारभ्य कर्तव्यो धमंसं ग्रहः । इति ते कथितं सर्वं किमन्यच्छरोतुमिच्छाभि ॥ १७४

वैरय उवाच--

श्रत्वा त्वद्रचनं सौम्य प्रसन्नं चित्तमेव मे । गङ्गोदं पापं सद्यः पापहारि सतां वचः ॥ १७५
उपकर्तुं भियं वक्तं गुणो नेसगिकः सताम्‌ । शीतांशुः करियते केन शीतलोऽगृतमण्डलः ॥ १७६
देवदूत ततो ब्रहि कारुण्यान्मम पृच्छतः । नरकानिष्छृतिः सद्यो भातु जायते कथम्‌ ॥ १७७
इति तस्य वचः श्रुत्वा दे्रदूतो जगाद ह । ध्यानं द्रा क्षणं ध्यात्वा तन्मेत्रीरञ्जवन्धनः।॥। १७८
यतते वैश्यटमे पुण्यं त्वया जन्मानि संचितम्‌ । तद्धात्र दीयतां सर्व सवर्गे तस्य यदीच्छति ॥१७९

विकृण्डर उवाच--
फ तत्पुण्यं कथं जातं किं जन्म च पुरातनम्‌। तत्सर्वं कथ्यतां दूत ततो दास्यामि सत्वरम्‌ १८०
४ देवदूत उवाच-
कृणु पेय प्रवक्ष्यामि तत्पुण्यं च सहेतुकम्‌ । पुरा मधुवने पण्य ऋषिरासीश क्राकुनिः ॥ १८!
तपोध्ययनसंपन्नस्तजसा ब्रह्मणा समरः । ज्षिरे तस्य रेवत्यां नव पुत्रा ग्रहाश्व॥ १८२
धरुवः शाटी वुधस्तारो ज्यातिप्मानुत पञ्चमः । अग्निहोजरता चेते शृहधमषु रेमिरे ॥ १८१

निर्मोहो जितकामश्च ध्यानंकाषएठो गुणाधिकः । एत गृहविरक्ताश्च चत्वारो द्विनसुनषः ॥ १८४
चतुथोश्रममापन्नाः सयेकामविनिस्पृहाः । ग्रामिकवासिनः स्ये निःसङ्गा निष्परिग्रहाः ॥ १८५
निराञ्ा निष्मयत्नाश् समलोष्टाहमकाचनाः। येन केनचिदाच्छन्ना येन केनचिदासि(शि)ताः १८६
मायग्रहास्वथा नित्यं नित्यं ध्यानपरायणाः; । जितनिद्रा जिताष्टारा वातक्षीतसदिष्णवः ॥ १८७
परयन्नो विष्णुरूपेण जगत्सर्वे चराचरम्‌। चरन्ति ीटया पृथ्वीं तेऽन्योन्यं मोनमास्थिताः १८८
न कुवन्ति क्रियां काँचिर्दथमात्रं हि योगिनः । दषटङ्ाना असंदेहाधिष्रिकारविशारदाः ॥ १८९
एवे ते तव वियस्य पूषेमष्टमजन्मनि । तिष्ठतो मध्यदेशेषु पुत्रदारकुटम्बिनः ॥ १९०

~~ --~- ++ स -िकना 9 प--कनक --->-9-क =>

१ ट. त्वा अब्र्वीद्रा्यमुत्तमम्‌ । य । २ ख. ज. नकोशो ग" । ३२. दल्पमा ।

३९ द्वत्रिशोऽध्यायः ] पशपुराणम्‌ । ६१

गेहं तावकमाजगुैष्याहे शषुतिपासिताः । वैश्वदेवान्ते काठे त्वया शटा शृहाङ्रणे ॥ १९१
सगद्रदं साभ्ुनेत्रं सहर्षं च ससं श्रमम्‌ । दण्डवत्मणिपातेन बहुमानपुरःसरम्‌ ॥ १९२
परणम्य चरणेर्धी कृत्वा पाणियुगाञ्जरिम्‌ । तदाऽभिमन्दिताः सर्वे त्वया सूटरतया गिरा॥१९१
अश मे सफलं जन्म जीवितं सफलं तथा। अद्य विष्णुः भरस्नो मे सनाथोऽश्रासि पावनः १९४
धन्योऽस्म्यदय श्हं धन्यं धन्या अद्य कुटुम्बिनः । ममाद्य पितरो धन्या धन्या गावः भुतं धनम्‌॥

दृष्टौ भवतां पादौ तापग्रयहरौ मया । भवतां ददनं यस्मादधन्यस्यैव हरेरिव ॥ १९६
एवं संपूज्य त्वा तु पादभक्नारने तथा । धतं प्रधि विशां श्रेष्ठ श्रद्धया परया तदा ॥ १९७
यत्र पादोदकं वैश्य शरद्धया शिरसा शृतम्‌ । गन्धपुष्पाकषतेधदीपेभोवपुरःसरम्‌ ॥ १९८

संपूर्य सुन्दराश्नेन भोजिता यतयस्तथा । तृप्ताः परमईसास्ते विश्रान्ता मन्दिरे निरि ॥ १९९
ध्यायन्तश्च परं ब्रह्म यञ्ञ्योतिर्योतिषां मतमू्‌। तेषामातिथ्यजं पुण्यं जातं यत्ते विशां षर।॥२००
न तदरक्तरसहसेण वकत शक्नोम्यहं खलु । भूतानां पराणिनः शरेष्ठाः प्राणिनां मतिजीविनः ॥

परतिमर्सु नराः शरेष्ठा नरेषु ब्रह्मजातयः ॥ २०१
ब्राह्मणेषु च विद्वांसो विद्रतसु ृतबुद्धयः । कृतबुद्धिषु कर्तारः कतृषु ब्रह्मवेदिनः ॥ २०२
अत एव सुपृज्यास्ते तस्माच्रष्ठा जगन्रये । तत्संगतिधिशां शरेष्ठ महापातकनाशिनी ॥ २०१
विश्रान्ता श्हिणो गेहे संतुष्टा ब्रह्मवेदिनः । आजन्मसंचितं पापं नाशयन्तीक्षणन बै॥ २०४

संचितं यद्हस्थस्य पापमामरणान्तिकम्‌ । विनिदंहति तत्सवैमेकरात्रोषितो यतिः ॥ २०५
स्वभरात्रे देहि तत्पुण्यं नरकावेन मुच्यते । इति दूतवचः शरुत्वा ददौ पुण्यं स सत्वरम्‌ ॥
हन चेतसा भ्राता निरयात्सोऽपिनिगेतः ॥ २०४

देवैसतौ पृष्पवर्पेण पूजितौ च दिवं गतौ । ताभ्यां संपूनितः सम्यरगतो दूतो यथागतः ॥ २०७
अखिलभवनवोधं देवदूतस्य वाक्यं निगमवचनतुल्यं वेदयुत्रो निशम्य ।
स्वकृतस॒कृतदानाद्भातरं तारयित्वा सुरपतिवरलोकं तेन सार्पं जगाम ॥ २०८

इतिहासमिमं राजन्यः पठेच्छृणुयादपि । स गोसहस्रदानस्य विशोको रभते फलम्‌ ॥ २०९

इति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिखण्ड एकत्रिंशोऽध्यायः ॥ २१ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १७५२

अथ द्वात्रशोऽध्यायः ।

नारद उवाच-

ततो गच्छेत राजेनद्र सुगन्धं लोकविश्रुतम्‌ । सर्वपापविश्चुद्धात्म ब्रह्मलोके महीयते ॥
रुद्रावत ततो गच्छेत्तीर्थसेवी नराधिप । तत्र खात्वा नरो राजन्स्वगंलोके महीयते ॥
गङ्गायाश्च नर रेष सरस्वत्याश्च संगमे । खातोऽदवमेधमामोति स्वगेलोकं च गच्छति ॥

ततर कर्णटदे ्ात्वा देवमभ्यच्यं शंकरम्‌ । न दु्तिमवाभोति स्वगेलोकं च गच्छति ॥

ततः कुलाभ्रकं गच्छे्ी्थसेवी यथाक्रमम्‌ । गोसहस्तमवामोति स्गेलोकं च गच्छति ॥ ,
अरुन्धतीवटं शच्छेीर्थसेवी नराधिप । सामुद्रकमुपर्पृर्य भरिरात्रोपोषितो नरः ॥
गोहतकलंदिनधात्तपरोकं च गच्छि ॥ ___---------

१अ. "या भवता जलम्‌ । ग.“ । २ ख. स. नः। यतयश्चसु ।

£ ०८ ९४ द) ॐ

६२ पहायुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ १ आदिखषण्डे-

ब्रह्मावर्तं ततो गच्छेद्रह्मचारी समाहितः । अहषमेधमवाभोति स्वगैलोकं च गच्छति ॥ ७
यमुभाप्रभवं गच्छेत्समुपस्पृर्य यामुनम्‌ । अश्वमेधफरं रुभ्ध्वा ब्रह्मलोके महीयते ॥ ८
द्वीसंकरभणं प्राप्य तीर्थ ब्रे्ोक्यविश्वुतम्‌ । अदवमेधमवामोति खगंलोकं च गच्छति ॥ ९

सिन्धोश्च प्रभं गत्वा सिद्धगन्धवेसेवितम्‌ । तत्रोष्य रजनीः पश्च दद्यादहुुवणंकम्‌ ॥ १०
अथ देवीं समासाद्य नरः परमदुगेमम्‌ । अरवमेधमवामोति गच्छेशचौशनसीं गतिम्‌ ॥ ११
ऋषिकुर्यां समासाद्य वसिष्ठं चैव भारत । वसिष्ठे समतिक्रम्य सव वणो द्विजातयः ॥ १२
अदाषिकुरयां नरः सलात्वा ऋषिलोकं पपदते । यदि तत्र वसेन्मासं शाकाहारो नराधिप ॥ १३
भरगुलुङगं समासाद्य वाजिमेधफलं लभेत्‌ । गत्वा वीरभमोक्षं च सवैपापैः परमुच्यते ॥ १४
कृचिकामघयोशरैव तीथेमासाय दुरेभम्‌ । अश्निष्टोमातिरात्राभ्यां फलं भामोति पुण्यङृत्‌ ॥ १५
ततः संध्यां समासाग्र विद्यात्तीथमनु्तमम्‌ । उपस्पृशेत्स विद्यानां सवीसां परमो भवेत्‌ ॥ १६

महाश्रमे वसेद्रा सवैपापभमोचने । एककालं निराहारो लोकान्त॑वसते शुभान्‌ ॥ १७

पहुफारोपवासेनं मासमुष्य महालये । तीणस्तारयते जन्त्न्दश पूवौन्दशापरान्‌ ॥ १८
9 पुण्यं परं सुरनमस्छृतम्‌ । कृतायः स्वकृत्येषु न शोचेन्मरणं कचित्‌ ॥

त्मा निन्ाद्रहुसुवणेकम्‌ ॥ १९

अथ वेतसिकां गच्छेततितामहनिषेविताम्‌ । अदवमेधमवाम्ोति गति च परमां व्रजेत्‌ ॥ २०
अथ सुन्दरिकां तीर्थं पराप्य सिद्धनिषेवितम्‌ । रूपस्य भागी भवति दृष्टमेतत्पुरातनैः ॥ २१

ततो ब्राह्मणिकां गत्वा ब्रह्मचारी समाहितः । पद्मवर्णेन यानेन बह्मखोकं पपद्यते ॥ २२
सतश्च नमिषं गच्छेत्पुण्यं द्विजनिषेवितम्‌ । तत्र नित्यं निवसति ब्रह्मा देवगणेः सह ॥ २३
नैमिषं प्रार्थयानस्य पापस्यार्धं परणदयति । प्रविष्टमानस्तु नरः सवेपापात्यमुच्यते ॥ २४

तत्र मासं बतेद्धीरो नेमिषे तीथेतत्परः । पृथिव्यां यानि तीथौनि नैमिषे तानि भारत ॥ २५
अभिषेकं भ्र कृत्वा नियतो नियताशनः । राजसूयस्य यज्ञस्य फलं प्राभोति मानवः ॥ २६

वुनाल्यासपमं चैव कुलं भरतसत्तम । यस्त्यजेन्नेमिपे पाणानुपवासपरायणः ॥ २७
स मोदेत्स्वगलोकस्थ एवमाहुम॑नीषिणः। निदं मेध्यं च पुण्यं च नेमिषं नृपसत्तम ॥ २८
गङ्गोद्धेदं समासाद्य त्रिरात्रोपोषितो नरः; । बानपेयमवाप्रोति ब्रह्मभूतो भवेत्सदा ॥ २९
सरस्वतीं समासाद्य तपेयेतिपतृदेवताः । सारस्वतेषु लोकेषु मोदते नात्र संशयः ॥ ३०१
हतश्च हदं गच्छेत्तीयंसेवी नराधिप । तत्रोष्य रजनीमेकां स्वगेरोके महीयते ॥

देवस्रत्रष्य यह्षस्य फं पासोति मानवः ॥ ३१
ततश्च रजनीं गच्छेत्पुण्यां पुण्यजनेरैताम्‌ । पित्देवाचैनरतो वाजपेयमवाप्नुयात्‌ ॥ १२
विमराशोकमासा् विराजति यथा शशी । तत्रोष्य रजनीमेकां स्वगेलोके महीयते ॥ ३३
गोपरतारं ततो गच्छेत्सरयूतीयमुत्तमम्‌ । यत्र रामो गतः स्वर्ग सभृत्यबख्वाष्नः ॥ ३४

ड

देहं स्यक्त्वा पुरा रानंस्तस्य तीयस्य तेजसा । रामस्य च परसादेन व्यवसायाच्च भारतं ॥ ३५
तस्यस्तीये नरः खात्वा गोपतारे नराधिप । सवेपापविगुद्धात्मा स्वगेलोके मीयते ॥ २६
रामतीर्थे नरः स्नात्वा गोमलयां कुरुनन्दन । अश्वमेधमवाभ्नोति पुनाति स्वकुलं नरः ॥ . ३७

= ०१. ज. "न नरः पुण्यो महात्मे । ती" । २ख.म. महाघ्रमं। ३ क. गवामयस्य । ४, इ. म. ट. 2.
बाहुदां । ५२. गें ।

९६ ्रयि्ञोऽध्यायः ] प्पुराणम्‌ । ६३

शतसाहस्चकं तत्र तीर्यं भरतसत्तम । तत्रोपस्पर्शनं त्वा नियतो नियताशनः ॥
गोसहस्रफलं पुण्यमामोति भरतषभ ॥ १८
ततो गच्छेत धरमह्न उध्वंस्थानमनुलमम्‌ । कोटितीर्थे नरः स्नात्वा अचंयित्वा गुहं टप ॥ ३९
गोसहस्रफलं विन्दात्तेजस्वी चापि जायते । ततो वाराणसीं गत्वा अर्चैयित्वा षध्वजम्‌ ॥४०
कपिलानां हदे स्नात्वा राजसूयफलं लभेत्‌ । मार्कण्डेयस्य राजेन्दर तीर्थमासाद्य दुरंमम्‌ ॥ ४१
गोमतीगङ्गयोैव संगमे लोकविश्रुते । अशिषटोममवाभोति शुकं चैव समुद्धरेत्‌ ॥ ४२
इति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिसखण्डे द्ार््िदोऽध्यायः ॥ ३२ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- १७९४

अथं त्रयर्निदोऽध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच-

वाराणस्याश्च माहात्म्यं संक्षेपात्कथितं त्वया । विस्तरेण मुने ब्रहि तदा प्रीणाति मे मनः॥ १
नारद उवाच-

अत्रेतिहास वक्ष्यामि षाराणस्या गुणाश्रयम्‌ । यस्य श्रवणमात्रेण मुच्यते ब्रह्महलयया ॥ >

पेरुशचङ्गे पुरा देवमीशानं तरिपुरद्विषम्‌ । दिव्यासनगता देवी महादेवमपृच्छत ॥ \
देव्युवाच-

देषदेव महादेव भक्तानामातिनाशन । कथं त्वां पुरुषो देवमचिरादेव पश्यति ॥ ४

सांख्ययोगस्तथा ध्यानं कर्मयोगोऽथ वैदिकः । आयासबह्ला रोके यानि चान्यानि श्ष॑कर्‌॥ ५
येन विश्नान्तचित्तानां योगिनां कमिणामपि । इर्यो हि भगवान्मृष्मः सर्वेषामथ देहिनाम्‌ ॥ ६

एतदरह्तमं श्ञानं गूढं ब्रह्मादिसेवितम्‌ । हिताय सवेभरतानां ब्रहि कामाङ्गनाश्नन ॥ ७

इश्वर उवाच- |
अवाच्यमच्रविङ्ञानं ्ञानमङ्गेषरिष्कृतम्‌ । वक्ष्ये तव यथातच्ं यदुक्तं परमर्षिभिः ॥ ८
परं गुह्यतमं केर मम वाराणसी पुरी । सर्वेषामेव भूतानां संसाराणंवतारिणी ॥ ९
तत्र भक्त्या मरहादेवि मदीयं व्रतमास्थिताः । निवसन्ति महात्मानः परं नियममास्थिताः ॥ १०
उत्तमं सवैतीथनां स्थानानामुत्तमं च तत्‌ । ज्ञानानामुत्तमं न्नानमविगुक्तं परं मम ॥ ११

स्थानान्तरपविन्नाणि तीथौन्यायतनानि च । शमश्ानसंस्थितान्येव दिव्यभूमिगतानि च॥ १२
भूरछोके नैव संलग्रमन्तरिपषे ममाखयम्‌ । अयुक्तास्तन्न परयन्ति युक्ताः परयन्ति वेतसा ॥ १२

र्मशानमेतद्विख्यातणविगुक्तमिति श्रुतं । कारो भूत्वा जगदिदं संहराम्यत्र सुन्दरि ॥ १४
देषीदं सवेगुद्यानां स्थानं भियतरं मम । मद्धक्तास्तत्र गच्छन्ति मामेव परविशन्ति च ॥ १५
दत्तं घ्रं हुतं चेषं तपस्तप्रं कृतं च यत्‌ । ध्यानमध्ययनं श्ञानं सर्वं तत्राक्षयं भवेत्‌ ॥ १६
जन्मान्तरसहसरेषु यत्पापं पूर्वसंचितम्‌ । अविमुक्तं पविष्स्य तत्सर्व व्रजति क्षयम्‌ ॥ १७

बराह्मणाः क्षत्रिया वेश्याः शूद्रा वणैसंकराः । सियो म्लेच्छाश्च ये चान्ये संकीणौः पापयोनयः१८
कीटाः पिपीरिकाभरैव ये चान्ये मृगपक्षिणः । काठे ब्रनिधनं भ्राप्ना अवियुक्ते वरानने ॥ १९
चन्द्राधंमौढयज्यक्षा महाटरषभवाहनाः । रिवे मम पुरे देषि जायन्ते तत्र मानाः ॥ २१
ननि

पणी रीषि

१य, स. ट. -मध्यरापनं।

६ महापुनिभरीव्यासपरणीतं- [ १ आदिखण्डे-.

लावियुक्ते मृतः कथिश्भरकं याति किख्षिषी । शृश्वराुण्हीता शि सवे यान्ति परां गतिम्‌ ॥ २१
भोक्षं सुदं मत्वा संसारं चातिभीषणम्‌ । अचंनाचरणे युका बाराणस्यां बसेश्षरः ॥ २९
धुरभा तपसा चापि मृतस्य परमेश्वरि । यप्र तत्र विषमस्य गतिः संसारमोक्षणी ॥ ।
परसादात्नायते सम्बच्छव परैरेम्द्रनन्दिनि । अपद्धा न पडयन्ति मम मायाविमोहिताः ॥ २

विष्परमरेतसां मध्ये ते वसन्ति पुनः पुनः । हन्यमानोऽपि यो विद्रान्वसेदरि्रशतैरपि ॥ र
स थाति परमं स्थानं यत्र गत्वा न श्लोचति । जन्ममृत्युजरामुक्तं परं यान्ति रिवारयस्‌ ॥ २४
अपुनर्मरणानां हि सा गतिर्मोक्काङक्षिणाम्‌। यां पाप्य कृतकृत्यं स्यादिति मन्यन्ति पण्डिता;२७
न दामन तपोभिश्च न यतरैरनापि विद्यया । मराप्यते गतिरुत्कृष्टा याऽवियुक्ते तु लभ्यते ॥ २८
नानाश्णा षिवणीश्च चाण्डालाव्ा ञ्गणप्सिताः। किखििपैः पृणेदेहाश्च विशिष्टैः पातकेस्तथा ॥ > ॥
मेषनं परमं तेषामविपुक्तं विदुषवैधाः । अविमुक्ते परं ज्ञानमवियुक्तं परं पदम्‌ ॥ १७
अविुक्तं परं तच्छमवियुक्तं परं शिवम्‌ । कृत्वा वे नेषठिकीं दीक्षामविमुक्ते वसन्ति ये ॥

तेषां तत्परमं श्वानं ददाम्यन्ते परं पदम्‌ ॥

रयां ५२१५ भ्रीरौखोऽथ म्टावलम्‌ । केदारं भद्रकणं तु गया पुष्करमेव च ॥ १२
कुरपेत्रं भद्रकोटिरनमदाऽऽग्रातकेदवरी । शालग्रामं च कुन्नाभ्रं कोकापुखमनुत्तमम्‌ ॥
प्रभासं बिजये्ानं गोकर्णं भद्रकणेकम्‌ ॥ | २३

एतानि पण्यस्थानानि जोक्ये विश्रुतानि ह । न यास्यन्ति परं तं वाराणस्यां यथा मृताः ॥
वाराणस्यां विशेषेण गङ्गा निपथगामिनी । प्रविष्टा नाशयेत्पापं जन्मान्तरशमः कृतम्‌ ॥ ३५
अन्यत्र खलभा गङ्गा शराद्धं दान तपो जपः । व्रतानि स्मेवैतदवाराणस्यां सुदुकेमम्‌ ॥ ३६
जपे जुहुयान्निलयं ददात्यचैयतेऽमरान्‌ । बायुभक्षश्च सततं बाराणस्यां स्थितो नरः ॥ २७
यदि पापो यदि शठो यदि वाऽधापिकरो नरः । वाराणसीं समासा पुनाति सकलं कुलम्‌ ३८
वाराणस्यां येऽचैयन्ति महादेव स्तुवन्ति वै। सवैपापविनियुक्तास्ते विद्या गणेश्वराः ॥ ३९
अन्यत्र योगङ्नानाभ्यां संन्यासादथ वाऽन्यतः । भराप्यते तत्परं स्थानं सहस्रेणेव जन्मनाम्‌ ।॥४०
ये भक्ता देवदेवेश वाराणस्यां बसम्ति वै । ते विन्दन्ति परं मोक्षमेकेनेव तु जन्मना ॥ ४१
यत्र योगस्तथा ज्ञानं मुक्तिरेकेन जन्मना । अवियुक्त तदासाद्य नान्यदिच्छेत्तपोवनम्‌ ॥ ४२
यतो मयाऽविमुर्तं तद विभक्तं ततः स्पृतम्‌ । तदेव गुद्यं गुद्यानामेतद्विन्नानमुच्यते ॥ ४३
जञानाद्नानाभिनिष्ठानां परमानन्दापिच्छतामर्‌ । या गतिविदिता सुभूः साऽविभुक्ते मृतस्य तु ॥५४
यानि चेवातिमुक्तान्ये देशे श्टानि कृत्स्नशः । पुरी बाराणसी तेभ्यः स्थानेभ्यो धिका धुभा॥

यत्र साक्षान्महादेवो देहान्ते सखयमीश्वरः । व्याचष्टे तारकं ब्रह्म तत्रैव छविपुक्तके ॥ ५४६
यत्तः्परतरं तखमविगुक्तमिति श्रुतम्‌ । एकेन जन्मना देवि वाराणस्यां तदाष्ुयात्‌ ॥ ४७

भूमध्ये नाभिमध्ये च हृदये चैव पधनि। यथाऽविगुक्तमादित्ये वाराणस्यां व्यवस्थितम्‌ ॥ ४८
वरणायास्तथा चास्या मध्ये वाराणसी पुरी । तत्रैव संस्थितं त्ख निटयमेवं विमुक्तकम्‌ ॥ ५४९
धाराणस्याः प्रं स्थानं न भूतं न भविष्यति । यत्र नारायणो देवो महादेवो दिषीश्वरः॥ ५०
तत्र देवाः सगन्धवौः सयक्षोरगराक्षसाः । उपासते मां सततं देवदेवः पितामहः ॥ ५१
महापातकिनो देषि ये तेभ्यः पापकृत्तमाः । वाराणसी समासा ते यान्ति परमां गतिम्‌ ॥ ५२

१ ट. 'क्तमियेव 7

१४ चतु्िशोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । ६५

तस्पान्मुषुशुनियतो वसेद मरणान्तकम्‌ । वाराणस्यां महादेवाज्जञानं रन्ध्वा विमुच्यते ॥ ५३
किं तु विघ्ना मविष्यन्ति पापोपषतचेतसः । ततो नेवाऽऽचरेत्पापं कायेन मनसा गिरा॥ ५५

एतद्रहस्यं देवानां पुराणानां च सुव्रते । अवियुक्ताश्रयज्ञानं न कशिद्रेत्ति तत्वतः ॥ ५५
नारद उवाच-
देवतानामृषीणां च शृण्वतां परमेष्िनाम्‌ । देवदेवेन कथितं सर्वपापमिनाशनम्‌ ॥ ५द्‌

यथा नारायणः शरष्ठो देवानां पुरुषोत्तमः । यथेश्वराणां गिरिशः स्थानानामेतदुत्तमम्‌ ॥ ५७
येः समाराधितो रुद्रः पूर्स्मिम्ेकजन्मनि । ते विन्दन्ति परं केत्रमविमुक्तं शिवाख्यम्‌ ॥ ५८
कलिकर्मषसंभूता येषामपहता मतिः । न तेषां वेदितुं शक्यं स्थानं तत्परमेष्टिनः ॥ ५९
ये स्मरन्ति सदा कारं वदन्ति च पुरीमिमाम्‌ । तेषां विनश्यति क्षिभमिहायुत्र च पातकम्‌ ॥६०
यानि चेह मकुवेन्ति पातकानि कृतालयाः । नारयेत्तानि सवीणि देवः कालतनुः रिव; ॥ ६१
आगच्छेत्तदिषं स्थानं सेवितं मोक्षकाङ्क्षिभिः । मृतानां च पुनर्जन्म न भूयो भवसागरे ॥ ६२
तस्मात्सवेभयत्नेन वाराणस्यां वसेन्नरः । योगी वाऽप्यथवाऽयोगी पापी वा पृण्यदृत्तमः ॥ ६३
न छोकवचनातिपतरोने चैव गुरुषादतः । मतिर्न क्रमणीया स्यादवियुक्तगति भति ॥ ६४
इति श्रीमहापुराणे पाश्च आदिखण्डे वाराणसीमाहात्म्ये त्रयस्िश्ो ऽध्यायः ॥३३॥
आदितः शछोकानां समण्वङ्ाः-- १८५७

अथ चतुर्शोऽध्यायः ।
नारद उवाच-

तभेद विमलं लिङ्गमोड़ारं नाम शोभनम्‌ । यस्य स्मरणमात्रेण य॒च्यते स्पातके; ॥
एतत्परतरं ज्ञानं पश्वायतनमुत्तमम्‌ । सेवितं मुनिभिर्भित्यं बाराणस्यां विमोक्षणम्‌ ॥
तत्र साक्षान्महादेवः पञ्चायतन विग्रहः । रमते भगवान्सदरो जन्तनामपवरगद्‌ः ॥
यतततपामुपतं बानं पश्चायतनमु्यते । तदेतद्विमलं लिङ्गोङ्ारं समुपस्थितम्‌ ॥
शान्त्यतीता तथा श्ान्ति्िदया चेवापरावरा । भतिष्ठा च निततिश् पञ्चाम लिङ्गेशवरम्‌ ॥
पञ्चानामपि देवानां ब्रह्मादीनां समाश्रयम्‌ । ओङ्कारबोधकं लिङ्ग पश्चायतनमुच्यते ॥
सस्मरेदशवरं लिङग पश्चायतनमभ्ययम्‌ । देहान्ते तत्परं ज्योतिरानन्ं पिशते पुः ॥
तत्र देवर्षयः पूर्वं सिद्धा ब्रह्मर्षयस्तथा । उपास्य देवमीशानमापुरन्तः परं पदम्‌ ॥
मलस्योदयास्ते पुष्ये स्थानं गुह्यतमं शुभ्‌ । गोच॑मातरं राजेनद्र किरि शरमुत्तमम्‌ ॥
एतिवासेशवरं रिषं मध्यमेश्वरमुत्तमम्‌ । विशेशवरं त्थोकारं कन्दश्वरमेव च ॥ , १०
एतानि गृदयलिकरानि बाराणस्यां युधिष्ठिर । न कशिदिह जानाति विना शंभोरनुग्रहात्‌ ॥ ११
छतिवासेश्वरस्यैव माहात्म्यं शृणु पाथिव । तस्मिन्स्थाने पुरा दैत्यो हस्ती भूवा शिवान्तिकम्‌॥ १२
ह्मणान्हन्तुमायातो यप्र नित्यमुपासते । तेषां रिग्गान्महादेवः भादुरासीत्रिरोचनः ॥ १३

महादेवो भक्तानां भक्तवत्सलः । हत्वा गजाङृतिं दैत्यं शूलेनावङ्गया हरः ॥ ` १४
तसतस्यक्रोतकृति इसिबासेश्वरस्तत ¦ । तत्र सिद्धि परां पराप्ता पुनयो हि युधिष्ठिरं ॥ *१५

१८. देव्यै दे" ।

$ @ ॐ ५ न -५ ९ -<

©

९

६६ महामुमिश्रीव्यासमणीत-- ` [ १ भादिखण्डे-

हेमेव च शरीरेण पराप्तास्तत्परमं पदम्‌ । विधाविेश्वरा शराः शिवा ये च पकीरिताः ॥ १६
कृतिवासेश्वरं लिङ्गं नित्यमाभित्य संस्थिताः । ्ञाला कणियुग धोरमधर्मबहुरुं जनाः ॥

छृततिवासं न मुञ्चन्ति कृतायांस्ते न संशयः ॥ १७
जन्मान्तरसहस्रेण मोक्षोऽन्यत्राऽऽप्यते न षा । एकेन जन्मना मोक्षः कृत्तिवासेऽत्र भ्यते ॥१८
आलयं स्बरसिद्धानामेतत्स्थानं वदन्ति हि । गोपितं देवदेवेन महादेषेन शंमृना ॥ १९
युगे युगे त्र दान्ता ब्राह्मणा वेदपारगाः । उपासते महात्मानं जपन्ति क्षतरद्रियम्‌ ॥ २५

स्तुवन्ति सततं देवं त्रयम्बकं कृत्तिवाससम्‌ । ध्यायन्ति हृदये देवं स्थाणु सबोौन्तरं क्षिवम्‌ ॥ २१
गायन्ति सिद्धाः किल गीतकानि वाराणसीं ये निवसन्ति विप्राः ।

तेषामथेकेन भवेन युक्तिरये कृत्तिवासं शरणं प्रपन्नाः ॥ २२
संभाप्य लोके जगतामभीषटं सुदुलंमं विपरकुरेषु जन्म ॥ ।

ध्याने समाधाय जपन्ति रुद्रं ध्यायन्ति चित्ते यतयो महेशम्‌ ॥ २३
आराधयन्ति परभुमीरितारं षाराणसीमध्यगता मुनीन्द्राः ।

यजन्ति यङ्गेरभिसंधिहीनाः स्तुवन्ति रुद्रं भरणमन्ति शं य॒म्‌ ॥ २४
नमो भवायामटयोगधान्ने स्थाणुं प्रपद्ये गिरिजं पुराणम्‌ ।

स्मरामि र्ट हृदये निविष्टं जाने महादेषमनेकरूपम्‌ ॥ ` २५

इति श्रीमहापुराणे पाश्र आदिखण्डे वाराणतीमाहात्म्ये चतुलिशोऽध्यायः ॥ ३४ ॥
आदितः शोकानां समण्ङ्ाः-- १८८२

[ 9 अ 1

[1

अथ पच्वरत्रिशोश्ध्यायः ।

नारद उवाच-
अथान्यत्र पै चिग्ग कपदींश्वरमव्ययम्‌ । सनात्वा तत्र विधानेन तप॑यित्वा पितृभुप ॥
पृच्यते सवेपापेभ्यो भुक्ति युक्ति च विन्दति ॥ १
पिज्ञाचमोचनं नाम ती्मन्यत्ततः स्थितम्‌ । तत्राऽऽशर्यमयो देवो पुक्तिदः सवेदोषहा ॥ २
कश्चिदैत्यो जगमेदं शावरो घोररूपधक्‌ । पृगीमेकां भक्षयन्तं कपदीश्वरगुत्तयम्‌ ॥
तत्र सा भीतहृदया कृत्वा कृत्वा प्रदक्षिणम्‌ । धावमाना सुसं श्रान्ता व्याघ्रस्य बहमागता ॥ ४
तां षिदायं नसैस्तीक्ष्णेः शार्दूखः स महाबलः । जगाम चान्यविजनं देशं श्रा मुनीश्वरान्‌ ॥ ^
मृतमात्रा च सा बाला कपदीशाग्रतो मृगी । अदश्यत महाज्वाला भ्योज्ि मूयंसममभा ॥ ?

त्रिनेत्रा नीलकण्ठा च शश्ाङ्काङ्कितपूरधना । हषाधिरूढा पृरुषैस्तादृररेव संहता ॥ ७
पुष्यटृष्टि विमुञ्चन्ति सेचरास्तत्समन्ततः । गणेशवरी खयं भूत्वा न दृष्टा तत््षणात्ततः ॥ ८
इष्टा तदाशयवरं परशशस॒ः स॒रादयः । तन्महेश्चस्य वे लिङ्गं कपदीदवरमुचमम्‌ ॥ ९

५००५५ | ००५ दोषा वाराणसीनिबासिनाम्‌ ॥ *
; सवे विनश्य इवरपूजनात्‌ । तस्मात्सदैव द्ष्टन्यं कपदीर्बरमुतमम्‌ ॥ =! '
पूजितम्यं यत्नेन स्तोतव्यं वैदिकैः स्तवैः । ध्यौयतां चात्र नियतं योगिनां शान्तयेतसाम्‌॥ !

[र
0 9 ए ए ति क 1

१२. -सिद्धानाः। २ स. म. ध्यातव्यं चात्र नियतं योगिभिः शान्तचिततक्षः । जपतम्यं जालक कपदीशसमीपतः । ब!

१९ पश्चतरिशोऽध्यायः | पञ्चपुराणम्‌ । ६७

जायते योगसिद्धिः सा षण्मासेन न संशयः । ब्रह्महतयादयः पापा बिनरयन्तयस्य पूजनात्‌॥ १३
पिशाचमोचने षण्डे खातस्य बु समासतः। तस्मिन्क्षेत्रे पुरा विप्रस्तपस्वी संशितव्रतः ॥ १४
शाङ्ककणे इति ख्यातः पूजयामास शंकरम्‌ । जजाप रुद्रमनिरं पणवं ध १५
पुष्पधूपाविभिः स्तोतरनमस्कारः पदक्षिणेः। उपासीतात्र योगात्मा कृत्वा दीक्षा तु नेष्िकीम्‌।। १६
कदाचिदागतं परेतं प्यति प्प क्षधाऽन्वितमर्‌ । अस्थिच्मपिनद्धाङगं निश्वसन्तं मुहुमुहुः ॥ १७
त॑ श्ट स युनिशरषठः कृपया परया युतः । प्रोवाच को भवान्कस्मादेशाहेश्षमिमं भितः ॥ १८
तस्मै पिशावः क्षुधया पीर्यमानोऽत्रवीद्रचः । पूयैजन्मन्यहं विप्रो धनधान्यसमम्बितः ॥

तरपौत्रादिमिरयक्तः इटुम्बभरणोत्सुकः ॥ १९
न पूजिता मया देवा गावोऽप्यतिथयस्तथा । न कदाचित्तं पुण्यमल्पं वाऽनल्पमेव वा ॥ २०
एकदा भगवान्देवो गोहषेश्वरवाहनः । विदवेश्वरो वाराणस्यां श्ट: सृष्टो नमस्कृतः ॥ २१
तदाऽचिरेण कारेन पशञ्चत्वमहमागतः । न चं तन्महायोरं यमस्य सदनं मुने ॥ २२
पिपासयाऽधुनाऽऽक्राम्तो न जानामि हिताहितम्‌। यदि कंचित्समृद्धततमुषायं पयसि भमो ॥ २३
कुरुष्व तं नमस्तुभ्यं त्वामहं क्षरणं गतः। इत्युक्तः शङ्ककर्णोऽथ पिशाचमिदमग्रवीत्‌ ॥ २४
त्वारशो न हि ोकेऽस्मिन्वि्यते पुण्यङृ्तमः। यस्वया भगवान्पूरवं ष्टो विष्वेहवरः शिवः ॥ २५
संस्पृष्टो षन्दितो भुयः कोऽन्यस्त्वत्सदश्चो भुवि । तेन कमेविपाकेन देशपेतं समागतः ॥ २६
लानं रुष्व क्षीं त्वमस्मिन््ुष्डे समाहितः । येनेमं कुत्सितां योनि क्िप्रमेव प्रहास्यसि ॥ २७

स एवमुक्तो मुनिना पिशाचो दयाङ्ना दे ववरं त्रिनेत्रम्‌ ।

स्मृत्वा कपदीह्वरमीशितारं चक्रे समाधाय मनोऽवगाहम्‌ ॥ २८

तदाऽवगाढो मुनिस॑निधाने ममार दिव्याभरणोपपन्नः ।

अदृश्यताकेपतिमो विमाने शक्षाङ्विहीकृतचारुपौिः ॥ २९

मिमाति रुदः सहितो दिविष्ठः समाटरतो योगिभिरभमेयेः ।

सवारखिटथादिभिरेष देबो यथोदये भानुरेषदेवः ॥ ३०

स्तुबन्ति सिद्धा दिवि देवसंघा नयन्ति दिव्याप्सरसोऽभिरामाः।

पन्ति हि कुसुमाम्बुमिशां गन्धवेविद्याधरिनरायाः ॥ ३१

संस्तृयमानोऽय मुनीन्द्रसंधैरवाप्य बोधं भगवत्पसादात्‌ ।

समाविश्चन्मण्डमेतदगयं भ्रयीमयं यत्र विभाति रुद्रः॥ ३२

दृष्टा वियुक्तं स पिशावभूतं पूतिः परह्टो मनसा मरेश्षम्‌ ।

भिचिन्त्य रुद्रं केविमेकमरनि परणम्य तुष्टाव कपदिनं तम्‌ ॥ ३३
शङ्ककणे उवाच-

कपदिनं त्वां परतः परस्तादप्ारमेकं पुरुषं पुराणम्‌ ।

व्रजामि योगेह्वरमीक्षितारमादित्यमप्नि कपिखाधिरूदम्‌ ॥ ३४

त्था ब्रह्मसारं हदि संनिविष्टं हिरण्मयं योगिनमादिमन्तम ।

जामि श्रं क्षरणं दिविष्ठं महामुनि ब्रह्ममयं पविग्रम्‌ ॥ ३९

सदसपादा्षिश्षिरोभियुकूं सहक्षरूपं तमसः परस्तात्‌ । *
तं ब्रह्मपारं पणमामि क्रं हिरण्यगभादिपतिं भिनेत्रम्‌ ॥ १६

६८ पहायुनिशरीग्यासपमीत- [ { आरिखलण्डे-
यत्र पसूति्जगतो विनाशो येनाऽऽतं सषेमिदं शिषेन । |

तं ब्रह्मपारं भगवन्तमीशं प्रणम्य नित्यं क्षरणं भपय ॥ ३७

अलिङ्गमालोकविहीनरूपं स्वयंभु चित्पतिमेकरूपम्‌ ।

तं ब्रह्मपारं परमेश्वरं त्वां नमस्करिष्ये न यतोऽन्यदस्ति ॥ १८

य॑ योगिनस्त्यक्तसबीजयोगा र्ब्ध्वा समाधि परमात्मभरताः ।

परयन्ति देवं भरणतोऽस्मि नित्यं तं ब्रह्मपारं भवतः खरूपम्‌ ॥ ३९

न यत्र नामादिविशेषक्रपरिमं संदृशे तिष्ठति यत्स्वरूपम्‌ ।

तं ब्रह्मपारं प्रणतोऽस्मि नित्यं स्वय॑भूवं त्वां शरणं प्रप्र ॥ ४०

यद्रेदवादाभिरता विदेहं सब्रह्मविज्ञानमभेदमेकम्‌ ।

परयन्त्यनेकं भवतः स्वरूपं तं ब्रह्मपारं प्रणतोऽस्मि नित्यम्‌ ॥ ४१

यतः प्रधानं पुरुषः पुराणो बिभति तेजः प्रणमन्ति देवाः।

नमामि तं ज्योतिषि संनिविष्टं काठ बृहन्तं भवतः स्वरूपम्‌ ॥ ८२

व्रजामि नित्यं रणं गुहशं स्थाणुं प्रपद्ये गिरिशं पुराणम्‌ । ।

शिवं परपदे हरमिन्दुमोखि पिनाकिनं त्वां श्षरणं व्रजामि ॥ ४३
सतुसैवं शङ्कुकर्णोऽपि भगवन्तं कपदिनम्‌ । पपात दण्डवद्धमो भोचरन्पमणवं' परम्‌ ॥ ४४

तत्षणात्परमं लिङ्गं प्रादुभूतं शिवात्मकम्‌ । ज्ञानमानन्दमत्यन्तं कोरिज्वालाभिसंनिभम्‌ ॥ ४५

शङ्खकर्णोऽथ मुक्तात्मा तदात्मा सवेगोऽमलः । पिलिल्ये विमले लि तदद्ुतमिवामवत्‌ ॥ ५६

एतद्रहस्यमाख्यातं माहात्म्यं ते कपर्दिनः । न कथिदरेत्ति तमसा विद्रानप्यन्न मुह्वति ॥ ४७

य इमां शृणुयानिदयं कथां पापप्रणाशिनीं । तयक्तपापो विशुद्धात्मा श्द्रसामीप्यमाश्रुयात्‌ ॥ ४८

पठेच्च सततं श्चद्धो ब्रह्मपारं पहास्तवम्‌ । प्रातमंध्याहसमये स योगं प्राप्नुयात्परम्‌ ॥ ४९
इति भीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डे वाराणसीमाह त्म्ये पञ्चत्रिंशो ऽध्यामः ॥ ३५ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १९११
अथ धटत्रिरोऽध्यायः ।

नारद उवाच--

वाराणस्यां महाराज मध्यमेशं परात्परम्‌ । तस्मिन्स्थाने महादेवो देव्या सह महेश्वरः ॥
रमते भगवाभितयं रुदर परिवारितः । तत्र पूर्मं हृषीकेशो विश्वात्मा देवकीसुतः ॥

उवास वत्सरं कृष्णः सदा पाञुपतेयुतः । भस्मोयूरितसबा्ञो शद्राध्ययनतत्परः ॥
आराधयन्हरिः शंभुं कृत्वा पाञ्चुपतं व्रतम्‌ ॥

तस्य ते बहवः शिष्या ब्रह्मचय॑परायणाः । लग्ध्वा तददनाञ्ज्ानं शृष्टवन्तो महेश्वरम्‌ ॥
तस्य देवो पहादेवः परत्यक्षं नीखलोहितः । ददो कृष्णस्य भगवान्वरदो बरमुलमम्‌ ॥
येऽचैयन्ति च गोविन्दं रद्धक्ता विधिपूर्वकम्‌ । तेषां तदैश्वरं क्ञानयुत्पत्स्यति जगन्मयम्‌ ॥
, नमस्योऽचयितव्यश्च ध्यातव्य मत्परर्मनेः । भविष्यन्ति न संदेहो मत्मसादाद्िजातयः ॥ ५
येऽत्र, द्रस्यन्ति देवद खात्वा देवं पिनाकिनम्‌ । ब्रह्महत्यादिकं पापं तेषामाघ्रु विनश्यति ॥ ८
भा्ास्लयक्ष्यन्ति ये मल्यौः पापकमरता अपि। ते यान्ति तत्परं स्थानं नात्र कायो विचारणा ॥ `

4)

© क 6 € ४

२७ सपत्रिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ६९

धन्यास्तु खड ते विद्वा मन्दाकिन्यां कृतोदकाः । अचैयित्वा यषहादेवं मध्यमेश्वरमीश्वरम्‌ ॥ १०
ञानं दानं तपः श्राद्धं पिण्डनिवेपणं त्विह । एकैकक्षः छृतं कम पुनात्यासप्तमं कुलम्‌ ॥ ११
संनिहत्यामुपस्पृश्य राहग्रस्ते दिवाकरे । यत्फलं रभते मर्य॑स्तस्मादक्षगुणं विह ॥ १२
एवयुक्तं महाराज माहात्म्यं मध्यमेश्वरे । यः भुणोति परं भक्त्या स याति परमं पदम्‌ ॥ १३
इति श्रीमहापुराणे पाश्र आदिखण्डे षाराणसीमादात्म्ये षटृ्रिशोऽध्यायः ॥ ३९ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- १९४४
अथ सप्तर्विशेऽध्यायः ।

~~न,

नारद उवाच--
अन्यानि च प्रहाराज तीथोनि पावनानि तु। बाराणस्यां स्थितानीह संभृणुष्व युधिष्ठिर ॥ *
परयागादधिकं तीथं पयागं परमं शुभम्‌ । विश्वरूपं तथा तीर्थं तालतीयमनुत्तमम्‌ ॥ २

आकाक्ञाख्यं महातीर्थं तीर्थ चेवाऽऽपैभं परम्‌ । सुनील च महातीर्थं गोरीतीर्थमनुत्ममू्‌ ॥ ३
पराजापत्यं तथा तीर्थं स्वगेद्रारं तथैव च । जम्बुकेश्वरमित्युक्तं धमांख्यं तीर्थमुत्तमम्‌ ॥ ्

गयातीर्थं परं तीर्थं तीर्यं चैव महानदी । नारायणं परं वीर्यं वायुतीर्थमनुत्तपम्‌ ॥ ५
ज्ञानतीर्थं परं गुहं वाराहं तीयेमुत्तमम्‌ । यमतीर्यं महापुण्यं तीर्थं संमूतिकं शुभम्‌ ॥ 1
अ्रितीर्यं महाराज कटशेग्वरमुक्तमम्‌ । नागतीर्थं सोमतीर्थं सूयतीर्थं तयैव च ॥ ७
पवताख्यं महागुह्यं मणिकण्यंमनुत्तमम्‌ । घटोत्कचं तीर्थवरं श्रीतीर्थं च पितामहम्‌ ॥ ८
गङ्गातीरं तु देवेशं ययातेस्तीयेगुतमम्‌ । कापिलं चैव सोमेश ब्रह्मतीर्थमनुत्तमम्‌ ॥ ९

तत्र लिङ्गं पुराणीयं स्थातुं ब्रह्मा ययाऽऽ(दाऽऽ)गतः। तदानीं स्थापयामास विष्णुस्तलिङ्गमेश्वरम्‌॥
ततः स्नात्वा समागम्य ब्रह्मा भोवाच त॑ हरिम्‌ । मयाऽऽनीवमिदं लिङ्गं कस्मात्स्थापितबानसि।
तमाह विष्णुस्त्वसोऽपि रुद्रे मक्तिषटदा मप । तस्मात्मतिष्टितं रङ्गं नाज्ञा तत्र भविष्यति ॥ १२

भतेश्वरं रथा तीर्यं तीर्थं धरमंसमुद्धवम्‌ । गन्धर्वतीर्य सुशुभं वाहेयं तीर्थमुत्तमम्‌ ॥ ११
दौबांसिकं व्योमतीर्थं चन्द्रतीर्थं युधिष्ठिर । चिन्ताङ्गदेश्वरं तीर्थ पुण्यं पिद्ाधरेश्वरम्‌ ॥ १४
केदारं तीथंमु्राख्यं कारंजरमनुत्तमम्‌ । सारखतं परभासं च सुद्रकर्णहदं शुभम्‌ ॥ १५

कोकिलाख्यं महातीर्थं तीर्थं चैव महालयम्‌ । हिरण्यगर्भ गोभेक्षं तीर्थं चेवमनुलमम्‌ | १६
उपशान्तं ति चैव ्याप्रेश्वरमनुक्तमम्‌ । त्रिोचन महातीर्थं लोकार्कं चो्तराहयम्‌ ॥ १७
कपालमोचनं तीरथ ब्रह्महत्याविनाशनम्‌ । शुक्रेश्वरं महापुण्यमानन्दपुरमुत्तमम्‌ ॥ १८
एवमादीनि तीथौनि बाराणस्यां स्थितानि वै । न शक्यं विस्तराद्रकं कल्पकोरिशपैरपि । १९
हति श्रीमहापुराणे प्र आदिखण्डे वाराणसीमाहात्म्ये सप्तर्ि्ोऽध्यायः ॥ ३५ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १९६३

अथाश्षि्ो शध्यायः।

नारद्‌ उ्वाच- |
शरणस्य माहात्म्यं तस्यां तीर्थानि च मभो। कथितानि समासेन तीानयन्यानि सं!

१९. भ. "था विनिमित॑ं लि ।

( † आवण्ड-

छ महायुनिशरीव्यासमरणीर्त

व्रह्मचारी समाहितः । अश्वमेभमवामोति गमनादेब भारत्‌ ॥ २
वका तो १ भय विशुतः । पितृणां तत्र वै दल्तमक्षयं भवति भमो ॥ १
महानधामुपस्पृशय तर्पयेत्पितदेवताः । अक्षयानाघुया्ोकान्डुखं चैव सयुद्धरेत्‌ ॥ ४
ततो ब्रह्मसरो गच्छेद्रक्ारण्योपसेवितम्‌ । पुण्डरीकमवामोति मरमातमिव श्वंरी ॥ ' ५
सरसि ब्रह्मणा तत्र युषशरेष्ठः समुच्छ्रितः । यपं परदक्षिणं ला वाजपेयफलं रमेत्‌ ॥ ६
ततो गच्छेत राजेन्द्र धेनुकं रोकविश्चतम्‌ । एकरात्रोषितो राजन्ययच्छेत्तिरधेयुकाम्‌ ॥ ७ .
पवेपापविश्ुद्धात्मा सोमलोकं त्रजेदधुवम्‌ । तत्र चिदं महाराज अद्यापि हिन संक्यः॥ ८
$ पिला सहवत्सा वै पवेते विचरत्युत । सवत्सायाः पदान्यस्या दृश्यन्तेऽद्यापि भारत ॥ ` ९
१पृपरपृर्य राजेन्द्र पदेषु टृपसत्तम । यत्किचिदश्ुभं पापं तत्पणहयति भारत ॥ १०
तो शृधवं गच्छेत्स्थानं देवस्य श्रलिनः । लायाचु भस्मना तत्र संगम्य दषभध्वजम्‌ ॥ ११
ह्मणेन भवेचीर्णं वतं द्रादशवापिकभ्‌ । इतरेषां तु वणोनां सर्वपापं प्रणश्यति ॥ १२
च्छेत तत उद्यन्तं पेतं गीतनादितम्‌ । साविग्रं तु पदं तत्र श्यते भरतर्षभ ॥ १३
त्र संध्यामुपासीत ब्राह्मणः संशितव्रतः । उपास्ता हि भवेत्संध्या तेन द्ादशवाधिकी ॥ १४
ीनिद्रारं च तत्रैव विश्रुतं भरतषभ । तत्राभिगम्य पुच्येत पुरुषो योनिसंकटात्‌ ॥ १५

छ्ृटृ्णाबुभो पक्षो गयायां यो वसेन्नरः । पुनात्यासप्तमं राजन्कुलं नास्त्यत्र संशयः ॥ १६
ष्टव्या बहवः पृत्रा यद्यप्येको गयां व्रजेत्‌ । यजेत वाऽश्वमेधेन नीलं वा हषपुत्छजेत्‌ ॥ १७
तः फल्गुं व्रनद्राजंस्तीथसेवी नराधिप । अश्वमेधमवाग्रोति सिद्धि च परमां व्रजेत्‌ ॥ १८

तो गच्छेत राजेन्द्र ध्ेपृ्ं समाहितः । यत्र धर्मो पहाराज ८०५८०८५ ५५६ 1 ॥ १९

म तत्राभिसंगम्य वाजिमेधफलं लमेत्‌ । ततो गच्छेत राजेन्द्र ॥ २०
त्राभिगम्य ब्रह्माणमचयेननियतव्रतः । राजसूयाश्वमेधाभ्यां फलं भराप्रोति भारत ॥ २१
तो राजग गच्छेत्तीथसेवी नराधिप । उपस्पृ्य ततस्तत्र कक्षीवानिव मोदते ॥ २२

क्िण्या नेदयकं तत्र भ्राग्निः पुरुषः श्रविः । यकषिण्यास्तु प्रसादेन मुच्यते ब्रह्महत्यया ॥ २१
णिनागं ततो गच्छेदरोसदस्रफलं भेत्‌ । नेतयकं युञ्जते यस्तु मणिनागस्य भानवः ॥ २४
एटस्याऽऽशीविषेणास्य न विषं क्रमते दृष । तत्रोष्य रजनीमेकां सर्वपायैः पुष्यते ॥ २५
तो गच्छेत ब्रह्मपर्गोतमस्य षनं तृप । अहस्याया इदे नात्वा व्रजेत परमां गतिम्‌ ॥ २६
भिगम्य श्रियं राजन्विन्दते श्रियमुत्तमाम्‌ । तत्रोद्पानो धर्म परिषु लोकेषु विथुतः ॥
्राभिषेकं कुवीत वाजिमेधमवाप्ुयात्‌ ॥ २७
नकस्य तु राजर्षेः कूपसरिदक्षपूजितः । तत्राभिषेकं इत्वा तु विष्णुरोकमवाप्युयात्‌ ॥ २८
तो विनाशनं गच्छेत्सैपापममोचनम्‌ । बाजिमेधमवाभोति सोपरोकं च गच्छति ॥ २९
ण्डकीं च समासाय सवेतीयजलोद्धवाम्‌ । बौजपेयमवामरोति पूर्यरोकं च गच्छति ॥ २०
तो श्वस्य महन समापि्य तपोवनम्‌ । गुदठकेषु महाभाग भोदते नात्र संश्चयः ॥ ११
मदां तु समासा नदीं सिद्धनिषेविताम्‌ । पुण्डरीकमगाग्ोति सोमलोकं च ग्छति॥ २२
तो विकारामासाय्य नदौ त्रैरोक्यविभुतामू्‌ । अगिष्टोममवामोति स्वर्गलोकं च गच्छति ॥ २१
हरी रां समासाय नराभिप। अशमेपमवा्नोति इतं वैष सुद्‌ ॥ २४
१ ट. वाजिमेषम* । २ जन न्ब र्क््ता---

७

१८ भा्रिरोऽध्वायः 1 ¶्कएुराणम्‌ ।

` दिवौकसां पुष्करिणीं समाता नरः शुचिः । न इगतिमवामोति शपेयं च विन्दति॥ १५
४४ गच्छे ल्मवारी समाहितः । माहेश्वरषदे ात्वा वाजिमेधफलं रमेत्‌ ॥ १६

तत्र कोटिस्तु तीथौनां विश्चता भरतषभ । श्म॑रूपेण राजेनद्र असुरेण द्रात्मना । ३७
हियमाणा हता राजन्विष्णुना पभविष्णुना। तत्राभिषेकं शुबीत तीर्थकोय्यां नराधिप ॥

पष्डरीकमवामोति विष्णुलोकं च गण्छति ॥ | १८
ततो गच्छेशरभेष् स्थानं नारायणस्य च। सदा संनिहितो यत्र हरिर्वसति भारत ॥ ३९
यपर ब्रह्मादयो देवा ऋषयश्च तपोधनाः । आदित्या षसवो रुद्रा जनाईनयुपासते ॥ ५४०
शालग्राम इति ख्यातो विष्णोरङ्रुतकर्मेणः। अभिगम्य त्रिलोकेशं वरदं विष्णुमस्युतम्‌ ॥ ४१
अश्वमेधमवाप्नोति विष्णुरोकं च गच्छति । तत्रोदपानो धर्म सर्षपापविमोचनः ॥ ४२

समुद्रास्तत्र चत्वारः पे संनिहिताः सदा । तत्रोपस्पृश्य राजेनद्र न वुर्गतिमबामुयात्‌ ॥ ५३
अभिगम्य महादेवं षरदं विष्णुमव्ययम्‌ । विराजते यया सोम ऋणैर्ुक्तो युधिष्ठिर ॥ ५४
जातिस्मर उपस्पृश्य शुचिः प्रयतमानसः । जातिस्मरत्वं परामोति लात्वा तत्र न संशयः ॥ ४५
बश्वरपुरं गत्वा अचपित्वा च केशवम्‌ । ईप्तिताैभते लोकाुपवासाम्र संशयः ॥ = ५६

ततस्तु बामनं गत्मा सवैपापममोचनम्‌ । आभिवा्य हरं देवं न वरगतिमवामुयात्‌ ॥ ४७
भरतस्याऽऽश्रमं गत्वा सवेपापथमोचनम्‌ । कौशिकीं तत्र सेवेत पहापातकनाक्षिनीम्‌ ॥

राजसूयस्य यह्नस्य फं प्राग्नोति मानवः ॥ ५८
ततो गच्छेत धमे चम्पकारण्यमुत्तमम्‌ । तत्रोष्य रजनीमेकां गोसहस्रफलं लभेत्‌ ॥ ४९

अथ गोविन्दमासाय तीयं परमसंमतम्‌ । उपोष्य रजनीमेकामग्निष्टोमफलं भेत्‌ ॥ ५०
तत्र िषवश्वरं षष्ठा देव्या सह महायुतिम्‌ । मित्रावरुणयोर्खोकान्पापरयाद्धरतर्षभ ॥

तिरा्रोपोषितस्तत्र अग्निष्टोमफलं रभेत्‌ ॥ ५१
कन्यासवेधयमासाद्य नियतो नियताकनः । मनोः रजापतेलोकानाभोति भरतर्पम ॥ ५२
कन्यायां ये मयष्छन्ति दानमण्वपि भारत । तदक्षयमिति भाहुर्षयः संशितव्रताः ।॥ ५४

निष्ठाषासं स्षमासाद्य तपु लोकेषु विश्रुतम्‌ । अश्वमेधमवाभति विष्णुलोकं च गच्छति ॥ ५४
ये ठु दानं भयच्छन्ति निष्ठायाः संगमे नराः । ते यान्ति नरशार्ल ब्रह्मलोकमनामयम्‌ ॥ ५५
तत्राऽऽश्रमो वसिष्ठस्य त्रिषु लोकेषु विश्रुतः । तत्राभिषेकं क्वाणो वाजपेयमवाश्यात्‌ ॥ ५६
देवकूटं समासाद्य देवर्षिगणसेवितम्‌ । अश्वमेधमवामोति लं चैव सयुद्धरेत्‌ ॥ ५७
ततो गच्छेत राजेन्द्र कौशिकस्य मुनेदम्‌ । यप्र सिद्धि परां पाप विश्वामित्रोऽथ कोक्षिकः ५८
तत्र मासं षसेद्धीरः कौशिक्यां भरत्ैभ । अश्वमेधस्य यत्पुण्यं तन्मासेनाधिगच्छति | ५९
सवेती्वरं चैव यः सेवेत महाहदम्‌ । न दुर्गतिमबाोति विन्यराद्हुसुबणकम्‌ ॥ ६०
बीराश्रमनिवातिनम्‌ । अश्वमेधमवामोति शक्रलोकं च गच्छति ॥ ६१

नन्दिन्यां च समासाद्य क्षं शरिदृक्षसेवितम्‌ । नरमेधस्य यत्पुण्यं तत्मामोति कुख्दरह ॥ ६२
जञात्वा कोशचिक्यारुणयोर्यतः । भरिराग्नोपोषितो दिद्ान्सर्पापैः भयुच्यते ॥ ६३
उव॑लीतीयंमासाप तथा सोमाभयं बुषः । एुम्भकर्णशरमे लत्वा पृषयते भुवि मानवः ॥ ६४
तथा कोकामुखे जञात्वा बरहमवाी समाहितः । जातिस्मरत्वं भामो दृ्मेततपरातनैः ॥ ,६५

मोको य-म भममाय जयीकला-नय्- ८

श कको [णी 0 2, 1 त 7 यता 1

१ ठ. गों समा" । २ ख. भज. 'न्याव्तथमा' ।

७२ पहामनिश्रीव्यासपणीतं-- | [ १ आदिखण्डे-

धढ़मदीं समासा कृतार्थो भवति द्विजः । सर्वैपापविदुद्धात्मा स्वगेरोकं च गच्छति ॥ ६६
ऋषभीपमासाथ् सेव्य क्रौञ्चनिषूदनम्‌ । सरस्वत्यामुपस्पृर्य विमानस्थो विराजते ॥ ६७
ओदानकं महाराज तीर्थ युनिनिसेवितम्‌ । तभ्राभिषेकं कुर्वत स्वापेः भयुच्यते ॥। ६८
ब्रह्मतीर्थं समासा पुण्यं व्रह्म्षिसेषितम्‌ । वाजपेयमवाभ्रोति नरो नास्त्यत्र संशयः ॥ ६९
ततशस्पां समासाद्य भागीरथ्यां कृतोदकः । दण्डापेणं समासाद्य गोसहस्रफलं लभेत्‌ ॥ ७०
लछौवििकां ततो गच्छेत्पुण्यां पुण्यानिषेविताम्‌ । षाजपैयमवामोति विमानस्थश्च पूज्यते ॥ ७९ '

इति श्रीमहापुराणे पश्र आदिखण्डे गयादितीथमाहात्म्यकथनं नामाष्टात्रिशोऽध्यायः ॥ ३८ ॥
आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः--२०२४

अथैकोनवलाररशो ऽध्यायः ।

नारद उवाच--
भथ संध्यां समासा संविद्यां तीर्थमुत्तमम्‌ । उपस्पृश्य नरो विद्रान्भवेन्नास्त्यतर संशयः ॥ १
मस्य च भरसादेन तीर्थराजं त॑ पुरा । तदटौहित्यं समासाय विन्दराद्वहुसुवणेकम्‌ ॥ २
एरतोयां समासा त्रिरात्रोपोषितो नरः । अश्वमेधमवामोति शक्रलोकं च गच्छति ॥ ३
ङ्कायास्त्वथ राजेन्द्र सागरस्य च संगमे । अश्वमेधं दशगुणं परवदन्ति मनीषिणः ॥ ठ
ङ्गायास्तु परं दपं भाप्य यः स्ञाति भारत । त्रिरात्रोपोषितो राजन्सवेकाममवाष्यात्‌ ॥ ५
[तो मैतरणीं गत्वा नदीं पापममोचनीम्‌ । विरजं तीथंमासाद्र पिराजति यथा शशी॥ ६

पभावे च कुलं गत्वा स्ैपापं व्यपोहति । गोसहस्रफलं लब्ध्वा पुनाति स्वकुलं नरः ॥ ७
्नोणस्य ज्योतिरथ्याश्च सङ्गमे निवसञ्खछुचिः । तपयित्वा पित्न्देवानप्रष्टोमफटं लभेत्‌ ॥ ८
्नोणस्य नर्मदायाश्च प्रभवे कुरुपुङ्गव । वंशगुदममुपस्पृश्य वाजिमेधफलं लभेत्‌ ॥ ९
कषमं तीर्थमासा कोश्चलायां नराधिप । वाजिमेधमवाममोति त्रिरात्रोपोषितो नरः ॥ १०
लोक्षरायां समासाद्य कालतीर्थमुपरपृरोत्‌ । इृषभेकादश्षगुणं खभते नात्र संशयः ॥ ११

एष्ववत्यामुपस्पूरय त्रिरात्रोपोषितो नरः । गोसहस्रफलं विन्द्रातछुलं चैव समुद्धरेत्‌ ॥ *२
वतो बदरिकातीथे स्नात्वा प्रयतमानसः । दीधायुष्यमवामोति स्वगेरोकं च गच्छति ॥ १२
१तो महेन्द्रमासाद्य जामदग्न्यनिषेवितम्‌ । रामतीर्थे नरः स्नात्वा वाजिमेषफलं लमेत्‌॥ १४

[तङ्कस्य तु केदारं तत्रैव भरतषम । तत्र स्नात्वा नरो राजन्गोसहस्रफलं रमेत्‌ ॥ - १५
भ्रीप्तं समासाद्य नदीतीरमुपर्पशेत्‌ । अश्वमेधमवामोति परां सिद्धि च गच्छति ॥ १६
्ीपर्पते महादेवो देव्या सह महायुतिः । न्यवसत्परमग्रीतो ब्रह्मा च त्रिदषष्टैतः ॥ १७
त्र देवहदे खात्वा शुचिः प्रयतमानसः । अश्वमेषमवाम्रोति परां सिद्धि च गच्छति ॥ !८
ऋषभं पर्वतं गत्वा भाण्डेषु सुरपूजितम्‌ । वाजपेयमवामोति नाकपृष्े च मोदते ॥ १९
शतो गच्छेत कावेरीं हतामप्सरसां गणेः । सश्र खात्वा नरो राजन्गोसहस्रफलं खमभेत्‌ ॥ °
नि

` ˆ १ ट. लावदविकां । २ श. भ. “थ निद्यातीर्थमनृ्। ३ २. सद्वियां । ४ ख. भ. विराजं + ५ म. म. प्रभवे मेकले ग!
६ ख. भ. नतट्गस्य । ५ ख. म. "तिः । रमते पर । ८ ट. पाण्डेषु ।

९ एकीनवत्वारिरोऽध्यायः पद्मपुराणम्‌ । ७३

अथ गोकणेमासाद् त्रिषु रोकेषु विश्रुतम्‌ । समुद्रमध्ये राजेनद्र स्यैरोकनमस्कृतम्‌ ॥ २२
धत्र ब्रह्मादयो देवा मुनयश्च तपोधनाः । भ्रतयक्षाः पिक्ाचाश्च किनराः समहोरगाः ॥ ३
सिद्धचारणगन्धव मानुषाः पञ्मगास्तथा । सरितः सागराः हैखा उपासत उमापतिम्‌ ॥ २४
तरशानं सपभ्यच्यं त्रिरात्रोपोषितो नरः । दज्चाश्वमेधानाम्नोति गाणपत्यं च विन्दति ॥ २५
ढपोष्य द्वादशं रात्रं कृतार्थो जायते नर; । तस्मिन्नेव तु गायत्याः स्थानं नेलोक्यविश्चेतम्‌ | २६
त्रिएत्रमुषितस्वत्र गोसहस्रफलं रमेत्‌ । निदशेनं च प्रत्यक्षं ब्राह्मणानां नराधिप ॥ २७
गायत्रीं पठते यस्तु थोनिसंकरजो द्विजः । गाथा वा गीतिका वाणी तस्य संपद्यते टप ॥ २८
अब्राह्मणस्य पठतः सावित्री तुपनश्यति । संवतेस्य तु विपरपेवौपीमासा दुरेमाम्‌ ॥

रूपस्य भागी भवति सुभगश्ाभिजायते ॥ २९
ततो व्णोद्यमासाय तपेयेतपतृदेवताः । मयूरदहैससगुक्तं विमाने लभते नरः ॥ ३०
ततो गोदावरीं प्राप्य नित्यसिद्धनिषेषिताम्‌ । गवामयमवाभ्नोति वायुलोकं च गच्छति ।॥ ३१
बेणायाः संगमे सलात्वा वाजपेयफलं रेत्‌ । वरदासंगमे सञात्वा गोसदस्रफलं लभेत्‌ ॥ ३२
बरहमस्थूणां समासाद्य त्रिरात्रोपोषितो नरः । गोसहस्रफलं विन्ध्रारंखगलोकं च गच्छति ॥ ३३
फुावनं समासाच्र ब्रह्मचारी समाहितः । त्रिरात्रोपोषितः सरात्वा गोसहस्रफलं लमेत्‌ ॥ २४
ततो देवहदे खात्वा ढृर्णर्णजरोद्धवे । ज्योतिमाहदे चैव तथा कन्याश्रमे ठप ॥ ३५
यत्र क्रतुशतैरिष्टरा देवराजो दिवं गतः । अथिष्टोमतं विन््राद्मनादेषव तत्र तु ॥ ३६
सषदेवहदे खात्वा गोसदस्रफलं लभेत्‌ । जातिमरात्रहदे सञात्वा भवेजातिस्मरो नरः ॥ ३७
ततो वापीं परहापुण्यां पयोष्णीं सरितां वराम्‌ । पितृदेवायेनरतो गोसहस्रफलं लभेत्‌ ॥ ३८
दण्डकारण्यमासाच् महाराज उपस्पृशेत्‌ । शरभङ्गाश्रमं गत्वा शुकस्य च महात्मनः ॥

न दुर्मतिमवामोति पुनाति खकुटं नरः ॥ ३९
ततः सयारकं गच्छेजमदभिनिषेवितम्‌। रामतीर्थे नरः सञात्वा विन्दाद्रहुसुवणंकम्‌ ।॥ ४०
सप्नगोदावरीं स्नात्वा नियतो नियताशनः । महापुण्यमवाम्मोति देवलोकं च गच्छति ॥ ४१

ततो देवपथं गच्छेन्नियतो नियताशनः । देवसत्रस्य यत्पुण्यं तद वा्रोति मानवः ॥ ४२
तङ्कारण्यमासाद् ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः । बेदानध्यापयत्तत्र मुनीन्सारस्तः परा ॥ ४३
तत्र बेदान्पनटास्तु मुनेरङ्गिरसः सुतः । उपविष्टो मषटषीणामुत्तरीयेषु भारत ॥ +,
ओंकारेण यथान्यायं सम्यगुच्चारितेन ह । येन यत्पूवमभ्यस्तं तस्य तत्समुपस्थितम्‌ ॥ ४५
ऋषयस्तत्र देवाश्च वरुणोऽग्निः परजापतिः । हरिर्नारायणो देवो महादेवस्तथेब च ॥ ४६
पितामहश्च भगवान्देवैः सह महायुतिः । भगु नियोजयामास याजनार्थे महायुतिम्‌ ॥ ४७
ततः स चक्रे भगवादृषीणां विधिवत्तदा । सर्वेषां पुनराधानं बेदच्छेन कमेणा ॥ ४८
आज्यभागेन पै तत्र तपितास्तु यथाविधि । देवाख्िभुवनं याता ऋषयश्च यथासुखम्‌ ॥ ४९
तद्रण्यं अविषटस्य तुङ्गकं राजसत्तम । पापं भिनश्यते सद्यः सिया वे पुरुषस्य वा ॥ ५०

तत्र मासं वसेद्धीरो नियतो नियताक्चनः । ब्रह्मलोकं व्रजेद्राजन्पुनीते च कुलं पुनः ॥ ६!
मेधावनं समासाय पिवृदेवां् तपैयेत्‌ । अगिषटठोममवामोति स्फृति मेधां च विन्दति ॥ ५२

१ ट. योऽनिशे कण्ठतो द्वि" । २ ट. "तो वेणां समा । ३ अ. "रू । राजसुय" । ४अ. प्ण्रेणजः।५स.ज.

सूयांयंकं । ट, गरयारके ।
। १०

> क्छ

७४ महापुनिभीष्यासमणीतत-- [ १. आदिमे रण्ड

तत्र कालंजरं गत्वा गोसहस्रफलं छेत्‌ । आत्मानं साधयेचश्र गिरौ कारुं दप ॥ ९६
खर्गलोके महीयेत मरो नास्त्यत्र संशयः ॥ क
ततो गिरिवरश्रेष्ठे चित्रकूटे विशां पते । मन्दाकिनीं समासा नदीं पापपमोचनीमर्‌ ॥ ` हं
अत्रामिषेकं कुर्वाणः पितदेवार्चने रतः । अश्वमेधमवापोति गतिं च परमां व्रन्‌ ॥ रं
ततो गच्छेत राजेन्द्रं भर्तस्थानमनुलतमम्‌ । यब्र देवो महासेनो नित्यं संनिहितो देष ॥ न
पुमांस्तत्र नरश्रेष्ठ गमनादेव सिध्यति । कोटितीर्थे नरः स्रात्वा गोसहस्रफटं भेत्‌ ॥ ५८
्रदक्षिणपुपाद्ृत्य रिवस्थानं व्रनेमरः । अभिगम्य महादेवं विराजति यथा शरी ॥ ५९
तत्र कूपो महाराज विश्रुतो भरतषभ । समुद्रा यत्र चत्वारो निवसन्ति युधिष्ठिर ॥ ॥६०
तत्रोपस्पृश्य राजेन्द्र कृत्वा चापि प्रदक्षिणम्‌। नियतात्मा नरः पूतो गच्छेत परमां गतिम्‌
ततो गच्छेतकुरभरेष् शृङ्गवेरपुरं मत्‌ । यत्र तीणा महापाङ्गो रामो दाक्षरथिः पुरा ॥ ॥ ६२

गङ्गायां तु नरः स्ात्वा ब्रक्मचारी जितेन्द्रियः । विधूतपाप्मा भवति वाजपेयं च विन्दति

ततो पुञ्ञवटं गच्छेत्स्थानं देवस्य धीमतः । अभिगम्य महादेबमभ्यच्यं च नराधिप ।॥ ।॥॥ ६.
परदक्षिणपुपावृत्य गाणपलयमवाश्ुयात्‌ ॥ । ६
ततो गच्छेत राजेन्द्र परयागग्रषिसंस्तुतम्‌ । यत्र ब्रह्मादयो देवा दिश्षथ सदिगीश्वराः ॥ । ६
लोकपालाश्च सिद्धाश्च निरताः पितरस्तथा । सनत्कुमारममुखास्तथैव च महषयः ॥ . ॥ `

तया नागाः सुपगोौशरं सिद्धाः शुक्रधरास्तथा । सरितः सागराश्ैव गन्धवाप्सरसस्तया र ६ ९

हरिथ भगवानास्ते प्रजापतिषुरस्कृतः ॥ ॥ ६७६

तत त्रीण्यपि कुण्डानि तयोमेध्येन जाहवी । मयागात्समतिकरान्ता सवैतीथेपुरसकृत। ॥ ` ६८९

तपनस्य सुता तत्र त्रिषु छोकेषु विश्रुता । यमुना गङ्गया सां संगता लोकभाविनी ॥ । ,
गङायमुनयोर्मध्ये पृथिव्या जयनं स्मृतम्‌ । प्रयागं जघनस्यान्तयुपस्यगृषयो विदुः ॥ ६९०
प्रयागं सुपरतिष्ठानं कम्बलाश्वतरावुभो ॥ ॥
तीर्थ भोगवती चैव वेदी मोक्ता मजापतेः । तत्र वेदाश्च य्श्च परूतिमन्तो युधिष्ठिर ॥ 9 :
प्रजापतिमुपासन्त ऋषयश्च पहानपाः; । यजन्ते तुभिर्देवांस्तथा चक्रधरा सृप ॥ १:

ततः पुण्यतमे नास्ति जरषु लोकेषु भारत । मयागं सवेतीर्थेभ्यः भभविणाभिकं भभो ॥ \ १
भवणात्तस्य तीयस्य नामरसंकीतेनादपि । मृधकानमनाद्राऽपि सर्वपापैः परमुच्यते ॥ ७.
तत्राभिषेकं यः क्ुथात्संगमे संषितवतः । पण्यं सुमहदाप्रोति राजसुथा्वमेधयोः ॥ ७२
एषा यजनभूमिहि देवानामपि तत्कथा । दत्तं तत्र स्वरयमपि प्रहद्धवति भारत ॥ ७९
न देववचना्तात न लोकवचनादपि । मतिरत््रमरणीया ते प्रयागपरणं प्रति ॥ ७1
दक्षतीयंसहक्चाणि षष्टिकोय्य स्तथा पराः । येषां सांनिध्यमत्रैव कीर्तितं कुरुनन्दन ॥ ७
चातुि्े च यत्पुण्यं सत्यवादिषु चैव यत्‌ । सात एष तदाम्रोति गङ्गायमुनसंगमे ॥ ७
ततो भोगवती नाम वासुकेसतीयगुत्तमम्‌ । तत्राभिषेकं यः षुयोत्सोऽश्वमेधमवारुयात्‌ ॥ ५

तत्र हंसप्रपतनं तीरथ त्रैलोक्यविश्रुतम्‌ । दशाश्वमेधिकं चैव गङ्गायां कुरुनन्दन ॥ ८

ुरुतेजसमा गङ्गा यत्र तत्रावमाहिता । विरेषो वै कनखले भरयागं परमं महत्‌ ॥ ८

यद्यफायैशषतं त्वा कृतं गङ्गावसेवनम्‌ । सर्वं तत्तस्य गङ्कापो दहत्यभ्िरिवेन्धनम्‌ ॥ ।

१अ. ततः।२ख.म. नरगुहैस्था। ३ ख. म. श वियात्रतध। ४ ट. "कपावनी । ५२. "पि । मृत्तिका

ॐ गक

६.९ एकीनयतवीरिंशोऽध्यायः 1 वचचपुराणप्‌ । ७५

तर्द दहति गङ्गापस्तृरराशिमिवान्लः । सर्वं कृतयुगे पुण्यं भ्रतायां पुष्करं स्मृतम्‌ ॥ ८३
दरापरे षु कुरुमेभं गङ्गा कलियुगे स्मृता । पूष्करे तु तपस्तप्येहानं दान्महाख्ये ॥ ८४
पये त्वभिमारोहेनुगुतङगे तवनाशनम्‌ । पृष्करे तु कुरुते गङ्गापोमध्यमेषु च ॥

सथ्रस्तारयते जन्तुः सप्सप्तावरांस्वथा ॥ ८५

पुनाति कीतिता पाप॑ दष्टा तत्र (भद्र) मयच्छति । अवगाढा च पीता च पुनादयासप्मं म्‌ ८६
यावदस्थि मनुष्यस्य गङ्गायाः स्पृशते जलम्‌ । तावत्स पुरुषो राजन्स्वगेरोके महीयते ॥ ८७
वथा पुण्यानि सी्यौनि पुण्यान्यायतनानि च । उपास्य पुण्यं रुन्ध्वा च भवति पररोकभाक््‌ ॥ €<
न गङ्गासदशचं तीरं न देवः केशवात्परः । ब्राह्मणेभ्यः परं नास्ति एवमाह पितामहः ॥ ८९

यत्र गङ्गा महाराज स देशस्तत्तपोवनम्‌ । सिद्धक्षेत्रं च विदवेयं गङ्गातीरसमाभरितम्‌ ॥ ९०
इवं सलं द्विजातीनां सानां मानसेषु च । मुक्ति चैव जपेत्कर्णे रिष्स्यागुगतस्य च ॥ ५,
इदं धर्म्यमिदं मेध्यमिदं स्वर्ग्यमिदं सुखम्‌ । इदं पुण्यतमं रम्य पावनं धमेयुत्तमम्‌ ॥ ९२
्रहारिषमिदं गं स्ैपापममोचनम्‌ । अधीलय द्विजमध्ये च निमेलत्वमवायात्‌ ॥ ९३
भ्रमत्य महापुण्यं सपनरशमनं शिवम्‌ । मेधाजननपरसयं वै तीथवंशातुकीतेनम्‌ ॥ ९४
अपुत्रो छभते पुत्रमधनो धनमागुयात्‌ । महीं विजयते राजा वैश्यो धनमवाधुयात्‌ ॥

शूद्रो वाऽयेप्षितान्कामान्त्राह्मणः पारगः पठन्‌ ॥ ९९

यशदं शरणुयाभित्यं तीयैपुण्यं सदा शुचिः । जातीः संस्मरत बहीर्नाकपृषठे च मोदते ॥ ९६
गम्यान्यपि च तीथीनि कीितान्यगमान्यपि । मनसाऽप्यभिगच्छेत सवैतीर्थमभीप्सया ॥ ९७
एतानि वसुभिः साध्यैरादित्यमरदश्विभिः । ऋषिभिर्देवकरयेश्च श्रितानि स॒कृतैषिभिः ॥ ९८
एवं त्वमपि कौरव्य विधिनाऽनेन सुव्रत । वरन तीर्थानि नियतः पुण्यं पुण्येन परथते ॥ ९९
भावितैः कारणः पू्वमास्तिक्याच्छरतिददानात्‌ प्राप्यन्ते तानि तीथोनि सद्धिः शिष्टाबुदरिभिः॥
नावतो नाढृतात्मा च नाञ्चि् च तस्करः । खाति तीर्थेषु कौरव्य न च वक्रमतिनैरः । १०१
त्वया तु सम्यग्वृत्तेन नित्यं घमारथदाशिना । पितरस्तपितास्तात सर्वे च मपितामहाः ॥
पितामहपुरोगाश्च देवाः सपिगणास्तथा ॥ १०२
[ *वसिष्ठ उवाच-- |
च धर्मेण धरमहन निलयमेवाभितोषितः। दिलीप कीर्ति महतीं भाष्स्यसे भुवि शाश्वतीम्‌ ॥१०१

नारद उवाच-

मुक्त्वाऽभ्यनुक्षाप्य वसिष्ठो भगवारृषिः । प्रातः प्रीतेन मनसा तत्रैवान्तरधीयत ॥ १०४
छीपः कुरुशार्दूल शाखतस्वायैदशनात्‌ । वसिष्ठवचनाचैव पथिवीमनुचक्रमे ॥ १०५
मेषा महाभाग पतिष्ठाने भरतिष्ठिता । ती्यान्रा महापुण्या सवेपापममोचनी ॥ १०६

न विधिना यस्तु पृथिवीं पर्यटिष्यति । अश्वमेधशतं साग्रं फलं मेतयेष मो््यते ॥ *०५
श्ागुणं पार्थ भ्ापस्यसे धर्ममुत्तमम्‌ । दिलीपः पार्थं दृपतियथा पूवमवाप्तवान ॥
7 च त्वमृषीन्यस्मासस्मात्तेऽष्गुणं फलम्‌ ॥ १५८
गणविकीणीनि तीथीन्येतानि भारत । म गतिषिद्यतेऽन्यस्य त्वागते कुरुनन्दन ॥ ०९
% इदं ख. अ. पुस्तकयोरेव । च
१ख. म. ऋायोध्यापुरेषु । २ ख. म. महर्षाणःमि । द खल. ज. त्ख २ उ. ज. मदर्षाणामिः । १ ख. म. "न । सेवते ल ।

७६ परहामुनिश्रीव्यासमणीतं-- [ "^ आदिखण्डे-

इदं देवधिचरितं स्ैतीथानुसंश्रितम्‌ । यः परत्कल्य उत्थाय सपेषापेः भमुष्यते ॥ ११०
्हषिमख्याः सदा यत्र वाट्मीकिरस्त्वथ कदयपः। आत्रेयस्त्वथ कौण्डिन्यो विश्वामित्रोऽथ गोतमः ११९
असितो देवलभरैव मार्वण्डेयोऽथ गालवः । भरद्राजस्य शिष्यश्च मुनिरुदालकस्तथा ॥ ११२
क्ञोनकः सह पुत्रेण व्यासश्च वैपतां वरः । दुबौसाश् मुनिश्रेष्ठो जाबालिश्च महातपाः ॥ “ १३
एते ऋषिवराः सरवे त्वत्पतीक्ष्यास्तपोधनाः । एभिः सह महाभाग तीथीन्येतान्यनुत्रज ॥

प्राप्स्यसे महतीं कीि यथा राजा महाभिषः ॥ क ११४
यथा ययातिर््मात्मा यथा राजा पुरूरवाः । तथा त्वं कुरुशादल स्वेन धर्मण शोभसे ।॥ ११५
यथा भगीरथो राजा यथा रामश्च विष्तः । यथा बर वृत्रहा सवौन्सपत्रानदहत्पुरा ॥ ९.९
त्रैलोक्यं पालयामास देवराद्िगितञ्वरः । तथा शबुक्षयं कृत्वा त्वं मजा; पालयिष्यसि ॥ ११७
स्वधर्मेणाभितायुर्वौ माप्य राजीवलोचन । ख्याति यास्यसि वीर्येण कार्वीयीयनो यथा ॥ ११८

सूत उवाच--
एवमाभाष्य राजानं नारदो भगवाद्रषिः । अनुङ्गाप्य महाराजं तत्रैवान्तरधीयत ॥ ११९
युधिष्ठिरोऽपि धर्मात्मा ऋषिभिः सह सुव्रतः । जगामालिटतीथौनि सादरः पृथिवीपतिः १२०
मयोक्तागृषयः सवे तीभयात्राश्रयां कथाम्‌ । यः पठेच्छ्रणुयाद्वाऽपि स मुक्तः स्ैपातकैः ॥ १२१
पयोक्तमलिलं त्तं किं भूयः श्रोतुमिच्छथ । ऋषीणां पुण्यकीतीनां नावक्तव्यं परमास्ति ३॥१२२
इति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डे नानाविधतीथकथनं नापैकोनचत्वारिशोऽध्यायः ॥ ३५ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- २१५६

~ ~ ~ --~-~-~ - -----^~-**

अथ चत्वारर श्ध्यायः।

सृत उवाच-
एववुक्तानि तीथीनि षिष्णुदेहानि सुत्रताः । एप मन्यतमांसङ्गान्युक्तो भवति पानवः ॥
तीयौनुश्रवणं धन्यं धन्यं तीर्थनिपेवणम्‌ । पापराशिनिपाताय नान्योपायः करौ युगे ॥
बासं कुयीमहं तीथे तीर्थस्प्महं तथा । एवं योऽनुदिनं श्रते स याति परमं महत्‌ ॥
पापानि तस्य नर्यन्ति तीथीलापनमात्रतः । तीथांनि खलु धन्यानि धन्यसेव्यानि सुव्रताः ॥ `
तीर्यानां सेषिनां दैव सेवितो भवति प्रभुः । नारायणो जगत्कती नासि तीयोत्परं पदम्‌ ॥ ‹
ब्ाह्मणस्तुकसी चैव अश्वत्यस्तीैसंचयः । विष्णुश्च परमेशानः सेभ्य एव सदा नृभिः ॥ `
बराह्मणानां विरेषेण सेवनं मुनिपुङ्गवाः । स्वैतीथोवगाहादेरधिकं विदुरग्रनाः ॥ ॥
तस्मानि(दह्ि)जपदं साक्षात्सवतीथमयं शुभम्‌ । भजेतान॒दिनं विद्रा स्त्र तीथोधिकं भवेत्‌ ॥ `
अश्वत्थस्य तुलस्याश्च गवां सूर्ात्मदक्षिणात्‌ । सवैती्फलं पराप्य विष्णुलोके महीयते ॥ `
तस्मादृष्कृतकरमीणि नाशयेत्ती सेवनात्‌ । अन्यथा नरकं याति कमे भोगादि शाम्यति ॥
पापिनां नरके वासः सुती खगेमश्वते । तस्मात्पुण्यं निपेबेत तीर्थं खट विचक्षणः ॥ !{

ऋषय उचुः-
धरुकनि किल तीथोनि समाहतम्यानि सुव्रत । इदानीं श्रोतुमिच्छामः प्रयागस्य विरषकम्‌॥ '

=-= --- न ~^ =+ क

4

१ख॑ं. म, जपतां।२चख. म. भगारथः।

४० चत्वारिशोऽध्यायः ] पशरपुराणम्‌ । ७७
भयागं तु पुरा भोक्तं संक्षपात्सूत यत्तया । विशेषाच्छोतुमिच्छामः सृत नः कथ्यतामिति ॥ १३

सूत उवाच-
साधु पृष्टं महाभागाः भयागं प्रति सूत्रताः । हन्ताहं तत्पवक्ष्यामि परयागस्योपवणनम्‌ ॥ १४
मारण्डेयेन कथितं यत्पुरा पाण्डुसूनवे । भारते च तद। हते प्राप्तराज्ये पृथासते ॥ १५

एतस्मिनन्तरे राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः । भ्रातृशोकेन संतप्तचिन्तयंस्तु पुनः पुनः ॥ १६
आसीहुर्योधनो राजा एकादशचमपति । अस्मान्संतप्य बहुशः सर्वे ते निधनं गताः ॥ १७
वासुदेवं समाश्रित्य पश्च शेषास्तु पाण्डवाः । क्रथं द्रोणं च भीष्मं च की चैव महाबलम्‌ ।॥ १८
दुर्योधनं च राजानं चातूपुत्रसमन्वितम्‌ । राजानो निहताः स्र ये चान्ये शूरमानिनः ॥ १९
बिना राज्येन कतेव्यं कि. भोगेजीवितेन वा । धिकष्टमिति संचिन्त्य राजा विहरतां गतः ।॥ २०
निशेष्टोऽथ निरुत्साहः किवित्तिष्त्यधोगुखः । रब्धसंज्ञो यदा राजा चिन्तयानः पुनः पुनः २१
कै चरे विधिना योगं नियमं तीथमेव वा । येनाहं शीघमागुच्ये महापातककिल्विषात्‌ ॥ २२
यत्र लात्वा नरो याति विष्णुलोकमनुत्तमम्‌ । कथं पृच्छामि वै कृष्णं येनेदं कारितं महत्‌ ॥ २९

धृतरा कथं पृच्छे यस्य पुत्रहातं हतम्‌ । व्यासं कथमहं पृच्छे यस्य गोतरक्षयः कृतः ॥ २४
एवं वेकृन्यमापन्नो धमपुत्रो युधिष्ठिरः । रुदन्तः पाण्डवाः सर्वे भरातृशोकपरिशुताः ॥ २५
ये च तत्र प्रहात्मानः समेताः पाण्डवाश्चिताः। न्ती च द्रोपदी चैव ये च तत्र समागताः ॥
भूम निपतिताः सर्वे रोदमानाः समन्ततः ॥ २६
वाराणस्यां तु मारकण्डस्तेन ज्ञातो युधिष्ठिरः । यथा विद्कवमापमो रोदमानः सुदुःखितः ॥ २७
अचिरेणेव काटेन मार्कण्डस्तु महातपाः । हस्तिनापुरसंपराप्नो राजदारे स तिष्टति ॥ २८
द्वारपालोऽपि तं हृष्टा रागः कथितवान्दुतम्‌ । तां द्रुमो माण्ड द्रारे तिष्ठलयसौ मनिः ॥
त्वरितो मेपु्रस्तु द्रारमेद्या ऽऽह तत्परः ॥ २९
युधिष्ठिर उवाच-
स्वागतं ते महामाह्न स्वागतं ते महामुने । अद्य मे सफलं जन्म अच मे पावितं कुलम्‌ ॥
अद्र मे पितरसतृप्ठास्त्वयि शट महामुने ॥ १०

सिंहासन उपस्थाप्य पादश्चोचाचेनादिभिः । युधिष्ठिरो महात्मा तै पूजयामास तं मुनिम्‌॥ ३१
ततस्तपूचे माकंण्डः पूजितोऽहं त्वया बिभो । आख्याहि त्वरितो राजन्किमर्थं त्वरितं त्वया ॥

केन वा विह्ठवीभूतः कथयस्व ममाग्रतः ॥ ३२
युधिष्ठिर उवाच-

अस्माकं चैव यवुत्तं राज्यस्या्े महामुने । एतत्सर्प विदित्वा तु भगवानिह चाऽऽगतः ॥ ३१
मारष्देय उवाघ--

णु राजन्महाबाहो यत्न धर्मों व्यवस्थितः । नेव षं रणे पपं युध्यमानस्य धीमतः ॥ ३४
कि परा राजधर्मेण क्षत्रियस्य विशेषतः । तदेषं हृदये कत्वा तस्मात्पापं न चिन्तयेत्‌ ॥ .३५
ततो युधिष्टिरो राजा प्रणम्य शिरसा पुनिम्‌ । पृच्छामि त्वां मुनिश्रेष्ठ सदा जैकार्यदसेनम्‌ ॥
श्थय त्वं समासेन पुच्येऽहं येन किर्विषात्‌॥ "२६

१ क. ततः स तुष्टो मा" ।

७८ पहापुनिभीन्यास्पणीतं- [ १ आदिखण्डे-

१४४

श्ारेण्डेय उवाच- त
शृणु राजन्महाभाग यन्मां पृच्छसि भारत । एवं सांख्यं च योगैश्व तीर्थ चैव युधिष्ठिर ॥ २७

कि पुनर््राह्मणैः पुण्यैः कीरितं वै पुरा विभो । प्रयागगमनं श्रे नराणां पुण्यकमेणाम्‌ ॥ ३८
हति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डे चत्वारिंशो ऽध्यायः ॥ ४० ॥
आदितः शोकानां समश्वङ्डाः--२१९४

---- भैः

अथैकचत्वारिंदोऽध्यायः ।

# 9 1

युधिष्ठिर उवाच--
भगवऽ्शरोतुमिच्छामि पुरा कस्पे यथा स्थितम्‌ । कथं प्रयागगमनं नराणां तत्र कीट्शम्‌ ॥ १
पूतानां का गतिस्तत्र लातानां चैव क फलम्‌ । ये वसन्ति प्रयागे पु श्ूहि तेषां च फं फलम्‌ ॥
एतन्मे सवैमाख्याहि परं कोट्हरं हि मे ॥ २
माण्डेय उवाच--

कथयिष्यामि ते वत्सं नाये यच्च यत्फलम्‌ । पुरा ऋषीणां विप्राणां कथ्यमानं मया भुतम्र्‌ ॥ १
आप्रयागात्मतिष्ठानाद्धमकीवासुकीहदात्‌ । कम्बलाश्वतरो नागौ नागाश्च बहुमूलिकाः ॥ ४
एतत्मनापतिक्षेञ् निषु छोकेषु विश्रुतम्‌ । अत्र स्नात्वा दिवं यान्ति ये मृतास्तेऽपुनभेबाः ॥ ५
तत्र ब्रह्मादयो देवा रकां कु्ैन्ति संगताः । अन्ये च बहवस्तीथोः सवेपापहराः ध्रुभाः ॥ ६
न शक्याः कथितुं राजन्वहुवषैशतेरपि । संक्षेपेण प्रवक्ष्यामि पयागस्य च कीतेनम्‌ ॥ ७
षष्टिधिनुःसहक्ताणि परिरक्षन्ति जाहवीम्‌ । यगुनां रक्षति सदा सविता सप्तवाहनः ॥ ८
प्रयागं तु विरेषेण स्वयं रक्षति वासवः । मण्डलं रक्षति हरिरदिवेः सह सुसंमतम्‌ ॥ ९
ते षटं रक्षते निदं भु ¦ । स्थानं रक्षन्ति वे देवाः सवेपापहरं शुभम्‌ ॥

अधुर्भण दतो लोको नैव गच्छति सत्पदम्‌ ॥ १०
स्वरपमरपतरं पापं यदा तस्य नराधिप । प्रयागं स्मरमाणस्य स्वेमायाति संक्षयपर्‌॥ १
दुशनात्तस्य तीयस्य नामसंकीतनादपि । मृत्तिकालभनाद्राऽपि नरः पापाद्विमुच्यते ॥ १२
पञ्च कुष्ठानि राजेन्दर येषां मध्ये तु जाहवी । प्रयागे तु परविषटटस्य पापं नदयति ततस्षणात्‌ ॥ १३
योजनानां सहकचेषु गङ्ग स्मरति यो नरः । अपि दुष्टृतकमी ऽसौ भते परमां गतिम्‌ ॥ १४
कीतनान्पुच्यते पापदृषट्ठा भद्राणि पयति । अवगाह्य च पीत्वा च पुनात्यासप्तमं ङम्‌ ॥ १५
सत्यवादी जितक्रोधो अहिसां परमां स्थितः । धमोनुसारी तन्वक्षो गोब्राह्मणहिते रतः ॥ १६
गङ्गायमुनयोमध्ये स्नातो मुच्येत किलििषात्‌ । मनसा चिन्तितान्कामान्सम्यक्मामोति पुष्कलान ॥
ततो गत्वा प्रयागे तु सवेदेवाभिरक्षितम्‌ । ब्रह्मचारी वसेन्मासं पिदृदेवां श तर्पयेत्‌ ॥
शेप्सितार्दैमते कामान्यत्र तत्राभिजायते ॥ १८
तपनस्य सुत। देवी जिषु छोकेषु विश्रुता । समागता महाभागा यमुना यत्र निम्नगा ॥ १९
` वत्र संनिहितो निलयं साकषरेवो महेवरः । दु्यापं मतुपः प्यं भागं तु युपिष्ठिर ॥ २९

१ क्ल. स. त्स प्रयापस्यचय'। २. म. सदति.।

४२ द्विचत्वारशोऽध्यायः ] ` प्गपुराणम्‌ । ७९

9
देवदानवगन्धव ऋषयः सिद्धचारणाः । तत्रोपस्पृश्य राजेन्द्र खगेखोके सुखं गताः ॥ २१
इति धीमक्षै्ुराणे पाग आदिखण्ड एकथलत्वारिंदोऽध्यायः ॥ ४१ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-२२१५
अथ द्विचत्वारिशोऽध्यायः ।

पार्कण्डेय उवाच-
भृणु राजन्भयागस्य माहात्म्यं पुनरेव तु । भ्ेयागे सेपापेभ्यो मुच्यते नात्र संशयः ॥ १
आर्तानां च दरिद्राणां निश्चितव्यवसायिनाम्‌। स्थानं मुक्त्वा प्रयागं तु नाक्षयं तु कदाचन ॥ २
गङ्कायपुनमासाय् यस्तु पराणान्परित्यभेत्‌ । दीप्रकाश्चनव्णांभे विमाने सूयंवचैसि ॥
गन्पवीष्सरसां मध्ये स्वो मोदेत मानवः । ईप्सितार्दँभते कामान्वदन्ति ऋषिपुंगवाः ॥
स्ररत्रमयैदिग्येनानाध्वजसमाकुलैः । वराङ्गनासमाकीर्णर्मोदते श्रुभरक्षणैः ॥
गीतवादिभ्रनिर्पोषिः परसु्रः प्रतिबुध्यते । यावभ्न स्मरते जन्म तावत्स्वर्गे महीयते ॥
तत्र स्वगात्परिभ्रष्टः क्षीणकमा दिवश्च्युतः । हिरण्यरत्रसंपर्णे समृद्धे जायते कुरे ॥
तदेव स्मरते तीर्थं स्मरणात्तत्र गच्छति । देशस्थो यदि वाऽरण्ये विदेशे यदि वा णहे ॥
प्रयागं स्मरमरभ्रोऽपि यस्तु पाणान्परित्यजेत्‌ । स ब्रह्मरोकमामरोति वदन्ति ऋषिपुंगवाः ॥
सर्मकामफला वृक्षा मही यत्र हिरण्मयी । कषयो मुनयः सिद्धा यत्र रोके भरगच्छति ॥ १०
ल्ीसहस्चाकुखे रम्ये मन्दाकिन्यास्तरे शुभे । मोदते ऋषिभिः सार्पं सखङृतेनेह कमणा ॥ २१
सिद्धचारणगन्थवैः पूर्यते दिवि दैवतैः । ततः स्वगात्परिभ्रष्टो जम्बूद्रीपपतिभेषेत्‌ ॥ १२
ततः शुमानि कमीणि चिन्तयानः पुनः पुनः । गुणवान्वि्तसंपन्नो भवतीह न संकयः ॥ १३

@ @& क .6› ०८ -&

©

कमणा मनसा वाचा सत्यधरमपरतिष्ठितः । गङ्गायमुनयोमेध्ये यस्तु दानं प्रयच्छति ॥ १
सुबणमणिपुक्तां षा यदि धान्यं प्रतिग्रहम्‌ । स्वकार्ये पितृकाये बा देवताभ्यचेनेऽपि वा ॥ १५
निष्फलं तस्य तीर्थं यावत्तत्फटमश्चुते । एवं तीर्थे न ग्ह्नीयात्पुण्येष्वायतनेषु च ॥ १६

निमित्तेषु च सर्वेषु अप्रमत्तो द्विजो भवेत्‌ । कपिलं पाटखाव्णां भरयागे यः प्रयच्छति ॥ १७
खण रौप्यखुरां चैखकण्ठीं पयस्विनीम्‌ । भयागे ोतरियं साधं प्राहयित्वा यधाविधि ॥ १८

ुक्ाम्बरधरं शान्तं धर्मजं वेदपारगम्‌ । सा गोस्तस्मे च दातव्या गङ्गायमुनसंगमे ॥ १९
वासांसि च महार्हाणि रत्नानि विविधानि च। यदवद्रोमाणि तस्या गोः सन्ति गात्रेषु ससम२०
ताबदरषसहस्ाणि स्वगरोके महीयते । यत्रासौ लभते जन्म सा गोस्तत्राभिजायते ॥ २१

न च परयत्यसौ घोरं नरकं तेन कमणा । उत्तरान्स श्ुरुन्पराप्य मोदते कालमक्षयम्‌ ॥ २२
गवां श्तसहसेभ्यो दद्यादेकां पयस्विनीम्‌ । पुतरान्दारां स्तथा शृतयान्गोरेका भतितारयेत्‌ ॥ २३
तस्मात्सर्वेषु दानेषु गोदानं तु विक्षिष्यते । बुगेमे विषमे घोरे महापातकसंभवे ।
गोरेव रक्तां कुरुते तस्मारेया द्विजातये ॥ २४
इति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डे द्विचत्वाररशो ऽध्यायः ॥ ४२ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः--२२३९

१ क. के महीयते । इ₹' । २ क. योगहा ।

८० मषामुनिश्रीग्यासपरणीतं-- [ { आदिखण्डे-

अथ त्रियत्वार्रिंशोऽध्यायः ।

णि

युधिष्ठिर उषाष-
यथा परवानस्व पुने पारात्म्यं कथितं स्वया । तथा यथा भमुच्येऽहं सवैपापैनं संशयः ॥
भगवन्केन विधिना मन्तस्यं धमेनिथयेः । भयागे यो विधिः प्रोक्तस्तं मे ब्रूहि महामुने ॥

मारण्डेय उषाच-
कथयिष्यामि ते वत्स सीयेयात्राविधिक्रमम्‌ । यो गच्छेत कुरर प्रयागं देबसंयुतमर ॥
बटीवर्दं समारूढः शुणु तस्यापि यत्फलम्‌ ॥ १
वसते नरके घोरे गवां कोधे स॒दारुणे । सिलं च न शृहन्ति पितरस्तस्य देहिनः ॥ ,
यस्तु पतरंसतथा बालान्लापयेत्पाययेत्तथा । यथाऽऽत्मनस्तथा सवोन्दानं विभेषु दापयेत्‌ ॥
[* रेश्व्यं खमते चाररय॑ ब्रह्मलोके महीयते ] ॥ ५
देश्व्यरोभान्मोहाद्रा गच्छेद्यानेन यो नरः ! निष्फरं तस्य तत्तीर्थं तस्मा्यानं परित्यजेत्‌ ॥ ६
गङ्गायमुनयोमेध्ये यस्तु कन्यां परयच्छति । आर्षेण तु विधानेन यथाविभवसंभवम्‌ । ७
न परयति यम घोरं नरके तेन कमणा । उत्तरान्स कुरून्गत्वा मोदते कालमक्षयम्‌ ॥ ८
पत्रास्तु दारार्दैभते धामिकान्नयसंय॒तात्‌ । तत्र दानं प्रदातव्यं यथाविभवसंभवम्‌ ॥ ९
तेन तीर्थफलेनैव वर्धते नात्र संक्षयः । स्वर्गे तिष्ठति राजेन्द्र यावदाभूतसंएवम्‌ ॥ १०
वटमूलं समाश्रित्य यस्तु प्राणान्परित्यनेत्‌ । सवैलोकानतिक्रम्य रुद्रलोकं स गच्छति ॥ ११
तत्र ते द्रादशशचाऽऽदित्यास्तपन्ति दद्रमाभिताः । निदेहन्ति जगत्सर्वं वट न दह्यते ॥ १२

89 >

नष्चन्द्राकंपवनं यदा चैकाणैवं जगत्‌ । स्वपित्यत्रैव वै वरिष्णुरिज्यमानः पुनः पुनः ॥ १३
देवदानवगन्धवी ऋषयः सिद्ध चारणाः । सदा सेवन्ति तत्तीथं गङ्गायमुनसंगमे ॥ १४
तत्र गच्छन्ति राजेनद्र प्रयागे संयुते च यत्‌ । तत्र ब्रह्मादयो देवा दिशश्चैव दिगीश्वराः ॥ १५
लोकपाखाश्च साध्याश्च पितरो लोकसंमताः । सनत्कुमारपयुखास्तथैव प्रमष॑यः ॥ १६

अङ्किरःपमुखाश्रैव तथा ब्रह्मषैयः परे । तथा नागा सिद्धाश्च सुपण; खेचराश्चये॥ १७
सरितः सागराः शैखा नागा विद्याधरास्तथा । हरिश्च भगवानास्ते प्रजापतिपुरस्टरृतः ॥ १८
गङ्गायमुनयोमध्ये पृथिव्या जघनं स्मृतम्‌ । प्रयागं राजशादूल भ्रिषु रोकेषु विश्रुतम्‌ ॥ १९
ततः पुण्यतमं नास्ति त्रिषु छोकेषु भारत । श्रवणात्तस्य तीयस्य नामसंकीतेनादपि ॥

परत्तिकारम्भनाद्राऽपि नरः पापात्पमुच्यते ॥ २०
तत्राभिषेकं यः कुयोत्संगमे संशितव्रतः । तुर्यं फलमवा्रोति राजसुयाश्वमधयोः ॥ २१
न वेदवचनात्तात न छोकवचनादपि । मतिरुत्क्रमणीया ते प्रयागगमनं परति ॥ २२

दश तीर्थसहस्राणि ष्टिकोव्यस्तथाऽपराः । येषां सांनिध्यमत्रैव कीर्तनात्कुरुनन्दन ॥ २
था गतिर्योगयुक्तस्य सदुत्थस्य मनीषिणः । सा गतिस्त्यजतः प्राणानाङ्गायमुनरसगमे ॥ २४
ते न जीवन्ति छोकेऽस्मिन्यत्र यत्र युधिष्ठिर । ये भरयागं न सेपाप्नाक्जिषु रोकेषु विश्वुतम्‌ ॥ २५
एवं दृष्टा तु तत्तीं भयागं परमं पदम । मुच्यते सभैपापेभ्यः ब्रशाङ श्व राहुणा ॥ २६

न न क न> क्न न> ~ -- ~~~ ~ - न
~~ --~-- -----------*--~~-~- ~~ - ~~~

* अयं पाटः स. ज. पुस्तकयोरेव ।

[8

१ ख. न, "ते । कामाष्टोभाद्धयान्मोदाद्रच्छे। २८, न च परयति तं घो'।

४९ श्रिच्वारिशीऽध्यायः ] पद्पुराणम्‌ । ८१

कम्बलाश्वतरौ नागौ ययुनादक्षिणे तटे । तत्र खात्वा च पीत्वा च मुच्यते सवेपातकैः ॥ २७
तत्र गत्वा तु तत्स्थानं महादेवस्य पीमतः । नरस्तारयते सवौन्दश्ातीतान्दक्षापरान्‌ ॥ २८
कत्वाऽभिषेकं तु नरः सोऽश्वमेधफलं रमेत्‌ । स्वगलोकमवारोति यावदाध्रतसंवम्‌ ॥ २९
एर्पार्वे तु गङ्गायाक्षिषु लोकेषु भारत । कूपं चैव तु सामुद्रं ्रतिष्ठानं च विश्रुतम्‌ ॥ °
ब्रह्मचारी जितक्रोधख्िरात्रं यदि तिष्ठति । सवेपापविशुद्धात्मा सोऽश्वमेधफलं भेत्‌ ॥ १

उत्तरेण भरतिष्ठानाद्धागीरथ्यास्तु पूतः । हंसमपतनं नाम तीरथ त्ररोक्यविश्रुतम्‌ ॥ ३२
अश्वमेधफलं तस्मिन्लातपात्रस्य भारत । यावञचनद्रशच सूयेश्च तावत्स्वर्गे महीयते ॥ ३३
उर्वशषीपुखिने रम्ये विपुले हंसपाण्डुरे । सणिरैस्तपेयेश्स्तु पितृस्तत्र विमत्सरः ॥ ३४
वृषटििषसहस्राणि षष्टिवर्षशतानि च । सेवते पितृभिः सा स्रगेरोकं नराधिप ॥ ३५

पूज्यते सततं तत्र ऋषिगन्धषैकिनरैः । ततः स्वरगेपरिभ्रष्टः क्षीणकमो दिवद्च्युतः ॥ ३६
उर्वशीसदशीनां तु कन्यानां लभते शतम्‌ । गवां शतसहस्राणां भोक्ता भवति भूमिप ॥ ३७
काओीरूपुरशब्देन सुप्नोऽसो परतिबुध्यते । भुक्त्वा तु विपुलान्भोगांस्तत्तीयं लभते पुनः ॥ ३८
कुतासनधरो नित्य नियतः संयतेन्द्रियः । एककं तु सुज्ञानो मासं भोगपतिभवेत्‌ ॥ ३९
सुवर्णारुंकृतानां तु नारीणां भते शतम्‌ । पृथिव्याः ससमुद्राया महाभोगपतिभेवेत्‌ ॥ ४०
दक्षग्रामसहस्राणां भोक्ता भवति भूमिप । काश्वीनूपुरशब्देन सुप्तोऽसो भतिबुष्यते ॥ ४१
धनधान्यसमायुक्तो दाता भवति नित्य्षः। स भुक्त्वा विपुलान्भोगांस्तत्तीयं स्मरते पुनः॥ ४२
अथ तस्मिन्वे रम्ये ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः । उपोष्य योगयुक्तश्च ब्रह्मङ्ञानमवाप्रुयात्‌ ॥ ४१
कोटितीर्थं समासा यस्तु प्राणान्परित्यजेत्‌ । कोटिवष॑सहस्राणि स्वगेखोके महीयते ॥ ४४
ततः स्वगीत्परिभरष्ठः प्षीणकमी दिवश्च्युतः । सुवणमणिगुक्ताव्ये कुरे भवति रूपवान्‌ ॥ ४५

ततो भोगवतीं गत्वा बासुकेरुत्तरेण तु । दश्चाश्वमेधिकं तत्र तीर्थं तत्रापरं भवेत्‌ ॥ ४६
डत्वाऽभिषेकं तु नरः सोऽश्वमेधफलं रमेत्‌ । धनाव्यो रूपवान्दक्षो दाता भवति धार्मिकः ४७
चतुर्वेदेषु यत्पुण्यं सत्यवादेषु यत्फलम्‌ । अदिसायां तु यो धर्मो गमनादेव तद्धवेत्‌ ॥ ४८
कुरुसेत्रसमा गङ्गा यत्र तत्रावगाह्यते । कुरुषेत्रादशगुणा यत्र सिन्ध्वा समागता ॥ ४९

यत्र गङ्गा महाभागा बहुतीर्थतपोधना । सिद्धक्षेत्रं हि तज्जेयं नात्र कायां विचारणा ॥ ५०
कषितौ तारयते भर्त्याभ्न गांस्तारयतेऽप्यधः । दिवि तारयते देवांस्तेन सा त्रिपथा स्मृता ॥ ५१
यावदस्थीनि गङ्गायां तिष्ठन्ति तस्य देहिनः । तावद्रषसहस्राणि स्वगेखोके मदीयते ॥ ५२
तीर्थानां तु परं तीर्थं नदीनामुत्तमा नदी । मोक्षदा स्व॑भूतानां महापातकिनामपि ॥ ५३
सर्वत्र सुलभा गङ्गा तरिषु स्थानेषु दुमा । गङ्गाद्वारे भयागे च गङ्गासागरसंगमे ॥

तत्र खात्वा दिवं यान्ति ये ृतास्तेऽपुनभेवाः ॥ ५९४
स्वेषां चैव भरतांमां पापोपहतचेतसाम्‌ । गतिरन्यत्र मत्यनां नास्ति गङ्गासमागतिः ॥ ५५

पवित्राणां पवित्रं या मङ्लानां च मङ्गलम्‌ । महेश्वरकिरो भ्रष्टा सवपापहरा श्भा ॥ ५द्‌
इति श्रीमहापुराणे पाश्मं आदिखण्डे प्रयागमाहा्मये त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४३ ॥ ।

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-२२९५

८२ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत॑-- [ १ आदिसण्डे-
भथ चतुश्वतयारिंशोऽध्यायः ।

मारकंण्डेय उवाच-

छृणु राजन्मयागस्य माहात्म्यं पुनरेव तु । यच्छरत्वा सर्वपापेभ्यो पच्यते नात्र संशयः ।। ?
मानसं नाम तत्तीय गङ्गायात्तरे तदे । त्रिरात्रोपोषितो भूत्वा सर्वकामानवाणुयात्‌ ॥ २
गोभूहिरण्यदानेन यत्फलं प्राघुयाम्रः । एतत्फलमवाभोति तत्तीथं स्मरते पुनः ॥ १
अकामो वा सकामो वा गङ्गायां यो विपद्यते । मृतस्तु भवाति स्वर्गे नरकं न च परयति ॥ ४
अप्सरोगणसंगीतेः सुप्तोऽसौ मतिबुध्यते । हंससारसयुक्तेन विमानेन स गच्छति ॥ ५
बहुवषांणि राजेनद्र षट्सहस्राणि भुञ्जते । ततः स्वगीत्परिभ्रष्टः क्षीणकर्मा दिवह्च्युतः ॥ ६
सुवणंमणिगक्ताव्यो नायते तु महाकुरे । षष्टितीर्थसहस्राणि षष्टितीर्थरतानि च ॥

माधे मासि गमिष्यन्ति गङ्गायमुनसंगमे ॥ ७
गवां शतसदसुस्य सम्यग्दत्तस्य यत्फलम्‌ । भयागे माघमासे तु त्यं खातस्य तत्फलम्‌ ॥ ८
गङ्गायमुनयोमेध्ये पञ्चाभ्नि यस्तु साधयेत्‌ । अदीनाङ्गो विरोगश्च पश्वन्दियसमन्वितः ॥ ९
यावन्ति रोमकूपाणि तस्य गात्रस्य देहिनः । तावद्रष॑सहस्नाणि स्वर्गलोके महीयते ॥ १०
ततः स्वगौत्परिभरष्ो जम्बूदीपपतिर्भवेत्‌ । स भुक्त्वा विपुलान्भोगांस्ततीर्थं भजते पुनः ॥ ११
नलमवेशं यः कुयोत्संगमे लोकविश्वते । राहु्रस्तो यथा सोमो पिमुक्तः सर्वपातकैः ॥ १२
सोमलोकमवामोति सोमेन सह मोदते । षषटिवर्षसहस्राणि षष्टिवर्षशतानि च ॥ १२
स्वगेलोकमवामरोति ऋषिगन्धर्यसेयितः । परिभरष्स्तु राजेन्दर समृद्धे जायते डरे ॥ १४
अधःशिरास्तु यो ज्वाखपध्वपादः पिवेरः । शतं वर्षसहस्राणि स्वर्गलोके महीयते ॥ १५
परिश्रष्स्तु राजेन्द्र अग्निहोत्री भवेन्नरः । युक्त्वा तु विपुान्भोगांस्तत्तीथं भजते नरः ॥ १६
यस्तु देहं व्रिकतित्वा शकुनिभ्य: भयच्छति । विहगैरुपयुक्तस्य शुणु तस्यापि यत्फलम्‌ ॥ १७
शतं वषसदस्राणां सोमलोके महीयते । ततः स्वगात्परिभरष्ठो राजा भवति धामिकः ॥ १८
गुणवानरूपसंपन्ना विद्रान्सुभियदेहवान्‌ । युक्त्वा तु विपुलान्भोगांस्तत्तीर्थं भजते पुनः ॥ १९
यामुने चोत्तरे कूरे प्रयागस्य तु दक्षिणे । ऋणपमोचनं नाम तीर्थं तत्परमं स्मृतम्‌ ॥ २०
एकरात्रोषितो भूत्वा ऋणेः सर्वः प्रमुच्यते । सूरयलोकमवाभोति अनृणी च सदा भवेत्‌ ॥ २१

इति श्रीमहापुराणे पाग आदिखण्डे प्रयागमादातम्ये चतुशवत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४४ ॥
आदितः छोकानां समणष्यङ्ाः--२३ १६
अथ पञ्चचत्वारिंशोऽध्यायः ।

------~----~

ज मण

युधिष्टिर उाच--
एतच्छरत्वा प्रयागस्य यत्या कीतेनं कृतम्‌ । विुद्धमेतयृदयं भरयागस्य तु कीर्तनाद्‌ ॥

अनाशकफलं ब्रूहि भगवंस्तत्र कीदृशम्‌ ॥
मारकेण्टेय उवाच-

शण राजन्पयागे तु अनाश्चकफलं विभो । परामोति पुरुषो धीमाड्रहधानश्च यादशम्‌ ॥

न

१ख.न. दः । सतत" २ द. म. ^्तेतुयः। अ ।

४१ पृ्चचत्वारिंशोऽध्यायः | पपुराणम्‌ । | ८३

अष्टीनाङ्को विरोगश्च पञ्चन्दियसमन्वितः । अश्वमेधफलं तस्य गच्छतस्तु पदे पदे ॥ ३

लानि तारयेद्राजन्दश पूवान्दश्षापरान्‌ । मुच्यते स्ैपापेभ्यो गच्छेत परमं पदम्‌ ॥ ,
युधिष्टिर उवाच-

महाभागोऽसि धर्म॑ दानं वदसि मे प्रभो । अल्पेनैव भदानेन बहटन्धमीनवाघ्ुयात्‌ ॥ ५

अश्वमेधस्तु बहुभिः सुकृतेः प्राप्यते इह । एतं मे संशयं ब्रूहि परं कौतृहलं हि मे ॥ ६

मा्डेय उवाच--
लुणु राजन्महावीर यदुक्तं परञ्चयोनिना । ऋषीणां संनिधौ पूर्वं कथ्यमानं मया शरुतम ॥ ७

पश्चयोजनविस्तीरणं प्रयागस्य तु मण्डलम्‌ । संपविष्टस्य तद्धूमावश्वमेधः पदे पदे ॥ ८

व्यतीतान्पुरुषान्सप्त भविष्यांश्च चतुदश । नरस्तारयते स्ोन्यस्तु प्राणान्परित्यनेत्‌ ॥ ९

एवं ज्ञात्वा तु राजेन्द्र सदा श्रद्धापरो भवेत्‌ । अश्रहधानाः पुरषाः पापोपहतयेतसः ॥

न पराप्तुवन्ति तत्स्थानं प्रयागं दवनिपितम्‌ ॥ १०
युधिष्ठिर उवाच-

लेहाद्वा द्रव्यलोभाद्रा ये तु कामवशं गताः । कथं तीथेफलं तेषां कथं पुण्यमवाप्त॒युः॥ ११
विक्रयं सवेभाण्डानां का्याकायंमजानतः । प्रयागे का गतिस्तस्य एवं बरहि महायने ॥ १२

माकंण्डेय उवाच--
गुणु राजन्महागृह्यं सवेपापमणाशनम्‌ । मासं वस॑स्तु राजेनद्र प्रयागे नियतेन्द्रियः ॥
मुच्यते सवेपापेभ्यो यथाऽऽदिष्टं स्वयंभुषा ॥ १३

पुचिस्तु भयतो ध्रत्वाऽदिसकः श्रद्धयाऽन्वितः । मुच्यते सर्वपापेभ्यः स गच्छेत्परमं पदम्‌ ॥१४
विश्रम्भधातकानां तु प्रयागे श्रुणु तत्फलम्‌ । त्रिकालमेव स्रायीत आहारं भक्ष्यमाचरेत्‌ ॥ १५
्रिभिमासेः प्रमुच्येत परयागात्तु न संशयः । अङ्गानेन तु यस्येह तीर्थयात्रादिकं भवेत्‌ ॥ ६

सवेकामसमृद्धस्तु स्वगेरोके महीयते । स्थानं स लभते नित्यं धनधान्यसमाकुलम्‌ ॥ १७

एवं ब्ञानेन संपणेः सदा भवति भोगवान्‌ । तारिताः पितरस्तेन नरकात्पपितामहाः ॥ १८

धमानुसारि तच्लङग पृच्छतस्ते पुनः पुनः । त्वत्मियार्थ समारूयातं गुठमेतत्सनातनम्‌ ॥ १९
युधिष्ठिर उवाच-

अद्य मे सफलं जन्म अच मे सफटं कुलम्‌ । प्रीतोऽस्म्यनुग्हीतोऽस्मि दशैनादेव तेऽग्र बै ॥

त्वहीनात्तु धमौत्मन्यक्तोऽहं सर्मपातकैः ॥ २०
माकेण्ेय उवाच--

दिष्या ते सफलं जन्म दिश्या ते तारितं कुलम्‌ । कीर्ेनाद्रषते पुण्यं शरुतं पापप्रणाशनम्‌ ॥ २१
युधिष्ठिरं उवाच-

यटुनायां तु किं पुण्यं कि फलं तु महायुने । एतन्मे सवेमाख्याहि यथाहं यथाश्रुतम्‌ ॥ २२
माकंण्डेय उवाच--

तपनस्य सृता देवी < 3 लोकेषु विश्रुता । समागता महाभागा यगना यत्र निश्नगा ॥ २३

येनैव निःखता गङ्गा तेनैव यमुनाऽऽगता । योजनानां सहसेषु कीरतनात्पापनाशिनी ॥ २४

त लात्वां च पीत्वा च यमुनायां युधिष्ठिर । कीतंनाह्वभते पुण्यं दृष्ट्रा भद्राणि परयति ॥ २९

अवगाढा च पीता च पुनात्यासप्तमं ङु । माणांस्तयजति यस्त्वत्र स याति परमां गतिम्‌ ॥ २६

८४ महामुनिश्रीष्यासपनीतं-- [ १ भादिशण्डे+

अम्मितीयमिति ख्यातं युनादक्षिणे तटे । पश्चिमे धर्मराजस्य तीर्यं हरषरं स्यृतप्‌ ॥

त्न खात्वा दिवं यान्ति ये एृतास्तेऽपुनर्भवाः ॥ ` >७
एवं तीथेसहस्राणि यमुनादक्षिणे तटे । उत्तरेण प्रवक्यामि आदित्यस्य महात्मनः ॥ 2८
तीं तु विरजं नाम यत्र देवाः सवासवाः । उपासते स्म संध्यां तु नित्यकालं युधिष्ठिर ॥ २९
देवाः सेवन्ति तत्तीर्थं ये चान्ये विदुषो ८?) ननाःश्रद्धादानपरो भूत्वा कुरु तीथाभिषेचनम्‌॥ १०
अन्ये च षहवस्तीथा; सर्वपापहराः शुभाः । तेषु खात्वा दिवं यान्ति ये भृतास्तेऽपुनभंबाः; ॥ ११९
गङ्गा च यमुना चेव उभे तुस्यफले स्यते । केवलं भ्रेष्ठभावेन गङ्गा सवेत पुज्यते ॥ ३२
एवं कुरुष्व कोन्तेय सवेतीयाभिषेचनम्‌ । यावल्नीवकृतं पापं तत््षणादेव नश्यति ॥ ३९
यस्त्विदं कल्य उत्थाय पठते च शृणोति षा । मुच्यते स्ैपापेभ्यः स्वगेोकं स गच्छति | १४

दति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डे यमुलामाहात्म्ये पश्वचत्वारिरो ऽध्यायः ॥ ४५ ॥
आदितः शोकानां समध्यङाः-२३५०

अथ षट्चत्वार्रिशोऽप्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच-
शरुतं मे ब्रह्मणा भोक्तं पुराणं पुण्यसंमितम्‌ । ताथानां तु. सहस्राणि शतानि नियुतानि च ॥ १
सर्वे पुण्याः पवित्राश्च गतिश्च परमा स्मृता । पृथिव्यां नैमिषं पुण्यमन्तरिक्षे च पुष्करम्‌ ॥ >
प्रयागमपि खोकानां कुरुतं विशिष्यते । सवौणि संपरित्यज्य कथमेकं परंससि ॥ ४
अप्रमाणमिदं पोक्तमभ्रद्धेयमनुत्तमम्‌ । गतिं च परमां दिव्यां भोगांश्चैव यथेप्सितान्‌ ॥ ४
किमथेमर्पयोगेन बहुषर्मं परदंससि । एतं मे संशयं ब्रूहि यथादृष्टं यथाश्रुतम्‌ ॥ ५
माकैण्डय उवाच-
अश्रद्धेयं न वक्तव्यं परत्क्षमपि तद्धवेत्‌ । नरस्य भ्र्धानस्य पापोपहतचेतसः ॥
अभ्रदधानो ह्शुचिदैम॑तिस्त्यक्तमङ्गलः ॥ | ६
एते पातकिनः सर्वे तेनेदं भाषितं मया । श्युणु प्रयागमाहारम्यं यथादृष्टं यथाश्रुतम्‌ ॥ ७
परत्यक्षं च परोक्तं च यथाऽन्यत्सं मविष्यति । यथेवान्यन्मया शं पुरा राजन्यथाश्रतम्‌ ॥ ८
शालं भमाणं कृत्वा तु पृञ्यते योगमात्मनः । छिशयते चापरस्तत्र नेव योगमवाप्युयात्‌ ॥ ९
जन्मान्तरसदसरेभ्यो योगो रभ्येत मानवैः । यथा युगसहस्ेण योगो रभ्येत मानवैः ॥ १०
यस्तु सर्वाणि रत्नानि ब्राह्मणेभ्यः परयच्छति । तेन दानेन दत्तेन योगो छभ्येत मानवैः ॥ ११

प्रयागे तु तस्येदं सवं भवति नान्यथा । प्रधानहेतुं वक्ष्यामि श्रधत्सु च भारत ॥ १२
यथा सर्वेषु शतेषु सवेतरैव तु दृश्यते । ब्रह्म नेवास्ति वै किचिदयदरक्तं त्विदगुच्यते ॥ १३
यथा सर्वेषु भरतेषु ब्रह्म सवेत्र पूज्यते । एवं सर्वेषु लोकेषु भयागः पूज्यते बुधैः ॥ १४

र्यते तीर्थराज सत्यमेतधुधिष्टिर । ब्रह्माऽपि स्मरते निलयं प्रयागं तीयेगुत्तमम्‌ ॥ १५
तीर्यराजमनुपाप्य नैवान्यत्किषिदिच्छति । को हि देवत्वमासाध मानुषत्वं चिकीषति ॥ १६
अनेनेवानुमानेन त्वं ्वास्यसि युधिष्ठिर । यथा पृण्यमपुण्यं बा तथेव कथितं मया ॥ १७

१ क, एवं ।

४७ पससचत्वाररिशोऽध्यायः प्पुराभम्‌ |: ` ८९

युधिष्ठिर उवाच-- ` [र
भुतं तथस्वया भोक्तं विस्मितोऽहं पुनः पुनः । कथं योगेन तत्या स्वगरोकस्तु कर्मणा ॥१८
तदा च रभते भोगान्गां च तत्कर्मणा फलम्‌ । तानि कमीणि पृच्छामि पुनः भाष्यते मही १९

मारकंष्डेय उवाच-
शुणु राजन्महाबाहो यथोक्तकमेणा मही । गामर्मं ब्राह्मणं ५००१७ शालं काचनं सलिलं जियः ॥ २०
मातरं पितरं चैष यो निन्दति नराधिप । नेतेषामुध्यगमनमेवमाह प्रजापतिः ॥ २१

एषं योगस्य संप्राप्तिः स्थानं परमवुखभम्‌ । गच्छन्ति नरकं घोरं ये नराः पापकारिणः ॥ २२
हस्त्यश्वं गामनदवाहं मणियुक्तादि काशनम्‌ । परोक्षं हरते यस्तु पशाहानं प्रयच्छति ॥ २३
न ते गच्छन्ति वै स्वर्गं दातारो यत्र भोगिनः । अनेन कमणा युक्ताः पच्यन्ते नरकेऽधमाः २४
एवं योगं च धर्मं च दातारं च युपिष्ठिर । यथा सत्यमसत्यं वा अस्ति नास्तीति यत्फलम्‌ ॥
निरुक्तं तु परवक्ष्यामि यथाऽयं स्वयमा्रुयात्‌ ॥ २५
इति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डे प्रयागमादास्म्ये षट्चत्वाररिंशोऽध्यायः ॥ ४६ ॥
आदितः शाकानां समष्यङाः--२३७५

अथ सप्तचत्वारिशोऽ्ध्यायः ।

परारकण्डेय उवाच-
णु राजन्पयागस्य माहात्म्यं पुनरेव तु । नेमिषं पुष्करं चेव गोतीर्थं सिन्धुसागरम्‌ ॥ ?
कुरुतं गया चैव गङ्गासागरमेव च । एते चान्ये च बहवो ये च पुण्याः रिखोचयाः ॥ २
दर तीर्थसहस्राणि त्र्त्कोय्यस्तथा परे । भयागे संस्थिता नित्यमेवमाहुमैनीषिणः ॥ ३
रीणि वाऽप्यभ्रिकुण्डानि येषां मध्ये तु जाहवी । प्रयागादभिनिष्करान्ता सवतीपुरस्कृता ॥ ४
तपनस्य सता देवी जिषु खोकेषु विश्रुता । गङ्गा यमुनया सार्धं संस्थिता लोकभाविनी ॥ «^
गङ्गायमुनयोमेध्ये पृथिव्या जघनं स्पृतम्‌ । भरयागं राजशादूल कलां नार्हन्ति षोडशीम्‌ ॥ ६
तिलः कोव्योऽधकोदी च तीथीनां बायुरत्रवीत्‌। दिवि भुव्यन्तरिक्षे च तत्सर्वं जाहवी स्मृता ॥ ७

प्रयागं समधिष्ठानं कम्बलाश्वतरावुभौ । भोगवत्यथ या चैव वेदिरेषा परजापतेः ॥ ८
तत्र देवाश्च यह्वाश्च मतिमन्तो युधिष्ठिर । पूजयन्ति प्रयागं ते ऋषयश्च तपोधनाः ॥ ९

यजन्ते करतुभिर्दैवांस्तथा बहुधना चपा; । ततः पुण्यतमो नास्ति त्रिषु लोकेषु भारत ॥ १०
परभावात्सवेतीर्थेभ्यः प्रभवत्यधिकं विभो । दश तीथंसदस्राणि तिस्रः कोव्यस्तथा पराः ॥ ११
यत्र गङ्गा महाभागा स देशस्तत्तपोवनम्‌ । सिद्धक्षेत्रं तु तज्ञेयं गङ्कातीरसमाश्चितम्‌ ॥ १२
इति सत्यं दविजातीनां साधूनामात्मजस्य वा । सुहृदां च जपात्कर्णे शिष्यस्यानुगतस्य वा ॥ १३
इदं धन्यमिदं स्वग्य॑मिदं सेव्यमिदं युखम्‌ । ददं पुण्यमिदं रम्यं पावनं धम्यगुत्तमम्‌ ॥ १४
महषीणामिदं गुह्यं सर्वंपापपणारनम्‌ । अधीत्य द्विजोऽध्ययनं निम्यलत्वमवाष्यात्‌ ॥ १५
यथेदं श्णुयाित्यं तीर्थं पुण्यं सदा शचिः । जातिस्मरत्वं लभते नाकपृष्ठे च मोदते ॥ १६
प्राप्यन्ते तानि तीर्थानि सद्धिः दिष्टाथदशिभिः। साहि तीर्थेषु कौरव्य न च वक्रमतिर्भव १७
त्वया तु सम्यकपृष्ेन १५.५५ मया विभो । पितरस्तारिताः सव तारितश्च पितामष्ाः ॥ १८
प्रयागस्य तु सर्वे ते कलां षोडशीम्‌ । एवं हानं च योगं च तीर्थं चेव युभिष्ठिर ॥' १९

८६ पहामुनिभ्रीव्यासमरणीत- [ १ आदिखण्डे~
बहृङ्ेदोन युज्यन्ते ततो यान्ति परां गतिम्‌ । मयागस्मरणाल्ोकः स्वगंरोकं स गच्छति ॥ २०

इति श्रीमहापुराणे पाग्म आदिखण्डे प्रयागमाहात्म्ये सप्तचत्वारिंशो ऽध्यायः ॥ ४५ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--२३९५

अभाष्टाचत्वारिंशो ऽध्यायः ।
युधिष्ठिर उवाच-- ॥ छक
कथा सवौ त्वियं भोक्ता भरयागस्य महामुने । एवं मे सर्वेमाख्याहि यथा हि मम तारयेत्‌ ॥ १
मकण्डेय उवाच--

शृणु राजन्वक्ष्यामि पोक्तं सवेमिदं जगत्‌ । ब्रह्मा विष्णुस्तथेशानो देवता प्रथ॒रग्ययः ॥ २
ब्रह्मा रुजति भूतानि स्थावरं जङ्गमं च यत्‌। तान्येतानि परो लोके विष्णः पालयति प्रनाः॥ ३
कल्पान्ते तत्समग्रं हि रुद्रः संहरते जगत्‌ । न ददाति च नाऽऽदत्ते न कदाचिद्विनहयति ॥ ४
इश्वरः सैभ्रतानां यः पश्यति स परयति । उत्तरेण प्रतिष्ठानौदिदानीं बह्म तिष्ठति ॥ ५

महेश्वरो वटे श्रूत्वा तिष्ठते परमेश्वरः । ततो देवाः सगन्धवाः सिद्धाश्च परमर्षयः ॥ ६
रन्ति परमं निलयं पापकमंपरायणान्‌ । ये तु चान्ये च तिष्ठन्ति ते यान्ति प्रमां गतिम्‌ ॥ ७
युधिष्ठिर उवाच-

अप्याह मे यथात यथेषां तिष्टत श्रुतम्‌ । केन वा कारणेनैव तिष्टन्ति लोकसंमताः ॥ ८
माकण्डेय उवाच--

भरयागे निवसन्त्येते ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः । कारणं तु प्रवक्ष्यामि शुणु तं युधिष्ठिर ॥ ९
पश्चयोजनविस्तीणं प्रयागस्य तु मण्डलम्‌ । तिष्टन्ति रक्षणार्थाय पापकर्मनिवारणाः ॥ १
तस्मिस्तु स्वल्पकं पापं नरके पातयिष्यति । एवं ब्रह्मा च विष्णुश प्रयागे स परेन्रः ॥ ११
स दीपाः समुद्राश्च पवेताश्च महीतले । भियमाणाश्च तिष्ठन्ति यावदाभूतसंुवम्‌ ॥ १२

ये चान्ये बहवः सर्वे तिष्ठन्ति च युधिष्टिर । पृथिवीस्यानमारभ्य निभितं दैवौखिभिः॥ १३
भजापतेरिदं कषत्रं यागमिति विश्रुतम्‌ । एतत्पुण्यं पवित्रं च प्रयागं तु युधिष्ठिर ॥
खराज्यं कुरु राजेन्द्र भरातृभिः सहितो भव ॥ १९
इति श्रीमहापुराणे पाश्र भादिखण्डे प्रयागमाहास्म्येऽष्टाचत्वारकिऽध्यायः ॥ ४८ ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ाः-२४०९

अयैकोनपश्ाशसमो ऽध्यायः ।

सूत उवाच--
आ्रातृमिः सहिताः सर्वे पाण्डवा धम॑निश्रयाः । ब्राह्मणेभ्यो नमस्छत्वा गुरुदेवांस्त्वतरपयन्‌ ॥ !
वायुदेवोऽपि तत्रैव क्षणेनाभ्यागतस्तदा । पाण्डवैः सहितैः सर्द; पृञ्यमानः स माधवः ॥ >
कृष्णेन सहितैः सर्वैः पुनरेव महात्मभिः । अभिषिक्तः खराज्ये तु धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः ॥
एतस्मिनन्तरे चैव माकेण्डेयो महात्मवान्‌ । ततः स्वस्तीति चोक्त्वा वरै प्षणादाश्रममागतः ॥ ४
ुषिषठोऽपि भमात्मा रातृभिः सदितसतु सः । महादानं ददौ चाय धर्मपो पुभिषठरः ॥ ‹

१. न, न कदाचिच वर्धेत न। २८. “नाहेवानां अर" ।

९० पश्वाशत्तमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । ८७

यरित्वदं कर्यमुत्थाय पठते वा श्रुणोति वा । पुच्यते सवैपपेभ्यो विष्णुरकं स गच्छति | ६
वासुदेव उवाच--

मम वाक्यं तु क्ष्यं तव सेहाह्बीम्यहम्‌ । नित्यं संस्मर त्वं राजन्भयागं विगतज्वरः ॥ ७

प्रयागं संस्मरनित्यं सष्टास्माभिरयुधिष्ठिर । स्वयं पराप्स्यसि राजेन्द्र स्वगेलोकं तु शाश्वतम्‌ ॥ ८

प्रयागमनुगच्छेद्रा वसते वाऽपि यो नरः । सबैपापविशरुद्धात्मा स्वगेखोकं स गच्छति ॥ ९
प्रतिग्रहादुषादत्तः संतुष्टो नियतः शुचिः । अहैकारनिषटत्तथ्च स तीथंफलमश्चते ॥ १०
अकोपनश्च राजेन्द्र सत्यवादी टढव्रतः । आत्मोपमश्च भूतेषु स तीथंफलमश्चते ॥ ११

कपिभिः क्रतवः भोक्ता देवैश्चापि यथाक्रमम्‌। न हि शक्या ददिद्रिण यज्ञाः प्ाघुं महीपते ॥ १२

बहूपकरणो यज्लो नानासंभारविश्रमः । प्राप्यते विविधैर; समृद्धे नरे; कचित्‌ ॥ १३

यो दर्दरिरपि बुधैः शक्यः प्रापु नरेश्वर । ततो यज्ञः फरैः पुण्यैस्तं निबोध जनेश्वर ॥ १४

रषीणां परमं गुह्यमिदं भरतसत्तम । तीथाभिगमनं पुण्यं यङ्गरपि विरिष्यते ॥ १५

दश कोटिसदस्ाणि त्रित्कोव्यस्तथा परे । माघमासे तु गङ्गायां गमिष्यन्ति नरषभ ॥ १६

स्वस्थो भव महाराज भुद्षव राज्यमकण्टकम्‌ । पुनदरकष्यसि राजेन्द्र यजमानो विशेषतः ॥ १७
इति श्रीमहापुराणे पाश्र आदिखण्डे प्रयागमाहात्म्यकथनं नामोनपश्वारात्तमोऽध्यायः ॥ ४९ ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ाः-२४२६

अथ पश्चाश्षत्तमोऽध्यायः।

ऋषय उचुः-
भवता कथितं सर्व यत्किचित्पृष्ठमेव च । इदानीपपि पृच्छाम एकं वद महामते ॥
एतेषां खलु तीर्थानां सेवनादयत्फलं भवेत्‌ । सर्वेषां किल कृत्वेकं कमे केन च म्यते ॥
एतन्नो ष्रूहि सर्वञ्च कर्मेवं यदि वतेते ॥
सूत उवाच-
कमयोगः किल पोक्तो वणौनां दिजपु्वैशचः । नानाविधो पष्टाभागास्तत् चैकं विशिष्यते ॥ ३
हरिभक्तिः कृता येन मनसा वचसा गिरा । जितं तेन जितं तेन जितमेव न संशयः ॥ ¢
हरिरेव समाराध्यः सवैदेवेश्वरेवरः । हरिनाममहामन्रेनैशयेत्पापापिशाचकम्‌ ॥ ५
हरेः प्रदक्षिणां त्वा सद्रदप्यपटाशयाः । सवैतीथसमागाह्ं लभन्ते यन्न संशयः ॥ ६
\9
4

= श्नि

प्रतिमां च हरै स्ैती्थफलं लभेत्‌ । विष्णुनाम परं जप्त्वा सवेमच्रफलं लमेत्‌ ॥
विष्णुपरसादतुलसीमाघ्राय द्विजसत्तमाः । प्रचण्डं विकराटं तद्यमस्याऽऽस्यं न परयति ॥
सकृत्मणामी कृष्णस्य मातुः स्तन्यं पिबेन्न हि । हरिपादे मनो येषां तेभ्यो नित्यं नमो नमः॥९
पुल्कसः श्वपचो वाऽपि ये चान्ये म्टेच्छजातयः। तेऽपि बन््रा महाभागा हरिपादकसेवकाः; १०
कि पुनब्राह्मणाः पुण्या भक्ता राजर्षयस्तथा । हरौ भक्ति विधायेव गभेवासं न पश्यति ॥ ११
हर्रे स्वनेरुचैतय॑स्तश्नामङृस्मरः । पुनाति भुवनं विपरा गङ्गादिसकिरं यथा ॥ १२
दः रनात्सपक्नात्तस्य आलापादपि भक्तितः । ब्रह्महत्यादिभिः पापेयुच्यते नात्र संशयः ॥ १३
हरेः परदक्षिणं कुर्वशुधैस्तम्नामङृमरः । करतालादिसंधानं सुस्वरं कलदाब्दितम्‌ ॥ =.
महमहत्यादिकं पापं तेनैष करताखितम्‌ ॥ १४

८९ पहामुनिश्रीभ्यासधरणीतं- ` ` [ १ आदिखण्डे>

हरिभक्तिकथायुक्ताख्यायिकां शुणुयाश्च यः । तस्य संदशनादैव पूतो भवति मानवः ॥ १५
किं पुनस्तस्य पापानामाराङा मुनिपुङ्गवाः । तीथोनां च प्रं तीर्थं कृष्णनाम मर्षय ॥ १६
तीथं कर्वन्ति जगतीं गहीतं ष्णनाम यै; । तस्मान्मुनिवराः पुण्यं नात; परतरं विदुः ॥ १७
विष्णपरसादनिमो्यं भुक्त्वा धत्वा च मस्तके ! विष्णरेव भवेन्मर्सरो यमश्षोकविनाश्चनः ॥
अचेनीयो नमस्कार्यो हरिरेव न संशयः ॥ १८
पे हीमं विष्णमव्यक्तं देवं वाऽपि महेश्वरम्‌ । एकीभावेन परयन्ति न तेषां पूनरुद्रवः ॥ १९
तस्मादनादिनिधनं विष्णुमात्मानमन्ययम्‌ । हारं चैकं भरपरयध्यं पूजयध्वं तथैव हि॥ २०
येऽसमानं भपरयन्ति हरिं बे देवतान्तरम्‌ । ते यान्ति नरकान्धोराश्न तांस्तु गणयेद्धरिः ॥ २१
परल वा पण्डितं वाऽपि ब्राह्मणं केशवमियम्‌ । श्वपाकं वा मोचयति नारायणः स्वयंपभुः ॥२२
नारायणात्परो नास्ति पापराशिदवानछः । छृत्वाऽपि पातकं घोरं दृष्णनाश्ना विभुच्यते ॥२३
स्वयं नारायणो देवः स्वनान्नि जगतां गुरुः । आत्मनोऽभ्यपिकां कश्षक्ति स्थापयामास सुव्रताभ२४
अत्र ये विवदन्ते वा आयासलघुद शनात्‌ । फलानां गौरवाञ्चापि ते यान्ति नरं बहु ॥ २५
तस्माद्धरो भक्तिमान्स्याद्धरिनामपरायणः । परजकं पृष्ठतो रक्षमामिनं वक्षसि प्रमुः॥ २६
हरिनाममहावजं पापपवेतदारणमरं । तस्य पादौ तु सफर तद्गतिशाणिनौ ॥ २७
तामेव धन्यावाख्यातौ यो तु पूनाकरौ करौ । उत्तमाङ्गुत्तमाङ्गं तद्धरौ नभ्रमेव यत्‌ ॥ २८
सा जिह्वा या हरि स्तौति तन्मनस्तत्पदानुगम्‌।तानि लोमानि चोच्यन्ते यानि तम्ा्नि चोत्थितम्‌२९

तच नेत्राम्बु यदच्युतपरसङ्तः। अष्टो खोका अतितरां देवदोषेण वधिताः ॥ ३०
नामोचारणमात्नेण मुक्तिदं न भजन्ति वै । वशचितास्ते च कटुषाः स्रीणां सङ्गमसङ्गतः॥ ३१
भरतिषठन्ति च लोमानि येषां नो कृष्णशब्दने । ते पला हकृतात्मानः पुत्रशोकादिविलोः ॥ ३२
रुदन्ति बहुलारापेने छृष्णाक्षरकीमैने । जिहां लब्ध्वाऽपि लोकेऽस्मिन्दृष्णनाम जपेन हि ॥ ३३
खब्ध्वाऽपि पुक्तिसोपानं हेटयैव च्यवन्ति ते। तस्माद्यत्नेन वै विष्णुं करमयोगेन(ग) मानवः ३४
कमयोगाधितो विष्णुः भसीदत्येव नान्यथा । तीथदप्यधिकं तीर्थ विष्णोर्भजनमुच्यते ॥ ३५
स्वेषां सखु तीथानां लानपानावगाहनैः । यत्फलं लमते मर्खंस्तत्फलं कृष्णसेवनात्‌ ॥ २६
यजन्ते कमेयोगेन(ण) धन्या एव नरा हरिम्‌ । तस्मा्यजध्व मुनयः कृष्णं परममङ्गलम्‌ ॥ २७

इति श्रीमहापुराणे पग्र आदिदण्डे कर्मयोगप्ररंतनं नाम पश्चारा्तमो ऽध्यायः ॥ ५० ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ाः-- २४६३

अधैकपन्नारास्तमोऽध्यायः ।

क्षय उचुः-
कमेयोगः कथं परत येन चाऽऽराधितो हरिः । प्रसीदति महाभाग षद्‌ नो षदतां वर॥ १
येनासौ भगवानीशः समाराध्यो युषृशुभिः । तदरदाखिललोकानां रक्षणं धर्मसंग्रहम्‌ ॥ २
तं कमयोग वद नः सूत मूतिमयस्तु यः । इति दुशुषवो बिप्रा भवदग्र व्यवस्थिताः ॥ २
° + क. येऽन्यया संप्रपश्यन्ति हरै । र्ख.म. मू । तौचया" | ३ख.भ. न्लौ यौ तरः ख. भ. मत्या,

५ ल. म. "जाः । कृवैन्ति बहुलायासं न ष्णाक्षएकीरैनम्‌ । जि । ६३. अन्म ।० सख, भ. -नं दिक्ैवैतश्यवं' ।

९! एकपन्चाशत्तमोऽध्यायः } पद्मपुराणम्‌ । ८९

सूत उवाच-
एवमेव परा पृष्टो व्यासः सत्यवतीसुतः । ऋषिभिरपिसंकारीरव्यासस्तानाह यच्छरणु ॥ ४
व्यास उवाच-
षुणुध्वणषयः सर्व वष्यमाणं सनातनम्‌ । कर्मयोगं ब्राह्मणानामात्यन्तिकफलमदम्‌ ॥ ५
आन्नायसिद्धमखिलं ब्राह्मणार्थं पदशितम्‌ । ऋषीणां शृण्वतां पर्व मनुराह परजापतिः ॥ ६
सवेपापहरं पुण्यरृषिसंयैनिषेषितम्‌ । समाहितथियो युयं शरणुधवं गदतो मम ॥ ७
तोपनयनो वेदानधीयीत द्विजोत्तमः । गभीष्टमेऽटमे वाऽग्दे स्वसूत्ोक्तविधानतः ॥ ८

दण्डी च मेखली सूत्री कृष्णाजिनधरो मनिः । भिक्षाहरो गुरुहितो वीक्षमाणो गुरोगुखम्‌ ॥ ९

कापासमुपवीतार्थं निमितं ब्रह्मणा पुरा । ब्राह्मणानां निदत्सत्रं कौ पेयवस्मेव वा ॥ १०
सदोपवीती चैव स्यात्सदा बद्धशिखो द्विजः । अन्यथा यत्कृतं कर्मं तद्धबत्ययथादृतम्‌ ॥ ११
वसेदविृतं वासः कापोसं वा कषायकम्‌ । तदेव परिधानीयं शुककपरतीवमुत्तमम्‌ ॥ १२
उत्तरं तु समाज्नातं वासः कृष्णाजिनं शुभम्‌ । तदभावे गवयजं रौरवं वा विधीयते ॥ १३
उयुल्य दक्षिणं बाहं सन्यबाहो समपितम्‌ । उपवीतं भवेभित्यं निवीतं कण्ठसलने ॥ १४

सव्यवाहं समुचत्य दक्षिणे तृयतं दविजाः । पाचीनावीतमित्युक्तं पित्ये कर्मणि योजयेत्‌ ॥ १५
अनन्यागारे गवां गोष्ठे होमे तेये तयैव च । स्वाध्याये भोजने निदं ब्राह्मणानां च संनिधौ १६
उपासने गुरूणां च संध्ययोः साधुसंगमे । उपवीती भवेननिलयं विधिरेष सनातनः ॥ १७
मजी तरिवृत्समाश्छिशं कुयाद्विपस्य मेखलाम्‌ । मुज्ञाभावे कुशेनाऽऽदु्रन्थिनैकेन वा त्रिभिः १८
धारयेदेण(धारयो वैणव)पालाशौ दण्डौ केशान्तिको द्विनः। यद़ीयवृक्षनं वाऽथ सौम्यमव्रणमेव च १९
सायं भरतद्रनः संध्यामुपासीत समाहितः । कामालोभाद्धयान्मोहाच्यक्त्वैनां पतितो भवेत्‌ ॥२०
अभ्निका्यं ततः कुयोत्सायं भातः परसमधीः । सत्वा सतपयेदेवावरषीन्पिदगणां स्तथा ॥ ` २१
देवताभ्यचनं कुयौपुष्पैः पत्रयैवाम्बुभिः । अभिवादनशीलः स्यान्नित्यं वृद्धेषु धर्मतः ॥ २२
असावहं भो नामेति सम्यक्प्रणतिपुव॑कम्‌ । आयुरारोग्यसिद्धथं तन्द्रादिपरिवभितः ॥ २ ३
आयुष्यान्भव सौम्येति वाच्यो विभोऽभिवादने । आकारशरास्य नान्नोऽन्ते वाच्यः पवो ्तरष्ुतः॥
यो न वेस्यभिवादस्य विमः मत्यभिवादनम्‌। नाभिवाद्यः स विदुषो यथा शद्रस्तयैव सः॥ २५
व्यत्यस्तपाणिना कायगुपसंग्रहणं गुरोः । सव्येन सव्यः स्पष्टव्यो दक्षिणेन त दक्षिणः ॥ २६
लोकिकं वेदिकं वाऽपि तथाऽऽध्यात्मकमेव वा। आद्दात्‌(च)यतो ज्ञानं तं पूथेमभिवादयेत्‌॥२७
नोदकं धारयेद्ैष्यं पुष्पाणि समिधस्तथा । एवंविधानि चान्यानि न देवार्थेषु कमसु ॥ २८
ब्राह्मणान्कुशटं पृच्छेत्सत्रबन्धुमनामयम्‌ । वैश्यं क्षेमं समागम्य शूद्रमारोग्यमेव च ॥ २९
उपाध्यायः पिता ज्येष्ठो भ्राता चैव महीपतिः । मातुलः श्वशुरशरैव मातामहपितामहौ ॥ ३०
वणेभ्रष्ठः पिठ्व्यश्च पुसोऽतर गुरवः स्मृताः । माता मातामही गु पितुर्मातुश्च सोदरा ॥ ३१
शभूः पितामही ज्येष्ठा धात्री च गुरवः स्ियः । ज्ञेयस्तु गुरुवर्गोऽयं मातृतः पितृतो द्विजाः॥३२

अयुवतंनमेतेषां मनोवाकायकर्मभिः । गुरुन्षट्ा समतिष्रदभिवाच कृताञ्जरिः; ॥ ३३
नतेरपविरसा्थ बिबदेभाऽऽत्मकारणात्‌ । जीविता्मपि द्रषादरभिनेष भाषणम्‌ ॥

उग्िक्तोऽपि गुणेरन्यगुरुदरेपी पतत्यधः ॥ | ४

9

१अ. मन्तवः ।२ट. जप्ये। ३ ट. थं त्रपादि'।
१२

पहामुनिश्रीव्यासषणीतं-- | { आदित्ण्ड-

॥ द,
मपि स्मैषा पश्च पूज्या विशेषतः । तेषामा्ाञ्मयः शरेष्ठासेषां भाता सुपूजिता ॥ ३५
शो मावयति या सूते येन पिध्ोपदिष्यते । ञयेष्ठो भ्राता च भां च पञ्चैते गुरवः स्थृताः॥ १६

भत्मनः सर्भैयत्नेन प्राणत्यागेन घा पुनः । पूजनीया विरेषेण पञैते प्रतिमिच्छता ॥ ३७
सावत्यिता च माता च द्रावेतौ नि्धिकारिणो । तावत्सर्वं परित्यज्य पुत्रः स्यात्तत्परायणः॥१८
पिता माता च सुप्रीतौ स्यातां पूत्रगुणेदि । स पुत्रः सकर धर्म भराषुयात्तेन कमणा ॥ ३९
नास्ति मातसमं दैवं नास्ति पितृसमो गुरुः । तयोः प्रत्युपकारोऽपि न कथंचन विद्ते ॥ ४०
तयोर्भित्यं परियं कु्यात्कमेणा मनसा गिरा । न ताभ्यामननुङ्ातो धर्ममन्यं समाचरेत्‌ ॥ ४१
वजीयिरा पुक्तिफलं नियं नेमित्तिकं तथा । धमेसारः समृदिषटः पेत्यानन्तफलर्पदः ॥ ४२
सम्यगाराध्य वक्तारं विशष्ठस्तदतुन्या । शिष्यो विच्ाफलं भङ्ग प्रेत्य चाऽऽपद्यते दिवि ॥ ४ रै
धो भ्रतरं पितृसमं स्ये मूढोऽवमन्यते । तेन दोषेण स॑मे निरयं घोरणृच्छति ॥ - ४४
पां वर्मनि ूष्ेन पूज्यो भता तु सवेदा । अपि मातरि लोकेऽस्मिश्पकाराद्धि गौरवम्‌ ॥ ४५
मातुरश्च पितृव्यांश्च श्वशुरानृत्विनो गुरून। असावष्टमिति ब्रयात्मत्युत्थाय यवीयसः ॥ ४६
अकार्यो दीक्षितो नाञ्ना यवीयानपि यो भवेत्‌ । भो भवतपूवकं त्वेनमभिभाषेत धर्मषित्‌॥ ४७
अभिवाद्यश्च पूज्यश्च रिरसा नम्य एव च । ब्राह्मणक्षत्रियादैश श्रीकामः सादरं सदा ॥ ४८
नामिवायाश्च विपण क्षत्रियाद्याः कथंचन । ज्ञानकमंगुणोपेता यद्यप्येते बहुश्रुताः ॥ ४९
बरह्मणः सवैवणौनां स्वस्ति कुयोदिति श्रुतिः । सवर्णेन सवणौनां कार्यमेवाभिवादनम्‌ ॥ ५०
गुरुरमिर्िजातीनां बणोनां ब्राह्मणो गुरुः । पतिरेको गुठः स्लीणां सर्वत्राभ्यागतो गुरुः ॥ ५१
विद्या कमं वयो वैनधुित्तं भवति पञ्चमम्‌। मान्यस्थानानि पश्चाऽऽहः पूर पूर्वं गुरुत्तरात्‌ ॥५२
पञ्चानां त्रिषु वर्णेषु भूयांसि बवन्ति च । यत्र स्यु; सोऽ मानाः शूद्रोऽपि द्मा गतः ५३
पन्या देयो ब्राह्मणाय सिये राह्ञे विचकुषे । हृद्धाय भारमग्राय रोगिणे दुर्षलाय च ॥ ५४
भिक्षामाहृत्य दिष्टानां गृहेभ्यः प्रयतोऽन्वहम्‌ । निषैय गुरषेऽश्नीयाद्राग्यतस्तदनुङ्ञया ॥ ५५
भवतपूरवं चरेदधेष्ययुपनीतो द्विजोत्तमः । भवन्मध्यं तु राजन्यो बैरयस्तु भवदुत्तरम्‌ ॥ ५६
मातरं वा ससारं बा मातुबो भगिनीं मिजाम्‌ । भित भिता परथमं या चैनं न विमानयेत्‌ ९७
सजातीयगृहेषवरवे सावेवथिकमेव च । भ्ष्यस्याऽऽचरणं भक्तं पतितादिविवभितम्‌ ॥ ५८
वेदयरहीनानां भरस्तानां स्वैक्॑सु । ब्रह्मचार्याहि द्वैषं एभ्यः भयतोऽन्वह्‌ ॥ ५९
गुरोः कुरे न भिक्षेत न ह्ञातिकुलबन्धुषु । अलाभे त्वन्यगेहानां पूर्व पू पिषर्जयेत्‌ ॥ ६०
सवं वा विचरेद्भामं पूर्वाक्तानामसंमरे । नियम्य प्रयतो वाच॑ दिशषस्त्वनवलोकयन्‌ ॥ ६१
समाहृ तु भ्यं तद्यावदथममायया । भुञ्जीत मयतो नित्यं वाग्यतोऽनन्यमानसः ॥ ६२

भक्षण वतंयेनित्यं नेकाम्नादो भवेद्ती । भैक्षेण व्रतिनो हत्तिरुपव्ाससमा स्मृता ॥
पूजयेदशनं नित्यं मदाचवेतदकृत्सयन्‌ । टरा हष्येत्मसीदेच भरतिनन्देच सर्वशः ॥ ६४
अनारोगयमनायुष्यमस्वग्यं चातिभोजनम्‌ । अपुण्यं लोकविदषटं तस्मात्ततपरिवर्भयेत्‌ ॥ ६५
पाङ्युखोऽज्ानि भुञ्जीत सूयाभिमुखमेव षा । ना्यादुदश्यसो नित्यं विधिरेष सनातनः ॥ ६६

` १. म. सृषेन। २ ट, 'न्‌। आगच्छध्वमि"। ३ र बन्धुः कुलं भ“ ४ ट. “व पूैव्ैभ्य एव । ५ फ. सुकमेसु ।
६अ. भक्ष्येण ।

१२ द्विप्ारसमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । ९१
परास्य पाणिपादौ च भुञ्ञानोऽदधिरुपस्पृशेत्‌। शुद्धदेशे समासीनो पक्त्वा च द्िरुपस्पृशेत्‌ ६७
| इति श्रीमहापुराणे पाण्र आदिखण्डे कर्मेयोगकथनं नमिकपाशतमोऽध्यायः ॥ ५१ ॥

आदितः छोकानां समष्यङ्ाः--२५२०

अथ द्विपन्नाश्षमो ऽध्यायः |

व्यास उवाच- |
धृक्त्वा पीत्वा च सुप्त्वा च खात्वा रथ्याव्रसपंणे। ओषएठावठेहास्सपषटा बा वासोऽपि परिधाय च
रेतोमूत्रपूरीषाणायुत्सर्गैऽनुक्तभाषणे । प्रीवित्वाऽध्ययनारम्मे कासश्वासागमे तथा ॥ र
चत्वरं वा इमशानं वा समाक्रम्य द्विजोत्तमः । संध्ययोरुभयोस्द्रदाचान्तोऽप्याचमेत्पुनः ॥ ३
चण्डालम्लेष्छसंभाषे स्ीरूद्रोच्छिष्ठभाषणे । उच्छिष्टं पुरुषं ष्षटरा भोज्यं चापि तथाविधम्‌ ॥ ४
आचामेदशुपाते बा लोहितस्य तयैव च । भोजने संध्ययोः खात्वा पीत्वा पृत्रपुरीषयोः ॥ ५
आगतो वाऽऽचमेत्युप्त्वा सङृत्सकृदथान्यतः । अमेगैवामथाऽऽरम्भे स्पृष्टा प्रयतमेव षा ॥ &
ख्रीणामथाऽऽत्पसंस्पश नीली वा परिधाय च । उपस्पृशेलटं वार?) वणं वा भूमिमेव बा ॥७
केशानां चाऽऽत्मनः स्पशो बाससः स्वखितस्य च । अनुष्णाभिरफेनाभिरक्षराचिश्च धर्मतः ॥ ८
शौचेप्सुः सवेदाऽऽचामेदासीनः प्रागु ङ्युखः। शिरः भरावृत्य कण्ठं वा युक्तेकािखोऽपि वा ॥ ९
अदत्वा पादयोः शौ चमागतो न शुचिर्भवेत्‌ सोपानस्थो जलस्थो बा नोष्णीषी चाऽऽचमेर्वुधः॥ १०
न चैव वष्णुधाराभिने तिषश््तोदकेः । नेकहस्तापितजरैषिना सूत्रेण वा एनः ॥ ११
न पादुकासनस्थो वा वहिजानुरथापि वा । न जल्पन्न हसन्परेक्षञ्शयानस्तरप एव च ॥ १९
नावीक्षिताभिः फेनायैरूपेताभिरथापि वा । श्रद्राशुचिकरोन्यक्ते्न क्षाराभिस्तयैव च ॥ १७
न चेवाङ्कखिभिः शब्दं परकुर्यामान्यमानसः । न वर्णरसद्टामिर्मं चैव पदरोददै; ॥ १४
न पाणिश्षुमिताभिवौ न बहिःस्कन्ध एव वा। हृद्राभिः पूयते विपः कण्ठ्याभिः क्षत्रियः शुचिः॥ १५
भारिताभिस्तया वैश्यः स्ञीशूद्रौ स्पशंतोऽन्ततः । अङ्खषमूकान्तरतो रेखायां ब्राह्मपुच्यते ॥ १६
अन्तराङ्कषटदेशिन्योः पितृणां तीथगुच्यते । कनिष्ठापूखतः पश्वास्माजापत्यं परचक्षते ॥ १७
भङ्लयगरं स्मतं देवं तदेवाऽऽष भरकीतितम्‌ । पले वा दैवमा स्यादामेयं मध्यतः स्पृतम्‌ ॥ १८
तदेव सौमिकं तीथमेतञ्ञात्वा न ह्यति । ब्राद्मेणैव तु तीर्थेन द्विजो निलमुपसृरे ॥ १९
केमयद्राऽथ दषेन न त॒ पित्येण वै द्विजाः । तरिः भाश्वीयादपः पूर्व ब्राह्मेण परयतस्ततः ॥ २०

सर्ज्याङ्ु्मूलेन मुखं बे समुपस्पृशेत्‌ । अङ्कष्ठानामिकाभ्यां तु सपृशेभेदरयं ततः ॥ २१
तथन्यङ्कषयोगेन सपृशेमासापुटद्रयम्‌ । कनिठाङ्कएयोगेन श्रवणे समुपस्पृशेत्‌ ॥ २४
सवासामथ योगेन हृद्यं तु तलेन वा । स्पृशेत वे भिरस्तद्रदङ्खषटेनां सकद्रयम्‌ ॥ २३

न्निः पाश्रीया्दम्भस्तु भरीतास्तेनास्य देवताः । ब्रह्मा विष्णुमेहेशश्च भवन्तीत्यनुशश्रुम ॥ २४
गङ्गा च यमुना चैव भीयते परिमा्नाद्‌ । संस्ृष्टयोर्लोचनयोः भरीयेते शशिभास्करौ ॥ २५
नासलयदसनौ परीयते स्पेश्नासापुदरयम्‌ । कणो स्पृ्टयोस्तदरसीयेत्े चानिरानरौ ॥ २६
ससे हदये चास्य भयन्ते सपेदेवताः ।पूर्सस्परीनादेकः भीतः स पुरुपो भवेह ॥ २७

` ल. म. णे । शवानं विलोकय स्ृ््वा । २ क ॒ररकेशाभिरदु्ानिश्च । ३ भ. शौचं मार्गत । ४ भ. मत्‌ ॥ देश,

९२ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं- ` [ १ आदिखण्डे~

नोचछषं कुवते वक्त्रे विपुषोऽङगे लगन्ति याः । दन्तवहन्तलनेषु निहास्प्शेऽशुचिभेवेत्‌ ॥ २८
स्पृशन्ति बिन्दवः पादौ य आचामयतः परान्‌ । भूमिपांशुसमा हेया न तेरस्पृश्यता भवेत्‌॥२९
मधुपाके च सोमे च ताम्बूलस्य च मक्षणे । फलमूले वेशुदण्डे न दोषं माह वे मनुः ॥ ०
` अ्रचराननपानेषु द्रव्यहस्तो भवेनरः । भूमौ निक्षिप्य तद्रव्यमाचम्याभ्युक्षयेसु तत्‌| ३१
तैजसं वै समादाय यचुच्छष्टो भवेद्िजः । भूमौ निक्षिप्य तद्रव्यमाचम्याभ्युक्षये्ु तत्‌ ॥ ३२
यद्द्रव्यं समादाय भवेदच्छेषणान्वितः । अनिधायैव तद्रभ्यं भमो लशुचितामियात्‌ ॥ ३९
वस्नादिषु विकल्पः स्यात्तत्संसपृदयाऽऽचमेदि ह । अरण्ये तु व्रजन्रात्रौ चोरव्याघ्राकुले प्रथि ३४
करत्वा मूत्र पुरीषं वा द्रव्यहस्तो न दुष्यति । निधाय दक्षिणे कणे ब्रह्मसुत्रयृदङ्युखः ॥ ३५
अहि कुयीच्छङृनपूत्र रात्रौ चेदक्षिणामुखः । अन्तधौय महीं काष्ठः पतररछोषटतृणेन वा ॥ ३६
भ्रात च सिरः कुर्याद्िषमूत्रस्य विसजेनम्‌। छायाकूपनदीगोष्टचेत्याम्भःपयिभस्मसु ॥ ३७
अग्नौ चैव इमशाने च विष्मूत्रं न समाचरेत्‌ । न गोमये न काष्टे वा महाटृक्षेऽथ श्ाद्ररे ॥ ३८
न तिष्ठन्न च निवासा न च पर्वतमण्टले । न जीणेदेवायतने न वर्मीके कदाचन ॥ १९
ने च सर्वेषु गर्तेषु रगच्छन्न समाचरेत्‌ । तुषाङ्गारकपारेषु राजमागे तथेव च ॥ ४०
नक्षत्रे न बिले वाऽपि न तीये न चतुष्पथे । नोद्यानेऽपां समीपे वा नोषरे नैगराशये ॥ ४१
न सोपानत्पादुको वा खत्री वा नान्तरिक्षके । न चैवाभिमुखः स्रीणां गुरु्राह्मणयोगंवाम्‌ ।।४२
न देवदेवारखययोरपामपि कदाचन । न ज्योतीषि निरीक्षन्वा न बा प्रतिगुखोऽथ वा ॥ ४१
प्रत्यादित्यं मल्नलं भरतिसोमं तथैव च । आहृत्य मृत्तिकां कू टाछेपगन्धापकपेणीम्‌ ॥ = ४४
कयदितन्दरितः शौचं विडुदधरुढतोदकैः । नाऽऽदहरन्मत्तिकां विपः पांसुलां न च कदमाम्‌ ॥ ४५
न परार्गाज्रोषरोदेश्षाच्छोचशिष्ठां परस्य च। न देवायतनात्कूपाद्वास्नो न च जलात्तथा ॥

उपस्पृशेत्ततो नित्यं पृ्वोक्तेन विधानतः ॥ द

इति श्रीमहापराणे पश्र आदिखण्डे क्मेयोगकथने द्विप ाशत्तमो ऽध्यायः ॥५२॥
आदितः शछोक्रानां सम्यङ्ाः-- २५७

~ -~-~----~-==---- -----~-~

अथ त्रिपश्चाशत्तमो ऽध्यायः ।

व्यास उवाच--
एवं दण्डादिभियुक्तः शाचाचारसमन्वितः। आदूतोऽध्ययनं कु्याद्रीक्षमाणो गुरोषखम्‌ ॥ !
निल्यपुद्यतपाणिः स्यात्पाध्वाचारः सुसंयतः। आस्यतामिति चोक्तः सभ्नासीताभिपुखं गुरोः ॥ २
प्रतिभ्रवणसंमाषे क्षयाना न समाचरत्‌ । आसीनो न च भुञ्जानो न तिष्ठन पराङ्युखः ॥ र

नीचे स्य्यासनं चास्य सवेदा गुरुसंनिधा । गुरोस्तु चक्षषिषये न यथेष्टासनो भवेत्‌ ॥ ४
नोदाहरेदस्य नाम परोक्षमपि केवलम्‌ । न वेवास्यानुकुबीत गतिभाषणवेष्टितम्‌ ॥ 4

गरोय॑त्र परीवादो निन्दा वाऽपि भवतत । कर्णो तत्र पिधातव्यौ गन्तव्यं बा ततोऽन्यतः ॥ ६
दूरस्थो नायैयेदेनं न कुद्धो नान्तिके सियाः। न चैवास्योत्तर श्रयास्स्थितो नाऽऽसीत संनिध ॥७

* १ क. 'म्याद्वक्षः । २ क, यदुच्छि" । ३ ख. स. च धुलुर्वत्न च । ४ घ, म. न चोपस्थेषु । ५ ल, म. न गुहु
श ।न।

&६ त्रिपच्चादात्तमोऽध्यायः ] पश्पुराणम्‌ [ ९१

उदकुम्भं शाय समिधोऽस्याऽऽहरेत्सदा । मार्जनं छेषने नित्य्मङ्गानां वै समाचरेत्‌ ॥ ८
नास्य निमोल्यशयनं पाढुकोपानशवपि । आक्रामेदासनं चास्य च्छायादीन्वा कदाचन ॥ ९
साधयेहन्तकाष्ादीरटैन्धं चास्मे निवेदयेत्‌ । अनापृच्छ्य न गन्तव्यं भवेतिियदिते रतः ॥ १०

न पादौ सारयेदस्य संनिधाने कदाचन । जम्भितं हसितं चैव कण्टभावरणं तथा ॥ ११
बजयेत्संनिधो निलयमङ्गस्फोटनमेव च । यथाकारमधीयीत यावन्न विमना गुरुः ॥ १२
आसीताधो गुरोः पाश्वं सेवां च सुसमाहितः । आसने शयने याने नैव तिष्ठेत्कदाचन ॥ १३
धावन्तमनुधाबेत गच्छन्तमनुगच्छति । गो श्वो्यानपासादे तथा च विष्टरेषु च ॥ १४

आसीत गुरुणा सार्धं शिखाफलकनोषु च । जितेन्द्रियः स्यात्सततं वह्यात्माऽकरोधनः शुचिः १५
युञ्जीत सद्‌ा वाचं मधुरां हितकारिणीम्‌ । गन्धमाल्यं रसं कट्पं शुक्ते प्राणिवि्िंसनम्‌ ॥ १६

अभ्यञ्जनाञ्जने पानं छत्रधारणमेव च । कामं खोभं भयं निद्रां गीतं वादित्रवर्ेनम्‌ ॥ १७
आतजेनं परीवादं स्ीभेक्षालम्भनं तथा । परोपधातं वैश्यं प्रयत्नेन विवर्जयेत्‌ ॥ १८
उदकुम्भं सुमनसो गोश्न्मृत्तिकाकुशान । आहरेयावंदन्नानि भ्यं तावद्भदिशवरेत्‌ ॥ १९
पृतं च लवणं सर्व वर्ज्य पयुषितं च यत्‌ । अटृतयदशी सततं भवेद्धीतादिनिःसपृहः ॥ २०
नाऽऽदित्यं बे समीक्षेत नाऽऽचरेहन्तथावनम्‌। एकान्तमदुविद्धीभिः शू्राचैरभिभाषणम्‌ ॥ ९१
गुरूच्छिषठं भेषजामं प्रयुञ्जीत न कामतः । मलापकषेणं लानं न चरेद्धि कदाचन ॥ २२

न ुयोन्मानसं विपो गुरोस्त्यागे कथंचन । मोहाद्वा यदि वा रो भा्यक्त्वा तु पतितो भवेत्‌२३
लोकिकं वेदिकं वाऽपि तथाऽऽध्यास्मिकमेव वा । आददीत यतो ज्ञानं तं न दुद्येत्कदाचन २४
गुरोरप्यवलिप्तस्य कायोकार्यमजानतः । उत्पथग्रतिपन्नस्ये न मनुस्त्यागमेत्रवीद्‌ ॥ २५
गुरोरो संनिहिते गुरुवदत्तिमाचरेत्‌ । नत्वाऽभिखष्टो गुरुणा स्वान्गुरूनभिवादयेत्‌ ॥ २६
विद्रागुरुष्वेतदेव नित्यात्तिषु योगिषु । प्रतिषेधत्सु चाधमांद्धितं चोपदिशत्सु च ॥ २७
्ेयः स्वगुरुवदरात्ति नित्यमेव समाचरेत्‌ । गुरुपुत्रेषु दारेषु गुरोथैव स्वबन्धुषु ॥ २८
वालः संमानयेन्मान्याञ्किष्यो वा यद्चकमणि । अध्यापयन्गुरुसुतो गुरुषन्मानमर्ति ॥ २९
उत्सादनं च गात्राणां खापनोच्छिषटभोजने । न कुयोहुरुपुत्रस्य पादयोः श्ञोचमेव च ॥ ३०
गुरुबत्मतिपूज्याश्च सवणो गुरुयोषितः । असवणौस्तु संपूज्याः प्रत्युत्थानाभिवाद्ैः ॥ ३१
अभ्यञ्जनं खापनं च गात्रोत्सादनमेव च । गुरुपल्या न कायौणि केशानां च प्रसाधनम्‌ ॥ ३२
गुरुपत्नी तु युवती नाभिवाद्या तु पादयोः । कुवीत बन्दनं भूम्यामसावहमिति छ्रवन्‌ ॥ ३१
विप्रोष्य पादग्रहणमन्वहं चाभिवादनम्‌ । गुरुदारेषु कुवीत सतां धर्ममनुस्मरन्‌ ॥ ३४
मादृष्वसा मातुलानी श्भूशाथ पितृष्वसा । संपज्या गुरुपत्नीवत्समास्ता गुरुभायया ॥ ३५
भाठभायाश् संग्राह्या सवणा ऽहन्यहन्यपि । विपोप्य तृपसंग्राह्मा ज्ञातिसंबन्धियोषितः ॥ ३६

पितुभगिन्या मातुश्च ज्यायस्यां च स्वसर्यपि । मातृदत्तिमातिष्ेन्माता ताभ्यो गरीयसी ॥ ३७
एवमाचारसंपम्ममात्मवन्तमदाम्मिकम्‌ । बेदमध्यापयेद्धरमं धरराणानि च निलयश्च ॥ ३८
संवत्सरोषिते शिष्ये गुरङ्गानमानिदैशन्‌ । हरते दुष्कृतं तस्य शिष्यस्य वसतो गुरः ॥ ३९
आचायपु्ः हुशूषङ्गीनदो धाकः शरषिः। शक्तोऽरदोऽम्बुदः साधुरध्याप्या दश धर्मतः ॥४०

१अ. 'ङ्गणे वै । २ टृ. ग्वदेतानि भक्षय चाहरहशः । ३ ट. आदिं । ४ ट. "स्य म" । ५2. "मयात्र ।*९ द,
पृराणाङ्गानि निद ।

९४ पहामुनिश्रीव्यासपरणीतं - [ १ भदिखण्डे-

दकण्टस्तथा्रोही मेधावी गुरः । आतः भियोऽथ्‌ विधिवत्वडध्याप्या द्विजातयः ॥ १ `
एतेषु ब्राह्मणे दानमन्यत्र तु यथोदितम्‌ । आचम्य सयत निद्यमधीयीत उदङ्ुखः ॥ ४२
उपसंग्रह तत्पादौ वीक्षमाणो गुरोधुखम्‌। अधीष्व भो इति ब्रूयाद्विरामोऽस्तविति चाऽऽरमेत्‌ ४३
` शाक्ृकान्पधुपासीत पवित्रश्ैव पावकः । भाणायामिक्िभिः पूतस्तत ओंकारमहैति ॥ ४४
ब्राहमणः प्रणवं कुर्यादन्तेऽपि विधिवद्विजाः । कुयीदध्यापनं नित्यं स ब्रह्माञ्जरिपूवैतः ॥ ५४५
सैपामेव मृतानां वेदश; सनातनः । अभीयीताप्ययं नित्यं ब्राह्यण्याद्धीयतेऽन्यथा ॥ ४६
अधीयीत ऋचो नित्वं क्षीराहुत्या स देवताः । प्रीणाति तप॑यन्कारं कमै्ूताः सदेवताः ॥४७
यचष्यधीते नियतं दधा भ्रीणाति देवताः । सामान्यधीते भीणाति धृताहुतिभिरन्वहम्‌ ।॥ ४८
अथवङ्किरसो नित्यं मध्वा प्रीणाति देवताः । धमाङ्गानि पुराणानि मां ैस्तपेयते सुराम्‌ ॥ ४९
तासां समीपे नियतो नैत्यकं विधिमाभितः । गायत्रीं समधीयीत गत्वाऽरण्यं समाहितः ॥ ५०
सदस्नपरमां देवीं शतमध्यां दशाबराम्‌ । गायत्रीं वै जपेननिटयं जयतः प्रकीपितः ॥ ५१
गायत्रीं चैव वेदांश तुखयाऽतोखयत्पः । एकतशतुरो वेदा गायत्री च तथैकतः ॥ ५
आओंकारमादितः कृत्वा व्याहूतीस्तदनन्तरम्‌। ततोऽधीयीत सावित्रीमेकाग्रः श्रद्धयाऽन्वितः ॥५३
पुराफस्य समुत्पन्ना भूर्भुवः स्वः सैनातनाः। पहाग्याहूतथस्तिसरः ्वाशुमनिबहेणाः ॥ ५४
प्रषानं पुरुषः कालो विष्णब्रह्मपहेश्वराः । सं रजस्तमस्िस्ः क्रमाद्रयाहूतयः स्मृताः ॥ ५५
ओंकारस्तत्परं ब्रह्म सापित्री स्यात्तदुत्तरम्‌ । एष मध्र पहायोगः सारात्सार उदाहतः ॥ ५६
योऽधीतेऽहन्यहन्येतां गायत्रीं बेदमातरम्‌ । विज्ञायाथ ब्रह्मचारी स याति परमां गतिम्‌ ॥ ५७
गायत्री वेदजननी गायत्री लोकपावनी । गायभ्या न परं जप्यमेतद्रिज्ञाय पच्यते ॥ ५८
भावणस्य तु मासस्य पौणमास्यां द्विजोत्तमाः । आपाल्यां भोष्ैपवां वा बेदोपाकरणं स्मृतम्‌५९
यत्सूयंयाम्यगमनं मासान्विभोऽर्धपश्चमान्‌ । अधीयीत शुचो देशे ब्रह्मचारी समाहितः ॥ ६०
पुष्ये तु छन्दसां कुयाद्वदिर्त्सर्ननं द्विः । पातः शुकस्य सायाहे परवाह बहुले दले ॥ ६१
छन्दांसि च द्विजो ऽभ्यस्येच्छक्कपक्षे तु वे द्विजः । वेदाङ्गानि पुराणानि कृष्णपक्षेषु मानवः ॥ ६२
इमानित्यमनध्यायानधीयानो वरिवजेयेत्‌ । अध्यापनं च कुबोणोऽभ्यस्यन्ञपि प्रयत्नतः | ६१
कणंभ्रवेऽनिठे रात्रौ दिवापांसुसमृहने । विदुत्स्तनितवर्षेषु महोस्कानां च संपुवे ॥

अकालिकमनध्यायमेतष्वाह प्रजापतिः ॥ ६४
एतानभ्युदितान्वियाद्दा भादुष्छरता्रिषु । तदा विद्यादनध्यायमदृतो चाधदशैने ॥ ६५
निधोते भूमिचलने ज्योतिषां चोपसर्जने । एतानकाणिकान्विद्यादनध्यायादृतावपि ॥ ६९
प्रादुष्कृतेष्वग्निषु तु विबुत्स्तनितनिस्वने । सज्योतिः स्यादनध्यायः क्षेपे रात्रौ यथा दिवा ॥६७

` निल्यानध्याय एव स्याद्रामेषु नगरेषु च । धमनेपुण्यकामानं पूत्रगन्पेन निलयञ्गः ॥ ६८
अम्त; वगते ग्रामे हषटस्य च संनिधौ । अनध्यायो रुद्यमाने समये जख्दस्य च ॥ ६९

उदफे चाधरातरे च विपपूतरं च वरिसजैयन्‌ । उच्छिष्टः श्राद्धभुक्षेव मनसाऽपि न चिन्तयेत्‌ ॥ ७०
प्रतिष्हय द्विजो शिद्रानेकोदिष्टस्य वेतनम्‌ । त्र्यहं न कारयेद्रह्म राज्ञो राहोश्च सूतके ॥ ७!
यावदेकाम्ननिष्ठा स्यात्लेहालोपश्च तिष्टति । विभस्य विदुषो देहे ताबद्रष्म न कीतेयेत्‌ ॥ ७२

00 भ न> यि न => => > क. ता का कन --90 0 -499> न

१ ख..स. "तक्ञश्च तया" । २ "द्िरोमास्तवि"। ३ख. अ. रमेत्‌ । ४ क. देवतः। ५ ख. भ. कामैः प्रीया तमा-
द्तिः।६स.स, "न्‌ । प्राततः सप्रंचनि'।७ ख. न. सनातनात्‌ । ८ क. सवः शु" । ५ ख. म. नां पूतिग ।

९ ४अतुष्यक्चादात्तमोऽध्यायः] पद्पुराणम्‌ । ९५

क्षयानः पोदपादश्च कृत्वा चैवावसविथकाम्‌। नाधीयीता ऽऽमिषं जग्ध्वा शृद्रभाद्धाञ्ममेव च ॥ ७१
नीहारे बाणशब्दे च संध्ययोरुभयोरपि । अमावास्याचतदंश्योः पौणेमास्यष्टमीषु च ॥ ७४
उपाकर्मणि चोत्सर्गं प्रिरात्र क्षपणं स्मृतम्‌ । अष्टका अहोरंत्रगृत्वन्तासु च रात्रिषु ॥ ७५
मागशीर्षे तथा पौषे माघमासे तथैव च । तिस्लोऽषटकाः समाख्याताः कृष्णपक्षेषु भूरिभिः ॥७६
र्टेष्मातकस्य च्छायायां शार्मलेमेधुकस्य च। कदाचिदपि नाध्येयं कोविदारकपित्थयोः ॥ ७७
समानविद्ये च एते तथा सब्रह्मचारिणि । आचार्ये संस्थिते चापि त्रिरात्र क्षपणं स्मृतम्‌ ॥ ७८
छिद्राण्येतानि विभराणामनध्यायाः भरकीतिताः । हसन्ति रा्षसास्तेषु तस्मादेतान्विवर्भयेत्‌ ।॥ ७९
नैत्यके नास्त्यनध्यायः संध्योपासनमेव च । उपाकम॑णि चोत्सगे होमस्यान्ते तथैव च ॥ ८०
एकामूचमथेकं वा यजुः सामानि वा पुनः । अष्टका स्वधीयीत मारुते चाभिधावति ॥ ८१
अनध्यायस्तु नाङ्गेषु नेतिहासपुराणयोः । न धमशल्ञेष्वन्येषु सर्वाण्येतानि वर्जयेत्‌ ॥ ८२
एष धमः समासेन कीतितो ब्रह्मचारिणः । ब्रह्मणाऽभिहितः पूरवृपीणां भावितात्मनाम्‌ ॥८१
योऽन्यत्र कुरुते यत्नमनधीलय श्रुतिं दिजः। स संगरूढो न संभाष्य वेदवाघ्नो द्विजातिभिः ॥ ८५
न बेदपाठमात्रेण संतुष्टो वे भवेद्धिनः । पाठमौत्रवसन्यस्तु पङ्के गौरिव सीदति ॥ ८५
योऽधीत्य विधिबद्रेदं वेदां न विचारयेत्‌ । स संमूढः श्ूद्रकल्पः पात्रतां न परपद्यते ॥ «८६
यदि त्वात्यन्तिकं वासं कतुमिच्छति वै गुरौ । युक्तः परिचरेदेनमाशरीरविमोक्षणम्‌ ॥ ८७
गत्वा वनं च विधिवञ्जुहुयाल्नातवेदसम्‌ । अधीयीत तथा निलयं ब्रह्मनिष्ठः समाहितः ॥ ८८

सावित्रीं श्रतरद्रीयं बेदान्तांश्च विशेषतः । अभ्यसेत्सततं युक्तीऽभिक्षाश्नपरायणः ॥ ८९
एतद्विधानं परमं पुराणं बेदागमे सम्यगिहोदितं वः ।
परा पहषिपरवराभिपृष्ठः स्वा्य॑भुषो यन्मनुराह देवः ॥ ९०

इति श्रीमहापुराणे पाप्म आदि खण्डे कर्मयोगकथनं नाम त्रिपश्नाश्तमो ऽध्यायः ॥ ५३ ॥
आदितः शोकानां समष्टयङ्ञाः--२६६६

गी

अथ चतुष्पखाशत्तमो ऽध्यायः ।

व्यास उवाच--
पेदं वेदौ तथा बेदान्वेदाङ्गानि तथा द्विजाः । अधीत्य चाधिगम्यार्थं तत सायाद्विजो्तमः ॥ १
गुरवे तु धनं द्वा लायीत तदनुह्ष्या । तीणव्रतोऽथ युक्तात्मा शक्तो वा लातुमर्ति ॥
वैणवीं धारयेष्िमन्तवांसस्तयोत्तरम्‌ । यज्ञोपवीतद्वितयं सोदकं च कमण्डलुम्‌ ॥ ३
छत्रं चोष्णीषममलं पौदुके चाप्युपानहौ । रौक्मे च कुण्डले धार्ये कृसकेशनखः शुचिः ॥
अन्यत्र काञ्चनाद्िपो न रक्तां बिभयात्सनम्‌ । शुङ्काम्बरधरो मित्वं सुगन्धः भियदर्घनः ॥
न जीणेमल्बद्रासा भवेद्र विभवे सति ॥ ५
न रक्तमुल्वणं चान्यशतं बासो न ङण्डलम्‌ । नोपानह स्रजं चाथ पादुके च प्रयोजयेत्‌ ॥ ६
` ।
अ.

न्ट

उपवीतमलकारं कृष्णाजिनं च दयन्‌ । नापसब्यं परीदध्यादरासो न विरतं वसेत्‌ ॥
"4 £" गन च ९९१ । + 1 र ॥ ७

१८. रत्र प्रदोषेषु रा । २. “मात्रावसानस्तु। २ न. `को भस्मस्नान | जट. ध्या । जीण । ५स्,
पण्डके । ६ स, भ "र द्भोन्छृष्णाभिनं तथा । ना" ।

९६ महापुनिश्रीष्यासपणीरत-- [ १ आदिशण्डे-

आहर द्िषिवशरान्सषटशानात्मनः शुभान्‌ । सूपरक्षणसंयुक्तान्योनिदोषविवजितान्‌ ॥ ८
अमातृगो्जभवामैन्यमालुषगोत्रनाम्‌ । आहद्राहणो भार्यां शीलशोचसमन्वितामू्‌ ॥ ९
ऋतुकालाभिगामी स्या्यावतपुतरोऽभिजायते। बजेयेत्पतिषिद्धानि परयत्नेन दिनानि तु ॥ १०
पष्यषमीं पश्च द्रादश्षीं च चतुद्॑ीम्‌ । ब्रह्मचारी भवेभ्ित्यं तद्रजनन्मभरयाहनि ॥ ११
आदधीत विबाामनं जुहुयाजातवेदं सम्‌ । एतानि सातको निलयं पावनानि च पावयेत्‌ ॥ १२
वेदोदितं खक करम निलयं कुर्यादतन्द्रितः । अक्रुबाणः पत्या नरकानतिभीषणात्‌ ॥ १३
अभ्यसेत्मयतो बेदं महायङ्ञाम्न हापयेत्‌ । कुर्यादह्याणि कायांणि संध्योपासनमेव च ॥ १४
सख्य॑ समाधिकैः कुर्यादुपेयादीश्वरं सदा । दैवतान्यभिगच्छेत ुर्याद्धायाभिपोषणम्‌ ॥ १५
न ध्म ख्यापयेद्धिद्राम्न पापं गहयेदपि । कुवीताऽऽत्महितं नित्यं सवेभूतानुकम्पकः ॥ १६
वयसः कर्मणोऽर्थस्य श्रुतस्याभिजनस्य च । देश्वागबुद्धिसारूप्यमाचरन्विचरेत्सदा ॥ १७
्रतिस्यृत्युदितं सम्यक्साधुमिरयश् सेवितः । तमाचारं निषेवेत नेहतान्यत्र किचित्‌ ॥ १८
येनास्य पितरो याता येन याताः पितामहाः । तेन यायात्सतां माग तेन गच्छम्न दुष्यति ॥१९
नित्यं स्वाध्यायक्षीलः स्यानित्यं यज्ोपवीतवान्‌ । सत्यवादी जितक्रोधो लोभमोहविवभितः२०
साविन्रीजापनिरतः श्राद्धढृन्भुच्यते गही । मातापित्रोहिते युक्तो ब्राह्मणस्य हिते रतः ॥ २१
दाता यज्वा बेदभक्तो ब्रह्मलोके महीयते । भिवर्गसेवी सततं देवानां च समर्चनम्‌ ॥ २२
्र्यादहरहमित्यं नमस्येसयतः सुरान्‌ । विभागशीलः सततं क्षमायुक्तो दयाटुकः ॥ २३
गरहस्थस्तु समाख्यातो न ग्रहेण शृदी भवेत्‌ ॥ २४
क्षमा दया च विज्ञानं सत्यं चैव दमः शमः । अध्यात्मनित्यता ज्ञानमेतद्रा्यणलक्षणम्‌ ॥ २५
एतस्मान्न पमायेत विशेषेण द्विजोत्तमः । यथाशक्ति चरन्मं निन्दितानि बिवजयेत्‌ ॥ २६
विधूय मोहकलिलं उब्ध्वा योगमनुत्तमम्‌ । गरहस्थो मुच्यते बन्धाम्नात्र काया विचारणा ॥ २७
विगरहीतिजयक्षपटिसाबन्धवधात्मनाम्‌ । अन्यमन्युसमुत्थानां दोषाणां मर्षणं क्षमा ॥ २८
स्वदुःखेषु च कारण्यं परदुःखेषु सौहृदम्‌ । दयेति मुनयः भाहुः साक्षाद्धमेस्य साधनम्‌ ॥ २९
[ "अङ्गानि बेदाश्रत्वारो मीमांसा न्यायविस्तरः। पुराणं धमेशास्रं च भिरा एताश्वु्दश ]॥ ३०

चतुर्दशानां विद्यानां धारणा हि पराथेतः । विज्ञानमिति तद्वि्ाव्रेन धर्मो विवधेते ॥ २१
अधीलय विधिवद्धिद्यामर्थं चैबोपलभ्य तु । धमेकायोणि कुर्वीत धतद्िङ्ञानमुच्यते ॥ ३२
सत्येन छोकं जयति सत्यं तत्परमं पदम्‌ । यथाभूतापरमादं तु सत्यमाहुम॑नीषिणः ॥ ३३

दमः श्ररीरोपरतिः शमः परज्नापरसादतः। अध्यात्ममक्षरं विद्याद्र गत्वा न शोचति ॥ ३४
यया स देवो भगवान्विद्यया विद्यते परः । साक्षादेव हृषीकेशस्तञ्ज्ञानमिति की तितम्‌ ॥ २५
तन्नष्ठस्तत्परो विद्राभित्यमक्रोधनः शुषिः । महायक्षपरो विपो मते तदनुत्तमम्‌ ॥ १६
ध्ेस्याऽऽयतनं यत्नाच्छरीरं परिपालयेत्‌ । न हि देहं बिना विष्णुः पुरूपैवि्यते परः ॥ २३७
नियं धर्मार्थकामेषु युज्येत नियतो द्विजः । न धर्मव्रजितं काममर्थं वा मनसा स्मरेत्‌ ॥ ३८
सीदश्नपि हि धर्मेण न धर्मं समाचरेत्‌ । धरम हि भगवान्देवो गतिः सर्वेषु जन्तुषु ॥ ३९
वा #* टपुस्तक एवायं पाटः ।
"१ ल. स. 'मसमानरपिगो* । २ क. “दता । ए । ३ अ. धारयेत्‌ । ४ ख. म. ग्ज्व देवम । ५ स. म. विधर्माति
कमक्रोधष्टै । ६ ख. न. यथार्थतः ।

रिणी

५१ पश्चपन्नारततमोऽध्यायः ] पञ्चपुराणव्‌ । ` ° , ९७

हतानां भियकारी स्याभ परद्रोहकर्मधीः । न वेददेवतानिन्दां क्याचतेशच न संवसेत्‌ ॥ ` ४०
यस्त्विमं नियतो बिभो धर्माध्यायं पटेष्छुविः । अध्यापयेच्करापयेदरा बह्मलोके महोयते ॥ ४१
इति श्रीमहापुराणे पाग्म आदिखण्डे धमंकथने चतुष्पशषाशतमोऽध्यायः ॥ ५४ ॥ |

आदितः शोकानां समष्यङ्ञाः--२७०७

[>

अथ पश्चपन्नाशत्तमोऽध्यायः ।

व्यास उवाच- |
न दिस्यात्सवेभूतानि नादृतं वा बदेत्कचित्‌। नाहितं नाभियं वाच्यं न स्तेनः स्यात्कदाचन ॥१
तृणं बा यदि वा शाकं गदं बा जलमेव्र वा । परस्यापश्रञ्चन्तुमरकं परतिपद्यते ॥
न राः भ्रतिण्ीयाम्न श्ूद्रात्पतितादापि । न चान्यस्मादश्चक्तथमिन्दितान्वजयेदबुधः ॥
नित्य॑ याचनको न स्यात्पुनस्तं नैव यायेत्‌ । पराणानपहरत्येवं याचकस्तस्य दमेतेः ॥
न देवद्रव्यदहारी स्याद्िशेषेण द्विजोत्तमः । ब्रह्मस्वं वा नापदरेदापत्स्वपि कदाचन ॥
न विषं विषमित्याहुब्रह्म्वं विषमुच्यते । देवस्वं चापि यत्नेन सदा परिरेरेत्ततः ॥
ष्यं श्राकोदकं काष्ठं तथा ग्रं फलं तृणम्‌ । अदन्तानि च न स्तेयं मनुः प्राह भरजापतिः ॥
ग्रहीतव्यानि पृष्पाणि देवाच॑नविधौ द्विजाः । नेकस्मादेश्र नियतमैननुङ्ञाय केवलम्‌ ॥
तृणं काष्ठं फलं पुष्पं भकारं वे हरदबुधः। धमार्थ केवलं प्राहुरन्यथा पतिते भवेव्‌ ॥
नुढ.००५४९.७ यवादीनां युष्टगराद्मा पथि स्थितैः । क्षधितैनान्यथा विपा धर्मादिभिरिति स्थितिः॥ १०
न धमेस्यापदेशेन पापं ढृत्वा व्रतं चरेत्‌ । वरतेन पापं ग्यारह कुर्वनतीश्रेदम्भनम्‌ ॥ ११
परेखेह चे्ो विभो गते ब्रह्मवादिभिः । छद्मना चरितं यच व्रत रकांसि गच्छति ॥ १२
अलिङ्गी लिङ्गिवेक्ेन यो हत्तिमुपतिष्ति । स शिङ्गिनो हरेदेनस्तियग्योनो च जायते ॥ १३
याचनं योनिसंबन्धं सहवासं च भाषणम्‌ । कुबोणः पतते नित्यं तस्माद्त्नेन वर्भयेत्‌ ॥ १४
[ *देवद्रोहं न कुर्वीत गुरु्रोहं तथेव च ] । देवद्रोहाद्ुरुदरोदः कोटिकोटिगुणाधिकः ॥
जनापवादो नास्तिक्यं तस्मात्कोरिगुणाधिकम्‌ ॥ १५
गोभिश्च दैवतैविभेः प्या राजोपसेवया । ङुलान्यङ्लतां यान्ति यानि हीनानि धर्मतः ॥ १६
विचारैः करियालेोषरवेदानध्ययनेन च । फुखान्यकुरतां यान्ति ब्राह्मणातिक्रमेण च ॥ १७
अरृतात्पारदायाच तथोऽभक्ष्यस्य भक्षणात्‌ । अगोत्रभर्माचरणास्पिमं नश्यति बै कुलम्‌ ॥ १८
अशरोतरयेषु बै दानं हषटेषु तथैव च । विहिताचारहीनेषु क्षिभं नश्यति बै कुलम्‌ ॥ १९
अधापिके्टत ्रामे न व्याधिबहुठे षसेत्‌ । शूद्रराज्ये च न वसे पाखण्डजने्ैते ॥ २०
हिमवदिन्ध्ययोर्मध्य पूर्वपश्चिमयोः शुभम्‌ । युक्त्वा समुद्रयरदेशं नान्यन्न निवसेद्धिजः ॥ २१
कृष्णो वा यत्र चरति शृगो नित्यं खभावतः । पुण्या वा विश्रुता नवस्तत्र वा निवपैद्धिजः २२

# सखमपुस्तकयोरेवायं पाटः ।

१ से, म. पुष्ये शाकोदके काष्टे तथा मूले फले तृणे । अदत्तादानमध्रेयो म" । २ क. "मनुज्ञायततेव* । ट. “अनुज्ञाय
तत्पतिमू । तू । रे ट. तत्वतिः । ४ स. भ. न्याजिघ्रन्कुवे" । ५ ख. ज. ्रलम्भ`। ६ ख. स. "ते जन्त॒स्तस्मा'। ७ क.
र । जाना । ८ ख, म. कुविवाहैः । ९ क.- "याऽभिक्षयस्य भिक्ष" ।

१३

€$ @ क 6» € ॐ ९

®

1 महापनिभीव्यासमणीतं-- [ १ आदिसष्डे-

अर्पक्रोशं नदीकूलं वजेयित्ना दिजोलमः । नान्यत्र निवसेत्पुण्यं नास्त्यत्र प्रामसंनिधौ ॥ २३
न संवसेख पतितैर्न चाण्डालेन पस्कसैः । न पूरलैनाविमश्च नौन्यैजीयाबसायिभिः ॥ २४
एकज्ञय्यासने पङ्विभाण्डे पकाममिश्रणम्‌ । यजनाध्यापन योनिस्वयैव सहभोजनम्‌ ।॥ २९
सहाध्यायस्तु दशमः सहयाजनमेव च । एकादश्च समृद्िष्ठा दोषाः सांकयंसंदिताः ॥ २६
समीपे वाऽप्यवस्थानौत्पाप संक्रमते नृणाम्‌ । तस्मात्सवंमयत्नेन सांकर्यं ०५९. ॥ २७
एकपङ्क्त्युपयिष्ठा ये न स्पृशन्ति पररपरम्‌। भस्मना तमयादा न तेषां संकरो भदत ॥

अग्निना भस्मना चैव सलिलेन विशेषतः । द्वारेण स्तम्भमार्गेण षंदभिः पद्धिधिमिध्यते ॥ २९
न कुयांच्छुष्कवैराणि विवादं न च पेडुनम्‌। परक्षेत्रे गां चरन्तीं नाऽऽचक्षीत च करषटिचित्‌ ॥३०
न संवसेत्मूचकेन न कं वै मर्मणि स्पृशेत्‌ । न सूयंपरिषेषं वा नेन्द्रचापं शरापनिकम्‌ ॥ ३१
परस्मै कथयेद्धदराञ््रिनं वाऽथ काञनम्‌। न कु्याद्रहुभिः सार्थं विरोधं बन्धुभिस्तथा ॥ ३२
आत्मनः परतिकूलानि परेषां न समाचरेत्‌ । तिथि पक्षस्य न ब्रूयान्न नक्षत्राणि निदिशचेत्‌ ॥ २३
नोदक्यामभिभाषेत नाश्रुचि वा द्विजोत्तमाः । न दे वगुरूविमाणां दीयमानं तु वारयेत्‌ ॥ ३४
न चाऽऽत्मानं परश॑सेद्रा परनिन्दां च षजंयेत्‌ । वेदनिन्दां देवनिन्दां पयत्नेन विवभयेत्‌ ॥ ३५
यस्तु देवानृषीशरैव बेदान्वा निन्दति द्विजः । न तस्य निष्कृति शाजेष्विह मुनीश्वराः ॥ ३६

निन्दयेदरा गुरं देवं वेदं वा सोपवरंहणम्‌ । कल्पकोटिशतं साग्रं रोरवे पच्यते नरः ॥ ३७
तष्णीमासीत निन्दायां न ष्रूयास्किचिदुत्तरम्‌। कर्ण पिधाय गन्तव्यं न चैनमबलोकयेत्‌ ॥ ३८
बजेयेतां परेषां तु श्ेषु गणां बुधः । विवादं सुंननेः सार्धं न फुयौद्रे कदाचन ॥ ३९

न पापं पापिनां यादपापं वा द्विजोत्तमाः। सत्येन तुरयदोषः स्यान्मिथ्यामिदोषवान्भवेत्‌ ४०
नृणां मिथ्याभिशस्तानां पतन्त्यश्रूणि रोदनात्‌। तानि पृषरान्पश्न्प्रन्ति तेषां मिथ्याभिशंसिनाम्‌४!
बरह्महत्यासुरापाने स्तेये गुभरङ्गनागमे । ष्ठं रै शोधनं दृदधेनौस्ति भिथ्याभिरंसिनि ॥ ५२
नेकषेतोश्न्तमादित्यं शरिनं वाऽनिमित्ततः । नास्तं यान्तं न वारिस्थं मेस्पृ्टं न मध्यगम्‌ ॥ ४१
तिरोहितं समीक्षेत नादर्शार्तुशापिनम्‌ । न नग्नां सियमीक्षेत पुरषं वा कदाचन ॥ ४४
न च प्त्रं पुरीषं वान च संसृष्ठमेधुनम्‌। नाशुचिः सूर्यसोमादन््रहानाोकयेद्बुधः ॥ ४५
नाभिभाषेत च परमुच्छष्ठो बाऽवगुण्ठितः । न पयत्पेतेसंस्प् न कुद्धस्य गुरोधुखम्‌ ॥ ५६
न तैलोदकयोशछायां न पंक्ति भोजनेऽसति । न पुक्तबन्धनं पयेशनोन्मसतं गजमेव च ॥ ५४७
नाश्रीयाद्धायेया सार्पं नेनामीकषेत चाश्नतीम्‌ कुवती जम्भमाणां वा नाऽऽसनस्थां यथासुखम्‌ ४८
नोदके चाऽऽत्मनो रूपं शुभं बाऽद्युभमेव वा । न लङ्घये मतिपान्नाधितिह्ेत्कदाचन ॥ ४९
न श्राय मति दधात्कृसरं पायसं दधि । नौच्छ्ष्टं वा मधु धृतं न च इृष्णाजिनं हविः ॥ ५०
न चैवास्मै व्रतं श्याम च धर्म बदेदूवुधः । न च कोधवकं गच्छे रागं च वर्जयेत्‌ ॥ ५!
रोमं दम्भं तथाऽवज्ञामसूयां ब्गानङुत्सनम्‌ । इष्य मदं तथा शोकं भे हं च परिवयेत्‌ ॥ ५२
न $यौत्कस्यचित्पीडां सुतं शिष्यं तु तायेत्‌ । न हीनायुपसेबेत न च दष्णामतिः कचित्‌ ९२
नाऽऽत्मानं चावमन्येत दैन्यं यत्नेन वर्जयेत्‌ । न विशिष्टमसत्छुर्याभ।ऽऽत्मानं नापरयेद्‌गुषः॥ ५४

१ ख. म. "ण्यं नान्यनजग्रा"। २. नान्दनान्याव"। ३ अ. म. "नाप्ताकर्य ऋ“ 1 ४७. भ. विलेखतः। ट.

कणेन वा।५क. सद्धिः।९ख. य. "पं पराहिकण। ७ छ. स्जवैः। ८ “नुगाभिन“ । ९ ड. द, 'सरमसं । १० स
म. पतनी । ११अ. च्छद्रवंराः। १२ ख. स. ननं तप्यै'।

५९ पृ्चपश्चाराततमोऽध्यायः 1] पद्मपुराणम्‌ । ” ९९

न नखेन शिखि गां च संवेशयेश्ञ हि । न नदीषु न्दी श्यात्पवेतेषु च पर्वतान्‌ ॥ ५५
आबासे भोजने वाऽपि न लयजेस्सहयाजिनम्‌ । नावगहिदपो नम्रो बहि नातित्रजेत्तथा ॥ ५६
सिरोभ्यङ्गावशिष्टेन तैलेनाङ्गं न लेपयेत्‌ नँ चाप्यशाज्ैः क्रीडेत स्वानि खानि न स॑स्पृेत्‌।। ५७
रोमाणि च रहस्यानि नाशिष्टेन सह व्रजेत्‌ । न पाणिपादवादनेत्रचापल्यं समुपाश्रयेत्‌ ॥ ५८
न िश्नोदरचापरयं न च श्रवणयोः कचित्‌ । न चङ्गनखववं वै कुयोभ्नाञ्ञलिना पिषेत्‌॥ ५९
नाभिहन्याञ्जलं पद्यां पाणिना वा कदाचन । न श्ञातयेदिष्टिकामिपरलानि च फलानि च|| ६०
न म्टेच्छभाषणं रिषेाऽऽकर्षेच पदाऽऽसनम्‌ । नखमेदनमारफोरं छेदनं वा विरेखनम्‌॥ ६१
र्याद्िमदनं धीमाभाकस्मादेव निष्फलम्‌ । नोत्सङ्गे भक्षयेदधक्षयं एथाचेष्टां न चाऽऽचरेत्‌ ॥ ६२
न रृद्येदथवा गायेन्न वादित्राणि वादयेत्‌ 1 न संहताभ्यां पाणिभ्यां कण्डूयेदात्मनः शिरः ६१३
न लौकिकैः स्तवैदेवांस्तोषयेदवाक्पतेरपि । नाक्षैः कीडेन् धावेत नाप्सु विण्पूज्रमाचरत्‌ ॥ ६४
नोच्छिष्टः संविशे्नित्यं न नप्र: खानमाचरेत्‌। न गच्छस्तु पटदराऽपि न चेव स्वशिरः स्पृशेत्‌ ।। ६५
नदन्तैनखरोमाणि छिन्दात्सुपरै न बोधयेत्‌ । न बालातपमासेवेत्मेतधूमं विवर्जयेत्‌ ॥ ६६
नेव खप्याच्छरन्यगेहे स्वयं नोपानह हरेत्‌। नाकारणाद्रा निष्ठीवेन्न बाहुभ्यां नदीं तरेत्‌ ॥ ६७
न पादक्षालनं कयीत्पदेनैव कदाचन । नाग्नौ परतापयेत्पादौ न कांस्ये धावयेदबुधः ॥ ६८
नाभिपरसारयेदेवं ब्राह्मणन्मामथापि वा । वाय्वभिनृपविप्रान्वा सूयं वा शशिनं प्रति ॥ ६९
अलुदधः शयनं यानं स्वाध्यायं खरानभोजनम्‌ । बहिनिष्कमणं चैव न कुवीत कदाचन ॥ ७०
सवमावपनं सलानमुदर् भोजने गतिम्‌ । उभयोः संध्ययोनित्यं मध्याहव चैष वर्जयेत्‌ ॥ ७!
न स्पृशेत्पाणिनोच्छिष्टो विभो गोव्राह्मणानटान्‌ । न चारनं पदा वाऽपि न देवपतिमां स्पृशत्‌ ॥
नाह्द्धोऽमि परिचरेम देवान्कीतैयेदृषीन्‌ । नावगाहिदगाधाम्बु धावयेन्नानिमित्ततः ॥ ७३
न -वामहस्तेनोचुत्य पिबेद्रक्त्रेण वा जरम्‌ । नोत्तरेदनुपस्पृश्य नाप्सु रेतः समत्छजेत्‌ ॥ ७४
अमेष्याछिकत्मं वा छोहितं बा विषाणि वा । व्यतिक्रामेन् सखवन्तीं नाप्सु मेथुनमाचरेत्‌ ॥ ७५
चैत्यटप्तं न वै चिन्ान्नाप्सु ्रीवनमाचरेत्‌ । नास्थिभस्मकपाखानि न केशान्न च कण्टकान्‌ ॥
तुषाङ्गारकरीषं बा नाधितिषटेत्कदाचन ॥ ७द
न चामनि लद्प्येद्धी मान्नोपदध्यादधः शचित्‌। न चैनं पादतः कुयान्पुखेन न धमेद्‌बुधः ॥ ७७
न हृषमवरोहेत नाबेकषेतारुचिः कचित्‌ । अघ्रो न च क्षिपेदग्नि नाद्धिः भरशमयत्तथा ॥ ५७८
सहृन्मरणमात्रं वा स्वयं न श्रावयेत्परान्‌ । अपण्यं कूटपण्यं वा विक्रये न प्रयोजयेत्‌ ॥ ७९
न वहि मुखनिश्वासैज्वीख्येन्ाश्चिधः । पुण्यस्थानोदकस्थाने सीमान्तं वाहयेन तु ॥ ८०
न भिन्द्ात्पूवैसमयमभ्युपेतं कदाचन । परस्परं पशू्व्याघ्रान्पक्षिणो नावयोधयेत्‌ ॥ ८१
परषाधां न कुवीत जटवातातपादिभिः । कारयित्वा सुकमोणि गुरून्पशान्न वश्चयेत्‌ ॥ «८२
सायं परातदाराव्कषर्थ परिषदयेत्‌ । बिमास्यं सुगन्धि वा भायेया सह भोजनम्‌ ॥

विशद वादं कृत्वा षा भवेशं च विवर्जयेत्‌ ॥ ८३
न सादन्ब्राह्मणरितषठेभ भर्पन्वा हसेवुमुधः । स्वमा चैव हस्तेन स्मृशेभाप्सु चिरं वसेत्‌ ॥८४
नं पसकेणोपपमे् क्पे च पाणिना । पुखेनाि समिन्धीत युलादभिरनायत ॥ ८५

वक रि पनन शार म

१ स म. 'यानिनः।२ख्.म.न स्पशजैः। ३ल भ. “भपो ह्यजः । जख. भ. 'प्रतप्ययनं ।५ म. भे-
ध्यलिमुप्न्यदरा जे"। ६ ट.यौच्र्पेण न प। ५ ट. प्ये कट । ८ भ. हरेत । ९ क. वाहं । १० ट, न न्यजनेनोपभमेन् ब्ञण ।

१०४ मायुनिभीष्यासमरणीतं [ १ आदिलण्डे-

परियं न भाषेत नायाञ्यं याजयेदबुधः । नेकशवरेत्सदा विप्रः सगुदायं घ बभयेत्‌ ॥` ८६
न देवायतनं गच्छेत्कदाचिद्राऽपदक्निणप्‌ । नं पीडयेद्रा बख्ाणि न देवायतने स्वपेत्‌ ॥ - .*८७
भेकोऽव्वानं भपयेत नाधाभिकजनेः सह । न व्याधिदूषितैवीऽपि न शैः पतितेन बा.॥ ८८
नोपानद्रानितो वाऽथ जलादिरहितस्तथा । न षत्मनि चितिं वाममतिक्रामेत्छविद्िजः ॥ ८९
न निन्देयोगिनः सिद्धान्तिनो वा यतीस्तथा । देवतायतने भाङ्गा देवानां चैव सत्रिणाम्‌॥९०
न क्रामेत्कामतदछायां ब्राह्मणानां च गोरपि। स्वां तु नाऽऽक्रमयेच्छायां पतिताचैन रोगिभिः॥
नाङ्कारभस्मकेशादिष्वधितिषटेत्कदाचन ॥ ९१
बणेयेन्माजंनीरेणुं लानवञ्जयटोदकम्‌ । न भक्षयेदभक्ष्याणि नापेय॑ च पिवेदिजः ॥ ९२
इति श्नीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डे धर्मकथने पञ्चपद्वारा्तमोऽध्यायः ॥ ५५ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--२७९९

ञथ षटूपश्चाशत्तमोऽध्यायः ।

व्यास उवाच-
नाघाच्छस्य विमोऽमनं मोहाद्वा यदि कामतः । स शूद्रयोनिं वजति यस्तु भुङ्के त्नापदि ॥ !
षण्मासान्यो दिनो युदक शद्रस्यामं विगितम्‌ । जीवमेव भवेच्छटरो मरतः श्वा चाभिजायते ॥ २
ब्राह्मणकषश्रियविशां शूद्रस्य च मुनी ्राः । यस्याननेनोदरस्थेन गृतस्तयोनिमाप्नुयात्‌ ॥
नरान नका च चण्डालवरमकारिणाम्‌ । गणाग्र गणिकां च पैदभमं च विवर्भयेत्‌ ॥
चकरोपजीविरजकतस्करध्वभिनां तथा । गान्धर्लोहकाराग्रं मृतकान्गं षिवर्भयेत्‌ ॥
कुलालचित्रकाराम्रं बाधुषेः पतितस्य च । पौनर्भवच्छन्रिकयोरभिश्प्तस्य चैव हि ॥
सवणेकारशैट्षव्याधवन्ध्यातुरस्य च । चिकित्सकस्य चैवाभे पथस्या दण्डकस्य च ॥
सेननास्तिकयोरन्नं देवतानिन्दकस्य च । सोमविक्रयिणश्राग्नं श्वपाकस्य विरेषतः ॥
भायोनितस्य ववाम यस्य चोपपतिगहे । उत्सष्स्य कदर्यस्य तथैवोख्छिषटमोजिनः ॥ ९
पापीयोग्रं च संधां शख्राजीवस्य चैव हि । भीतस्य रुदितस्याभमवङ्ृष्ं परिपषतम्‌ ॥ १०
अहमद्विषः पापरुचेः श्राद्धामं ृतकस्य च । यापाकस्य वैवाशनं शावाम्रं चाऽऽतुरस्य च ॥ ११
अप्रजानां तु नारीणां कृतघ्नस्य तथैव च । कारुका्नं विरेषेण शषङ्लविक्रयिणस्वया ॥ १२
शण्डा पोण्टिकाम्नं च भिषजामस्मेव च॑ । विद्धपजननस्याश्रं परिवेश्रभमेव च ॥ १३
पुन्वो विशेषेण तथैव दिभिषृपतेः। अवदातं चावधूतं सरोषं विस्मयान्वितम्‌ ॥ १४
गुरोरपि न भोक्तव्यमभ संस्कारवभितम्‌ । दृष्तं हि मलुष्यस्य सर्वमभन व्यवस्थितम्‌ ॥ १५
यो यस्या समन्नाति स तस्याश्नाति किस्विषम्‌ । भर्षकाकुरमितप्रं च गोपाठी वाहनापितौ॥ १६
एते रेषु मोज्याभ्ञा यथाऽऽत्मानं निवेदयेत्‌ । कुरीरवः कभक तिभरकरमक एव च ॥ ७
एते शूद्रेषु भोज्यमा दत्त्वा सस्पगुणं बुधैः । पायसं लेहपकष च गोरसशैव सक्तवः ॥ १८
पिण्याकं चैव तेरं च शद्रा द्िनातिभिः। वृन्ताकं नालिकाकषाकं कुसुम्भं भस्मकं तथा॥१९

१ ख. म. न वीजयेद्रावन्नेणन।२ अ. षष्ठान्न । ३ अ. भ. भपाङ्गान्न। ४2. पोटिकाशरं । ५८. च । बद्ध
प्रजान । ६२. अहः कु" । स. म. अर्धिकः कु" । ७ स. भ. ट. लौ शातना"। ८ म, स्वल्पं पणे च $ । पा ।
९ भ. (सुम्मादमन्तकं त" ।

~~

€$ @ ^® ८ ~

९१ वटपश्चशत्तमोऽध्यायः ] पद्चपुराणब्‌। ˆ १०१

पाण्डुं लनं शुक्तं नियौसं चैव वरयेत्‌ । छषाकं विद्रा च स्वि पीयूषमेष च ।॥ २० `
विर्यं विमुखं चैव कारकाणि विवर्जयेत्‌ । गृञ्जनं रिश्ुकं चैव कूष्माण्डं च तथेव च ॥ २१
उषुम्बरमलावुं च जग्ध्वा पतति वै द्विजैः । तथा कसरस॑यावो पायसापूपमेव च ॥ २२
अनुपाङतमांसं चं देवान्नानि हवींषि घ । यवागूं मातुलिङ्गं च मत्स्यानप्यनुपाढृतान्‌ ॥ २?
नीपं कपित्यं पुं च प्रयत्नेन विवजेयेत्‌ । पिण्याकं चोयुतलेहं देवधान्य तथेव च ॥ २४
रात्रौ च तिलसंबन्धं भयत्नेन दापि त्यजेत्‌ । नाश्रीयात्पयसा तक्रं सक्षारा्नं न योजयेद्‌ ॥ २५

टमिवुष्टं भावदुष्टमसत्संसगेवति यत्‌ । कृमिकीटावपञ्नं च सहृत््ेदं च नित्यश्च: ॥ २६
शराधातं च पुनः सिद्धं चाण्डालावेक्षितं तथा । उदक्यया च पतितेगेवा संघ्रातमेव च ॥ २७
करसंगतं पर्युषितं पर्वस्तान्नं च नित्यशः । काककुष्ुटसं स्पृष्टं ठृमिभिश्चेव संगतम्‌ ॥ २८
मनुष्यैरष्यवघरातं कुष्टिना स्पृष्टमेव च । न रजस्वख्या दत्तं न पुं्ल्या सरोगया ॥ २९
मलवद्वाससा बाऽपि परवासोऽ बजेयेत्‌। विवत्सायाश्च .गो; कषीरं मे्(ष)स्यानिदंशस्य च ।|३०
आविकं बन्धकीक्षीरमपेयं मनुरब्रवीद्‌ । बराकं दंसदात्यूहं कवि शुकं तथा ॥ ३१
कुररं च चकोरं च जारपादँ च कोकिलम्‌ । वायसान्खञ्जरीटांश्च श्येनं एं तथैव च ॥ ३२
उल्कं चक्रवाकं च भासं पारावतं तथा । कपोतं रिष्टिभं चैव प्रामङुकुटमेव च ॥ ३३

सिहं श्याप्रं च माजौरं श्वानं सूकरमेव च । शगालं मरकेटं चैव गदभ च न भक्षयेत्‌ ॥ ३४
न भ्येत्सैरवपगाभ्डिखिनोऽन्यान्वनेचरान्‌ । जखेचरान्स्थरचरान्पाणिनभेति पारणा ॥ ३९
गोधा कमेः भक्षः खडः शछकशेति ससमाः। भक्यान्पथनखानित्यं मनुराह परजापतिः ॥ २३६
मत्स्यान्सशषर्कान्धुञ्जीय मांसं रौरवमेव च । निवे देवताभ्यस्तु ब्राह्मणेभ्यश्च नान्यथा ॥ २७
मयूरं तित्तिर चैव कपोत च कपिञ्जलम्‌ । वार्धणसं बकं भक्ष्यं मीनं पाह प्रजापतिः ॥ ३८
शफरी सिहतुण्डश्च तथा पाठीनरोहितो । मत्स्याश्ैते समुदिष्टठा भक्षणीया द्विजोत्तमाः ॥ २१९
प्रो्ितं भ्षयेदेषां मांसं च दिजकाम्यया । यथाविधिपयुक्तं च प्राणानामपि चात्यये ॥ ४०
भक्षयेन्नैव मांसानि ङेषभोजी न शिष्यते । ओषधायमश्षक्तो वां न योगाद्हवकारणाद्‌ ॥ ४१
आमश्रितस्तु यः श्राद्धे दैवे षा मांसपुत्छजेत्‌ । यावन्ति पशुरोमाणि तावञ्रकमृच्छति ॥ . ४२
अदेयं बाऽप्यपेयं च तंथवास्पृहयमेव वा । द्विजातीनामनालोस्यं नित्यं मच्यमिति स्थितिः ॥ ४१
तस्मात्समैमयत्नेन मधं नित्यं विवजैयेत्‌ । षीत्वा पतति कमभ्यस्त्वसंभाष्यो भवेद्धिनः ॥ ४४
भ्षयित्बाऽप्यभश्याणि पीत्वाऽपेयान्यपि दिजः । नाधिकारी भवेसावद्यावत्तम जहात्यधः ४५
तस्मात्परिहरेभिल्यमभक्ष्याणि परयत्नतः। अपेयानि च विप्रो वै तथा चेद्ाति रोरवम्‌ ॥ ४६
इति भीमहापुराणे पाप्र आदिखण्डे भक््याभक्ष्यनियमकथनं नाम षट्पच्नारत्तमोऽध्यायः ॥ ५६ ॥
आदिवः शोकानां समण्यङ्ञाः--२८४९
अथ सप्तप्ाशस्तमोऽध्यायः ।
व्यास उवाच-

अथातः संपवक्ष्यामि दानधर्मैपनुसमम्‌ । ब्रह्मणाऽभिहितं पूरवगृषीणां ब्रह्मवादिनाम्‌ ॥ ?

१ भ. कवकानि । ९ ट, मूलकं । ३ भ. जः । वृधा कृतरसं । ४ ल. अ. किमरादुष्टं । ५ ल. भ. ^त्‌ । केशकी" ।

९ भ. भन्तं । ५ थ. क्षीरमौष्ेकक्षरस्य । ८ भ. "$ तेधिनीक्षी"। ९ म.तसपैम। १ ° द. म. "तिः ॥ राजीवाः सि'।
११. षा मियो, ।

१०२ पायनिश्रीव्यासपरणीतं-- [ १ आदिखण्डे-

अथोनामुचिते पातने भद्धयाः भतिपादनम्‌ । तदोमित्यभिनिर्दिष्ठं युक्तिमृक्तिफलमपदग्‌ ॥ . >
यो ददाति विरिष्टेभ्यः श्रद्धया परया युतः । तद दत्तमहं मन्ये दोषं कस्यापि रक्षति ॥
निलयं नेमित्तिकं काम्यं त्रिविधं दानमुच्यते । चतुर्थं विमलं परोक्तं स्ैदानोततमो्मम्‌ ॥ ४
अहन्यहनि यत्किचिहीयतेऽनुपकारिणे । अनुदिहय फलं तस्मराद्राह्मणाय तु नित्यकम्‌ ॥ ५
यु पापोपशान्त्यथं दीयते शरवुषां करे । नेमित्तिकं तदरिष्टं दान सद्धिरनुत्तमम्‌ ॥ 1
अपत्यविजयेश्वयसुखार्थं यत्पदीयते । दानं तत्काम्यमाख्यातपृषिभिर्धर्मचिन्तकैः ॥ ७
यदीश्वरस्य रीथ ब्रह्मवित्सु परदीयते । चेतसा धमयुक्तेन दानं तद्विमलं श्षिवम्‌ ॥ ८
दानधर्मं निषेषेत पत्रमासाद्य शक्तितः । उपास्यते तु तत्पात्रं यत्तारयति स्वेतः ॥ ९
कुटुम्बभुक्तिवसनादेयं यदतिरिच्यते । अन्यथा दीयते यदै न तदानफलप्रदम्‌ ॥ १०
शरोतनियाय कुलीनाय विनीताय तपस्विने । व्रतस्थाय दरिद्राय पेयं भक्तिपूेकम्‌ ॥ ११
यस्तु दद्यन्महीं भक्त्या ब्राह्मणयाऽऽहिताम्रये। स याति परमं स्थानं यत्न गत्वा न शोचति १२
इक्षुभिः सततां भूमि यवगोधूमशालिनीम्‌ । ददाति बेदविदृषे यः स भयो न जायते ॥ १३
गोचमेमात्नामपि वा यो ममि संभयच्छति । ब्राह्मणाय दरिद्राय सवैपापैः मुच्यते १४
भूमिदानात्परं दानं विधते नेह किंचन । अन्नदानं तेन तुल्यं विश्रादानं ततोऽधिकम्‌ ॥ १५
यो ब्राह्मणाय शान्ताय शुचये पमश्ीरिने । ददाति विद्यां विधिना ब्रह्मलोके महीयते ॥ १६
दद्यादहरहः स्वर्णं भरद्धया ब्रह्मचारिणे सवेपापपरिनिर्ुक्तो ब्रह्मणः स्थानमाघ्रुयात्‌ ॥ १७
गरहस्थायाज्नदानेन एलमाम्रोति मानवः । अन्नमेवास्य दातव्यं दस्वाऽऽभरोति परां गतिम्‌ ॥१८
वैशाख्यां पणेमास्यां तु ब्राह्मणान्सप्त पश्च वा । उपोष्य विधिना शान्तः शुचिः प्रयतमानसः ॥
पूजयित्वा तिरैः कृष्णेमेधुना च विरेषतः । प्रीयतां ध्राजेति यदा मनसि वर्ते ॥

यावल्ीवं तु यत्पापं ततक्षणादेव नदयति ॥ २०
कृष्णाजिने तिलान्कृत्वा हिरण्यं मधुसपिषी । ददाति यस्तु विप्राय सर्वे तरति बुधम्‌ ॥ २१
पृताश्पुदकुम्भं च वैशाख्यां तु विशेषतः । निदिह्य धर्मराजाय विभेभ्यो पच्यते भयात्‌ ॥ २२

सुबण॑तिलयुक्तस्तु ब्राह्मणान्सप्त पश्च वा । तर्षयेदुदपातरसतु ब्रह्महत्यां व्यपोहति ॥ २३
माघमासे तमिस तु द्वादश्यां समुपोषितः । शु्काम्बरधरः कृष्णेसिलैहुत्वा हुताशनम्‌ ॥ २४
प्रदशाद्राह्यणेभ्यस्तु तिखानेव समाहितः । जन्मप्रभृति यत्पापं सर्वं तरति बै द्विजः ॥ २५
अमावास्यामनुप्राप्य ब्राह्मणाय तपस्विने । यत्किचिदेवदेवेशं दद्राश्चोदिष्य केशवम्‌ ॥ २६
भ्रीयतामीश्वरो विष्णहषीकेशषः सनातनः । सप्रजन्पकृतं पापं तत्षणादेव नश्यति ॥ २७

यस्त॒ कृष्णचतुदश्यां सत्वा देवं पिनाकिनम्‌ । आराधयेद्धिजमुखे न तस्यासि पुनर्भवः ॥ २८
कृष्णाष्टम्यां तरेषेण धापिकाय द्विजातये। सञात्वाऽभ्यच्यै यथान्यायं पादभक्षालनादिभिः२९
भीयतां मे महादेवो दद्याद्र्यं स्वकीयकम्‌ । स स्ैपापनिरमक्तः पामोति परमां गतिम्‌ ॥ २३०
दविजैः कृष्णचतुर्दश्यां कृष्णाष्टम्यां विरोषतः । अमावास्यायां भक्तेस्तु पूजनीयद्धिलोषनः ॥ १
एकादश्यां निराहारो दरादश्यां पुरुषोत्तमम्‌ । अचेयेद्राह्मणयुखे स गण्छेत्परमं पदम्‌ ॥ 3२
एषा तिविवेष्णवी स्याद्रादश्ी शहपक्षतः । तस्यामाराधयदेवं परयनेन भनार्दनभ्‌ ॥ ११
यत्किचिेवमीश्ानमुषिरय ब्राह्मणे शुचौ । दीयते विष्णुमेवापि तदनन्तफलं स्मतम्‌ ॥ २४
यो हि यां देवतामिच्छेत्समाराथयितुं नरः । प्रा्मणान्पजयेचत्नात्स तस्यास्तोषयेशतः ॥ १५

५७ सप्तपश्ाशात्तमोऽध्यायः 1 प्रपुराणम्‌ । १०३

द्विजानां वपुरास्थाय नित्यं तिष्ठन्ति देवताः । पुभ्यन्ते ब्राह्मणालाभे प्रतिमादिषु तैः कचित्‌ ॥ १६
प्रतिमादिषु यत्नेन तस्मात्फलमभीप्सया । द्विजेषु देवता नित्यं पूजनीया विकेषतः॥ ३७
विभूतिकामः सततं पूजयेद्धि पुरंदरम्‌ । ब्रह्मवचेसकामस्तु ब्रह्माणं हानकामुकः ॥ ३८
आरोग्यकामोऽथ राविं धनकामो हुताशनम्‌ । कमेणां सिद्धिकामस्तु पूजयेद्र विनायकम्‌ ॥ ३९
भोगकामस्तु शशिनं बलकामः समीरणम्‌ । पुपुषुः सर्वस॑सारात्मयत्नेनाचैयेद्धरिम्‌ ॥ ४०
यस्तु योगै तथा मोक्षमन्विच्छेज््ानमैश्वरम्‌ । अचेयेत विरूपश्षं यत्नेन सुरेश्वरम्‌ ॥ ४१
ये वाञ्छन्ति मह॑भोगाञ्ञानानि च महेश्वरम्‌। ते पूनयन्ति भूतेशं केशवं चापि भोगिनः ॥ ४२

बारिदस्तपिमामोति जलदानं ततोऽधिकम्‌ । तैलपदं ; मरजामिष्टं दीपदश्कुरु्तमम्‌ ।॥ ४१
भूमिदः सर्वमामोति दीरथमायु्िरण्यदः । शृदोऽग्रयाणि वेमानि रूप्यदो रूपमुत्तमम्‌ ।। ४४
बासोदशन्द्रसाखोक्यमण्वदो यानमुकत्तमम्‌ । असरदाता श्रियं खेशं गोदो ब्रभस्य विष्टपम्‌ ॥ ५५
यानक्चय्यामदो भायौमिश्वर्यममयपदः । धान्यदः शाश्वतं सोर ब्रह्मदो ब्रह्म शाश्वतम्‌ ॥ ४६
धान्यान्यपि यथाशक्ति विभेषु प्रतिपादयेत्‌ । वेदविद्याविशिषटषु भेल स्वग समश्रुते ॥ ४७
गवां चाम्मदानेन सपापे; पमुच्यते । इन्धनानां भदानेन दीक्षाभरिजोयते नरः ॥ ४८
फलमूलानि पानानि शाकानि विविधानि च। प्रदय्ाद्ाह्मणेभ्यस्तु युदा युक्तः सदा भवेत्‌ ४९
ओषधं ज्ेहमाहारं रोगिणो रोगक्षान्तये । ददानो रोगरहितः सुखी दीषायुरेव च ॥ ५०

असिपत्रवने मार्ग क्षरधारासमन्वितम्‌। तीकष्णतापं च तरति च्छ्रोपानतद नरः ॥ ५१
यद्यदिष्टतमं लोके यशास्यापे्षितं ग्रे । तत्तदुणवते देयं तदेवाक्षयमिच्छता ॥ ५२
अयने विषुवे चैव ग्रहणे चन्दरमूयोः । संक्रान्त्यादिषु कालेषु दत्तं भवति चाक्षयम्‌ ॥ ५२
प्रयागादिषु तीर्थेषु पुण्येष्वायतनेषु च । दर्वा चाक्षयमामोति नद्‌ु च वनेषु च ॥ ५४

दानधर्मात्परो धर्मो भृतानां नेह विदयते । तस्माद्धिमाय दातव्यं श्रोत्रियाय द्विजातिभिः ॥ ५९
स्वगाय भ्रतिकामेन तथा पापोपशान्तये । मुमु्ुणा तु दातव्यं ब्राह्मणेभ्यस्तथाऽन्वहम्‌ ॥ ५९
दीयमानं तु यो मोहद्रोविप्राप्िसुरेषु च । निवारयति पापात्मा तिर्षग्योनि व्रजेत सः ॥ ५७
यतु द्रव्याजैनं त्वा नाचैयद्राह्मणान्मुरान्‌ । सधैस्रमपहलयैनं राजा राष्रखवासयेत्‌ ॥ ५८
यस्तु दुभि्षमेखायामन्नायं न भयच्छति । भरियमाणेषु विभेषु ब्राह्मणः स तु गहितः ॥ ५९
न तस्मासतिगही यु वसेयुश्च तेन हि । अङ्कयित्वा स्वकाद्रादराजा तं विभरवासयेत्‌ ॥ ६०
पथाः्सन्यो ददातीह स्वद्रव्यं ध्मसाधनम्‌ । स पू्वौभ्यधिकः पापी नरके पच्यते नर्‌; ॥ ६१
सवाध्यायवन्तो ये विपरा विधावन्तो जितेन्द्रियाः । सत्यसंयमसंयुक्तास्तभ्यो दद्याद्विजोत्तमाः६२
भयुक्तमपि विद्वांसं धाभिकं भोजयेष्टिजम्‌ । न च ूर्यमहत्तस्थं दहारापरमुपोषितम्‌ ॥ ९२
संनिदृष्पतिक्रम्य श्रोत्रियं यः प्रयच्छति । स तेन कर्मणा पापी न्यत्यासप्तमं ङुलम्‌ ॥ _ ९४
यदि स्यादधिको विप्रः शीरबिधादिभिः स्वयम्‌ । तस्मै यत्नेन दातव्यमतिक्रम्य च संनिधिम्‌ ॥
योऽधिते परति गृहीयाहयादधितमेव च । तावुभौ गच्छतः स्वगं नरं तु विषयैये ॥ ६६
न बायेपि भरय्छेत नास्तिकेऽतुकेऽपि च । न पाखण्डेषु सर्वेषु नावेदविदि धमेवित्‌ ॥ ६७

१ द. हामागा ज्ञाना ¦ २ ल. भ्र, "दः सदामिषटं री" । ३ क. रणेषु । ४ ख. भ. “पी दहत्या ।

१ ०५ । महापुनिभ्रीष्यासव्रणीत- {१ आदिलण्डेल

दिजतिभ्यो धनं लिप्सेत्म्षस्तेभ्यो दिनोसमः । अपि राजन्यवेश्याभ्यां न वु शूद्रात्कथंचन ६१
हत्तिसंकोचमन्विच्छेमेहेत धनविस्तरम्‌ । धनरोभे सक्तस्तु ब्राह्मण्यादेब हीयते ॥ ७
वेदानधीत्य सकलान्य्नांश्ावाप्य सवक; । न तां गतिमबाभोति संतोषाथ्ामवाष्ुयात्‌ ॥ . ७१
` अतिग्रहरुचिनं स्याच्छटराम तु समाहरेत्‌ । स्थिल्यथोदधिकं श्हन्त्राक्मणो यात्यधोगतिम्‌ ॥ ७२
यस्तु याति न संतोषं न स स्वगस्य भाजनम्‌ । उद्वेजयति भूतानि यथा षोरस्तथेब सः ॥ ७३
शर्धतां भोल्निहीर्ुसतर्पयन्देवतातिथीन्‌ । सर्वतः भरतिगृ्णीयाम तु दष्येत्स्व्यं ततः ॥ ५७४
एवं श्हस्थो युक्तात्मा देवतातिथिपूजकः । बतेमानः संयतात्मा याति तत्परमं पदम्‌ ॥ ५७५
पुत्रेषु भाया निक्षिप्य गत्वाऽरण्यं तु तवित्‌। एकाकी विचरेभित्यमुदासीनः समाहितः ॥ ७६
एष वः कथितो धर्मो गृहस्थानां द्विजोत्तमाः । ज्ञात्वा तु तिष्ेन्ियतं तथाऽनुष्टापयेद्धिजान्‌ ॥ ७७

इति देवमनादिमेकमीशं एहधमण समचेयेदजस््‌ ।

समती स सवेभूतयोनि भरकृतिं याति परं न याति जन्म ॥ ७८

इति श्रीमहापुराणे पा्र आदिखण्डे गृहस्थधमेनिणेयो नाम सप्तपश्चाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५७ ॥

आदितः शोकानां सप्यङञाः--२९२र

अथाष्पत्रारलतमो ऽध्यायः ।

व्या उवाच--
एवं गृहाश्रमे स्थिवा द्वितीयं भागमायुषः । वानप्रस्थाश्रमं गच्छेत्सदारः साभिरेव च ॥ १
निक्षिप्य भार्या पत्रष गच्छेद्रनमथापि वा । दृषटाऽपत्यस्यं बाऽपत्यं जजरीकृतविग्रहः ॥ >
शुृपक्षस्य पूवाद भशस्ते चोत्तरायणे । गत्वाऽरण्यं नियमवास्तपः योत्समाहितः ॥
फटमरलानि पृतानि निलयमाहारमाहरेत्‌ । यदाहारो भवेत्तेन पूजयेत्पिवृदेवताः ॥ ४
पूजयेदतिथि नित्यं लत्वा चाभ्य्चयेत्युरान्‌ । ग्हादादाय चाश्रीयादष्टौ ग्रासान्समाहितः॥ ५
जटा बिभरया्नित्य नखरोमाणि नोत्छजेत्‌ । स्वाध्यायं सवथा कुयाभियच्छेदाचमन्यतः ॥ ६

अभिरत्र तु जुहयात्पश्यद्वान्समाचरेत्‌ । उत्पननषिविधर्मेध्यैः शाकपूफटेन वा ॥ ७
चीरवासा भवेभित्यं सलायात्रिषवणं श्वुचिः। समैभूतानुकम्पश्च प्रतिग्रहविवभितः ॥ ८
र्भेन पौर्णमासेन यजेत नियतं द्विजः । ऋषखिष्पाग्रयणे चैव चातुांस्यानि कारयत्‌ ॥ ९
उत्तरायणं च क्रमशो दक्षस्यायनमेव च । वापन्तशारदैरमध्येरुत्पसैः स्वयमाहृतैः ॥ १०
पुरोढाचां धरूशरैव विधिवभिर्पेत्पृथक्‌ । देवताभ्यश्च तयुत्वा वन्यं मेध्यतरं हविः ॥ ११

क्षं समुपभुञ्जीत रवण च स्वयं तम्‌ । वजयेन्मथमांसानि भौमानि कैरकानि च ॥ १२
भूस्तृणं श्ष्पकं चैव शेष्मातकफलानि च । न फालकृष्टमश्नीयादुत्छृष्टमपि केनचित्‌ ॥ ११
न प्रापजातान्यार्तोऽपि पुष्पाणि च फलानि च। श्रावणेनेव विधिना बहि परिचरेत्सदा ॥ १४
न दुद्त्सर्वभूतानि निदो निभयो भवेत्‌ । न नक्तं रकिविदश्नीयाद्राज्रौ ध्यानपरो भवेत्‌ ॥ १५
नितिन्द्रियो नितक्रोधस्तच्वङ्ञानविचिन्तकः । ब्रह्मचारी भवेभ्ित्यं न पत्नीमपि संश्रयेत्‌ ॥ १९
यस्तु पल्या बन गत्वा परथुनं कामतशवरेत्‌ । तद्व्रतं तस्य लुप्येत प्रायिसीयते द्विजः ॥ १७
` 1 पन. मि पु्नमाः 1 रङ्‌म्ल्क्तप रन क्वकमि जकन क्

९९ एकोनपष्टितमोऽध्यायः] - पद्मपुराणम्‌ । १०५

तत्र यो जायते गर्भो न स स्पृश्यो द्विजातिभिः। न हि ेदेऽभिकारोऽस्य षटशोऽप्येवमेव हि ॥ १८
भूपो शंयीते सततं साविग्रीजप्यतत्परः । शरण्यः सर्वमतानां सद्िभागपरः सदा ॥ १९
परीवादं श्षावादं निद्राटस्ये च वजयेत्‌ । एकाभिरनिकेतः स्यात्मोक्षितां भूमिमाश्रयेत्‌ ॥ २०
एगेः सह चरेशन्तस्तैः सरैव च संवसेत्‌ । शिलायां शर्करायां बा शयीत सुसमाहितः ।॥ २१
सथः प्रक्षालको वा स्यान्माससंचयिकोऽपि वा। षण्मासनिचयो वाऽपि समानिचय खव षा ॥ २२
नक्तं चान्नं समश्चीयादिवा चाऽऽहूत्य शक्तितः । चतुथकालिको वा स्यात्कि वाऽप्यष्टमकालिकः २१
चाद्द्रायणविधानेवा शुङ्े कृष्णे च वर्जयेत्‌ । पते पक्षे समश्नीया्वामूं कथितां सद्‌ ॥ २४
ुष्पमूखफठेवाऽपि केवरैवर्तयेत्सदा । स्वाभाषिककैः स्वयं श्ीरवेखानसमते स्थितः ॥ २५
भूभो वा परिवर्तेत तिषा भै दिनम्‌ । स्थानासनाभ्यां विहरेम कचिद्धैर्मुत्छनेत्‌ ॥ २६
ग्रीष्मे पचतपा स्याद्रषास्वश्रावकासिकः। आद्रवासाश्च हिमन्ते क्रमशो वर्धयेत्तपः ॥ २७
उपस्पत्रिषवणं पिददेवां श तपयेत्‌ । एकपादेन तिष्ठेत मरीचि वा पिबेत्सदा ॥ २८
पजाभ्िधूमगो वा स्यादृष्मगः सोमपोऽपि वा । पयः पिवेच्छुक्कपकषे दृष्णपक्े तु गोमयम्‌ | २९
सीणपणाशनो धा स्याल्ृच्छैरवी बतयेत्पदा । योगाभ्यासरतशच स्याद्रुदराध्यायी भवेत्सदा ॥ ३०

अथवंशिरसोऽध्येता वेदान्ताभ्यासतत्परः । यमान्सेबेत सततं नियमांशाप्यतन्दितः ॥ ३
छृष्णाजिनी स।्तरीयः शु्कयज्गोपर्वीतवान्‌ । अथवाऽग्रीनसमारोप्य स्वात्मनि ध्यानतत्परः ॥ ३२
अनभ्रिरनिकेतो वा मुनिर्मोक्षपरो भवेत्‌ । तापसेष्वेव किपिषु यात्रिकं मैक्ष्यमाहरेत्‌ ॥ ३६
गृहमेधिषु चान्येषु द्विजेषु वनचारिषु । ग्रामादाहृत्य वाऽश्नीयादष्टौ प्रासान्वने वसन्‌ ॥ ३४
मतिगृ् पुटेनेव पाणिना शकलेन वा । विवरिधाश्नोपनिषद आत्मसंसिद्धये जपेत्‌ ॥ ३५
बिद्राविशेषान्सावित्री रुद्राध्यायं तथैव च । मह।पस्थानिकं ब्राऽसौ इयांदनशनं तथा ॥

अग्निपवेशमन्यद्रा व्रह्मापेणपिधौ स्थितः ॥ ३६

हृति श्रीमहापुरणि पाद्म आिखण्डे वानप्रस्थाश्रमाचारकथनं नामाप धारत्तमोऽध्यायः ॥ ५८ ॥
छो कानामादितः समश्यङ्काः-- २९५९

5 क + ० जः कक = ~ ~

अथकोनषर्तिमोऽध्यायः ।
व्यासं उवाच--

एवं वनाश्रमे स्थित्वा तृतीयं भागमायुषः । चतुर्थं चाऽऽयुषो भागं संन्यासेन नयेत्कमात्‌ ॥ १
अग्नीनात्मनि संस्थाप्य द्विजः भत्रजितो भवेत्‌ । योगाभ्यासरतः शान्तो ब्रह्मविद्यापरायणः ॥२
यदा मनसि संपन वैतृष्ण्यं सभैवस्तुषु । तदा संन्यासमिच्छेचच पतितः स्याद्विपयैये ॥
भाजापल्यां निरूप्येष्टिमाम्रेयीमथवा पुनः । दान्तः शुक्ृकषायोऽसो ब्रह्माश्रममुपाश्रयेत्‌ ॥
हानसंन्पयासिनः केचिद्ेद संन्यासिनोऽपररे । कमसंन्यासिनस्त्वन्ये तिबिधाः परिकीतिताः ॥
यः संवेज िनिरमक्तो निर्देष निर्भयः । भोच्यते ज्ञानसंन्यासी आत्मन्येव व्यवस्थितः ॥
वेदमेवाभ्यसेभ्ित्यं निराश निष्परिग्रहः । भोच्यते वेदसंन्यासीं पुपुषु्षिजितेन्दरियः ॥
पस्वधरमात्मसातकृत्वा ्रह्मपैणपरो द्विजः । गेयः स कर्मसंन्यासी महायङ्परायणः॥

€ @ ^@ ¢ न ~

[क ० १ १11 त 1 7.7 1 1, शा 1

१८. "वैगवेनि* । २ ट. यस्तु खान्यात्म' ।
१४

१०६ . महामुनिभीव्यासप्रणीतं-- [ १.आदिखण्डे-

याणामपि चेतेषां श्ञानी त्वभ्यधिको मतः । न तस्य विद्यते कार्यन रिष्गं वा विपित; ॥ ९.
निमेमो निभेयः शान्तो निददद; प्णभोजनः । जीणंकोषीनवासाः स्याभप्नो थं ब्ञानतत्परः ॥१०
ब्रह्मचारी जिताषारो ग्रामादश्मं समाहरेत्‌ । अध्यात्परतिरासीत निरपेक्षो निरोमिषः ॥ ` ११
आत्ममेव सहायेन सुखां भिचरेदिह । नाभिनन्देत मरणं नाभिनन्देत जीवनम्‌ ॥ १२
काटमेव प्रतीक्ष निदेश्षं भृतको यथा । नाध्येतव्यं न वक्तव्यं श्रोतय्यं न कदाचन ॥ १३
एषं ज्ञानपरो योगी ब्रह्मभूयाय कल्पते । एकवासाऽथवा विद्रान्कोपीनाच्छादनोऽपि वा ॥ १४
ण्डी शिर्ख। वाऽथ भवेत्रिदण्डी निष्परिग्रहः । कषायवासाः सततं ध्यानयोगपरायणः ॥

ग्रामान्ते इक्षपूरे वा वसेदेवाख्येऽपि वा ॥ १५
समः शत्रो तथा मित्रे तथा मानापमानयोः । भक्षेण वतेयेभिलयं नैकाञ्नादी भवेत्कचित्‌॥ १६
यस्तु मोहेन वाऽन्यस्मादेकामरादी भवे्यतिः । न तस्य निष्कृतिः काचिद्धमेश्ाखेषु हृहयते ॥ १७
रागद्रेषवियुक्तातमा समखोष्टाश्मकाशथनः । पभाणिदहिसानिटरत्तश्च मोनी स्यात्सवेनिस्पृहः ॥ १८
दटिपतं न्यसेत्पादं बचपतं जरं पिबेत्‌ । सत्यपूतां वदेद्राणीं मनःपूतं समाचरेत्‌ ॥ १९
नैकत्र निवसदेशे वषोभ्योऽन्यत्र भिक्चकः । खात्वा शोचतो नित्यं कमण्डटकरः धिः ॥ २०
बह्म चथरतो निलयं बनवासरतो भवेत्‌ । मोक्षशा्ेषु निरतो ब्रह्मसूत्री जितेन्द्रियः ॥ २१
दम्भारैकारनिगुक्तो निन्दायैशरुन्यवभितः। आत्मज्ञानगुणोपेतो यदि मोक्षमवामुयात्‌ ॥ २२
अभ्यसेत्सततं देवं प्रणवाख्यं सनातनम्‌ । सात्वाऽऽचम्य विधानेन शुचिदंबाख्यादिषु ॥ २२
यज्ञापवीती श्ञाम्तात्मा शुशपाणिः समाहितः । धोतक्राषायव्रसनो भस्माच्छन्नतनूरुहः ॥ २४
अभियं ब्रह्म जपेदाधिदेविकमेव च । आध्यात्मिकं च सततं बेदान्ताभिहितं च यत्‌ ॥ २५
पत्रेषु वाऽथ निवसन्त्रह्मचारी यतिगनिः । बेदमेवाभ्यतेभित्यं स याति परमां गतिम्‌ ॥ २६
अदिषा सत्यमस्तेयं ब्रह्मचयं तपः परम्‌ । क्षमा दया च संतोषो व्रतान्यस्य विशेषतः ॥ २७
वेदान्तङ्नाननिष्ठौ वा पशचयङ्गान्समाहितः । फुयौदहरहः सात्वा भिक्षार्थेनैव तेन हि ॥ २८
शोममश्राञ्जपेनित्यं काठे काठे समाहितः । स्वाध्यायं चान्वहं कुयोत्सावित्रीं सध्ययोजेपेत्‌ २९
ध्यायीत सततं देवमेकान्ते परमेश्वरम्‌ । एकान्नं व्भयेभियं कामक्रोधं परिग्रहम्‌ ॥ १०
एकवासा द्विवासाऽथ शिखी यन्नोपवीतवान्‌ । कपण्डलुकरो विद्रांखिदण्डो याति तत्परम्‌ ॥ ३१

इति श्रीमहापुराणे पाद्म आदिखण्डे यतिधर्मनिरूपणं नामेकोनपश्ितमो ऽध्यायः ॥ ५९ ॥
आदितः शछरोकानां सम्यङ्ाः--२९९०

अथ प्रष्टितमोऽध्यायः ।

ग्यास उवाच--
एवं त्वाश्रमनिष्ठानां यतीनां नियतात्मनाम्‌ । भक्ष्येण वर्तनं परोक्तं फलपृटैरथापि वा ॥ !?
एककालं चरेदधे्यं न भरसज्येत विस्तरम्‌ । भक्षये पसक्तो हि यतिर्विषयेष्वपि सञ्जति ॥ २
सक्रागारं चरदधकष्यमरामे न पुनश्वरेत्‌ । गोदोहमातरं तिष्ठेत कालं भिधुरधोमुखः ॥
भिकषत्युक्त्वा सङृलुणीमश्नीयाद्राग्यतः शुषिः।परक्षास्य पाणिपादौ च समाचम्य यथाविधि॥ ४

१८. वाध्यनः।२स. 'राशिषः। ३२. निर्देषोऽसव्यव" ।

१० षितमोऽध्यायः 1 पशपुराणम्‌ । ॥ १०७

आदित्ये दकषेयितषाऽभं भुञ्जीत भरादयुखो नरः । हत्वा प्राणाहुतीः पश्च ग्रासानष्टौ समाहितः५
आचम्य देब ब्रह्माणं ध्यायेत परमेश्वरम्‌ । अलाबुदारुपात्रे च मृन्मयं बेणव॑ तथा ॥ ६
चत्वारि यतिपात्राणि मनुराह परजापतिः । भराग्रात्रे मध्यरात्रे च पररात्रे तथेव च ॥ ७
संध्यासृक्तिविरेषेण चिन्तयेमित्यमीश्वरम्‌ । छृत्वा हृत्पग्मनिखये विश्वाख्यं विश्वसंभवम्‌ ॥ ८
आत्मानं सवभूतानां परस्तात्तमसः स्थितम्‌ । सर्पस्याऽऽधारमव्यक्तमानन्दं ज्योतिरव्ययम्‌ ॥९

प्रधानपुरुषातीतमाकाशं दहनं शिवम्‌ । तदन्तं सवेमावानामीश्वरं ब्रह्मरूपिणम्‌ ॥ १०
ओंकारान्तेऽथ चाऽऽत्मानं समाप्य परमात्मनि। आकाशे देवमीज्चानं ध्यायेताऽऽकाकमध्यगम्‌ १
कारणं सवेभावानामानन्दैकसमाभ्रयम्‌ । पुराणपुरुषं विष्णुं ध्यायेनमुच्येत बन्धनात्‌ ॥ १२
यद्रा गुहादौ प्ररतो जगत्सेमोहनालये । विचिन्त्यं परमं व्योम सवभूतैककारणम्‌ ॥ १३

जीवनं सवभूतानां यत्र लोकः प्रलीयते । आनन्दं ब्रह्मणः सूक्ष्मं यत्परयन्ति मुमुक्षः ॥ १४
तन्मध्ये निदितं बह्म केबलं श्ञानलक्षणम्‌। अनन्तं सत्यमीश्चानं विचिन्त्याऽऽसीत वाग्यतः॥ १५
ुहयाहुह्तमं ञानं मतीनामेतदी रितम्‌। योऽत्र तिदटेत्सदाऽनेन सोऽश्वते योगमैश्वरम्‌ ॥ १६
तस्माज्जञानरतो नित्यमांत्मषिद्ापरायणः । ब्ञानं समभ्यसेद्रह्म येन युच्येत बन्धनात्‌ ॥ १७

पत्वा पृथक्तमात्मानं सवेस्मादेष केवलम्‌ । आनन्दमक्षरं ब्ञानं ध्यायेत च ततः परम्‌ ॥ १८
यस्पाद्धवन्ति भूतानि यश्त्नात्वा नेह जायते । स तस्मादीश्वरो देवः परस्ताद्योऽपितिष्टति ॥

यदन्तरे तद्वमनं शाश्वतं क्षिवमन्ययम्‌ ॥ १९
य इदं स्वपरोक्षस्तु स देवः स्यान्महे्वरः । व्रतानि यानि भिधुणां तथेवाय(?) वरतानि च ॥

एकैकातिक्रमे तेषां परायधित्तं विधीयते ॥ २०
उपेत्य च चियं कामात्परायशित्तं समाहितः । प्राणायापसमायुक्तं य।त्सां तपनं रुचिः ॥ २१
ततश्वरेत नियमी कृच्छं संयतमानसः । पुनराश्रममागम्य चरे द्धिश्चरतन्दरितः ॥ २२

न धमयुक्तमनरतं हिनस्तीति मनीषिणः । तथाऽपि न च क्तव्यः प्रसङ्गो देष दारुणः ॥ २२
एकरात्रोपवासश्च भराणायामदातं तथा । उक्ता(क्त्वा) तरतं भकर्तव्यं यतिना धर्मलिप्स॒ना ॥ २४
परमापद्रतेनापि न कार्य स्तेयमन्यतः । स्तेयादभ्यधिकः कश्िन्नास्त्यधम इति स्मरतिः ॥ २५
हिसा चैवापरा कृष्णा याश्चाऽऽत्मज्ञाननाशिका । यदेतद्रविणं नाम प्राणा हेते बहिश्चराः ॥२६९
स तस्य हरते भराणान्यो यस्य हरते धनम्‌ । एषं त्वा स दुशात्मा भिन्नत्तो बताच्युतः।। २७
भूय निरवदमापन्नशवरेद्धिशचुरतन्दितः । अकस्मादेव हिंसां तु यदि भिक्ष: समाचरेत्‌ ॥ २८
कुपाच्छयतिषृच्छं हु चान्द्रायणमथ।पि वा। स्कन्देतेन्दरिमदोर्वल्यात्तियं दषा यतियंदि ॥ २९
तेन धारयितव्या बै प्राणायामास्तु षोडश। दिवा स्कन्दे भिरा स्यात्माणायामदाते बुधाः॥३०
एकाम मध॒मांसे च नवश्राद्धे तथैव च । प्रलक्षलवणे चोक्तं भाजापत्यं विशोधनम्‌ ॥ ३१
ध्याननिषत्य सततं नश्यते सर्वैपातकमू । तस्मान्पहेश्वरं ध्यात्वा तस्य ध्यानपरो भवेत्‌ ॥ ३२
पद्रह्य परमं ज्योतिः प्रतिष्ठाक्षरमव्ययम्‌ । योऽन्तरात्मा परं ब्रह्म स विद्गेयो महेश्वरः ॥ ३३
एष देवो महादेवः कवः परमः शिवः । तदेवाक्षरं त(स)दानित्यं परं पदम्‌ ॥ = जे४
तस्मान्म्यते देवे स्वधान हानसं हिते । आत्मयोगात्मके तच्च महादेवस्ततः स्मृतः ॥ ३५

~~~ ~~न ~ -----~--~---~--~-~ -- ----> -+ू-=~

१. कारेणाय । २ द. ध्यात्वा । ३ ख. "मायव्रि" । * ख अ. यदाहुः श्ापरं यस्तु । ट. य ददं स सुराराध्य

प्वदःस्या।५ख. म, श्रतिः। ६९. मधुमाते ।

१०८ | पहापनिभरीम्यासमणीतं-- [ १ आदिखण्डे-

नान्यं देवं महादेबाद्वयतिरिक्तं पपरयति । तमेवाऽऽत्मानमन्पेति यः स याति परं पदम्‌ ॥ २8
मन्यन्ते ये स्वमात्मानं विभिन्नं परमेश्वरात्‌ । न ते परयन्ति तं देवं था तेषां परिश्रमः ॥ ३७
एकमेव परं ब्रह्म विज्ञेयं तत्वमव्ययम्‌ । स देवस्तु महादेवो नेतद्वज्ञाय बध्यते ॥ १८
` तस्माद्यतेत नियतं यतिः संयतमानसः । ब्नानयागरतः शान्तो महादेवपरायणः ॥ ३९
एष वः कथितो विपा यतीनामाभ्रमः शुभः । पितामहेन मुनिना विभना पूवेभीरितः ॥ ४०
नापुत्ररिष्ययोगिभ्यो ददादिदमनुत्तमम्‌ । ज्ञानं स्वयंभुवा भोक्तं यतिधमोश्रयं श्षिवम्‌ ॥ ४१
इति यतिनियमानामेतदुक्तं विधानं सुरवरपरितोषे यद्धबेदेकरेतुः ।
न भवति पनरेषागुद्धवो वा विनाशः प्रणिहितमनसो ये नित्यमेवाऽऽचरन्ति ॥ $र
इति श्रीमहापुराणे पाश्च आदिखण्डे षष्टितमोऽध्यायः ॥ ६० ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ३०३२

[कि यणी पौ

अथक्षणितमोऽप्यायः ।

[षी कनकणके

सूत उवाच--
एवमुक्तं पुरा विपरा व्यासेनामिततेजसा । एतावदुक्त्वा भगवान्व्यासः सत्यवतीसुतः ॥
समाश्वास्य मुनीन्सरवाञ्जमाम च यथागतम्‌। मवद्धधस्तु मया परोक्तं वर्णाश्रमविधानकम्‌ ॥
एवं कृत्वा भियो विष्णोभेवत्येव न चान्यथा । रहस्यं तत्र वक्ष्यामि शुणुत द्विजसत्तमाः ॥
ये चात्र कथिता धमा वणाश्रमनिबन्धनाः । हरिभक्तिकलांशांशसमाना न हि ते द्विजाः ॥
पुसामिकेह वै साध्या हरिभक्तिः कणो युगे । युगान्तरेऽन्यधमा हि सेवितव्या नरेण हि ॥
कटो नारायणं देवं यजते यः स धर्मभाक्‌ । दामोदरं हृषीकेशं पुरुदूतं सनातनम्‌ ॥
हृदि कृता परं शान्तं जितमेव जगन्नयम्‌ । कलिकाटोरगादंशाक्किखिषिषातकालकूटतः ॥
हरिभक्तिसधां पीत्वा उल्टद्ध्यो भवति द्विः । किं जपैः श्रीहरेनीम शीतं यदि मानुषैः ॥ ८
फ सनानेर्विष्णुणदाम्भो मस्तके येन धायते । फं यज्ञेन हरेः पादपग्रं येन हृदि रतम्‌ ॥ र
पि दानेन हरे; कमे सभायां येः प्रकार्षितम्‌ । हेरेगणगणाञ्धुत्वा यः प्रहृष्येत्पुनः पुनः ॥ १०
समाधिना प्रहृष्टस्य स गतिः कृष्णचेतसः । तत्र विध्रकराः प्रोक्ताः पाखण्डाः पापपेश्षखाः ॥
नायंस्तत्सङ्गिनश्वापि हरिभक्तिविधातकाः ॥ ११
नारीणां नयनादेक्षः सुराणामपि दुजेयः । स येन भरिजितो लोके हरिभक्तः स उच्यते ॥ १२
माद्यन्ति पनयोऽप्यत्र नारीचरितलोट्पाः । हरिभक्तिः कुतः पुंसां नारीभाक्तेजुषां द्विजाः ॥ १२
राक्षस्यः कामिनीवेषाच्चरन्ति जगति द्विनाः । नराणां बुद्धिकवलं कुवन्ति सततं हि ताः ॥ १४

@ 7 6१ न -४ „६१ =

त्ावद्रिश्ा परभवति तावञ्ज्ानं परवतेते । तावत्सुनिम॑ला मेधा सर्वशाख्विधारिणी ॥ १८
तावज्नपस्तपस्तावत्तावत्तीय॑निपेवणम्‌ । तावच्च गुरदुध्रूषा तावद्धि तरणे मतिः ॥ १६
तावत्मबोधो भवति विवेकस्तावदेव हि । तावत्सतां सद्रुचिस्तावैत्पौराणलालसा ॥ १५

यावत्सीमन्तिनीरोलनयनान्दोलनं न हि । जनोपरि पतेद्विमाः स्वैधर्मविरोपनम्‌॥ १८
तम ये हरिपादालमधुलेशममोदिताः। तेषं न नारीरोलािकेपणं हि भधुभ(भोषत्‌ ॥ १५

१. ट. शबृद्धितः। २ख न. 'वत्पोक्तीणला' ।

९१ एकषष्टितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ` १०९

जन्म जन्म हृषीकेशसेवनं येः तं द्विजाः । द्विजे दत्तं हृतं बहौ विरतिस्तत्र तत्र हि ॥ २०
नारीणां किल के नाम सौन्दर्यं परिचक्षते । भूषणानां च वस्ाणां चौकचक्यं तदुच्यते ॥ २१
लेशत्मङ्ञानरहितं नारीरूपं कुतः स्मृतम्‌ । प्रयमूत्रपूरीषाखक्त्वओदोस्थिवसान्वितम्‌ ॥ २२
कठेवरं हि तम्नाम कुतः सोन्दयेमन्न हि । तदेव पृथगाचिन्य सृष्टा सञात्वा शुचिरेव ॥ २३
तैः संहितं शरीरं हि हश्यते सुन्दरं जनेः । अहोऽतिदुर्दशा नर्णां दर्देवधटिता द्विजाः ॥ २४
कुचाटतेऽङके पुरुषो नरी बुद्ध्वा भवतेते। का नारी वा पुमान्को वा विचारे सति किच न।॥ २५
तस्मात्सवौत्मना साधुनीरीसङ्गं विवर्जयेत्‌ । को नाम नारीमासा् सिद्धि भामोति भूतले ॥२६
कामिनीकामिनीसङ्गिसङ्गमित्यपि संत्यजेत्‌ । तत्सङ्गा्रौरवमिति साक्षादेव प्रतीयते ॥ २७
अङ्नानाहोछपा खोक [स्तत्र देवेन वशिताः । साक्षाश्नरककुण्डेऽस्मिन्नारीयोनौ पचे्नरः ॥ २८
यत एवाऽऽगतः पृथ्व्यां तस्मिन्नेव पुना रमेत्‌। यतः प्रसरते नित्यं मूत्रं रेतो मलोस्थितम्‌ ॥ २९
तत्रैव रमते छोकः कस्तस्मादशुचिभेषेत्‌ । तत्रातिकष्टं खोकेऽस्मि्रहो दैवविडम्बना ॥ ३०
पुनः पुना रमेत्तत्र अहो निल्लपता वृणाम्‌ । तस्माद्विचारयेद्धीमानारीदोषगणान्वहून्‌ ॥ ३१

पिथुनाद्रलहानिः स्यानिद्राऽतितरुणायते । निद्रया ऽपहूतन्ञानो हयल्पायुजोयते नरः ॥ १२
तस्मात्मयत्नतो धीमाश्नारीं मृत्य॒मिवाऽऽत्मनः। प्येद्रोषिन्दपादाग्जे मनो वे रमयेद बुधः ॥ ३२
त्र सुखं तद्धि गोविन्दपद सेवनम्‌ । विहाय को महामूढो नारीपादं हि सेवते ॥ ३४

ननादेनाङ्पिसेवा हि हपुनभेवदाथिनी । नारीणां योनिसेवा हि ये निसंकटकारिणी ॥ ३५
पुनः पनः पतेश्रोनो यश्रनिष्पाचितो यथा । पुनस्तामेवाभिरषेद्विध्ादस्य विडम्बनम्‌ ॥ ३६

उध्वैबाहुरहं वच्मि शृणु मे परमं वचः । गोषिन्दे धेहि हृदयं न योनो यातनाञ्चषि ॥ २७
नारीसङ्गं परित्यज्य यश्चापि परिवतेते । पदे पदेऽश्वमेधस्य फलमाप्नोति मानवः ॥ ३८
कुलाङ्गना दैर्ेदोषादृढा यदि तृणां सती। पुत्रं उत्पाद्रत धसििस्तत्सङ्गं परिवर्जयेत्‌ ॥ ३९
तस्य तुष्टो जगन्नाथो भवत्येव न संज्ञयः । नारीसङ्गो हि धमेजञेरसत्सङ्गः प्रकीत्येते ॥ ४०

तस्मिन्सति हरौ भक्तिः सुदटढा नेव जायते । सवैसङ्गं परित्यज्य हरो भक्ति समाचरेत्‌ ॥ ४१
हरिभक्तिश्च लोकेऽ दुटेभा हि मता मम। हरो यस्य भवेद्भक्तिः स तार्थो न संक्षयः ॥ ४२
तत्तदेवाऽऽचरेत्कम हरिः प्रीणाति येन हि । तस्मिस्तुदे जगत्त भ्रीणिते प्रीणितं जगत्‌ ॥ ४२
हरो भक्ति विना नृणां था जन्म प्रकी तितम्‌ । ब्रह्मदयः सुरा यस्य यजन्ते प्रीतिहेते ॥ ४४
नारायणमनाग्यक्तं न तं सेवेत को जनः । यस्य माता महाभागा पिता तस्य महाकृती ॥

जनादनपदददर हृदये येन धार्यते ॥ ४५
नादेन जगदन्द्र श्रणःगतवत्सक । इती<यन्ति ये मर्या न तेषां निरये गतिः ॥ ४६
ब्राह्मणान्हि विशेषेण प्रत्यक्षं हरिरूपिणः । पूजयेयुय॑थायोगं हरिस्तेषां प्रसीदति ॥ ५७

विषणु्ोह्मणरूपेण विचरेत्पूथिवीमिमाप्‌ । व्राह्मणेन निना कमं सिद्धि भामोति नेव हि ॥ ४८
्विनपादाम्बु भक्त्या यैः पीत्वा शिरसि चाधितमू। तपित! पितरस्तन आत्माऽपि किल तारितः
बाह्मणानां मुखे येन दतं मधुर्मशितम्‌ । साप्नात्टृष्णयुखे दत्तं तद भुङ्के हरिः स्वयम्‌ ॥ ५०
अहोऽतिदुरभगा लोकाः प्रत्यक्षे केश्षषे दिने । प्रतिमादिषु सेवन्ते तदभावे हि तत्करिया।॥ ५१

कय

त य मज नका क
8 00 श 0 श नना ~ =“ न न =

१२. बारेचिक्षयं । २ख.अ त्‌ । इरत शा" । ३ क संघष्का।४्ख अ. 'वयोगादरू।५ख.अ. ` ्रमुत्पा" ।
९ स. भ यस्मिन्तती सा रृहसाधिनी । त* । ७ ट. "मपित ।

११० महामुनिश्रीव्यासयणीतं- [ १ आदिसष्दे-

ब्राह्मणानामधिष्ठानालृध्वीः धन्येति मीयते । तेषां पाणौ च य दत्तं हरिपाणो तदपितम्‌ ॥ ५२
तेभ्यः कृताञममस्करात्तिरस्कारो हि पाप्मनाम्‌ । मुच्यते ब्रह्महत्यादिपापेभ्यो विमबन्दनात्‌।।९३
तस्मात्सतां समाराध्यो ब्राह्मणो विष्णुषुद्धितः। श्ुधितस्य द्विजस्याऽऽस्ये यत्किविहीयते यदि ॥
` प्रेत्य पीयूषधाराभिः सिच्यते कस्पकोटिकम्‌ । द्विजतुण्डं महाकषेत्रमनूषरमकण्टकम्‌ ॥ ५५
त्र चेदुप्यते किचित्कोिकोटिफलं लभेत्‌ । सघृतं भोजनं चास्मे दत्वा कटपं स मोदते ॥ ५६
नानासमिष्टमन्नं यो ददाति द्विजतुष्टये । तस्य लोका महाभोगाः कोदिकल्पान्तमुक्तिदाः ॥ ५७
ब्राह्मणं च पुरस्कृत्य ब्राह्मणेन च कीतितम्‌ । पुराणं श्ुणुयाभित्यं महापापदवानलमर्‌ ॥ ५८

पुराणं सर्वतीर्थेषु तीर्थं चाधिकरमुच्यते । यस्थैकपाद श्रवणाद्धरिरेव भसीदति ॥ ५९
यथा सूर्यवपुभूतवा भकाशाय चरेद्धरिः । सवेषां जगतामेव हरिरालोकहेते ॥ ` ६०
तथैवान्तःपरकाशाय पुराणावयवो हरिः । विचरेदिह भूतेषु पुराणं पावनं परम्‌ ॥ ६१

तस्मा्दि हरेः परीतिरुत्पादे धीयते मतिः । ्रोतव्यमनिश्ं पुंभिः पुराणं कृष्णरूपिणः ॥ ६२
विष्णभक्तेन शान्तेन श्रोतग्य(म)पिति दुरेभम्‌ । पुराणाख्यानममलममलीकरणं परम्‌ ॥ ६३
यस्मिन्वेदाथमाहूतय हरिणा व्यासरूपिणा । पुराणं निमितं विग्र तस्मा्त्परमो भवेत्‌ ॥ ६४
पुराणे निश्चितो धर्मो धर्मश्च केशवः खयम्‌ । तस्मात्कृती पुराणे हि भूते विष्णुभवेदिति ॥ ६५
साक्षात्स्रयं हरिर्विपः पुराणं च तथाविधम्‌ । एतयोः सङ्गमासाद्य हरिरेव भवेश्नरः ॥ ६६
तथा गङ्गाम्बुसेकेन नाशयेत्किसिविषं स्वकम्‌ । केशवो द्रवरूपेण पापात्तारयते महीम्‌ ॥ ६७
वैष्णवो विष्णभजनस्याऽऽकाङक्षी यदि वतैते । गङ्गाम्बुसेकममलममलीकरणं चरेत्‌ ॥ ६८
विष्णुभक्तिमदा देवी गङ्गा भुवि च गीयते । विष्णुरूपा हि सा गङ्गा खाकनिस्तारकारिणी।॥६९
ब्राह्मणेषु पुराणेषु गङ्गायां गोषु पिप्पले । नारायणधिया पुभिभक्तिः कार्यां हयरैतुकी ॥ ७०
परत्यक्षविष्णरूपा हि त्यङ्गैनिधित। अभी । तस्मात्सततमभ्यैच्यो विष्णुभक्त्यभिलापिणा ॥७१
विष्णौ भक्ति विना नृणां निष्फलं जन्म चोच्यते। कलिकालपयोराशि पापग्राहसमाकुलम्‌ ॥७२

विषयासञ्जनावत दुरबोधफेनिरं परम्‌ । महादुष्टननव्यालमहाभीमं भयानकम्‌ ॥ ` ७३
दुस्तरं च तरन्त्येव हरिभक्तितरिस्थिताः । तस्माय्रतेत वे लोको विष्णुभक्तिमसाधने ॥ ७४
करं सं लभते जन्तुरसद्रातीवधारणे । हेरेरद्ुतखी टस्य रीलाख्याने न सन्ते ॥ ७५

तद्विचिन्रकथा रोके नानाविषयमिभिताः । श्रोतव्या यदि वे नृणां विषये सन्ते मनः ॥ ७६
निर्वाणे यदि बा चित्तं श्रोतव्या तदपि द्विजाः । हेखया श्रवणाच्चापि तस्य तुष्टो भवेद्धरिः॥ ७७
निष्कियोऽपि हृषीकेशो नानाकरमं चकार सः। शुशरषृणां हिताथीय भक्तानां भक्तवत्सलः ॥ ७८
न लभ्यते कर्मणाऽपि वाजपेयदतादिना । राजमूयायुतेनापि यथा भक्त्या स॒ लभ्यते ॥ ७९
यत्पदं चेतसा सेव्यं सद्धिराचरितं गहुः । मवान्धितरणे सारमाश्रयध्वं हरेः पदम्‌ ॥ ८०
रे रे विषयसंटन्धाः पामरा निष्ण नराः। रौरवे हि किमात्मानमात्मना पातयिष्यथ ॥ “८
विना गोषिन्दशोम्यादपधिसेवनं मा #मिप्यथ। अनायासेन दुःखानां तरणं यदि वाञ्छथ ॥ ८२
भजध्वं कृषचरणावपुनर्भवारणे । कुत एवाऽऽगतो मत्यै; कुत एव पुनव्रजेत्‌ ॥ ८१
एतद्विचायं मतिमानाश्रयद्धमंसंग्रहम्‌ । नानानरफसंपतादुत्थितो यदि पुरुषः ॥ ८४
स्थावरादिततुं लब्ध्वा यदि भाग्यवशात्यनः। मानुष्यं लभते तत्र गभेवासोऽतिषुःखदः ॥ <^

सका"

जनिन ०

~ “<~ ~~~ = 9 ज क =

~= ~न" -क+-~--- - ^~ ~ --- ~~~ (न

जान क =-िोकि -ा अा क कन भननः कम

१क क्ष म. "हमणाननुकी । २ ख. ट, निर्भिताः। ३ ल. म. 'भ्यर्वदिष्णुभक्याऽमलाशयः । वि" । ४ ट. गतिस्वय ।

१२ द्विषटितमोऽध्यायः ] प्पुराणम्‌ । १११

ततः क्यैवशाजन्तुयदि बा जायते भुवि । बारयादिबहुदोपेण पीडितो भवति द्विजाः ॥ ८६
पनर्यौवनमासाद्र दारिशेण प्रपीड्यते । रोगेण गुरुणा वाऽपि अनादृ्यादिना तथा ॥ ८७

बाधकेन रभेत्पीडामनिवौच्यामितस्ततः । मनसथटनाश्चापेस्ततो मरणमाभरुयात्‌ ॥ ८८
न तस्मादधिकं दुःखं संसारेऽप्यनुभूयते । ततः कमेवशाजन्तुयैमरोके प्रपीड्यते ॥ ८९
तत्रातियातनां भुक्त्वा पुनरेव प्रजायते । जायते मरियते जन्तुभ्नियते जायते पुनः ॥ ९०
अनाराधितगोविन्द चरणे त्वीषटशी दशा । अनायासेन मरणे बिनाऽऽयासेन जीवनम्‌ ॥ ९१
अनाराधितगोविन्द चरणस्य न भायते । धमं यदि भवेद्वै रक्षणात्तस्य कि फलम्‌ ॥ ९२

यदाऽसौ कृष्यते याम्पैदुतैः कं षनमन्वियात्‌। तस्मा जाविसत्कार्य द्रविणं सवेसोख्यदम्‌॥।९३
दानं स्वमस्य सोपानं दानं किस्विषनाशनम्‌ । गोविम्दभक्तिमजनं महापुण्यविवधनम्‌ ॥ ९४
बलं यदि भवेन्मर्त्ये न हया त्ययं चरेत्‌ । हरर दृत्यगीतं कुयोदेतरमतन्दितः ॥ ९५
य्किचिद्विद्ते पुंसां तच कृष्णे समधेयेत्‌ । ृष्णापितं कशल्दमन्यापितमसोखूयदम्‌ ॥ ९६
चक्षरभ्या श्रीहेरेरेव प्रतिमादिनिरूपणम्‌ । श्रोत्राभ्यां कलयेत्कृष्णगुणनामान्यहनिशम्‌ ॥ ९७
जिहया हरिपादाम्ब स्वादितव्यं तरिचक्षणैः । प्राणेनाऽऽप्राय गोषिन्दपादाजतुलसीद लम्‌ ॥९८
तचाऽऽस्पृक्य हेरेभक्तं मनसाऽऽध्याय तत्पदम्‌। कृतार्थो जायते जन्तुनाँत्र कायां विचारणा ९९
तन्मना हि भवेलाज्गस्तथा स्यात्तद्रताशशथः। तमेवान्तेऽभ्येति रोको नात्र कायो विचारणा १००
चेतसा चाप्यनुध्यातः स्वपदं यः परयच्छति । नारायणमनाश्रन्तं न तं सेवेत को जनः ।॥ १०९१

सततानियतचित्तो षिष्ण़पादारविन्दे वितरणमनुशक्ति मीतये तस्य योत्‌ ॥

नतिमतिशतिमस्याङघ्रिदरय संविदध्यात्स हि खटु नरलोके पृञ्यतामाष्ुयाच ॥ १०२

इति श्रीमहापृराणे पाद्म आदिखण्ड एकषरटिितमो ऽध्यायः ॥ ६१ ॥
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः- २१३२४

अथ द्विषश्ितमोऽप्यायः।

[+ रि

सूत उवाच-

२
एवं यन्महिमा खोके रोकनिस्तारकारणम्‌ । तस्य पिष्णोः परेशस्य नानाविग्रहधारिणः ॥ ?
एकं पुराणं रूपं वे तत्न पारं परं महत्‌ । ब्राह्यं पधा हरेरेव हृदयं प्रसं हितम्‌ ॥ २

वेष्णवं दक्षिणो बाहुः हैवं वामो महेशितुः । उरू भागवतं भोक्तं नाभिः स्याननारदीयकम्‌ ॥ २
मारेण्डेयं च दक्षाङ्धिवमो ह्याप्रेयमुच्यते । भविष्यं दक्षिणो जानुर्धिष्णोरेव महात्मनः ॥ ४

ब्रहमैव्तसंह्ं तु वामजादुरुदाहूतः । ङ्गं तु गुल्फकं दक्षं वाराहं वामगुरफकम्‌ ॥ ` ५
स्कान्दं पुराणं छोमानि त्वगस्य वामनं स्मतम्‌। कौर्म ष्ठं समाख्यातं मारस्य मेदः भरकीलयते॥ ६
मज्ञा तु गारुडं भक्तं ब्रह्माण्डमस्थि गीयते । एवमेवाभवद्विष्णुः पुराणावयवो हरिः ॥ ७
हदये ततर वै पाशं यच्छरृत्वाऽमृतमशरते । पाग्रमेतत्पुराणं तु स्वयं दे वोऽभवद्धरिः ॥ ८
यस्थेकाध्यायमध्याप्य सर्वपायैः प्युच्यते । तत्राऽऽदिमं खण्डमिमं सर्वपाद्मफलपदम्‌ ॥ ९

अदिखण्डं समाकण्यं महापातकिनोऽपि ये । युच्यन्ते तेऽपि पापेभ्यस्त्वचो जी्णाधथोरगाः ॥

१स.भ. हि सुरबर' ।२ष्व॑ञम महष्ठोके। ३. ' दिस्वगभोगोऽये स* । ४ अ. आदिस्वग ।

११२ पहामुनिश्रीन्यांसेपरणीतं-- [ { आरिखण्डे+

अपि चेत्सुदुराचारः सवेधमबदिष्कृतः । आंदिखण्डं समाकण्यं पूयते नात्र संशयः ॥ ११
सर्व पुराणमाण्यै यत्फलं लभते नरः । तत्सर्वे समवामोति शरुत्वा पाग्रमहो दिनाः ॥ १२
समग्रं पाग्रमाकण्यं यत्फलं समवापुयात्‌ । आदिखण्डमिदं शरुत्वा तत्फलं रभते नरः ॥ १३
माये मासि प्रयागे तु सरात्वा प्रतिदिनं नरः। यथा पापात्मणुच्येत तथा हि भ्रवणाद्धवेत्‌ ॥ १४
दत्ता तेन खर्णतुला दत्ता चैव धराऽखिा। कृतं वितरणं तेन दरिद्रे यत्कृतमृणम्‌ ॥ १५
हरेनामसहस्राणि पठितानि छभीशष्णशः । सर्म बेदास्तथां ऽधीतास्तत्तत्कमे कृतं तथा ॥ १६
अध्यापकाश्च बहवः स्थापिता हत्तिदानतः । अभयं मयलोकेभ्यो दत्तं तेन तथा द्विनाः॥ १७
गुणवन्तो इनवन्तो धमेवन्ोऽनुमानिताः । मेषककटयोमध्ये तोयं दत्तं सुशीतलम्‌ ॥ १८
ब्राह्मणार्थे गवार्थं च प्राणास्त्यक्ताशच तेन हि । अन्यानि च सुकर्मणि कृतानि तेन धीमता ॥ १९
येनाऽऽदिखण्डं सदसि श्तं संभ्राषितं तथा । ओंदिखण्डं समराधीत्य नानाभोगान्समशरुते ।। २०
अतः परमनारीणां सखस॒प्तः पबुध्यते । किङ्किणीरवसंनादैस्तथा मधुरभाषणेः ॥ २१
इ्द्रस्यार्थासनं भुङ्क इन्द्ररोके वसेचिरम्‌ । ततः सूथैस्य भवनं चन्द्रलोक ततो व्रजेत्‌ ॥ २२
सप्तपिभवने भोगान्भुकषट्वा याति ततो धरुवम्‌। ततश्च ब्रह्मणो लाकं पराप्य तेजोमयं वपुः ॥
तत्रैव ब्ञानमासाश्र निवणं परमृच्छति ॥ २३
सन्नि सह वसेद्धीमान्सचतरथे सानमाचरेत्‌ । कुयोदेव सदालापं सच्छा शणुयाञ्गरः ॥ २४
तत्र पाद्रं पहाशास्रं सवाज्नायफलमदम्‌ । आदिखण्डं च तन्मध्ये महापुण्यफल्पदम्‌ ॥ २५
भजध्वं गोविन्दं नमत हरिमकरं सुरवरं
गमिष्यध्व लोक्रानतिविमरभेगानतितराम्‌ ॥
सणध्यं हे लोका वदत हरिनामेकमतुलं
यदरीच्छाबीचीनां सुखतरणमिषठानि छभत ॥
इति श्रीमहापृराणे पाद्य आदिखण्डे द्विषष्टितमोऽध्यायः ॥ २८ ॥
इति महायुनिश्रीव्यासमरणीते महापुराणे पाप्म आदिममादिखण्डं समाप्तम्‌ ।

आदितः शोकानां सम्यङ्‌ ः-- २३१६०

-न~-9- " क - 9 > ~ -* न ~ (जज 4-०-४9 + जन म
० 995 = 1 9 ७ ~= क=-=~~ ०" -- 0२. ¡ ष १ शा "त "1 ० ५ पि -कजो जत = ~+ भ त => "¬ -9 9.9० [ ह) | पि) ५
~ ए [1

१अ. आदिस्वर्ग । २७. 'दिस्व^मि'। ३. अ. श्या क्घाता"। ४, "दिष्वर्मः त" । ५. ध्रुतः। ६,
तस्तया । ७ म. आदिस्वर्गं । ८ म, "दिस्व्ग च। ९. "ण दशः।

॥ श्रीः ॥
महामुनिश्रीन्यामप्रणीतं

पद्मपुराणम्‌ ।

तत्र दितीयं भूमिखण्डम्‌ ।
अय प्रथमोऽध्यायः ।

ऋषय उचुः-
णु सूत महाभाग सवतच्वाय॑कोविद । संदेहमाशता विमा दारुणं बुद्धिनाशनम्‌ ॥ १
केचित्पठन्ति श्रदूलादं पुराणेषु दिजोत्तमाः । पञथचवषांन्वितेनापि केशवः परितोषितः ॥ २
देवासुरे कर्थ 9० हरिणा सह युध्यति । निहतो वासुदेषेन पविष्ट वैष्णवीं तनुपू । ३

सूत उवाचै-
करयपेन पुरा स्नातं कृतं व्यासेन धीमता । बरह्मणा कथितं पूर्वं व्यासस्यामरे स्वयं परमोः ॥ ५
तमेवं हि भवक्ष्यामि भवतामग्रतो द्विजाः । संदेहकारणं जातं छिन्नं देवेन वेधसा ॥ ५

व्यास उवाच- |
गृणु सूत महाभाग ब्रह्मणा परिभाषितम्‌ । भद्लादस्य यथा जन्म पुराणेऽप्यन्यथां शतम्‌ ॥ ६
जातमात्रः सैवेसुखं वेष्णवं मागेमाभितः । महाभागवतः शरेष्ठः भदलादो देवपूजितः ॥ ७
विष्णुना सह युद्धाय सपुत्रः सङ्गरं गतः । निहतो वासुदेवेन अविष्टो वैष्णवीं तनुम्‌ ॥ ८

ृष्टिावं ्रणुष्व त्वमस्येव च महात्मनः । सङ्गरं भाष्यं पुत्रायविष्णुना सह बीय॑वान्‌ ॥ ९
भबिष्टो वैष्णवं तेजः समाप्य स्वेन तेजसा। [महाभागवतः श्रेष्ठः भदलादो देवपूजित ४] ॥ १० `
परा कस्पे महाभाग यथा जातः स बीयैवान्‌ । इत्तान्तं तस्य वीरस्य प्रवक्ष्यामि समासतः ११
पिमे सागरस्यान्ते द्वारका नाम वै पुरी । सर्वद्धिसमायुक्ता सर्भसिद्धिसमन्विता ॥ १२
तस्यामास्ते सदा देवो योगन्नो योगसत्तमः। शिवशर्मेति विख्यातो बेदशाश्चा्कोविदः ॥ १३
तस्यापि पश्च पुत्रास्तु वभ्रुः शास्रकोविदाः । यज्ञश बेदशर्मा धर्मशर्मा तथैव च ॥ १४
विष्णुशमो महाभाग नूनं तत्क्मकोविदः । पञ्चमः सोमशर्मेति पिठभक्तिपरायणः ॥ १५
पितृभक्ति विना यैव धर्मपथं द्वेनोच्तमाः । न विदन्ति महात्मानस्तद्धाबेन तु भाविताः ॥ १६
तेषा तु भक्ति संपर्यञ्शिषशमा द्विजोत्तमः । चिन्तयामास मेधावी निष्कार्षिष्य सुरोत्तमान्‌॥ १७
पितृभक्तेषु यो भावो यैतेषां मनसि स्थितः । यथा जानाम्यहं चाथ करिष्य बुद्धिपवकम्‌ ॥ १८

*+क. ख. ग. घ. घ. छ. सल. प्रस्तकेष्मेवायं पाटः ।

पय

१. गतं बिप्रदा२क.ख.व. क्ष. श्च प्रश्चमने पुरा जातं । ३ क. ख. ग. घ. च. छ. क्ष. ट. सवसुधां ।

४9. वं मावमा"। क. सग. ष. ड. च.छ.ट. ड. ढ. "वं भागमा" । ५ग.घ क्ष. ट. "प्य युषे विष्णुः । ६ ष.
ज, द्विजोत्तमाः ।

११४ पहामनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ २ भूमिलण्डे-

विष्णोशरैव प्रसादात्स सवेधि द्विषेव ह । सद्धावं चिन्तयामास अंञ्जनार्थं द्विजोत्तमः ॥ १९
उपायं ब्राह्मणश्रष्ठस्तपसस्तेनसः किल । चकार सोऽप्युपायज्नो मायया ब्रह्मवित्तमः ॥ २०
तेषामग्रे ततो व्याजं रिवशमा व्यदश्ञेयत्‌ । महता ज्वररोगेण मृता माता विदत ॥ २१
तैस्तु दृष्टा एृता माता पितरं वाक्यपतरुवन्‌ । यया वयं महाभाग गभीगारे परवाधैताः ॥ २२

` कटेवरं परियज्य स्वयमेव गता क्षयम्‌ । अपहाय गता सेयं स्वगे तात किमुच्यते ॥ २३
रिवशर्मोपरिभवं पुत्रं भक्तिपरायणम्‌ । य्गशषमांणमाहय इत्युवाच द्विजोत्तमः ॥ २४

अनेनापि सतीशष्णेन शसेण निश्चितेन बे । विच्छिव्याङ्गानि सवौणि यत्र तत्र क्षिपस्व हि ॥ २५
तत्कृतं तेन पुत्रेण यथादेशं श्रुतं पितुः । समायातः पुनः पश्चातिपितरं वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ २६
यथादिष्टं खया तात तत्सर्भं कृतवानहम्‌ । समारिश्च ममान्यच्च काय॑कारणमय्य च ॥

तच्च सर्वं करिष्यामि दुलेभं दुजेयं पितः ॥ २७
तमाज्ञाय महाभागं पितृभक्त स च दिनः । निश्चयं परमं ज्ञात्वा द्वितीयस्य विचिन्तयन्‌ ॥ २८
बेदशमांणमासाव्र गच्छ तवं मम शासनात्‌ । सविया विना न युक्तोऽस्मि स्थातुं कन्दर्षमोहितः ॥
या मया दारिता नारी स्वैसोभाग्यसंपदा । एनामानय वत्स त्वं ममार्थे दृतनिश्वयः ।॥ ३०

एवयुक्तस्तथा प्राह करिष्ये तव सुप्रियम्‌ । पितरं तं नमस्कृत्य तामुवाच गतस्ततः ॥ ३१

त्वां देवि याचते तातः कामवाणप्रपीडितः। अतस्त्वं जरया युक्तं प्रसादस॒पखी भव ॥ ३२

भज त्वं चारुसवाङ्कि पितरं मम स॒न्दरि । एवमाकणितं तस्य मायया वेद शर्मणः ॥ ३३
देयुवाच-

जरया पीडितस्यापि नेबेच्छामि कदाचन । स छष्ममुखरोगस्य व्याभिग्रस्तस्य सांप्रतम्‌ ॥ ३४
शिथिलस्यापि चाऽऽतैस्य तस्य इद्धस्य संगमम्‌। भवन्तं रन्तुमिच्छामि करिष्ये तव मुमियम्‌ ॥३५

मवन्तं नृपस भाग्येगुणरलेरलकृतम्‌ । दिव्यलक्षणसंपन्नं दिव्यरूपं महौजसम्‌ ॥ २६

किं करिष्यसि चानेन दृद्धेन शृणु मानद । ममाङ्गमोगभावेन सर्व प्राप्स्यसि दुलभम्‌ ॥ ३७

यद्रस्मिच्छसे विप्र तत्तदब्नि न संशयः । एतद्वाक्यं महत्वा अग्रियं पापसंकुलम्‌ ॥ ३८
. वेदक्र्मोवाच-

अधर्मयुक्तं ते वाक्यमयुक्तं पापपिश्चितम्‌ । नेदं मां वदेदेवं पितृभक्तं धनागसम्‌ ॥ ३९

पितुरथं समायातस्त्वामहं पराथये शुभे । अन्यदेव न वक्तव्यं भज त्वं पितरं मम ॥ ४०

यच्त्वमिच्छसे देवि अलोक्य सचराचरे । तत्तदबम्नि न संदेहो देवराज्यांदिकं बुभे॥ ४!

ह्युवाच-
एवं समर्थो दातु मे पितुरर्थे यदा भवान्‌ । तदा मे दशयाच्रैव सेनद्रांस्तवं समहेश्वरात ॥ २
दातुमेवं समर्थोऽसि दुलभ मम सांप्रतम्‌ । फं ते बटं महाभाग दशेयस्व त्वमात्मनः ॥ ४;
वेदशषर्मोषाच--
परय पर्य वलं देति परभावं तपसो मम । मयाऽऽहताः समायाता इनदराग्राः सुरसत्तमाः ॥ ५४
बेदशर्माणमूचुस्ते कि कुमो टि द्विजोत्तम । यमेवमिच्छसे विप्रतंवे द्रो न संशयः॥ ५
वेदशर्मावाच-
यदि देवाः समना मे प्रसादसएखा यदि । इमां तु विपुलां भक्ति पादयोः पितुरेव मे ॥ ४९

----- "~~ ---- ~ ~ ----, -----~-- ¬ ~ ~~~ ~~--~ ~= ----- ---=-=~ ~ --*

र

१ म. आत्मना । २ग.ष. .छ.ज. ड. ठ. “उ्याधिकं। \क स. च. ष. शभम्‌ ।

र द्वितीयोऽध्यायः ] पग्मपुराणम्‌ । ११९

एवमस्तु सुराः सर्वे यथा यातास्तथा गताः । तमुवाच ततो हृष्टा चं ते तपसो बलम्‌ ॥ ४७

देवैस्तु नास्ति मे कार्य यदि दातुमिच्छसि । यन्मां नयसि गुवेथं तत्ङुरुष्व मम प्रियं ॥

देहि त्वं स्वं शिरो विप्र स्वहस्तेन निकृत्य वै ॥ ४८
वेदशर्मोवाच-

धन्योऽहमद् संजातो युक्तथैव ऋणत्रयात्‌ । स्वरिरोऽपि प्रदास्यामि श्यतां शृतां श्रमे ॥ ४९

रितेन तीक्ष्णधारेण शख्रेण द्विनसत्तमः । निकृत्य स्वं शिरश्वाथ ददो तस्ये प्रहस्य च ॥ ५०

रुधिरेण दुतं सा च परिश्य गता मुनिम्‌ ।

सयुवाच--
तवार्थे मेषितं विप पुत्रेण वेदशर्मणां ॥ ५१
एतच्छिरः संगृहाण निकृत्तं चाऽऽत्मनाऽऽत्मनः । वेपिताङ्गास्तदालक्ष्य ते बभ्रुः परस्परम्‌ ॥ ५२
मृता नो धममेसवेस्वा माता सत्यसमाधिना । अयमेव महाभागः पितुरर्थे मृतः शुभः ॥ ५३

धन्योऽयं धन्यतां पराप्तः पितुरर्थे छृतं शुमम्‌। एवं संभाषितं तेस्तु भातभिः पृण्यचारिभिः॥ ५४
[*एतच्छिरः भगम सव प्रहितं तव सूनुना] समाकण्य द्विजो वाक्यं ज्ञात्वा भक्तिपरायणम्‌ ॥ ५५
निकृन्तितं शिरस्तेन पुत्रेण वेदशमणा । धमश्माणमाहाथ शिर एतत्मग्यताम्‌ ॥ ५६

इति श्रीमहापुराणे पाद्मे भूमिखण्डे प्रथमोऽध्यायः ॥ १ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्गाः- २२१६

अथ द्वितीग्रोऽध्यायः ।

~~~ -~~-*------ -~- --“- ~ -

सूत उवाच--
तदादाय महात्माऽसौ निजेगाम त्रान्वितः। पितृभक्त्या तपोभिश्च सत्याजववलेन सः ॥ १
धरममादृषटवांशरैव धमा ततस्तदा । समाकृष्टस्तु वे धमेस्तपसा तस्य धीमतः ॥ २
धर्मशपांणमागत्य इदं वचनमव्रवीत्‌ । यस्माखया समाहूतो धमशमन्समागतः ॥
तन्मे कथय कायं वं तत्करोमि न संजयः ॥ ३
धमंशमोवाच--
यद्यस्ति गशुडुश्रषा यदि निष्ठीऽचलं तपः । तेन सत्येन मे धमं बेदशमां स जीवतु ॥ ध
धमे उवाच-
दमशाचेन सत्येन तपसा तव सुव्रत । पितृभक्त्या तव भराता बेद शमां महाभृजः ॥
पुनरेव महात्माऽसौ जीवन च लभिष्यति ॥ ५
तपसा तेन तुष्टोऽस्मि पितृभक्त्या महामते । वरं वरय भद्रं ते दुकैभं धमवित्तमेः ॥ ६
एवमाकणितं तेन सुवाक्यं धमेशमंणा । वेवस्वतं महात्मानं तमुवाच महायशाः ॥ ७

--- ------------- ~~~ ०-ननयष्यन्कैक,

-----~ ~~ ----- = ------------- ------- ~

ग 9० -न

^ क.ख ग. ध. ड. च छ.ज. च्च. ड ढ. श्येतेषु पुस्तकेष्वगरं पाठ उपलभ्यते ।

"~-~-------~--

१ ग.घ.च. छ. क्ष. "णा। उत्तमाङ्ग प्रदत्तंमे पितभक्तेन तेन ते ॥ तवरा द्विजशादर ममिवं परिमुड्क्षव वै ॥ तस्य
तेभोदभिर्टं साहसं वेदश्छमैणः । बे । २क.ख.ग.घ. ड. च. छ.ज. क्ष. ड. ठ. "त्‌ । कप्मा। ३ क.ख.ड.च,
ग. क्ष.डउ. ठ. "बल । ४ छ. दया ।

वि === --- = -

११६ पहापुनिश्रीष्यासपणीर्त- [ २ मूमिखण्डे-

देहि मे त्वचलां भक्ति पितुः.पादारहणे पुनः । धमे रतिं तथा मोतं सुपरस्नो यदामम॥ ८
तमुवाच ततो धर्मो मत्मसादाद्धविष्यति । एवमुक्ते महावाक्ये बेदश्षमौ तदोत्थितः ॥
परसुपैवन्महापाङ्ञो धर्ैशमाणमग्रवीत्‌ ॥ ९
[शसा देवी गता भ्रातः कमे तातो भवेदिति। समासेन समाख्यातं यथा पित्रा नियोजितः १०
समा्खाय ततो हृष्ठो धैशमीणमत्रवीत्‌ । ] ममादयेव महाभाग शिरसा जीवितेन च ॥ ११
सुमुखो भव वै भ्रातः कोऽन्यो मे तादशो यवि । भ्रातरं चैवमाभाष्य उत्सुकः पितरं भ्रति॥१२
गणनाय मति चक्रे रात्रा च धर्मशर्मेणा । दरावेती तु गतो तत्र पितरं हृष्टमानंसो ॥ १३
राभ्यां तत्र समास्थाय शिवर्माणमुत्तमम्‌ । धमेशमां तदोवाच पितरं दीिसेयुतमू ।॥ १४
वेयाऽचेव महाभाग क्षपसा जीवितेन च । बेदशमा समातीतस््वं पत्रं महाण भोः॥ १५
शिवशमी ततो हृष्टो भक्ति विज्ञाय तस्य च । न रिचिदब्रवीततं तु पनश्चिन्तामुपेयिबान्‌ ॥ १६
पुरतो विनयेनापि वतेमानं महामतिम्‌ । विष्णदा्मीणमाभाषीद्रत्स मे वचनं कुरु ॥ ` १७
इ्द्ररोकं व्रनखाच तस्मादानय चागतम्‌ । अनया कान्तया सार्पं पातुमिच्छामि समतम्‌॥ १८
सागरायत्समुत्पन्नमण्तं व्याधिनाशनम्‌ । नाधुनेच्छति परामेषा यथेनां तु रखभाम्यदम्‌ ॥

तथा कुरुष्व हप्र त्वमन्यथाञन्यं प्रयास्यति ॥ १९
द्धं हात्वाऽमन्येत इयं बाला सुरूपिणी । अद्य देव्याऽनया सारं भियया भवनत्रये ॥ २०
निर्दोषो व्याधिनिरमक्तो यथा तात भवाम्यहम्‌ । तथा कुरुष्व हे वत्स मद्क्तोऽसि यंदा भुवि॥
एवमाकण्ये तद्वाक्यं पितुस्तस्य महात्मनः । विष्णश्षमो तदोवाच पितरं दीप्रतजसम्‌ ॥ २२
स्मेत्कस्ष्यामि भवतः सुखमुत्तमम्‌ । एवमाभाष्य धर्मात्मा विष्णा महामतिः ॥ २३
पितरं त नमस्य पुनः कृत्वा मदक्षिणम्‌ । बेन महता तस्य तपसा नियमेन च ॥ २४
अन्तरिक्षागतश्वाऽऽसीद्रच्छमानस्य धीमतः । महता वायुवेगेन एन्द्रं स भतिगच्छति(?) ॥ २५

इति श्रीमहापुराणे पाय भूमिसण्डे शिवशमेचरिते द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ ॥

आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-- ३२४१

अथ दती यो ऽध्यायः ।
मूते उवाच -
प्रस्थितसतन मार्गेण भविष्टो गगनान्तरे । स दृष्टो देवदेवेन सहस्राक्षेण धीमता ॥ १
उदम तस्य परै दातवा चक्रे विघ्रं सुराधिराट । मेनकां तापृवाचेदं गच्छ त्वं मम क्षासनात्‌ ॥ `
समाचरसखास्य श्रीधरं गत्वा विघ्रं सुमध्यमे । अस्यैव विमपर्यस्य पुत्रस्य शिवक्मेणः ॥ र?
तोन

*क.ग.घ. ढः. च. छ. ज. क्ष. ड. ढ. पुस्तकेष्वयं पाटः ।

१क.ख च. तदव धर्मो । २ेघ.वा। रक ख.ग.घ. ड. च. छ ज. क्ष. ड. ठ. "नसम्‌ । दवा । ४क.
ख. ख. छ. न्च. *म्‌ | तेजसा तव विप्रन एृहादेनं यमस्य च । ५ ग.घ. ड. ज. ड. ढ. ममाथै" । ६ ग. ध. इ, ज. इ.
ह. रिरसा।५७क.ख.ग घ.च. छ. पष. तांप्रतम्‌ । ड. ज. ड. ठ. दाश्वतम्‌ । ८ क,ख, च. छ. सुत्रत । « क.
ल.ग.च वच. छ. प्ल. शम्‌ । नादं याति अरा मेऽ यथा नीषगमपराम्यहः । १० क. क्ल. च. सदा। ११५. “न प्रविष्टस्य
मभोन्तरे । ¶* । १२ ग. घ. ह ट. ठ. प्रदं । ष. एन,

\ तृतीयोऽध्यायः 1 पद्मपुराणम्‌ । ११७

तथा फुरुष्व भद्रं ते यथा नाऽऽयाति मे शृहू। एवमाकण्यं तद्वाक्यं मेनकां परस्थिता त्वरात्‌ ॥
[*सूत उबाच-- |

रूपीदार्यगुणोपेता सवाछंकारभूषिता । नन्दनस्य वनस्यान्ते दोछायां समुपस्थिता ॥ ५

सुस्वरेण प्रगायन्ती गीतं वीणाखरोपमम्‌ । तेन दृष्टा विज्नाखाक्षी चतुरा चारुलोचना ॥

उयवसायं ततो ज्ञात्वा तस्या विघ्रमनुत्तमम्‌ । इन्द्रेण मेषिता चैषा न च भद्रकरा भवेत्‌ ॥ ७

एवं हात्वा जगामाथ सत्वरः स द्विजोत्तमः । तयां श््टस्तथा पृष्टः फ़ याताऽसि प्ामते ॥ ८

विष्णुशर्मा तदोवाच मेनकां कामचारिणीम्‌ । इन्द्रलोकं भरयास्यामि पितुरथे त्वरान्वितः ॥ ९

न्

मेनका बेदशमाणं पत्युवाच मिय॑ पुनः । कामबाणेः प्रभिन्राऽहं त्वामद्य शरणं गता ॥ १०

रपस दिनशादूल यदि धमेमिहेच्छसि । यावद्धि त्वं मया दृष्टः कामाङुटितचेतसा ॥ १५

संजाता कामसंतप्ना प्रसादसुमुखो भव । कामानटेन संदग्धा तावदेव न संशयः ॥ १२
विष्णुशर्मावाच-

चरितं देवदेवस्य विदितं मे वरानने । भवत्याश प्रजानामि नाई चेताद्शः ह्रुभे ॥ १३

भवलयास्तेजसा रूपैरन्ये युष्यन्ति शोभने । विश्वामित्रादयो देवि पुत्रोऽहं शिवशमणः ॥ १४
योगसिद्धि गतेनापि तपःसिद्धेन चाबटे । कामादयो महादोषा आदावेव विनिभजिताः ॥ १५
अन्यं भज विशालाक्षि इन्द्रखोकं व्रजाम्यहम्‌ । एवमुक्त्वा जगामाथ बरितो द्विजसत्तमः ॥ १६
निष्फला मेनका जाता ष्टा देवेन वजिणा । बिभीषां दशयामास नानारूपं पुनः पुनः ॥ १७
यथाऽनटेन संदग्धास्वृणानां संचया द्विज । भस्मीभ्रता भवन्त्येव तथा तास्ता बिभीषिकाः॥ १८
विप्रस्य तेनसा तस्य पिठभक्तस्य संततप्‌। प्रलयं गतास्तु घोरास्ता दारुणा भीषिका द्विज ॥ १९
स विघ्रान्दशेयामास सहक्षाक्षः पुनः पुनः । तेनसाऽनाश्यदधिभः स्वकीयेन महायशाः ॥ २०
एवं विघ्रान्बहस्तस्य इन्द्रस्यापि महात्यनः । नाशयामास मेधावी तपसा तेजसाऽपि बा ॥ २९१
नष्टेषु तेषु विप्रेषु दारुणेषु महत्सर च । स्नात्वा तस्य कृतान्विघ्रान्दारुणान्दारुणाढृतीन्‌ ॥ २२
अथ कुद्धो महातेजा [†नन्दनं वनमाधरितः । इन्द्रं प्रति महाभागो रोषरक्तान्तलोचनः॥ २३
सूत उवाच-

निजधमेरतस्याग् यो विघ्नं तु समाचरेत्‌ । तस्य दण्डं परदास्यामि यो वे हन्यात्स हन्यते ॥ २४
एवे संचिन्तयामास ] विष्णुशमो द्िनोत्तमः । इन्द्ररोकादहं चेन्द्रं पातयिष्यामि नान्यथा ॥
अन्यमिन्द्रं करिष्यामि देवानां पालकं पुनः ॥ २५
एवं समुद्यतो विप्र इन्द्रनाश्षाय सत्तमः । तावदेव समायातो देवेन्द्रः पाकशासनः ॥ २६
भोभो विम महाभाग तपसा नियमेन च। दमेन सयश्षौचाभ्यां त्वत्समो नास्ति चापरः २७
अनया पितृभक्त्या ते जितोऽहं दैवतैः सह । ममापराधान्सर्वास्त्वं क्षन्तुमर्हसि सत्तम ॥

वरं वरय भद्रं ते बुभ च ददाम्यहम्‌ ॥ ` २८
विष्णुशमो तदोवाच देवराजं तथागतम्‌ । निपरतेजो हरन असहं देवदेवतैः ॥ २९

५ क..ख.ग.च. ड, च. छ. ज. ष. ठ. पुसलकस्थितमिदम्‌ । † क. सख. च. छ. क्ष. पुस्तकेष्वेवायं पाठः ।

, १ गष. ङ. ज.ड. ठ. “का गृह्य सादरम्‌ । सू २ क. ख. च. छ. "या प्रोक्तस्तु श्षानात्मा क्र यास्यति महामुने ।
। २ क,ख. च. छ. ज. इ. निष्कला । ४ क. ल. च. छ. भ. द््टा। ५क. ख. च. मदाभग। ६क.ख.ग. घ,

१ शष. इ, मह्रं ।

११८ महागुनिश्रीव्यासपणीतं- ` [ २ भूमिखण्डे-

पितृभक्तस्य देवेश दुःसहं सर्वथा बिभो । तेजोभङ्गो न कतेव्यो ब्राह्मणानां महात्मनाम्‌ ॥ ₹०
पुत्रपौत्रैः समस्तैस्तु ब्रह्मविष्णहरं पुनः । नाशयन्ते न संदेहो यदि शु द्विजोत्तमाः ॥ ३१
नाऽऽगच्छेयद्धवानय्य तदा ते राज्यगुत्तम्‌ । आत्मतपःप्भावेण अन्यस्मे तु महात्मने ॥

दातुकामस्तु संजातो रोषपूर्णन चक्षुषा ॥ ३२
भवानद्य समायातो वरं दातुमिहेच्छसि । अगतं देहि देवेन्द्र पितृभक्ति तथाऽचराम्र्‌ ॥ ३३
एवंविधं वरं देहि यदि तुष्टोऽसि राश्ुहत्‌ । एवं ददामि पुण्यं ते बरं चामृतसंयुतम्‌ ॥ ३४
एवमाभाष्य तं विप्रममृतेन च संभृतम्‌ । स कुम्भं दत्तवांस्तस्मे प्रीयमाणेन चाऽऽत्मना ॥ ३५
अचला ते भवेद्धि भक्तिः पितरि सवदा । एवमाभाष्य तं विप्रे विससजं सदश्चट्‌ ॥ ३६
भसननोऽभ्रच तदृषटरा विपरतेजः सुदुःसहम्‌ । विष्णुशमां ततो गत्वा पितरं वाक्यमत्रवीत्‌ ॥ ३७
तात इन्द्रात्समानीतमपृतं व्याधिनाशनम्‌ । अनेनापि महाभाग नीरुजो भव सर्वदा ॥

अमृतेन त्वमेष परां त॒तिमपाष्ुहि ॥ ३८
एतद्वाक्यं महच्छरत्वा शिवक्षमा सुतस्य हि । सुतान्सबीन्समाहूय प्रीयमाणेन चेतसा ॥ ३९
पितुभक्तियुता यूयं पदराक्यपरिपारुकाः । वरं इृणुध्वं सुप्रीताः पूत्रका वुटेभं भवि ॥ ४०

एवमाभापितं तस्य शुश्रुवुः सव॑संमताः । ते सरवे तु समालोक्य पितरं परत्यथा्रन्‌ ॥ ४१
अस्माकं जीवतान्माता गता या यममन्दिरम्‌ । नीरुजा भवतादेवी भसादात्तव सुत्रत ॥ ४२
भवान्पिता इयं माता जन्मजन्मान्तरे पितः । वयं सता भव्रमेति सर्वे पुण्यकृतस्तथा ।॥ ४६
शिवश्मावाच-
अग्ैवापि एता माता भवतां पुत्रवत्सला । जीवमाना सृहृष्टा सा एष्यते नात्र संशयः ॥ ४४
एवमुक्तं गुभे वाक्य ऋषिणा शिवशषम॑णा । तेषां माता समायाता परहृष्टा वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ ४५
एतदथं समुत्पन्नं सवीय तनयं वरम्‌ । नराः सत्पुत्रमिच्छन्ति कुलवंशपभावकम्‌ ॥ ४६
सियो लोके महाभागाः सुपुण्याः पुण्यवत्सलाः । सुतमिच्छन्ति सवत्र पुण्यगं पृण्यसाधकम्‌ ५७
कुक्षि यस्या गतो गभः रयुपुण्यः परिवतेते। पुण्यान्पुत्रान्पसूते या सा नारी पुण्यभागिनी ॥ ४८
ङुटाचारं कुखाधारं पितृमातुपतारकम्‌ । विना पुण्ये; कथं नारी संप्राप्नोति सुरो(तो)त्तमम्‌।॥ ४९
न जाने कीदशः पूण्येरेष भता सुपुण्यभाक्‌ । संजातो धर्मवीर्योऽपि धर्मात्मा धर्मवत्सलः ॥ ५०
यस्य वीयोन्मया पराप्ता युयं पुत्रास्ततोऽधिकाः। एवं पुण्यपरभावोऽयं भवन्तः पृण्यवत्सलाः॥ ५१
ममर पुत्रास्तु संजाताः पितृभक्तिपरायणः । अहो छोकेषु पण्ये सुपुत्रः परिरभ्यते ॥ ५२
एकेकशोऽधिकाः पञ्च मया भ्ाप्ता महाशयाः । यज्वानः पुण्यशीलश्च तपस्तेजःपराक्रमाः ॥ ५३
एवं सवधितास्ते तु तया मात्रा पुनः पुनः । हर्षेण महताऽऽविष्टाः प्रणेयुमीतरं मेदा ॥ ५४
पुत्रा उचुः-
सुुण्येः पराप्यते मातः समाता सुपिता किख । भवती पुण्यकत्रीं तु नो भाग्येस्तु प्रवतिता ॥ ५५
यस्या गभान्तरं पाप्य सृपुण्यैश्च पवाधिताः । जन्मजन्मनि त्वं माता पिता चैष भवविति ॥ ५६
पितोवाच-
गुणुध्वं मामकाः पृत्राः सवरं पुण्यदायकम्‌ । मयि तुष्टे सुता भोगाननुभुञ्जन्तु चाक्षयान्‌ ॥ ५७
१क.त.ग.ध.च.छ. क्ष. देवराद्‌ २ क. ख. च. छ. क्ष. नान्यथा। ३. ` रेऽपि नः । व'। ४क. स. न,
छ. स. रुपृण्यैः पिते । ज, सपुण्यैः । ५ क. ख. च. छ. क्ष. भाः । ग, घ. ज, ड. द, सुताः ।

१४ चतुर्थोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌। ` ११९

पुत्रा उचुः- |
यदि ॥ वरं दातुमिदेच्छसि । अस्मान्पेषय गोरोकं वैष्णवं दाहव्नितम्‌ ॥ ५७
--
गच्छध्वं वष्णवं रोके यूयं विगतकरमपषाः । मत्मसादात्तपोभिश्च पितृभक्त्याऽनयौ तथा ॥ ५९
एवमुक्ते तु तेनापि सुवाक्य ऋषिणा ततः । शङ्कचक्रगदापाणिर्गरुडारूढ आगतः ॥ ६०
सपुत्रं शिवशमणमित्युवाच पुनः पुनः । सपुत्रेण त्वयाऽग्रेव जितो भक््याऽस्मि तरै द्विन ॥ ६१
तरः साप समागच्छ चतुभिः पुण्यकारिभिः। अनया भायैया सार पुण्यया पतिकामया ॥ ६२
शिवज्चमवाच-
अभी गच्छन्तु पुत्रा मे वेष्णवं लोकमुत्तमम्‌ । कंचित्कालं तु नेष्यामि भूमौ वै भायया सह॥ ६३
अनेनापि पुपत्रेण अन्त्येन सोमरमणा । एवमुक्ते शुभे वाक्य ऋषिणा सत्यभाषिणा ॥

तानुवाचाथ देवेशः सुपुत्ाञ्छिवहार्मणः ॥ ६४
गच्छन्तु मोक्षदं लोकं दाहभख्यवनितम्‌ । एवयुक्तं ततो विपाश्त्वारः सत्यचेतसः ॥ ६५
विष्णरूपधराः सर्वे ब्रूवुस्ततक्षणादपि । इन्द्रनीलसमा वर्णः शङ्खचक्रगदाधराः ॥ ददै

सर्वाभरणसोभाग्या विष्णुरूपा महौजसः । रत्रकङ्णरोभादन्या रतमालाभिशोभिताः ॥ ६७
प्रविष्टा वैष्णवं रोकं पर्यतः शिवशमणः । दीपं दीपा यथा यान्ति तदरह्टीना महामते ॥ ६८
गतास्ते वेष्णवं धाम पितृभक्त्या द्विजोत्तमाः । परभावं तु प्रवक्ष्यामि सुसत्यं सोमरार्मणः ॥ ६९
इति श्रीमहापुराणे पाश्रे भूमिखण्डे रिवरार्मोपाख्याने तृतीयोऽध्यायः ॥ ३ ॥
आदितः शोकानां समष्यडूाः- ३३१०

“= ----~ ~ ---- -- --

अथ चतुर्थाऽ्प्यायः ।

----------~- ~ ~ --- ~

[*सूत उवाच-
गतेषु तेषु गोखोकं वैष्णवं तमसः परम्‌ । शिवशमां महाप्राह्ः कनि वाक्यमत्रवीत्‌ | ॥ १
ब्राह्मण उवाच -
सोमशमन्महापाज्ञ त्वं पितुभक्तितत्परः । अमृतस्य महाकुम्भं रक्ष दत्तं मयाऽधुना ॥
पीथयाजां पयास्यामि अनया भार्यया सह ॥ र
एवमस्तु महाभाग करिष्ये रक्षणं शुभम्‌ । कुम्भं दच्चा स मेधावी तस्य हस्ते महात्मनः ॥ ३
दश्वषममाणं तु तपस्तपे निरन्तरम्‌ । कुम्भं रक्षति धर्मात्मा दिवारात्रमतन्दिः ॥ ४

एनः स हि समायातः शिवदमा महायशाः । मायां कृत्वा महामाज्ञो भायेया स हि संयुतः ॥ ५
कएरोगातुरो भूत्वा तस्य भाया च तादृशी । मांसपिण्डोपमौ त्याज्यौ दराषेत हि महात्मनः ॥ ६
सकारं तस्य धीरस्य विप्रस्य सोमरर्मणः । समागतौ दि तौ दृष्ट्रा स्तो हि युदःखितौ ॥ ७
पया परयाऽऽदिष्टः सोममा महायशाः । तयोः पादो नमस्छृलय भक्त्या नमितकन्धरः ॥ ८

* जपुस्तकेऽधिकमेतत्‌ ।

ˆ~

~--^~ -जमो.

॥ १च वं दुःखव" ।२ग.चध.ड.ज. द, ठ. श्यास्वया।ए।३ क.ख.ग. घ. इ. च. छ. जभ्क्षनड.द, “स्‌ः ।
हारकं ।४ग.ङइ,ज, ढ्‌ रहमद्दनम्‌ ।

१२० महापुनिश्रीष्यासपरणीतं- [२ भूमिखण्डे-

भवादश्षं न पश्यामि तपर्ताऽभिसमन्वितम्‌ । गुणवातेः सुपुष्यैशच किमिदं बतितं स्वयि॥ ९
दासवरहेवताः सवा वतन्ते सवेदा तव । आदेशं प्राप्य विमेन्द्र चाऽऽढृष्टास्तेजसा तवं ॥ १०
तवाङ्के केन पापेन गदोऽयं बेदनान्वितः । संजातो ब्राह्मणश्रेष्ठ तन्मे कथय कारणम्‌ ॥ ११
इयं पुण्यवती माता महापुण्या पतिव्रता । या हि भवृभसादेन अलोकं धतुमिच्छति ॥

सा कथं दुःखमाभोति कि नास्ति तपसः फलम्‌ ॥ १२
रागद्वेषौ परित्यज्य विविधेनापि कर्मणा । या च ुश्रषते कान्तं [*सा कथं वुःखमापयात्‌ ॥११
या तु पूजयते कान्तं | देववद्वुरत्सला । सा कथं दुःखमाप्नोति कुष्रोगं सुदुःखदम्‌ ॥ १४

शिवकषमावाच-

मा श्रुचस्त्वं महाभाग भुज्यते क्मेजं फलं । नरेण कमेयुकतेन पापपुण्यमयेन हि ॥ १५
क्षोधनं च कुरुष्व त्वगुभयो रोगयुक्तयोः । [भशुश्रूषणं महाभाग यदि पुण्यमिेच्छसि ॥ १६
एवमुक्ते शुभे वाक्ये सोममा महायशाः । > † वा करिष्यामि युवयोः पण्ययुक्तयोः ॥ १७
मया पापेन दुष्टेन कृपणेन द्विजोत्तम । किं कतेड योगुरूनद्ि ॥ १८
एवमाभाष्य दुःखाद्रा तयोदुःखेन दुःखितः । शछेष्ममूत्रपुरीषं स उभयोः भ्‌ ॥ ॥ १९
पादमक्षालनं चक्रे पादसंवाहनं तथा । सानस्थानादिकं चापि तयोर्भक्त्याऽन्वितः स्वयम्‌ २०
द्ावेतौ हि गुरू विप्रः सोमदमां महायशाः । तीर्थं नयति पैमात्मा स्कन्धमारोप्य सत्तमः ॥ २१
दाबेतो हि स्वहस्तेन खापयित्वा तु मङ्गरः । सुमवरर्वेदविच्ैव स्ानस्य विधिपूर्वकम्‌ ॥ २२
तपेणं हि पितृणां तु देवतानां तु पूजनम्‌ । द्वाभ्यामपि सथधर्मात्मा स कारयति निल्शः ॥ २३

स्वयं होमं करोत्यमरो पचत्यञ्ममनुत्तमम्‌ । प्ञापयति सुप्रीतौ द्वावेतौ च महागुर ॥ २४
शय्यासने च तो विप्रः प्रस्वापयति नित्यश्च । वद्लपुष्पादिकं सर्व ताभ्यां नित्यं प्रयच्छति २५
ताम्बूलं बहुगन्धाल्यमुभयोरषयेत्स तु । सोमम महाभागस्ताभ्यांमंपि च पूरयेत्‌ ॥ २६

मूलं पयः सुभक्ष्या्ं नियमेव ददात्यसौ । तयोस्तु बाच्छितं नित्यं सोमर्षमौ महायन्चाः ॥ २७
अनेन क्रमयोगेण नित्यमेव पभसादयेत्‌ । सोमशमी सुधमौत्मा पितरौ परिपूजयेत्‌ ॥ २८
सोमरमोणमाहय पिता कुत्सति निष्टुरः । निन्दितैनिष्टरेवाक्येस्तादयेनयुषटिभिः सदा ॥ २९
कृते कार्ये कृते पुण्ये नित्यमेव सुते पुनः । न कृतं शोभनं महयं त्वयैव कुरपां सुना ॥ २०
एवं नानाविधेवोक्येनिषुरेदुःखदायकेः । अतादयदण्डघातैः शिवश्मा सदाऽऽतुरः ॥ ३१
एवं कृतेऽपि धमात्मा नेव कुप्यति किचित्‌ । मनसा वचसा चैव कर्मणा त्रिविधेन च ॥ ३२
संतुष्टः सवेदा सोऽपि पितरं परिपूनयेद्‌ । यज्ज्ञात्वा शिवश्मा च चरितं स्वीयमीक्षते ॥ रे
अतं मत्कृते चापि ह्यानीतं विष्णदामेणा । [! पृण्ययुक्त; स धर्मात्मा पित्रभक्तिपरः सदा ॥३४

* कृ. ख. च. छ. इपुस्तकेष्वेवायं पाटः । † क. न्ष. च. छ क्षपुस्तकस्थोऽयं पाठः ।

१ छ. `सा तेजसाऽ्पिवा | गु।२ग. ध. ढ. इ. ठ. क्यं कर्तु ३क.स.ग. ड. च छ. ज. ह.ट. ड. दि।
अन्यमेव कु । ४क.ख. च. छ. स. दुःखात्मा। ५क.ख.च. छ. ष्च धर्म्य । ६ङ्ज क्ष. भ. ट. "पवयज्ञम ।
७क.ख.ग. ड. च. छ. ज. ड. भुञ्जापयाति । <क.ल.ख. रू । प द्यासनेचतौ विग्र भास्या | ९ग. ड. ज.
ट. ड. ठ, "हुमूलाद्य। १० भ. "मन्यत्तथाऽपैये । ११ ग. छ. निन्दद्येव सुतं पु क. ख. च. निन्दत्येनं सुतं पु" । १२ च.
परितोषयेत्‌ । १२३ ग. घ. ङ, ज. ट. इ. ढ. ^त्‌ । तदरत्स सोमशमौ च मातरं पितरं दिने । भ" । १४ क, स, च. 8.४
^ते रक्षते सोऽपि । |

९ पृश्चमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । १२१
एषै बहुतिथे का शतसंख्ये गते सति । रिबशमाऽपि प्येवं भक्ति टरा विचिन्ध्य षे ॥ ३५

मया वे पूवेमित्युकतं सुपुत्रं यसंक १्‌ । मातृखण्डानिमानपुत्र यत्र तत्र क्षिपस्व दि॥ ३६
मद्वाक्यं पालिते तेन कृता ने मातरि कृषा । एतत्स्वरपतरं दुःखं निजींबे घातमिष्डता ॥ ३७
साहसं तु कृत तेन पुत्रेण वेदश्मर्णां । अस्याधिकमहं मन्ये यतोऽयं चरते न च ३८
निमेषमाजमेवापि साहसं कारयेत्पुनः । अस्याधिकस्तु संपन्नः प्रभावस्तपसः परः ॥! ३९

नित्यं समाराधनेऽपि क्षधिकं चास्य दृश्यते । तस्मादस्य परीक्षा च समये तपसः कृता 1 ४०
भक्तिभावात्तथा स्यान्नैव पुत्रः प्रणङ्यति । मायया च निजाङ्केऽपि कुष्टरोगो निदितः ॥ ४१
रष्मषूजरमलानां च धृणा चेव करोषि च । व्रणाञ्योधयते नित्यं स्वहस्तेन महायशाः ॥ ४२
अङ्गसंवाहनं तद्रत्करोति च महामतिः । दःसहं वचनं मद्यं दारुणं सहते सदा ॥ ४३
कुत्सने ताडने चेव सदा मिष्टमवाचकः । एवं दुःखसमाचारो मम पुत्रो महामतिः ॥ ४४
दुःखानां सागरे मपो बहुङ्कशेस्तु शितः । अपनेष्याम्यहं दुःखं विष्णोश्चैव प्रसादतः ॥ ५४५
चिन्तयित्वा चिरं विप्रः शिवशमां महापतिः । पुनमायां चकाराथ कुम्भादपहूतं पयः ॥

पथात्तं च समाहूय सोमशमौणमत्रवीत्‌ ॥ ४६
तव हस्ते मया दत्तममृतं व्याधिनाशनम्‌ । तन्मे शीघं परयच्छ यथा पानं करोम्यहम्‌ ॥
येन नीरुगभवाम्यद्च परसादाद्िप्ण॒शमणः ॥ ५७

एवगुक्ते तदा वाक्ये ऋषिणा शिवरमेणा । समुत्थाय त्वरायुक्तः सोमरमौ कमण्डलुम्‌ ॥ ८
तं च रिक्ते ततो दृष्ट्रा सृतेन विना कृतम्‌ । कस्य पापस्य वै कर्मं केन मे विप्रियं कृतम्‌ ॥ ४९
इति चिन्वापरो श्रत्वा सोमश्चमा सुदुःखितः । पितुरप्रे च वृत्तान्तं कथयिष्याम्यहं यदा ॥

कोपं प्रयास्यति वदा गुरुप व्याधिपीडितः ॥ ५०
सुचिरं चिन्तयित्वा तु सोपश्यमी महापतिः । यदि मे सत्यमस्तीति मुरुशुभरुषणं यदि | ५१
तपस्तप्ं मया पूर्वं निव्येरीकेन वेतसा । दमशौचादिभिः सत्यं धर्ममेव परपालितम्‌ ॥

तदा परोऽगमृतयुतो भवत्येष न संशयः ॥ ५२
यावदेवं महाभागशिन्तायित्वा षरिरोकयेत्‌ । तावचामृतपूणंस्तु पुनरेवाभवद्वटः ॥ ५३
ते दृटा हषंसंयुक्तः सोमम प्रहायश्ञाः । गत्वा गुरं नम्रस्य कुम्भमादाय सत्वरम्‌ ॥ ५४
ग्रहाण त्वं पितशेमं पयःकुम्भं समागतम्‌ । पानं कुरु महाभाग गदान्मुक्तो भवाचिरम्‌ ॥ ५५
एतद्वाक्यं महापुरण्यं सत्यधमाथकं पुनः । शिवम सुतस्यापि श्रुत्वा च मधुराक्षरम्‌ ॥

हण महताऽऽबरष्ट इदँ वचनमव्रवीत्‌ ॥ ५६

इति श्रीमहापृराणे पाश्च भूमिखण्डे दिवशमांप्राख्याने चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४ ॥

आदित्तः शोकानां समश्य्ञाः-- २३६६

~----~-+ ० कक ~न = ~> ^~ ~~

अथ प्चमोभ्ध्यायः । `

शिवश्मोवाच-- ,
तपसा दमरशोचाम्यां गुरुशुभूषया तथा । भक्त्या भावेन तुष्टोऽस्मि तवाद्य च सुपुत्रं ॥
त्यनस्वर(लयजामि) वैकृतं रूपं मत्तः सुखमवापुहि ॥ १

१के. ख. च. णा । तात्काटिकमदहं मन्ये यथा कतौ भव निह । निः । २क.ख. च. छ. क्ष. "रः । तयोः सुपु-
भरमोबोऽपि। ३ क.ख.य.छ क्ष. च मवैव बहुशः कृ । ४ क. ख. च. @. स. त्सनं" ताडनं पुत्रः सर्वदैव प्रवाहकः ।
+ कं. ख. च. छ प्त. "क । गृहाण वैष्णवं सूक्तं म" ।
१९

१२२ महामनिश्रीव्यासपणीतं-- [ २ भूमिखण्डे-

एवमुक्त्वा सुतं विभो दशयामास तां तुम्‌ । यथा पूर्व स्थितौ तौ तु तथाऽसौ शृष्टवान्गुरू ॥ २
दीपिमन्तौ महात्मानौ सूर्यिम्बोपमावुभौ । ननाम पादौ सद्भक्त्या श्युभयोस्तु महात्मनोः ॥ 3३
ततः सुतं स संभाष्य हर्पेण महताऽन्वितः । विष्णोः परसादादधरमात्मा भायैया सह केशवम्‌ ॥ ५
भगाम निजयुण्यैश्च योगाभ्यासेन सत्तमः । प्रविष्टो वेष्णवं धाम स युनिदैरेभं पदम्‌ ॥ ५
न रवन्यैः पराप्यते पुण्यैस्तपोभियुक्तिदं पदम्‌ । विष्णोस्तु चिन्तमैन्यासध्यानक्नानैः स्तवैस्तथा ६
न दानैस्तीथेयात्राभिदैशयते मधुसूदनः । सम।धिज्ञानयोगेन दृश्यते परमं पदम्‌ ॥

महायोगेयंथा विपः प्रविष्ट वेष्णवी तनुम्‌ ॥ ७
सूत उवाच-
ततस्तत्र तपस्तेपे सोमशषमौ महाद्तिः । अदमलोष्टसमं मेने काशने भूषणं पुनः ॥ ८

जिताहारः स धमात्मां विक्रियापरिवमितः । स सवौन्विषयांस्त्यक्त्वा एकान्तमपि सेवते ॥ ९
योगासनसमारूढो निराशो निष्परिग्रहः । तस्य बेला ठु सपाप्रा मृस्युकालस्य वे तदा ॥ ४०

आगता दानवा विषं सोमश्माणमन्तिके । मृत्युकाले तु संपरापते पाणयात्राभवतिके ॥ ११
शालग्रामे महाक्षेत्र ऋषीणां मानव्धने । केचिद्रदनिि वै देत्याः केचिद्रदन्ति दानवाः ॥ १२
प्ेविधो महाञ्शब्दः कर्णरन्धगतस्तदा । तस्यैव षिभ्रवयेस्य सुचिरात्सोमरशर्मणः ॥ १३
कञानध्यानविदग्नस्य भविष्ठ देत्यजं भयम्‌ । तेन ध्यानेन तस्यापि देत्यभूतेन वे तदा ॥ १४
सत्वरं च ततः प्राणा गतास्तस्य महात्मनः । दैत्यभावेन संयुक्तः स हि मृत्युवशं गतः ॥ १५
तस्मारैत्यगृहे जातो हिरण्यकरिपोः सुतः । देवासुरे महायुद्धे निहतश्वक्रपाणिना ॥ १६
युध्यमानेन तेनापि प्रष्लादेन महात्मना । सृष्टं वासृदेवत्वं विश्वरूपसमातितम्‌ ॥ १७
योगाभ्यासेन पूर्वेण ब्वानमासीन्महात्मनः । सस्मार पूवकं सर्वं चरितं शिवशमंणः ॥ १८
भागहं सोमशमौख्यः पविष्ट दानवीं तनुम्‌ । अस्मात्कायात्कदा पुण्यं केवलं धाम उत्तमम्‌ ॥ १९
भरयास्यामि महापुण्यैहीनाख्ये्ेक्षदायकैः । समरे स्त्यता तेन प्रहृरादेन महात्मना ॥ २०
एवेविधा कथा पूर्व श्रूयते द्विजसत्तमाः । एवे तु च समाख्यातं सवेसंदेहनाश्चनम्‌ ॥ २१

प्रहलादे निहते संख्ये देवदेवेन विष्णुना । रुषूदे कमला सा तु हतपुत्रा च कामिनी॥ २२
` श्र्खादस्य तु या माता हिरण्यकशिपोः मिया। परदलादस्य महाशोकंदिवा रात्रौ प्रशोचति ॥२२

पतिव्रतां महाभागामागत्य मगवसिियः । रुदमाना दिवा रात्री नारदस्तायुत्राच ह ॥ २४
मरा शुचस्त्वं महाभागे पुत्राय पुण्यभागिनि । निहतो वासुदेषेन तव पत्रः समेष्यति ॥ २५
भयः खरक्षणोपे्तस्त्वसुरश्च महामतिः । प्रदखदेति च वे नाम पुनरस्य भविष्यति ॥ २६
विद्ीनश्रादुरेभोवेरदेवत्वेन समन्वितः । इन्द्रत्वं भोक्ष्यते भद्रे सवैदेषेनेमस्ृतः ॥ २७

सुखी भव महाभागे तेन पुत्रेण वै सदा । [न परकादयै त्वया देमि भवाथदं च कस्यचित्‌॥ २८
वक्तव्यं ्ञानमावैस्तत्सगोप्यं कुरु सव॑दा] । एवमुक्त्वा गतो विप्रो नारदो मुनिसत्तमः ॥ २९
कमटायाश्वोदरे तु जन्मास्यानुत्तमं पुनः । परदलादेति च वै नाम तस्य ख्यातं महात्मनः ॥ ३०
ाल्यभावं गतो विरा; कृष्णमेव व्यचिन्तयत्‌ । नरसिहभसादेन देवराजो ऽभवदिवि ॥ >

* क. ख.ग.घ.च. छ. क. ख. ग. घ. च. छ. इृपुस्तकस्थोऽयं पाठः ।

9" "या जनक कनाया कि नक-७०-

क

लो तिद्रिवाप"। ४ क. ख. च. छ. ' तस्तवोदरे म।

4 प्रचमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२३

देषतवै लभ्य चैवासाविन्रं पदमनुत्तमम्‌ । मोक्षं यास्यति धर्मात्मा वैष्णवं धाम चोत्तमम्‌ ॥ ३२
असंख्याता महाभागाः सुषटेरमाषा नेकः । मोह एवं न कर्तव्यो ह्ञानबद्धिमंहात्मभिः ॥ ३२
एतदः स्ैमाख्यातं यथा पृष्टं दविजोत्तमाः। [अन्यं पृच्छत वे प्रशं संदेहं बो भिनद्म्यहम्‌ ॥ १४

विजयं देवतानां- च दानवानां महा्षयम्‌ । कृतं हि देवदेवेन स्थापितं भुवनत्रयम्‌ ॥ १९
ऋषय उचुः--
इद्र्वं कस्य संजातं देवानां राज्यधारकम्‌ । केन दत्तं त्वमाचक्ष्व विस्तराद्िणसस्म ॥ ३६
सूत उवाच--
परिस्तरण भरवक्ष्यामि इन्द्रत्वं येन सत्तमाः] । प्राप्तमेव महाभागा यथा पुण्यतमेन च ॥ ३७
हतेषु तेषु दैत्येषु समस्तेषु महाहवे । अतिनु पापेषु गोविन्देन महात्मना ॥ १८
ततो देवाः सगन्धवौ नागा विद्राधरास्तथा । संप्ोचुमाधवं सर्वे बद्धपाञ्जरयस्ततः ॥ ३९
भगवन्देवदेवेश हृषीकेश नमोऽस्तु ते । विङ्गापयामहे तवां ब तत्सवेमवधायेताम्‌ ॥ ४०
शास्ता गोपा च पुण्यात्मा अस्माकं कुरु केशव । राजानं पुण्यधमोणं त्वमिनद्रं कोकञ्चासनम्‌ ४१
त्रैलोक्यस्य प्रजा देव यमाश्रित्य सुखं वसेत्‌ ॥ ४२
वासदेव उवाच-- +
मम रोके महाभागा वैष्णवेन समन्वितः । तेनसा ब्राह्मणश्रष्थिरकालं निवासितः ॥ ४
तस्य कालः प्रपृणे् मम लोके महात्मनः । वसतस्तस्य विप्रस्य मद्रक्तस्य सुरोत्तमाः ॥ ५४
तेजसा वैष्णवेनैव भषतां पाको हि सः । भविष्यति स धमात्मा सवेधमोनुरञ्जकः ॥ ४५

पालको धारकशचैव स च ब्राह्मणसत्तमः । भविष्यति च धमात्मा भवतां त्राणकारणात्‌ ॥ ४१

अदित्यास्तनयश्रैव सव्रताख्यो महामनाः । महाबलो महावीयेः स च इन्द्रो मधिष्यति ॥ ४७
सूत उवाच--

एवं वरान्स देवेशो ददौ देबेभ्य उत्तमान्‌ । देवा रिजयिनः सर्वे विष्णना सह सत्तमाः ॥

करयपं पितरं द्रं मातरं च ततो गताः ॥ ४८

प्रणेगुस्ते महात्मानाबुभाषेतौ सुखासनौ । उचुः प्राञ्जलयः स्वे हर्षेण महताऽन्विताः ॥ ४९

युबयोश्च परसादेन देवत्वं हि गता वयम्‌ । [1 हर्षेण महताऽऽविष्टो देवान्वाक्यमुवाच सः|| ॥ ५०

करयप उवाच-

युयं बे सत्यधर्पेण वतमानाः सदैव हि । आवयोश्च प्रसादेन तपसश्च प्रभावतः ॥ ५१

प्राप्तवन्तो भवन्तस्तु देवत्वं चाक्षयं पदम्‌ । वरमेवं ददाम्येष बहु्रीतिसमन्वितः ॥ ५२

अमरा निर्जराभरैव शक्षयाश्च भविष्यथ । सवैकामसमृद्धाथोः सपेसिद्धिसमन्विताः ॥

देवा नागाश्च गन्धव मत्पसादान्महासुराः ॥ ५३
विष्णुरुषाच-

षरं वरय भद्रं ते देवमातर्यशखिनि । मनसा चेप्ितं सर्वं तत्ते दभि सुनिधितम्‌ ॥ ५४
अदितिराच--

पष पतरवती शता सादात्तव माधव । अमरा निर्जराः सवे चाक्षयाः पण्यवत्सलाः ।॥ ५५
^ क, ख, च, छ. पष, इ. पुस्तकस्थोऽयं पाठः । † क. ख. ग. ध. च. क्र. ष. पुस्तकेष्वयं पाठः ।

१२४ महापुनिभीव्यासपणीतं- [ २ मूमिखण्डे-

अमी पुत्रा मया न्धाः भरयतां मधुसूदन । सुंतरां त्वं च गोविन्द सवेकामसंमद्धिदः ॥ ५६
मम गर्भे वसंश्रैव मवांश्च मम नन्दनः । त्वया पुत्रेण नित्यं च यथा नन्दामि केशव ॥
एवं महोदयं नाथ पूरयस्व मनोरथम्‌ ॥

वासुदेव उवाच--
भवत्या देवकार्यार्थं गन्तव्यं मानुषं वपुः । तदाऽहं तव गर्भे बे वासं यास्यामि निश्चितम्‌ ॥ ५८

युगे द्वादशके म भ्रभारहरणाय वै । जमदग्निसुतो देवि रामो नाम द्विजोत्तमः ॥ ५९
प्रतापी तेजसा युक्तः सर्वेक्षत्रवधाय च । तव पुत्रो भविष्यामि सवेशस्रभृतां वरः ॥ ६०
चतर्विरातिके भाते ेताख्ये तु तथा युगे । रामो नाम भविष्यामि तव पुत्र पतिव्रते ॥ ६१
[पुनः पूजो भविष्यामि तवैव श्ण वाऽनपे] । अष्टाविश्चतिके प्रप्त द्वापरान्ते युगे तदा ॥ ६२

५७

सर्पदेलयतिनाशरथे भ्रभारहरणाय च । वासुदेवोऽथ ते पुत्रो भविष्यामि न संश्षयः॥ ६३
इदानीं कुर कल्याणि मद्राक्यं धर्मसंयुतम्‌ । सर्वलक्षणसंपन्नं सरयधमेसमन्वितम्‌ ॥ ६४
सर्ज सवेदं देवि पुत्रमुत्पाद्र सुन्दरम्‌ । इन्द्रत्वं तस्य दास्यामि इन्द्रः सोऽपि भविष्यति ॥ ६५
एवं स॑ भाषितं शरुत्वा महाहषंसमन्विता । देषदेवपरसादेन इन्द्रः पुत्रा भविष्यति ॥ ६६
एवमस्तु महाभाग तव वाक्यं करोम्यहम्‌ । ततस्ता देवताः सकर जग्मुः खस्थानमेव हि ॥

हरिणा सह ते सवे निरातङ्का मुदाऽन्विताः ॥ | ६७

सृत उवाच-
अदितिः कर्यषं प्राह ऋतुं प्राप्य मनस्िनी । भगवन्दीयतां पुत्रः सुरेन्द्रपदभञ्चकः ॥ ६८

चिन्तयित्वा क्षणं विपरस्तामुवराच मनसिनीम्‌ । एवमस्तु महाभागे तव पुत्रो भविष्यति ॥ ६९
त्रेगोक्यस्यापि कती च यज्ञभोक्ता स एव च । तस्याः हिरसि संन्यस्य खहस्तं च दिजोत्तमः७०
तपश्चचार तेजस्वी विष्णुलोकं बसन्पदा । तस्य पुण्यक्षया जातं षिष्णुलोकाद्िजोत्तमाः ॥ ७?

पतनं कमेव रीतस्ततस्तस्य। द्विजोत्तमाः । पुण्यगरभ गतो विप्र अदित्यास्तु परहातपाः ॥ ७२
इन्द्रत्वं भोक्कामार्थं सत्यपुण्येन केमेणा । गर्भं दधार सा देवी पुण्येन तपसा किख ॥ ७३
तपस्ते निरालस्या वनवास गता सती । दिव्यं वषशतं यातं तपन्तं देवमातरि ॥ ७४
अतप्यत तपस्तीव्रं ईष्करं देवतासु; । तस्यास्तु तपसा तेन तेजसा च समन्विता ॥ ७५

सूयैतेजःधरतीकाञ्ा द्वितीय इव भास्करः । युद्ुमे सा यथा दीप्ता परमं ध्यानमास्थिता ॥ ७६
रूपेणाधिकतां याता तपसस्तेजसा तदा । लयध्यानपरा सा च वायुभक्षा तपस्विनी ॥
अधिकं रुशमे देवी दक्षस्य तनया तदा ॥

सिद्धाश्च ऋषयः सरवे देवाश्चापि महौजसः, स्तुवन्ति तां महाभागां रक्षन्ति च सुतत्पराम्‌॥ ७८
पूर्णे वपेशते तस्या विष्णुस्तत्र समागतः । तामुवाच महाभागामदितिं तपसाऽन्विताम्‌ ॥ ७९
देवि गभः सुरसपणंः सूतिकालः प्रवतेते । तवैव तपसं पष्स्तेजसा च प्रवधितः ॥ ८०

५७७

-- -- ------ ------ = -कन््- ~ -- ~

#* कं. ख. च. पृस्तकस्योऽयं पाटः ।

[1 ------ -------~-~ -- --+~* -----~~ ~ -- ----

१क. सख. च. ज्ञ. सुवरत्तव गोविन्द सवैकामसमन्विताः । म । २क.स.च. क्ष. गेव दामे प्रा" । ३क. ख,
ज. सष. ठ. वशाल्र" । ४ क. ख. ग. घ. ड. च. छ. ज. प्र. ट. ढ. सप्तविदातिके । ५ क. ख. ग. ध. छ. क्ष, ट. पे पुगे
वैरये तथैव च। त । ६ क. ख. च. छ. ष. ड. "शतः सुव्रतस्य द्विजस्य च । पु । ७ क. ख. घ. च. छ. प. निरालम्बा।
८क.ख.च. छ. स्च. दुश्वरं देवन्राह्मणैः । त“ । °कं ख. च. छ. क्न, मनस्विनी । १०क.ख.ग.घ.च.,छ.ध.ट,

“ता तुष्टः ।

व्क

१ षष्ठोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ | १२५

अद्येव गभेमेतं त्वं मुञ्च मुच यश्स्िनि । एवमाभाष्य देवेशः स जगाम स्वकं गम्‌ ॥ ८१
असूत पुत्रं सा देवी काछे मापे महोदये । सुपुत्रं दीरिसंयुक्तं द्वितीयमिव भास्करम्‌ ॥ ८२

युभगं चारुपवांङ्गं सर्वलक्षणसंयुतम्‌ । चतुर्बाहुं महाकायं लोकपाटं सुरं शरम्‌ ॥ ८३
तेनोज्वालासमाकीरणं चक्रपद्मुहस्तकम्‌ । चनद्रविम्बानुकारेण वदनेन महाभभम्‌ ॥ ८४
राजमानं महामाङ्गं तेजसा वैष्णवेन च । अन्यैश्च लक्षणेदिव्यैदिव्यभावैरलैकृतम्‌ ॥ ८५
सवेलक्षणसंपृणे चनदरास्यं कमलेक्षणम्‌ । आजग्मुस्तत्र ते देवा ऋषयो वेदपारगाः ॥ ८६

गन्धांश्च ततो नागाः सिद्धा विद्याधरास्तथा । ऋषयः सप्त ते दिव्याः पवौपरमहौनसा ॥ ८७
अन्ये च मुनयः पुण्याः पुण्यमङ्गलदायिनः । आनग्मुस्ते महात्मानो हर्षनिभरमानसाः ॥ ८८
तस्मिञ्जाते महाभागे भगवन्तो(ति) महोजसि । आजगु्देवताः स्व पर्वतास्तु तपस्विनः ॥ ८९
पीराचाः सागराः सर्वे नद्यश्चैव तथाऽपलाः । पूतिमन्तस्ततः सरवे ये चान्ये हि चराचराः॥९०
मा लेसतु महोत्साहं चकः सर्वे सुरेश्वराः । ननूतुशाप्सरःसैषा गन्धव लितं जगुः ॥ ९१
बेदमत्रैस्ततो देवा ब्राह्मणा वेदपारगाः । स्तुवन्ति त महात्मानं सुतं रै कश्यपस्य च ॥ ९२
रह्मा विष्णुश रुद्रश्च बेदाशचैव समागताः । साङ्गोपाङ्गथ संयुक्तास्तस्मज्ञाते महौजसि ॥ ९३
८ मात्स तै

मङलं चक्रिरे सर्वे गीतपुण्येमेदोत्सवरैः । हषेण निर्भराः सर्वे परनयन्तो महैजसः ॥ ९४
ब्रह्माद्याश्च जयो देवाः कदयपोऽय बहस्पतिः । चक्रिरे नामकर्मादि तस्यैव हि महात्मनः ॥ ९५
वसुद तेति विख्यातो वसुदे ति पुनस्तव । आखण्डलेति त्वन्नाम मरुत्वान्नाम ते पुनः ॥ ९६
मघवा च विडोजास्त्वं पाकशासन इत्यपि । शक्रमैव ठि विख्यात इनद्रभैवेति ते सृतः ॥ ९७
इयेतानि च नामानि तस्येव च महात्मनः । चकुशच देवताः सर्वा संतुष्ट हृएटमानसा; ॥ ९८
लानं ते कारयामासुः संस्कारा महासुराः । विश्वकर्माणमाहूय दहुराभरणानि च ॥ ९९
तानि पण्यानि दिव्यानि तस्मे ते तु महात्मने । जाते तस्मिन्महाभागे देवराजे महात्मनि॥ १००
एवं यदं ततः प्रापुः स्वे देवा महोजसः । पुण्ये तिथौ तथा जे सुग्रहे महामतिः ॥ १०१

रते स्थापितो देषेरभिषिक्तः सुमङ्गलैः । पापैर पदं तेन प्रसादात्तस्य चक्रिणः ॥ १०२

तपश्चकार तेजस्वी वसुदत्तः सुरेश्वरः । उग्रेण तेनसा युक्तो वज्रपाशाङ्ुजायुधः ॥ १०३
सूत उपाच--
उग्रं समस्तं तपसः परभावं विलोक्य शुक्रो निजगाद गाथाम्‌ ।
लोकेषु चान्यो न भविष्यतीति यथा हि चायं च सदर्शनीयः ॥ १०४
विष्णोः भसादात्तपसा महात्मना संभाष्मैश्व्यमिहैव दिव्यम्‌ ।
अनेन तुल्यो न भविष्यतीति लोकेषु चान्यस्तपसोग्रवीर्यः ॥ १०५

इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे देवासुरैरिन्द्राभिषेको नाम पञ्चमोऽध्यायः ॥ ५ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- २ ४७!
अथ षष्रोऽध्याग्रः ।
सूत उवाच- [र
फश्यपस्यं च | [ अ $ (4
यपस्य च भायोऽन्या दनुनाम तपखिनी । एत्रशोकेन संतप्ता संमाप्ता दितिमन्दिरम्‌ ॥ १

[र य

1 क.ख.ग.ध.च.छ. स. ट. सुमूजं।२क.ख.च. छ. क्ष. रार्खधै। ३क.ख.ग.घ.चदछनन त्रे
` पल. ग.घ.च. छ. क्ष. द. "यं वरुद्वीरः; वि, ५क.ख. च. क्ष, द. "ट प्रिया भाया द्‌,

१२६ पहापूनिश्रीव्यास्पणीतं- [ २ भूमिखण्डे-

रुदमाना प्रणम्यैव पादपद्मयुगं तदा । दुःखेन महता भाक्ता दितिस्तां भत्यबोभयत्‌ । ‡
दितिरूवाच-

तैव हि महाभागे किमिदं रोदकारणम्‌ । पुरिण्यशरैकपुत्रेण रोके नार्यो भवन्तिवै ॥ `

भवती शतपुत्राणां गुणिनामपि भामिनी । माता तमसि कल्याणि शुम्भादीनां महात्मनाम्‌ ॥ *

कस्माहःखं त्वया पराप्तमेतन्मे कारणं वद । हिरण्यकशिपू राजा हिरण्याक्षो महाबलः; ॥ ५

यस्याः पुत्रौ महात्मानौ महावरपराक्रमौ । कस्माहुःखं मह्नातं तस्माचैव ससे वद ॥ 8

[एवमाभाष्य सा देवी तां दितिदःखसंय॒ताम्‌ |। आख्याहि कारणं सरवे चस्मा्रोदिषि सांप्रतम्‌ ।

एवमाभाष्य तां देवीं विरराम मनखिनी ॥ ५
द्मुरुषाच -

परय परय महाभागे सपल्याश्च मनोरथम्‌ । परिपु्णं कृतं तेन देवदेवेन चक्रिणा ॥ ८

यथा पूर वरो दत्तो ह्दिदये देवि विष्णना । तथेदानीं च पूत्राय तस्या दत्तो षरो पदान्‌ ॥ ९

कदयपाद्धि्रतो जातसवैटोक्यपाटकः सुतः । इन्द्रत्वं तस्य वे दत्तं तव पुत्राद्रि्य च ॥ १०

मनोर्स्तु संपूणां अदितिः सुखवर्धिनी । कनीयान्वस॒दत्तश्च तस्य पत्रश्च संप्रति ॥

एन्द्रं पदं सुदृष्पाप्यं देवैः साप भुनक्ति च ॥ ११
दितिरूवाच-

कस्मात्पदात्परिथष्टो मम पत्रो पहामतिः। अन्ये च दानवा दैत्यास्तेजो भ्रष्टाः कथं ससे ॥ १२

तस्य त्वं कारणं ब्रहि त्रिस्वरेण यश्षस्िनि । तामाभाण्य दितिवाक्यं विरराम सदुःखिता ॥ १२

दनुरुवाच-
देवाश्च दानवाः सव क्रोधाच संगरं गताः । तत्र युद्धं महज्नातं देलयसं्षयकारकम्‌ ॥ १४
देवैश्च विष्णना युद्धे मम पुजा निपातिताः । तथेव तव पुत्राश्च हता देवेन चक्रिणा ॥ १५
वने गजान्यथा सिह द्रावयेत्स्रेन तेजसा । तथा ते मामकाः पुत्रा निहताः शङ्गपाणिना ॥ १६
कालनेमिपुखं सैन्यं दुजैयं यत्सुरासुरेः । नाशिते मदितं सवं द्रावितं विकलीकृतम्‌ ॥ १७

स्वीयाधिभिर्यथा बहिस्तृणानि ज्वाल्येदरने । तथा दैत्यगणान्स्वान्निदैहत्येव केशवः ॥ १८
मम पुत्रा मृता देवि वहुशस्तव नन्दनाः । वहि प्राप्य यथा सवं शलभा यान्ति संक्षयम्‌ ॥ १९
तथा ते दानवाः सव हारं पराप्य क्षयं गताः । एवमेव हि हत्तान्तं दितिः शुश्राव दारुणम्‌ ॥ २०
दितिरुवाच -
वज्रपातोपमं भद्रे वदस्येवं कथं मम । एवमाभाष्य तां देवरी मृषछिता निपपात ह ॥
हा हा कष्टं महज्नातं बहुदुःखं प्रतापकम्‌ । रुरोद करुणं साऽपि पुत्रज्ञोकसुपीडिता ॥ >
तां दष्टा त मुनिश्रेष्ठ उवाच वचनं भम्‌ । मा रोदिपि च भद्रं ते नवं शोचन्ति त्वद्विधाः॥ २;
सवन्तो महाभागे लोभमोहैनं बजिताः । कस्य पत्रा हि संसारे कस्य देवि सबान्धवाः ॥ २५
५ क. ख. च. छ. ञ्ज. पस्तकस्थाञय पाटः । [र

२१

=> ~~~“ 9 9 णी
~ ---~~ ~~ ---~ ~~~ ~------~ ~ ~~~

म 9 ण ज ७ नन = = न~ =-= ~

१क ख च. छ. स्न हण्डार्दीनां। २ क.ख.ग.ध.ड.च छ. क्ष. श्रयताम्‌ । २३क.ख.ग.घ.ड.च.१
ज. स्न. ट. ड. ह. "नीं सुपुत्रा्यं दत्तं देवेन मांप्रनम्‌ । क" ४ क. ख च. छर. क्ष. विदली" । ५ क.ल. ध. च. छ. कष. ८
म्‌ । सखेच्छयैव यथा । ६ क. ख. ग.च.च. छ. न्न. ट, ड. "ुशूःखप्रदायक। ७ क. ख. ग. ध. उ. च. छ. ज. ष. 2. <
न वाहिताः ।

७ सप्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२७
नास्ति कस्य हि केनापि तत्सर्व श्रूयतां भिये । दक्षस्यापि सृता ययं सुन्दर्यत्ैव मामकाः ॥२५

भवतीनामहं भता भरकः पूरकः श्रुमे । पोषकः पाटकश्रैव रक्षकोऽस्मि वरानने ॥ रद
कस्माद्रं कृतं शरेरस॒रेरनितात्मभिः । तव पुत्रा महाभागे सत्यधमेषिवभिताः ॥ २७
तेन दोषेण ते सर्वे तव दोषेण वै शुभे । निहता वायुदेवेन देवैश सुनिपातिताः ॥ २८
तस्माच्छोको न कतेव्यः सत्यमोक्षविनाशनः। शोको हि नाशयेतपण्यं कषयात्ुण्यस्य नस्यति २९
तस्माच्छोकं परित्यञ्य विघ्रूपं वरानने । आत्मदोषप्रभाषेन दानवा मरणं गताः ॥ ३०

देवा निमित्तप्रताथ नाशिताः स्वेन कमेणा । एवं ज्ञात्रा महाभागे समागच्छ सुखं परति ॥ ३१
एवमुक्त्वा महायोगी तां प्रियां दुःखमागिनीम्‌। विषादाच नित्तोऽसो भिरराम महामतिः॥ २२
इति श्रीमहापुराणे पाश्च भृमिखण्डे दितिविलापरो नाम ष्ष्रोऽध्यायः ॥ ^ ॥
आदितः शोकानां समण्यङाः-- २५०३

अथ सप्तमोऽध्यायः ।

[ न क

दितिरुवाच--
सल्ययुक्तं त्वया नाथ सर्वमेव न संशयः । मवसे परित्यज्य गता सापत्नजं द्विज ॥ १
अभिमानेन दुःखेन मानमङ्गेन सत्तम । महादुःखेन संतप्ता करिष्ये प्राणमोचनम्‌ ॥ २
क्रयप उवाच--

भूयतामभिधास्यामि यथा श्ान्तिभविष्यति । न कः कस्य भवेत्पुत्रो न माता न पिता शुभे ॥३
न राता बान्धवाः कस्य न च स्वजनवबान्धवाः। एवं संसारसंवबन्धां मायामोहसमन्वितः ॥ ४
स्वयमेव पिता देवि स्वयं माताऽथ बान्धवाः। स्वयं स्वजनवरगैश्च स्वयं संवे; सनातनः ॥ ५

आचारेण नरो देवि सुखित्वमरपजायते । अनाचारेण पापेन नाश याति तथा रवम्‌ ॥ ६
कूरयोनिं भयात्येवं नरो देवि न संशयः । कर्मणा सत्यदहीनेन महापापेन मोहितः ॥ ७
रिपुत्वं वतते मत्यः पराणिनां नित्यसंस्थितः । सत्येन वतेते मर्यो यदा रोके प्रिये ह्युभे ॥

तदा तस्य भवन्धयेवं मित्राः सवत्र भौविनि ॥ ८
कृपिकारो यदा देवि सेते बीजं ससंस्थितः । याशं तु वपल्येव ताटङ्ं फलमश्चुते ॥ ९
तथा तव च पुत्रे साधुभिः स्प्धतं सष । कमेणस्तस्य तैसरासवं फलं भृद्स्ूव सुसंस्थितम्‌ ॥ १०
तव पुत्रा महाभागे तपःशान्तिविवजिताः । तेन पापेन ते सरवै पतिता वै महत्पदात्‌ ॥ ११
एवं ङ्ञातवा शमं गच्छ मुच हरुःसं सुखं तेया । कस्य पृत्राश्च मित्राणि कस्य स्वजनवान्धवाः ॥
आत्मकर्मानुसारेण फलं भञ्जन्ति जन्तवः ॥ १२
परार्थे चिन्तनं देवि तच्वह्ञानेन पण्डिताः । न कुर्मन्ति महात्मानो व्यथमेवं न संशयः ॥ १३
पञ्चभूतात्मकं कायं केवलं संधिजजेरम्‌ । आत्पामित्रं कृतं तेन सव देवि निशामय ॥ १४

आमा नाम महापुण्य; सगः सदर । सवैसिद्सु सवौतमा सालिकः स्सििद्‌५॥१९

चाक क्‌ क

१क.स.च. ठ. स्च “पि संबन्धो देवि श्रूयताम्‌ । द्‌" । २ क. ख. च. छ. क्ष. "व्यतोख्यवि । रक. ख. च.

शे ५५ छ । ।

५,च.छ. क्ष, तत्पाप्तं। ८क.ख.च. च. छ. "गे सल्यश्ञा । ९क.ख.ग. च. च. छ, ट. व्रज ।

१२८ पहामुनिश्रीग्यासप्रणीत- [ २ मूमिखण्डे-

एवं सर्वमयो देवि भरमत्येको निरज्ञनः । भ्रमता निजेने येन मूमिमन्तो द्विजोत्तमाः ॥ १६
चलारो दक्षिताः पुण्या बृद्धिमन्तो महोजसः । पचमः श्वसनशरैवं पूर्वाणां मित्रमेव च ॥ १७
अथो आत्मा समायातो ज्ञानसाहाय्य एव वा । स तान्दष्टा महात्मा वे ज्ञानमात्मा समब्रवीत्‌॥
[ज्ञानं परयं अमी पश्च मच्रयन्तः परस्परम्‌ |। गच्छ त्वं मम वाक्येन यूयं क इति पृच्छ ह ॥१९
हानं वाक्यं परं शरुत्वा सार्थस्तस्य महात्मनः । तदाहाऽऽत्मानमाराध्यमेते; करि ते भयोजनम्‌ ॥
त्वतो प्रहि तत्सर्वे भवान्छरुद्धो हि सवेदा ॥ २०

आत्मोवाच--
एते पञ्च महापाञ्चा रूपवन्तो मनखिनः । गत्वा संदशंयाम्येतानाभाष्ये ज्ञान श्रूयताम्‌ ॥ २१

भव्यानेतान्भवक्ष्यामि पञ्चमीं गतिमागतान्‌ । दूत त्वं गच्छ भो ज्ञान कुशलो दूतकर्मणि ॥ २२

ज्ञानयुवाच-
त्वमात्मञश्रयतां वाक्यं सत्यं सत्यं बदाम्यहम्‌। एतेषां संगतिस्तात काया नैव त्वया कदा ॥ २३

[† पञ्चानामपि शरुद्धात्मन्न कायां शुभमिच्छता] । भवतः संगतिं मोह इच्छ्येष रहामते ॥ २४

|! आत्मोवाच-

एतेषां संगति ज्ञान कस्माद्रारयते भवान्‌ । तन्ये त्वं कारणं ब्रूहि याथातथ्येन पण्डित ॥ २५
बरानपुवाच | '

एतेषां सङ्गपातरात्तु पहहुःखं भविष्यति । दुःखपूगा हि पञ्चैव शोकसंतापकारकाः ॥ २६

एवमस्तु महापाङ्ञ करिष्ये वचनं तव । ज्ञानमाभाष्य स ह्यात्मा ध्यानेन सह संगतः।। २७
करयप उवाच-

ततः पथ्चैव ते तत्रादराक्षरात्मानमेव तम्‌ । उद्धिमूचः समादूय संगल्याऽऽत्मानमेव हि ॥ २८

दुतत्वं कुरु कल्याणि श्यस्माकमात्मना सह । पञ्चता महात्मानो विश्वस्य धारकाः श्ुभाः॥२९
भवन्ते भिजमिच्छन्ति इत्याभाष्य महामतिम्‌। गत्वा बुद्धे त्वया कार्यं कतेय्यं सांपतं वरन ॥ ३०
एवमस्तु महाभागाः करिष्ये कायैमुततमम्‌ । एवमाण्य तान्सा वै गता श्ात्मानमेव तम्‌ ॥ रे

अहं उद्धिर्महामाग भवन्तं समुपागता । वृतत्वे महतां पाश्वाततेषां त्वं वचनं शुणु ॥ ३२

भवन्मेत्री समिच्छन्ति शेक्षयां पश्च चाऽऽत्मकाः । कुर मैत्रं महाप्राङ्ग जदि ध्यानं सुदूरतः॥ ३३
्ञानमुवाच--

न करतैव्यस्त्वया चाऽऽत्मननेतेषां बे समागमः । एषां संसगेमात्रेण महदुःखं भविष्यति ॥ ३४

भया ज्ञानेन दीनस्तव कथं कमे करिष्यसि । एवमेव न कतंग्यमेतेषां वे समागमः ॥ २५

गभेवासो हि भवतो भविष्यत्यन्यथा व्रिभो । ज्ञानेनैव मया हीनो शन्नानं यास्यसि श्वम्‌ ॥ ३६
एवमुक्त्वा तमात्मानं विरराम महामतिः । ततस्तामागनां बुद्धिमात्मा मोवाच निश्चितम्‌ ॥ २५
ज्ञानध्यानो महात्मानावात्मनो मम शोभनौ । तत्र यानं न मे युक्तं तद्वुद्धे कि करोम्यहम्‌ ।३८

न. व --~++ ~ ~ ~~~ >= = = ~~~ 1 = ~~~ ~ <----=~७--~ ---~

# क. ख. ग. घप्र. द. च. छर. ज्‌. न्ष. ट. ड. द.पृस्तकस्थाऽ्यं पाटः । +क.ख.ग. ष. ङ. च. छ. ज.्ष.ट.

ख. ढ. पृस्तकस्थोऽय पाटः । 1 क. ख.ग.घ.त्र. षट. ज क्ष. ड. पृस्तङस्थोऽ्यं पाटः ।
ऋ

१क.ख.प्र. ट. त्र. छ. इ. ठ. त कुर्वाणा मच्रमेः ।२च.ज. ड. ठ. दय स्मीपस्थामः।३क. स.ग.ध.
ड. च. छ. ज. क्ष. उ. ठ. "पू । एतानात्वा व्रीहि त्वंयू"। ४्क.ख.च. छ. सष. त्वे भवतां पा्श्चतेषां।५ क. लः
ऋ. छ. इष. तेजाग्राः | ६ च. मानं । ७ क.ख.च. छ. छ. "तेन्यं त्वया देवर वचः शुणु । ग"

७ सप्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२९

एव॑ श्रुत्वा गता बद्धिस्तेषां पाश्वं यशस्विनी । समाचरे समग्रं तत्कथनं ब्ञानध्यानयोः ॥ ३९

ततस्ते पश्चकाः सरे आत्मानं भरति जग्मिरे । मेतज्मेतर पतीच्छामो भवतो नित्यमेव हि ॥ ४०

यस्मच्छद्रोऽसि लोकेश तस्मा्वां समुपागताः । स्वयमेव विचार्येव धुत्तरं नः प्रदीयताम्‌ ॥ ४१ .
आत्मोवाच-

युयं पञ्चैव संप्राप्ता मम यत्रं समिच्छथ । स्वीयं गुणं परमाव च कथयन्तु ममाग्रतः ॥ र्‌
भरमिरवाच-

सर्षकार्वस्य संस्थानं चमेमांससमन्वितम्‌ । [*#अस्थिगूलदत्वं च नखलोमसमन्वितम्‌ | ॥ ५२

प्रमावो हि महाप्राज्ञ कायमध्ये ममेव हि । नासिकागमनो गन्धः स मे भृत्यो महामनाः॥ ४४

आकाञ्च उवाच-

अहमाकाङकः प्राप्नो मम काये प्रभावकम्‌ । भ्रूयताममिधास्यामि परब्रह्मस्वरूपिणे ॥ ४९

बाह्यान्तरावकाशश्च शृन्यस्थाने वसाम्यहम्‌ । ममेव भूत्यौ श्रवणे श्रवणार्थ प्रतिष्टित ॥ ४६
वायुरुषार्च--

यत्छस्पेऽथ निःश्वासे करोम्येवं श्ुभाश्ुभम्‌। कम काये स्थितं नित्यं स्पश्चाख्यस्तत्रमे गुणः।।४७
तेज उवाच-

कयि सूयस्य वरै निल विनियोगं करोम्यहम्‌ । सबाह्याभ्यन्तरं सर्व दरव्यादरव्यं प्रदशेये ॥ ४८

तत्र नेते च भृत्यौ मे द्रन्यरन्धप्रसाधको । एवं पयाऽऽत्मनव्यापारस्तवाग्रे कथितः परः ॥ ५९
आप उच॒ः--

करं मज्ञा तथा खाखा पलं सक्संधिसंस्थितम्‌। रुधिरं प्रेषयामो बे कायमध्ये स्थिता वयम्‌ ॥५०

संपोषयामोऽहनिश्षमभूतेन कशेवरम्‌ । एवंमयः सुन्यापारः कायपत्तनक़ेऽपितः ॥

अमात्यं रसनां विद्धि रसाखादकरी पराम्‌ ॥ ५१
नासिकोवाच- |

सुगन्धेन परां पुटि कायस्यापि करोम्यहम्‌ । वुगन्धं तु परित्यज्य काये सर्वं पदशेये ॥ ५२

बुद्धियुक्ता महाभ।ग तस्या भापेन भाषिता । स्वामिकायाय कायेऽस्मितनहं तिष्ठामि निश्वरा ॥

गन्धं प्रम गुणं विद्धि द्विविधं यस्परवतितम्‌ ॥ ५४
भ्रवणे उचतुः-

कायौकायांदिकं शम्दं लोकेरुक्तं ुभा्रुभम्‌। श्रुणुयाव स॒कायस्थौ सत्यासत्यं प्रियाभियम्‌ ॥ ५५

शब्दो हिमे गुणः भोक्तो मम व्यापार एव हि। योजयामि न संदेहो यदा बुद्धिः प्रपूरयेत्‌ ५8९
त्वगुषाच-

पञ्चरूपत्मको वायुः शरीरेऽस्मिन्ग्यवस्थितः। सबाह्याभ्यन्तरां चेष्टां तेषां जानामि निशितम्‌ ५७

शरीतोष्णमातपं व वायोः स्फुरणमेव च । सर्व जानामि संस्पशौदङ्गश्ेषादिकं रणाम्‌ ॥ ५८

स्पशे एव गुणो मरहमेतत्सत्यं वदाम्यहम्‌ । एवं हि ते समाख्यातो ह्यात्मग्यापार एव हि ॥ ५९

न

1

| | ^क.ख.ग. ड. च. छ. प्च. ड. ठ. पस्तकस्थोऽयं पाठः ।
_ _ ___ क.ख.ग.ड. च. छ. छठ. ढ. ट स्तकस्थ

१क.ल.ड.अ.छ. श्व. डद. "च-पब्पेण तिष्ठामि क'। २ क. ख. ग. घ. ढ. छ. स.ट.ड.ढ, मू । चमे
काये स्थितोऽमात्यं शणुष्वाऽऽत्मन्गुणं हि मे । ते" । र क. स. च. छ. सर. दुषटदु्ं। ४क.ख.ग.घ. ड. चन. ज.
७.८. इ. ठ नेश्रावमात्यौ मे मम राञ्यप्र। ५ सर्व ।
। १५९ ॥

१२० पहायुनिश्रीव्यासमणीर्त-- [ २ भूमिखण्ड>

नेत्रे उचतुः-
संसारे यानि रूपाणि भव्याभव्यानि सत्तम । यदा पेरयते उद्धिस्तदा परयाव नान्यथा ॥ ६०
` वसावः कायमध्ये वे रूपं गुण इहाऽऽवयोः । एवे व्यापार उक्तो नो कायमध्ये महामते ॥ ६१
जिहोवाच -
बुद्धियुक्ता हहं तात रसभेदान्विचारये । [शक्षारमाम्ादिकं स्वं नीरसं स्वादु चिन्तये] ॥ ६२
व्यापारेण ह्यनेनापि नित्ययुक्ता वसाम्यहम्‌ । [इद्दियाणां हि सर्वेषां बुद्धिरेव प्रणायकः |॥ ६३
एवं पश्च समायातानीद्धियाणि भिये बुणु। स्वीयानि यानि कमणि कथयन्ति पुनः पुनः ॥ ६४
अथ बुद्धिः [*समायाता तमुवाच महामतिम्‌ । मद्िहीनो यदा कायस्तदा नहयति नान्यथा ॥
तस्माच मां | समास्थाय प्रवतेस्व महामते ॥ ६५
अथ कमे समायातमात्मानमिदमव्रवीत्‌ । अहं कमे महापाज्ञ तव पाश्वं समागतम्‌ ॥ ६६
त्वां प्रषयाम्बहं तात यथा पै येन गच्छ ह । एवमाकरण्यं तत्सवेमात्मा भोवाच तान्पति ॥ ६५
यूयं पश्चात्मका युक्ताः सवेसाधारणाः किलं । तस्मान्मेत्र समिच्छामि तत्र पच्ात्मकं भरति ॥

बवन्तु कारणं सर्वे ममाग्रे सवमेव तत्‌ ॥ ६८
पश्चात्मका उचुः- |

अस्मत्सङ्गपसङ्गन पिण्डमेव प्रजायते । तसिमिन्पिण्डे महादेव भवान्वसति सुव्रत ॥ ६९

तिष्ठामो ह वयं स्वे भरसादात्तव तत्र हि । एतस्मात्कारणान्मेत्रमिच्छामस्तव नित्यश्च; ॥ ७०
आत्मोवाच-

एवमस्तु महाभागा भवतां भियमेव च । करिष्ये नात्र संदेहो मत्र हि प्रीतिकारणात्‌ ॥ ७१
बायमाणो महाभागो ज्ञानेनापि महात्मना । ध्यानेन च महात्माऽसो तेषां संगतिमागतः ॥ ७२
स तेः प्रमोहितस्तज्र राणद्रषादिभिस्तदा । पश्चतच्चसमायुक्तः कायत्वं गतवान्पभु;ः ॥ ७;
यदा गर्भे समायातो विषठामूत्रसमाद्ुटे । गन्धे पिच्छिलावते पतितस्तेः सुसंयुतः ॥ ७४
अङ्गेन व्याकुलो भरतः पश्चत्मकानुवबाच सः। भो भोः पश्चात्पकाः सर्वे श्चणुध्वं वचनं मम ७५
भवतां हि प्रसङ्गन महाद्ःखेन मोहितः । नन्वस्मिन्पिच्छिरे घारे पतितोऽस्मि महाभये ॥ ७१
पश्चात्मका उच॒ः-
तावत्संस्थीयतां राजन्यावदर्भ पूरयेत्‌ । पश्चान्निगंमनं ते वे भविष्यति न संशयः ॥ ५७
अस्माकं हि भवान्खामी कायदे व्यवस्थितः। [! राञ्यमेवं पकतव्यं सुखभोक्ता भविष्यसि ॥
तेषां तद्रचनं शरुता चाऽऽतमा दुःखेन पीडितः] । गन्तुमिच्छननसो तस्मात्पलायनपरोऽभवत्‌ ॥ ७९
इति श्रीमहापुराणे पाच्च भूमिखण्डे देवासुरप्रकरणे शरीरोत्यत्तिकथनं नाम सप्तमोऽध्यायः ॥ ७ ॥
आदितः शोकानां समध्यड्ाः- २५८२

-- -------- ~ -----~--=--------~ --न----~ =+

अथाष्रमो ऽध्यायः ।

जन = ~~~ -- ~~ = -- ~~ क च -मक

कदयप उवाच--
स गर्भो व्याकुलो जातः खिद्यमानो दिने दिने । दुःखक्रान्तो हि धर्मात्मा सवेपीडाभिपीडितः

"-----**~ ---~--+~ "“-~----*~- -- ~~~

* क. ख. ड. च. छ. ज क्ष. ड. दगुस्तकस्थोभ्य पाटः । † क. ख. च. छ. ष. पुस्तकस्थोऽयं पाठः ।
क.ख.ग. ट. च. छर स. द. द. पृस्तकरोभ्यं पाठः। 1 क.ख ढः च.छ.ज घ.ङ दढ. पुस्तकस्थोऽयं पः ।.

न कक 9 कष ~ 7 ~ "न~~ - =-= > कार ज कन

= ~न --- ~ "-- =-= "० ----~ > ~ र

१ च. "ल । कस्मान्ात्रं समिच्छन्ति पशात्मश्ना ममैव दि। त्रुः । २क.ख.च.छ ष. “ण्डे यदादै'।

< अष्टमोऽध्यायः ¡ पद्मपुराणम्‌ । १३१
अधोमुखस्तु गभस्थो मोहनाटेन बन्धितः । आधिव्याधिसमाक्रान्तो हाहाभ्रतो विचेतनः ॥

दुःखेन महताऽऽविष्टो ज्ञानमाह प्रपीडितः ॥ र
आत्मोवाच-

तव वाक्यं महामाज्ञ न कृतं तु मया तदा । ध्यानेन वार्यमाणोऽपि पतितो मोहसंकरे ॥

तस्माद्रक्ष महापाङ्ञ गर्भवासात्सुदारुणात्‌ ॥ ३
ज्ञानमुवाच-

मया त्वं वारितो ्ात्मन्ृतं वाक्यं न चैव मे । पञात्मकर्महाकृरेः पातितो गर्भसंकटे ॥ =»
इदानीं गच्छ तवं ध्यानं तस्मात्तं पाप्स्यसे सुखम्‌ । गर्भवासाद्धविप्यते मोक्षस्ते च न संशायः॥५
तस्य तद्रचनं शरुत्वा ज्ञात्वा ज्ञानस्य तत्ताम्‌ । ध्यानमादूय भोवाच श्रूयतां वचनं मम ॥ ६
त्वामहं शरणं पराप्नो ध्यान मां रक्ष निलशः । एवमस्तु महापाङ्न ध्यानमाह महापते ॥ ७
एतद्वाक्यं ततः शरुत्वा ह्यात्मा वै ध्यानमागतः । ध्यानेन हि समं गर्भे संस्थितो पोहवजितः ॥ ८
[यद्‌ ध्यानं गता यात्मा मिस्मृतं गभं भयम्‌ । स दाभ्यं सहितस्तत्र यामा मोहविवजनितः]९
चिन्तयशनेव ब निलय॑मात्मकं सुखमेव हि । इतो निष्करान्तमातस्तु त्यजे पश्चात्मकं वपुः ॥ १०

एवं चिन्तयते नित्यं गभेवासगतः पभुः । सूतिकाले तु समाप्ते प्राजापत्येन श्रोभने ॥ ११
वायुना चाछितो गभः प्राणेनापि बलीयसा । योनिभ्रिकाशमायाति चतुर्विशाङ्कछं तदा ॥ १२
पवशाङ्कलो गभेस्तेन पीडा चिजायते । एवं संपीड्यमानस्तु मीया गितः भिये ॥ १३

पतितो भूमिभागे तु ज्ञानध्यानसमन्वितः । प्राजापत्येन दिव्येन वा युना स पृथक्तः ॥ १४
मूमिसंस्पशेमात्रेण ज्ञानध्याने तु विस्मृते । संसारमोहसंदग्ध आत्मा ियतया स्थितः ॥ १५
गुणदोपसमाकरान्तो महामोहसमन्वितैः । सखानपानादिकं सर्मिच्छत्येव दिने दिने ॥ १९
एवं संृ्मानस्तु ह्यात्मा पञात्मकेः सह । व्याप्यते इन्दियैः स्रैषिपथेः पापकासिभेः॥ १७
बान्धवानां सुसंमोहे भायादीनां तथैव च । आकुख्व्याकुखो देवि जायते च दिने दिने॥ १८

महामोहेन संदग्धो मोहनारं गतः भुः । कव्तेन यथां नवां शङ्लो जातबन्धनः ॥ १९
चरितुं नेव शक्रोति तथा चाऽऽसीत्मबन्धितः । मोहजारेस्तु तैः सर्वेदेढबन्पेस्तु बन्धितः ॥ २०
एवमात्मा प्रपञ्चेन व्यापितो व्यापकेन हि । ज्ञानविज्ञानविभ्रष्टो रागदरेषादिभि्तः ॥ २१
कामेन पीड्यमानस्तु क्रोधेनैव तथैव वा । परकृत्या कमणा वद्धो महामूढो विजायते ॥ २२
एवं मूढो यदाऽऽत्माऽसौ कामक्रोधवशं गतः । लोभरागादिभिः सन्ध पृतस्तेदुरात्मभिः॥ २३
इयं भाय ह्ययं पुत्र इदं मिजमिदं ग्रहम्‌ । एवं ससारजाटेन महामोहेन बन्धितः ॥ २४
एरशोकादिभिदःसैः संततो निशं तदा । जरया व्याधिभिशरैव संपरस्तशथाऽऽभिभिसतया । २ ५
एवमात्मा संमतप्नो दुःखमोहैः सुदारुणैः । अभिमानेरमानभ्गेनीनाद्‌ःखैश्र खण्डितः ॥ २६

दधत्वेन तथा दैवि शवरत्वेन पीडितः । दुःखं चिन्तयते नित्यं महाभूतो बिचेतनः ॥ २७
रा स्वमान्मपद्येत दिवा चैतन्यवभितः । वैकल्पेन स मोहेन व्यापन देवि दिने दिने ॥ २८

[भोय अ

# क, ख. ड. च. छ, ज. क्ष. ड. ठ. पृस्तकस्थोभयं पाठः ।

मनाः + ०-9--------~--~--क----- ~ ~~~ य ~~न

१८. स्तेऽ्रन।२ग्‌. ध. श्त्यमैश्वरं सु ।३क.ख.च. छ. क्ष. तः । स्तनः।४क.ख. च छ. क्ष, पुनः ।
1 कसः च. छ. ष. "था बद्धः शफरो जालबन्धतरैः । च" । ६ क. ल. व. छ. ह. “व्यापित° । ५ क. श्ष.घ.छ. सष.
त: । बदरत्वे चिन्तते ।

१३२ म्रहामनिभ्रीव्यासप्रणीत- [ २ भमिखण्डे-

संसारे श्रममाणेन वैराग्यं तत्र दातम्‌ । निःश बन्धुहीनं च प्रशान्तं तुष्टमेव च ॥ २९
तपुवाच तदऽऽत्मा बे कामक्रोधाविवभितम्‌ । को भवाम्नग्ररूपेण कथं मित्रेन लज्ञसे ॥ ३०

“ . यत्र लोकाः सियो हृदा युवत्यो मातरस्तथा । एतासां हि गतो मध्ये न विभासि हनाटतः ३१

वीतराग उवाच--
को ह्यत्र नमरो दरयेत न नग्नोऽस्पीति वै कदा । स॒स॑बद्धस्वहं श्नानपरिधानसपन्वितः ॥ ३२
न नस्नोऽसि कदा रिव्य भवान्नग्र; पद्यते । इद्ियाथंवशे वतीं मयोदायाश्च बजितः ॥ ३३
आत्मोवाच--
पुरुषस्य का हि मयादा तामाचक्ष्व च सुव्रत । विस्तरेण महापाङ्ग यदि जानासि निशितम्‌॥ ३४
वीतरागो महापराब्वस्तमुवाच महामतिः । सुस्थे भजते चित्तं सुखदुःखेषु निलयदा ॥
केशितं सवेभावेशच तेष्वलं न परित्यजेत्‌ ॥ १५
अथ लां परवक्ष्यामि मनो या हि विकषत्यलम्‌ं । मयाऽगरैवं न कत्य नप्नस्थानबिषर्जितः । ३६
पश्चात्तापसुसं लीनः सा रजा परिकथ्यते। कस्य लजना प्रकतव्या द्वितीयो नास्ति सवेदा ॥ ३७
एकश पुरुषो दिव्यः कस्य फिचिन्न नाशयेत्‌। अथ रोकान्पवक्ष्यापि ये त्वया परिक तिताः॥ ३८
यथा कुलाख्कश्चकरे गृतिपण्डं च निधापयेत्‌ । भ्रामयित्वा तु सूत्रेण नानाभेदान्धकारयेत्‌ ॥ ३९
भाण्डानां तु सदस्राणि स्वेच्छया मरतिसंस्थितः। तथाऽयं जते धाता नानाखूषाणि नान्यथा ॥ ४०

पश्वादिनाशमायान्ति येन केनापि हेतुना । [ति अलोका महापराज्ञा नाषमायान्तिये चवै] ४१

सवदैव स्थिताये चये लोकाश्च सनातनाः । तेषां टजा प्रकत॑व्या न वतैन्ते हि ते भुवि ॥ ४२
आकाङ्ञवायुतेर्नासि पृथ्वी चाऽऽपश्च पश्चमाः। अपी लोकाः परकाशन्ते ये च सवेत्र संस्थिताः४३
सर्वत्रेव च वतन्ते कस्य लजना विधीयते । स्रीणां रूपं भवक्ष्यामि श्रूयतां तात सामरतम्‌ ॥ ४४
यथा घटसदसरेषु सोदकेषु विराजते । एकषनद्रो हि सवंत भवांस्तदरदविराजते ॥ ४५
गतो जन्तुसदस्ेषु मोहबद्धो महात्मवान्‌ । स्थावरेषु च सर्वेषु जङ्गमेषु तथा भवान्‌ ॥ ५४६
योनिद्रारण पपिन मायामोहमयेन पे । कुचाभ्यागुच्िताभ्यां च वयसा च विराजते ॥ ४७
त्व््ांसस्य तथा दद्धि धात्रा न संशयः । पतनाय च लोकानां मोहरूपं विदितम्‌ ॥ ४८
न भवत्येव सा नारी या खया परिकीतिता। खीखया कुरूते धाता विनोदाय स आत्मनः ॥ ४९
यथा नायोस्तथा पसो जीवः स्त्र स॑स्थितः। कुचयोनिविहीना ये जीवन्मुक्ताः सदेव हि ॥ ५०
नरस्तु पुरुषः पोक्तो नारी अकृतिरुच्यते । रमते तेन वे सा न पुक्ता हि कदाचन ॥ ५
भवान्धकृतिसंयुक्तः स्ीपुरुषेषु प्रहरयते । कः कस्य डरुरुते ठजेव ज्ञात्वा समरं रन ॥ ५२
हृद्धां मियां परव्ष्यामि सदा द्धा वरानने । जराजजेरिता जाता यस्याप्यङ्गे वरानने ॥ ५१
शेतेश्ैव तथा केशैः परितश्च समाकुला । बलदीनाऽथ दीनाऽपि व्यापिता बछिना तदां ॥ ५४
नेयं वृद्धा भवेन्ना परं वृद्धा च कथ्यते । एतस्या लक्षणं भोक्त युवती प्रवदाम्यहम्‌ ॥ ५५

=---~---- ^~ “~~~

1 क.खे च. छ. क्ष. पृस्तकस्थोऽयं पाठः ।

प्न णभीशभो 20 7 1 9 न ---

१क.ख. चे. छ. निःसङ्गं व्री ।२क. ख. च. नो जानाव्यप्त्पथम्‌ । ३ क. ल. च, छ. म्‌ । सजात्येव अ
मदं नप्रस्थानं विलक्षितः । ४ क. ल्ल. च. छ. चर. “न्ति कुलालस्य घटा इव । ते ¦! ५ग. शवैदेहस्थि" । ६ क. ख. च
छ. स. प्रक्थ्यन्ते। ७क स.च.छ.क्ष. ^ते। हन्मासः। ८क.ख.च. छ. ज. पष, ट. इ. ल्िय॑। ९क, शदा। एव
दधा मवेश्नारी परं व््रान क । १० क.ख.ष ड.च.छ.ट. ड, ढ, "कतं षृदधां लियं व ।

८ अष्टमोऽध्यायः 1 पश्पुराणम्‌ । . १३३

हानेन . वधते नित्यं जीवपाशे समाधिना । सुमतिनाम या भोक्ता सां च पर युवती भवेत्‌ ॥ ५६

नारी पुरुषलोकेषु संबेषवेव मतिष्टिता । लल्ला तस्याः कर्तव्या चान्यैव षदाम्यहम्‌ ॥ ५७

मातरं च भवक्ष्यामि या त्वया परिकीतिता । प्राणिनामङ्गदेशेषु सदैव चेतना स्थिता ॥ ५८

परक्नानपरदा या च सा प्रज्ञा परिकथ्यते । प्रज्ञा माता समाख्याता पाणिनां पालनाय सा॥५९

संस्थिता सवेखोकेषु पोषणाय हिताय च । सुमतिनाम या भोक्ता सा माता परिकेस्पते ॥ ६०

संसारदारमागोणि यानि रूपाणि नित्यशः । भवन्ति मातरो हेता बहृदुःखमदशिकाः ॥

माद्रूपं समाख्यातमन्यक्कि ते वदाम्यहम्‌ ॥ ६१
आत्मोवाच-

भवान्को हि समायातो मम संतापनाशकः । विस्तरेण समाख्याहि स्वरूपमात्मनः स्वयम्‌ ॥६२
वीतराग उवाच--

यस्मात्कामा निवतन्ते वीतरागः स कथ्यते । शुद्धो यत्नात्पपशयेत्त कर्माण्येतानि चान्यथा।॥६३

यत्समीपं हि नाऽऽयान्ति हयाशानैव कदाचन । [#क्रोधो रोभस्तथा मोहो यद्धयात्मरयं गताः॥॥

वीतरागोऽस्मि भद्रं ते विवेको मम बान्धवः॥ ६४
आत्मावाच--

कीटशोऽसो तव भ्राता विवेको नाम नामतः । तस्थैव रक्षणं ब्रूहि भ्रातुरात्मन एव च ॥ ६५
वीतराग उवाच--

तस्थव लक्षणं रूप न वदामि तवाग्रतः । भ्रातृस्तस्य महाभाग आहानं च करोम्यहम्‌ ॥ ६६

भोभो षरिवेक मे घततवयोस्त्वं वचः श्ण । एह्येहि स॒महाभाग मम ज्ञेदान्महामते ॥ ६७
करयप उवाच- †

गान्तिक्षमाभ्यां संयुक्तो भायोभ्यां च समागतः । सश्रद्कसर्वगो व्यापी स्वसक्वपरायणः ६८

संदेहानां च सर्वेषां यो रिपुङ्गानवत्सलः । धारणा धीञच दे पत्या तस्येव हि महात्मनः ॥ ६९

तस्य योगः सुतो ज्येष्ठो मोक्षो यस्य महागुरुः। निलो निरहंकारो निराश्षो निष्परिग्रहः ॥ ७०

सषेवेलाप्रससात्मा गतद्रो महामतिः । स विवेकः समायातो गुणरत्नेविभषितः ॥ ७१

यस्यामात्यौ महात्मानौ सत्यधर्मो महामती । क्षमाशान्तिसमायुक्तः स विवेकः समागतः ॥ ७२

बीतरागयुवाचेदमादूतो ऽहं समागतः । तद्धतः कारणं स्र कथ्यतां हि ममाग्रतः ॥

यमा्रेत्य त्रयाऽद्येव कृतमाहानमेव मे ॥ ७३
वीतराग उवाच-

एमान्स्थितोऽयं पुरतो महापाञचैभियात्रेतः । मोहस्य दारुणेशर।तः संसारस्य च बन्धनैः ॥ ७४

सवस्य व्यापकः खामी हयमातमा ममेव च । पञथचतसैः समाविष्टो हञानध्यानविवाभितः ॥ ७५

पच्छतामेनमात्मानं भवांस्तच्ेषु पण्डितः । बीतरागवचः श्रुत्वा विवेको वाक्यमत्रवीत्‌ ॥ ७६

० = ~---~-~-~---------~

% इ. ज. ढपुस्तकस्थोऽयं पाठः !

1 क. स. च. छ. क्ष. ठ. समाश्रिता । छ. ज. ट. ढ. समास्थिता । २क.ख.ग.ड.च.छ.ज.प्नड.द.सा
व्धायु । ३ क.ल.च. छ. क्ष. सदेव । ४फ.ख.ड.च.छ.श्ष, न, ड, द. "कथ्यते । ५ज. नैव ।६ ग. च,
गड. न्ते निराशाः स एव ते । सदोषत्वानन पश्यन्ति क' । ७ क. स. ग. ष. ₹. च. छ. ज. ष. ट. ड. इ. "तस्व ।

शप निमंमो । ९ क, स. च. छ. इ. वेताप्र। १० क.सल.ग.ष.डच.छ. श्न, म, ट. ड. द, विष्टः प्रधानाभ्यां परि,

¦

१३४ महामुनिभ्रीव्यासप्रणीतं - [ २ भूखण्डे~+

विवेक उवाच-- ` |
सुखेन स्थीयते देव भवता विश्वनायक । आगते त्वयि संसारे किं कि युक्तं सुखं भम्‌ ॥ ७७
आत्मोवाच--
गभेवासे पहदुःखं पुक्तं दारुणं मया । [कभुक्तमेव महापाह्न ह्ञानरीनेन वै सदा]॥ ७८

देहेऽपि ज्ञानविश्रष्ठो जातोऽहं टोकसंगतः । बाल्ये चाङ्ञानतस्तात कृत्याकृत्यं कृतं मया ॥ ७९
तारुण्ये च कृता क्रीडा शुक्ता भायां अनेकडाः। वार्धकं भाप्य संतः पजशोकादिभिस्तथा॥८०
भायोदीनां वियोगे्तु दग्धोऽस्म्यहमहनिशम्‌ । दुः सैरनेकसंवर्णैः संतक्नोऽस्मि दिने दिने ॥ ८१
दिवा रात्रो महाप्रान्नन ॥ सुखं कचित्‌। एवं दुःखे सुसतक्तः किं करोमि महापते ॥८२
तमुपायं बदस्वैव सुखं विन्दामि येन बे । अस्मात्स॑सारजालोघान्मोचयाच सुबन्धनात्‌ ॥ ८३

विवेक उवाच--
भवाञ्खुद्धोऽस्ति निद्रदो ह्पापोऽस्ति जगत्पते । शं गच्छ महात्मानं बीतरागं सुखमदम्‌ ॥ ८
निःसंशयं तया दृष्टं नग्रमाचारवजितम्‌ । सुखपरद्षको हेष सर्संतापनाशकः ॥ ८
एवमाङण्यं शुद्धात्मा वीतरागं गतः पनः । तमुवाच सुसंदीनः श्रयतां वचनं मम ॥ ८
सुखं विन्दामि येनाहं तं मागं मम दशेय । एवमस्तु महापाङ्ञ करिष्ये वचनं तव ॥ ८,
पुनगेच्छ विवेकं हि सुखवातां ढता त्वया । सुखमा्मस्य वै वक्ता तव एष भरिष्यति ॥ «८,
[+वीतरागेण पुण्येन षितो गतवान्पभुः । तमुवाच महात्मानं विवेकं शुद्ध सत्तमम्‌ ॥ ८१
सुखं मे दशेय त्वं हि वीतरागेण परेषितः । भवच्छरणमापम्नो रक्ष संसारदारुगात्‌ ॥ ९१
विवेक उवाच-
ञानं गच्छ महाप्राज्ञ स ते सवे बदिप्यति|। आत्मा तथोक्तः संमराप्नो यत्र ज्ञानं प्रतिष्ठितम्‌ ९:
भो भो ञान महातेजः सवेभावप्रदशेक । शरणं त्वामहं पराप्तः सखं मार्गं परदशषय ॥ ९;
बञानयुवाच-

भृत्योऽहं तव लोकेश तवं मां पेर्ि न सुव्रत । मया ध्यानेन वै पूतं वारितस्त्वं पुनः पुनः ९३
पञ्चात्मकानां सङ्गन चाऽऽपदं पराप्तवान्भवान्‌। ध्यानं गच्छ परहापराह्न सते दाता सुखस्य च ९
ञानेन मेषितो हात्मा ध्यानमाभ्रिल्य संस्थितः । स॒खमलयन्तसिद्धं च ध्यान मे दरीयस्व ह ॥

भवच्छरणपायातं माव परिरक्षय ॥ ९८५
एवं संभाषितं तस्य ध्यानमाकण्यं तद्वचः । सयुवाच पुनश्वापि तमात्मानं स मित्रवत्‌ ॥ ९९६
नैव त्याज्योऽस्म्यहं तत सवेकमसु संस्थितः । त्वयैव वीतरागेण विवेकेन सदैव हि ॥ ९७
ध्यानयुक्तो भवस्व त्वमात्मानमवलोकय । आत्मवांस्तरं स्थिरो भ्रतखरा निरातङ्खोऽविकरसिपतः९८
यथा दीपो नित्रातस्थः क्लरं बमते स्थिरम्‌ । तथा दोषान्पज्वछित्वा दीनं हि भयास्यसि९९
एकान्तस्थो निराहारो मिताशी भव सर्वदा । निरः शंब्दसंहीनो निश्वलोपासने स्थितः ॥ १००

# इ. छ. ज. ष. ठ. पुस्तकस्थोऽयं पाठः । + क. ख. इ. च. ऋ. प्त. स. ड. पुस्तकस्थोऽगं पाटः ।

१क.ख.ग. ठ. च.छ. ज.प्ष.ट. ड ठ. हुःखमस्ष्यं दा ।२ क.ख. च. छ. स, संबन्धः संग. डः
संबद्धः तं" । २ क. ख. च. छ. क्ष. "समदः किं | ४ क.स. ड. च. छ. छ. उ.ढ. एवे ग.घ.वनं ।५क.ख.व.
छशष. निःसह यत्वया । ६ क. ख. ड. च. छ. ज. क्ष. ट. ह. ठ. “नं प्रह्वान्‌ । भै। ७ क. ख. च. छ. भ. ज्ञानयुक्तो ।
< क. स. ड. च.छ.ज. सष ट. ड.द. नि्वाणं। ९क.ख, च. छ. छ, "रोऽमृता" । १० इ. सर्वेषं हीनो ।

९ नवमोऽध्यायः] पग्मपुराणम्‌ । १३५
आत्मानमात्मना ध्यायन्मयेव स्थिरबुद्धिना । भाप्स्यसे परमं स्थानं तद्विष्णो; परमं पदम्‌ ॥ १०१
शति श्रीमहापुराणे पाद्य भूमिखण्डेऽध्यात्मकथनं नामाष्टमोऽध्यायः ॥ ८ ॥
आदितः छोकानां समश्यङ्ञाः-३६८३

"----- च्च

[

अथ नवमोऽध्यायः ।

क्यप उवाच-
एवं संबोधितस्तत्र ह्यात्मा ध्यानादिकेस्तदा । मोकुकामः स तत्कार्य पश्ात्मकं सुदुादिमान्‌॥ १
निमित्तानि परपदयेत्त प्राथितं न भरयाति सः । विहाय कायं निक्ष पतितं सैव पयति ॥
सदेव हितयोनौस्ति संबन्धः प्राणदेहयोः । धनपुत्रकखत्रै् संबन्धः केन हेतुना ॥
एवं ज्ञात्वा शमं गच्छ कव्यं मा गच्छ सुभिये । अयमेव प्र ब्रह्म ह्ययमेव सनातनः ॥
अयमात्मस्वरूपेण देत्यदेवेषु संस्थितः । अयं बरह्मा ह्ययं रुद्रो ह्यं विष्णुः सनातनः ॥
अयं छजति विश्वानि ह्ययं पालयते भाः । संहरत्येष धर्मात्मा धर्मरूपो जनार्दनः ॥
अनेनोत्पादिता देवा दानवाशरैव सुभरिये । देवा धर्मसंयुक्ता धर्हीनाः सुतास्तव ॥
धर्मोऽयं माधवस्याङ्गं सवदेषेशच पारितम्‌ । धर्मं च चिन्तयेदेषि धर्मं चैव ्रपाटयेत्‌ ॥
तस्य विष्णुः स मात्मा सभदेव भरसादवान्‌ ॥ ८
धर्मेण वतिता देवाः सत्येन तपसा किट । येषां विष्णुः प्रसन्नो व धर्मसौरिह पालितः ॥ ९
विष्णोः कांयमिदं धभः सत्यं हृदयमेव च। यस्तौ पालयते नित्यं तस्य विष्णः भसीदति॥ १०
दूषयेद्यः सत्यधर्मो पापमेव प्पाल्येत्‌ । तस्य विष्णुः कुप्येत नाशयेद तिवीरयवानेँ | ११
वष्णवेः पालितं धर्मं तपःसत्येनसंस्थितैः । तेषां प्रसन्नो धर्मात्मा रकषामेवं करोति च ॥ १२
तवे पुत्रा दनोः पुत्राः सेंहिकेयास्तयैव च । अधर्मेणापि पापेन व्िताः पापचेतसः ॥
सूदिता वासुदेवेन समरे चक्रपाणिना ॥ , १३
योऽसावात्मा मया प्रोक्तः पूवमेव तवाग्रतः । सोऽयं विष्ण संदेहो धर्मात्मा सर्वपालकः ॥ १४
दैलकायेषु यः स्वस्थः पापमेव समास्थितः । जधिवान्दानवान्दोषि स च कृद्धो महामतिः ॥१५
सबाह्याभ्यन्तरे भूत्वा तव पुत्रा निपातिता; । येन चोत्पादिता देवि तेनैव विनिपातिताः १६
तेषां मोहो न कतैव्यो भवत्या वचनं शृणु । पापेन वकते योऽसौ स एवं निधनं व्रजेत्‌ ॥ १७
तस्मान्मोहं परित्यज्य संदा धर्म समाश्रय । एवमस्तु महाभाग करिष्ये वचनं तव ॥ १८
केवयपं च मुनिश्ष्ठमेवमाभाष्य दुःखिता । संबोधिता सा मुनिना दुःखं संत्यज्य संस्थिता ॥१९
इति श्रीमहापुराणे पाग भूमिखण्डे देवासुरप्रकरणे शैतसंबोधनं नाम नवमोऽध्यायः ॥ ९ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः- ३७०२

क

१क.ख.ध.च. छ. ज. श्च. ड. ठ. "पदैव प्राप्य तांस्तान्रया° । २ क. ख. च. छ. ज. विहस्य । ३ क ल.
पछ. ह. निलेजं । ४क ख.च. छ. ष. सदा। ५क.ख.च छ. ञ्ल. कायं परध । ६क.ख.च.छ. क्ष. ड.
माचरेत्‌ । ७ क. ख. च छ. छ. ^न्‌ । दुव पा । ८क.ख.ग. ध. च. छ. ठ. "व्यापकः । ९क.ख.च. छ. द,
5. तः । इष्टवा" । ग, घ. इ, ढ. "तः । पृष्वा"। 2, "तः । सयुटमा" । १० क. ख. ग.-घ, च. छ. क्ष, ट, ड, सत्यं ।

@ ¢ -~-6» (€ ~ „६१

१३४ महायुनिश्रीव्यासपषणीत- [ ९ भूमिखण्डे*

अथ दशमोऽध्यायः । 9

ऋषय उच्‌ः-- |
ततस्ते दानवाः स दिरण्यकशिपू्तराः । युदधमभरासतु पिः कुयव्यवसायं महामते ॥ १
विस्तरेणापि न प्रहि तेषां त्तमनुक्तमम्‌ । भरोतुमिच्छामहे सर्वे त्वत्तो वै सांप्रतं द्विनाः ॥ >
सूत उवाच--
भग्ना रणाततु ते सव बलहीनास्तु षै तदा । गदाः सुदुःखातं दैत्यास्ते पितरं गताः ॥
भक्त्या प्रणम्य ते सवे समरचुः करयं तदा ॥ ३
दानवा उच॒ः-
भवद्रीयीत्सम॒त्पत्तिरस्माकं द्विजसत्तम । देवतानां महाभाग दानवानां तथैव च ॥ ४
वयं च दानवाः सव बलवीयेपराक्रमाः । उपायज्गाः सुधीराश्च शृच्यमेन समन्विताः ॥ ५

वयं तु बहयस्तात देवाः स्वस्पास्तयेव च । कथं जयन्ति ते सवे वयं भग्ना महाहवात्‌ ॥

तस्कि तरै कारणं तात बरतेजःसमन्विर्ताः ॥ ६
म्नागसहस्राणापेकेकस्य महामते । बरमस्ति च दैत्यस्य नास्ति देवेषु तादृशम्‌ ॥ ७
जयश्च दश्यते तात देवरेष्नेव महाहवे । तत्सर्वं कथयस्वैव संशयं छेज्तमहंसि ॥ ८
कश्यप उवाच-
शृणुध्वं पुत्रकाः स्वे यदस्यापि च कारणम्‌ । यस्माद्धि देवास्ते सर्व समरे जयिनोऽभवन्‌ ॥ ९
ीजनिवोपकस्तातो पाता क्षेजरमिदं सदा । धारणे पालने चैव पोषणेषु तथेव च ॥ १०
कि कुयादविपमा्थे तु पिता पुत्रे च वै तथा । अत्र प्रधानं कर्मैव जानीध्वं वुद्धिमाश्रिताः ॥ ११
दिविध कभसंबन्धं पापपुण्यसमुद्धवम्‌ । सत्यमेवं समाश्रित्य क्रियते धम उत्तमः ॥ १२
तपोध्यानसमायुक्तं तारणाय हितं सतीः । पतनाय पातकं परोक्तं सबेदेव न संशयः ॥ १३
बेन परिवारेण चाऽऽभिजादयेन पुत्रकाः । पुण्यदीनस्य पुंसो वे तद्वलं विफटायते ॥ १५
उक्ता गिरिदुर्गेषु दक्षाः सन्ति दुपुत्रकाः। पतन्ति वातवेगेन समूलास्तु धरना यथा ॥ १५
सत्यधर्मविरीनासते तथा यान्ति यमक्षयम्‌ । साधारणं प्राणिनां च धमे एतत्सुपुत्रकाः॥। १६
येन संतरते जन्त्रिह चैव परत्र वा । तदष्माभिः परित्यक्तं सत्यै धमेसमन्वितम्‌ ॥ १७
अधर्मैमाभितं पत्रा युष्माभिः सत्यवभितैः । सैत्यधमेतपोभरशः पतित। दुःखसागरे ॥ १८
देवाश्च सत्यसंपन्नाः श्रेयसा च समन्विताः । तपःशान्तिदमोपेताः सुपुण्या; पापवनिताः॥ १९
यत्र सत्यं च धर्मश्च तपः पुण्यं तथैव च । यत्र विष्णुहषीकेशो जयस्तत्र भ्रदष्यते ॥ २०
तेषां सहायः संभ्रतो वासुदेवः सनातनः । तस्माजयन्ति ते देवाः सत्यधमेसमन्विताः ॥ २१
सहायेन बलेनैव पौरुषेण तथैव च । भवन्तः किल वे पुत्रास्तपःसत्यविवनिताः ॥ २२

[श्यस्य विष्णः सहायश्च तपसश्च वलं तथा । तस्येव च जयो दृष्ट इति धर्मविदो विदु; ॥ २२

ह ग्ग [1

ज्योनत नक

# क. ख. च. छ. स्न. ट. ड. पुस्तकस्थोभऽयं पाटः ।

१क.ख.ग.चघ.च. छ. प्ष.ट. ड.द. तं।२क. ख. छ श्च. तेषामुधमपुत्त"। ३ क.ख.ग. घ. च. छ.
ट. श. ' व दांपलयं धर्म॑संमतम्‌ । पनः प्रोच॒मेहात्मानी गुणधमायंसयुती। दा । ४ क. ख. ग. घ. च. छ. भ. ट. ड "तुः।
लक्षना.। ५ क. ख. च. छ. प. ड. कंक हि संमक्षसा पिटां पुत्रस्य चेवहि।अ'। ६ म. ताः। पातनात्मात ।
७क., सख, च. छ. सल. पष्टकाः | ८ म. "नास्त्य +. क. ख. छ. भ, ततयदाद्वितः । १० क. ख. च. छ. तपता ।

।
।

१० दामोऽध्यायः | ` पश्रपुराणम्‌ । १३७

ध धर्मविहीनास्तु तपःसद्यविवनिताः] । रेन पदं बलेनैव माप्रवन्तशच पूषेतः ॥ २४
तपो विना महाभागा धर्मेण यक्सा विना । प्राप्याप्येन््रपदं पुत्रास्ततो भ्रष्टा भवन्ति हि ॥
तस्मायथं परकुवन्तु तपः पुत्राः समन्िताः ॥ - २५

अविरोधेन संयुक्ता हनध्यानसमन्विताः । वैरं चैवं न कतेव्यं केशवेन समं कदा ॥ २६
एर्वविधा यदा पुत्रा यूयं धन्या भविष्यथ । परां सिद्धि तदा सर्वे परयास्यथ न संशयः ॥ २७
एवं संभाषितास्ते तु करयपेन महात्मना । समाकण्यं पितुर्वाक्यं दानवास्ते महीनसः ॥ २८
प्रणम्य कश्यपं भक्त्या समुत्थाय त्वरान्विताः । वुमत्रं चक्रिरे दैलाः परस्परसमाहताः ॥२९
(० ५ राजा तानुवाचाथ दानवान्‌ । तपश्चैव करिष्यामो दुष्करं सवेदायकम्‌ ॥ ३०

हिरण्याक्ष चरिष्ये दारुणं तपः | तो बेन रोकं ग्रहीष्ये नात्र संक्षयः ॥ ३?
रणे निजिल मोविन्दं तमिमं पापचेतसम्‌ । व्यापा देवताः सवः पदमनद्रं ्रनाम्यहम्‌ ॥ ३२
बलिरुवाच--
एव न युज्यते कर्तु युष्मामिर्दितिजेश्वराः 1 विष्णुना सह यदैरं तदैरं नाशकारणम्‌ ॥ ३३
दानधरमस्वथा पण्येस्तपोभियञयाजनेः । तमाराध्य हृषीकेशं सुखं गच्छन्ति मानवाः ॥ ३४
दिरण्यकक्षिपुरुवाच -
अहमेव न करिष्ये हेरराराधनं करद । स्वभावं तु परिल्यज्य शघ्रुसेवा पभचयते ॥ ३९५
परणादधिकं तत्र मानयन्ति टि पण्डिताः। विष्णोः सेवा न वै कायौ मया चान्यैश्च दानवैः३६
तमुवाच महात्मान बलिः पितामहं पुनः । धेशास्ेषु यदृष्ट मुनिभिस्त्वेदिभिः॥ ३७
गजनीतियुतं मत्रं शत्रोधैव भसाधनमप्‌ । दीनमात्मानमाङ्ञाय रिपुं तु बलिनं तथा ॥ ३८
तस्य पाश्च प्रगत्यै जयकालं परतीक्षयेत्‌ । दीपच्छायां समाभ्य तमो वर्तेत वै तथा॥ ३९
लेह दशागतं प्रेष्य दीपस्यापि महावलम्‌ । भरकाशे याति केगेन तश्र वधेते पुनः ॥ ४०

तथा प्रसाधयेच्छश्रं से निदिर्य तत्वतः । सेहं कृत्वा सुरैः साधं पमभाषैः सुरद्िषः ।॥ ४१
मुक्तं समश्रे तु मुनिना कडयपेन हि । तेन मत्रेण राजेनद्र कुह कायं स्वमात्मबान्‌ ॥ ५४२
तस्य तद्रचनं श्रत्वा प्राह दैत्यः प्रतापवान्‌ । भत्र नैवं करिष्येऽहं मानभङ्गं तपात्मनः॥ ५३
अन्ये च दानवाः सर्वे तमृचङ्गानपण्डितम्‌ । बथिनोक्तं च यत्पुण्यं देवतानां भियंकरम्‌ ॥ ४४
शकरमानकरं भोक्त दानवानां भयकरम्‌ । करिष्यामो वर्यं सर्वे तप एव ह्यनुत्तमम्‌ ॥ ४५
निभिय तपसा देवान्द्रहीष्यामः स्वकं पदम्‌ । एवमामनय ते सर्वे निराकृ बि तदा ॥ ४९
विष्णोः सा महापैरं हृदि एत्वा महासुरा; । तपश्करुस्ततः सर्वे गिरिदुगेषु सानुषु ॥ ४७
एवं ते दानवाः स्वे लक्तरागाः सुनिधिताः । कामक्रोधविदहीनाशथ निराहारा जितह्ृमा; ॥ ४८

इति श्रीमहापुराणे पाद्ये भूमिखण्डे दैलयवपवर्यपदृत्तिनौम दशमोऽध्यायः ॥ १० ५

आदितः शोकानां सपष्यङ्ाः-- २७५०

भभ

त-क 9 ४ ~ ~~ ^. ~~न => ^^ ~ --- ------=--> ~ ---------- “~ -~-- -- ~~ - ~~~ ~ ---- ---> “~या क

१क ख.च.्ठ.ज. श्च. ट. ड. ्ना। बलदपंगुणैः पूश्रानप्राप्यमनन्द्रकं पदम्‌ । त" ।२ क. स. छ. स. ड. पुष्या ।
क.ख.ग.घ.च. छ... पुण्यं । ४क.ख. च. छ. कष. तपोव"। ५ क. स. च. छ. छ. "च्छन्तु दान" । ६ क, ख.
च.्.श.ट. ड. ष्शा।स्वेमानंतु। ७ भ, प्रधानतः। ८ म. "च्छत्ः ले" । ९ स. पत्रि चैवं । १० अ. तथोऽऽ-

।११क.स.च. छ. ह. शुमा । १२क.स.ग.घ. च. छ. क्ष. ट. इ. ठ. निराप्निताः ।
१८

१३८ महामुनिश्रीव्यासपणीतं- [ २ मूमिलण्डे-

$

भधैकरादश्चोऽध्यायः ।

"ीषीणणणरमीरक्यररर

ऋषय उचुः--
सवेन त्वया परोक्तं दैल्यदानवसंगरम्‌ । इदानीं श्रोतुमिच्छामः सुव्रतस्य महात्मनः ॥ १
कस्य पुत्रो महाबाहः कस्य मोत्रसमुद्धवः । किं तपस्तस्य विप्रस्य कथमाराधितो हरिः ॥ २
मूत उवाच-
परया परहामभाषेन पूषमेव यथाथरुतम्‌ । तथा विभा परवक्ष्यामि सुव्रतस्य महात्मनः ॥ ३
चरितं पावनं दिव्यं वैष्णवं भ्रेयआवहम्‌ । भवतामग्रतः सर्वे विष्णोश्रैव प्रसादतः ॥ ५
वैकल्ये महाभागाः सूक्ते पापनाशने । रेवातीरे युपण्ये च तीर्थे वौमनसंह्के ॥ ८
कौशिकस्य कुरे आतः सोमशमा द्विजोत्तमः । स तु पृत्रविरहीनस्त॒ ४६ दुःखसमन्वितः ॥ ६
दारिबेण सुदुःखेन सवेदेव प्रपीडितः । पुत्रोपायं धनस्यापि दिवारात्रो प्रचिन्तयेत्‌ ॥ ७
एकदा तु भिया तस्य सुमना नाम सुव्रता । भतीरं चिन्तयोपेतमधोमुखमलक्षयत्‌ ॥ ८
समालोक्य तदा कान्तं तमुवाच यशस्विनी । दुःखजारेरसंख्यैस्तु तव चित्तं परधधितम्‌ ॥ ९
ष्यामोहेन भरमूढोऽसि त्यज चिन्तां महामते । मम दुःखं समाचक्ष्व खस्थो भव सुखं व्रज ॥१०
नास्ति चिन्तासमं दुःखं कायशोषणमेव हि । यस्तां संत्यञ्य वर्तेत स सुखेन प्रमोदते ॥ ११
चिन्तायाः कारणं विमर कथयस्व ममाग्रतः । भियावाक्यं समाकण्यं सोपशमौऽ्रवीत्मियाम्‌॥ १२

सोमहमोवाच--
इच्छया चिन्तनं भद्रे चिन्ता दुःखस्य क।रणम्‌। तत्सर्वे तु पव्ष्यामि श्रुत्वा चैवावधार्यताम्‌॥ १३
न जाने केन पापेन धनदीनोऽस्मि सुव्रते । तथा पुत्रव्रिहीनथ हछेतदःखस्य कारणम्‌ ॥ १४
सृमनोवाच- | |
यताममिधास्थामि सवेसंदे हनाशकम्‌ । स््ररूपमुपदे शस्य सवेबिज्गानदश्चनम्‌ ॥ १५

छोभः पापस्य बीजं हि मोहो पूं च तस्य हि । असत्यं तस्य स्कन्धो वै माया श्ाखास विस्तरः १६
दम्भकोषटिस्यपघ्राणि कुदुद्धा पुष्पितः सदा । वशेषे तस्य सोगन्धं फलमज्ञानमेव च ॥ १७
छद्पाखण्डचोरयेष्याः कूराः कूटाश्च पापिनः । पक्षिणो मोहरक्षस्य मायाशाखासमाभिताः॥ १८
अद्वाम यत्फटं तस्य रसोऽधमेः प्रकी तितः। भावोदकेन संहद्धिस्तस्याश्रद्धा ऋतुः भिय ॥ १९
अधः सरसस्तस्य चोत्कटैभधुरायते । यादेश फरेशैव सुफलो लोभपादपः ॥ २०
तस्य च्छायां समाभ्रिल यो नरः परितुष्यते । फलानि तस्य चाश्नाति सुपकषानि दिने दिने॥ २!
फलानां तु रसनापि द्यधर्मेण तु पालितः । स संते भतरेन्मत्येः पतनायाभिगच्छति ॥ २२
बस्माचिन्तां परित्यज्य पुमां न कारयेत्‌ । धनपुत्रकलन्नाणां चिन्तामेव न कारयेत्‌ ॥ २३
यो हि यिद्रान्भेत्कान्त ूखीणां पथमेति हि । सुभायामिह विन्दामि कथं पुत्रान छमे ॥ २४
एवं चिन्तयते निलयं दिवारात्रौ विमोहितः । क्षणमेकं भपद्येत चिन्तामध्ये महत्सुखम्‌ ॥ २५
पुनश्चैतन्यमायाति महादुःखेन पीड्यते । चिन्तामोहौ परित्यज्य ्नुवर्तख च द्विज ॥
संसारे नास्ति संबन्धः केन साधं महामते ॥ |

भ१क.स.च. छ.क. ड. चामरकण्टके, २क.ख.च.छ.घ्र. "मः। धनधु । ३ क. ष. ग. ष. ड, च.
अ, चर. ठ, इ, ठ, अक्तं ।

२६

१९ द्वादशोऽध्यायः ] पशमपुराणम्‌ । १३९

मित्राणि बान्धवाः पुत्राः पितृमातृसथल्काः । संबन्धिनो भवन्त्येते कटश्राणि तथैव च ॥ २७
सोमश्मोवाच-
संबन्धः कौदशो भद्र मम विस्तरतो षद्‌ । येन संबन्धिनः सर्वे धनपुत्राप्तबान्धवाः ॥ २८
समनोवाच॑--
ऋणसंबन्धिनः केचित्केचिन्यासापहारकाः । भेदैश्वतुभिजोयन्ते पुत्रमित्राः जियस्वथा ॥ २९
भायां पिता च माता च शरत्याः स्वजनबान्धवाः । स्वेन स्वेन हि जायन्ते संबन्धेन महीबले ३०
न्यासापहारो भावेन यस्य येन कृतं भुषि । न्यासस्वामी भवेत्पुत्रो गुणवान्रूपवान्धूवि ॥ ३१
येनेवापहृतं दयेतत्तस्य देहे न संशयः । न्यासापहरणाहुःखं स दत्वा दारुणं गतः ॥ १९
न्यासस्वामी स पुत्रोऽभृस्यासापहारकस्य च । गुणवान्रूपवां यैव सधलक्षणसंयुतः ॥ ३३
भक्तिं च दशये्तस्य पुत्रो भूत्वा दिने दिने । भियवान्मधुरो बारग्मी बहुेहं विद्यन्‌ ।॥ ३४
स्वीयं द्रव्यं समुद्र्य प्रीतिमुत्पाद्य चोत्तमाम्‌ । यथा येन प्रदत्तं स्याक्यासस्य हरणात्पुरा ३५
दुःखमेव महाभाग दारुणं [भप्राणनाश्ननम्‌ । तादृशं तस्य सोहृश्रात्पुत्रो भूत्वा महागुणैः ॥ ३६
अल्पायुषस्तथा भू(त्वाः) मरणं] चोपगच्छति। वुःखं दा प्रयात्येव भूत्वा भृत्वा पुनः पूनः १७
यदाह पुत्र पुत्रेति प्र॑सादं हि करोति सः । तदा हास्यं करोद्येब कस्य पुत्रो हि कथन ॥ ३८

अननापहृतं न्यासं मदीयं पापचारिणा । द्रव्यापहरणेनापि मम प्राणा गताः किटि।॥ ३९
दुःखेन महता चेव दह्यसष्चेन च वे पुरा । तथा दुःखमहं द्वा द्रव्यमुदद्च उत्तमम्‌ ॥
गन्तास्मि सुभृशं चाद्य कस्याहं सुत इशः ॥ 0

न चैषमे पिता पुत्रः पूर्वमेव न कस्यचित्‌ । पिशाचत्वं मया दत्तमस्येवेति दुरात्मनः ॥ ४१

एवयुक्त्वा प्रयाद्येवर तं प्रहस्य पुनः पनः । प्रयात्यनेन मार्गण दुःखं दचा सुदारुणम्‌ ॥ ४२

एवं न्यासं समद्धतुं पुत्राः कान्त भवन्ति वै । संसारे वुःखबहटा दृषयन्ते यत्र तत्र च ॥ ४३

कणसंबन्धिनः पुत्रान्पवश्ष्यामि तवाग्रतः ॥ ४
इति श्रीमहापुराणे पाश्च भूमिखण्डे सुत्रतोपाल्यान एकादशोऽध्यायः ॥ ११ ॥

आदितः शोकानां समच्यङ्ाः-- २७९४
अथ द्वादशोऽध्यायः |
सुमनोवाच-- | ।

णं यस्य गहीत्वा यः प्रयाति परणं किख । अथेदाता सुतो भत्वा भराता चाथ पिता भिया !
मित्ररूपेण वर्तेत छतिवृष्टः सदेव सः । गुणं नेव परपरयेत स कूरो निष्ुराृतिः ॥ २
नर्पते निष्ुरं वाक्यं सदैव स्वजनेषु च । पिष्ठं मिष्ट समश्नाति भोगान्भधुनक्ति निशः ॥ =
धूतमेरतो नित्यं चौरकर्मणि सस्पृहः । गरहद्रन्यं बला ङ्के बायमाणः स कुप्यति ॥ ¢

५

पितरं मातरं चैव कुत्सते च दिने दिने । दरावकल्ञासकभैव बहुनिष्ुरजल्पकः ॥

+ क. ख. ग. घ. च. छ. सष. ड. पुस्तकस्थोऽयं पाटः ।

° ₹ =
१८. च--प्राण' । इ, च~ प्राणिसं । २ अ. कृती। ३क.ख.च. छ. क्ष. ड. प्रलापं । ४क.ख.च. छ.

९३. चैवभर पिता पूषैमशैव हिन कस्य च। पि" । ५. प्रय ।

१४० पहामुनिभ्रीव्यासपणीरत-- [ २ भमिखण्डे-

एवं भक्त्वाऽथ तद्रव्यं सुखेन संप्रतिष्ठति । जातकमीदिभि्बस्येद्रेवयं ग्रह्वाति दारुणः ॥
पुनपिवाहसबन्धानानामेदैरनेकधा ॥ ६
एवं संजायते द्रव्यमेवमेतददात्यपि । रहेत्रादिकं सवै ममेव रि न संशयः ॥ ७
पितरं मातरं चैव हिनस्त्येव दिने दिने । सुदण्डेम॑सरेशैव सवेघातेस्तु द।रुणेः ॥ ८
गृते त॒ तस्मिन्पितरि मतयेंवातिनिष्टरः । निःसह निषठुरथैव जायते नात्र संशयः ॥ ९
श्राद्धकर्मणि [श्दानानि न करोति कदैव सः । एवैविधाशच वै पुत्राः प्रभवन्ति हीतरे ॥ १०

रिपु पुज परवक्ष्यामि] तवाग्रे द्विजपुङ्गव । वास्य वयसि संपाप्तेरिपुत्वे वतेते सदा ॥ ११
पितरं मातरं चैव क्रीडमानो हि ताडयेत्‌ । ताडयित्वा प्रयाल्येव प्रहस्येव पुनः पुनः १२
पुनरायाति संत्रस्तः पितरं मातरं प्रति । सक्रोधो वेते नित्यं बैरकमोणि सवेदा ॥ १२
पितरं मारयित्वा च मातरं च ततः पुनः । प्रयात्येव सुदृष्टात्मा पूषवेरानुभावतः ॥ १४

अथातः संप्रवक्ष्यामि यस्मा्टभ्यं भवेयम्‌ । मातरं च भियं कुयाद्वाल्ये लानमाननेः ॥ १५
वयः पराप्य प्रियं कुरयान्मातापित्रोरनन्तरम्‌ । भक्त्या संतोषयेभित्यं ताबुभो परितोषयेत्‌ ॥ १६
सेहेन वचसा चैव पियसंभाषणेन च । मृते गुरो समाज्ञाय सेहेन रुदते पुनः ॥ १७
श्राद्धकर्मणि सर्वाणि पिण्डदानादिकां क्रियाम्‌ । करोत्येव सुदुःखातेस्तेभ्यो यातनां भयच्छति।
ऋणत्रयान्वितः सेहाद्धञ्ञापयति नियज्ञः । यस्माह्टभ्यं भवेतकरान्त भयच्छति न संशयः ॥ १९
पुत्रो भत्वा महापाङ्ञ अनेन विधिना किल । उदासीनं प्रवक्ष्यामि तवाग्रे परिय साप्रतम्‌ ॥ २०
उदासीनेन भावेन सदैव परिवतते । ददाति नेव गृहत न च ष्ुप्यति तुष्यति ॥ २१
नो वा ददाति संल्यज्य दयुद्रासीनो द्विजोत्तम । तवाग्रे कथितं स्वँ पुत्राणां गतिरीदशी ॥ २२
यथा पुत्रास्तथा भाया पिता माताऽथ बान्धवाः भूलयाशान्ये समाख्याताः परवस्तुरगास्तथा ॥ २१
गजा पदिष्यो दासाश्च ऋणसंबन्धिनस्त्वमी । गृहीतं न ऋणं तेन आवाभ्यां तु न कस्यचित्‌ ॥२४
न्यासश्रैव न कस्यापि हतो वे पुतैजन्मानि । धारयावो न कस्यापि ऋणं कान्त शृणुष्व हि ॥ २५
न वैरमस्ति केनापि पूवैजन्मनि वै कृतम्‌ । आवाभ्यां हि न विन्द्र गृहीतं कस्यचित्पते ॥ २६
एवं जञात्वा शमं गच्छ त्यज चिन्तामनथिकाम्‌। कस्य पुत्राः भरिया भायौः कस्य स्वजनवान्धवाः २७
हृतं न चैव कस्यापि नेव दत्तं त्वया पुनः । कथं हि धनमायाति विस्मयं वरन मा धव॥ २८

प्राप्तव्यमेव यस्यैव मत्रद्रव्यं द्विजोत्तम । अनायसेन हस्तेन तस्यैव परिजायते ॥ २९.
यतेन महता चैतद्रव्यं रक्षति मानवः । व्रजमाने व्रजल्येवं तं विना हि न तिष्रति ॥ ३०
एषं ब्ञात्वा शमं गच्छ जहि चिन्तामनथिकाम्‌ । महामोष्ैन संमूढा मानवाः पापचेतसः ॥ २!
इदं गहमयं पुत्र इमा नार्यो मभेव हि । अलं दशयते कान्त संसारस्य हि बन्धनम्‌ ॥ ३२

एवं संबोधितो देव्या भायेया भियया तदा। पुनः भ्राह परियां भाय सुतां ब्ञानवादिनीम्‌॥ र)
सोमशरमोवाच--

सत्यमुक्तं त्वया भद्रे स्रप॑देदनाशनम्‌ । तथाऽपि व॑ंशमिच्छन्ति साधवः सत्यपण्डिताः ॥ २४

यथा पत्रस्य मे चिन्ता धनस्य च तथा भिये । येन केनाप्युपायेन पुत्रमुत्पाद याम्यहम्‌ ॥ २.

| भक.ख.ग.घ.च. छ. क्ष. ड. पुस्तकस्थोऽ्यं पाठः । [ऋः

-~---~-~-~- ~~ -~~~= +, ~~~ ~ ^-^

त नाम नकन ~ +

१८. ५्‌। जातमात्रः प्रि ।२क. ख. च. छ. ष. "नकीडतैः। ३ज. ट.ड. ठ. न्द न क्तं हि तथापते।
४छ. व रक्षितंदहि। ज. वं मिदिनं हि।

~~ ~

|
॥
1
॥1

|

१९ द्वादशोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । १४१

सुमनोवाच -
पत्रेण खोकाञ्ञयति पूत्रस्तारयते कुलम्‌ । सपुत्रेण महाभाग पिता माता च जन्तवः ॥ ३६
एकः पुत्रो वरं विद्वान्बहुभिनिगुणेस्तु किम्‌ । एकस्तारयते वंशमन्ये संतापकारकाः ॥ २३७
पूवमेव पया पोक्तमन्ये संबन्धगामिनः । पुण्येन प्राप्यते पुत्र पुण्येन प्राप्यते कुलम्‌ ॥ ३८
सुगभेः प्राप्यते पुण्येस्तस्माप्पुण्यं समाचर । जातस्य भृत्युरेवास्ति जन्म एव यृतस्य च ॥ ३९
सजन्म भाप्ये पुण्यैभैरणं तु तथैव च । सुखानां निचयः कान्त भुज्यते पुण्यकर्मभिः ॥ ४०

सोपक्षमावाच- ॥
पण्यस्याऽऽचरणं च्रहि तथा जन्पान्यपि प्रिये । सुपुण्यः कीदृशो भद्रे वद पुण्यस्य लक्षणम्‌।(४१
स॒मनोवाच-

आदौ पुण्यं भवष्यामि यथा पूर्व श्रुतं मया । परुषो वाऽथ वा नारी यथा नित्यं च वतैते ॥४२
यथा पुण्यैः समाभरोति कीरति पत्रान्मियां घनम्‌ । पुण्यस्य रक्षणं कान्त संवैमेव वदाम्यहम्‌॥४१
बरह्मचर्येण तपसां मखपश्चकवतेनैः । दानेन नियपैश्वापि क्षमाश्ञोचेन वट्यभ ॥ ४४
अदिसया स॒शक्त्या च हस्तेयेनापि वतेः । एतदैशभिरङस्तु धमेमेव प्रपूरयेत्‌ ॥ ४५
संपूर्णो जायते धमो ग्रासैरभोगो यथोदरे । धम सजति धर्मात्मा त्रिविधेन कमणा ॥ ४६
तस्य धर्मैः परसमात्मा पुण्यमेव तु प्रापयेत्‌ । यं य॑ चिन्तयते प्रहस्तं तं भरामोति वुलेभम्‌ ॥ ४७
सोमर्र्मोवाच--
दीदी धमेमूतिः स्यात्कान्यङ्गानि च भामिनि । परीत्या कथय मे कान्ते श्रोतु शरद्धा रवतेते ॥ ४८
सुपनावाच-
लोके धर्मस्य वै मूमः कष्टा न दिजोत्तम । अदश्यवर्मा सत्यात्मा न दष्टो देवदानवैः ॥ ४९
अत्रिव॑श्समुत्पश्नो योऽनसयात्मजो द्विज । तेन चः स वे धर्मो दत्तात्रेयेण वे सदा ॥ ५०
्राेती तु महात्मानौ कबाणो तप उत्तमम्‌ । धर्मेण बतंमानौ तो तपसा च वरेन च ॥ ५१
इनद्राधिकेन रूपेण प्रशस्तेन भविष्यतः । [दशवषसह तु यावत्तौ वनसंस्थिती ॥ ५२
वायुभक्ष निराहारौ संजातौ शभदशंनौ | । दशवषसह तु तावत्कालं तैपोऽजितम्‌ ॥ ५३
यसाध्यमानयोश्चैव तत्र धमः प्रदृश्यते । पश्चाभिः साध्यते द्वाभ्यां तावत्काछं द्विजोत्तम ॥ ५४
त्रिकालं संस्थितौ तावनिराहारत्रतं तथा । जलमध्ये स्थितो तार्वदत्तात्रेयो यतिस्तथा ॥ ५५
ुत्रांमास्तु मुनिश्रष्स्तपसा चेव कपितः । धर्म परति स धर्मात्मा चुक्रोध मुनिपुङ्गवः ॥ ५६
दधे सति महाभाग तस्मनमुनिषरे तदा । अथ धमः समायातः सरूपेण द्विजोत्तमः ॥ ५७
ब्ह्मयीदिभिर्यक्तस्तपोभिश्च स बुद्धिमान्‌ । सय ब्राह्मणरूपेण ब्रह्मचर्यं तथैव च ॥ ५८
तपस्तु द्विनवर्योऽस्ि दमः पराहनो द्विजोत्तमः । [†नियमस्तु महाप्राज्ञो दानमेव तथैव च ॥ ५९

| 1 क 8

ध. च. त्र. प्त. ट. सयते" । ट. श्रणुष्यैव । ४ ग. घ. ट. 'सा सुखं निदयं प्रव॑ते । दा। ५क. ख. च. छ. क्ष. ड. इदानीं
केन स्पेण प्रसन्नो धै भ । ६ क. ख. च. छ. क्ष. तयोगत*। ७ क. ख. च. छ. स. उ. "वदेवं लक्षं गतं तयोः । दु" ८ क,
उच. छ. श. ठ दिभिः सर्वेरकैयुकः सुबु" ।

॥

१४२ महामनिश्रीव्यासपणीतं-- [ १ भूमिखण्डे-

एताः स्वी समायाता स्रीरूपास्तु द्विनोत्तम]। बुद्धिः परहा दया भरदा मेधासत्कृतिश्षान्तयः । ६९

पश्चाप्यस्तथा पुण्याः साङ्गा वेदास्तु ते तर्द । स्वस्वरूपधराशरते सर्वे सिद्धि समागतां; ॥ &२

अन्न्याधान््रदयः पुण्या अश्वमेधादयस्तथा । सूपरावण्यसंयुक्ताः सर्वाभरणभूषिताः ॥ ६३
दिव्यमोलाम्बरधरा दिव्यगन्धानुखेषनाः । किरीटकुण्डलोपेता दिव्याभरणभूषिताः ॥

दीप्निमन्तः स्वरूपास्ते तेजोज्वालाभिराटरत।ः ॥ ६४
एवे धमेः 1 ¦ परिवारसमन्वितः । यत्र तिष्ठति दुबोसाः क्रोधनः काटवत्तथा ॥ ६५
धमै उवाच- .

कस्मात्कोपः छृतो विभ भवां स्तपःसमन्वितः । क्रोधो हि नाशयेच्छेयस्तप एव न संक्ञयः॥ ६६
सर्मनाश्ञकरं तस्पात्कोधं तपति व्भयेत्‌ । स्वस्थो भव द्विजश्रष् उक्ष तपसः फलम्‌ ॥ ६७

वुबासा उवाच-
भवान्को हि समायात एतैदिजवरैः सह । दता नायः प्रतिष्ठन्ति सुरूपाः समरकताः ॥
कथयस्व ममाग्रे त्वं विस्तरेण महामते ॥ ६८
धर्म उवाच-
अयं ब्राह्मणरूपेण सर्वतेजःसमन्वितः । दण्डहस्तः सुप्रसन्नः कमण्डटुधरस्तथा ॥ ६९
तवाग्रे बह्मचर्याख्यः सोऽयं पर्य समागतः । अन्यं पय त्वमेव च दीिमन्तं द्विजोत्तमम्‌ ॥७०
कपिलं पिङ्गलाक्षं च सत्यमेनं द्विजोत्तम । तादृशे पर्य धमोत्मन्वेश्वदेवसमपभम्‌ ॥ ७१
यत्तपो हि त्वया विप सदैव समात्‌ । एनं पय महाभाग तव पाश्वं समागतम्‌ ॥ ५७२
भरसन्नवाग्दीषियुक्तः सर्वजीवदयापरः । देम एव तथाऽऽयातो यः पोषयति सवेदा ॥ ७

जटिलः कर्कशः पिङ्गो ह्यतितीतो महापभुः । नाशको हि स पापानां खद्हस्तो द्विजो त्तमः ॥ ७४
[दम एष समायातः पय पश्य द्विजोत्तमः]। अभिशान्तो महापुण्यो निल्यक्रियासमन्वितः॥ ७५
नियमस्तु समायातस्तव पार्थ द्विजोत्तमः । अतिशुक्ठो महादीप्तः शद्धस्फटिकर्सनिभः ॥ ९

पयःकमण्डलुरो दन्तकाष्टधरो द्विजः । शौच एष समायातो भवतः संनिधाविह ॥ ७७
अतिसाध्वी महाभागा सत्यभ्रषणभूषिता । सबौभरणश्ञोमाङ्गी शश्ूषेयं समागता ॥ ७८
अतिधीरा प्रसन्नाङ्गी गौरी प्रहसितानना । पद्महस्ता इयं धात्री पद्मनेत्र सुपब्मिनी ॥ ७९
दिव्यैराभरणैयक्ता क्षमा भाप्ता द्विजोत्तम । अतिकान्ता सुप्रतिष्ठा बहुमङ्गलसंयुताः ॥ ८०
दिव्यरव्रकृताश्ञोभा दिव्याभरणभ्रषिता । तव शान्तिम॑हापाह् ज्ञानरूपा समागता ॥ ८!
परोपकारफरणा बहुसत्यसमाकुला । मितभाषा सदैवसौ पर्ेयं ते समागता ॥ ८२

प्रसज्ना स! क्षमायुक्ता शवाभिरणमूषणा । वै्रासना सुरूपा सा इयामवणो यश्खिनी ॥ ८;
[ 1 अरहिसेयं महामागा भवन्तं तु समागता । तक्तकाञ्चनवणोी रक्ताम्ब्ररविलासिनी | ॥ ८४

क न ~ न~ ~ ~ न ~ नन व्क -- ---- ~ ~~~

~~~ ग~

# स्च ट. पुस्तकस्थोऽयं पाठः । † क. ख. च. छ. क्ष. ड. पुस्तकस्थोऽयं पाठः ।

का ० मं

= सज = नन नन च ------*~----~-~ ग ॥

।क.ख. च. छ. च्च. ठ. दा। सरवे सूपधरास्तत्र धर्मतार्थं स । २ क. च. छ.घ. "ताः । सुभघो नाम पुण्यात्मा अ ।
सुमावो नाम पुण्यात्मा । अ । ३ ग. घ. ङ. ट. माल्याम्ब । षक. ख.ग. ध. ड. च. छ. ज. घ. ट.ड. द. सप्त । ५
ज. शान । ६क.ख. च. छ. ष. कनः । छठ. जरठः । ७ ध. छ. ज. क्ष. ओतशा' । ८ ग. घ. छ. ज. ट. क्ष. ठ. क
इन्दका° । ९ क. ख.ग. ध. ङ. च. छ. ज. क्ष. ट. "वासावकल्का ते ।. १० क. क.च.छ. भ. श्रेताभर्णभरिता ।

११. पद्मनना।

॥
|
॥
।

१२ द्वादशोऽध्यायः ] ` प्रपुराणम्‌। १७३
सुप्रसम्ना सुमरा च यत्र तत्र न पश्यति । ह्ानभावसमाकरान्ता पुण्यहस्ता तपिनी ॥

[ भमुक्ताभरणशोभाढ्था निला चारुहासिनी | ॥ ८९
हयं श्रद्धा महाभाग परय परय समागता । बहुबुद्धिसमाक्रान्ता बहुब्नानसमाकखं ॥ ८६
स॒भागा सक्तरूपा सा सुस्थिता षारमङ्ृला । सवोवध्यानसंयुक्ता लोकमाता यशखिनी ॥ ८७
सवोभरणशोमाढ्या पीनश्रोणिपयोधरा । गौरर्णा समायाता नीरवस्लविभूषणा ॥ ८८
इयं मेधा महापाङ्ञ तवैव परिसंस्थित । हंसचन्दरमतीकाश्चा मुक्ताहारषिलम्बिनी ॥ ८९
सवोवरणसंभूषा सुभसमना वैनखिनी । मवेतवल्रण संवीता शतपत्रं करे कृतम्‌ ॥ ९०
एर्तकाक्तं करे यस्या राजमानं सदैव हि । [† एषा पर्ञा महाभागा भाग्यवन्तं समागता ॥ ९१
लान्नारससमामणां सुप्रसन्न! सदेव हि ]। पीतपुष्पकृतामाटा हारकेयूरमुषणा ॥ ९२
द्रिकाकङ्कणोपेता रत्नङुण्डलमण्डिता । पीतेन वाससा देष सदैव परिराजते ॥ ९३

्ोक्यस्योपकाराय पोपर्णायाद्ितीयका । यस्वाः शीलं द्विनशरेष्ठ सदैव परिकीतितम्‌ ॥ ९४
सेयं दया सुसंाक्षा तव पार्श्व द्विनोत्तम । इयं इद्धा महापाज्ञा भावभाया तपस्िनी ॥ ९ ९

मम माता द्विजश्रेष्ठ धर्मोऽहं तव सुव्रत । इति ज्ञात्वा समं गच्छ मामेवं परिपाटय ॥ ९६
दुवौसा उवाच--
यदि धर्मः समायातो मत्समीपं तु सातम्‌ । एतन्मे कारणं ब्रूहि किं ते धष करोम्यहम्‌ ॥ ९७
धमं उवाच--
कस्मालुद्धोऽसि मेन्द्र किमेतेविपियं कृतम्‌ । तन्मे स्व॑ कारणं ब्रूहि दुबौो यदि मन्यसे ॥ ९८
दुवांसा उवाच -
येनाहं कुपितो देव तदिदं कारणं श्रु । दमशौ चैः सुसंङेशेः शोधितं कामात्मनः ॥ ९९
लक्षवषममाणं वै तपश्चर्या मया कृता । एवं पश्यामि मामेव न दृया ते भव्ति ॥ १००
| = तेऽब शापत्रयं ददाम्य्‌ एवं ज्गीत्वा तदा भर्स्तयुवाच महामतिः ॥ १०१
धमं उवाच-

माये नष्टे महाम छोको नाशं समेष्यति । दुःखपूलमहं तात निकर्पामि भशं द्विजि॥ १०२
सख्यं पशवादहं दश्नि यदि सत्यं न युति । [उपायोऽयं सुखम्रलस्य पुण्य दुःखेन लभ्यते १०३
एणयमेवं मकूबीणः माणी माणान्विमुखति] । महत्सौख्यं ददामीह प्र च न संशयः ॥ १०४
, वु्वांसा उवाच-

भुखं येनाऽऽप्यते तेन परं दुःखं प्रपद्यते । तत्तु मलयः परित्यञ्य हन्येनापि युनक्ति च ॥ १०५
(तच्छ्रेयो नैव पदयामि सन्यायं हि कृतं तथ । येन काभेन क्रियते भुज्यते तेन तत्सुखम्‌ ॥ १०६
अन्येन क्रियते केशमन्येनापि प्रयुज्यते] । तत्सुखं को विजानाति चान्यायं धर्ममेव वा ॥ १०७
|४#अन्येन क्रियते @शमन्येनापि सुखं पुनः|| भुनक्ति पुरुषो धर्म तत्सर्व श्रेयसा युतम्‌ ॥ १५८

ज,

॥

षिण कक ~> --- ---~--~-- ~~~

" कस. च. छ. सष. पृस्तकस्थोऽयं पाठः।1 क. ख. छ. क्ष. पुत्तकस्थोऽ्यं पाठः । +क स ग. हः च. छ.
| त पस्तकस्योऽयं पाठः । 1 कं.ल.ग.छ.च.छ.ज.क्ष.ढ. पुस्तकस्थोऽयं पाठः । * क. ख. च. छ. पुस्तकस्थोऽयं पाठः+

यौ

ण त

क,ख, च. नी । शुह्ठाभ।२ क.खल.ग.ष.ड.च.छ.ज.्ष.ट. ड. ढः. जना, ३क.स.च. छ. स,

। ४क.ल. च. छठ. "पत्रेण । द. "तस्पेण । ५ म. "स्कर पद्जस्मा रा । ६क.ख.ग.घ च. क्ष. ट.
५ गाय हिताय च । य" । छ. "णाय तथैव च । ५ क ख. च. ति त्वां सषमगच्छाममा"।८क.ख.च.छ.क्ष
भ्वा।९क. ख. च. छ. ष. सुकाये नाऽऽपयते पैव परदुःखं प्रसष्यते ।

(~

१४ पहामूनिभ्रीष्यासप्रणीतं- २ भूमिखण्डे-

पुण्यं चेव हनेनापि ह्यनेन फटमश्चते । प्रियं कत्वा पुनः पुण्यमनेन परिभुज्यते ॥ १०९

तत्समं हि सुखं पोक्तं यत्तथा यस्य लक्षणम्‌ । धमेशास्ञोदितं चैव इतं स्त्र नान्यथा ॥ ११०

येन कायेन कर्वन्ति तेन इुःखं सहन्ति ते । परतर तेन भञ्जन्ति नेनापि तयेव वा ॥

इति हात्वा स धमात्मा भवान्समवलोकयेत्‌ ॥ १११

यथा चोरा महापापाः स्वकायेन सहन्त ते । दुःखं च दारुणं तीव्रं तथा सस कथं न हि११२
धमे उवाच--

येन कायेन ये पापा आचरन्ति हि पातकम्‌ । तेन षीडां सहन्त्येव पातकस्य हि तत्फखम्‌११३

दण्डमेकं परं दृष्टं धमंशचाजेषु पण्डितैः । तं धरमपर्वकं विद्धि हेतेन्यौयैस्त्वमेव हि ॥ ११४
दुवासा उवाच-

एवं १ न मन्येऽहं तथेव श्रणु धर्मराट्‌ । शापत्रयं प्रदास्यामि कुद्धोऽदं तव नान्यथा ॥ ११५
धमे उवाच--

खदा क्ृद्धो महापञ्च मामेव हि क्षमस्व च। [शरनेव क्षमसि विमेन्द्र दासीपुत्रं हि मां कु₹॥ ११६

राजानं तु न कतव्य चाण्डालं च महामुने । प्रसादसुमुखो विभ प्रणतस्य सदेव हि] ॥

दवीसाश्च ततः कुद्धो धर्म चेव शशाप ह ॥ ११७
दुवौसा उवाच- | |

राजा भव त्वं ध्मा दासीपुज्र नान्यथा । गच्छ चाण्डाल्योनि च धम त्वं स्वेछया व्रन ११८

एवै शाप्रयं दखा गतोऽसौ द्विजसत्तमः । अनेनापि प्रसङ्गेन शठो धेः पुरा किल ॥ ११९
सोमशष्मावाच--

धमेस्तु कीदृशो जातस्तेन शप्तो महात्मना । तद्धोगं तस्य मे प्रहि यदि जानासि भामिनि १२०
स॒मनोवाच"*

मरतानां कुरे जाती धर्मो भृत्वा युधिष्ठिरः । विदुरो दासिपुत्रस्तु अन्यचैव वदाम्यहम्‌ ॥ १२)

यदा राजा हरिधन्द्रो विश्वामित्रेण कर्तः । तदा चाण्डालतां प्राप्तः स हि धर्मो महामतिः ॥

दुवा्षसो हि शापाद सलयमुक्तं तवाग्रतः ॥ १२२
ईते श्रीमहापुराणे पाग्ने भूमिखण्डे सोमशभसुमनासंवादे द्वादशोऽध्यायः ॥ १२ ॥

आदितः शकानां समश्यङ्मः- २३९१६
अथ श्रयोदशो ऽध्यायः ।
सामक्तमोबाच-
लक्षणं ब्रह्मचर्यस्य तन्मे विस्तरतो वद । की दशं ब्रह्मचर्य च यदि जानासि भामिनि॥ 1!
सुमनोवाच-

नित्यं सत्ये रति्यस्य एण्यात्मा सुतां ्जेत्‌। ऋतौ मरे व्रजेन्ारीं स्वीयां दोपविवभितः॥ २
स्वद्कुलस्य सद्‌ चारं कदा नव विपुश्वति । एतत्ते हि सामख्यातं गृहस्थस्य द्विजोत्तम ॥
५ क.स.ग.ध. च.क. टद. पुस्तकस्थोऽ्यंपाठः।

१ न. शन्येना। २ क.ख.ग.घ.च.छ.ज.क्ष. ट. ट. निं लं मच्छपाद्विज नान्यथा ए ।३क.ख.न.
छ. च. स्वच्छतां ।

११ व्रयोददोऽध्यायः ] पद्मपुराणय्‌ । १४५

ब्रह्मचर्यं मया परोक्तं श्रहिणां मुक्तिदं किख । यतीनां तु परवक्ष्यामि तन्मे निगदतः शुणु ॥ ४
दमसत्यसमायुक्तः पापाद्धीतस्तु सवेदा । भायीौसङ्गं बजंपित्वा ध्यानङ्गानपतिष्ठितः ॥
यतीनां ब्रह्मचर्यं च समाख्यातं तवाग्रतः । वानपरस्थस्य वक्ष्यामि तन्मे निगदतः श्रुणु ॥
आचारेण भवतत कामक्रोधविवभितः । प्राणिनायुपकाराय संस्थित उञ्छद्रतिमानं ॥
बनस्थस्य समाख्यातं सत्यमेव वदाम्यहम्‌ । परद्रव्येषु रोरत्वात्परस्रीषु तथेव च ॥
ष्टा मतिने यस्य स्यात्स सत्यः परिकीर्तितः । दानमेव प्रवक्ष्यामि येन जीवन्ति मानवाः ॥ ९
आत्मसोखूयं प्रतीच्छेयः सै गच्छेत्परमं पदम्‌ । अन्नस्यापि महादानं सुखस्य मधुरस्य च ॥१ °

¢$ @ ॐ

प्रासमात्रं तथा देयं श्षधाताय न संज्ञयः । दत्ते सति पदत्युण्यमगूतं सोऽश्रुते सदा ॥ ११
दिने दिने प्रदातव्यं यथाविभवविस्तरम्‌ । वचनं च तृणं शय्यां ग्रहच्छायां सुश्लीतखामर्‌ ॥ १२
भूमिमपस्तथा चामं मियवाक्यमनुत्तमम्‌ । आसनं वसनं पाश्रं कौटिल्येन विषजितः ॥ १३
आत्मनो जीवनाथांय नित्यमेवं करोति यः । [शदेवाच्पितृन्समम्यच्यं एवं दानं ददाति यः] ॥
इत्येवं मोदतेऽसौ बै परत्रेह तथेव च ॥ १४

अवन्ध्यं दिवसं यो वै दानाध्ययनकमभिः । प्रकुयोन्मानुषो भूत्वा स देवो नात्र संशयः ॥ १५
नियमं च परवक्ष्यामि धमेसाधनपुत्तमम्‌ । देवानां ब्राह्मणानां च पूजास्वभिरतोऽथ यः ॥ १६
नियं नियमसंयुक्तो दार्मत्रतेषु य॒त्रत । उपकारेषु सर्वेषु नियमश्च परकीितः ॥ १७
प्मारूपं प्रवशष्यामि शूयतां द्विजसत्तम । पराक्रोशं हि संश्रुत्य ताडिते सति केनचित्‌ ॥ १८
क्रोधं चैव न गच्छेच ताडितोऽपि न ताडयेत्‌। सदिष्ण़ः स्यात्स धर्मात्मा न हि रागं भयाति च १९
समश्नाति परं सौख्यमिह चायुत्र तेन च । एवं क्षमा समाख्याता शौचमेवं वदाम्यहम्‌ ॥ २०
ष बाह्माभ्यन्तरे यो वे श्रद्ध रागविवभितः। लानाचमनकेशैव व्यवहारेण वतेते ॥ २१
शोचमेवं समाख्यातमिसां तु वदाम्यहम्‌ । वृणमेव हशकाय्रे छेत्तव्यं न विजानता ॥ २२
आदि्षः संयतो भ्रूयाद्यथाऽऽत्मनि तथा परे। शान्तिमेव पवक््यामि श्रान्त्या सुखं समश्वते ॥ २३
शान्तिरेषा प्रकर्तव्या सेदं नैव परिव्रजेत्‌ । भ्रतरं विदज्येव मनसा न भकाशषयेत्‌ ॥ २४
[#एवं श्रान्तः समाख्याताऽप्यस्तेयं च वदाम्यहम्‌ । परस्वं नेव हतैव्य॑ परयोषा तथैव च ॥२५
वचनेमंनोभिः कायश्च न पमेयं परकाशयेत । दममेवं प्रवक्ष्यामि तवाग्रे च द्विजोत्तम ॥ २६
दमनादिन्दियाणां बै मनसा नित्यं भकाशयेत्‌] । ओद्धत्यं नाशये तेषां सचैतन्यो भवेत्सदा २७
भरषां हि परवक्ष्यामि प्म॑शालेषु यादशी । पूवाचार्येयंथा भोक्ता तथाऽहं पवदाम्यहम्‌ ॥ २८
वाचा देहेन मनसा गुरुकायं प्रसाधयेत्‌ । जायतेऽनुग्रहो यत्र शुश्रूषा सा निगद्यते ॥ २९
सा़ो पमेः समाख्यातस्तवाग्रे द्विजसत्तम । अन्य ते प्रवक्ष्यामि श्रोतुमिच्छसि यत्पते ॥ ३०
दशे चापि धमे तु वते यो नरः सदा । संसारे तस्य संभूतिः पुनरेवं न जायेते ॥ ३!
स्वगं गच्छति धर्मेण सत्यं सत्यं वदाम्यहम्‌ । एवं हात्वा महामाङ् धर्ममेवं त्रजसख हि॥ ३२
सव हि पराप्यते कान्त यदसाध्यं महीतले । धर्मपरसादतस्तस्मात्कुर वाक्यं ममैव हि ॥ ३३

#*क.ख. हः. च. छ. भष. पुस्तकस्थोऽये पाठः । * ग. घ. पुस्तकस्थोऽ्यं पाठः ।

१७. क्ष. ह. त। तपणएरप्रव। २ क. छ.ग. घ. ड. च. छ.ज. क्ष. ट. ड. ठ. उद्यमाढृतिः। ३क. ख. ग.
4,च.छ.क्ष.ट. न्‌) तपएवस^जक ख. ग. प. इ. च. छ. ज. स्ष.ट.ठ.ड. सदैव परत्र च। अ ५अ.'पः) इव्येण
मो । ६क. स. च. ड. “नजाते" । ७ ड. द. "ते । समा्चणिन धः ।

१९

|

१८६ प्रहापुनिश्रीव्यासपरणीत-- [ १ भूमिखण्ड-

भायीयास्तु वचः श्रुत्वा सोमशर्मा सुुद्धिमान। [कुन भोवाच तां भार्या मनां धमेवादिनीम्‌ | ३४
इति श्रीमहापुराणे पात्रे मूमिखण्डे सुमनोपाख्याने त्रयोदशोऽध्यायः ॥ ११ ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ाः-- ३९५०

अथ चतुदैशो ऽध्यायः ।

सोमरर्मावाच--
एवंविधं महापुण्यं धर्माख्यानमलुत्तमम्‌ । कथं जानासि भद्रं त करपाचैव श्रुतं त्या ॥ १

समनावाच-
भरीवाणां डरे जातः पिता मम महामते । च्यवनो नाम विख्यातः सर्ह्ञानविशारदः ॥
तस्याहमभवं कन्या भाणादपि च बह्यभा । यत्र य॒त्र व्रनत्येष तीथारामेषु सुव्रत ॥
समास च पुनीनां तु देवतायतनेषु च । तेन साधं व्रनाम्येका ऋभेडमाना सदैव हि ॥
कौश्चिकान्वयसंभूतो बेदशमी महापतिः । पितुमेम सखा शीघरमटमानः समागतः ॥
दुःखेन महताऽऽविष्टशिन्तयानो युषः । तमागतं महात्मानमुबाच च पिता मम ॥
भवन्तं दुःखसैतप्तमिति जानामि सुव्रत । कस्माहुः खी भवाज्ञातस्तन्मे त॑ कारणं बद ॥
एवं वक्यं ततः श्रुत्वा च्यवनस्य महात्मनः । तमुवाच महात्मानं पितरं मम सुत्रतः॥
बेदकषमा महाभाहः सर्य दुःखस्य कारणम्‌ । मम भाया महासाध्वी पतिव्रतपरायणा ॥ ^
अयुत्रा सा हि संजाता मम वंशो न विदयते । एतत्ते कारणं भक्तं पृच्छसे त्वं तु यच्च माम्‌ ९०
एतस्मिन्नन्तरे प्राते कधित्सिद्धः समागतः । मम पित्रा तथा तेन दयुत्थाय बेदशम॑णा ॥ ११
दराभ्यामेवाप्यसौ सिद्धः पूजितो भक्तिपूंकम्‌ । उपैचारैस्तु भोञ्यायेषैचनेमेधुरक्षरेः ॥ १२
द्राभ्यामन्तगतं पृषं पाक्त च यथा त्वया । उभौ तौ पराह धमीत्मा ससख पितरं मम ॥ २१३

€» ०८ -&

€$ @ ^

धरस्य कारणं सर्वं मयोक्तं ते यथा किल ॥ १२

धर्मेण भाष्यते पुत्रो धनं धान्यं तथा स्ियः । ततस्तेन कृतं धप संपूरणं वेदक्षमेणा ॥ १५

तस्माद्धरमात्ससंजातं महत्सौख्यं सुपुत्रकम्‌ । तेन सङ्गमसङ्गेन पेष मतिनिश्चयः ॥ १६

यथा कान्त तव भोक्त मयेव परमं शुभम्‌ । तस्माच्मूतं महासिद्धात्सवेसंदेहनाशनम्‌ ॥

विपधरम समाभित्य हयनुवर्तस्व सवेदा ॥ ॥ १७
सोपरमवाच-

धर्मेण कीदशो मृत्युभन्म यैव वदस्व मे । उभयोर्क्षणं कान्ते तत्सर्वे हि यथागमम्‌ ॥ "^
स॒मनोवाच--
सल्यज्ञौचक्षमाशान्तितीपुण्यादिकषैस्तथा । धर्मश्च पालितो येन तस्य मृत्यु वदाम्यहम्‌ ॥ ^“
सगो न जायते तस्य न च पीडा कटेवरे । न श्रमो न च वै ग्लानिने च स्वेदो श्रमस्तथा॥ ^”
दिवयसूपषरा भवा गन्धव ब्राह्मणस्तथा । ेदपाठसमायक्त गीतहानबिारदाः ॥ _
... * @.स्तकस्थोऽ्यं पाटः ।

१, छ. स्याहं प्रियकन्या व पित्रा साप बजम्यहम्‌ । य' । इ. *स्याहं ैयकन्याभिः पित्रा सारं ब्रजाम्य ।
य'।>क. ख ड. च. छ. घ. "पहार ।

६ प्श्वदशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । | १४५७

तस्य पारश समायाते स्तुतिं करवन्ति चाटुखाम्‌ । स्वस्थः सुखासने युक्तो देवपूजागतः किट ॥
तीं च रभते पाहः सलानार्थं धमैतत्परः। अग्न्यागारे गवां स्थाने देवतायतनेषु च ॥ २४
आरामे च तडागे वा यत्राश्वत्थो वटस्तथा । प्रह्मक्षं समाभित्य श्रीदक्ष वा तथा पुनः ॥ २४
अश्वस्थानं समाश्रित्य गजस्थानगतो नरः । अदोकं चुतदक्षं च समाश्रित्य यदा स्थितः ॥ २५
संनिधौ ब्राह्मणानां च राजवेश्मगतोऽथ वा । रणभ्रमिं समाश्रित्य पूर्वं यत्र मृतो भवेत्‌ ॥ २६
ृत्युस्थानानि पुण्यानि केवरं धमेकारणम्‌ । गोग्रहं तु सुसंमाप्य तथा चामरकण्टकम्‌ ॥ २७
ुद्धधमेकरो नित्य धर्मात्मा धर्मवत्सलः । एवं स्थानं समाभ्नोति यदा शृत्युं समाभितः ॥ २८
मातरं पश्यते पुण्यां पितरं च नरोत्तमम्‌ । भ्रातरं श्रेयसा युक्तमन्यं स्वजनबान्धवम्‌॥ २९
बन्दीजनेस्तथा पुण्यैः स्त्यमानः पुनः पुनः । पापिष्ठं नैव परयेतं नान्यं श्दरादिकं पूनः ॥ ३०
गीतं गायन्ति गन्धवौः स्तुवन्ति स्तावकाः स्तैः । मच्रपारैसतथा विपरा माता सेहेन पूजयेत्‌३१
पिता स्वजनवगोश्च धमात्मानं महामतिम्‌ । एवं मृत्युः समाख्यातः पण्यस्थानेषु वै प्रभो ॥ ३२
परयक्नान्पश्यते दूतान्दास्यसेहसमन्वितान्‌ । न च खमन मोहेन छिशयुक्तेन नेव च ॥ ३३
धपराजो महापाहो भवन्तं तु समाहयेत्‌ । एहि त्वं महाभाग यत्र धमः स तिष्ठति ॥ ३४
तस्य नो मोहसंमाषिने ग्लानिः स्मृतिविभ्रमः । जायते नात्र संदेहः परसन्नात्मा भविष्यति ३९
हानविङ्गानसंपन्नः स्मरेदेवं जनार्दनम्‌ । तैः सार्धं तु प्रयात्येषं संतुष्टो हृष्टमानसः ॥ १६
एकतवं जायते तस्य तजतः खं कलेवरम्‌ । दश्षमदरारमाभिलय ह्यात्मा तस्य स गच्छति ॥ ३७
शिविका तस्य चाऽऽयाति हंसयानं मनोहरम्‌ । विमानैरेव संयाति हरेधाम ह्यनुत्तमम्‌ ॥ ३८
छत्रेण धियमाणेन चामरेव्येजनेस्तथा । वीज्यमानः स धमौत्मा [पुण्यैरेव समन्ततः ॥ ३९
गीयमानस्तु धमात्मा] स्तृयमानश्च पण्डितैः । बन्दिभिश्वारणेदिव्येग्रीह्यणेर्वदपारगैः ॥ ४०
साधुभिः स्तयमानस्तु सवैसोरुयसमन्वितः । यथा दानपभावेन फलमामरोति तत्र सः ॥ ४१
आरामवाटिकामध्ये स भ्रयाति सुखेन वे । अप्सरोभिः समाकीर्णो दिग्याभिभैङ्गलेयुतः ॥ ४२
देवैः परस्त्यमानस्तु धर्मराजं परपश्यति । देवाश्च धर्मसंयुक्ता जग्मुः संमुखमेव तम्‌ ॥ ४२
[एहि वे महाभाग भह भोगान्मनोयुगान्‌। एवं स पदयते ध सोम्यरूपं महामतिम्‌।(४४
सवस्य पुण्यस्य भावेन भुञ्जते स्वगमेव सः ]। भोगक्षयत्स धमात्मा पुनजेन्म प्रयाति बै ॥ ४५
निनधमप्रसादात्स कुलं पुण्यं प्रयाति वै । ब्राह्मणस्य तु पुण्यस्य क्षत्रियस्य तथैव च ॥ ४६
धपाठ्यस्य सुपुण्यस्य वैशयस्येव महामते । धर्मेण मोदते तत्र पुनः पुण्यं करोति सः ॥ ४७
इति श्रीमह्‌।पुराणे पाने भूमिखण्डे सुमनोपाख्याने चतुदेशोऽध्यायः ॥ १४ ॥
आदितः शोकानां समष्यङाः-- २९९५७

अथ पश्चदद्ोऽ्ध्यायः ।

सोमशष्मोवाच-
पापिनां मरणं भ्र कीच्तेरेक्षणेयैतम्‌ । तन्मे त्वं विस्तराद्ब्रूहि यदि जानासि भामिनि॥ ?
~. भ्रण भद्र कौषशेरत्षणेयुतम्‌ । तन्मे त्वं विस्तरा नासि भामिनि ॥ !

# क, ल. इ. च. ह ग्‌ डुः , ज. द, ट ड.द, पुस्तकस्थोऽयै पाडः ।
--" "४ च. छ. छ. पुस्तकस्थोऽयं पाठः । * क. ख. ग. घ. ड. च.छ.ज. पु

---~~--+~-~-~---~--------------~ ~~~
1 भ. यत्रस्थोऽ्पि ब" । २म. "श्रत्थस्थानमा*।३ ज. शय गुरुस्था* । ४ स. ` दकम" । ५ क. ख.ड. च. छ.

“ त मातृषितरादि" । ड. "त मावृपुत्रादि* । ६ म, प्राख्यान्प' ।

१४८ | महायुनिश्रीष्यासपणीतं- [ १ मूमिखण्डे-

स॒मनोवाच- शः
शरूयतामभिधास्यामि तस्मास्सिद्धाच्छृतं मया । पापिनां मरणे कान्त यादृशं छिङ्गमे च ॥ `
महापातकिनां चैव स्थानं चेष्टं वदाम्यहम्‌ ॥ २
बिष्यू्ामेध्यसंयुक्तां भूमि पापिसमन्विताम्‌ । स तां पराप्य सुवृष्टात्मा भाणान्दुःखेन युति ॥
चाण्डारभूमिमासाच् मरणं याति दुःखितः । गदेभेरातां भूमि बेश्यागेहं समाश्रितः ॥ ४
चर्कारण्हं गत्वा निधनायोपगच्छति । अस्थिच्मनखैः पृणीमाधितां पापकिरिबिषैः ॥ ` ५
तां पाप्य चैव दुष्टात्मा मृत्युं याति स निथितम्‌। अन्यां पापसमाचारां प्य सत्यु स गच्छति ॥ ६
अथ चेष्टं परवक्ष्यामि दूतानां तु तमिच्छताम्‌। भेरबान्दारुणान्धोरानतिकृष्णान्महोदरान्‌ ॥ ७
[ॐषिङ्काक्षान्पीतनीलां श्च हयतिश्वेतान्महोदरात]। अत्यु्ान्विकराखांश्च भुष्कर्मांसत्वचोपमान्‌ ८
सैद्रदन्तान्करारास्यान्सिहास्यान्सर्पहस्तकान्‌ । स तान्दषटरा कम्पेत स्वि्रते च गुहुयुहुः ॥ ९
खिद्यमानस्य या चेष्टा तामेवं पभरवदाम्यहम्‌ । परद्रव्यापहरणं परभायां विडम्बनम्‌ ॥ १०
ऋण परस्य पूर्वं च गृहीतं यत्त पापिभिः । परतो न परदत्तं हि रोभस्वादेन मोहितः ॥ २१
अन्यमेव महापापं कुंपरतिग्र्टमेव च । [+कण्ठमायान्ति ते सर्वे भ्रियमाणस्य तस्य च| ॥ १२
यानि कानि च पापानि परमेव कृतानि च । आयान्ति कण्ठपूलं ते महापापस्य नान्यथा ॥१३
दुःखमुत्पादयन्तयेते कफबन्धेन दारुणम्‌ । पीडाभिदांरुणाभिश्च कण्डे घुरघुरायते ॥ ॥१४
रोदते कम्यतेऽत्यर्थं मातरं पितरं एनः । [† स्मरते भ्रातरस्तत्र भाय पुत्रान्पुनः पुनः] ॥ १५
पुनरिस्मरणं याति महापापेन मोहितः । तस्य पाणा न गच्छन्ति बहुपीडासमाकु्ला ॥ १६
एजते ताम्यते चेव मृखेते च पुनः पनः । एवं पीडासमायुक्तो दुःखं मुङ्केऽतिमाहितः ॥ १७
तस्य प्राणाः स॒दुःखेन महाक्ष पचाशिर्तोः । भेयं घोरं समाश्रित्य श्रृणु कान्त प्रयान्ति ते॥ १८
एवं प्राणी सदा मुग्धो लोभमोहसमन्धितः । नीयते यमदूतैस्तु तस्य दुःखं वदाम्यहम्‌ ॥ १९
अङ्कारसंचये मागे कृष्यमाणो हि नीयते । दह्यमानः स॒वष्टात्मा चेष्टमानः पुनः पुनः ॥ >
यत्राऽऽतपो महातीवरो दवादश्षादित्यतापितः । नीयते तेन मार्गेण संतप्तः सूयैरिमिभिः २!
पवेतेष्वेव दुर्गेषु च्छायाधनेषु वुमतिः । नीयते तेन मार्गेण श्षुधातृष्णापरपी डितः ॥ २२
स दूतैरैन्यमानस्तु [्रगदादण्डेः परश्वधैः । कशाभिस्ताज्यमानस्तु निन्धमानस्तु दूतैः ॥ २१
ततः श्ीतमरये मार्गे वायुना सेव्यते पनः । तेन शीतेन संदुःखी भुत्वा यान्ति न संशयः ॥
आकृष्यमाणो दृतेस्तु] नानादुर्षु नीयते ॥ २१
एवं पापी स दुष्टात्मा [! देव्राह्मणनिन्दकः । सर्वेपापसमागुक्तो नीयते यमर्किकरेः ॥ २५
यम॑ परयति दुष्टात्मा] कृष्णाञ्जनचयोपमम्‌ । तमुग्रं दारुणं भीमं यमदूतः समादृतम्‌ ॥ २९

सवेव्याधिसमाकीर्णं चित्रगुप्रसमन्वितम्‌ । आरूदं महिषं देवं धमेराजं द्विजोत्तम ॥ २७
दैष्ाकरालमत्यग्रं तस्याऽऽस्ये कालसंनिभम्‌ । पीतवासं महाहस्तं रक्तगन्धानुलेपनम्‌ ॥ ८
रक्तमाल्यकृताभूषं गदाहस्तं भयंकरम्‌ । एवैविधं महाकायं यम॑ पयति वुमेतिः ॥ २९

क. ख. ड. च. छ पुस्तकस्थोभ्यं पाटः । + क ख. ड. च. छ. ट. ठ. पृस्तकस्याऽयं पाठः ।† क. ख. छ.8.ट. ९
द.पृरतकस्थोऽयं पाठः । + क.ल.इ.च छ. पुस्तकस्थोऽ्यं पाठः । † क. स. ग. घ. इ.च. छ.&.र. पुस्तकस्था १ पुस्तकस्थोऽयं पाटः ।
„य

१क.ख.ड. च. छ. म्‌। लिप्ताममेध्यसंहदेर्ूमि । २ अ. कुमतिप्रदमेः। ३ क.खवच. छ. ष. "लाः । पतते
कम्यते चै" ।४दढ. "ताः । अषानमार्गमा"। ५ज. टद. ढ.मा।६\क.ख. ढ्‌. च. छ. पष. ड, ठ. "मे मीम ।

१९ षोडदो ऽध्यायः ] प्मपुराणम्‌ । १४९

त्रा समनुमाह सर्वधर्मबषिष्ृतम्‌ । यमः पश्यति ते वृष्टं पापिष्ठं धरमसंकटम्‌ ॥ ३०
श्तयेशं महादुःख पीडाभिदीसुणायुधैः । थावधगसहसरं तु तावत्क. मपच्यते ॥ ११

यातनासु च नानासु पच्यते च पुनः पुनः । नारी याति बै योनि ृमिकीरेषु पापड़त्‌ ॥ १२
अपथ्ये पच्यते नित्यं हाहाभूतो विचेतनः । मरणं च स पापात्मा एवं याति सुनिश्चितम्‌ ॥ ११
एवं पापस्य तं भोगं भृङ्गे चैव स दुम॑तिः । पुनजन्म प्रवक्ष्यामि यासु योनिषु जायते ।॥ ३४
श्ानयोनिं तु समाप्य भृङ्गे पै पापकं पुनः । व्याघ्रो भवति दुष्टात्मा रासमत्वं वजेत्पुनः ॥ ३५
मा्जारश्वकरी योभं सपैयोनिं तयैव च । नानाभेदासु सवोरसु स गच्छति पुनः पुनः ॥ ३६
पापपंषि ५ ४७५० स्य॒ च महत्सु च । चाण्डालभिद्धयोनिं च पुखिन्दीं याति वै तथा ॥ १७
एतत्ते ह्यातं पापिनां जन्म चेव हि। मरणे शृण कान्त त्वं चेष्टं तेषां सुदारुणाम्‌ ॥ ३८
पापपुण्यसमाचारस्तवाग्रे कथितो मया । अन्यैव परवक्ष्यामि यद्यत्पृच्छसि सृत्रत ॥ ३९
इति श्रीमहापुराणे पाद्मे भूमिखण्डे सुमनोपाष्याने पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५. ॥
आदितः कानां समष्यङ्ाः--४०१६

अथ षोडशो ऽध्यायः ।

सोमर््मावाच--

सर्प देवि त्वयाऽऽख्यातं धरमसस्थानयुक्तमम्‌ । कथं पुत्रमहं विन्धां सर्वं गुणसंयुतम्‌ ॥

बद्‌ त्वं मे महाभागे यदि जानासि सुव्रते । दानध भद्रे परत्रेह न संशयः ॥
सुमनोबच--

वसिष्ठं गच्छ धमनं तं माथय महायुनिम्‌ । तस्मात्पाप्स्यासि वै पुत्रै धर्मं धम॑वत्सरम्‌ ॥
सृत उवाच-

एवगुक्ते ततो वाक्ये सोमशमी द्िजोत्तमः । एवं करिष्ये कल्याणि तव वाक्यं न संक्षयः ॥

एवपुक्त्वा जगामासौ सोमशमा द्विनोत्तमः । वसिष्ठे स्देत्तारं दीप्यमानं तपश्वरम्‌ ॥
गङ्गातीरे स्थितं पुण्यमाश्रमस्थं द्विजोत्तमम्‌ । तेजोज्वाखासभाकीणं द्वितीयमिव भास्करम्‌ ॥
राजमानं महात्मानं ब्रह्मण्यं च द्विजोत्तमम्‌ । भक्त्या ननाम विमनदरं दण्डवतं पुनः पुनः ॥
तुवाच परहातेजा ब्रह्मसूनुरकरमषः । उपाविक्ाऽऽसने पुण्ये सुखन स॒पहामते ॥

एवमुक्त्वा स योगीन्द्रः पुनः भाष तपोधनम्‌ । पुत्रेषु ते वत्स दारभृलयेषु सवेदा ॥
पेममसि महाभाग पण्यकमेसु चागिषु । निरामयोऽसि चाङ्गेषु धर्म पालयसे सदा ॥ १०
किं करोमि भियं कामं सुमियं ते द्विजोत्तम । एवं संभाष्य तं विप्रं विरराम स कुम्भः ॥ ११

९ @& ^ 6» ८ | ८8१ 9

©

एवमुक्तो महापराङ्ः सोममा मुनिस्तदा । तमुवाच महात्मानं वसिष्ठं तपतां वरम्‌ ॥ १२
सोमशरमोबाच-

भगवऽश्रूयतां बाक्यं सुप्रसन्नेन चेतसा । यदि मे सुभियं कार्यं त्वयेव युनिपुङूव ॥

मम भश्ा्यसंदेहं विच्छेदय द्विजो लतम ॥ १३

, १ क. ख..च. कमेकण्टकम्‌ । २ म. शामये"। ३ क. ख.च. छ. प. ठ. 'मिकोटिषु। ४क.ख.ड. च. छ. घ.
8 तिये च पु) ५. "क्षिदुचोत्पतति पापाशिन्यादचाभ्यिहि। च," । ६ क.ख.ग.ध. ड. च.छ.्ष.ट. द. दं
यते तपतां वरः| ५७७, ब्रह्मधिवा दि" । इ. ब्रह्माननं द्वि । ग. ध. ज. ट. द. ब्रह्मप्रियं द्वि ।

१५० महामुनिभ्रीव्यासप्णीतं-- | [ २ भमिखण्डे-

द्‌ारि्यं केन पापेन पु्रसोख्यं कथं न हि । एतं मे संशयं तात कस्मात्पााद्रदस्व भ ॥ १४
धहापापेन संमुग्धः पियया बोधितो द्विज । तयाऽ प्रेपितस्तात तव पाग बेहामते॥ १५
तत्सर्व त्वं समाचक्ष्व ससंदेहनाशनम्‌ । गुक्तिदाता भवस्व त्वं मम संसारबन्धनात्‌ ॥ १६

| वसिष्ठ उवाच-
पुत्रा मित्राण्यथ भ्राता भयौ स्वजनवान्धवाः । पश्च भेदास्तु संबन्धात्पुरुषस्य भवन्ति हि॥ १७
तद्रे सुमनया भोक्त पूर्वमेव तवाग्रतः । ऋणसंबन्धिनः से ते कुपुत्र द्विजोत्तम ॥ १८
पुत्रस्य लक्षणं पुण्यं तवाग्रे वदाम्यहम्‌ । पुण्यपरसक्तो यस्याऽऽत्मा सत्यधर्मरतः सदा ॥ १९
बद्धिमाञ्ज्गानसंपन्नस्तपस्वी वाग्विदां वरः । स्वैकर्मसधीरधीरो बेदाध्ययनतत्परः ॥ २०

सवेशास्पवक्ता च देवग्राह्मणपूनकः । याजकः सर्भयज्ञानीं ध्यानी त्यागी भिय॑वदः; ॥ २१
विष्णुध्यानपरो नित्यं श्रान्तो दान्तो जपी सदा । पितृभक्तिपरो नित्यं सर्वैस्वजनवत्सलः॥२२
कुटस्य तारको विद्रान्कुलस्य परितोषकः । एर्वगुणेः सुसंयुक्तः सुपः सखदायकः ॥ २१

अन्ये संबन्धसंयुक्ताः शोकसंतापदायकाः । हिताटशेन किं कार्यं फलहीनेन तेन च ॥ २५

आयान्ति यान्ति ते सर्वे तापं दत्वा सुदारुणम्‌ । पुत्ररूपेण ते सर्वे संसारे दुःखदायकाः ॥ २५

पूवेजन्मकृतं कमे यत््वया परिपाखितम्‌ । तच्च सर्व वश्ष्यामि शूयतामद्तं पनः ॥ २६
वसिष्र उवाच-

भवाञ्शद्रो महाभान्न पू्ेजन्मनि नान्यथा । कृषिकती ज्ञानहीनो महालोभेन संयुतः ॥ २७

एकभीर्योऽन्यविदवेषी बहुपुत्रो दत्तवान । धर्मं नैव भरजानासि सत्यं नैव परिश्तम्‌ ॥ २८
[दानं नेव त्वया दत्तं शाज्ञं नैव परिशचतम्‌ ।] कृता यैव त्वया तीये नैव यात्रा महामते ॥२९
एकं कृतं त्वया विप्र कृषिमागे पुनः पुनः । पशूनां पालनं पूर्मं गवां चैव द्विजोत्तम ॥ ३०
महिषीणां च शश्वानां पालनं च पुनः पुनः । एवं पूर्वं कृतं कमं त्वया बै द्विजसत्तम ॥ ३,
विपु तु धनं तद्रह्ोभेन परिसंचितम्‌ । तेन द्रव्येण पण्यं च न कृत तुत्वयाक्दा॥ ३२
पात्रे दानं न दत्तं तु दृष्टा दुबलमेव च । कृषां कृत्वा न दत्ते तु भवता धनमेवहि ॥ ३;
गोमहिष्यादिकं सवं पशूनां संचितं त्वया । विक्रयित्वा धनं विप्र संचितं विषलँ त्वया ॥ ३४
तक्रं धृतं तथा क्षीरं विक्रथित्वा ततो दापि । दुष्कामं चिन्तितं भिभर मोहितो विष्णमायया॥२३५
छते महाधमेवात्र ह्यत्र ब्राह्मणसत्तम । निर्दयेन त्वया दानं न दत्तं तु कदा क्रिल ॥ २६
देवानां पूजनं विप भवता न छृतं कदा । पराप्य पर्वाणि भिमेभ्यो द्रव्यं मैव समपितम्‌ ।॥ ३७
भराद्धकालं तु समाप्य श्रद्धया न कृतं त्वया । भाय बदति ते साध्वी दिनं चैतत्समागतम्‌ ३८
श्षुरभ्राद्धकालच श्वश्वाश्वैव महामते । भुत्वा त्वं तद्रचस्तस्या गृहं त्यक्त्वा पायसे ॥ ३९
ध्मा न दष्टं ते शरुतं नेव कदा त्वया । लोभो माता पिता भ्राता लोभः स्वजनबान्धवाः ४०
पारितं लोभमेवकं तयक्त्वा धर्मं सदैव हि । तस्माहुःखी भवाञ्जातो दारिग्ेणातिपीडितः ॥४।
दिने दिने महादृष्णा हृदये ते श्रपधते । यदा यदा शे दरव्यं इृद्धिमायाति ते सदा ॥ ४२

# क.्.ग. घ. ड. च. छ.ज. ष. य. ट. ड. ह.पुस्तकस्थोऽयं पाठः ।

१क.ख.ध.ङ. च. छ... ड. ट. मावेन।२क.ख.ग.ध.ढ. च. छ. क्ष. ठ. समातुरः । @.समागतः। ३ क. घ.
ग घ.ङ. च.छ.ज.छ.ट. ड. ढ, जन्ये। ४ क. ध. ट. "नां दानदया'। ५क.ख. ड. च. छ. पष. ड. ठ. दाता। ९क.ष.
ट. च. छ. ष. ओदासीन्येन । ७ क. स. घ. इ. च. छ. ष. ट. ढ. "भयैः सदा दे"। ८ क. ख. ह. च. छ. ष. द. परवधते।

१७ पप्तदशोऽध्यायः ] पश्रपुराणप्‌ । | १५१

पष्णया दक्चमानस्तु तथा त्वं बहिरूपया । रात्र वा सुपसुपतसतु निश्चितो शि प्रचिन्तसि ॥ ४३
दिनं पराप्य महामोरैव्यांपितोऽसि सदेव हि । ससं रक्षकं कोटिः कदा कषबुंदमेव च ॥ ४४
भविष्यति कदा खर्वो निखाय मे गहे । एवं सदस लक्षं च कोटिरवदमेव च ॥ ५५
हर्वो निखवैः संजातस्तृष्णा नेव प्रगच्छति । तव काथं परिलयज्य दद्धिमायाति सरबैदा ॥ ५६
नैव दतं हुतं चापि परुक्तं नैव च त्वया । खनितं भूमिमध्ये तु क्षिप पुत्रा न जानते ॥ ४७
अन्यमेवमुपायं तु द्रव्यागमनकारणात्‌ । कुरुषे सवेदा षिमर लोकान्पृच्छसि बुद्धिमान्‌ ॥ ४८
खनित्र मज्नं वादं धातुबादमतः परम्‌ । पृच्छमानो भ्रमस्येकस्तृष्णया परिमोहितः ॥ ४९
[भस्पी चिन्तयसे नित्य कल्पान्सिद्धिभदायकान्‌। प्रवेशं विवराणां तु चिन्तमानः प्रगच्छसि५०
तष्णानेन बुःखेन सुखं नेव प्रगच्छसि । वृष्णानलेन संदीप्रो हाहाभूतो विचेतनः ॥ ५१
एवं युग्धोऽसि विगेन्दर गतस्त्वं काटवश्यताम्‌ । दारापुत्रषु तद्रव्यं षृच्छमानेषु वै त्वया ॥ ५२
कथितं नैव दत्तं च भाणास्त्यक्त्वा गतो यममू। एवं सर्वं मयाऽऽख्यातं त्तान्तं तब पूवैकम्‌॥५२
अनेन कर्मणा विप्र निधनोऽसि दरिद्रगान्‌ । संसारे यस्य सत्पुत्रा भक्तिमन्तः सदेव हि ॥ ५४
सुशीला क्ञानसपन्नाः सत्यधम॑रताः सदा । संभवन्ति गृहे तस्य यस्य विष्णुः प्रसीदति ॥ ५५
धनं धान्यं कखत्रं तु पुत्रपोज्रमनन्तकम्‌ । स भङ्के मत्य॑खोकेऽपि यस्य विष्णुः प्रसन्नवान्‌ ॥ ५६
बिना विष्णो; प्रसादेन दारान्पुत्राज् चाऽऽधुयात्‌। सुजन्म च कुलं विर तद्िष्णोः परमं पदम्‌५७
इति श्रीमहापुराणे पाग्रे मूमिखण्डे सुमनोपाख्यनि षोडशोऽध्यायः; ॥ १६ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--४०९३

अथ सप्तदशोऽध्यायः ।

सोपश्षर्मावाच च
जन्मकृतं कमं त्वयाऽऽख्यातं च मे मुने । श्रतेन च वियेन्द्र मयेतत्परिवर्जितम्‌ ॥ १
षत्वं हि मया पप्र कथं च टिजसत्तम । तत्सवं कारणं ब्रूहि ज्ञानविश्नानपाण्डित ॥ २
वसिष्ठ उवाच ”"
या चेष्टितं पूर्वे कमे धमाधितं द्विज । तदै संप्रवक्ष्यामि श्रुयतां यदि मन्यसे ॥ र

ह्मणः कश्चिदनघः सदाचारः सुपण्डितः । विष्णुभक्तस्तु धमांत्मा नित्यं धमेपरायणः ॥ ४
1त्राव्याजेन तीथौनां ्रमत्येकः स मेदिनीम्‌ । अटमानः समायातस्तव गेहं महामुनिः ॥ ५
चितं स्थानमेकं वे वासार्थं द्विजसत्तम । अद्य धन्योऽस्म्यहं पुण्यम्य तीथेमहं गतः ॥ ६
भ्र तीयेफलं पापं ताद्य बुध दकैनात्‌ । गवां स्थानं वरं पुण्यं तत्र वासं परदरितम्‌ ॥ ७
अङ्गसंवाहनं ङृत्वा पादो चैव सुमदितौ । क्षाछिती च पनस्तोयेः सतः पादोदकेन हि ॥ ८
पो घृतं दधि क्षीरं तक्रमम्नं भदत्तवान्‌ । स तसमै ब्राह्मणायेव भवानित्थं महामते ॥ ९
एवं संतोषितो विप्रस्त्वयेव सह भार्यया । पुण्यस्यार्ं महाभागो वेष्णवो ज्ञानपण्डितः ॥ १०
भय परभाते संमाप्ते दिने पुण्य शुभावहे । आषाढस्य तु शरु द्धस्य द्रादश्ी पापनाशनी ॥ ११

“केस इ. छ. क्ष. ट. ड. ठ. पुस्तकस्योऽये पाटः। † क. ख. ग. ध. इ. च. छ. स, ड. ढ. पुस्तकस्थोऽयं पाठः ।
ऽ

१ म. स्य शुद्कप्च एकादश्यां द्विजोत्तम । तव्रहस्थश्च कर्माणि चक्रे धभेरतो द्विज । स्तवनं कृतवान्सर्वैः स्तैः ।

१५२ पहामुनिभीव्यास्मणीतं-- [ २ मूमिशण्डे-

हस्मिन्दिने सुसंमाक्षा सर्वपातकनाशिनी । यस्यां देषो हृषीकेशो योगानिद्रं भगच्छति ॥ १२
तां पराप्य च ततो रोकास्ततयञुबुद्धिपण्डिताः. । एदस्य सर्वं कर्माणि विष्णुध्यानरता द्विज॥ १३
[उत्सवं परमं चक्षु तमङ्गलवादनेः । ] स्तवनं ब्राह्मणाः सर्व सूक्तैः स्तोत्रैः सुमङ्रे; ॥ १४
एवं महोत्सवं माप्य स च ब्राह्मणसलतमः । तस्मिन्दिने स्थितस्तत्र सपाप हरिवासरम्‌ ॥ १५
` एकादर्यास्तु माहात्म्यं पठितं ब्राह्मणेन ्ै। भार्यापुत्ैसत्वया सार शरुतं धमेमनुत्तमम्‌ ॥ ९६
श्रुते तस्िन्महा्ण्ये [!भायो पुत्रस्तु भरितः । संसगौदस्य विप्रस्य व्रतमेत्समाचर ॥ १७
तदाकण्य महद्वाक्यं व्रतमेतत्करिष्यामि इति निश्चितामनसः। ॥ १८
भार्यापुत्रैः समं गत्वा युषः लानं छृतं त्वया । हेन मनसा विप पृजितो मधुसूदनः ॥ १९
सर्मोपिहारैः पुण्यैश गन्धपुष्पादिभिस्तथा । रात्रौ जागरणं कृत्वा दृद्यगीतादिभिस्तथा ॥ २०
ब्राह्मणस्य परसङ्गेन नदाः सानं इतं पुनः । पूजितो देवदेवेशः पष्यधुपादि मङ्गलः ॥ २१
भक्त्या प्रणम्य गोविन्दं सञापयित्वा पुनः पुनः । निबीणदाम्ब दत्तं ते ब्राह्मणिन महात्मना २२
भक्त्या मणम्य त॑ विभ दत्ता तस्मै सुदक्षिणा । कृत्वा च पारणं विप्र पुत्ैभौयौदिभिः समम्‌रर
तोषितो भक्तिपर्वेण सद्धाबेन त्वयैव सः । एव व्रतं समाचीर्णं त्वयैव द्विजसत्तमः ।# २४
संगत्या ब्राह्मणस्यैव विष्णोभ्ैव प्रसादतः । भवान्तराह्मणतां मासः सल्यधमेसमन्वितः । २५
तेन वरतथभावेन त्वया पराप महत्फलम्‌ । भूसुरत्वं महाभाग सत्यधर्मसमन्वितम्‌ ॥ २६
तस्मै तु ब्राह्मणायैव वैष्णवाय महात्मने । श्रद्धया सत्यभावेन दत्तम सु॑स्कृतम्‌ ॥ २७
तेन दानपभावेन मिष्टाज्नुपतिषठति । महामुग्धेः परमुग्धोऽसि दृष्णया व्ययितं प्रनः॥ २८
जन्मनि ते विर हमेव भसंचितम्‌ । न दत्त ब्राह्मणेभ्यो हि दीनेष्वन्येषु वे त्वया ॥ २९
दारपुत्रेषु लोभेन भरियमाणेन ब तदा । तस्य पापस्य भावेन दारिशं त्वागुपाविशषत्‌ ॥ २०

त्रलोभे परित्यञ्य सले त्यक्त्वा प्रवृतः । अपुत्रवान्मवाज्जातस्तस्य पापस्य वै फलम्‌ ॥ २!
सुपुत्र च कुं विभ धनं धान्यं धरा लियः । सुजन्म मरणं चैव सुभोगाः सुखमेव च ॥ २२
राज्यं स्वश्च मोक्षश्च यदहुरममेव च । प्रसादात्तस्य देवस्य विष्णो शैव महात्मनः ॥ २,
तस्मादाराध्य गोविन्दं नारायणभरतः परम्‌ । भाप्स्यसि त्वं परं स्थानं तद्िष्णोः परमं पदम्‌ २४
सुपत्त्ं धने धान्यं सुभोगान्सुखमेव च । पूवेजन्मद्तं क्म यत्त्वया परिवेष्टितम्‌ ॥ ३५
तन्मया कथितं सर्वं तवग्रे परिनिश्चितम्‌ । एवं हात्वा महाभाग नारायणपरो भव ॥ ९

ब्रह्मातमजेनापि महान॒भावः स विभरवयः परिबोधितो हि।

हरेण युक्तः सुमहानुभावो भक्त्या वसिष्ठं परणिपत्य तत्र ॥ ३७

आमन्त्य विप स जगाम गेह तां प्राह भार्या सुमनां हर्षितः ।

सर्वं हि त्तं ममपूरमचेष्टितं तेनैव विप्रेण तव प्रसादात्‌ ॥ २८

१

*^क.ख.ग.च.ड.च. छ. ज. क्ष. ड, ढ. पृस्तकस्याऽयं पाठः । * क. ख. च. छ. क्ष.पस्तकस्थो ऽयं पाठः ।
स

१क.ख.डय.द.वेैः । ग.च. ट. स्वैः । २ म. स्थिते चैवं सं २क.सखग.च. ङ.थ. छ. क्ष.ट. डद. सपः
घणम्‌ । जय. ण्य आश्याने धम॑संयुते । मायौपुत्रः स" । ५ क-ख ध.ढ.च. छ. शष. ड. ठ. नयाः । ५९ ख.ड.चछ.ज.. न्य
धूषादि*। ७ क. ख. ढ. च. छ. ज. कष. "हत्कुलम्‌ । पूमुराणां म । ८ क, ख. इ, च. छ. क्ष. द. श्यं बरक्ञि"। ५१.
घ. ट. भ्रियः। १० क. ख. ग. घ. ड. च. छ. क्ष. ह. ट. ` मनामयम्‌ ।

१८ अष्टादशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५३
भद्रे वसिष्टेन विकारचनीतमध्ैव मोहं परिहृत्य दुरात्‌ ।

आराधयिष्ये मधुसूदनं तं यास्यामि मोक्षं परमं पदं तत्‌ ॥ १९
आकण्यं वाक्यं परमं महार्थ सुमङ्गलं मङ्गलदायक हि ।
हर्षेण युक्ता तयुबाच कान्तं पुण्योऽसि किपिन्द्र विबोधितोऽसि ॥ ०

इति श्रीमहापुर।णे पाशे भूमिखण्डे सुमनोपाख्याने सप्तदशो ऽध्यायः ॥ १७ ॥
आदितः छोकानां समघ्य्ाः--४१३३

[वा 1)

अथाश्रददो ऽध्यायः ।
सूत उवाच-
सोमका पहामाहः स॒म॑नयां सह सत्तमः । कपिलासङ्गमे पुण्ये रेवातीरे सुपुण्यदे ॥ ,
साता तत्र स मेधावी तषयित्वा सुरान्पित॒न्‌ । तपस्तेपे सुशान्तात्मां जपन्नारायणं शिवम्‌ ॥ २
दादशाक्षरमश्रेण ध्यानयुक्तो महामनाः । तस्येव देवदेवस्य वासुदेवस्य सुव्रतः ॥ ३

आसने शयने याने स्वम पश्यति केशवम्‌ । सदेव निशितो भ्रत्वा कामक्रोपविषभितः ॥ ४
सा च साध्वी महामागा पतिव्रतपरायणा । समना कान्तमेवापि शरुभ्रूषति तपोन्वितम्‌ 1 ५
यायमानस्य तस्यापि विघ्नैः संदशितं भयम्‌ । सपा विषोल्बणाः कृष्णास्तत्र यान्ति महात्मनः॥
श्वैतस्तप्यमानस्य तस्य ते सोपशषमणः । सिषहव्याप्रगजा दृष्टा भयमेव प्रचक्रिरे ॥ ७
ताठा राक्षसा भृत्वा कृष्माण्डाः परेतमैरवाः । भयं प्रदशेयन्ट्येते दारुणाः भाणिनामलम्‌ ॥ ८
नानाविधा महाभीमाः सिहास्तत्र समागताः । दं रकरारवक्तराश्च जगरेश्वातिभेरम्‌ ॥ ९
िष्णोध्यानात्स धर्मात्मा न चचार महामतिः । महावित्रैः स संमरदेव्यौपितो मुनिपुङ्गव ॥ १०
एवं न चरते ध्यानात्सोमशमा द्विजोत्तमैः । मम्भारावमहाभीमः सिहस्तत्र समागतः ॥

[कतं दृष्ट्रा भयवित्रस्तः सस्मार नृहरि द्विजः ॥ ११
ृद्रनीलप्रतीकाशं पीतवसरं महौजसप्‌ । शङ्कचक्रधरं देवं गदापड्जधारिणम्‌ ॥ १२
महामोक्तिकहरेण इन्दुव्णानुकारिणा । कौस्तुभेनापि रत्नेन ग्रोतमानं जनादेनम्‌ ।॥ १३
श्रीवत्साङ्केन दिव्येन हृदयं यस्य राजते । सवोभरणशोभाव्यं शतपत्रनिभेक्षणम्‌ ॥ १४
सुस्मितास्यं सुप्रसन्नं रत्नहाराभिशोभितभ्‌ । राजमानं हृषीकेद ध्यानं तेन कृतं श्रवम्‌ ॥ १५
तमेव शरणं कृष्ण श्रणागतवत्पल । नमस्ते देषदेपेश् फि भयं मे करिष्यदि ॥ १६
यस्योदरे जयो लोकाः सप्त चान्ये महात्मनः । शरणं तं प्रपन्नोऽस्मि किं भयं मे करिष्यति १७
यस्मादयं प्रपद्यन्ते कृलयादिकमहावलाः । यो हि सर्वैप्रहतो च तमस्मि श्ररणं गतेः ॥ १८

हन्दारकाणां सर्वेषां दानवानां महात्मनाम्‌ । य गतिः छिष्टभक्तानां तमस्मि शरणं गतः १९

५५ ~~~ -- ~ -~ ----~ - ---~-~~ = ~~~ =
~~-------~--+~ ~~~ -~-----¬--- 9 ५-9-99 न ० न

# म, पृस्तकस्थोऽयं पाटः ।

कात्‌

[षि
~~ ~~~ ००- कनक ८8

~ =

१क.ख.ह.च. छ, सष. ह. रिभारशितंमरे, आ । २ अ. मनाया महातनः। फक ।३क.ख ठ च. छ. ञ्ज

ह.ट. "हणं प्राणनादानम्‌ । ४ क. ख च. घ. “मः । गङ्गावातिश्च तिन महावृष्या सुपीडितः। उ. छ. सष. ठ. मः । सञ्कषावा-

तश्च बीतेन महावृश्या सुपीडितः । ५ कखड, च. छ. क्ष. ह. ठ. "तः । पातकानां च सर्पषां दानवानां महाभयम्‌ ।
रक्षक विष्णुभ ।
२०

= ~~~ ~~--------- =

१५४ महामुनिश्रीव्यासपरणीतं-- [ २. भूमिखण्डे-

अभयो भयनाश्षाय पापनाशाय ह्ञानवान्‌ । एकश्च ब्रह्मरूपेण तमस्मि शरणं गतः ॥ २०
व्याधीनां नाशनायैव य ओषधस्व रूपवान्‌ । निरामयो निरानन्दस्लमस्मि शरणं गतः ॥ २१
अचरछांश्चालयेद्टोकानपापो श्ञानमेव च । तमस्मि क्षरणं भाप्ठः किं भयं मे करिष्यति ॥ २२
साधूनामपि सर्वेषां पालकः पद्मनाभकः । पाति विश्वं च विश्वात्मा तमस्मि शरणं गतः ॥ २.३
` थो मे भृगिनद्रूपेण भयं द््शयतेऽग्रतः । तमहं शरणं पाठो नरसिंहं भयापहम्‌ ॥ २४
यमापन्नो महाकायो रणे हस्ती समागतः । गजटीलागतं देवं शरणागतवत्सलम्‌ ॥ २५
गणपं ज्ञानसंप्नं स॒पाशाङकशधारिणम्‌ । कालास्यं गजतुण्डं च शरणं सुगतोऽस्म्यहम्‌ ॥ २६
हिरण्याक्षप्रहतीरं वाराहं शरणं गतः । हस्ास्तु वामनाः कूराः मताः कृष्माण्डकादयः ॥

वामनं तं प्रपन्नोऽस्मि शरणागतवत्सलम्‌ ॥ २७
एत्युरूपधराः सरवे दरीयन्ति भवं मम । अगतं तं प्रपन्नोऽस्मि किं भय मे करिष्यति ॥ २८
[भत्रहमण्यो ब्रह्मदो बरह्मा ब्रहमहञानमयो हरिः। शरणं तं भरपन्नोऽस्पि किं भयं मे करिष्यति| २९
अभयो यो हि जगतो भीतिघ्रो भीतिदायकः। [†भयरूपं प्रपल्ोऽस्मि किं भयं मे करिष्यति] ३०

तारः सर्वपुण्यानां नाशकः सरव॑पापिनाम्‌ । तमहं शरणं भाप्तो धमैरूपं जनादेनम्‌ ॥ ३१
कञ्जषावातो महाचण्डो वपुदूयति मे भरश्म्‌ । शरणं तस्य गन्ताऽस्मि सदा गतिरयं मम ॥ ३२
अतिशीतं चातिवधैमातपस्तापदायकः । एषां रूपेण यो देवस्तस्याहं शरणं गतः ॥ ३३

काटदूपा अमी प्राप्ता भयदा पम चाटकाः । हरिसखरूपिणामेषां प्रगतः शरणं सदा ॥ ३४
यं सवेदेवं परमेश्वरं हि निष्केवरं ज्ञानमयं प्रधानम्‌ ।

वदन्ति नारायणमादिसिद्ध सिद्धेश्वरं तं श्षरणं प्रपये ॥ ३५

इति ध्यायं॑स्तुबभितयं केशवं छशनाशनम्‌ । भक्त्या तेन समानीतस्तदाऽऽत्महृदये हरि; ॥ ३१
उदम विक्रमं तस्य स दष्टा सोमशमेणः। आविरभय हृषीकेशस्तमुत्राच हषेयन्‌ ॥ ३७
` सोपशमन्महापाङ् श्रयतां भायंया सह । वासुदेवोऽस्मि विपेन्द्र बरं बरय सुव्रत ॥ ३८
शरुत्बोदितं स विप्र उन्मील्य नयनद्रयम्‌ । दृष्टा तिशेश्वरं देवं धनहयामं महोदयम्‌ ॥ ३९
सवौभरणदोभाव्यं सव॑युधसमन्वितम्‌ । दिग्यलक्षणसंपन्नं पुष्डरीकनिभेक्षणम्‌ ॥ ४०
पीतेन वाससा युक्तं राजमानं सुरेश्वरम्‌ । | *वेनतेयसमार्ं राङ्कचक्रगदाधरम्‌ ॥ ४१

ब्रह्मादीनां सृधातारं जगतोऽस्य महायञ्चाः] । विश्वरूपं सदारूपं रूपातीतं जनादेनम्‌ ॥ ४२
हरण महताऽऽविष्टो दण्डवत्मणिपत्य च । श्रिया युक्तं भासमानं सूयेकोटिसमपभम्‌॥ ४१

बद्धाञ्जलिपुटो भूत्वा तया सुमनया सह । जयं देवर जगन्नाथ जय मानद माधव ॥ ४४
जय योगीश योगीन्द्र जय यज्गपते हरे । जय यत्तदा येश्घ्र जय शाश्वत संग ॥ ४५

क .ख.ग.घ. ड. च. छ क्ष. ड. ठ. पुस्तकस्थोऽयं पाठः। † क.ख. ड. च. छ घ्व. इ. ठ. पुस्तकस्थोऽय
पाठः । * क. ख.ग.घ. ढ. च. छ. ज. ज्ञ. ट. इ. द. पुस्तकस्थोऽयं पाटः।

क ~~~ १ ~ + ~~ क ना न 9 0 वा ~ = 4 -- > ~~ ~

म ~धनन 59 च न म भ

--------~ -- =-------~ -----~--~
--------- -------~“ - ---~~ -- ~~~ ~ ^०-9--

१ग. घ. ज. ट. इ. “दं नतोऽस्म्यह"। ढः. छ. श्च.ढ. "हं नमाम्यह* । । २८. शष. इ. “म्‌ । मदमत्तो महाकायं
वनह* । ३ क ख.ग.ध. द. च. छ. ज. ष. ट, द. ह. गज्ञास्यं।४क.ख. ड. च. छ. प्ल. ढ. 'ति। मारकः स्वरी.
कानां ।ग.च. ज. ट. ढ. "ति। तारकः सर्व॑टोकानां । ५ ब. “म्‌ । सुरारणं यो हि रणे वपुधांरयतेऽद्भतम्‌ । ६ र. ध.
ग. ठ, च. छ. क्ष. ट.ड. ट. प्रहृ्टवान्‌। ७ क. ख. च. छ. छ. ढ. विश्वस्यास्य सदाऽतीतं रूपातीते जगहश्म्‌ । ८
ख. ठ, च. छ. ज. कशष.ट. द. ठ. "ये जयेटयुवानैवं ज" । ९ क. ख.ग. घ. च. छ. क्ष, इ, ठ. यज्ञाङ ।

१८ अष्टादशोऽध्यायः ¡ पपुराणम्‌ । १५५

जय सर्वेश्वरानन्त जयरूप¶ नमोऽस्तु ते । जय ज्ञानवतां श्रेष्ट जय त्वं ज्ञाननायक ॥ ४६
जय सवद सर्वज्ञ जय सत््वविभावन । जय जीवस्वरूपेश्च महाजीव नमोऽस्तु ते ॥ ४७
जय यह्ग प्रहाङ्ग जय प्राणप्रदायक । जय पापघ्न पृण्येश जय पुण्यपते हरे ॥ ४८
जय ज्ञानस्वरूपेश ब्ञानगम्याय ते नमः । जय पद्मपटााक्त पडनाभाय ते नमः ॥ ४९
जय गोविन्दं गोपा जय श्ङ्कधरामल । जय चक्रधराव्यक्त व्यक्तरूपाय ते नमः ॥ ५०
जय विक्रमशोभाङग जय विक्रमनायक । [#जय विद्ाविखासाङ्ग नमो पेदमयायते॥ ५१
जय विक्रमशशोभाङ्ग जय उच्रमदायक|। जय उद्यमकाराय उद्यमाय नमो नमः॥ ५२्‌
जय उद्पंशक्ताय जय॑ उच्रमकारक । युद्धोग्यमर्धरत्ताय तस्मै सेवौत्मने नमः ॥ ५३
नमो हिरण्यतजस्क तुभ्यं ते जयते नमः । अतितेनःस्वरूषाय सर्मैतेजोमयाय च ॥ ५४
दैत्यतेजोषिनाश्ाय पापतेजोहराय च । गोब्राह्मणहितार्थाय नमोऽस्तु परमात्मने ॥ ५५
नमोऽस्तु हुंतथुक्ताय नमो हव्यवहाय ते । नमः कव्यवहायैव स्वधारूपाय ते नमः ॥ ५६
स्वाहारूपाय यज्ञाय योगबीजाय ते नमः । नमस्ते श्ाङहस्ताय हरये पापहारिणे ॥ ९५७
सदसोदनायेव नमो विज्ञानश्षाछिने । नमो वेदस्वरूपाय पावनाय नमो नमः ॥ ५८
नमोऽस्तु हरिकेशाय सवेद्केशहराय च । केदावाय परायैव नमस्ते विश्वधारिणे ॥ ५९
नमः कृपामयायेव नमो ह्षमयाय च । अनन्ताय नमो नित्यं श्रद्धाय ऊशनाश्षिने ॥ ६०
आनन्दाय नमो नित्यं दिव्याय दिव्यरूपिणे । रुदरनेमितपादाय विरिश्चिनमिताय ते ॥ ६१
सुरासुरेन््रनमितपादपग्माय ते नमः । नमो नमः सुरेशाय चौमृतायामृतात्मने ॥ ६
्षीरसागरवासाय नमः पद्माभियाय ते। ओंकाराय विद्वद्धाय हचटाय नमो नमः॥ ६३
व्यापिने व्यापकायेव सवेव्यसनहारिणे । नमो नमो वराहाय महाकूमीय ते नपः॥ ६४
नमो वामनरूपाय वरसिहाय पराय ते । नमो रामाय दिव्याय सरवक्षञ्जवधाय च ॥ ६५
सवैङ्नानाय मत्स्याय [+नमो रामाय ते नमः। नमः कृष्णाय बुद्धाय नमो स्ठेच्छपणारिने ॥ ६६”
नमः कपिटविपराय हयग्रीवाय ते नमः । नमो व्यासस्वरूपाय] नमः सवैमयाय ते॥ ६७

एवं स्तुत्वा हृषीकेशं पुनराह जनादेनम्‌ । [+गुणानां तु परं पारं ब्रह्मा वेत्ति न पावनम्‌ |॥ ६८

न चैव स्तोतुं सर्वश्च तथा रुद्रः सहख्रदक्‌ । वक्तं को हि समथस्तु कीटशी मे मतिः प्रभो ॥ ६९

[#निगुणं सगुणं स्तोत्रं मयेव तव केशवं |। विपरभक्तस्य सर्वेश तव दासोऽस्मि सुव्रत ॥

जन्मजन्मनि रोकेश्च दयां मे कुरु पावन ॥ ७9
इति श्रीमहापुराणे पारे भृमिखण्डे सुमनोपाद्यानेऽशदशोऽध्यायः ॥ १८ ॥

आदितः शोकानां समष्यज्ञः--४२०३

*के.ख.ग. ध. ड. च, छ. क्ष. ड. पुस्तकस्थोऽयं पाठः । † क.ख.ग. घ. ड. च. छ. कष. इ. ढ. पस्तकस्थोभ्यं
पठः । * क. ख. इ. च. छ. क्ष. द. पुस्तकस्थोऽयं पाटः । † क. ख. र. च. छ. स. ट. पूस्तकस्योऽयं पाठः ।

~ क

~~~ ~= -------* -------*- ------**- -~-~-- ~~~ ~~~ = ---~~-~~ ~~ ^--०-- क

१३. मक्त च उ" । २८. मभोगाय।३क.ख.ग. ध. च. छ. ज. स्च. ट. ड. ढ. "य उदयमवयधार' ।
४के.ख.ग. षं, ट. च. छ. ज. प्न. ट. ड. "प्रबृद्राय। ५ ड. क. कमोौतमने। ड. धमौय ते। घ. तेजात्मने। ६ भ.
दसम काय।७ग. ध. ड, “णे । अध्घदलवयै'। ८ क. ल. र. च. क्ष. ठ, ^ते। इन्दरासुरेनेमिताय कृष्णाय परमात्मने
१ ।९क.८. च. ट. क्ष. चाजिता" । १०क. स. ड. च. छ. छ. ह. "व । क्षम रब्दापशं मे त° ।

१५६ महामुनिश्रीव्यासमणीतं-- [ २ मूमिखण्डे-

अथैकोन्पंशो ऽध्यायः ।

1 "गिरीं

हरिर्वाच-- `

तपसाऽनेन पुण्येन सत्येनानेन ते द्विज । स्तोत्रेण पावनेनापि तुष्टोऽस्मि व्रियतां वरः ॥

बरं दभनि महाभाग यस्ते मनति दुरेभः । यं यमिच्छसि कामं त्वं तं तं ते पूरयाम्यहम्‌ ॥
| सोमङर्मोवाच--
परथमं देहि मे इष्ण वरमेकं सुनिधितम्‌ । सुपरसमेन मनसा यद्यसि सुदया मम ॥ ह
जन्मजन्मान्तरं भाष्य तव भि करोम्यहम्‌ । दरयस्व परं स्थानमचलं मोक्षदायकम्‌ ॥ ४
स्ववंशतारकं पुत्र दिव्यलक्षणसंयुतम्‌ । विष्णुभक्तिपरं नित्यं मम वंशमधारकम्‌ ॥ ९
स्ह सर्वदं दान्त तपस्तजःसमानितम्‌ । देवत्राह्मणलोकानां पाखकं पूजकं शुभम्‌ ॥ ६
देवमित्र पण्यभावं दातारं ज्ञानपण्डितम्‌ । देहि मे ईदृशं पुत्रं दारि हर केशव ॥

द)

भवत्वेव न संदेहो वरमेनं वृणोम्यहम्‌ ॥ ७
हरिरुषाच-
एवमेव द्विजश्रेष्ठ भविष्यति न संशयः । पत्मसादात्सुपुत्रस्तु तव बंशपरतारकः ॥ ८

भोक्ष्यति त्वं बरान्भोगान्दिग्यान्यै मानुषानिह । समादाय परं सोखयं मनःसंमवजं शुभम्‌ ॥ ९
यावज्ीवसि विप्र त्वं तावहुःखं न पश्यसि । दाता भोक्ता गुणग्राही भविष्यसि न संशयः १०
सुतीर्थे मरणं बिभ यास्यसि त्वं परां गतिम्‌ । एवं बरं हरिदे्वा समियाय द्विजाय सः ॥ १?
अन्तधौनं गतो देवः स्वभवत्परिद्शयते । तदा सुमनया युक्तः सोमहमां द्विजोत्तमः ॥ १२
सृतीये पावने तस्मिन्रेवातीरे सुपुण्यदे । अमरकण्टके विप्रो दानपुण्यं करोति सः ॥ १३
गते बहुतरे कारे तस्य वरे सोमशमेणः । कपिलारेवयोः सङ्गे लानं कृत्वा स निगैतः ॥ १४
पुरतो इष्टवान्विपः श्वेतमेकं हि कुञ्जरम्‌ । समभं सुमदं दिव्यं सुन्दरं चारलक्षणम्‌ ॥ १५

` नानाभरणशोभाद्गं बहुर्क्षणसंयुतम्‌ । सिन्दूरकुङकुमेरस्य कुम्भस्थरे विचपिते ॥ १६
कर्णनीलोत्पलयुतं पताकादण्डसंयुतम्‌ । नागोपरिस्थितो दिन्यः पुरुषो ृष्टमश्रकः ॥ १७
दिव्यलक्षणसंपञमः सवी भरणमूषितः । दिव्यमाराम्बरधरो दिव्यगन्धानुखेपनः ॥ १८
ससौम्यं सोमवतपूरणच्छत्रचापरसंयुतम्‌ । नागारूढं प्रयान्तं तं पुनः परयति सत्तमः॥ १९
सिद्धचारणगरन्धरैः स्तूयमानं सुपङृखम्‌ । सगजं सुन्दरं दृष्टा पुरुषं दिव्यलक्षणम्‌ ॥ २०
य्यतर्कयत्सोमक्षमा विस्मयाविष्टमानसः । कोऽयं प्रयति दिव्याङ्गः पन्थानं प्राप्य सुव्रत; ॥ २१
एवं चिन्तयतस्तस्य स गतः प्राप्तवानहम्‌ । माविशन्तं शद्रारि देवरूपं मनोहरम्‌ ॥ २२
ह्ण महताऽऽविष्टः सोमदा द्विजोत्तमः । सं मति धमात्मा सरमाणः पयाति च ॥
ग्रहद्रारं गतो यावत्तावत्तं तु न पयति ॥ २३

पतितानि च पुष्पाणि प्रक्षय तानि महामतिः । दिग्यानि गन्धयुक्तानि प्राङ्गणे द्विजसत्तमः॥२४
चन्दनैः कुसुमः पण्यैः सुगन्धैश्च विटेपितम्‌ । स्वकीयं भाङ्गणं दृषा वूवाङ्करसमन्वितम्‌ ॥ २५
स एवं विस्मयाविष्टशिन्तयानः पुनः पुनः । ददश सुमनां प्ाह्लो दिव्यमङ्गलसंयुताम्‌ ॥ २९

१क.ख. ट. च. क्ष. ठ. सुवाञ्छिति। २ क. ख.ग. घ. इ. चछ. क्ष. ड. ठ. सदा । ३क.ल.ड.च.छ.स.
ड.द. "ख्यं प्रस" । जक. ल.ग.घ.ङ.च. छ. स ड. ढ. "रद्म्या समन्वितः । ५. चापि। ५ न. शि
हृष्यमाणः पु ।

१९ एेकोनरविंशोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १५७

सोपश्षमोविच--
केन दत्तानि दिव्यानि तान्याभरणानि च । प्रङ्षरं रूपसोभाग्यं वख्रालंकारभूषणम्‌ ॥ २७
तन्मे त्वं कारणं भद्रे कथयस्वाविशेषतः । एव संभाष्य तां भायं। विरराम दिजोत्तमः ॥ २८

सुमनोवाच--
णु कान्त समायातः कधिहेववरोत्तमः । श्ेतनागं समारूढो दिव्याभरणभूषणः॥ २९
दिग्यगन्धानुशिश्नाङ्गो दिव्यभिया समन्वितः । न जाने को दि देवोऽसौ विपरगन्धवसेवितः३०
सूधमानः समायातो देवक्गिनरचारणेः । योषितः पुण्यरूपास्तु रूपषूङ्गारसयुताः ॥ ३१

सवीमरणशोभाव्याः सवाः पृणेमनोरथाः । ताभिः सह समक्षं मे पुरषेण महात्मना ॥ ३२
चतुष्कं परितं दरव्येः सवैशोभासमन्वितम्‌ । तत्राहमासने पुण्ये स्थापिता स्लीगणेः किल ॥ ३
बक्लारंकारभ्रषां मे ददुस्ते सवेमेव हि । तथा मङ्गलमत्रेस्तु शाख्गीते पुण्यदः ॥ ३४
अभिषिक्ताऽस्मि तैः सर्वेरन्तधोनं पुनगताः । मामेवं [*परितः सरवै पुनरूचुद्िनोत्तम ॥ ३५
तव गेहे वय॑ भद्रे | बसिष्यामः सदेव हि । शुचिभैवस्व कल्याणि भत्र साध सदेव हि ॥ ३६
एवपुक्त्वा गताः सवै एवं हषं मयेव हि । तया यत्कथितं सर्व समाक्रण्यै महामतिः ॥ ३७
एनशिन्तां पपमोऽसो किमिदं देवनिभितम्‌ । विचिन्तयित्वाऽथ तदा सोमश्चमा महामतिः ॥३८
ब्रह्मणि संयुक्तः साधर्म्यं धमेमुत्तमम्‌ । तस्माद्र्भ महाभागा दधार व्रत्ाटिनी ॥ ३९
तेन गर्भेण सा देवी ह्यधिकं शुगुमे तद्‌। । सुपुत्र दीररिसंयुक्तं तेजोञ्वाटासमाकुलम्‌ ॥ ४०
सा हि जङ्ग महाभागा तनयं देवसंनिभम्‌ । अन्तरिक्षे तदा नेवुदेषदुन्युभयो पुहुः ॥ ४१
शङकान्दध्युमहादेवा गन्धवां छितं जगुः । अन्सरसस्तदा सवा ननरतुस्ता मुदाऽन्विताः ॥ ४२
भय ब्रह्मा सुरे; सार्धं समायातो द्विजोत्तम । चकार नाम तस्यैव स॒त्रतेति समाहितः ॥ ५३
म कृत्वा ततो देवा जग्मुः स्वर्ग महौजसः । गतेषु तेषु देषेषु सोमहर्मा सतस्य च ॥

7तकमांदिकं कमे चकार द्विजसत्तमः ॥ षं
गात पुत्रे महाभागे सव्रते देवनिभिते । तस्य गेहे महारक्ष्मीधनधान्यसमाकला ॥ ४५
जाश्वमदिषीगावः काञ्चनं रत्नमेव च । यथा कुबेरमेवनं शशमे रतरसंचयैः॥ ४६
्सोमकम॑णो गेहं संपन्नं परिराजते । दानपुण्यादिकं धर्म चकार द्विजसत्तमः ॥ ७७
पेयात्रां गतो विभो नानापुण्यसमाकुलः । अन्यानि यानि पुण्यानि दानानि द्विनसत्तमः ॥

, चिकार तत्र मेधावी ज्ञानपुण्यस्तमन्वितः ॥ ४८
एवं साधयते धमं पायेच्च पुनः पुनः । पुत्रस्य जातकर्मादि कर्माणि द्विनसत्तमः ] ॥ ४९
विवाहं कारयामास हर्षेण महता किल । पुरस्य पुत्राः संजाताः सुपुण्या लक्षणान्विताः ॥ ५०
पलयधमेतपोपेता दानधर्मरताः सदा । स तेषां पुण्यकर्माणि सोमशमां चकार ह ॥ ५१

त्राणां तु महामागस्तेषां सौख्येन मोदते । सर्वसौरूयं स बुभुजे तेजसा राजराजवव्‌ ॥ ५२

कि

प्विशाब्दिको यदर्द्रतकायस्तु तस्य हि । सूर्यतेनःपतीकाशः सोमरमां महामतिः ॥ __ ५२

ध ४... इ. ठ. रत्मैः। ४क.स.ग.घ. ह. चछ. क्ष. ट. ड. ठ. ब्राह्मणः ५. ङ. ट. (भुवः । ६क.ख.
' च. छ. क्ष, इ. ट. ह्यं च सेभुज्य जरारोगविर्वाजितः । प" ।

१५८ पहामुनिशरीव्यासपरणीत-- [९ भूमिखण्डे-

सा चापि शरशुभे देवी सुमना पुण्यमङ्गलेः । पुत्पोत्रमहाभागा दानव्रतैश्च संयमः ॥ ५४
अतिभाति विशालाक्षी पुण्यैः पतिव्रतादिभिः। तारुण्येन समायुक्ता यथा घोडशवापिकी ॥ ५५

3 होदयो
मोदमान महाभागौ दंपती चौरुदशंनौ । हर्षेण च समायुक्तौ मोदमानो महाद्यौ ॥ । ५६
एवं तयोस्तु दृत्तान्तं पुण्योधिकसमन्वितम्‌ । सुरतस्य वक्ष्यामि तप यौ दिजोत्तमाः ॥ ५५
यथा तेन समाराध्य नारायणमनामयम्‌ ॥ ५८
इति श्रीमहापुराणे पाशे भूमिखण्डे सुमनोपाख्याने सत्रतोत्पत्तिनांमैको नर्विदो ऽध्यायः ॥ १९ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ :-- ४२६१
अथ विंशोऽध्यायः ।

भानस

~~~

सूत उवाच-- |
एकदा व्यासदेबोऽसौ ब्रह्माणं जगतः पतिम्‌ । सुव्रताख्यानकं सर्वं परच्छातीव विस्मितः॥ १

व्यास उवाच -
लोकासमटीकविन्यास देवदेव महाप्रभो । सुत्रतस्याय चरितं श्रोतुमिच्छामि सामतम्‌ ॥ २

ब्रह्मोवाच-
पराश महाभाग श्रुयतां पुण्यसत्तम । सुव्रतस्य सुविपरस्य तपश्चर्या वदामि ते ॥
सुव्रतो नाम मेधावी बाल्याद्विष्णुमचिन्तयत्‌ । गर्भे नारायणं देवं दृष्वान्पुरुषोत्तमम्‌ ॥।
पूर्वकर्मालुभावेन हरे्यानं गतस्तदा । क्षङ्खयक्रधरं देवं पद्मनाभ. सुपुण्यदम्‌ ॥
ध्यायते चिन्तयन्नेवं गीते ज्ञाने भपाठने । एवं देवं हरिं ध्यायन्सदेव द्विजसत्तमः ॥
क्रीदत्येवं सदा डिम्भः सार्धं वै बालकोत्तमः। बालकानां स्वकं नाम हरेशैव महात्मनः ॥ ५
चकारासौ हि मेधावी पृण्यात्मा पुण्यवत्सलः । समाद्यति वे मित्रं हेेनोक्ना महामुनिः ॥ ८
मो भोः केदाव एदेहि पाहि माधव चक्रभृत्‌ । क्रीडस्व च मया साध त्वमेव पुरुषोत्तम ॥ ९
वनमेव प्रगन्तव्यमावाभ्यां मधुसूदन । एवमेव समाहानं नामभि हरेदिजः ॥ १०५
क्रीडने पठने हास्ये शयने गीतमे्षणे । याने च छासने ध्याने मत्रे हाने सुक्मसु ॥ !।
[ कपरयत्येवं वदल्येवं जगन्नाथं जनादेनम्‌ । स ध्यायते तमेकं हि विश्वनायं महेश्वरम्‌ ॥ १२
ठणे काष्टे च पाषाणे शुष्के सान्द्रे हि केशम्‌ । ] पदयत्येवं स धम।ःमा गोविन्दं कमलेक्षणम्‌ ॥

7 .* क ९

आकारे भरमिमध्ये तु प्ेतेषु वनेषु च । जले स्थले च पाषाणे जीवेषु च महामतिः ॥ ११

नृसिंहं पश्यते विपः सुव्रतः सुमनासुतः । बाली डां समासाद्य रमटयवं दिनेदिने॥ ४

गीतैश्च गायते कृष्णं सरागर्मधुराक्षरेः । ताटैरैयसमायुक्तैः सुस्वरमछनान्वितैः ॥ १५
सुव्रत उवाच--

ध्यायन्ति देवाः सततं मुरारिं यस्याङ्गमध्ये सकं निविष्ट ॥
योगेश्वरं पापविनाङनं च भजे शरण्यं मधूमूदनाख्यम्‌ ॥ १६
क

*क.ख. ,च. छ. क्ष, ट. ड. ठ. पुस्तकस्थोऽ्यं पाठः। ध

ड

~~~

१द.दढ्‌ "नी महामानी दंपती चाष्मङ्गकौ । ए ।२ग.घ.ट. द. चास्मङ्टी । ज. चानुरागतः। ३ क. ख, इ,
च. छ. द. ठ. पुण्यात्मानी । ४ क. ख. द. च. छ. ष. ढ. "व्यत ।५क. च. ह. च. छ. सष ड. द. महामतिः ।
६ क.ख. ड. च.छ. क्ष. ढ तपने । ग. घ. इ, पतने ।

६.

१९ एकोनविंशोऽध्यायः 1 पद्मपुराणम्‌ | १ ९९
लोकेषु यो हि सकलेषु विबोधितोऽपि यो छोकगश्च गुणिनो निवसन्ति यत्र ॥

दोषेषिहीनमखिरैः परमेश्वरं त संचिन्त्य पादयुगलं सततं नमामि ॥ १७
नरायण गुणनिधानमनन्तवीयं बेदान्तशुद्धमतयः भषटन्ति नित्यम्‌ ॥
ससारसागरमपारमनन्तदुगंमत्तारणा्थमखिलं शरणं भरपव्रे ॥ १८

योगीन्द्रमानससरोवरराजहंसं शृद्धं मभावमखिं सततं हि यस्य ॥

तस्येव पादयुगलं यमलं नमामि दीनस्य मेऽनुभभयात्कुरु देव रक्षाम्‌ ॥ १९

लोकस्य पालनढृते परिणीतधमं सत्यान्वितं सकरटोकगुरं सुरेशम्‌ ॥

गायाम्यहं सुरसगीतकतालमानैः श्रीवत्समेकमसिलं ुबनस्य देवम्‌ ।॥ २०

ध्यायेऽखिलस्य भुवनस्य पतिं च देवं दुःखान्धकारदलनायेमिरैव चन्द्रम्‌ ॥

अङ्गाननाशक(म)मलं च दिनेश्षतुल्यमानन्दकन्दमखिलं महिमासमेतम्‌ ॥

संपूणेमेवममृतस्य कलँनिधानं त॑ गीतकौशलमनन्यरसैः भगाये ॥ २१

युक्तं स॒योगकरणेः परमाथ विश्वं स पश्यति चराचरमेकमित्थम्‌ ॥

पश्यन्ति नेव यपिहाथ सपापलोकास्तं केशवं शरणमेकयुपेमि नित्यम्‌ ॥ २२
कराभ्यां वाद्यमानस्तु तां तालसमन्वितम्‌ । गीतेन गायते कृष्णं बालकैः सह मोदते ॥ २२
एवं तु क्रीडते नित्यं बालभावेन वै तदा । सुत्रतः सुमनापुत्रो विष्णुध्यानपरायणः ॥ २४
क्रीडमानं प्राह माता सुव्रतं चारुखक्षणम्‌ । भोजनं कुरु मे वत्स क्षधा त्वां परिपीडयेत्‌ ॥ २५
तापुवाच तदा पराज्ञः स॒मनां मातरं एनः । महाभृतेन वृ्रोऽस्मि दरिष्यानरसेन बे ॥

भोजनासनमारूढो मिष्टमन्नं परपश्यति ॥ २६
इदमन्नं स्वयं विष्णुरात्मा तरं समाश्रितः । आत्मरूपेण यो विष्णुश्ाग्रेनानेन तप्यतु ॥ २७
्ीरसागरसंवासो यस्येव परिसंस्थितः । जछेनानेन पुण्येन वृ्षिमायातु केशवः ॥ २८
ताम्बूटचन्दनेगन्धैरोभिः पृष्येमनोहरेः । आत्मरूपेण गो विन्दस्तृक्षिमायातु केशवः ॥ २९
यनं याति धमात्मा तदा छृष्णं प्रचिन्तयेत्‌ । योगनिद्रायुतं इृष्णं तमहं शरणं गतः ॥ ३०
भोजनाच्छादनेष्वेवमासने शयने द्विजः । चिन्तयेद्रासुदेवं तं तस्मै सर्म भकट्पयेत्‌ ॥ ३१
तारुण्यं पराप्य धमात्मा कामभोगाविहाय वे । संयुक्तः पेशवध्याने वैदूर्य पर्वतोत्तमे ॥ ३२

यत्र सिद्ध वरं सिषं वैष्णवं पापनाशनम्‌ । रुद्रमोकारसंजगं च ध्यात्वा चेवं महेश्वरम्‌ ॥ २३
ब्रह्मणं विद्धि तं देवं नमंदादक्षिणे तटे । सिद्धेश्वरं समाभरेत्य तपोभावं व्यचिन्तयत्‌ ॥ ३४
। इति श्रीमहापुराणे पाद्मे भूमिखण्ड सुमनोपाख्याने विंशोऽध्यायः ॥ २० ॥

आदितः शाकानां समश्यङ्ाः- ४२९५

{0 ~ -~-~~---- ~~ --

अद्ेकावि्ोऽध्यायः |
व्यास उवाच॑-
भश्मेके महाभाग करिष्ये सामतं बद । त्वयैव पूवमक्तं तु सुव्रतं च मतीश्वरम्‌ ॥ १
न

+ क. सइ. च. छ. ष. ट.ड. ठ. मे मुररिपो कुर तस्य र । ग. घ. मेऽसुररिपो कुष । २क. ख. इच. छ. क्ष.
ए. रीरङ्मे" । ३ क. ख. ड. च. छ. स" उ. ठ. "लाविताने । ४ क. ख. ग.घ. छ.च. ज. ज. ट. ड. 2. *मेव नियम्‌ ।
५8. परविष्रं ६. श्व --पूरणि(ने)न महभाग क!रितं किंच तद्द ।

१६० पहायुनिश्रीव्यासमणीतं- [ २ मूमिखण्डे-

पूवोभ्यासेन स ध्यायस्नारायणमनामयम्‌ । कस्यां जातौ सयुत्प्मः सुतरतः पृषेजन्मनि ॥ २
तन्मे त्वं सांपतं श्रहि कथमाराधितो हरिः । अनेनापि स॒देहेन कोऽयं पुण्यंसंमन्वितः ॥ ३

ब्रह्मोवाच...
वेदिशे नगरे पुण्ये बहु्द्धिसमाकुखे । तत्र राजा महातेजा ऋतध्वजसतो बली ॥ ४
तस्याऽऽत्मजो महापुण्यो सक्मभूषणसंक्ृकः । संध्याबली तस्य भाय धर्मपत्नी यदाखिनी ॥ ५
तस्यां पुत्रं समत्पाश् स आत्मसदशं बली । तस्य धमाङ्गदं नाम चकार वरृपनन्दनः ॥ ६
सवेलक्षणसंप्नः पितृभक्तिपरायणः । रुक्माङ्गदस्य तनयो योऽयं भगवतां वरः ॥ ७

पितुः सोख्याथमेषापि मोहिन्यर्थ शिरो ददौ । वैष्णवेन च धर्मेण पितृभक्त्या तु तस्व वै ॥ ८
सुभसन्नो हषीकेशः सकायो वैष्णवं पदम्‌ । नीतश्रैवर तु सर्ैशनो वैष्णवः सात्वतां वरः॥ ९
धमाङ्गदो महापाज्ञः भङ्ञज्ञानविशारदः । तत्स्थो वै पहामान्नो धर्मोऽसौ धर्मध्रषणः ॥ १०
दिव्यान्मनोनुगान्मोगान्मोदमोनः भभुञ्जति । पूर्णं बपसदस्रान्ते धर्मात्मा धर्मभरषणः ॥ ११

तस्मात्पदात्परिश्रष्टो विष्णोरेव प्रसादतः । सुव्रतो नाम मेधावी सुमनानन्दवधेनः ॥ १२
सोमरामोख्यतनयः श्रेष्ठो भगवतां वरः । तपश्चचार मेधावी विष्णुध्यानपरोऽभवत्‌ ॥ १२
कापक्रोधादिकान्दोषान्परित्यञ्य द्विजोत्तमः । संनियम्येन्दरियवर्ग तपस्तेपे स निजने ॥ १४
वैदूयेपवेतम्रेषठे सिद्धेश्वरसमीपतः । एकीकृत्य मनश्चायं संयोञ्य विष्णुना सह ॥ १५
एवं वषशतं स्थित्वा ध्याने तस्य महात्मनः । सुप्रसन्नो जगन्नाथः शङ्खचक्रगदाधरः ॥ १६

तस्मै वरं ददौ चाथ लक्ष्म्या च सह केशवः । भो भोः सुव्रत धर्मासन्तुध्यख विबुधाभिप्‌॥ १७
वरे वरय भ्रं ते कृष्णाऽदं ते समागतः । एवमाकण्यं मेधावी विष्णोवौक्यमनुत्तमम्‌ ॥ १८
हर्षेण महताऽऽविष्टो दृष्ट्रा देवं जनादेनम्‌ ¦ बद्धाञ्जटिपुटो भ्रत्वा प्रणाममकरोत्तदा ॥ १९
सुव्रत उवाच-
संसारसागरभतीव गभीरपारं दःसोपिभि्िविधमोहमयैस्तरङ्ेः ॥
संपृणमस्ति निजदोपषगुणेस्तु भप्त तस्मात्समुद्धर जनार्दन मां सुदीनम्‌ ॥ २०
[ कमोम्बुदे महति गजैति वषेतीव विधु्तोल्टसति पातकस॑चयैम्‌ ॥

मोहान्धकारपटलेमम नष्टदीनस्य तस्य मधुसूदन देहि हस्तम्‌ ॥ | २!
संसारकाननवरं बहुदुःखवुक्ैः संसेन्यमानमपि मोहमये सरैः ॥
संदीप्रमस्ति ईरुणाबहुवहितेनःसंतप्यमानमनसं परिपाहि कृष्ण ॥ २२
संसारवृक्षमतिर्जणमपीह उं मायासुकन्दकरुणाबहुदुः शाखम्‌ ॥
जाय।दिसंघरच्छदनं फलितं मुरारे तं चाधिरूढपतितं भगवन्हि रक्ष ॥ २

0 अ जः

जन

"नौमणीमतत कककककक

*क.ख.ग ध. इ.च छ. क्ष. ट. ड. ठ. पृस्तकस्थोऽगं पाटः ।

निः „ज

॥

म न न > "~ न - ----~--------*-“ ५-०-99 कन 9

----~---~- ~= ~न

~ छः च

मी

१अ. समाविलः। त्र. 1 २क.ख. ढः. च. छ. क्ष. ट. ह. "णविश्रुतः।सं। ३क.ख.ग. घ. ह. च. छ. क्र,

संयम्य त्रितयं व । ट. सेयम्यत्रित्रिधं व. । ८ क. ख. ग. ष. ढ. च. छ. ज. ष. ट. ड. ठ. विबुधां वर।९क. ह.ग,
च. ह. च. छ. क्ष. ड, ठ. व महासुदःलैजालोर्मि" । १० म. संदटिमि" । ११ स, करणालनव । १२ क. ख. ग. घ. ई.च
ॐ, ज. घ. ट. ठ. रू । पपस्तु सेचयघनं ।

२१ एकविंशोऽध्यायः } प्मपुराणम्‌ । १६१

दुःखानलेविविधमोहमयैः सुधूमैः शोकैषियोगमरणान्तकसंनिभेथ ॥

द्ग्पोऽस्मि कृष्ण सततं मम देहि मोक्ष बञानाम्बुनाऽय परिषिच्य सदैव मां त्वम्‌ ॥

मोहान्धकारपटरे महतीव गते संसारनाश्नि सततं पतितं हि कृष्ण ।

छृत्वा तरीं मम हि दौनभयातुरस्य तस्मरा्िकृष्य शरणं नय मामितस्त्वम्‌ ।॥ २५

त्वामेव ये नियतमानसमभावयुक्ता ध्ायन्तयनन्यमनसा पदवीं लभन्ते ।

नत्वेव पादयुगलं [ #च महत्सुपुण्यं ये देविंनरगणाः परिचिन्तयन्ति ।॥ २६

नान्यं वदामि न भजामि न चिन्तयामि त्वपादपदमयुगलं ] सततं नमामि ।

एवं हि मायुपगते शरणं च रक्ष वरेण यान्तु पम पातकसंचयास्ते ॥

दासोऽस्मि भरेत्यवदं तव जन्म जन्म त्वत्पादपग्मयुगलं सततं नमामि ।॥ २७
यदि कृष्ण प्रसम्नोऽसि देहि मे वर पुत्तमम्‌ । मम तौ पितरौ ष्ण सकायो नय मन्दिरे ॥

आत्मन कलत्रं च मया सह न संशयः॥ २८
श्रीकृष्ण उवाच-- |

एवं ते परमः कामो भविष्यति न संशयः । तस्य तुष्टो हषीकेशो भक्त्या तस्य प्रतोषितः ॥२९

प्रयातो वैष्ण्रं रोकं दाहमरखयवभितम्‌ । सुव्रतेन सम॑ तौ द्रौ सुमनासोमरमैकौ ॥ ३०

यावत्कल्पदरयं पराप्ते तावद सुत्रतो दविजः । बुभुजे पण्यजाटीकान्मोगां रैव महामनाः॥ ३१

देवकायाथम त्रे कश्यपस्य एृहे पनः । अवतीर्णो महापाहो वचनात्तस्य श्ाङ्गिणः ॥ ३२

नदर पदं हि यो भुङ्के विष्णोरेव प्रसादतः । वपुदततेति विख्यातः सवैदेषैनेमस्कृतः ॥

[केन्र पदं हि यो युद्क्ते सांप्रतं वासवो दिवि] ॥ १२

एतत्ते सवेमाख्यातं खष्टिसंबन्धकारणम्‌ । अन्यजैव परवक्ष्यामि यतृच्छति महामते ।। ३४
व्यास उवाच--

धमाङ्गदो महामाज्ञो रुक्माङ्गदसतो बली । आगे कृतयुगे परापे खष्टिकाटे सं वासवः ॥

तत्कथं देवदेवेश न्यो धमाङ्गदो भुवि ॥ ३५

अन्यो १०५५ राजा म्वाऽय॑ त्रिदज्ञाधिपः । एते मे संशयं जातं तदवांश्छेसुमहति ।॥ ३६
बरह्मोवाच-

हन्त ते कीतेयिष्यामि स्ैसंदेहनाश्नम्‌ । देवस्य लीला खष्य् वरते द्विनसचम ॥ ३७
यथा वाराथ पक्षाश्च मासाश्च ऋतवो यथा । संवत्सराश्च मनवो यथा यान्ति युगानि च ॥ ३८
तूथ क्ल्याः समायान्ति व्रजाम्येष जनादेनम्‌ । अहमेव महाप्राह़ मयि यान्ति चराचराः ॥३९
पनः नति योगात्मा एवेवदिश्वमेव हि । पुनशाहं पुनवैदाः पुनस्ते देवता द्विनाः ॥ ४०
तथा भूपाश्च ते सं प्रजाभव तथाऽखिलाः । भरभवन्ति महाभाग विदरास्तज न मुह्यति ॥ ४१
वकस्पे महमभागो यथा रुक्माङ्गदो दषः । तथा धरमाङ्गदश्वायं संजातः रूयातिमान्दरिन ॥ ४२

~~~ ~~~ ^~

` भग.ध.ज. ट. इ पृस्तकस्थोऽयं प्राठः । क ख.ग.ध. ड. च. छ. सष. र. उ. ढ पुस्तक्स्थोऽयं पठः ।

"न ^ ~= ~ग ---------~-----~ स्न ज

१क.ख. ड. च. छ. क्ष.र. ड. ठ. ङ््पां। २क.ख.ग. ध. इ. च. छ. प्ष.भ. ट. उ. ध्यानेन श्ञानम" । ३

क. ख. ग. ष. इ. च. छ. क्ष. ट. हि काममपि पूरय मेऽय कृष्ण द्‌" । ४ क. ख. ग. ष. इ, च. छ. क्ष. ड. ठ. श्म

हदवम" । ५क.ख.ग.ष.रथ.छ.टद. रकमाङ्गदो । ६ क. ख. ग. ध. ड. व. छ. घ्ष.ट. ह. ठ. तात । ७ क.

स.ग.धर. इ. च. छ. श्च. ड.द. "ता म्प विश्व" । ८ क. ष, ध. ठ. च.छ.क्ष.ट. ड. "वं स्वचरिग्रे घमाविणाः।
8 |

१६२

॥,।

पहायुनिश्रीव्यासभणीतं- [ र. भुमिलण्डे-

रामादयो महाभा ययातिनहुषादयः । मन्वादयो महात्मानः प्रभवन्ति ल्यन्तिच॥ ४३
टं षदं थञ्जन्ति राजानो धमेतत्पराः । यथा धमाङ्गदो वीरः भुनक्ति महत्पदम्‌ ॥ = ४४
एवं देवा वेदाश्च पुरणस्पृतिपूकाः । एतत्सर्वं समाख्यातं तवाग्रे द्विजससम ॥

चरितं सुव्रतस्याथ पुण्यं सगतिद्‌ायकम्‌ ॥
इति श्रीमहापुराणे पाग भूमिखण्डे एन्द्रे सुतरतोपाख्यानं नामैकविशोऽध्यायः ॥ २० ॥

आदितः शोकानां समष्ङ्ाः-- ४२४०

४५

अथ द्रार्विद्योऽध्यायः।

1

ऋषय उचुः-
विचित्रं कथा पुण्या सर्धरमभदायिनी । सवेपापहरा भोक्ता भवता वदतां वर ॥ . ।
सृष्टिसंबन्धमेतं नस्तद्धवान्वकतुमरहति । पूवमेव कथं खृष्टिविस्तरात्मूतनन्दन ॥

सृत उवाच -

विस्तरेण वक्ष्यामि सष्टिसहारकारणम्‌ । श्रुतमात्रेण यस्यापि नरः सव्ञतां व्रजेत्‌ ॥ ३
हिरण्यकशिपुर्यो हि तेन व्याप्तं जगत्रयम्‌ । तपसाऽऽराध्य ब्रह्माणं वरं भाप सुदुकेभम्‌ ॥ ४
[%तस्मादेवान्महाभागादमरतवं तथैव च । देवा्ीकान्समं ग्याप्य प्रभुत्वं स्वयमाभितम्‌ ॥ ५
ततो देवाः सगन्धव मुनयो वेदपारगाः । नागा किनराः सिद्धा यकषाशवैव तथाऽपरे ॥ | ६
ब्रह्माणं तं प्रस्छृलय जग्बुनौरायणं भ्भुम्‌ । क्षीरसागरसंसु्ं योगनिद्रा गतं मभुम्‌ ॥

2१

संविबोध्य महास्तोत्रर्दैवाः प्राज्ञलयः स्थिताः ॥ ॥
संविबुद्धे तु देवेशे तान्तं सुदु रात्मनः । आचचक्षर्महात्मानः समाकण्यं जगत्पतिः ॥ ८
तरसिररूपमास्थाय तं जघान महावलम्‌ । [*पुनवाराहरूपेण हिरण्याक्षं महाबलम्‌ || ९
तद्रधाचैव संतप्रा असुरा युयुधुश्च तम्‌ । सोऽप्यन्यां ्च जघानाथ दानवान्धोरदशनान्‌ ॥ १
एवं मै तेषु नषु दानवेषु महात्मसु । [\अन्येषु तेषु >षटषु दितिपत्रेु बे तदा ॥ ११
पुनः स्थानं हि भा्तेषु देवेषु च महात्मसु । यजेप्वथ भ्तेषु सर्वषु धर्मकमेयु ॥ १२
स्वस्थेषु सर्मरोकेषु दिति दुःखपीडिता । पुत्रशोकेन संतप्ता हाहाभूता विचेतना ॥ १३
मतरं सूर्यसंकारौ तपस्तेजःसमन्वितम्‌ । दातारं च महात्मानं भतोरं करयपं तदा ॥ १
भक्त्या प्रणम्य विमेन्द्र तमरवाच महामतिम्‌ । मगवत्न्पुत्राऽहं कृता देवेन चक्रिणा ॥ ५
दैत्याश्च दानवाः सर्वे देवैश्ै निपातिताः । पुत्रशोकानलेनाहं संतप्ता मुनिसत्तम ॥ १६

~~ <~

ववष मी

क ख, ड, च. छ. ट. ड, 2, पुस्तकस्थोऽयं पाठः ! † एतच्िहुनान्तः। तोऽयं पाठः क. ख. इ, च. € £
ड. द. पुस्तकस्थः। * एतश्िहान्त्गतोऽयं पाठः क ख.ग. ड. च. छ. ष. ट. ड. ठ. पुस्तकस्य ।

== ~~

- ड

१क.ख.ग.घ.च. द.
बरवीमि तवाग्रतः । इ" । ब. घ. ट. “मू । अन्यत्किं ते प्रवक्ष्यामि भवतां यद्विरोचते! ₹* । ३ ग. घ. ज. ट, संहारे ।

क,ख. ग.घ. ड. च. छ.ज. प्न. ट. ड. द. संबन्धकाः । ५ क. ख.ग.ध.च. छ. सष. ट. ड.द, %लयस्तदा। सं ।
९क.ख..च.छ.प्त ट. ठ. “म्‌। उद्यता वसुधा पुष्या चामरं घातितं तदा । सो । ७ क. ख. ङ, चः सष, इ.

दुष्टेषु ।

९९ द्विक्षोऽध्यायः 1 पद्मपुराण । १६३

ममाऽऽनन्दकर पृत् सवेतेजोहरं विभो । सुबलं चार्वी रवितेजःसमप्रभम्‌ ॥ १७
पिन च सवेह ज्ञातारं स्ैदेहिनाम्‌ । तपसतेजःसमायुक्तं वेदं बेदपारगम्‌॥ . १८
भव्रहमजं ज्ञानवेत्तारं देवत्राह्मणपूनकम्‌ ।] नेतारं सवैलोकानां ।ममाऽऽनन्दकरं द्विज ॥ १९

सवेलक्षणसंपन्न पुत्रं मे दीयतां विभो । एवमाकण्यं वै तस्याः कृर्यपो वाक्ययुत्तमम्‌ ॥ २०
कृषाविष्टमनास्तुष्टो दुःखितां तां द्विजोत्तमः । समुवाच महाभागः पणां दीनमानसाम्‌ ॥ २१
तस्याः शिरा संन्यस्य स्वहस्तं भावतत्परम्‌ । भविष्यति महाभागे यादृशो वाञ्छितः सुतः२२

एवमुक्ता जगामासो मेरु गिरिवरोत्तमम्‌ । तपस्तेपे निरालम्बा साधयन्परमघुतिः ॥ २३
एतस्मिन्नन्तरे सा तु ग दधार चोत्तमम्‌ । सा दितिः सवेधमेज्ञा चारुकम मनस्विनी ॥ २४
हतवषैपभमाणं तु शुचिष्यती बभूव ह । तयाऽथ जनितः पुत्रो ब्रह्मतेजःसमन्वितः ॥ २५

[ #अथ कश्यप आयातो हर्षेण महताऽन्वितः ] । चकार नाम मेधावी तस्य पुत्रस्य सत्तमः २६
बल इत्यत्रवीद्टिमो नाम तत्सदश्चो महान्‌ । एवं नाम च ताऽ व्रतबन्धं चकार सः ॥ २७

प्राह पुत्र महाभाग ब्रह्मचयं प्रसाधय । एवमेतत्करिष्यामि तद्राक्यं जगहे च सः ॥ २८
वेदस्याध्ययनं कुयोद्रह्यचर्येण सुव्रतः । एवं वर्षशतं जातं तस्यैवं च तपस्यतः ॥ २९
मरातुः समीपमायाति तपस्तेजःसमन्वितः । तपोबीय॑मयं दिव्यं ब्रह्मचर्ये महात्मनः ॥ ३०

दितिः प्यति पुत्रस्य हर्षेण महताऽन्विता । तमुतराच महात्मानं बलं पुत्रं तपस्विनम्‌ ॥ ३१
मेपाकिनं महामाज्ग भङ्गाज्नानविशारदम्‌ । वपि जीवति भो वत्स प्रजीवन्ति सृता मम ॥ ३२

हिरण्यकशषिषाद्याश्च ये हताश्चक्रपाणिना । वैरं सापय मे वत्स जहि देवान्पिपन्णे ||: ३३
दनुश्च तमुवाचाथ बलं पुत्रै महाबलम्‌ । आदाविन्द्रं हि देवेशं दुतं सूदय पुत्रक ॥ ३४

पश्ादेवानिपायेतास्ततो गरुडवाहनम्‌ । तथा चाऽऽकण्य सा देवी दितिः पतिदेवता ॥ ₹५
दुःखेन महताऽऽविष्टठा पुत्रमिन्दरमभाषत । दितिपुत्रौ मर्हतिजा महाकायो व्यवधितः॥ ३६
देवानां हि बधाथोय तपैस्तेपे निरञ्जने । एवं जानीहि देवेश यदि क्षममिदेच्छसि ॥ २७

तच्छत्वा वचनं तस्याः स प्रातु पाकशासनः । चिन्तामवाप दुःखेन महतीं देवराट्‌ तदा ॥ ३८

महाभयेन संत्रस्तशचिन्तयामास पै तदा । कथमेनं हनिष्यामि बेदधमेविदूषकम्‌ ॥ १९
इति निश्चित्य देवेशो बरस्य निधनं भति । एकदा तु बलः सायं संध्यार्थ सिधुमागतः ॥ ४०
एेणाजिनन दिव्येन दण्डकाष्ठेन राजितः । अमलेनापि पुण्येन ब्रह्मचर्येण तेजसा . ४१
सागरस्योपकषण्डे तं संध्यासनमुपागतम्‌ । जपमानं तु तं दैत्यं दशयामास वासवः ॥ ४२
पजेण पाटयामास देवेन्दरोऽसौ बलं तदा । एवै निपतितं षट गतस गतं भुवि ॥

हषेण महताऽऽविष्टो देवराण्ुमुदे तदा ॥ ४

* एतश्िहन्तगेतोऽयं पाठः क. क्ल. ग. घ.ङ. च. छ. क्ष. ट. ड. ठ. पुस्तकल्यः । † अ, पुस्तके “देवन्राह्मणक-
टकम्‌ ` इति पाठो वर्तते तथाऽपि पूर्वाधे ^ देवब्र्यगूजकम्‌' इति विशेषणविरोधादन्यपुस्तकात्‌ “ ममाऽऽनन्द्करं द्विज * #
ह) पाठो मूले निवेशितः ॥ * एतचिहान्तगं तोऽयं पाठः क. ख. ग. घ. ड. च. छ. स. ड. ढ.. पुस्तकस्थः ।

«=¬

० 9 9 +

१क.ख.ड. च. छ. भ्र, ठ. ह्रं देवते । २क.ख.ग.घ. ड. च.छ.म्ष.ट. ड ठ. "व॑पण्डितम्‌ । ज. ववैप्राणि-
गम्‌ । ३क.ख.ग.घ. ङ्ख षछ.ष.ट ड. ठ. नता मुषलं चारलक्षणम्‌। ४ क स. च. छ. ड ण । सा दितिष्तम" ।
५क.स.च. छ. क्ष. ह. तयोराक' । ६ क.ख.ग.घ. ङ. च. छ. स. ट. ड. ठ. 'दाकायो वधेते ब्रह्मतेजस ।दे ।५७म.
'ततप्यञ्गाद ह । दिवं जहीहि । ८ क. द. ङ. च. छ. घ. ठ. तेनसः। सा^९फस.ड.च छ. स.ठ."नं सुशान्तं तं।

१६४ महामुनिश्रीव्यासपणीतं-- [ २ मृमिखण्डे-

एव निपातितं दैट्यं दितिनन्दनमेव च॑ । बीक्ष्योत्सवं चकाराऽऽश्र सुखेन पाकशासनः ॥ ४४
इति श्रीमहापुराणे पाग भूमिखण्डे बलदैतयवधो नाम द्राविरोऽध्यायः ॥ २२ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- ४१३८४

अथ योर्विशो ऽध्यायः ।

सूत उवाच--
हतं त्वां दितिः पुत्रमिन्दरेण तु महाद्विजः । वुःखिता करुणं कृत्वा रुरोद च भरक्ं तथा ॥
भतरं च पुनः प्राप्य स्वदुःखं समुवाच ह । तव पुत्रो महापाप इन्द्रः सरगणेश्वरः ॥
सागरोपगतं दृष्टौ मम पुत्रं बलं तथा । वजेण पातयामास जपमानं सनातनम्‌ ॥
एवं श्रुत्वा ततः कुद्धो मरीचितनयस्तद्‌ा । क्रोधेन महताऽऽविष्टः प्रजञ्वाखेव बहिना ॥
अवटुश्य जटामेकां जुहावासो द्विजोत्तमः । इन्द्रस्यैव वधाथौय पूत्रयुत्पादयाम्यहम्‌ ॥
तस्माः$ण्डात्सयुत्पन्रो हुतारनयुखादपि । दृष्णाञ्जनचयोपेतः पिङ्गाक्षो भीषणाढृतिः ॥
दं्रकराखवक्तान्तो जगतां भयदायकः । महास निभो धोरो मृगचरमधरस्तथा।॥
सखद्धस्तेजसा दीपो महामेघोपमो बली । उवाच कदयपं विम्रमादेश्ो पम दीयताम्‌ ॥
कस्पादुत्पादितो विप्र भवता कारणं बद्‌ । तमहं साधयिष्यामि प्रसादात्तव "सुव्रत ॥

क्यप उवाच-
अस्या मनोरथं पुत्र पूरयस्व ममेव हि । आदित्याख्यं महापाहञ जहि इन्द्रं दुरात्मकम्‌ ॥ १०
निषे देवराजे तु पदमेनद्रं पसुदकष्व च । एवं तेन समादिष्टः कश्यपेन महात्मना ॥ ११
त्रतु ह्य्यमं चक्रे तस्येन््रस्य बधाय च । तुर्वेदस्य चाभ्यास स चक्रे पौरुषान्वितः ॥ १२
बलं वीयं तथा क्षात्रं तेजोधैयंसमन्वितम्‌ । [ "दृष्टा वरृजरस्य दैत्यस्य सहस्राक्षो भयातुरः] ॥ १३
उपायथिन्तितस्तस्य वृतरस्यापि दुरात्मनः । वधार्थं देवराजेन हाहूयासौ महामुनीन्‌ ॥
सप्तषीन्येषयामास वृत्रं दैत्येश्वरं परति ॥ १४
भवन्तस्तत्र गच्छन्तु यत्र वृत्रः स तिष्ठति । संपि कुवेन्तु बै तेन सार्धं मम मुनीश्वराः ॥ १५
एवं तेन समादिष्टा मुनयः सप्र ते तदा । इत्रासुरं गताः परोचः सहस्राक्षः प्रयाचति ॥ १६
सरूयं कतुं भयच्छेत्स क्रियतां देत्यसत्तम । [ ऋषयः सप्त तच्छङ्गा उु्वत्रं महाबलम्‌ ॥ १७
सहस्राक्षो महामाह्नो भवता सह सत्तम । मत्रमिच्छति वे करतुं तत्कथं न करोषि किम्‌ ] ॥१८
अधमेन पदं वीर स त्वं मुद्ष्व मुखेन व । वक्ति त्वामेवमिनद्रोऽपि ह्यसुरा देवतास्तर्था ॥
कुरु मेरी तु तेः संषर्वैरं दूरे विखञ्य परै ॥ १९

ज

@ € & क € न 4४ .& च्छ

क्क "+

~~ --- -- ~“ --- ^ ग न= जा = 9 क ०५ 9 = क ० गमी 0 0

# एतज्रिान्तगत पाठोभ्यं ट. पृस्तकस्थः। † एतशिदूनान्तरगतोभ्यं पाटः क. ख. ग. ध. इच... ड.द,
पुस्तकस्थः ।

"न
--~--
= =-= = ८ ->-----स-~ 0 त क-म ०

। नमी मी 2

१क.ख.ग.ध. ह. च. छ्र.स.ट.द.ढ. च। राज्यं चक।र धर्मात्मा सु" । २ क.ख. इच... ^त्वा तया पुत्र
सुबलं बलमेष च । उदितं करणं कृत्वा हाहा कष्ट भरौ मम । एव सुकरुणं कृत्वा बहुकालं तपस्विनी। सा गता करयं कन्त
तमुवाच यशस्विनी । तव । ३ क.ख. गध.द्च. छ. स्.ट.ड. द. "एवा बलं मे ब्रह्मलक्षणम्‌ । व ४ कल. गधष्व.
र ॥ ट. इ. 2. धनुर्वेदस्य । ५ क. ख. च. ए. महात्मनः । ६ क. ख. ग. ठ. च छ. क. ड. ह. "था । सुलं तन्तु
स्व बैर । |

६२ ्रयोविंशोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । १६५

धूत उवाच-

यदि सत्येन देवेन्द्रो मेत्रमिच्छति सत्तमः । सत्यमाभ्रित एवाहं करिष्ये नात्र संशयः ॥ २०

छगभेवं पुरस्कृत्य इन्द्रो द्रोहं समाचरेत्‌ । तदा र क्रियते विपा इत्यर्ये मत्ययः हि किमू ॥ २१

अथषयस्तविन्दरमूचुरित्य्थमत्ययं बद । तत्र त्वं सत्यतां श्हि यदि पैत्रमिरेच्छसि ॥ २२
इन्द्र उवाच-

प्यसत्येन वर्तेऽहं भवदधिः सह च्छग्मना । ब्रह्महत्यादिकैः पविशिष्येऽहं नाज संश्ञयः।॥ २३

ते हतं दैत्यनां तं पुनरूवुहौजसः । ब्रह्महत्यादिकैः पापैरिप्येऽहं नात्र संशयः] ॥ २४

त्युवाच महाप्रान्न त्वामेवं स पुरंदरः । एतेन प्रत्ययेनापि सख्य कुरु महामते ॥ २५
हज उवाच-

मतां शिषटधर्मेण सत्येन तेन तस्य च । मेत्रमेवं करिष्यामि तेन सार दिजोत्तमाः ॥ २६

्रमिन्दरस्य संस्थाने नीतं ब्रह्मणपुक्वेः । इन्द्रस्तमागतं दृष्टा ्मित्रार्थमुध्यतम्‌ ॥ २७

पहासनात्समुत्थाय हयधेपादाय सखरः । ददौ तस्मै स धर्मात्मा इतराय द्विजसत्तमा; ॥ २८
पपं मुदकष्व महापाङ्ग देन्दरमेवं महत्पदम्‌ । वतितव्यं सुखेनापि चाऽऽवाभ्यां दैलसत्तम ॥ २९
(वं विश्वासयन्देत्यं इं मैत्रेण बे तदां । तेषु तेषु च कार्येषु च्छग्नना द्विजसत्तमाः ॥ ३०
छर परयति वु्टात्पा इत्रस्येवं सदेव हि । निराध।रत्वमिन्द्रोऽपि दिवारननौ वैवर्ते ॥ ३१
त्रस्य परयन्स च्रं छगमनाऽपि महात्मनः । उपायं चिन्तयामास इत्रहतयै पहाबलः; ॥ ३२
म्भा संमषित। तेन मोहायास्यासुरस्य बे । येन केनाप्युपायेन यथाऽ घातये ्चमे॥ ३३
या कुरुष्व कल्याणि संमोहाय सुरद्विषः । वनं पुण्यं महदिव्यं पुण्यपादपशोभितम्‌ ॥ ३४
हुपुष्पफलोपेतं मृगपक्षितमाकुलम्‌ । विर्मनिरदुतेदिग्येः परितः परिशोभितम्‌ ॥ ३५
देव्यगन्धवसंगीतं भ्रमराकुलितं सद्‌ा । कोकिलानां ५६ ¦ पुण्यैः स्वेत्र मधुरायते॥ ३६
शिखिसारङ्गनादेश् सवैतुकुयुमाकुखम्‌ ]। दिन्यैस्तु बद ¦ सर्वत्र समलंकृतम्‌ ॥ ३७

ॐवपीकूपतडागे श्च जलपूर्णैमैनो हरेः । कमरैः शतपत्रैथ पुष्पितैः समलंकृतम्‌ ॥ ३८
वगन्धवेसिद्धेध चारणेश्रैव किनरेः ]। मुनिभिः शजुभे दिव्यैदेवो्यानवनेन च ॥ ३९
अप्सरोगणसंकीणनानाकौतुकमङ्गरैः । हेमपासाद संबायेदण्डर्छगरेथ चामरैः ॥ ४०

'कलरेश्च पताकाभिः सर्वत्र समलंकृतम्‌ ] । बेदध्वनिसमाकीर्णं गीतध्वनिसमाङुलम्‌ ॥ ४१

एवं नन्दनमासाद् सा रम्भा चारुहासिनी । अप्सरोभिः सम॑ तत्र क्रीडत्येवं विलासिनी ॥४२
सूत उवाच-

ए्दातुस टतो वे जगाम नन्दनं बनम्‌ । कतिभि्दानवैः साधं विश्वस्तः परया मृदा ॥ ४३

भरक््यो रमते पारे तस्यैव च महात्मनः । देवराजः स विमेन््रारिचद्रान्वेषी विशङ्कितः ॥ ४४

ज

॥ भम "~ - ~-----=-------~--------------------- ~~ -- "न~~ ~ -~-----~-~~-

* एतश्षिहनान्तगंतोभ्यं पाठः क. ख. ग. घ. च. छ. .श्च ड. ठ .पुस्तकस्थः । † एतभिदहान्तर्गतोऽयं पाठः क, ख,
"प. च. छठ. सष. इ. द. पुस्तकस्थः । > एतश्िहान्तगतोध्यं पाठः क.ख ग. उ.च. छ. क्ष. ट. द. पुस्तकस्थः ।
। एतचिहान्तगतोऽयै पाटः क. ख. ग. च. छ. क्ष, ड ढ. गुस्तकस्थः।

= ~

शन प्क ~ ----------------~-~-----------=----*---------------- ज छण ज

१. य॑ वदेत्‌ ।अः।२क ल. ड. च. छ. सष. ड. द. 'दा। गतेषु तेषु विप्रेषु स्वस्थानं द्वि" । ३ कख. ग.
“इच. छठ. सल. ड. द. प्रबिन्तयेत्‌ । ४ ग. घ. "मानमन्दिरैदिन्यैः सरवर प । ट *मानवापिकारामेः सर्वत्र प" । ५ क.
१, ग.ष. ङ, च. छ. ह. ड. ट. "पं मृदया परया यतः । अ ।

१६६ महापुनिश्रीष्यासपणीतं- [ २ मूमिलण्डे-
स हि हज महापाज्ञो विश्वस्तः सवैकमेसु । श्रं मित्रै परं प्षात्वा भव॑ चक्रे न तस्य सः ॥ ४५

भ्रममाणो वनं परयेत्सवेत्र परमं शुभम्‌ । सरम्यं कौतुकवनं वनिताश्चतसंकुलम्‌ ॥ ॥
चन्दनस्यापि दक्षस्य च्छायां शीतां श्ुभान्विताम्‌। समाश्रित्य विशालाक्षी रम्भा तत्र च दीव्यति ४७
` ससीभिस्तु महाभागा दोलारूढा यशखिनी । गायते सुस्वरं गीतं सवैविश्वभरमोहनम्‌ ॥ ४८

तत्र ह्र; समायातः कामाकुलितमानसः । दोखारूढां समालोक्य रम्भां तां स॒मनोरमाम्‌ ॥ ४९
इति श्रीमह'पुराणे पाद्ये भूमिखण्डे बृत्रवने श्रयोविरोऽध्यायः ॥ २३॥

आदेतः शोकानां समष्टधङ्ः-- ४४३३

अथ चतुर्वेशोऽध्यायः ।

मूत उवाच-
इयं तु का गायति चारुखोचना विखासयन्ती परितो वन च ॥

अतीव शोभां लभते मनोहरा हयपूवे भावेः परिमोहयन्ती ॥ १
[कष्टा स रम्भां कमलायताक्षीं पीनस्तनीं चन्दनचविताङ्गीम्‌ ।
पय्मानना कामगं न वेषा नो वा रतिशारुमनोहरेयम्‌ ॥] २
संपूण भावां परिरूपयुक्तां कामाङखीरामतिमादधानाम्‌ ।
पदयामि चेनां च सुकाममोहितां यास्यामि पृच्छामि च का भवेत्सा ॥ ३
इतीव दैत्यः सुधिचिन्तयानः कौ लेन मुग्धः स च कालनोदिरषः।
रम्भां तु तां तत्र जगाम सत्वरमुवाच वै दीनमनाः सुखोचनाम्‌ ॥ ४
कस्यासि वा सुन्दरि केन सेषिता किं नाम ते पुण्यतमं वदस्र मे ॥
तवेव सूपेण मरहातितेजसा मुग्धो ऽस्मि बाङे मम वरयतां रज ॥ ९
एवणुक्ता विक्ञाराक्षी पाह कामातुरं प्रति । अह रम्भा महाभाग क्रीडार्थं नयुत्तमम्‌ ॥ ६
सखीभिः सहिता याता नन्दनं कामदं शुभम्‌ । त्वं चको वा किमर्थं हि मम पाश्व॑मुपागतः ॥७
हतर उवाच-
श्रूयतामरमिधास्यामि योऽहं बारे समागतः । हुताशनात्समुत्पननः कश्यपस्य स॒तः श्रुमे ॥ ८
साऽह देवदेवस्य शक्रस्यापि शुभानने । एन्द्रं पदं वरारोहे र्थं मे भुक्तिमागतम्‌ ॥ ९
अहं त्रः कथं देवि मां चेवं त्वं न विन्दसि । जैलोक्यं बश्षमायातं पय मे वरर्बाणिनि ॥ !०
अहं श्रणमायातः कार्माद्रच्ि वरानने । रमस्व मां व्रिशाखाक्षि कामेनाऽऽरुलितं भिये ॥ ?,
रम्भोवाच--
वक्षगाऽहं तवेव भविष्यामि न संशयः । यद्यदरदाम्यह वीर तत्तत्कार्यं त्वयैव हि ॥ १२

~-----~ ~~~ प्न ~ ~~~ "~~~ ---- ~~~ ~ -~ -~------ ~ ---~---~~~~- ~------------~--*----- ज 0 ता त न मक

क 1

[ता 11

~ = -~~--~ च~ --->---- >

-- = न क नदि + = =-= त

* एतनिहनान्तगेतोभ्यं पाठः क. ख.ग. ध. ड. च. छ. सर. ड. 2. पुस्तकस्थः।

(भ

१क.ख.ग.घर. ड. च छ. स.ड.ढ. मुपुण्यदां । २क.ख.2.च.छ. ष. ड.ठ. *सभावैः परिविश्वमोहना । अतीव
बाला शुशुभे मनोहरा संपणंभावैः परिमोहयेजनम्‌ । ट" २ क. ख.ग. ध.म च. छ. स.ट.द.ढ. "ृदीटामतिश्षीठमावाम्‌। प ।
४क.ख.ग. घ. ठ. छ.ज. चष. द. ढ. म्‌ । यास्याम्यहं वद्यमिहैव ह्यस्या मनोभवेनाय शैव प्रेषितः । इ" । ५ क. स.
ट. च. छ. स.ठ.कामेन । ६ क.ख.ड. च्छ. प. 2.7. “तः । समातुरस्तत्र । ड. "तः । कामातुरस्तश्र । ७ क. च. ग. ष.
ड. च. छ. पष. उ. ठ.प्रेषिता।८क ख, च.छ. प्न. ट. ठ. "माद्रक्ष व" ।

९९ पृशचविंशोऽध्यायः 1 पद्मपुराणम्‌ । १६७

एवमस्तु महाभागे तत्तत्सर्वं करोम्यहम्‌ । एवं संभाषणं इत्वा तया सह परावः ॥ ११
तस्मिन्वने महापुण्ये रेमे दानवसत्तमः । तस्या गीतेन रृत्येन हास्येन चंङितिन वा ॥ १४
अतिभुग्धो महादैत्यः स तस्याः सुरतेन च । तमुवाच महामोगं दानवं सा वरानना ॥ १५
सुरापानं कुरुष्वेति पिबस्व मधुमाधवीम्‌ । तामुवाच विक्ञाखाक्षी रम्भां शशनिभाननामर्‌ ॥ १९६
पुत्रोऽहं ब्राह्मणस्यापि वेदवेदाङ्गपारगः । सुरापानं कथं भद्रे करिष्यामि विनिन्दितम्‌ ॥ १७
तयाँ तु रम्भया देव्या प्रीत्या दत्ता सरा हात्‌ । तस्या दाक्षिण्यभावेस्तु स॒रापानं छृतं तदा१८
अतिमुग्धः स॒रापानाञ्ज्ञानभ्रष्टठोऽभवत्तदा । तदन्तरे सुरेन्द्रेण वजेण निहतस्तथा।। # १९
ब्रह्महत्यादिकैः पापैः स रिपो एतरहा ततः । ब्राह्मणास्तु ततः भरोचरिन्द्र पापं कृतं त्वया ॥२०
अस्पदराक्याचु विश्वस्तो त्रो नाम महाबलः । हतो विश्वासभावेन एवं पापं त्वया कृतम्‌ ॥ २१
इन्द्र॒ उवाच-

येन केनाप्युपायेन हन्तव्योऽरिः सदेव हि । देषताह्यणहन्ता च यज्ञधमेस्य कण्टकः | २२
निहतो दानवो दो लोकानां च विनाश्त्‌ । किमर्थं कुपिता यूयमेतकपायस्य लक्षणम्‌ ॥ २२
विचारश्रापि कतेव्यो भवद्धिद्विनसत्तमाः । पश्चौत्कार्य प्रकर्तव्यं न्याय्यान्याय्यं विचिन्ताम्‌॥
एवं संबोधिता विप्रा इन्द्रेणपि पहातना । ब्रह्मारिभिः सरः सवर्बोधितास्ते च सत्तमाः ॥

नग्धुः सस्थानमेवं हि निहते धर्मकण्टके ॥ २५

इति श्रीमहापुराणे पाद्मे मूमिखण्डे प्रत्रामुरवधो नाम चतुर्विशोऽध्यायः ॥ २४ ॥
आदितः शोकानां समण्ङ्ाः--४४५८

~~~ = ~~~ ~~ ~~~ ~

अथ पल्र्रिंशोऽ्ध्यायः।

सूत उवाच--

बं तु निहतं श्रुता सा दितिर्ुःखपीडिता । पुजशोकेन तेनैव संदग्धा द्विजसत्तमाः ॥ १
उवाच च महात्मानं करयपं मुनिसत्तमम्‌ । इन्द्रस्यापि सदु्स्य वधाथ मुनिषूगधाः ॥ २
ब्रह्मतेजोमयं दिव्यं दुःसहं सवेदेवतेः । पुत्रकं दातुमर्होऽसि सुपरियाऽहं यदा विभो ॥

कश्यप उवाच--

निहतो बलवृत्रौ तौ मम पुत्रौ महाबलौ । पापमाभ्रित्य देवेन इन्द्रेणापि दुरात्मना ॥ प,
तस्यैव च वधार्थाय पुत्रमेकं दद।म्यहम्‌ । [वषाणां तु शतैकं तवं शचिर्भेव यशस्विनि॥ ५
एवमुक्त्वा स योगीन्द्रो हस्तं शिरसि वै तदा । दा दित्या सहैवासौ गतो मेरोस्तपोवनम्‌॥६
तप आस्थाय सा देरी तपन्ती वहिशाछिनी । श्॑विष्पती सदा भूत्वा पुत्रार्थं द्िनसत्तमाः ॥ ७
ततो देवैः सहस्राक्षो ब्ञात्वा तस्यास्तमु्यमम्‌ । दित्याशरैवै महाभागा अन्तरभेक्षकोऽभवत्‌ ॥ ८

| # अत्र छ“ विहानेतपुस्तके श्रुत्वा सप्तष॑यः क्रुद्धास्ततरा ऽऽगत्येन्द्रमग्रुवन्‌" इति शरोकार्धं दयते । 1 एतचिह्‌-
नान्तगेतोऽयं पाठः क. ख. ग. घ. ङ. च. छ. ज. ट ड. ठ. पुस्तकस्थः ।

४

-= =-=

=~"-------- ~ - ~ जा न य-म

१ क.स.ग.घ. ड, च. ए. क्ष, ट. इड. इ. ललितेन । २क.ख.ग. ड. च. छ. भष. ट इ. ट. भागा वृत्रं दान-
षसतमम्‌ । सु" । ३क्ष. "या दैदये प्रीया वै वशमानितम्‌ । त । ४ छ. तत इन्द्रेण संयुतं वज्रेणापि हतं तदा । ब्र“ ।

५. ख. ङ. च. छ. क्ष. ह. ठ, ध्वात्कोपं प्र । ६ क.ख. ड. च. छ. क्ष, ड. ठ. तपोवननिवासिनी । ७ भ. सुदुःखिता ।
८ न. न्तरिक्षगतोऽभ' ।

१६८ पहामूमिश्रीन्यासप्रणीत- [ २ भूमिखण्डे~

पश्चविशाम्दिको रत्वा देवरादृदेतापसः । ब्राह्मणस्य च सूयेण तस्याश्वान्तिकमागतः ॥ ९
स तां परणम्य धर्मात्मा मातरं तपसाऽन्विताम्‌ । तयोक्तस्तु सहस्राक्षो भवान्को दिनसन्तम ॥१०
तायुवाच सहस्राक्षः पुत्रोऽहं तव शोभने । ब्राह्मणो बेदविद्रंश्र धमं जानामि सुव्रते ॥

तपसस्तव साहाय्यं करिष्ये नात्र संशयः ॥ ११
हृश्रषति स चेवं हि मातरं तां तपसिनीम्‌ । तमिन्द्रं सा न जानाति आगतं बुष्टकारिणम्‌ ॥ १२
धरमपुर विजानाति शुश्रूषन्तं विने दिने । अङ्गं संबाहयेदेव्याः पादो पक्षाख्येत्तथा ॥ १३
फलं पुष्यं पयः पत्रं बल्कलाजिनमेव च । ददात्येव स धमात्मा प्रीत्या तस्ये सदैव हि ॥ १४
भक्त्या संतोषिता तस्य संतुष्टा तमभाषत । पुत्रे जाते महापुण्य इन्द्रे च निहते सति ॥ १५
कुरु राज्यं महाभागं पुत्रेण मम देवकम्‌ । एवमस्तु महाभागे त्वत्मसादौच्छुविस्मिते ॥ १६
तस्याेवान्तरं परप्सुरभवत्पाकञशासनः । पूर्णे वर्षशते तस्या ददशौन्तरमीश्वरः ॥ १७
अकृत्वा पादयोः शोचं दितिः शयनमाविशत्‌ । सुम्ना पशथाच्छिरः कृत्वा मुक्तकेशा सविहला १८
निद्रामाहारयामास तस्याः कुक्षि प्रत्िश्य सः । वज्रपाणिस्ततो गर्म सप्तधा तिचकरम ह ॥ १९
वज्ञेण तीक्ष्णधारेण रुरोद उदरे स्थितः । स गभस्तत्र विमेन्द्रा इन्द्रहस्तगतेन वै ॥ २०
रुदमानं महागभ तमुवाच पुनः पूनः । शतक्रतुर्महातेजा मा रोदीरित्यभाषत ॥ २१
[स्ता कृतवाञ्शृक्रस्तं गर्भं दितिजं पुनः || एनः स रोदमानं तमेकैकं सप्रधाऽकरोत्‌ ॥ २२
ते वै जातास्तु मरुतो देवाः स्वे महौजसः । यथा इन्द्रेण बे भोक्ता बभरवुनीमतस्तथा ॥ २१
अनिवायमहाकायास्तीव्रतेजःपराक्रमाः । एकोनाश्च बभूवस्ते पशचाश्न्मरुतस्ततः ॥ २४
मरुतो नाम ते ख्याता इन्द्रमेव समाश्रिताः । भूतानामेव सर्वेषां रोचयन्तो जगन्पहत्‌ ॥ २५
वरं देवनिकायेषु हरिः परादात्मजापतिः । [क्रमशस्तानि राज्यानि पृथुपूर्वाणि तानि तरै ॥ २६
स देवः पुरुषः कृष्णः सवेव्यापी जगदवुरुः । तपोनिष्णुमंहातेजाः स एकः प्रजापतिः] ॥ २७
पजेन्यः पावकः पुण्यः सवात्मा स्वै एव हि । तस्य सवरैमिदं पण्यं जगत्स्थावरजङ्गमम्‌ ॥ २८
भूतसगेमिदं सम्यकृुत्वाऽथ द्विजसत्तमः । न किंविद्धयमस्तीह परलोकभयं कृतः | २९
इमां षटि महापुण्यां सवेपापहरां शुभाम्‌ । यः श्रुणोति नरो भक्त्या सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ ३१
स हि धन्यश्च पुण्यश्च स हि सत्यसमन्वितः। यः शृणोति इमां खट स याति परमां गतिम्‌?
सवेपापविदुद्धात्मा विष्णुलोकं च गच्छति ॥ १२

इति श्रीमहापुराणे पाभ भूमिखण्टे मरदत्पसे्नाम पतविंशोऽध्यायः ॥ २५ ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ाः--४४९०

अथक्षष्टितमो ऽध्यायः ।

सूत उवार्य--
स भुः सबेदेवस्तु हमभ्यषिच्य ततो गृपम्‌ । थं वेनस्य तनयं सवशाज्ये मामधः ॥ =!
* एतजिदवान्तगेतोऽयं पाठः क. छ. ग. घ. इ. च. छ. प. ट. दर. पस्तकस्थः। † क.ख.ग.ध.ड.चछ.प.ट.ड.द,
पस्तकस्थोऽयं पाठः ।

३क. ख. १; ध. इ. च. छ. क्ष. ट. ड. ठ. दाद्धविष्याति । त । ४क.च अतिबीयंमहाकोपास्ती" । ५ इ भाः।
नाऽञ्वृत्तिमय' । ६ म. च-स्वरयभःस" । ७क. स. च. "सस महाप्रभुम्‌ । म" ।

९१ ¶हशोऽध्यायः ] प्चपुराणय्‌ । १६९

महाबाहुं महाकायं यथेन्द्रं च सुरेश्वरम्‌ । क्रमेणापि ततो ब्रह्मा राज्यानि सुविचाये हि ॥ २
यद्यस्यापि भवेचोग्यं दातुं तदुपचक्रमे । दक्षाणां ब्राह्मणानां च प्रहक्षोणां तथैव च ॥ >
सोमं राज्येऽभ्यषिश्चच तपसां च परहामतिः । धर्माणां सवैयह्नानां पुण्यानां सोम्यतेजसा ॥ ४
अपां मध्ये तथा देवं तीथीनां हि तथैव च । वरुणं सोऽभ्यपिशवद्र रत्नानां च द्विजोत्तम ॥ ^

अन्येषां सर्वयक्षाणां राज्ये वेभवणं पुनः । विष्णुमेव महाप्राज्ञमादित्यानां पितामहः ॥ ६
राज्ये संस्थापयामास तीथौनां हितंहेतवे । सर्वेषमिव पुण्यानां दक्षमेव प्रजापतिम्‌ ॥ ७
समर्थ स्ैधर्हं पजापतिगणेश्वरम्‌ । दैत्यानां दानवानां च विष्णुतेनःसमन्वितम्‌ ॥ ८

्रहलादं स्थापयामास स हि राज्ये प्रजापतिः । यम॑ वेवस्वतं धर्थं पितृराज्येऽभ्यपिश्वयत्‌ ॥ ९
यक्षराप्षसभूतानां 0 च सवोसां [षेतारानां महात्मनाम्‌ ॥ १०
कङड्कानां हि सर्वेषां कूष्माण्डानां तथेव च। पाथिवानां तु सर्वेषां ] गिरिशं शूटपाणिनम्‌।॥ ११
पर्वतानां हि सर्वेषां हिमवन्तं महागिरिम्‌ । नदीनां च तडागानां बापिकानां तथेव च ॥

[ कुण्डानां कूपराञ्ये हि दिव्येषु च सुरेश्वरः | ॥ १२
वाराणां च सर्वेषां पुष्करं तीथयुत्तमम्‌ । गन्धवांणां च सर्वेपां पृण्यात्मानं महाबलम्‌ ॥ १३
नाम्ना चित्ररथं राज्ये सोऽभ्यपिश्चत्सुरे श्वरः । नागानां पुण्यवीर्याणां वासुकिं च चतुपखः॥ १४
सर्पाणां तु तथा राज्येऽभ्यपिचच स तक्षकम्‌ । वारणानां तथा राज्ये स चेरावणमादिशरत्‌॥ १५
` अश्वानां चैव सर्वेषामतः श्रवसमेव च । पक्षिणां चैव सर्वेषां वैनतेयमथापि सः ॥ १६
गरगाणां च ततो राज्ये ब्रह्मा सिहमथाऽऽदिशत्‌। गोपं तु गवां मध्ये ह्भ्यषिश्चत्मजापतिः १७
वनस्पतीनां सर्वेष पृक्षं राजानमादिशत्‌ । एवं राज्यानि पुण्यानि संस्थाप्य स पितामहः ॥ १८
दिशापालंस्ततो ब्रह्मा स्थापयामास सत्तमः । वैराजस्य तथा पुत्रं पवस्यां दिश्यसि श्चयत्‌॥ १९
सथन्वान दिशः पालं राजानं सोऽभ्यपिचयत्‌। दक्षिणस्यां महात्मानं कदैमस्य परजापतेः ॥ २०
पतरं शङ्कपदं नाप राजानं सोऽभ्यपिश्चयत्‌ । पथचिमायां तथा ब्रह्मा वरुणस्य प्रजापतेः ॥ २१
(त्रं च पुष्कर नाम सोऽभ्यपिश्चत्पजापतिः|। उत्तरस्यां दिशि ब्रह्मा नटक्रूवरमेव च ॥ २२
एवं चैवाभ्यपिश्वच [ ! हिक्पाखान् महौजसः । येरियं पृथिवी सवां सप््रीपा सपत्तना ॥ २३
यथामदेशमद्ापि धर्मेण परिपार्यते । पृथुश्चैव महाभागो] हयभिपिक्तो नराभिषः ॥ २४
राजमुयादिभिः सर्वैरभिपिक्तः स एव च । विधिना विधिष्न स च राज्ये महीपतिः ॥ २५
चाशप नाम्न्यतीते तु मनो चैव महौजसि । [मन्वन्तरे महाभागा देवयपुण्ये हितेपिणि] ॥ २६
ततो वेवस्वतायैव मनवे राज्यमादिशत्‌ । विस्तरं यापि व्याख्यास्ये पृथोश्चव महात्मनः ॥

गदि ययं च विमेन्द्राः श्ुधूषथ ह्यतद्धिताः ॥ २७
एतदेव रिष्ठानं महत्ुण्यं भकीतितम्‌ । [ सर्वेष्वेव पुराणेषु त्वेवं हि निशितं सदा] ॥ २८

[ग हषा ' 7

५ एतिहान्तर्गतोऽयं पाठः क. स. ड, च. र. स. ड. ढ. पृप्तकस्यः । † एतशिद्रान्तगैतोऽयं पाठः क. ख. ग.
ड, च, छ. पष. ट. उ पुस्तकस्थः । + एतज्िहान्तगंतोऽयं पाठः क. ख. च. छ. क्ष. पुस्तकस्थः । † एतश्िहान्तगेतोष्यं पाटः
#ख.ग.घ. च. छ. सल. ढ. पुस्तक्स्थः। * एतशिहान्तर्गतोऽयं पाठः क. ख.ग.ध.ड.च. छ. च्ष.ट. ड.द,
¶त्तकस्थः । † एतचिहान्तमैतो ऽयं पाठः ट. ड. पृस्तकस्थः ।

। १ र. स.ग.ध. ढ्‌. च.क. क्ष, "स जनताहि" । २ क.ख.ग. घ. ड, च. छ. स ट. ठ. गरं स्थापितं पुण्यं सब
| त ।२३क.स.ग. ध. इ. च. छ. स. ट, उ. ह. पेदष्ेन।४क.ख. उ. च. छ. क्ष. ठ. "स्ये मनोश्वै"।
२२

१७५ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ २ भूमिखण्ड-

9
पुण्यं यशस्यमायुष्यं खशैवासकरं शुभम्‌ । धन्यं पवित्रं विख्यातं पुत्रं बुद्धिकारकम्‌ ॥ २९
यः शुणोति नरो भक्त्या भावध्यानसमन्वितः । अश्वमेधसहस्रस्य पुण्य संजायते श्ुवम्‌ ॥ ३०
इति श्रीमहापुराणे पाद्मे भूमिखण्डे प्रथुचरितप्रस्तागो नाम षड्विंशोऽध्यायः ॥ २६ ॥

आदितः छोकानां समश्यङ्ा-- ४५२०

अथ सप्र्विदोऽध्यायः ।

~~ ~ --------------~~- ~ ---------> ~=

ऋषय उचुः-
विस्वरेण समाख्याहि जन्म तस्य महात्मनः । पृथोश्वैव महाभाग श्रोतुकामा वयं पुनः ॥ १
राहा तेन यथा दुग्धा चेयं धात्री महात्मना । पूरनदवैशच पितृभिभुनिभिस्त्ववेदिभिः॥ २
यथा दरैदेथ नागश्च इकतेश्च प्वैतादिकैः । [भलेटेशरैव पिशाचैश्च गन्धर्वैः पुण्यकममिः॥ ३
ब्राह्मणश्च तथा सिदध्राह्मणेभींमविक्रमेः । पूवमेव यथा दुग्धा शन्येश्रैव महात्मभिः] ॥
तेषामेव हि सर्वेषां विशेषं पात्रधारणम्‌ ॥ | ४
प्ीरस्यापि विधि ब्रहि विरेषं च महामते । बेनस्यापि तपस्येव पाणिरेव महात्मनः ॥ ५
मथितो मृनिभिः पूर्व करद्धैापि महात्मभिः । अकस्मात्कारणं सर्वे सृतपुत्र वदस्व नः ॥ ६
विचित्य महापुण्या कथा पातकनाशिनी । श्रोतुकामा वयं पुण्यां तृिर्नेव प्रजायते ॥ ७

सूत उवाच--
्ैन्यस्य च पृथोरेव तस्य विस्तरमेव च । जन्म वीर्यं यथा क्षात्रं पौरुषं द्विजसत्तमाः ॥ ८
प्रवक्ष्यामि यथा सर्प चरितं तस्य धीमतः । शृणुध्वं भो महाभागा म्नो वे द्विनसत्तमाः।॥ °
अभक्ताय न वक्तव्यमश्रद्धाय शठाय च । सुमूखाय सुमोहाय कुरिष्याय तथेव च ॥ !
उदासीनाय कूटाय धमेनाश्ञाय च द्विजाः । अन्यथा पठते यो हि निरयं च प्रयाति हि ॥ ?
भवन्तो भावयुक्ताश्च सत्यधमेपरायणाः । भवतामग्रतः सव॑ चरितं पापनाज्ञनम्‌ ॥ १२

संपरव्ष्याम्यशेषेण शृण्वतां सुमहात्मनाम्‌ । स्वर्ग्यं यशस्यमायुष्यं धन्यं वेदैश्च संमतम्‌ ॥ १३
रहस्यमृषिभिः पोक्तं परवक्ष्यामि द्विजोत्तमाः । यशनं कथयेन्नित्यं पृथोर्वैन्यस्य विस्तरम्‌ ।॥ १५
ब्राह्मणेभ्यो नमस्कृत्य नेव शोचेत्कृताकृतम्‌ । सप्तजन्माभितं पापं श्रुतमात्रेण नह्यति ॥ १५
ब्राह्मणो वेदवेत्ता च क्षत्रियो विजयी भवेत्‌ । वेश्यो धनसमृद्धः स्यादस्तु श्रवणात्सुखी १६

एवं फलमवापरोति पठनाच्छ्रणादपि । पृथोजंन्म चरिते च पवित्रं पापनाशनम्‌ ॥ १७
धर्मगोप्ता महामान्नो बेदशाख्राथकोविदः । अभरिवंश्ञसमुत्पन्नः पृवेमेनिसमः प्रभुः ॥ १८
सरष्टा सर्वस्य ध्मैस्य अङ्गो नाम प्रजापतिः । य आसी ततस्य पुत्रो वे वेनो नाम भजापतिः ॥ ९

== = न क-=---कक न
र 11 ---*---~- --- ~-------*---~ “~~~ ~ = ^ [कक 1 शी

# एतश्विदान्तग॑तोऽयं पाटः क. ख. द. च. छ. सष. ठ. पृस्तकस्थः।

ध

१क.ख.ग.घ.ड.च.छ. क्ष. ट.ड. ठ. दं वृद्धिः ।२क.ख. ड. च. छ, क्ष. “श्व यथा यक्षैयैथा मैः ।
दीः । ३ क.ख.ग. ध. च. छ. क्ष. महात्मभिः । ४क.ख.च. ङ. क्ष.ट. ड, वं त कस्मादिह कारणात्‌ । ुदेथैव
महायुष्यैः मू । ५ क.स. इ. च. छ क्ष. ठ. “मा महाभाग तु ग.ध.ज.ट. ह. "मा महापुण्यां तुः 1६ द. च।
रड्ादीनाय कूटाय सर्वना" । ७ क. ख. ग. घ. ड. च. छ. इञ. द. संमित" । ८ क.ख ग.ध. च.छ. क्ष.ट. इ. ति
वः शृणोति न संशयः । प्र" । ९ स. 'मश्धरित" ।

२७ सप्तविदोऽध्यायः } पद्मपुराणम्‌ । १७१

धर्ममेवं परित्यञ्य सवेदेव परवर्तते । मृत्योः कन्या महाभामा सुनीथा नाम नामतः ॥ २०
ताँ तु अङ्गो महाभागः सुनीथागुपयेमिवान्‌ । तस्यापुत्पादयामास वेनं ध्मेप्रणाशनम्‌ ॥ २१
पातामहस्य दोषेण वेनः कालात्मजात्मजः । निजधर्मं परित्यञ्य कषधमेनिरतोऽभवत्‌ ॥ २२
कामाट्लोभान्महामोहात्पापमेब समाचरत्‌ । बेदाचौरमयं धर्मं परित्यज्य नराधिपः ॥ २३
अन्ववतैत पापेन मदंमत्सरमोदहितः । बेदाध्ययनहीनाश् प्रबतेन्ते तदा द्विजाः ॥ २४
निःखाध्यायवषट्काराः प्रजास्तस्मिन्भजापती । पत्ता न पपुः सोमं हृतं यज्ञेषु देवताः ॥ २५
इत्युवाच स दुष्टात्मा ब्राह्मणान्प्रति निलयश्चः । नाध्येतव्यं न होतव्यं न देयं दानमेव च ॥ २६
न यष्टव्यं नँ होतव्यमिति तस्य प्रजापतेः । आसीत्मतिङ्ञा क्रूरेयं विनाशे प्रत्युपस्थिते ॥ २७
(अहमिज्यश्च यष्टा च यज्ञश्चेति पुनः पुनः|| मयि यन्ना विधातव्या मयि होतव्यमेव च ॥२८
इत्यव्रवीत्सदा वेनो यहं विष्णुः सनातनः । अहं ब्रह्माऽहमिन्द्रोऽस्मि रुद्रो मित्रः सदागतिः ॥

अहमेव सदा भोक्ता ह्यकव्यस्य नो परः ॥ २९
अथ ते मुनयः क्रुद्धा वेनं भरति महाबलाः । उदुस्ते संगताः सर्वे राजानं पापचेतनम्‌ ॥ ३०
मुनय उचुः-

राजा हि पृथिवीनायः परजां पार्यते सदा । धमेमूतिः स रानेन्द्रस्तस्माद्धमा निह रक्षयेत्‌ ॥ ३१
वयं दीक्षां परविक्षामो यज्ञे दादश्चवाधिकीम्‌ । अधर्मं कुरु मा वेन नेष धमेः सतामिति॥ ३२
कुरु धर्मं महाराज सत्यपुण्यं समाचरं । राजाऽहं पारयिष्यामि इति ते समयः कृतः ॥ ३२
तांसथा घ्रव॑तो वीय ऋषीन्दुद्ैत्तचेष्टितः । उवाचोद्धर्मगश्वासौ क्द्धोऽन्तक इवापरः ॥ ३४

्नानवीयैतपःसत्येभया वा कः समो भुवि । प्रभवं सवेभुतानां धमोणां च विशेषतः ॥ ३५
संयृहा न विदुनन भवन्तो मां विचेतसः । इमां दहेयं पृथिवीं एवयेयं जलेस्तथा ॥ ३६
रां भृतं च रुन्येयं नान कयौ बिचारणा । यदा न शक्यते मोहादवटेपाच पाथिवः॥ ३७
अपनेतुं तदा बेन ततः कुद्धा महषयः । विस्फुरन्तं ततो बेनं बलात्संगृ्य ते रुषा ॥ ३८
बेनस्य तस्य सग्योरं ममन्युनोतमन्यवः । ृष्णाञ्ञनचयोपेतमतिहस्ं विलक्षणम्‌ ॥ ३९
दी्ास्यं च विरूपाश्च नीलकश्ुकव चसम्‌ । छम्बोदरं व्यूढकणेमतिबाहं दुरोदरम्‌ ॥ ४०
ददृशुस्ते परहात्मानो निषीदेत्यघ्रवंस्ततः । तेषां तद्रचनं श्रुत्वा निषसाद भयातुरः ॥ ४.
पवतेषु वनेष्ेव तस्य वंशः परतिष्ठितः । निषादाश्च किराताश्च भिटानाहटकास्तथा ॥ ४२
श्रमराश्च पुलिन्दाश्च ये चान्ये म्टेच्छजातयः । पापाचाराश्च ते सर्वे तस्मादङ्गात्मनहिरे ॥ ४३
अथ ते ऋषयः सर्वे प्रसम्नपनसस्ततः । गतकरमषमेवात्र स्नात्वा वेनं दृपोत्तमम्‌ ॥ ४३
ममन्धुदंक्षिणं पाणि तस्यैव च महात्मनः । मथिते तस्य पाणो तु संजातः स्वेद एव हि ॥ ४५
पुनममन्धुस्ते विपरा दक्षिणं पाणिमेव च । सुकरात्पुरुषा जङग द्रादश्नादिलयसंनिभः ॥ ४६

तप्काश्चनवणाङ्गो दिग्यमालाम्बरो वरः । दिव्याभरणशोभाङ्गो दिव्यगन्धायुलेपनः ॥ ४७

% ग. ध. एतच्िहूना-त^तः पालेऽयं ग. घ. ड. पुस्तकस्यः ।

नकन
न एवकसाककाकाष्काषारक एय पि

१क.ख.च. छ. घ्न. ड. ^त्मकः।नि"। २८. "चारं स्वधर्मे च प ३ ट. न जप्तन्यमि । ४क.ख.ग. ध. ड"
च, ए, प्ष.ट.ड.ठ. र| प्रजा । ५क.ख.ग.घ. इ. च. छ. क्ष. ट. ड. ढ. "वतः सवोौन्महरशनगवीत्तदा। वेम
बस्य दषदधिरिममर्भमनर्थकम्‌ ॥ तेन उवाच ॥ ष्टा धर्मस्य कश्चान्यः श्रोतव्यं कस्य वा मया ॥ ध्रुतवी' । ६ क. घ
<. च. छ. प्च, "तिभविं दु"।

१७२ महायुनिश्रीव्यासपणीतं- [ ९ भूमिखण्डे-

यकटेनाेवर्णेन कुण्डलाभ्यां विराजितः । महाकायो महाबाहू खूपेणाप्रतिमो मुषि ॥ ५८
खदगबाणधरो धन्वी कवची च महामभुः । सवैलक्षणसंपन्नः सवारकारभूषणः ॥ ४९
तेजसा रूपभावेन वर्णेशेैव महामतिः । दिवि चन्द्रो यथा भाति भुवि वेनात्मजस्तथा ॥ ५०
तस्मिञ्ञाते महाभागे देवाश्च ऋषयोऽमलाः । उत्सवं चक्रिरे स्वे वेनस्य तनयं भ्रति ॥ ५१

दीप्यमानः स्ववपुषा साक्षादप्रिरिव ज्वलन्‌ । आद्यमाजगवं नाम धसू महावलः ॥ ५२
दारां दिव्यान्रपरार्थं कवचं च महाप्रभम्‌ । जाते सति महाभागे पृथौ वीरे महात्मनि ॥ ५३
संप्रहृष्टानि भूतानि समस्तानि द्विजोत्तमाः ! सवती थौनि तोयानि पुण्यानि विविधानि च ॥
तस्याभिपेकं षिमेन्द्राः सवे एवोपचक्रिरे ॥ ५४
पितामंहस्ततो देवा भूतानि विविधानि च । स्थावराणि चराण्येव ह्यभ्यषिश्चम्राधिषम्‌ ॥ ५५
महावीरं प्रजापालं पृथुमेव द्विजोत्तमाः । परथुयैन्यो राजराजो ्भिषिक्तशराचरः ॥ ५६
देषैिभस्तेथां नागेरभिषिक्तो महामनाः । स सञ्यमभिपेदे वे पृयुतरैन्यः प्रतापवान्‌ ॥ ५७
तस्य पित्रा परनाः सवः $दा नेवानुरञ्जिताः । तेनानुरञिताः सवां पुपमुदिरे सुखेन बै ॥ ५८
अस्यानुरागाद्रीरस्य राजराजेति नाम च । परजज्ञेऽस्य सुवीरस्य समुद्रेऽपि द्विजोत्तमाः ॥ ५९
आपस्तस्तम्भिरे सवी भयात्तस्य महात्मनः । [भप्रयातस्य रथस्यापि तस्यैव च महात्मनः] ६०
दुगेमार्ग विरोष्येव सुमार्ग पवेता ददुः । ओज्ञामङ्गं न चकु गिरयः सब एवते ॥ ६१
अद्कृष्ुपच्या पृथिवी स्त्र कामधेनवः । पजेन्थः कामवषीं च (देवयज्ञा पहोत्सवाः ॥ ६२
कुन्ति ब्राह्मणाः सर्वे क्षत्रियाश्च तथा परे । सवेकामफला वृक्षास्तसिमिञ्शासति पाथिवे ॥ ६३
न दुभिक्षं न च व्याधिनाकाटमरणं नृणाम्‌ । स्वे सुखेन जीवन्ति लोका धर्मपरायणाः ॥ ६४
तस्मिञ्शासति वधेर राजराजे नैपात्मजे । एतस्मिमन्तरे काले यत्ने पैतामहे भुम ॥ ६५
सूतः स॒त्यां समुत्पन्नः सोम्येऽहनि महामतिः । तस्मिनेव महायज्ञे जज्ञे प्राजनोऽथ मागधः॥ ६६
पृथोः स्तवा तौ तत्र समाद्रूती महपिभिः । सूतस्य लक्षणं वक्ष्ये महापुण्यं द्विजोत्तमाः ॥ ६७
शिखामूत्रेण संयुक्तः स्तोत्राध्ययनतत्परः । सर्वशास्रा्थवेत्ताऽसावगिहोत्मुपासते ॥ ६८
दानाध्ययनसंयुक्तो ब्रह्माचारपरायणः । देवानां ब्राह्मणानां च पूजनाभिरतः सदा ॥ ६९
याचकस्तावकेः पृण्यैर्वेदमत्रेयेजेतिकिट । सदाचारपरो निलयं ' संभोज्यो ब्राह्मणैः सह ॥ ७०
एवं हि मागधो जन्ने वेदाध्ययनवभितः । बन्दिनिधारणाश्वान्ये ब्रह्माचारविवजिताः ॥ ७!
ेयास्ते च महाभागाः स्तावकाः मभवन्ति वे । स्तवनार्थुभौ खृष्टौ निपुणौ बन्दिमागधौ ॥७२
तावचुक्रषयः सर्वे स्तृयतामेष पाथिवः । कम॑तदनुरूपं च यादृशोऽयं नराधिपः ॥ ७३
तावूचतुस्तदा सर्वास्तानृषीन्वन्दिमागधो । आवां देवानृषीशचैव प्रणियावः खकर्मभिः ॥ ७४
: न चास्य विद्र वै कमे परतिष्ठारक्षणं यः । कर्मणा येन कुर्याव स्तोत्रमस्य महात्म॑नैः ॥ ५५

= ^ = --- ~ >
[नी भिमो

* एतभिहनान्तगेतोष्यं पाठः क ख. ह. च. छर. न्न द, पस्तकस्थः ।

१क.ख. ड, च. छ. क्ष. 2. महावरम्‌ । ग, ध. ट. ड. महाबलम्‌ । २ ग. "मायाश्च ततो मू" ।३क. ख. इ. च.
छ.क. थासर्वेरः । ४क.ख.ग घ. च. राज्ञामधिराज्ये वै।५न. तस्यापि ताः प्र ६ ज. कर्मणैवा"। < क. ख. ग. घ. इ.
च.छ.पष.ट.द. ठ. ध्वजभङ्ग । ८ क.ख.च. छ. प. ड. द. वरेदयज्ञा।९क.ख.ड. च. छ ञ्च. ड. ह. महात्मनि। 4०
क स.ग.ध.ड.च.छ. ज, क्ष. ड. ठ. वेदाध्ययनततरः । ११ म. ब्रह्माचारसधर्मवान्‌ । १२ ग. ध. ड. संबन्धो । १३ क.
ल. ग. घ. ठ, च. छ. क्ष. ड. द. नः । कथं कुयोव वै स्तोत्रमविज्ञातैगणैस्ततः । संप्रोचृस्ती महात्मानो गुणास्तस्य मदा

त्मनः । भ ।

२७ संर्विशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७

जानीवस्तन्न विमेन्द्रा अविह्ठातगुणस्य हि। भविष्यैश्च गुणः पुण्यैः स्तोतव्योऽयं भराधिपः ॥ ७१
[कृतवान्यानि कमणि पृथुरेव महायशाः ]। ऽरुस्ते मुनैयस्तस्य गुणान्दिग्यां थ भाविनः ७५
सत्ववाञ्ज्ञानसंपभ्मो बुद्धिमाम्ख्यातविक्रमः। सद्‌ा श्रो गुणग्राही पृण्यवास्त्यागवान्गुणी ॥ ७८
धार्मिकः सत्यवादी च यज्ञानां याजकोत्तमः। भियवाक्सत्य्वग्दान्तो धान्यवान्धनवान्सुधीः ७९

गुणङ्गश्च कृतङ्गश्च धज्ञः सत्यवत्सरः । सर्वगः सर्वदो वेत्ता ब्रह्मण्यो बेदवित्सुषीः ॥ ८०
यद्वां सुशूरशच षेदवेदाङ्गपारगः । धन्यो गोप्ता परजानां च विजयी समराङ्गणे ॥ ८१
राजमूयादिकानां तु यञ्वाऽय॑ राजसत्तमः । आहतौ भूतले चैकः सर्वधर्मसमन्वितः ॥ «८२

एते गुणा अस्य चाग्रे भविष्यन्ति महात्मनः । ऋषिभिस्तौ नियुक्तौ च कुर्वाणौ सूतमागधौ ८३
ुणेश्ैव भविष्यैश्च स्तोत्रं तस्य महात्मनः । तदाभणति वै लोकाः स्तवैः सृष्टा महामते ॥ ८५
परतश्च भविष्यन्ति दातारः स्तावकैगुणेः । ततःप्रभृति लोकेऽस्मिन्स्तवेषु द्विजसत्तमाः ॥ ८५
मगधाचयाः मपूज्यन्ते तेषां द्रविणमुक्तमम्‌ । सूताय मागधायैव बन्दिनेऽथ महोदयम्‌ ॥ «८६

चारणाय ततः प्ार्दात्कलि्गं देशमेव च । पृथुः पादाच धर्मात्मा हैहय देशमेव च ॥ ८७
रेवातीरे पुरं इत्वा खनाश्ना रृपसत्तमः। ब्राह्मणेभ्यो द्विजश्रष्ठस्तदाऽ्दाद्रिपुलं वसु ॥ ८८
सवनं सेद तारं धमेबीरयं नरो्मम्‌ । दद्युस्तं पराः सर्वां मनयश्च ततोऽमलाः ॥ ८९
जुः परस्परं पुण्य एष राज। महामतिः । देवादीनां वृत्तिदाता ह्यस्माकं च विशेषतः ॥

प्रजानां पालकशचैव वसिदो हि भविष्यति ॥ ९०

हयं धात्री महामान्ना उषं बीजं पुरा किल । जीवनार्थं प्रजानां तु प्रसिता स्थिराऽभवत्‌।।९१
ततः पृथुं द्विजश्रेष्ठाः परजाः समभिदुद्रुवुः । विधत्स्वेति सुवृत्ति नो मुनीनां वचनासदा ॥ ९२
सथित्वा तदा तानि पृथी जाता सुनिश्वला । भेयं भजानां खमहत्स दृषा राजसत्तमः | ९१

महापिवचनाचापि भग सशरं धनुः। अभ्यधावत वेगेन पृथ्वीं कद्धो नराधिपः ॥ ९.४
कञ्नरं रूपमास्थाय भयात्तस्य तु मेदिनी । वनेषु वगेदेशेषु गुप्ा भृता चचार सा ॥ ९५
न पश्यति महामान्नः करूपं द्विजसत्तमाः । आचचधर्महाभागं कुञ्जरं रूपमास्थिता ॥ ९६९
ततः कुञ्जररूणां तामभिदुद्राव पाथिवः । ताङ्यमाना च सा तेन निरितैमार्गणेस्तदा ॥ ९७
हरिरूपं समास्थाय पलायनपराऽभवत्‌ । हरिसूपां पाथिवस्तामभिदुदराव वेगवान्‌ ॥ ९८

ततः कुद्धो महापरा्नो रोषादरुणलोचनः । सुबाणैभिरितैस्ती्णैराजयान स मेदिनीम्‌ ॥ ९९
भङला व्याकुला जाता बाणाधातहता तदा । महिषीरूपमास्थाय पलायनपराऽभवत्‌ ॥ १००
पमप्यधाबदरेगेन बाणपाणि्नुधेरः । सा गोरभत्वा द्विजश्रेष्ठाः स्वर्ममेव गता दतम्‌ ॥ १०१
मह्मणः शरणं पराप्ता विष्णोश्चैव महात्मनः । द्रादीनां च देवानां ्ाणस्थानं न विन्दति ॥१०२
अलभन्ती च सा जणं वैन्यमेवान्वपद्यत । तस्य पार्थ पुनः पराप्रा बाणधातसमाढुला ॥ १०३
भ श

* एतथिहान्तग॑तः पाठोऽयं क. ख. ग. घ. इ. च. छ. सष. ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।

1 क.कल्ल.ग. घ. इ. च. छ. ज्ञ. ट. ड. द. नरोत्तमः। २ क. ख.ग.घ.च. छ सष. ट. इ. "नयः सव गुणा-

शह्यत्मनः। ३ छ. 'द्विमांइ््युतविध्रमः । * क. ख. इ. च. छ. क्ष. ट. "व,क्वैव धन्यवाग्धनवान्गुणी । गु । ५ क,
स. ठ. च.छक्ष.-ह. धीः । प्रज्ावां' । ६ क. ख. ग.च.र.च. छ.स्.र इ.द.धाता।५क.ख.ग.घ.च. छ.
५.२ आचायौयाः । < क. स. ड, छ. श. "दात्िजङं देशमत्तम्‌ । ९ ग. ध. ट. ड. क्षयं । १० भ. कुञरं द्वि" ।
"र. स. च. ए. कष. शुरमहात्मानः कु" ।

१७४ पहायुनिभ्रीव्यासप्रणीतं- (२ भूभिलष्ट-

बद्धाञ्जङिपुटा भूत्वा तं पृथु वाक्यमब्रवीत्‌ । त्राहि हीति राजेन्द्र सा राजानमभाषत ॥ १०४
अहै धात्री महाप्राज्ञ सवाोधारा वसंधरा । निहतायां पयि देप निहतं लोकसप्तकम्‌ ॥ १०५
ङृताञ्जखिपुटा भूत्व! पूज्या रोकैसिभिः सदां । अन्यद्रदामि ते भ्रप अवध्या ज्ञी सदा भवेत्‌ ॥
ह्वीणां वे महान्दोषो शक्तः पूवे्महात्मभिः। [गवां वधे महत्पापं दृष्टमस्ति द्विजोत्तमैः] १०७
पया विना महाराज कथं धारयसे प्रजाः । अहं यदां स्यां च धरा तदा लोकाश्चराचराः १०८
स्थिरस्वं यान्ति ते सर्वे स्थिरीमूता यदा ह्यहम्‌ । मां विना त इमे रोका विनद्येयुश्वराचराः १०९
[† पुनः भरना विनदयेयुमेम नाक्चे समागते। कथं धारयिता चासि प्रजा राजन्विना मया ॥ ११०
मि छोकाः स्थिरा राजन्मयेदं धार्यते जगत्‌। मद्विनाशे विनश्येयुः परजाः सवा न संशयः] १११
तस्मादसि मां हन्त श्ेयशरेर्वे चिकीषसि। परजानां पृथिवीपार शृणु मे त्वं हितं वचः ॥११२
उपायश्च महाभाग सुसिद्धिं यान्त्युपक्रमाः । समालोक्य धयुपायं त्वं पर्जोनां शं विधत्सख च ११३
[मां हत्वा त्वं महाराज धारणे पाटने सदा। पोषणे च महापाङ्न मद्विना हि क्थ नुप ॥११४
धरिष्यति परजां चेणां कोपं यच्छ त्वमात्मनः। अक्षमयी भविष्यामि धरिष्यामि प्रजामिमाम्‌ ११५
अह नारी ह्यवध्या च पभ्रायश्चिती भविष्यसि ]। अवध्यां च सिय पाहुस्ति्यग्योनिगतामपि ११६
विचार्यैव महाराज धर्मेण त्यक्तमहैसि । एवं नानाविधेवोक्येरुक्तो धात्या धरापिषः ॥ ११७
कोपमेनं महाराज त्यज दारुणमेव हि । पभरसन्ने त्वयि राजेन्दर तदा स्वस्था भवाम्यहम्‌ ॥ ११८
एवमुक्तस्तया राजा पृथुर्वैन्यः पतापवान्‌ । तामुवाच प्रहाभागां धरित्रीं द्विजसत्तमाः ॥ ११९
इति श्रीमहापुराणे पाद्ये भूमिखण्डे प्रथूपाख्याने सप्तत्रिशोऽध्यायः ॥ २५ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ा- ४६३९

अथःष्टा्िशोऽध्यायः ।

स ~ आ, = ~ मम-मम

पृयुरुबाच--
हते तस्मिन्पहापाप एकस्मिन्पापचारिणि । रकाः सुखेन जीवन्ति साधवः पण्यदशिनः ॥ !
तस्मादेकं प्रहतेभ्यं पापिष्ठं पापचेतनम्‌ । तस्मात्वां हि हनिष्यामि सैवौयेस्य प्रणाक्षिनीम्‌ ॥ २
त्वया बीजानि स्बौणि प्रस्तान्येतानि सांपरतम्‌। ग्रासं छृत्वा स्थिर भूत्वा परजा हत्वा ₹ यास्यति ›

हते पापे दुराचारे सुखं जीवन्ति साधवः । तस्मात्पापं परहतैव्यं सत्यमेव न संक्षयः ॥ ४
पारितव्यं प्रयत्नेन यस्माद्धमेः परवतेते । [†भवल्या तु महत्पापं भरनासंक्षयकारकम्‌ ॥ ५

एकस्यार्थे न यो हन्यादात्मनो बा परस्य वा] । लोकोपतापकं हत्वा न भवेत्तस्य पातकम्‌ ॥ ६
यस्मस्तु निहते पाप एकस्मिन्स्वे परे तथा । बहवः सुखमेधन्ते हन्याद न पातकम्‌ ॥ ५

.-~--~----=------~

~+ = ---~----~ ---- ~ "---=~-~~--~--~--~

* एतजिहनान्तगेतोऽयं पाठः क. ख. च छ. क्ष. ड. ढ. पृस्तकस्यः । † एतध्िहूनान्तगंतोऽयं पाठः क. ख. ग. <
च. छ. सष. ट. द. ढ. पुस्तकस्य । * एतचिहनान्तगंतोऽयं पाठः क. ख. इ. च. छ. ष. ढ. पुस्तकस्थः । 1 एतचथिहूननतः
गतोभयं पाठः क ख.ग.ध ड, च. छ. क्ष. ढ. पुस्तकस्थः ।

रातत ____------- ५

=~ ~ -----~~--~ ~ -~-~ =~ ¬ - आ -- -->- ा क- 0- -

१क.ख. ङ. च. छ. ष. ढ साऽऽतुरा तम" २क.ख.ग.ध. इ. छ. प्त. ट. ठ. “दा । उवाच चैनं राजानमवध्या
ल्ली सदा वृष । न्नी" । ३. छ. ढ. "दा स्थिरा राजंस्तः । ४ क. ख. ड. च. छ. छ. ड, ढ. "जा येन धरिष्यति । मा।
५छ. स्तदारा'।६क.ख.ग. ध. ह. च. छ. स्न. ट. ड. इ. प्रजापतिः।७क.ख. च. छ. च. स्व॑सत्वप्र ।

२८ अष्टविंशोऽध्यायः पग्पुराणम्‌ । १७८

प्रजानिमित्तं त्वामेत्र हनिष्यामि न संशयः । यदि मे पुण्यसंयुक्तं वचनं न करिष्यसि ॥
नगतोऽस्य हिताथोय साध चैव॑ वसुंधरे । हनिष्ये त्वं शितै्बाणेमदाक्या्त पराख्यखीम्‌ ॥ ‹
खीयेन तेजसा चैव भजासैटोक्यवासिनीः । पुण्याशराहं धरिष्यामि धर्मेणापि न संशयः ॥ १०

मच्छासनं समास्थाय धमेयुक्तं वसुंधरे । इथाः र्ना आङ्गया मे संजीवय सदैव हि ॥ ११

एवं मे शासनं भद्र येव हि करिष्यसि । ततः भीतोऽस्मि ते निलयं गोपयिष्यामि सर्वदा ॥

त्वामेव हि न संदोाहमन्ये चैव रृपोत्तमाः ॥ 9२

तुरूपेण सा देवी बाणाञ्चितकटेवरा । उवाचेदं पृथ वैन्यं धर्मात्मानं महामतिम्‌ ॥ १३
धरित्ुवाच-

तवाऽऽदेशं महाराज सत्यपुण्याथसंयुतम्‌ । मजानिमित्तमत्य्थ विधास्यामि न संशयः ॥ १४

उधमेनापि पुण्येन तूपायेस्ते नरेश्वर । समारम्भाः प्रसिध्यन्ति पुण्या्चवाप्युपक्रमा; ॥ १

उपायं पद्य राजेन्द्र येन तवं सत्यवान्वेः । धारयेथाः मजाभेमा यथा सवाः प्वधये ॥ १६

संरप्नाथोत्तमा बाणा ममाङ्के तान्सगुद्धर । समां शुरु महाराज तिषटन्मयि यथा परयः ॥ १७
सृत उवाच-

धनुरग्रेण ताञ्ओैलामनारूगान्गुरुस्तद। । उत्सारय॑स्ततोऽसौ हि समरूपां चकार ह |॥ १८

ततःप्रभृति ते शेला वृद्धिमापुष्रिनोत्तमाः । तस्या अङ्गात्सछयं बाणान्स्वकी याश्रुपनन्दनः ॥ १९
[कपुृत्य ततो वैन्यः भीतेन मनस। तदा । गताश्च कंदराश्चैव बाणाघातैः समीकृता: ॥ २०
एवं पृथ्वीं समां सर्वा चकार पुण्यवधनः]। समां कृत्वा महाभागां वत्समस्या हयकल्पयत्‌ ॥ २१

मन स्वायंयुवं पूर परिचिन्त्य पुनः पुन; । अतीतेष्येव सर्वेषु मनुषु द्िनसत्तमाः ॥ २२
विषमत्वं गता भूमिः पन्था नाऽऽपीश्च कुत्रचित्‌। समानि विषमाण्येवं स्वयमासीद्विजोत्तमाः॥ २२
रवं मनोभाशुषस्य प्राप्ते चेवान्तरे तथा । जाते पूरषविस्गे च विषमे च धरातछे ॥ २४

रामाणां च पुराणां च पत्तनानां तथेव च । देशानां षेजपन्नानां मयादा न हि श्यते ॥ २५
कषिनैव च वाणिज्यं न गोरकता प्रवते । नातं भाषते किन्न लोभो न च मत्सरः ॥ २ द
नाभिमानं च वे पापं न करोति कदाऽपि च । बैवस्वतस्य च मनोः पाते चैवान्तरे द्िजाः॥ २७
न्यस्य संभवाव भजानामेव संभवः । इमाः भना द्विनःः सर्वा निवासं समरोचयन्‌ ॥ २८
इचिदधमो गिरो वाऽपि नदीतीरेषु षै तदा । डञञेषु सर्वतीर्थेषु सागरस्य तटेषु च ॥ २९
निषासं चक्रिरे सवः प्रजाः पुण्येन वै तदा । तासामाहारः जातः फलं पुष्पं तथा मधु ॥ ३०
तासां ृच्छेण महता चाऽऽहारः स्याद्विजोत्तमाः। पृथुर्वन्यः समालोक्य मनानां कष्टमेव हि॥३१
स्वायेवो मनुबेरसः करिपतस्तेन भूभुजा । स्वपाणिः कर्पितस्तेन पानमेव महामते ॥ ३२
¬ पथः पुरुषव्याघ्रो दुदोह वसुधां तदा । सवैसस्यभयं क्षीरं सर्वां गुणान्वितम्‌ ॥ ३३
तन पण्येन चासनेन सुधाकल्येन ताः मर्माः । पित्न्यजन्ति देवान्ये भरनापतिमुखां स्तथा ॥ ३४
भतदात्तस्य वेन्यस्य सुसं जीवन्ति ताः पजाः। देगरेभ्यश पितृभ्यश्च दा चामं भजास्तथा ३९
र _ ___ तालान ठः डन. म. ड च. ०.९.२२ लतः, `

\कं ख. इ.च.छ.क्ष.द. इ. 'जाममधेव सं" ।२अ. "दोहाम ३ क.ख.ड. च.छ. स. ठ.'ताञ्शिटाशिताः।
स्वयं राजञशल्यन्ति भरमेव ते, स्‌॥४अ. कामानां ५क.ल.ड.च.छस. मूलं । ६ ट. जाः । तृपति नयन्ति
भजाः पितंस्तथाऽपरान्‌ । प्र" ।

पपद्र
देवान्वै

॥ 7 ५ +कनी-प षा परक

१७६ महामुनिभ्रीम्यासपणीतं - {९ पूमिसण्डे-

ब्राह्मणेभ्यो षिरेषेण चातिथिभ्यस्तयैव च। पश्ाद्ञ्जन्ति पुण्यास्ताः परजाः सबा द्विजो्तमा, १६
यदगेथान्यै्यजन्ते च तपैयन्ति जनादैनम्‌ । तेनामेनैय देवेशं तृप्र गच्छन्ति देवताः ॥ १७
पुनभे्षेति पजैन्यः परेषितो माधवेन च । तस्मात्पुण्या महौषध्यः संभवन्ति सुपुण्यदाः ॥ १३८
सस्यजातानि सर्वाणि पृथोः परभृति नान्यदा । ततोऽननेन प्रजाः सवो बतेन्तेऽध्रापि निलयश्च ॥ ३९
ऋषिभिभरैव मिकितिदग्धा चेयं षसुधरा । पुनविभेमेहाभागेः सत्यवद्धिः सुरेस्तथा ॥ ४०
सोमो वसस्वरूगोऽभुदोग्धा देवगुरुः स्वयम्‌। उजं प्षीरं पयःकरपं येन जीवन्ति चामराः॥ ४१
तेषामनेन पुण्येन सर्वे जीवन्ति जन्तवः । सत्यपुण्येः परवतन्ते ऋषिवुगधा वसुंधरा ॥ ४२
अथातः संमवक्ष्यामि यथा दुग्धा वसुंधरा । [पितृभिश्च पुरा वत्सविधिना येन वै तदा ॥ ४३
सुपात्रं राजतं त्वा स्वधाक्षीरं द्विजोत्तमाः । परिकरप्य यरं वत्सं दोग्धा चान्तक एवं च] ४४
नागः सर्पैस्ततो दुग्धा तक्षकं वटषमेव च । अङाबुपात्रमादाय विषं ्षीरं द्विजोत्तमाः ॥ ५५
नागानां तु तथा दोग्धा धृतराष्टः प्रतापवान्‌। पां नागा द्विजशरष्ठस्तेन वतैन्ति चातुखाः ॥४६
[ नागा बतैन्ति तेनापि ह््युपरेण द्विजोत्तमाः । विषेण घोररूपेण सपांश्रैव भयानकाः ॥ ४७
तेनैव वर्तयन्त्युश्रा महाकाया हावाः] । तदाधौरास्तदाचारास्तद्रीयांस्तत्पराक्रमाः ॥ ४८
अथातः संप्रवक्ष्यामि यथा दुग्धा वसुधरा । असुरेदौनैः सर्वेः कल्पयित्वा द्विजोत्तमाः ॥ ४९
पार््मत्रान्रसदशमायसं सवैकामिकम्‌ । क्षीरं मायामयं त्वा सवरातिबिनाशनम्‌ ॥ ५०
तेषामभूत्स वे वत्सो पिरोचनः प्रतापवान्‌ । [भऋतिवग्दिमृधा दैत्यानां पधुर्दोग्धा पहाबरः ॥ ५१
तयाऽऽदिमायया दैत्याः प्रवतेन्ते महावखाः । महाप्रज्ञा महाकाया महातेजःपराक्रमाः॥] ५२
तद्वलं पौरुषं तेषां तेन जीवनि दानवाः । तयते स्युरथाच्यापि सव मायाविदो द्विजाः ॥

[शवतेन्त्यमितपङ्गास्ते तदेषाममितं बलम्‌ ] ॥ ५३
तया तु दुग्धा यक्षैः सा सबीधारा सुमेदिनी। [#इति गुश्वम षिमेन्दराः पुरा कल्ये महात्ममिः]॥
अन्तधानमयं क्षीरं अयस्पात्रेषु विस्तरे । वैश्रवणो महापाङ्गस्तदा वत्सः प्रकरिपतः ॥ ५५९
पिता मणिधरस्यापि प्राज्ञो बुद्धिमतां वरः । [दोग्धा रजतनाभस्तु तस्याश्वाऽऽसीन्पहामतिः।
सवैङ्गः सवधभेज्ञो यक्षराजयुतो बी । अष्टवाहुभहातेजा द्िशीरषः सुमहातपाः ॥ ` ९७
यक्षा वतैन्ति तेनापि स्वदेव द्विजोत्तमाः । पुनदग्धा त्वियं पृथ्वी राक्षसैश्च महाबलैः ॥ ५८
तया चैषा पिशाचैश्च मारूतदुटचारिमिः । ईैत््टुतं तत्र कपालं शावं पात्रमयं कृतम्‌ ॥ ५९
सुपरजां भोक्तकामास्ते तीत्रकोपपराक्रपाः]। दोग्धा रजतनाभस्तु तेषामासीन्पहाबलः ॥

सुमाली नाम वत्सश्च शोणितं क्षीरमेव च ॥ ६०
रक्षांसि यातुधानाश्च पिशाचाश्च महाबलाः । तेन यक्षाश्च जीवन्ति भूतसंघाश्च दारुणाः ॥ ६।

व" 1

1

# एतञ्जिषटान्तगेतः पाटः क. ख. गध.ड.च.छन्चट.ड ट. पृस्तकस्थः । * एतजिहान्तगैतः पाठः क. ख.ग. ध.डच.
ऋ.ट.ड, ठ पुस्तकस्य: । * एतज्निद्नान्तगंतः पटः कख. ग ध. ड. च.छ.्ष.ट.ड, ढ. पुस्तकस्थः । * एतशिहनान्तगंतः
पाटः क. खग. ध॒. इ. च. छ.्. ट द.ट. पृष्तकस्थः । * एतश्िदनान्तगतः पाठः .स.ड.च.छ.द्च.ट.ड.ढ. पुस्तकस्थः ।
* एतचिह्नान्तगेतः पाटः क. स. ग. घ. ड. च. छ. स. ट. द. द. पस्तक्स्थः।

१ क. ज. ग. च. उ. छ. न्न, ट. ड. ढ. धूुर्नयः प्रजापतिः । त" २ क. ख. च. छ. क्ष, "यवद्धिस्तपो ऽमरैः । सो ।
ग. घ. ट. "त्यमच््रैस्तया बः । सो" । ३ क. ख. च. श्च. इ. तेषां सद्येन । ४ ड. सर्वना"। ५क. ख. ड. च. छ. ष. ₹
ड. तदाहारा । ६ क. ख. च. छ. ञ्ञ. “त्रमात्मन्न* । ७ ग. घ. ट. उत्पत्यां सुपूतं पा । ८क,ख.ग.घ.&. च. 8६.
ड. ठ. "सि तानि स॒र्वाणि पि ।

२८.अ्ाधिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ` १७

गन्धर्वैरप्तरोभिश्च पुनदुग्धा वसधरा । हत्वा बत्सं युविदरंसं ते च चित्ररथं पुनः ॥ ६
दुदुहुः पपाते तु गान्धर्वं गीतसंकुलम्‌ । सुरुचिनौम गन्धरवैस्तषामासीन्महामतिः ॥ ६
दोग्धा पुण्यतमशैव तस्याश द्विनससमाः । [शुचीनां तामहात्मानः सृक्षीरं दुदुहस्तदा ॥ ]
गन्धर्वास्तेन जीषन्ति यक्षाधाप्सरसस्तथा ॥ ६
पवैतेश्च महापुण्यैवुगधा चेयं वसुंधरा । रतानि विरिधान्येव चौषधीश्वामृतोपमाः ॥] ६
बत्सशैव महामागो हिमवान्परिकल्पितः । मेरू्दोग्धा च संजातः पात्रं कृत्वां स॒सानु च ॥ ६
तेन क्षीरेण संहृद्धाः शैलाः स्व बैहोच्ट्याः । पुनर्दुग्धा महादक्षैः पुण्यैः कल्यद्रुमादिभिः॥ ६
पाराजं पात्रमानिन्युरिठिलदग्धपरोहणम्‌ । शाखो दुदोह ृण्याङ्गः पप्नो बत्सोऽभवत्तदा ॥ ६
गहयकैधारणेः सिद्धैवियाधरगणेस्तथा । दुग्धा चेयं सवैधात्री सर्वकामदा यिनी ॥

यं यमिच्छन्ति ये रोका पात्रवत्सविक्षेषणेः । तेसौस्तेषां ददात्येव सीरं सद्धावमीदशाम्‌ ॥
इयं धाप्री विधात्री च स्वियं श्रेष्ठा वसुंधरा । सर्वकामदुघा घेनुरियै पुण्येरलंकृता ॥

शयं ज्येष्ठा केनिष्ठा तु चेयं सृष्टिरियं प्रजा । पावनी पुण्यदा पुण्या सवैसस्यपरोदिणी ॥
[† चराचरस्य सर्वस्य तिष्ठा योनिरेव च । महालक्ष्मीरियं विद्या सवेविश्वमयी सदा ॥
सर्वकामदुध। दोग्धी स्वैबीजमरोषिणी] । सर्वेषां भरेयसां माता सवंखोकथर। त्वियम्‌ ॥
पञ्चानामपि भूतानां भरकाञ्चो पमेव च । आसीदियं समुद्रान्ता मेदिनीति परिश्रुता ॥
मधुकैटभयोः शप्ता मेदसा समभिष्ुता । तेनेयं मेदिनी देवी मोचयते ब्रह्मवादिभिः ॥

पितश्च प्रीतिमद्राहः पृथोर्वैन्यस्य सत्तमाः । दुहितृत्वमनुप्राप्ा देवी पृथ्वीति चोच्यते ॥

तेन रान्ना द्विजश्रेष्ठाः पाछितेयं वसधरा । [क्रामापारं श्हाणां च पुरपत्तनमाणिनी ]॥
सस्याकरवती स्फीता सवैतीयमयी द्विजाः । एवं वसुमती देवी सवेलोकमयी सदा ॥
एवंमरोवो राजेन्द्रः पुराणे परिपठ्यते । पृथर्ेन्यो महाभागः सवधमेमकाश्कः ॥

यथा विष्णुयंथा ब्रह्मा यथा श्रः सनातनः । नमस्कार्याल्लयो देवा देवाचैत्रह्यवादिभिः ॥
ब्राह्मणेक्रीषिभिः सर्व्नमस्कार्यो टृपोत्तमः । बणोनामाभ्रमाणां यः स्थापकः सर्वेलोकधृक्‌ ॥ ८
पाथिवेश्च महाभागः पाथिवत्वमिरेष्सुभिः । आदिराजो नमस्कायेः पूृथुर्वन्यः प्रतापवान्‌ ॥ ८
धरुर्ददायिभिर्यो वै सदैव जयकाडक्षिभिः । नमस्कार्यो महाराजो इत्तिदाता महीश्ताम्‌ ॥ ८
एवं पात्रविदोषा् मयाऽऽख्याता द्विजोत्तमाः । बरसाना सुषिरेषाश्च दोग्धणां भवदग्रजः ॥८।
परीरस्यापि विशेषं तु यथोदिष्टं हि भूभुजः । समाख्यातं तथाग्रे च भवतां वै यथाथेतः ॥ «८
धन्यं य्षस्यमारोग्यं पुण्यं पापप्रणाशनम्‌ । यः श्रुणोति चरितं तु परथोस्तस्य द्विजो्तमाः ॥ <,
तस्य भागीरथीखलानमहन्यहनि जायते । सवेपापविशरुदधात्मा विष्णुलोकं भगच्छति ॥ ८.

इति प्षीमहापुराणे पाच्च भूमिखण्डे एयपाख्यानं नामा्टाविशो ऽध्यायः ॥ २८ ॥
आदितः शोकानां समष्यड़ाः--४७२.८

* एतजिहान्तगेतपाठः क. स. ग. ध. ढ. च. छ. सष. ट. ढ. पुस्तकस्थः । † एताशिहान्तगंतोऽयं पाठः क. ख. इ. च
छ. सष. ड. ठ. -पुस्तकस्थः । * एतशिहन्तर्गतोऽयं पाठः क. ख. ड. च. छ. सष. ढ.पृस्तकस्थः ।
9 र शता त्ता वाठ व त (

„ १क.ख,म. घ. इ.च. छ. सष. ट. ड. ढ. तु गन्धवी गीततत्पराः । सु ।२क'ख.ग. ध. ड. च. छ. सष. ट.ड
व त्वा तु शैलजम्‌ । ते" । ३ क. ख. ग. घ. ठ. च. छठ. स. ट. ट. ढ. महोजसः । ४क.ख. ह. च. छ. कष. ट.ड. ड
ग पाः । ५ इ. छ. घ. ढ. प्रतिष्ठा। ६ क. ख. ड, च. छ. कष. द ततोऽभ्युपागम" । ७ छ. "भावा रा" । ८ ङ, छ. इ

। ९ भ. 'येब्रद्मभादि* ।
9

९ @ @ @ @ ध @ € & ^

2)

छ.
। 6

१७८ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत॑-- [ २ भृमिखण्डे-

अथैकोन्रिशोऽध्यायः ।
ऋषय उचः--
योऽसौ वेनः समाख्यातः पापाचारेण वतितः। तस्य पापस्य का इत्ति कफं फलं पराप्तवान्दरिन ॥
` चरितं तस्य वेनस्य समाख्याहि यथा पुरा । विस्तरेण विदां शरष् तन्नो वद्‌ महामते ॥
सृत उवाच-
चरित्रं तस्य वैन्यस्य वेनस्यापि महात्मनः । परवक्ष्यामि सुपुण्यं च यथान्यायं यथाश्रतम्‌ ॥ ३
जति प्रथौ महाभागे तस्मिन्पुत्रे महात्मनि । विमलत्वं गतो राजा धत्वं गतवान्पुनः ॥ ¢
महापापानि सर्वाणि चाजितानि नराधिपैः । तीथंसङ्गपसङ्गेन तेषां पापं प्रयाति च ॥ ५
६
\9

॥

सतां सङ्गात्मनायेत पुण्यमेव न संशयः । पापानां तु प्रसङ्गेन पापं सिध्यति नान्यथा ॥
[ऋसंभाषाहशधनारस्पशदासना दोजनाप्किल । पापिनां संगमाचचैव किरिबपषं परिसंचरेत्‌ ॥
तथा पुण्यात्मकानां च पुण्यमेव परसंचरेत्‌ । महातीथमसङ्गेन पापाः शुध्यन्ति नान्यथा ] ॥

पुण्यां गतिं प्रयान्त्येव निधूताशेषकल्मषाः ॥ ८
ऋषय उचुः-

तत्कथं यान्ति ते पापाः परां सिद्धं महामते । तन्नो विस्तरतो श्रहि श्रोतु श्रद्धा पवतेते ॥ ९
सूत उवाच- |

लुब्धकाश्च महापापाः संजाता दाशधीवराः। रेवा च यगुना गङ्गा तासामम्भसि संस्थिताः ॥ १०
ङञानतोऽह्वानतः खाताः संक्रीडन्ति च वै जे । रहानदीमसङ्गेन ते यान्ति परमां गतिम्‌ ॥ ११

सदास्नाताश्च वै पापसंघं परित्यजन्ति ते । पुण्यतोयपसङ्गाच्च हाता सवे एवते ॥ १२
महानद्याः प्रसङ्गाच्च तन्यासां द्विजसत्तमाः । महापुण्यजनस्यापि पापं नश्यति पापिनाम्‌ ॥

प्रसङ्गादशनात्स्पशानात्र काया विचारणा ॥ १३
अत्रार्थे श्रुयते विपा इतिहासं पुरातनम्‌ । तद्रो हहं परवक्ष्यामि बहुपुण्यपरदायकम्‌ ॥ १४
कश्चिदस्ति मृगव्यार्धेः स तु टुन्धो महामतिः । श्भिवौगुरजारश्च धनुबाणेस्तथेव च ॥ १५
मृगान्धातयते नित्यं पिरितखादलम्पटः । एकदा स तु वु्टात्मा बाणपाणिधनुधरः ॥ १६
श्वानः परिवृतो दुग बनं च पविवेदा सः । ृगान्ररून्वराहां च भीतान्सूदितवान्बहून्‌ ॥ १७
रेवातीरं समासा कशचिच्छफरधातकः । शफरं सूदयित्वा स निजेगाम बहिजकात्‌ ॥ १८

मृगग्याधस्य दुग्धस्य भयत्रस्ता ततो मृगी । जीवत्राणपरा सां च भीता चलितचेतना ॥ १९
त्वरमाणा पलायन्त रेवातीरं समाश्रिता । श्वभिः संचारित सा तु बाणघातक्षतातुरा ॥ °
श्वसमानाऽपि वेगेन स टुन्धो मृगघातकः । पृष्ठ एव समायाति परतो याति सा मृगी ॥ >!

ए

* एतशनिहान्तगंतः पाठः क. ख. ड. च. छ. पञ. ड. ठ .पुस्तकस्थः ।

-9 ~= च कन क नवम > ~ = ~~ ~न ~~ =---न-न् --न---न्----न--- न १ -= ----------~----~~~~~- "~~~ ~ ˆ~
[ =-= ------->-- ~ ~ ज्य

१अ. "मस्व ग ।२क.ख.ग.ध. ड. चछ. क्ष ड. 'म्‌। दास्[शि]तव॑॑पापसंघातं परि्यज्य व्रजः । ३ न.
"जलस्या* । * क. ख. च. छ. द. "थः सुलोभाख्यो महावने । श्च" । ५ क. ख. ठ. च. छ. पष. द. *नं विन्ध्यस्य व
गतः । म । ६क.ख.ग.ध.ड.च. छ. प्न. ट. ड. दढ. लोभस्य । ७क.ख.ढ. च. छ. स्व. ड. साऽऽतौ निष्ठा लिः
तवानवा । त्व" । ८ ड. च निद्वाललि* । र. च जिदहालुलि* । ९ क. ख. ग. ध. ड. च. छ. श्न, ट.ड. ढ. न सुलभ
मु ।१०्छ@छ. तिसामृगी बाणर्पडिता। ट । स्र. तिसा मृगी वहुचश्रला । ट ।

१९ एकोनत्रिदोऽभ्यायः ] प्रपुराणम्‌ । १७९

ष्वांस्तां शाफरहा बाणपाणिः समुद्यतः । बुबोणस्य च वेगेन हयवरुष्य च तां मृगीम्‌ ॥ २२
ताबषुम्धो एृगव्याधः श्वभिः साधं समागतः । हन्तव्या सा मयैवेयं मृगया मे समागता ॥ २३
तस्य वाक्यं समाकण्यं मीनहा मांसटम्पटः । बाणं पुमोच दुष्टात्मा तामुदिश्य महाबलः ।॥ २४
निहता मृग्म्धेन बाणेन निशितेन च । प्रमृता सा एृगी तत्र बाणाभ्यां पापवचित्तमीः ॥ २५
श्वभिः समाक्रान्ता सरमाणा पपात सा । शिखरा ददे पण्ये वायाः पापनादाने ॥ २६
श्वानश्च त्वरम्राणास्ते पतिता विमले हदे । मृगव्याधे वदत्येवं धीवरः करोधमू्ितः ॥ २७
[कमदीयेयं मृगी दुष्ट कस्माद्वाणेदैता त्वया । तमुवाच एुनः सोऽपि मीनहा मृगघातकम्‌ ]॥ २८
पदीयं न च संदेहो ह्यवरिम्ः प्रभाषसे । युध्यमानौ ततस्तौ तु द्वावप्येतौ परस्परम्‌ ॥ २९
क्रोधलोभान्मष्ाभागो पतितो विमले जले । तस्मिन्काले महाप वितं गतिदायकम्‌ ॥
अमावास्यासमायोगं महापुण्यफलप्रदम्‌ ॥ ३०
बेखायां पतिताः सर्व पव॑णस्तस्य सत्तमा; । ज्ञानध्यानविहीनास्ते भावसत्यपिवजिताः ॥ ३१
तीयसञानमसङ्गेन मृगी श्वानश्च छन्धकाः । स्ैपापविनिधुक्तास्ते गताः परमां गतिम्‌ ॥ ३२
तीयोनां च मभावेन सतां सङ्गाद्विजोत्तमांः । नाश्येत्पापिनां पापं दहेदप्रिरििन्धनम्‌ ॥ ३३
यस्मात्तेषां तु संसगोदषीणां सुमहात्मनाम्‌ । संभाषाहरनान्रष्टं स्पशव ठृपस्य च ॥

बेनरय करमपं सर्वं सतां सङ्गात्पुरा किल ॥ ३५
अत्पग्ंपुण्यसंसगौत्पापमेव न संचरेत्‌ । मातामहस्य दोषेण संलिष्नो न एव सः ॥ ३५
ऋषय उचुः--

मातामहस्य को दोषस्तन्नो विस्तरतो बद । स मृत्युः स चवे कालः स धमो धर्म एव च ॥ ३६
न हिंसको हि कस्यापि तस्मिन्पापे परतिष्ठितः । चराचराश्च ये लकाः स्वकपेवदाव्िनः ॥ ३७

जीवन्ति च भ्रियन्ते च गुञ्जन्त्येव स्वकमेभिः । पापाः परयन्ति तं घोरं तेषां क परविश्य सः॥

धोरेष्वेव च सर्वेषु कम॑स्वेव च पातकान्‌ । योजयेन्नाशयत्सर्तं प्रशस्तश्च दिने दिने॥ ३९

सर्वेष्वेव सुपुण्येषु कमेस््रेव च पुण्यकान्‌ । योजयेत्सव्यधर्मात्मा तस्य दोषो न दशयते ॥

स मृत्योः केन दोषेण पापी वेनस्त्वजायत ॥ ४०
सूत उवाच--

स एृत्युः शासको निलयं पापानां दुष्टचेतसाम्‌ । वतैते कालरूपेण तेषां कम विमृश्यति॥ ४१
ुषकृतात्मा दुष्कृतेन कर्मेणा नरकं लभेत्‌ । तस्य पापं पिदित्वाऽसौ तपत्येव हि तं यमः ॥ ४२
सषृतात्मा लभेत्स्वर्गं कर्मणा सुतेन वै । योजयत्येव तान्पर्वान्ृत्यरेको महाबलः ॥ ४३
महता सोख्यभावेन गीतपङ्कल कारिणा 1 दानभोग।दिभिभ्रैव योजयेत्सुकृतात्मकान्‌ ॥ ५४४
पीडाभिषिविधाभिश्च केशैः करैश्च दारुणे; । श्ासयेत्ताडयेद्विमाः सक्रोधो मृत्युरेव तान्‌ ॥ ४५

+ एतश्विहान्तगंतोभ्यं पाठः क. स. ग. ध्र. ड. च. छ. ज. पुस्तकस्थः ।

चनन न~ ~ ------ ~~~ ~^ ^ त = = ज

१ क.ख. ड. छ. ञ्ञ. ढ. "तः । धनुरानम्यवे। ग. घ. ज. ड. "तः । धनुषरोणस वे । २ क. ख. ग. ध. ड.
च. छ.प्ष.ट. ड. द. "योः । श्वानदन्तैः स ।३क.ख.छ. क्ष. माः। जनाध्या । ड. च. ठ. माः। जपध्या।४ भ.
माः। विनदयेत्पा । ५क.खल.डच. छ. स, ्यप्रपुण्यसंसगौत्पापिनां पापं नद्याति । अयुभ्रपापिनां सक्गात्पापमेव
मच । ६ भ. योगो ।७म. मैच ।पा। ८क.ख. ड, च. छठ. क्ष. ड. “त यमत्येव दि"।९अ. “शस्तांश्च । १.
र स.ग.ध. ठ. च. छ.प्ष. ट. ह. ठ. "णैः । त्रात ।

र्य लरततकन्वजरर ल -ग्न्दान ~ ग व्क ` ध
न

१८० महामृनिश्रीष्वासमणीतं-- [ ९ भूमिखण्डे-

कर्णेव हि तस्यापि व्यापारं परिव्येत्‌ । एत्योश्ापि महामागा रोभातुण्या भरजायते ॥ ५६
सुनीथा नाम वै कन्या संजातेषा महात्मनः । पितुः क्ैविपाकेन क्रीडमाना सदैव सा ॥

परजानां शास्ति कतारं धि निदक्ंनम्‌ ॥ ४७
सातु कन्या महाभागा सीया नामं तस्य सा । रममाणा वने भाक्ता सखीभिः परिवारिता $८
तत्नापश्यन्महामागं गन्धर्वतनयं वरम्‌ । गीतकोलाहलस्यापि शङ्खं नामसातदा॥ ४९

ददं चारुपवांगं संतपन्त महत्तपः । गीतविधासुसिद्ध्ं ध्यायामनं सरस्वतीम्‌ ॥ ५०
तस्यापराधमेबासौ संचकार दिने दिने । सुशङ्गः क्षमते नित्यं गच्छ गच्छेति सोऽब्रवीत्‌ ॥ ५१
मषिता नैव गच्छेत्सा विघ्रमेव समाचरेत्‌ । १८१ 9. ५४ सा कद्धाऽताडयसपसि स्थितम्‌ ॥ ५२
ताएुवाच ततः कृदढः सशङ्क; कोधगूछितः । वष्ट प कस्मादिघ्ं त्वया इतम्‌ ॥ ५२
तादनात्ताडनं शद्रे न कुर्मन्ति महाजनाः । आक्रुष्ट नैव शुध्यन्ति चेति धमस्य संस्थितिः ॥ ५४
त्रयाऽहं घातितः पापे निरदोषस्तपसि स्थितः । एवधुक्त्वा स धमात्मा सुनीथां पापचारिणीम्‌
विरराम महाकोधाज्ज्ञात्वा नारीं निवतितः। ततः सा पापमोहाद्रा बार्यादा तमिरैव च ॥५९
समुवाच महात्मानं सुंशङ्गं तपसि स्थितम्‌ । शोक्यवासिनां तातो ममैव परिधातकः ॥ ५७
असतो धातयेभित्यं सतो न परितापयेत्‌ । नैव दोषो भवेत्तस्य महापुण्येन वतेयेत्‌ ॥ ५९८
एवमुक्त्वा सुनीथा तु पितरं वाक्यमब्रवीत्‌ । मया हि ताडितस्तत गन्ध्ैतनयो वने ॥ ५९
तपस्तपन्स तै तात कमक्रोधविवनितः । मामुत्राच स धमात्मींऽकामरागसमस्थितः ॥ ६०
न तादयेत्तादयन्तं कन्त नैव क्रोहयेत्‌ । इत्युवाच स मां तात तन्मे त्वं कारणं वद्‌ ॥ ६!
एवमुक्तः स वै त्युः सुनीथां द्विजसत्तमाः । फिंचिभ्भोवाच धपत्मा प्रश्चपत्युत्तरं ततः ॥ ६२
वनं भाप्ना पुनः सा हि सुशरूखं तपति स्थितम्‌। कशाधातेस्ततो बुश जघान तपतां वरमू ॥ ६१
भरंशङ्खस्ताडितो विमा एृत्योश्रैव हि कन्यया । ततः कुद्धो महतेजाः शाप तां सुमध्यमाम्‌ ।।९४
निदोषोऽपि च परै भद्रे यस्मात्वयैव ताडितः । अहमेव तपःसंस्थस्तस्माच्छापं ददाम्यहम्‌ ॥ ६९
मारईस्थ्यं हि समास्थाय सङ्गो भत्र यदा तदा। पापाचारमयः पूत्रो देवब्राह्मणनिन्दकः ॥ ६६

सभपापरतो दष्टस्तव गभीद्धविष्यति । एवं शप्त्वा गतश्वासो तप एव समाधितः ॥ ६७
गते तस्मिन्महाभागे सा सुनीथाऽऽगता शृहम्‌। समाचष्ट महात्मानं पितरं भरति सा द्विजाः ॥६८
यथा श्क्षा तदा तेन गन्धवेतनयेन तु । तत्सवं संश्रुतं तेन गृत्युना परिभाषितम्‌ ॥ ६९

कस्पाच्चया ताडितोऽस्ति तपस्थी दोषवजितः । युक्तं नैव तं भद्रे तपतस्तस्य ताडनम्‌ ॥ ७०
एवमाभाष्य धर्मात्मा शृत्युः परमद खितः । [# षधरव स हितं तस्या दिष्टमेवं विचिन्तयन्‌ | ७!

सत उवाच-
अतनिपुत्रो महातेजा अङ्गो नाम भंहीपतिः । एकदा तु गतो विमासतदरनं मति नन्दनम्‌ ॥ ५
कत्र टो देवराजस्तनेन््रः पाकशासनः । अप्सरसां गणैर्ुक्तो गन्धर्वे; किनरेस्तथा ॥ १
[ + मीयमानो महास्तेत्रकपिभिर्देवमङ्लैः । | गीयमानो गीतकैथ सुस्वरः सपकैस्तथा ॥ ७४ महास्तोत्रेकरषिभिर्देवमङ्गरैः । ] गीयमानो गीतकैश सुस्वरैः सप्तकैस्तथा ॥ ७४

१क. घ. ड. च. छ. क्ष, ठ. प्रयोजयेत्‌ ।२क.ख. ड. च. छ. क्ष. इ. विपद्ौव की*। ३ ट. म बद्यगा। (चद चक व् द चनन वक चद व्च जप च् बजना। र ।
४ म. सुसखं । ५ क. ख. ड. च. छ. ष. ड. द. सुसखः। ६ क. ख. ड. च. छ. छ. द. दुष्टे) ७क.शङ्चष् श.
ड. द. सुस ८ अ. जातो । ९ ड. छ. घ क्त्वागतासातु। १० क.ख.ग.ध. ङ. च. छ, क्ष. ट.ड.ढ. ना
करोधरा । ११ क. स. ड. ज. छ. घ. ड द. सुसख'। १२ क,ख. ड. च. छ. च, ड.द, वब्नेसं। १३९. स. दः
च. छ, ष, द. प्रतापत्राम्‌ ।

१५ श्रिशषोऽध्यायः | पश्रपुराणप्‌ |. १८१

[रवीञ्यमामः सुगन्धैश्च ष्यजनेः स्वै एव सः] योषिद्धी स्पयुक्ताभिशामरेईसगामिभिः॥७५
छत्रेण सवर्णेन चन्दरबिम्बानुकारिणा । एवं वै राजमानं तु सहस्राक्षं महाबलम्‌ ॥ ७६
टरा विसयमपिदे ासवं कामसंयुतम्‌ । तस्य पार महाभागां पौलोमीं चांश्लोचनाम्‌ ॥ ७७
रुपेण तेजसा चेव तपसा च यशस्विनीम्‌ । सौभाग्येन विराजन्ती पातिव्रल्युतां सतीम्‌ ॥७८
तया सह सहस्राक्षः स रेमे नन्दने वने । तस्य शीां समालोक्य रङ्गो राजा दिजोत्तमाः॥७९
धन्पो वे देवराजोऽयमीषटदोः परिवारितः । अहोऽस्य तपसो वीर्यं येन राप महत्पदम्‌ ॥ ८०
यदाऽस्य सदशः पुरः सवेरोकमधानकः । स्यान्मे तदा महत्सौख्यं प्राप्स्यामीह न संदायः॥८१
इति चिन्तापरो भूत्वा त्वरमाणो शृं गतः ॥ ८२
इति भ्रीमहापुराणे पाग्रे भूमिखण्डे वेनोपाख्यान एकोनन्रिशोऽध्यायः ॥ २९ ॥
आदितः शोकानां समष्यङाः--४८१०

अथ भ्रिक्ोऽ्ध्यायः ।

सूत उवाच- .
अथ त्ङ्गो प्रहातेजा दृष्ट्रा चेन्द्रस्य संपदम्‌ । भोगां भेव विलासं च लीलां तस्य महात्मनः ॥ १
वथ वा दृशः पुत्रो मम स्याद्धमेसंयुतः । चिन्तयित्वा क्षणं चैव स चाङ्गः सेदसंयुतः ॥ २
[ । स्कं गेहं समायातः स त्वहः सल्यतत्परः]। अत्रिं पप्रच्छ पितरं प्रणतो नम्रकधरः ॥ ॐ
कोऽयं पुण्यसमाच।र्‌ इनदरतवं भाप्तवान्महान्‌ । कस्य धर्मस्य वै व्युष्टिः किं कृतं कम चेशम्‌ ॥ ४
[कः कृतो धमे एतेन कमाराधितवान्पुने] । तन्मे स्वं बिस्तरेणापि बद सत्यवतां वर ॥ ५

अत्रिरुवाच-
सार्ध षटं महाभाग त्वया बै धमेकारणम्‌ । चरितं तस्य दषेस्य तन्मे निगदतः श्रणु ॥ ६
सुव्रतो नाम मेधावी पुरा ब्राह्मणसत्तमः । तेन कृष्णो हृषीकेश्षस्तपसा चैव तोषितः ॥ ७
एष्यगभेमतः भाप्नो अदिलयां कश्यपात्किल । विष्णोशरैव भसादेन देवराजो बभूव सः ॥ ८
अङ्ग उवाच-
कथमिन्द्रसमः पुत्रो मम स्यात्पुत्रवत्स । तदुपायं समाचक्ष्व भवाञ््लानवतां वरः ॥ ९
अत्रिरवाच-
समसेनापि तस्येव सुवतस्य महात्मनः । चरिज्रमखिलं पूर्णयं निशामय महामते ॥ १०

सुव्रतो नाम मेधाबी पुराऽऽरापितवान्दरिमू । तस्य भावं सुभक्ति च ध्यानं चैव महात्मनः ११
समालोक्य जगमाथो दत्तवान्यै महत्पदम्‌ । स देनं सर्वभोगाढ्यं ब्रैलोक्यं सचराचरम्‌ ॥ १२
विष्णोवेव प्रसादाद्धि चानुभुङके तरिरोकधरक्‌ । एवं ते सर्वमाख्यातमिनद्रस्यापि ष्णाशव पसादाद्धि चानुभुङगे तरिलोकधक्‌ । एवं ते सवंमाख्यातमिनद्रस्यापि चिचे्ितम्‌ ॥१२
------- 4 +त (र (4 । ५4 (११11१ 14. द्पब्‌ ११

* एतधिहान्तगेतः पाठः क. ख. ग. घ. ड. च. ष. छ. ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः । † एतशिहागैतोऽयं पाठः क. ख.
"प. च. छ. त. ट. ड. ठ. पुस्तकस्थः । * एतसिहान्तगतो ऽये पाठो ड. पुस्तकगस्यः ।

१ क.ख.ग. घ.ङ. च. छ. घ्व. ट. ड. ढ. णा । राजमानं सहलञाक्षं स्वीमरणमूषितम्‌ । २ क. स. ङ. च. छ.
५. द. द. मङ्गलाम्‌ । ३क.ल. ङ. च. छ. सल. ठ. "कय तुरकैव द्वि" ४क.ख. ड. च. छ... तङ्गो। ५ क,
ध ङ. च. छ.क. ह. तुकगः। ६ क.ख.ग.घ.ड.च.छ. ष. ड.द. धु साधु महामाग ययेषं पृच्छत मथि । च।

गस. ऊच. छ. प. द. तुङ्ग । ८ क. श. ड. च. छ. पष. द. पयं तुङस्याप्रे निवेदितम्‌ । सु । ग. घ.ट. ड. ग्य
वास्या निवेदित । घुः । ९ म. इन्द्रः ।

१८२ महापुनिभ्रीव्यासप्रणीतं- [ २ भूमिखण्डे-

भक्तया तुष्यति गोविन्दो भावध्यानेन सत्तम । सं ददाति सततं भक्त्या संतोषितो हरिः १४
तस्मादाराध्य गोविन्दं सर्वदं स्वसंभवम्‌ । सर्वं सवेवेत्तारं सर्वेशं पुरुषं परम्‌ ॥

तस्मात्पाप्स्यसि सर्वे त्वं य्दिच्छसि नन्दन ॥ १९
सुखस्य दाता परमाथदाता मोक्षस्य दाता जगतामिहेशः ।
तस्पात्तमाराधय गच्छ पत्र संपाप्स्यसे दीन्द्रसमं हि पृत्रम्‌ ॥ १६
आकरण्यं वाक्यं परमार्थयुक्तं महात्मनाऽसो ऋषिणा हि तेन ।
संगृह्य तत्वं वचनं हि तस्यं आराधित क्ञाश्तमग्ययं सः ॥ १७
आमन्त्य चाङ्गः पितरं महात्मा ब्रह्मात्मजं ब्रह्मसमानमेव ।
संमाप्तवान्भेरुगिरेस्तु शृङ्गं तत्काश्चनै रत्नमयेः समेतम्‌ ॥ १८

इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने प्रिशेऽध्यायः ॥ ३० ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--४८३८

अ्थैक्चिदो ऽध्यायः ।

सुत उवाच-
नानारलेः स॒दीप्तकर्हाटकेनापि स्तः । राजमानो गिरिश्रेष्ठो यथा सथः स्वर्मिभिः ॥ !
छायामलोकां संभाप्य शतिलां सुखदायिनीम्‌ । ध्यायन्ति योगिनः सर्वे श्यपविष्टा द्टासने ॥ २
कृचित्तपन्ति मुनयः कचिद्रायन्ति किनराः । संतुष्टाश्चैव गन्धवोः सुवीणाताल्धारिणः ॥ ३

ताखमानलये टीना स्वरैः सप्तभिरन्वितेः । म्रेनाररिनसंयुक्तैव्येक्तं गीतं मनोरमम्‌ ॥ ४
तस्मिन्हि पर्षतश्रष्े चन्दनाच्छादसंस्थिताः । गन्धव गीततचज्ञा गीतं गायन्ति तत्पराः ॥ ५
बरत्यन्ति योपितस्तत्र देवानां पवेतोत्तमे । पापघ्री पुण्यदा दिन्या सुभ्रेयःसुप्रदायिनी॥ ६
बेदध्वानिः सुपरचुरा श्रयते पर्वतोत्तमे । चन्दनाशोकपुम्ागेः शेस्ताटेस्तमारकैः ॥ ७
तैः समेषसंकारौ राजते पव॑तोत्तमः । संतानकः कर्प्ेगङ्गायाः पयसाऽऽकलेः ॥ ८
नगेन्द्रो भाति स्त्र नागैः सपुष्पितैः । नानाधातुसमाकीर्णो नानारत्नमयो गिरिः ॥ ९
नानाकौतुकसंयुक्तो नानामङ्गलसंयुतः । देवहन्देः स॒संयुक्तश्ाप्सरोगणसंकुलः ॥ १०
ऋषिभिधनिभिः सिदध [गन्धर्वः परिभाति सः । गनैश्वाचलसंकाशेः सिहनादेषिराजते ॥ १!
शरभेर्म्शाै धर्मयभैरलंकृतः । वापीकूपतडागेश्च संपणेः ई।तोदकेः ॥ १२
हैसकारण्डवाकीर्णैः पर्व॑तः परिश्षोभते । स्वर्णोत्पटैश्च भेतैश्च [भरक्तोत्परषिराजते ॥ ११

नदीस्रवणसंधाते्िमरश्वोदकेस्तथा । शारैस्तारैस्तमारेस्तु रौप्यश्च स्फाटिकेस्तथा ॥ †४
विस्तीरभैः काञ्चनदेव्यैः सूर्यवहिसमपभैः । शिलातलेश्च संपृणेः शैलराजो विराजते ॥ ५

[9 मीं

क म 9 ~~ ^-^ वः ककर

# एतजिहान्तगतोऽयं पाठः क. ख. ग. सष. ड. च. छ. स. ड. ढ. पुस्तकस्थः। † एतज्चिहान्तगेतोऽयं पाठः क.
ख. ड. च. छ. सष. इ. ढ. पुस्तकस्थः ।

[कि पं

१क.ख. स्च. छ. स. ड.द स्यप्रणम्यतंश्ा।२क.ख. ड. च. छ. स. तुङ्गः ।३क.ख. ग. घ. डच.
छ. ्.ट.ड.ट.कटैः। ४क.ख. र. चछ. क्ष. ड. दढ. क्षि रम्भापादपसंकु । ५ ख.ग. घ. ड. च. ट. ड. नाक ।
९क.ल. ठ. च. छ. स. ट. गूरतिर । ७ क.ख.ग. ध. ड. च. छ. क्ष. ड. ढ. विमलोदुकैः । ८ क. ख. ग. ध. इ" र.

छ. ज्ञ. द. सवत्र ।

६१ एकत्रिंशोऽध्यायः |] पश्रपुराणम्‌ । १८३

विमानैरदेवतानां च भासादैः प्ैतोत्त(प)मैः । ईंसकेन्ुप्रतीकारैरेमदण्डैरलकृतः ॥ १६
कलरौशामरेयुक्तैः पभासादैः परिशोभितः । नानागुणपमुदितदेववृन्दैश् राजते ॥ १७
देवुन्दैरनेकैश] गन्धरैारणेस्तथा । सर्वत्र राजते पुण्यो मेरशिरिवरोत्तमः ॥ १८

तस्मा्ङ्गानदी पण्या पृण्यलमभ्या महानदी । भता पुण्यतीथोदच्ा हंसपगैः समाकुला ॥ १९
निभिः सेव्यमाना सा ऋषिसंधेमेहानदी । एवंगुणं गिरिश्रेष्ठं एण्यकोतुकमङ्गलमू ॥ २०
अङ्गश्ात्रिसुतः पुण्यः परविवेश महामुनिः । गङ्गातीरे स॒पुण्ये च त्वेकाते रत्नकन्दरे ॥ २१
तत्रोपविहय मेधावी कामक्रोधविवभितः । सर्वेन्द्रियाणि संयम्य हृषीकेदं मनःकृतम्‌ ॥ २२
ध्यायमानः स धमता टृष्णं शापं पुम्‌ । आसने शयने याने ध्याने च मधुसूदनम्‌ ॥ २३
निलयं पयति युक्तात्मा योगयुक्तो जितेन्द्रियः । चराचरेषु जीवेषु तेषु परयति केशवम्‌ ॥ २४

अर्द्रेषु चैव शुष्केषु सर्वेष्वन्येषु स द्विजः । एवं वर्षशतं जातं तप्यमानस्य तस्य च ॥ २५
बहुविघ्राश्च घोराश्च दशन यान्ति नित्यशः । तेजसा तस्य देवस्य वृसिंहस्य महात्मनः ॥ २६
निरातङः स धमौत्मा दहत्यभिरिवेन्धनम्‌ । नियमैः संयमेशान्येरुपवासेद्रिनोर्चेमाः ॥ २७
प्ीयपाणस्तु संजातो दीप्यमानः स्वतेजसा । सूयपात्रकसंकाशास्त्वङ्ग एवं प्रहश्यते ॥ २८
एवं तपःसुनिरतं ध्यायमानं जनादैनम्‌ । अ।विभूयात्रवीरेवो वरं वरय मानद ॥ २९
ते च दृष्टा हृषीकेशमङ्गः परमनिदैतः । त॒ष्टाव भरणतो भूत्वा वासुदेवं भसन्नधीः ॥ ३०
अङ्ग उवाच-
त्वं गतिः सवेभूतानां भूतभावन पावन । भूतात्मा सर्वभूतेशो नमस्तुभ्यं गुणात्मने ॥ ३१
गुणरूपाय गुह्याय गुणातीताय ते नमः । गुणाय गुणक्रे च गुणाढ्याय गुणात्मने ॥ ३२
भवाय भवक्त्रै च भक्तानां भवहारिणे । भवाय भवगुह्याय नमो भवाबेनारिने ॥ ३३
यद्घाय यद्गरूपाय यहेशाय नमो नमः । यज्कमेमसङ्गाय नमः दाङ्कपराय च ॥ ३४
नमो हिरण्यवणांय नमो रथाङ्गधारिणे । सत्याय सत्यभावाय सवंसत्यमयाय च ॥ ३५
धमांय धमकर च सवके च ते नमः । धमाङ्गाय स॒वीराय धर्माधाराय ते नमः ॥ ३६
नमः पुण्याय पुत्राय ह्यपुत्राय महात्मने । [ भमायामोहविनाशाय सवेमायाकराय ते ]॥ २७
मायापराय परूतोय त्वमूतांय नमो नमः [ ।सवमूतिधरायेव शंकराय नमो नमः ]॥ ३८
ब्रह्मणे ब्रह्मरूपाय परब्रह्मस्वरूपिणे । नमस्ते सवेधान्ने चं नमो धामधराय च ॥ ३९
भ्ीपते श्रीनिवासाय श्रीधराय नमो नमः । क्षीरसागरबासाय चामृताय च ते नमः ॥ ४०
महोषधाय घोराय महाप्नापराय च । अक्रूराय भरमेध्याय मेध्यानां पतये नमः ॥ ४१

अनन्ताय छकेषाय चानघाय नमो नमः । आकाशस्य मकाशायं पक्षिरूपाय ते नमः ॥ ४२
हुताय हृतभोक्त्रे च हवीरूपाय ते नमः । बुद्धाय बुधरूपाय सदाबुद्धाय ते नमः ॥ ४३

* एतचचिहान्तगैतः पाठः क. ख. ड. च. छ. स. द. पुस्तकस्थः । † एतचिहान्तगैतः प।ठः क. ल. ड. च. छ. स॒. ढ.
पृस्तकस्थः ।
१ क.ख.ड. च. छ. सष. ड. ढ. पुण्यतोया । ट पुण्यवन्या । २ क. ख. ड. च. छ. स. ड. 2. म्‌ । तुङ्ग । ३क. ख
च. छ. स.ड.ट. न्ते चारक । ४ क.ल.ड.च.छ.स. ततमः । क्षी । ५ क.स. ड. च. छ. सष. ठ. तुङ्ग । ६ अ. भवो-
भ्वायगु ।७द, ड. "कत्र च संवराय । ८ क.ख.ग.प्र.ड.च.छ.्.2.ड.द. मो नमो हिरण्याय न । ९च. च मूलधमेधराय ।

१ 9 ग. 6 वीराय | ; # ध्‌ शय | १ १ की (८ डु, च्च, ज्‌, ठ, | वहिक 1 १ र्‌ क. । <| डुः, च. ठ, भमः 1 नमो हन्य बुद्धाय
स्वधाकाराय ते ।

१८४ महामुनिभीव्यासमरणीत- [९ मूभिखण्डे-
स्वाहाकाराय शुद्धाय व्यक्ताय महात्मने । व्यासाय षांसवायैव वसुरूपाय ते नमः ॥ ४४

धाघुदेवाय विश्वाय बहिरूपाय ते नमः । [हरये केवलायैव वामनाय नमो नमः ॥ ४९
नमो वरसिहदेवाय सच्वपाखाय ते नमः । नमो गोविन्दं गोपाय नम एकाक्षराय च।॥ ४६
नमः सर्वक्षरायैव हंसरूपाय ते नमः । भितस्वाय नमस्तुभ्यं पश्चततत्वाय ते नमः ॥ ४७

थर्विक्रतितच्वाय तत्वाधाराय वै नमः । कृष्णाय कृष्णरूपाय लक्ष्मीनाथाय ते नमः ॥ ४८
नमः पद्मपटान्ञाक्ष आनन्दाय पराय च । नमो विश्वभरायैव पापनाज्ञाय बै नमः ॥

नमः पुण्यसुपुण्याय सत्यधमौय ते नमः ॥ ५९
नमो नमः शाश्वत अव्ययाय नमो नमः संघ(सवे)नभोमयाय ।
श्रीपद्मनाभाय महेश्वराय नमापि ते केश्चव पादपग्मम्‌ ॥ ५०

आनन्दकन्द कमरामिय वासुदेव सर्वेश इश मधुसूदन देहि दास्यम्‌ ।
पादौ नमामि तव केशव जन्म जन्म कृषा कुरुष्व मम शान्तिद शङ्खपाणे ॥ ५१
संसारदारुणहुताश्षनतापदग्धं पुत्रादिवन्धुमरणषह शोकतापेः ।

ब्ञानाम्बुदेन मम एवय पञ्ननाभं दीनस्य मच्छरणरूप भवस्व नथ ॥ ५२
एवै स्तोत्रं समाकर्ण्य तु(त्व)द्गस्यापि महात्मनः । दक्षयित्वा स्वकं सूपं घनश्यामं महोजसम्‌५३
शङ्कवक्रगदापाणि पद्महस्तं वैहाभभम्‌ । वेनतेयसमारूढमात्मरूपं भद शितम्‌ ॥ ५१
स्वाभरणक्लोभाङ्ग हारकङ्णकुण्डरैः । राजमानं परं दिव्यं निमेलं वनमालया ॥ ५५

तङ्स्याग्रे हृषीकेशः शोभमानं महामभम्‌ । श्रीवत्साङ्केन पुण्येन कौस्तुभेन जनादेनः ॥ ५६
द््ेयित्वा स्वकं देहं सर्देवमयो हरिः । स्वालंकारशोभाव्यं तु्गस्याग्रे जनादेनः ॥ . ५७
स उवाच महात्मानं तं तुङ्गगषिसत्तमम्‌ । भो भो विप्र महाभाग श्रूयतां वचनं शुभम्‌ ॥ ५८
मेषगम्भीरघोषेण समाभाष्य द्विजोत्तमम्‌ । तपसा तेन तुष्टोऽस्मि षरं वरय शोभनम्‌ ॥ ५९
तष्टमानं हृषीकेशं तं दृष्ट्रा कमरापतिमर्‌ । दीप्यमानं विराजन्तं विश्वरूपं जनेश्वरम्‌ ॥ ६
पादाम्बुजदरयं तस्य प्रणम्य च पुनः पुनः । हर्षेण महताऽऽविष्स्तमुवाच जनादेनम्‌ ॥ ६१
दासोऽहं तव देवे्च शङ्चक्रगदाधर । बरं मे दातुकामोऽसि देहि त्वं वंशजं सुतम्‌ ॥ ६२
दिवि चेन्द्रो यथा भाति स्वैतेजःसमन्वितः । तादृशं देहि मे पुत्रं सवेलोकस्य रक्षकम्‌ ॥ ६
सरषैदेदपियं देव ब्रह्मण्यं धरमपण्डितम्‌ । दातारं ज्ञानसंपञ्नं धमेतेजः समन्वितम्‌ ॥ ६४
अैरोक्यरक्षकं कृष्ण सत्यधमानुपाखकम्‌ । यञ्वनामुत्तमं वेकं शूरं तररोक्यभूषणम्‌ ॥ ६५
ब्रह्मण्यं वे्देसिद्धांसं सल्स॑धं जितेन्द्रियम्‌ । अजितं सवेजेतारं विष्णुतेजःसमपभम्‌ ॥ ६६
वैष्णवं पुण्यकरतारं पुण्यजं पुण्यलक्षणम्‌ । शान्तं तु तपसोपेतं सबवेश्षाञ्ञविक्षारदम्‌ 1॥ ६५
सुशीरं सवेधर्मह भवतो गुणसेयुतम्‌ । ददश देहि मे पुत्रं दातुकामो यदा वरम्‌ ॥ ६८
वासुदेव उवाच-

* एतचिहान्तगंतोऽयं पाटः क. ख. ड. च. छ. क्ष. ढ. पुर्तकस्यः।

१द. स. ठ. कपिलायैव । २ क. ख. ड. च. ड. ढ. तेजसे । त्रि । ३ ड. च. ढ. महाप्रभुम्‌ । ४ इ. दविदरपि ष।
५ क. स. ड.च. क्ष. ठ. भू । वेदज्ञं योगिनां षरषठंभः। |

६९ द्वातरिशोऽध्यायः ] पग्पुराणम्‌ । १८५

तेनसा यशसा पुण्यः पितरं चोद्धरिष्यति । उद्धरिष्यति यः सत्यैः पितरं च पितामहम्‌ ॥ ७०
भवान्पाप्स्यसि मे सर तदवष्णोः परमं पदम्‌ । इत्युक्त्वा देवदेषेशैस्तमकं प्रति स द्विनः ॥ ७!
कस्यचितपुण्यवी्यस्य पुण्यां कन्यां निवाहय । तस्यामुतपादुय सुतं पण्यं पुण्यावहं भियमूं ॥ ७२
स भविष्यति धमात्मा मेत्पसाद्‌न्मराय॒ने । [#सर््नः स्यवेत्ता च यादृशो वाञ्छितस््या |॥
एवं वरं ततो दत्वा त्वन्तधीनं गतो हरिः ॥ ७३
शते श्रीमहापुराणे पाचने भूमिखण्डे वेनोपाल्याने ऽङ्ग वरप्रदानं नामेकवरिसोऽध्यायः ॥ ३१ ॥
आदितः शाकानां सपण्वङ्ाः--५९११

भथ द्राविशोभ्ध्यायः ।

ऋषय उचः
शप्ता गन्धवेमुख्येन सशङ्क महात्मना । तस्याः शापः कथं जातः कं & कम कृतं तया ॥
सा रेभे कौशं पुत्र तस्य शापाद्धिदां वर । सुनीथायाश्चरितरं तु त्वं नो विस्तरतो वद्‌ ॥

सूत उवाच--
सुशङ्नापि तेनैव सा शक्ता तनुमध्यमा । पितुः स्थानं गता सा तु सु्नथा दुःखपीडिता । ३
स्वचरित्रं तदा सवे पितरं भरति चात्रदरीत्‌ । श्ुतवान्सोऽपि धर्मात्मा रत्यर्धम॑वतां वरः ॥ ४
तामुतराच सुनीथां त्‌ सतां शप्तं महात्मना । भवती दुष्कृतं पापं धमेतेजःपणाशचनम्‌ ॥ ५
कस्मातङृतवती भद्रे मुनेस्तस्य हि त।इनमू । [! विरुद्धं सलोकस्य भवत्या परिकल्पितम्‌ ] ॥६
कामक्रोधविहीनं तं सुशान्तं ध्बत्लम्‌ । तपोमागेमिल्ग्रं च परब्रह्मणि संस्थितम्‌ ॥ ` ७
तमेव घतयेचो ब तस्य परापं शृणुष्व हि । पापात्मा जायते पुत्रि किष्विषं भुञ्जते स दि ॥ «८
ताडयन्तं ताडयद्यः क्राशन्तं कोशयेत्पनः । तस्य पापं स वै भृङ्गे ताडितस्य न संशयः॥ ९
स वै शान्तः संजितात्मा ताडयन्तं न ताडयेत्‌ । निर्दोष भरति येनापि तानं च कृतं स॒ते ॥१०
पथन्मोहेन पापेन निद।षोऽपि च ताडयेत्‌ । पापं कतु यत्पापं निर्दोषिं प्रति गच्छति ॥ ११
तानं नेव तस्माद्धि कार्यं दोषत्रतोऽपि च। दुष्त च महत्पुत्र त्वयैवं परिपालितम्‌ ॥ १२

7 ५। (9 ।

श्ना तेनापि पश्चाच्च तस्मा तुण्थं॑ समाचर । सतां संगममासाद्य सदेव परिवतेय ॥ १३
योगध्यानेन दनेन परिवतय नितयश्षः । सतां सङ्गो महापुण्यो बहृकषेमपदायकः ॥ १४

बाले पश्य सदृ्टान्तं सतां सङ्गस्य यद्गम्‌ । अपां संस्परीनात्छानात्पानादर्शनतोऽपि वा ॥ १५
क [क्र १४ र क्‌ ण, षि
एुनयः सिद्धिमायान्ति बह्याभ्यन्तरक्षालिताः। भीयुष्मन्तो भवन्त्येते छोकाः स्वे चराचराः ॥

व ~ ----~-~-- ---~---- च:

# एविहान्त्म॑तो स्यं पाठः ड पृस्तकस्थः । 1 एति न्तगंतः पाठः क. ख. ड. च. च. इल. इ. टद. पुस्तकस्थः ॥

१क.ख. इः. च. छ. छ. दढ. स्थानं । २ क-ख. ड. च. छ. प्च. ट. रस्तं तुङ्गु। २क.ख.च.छ.्न. "तं तस्मा-

त्तो नसंशयः! स, ४क.ख.ग.ध.ड.च.छ.घ. ट्‌ ड.द म्‌ । भविष्यति न तेदेहो म५क.ख.ड.च.छ. न्द

भत्रपादान्महामते ।६क.ख.ग.प.डः. चछ. ट.ड. ठ. गन्धवेपृत्रेण सु । ७ छ. ष. सुसखेन । ८ अ. तस्य श्ापात्कथं ।

» क.ख.ग.घ.ड.च.छ.ट.ड.ढ. पाटूद्रिजो्तम । सु ।१ क. ख. ग. ड. च. छ. घ.ट. ड. ढ.मुत्युः सल्यत्र।११क.ख. ङ. च.

२ क्ञ.द.ठ. दरे मुश्ान्त्य। १२क.ख.ड.च. छ.्च. द. 'ते बहु । ताः। १३क.ख.गृ.घ.ड.च.छ. ट.ड. ढ.
। १४क. ख. ड. च. छ. ष. ढ. शुचिष्भन्तो ।

रन - --~---------------= = ~~~

--~-----~-=--~ -~ ---> -~- --~ ~ ~ ~~~ -----~- -~ ~~~---~---~------ ---~- ------
~~~ --~-* ----~-= -~_

१८६ पहायुनिश्रीव्यासपरणीतं-- ` [ १ मूमिखण्डे-

[अपि संतोषशीरश्च गृदुगामी भिय॑करः । निमंलो रसवां सौ पुण्यवीर्यो मलापहः ॥ १७
तथा शान्तो भवेतपुत्रि सवैसोख्यमदायकः । यथा बहिमसङ्गाचच मलं त्यजति काञ्चनम्‌ ॥ १८
तथा सतां हि संसगत्पापं त्यजति मनवः । सत्यवहिपरदीपषश्च परज्वरेत्पुण्यतेजसा ॥ . १९
` सत्येन दीश्षिमां रैव ज्ञनेनापि स॒निमंलः । अत्युष्णो ध्यानभावेन ह्यस्पृश्यः पापजेनेरेः ॥ २०
सत्यवहेः भसङ्गाच पापेन्धनं दिषक्षति । तस्मात्सत्यस्य संसगः कतेव्यो नान्यथा त्वया ]|॥ २१
तस्मात्पुत्रि महाभागे चिन्तयाधोक्षजं हरिम्‌। पाप्मावं परिलयञ्य पुण्यमेव समाश्रय ॥ २२
सूत उवाच--
एवं पितर सुनीथा सा दुःखिता भविबोधिता । नमस्कृत पितुः पादौ सा गता निर्जनं वनम्‌ ॥
कामक्रोध) परित्यज्य बाल्यभावें तपस्विनी । मोहरोहौ च मायां च क्त्वा चेकान्तमास्थिता२४
तस्याः सख्यः समाजग्मू रम्भाय्रास्तास्तपौन्वित।। ददशयस्तां विशाखक्ष्यः सुनीथां दुःखभागिनीम्‌
ध्यायन्तीं चिन्तानां तामूचु्ताः समुपागताः। कस्माचिन्तसि भद्र ते त्वनया चिन्तयाऽन्विता ॥
संतापकारणं ब्रूहि चिन्ता दुःखपदपयिनी । एकेव साथका चिन्ता धमेस्यार्थे बिचिन्त्यते ॥ २७
द्वितीया सथेका चिन्ता योगिनां धमेनन्दिनि। अन्या चानथका चिन्ता तां नैव परिकल्पयेत्‌॥
कमनाशकरी चिन्ता बरतेजःप्रणारिनी । नाशषयेत्सव॑सोख्यं तु रूहानि विद शेयेत्‌ ॥ २९
[ 'कष्णामोहो तथा छोभमेतांधिन्ता हि भरापयेत्‌।पापगुत्पादयेचिन्ता चिन्तिता च दिने दिने ३०
चिन्ता व्याधिप्रकाश्चाय नरकाय परकरपयेत्‌ ]। तस्माचिन्तां परित्यज्य चानुवरतैसख शोभने॥ ३
अजितं कर्मणा पूर्वं स्वयमेव नरेण तु । तदेव भुङ्केऽसो जन्तुङ्गोनवाम्न विचिन्तयेत्‌ ॥ ३२
तस्माचचिन्तां परित्यञ्य सुखदुःखादिकं वद । तासां तेद्रचनं शरुत्वा सुनीथा वाक्यमन्रवीत्‌ ॥२२
इ।त श्रीमहापुराणे पाश्रे भमिखण्डे वेनोपाख्याने सुनीयाचरितं नाम द्ात्रिशेऽध्यग्रः ॥ ३२ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः--९.४य

अथ वयि ऽध्यायः ।

सूत उवाच--
यथा शप्ता बने पूवं सुशङ्कन महात्मना । तास सर्वं यथाऽऽख्यातं ससीष्वेवं विचेष्टितम्‌ ॥
आत्मनश महाभागा दुःखेनापि प्रपीडिता ॥

सुनीयोवाच-
अन्यच्चाहं भ्रवक्ष्यामि सख्यः श्रुण्वन्तु सांप्रतम्‌ ॥
मदीयां रूपसपत्ति वयसो गुणसंपदम्‌ । तरिपदयन्मां पितुधिन्ता संजाता मम कारणात्‌ ॥
देवेभ्यो दातुकामोऽसौ मुनिभ्यस्तु महायशाः । स्वहस्ते तु निग्हयव देवानिदमुदाहरत्‌ ॥
गुणाव्येयं सृता बाला ममेव चारुलोचना । दातुकामोऽस्मि भद्रं बो गुणिने वै प्रहात्मने ॥

* एतथिमान्तगेतः पाठः क. ख. ड, च. छ. सष. ड. 2 पुस्तकस्थः । † एतजिहान्तर्गतोऽयं पाठो ड. पुस्तकस्यः ।

७ ऊ ~+ द)

१क.स. ड. च. छ. क्ष. ट. भरं । २क.ख.डइ.च. छ. पष. ढ. जग्मुः क्रीडायै सीलयाऽन्वि । क.
ख. द. च. छ. स. ट. ट. भद्रे त्वंतः । ४क.ल.ठः.च.छ. ष. कायना ।५ क.ख.ड.च. छए.. द.
सुसखन । ६ क. ख. र.च. छ.ट.ड. ठ. व तमाया ।

६६ ्रयश्िशोऽध्यायः ¡ पद्मपुराणम्‌ । १८७

ृत्योवोकयं ततो देवा ऋषयः शुधुवुस्वथा । ५२५५५ ते देवा इन्द्रपुरोगमाः ॥ &
तव कन्या गुगाब्येयं सलयानां परमावधिः । दोषेणेकेन संदुष्टा ऋषिशापेन तेन बे ॥ ७
अस्यामृत्पत्स्यते पुत्रो दुष्टव्रीयेः पुमान्किख । भविताऽसौ महापापी पुण्यवंशविनाश्षकः ॥ ८

गङ्गातोयेन संप्णों यथा कुम्भः प्रहृह्यते । सुराया बिन्दुना रिक्तो मय्कुम्भः परजायते ॥ ९
पपस्य पापसंसगात्छुरं पापि प्रजायते । आरनालस्य वै विन्दुः ्षीरमध्ये ्रयाति चेत्‌ ॥ १०
पश्चाज्ञ(शयते क्षीरमात्मस्पुं रकाशयेत्‌ । स्पाटटिनाशयेत्पुण्यं पापयुत्रो न संशयः ॥ ११
अनेनैव हि दोषेण तवेयं पापभागिनी । अन्यस्मे दीयतां गच्छ देवेरुक्तः पिता मरम ॥ १२
देवैशवापि सगन्धर्करषिभिश्च महात्मभिः । तैश्चापि स परित्यक्तः पिता मे दुःखपीटितः ॥ १३
ममाप्येवं भरतीकारं न कुवन्ति हि पलना: । एवं पापमयं कप मया चैव पुरा कृतम ॥ १४
ततश्वाई स्वयत्नेन वनमेव समाश्रिता । तप एव चरिष्यामि करिष्ये कायश्ञोषणम्‌ ॥ १५
भवतीभिः सुपृष्टाऽं कायंकारणमेव हि । मम चिन्तानुगं कमे मया सख्यः भकारितम्‌ ॥ १६
एवमुक्त्वा सुनीथा च मृत्योः कन्या यशस्विनी । विरराम सुदुःखाती किंचिन्नोवाच वे पुनः १७
सख्य उचुः- ।
दुःखमेव महाभगि याज्यं कायविनाशनम्‌ । नास्ति कस्य कुरे दोषो देवैः प्रोक्तः समातं; १८
परमुक्तं पुरा तेन ब्रह्मणा हंरिसंनिधो । देवश्चापि न हि क्तो ब्रह्मा पूज्यतमो ऽभवत्‌ ॥ १९
ब्रह्महत्याममुक्तोऽसो देवराजोऽपि प्यते । देवैः सार्पं महाभागैसेलोश्यं परिभञ्ञति ॥ २०

गोतमस्य भियां भायामहल्यां गतवान्पुरा । परद्‌।राभिगामित्वं देवत्व परिवपते ॥ २१
ब्रह्महत्योपगं कमं दारुणं कृतवान्दरः । ब्रह्मणस्तु कपालेन चाद्य!पि परिवर्ते ॥ २२

देहो निपतितो(तः) पश्य निमिशपेन बा पुन॑ः । अगस्त्यः कुम्भसंभूतसचैरोक्यं परिकल्पयेत्‌॥२२
लोकस्थाश्च प्रजा यस्य देवाय्राश्च चराचराः । कृष्णो भुङ्के महाशापं भागवेण कृतं पुरा ॥ २४
गुरुदारानगतश्चन्दरः क्षीणश्चैव पदृश्यते । भविष्यति महातेजा राजराजः प्रतापवान्‌ ॥ २५
पाण्डुपुत्रो महाप्राज्ञो धर्मात्मा स युधिष्ठिरः । गुरोश्ैव वधार्थाय त्वनृतं स वदिष्यति ॥ २६
एतेष्वेव महत्पापं बतितं च महत्सु च । वैगुण्यं कस्य वै नास्ति कस्य नास्ति किलाञ्ञनम्‌ ॥२७

भवती स्वल्पदोषेण सिप्नाऽनेन वरानने । उपकारं करिष्यामस्तवैव वरर्वाणनि ॥ २८
तवाङ्ग ये गुणाः सन्ति सतां सीणां यथा शुमे। अन्यत्रापि न पर्यामस्तान्युणांश्रारलभे ॥ २९
रूपम परख्रीणां पथमं परषणं शुभे । शीलमेव द्वितीयं च तृतीयं सत्यमेव च ॥ ३०
अयत्वं च चतुर्थ च पश्चमं धर्ममेव हि । षष सतीत्वं दृढता सप्तमं साहसोऽष्टमम्‌ ॥ ३१

----=--~~~~-
अ

१ कं.ख.ग.घ.ड.च छ.ज.स्ष.ट.ड.द. स्तदा। त ।२क.ख.ग.घ.च. छ. न्ष. ट. शीलानां। ३ग.धर ड पापस्य
जा । ४ क.ख.र.च.छ.घ्ष.द. तद्वद्धि । ५च.छ.स्.द. यद्रे पाः । ६ क.ख.ग.घ.ड.च.छ.ज. स. ट. ड. ठ. सजनाः । ५ क.
ल.द.च.छ.सष.ढ. म्‌ । संतप्ता दुःखशोकेन । ८ क.ख.द.च.छ.स्.ड.ट. वैः पापं समाश्रितम्‌ । क्षि । ९ क.ख.ड. च. छ. स.
टद. तः । जिष्यवुः । १० क.स.ग.उ.च.छ.ज.ठ. हरै । ११ न. क्यं मुक्त एव हि । गी । १२ ग. घ. ज. ते । दैवा-
नरपतिं तत्र ऋषिमिर्वेदपारगैः । अ" । १३ क.ख.ड.च. छ. स्र. ठ. नः । आदियः कुषठसंयुकतन्नलोकयं हि प्रकाशये । छ.
नः । अरितयः परगुसंयुक्त' । १४ क. ख. ड. च छ. सष.ड.ढ. लोका नमन्ति तं देवं दे' । च.ज. र. लोकस्यास्य परं ३१ दे।
१ 1 घ. ड. चे. छ.क. इ. बगुणःन्ली । १६ क.ख. ग. घ. ड. च. छ.ज.प्ष.ट. ड. ढ. हि। मधुरत्वं हतः
| पष्ठमेवं वरानने । शुद्धत्वं सप्तमे बाले शन्तबोहयषु योषिताम्‌ ॥ अष्टमं हि पतिभौवं शभरषा नवमं किल । सदिष्णुःशम
भक्तं रतिश्वैकादकं तथा । पातिव्रत्यं ततः श्रो" ।

१८८ महापुनिश्रीव्यासपणीरत- [ २ मूमिखण्डे-
नवमं मङ्गलं गानं द शमं व्यवसायता । एकादशस्तथा ब्लीणां कामाधिक्यं भरकीतितम्‌ ॥ रर

मधुरं वचनं भोक्त द्वादशं वरबणिनि । तैस्त्वं संभाविता शरे मा भेरदेवि वरानने ।॥ ३९
येनोपायेन ते भती भविष्यति सुधरमत्‌ । तमुपायं प्रपशयामस्तवाथं वयमेव हि ॥
खस्था भव महाभागे मा वै त्वं साहसं कुर ॥ १४

सूत उवाच-
एवयुक्ता सनीथा तु पुनरूचे ससीस्तु ताः । कथयध्वं ममोपायं येन. थता भविष्यति ॥ ३५
तामचस्ता वरा नायो रम्भा्याारुलोचनाः । रूपमाधुयसंयुक्ता भविती(जी) भूतिवधिनी ॥ २६
ब्रह्मशापेन संमीता वयमत्र समागताः । [*तां परो चुहि विशालाक्षीं मृत्युकन्यां सुलोचनाम्‌ | ३७
विद्यामेकां पदस्यामः पुरुषाणां परमोहिनीम्‌ । सवैभायाविदां भद्रे सवेभद्रमदापिनीम्‌ ॥ ३८
विद्ाबलं ततो दयुस्तस्थै ताः सुखदायकम्‌ । य॑ य॑ मोहयितुं भद्र इच्छस्येवं सुरादिकम्‌ ॥ ३९
तं तं सद्यो मोहय वा इत्युक्त! सा तथाऽकरोत्‌ । प्रियायां हि सुसिद्धायां सा सुनीथा सुनन्दिता

तमेतैव सखीभिस्तु पुरुषान्सा विपदयति । अटमाना गता पुण्यं नन्दनं वनमुत्तमम्‌ ॥ ४१
गङ्गातीरे ततो दृष्टा ब्राह्मणं रूपसंयुतम्‌ । स्ैलक्षणसंपर्नं सूयैतेजःसमपमभम्‌ ॥ ४२
रूपेणाप्रतिमे लोके द्वितीयमिव मन्मथम्‌ । देवरूपं महाभागं भाग्यवन्तं सुभाग्यदम्‌ ॥ ४३
अनौपम्यं महात्मानं विष्णुतेजःसमन्वितम्‌ । वैष्णवं सवेपाप्नं विष्णुतुरयपराक्रमम्‌ ॥
काक्रोधविषहीनं तपत्रिवंशमिभूषणम्‌ ॥ ४४
दृटा खरूपं तपसा तपन्तं दिव्यभाव परितप्यमानम्‌ ।
पप्रच्छ रम्भां खपलीं सुमोहात्कोऽयं दिविष्ुप्रवरो महात्मा ॥ ४५

इति श्रीमहापुराणे पच्च भ॒मिखण्डे वेनोपाख्याने श्रय्जिशो ऽध्यायः ॥ ३१ ॥
आदितः शाकानां समश्वङ्ाः--४१८९.

५ -__-_~-------~---- ---~- --~-~--~-~ ~~

अथ चतुर्खिशोऽध्यायः ।

व १ ~

रम्भोवाच--

ब्रह्मा च्व्यक्तसभूतस्तस्माजङ्ञे प्रजापतिः । अनिनाम स धर्मात्मा तस्य पुत्रो महामनाः ॥
अङ्गो नाम अयं भद्रे नन्दनं वनमागतः । इन्द्रस्य संपदं दृष्टा नानातेजःसमन्विताम्‌ ॥
कृता स्पृहा त्वनेनापि इन्द्रस्य सदश पदे । इदशो हि यदा पुत्रो पम स्याद्रंश्रवधनः ॥
सुभरेयो मे भवेलन्म यश्चःरीतिसमन्वितम्‌ । आराधिनो हृषीकेशस्तपोभिनियमेस्ततः
सुप्रसन्ने हृषीकेशे षरं याचितवानयम्‌ । इन्द्रस्य सदशं पुत्र विष्णुतेजःपराक्मम्‌ ॥
वैष्णवं स्पापद्रं देहि मे पधुसुद्रन । दत्त एवं मया पुत्र इदशः परिपाकः ॥
तदाप्रभृति किमेन्द्रः पुण्यां कन्यां पपश्यति । यथा त्वं चारुप्तवांङ्गी तथाऽयं परिपदयति ॥ ७

नि

0 .69 क ९6 ९१9 5

(गमि 2 1

------ ^ =

* एतश्िदवान्तगतोऽयं पाठ क. ख. ग. ड. च. छ. श्ल. ट. ड. ट. पुस्तकस्थः ।

१क.स. ड. च. छ. ष. ढ.संभूषिता। २ क.ख.ग. घ. ड. च. छ. सल. ट. द. हि। तामूचुस्ता वगः सख्यो मा।
३क..ड. च. छ. शष. ड. 2. प्रमयेव।४क.ख. ड. च. छ. सष. ठ. तुरगो । ५ क.स.ड्च. छ. ध. ड. स्यादुर्मसयुतः ।
मु ६ क. द्. डच. छ. क्ष. ट. तवेधारकः ।

३१ पञ्चतनिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८९

एनं गच्छ वरत्वेन अस्मातपुत्रो भविष्यति । पुण्यात्मा सर्वधर्मज्ञ विष्णुतेजःपराक्रमः ॥ ८
एतत्ते सवेमाल्यातं यथा त्वं परिपृच्छासे । अयं भता तव श्रेष्ठो भवेहेवि न संक्षयः | ९
सुशङ्गस्यापि यः शापो था सोऽपि भविष्यति । एवं जाते महाभागे पुत्रे धर्ममचारिणि ॥ १०
भविष्यति सुखं भद्रे सत्यं सत्यं वदाम्यहम्‌ । सुकते कर्षको यादग्बीजं वपति तत्परः ॥ ११
स तथा धज्ञते देवि यथा बीजं तथा फलम्‌ । अन्यथा नैष जायेत तत्सर्वं सदशं भवेत्‌ ॥ १२
अयमेव महाभागस्तपस्वी पुण्यवीयेवान्‌ । अस्य बीर्यारसमुन्पन्नो यस्यैव गुणसंपदा ॥ ` १३
क्तः पुत्रो महातेजाः सवैधभेश्तां वरः । भविष्यति महाभागो युक्तात्मा योगतत्तमित्‌ ॥ १९

एवं हि वाक्यं सुनिशम्य बाला रम्भाप्रुक्तं रिवदायकं तत्‌ ।
विचिन्त्य बुद्धया हि सखीगुखोद्भतं मेनेऽथ सर्व परिसत्यमेव हि ॥ १५

इति श्रीमहापुराणे पाश्रे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने चतुक्िदोऽध्यायः ॥ ३४ ॥

आदितः शछ्टोकानां समण्यड्ा;ः--५००५

~~~ ्छ-ग् ० छक „क

अथ पञश्चप्रिशोऽध्यायः |

[1

सुनीथोवाच-
सत्यमुक्तं त्वया भद्र एवमेतत्कराम्यहम्‌ । अनया विद्या विप्रं मोहयिष्यामि नान्यथा ॥ १
साहाय्यं देहि मे पुण्यं येन गच्छामि सांमतम्‌ । एवमुक्ता तया रम्भा तामुवाच यशस्विनी ॥ २
कीरं दनि साहाय्यं तच्छं कथय भामिनि । दूतत्वं गच्छ मे भद्र एनं भति सुसांपतम्‌ ॥ >

एवमुक्त्वा तु सा रम्भां विरराम सुलोचना । एवमेतत्मतिङ्नातं रम्भया देवभार्ययां ॥ श
करिष्ये तव साहाय्यमादेशो मम दीयताम्‌ । सद्भावेन विज्ञालाक्षी रूपयौवनशालिनी ॥ «^
मायया दिव्यरूपा सा संबभूव वरानना । रूपेणाप्रतिमा लोके मोहयन्ती जगत्रयम्‌ ॥ ६
मरोश्वैव महापुण्ये शिखरे चारुकन्दरे । नानाधातुसमाकीर्णे नानारत्नोपशोभिते । ७
वक्षः समाकीे बहुपृष्पोपशोभिते । [देवनृन्दसमाकीणे गन्धवौप्सरसेषिते] ॥ ८
मनोहरे सुरम्ये च शीतच्छायासमाक्रुले । चन्दनानामशोकानां तरूणां चारुहासिनी ॥ ९
दोलायां सा समारूढा सवेशचक्रशोभिता । कौदोयेन सुनीेन राजमाना वरानना ॥ १०
अतीवशोभमानेन कशुकेन द्विजोत्तमाः । सर्वाङ्गसुन्दरी बाला बीणौवादनतत्परा ॥ ११

गायमाना वराङ्गी तं सुस्वरं सुविमोहनम्‌ । ताभिः परिवृता बाला सखीभिः सुमनोहरा ॥ १२
अङ्गस्तु कन्दरे पुण्य एकान्ते ध्यानमास्थितः । कामक्रोधविहीनस्तु ध्यायमानो जनादनम्‌ ॥ १३
स शरुत्वा सुस्वरं गीतं मधुरं सुमनोहरम्‌ । तालमानक्रियोपेतं सर्वसत््वमिकर्षणम्‌ ॥ १४

ध्यानांटिताचित्तस्तु मायागीतेन मोहितः । समुत्थायाऽऽसनात्ूणं परयमानो यृहूर्ुहुः ॥ १५

~~~ [9 8 कवक)

~ ------------- *~--------------- ~ ~~~

* एतशचिहान्तगैतोऽयं पाठः क. ख. ग. धर. ड. च. छ. स. ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।

7 1 कख इच. छ.क. वरारोहे । २ क. ख. ड च.छ.स.ढ सुसखस्या' ।३ क. ख. उ.च.छ.स. 2. हि मुनीथया तदा
पत्वाधमेतत्परि । ४ क. ख.ढ. च.छ.सन.ढ. मनस्विनीम्‌ । ५ क. ख. डच. छ कष. ठ. `पसंचये । दे" । ६ क.ख.ड. च
५. प. बन्धूकपुष्पर्णेन । ७ क.ख. ड. च. छ. स. ड. ठढ. णातालकराविला । गा । ८क.ख.ग.ध.ड. च.छ.म्ट
" प विश्वमो। ९ क.स.ङ.च.छ. श. द.तुङ्गसतु। १० क.ग. घ.ड, च.छ.्द डद शचाग ति म्य

~ - -----------= => ~~~ ----- ~~

१९० पहापनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ २ भूमिखण्डे-

जगाम तत्र वेगेन मायाचाशितमानसः । दोखासंस्थां विपश्यैव बीणादण्डकधारिणीम्‌ ॥ १६
हास्यमानां सगायन्तीं परणेचन्द्रनिभाननाम्‌ । मोहितस्तेन गीतेन रूपेणापि महायशाः ॥ १७
तस्या लावण्यभावेन मन्मथस्य शराहतः । आकुरन्याकुलो जातो मुनिपुत्रो द्विजो माः ॥ १८
भलपत्यतिमोहेन जम्भते च पुनः पुनः । स्वेदः कम्पोऽय सैतापस्तस्याङ्ग जायते क्षणात्‌ ॥ १९
महते च पहामोरै्खानः स्खलितमानसः । बेपमानस्ततः शुष्कं दूयमानः समागतः ॥ _ २०
तामालोक्य विशालाक्षं मृत्योः कन्यां यशस्विनीम्‌। अथोवाच महात्मा स सुनीथां चा $हासिनीम्‌।
का त्वं कस्य वरारोहे सखीभिः परिवारिता । केन कार्येण संभाषा केन त्वं मेषिता बनम्‌ ॥२२
तवाङ्ग सन्दरं सर्वं समाभाति वरानने । समाचक्ष्व ममाव्रैव मसाद मुखी भव ॥ २३
मायामोहेन संमुग्धस्तस्याः कर्मे न विन्दति । मा्गणमन्मथस्यापि परिविद्धो महामुनिः ॥ २४
एवंविधं महद्वाक्यं समाकर्ण्य पहामतेः । नोवाच किंचित्सा विं समालोक्य सखीमृखम्‌ ॥ २५
रम्भायाः सा सनीथा तु संज्ञया परितोषिता । समुवाच ततो रम्भा सादरं तं द्विजोत्तमम्‌ २६
ह्यं कन्या महाभागा मृत्योशवापि महात्मनः । सुनीथा सुभासिद्धयं स्लक्षणसंयुता ॥ २७
पतिमन्येषते बाला धर्मबन्तं तपोनिधिम्‌ । शान्तं दान्तं महापराह्नं बेद विद्याविशारदम्‌ ॥ _ २८
तामुवाच ततस्तवङ्गो रम्भामप्सरसां वराम्‌ । मया चाऽऽराधितो विष्णुः स्वैविश्वमयो हरिः २९
तेन दत्तो वरो मच पत्राख्यः सर्वसिद्धिदः । तभिमित्तमहं भद्रे सुतां नित्यमेव च ॥ २
कस्यचित्पण्यवी यस्य कन्यामेकामचिन्तयम्‌ । सदैवाहं न पदयामि सुशुभामात्मनः कचित्‌ ॥ ३१
हयं धर्मस्य तरै कन्या धर्माचारा वरानना । मामेव हि भूजत्वेषा यदि कान्तमिदेच्छति ॥ ३२
य॑ यमिच्छदियं बाला तंतं दिन संशयः । देयं बा्देयमेवापि त्वस्याः संगमकारणात्‌॥ ३२
एवमेव त्वया देयं रम्भोवाच द्विजोत्तमम्‌ । [कविमेनद्र तवं शुणुष्वेव मम वाक्यं च सांमतम्‌ ॥ ३४
एषा नैव त्वया त्याज्या धर्मपत्नी सदैव हि । अस्या दोषगुणौ चैव ग्राह्यौ नैव कदा त्वया ॥
इत्यर्ये परतययै विम प्रत्यक्षं परिदशंय ॥ २९
सहस्तं देहि विमेनद्र सत्यमत्ययदायकम्‌ । एवमस्तु मया दत्तो ह्यस्या हस्तो न संशयः ॥ २६
सृत उवाच--
एवै संबन्धिकं ढृत्वा सत्यभत्ययकारकम्‌ । गान्धर्वेण विवाहेन सुनीयामुपयेमिवान ॥ २७
तसमै दवा सनीथां तां रम्भा हृष्टेन चेतसा । सा तां चाऽऽमच्नयित्वा बे गता गेहं स्वकं पुनः ॥
्हृष्टवेतसः सख्यः खस्थाने भतिजग्मिरे । गतासु तासु सवास सखीषु द्विजसत्तमः ॥ २९
रेप लङ्गस्तया सार्धं मियया भार्यया सह । तस्यायुत्याद पुत्रकं सवेलक्षणसंयुतम्‌ ॥ ४०
चकार नाम तस्यैवं बेनाख्यं तनयस्य हि । बहप स महातेजाः सुनीथातनयस्तदा ॥ ४
वेदश्ाद्लमधीतयैव धनुं गुणान्वितम्‌ । सवौसां सोऽपि मेधावी विव्रानां पारमेयिवान्‌ ॥ ४
स तस्य तनयो वेनः शिष्टाचारेण वरते । स वेनो ब्राह्मणश्रेष्ठः क्त्नाचारपरोऽभवत्‌॥ ४
दिवि चेन्द्रो यथा भाति सरभतेजःसमन्वितः । स भाययेवं महाभाह्ः स्वबलेन पराक्रमैः ॥ #४

-~---------->-- ~ नक्त न

# एतभ्िहान्तगेतोऽयं पाठो कच. पुस्तकस्य ।

_ ~~

„_ ~ क~ -- ---- ~^ क = ज््----------~

=> म नन = क्त = स्क = -----~--- [व ध

दु । २ क.ख.च.छ.्. महामुनेः । ३ क.ख.ग. ध. ड. च. छ. सष. ट. ड. ट.
“नू । तुङ्ग ।

[बवककक 1िििं ---~--~------

१क.ख. ड. च. छ. ष. ठ. स्ततस्तुङ्गी
य॑ श्रुयतां द्विजसत्तम । रम्भोवाच--एषा । ४ क. स. इ, च. छ. सष. द. मेतु । ५ क.ख.ड.च.छ.्.द.

ड, न्‌ । अङ्गखय। ६ क.ख. ड. च. छ. क्ष. ट. मः । चाध ।

६१ पद्त्िरोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १९१

नाहुषस्यान्तरे परापे वैवस्वतसमागते । भनापालं बिना लो भरनाः सीदन्ति प्रे सदा ॥ ४५
ऋषयो धमेत्यङञाः मरजहितोस्तपोभन।; । चिन्तयन्ति महीपालं धर्मं सत्यपण्डितम्‌ ॥ ५६

तं वेनमेव ददृशुः संसं सर्वलक्षणः । भाजापलये पदे चैनमभ्यपिश्वन्दिनोत्तमाः ॥ ५७

अभिषिक्ते महाभागे त्वङ्गुत्र तदा कृपे । ते प्रजापतयः स्वे जग्ृस्ते च तपोवनम्‌ ॥ ४८

गतेषु तेषु सर्वेषु वेनो राज्यं करोति सः ॥ ४९
सृत उवाच -

सा सुनीथा सतं टरा सवेराज्यपसाधकम्‌ । धिशङ्ते पमावेन शापात्तस्य महात्मनः ॥ ५०
पमापत्यो महाभागो र्थमात्मा संभविष्यति । इत्येवं चिन्तयेन्नित्यं पर्वपापाद्विशष्किता ॥ ५१
धमोङ्गानि सुपुण्यानि सुताङ्े परिदर्शयेत्‌ । सत्यभावादिकान्पुण्यानुणान्ता प प्रकारयेत्‌ ॥ ५२
इत्युवाच सृतं सा हि चाहं धरम॑सुता सृत । पिता ते धर्मत्यङञस्तस्माद्धर्म समाचर ॥ ५३
ह्येवं बोधयेश्नित्यं पत्र वेनं तदा सती । मातापित्रोस्तयोर्वाकयं भज्ञायुक्तं स पारयेत्‌ ॥ ५४
एवं वेनः प्रजापालः संजातः क्षितिमण्डरे । लोकाः सुखेन जीवन्ति प्रजा धर्मेण रञ्जिताः ॥५५
एवं राज्यप्रभातरं तु बेनस्यापि महात्मनः । धर्ममभावा वरन्ते तस्मिञ्शासति पाथिबे॥ ५६
दाते श्रीमहापुराणे पाचने मूमिखण्डे वेनोपास्याने पशत्रिशोऽध्यायः ॥ ३५ ॥
आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः- ५०६१

अथ प्रटूध्िशोऽध्यायः ।

ऋषय उचः--
एवं वेनस्य बे राज्ञः ष्टिरिव महामनः । धर्माचारं परित्यज्य कथं पापे मतिर्भमेत्‌ ॥ १
सूत उवाच-
्ानविन्नानसंपन्ना पुनयस्तखवेदिनः । शुभाशुभं बदन्ययेनं तन्न स्यादिह चान्यथा ॥ र
तप्यमानेन तेनापि सुदाङ्ेन महात्मना । दत्तः शापः कथं विपा न यथात्र जायते ॥
मनस्य पातकाचारं सप्रमेव वदाम्यहम्‌ ॥ ५
तस्मिञ्शासति धमे प्रजापाटे महात्मनि । पुरूषः कश्िदा्योतो ब्रह्मलिङ्गधरस्तदा ॥ ४
नपररूपो महाकायः सितमुण्डो महाप्रभः । मार्जनीं शिखिपत्राणां कक्षायां स हि धारयन्‌ ॥ ५
एहीत्वा पानपात्रं च नािकेरमयं करे । पटमानो मरुच्छासं वेरशाज्विदूषकम्‌ ॥ द
पत्र षेनो महाराजस्ततरोपायाच्यरान्वितः । सभायां तस्य वेनस्य भविवेश स पापवान्‌ ॥ ७
१ दृटा समनुप्राप्तं वेनः मभ्नं तदाऽकरोत्‌ । भवान्को हि समायात ईदघ्रपधरो मम ॥ ८

भायां बद्‌ मामत्र तूर्णं कस्परात्समागतः । को वेषः करि तु ते नाम को धर्मः कर्म कि तव॥ ९
षेदस्ते क आचारैः को नयः का पभावना । कष हानं कः भमावस्ते क्रि सलं धर्मलक्षणम्‌
त्वं सवे समाचक्ष्व ममाग्रे सत्यमेव च । श्रुत्वा वेनस्य तद्वाक्यं पापो वाक्यमुदाहरत्‌ ॥ १९१
1 क
) क,ख. ङ. ट.ड. भरं लक्षणैगु्णः। २क.ख. ड. च. छक्षद दे पुण्ये अभ्य । ३ क.ख. ङ. च. छ. प्त. ठ.

ग तुङ्ग । ४ कस. ङ य छ. नञ द. धमेत्राताभ। ५क.ख.ड. च. सल. ठ. यातः प्रसि । छ, पातङछद्याले' ॥
९क.स.ग.घ.ड. ब. छठ. 8. ठ. दधमेवि । ५ क. ख. इ. च. छ. घ. ह. द. "रः फितपः का

१९२ पहागूनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ २ भूमिखण्डे-

पाप उवाच-- `

करोष्येवं था भावं महामदढो न सन्नयः । अहं धर्मस्य सवैस्वमहं पृञ्यतमः सुरे; ॥ १२
| ® $ 9 वरदे क

अह ज्ञानमहं सत्यमहं धाता सनातनः । अहं धमं अहं मोक्षः सबेदेवमयो ह्यहम्‌ ॥ १३

बह्मदेहात्समुदूतः सत्यसंधोऽस्मि नान्यथा । जिनरूपं षिजानीहि सलयधपेकखवरम्‌ ॥

मम रूपं हि ध्यायन्ति योगिनो ब्ञानतत्पराः ॥ १४
वेन उवाच-

तयैव की्णो धमः किं ते दशेनमेव च । क्रिमाचारो बदस्तेहि इ्यक्तं तेन भूभुजा ॥ १५
पाप उवाच--

अहन्तो देवता यत्र निग्रन्थो गुरुरुच्यते । दया वै परमो ध्॑स्तत्र मोक्षः प्रहश्यते ॥ १६

इटशोऽस्मिन्र संदेह आचारं पवदाम्यहम्‌ । यजनं याजनं नापि वेदाध्ययनमेव च ॥ १७

नास्ति संध्या तपो दानं खधाखाहाविवभितभ्‌। ह्पकव्यादिकं नास्ति नास्ति य्नादिका करिया
पित्णां तपेणं नास्ति नातिथिवेंशवदेविकम्‌ । कप्णस्य न तथा पजा हयदेन्तध्यानमुत्तमम्‌ .॥ १९
एवं धमेसमाचारो जेनमारभे पदृश्यते । एतत्ते सवेमाख्यातं जेनधरम॑स्य लक्षणम्‌ ॥ २०
वेन उवाच-- |
वेदे भोक्तो यथा धर्मों यत्र यज्ञादिकाः क्रियाः । पित्णां तपैणं श्राद्धं वैश्वदेवे न दृश्यते ॥ २१
न दानं न तपो वाऽस्ति किं वै धस्य लक्षणम्‌। बद सत्यं ममाग्रे त्वं दयाधमेश्च कीदशः ॥ २२
पाप उवाच--
पञ्चत्वृद्धोऽयं प्राणिनां काय एव च । आत्मं बायुस्ररूपोऽयं तेषां नास्ति प्रसङ्गता॥ २}
यथा जलेषु भूतानामपि सङ्गे! हे तत्‌ । जायते बुद्‌ बदाकारं तद्रदरूतसमागमः ॥ २४
यृय्वीभावो रनःस्थस्तु चाऽऽपस्तत्रैव संस्थिता; । उयोतिस्तचर परहश्येत वायुराषतेते च जीन्‌ ॥ २५
आकाशमाटृणोत्पश्चद्‌वृद्बुदत्वं परजायते । अप्सु मध्ये प्रभाल्येव सुतेजो वतलं परम्‌ ॥ २६
क्षणमात्रं भरदरयेत तत्घरणं नेव हर्यते । तदरदूतसमायोगः सेत्र परिद्यते ॥ २७
अन्तकाङे प्रयात्यात्मा पश्च पश्चसु यान्ति ते। मोहगुग्धास्ततो मत्य वतैन्ते च परस्परम्‌ ॥ २८ `
श्राद्धं कुवन्ति मोहेन क्षयाहे पितृतपणम्‌ । काऽऽस्ते मृतः समश्नाति कीदशोऽसौ भरोत्तमः॥२९
पफ सानं कीदशं कायं केन छं वदस्व नः । मिष्टमन्नं भयुक्त्वा त तृत्चि यान्ति चव्राह्मणाः२०
कस्य श्राद्धं प्रदीयेत सा तु श्रद्धा निरथिका । अन्यदेवं वक्ष्यामि वेदानां कम दारुणम्‌ ॥३१
यदाऽतिथिगं याति भोजनं रभते धुवम्‌। तदा चाऽऽहत्य राजेन्द्र अतिथि परिभोजयेत्‌ ॥२२
अश्वमेधे मले तशवं गोमेधे षमेव च । नरमधे नरं राजन्वाजपेमे तथा ह्नजम्‌ ॥ २
राजसूये महाराज भाणिनां घातनं बहू । पुण्डरीके गजं हन्याद्नमेधं तु शुञ्ञरम्‌ ॥ ३४
सोत्रापण्यां प मेध्यमेवमेव प्रयते । नानारूपेषु सर्वेषु श्रुयतां ृषनन्दन ॥ २५

--~-~~~-~-~-~---- ~+ ~~~ न~~ न-्-+ ---- ----+
~ --- ~~" ----~~~-~ ~ = -=-----~----- न > व
----------~-- ~~ „~ *-=~-----~~~----- --~-~ ~ ~न ~~~ -~-- +~ = +~

१क.ख. ट. च.छ क्ष. द. राज्यं! रक. ख. ट. च. छ. क्ष. ड. ददौ क्मेकफि। ३क. ख. ड. च.छ.द्
चे । दरेनेऽस्मि। ग. ध. ट. ड. "ते । दर्शितोऽस्मि । ४ क. ख. इ. च. छ. घ. द. क्षपणस्य वरापू 1 ५अ. जा
अहे तुध्या।६९अ. '्रमेयोभ्यं। ७ क. ख. च. त्मावपुःस्वं । ८ म. -मनोहि। ९ स. “गुना ब्रतिते पथक्‌ । आ॥ १० भ"
-ातत्छययर्य प्र । ११क.ख. ट. च. छ. घ. नुपोत्तम।१२क.ख. डच. छ. प्च. ढ. "ति महेक्षं पचते द्विजः)
अवरा राजरा ।१२क. ख. ठ. च, छ. घ्व. ड. ढ. मेरे मेषमेव ।

५१ षटतरैरोऽध्यायः } पश्रपुराणम्‌ । १९३

नानाजातिविरेषाणां पशूनां धातनं स्शृतम्‌ । कस्माद्धि दीयते दानं किं वै दानस्य लक्षणम ३६
न दत्तकरं ङ्ेयं क्रियते यदि भोजनम्‌ । अत्यन्तदोषदीनांस्तान्हिसन्ति यान्महापखे ॥ ३७
तत्र कि दृश्यते धमेः कि फलं तत्र भूपते । पशूनां मारणं यत्र निरि बेदपण्डितैः ॥ ३८
तस्माद्धिनषषमं च न पुण्यं मोक्षदायकम्‌ । दयां विना हि यो धैः स धर्मो विफटायते ॥ ३९
जीवानां पालनं यत्र तत्र धर्मो न संशयः । स्वाहाकारः स्वधाकारस्तपः से्योऽभिजायते ॥ ४०
दयाहीनं निष्फलं स्यान्नास्ति धमेस्तु तत्न हि । एते वेदा अवेदाः स्युर्या यत्र न विद्यते ॥ ४१
दयादानपरो नित्यं जीवमेब परक्षयेत्‌ । चाण्डालो वासश्द्रो वासवे ब्राह्मण उच्यते ॥ ४२
ब्राह्मणो निदंयो यो वै पडुषातपरायणः । स वै सुनिदंयः पापी कठिनः करूरचेतनः ॥ ४१
चयैः कथ्यते वेदः स वेदो ज्ञानवभितः । यत्र ज्ञानं भवे्निलयं सपर वेदः प्रतिष्ठितः ॥ ४४
दयादीनेषु वेदेषु विप्रेषु च महामते । नास्ति सय॑ क्रिया तत्र बेदविपरेषु वे कदा ॥ ४५
वेदा अवेदा राजेन्द्र ब्राह्मणाः सत्यवजिताः । दानस्यापि फलं नास्ति तस्माहान न दीयते ४६
यथा श्राद्धस्य बे चिदं तथा दानस्य ०५ जिनस्यापि च यद्धम भुक्तिमुक्तिमदायकम्‌॥४७

तवाग्रे परवक्ष्यामि बहुपुण्यप्रदायकम्‌ । आदौ दया प्रकर्तव्या शान्तभूतेन चेतसा ॥ ४८

आराधयेद्धदा देवं जिनमेकं चराचरम्‌ । मनसा शुद्धभावेन जिनमेकं प्रपूजयेत्‌ ॥ ४९

नमस्कारः भरकतन्यस्तस्य देवस्य नीन्यथा । मातापित्रोस्तु वै पादौ कदा नैवाभिवन्दयेत्‌ ॥ ५०

अन्येषामेव का वातो श्रूयतां राजसत्तम ॥ ५१
वेन उवाच-

एते विप्राश्च याचाय गङ्गा्राः सरितस्तथा । वदन्ति पुण्यतीथौनि बहपएण्यपदानि च ॥

तत्कि वदस्व सत्य मे यदि धमेमिदेच्छासे ॥ ५२
पाप उवाच--

आकाशाद महाराज स्यो वषैन्ति बै घनाः । भूभौ हि पतेष्येव सर्वत्र पतते जलम्‌ ॥ ५३
तदााग्य ततस्तिष्ठेम्यां स्वे भावयेत्‌ । नग्नो जलपरवाहास्तु तासु तीर्थ श्रुतं कथम्‌ ॥ ५४
जलाशया महाराज तडागाः सागरास्तथा । पृथिव्या धारकाश्चैव गिरयो ह्यहपराशचयः ॥ ५५
नास्त्येतेषु च वै तीर्थं #जरेजैखदयुत्तमम्‌ । साने दाने यथा पुण्यं कस्मात्सत्रेष नैव हि ॥ ५६
षा लनेनं वे सिद्धिमीनाः सिध्यन्ति नान्यथा । यज जीवस्तत्र तीर्थं तत्र धर्मः सनातनः ॥

तपोदानादिकं स्वँ पुण्यं तत्र प्रतिष्टितम्‌ ॥ ५७
एको जिनः सवैमयो नृपेन्द्र नास्त्येव धर्मं परमं हि तीयम्‌ ।
अयं तु छोके परमस्तु तस्माद्धायस्व निदं स॒स॒खो भविष्यामि ॥ ५८

* “जकयत्र दनु” इयन्यपुस्तके वतैते तथाऽपि [ जल्दैजैठमु ] इति सभीचीनपाठ शति भाति ।

१क.ख.ड.च.ट.ढ. म्‌ । पश्चाद्धि । २क.ख.च.न । ३क. भू । तदन्नवुल्थितं जेयं करियते भूरिभोः ।
४ क.स.ब. च. छ. क्ष. 'स्माद्धि तन्न वै धर्मे न" ।५क. ख. ड. च.छ. क्ष.सलयोनरगोतम।द । ६ व्दोनवेः।७क्‌,
ख.ग.घ. ड. च. छ. ह.ट. ड.द. श्यंतत्रवे"। ८क. क्च. ङ, च. छ. सष. ड. ठ. द्यत ।९ज "ट्वा दानि |
१०म. नते सिद्धमविति'।

१९४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ २ भमिखण्डे-

विनिन्य धर्मं सकलं सेदं दानं सुपुण्यं परियङ्गरूपम्‌ ।
पापस्य मवैवेहुबोधितो नुषस्तयङ्गस्य पुत्रो भुवि तेन पापिना ॥ ५९
इति ध्रीमह।पुराणे पाच्च भूमिखण्डे वेनोपाख्यने षट्त्रिंशो ऽध्यायः ॥ ३६ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-५१२०

अथ सप्तत्चिशोऽ्ध्यायः ।

"षयि

मत उवाच-
एवं संबोधितो वेनः पापभावं गतः किल । पुरुषेण तेन पौपेन महापापेन मोहितः ॥
नमस्कृत्य ततः पादौ तस्येव च दुरात्मनः । बेदधर्मं परित्यज्य सत्यैधरमादिकां क्रियाम्‌ ॥
सय्नानां निदत्तिः स्यद्रेदानां हि तथेव च । पुण्यक्षासर्मेयो धर्मस्तदा तैरपवितः ॥
सवैपापमयो लोकः संजातस्तस्य शासनात्‌ । तेन यज्ञाश्च वेदाश धर्मशाखार्थमुत्तमम्‌ ॥
न दानाध्ययनं विपरास्तस्मिञ्शासति पाथिवे । एवं धर्म॑मलोपोऽभून्महत्पापं भवतितम्‌ ॥
अङ्गेन वायंमाणस्तु [चान्यथा कुरुते भृषम्‌ । पितुः पादौ ननामाथ मातुश्रैव दरात्मवान्‌ ॥ ६
सनकस्यापि विप्रस्य हमेकः भतापवान्‌ । पित्रा निवार्यमाणश्च] मात्रा चैव दुरात्मवान्‌ ॥ ७
न करोति शुभं पुण्यं तीयेदानादिकं तथा । आत्मभावं स्वरूपं च बहुकालं महायशाः ॥ ८
पुनः पुनधिचार्थेव कस्मात्पापी त्वजायत । [ तुङ्गः परजापतेः पुत्रो वंशलाञ्छनमागतम्‌ ] ॥ ९
ततः पप्रच्छ धमात्मां राजा मधुरमेव च । $स्मादोषात्समुत्पन्नो बद सत्यं मम प्रिये ॥ १०

6१ © -९«# ९१ 5

सृन;थोवाचं-
बाय्ये कृतं मया पापं सु्ङ्कस्य महात्मनः । तपसि संस्थितस्यापि नान्यत्किचित्कृतं मया ॥ ११
शक्ताऽहं कुप्यता तेन दुष्टा ते संततिभवेत्‌ । इति जाने महाभाग तेनायं दुष्टतां गतः ॥ १२

«ॐ

तच्छ्रत्वा वचनं राजा दिष्मेवान्वपच्त । अथ सप्पंयस्तत् वेनपारश्वं समागताः ॥

समाश्वास्य ततः प्रोचुरङ्स्य तनयं प्रति ॥ १३
कषय उचुः--

मा ब्रेन साहसं कार्षीः प्रजापालो भवानिह । त्वयि सर्वमिदं रोकं त्रैलोक्यं सचराचरम्‌ ॥ १४

धमोधमांत्मकं राजन्सकलं हि प्रतिष्ठितम्‌ । पापकर्म परित्यज्य धर्मक समाचर ॥ १५

एवयुक्ते तु तेवोकये परहसन्वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ १६

------“
भणमो ज भ ण आसः जिनो

~~~ ~ ^ “= 1 ~ छ का ज आक = "क -काकयननाभका अ

नण ०७००००७
ष १ ` ए १ 1

१ क.ख.ड.छ च.ठ स्ञ.ठ. पस्तृङ्ग । २ क.ख.ड.च.स्ष. जनेन । ३ क.ख.डः च. छ.क. ढ. `लयपुण्यादि' । ४ क. ख.
ड च.छ क्ष.ढ. मयं धमं तदा नेव प्रवर्तितम्‌ । स । ५ क.ख.ड.च.छ. सष. ढ. तुङ्गेन । ६ ड. छ. क्ष, अयने । ७ क.ल.गघ.
टच. छ. सष. ट. उ. ढ. त्मा सुतां मृत्यो॑हात्मनः । क' । ८ क.ख.इ.च.छ.्च ठ. कस्य दोषाः । ९ क.ख.ग. "च --वमेव
सुग्र्तान्तम। त्मनः पूण्यवादनी ॥ समाचष्ट तदाऽङ्गाय मम ॒दोषान्महामते ॥ संजात शशः पन्नो महापापी द्विजोत्तम ॥
तीढमाना समामाष्य भतीरं भयत्रिहला ॥ समकरणं महातेजास्तया सह वनं ययौ ॥ गते तस्मिन्महाभागे सभाय च वनं
तदरा॥अ। १० ड. "दं राजंन्नलो * ।

१७ पपत्रिशोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌। ` १९९

वेन उवाच-
1 क 1: (२
अहमेव परो धर्पोऽहमेवादैः सनातनः। अहं धाता हहं गोपा त्वहं वे सत्यमेव च ॥ १७
[अह पीं महापुण्यो जेनधमेः सनातनः । ] मामेव कमणा विपरा भजध्वं धर्ैरूपिणम्‌ ॥ १८
ऋषय उचुः--
बराह्मणाः क्षत्रिया वैश्यास्रयो वणो द्विजातयः । सर्वेषामेव वणीनां श्रुतिरेषा सनातनी ॥ १९
वेदाचारेण वतन्ते तेन जीवन्ति जन्तवः । ब्रह्मव॑ज्ञात्सपुद्धूतो भवान्त्राह्मण एव च ॥ २०

पशवाद्राजा पृथिव्यां तु संजातः ख्यातविक्रमः । राज्ञः पुण्येन राजेन्द्र सुखं जीवन्ति वे ्रनाः२१
राज्ञः पापेन नरयन तस्मात्वं समाचर । समादतस्त्वया धमः कृत्वापि नरापिष ॥ २२

तस्माजरेतायुगस्यायं द्रापरस्य तथा न हि । कटेशैव भदेश तु वतेयिष्यान्ति मानवाः ॥ २३
जेनधमं समाभ्य सर्वे पापपमोहिताः । वेदाचारं परित्यज्य पापं यास्यन्ति मानवाः ॥ २४
[+पापस्य प्ूमेवं वे जेनधर्म न संशयः । अनेन पुग्धा राजेन्द्र महामोहेन पातिताः ॥ २५

मानवाः] पापसंघातास्तेषां नाशाय नान्यथा । भविष्येव गोविन्दः सवंपापापहारकः ॥ २६
म्टेच्छरूपं सपाभ्ित्य संहरिष्यति पातकान्‌ } पापेषु संगतेष्मेवं म्टेच्छनाश्ाय वै पुनः॥ २७
करिकिरेव स्वयं देवो भविष्यति न संशयः । व्यवहारं करश्चैव स्यज पुण्यं समाश्रय ॥

वतैयस्व हि देहेन प्रजापारो भव स्यम्‌ ॥ २८

वेन उवाच--

अह ज्ञानवतां श्रेष्ठो विश्वज्ञानं च वै द्विजाः । योऽन्यथा वतेते चैव स दण्ड्यो भवति धुवम्‌ ।॥२९
अंय्थं भाषमाणं तं राजनं पापचेतसम्‌ । कुपितास्ते महात्मानः सवे वे ब्रह्मणः सुताः ॥ ३०
कुपितेष्वेव विगरेषु वेनो राजा महात्मसु । तेषां शापभयाव वर्पीकं परविवेश ह ॥ ३१
अथ ते मुनयः क्रुद्धा वेनं परयन्ति सवतः । तेङ्गातं न प्रनष्ठं तु वरपीकस्थं तु सांप्रतम्‌ ॥ ३२
बलादानिन्युस्ते विप्रा कूरं त॑ पापचेतसम्‌ । दृष्टा च पापकरमांणं मुनयः सुपमाहिताः ॥ ३३
सव्यं पाणि ममन्धुस्ते भूपस्य जातमन्यवः । तस्माजातो महाहस्वो नीलवर्णो भयंकरः ॥ ३४
वेरो रक्तनेत्रस्तु बाणपाणिधंनुधरः। सर्वैषामेव पापानां निषादानां बभूव ह ॥ ३५
धाता पाखयिता राजा म्टेच्छानां तु विशेषतः । तं दृष्टा पापकमोणगृषयस्तु महामते ॥ ३६
ममनधुदैक्षिणं पाणि वेनस्यापि दुरात्मनः । तस्माजङ्गे महात्माऽसौ येन दुग्धा वसुंधरा ॥ ३७
पृयुनौम महामाज्ञो राजराजो महाबलः । तस्य पुण्यसादाच्च वेनो धर्मकोविदः ॥ ३८
` चेक्रवतिपदं भुक्त्वा प्रसादात्तस्य चक्रिणः । जगाम वेष्णवं लोकं तद्रिण्णोः परमं पदम्‌ ॥ ३९
इति श्रीमहापुराणे पाश्च भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सप्ततिंशोऽध्यायः ।। ३० ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--५१५९

~~~ ~=
~~ =-= +^ ज "~~

# एतचचिहान्तर्गतोऽयं पाठः क. ख. च. छ. उ. पृस्तकस्थः । † एतचचिहान्तगतः पाठो ग. घ. पुस्त कस्थः ।

१ग. ट.ड. "मो अहमेव स*। २क.ख. ङ च. छ.ड.ढ. हं वेदाथ एव । रेग.घ. ट. ण्यो यश्च
ध। ४इछक्चटद्धिजाः।५क.ख.च. @. सष. ट. ड. प्रवेरो। ६ क. ख. ड. च. छ. श्रेष्टः सवं शातं मगा इह । ग्रो ।
इ. भरेष्ठः सर्वज्ञान हिमे द्वि ।७क, ख. ड, च. छ. स. द. अलन्तं । ८ क.ख. ड, च. छ, स॒. ड. ढ सतते त्र ।
"ककत. ड. च. छ. सष. द. जानुं)

१९६ पहायुनिश्रीव्यासपणीतं- [ ९ भूमिखण्डे-

अथाष्टा्रिरोऽध्यायः ।

षय उचुः-
` कथं वेनो गतः स्वर्ग पापं त्वा सदारुणम्‌ । तस्वतो विस्तरेणापि वद सत्यवतां वर ॥
सूत उवाच-- |
ऋषीणां पुण्यसं सगोत्सं भाषा द्विजोत्तमाः । कायस्य मथनात्पापं वदन्त्यस्य विनिर्गतम्‌ ॥
पश्चाद्रेनः सुपुण्यात्मा ज्ञानं ठेभे च शाश्वतम्‌ । रेवाया दक्षिणे कले तपश्चचार स दिनः; ॥
तृणबिन्दोकरषेश्ैव ह्याश्रमे पापनाशने । वषाणां च शतं साग्रं कामक्रोधविवजितः ॥
तैस्य वै तपसा देवः शङचक्रगदाधरः । परसम्नोऽभून्महाभागा निष्पापस्य रृषस्य वे ॥
उवाच च परसन्नात्मा व्रियतां वरणुत्तमम्‌ ॥
वेन उवाच-
यदि देव प्रसन्नोऽसि ददि मे वरमुत्तमम्‌ । अनेनापि शरीरेण गन्तुमिच्छामि त्वत्पदम्‌ ॥ ६
[पित्रा सार्पं महाभाग मात्रा चैव सुरेश्वर । तमैव तेजसा देव तद्विष्णोः परमं पदम्‌ ] ॥ ७
भगवानुवाच-
क गतोऽसौ महामोहो येन त्वं मोहितो तृप । रोभेन मोहयुक्तेन तमोमार्गे निपातितः ॥
वेन उवाच--
यन्मे पूवकं पापं तेनाहं मोहितो विभो । अतो मामुदधरास्मास्वं पापाचैव सुदारुणात्‌ ॥
अजक्तव्यमथोपय्यं(?) तद्रदानुग्रहाद्धिमो ॥ ९
भगवानुवाच--
साधु भूप महाभाग पापं ते नारमागतम्‌ । शुद्धोऽकि तपसा च तव॑ ततः पुण्यं वदाम्यहम्‌॥ १०
पुरा वे ब्रह्मणा तात पृष्टोऽहं भवता यथा । तस्मै यदुदितं वत्स तत्ते सर्वं वदाम्यहम्‌ ॥ ११

नि

र क -&४ ६9

€^

एकदा ब्रह्मणा ध्यानस्थितेन नाभिपङ्कजे । प्रादुरास तदा तस्य वरदानाय सुव्रत ॥ १२

तेन पृष्टं महत्पुण्यं स्तोत्रं पापप्रणाशनम्‌ । वासुदेवाभिधानं च सुगतिपरद मिच्छता ॥ १३

स्तोत्राणां परमं तस्मे वासुदेवाभिधं महत्‌ । सवैसौरूयमरदं नृणां पठतां जपतां सदा ॥

उपादिशं महाभाग विष्णुभ्रीतिकरं परम्‌ ॥ १४
विष्णुरुवाच-

एतत्सव जगद्भवापतं मया त्वव्यक्तमू्तिना । अतो मां मुनयः पराहुषिष्णु विष्णुपरायणाः ॥ १५
वसन्ति यत्र भूतानि वसत्येषु च यो विभुः । स वासुदेवो विद्नेयो विद्रद्धिरहमादरात्‌ ॥ १६
संकषति प्रजाशान्ते छव्यक्ताय यतो विभुः । ततः संकर्षणो नाश्ना विहेयः शरणागतः ॥ १७
ईङ्गिते कामरूपोऽहं बहु स्यामितिकाम्यया । प्रथुल्नोऽहं बुधैस्तस्माद्वक्ेयोऽस्मि सुताधथिमिः॥१८
अत्र रोके विनावेी सर्वेशो हरकेशवो । निरुदधोऽहं योगबलाम्न केनातोऽनिरुद्धवत्‌ ॥ १९
विश्वाख्योऽहं मतिजगज्ज्ञानविह्गानसंयुतः । अहमित्यभिमानी च जाग्रशिन्तासमाकुलः ॥ २०
तेजसोऽदं जगबेषटामयशरेन्द्ियरूपवान्‌ । ब्ञानकर्मसमुद्िक्तः स्वमावस्थां गतो हम्‌ ॥ _ २!
* एतशचिहान्तगेतोऽयं पाठः क. ख. ड. च. छ. स. ट. द. पृस्तकस्थः ।

१क. ख.ग.ध.ड. च. छ.स्ल.ट. ठ, ठ, "प॑ बहिस्तस्य । २ क.ख.र.व.छ.स, द. तस्योप्रत । ३ अ. इभे(ति) +

६८ अष्ठातधिशोऽध्यायः | प्मपुराणम्‌ । १९७

प्रह्ञोऽह्मधिदैवात्मा विश्वाधिष्ठानगोचरः । सुषुप्रावास्थितो रोकादुदासीनो विकल्पितः ॥ २२

तुरीयो ऽहं निषिकारी गुणावस्थाविवजितः । निखिप्तः साक्षिवद्िश्वमतिभिम्बितविग्रहः ॥ २२

वचिदाभासशिदानन्दधिन्मयश्ित्स्वरूपवान्‌ । निलयोऽक्षरो ब्रह्मरूपो ब्रह्मननेवमवेहि माम्‌ ॥ २४
भगवानुवाच-

इत्युक्त्वाऽन्तदषे विष्णुः खरूपं ब्रह्मणे पुरा। सोऽपि ब्ञात्वा जगग्याध्चं कृतात्मा समभूत्षणात्‌

राज॑स्त्वमपि शद्धात्मा पृथोजेन्मन एव च । तथाऽप्याराधय विभ स्तोत्रेणानेन सुव्रत ॥ २६

तुष्टो विष्णुस्तमभ्याह वरं वरय मानद ॥ २७
वेन उवाच-
सुगति देहि मे विष्णो दुष्कृतात्तारयस्व मामू । शरणं त्वं भपञ्नोऽस्ि कारणं बद्‌ सद्रतेः ॥ २८
विष्णुरुवाच -
मेव महाभाग त्वैनापि महाःमना । अहमाराधितस्तेन तस्म दत्तो वरो मया ॥ २९
प्रयास्यसे महाभाग विष्णोर्छोकमनुत्तमम्‌ । कमेणा स्वेन पूर्वेण पुण्येन गृपनन्दनम्‌ ॥ ३०
[आत्मार्थे त्वं महाभाग वरमेकं पयाचय] गणु वेन महाभाग हत्तान्तं पूषैसंभवम्‌ ॥ ३१
तव मात्रे पुरा दत्तः शापः करुद्धेन भुपते। सुशदवेन सुनीथाये बार्ये पूर्वं महात्मना ॥ ३२
ततस्त्वङे वरो दत्तो मयैव विदितात्मना । त्वां समद्धतैकामेन सुपुत्रस्ते भविष्यति ॥ ३३
एवयक्त्वा तु पितरं तवाहं गुणवत्सर । भवदङ्गार्समुद्धतः करिष्ये रोक्पारनम्‌ ॥ ३४
दिवीन्द्रो हि यथा भाति तथाऽहं भृतरे स्थितः । आत्मा वै जायते पुत्र इति सत्यवती श्रुति;२५
अतस्त्वं सुगतिं वत्स खभिष्यसि वरान्मम । गलयथेमात्मनो राजन्दानमेकं समाचर ॥ ३६
यस्त्वां पातकरूपोऽहं सुनीथायाः परंतप । अव्रुवं न्ररूपेण कर्म त्वां तु विधर्मगम्‌ ॥ ३७
अन्यथा तु सुशङस्य वाक्यमेवान्यथा मवेत्‌ । अतो विधिनिषेधश् शहमेव नृपोत्तम ॥ ३८
कमानुरूपफलदो श्ुद्यतीतो गणाग्रह । दानमेव परं श्रेष्ठं दानं सवेपरभावकम्‌ ॥ ३९

तस्पाहानं ददस्व त्वं दानात्पुण्यं प्रवतेते । दानेन नयते पाप॑ तस्मादानं ददस्व हि॥ ४०

अश्वमेधादिकैयेतेयंजस्व नृपनन्दन । भूमिदानादिकं दानं ब्राह्मणेभ्यः शुभावहम्‌ ॥ ४१

सुदानात्माप्यते भोगः सुदानात्माप्यते यक्षः युदानाजायते कीतिः सुदानात्माप्यते सुखम्‌।।४२

दानेन स्वगेमाभ्रोति फलँ तत्र युनक्ति च । दत्तस्यापि सुदानस्य श्रद्धायुक्तस्य सवदा ॥ ५३

काल परापे भजेत्तं पुण्यस्यापि फल सिदमू्‌। पात्रमूताय विमाय श्रद्धौयुक्तेन चेतसा ॥ ४४

यो ददाति प्रहादानं गोभूस्वणाजपुषैकम्‌ । तस्याहं सकलं दमि मनसा यद्यदिच्छति ॥ ४५
इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे पेनोपा्यानेऽात्रिशोऽध्यायः ॥ २८ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-५२०४

#* एतथिहान्तर्गतोऽये पाठः क. ख. ग. ध. ङ. च. छ. प. उ. ढ. पुस्तकस्यः ।

१क.ख.ग.ष. ड. च. छ. ष. ट. ड. वासुदेव उवाच । २ क. च. "वत्र पावनम्‌ । ३ क.ख.ड.च.छ.स्. ठ. सत्तम ।
४स. प. द, "पि सुदानदः । पा" । ५ क.ल..च.छ.स.ट. "दापतेन । ६ क.स.ह.च.छ.ड.2. "नं मयि भाव निवेश्य च । त ।

१९८ पहामुनिभीग्यासप्रणीतं-- [ २ भूमिखण्डे-
अभिकोनचरत्वारिदो ऽध्यायः ।

वेन उवाच-
कालस्य तस्य मे ब्रूहि लक्षणं उुद्धिपूवकम्‌ । [अतीयस्यापि च यद्रूपं पातरस्यापि सुरक्षणम्‌ ॥ १
दानस्यापि जगमाथ विधि विस्तरतो बद । भसादसुभुखो भूत्वा श्रद्धा श्रोतं भवतेते ॥ >

विष्णुरुाच--
दानकारं परवक्ष्यामि नित्यनैमित्तिकं नृप । काम्यं चापि महाराज चतुर्थं भरायिकं पुनः॥ ३
सूर्यस्योद यवेलायां पापं नश्यति सवेतः । अन्धकारादिकानां च घोराणां ना्चकारकः ॥ ५
दिवि सूर्यो ममां शोऽयं तेजसां करिपतो निधिः । तस्येव तेनसा दग्धं भस्मतां याति कििवषम्‌॥५
उदयन्तं ममांश यो दृष्ट्रा दत्ते तु वार्यपि । तस्य किं कथ्यते भूप नियं पुण्यविवधकम्‌ ॥ 8
प्राप्तायां हि सुवेलछायां तस्यां दानं करोति यः । सरात्वाऽभ्यच्ये पितृन्देबीञश्रद्धाभक्तिसमन्वितः
यथाशक्ति प्रभावेन दैयायुक्तेन चेतसा । अन्नं फरं पयः पुष्यं वसं ताम्बृलभूषणम्‌ ॥ ८
हेमरत्नादिकं चैव तस्य पुण्यमनन्तकम्‌ । मध्या च तथा राजञ्नपराहे तथैव च ॥ ९
प्रामुदिरय हि यो दद्यात्तस्य पुण्यमनन्तकम्‌ । खानपानादिकं सवेमिष्टं ेपनकुङ्कमम्‌ ॥ १०
कपृरो(रा)दिकमेवापि वस्रारंकारभूषणम्‌ । अविच्छिन्नं ददात्येवं भोगसोख्यप्रदायकम्‌ ।॥ २९१
नित्यकालो मयाऽऽख्यातो दानपूजाथिनां शुभः । अथातः संप्रवक्ष्यामि नेमित्तिकमनुक्तममर्‌ १२
त्रिकारेष्वपि दातव्यं दानमेव न संशयः । शुन्यं दिनं न कतैव्यमात्मनो हितमिच्छता ॥ १३
यसिन्काले दत्तं हि फिंचिहानं नराधिप । तत्मभावान्महााङ्गो बहुसामथ्यंसंयुतः ॥ १४
धनाढ्यो गुणवान्युक्तः पण्डितोऽतिविचक्षणः । पक्षमासदिनं यावन्न दत्तं वे यदाऽशनम्‌ ॥ १५

तावदे वारयाम्येनं भक््याच्चैव नरोत्तमम्‌ । स्वपरं भक्षितं चेव ह्यदखा दानमुत्तमम्‌ ॥ १६
उत्पादयाम्यहं रोगं सवैभोगनिवारणम्‌ । तेषां कायेषु संसृष्टं बहुषीडाप्रदायकम्‌ ॥ १७
[+मन्दानलेन संयुक्तं ज्वरं संतापकारकमू ।| त्रिकाटेषु न दत्ते यो ब्राह्मणेषु सुरेषु च ॥ १८
स्वयमश्नाति मिष्टं तु तेन पापं महत्कृतम्‌ । भरायधित्तेन रोद्रेण तमेवं परिशोषयेत्‌ ॥ १९
उपवासैर्महाराज कायश्ञोषकरादिभिः । चर्मकारो यथा चम कुण्डस्योपरि निघ्रेण; ॥ २०
शोधयेच्च कषायैश्च तैम स्फोटयत्यथ । तथाऽहं पापकतोरं शोधयामि न सेय; ॥ २१
ओषधीनां प्रयोगेश्च कषायैः कदुकैर्धैवम्‌ । उष्णोदकेश्च संतापेवोयुरूपेण नान्यर्था ॥ २२

सुखं भक्षे ततः सोऽग्रे भोगान्पुण्यान्मनोनुर्गांन्‌ । न करोति समथः सन्सवेदानमनुत्तमम्‌ ॥ २१
# एतचिहान्तगतः पाटः क.च.ड.च.छ.स्.द. पृस्तकस्थः । 1 एत्चिहयान्तगतोऽग्रं पाठः क.ख.ट.च.छ.स.ड.ढ. पुस्तकस्थः।

न ~ न्न ----=- ~

१क.ख.ग.घ. ड.च.छ.च.ट.ड.द. स्वं । २ क.ख.उ.च.छ.स.ड.ट. त्वादया मेयदिव। ३ क.ख.ग.घ.ड.च.छ.
सञ.ट.द.ढ. वासुदेव उवाच । ४ क.ख.ट.च.छ.सष.ढ.द. "जसा मे प्रकल्पितः । त । ग.घ. जसामेव कल्पितः । त । ५ इ. यो
धामचक्रे सुदारुणम्‌ । तत्र मे कथ्यते कालो षहुपृण्यप्रव्धकः । प्रा" । ६ उ. "वान्दानदाता भत्रेतयुनः । यˆ । ७ क. खग.
ड.च.ड.ट श्रद्धापएतेन । ८ क.ख.ग.प.ड.च.छ.स.ङ.ट. कं मिष्टं लेपनाद्गं तु कु। ९ ग.घ. वै तदा वहु ।॥ तमेव धारयदयेव वृद्धा
चैव नरोत्तम । स्वः । १० क.ख.ड.च.छ.स्.ड.ट. शोधयेत्‌ । ११ क.सख.ड.च.छ.स.ट. कुड्यं । १२ क. ख. च. ड. 'परविशरर ।
ग. च. छ. `पैवेयरू । ट. पैर्वोधरू । ढ. "रवेदरू" । १३ क. ख. ड. च. छ. स. 'था। अन्ये भुञ्जन्ति तस्याप्रे भो । १४ ग. च.
नौ तस्याग्रे । १५ क. ख. ड. च. छ. "नू । किं करोति समर्थ न दत्तं दा। ग. घ.ट, नू। फिं करोति समथः
सन्सवे ।

९ एकोनचत्वारिंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १९९

महता पापरागेण तमेवं परितापये । नित्यकाले हि यदत्तमात्मार्थे दानम॑थिने ॥ २४
न तहतं हि राजेनद्र श्रद्धापूतेन चेतसा । तथा तांस्तारयाम्येतानपायैर्दीरणेः किल ॥ २५
वासदेव उवाच- |

नैमिततिकांस्तथा काठानपुण्यानैव तवाग्रतः । परवक्ष्यामि नरश्रेष्ठ स्वबुद्धा श्रुणु तत्वत; ॥ २६
अमावास्या महाराज पीणमासी तयैव च । यदा भवति संक्रान्तिव्य॑तीपातो नरेषर ॥ २७
वृतिश्च तथा भोक्ता हेकादसी तथा भवेत्‌ । महामाधी तथाऽऽषादी वैशाखी काकी तथा २८
अमासोमसमायोगे मन्वादिषु युगादिषु । गजच्छाया तथा भोक्ता पितृक्षयतिथिस्तथा ॥ २९
एते नेमित्तिकाः भोक्तास्तवा्रे गृपसत्तम । एतेषु दीयते दानं तस्य दानस्य यत्फलम्‌ ॥ ३०
तत्फं तु मवक्ष्यामि श्रूयतां तरृपसत्तम । मामुदिय तु यो भक्त्या ब्राह्मणाय परयच्छति ॥ ३१
तस्याहं निविकल्पेन भयच्छामि न संशयः । महत्सौख्यं महाराज स्व्गमोक्षादिकं बहु ॥ ३२
काम्यं काटं परवक्ष्यामि दानस्य फलदायकम्‌ । व्रतानामेव सर्वेषां [ देवादीनां तयैव च।॥३३
दानस्य पुण्यकारं तं संभोक्तं द्विजसत्तमैः । आभ्युदयिकमेवापि कालं वक्ष्यामि ते नृपं ॥ ३४
हुभानामेव सर्वेषां ] वेवाहिकमनुक्तमम्‌ । पुत्रस्य जातमात्रस्य चौलमौज्ज्यादिकं तथा ॥ ३५
भासादध्वजदे वानां मतिष्ठादिककमणि । वापीकूपतडागानां गृहारामस्य यतनतः ॥ १६
तदाऽऽभ्युदयिकं प्रोक्तं मातणां यत्र पूजनम्‌ । तस्मिन्कारे ददेदानं सवेति द्धिदायकम्‌ ॥ ३७
रिनिभो यस्तु ते काठः भोक्तैव नृपोत्तम । अन्यञचैव भवक्ष्यामि पापपीडानिवारणम्‌ ॥ ३८
मृत्युकाले च संप्राप क्षयं ज्ञात्वा नृपोत्तम । तत्र दानं पदातव्यं यममागेसुखभ्रदम्‌ ॥ ३९
निलनेमित्तिकात्कालात्काम्याभ्युदयिकात्तथा। अन्त्यः कालः समाख्यातो महाराज तवाग्रतः॥४०
एते कालाः समाख्याताः स्वकमफलदायकाः । तीर्थस्य लक्षणं राजन्पवक्ष्यामि तवाग्रतः ॥ ४१
सुतीथानामियं गङ्गा भाति पुण्या सरस्वती । रेवा च यमुना तापी तथा चमण्वती नदी ॥ ५२
सरगरधेधंरा वेणा पण्या पापप्रणाशिनी । कावेरी कपिला चान्या विक्ञाा चि श्वपावनी ॥ ४३
गोदावरी समाख्याता तुङ्गभद्रा नरोत्तम । [†पापानां भीतिदा नित्यं भीमरथी भपल्यते || ४४
मिका कृष्णगङ्गा च न्याः सदररोत्तमाः] । एतासां पुण्यकाटेषु सन्ति तीयान्यनेककाः ॥ ४९
रामे बा यदि वाऽरण्ये नद्यः सर्वत्र पावनाः । तत्र तत्र पकर्तव्याः लानदानादिकाः करियाः ॥

षदा न ज्ञायते नाम तासां तीथेस्य सत्तम । नाम चैव प्रकर्तव्यं विष्णुतीर्थं मदं नृप ॥ ४७
तीष तदरदेयोऽदं तीर्थ चापि न संशयः । ममेवोचारयेधो १ तीथेदेषेषु साधकः ॥ ७८
तस्य पुण्यफलं जातं मन्नाज्ना नृपनन्दन । अन्नातानां च तीर्थानां देवानां गरपसत्तमे ॥ ४९

लाने दाने महाराज मन्नामै्र समुत्‌ । तीर्थानामेव राजेन्द्र धारा नाम इदं कृतम्‌ ॥ ५०
सिन्धवः सप्त पुण्याख्याः सवेस्थाः क्षितिमण्डले । यत्र तत्र पकर्तव्यं लानदानादिकं वरप ॥ ५१
अक्षय्यं फलमामोति सुतीथानां पसादतः ॥ ५२

'एतचिहान्तगेतः पाठः क.ख.ग.घ.ढ.च.छ.सञ.ट.ढ.ट. पस्तकस्थः । 1 एतविहान्तगैतः पाठः क.ख.ड.च.्. उठ. पुस्तकस्थः।
क न

[1

भिज

1 द. मशरुभिः। न। २क.ख.ड.च.छ.प्.ट.ड.. प्रे परिकीत्तिताः । ए । ३ क.ख.ड.च.छ.स्ञ.ढ. प । मखाना । ४ ग.
ध. ट.2. करष्धिभर । ५क.त.ड.च.छस्द, म्‌ । आभ्युदप्रिकमेवं ते कालं प्रोक्तं द्विजोत्त । ६ ड. "षु स्वेदा वासो ममास्त्यत्र
"1७ क.ख.ग. घ.ङ. च.छ.ह. ट, ड. दढ, "म । नामान्येव नरस्तत्र म । ८क. ख,ग, घ. ड. च. छ. न्ष. उ. दढ,
ता नाहा दमाः कृताः। ति ।

२०० पहायुनिभीव्यासपणीतं-- ` [ ९ भूमिखण्डे

तीर्थरूपा महारूपा; सागराः सम एव च । मानसा्ास्तया राजन्सरस्यश्च भरकीतिताः ॥ ५.
निर्जला अपि ताः भोक्तास्तीरथरूपा न संशयः । स्वर्या नदो महाराज ताञ तीरथ भतिषटितम्‌
खातेष्वेव च सर्वेषु वजेयित्वा च कूपकम्‌ । पवतास्तीर्थरूपाश्च [करमर्वाद्याश्च महीतले ॥ ५
यह्वभूमिश्च यज्ञश ] अग्निहोत्रे यथा स्थितः । श्राद्धश्षमिस्तथा शुद्धा देवश्षाखा तथा पुनः ॥ ५।
होमश्षाला तथा भोक्ता बेदाध्ययनवेहम च । एषु पुण्यसंयुक्तं गोस्थानं बरमत्तमम्‌ ॥ ^
सोमपायी दसे्यत्र तीर्थं तत्र भतिष्टितम्‌ । आरामा यत्र वै पुण्या अश्वत्थो यत्र तिष्टति ॥ ५
्रह्मर्तो भवेचर्रे बटदक्षस्तयैव च । [अन्ये च वन्यसंयाते तथा तीथं प्रतिष्टितम्‌ | ॥ _ ५
[एते तीथीः समाख्याताः पिता माता तथैव च] । पुराणं पठयते यत्र गुरुयेत्र च तिष्ठति ॥
सुभाया विद्यते यत्र तत्र तीर्थं न संशयः ॥ ६.
पिता चैव सपुत्रश्च वियते यत्र तीथैकम्‌ । एतान्यपि च तीथौनि राजवेद्म तथेव च ॥ ६
वेन उवाच-
पात्रस्य लक्षणं बरूहि यस्मे देयं सुरोत्तम । प्रसादसुमुखो भूत्वा इषां कृत्वा च माधव ॥
विष्णुरुवाच-
शुणु राजन्महामाज्ञ पात्रस्यापि सुलक्षणम्‌ । यस्मै देयं तु दानं च रद्धापूतेमेहात्मभिः ॥
बराह्मणं सकुलोपेतं ेदाध्ययनतःत्परम्‌ । शान्तं दान्तं दयोपेतं शुद्धमेव विशेषतः ॥
भरहञावन्तं ज्ञानवन्तं देवपूजनतत्परम्‌ । तपस्यन्तं महाभागं वैष्णव ब्ञानपण्डितम्‌ ॥
ध्म च शीलं च पालणडेसतु विवजितम्‌ । एवं पात्र समासाद्य देयमन्यद्रदाम्यहम्‌ ॥
एवमेतैगणरयुक्तं स्वपुत्र तथेव च । एवं पात्रं विजानीहि दुहितातनयं ततः ॥
जामातरं महाराज भारैरेतसतु संयुतम्‌ । गुरं च दीक्षितं चैव पात्रभूत नरोत्तम ॥
एतान्येव सुपात्राणि दानयोग्यानि सत्तम । बेदाचारसमोपेतः पात्व चैव गच्छति ॥
वर्जयेरिकतवं विभ तथा काणं च वर्भयेत्‌ । अतिङृष्णं महाराज कपिलं परिवजयेत्‌ ॥
करटा सुनीरं च इ्याबदन्तं विवजैयेत्‌ । नीखदैन्तं तथा राजन्पीतदन्तं तथेव च ॥

मौदन्त

कृष्णदन्तं च बर्वरं वातरोगिणम्‌ । हीनाङ्गमधिकाङ्गं च कुष्ठिनं कुनसं तथा ॥
दुधर्मीणं महाराज खल्वाटं परिवजंयेत्‌ । अन्यायेषु रता यस्य जाया विस्य भूपते ॥ ७
तस्य दानं न दातव्यं यदि ब्रह्मसमो भवेत्‌ । स्ञीमिताय न दातव्यं शौकातांय महामते ॥ ५
वयाधिताय न दातव्यं शृतभोजिषु भूपते । चौराय च न दातव्यं यः स्तेनसमो भवेत्‌ ॥ ७

69

2 @ @ क ~ क क न क न

५ एतचिश्वान्त्गतः पाठः क. ख. ड. च. छ. स्व, ड. ट. पुस्तकस्थः । † एतचिहान्तगतः पाठः क. स. ग. घ. <`
छ. क्ष. ट. ढ. पुस्तकस्थः । * एतविहान्तगंतः पाठः क. ख. ग. घ. ड. च. छ. क्ष. ड. 2. पुरस्तकस्थः ।

[ककव १ यीं

~~ ~---
~~~“ ~~~

~~~ नक क्क न

न

१क.ख.च. छ. ्ञ.ड. ठ. "अराः पल्वलाः प्रो । २ क.ल.च.छ.स्.ड.द. "म्‌ । ख्यातेष्वेतेषु सं । ग.घ.ट मू । ल्याते
३३. "भिश्च श्रद्‌ चदे'। ४ ट. श्र विस्वर" । ५ क. ख.ग.घ. ड. च. छ. क्.ट. द. ठ. यः। सपुतरास्तषठते यत्र तीथं त
न सशयः। ए, ६९ क.ख.ढ.च.छ. पष. द. “म्‌ । सल्यवन्तं महापुण्य वै । ० क. ख.ङ.च. छ. क्ष" ८. अलौल्यं ।
गतटौल्य । ८ क. स.ड.च. छ. स, ठ. "त्र नरो्तम। ए। ५क ख.ग. घ. ड.च.छ.प.ट.ड.द, “पेतस्तृपि नैव च ग
१० क. ख.डच.ड. द. 'त्किल तं वि" । ११ क.ख.ड.व.छ.पष.ढ. "णं सुधूतैकम्‌ । भ । १२ ग.ध-ड. कुपितं । १२ ग. `
"दण्ड तथा राजन्पातदण्डं त*।१४क. ख. ड. च. छ. श्च, ठ. गोपं सृष्ट १५ क. स. ङ. च. ष. ठ. "वैरमतिदमधुर
ग, घ, ज, वैरं वातशेप्मिणमू । इ, "वरं शेष्मिणं तथा । ही । १६ क. ल. उ, च. छ. सष, इ. ठ. पथभ्रित ।

४० चत्वारिशोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । २०१

अतिस्तन्धाय नो देयं शठाय च विशेषतः । बेदश्षाच्रसमायुक्तः सदाचारेण वलितः ॥
भाद्धे दाने च राजेन्दर नैव युक्तः कदाचन ॥ ७६
अथ दानं परवक्ष्यामि यत्फलं पुण्यदायकम्‌ । कारे तीर्थेषु पात्राणां शरद्धायोगा्च जायते ॥ ७७
नास्ति श्रद्धासमं पुण्यं नासि भ्रद्धासमं सुखम्‌ । नासि श्रद्धासमं तीर्थं संसारे भाणिनां दष ॥
भरद्धामावेन संयुक्तो मामेव परिसंस्मरेत्‌ । पात्रहस्ते प्रदातव्यं द्रव्यमेव टृपोत्तम ॥ ७९
एवंविधस्य दानस्य विधियुक्तस्य यत्फलम्‌ । अनन्ते तदवाभ्रोति मत्पसादात्सखी भवेत्‌ ॥ ८०
इति श्रीमहापुराणे पाद्चे भृमिखण्डे वेन पाष्यान एकोनचलारंशोऽध्यायः ॥ ३९ ॥
आदितः छोकानां समश्यङ्ाः--५२८४

[9 पया 7.

अथ चत्वारिंरोऽ्ध्यायः ।

कव वन्नः

पेन उवाच--
नित्यदाने फलं चैव त्वत्तः पूर्य मया श्रुतम्‌ । नैमित्तिकस्य दानस्य द्तस्यापि हि यत्फलम्‌ ॥१
तत्सर्वं हि समाचक्ष्व मसादलिगदीश्वर । गृणस्त न गच्छामि श्रोतुं श्रद्धा वर्तते ॥ ` २

विष्णुरुषवाच-
नेमित्तिकं भरवकष्यामि दानमेव चपोत्तम । महापेणि संभराते येन दानानि श्रद्धया ॥ ३
सत्पात्रेभ्यः प्रदत्तानि तस्य पुण्यफलं श्रुणु । गजं रथं प्रदत्त यो ह्यश्वं चापि गरपोत्तम ॥ ४
स च भरतस्तु संयुक्तः पुण्यदेशे तृपोत्तमः। जायते हि महाराज मत्मसादान्न संशयः ॥ «^
राजा भवति धमात्मा ज्ञानवान्वखवान्सुधीः । अजेयः सर्मभूतानां महातेजाः रजायते ।॥ ६
\५
८

महापवेणि संमत भूमिदानं ददाति यः । गोदानं वा महाराज सर्मभोगपतिर्भवेत्‌ ॥

बरह्मणाय सुपुण्याय दानं दच्रात्मयत्नतः । महादानं त॒ यो द्यात्तीर्ये पर्वणि चाऽऽगते.॥
(तेषां चिदं पवक्ष्यामि भूपतित्वं पजायते । ] तीर्थे पवंणि संप्राप गप्तदानं ददाति यः ॥ ९
निधीनामाश्रु संमा्निरप्षरा परिजायते । महापवंणि संमासे तीर्थेषु ब्राह्मणाय च ॥ | १०
पृचेखं च महादानं कानेन समन्वितम्‌ । पण्यं फलं प्रवक्ष्यामि तस्य दानस्य भूषते ॥ ११
जायन्ते बहवः पुत्राः सदुणा वेदपारगाः । आयुष्मन्तः परनायेन्तो यशःपएण्यसमन्विताः ॥ १२
विपुलाश्वैव य्वींनो ह्ञाततच्वा महामते । सौख्यं च लभते पण्यं धरमवान्परिनायते ॥ १३
महापवणि समापने तीय संमाप्य यत्नतः । कपिलां कौश्चनीं दव्राद्राह्यणाय महात्मने ॥ १४
तस्य पण्यं ककष्यामि दानस्यास्य महामते । कपिलाद्‌। महाराज महासौखूयं मभुञ्जते ॥ १९
याबद्रह्मा भजीषेत तावततष्न्ति सवेशः । महापर्वणि समाप्ते शकृत च गां तदा ॥ १६

~ ~ ---> १

* एतच्चिदान्तगेतः पाठः क. ग. घ. इ. च. छ. ब्ल. ट. ड. 2. पुस्तकस्थः ।

1 क. ख. च. छ. क्ष. अतुप््च न दात्य श । ड. उ. अतृप्ताय न दातव्यं । ग. ध्र. ट. अतिषृष्टे न दातव्यं श॒ ।
९क.स. ङ. च. छ. प्न द. सफलं।३क.ख. च. छ. सष. “यं स्वल्पमे"। ४क. ड. च. छ. क्ल, 2. "दद्धि प्रयन्नत ।
ग्र ।५ग.षःट. न्ते यः ए्वीदानं दरः । ६ ग. घ. ट. सवंभूतैस्तु संयुक्तः पण्यदेहै तृ" । ७ क. ड. च. ड. "वैलो-
क्प । <क.ड.च. छ. घ.ङ. द. `दानानि यो दयात पवणि पात्रित्‌ । ते । ग. घ. ट. "दानानि यो दात्त सर्वाणि
पात्रवित्‌ । ते" । ९ क. च. 'ते। सवेदाल्नविदो हृष्टाः तगुणा 1 १० ट, वन्तः पडुपुत्रस । ११के.ग. ध. ईइ. च. छठ.
१८. इ. ठ. जायन्ते । १२ क. ड, च. छ. स्च, ठ. “ज्वानः स्फीता लक्ष्मीभहा* । १३ ग. ध. ड. वकाञ्ननीं ।

न

२० पहामुनिभ्रीष्यासप्रणीतं- [ २ भूमिखण्डे--

काश्चनेनापि संयुक्तां ञ्ाछंकारभ्रषणेः । तस्य दानस्य राजेन्द्र फलंमोगं षदाम्यहम्‌ ॥ २१७
विपुला जायते टक्ष्मीदानमोगसमाष्ुला । सर्वविधधापतिभूत्वा विष्णुभक्तो भवेत्किल ॥ १८
विष्णुलोके वसेन्मत्यां यावत्तिष्ठति मेदिनी । तीथं गत्वा तु यो दथाद्राह्मणेषु चिभरूषणम्‌ ॥ १९
` भुक्त्वा तु विपुरान्भोगानिनद्रेण सह मोदते । महापोणि संम्रते वसं च द्विजपुङषे ॥ २०
दण््वाऽननं भूमिसंयुक्तं पात्रे श्रद्धासमन्वितः । मोदते स तु वेकुण्ठे विष्णुतुस्यपराक्रमः ॥ २१
सवद काश्चनं दत्वा द्विनाय परिशीशिने । सेच्छया हप्रिसदशो वैकुण्ठे बसते शवम्‌ ॥ २२
सुबणैस्य सुकुम्भं च धृतेन [ #परिपूरयेत्‌ । पिधानं रौप्यं कर्तव्यं बस्रहारेरलंकृतम्‌ ॥ २३
पष्यमालान्वितं कुयाट्रद्मसूत्रेण शोभितम्‌ । परतिषयदेदमत्रस्तै संपञ्य ] महामते ॥ र्ध
उपचारेवेरेधेव षोडशे; परिपूजयेत्‌ । खलं ततो दधयाह्राष्यणाय महामते ॥ २५
षोडशैव ततो गावः सेवस्चाः कांस्यदोहिनीः । कुम्भेयुक्ता्च चत्वारो दक्षिणां च सकाचनाम्‌२६
तथा द्वादश्षका गावो वख्ारंकारभूषणाः । परथग्भूताय विमाय दातव्या नात्र संश्ञयः ॥ २७
एव्मीदीनि दानानि हन्यानि नृपनन्दन । तीथकालं सुस॑प्राप्य पात्रसंपत्तिमेव च ॥

भ्रद्धाभावेन दातव्यं बहुपुण्यकरं भवेत्‌ ॥ २८

विष्णरुषाच--

विष्णपदिश्य यदानं कामनापरिकरिपतम्र्‌ । तस्य दानस्य भावेन भावेन परिभावितः ॥ २९
ता्क्फरं समश्नाति मानुषो नात्र संशयः । आभ्युदयिकं प्रवक्ष्यामि यश्ञादिषु परदीयते ॥ ३०
तेन दानेन तस्यापि शुद्धेन च नृपोत्तम । शह्ाृद्धिमवामोति नेव दुःखं च विन्दति ॥ २१
भोगान्धुङके स धमार्मा जीवमानस्तु सांमतम्‌। रेनद्रास्तु भङ्केऽसौ भोगान्दाता दिव्यगतिः पुन; ३२
स्वकुखं नयते स्वगं कर्पानां च सहस्रकम्‌ । एवमाभ्युदयं भोक्तमथान्यं ते वदाम्यहम्‌ ॥ ३२
कायस्य संक्षयं ब्ात्वा जरया परिपीडितम्‌ । दानं तेन प्रदातन्यमाशां कस्य न कारयेत्‌ ॥ ३४
मृते मयि च मे पुत्रा अन्ये स्वजनबान्धवाः । कथमेते भविष्यन्ति मां विना सुहृदो मम ॥ ३५
तेषां माहात्ममुग्धोऽपि न ददाति स रफिंचन । मृत्यु प्रयाति महात्मा रुदन्ति मित्रषान्धवाः ३६
युःखेन पीडिताः स्वे मायामोहेन पीडिताः । संकल्पयन्ति दानानि मोक्षं बे चिन्तर्यान्ति च ३७
तस्िन्मृते महाराज मायामोह गते सति । विस्मरन्ति च दानानि खेभात्मानो ददन्ति न ॥३८
योऽसौ मृतो महाराज यमपथं सुदुःखितः । ठृषाभरुधासमाकरान्तो बहुदुःखैः प्रपीडितः ॥ ३९
तस्माहानं प्रदात्यं स्वयमेव न संशयः । कस्य पुत्राश्च पौत्राश्च कस्य भायां नृपोत्तम ॥ ४०
संसारे नास्ति कः कस्य तस्मादानं प्रदीयते । ्ञानवता दातव्यं स्वयमेव न संशयः ॥ ५!
अन्नं पानं च ताम्बखयुदकं काञ्चनं तथा । सुगां सवस्सां मूपि च फलानि विविधानि च ४२

= ~ काक ~ > ---> => ~~ - ननन > ++ ------- ~ ----~~~ ~= ~^ जक = 9 ~> =-= तजो

* एतच्चिहान्तगेतः पाठः क. ड. च. छ. सष. ड. इ. पुस्तकस्थः ।

१ क. च. 'लभावं व ।२द. क्तं स्वर्णपात्रसः।३क. ड. च. छ. ज. ज्ञ. ट. ड. द. ^ते दिविशै'। ४क.व.
ण्ठेस सूखी भवेत्‌।सु।५ ड. द. बुरूपाः।६क. ड. च. छ. सष. द. "मादिपुदा ७ क. ड. च. छ. स. ड. ढ.“च-बतमु । गः
घ. च-्रह्मु । ८ क. ग. घ. ड. च. छ. क्ष. ट. इ. द. अरजा । ९ क. उछ. इष. ठ. दिव्यां गति गतः । स्व' । १
क. इ. च. छठ. नः । सुकुले जायते स्वगातुण्यानां व महात्मनाम्‌ । ए । ग. क्ष. ट. नः । सुकुले आयते स्वर्गा्ु्यानां च
महात्मनाम्‌) ए । श. सुकुले जायते स्वगात्कुलानां च महात्मनाम्‌ । ए। ११ ग, ध. सुषत्सा । १२ क. इ. च. घ. ट. "सा
छत्रं च भूमि चैव हशनेकधाम्‌ । अ' । ।

४१ एकबत्वारिशोऽध्यायः ] पर्मपुराणम्‌ । २०३
जरूपात्राण्यनेकानि सोदकानि दृपोत्तम । वाहनानि विचित्राणि सानान्येव महामते ॥ ५३

नानागन्धं सकूरं पादयो सखयदौ । उपानहौ भदृतव्यौ यदीच्छेद्विपुं शुभम्‌ ॥ ४४
एतेदानिमंहाराज यममाग सुखेन वै । भयाति मानवो नूनं यमदूतैरलरतम्‌ ॥ ५९
ईति श्रीमहापुराणे पाद्ये भूमिखण्डे वेनोपाख्याने चत्वारिशोऽध्यायः ॥ ४० ॥

आदितः छोकानां सम्यङ्ञाः- ५३२९

अथैकचत्वारिंरोऽध्यायः ।

[णी

बेन उवाच--
पत्रो भायां कथं तीर्थं माता पिता कथं बद । गुरुभैव कथं तीर्थं तन्मे पिस्तरतो वद्‌ ॥ १
विष्णुरुवाच -
अस्ति वाराणसी रम्या गङ्गायुक्ता म्ापुरी । तस्यां वसति वैश्यो हि ङृकलो नाम नामतः ॥२
तस्य भाय महासाध्वी साधुव्रतपरायणा | धर्माचारपरा निलयं सा. वे पतिपरायणा ॥
सकला नाम पुण्याङ्गी सुपुत्रा चारुभङ्गला । सत्य॑वदा रम शुद्धा भरियाकारा पियत्रता ॥
एवगुणसमायुक्ता सभगा चांरुहासिनी । स वेशय उत्तमो वागमी धर्मननो ब्ञानवानाणी ॥
पराणे श्रोतधर्मे च सदा श्रवणतत्परः । तीथेयात्राप्सङ्गेन बहुपुण्यभदायकम्‌ ॥
शरद्धया निगो यत्रां तीर्थानां पुण्यमङ्गलम्‌ । ब्राह्मणानां भसङ्गन सार्थवाहेन तेन पै ॥
परस्थितो धमेमारग तु तमुवाच पतिव्रता । पतिखेहेन संगुग्धा भतीरं वाक्यमब्रवीत्‌ ॥
सृकखोवाच-
अहं ते धमतः पत्नी सहपुष्यकरा भिय । पतिमार्ग भयाताऽहं पतिदेवं यजाम्यहम्‌ ॥ ९
कंदा नेवं भवांस्त्याज्यः सद्धावाश द्विजोत्तम । तव छायां समाश्रित्य करिष्य ्रतमुत्तमप्‌।। १०
परतिव्ताख्यं पापघ्नं नारीणां गतिदायकम्‌ । पुण्या सी कथ्यते लोके या स्यात्यतिपरायणा ॥११
युवतीनां पृथक्तीर्यं विना भतु्रिनोततम । सुखदं नास्ति वै लोके स्वगीमोक्षपदायकम्‌ ॥ १२
सव्यं पादं सवभत भयागं विद्धि सत्तम । वामं च पुष्करं तस्य या नारी परिकल्पयेत्‌ ॥ १३

९ @ ^® .6° न ५

तस्य पादोदकल्लानातत्पुण्ं परिजायते । प्रयागपुष्करसमं सानं ब्लीणां न संक्षयः ॥ १४
सवेतीर्थसमो भत सवेधर्ममयः पतिः । मखानां यजनाुण्यं यदे भवति दीक्षिते ॥
तत्पुण्यं समवामोति भतुैव हि सांमतभू ॥ १५

भागं पुष्करं चेव यात्रां कृत्वा हि यद्धवेत्‌ । तत्फलं समवाभोति भैः शुभूषणादपि ॥ १६
समासेन भवष्यामि तन्मे निगदतः शृणु । नास्त्यस्य हि परथग्धर्मः पतिज्ञथूषणं बिना ॥ १७
तस्मात्कान्त सहायं ते कुबोणा सुखदायिनी । तव च्छायां समाभिलय त्वागमिष्यामि नान्यथा १८
----- 4 1 छवाणा सुखदा । तव च्छाया समााश्रल त्वागिव्याम्‌ नान्यथा१८

५. ब मया याज्यं भवताच द्विः । ड. छ. ढ. व मया त्याज्ये स्याद्वन्तं वै दवि । ११ क. ख. ड. च. छ. घञ. द.
। व । १९ क, स. ङ. च. छ. सष. ठ. परिक्षाल्येत। १३क.ख.ड.च. छ. कष.दढ. "वेपुण्यम । ग. ध. ङ,
तीम । १४क. स, ङ. च. छ. ठ. शप्र । गयाढीनां सती्थानां या" ।

२०४ महामुनिभरीग्यासप्रणीत-- [ २ भूमिखण्डे-

विष्णुरुवाच -
रूपं शीलं गुणं भाक्तं समारोक॑य च सवेथा । सौकुमायं विचार्यैव कृकलः स पुनः पुनः ॥ १९
येवं स्याद्रमिष्यामि दुगेमाग स॒दुःखदम्‌ । रूपमेव भवेचाध्याः शीतातपविलो।§तम्‌ ॥ २०
पद्मपत्रपरतीकाशमस्याश्चाङगं परवणेकम्‌ । महावा तेन शीतेन कृष्णवर्णं भविष्यति ॥ २१
पयि ककेरंसुग्रावैः पादो चास्याः सुकोमल । एष्येते वेदनां तीव्रां थया गन्तुं न च क्षमा ॥२२
क्षचष्णाभिः परीताङ्गी कीदकेयं भविष्यति । वामाङ्गं मम च स्थानं धमंस्थानं वरानना ॥ २३
मम प्राणमिया नित्यं नित्यं धमेस्य चाऽऽश्रयः। नाशमेति यदा बाला मम नाशो भवेदिह ॥२४
इयं मे जीविक्रा नित्यमियं प्राणस्य चेश्वरी । न नयिष्ये च तत्तीथेमेकश्चैव व्रजाम्यहम्‌ ॥ २५
चिन्तयित्वा क्षणं तेन कृकलेन महात्मना । तस्य चित्तानुगो भावस्तया ज्ञातो नृपोत्तम ॥ २६
पनश्वोवाच सुकखा भतोरं प्रस्थितं तदा । अनघा नेव संत्याज्या पुरुषैः शृणु सत्तम ॥ २७
मूलमेव हि धमेस्य पुरुषस्य महामते । ज्ञात्वा चेवं महाभाग नय ममपि सांमतम्‌ ॥ २८

विष्णरुवाच-- ।
श्रत्वा सर्वे हि तेनापि भियया बहुभाषितम्‌ । प्रहस्येव वचो हरते मा येवं कृपणं वेद ॥ २९
नैव त्याज्या भवेद्धा्य भराप्ता धमेण वै भिये । येन भायां परित्यक्ता सुनीता धमेचारिणी॥२०
दश्ाङ्गधमंस्तेनापि परित्यक्तो वरानने । तस्माखामेव भद्रं ते नेव त्यक्ष्ये कदी प्रिये ॥ ३!
एप्रमाभाष्य तां भायं। संबोध्य च पुनः पुनः । तया चा्गातमात्रेण साथन सतु संगतः ॥ ३२
गते तरिपन्महाभागे कले पुण्यकमेणि । देवकमसुबेखायां काले पुण्ये शुभानना ॥ ३१
नेव परयति भतीरमागतं मन्दिरं निजम्‌ । समुत्थाय त्वरायुक्ता रुदन्ती सकला तर्द ॥ २४
पृच्छति स्माथ सा बाला भतः शोकातिपीडिता । युष्माभि महाभागा दृष्टोऽसौ कृकलो मम३५
प्रागेश्वरो गतः कापि भवन्तो मम बान्धवाः । [श्यदि दृष्टो पहाभागाः कृकलो मम स्मत्‌ ३६
भती मे पुण्यकर्ता बे सर्वज्ञः सत्यपण्डितः ] । कथयन्तु महात्मानो यदि दृष्टो महामतिः ॥ ३७
तस्यास्तद्धाषितं श्वुत्वा तामूचुस्ते हामतिम्‌ । ध्मयात्राप्रसङ्गेन नाथस्ते कृकलः शुभे ॥ ३८
तीथेयात्रां गतो भद्रे कस्माच्छोचसि सुव्रते साधयित्वा पहातीयं पुनरेष्यति क्षोभने ॥ ३९
एवमाश्वासिता भारः पुरषेराप्तकारिभिः । प्नोहं गता राजन्सुक्ला चारुभाषिणी ॥ ४०
रुरोद करुण दुःखं सकलाऽपि परायणा । यावदायाति मे भता भूमौ स्वप्स्यामि संस्तरे ॥ ४!
धृतं तैकं न भोक्ष्येऽहं दाप क्षीरं तथेव च । छ्वणं च परित्यक्तं ताम्बूलं हि तथेव च ॥ ४२
मरपुरं च तथा राजंस्त्यक्तं गुडादिकं तथा । एकाहारा निराधारा तावल्स्थास्ये न संक्षयः ॥ ४१
[1 यावच्चाऽऽगमनं भः पुनरेव भविप्यति । एव्र दुःखान्विता भूत्वा एकवेणीधरा पुनः] ॥५४
एककशचुकसंवीरतीं मलिना च वभूव सा । मणिनेनापि बश्ेण त्वेकेनेव स्थिता पनः ॥ ४५

~
-----~~
-----+ -------~---~ ¬ - 9 (न 9 9 ^ ज ~ ~ ५ 9 कण म न ~~ कषक -> न न ^ ण

"~~ = -------~~-- ~~ -" ----~-~----~

# एतचिहान्तर्गतः पाठो ड. पुस्तकस्थः । † एतज्चिहान्तरीतः पाठो ग. घ. इ. छ. स. ड. ट. पुस्तकस्थः,

~~ वषि
कअ क = न न

[क

->~--^~-- ~~~ -~ न =,

१द.छ. सल. ट. क्य वयस्तथा । २ उ.ड.छ. स.द. सञ्ज्ञा तिन । ३ म. 'शकरूपयिः पा" ४ ग. ध. ट. पथा । ड:
पथि । ५ क. ख. च. द्री ट्येयंनमभ'। ६ क. ख. च. क्ष. निदयं प्रिया प्राः । ७ क. स. ड. च. छ. सल. द. स्वतन्रा।
< क. ख. द. पष. ड. ट. ते तामेवं कृकलः पुनः। नै"। ९ ट. पुनः । १० क. ख. च. "दाचन । ए" । ११ क. ख. ड. च॑
छ. सष. द. दा । वयस्या च्छति भतुरदुःखशो। १२ क. छ. उ. च. छ. सष. ठ. महासतीम्‌ । १३ ग. ध. ट. ता त्य
वयस्यश्वारवादिभिः। इ. `ता तैस्तु वयस्यश्ाटुवादिभिः । १४ ग. घ. ट. `ता पतिभावा ब ।

४ {एकचत्वारिोऽध्यायः } पद्मपुराणम्‌ । २०५

हाहाकारं भमुश्चन्ती निश्वसन्ती सुदुःखिता । वियोगवहिना दग्धा टृष्णाङ्गी मलधारिणी।। ५ दै
एवं वुःखसमाचारा कृशा विहला तदा । रोदमाना दिवारात्रौ निद्रा लेभे न परै निति ॥ ५७
वधा न विन्दते राजन्दुःखेन बिदली कृता। अथ सख्यः समायाताः पमच्ुः सुकलां तदा ॥ ४८
सख्य उचुः-
युकछे चारुसषाङ्के कस्माद्रोदिषि स्प्रतम्‌ । तती नः कारणं ब्रहि दुःखस्य च वरानने ॥ ४९
सुकलोवाच- |
स मां त्यक्त्वा गतो भता धमार्थ धर्मतत्परः । तीर्थयात्राप्रसङ्गन त्वटते मेदिनीं ततः ॥ ५०
मां त्यक्त्वा स गतः स्वामी निदूषां पापवाभिताम्‌। अहं साध्वी समाचारा सदापुण्या पतिव्रता५१
मां यक्त्वास गतो भता तीथसाधनतत्परः। तेनाहं दुःखिता सख्यो वियोगेनापि पीडिता॥५२
जीवनाशो वरं ष वरं वै विषभक्षणम्‌ । वरमग्निपवेशो व वरं कायविनाशनम्‌ ॥ ५
नारीं प्रियां परित्यज्य भता याति सुनिघुरः । भरत्यागो वरं नैव भाणत्यागो वरं सखि ॥ ५४
वियोगं न समथ।ऽहं सहितुं नित्यदारुणम्‌ । तेनाहं दुःखिता सख्यो वियोगेनापि नित्यज्ञः॥५५
सख्य उचः - |
तीथयातनां गतो भतौ पुनरेष्यति ते पतिः । था शोषयसे कायं था शाकं करोषि प ॥ ५६
हथा त्वं तपसे बाले वृथा भोगान्परित्यजेः । पिषस्र चमं भदस स्वं यदन्त पूर्वजन्मनि ॥५७
कस्य भता सुताः कस्य कस्य स्वजनबान्धवाः। कः कस्य नास्त संसारे संबन्धं केन मे न हि ॥
भक्ष्यते भज्यते बाटे संसारस्य हि तत्फलम्‌ । मृते प्राणिनि कोऽश्नाति को हि पश्यति तत्फलम्‌
पीयते युज्यते बाल एतत्स॑सारसत्फलम्‌ ॥ ५९
सुकलोवाच-
भवतीभिः पयुक्तं तन्न स्याद्रेदेन संमतम्‌ । [ %स्वभरत्वा पृथग्भूता ति्त्येका सदैव हि ॥ ६०
पापरूपा भवेन्नारी तां न मन्यन्ति सलनाः। ] मः सां सदा सख्यो दृष्टो वेदेषु सर्बदा॥६१
संबन्धः पुण्यसंसगोज्नायते नान्यकारणात्‌ । नारीणां च सदा तीर्थ भता शाङ्ेषु पठ्यते ॥ ६२
यमेवाऽऽवाहयेभित्यं वाचा कायेन कर्मभिः । मनसा पूजयेन्नित्यं सत्यभावेन तत्परा ॥ ६३
एतत्याशवं महातीर्थं दक्षिणाङ्गे सदैव हि । तमाभित्य यदा नारी शृहस्था परिवर्ते ॥ ६४
यजते दानपुण्ये् तस्य दानस्य यत्फलम्‌ । बाराणस्यां च गङ्गायां यत्फलं न च पुष्करे ॥ ६५
दारकायां न चाबन्त्यां केदारे शशिभूषण । लभते नेव सा नारी यजमाना सद्‌ा किल ॥ ६६
तां फलमेवं सा न भ्रामोति कदा सखि । सुसुखं पत्रसौभाग्यं खानं दानं च भूषणम्‌ ॥ ६७
प्ाखंकारसोभाग्यं पं तेजःफलं सदा । यशः कीततिमवाभोति गुणं च वरर्वाणान ॥

भैः प्रसादाच्च सर्वं लभते नात्र सशयः ॥ ६८
विद्यमाने यदा कान्ते अन्यधर्मे करोति या । निष्फलं जायते तस्याः प्ली परिकथ्यते ॥ ६९
नारोणां यौवनं रूपमवतारं स्मृतं धवम्‌ । एकश्ापि हि भगश्च तस्यार्थे भूमिमण्डले ॥ ७०

भपुना सुयशा नारी परिकथ्येत वे सदा । तुष्टे भतैरि संसारे श्या नारी न संशयः ॥ ७१
न न थी - = -~-----------------~-~-~~~-~~-~~--~-~-~--~--~---~------~~ ज क
* एतथिहान्तेगतः पाठः क.ख.ग. घ. ड. च. छ. स. ड. ठ. पुस्तकस्थः ।

^ न ७
नि प त

१ग. ध. ड. सुकला विमनास्तदा । २ ग. घ. ट. उ. म्यं । ३ ग.घ. ड. स.ट. ड.द. पानं।४ड.छ.ट. ड. ^ते ।
तमेवाऽऽराधये* । ५ ज ट शस्यो गयायां च ग्र" ।

२०६ महामुनिभीष्यासपणीतं-- {९ ममिरे

पतिना यदा नारी भवेत्सा भूमिमण्डले! कुतस्तस्याः सुखं रूपं यश्च; कतिः सुता युषि ॥७२
मुदौभोग्यं महादुःखं संसारे परिमुज्यते। पापभागा भवेत्सा च दुःखावारा सदैव हि ॥ 9३
तुष्टे भतैरि ५ तटाः स्यु; सवैदेवताः । तुष्टे भेरि तुष्यन्ति ऋषयो देवमानवाः ॥ ७४
भती नाथो गुरुमता देवता दैवतैः सह । भती तीर्श्च पुण्यश्च नारीणां नृपनन्दन ॥ ७५
शङ्गा भूषणं रूपं वणसोगन्ध्यमेव च । कृत्वा संतिष्ठते नित्यं बभयित्वा सुपरबसु ॥ ७६.
ृङ्खरेभूषणेः सा तु शरश्ुभे सा यदा पतिः । [ पत्या षिना भवत्येवं क्षीरं सर्षमुखे यथा ॥७७

भतुर् महाभागा सुव्रता चारुमक्ृला । गते भतेरि या नारी भृङ्ारं कुरुते यदि ॥ ७८ `
रूपं वणं च तत्सर्व भ्रमसूपेण जायते । वदन्ति भूतठे शोकाः पुंधरीयं न संशयः] ॥
तस्माद्तुर्षियुक्ताया नार्याः श्रुणुत भूतले ॥ ७९

इन्त्या वे महासोखूयं भवितव्यं कदाचन । भुतापायाः परो धर्मां भता शालेषु गीयते ॥ ८०
तस्माद्र शात धर्मो न त्याज्यो भायैया किं । एवं धर्म विजानामि कय॑ भर्ता परिलयनेत्‌॥८१

इत्यर्थे भूयते सख्य इतिहासं पुरातनम्‌ । सदेवायाश्च चरितं सुपएण्यं पापनाशनम्‌ ॥ ८२
इति श्रीमहापुराणे पाग्ने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकलाचरित एकचत्वारिशोऽध्यायः ॥ ४१ ॥

आदितः छोकानां समष्यज्ञः-५४११

अथ द्राचत्वारिंशोऽध्यायः ।

सख्य उचुः-
या सुदेवा त्वया भोक्ता किमाचारा षदस्व नः। त्वया भाक्तं महाभागे बद नः सत्यमेव च ॥!

सुकलोवाच-
अयोध्यायां महाराजा स आसीद्धमकोविदः । मनुपुत्रो महाभागः सर्वधमार्थतत्परः ॥
इक्वाकुनाम सरवन देवब्राह्मणपूजकः । तस्य भायां सदा पुण्या पतिव्रतपरायणा ॥
तया सां यजेद्वांस्तीयानि विविधानि च । देवराजस्य बीरस्य काशीश्षस्य महात्मनः ॥
सुदेवा नाम वै कन्या सत्याचारपरायणा । उपयेमे महाराज शृ्ष्वा्ुस्तां महीपतिः ॥
सुदेवां चारुसर्ागीं सत्यतव्रतपरायणाम्‌ । तया सा यजेहवान्सुपुण्यान्पुण्यनायकः ॥
स रेमे नृषश्ादूलो शह च भ्रियया तदा । एकदा तु महाराजस्तया सार्पं बनं ययौ ॥
गङ्गारण्यं समासाद्य गयायां क्रीडते सद। । सिहान्हत्वा वराहांश्च गजान्समहिषां स्ततः ॥
कीडमानस्य तस्यापि वराहश्च समागतः | बहुशूकरययेन पुप्रपौतरररंकृतः ॥ ९
एकरा च शूकरी तस्य भ्रिया पार प्रतिष्ठति । दष्टाऽथ शूकरशरैनं राजानं गृगयारतम्‌ ॥ १०
पवेताधारमाभित्य भायैया सई सूकरः । तिष्ठत्येकः सुवीरेण पुतरान्पोतानगुरूभ्िशून्‌ ॥ १।
्ात्वा तेषां महाराज मृगाणां कदनं महत्‌ । तानुवाच सुतान्पोत्रान्भार्या तां च स श्रूकरः॥ १२

एतश्ेहान्तग॑तः पाठो ग. घ. ज. टद.व. पुस्तकस्थः।
१ ज. सुसौभाग्यं न संसारे दौमौग्यं चापि भुञ्जते ९ग. घ. ड.ट. ड. सुभायौयाः। ३ ग. ध. शाह्लधमेस्तु न। ४ग.ध.

ड, छ. ष. ट. 2. यगरया । ड. गङ्गायां । ५ म. 'ति । वराहं दूकरयुथैस्तमेव परिवाप्तिम्‌ । इष्टवा तु राजराजेन इईजेयो शगया-
दिभिः। प। ६ ध. ह तिष्टति । पुत्रपीत्रैः परिदृतत्तषठयेव दिवानिशम्‌ । शा ।

€ @ ® 6 < -२छ ९9

४२ द्विकस्वारिशोऽभ्वायः | पुराणम्‌ । २०७

कोशषकाषिपतिर्ीरो मनुपुतरो महाषशः । क्रीडते मृगयां कान्ते मृगान्संहरते बहून्‌ ॥ १३
तमां ष्टा महाराज एष्यते नात्र संक्षयः । अन्येषां घुकानां मे नास्ति आणभयं भुवम्‌ ॥१४
मम स्प तरपो टरा पमां नैव करिष्यति । हेण महताऽऽविष्टो बाणपाणितुर्षरः ॥ १५
शमिगुक्तो महातेजा टु्धकैः परिवारितः । भिये करिष्यते धातं ममाप्येव न संशयः ॥ १६

शुकयुवाच--
यदा यदा पदयसि छग्धकान्बदून्महावने कान्त समायुधान्वहृन्‌ ।
एभिस्तु पुत्ेमेम पौत्रकः समं दूरं परं याहि पलायमानः ॥ १७
त्यक्त्वा सधैर्यं बलपोरषं महान्पहाभयेनापि विषण्णचेतनः ।
टरा नृपे परुषाययुत्तमं करोषि किं कान्त वदस्व कारणम्‌ ॥ १८

तस्यास्तु वाक्यं स निशम्य कोल उवाच तां शूकरराज उत्तरम्‌ ।
यदर्थभीतोऽस्मि सुलुम्धकात्मिये दृष्टा गतो दूरं निशम्य शरकरान्‌ ॥ १९
सुढुग्धकाः पापश्च हाभिये कुवन्ति पापं परिदुगगकन्दरे ।

सदेव बुष्टा बहुपापवित्तका जाताश्च सर्वे परिपापिनां कुठे ॥ २०
तेषां हि हस्तान्मरणाद्विमेमि मृतोऽपि यास्यामि पुनरेव पापम्‌ ।

दूरं गिरिं पवेतकन्दरं च वजामि कान्ते अपमूत्युभीतः ॥ २१
अयं हि पुण्यो टृपनाथ आगतो विश्वापधिपः केश्ञवरूपभूपः ।

युद्धं करिष्ये समरे महात्मना सार्पं भिये पौरुषविक्रमेण ॥ २२
नेष्यामि भूपं यदि स्वेन तेजसा भोक्ष्यामि कीति सतुं पृथिव्याम्‌ ।

नो वा हतो वीरषरेण संगरे यास्यामि लोकं मधुसूदनस्य ॥ २३
ममाङ्गभतेन पलेन मेदसा तुपि परां यास्यति भूमिनाथः।

तम्रा भविष्यन्ति सुलोकदेवता यस्मादयं चाऽऽगतो वज्रपाणिः ॥ र
अस्यैव हस्तान्मरणं यदा भवे्ाभश्च मे स॒न्दरि कीतिरुत्तमा ।

तस्माद्यजञो भूमित्ररे जगन्नये व्रजामि लोकं मधुसूदनस्य ॥ २९

नेवं भीतोऽसि श्षब्धोऽस्मि गतोऽहं गिरिसानुषु । पापाद्धीतो गतः कान्ते प ष्ट्रा स्थिरो हम्‌ ॥
न जाने पातकं पूवेमन्यजन्मनि चाभितम्‌ । येनाहं शूकरी योमि गतोऽहं पापसंचयात्‌ ॥ २७
तारविष्याम्यहं घोरं पातं पूरवसंचयम्‌ । बाणोदकैमहायोरैस्तीकष्णैश्च निरितैः शतैः ॥ २८

ए्रान्दौजान्वरा कन्यां कुटुम्बं बाल्द्धकम्‌ । गिरिं गच्छ दीत्वा त्वं मम मोहमिमं तयज ॥ २९

भम सें परित्यज्य हरिरेष समागतः । अस्य हस्तात्मयास्यामि तद्विष्णोः परमं पदम्‌ ॥ ३०

दवेनापि ममाचैव स्वगेद्रारमनु्मम्‌ । उद्वाटितकपारं तु यास्यामि सुमेहदिवम्‌ १
सृक्लोवाच--

१चकरूत्वा षचनं तस्य शूकरस्य महात्मनः । उवाच तस्मिया सख्यः सीदमानान्तरा तदा ॥ ३२
शकयुबाच--
परय भवेत्स्वामी पु्पमररलकृतः। मितरेथ शराठभिगेव अन्यैः स्वजनवान्धयैः ॥ ३२

, १. बाणभयं। २ ड. त्ववलां । ३३, न्पौत्रांथ कन्या कुटुम्बं सहवाखक' । ४ ज, ज । मया मोहः परियन्तो
ह । ५ ज. शामित ,

२०८ महामुनिभ्रीव्यासपरणीतं-- [ २ मूमिखण्डे-

तथैवालंकरृतो यथो भवता परिशोभते । त्वां विनाऽये महाभाग कीषग्युथो भविष्यति ॥ ३४
तैव स॒बलेनापि गजमानाश्च श्ुकराः । विचरन्ति गिरौ कान्त तनया मम बारकाः ॥ १५
गृदन्यलांस्त॒ भक्षन्ति नि्भयास्तव तेजसा । दुर्गेषु बनकुञ्जेषु पथैतान्तदैरीषु च ॥ ३६
न कर्वन्ति भयं तीव्रं सिहानापिह पवते । मानवानां महाभाग पालितास्तव तेजसा ॥ ३७
त्वया त्यक्ता अमी स्वे बाटका मम दारकाः । दि(दी)नाशैव वराकाश्च भविष्यन्ति विचेतना; ३८

नित्य चेव सुखै कमे गत्वा परयन्ति बाखकाः । पतिहीना यथा नारी श्लोभते नैव शोभना॥१९
अलंकृता चापि दिव्यैरलंकारेः युकाश्वनैः । रतेः परिच्खदेसैः पितूमातसहोदरैः ॥ ४०
श्वश्रशक्रकेश्वान्येः पतिहीना न भाति सा । चन्द्रहीना यथा रात्रिः पुत्रहीनं यथा लम्‌ ॥४।
दीपहीनं यथा गेहं नेव भाति कदा भि । त्वां विनाऽयं तथा यथो नेव शोभति मानद ॥ ४२
आचरेण यथा मर्त्यो ज्ञानहीनो यतिः किल । मंत्रहीनं यथा राज्यं तथाऽयं नेव शोभते।॥ ५३
कैव्तेन विना नावः संपणोः परिसागरे । न भान्त्येव यथा साथः साथेवाहेन वै तथा ॥ ४४
सेनाध्यक्षेण च विना यथा सैन्यं न भाति च। त्वां विना बै तथा सैन्यं शुकराणां महामते ॥
दीनो भविष्यति यथा वेदहीनो यथा द्विजः । मायि भारं कुटुम्बस्य विनिवेहय प्रगच्छसि ॥ ४६
मरणं ह्ञात्वा सुलभं का परतिज्ञा तवेद्शी । त्वां पिनाऽदं न शक्रोमि धतुं प्राणान्मियेश्वर ॥ ४७
त्वयैव सहिता स्वग भमिं वाऽपि महामते । नरक बा पभोक्ष्यामि सत्यं सत्य वदाम्यहम्‌ ॥ ४८

अथ पत्रान्सपुत्रांथ हीतवा यृथगुत्तमम्‌ । आवां त्रजात्र यूथे दुगेमेवं सुकन्दरम्‌ ॥ ४९
जीवितव्यं परित्यज्य मरणायाभिगम्यते । तत्र कि दृश्यते खाभो मरणे वद सांप्रतम्‌ ॥ ५०
वराह उवाच--

वीराणां त्वं न जानासि सुध शुणु साप्रतम्‌ । युद्धाथिना हि वीरेण वीरं गत्वा प्रयाचितम्‌॥
देहि मे योधनं संख्ये युद्धार्थी त्वहमागतः । प्रेण याचितं युद्धं न ददाति यदा भटः ॥ ५९
कामा्ोभाद्धयाद्राऽपि मोदाद्रा गणु वहम । कुम्भीपाके स नरके वसेदगसहस्रकम्‌ ॥ ५१
त्रियाणां परे धर्मो युद्धं देयं न संशयः । तचुद्धं दीयमानेन रङ्गभूमिं गतेन वै ॥ ५१४
नित्वा शत्रं पुनस्तत्र यञः कीर्ति भरभृञ्ते । नो वा हतोऽपि युद्धेऽस्मिन्युध्यमानः सुनिभेयः ॥
वीरलोकपवाभ्रोति दिर्वयाछीकान्पभुज्जते । यावद्रषैसहस्राणां विश्चदेका प्रिये ब्रणुं ॥ ५६
वीरलोके वसेत्तावहेववीरै हीयते । मनुपुत्रः समायातः स्वयं वीरो न संशयः ॥ ५७
संग्रामं याचमानस्तु युद्धं देयं पया धुवम्‌ । युद्धातिथिः समायातो विष्णुरूपः सनातनः ॥
सत्कारो युद्धस्पेण कतेग्यश्च मया शुभे ॥
शकयुवाच -

यदा युद्धं त्वया देयं रङ्गे चैव महात्मने । ततोऽहं पौरुषं कान्त पये वै तव कीदृशम्‌ ॥ ५९
एवयुक्त्वा पियान्पुत्रान्समादूय त्वरान्विता । उवाच पुत्रका यूयं शृणुध्वं वचनं मम ॥ ६
युद्धातिथिः समायातो विष्णुरूपः सनातनः । मया तत्र प्रगन्तव्यं यत्रायं हि गमिष्यति ॥ ६!

१य.घ.अ. ट. टपरूपोम 1 २य.ध.ड.ज. घ्न. ट.ड. ट. यथा। ३ ड. सष. ठ. मन्नरिहीनो यथा राजा त ।
ज. मच्रहीनो यथाराजाव।४्ग.ध.ज. ट. ते । सर्वमेवश्र ।५ब. ध. ज. त्वं राजनीतिं स्वध । ६ ज. पुधि।&
दै. नरः। ७ ज. भे । मुद्रे पापं स मरके यावधु। ८ इ, ढ. `व्यान्भोगान्प्रः । ९ ज. णु । पुनभेङ्ग
महीतये । मः ।

५८

४१६ त्रिचत्वारिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २०९

याविष्ठति वै नाथो भवतां भतिपालकः। यूयं गछन्तु वे दुरं दुग गिरिगुहायुखम्‌ ॥ ६१
स॒खं जीवत मे वत्सा वैजेयित्वा सुदुग्धकान्‌ । मया तत्र भ्गन्तव्यं यत्रैष हि गमिष्यति ॥ ६३
भवतां शरष्ठोऽयं भ्राता युथरप्ां करिष्यति । एते पितृव्यकाः सर्वे भवतां ्राणकारकाः ॥
दुरं भयान्तु वे स्वे मां विहाय सूपुत्रकाः ॥ ६४
पुत्रा उचुः--
अय हि पवतः श्रेष्ठो बहुग्ररफलोदकः । भयं तु कस्य बै नासि सुखं जीवनमस्ति पै ॥ ६५
युवाभ्यां ५८ अकस्माद्धि युद्धयुक्तं भयंकरम्‌ । तमनो हि कारणं मातवेद सत्यमिहेव हि ॥ ६६
शुकयुवाच--
अय॑ राजा महारोद्रः कालरूपः समागतः । कीडते मृगया ुग्धो मृगान्हत्वा वहून्वने ॥ ६७
इ्वाकुनोम दधर्ष मनुपुत्रो महाबलः । संहरिष्यति कालोऽयं दूरं यान्तु सुपुत्रकाः॥ ६८
पुत्रा उचुः- । |
मातरं पितरं त्यक्त्वा यः प्रयाति स पापधीः । महारोद्रं सुघोरं तु नरकं याति नीन्यथा ॥ ६९
मातुः पुण्यं पयः पीत्वा पुष्टो भवति निरधृणैः । मातरं पितरं त्यज्य यः प्रयाति सुदुर्बलः ॥ ७०
पयं नरकं पिबेभिदयं कृमिदुगेन्धसंकुर्म्‌ । मातस्तस्माम्न यास्यामो गुरं त्यक्त्वा इरैव च ॥ ७१
एवं बेदादसंजातं ८?) तेषां पमोथरसंयुतं । वहं कृत्वा स्थिताः सर्वे बरतेजःसमाकुलाः ॥ ७२
साहसोत्साहसंहृष्टाः पदयन्ति टृपनन्दनम्‌ । नदन्तः पोरषेयुक्ताः ऋीडमाना वने तदा ॥ ५७३
दति श्रीमहापुराणे पाद्मे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकटाचरिते द्विचत्वारंशत्तमोऽध्यायः ॥ ४२ ॥
आदितः छोकानां समश्यङ्ाः- ५४८१

अथ त्रिचत्वाररिशोभध्यायः ।

सुकलोवाच-
एवे ते शूकराः स्वे युद्धाय समुपस्थिताः । [पुरः स्थितस्य ते राज्ञो शछवतस्थुश्च लन्धकाः ॥ १
महावराहो राजेन्द्र गिरिसानँ समाभितः । महता युथभावेन व्यूहं दत्वा प्रतिति ॥
कपिलः स्थूटपीनाङ्गो महा्द्रो महामखः । सहः शुकरो राजन्गजेते चातिभेरवम्‌ ] ॥
स ते प्य महाराज श्षाखताटवनाश्रयम्‌ । तेषां तद्वचनं श्रत्वा मनुपुत्रः मतापवान्‌ ॥
शृतां शूरवाराहं मिध्यतां बलद पितम्‌ । एवमा भाप्य तान्वीरो मलुपत्रः तापवान्‌ 1 ॥
अथ ते हुब्धकाः सरवे मृगयामदमोहिताः । संनद्धा दं शिताः सर्वे श्वानः सार्पं प्रजगम्मिरे ॥
हर्षण महताऽऽविष्टो राजराजो महाबलः । अश्वारूढः खैन्येन चारश्ेन संयुतः ॥
गङ्गातीरं समासा में गिरिवरोत्तमम्‌ । रतधातुसमाकीर्णं नानासेरलंतम्‌ ॥

# एतजिहान्तगंतः पाठो ग. ध. ज. ट. इ. पुस्तकस्थः। 1† एतजिहान्तगेतः पाठः क. ख. ड. च. छ. क्ष. इ. ट पुस्तकस्य
न

^$ © ^ 6? न -& द)

जा ५ १ज.तातो।२क.ख. च. छ. स्न. तां प्रीति।३ग.ज. ट ड. वश्नाथिला। ४ ड. यत्र नाथोगः।५ज. ति
पखायभीः । ६ ज. दारुणम्‌ । ७ ज. “णः। तां यक्त्वा पूयमोज्यं च नरकं संप्रयाति हि । पूयं तत्र पि । ८ ज. भू । तस्माद्र
स्थिताः सवै बलतेजःसमाकुखाः । युवाभ्यां सहिताः सै मात्योत्स्याम भूभुजा । एवमु्ला तेतः सर्वे यूथं ङ्त्व चते

थ @ (,
तथा। न 1९ ड प्रात्य, , ८. = अक कवन उद 1 १4 ऋ आाराभा" । ०० ठ "वभ्यादःजप 3

२१० पहामुनिभ्रीव्यासप्रणीतं- [ २ भूमिवण्डे-

सकलोवा्च-- `
[श्यो बरधाममरीचिचयकरनिकरमयपोसुङोऽत्युच्व गगनमेव संप्राप्तो नानानगाचरितश्ोभो
गिरिराजो भाति ॥ | ९
येजनब्टलीवमलगङ्गापवाहसयु्चरत्तीरवीचीतरङ्गभङगपुक्ताफलसदशनिमेलाम्बुकणेः सवेत्रक्षा-
छितक्षिरातलो] गिरीन्द्र सुभियः(श्रीकः) ॥ १०
देषैश्वारणकिनरैः परिषटतो गन्धर्वविद्याधरः
सिद्धेरप्सरसां गणेमुनिजनेनागेन्द्रंविद्राधरः ।
श्रीखण्डेवंहुचन्दनेस्तु सरणः शालेस्तभारेगिरिः
ए्ागेबेहुसिद्धिदायकवनैः कपदुमैः शोभते ॥
नानाधातुत्रिचित्रो षे नानारत्नविचिन्रितेः । विमानैः काश्नेदंण्डैः करटतररुपशोभते ॥ १२
नाटीकेरवनैदिग्येः पृगदक्षेविराजते । दिव्यषएुन्नागबकुलैः कदली खण्डमण्डितेः ॥ १३
सुपुष्यश्वम्पकेरद्विः पाटलैः केतकैस्तथा । नानावह्धीवितानेश्च पुष्पितैः पद्मकेस्तथा ॥ १४
नाना[।वर्णेः सुपुण्येश्च नानारृक्षरंकृतः । दिव्य [क्षेः समाकीणैः स्फाटिकैश्च शिरातटै;॥ १५
योगियोगी््रसंसिद्धः कन्दरान्तनिवासिभिः । निर्षरेैव रम्ये बहुमस्वणेगिरिः ॥ १६
नदीपरवाहसंहृठैः संगमेरूपशोभते । हद पल्वरेः कुण्डेनिमेरोदकधारिभिः ॥ १७
गिरिराजो विभात्येकः सानुभिः सह संस्थितैः । शरभेश्रैव शारवूलैमगयुथैरलैकृतः ॥ १८
मरहामत्तेशच मातङ्गेमहिषे रुरुभिः सदा । अनेकैदिव्यभावेश्च गिरिराजो बिभाति सः॥ १९
अयोध्याधिपतिवीर शइक्वाकुर्मनुनन्दनः । तया भ्ुभायेया युक्तश्तुरङ्गबलेन बे ॥ २०
पुरतो लभ्धका यान्ति वानः शूराश्च शीघ्रगाः । यत्राऽऽस्ते शकरः श्रो भायैया सहितो बरी २!
बहुभिः 3 गुरुभिः शिष्भिस्तथा । मेरुमूमि समाभ्रिल्य गङ्गातीरश्चिमं ततः ॥ २२
सुकलोवाचै--

तामुवाच वराहस्तु सुप्रियां हषैस॑युतः । भिये परय समायातः कोशलाधिपतिबेली ॥ २३
मामुदिश्य महाप्रा्नो मृगयां क्रीडते वृपः । युद्धमेकः करिष्यामि सुरासुरपहषणभ्‌ ॥ २४
अथ भूपो महातेजा बाणपाणिधेनुधेरः । स॒देवां सत्यधमाङ्गीं तामुवाच प्रहर्षितः ॥ २५

परय कान्ते महाकारं गजेमानं यथा घनम्‌ । [ परिवारसमायुक्तं दुःसहं फृगधातिभिः ॥ २९
अधेवाहं हनिष्यामि सुवाणनिरितेः भिये । मामेव हि महाशुरो शरुदयु)दवाय समुपाश्रयेत्‌ ॥ २७
"9 |
एवयुक्त्वा भियो भार्यां दुब्धकान्वाक्यमव्रवीत्‌ । यथा बूरो महाशराः प्रेषयध्वं॑हि शरूररम्‌२८
अथ ते प्रेषिताः श्रा बरतेजःपराक्रमाः ]। गजेमानाः प्रधावन्विः बरतेजःपराक्रमाः ॥ २९
कोलं भति गताः सर्वे वायुवेगेन सांमतम्‌ । विध्यन्ति वाणजाैस्ते निरितेवनचारकाः ॥
श

नानाश शरस वराहं बीररूपिणम्‌ ॥ ध
५) एतभिहान्तगेतः पाठोगध.ज.ट. ड. पुस्तकस्थः । 1 एतज्बिहान्तेगतः पाटोग. घ ड. ट, ड, ट .पस्तकस्थ ।
* एतच्विहान्तगतः पटो ग. घ. ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः । [

१ज. च-सुभेरनोम नगोत्तमः प्रीप्तमरीचिः प्रो । २ ज. न््रकैरन्वितः । श्री । ३ ढ. नर्दिन्येः क । ४३ छ.
द. ठेर । ५ग.घ. ज. ट. संब्दः सं" ड. संसिद्धः सं। ६ ज. सुदेवथा। ७ग.घ.ज.ट. शयक्तोगु। ८7.
ज. ड. `रात्समन्ततः । ९ ज. 'च-- तं दृष्ट्वोवाच वाराहः सु । १० ट 'रारोहां सु । ११ ड. न्ति परितः काठयोषिन।
को । १३ ड कुन्तैश्च ।

४१ त्रिचत्वारिशोऽध्यायः ] ` प्रपुराणम्‌ । २११

[%सुककोवाच-

पतन्ति बाणतोमरा वियुक्ता टुब्धकेः शरा

घना गिरं प्रवषिणो यथा तथा परान्तरे ॥
हतो ददग्रहारिभिः स निजितस्ततस्तथा

हतस्तु युथपारकः स कोलः संगरं गतः ॥ ३१
स्वपुत्रपीजबान्धवैः परांश संहरेत्स वै

पतन्ति ते स्वद॑ष्रया हता हवेऽवट्न्धकाः ॥
पतन्ति पादहस्तकाः स्थितस्य वेगभ्रामणेः

स लब्धगजेमेव तं वराहोऽपरयदागतम्‌ ॥ ३२
खतेजसा विनाशितं पुखाग्रदं्रया हतं

गतः स यत्र भूपतिः स्वतेजसा पदहामतिः ॥
विवक्षये स्वपुत्रकान्पियांश पुत्रबान्धवान्‌

† १०००१००० १११०११०० ०००१०००० ११०००१०० ११०१११०१०००. । | ३ डे
इ्ष्वाकुनाथं युमहत्सह्न संजास्य कृद्धः स हि भूकरेशः ।
युद्धं वने वाञ्छति तेन साधपिक्ष्वाकुणा संगरहरषयुक्तः ॥ ३४

वाराहः पुनरेव युद्धकुशलः सवाञ्छते संगरं
तण्डाग्रेण सुतीकष्णदन्तनखरेः शद्धो धरां क्षोभयन्‌ ।
हृङारोच्चारगवात्पहरति विमलं भूपतिं तं च रान-
ञङ्ात्वा विष्णपराक्रमरं पनुसुतस्त्वानन्दरोमाश्चितः ॥ ३५
ष्टा शुकरपोरुषं यमतुलं मेने पंतिर्देवराद
देवारिं मनसा विचिन्त्य सहसा वाराहरूपेण वे।
संमक्ष्येव महाबलं बहुतरं युक्तं वरे्बारणं
सेन्यं कोटविनाशनाय सहसा संगृ्य संगताम्‌ ॥ ३६
प्रेषिताश्च वारणा रथाश्च वेगवत्तराः
सुबाणखदधारिणो भ्रद्ुण्डिभिश मुद्रे; ॥
सपाशपाणङन्धका नदन्ति तत्र तत्परा
निवारितो न तिष्ठते हया गजाश्च यट्रताः ॥ ३७
इषितकचिम्‌ दृशयते कचित्कवित्मदरयते [#%कविद्धयं मदशेयेत्कविद्धयान्पमदैयेत्‌ ] ॥ ३८
मदेयित्वा भटाञ्छरान्वाराहो रणदुर्जयः । शब्दं चकार दुर्षः कोधारुणितलोचनः ॥ ३९

कोशलाधिपतिवीरस्तं दृष्टा रणदुजयम्‌ । युध्यमानं महाकायं मुशन्तं मेधवत्स्वनम्‌ ॥ ४०
गजेति समरं विचरति विखसति वीरान्स्वतेजसा वीरः ।
__ _- तडिदिव मुखे स॒दंषस्त्र तस्य विभात्यलसलयेव ॥ ४१

* एतश्िहान्तगैतः पाठो ग. ध. ट. इ. पुस्तकस्यः। † अत्र चतुर्थचरणः सवपुस्तकेषु भ्रष्ट॒एव दद्यते ।
* एतचचिषान्तगेतः पाठः क. श. ड. च. छ. सष. भ. ठ. पुस्तकस्थः ।

१ ड. स गार्भितस्तथा शतैः श । २ ड. `तं महासमूहसंयुत । ३ ड. पतिभूरो दे ।

२१२ पहापुनिभ्रीव्यासपणीतं- [ २ भूमिखण्डे-

मनुपुत्रस्तथा दष्टा कोलं च निरशितेः शरेः । मरतिभिममेकैकं शातं च बन्धुभिः ॥ ४२
पुनरपि युद्धं पवाञ्छति# "^" "^" " """ ""* ।
नरपतिरूवाच सेन्याः किमिह न शन्तु ओजसा शूराः ॥
युध्यध्वं तत्र निरितेर्वाणेस्तीकष्णैरनेनापि ॥ ५३

समाकण्ये ततो वाक्यं क्रद्धस्यापि महात्मनः । ततस्ते सैनिकाः सर्वे युद्धाय समुपस्थिताः ॥ ४४

अनेकेभेटसाहसेव॑ने तं समरे स्थितम्‌ । दिश सर्वासु संहत्य बिभिदुः शूकरं रणे ॥ ४५

(भ)विद्धश्च केषित्तदा बाणजाङैः सुयोपैश संग्रामभमौ विकारैः ।

कचिच्क्रधातेः इचिद्रजपातेदेतं दुर्जयं सङ्गरे तं महान्तेः ॥ ४६
ततः पौरुषैः कोधयुक्तः स कोलः सुविच्छिद्य पाान्रणे प्रस्थितः सः ।
महाजुकर; सार्धमेव भरयातस्ततः चोणितस्यापि धाराभिषिक्तः ॥ ५७

कराति प्रहारं च तुण्डेन दीरो हयानां द्विपानां च चिच्छेद वीरः ।
स्वदंष्राग्रभागेन(ण) तीक्ष्णेन वीरान्पदातीन्हि संपातयेद्रोषभावेः ।

जघानास्य शुण्डं गजस्यापि र्ट भटान्हतान्पादनसेस्तु हृष्टः ॥ ] ४८
ततस्ते शृकराः सर्वे टुन्धकाश्च परस्परम्‌ । युयुधुः सङ्गरं इत्वा रोषारुणव्रिखोचनाः ॥ ४९

दुभ्धकेश्च हताः कोलाः कोरेश्वापि सुदुब्धकाः। निहताः पातिता भूमौ क्षतजेनापि सारुणाः ५०
जीवं क्त्वा हताः कोटेटन्धकाः पतिता रणे । मृताश्च श्रकरास्तत्र ररा प्राणांश्च तलयजुः ५१
यत्न यत्र मृता भूमौ पातिता मृगघातकाः । वहवः शकरा रजन्स्रव्यापारेभिपातिताः ॥ ५२
कृति नष्टा हताः कोला नीता दुर्गेषु संभिताः । कुञ्जेषु कन्द रान्तेषु शान्तेषु नृपोत्तम ॥ ५१
टुग्यकाश्च मृताः केचिच्छिन्ना द॑षटरग्रशूकरेः। परा्णास्त्यक्त्वा गताः स्वगं खण्डशो विदरीकृताः॥५४
वागुरापाश्जाटार््ं कृतकापञ्जरास्ततः । नाडीश्च पातिता भूमौ यत्र तत्र समन्ततः ॥ ५५
एकोऽपि दयितासाधं वाराहः परितिष्ठति । पोत्रकेः सप्तपलैश्(£)युद्धा्थी बल्दपितः ॥ ५६
तमुवाच तदा कान्तं शूकरं श्ुकरी पनः । गच्छ कान्त मया सारधमेभिस्तु बालकैः संह ॥ ५७
प्राह प्रीतस्तु तां तत्र स्वभियां तु किरिःकिटिः(?) । क गच्छामि पभग्रोऽहं स्थानं नास्ति महीतरे

भयि नष्टे महाभागे कोटयुथं विनरयति ॥ ५८
द्रयोश्च सिहयोमध्ये शकरः पिबते जलम्‌ । दयोः ककरयोभध्ये सिहो मैव पिबेत्पयः ॥ ५९
एवं शूकरजातीषु दृश्यते बलमुत्तमम्‌ । तदहं नाशयाम्येव यदा भभ्नो व्रजाम्यहम्‌ ॥ ६०

जाने धम महाभागे बहुश्रेयोविदायकम्‌ । कामाल्लोभाद्धयाद्राऽपि युध्यमानः भणरयति ॥ ६!

रणती्ं परित्यज्य स स्यात्पापी न संशयः । निशितं शच्लसंव्यृहं दृष्टा हर्ष गच्छति ॥ ६२

अवगाह्ाऽऽ् सिन्धुं स तीथेपारं भगच्छति । स याति वैष्णवं रोकं पत्राणां शतमुद्धरेत्‌ ॥ ६२

[समायान्तं च(तश्व)तद ह कथं भग्नो बजाम्यहम्‌] । योधनं शद्धसकीणं मवीरानन्ददायकम्‌ ६५

दृष्टा पयाति संदृष्स्तस्य पुण्यफलं शृणु । पदे पदं महत्लानं भागीरथ्याः प्रजायते ॥ ६५

रणाद्धपरो शृं याति कामा्टोभात्िये श्रणु । मातृदोषं प्रकाशेत्स क्रियाजातश्च कथ्यते -॥ ६६
* श्तुष्वैपि पुस्तकेषु भ्रष्ट एवाघ्रस्थः पाठः । † एतशविशन्तगेतोऽयं पाठ; ट. पुस्तकस्य ।

१८. ख. वने।२ड. दढ. श्वानः ३ ड. राजश्वक्रपावैर्नै।४म्‌, "ध कुटका । ५ ज, युद्धान्ष्टः प्र | ६ ग. ध,
, छ, ज.स्ष. ट, ठ, परषाञ्शत' । इ, पिदणां । ५ इ, `देऽ्धमेधस्य फठं तस्य भ्र ।

४४ चतुश्चत्वारिशोऽध्यायः] पञ्मपुराणम्‌ । २१३

अत्र यङ्ाश्च तीयो अत्र देवा महौजसः । परयन्ति कौतुकं कान्ते युनयः सिद्धचारणाः ॥ ६७
तैटोक्यं वतेते तत्र यत्र वीरपकाशनम्‌ । समरादधप्ं भपदयन्ति स तैरोक्यवासिनः ॥ ६८
शपन्ति निधेणं पापं हसन्ति पुनः पुनः । दुर्गतिं दशयेत्तस्य धर्मराजो न संशयः ॥ ६९
संमुखः समरे युद्धे स्वशिराच्छोणितं पिवेत्‌ । अश्वमेधफलं युङ्े इन्द्रलोकं प्रगच्छति ॥ ७०
यदा जयति संग्रामे शशरूञ्शूरो वरानने । तदा प्रभुञ्जते लक्ष्मीं नानाभोगान्र संशयः ॥ ७ १
यदा तत्र त्यजेत्माणान्संयुखश्च निराश्रयः । स गच्छेत्परमं रोकं देवकन्याः भथुञ्ते ॥ ७२
एवं धर्म विजानामि कथं भग्नो व्रजाम्यहम्‌ । अनेन समरे युद्धं करिष्ये नात्र संशयः ॥ ७३
मनोः पत्रेण धीरेण राज्ञा इक्ष्वाकुणा सह । डिम्मानपृष्य भयाहि त्वं स॒खं जीव वरानने ॥ ७४
तस्य शरुत्वा वचः प्राह वद्धाऽहं तव बन्धने; । सेहमानपहास्यैशच रतिक्रीडनकैः मिय ॥ ७५
पुरतस्ते सृतैः सार्ध भराणांस्त्क्ष्यामि मानद । एवमेव सुसंभाप्यं परस्परहितैषिणौ ॥ ७६
यद्ाय निशित भूत्वा समारोकयतो रिपून । कोशलाधिपतिरवीरं तमि््वाकर्महामतिम्‌ ॥ ७७
यथेव मेयः परिगजेते दिवि प्ाूसुकारे सुतडित्पकारोः ।

तथेव संगजैति कान्तया सम॑ समाहयेद्रानवरं खुराग्रैः ॥ ७८
तं गभमानं दशे महात्मा वराहमेकं पुरुषाथैयुक्तम्‌ ।
ससार स्वेनेव जवेन युक्तः स॒संगुखस्तस्य तरवीरधीरः ॥ ७९

इति श्रीमहापुराणे पाग्चे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकाचरिते त्रिचलारिरत्तमोऽध्यायः ॥४ ३॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-५५६२

अथ चतुश्वत्वारिरोऽध्यायः ।

सुकलोवाच-- ,.
ससेनयं वुभरं दृष्टा निजितं दुधैरेण तमू । चुकोप भूपतिः करं दुःसहं सूकरं भरति ॥ १
धनुरादाय वेगेन बाणं कालोपमं तदा । तस्याभिमुखमेवासौ हयेनाभिससार सः ॥ २
[भस यदा छ॑पति हयपृषठगतं वरपीरुषयुक्तमामित्रहणम्‌ ।
परिपश्यति शुकरथूथपतिः प्रगतोऽभिपुखं रणभूमितरे ॥ ३

निरितेन शरेण हतो हि यदा नृपतेहैयपादते भरगतः।
तमिहैव विलङ्ध्य च येगमनाः प्रखरेण जवेन च कोरवरः ॥ ¢

~ ~-~वदनम 9 0७

# एतचिहान्तगंतः पाठो ज. पुस्तकस्थः ।

1 गध ज्‌. ट, इ. वीरेण।रग.घ.ज. ट. ड. सह।३ग.घ.ज. ट. ड. ष्य संप्रधार्य परस्परम्‌ । युः । ४
1.घ्‌.ज.ट. इ. दुजयं । ५८. तं पुरतौरणे। चु । ६ ग. घ. ड. ज. ड. ढ. कालानलोपमम्‌ । त' । ७ ड. नृपो हयमारुष्य
बरं पौरुषयुक्तमनन्तबलम्‌ । स निशम्य शूकरनाथो एे प्रगतो हि सुसंमुखभूमितलम्‌ । निितेन शरेण हतो दृपतिना हयपा-
तलप्रगतः कुमतिः । तमिर्ैव विलदृध्य च वेगमनाः प्रखरेण जगन तु कोटवरः । निश्तेन हतो नृपतिना न हि याति
कितौ परियुद्धगतिः । निहतस्तुरगः स च वीरवरस्नुरगः पतितो भुवि आस्यहतः । ठघुस्यन्दनमेव गतो टृपतिनिशितेन
शरेण हतः स किरिःकिरिः । स हि गर्जति शूकरजातिरवो ह्यपरिस्थितपीरुषतेजवरः । गदया निहतः स भूपतिना शिरमध्य-
प्न हृता तेन यथा । परित्यज्य ते वितमेव स्वकं गत एव हरेशहमेव वरम्‌ । कृत्वा हि युद्धं समरे हि तेन राक्षा सम्‌
शकरराजराजः । पपात भूमौ निहतो यदा स षवधिरे !

२१४ पहायुनिश्रीव्यासपणीतं- [२ भूमिखण्डे
व्यथितस्त्रगः स किरिःकिटिना न हि यातिक्षितो स हि विद्धगतिः ।

तुरगः पतितो भुवि तुण्डहतो लघुस्यन्द नमेव गतो नृपतिः ॥ ५
स हि गर्जति श्रकरजातिरपैरथ संस्थितकोशरयेन जवैः ।

गदया निहतः किल भूपतिना रणमध्यगतः स हि युथपतिः ॥ &
परित्यज्य तनौ च स्वकां हि तदा गत एव हरेहमेव वरम्‌ ॥ ७
कृत्वा हि युद्धं समरे हि तेन रान्ना समं शरुकरराजराजः ॥

पपात भूमौ मरता नगो यथा ववार्पिरे देववराः सुपुष्पेः ॥ | ८
तस्योपरि पुष्पचयः सुजातः संतानकानामपि सोरभश्च ॥

स कुङकमैशन्दनदृष्टिमिव छुवेन्ति देवाः परितुषटमानाः ॥ ९
विपहयमानः स हि तेन राज्ञा चतुरभृजः सोऽपि बभूव राजन्‌() ॥

दिव्याम्बरो भूषणदि्यरूपः स्वतेजसा भाति दिवाकरो यथा ॥ १०
दिव्येन यानेन गतो दिवं तदा सुपूज्यमानः सुरराजदेवेः ॥

गन्धर्वराजः स बभूव भ्रयः पूर्वं स्वकं कायमिहैव त्यक्त्वा ॥ ११

इति श्रीमहापुराणे प्रे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकलाचरिते चतुश्वत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४४ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ञाः-- ५५७१

अथ पश्चचत्वार्स्सिभ्प्यायः ।

सकलोवाच-

अथ ते लन्धकाः सरवै श्रूकरीं परति जग्मिरे । शराश्च दारुणाः भाप्नाः पाशषहस्ताश्च भीपणाः ॥!
चनुरश्च ततो डिम्भान्दत्वा स्थिता च शूकरी । कुटुम्बेन समं कान्तं हतं दष्टा महाहै ॥ >
भम चिन्तितं पाप्ृषिदेवेशच पूजितः । गतः स्वग महात्माऽसों वीरेणानेन कर्मणा ॥ ३
अनेनापि यथा यास्ये स्वर्मे भतौ स तिति । तथा सुनिधितं त्वा पुत्रान्मति विचिन्तितम्‌॥ ४
यदा जीवन्ति मे बालाश्चत्वारो व॑शधारकाः । भवत्यस्य सुवीर कोरस्यापि महात्मनः ॥ “
केनोपायेन पुत्राव रक्षायुक्तान्करोम्यहम्‌ । इति चिन्तापरा भूत्वा दृटा पवेतसंकटम्‌ ॥ ६
तत्र मार्ग सुविस्तीर्णं निष्काशाय भरयास्यते । तानुवाच महाराज पु्रान्यति विमोदिता ॥ ५
यावतिष्ठाम्यरं पुत्रास्तावद्रच्छन्तु शीघ्रगाः । तेषां मध्ये सुतो यष्ठः कर्थं यास्यामि मातरम्‌ ॥८
त्यक्त्वा खजीवलोभाच्च धिङ्मां मातः सुजीवितम्‌ । पित्धैरं करिष्यामि साधयिष्ये रणे रिपुम्‌॥
गृहीत्वा त्वं कनीयसो भरातसरन्दुगैकन्दरम्‌ ॥ ९
मातरं पितरं लयक्त्वा यो याति स हि पापधीः । नरकं च प्रयात्येव कृमिकोटिसमाकुलम्‌ ॥ ^°
तमुवाच सुदुःखाती तवं त्यक्तवाऽदं कथं सुत। भयास्यामि पहापापा रयो गच्छन्तु मे सत: ॥ ११
यस्तु पुरतः कृता द्वाभ्यामपि च भूपते । जग्मतुदुगमार्गेण [तेषामेव सुपरयताम्‌ ॥
तेजसा सुबखेनापि गजेन्तश्च पुनः पुनः ॥

# एत्िहान्तगंतोऽयं पाठः क. ख. ग. ध. ड. च. छ. ष. ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।

छ. स. ट. ड. द. पुस्तकत्थः॥_______ _-

१ ड. दर. श्वानश्च । २ ज, "ताः । कनीयसन्ञयस्तवेव गता गिरिवनान्तरम्‌ । तौ जग्मतू रणमुवं तेषा ।

४१ षद्चत्वारिशोऽध्यायः) पदपुराणम्‌ । २१५

अथ ते दुन्धकाः शराः संमाप्नाश्च स्वरंहसा । यथा तेनापि मार्गेण] ्रयस्ते मेषिता दपम्‌ ॥ १३
तिष्ठेते तत्पथं रुव्ध्वा द्रावेतो जननीसुतो । छुब्धकाश्च ततः प्राप्राः खदगबाणधनुधंरां ; | १४
महन्युस्तोमरस्तीकष्णेशवकरे् युलैस्ततः । मातरं पृष्टतः कृत्वा तनयो युयुधे स तैः ॥ १५
द्या निहताः केचित्केचिततुण्डेन पातिर्ताः । संजघान सुरार श्रराश्च पतिता रणे ॥ १६
युयुधे शकरः संख्ये दृष्टो राज्ञा महात्मना। पितुः सकाश्ाच्छररोऽयमिति ज्ञात्वा स संपुखः ॥ १७
बाणपाणिमेहातेना मनुसूनुः पतापवान्‌ । निरितेनापि बाणेन अर्षचन्द्रानुकारिणा ॥ १८
राज्ञा हतः पपातोर्व्यां विद्धोरस्को महात्मना । ममार सहसा भूमौ पपात स हि शूकरः ॥ १९
प्रमोहात्परं विभ्ना तस्योपरि गता स्वयम्‌ । तया च निहताः शरूरास्तुण्डपातेर्महीतले ॥ २०
निपेवुन्धकाः शूराः कति नष्टा मृता नृप । द्राषयन्ती महत्सैन्यं दंष्या श्रकरी ततः ॥ २१

यथा त्या समुद्धता महाभयविदायिका । तमुवाच ततो रङ्गी देवराजसता पिया ॥ २२
अनया निहतं राजन्महत्सेन्यं तवैव हि । कस्मादुपे्षसे कान्त तन्मे तवं कारणं वद्‌ ॥ २३

तागुबाच महाराजो ५ हन्मि इमां सियम्‌ । महादोपं(षः)परिये दषं ः)स्रीवधे दे वतै; किख २४
तस्माम्न घातये नारीं मेषयेऽहं न कंचन । अस्या वधनिमित्ता्थे पापाद्विभेमि सन्दरि ॥ २९
एवमुक्त्वा तदा राजा विरराम महामतिः । लुन्धको भौगेवो नाम ददृशे स तु शरूकरीम्‌ ॥ २६

कुवेतीं कदनं तेषां दुःसहां सुभटेरपि । पविव्याध सुवेगेन बाणेन निशितेन हि ॥ २७
संख्नेन सुबाणेन शोणितेन परिष्ुता । शोभमाना त्वरं प्राप्ता बीरश्चिया समाकुखा ॥ २८
ण्डेन निहतं संख्ये शश्चरं तु तया पुनः । पतमानेन तेनापि क्ंण्॑षणहता तदा ॥ २९
सद्गेन निरितेनापि पपात विदलीङृता । श्वसमाना रणे राजन्ूर्छा याति परिता ॥ ३०
दुःखेन महताऽऽचिष्टा जीवमाना महीतले ॥ ३१

इति श्रीमहापुराणे पाद्ये भूमिखण्डे सुकलाचरिते पञ्चचत्वारिंदोऽध्यायः ॥ ४५ ॥
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः- ५६०४

अथ षटूचत्वारिंशोऽध्यायः ।

सुकलोवाच--
स्वसतीं शरकरीं दृष्टा पतितां पुत्रवत्सलाम्‌ । सुदेवा कृषयाऽऽविष्टा गता तां दुःखितां प्रति ॥ १
अभिषिच्य मुखं तस्याः शीतलेनोदकेन वा । पुनः सर्वाङगमेवापि दुःखितां रणरालिनीम्‌ ॥ २
ए्यतायेन शीतेन सा उवाचाभिषिश्चतीम्‌। [उवाच मीुषीं वाचं सुस्वरं तपतेः भियाम्‌॥ ३
भद्रं भवतु ते देवि त्वभिषिक्ता त्वया यादि । संस्पशादशनाततेऽद गतो मे पापसंचयः ॥ ,४
तदाकण्यं महदराक्यमद्धताकार संयुतम्‌ । चित्नमेतन्मया इ कृतं तेतानयं(८)कद्‌ा ॥ ८

क

# एतश्निहान्तगंतः पाटः क. ख. ग. घ. इ, च. सल. ट. ड. ठ. पुस्तकस्थः ।

१ ज. राः । प्रासैश्च तोम । २ छ. स्तीक्षणः शरैश । ३ ग.घ.ट.ड. घेखुरैः। दं । ४ ज. ताः। अन्ये खराम्र.
निहताः रू । ५ज. ख्ये राक्षातेनमः। ६ ड.ढ. ्रशोकात्प । ७ ग. श्गवा। < ग. सु तु सुन्दरीम्‌ ।ज. रारसुन्दरीम्‌ ।
ग. ध. ट. कष्टेन । ज. दंष्रा ।१०ग. घ. श्टगुवं । ज. इ. श्गुवान्‌ । ११ उ. ठ. सननेरेण ह । १२ ज. विह्वली ` ।
१२ग.ध. सुश्चा। १४ग.घ्‌.ज. ट. "च्य खुरांस्तस्याः । १५ ज. शुकीं । १६ ज. सुदेवां । १७ ज. भवेश्च मे दे ।
१८ ज ्ं सुकृतं त्केये यथा । प ।

२१६ पहापुनिश्रीष्यासप्रणीत- [ ९ मूपिखण्डे-

[* पषठजातिमती चेयं सौष्ठवं भाषते स्फुटम्‌ । ] स्वरव्यञ्जनसपभ्नं सैस्कृतयुत्तमं मम ॥ ६
हर्षेण विस्मयेनापि इत्वा साहसमुत्तमम्र । तत्रस्था सा म्टाभागा तं पति वाक्यमव्रवीतर्‌ ॥ ७
पर्य राजन्पूर्वेयं संस्छृतं भाषते महत्‌ । पषुयोनिगता चेयं यथा वै मानुषी वदेत्‌ ॥ ८
तदाकरण्यं ततो राजा सवेज्ञानवतां वरः । अद्धतमद्धताकारं यन्न शृं श्वत पया ॥ ९
तायुवाच॑ ततो राजा सुियां सश्रवां तदा । पृच्छ चैनां शुभां कान्ते का चेयं तु भविष्यति१०
शरुत्वा तु नृपतेवोक्यं सा पच्छ च शरूकरीम्‌ । का भविष्यसि तवं भद्रे चित्रं ते दृश्यते बहु ११

पद्रयोनिगता त्वं वे भाषसे मानुषं वचः । सौषवं ज्ञानसंपन्नं वद मे पुवैचेष्टितम्‌ ॥ १२

भतेश्वापि महाभागे भटस्यापि महात्मनः । कोऽयं पूर्वं महावीर्यो गतः स्वरे पराक्रमैः ॥ १३

आत्मनश्च सुभ सर्व पुवोनुगं बद । एवयुक्तवा मेहाभार्गी विरराम नृपोत्तम ॥ १४
शकयुवाच-

यदि पृच्छसि मां दरे ममास्य च महात्मनः । तत्सर्व ते भरवक्ष्यामि चरितं पूवेचेष्ितम्‌ ॥ १५
अयं पूर्व महापाज्ञो गन्धर्वो गीतपण्डितः । रङ्गविद्याधरो नाम स्वंशाख्राथंकोबिदः ॥ १६

मरं गिरिवरभरठं चारुकन्दरनिर्रम्‌ । तमाश्रित्य महातेजाः पृरस्त्यो मुनिसत्तमः ॥ १७
तपश्चचार तेजस्वी निव्यटीकेन चेतसा । रङ्गविच्याधरस्तत्र संगतः स्वेच्छया शुम ॥ १८
हक्षच्छायां समाभ्रिल्य गीतमभ्यसते तदा । स्वरतालसमोपेतं लयमानसमन्वितम्‌ ॥ १९
तेतु श्रत्वा मुनिस्तस्य ध्यानाञ्चछितमानसः । गायन्तं तमुवाचेदं गीतविद्याधर परति ॥ २०
भवट्रीतेन दिव्येन देवा मुह्यन्ति नान्यथा । सुस्वरेण सुपुण्येन तालमानेन पण्डितं ॥ २१.
लययुक्तेन भावेन मनासदितेन च । मे मनः स्खलितं ध्यानाद्भीतेनानेन संत्रत ॥ २२
इदं स्थानं परिलयञ्य अन्यत्स्थानं बजस्व ह ॥ र

गीतविच्राधर उवाच-- र
्त्महानसमां विन्रामहमनत्र प्रसाधये । दुःखं न दमि कस्यापि सख॑ खोकेषु सवेदा ॥ >
गीतेनानेन दिव्येन सवोस्तुष्यन्ति देवताः । शँमुश्वापि समानीतो गीतध्वनिरतो द्विज ॥ २९.
गीतं स्ैरसं भोक्तं गीतमानन्ददायकम्‌ । शुद्गाराय्रा रसाः सर्वे गीतेनापि प्रतिष्ठिताः ॥ २६
कोभामायान्ति गीतेन वेदाश्वत्वार उत्तम । गीतेन देवताः सवास्तोषमायान्ति नान्यथा ॥ २७
तदेव निन्दसे गीतमामेवं परिवादयेः । न न्यायोऽयं महाभाग तवेव इह दृश्यते ॥ २८

पुलस्त्य उवाच-
सत्यमुक्तं त्वयाऽ्रैव गीतार्थं बहुपुण्यदम्‌ । श्चणु त्वं मामकं वाक्यं मानं त्यज महामते ॥ २९
नाई गीतं भकुत्सामि गीतं वदामि नान्यया । वातस सवौ एकभावेन माविताः ॥ ^°

# एतिद्रान्तगंतः पाठो ग. घ. ज. ट. डे पृस्तकस्थः ।

१ज. ड. "पि दृषट्वाऽऽश्वयमनुत्त । २ ज. 'च सुदेवां तु स्वप्रियां हृष्टमानसः । प्र । ३ ग.ट. सुरुचां । ४ गध. पि.
भ्रेतेचि।५ड राजपत्नी। ६ ज. 'गा सुदेवा विररामह। श ।७ग.ध. ज. ट. ड, वविद्यार्थः । ८ग.घ.ट. ड
निभेर । «ज. तथ श्रत्वा मूनिर्गीतंध्या। १० ग.घ.ज.ट. ड. दं रङ्गवि'। ११ गध्र. 'त। नय । १२ज.ड' सवेतः।
१३ ग. घर. विद्याधर । ज. रङ्गव्रियाधर । १४ ग. ड. 'आत्मजातिस' । ज. 'आत्मजातिसमां विद्यां महततम प्र । १५ ग. ^.
ज. ट. इ. पि मुने लोकस्य स । १६९ ज `न तुष्यन्ति देवताः सदा । श । १७ ग. ध. म. ट. ड. याज्यो । १८ ध. °/

वदामि । इ. विन्दामि ।
४ .

~~~ ^

४१ पटूचत्वारिरोऽध्यायः] पर्रपुराणम्‌ | २१७
प्राणिनां सिद्धिमायान्ति मनसा निश्वेन च । तपश्च तद्रन्मत्राशच सिध्यन्त एकचिन्तया ॥ ३१

हृषीकाणां महावगेशपलोऽयमसमतः । विषयेष्वेव सर््षु नयत्यात्मानं सवदा ॥ ३२
चारयित्वा मनस्तस्माद्यानादेव्‌ न संशयः । यत्र शब्दं न रूपं च युवती नैव तिष्ठति ॥ ३३
मुनयस्तत्र गच्छान्त तपःसिद्छयहेतवे । अयं गीतः पुनीतस्ते बहसौख्यपरदायकः ॥ ३४

तपसे सवदा बीर तिष्ठामो षनसंस्थिताः । अन्यस्थानं प्रयाहि स नो वा बयं व्रजामहे ॥ ३५
गीतविद्यापर उवाच--
इन्द्ियाणां बं वे जितं येन महात्मना । सतपाः कथ्यते योगी स च धीरः स साधकः॥ ३६
शब्दं श्रुत्वाऽथ वा दृष्ट्रा रूपमेवं महामते । चरते नैष यो ध्यानात धीरस्तपसाधकः ॥ ३७
भवन्तस्तेनसा हीना जितेन्ियास्तु नान्यथा । स्वर्गेऽपि नास्ति सामर्थ्यं मम गीतस्य वुषणे ३८
वजेयन्ति नं सर्व हीनवीर्यं न संशयः । इदं साधारणं विर वनमेव न सायः ॥ ३९
देवानां सवेजीवानां वथा मम तथा तव । कथं गच्छाम्यहं त्यक्तवा वनमेवमनुत्तमम्‌ ॥ ४०
यूयं गच्छन्तु तिष्ठन्तु यद्व्यं तु नान्यथा । एवमाभाष्य त विभ गीतविद्याधरस्तर्दा ॥ ५१
समाकण्यं ततस्तेन मुनिना तस्य उत्तरम्‌ । चिन्तयामास मेधावी कि कृत्वा सकृतं भवेत्‌ ॥ ४२
मां त्वा जगामाथ अन्यत्स्थानं द्विजोत्तमः । तपश्चचार धर्मात्मा योगासनगतः सदा ॥ ४३
कामं क्रोधं परित्यज्य मोहं लोभं तथैव च । सर्वेन्द्रियाणि सैयम्य मनसा सममेव च ॥
एवं स्थितस्तदा योगी पुस्त्यो मुनिसत्तमः ॥ ४४
सुकलोवाच--
गते तस्मिन्महाभागे पुलस्त्ये मुनिपुङ्खवे । कालादिष्टेन तेनापि गीतविद्याधरेण च ॥ ४५
चिन्तितं सुचिरं कारं नष्टोऽयं हि भयान्मम । क गतस्तिषते कापि फं करोति कथं च सं; ४६
शावा ऽयमात्मजं तेन एकान्तव्तश्ञाखिनम्‌ । गतो वराहरूपेण तस्याऽऽ श्रममनुत्तमम्‌ ॥ 9७
आसनस्थं महात्मानं तेजोज्वालासमाविलम्‌ । दृष्ट चकार बै श्षोभं विपस्य तस्य मामिनि। ४८
धपयेभनियतं पिभ तुण्डाप्रेण कुचेषटया । पड जञात्वा महाराज क्षमते तस्य दुष्कृतम्‌ ॥ ४९

मूते पुरतो गत्वा विष्ठां च कुरुते ततः । नृत्यते क्रीडते तत्र पतते पर्णे पुनः ॥ ५०
पं ब्ञात्वा परित्यक्तो एूनिना तेन भूपते । एकरद तु तदाऽऽयातस्तेन रूपेण त पुनः ॥ ५१
अदष्ृहासेन पुनहोस्यमेवं कृतं तदा । रोदनं च कृतं तत्र गीतं गायति सुस्वरम्‌ ॥ ५२

चालयेत्तं तथा विमं गीतविद्याधरो रप । चेष्टितं तस्य वरै दृष्टा घोणी एष भवेन्न हि] ५३
शत्व तस्य तु हत्तान्तमामेवं परिचालयेत्‌ । पश्च जञात्वा मया लक्तो दष्ट एष सुनि्पृणः ॥ ५४

एवं ्ात्वा महात्मानं गन्धरवाधममेव हि । चोप पनिशारदृरस्तं शश्षाप महामतिः ॥ ५५
६4 प नि चेव 1

पस्माच्छकररूपेण मामेवं परिचाल्येः । तस्माद्वज महापाप योनि चैव च शनौ करीम्‌ ॥ ५६

पपस्तनापि क्िणं गतो देवं पुरंदरम्‌ । तमुवाच महात्मानं कम्पमानो वरानने ॥ ५७

शृणु बाक्यं सहस्राक्ष तव क्यं कृतं मया । तप एष हि कुबेन्तं दारुणं मुनिपुंगवम्‌ ॥ ५८

"~न

कि परिरिरीररि

१्य ध. तः प्रणीत"।२ज. च-- भितेन्द्ियस्तु वे योगी तपते सवैदाऽऽत्म' । ३ ज. धीरः कृच्छसा* । ४ ग.

ध. वरं । ५ , १.घ.ट.ड. यच्रषठं तत्परकु्वताम्‌ । ए । ज. यथेष्टं तत्प्कुवंत्राम्‌ । ए* ।६ ज. “दा । विरराम मुनिश्वापि श्रुत्वा

वस्य तयोत्त । ७ ज. सः। गला प्तापयाम्येनमेकान्ते इच्छ्शालि"। ८ क. ख. ग. घ. ड. च. छ. ड, ठ. “त्वा पग्ात्म' ,

"ज. ट. आश्रमस्थं । १० ज, विघ्नं । ११७ म्रषृणे । १२ज. दास तु दुष्टात्मा तेन) १३ ड "ण देवरूपं प्रणाक्षि-

प्‌ । ` म््यन्कः सोऽपि प्रणनाम पु ।१४क.ख.ग.घ.ड.ध. छ. क्ष.ट. ड, ट. कार्य । न
1

२१८ महापुनिश्रीष्यासपरणीतं-- [ ९ मूमिषण्डे-
तस्थात्तपःपरभावं तं चालितं क्षोभितं मया । शप्तस्तेनास्मि विप्रेण देवरूपं प्रणारितम्‌ ॥ ५९

पश्योनि गतं चेन्द्र मामेवं परिरक्षय । ब्नात्वा तस्य स हतान्तं गीतविद्याधरस्य च ॥ ६०

तेन साधं गतशेन््रस्तं युनि परत्यभाषत । दीयतामनुग्रहो नाथ स॒सिद्धोऽसि द्विजोच्तम ॥

पम्यतामस्य वै पापं यदनेन हि ते कृतम्‌ ॥ ६१
परस्त्य उवाच-

वचनात्तव देवेश क्षन्तव्यं च मयाऽपि हि । भविष्यति महाराज मनुपुत्रो महाब; ॥ ६२

इकष्वाकुनाम धमात्मा सवेधमेनुपाटकः । तस्य हस्ताद्यदा मृत्युरस्यैव च भविष्यति ॥ ६३
तदेष बे स्कं देहं पराप्स्यते नात्र संशयः । एतत्ते सवैषटत्तान्तं तैव चैव न्विदितम्‌ ॥ ६४
आत्मनश प्रवक्ष्यामि पत्या साधं श्णुष्व हि । मया च पातक घोरं यत्कृतं पापया पुरा ॥ ६५
इति श्रीमहापुराणे पाद्ये मूमिखण्डे वरेनोपाख्याने सुकला चरिते षट्‌ चत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४६ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः-५६६९

अथ सप्तचत्वारिशोऽध्यायः ।

पणि

सुकलोवाच--
सुश्रवा चारसवौङ्ग तामुवाचाथ शुकरीम्‌ । पुयोनिं गता त्वं हि [कं बदति संस्छृतम्‌ ॥ ?
एवंविधं ५..५ कस्माडतं वदस्व पे । कथं जानासि वै भतुश्वरितमात्मनः शुभे ॥ २
शुकयुवाच--

पंशभाषिन मोहेन सृष्टाऽह वरवणिनि ] । निहता खड्बाणैश्च पतिता रणमधौनि ॥ १
रर्याऽभिपरििना ज्ञानहीना वरानने । त्वयाऽभिषिक्ता तोयेन पुण्यहस्तेन सुन्दरि ॥ ५
पष्योदकेन शीतेन तव हस्तगतेन वै । अभिषिक्ते हि मे काये मोहो नष्टो विहाय माम्‌ ॥ ५
यथा भानोः स॒तेजोभिरन्धकारः प्रयाति सः । तथा तवाभिपेकेण मम पापं गतं श्रुभे॥ ६
प्रसादात्तव चा्वङ्गि न्धं ज्ञानं पुरातनम्‌ । पुण्यां गतिं प्रयास्यामि इति ह्वातं मया श्रुभे ॥ ७
भ्रूयतामभिधास्यामि पूत॑त्तान्तमात्मनः । यत्कृतं तु मया मद्रे पापया दुष्कृतं बहु ॥ ८
कलिङ्गाख्ये शुभे देशे श्रीपुर नाम पत्तनम्‌ । सवैसिद्धिसमाकीर्णं चतुर्वणैनिपेषितम ॥ ९
वसति स द्विजः कथिदरयुदततेति नामतः । ब्रह्याचारपरो नित्यं सत्यधर्मपरायणः ॥ १०
वेदेषत्ता ज्ञानवता गुचिष्मान्गुणवान्धनी । पनधान्यसमाकीणैः पुत्रपौतरैरखंकृतः ॥ ११
तस्याहं तु सुता भद्रे सौरेः खजनवान्थतैः । अलंकारैः सुशङ्गरिभूषिताऽस्मि वरानने ॥ १२
सुदेवा नाम मे तातश्चकार स महामतिः । तस्याहं दयिता निलयं पितुश्वापि महात्मनः ॥ !;
रूपेणाप्रतिमा जाता संसारे नास्ति तादृशी । रूपयौवनगर्वेण पत्ताऽहं चारुहासिनी ॥ ४
% एतश्निहान्तर्गतः पाठो ग. ध. ज. ट, पुस्तकस्थः ।

१ ज. स्मात्तु तपसे विप्रश्वालितिः क्षोभितो मधा ।२ग.च.ज. ट. ड “मौधेपा ३ ग. घ. ज. तस्य देवि नि ।
४ ज. ^तं पूर्वजन्मनि । इ" । ५ ग. ध. ज. उ. सुदेवा । ट. सुरुचा । ६ इ. वेदृशम्‌ । ७ ड. पशुयोगेन । ८ ग" ध. 9
. ड. “याऽतिपरिच्छित्रा । ९ क. *्‌ । तस्मिज्ञातो वराकस्य नाभ्ना वसुदतते न सः) १० ट, 'शिद्रासुदेवेति । ११ ज
प्राचयंप" । १२. ध. ज. ड. वेदवेदान्तवे्ताऽसी शु" । १३ ग. ध. जे । षसुदेवा ततो नाम चका'। ज. ने । मुदे
भोम चका । ट. ने । वासुदेवस्ततो नाम चक्राः । ड. मे । सुदेवेति अमे नाम चका ।

४७ स्चत्वारिंशोऽध्यायः ] प्रुराणम्‌ । २१९

अहं कन्या सुरूपा वै सर्वालंकारशोभिता । मां दृष्टा तु ततो लोकाः सरवे स्वजनवर्मकाः ॥ १५
मामेवं याचमानास्ते विवाहार्थं वरानने । याचितां द्विजैः सरम ददाति पिता मम॥ १९१
लेह्ाचेव महाभागे समोहाच्च महामतिः । न दत्ताऽहं तदा तेन पित्रा श्वैव महात्मना ॥ १७
संमाप्तं यौवनं वारये मयि भा्रसमन्वितमू । रूपं मे तादशं दृष्टा मम माता सुदःखिता ॥ १८

पितरं पे धुवाचाथ कस्मात्कन्या न दीयते । त्वं कस्य सुद्रिजायैव ब्राह्मणाय महात्मने ॥ १९
देहि कन्यां महाभाग समाप्ता वोवनं त्विय । वसुदत्तो द्विजश्रेष्ठः भत्युवाच दिनोत्तमः ॥ २०
मातरं मे महाभागां शरूयतां वचनं मम । महामोहेन पुग्धोऽस्मि सुताया वरबणिनि ॥ २१
यो मे पहस्थो विो बै मविष्यति शुभे शरणु । तसमै कन्यां दास्यामि जामात्रे च न संशयः २२
| रमम भाणासिया चेयं सुदेवा नात्र संशयः । एवमुक्त्वा मदर्थं स विरराम पिता मम।।]२३
कौशिकस्य कुले जातः सरवविद्याविश्षारदः । ब्राह्मणानां गुणे्ुक्तः शीरर्वान्गुणवाञ्जुचिः।।२४
वेदाध्ययनसंपन्नं पठमानं हि सुस्वरम्‌ । भिक्षार्थं द्रारमायान्तं पितूमा्विवजितम्‌ ॥ २५
त दृष्टा समतुमापं रूपवन्तं महामतिम्‌ । तं पभच्छ पिता चैव॑ को भवान्वै भविष्यसि ॥ २६
किते नाम ङं गोत्रमाचारं वद्‌ सांमरतम्‌ । समाकर्ण्य पितुर्वाक्यं वसुदत्तमवाच सः ॥ २७
कोशिकस्यान्यये जातो वेदवेदाङ्गपारगः । शिवशमति मे नाम पितृमातृतिवजितः ॥ २८

सनिति मे भ्रातरश्वान्ये चत्वारो वेदपारगाः । [ !एव॑ कुलं समाख्यातमाचारं कुलसंभवम्‌॥ २९

एवं सपर समाख्यातं पितरं श्षिबशमणा । पुमे लग्रे तिथौ परा नक्षत्र भगदेवते ॥ ३०
पित्रा दत्ताऽस्मि सुभगे तस्म तरिपाय वै तद्‌। । पितगेहं वसाम्येका तेन सार्धं महात्मना ॥ ३१
नैव शशूषितो मतौ मथा स पापया तदा । पितृमातृसु्व्येण गर्वेणापि मोहित! ॥ ३२
अङ्कपवाहनं तस्य न छृतं हि मया कदा । रतिमा्रेन सेहेन वचनेन मया शुभे ॥ ३३
शरद्धा हि दृष्टोऽसो स्वेदा पापया मया । पुंलीनां पतङ्गेन तद्धावं हि गता शुमे ॥ ३४
मातापित्रो भतुश्च ्रातृणां हितमेव च । न करोम्यहमेवापि यत्र ततर व्रजाम्यहम्‌ ॥ ३५
एवं मे दष्रतं टरा शिवशर्ां पतिर्मम । सेहाच्गरशुरव्स्य मम भर्ता महामतिः ॥ ३६
न श्रिचिद्रदते सोऽपि क्षमते दुष्कृतं मम । वार्यमाणा कुटृम्बेन अहमेव सुपापिनी ॥ ३७

तस्य शीं विदित्वा ते साधुत्यं शिवशर्मणः । पितः रावं त्विमे स्वे मम पापेन वुःखिताः॥३८
मती मे दुष्त दृटा तस्य गरहाद्रिनिगतः । तं देशं प्रामेवं हि परित्यज्य गतस्ततः ॥ ३९
गते भेरि मे तातः संजातश्चिन्तयाऽन्वितः । मम दुःखेन दुःखात्मा यथा रोगेण पीडितः ॥४०
मम माता उवाचेव भतीरं दुःखधीडितम्‌ । कस्माचिन्तयसे कान्त वद्‌ दुःखं ममाग्रतः ॥ ५१
दत्त उवाचेनां मातरं मम संयुखः । सुतां त्यक्त्वा गतो विपो जामाता भृणु वट्भे ॥ ५४२
पं पापसमाचारा निरधृणा पापचारिणी । अन्यौ हि परित्यक्तः शिवशमा हामि? ॥ ४३

* एतजिहान्तगैतः पाठो ग. ध.डः छ. न्न. ट. पुष्तकस्यः। † एताचिहान्तर्गतः पाठो ग. घ. ज. ट. ड पुस्तकस्थः ।
न ४]

नायम म 99 09.

।ज.मम्‌।२ग.घ ज.ट. त्ये व्यसाचसः। ड. त्ये मदभा। ड. ते। यौवनस्था लया कान्त त्रा ।
४ ज. म्‌ । तच्छ्रत्वा वसुदत्तोऽसौ प्र । ५ ट. वासुदेवो । ६ ज. धं वसुदेवा नसं । ७ग. घ. डः. छ. क्ष. वसुदत्तः ।
“ वादेव: । ८ ड. "वान्स्पवा" । ९ ट. सस्वरम्‌ । १० ड. ज. दढ, महामतिः । ११ “म्‌ । पप्रच्छ च कुलं क्षीरं
प्वादानामेव त" । १९ ग. घ. ज, मे पित" । १३ ग. घ. ज. ट, शुभ्रेण । १४ ज. "ता भ्रातरश्च म" । १५ ग.
"य. इ. या्पिष । १९ग.घ.जअ.ट. महामुनिः ।

५२० पहाम॒निभ्रीव्यासप्रणीत-- [ २ भूमिखण्डे-

शमस्तस्य कटुम्बस्य दाक्षिण्येन महामतिः । ममायं स द्विनः कान्ते सुदेवां नेव भाषते ॥ ४४

सते सोम्यभावेनं नैव निन्दति कुसति । सुदेवां पापचारां स वै पण्डितवुद्धिमानं ।॥ ४५
भविष्यति स्वयं दष्टा सुदेवा कुलनाशिनी । अदमेनां परियश ब्रह्मा चारविनारिनीम्‌ ॥ ४६
बराह्मण्युवाच--

अर हात त्वया कान्त सताया गुणदूषणम्‌ । तव मोहेन सेहेन नष्टं भणु सामतम्‌ ॥ ४७
अपत्यं लाट्यत्तावदावत्पश्मवाधिकम्‌ । शिक्षाबुद्धा सदा कान्त धुनर्मोहिन पोषयेत्‌ ॥ ४८
लानाच्छादनमक्ष्यैशच भोज्यैः पेयैन संशयः । गुणेषु योजयेत्कान्त सद्वि्ासु च तान्मुतान. ४५
गुणरिकषर्थनिर्मोहः पिता भवति सवदा । पाने पोषणे कान्त संमोहः परिजायते ॥ ५०
गुणं न व्णयेतुत्र कुत्सयेच्च दिने दिने । कंठिनं च वदनि [वचनैः परिपीडयेत्‌ ॥ ५१
यथा हि साधयेननिलं] सुविच्रां ज्ञानतत्परः । अभिमाने छटेनापि प। पं त्यज्य प्रदूरतः ॥

निपुणो जायते नियं विद्यासु च गुणेषु च ॥ ५२
माता च ताडयेत्कन्यां खषां श्वश्रूश्च ताडयेत्‌ । गुरुश्च ताडयेच्छिष्यं ततः सिध्यति नान्यथा ५३
भाया च ताडयेत्कान्तो मालयं नृपतिरतथा । हयं च वाहयेदरीरो गजं मात्रो दिने दिने ॥ ५४
रिक्षाबुद्धया प्रसिध्यन्ति ताडनात्पालनाद्विभो । त्वयेयं नाशिता नाथ सर्वदैव न संशयः ॥ ५५
सां सब्राह्मणेनापि भवता शिवशमेणा । निरङ्कुशा कृता गेहे तेन नष्टा महामते ॥ ५६
तावद्धि धारयेत्कन्यां शे कान्त चः शरणु । अष्ट्वषौन्विता यावत्मबखां नैव धारयेत्‌ ॥ ५७
पितमेहे स्थिता पुत्री यत्पापं हि परकुषैते । उभाभ्यामपि तथाति त्वेनस्ताभ्यामपि धुवम्‌ ॥ ५८
तस्मान्न धारयेत्पुत्रीं समर्थो निजमन्दिरे । यस्य दता भवेत्सा त्रै तस्य गेहे भरपोषयेत्‌ ॥ ५९
[+तत्र यत्साधयेत्कान्त सगुणं भक्तिपूवैकम्‌ । कुरस्य जायते कीतिः पिता सुखेन जीवति॥ ६०
तत्रस्था कुरते पापं तत्पापं भुञ्जते पतिः] । तत्स्था बधेत निलय पुत्रैः पौत्रः सदेव सा॥ ६
पिता की्षिमवामनोति सुतायाः सुगुणैः मिय । तस्मान धारयेत्कान्त गहे पतरं सभतृेकाम्‌ ६२
इत्यथ श्रूयते कान्त इतिहासं (सो) भविप्यति । अविश तिके प्रापे युगे द्रापरके पध्त्‌ ॥ र

उग्रसेनस्य वीरस्य यदुज्ये्ठस्य यत्मभो । चरित्रं ते परवक्ष्यामि शुणुष्यैकमना द्विन ॥ ६४
दाति श्रीमहापुगणे पाच्च मृमिखण्डे त्ेनोपाख्याने सुक्रखचरिते सप्तचत्वारिंशो ऽध्यायः ॥ ४५७ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ा;-- ५७२२

०9 ~ काकी न ~ --- ~ ---- ~>

अथा््चत्वारिशोऽध्यायः ।
ब्राह्मण्युवाच--
युर विषये रम्ये मधुरायां रृपो्तमः । उग्रसेनेति विरूयातो यादवः परवीरहा ॥ _ !
#एतच्िषान्तर्गतः पाटो ग. घ. ज. ट. ड पएृस्तकस्थः † एतच्िहान्तर्मतः पाठः क. ख. ग. घ. ड. च. छ. इ ट,
ह. द. पुस्तकस्थः। । ऋ

१ज. `यं गौरवातकान्ते। २ग.ध.ज. ट.ड. वदते। ३ ज. न नैनां परिक । ४ ल. ति । वसुदेवां पापशर

हालाऽसौ पण्डितो दविजः । भः । ५ ज. न्‌ । किं भविष्यति मे पृण्यमनया पापृत्या । अहमेनं परिलयक्षये यष्म क
तापिनी । त्रा । ६ ट. पुतरान्मोहे" । ५ ड. लालने । ८ ज. ते । मुयुर्णं ९ ग. घ. ज. ट. कुत्सितं । १० ट. दिया
| ११ ग. घ. ज. ट. द. प्वासये' । १२ क. सह । ग, घ. ज. ट. विल । १२ ज. के तदा । ड' ।

]

\
५ #
^ धः क 1
ध ४६
च. न

४९ एकोनपश्चाशत्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २२१

स्ैधमोयेतत्ङञो वेदज्ञः शरुतवान्बटी । दाता भोक्ता गुणग्राही सद्ुणौन्वेत्ति भूपतिः ॥ २
राज्यं चकार मेधावी भरजा धर्मेण पालयेत्‌ । एवमेव वैहातेजा उग्रसेनः पतापवान्‌ ॥ र
वैदभेविषये पुण्ये सत्यकेतुः पतापवान्‌ । तस्य कन्या महाभागा पग्माप्षी कमलानना ॥ ४
नान्ना पद्मावती नाम सत्यधर्मपरायणा । सा स्रीणां च गुणयुक्ता द्वितीयेव समुद्रना ॥ ५
वैदभीं शुशचमे राजन्स्वगुणेः सत्यकारणैः । मायुरस्त्रसेनस्तु ह्पयेमे सुलोचनाम्‌ ॥ ६
तया सह महाभागः सुखं रेमे मतापवान्‌ । अतिप्रीतो गुणेस्तस्यास्तया सह सुखी भवेत्‌ ॥ ७
तस्या; सेहेन भीतया वै स मुग्धो मयुरेशवरः । पद्मावती महाभाग तस्य प्राणभ्रियाऽभवत्‌ ॥ ८
तया विना न बुभृजे तया सह भक्रीडयेत्‌ । तया बिना नवै लेमे परमं सुखमेवसः॥ ९
एवं प्रीतिकरो जातौ परस्परमलुत्तमौ । सेहवन्तौ दविजश्रेष्ठ सुखसंमीतिदायकौ ॥ १०
सत्यकेतु्च राजेन्द्रः सस्मार स पद्मावतीम्‌। स्वसुतां तां महाभागां माता तस्याः सुदुःखिता | ११
सा वृतान्मेषयामास वेदीं मायुरं प्रति । उग्रसेनं नृवीरेनद्रं सादरेण द्विनोर्म ॥ १२
गत्वा दूतोऽथ मथुरां राजानं वाक्यमब्रवीत्‌ । विदमाधिपातिं भक्त्या स सेहेन न्यवेदयत्‌ ॥१३
आत्मनः कुशलं ्रूते भवतां परिपृच्छति । सत्यकेतुमेहाराज त्वामेवं परिखिग्धवान्‌ ॥ १४
दशनाय सुतां चाऽऽय प्मावतीं च प्रेषय । यदि त्वं मन्यसे नाथ प्रीतिज्ञे हि तस्य च ॥ १५
पेषयस्व महाभागां तव प्रीतिकरां सवा । ओत्सुक्येन महाराज सा शोकेनानुवतेते ॥ १६
समाकण्यं ततो वाक्यमुग्रसेनो शरोत्तमः । प्रीत्या सेहेन तस्यापि सल्यकेतोरमहात्मनः ॥ १७

दाक्षिण्येन च विमर्द मेषयामास भूपतिः । पद्मावतीं परियां भायामुग्रसेनः भतापवान्‌ ॥ १८
मरेषिता तेन राजेन्द्र गता पद्मावती सकम्‌ । पूर्व शह सती सा तु महाहर्पेण संयुता ॥ १९

पितृपू टम्बं तु ददृशे चारुमङ्गला । पितुः पादौ ननामाथ शिरसा सत्यतत्परा ॥ २०
आगतायां महाराज पञ्मावत्यां द्विजोत्तम । हर्षेण महताऽऽविष्टो विदर्भाधिपतिरनैपः ॥ २१
पधिता मानंदानेश वस्राटंकारभुषणेः । पद्मावती सुखेनापि पितुर्गेहे भवते ॥ २२
ससीभिः सहिता सा तु निःशङं परिवतेते । रमते सा तदा तत्र यथापरं तयैव च ॥ २३
हे बने तडागेषु प्रासादेषु तथैव च । पुन्बवाला बभूवाथ निर्लेपं पव॑तेत ॥ २४
नि;शङ्ा वतेते विप्र सखीभिः सह सर्वदा । पतिव्रता महाभागा हर्षेण पहताऽन्विता ॥ २५
यसं तु पितृगेहस्य दुलेभं श्वाष्ुरे शे । एवं स्नात्वा तदा रेमे कदा ईदरभविष्यति ॥ २६

अनेन मोहमावेन क्रीडाटुब्धा वरानना । सखीभिः सहिता नित्यं वनेषुपवने तदा ॥ २७

इति श्रीमहापुराणे पाच्च भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकटाचरितेऽष्टाचत्वारिशोऽध्यायः ॥ ४८ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः-- ५७६०

अथेकोनपञ्चाशत्तमोऽध्यायः ।
बाह्मण्युवाच- 0 ० 9 #
एकदा तु महाभाग गता सा पवेतात्तमम्‌ । रमणीयं वनं दष्टा कदली खण्डमाण्डितम्‌ ॥ १

निरन्तरम्‌ । त । ५ ज. यादवेन्द्र । ६ अ, "त्तमः । उग्रसेनं महाराज रा । ङ. तमः । उग्रसेनं स गत्वा तु रा । ७ ज.
से वीर्‌ शवभ्रोः प्रीतिकरं सदा । प्रे। ८ ग. घ. ज. नरेश्वरः । ९ ज. पितुः। १० ग. घ. ट. संकुलम्‌। ११ ज. महामा ॥
९ ज, दृपोत्तमः । १३ ज. 'तिस्तदा । वः । १४ ज. "नदैश्ैव व । १५. व च पवेवरत्‌ । निः'। १६ ज. नेषु त संषाः

२२२ पहामुनिश्रीष्यासपणीतं- [ २ मूमिखण्डे-.

श्ारैस्तारेस्तमारेथ नालिकेरेस्तथोत्कटैः । पृगीफलर्मातुलकैनारङेशारुजम्बुकेः ॥
चम्पकैः पाटरैः पुण्यैः पुष्पितैः केतैकैैरेः । अरोकबकुलोपेतं नानाटृतैरलंछतम्‌ ॥
पवेत पुष्पवन्तं च पुष्पितैश्च नगोत्तमः । सवत्र शोभितं रम्यं नानाधातुसमाकुरम्‌ ॥
[अगोररम्यतरं दृटा तदेव वनयुत्तमम्‌ ]। तडागं स्वतो भद्रं पुण्यतोयेन पूरितम्‌ ॥
कमरैः पुष्पितेशवान्यैः सुगन्धैः कनकोत्पैः । श्ेतोत्परैबिभासन्तं रक्तोत्पलसुपुष्पितेः ॥
नीलोतलेथ कदरारेरैसेथ जलकुङ्टे; । पक्षिभिजलजैश्वान्यैनांनाधातुसमाकुखम्‌ ॥
तढागं स्वेतः शुभ्रं नानापक्षिगणेयुंतम्‌ । कोकिलानां रतैः पुण्ये; सुखरेः परिशोभितम्‌ ॥
मयूराणां तथा शब्दैः सर्वे च मधुरायते । षट्पदानां सूनादेन सवत्र परिशोभते ॥
एवंविधं गिर रभ्यं तदेव वनमुत्तमम्‌ । तडागं स्तो भद्रं दशे दृपनन्दिनी ॥ १०
बैदभीं क्रीडमाना सा सखीभिः सहिता तदा । समालोक्य वनं पुण्यं सवेत्र कुसुमाकुलम्‌ ॥११
चापटयेन प्रभावेन स्लीभावेन च खीखया । पद्मावती सरस्तीरे सखीभिः सिता तदा ॥ १२
जलक्रीडासमालीना हसते गायते पुनः । सुखेन रममाणा.सा तस्मिन्सरसि भामिनी ॥
एवं विपरतदासातु सुखेन परिवते। गोभिलो नाम वै दैत्यो शत्यो बौशभ्रवणस्य च ॥ १४
दिग्येनापि विमानेन सर्वभोगर्षरिष्ठरतः । याति चाऽऽकाश्चमार्गेण तडागस्योध्वेमागतः ॥
तेन दृष्टा विक्षाराप्षी वैदभीं निभया तदा ! सव॑योषिद्ररा सा हि उग्रसेनस्य बे भिया ॥ १६
रूपेणाप्रतिमा लोके स्वाङ्गेषु विराजते । रति्वे मन्मथस्यापि किं वाऽपीयं हरिप्रिया ॥ १७
ङि वाऽपि पावती देवी शची किं वा भविष्यति । यादशी दृश्यते चेयं नारीणामुत्तमा वरा १८
अन्या चैवेदशी नास्ति टवीया पितिमण्डले । नक्षत्रेषु यथा चन्द्रः संपूर्णो भाति श्लोभनः १९
गुणरूपकलाभिस्तु तथा भाति वरानना । पुष्करेषु यथा हंसस्तथेयं चारुहासिनी ॥ २०
अहो रूपमहो भावमस्यास्तु परिदृश्यते । का कस्य शोभना बारा चारुढतपयोधरा ॥ २१
विपरश्य गोभिलो दैत्यः पद्मावतीं वराननाम्‌ । चिन्तयित्वा क्षणं विप्र का कस्यापि भविष्यति॥
ज्ञानेन महता ब्वात्वा वेदर्भीति न संशयः । दयिता उग्रसेनस्य पतिव्रतपरायणा ॥ २१
आत्मबलेन तिद्न्ती दुष्माप्या पुरुषैरपि । उग्रसेनो महामूखैः प्रेषिता येन वै वरा ॥ २४
पितुर्गेहमियं बाला स तु भाग्येन वभितः । अनया विना स जीवेच्च कथं दटमतिः सदा ॥ २५
कवा नधंसको राजा एनां यो हि परित्यजेत्‌ । तां शटा स तु कामात्मा संजातस्ततक्षणादपि॥
हयं पतिव्रता बाछा दुष्याप्या पुरुषैरपि । कथं भोक्ष्याम्यहं गत्वा कामोऽति मम पीडयेत्‌॥ २७
अभुक्त्वाऽहं यदा यास्ये मृत्युमेम तदा भवेत्‌। अदेव हि न संदेहो यतः कामो महाबलः ॥२८
इतिचिन्तापरो मुत्वा उपायं सखजे तदा । कृत्वा मायामयं रूपगग्रसेनस्य धपतेः ॥ २९
याटशषस्तुप्रसेनश्च साङ्गोपाङ्ग महानृपः । गोभिरस्तादशो भूत्वा गत्या च स्वरभाषया ॥ २०
यथावद्लो यथावेषो वयसा च तथा पुनः । दिव्य्माराम्बरधये दिव्यगन्धानुखेपनः ॥ २!
सवोभरणश्षोभाङ्ञो यारैश्ञो माथुरेश्वरः । भूत्वा च तादशो दैत्य उग्रसेनमयस्तंदा ॥ २
` * एतशिहान्तगंतोऽयं पाठो ज. पुस्तकस्थः,

१ग.घ. ड. द. ठ. पुष्पैः। २. द. वैटैः।अ। ३ ज. सेहं ।४ग. ध. ट. इ. विश्वत्तिताष्ठा। ५ग.घ.
श. ट, इ. दयः पुत्रो वै" । ६ ग. घ. ड. ट. र. ढ. परिष्टुतः ¦ ७ ज. मूढमतिः । ८ ग. ध ज. ड, माल्याम्ब "।॥५ज.

हः वैतेशव । -

© ^ @& ® 6 न्ट -@ 2

(णणगगरणगणौगीषगणणणणीीषीषषे -पणीिषिरिििषौषीोष षि ं

५० पञ्चाशत्तमोऽध्यायः ] पर्रपुराणम्‌ । २१४

मायया परया युक्तो रूपतारुण्यसयुतः । पर्वताग्रे अ्लोकस्य स्छायामाभिल्य संस्थितः ॥ ३१
शिङातलस्थो दृष्टात्मा वीणां दण्डेन वार(द)कः। सुस्वरं गायमानस्तु गीतं विश्वममोदनम्‌ ॥२४
तालमानक्रियोपेतं सप्तस्वरविभूषितम्‌ । गीतं गायति दटात्मा तस्या रूपेण मोहितः ॥ ३५
पैताग्रे स्थितो विम हर्षेण महताऽन्वितः । सखीमध्यगता सा तु पद्मावती वरानना ॥ ३९६
शवे सस्वरं गीतं तालमानल्यान्वितम्‌ । कोऽयं गायति धर्मात्मा महत्सौर्यमदायकम्‌ ॥ ३७
गीतं हि सर्करियोपेतं सवेभावसमन्वितम्‌ । ससीभिः सहिता गत्वा ओत्सुक्येन नृपात्मजा॥१८
अशोकच्छायामाभित्य पिमलेऽथ शिलातले । इष्टा भूषाख्ेषेण गोभिलं दानवाधमम्‌ ॥ ३९
पष्पमाराम्बरधरं दिव्यगन्धानुखेपनम्‌ । स्वाभरणदोभाढ्यं पद्मावती पतिव्रता ॥ ४०
मायुरेशः समायातः कदा धमेपरायणः । मम नाथो महात्मा बै राज्यं त्यक्त्वा भदूरतः ॥ ४१
यावद्विचिन्तयेत्सा च तावत्पापेनं तेन सा । समाहतं सवसा च एहि त्वं हि भिये मम ॥ ५२
चकिता शङ्किता सा च कथं भता समागतः। ललिता दुःखिता जाता अधः कृत्वा ततो मुखम्‌४१
अहं पापा दुराचारा निःशङ्का परिवर्तिता । कोपमेवं महाभागः करिष्यति न संशर्यः ॥ ४४
यावद्धि चिन्तयेत्सा च तावत्तेनापि पौपिना। समाहता स्वयं सा च एटयेहि त्वं मम भिये ॥ ४५
त्वया विना $तो देवि प्राणान्धरतु वरानने । न हि शक्रोम्यहं कान्ते जीवितं भियमेव च ॥

तव सेहेन पुग्धोऽस्मि त्वां त्यक्त्वा नोत्सहे भृशम्‌ ॥ ५६

ब्राह्मण्युवाच-
एवगुक्त्वा(क्ता) गता तस्य संमुखी ललयाऽन्विता । समालिङ्गय ततो दैत्यं सती पद्मावती तदा७
एकान्तं तु समार्न।ता सुभुक्ता खेच्छया ततः। दैत्येन गोभिलेनापि सल्यकेतोः सुता प्रदा ॥४८
सुकटोवाच-

एुखस्थानेऽस्य संकेतमविन्दन्ती वरानना । स्ववसं सा परिम शङ्किता दुःखिताऽभवत्‌ ॥ ४९
सा सक्रोधमुवाचाय गोभिलं दानवाधमम्‌। कस्त्वं पापसमाचारो निर्धृणो ईंनवाङ़तिः ॥ ५०
गषुकामा समुधुक्ता दुःखेनाऽऽकुखितेक्षणा । वेपमाना तद्‌† राजन्दःखभररेण पीडिता ॥ ५१

मम कान्तच्छलेनेर्षँ त्वमांगतो इरात्मवान्‌ । नाशितं धर्मबत्कायं पतित्रतमनुत्तमम्‌ ॥ ५२
सवरं रदित कृत्वा मम जन्म त्वया दतम्‌ । [पर्य मे बलमतैव शापं दास्य स॒दारुणम्‌ ]॥५३
एवं संभाषमाणां तां शघकामां स गोभिलः ॥ ५४

इति भीमहापुराणे पाद्मे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकलाचरित एकोनपश्वासततमोऽध्यायः ॥ ४९ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः--५८१४
अथ पश्नारात्तमोऽध्यायः ।

_ सकलोवाच-

--_=---~-~- ----ल-= ल ~ आ वज कन कनो, न त, ५, अ ~

* एतन्रिहान्तगेतः पाठो ज. पुस्तकस्थः ।

„ ~ १ ड. ठ. मोहनम्‌ । २ ज. 'तः । स्थितस्तां भोक्तुकामस्तु ह । ३ ग. ज.ट. ड. हिमूर्धैनोपेः । ४ ग.ट. ड,
भ चत्ता । ५ स. "त! त्वरंभाव ए" ६ ज. "यः । पुनधोवाच दैत्येन्दशनिन्तयन्तीं तदा स्थिताम्‌ । त्वया विनां क्षपन्देबि
दिनानि कतिचित्वहम्‌ ॥ दीनोऽस्मि सततं भदे प्रा । ७ ग. ड. मायिना । ८ ट. ड. क्षणं । छ. स. ऋतं । ९ग. घ्‌. ड,
न स ड. द. न दुम्भोऽस्मि । १० ज. मुदा । ११ ग. घ. ज. ट. दारणाकू । १२ ज. दाऽत्य्थ दुः" । १३ ग. ध. `
पी । १४ ज. ब आगतस्तव पुवुष्टधीः । ना । १५ च स्वरमुदि । १६ ज. हतम्‌ । १७ भ. ब्राह्मण्युवाच । |

२२४ पहायुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ २ भूमिखण्डे-

तस्यास्तु वचनं शरुत्वा गोभिरो वाक्यमव्रवीत्‌ । भवती शषुकामाऽसि कस्मान्मे कारणं वद ॥ १
केन दोषेण टिप्नोऽस्मि यस्मा्चं श्षपुमुदता। गोभिलो नाम दैत्योऽस्मि पौरस्त्य॑स्य भटः रुमे २
दैत्याचारेण वर्तामि जाने विद्यामनुक्तमाम्‌ । बेदशाख्रा्थवेत्ताऽस्मि कलासु निपुणः पुनः ॥ ३
एवं सर्वे विजानामि दैत्याचारं शृणुष्व पे । परस्वं परदारांश्च वलाद्धञ्जामि नान्यथा ॥ ४
वयं दैत्याः समाकण्यं देत्याचारेण सांप्रतम्‌ । वतौमो ङ्गातिभावेन सतयं सत्यं बदाम्यहम्‌ ॥ ‹
बराह्मणानां हि च्छिद्राणि विपदयामो दिने दिने। तेषां हि तपसां नाशं विधेः कूर्मो न संरयः &
खिद्रं प्राप्य न संदेहो नाशयामो न संक्षयः । ब्राह्मणार्श्रयतां भद्रे देवयज्षं वरानने ॥ ७
नाशयामो बयं यज्ञान्धर्मं यज्ञं न संशयः । [#सुव्राह्मणान्परित्यज्य देवं नारायणं पुम्‌ ।॥ ८
पतिव्रतां महाभागां सुदतीं भतैतत्पराम्‌ । द्रेणापि परित्यज्य तिष्ठामो नात्र संशयः ]॥ ९
तेजो देवि युविपरस्य हरेथेव महात्मनः । अन्याः पतिव्रता याश्च शं दैत्याश्च नक्षमाः॥ १०
पतित्रताभयेनापि विष्णोः सुब्राह्मणस्य च । नश्यन्ति दानवाः स्वे दुरं राक्षसप॑ंगवाः॥ १!
अहं दानवधर्मेण विचरामि महीतखम्‌ । कस्माच श्ुकामाऽसि मम दोषो विचायंताम्‌ ॥ १२
पय्मावत्युवाच--
मम धपः सुकायश त्वयेव परिनारितः । अहं पतिव्रता साध्वी पतिकामा तपस्विनी ॥ १३
स्वमागे संस्थिता पाप मायया परिनाशिता । तस्माखामप्यहं दृष्ट आधक्ष्यामि न संशयः ॥ १४
गोभिल उवाच--

धमेमेवं मवश्ष्यामि भवती यादि मन्यते । अपनिविद्राह्मणस्यापि श्रूयतां नृपनन्दिनि ॥ १९
जुहोति च निकालं यो न त्यजेदग्रिमन्दिरम्‌ । स चाभ्रिदोत्री भवति यजत्येवं दिने दिने ॥ १६
अन्यच्च परवक्ष्यामि भत्यधर्म वरानने । मनसा कमेणा वाचा विशुद्धो यो हि नित्यश्षः ॥ १७

नित्यमादेशकारी यो भक्ष्यातिष्ठति चाग्रतः। स भृत्यः कथ्यते देवि पुण्यभोक्ता न संशयः ॥ १८
यः पुत्रो गुणवाञ्ज्नाता पितरं पाल्येच्छुभः । मातरं च विशेषेण मनसा कायकम॑मिः॥ १९
तस्य भागीरथीसानमहन्यहनि जायते । अन्यथा रुते यो हि ख पापीयान संशयः ॥ २०
अन्यचैवं परवक्ष्यामि पतित्रतमुत्तमम्‌ । वाचा सुमनसा चेव कमणा शृणु भामिनि॥ २!
शुरषां कुरुते या हि भुव दिने दिने 1 तुष्टे भतंरि या भीता न त्यजेत्कोधनं पनः ॥
तस्य दोषं न गृह्ाति ताडिता तुष्यते पुनः ॥ २२
भतः कमसु सर्वेषु पुरतस्तिषठते सदा । सा चापि कथ्यते नारी पतिव्रतपरायणा ॥ २
पातितं पितरं पुतरषेहुदोपसमन्वितम्‌ । तस्मादपि च न त्यार$यं कोधितं कुष्ठिनं तदा ।॥ २५
एवं पुत्राः शुश्रुषन्ति पितरं मातरं क्रिल । ते यान्ति परमं छाकं तद्विष्णोः प्रमं पदम्‌ ॥ २५
एवं टि स्वामिनं येऽपि उपचयेन्ति भृत्यकाः । धव्युर्लोकष प्रयान्त्येते प्रसादात्स्वामिनस्तदा॥२६

मोमो क ० 2 -- -=-~~~~-~ ~ ------- ~> स~ न क = ------“
~~ (021 0 क ह ` "` ` ग ~ न ^ = ~ ~ -- +~ ~ 1

# एतजिदवान्तगेतः पटः क. ख. ड. च. छ. सष. ड. ह. पुस्तकस्थः ।

0०" मिं

१ ज. `स्यस्यामरः शु" । २ ज. "रमे सदा शम्‌ । व" । ग. घ. ट. ड. “म्यहं तथा । ३ ड. मुनिभाेन ध
७. छ. स्च. द. सुमते । उ. सुशीलां । ५ छ. द्विकालं । ६ ब. "ज्यं कुं कोधितंतः । ७ छ. व्याधिनं। ^

॥

॥ हन्दलोकं ।
11

# 1 ज
[कि 1

१९ +

९० प्वाशत्तमोऽध्यायः ] पशमपुराणम्‌ । ` २२५

अगन नेष त्यजेद्विमो ब्रहमरोकं भरयाति सः । अश्नित्यागकरो विमो वृषलीपतिशख्यते ॥ २७
स्वाम्द्रोही भवेदत्यः स्वामित्यागाम्न संशयः । अपरि च पितरं चैव न दजेत्स्वामिनं शभे २८
त्याज्यं धिमसुते भृत्यैः सत्यं सत्यं बदाम्यष्टम्‌। परित्यज्य प्रगच्छन्ति ते यान्ति नरकाणवम्‌२९
पतितं व्याधितं देवि विकलं कुष्ठिनं भवेत्‌ । स्ध्मीविहीनं तु कृतपातकसंचयम्‌ ॥

भतरं न लजेभ्नारी यदि श्रेय इच्छति ॥ ३०
[ त्यक्ता कान्तं बनेन्नारी अन्यत्कायेमिहेच्छति]। सा स्यादि पधी रोके सर्वधभबरिष्कृता ३१
गते भतेरि या प्राम मागे शृङारमेव च । छौरयाच्च कुरुते नारी पंली वदते जनः ॥ ३२
एवं धर्मं विजानामि वेद शाचैच संमतम्‌ । दानवा राक्षसाः मेता धात्रा खृष्टा यदा तु ते ॥ ३३
तत्ते हि कारणं सवं भवक्ष्यामि न सेश्चयः । ब्राह्मणा दानवेष्विह पिशाचे राक्षसे पुच॥ ३४
धभीधमेफटं मोक्तमधीतं तेस्तु सुन्दरि । विन्दन्ति सकं सष आचरन्तिन दौनवाः ॥ ३५
विधिनं परवन्त दानवा ज्ञानवाजिताः । अन्यायेन व्रजन्त्येते मानवा विधिवभिताः ।॥। ३६
तेषां संस्कारका धात्रा तास्ते चापि नान्यथा । विधिहीनं प्रकुर्वन्ति ये तु धर्म नराधमाः ३७
तान्वयं शासयामो वै दण्डेन महता किल । भवध्या दारुणं कमे कृतमेव सुनिर्ृणम्‌ ॥ ३८
गाहैसथ्यं हि परित्यज्य हात्राऽऽयाता किमर्थ पै । वदस्येवं पुखेनापि अहं हि पतिदेवता ॥ ३९
कमणा नास्ति तदृष्टं पतिदैषतमेव ते । निःशङ्का वतसे सा प्र प्रमत्ता गिरिकानने ॥ ४०
पया त्वं साधिता पापा दण्डेन महता शृणु । भतीरं च परित्यज्य किमर्थं त्वमिहाऽऽगता ॥ ४१
शृङ्गारं भूषणं वेषं कृत्वा तिष्टसि निषरँणे । किमर्थ हि कृतं पापे कस्य हैतोर्वदस्व मे ॥ ५२
अधमचारिणी दृटा पतिं त्यक्त्वा समागता । काऽऽस्ते तत्पतिदैवत्वं देय ल ममाग्रतः ।॥ ४३
भवती पुरी [1 नार्म यया त्यक्तः खकः पतिः । पृथक्डाय्या यदा नारी तदा सा पटी पता]

योजनानां शतेकस्य अन्तरेण भरवत॑से । कास्ति ते पतिदेवत्वं पुं्ल्याचारचारेणे ॥ ४५

निषज्जे निर्घृण दृष्टे कं मे वदसि सैपुखी । तपसः कास्ति ते भावः क तेजो बलमेव च

दशेयस्व ममा्रैव बलवीर्यपराक्रमम्‌ ॥ ५६
पदमावत्युवाच-

लेहेनापि समानीता श्रूयतामसुराधम । भर्ुरगेहादहईं पित्रा कञाऽऽस्ते तत्र च पातकम्‌ ॥ ४७
नव कामान्न लोभाच्च न मोहाम च मत्सरात्‌। आगताऽहं परित्यज्य पतिभावेन संस्थिता ॥ ४८

मतृरूपच्छलेनापि त्वयैव परिवश्चिता । भवन्तं माधुरं जञात्वाऽऽगताऽहं संमुखं तव ॥ ४९
मायाविनं यदा जाने त्वामेवं दानवाधम । एकेन हंकृतेनैव भस्मीभूतं करोम्यहम्‌ ॥ ५०
गोभिल उवाच--

पशना न पद्यन्ति मानवाः शृणु सांप्रतम्‌ । धर्मने्रविहीना त्वं कथं जानासि मामिह ॥ ५१
यदा ते भाव उत्पञगः पितुं भति शृणु । पतिभावं परित्यज्य युक्ता ध्यानेन त्वं तदा ॥ ५१
्ाे तच्वं यदा नष्टं स्फुटं च हृदयं तव । कथं मां त्वं विजानासि ज्ञानचशुईता भुवि ॥ ५३
*एतचिहान्तगैतः पाठो ड. पुस्तकस्थः । † एतशिहान्तगतः पाठो ग. घ. ड. छ. क्ष. ड. ठ. पुस्तकस्थः ।
1 ड. छ. ष. ड. इ. मार्यं सक्रलं।२ज. लते तु कमेच्छिद्रादिपूरणम्‌ । वि । ३ क.ख.ग.घ.ङ.च. छ.

कष. ट. 2 द. मानवाः । ४ अ. अज्ञानेन प्रकुमैन्ति ये तु विध्युदिताः क्रेयाः । ते । ५ ज. छतं तच्छणु सांप्रतम्‌ । वि* ।
\ ज. म परति स्यक्सवा यदागता । घ्रः । ७ ज. र्मुखी ।
१९

२२६ पहामुनिश्रीव्यासपरणीत- [ ९ भूमिखण्डे

कस्या माता पिता श्रौता.कस्याः स्वजनबान्धवाः । सरवैस्थाने पतिरेको भायांयास्तु न संशयः।
इत्युक्त्वा हि रहस्येव गोभिरो दानवाधमः । न भयं विद्यते तेऽथ ममापि भृणु पुलि ॥ ५९
कि भवेत्तव रोषेण दयैव परिकम्पसे । मम गेहं समाभित्य क्त्वा भोगान्मनोनुगान्‌ ॥ ५६

पद्मावत्युवाच-
गच्छ पापसमाचार कि त्वं वदसि निघ्रेण । सतीभाषेन संस्थाऽस्मि पतिव्रतपरायणा | ५७
धक्ष्यामि त्वां महापाप यदेवं तु वदिष्यसि ॥ . ५८

एवयुक्त्वा तु सा कान्त निषसाद पदीतले। वुःखेन महताऽऽयिष्टा तामुवाच स गोभिः ॥ ५९
तवोदरे मया न्यासः स्ववीयैस्य कृतः श्ुमे । तस्मादुत्पत्स्यते पुतरसरैशोक्यक्षोभकारकः ॥
एवमुक्त्वा जगामाथ गोभिल दानवस्तदा ॥ ६०
गते तस्मिन्दुराचारे दानवे पापचारिणि । दुःखेन महताऽऽष्िष्ठा नृपक्न्या सरोद ह ॥ ६१
इति श्रीमहापुराणे पाश्च भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकलाचरिते पश्चादात्तमोऽध्यायः ॥ ५० ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-५८७५

अथेकपनश्वारात्तमो ऽध्यायः ।

कनन

बराह्मण्युवाच- |
गते तस्मिन्दुराचारे गोभिटे पापचेतसि । पग्रावती रुरोदाथ दुःखेन महताऽन्विता ॥ १
तस्यास्तु रुदितं भुत्वा सख्यः सवाँ द्विजोत्तम । पपरच्छरस्तां राजकन्यां ताः सवांश् वराननाम्‌ २
कस्मादरोदिषि भद्रं ते कथयस्व हि वेष्टितम्‌ । क गतोऽसो महाराजो माथुराधिपतिस्तव ॥ ¦
येन त्वं हि समाहूता भिये स्यक्त्वा वदस्व नः । ता उवाच सुदुःखेन रुदमाना पुनः पुनः ॥ ४

तया आवेदितं सर्वं यजनातं दोषरसंभवम्‌ । ताभिनीता पितुरगेहं वेपमाना सुदुःखिता ॥ ५
पातुः समक्षं तस्यास्तु आचचघ्ुस्तदा स्ियः । समाकण्यं ततो देवी गता सा भरमन्दिरम्‌ ॥ ६
भतोरं श्रावयामास सुतष्टत्तान्तमेव दि । समाकण्यं ततो राजा महादुःखी त्वना्य॑तं ॥ ७

यानाच्छादनकं दखा परिवारसमन्विताम्‌ । मथुरां भेषयामास गता सा परियमन्दिरम्‌ ॥ “८
सुतादोषं समाच्छाग्र पिता माता द्विजोत्तम । उग्रसेनस्तु धमात्मा पञ्मावतीं समागताम्‌ ॥ ९
स दृष्ट्रा मुमुदे देवीगुवाचेदं वचः पुनः । त्वया विना न शक्रोमि जीवितुं हि वरानने ॥ !
बह भभासि मे प्रीता गुणैः हीरे सर्वदा । भक्त्या सदेन मे कान्ते पतिदैवल्यकरगणेः ॥ !!
समाभाष्य मियां भाया पद्मावतीं नरेश्वरः । तया साधं स वे रेम उग्रसेनो ठृपोत्तमः॥ !२
वदभ दारुणो गर्भः स्ैलोकभयंकरः । पद्मावती विजानाति तस्य गभस्य कारणम्‌ ॥ १,
स्वोदरे बधरेमानस्य चिन्तयन्ती दिवानिशम्‌ । अनेनापि विजातेन लोकनाशकरेण वे ॥ १४
अनेनापि न मे कार्य दुष्पुत्रेण सापरतम्‌ । ओषधीं पृच्छते सा तु गभेपातस्य सवेतः ॥ !‹
भौरीमहौषधीं सा हि विन्दती च दिने दिने । गभेस्य पातनायेव उपाया बहुशः कृताः ॥ !९

१ग. ध्र. ज. आत्मा । २ग. घ्र. ज. ट. "कत्थसे । ३ छ. देदं।४ढ. ज. ढ. भुरक्षव।५ट. दयं । ६ गधन
ट. ड. 'लोकये चातिब॒न्दरः । ए ७ ग. ध. ड. वराननाः । ८ ग. घ. ड. छ. ज. सष. ड. ढ. 'येलयुक्ला । ९ ग. घ. भ
ट. “नः । प्रचोदितं तया स । ड. “नः । तासामावे' । १० ज. "तादुष्कृतमे* । ११ घ. ^त । भूषणाच्छादनं द' । १२१
घ. ज" ट, ड, नानाम ।

॥ ९ ।

4 १एकपघ्चाशत्तमोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । २२७

बे दारुणो गभः सवैलोकमर्यकरः । तायुवाच ततो ग्भः पद्मावतीं स मातरम्‌ ॥ २७
कस्मा व्यथते मातशोषधीभिदिने दिने । पुण्येन वर्धते चाऽऽयुः पापेनारपं तु जीवितम्‌ १८
आत्मकमेविपाकेन जीवन्ति च भ्रियन्ति च । आमगर्भा भ्रियन्लन्ते त्वपकास्तु महीतले ॥ १९
जातमान्ना त्रियन्त्न्ये कति ते योवनान्विताः । बाखटद्धाश्च तरुणा आयुषो वदतां गताः ॥२०
सर्वे कमेविपाकेन जीवन्ति च त्रियन्ति च । ओषध्यो मच्रदेवाश्च निमित्तानि न संशयः ॥ २१
मामेव हि न जानासि भवती यादशो ह्यहम्‌ । शः श्रुतस्त्वया पूर्वं काटनेमिभहबलः ॥ २२
दानवानां महावीयलवैलोक्यस्य भयमदः । देवासुरमहायुदधे हतोऽहं विष्णुना पुरा ॥ २३
साधनाय च तदवैरमागतोऽस्मि तवोदरे । साहसं च श्रमं मातमी कुरुष्व दिने दिने॥ २४
एवमुक्त्वा द्विजश्रेष्ठ मातरं विरराम सः । माता च उग्मं त्यज्य महादुःखादभृत्तदा ॥ २५
देशाब्दाश्च गता यावत्तावदृद्धिमवाद्रुयात्‌ । पश्वा महातेजाः कंसोऽ भूत्स महाबलः ॥ २६
येन संत्रासिता लोकाल्ैरोक्यस्य निवासिनः । यो हतो वासुदेषेन गतो मोक्षं न संशयः ॥२७
एवं श्रुतं मया कान्त भवितव्यं भविष्यति । पुराणेष्वेव सर्वेषु निधितं कथितं तव ॥ २८
पितृगेहे स्थिता कन्या नाशमेवं मयाति सा । गृहवासाय मे कान्त[अकन्यामोहं न कारयेत्‌ २९
इमां दुष्टा महापापां परित्यज्य स्थिरो भव । पराप्तव्यं तु महापापं दुःखं दारूणमेव च ॥

लोके श्रेयस्करं कान्त तंद्रक्ष्व त्वं मया सह ॥ ३०
शुकयुवाचं--

एतद्वाक्यं सुमत्रं तु श्रत्वा स हि द्विजोत्तमः । त्यागे मति चकारासौ समादृता ब(त्व)हं तथा ॥

सकलं वैखदृङ्गारं मम दन्तं शमे शुणु । तैव दुर्मयैविभः शिवशमां द्विजोत्तमः ॥ ३२

गतो बै मतिमानदष्े कलुष्टमचारिणि । यत्न ते तिष्ठते भती ततर गच्छ न संशयः ॥

त्वया यद्रोचते स्थानं यथा दषं तथा कुरु ॥ ३३

एवयुक्त्वा महाभागे पितृमातुकुटुम्बकेः । परित्यक्ता गता शीघं निर्छलाऽहं वरानने ॥ ३४
न ठभाम्यहमेवापि वासस्थानं सुखं शुभे । भत्सेयन्ति च मां लोकाः पंधटीयं समागता ॥ ३५

अटमाना गत! देश्ात्कुखमानेन वजिता । देशे गुर्जरके पुण्ये सरार शिवमन्दिरे ॥ ३६
वनस्येति विख्यातं नगरं ृद्धिसंकुलम्‌ । अतीव पीडिता देवी कुधयाऽहं शा शृणु ॥ ३७
करं हि करे श्य भिक्तायैयुपचक्रमे । शहाणा दरारदेशेषु भविश्चामि सुदुःखिता ॥ ३८
पम रूपं विपयन्ति लोकाः कुत्सन्ति मामिनि। न ददति च मे भिक्षां पापा चेयं समागता ॥
एवं वुःखसमाचारा महारोगेण पीडिता । अटमाना दा शं शृहमेकमनुत्तमम्‌ ॥ ४०
ए्माकारसंवेष्टं बेदशालासमन्वितम्‌ । वेदध्वनिसमाकीर्णं बहुविपरसमाकुखम्‌ ॥ ४१
धनपान्यसर्माकी्ण दासीदासैरलंृतम्‌ । परविवेश शृं रम्यं लक्ष्या मुदितमेव तत्‌॥ ५४२

# एतशिष्ान्तगंतः पाठो स. पुस्तके नास्ति ।

१ ज.ह. हाुरः। दा ।२ ज. समि धरातठे। सा ।ग.ध.रस्मि वरानने ।सा।३ग. ध. ज. ट. ड. क्ता ततस्तां च

मा।४ग. घ. ज. ट. ड. च वचनं तस्य श्रा दुःखातिदुःखिता । द्‌। ५ ज. दशा मासा गं । ढ. दशाहाशच । ६ ग. घ.

भ. ट. तेजा दुःसहश्च म । ७ ग.ध.ज. ट. गतः स्वन। ८ग. घ. ट. निखिं । ज. लिखितं । ९«ग.घ.ज. ट,

तद्रज तवं । १० ज “ख ~तयाक्तं वपुदत्तस्तु श्र ° । ११. वस्तुश" । १२ ट. "टे वातदु" । १३ ड. छ. ढ. “नस्थानेति ।

1४ इ. छ. प्त. द. तदा। १५ग. घ. ज. ट. मलकू" १६ ग. घ. ड. छ. स्न. ट. ठ. मया । १७ ग. ष. अ. ट. "मायुक्कं
दामीशासेन सकुलम्‌ ।

२२८ पहायुनिभीव्यासपरणीत-- [ ९ मूमिसण्डे-

तद्वै स्वैतो भद्रं तस्यैव शिषशमणः । भिक्षां दे हीत्युवाचायं सुदेवा दुःखपीडिता ॥ ४१
शिवहार्माऽथ शुश्राव भिक्षाशब्दं द्विजोत्तमः । मङ्गला नाम वै भाया लक्ष्मीरूपा वरानना ॥ ४४
[कतां हसन्ाह धमात्मा शिवकमौ महामतिः । हैसन्तीं दुषैखां पराप्तं भिता द्ारमागताम्‌ ४५
समाहूय भिये चैनां देहि सं भोजनं शुभे । कृपया परयाऽऽविष्ठा क्नात्वा मां तु समागताम्‌ ४६
भ्रोवाच मङ्गला कान्तं दास्यामि भियभोजनम्‌। एवमुक्त्वा च भतरं मङ्गला मङ्गलान्विता ॥ ४७
पुनम भोजयामास पिष्टेन सुदुबखाम्‌ । मामुवाच स धर्मात्मा रिवशषमो बैहापुनिः ॥ ४८
करा त्वमत्र समायाता थं वा भ्रमसे जगत्‌ । केन कार्येण सवेत्र कथयस्व ममाग्रतः ॥ ४९
एवमाकण्यं तद्राक्यं भवेव महात्मनः । स्वरेण रक्षितः कान्तो मया वै पापया तदा ॥ ५०
वरीडयाऽधोगुखी जाता दृष्टो मतौ यदा मया । मङ्गला चारुसर्वाङ्गी भर्तारमिदमत्रबीत्‌ ॥ ५१
का चेयं हि समाचक्त्वां दृष्ट्रा हि विजति । कथयस्व प्रसादेर्न का च एषा भविष्यति ५२
इति श्रीमदापुरणे पारे भूमिखण्डे वेनोपाल्याने सुकटाचरित एकपच्रारशत्तमोऽध्यायः ॥ ५१ ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ाः-५९२७

अथ द्विपश्नाश्चत्तमो ऽध्यायः ।

हिवश्मोवाच--

मङ्करे शरूयतां वाक्यं यदि पृच्छसि सांपतमर्‌ । यदर्थ हि त्वया पृषं तन्निबोध वरानने ॥ !
ध्यं हि सापरतं माप्त वराकी भिक्षुरूपिणी । वसुदत्तस्य विप्रस्य सुतेयं चारुलोचने ॥ २
सुदेवा नाम भद्रेयं मम जाया भरिया सदा । केनापि कारणेनैव देशं क्त्वा समागता ॥ >
मरम दुःखेन दग्धेयं वियोगेन वरानने । मां ब्ञत्वा सा समायाता भिषुरूपेण ते शम्‌ ॥ ४ `
एवं श्ञात्वा त्वया भद्र आतिथ्यं परिशोभनम्‌। कतेव्यं च न संदेह इच्छन्त्या मम सुभियम्‌॥५ `
भतवोक्यं निराम्येव मङ्गला पतिदेवता । हर्षेण महताऽऽविष्टा स्वयमेव सुमङ्कला ॥ ६
लानाच्छादनमोज्यं च मम चक्रे वरानने । रत्नकाश्चनयक्तैश्चं भरणेश्च पतिव्रता ॥ ७
अहे हि भूषिता भद्रे तथेव पतिकाम्यया । तयाऽ सुखिता देवि मानसानैश्च भोजनैः ॥ ८
भत्रऽहं मानिता भद्रे जातं वुःखमनन्तकम्‌ । ममोरसि महातीतरै सर्वभ्ाणविनाश्षनम्‌ ॥ ९
तस्या मानं मया दृष्ट्मात्मनश्च सुवुष्डरतम्‌ । चिन्ता मे दारुणा जाता यथा प्राणा प्रजन्ति मे१०
कदा सुवचनं दत्ते न मया पापया भृश्चम्‌ । अस्येव विभवयंस्य श्ाचरन्त्या च दुष्कृतम्‌ ॥ १!
पादमक्नारनं नेव चाद्गसंवाहन न हि । एकान्तं न मया दत्तं तस्यैव हि म्ात्मनः।॥ !२
कथं सेमाप्यमस्यैव करिष्ये पापनिश्चया । रात्रो चैव तदा तत्र पतिता दुःखसागरे ॥ !।
एवं हि चिन्तमानायाः स्फुटितं दृदयं मम । गताः प्राणाः शरीरं मे त्यक्त्वा तत्र वरानने ॥ १४
# एतश्विहान्त"तः पाठो भ. पुस्तके नास्ति ।

१ज. “थ तदाऽ दुः । २ज. वराकीं। ३ग.घ. ज. ट. ड. महामतिः । ४ ग. घ. ङ. छ. प. ट. इ. कद ।
५. तंत्सवं। ६ग.घध.ज.ट. ड. न कस्य काच म" ५ज. ने। त्वौहेसांः। ८ ज. 'ने। वसुदेवा नाम चेय।
९ग.घ.ज.थयंनमेआ'। १० ज. इत्युवाच ममपरियः। भ । ११. घ. ज. ट. "ध आसमैश्च। १२ क. ख.ग ४
छ. ज. पष, ठ. इ. यथा । १३ ज. मे पतितं धरणतिले । अ ।

९२ द्विपशचाशत्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २२९
अथ दूताः समायाता धमराजस्य वै तदा । [#्वीराश्च दारुणाः करा गदाचक्रासिधारिणः १५

तस्तु बद्धा महाभागे शृङकरेषेेवन्धनेः । नीता यमपुरं तैस्तु रुदमाना सुदुःखिता ॥ १६
दररेस्ताज्यमानाःहं बुग॑मर्गेण पीडिता । मर्स्यंमाना यमस्यागरे तैस्तत्राहं प्रवेशिता ॥ १७
हृष्ठाऽहं यमराजेन सक्रोधेन महात्मना । अङ्गारसंचये क्षिप्रा धिप्ना नरकस॑चवे ॥ १८
छोहस्य पुरुषं कृत्वा अग्निना परितापितः । ममोरसि समुल्किप्ो निजतु्च वनात्‌ ॥ १९
नानाषीडातिसंतप्ता नरकागनिपतापिता । तेख्द्रोण्यां परिकषिप्ठा करम्भवाट्कोपरि] ॥ २०
असिपत्रश्च स॑छिला जख्यत्रेण च्रामिता । कूटशाल्मटिषटकषेषु क्िप्ताऽनेन महात्मना ॥ २१
सर्वेष्वेव नरकेषु क्षप्नाऽहं मृपनन्दिनि । पीडायुक्तेषु तीवरेषु तेनेवापि महात्मना ॥ २२

पूयरोणितविष्ठायां पातिता कृमिसंकुरे । करपत्र; पाटिताऽहं शक्तिभिस्ताडेता भृशम्‌ ॥ २३
अन्येष्वेव नरकेषु पातिता नृपनन्दिनि । योनिवक्तरे पषिप्ताऽस्मि पातिता दुःखकण्टके ॥ २४
धरमराजेन तेनाहं नरकेषु निपातिता । बहुलां योनिमासाय् युक्तं दुःखं सुदारुणम्‌ ॥ २५
गताऽहं करोषटकीं योनिं श्वानयोनि पुनगेता । सपेकुकृटमाजांरीमाखुयोनि गता हम्‌ ॥ २६
एवं योनिविकषेषेषु पापयोनिषु तेन च । क्षिप्ताऽस्मि धर्मराद्वा वै पीडास॒ सर्शयोनिषु ॥ २७
तेनैवाहं ता भूमी शकरी नृपनन्दिनि । तव हस्ते महाभागे सन्ति तीर्थान्यनेकशचः ॥ २८

तेनोदकेन सिक्ताऽस्मि त्वयेव वरवाणनि । मम पाप॑ गतं देवि प्रसादात्तव स॒न्दरि ॥ २९
तवैव तेजःपुण्येन जातं ज्ञानं वरानने । इदानीमुद्धर त्वं मां पतितां न॑क॑संकटात्‌ ॥ ३०
यदा नोद्धरसे देवि पुनयास्यामि दारुणाम्‌ । नर्केयोनं महाभागे जाहि मां दुःखभागिनीम्‌ ॥
गताऽहं पापभावेन दीनाऽहं च निराश्रया ॥ ३१
सुश्रवोवाच-
किं कृतं ५५५५५ भद्रे सृषं पुण्यसंभवम्‌ । येनाहमुद्धरे त्वां वै तन्मे बदंस्व सांमतम्‌ ॥ ३२
शुकयुवाच-- |
अयं राजा महाभाग शृक्ष्वाकुमंनुनन्दनः । विष्णुरेष महापाज्ञो भवती शरीर नान्यथा ॥ ३१
पतिव्रता महाभागा पतिव्रतपरायणा । त्वं सती सर्वदा भद्रे स्वैतीभेमयी पिया ॥ १५४

देवी सवैमयी नित्यं देवी स्ैमयी सदा । महापतित्रता खोक रका त्वं ठृपतेः भिया ॥ ३५

यथा कषुश्ूषितो भतो भवर्त्या हि न संशयः । एकस्य दिवसस्यापि पण्यं देहि वरानने ॥ ३६

पतिुश्रूषितस्यापि यदि मे ङ्कुरुषे प्रियम्‌ । मम माता पिताँ त्वं वै त्वं मे गुरुः सनातनः ॥ ३७

अहं पापा दुराचारा अस्या ज्ञानवाभिता । मामुद्धर महाभागे भीताऽं यमताडनात्‌ ॥ ३८
सुकणोवाच-

एवं शरुत्वा तदा रावी समालोक्य टं तदा । कि करोमि महाराज एषा रिं वदते पभो ॥ ३९

1

#* एतशिहान्तगंतः पाठो ग. घ. ज. ट. ड. पुस्तकस्थः ।

१ग. घ. ट. नकेसंकटे । अ. नरकार्णवे २ ग. ध. ज. ड. सुदेवो" । ३ ग. ध. ज. ट. उ. 'द सुनिश्चितः । ४ ग. घ.

८, ससतपन्ना पुप्यज्ञी सद्यसंपदा । सवतीथमयी देवी सवैतीयैमयी 1 ज. सत्यसंपन्ना पुण्यल्ली सयसंपदा । सर्वतीर्थमयी देवी

॑ सतेपु्यमयी तथा । महा । ५ ज. एतस्य ब्रु । ६ग.घ.ज. ट. लया एकचित्तया।एट। ङ. ढ. "यानु अहर्निशम्‌ ।

९ । छ. या पुष्यकारणात्‌ । ए । इ. त्या त्वेकवित्तया । ए । ७ ग. घ. ज. ट. इ. 'ताऽपि तवं बन्धुस्त्वं च गुरः सखा।
भ।५८ज, असती ।

१३० पहापुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ २ मूमिखण्डे-

इक्ष्वाकुरुप्राच-- ` ५
एतां दुःखां वराकीं वै पापयोनिं गतां शुम । समुद्धर स्वपुण्येस्त्वं महच्दरेयो भविष्यति ॥ ४०
एवमुक्ता षरा नारी सुश्रवा चारुमङ्गला । वंपैकस्य सुपुण्यं ते मया दक्तं वरानने ॥ ४१

एवगक्तेन वाक्येन तया देव्या हि तत्स्षणात्‌ । रूपयौवनसंपन्ना दिव्यमालाविभूषिता ॥ ४२
दिव्यदेहा च संभूता तेजोञ्वाखासमाकुखा । सवेभूषणश्ोभाढध्या नानारत्नैश्च शोभिता ॥ ४१
संजाता दिव्यरूपा सा दिग्यगन्धानुखेपना । दिव्यं विमानमारूढा अन्तरिक्षं गता सती ॥ ४४
तामुवाच ततो रात्नीं प्रणता नतकन्धरा । स्वस्त्यस्तु ते पहाभागे प्रसादात्तव सुन्दरि ॥ ५५
व्रजामि पातकान्मुक्ता स्वगे पुण्यतमं शुभम्‌ । प्रणम्यैव गता स्वर्गं सुदेवा णु सत्तम ॥ ५१६
एतत्ते सवेमाख्याते स॒कलाया निवेदितम्‌ ॥ ४७
इति श्रीमहापुराणे पाचने भूमिखण्डे वेनोपाष्याने सुकलाचरिते सुदेवास्वगांरोहणं नाम द्विपन्नाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५२ ॥
आदितः छोकानां समण्यद्ूाः-५९७४

"-------------~-न-

अथ त्रिप्नारात्तमोधध्यायः ।

सृकलोवाच-- |
एवं धैर्म भुतं पव पुराणेषु मया तदा । पतिहीना कथं भोगं करिष्ये पापनिश्चया ॥ १
कान्तेन तु विना तेन जीवं काये न धारये । एवपुक्त्वा परं धं पतिव्रतमनु्तमम्‌ ॥ २

तास्तु सत्यपरा नार्यो हर्षेण महताऽन्विताः । शरुत्वा धरम परं पुण्यं नारीणां गतिदायकम्‌ ॥ ›
स्तुवन्ति तां महाभागां सकलं मेवत्सटाम्‌। ब्रौर्धणाः सुसराः सर्वे पुण्यस्चियो नरोत्तम ॥ ४

विष्णरूवाच-
तस्या ध्यानपभावं तु पतिकामप्रभावताम्‌ । अलयर्थं दृष्टवानिन्दरः सुविचिन्य सुरेश्वरः ॥ ५
मुकखायाः परं भावं सुविचायं नरेश्वर । अचरं येर्यमस्याश्च पतिष्येऽहं न संशयः ॥ ६
७

सस्पार मन्मथं देवं त्वरमाणः स॒रापिपः । पृष्पचापं स संग्र मीनकेतुः समागतः ॥
पियया तया समायुक्तो रत्या शष्ट महावलः । बद्धाञ्जखिपुटे श्रत्वा सहस्राक्षमुवाच सः ॥ «८
कस्मादहं त्वया नाथ अधुना संस्मृतो षिभो । आदेशो दीयतां मेऽद्य स्वैभावेन मानद ॥ ९

इन्द्र उवाच--
सुकलेयं महाभागा पतिव्रतपरायणा । शृणुष्व कामदेव त्वं कुरु साहाय्ययुत्तमम्‌ ॥ १०
निकपिष्ये महाभागां सुकलां पुण्यमङ्गलाम्‌ । [#तच्छरत्वा वचनं तस्य शक्रस्य तमथात्रवीत्‌| ११
एवमस्तु सहस्राक्ष करिष्यामि न संशयः । साहाय्यं देवदेवेश तव कोतुककारणात्‌ ॥ १२

एवमुक्त्वा महातेजाः कन्दर्पो युनिदुनेयः । देवाञ्ेतुं समर्थोऽहं समुनीनृषिसत्तमान्‌ ॥ १
फं पुनः कामिनी देव यस्याङ्के नास्ति वे वलम्‌ । कामिनीनामहं देव अङ्गेषु निवसाम्यहम्‌ १४

* एतश्चिहान्तगेतोऽयं पाटो ज.पुस्तकस्थः ।

१अ. क्तातदाराज्ञीसु। रग.ध.ज.ट. ड. सुदेवा। दग.घ.ज.ट. ङ. पूर्ण्यं। ४ज. भसा चचाठ
पतिव्रता । ता। ५ ज. बान्धवाः । ६ ड. ढ. "ह्यणाश्च सुराः ! ७ ज. ^स्वराश्चैव पुण्याश्चैव लियो वरप । वि। ८ ज. ।
धर्पिष्य इमां कामं तादाय्यं कर सांप्रतम्‌ । त' । |

९६ त्रिपश्चादत्मोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २३१

भाटे कचेषु नेतेषु कुचागरेषु च सर्वदा । नाभौ कटौ पृष्ठदेशे जघने योनिमण्डले ॥ १५
अधरे दन्तमागेषु कक्षायां हि न संशयः । [ #अङगष्मेवं भलयङगषु सर्वत्र निवसाम्यहम्‌ ॥ १६
नारी मम शह देव सदा तत्र वसाम्यहम्‌ । तत्रस्थः पुरुषान्सर्वान्मारयामि न संशयः ॥ १७
स्वभावेनावलो नारी संतप्ता मम मागणैः । भरातरं पितरं दृटा अन्य स्वजनवान्धवम्‌ ॥ १८
सरूपं सगुणं देव मम बाणाहता सती । | चरते नात्र संदेहो विपाकं नैव चिन्तयेत्‌ ॥ १९
योनिः सन्दति नारीणां स्तनो चैव सुरेशर। नास्ति धैर्य सुरेशान सुकलां नाशयाम्यहम्‌॥ २०
इन्द्र उवाच--
पुरुषोऽहं भविष्यामि रूपवान्गुणवान्धनी । कोतुका्थमिमां नारीं चालयामि मनोद्धव ॥ २१
[नेव कामान्न सत्रासा वा लोभान्न कारणात्‌ । न वै मोहा वै कोधातसलयं सतयं रतिभिय २२
कर्थं मे दृश्यते तस्या महत्सत्यं पतिव्रतम्‌ । निष्कषिष्य इतो गत्वा भवन्मोहोऽत्र कारणम्‌ ॥२३
एवं कामं च संदिश्य जगाम सुरराट्‌ स्वयम्‌ || मन्मथाकृतिः संभरतो रूपवान्गुणवान्स्वयम्‌॥२४

सवोभरणशोभाङ्गः सवेभोगसमन्वितः । भोगलीलासमाकीणः सैवेदौदारभसंयुतः ॥ २९
यत्र सा तिष्टत देवी कृकलस्य मिया दप । आत्मलीरां च रूपं च गुणभावं भदर्शयेत्‌ ॥ २६
नैव परयति सा तं तँ पुरुषं रूपसंपदम्‌ । यत्र यत्र व्रजेत्सा हि तत्रे तां पदयते नृप ॥ २७
सामिखाषेण मनसा तमेवं परिपदयति । कामचेष्टां सहस्राक्षो दर्शयन्सर्वभावदंः ॥ २८
नतुष्पये पथे तीर्थे यत्र देवी प्रयाति सा । तत्र तत्र सहस्राक्षस्तामेव परिपर्यति ॥ २९

इद्रेण भेषिता दूती तत्पाश्वं प्रति सा गता । सुकटां च महाभागां त्युवाच प्रहस्य बै ॥ ३०

£

अहो सत्यमहो धयेमहो कीर्तिरहो क्षमा । अस्या रूपेण संसारे नासि नारी वरानना ॥ ३१
का तवं भवसि कस्याणि कस्य भाय भविष्याभि। यस्य त्वं सगुणा भार्या स धन्यः पुण्यभागभुवि।॥
तस्यास्तु वचनं श्रुत्वा तामुवाच मनखिनी । वेश्यजालयां समुत्पन्नो धर्मात्मा सत्यवत्सलः॥ ३३
तस्याहं हि भिया भायां सत्यसंधस्य धीमतः । कृकटस्यापि वरश्यस्य सत्यमेव बदामि ते ॥ ३४
मम भतो स धर्मात्मा ती्थयाजां गतः सुधीः । तसिमनते महाभागे मम भरि सांप्रतम्‌ ॥ ३५
अतिक्रान्ताः कृणुष्व त्वं ्रयश्चैवापि वत्सराः। ततोऽहं दुःखिता जाता विना तेन महात्मना ३६
एतत्ते सवेमाख्यातमात्मततान्तमेव च । भवती पृच्छैती का मां भविष्यति वदस्व मे॥ ३७
कलाया वचः शरुत्वा दूत्या आभाषितं पुनः । मामेवं पृच्छसे भद्रे तत्ते सर्वं वदाम्यहम्‌ ॥ ३८
अहं तवान्तिकं भाक्ता कार्यार्थं वर्णिनि । शरूयतामभिधास्यामि भुत्वा चैवावधार्यताम्‌ ॥ ३९
गतस्ते निघृणो भती त्वां त्यक्त्वा तु वरानने । किं करिष्यामि तेनापि [कपियापातकरेण च ॥
रतव त्यक्त्वा गतः पापी साध्व्याचारसमन्वितामू। किं वा स ते गतो बाछे तत्न जीवति पर गृतः॥
र करिष्यति तेनापि] भवती खिद्यते था । कस्माम्ाशयसे त्वं च देहं हेमसमपरभम्‌ ॥ ४२
बाल्ये बयसि संमाप्ने मानवो न च विन्दति । एकं सुखं महाभागे बालक्रीडां विना शुम ॥ ४३
# एतच्चिहान्तगेतः पाठो ग. घ. ट. पुस्तक्थः । † एतचिहान्त्गनः पाठो ग, ध. ज. ट. ड. पुस्तकस्य ।
# एतचिहान्तगंतः पाठो ग. घ. छ. ज. क्ष, ट, ड.पुस्तकस्थः ।

+ ग.ध.ज. ट. पातकं । २ म. स्कन्दति। ३ग.घ. ट. ड. सवीवयवसं' । ज. सवावयवसुदरः । य' । ४ ग. घ.
नट. इ. तु सुरूपं वृपसं । ५ग.घ.ट.ड. त्तत्र ्रजेत्रुप । ६ ग.ध. ङ. छ. ज. प्ल. ह. ठ. 'हो कान्तिरि । ७ ज.
।< ग.घ.ज. ट. ड, यशस्विनी । ९ ग. ध. ज. ट, "च्छति का लं हसिष्यसि व ।

२३२ पहायुनिशीव्यासपणीतं- [ ९ भूमिखण्डे-

वाधेक्ये दुःखसंपरापिजैरा कायं प्रहारयेत्‌ । तारुण्ये भुज्यतां भोगाः सुखान्सर्बान्धरानने ॥ ४५
यावत्तिष्ठति तारण्ये तावद्धञ्ञति मानवः । सुखभोगादिकं सर्वं स्वेच्छया सेवते नरः ॥ ४५
यावत्तिष्ठति तारुण्यं ताबद्धोगान्धभुञ्जते । वयस्यपि गते भद्रे तारुण्ये किं करिष्यसि ॥ ४६
संपाते बाधके देषि किंचित्कार्यं न सिध्यति । स्थविरश्च तपः कतु सुखकार्यं न गच्छति ॥ ४७
ब(प)यस्यपि गते बाले क्रियते सेतुबन्धनम्‌ । तादश्ोऽयं भवेत्कायस्तारण्ये तु गते श्भुमे ॥ ४८
तस्मात्सुसंमुखेनापि पिबसख मधुमाधवीम्‌ । काम एष दहदयङ्गं तवेदं चारुलोचने ॥ ४९
अयमेकः समायातः पुरुषो रूपवान्युणी । अयं हि पुरुषव्याघ्रः सवज्ञो गुणवान्धनी ॥ ९०
तवार्थे नित्यसंयुक्तः सेहेन वरबणिनि । ृद्धत्वं नारित चैवास्य स्वयं सिद्धः सुभिद्धिदः ॥५१
अजरो निर्जरो व्यापी सुसिद्धः सवेवित्तमः । अकामः कामदो लीके आत्मरूपेण वतेते ॥ ५२
यथा गेहस्य संस्थानं तथा गस्य दृश्यते । यथा वार्धकिना कायो यथा सूत्रेण मन्दिरम्‌ ॥ ५३
अरमकाष्य॒संपमेनीनादारुपमुद्धवेः । शृत्तिकाष्ठो({)दकेनापि भमाता परिमाणयेत्‌ ॥ ९४
लेपितं टेषनेः काष्टं चित्रं भवति चित्रकेः । प्रथमं रूपमायाति गृहं सूत्रेण रतः ॥ ५५
पष्णन्ति(ष्णाति) च सख्यं तनु ठेपन दरे दिने दिने । वायुना दलितं नित्यं श्रं च मखिनायते ॥ ५६
मध्यमो वारतः({) कारो शस्य परिकथ्यते । रूपहानिर्वे्तस्य शहस्वामी विरेपयेत्‌ ॥ ५७
स्वेच्छया च शृहस्वामी रूपवन्तं नये । संपन्न!) तस्य गेहस्य दृतिके' परिकथ्यते ॥ ५८
काष्रिर्पस्य्‌ शीणंत्वं बहुकाले; प्रयाति८) ते ॥
मुकलोवाच-

१२ | ण्‌ {
बाटयं नास्त्यपि जीवस्य तारुण्यं नासि जीिते । स्थानभ्रष्टा मजायन्ते रलाग्र भचलन्ति ते५९
न सदेटेपनाभारमाधारेण प्रतिष्ठति । एत्ृहस्य वाधेक्यं कथितं श्रणु दूतिके ॥ ६9

पतमानं ग्रहं गत्वा शृरहस्वामी परित्यजेत्‌ । गेहमन्यं परविन्देद्यः भरयात्येवं हि सत्वरम्‌ ॥ ६!
तथा बास्य॑ च तारुण्यं कृणां दद्धत्वमेव वँ । स बार्ये बालरूपश्च ब्रानषीनं भकारयेत्‌ ॥ ६२

चिन्तयेत्काममेवापि वस्रालंकारभरषणेः । रेपनैशन्दनेशान्ेस्ताम्बूलमभवादिभिः ॥ ६३
कार्थस्तारण्यतां याति अतिरूपो विजायते । बाह्माभ्यन्तरमेवापि रसेः सर्वैः पोषयेत्‌ ॥ ६
तेन पोषणभावेन परिपुष्टः परजायते । जायते मांसवृदिस्तु रसश्चापि नृपोत्तम ॥ ६५

याति विस्तरतां राजब्ङ्गान्याप्यायितान्यपि । प्रत्यङ्गानि रसैश्ैव स्वं स्वं रूपं भयान्ति बे ॥६६
दन्ताधरौ स्तनी बाद करिपूष्े ऊरू उभे । हस्तपादतलो तदरदबुदधित् तु च प्रपेदिरे ॥ ६७
उभाभ्यामपि तान्येव हृद्धिमायान्ति तानि वे। अङ्गानि रसमांसाभ्यां स्वरूपाणि भवन्ति ते॥६८
तैः स्वसूपैर्भवेन्म्त्यो रसद दूापिके । स्वरूपः कथ्यते मर्त्यो लोके केँ रियो भवेद्‌ ॥ ६९

१ग. ज. ह. रण्यं तावत्तिष्ठति । २ग. घ. ज. 'इण्यं किं करिष्यति । सं ।३अ. ने। वनेऽतरैकः।४ग. ध. ड.
इषः प्राप्तः स । ५ ग.घ.ट. ड. संगुप्तः स्ने । ६ ट. देहस्य । ७ ढ. ट. किकः कायस्तथा । ८ ह. सूत्रितम्‌ । ९ ज.
ट. नायर्दिनि । १० इ. ढ. तारण्यं । ११ ड; नः । १२ ग. घ. ज. ट. इ. दूति । १३ घ. 'ते । ध्यानस्थानं प्रजायन्त
सत्रोऽयं प्रवल । ट. ` ते । ध्यानस्थानं प्रजायेत सृत्रोऽयं प्रचलायते । १४ ग. ध. ट. `हेलजरामावमा । १५ ग. ध. ज.
ट. के । एतन्मात्रं एं ज्ञात्वा । श. के । एतन्मात्रए । १६ ग. घ. ज. गेह षल्य प्र । १७ ग. घ. ज्ञ. ट. च । प
बाल्यस्ये चज्ञा। ज. वा। १८ ग. घ. ड. -यस्तु वतां याति मुनिर । १९ग. घ. पिस्वैः स्वःप्र। ज.
स्वैः सैपर । ट. पिस्वःपूरवःप्र । २०क.स.ग.घ.ष्ठ.ज.प्.ट. ड. रितुष्टः । २१ ग. ध. ज. ट. व बुद्ध!
२२ ग.घ.ज.प्ष.ट. ड. “न. प्रशोभते। वि ।

९ दत्रिषश्ारात्तमोऽध्यायः | पश्रपुराणय्‌ । २३३

विषामृतरस्य वै कोश्षः काय एष च दूतिके । अपवित्रं शरीरेऽयै सदा सरवति निर्धृणः ।॥ ७०
तस्य किं वण्यते रुपं जलबुद्‌ बुदवच्छरमे । यावत्येखाशद्रषांणि तावसिष्ठति वे षदः ॥ ७!
पथा जायते हानिरस्यैवापि दिने दिने। दन्ताः शिथिरतां यान्ति खालायते तथा मुखम्‌ ।।७२
चश्भ्यौमपि न पयेत्कणाभ्यां न शरणोति च । गन्तु करत न शक्नोति हस्तपादे दरूतिके ७१
अक्षमी जायते कायो जराकणेन पीडितः । तद्रसः श्ोषमायाति तदाऽभ्रिना प्रशोषितः ॥

अक्षमो जायते ति केन रू्पपिहेष्यते ॥ ७४
वथा जीं एदे याति क्षयमेव न संशयः । तथा संक्षयमायाति वाधेक्ये तु कटेवरम्‌ ॥ ७५
प्रप रूपं सम॑ जातं वभैस्येवं दिने दिने । केनाहं रूपसंयुक्ता केन रूपत्वमिष्यते | ७६

यथा जीर्णो शो याति केनासौ पुरुषो बी । यस्याथेपागता ति भवति केन संशयः ॥ ७७
किमनैव त्वया ष ममे वद्‌ सांभतमर्‌ । तस्याङ्गादिह मे एति नास्ति चाधिकमेव च ॥ ७८
यथा लं च तथाऽसौ वै तथाऽहं नात्र संश्षयः। करस्य रूपं न विवरेते रुपं स्री नासि भूतले ॥ ७९
उच्छरयाः पतनान्ताश्च नगास्तु गिरयः श्रुभे। काटेन पीडिता यान्ति तद्रद्धतानि मान्यथा ॥८०
अरूपो रूपवान्दिष्य आत्मा सवगतः ज्जुमे । स्थावरेषु च सर्वेषु जङ्गमेष्वेव वृतिके ॥

एको निवसते शद्धो घटेष्येव यथोदकम्‌ ॥ ८१
धटनाश्चासयाल्येकमेकतं तत्र बुध्यसे । पिण्डनाशाय पञ्चात्मा एफरूपोऽपि जायते ॥ ८२

एकं रूपै मया ष्ठं संसारे वसतां सद्‌ा । एवं वदस्व तं गत्वा यस्याथमिह चाऽऽगता ।॥ «८२
दयस्व अपुर मे यदि मां भोक्तमिच्छसि। व्याधिना पीसञ्यमानस्य कफेनापि [#टृतस्य च ८४
अङगाद्रिवख्छछि)ते श्रोणे स्थानभ्रोऽभिनायते । अङ्गसंधिषु सवास परतवं चान्तरङ्गतः 1
एकतो नाशमायाति स्वं हि रूपं परिपयभेत्‌ ॥ ८५
विष्ठां जायते शीघं करिमिभिथ मवेकिर । तद्रहुःखकरे वाऽपि निजरूपं| परिलयनेत्‌ ॥ ८४
रूपत्वं याति वै पश्वाक्छृमिदुगैनिधिसंकुलः । जायन्ते तत्र वे यकाः कृमित्वं बा न संशयः ॥ ८७
स मिः डरे स्फोटं कण्डु परिदारुणा । व्यथायुत्पादयेत्पूयः सवां परिचाल्येत्‌ ॥ ८८
नघपरषेष्यमाणा सा कण्डुशान्तिः प्रजायते । [।तदरततैशच शरण्ये सुरतस्य न संशयः ॥ ८९
ृज्ञस्येव रसान्मत्यः सुभिक्षान्पिबते पुनः । वायुना तेन प्राणेन पाकस्थानं प्रणीयते ॥ ९०
यदुक्तं प्राणिभिर्वूति पाकस्थानं गतं पुनः । सर्म तवेहितं तत्र मया बै पातयेन्मलम्‌ ॥ ९१
सारभूतो रसस्तत्र तद्रक्तश्च प्रजायते|| निलः शुद्धवीथ च ब्रह्मस्थानं प्रयाति च॥ ९२
आङ्ुष्टः स सम।नेन नीतस्तेनापि वायुना । स्थानं न रभते वीर्य चश्चरत्वेन वतेते ॥ ९३
पाणिनां च कपालेषु क्रिमयः सन्ति पश्च वै । द्विती कणेमृले तु नेत्रस्थाने ततः पुनः॥ ९४
कनिष्ाङ्कलिमानेन रक्तपुच्छाश्च दूतिके । अतसीपुष्पवर्णेन कृणपुच्छा न संशयः ॥

तेषां नामानि भद्र ते मत्तो निगदतः शणु ॥ ९५

मी णम ^@0ि

----- ~> -~ =--~-=-~- = -----~--~ -~ ~~~

१ पी

___ भ एतश्विहान्तमैवः पाठो ग. घ्र. ज. ट. पुस्तकस्थः । † एतचिष्ान्तगेतः पाठो ग. घ. पुस्तकस्थः ।
_* एतच्विहान्तर्गवः पाठो ग. घ. ज. ट. पृ्तकस्थः । 1 एतचिहान्तगत- पाट गः घ प्तक

, १. 'रीरोध्य॑। २ च. 'तशचसहस्णि । ३ ग. घ. ड. `ति जठराभिप्रशो । ड. छ. ढ. `ति जराप्रितापशो । ४ ज.
पवमिष्यः । ५ अ. दूती भवषन्तिके । ६ग.घ. ज. ट. 'ति क्िमस््यधि' । ७ ग. घ. ज, तियं प्रदसति । कि । ड.
ति ममातीव प्रधससि । ° । ८ म. -स्य परय न विं । ९ भ. त स्वानाना' । १० ग. ध. ज. ट. त्मयोज्यैवमे । ५१
५ क्त्वमनुरागतः ।

३०

२३४ महामुनिश्रीष्यासपणीत- [ २ भृमिखण्डे-

पिङ्ला श्रङ्गली नाम द्रौ डमी कर्णमूलयोः । चपलः पिष्पलश्ैव दरावेतौ नासिकाग्रयोः ॥ ९६
शृङ्कली जङ्गली चान्ये नेत्रयोरन्तरस्थिती । दृमीणां शतपथाशत्तारैभ्रूपा न संशयः ॥ ९९
[*भाखान्तेऽवस्थिताः सर्वे राजिकायाः पमाणतः । कपाटरोगिणः सवे विुवेन्ति न संश्यः।
अन्यमेव ्रवश्ष्यामि पुरोत्पस्यं महाक्रिमिम्‌ । तण्डुलस्य प्रमाणेन तददरणो न संशयः ॥ ९९
केराद्रयं मुखे तस्य विद्यते शृणु दूतिके । प्राणिनां संक्षयं विद्धि तत्षणे हि न संशयः] ॥ १०१

स्वस्थाने संस्थितस्यापि प्राजापत्यस्य वे मुखे । त्री यरसरूपेण पततेनात्र संशयः | १०१
पिबते युखेन तद्रीयं तेन मत्तः मजायते । तालुस्थौने परतो्ेव चश्चलत्वेन वतते ॥ १०२

इडा च पिङ्गला नाडी सूष्ष्मतामवसंस्थिता। दुचखेनापि तस्येव नाडिका जाट(ल)कम्पते ॥ १०३
कामकण्डूभेेदूति सर्वेषां भाणिनां किल । पुंसश्च स्फ़टते छिष्गं नार्या योनिश्च दूतिके ॥ १०४
ल्ीपुंसो संपन्नो तो व्रजेत संगमं ततः । कायेन कायः संभृष्य मैथुनेन हि जायते ॥ १०५
क्षणमात्रं च वे सोख्यं पुनः कण्डु तादी । सर्वत्र दरयते दूति भावमेव॑विधं किल ॥ १०६
व्रज त्वमात्मनः स्थानं नेषास्त्य् अपूर्वता । अपू नास्ति मे किचित्करोम्येवं न संशयः॥ १०७
इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकलाचरिते त्रिपन्नारत्तमोऽध्यायः ॥ ५३ ॥
आदितः शोकानां समच्ङ्ञाः-- ६०८०

अथ चतुष्पश्चाशत्तमोऽध्यायः ।
विष्णरुबाच-

एवमुक्ता गता दूती तया सुकछ्या तदा । समासेन सुस॑पोक्तमवधायं पुरंदरः ॥

तदयं भाषितं तस्याः सत्यधमेसमन्वितम्‌ । आरोच्य साहसं धेयं ज्ञानमेव पुरंदरः ॥ र
इदृशं न वदेत्काचिन्नारी भृत्वा मरहीते । योगरूपं सुसिद्धं च ज्ञानोदकेन क्षाछितम्‌ ॥
पवित्रय महाभागा सलयरूपा न संशयः । तरोक्यं हि समस्तं तु एषा धतु भवेतक्षमा ॥ "४
एतदर्थ विचार्यैव जिष्णुः कन्दपैमव्रवीत्‌ । त्वया सह गमिष्यामि द्रं तां कृकलां (ल)भियाम्‌॥५
प्रत्युवाच सहस्राक्षं मन्मथो बटदपितः । गम्यतां तत्र देवेश यत्राऽस्ते सा परतित्रता॥ 8
नं वीय बं पर्य तस्याः सत्यं पतिव्रतम्‌ । गत्वाऽहं नाशयिष्यामि कियन्मात्रं) सुरेश्वर ५
समाकण्यं सहस्राक्षो वचनं मन्मथस्य च । भो भो वृत श्रृणुष्व त्वमधिकं भाषितं त्वया ॥ ८
सुषा सत्यवीर्येण सुस्थिरा धम॑कर्मभिः । सुकटेयमजेया वे तत्र ते पौरुषं न हि ॥ ९
इत्याकण्यं ततः क्रुद्धो मन्मथस्तिन्दरमव्रवीत्‌। ऋषीणां देवतानां च मया बलं प्रणारितम्‌ ॥१०
अस्या बं कियन्मात्रं भवेन्मम प्रकथ्यताम्‌ । त्वं च परयस्व देबेश नाशयिष्यामि तां स्ियम्‌॥
भवन्तं वै यथा चाग्रे ततो दृष्टा त्वरं व्रजेत्‌ । तथेमां भावपिष्यामि रूपेण स्वेन तेजसा ॥ १

~

दि

---------------- ज ---~--- ण ५ काभ ए नान जानि 09 -् -- -ाा- नक

# एतशिहान्तर्गतः पाठो ग. घ. ज. ट. ड. पृस्तकस्थः ।

१ग. घ. ज. ड. ¶कली पिङ्गला ना । २ ग. घ. ज. योः। पुंश्चली पुंषली । ड. “योः । पृथी व्रृ्धली । ३ छ.
श्टगमृता न।४ग.ध. ज. ट. ड. संस्थाने । ५ ग. ज. ड. स्थानं प्रमेहौच च । ९ ड. 'डी मुषुत्राख्या च सं । ५१.
सुरा नरापि तस्यैव कृष्णवणेश्च कथ्यते । ज. ड. सुराननाऽपि तखेव कृष्णवर्णश्च कथ्यते । ८ ग. घ. जञ. ट. इ. एनः ' |
५ग.घ.ज.ट. इ. "वे भाष्ते करि । १० ग भावितं ।११ग.घ.ज.ट. ड. प्रु १२ क.ख.ड.ब.छ.स.. ६. मनं। |

॥ ॥

९४ चतुष्यश्चादात्तमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । २३९५

गच्छ तत्र महत्कायंगुत्पा्र सांतं धुवम्‌ । कस्मात्कुत्ससि मे तेजसेरोक्यस्य विनाशनम्‌ ॥ १३
विष्णुरूबाच-
आकण्यं वाक्यं तु मनोभवस्य एषा न साध्या तव काम जाने ।

धर्मेण वीर्येण सुसल्य॑भावा पुण्येन पण्या बहुपुण्यचारा ॥ १४
परयामि तेजो बयुप्रवीयेमितो हि गत्वा च धनुष्मता पै ।

तेनापि साधं भजगम देषो रत्या च दूत्या च पतिव्रतां ताम्‌ ॥ १५
एकां सुपुण्यां स्ह स्थितां तां ध्याने मरलीनां परिहरतुकामाम्‌ ॥

यथासुयोगं परिध्यायमानां विर्कैल्पहीनीं न च करपयेत्कः ॥ १६
अल्ययुतं रूपमनन्यतेजःकन्दपैयुक्तं हि सतां प्रमोदम्‌ ॥

लीलायुतं श्रावयुतं महात्मा तस्याग्रमेवं च पुनदैदशं ॥ १७
षट सुलीरं पुरुषं महान्तं चरन्तमेवं परिकामभावम्‌ ॥

जाया हि वैश्यस्य महात्मनस्तु मेने न सा रूपगुणं न तेजः ॥ १८
जलं यथा पब्मदरे गते वे प्रयाति दूरं च दलं विहाय ॥

शङ्कुं मानसमेव सद्यः संजातमस्यास्तु पतिव्रतायाः ॥ १९
अनेन दूती परिमेषिता पुरा तं तु दरुबत्येव गुणज्ञमेनम्‌ ॥

लीलास्वरूपं बहु आत्मभावं मामेव सर्व परिदशयेद्यः ॥ २०
ममेव कां भरवलं परवुद्ध्वा गते हि कान्ते स्वगुणोधगृङखरेः ॥

रत्या समेतः स कथं तु जीवेत्पत्या स्वभावेन प्रसादितं च (?) ॥ २१
ममापि भावं परिग््य कान्तोऽनीवक्कियान्वाऽपि सुद्ठद्धियुक्तः ॥

शुन्या हि कायो मम चास्ति सद्शेष्टाविदहीनो ृतकल्प एव ॥ २२
कायस्वयानस्य परजाः प्रनष्टा सुहत्करियाख्यं परिग्र्य कमे ॥

ममापि केनापि सम॑ तु कान्तं स उ्वंशोभौमनयच्च कापः ॥ २३
यदा स्तुतो वचनैरैषेयुक्तः स्वकन्धरोपरि टृत्यमानः ॥

द्वा अनेनापि प्रभाषयेदधृवं यो मां हि वाञ्छत्यपि भोक्तकामः॥ २
एवं विचार्यैव तदा महासती सत्याख्यरर्ज्य विनिबद्धतेजाः ॥

ज्ञात्वा गृहान्तः प्रयिवेश्च सा तदा स्वकान्तभावं निजमेव रक्ता ॥ २५

हति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकलाचरिते चतुष्प्चाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५४ ॥

आदितः शोकानां सपष्यङ्ाः-६१०५

१ग. ध. ज. "राता पु । ड. 'ददेहा पु । २ ग. 'रिभितुक्ताम्‌। ३ ग. ध. अ. 'कत्थहीनां नरकस्य एकाम्‌
भ ।४भ. "नां तु रहस एकाम्‌ । अ । ५क.ख.ग. घ. च. छ. सष. ट. ड. ठ. प्रमोदम्‌ । ६ क. ख. उ, च. छ. ज्ञ. ट.
इ. ठ. भोगयुतं । ७ क. ख. ड, च. छ. प्च. ह. ` वेत्सत्यात्मभारेण प्रमदितश्च । म । ड. ` वेत्सयाश्च भा । ८ क. ख ड.
चछ. ड.द. कामस्य प्रामस्य। ९. घ. ज. ट. छ. "हषास्य । १० क.ख. ग. घ. स. ट..भामनमेधकायः ! य+
\१ इ. ऊञ्वा नियतं चिचेत: ।

२३६ महामनिश्रीष्याक्मणीतं- [ १ भूमिखण्डे-

अथ पञ्रपारालमोऽध्यायः ।

[पि

विष्णुरुवाच-
माव विदित्वा सुरराट्‌ त तस्याः भोवाच कामं पुरतः स्थतं तम्‌ ॥
न चासति श्षक्या सुकला विजेतु सत्यात्मकं ध्यानमुदंशिता८)सती ॥ १
धमांख्यचापं स्वकरे गृहीत्वा जानाति ध्यानं वरमेकबाणम्‌ ।
योद्धु रणे संमति संस्थिता सती वीरो यथा द पितवीयेभावः ॥ २
जिगीषतेयं पुरुषार्थमेव त्वमात्मयुक्तः कुरु पोरूषं तु ।
देवा न जेतुं सुकटां समथा यद्धव्यमेवं हि मयेव चिन्त्यम्‌ ॥ ५
द्ग्धोऽसि पूर्वे त्वमिहैव शंभ॒ना महात्मनां ऽनेन समं विरोधम्‌ ।
डृत्वा फलं तस्य विकम॑णशचं प्राप्तोऽस्य भस्म सुसत्यमेव ॥ ४
यथा पुरा कमं कृतं त्वया स्मर भारन्धमेवं तु तथेव तीतम्‌ ।
सुकुलिसितां कीतिमवाप्स्यसि धुवं साध्वी मया सार्धमिहैव शटुप्यते ॥ ५
येऽज्ञानवन्तः पुरुषा जगत्रये वैरं विकुबेन्ति महात्मभिः समम्‌ ।
भुखाव दुःखं तदनन्तपारं चापायुधास्याश्च तपोविनाशा(त्‌) ॥ ६
व्याघुष्य आवां तु वजार काम एनां परित्यज्य सतीं युक्ताम्‌ ।
सत्याः प्रसङ्केन परा मया तु लब्धं फलं पापमयं त्वसष्यम्‌ ॥ ७
त्वमेव जानासि चरित्रमेतच्छक्नोऽस्मि तेनापि च गोतमेन ।
जातश्च सबाङ्गमगाङ्ककोऽदहं भवान्गतो मां तु विहाय तत्र ॥ ८
तेजःपभावो हतुलः सतीनां धाता समर्थः सितु न सूयः ।
सुकुत्सितं रूपमिदं तु रसत्पुराऽनुमूयायुनि(ना) हि शतम्‌ ॥ ९
[ॐनिश्ध्य सूर्यं परितेजवन्तमु्न्तमेवं भभया सुदीप्तम्‌ ।
भदश मृत्यु परि्नाय कामं ] माण्डव्यश्तस्य तु कोण्डिकस्य ॥ १०
अत्रेः प्रिया सत्यमया पतिव्रता स्वपुत्रतां देवत्रयं हि निन्ये ।
तथा पुरा मन्मथ ते श्रुते यर्दा सत्कारयोग्याः प्रभवन्ति सत्यः ॥ ११
सावित्रीनाश्नी चुमत्सेनपुत्री नीतं परियं सा तिह आनिनाय ।
यमादहो सत्यवतश्च पत्नी सतीत्वमेवं परिपूजित च ॥ १२

प्रः शिखां कः परिसंस्पृशेदरे भवेद्धि कः सागरमेव रूढः ।
. गले तु बद्ध्वा सुशिलां महत्तरं यो मतकामः परिचाटयेत्सतीम्‌ ॥ १२
उक्ते तु वाक्ये बहुनीतियुक्त इन्द्रेण कामस्य स॒शिक्षणाथेम्‌ ।
आकण्यं वाक्यं मकरध्वजस्तु उवाच देवेन्द्रमथेनमेव ॥ १४
# एतश्वहान्तगेतः पाठः क. ख. ग. घ. ड. च. छ क्ष. ड. ढ.. पुस्तकस्थः ।

१ग.च.ज. स्तिमानंपुरते बजे ।२क.स.ग.घ. ठ. च. छ. क्षःट. ड, तेन । ३क. ड. ह.
"व जातोऽस्यनङ्गः स्मरस।४्म. ठनकु। ५क.ख. ङ्च. छ.क. द. सुकुिनै । ६ क, श. ग. ध. इ च.
ज. श्च. ट. इ. ढ, “दा नमस्कारयुक्ताः प्र ।

॥ ण

५१ षद्पश्नाशत्मोध्यायः ] प्पुराणम्‌ । २१७
तवातिदेश्चादहमागतो वे र्य सुहत्वं पृरुषार्थमेव ॥

त्यक्त्वा तदथं परिमाषसे मां निःसस्वरूपं बहुभीतियुक्तम्‌ ॥ १५
व्याबुद्धि८)यास्यामि यदा सरेश स्याल्ोकमध्ये मम कीतिनाक्नः ॥

ऊ.टिकरो मानविहीन एव सरवे बदिष्यन्त्यनया भितं माम्‌ ॥ १६
ये वै जिता देवगणाश्च दानवाः पूर्व मुनीन्द्रास्तपसा प्रयुक्ताः ॥

हास्यं करिष्यन्ति ममापि सद्यो नाया जितो मन्मथ एष भ्रीतः॥ १७
तस्मात्मयास्यामि त्वयेव साधेमस्या बलं मानधनः सुरेश ॥

तेजश धैर्यं परिनाश्षयिष्ये भवांस्तु कस्माल्मषिभेति इन्द्र ॥ १८
संबोध्य चैवं स सुराधिनायं चापं शृहीत्वा सक्षरं सपुष्पम्‌ ॥ |
उवाच क्रीडां पुरतः स्थितां सखीं विधाय पायां भवति प्रयाहि ॥ १९
वैश्यस्य भार्या सकलां सुपुण्या सले स्थितां धर्मविदां गुणङ्गाम्‌ ।

इतो शि गत्वा कुर काययुत्तमं साहाह्म(य्य)रूपं च प्रिये सखे शण ॥ २०
क्रीडां समाभाष्य ततो मनोभवस्त्वन्ते स्थितां प्री ति(मथाऽऽहयत्पुनः ॥

कार्यं भवत्या मम का्यमुत्तममेनां सुहयः परिभावयस्व ॥ २१
इन्द्र॑ हि दृष्टा सुकला यथा भवेत्सेहानुगा चारुबिलो चनेयम्‌ ।

तैस्तैः परभावेगणवाक्ययुक्तैनयस्व बहयं मम व्याकुलां कुरु ॥ २२
भो भोः सखे सापय गच्छ शीघ्रं मायामयं नन्दनरूपयुक्तम्‌ ।

पुष्योपयुक्तं तु फएलपमभावं पुष रतेः कोकिलषट्पदानाम्‌ ॥ २३

आहूय वीरं मकरन्दमेव रसायनं स्वादुगुणेरूपेतम्‌ ।

सहानिलाचैनिजकरमयुक्तेः संमेषयित्वा पुनरेव कामः ॥

चक्रे प्रयाणं सुरराजसाधं संमोहनायापि महोर्सतीं ताम्‌ ॥ २४
इति श्रीमहापुराणे पारे मूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकलाचरिते परमपश्चारात्तमो ऽध्यायः ॥ ५५ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--६१२९

नमक मि

अथ षट्पल्लारतस्तमो ऽध्यायः ।

विष्णुरुवाच--
तस्याः सत्यनिनाश्ाय मन्मथश्च सुराधिपः । भरस्थितौ शकलं तरि सत्यं धममथाब्रवीत्‌ ॥ १
पेय धमे महापाह मन्मथस्यापि चेष्टितम्‌ । तवाथंमात्मनशैव पुण्यस्यापि महात्मनः ॥ २

विनाम महत्स्थानं बासर्पं सुखोदयम्‌ । सत्याख्यं स च विभारूयं सुदेवारूयं श्होत्तमम्‌॥। र
तमव नाशयेञ््रात्वा काम एषं प्रसन्नधीः । द्विषत्रूपः स॒वुष्टात्पा अस्माक हि न संक्षयः ॥ ४
0 म

१ ज. व्यायुध्य । २ग घ. ज. ट. अवस्करो । ३क.ख.ड. च. छ. पष. ढ.भीमः। ण्ग.घ.ड. ज. ड.;ढ.
ुलेहैः। ५ क. ख. ङ. च. छ. 'हामतीनाम्‌ । ९ ग. घ. ष. इ. द. "सतीनाम्‌ । ७ ग. घ. ज. 2. सुरनिमक्तौ स । ८ म.

ममैव । ९ क.ख, ङ, च. छ.क, इ. पे्त्वा।१०क. ख. च. प्रमादधी. । ङ छ. स. प्रम्तधीः। ११. घ.जट. ड,
ह्पः ।

२३८ पहामनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ ९ मूमिखण्डे~

पतिस्तपोधनो विः सती भार्या पतिव्रता । सुसत्यो भूपतिधंमो मम गेहं न संशयः ॥ . «4
यत्राहं दृद्धिसंतष्टा त स्तोत्र बासो हि ते भवेत्‌। तत्र पुण्यं समायाति श्रद्धया सह क्रीडते ॥ ६
शमा शान्तिसमायुक्तमायाति मम मन्दिरम्‌ । संतोषश्च दमधैव दया सौहृद एव च ॥ ७
्हनायुक्तः स निर्छोभो यत्राहं तत्र संस्थितः । श॒चिप्रभावस्तत्रैव अमी बै सत्यबान्धवाः ॥ ८
अस्तेयमप्यहिसा च तितिक्षा बुद्धिरेव च । मम गेहे समायान्ति धन्यतां शृणु धमेराट्‌ ॥ ९
गुरुणा च पितृभ्यां च विष्णुटे्षम्या समन्वितः । महं तु समायान्ति देवाश्ाग्निषुरोगमाः।॥ १०
मोक्षमार्ग भकारे कानौदायैसमन्वितः । एतैः साधं वसाम्येव सतीषु धमवत्सु च ॥ ११

साधुष्वेतेषु सर्वेषु एदरूपेषु मे सदां । भक्तेनापि कुटुम्बेन वसाम्येव त्वया सह ॥ १२
समर्थाः साधृरूपासते वेधसा मे हाः कृताः । संचरामि महाभाग स्वच्छन्देन बलीयसा ॥ १२
ईश्वरश्च जगत्स्वामी त्रिशृी दषवाहनः । मम गेहस्वरूपेण वर्तेते रिवसंगतः ॥ १४
तदहे संस्थितो याचे शदरूपं महेश्वरम्‌ । सदनं शंकराख्यं मे नारितं मन्मथेन वे ॥ १५

विश्वामित्रं महात्मानं तपन्तं तप उक्तमम्‌ । मेनकां हि समभ्नित्य कामो नाशितवान्पुरा ॥ १६
सती पतिव्रताऽहल्या गौतमस्य भिया शुभा । सत्याञ्च चाछिता तेन मन्मथेन दुरात्मना ॥ १७
मुनयः सत्यधमेज्ञा नानाचियः पतिव्रताः । सस्पूहात्च कृताः सवो दीपिताः कामवहिना ॥ १८
दरषरो दुःसहः पापी योऽतिसत्येषु. निष्टुरः । मामेव पद्यते नित्य कथितः शुर तिष्टति ॥ १९
रमां डात्वा समायाति बाणपाणिर्धतरधरः । नाश्येन्मब्रहं पापो वीतिहोत्र नामकः ॥ २०
पापठेशाश्च ये कूटा अन्ये पाषण्डसंश्रयाः । ते तु बुद्धाऽहिता ¦ सर्वे सत्यगेहं विश्चन्ति हि।॥२!
सेनाध्यरसत्यस्तु च्छबमना तेन साधितः । पातयन्मदेयेदधहं पापः शसैदरात्मभिः २२
मामेवं ताडयेत्मायो महाव्ररमनोभवः । अस्य नाश्ना प्रदग्धोऽहं शरन्यतां हि व्रनामिवे॥ २,
रतनं शहमिच्छामि खयं सत्यं च भ्रपतिम्‌ । कृकलस्यापि वेश्यस्य भयेयं रिवमङ्गला ॥ २४
सदह सुङ्लाख्यं मे दग्धुं पापः समृत्थितः । अयमेष सहस्राक्षः कामेन सहितो बरी ॥ २५
कामस्य कारणात्कस्मात्ूरवत्तं न विन्दति । अहल्यायाः परसङ्गेन मन्द पुस्त्व प्रजग्मिवान्‌ ॥ २६
पौरुषं हि ततो नष सत्यस्यैव प्रधरषणात्‌ । नष्टः कामस्य दोषेण सुरराट्‌ तत्र संस्थितः ॥ २७
यक्तवान्दारुणं शापं दुःखेन महताऽन्वितः । कृकटस्य प्रियामेतां सुकलां धमेचारिणीम्‌ ॥

एष हर्तु सहस्राक्ष उद्यतः कामसंयुतंः ॥ २८
कथमेतेन इन्द्रेण न पयाति तथा कुर । धमराज महापा्ग भवान्मतिमतां वरः ॥ २९

धर्मराज उवाच--
उन तेजः करिष्यामि कामस्य मरणं तथा । उपायः स मया ष्टो येनायेव विनश्यति ॥ २३
प्रयातेषा महाभा शकरनीरूपधारिणी । भवीरागमनं पुण्यं शब्देनाऽऽख्यातु वै यतः ॥ १
शकुनस्य भावेन भतैश्वाऽऽगमनेन च । हृष्टा पृष्टाऽमविष्यत्सा स्थिरवित्ता न संशयः ॥ , २
रहा च मेषिता तेन गता सा सुकलागृहम्‌ । पकुैती महच्छ्दं हृष्टं देवहमेष च ॥ १२
[पूजिता मानिता ण्या प्ूपगन्धादिभिस्तदा । ब्राह्मणं पृच्छती ज्ञानं कैदेष्यति पतिमेम्‌]॥ २४

% एतचिहान्त्गतः पाठः क. ख. ग. घ. ड. च. छ, ज. स. ट. ड. 2. पृ्तकत्थः । ___

१क.ख. छ... 'दा। उक्ते । २ ट. कुपितः। ३ ग. ध्यक्षोऽ्तयस्तु । ४ग. ध. ज. ट. ड. 'येदेष्टं । ५
"येत्पापो म। ६ क.ख.ग.घ.ड.च.छ.चघ.र.र.द. धाम्ना । ७ ट. तः। यथा नैते । ८ क.ख.द.च.छ, प्रज्ञा । स्गधड.

ड.
।

१७ पप्तपन्चाशत्तमाऽध्यायः ] प्ब्रपुराणम्‌। २३९

ब्राह्मण उवाच--

भर्शवाऽऽगमनं भद्रे तवेवं वदति धवं । दिनानां स्कत्पूरैमागमिष्यति नान्यथा ॥ ३५
इत्येवमाकण्यं सुमङ्गलं वचः प्रह्षयुक्ता सहसा बभुव ॥
धमज्षमेकं सुगुण च कान्त कृतप्रतिषठं हि समागतं तम्‌ ॥ ३९

इति श्रीमहापुराणे पारे द्वितीये भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सृकरुलचरिते षटूपन्नारात्तमो ऽध्यायः ॥ ५६ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-६ १६५

अथ सप्तपश्नारत्तमोऽध्यायः ।

विष्णुरुवाच-

कीडा सतीरूपधरा सुभूत्वा गेहे गता चारूपतित्रतायाः ॥

तामागतां समुखं रूपयुक्तां सा सादरं वाक्यमुवाच धन्या ॥ १

वाक्यैः सुपुण्ये; परिपूजिता सा उवाच क्रीडा सकलां विहस्य ॥

मायानुगं विश्वविमोहनं सती प्रत्युत्तरं सत्यपरमेययुक्तम्‌ ॥ २

ममापि भता कैकलो गुणज्ञो धीरः सुविद्रान्महिमाभयुक्तः

त्यक्त्वा गतः पुण्यतरः सूपुण्यां मामेव नाथः करणु पुण्यकीतिः ॥ ३

[ श्वाक्यैः सुपुण्ये; सुकलासुयुक्तेः परिष्वजेन्मे सुकलात्मना कैः |

आक्ण्यं सर्वे सफला तदुक्तं सा शुद्धभावं च परभाषयेत्ताम्‌ ॥ ध

कस्माद्नतः सृन्दरि नाथ तेऽ विहाय त्वां रूपवतीं च साध्वीम्‌ ॥

आख्यातु सर्वे भवती स्वभतैः संखीरसवरूपा गहमागता मे ॥ ५

क्रीडा वभाषे शृणु सत्यमेतच्चारित्रनातं मम भतुरस्य ।

अहं भिये तस्य सदेव युक्ता यमिच्छते तं परिसाधयामि ॥ दे

कमेस्वेपुण्यं वचनं स्वभतुर्ध्यानोपयुक्ता सकलं करोमि ।

एकान्तशीलस्य गुणैकधाश्नः सुभाषितं कान्तमिरैव देवि ॥ ७
मम पूवेषिपाकोऽयं संमत्येवं प्रवतैते । यतस्त्यक्त्वा गतो भती मामेवं मन्दभागिनीम्‌ ॥ ८
ससे न धारये जीवं स्वकीयं कायमेव च । पत्या बिना कथं नार्यः सुजीवन्ति च निधृणाः ॥ ९
रूपसोभाग्यश्ङ्गारसुखं संपत्तिरव च । नारीणां हि महाभागे भता शासेषु गीयते ॥ १०
तच सर्वं समाकरण्यं यदुक्तं क्रीडया तदा । सत्यमावं िदित्वाऽस्याः सर्व संभाषितं तथा ॥११
विषण्णा सा महाभागा सुकला पतिदेवता । तामुवाच ततः सवेमात्मचेषटानुगं वचः ॥ १२
समासेन समाख्यातं पू्व्ृत्तान्तमात्मनः । यथा भती गतो यात्रं पुण्यसाधनतत्परः ॥ १३

अत्मदुःखं सुखं चोक्त्वा विरराम मनस्विनी । बोधिता क्रीडया सा तु समाश्वास्य पतिव्रता १४
ग प

% एत्बिहान्तगतः पाठो ग. च. उ. पुस्तकस्थः ।

| १ग.घ.ज.ठ. ड. स्थिरम्‌ । २ग. मध्ये आगः। ३क.ख.च. छ. सल. ट. प्रषलो। ट. कुदालो। ४.
प्सस्व्पा । ५ ड. स्वभावं व' । ६ ग. 'शीलां सगुणेन रत्या शृश्रूषि । ७ क. ख. ड. च. छ. पष. ठ. विश्वस्ता ।

२४० महामुनिभ्रीव्यासपरणीत-- ` [९ मूमिशण्डे-.

मुत उवाच--~ `
एकदा तु तया भक्तं डया सुकलां भति । सखे पश्य बनं सौम्यं दिव्यैवैरलंकृतम्‌ ॥ १५
तत्र तीयं परं पुण्यमस्ति पातकनाशनम्‌ । नानावद्धी वितानैश्च सुपण्येः परिशोभितम्‌ ॥ १६
आबाभ्यामपि गन्तव्यं पुण्यहेतोर्वरानने । समाकण्यं तया साधं सुकला मायया तदा ॥ ९७

परथिवेश्च बनं दिव्यं नन्दनोपममेव सा । सवेतैकुसुमोपेतं कोकिलाश्चतनादितम्‌ ॥ १८
ष सु 4 । कूजद्धिः पक्षिभिः पुण्यैः ०७७०५००५ ५९ ॥ १९
श्च सोरभेशच विराजितम्‌ । सर्वभावैः सुसंपूर्णं माधव्या माधवेन वे ॥ २०

चरितं मोहनायैव खकलायाश्च कारणाद्‌ । तया सार्ध प्रविष्टा सा तद्वनं सर्वभावनम्‌ ॥ २!
ददश सौख्यदं पुण्यं मायाभावं न विन्दति। पश्यमाना वनं दिव्यं तया सह जनेश्वरः (र) २२
सकौतुकान्यनेकानि दैवयुक्तानि तानि सा । तया रत्या सुसंयुक्तः कामः शक्र(कः) समागतः ॥
सर्वभोगपतिर्भूत्वा कामलीलासमाकुलः । कामदेवं समाभाष्य एषा सा सुकलाऽऽगता ॥ २४
अहरस्व महाभागां ऋीडायाः पुरतः स्थिताम्‌ । मायां ठृत्वा समानीतां क्रीडया तव संनिध ॥

पौरुषं दरीयाव्रैव यद्यस्ति कुरु निशितम्‌ । २५
काम उवाच-

आत्मरूप दयस्व चतुरं छीखयाऽन्वितम्‌ । येनाहं भरहर त्वेनां पश्चबाणेः सहस्रदृक्‌ ॥ २६
इन्द्र उवाच- ॥

काऽऽस्ते सपौरुषं पढ येन रोकं वितन्वितम्‌। ममाऽऽधारपरो भूत्वा योखुमिच्छसि सांमवम्‌२७
काम उवाच-

तेनापि देवदेवेन महादेवेन शूलिना । पूवमेव हतं रूपं मम कायो न्‌ शिश्रे ॥ २८

इच्छाम्यहं यदा नारीं हन्त शृणुष्व. स्वम्‌ ५८; कायै समाश्रित्य हयातमरूपं मदृदोये ॥ २९
पर्मासं बर वलात्‌ गर कायं समाश्रये । पूर्मं दष्टा यदा नारीं तामेव परिचिन्तयेत्‌ ।॥ २३
मानस्य पुंसस्तु नारीरूपं पुनः पुनः । अदृष्टं तत्वमाभिरत्ये पुंसमुन्मादयाम्यहम्‌ ॥ २!
तथाऽप्यन्मादयाम्येव ्रार्यायमनस॑शयः । संस्मरणात्स्मरो नाम मम जातं सुरेश्वर ॥ २२
तारश्ञोऽतादृशषो रङ्वस्तुरूपं समाश्रये । आत्मतेजःपरकाशेन बाध्यबाधकतां व्रनेव्‌ ॥ १३
[#नासीरूपं समाश्रित्य धीरं पुरुषं मोहयेत्‌ । परुषं तु समाश्रित्य भावयामि सुयोषितम्‌ ॥२४
रूपहीनोऽस्मि हे इनदर अस्मदूपं समाश्रयेत्‌] । तव रूपं समाश्रित्य तां साधये यथेष्सिताम्‌ ॥ २५
एवमुक्त्वा स दषेन कायं तस्य महात्मनः । सखाऽसौ माधवस्यापि ह्याभित्य इमुपरायुधः॥ २६
तामेव हन्तु कुसुमायुधोऽपि साध्वीं स॒पुण्यां कृकलस्य भायोम्‌ ।
समुतयुकस्तिष्ठति बाणप्राणिलक्यं तु तस्या नयनं विलोक्य ॥ ३७

इति श्रीमहापुराणे पचे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकलाचारिते सप्तपश्चशत्तमो ऽध्यायः ॥ ५५७ ॥
आदितः शोकानां सपष्यङ्काः--६२०२

# एतश्विहान्त्गतः पाठे ज. ट. ड. पुस्तकस्थः ।

॥ कै

१ ङ. जञ. द. सुपुषपैः। २क.ख.ग.घ. ड. छ इ. ट. ठ. मायया) ३ क.ल. ङ. हल. ड. ट. विड.
म्बित । ४ ण. "य पस्त्वमासाद' । ५ ज. मू \ पुस्त्वादापाद । ६ म, नायौ ग्म न।

९५८ अष्टपञ्चारात्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २४१

अथाषटपश्वाश्तमो ऽध्यायः ।

विष्णुरुवाच-
क्रीडामयुक्ता सुवनं प्रविष्टा वैश्यस्य भाया सुकला च तन्वी ।
ददशे सर्वं गहनं मनोज्ञं तामेव पप्रच्छ सखीं सती सा ॥ १
अरण्यमेतत्यवरं सुपुण्यं दिव्यं सखे कस्य मनोभिरामम्‌ ।
सिद्धं सुकामेः भवरैः समस्तेरमनोभवारामसमानकपम्‌ ॥ २
क्रोडोवाच-
9
पतद्रनं दिष्यगुणेः भयुक्तं सिद्धस्वभावैः परिभावनेनं ।
पुष्पाकुलं काभफरोपयुक्तं विपर्य स्व मकरध्वजस्य ॥ ह
एवं वाक्यं ततः श्रुत्वा हर्षेण महताऽन्विता । समालोक्य महवृत्तं कामस्य च वुरात्मनः ॥ ४
वायुनाऽऽनीयमानं तं समाघराति न सौरभे(भम्‌) । बाति वायुः खभावेन सौरभ्येण समन्वितः॥५
तद्वाणो विशते नाशं यथा तथा सुखीलया । सा गन्धं नैव गह्णाति पुष्पाणां च वरानना ॥ &
न चाऽऽखादयते तत्र फलानां वा रसं सती । स सखा कामदेवस्य रममाणो विलनितः ॥ ७
| #लनितः प्राद्ुखो भूत्वा मुपालवचनच्छदेः । फलेभ्यस्तु सुपेभ्यः पृष्पमज्नरिभ्यस्ततः॥
विरूपश्चापतद्धमो रूदत्येष तया नितः] ॥ ८
पररन्दः सुदीनात्मा फलाद्कवि गतः पुनः । भक्ष्यते मिकाभिश्च यथा मूर्खवचस्तथा ॥ ९
श्षिकामक्ष्यमाणस्तु भरवाहेणेव याति सः । मन्दं मन्दं प्रयात्येव तं हसन्ति च पक्षिणः ॥ १०
नाना['रुतैः प्रचलन्ति सुखमानन्दनिर्भराः । प्रीत्या] शकरुनयस्तत्र वनमध्यनगस्थिताः ॥

प्रकटया जितो ह्येष निज्नं पन्थानमास्थितः ॥ ११
भीत्या समेता रतिः कामभायां श्रुताऽत्रवीत्सा सुक्रखां विहस्य ।
खस्त्यस्तु ते स्वागतमेव भद्रे रमस्व प्रीत्या त्वनया च रत्या ॥ १२
दन्त्यौ तो(ते) खियो(यौ) दृषा शरुत्योवाच स॒ भाषितम्‌। रति प्रति गृहीत्वा मे गतो भर्ती महामतिः
त्र मे तिष्टत भतो तत्राहं पतिसंयुता । तत्र कामश्च मे प्रीतिरयं कायो निराभ्रयः॥ १४
अप्युक्तं समाकण्यं रतिप्रीती पिलजिते । व्रीडमान गते ते द्रे यत्र कामो महाबलः ॥ १५
सचतुस्त. महावीरमिन्द्रकायसमाश्चितम्‌ । चापमाकष॑माणं तं नेत्रक्ष्यं महाबलम्‌ ॥ १६
नयेयं महाभाङ्ग यज पौरुषमात्मनः । पतिकामा महाभागा पतिव्रता सदैव सा ॥ १७
काम उवाच--
भनयाऽऽलीक्यते रूपमिन्द्रस्यास्य महात्मनः । यदि देवि तदा चाहं हनिष्यामि न संशयः ॥१८
भय बेषधरो देवो महारूपः स॒राधिपः । यस्यामनुगतस्तूर्णं परया लीलया तदा ॥ १९
पवेभोगसमाकी्णः सर्वाभरणशोभितंः । दिग्यमाल्याम्बरधरो दिव्यगन्धानुरेपनः ॥ २०

(कोः प

"षषिषगयीषगिणगषिरी मी २ त्‌

+ एतचिद्वान्तगतः पाठो ग. ध. ड. छ. ट. ड ढ. पुस्तकस्थः । † एतशचिहान्तगेतः पाठो ड. पुस्तकस्थः ।
व वि
१क.ख.ग.घ. ङ. च. छ, ड..रिमाधवेन । २ ड. न । वृष्यं पुष्पफ । ३ ल. प्रायातिसौ।* क. ख. ग. च,
च. छ. ड. विनिजितः ।
३१

वनय ज

२५२ पहापुनिश्रीवयासप्रणीतं-- [ ९ भूमिखण्डे-

तया शत्या समायातो यत्राऽऽस्ते पतिदेवता । भ्रतयुवाच महाभागां सुकला सत्यचारिणीम्‌॥२१
पूर्व दूतीसम्ं ते भीतिस्तु भहिता मया । कस्माम मन्यसे मद्रे भज मा त्वमिहाऽऽगतम्‌॥ २२
सकलोवाच-

रकषायुक्ताऽस्मि भद्रं ते भवैः पूत्रमेहात्मभिः । एकाकिनी सहायैश मैव कस्य भयं मम ॥

शुरेशच पुरषाकारैः सवत्र परिरक्षिता ॥ २३
नातिभस्तावये वक्तं उयग्रा कर्मणि तस्य च । यावत्मस्पन्दते नेजं तावत्कालं महापते ॥ २४
मवाञ्र लते कस्मादरममाणो मया सह । भवान्को हि समायातो निभेयो मरणादपि ॥ २५.

इन्द्र उवाच-
त्वामेवं हि भपदयामि बनमध्ये समागताम्‌ । समाख्यातास्त्वया शूरा भश्च तनया; पुनः ॥

कथं पदयाम्यहं तावदशेयस्व ममाग्रतः ॥ २६
स॒करोवाच-
निजग्रहमपवर्मस्याऽऽधिपल्ये निवेश्य
धृतिमतिगतिबुद्धाख्यैस्तु संन्यस्य सद्यम्‌ ॥
अचटसकलधर्मा नित्ययुक्तो महात्मा
शमदमसहधमीत्मा सदा मां जुगोप ॥ | २७

मामेवं परिर्षते दमगुणेस्तेस्तैः सुधमेः सदा
सत्यं पय समागतं मम पुरः शान्िक्षमाभ्यां युतम्‌ ॥
सत्याख्यस्तु महाबलः पृथुयज्ञा यो मां न मुशेत्कदा
बद्ध्वा मां दढबन्धनेः सुनियतं पुण्यत्वमेवं गतः ॥ २८
र्ायुक्ताः कृताः सवे सत्यार्था; शृणु सांभरतम्‌। धमलोभातिगाः सरवे दमबुद्धिपराक्रमाः ॥ ९९
मामेवं हि परीक्षन्ते कि मां भा्ययसे वकात्‌ । को भवाभिर्भयो भूत्वा दूत्या सधं समागतः२०
सत्यथरममुखाः पुण्या ज्ञानाद्याः मवलाः सुताः। मम भतः सहायाश्च ते मां रन्ति वै सदार)
अहं रक्षापरा नित्यं दमशान्तिपरायणा । न मां जेतु समर्थश्च अपि साक्षाच्छचीपतिः ॥ २
यदि बा मन्मथो वाऽपि समागच्छति बीयैवान्‌ । दंशिताऽदं सदा सरयमत्या कष्टेन सवेदा ३२
निरभका स्तस्य बाणा भविष्यन्ति न संशयः। त्वामेवं हि हनिष्यन्ति धमाोदयास्ते महाबलाः ॥ ?४
दूरं गच्छ पलायस्व माऽत्र तिष्ठ ममाग्रतः । वायेमाणो यदा तिद्ेभस्मी भूतो भविष्यसि ॥ ३५
म्री विना निरीक्षेत मम रूपं यदा भवान्‌ । यथा दारु दहेदहिस्तथा धक्ष्यामि नान्यथा ॥ १९
एवमुक्तः सहस्राक्षो मन्मथं पाह संयुखम्‌ । पर्य पोरुषमेतासां युध्यस्व निजपौरूषैः ॥ २७
यथाऽऽगतास्तथा स्व महाश्चापमयातुराः । स्वं स स्थानं महाराज इन्द्राद्या; भययुस्तदा ॥ !“
गतेषु तेषु सर्वेषु सुकरा सा पापीव्रता । स्वगं पुण्यसयुक्ता पतिध्यानेन चाऽऽगता॥ २९

सगृहं पुण्यसंयुक्तं सरवैतीर्थमयं तद। । सवेयज्ञमयं राजन्संभाप्ता पतिदेवता ॥ ४९
इति श्रीमहापुराणे पाचने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने लुकलाचरितेऽषटपनवादत्तमोऽध्यायः ! ५८ ॥

आदितः शोकानां समध्यङाः--६२४०

१क.घन.ग. घ. द. च. छ. क्ष. ट.इ. ट. दृलया। रग. ध, ड. मू । ज्ञातिख्यातिम' | ३ क. ख. ग. ध, ड.
च. @. घ. ट, ड. द. "यसया ।

५९एकोनषष्ितमोऽध्यायः ] प्मपुराणम्‌ । | २४३
अथेकोनषष्टितमो ऽध्यायः ।

विष्णुरूषाच-
कृकलः सर्वतीथानि साधयित्वा ग्रहं भरति । परस्थितः साथवारेन महानन्दसमन्वितः ॥ १
एवं चिन्तयते नित्यं संसारः सफलो मम । खगं भयान्ति ते सवे पितरो मम नान्यथा ॥ २
तावत्मत्यक्षरूपेण बद्ध्वा तस्य पितामहान्‌ (हम्‌) । पुरतस्तस्य संते न हि ते पुण्यमुत्तमम्‌ ॥ ?
[दिव्यरूपो महाकायः ठृकलं वाक्यमव्रवीत्‌। तीथयात्राफलं नास्ति श्रम एव था कृतः] ४
[स्यं संतोषमायाति न हि ते पुण्यमुत्तमम्‌ | एवं श्रुत्वा तदा वेश्यः कृकलो दुःखपीडितः ॥५

भवान्को वा वद्येवं कस्माद्रद्धः पितामहः । केन दोषप्रभावेन तन्मे वं कारणं वद ॥ ६

कस्मात्ती्थफलं नास्ति मम यात्रा कथं न हि । सर्वमेवं समाचक्ष्व यादि जानासि संस्फुटम्‌ ॥ ७
धमं उवाचं--

विनीतां विमलां पुण्यां भार्यो त्यक्त्वा प्रयाति यः। तस्य पुण्यतमं सर्वं इथा भवति नान्यथा ८

धर्माचारपरां पुण्यां साधुत्रतपरायणाम । पतिव्रतपशं भार्या सुगुणां पुण्यवत्सलाम्‌ ॥ ९

तामेवापि परित्यज्य धमकार्य प्रयाति यः । था तस्य कृतः सर्वं धर्मो भवति नान्यथा ॥ १०

सबोचारपरा धन्या धमंसाधनतत्परा । सतीवरतरता नित्यं सर्गा ब्ञानवत्सला ॥ ११

एवंगणा भवेद्धायो यस्य पुण्या महासती । तस्य गेहे सदा देवास्तष्ठन्ति च महौनसः ॥ १२
पितरो गेदमध्यस्था यशो वाञ्छन्ति तस्य च । गङ्गाद्याः सरितः पुण्याः सागरास्तत्र नान्यथा ॥
[पुण्या सती यस्य गेहे वतेते सत्यतत्परा । तत्र यत्ना गावश्च ऋषयस्तत्र नान्यथा] ॥ १४
तत्र सर्वाणि तीर्थानि पण्यानि विविधानि च । भायोयोगेण तिष्ठन्ति सवौण्येतानि नान्यथा १५
पण्यभार्याभरयोगेण सुगादैस्थ्यं परायते । ['गारैस्थ्यात्परमो धर्मो द्वितीयो नास्ति भूतछे ॥ १६
स्थस्य गृहः पुण्यः सत्यपुण्यसमन्वितः । स्व॑तीथेमयो पैरय सबैदेवसमन्वितः] ॥ १७
गारैस्थ्यं च समाभित्य सर्वे जीवन्ति वतः । तादृशं नैव पश्यामि हन्यमाश्रममुत्तमम ॥ १८
परागत देवा सर्वे धराः सनातनाः । दानाचाराः भ्रवतेन्ते यस्य पंसश्ववे्रहे॥ १९
एवं यो भायेया हीनस्तस्य गेहं बनायते । यज्ञाश्चैव न सिध्यन्ति दानानि विविधानि च ॥ २०
भायोहीनस्य पुंसोऽपि न सिध्यति महाव्रतम्‌ । धमेकर्माणि सर्वाणि पुण्यानि विविधानि च २१
नासि भायोसमरं तीथं धमेसाधनहतवे । शृणुष्व त्वं गृहस्थस्य नान्यो धर्मो जगत्रये ॥ २२
यत्र भाय शह तन्न पुरुषस्यापि नान्यथा । ग्रामे वाऽप्यथवाऽरण्ये सवेधमस्य साधनम्‌ ॥ २३
नासि भायौसमं तीर्यं नासि भायीसमं सुखम्‌ । नास्ति भायोसमं पण्यं तारणाय हिताय च॥
धमेयक्तां सतीं भार्या लक्त्वा याति नराधमः । गहर्म परित्यज्य काऽऽस्ते धर्मस्य ते फलम्‌ ॥
तया विना यदा तीथ श्राद्धं दानं तं त्वया । तेन दोपेण बै वद्धास्तव पूेपितामहाः ॥ २९

० न ज

+ एतश्थिहान्तगैतः पाठः क. ख. ग. ध. ड. च. छ. सष. ड. ढ. पुस्तकस्थः । 1 एतचिहान्तगेतः पाठो ग. घ. छ.
स. 2. पृस्तकस्थः । * एतथिहान्तर्गतः पाठः क. ख. ड, च. छ. सष, ढ .पुस्तकस्थः । † एतचिहान्त्गेतः पाठः क. क्ल.
च. छ. क्ष. ।
र

१ इ. पितामहः । २. छ. ठ. दाततीर्थफलं । ३ ड. "च- तीर्थं सुशीलां पुण्यां तांभा। ४्क.ख ग.घ. ड.

1 ॥ भ. ट. द. ह, जन्तवः । ५ फ. स. ग. ध. ड, च. छ. ज्ञ. ट. ड. द, भू । यत्राभि । ६ क. ख. च. छ. क्ष. ट.
" वदाव । ।

२४४ पहायुनिभ्रीव्यासप्रणीत- [ २ मूमिखण्डे-

भवांश्चोरस्सरमी चौरा येश भुक्तं च लोटपेः । त्वया दत्तस्य श्राद्धस्य अन्नमेषं तया विना॥ २७
सुपुत्रः भद्धयोपेतः श्राद्धदान ददाति यः । भायादत्तेन पिण्डेन तस्य पण्यं वदाम्यहम्‌ ॥ २८
यथाऽपृतस्य पानेन पितृणां तृप्रिजांयते । पितृणां नात्र संदेहः सत्यं सत्यं बदाम्यहम्‌ ॥ २९
गाहस्थस्य च धमेस्य भायो भवति स्वामिनी । त्वयेव तां बिना मूढ चौरकमं कृतं था ॥ ३०
अमी पितामहाश्चोरा ये भक्तं तया विना भार्यां पचति चैवा स्वहस्तेनागृतोपमम्‌ ॥ ३१

तदन्नमेव भञ्जन्ति पितरो हृष्टमानसाः । तेनेव तृ्चिमायान्ति संतुष्टाश्च भवन्ति ते ॥ ३२
तस्माद्धा्या चिना धमः पुरुषाणां न सिध्यति। (श्नास्ति भायोसमं तीं सुपुसां गतिदायकम्‌। ॥
भार्यो चिना हि यो धमः स एव विफलो भवेत्‌ ॥ ३३

इति श्रीमहापुराणे पाद्मे भूमिखण्डे वेनोपाख्यान एकोनषष्टितमोऽध्यायः ।। ५९ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्काः--६ २७३

अथ षष्टितमोऽध्यायः ।

य नो

डकल उवाच--
कथं मे जायते सिद्धिः कथं पितृविमो चनम्‌ । तन्मे सुविस्तरेणापि धमराज वदाधुना ॥ !

धर्मराज उवाच--
गच्छ गेहं महाभाग त्वां विना दुःखिताऽभवत्‌ । संबोधय त्वं सुकला सैपुण्यां धमेचारिणीम्‌ ॥
श्रद्धदानं शद गत्वा तस्या हस्तेन वे कुर ॥ २
समृत्वा पुण्यानि तीर्थानि पूजय त्वं सुरोत्तमान्‌ । तीथेयात्राकृता सिद्धिस्तव चैव भविष्यति ॥ ३
भार्य विना हि यो लोको धर्मं साधितुपिच्छति। विलोप्य धं गाहैस्थ्यमेकाकी विचरेद्रनम्‌ ॥
विफणो जायते रोके नानमश्चन्ति देवताः ॥ ४

यत्नाः सिद्धिं न चाऽऽयान्ति ग्रहिणीरहिते ग्रहे । स एकाकी समर्थो न धमाथसाधनाय च ॥५
विष्णुरुवाच -

एवगुक्त्वा गतो धमो यथाऽऽयातस्तथा पुनः कृकटोऽपि स धमौत्मा स्वणहं मति भस्थितः॥ ६
स्वश पाप्य मेधावी दृष्ट तां च पतिव्रताम्‌ । साथवाहेन तेनापि युपदे बाऽन्तरात्मना ॥ ७
तया समागतं द्रा भतीरं धमेकोविदम्‌ । कृतं सुमङ्गरं कमे भतरागमने तदा ॥ ८
समाचष्ट स धमांत्मा धर्मस्यापि विचेष्टितम्‌ । समाक्ण्य महाभागा भरतवाक्यं मदावहम्‌ ॥
धमेवाक्यं परस्षस्याथ अनुमेने च तं तथा ॥

अथासो कृकलश्वापि तया सार्धं सुपुण्यकम्‌ । चकार श्रद्धया श्राद्धं देवपूजां श्रे स्थितः ॥ १०
पितरो देवगन्धवा परिमानैश्च समागताः । तुषुवुस्तौ महात्मानौ दंपती मुनयस्तथा ॥ ११
अहं चापि तथा ब्रह्मा देव्या युक्तो महैश्वरः। सर्वे देवाः सगन्धवौस्तस्याः सत्येन तोषिताः १२
जस्त ठ मतमान धर्मौ सत्यपण्डितौ । भाया सह मदं ते बरं रय स्रत ॥ _ ११

% एतश्निहान्तगतः पाठः क. ख. ड. च. छ. भष. ट. ढ. पुस्तकस्यः ।

१क.ख. ठ. च. छ. पष. ठ. व वधताम" । २ ड. स्वभार्यां । २क. ख. ड. च. छ. क्ष.ट. ड. ठ. दध “तदा
यान्ति पदा स्पादरहिणी ए ।४क.ख. ग. च. क्ष. ट. ड. ठ. "पि स्वस्थानं प्राप्य बुद्धिमान्‌ । त" । ५ छ. सुत्रद्धया ।

९११ एकषष्टितमोऽध्यायः ] प्पुराणम्‌ । २४९

ककल उवाच--
कस्य पण्यस्य सङ्गेन तपसश्च सुरोत्तमाः । सभायोय वरं दातुं भवन्तो हि समागताः ॥ १४
इन्द्र उवाच--

एषा सती महाभागा सुकला चारमङ्गला । अस्याः सत्येन तुष्टाः स्म दातुकामा वैरं तव ॥ १५
समासेन तु संपोक्तं सवेत्तान्तमेव च । तस्याश्वरितमाहात्म्यं शरुत्वा भर्ता स हर्षितः ॥ १६
तया सह स धमांत्मा हषैव्याकुललोचनः । ननाम देवताः सवौ दण्डवच पुनः पुन॑ः ॥ १७
यान्तु तुष्टि महाभगास्जयो देवाः सनातनाः । अन्ये च ऋषयः पुण्याः पां कृत्वा ममोपरि१८
जन्मजन्मनि देवानां भक्तेमेवं करोम्यहम्‌ । धर्मे सत्ये रतिः स्यान्मे भवतां हि प्रसादतः ॥ १९
पश्चाद्धि वैष्णवं लोकं सायः सपितामहः । गन्तुमिच्छाम्यहं देवा यादि तुष्टा महौजसः ॥ २०

देवा उच॒ः-

एवमस्तु महाभाग सर्वं तव भविष्यति । सुकेयं महापुण्या तव पत्नी यशस्विनी ॥ २१
विष्णुरुवाच-

त्युक्त्वा पुष्या तां तयोरुपरि भूपते । चकुजंगुः पुण्यगीतं ललितं मधुरं ततः ॥ २२

गन्धवो गीतत्लज्ना ननृतुश्वाप्सरोगणाः । ततो देवाः सगन्धवौः स्वं स्वं स्थानं नृपोत्तम ॥ २३
षरं दत्वा परनग्पुस्ते स्तूयमानाः पतिव्रताम्‌ । नारीतीर्थं समाख्यातमन्यस्कि प्रवदामि ते ॥ २४
एतत्ते सवैमाख्यातं पुण्याख्यानमनुत्तमम्‌ । यः शणोति नरो राजन्सर्थपायैः भमुच्यते ॥ २५
भ्रद्धया शृणुयाम्नारी सकलाख्यानमुत्तमम्‌ । सोभग्येन सुसत्येन पुत्रपौत्रैश्च युज्यते ॥ २६
मोदते धनधान्यैश्च सह भत्र सुखी भवेत्‌ । पतिव्रता भवेत्सा च जन्पजन्पनि नान्यथा ।॥ २७
ब्राह्मणो वेद विद्धयातकषत्रियो विजयी भवेत्‌ । [धनधान्यं भवेत्तस्य वैश्यगेहे न संशयः ॥ २८
धमनो जायते राजन्सदा चारः सुखी भवेत्‌ । शूद्रः सुखमवामोति पुत्रपौत्रैः भवते ॥

विपुला जायते लक्ष्मीधंनधान्येरलंकृतः] ॥ २९

† इति श्रीमहापुराणे पाग्ने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने सुकलाचरिते षष्टितमो ऽध्यायः ॥ ६० ॥

आदितः शछोकानां समष्यङ्ाः--५१२०
अथेकषष्ितमोऽ्ध्यायः ।

वेन उवाच-
भायातीयं समाख्यातं सर्मतीर्योत्तमोत्तमम्‌ । पितृतीर्ं समाख्याहि पत्राणां तारणं परम्‌ ॥ १

विष्णरुषाच- |
कुरुते महापुण्ये कुण्डलो नाम भ्रस॒रः । सुकमा नाम सत्पुत्र; कुण्डलस्य महात्मनः ॥ २
गरू तस्य महादद्धो धर्मज्ञो शा्गकारिणौ । द्वावेतौ तौ महापाज्नौ जरया परिपीडितौ ॥ ३
1

^ एतन्निहान्तगैतः पाठः क. ख. ग. घ. ड, च. छ. सष. द. पुस्तकस्थः। † अत्र ¶ति पद्मपुराणे चतुथैखण्डः समाप्तः
श्ति ग, पुस्तके । इति चतु्खण्डः समाप्त" इति घ. पुस्तके । (भृमिखण्डस्या ऽऽदिभागोऽयम्‌) एतद पि क्राचे्पुस्तके दस्यते ।
1

+ इ. बरत्रयम्‌ । त. । २क.ख. ड. च. छ. घ्व.ट. डद, नः । यदितुशमः। ३क.ख.ड.च.छ.््‌, ट,

ननकोविदौ । द्रा ।

२४६ महासुनिश्रीव्यासपणीतं- [ ९ भूमिखण्डे~

तयोः शरुधूषणं चक्रे भक्त्या च परया ततः । धर्महलो भावसंयुक्तो छहनिशमरिदम ॥ ४
तस्माद्रदानधीते स पितुः शाख्ञाण्यनेकशः । सबौचारपरो दौन्तः सत्यवाऽ्ज्ञानवत्सलः ॥ ५
अङ्गसंवाहनं चक्रे गुर्वोश्च स्वयमेव सः । पादमक्षालनं चेव सानभोजनकां क्रियाम्‌ ॥ ६
भक्त्या चैव स्वभावेन सैततं तन्मयो भवेत्‌ । मातापित्रोश्च राजेनद्र उपचयो करोति सः ॥ ७

सूत उवाच-

तदर्तमानकारे तु बभूव दृपसत्तम । पिप्पलो नाम वै विभः कश्यपस्य कुरोदर्व; ॥ ८
धर्मकमा महाभाग जितात्मा जितंविग्रहः । ईमश्ौचशमोपेतः कामक्रोधविवमितः ॥ ९
दशारण्ये गतो धीमाज्ज्ञानशान्तिपरायणः । सर्वेन्द्रियाणि संयम्य तपस्तेपे महामनाः ॥ १०
तपःपभावतस्तस्य जन्तवो गतविग्रहाः । वसन्ति स॒युगे तत्र एकोदरगता इव ॥ ११
तत्तपस्तस्य पुनयो दृष्ट्रा विस्मयमाययुः । नेदृशं केनचित्तप्ं यथाऽसौ तप्यते निः ॥ १२
देवाश्च इन्दरममखाः परं विस्मयमाययुः । अदो अस्य तपस्तीव्रं शमशद्धियसंयमः ॥ १३
निषिकारो निरुद्रेगः कामक्रोधविवजितः । शीतवातातपसहो धराधर इव स्थितः ॥ १४

विषये विमुखो धीरो मनसोऽतीतसंग्रहः । न शृणोति यथा शब्दं कस्यचिद्विनसत्तमः ॥ १५
संस्थानं तादशं गत्वा स्थित्वा एकाग्रमानसः । ब्रह्मध्यार्ममयाो भूत्वा सानन्द मुखपङ्जः ॥ १९
अरमकाष्ठ इवात्यर्थं निश्रेष्ठो गिरिवस्स्थितः । स्थाणुवदृश्यते चासौ सुस्थिरो धमंवत्सकः॥ १७
तपःलिषटशरीरोऽतिश्द्धावाननसूयकः । एवं वर्षसहसेकं संजातं तस्य धीमतः ॥ १८
पिषीलिकाभिर्बहीभिः कृतं ृद्धारसंचयम्‌ । तस्योपरि महाकायं वल्मीकानां च मन्दिरम्‌ ॥ १९
वली(ल्मी)कोदरमध्यस्थो जडी भूत इव स्थितः । स एवं पिप्पलो विप्रस्तप्यते सुमहत्तपः ॥ २०
छृष्णसर्पस्तु सर्वत्र वेष्टितो द्विजसत्तमः । तयुग्रतेजसं विं दशन्ति स्म विषोखणाः ॥ २!
संभाष्य गात्राणि विषं त्वच॑ तस्य न भेदयेत्‌ । तेजसा तस्य विभरस्य नागाः शान्तिमथाऽऽगमन्‌
तस्य कायात्समुद्धता अधिपो दीप्ततेजसः । नानारूपाः सुबहुशो दृश्यन्ते च पृथक्पृथक्‌ ॥ २१
यथा वहेः परदर्यते तथैव च नृपोत्तम । यथा मेधोदरे सूयैः प्रविष्टो भाति रा्मिभेः ॥

वर्मीकस्थस्तथा विप्रः [*पिष्पखो भाति तेजसा ॥ २४
सी दशन्ति विमं तं ] सक्रोधा दशमैरपि। न भिन्दन्ति दंष्राग्राचचमे भित्त्वा दपोत्तम ॥ २4
[† एवं वर्षसहसतैकं तप आचरतस्ततः । गत च राजराजेनद्र मुनेस्तस्य महात्मनः ॥ २६
त्रिकारं साध्यमानस्य टीखातपवधान्वितम्‌ । गतं कालं महाराज पिष्पलस्य महात्मनः ॥
तद्र वायुभक्ष च कृत तेन महात्मना ]। त्रीणि वधैसहस्राणि गतोन्येवं च भूपते ॥ २८

तस्व पूर ततो देवैः पुष्पवृष्टिः कृता प्रा । ब्रह्महोऽसि महाभाग धमेञोऽसि न संशयः ॥
सभ्नानमयोऽसि त्वं संजातः स्वेन कमणा ॥ २९

+ एतचिहान्तगेतोभ्यं पाठः क. ख.ध. ठ. च. छ. ज. पष. ड. इ. पुस्तकस्थः । † एतथिहान्तर्गतोऽयं पाटः ‰
ख.घ. ड. च. क्ष. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।

0

१क.ख.घ.च. छ. स. ड. छृपया।२क.ध. ड, च. छ. स्व. ड. ठ. दान्तो धर्मज्ञो ज्ञान" । ३ क. ल. डच
छ. च. ढ, तद्याने । ४ क. ख. च. ड. च. छ. पष. ड. ठ. "वः । तपस्तेपे निराहारो जि" । ५ क. ख. ड. च. छ. ९. ड.
ढ. "तमत्सरः । द*। ६ ड. दयाश्षौवदमोपेतः । ७ ड, निराहारो । ८ ड. नपतेमभू । ५क.ख.ड.च. छ. ष. "तानि
तस्य तप्यतः । त“ ।

९१ एकषष्टितमोऽध्यायः | पश्रपुराणम्‌ । २९७

यं य त्वं वाञ्छसे कामं तं तं पराप्स्यसि नान्यथा । सरपकाममयी सिद्धिः स्वत एव भविष्यति ॥
समाकण्ये ततो वाक्यं पिप्पलोऽपि महामनाः । पणम्य देवताः सवौ भक्त्या नमितकन्धरः॥ ३१
ह्ण महताऽऽविष्टो देवान्यति उवाच ह । इदं चैव जगत्सर्वं मम वदयं यथा भवेत्‌ ॥ ३२
तथा कुरुध्वं भो देवा विद्याधरो भवाम्यहम्‌ । एवमुक्त्वा स मेधावी विरराम नृपोत्तम ॥ ३३
एवमस्त्विति ते मोचुद्िनश्रष्ठं सुरास्तदा । द्वा वरं महाभाग जग्मुस्तस्मे महात्मने ॥ ३४
गतेषु तेषु देवेषु पिप्पलो द्विजसत्तमः । ब्रह्मण्यं साधयेजिरयं विश्ववश्यं प्रचिन्तयेत्‌ ॥ ३५
तदामर्ेति राजेन्द्र पिप्पलो द्विजसत्तमः । विद्याधरपदं लब्ध्वा कामगामी महीयते ॥ ३६
एवं स पिप्पलो विगर विद्याधरपदं गतः । संजातो देवरोकेदाः सर्वविद्ाबिशारदः ॥ ` ३७
एकदा तु महातेजाः पिप्पलः परिचिन्तयेत । विश्वं वर्यं भवेत्सर्वं मम दत्तो वरोत्तमः ॥ ३८

तदर्थ पत्ययं कतैमु्यतो द्विजसत्तमः । य॑ यं चिन्तयते वद्यं तं तं हि वशमानयेत्‌ ॥ ३९

एवं तत्मत्ययं ज्ञात्वा मनसा परिकरिपितम्‌ । द्वितीयो नासति वै कोके मत्समः परुषोत्तमः ॥४०
सूत उवाच--

एवं हि चिन्तमानस्य पिप्पलस्य महात्मनः । हात्वा मानसिकं भावं सारसस्तमुवाच ह ॥ ४१

सरस्तीरगतो राजन्मुस्वरं व्यञ्जनान्वितम्‌ । स्वनं सौष्टवसयुक्तयुक्तवान्पिप्पलं पति ॥ ४२

कस्मादुद्रहसे गवमेवं त्वं परमात्मकम्‌ । सर्मवदयात्मकी सिद्धि नारं मन्ये तपरैव हि॥ ४३
परयावद्यमिदं कमं अवाचीनं परशस्यते । पराचीन न जानासि पिप्पल त्वं हि पूदधीः ॥ ४४
वषाणां तु सहस्राणे यावक्रीणे त्वया तपः । समाचीर्णं ततो भवान्पूढ इहाऽऽगतः ॥ ४५
$ण्डलस्य सुतो धीरः सुकमौ नाम यः सुधीः । वर्यावरयं जगत्सर्वं तस्याऽऽसीच्छ्रणु सांरतम्‌॥।
अवाचीनं पराचीन स वै नानाति उुद्धिभान्‌ । लोके नास्ति महाज्ञानी तत्समः शुणु पिप्पल ॥
दन्तं तेन पै दानं न ध्यौनं परिचिन्तितम्‌ । हृतयङ्ञादिकं कर्मं न कृतं तेन ३ कदा ॥ ४८
¶ गतस्तीथयात्रायां सहुरूपासनं न च । नो कदा ठृतवान्विष धरमसेवार्थुत्तमम्‌ ॥ ४९
चच्छन्द चारी ज्ञानात्मा पित्मात्सुहृत्सदा । वेदाध्ययनसंपन्नः सर्बशाखाथकोमिदः ॥ ५०
7ृशं तस्य वे ञानं बालस्यापि सुकर्मणः । तादशं नास्ति ते ञानं था त्वं गवेमुद्रहेः ॥ ५१
पिप्पल उवाच--
गि मवान्पधिरूपेण मामेवं परिकत्सयेत्‌ । कस्मामिन्दासि मे ज्ञानं पराचीनं तु कीटश्म्‌ ॥ ५२
नमे विस्तरतो रहि त्वयि ज्ञानं कथ भवेत्‌ । अर्वाचीनगति सर्व पराचीनस्य सांप्रतम्‌ ॥ ५३
द त्वमण्डजश्रष् ज्ञानपूर्वं सुविस्तरम्‌ । किं वा ब्रह्मा च विष्णुश्च किं वा रद्रो मविष्यसि॥५४
सारस उवाच-
सि ते तपसो भावः फलं नासि शरुतस्य षा । यत्वा परितक्षस्य तपसश्च फलं शुणु ॥ ५५
डकस्यापि पुत्रस्य बालस्यापि यथा गुणः । तथा ते नासि वै ज्ञानं पराचीनस्य तत्पदम्‌५६
तो गत्वाऽपि पृच्छ त्वं मम सपं द्विजोत्तम । स वदिष्यति धर्मात्मा सर्वान तवैव हि ॥ ५७

99 अ

)क.ख.घ. ड. च. छ. घच.ट. ड. ठ. “यं महद्राक्यं। २ स. "याधारो | ३. ट. ड. "त्यं वद्याव*। ४ क.
"घ.ङ च. छ. च. ट. ड. इ. "सो नाम विथाधरमहामातिः । सै। ५ क. ख. ग. ध. ङ. च. छ. इ. ट. इ. ठ. त्‌।
प्यव । ६ इ. “न॑ तं स्वरस" । ७क.ल. ङ, च. छ. स. ट, इ, द, हानं ।

२४८ महागुनिश्रीव्यासमरणीतं- [ २ मूमिखण्डे-

विष्णुरुवाच -- `
एवमाकण्य तत्सर्वे सारसेन भभाषितम्‌ । तं जगाम स वेगेन ब्रह्मात्मानं वृपोतमः ॥ ५८
दाति श्रीमहापुराणे पाद्मे भूमिखण्डे वेनोपाख्यान एकषटितमोऽध्यायः ॥ ६१ ॥

आदितः शछोकानां सम्यज्ाः-६३६०

अथ द्विषष्टितमोश्प्याय्रः ।

विष्णुरुवाच-
कुण्डलस्याऽऽश्रमं गत्वा सत्यधेसमाकुलम्‌ । [%सुकमोणं ततो दृष्ट्रा पितृमातृपरायणम्‌ ॥ !
शश्रुषन्तं महाटमानं गुरू सत्यपराक्रमम्‌ । महारूपं महातेजं महान्नानसमाकुखम्‌ | ॥ २
मातापित्रोस्तु पादान्त उपविष्टं ठृपोत्तम । महाभक्त्याऽन्वितं शान्तं सथेङ्ञनमहानिधिम्‌ ॥ ३
कुण्डलस्यापि पुत्रेण सुकमेणा महात्मना । आगतं पिप्पलं दृष्टा द्वारदेशे महामतिम्‌ ॥ ४
आसनासूर्णमुत्थाय अभ्युत्थानं हृतं पुनः । आगच्छस्व महाभाग विद्याधर महामते ।॥ ५
आसनं पादयमर्ध्यं च ददौ तस्मै महात्मने । निधिघ्रोऽसि महामाज्ञ कुशटेनापि वतेसे ॥ ६
निरामयं च प्रच्छ पिप्पलं च समागतम्‌ । यस्मादागमनं तेऽत्र तत्सवं प्रवदाम्यहम्‌ ॥ ७
वर्षाणां हि सहस्राणि यावत्रीणि त्वया तपः । तप्तमेव महाभाग सुरेभ्यः प्राप्तवान्वरम्‌ ॥ ८
व्यत च तया पराप्रं कामचारस्तथेव च । तेन मत्तो न जानासि गवै उद्रहितस्त्वया ॥ ९

दष्टा ते चेष्टितं सर्वं सारसेन महात्मना । ममाभिधानं कथितं मम ज्ञानमनुत्तमम्‌ ॥ १०
पिप्प उवाच--
योऽप्यसौ सारसो षिध सरित्तीरे प्रयुक्तवान्‌ । सवेन्नानं बदेन्मां हिस च कः परभुरीश्वरः॥११
सुकर्मोवाच-

भवन्तमुक्तवान्यो बै सरित्तीरे तु सारसः । ब्रह्माणं तं महात्मानं विद्धि त्वं परमेश्वरम्‌ ॥ १२
अन्यत्कि पृच्छसे विप्र ब्रूहि तच वदाम्यहम्‌ ॥

विष्णुरुवाच-

एवमुक्तः स धमात्मा स॒कमांणमुवाच ह ॥ १३
पिप्पल उवाच-

त्वयि वर्यं जगत्सर्वमिति शुश्ुम भूतखे । तन्मे त्वं कौतुकं विप्र प्रदशेय प्रयत्रतः ॥ १५

परय कोतुकमे्वातर वदयावह्यस्य कारणम्‌। तमुवाच स धर्मात्मा स॒कमौ पिप्पलं प्रति ॥ १५
अथ सस्मार वे देवान्युकमा भत्ययाय वे । इन्द्रा्िकपालां श देवांाभ्निपुरोगमान्‌ ॥
समागताः समाहृता नागविग्राधरास्तथा । युकमोणं ततः पोद्स्ते सर्वेऽपि समागताः ॥

कस्मात्स्मृतास्त्वया विप्र भवांस्तत्कारणं वद ॥ ष
% एतचिहन्तगंतः पाटः क. ख. घ. ड. च. छ. सष. ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः । [ाा

भजन ज 9 ककन

वि ।

व त 1 11 1 त 1

[मि णी णी निष

१क.ख. ड, च. छ. स, ठ. "न दहारण्यं महाश्रमम्‌ । ध. ट. ड, "न महात्मानं ददौ ह । २ क. ख. घ. डः २.
छ. स. ट. द. ठ. तेभ्य ।३क.ख.घ. ङ.च. छ.स्.ट. इ, ठ. वाथवः। ४क.ख.ध. डक, ट. इ. 2. परोसु
वाश्वाभ्निपृरोगमाः । कं ।

९२ द्विषष्टितमोऽध्यायः 1 पद्मपुराणम्‌ ।

सुक्मोवाच--
अयं मे शतिथिः भाप्नो विद्याधरो हि पिप्यलः । मामेवं भाषते प्राज्ञो विश्ववर्यस्य कारणम्‌ १८
त्यया्थं समाहूता अस्यैव च महात्मनः । स्वं स्वं स्थानं प्गच्छध्वमित्युवाच सरान्मति ॥ १९
तमूचुस्ते ततो देवाः सृकमांणं महामतिम्‌ । अस्माकं दर्द विप्र मिफलं नैव जायते ॥ २०
वरं वरय भद्रं ते मनसा यद्धि रोचते । तत्पदश्नो न संदेहस्त्वेवगूचुः सरोत्तमाः ॥ २१
भक्त्या भणम्य तान्देवान्वरं श्रते द्विजोत्तमः । अचलां दत्त देवेन्द्रा सुभक्ति भावसंयुताम्‌ ॥
पातापित्रोश्च मे नित्यमेतद्ररमनुचमम्‌ ॥ २२
[कषिता मे वैष्णवं लोकं भयात्वेतद्वरोत्तमम्‌ । तदन्माता च देवेशा वरमन्यं न याचे ॥ ] २३

३9:

दवा उचः-
पितृभक्ति विभेन्रं सुभक्तिस्ते भवत्विह । सुकरमञ्धूयतां वाक्यं भ्ीला युक्ताः सदैव ते॥२४
एवमुक्त्वा गता देवाः स्वकं टेपनन्दन । सुकर्मणैवमाश्रयं तस्याग्रे परिदाशितम्‌ ॥ २५
टं तु पिष्पलेनापि कोतुकं महदद्भुतम्‌ । तमुवाच स धर्मात्मा पिप्पलः कुण्डलात्मजम्‌ ॥ २६
अवाचीनं तिविदं रूपं पराचीनं च कीदशम । पमावमुभयोभ्ैव वदस्व वदतां वर ॥ २७

सुकर्मोवाच--

अवांचीनस्य रूपस्य लिङ्गमेव वदामि ते । येन लोकाः पभरमोचन्त इन्द्राद्याः सचराचराः॥ २८
भयमेष जगश्नाथः स्ेगो व्यापकः परः; । अस्य रूपं न दष्टं हि केनाप्येव हि योगिना | २९
तिरेव वदत्येवं न वक्तु शक्यतेऽपि सः । अपादो हयकरोऽनासो धकरणो गुखवभितः ॥ ३०
पं परयति वै कमं कृतं त्रैटोक्यवासिनाम्‌ । तेषायुक्तमकर्णश्च स श्षणोति सुशान्तिदः ॥ ३१
तिदीनो व्रजेत्सोऽपि सवत्र परिद्र्यते । पाणिहीनः पादहीनः कुरते च मधावति ॥

प्यत्र हृयते विश्वव्यापकः पादवभितः ॥ ३२
ध न पश्यन्ति देवेन्द्रा मुनयस्तत्वद दिनः । स च पश्यति ता पवोन्सत्यासत्यपदे स्थितः ॥ ३३
यापकं विमलं सिद्धे सिद्धिदं स्वैनायकम्‌। य॑ जानाति महायोगी व्यासो प्माथकोबिदः॥३४
जीमूतः स चाऽऽकाशमेकवणेमनन्तकम्‌ । व्यासशरैव विजानाति मार्कण्डेयश्च तत्पदम्‌ ॥ ३५
राचीनं परवक्ष्यामि गृणुष्वैकाग्रमानसः । यदाऽऽहत्य स भृतात्मा स्वयमेव भनापतिः ॥ ३६
भप शय्यां समाश्रित्य शोषभोगास्थितः भभुः। तमाश्रित्य स्वपितयेको बहुकालं नार्दनेः॥ ३७
गटान्धकारसंतप्नो माकेण्डयो महामुनिः। स्थानमिच्छन्स योगात्मा निविण्णो भ्रमणेन सः॥३८

भ्रममाणः स दृशे शेषपर्यङ्शायिनम्‌ । सूयंकोटिमतीकारौ दिव्याभरणभूषितम्‌ ॥ ३९
देव्यमारयाम्बरधरं सर्वन्यापिनमी श्रम्‌ । योगनिद्रा गतं कान्तं शङ्खचक्रगदाधरम्‌ ॥ ४०
र्का नारी महाकाया कृष्णाञ्जनचयोपमा । द॑ष्रकराचवदना भीमरूपा द्विजोत्तम ॥ १

पोक्तोऽसौ युनिभ्ेषठो मा भैरिति महामनिः । प्मपत्र सुविस्तीर्ण.पवयोजनमायतम्‌ ॥ ४२
[सिन्त महादेव्या मार्कण्डेयो महामुनिः । संनिवेश्य सुखेनापि नास्त्यत्र च भयं तव ।॥ 9 ३
पयूवाच स योगीन्द्रः का त्वं भवसि भापिनि। [\पृषवं मुनिना देवी सादरं पाह भूसुर] ॥ ४४

* एतञिहान्तर्ग॑तः पाटः पत वहान्तगेतः पाठः क, ख. ड, च. छ. ज्ञ. ड. ढ. पुस्तकस्थः । † भ. पुस्तकृ एवेदम्‌ ।

|
1 ड. न्द्रमक्त्यातेसंभः।२फ.खल.च. सुसाक्षिकः । ड. साक्षिकः । ३ क. ख. ड. च. छ.घ.ढ. द्रं श्रतिरा-
वाति निचितम्‌ । ४ ट, दधनातमङम्‌। ५ ड. "नः । मायान्"। ९ म. "नदरा च ततकान्ता श"! ७, “धरा । एकाकिनी म^

२५४ महागुनिभ्रीग्यासपणीतं-- [ ९ भूमिषण्डे-

नागभोगस्य परथ यः शयीत स केशवः । अस्यां रेष्णवी शक्तिः कारुरातरिरिह द्विज ॥ ४५
मामेवं विद्धि विपेन्द सवमायासमन्विताम्‌ । महामाया पुराणेषु जगन्मोहाय कीतिता ॥ ५६
इत्युक्त्वा सा गता देवी अन्तधौन॑ हि पिप्प । तस्यां देव्यां गतायां तु माकंण्डेयो परयत ४७
तस्य नाभ्यां समत्पमरं पड्जं हाटकमभम्‌ । तस्मालहे महातेजा ब्रह्मा रोकपितामहः ॥ ४८
तस्माद्धि जद्िरे लोकाः सर्वे स्थावरजङ्गमाः । इन्द्राद्या लोकपाखाश्च देवाश्वाप्रिपुरोगमाः ॥ ४९
[अवाचीनं स्वरूपं तु दशितं हि मया नृप । अवा चीनः शरीरोऽयं पराचीनो निराश्रयः ५०
यदा स दशेयेत्कायं कायरूपा भवन्ति ते |। अर्वाचीनास्ततः सर्वे ब्रह्माद्याः पिप्यशाखिलाः ५१
[+अवांचीना अमी रोका ये भवन्ति जगन्नये] । पराचीनः स विश्वात्मा य॑ प्रपश्यन्ति योगिनः

मोक्ररूपं परं स्थानं परब्रह्मस्वरूपकम्‌ । अव्यक्तमक्षरं हंसं शुद्धं सि द्विसमन्वितम्‌ ॥ ५३

प्राचीनस्य यदवक्तं विद्याधर तवाग्रतः । सवमेव समाख्यातमन्यत्कि ते वदाम्य्‌ ॥ ५४
विद्राधर उवाच-- ।

कस्मादेतन्महान्गानमुद्धतं तव सुव्रत । अवौचीनगति विद्रान्पराचीनगति तथा ॥ ५९५ `

जैलोक्यस्य परं ब्ञानं त्वस्येवं परिवतेते । तपसो नेव पश्यामि परां निष्ठां हि सुव्रत ॥

स्वमभावं वदस्वैवं केन ज्ञानं तवाखिखम्‌ ॥ ५६
सुकर्मोवाच- |

एतदेव न जानामि न कृतं कायशोषणम्‌ । यजनं याजनं धर्म न हानं तीयेसाधनम्‌ ॥ ५७
न मया साधितं चान्यत्पुण्यं किचित्सुकमंजम्‌ । स्फुटमेकं प्रजानामि पितृमातुप्पूजनम्‌ ॥ ५८
उभयोस्तु स्वहस्तेन मातापितरो पिप्पल । पादपक्षालनं पुण्यं स्वयमेव करोम्यहम्‌ ॥ ५९
अङ्गसंवाहनं सानं भोजनादिकमेव च । त्रिकारोपासनं भीतः साधयामि दिने दिने॥ ६१
पादोदकं तयोश्चैव मातापित्रोदिने दिने । भक्त्या भावेन विन्दामि परजयामि स्वभावतः ॥ ६१
गुरू मे जीवमानो तो यावत्काछं हि पिप्पल । तावत्कालं तु मे छाभो हतुरश्च प्रजायते ॥ ६२
त्रिकालं पूजयामभ्येतौ भावशुद्धेन चेतसा । स्च्छन्दलीरासंचारी वताम्येवं हि पिष्पल ॥ ६,
कि पे चान्येन तपसा किं मे कायस्य श्लोषणेः। कि मरे सुती्थयात्राभिरन्येः पुण्येश्च सांरतम्‌ ॥
मखानामेव सर्वेषां यत्फलं पराप्यते बधः । [तत्फलं तु मया दृष्ट पितुः शुधुषणादपि ॥ ६५

मातुः शुश्रूषणं तदरतपुत्राणां गतिदायकम्‌ । सवेधभेस्य सर्षैस्वं सारभूतं जगन्नये ॥ ६६
पुत्रस्य जायते छोको मातुः शृश््षणादपि]। पितुः शुश्रूषणे तदरहत्पुण्यं प्रजायते ॥ ६७

तन्न गङ्गा गया तीर्थं तत्र पुष्करमेव च । यत्र माता पिता तिषतपुत्रस्यापि न संशयः ॥ ६८
अन्यानि तत्र तीथौनि पुण्यानि विविधानि च । भजन्ते तानि पुत्रस्य पितुः शुभ्रूषणाद पि॥ ६९
पितुः शुश्रूषणात्तस्य दानस्य तपसः फलम्‌ । सत्पुतरस्य भवेद्धिप नान्यत्कमे समाश्रयेत्‌ ॥ ५०
पितुः शुश्रूषणात्पुण्यं पत्रः भामोत्यनुत्तमम्‌ । सुकर्मणस्तु स्त्र इह चैव परत्र च ॥ ७१
` + एतजिहान्त्गतः पाठः क, ख. घ. ड. च. छ. पष, ट, ड. ढ. पुस्तकस्यः † एतंचिहान्तर्गतः पठः क. ख. ष. `
ड. च. छ. पञ. ट. ड. ढ, पुस्तकस्थः । * एतजिहान्तगेतः पाठो ड. घ्व. द. पृस्तकस्थः । |

१क.ख.ध.ड.च. छ. स्च. ट. ड. ठ. रितयुख्यते । मा" । २ ल. विद्यात्परा” । १ ध. ट. ड. “व्येव प। ४
ट, ड. “श्र तत्र । पा” । ५क.ख. ड. च. छ. च्व. द. "लि ध्यामसंलीनः सा । ९ ल. ड. श. छ. इ. वन्दामि ।
७ कं, स. ड. च. छ. क्ष. ट. द्विजैः।

न्न

१६ त्रिष्टितमोऽध्यायः | प्रपुराणय्‌ । २५१

जीवमानो शुरो(रू) एतो स्वमातापितरी तथा । शुश्रूषते सुतो भक्त्या तस्य पुण्यफलं श्रुणु ७२
देषास्तस्यापि तुष्यन्ति ऋषयः पुण्यवत्सलाः । त्रयो ोकाश्च तुष्यन्ति पितुः शुश्षणादिह्‌।७३
प्ातापितरोस्तु यः पादो नित्यं पर्षाख्येत्सुतः । तस्य भागीरथीखा नमहन्यहनि जायते ॥ ७४
एणयैषिषटासपानेयः पितरं मातरं तथा । भक्त्या भोजयते नित्यं तस्य पण्यं वदाम्यहम्‌ ॥ ७९
अश्वमेधस्य य्सय फलं पुत्रस्य जायते । ताम्बृलेरछादेश्वैव पानेधाश्चनकैस्तथा ॥ ७
भक्त्या चामेन पुष्येन गुरू येनभिप्ूनितो । सवङ्ञानी भवेत्सोऽपि यक्षः कीपतिमवा्यात्‌ ।७७
मातरं पितरं शटा षात्सभ।षते य॒तः । निधयस्तस्य संतुष्टा निलयं गेहे वसन्ति च ॥

बद्धाः सौहदमायान्ति पुत्रस्य सुखदाः सदा ॥ ७८

इति श्रीमहापुराणे पारे मूमिखण्डे वेनोपाख्याने मातापितृतीर्थमाहामये द्विषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६० ॥
आदितः शोकानां समश्याः--६४४०

अथ ज्रिषशटितमोऽ्ध्यायः ।

सक्मवाच-
[्तयोश्वापि द्विजश्रेष्ठ मातापित्रोश्च स्ञातयोः । पुत्रस्यापि हि सर्वाङ्गे पतन्लम्बुकणा यदा ॥
सवैतीयंसमं खानं पुत्रस्यापि प्रजायते] ॥ १
पतितं क्षुधितं हृद्धमराक्तं सवेकमेसु । व्याधितं ुष्ठिनं तातं मातरं च तथाविधाम्‌ ॥ र्‌

उपाचरति यः पुत्रस्तस्य पुण्यं वदाम्यहम्‌ । बिष्णुस्तस्य परसन्नात्मा जायते नात्र संशयः ॥ ३
भरयाति वैष्णवं लोकं यदमाप्यं हि योगिभिः । पितरौ विकलौ दीनौ दधौ दुःखितमानसौ ॥ ४
महागदेन संतप्तो परित्यजति पापधीः । स पुत्रो नरकं याति दारुणं ठमिसंकुलम्‌ ॥ ५
दवाभ्यां यः समारत गुरुभ्यामिह सांमतम्‌ । न प्रयाति सुतो भूवा तस्य पापं बदाम्यहम्‌॥६
विष्ठाशी जायते पूदोऽमेध्यभोजी न संज्ञयः । याव्न्मसहस्रं तु पनः श्वानोऽभिजायते ॥ ७
पत्गेहे स्थिती मातापितरौ इृद्धकौ तथां । स्वयं ताभ्यां बिना भुक्त्वा परथमं जायते धृणिः॥ ८
र बष्ठं च भुञ्जीत यावज्नन्मसदस्लकम्‌ । कृष्णसर्पो भेत्पापी यावजन्मदतत्रयम्‌ ॥ ९

मातरं पितरं ृद्धमवज्ञाय भ्रवतेते । धोऽपि जायते दुष्टो जन्मकोटिकतैरपि ॥ १०
पितरो सते पुत्रः कटुकैवैचनैरपि । स च पापी भवेशाघः पैशाइुःखी भजनायते ॥ ११
परातरं पितरं पूरो न नपस्यति पापधीः । कम्भीपाके वसेत्तावद्यावधगसहस्रकम्‌ ॥ १२
गासि मातुः परं तीर्थ पुत्राणां च पितुस्तथा । नारायणसमायेताविह चैव परत च ॥ १४
स्मादहं महामाङ्न पिदृदेवं प्रपूजये । मातरं च तथा निलयं यथायोगं यथाहितम्‌ ॥ १९;
पितातुपरसादेन संजातं बञानयुत्तमम्‌ । ्रोक्यं सकलं विप्र संप्राप बहयतां मम ॥ १५.

* एतजिहान्तगेतः पाठः क. ख. घ. ड. च. छ. सष. ट. ड. ढ. पुत्तकक्थः ।

१क.ख.घ. ङ. च. छ. क्ष.ट.ड. द. भूत्वा । २ क. ख. ड. च. छ. ष. ड. ठ. गावः। ३ क. ख. ध. ङ. च.
9 ए. ट. इ. द. विकलं । ४क. ङ. च. छ. ड. ढो प्रामघ्राणी न। ५४. शा। आत्मना भुज्यते तत्र परथमं मिष्टमेव
१।१्‌ | ६ छ. ते । पराहोऽपि।ट. "ते । गमे विजा । ड..ते । प्रहोऽपि। ७ घ. ट. पशाद । ड. परभक्षः । ड. इ.
वाद्छः। ८ इ. "था, तारणाय हि पापाश सेवेदत्र प"

२५२ महानिश्रीन्यासप्रणीत- [ २ भूमिखण्डे-

अर्वाचीनं परं ञानं पितुशवास्य प्रसादतः । पराचीनं च विपरनद्र बासुदेषस्वरूपकम्‌ ॥ १६
सवै्ानं समुद्धतं पितमातृभरसादतः । को न पूजयते विद्रान्पितरं मातरं तथा ॥ १७
साङ्ञोपाक्ेरीतेस्तेः शतिशाख्रसमन्थितैः । बेदैरपि च कि विप्र पिता येन न पूजितः ॥ १८
माता न पूजिता येन तस्य वेदा निरथैकाः । यैश्च तपसा विप कि दानै; कि च पूजनेः॥ १९
प्रयाति तस्य वैफल्यं न माता येन पृजिता । न पिता पूजितो येन जीवमानो ग्रहे स्थितः ॥२०
एष पुत्रस्य चै धर्मस्तथा तीर्थं नरेष्विह । [*एष पुत्रस्य वे मोक्षस्तथा जन्म फलं शुभम्‌ ।॥
एष पुत्रस्य वे यज्ञो दानमेव न संशयः ॥ २१
पितरं पूजयेन्नित्यं भक्त्या भावेन तत्परः । तस्य ज्ञानं समस्तं स्या्रदुक्तं पूवेमेव हि ॥ २२
दानस्यापि फलं रब्धं तीथस्यापि न संशयः । यक्षस्यापि फट तेन येन माताऽप्युपासिता।।२२
पिता च येन ब भक्त्या नित्यमेवाप्युपासितः। तस्य सवां विग्र सिद्धा यज्ञाचाः पृण्यदा; करियाः
एतदर्थे मया ज्ञातं धमेशाखं श्रुतं पुरा । पितृभक्तिपरो नित्यं भवेत्पुत्रो हि पिप्पल ॥

तुष्टे पितरि संपाप्रो यदुराजः पुरा सुखम्‌ ॥ २५
[* रे पितरि च पराप महत्पापं पुरा शृण । गुरुणा पोरबेणापि पित्रा शक्तेन भूतले] ॥ २६
एवं ज्ञात्वा मया सम्यब्दरावेती समुपासिती । एतयोश्च प्रसादेन पराप्रं फरमनुत्तमम्‌ ॥ २७

इति श्रीमहापुराणे पाग्चे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने तरिषष्टितमो ऽध्यायः ॥ ५३ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ः--६ ४६७

अथ चतुःषितिमोऽध्यायः ।

पिप्पल उवाच-
पितुः प्रसादभावाद्रै यवुना सुखमुत्तमम्‌ । कथं परापरं सुयुक्तं च [तन्मे विस्तरतो वद ॥ !
करपमात्पापथभावं च] पुत्रेण तु द्विजोत्तम । तत्सवं विस्तरेणापि वद मे कुण्डलात्मज ॥

स॒कमोवाच-
श्रयतामभिधास्यामि चरित्रं पापनाशनम्‌ । नहुषस्य सुपुण्यस्य ययातेश्च महात्मनः ॥
सोमव॑शाल्सूृतो वे नहुषो मेदिनीपतिः । दानधमौननेकांश्च स चकारातुलानपि ॥
शतं चेवाश्वमेधानामियाज व्रपसत्तमः । वाजपेयश्चतं चापि अन्यान्यज्गाननेकञ्चः ॥
आत्पपुण्यपरभावेन रेनदरं लोकमवाप सः । पुत्रं धर्मगुणोपेतं प्रजापालं विधाय सः ॥
ययाति सत्यसंपन्नं धमेवी्यं महामतिम्‌ । पेन्द्र पदं गतो राजा यस्य पुत्रः परंतपः ॥
ययातिः सत्यसंपमनः प्रजा धर्मेण पालयेत्‌ । [स्वयमेव प्पश्येद्यः भजाकर्माणि तान्यपि| ॥
इयाज यङञान्धमात्मा श्रत्वा धममनुत्तमम्‌ । यद्भतीयीदिकं सर्वं दानपुण्यं चकार सः ॥
राज्यं चकार मेधावी क्षत्रधर्मेण पाटयन्‌ ॥।

# एतश्विहान्तगंतः पाटः ड. पुस्तकस्थः । † एतशिहान्तगेतः पाठो ड. ष. ट. ठ. पुस्तकस्थः । # हुतभिहान्तगैतः

पाठः क. ख. घ. इ. च. छ. पष. ढ. पुस्तकस्थः । * एतचिहान्तगैतः पाठः क. ख. ड. च. छ. सष. ट. ड. ढ. पुस्तकस्य ।

१क.ख. घ. ड. छ. सष. ट. ढ. "तः । वासुदेवस्य तस्यैव परा्ीनं महामते । स" । २ भ. सुभक्तेन पुत्रे । २४
पुनत दवि ड. ए. ररमुक्तं । ४ द. धर्मायार्य । ५ क. स. घ. ड. च. छ. सष. ट. ड. इ. “वी सदयपर्मेण षै तदा। ¶ ।
६. न्‌ । अङ्गीतिश्चत्त ।

€ @ क» <» ७६ -९

९

९४ चतुःषशटितमोऽध्यायः 1 प्मपुराणम्‌ । २५४

यावदशीतिसहल्राणि वषांणि नुपनन्दनः । [तावत्कालं गतं तत्र ययातिस्तु महात्मनः] ॥ १०
तस्य पुत्राश्च चत्वारस्तद्रीयंबलविक्रमाः । तेषां नामानि वक्ष्यामि शणुष्वेकाग्रमानसः ॥ ११
तस्याऽऽसीज्ज्यषठपुत्रस्त रुरुनौम महाबलः । पुरुनाम द्वितीयोऽमुचतीयः कुरुरेव च ॥

यदुश्वापि स धपौत्मा चतुर्थो नृपनन्दन ॥ १२
[ † एवं चत्वारः पृ्राश्च ययातिस्तु महात्मनः ]। तेजसा पौरुषेणापि पितुतुख्यपराक्रमाः ॥ १३
एवं राज्यं कृतं तेन धर्मेणापि ययातिना । यशः कीर्ति तस्यापि त्रैलोक्ये प्रचराऽभवत्‌ ॥ १४

विष्णारुवाच-
एकदा तु द्विजश्रेष्ठो नारदो ब्रह्मनन्दनः । इन्द्रलोकं गतो द्रं देवदेवं पुरंदरम्‌ ॥ १५
सहस्चक्षस्ततोऽपद्यडताशनसमभभम्‌ । देवो विभ समायान्तं सवक जञानपण्डितम्‌ ॥ १६
पूजितं मधुपकंयभक्त्या नमितकन्धरः । निवेश्य स्वासने पुण्ये तं पप्च्छ महामुनिम्‌ ॥ १७
इन्र उवाच--
कस्मादागमनं लोकाक्किमथमिह चाऽऽगतः । किं तेऽ सुप्रियं विष करोम्यथ वैहामते॥ १८
नारद उवाच--

देवराज कृतं सर्वे भक्त्या यच्च प्रभाषितम्‌ । संतुषटोऽस्मि महापाज्ञ भरश्नोत्तरं वदाम्यहम्‌ ॥ १९
महीलोका्ञ संपराप्तः सामतं तव मन्दिरम्‌ । त्वामन्वेषटं समायातो दष्टा नाहुषयुक्तमम्‌ ॥ २०
इन्द्र उवाच -
सलयधर्मेण को राजा प्रजाः पालयते सदा । स्वधर्मसमायुक्तः श्रतवा्ज्ञानवान्गुणी ॥ २१
पृथिव्यामस्ति को राजा देवद्वो ब्राह्मणपरियः। ब्रह्मण्यो बेद विच्छररो दाता यज्वा सुभक्तिमान्‌॥२२
नारद उवाच-
एभिगुणेस्तु संयुक्तो नहृषस्याऽऽत्मजो बली । यस्य सत्येन बीरयेण सर्वे लोकाः भर॑तिष्ठिताः २२
भवादृशो हि भूलि ययातिरनहुषात्मनः । भवान्सवर्गे स चैवास्ति भ्रतले भरूतिवधेनः ॥ २४
पितुः शरेष्ठो महाराज हश्वमेधशते तथा । वाजपेयशतं चक्रे ययातिः पृथिवीपतिः ॥ २५.
दत्तान्यनेकरूपाणि दानानि तेन भक्तितः । गवां रक्षसदक्ला तथा कोटिशतानि च ॥ २६
कोटिहोमांश्चकाराथ लक्षहोमांस्तथैव च । भ्रमिदानादिकं दानं ब्राह्मणेभ्योऽददाच्च सः ॥ २७
साङ्ोपाङ्गः स्वरूपो हि धर्मस्तेनेव पालितः । एवंगुणेः समायुक्तो ययातिनौहुषो भूवि ॥ २८
वषाणां तु स्टस्राणि ह्यशीतिरैपनन्दनः । राज्यं चकार सत्येन यथावि थ भवानिव ॥ २९
सुकरमोवाच-
एवमाकण्य देवेन्द्रो नारदाचच युनीश्वरात्‌ । समालोच्य स मेधावी संभीतो धमेपालनात्‌ ॥ ३०
शतयहमभावेन नहुषेण पुरा मम । रेन्दरं पदं हीते च देवराजोऽमर्वत्तदा ॥

शचीबुद्धिपभावेन पद भ्रष्टो व्यजायत ॥ ३१
तादृशोऽयं महाराजः पिदतुल्यपराक्रमः । लक्ष्यते नात्र संदेहः पदमेन्द्रमवाप्स्यति ॥ ३२

% एतिहान्तर्गतः पाठो घ. पुस्तकस्थः । 1 एर्ता । .न्तगैतः पाठो डः पुस्तकस्थः ।

॥ ग

१. स्तु तुसुे मः । २ भ. "लः । अनुनौ" । ३ ड. ष. 2. महामुने । ४घ. ड. छ. ष. ट. ढ. म्‌ । सयला ।
५३. द. वेदज्ञो । ६ द. प्रतापिताः। ७ ड. "णि पुण्यानि विविधानि च।ग।८ष. र छ. इ.ट. ड.द.
पत्पुरा । दाः ।

९५४ । पहापुनिभीव्यासवणीतं - [ ९ भूतिशण्डे-

[शयेन केनाप्युपायेन तं भूपं दिवमानये ]। इत्येवं चिन्तयामास तस्माद्धीतः सुरेश्वरः ॥ ३१
[ भूपालस्य तृपश्रेष्ठययातेः स महद्धयात्‌ | तमानेतुं ततो दृतं भेषयामास देवराट्‌ ॥ ३४
नाहुषाय विमानं तु सेवरज्ानसमन्वितः । सारथिं मातरि चैव विमानेन समन्वितम्‌ ॥ ३५
गतो हि मातलिस्तत्र यत्रासौ नहुषात्मजः । प्रहितः सुरराजेन आनेतुं तं महामतिम्‌ ॥ ३६
सभायां वतेमानस्तु यथाचेन्द्रः पभासते । तथा ययातिधर्मात्मा स्वसभायां विराजते ॥ ३७
तमुवाच महात्मानं राजानं सदयैभूषणम्‌ । सारथिर्देवराजस्य शृणु राजन्वचो मम ॥ ३८
अहितो देवराजेन सकाशं तव सांरतम्‌ । यद्‌ हते देवराजस्तु तत्सवं सुमनाः र ॥ १९
आगन्तव्यं त्वयाऽदेव रेन्द्रं लोकं हि नान्यथा । पुत्रे राज्यं विद्ज्यैव त्वा चान्तेष्टिमात्मनः ॥
इखो राजा महातेजा वसते नहुषात्मज । पुरूरवा महाबाहो विप्रचित्तिः प्रतापवान्‌ ॥ ४१
षिबिवेसति तत्रैव मनुरिषष्वाङुसत्तमः । सगरो नाम मेधावी नहुषश्च पिता तव ॥ ४२
कृतवीयः कृतद्वश्च शंतनुश्च महामनाः । भरतो उवनाश्वध कामवीर्यो नरेश्वरः ॥
यङ्गानाहृ्य बहुधा मोदन्ते दिवि भूभृतः ॥ ४१
अन्ये ये चापि राजानो यज्वानः सुषहाबलोः;। सेव्यन्ते दिवि चेन्द्रेण मोदन्ते च स्वकमेणा४४ `
तव पुनः सर्वषु संस्थितः सामतं भुवि । शक्रेण सह मोदस्व स्वगेरोके महीपते ॥ ५५
ययातिरबाच--
कि मया तत्कृतं कमे येन प्राथयते भवान्‌ । इन्द्रस्य देवराजस्य तत्सर्व मे वदस्व ह ॥ ४६
मातलिरूवाच-

याष॑च्छतसहस्राणि वषांणि नृपनन्दन । दानयद्गादिकं कमं त्वयेव परिसाधितम्‌ ॥ ४७
दिवं गच्छ महाराज कमेण तेन सातम्‌ । सख्यं च देवराजेन गत्वा डुरु महामते ॥ ४८

पश्ात्मकशरीरस्य मूपा त्यागं ङुरुष्व हि । दिष्यं रूपं समास्थाय भुदृष्व भोगान्मनोरमान्‌ ॥
यया यथा छता मुमो यद्ञा दानं तपश्च ते। तथा तथा स्वगेभोगाः भ्राथेयन्ते नरेश्वर ॥ ५०

यथातिरुवाच-
येन कायेन सिध्येत सुकृतं इृष्छृतं भुवि । मातरे तत्कथ त्यञ्य गच्छे्टोकयुपाजितम्‌ ॥ ५!

मातलिरुवाच-
यत्रैवोपाभितं काय॑ पञ्चात्मकं शृतं नृप । तत्रैव तत्परित्यज्यं दिव्येनैव व्रजन्ति ते ॥ ५२
ईृवरा मानवाः सर्वे पापपुण्यपरसाधकाः । तेऽपि कायं परिलज्य अधः स्वर्ग व्रजन्ति च ॥ ५१

ययातिरुवाच-
पञ्ात्मकेन कायेन सुतं दुष्कृतं नराः । उत्पायेव प्रयान्त्येव अन्यदूपं च मातरे ॥ ५४
को विरेषो हि धमज भूरौ कायं परित्यजेत्‌ । पापपुण्यममावादवे कायस्य पतनं भवेत्‌ ॥ ५५

# एतचिषान्तगेतः पाठः क. ख. घ. ह. च. छ. इ. ट. ड. 2 पुस्तकस्थः । † एतनिहान्तगतः पाठो ध. छ. ट. पुस्तकस्य

१४.ज. ट. ड. प्राणवायुं । २ क.ख. ड. च. छ. स. ड. ठ. सवैकामसमनि१ तम्‌ । ट. सरवक्रमसमन्वितम्‌ । २ ४.

ड. “त्यभाष" । ४ इ. संतुष्टा । ध. ट. मरतः । ५क.ख. ड. च. छ. प. ड.द. "लः | सर्वेते दि ट."सः। वसन्तिरि ।

६क. ख. ध. च. ह. ट. र. 'वेधमजः सर्वधमषु स्थितः । शष ड, छ. ठ. 'वेक्मंहः सवेधर्मेषुसं स्थितः । श । ७ उ. १९

ष ८ क.ल.ङ. य. छ. क्ष. ड. द. "त्मकमिदं नृ" । ९ ह. ८. "स्य हात उर्थय अ" । १० क. ल. च. छठ. सष. भव
च ।

१४ चर्तुःषटितमोऽध्यायः] पर्चपुराणम्‌ । २९५९

न्तो शयते सूत भैत्यहं मलयमण्डले । विशेषं नैव पर्यामि धरमुण्यस्य चाधिकम्‌ ॥ ५६

सत्यधमौदिकं पुण्यं येन कायेन मानवः । समजयति वे मलयस्तं कस्मादविभसरनयेत्‌ ॥ ५७

आत्मा कायश द्वावेतौ मित्ररूपावुभावपि । कायं मित्रं परित्यज्य आत्मा याति सुनिधितम्‌ ५८
मातटिरूवाच--

सत्यमुक्तं त्वया राजन्कायं त्यक्त्वा प्रयाति सः । संबन्धो नासि तेनापि सम॑ कायेन चाऽऽत्मनः

यस्मात्यश्चसवरूपोऽयै संधिजभेरितस्तदा । जरया षीख्यमानस्तु त जीवं त्यक्तुमिच्छति ॥ ६०

जरादोषमरभमे च तत्र स्थातुं स॑ नेच्छति । आकुरग्याकरो भूत्वा जीवं त्यक्त्वा प्रयाति सः६१

सत्येन धममपुण्यैशच दानेनियमसंयमेः । अश्वमेधादिमियङैस्तीर्थेः संयमनेस्तथा ॥ ६२

सढृतैशैव पृण्येश्च जरा नैव प्रबाधते । पातकैश्च महाराज पचते कायमेव सा ॥ ६९
ययातिरूषाच--

कस्मालरा समुत्पभ्ा कस्मात्कायं प्रपीडयेत्‌ । मम विस्तरतः सूत वक्ुमहमि सत्तम ॥ ६४
मातटिस्वाच-

हन्त ते बणेयिष्यामि जरायाः परिकारणम्‌ । यस्माचेवं समुदूता कायमध्ये न॒पोत्तम ॥ ६५
पञ्चभूतात्मकः कायो रिषयेः पश्चभिटेतः । यमात्मा त्यजते राजन्स कायः परिषक्ष्यते ॥ ६६

वहिना दीप्यमानस्तु सरसः प्रञ्वणेश्प । तस्माद्विजायते धूमो प्रमान्मेषश्च जायते ॥ ६७
मेघात्मव्ैते चाम्भस्ततः पृथ्वी प्रजायते । उर्वेमायाति सा पृथ्वी यथा नारी रजस्वला ॥६८
तस्मात्मनायते गन्धो गन्धाद्रसो न्रपोत्तम । रसात्मभवते चानमाच्छुकरं न संश्रयः ॥ ६९

ुकराद्धि जायते कायः कुरूपः काय एव घ । यथा पृथ्वी खजेद्रन्धान्रसेश्वरति धूते ॥ ७०
तथा कायश्वरेभित्यं रसाधारो हि सवशः । गन्धश्च जायते तस्माद्धाद्रसो भवेत्पुनः ॥ ७१
तस्माजङ्गे महाबहिषष्टान्तं परय भूपते । यथा काषटाद्वेदरहिः पुनः काष्ठं भरकाश्चयेत्‌ ॥ ७२
कायमध्ये रसादभिस्तद्रदेब प्रजायते । तत्र संचरते नित्यं कायं पुष्णाति भृपते ॥ ७३
यादद्रसस्य चाऽऽधिक्यं तावलीवः प्रश्ञान्तिमान्‌ । चरित्वा तादृशं वहिः क्चधारूपेण वतेते॥७४
अन्नमिच्छत्यसौ तीवः पयसा च समन्वितम्‌ । प्रदा(धा)नं छभते चानपुदकं चापि भूपते ॥७५
शोणितं चरते वहिस्तद्दरीयं न संश्षयः । यक्ष्मरोगो भवेत्तस्मात्सवैकायमणाशकः ॥ ७६
रसाधिक्यं भवेद्राजस्मथ वहिः प्रश्ञाम्यति । रसेन पीड्यमानस्तु ञ्वररूपोऽभिजायते ॥ ७७
्रीवापृष्ठं कटि पायुं सर्वास्वेव तु संधिषु । आरुध्य तिष्ठते बहिः काये वहिः भ्रवर्तते ॥ ७८
तस्याऽऽधिक्यं चरेनित्यं कायं पुष्णाति संमतः । रसस्तु वृद्धिमायाति बलरूपो भवेत्तदा ॥ ७९
अतिरिक्तो बलेनैव वीर्यान्मर्माणि चालयेत्‌ । तेनैव जायते कार्मः शोपवान्पुरुषो भवेत्‌ ॥ ८०

प कामारिः समाख्यातो बटनाहकरो वृष । मेथुनस्य प्रसङ्गेन विनारात्वं क्ेवरे ॥ ८१
नारीणां संश्रयेत्पाणी पीडितः कामवहिना । मेथुनस्य परसङ्गेन पृते ममे ठृन्तति ॥ «२
तेनोहीनो भवेत्कायो बरहीनश्च जायते ॥ ८३

तीनो यदा स्पा वलो बहिनेरितः । [#स बिः मचरेत्कायः (म) ोणतं रेव च ८४
| *क.ख. ड. च. छ. प्त. इ. द. पुस्तकत्थमेतत्‌।

१के.ख. घ.ङ... घ. ट. ड. इ. प्रयश्च ।२ ड. . ^मिपापपु) ३. ट. त सजेतिततोम"। ४क.
स.प.च.छ. क्ष. ट. इ. इ. "तिस भिधितः।माः। ड. ठ. ति सुनिश्वितः। मा । ५ छ. प्रजायते । ६ इ. सूपते ।
"१ ख. ङ. च. छ. ह. ट. इ. ठ. "मः शत्यरूपो भवेभरुप । स । < क. ख. च. छ. प. "हिपीडितः ।

१५६ | महामुनिश्रीष्यासपणीतं - [ ९ भूमिखण्डे-

क्षक्रशोणितयोनोशासूलयदेहो दिजायते । अतीष जायते वायुः प्रचण्डो दारुणाङृतिः ॥

विवर्णो दुःखसंतसः श्रन्यड्द्धिस्ततो भवेत्‌] ॥ त ८५
ष्टा श्रता च या नारी तच्चित्तो भ्रमते सा । दकनिनं जायते काये | लोलुपे चित्तवत्मनि।।८६
विरूपश्च सुरूपश्च ध्यानान्मध्ये परजायते । बलहीनो यदा कौमी मांसशोणितसं्षयात्‌ ॥॥ ८७
पलितं जायते|] काये नारिते कामवहिना । तस्मात्संजायते कामी द्धो भूत्वा दिने दिने | ८८
रते चिन्तते नारीं यथा वार्धुषिको नरः । तथा तथा भवेद्धानिस्तेजसोऽस्य नरेश्वर ॥ ८९
तस्पालजायते कामो नाशचरूपौ न संशयः । प्राणिन कालरूपेण ज्वरो भवति दारुणः ॥ ९०
स्थावरा जङ्कमाः सवे ज्वरेण परिपीडिताः । नाशमायान्ति ते स बहुपीडाप्रपीडिताः ॥ ९१
अनेन विधिना जीरणमन्यक्कि ते वदाम्यहम्‌ । एवमुक्तो महाभाज मातरि वाक्यमत्रवीत्‌ ॥ ९२

इति श्रीमहापुराणे पद भूमिखण्डे वेनो पाल्याने मातापिदती्ंकथने चतुःषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६४ ॥
आदितः शोकानां समच्यङ्ाः- ९५५९

अथ पश्चषशितमो ऽध्यायः 1

ययातिरवाच-- .
पर्ैस्य रक्षकः कायो मातछे आत्मना सह । नाकमेष न प्रयाति तन्मे त्व कारणे वद्‌ ।॥ ^
मातलिरुवाच -
पञ्चानामपि भूतानां संगतिनास्ति भूपते । आत्मना सई भद्रं ते संगत्या नैव वतेते ॥ २
सर्वेषां नत्र संघातः कायग्रामे प्रवते । जरया पीडिताः सर्वे स्वं स्व स्थानं प्रयान्तिते॥ ›
रसाधिका स्यात्पृथिवी सा राजन्परिकभ्यते 1 रसैः किरा ततः पृथ्वी गृदुत्व याति भूपते ॥ ४
मिते पिषीलिकाभिर्ृषिकाभिस्तयैव सा । चद्राण्येव भनायन्ते वरमीकाध् महोदराः ॥ ५
तदरत्काये परजायन्ते गण्डमाखा पिचचिकाः । करिमिमिभिद्यमानश्च काय एषं [ ! नरोत्तम ॥ ६
गुरमास्तत्र प्रनायन्ते सद्यःपीडाकरास्तदा । एभिर्दोषैः समायुक्तः कायोऽयं नहुषात्मज ॥ ७
कृं प्राणसपरायोगादिवं याति ] नरेश्वरः। कये पाथिवभागोऽयं समानार्थः प्रतिष्ठितः ॥ «८
न कायः स्वगीमायाति यथा पृथ्वी तथा स्थितः। एवे ते सर्ैमाख्यातं दोषो बे पाथिवस्य हि॥ ९
इति श्रीमदापुराधे पाच्च भूमिखण्डे वेगोपाख्फाबे मतापितृतीथैकयने पश्वषष्टितमो ऽध्यायः ॥ ६५ ध
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- ६५६८

| म

अथ षटूषष्टितमो ऽध्यायः ।

ययातिष्वाच- .
पापा पतते कायो धर्माच श्चणु मातले । विशेषं नैव पश्यामि पुण्यस्यापि महीतले ॥ _ `
परष म तट ॥ _

य

१. विप्रण्णो।२क. ड. ट. द. कायो। ३ ड. “ने। स्मरते चिन्तितां ना" । जक. घ. घ. ड. च. छ. इ.
ड. द. ग्नां क्षयः । ५३. ग्वे कामपीडसुदुःखिताः। ६ श. क्ष.ठ. द वर्तन्ते गद्या नैव पञ्च ते । ७ क. ख. इ च.
हद. तत्र) र. चात्र । ८ग. ध. छ. ज. घ. इ.ट. मेव । ९ द. कायः। १० क,ख. च, प्रकल्पितः ।

११ षटषशितमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १५७

पुनः परजायते काया यथा हि परतनं पुरा । फथमुत्पयते देहस्ते त्वं कारणं वद्‌ ॥ ग्‌

मरातलिरूवाच- |
अथ नारकिणां पंसामधमादेव केवलात्‌ । क्षणमात्रेण भूतेभ्यः शरीरमृपजायते ॥ 1
तदद्धमेण चैकेन देवानामोपपादिकम्‌ । सथः भजायते दिव्यं शरीरं भूतसारतः ॥ ४
कर्मणा व्यतिमिश्रेण यच्छरीरं महात्मनाम्‌ । दरूषपरिमाणेन विङेयं हि चनुिधम्‌ ॥ ९

उद्धिजाः स्थावरा ङ्ेयास्तृणगुटमादिरूपिणः । कृमिकीटपतङ्गाच्याः खेदना नोम देहिनः ॥ &
अण्डजाः पक्षिणः स्वँ नक्रा मत्स्याश्च भ्रपते । जरायुजाश्च विद्गेया मानुषाः सचतुष्पदाः ॥ ७
तत्र सिक्ता जलेभूमिरम उर्माऽभिजायते । वायुना धम्यमाना च कषत्रे बीजं पवतेदै॥ ८
य्था तप्तानि बीजानि संसिक्तान्यम्भसा पुनः । ऊष्मणा च मृदुत्वं च पूलभार पयाति च ॥ ९
तन्सूलादङ्करोत्पत्तिरङ्करात्पणसंभवः । पणानालं ततः काण्डं तत्कण्डात्ममवः पुनः ॥ १०
प्रभवाच भवेतस्ीरं क्षीरात्तण्डुलसंभवः । तण्डुलाच ततः पकात्छजन्त्यौषधयस्तदा ॥ ११
यवाव्राः श्राटिसपूवोः श्रष्ठास्तत्र दश्च स्ृताः। ओषध्यः फलसारा याः शेषाः शुद्धाः भकीर्तिताः
हतास्ठणा मर्दिताश्च मुनिभिः पूेसंस्कृताः । शर्पोटखलपात्ायैः स्थारिकोदकवषहिभिः ॥ १३
पट्िधा हि स्वभेदेन परिणामं व्रजन्ति ताः । अन्योन्यरससंयोगादनेकस्रादतां गता; ॥ १४
भ्यं भोज्यं पेयले्यं चोष्यं खां च भूपते । तासां भेदाः षडङ्गा मधुराचाश्च षट्गुणाः॥ १५
तदन्नं पिण्डकवलेगरासेभुक्तं च देहिभिः । अन्तःस्पूाशये सेर्वमाणानस्थापयति क्रमात्‌ ॥ १६
अपक्युक्तमाहारं स वायुः कुरुते द्विधा । संपविहयान्नमध्ये तु पं कृत्वा प्थग्गुणम्‌ ॥ १७
अपेमूधि जलं स्थाप्यं तदन्नं च जलोपरि । जलस्याधः स्वयं माणः कोष्ठा पमते शनैः ॥ १८
वायुना धम्यमानोऽभनिरत्युष्णं कुरुते जलम्‌ । तदश्नगुष्णयोगेन समन्तात्पच्यते पुनः ॥ १९
द्विपा भवति तत्प कीटं चापि पृयग्रसम्‌ । मरेद्रीदशभिः कीं भिम्देहाद्हि्वेत्‌ ॥ २०
कणाषिनासिकानिहादंन्तोष्ठमजनं गुदम्‌। मलान्घवेत्कप(फ)सेदो(दौ) विष्परं दरादश सङ्गः ॥

ताभ्यां बै मरतिबद्धाश्च स्वा नाड्यः समन्ततः । तासां मुखे ततः मूष्ष्मं भाणः स्थापयते रसम्‌॥
रसेन तेन नादीस्ताः प्राणः पूरयते पुनः । सं॑तप॑यन्ति ता नाञ्यः पर्णा देहं समन्ततः ॥ २४
ततः स नाडीमध्यस्थः श(शा)रीरेणोष्मणा रसः । पच्यते पच्यमानस्य भेत्पाकद्रयं पुनः॥२४
त्वज्ांसास्थि मनना मेदो रुधिरं च प्रजायते । रक्ता्धोमानि मांसं च केशाः लायुश्च मांसतः॥
सायोभला तथाऽस्यीनि प्ता मजास्थिसंमवा । मज्ाकारेण पै कल्पं शकं च भरसवात्मकम्‌ ॥
इति दरादश्च अन्नस्य परिणामाः भकीर्तिताः । शुकेऽननस्य परीणामः शरुकरादेहस्य संभवः ॥ २७
ऋतुकाले यदा शुक्रं निर्दोषं योनिसंस्थितम्‌ । तदा तदरायुना स्पष्टं स्रीरक्तमेकतां नयेत्‌ ॥ २८
विसग॑काले शुक्रस्य जीवः कारणसंयुतः । नित्यं भविश्ते योनि कमैभिः स्वविचारितः ॥ २९
न

णि गोकाक)

) क. छ. इ. च. छ. क्ष. द. "न्मे विस्तरतो व" । २ड. "त्‌ । क्ष्मा" । ३ म. "पादुक । ४क.ख.ष ङ्च
छ.प्ष.ट. ड, तद्भूतप । ५ ड. नाभिदे' । ६ ड. "था तु कामिनीयोनिः संसिक्ता रेतसा । ७ भ. उष्मतां । ८ क. ख.
च. छ. स. ड. रिपयैन्ताः प्रे । ९क.ख. ङ्च. छ प. ढ. श्रेष्ठाः सपतद" । १०क.ल.ड.च. छह. द "एता
र्ना म । ट. एताः पुनम" । ११ ध. ज. ट. इ. "जयं च पेयं च लेह्यं चोष्यं च पिच्छलम्‌ । ता । $ रग. स्वे प्रा ।
१३न. र्र्‌ परावः । १८५ क. ख. ड. च. छ. सष. ठ. ङ्क प्रद्कीरं प्रः । १५ ध. ड.“न्तोच्छिष्टमठं गु । १६ क. ख. घ.ङ
१७. स. ट.ड. दः 'ताः। हत्पादौ प्रः । १७ क. जञ. च. छ. ह. नखा । घ. ज. ट, द. ततो।

३३ ।

२५८ महापुनिभीष्यासपणीरत-- [ ९ भूमिखण्डे~

कै च रक्तमेकस्थमेकाशात्करलं भवेत्‌ । पश्चरात्रेण कललं बुद्‌ षुदत्वं ततो वमेत्‌ ॥ ३०
प्रवते मासमात्रेण पञ्चधा जायते पुनः । प्रीवा शिरश्च स्कन्धश पृषवंश्षसतथोदरम्‌ ॥ ३१
पाणी पादौ तथा पार्थौ करटिरगात्रं तयैव च । मासदरयेन सबोणि करमशः संभवन्ति च ॥ _ ३२
[त्रिभिर्मासैः परजायन्ते शतशोऽङकुरसंभवाः । मासैशवतुभिर्जायते अङ्करयादि यथाक्रमम्‌ | १
मुखं नासा च कर्णो च मासेजीयन्ति पञ्चभिः । दन्तपद्विस्तथा निहा जायते च ततः पुनः ३४
कर्णयोश्च भवेच्िद्रं षण्मासाभ्यन्तरे पुनः । पायुरमण्टरमुपस्थं च शिश्चथाप्युपजायते ॥ ३९

संधयो ये च गात्रेषु मासेजायन्ति सप्तभिः ॥ ३६
पत्यङ्गमङगं संपूर्णं शिरः केशसमन्वितम्‌ । विभक्तावय स्पष्ट पुनमसाष्टमेव८!) च ॥ ३७
पञात्मकसमायक्तः परिपक्शरीरकः । मातुराहारवीर्येण षड्विधेन रसेन च ॥

नाभिसूत्रनिबद्धेन वधते स दिने दिने ॥ ३८
ततः स्मरति लमेजीवः संपूर्णे ऽस्मञ्शषरीरके । दुःखं सुखं विजानाति निद्रासु पुराढृतम्‌ ॥३९
मृतश्चाह पनजीतो जातां पुनत । नानायोनिसहस्राणि मया श्टान्यनेक॑सः ॥ ४०

अधुना जातमात्रोऽहं भरापठसंस्कार एव च । ततः प्रेयः करिष्यामि येन गर्भे न संभवः ॥ ५!
गरमस्थश्चिन्तयत्येवमदं गभौदविनेःखतः। अध्येष्यामि परं ज्ञानं संसारविनिवतंकम्‌ ॥। ४२
अवद्यं गभैदुःखेन महता परिपीडितः । जीवः कमेवशादास्ते मोक्षोपायं विचिन्तयन्‌ ॥ ४१
यथा गिरिगुहाक्रान्तः कथिहुःखेन तिष्ठति । तथा जरायुणा देही बुः खं तिष्ठति दुःखितः ॥ ४४
पतितः सागरे यद्रहुःखमास्ते समाकुलः । गर्भोदकेन सिक्ताङ्स्तथाऽऽस्ते व्याकुखात्मकः ॥ ४५
लोहकुम्मे यथा न्यस्तः पच्यते कश्चिदमिना । ग्भकुम्मे तथा कषिप्ठः पच्यते जठराभ्रिना ॥ ४६
सूचीभिरभिव्णामिषभि्स्य निरन्तरम्‌ । यहुःसं जायते तस्य ततर्भऽगृणं भवेत्‌ ॥ = ४७

गर्मवासात्यरं गासं कष तैवास्ति कुत्रचित्‌ । देहिनां दुःखमतुलं सुघोरमपि संकटम्‌ ॥ ४८
क भै (9 „4 रस्थिराणां र्‌
इ्येतद्रभदुःखं हि भाणिनां परिकीतितम्‌ । च सर्वेषामात्मग्भावुरूपतः ॥ ४९

गमौत्कोटिगुणं पीडां यातुर्जन्मनि पीडनात्‌ । संमूछितस्य जायेत जायमानस्य देहिनः ॥ ५०
इछवत्पीड्यमानस्य पापमद्ररकेण च । गमीमिष्कममाणस्य मबलः सूतिवायुभिः ॥

जायते समहदुःखं परित्राणं न विदन्ति ॥ ५१
यत्रेण पीड्यमानाः स्युभिःसारयौश्च ययेक्षवः । तथा शरीरं योनिस्थं पात्यते यत्रपीडनात्‌ ॥ ५२
अस्थिमदर्लाकारं सायुबन्धनवेष्टतम्‌ । रक्तमांरसवसाद्िष्टं विष्पूतद्रव्यभाजनम्‌ ॥ ५२
दालोमनखच्छन्नं रोगायतनमुत्तमम्‌ । वदनेकमहाद्रारं गवाक्षाष्टक भूषितम्‌ ॥ ५४
ओष्टदरयकपाटं तु दन्तजिहागान्वितम्‌ । नादीस्वेदपरवाहं च कफपित्तपरिष्टुतम्‌ ॥ ५९
[ ! जराशोकसमाविष्टं कालवकत्रानठे स्थितम्‌ । कामक्रोधसमाकरान्तं सनेश्वोपमदितम्‌ | ॥५९
[ #मोगतृष्णातुरं शूं रागद्वेषवशानुगम्‌ ]। सवृक्ताङ्गं च परल जरायुपरिपेष्टितम्‌ ॥ ` ^“

+ एतश्िडान्तरगतः पाठः क. ख. ध. ड. च. छ. पष. ड. ठ. पुस्तकस्थः। † एतच्िहान्तगैतः पाठ घः पुस्तकस्यः क मय यच प्त 1 पणत प म. लस
+ एतचिढानतगीतः पाठः क. कचहस्त ॥ _ _ _ ------- एतशिहान्तमैतः पाठः क. ख. ढ. च. छ. ष. ठ. पुस्तकस्थः ।

१म.भवे्तमा ।२क.ख. ड. च. छ. क्ष. इ. ठ. प्वाणि।३क. ख. ड च. छ. ष. ड. ठ. ततो नलाः । क ।
क सच ड. च. छ. क्ष.ट. ड. ह. (कथा। भः। ५ ड्‌. “डा योनियन्निः ।९ग. ध. ज. "हैः सृति । ५४.
ट. "राश्वासितक्ष । ८ क. ख. ज छ. सष. ड. ससदारिप्तं वि ।

१९१ धटूषष्टितमोऽध्यायः ] प्रपुराणम्‌ | २५९.

संकटेनाविविक्तेन योनिमार्गेण निगेतम्‌ । विण्यषरक्तंचिषाङ्ग षटूकौरिकसयुद्धवम्‌ ॥ ५८
अस्थिपञ्जरसंधातं श्ेयमस्मिन्करेवरे । रातत्रयं षध्यधिकं पञचपेशीशतानि तु ॥ ५९
साधाभिस्तियभिष्छमं समन्ताद्रोमकोटिभिः । शरीरं स्यलसृत््माभिर्श्यारस्याथ ताः स्पृताः३०
एतावतीभिन।डीनां को टिभिस्तत्समन्वितम्‌ । पस्वेदमघुचि ताभिरन्तरस्थं च तेन हि ॥ ६१
्ात्रिशशनाः भोक्ता विंशतिश्च नखाः स्मृताः । पित्तस्य कवं ञेयं कफस्याढकं तथा ॥६२

वसायाश्च पेलत्रिश््दरषं ैलरस्य बा । वाताठदपलं शेयं पलानि दश्च मेदसः ॥ ६३
पलत्रयं महारक्तं मजा रक्ता्तुगणा । श्रुकरार्धलुढवं जेयं तदर्ध देहिनां षम्‌ ॥ द
मांसस्य चैकपिण्डेन परसाहसरयुच्यते । रक्तं पलशतं जेयं विष्तरं चाभमाणतः ॥ ६५

इति देहं राजभित्यमन्वेष्यमात्मनः । अविशुदधं विशुद्धस्य कर्मबन्धमिनिषितम्‌ ॥ ६६
[ %ुक्रशोणितसंयोगाहेहः संजायते कचित्‌ । नित्यं पिष्पूत्रपरणश् तेनायमनुचिः स्मृतः ॥ ६७
यथा वे विष्ठया पणेः ्गोऽ्रुचिः स्याचु षहिरपटः]। पञ्चमिः सोध्यमानोऽपि देहोऽयमशुचिर्भवेत्‌
य भ्राप्यातिपवित्राणि पञ्चगव्यं हवींषि च । अञ्ुचितवं क्षणाव्रान्ति कोऽन्योऽस्मादचिस्ततः॥
ह्ान्यप्यन्नपानानि यं भाष्य सुरभीणि च। अशुचित्वं यान्त्याञु कोऽन्यः स्यादशरुचिस्ततः]
हे जनाः किं न पश्यध्वं यो नियाति दिने दिने । देहात्तु कमलं पूतिस्तदाधारः कथं शुचिः॥
देहः संसिच्यमानोऽपि पश्चगव्यकुशाम्बुभिः । धृष्यमाण इवाङ्गारो निर्मलत्वं न गच्छति ॥ ७२
सोतांसि यस्य सतत भवहन्ति क्षणे क्षणे । कफपूत्ादरत्यशुचिः स देहः शुध्यते कथम्‌ ॥ ७३
सवाशुचिविर्रस्य शरीरस्य न विते । श्रुचिरेकः परदेशोऽपि शुचिर स्थादतेऽपि बा ॥ ७४
षा च देहस्लोतांसि शृदाऽद्धिः शोध्यते करः । तथाऽप्यशचिभाजश्च न विरज्यन्ति ते नरा७५
कायमगरुधूषाचैयैत्नेनापि सुसंस्कृतम्‌ । न जहाति स्वमावं हि शवुच्छमिव नामितम्‌ ॥ ७६
यथा जात्येव कृष्णोणां न शुद्धा जातु जायते । संशोध्यमानाऽपि तथा भवेन्यूतिनं निर्भा॥७७
निघ्रमपि स्वदुगन्धं प्श्यञ्भपि मरं स्वकम्‌ । न विरज्येत लोकोऽयं पीडयन्नपि नासिकाम्‌ ॥७८
अहो मोहस्य माहात्म्यं येन व्यामोहितं जगत्‌ । मिघरन्पशयन्स्वकान्दोषान्कायस्य न विरज्यते

स्वदेहाशुचिगन्धेन यो विरज्येत मानवः । िरागकारणं तस्य किमन्यदुपदिश्यते ॥ ८०
सवमेव जगतपतंदेहमेवाश्रुषि परम्‌ । जन्मनाऽवयवस्यशौच्छुचिरप्यशुविर्भषेत्‌ ॥ ८१

गन्धलेपापनोदा्थं शौचं देहस्य कीतितम्‌ । यस्यापि विगमात्पथाद्वावश्धा विदध्यति ॥ ८२

१

ङ्ातोयेन सर्वेण गृदधारेगत्रिरेपनैः । मर्यो दुर्गन्धदेहोऽसौ भावदु न श्यति ॥ ८३
तीयसानेस्तपोभिभ दुष्टात्मा न च शुध्यति । स्वमूतिः क्षारित तीर्थे न शुद्धिमधिगच्छति॥८४
विकतोऽपि हुताशनम्‌ । न स्वर्गो नापवगेश्च देहनिर्वन्धनं परम्‌ ॥ ८५
भावषुद्धिः परं शौचं परमाणं सवकर्मसु । अन्यथाऽऽरिङ्गथते कान्ता भागेन दुहिताऽन्यथा ॥८ ६
पनसो भिधते वृत्तिभिभेष्वपि च वस्तुषु । अन्यथैव ततः पुत्रै भावयत्यन्यथा पतिम्‌ ॥ ८७
१क. चख. ङ्, व. छ.क. दढ. "त तिकताहं । २ड. कण्डं हिः । २ष.ड.ज. घ. ट. ड. पलं विंशः । ज्म.
परस्य । ५ क. ख. ड. च. छ. ह. इ. गन्ति गिरेएि । क" । ६ म. स्यादते"। जघ, ड.छ.ज.ष्.ट ड इ. "पि
छु।< भ. मव श्ुः। ९ घ. ट, इ. दारैः सतयः । १० क. ख. रथच नगोपकतैः। अ। मृखयोराचरश्शावं भा" । छ. °
पे गोमपैः । भा प्ष्योराबरड्कीचं भा । स. श्र नगोपमैः।मः।११क. ख. ङ्य... ह "निरहं ।

२६० पहामुनिभ्रीव्यासप्रणीतं- [ २ भृमिख्ण्डे-

यथा यथा खभावस्य महाभागं भुदावहमू । परित्यक्ता यथा भायां भावहीना न कामयेत्‌ ॥८८
तस्पािविधमन्नाय्ं भक्ष्याणि सुरभीणि च। स्वभावेन नरस्तस्माद्धावः सवैर कारणम्‌ ॥ ८९
वित्तं शोधय यत्नेन किमन्यैबीहय्नोधनेः । भावतः शुचिः शुद्धात्मा खर्ग मोक्षं च विन्दति ॥९०
क्ञानामलाम्भसा पसः सदरेराग्यमृदा पुनः । अविचारागविष्पत्रसेपो नयेद्विशोधनेः ॥ ९१
एवमेतच्छरीरं हि निसर्गादशाषि विवुः । अध्यार्मसारनिःसारं कदलीसारसनिभम्‌ ॥ ९२
्ातवैवे देहदोपं यः भराङ्ः स शिथिलो भवेत्‌। सोऽतिक्रामति संसारं दृदग्रारीव तिष्टति ॥ ९३

एवमेतन्महाकषठं जन्मदुःखं पकी तितम्‌ । पुंसामज्ञानदोषेण नानाकमंवशेन च ॥ ९४
गर्भस्थस्य मतिर्याऽऽसीत्सजातस्य परणर्यति। संमूितस्य दुःखेन योनियत्रमपीडनात्‌ ॥ ९५
बाहचेन वायुना तस्य मोहसङ्गेन देहिनाम्‌ । स्पृष्टमात्रण घोरेण ज्वरः समुपजायते ॥ ९६
तेन ज्रेण महता महामोहः परजायते । संमूढस्य स्मृतिधरंशः शीघं संजायते पुनः ॥ ९७
स्पतिभ्रंशात्तस्य पूर्ैकमङ्ञानसमुद्धवा । रतिः संजायते पणी जन्तो स्तत्रैव जन्मनि ॥ ९८

हतो मृदश्च रोकोऽयमकार्ये संभवते । न चाऽऽत्मानं विजानाति न परं न च दैवतम्‌ ॥ ९९
न शणोति परं श्रेयः सति चश्पि नेक्षते । समे पथि शनैर्ग च्छन्स्खलतीव पदे पदे ॥ १००
स्वापं सुपो न जहाति बोध्यमानो बुधैरपि । संसारे छिड्यते तेन नरो लोभवश्षानुगः ॥ १०१
गर्मस्पतेरभावे च शाखमुक्तं शिवेन च॑ । नानादुःखविनाशाय स्वगमोक्षपरसाधनम्‌ ॥ १०२
येन त्वस्मिच्दिवे हाते धर्मकमार्थसाधने । न कुवैत्यात्मनः भ्रेयस्तदत्र महदृदुतम्‌ ॥ = *०२
अव्यक्तेन्दरियवृत्तित्वाद्वार्ये दुःखं महत्पुनः। इच्छक्षपि न शक्रोति वक्तं कतुं च सत्कृतम्‌ ॥ १०४
र्ते तेन महहुःखं वाल्येन व्याधिनाऽन्यथा। बास्यरोगौश्च विषिधैः षीडाबाखग्रहेरपि ॥ १०५
तदबुभुक्षापरीताङ्गः इचिद्भच्छति तिष्ठति । वि्पत्रमजनार्थं च मोहाद्वालः समाचरेत्‌ ॥ १०६
[ककौपारः कर्णवेषेन मातापित्रोश्च लोलनम्‌ । अक्षराध्ययनावैश्च दुःखं स्याहुरुशासनम्‌ ॥१०७
न्यत्रेन्दियवृततिश्च कामरगमयोजनात्‌ । रोगावृतस्य सतर्त, कृतः सौख्यं च योवने ॥ १०८
$्षया सुमहदुःखं मोहाः खं सुजायते |। तत्र स्यात्छुपितस्यैव रागो दुःखाय केवलम्‌ ।॥ १०९
रात्री न कुरुते निद्रा कामाभिपरिखेदितः। दिवा वाऽपि कृतः सौख्यमर्थोपाजेनचिन्तया ॥११०
उ्य॒वायाश्रितदेहस्य ये पसः शक्रबिन्दवः । [न ते सुखाय मन्तव्या; स्वेदजा इव बिन्दवः] ॥११'
कृमिभिः पीड्यमानस्य कुष्टिनिः पामरस्य च । कण्डूयनाभितापेन यत्सुखं स्ीषु तद्विदुः ॥ ११
यादृक्च मन्यते सोख्यमर्थोपार्मेनचिन्तया । तादृशं ज्लीषु मन्तव्यमधिकं नैव विद्यते ॥ ११३
लसय वेदना सैव यां बिना वित्तनितिः। ततोऽन्योन्यं फा भान्ते सैवान्पथा भवेत्‌॥ ११५

_._.-_---- ~ -~-~ -~*-~------~~ ~ ` -- --~ ल~ +=

+ एतलिहान्तर्मतः षाठः क. ख. ध. ह. च. छ. पष. ड. द. एस्तकस्थः । * एतजिहान्तर्गतः पाठः क. ख. ड, व
ड. द. एस्तकस्थः । रा

१क.ख.घ.ड. च. छ. सष. ट. ढ. 'गमुदाहृतम्‌ । प । २ ड. उदाहृतः । ३ च. कष. द. त्‌ । नायाद्वि ।
क.ख. ड. च. छ. प्त. द. अभावेन ।५क.ख. छ. स. र. "हसंकहेन । ६ ध. ड. द्वारेण । ७ क. ख. इ. च छ. स
द. द. तूर्णं । ८क.स.ढ.च. छ. द. द. वक्रो । ५क.ख. ङ. च. छ. पः ८. ढ़. “दे । सत्यां बुद्धौ न जानापि । `“
क्ख. च. च. छ. क्त. ट. ड. ढ. च। तटःखकथनायोय। ११ द. स्तं । १२ क. ख. च. ड च. ड. ढ. दतत।
१३क.ख.घ.ड्‌.च.छ. पष. ड. द. ल्येन । १४ इ. छ. ष. ठ. श्रमक्षणायं च । १५ क. ख. ड. च. 8.2.
ताखनम्‌ । १६ क ख. ड. च. सल. द .प्रमततेन्दियदततिश्च । १० क. स. ध. इ, घ. छ. भ 2. ए. "मिमिस्ताष्य' । १“

ध. ज. 2. गण्डस्य ।

६९ षदषष्टितमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । २६१

तदेवं जरया प्रस्तमामयाव्यपि न प्रियम्‌ । अपूरवेवत्खमात्मानं नरया परिपीडितम्‌ ॥
यः परयन्न विरज्येत कोऽन्यस्तस्मादचेतनः ॥ ११५
जरामिभूतोऽपि जन्तुः पत्नीपुत्रादिवान्धवैः । अशक्तत्वाहुराचारभृतयेश परिप्रयते ॥ ११९६
धरममथं च कामं च मोक्षं न जरया पुनः । शक्तः साधयितुं तस्माधवा धर्मं समाचरेत्‌ ॥ ११७
वातपित्तकफादीनां वैषम्यं व्याधिरुच्यते । वातादीनां समेन देहोऽयं परिकीर्तितः ॥

तस्माश्राधिमयं ्ेयं शरीरमिद मात्मनः ॥ ११८
वातादिव्यतिरिक्तस्य व्याधीनां च जनस्य च । रोगेनौनाविधैयाति देही दुःखान्यनेकधा ॥
तानि च स्वात्मवेद्यानि किमन्यत्कथयाम्यहम्‌ ॥ ११९

एकोत्तरं मृत्युश्षतमस्मिन्देहे पतिष्टितम्‌ । तत्रैकः काटसंयुक्तः शेषास्त्वागन्तवः स्मृताः ॥ १२०
ये त्विहाऽऽगन्तवः परोक्तासते परशाम्यन्ति मेषजैः। जपहोमपदानेश्च काटमृत्युने शाम्यति ॥१२१
यदि वौऽपमृत्युने स्याद्रे विषाणामदनं किल । नपेति तत्र पुरुषो ह्यपमृत्यो्ैभेति सः॥ १२२
विविधा व्याधयस्तत्र सर्पाध्याः पभराणिनस्तथा । विषाणि चाभिचाराश्च गृलयोद्रीराणि देहिनाम्‌ ॥
पीडितं स्वरोगाद्ैरपि धन्वन्तरिः स्वयम्‌ । परतिकतु न शक्रोति काटमाप्तं हि नान्यथा ॥ १२४
नौषधं न तपो दानं न मच्रान च बान्धवाः । शक्तुवन्ति परित्रातुं नरं कारेन पीटितम्‌ ॥१२५
रसायनतपोयज्ञयोगसिद्धिमहात्मभिः । अवान्तरितजशानितिः स्यात्काटमृत्युमवायुयात्‌ ॥

जायते योनिकोदीषु मृतः कमेवश्ात्पुनः ॥ १२६
देहभेदेन यः पुंसां वियोगः कमसंक्षयात्‌ । मरणं तद्विनिदिष्टं न नाशः परमार्थतः ॥ १२७
महातमःपरविष्स्य च्छिद्यमानेषु मसु । यदुःखं मरणे जन्तोन तस्येहोपमा कचित्‌ ॥ १२८
हा तात पातः कान्तेति कऋन्दत्येषं सुदुःखितः । पण्टूक इव सर्पेण ग्रस्यते मृत्युना जगत्‌ ॥१२९
बान्धवैः स परित्यक्तः पियैश्च परिवारितः । निश्वसन्दीधेमुष्णं च पुखेन परिशुष्यते ॥ १२३०
शय्यान्तः परिषत्तश्च मुष्यते च पृहुमहुः ¦ संमूढः क्षिपतेऽल्यर्थ हस्तपादावितस्ततः ॥ १३१
शय्यातः ्ैतते भूमि भूमेः शय्यां पुनमहीम्‌ । विवक्षस्त्यक्तलज्लश्च मूत्रविष्ठानुरेपितः ॥ १३२
याचमानश्च सखिलं श्रुष्ककण्टोष्ताुकः । चिन्तयानश्च वित्तानि स्येतानि मृते पयि ॥ १३३
यपतेरनीयमानः कालपाशेन कितः । म्रियते परयतामेवं कण्ठे धुरधुरायते ॥ १३४
जीवस्तु जन्मनेकेन देहादेहमिति क्रमात्‌ । संमाप्योत्तरसङ्गं च दें यजति पूर्वकम्‌ ॥ १३५
[्मरणात्माथेनादुःखमधिकं हि विवेकिनाम्‌ ।] क्षेणिकं मरणाहुःखमनन्तं प्राथनाकृतम्‌ ॥ १३६
जगतां पतिरथित्वाद्रिष्णवोमनतां गतः । अधिकः कोऽपरस्तस्माद्यो न यायतिखाधवम्‌ ॥ १३७
नातं मयेदमधुना मृत्थोरधिकमद्भतम्‌ । न परं पराथयेद्धयस्तृष्णा राधवकारणम्‌ ॥

निसगोत्सर्वभूतानापिति दुःखपरंपरं ॥ १३८
चतुमोसानतीतानि दुःखान्येतानि यानि च । अ नरः श्लोचयेलन्म न विरज्यति तेन वै ॥१३९
भत्याहारान्महहुःखमनाहरान्महातुरः । श्ुटे भोजने कण्ठमन्यजचेवं कुतः सुखम्‌ ॥ १४०

% एतज्निहान्त्गेतः पाटः क. ख. ड. च. छ. द. पुस्तकस्थः ।
१.ज. ट. "रिबारितः। क. ख. ड. च. छ. स्र. ठ. “नां पञ्जरस्य। ३ अ. वाऽ्प्यस्य श्रव्युः स्यादिष्टमावादश-
हितिः। ना । ४ क. स. ङ. च. छ. घ, इ. वाञ्छते । ५ म. अधिकं । ६ घ. ट. द्योमेवति यदृगुर । न । ७ क. ख. ड.
१. छ. ष. इ. 'रा । वर्मानान्यती । ८ ड. नरा न साधयन्सज्ञां शानं विघ्नन्ति तेन ते । अ ।

२६२ पहापनिश्रीष्यासपणीतं-- [ १ भमिखण्डे-

शपा हि सर्व रोगाणां व्याधिः शष्ठतमः स्पतः। सौ काम्योषधरमिन क्षणमात्रं षयास्यति १४
कदापिवेदना तीव्रा निःशेषबलङृन्तनी । तयाऽभिभूतो भ्रियते ययान्येव्योषिभिनेर,.॥ १४२
आहारेऽपि हि कि सौरूयं जिहाग्रे हि भवतिनि । तत््षणादर्धकाखेन कण्ठं माप्य निषतेते १४२
इति शद्वयाधितप्नानामस्॑मौषधवत्स्यृतम्‌ । न तत्सुखाय मन्तव्यं परमार्थेन पण्डितैः ॥ १४४
परतोऽयमग्रतः शेते सर्पकाथनिवभितः । तत्रापि च कुतः सौर्यं तमसा चोदितात्मनः ॥ १४५
रोषे हि कुतः सौरूयं करयरुपहतात्मनः । कृषिवाणिज्यसेवाख्यगोरक्षादिपरिभरेः ॥ १४६
भरातत्रपुरीषाभ्यां मध्ये श्ुतिपिपासया । रैः कामेन बाध्यन्ते निद्रया निशि जन्तवः १४७
अर्यस्योपाभने दुःखं दुःखमजितरक्षणे । नाशे दुःखं व्यये दुःखमथेस्येव कृतः सुखम्‌ ॥ १४८
चौरेभ्यः सलिटेभ्योऽओेः स्वजनात्पाथिवादपि । भयमथेवतां नित्यं मूत्योर्देहश्टतामिव ॥ १४९
खे यथा पक्षिभिर्मासं भुज्यते श्वापदैभवि । जले च भश्ष्यते मत्स्यैस्तथा सवेत्र वित्तवान॥ १५
मोहयन्ति संपत्स॒ तापयन्ति विपत्सु वा । बेदयन्त्य्जने दुःखं कथमथोः सुखावहाः ॥ १५१
प्रागर्थं याति चोद्िमः पश्वाप्सवीयनिःस्पृैः । जन्तुरथोगमाच्चापि सुखी स्यासेन वुःख्यपि १५२
हेमन्ते शिशिरे बुःखं ग्रीष्मे तापश्च दारणः । परावृष्यत्यस्पवृष्टिभ्यां कालेऽप्येवं कुतः सुखम्‌ १५३
विबाहविस्तरे दुःखं तदवमो्रहने पनः । भसवैरपि दुःखेश् दुःखं बिष्ठादिकमेजम्‌ ॥ १५४
दन्ताक्षिरोगे पुत्रस्य हा कष्टं क करोम्यहम्‌ । गावो नष्टाः कृषिरभग्रा भायां च भपलायिता १५५
अमी परापूणिकाः भक्षा भयं मे शंसिनो ग्रहाः । बालापत्या च मे भा किं करिष्यंति वे धनम्‌
प्रदेयकाले कन्यायाः कीटशश्च वरो भवेत्‌ । एतधिन्ताभिभूतानां कुतः सौख्यं कुटुम्बिनाम्‌१५७

कुटम्बचिन्ताकुखितस्य पुंसः श्रुतं च शीलं च गुणाश्च सर्वे ।

अपकृकुम्मे निहिता इवाऽऽपः प्रयान्ति देहेन सम॑ विनाशम्‌ ॥ १५८
राज्येऽपि हि कृतः सौख्यं सन्धिविग्रहचिन्तया । पुत्रादपि भयं यत्र तत्र सौख्यं हि कीटशम्‌।
स्वजातीयाद्धयं प्रायः सर्वेषामेव देहिनाम्‌ । एकद्रन्याभिखाषित्वाच्छुनामिव परस्परम्‌ ॥ १६०
न भरविदय वनं कथिध्पः रूयातो हि भूते । निखिलं यस्तिरस्छृल सुखं तिष्ठति निभेयः १६१
ुदधे बाहुसहस्रं हि पातयामास भूतले । श्रीमतः कातेवीयंस्य ऋषिपुत्रः भतापवान ॥ १६२
ऋषिपुत्रस्य रामस्य रामो दशरथात्मजः । जघान वीयमतुलसूष्वगं महात्मनः ॥ १६३
भरैरासंषेन रामस्य तेजसा नाशितं यशः । जरासंधस्य भीमेन तस्यापि पवनात्मजः ॥ २६४
इनुभीन्भरतेनापि भर्षः पतितः क्षितौ । निवातकवचाः सरवे दानवा बलदपिताः ॥ १६५
नितवान्नस्तान्वै गोपैः स च विनिर्भतः । सूरयः पतापयुक्तो हि मेधैः संछाद्ते कचित्‌ १६६
षप्यन्ते वायुना मेषा वायोवीरयं नगौजितम्‌ । दन्ते वहविना शैराः स बहिः शाम्यते जलेः ॥
तल्लं शोष्यते सूरयसते सूर्याः संहं वारिणा८१)। रयो लोकाः समेताश्च नदयन्ते ब्रह्मणो दिने १६८

१४. ज. ट. सा काम्यौषधलेपेन । छ. सष. सच्छान्त्यौषधल्ेपेन । २ छ. इ. भुद्याधि"। ३ क. ङ. च. छ. ६. “`
अरबोपे । म. प्रारम्भे । ४ ट. तृष्णा कामेन बाध्येत नि । ५ ट. तस्वतः । ६ ड, छ. क्ष. ठ. बिमोदयन्ति । ७ ड. छ. इ,
द. हः । तयोरथपतिदुःखी सुखी सवाथसाधकः। हे" । ८ ध. इ. ड. णः । सवातातपष । ९ ड. दुःखमिष्टाविकर्मतः ह ।
१,क. ख. च. छ. ड. द. “यौ कः करिष्यति बन्धन" । ११. "ष्यन्ति बान्धवाः | प्र। १२. "मथ दर्पद्‌। १२.
अनदानस्य राण ते" । १४ म. "शाः । आमदग्न्य्रमावेष त" । १५ ` म. परमात्मनः । ह" । १६ म. 'मानपि पूर्य म ।
१७ “हयारिणा । श्रैठोक्येन तः । इति कवित्पुस्तके ।

११ शटृषहितमोऽध्यायः 1 पषरपुराणम्‌ । २६३

रह्माऽपि बिदकेः सार्मुपसंरियते पुनः । परादरयकालान्ते शिवेन परमात्यना ॥ १६९
एवं नैवास्ति संसारे यस्य सर्वोत्तमं पदम्‌ । विहायैकं जगायं परमात्मानमव्यय ॥ १७०
काटं यान्ति स॒राः सर्वे भतिमानेन षणिताः। एवं भरते जगत्यस्मिन्कः पुनः पण्डितोऽपि वा १७१
न चास्ति सवेवित्कथिम्न च पसे सर्वशः । यो यदरस्तु विजानाति तत्र तत्र स पण्डित; १७२
समाधाने ठु सवत्र भावः सदशः स्मृतः । स्थितस्यातिदायत्वेन परभावः कस्यचितकचित्‌॥ १५७३
दानवेनिभिता देवास्ते देबैनिभिताः पुनः । इत्यन्योन्यं स्थितावेतौ माग्यै्यपराजयौ ॥ १७४
एवं वश्जयुगं राजन्पस्थमात्रं तु मोजनम्‌ । मानं छत्नौसनं चैव सुखदुःखाय केवलम्‌ ॥ १७५
सा्वभोमोऽपि भवति प्रद्धामात्रपरिग्रहः । उदुम्भसहसेभ्यः हेशायासमविस्तरः ॥ १७६
यूषे तृणेनिर्धोषः सैतां पुरनिवासिभिः। राज्येऽ भिमानमात्रं हि ममेदं वाह्यते णे ॥ १७७
सैवाभरणशूङ्गारः सर्वमारेपने परम्‌ । सर्वसंरपितं गीतं चित्मुन्मत्तचेष्टितम्‌ ॥ १७८
येवं राज्यसेभोगेः कृतः सौरूयं विचारतः। टपाणां विग्रहे चिन्ता वाऽन्योन्यविजिगीषया १७९
पायेण श्रीमदारेपान्नहुषाच्ा महाटृपाः। स्वर्ग भाप्ता निपतिताः कः भिया विन्दते सुखम्‌ १८०
स्वर्गेऽपि हि कुतः सौख्यं ्षटा दीं परश्रियम्‌। उपयुपरि देवानामन्योन्यातिशयस्थितामू्‌ १८१
नरः पुण्यफलं स्वर्गे पूलच्छेदेन यज्यते । यदर्थं क्रियते कर्मं तत्र दोषस्तु दारुणः ॥ १८२
[#िमपस्तरयद्रदविवशः पतितः कषितौ] । प्षीणपुण्यास्ततस्तद्रभिपतन्ति दिवौकसः ॥ १८३
सखाभिराषनिष्ठानां सुखभोगादिसंपुषैः। अकस्मात्पतिते दुःखं ष्ठं स्वगं दिवोकसाम्‌ ॥ १८४
इति स्वर्गेऽपि देवानां नासित सौख्यं विचारतः । क्षयश्च विषयासिद्धौ स्वगे भोगाय कर्मणः १८५
तत्र दुःखं महत्कष्टं नरकाभिषु देहिनाम्‌ । घोरे विविधरैमीवैर्वाअनःकायसंभवैः ॥ १८६
$गरच्छेदनं तीत्रं वल्कलानां च पैक्षणम्‌ । पर्णश्षालाफलानां च पासशवण्डेन वायुना ॥ १८७
तनमूलनारश्च गजेरन्येथेव हि देहिभिः । दावाप्निहिमपातैथ दुःखं स्थावरनातिषु ॥ १८८

परनामात्मशमनं दण्डताडनमेव च । नासावेधेन संत्रासः तीदेन सुताडनम्‌ ॥ १८९
व्रकाष्ठादिनिगदैरङकुशेनाङ्गबन्धनम्‌ । भावेन मनसा केशौभिक्षायुवादिपीडनम्‌ ॥ १९०
भत्मगयवियोगैश्च बलासयनवन्धने । पशूनां सन्ति कायानामेवंुःखान्यनेकशः ॥ १९१

बषोदीतातपाहुःसं सुकष्टं रहपक्षिणाम्‌ । केशमानातिकायानामेवं दुःखान्यनेकधा ॥ १९२

गभेवासे महदुःखं (जन्मदुःखं तथा नृणाम्‌ । सुबांस्ये च महहुःखं] कौमारे गुरुशासनम्‌ १९२
यौवने कामरागाभ्यां दुःखं चैेष्यया पुनः । कृषिवाणिर्यतेवाचैः सुगोरक्ादिकमेभिः ॥ १९४
निक

^ एतिहान्तगैतः पाठः क. स.घ.ड.च.छ.श.ट.ड. द. एर्तकस्यः। क. ल. घ. ड. च. छ. स. ड. ढ. पुस्तकस्थमेतत्‌ ।
~~~.

1 क. ख. ध. ड. च. क्ष. ड. ठ. म्‌ । ज्ञात्वा सातिशयं सवंमतिमाने विवर्जयेत्‌ । ए । छ. ° । ज्ञात्वा सातिशयं
सवैमभिमानं बिवर्जयेत्‌ । ए" ट. म्‌ । श्षात्वा याति शमं सर्व प्रीतिमानो विवजयेत्‌ । ए २ क. ख. ङ. च. छ. क्ष. भ्‌ ।
१ानं शग्याऽऽत"। ३ भ. श््राशनं । छक खटूवामाप्रपरिग्रदः । ५क. ख. ङ. च. छ. कष. ठ. समं । ५ क. ख.च. हि
सदै बा । ७. क. स. ड. च. ए. पष. द. द. सवंमामरणसारः। न्घ, ट.ड. प्तं नियमु। ९ क. ख. ड. च. छ. न्ष. ह.
ते । तदाऽन्यतिय" । १. छ. षट । ११क.श.रच.छ.ष.द. तत्कलानां । १२ क. ष. ड. च.छ.स.म.ह.
पत्सणम्‌ । ग. ज. रक्षणम्‌ । १३ म, ` तोशफसुताडनात्‌। आ" । १४ क. ख. ड. ख. छ. घ. ह ने । तद्वहुुक्षा सर्पाणां कोषे
५९ च दारणम्‌ ।ुद्यनां घातनं लोके पाशेन च निबन्धनम्‌. । अकंस्माबन्म मरणं कीटादीनां हुः । प । ५५ क. ख,
० च... इ. लय दुः चाहञानं को" । १६ ड, “खं वै विषयात्पुनः ।

२६४ महायुनिश्रीव्यासपरणीतं- [ २ भूमिखण्डे-
हद्धभावे च जरया व्याधिभिश्च परपीडनात्‌। मरणे च महदुःखं पराथनायां ततोऽधिकम्‌ ॥ १९५

राजाभरिजल्दाघातचौरशबुभयं महत्‌ । अथेस्याजेनरक्ायां दुःखं नाशे भवेत्युनः ॥ १९६
काप्यं मत्सरोद्रेगो धनाधिक्ये भयं महत्‌ । अकार्ये संमहृततिश्च दुःखानि धनिनां टेप ॥ १९७
शत्यत्तिः कुसीदं च दासत्वं परंवश्ननम्‌ । इष्टानिष्टवियोगेश संयोगे सहस्रशः ॥ १९८
दुर्भिक्षं दुर्भगत्वं च पूरख॑त्वं च दरिद्रता । अधरोत्तरभागश्च नरकं राञ्यविक्रमम्‌ ॥ १९९

अन्योन्यतो भव दुःखमन्योन्याभिभवस्तथा। अन्योन्याच प्रकोप राहो दुःखं मदीशेतामर्‌ ॥
अनित्यता पभावानां कृतकस्य देहिनः । अन्योन्यममंभेदाथमन्योन्यकर्पी डनम्‌ ॥
छुम्धश्च पापमोहेन हन्योन्यस्य च भक्षणम्‌ ॥। २०१
इत्येवमादिभिवुःखेयस्माद्भस्तं चराचरम्‌ । विबुधादिमनुष्यान्तं तस्मात्सर्वे लनेदबुषः॥ २०२
स्कन्धात्स्कन्धे नयन्भारं विश्रामं मन्यते यथा । तद्रत्सवेमिदं लोके दुःखं दुःखेन शाम्यति २०३
अन्धोन्यातिशयोपेताः संभवा भोगसंघुवे । ध्क्षया् देवानां दिवि दुःखमवस्थितम्‌ ॥ २०४
नानायोनिसहसेषु संभवः पुण्यसं्षयात्‌ । रोगाश्च विविधाकारा देवलोकेऽपि ये स्मृताः ॥२०५
यत्नस्य हि शिररिखनमन्िभ्यां संधितं पुनः । तेन दोषेण यञ्घस्य शिरोरोगः सदेव हि ॥ २०६
मातेण्डानां महत्कष्टं वरुणस्य जखोदरः । पृष्णो दशनवेकरयं मुजस्तम्भः शचीपतेः ॥ २०७
स॒महाक्षयरोगश्च सोमस्यापि प्रकीतितः । ज्वरस्तु सुमहानासीदक्षस्यापि परजापतेः ॥ २०८

कस्पे कर्पे च देवानां महतामपि संक्षयः । पराधदयकाखान्ते ब्रह्मणश्राप्यनित्यता ॥ २०९
दक्षस्य दुहितां पुत्री ब्रह्मा कामितवान्परंनः । क्रोधेन चण्डिकां देवीं योगज्ञा शप्तवान्पभुः॥२१०
कामक्रोधौ स्थितो यत्र तत्र दोषास्तदात्मकाः । दुःखानि च समस्तानि संस्थितानि न सदाय:
विश्छेषजन्ममरणं सवांरित्वं हिम्‌ (4) । द्ीवधः कामशक्तिश् सौरण्यं पाण्डवेन प(१,२१२
रुद्रेण त्रिपुरं दग्धं दक्षयङ्श्च नाशितः । स्कन्दस्य जन्मे श्रद्धात्कीडादीनां सहश्च; ॥ २१३
एवं जयोऽपि रागादेषिरदृगाः समन्विताः । एभ्यः परः प्रभुः शान्तः परिपूणैः स मुक्तिदः ॥
एवमेतजगत्सवेमन्योन्यातिशये स्थितम्‌ । दुःखेराकुितं ज्ञात्वा निर्वेदं परमं व्रजेत्‌ ॥ २१५
निर्वेदा विरागः स्यादिरागाऽ््ञानसंभवः। ज्ञानेन तत्परं ब्ञात्वा शिवं युक्तिमवाघ्रुयात्‌ ॥ २१६
समस्तदुःखानियुंक्तः स्थाने स सुखी सदा । स्वह्नः परिपूर्णश्च मुक्त इलयभिधीयते ॥ २१७
मातटिरुबाच--
एतत्ते सवेमाख्यातं यत्तया परिपृच्छितम्‌ । धमीध्मविवेको हि सवेज्गानसमु्चयः ॥

इन्द्रखोकं भगन्तव्यं देवराजस्य शासनात्‌ ॥ २१८
इति श्रीमहापुराणे पन्ने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने मातापिततीथंमाहात्म्ये षटूषष्टितमो ऽध्यायः ॥ ६६ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः--६७६८
ऋका

~~~

१क.ख.घर. ड. च. छ. क्ष.ट. ड.द. रोदम्भोधः।२क. ल ठ. च. छ. स्.द. सवा। रेक. ख. इच.
छ. स. ट. "रतच्रता । इ” । ४ क. ख. ड. च. छ. ज्ञ ड. "विभ्रम । ५. °न्योन्यशापतो नाशं भगवो मोगसंमवे ।
६ ट. ड. धक्षयकले तु ब्र । ५ ट. नन्युरा । कोः । ८ ध. ज. ट. ड. वि्ीरणजन्ममरणं स्वाशित्वं॑हविर्युजम्‌ । ^ *
वीध: । १० क. ख. च. ड. सामर्थ्यं । ड, छ. इञ. द, सारथ्यं । ११क. खल. ड. च. छ. सष, ड. ठ. "बे बटे) ₹ । १"
म. न्ने शुद्धि; क्रीडावीतं स. । १३ म. टक्‌ । ए । १४ क. ख.ध. ड, च, छ. पष. ट. इ. स्वस्थात्मा ।

१७ व्वष्टितमोऽध्यायः ] प्पुराणय्‌। ` २६८५

अथ सप्तषष्ितमोश्ध्यायः ।

ययातिरूवाच--

अस्मद्वाग्यप॑रब्धं च भवतो दर्शनं परम्‌ । संजातं शक्रसंवाह यतः श्रेयो मातुलम्‌ ॥
मानवा मत्यैलोके च पापं कुन्ति दारुणम्‌ । तेषां कमविपाकं च मातले वद सांमतम्‌ ॥

यपातशिरवाच-
श्रूयतामभिधास्यामि पापाचारस्य लक्षणम्‌ । शरुते सति महाज्ञानमत्र रोके प्रजायते ॥
वेदनिन्दां कुर्वन्ति ब्रह्माचारस्य कुत्सनम्‌ । महापातकमेवापि ज्ञातव्यं ज्गानपण्डितैः ॥
साधूनामपि सर्वेषां यः पीडां हि समाचरेत्‌ । म्ापातकमेवापि प्रायश्चिते न हि बनजेव्‌ ॥
कुलाचारं परियस्य अन्याचारं व्रजन्ति ये । एतत्पातकतंचारं कथितं तच्चवेदिभिः ॥
मातापित्रोश्च यो निन्दां ताडयेद्धगिनीं सदाँ । स्वसारं निन्दये्यो वै तदेव पातक ध्रुवम्‌ ॥ ७
सुपर भराद्धकारेऽपि पञ्चक्रोशान्तरे स्थितम्‌ । जामातरं परित्यज्य अन्यं च भगिनीसुतम्‌॥ ८
स्वसारं चैव राजेनद्र परित्यज्य मबतेते । कामात्करोधाद्वयाद्वाऽपि अन्यं भोजयते सदा ॥ ९
पितरो नैव भुञ्जन्ति श्राद्धे विघ्रं व्रजन्ति ये । एतत्सुपातकं तस्य पितृघातः (त)समं छतम्‌ ॥१०
दानकालेऽपि संपराप्न आगता ब्राह्मणाः किल । [$र्भरिदानं परित्यज्य कतिभ्यो हि भरवतेते] ॥
एकस्मे दीयते दानमन्येभ्योऽ्च न दीयते । एतत्सुपातकं घोरं दानभ्र॑शषकरं स्मृतम्‌॥ १२
यजमानश्च खण प्रस्थितान््राह्मणांस्त्यजेत्‌ । तेषु लयक्तेषु यानं न तदानस्य लक्षणम्‌ ॥ १३
समाभ्रितं च वै विभ संवांचारसमान्वितम्‌ । सर्वैः पुण्यैः समायुक्तं सुदानेर्बहुमिवरेप ॥
तै समभ्यच्यं विद्वासं प्राप विभ सदाऽदयेत्‌ ॥ १४
तं संत्यञ्य ददेहानमन्यस्मै बराह्मणाय च । दत्तं तु तद्धवे्तस्य निष्फलं नात्र संशयः ॥ १५
ब्राह्मणः क्षत्रियो वैदयः शद्रधापि चतुर्थकः । पुण्यकारेषु सर्वेषु निर्धनं पूजयेद्धिजम्‌ ॥ १६
[श्रव वाऽपि च बिद्रांसं तस्य पुण्यफलं श्ुण॒ । अश्वमेधस्य यस्य फलं तस्य प्रजायते] ॥ १७
तस्माद्धि कारणाद्राजञ्छक्यं भाप्यं च कारयेत्‌ । अन्यो षिग्रः समायातस्तत्कालं श्राद्धकमणि ॥
उभो तौ पूजयेन्न भोजनाच्छादनैस्तथा । ताम्बृरेदेक्षिणाभिथ पितरस्तस्य हिताः ॥ १९
भ्ादधयुक्ताय विप्राय न दधादक्षिणां तथा । आदराच्छराद्धकतो यो गोहत्यादिसमं लभेत्‌ ॥२०

89 छी

@ 6, च ७

दातो पूजेयेत्तस्माच्छराद्धे च टृपसत्तम । निरधनस्तत्पमावाद्रे तमेकं हि पपूजयेत्‌ ॥ २१
ग्यतीपाते च संभरापते वैरतौ च नृपोत्तम । अमायां च भहाराज क्षयाहे बौपराहके ॥ |
भाद्धमेवं परकतंव्यं ब्राह्मणादिसवर्णकेः ॥ २२

यते यथा महाराज ऋत्विजश्च भकारयेत्‌ । तथा विभाः प्कतंग्याः श्राद्दानथ सवेदा ॥ २२

* एतनिहान्तगैतोभ्यं पाटः क. ब. घ. ड, च. छ. ज. ट, ड. द, पृस्तकस्यः । ‰ एतचिहान्तगतः पाठो इ. छ.
१. इ. पुस्तकस्थः ।

१क..ख उ.च. छ. क्ष. ड. द. 'प्रसङ्गनभ। २ क. ख. ड. च. छ. सष. द. ज्ञानं प्रक्रकठेप्र ।३ड.ढ. दा
पिरस्वसां निन्दयेस्तदे । ५ क. ख. ड, च. छ, सल, ट. ` च दुहितासु । ५ ड. ढ. "न्ति देवाश्चैव न भुञ्जति । ए" 1 ६ डः
भूमिदानं परिय्य फतिभ्यो हि प्रदीयते । ७ क. ख. ड, च. छ. सष. ट. धमौचारसमन्वितम्‌ । ८ ड. "प । मूख न गणये-
दास पोष्यं विप्र सदा भवेत्‌ । ९क.ख. ड. ष. छ. ष. संधिं । १० क. ख. ड. च. स. ठ. चापरपक्षके । ११.
न(नाय स" ।
३४

२६६ पहापुनिश्रीष्यासपणीतं-- | [ २ भूमिखण्डे-

[*#अविङ्ञातः प्रकर्तव्यो ब्राह्मणो नैव जानता । यस्यापि हायते व॑सः कुखं त्रिपुरुषं तथा] ॥
आचारश्च तथा राज॑स्तानिविपरान्संनिमनश्रयेत्‌ ॥ २४
कुलं न ज्ञायते यस्य आचारेण विचारयेत्‌ । श्राद्धे दाने भकरैव्ये विशुद्धो भूख एव हि ॥ २५
अविज्ञातो भवेद्विभो वेदवेदाङ्गपारगः । भराद्धदानं परकतेव्यं तस्माद्धिभं निमत्रयेत्‌ ॥ २६
आतिथ्यं तु भरकतेव्यमपूर्वं टरपसत्तम । अन्यथा कुरुते पापी स याति नरकं धुवम्‌ ॥ २७
तस्मादविमः भरकर्तन्यो दाने श्राद्धे च पवैसु । आदौ परीक्षयेद्रिमं भद्ध दाने प्रकारयेत्‌ ॥ २८
नाश्नन्ति तस्य वै गेहे पितरो विभवभिताः । श्ञाप॑ं दत्वा ततो यान्ति भराद्ादरे विरवभितात्‌ ॥
महापापी भवेत्सोऽपि ब्रह्महा स च कथ्यते ॥ २९
पै्ाचारं परित्यज्य यो वर्तेत नराधिप । महापापी स विङ्गेयः सवेषमेबहिष्कृतः ॥ १०
ये त्यजन्ति शिवाचारं वैष्णवं भोगदायकम्‌ । निन्दन्ति ब्राह्मणान्धर्मान्विद्नेयाः पापवधनाः॥ ३१
` सिवाचारं परित्यज्य शिवभक्तान्दिषन्ति च । हारि निन्दन्ति ये पापा ब्रह्मदेषकराः सदा ॥
आचारनिन्दकाशचैव महापातकङृत्माः ॥ ३२
आदं पूज्यं परं हानं पुण्यं भागवतं तथा । वैष्णवं हरिवंशं च मात्स्यकं फूमेमेव च ॥ २३३
ये पूजयन्ति पाद्मं च तेषां श्रेयो वदाम्यहम्‌ । भत्यक्षं तेन बै देवः पूजितो मधुसूदनः ॥ २४
तस्मात्पपुजयेज्ज्ानं वैष्णव विष्णावट्यभम्‌ । देवस्थाने हि निलयं वै वेष्णवं पुस्तकं दृष ॥
तस्मिन्पपूजिते विप्रपूजितः कमलापतिः ॥ ४

असंपूज्य हरेबनानं येऽपीयते छिखन्ति च । अङ्गाय तत्मयच्छन्ति श्रुण्वन्ति धारयन्ति च ॥ ३६
वि्ीणन्ति च खोमेन कुञ्ञाननियमेन च । असंस्कृतपदेशे तु यथेष्टं स्थापयन्ति च ॥ ३७
हरेङ्गान यथाक्षेमं भत्यक्षाच्च प्रकाशयेत्‌ । अधीते च समथेश्च यः परसादं करोति च ॥ ३८
अन्रुचिश्राह्चिस्थाने यः प्रवक्ति णोति च । इति स्वं समासेन गुरुनिन्दास्ं स्मृतम्‌ ॥ ३९
गुरूपजामकृत्वैव यः ज्ञां श्रोतुमिच्छति । न करोति च शुश्रूषामाह्नाभङ्कं च भावयेत्‌ ॥ ४०
नाभिनन्दति तद्राक्ययुत्तरं च परयच्छति । गुरुकमोभिसाध्यं च तदपेक्षं करोति च ॥ ¢
गुरुभातेमकक्तं वा विदेशे परस्थितं तथा । अरिभिः परिभूतं षा यः संत्यजति पापडृत्‌ ॥

पठमानं पुराणं तु तस्य पापं वदाम्यहम्‌ ॥ र्‌
कु्भ्‌पाके वतेत्तावद्यावदिन्द्रातुदंश । पटमानं गुरं यो हि उपेक्षयति पापधीः ॥ ५
तस्यापि पातकं घोरं चिरं नरकदायकम्‌ । भायौपुतरेषु मित्रेषु यश्वावहां करोति च ॥

इत्येतत्यातकं हेयं शृरुनिन्दासमं महत्‌ ॥ ४४

अरह्मघ्रः स्वणेस्तेयी च गीहन्ता गुरुतरपगः । महापातकिनस्त्वेते योगनाशकपश्चमा; ॥ ४५

क्रोधाद्रेषाद्धयाष्टौभाद्राद्यणस्य विशेषतः । ममांदि्न्तको यश्च ब्रह्मपरः स प्रकीतितः ॥

ब्राह्मणं यः सभौष्रय याचमानमर्िचनम्‌ । प्श्चामास्तीति यो श्ेयात्स च वै ब्रह्महा स्मृतः ॥४५

यस्तु वि्याभिभानेन निस्तेजयति च दिनान्‌ । उदासीनान्सभामध्ये ब्रह्महा स प्रीतितः ॥४८

मिथ्यागुणैशंथाऽऽत्मानं नयत्यु्कर्षतां बलात्‌ । गुरं विबोधयेसतु स च बर ब्रह्महा सृतः ॥४९
# एतचिहान्तगंतः पाठो ड. ढ. पुस्तकस्थः ।

१३ ८छ. ष. द. नज्ञाननि ।२ड३्‌.द. त्‌ स॒ ब्रह्महा कृतद्रश्गो। ३क.ख. ङ. च. छ. सष. सुरापी '

४ ह. ठी. सष. द. ट. विरोधः|

९७ सपतषष्टितमेऽध्यायः ] पररपुराणम्‌ । २६७

्षचुष्णातेमदेहानां यदग्न भोकमिच्छताम्‌ । यः समाचरते विघ्रं तमाहू््रह्मपातकम्‌ ॥ ५०
पिशुनः सषरोकानां रन्धान्वेषणतत्परः । उद्ेननकरः कूर; स च वै ब्रह्महा स्मरतः ॥ ५१
देद्विजगवां भूमि पूेदततां हरे यः । ्रनष्टामपि कालेन तमाह्ह्मधातकम्‌ ॥ ५२
द्िजवित्तापहरणं परेण समुपा्ितम्‌ । ब्रह्महत्यासमं यं तस्य पातकमुत्तमम्‌ ॥ ५३
अग्नि्ोत्रं परित्यज्य पश्चयह्नादिकमे च । मातापित्रोगरूणां च कूटसा्ष्यं चं यश्चरेत्‌ ॥ ५४
अप्रियं रिवभक्तानामभ्यस्य च भक्षणम्‌ । वने निरपराधानां पराणिनां च परमारणम्‌ ॥ ५५
गवां गो देवण्हे पुरे ग्रामे च दीपनम्‌ । इति पापानि घोराणि पूर्वपापसमानि तु ॥ ५६

दीनसवेस्वहरणे परस्लीगजव।जिनाम्‌ । गोभूरजतरत्नानामोषधीनां रसस्य च ॥ ५७
चन्दनागरुकप्रकस्तूरीपूपवाससाम्‌ । परन्यासापहरणं स्वर्णस्तेयसमं स्पृतम्‌ ॥ ५८
कन्याया वरयोग्याया अदानं सदृशे वरे । पुत्रमित्रकर्रेषु गमनं भगिनीषु च ॥ ५९
कुमारीसाहसं घोरमन्त्यजस्ीनिषेवणर्म्‌ । सवणौयाश्च गमनं गुरुतल्पसमं स्मृतम्‌ ॥ ६०

गरहापातकतुल्यानि पापान्युक्तानि यानि तु। तानि पातकसं्ानि तत्पश्रादुपपातक्षम्‌ ॥ ६१
[कद्विजाया्यं भतिङ्नाय न भयच्छति यः पुनः । न च तत्स्मरते नित्यं तुल्यं तदुपपातकम्‌ ॥।६२
दिजद्रव्यापहरणं मयादाया व्यतिक्रमः । अतिमानोऽतिकोपश्च दाम्भिकत्वं कृतघ्नता ॥ ` ६३
अंत्यन्तविषयासक्तेः कापण्यं शाठ्यमत्सरम्‌ । परदाराभिगमनं साध्वीकन्याविदूषणम्‌ ॥ ६४
परिवित्तिः परिवेत्ता यया च परिविद्यते । तयोदौनं च कन्यायास्तयोरेव च याजनम्‌ ॥ ६५
ए्मित्रकलत्राणामभावे स्वामिनस्तथा । भायोणां च परित्याग(गः)साधूनां च तपस्िनाम्‌॥६६
गवां क्षत्नियवेश्यानां श्ीशद्राणां च घातनम्‌ । शिवायतनटक्षाणां पष्पारामविनाशनम्‌ ॥ ६७

यः पीडामाश्रमस्थानामाचरेदसिपिकामपि । तद्गत्यपरिवगंस्य शरद्रात्परतरस्य च ॥ ६८
वख्रधान्यपटस्तेयमयाच्यानां प्रयाचनम्‌ । यद्नारामतडागानां दारापत्यस्य विक्रयः॥ ६९
तीयेया्रोपवासानां व्रतानां च सुकमणाम्‌ । स्रीधनान्युपजीवन्ति सीमवाच्म्ननीवितांः ।॥ ७०
अधमे विषूयाद्स्तु अधप वणते नरः । परदोषभवादी च परच्छिद्रावलोककः ॥ ७?
परद्रव्याभिलाषी च परदारावरोककः । एते गोघ्रसमानास्तु क्ञातग्या वृपनन्दंनं ॥ ७२

यः कतो(सर्वशा्ञाणां यो हता पशविक्रयी । निर्दयोऽतीव भेत्येषु पनां दमकश्च यः ॥ ७४
मिथ्या प्रवदते वाचमाकर्णयति यश्च ताम्‌ ॥ स्वामिमित्रगुश्द्रोही मायावी चपलः शठः ॥ ७४
(भये मार्यापत्रामित्राणि बालवृद्धकृश्ाराः । भृत्यानतियिवन्ं त्यक्त्वाऽश्नन्ति बुभुक्षिता ॥
येऽतिमिषट समश्नन्ति नो वाऽप्यन्नं ददति च । पृथक्पाकी स विदय ब्रह्मवादिषु गितः] ७६

नियमान्स्वयमादाय ये त्यजन्तयजितेन्दरियाः। भवर्गां वथिता यैश्च संयुक्ता ये च प्रधपैः ॥ ७७

नाः ००9

* एतचिडान्तगेतः पाठः ख. ङ. च. छ. ष. ड. दपुस्तकस्थः । * एतचिहान्तगेतः पाठः क. ख. ड. च. छ. प.
९, ड, इ,. पुस्तकस्थः ।
"°
„ १ क,ख. ङ. च. 0. पष. ठ. न्यासेन ।२ग. घ सुह्रधः। अ । ३ क. ख. ड. च. छ. सष. ड. द. रेवन चप्नेः
१। *क.स. ड... ड.द. "मि सुरापानस' । ५ क. ख. ड. थ छ. स. इ. ठ. 'रीपष्टवाः । ६ इ. म्‌ । एतासां
पवग । ७क.ख. ङ. च. स. ठ. अन्यत्र वि । ८ ट. ताधुमत्सरः। «क. श. ड. च. छ. प. ड. ठ. "ताः । स्वधम
किवियस्तु सभम ब" । घ. ण. "ताः । अर्म विग्रूयायस्तु स्वधर्मं । १० ट. न । विष्कता । ११ ध. ट. ठ. भुजते ।

२६८ पहापुनिभीम्वासकणीतं-- [ ९ मृमिखण्डे-

ये चापि क्षतरोगाता गां पिपासाभ्चषातुराम्‌ । न पारयन्ति यत्नेन ते गोधरा नारकाः स्पृतौः ॥
स्वेप(परता ये च चतुष्पाेत्रभेदकाः । साधून्विपगुूशथैव ये वै गां तादयन्ति च ॥ ७९
ये तादयन्ति निर्दोषं नारीं साधुपदे स्थिताम्‌ । आरस्यबद्धसवङ्गो यः स्वपिति युहुपुहुः॥८०
गुवां थं नियुञ्जन्ति बलाच्च मेषयन्ति च । पीडयन्यतिभारेण सक्षतान्वाहयन्ति च ॥ ८१
वृषभाणां च वृषणो पेषयन्ति च दुर्जनाः । गोवत्सानां च दमनं महापातकसंमितम्‌ ॥ ८२
आशया समनुपराप्ं ुचृष्णाश्रमपीडितम्‌ । ये चातिथि न मन्यन्ते ते वै निरयगामिनः ॥ ८३
अनाथं विलं दीन बां वृद्धं श्षातुरम्‌ । नालुकम्पन्ति ये मूढास्ते यान्ति निरयाणेवम्‌ ॥ ८४
अजाविको माहिषिको यः शूद्राटरषीपतिः । श्रद्रो विभस्व कषत्रस्य य आचारेण वतेते ॥ ८५
क्िस्पिनः कारवो वेच्यास्तर्था देवलका नराः । भृतका दुत्यकमीणः सव निरयगामिनः।॥ ८६
यश्चोदितमतिक्रम्य स्वेच्छया आहरेत्करमर्‌ । नरके परिपच्येत यश्च ण्डं था नयेत्‌ ॥ ८७
उत्कोचकेरधिकृतेस्तस्करे थ प्रपीडिता । यस्य राह्नः प्रजा राष्ट पच्यते नरकेषु सः ॥ ८८
ये द्विजाः प्रतिग्रहन्ति कृपस्यान्यायवातिनः । प्रयान्ति तेऽपि घोरेषु नरकेषु न संशयः ॥ ८९
पौपकारक्पोराणां यत्पापं पाथिवस्य च। तेन भीतो नृपः कुयोत्मजानां परिनिग्रहम्‌ ॥ ९०
अचौरं चौरवयश्च चीरं चाचोरवत्पुनः । अश्रिचायं नृपः कुयोत्सोऽपि वै नर॑ व्रजेत्‌ ॥ ९!
धृततेरानुपानानि मधु मांसं सुरासवम्‌ । गुदेधुक्षीरश्ञाकादि दधिम्रूटफटानि च ॥ ९२
तृणकाष्ं पुष्पपत्रे कांस्यं रजतमेव वां । उपानच्छन्रशषकटशिबिकाना श्नं गदु ॥ ९३
ताघ्रं सीसं अपु कांस्यं शङ्कां रजतोद्धवम्‌ । वादित्रं वेणुवशाग्रं गृहस्योपस्कराणि च ॥ ९४
उणोकापोसकोशेयरङ्पेत्रोत्तराणि च । तथा सुष्ष्माणि वस्राणि येऽन्येषां तै हरन्ति च ॥ ९५
एवमादीनि चान्यानि द्रव्याणि नरकं तु ते । गच्छन्ति सततं भूप हृत्वा हृत्वा शहाधिपमर्‌ ॥९६

बहल्पकाच्यपि तथा परस्य ममताकृतम्‌ । अपहृत्य नरो याति नरके नात्र संक्षयः ॥ ९७
एवमारिक्पापानि कुवेद्धिपरणोत्तरम्‌ । शरीरं यातनाथौय पू्वाकारमवाप्यते ॥ ९८
यमलोकं व्रजन्त्येते शरीरेण यमाज्ञया । यमदृतेमेहाधोरेनींयमानाः सुवुःखिताः ॥ ९९

देवमानुषतियेश्वामधमनियतात्मनाम्‌ । [धमराजः स्मृतः शास्ता सधोरोधिवियैैषैः] ॥ १००
` बिनयाचारयुक्तानां प्रमादसखिखाश्चयात्‌ । पायश्चि्तेगुरः शास्ता न तु तैरिष्यते यमः ॥ १०१
पारदारिकचोराणामन्यायन्यवहारिणाम्‌ । दृपतिः शासकः भोक्तः गच्छमानं च धमेराट्‌॥१०२
तस्मात्कृतस्य पापस्य भायश्रि्तं समाचरेत्‌ । नौन्यथा नश्यते पापं कल्पकोटिशतैरपि ॥ १०२

यः करोति स्वयं कम स युद्भे तत्फलं नरः । [*कायेन मनपा बाचा तस्य वाऽधोगतिः फलम्‌

* एतचिहान्तगतः पाठो घ. ट. ठ. ड. पुस्तकस्थः । * एतशिहान्तगेतः पाठी ध. ट. ठ. ड. पुस्तकस्थः ।

[क मं

~~“ ककम

१ ड. "ताः । मयपानरता ये च रहस्याक्षेत्र" । २ ड. “श न पुष्णान्ति नष्टाान्येष" । ३ क. ख ड. च...
ड. द. "पिकः सामुद्री श्र । ४ ड. "थाहेपकारा ृषध्वजाः। श" ।५क ख. ड. च. छ. प्ल. ड, इ. *कामात्य । ध. ट.
ठ. "काः प्रेत्य" । ६. ट. ठ. इ. दण्डरुचितरंपः। उ“ । ७ क.ख.ध. ङ. च. छ. क्ष.ट. ठ. ड. द. पारदारिकि। ८.
ट. ठ. ड. च । भवयरक्षितो घोरस्तप्य ब्राह्ेति वै प्रः । भ" । डः छ. क्ष. द. च । भवत्यरक्षितो घोरो राङस्तस्य पर.
ग्रहः । भ । ९ क. स. च. छ. हष. ड. "पद्मोद्धवानि च । १० इ. च. छ. ट.ड. द.येशोमेन ह । ११ ड.द.
विविधानि च । नरकं तु धुवं गच्छेदपहयाल्पक्छन्यपि । यद्रा तद्रा पर्रन्यमपि सर्वपमात्रकम्‌ । अ“ १२ क. ड. प्रमान
१३. स, ट. ठ, ड. ठ. नाभुकस्यान्यथा नाशः कः । १४ क.ख.व.ष्.वछ.घ.ट.ठ.ड.ढ, "प कारयेद्राऽनुमो दयेत्‌। क ।

१८ शष्षष्ितमोऽध्यायः ] . प्रपुराणपर्‌ । ` २६९

इति सं्ेपतः पोक्ताः पापभेदाश्जिधाऽधुना । कथ्यन्ते गतयश्चित्रा नराणां पापकर्मेणाम्‌॥ ]१०९
[#एततते वृपतेऽधमैफलं भक्तं सुविस्तरात्‌] । अन्यर्कि ते भवक्ष्यामि तन्मे ब्रूहि नरोतम १०६
[#अधरमस्य फलं परोक्तं धर्मस्यापि बदाम्यहम्‌ । इत्युक्तवा मातस्तत्र राजानं धमेवत्सलम्‌ ॥
तसिमन्धमैषसङ्गेन पुण्यं ख्यातं महात्मनाम्‌ ] ॥ १०७
इति श्रीमहापुराणे पाद्ने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने मातापितृतीर्थं ययातिचरिते सप्तषष्टितमो ऽध्यायः ॥ ६७ ॥

आदितः छोकानां समष्यङ्ाः- ६८९१३

अथाष्टषषटितमो ऽध्यायः ।

ययातिर्वाच-

अधर्मस्य फलं सूत भुतं सर्वं मया बिभो । धमेस्यापि फलं श्रूहि शरोतु कौतूहलं मम ॥
मातचिरूवाच-

अथ पापैरिमे यान्ति यमलोकं चतुधिधाः । संत्रासजननं घोरं विवशाः सवेदेहिनः ॥
गमस्यैनीयमानेश्च बारैस्तरुणमध्यमैः । [द्धीपुनपुसकैट द्व्यातव्यं सवेजन्तुभिः ॥ ]
शुभाश छृतं कमे देहिनां भविचायेते । विवरगु्षादिमध्यस्थेङ्गोतव्यं सवेदशिभिः ॥
न तेऽत्र प्राणिनः सन्ति ये न यान्ति यमक्षयम्‌ । अत्र क्ञान्तिकृतं कमे स्मृत्युक्तं तद्रिचारितम्‌ ५
प तत्र ुभकमाणः सौम्यचित्ता दयान्विताः। ते नरा यान्ति सौम्येन यथा यमनिकेतनम्‌ ॥ ६
यश्च दयाद्विजेन्राणामुपानत्काष्पादुके । स विमानेन महता सुखं याति यमाखयम्‌ ॥ ७
छत्रदानेन गच्छन्ति प्रथा सान्द्रेण देदिनः । दिव्यवश्लपरीधाना यान्ति वस्पदायिनः ॥ ८
रिबिकायाः प्रदानेन विमानेन सुखं व्रजेत्‌ । सुखासनप्रदानेन सुखं यान्ति यमाख्यम्‌ ॥ ९
आरामकतां छायासु शीतासु सुखं व्रजेत्‌ । यान्ति पुष्पकयानेन पुष्पमाखपदायिनः ॥ १०
देवताग्हकती च यतीनामाश्रमस्य च । अनाथस्याऽऽतुराणां च करीडत्यतिगहोत्तेमैः ॥ ११
देवापनिगुरुविप्राणां मातापित्रोश्च पृजर्कः । गुणान्वितेषु दीनेषु यच्छत्यावरसथान्यपि ॥

| + ~)

न ~ ९)

स प्रयाति सवेकामे स्थानं पेतामहं ष ॥ १२
भरद्धया येन विमाय दत्तं काकिणिमात्रकम्‌ । स स्यादिव्यतियिर्भष देवानां कीतिवधनः ॥
तस्माच्छरदरान्वितेरदेयं तत्फलं भवति धुम्‌ ॥ १३

इति श्रीमहापुराणे पप्र भूमि णद वेनोपाख्याने ययातिचरिते पिढतीर्थेऽषटष्टितमोऽध्यायः ॥ ६< ॥
आदितः शोकानां सपण्ङ्ाः--६९०६

# म. पुस्तक एवेदमेतचिहान्तगंतम्‌ । * एतचिहान्तगेतः पाठो घ. छ. स. ठ. पुस्तकस्थः । * एतश्िहान्त¶तः
पाठो ष. ड. छ. ष. ट. ठ ड. ठ. पुस्तकस्थः ।

प

१घ ठ छ.प्त.ट. ठ. ड. ड. अवयं हितं कमे भोक्तव्य त" । २ ड. ठ. “के । जवनाश्वेन । ३ छ. बरा्वेन।
४. च कृत्वा याति ण ।५म त्तमे।देः।६ ड. छ. सष. ठ. "कः । आर्तेषु दीनेषु गुणान्वितेषु यच्छृद्धया स्वल्पमपि
पदत्तम्‌ । तत्सर्वकामान्समुषैति सोके शादे च दानं प्रवदन्ति सन्तः ॥ भरद्वा अदाने भिहेयमपि बालाभ्रनत्रकम्‌ । भ्रद्धादाति
पवा तसमाच्छदायास्सत्फकं भगेत्‌ । £" ।

२.७० पहापनिभ्रीभ्यासपणीतं- [ २ भूमिखण्डे-

भथेकोनसप्ततितेमोऽध्यायः ।

मातखिर्वाच-

अथ धपः दिवेनोक्ताः शिवधमीगमोत्तमाः । ब्ेया विद्धिरविधानेन कमेयोगपरमेदतः ॥
हिसादिदोषनिर्मक्ताः छशायासविबजिताः । सवेभूतहिताः बुद्धाः सुसृक्ष्मास्तु म्ाबलाः ॥ २
अनन्तशाखाः कथिताः शिवपूृरैकमास्थिताः । ब्ञानध्यानैसमायुक्ताः रिवधमोः सनातनाः ॥ ?
धारयन्ति शिवं यस्माद्धारयते शिवभाषितैः । शिवधर्माभरितासस्मात्संसाराणवतारणाः ॥ ४
अथाहिसा क्षमा सत्यं हीः श्रद्धन्दियसंयमः | दानमिज्या ततो ध्यानं दशकं धमेसाधनमू ॥ ९
अथ व्यस्तैः समस्तै कशिवधरमेरनुष्टितेः । रिविकस्थानसंपरािगंतिरेकेव कलियिता ॥ ६
यथा भूः सवध्रतानां स्थानं साधारणं स्यत । तत्स्थानं हिवभक्तानामतुं केवलं स्मृतम्‌ ॥ ७
यथेह सर्वभूतानां भोगाः सातिज्ञयाः स्मृतां; । मताः पुण्यविक्षेषेण भोगाः शिवपुरे तथा ॥ «८
जुभाञ्ुभफलं चात्र भुज्यते सव॑दा नृभिः । शिवधर्मस्य चैकस्य फलं तत्रोपभुज्यते ॥ ९
यस्य यादृग्भवेत्पुण्यं श्रद्धापाज्रविशेषतः । भोगाः शिवपुरे तस्य ब्रेयाः सीतिज्ञयाः शुभाः ॥ १५
स्थानमापनिः परं तुल्या भोगाः श्ञान्तिमयाः स्मताः। कु्ौत्स्मिन्महास्थानं महयोगनिगीषया ११
सर्वोतिदायमेवैकं भावितं च सुरोत्तमैः । आलत्भंयोगाधिपत्यं श्थाच्छिवः 'सवेजगत्पतिः ॥ १२
[#केचित्तत्रैव मुच्यन्ते हानयोगरता नराः । आवतैन्ते पुनश्ान्ये संसारे भोगतत्पराः] ॥ १३
तस्माद्विमुक्तिमिच्छस्तु भोगासि विवजेयेत्‌ । विरक्तः शान्तचित्तात्मा शिवज्गानमवायुयात्‌ १४
ये चान्यासक्तहदया यजन्तीशं प्रयत्नतः । तेषामपि ददातीशः स्थानं भावानुरूपतः ॥ १५
तन्नाचैयन्ति ये रुद्रं सकृवुच्छिष्टकमेणा । तेषां पिश्ाचलोकेषु भोगानीशः प्रयच्छति ॥ १६
संतप्ता द;खभावेन भ्रियन्ते सर्वदेहिनः । अन्नदः प्राणदः भक्तः प्राणदशथापि सवेदः ॥ †७
तस्मादम्नपदानेन सवेदानफट भवेत्‌ । [शरत्रेरोक्ये यानि रत्नानि भोगाः श्जीवाहनानि च

अन्नदानपदः सवेपिहायुत्र फलं] मेत्‌ ॥ १८
यैरैमादश्नेन पृष्टाङ्ः फुरूते पुण्यसंचयम्‌ । अस्नपदातुस्तस्यार्धं कतुशरार्धं न संश्षयः ॥ १९
धमोथकाममोक्षाणां देहः परमसाधनम्‌ । [#स्थितिस्तस्याम्नपानाभ्यामतस्तत्सवंसाधनम्‌] ॥ २०
अन्नं प्रजापतिः साक्नादन्नं विष्णः किवः स्वयम्‌। तस्मादन्नसमं दानं न भूतं न भविष्यति ॥२!
्रयाणामपि लोकानायुदकं जीवनं स्मत्‌ । [पवितरयुदकं दिव्यं शुद्धं सवैरसाश्रयमर्‌ ॥ २२
अन्नपानाश्वगोवद्धशञय्यासत्रासनानि च] । मेतलोके प्रशस्तानि दानान्यष्टौ विशेषतः ॥ २१

% एतजिहान्तगंतः पाठः क. ख. ड. च. छ. सल. ड. ठ. पुस्तकस्थः । » एतलिहान्तगतः पाठः क. ख. ड. च. छ.
कल. ड. द. पुस्तकस्थः। » एतशिहान्त्ग॑तः पाटः क. ख. ड. च. छ. पष. द. पुस्तकस्थः। » एताशेहान्तगेतः पाठः क.
ड. च. छ. सष. ड. दपुस्तकस्थः ।

१ ख. कछ. स. ट. ठ.ढ. ध्या बहुबिषास्ते च कः । ड. “या बहुविधास्ते च कमेमेदप्र। २ छ. सुशान्तास्तु । ३ ड
छ. ज्ञ. ढ. -नसुपुष्याथाः शे । ४ ड. ठ. “म । तत्तथा शिवभक्तानां तुल्यं शिवपुरं स्म । ५ क. ख. ड. च. छ. ह. £"
“ताः । नानापु । ९ छ. शान्तिशया । ढ. शान्द्याक्षयाः । ७ ड. 'यौत्पुष्यमिहामुत्र मः । ८ क. ख. ड. च. छ. टाभा-
गः । ड. ठ. 'हाभोगः। ९ ड. 'वाधिपत्यमेवेके तत्र॒ नास्ति पुरोत्तमे । आ । १० क.स.घ. ड. च. छ. इ.
2. ड. ठ. 'तममोगाः । ११ ड. स्यसत्रैवास्ति रिवाशया । के ; १२ क. ख. इ. च. छ. च. ड. द. प्रसरतः । १२१
ड. ट. ट. ढ.यस्याज्नदूनपु । छ. कष. इ. यस्यान्नपानपु ।

७० सप्ततितमोऽध्यायः ] प्रपुराणम्‌ । - ०७६

एवं दानविरेषेण धर्मराजपुरं नरः । यस्माधाति सुेनैव तस्माद्धर्मं समाचरेत्‌ ॥ २४
थे पुनः कूरकमाणः सदा दानविवभिताः । भुञ्जते दारुणं दुःखं नरके नृपनन्दन ॥ २५.
तथा सुखं भभोक्ष्यन्तिं दानं कृत्वा तु चातुलम्‌ । तेषां स्वयं भवेत्सौख्यं कमयोगरतात्मनाम्‌२६
अप्मेथगुगेदिव्यैर्िमानेः सवेकरामिकेः । अपङ्ेथस्तत्पुरं व्याप पाणिनामुपकारकेः ॥ २७
सहस्सोमदिष्य॑ वा सूयैतेनःसमपभम्‌ । शुद्रलोकमिति पोक्तमरेषगुणसंयुतम्‌ ॥ २८
सर्वषां शिवभक्तानां तत्पुरं परिकीतितम्‌ । [ॐरुदरषेत्रे मृतानां च जङ्गमस्थावरात्मनाम्‌ ] ॥ २९
अप्येकदिवसं भक्त्या यः पूजयति शंकरम्‌ । सोऽपि याति शिं स्थानं किं पुनब॑हुशोऽ्चयन्‌ ३०
ैष्णवा विष्ण॒भक्ताश्च विष्णुव्यानपरायणाः । तेऽपि यान्ति च वैकुण्ठं समीपं चैव चक्रिणः ३१
ब्रह्मवादी च धरममात्मा ब्रह्मलोकं भरयाति सः । पुण्यकतां पुण्येन पुण्यलोकं प्रयाति च ॥ ३२
तस्मादीश सदा भक्त्या भावयेदात्मनाऽऽत्मनि। हरो वाऽपि महाराज युक्तारमा बञानबान्स्वयम्‌ ॥

तस्मात्स्वविचारेण भावदोषविचारतः ॥ ३३
एवं विष्णुपरभावरेन विरिष्टेनापि कमणा । नरैः स्थानमवाप्येत वेश्षभावानुरूपतः ॥ ३४
इत्येतदपरं पोक्तं श्रीमच्छिवपुरं महत्‌ । देहिनां कमेनिष्ठानां पुनरावतेकं स्पृतम्‌ ॥ ३५

उर्ध्व शिवपुराज्जेयं वैष्णवं लोकयुत्तमम्‌ । वैष्णवा मानवा यान्ति विष्णुध्यानपरायणाः ॥ ३६

= श्राह्मणा ब्रह्मलोकं तु सदाचारा नरोत्तमाः । भयान्ति यज्विनः स्वँ सुनीतास्तत्र कोबिदाः ३७

इ्द्रलोकं तथा यान्ति क्षत्रिया युद्धगामिनः। अन्ये च पुण्यकतांरः पण्यरोकान्पयान्ति च॥ ३८
इति श्रीमहापुराणे पाश्रि भूमिखण्डे बेनोपाख्याने थयातिचरिते मातापितृतीथे एकोनसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ६९ ॥

आदितः शोकानां समध्यङ्ाः-६९४४

अथ तप्ततितमोश्प्यायः ।

मातलिरूवाच--
यपरपीडां प्रवक्ष्यामि महातीवां सुदारुणाम्‌ । युञ्जन्ति पापिनः सवे कूटास्ते ब्रह्मधातिनः ॥
$चित्पापाः भरपच्यन्ते तीव्रेण नरकाभिना । कचित्सिरैदैकैव्याधिर्दशैः कीरैस्तु दारुणैः ॥
इचिन्महाजलौकोभिः कचि्वाजगरेः पुनः । मक्षिकाभिथ रद्राभिः कचित्सर्पैविषोरबणेः ॥
मत्मातङगगयैश्च बलोत्कटः भमाथिभिः । पन्थानमुटिखदधिशच तीकषणमू्महादषैः ॥
महाभुङ्गेथ महिपैष्ठगात्रमवाधकैः । दाकिनीभिश्च सद्रामिविकंटाक्षेशच राक्षसैः ॥
व्याधिभिश्च महारौद्रैः पीड्यमाना व्रजनिति ते । महीतुखासमारूढा दोट्यमाना अतीव ते ॥
महावेगपधृतास्ते महाचण्डेन वायुना । महापाषाणवर्षेण भिद्यमानाश्च सवेतः ॥
पतद्धिषेजनिर्ोषैरुल्कापाैश्च दारुणैः । भदीपतङारवरषेण हन्यमाना व्रजन्ति ते ॥

[ववया णगि सि

1 ¢ @ # 6 न - ९) ~<

+एतशिहान्तगंतः पाठः क. ख. ड. च. छ. स्ञ. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।

---- ,_ _ _ _ *+एतचिहन्तगतः पाठः क. ल, इ. व. छक च 9 क /
१. "न्ति धर्मकर्तार एव च । ते। २ इ. स्वपुष्येन । ३ भ. "विवार्अतः । ४ छ. पष. ड. विरे । ५क. ख. इ,
चछ. ष. इ. वेंपुरीतांतत्र। भ. धपुनीः। ६ क.ख. ङ. च. छ. क्ष. द. ठ. (दश्षाटिनः। ७क.ख.ङ.च. छ.
ए. द. द. वे श्रूरास्ते। ८ क. ख. च. ड. प्रैव धिषापि"। ९ घ. ठ. पै रुटैयेश्प्रसाध' । १० क. स. ष. ङ. च. छ.
९.२.३४. द. द. कराङश्च । ११ ट. 'हादोठसं' ।

२७२ - महायुनिभ्रीष्यासमणीतं- [र पिचण्ड

महता पांडयवर्भेण पूर्यमाणा यमं गताः । ये नराः पापकर्माणः पापं युञ्जन्ति दारुणम्‌ ॥ . ९

एवं पापविरेषेण पापिष्ठाः पापकारकाः। निरयं प्राप्य भुञ्जन्ति बहुपीडासमाकुखमर्‌ ॥ १०

एतत्ते सर्वमाख्यातं विवेकं पापपुण्ययोः । अन्यक ते प्रवक्ष्यामि धमंसारमनुक्तमम्‌ ॥ ११
इति श्रीमहापुराणे पाशे भूमिखण्डे वेमोपाख्याने ययातिचरिते पिठतीरथे सप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७० ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्काः--६९५५

भथेकसप्ततितमोऽध्याधः ।

यथयातिरूवाच-
यत्वया सर्वमाख्यातं पर्माधर्ममनु्तमम्‌ । शण्वतोऽथ मम श्रद्धा वैण्यं चैव परवधे ॥
देवानां खोकसंस्थानां वद संख्याः परकीपिताः । यस्य पुण्यप्रसङ्गेन येन भाप च मातले ॥
पातलिरुवाच--
योगयुक्तं पवक्ष्यामि [भतपसा यवुपाजितम्‌। देवानां वाससंस्थानं सुखभोगपदायकम्‌ ।॥ २
धर्मभावं प्रद्यामि ह्या }यासेनाजितं पृथ । उपरिष्टाच खोकानां स्वरूपं चाप्यनुक्रमात्‌ ॥ »
तत्रष्टुणमेश्वर्यं पाधिवं पिरितारिनाम्‌ । तस्मात्सथोगतानां च नराणामुत्तमं स्मृतम्‌ ॥ ५
बहृद्रारं षोडश्कुं पाथिवात्पश्च तद्विधा । एकं निरवशेषं च यच्छेषं इुरतेनसाम्‌ ॥

द) ~>

छ 21)

गन्धर्वाणां च वाधन्यमाय्रं च सकलं स्मृतम्‌ । [पाश्च भोतिकमिन्दरस्य चत्वारिशद्णं महत्‌ ]।
# 4

सोमस्य मानसं दिव्यं विष्वं पावमोतिकम्‌ ॥

सौम्यं प्रजापतीश्चानाम्कारगुणौ न्वितम्‌ । चतुःषष्टिगुणं ब्राह्म्यं बोधेश्वयंमुत्तमम्‌ ॥ ८

विशोः प्रधानकं सूक्मं क्षिवस्याऽऽत्मगतं महत्‌ । आदिमध्यान्तरहितं विषुद्धं तत्वरक्षणम्‌ ॥ ९
स्ाभिभावकं सू्ष्ममनोपम्यं परात्परम्‌ । सुसंपणं जगदतुः; पषुपाशविमोक्षणम्‌ ॥ १०
यो यरस्थानमनुपाप्रस्तस्य भोगस्तदात्मकः । विमानं तत्समानं च भवेदीशपसादतः ॥ ११
नानारूपाणि भावानां द्यन्ते कोटयस्तविमा; । अषटा्विंशतिरेवोध्यसुदीपाोः सुकृतात्मनाम्‌ १२
ञे कुर्वन्ति नमस्कारमीश्वराय इचितचित्‌ । सपकोत्कातुकाछोभातद्विमानं लभन्ति ते ॥ ११
नामसैकीतेनै चापि प्रसङ्गेन शिवस्य यः । कु्याद्राऽपि नमस्कारं न तस्य विफलं भवेत्‌ ॥ †४
इत्येता गतयः भोक्ता महत्यः दिवकमंणि । कमेणा मनसा वाचा पंसामीश्ञाचुभावतः ॥ १५
असङ्गेनापि ये कैयैराकण्ठं स्मरणं नरः । ते लभन्तेऽतुं सौर्यं किं पुनस्तत्परायणाः ॥ १६
बिष्णुचिन्तां प्रकुर्वन्ति ध्यानेनाऽऽकुलमानसाः । ते यान्ति परमं स्थानं तद्िष्णोः परमं पदम्‌ ॥
चेवं च वैष्णवं लोकमेकृरूपं नरोत्तम । द्रयोशाप्यन्तरं नास्ति एकरूपं महात्मनोः ॥ १८

शिवाय विष्णुरूपाय विष्णवे शिवरूपिणे । शिवस्य हृदये विष्णुरबिष्णोश्च हृदये शिवः ॥ १९.

* एतचिान्तगंतः पाठः क. ख. च. शच. ड. पुस्तकस्थः। * एतचिहान्तगेतः पाठः ख. ड. ब. छ. स. ढ. पु्तकत्यः । `
(1

१३. णाद्यमङ्गलाः। पे) २ क.ख. ह. च. छ. सष. ड. ट. पुनरेव। ३४. मर। यतुद्रौरं षटूसकर्टं । ४ भ.

"धवं वाहयते द्विधा" । ५ म. व॑ सकलं ततः ग°। ६ ड. छ. ढ. यम्यं याज्यं च। ७ क. ख. ध. ड. च. छ. प. ट. ‰ +

'णाथिकम्‌ । ८ क. ल. च. ड. च. छ. प्त. ट. ठ. द, पुण्यार्थं । ९क.ख. च. छ. ष. बुः श्रीकण्ठस्म । इ, द. ।
हरकरस्म ।

७२ द्विसप्ततितमोऽष्यायः 1 पशरपुराणम्‌ । २७३

एकपूतिश्चयो देवा ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः } त्रयाणामन्तरं नास्ति गुणभेदः प्रकीर्षिताः ।॥ २०
शषिवभक्तोऽसि राजेन्द्र तथा भागवतोऽसि च ३ तेन देवाः भसम्नास्ते ब्ह्मविष्णुमहेश्वराः ॥
सभीता बरदा राजन्कमंणा तव सुव्रत ॥ २१
ह्रादेश्ात्समायातः. संनिधौ तव मानद्‌। देनद्रमेनं(तत्‌) पदं याहि पशवाद्रादम्यं महेश्वरम्‌ ॥ २२
वेष्णवं च प्रयाहि त्वं दीदमलयवा्जैतम्‌ । अनेनापि विमानेन दिग्येन सवैगामिना ॥ २१
देवानां दिव्यभोगांस्त्वंभुदरष्व राजन्मनोयुगान। समारुह्य विमानं तवं पुष्पकं युखगामिन(ना)म्‌२४
सुकर्मावाच-
एवमुक्त्वा द्विजश्रेष्ठ राजान भम॑वत्सलम्‌ । ययाति मातली राङ्वा पूनितः सादरं तदा 1 २५
इत्रि भीमहापुराणे पादय भूमिखण्डे वेनोपाख्याने ययातिचरिते मातापिदरतीथ एकसष्ठतिवमोऽध्यायः ॥ ७१ ॥
आदिवः शोकानां समध्यङ्ाः--६९८०

अथ द्विसप्ततितमोऽध्यायः ‹

षिप्पल उवाच-
मातरश्च वचः श्रुत्वा स राजा नहुषत्मजः । किं चकार महापाब्स्तन्मे विस्तरतो वद्‌ ॥
सर्षुण्यमयी पुण्या कयेये पापनाभनिनी । श्रोतुमिच्छाम्पहं भा मैव दप्तोऽसि सर्वथा॥ २
सुकर्मोवगाच-
सवेधमेशरवां श्रेष्ठो ययातिगरैपसतभः । तयुवाचाऽऽगतं दूतं मातरि वेन्द्रसारथिम्‌ ॥ ,
ययातिरवाच- `
शरीरं नेव त्यक्ष्यामि न गमिष्ये पुरंदरम्‌ । शरीरेण बिना दूत पाथिवेन न संशयः ॥ ४
यदचषीड पह्मदोषाः कायस्येवं परकीतिताः । पूरं चापि त्वया मेऽद् सर्वमुक्तं गुणागुणम्‌ ॥ ५
नाहं त्यक्त्वा श्षरीरं पै गमिष्ये त्रिदिवं पुनः । इत्याचक्ष्व इतो गत्वा देवदेवं पुरंदरम्‌ ॥ &
एकािनाऽपि जीवेन कायेनामि महामते । नैव सिद्धि मयात्येव सांसारिकीपिहेव हि ॥ ७
नेव पाणं विना कायो जीवः कायं बिना न हि। उभयोश्रापि मित्रत्वं नयिष्ये नाशमेब न॥ ८
यस्य प्रसाद भावाद सुखमश्नाति केवलम्‌ । श्षरीरस्याप्ययं प्राणो भो्गीनन्यान्मनोनुगान्‌ ॥ ९
एनं त्यक्त्वा खगेभोगं भो्येऽहं देवदूत न । संभवन्ति पदादुष्टा व्याभयो दुःखदायकाः ॥१*
मातले फिश्बिषालैव जरादोषादि जायते । पय मे पुण्यसंयुक्तं कायं पोडरशवापिकम्‌ ॥ ११
जन्पपरभृवि मे कायः हाता च प्रयाति हि। तथाऽपि तरतो भावः कायस्यापि प्रजायते ॥
प्म कालो गतो बूत ओब्दलक्षमनुचमम्‌॥ १२
पथा शोटशषवषैस्य कायः पुंसः मशोभते । तथा मे शोभते देहो बरवी यसमन्वितः ।॥ १३
नेष ग्मनिने मरे यनि भ्रमो व्याधयो न च। माते मम कायो रि धर्मोत्साहेन वर्ते ॥ १४

त, ----+~- - =-= ~~ -~- ---~-~~- -न-नन्- ~=
~~~ -----~------ ~ ~ --~~---

जी

१क.स.घ. ङ्‌. च. छ. क्ष. ट. ठ. ठ सुव्रत4 २ ड. त्वं जनिप्रं । ३ क.ख. ट. च. छ. ह. ड.द. ष्ये दिवं
पुनः । इ 1 + इ. चक्ये शरीरं तु न गमिष्ये रि" । ५ छ. “्येऽहं दमेन च । य“ । ६ इ. 'गाञ्ताष्यान्म । ७ च जै.
ट. इ. द, एवं ज्ञात्वा स्वगमोगे न भोश्ये देवदतक । सं”! ८ क. अष्ट" । छ. अब्दानां शत्रभ्‌। ९क.ख.च. छ.
ष योजरा।माः। ड.द. श्योनवा। मा,
२५

२७४ पहायुनिश्रीव्यासपरणीतं-- [ २ भूमिखण्डे-

सवीगृतमयं दिव्यमोषधं परमोषधम्‌ । पापव्याधिपणा्ा्थं धमो हि तं पुरा ॥ १९
तेन मे शोधितः कायो गददोषो न जायते । हृषीकेशस्य देवस्य नामोश्वारणमुत्तमम्‌ ॥ २६
एतद्रसायनं दूत नित्यमेव करोम्यहम्‌ । तेन मे व्याधयो दोषाः पापाय्याः प्रख्यं गताः ॥ १७
विद्यमाने हि संसारे दृष्णनान्नि महौ षधे । मानवा मरणं यान्ति पापव्याधिपपीडिताः ॥

न पिबन्ति पहामूढाः इृष्णनामरसायनम्‌ ॥ ८
तेन॑ ध्यानेन भावेन पूजाभावेन मातरे । सत्येन दान पुण्येन मम कायो निरामयः ॥ १९
पापाच्च आमयात्पीडाः प्रभवन्ति शरीरिणाम्‌ । पीडाभ्यो जायते भृत्युः पराणिनां नात्र संशयः॥
तस्माद्ध्ः प्रकर्तव्यः पुण्यं सत्याश्रयं नरैः । पश्चगरतात्मकः कायः शिरासंधिषु जजर; ॥ २१
एवं संभीकृतो मर्यो हेमाकारे (कृते) कङ्कणम्‌ । तत्र भावो महान्निधोतुरेव कडेवरम्‌ ॥ २२
श्षतखण्डमयो विपरयोऽनैसंधति(?बुद्धिमान। [#हेरेनास्ना च दिव्येन सौभाग्येनापि पिप्पल ॥२३
पशचात्मका हि ये खण्डाः रातसंधिषु जजैराः। तेनानुसंधिताः सर्वे कायधातुसमा अभवन्‌ ]॥२४

१2. -॥

हरिपुजोपचारेण ध्यानेन नियमेन वा । सत्यभावेन दानेन कायः शुद्धो विजायते ॥ २५
दोषा नह्यन्ति कायस्य व्याधयः शणु मातले । बाद्याभ्यन्तरशौचं हि दुर्गन्धिर्नेव जायते ॥
शुचिस्ततो भवेत्सत प्रसादात्तस्य चक्रिणः ॥ २६

[नाहं स्वर्गं गमिष्यामि स्वगैमत्र करोम्यहम्‌ । तपसा चैव भावेन स्वधर्मेण महीतलम्‌ ॥ २७
स्वगेरूपं करिष्यामि प्रसादात्तस्य चक्रिणः] । एव॑ ज्ञात्वा परयाहि त्व॑ कथयस्व पुरंदरम्‌ ॥ २८

सुकर्मावाच-
इत्यं श्चत्वा स वे दूतो सपतेः परिभाषितम्‌ । [*#आशीर्भिरभिनन्द्ाथ आमन्त्य नृपतिं गतः] ॥
सव॑ निवेदयामास स इन्द्राय महात्मने ॥ २९

समाकण्यं सहस्राक्षो ययातेस्तु महात्मनः । तदर्थं चिन्तयामास समानेतुं दिवं भ्रति ॥ ३०
इति श्रीमहापुराणे पाने मृमिखण्डे वेनोपाख्याने मातापितुतीर्थे ययातिचरिते द्विसप्ततितमो ऽध्यायः ॥ ७२ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ः--७०१०

अथ तरिसप्रतितमोभ्ध्यायः ।

पिप्प उवाच--
गते तस्मिन्महाभागे दूत इन्द्रस्य वे पुनः । करि चकार स धमांत्मा ययातिरनहुषात्मनः॥ !
मुकर्मावाच-
तस्मिनाते देववरस्य धृते स चिन्तयामास नरेन्द्रसूनुः ।
आहूय दतपभवरान्स सत्वरं धर्माथंयुक्तं परमादिदेश्च ॥ २

~~~ ~
क षं

* एतभिहान्तगेतः पाठः क. ख. द. च. छ. पष. ड. ट. पुल्लकस्थः । # एतणिह्न्तर्गतः पाठो ॐ, द. पुस्तकस्यः।
# एतलिहान्तगेतः पाटःक. ख. ड. च. छ. इ. र. पुस्तकस्थः ।

१क.ख.ग.घ. ड. च. छ. क्ष. ट. ड. इ. न हानेन ध्यानेन । २क.च. ड. यः शतक्षः। ३७. छ. प्त. ट.
“रः । तमनुसंदधते मर्त्यो हेमकारेव टदै: । त" । ड. "रः । तमनुसंदधते म्यो हेमकारेष काशैः । ४ भ॒ "वो निशे योऽ.
पु संषत्त बु । ५ द. नुसज्जति ।

७६ त्रिपप्ततितमोऽध्यायः } पश्रपुराणम्‌ । २७६

गच्छन्तु दूता मम श्षासनेन स्वीयेषु देशेषु परेषु चैव ।
ण्वन्तु सर्वेऽपि तथैष लोका ष वाक्यं मम धमेयुक्तम्‌ ॥

व्रजन्तु रोकाः सुपथं हरेश्च भावैः सुपुण्यैरमतोपमानैः ॥ ४
सुकमभिश्वापि च ब्ञानध्यानैस्तपोभिरित्थं सततं नियुक्ताः ।

यदेश दानेभेधुमूदनेकम्चन्तु लोका विषयान्विहाय ॥ ४
सवत्र पयन्तु मरारिमेकं शुष्केषु चाऽःद्ष्वपि स्थावरेषु ॥

अभ्रेषु भूमो सचराचरेषु स्वीयेषु कायेष्वपि जीवरूपम्‌ ॥ ९
देव॑ तमुद्दिश्य ददन्तु दानान्यातिथ्यभाविः परिङ्नानकैश ॥

नारायणं देववरं यजध्वं दोषोर्वमृक्ता अचिराद्धविष्यथ ॥ &
यो मामकं वाक्यमिहैव मानवो रोभाद्विमोहादपि नैव कारयेत्‌ ॥

स हास्यतां याति सुनिवृंतो धुवं ममापि चौरो हि यथा निकृष्टः ॥ ७
आकण्यं वाक्यं नृपतेश्च दूताः संहृष्टमावाः सकलां च पृथ्वीम्‌ ॥

संश्रावयन्ति स्म नृपपरणीतपादेज्ञभावं सकं प्रजासु ॥ .
विप्रादिमत्यां अभूतं सुपुण्यमानीतमेवं भवने च रङ्गा ॥ |
पिबन्तु पुण्यं परिवेष्णवाख्यं दोषेधिहीनं परिणाममिष्टम्‌ ॥ क्‌
श्रीकेशवं शहर वरेण्यमानन्दरूपं परमाथमेव ॥

नामागृतं दोषहरं तु राहा आनीतमतरेव पिबन्तु लोकाः ॥ १०
श्रीपद्मनाभ कमलेक्षणं च आधाररूपं जगतां महेशम्‌ ॥

नामाभृतं दोषहरं तु र्षा अनीतमत्रेव पिबन्तु लोकाः ॥ ११
पापापहं ्यापधिविनाशरूपमानन्ददं दानवदैत्यनाश्चनम्‌ ॥

नामामूृतं दोषहरं तु रङ्गा आनीतमत्रैव पिबन्तु लोकाः ॥ १२
[श्यज्ञाङ्गरूपं च रथाङ्गपाणि पण्याकरं ५ ॥

नामामृतं दोषष्रं तु राङ्ञा आनीतमत्रैव पिबन्तु लोकाः | ॥ १३
विश्वाधिवासं विमलं विरामं रामाभिधानं रमणं ५ ॥

नामामृतं दोषहरं तु रान्ना आनीतमत्रैव पिबन्तु लोकाः ॥ १४
आदित्यरूपं तमसां विन्नं चन्द्रपकाह्ं मलपङ्नानाम्‌ ॥

नामामृतं दोषहरं तु राज्ञा आनीतमत्रैव पिबन्तु खोकाः ॥ १५
सखङपाणि मधुमूदनाख्यं तं श्रीनिवासं सगुणं सरेशम्‌ ॥

नामामृतं दोषहरं तु राज्ञा आनीतमत्रैव पिबन्तु खोकाः ॥ १६
नामामृतं दोषहरं युपण्यमधीत्य यो मांधवविष्णुभक्तः ॥

प्रभातकारे नियतो महात्मा स याति पुक्तिन हि कारणं च॥ १७

इति श्रीमहापुराणे पाचने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने मातापिततीर्थे ययातिचरिते त्रिसप्ततितमो ऽध्यायः ॥ ५२ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--७०२७
* एतलिहान्तगेतः पाठो घ. ट. ठ. पुस्तकस्थः ।
१क. ख. छ. ष, इ. 'रिीत्रिकैः। घ. ट. ठ. ररिजातर्कै। २क. ख. छ. ल. जपध्वं । इ, भजध्वं । दष. ठ. इ.
मयैव । ४क.श्च.डइ.न. क्र. क्ष. इ. मनप ।५क.ख. र. च. छ. स. द. ठ. मानव । |

२७६ पहापुनिश्रीम्यास्प्रणीर्त-- ` [ २ भूजिलण्डे-

अथ चतुःसप्ततितेमौऽध्यायः ।

मौ

मुकर्मोवाच- ।
दूतास्तु ग्रामेषु वदन्ति सर्वे देदोषु द्रीपेष्वथ पत्तनेषु ॥
लोकाः श्णध्वं नृपतेस्तथाऽङञां सवैभमावैरैरिमर्चयन्तु ॥ १
दानैश्च य हेपषभिः सुकमेमि्मांदिभिवा यजनेमेनोभिः ॥
ध्यायन्तु छेका मधुसूदनं तमादेशषमेवं कपतेस्तु तस्य ॥ २
एवं प्रकृष्टं सकलं सुपुण्यमकाणितं भूमितरे सुोकेः ॥
तदापभत्येवं समस्तमत्यां ध्यायन्ति गायन्तं मुरारिमेकम्‌ ॥ ध
जपन्ति तप्यन्ति यजन्ति चैव वेदमणीतेथ सुमृक्तंमन्ेः ॥
भ्रोत्रेकपुण्येरमृतोपमानेः भ्रीकेशवं तद्रतयानसास्ते ॥ प,
व्रतोपवासैनियमेश्च दानेविहाय दोषान्विषयान्खमस्तान्‌ ॥

[लक्ष्मीनिवास जगतां निवासं खेकास्तु भक्त्या परिपनयन्ति ॥
इत्या तस्य भूपस्य वतेते क्षितिमण्डले । वैष्णवेन भावेन जनाः] सर्वे यजन्ति ते ॥
नामभिः कर्ममिर्विष्णं यजन्ते यहकोविदाः । तद्धयानास्तश्चवसिता विष्णुपूजापरायणाः ॥
यावद्भुमण्डलं सर्वै यावत्तपति तिग्मगुः । तावद्धि मानवा लोकाः सव भागवतास्तु ते ॥ “८
विष्णोश्चैव भमावेन पूजास्तोतरैथ नामभिः । आधिदीनाश् ते भूमो संजाता मानवास्तद्‌ा ॥ ९
वीतकोकाश्च पुण्याश्च सर्वे चैव तपोधनाः । संजाता वैष्णवा विप प्रसादात्तस्य चक्रिणः ॥ १०

आमयैश्च विरहीनास्ते दोषै रोचैश्च व्जिताः । [#सरवेश्वर्यसमापन्नाः सवैरोगविवभिताः] ॥

@ ^~ ~

प्रसादात्तस्य देवस्य संजाता पानवास्तदा ॥ ह ११
अमरा निर्जराः स्वे धनधान्यसमन्विताः । महां विष्णुप्रसादेन पुत्रपोत्रेरलंटृताः ॥ १२
तेषामव महाभाग गृहदारेषु नित्यदा । कल्पदुमाः सुपुण्यास्ते सवेकामफलमदाः ॥। १३

सर्वकामदुघा गावः सचिन्तामणयस्तथा । सन्ति तेषां शे पण्याः सवेकामप्रदायकाः॥ १४
अमरा मानवा जाताः पूत्रपीतरैरलकृताः । सर्वदोषविहीनास्ते विष्णोश्चैव पसादतः ॥ १५
सर्वसौमाग्यसंपन्नाः पण्यमङ्गलसंयुताः । सुपुण्या दानसंपन्ना ्ञानध्यानपरायणाः ॥ १६
न वुभिक्षं न च व्याधिर्नाकाटमरणं नृणाम्‌ । तस्मिञ्शासति धरम्ते ययातो नृपती तदा ॥ १७
वैष्णवा मानवाः स्व विष्णुव्रतपरायणाः । तद्धधयानास्तन्पा सर्वे संजाता भावतत्पराः ॥ १८
तेषां श्हाणि दिग्यानि पुण्यानि द्विजसत्तम । पताकाभिस्तु शुंश्राभिः शङ्युक्तानि तानि च १९

* एतशिहान्तगेतः पाठः क.ख.घ.र.च छ.स्च.ट.ठ.ड.द. पुस्तकस्थः । »# एतशिहान्तर्गतः पाठो ड. ठ. पुस्तकस्थः ।
2

-१ क.ख. ड. च. छ. सष. द.हुभिस्तपोमिध॑माभिगाैयंज'। २ क,ख. घ. ड. च. छ. प्च. 2. ठ. ड. ढ..व यजन्ति
भः । ३ ड, शनम्ति तमर्चयन्ति। ज ४. ट. ठ. ड. म्‌ । ध्यायन्ति गायन्ति यजन्ति मया वै" । ५ ट. कपाः । श्रो।
५क.ख.घ.ड.च.छ.ज.पष.ट.ठ. ठ. संतं श्रीनिवासंप। ७क.ख.घ. ड. च. छ. ह्व. ट. ठ.ड. द. न्ते
ज्ञानको । ८ ड. 'त्तदरतप्राणा वि" । ९ ड. छ. स. ठ. "यिव्याधिविहीनास्ते सं । १० ध. इ. छ. छ, ट. ठ. ड. ढ. ववै
स्थिरयौवनाः । ११ घ. ड. च. छ. कष. ट.ठ. द. द. मत्यि । १२ ड. छ. क्ष. इ. घ. 'णुध्यामपः । १३ ४.2.

ष्द्धाभिः ।
॥ [,
५ 4
06 (4४९,
श र 4

७4 शश्वसप्ततितमोऽध्यायः ] पथरपुराणम्‌ । २७७

गदाङ्किर्वध्वजाथिज्रचक्राङ्कितानि निलयं वै । पद्मारकितानि भास्वन्ति बिमानपरततिमानि च॥
गृहाणि भित्तिभागेषु चित्रितानि सुचित्रकेः ॥ २०
स्मै श्दारेषु पुण्यस्थानेषु सवशः । वनानि सन्ति दिव्यानि श्रद्धालाभयुतानि च ॥ २१
तुलस्या च द्विजश्रेष्ठ युक्तानि हरिमन्दिरे; । भास्वन्ति गुणदिव्यानि एृहाणि माणिनां सदा २२
सर्वत्र वैष्णवो भावो मङ्गलं बहु र्यते । [शङ्खशब्दश्च भूखोके मिथः स्फोटकरे रैः ॥

भयन्ते तत्र विमेन्द्र दोषपाएविनारशकाः| ॥। २३
शङस्वस्तिकपग्मानि शृदारेषु तानि च । विष्णुभक्ताभिनौसीमिशिसितानि द्विजोत्तम ॥ २४
गीतरागीश्च तानैश्च पृरठेनातालसुस्वरेः । गायन्ति केशवं लोका विष्णुध्यानपरायणाः ॥ २५

हरिं मुरारिं भरवदरन्िं केचिच्छरीश्षाच्युतं मापवमेव चान्ये ।

श्रीनारसि्ं कमलेक्षणे तं गोविन्दमेकं कमरापति च ॥ २६
दरण च रामं क्षरणं व्रजन्ति जपन्ति जाप्यैः परिपुजयन्ति ।
दण्डप्रणाम; प्रणमन्ति विष्णुं तद्धानयुक्ताः परिवैष्णवास्ते ॥ २७

इति श्रीमहापुराणे पाशे वेनोपाख्याने ययातिचरिते चतुःसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७४ ॥
आदितः शछोकानां समश्यङाः--७०५४

# अथ पचसप्ततितमोऽध्यायः ।

सुकमावाच-

कृष्णं विष्णु हरिं रामं पुषुन्दं मधुसूदनम्‌ । नारायणं हषीके नारसिंहं तमच्युतम्‌ ॥
केदवं पद्मनाभं तु वासुदेवं च वामनम्‌ । वाराहं कमठं मत्स्यं कपिरं च सुराधिपम्‌ ॥
[विश्वेशं विश्वरूपं च हयनन्तमनधं शुचिम्‌ । पुरुषं पुष्कराक्षं च श्रीधरं श्रीपति हरिम्‌ ॥
श्रीदं श्रीशं श्रीनिवासं युमाक्षं मोक्षदं प्रेष्‌ |॥
इयेवमुञ्वरन्ती हि नामानि मानवा भुवि । प्रभजन्ति जनाः सर्वे बारषद्धकुमारकाः ॥
पणमन्ति हरिं नायां एृहकर्मरताः सदा । आसने श्षयने याने ध्याने ङ्ञाने च माधवम्‌ ॥
कीडमानास्तथा बाला गोविन्दं प्रणमन्ति च । दिवा राजौ सुमधुरं व्रवन्ति हरिनाम च ॥
िष्णू्ारो हि सवेत्र भूयते हि द्विजोत्तम । बेष्णवेन मभावेन मत्यौ वतेन्ति भूतले ॥
पासादकलश्चाग्रेषु देवतायतनेषु च । यथा सूयेस्य विम्बानि तथा चक्राणि भान्ति बे ॥
कृष्णस्य दृश्यते भावः सवज्र जगतीतछे । तेनरा्वा कृतं धिष पुण्यं चापि महात्मना ॥
विष्णलोकस्य समतां तथा नीतं महीतलम्‌ । नहुषस्यापि पुत्रेण वैष्णवेन ययातिना ॥ १०
उमयोरोकयोभावमेकीभुतं महीतले । भूतलस्यापि विष्णोश्च न्वरं नैव दृश्यते ॥ ११

* एतशिहान्तरगंतः पाठो इ. छ. ष, ड. द. पुस्तकस्यः । # एतथिहान्तगेतः पाठो घ ठ. छ. स. ट. ठ. द. ढ.
पृस्तकस्थः ।

~~~ ~~~ -------------~---~--~--~-----~--~--~------------~-------

@ € @ > ®> नअ क

१७. "युजा + २ भ. 'द्वितपरायणाः । प । ३ ध. ड. छ. ह. ठ. ठ. ड. द. न्ति पृण्यदि । ४ इ... ड.
नि कव प्रीत्या जितं । ५ घ. स. छ. ष. ट.ठ. इ. द. "वणं शरण्यं शा । ६ घ. ङ. छ. ए. ट. ठ. ड. द. परवदन्ति ते,
| दि ।५धु.ङ. छ. ह. ट. ठ. ड. ढ. %। वैदुषठे दयते भावे तद्भावं ज ।

९७८ हायनिभ्रीग्यासप्रणीत- [ ९ पूमिलण्डे-

विष्णृशारं हि पैङण्ठे भकुरवन्ति च व्णवाः । भूतले ताद्शोशारं पकुवैन्ति च मानवाः ॥ १२
उभयोर्छोकयो भाव एको हि विप्र दृश्यते । जरारोगभयं नास्ति रत्युदीना नरा यतः ॥' ११
दानभोगभभावस्तु अधिको दृश्यते भुवि । पुत्राणां च सुखं पुण्यमधिकं पौग्रजं तथा ।॥ १४
स्वान्भोक्षयन्ति सुखेनापि मानवा भुवि सत्तमाः । विष्णोः परसाददानेन उपदेशेन तस्य च॥ १५
स्वैव्याधि विनि्क्ता मानवा वैष्णवास्तथा । स्वगैलोकतिरस्कारः कृतो रान्ना महीतले ॥ १६
पञ्चविङशषममाणेन वषाणां टपसत्तमे । बेदविङ्गा नराः सर्वे क्ञानध्यानपरायणाः ॥ १७
यङ्दानपराः सर्वे दयाभावाशच मानवाः । उपकाररताः सर्वे पुण्या धन्याः शुभा नराः ॥ १८
सर्वे धर्मपरा विप्र विष्णध्यानपरायणाः । राज्ञा तेनोपदिष्टासते संजाता वैष्णवा भवि ॥ १९
विष्णुरूवाच-

शरूयतां नृपशादर चरित्रं तस्य भूपतेः । सर्वेधमेपरो निलयं विष्णुभक्तश्च नाहुषिः ॥ २०
अब्दानां चैव लक्षेकं तस्यापि सुगतं भुवि । तरतनो द्यते कायः पश्चविशाग्दको थथा ॥ २।
पञ्चविशात्मको भाति रूपेण वयसा तदा । गश्षस्तः भरोदिस॑पन्ः प्रसादात्तस्य चक्रिः ॥ २२
मानवा भूमिखोकस्था यमं नेवानुयान्ति ते । रागेदोषविनियंक्ताः कौमपाशविवनिताः ॥ २१
सुखिता दानत सवेषभैपरायणाः । विस्तारं ते जनाः सरवे संतत्याऽपि गता नृप ॥ २४
यर्था दूवा वटाशरैव विस्तारं यान्ति भूतले । तथा ते मानवाः सरवे पुत्रपौत्रैः प्रविस्वताः ॥ २५
शृत्युदोषविहीनास्ते चिरं जीवन्ति ते जनाः । स्थिरकायाश्च सुखिनो जरारोगविवनिताः ॥२६
पञ्च्विज्ञाम्दिकाः सवे नरा दृश्यन्ति भूतले । सलयाचारपराः सर्वे विष्णुध्यानपरायणाः ॥ २७
एवं हि सर्वे मत्यौस्ते भरसादात्तसय चक्रिणः । संजाता मानवाः सरवे दानभोगपरायणाः ॥ २८
मृतो न श्रुयते लोके स्वैस्मिञ्जगतीतले । शोकै नैव भरपरयन्ति दोषं नैव प्रयान्ति ते ॥ २९
स्वगेखोकस्य यद्रूपं तदर्प भूतलस्य च । संजातं विष्णुभक्तास्ते प्रसादात्तस्य चक्रिणः ॥ ३०
यमवूता विधिश्रष्टा विष्णुदुतेस्तु ताडिताः । रुदमाना गताः सर्वे धराज परस्परम्‌ ॥ २१
तत्सव कथितं दृतेशेष्टितं भूते च तैः । भंशृत्यु भूतलं भातं दानमोगेन भास्करे ॥ ३२
[ऋनहुषस्याऽऽत्मनेनापि कृतं देव ययातिना । विष्णुभक्तेन पुण्येन स्वगेरूपं प्रदर्शितम्‌ ॥ ३,
एवमाकणितं सर्व धर्मराजेन वै तदा । ] धर्मराजस्तदा तत्र दृतेभ्यः श्रुवविस्तरः ॥

चिन्तयामास सत्यार्थ क्षणेकं नुपचेष्टितम्‌ ॥ ३४

इति श्रीमहापुराणे पागन भ्रमिखण्डे वेनोपाख्यान ययातिचरिते पञ्बसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७५ ॥

आदितः शछोकानां समष्यङ्ाः--७०८८

१

* एतञिषान्तंतः पाटः क. ख. ध. ड. च. छ. कच ट. ड. इ. पुस्तकस्थः ।

[याक कं

[0

१३. विष्णुध्यानं । २घ.ट. ठ. ड. "ते । राजमूव्युनः । ३. ट. ड. "म । गदैर्हीना नराः स विष्णुध्या। ४ क.
ख. ड. च. छ. ध. द. प्रबलः । ५क.ख. ड. च. छ. क्ष. ठ. गदष।६ द. कामायासवि' ७ क. ख. द. ष. छ. प्त.र.
द.पुभ्यै । ८ क. ख. च. द.“था कैतवको भोगो विस्तारं याति भू। ९ ड. “नाथ स्थिरकाया हयरोगिणः , धमाध्यक्षाध ।
१०. ट. इ. “ता मानवश्रेष्ठ प्र । ११ क.ख. घ. ड. च. छ. प्व. ट. ठ. उ. द. अधिकं । १२क.ख. इ. ध. 8.
ड.द. सर्वाय ।

७१ षटूसप्ततितमोऽध्यायः) पद्मपुराणम्‌ । ७९

अथ षटूपप्ततितमो ऽध्यायः ।

पुकर्मोवाच--
सैः सह स्वर्ग जगाम ह । दरं तप्र सहस्रां देवदन्दैः समाहतम्‌ ॥
धर्मराजं समायान्तं ददश सुरराद्‌ तदा । समुत्थाय त्वरायुक्तो ददावर्थमुत्तमम्‌ ॥
पपरच्छाऽऽगमनं तस्य कथयस्व ममाग्रतः ॥

र्‌
तदाकरण्यं महद्वाक्यं देवराजेन भाषितम्‌ । धर्मराजोऽग्रवीत्सर्वं ययातेश्वरितं महत्‌ ॥ ३.
धर्मराज उवाच--
श्रुयतां देवदेवेश यस्मादागमनं मम । कथयाम्यहमत्रापि येन चैवाऽऽतस्तव ॥ ,

नहुषस्याऽऽत्मजेनापि वैष्णवेन महात्मना । कारिता वैणवाः सरवे [ये वसन्ति महीतरे ॥ ५
्रैकुण्ठस्य समं रूपं मत्य॑लोकस्य वै कृतम्‌ । अमरा मानवा जाता ] जरारोगैधिवभिताः ॥ ६
पापमेव न कुवन्ति असत्यं न वदन्ति ते । कामक्रोधविहीनास्ते लोममोहभिविताः ॥ ७
दानरीला महात्मानः सरवे धमंपरायणाः । सवैकामैः समर्चन्ति नारायणमनामयम्‌ ॥

@
तेन प्रष्णवधर्मेण मानवा जगतीतले । निरामया बीतभया सरवे च स्थिरयौवनाः ॥ ९
दुवा वटा यथा देव विस्तारं यान्ति भृते । तथा ते विस्तरं प्राप पुत्रपौत्रेः भरपौतरदैः ॥
तेषां पुत्रश पोतरेथ वंशा्रंशान्तरं गताः ॥ १०
एवं वष्णवधर्मेण जरागृत्युविवजितः । मत्यंलोकः कृतस्तेन नहुषस्याऽऽत्मजेन च ॥
पद ्रष्ठोऽस्मि संजातो व्यापारेण पिवभितः ॥ ११

एवं ते सवैमाख्यातमात्मकमेविनाशनम्‌ । एवं ब्नात्वा सहक्षाक्न लोकस्यास्य हितं कुरु ॥ १२
एतत्ते सर्वमाख्यातं यथा पृष्टोऽस्मि वे त्वया । एतस्मात्कारणादिन्द्र आगतस्तव संनिभौ ॥ १३
इनदर उाच--
ममेव मया दृतं आगमार्थं महात्मनः । परेषितो धर्मराजेनद्र तेनास्यापि भाषितम्‌ ॥ १४
नाहं स्वगेस्य चैवाथ नाऽऽगमिष्ये दिवं पुनः । स्वगीरूपं करिष्यामि सर्वं तद्भमिमण्डलम्‌ ॥ १५
इ्याचचक्षे भूपालः भजापाल्यं करोति च । तस्य ध्मपभावेन भीतसितष्ठामि सैर्वतः ॥ १६
धमराज उवाच-
येन केनाप्युपायेन तमानयस्व भूपतिमू । देवराज महाभाग यदि चेच्छसि मत्मियम्‌ ॥ १७
इत्याकण्ये वचस्तस्य धर्मस्यापि सुराधिपः । चिन्तयामास मेधावी सर्वत्वेन पिप्पल ॥ १८
काममाह समाहूयं गन्धर्वाश पुरदरः । [1 मकरन्दं रति देव आनिनाय महात्मनः ]॥ १९
तथा कुरुत वै युयं यथाऽऽगच्छति भूपतिः । यूयं गच्छन्तु भूर्छोकं मयाऽऽदिष्टा न संश्चयः॥२०
एवमुक्ता गताः सर्वे यत्र राजा स नाहुषिः । भैररूपेण ते सर्वे कमार््याः कर्मणा द्विज ॥ २

* एतचिदहान्तर्गतः पाठः क. ड. च. छ. सष. ड. ठ. पुस्तकस्थः । † एतशिहान्तर्गतः पाठो ड. क्ष. ठ .पुस्तकस्थः ।
य

१ क. ख. ड. च. छ. ष. द. सर्वकर्म: । ड. सवेधर्मैः । २ क. ख. ठ. च. छट. ड. ठ. वीतशोकाः । ३ क, ख.
5. च. छ. ष. ह. सवेदा । ४क,ख.ध. ड. च. छ.क. ट.ठ.उ. द. भूपते। ५क.ख.ड.च.छ.क्ष.ड.ह. य
धमे गच्छ प । ६ ड. नरङ् । ७ ड. कामेन त॒ सम॑ ययुः।आ। < ट. या गायनाः प्रभुम्‌ । भा।

२८० पहामूनिश्रीव्यसिपणीतं-- [ १ भूमिसण्डे-

आद्रीभिरमिनन्यैव ते च उञः सुनादकम्‌ । तेषां तदयनं भुत्वा ययातिः पृथिषीपतिः ॥ ३२
सभां चकार मेधावी देवरूपा सुपण्डितैः । तैमायातः स्वयं भूपो ब्ानविङ्गानकोविद; ॥ २१
तेषां तु तटकं राजा पहयमानः स नाहुषिः । चरित्रं वामनस्यापि उत्पत्ति विरूपिणः ॥ २४
रूपेणाप्रतिमा लोके सुस्वरं गीतमुत्तमम्‌ । गायमाना जरा राजम्नाया शूपेण वै तदा ॥

तस्या गीतेन रास्येन हास्येन रंखितेन च ॥ ९५
मधुराखापतस्तस्य कन्द्पैस्य च मायया । मोहितस्तेन भावेन दिव्येन चरितेन च ॥ २६
बरश्रैव यथारूपं बखिबेद्धो यथा पुरा । वामनस्य यथा रूपं चक्रे मन्मथस्ताटरम्‌ ॥ २७

सूत्रधारः खयं कामो माधवः पारिपा्वकैः । नटीवेषधरा जाता सा रतिष्टवह्यभा ॥ २८
नेपथ्याभिचराः सवे तस्मन्वे नाव्यकमंणि । मकरन्दो महामाई क्षोभयामास पतिम्‌ ॥ २९
यथा यथा पश्यति नृत्यगत्तमं गीत समाकण्य च भूपतिः सः ॥
तथा तथा मोहवशं प्रणीतः साधुपरणीतेन महानुभावः ॥ ३०
इति श्रीमहापुराणे पाद्ने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने माताितृतीर्थे ययाति चरिते षटूसप्रतितमो ऽध्यायः ॥ ७६ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-७११८

अथ सप्तसछ्तितमोश्ध्या्ः ।

भुकर्मोवाच-
कामस्य गीतलास्येन हास्येन लखितेन च । मोहितस्तेन राजेन्द्रो नरंर्पेण पिप्य ॥
छरुत्वा पूरपुरीषं च स राजा नहुषात्मजः । अकृत्वा पादयोः ज्ञोचमासन उपविष्टवान्‌ ॥
घदन्तरं तु संभाष्य संचचार जरा दपम्‌ । कामशापि ठृपश्रेष्ठ इन्दरकार्य छृतं हि तैः ॥
निदे नाटके तस्मिन्गतेषु तेषु भूपतिः । जराभिभूतो धमात्मा कामस॑सक्तभानसः ॥
पोहितः कामदेवेन विहलो विकलेन्द्रियः । अतीव मुग्धो धर्मात्ा विषयैश्च पराजितः ॥
एकदा भृगयाश्षीलः संपाठः कामसंयुतः । वने च कीडंते विष मोहरागवशं गतः ॥
कीडमानस्य तस्यापि नृपते महात्मनः । ूगशैकः समायात्तुःभूङगो हनोपमः ॥
सवोीङ्गसुन्दरा विप्र हिमवणैतनूरुहः । र्६्नमौखिः सचित्राङ्गो दशषनीयमनो हरः ॥
अभ्यधावत वेगेन त॑ दृष्टा चापबाणवान्‌ । इ्याशशङ मेधाबी ऽपि दैत्योऽयमागतः ॥
तेन राजा मृगेणापि वूरमाक्षितस्तदा । गतः स रथवेगेन भ्रमेण परिसेदितः ॥
पर्यमानस्य तस्यापि मृगस्त्वन्तर्धीयत । स पहयति वनं तत्र नन्दनोपममद्धुतम्‌ ॥ १
यारुटक्षसमाकीर्णं मूतपश्चकशोभितम्‌ । गुरुभिश्वन्दनैः पुण्यैः कदलीखण्डमण्डितैः ॥ ` !२

> € @ < 55 ॐ -@क क = वक

मि
॥ च ।

१ ध. ट. ठ. न्यैव राजन्पद्य सुनाटकम्‌ । ड. नन्यैनं राजानं नाहि तदा । ते । २ इ. बहुध्रुताम्‌ । ३ ध. 2.४.
ड. सभापाठः वयं मृत््मशा। ४ इ. नतेने। ५४. ड. छ. ज्ञ ड. इ. पि मूत्न्ति नर" । ६ क.स. ङ. च.छ.४
ड. द. "पे व्रिन्ध्यावत्या यः । ७ इ. "कः । नारीव" । ८घ. घ्व. ठ. ढ. “हः प्रज्ञामावेन वर्यति । य" । ९ क. ख. ट.च
छ. च. ड. द. अराप्रषीतेन । १० ध ठ. ट. इ. “रूपो बमूृव ह । ह" । ११ क. श. इ. अ. छ. प. ड. ठ. भमोहेन।
१२३, ठ. उतेऽतीहिमो'। १३ क. स.प. ए. च. छ. व. ट. ठ. द. इ. "ये राजन्ेम" । १४क. ल. च.४
क्ष. ड, द. रत्नञ्योतिः । [र |

७७ प्रहम्ततितमोऽभ्यायः ] | + . पद्मपुराणम्‌ । >?

धकुलाजञोकपुभागेनारीकेलैश्च तिन्दुकः । पूगीफरेशच खैर; कुयुरः सप्तपर्णैः ॥ १३
पुष्पितैः कणिकारेथ नाना सदाफरैः । पुष्पितामोदसंयुक्तैः केतकैः पाटलैसतथा ॥ १४
पश्यमानो महाराजो ददशे सर उत्तमम्‌ । पुण्योदकेन संपूर्ण षिस्तर्णं पथयाजनम्‌ ॥ १५
हेसकारण्डवाकी्णं जरपक्षिनिनादितम्‌ । कमरैश्वापि पुदितं शवेतोत्परविराजितम्‌ ॥ १६
रक्तोत्परैः शोभमानं हाटकोत्यरमण्डितम्‌ । नीलोत्पदैः भकाशन्तं(!)कहलारेरतिशोभितम्‌ ॥१७
मतेमधुकरेथापि सवेत्र परिनादितम्‌ । [ एवं सर्वगुणोपेतं ददी सर उत्तमम्‌ ॥ १८
पञ्चयोजनविस्तीरणं दशषयोजनंदीधैकम्‌ । तडागं सर्वतोभद्रं दिव्यभावैरलस्छृतम्‌ ]॥ २९
रथवेगेन संखिभः रिचिच्छरमेण पीडितः । निषसाद्‌ तटे तस्थै भ्रितदछायां शीतलाम्‌ ॥ २०
लात्वा पीत्वा जलं शीतं पश्चसोगन्ध्यवासितम्‌ । सर्वश्रमोपश्चमनमृतोपममेव तत्‌ ॥ २१
क्ीतच्छायारितेनापि रान्ना तेन च भूतले । गीतध्वनिं समाकर्ण्य गीयमानं यथा तथा॥ २२
यथा ज्ञी गायते दिग्या तथाऽयं श्रयते ध्वनिः । गीतप्रियो महाराज एवं चिन्तां परां गतः २३
चिन्ताकुलस्तु धमता याविन्तयते क्षणम्‌ । तावम्नारी बरा काचित्पीनोमतपयोधरा ।॥ २४
टृपतेः पश्यमानस्य गता दृष्टिपथं वने । सवौभरणश्लोभङ्गी शीललक्षणसंपदा ॥ २५
['तस्मिन्वने समायाता नृपतेः पुरतः स्थितां)। ता पृष्टा तेन वै राह्वा का त्वं किंकारणमाऽऽगता
बद सर्वं विशालाक्षि तच्छत्वा वचनं तु सा । नोवाच किंविद्पाटं लज्माना वरानना ॥ २७
रहस्येव गता शीघं बीणावादनतत्परा । विस्मयेनापि राजेन्द्रो महता व्यातस्तदा ॥ २८
मया संभाषिता चापि न सा रते तथोत्तरम्‌ । ततधिन्तां समापेदे ययातिः पृथिवीपतिः ॥ २९
योऽपो मृगो यथा दृ्टतुःमृङ्गसुवणकः । तस्मान्नारी समुदधूता तत्सं परतिभाति मे ॥ ३०
मायारूपमिदं सयं दानवानां भविष्यति । [*चिन्तयित्वा क्षणं राजा ययातिर्महुषात्मजः] ३१

यावचिन्तयते राजा तावमारी महावने । अन्तधौनं गर्ता विभ महस्य नृपनन्दनम्‌ ॥ ३२
एतस्मिनन्तरे गीतं सुस्वरं नृपतिः पनः । शुश्राव परमं दिव्यं ूरछनातालसंयुतम्‌ ॥ ३३
नगाम सत्वरं राजा यत्र गीतध्वनिहान्‌ । जलान्ते पुष्करे चैव महत्सदनयुत्तमम्‌ ॥ ३४
तस्योपरि वरा नारी शीलरूपगुणान्विता । दिग्यलक्षणसंपनना दिव्याभरणभूषिता ॥ ३९

दिव्येभौषैः परभालेका वीणादण्डकधारिणी । गायन्ती सुन्दरं गीते ताटमानख्यान्वितम्‌ ॥ ३६
तेन गीतपरमावेन मोहयन्ती चराचरम्‌ । देवान्मुनिगणान्सरवान्दैत्यानान्धरवकिञनरान्‌ ॥ ३७
तां च दष्टा विश्नारक्षीं सूपतेजोपस्राछिनीम्‌ । संसारे नास्ति चवान्या नायीदश्षी चरा्रे॥ ३८
परा नदो जरायुक्तो नृपते $म एष हि । संचरं महाकामस्तदाऽसौ भकटोऽभवत्‌ ॥ ३९
रत सृष्टा यथा बही रद्मिमान्संपजायते । तां च दृष्टा तथा कामस्तत्कायात्मकटोऽभवत्‌ ॥ ४०

* एतचिहान्तगंतः पाठः क. ख. उ. च. छ. स. ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः । † एतचिहान्तगेतः पाठः क. ख. घ. ड,
1 छ. क. ड. ठ. पुस्तकस्यः । * एतथिहान्तगेतः पाठः क. ख. ध. ड. च. छ. क्ष. ट. ठ. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।
2

१ क. ल. ख. ड. नकीलकम्‌ । २ क.ख.ध. ङ. च. छ. क्ष. ट. ठ. ड. वने। ३ ड. स्य अन्तरा जक. ख.
पइ. च.छ. क्ष. ट. ठ, इ. ढ. वृक्षच्छायाभितेनापि। ५क.ख. डच. छ. स्.ड.ढ. नता। तामुवाच महाराजः कशा
हि कस्य भविष्यति । किम हि समायाता तन्मे त्वं कारणं षद । प्य सती तदा तेन न किजिदपि ्पप्पल । दाभाूभं च
पारं ते गेव बरा” ६ क. ख. च. इ. च. छर. क्ष.ट. ड. इ. ता राजन््रह ७ क. खं. च. छ. स्च, “प्करेष्वेवं सहश
रट्मु । ड. णर वैष सहलदलमु" । ड. ठ. “करं भेव सद्षदसमु' । ८ भ. कायेष ।

। 4

२८२ महामुनिभीव्यासपणीतं- [ २ मूमिसण्डे-

पन्म्थाविष्टधमात्मा तां दृष्ट्रा चारुलोचनाम्‌ । श्धूपा न शटा मे युवती विश्वमोहिनी ॥ ४१
चिन्तयित्वा क्षणं राजा कामसंसक्तमानसः । तस्यां; स विरहेणापि इग्पोऽमृष्षपतिस्तदा ॥४२
कामाभ्निना दह्यमानः कामज्वरेण पीडितः । कथं स्यान्मम चैवेयं कथं भावो भविष्यति ॥ ५१
यदीयं भाप्यते तहि सफटं जीवितं भवेत्‌ । [ यदा मां गृहते बाला पग्मास्या पञ्मरोचना ४४
एवै विचिन्तय धमात्मा ययातिः पृथिवीपतिः । तामुवाच वरारोहां का त्वं कस्यासि वा शुभे ४५
परयद््टातुया नारी सा दृष्टा पुनरेव च। तां च पच्छ धर्मार्मा का चेयं तव पारगा ॥ ४६
सवं कथय कल्याणि अहं हि नहुषात्मजः । सोमवशपमूतश्च सपद्रीपाधिपः शुभे ॥ ७७
ययातिनांम मे देवि ख्यातोऽहं भुवनत्रये । त्वयि संगच्छते चेतो भावमेवं भवाञ्छते ॥ ४८
देहि मे सेगमं भद्रे कुरुष्व प्रियमेव मे । य॑य हि वाञ्छसे काम॑तंतं दभि न सैशयः॥ ४९
दुजेयेनापि कामेन हतोऽहं वर्बणिनि । तस्मान्राहि भुश्षीरं मां परपञ्नं शरणं तव ॥ ५०
राज्यं च सकलामुवीं शरीरं चापि चाऽऽत्मनः । संगमे तव दास्यामि तेरोक्यमिदमेव ते ॥ ५१
तस्य रान्ना वचः श्रुत्वा सा स्री पग्ननिभानना। विशालं खस्खीं प्राह ब्रूहि राजानमागतम्‌ ॥
नाम चोत्पत्तिस्थानं च पितरं मातरं श्रुमे । ममापि भवते कामो अस्यागरे च निवेदय ॥ ५३
तस्याश्च काङक्षितं ब्ञात्वा विशाला भूपति तदा । उवाच मधुराापेः श्रुयतां दृपनन्दन ॥ ५४
विज्ाखोवाच--
कराम एष पुरा दग्धो देवदेवेन शंभुना । रुरोद सा रतिर्दुःखाद्र्ृहीना हि सुस्वरम्‌ ॥ ५५
अस्मिन्सरसि रजेनद्र रतिहि न्यवसस्सदा । तस्याश्च विभ्रखापं तु सुस्वरं करुणान्वितम्‌ ॥ ५६
समाकण्ये ततो देवी पया परयाऽनिता । संजाता राजराजेनद्र शंकरं वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ ५७
जीवयस्व महादेव पुनरेव मनोभवम्‌ । वराकीयं महाभाग भतैहीना हि दुःखिता ॥ ५८
कामेनाय समायुक्तामस्मत्लेहात्कुरुष्व बे । तच्छ्रत्वा च वचः माह जीवयामि मनोभवम्‌ ॥ ५९
कायेनापि विरीनोऽयं पञ्चवाणो मनोभवः । भविष्यति न संदेहो माधवस्य सखा पुनः ॥ ६०
दिव्येनापि शरीरेण वतेयिष्याति नान्यथा । महादेवप्रसादेन मीनकेतुः स जीवितः ॥ ६
आशीभिरभिनन्दरेव देव्याः कामं मनोभवम्‌ । गच्छ काम भरवर्तस्व नित्यं हि भरियया सह ॥६२
तावन्मे महातेजाः स्थितिसंहारकारकः । पुनः कामः सरः प्राप्नो यत्राऽऽस्ते दुःखिता रतिः॥
इदं = कामसरो राजन्नत्र सा संस्थिता रतिः । दग्धे तस्मिन्महाभागे मन्मथे दु;खधषिणि ॥ ६४
रत्यां; कोपात्समुत्पन्नः पावको दारुणाकृतिः । अतीव दग्धा तेनापि सा रतिरमोहमूछिता ॥ ६५
अश्वपातं मुमोचाथ भतैहीना नरोत्तम । नेत्राभ्यां हि जले तस्याः पतिता अश्रुबिन्दवः ॥ ६६
तेभ्यो जातो महाशोकः सर्वसौ ख्यमणाशकः । ['्षणातपश्वात्समुदधते अश्रभ्यो नृपसत्तम ॥ ६७
वियोगो नाम दुर्ेधास्तेभ्यो जङ्ञे भणाशकः ] । दुःखसंतापकौ चोभौ जज्ञाते दारुणौ तदा ॥६८
मू नाम ततो जङ्ग दारुणा सुखनारिनी । शोकाजङ्ञे महाराज कामञ्वरोऽथ विभ्रमः ॥ ६१
भरलापो बह्ुरशचैव उन्मादो गृत्युरेव च । तस्यास्तदाऽशरबिन्दुभ्यो जक विश्वनादकाः ॥ ७०

“~ ~ ~~ ~ यान क ०-०9-0 न जकन काननम १०००००५०
[व न्न ~= ~ क

* एतचिहान्तग॑तः पाठः छ. स्च. ट. ठ. ड. पुस्तकस्य: । † एतशिहान्तर्गतः पाठे ड. पुस्तकस्य । 3

(ष्णी गक रक्कणककथ ---~-~---=---=~ -
च -9-+-0- 9 -ज-क कन ०

१ म. `थाकृष्टचित्तोऽसौ तां । २क.ख.ड.च. छ.सष.ड. दढ, ग्वं दृःखसमाचारो य । ३. छ. सष. ढ. 2.
सुदानं । ४ ट..पिमे मारं कामं ममघ्रे। ड, ढ. "पि माव॑ मे काममस्यप्रे । ५ छ. सर. ड. याः कण्ठात्स" । ६ र. ठ
ञ्ञ. ह. "पो विहृ । |

७७ पप्तसप्ततितमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । २८६

तस्याः पाव समुत्स्युः सर्व ते दुःखकारिणः । पूतिमन्तो महाराज सद्धावगुणसंयुताः ॥ ७१
काम एष समायातः केनाप्युक्तं तदा नृप । महानन्देन संयुक्ता शष्ट कामं समागतम्‌ ॥ ७२
त्राभ्यामशुपूणोभ्यां पतिता अश्रुबिन्दवः । अप्सु मध्ये महाराज चापल्याजाद्गिरे प्रनाः॥ ७ ३
्रीतिनौम तेदा जज्ञे ख्यातिरेज्ना नरोत्तम । तेभ्यो जज्ञे महानन्दः शान्तिशान्या मृपोत्तम।।७४
नङञत द्रे शे वैन्ये सुखंसोभाग्यदायके । लीरा क्रीडा मनोभावसंभोगस्त महाश्रप ॥ . ७८५
रत्यस्तु वामनेत्रे ह्ानन्ददश्रुबिन्दवः । जलान्ते पतिता राज॑स्तस्माजज सुपङ्कजम्‌ ॥ ७६
तस्मात्सुपङ्जाज्ाता चेयं नारी वरानना । अभुविन्दुमती नाम रतिपुत्री नरोत्तम ॥ ७७
अस्याः भीतया स॒सौहाद्‌।द हं वते हि नित्यदा । सखिभावस्रमावेन संहृष्टा सवदा गुभा ॥ ७८
विशाला नाम मे ख्यातं वरुणस्य सुता नरष । अस्याः स्वरान्त परवतेऽहं लेहात्लिग्धाऽसि समदा
एतत्ते सवेमाखयातमस्यावाऽऽत्मन एव च । वरारथमेषा राजेन्द्र तपशथरति शोभना ॥ ८०
ययातिरुवाच-
सवेभेव त्वयाऽऽख्यातं मया ज्ञातं शुभे शृणु । मामेवं हि भजत्वेषा रतिपुतरी वरानना ॥ ८१
यमेषा वाञ्छते बाला तं च कामं ददाम्यहम्‌ । तथा कुरुष्व कल्याणि यथा मे वशगा भवरेत्‌८२
विज्ाखोवाच-

अस्या व्रतं भक्ष्यामि तद्‌ कणय भूपते । पुरषं यौवनोपेतं सर्ग बीरलक्षणम्‌ ॥ ८३
देवराजसमं राजन्धमौचारसमन्वितम्‌ । तेजस्विनं महापराज्गं दातारं यज्वनां वरम्‌ ॥ ८४
गुणानां धेमभावस्य ज्ञातारं पुण्यभाजनम्‌ । [कलोक इनदरसमं राजन्यजञव्त्मनि तत्परम्‌ ]॥

स्वैश्वयसमोपेतं नारायणपरायणम्‌ ॥ ८९

देवानां सुभियं नित्यं व्राह्मणानामतिमियम्‌ । ब्रह्मण्यं बेदतच्ग रोके ख्यातविक्रपम्‌ ॥ ८६

एवंगुणेः समोपेतं त्रैलोक्ये च परपूनितम्‌ । सुमतिं सुभियं कान्तं वाञ्छत्येषा नृपोत्तम ॥ ८७
ययातिरुवाच-

एभिरगेः समोपेतं विद्धि मामिह चाऽऽगतम्‌। अस्या अनुरूपो भतीऽहं ख॒ष्टो धात्रा न संशाय; ८८
विशाखोबवाच- |

भवन्तं पुण्यसंनद्धं जाने राजञ्जगन्रये । पूर्वं तु ये गुणाः स्वे मयोक्ताः सन्ति ते तयि ॥ ८९

एकेनापि च दोषेण त्वामेषा हि न मन्यते । एष मरे संशयो जातो भवान्विष्णुंसमो तरपः ॥ ९०

ययातिरुवाच-
समाचक्ष्व महादोषं येनेषा मां न मन्यते । तसरेन चारुपवाङ्गि भसादसुपरखी भव ॥ ९१
विश्ञाखोवाच- |
आत्मदोष न जानासि कस्मात जगतीपते । जरया व्याप्रकायोऽसि कामेनापि न परश्यसे॥९२
एवं शरुत्वा महद्राक्यममियं जगतीपतिः । दुःखेन महताऽऽविष्टस्तामुबाच पुननैपः ॥ ९३

# एतश्चिहान्तगेतः पाठो घ. ट. ठ. ड. पुस्तकस्थः ।

)क.ख. ड. च. सष. ठ. सवेतापाङ्गधारि' । छ. सर्वे ते चाङ्गधारि" इ. सर्वतो वेगधारि। २ घ. ट. उ. महालोके ।
ड. महामोहः । २ क. स. ध. ड. च. छ. ज. घ. ट. ठ. ड. ठ.पुण्ये। ४क.ख.ध. उ. च. छ.ज.स्.ट.ठ. ड.द
ल्॑भोगदा" । ५ इः. छ. सष. ढ, सर्वभावस्य । ९ ड. छ. ष. ठ. 'णमिवापरम्‌ । ७ क. ख. ड. च. ढ. शणुमयो भृ* ।
^9.ख. ड. च, छ. क्ष. ट, ठ, ड. ढ, भति अनेनापि न मन्यते । ए

२८४ पहापुमिभरीश्यासमणीतं-- [ ९ मूमिखण्डे-

जरादोषो न मे भद्रे संसगौत्कस्यचित्कदा । सगुद्धुतो पमाङगे षै तं न जाने जरागमम्‌ ॥ ९४
य॑ यँ हि वाञ्छते बाला जेलोक्ये दुरंभं शुभे । तमस्यै दातुकामोऽहं ध्रियतां वर उस्मः ॥ ९५
विक्ाखेगाच-
जराहीनो यदा स्यास्त्वं तदा ते सुप्रिया भषेत्‌ । [#एतद्विनिश्वयं राजन्सत्यं सत्यं वदाम्यहम्‌ ९६
शुतिरेषं प्रजेद्राजन्‌) पुरे भ्रातरि शत्यके । जरा संक्राम्यते यस्य तस्याङ्गे परिसंचरेत्‌ ॥ ९७
तारुण्यं तस्य वै गृह तस्मै दला जरां पुनः । उभयोः प्रीतिरसवादः सुरुच्या जायते शुभः ९८
यथाऽऽत्मदानपुण्यस्य कृपया यो ददाति च । फं राजन्स्थिरं तस्य जायते नात्र संशयः ९९
दुःसैशवोपाजितं पण्यमन्यस्मै हि प्रदीयते । सुपुण्यं तद्धवेत्तस्य पुण्यस्य फलमश्वते ॥ १००

पुब्राय दीयतां राजस्तस्मा्तारुण्यमेव च । पदयेव समायुक्तः सुन्दरत्वेन भ्रपते ॥ १०१

यथा त्वामिच्छते भोक्तं तथा त्वं कुर भूपते । एवमाभाष्य तं भूषं विक्चाखा विरराम ह ॥ १०२
वासुदेव उवाच-

एवमाकण्यं राजेन्द्रो विश्ञाावचनै तदा । एवमस्तु महाभागे करिष्ये वचनं तव ॥ १०३

कामासक्तः स प्रदस्तु ययातिः पृथिवीपतिः। हं गत्वा समाहूय युतान्वाक्यमुवाच इ ॥ १०४
तुरं पुरु कुर राजा यवं च पितृत्सलम्‌ । कुरुध्वं पुत्रकाः सौख्यं युयं हि मम शासनात्‌ १०५
पुत्रा उचुः-- |
पितृवाक्यं पकतंव्यं पतरश्ापि शरुभाद्ुभम्‌ । उच्यतां तात तच्छीं कृतं विद्धि न संश्षयः १०६
एवमाकण्यं तद्वाक्यं पुत्राणां पृथिवीपतिः । आचचके पुनस्तेषु हर्षेणाऽऽकुरमानसः ॥ १०७
इति श्रीमहापुराणे पाद्ने भूमिखण्डे वेनोपाल्याने मातापिततीर्ये ययातिचरिते सप्तसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ५७ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--७२२५

3231

अथ षटतप्ततितमो ऽध्यायः ।

यैयातिरुबाच--
एकोऽपि(केन) ष्यतां पत्रा जरा मे दुःखदायिनी । धीरो भूत्वा तत्रैव तारुण्यं मम दीयताम्‌ !
खकीयं हि महाभागाः सुरूपमतुलं ततः । संतं मानसं मेऽ सियाऽऽसक्तं सुचश्चलम्‌ ॥ २
भाजनस्था यथाऽपश्च आवतेयति पावकः । तथा मे मानसं पुत्राः कामानरेन चाखितम्र्‌ ॥ र
एको शृहापु पे पत्रा जरां दुःखपदायिनीम्‌ । स्वीयं ददातु तारुण्यं यथाकामं चराम्यहम्‌ ॥ ४
जरायाशोपग्रहणं करिष्यति सुतोत्तमः । स भुनक्ति च मे राज्य॑ ्धूनुः संधारयिष्यति ॥ ५
तस्य सौख्यं सुसंपतिर्धनं धान्यं भविष्यति । परिपुरा सन्ततिस्तस्य यश्चःकीतिभविष्यति]॥।६

पत्रा उचुः-
भवान्धेपरो राभन्पजाः सत्येन पाटकः । कस्मात्ते हीदशो भावो जातः प्रकृतिचारनः ॥ ७
* एतथि्ततः पाठः क. ख. ड, च. छ, स. ड. द. पुरतकस्यः । † एतचिहान्तर्मतः पाठः क. स. क, 8.
पुस्तकस्थः ¦

१७, संबन्धंसु । २३. क.ख.ड. च. छ. भ्न. ट, तसागच्छ। ड. सममुद्क्व । ३६्‌, ट.ठ. सुकर्मोबि{च ।

ई ट, गुव । ।

७८ अ्टपतप्ततितमोऽध्याय ¦ ] पथपुराणम्‌ | ९८५

यथातिर्वाच-
आगता न्षकाः पूरव पुरे मे नाय्यवतैनाः । तेभ्यो मे कामसंदोहः संजातो मोह ईशः ॥ ८
रया व्याष्तः कायो मम संछिष्टमानसम्‌ । संबभूव सुतशरष्ठाः कामेन च समाङुरम्‌ ॥ ९
काविदृष्टा मया. नारी दिव्यरूपा वरानना । मया संभाषिता पुत्राः किचिम्नोवा्च मानिनी १०
दिशा नाम तस्याश्च ससी चारविक्षणा । सा मामाह श्रुभं वाक्यं सैसौरूयपदायकम्‌ ११
जराहीनो यदा स्यास्त्वं तदा ते सुरभिं भवेत्‌। एवं मम कृते वाक्यं तयोक्तं हि रिवागमम्‌ ॥१२
भया जरापनोदार्थं त्वदग्रे समुदाहृतम्‌ । एषं ज्ञात्वा प्रकतैव्यं यत्सुखं हि सुपुत्रकाः ॥ १३

तुरुर्वाच-
शरीरं प्राप्यते पुतः पितुमोतुः प्रसादतः । धर्मश क्रियते राजञ्शरीरेण विपधिता ॥ १४
पिप्रोः शुभूषणं कार्य पुतरशापि विकेषतः । न च योवनदानस्य काटोऽयं मे नराधिष ॥ १५
थमे बयापि भोक्तव्यं [विषयं मानवेनप । इदानीं तभ्म काटोऽयं वतेते तव सांप्रतम्‌ ॥ १६
नरां तां च प्रदत्वा वे पुत्र तात मद्जहश्म्‌। पात्सुखं पभोक्तम्यं [न तु स्यात्तव नीनितम्‌ ॥१७
तस्माद्राक्यं महाराज करिष्ये नेव ते ह्यहम्‌ । एवमाभाष्य तु रपं तुर्जयष्ः सुतस्तदा ॥ १८
तरोवाक्यं ततः शरुत्वा कद्ध राजाऽभ्यभाषत। तुर शश्ञाप धमात्मा रोषेणारुणरोचनः ॥ १९

अपध्वस्तस्त्वया देश्रो ममेवं पापचेतन । तस्मात्पापी भवस्व त्वं स्वधमबषिष्कृरवः ॥ २०
रिवशाञ्लविहीनश्च वेदैवेदाङ्गवभितः। सवाचारविहीनस्त्वं भविष्यसि न संशयः ॥ २१
्रहमध्स्त्य देवष सुरापः सत्यवजितः । चण्डकमेमकती त्वं भविष्याम नराधमः॥ रर

स्रालीनश्चषः पापी गोघ्शैव भविष्यामि । वुष्कमां युक्तकक्षश्च ब्रह्मदष्टाऽरिबाङृतिः ॥ २३
परदाराभिगामी तवं प्रहादुष्ठथ रम्पटः । सर्वेभकषश् ु्मधाः सदा त्वं च भविष्यसि ॥ २४
सगोत्रां रमसे नारीं सवेधमेपरणाश्चकः । पण्यज्ञानविीनात्मा कृष्वां् भविष्यसि ॥ २५
तव पुत्राश्च पौत्राश्च ईटश्ञाश्च न संशयः । भविष्यन्ति पुण्याश्च मच्छापकटुषीकृताः ॥ २६
एवं तुरं स शप्त्वा वै यतुं पत्रमथात्रवीत्‌ । जरां वै धारयस्वेह युदक राज्यमकण्टकम्‌ ।॥ २७

[ । बद्धाञ्जखिपुटो भूत्वा तदा राजानमत्रवीत्‌ ] ॥ २८
यवुरवाच--

(#नराभारं न शक्रोमि बोदुं॑तात कृपां डुरु । शीतपध्वा कदं च षयोतीताश्च योषितः ॥

मनसः प्रातिकूल्यं च जरायाः पच हेतवः ] ॥ २९

नराभावं न शक्रोमि वयसि प्रथमे नृप । कः समर्थो हि वै धरत श्म तात ममाधुना ॥ , ३०
अय क्रुद्धो महाराजो यदुं चापि शक्चाप ह ! राज्यहीनो दि ते वंशः कदाधिद्रे भविष्यति ॥ २१
काटे त्वं तेनसा हीनः क्षत्रधमेविवजितः । भविष्यसि न संदेहः संक्रोश्ननपरः स्यम्‌ ॥ ३२

> एतथिहान्तगंतः पाठः क. ख. ड. च. छ. सष. इ. पुस्तकस्थः । 1 एतच्वहान्तगेतः पाटः क. ख. घ. ङ. च. छ.
8.२. ठ. इ. ठ. पुस्तकस्थः । # एतशिहान्तगंतः पाठः क, ख. ड. च. छ. पष. ठ. पुस्तकस्थः ।

१ क. ल. च. "तः । चिरायुत्ववि" । इः ढ. 'तः । शिखया त्ववि । २ छ. ष. रिरसा तवं षि । ३ क. त. ध. ङ.
१.४. ष्ठ. ट. ठ. ₹. ठ. शशान्नविव* । ४ ट. “ति । दुःखकमीऽप्यदत्तश्च बरहेट शिवाहतिः । ड. स. द. ^सि । दुमौ
पतकच्छश ब्रह्मा निरृतिः । ५ ड, च. छ. स. द, जरादुःखं । ६क. ल. घ. ङ. च. छ. ह. ए. ठ. ड, "ति । वतते
भतमाहि'। ७ क, श, इ, च. छ, स, इ. ^रेहो मच्छासनपराङ्मुलः। य ।

२८६ पहापुमिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ९ भूमिखण्डे-

यदुरुवाच--
निदोषोऽहं महाराज कस्माच्छक्तस्त्वयाऽधुना । दयां करु स॒दीनस्य प्रसादसुमुखो भव ॥ र१
ययातिरुवाच-
महादेवः कखे ते वे स्वांशेनापि हि पुजरकं । करिष्यति विख च तदा पतं करं तव ॥ ३४
यद्रुवाच-
हः एरो महाराज विनिरदोषिः पितस्त्वया । अनुग्रहो दीयतां मे यदि वै वतेते दया॥ ३५
ययातिरुवाच-
यो भवेच्षठपत्रश्र पितुर्ैःखाभिहारकः । राज्यभोगं स रै भन्ते भारवोढा भवेत्स हि ॥ ३६
त्वया धर्मं न परदत्तं अभाप्योऽसि न संशयः । भवता नारिताऽङ्ञा मर मैया दण्डेन पातितः ३७
तस्मादनुग्रहो नास्ति यथेष्टं तत्तथा कुर ॥
यदुरुवाच-
यस्मान्मे नारितं राज्यं वंशगरैव त्वया दप । तस्माहष्टो भविष्यामि तव वैशृपतिर्गृप ॥ ३८
तव्‌ के भवितारो नानामेदा नृपास्तु ये । तेषां ग्रामां देशांश्च भियं रत्नानि यानि वै ॥ ३९
भो्यन्ति च न संदेहो अतिचण्डा महाबलाः । मम वैशसमुद्तास्तुरुष्का म्टेच्छरूपिणः ॥ ५
त्वया ये नारिताः सवे शप्ताः शाैश्च दारुणैः । एवमाभाष्य राजानं .यदुः करदधा नृपं तद्‌॥'
अय कुद्धो महाराजः पुनेन शशापह । मत्मजानाशकाः सवे व॑शजासते चवेश्चणु॥ रः
यावचन्द्रथ सूर्यश्च पृथ्वी नक्षत्रतारकाः । तार्व॑त्सर्व प्रपच्यन्ते नरके चैव रोरवे ॥ १;
रु श्रा ततो बाट क्रीडमानं सुलंकरम्‌ । शमिष्ठातनयं राजा नायाचत स्तनधयम्‌ ।॥ ४"
रिह जञास्वा परित्यक्तः छरुस्तेनेव वै तदा । शर्मिष्ठायाः पर प्र पुरं च जगतीश्वरः ॥
तमाह च समाहूय जरा मे गर्ता सुत । भङ्क्व राञ्यं मयादत्तं सुपुण्यं हतकण्टकम्‌ ॥ ४
पुरुरुवाच--
राज्य दैवेन भोक्तय्यं पितरा युक्तं तथा तर्व । तवाऽऽदेद करिष्यामि जरा मे दीयतां नृप ॥५
तारूण्येन ममाचैव भूत्वा सुन्दररूपधक्‌ । भुडक्व भोरगोन्महाभाग विषयासक्तचेतसा ॥ ४
यार्वदिच्छा महाभाग विहरस्व तया सह । पुरुमाह ततो राजा सुपरस्नो महामनाः ॥ ४
मम याचमा त्वया वत्स न कृता विफला यतः । तस्माद्र प्रदास्यामि तुभ्यं बत्स महाभज॥५
यस्माज्रा ग्रहीता मे दत्तं तारुण्यकं स्वकम्‌ । तेन राज्यं प्रमुदस्व त्वं मया दतत महापते ॥५

*&. ^< “>

ततः कृते विनिमये वयसोस्तातपुत्रयोः । ततक्षणाद्रद्ध भावश्च पुरोरङ्गे परदृश्यते ॥ ५
नूतनत्वं गतो राजा यथा षोडशवाधिकः । रूपेण महता युक्तो द्वितीय इव मन्मथः ॥ ^

__ ~~~

१क.ल्.ध. ड. च. छ. पष. ट. ठ. ठ. "यास्व प्रकर्तव्यं मव्याभन्यं न। २क. ख. घ. ड.च. छ. क्ष.ट. £. |
महादण्डेन घातितः । ३ ड. छ. ढ. “वन्म्लेच्छाः प्रपच्यन्ते कुम्भीपाके च रौ" । ४दट. पुर। ५क.ख. घ. ड. च. 1
ह. ठ. ढ. बुलक्षणम्‌ । ६ घ. ठ. व । तदाऽ षदे । ७. ट. ठ. "गान्सकामांश्चवि । ८ क. ख. घ. ड, च. छ. स.
2 ठ. “वनीवाम्यह तात तावनरां धराम्यहम्‌ । एवं श्रुत्वा ततो राजा प्रत्युवाच महायशाः । यस्माद्रत्स ममाऽऽश्ञा ष
कृता विफला त्वया । तस्माद्वरं प्रदास्यामि बहुसीख्यबलप्रदम्‌ । एवमुक्तस्तु तेनापि पुरू राक्षा महीपते । तार्यं दक्वा
जप्राहास्य जगां वरप 1 ततक्ष ।

७९, उनान्नीतितमोऽध्याय ¦ ] प्रपुराणम्‌ । 2८७
धत राज्यं च च्छत्रे च अश्वं चान्यद्धनं गजम्‌ । कोशं वेशं बरं सर्य चामंरम्यजने तथा ॥

ददौ तस्मे महाराजः एरोशैव पहात्मनः ॥ ५४
कामासक्तश्च धमांत्मा तां नारीमनुचिन्तयरन । स्तं नेव सस्मार कामात्मा नहुषात्मजः ॥
अभुबिन्दुमती यत्न जगाम रघुविक्रमः ॥ ५९

तां च दृष्टा विशालाक्षीं चारंपीनपयोधराम्‌ । विशालां च महाराजः कर्न्दपोद्रणमानसः ॥ ५६
राजोवाच--

उवाच चाऽऽगतो भद्रे विशाखे चारुलोचने । जरां क्त्वा प्रहाभागे दाषरूपां महावरम्‌ ॥

ताशुण्येन समायुक्तः किमन्यत्करवाण्यहम्‌ ॥ ५७

[तरणो श्रत्वा समायातो भजत्वेषा ममाधुना । यं य॑ हि वाञ्छते चैषा तं त॑ दाम्नि न संश्षयः॥।
विज्ञाखोवाच--

यदा भवान्समायातो जरां ईष्टा विषाय च । दोपेणेेन रिप्नोऽसि भवन्तं नेव मन्यते ॥ ५९
राजोवाच

मम दोषं वदस्व त्वं यदि जानासि निश्चितम्‌ । तं तु दोषं त्यजे तन्वि गुणरूपं न संशयः] ६०

इति श्रीमहापुराणे पान्न भूमिखण्डे वेनोपाख्यानि पितृतीर्थऽटसप्ततितमो ऽध्यायः ॥ ५८ ॥
आदितः शछोकानां समष्यङ्ाः-७२८५

अथोनाशीतितमोऽध्यायः ।

[ग

विश्नाखोवाच-
शामिषठा देवयानी च यस्य भार्ये स॒रोचने । [सोभाग्य तत्र वै टृषटमन्यथा नास्ति धरते ] ॥
तत्कथं त्वं महाभाग अस्याः कायेवसो भवेः ॥
[#षापत्नकेन भावेन भवान्भतां परतिष्ठितः । ससर्पोऽसि महाराज भूतले चन्दनं यथा ॥
स्पश वेष्टितं राजन्महाचन्दनमेव हि । तथा त्वं वेष्टितः सर्पैः सपत्नीनामसे ङ्कः ॥
परमश्िमवेश च रिखरात्पतनं वरम्‌ । रूपतेनःसमायुक्तं सपत्नीसहितं भियम्‌ ] ॥
न वरं ताह कान्त सपत्नीविषसंयुतरमू । इयं न मन्यते कान्त भवन्तं गुणसागरम्‌ ॥
ययातिरुवाच--
दषयान्या न मे कारये तथा शमिष्ठया शुभे । इतयर्थऽहं स्पृशे कायं सत्यधमसमन्वितम्‌ ॥ ६
अशरुविन्दुमत्युवाच--
अहं राभ्यस्य भोक्त्री च तव कायस्य भूपते । यद्रददाम्यहं कार्य तत्तःकार्य त्वया श्वम्‌ ॥ ७

~----- =- -

6» न ९४ ९) ~

नर्न

वि 1

ककन ~ ~ ~~~ ~= ~~~

+ एतचिषान्तगंतः पाठः क. ख.घ. ड. च. छ. सल. ट. ठ. इ. पुस्तकस्यः । † एतशवेहान्तगतः पाठः क. ख. ध. ड, च.
४ भ. ट. 2. ढ. पुस्तकस्थः। » एतशथिहान्तगतः पाठः क. ख. घ. ङ. च. छ. कष. ट, ठ. ठ. पुस्तकस्यः।

१ के. ख. घ. ङ, च. छ. क्ष. ट. ठ. च व्यजनं चाऽभ्सनं।२क.ख. ड. च. क्ष. देशो । छ. दण्डं।३क.ख. ड.
१७. ट. ठ. "मरे स्यन्दनं त* । ४ कं. स. घ. च. छ. सष. ट, ठ. “न्‌ ' तत्सरः सागरोत्मक्ष्य का । ५ क.ख. च.
रस्पमनोहराम्‌ । ६ ट. न्द्पौङृष्टमा" । ७ घ. ट. च. हषो । ८ क. ख. घ. इ. ब. छ. स. ट, ठ. ठ, भ्‌ । तस्मान्न मः,

२८८ महामुनिभ्रीम्यासपरणीत- [ २ भूमिखण्डे-

इत्यथे भरत्ययं देहि मम वे स्वकरं नृप । बहुधमसमोपेतं पुण्यलक्षणसैयुतम्‌ ॥ ८
ययातिरुवाच--

अन्यां भार्यो न विन्दामि त्वां बिना नैपननन्दिनि । राज्यं च सकलायुर्ी मम कायं वरानने॥९

मत्कोषं भुङ्क्ष्व चावङ्गि मया रतो वरस्तव । य॑ य॑ मे भाषसे भद्रे तं तं कामं करोम्यहम्‌ ॥ १०
अशुबिन्वुमत्युवाच-

अनेनापि महाराज तव भार्या भवाम्यहम्‌ । एर्वेुक्तः स राजेन्द्रो हषव्याङुललोचनः ॥

गान्धर्वेण विवाहेन ययातिः पृथिवीपतिः ॥ १}

उपयेमे शुभां पुण्यां मन्मथस्याऽऽत्मजां नुषः । तया सार्धं महात्मा वै स रेमे द्विजपुंगव ॥ १२

सागरस्य च तीरेषु वनेषूपवनेषु च । पवेतेषु च रम्येषु सरित्सु च तया सह ॥

रमते राजराजेन्द्रस्तारुण्येन महीपतिः ॥ १३

एवं विक्षत्सहस्राणि गतानि निरतस्य च । भूपस्य तस्य राजेन्द्र ययातेस्तु महात्मनः ॥ १४
विष्णरूवाच-

एवं तया महाराजो ययातिमीहितस्तदा । कंदपंस्य प्रयोगेण इन्द्रस्यार्थे महार्मनाः ॥ १५
सुकर्मावाच--

एवं पिप्पल पुग्धोऽसौ ययातिः पृथिवीपतिः । तरया मोहेन कामेन रतेन लितेन च ॥

न जानाति दिनं रात्रि मुग्धः कामस्य कन्यया ॥ १६

एकदा मोहितं मुप ययातिं कामनन्दिनी । उवाच प्रणतं नम्र वशगं चारुखोचना ॥ १७
अभ्चुबिन्दुमत्युवाच-

सैजातें ५५८०४ कान्त तन्मे कुरु मनोरथम्‌ । अश्वमेधं मखश्ेष्ं यजस्व पृथिवीपते ॥ १८
राजोवाच-

एवमस्तु महाभागे करोमि तव सुप्रियम्‌ । समाहूय युतं पुरं राजमोगे विनिःस्पृहम्‌ ॥ १९
स आहूतः समायातो भक्ट्या नमितकंधरः । बद्धाञ्जटिपुटो भूत्वा प्रणाममकरात्तदा ॥ २०
तस्याश्च पादौ सुश्रोण्या ननाम भक्तिपूवकम्‌ । आदेशं(शो) दीयतां राजम्नादूतोऽहं समागतः॥
कि करोमि परहाप्रा्न दासोऽहं तव सुव्रत ॥ २।
राजोवाच- |
अश्वमेधस्य यस्य संभारं डुरु पुप्रक । समाहूय द्विजान्युण्यानृतिजो श्रमिपांस्तथा ॥ २२
एवमुक्तो महातेजाः पुसः परमधामिकः । सर्वं चकार संपूर्णं यचोक्तं तु महात्मना ॥ २
तया सार्ध स यनाय दीक्षितः कामकन्यया । अश्वमेपे पहायद्ने द्वा दानान्यनेकशः ॥ २५

भ १२
ब्राह्मणेभ्यो महाराजो शरंरिदानमनन्तकम्‌ । दीनेषु च विकेषेण ययातिदष्टमानसः ॥ २५
करा 1
१क.ख.ध.रड.च. छ. द.ट. ठ. ढ. न्तं चाल । २ क. स. ड. च. छ. ष. ठ. वरवणिनि। ३६. ४. ८
तः करः 1 ४ क.ल.ध.ङ. य. छ. श्व. ट. ठ. ढ. 'वमाकण्यं रा । ५४. ट. ठ. वै रेमे स नृपनन्दनः । सा । ६४
मतिः। पर्वः; ७. ड. छ. ह. ट. 2. द प्रपञेन।८ध. ड. छ. ह. ट. 8. ढ. “मते । बु" । ५क.ल. घ. 8,
छ. ट. ठ. ड, श्रेष्ठ १०. ट. ठ. ोभिपाश्रप। ए" । ११३. द. मूमिदा। १२ क... ड.च.छ. ट. 2.८ ति

पथिषीपतिः । यः ,

८० अशीतितमोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । २८९

यह्ञान्ते च महाराजस्तागुवाच वराननाम्‌ । अन्यश्च सुपियं बाठे किं करोमि बदस् पे ॥
त्सर्वं देवि कतोऽस्मि यथासाध्यं वरानने ॥ २६
सुकर्मावाच- |
इत्युक्ता तेन सा राजा भूपारं पत्युवाच ह । [#नातं मे दोहदं राजंस्ततकुरुष्व ममानघ] ॥२७
हनद्ररोकं ब्रह्मलोकं रिवरोकं तथैव च । विष्णुखोकं महाराज द्रषुमिच्छामि सुपिय ॥ २८
[† द्रीयस्व महामाग यदहं सुप्रिया तव ]। एवगुक्तस्तया राजा तागुवाच स सुभियाम्‌ ॥ २९
साधु साधु महाभागे पण्येनेवं भभाषसे । स्रीस्वभावा् चापल्यात्कौतुकाच्च वरानने ॥ ३०
यन्वयोक्तं परहाभागे तदसाध्यं विभाति मे। तत्साध्यं पण्यदानेन यद्वेन तपसोऽपिच॥ ३१
अन्यथा न भवेत्साध्यं यत्वयोक्तं वरानने । [असाध्यं तु भवत्या वै भाषितं पुण्वमिश्रितम्‌ ] ३२
मतैलोकाच्छरीरेण अनेनापि च मानवः । श्रुतो हृष्टो न मेऽ्रापि गतः स्वर्गे सुपुण्यकृत्‌ ॥ ३३
ततोऽसाध्यं वरारोहे यत्त्वया भाषितं मम । अन्यदेव करिष्यामि परियं तेतददभिये॥ ३४
देव्युवाच--
अन्यैश्च मानुषै राजमरसाध्यं स्यान्न संशयः । त्वायि साध्यं महारा सलं सत्यं वदाम्यहम्‌ ३५
तपसा यक्षसा वीरयङ्गानेद निसैरैप । भवादृशो ऽन्यो नेवास्ति लोकेऽसिमश्रप मानवः ।॥ ३६
ज्ज बलं सुतेज त्वयि सर्वं पतिष्टितम्‌ । तस्माच्या प्रकतेव्यं मियं नहुषात्मन ॥ ३७
इति श्रीमहापुराणे पारे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने पितृ तीथकथने ययापिचारित उनाशीतितमो ऽध्यायः !। ७९ ॥
आदितः शछोकानां समण्यडाः-७३२२

अथाशातितमोषध्यायः ।
पिप्प उवाच- ॥
कामकन्यां यदा राजा उपयेमे द्विजोत्तम । फं चक्राते तदा ते दव पूर्वभार्ये सुपुण्यके ॥ १
देवयानी महाभागा शरधिष्ठा वार्षपर्वणी । तयोश्वरित्रं यत्सर्वं कथयस्व ममाग्रतः ॥ र
सुकर्मावाच-

यदाऽऽनीता कामकन्या स्वगृहं तेन भूयुजा । अत्यं सपथते सा तु देवयानी तरस्विनी ॥ ३
तस्यार्थे तु सततौ शप्तौ क्रोधेनाऽऽकुितात्मना । शमिष्ठां च समाद्य शब्दं चक्रे यशस्िनी ॥ ४
स्पेण तेजसा दानैः सत्यपुण्यत्रतस्तदा । [1 शिष्ठा देवयानी ते स्पर्धेते तु तया सह ॥ «^
ुष्टभावै तयोश्चापि सा ज्ञात्वा कामजा तदा । राजे स्वं तया विम कथितं तत्षणादिह ] ॥ ६
यतुं पुत्रे समाहूय दषो वाक्यमथाब्रवीत्‌ । मातरोस्त्वमुभयोस्तात रिरद्छिन्धि सुपुप्रक ॥
[*सुभियं कुर मे वत्स यदि श्रेयो हि मन्यसे ॥ | ७ `
% एतशिहान्तर्गतः पाठः क. ख. च. छ. द .पुस्तकस्थः । † एतचिहान्तगतः पाठो ड. छ. ढ. पुस्तकस्थः ।

* एतश्िहान्तरगतः पाठो ध. ट. ठ. पृस्तकस्थः । † एतिहान्तगतः पाठः ख. ड. च. छ. द. पुस्तकस्यः । + एतचिहा-
न्तगैतः पाठः ख, इ. पुस्तकस्थः ।

, १ख. ङ. च. छ. ट. इ. साध्यासाध्यं । २ क. ड. च. छ.क. ठ. मनस्विनी । २ख.घ. ड. च.छ.ट.३, ईइ.
ल्तिक्षणा।श। ४. इ. च. छ. ठ. “य सख्यं चकर मनस्वि" ।

२९० महाय॒निश्रीव्यासप्रणीत-- [ २ भूमिखण्ड-

ए्वमाकरण्यं तस्यापि पितुवाक्यं यदुस्तदा ] । पत्युवाच व्रपश्रेषं पितरं परति निग्रदी ॥ ८
न हन्तव्य तु मे तात मातरौ दोषवजिते । मातधाते महान्दोषः कथितो बेदपण्डितेः ॥
तस्पाद्वातं महाराज एतयोने करोम्यहम्‌ ॥ ९

दोषाणां तु सहस्रेण युक्ता माता यदा भवेत्‌। भगिनी चापि राजेन्द्र दुहिता च तथाऽऽत्मनः ॥
पुत्रश्च ाठभिश्चैव नेव वध्या भवेत्कदा । एवं ह्ञात्वा महाराज मातरौ नेव घातये ॥ ११
यदोवोक्यं तथा भत्वा स च कुद्धोऽभ्यभाषत। [भश्चशाप तं सृतं पश्चा्यातिः पृथिवीपतिः १२

यत्वयाऽवमतोऽहं वे तस्मात्पापमवाप्स्यसि । मातुरंशषं भजस्व त्वं मच्छापकटुषीकृतः ॥ १३
एवं शप्त्वा यदुं पुश ययातिः पृथिवीपतिः । पुत्र शप्त्वा महाराजस्तया साध महायशाः ॥
रमते सखभागेन विष्णुध्यानपरायणः ॥ १४
अशरबिन्दुमती सा च तेन सार्धं सुरोचना । बुभुजे चारुसवांङ्गी दिग्यान्भोगान्मनोनुगान्‌ ॥
एवं काणो गतस्तस्य ययातेः समहात्मनः ॥ १५

अक्षया निजेराः सवो अमराश्च प्रजास्तदा । [ । सर्वे लोका महाभाग विष्णुध्यानपरायणाः] १६
तपसा सत्यभावेन विष्णोध्यानेन पिप्पल । सरवे लोका महाभाग सुखिनः साधुसेवकाः ॥ १७
इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने पितृतीरथे ययातिचरितेऽशीतितमोऽध्याय्ः ॥ < ॥
आदितः शोकानां समश्ङ्ाः-७३३९

अधथैकाशीतितमोऽध्यायः।

स॒कमावाच-
अथेन्द्रोऽसौ महापान; सदा भीतो महात्मनः । ययातेरविकरमं दृष्टा दानपुण्यादिकं बहु ॥ १
मेनकां पेषयामास स्वर्वेरयां दौतयकभणि । गच्छ भद्रे महाभागे ममाऽऽदेह बदस्रदहि॥ >
कामकन्यापमितो गत्वा देवराजवचो वद । येन केनाप्युपायेन राजानं त्वमिहाऽऽनय ॥
एवं शरुत्वा गता सा तु मेनका तत्र मेषिता । समाचष्ट तु तत्सवं देवराजविभाषितम्‌ ॥
एवमुक्ता गता स्रा तु मेनका तत्पणांदिता ॥ ३
गतायां मेनकायां तु रतिपुज्री मनस्विनी । राजानं धमेसंकेतं प्रसयुवाच यशस्विनी ॥ ५
त्वयाऽदेमानिना राजन्सत्यवाक्येन वै पुरा । स्वकरं मत्करे दत्वा सत्यधमेसमन्वितम्‌ ॥ ५
यद्रददाम्यहं राजंस्तत्तत्कायं हि वै त्वया । तदेव तु त्वया बीर न कृतं भाषितं मम ॥
तस्मा्ां तु परित्यक्ष्ये यास्यामि पितृमन्दिरम्‌ ॥ ६
राजोवाच-
यथोक्तं हि मया भद्रे तत्ते कती न संशयः। असाध्य तु परिलयज्य साध्यमेव वदस्र मे ॥ ७
अधरुविन्दुमत्युवाच-
एतदर्थं मया कान्तो भवान्यै सयुपाभितः । सर्वलक्षणसंपन्नः सबैधमेसमन्वितः ॥ ८

सर्व साध्यं तव नात्वा भोक्तारं सवैसंपदाम्‌ । कतीरं सर्वधर्माणां सरष्टारं पुण्यकमणाम्‌ ॥ ९
्ैलोक्यसाधकं हात्वा तरैलोक्येऽपरतिमे च वै । विष्णुभक्तमहं जाने वैष्णवानां महावरम्‌ ॥ १०

# एतचिषठान्तर्गतः पाठः ख. ड. च. छ. श्च ढ. पुस्तकस्थः । 1† एत्िहान्तर्गतः पाठः ख. ध. ड. च. छ. ट. ८

८१ एकाश्षीतितमोऽध्याय ; | प्पुराणम्‌ । २९१

इत्याशया मया भता स त्वमङ्ीकृतः पुरा । यस्य विष्णुपरसादोऽस्ति.स सर्वत्र पारिव्ेत्‌।॥ ११
दुरं नास्ति राजेनद्र ्रोक्ये सचराचरे । सवेषु चैव लोकेषु विद्ते न च सुव्रतं ॥

तव विष्णोः प्रसादेन स्वगं च नृपसत्तम ॥ १२
मत्यलोकं समासाद्य त्वयेव वसुधाधिप । जरापीडापिरीनाश् मृत्युहीना नराः कृताः ॥ १३
रहदारेषु सर्वेषां म्यानां तु नरभ । अनेके कत्पटृक्षाश्च त्वयैव परिकस्िताः ॥ १४
येषा शेषु मत्यानां मुनयः कामपरेनवः । त्वयैव मेषिता राजन्स्थिसीरताः कृताः सदा ॥

सुखिनः सवेकामेश्च मानवाश्च त्वया कृताः ॥ १५
हैकमपध्ये साहस्रं कुलीनानां रर्ये । एवं वंशविषटद्धिश्च मानवानां त्रया कृता ॥ १६

यमस्यापि विरोधेन इन्द्रस्यापि नरोत्तम । व्याधिपापविहीनस्त्‌ मत्यलोकस्त्वया कृतः ॥ १७
स्वतेनसाऽहंकारेण स्वगेरूपं तु भूतलम्‌ । दितं हि महाराज त्वत्समो नासि भूपतिः ॥ १८
रणेऽपि मभूते हि नान्यश्वास्ति भवादृशः । भवन्तमित्यहं जाने सर्वधभभरदायकम्‌ ॥ १९
तस्मान्मया कृतो भतो वदस्वैव ममाग्रतः । [भनक्त त्पे्र त्वं बद सत्यं ममाग्रतः] ॥ २०
यदि ते सत्यमस्तीति धथ चापि नराधिप । देवलोकेषु मे नास्त गमने गतिरुत्तमा ॥ २१
सत्यं त्यक्त्वा यदा च त्वं नैव स्रं गमिष्यसि । तदा कूटं तव वचो भविष्यति न संशयः ॥
पूर तं तु यच्छ्रेयो भस्मभूतं भविष्यति ॥ २२
राजोवाच- ।
सत्यमुक्तं त्वया भद्रे साध्यासाध्यं न चासि पे। सर्वं साध्यं स्वगैोके प्रसादाजगतां पतेः॥२३
न याम्यहं यथा स्वग तच्च मे कारणं शण । भागं तु ते न दास्यन्ति मम मृत्यु देवताः ॥ २४
ततो वे मानवे लोके परजाः सवौ ममानधे । पत्यगुक्ता भविष्यन्ति मया हीना न संशयः ॥
अतः स्वग न गच्छामि सत्ययुक्तं वरानने ॥ २५
देव्युवाच-- |
रोकान्दष्टा गमिष्यामि मत्य॑लोकं च वै पुनः । रूपं पश्य ममा त्वं जाता श्रद्धा ममातुला २६
राजोवाच-
सयेमेवं करिष्यामि यच्वयोक्तं न संशयः । एवमुक्त्वा परियां राजा चिन्तयामास परे तदा ॥२७
अन्तजेलचरो मत्स्यः सोऽपि जालेन वध्यते । मरुत्समानवेगोऽपि मृगः प्राति बन्धनम्‌ २८
योजनानां सहस्रस्थमामिषं क्षते खगः । से पां पादसंलगरं न परयेरैवमारहिष': ॥
स वेषम्यकरः कालः काटः संमानहानिंः ॥ २९
एव मरयकरः कालो यत्र कुत्रापि निष्टुरः । नरं करोति दातारं याचितारं च वै पुनः ॥ ३०
भूतानि स्थावरादीनि दिवि वा यदिवा भुवि। स्र कल्पते कालः कालो देक इदं जगत्‌ २१
अनादिनिधनो योऽसौ जगतः कारणं परम्‌ । छोकेषु कालः पचति रक्षे फलमिवाऽऽदहितम्‌ ३२

* --------~------- ---- ~~~

# एतच्चिहान्तगतः पाटः क. ख. च. छ. पुस्तकस्थः ।

१ ड. छ. ढ. 'वेष्वेव सुलोकेषु विदयते तव सु" । २ र. ढ. ^त। विष्णोधैव प्रसदेन गगने गतिरतमा । म“ । ३ छ.
भूतले । ४ च. इ. "रा नैव प्रसूतो हि।५क.ख. ड. च. छ. ठ. "प्रभाकरम्‌ । ६ क. ख. च. “युक्तं । ७ ड. श्ध्यंत
मे कार्य त्वतप्रसादाज्जगन्रये न । ८ क. ख. इ. छट. प्यते । ९ड दइ स पद्येत्कण्ठसं । १०३. छ. ढ, "तः । काटः

समविषमकः । ११ क.ख.घ, च, ड, "दुः । पराभवकररः । १२ ड. षर ।

२९२ पहायुनिभीभ्यासप्रणीत-- | [ २ भूमिखण्डे-

न मत्रा न तपो दानं न मिन्नाणि न बान्धवाः। शन्ड्ुवन्ति परित्रातुं नरं कारेन पीडितम्‌ ॥११
भयः कारकृताः पाञ्ञाः शक्यन्ते न निवतितुम्‌ । विवाहो जन्म मरणं यथा यत्र चयेन च ३४
यथा जरषरा व्योन्नि भ्रम्यन्ते मातरिश्वना । तथेदं कमेयुक्तेन कठेन च्रामितै जगत्‌ ॥ १५

सुकर्मावाच-- -
` कारोऽयं कमयुक्तश्च यो नरैः समुपासितः । कालस्तु मेरयेत्कर् त॑ त॑ कारः करोति सः ॥ ३६
उपद्रवाधातदोषाः सपाश्च व्याधयस्ततः । सवे करममयुक्तास्ते भचरन्ति च मानुषम्‌ ॥ २७

सुखस्य हेतवो ये च हपायाः पण्यमिश्रिताः । ते सर्वे कमेसंसक्ता न पष्येयु; शुभा्वभम्‌ ॥२८
कम॑दा यदि वा रोके कर्मसंबन्धिबान्धदाः । कर्माणि चोदयन्तीह पुरुषं सुखदुःखयोः ॥ २९

सुवर्णं रजतं चापि यथा रूपं निबध्यते । तथा निबध्यते यस्तु स्वकर्मणि वशानुगः ॥ ४०
पञ्चैतानि विरज्यन्ते गभस्थस्यैव देहिनः । आयुः कर्मं च वित्तं च विद्या निधनमेव च ॥ ५१
यथा मृततविण्डतः कतां कुरुते यद्यदिच्छति । तथा पूर्मकृतं कम कर्तारमनुगच्छति ॥ ४२

देवत्वमथ मानुष्यं पदत्वं पक्षिता तथां । तियैक्त्वं स्थावरत्यै च भाप्यते बै स्वकर्मभिः ॥ ४१
यथा कृतं तथा भुङ्के नित्यं विहितमात्मना । आत्मना विहितं दुःखमात्मना विहितं सुखम्‌ ॥४
गभेसंशायुपादाय भुङ्के वै पूवेदेहिकम्‌ । संत्यजन्ति स्वकं कमै न कचित्पुरुषा भुवि ॥ ४५
वित्तेन पनया वाऽपि समथः कतुमन्यथा । स्वकृतान्युपयुञ्जन्ति दुःखानि च सुखानि च ॥

हेतुं प्राप्य नरो नित्य कमेपारश्च बध्यते ॥ ४६
यया धेनुषहृसेषु वत्सो निन्दति मातरम्‌ । तथा श्ुभागुभं कमम कर्तीरमनुगच्छति ॥ ४७
उपभोगादते तस्य नाक एव न विद्ते । प्राक्तनं बन्धनं कर्मं कोऽन्यथा कतैरमति ॥ ४८

सुशीघ्रमपि धावन्तं विधानमनुधावति । [*रेते सह श्षयानेन पुरा कम यथाकृतम्‌ ॥ ५९
उपतिष्ठति तिष्ठन्तं गच्छन्तमनुगच्छति । करोति कु्वैतः कम च्छयेवादुविधीयते ] ॥ ५०
यथा छायातपो नित्यं संबद्धो च परस्परम्‌ । तदरत्कम च कती च सुसंबन्धौ परस्परम्‌ ॥ ५१
ग्रहा रागा विषाः सप। डाकिन्यो राक्षसास्तथा । पीडयन्ति नरं पश्चात्पीडितं पूरषैकर्मणा ॥ ५२
येन यत्रोयमोक्तव्यं सुखं वा दुःखमेव च । स तत्र बद्ध्वा बन्धेन बलारवेन नीयते ॥ ५२
देवं आहुहि भूतानां सुखदुःलोपपादने । अन्यत्र संचितं क्म जाग्रतः स्वपतोऽपि बा ॥ ५४
अन्यथ पच्यते देवाद्वन्धमेवं जिघांसति । शन्ञामिषिषदरगेभ्यो रक्षितव्यं च रक्षति ॥ ५५
अरक्षितं भवेत्सत्यं देवं तमेव रक्षति । दैवेन नाशितं यकत तस्य रक्षा न दयते ॥ ५६
य॑था पृथिव्यां बीजानि उतानि च धनानि च । तथैवाऽऽत्मनि कमीणे तिष्ठन्ति पभवन्ति च॥
तेलक्षये यथा दीपो निर्वीणमधिगच्छति । [कर्क्षयात्तया जन्तुः शरीराभाशमृच्छति] ॥ ५८
कम्तयात्तथा मूरयुस्तत््विद्धिरुदाहृतः । विविधा; प्राणिनामस्य स्छृता रोगाश्च हेतवः ॥ ५९
तथा मम विपाकोऽयं पूरं कृतस्य नान्यथा । संप्राप्तो नात्र संदेहः श्नीरूपो दैवसंङ्गकः ॥ ६०
मरम गेहे समायाता नाटका नटनतैकाः । तेषां सङ्गपसङ्गेन जरा काय॑ समाश्रिता ॥ ६१
सर्व कमेकृतं मन्ये यन्मे संभावितं वम्‌ । तस्मात्कमं परधानं च उपायाश्च निरर्थकाः ॥ ६२
^ एतथिहान्ततः पाठः क. ल. घ. ड, च. छ. इ. ड. ठ, पुस्तकस्थः । *एतशिडान्तगेतः पाठे ड. छ. क्ष. पुस्तकस्य

१ क. क्न. ड. च. ढ. तेजन्तुःस्वः।२क.ल. ड. च. छ. प. ड.द. बटेन। ३क.ल. घ.ड.च.छ..
ट. इ. द. न्यथा चिन्त्यते क" । ४ छ. श्च. "था ह्युपपयेत हैकोषं नि" ।

८२ यश्तीतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २९३

पूर्व व देवराजेन मव्य दूत उत्तमः । माताशिः मेषितः पुण्यो न कृतं तस्य तदच; ॥ ६३.
तस्य कमेबिपाकोऽयं द्यते सांरतं मम । इति विन्तापसे मूत्वा दुःखेन महताऽन्वितः ॥ ६४
यदाऽस्या हि वचः भीत्या न करोमि च सर्वथा । सत्य[भर्मावुभावेतौ यास्यतसतौ न संशयः ६९
सदशं च समायातं यदृष्टं मम कमणा । भविष्यति न संदेहो] दैवो हि दुरतिक्रमः ॥ ६६
एवं चिन्तापरो भूत्वा ययातिः पृथिवीपतिः । कृं डेदापहं देवं जगाम शरणं हरिम्‌ ॥ ६७

ध्यात्वा नवरा ततः स्तुत्वा मनसा मधुस्रदनम्‌ । त्वामहं शरणं म्ाप्तस्ाहि मां कमलामिय ॥ ६८
इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने पिठती्ये ययातिचरित एकाशीतितमोऽध्यायः ॥ ८१ ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ञाः-७४०९

यकेन । भोममनमकोभयोि

अथ ग्रशीतितमोऽध्यायः ।

स॒कर्मोवाच-
एवं चिन्तयते यावद्राजा परमधाधिकः । तावत्मोवाच सा देवी रतिपुत्री वरानना ॥ १
क तवं चिन्तयसे राजंस्त्वम्रैव महामते । प्रायेणापि लियः सर्वाधपलाः स्यु संदयः॥ २
नाहं चापट्यभाषेन त्वामेवं विनियोजये । नाहं हि कारयाम्यय्य भवत्पाश्च नपोत्तम ॥ ड

अन्याः खियो यथा लोके चापल्याचोदयन्ति च । अकार्य राजराजेन्द्र मोहाछठोभाज कम्रा; ॥
लोकानां दशेनायेैव जाता श्रद्धा ममोरसि । देवानां दर्शनं पुण्यं दुरं हि स॒मादुषैः ॥ ५
तेषां च दशन रा्जन्कारयामि वदसद मे । दोषपापकरं यत्तु मत्सङ्गादिह यद्धवेत्‌ ॥ &
कयं चिन्तयसे दुःखं यथाऽन्यः प्राकृतो जनः । महामयाद्रथा भीतो मोहम गतो यथा ।॥ ७
यन चिन्तां महाराज गन्तव्यं हि त्वया दिवि । थेनोहेदेन दुःखं तु तन्न कार्थं मवा कदा ॥८
पवणक्तस्तया राजा तामुवाच वराङ्गनाम्‌ । चिन्तितं यन्मया देवि तन्मे त्वं श्ण साभरतम्‌ ॥ ९
मानभङ्गो मया दष्टो मयैव चाऽऽत्मनः भिये । मयि सर्ग गते कान्ते प्रना दीना भविष्यति ॥ १०
वासयिष्यति दृष्टात्मा यमस्तु व्याधिभिः भनाम्‌ । त्वया सार्थं भयास्यामि खि च वरानने॥

एवमाभाष्य तां राजा समाय सतोत्तमम्‌ । परं तं सर्वधर्म जरायुक्तं महामतिम्‌ ॥ १२
„ एदयहि सर्वधर्म ध्म नानासि निधितम्‌ ]। ममाऽऽहया हि धर्मात्मन्धर्मः सेपाणितस्तया
नरा मे दीयतां तात तारूण्य ग्र चाऽऽत्मनः ॥ १४

भ्यं कुरु ममेदं त्वं सकोशबलवाहनम्‌ । आसमुद्र पयुदरूव त्वं वसुपूर्णा वसुंधराम्‌ ॥ ५
या दत्ता महामाग सग्रामवनपत्तनाम्‌ । भजानां पारनं पुण्यं कर्तव्यं सर्वदा वया॥ १६
छतां शासनं नित्यं साधूनां मतिपाखनम्‌ । कर्तव्यं च त्वया तात धर्मशा्धममाणतः ॥ १७
'हण्येन मभावेन विधिदृेन कर्मणा । भक्तानां पाठनं कार्थं यस्मात्पूज्या जगन्रये ॥ १८
शमे सप्तमे धसे कोरा पर्य विपाथितं । कार्यैषा नित्यदा पूना परसाच धनमोजनैः ॥ १९
शचारचुमवस्व त्वं नित्यं दानरतो भर्ष]। मा भव तं रतः श्र सद। गोप्यस्तु पण्डितैः २०
* एतश्चहान्तगंतः पाठः क. ख. ङ. च. छ. स. उ. ढः पुस्तकस्थः । † एतचिहान्तगीतः पाठः क. ख. घ. डः, च,
“प. ट. ठ. इ. ढ.पुस्तकस्थः । * 2 + पारतान्ततः पाठः छ. च वुल 1 ~ : पाठः छ. सष. डपुस्तकस्थः ।

_ १ @. जन्बर'। ९ ङ. छ. प्त. उ. ढ गर्ते ग । ३ ड. द.येनते भंवतेदुःखंतः। ४क.ख.रख्च,.छ.ड.
प्नपूणौ । ५ छ. ष. ट. "त । बलं च नित्यं सपूज्यं असाद्ध" । ६ इ. द, “व ।' भवस्व नियतो मः ज

२९ महामुनिभ्रीव्यासप्रणीतं-- [ २ भूमिखण्डे-

नियतात्मा भवस्व त्व॑ मा गच्छ मृगयां स॒त । विश्वाषस्तु स्वया त्याज्यः खीषु कोशे बे रिपौ
पात्राणां चैव सर्वेषां बलानां तेग्रहं कुह । यङतैय॑ज हषीकेशं पुण्यात्मा भव सवेदा ॥ २२
परजानौं वाभ्छितं सर्वमर्षयस्व दिने दिने । रनासौख्यं [कतव्य परजां पोषय पुत्रक ॥ २९
स्वीयव॑शः] भ्रकतंव्यः परदारेषु मा थाः । मति दष्टं परस्तेषु रिपूणां बरमेव च ॥

[कचिन्तयस्य सदा वत्स मद्राक्ये निरतो भव ॥ २४
वेदानां हि सदा चिन्ता श्ाख्लाणां हि च सर्बदा । कुरुष्वेवं सदा वत्स शज्ञाभ्यासरतो भय २५
सेतुष्टः सव॑दा वत्स स्वशय्यानिरतो भव । गजाभ्यासस्तु कतेव्यः स्यन्दनस्य च सवेदा] ॥२६
एवमादिश्य ते पुत्रमाशीभिरभिनन्ध च । स्वहस्तेन परिस्थाप्यं स्वासने नृपसत्तमः ॥ २७
सरां जरां तु समाभित्य द्वा तारुण्यमस्य च । गन्तुकामस्तदा स्वगं ययातिः पृथिवीपतिः।२८

इति श्रीमहापुरणे पाद्मे भूभिखण्डे वेनोपाख्याने पिद्रतीर्थे ययातिचरिते ग्र्षीतितमोऽध्यायः ॥ ८२ ॥
आदितः शोकानां समष्ठङाः--७०७७

अथ त्यक्षीतितमोभ्ध्याधः ।

सुकर्मोवाच-- |
समाद्य परजाः स्व दीपानां वसुधाधिपः । हर्षण महताऽऽविषट इदं वचनमत्रवीत्‌ ॥ !
इन्द्ररोकं ब्रह्मलोकं शिवलोकं ततः परम्‌ । वैष्णवं टोकपापय्रं पाणिनां गतिदायकम्‌ ॥
व्रजाम्यहे न संदेहो ह्यनया सह सत्तमाः ॥ २

{3
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः श्ुद्राधैव परजा मम । सकुटुम्बैः स॒खेनापि स्थातव्यमाह्षयेब हि ॥ ३
पुरुरेष महाबाहरभेवतां परतिपाटकः । [*स्थापितोऽस्ति मया छोका राजा धीरः सदण्डकः |॥४

एवमुक्तास्तु ताः सवाः भरजा राजानमष्रवन्‌ । श्रूयते सवेवेदेषु पुराणेषु नृपोत्तम ॥ ५
धर्ममेव परिख्यातं न षटं केन वे पुरा । [1 दषटोऽस्माभिरसो परमो दशाङ्गः सलयव््भः]॥ ६
सोमवंशसमुत्पननो नहुषस्य महागहे । हस्तपादगुखेयुक्तः सवो चारपरचारकः ॥ ७
ज्ञानविद्गानसंपन्नः पण्यानां च महानिधिः । गणानां हि महाराज आधारः सत्यपण्डितः ॥ ८
कुर्वन्ति च महाधर्म सत्यवन्तो महीजर्सः । नाधिकं दृष्टमप्माभिभर्वैतः कामरूपिणः ॥ ९
भवन्ते धमेकतौरमीदशं सत्यवादिनम्‌ । कमेणा तरिविषेनापि वयं तयक्तं न दक्तमः ॥ १०

यत्र त्वं तत्रच वर्यं सुखं वा दुःखमेव वा। नरकेऽपि भवान्यत्र वयं तत्र न संशयः ॥ १,
ङ दारेधनमोगेश्च किं चैव जीवितेन च । त्वां विनाऽपि महाराज तेन नास्त्यत्र कारणम्‌ ॥
त्वयेव सह राजेन्द्र वयं यास्याम नान्यथा ॥ १२

[७ 1

~ -~----~~- ~+" --- ~~~ = ~न ~ ~ -- 0 0-99-9 भम ७ नी)

~--------~-~ --- ~ -----~

* एतचिहान्तगंतः पाठो इपुस्तकस्थः । * एत्िहान्त "तः पाठो इगृस्तकस्थः। * एतजननिष्टान्तगंतः पाठः क. खः
ड. च. छ. स. ठ. ड.पुस्तकस्थः । * एतथिहान्तगंतः पाटः क.ख. ड. छ. सष. ट. ठ. ढ.पुस्तक्स्थः ।

जम -कक्कछः 0

१६. ठ. ठ. पत्राणां २क.ख.ड. च. ड. क्ष. ट.ड. ढ. कठानां । घ. ज. सष. फलानां । ३६. ड. छ. ट. ठ.
ड. ठ. “नां कण्टकान्तर्वान्मर्दय" । ४ क. ख. घ. ड. च. छ. प्च. ट. 2. ड.द. श्प्य के दत्तं च स्वायुधम्‌ । स्वां ।
५. ट. ठ. धर्मः कृचा" । ६ ट. "सः । तद्धर्म । ७ क ख.ध.ड.च. छ.क. ट ठ. ड. ढ. "वन्तं कमक्ूपिणम्‌ |
भ । ८क.स.घ.ड.च. छ. प्.ट. ट.ड. ढ. "यं नो सुखं पुण्यमेव च । न ।

८१ व्यक्ञीतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २९५

एवं भुत्वा बधस्तासां जानां पृथिवीपतिः । हर्षेण महताऽऽविष्टः रजा वाक्यमुवाच ह ॥ १३
आगच्छन्तु मया साधं सर्वे छोकाः सुपुण्यकाः । मृषो रथ॑ समार तया पै कामकन्यया ॥ १४

रयेन हंसवर्णेन चन्द्रधिम्बानुकारिणा । चामरेव्यजनेश्ापि वीज्यमानो गतव्यथः ॥ १५
केतुना तेन पुण्येन शरुभ्रेणापि महायशाः । शोभमानो यथा देवो देवराजः पुरंदरः ॥ १६

ऋषिभिः स्तूयमान [वन्दिभिशरारणेस्तथा । परजाभिः स्तयमानश्च ] ययातिरनहुषात्मनः १७
प्रनाः सवा एदा युक्ताः समायाता नरेश्वरम्‌ । गजर रथैश्ान्यैः परसिथिताश्च दिषं परति ॥ १८
ब्राह्मणाः कषत्रिया वेयाः श्द्राश्चानपे' पृथग्जनाः । सर्वे ते वरेष्णवा लोका विष्णध्यानपरायणाः
तेषां तु केतवः शुद्छा हेमदण्डेरंकृताः । [1 शङ्कचक्राङ्किता; सवे सदण्डाः सपताकिनः ॥ २०
प्रनाहन्देषु भासन्ति पताका मारुतेरिताः । दिव्यमाखाधराः सर्वे शोभितास्तुलसीदलैः 1॥ २१
दिग्यचन्दनदिग्धाङ्गा दिव्यगन्धानुखेपनाः । दिव्यवस्कृताशोभाः सत्रीभरणभूषिताः ॥ २२
सर्वे लोकाः सुरूपास्ते राजानमनुजग्मिरे ।भजानां च सहक्षाणि रक्षकोरिश्तानि च ॥ २३
अर्वखवसहस्राणि ते जनाः परिजग्मिरे । तेन राज्ञा समं सर्वे वैष्णवाः पण्यक्रारिणः ॥
विष्णुध्यानपराः सर्वे जपदानपरायणाः ॥ २
स॒क्मोवाच--

एवं ते प्रस्थिताः सर्वे हषण महताऽन्विताः । पुरं पुत्रं महाराजः स्वराज्ये प्रतिषिच्य तम्‌ ॥२५
दद्रलोकं जगामाथ ययातिः पृथिवीपतिः । तेजसा तस्य पण्येन धर्मेण तपसा तदा ॥

१ जनाः प्रस्थिताः सरवे वेष्णवं लोकमुत्तमम्‌ ॥ २६

ततो देवाः सगन्धवोः किञनराश्वारणास्तथा । सहिता देवराजेन आगताः संमुखं तदा ॥

तः सहापि च सर्वश्च पूजयन्तो नृपोत्तमम्‌ ॥ २७
इन्द्र उवाच-

स्वागते ते महाभाग मम गेहं समाविश । अत्र भोगान्भमुद्षव त्वं दिव्यान्पुण्यान्मनोरमान्‌॥२८
राजोवाच-
पहसरप्न महाराज तव पादाम्बुजं वयम्‌ । नमस्कृत्वा व्रजामोऽच्र ब्रह्मलोकं सनातनम्‌ ॥ २९
षैः परस्त्यमानथ ब्रह्मलोके जगाम ह । पद्मयोनिर्महातेनाः सार्पं पुनिवरैस्तदा ॥ ३०
आतिथ्यं च चकारास्य अर्यांदिभिः सुविस्तरैः । उवाच विष्णुलोकं हि भयादि त्वं स्वकर्मणा
बह्मणा भाषितशैवं जगाम शिवमन्दिरम्‌ । चक्र आतिथ्यपूजां च श्करशथोषया सह ॥ ३२
शिवः संपूज्य ते चापि राजानमिदमत्रवीत्‌ । कृष्णभेक्तोऽसि राजेन्द्र ममापि सुभियो भवान२३
पथातव्यमनत्र राजेन्द्र त्वयेव मम मन्दिरे । सर्वभोगान्धभदक्ष्व ल॑ सुदुष्माप्या हि मानुषैः ॥ ३४
अन्तरं नास्ति राजेन्द्र मम विष्णोने संशयः । योऽसौ विष्णः स्वरूपेण स च रुद्रो न संश्षयः॥
रो यः स चरै विष्णुजीनीशि तवं नरेश्वर । [उभयोरन्तरं नास्ति तस्मादेवं बदाम्यहम्‌॥। ३१
ष्णुभक्तस्य पुण्यस्य स्थानमेवं न संशयः । तस्मादत्र महाराज स्थातव्यं हि त्वयाऽनध |॥ ६७

समा म 9 जाना ना 0 भ न-पा नि स थ क

# एतचिहान्तगंतः पाठो ड. पुस्तकस्थः । † एत्िहान्तगंतः पाठः क. स. ड. च. छ. ष. ड. ढ॒पुस्तकस्थः ।

+ एतसिहान्त्ग॑तः पाठः क. सल. ध. ड, च. छठ. स. ट. ठ. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।
क

| १क.स.ध. इ.च.छ.स.ट.ठउ. ड. ट. दिव्यं ¡२घ.च. सष, ट. ह. इ. नराधिपः।

२९६ पहापुनिश्रीन्यासपणीतं-- [ २ भूनिखण्टे-

एवसुक्तः पिषेनापि ययातिररिवभः । भक्तया प्रणम्य देवेशं शंभुं नमितक॑षरः ॥ ३८
एतत्सत्यं महादेव खयोक्तमिह सांमतम्‌ । युवयोरन्तरं नासि एका पूतिलिधाऽभवत्‌ ॥ ३९
वैष्णवं गन्तुमिच्छामि पादौ तव नमाम्यहम्‌ । एवमस्तु महाराज गच्छ लोकं च वैष्णवम्‌ ॥ ४०
समादिष्टः शिवेनापि परणम्य च रिवायुमाम्‌ । वैथ्वीशषस्तेमेहापुण्यरवेस्णवेिष्णुवल्भैः ॥ ४
नृत्यमानास्ततस्ते तु पुरतस्तस्य भूपतेः । शङखब्दैस्तथा वाधैयेण्टानादेः सुपुष्कटैः ॥ ४२
अप्सरोभिर्युतो राजा पूज्यमानोऽथ किरः । सुखरेगीयमानस्तु पाठकेः शाञ्जकोविदै, ॥ ५३
गायन्ति पुरतस्तस्य गन्धवा गीततत्पराः । ऋषिभिर्देवदन्देभ स्तूयमानः समन्ततः ॥ ४४
अप्सरोभिः सुरूपाभिः सेव्यमानः स नाहुषिः । गन्धर्वैः किम्रेः सिद्धेशवारणेः पण्यसेयुतैः ५५
साध्यैविध्याधरे राजा मरुद्धिवंसुभिस्तथा । रुधा ऽऽदित्यवर्गेभ खोकपारेदिगीश्वरेः ॥ ६
स्तूयमानो महाराजसैरोकंयेन समन्ततः । ददश वैष्णवं लोकमनोपम्यमनामयम्‌ ॥
मिमाने; काचन राजा सवेश्लोभासमाङुटे; ॥ १०
हंसकुन्देदुधवरेधिमानैरुपशोभितम्‌। भासादैः शतशोभेश मेरुमन्दरसंनिभेः ॥ ४८
शषिसरेरुटसद्धिस्तु खरव्योमहाटकान्वितैः । कलरोः श्लोभमानेश्च शोभते सुपुरोत्तमम्‌ ॥ ४९
तारागणेर्यथाऽऽकाश् तेजःभिया भकारे । परञ्वलत्तेनञ्वालाभिर्छखोचनेरिव छोकते ॥ ५०
नानारलै्रे्खोको हसते दकषनैरिव । समाहयति तान्पुण्यान्वेष्णवान्विष्णवलभान्‌॥ ५१
ध्वजव्याजेन राजेन्द्रचरितागरः सुषटवैः । शसनान्दो सितैसतैश् ध्वजाश्च मनोहरैः ॥ ५२
हेमदण्डेश्च घण्टाभिः सर्वत्र समलंदृतम्‌ । सूयेतेजःपकारे् गोपुराद्ाखकैः पुनः ॥ ५}
गवाक्षेनोरमाखेथ् वातायनेमेहागुणेः । प्रतोलीभिः प्रकाशेत भराकारेभरूपकेः ॥ ५४
तोरणः सपताकाभिनानाक्ब्दैः सभङ्गः । कलशाप्येश्वक्रबिम्बे रविबिम्बसमपरभेः ॥ ५५
युशोभनेः स्यमन्तेशच नीलाम्बदसमपभैः । दण्डच्छत्रसमाकीर्णे; कलशेरुपदोभितम्‌ ॥ ५९
भाद्दफालाम्बुदाकारेमेन्दिररूपरोभितम्‌ । कलशैः शोभमानैसतौकर्योरिव भूतलम्‌ ॥ ५७
दण्डजालपताकाभिक्रक्षनारसममभैः । ताद्शेः स्फाटिकाकारः कान्तिखण्डेन संनिभैः ॥

हेममासादसंबाधेनांनाधातुमयेस्ततः ॥ ५८
विमानेरबद संख्यः शतकोटिसहसरकैः । स्वभोगयुतैस्तैथ शोभमानं हरेहम्‌ ॥ ९९
येः समाराधितो देवः शङ्कचक्रगदाधरः । युभसादात्ततस्तेषु निवसन्ति रेषु च ॥ ६०

सवपुण्येषु दिव्येषु दिव्यौेषु च मानवाः । वेष्णवाः पुण्यकर्ताो निर्ृताशेषकट्मषाः ॥ ६।
एरवविधेशृैः पुण्यैः शोभितं विष्णमन्दिरम्‌ । नानादक्षैः समाकीरणेवनैथन्दनदोभितैः ॥ ६२

सवैकामफरे राजन्समत्र समरंछृतम्‌ । वापीकूपतटागै् सारसैरुपशोभितम्‌ ॥ ६
दंसकारण्डवाकीर्णेः पद्मकद्लारकोत्पैः । शतपत्रम॑हापतरैः पर्मोत्पल विराजितैः ॥ ६४
कनकोत्पलवर्भेथ सरोभिश्च विराजते । वैकुण्ठं सरवक्ञोभाढ्धं देवो्यानैरलंकृतम्‌ ॥ ६५

दिव्यश्लोभासमाकीरण वैष्णवैरुपशोभितम्‌ । वेृ्ठं दशे राजा मोक्षस्यानमनुसमम्‌ ॥ ६९

१क.ख.घ. ह. च.छ क्ष. ट. ड. द. एथ्वीवाेमे।२क. स. ङ. च. छठ. ह. ड. ठ. "दब्दैः सुपापः हन
रैव पुः। ३३. “क्ये तु समन्ततः । ४ ड. छ. ढ. सुमोगैः दातकरैश्च निज॑लाम्बुदसंमिभेः । ड. "सुरोभैः शतक
ररदम्बुदसंमिमेः । ५ क. ख. च. भूपते । ड. छ. इ. शोभते । ६ क. ख. ड. च. छ. क्ट. ड, ढ. “मिरिन््रनीत ।
ध. ड. भिरिन्दुनील" । ७क. ख. ह. च, छ. ए. ड. ठ. न्तिशन्दुसं* । ८ इ. शररिन्दुसकाशैः श ।

८४ चतुरश्चीतितमोऽध्यायः } पग्पुराणम्‌ । १९७

हेवहन्दैः समाकीर्णं ययातिनेहुषातमजः । परविवेश पूरं दिव्यं स्दाहविितप्‌ ॥ ६७

ददं सषश्रं नारायणमनामयम्‌ । वितानैरुपरोमं तं सवाभरणशोभित१्‌ ॥ ६८
पीतव जगमाथ श्रीवत्सा महागतिम्‌ । वेनतेयसमारूदं भरिया युक्तं परात्परम्‌ ॥ ६९
सर्वेषां देवलोकानां यो गतिः परमेश्वरः । परमानन्दरूपेण कैवस्येन विराजते ॥ ७०
सेव्यमानं महारोकैः सुपुण्ैषणवहीरम्‌ । देवहन्दसमाकीणं गन्धवेगणसेवितम्‌ ॥ ७१
अप्ठरोभिमेहात्मानं दुःखङ्केशापहं परभुम । नारायणं ननामाथ स्रपल्या सह भुपतिः ॥
ते ेमुर्मानवाः सर्वे वैष्णवा मधुसूदनम्‌ ॥ ७२
ग्रता ये वैष्णवाः स्व रान्ना सह महामते । पादाम्बजद्रयं तस्य नेमुभेक्ल्या महामते ॥ ७३
प्रणमन्तं महात्मानं राजानं दीप्ततेजसम्‌ । तमुवाच हषीकेशस्तुषोऽहं तव सुव्रत ॥ ७४
परं वरय राजेनद्र यत्ते मनसि वुटभम्‌ । तत्ते दधि न संदेहो मद्धक्तोऽसि महामते॥ ७९
राजोवाच--
यदि वु्टोऽसि देवेश मम बे मधुमूदन । दासत्वं देहि सततमात्मनश्च जगत्पते ॥ ७६
विष्णरुवाच-

एवमस्तु महाभाग मम भक्तो न संजयः । पम रोके त्वया राजन्स्थातव्यं त्वनया सह ॥ ७७

एवमुक्तो महाराजो ययातिः पृथिवीपतिः। प्रसादात्तस्य देवस्य विष्णुलोकं भ्रभासितम्‌ ॥

निवसत्येष भूपालो वैष्णवं लोकमुत्तमम्‌ ॥ ७८

इति श्रीमहापुराणे पाश्ने भूमिखण्डे वेनोपाल्याने पितृतीर्थं ययातिचरिते ययातिस्वगारोहणं नाम त्यशीतितमोऽध्यायः५८३॥
आदितः शोकानां समश्यङाः--७ १५५

अथ चतुरक्ीतितमोऽध्यायः ।

सकर्मोवाच--
एतत्ते समाख्यातं चरितं पापनाशनम्‌ । पुत्राणां तारकं दिव्यं बह भ्रेयःप्रदायकम्‌ ॥ १
प्रलप्तं ह्यते लोके ययातिचरितं श्रुभम्‌। राज्यं च पुरुणा परापरं स्वगेति पाप्वान्गुरुः ॥ २
पि्प्सादात्कोपा्च यथा जातं तथा पुनः । [शरपुत्राणां तारकं पुण्यं यस्य॑ धनधान्यदम्‌ ]॥३
| शञापयक्ताविमो चोभौ गुरुश्च यदुरेव च ] । पितमातृसमं नास्ति अभीष्टफल्दायकम्‌ ॥ ४
भसामिरापषेण भावेन पिता पुज समाहयेत्‌ । प्राता च पुत्र पुत्रेति तस्य पुण्यफलं शृणु ॥ ५
माहूतो यदा पुत्रः पयाति मातरं प्रति । यो याति हषसंयुक्तो गङ्गा्लानफलं लभेत्‌ ॥ ६
दपक्षालने यश्च कुरुते च हायश्षाः । सवैतीर्थफलं मुदक्ते प्रसादादुभयोः सुतः | ॥ ७
गरसंवाहनाशचाय अश्वमेधफलं लमेत्‌ । भोजनाच्छादेनेश्ैव गुरू च परिपोषयेत्‌ ॥ ८

* एतचिहान्तर्गतः पाठः क. ख. ह. च. छ. सष. द. पस्तकस्थः । † एतशिहान्तगंतः पाठः ट. पृस्तकस्यः । * एत-
हान्तगैतः पाठः क. ख. ड. च. सर. ड. ढ, पुस्तकस्थः ।

ताना

: समाकीणे दुः ५ क.ख.ड. च. छ. स्च. ह. श्रीड़ृष्ण उवाच । ६क.ख. ड. च. छ. उ. ढ. प्रताधितम्‌ । ७ क.
९, च, हुदेयप्र । ८ इ. श्ततीथप्रसदेन शापाश्चैव त° । ९ डः. ठ. 'दनक्नानैगें यः पोषयेत्स॒तः । पर" ।

२९८ महामुनि भीष्यासपरणीतं- [ २ भूनिखण्डे-

पृथ्वीदानस्य यत्पुण्यं तत्पुण्यं तस्य जायते । सवतीथमयी गङ्गा तथा पाता न संशयः ॥ ९
बहुपुण्यमयः सिन्धुयंथा रोके परतिष्ठितः । अस्मिश्नेव पिता तद्रतपुराणाः कवयो विषुः ॥ १०
शंसते राते यस्तु पितरं मातरं पुनः । स पुग्रो नरकं याति बहु्ुःखपमदायकम्‌ ॥ ११
मातरं पितरं दद्धो शृस्थो यो न पोषयेत्‌ । स पूत्रो नरकं याति वेदनां भाष्यादधुवम्‌ ॥ १२
कुत्सते पापकतां यो गुरं पुत्रः सदुर्मतिः। निष्कृतिस्तस्य नो दृटा पुराणेः कविभिः कदा ॥ १३
एषं मत्वा त्वहं विप्र पूजयामि दिने दिने। मातरं पितरं भक्त्या पादसंवाहनादिभिः ॥ १४
छृत्याढृयं वदेशैव समाहूय गुरुम॑म । तत्करोम्यविचारेण शक्त्या स्वस्य च पिप्पल ॥ १५

तेन मे परमं क्षानं संजातं गतिदायकम्‌ । एतयोश्च भरसादेन स॑ सारे परिवतेते ॥ १६
ये विप भक्ति कुवन्ति मानवा भुवि संस्थिताः । अत्रस्थस्तदह जाने अधिस्वरगे प्षपते ॥
[नागानां तु इहस्थोऽपि चारं जानामि पिप्पल ] ॥ १७
एतयोश्च भसादिन ज्ञानं मम परहश्यताम्‌ । गच्छ विद्याधरशरेष् भवानचैतु माधवम्‌ ॥ १८
विष्णुरुवाच--

एवं संचोदितस्तेन पिप्पलो हि स्वकर्मणा । आनम्य तं द्विजश्रेष्ठं रज्ितोऽपि दिवं ययो ॥
सुकमा सोऽपि मात्मा गुरु शुूषते पुनः ॥ १९
एतत्ते सवेमाख्यातं तीथयाजानुगं मया । अन्यातकि ते प्रवक्ष्यामि वद वेन महामते ॥ २०

इति श्रीमहापुराणे पादे भूमिखष्डे वेनोपाद्याने मातापितीथमाहात्म्यवणेनं नाम चतुरशीतितमोऽध्यायः ॥ ८४ ॥
आदितः शोकानां समघ्यङाः--७ १७५

अथ पञ्चाद्ीतितमोश्ध्यायः ।

नये जण्यके

वेन उवाच--
भगवन्देवदेवेश भरसादाच मम त्वया । भायौदीर्थं समाख्यातं पितृततीथमनुत्तमम्‌ ॥
मातृतीर्थं हृषीकेश बहुपुण्यमदायकम्‌ । प्रसादसुमुखो भूत्वा गुरुतीथ वदस्व मे ॥
विष्णुरुवाच- |
कथयिष्याम्यहं राजन्गुरुतीथंमनुत्तमम्‌ । सवेपापहरं भक्तं शिष्याणां गतिदायकम्‌ ॥ ।
[+ शिष्याणां हि परं पण्यं धर्मरूपं सनातनम्‌ । एवं तीयं परं ञानं भलयक्षफल्दायकम्‌ | ॥ "
यस्य प्रसादाद्राजेन्द्र इहैव फलमश्चते । परलोकसुखं भुङे यश्षःकीतिमवाभ्रयात्‌ ॥ ५
प्रसादात्तस्य राजेन्द्र गुरो [शरश्रैव महात्मनः । भयक्षं दश्यते शिष्येसेरोक्यं सचराचरम्‌ ॥ ९
व्यवहारं च खोकानामाचारं दृपनन्दन । विद्नानं विन्दते शिष्यो मोक्षं चैव भरयाति च !|॥ ७

# एतचिहान्तगेतः पाठो ड. ढ. पुस्तकस्थः । 1† एतश्विहान्तगंतः पाठो ड. छ. क्ष. र. र. पुस्तकस्यः । * एत.
जिहान्तगंतः पाटः क. ख. ड. च. छ. सष. ड. पुस्तकस्थः । † एतद्प्रे क. श. घ. ड. च. छ. पष. ट. ड. ढ. पृस्तकेष्ययः
मग्रेतनः पाठोटदयते शिष्यः प्रकारामुयोतैरुपदेशैर्महामते' इति ।

१ म. प्रारते । २क.स.ध. ड. च. छ. ष. ट. ठ. ढ.* निलयं भक्त्या नमितकन्धरः। क" ड. ^रं चाहं भर्कया

नमितकन्धरः। कृ" । ३ ड. छ. घ. ठ. "तादा श्रटोक्यं मम बदयताम्‌ । * क. ख. घ, च, छ. ट. ठ. ड. आमन्य ।
५ ड. ढ. पितरृतीथोनुगं । ६ क. ख. ध. ङ. च. छ. क्ष. ट. ठ. ड. ठ, श्रीभगवानुवाच ।

49

८९ पृश्चाशीतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २९९
स्वेषामेव रोकानां यथा सूयेः प्रकाशकः । गुरुः भकाशकस्तदख्छिष्याणं बुद्धिदानतः ॥ ८

राभाविव मकाशेख सोमो राजा गृपोत्तम । तेजसा नाशयेत्सषमन्धकारं चराचरम्‌ ॥ . ९
[ईं परकाश्येदीपः सग्रहं नुपसत्तम ]। अङ्गानतमसा व्याप्त शिष्यमुध्ोतयेहुरः ॥ १०
दिवा प्रकाशकः सुयेः शी राजौ भकाक्चते ॥ ११

एहमकाशको दीपस्तमोनाशकरः सदा । रातौ दिवा शृहस्यन्ते गुरुः रिष्यं सदैव हि ॥ १२
अङ्गानाख्यं तमस्तस्य गरः सर्व प्रणाशयेत्‌ । तस्र परं तीथ शिष्याणामवनीपते ॥ १३
एवं बात्वा ततः शिष्यः सवेभावैः प्रसादयेत्‌ । गुरं पुण्यमयंब्ञातवा निषिभेनापि कर्मणा ॥ १४
सूत उवाच--( {)
इत्यर्थ भूयते विमा इतिहासः पुरातनः । सर्वपापहरः पुंसां च्यवनस्य महात्मनः ॥ १५
भागेवस्य कुरे जातश्यवनो मुनिसत्तमः । तस्य चिन्ता समुत्पन्ना एकदा तु द्विजोत्तमाः ॥ १६
कदाऽहं जञानसंपस्नो भविष्यामि महीतले । दिवा रात्रौ चिन्तयेत्स हानार्थो द्विजसत्तमः ॥ १७
एवं संचिन्तयानस्य मतिरासीन्महात्मनः । तीर्थयात्रां पयास्यामि त्वभीष्टफल्दायपिनीम्‌ ॥ १८
हे पित्रादिकं त्यक्त्वा भाया पुरं धनं ततः । तीरयाजाभसङ्गन असते मेदिनीं तदी ॥ १९
लोमातुलोमया्ां स गङ्गायाः कृतवा्प । स तद्रमरमदायाश्च सरस्वत्या मुनीश्वरः ॥ २०
गोदावयादिसवसां नदीनां सागरस्य च । अन्येषां सर्वतीर्थानां सेत्राणां च नृपोत्तमः॥
देवानां पृण्यलिङगानां या्राव्याजेन सोऽभ्रमत्‌ ॥ २१
भ्रामितस्तेन मुनिना तीनां स्परनैस्ततः । कायश्च निर्मलो जातः सूयेतेजःसमपभः ॥ २२
च्यवनः कते दीप्त्या पूतात्माऽनेन कर्मणा । रममाणः समायातः पेत्राणामुत्तमं तदा ॥ २३
नमदादक्षिणे कूले नान्ना अमरकण्टकम्‌ । दद सुमहाधिङ्ग सर्वेषा गतिदायकम्‌ ॥ २४
नत्वा स्तुत्वा पूजयित्वा सिद्धनायं महेश्वरम्‌। [ज्वालेश्वरं ततो दृष्टा दष्टा चाप्यमरेश्वरम्‌ ] २५
ब्रं कपिले च मार्डेश्वरगुत्तमम्‌ । एवं यात्रां ततः कृत्वा ओंकौरं तु पुनर्गतः ॥ ` २६
वटच्छाया समाश्रित्य शीतलां श्रमनाशिनीम्‌ । सुखेन संस्थितो विपरर्च्यवनो भनिसत्तमः २७
त सुप्तः स शुश्राव सुकषब्दं पक्षिणां तदा । दिव्यभाषासमायुक्त ज्ञानविङ्गानसंयुतम्‌ ॥ २८
शकश एकस्तत्राऽऽस्ते बहुकालमजीवकः । कुञ्जलो नाम ह्ञानात्मा बहुपुत्रः समार्यकः ॥ २९
भासस्तस्य हि पुत्राश्च चत्वारः पितृनन्दनः । तेषां नामानि राजेनद्र कथयिष्ये तवाग्रतः ॥ २०
ष्ठः स उज्ज्वलो नाम द्वितीयश्च समुञ्ञ्वलः। तृतीयो विज्वरो नाम चतुर्थश्च कपिज्ञखः॥३१
एव पतरास्तु चत्वारः कुञ्लस्य महात्मनः । शुकस्य तस्य पुण्यस्य पितृमातुपरायणाः ॥ ३२
भ्रमन्ति गिरिषजञेषु द्वीपेषु सुसमाहिताः । भोजनार्थं ससषुन्धाः घुषया परिपीदिताः ॥ ३३
पोदरासतेक्षधाशायैः फरैरमृतसंनिभैः । अगृतस्वादुतोयेश् तृष्णां शाम्य दृपोत्तम ॥(?) ३४
~ अ ` वानः फररणृतसनभः । अगृतरः गा तम्प छप।त्तम ॥८) ३४

~ „ ~~~ ~~~ ,-, =

# एतचिषान्तगतः पाठः क. ष. ड. च. छ. सष. ड. पुस्तकस्थः । * एतचिहान्तर्गतः पाठः क. ख. ड, च. छ
#. र. पुस्तकस्थः ।

1 क.च्र,घ.च. छ. क्ष ट. द. नन्ते रिष्यस्यापिन संशयः।अ।1२क.ख.घ.च.छ.क्न.ट.ठ ड गुरु -
यै प्रकाशकः । त । ३ अ. ^ते राजभिति"। ४ म. तृपोत्तम। ५ क.ख.ड. च. छ. सष. ड. गृहसेघराः। ध ट. ठ.
मैत्रा । ६ भ, ण्डा । अनुखोमबिलोमेन ग' । ७ के. ख. ड. च. छ. स. ड. ढ. ओङ्कारं । ८ ड. कुकेश्वरं । छ. काञे-

१ । ९ भ. करेश्वरमागतः । १० क ख ऊः चच ठठ दय र त भगनन्टन. । ५१ ख थला । सतक ,

१०० परहायुनिभ्रीव्यासप्रणीतं-- [ २ मृमिखण्डे-

नित्य चैव रसाव्यानि आहारां सुपुत्रकाः । नीत्वा फलानि दपलयोर्मिकषिपन्ति प्रयत्नतः ॥१५
भातुरथं महाभागा भक्तया भावेन तोषिताः । संतुष्टा आष्ारमुत्पाद्य भक्षयन्ति पठन्ति च ॥ ३६
तन्न कीडारताः सर्वे विलसन्ति सहोदराः । संध्याकालं समाज्ञाय पितुरन्तिकयुत्तमम्‌ ॥
आयान्ति भक्ष्यमादाय गुथ तु परयत्नतः ॥ १७
परयतस्तस्य विप्रस्य च्यवनस्य महात्मनः । आगताश्च द्विजाः स्वे पितुनीडं सुशोभनम्‌ ॥ ३८
[ पितरं मातरं चोभो ननमुस्ते महामते । ताभ्यां भक्ष्यं समासाद्य उपतस्थुस्तयोः पुरः ॥ ३९
सर्वे संभाषिताः पित्रा मानितास्ते सुतोत्तमाः । मात्रा च कृपया राजन्वचनेः भरीतिदायकैः ॥

पक्षवातेन शीतेन मातापितरो ते तदा ॥ ४०
तेषां मायाधनं तौ द्वौ चक्राते पक्षिणी नृप । आश्षीभिरभिनन्दैव द्वाभ्यामपि सुपुत्रकान्‌ ॥ ४१
तेश्च दत्तं सुसंपष्टमाहारममृतोपमम्‌ । तावेव हि युसंभीति चक्राते द्विजसत्तमाः ॥ ४२

पिबेते निमेलं तोयं तीथकोटिसमुद्धवम्‌ । स्वस्थानं तु समाभित्य सुखसेतुष्टमानौ ॥] ४१
सोऽशित्वा भायेया सार्धं तेश्च संतुष्टमानसः । कथां दिष्यां स॒पुण्यां च चकार तनयैद्रिजः ॥ ५५
विष्णुरब्ाच-
पित्रा तु कुञ्जलेनापि उज्ञ्वछः स्वात्मजस्ततः । क गतशेति संपृष्टः किमपूर्व त्वया पुनः ॥
तत्र दृष्टं श्रतं यञ्च तन्मे कथय नन्दन ॥ . ४५
कुञ्नलस्य पितुर्वाक्यं समाकण्यं स उज्ज्वलः । पितरं प्रत्युवाचाथ भक्त्या नमितकंधरः ॥
कृत्वा पध परणामं च कथां चक्रे मनोहराम्‌ ॥ ३६
उज्ज्वल उवाच--
पुषदवीपे महाभाग निल्यमेव मयाम्यहम्‌ । महता उद्यमेनापि तराहारार्थं महामते ॥ &७
कषद्रीपे महभाग सन्ति देशा अनेकशः । पवेताः सरितो्यानवनानि च सरांसि च ॥
ग्रामाश्च पत्तनाश्रैव परजाश्चातिपरमोदिताः ॥ ४८
सदा सुखेन संतुष्ट लोकाः सन्ति सुतेजसः । दानपुण्यनयोपेताः श्रद्धाभावसमन्विताः ॥ ५४९
पषद्वीपे महाराज आसीत्पुण्यमतिः सदा । दिवोदासेति विख्यातः सत्यधर्मपरायणः ॥ ५०
तस्यापत्यं समुत्पन्नं नारीणामुत्तमं तदा । गुणरूपसमायुक्ता सशीखा चारुमङ्गला ॥
दिन्यादेवीति विख्याता रूपेणाप्रतिमा युवि ॥ ५१
पित्रा विलोकिता सा तु रूपछावण्यसंयुता । प्रथमे वयसि दिव्या बते चारुमङ्ला ॥ ५२
स तां दृष्ट्रा दिवोदासो दिन्यादेवीं स॒तां तदा । कस्मे परदीयते कन्या सुवराय महात्मने ॥ ५३
इतिचिन्तापरो भूत्वा समालोच्य नृपोत्तमः । रूपदेशस्य राजानं समालोक्य महीपतिः ॥ ५४
[† चित्रसेनं महात्मानं समाहूय नरोत्तमः । ] कन्यां ददौ महात्माऽसौ चित्रसेनाय धीमते॥५५
तस्या विवाहयहस्य समाप्ते समये नृप । एतोऽसौ चित्रसेनस्तु कालधर्मेण वै किल ॥ ५६
दिवोदासस्तु धमात्मा चिन्तयामास पतिः । ब्राह्मणान्स समाहूय पप्रच्छ नृपनन्दनः ॥ ५७
* एतचिहान्तगेतः पाटः क. ख. घ. ड. च. छ. प. ट. इ. द. पस्तकस्थः । † एतचविहान्तगेतः पाठः क. ख. ६
च. छ. क्ष. पुस्तकस्य: ।

५क. ख. घ.ङ. छ.ङ्ञ.ट. ड. तौ) सस्थानं तु समाभितय सुखसंतुषटमानतौ । चकते च कथां दिव्या
सुपुण्यां पापनादिनीम्‌ । पि" । २ क.ख.घ.ड. च. छ. क्ष. ड. ठ. प्रीतये ।

८१ षडशीतितमोऽध्यायः 1 पश्रपुराणम्‌ । २३०१

अस्या विवाहकाले तु चित्रसेनो दिवं गतः । अस्यास्तु कीरं कर्मं भविष्यं तदशबन्तु भे ॥ ५८
बराह्मणा उश्चः-

विवाहो जायते राजन्कन्यायास्त विधाभत। । पतिशरतय भयालयस्यां नो वेत्सङग करोति च ॥५९
महाव्याध्यभिभूतश तयागं कृत्वा पयाति वा । भत्रामितो मवे्रानन्ध्मशासेषु दयते ॥ ६०
द्राहितायां कन्यायागुदराहः क्रियते षैः । न स्याद्रनस्वला यावदन्येष्वपि विधीयते ॥

विवाहं तु विधानेन पिता क्यार संशयः ॥ ६१
एवं राजा समादिष्टो धमंशाजञार्थकोषिदैः । विवौहार्थं समायात इन्द्रमस्य द्िनोक्तमैः ॥ ६२
दिवोदासः सुधमात्मा द्विजानां च निदेशतः । विवाहार्थं महाराज उद्यमं कृतवांस्तदा ॥ ६३
नदं्ा तदा तेन दिव्यादेवी द्विजोत्तमाः । रूपसेनाय ए्याय तसमै रा महात्मने ॥

ृत्युधमं गतो राजा विवार्हस्य समीपतः ॥ ६७
यदा यदा महाभागो दिव्यादेव्याश्च भूमिपः । चक्रे बिवाहं तदत भ्रियते ल्रकारतः ॥ ६५
एकरविदातिमतोरः काले काले एृतास्तदा । ततो राजा महावुःखी सनातः ख्यातविक्रमः ॥ ५६
समालोच्य समाहूय मन्निभिः सह निधितः । खय॑वरे तदा बुद्धि चकार पृथिवीपतिः ॥ ६७

द्वीपस्य राजानः समाद्रूता महात्मना । स्रयंवरार्थमाहूतास्तथा ते धर्मतत्पराः ॥ ६८
तस्यास्तु रूपं संरुत्य राजानो मृत्युनोदिताः । संग्रामं चक्रिरे मूढास्ते मृताः समराङ्गणे ॥

एवं तात क्षयो जातः क्षत्रियाणां महात्मनाम्‌ ॥ ६९
दिव्यादेवी सुदुःखातां गता साऽचलकन्दरम्‌ । रुरोद करुणं बाला दिव्यादेवी मनस्िनी ७०
एवं तात मया दृष्मपूवं तत्र वै तदा । तन्मे सुविस्तरं तावदस्या; कथय कारणम्‌ ॥ ७१

दति श्रीमहापुराणे पाञ्च भूमिखण्डे वेनोपाल्याने गुदतीे च्यवनोपाख्याने प्ाशीतितमोऽध्यायः ॥ ८५ ॥
आदितः शछोकानां समष्यङाः--७२४६

अथ षडशीतितमोऽध्यायः ।

कायाय

कुञ्जल उवाच-

तस्यास्तु चेष्टितं वत्स दिग्यादेग्या वदाम्यहम्‌ । पूवैजन्भङृतं सर्व तवं मे निगदतः शुणु ॥ १
अस्ति वाराणसी पुण्या नगरी पापनाशिनी । तस्यामास्ते प्हापाह्गः सुवीरो नाम नामतः ॥

वैर्यजात्यां सयुत्पमो धनधान्यसमाकुलः ॥
तस्य भाया महामाङ्ग चित्रा नाम दचिस्मिता । ङलाचारं परित्यज्य नाचारेण वतेते ॥
न मन्यते हि भतारं सरहस्या भवतेते । धर्पण्यविहीना तु पापमेव समाचरेत्‌ ॥

भतोरं कुत्सते नित्यं नित्यं च कलहमिया । नित्य परणहे वासो भ्रमते सा शह शे ॥
परच्छिद्रं सदा पश्येत्सदां दष्टा च प्राणिषु । साधुनिन्दारता वृष्ट बहुहास्यकरी सदा ॥ ६

469 ® -@ ६)

१ घ. ठ. स्यास्तावद्यागं क” । ड. 'त्यास्तावच्यागं फ“ । २ °ते । तस्माद्त्रजस्व कन्यायाश्चान्यः पतिर्धधीः ।
९ इ, छ अनुदराहितायां । ४ ड. वैः । तस्यां रजस्वलाया च अन्यः पतिर्वधी" । ५क. स. घ. ड. च.छ.च्ठ) ड
£. बाहः क्रियतसामस्या इत्यूचुस्ते द्विजोत्तमाः । दि" । & ड. 'हसमयेऽपि सः । य" । ७ ड. ठ. सुविधरता । ८ ध. ट,
“२, रोगा दृए्या । ड, ठ. रौद्रया । ५ घ. ठ. ड. 'दाऽतुद्टा । १, ट, रा ।

१०२ पहायुनिभीष्यासमणीतं-- [ ९ भूमिसण्डे-
अनाचारं महापापं हात्वा वीरोऽपि नन्दनः । स तां त्यक्त्वा महापा उपयेमे महामतिः ॥७

अन्यतरश्यस्य वै कन्यां तया सह प्रवर्त । धर्माचारेण पुण्यात्मा सत्यथमेपतिः सदा ॥ ८
निरस्ता तेन सा चित्रा एवं सा भ्रमते महीम्‌ । दुष्टानां संगति मापना नराणां पापिनां सदा॥९
वूतीकमं चकाराथ सा तेषां पापनिश्चया । एहमङ्गं चकाराथ साधनां पापकारिणी ॥ १०

साध्वीं नार समाहूय पापवाक्यैः प्रलोभयेत्‌ । मनोभङ्गं चकाराथ वाक्यैः पत्ययदायकेः ॥ ११
साधूनां सा सिय भङ्त्वाऽप्यन्यस्म परिदापयेत्‌। एवं श्हशतं भग्र चिश्रया पापचिन्तया ॥ १२
संग्रामं सा महादष्टाऽकारयत्पतिपुत्रकैः । मनांसि चाख्येत्पापा पुरुषाणां स्लियः प्रति ॥ १३
अकारयच् संग्रामं यमग्रामविवर्धनम्‌ । एवं हशतं भङ्क्त्वा पशात्सा निधनं गता ॥ १४
आंसिता यमराजेन शह्दण्डैः सुनन्दन । भुज्ञापिता यातनाश्च रौरवादिषु वे तदा ॥ १९
पाचिता रौरवे चित्रा चित्राः पीडाः प्रदरिताः। यादृशं क्रियते कमं तादशं परिभुञ्जते ॥ १६
[तया शृतं भ्रं चित्रया पापचित्तया । तस्य कमेविपाकोऽयं तया भुक्तो द्विजोत्तम] ॥ १७
यस्माद्रहदातं भग्र तस्माुःखं युनक्ति वे । विवाहसमये पा दैवं च पाकतां गतम्‌ ॥

भती विवाहसमये यतो मृत्युं समागतः ॥ १८

यत्सख्याकं शरै भग्र तत्स॑ख्याका वरा भृत । स्वय॑वरे तदा वत्स विवाहे चेकविशतिः ॥ १९

एतत्ते सर्ममाख्यातं तस्यास्तु पर्वचेष्टितम्‌ । तया पापं कृतं घोरं एहमङ्काख्यमेव च ॥ २०
उज्ज्वल उवाच--

कषदरीपस्य भपस्य दिवोदासस्य सा सुता । केन पुण्यप्रभावेन तया प्रा्रं महत्कुलम्‌ ॥ २!

एवं मे संशयस्तात वेते परब्रवीतु मे । एवं पापसमाचारा कथं जाता नृपात्मजा ॥ २२
कुञ्जल उवाच-

वित्रायाशरष्टितं पुण्यं सर्वं ते प्रवदाम्यहम्‌ । यत्कृतं हि तया पूवं तच्छरुणुष्व महामते॥ २१
कथिस्सिद्धः समायातो भ्रममाणो मर्ीतखम्‌ । कुचेरो वस्जदीनश्च कप्षाधारः सुदण्डकः ॥ २४
कौषीनेन समायुक्तो दिग्वासाः पाणिपात्रकः । गरद्ारं समाश्रित्य चित्रायाः परिसंस्थितः॥२५
स मनी सर्वयुण्डश्च जितात्मा विजितेन्द्रियः । निराहारो निताहरः सर्पतच्ार्थदशेकः ॥ २६
दूराध्वानपरिशरान्तंविन्तयाऽऽुलमानसः । श्रमेण खियमानश ठृष्णाते सुपुत्रक ॥ _ २०
विब्रा्रारं समागत्य च्छायामाभित्य संस्थितः । तया दृष्टो महात्माऽसो चित्रया श्रमपीडितः २८
सेवां चक्रे दैवदिष्टा तस्य चैव महात्मनः । पादभक्नालनं कृत्वा दत्वा चाऽऽसनघुत्तमम्‌ ।॥ २९
आस्यतामासने विप्र सुखेनापि स॒कोमटे । श्धापनोदनाथं हि भुज्यतामममुत्तमम्‌ ॥

स्वेच्छया परितुष्टश्च शीतटं तूदकं पिब ॥ ०
एषयुक्त्वा तथा कृत्वा देवयत्पूज्य त॑ सृत । अङ्गसंवाहनं कृत्वा नादितः भ्रम एव च ॥ › १
एवं तया च ४ भुक्त्वा षीत्वा द्विजोत्तम । सिद्धस्तस्यै भसश्नोऽभूत्सर्मैतत्वायेद शकः ॥ ३.

कियत्कालं स धमात्मा तस्या गेहे स्थिरोऽभवव्‌। स्वेच्छया चाऽऽगतः पुत्र यथा योगी तथा गतः
# एतशिहान्तगैतः पाटः क. ख.घ.ड.च.छ.चच.ट. ट. इ. ठ. पृस्वकस्थः।

ए.

ज, म. र. नियमाणध्च ।५क.ख.घ. ड. घ. छ. प. ए. ठ ड. इ. कृषपां।

८१ षडशीतितमोऽध्यायः] पश्पुराणम्‌ । ३०६३

गते तस्िन्प्हाभागे सिद्धे चैव महात्मनि । सा चित्रा मरणं भाप्ना खकर्मवदामागता ॥ ३४
शासिता धर्मराजेन महादण्डः सदुःखदैः । सा चित्रा नरकं भाप बेदनाव्रातदायकम्‌ ॥ ३५
युक्त्वा दुःखं स्वकरमोत्थ सा युगसहस्रकम्‌ । भोगान्ते तु पुनज॑न्म संमा मानुषस्य च॑ ॥ ३६
स्वसङ्गनितः सिद्धो दिव्येनापि स्वतेनसा । तस्यं पुण्यपसादेन भां पण्येन तत्रम ॥ ३७
्त्रियाणां महाराज्ञो दिवोदासस्य वै शे । दिव्यादेषी वरापत्यं संजातं तस्य मानद ॥ ३८
सा हि दत्तवती चाम्नं जलं पुण्यं महात्मने । तस्य पुण्यस्य माहात्म्यात्ाप्तः पण्यफलोदयः॥ ३९
पिवते शीतर तोयं मिष्टाभं च युनक्ति वे । दिव्यान्भोगान्पभुञ्ञाना वरते पितमन्दिरे ॥ ४०
तस्य भसादाद्विमर्षे राजकन्या व्यजायत । पापकमखभावाद्रा शृहभङ्गान्महामते ॥

वैषव्यं भुञ्जते सा तु दिव्यादेवी सुपुत्रक ॥ ४१

एतत्ते स्मैमाख्यातं दिव्यादेव्याः सुचेष्टितम्‌। अन्यक ते परवक्यामि पृच्छतां तद्रदाम्यहम्‌ ४२
वञ्ज्वल उवाच-

कथं सा पृच्यते शोकान्महादुःखाद्रदसख मे । सा स्याच्च कीदशी बाला महादुःखेन पीटिता ४१

तत्सुखं कीदशं तस्माद्विपाकश्च भविष्यति । एतन्मे संशयं तात सांपतं छेसमहीपि ॥ ४४

थ

कथं सा लमते मोक्ष तं चोपायं वदस्व मे । एकाकिनी महाभागा महारण्ये रोदिति ॥ ५५

पुत्रवाक्यं महच्छरत्वा क्षणमेकं विचिन्त्य सः । परत्युवाच महापाङ्गः फुञ्जलः पुत्रकं परति ॥ ४६
शृणु वत्स महाभाग सत्यमेतदरदाम्यहम्‌ । पापयोनिं तु संमाप्यै पूरवकर्मसमुद्धवाम्‌ ॥

तियैक्त्वे न च मे ज्ञानं नै संमति पुत्रक ॥ ५७
अरस्य दक्षस्य सङ्गाच्च परयतस्य महात्मनः । रेवायाश्च प्रसादेन विष्णोशरैव भ॑सादतः ॥ ४८
येन सा लमते ङगानं मोक्षस्थानं निवर्ते!) । उपदेशं मवक्ष्यामि मोक्षमागमनुत्तमम्‌ ॥ ४९
यास्यते कटमषान्ुक्ता यथा हेम हुताशनात्‌ । शुद्धं च जायते षत्स सङ्गादरहेः स्वरूपं ॥ ५०
हरेध्योनान्महापराज्ञ शीध्रं तस्य महात्मनः । जपादूत्रता्यथा पापं शमं याति नान्यथा ॥ ५१
(दं त्यजति नागेन्द्रो भयात्सिहस्य बै यथा]। नामोचारेण [! कृष्णस्य तत्मयाति हि किखििषम्‌
तेनसा वैनतेयस्य विहीना इवोरगाः । ब्रष्महत्यादिकाः पापाः परदामं यान्ति नान्यथा ॥ ५३
नामोचारेण ] तत्पापं चक्रपाणेः भरयाति वै । यदा नामशतं पुण्यमयराक्षिविनाशनम्‌ ॥

सा जपेत्सुस्थिरा भूत्वा कामक्रोधविवजिता ॥ ५४
स्वनद्ियाणि संयम्य तवात्मज्ञानेन गोपयेत्‌ । तस्य ध्यानै भविष्टा सा एवंभूता समाहिता ॥ ९५५
सा जपेत्यरमं ब्ञानं तद्‌ मोक्षं प्रयाति च । तन्मनास्तत्पदे लीना योगयुक्ता यदा भवेत्‌ ॥ ५६

* एतचिहान्तगेतः पाठो ड. पृस्तकस्थः । † एतज्निहान्तगंतः पाठः क. स. घ. ड. च. छ. घ. ट, ठ. ड. ढ. पु्तकस्थः।

+क.ख.च. च. ड. च। पूत सपूजेतः सिद्धः शुद्धेनापि सुचेतसः । ड. ढ. च । पुत्रं संपूजितः सिद्धस्तथा पृण्य-
वतां वरः । त" । २क.ख. ङ. च. छ. द. ड. द. स्य कर्मविपाकोऽयं प्रा । ३ ड. 'कन्याऽमवद्ररा । पा? । ४ भ,
षमयं सा गताऽरण्ये पापभोगात्तुप। ५ ड. "तेऽमीषटं त । ६ क. स. घ. ङ, च. छ. घ. ट. ठ. ढ. सूत उवाच । ७ ठ.
8" पय स्टतिभरंशमभून्मम । ति" । ड. "प्य स्मृतिश्च मेऽमवत्‌ । ति" । ड. इ. प्य बुद्धभ्रंशमभून्मम । ति” । ८ क.
५. ङ, च. छ. ष. ^स्य देवप्रसङ्गाचच प्रणवस्य । ९ क. ख. घ. ड. च. छ. पष. ट. ठ. ड, ठ. महात्मनः । १० ड. ¶्त्‌ ।
बरातुध्यौ' |

३०४ पहामुनिश्रीन्यासप्रणीतं- [ २ मूमिखण्डे-

उज्ज्वल उवाच--

बद तात परं ब्ञानं पथमं मम साप्रतम्‌ । पश्वाद्धयानं व्रते पुण्यं नानां शतमथापिवा॥ ५७
कुञ्जर उवाच--

परं ज्ञानं भवक्ष्यामि यम दृष्टं तु केनचित्‌ । भरूयतां पुत्र कैवर्यं केवलं ईुःखवजितम्‌ ॥ ५८
सत उवाच-

यथा दीपो निवातस्थो निश्वरो वायुवजितः । भञ्यलभनाश्षयेत्सवंमन्धकारं महामते ॥ ५९
तदशेषविहीनात्मा भवत्येव निराभ्रयः ¦ निराशो निश्रणो वत्स न मित्रै न रिपुस्तदा।॥ ६०
नक्षोकोन च हषेश्वन लोभो न च मत्सरः। संभ्रमारापमोरैश्च सुखदुःखेविमरुच्यते ॥ ६१
विषयेष्वपि सर्वेषु इन्द्रियाणि न भञ्ञते । तदा स केवलो जातः कैवल्यत्वं परजायते ॥ ६२
अभरिकमेभसङ्गेन दीपस्तैरं प्रशोषयेत्‌ । वत्यौधारेण राजेनद्र निस्तमो बायुबजितः ॥ ६३
कलं वमते पश्वात्तेटस्यापि महामते । [*कृषणा सा द्यते रेखा दीपस्याग्रे पहामते]॥ ६४
खयमाकषैते तैं तेजसा निमैखो भवेत्‌ । देहवतिस्थितस्तदरत्कमेतेलं भरशषोषयेत्‌ ॥ ६५
विषयान्कज्नलं कृत्वा भलयक्षान्पंभद शंयेत्‌ । जाप्येन निमेरो प्रत्या स्वयमेव भरकाशयेत्‌ ॥ ६६
कोधादिभिः केशसंहेवीयुभिः परिवभितः । निस्पृहो निश्चरो भूत्वा तेनसा स्वयमुज्ज्वलेत्‌ ६७
त्रैलोक्यं पयते सर्वं स्वस्थानस्थः स्वतेजसा । [1 केवरुं# ज्ञानरूपो ऽय॑. मया ते परिकीतितः ६८
ध्यानं चैव परवक्ष्यामि द्विविधं तस्य चक्रिणः] । केवलं ज्ञानरूपेण दृश्यते ज्ञानचक्षुषा ॥ ६९
योगयुक्ता महात्मानः परमार्थपरायणाः । यं पदयन्ति यती्द्रास्ते सवेजञं सवेदरौकम्‌ ।॥ ७०

हस्तपादादिरहीनश्च समत्र परिगच्छति । सर्व गरहति तैखोक्यं स्थावरं जङ्गमं स॒त ॥ ७}
मुखनासाविरीनस्तु घाति भङ्गे हि पुत्रक । अकृणैः शरुणुते सर्व सवेसाक्षी जगत्पतिः ॥ ५७२
अरूपो रूपसंपन्नः ¦ । सर्वलोकस्य यः प्राणः पूजितः स चराचरैः ॥ ७३
अनिहो वदते सर्वं बेदशाच्लानुगं सुत । अत्वचः स्पदमेवापि सर्वेषामेव जायते ॥ ७४

सदानन्दो विरक्तात्मा एकरूपो निराश्रयः । निभरो निर्ममो व्यापी सगुणो निगणोऽमलः।॥।७५
अवहयः सवैवरयात्मा सर्वदः सवैवित्तमः। तस्य ध्याता न चैवास्ति सर्वैः सवेमयो विभुः ७६
एवं सर्वमयं ध्यानं पयते यो महात्मनः। [भस याति परमं स्थानममूतमृतोपमम्‌ ॥| ७७
दवितीयं तु भवक्ष्यामि हयस्य ध्यानं महात्मनः । पताकारं तु साकारं निराकारं निरामयम्‌ ॥ ७८

वैह्याण्डे सवेमतुलं वासितं यस्य वासना । 2 स तस्माद्रासुदेवेति उच्यते मम नन्दन ॥ ५७९
वषमाणस्य मेधस्य यद्र्ष तस्य तद्भवेत्‌ । सूरयतेजःपरतीकाशं चतुवांहुं सुरेश्वरम्‌ ॥ ८०

* एतजिहान्तर्गतः पाटः क. ख. ह.च.छ.स्ल.ट. पुस्तकस्थः । † एतचिहान्तगेतः पाठो ध. ट. ड. ठ. पुस्तकस्थः ।
‡ अत्र “ड” पुस्तके, अधिको प्रन्थो दृश्यते स संगतिदीनो भाव्यत एव रिप्पणीरूपेण दीयते “केवलं ज्ञानरूपोऽतौ विश्वात्मा
श्रीयतामिति । अनेन विधिना विद्रान्कुर्या्यः शुभमुस्मम्‌ । इदं पठेयः दुणुयान्मुहृतं पद्येत्मसङ्गादपि दी" "मानम्‌ । सोऽप्यत्र
संघातविमृष्कदेदः प्राप्रोति वि्ाधरनायकत्वम्‌ । यावत्समाः सप्त नरः करोते यः सप्तमीं सप्ताविधानयुक्ताम्‌ ”” इति ।
* एतश्िहान्तर्गतः पाठः क. ख. ड. च. छ. सष. ड. ठ. पृस्तक्यः ।

१क.ख. ड. च. छ प्च मठवार्जितम्‌। २ ड. भिषिधं। २ छ. ष. तेतेन च"।४क.ख.च. द. ^न्तिविनि
द्रस्तु यतयः स । छ. “न्ति विनित्रास्तु सर्वगं त* । ५ म. 'वैकृत्परि। ६ क. श. इ. च. छ. स. ठ. गेव गतः । ७ म
ब्रह्मणः स्वैमतखावा" । ८ स. "क्षिता यः ।

८७ -सक्ताशीतितमोऽध्यायः | पर्पुराणम्‌ । ३०९

दक्षिणे सोते शङ्खो हेमरत्नविभूषितः । सूर्यबिम्बसमाकारं चकग पपरतिष्ठितम्‌ ॥ ८१
कोमोदकी गदा तस्य महासुरविनारिनी । वामे च शोभते वत्स करे तस्य महात्मनः ॥ ८२
महाप तु गन्धाढ्यं तस्य द्िणहस्तगम्‌ । शोभमाने सदा ध्यायेत्सायुं कपलापियमर्‌ ॥ ८३
कम्बुग्रीवं इतमास्यं पर्मपत्रनिमेक्षणम्‌ । राजमानं हृषीकेशं दशन रलनसंनिभैः ॥ ८४
गुडाकेशाः सन्ति यस्य अधरं बिम्बसंनिभम्‌। शोभते पण्डरीकाक्षः किरीटेनापि पुत्रक ॥ ८५
दिशाठेनापि सूपेण केशवस्तु दैचशरुषा । कौस्तुभेनापि वै तेन राजमानो जनादन; ॥ ८६
ू्तेजःमकाशाभ्यां कुण्डलाभ्यां मभाति च । श्रीवत्साङ्केन पण्येन सरपदा राजते हरिः ॥ ८७

कयूरकङणेशीरेमोक्तिकैकससंनिभैः । वपुषा भ्राजमानस्तु विजयो जयतां बरः ॥ ८८
राजते सोऽपि गोविन्दो हेमवर्णेन बाससा । [* द्रिकारत्नयुक्ताभिरदगुलीभिषिराजते ॥ ८९
सवीयुधैः सुसंपृरणो दि्यैरामरणैररिः । वैनतेयसमार्ढो लोककती जगत्पतिः ॥ ९०
एवं तं ध्यायते नित्य मनन्यमनसा नरः । पुच्यते स््रपापेभ्यो विष्णुलोकं स गच्छति | ` ९१
एतत्ते सर्वमाख्यातं ध्यानमेव जगत्पतेः । व्रतं चैव भवश्यामि सवेपापनिवारणम्‌ ॥ ९२

रति श्रीमहापुराणे पाप्ने भूमिखण्डे वेनोपास्यामे गुरुतीर्थे षडशीतितमोऽध्यायः ॥ ८ ५॥
आदितः %छोकानां समण्यङ्ञाः--७३ ३८

1 १ -०--न-न-9--

अथ सप्ताशीतितमोऽ्ध्यायः ।
कुञ्नट उवाच॑--

बतभेदान्मवश्ष्यामि यैश्च आराध्यते हरिः । जया च विजया चैव भयन्ती पापनाशिनी ॥
्िःखृशा बञ्जली चान्या तिलगन्था तथाऽपरा । अखण्डा शदश्मी चान्या मनारक्षा सपुतर्वः॥ २
दिष्यमभावः सन्तयन्यास्तिथयः पुप्रपौत्दाः । अ्न्यश्चयनं चान्यजन्माष्टमीमहात्रतम्‌ ॥ >
एतेवेतैः समाचीरणैः पापं दूरं भयाति च । भाणिनां नात्र संदेहः सस्यं सत्यं वदाम्य्म्‌ ॥ ४
स्तात तस्य प्रवक्ष्यामि पापरारिमणारनम्‌ । सुपुत्र शतनामाख्यं नराणां गतिदायकम्‌ ॥ ५
तस्य देवस्य कृष्णस्य शतनामारूययुचमम्‌ । संमत्येव वक्ष्यामि तच्छृणुष्व सुपुत्रक ॥ १
विष्णोनामशतस्यापि ऋ छन्दो वदाम्यहम्‌ । देवं चैव महाभाग सवपातकृशोषणम्‌ ॥ ७
(पिष्णोनोमसवस्यापि ऋषिर्बह्मा पकीतितः । ओंकारो देवता भोक्तसछन्दोऽनुद््धैद घ ॥

सिद्धये भक्षे च पिनियोगकः ॥ 1;
नमाम्यहं हृषीकेशो केशवं मधुसूदनम्‌ । सदनं सर्बदैत्यानां नारायणमनामयम्‌ ।} श

* एतचिहनान्तयेतः पाटः क. सं. घ. इ. च. छ. हइ. ढं, ठ., ड, ठ. पुस्तक्रस्थैः । > एतदादित्रिनियोग॑कं ¶्यन्त-
भरन्थस्थाने अस्य विष्णोः दतनामस्तोश्र[(मन्र]स्य ब्रह्मा कषिः सदोकारो देवत ऽनुपन्दः सवेकामनासिद्य्े सर्वपापाप-
क्षयां विभियोगः › इत्ययं प्रम्थः, र. पस्तके दृस्यते । क. स. ध. इ. च. छ. सष. ट. इ. ४. पस्तकेषवप्ययं प्रभ्यः किय.

द्वितया दृश्यते ।

` १. ए अ. ~~~ । २ ड. विदुमाृति । २ क. स.ङ, च. द. सुव्चता । छ. ह. सुवक्षसा । ४.8. 'शेरीमिमो, ५,
न्याऽनितदग्धा व" । ९ क. ल. च. यारका । ५ क. मनोरथा । < क. ख चछ, स. इ. 2. “क । एकेाददेयास्तु भदाथ
सन्ति पत्र ह्यनेकधा । अ" । |

३९

१०६ पहामुनिशरीव्यासमणीतं-- [ २ भूमिखण्डे-

जयन्तं विजयं कृष्णमनन्तं बामनं तथा । विष्णुं विश्वेश्वरं पुण्यं विश्वात्मानं सुराधितम्‌ ॥ १०
अनथ त्वघहतीरं नारसिहं भियः भयम्‌ । भ्रीपति श्रीषरं श्रीदं श्रीनिवासं महोदयम्‌ ॥ ९१
श्रीरामं माधवं मोक क्षमारूपं जनार्दनम्‌ । सर्वक सर्ैवेतारं सर्वेशं सवेदायकम्‌ ॥ १२
हर पुरारि गोविन्दं पद्मनाभं मजापतिम्‌ । आनन्दं हानसंपन गोनद ज्ञानदायकम्‌ ॥ ११
अच्युतं सषरं चनदरवक्तर व्याक्तपराबरम्‌ । योगेश्वरं जगनि ब्रह्मरूपं महेश्वरम्‌ ॥ १४
पृकुन्दं चापि ्कुष्ठमेकरूप क्वि भुवम्‌ । [श्वायुदेवं महादेवं ब्रह्मण्यं ब्राह्मणभ्रियम्‌ ॥ १९
गोभियं गोहित यङ्ग यज्गाङ्गं यहवर्धनम्‌ । यह्स्यापि सुभोक्तारं वेदवेदाङ्गपारगम्‌ ॥ १६
बेदह्ग वेदरूपं त॑ विद्यावासं सुरेश्वरम्‌ ] । भव्यं च महास शङ्गपाणि पुरातनम्‌ ॥ १७
पुष्करं पुष्कराक्षं च वाराहं धरणीधरम्‌ । परयुश्नं कामपालं च व्धासध्यातं महेश्वरम्‌ ॥ १८
त्वसौरथं महास रयं सांख्यं च पुरुषोत्तमम्‌ । योगरूपं महाङ्ञानं योगीशमभितं भिय ॥ १९
असुरारं लोकनाथं पद्महस्तं गदाधरम्‌ । गुहावासं सवेवासं ¶ण्यवासं महाजनम्‌ ॥ = २०
[कन्दानां बृहत्कायं पावनं पापनाशनम्‌ । मोपीनायं गोपसखु, गोपां गोगणाश्रयम्‌ ॥ २१
परात्मानं पराधीर कपिलं का्मानुषम्‌ ] । नमामि निखिलं नियं मनोवाकायकमाभिः ॥ २२

नान्नं शतेनापि त पुण्यकती यः स्तौति टृष्ण मनसा स्थिरेण ॥ `

त याति लोकं मधुसूदनस्य विहाय दोषानिह पुण्यभूतः.॥ २३
नान्नां शतं महापुण्यं सर्मैपातकशोधनम्‌ । अनन्यमनसा ध्यायेच्नपेद्धयानसमन्वितः ॥ = २४
नित्यमेव नरः पुण्यं गङ्गास्लानफलं लभेत्‌ । तस्मासु सुस्थिरो भूत्वा समाहितमना जपेत्‌ ।॥ २५
त्रिका यो जपेन्मत्यो नियतो नियमे स्थितः । अश्वमेधफलं तस्य जायते नात्र संशयः ॥ २६
एकादद्याएुपोष्यैव पुरतो माधवस्य यः । जागरे भजपेन्मल्यस्तस्य पुण्यं वदाम्यहम्‌ ॥
पुण्डरीकस्य यदङ्गस्य फटमाम्रोति मानवः ॥ २७
तुरुसीसंनिभौ स्थित्वा मनसा यो जपेमरः । राजसूयफलं भुङ्के वपणापि च मानवः ॥ >“
शालग्रामक्षिा यत्र यत्र दरारावतीश्िला । उभयोः संनिधों जाप्यं कतेच्यं सुखमिच्छता ॥ २९
बहुसौख्यं भुक्त लानां शतमेव च । एकेन चाधिकं मत्ये आत्मना सह तारयेत्‌ ॥ २०
कातिके लानकरती यः पूजयन्मधुसूदनम्‌ । पठे्तत्पुरतः स्तोत्रं स याति परमां गतिम्‌ ॥ २!
मायस्लायी हि सैपूज्य भक्त्या च मधुसूदनम्‌ । ध्यायेशचैव हषीकेदां जपेदराऽथ शुणोति च ॥३२
सुरापानादिपापानि विहाय परमं पदम्‌ । बिना विघ्रं नरः पुत्र सैभरयाति जनादेनम्‌ ॥ २२

द्धकारे हि यो मर्यो युञ्जतां च द्विजन्मनाम्‌ । यो जपे शतं नाज्नां स्तवं पापविनाशनम्‌ ॥
१४

पितरस्तुष्िमायान्ति प्ता यान्ति परां गतिम्‌ ॥
% एतिहूनान्तगेतः पाटः क. ख. ध. इ. च. छ, क्ष. ट.ठ.ड.ढ. ुस्तकस्थः * एतचिषटनान्तगेतीऽयं पाठो म.
प
१क.ख.२. च. छ. च. र. ठ. विश्वाधारं । २ ड. श्रीकरं । ३ ड. विहानं। ४ क,ख. घ.ङ. च. छ. क्ष, ट, 2.
ड. “द्य

ट द. ण्पं जगत्पतिम्‌ ।५क. ख. ड. च. छ. सष. ड. दढ. "म्‌ । अव्यक्ततंमः। ६ म. न्यासं धन्यं म | ७
सांख्यमम्यं हैत्यन्रं प" । ८ क. ल. ड. य. द. शय्यं मेक्षौच। ९ क. स. इ. च. ड.द, योगिना गतिदं । ®. ष. वेगिना
भतिद । ध. उ, उ. योगिनामजितं । १० क. ल. ङ. च. छ. क्ष. इ. म्‌ । मुरारिं लोकनाथं तं प । ११४. ट. 2. पुष्य
कतं । ©. छ. ड, पुष्पहास । १२ क. ख. घ.ड.चर छ. क. ट. ट. ड. ह. द॑ नारायणमनामयम्‌ । ना} १३ क, स,
भ, ड, च. ©. क्ष. र. ड. द. मम्‌ । पूजये ह ।

८८ अशीतितमोऽध्यायः } पतरपुराणम्‌ । १०७

ब्रह्मणो बेदविशबे त्रियो विजयी भवेत्‌ । षनेधान्य प्रयुञ्जीत वैश्यो जपति यः सदा ॥ १९
शदः ससं भभूङ्क च ब्राह्मणत्दं च गच्छति । पाप्य भन्पान्तरं वत्स बेदाधियां पविन्दति ॥ ३६
छुखदं पोक्षदं स्लोप्र जप्यं च न संशयः । केदावस्य पसादेन सर्वतिद्धो भवेभरः ॥ ३७
तिं श्रीमहापुराणे पग्र भूमिखण्डे बेनोपाख्याने गुदतीँ सप्ताशीतितमोऽध्यायः ॥ ८५ ॥
भावितः शोकानां सम्यङ्ा;--७9 २७५

भयाशद्चीतितमोश्ध्यायः ।

कुञ्जल उवाच-
वतं स्तोभं महाध्यानं वानं चेव सुपत्रक । मयाऽऽख्यातं तवाग्रे च विष्णोः पाप्रणाशनम्‌ ॥ १
एवं चतुष्टयं सां हि सदा पुण्यं समाचरेत्‌ । पयाति वैष्णवं लोकं स्ैसौख्यपदायकम्‌ ॥ २
इतो गत्वा भवान्वत्स दिव्यादेवीं भबोषय । अशून्यशयनं नाम वतराजं वदस्व ताम्‌ ॥
समुद्धर परहापापाद्राजकन्यां यशस्विनीम्‌ ॥
त्वया पृष्ठं मयाऽऽख्यातं पृण्यदं पापनाञ्लनम्‌ । गच्छ गच्छ महाभाग इत्युक्त्वा विरराम सः ४
विष्णुरुवाच--
एवमृक्तशोञ्ञ्वलस्तु युपित्रा कुञ्जटेन हि । परणम्य पादौ धमीत्मा मातापित्रो्महामतिः॥
जगाम त्वरितो राजन्पकषद्रीपं स उज्ज्वलः ॥ ५
तं गिरि सवैतोभदर रनागयुष माकुलम्‌ । नानारत्नमयैस्तरैः शिख रुपशोभितम्‌ ॥ दे
नानामवाहसंपर्णैरदकेनिमेरेगेप । [नद्यः सन्ति विशाखास्तास्तस्मिनिरिवरोत्तमे ॥ ७
किञ्मरास्तत्र गायन्ति गन्धवोः सुस्वरं टेप ]। अप्सरोभिः समाकीर्ण देवनः समाधरितम्‌ ॥ ८
सिद्धचारणसंधुष्ठंयुनिदृन्दरपासितम्‌ । नानापक्षिनिनादै ् स्तर परिनादितम्‌ ॥ ९
एवं गिरिं समासाय उज्ज्वलो घुविक्रमः। सुखरेणापि तां दिव्यादेवीं तत्र समास्थिताम्‌।॥ १०
रोरूयमाणां तां पराजो वचनं वेदमन्रवीत्‌ । का तवं भवति स्याति कस्माद्रोदिषि सांपरतम्‌॥। ११
कस्मात्लिभ्ना महाभाग केन ते विभियं कृतम्‌। समाच्वं त्वमनये सर्व दुःखस्य कारणम्‌ ॥ १२
दिव्यादेब्युबाच-
विपाको हि महाभाग कर्मणां मम संमतम्‌ । इह तिष्ठामि दुःखेन वैध्येम समन्विता ॥ १३
(भरभवान्को हि महाभाग पया मम पीडितः। पिरूपरो भद्र सस्वरं परिभाषसे ॥ १४
एवमाकष्ये तत्सर्व भाषितं राजकन्यया । अहं पक्षी महाभागे न सिद्धो नापि ज्ञानवान्‌ ॥ १५
श्दमानां महारपेस्त्वां शष्ट तु मया इह । तदा पृच्छाम्यर देवि वद मे कारणं स्िह]॥ १६
* एतचिहान्तगेतः पाठः क. ख. ड. च. छ. शठ. ठ पुस्तकस्य । * एतचिहान्तगेतः पाठः क, ख. घ.ङ च छ,
घ.ट. ठ. ड. द. पृस्तकस्थः ।

, १क. ज. ङ, च. छ. ४. द. "यो धिन्दते मीम्‌ । घः।२ट. नबुद्धिषः। ३म.यो। ष्क.ख.र. च. दढ,
$ देवानामपि दुलमम्‌ । ५ क. ख. अ. छ. प, ठ. शून्दैरुपासितः। ६ क, ख. ऊ. च. छ. स. ठ. न्दैरलक्ृत" । ७ ड.
र्द. पिताकन्वा गिरौ सस्मिग््रयोदिति। रो ८क.ख.ध, ड. च. छ. ष. ट.उ. द. ढ. कल्याणि । ९ ड. “स्मा
त्वतम" । १०क.स.घ.ङ.य. छ. इ, ट. ठ, ड. द. श्व मायैव सः ।

३०८ महायुनिश्रीन्यासपरणीतं - [ ९ मूृमिखण्टे-

पितुर्गेहे यथावृत्तमात्मवृत्तान्तमेव हि । तया चाऽऽवेदितं सर्वे यथासंख्येन दुःखदम्‌ ॥ १७
तदाकण्यं समासेन उञ्ज्धरो हि मैष्टामनाः। तायुवाच महापक्षी दिव्यादेवीं सुवुःखिताम्‌ ॥ १८
थथा तव विवाहे च भतोरो मरणं गताः । स्वयंवरनिमित्तेन क्षयं गतं च क्षन्नियम्‌ ॥ १९
एतत्ते चेष्टितं सं मयां पितरि भाषितम्‌ । अन्यजन्मकृतं कर्मं तब पापं सुलोचने ॥ २०
मम पितरा ममाग्रे च त्वतकरम परिभाषितम्‌ । [तेन दोषेण सम्यक्त्वं सिप्ताऽसि तु वरानने २१
एतावत्कारणं सर्वे कस्य परिपृच्छितम्‌ । पूर्व कर्मविपाकं च भुङ्व त्वं च स्वमा चे] ॥ २२
अथ सा तद्रचः श्रत्वा नृपकन्योञ्ज्वलस्य तु। प्रत्युवाच महात्मानं वन्तं पक्षिणं वरभर्भ्‌ ॥ २२
माननीयोऽसि मे पकषिन्कृषां दुरु माये पभो । कथयस्र परसादेन तस्य पापस्य निष्कृतिम्‌ ॥२४
परायधित्तं सुपुण्यं च मम पातकशाधनम्‌ । येन प्राप्नोम्यहं पण्यं विशुद्धाशेषक्षिस्बिषा ॥

['प्रायथित्तं पहापाङ्न वदस्व त्वं पसादतः] ॥ २५
उञ्ज्वर उवाच--

त्वदर्थं तु महाभागे कुञ्जलः पृच्छितो मया । समाख्यातं तु तेनापि भरायशि्तमनुत्तमम्‌ ॥ २६

तत्कुरुष्व महाभागे सवेपातकज्लोधनम्‌ । ध्यायस्व हि हृषीकेदं शतनागमरजषं कुर ॥ २७

जपयद्गेन वे देवि कुर व्रतमनुत्तमम्‌ । अून्यश्चयनं नाम महापातकशोधनम्‌ ॥ २८

समाचष्ट स धमात्मा सवेहानमकाशकम्‌ । ध्यानं स्तोत्रं स्वरूपं च दिष्णोगरैव महात्मनः ॥ २९
विष्णुरूवाच--

तस्मात्सा जहे सर्वे संस्थिता निजने वने । सवेदरदविनिर्युक्ता संजाता तपसि स्थिता ॥ ३०
[अतं चक्रे जिताहारा निराधारा सदुःखिता ]। कामक्रोधविक्षीना च वर्गं संयम्य निलयक्रः ॥

इन्दियाणां महाराज महामोहं निरस्य च ॥ , ११

अब्दे चतुयंके प्राते समसमो जनार्दनः । तस्थे संदशयामास स्वरूपं वरदः पभुः ॥ ३२
सूत उवाच--

इन्द्रनीधनर्यामं शङ्क चक्रगदाधरम्‌ । स्वाभरणशोभाल्यं पद्महस्तं महेश्वरम्‌ ॥ १३

बद्धाञ्जलिपुटा भूत्वा वेपमाना निराश्रया । उवाच गहदैवौकयैर्ननाम मधुसूदनम्‌ ।॥ २४
तेजसा तत्र दिव्येन ध्यातुं शक्रोमि नेव हि । दिव्यरूपो भवान्कस्त्वं तद्द कृषया प्रभो ॥ ३५

(1कथयसख प्रसादेन किमत्र तव कारणम्‌ । स्मेव परसादेन परत्रदीहि महामते ॥ ३६
देवमेव विजानामि तेजसा शृङ्गितैस्तव । हानहीना जगम्नाथ न जाने रूपनामनी ॥
कच्‌ ब्रह्मा भवान्विष्णुः कंवा शंकर एव वा॥] २७

एवमुक्त्वा भरणम्येव दण्डवद्धरणीं गता । तामुवाच जगभ्राथः प्रणतां राजनन्दिनीम्‌ ॥ २८

$ एतचिदनान्तगेतः पाटः क, ख. ध्‌. ड, च. छ. सष. ट. ठ. ड. द. पुस्तकस्थः। † एतश्िहूनान्तगतः पाठो घ. ढः
द, पृस्तकश्थः । ‰ एतश्िहान्तगेतः पाठः क, ख. ध. ह, च. शष. द. द. पुखङस्थः । † एतजिहान्तर्गतः पाठः क. स.
ड, च्‌, ए. द. ठ, पृस्तकस्थः।

थ जना आनो ०१००. "०० ० चोन = भजानि मा-क

[णी

` ¶ ड, महामतिः । २ क. स. ड, च. द. “या तु परिवेदितः । ड. "याऽपि षरिवेदितः! ३ ध. ड. ट. ट.ड. 9
त्रपया प । ४ छ. श्र, प्रश्नस्य । ५ क.ख. ड. च. छ. स. ड. ठ. पुमः। ९ ङ्‌. छ. क्ष. र. ठ. धू । प्रणता दीन
वाचा कुड ताति कृपां मम । कः । ७ क. ख. ध. ङ. च. छ. ह. ठ. दढ. “ह । भव क्ञानपरा निलय॑कु। ८क.ख. ध.
ट, उ. इ. स्यै स दातुकामस्तु वं वरदनायकः। मू । ९ क. स. इ, च. छ. पष, ड. ठ. स्थातुं ।

८९ ऊननवतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ३०९

भ्रीभगवानुवाष--
त्रयाणामपि देवानामन्तरं नास्ति शोभने । ब्रह्मा समधितो येन शेकरो वा वरानने ॥
तेनाहमधितो निलयं नात्र कायी विचारणां ॥ ३९
एतौ ममाभिन्नतरो नित्यं चापि त्िरूपवान्‌ । अहं देवि हृषीकेशः कृपया तव चाऽऽगतः ॥ ४०
स्तवेनानेन पुण्येन व्रतेन नियमेन च । संजाता कटमर्ष्ीना वरं वरय शोभने ॥ ४१
दिन्यदेव्युवाच-
जयाजित हृषीकेश इष्ण कशापहारक । नमामि ते पदद्वदं मामुद्धर भवाणेवातं ॥ ४२
एष एवास्ति मे काभो वरणीयः परसीद मे । तव पादौ भजिष्यामि भक्ति देहि ममानघ ॥ ४३
दयस्व जगमाथ मोक्षमार्गं निरामयम्‌ । दासत्वं देहि षष्ठे यदि त॒ष्टो जनार्दन ॥ ४४
मगवानुवाच-- ।

एवमस्तु महाभागे निध्रैता्ेषकिरिविषा । वैष्णवं परमं लोकं दुरभं योगिनां सदा ॥ ४९
गच्छ गच्छ महालोकं मसादान्मम सांमतम्‌ । एवमुक्ता महाभागा माधवेन महात्मना ॥ ६
दिष्यादेषी श्रहिव्या सूयतेजःसमभभा । प्रयतां सर्बरोकानां दिव्याभरणभूषिता ॥ ४७
दिव्यमालान्विता सा च॑ पक्ताहारविरम्बिनी । गता सा वैष्णवं लोकं दादमल्यवभितपर्‌ ॥ ४८
उञ्ञ्वस्तु समायातः स्वगं हषंसंयुतः । तत्सर्व कथयामास पितरं परति सत्तमः ॥ ४९
इति श्रीमहापुराणे पाद्ने भूमिखण्डे बेनोपाख्याने गुरतीर्थऽशश्शीतितमोऽध्यायः ॥ ८८ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--७४२४

अथोननवतितमो ऽध्यायः ।
विष्णुरुवाच-
रस्तु ततः शरुत्वा द्वितीयं वाक्यमत्रवीत्‌ । भवान्कथय तत्सर्षं किमपूर्वं च श्वन्‌ ॥
धुतवांश्ाप्यपू्वं वा भ्रोतुकामोऽस्मि सांभतम्‌ ॥ }
एवं पित्रा समादिष्टः कुञ्जलेन समुञ्ज्वलः । पितरं भत्य॒वाचाथ विनयावनतस्ततः ॥ र
समुञ्ज्वल उवाच--

हिमवन्त नगश्रेष्ठं देबहृन्दनिपेषितम्‌ । आहारार्थं भरगच्छामि भवतथाऽऽत्मनः पितः ॥
(परयामि कौतुकं नित्यं य्न हषं चतं कर्द ] ॥
ग्धवकरषिसंकीरणमप्सरोभिः भशोभितम्‌ । बहुकौतुकदो माद्यं मङ्गलं पङ्रेयुतम्‌ ॥
बहुपुष्पफलोपेतेवेनेनी नाविभैस्तथा । अनेककतोतुकमरेमानसं परिराजते ॥
त्र टं मया तात अपूव कौतुकं तदा । बहुहेससमाकीर्णो हंस एकः समागतः ॥

_ ` -ग्लच्लन्नन्नरन्य् ग्यः एतश्विहनान्तगेतः पाठः क. ख. घ. ड. च. छ. श्च. ट. ठ. ड. ठ. पृस्तकस्थः।

ॐ 69 न -€

११० पहायुनिभीव्यासपणीर्त-- [ ९ भूमिखण्डे-

स च कृष्णो महौभाग. भ्रयोऽप्यन्ये समागतां । सितेतरञ्डुपादेरन्यतःशहछविग्रहाः ॥ ७
चतस्रसतप्र वै भार्या रौद्राकारा बिभीषणाः । द॑ष्करालसकूरा उध्वैकेहयो भयानकाः ॥
पृशातेषां समायातास्वस्मिन्सरापि मानसे ॥ ८
ङृष्णहैसास्तु स॑खाता मानसे तात मत्पुरः । विश्रान्ताः परितश्ान्ये न सखातास्तत्र मानसे ॥ ९
कृष्णानसास्तु सलाताज्जहसुस्तास्जियस्तदा । ततः पूरं विनिष्करान्तो हंस एको महातनुः १०
पशचान्रयो विनिष्कान्तास्तैशवाहं समुपेक्षितः । विहायसा प्रयातास्ते विवदन्तः परस्परम्‌ ॥ ११
तास्तु सियो महाभीताः समन्ताहिवि षश्रमुः । विन्ध्यस्य शिखरे पुष्ये इक्षच्छायासु पक्षिणः ॥
निषण्णास्तभ्र ते सर्वे दग्धा दुःखे सुदारुणैः । तेषां संपश्यमानानां दुग्धकः सपुपागतः ॥ ` १३
मृगयां क्रीडयित्वा तु बाणपाणिधनुरधरः। शिलातलं समासाय निषसाद सुखेन बे ।॥ १४
पशाद्धिष्टी समायाता अन्नमादाय चोदकम्‌ । स्वमियं पश्यते तावत्सहशैरक्षणेयुतम्‌।॥ १५
अत्यद्भतं तया ठं स्वकान्तस्तेजसाऽन्वितः । दिष्यतेजःसमांक्रान्तो यथा सूर्यो दिवि स्थितः ॥
[*पंसमन्यं परिज्ञाय त परित्यज्य सपिता ॥ १६
व्याध उवाच-

एद्वेहि तवं भिये चात्र कस्मान्मां स्वं न परयति । धया पीड्यमानोऽहं त्वामर चावरोकये॥ १७
तस्य वाक्यं समाकण्यं शीघ्रं व्याधी समागता । भतः पाश्च समासाद्य विस्मिता चाभवतसदा॥॥

कोऽयं तेजःसमाकारो देवोपमः समाहयेत्‌ ॥ १८
तपुवाच ततो व्याधी भतीरं दीप्ततेजसम्‌ । अन्न किं ते कृतं वीर यद्धवान्दिन्यलक्षणः ॥ १९
मूत उवाच--

एदमामापितो व्याध्या व्याधः भियामभाषत। अहं ते वछभः कान्ते भवती च मम भरिया ॥२०

कसमौन्पां नेव जानासि कथं शङ्कां पवतेयेः । ध्ुधया पीडचमानोऽहं पयभाम्नं पदीयताम्‌ ॥२!
व्याध्युवाच--

बरपरः कृष्णवर्णश्च रक्ताः कृष्णरशकः । शश्वास्ति मे भता सवेसतत्वभयंकरः ॥ २२

भवान्को दिष्यदेहस्तु भियेत्युक्त्वा समाहयेत्‌ । एवं मे संदायं जातं वद सत्यं ममाग्रतः ॥ २?

कुलं नाम स्वकं गोत्र ्ीडारिद्गं तयैव च । समाचष्ट) भियायास्तु तस्याः त्यय आगतः २५

परत्युवाचाथ सा व्याधी भतीरं हृष्टमानसा । कस्मा्तवेषटश्षः कायः वेतकश्चफधारकः ॥

कथं जातः समाचक्वं महातेजःसमन्वितः ॥ २५
सूत उवाच-

एवं संपृच्छयमानस्तु भायैया मूगधातकः । त्युवाच ततो शुम्धस्तां भियां सुखदायिनीम्‌॥२६

नर्दोत्तरकले तु संगमश्वासित सुतवरते । आतपेनाऽऽकुरो जीवो मम जातस्तु सुप्रिय ॥ >

अस्मिन्हि संगमे कान्ते भ्रमशान्तोऽस्मि सत्वरम्‌। गतः ञात्वा जलं पीत्वा पश्वादिह समागत; ~८

* एतथिहान्तगतः पाटः क. ख. ड. च. छ. ष. ड. ठ. पूस्तकस्यः ।

१ ड. 'हातिजाञ्जयो" । २ ड. "ताः । तारशास्ते च बाला वा अन्ये शुभ्रा महीपते । च । ड. ह. ढ. 'ताः। तार
शास्ते च नीला वा अन्ये शुभ्रा महीपते । च" । ३ म. "वोऽयं समुपागतः । त । ४ क. श. ङ. च. ठ. 2. प्रियम ।
५.२. स्मान्न कायते कान्ते तत्माद्ास्यं प्रवर्तते । धु" । ६ क. श. ड. च. छ. प. द. प्राम । ७ क. ल. ङ. च. इ.
ड, ठ. “क्य ममाऽऽशर्य प्रवतेते । सू ।

९४ नवतितमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १११

हदापिभति मे काय हद्शस्तेजसाऽ ऽतः । सजात बहुशोभाल्यः कशुकः सुपभां गतः ॥ २९
तेनाऽऽख्याति कुटादौ च प्रत्यक्ष रृकिते तथां । निभित्य संगमे पुष्यं बिद्गात च तया ततः ३०
्रत्युवाचाय भतीरं संगमं मम ददीय । तव प्शवातदास्यामि भोजनं मानसंयुतम्‌ ॥ ११
ह्युक्तः भरिया व्याधेः सत्वरं प्रजगाम ह । संगमो दरधितस्तस्यै तेनासौ पापनाशनः ॥ ३२
समार्यास्ते महाभाग पक्षिणो रुविक्रमाः । ताभ्यां सार्पं यथ! सर्वे रेषासेगममु्तमम्‌ ॥ २३
तेषां तु पश्यमानानां पक्षिणां मम पश्यतः । तयाऽपि सापितो भतो पुनः लाता हि साऽपि च १४
दिष्यदेहपरौ चोभौ दिष्यकान्तिसमन्वितौ । प्रयतां पक्षिणां चैवं दिव्यवस्ञातुरेषनौ ।॥ २५
दिष्यमालाम्बरधरौ दिव्यगन्धातुरेषनो । वैष्णवं यानमासाद्य मुनिगन्धवैषूजितौ ॥ ३६
[गतो तौ वैष्णवं लोकं वैष्णवैः परिपुमितो] । स्तूयमानो महात्मानौ दंपती श्वानम्‌ ॥२७
व्रजन्तौ स्वगेमारगण कूजन्ति परक्षिणस्तदा । तीयराजवरं द्रा हषैयुक्ताक्षरेस्तथा ॥ ३८
चत्वारः इृष्णदैसास्ते संगमे पापनाशने । स्ञात्वा षै भावश्ुद्धास्ते भराप्ता उञ्ज्वलतां तदा ॥ ३९
हात्वा पीत्वा जलं तेतु पुनवंहिर्विनिताः। ताश्च पल्यस्तदा ष्णा एृतास्तत्लानमात्रतः | ४०
क्रन्दमाना विचेषटन्त्यो हाहाकारेभशं पितः । यमलोकं गतास्तास्तु तात दृष्टा मया तदा ॥ ४१
उड्ीनास्तु ततो हंसाः स्वस्थानं परति जग्मिरे । एवं तात मया शृं परत्यक्षं कथितं तव ॥ ४२
कृष्णवणा महाकाया धातेराष्रास्तु तसियाः । कथयस्व प्रसादेन के भविष्यन्ति बै पितः ॥ ४१
निगेतान्मानसान्मध्याद्धातेराष्रान्वदस्व मे । [1 भविष्यन्ति मे तात कथयस्व च सांमतम्‌ ] ४४
कस्मात कृष्णतां भाप्राः कस्माद शृष्ठतां पुनः संभापतास्ततक्षणात्लाताः कस्मान्पृताश्च ताः क्वियः ॥
एवं वे संशयस्तात संजातो दारुणो मम । ठे्मरति चादैव भवाह्ङ्ञानषिचक्षणः ॥

प्सादसुप्रखो मृत्वा प्रणतस्य सदेव मे ॥ ५६
एवं संभाष्य पितरं विरराम सयुञ्ज्यटः । ततः भवक्मारेभे स शुकः कुञ्जणाभिषः ॥ ५७

इति श्रीमहापुराणे पाचने भूमिखण्डे वेनोपाख्यने गुरुतीथं उननवतितमोऽध्यायः ॥ ८९ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- ७४७

च नयनम ु-० णक 9

अथं नवतितमोऽध्यायः

[¬> कीकर

सूत उवाच-
एवं पुण्यतमं श्रत्वा सयुरुस्वलपुमाषितम्‌ । शुञ्जछः स हि मात्मा पत्युवाच सुतं भति ॥ ?
कुञ्जर उवाच-
संपवश्ष्याम्यहं तात श्रयतां स्थिरमानसः । सर्वसंदेहविध्व॑सं पवित्रं पापनाशनम्‌ ॥ २
नशो तं संवादं देवकौतुकम्‌ । सभायां तस्य देवस्य इन्द्रस्यापि महात्मनः ॥
एकदा तु महामाजञो नारदो ुनिसत्तमः । देव दरं सदसत जगाम त्वरितिस्तदा ॥ देवं द्रं सहस्राक्षं जगाम त्वरितस्तदा ॥ ,
+ एतचिहाना्तः पाठः क. स. ड. च. छ. ह. ड. द. पुसतकस्यः । † एतचिहा्त्गतः पाठः क. स. घ. उ, च.
४.४. ट. ठ. इ. ठ. पृस्तकस्थः।
१ इ. “तो वलमसेयुक्तः क” । द. छ. इ. 'तो बञ्ञसंयुक्तः कषकः दुश्रतां ग"। २ ड. 'धस्तया सह ज । २ ई. नः ।
ृदिताप्ते । ४ क. स. ङ च. छ. इ. ट. ठ. ड. ढ. ^तौ । सैजातौ पक्षिणां शरे दि" ।

। । १११) न र वि
^ १९१) ष
५ [,

११२ भहापुनिभीम्यासमणीतं [ २. मूमिखण्ठे-

तमागतं सश्सरा्षः सूयैतेजःसमपभम्‌ । ददं ह्षमापसः समुत्थाय महामतिः ॥
ददावध्यं च पादं च भक्त्या प्रणतमानसः । बद्धाञ्जलिपुटो भत्वा परणाममकरोच॑दा ॥
आसने कोमटे पुण्ये पिनिवेरय द्विजोत्तमम्‌ । प्रच्छ भरणतो भूत्वा भ्रद्धया परया गतः ॥
कस्माश्वाऽऽगमनं तेऽश् कारणं वद सांप्रतम्‌ । इत्य॒क्तं देवराजेन प्रत्युवाच महामुनिः ॥
भवन्ते द्रष्ूमायातः पृथिवीरोकतो हरे । लात्वा पण्यप्रदेशेषु तीर्थेषु च सुश्रद्धया ॥
देवान्पितृन्समभ्यच्य दृष्टा पेपराण्यनेकधा । [*एततते सवमाख्यातं यस्वया पृच्छित पुरा] ॥ ११
इन्द्र उवाच- |
्टानि पुण्यतीथोनि क्षेत्राणि च त्वया पुने । किं तीर्थं माप्य देवे मुच्यते ब्रह्महत्यया ॥ ११
सुरापो पच्यते पापाद्यपघ्रो हिमापारकैः । मित्रदरोहान्महैपापी भार्याहतां च तद्द ॥ १२
नारदं उवाच-
यानि कानि च तीथौनि भयादीनि सुरेश्वर । तेषां नेव पपर्यामि विशेषं पापनाश्चनम्‌ ॥ १३
सुपुण्यानि सुदिव्यानि पापघ्नानि समानि च । सवौण्येव सुतीथानि जानाम्यहं पुरंदर ॥ ४
अविर्ेष विशेषं च नैव जानामि सांग्तम्‌ । परयक्तं क्रियतां देव तीथोनां गतिदायकम्‌ ॥ १५
एवं वाक्यं समाक्ण्यं नारदस्य महात्मनः । समार्हतानि चेन्द्रेण तीथोनि भूगतानि च ॥ १६
मूतिमन्ति च दिव्यानि [+समायातानि सांभतम्‌ । बद्धाञ्जलीमि सवाणि ] भरषितानि सुभूषणेः
दिव्याम्बराणि लिग्धानि तेजोवन्ति च सुत्रत। [भद्ीपुंसोस्तु स्वरूपाणि कृतानि च विशेषतः]
इंसचन्दरमकाशानि दिव्यरूपधराणि च । [युक्ताफटस्य वर्णेन प्रमासन्ति सुरेश्वर ] ॥ !९
तप्नकाश्चनवणांनि सारुणानि च तत्र च । [*कान्ला श्ु्सुपतिानि भभासन्ति सभान्तरे ॥२०
कानि पद्मानि भान्त्येव मूततिमन्तीनि भान्ति च] । सूयेतेजःकाशानि तडद्रणानि कानिचि?!
कानिविद्रोप्यवरणानि हारकेयूरकङ्णेः । मालाभिश्च सुशोभीनिं कमण्डड्कराणि च ॥
तत्काटं स्मृतमात्रेण आयातानि सभान्तरे ॥ , २२
गोमती नमेदा पुण्या चन्द्रभागा सरस्वती । देविका बिम्निका कुना कुञ्ञला परञ्ुखा लुता २}
रम्भा भानुमती पुण्या पारा चैव युधधेरा । शोणा च सिन्धुसौवीरा कावेरी कपिला तथा॥२५
कन्दा भेदिनी पुण्या सुपुण्या च महेश्वरी । चैण्वती तथा ख्याता लोपा चान्या स॒कोशिकी

* एतशिहन्रन्तगतः पाठः क. ख. घ. ङ. च. छ. घञ. ट. ठ इ. ढ. पुस्तकस्थः । † एतज्िहान्तगेतः पाटः क. ख
घ. च. प्न. ट. ठ. ड. ठ. पुस्तकस्थः । * एतभिहूनान्तगेतः पाठः क. ख. घ. ड. च. छ. स. ट. ठ. ड द. पुस्तकस्य ।
† एतजिहनान्तर्गतः पाठः क. ख. ध. ड. च. छ. इञ. ट. ठ. ड, द. पुस्तकष्थः । * एतच्िहूनान्तगंतः पाटः क. ख. ध
ड. च. छ. स. ट. ठ. इ. ढ. पुस्तकस्थः ।
ब कप

१द. "ततः! भाः २. ड. छ. घ्ष.र. ठ. ड.द. कः । स्वामिद्रो'। २क.स.ध. ड, ध. छ. हं. ट. ६.२
ह. 'हाभाग भा। ४ क. शख. च. "पी नाया हन्ता कयं सखम्‌ । ना। इ. पी नायं। हतौ कथं सुखी । ना । सष. ¶ निं
हन्ता कर्थं सुखी । ना । ड. द. "पी नारीहन्ता थं सुखी । नाः । ५ क. ख. ढ. च. छ. द. ठ. प्रष्यवं । ९ क. ख. ५
ड. च. छ. त, ट. ठ. ड. द. “हूय सहसरक्षस्तीयौन्भूतरसंस्थितान्‌ । यानि कानि च तीथनि सवोणि भू' । ७ ध. ट.
द. “नि सृखूपाणि पुरंदर । का", ८ क. ल. ध. ङ.थ. छ. ्.ट. ठ. र. ठ. शू \ चकासति च शैप्याणि प्रमा
समपन्तरे । सर्वामरणवद्यैःप्रशोभन्ते मरेशवर ॥ हारकङणकेरेमात्मभिस्तु पुरंदर । दिम्यचन्ददिग्धानि सुरभीणि गुं
च ॥ कमण्डलुक्राण्येव शागतानि सभा" । ९ क. स. घ. द, च. छ. कष. ठ. ठ. ड.द. र) पक्मतुभ 1 १० ध
वेदिक । |

2 @ @ ~क €>

९० नवतितमोऽध्यायः }] पद्मपुराणम्‌ । ३११

पैसा हंसवाहा च हंसवेगा मनोरथा । सुरथा सारुणा वगा सुषेणा च सुपश्रिनी ॥ २६

बहनी सरघा चान्या पुण्या चान्या पुरन्दिका। हिमा मनारथा दिन्या चन्धिका बेदसंक्रमा२७
ज्वाला हुताशनी स्वाहा काला चैव कपिञ्जल । स्वधा सुकाला कालिङ्गा गम्भीरा हिमवाहिनी

देवदरवी बीरवाहा रक्षहोमाऽप्यधापहा । पाराशरी बेद्गभी हेमवेशा स॒पुष्ड्की ॥ २९
एता नदो महापुण्या मूतिमत्यो हधापहाः । सवौभरणशोभाव्याः कुम्भहस्ताः सुपूजिताः ॥३०
भरयागः पुष्करशैव स्वैतीयथ॑मनोरमः । वाराणसी महापुण्या ब्रह्महत्यान्यपो हिनी ॥ ३१
दारावती प्रभासश्च ह्यवन्ती नेमिषस्तथा । दण्डक[#श दशषारण्यं महेश्वरकरेवरौ ॥ ३२

कारञ्जरो ब्रह्मक्षत्र मथुरो नाम वाहकः । माया काओी।तथाऽन्यानि दिव्यानि विविधानि च॥
अष्षषटिस्तु तीथानि नदीनां दज्च कोटयः । गोदावरीगुखाः सवः समायातास्तदाज्ञया ॥ ३४
पानां तु समस्तानि तीर्थानि च महान्ति च । [ + मूिलिङ्धराण्येव सहस्रां सुरेश्वरम्‌ ३५
समाजग्पुः समस्तानि तदादेशकराणि च । प्रणेुरेवदेवेशं नतशी पाणि स्कः ॥ ९६
तैस्तु भक्तो महातीथरदिवराजस्तु सादरम्‌ । कस्माखया समाहूता देषराज बदख नः ॥ ३७
रहि नः कारणं सर्वं नमस्तुभ्यं सुराधिप । [#एवमाकणितं स्व तीर्थानां वचनं तद्‌ ।]

एवपाकर्यं तद्वाक्यं देवराजोऽभ्यभाषत ॥ ३८
केः समथो महाभागा ब्रह्महत्यां म्यपोहितुम्‌ । गोधाख्यं महापापं ल्लीवधाख्यमनुत्तमम्‌ ॥ ३९
घापिद्रोहात्समुदधतं सुरापानाच दारुणम्‌ । हेमस्तेयोदरतं पापं गुरुनिन्दासमुद्धवम्‌ ॥ ४०
भूणहतयां महाघोरां कः समर्था निवतितुम्‌ । रानद्रोहं महापापं बहुपीडाप्रदायकम्‌ ॥ ४१
मिबरोरं तथा चान्यत्सव॑विश्वासधातकम्‌ । देवमेदं तथा चान्यलिङ्गमेदं ततः परम्‌ ॥ ४२
हतिच्छेदं च विप्राणां गोप्रचारपणाश्नम्‌ । अगारदाहनं चान्यद्भामदीपनकं परम्‌॥ ४३

षोडरोते महापापा अगम्यागमनं तथा । स्रामित्यागात्समुदधतं रणस्थानात्पलायनम्‌ ॥ ४४
एतानि नाशयेत्को षै [ +समर्थस्तीर्थसत्तमः । समर्थो भवतां मध्ये] प्रायतत बिना धरवम्‌॥४५
प्रयतां देवतानां च नारदस्य च पयतः । बरुवन्त॒ सर्वे संचिन्तय निशितं पापनाशनम्‌ ॥ ४६
एवमुक्ते शुभे वाक्ये देशेन महात्मना । समन्त्य तीथेराजेन पोच शकरै सभागतम्‌ ॥ ४७
तीयौन्युचुः--

भूयतामभिधास्यामो देवराज नमोऽस्तु ते । यावन्ति सवेतीथानि सषैषापहराणि च ॥ ४८
्रहमहत्यादिकान्येव त्वयोक्तानि सुरेश्वरम्‌ । महाघोराणि पापानि नारितुं नेव शक्नुमः ॥ ४९
यागः पुष्करथैव सवैतीर्थमनुत्तमम्‌ । वाराणसी महाभाग सवपातकनारिनी ।)

पहापातकनाश्चाय चत्वारोऽमितविक्रमाः ॥ ५०
उपपातकनाश्चाय वयं धात्रा विनिभिताः । महापापोपपापार्थं खषटोऽसौ पुष्करो धुवम्‌ ॥ ५१

.---.---=~ _-------~ ~ ~ -------~ --~---- =~~---- ~ -~- -~-~- ~~~ ----- -~----~ ---- -~----~-- ˆ~“ - = ० -
[= रि [2 ~ ५

> एतचिहान्तरीतः पाठः क.ख. डः च. छश्च. ड. ठ. पृसकस्थः । + एतनिहान्तमैतः पाठः क. ख.ध. ड. च.
9. प्त. ट. ठ. इ. ढ. पुस्तकस्थः। ‰ एतचिषान्तग॑तः पाठः क. ख. ध. ड. च. छ. घर. ट. ठ. इ. ढ. पुस्तकस्य: ।
+ एतचिहान्तर्गतः पाठः फ ख. घ. ड. च. छ. घ. ट. ठ. ह. ट. पुस्तकस्यः।

९. ख. ठ. छ. कष. ड. द. वेणा मावेणासुः।२क. क्ष, इ. च. छ, स. द. ेमा३ उ. शुदा ।४ छ. श्व. हेमगमभी ।
4.

११४ पहामुनिभीष्यासपणीतं-- [ ९ भृतरिशण्डे-

एकभाकरण्यं तद्राक्यं सीयीनां सुरराट्‌ ततः । हर्षेण महताऽऽविषटस्तेषां स्तोप्रं चकार ह ॥ ५२
इति भीमषापुराणे पाद्मे मूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीथेकथने नवतितमोऽध्यायः ॥ ९० ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- ७५२३

अथेकनवतितमोऽध्यायः ।
कुञ्ल उवाच -

बरह्महत्याऽभिशतश्च सहस्राक्षो यदा पुरा । गोतमस्य प्रियासङ्गाद गम्यागमनात्तथा ॥ ।
सुजातं पातकं तस्य त्यक्तं देवेश ब्राह्मणैः । सहस्राक्षस्तपस्तेपे निरारम्बो निराश्रयः ॥ २
तपन्ति देवता; सवी ऋषयो यक्षकिनराः । देवराजस्य पूजाथमभिषेकं भवक्रिरे ॥
देते मालवके नीत्वा देवराजं स॒तोत्तमाः । चकुः लानं महाभागाः §इम्पैरुदकपुरितैः॥ ४
जापित प्रथम नीतो वाराणस्यां स्वयं ततः । प्रयागे च सहस्राक्षः सर्वतीर्थे ततः पुनः ॥ ५
महात्मना पुष्करेण लापितः स्वयमेव च । ब्रह्मादिभिः सुरैः भ कअ ;॥ ६
नागटन्देनेगेः सरवैगन्धर्वैशच सकषिनरेः । सापितो देवराजस्तु बेद म्रः सुसंस्कृतः ॥

[ श्रमुनिभिः सवेपापधरेस्तस्मिन्काे द्विजोत्तम ] ॥ | ७
शुद्धे तस्पिन्सहस्राक्षे प्टाभागे महामती । ब्रह्महत्या गता तस्य अगम्यागमनोद्धवा ॥ ८
[ + पापेन तेन घोरेण साधमिन्द्रस्य भरतछे ]। सुप्रसन्नः सहस्राक्षस्ती्भ्योऽपि वरं ददौ ॥ ९
भवन्तस्तीर्थराजानो भविष्यथ न संशयः । मत्मसादात्पविव्राश्च यस्मादहं विमोक्षितः ॥

सुधोरात्किस्विषादत्र युष्मामिर्विमरेरहम्‌ ॥ १०
एवं तेभ्यो वरं द्वा मालवाय वरं ददौ । यस्मात्स्रयं त्याऽप्येतद्विधतं मम पातकम्‌ ॥
तस्मासवमन्नपानेश्च धनधान्येरलंङृतः ॥ १

भविष्यति न संदेहो मत्मसादान्न संक्षयः । स॒दुष्कारेषिना त्वं तु भविष्यसि न संक्षयः ॥ १२
एवं तस्मै वरं दा सहस्राक्षः पुरंदरः । कषेत्राणि सवेतीथोनि देशान्माखवकांस्तथा ॥

[#आखण्डलेन सां ते स्वस्थानं प्रति जग्मिरे ॥ १३
सूत उवाच-
तदापभरति चत्वारः प्रयागः पुष्करस्तथा ]। वाराणसी सवेतीर्थ पापु स्वस्थानयुकत्तमम्‌ ॥ !४

कुञ्जल वाच--
[+ अस्ति पाश्चालदेशे तु विदुरो नाम क्षत्रियः ]। तेन रोभपरसङ्गेन ब्राह्मणो निहतः पुरा ॥ १५
श्षिखासू्रविहीनस्तु तिलकेन विवभितः । भिक्ताथेमटते सोऽहि ब्रह्मघ्नोऽहं समागतः ॥ १
ब्रह्मप्राय सुरापाय भिक्षा चान्न प्रदीयताम्‌ । शरेष्वेव समस्तेषु भ्रमते याचते पुरा।॥ ७

(=

#एतचिदवान्तरगतः पाठः क. ख. घ. ड. च. छ. ष, ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः । + एतचिहान्तगेतः पाठः क. ल. ४
ड. च. छ. ह्च ट. ठ. ड. ढ. पुस्तकस्थः । * एतजिहान्तगेतोऽयं पाठः क. ख. ड. च. छ. कष. ड. पुस्तकस्य ।

+ एतज्िहान्तग॑तः पाठः क. ख. ड. च. छ. पञ. इ. पृस्तकस्थः ।

१क.स.ड, च.छठ. प्तः ठ. "मशैस्तपोबकषेः। मू" । ड. “सशरः सुरोमनैः । मु ।

९२ द्विभवषतितमोऽध्यायः 1 पच्रपुराणम्‌ । ३१५

एवं सर्वेषु तीर्थेषु अटक्नेव समागतः । ब्रह्महत्या ततस्तस्य न याति दिसतम ॥ १८
दक्षच्छायां समाश्रित्य दह्मानेन तेजसा । संस्थितो विदुरः पापी दुःखशोकसमन्वितः ॥ १९
चन््शमां ततो विभो महामोहेन पीडितः । निवसन्मगषे देशे गरुधातक उच्यते ॥ २०
स्वजनेन्धुवरगेथ परित्यक्तो दुरात्मवान्‌ । स तत्र हि समायातो यत्रासौ विदुरः स्थितः ॥

[ #गरिखासूत्रविदीनस्तु बिप्ररिद्रैषिवभितः ] ॥ २१
तदाऽसौ पएृच्छितस्सेन विदुरेण दुरात्मना । भवान्को हि समायातो दुर्भगो दग्धमानसः॥

विमरिकैविशीनस्तु कस्मात भ्रमते महीम्‌ ॥ २२
विहुरेणोदितः सोऽपि चन्रमा द्विजोत्तमः । आचष्ट सवैमेवापि यथापरं तं स्वकम्‌ ॥ २?
पातकं च महाधोरं वसता च गुरोहे । महामोहगतेनापि क्रोभेनाऽऽकुलचेतसा ॥ २४

गरोर्पातः तः पूर्वं तेन दग्धोऽस्मि सां पतम्‌ । स्वततान्तं निवेगैवं चन्द्रशष्मा ऽप्यपृच्छत ॥ २५
भवान्को हि सुवुःखात्मा हृक्षच्छायां समाभितः । विदुरेण समासेन आत्मपापं निबेदितम्‌॥२६

अथ कश्चिदहिजः पराप्तस्टतीयः भ्रमकषितः । बेदकष्मेति षै नाज्ना बहुपातकस॑चयः ॥ २७
द्ाभ्यामपि च संपृष्टः को भवानुष्टरृताढृतिः । कस्माद्रमसि पृथ्वीं त्वमात्मभावं निवेदय ॥ २८
पेदक्षमां ततः सथेमात्मचेष्टितमेव च । कथयामास ताभ्यां पै हगम्यागमनं कृतम्‌ ॥ १९

धिक़ृतः सबेरोकैश्च अन्येः स्वजनशान्धवैः । तेन पापेन संशिक्तो ्रमाम्येवं महीमिमाम्‌ ॥ १०
बश्चलो नाम वैश्योऽथ सुरापायी समागतः । स गोध्रस्तु विशेषेण तैश्च पृष्टो यथा पुरा॥ ३१
तेभ्य आबेदिते तेन यथाजातं स्वपातकम्‌ । तैस्तथाऽऽकणितं सर्वं सम्यक्तस्य प्रभाषितम्‌ ॥ ३२
चत्वार एवं पापिष्ठा एकस्थानं समागताः । कः कस्यापि न स॑परकं भोजनाच्छादनेन च| ३१
करोति च महाभाग वार्ता चश्ुः परस्परम्‌ । न विश्न्त्यासने चैके न र्वपन्त्येकसंस्तरे ॥ ३४
एवं दुःखसमाविष्टा नानावीर्थेषु ते गताः । एतेषां पातका घोरा न नश्यन्ति च नन्दन ॥ ३५
समर्यं नास्ति तीयोनां महापातकनारने । विदुराध्ास्ततस्ते तु गताः कालञ्जरं गिरिम्‌ ॥ ३६
इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे वेनोपाश्याने गुरुतीरथ एकनवतितमोऽध्यायः ॥ ९१॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--७५५९

अथ दिनवतितमोऽध्यायः ।

कुञ्जल उवाच-
कालञ्जरं समासाद्य निवसन्ति सुदुःखिताः । पहापापेस्तु संदग्धा हाहाभूता विचेतनाः | १
तत्र कश्चित्समायातः सिद्धरूपी दिजोत्तमः । तेन पृष्टाः स॒दुःखातां भवन्तः केन दुःखिताः ॥ २
स तैः पोक्तो महामाहः सरवहञानविहारदः । तेषां ङञासरा महापापान्छृषां चक्रे सुपुष्यभाक्‌ ॥ ३
सिद्ध उवाच--
करागठायोने जवान पृणस्वा । सववसतीपस वारान पटिका ॥ ५
#* एतश्विहान्तगंतः पाटः क. ख. ध. ङ. च. छ. क्ष. ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।

१ म, लक्षः पुराऽऽस्म') २ ड. छ. द्विजाधमः । ३ द. येन ज्वलितेन च । गु । ४ ड. च । न करोति महामाम
शनवातौ द्विजोत्तम । म । ५ ड. दवैको महायशाः । ते,

३१६ महामुनिश्रीष्यासपणीतं-- [ २ मूमिखण्डे-
गच्छयेषु च वै यूयं चत्वारः पापकारिणः । गङ्गाम्भसि यदा सातास्तदा युक्ता भविष्यथ ॥

पातकेभ्यो न संदेहो निम॑लत्वं गमिष्यथ ॥ ९
आदिष्टास्तेन ते सर्वे भणेमुस्तं प्रयत्नतः । काछञ्जरात्ततो जग्मुः सत्वरं पापपीडिताः ॥ ६
बाराणसीं समासाद्य खात्वा चैव द्विजोत्तम । भयागं पुष्करं चैव सेत तु सत्वराः ॥

अमासोमसमायोगे जग्मुस्ते पापल्ृत्तमाः । ७
विदुरशनद्रशषमी च वेदश्मा तृतीयकः । गोघ्रोऽथ वल्जुलभ्रैव सुरापः पापचतनः ॥ ८

तस्मिन्प्वीणि समाप्ते लाता गङ्गाम्भसि द्विज । सञानमाेण मुक्तास्तु गोवधावैस्तु किदिबिषैः ॥ ९
ब्रह्महत्यागुरुह्यासरापानादिषातकैः । लिप्नानि तानि तीथोनि परिभ्रमन्ति मेदिनीम्‌ ॥ १०

पुष्करः सवेतीर्थश्च प्रयागः पापनारनः । वाराणसी चतुर्था तु लिक्षा पापैद्रिजोत्तम ॥ ११
कृष्णत्वं पेदिरे सर्वे हंसरूपेण बभ्रमुः । सर्वेष्वेव सुतीर्थेषु सानं चक्रुद्विजात्तमाः ॥ १२

कृष्णत्वं मुच्यते नैव तेषां पापेन चाऽऽगतम्‌। सुतीर्येषु महाराज साताः सर्वेषु वै पुनः ॥ १३
यधत्तीर्थ प्रयान्त्येते स्वे तीर्था द्विजोत्तम । हंसरूपेण ते यान्ति तैश्च सारं सदुःखिताः ॥ १४
भार्याः पातकरूपाश्च भ्रमन्ति परितस्तथा । अष्टषष्ठिः सुतीथानि हंसरूपेण बध्रयुः ॥ १५
तेश्च साप महाराज महातीथेसमं पुनः । मानसं च गतास्ते च पातकाङुरमानसाः ॥
तत्र स्नाता महाराज न जहति च पातकम्‌ ॥ , १६
लजयाऽऽविष्टमनसा मानतो हंसरूपधृक्‌ । संजातः कृष्णकायश्च यं तं वं दृष्टवान्पुरा ॥ १७
रेवातीरं ततो जगयुस्त्वत्सा्ं पापनारनम्‌। रेवायाः संगे पुण्ये सुरासिद्धनिषेषिते ॥ १८
लानमात्रेण मुक्तास्ते पापेभ्यो द्विनसन्तम । विहाय एवं त॑ वर्णं शुद्धत्वं परतिजग्मिरे ॥ १९
य॑ य॑ तीर्थं भरयान्तयेते गत्वा खानं परचक्रमुः। जहसुस्ताः सियो दृष्ट्रा कृष्णत्वं नैव गच्छति ।॥ २०
तोयानखेन कु्जायाः पातकं परमेव च । भस्मावशेषं संजातं तदा गतास्तु ताः खयः ॥ २!
ब्रह्महत्यागुरुहत्यास॒रापानागमागमाः । भस्मभितास्तु संजाता रेवया लया हता; ॥ २२
तास्तु हता महाभाग या मृतास्त सरित्तदे । अष्टषषटिस्तु तीर्थानां (नि) हंसरूपेर्णे बभ्रमुः ॥ २
सार हसः समायातो विद्धि ल त्त मानसम्‌ । कृष्णहंसास्तु चत्वारस्तेषां नामानि मे भृणु॥! २४
प्रयागः पृष्करशैव सवैतीथेस्तथैव च । वाराणसी चतुर्थीं च पुत्र जाताऽघनारना ॥ २५
ब्रह्मह्याभिभूताश्च बभ्रमुः स्तो महीम्‌ । तीथौन्येतानि बुःखेन तीर्थेषु च महामते ॥ २६
न गतै पातक घोरं तेष च भ्रमतां सुत । कनायाः संगमे शरद्धा बिमृक्ताः किल्विषात्किल ॥ २७
तीर्थानामेव सर्वेषां पुण्यानापिह संमतः। राजा प्रयागः संजात इन्द्रस्य पुरतः किल ॥ २८
तावद्राजन्ति तीर्थानि याबद्रेवा न दृशयते । तावदरजन्ति तीयांनि याद्रैवा न इष्यते ॥ ^
ब्रह्महत्यादिकानां तु नाशने सा प्रतिष्ठिता । कपिलासंगमे पुण्ये रेवायाः संगमे तथा ॥ ?
मेनादसमायोगे तथा चैवोरसंगमे । महापुण्या महाधन्या खा सवेत्र वुरुभा ॥
सैर्वोकारे भृगुक्षेत्रे नमदा छुऽजसंगमे । दुष्पाप्या सा नरे रेवा मादिष्मत्यां सुतोत्तम ॥
विटङ्कास॑गमे पुण्ये कटके मङ्गलेश्वरे । स्त्र दुटेभा रेवा स॒रपुण्यसमाडछा ॥ [ऋ
१क.ल.च.ढ. च. छ. पष, ट.ठ. ड. हते च महापुरीम्‌ । विः। २क. ल. ड. च. छ. ष. ड. द."गुरत्तं ¶।

३क.स. ड. च. छ. ष. ड. ठ. कुम्जायाः।४म. "गवैतदा। ५. देहैः समासाय विहर्तुं तथ मा । ¶
ख. च. छ. इ. उ. कुष्जायाः।७ क.ख. र. च. छ. इ, ड. ठ. श्रीकण्ठे।

१६ तरिभवतितमोऽध्यायः 1 प्मपुराणम्‌ । ३१७

#यैमाता महादेवी अधराशिषिनारिनी । उभयोः कूलयो्मध्ये यत्र तत्र नरः सधीः ॥
अशमेधफलं भुङ्के लानेनेकेन मानवः ॥ १४
एतत्ते सवेमाख्यातं यस्या परिपृच्छितम्‌ । सवपापापहें पुण्यं गतिदं चापि शृण्वताम्‌ ॥ ३५
इति श्रीमहापुराणे पा मूमिखण्डे वेनोपाष्याने गुरुतीर्थे च्यवनोपाख्याने द्विनवतितमोऽध्यायः ॥ ५२ ॥ |
आदितः छोकानां समण्यङ्ाः-५७५९४

भथ त्रिनवतितमो ऽध्यायः ।

कुञ्जर उवाच-
विं विज्वल स्वया दृष्मदवुतं भ्रमता यदहम्‌ । आश्चर्येण समायुक्त तन्मे कथय सुव्रत ॥ १
हतः भरयासि य॑ देशमाहारायं तु सांमतम्‌ । तत्र दृष्टं ममाऽऽचक्ष्व चित्र कौतुकमेव वा ॥
विज्वल उवाच--
अस्ति मेरुगिरेः पृष्ठ आनन्द नाम काननम्‌ । दिव्यैः समाकीर्णं फलपुष्पमयैः सदा ॥ श
दवदैनदैः समाकीर्णं मुनिसिद्धसमन्वितम्‌ । अप्सरोभिः सुरूपाभिगेन्धरवः किनरोरगेः ॥ ४
वापीकूपतडागैश्च नदीभस्रवणेस्तथा । आनन्दकाननं पुण्यं दिव्यभाव; प्रभासते ॥ ५
विमानैः कोरिस॑ख्याभिरदसकुन्देन्ुसंनिभेः । गीतकोलाहले रभ्यमेषध्वनिनिनादितम्‌ ॥ १
षट्पदानां निनाद सर्वत्र मधुरायते । चन्दनेथ सुदसैश् चम्पकैः पुष्पितेदेतम्‌ ॥ ७
नानाटरकषैः भरमादयेवमानन्दबनयुत्तमम्‌ । नानापक्षिनिनादेश् वनं कोखाहटान्वितम्‌ ॥ ८
एवमानन्दकं दृष्टं मया तत्र सुशोभनम्‌ । विमलं च सरस्तात शोभते सागरोपमम्‌ ॥ ९

सपर्ण पष्यतोयेन पद्मसौगन्धिक शुभः । नलजन्तुसमार्युक्तं हंसकारण्डवान्वितम्‌ ॥ १०
[#एवमासीत्सरस्तस्य सुमध्ये काननस्य हि । देवगन्धवैसंबाधेमुनिदन्देररकृतम्‌ ] ॥ ११
[+ किंनरोरगगन्ध्वै धारणे सुशोभते । तन्नाऽऽश्चयं मया दृष्टं तात वक्त न शक्यते] |॥ १२
विमाने दिव्यभोगाव्ये कटशैरूपश्षोभिते । छत्दण्डपताकराभी राजमानोऽथ तत्र हि।॥ १४

[#सर्वभोगयुतेना(तश्वा)पि गीयमानोऽथ किनरेः। गन्धरवेाप्सरोभिश्च शोभमानोऽथ सुव्रत] १४
स्तृयमानो महासिद्धे केषिभिस्तत्ववेदिभिः । रूपेणाप्रतिमो रोके न ष्स्ताटशः कचित्‌ ॥ १५
सवोभरणशोभाङ्गो दिव्यमालाविभ्रूषितः । महारत्नकृता माला तस्योरसि विराजते ॥ १६
तत्समीपे स्थिता चैका नारी दष्टा वरानना । मुक्ताहारः समायुक्ता वलये; कङ्णेयता ॥ १७

~~

[का ` 1 ए 7 01,

४ एतशिहान्तगेतः पाठः क ख. च. स. पुस्तकस्थः । + एत्िहान्तगंतः पाठः क. ख. ध. ट. च. छ. क्ष दढ. ठ.
ड. द. पुस्तकस्थः । # एतच्िहान्तगंतः पाठः क. ख. घ. डः च. छ. क्ष. ट. ट. ट. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।

१क. ल.घ. ड.च.छ.्ष. ट. ठ. ड. द. ती्थमाला।२क.ख. ड. च. छ. शष. द. द. म्‌। एवएकत्वा महाप्रा-
शष्ठतीयं पृश्रमव्रवीत्‌ । ह" । ३ ध. ट. ठ. द. शृक्षैः स'। ४ ड. "ते । कोरिसंख्यादि्भिर्क्तं हंपैः कु" । ५ष. ङ. छ. स.
ट. ठ. इ. भम्थरवेदध्व" । ६ ड" भम्‌ । विमलोऽस्ति तत्र वै तात सागरः शोभते सदा । सं । अ. रू । तत्र ताबत्प्रमाणोऽ-
स्ति शोभमानः सरोबरः । स" । ७ म. संपूणेः । ८ म. युक्तो हं" । ९ म. न्वितः। दे" । क... इ. च. छ. ष.
ट.ठ. इ. द, ते । हेमशारै ष मुक्तानां बलः ।

३१८ पहाप्निभीव्यासषणीत-- [ ९ भूमिखण्डे-

दिव्यबद्धपरीधाना चन्दनाचनुखेयना । स्तूयमाना गीयमाना पुरुषेण सहाऽऽस्थिता ॥ १८
रतिरूपा वरारोहा पीनश्रोणिपयोधरा । सर्वाभरणशोभाङ्गी तादृशी रूपसंपदा ॥ १९
द्वावेतौ तु मया दृष्टो विमानेनापि चाऽऽगतो । रूपरावण्यमाधूर्यसयुक्तौ हृष्टमानसौ ॥ २०
समुत्तीयं विमानासु गतौ तौ सरसोऽन्तिके । ातौ तत्र महात्मानौ सीपंसौ कमलेक्षणौ ॥ २१
णब तो महारस दंपती च परस्परम्‌ । तादृशौ च शवौ तत्र पतितौ सरसस्तदे ॥ २२
[कपरभासेते तदा ती तु श्ीपुसौ कमरेक्षणो । रूपेणापि महाभाग ताश््षवेव तौ श्वौ | २१
दैवरूपोपमस्तात यथापूर्वं तथा पुनः ।] यथा रूपं हि तस्यास्ति तादृक्षः स च श्यते ॥

याषछूपा च सा नारी शवरूपा च तादश्षी ॥ २४
हीश्षवस्य च यन्मांसं शब्ेणोत्कीयं सा ततः। क्षते तस्य मांसानि रक्ताुतानि यानि च॥ २५
पुरुषो भक्षते तद्रच्छवमांसं समातुरः । श्वधया पीड्यमानो तौ भक्षिते पिषितं तयोः ॥ २९
यावचुप्नि समायातौ ताबन्मांसं प्रभक्षितम्‌। सरसश्च जलं पत्वा सजाती खखितौ पितः ॥ `
कियत्कालं स्थिती तत्न विमानेन गतौ पुनः ॥ २७
अन्ये दरे च लियो तात मया श्ट च तत्र वै । रूपसौभाग्यसंपन्ने ते खियौ चारलक्षणे ॥ २८
ताभ्यां प्रभक्षितं मांसं यदा तात महाधने । सहसा ते तदा ते टे हास्यैरदाटकैः पुनः ॥

भक्षेते च स्वमांसानि द्विती परिनित्यश्षः ॥ | २९
कृत्वा सानादिकं मांसं पर्यतो मम तत्र हि । अन्ये यौ महाभाग रोद्राकारसमन्विते ॥ ३०

दँष्टकराखवदने तत्रैवातिविभी षणे । उ चतुः खादमाने तु देहि देहीति वै पुनः ॥ ११
एवं दष्टं मया तात आश्वर्यं सरसस्तटे । नित्यगत्तीयं तावेवं ते चाप्यन्ये च वै पितः ॥

कुवन्ति सदशी चेष्ट पूर्वोक्तां मम पर्यतः ॥ १२
भवता पृच्छित तात यत्कथाअयैमेव च । मया भोक्त तवाग्रे वै सर्वसंदेहकारणम्‌ ॥ १३
[+ कथयस्व प्रसादाश्च भरीयमाणेन चेतसा । विपामेनाऽऽगतो योऽसौ दिया सां द्विजो २४
दिष्यरूपधरो यस्तु स कस्तु कमलेक्षणः । का च नारी महाभाग महामांसं पभक्षति॥ ३५

स कश्वाप्यागतस्तात सा चैवाऽऽगत्य भक्षति । प्रहसेते तदा ते द्रे सियो तात वदस्व नः]॥ ३६
तौ दंपती समाचक्ष्व दे क्षियौ चापि तत्परे । देहि देहीति वाैन्यौ संक्षयं छिन्धि सुव्रत ॥१७
एवं पृष्स्तृतीयेन विञ्वलेनाऽऽत्मजेन सः । प्रोवाच सर्वं सान्तं च्यवनस्यापि श्युण्वतः ॥ ३८

इति श्रीमहाएराणे पाश्रे भूमिखण्डे बेनोपाश्याने गुरुतीर्थे त्रिनबतितमोऽध्यायः ॥ ५३ ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ा;-- ७६३२

#* एतशिहान्तगैतः पाठः क. ख. ध. च. छ. च, ट. ठ. ड. पुस्तकस्थः । + एतथिहान्तगेतः पाठो ध. इ. छ. 2.
ठ. ड. ढ. पुस्तकस्थः।

१क.ख. ड. च. छ. ष. . पसर्वशोमासमाविलौ । स । ध. ट. ठ, ड. वसर्वशोभातमन्बितौ । स" । २ ध. ङ,
छ. ट, ठ, ड. ठ, यमेव प्रपद्यामि हयत्याशचयं पितः शुणु ॥ भित्यपुष्ीये भक्षिते तौ दरौ तन्मांसमेव च ॥ येते च ईत.
पू्णेकामौ च वयोः पुनः ॥ आश्र्यमेतत्स॑जातं दष्टं तात मया तदा ॥ भ ।

९४ चहुमेवतितमोऽध्यायः पन्रपुराणम्‌ । . ३१९
भथ अतुर्मवतितमोऽध्यायः ।

कुञ्जल उवाच -

क तत्सवं कारणं सुत । यस्मात्तौ ताषश्तौ जातौ स्वमांसपरिभक्षकौ ॥ १
५. कारणं कमे शुभं वाऽश्ुभमेव च । पुण्येन कमेणा पुत्र जन्तुः सौख्यं अनक्ति च ॥
ष्ठत भङ्गं एवापि पापयुक्तेन कर्मणा ॥
मष्मधम विचार्यैव शाल््नानेन चशुषा । स्पलधर्म पष्ट सुविचार्य पुनः पुनः ॥
प्मारभेत्ततः कमं मनसां विपुरेन वा । स परूतिकारकः शिल्पी समावर्वयते यथा ॥
अग्नेश्च तेजसा पत्र ज्वालाभिश्च समन्ततः । द्रवीभूतो भवेद्धातुर्डिना तापितः कषनैः ॥
पाश्च वत्स भ्यं तु रसयुक्तं च सेव्यते । तादस्षं जायते वत्स रूपं चैव न संशयः ॥ .
कमे एव पधानं यजलीवरूपेण वपते ॥ &
धाश्च वपते बीजं क्षत्रे तु कृषिकारकः । भुनक्ति तादृश्चं बत्स फलमेव न संशयः ॥ ७
यादसं क्रियते कमं तादृशं परिभुज्यते । विनाशहेतुः कमस्य सँ कर्मवशा वयम्‌ ॥ ८
कमेदायादका रोके कमं एव च बान्धवाः । कमांणि चोदयन्तीह पुरुषं सुखदुःखयोः ॥ ९
सुवणं रजतं वाऽपि यथा रूपं निषेच्य(ज्यो)ते । तथा निषेव्यते जन्तुः पूैकर्मवस्ानुगः ॥ १०
पशचेतान्यपि ज्यन्ते गर्भस्थस्यैव देहिनः । आयुः कम च वित्तं च बिद्या निधनमेव च ॥ ११
यथा कृषिफल कतु; माप्यते य्यदीहति । तथा पूर्वकृतं कमं कतारं पतिपद्यते ॥ १२
देवत्वमय मानुष्यं पडयुतां पक्षितां तथा । तियैक्त्वं स्थावरत्वं च याति जन्तुः स्वकर्मभिः॥ १३
स एव तु तथा भुङ्के नित्यं विहितमात्मनः । आत्मना विहितं दुःखमात्मना बिहितं सुखम्‌ ॥
गभेदय्यायुपादाय भुङ्के ते पूर्दहिके ॥ १४
पेदेहृतं कम न कश्चित्पुरुषो भुबि । बटेन प्रजया वाऽपि समर्थः कर्ठुमन्यथा ॥ १५
स्तान्येव भुञ्जन्ति दुःखानि च सुखानि च । हेतुभिः करणैर्वाऽपि सोऽहंकारेण बध्यते ॥१६
यथा धेनुसहस्रेषु वत्सो विन्दति मातरम्‌ । तदच्छुभाशुभं कमं कतीरमनुगच्छति ॥

- ° अ क द)

उपभोगाहते तस्य नाश्च एव न विद्यते ॥ १७
भाक्तनं बन्धनं कमे कोऽन्यथा कर्महि । सुशीघ्रमपि धावन्तं विधानमपि धावति ॥ १८
शोभते संनिपातेन पुरा कर्म यथाकृतम्‌ । उपतिष्ठति तिष्ठन्तं गच्छन्तमनुगच्छति ॥ १९
केरोति कुवेतः क्म च्छायेवातुविधीयते । यया छायातपौ निलयं सुसंबन्धौ परस्परम ॥ २०

हि विषया उपसगा जरादयः । पीडयन्ति नरं पश्ात्पीडितं पूर्वकर्मणा ॥ २१

येन यत्रोपभोक्तव्यं ससं वा दुःखमेव च । स तत्र बध्यते जन्ु्बलादेषेन नीयते ॥ २२
दवं राहुश्च जीवानां युखदुःखोपपादनम्‌ । अन्यथा कमं तश्िन्तयं जाग्रतः स्वपतोऽपि वा ॥२३
अन्यथा दुःखिनं दैवं वध्यमेव जिषांसति । शख्ामिविषवुर्गेभ्यो रक्षितव्यं च रक्षति ॥ २४
यथा पृथिव्यां बीजानि शमं हृास्तृणानि च । तथैवाऽऽत्मानि कमीणि तिष्ठनि भभवन्ति च॥

तेरक्षयो्यथा दीपो निर्वाणमधिगच्छति । कर्म्तयात्तया जन्तोः शरीरं नाशग्च्छति ॥ २६

„१ क. क. च. छ. ष. ड, सानिपुणेन ष ।स। रभ. यत्र।३ड. छ. ढ. “मू प्रहराजा विषराओे डकिन्यो
शृतविज्वराः ।. पि ।

३२० पहामुनिभीष्यासप्णीतं- [ २ भमिखण्डे-

कमेक्षयात्तथा मृत्युसश्वविद्धिरूदाहतः । विविधाः प्राणिनां रोगाः स्मृतास्तेषां च हतवः ॥२७
तस्मासशु परधानं च भाणिनां कमं एव हि। यत्पुरा क्रियते कमे तदिहेव प्रभृज्यते ॥ २८
यत्त्वया दृष्टमेवापि पृच्छितं तात सांमतम्‌ । तस्यार्थ हि मयोक्तं वे भुञ्जाते तौ हि सांभतम्‌॥२९
आनन्दके त्वया शं तयोः केम सुदारुणम्‌ । छण वत्स परवक्ष्यामि विपाकं पूर्वकर्मणः ॥ ३०
कमेभूमिरियं तातं चान्या भोगाय भूमयः । स्थगादीनां महाभाह्न कर्ता गत्वा भुनाक्ते च ॥ ३१
चोलदेशे महामा स॒बाहुनाम भूपतिः । रूपवानगुणवान्धीरः पृथिव्यां नास्ति तादृशः ॥ ३२
विष्णभक्तो महाज्ञानी वैष्णवानां च सुभियः। कर्म॑णा िषिषेनापि ध्यायेत्स मधुसूदनम्‌ ॥ ३३
अश्वमेधादिकान्सवोन्यजेदयह्नान्स वे नृपः । पुरोधास्तस्य चेवासि भेमिनिनाम ब्राह्मणः ॥ ३४
स चाऽऽहूय सुबाहुं तमिदं वचनमव्रवीत्‌ । राजन्देहि सुदानानि येथ सख्यं प्रभुज्यते ॥ ३५
दानैस्तु लभते लोकान्दुगान्परेत्य गतो नरः । दानिन सुखमाभ्रोति यश्चः प्रामरोति शाश्वतम्‌ ॥३६
दानेनैवास्य सत्कीतिजौयते मत्यैमण्डले। [्यावत्कीर्तिः स्थिरा चात्र तावत्कतो दिवं वसेत्‌ ३७
तदहानं दुष्करं भाहू्दातुं नैव परशचक्यते । तस्मात्सबैभयत्नेन दातव्यं मानवैः सदा ॥ ] ३८
राजावाच-
दानस्य तपसो वाऽपि द्रयोमेध्ये सुदुष्करम्‌ । फं वा पहाफखं परेत्य तन्मे ब्रूहि द्विजोत्तम ॥ ३९
जेमिनिरुवाच- |

दानाम दुष्करतरं पृथिव्यामस्ति किंचन । राजन्पत्यक्षमेवेकं दृश्यते लोकसाक्षिकम्‌ ॥ ४०
परित्यज्य प्रियान्पाणान्धनार्थे रोभमोहिताः । परविशन्ति नरा रोके समुद्रमटवीं तथा ॥ ५१
सेवामन्ये भरकुवैन्ति प्रपठन्ति विपथितः । हिसाभायान्बहुन्छेशान्कृषिं चैव तथा परे ॥ ५२
तस्व दुःखा्जितस्यापि प्रणिभ्योऽपि गरीयसः । अथस्य पुरुषव्याघ्र परित्यागः सुदुष्करः ॥
विरेषतो महाराज तस्य न्यायाजितस्य च ॥ ४३
शरद्धया विधिवत्पात्रे द्तस्यान्तो न विद्यते । श्रद्धा भमत देवी पावनी विश्वभाविनी ॥ ४४
सावित्री भसतित्री च संसाराणैवतारिणी । भ्रद्र्या ध्यायते धर्मो दिद्रद्धिश्वाऽऽत्मवादिभिः॥४५
निष्किचनास्तु मुनयः श्रद्धावन्तो दिवं गताः । सन्ति दानान्यनेकानि नानामभेदैरैपोत्तम ॥ ४६
अम्दानात्परं जास्वि प्रणिबां गतिदायकम्‌ । तस्पादज्ञं प्रदावन्यं पयसा च समन्वितम्‌ ॥ ४७
मधुरेणापि पण्येन वचसा च समन्विवम्‌ । नास्त्यञ्नाञ्च पर दानमिह लोके परज्र च ॥ ५८
तारणाय हितायैव सुखसंपत्तिहेतवे । श्रद्धया दीयते पात्रे निपैरेनापि चेतसा ॥ ४९
अममस्थैकदानस्य फे युद्वे नरः सदा 1 प्रासाग्रं स॑पदातव्यं पृष्टिमस्थं न संशयः ॥ ५
अक्षयं जायते तस्य दानस्यापि महत्फलम्‌ । न च प्स्थंनवा पुष्ट यस्यापिन हि संभवेत्‌!
अनास्तिकप्रभावेन धवेणि प्राप्य मानवः । श्रद्धया ब्रह्मणं चैकं भक्त्या चैव प्रभोजयेत्‌ ॥ ५२
एकस्यापि परदानस्य हन्नस्यापि नरेश्वर । जन्मान्तरं सुसंभाप्य नित्यमेव भुनक्ति च ॥
युर्वजन्मनि यदत्तं भक्त्या पात्रे सकृमरैः ॥ ५३

* एवश्िहान्तगेतः पाठः क. ख. ठ. च. छ. क्ष. इ. द. पुरतकस्थः ।

१क.खल.च. छ. क्ष. ड. सपीदीनां । ध. ट. उ. सुयीदीनां 4 ड. ठ. सह्त्रादीनां । २ म. कमैसुता । १ क..ख. इ, ।
ख्व. छ. द, द. "या ताध्यते धर्मो महिनयेराशिभिः । ४ ज. तर्वाणि ।

९९ भचनवतितमोऽध्यायः ¡ पदमपराणम्‌ । १२१
जन्मान्तरं च संप्राप्य नित्यं चाम्नं प्रभुज्यते । अन्नदानं परयच्छन्ति नित्यं हि ब्राह्मणाय ये ॥

पिशम्नपानं भञ्जन्ति ते नराः स्वगेगामिनः ॥ ५४
अश्मेव वदन्त्येते ऋषयो वेदपारगाः । भाणरूपं न संदेहमगृताद्धि समुद्धवम्‌ ॥ ५५

प्राणास्वेन भदत्ता हि येन चाश्रं समापितम्‌ । अन्नदानं महाराज देहि त्वं पै परयत्नतः ॥ ५६
एवमाकण्यं वे राजा जैमिनेस्तु महदचः । पुनः पच्छ तं विभं जैमिनि ह्ञानपण्डितम्‌ ॥ ५७
शति श्रीमहापुराणे पाग्रे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे चतुर्नवतितमोऽध्यायः ॥ ९४ ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ाः---७६८९

| रि प क

अथ पञ्चनवतितमोऽध्यायः ।
सुबाहुरुवाच--
सवगैस्य मे गुणान्छरहि सामतं वै द्विजोत्तम । एतत्सर्व द्विजश्रेष्ठ करिष्यामि सभाविकम्‌ ॥ १
जेमिनिरुवाच--
नन्दनादीनि दिव्यानि रम्याणि विविधानि च। तत्रोच्रानानि पुण्यानि सर्वकामपदानि च॥ २

स्ैकामफलेरेः शोभनानि समन्ततः । विमानानि सुदिग्यानि सेवितान्यष्सरोगणैः ॥ 5
सर्वत्रैव विचित्राणि कामगानि वज्ञामि च । तरुणादित्यवणांनि मुक्ताजालान्तराणि च ॥

चनद्रमण्डलश्मुभ्राणि हेमश्षय्यासनानि च ॥ ४
सवैकामसमृद्धाश्च सवेदुःखविवभिताः । नराः सुकृतिनस्तेषु विचरन्ति यथासुखम्‌ ॥ ५

न तत्र नास्तिका यान्ति न स्तेना नाजितेन्द्रियाः । न वृक्सा न पिशुनाः कृतघ्रा न च मानिनः ॥६
सत्याश्रयस्थिताः शरा दयावन्तः प्षमापराः । यज्वानो दानशीलाश्च तत्र गच्छन्ति मानवाः ॥७
नरोगा न जरा मत्युनं शोको न हिमातपो । न तत्र श्चरिपपासा च न ग्लानिशापि कस्यचित्‌ ॥ ८
एते चान्ये च बहवो गुणाः खगस्य भूपते । दोषास्तत्रैव ये सन्ति ताञ्म्ृणुष्व च मुपते॥ ९
भस्य कमणः कृतसं फलं तत्रैव मुज्यते । न चात्र करियते भूप दोषस्तत्र महानयम्‌ ॥ १०
असंतोषश्च भवति दृऽन्येषां परां ॐ५। । सृखन्याप्रमनस्कानां सहसा पतनं तथा ॥ ११
एह यत्क्रियते कमं फलं तत्रैव भुज्यते । कमेभूमिरियं राजन्फलमूमिश्च सा स्मृता ॥ १२
सुबाहुरुाच-
महन्तस्तु इमे दोषास्त्वया स्वर्गस्य कीतिताः । निदोषाः शाश्वता येऽन्ये तांस्त्वं लोकान्वद द्विज ॥ १३
नेमिनिरुवाच--
आब्रह्मसदनादेव दोषाः सन्ति च वै ठृप । अत एव हि नेच्छन्ति स्वगेभातति मनीषिणः ॥ १४
आ ब्रह्मसदनादुध्वं तद्िष्णोः परमं पदम्‌ । श्ुभं सनातनं ज्योतिः परं ब्रह्मेति तद्विदुः ॥ १५

न तत्र पूढा गच्छन्ति पुरुषा विषयात्मकाः । दम्भलोभभयक्रोधद्रोहदेषैरभिदुताः ॥ १६
निमेमा निरहंकारा निदा; संयतेन्द्रियाः । ध्यानयोगरताश्चैव तत्र गच्छन्ति साधवः ॥ १७
एतत्ते सवैमाख्यातं यवया परिपृच्छितम्‌ ॥ १८

वदु म 9 ० 9 ज ाम क म

५, रू, छ, पष, ट्‌. ठ, ङ, ढ, टवा दीघ्ौप। ९2, "हन्तः स्वत्याये दो ।

॥ ह ` क

३२२ पहायुनिश्रीष्यासप्रणीत- [ २ भूमिखण्डे-

कुञ्जल उवाच--
एवं स्वगेगाणाऽश्रुत्वा स॒वाहुः पृथिवीपतिः । तमुवाच महात्मानं जैमिनिं वदतां षरम्‌ ॥ १९
सुबाहुरुवाच-
नाह स्वर्ग गमिष्यामि मैव इच्छाम्यहं मुने । यस्माच्च पतनं भक्तं न तत्कमं करोम्यहम्‌ ॥. २०
दानमेकं महाभाग नाहं दास्ये कदा शवम्‌ । दानस्य फरलोभाच तस्मात्पातो न संशयः ॥ २!
इत्येवमुक्त्वा धमत्मा सवादुः पृथिवीपतिः । ध्यानयोगेन देवेशं यजिष्ये कमराप्रियम्‌ ॥

दाहमखयसंवज्यं विष्णुलोकं व्रजाम्यहम्‌ ॥ २२
जेमिनिरूबाच--

सत्यक्तं त्वया भूष सर्भ्रेयःसमाङ्कलम्‌ । राजानो दानशीटाश्च महायङ्गेयजन्ति ते ॥ २,

सर्वदानानि दीयन्ते यज्ञेषु नृपनन्दन । आदावम्नं सुयज्ञेषु वस्र ताम्बूलमेव च ॥ २४

काश्चन भूमिदानं च गोदानं प्रवदन्ति च। सुयतैर्वेष्णवं रोकं सुकृतेन परयान्ति ते ॥ २५

[दानेन वृषिमायान्ति संतुष्टाः सन्ति भूमिप । तपस्विनो महात्मानो नित्यमेत्र वरजन्ति ते| ॥२६
सुभिकषां याचयित्वा तु स्वस्थानं तु समागताः । भिक्षापताभस्य भागानि कुवन्ति च भूपत॥२७
ब्राह्मणाय विभागैकं गोग्रासं तु महामते । पाश्वेवतिन एकं ये प्रयच्छन्ति तपोधनाः ॥ २८
तस्यान्नस्य प्रदानेन फलं भुञ्जन्ति मानवाः । क्षुधातृषाविदहीनाश्च विष्फरोकं व्रजन्ति ते ॥ २९
तस्माखमपि राजेन्द्र देहि न्यायाजितं धनम्‌ । दानाज्ज्ञानं ततः पाप्य ज्ञानास्सिद्धि च यास्यति
य इदं शृणुयान्मर्त्यः पुण्याख्यानमनुत्तमम्‌ । विमुक्तः सवेपापेभ्यो विष्णटोकं स गच्छति ॥२१
इति श्रीमहापएराणे पादे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे पन्ननवतितमोऽध्यायः ॥ ५५ ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ाः--७७२०

[ षयोग

अथ ष्ण्णवतितमोऽध्यायः ।
सुबाहुरवाच--
दृष्टेन कर्मणा येन सुकृतेनापि कर्मणा । नरकं कीदशैर्यान्ति तनमे त्वं वक्ुमहति ॥
जेमिनिरूवाच-
ब्राह्मण्यं पुण्ययुत्छज्य ये द्विजा लोभमोहिता । कुकमेण्युपजीवन्ति ते वे निरयगामिनः ॥ >
नास्तिका भिन्नमर्यादाः कन्दपविषयोन्पुखाः । दाम्मिकाश्च कृतघ्नाश्च ते वे निरयगामिनः ॥ रे
बराह्मणेभ्यः प्रतिश्ुत्य न परयच्छन्ति ये धनम्‌ । ब्रह्मस्वानां च हतांरो नरा निरयगामिनः ॥ ४

पुरुषाः पिहचनाश्रैव मानिनोऽद्रतवादिनः । असंबद्धमलापाश्च ते वे निरयगामिनः ॥ ५
ये परस्वापहर्तारः परदूषणसोत्सकाः । परश्रिया परतप्यन्ते ते वे निरयगामिनः ॥ ६
प्राणिनां प्राणदिसायां ये नरा निरताः सदां । परनिन्दारता ये चते वे निरयगामिनः॥ ७
कूपारामतडागानौं पानां च पिदूषकाः । [+सरसां चैव भेत्तारो नरा निरयगामिनः ॥ _ ८

* एताभिहान्तर्गतः पाठः क. ख. ह. च छ. स. ट. ठ. ड. ढ. पुप्तकस्थः । + एतजिद्ान्तर्गतः पाठः छ. पुस्तकस्य ¦
1

१.८. ड. परन्निया । २ ड. "दा । नास्तिका भित्रमर्याशस्तेषै । ३ क.ख.ध. ड. व. छ. ष. ट. €.
नां वानां च परतप । उः ।

९१ षण्णवतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ३२४

विपर्ययं वरनेवस्ताग्छघ्रन्थेत्याति्ीं सततः ] । उत्सञ्मपितृदेषेभ्यास्ते वै निरयगामिनः ॥ ९
्रवरज्यादूषफा राजन्ये चेवाऽऽश्रमदूषकाः । सखीनां दूषकाशरैव ते वै निरयगामिनः ॥ १०
आद पुरुषमीशानं सवंखोकमहेश्वरम्‌ । न चिन्तयन्ति ये विष्णु ते षै निरयगामिनः ॥ ११
प्रयाजानां मखौनां च कन्यानां ्द्धचेतसाम्‌ } साधूनां च गुरूणां च दूषका निरयंगमाः ॥ १२
[ भका्ैवी शङ्कुभिर्वाऽपि शूरुरंस्मभिरेव वा । ये मागानुपरन्धन्ति ते वे निरयगामिनः ]॥ ११
सपभूतेष्वविश्वस्तोः कामेनाऽऽतोस्तथैव च । सवैवर्णेषु भुञ्ञानास्ते वै निरयगामिनः ॥ १४
आगतान्भोजनाथौय ब्राह्मणान्दत्तिकशितान । अवज्ञाय वर्वन्ते निरयेषु पतन्ति षै ॥ १५
तेत्र इतति शं चैव भीतिं छिन्दन्ति ये नराः । आश्ञारदं च कर्वन्ति ते बै निरयगामिनः ॥ १६
[ +श्लाणां चैव कतीरः भैस्यानां धनुषां तथा । विक्रेतार राजेन्दर ते वै निरयगामिनः]॥॥ १७
अनाथं वैष्णवं दीने रोगार्ते षृद्धमेव च , नानुकम्पन्ति ये भृढास्ते वै निरयगामिनः ॥ १८
नियमान्पुवेमादाय ये पश्चादजितेन्धिर्याः । अतिक्रामन्ति चाश्चरयात्ते वै निरमगामिनैः ।॥ १९
हन्त ते कथयिष्यामि नरान्यै स्वगेगामिनः । भोगिनः सवैखोकस्य ये पोक्तास्ताननिबोध मे ॥२०
सत्येन तपसी ब्ञानध्यानेनाध्ययनेन वा । ये धमेमनुवतेन्ते ते नराः स्वगगामिनः ॥ २१
ये च होरा ध्यानदेवतार्चनतत्पराः। भौददाना महात्मानस्ते नराः स्वरीगामिनः॥ २२
शुचयः शुचिदेशे वा वासुदरेवपरायणां; । भक्त्या च विष्णुमापन्नासते नराः स्वगेगामिनः॥ २३
मातापित्रोश्च शुधुषां ये कुवन्ति सदाऽऽहताः । वजेयन्ति दिवा स्वमन ते नराः स्वगेगामिनः ॥ २४
सर्महिसानिटताश सधुसङ्काश्र ये नराः । स्वस्यापि हिते युक्तास्ते नराः स्वगैगामिनः ॥ २५
दश्रूषाभिः समायुक्ता गुरूणां मानदा नराः । प्रतिग्रहनिषत्ताश्च ते नराः स्वगेगामिनः ॥ २६
भयात्कामात्तथा ऽऽ करो शाद रिदरान्पूवैक्मेणः । न कुत्सन्ति च ये सूनं ते नराः स्वगेगामिनः॥। २७
सहस्रपरिवेष्टरस्तमैव च सदक्षदीः । दातार सदश्वाणां ते नराः स्वगेगामिनः ॥ २८
आत्मस्वरूपभाजश्च यौवनस्थाः क्षमारताः । ये वै जितेद्धिया वीरास्ते नराः स्वगेगामिनः। २९
सुवरणेस्य प्रदातारो गवां भूमेश्च भारत । अन्नानां वाससां चेव पुरूषाः स्वगेगामिनः ॥ ३०
निवेशनानां क्यानां नराणां च परंतप । सखयमुत्पाद्य दातारः पुरुषा; स्वगेग(मिनः॥ ३?
द्विषतामपि ये दोषाङ्न वदन्ति कदाचन । कीतेयन्ति गुणां शैव ते नराः स्वगेगाभिनः॥ ३२
टा विद्ञान्भहष्यन्ति भियं दखा वदन्ति च । व्यक्तदानफटेच्छाश्च ते नराः स्रगेगामिनः।॥ ३३
ये परेषां भियं दृष्ट्रा न तप्यन्ति विमत्सराः । प्रहृशथाभिनन्दन्ति ते नराः स्वगेगामिनः ॥ ३४

» एतमिहान्तगंतः पाठो इ. छ. ह. ह. पुस्तकप्थः । + एतज्जिहान्तगतः पाठः क. स. च. छ. ष. ट. ठ. ढ. पुस्तकस्यः ।

+~ चज -= त-क ण कन थ

न्‌ । परीक्षां ये च कुवन्ति । निः । इ. ढ. ^न्‌ । प्रतिषेधं च कुन्ति नि । ९ क. ख. च. च्च. वल्राणां । ७ क. स. ड.
च. स. ड. ठ, पित्पानां । ८ ड, ऊ. भ्र. ठ. श्या: । विजोपयन्ति तान्मू्ते वरै । घ. ट. ड. इ. “याः+ । विलापयन्ति
तान्भृयस्ते वै । ५ इ, ठ. “नः । ह्येते कथिता रजन्नरा निरथगा। १० क. ख. च. छ. स. सा कषिन्या दानि । घ. ट.2.
सा ज्ञानाहाने" । ड. "पा क्षान्त्या दानेनाध्यापने" । ड. 'ता क्षान्त्या ज्ञानेनाध्यापने । ११ ड. ठ'मतपःस्नान । १२ ड.
ढ. आध्रपानां । छ. घ्व, भादधाना । १३ ड. छ. ष. ढ.“णाः । पठन्ति विष्णुगायत्रीं ते न। घ. ट. ठ. ड. णाः । पठन्ति
विष्णं गायन्ति तेन" १४ क. ख. ध. च. ट. उ. सवसहाश्च। १५ छ. क्ञ.दाः । श्रातार । १६ छ. धान्यानां वित्तानां च।

१२४ पहामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ९ भूृमिलण्डे-

धत्तो च निद्र्ौ च पुनिक्षाल्लोक्तमेव च । आचरन्ति महात्मानस्ते नराः स्गेगापिनः ॥ ३५
ये नराणां वचो वक्तं न जानन्ति च विप्रियम्‌ | प्रियवाक्येन विद्गातास्ते नराः स्वगेगामिनः॥ ३६
[ये नाम भागं इवंनिि कु (ज ¦() । हन्तकारस्य दातारस्ते नराः स्वगैगामिनः | ३७
वापीकूपतडागानां मपानां चेव बेडमनामू्‌ । आरामाणां च कतारस्ते नराः स्वगेगामिनः]॥ ३८
असत्येष्वपि सत्या ये ऋनवोऽनाजवेष्वपि । पवक्तारश्च दातारस्ते नराः स्वगेगामिनः ॥ ३९
यस्मिन्कस्मिन्कुरे जाता बहुपुप्राः शतायुषः। सानुकोश्षाः सदाचारास्ते नराः स्वगेगामिनः ॥ ०
अवन्ध्यं दिवसं कुयुधेणेकेन स्वेदा । व्रतं शृहन्ति ये नित्यं ते नराः स्वगंगामिनंः ॥ ४१
पमित्रामित्े स्तुवन्तश्च तुल्यं परयन्ति ये सदा। शान्तात्मानो जितात्मानस्ते नराः स्वगेगामिनः॥ ४२
ये च स्युभेयसंत्रस्ता ब्राह्मणां ध तथा सिर्येः। सार्थान्वा परिरप्तन्ति ते नराः स्वगेगामिनः॥ ४१
गङ्गायां पुष्करे तीर्थे गयायां च विक्ञेषतः । पिठपिण्डपदातारस्ते नराः स्वगेगामिनः ॥ ५४
न वशाश्चेद्धियाणां ये तथा संयमने रताः । लयक्तंभोगभयक्रोधास्ते नराः स्वगेगामिनः ॥ ४५
[+यकामस्छुणदंशादीन्ये जन्तस्तुदतस्तनुम्‌ । पुत्रवत्परिरक्न्ति ते नराः स्वगेगामिनः।॥ ५४६
मनसथन्द्ियाणां च सवेदा निग्रहे रता । परोपकारनिरतास्ते नराः खगेगामिनः ॥ ४७
यज्ञानां च विशेषेण विधिना संवपन्ति ये । सवेददसहा दान्तास्ते नराः स्वगगामिनः] ॥ ४८
ये पताः परदारांश्च कर्मणा मनसा गिरा । रमयन्ति न सवस्थास्ते नराः स्वर्गगामिनः ॥ ४९
निन्दितानि न कुन्ति कुवन्ति विहितानि च । आत्शक्ति विजानन्ति ते नराः स्वगगामिनः ॥

एतत्ते कथितं सर्वे मया तच्वेन पाथिव । दुर्गतिः सुगतिश्वैव पराप्यते क्मभि्यथा ॥ ५१
ततः परेषां प्रतिङूटमाचरन्मयाति घोरं नरकं सुदुःखदम्‌ ।
सदाऽन॒कूलस्य नरस्य जीविनः सुखावहा गुक्तिरदुरसंस्थिता ॥ ५२

इति श्रीमहापुराणे पद्मे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे षण्णवति तमोऽध्यायः ॥ «६ ॥

आदितः शछोकानां सम्यङा;ः--७७७३
अथ सप्तनबतितमोऽध्ययः ।
ञ्ल उवाच-- ^
<वमाकरण्यं तां राजा मुनिना तेन भाषिताम्‌ । धर्माधर्मगतिं सर्वा तं मुनि प्रत्यभाषत ॥ '
सुबाहुर्वाच--

सोऽहं धं करिष्यामि नाहं पापं दिजोत्तम । वायुदेवं जगच्रोनि भजिष्ये नितरां पुने ॥ `
ततो धर्मेण तेनैव संपूज्य मधुसूदनम्‌ । शष्ट च पिविधैयैषिष्णरोकं स भूपतिः ॥

पूजितः सवकामेश भाप्तवान्सत्वरं पदा ॥ र
गते सति महाोके देवदेवं न पश्यति । श्चधा जाता महातीत्रा ठृष्णा चातिपवधते ॥
[तयोश्चापि पैहाम्ाह जीवपीडाकरा ब्ह॥ ४

* एतचिहान्तगेतः पाठे ड. छ. ए. ड. पुस्तकस्थः। + एतजिहान्तगेतः पाशे ज. पुस्तके नास्ति । * एतचचिहा-
न्तगेतः पाठः क. ख. ध. इ. च. छ. क्ष. ट, ठ. ड. द. पृस्तकस्थः। १

१८ नां प्रासादानां चवे ।२ ड. @.ढ. पि । रिपृष्णपिदितायेचतेन'। ३. ड. छ.ट.ठ, द. नः)
भाकोराम्तं स्तुवन्तं च तु" । * ड. छ. ठ."यः। आत्मना प। ५ ध, छ. ट. ठ. ड. (तलोभभ । ९ ह. छ. ह. यथोक्तेन ।
७ छ. चच. महातीव्रा ।

९७ प॒कषनर्वतितमोऽध्यायः | पग्रपुराणम्‌ | १२५

राज्ञा च भियया सां श्रधादृष्णाभपीडितः । न परयति हृषीकेशं वुःखेन महताऽन्वितः] ॥ ५
सृत उवाच--

एवं सुदुःखिते राजा भियया सह सत्तमः । आकुलो व्यालो जातः पीडितः शुषया श्श्म्‌ ॥ &

इतश्ेतश्च वेगश्च धावते वसुधाधिपः । सवीभरणशोभाङ्गो वस्रचन्दनभूषितः ॥ ७

रो हारङुण्डलपमण्डितः । रत्नदीप्त्या प्रशोभाङ्गः पययौ स मष्टीपतिः ॥ ८

एवं दुःखसमाचारः स्तूयमानश्च पाठकेः । वुःखशोकसमा विष्टः स्वप्ियां वाक्यमब्रवीत्‌ ॥ ९

प्रा्स्त्यया सह सुशोभने । ऋषिभिः स्तृयमानोऽपि पिमानेनापि भामिनि ॥ १०

कर्मणा केन मे चेयं क्षुधाऽतीव प्रवधेते । विष्णरोकं च संमाप्य न दष्टो मधुसदनः॥ ११
तत्कि हि कारणं भद्रे न भनज्मि महत्फलम्‌ । कमेणाऽथ निजेनापि एतदुःखं भवतैते ॥

सैवं श्रुत्वा च तद्वाक्यं राजानमिदमब्रवीत्‌ ॥ १२
भार्योबाच--
सल्यपक्तं त्वया राजमास्ति धर्मस्य वे फलम्‌ ॥ १३

बेदक्चाज्ञपुराणेषु सम्यक्पहयन्ति ब्राह्मणाः । दुःखश्ोको विधूयेह सबैदोषाभिरस्य च ॥ १४

नामोचारणमत्रेण विष्णोधैव सुचक्रिणः । पण्यात्मानो महाभागा ध्यानेनापि महात्मनः ॥ १५

त्वया चाऽऽराधितो देवः शङ्चक्रगदाधरः । [*अम्नादिदानं विपभ्यो न परदत्तं द्विजोदितम्‌] १६

फलं तस्य पजानामि न शठो मधुसूदनः । क्षधा मां बाधते राजस्तृष्णा चैव प्रश्षोषयेत्‌ ॥ १७
कुञ्जर उवाच-

एवमुक्तस्तु भियया राजा चिन्ताकुरेन्द्ियः । ततो शष्ट महापुण्यमाश्रमं सुमनोहरम्‌ ॥ १८

दिष्यहक्षसमाकीर्णं तदागेरुपशोभितम्‌ । नानादृक्तसमाकीर्णं सवंकामसमन्वितम्‌ ॥ १९
०८ 9 सुपुष्पैः युषुभायते। एवं पुष्यसमाकीर्णं सुपुण्यं श्रिय(सुभि)योज्ञ्वलम्‌॥२०
वापीकूपतदागेशच ¦ । हंसकारण्डवाकीर्णं नानाखगविशोभितम्‌॥ २१

आश्रमः शोभते पुण्यैगुनिभिस्तत्ववेदिभिः । दिग्यटृक्षसमाकीर्णं ृगवातैश्च श्लोभितम्‌ ।॥ २२
नानापुष्पसमाकीर्णं हयगन्थसमाकुलम्‌ । द्विजसिद्धः समाकीणणमृषिशिष्यैः समाङलम्‌ ॥ २३
योगियोगीन्द्रसषुष्ट दे हन्दैरलंङृतम्‌ । कदलीवनसंचैश्च सुफरैः परिज्ोभितम्‌ ॥ २४
स सुबाहुस्ततो राजा तया स्वपियया सह । परविवेश महापुण्यं नन्दने सवैकामदम्‌ ॥ २५
भासमानो दिः सवा यत्राऽऽस्ते सूयस॑निभः । वामदेवो मुनिश्रेष्ठो वेणवानां वरः सदा ॥२६
राजमानं महादीप्ट्या परया सूयंसनिभम्‌ । योगासनसमार्दं योगपटेन शोभितम्‌ ॥ २७
ध्यायमान हृषीकेश भक्तियुक्तिमदायकम्‌ । वामदेवं महात्मानं ददश युनिसत्तमम्‌ ॥ २८
तत्र गत्वा प्रणम्यैव स राजा भियया सह । वामदेवस्ततो शृषटरा प्रणतं राजसत्तमम्‌ ॥ २९
आश्ीभिरभिनन्दैव भियया सहितं मदा । उपवेश्याऽऽसने पण्ये सुबाहुं राजसत्तमम्‌ ।॥ ३०
आसनादि ततः पाचैर्धपूनादैकेन च । सत्कारं कारयामास सभार्यं संस्थितं तदा ॥
भय पच्छ राजानं महाभागवतोत्तमम्‌ ॥ १९
' # एतषिहान्तगैतः पाठः, ट. पृस्तकस्थः ।
१क.ख.ड.च. छ. क्ष. प्रमनादानम्‌ । २ ड. छ. ठ. णे ब्रह्मलकष्म्या समायुतम्‌ । ३ क. ख. च. छ. च. ड.

पद्मकहूलारशोभितप्‌ ।

३२६ महायुनिश्रीव्यापप्रणीतं- [२ भृमिखण्डे-

वामदेव उवाच--
त्वामहं विष्णधर्ह विष्णभक्तं नरोत्तम । जाने ज्ञानेन राजेन्द्र दिव्येन चोरुभूमिपम्‌ ॥
निरामयोऽसि बै राजन्भायेया भियया सह ॥ १२

राजोवाच--
निरामयोऽस्मि भगवन्माप्ो विः परं पदम्‌ । मया हि परया भक्त्या वासुदेवो जनादेनः १
आराधितो जगन्नाथो भक्तया पीतः सुरेश्वरः । कस्मात्तत्र न पदयामि तं देवै. कमरापतिम्‌॥ ३४
शुषा मे बाधते चात्र तृष्णाऽतीव सुदारुणा । ताभ्यां शान्ति न गच्छामि सुखं विन्दामिनेव च
एतन्मेऽकारणं [शदुःखं संजातं मुनिसत्तम । तन्मे त्वं कारणं] श्रूहि प्रसादसुमुखो भव ॥ २६

वामदेव उवाच-
भवान्भक्तो असि राजेन्द्र श्रीकृष्णस्य सदैव दि । आराधितस्त्वया भक्त्या परया मधुसूदनः २७
भक्त्योपचारः लानायैन्धपुष्पादिभिस्तथा । न पूजितोऽथ नेवेथैः फरेशच जगतां पतिः ॥२८
दश्षमीं प्राप्य राजेनद्र सदैव हि त्वया कृतम्‌ । एकभक्तं न दत्तं तु ब्राह्मणाय सुभोजनम्‌ ॥ २९
एकादशीं च समाप्य न कृतं भोजनं त्वया । विष्णुमुदिदय विमाय न दतं भोजनं त्वया ॥४०
अन्नदानं विरेषेण कदा दत्तं न हि त्वया । अमं चामृतरूपेण पृथिव्यां संस्थितं सदा ॥ ४१
ओषध्यस्तु महाराज नानाभेद स्तु ताः श्रुणु । कटुतिक्तकषायाश्च क्षाराम्टमदुरास्तथा ॥ 4?
सिग्धाश्चोपस्कराः सवा नानारूपाश्च भूतले । अमृताजङ्विरे सवां ओपध्यः पृष्टिहेतवः ॥ ४१
अन्नमेव तु संस्कृत्य ओषधीर्यञ्नान्विताः । देवेभ्यो [*विष्णुरूपेभ्य इति संकरप्य दीयते ।
पितभ्यो] विष्णुरूपेभ्यो हस्ते च ब्राह्मणस्य च ॥ | 1.
अतिथिम्यस्ततो दत्त्वा परिजनं भभोजयेत्‌ । स्वयं तु भुज्यते पश्चात्तदलनमृतोपमम्‌ ॥ ४९
मत्य दुःखं न तस्यास्ति युखमेव हि केवलम्‌ । ब्राह्मणाः पितरो देवाः षेत्रूपाश्च भूपते ॥ ४६
यथा हि कर्षकः कथित्सुकृषि र्ते सदा । तदृन्म्यः कपि कुयात्सत्र विमाख्यके नृप ॥ ४७
स्वभावलाङ्गटेनापि ब्रह्मतोदेन नोदयेत्‌ । दृषभौ तु मतो निलयं बुद्धिश्ैव तपस्तथा ॥ ४८
सलङ्गानानुमावीशः शुद्धात्मा च मरतोदकः । शिरे चैव महाक्षेत्रे नमस्कारमिसजेयेत्‌ ॥ ४९
स्फोटयेत्कर्मषं नित्यं कर्षको हि यथा नृप । पत्रस्य उद्यमे युक्तो विष्णुकामः मसाधयेत्‌ ॥५०

तद्राकयैश्च महापुणयैः शुभेषिभान्भसादयेत्‌ । पवतीथोधिकालश्च घनरूपोऽभिवषेणे ॥ ५१
पषुकामो भवेतेरी ततः कषेत्रे भवापयेत्‌ । तदुप मशस्ताय विप्राय परिदीयते ॥ ५२

तेत्र उक्षस्य बीजस्य यथा षेत्ी मज्जते । फलमेव महाराज तथा दाता मृनक्ति च ॥ 4 ३

रत्य चाभ्ैव नित्यं च तृप्तो भवति नान्यथा । ब्राह्मणाः पितरो देवाः सषेत्ररूपा न संशयः ५“
मानवानां महाराज पतां भरददति च । फलमेव न संदेहो यादशं तारो धुवम्‌ ॥ ५५
[+कटुकाद्धि न जायेत राजन्मघुर एव च । तद्रच्च मधुराख्याच न जायेत्कटुकः सदा ॥ ५९
यादशं वपते बीजं तादृश फलमश्ुते । न वापयति यः किरं न स यज्ञि तत्फलम्‌ ॥ ^`
तदरदेयाश्च विमाश्च पितरः सतररूपिणः । दर्शयन्ति फटं राजन्दत्तस्यापि न संशय ¦] ॥ ५८
` # एतिहान्तग॑तः पाटः क. ख. इ. च. छ. क्च. ठ. पुस्तकत्थः । + एतश्चिहान्तगतः पाठः क. ख. ड, च. &. ई.
ड. पर्तकस्यः । † क. ख. घ. ठः च. छ, ष. ट. ठ, र. पुस्तकत्याश्यं पाः! ------- ठ. ड. ढ. पुस्तकस्थोऽगरं पाटः । [ऋ

$ द. 'दविष्णुप्पञ्ाय । क. ख. ङ च. छ. चव. ठ. 'द्रद्धि सुप्रसन्नाय । २ क. खल. ङ. च. छ. ए, वापिता ।

९७ सप्तनवतितमोऽध्यायः ] पग्रपुराणम्‌ । ३२७

यादौ हि इतं कमं त्वयैव च धरुभा्ुमम्‌ । तादशं भुदष्ष्व राजेन्द्र यथा तेनैव जायते ॥ ५९
न पुरा देवकिपरभ्यः पितृभ्यश्च कदा त्वया । मिषटाञ्मपानमेवापि दत्तं सुमनसा तदा ॥ ६०
सुभोज्येर्भोजनैमिषटमधुरेरोष्यपेयकेः । सुभक्ष्येरात्मना युक्तं कस्मै दत्तं न च त्वया ॥ ६१
स्वशरीरं त्वया पृषटमनैर मृतस॑भवैः । यस्मात्छृतं महाराज तस्मातकधा रवतते ॥ ६२
कैव कारणं राजमराणां सुखदुःखयोः । जन्पमूत्योयेहाभाग मुडकष्व तत्कर्मणः फलम्‌ ॥ ६३
पर्ऽपि च महात्मानो दिवं प्राप्ाः स्वकमेणा । पुनः प्रयाता भूर्लोकं कर्मणः क्षयकाटतः ॥ ६४
नरो भगीरथश्रैव विश्वामित्रो युधिषिरः । कमंगेव हि सपराप्राः स्वगं राजन्सरकारतः ॥ ६५
दिष्टं हि प्राक्तनं कम तेन दुःखं सुखं भेत्‌ । तदु्टस्ययितुं राजन्कः समर्थोऽपि रीश्वरः ॥६६
अथ तस्माशरपशरे् स्वर्गतस्यापि तेऽमवत्‌ । शरुसृष्णासंभवो बेगस्ततो दृष्टं हि कर्म ते ॥ ६७
यदि ते क्षुततीकारो हभीष्ठो टृपसत्तम । तद्तवा भुदक्ष्व काय॑ खमानन्दारण्यसंस्थितेम्‌ ॥
तव चेयं मष्ाराङ्गी श्वल्क्षामाऽतीव दृश्यते ॥ ६८
सुबाहुरुवाचं-
कस्य दानेन रिं पुण्यं द्रव्यस्य मुनिसत्तम । तत्पबरूहि महापराञ्न यदि तुष्टोऽसि सांप्रतम्‌ ॥ ६९
वामदेव उवाच-

अन्नदानान्महासीख्यमुदकस्य महामते ॥ ७०
स्र थञ्जन्ति वै मत्यीः पीड्यन्ते नेव पातकैः । यदा दानं न दत्तं तु भवेदपि च मानवैः ॥७१
मृलयुकाटे तु संप्राप दानं सव ददाति च । आदतरेव प्रदातव्यमन्नं चोरकसंयुतम्‌ ॥ ७२

ुच्छ्नोपानहौ दच्याललपात्रं तु शोभनम्‌ । भूमिं सुकाश्वनं घेनुमषटौ दानानि यो ऽप॑येत्‌ ॥ ७३
स्वग न जायते तस्य क्धातृष्णादिवाधनम्‌ । श्ुधा न वधते रानममदानात्स॒तृिमान्‌ ॥ ७४
ष्णा तीव्रा न हि स्य तृप्नो भवति सर्वदा । उदकस्य पभदानेन च्छन्रदानेन भूपते ॥ ५७५
छायामामोति सुलिग्धां वाहनं च तृपोत्तम । [ #उपानहपदानेन अन्यदेवं वदाम्यहम्‌] ॥ ७६
मूमिदानान्पहामोगान्तैमृद्धान्पाग्रयाम्नरः। गोदानेन महाराज रसेः पुटो भवेत्सदा ॥

युखभोगान्प भुञ्जानः स्वगेखोके वसेनरः ॥ ७७
तपो भवति वै दाता गोदानेन न सशयः । नीरुजः युखसंपन्नः संतुश्युतिवभितः ॥ ७८
काञ्चनेन सुवणैस्तु जायते नात्र संशयः । सुश्रीमान्रपवांस््यागी रत्नदानाद्धवेननरः ॥ ७९
एत्युकाले तु संभप्ते तिलदानं प्रयच्छति । सभोगपतिभूत्वा विष्णुलोकं स गच्छति ॥ ८०
एवं दानविकषेषेण प्राप्यते परमं युखम्‌ । गोदानं भूमिदानं च अन्नं चेबोदकं त्वया॥ ८१
जीवमानेन राजेन्दर न दन्त ब्राह्मणाय वे । मृत्युकाले च नो दन्तं तस्माल्कुतते प्रवतेते ॥ ८२

एतत्ते कारणं भक्तं जातं कमवशानुगम्‌ । यादशं हि दृतं कमे तादृशं परियुञ्यते ॥ ८
सबाहृश्वाच-
कथं कषुधा प्रानिति मे प्रयाति यृनिसत्तम । अनया शोषितो देहो ह्यतीव परिदूयते ॥ ८४

* एतथिहान्तगैतः पाठः क. ख. घ. डः च. छ. ल. ट. ठ. ड. द. पुस्तकस्यः ।

पमन

१६. इ. ट.ठ. ड. ठ. "ख । कियत्काटमिदं कम कतेव्ये प्रियया सह । त । २ ड. छ. द. शहाभाग सर्वान्कामा-
नवापूात्‌ । गो" ।३ क. ख. घ. च. न्ष. ट. ठ, ड. मन्सर्वान्कामानवाप्रयात्‌ । गो । ४ ड. ठ. स्तु धनान्वितः ।

१२८ पहामुनिश्रीष्यासपणीतं-- [ ९ भूमिखण्डे-

अतस्वृ्तये द्विजश्रेष्ठ भायश्िसं वदस्व मे । कर्मणशा्य घोरस्य यथा शान्ति्भवेन्मम ॥ «८५
वामदेव उवाच-

भायधित्तं न चेवास्ति ऋते भोगाभरोत्तम । कर्मणश्च फलं सर्वं तशवं स्वस्य पभुदष्ष्व हि ॥ ८६

यत्र ते पतितः कायः भरियायाश्वैव शपते । युवाभ्यां हि गन्तव्यं तत्र स्मरणपूवेकम्‌ ॥ ८७

उभाभ्यामपि भोक्तव्यः कायश्वाक्षय एव सः । [स्वं स्वं राजस संदेहस्त्वया वै भिया स्‌॥]

सुबाहुरुषाच-
कियत्कालं परभोक्तव्यं येवं पियया सह । तदादि महाभाग प्रमाणं तदवो मम ॥ ८९
वामदेव उवाच-
वायुदेवामिधं स्तोत्रं महापातकनाशनम्‌ । यदा त्वं श्रोष्यसे राजंस्तदा मोक्षं पयास्यसि ॥
एतत्ते सवैमाख्यातं खेच्छया गच्छ तत्कुरु ॥ | ९

9
एवं श्रुत्वा ततो राजा भायेया सह वै तद्रा । गत्वा तत्र शरीरं स्व भुरन्ते वै भियया सह।९।
निलयमेव महामाह्न तद्रत्पूर्णं भवेद्रपुः । निलयं भमुडन्तं वे राजा साङ्ग चास्य कषुधान्विता ॥ ९२
यथा यथा स राजाऽपि भूद्के वे स्वकलेवरम्‌ । हसन्ति च तदा नारयस्तयोभावं बदाम्यहै॥ ९३
देवैः सां ततः शरुत्वा चरितं तस्य भूपतेः । हास्यं च कुरुते शक्रस्तस्य रहः सुरेश्वरः ॥ ९४
ततो वशतान्ते तु वामदेवं महामुनिम्‌ । स्त्वा स गहंयामास आत्मानं भति सुवत ॥ ९५
न दत्तं पितृदेवेभ्यो ब्राह्मेर््यः कदा मया । न दत्तमतिपिभ्यो हि, तदुत्थमिह भुज्यते ॥ ९६
दीनेभ्योऽपि न दत्तं मे कृपया बाऽऽतुराय च । एवं स भङ्के वै मांसं गैयन्स्वीयकमं तत्‌॥ ९७
एवं स्व्मासं भुञ्जानं सुबाहुं भियया सह । हसेते च तदा दृष्टा रज्ञा श्रद्धा च दरे धियौ ॥ ९८
तस्य कमविपाकस्य श्रुभात्मा हसते एप । मम सङ्गपसङ्गेन न दत्तं पापवेतसा ॥ ९९
र्गा च वचनेस्तैस्तु राजानं हसते एनः । इ गतोऽसौ महामोहो येन त्वं मोहितो वृष ॥ १००
लोभेन मोहमुक्तंन तमोगर्ते निपातितः । तत्रापतित्वा सेव ८) पतितो दुःखसंकंटे ॥ १०१
दानमागं परित्यज्य छोभपार्ग गतो नृप । भार्यया सह भर्व त्वं व्यापितः क्षुधया भृशम्‌१०२
एवै तं हसते भङ्गा सुबाहं परिययाऽन्वितम्‌ । एतद्रे कारणं भोक्तं तयोर्हास्यस्य पुत्रक ॥ १०;
भक्षमाणस्य भूपस्य देहं स्वं दुःखिते तदा । उचतुर्दृहि देहीति क्षुधा तृष्णा च ते परे ॥ १०४
सुपा तृष्णा महामद भौमरूपे भयानके । पयसा मिश्रितं भक्तं याचते नृपतीश्वरम्‌॥ १०५
एतत्ते सवमाख्यातं य्या परिपृच्छितम्‌ । अन्यक ते परवक्ष्यामि तददखं महामते ॥ १०६

वु "मीं

* एत्निहान्तगेतः पाठः क. ख. ध. ड. च. छ. ष. ट. पुस्तक्रस्थः ,

१ इ. ढ. ` च-साहसाकारसंयुक्तं मर्व द्विजसत्तम । त" । २ क. ल. ध. र. च. छ. क्ष. ट. ठ. ठ. शी तस्व
पुत्रक । य । र. श्ञीतव्रपुपुत्रक।यः। ३ कं स.ध.ड. च. छ. क्ष. ट. ठ. ड. द. “म्‌ । प्रह्ासार्थ- महाशनद्धा चरर
तस्व भूपतेः । हास्यं हि कुर्ते नित्यं तस्य श्रद्धानुणापिनी । प्रशमा प्रमाणेन न दतं प्रद्धयाऽन्वितम्‌ । ब्राह्मणेभ्यः सुं
कल्प्य अत्रमुदिश्य वैष्णवे । एवं स भक्षते मांसं स्वस्य कायस्य निश । योषि्तदात्मकायं च रतैश्चामृतसंनिमैः । न । ४
क.स.ध. ह. छ. सष. ट. ठ. द. ठ. भ्यः सुतोत्तम ।न। ५ कख. ड. च. छ.क. र. ठ. हि दभ्यश्च विशेषतः
दी ।घ.ट.ठ. हि कि्रिभ्यश्च विशेषतः । दी। ६क.स.घ. ड. छ. कष. ट ठ ड, ढ. रस स्वयमेव यथातरप।ए।
७. ट. ठ. ड.प्राहं। ८क.ल. उ. च. छ. द. "ति याच्यमानं; शृणुष्व हि। भु" । घ, ट. ठ, इ. ^ति वाच्यमानः गरम
हिकु । ९. द. द, मि भृ्मसदेहपमिधितम्‌ | वि" |

९८ अष्टनवतितमोऽध्यायः पश्रपुराणम्‌ । ३२९

विज्वल. उवाच--
बासुदेवाभिधानं च स्तोभं कथय मे पितः । येन मोक्षं ्रजेदा् तदिष्णोः परमं पदम्‌ ॥ १०७

शति श्रीमहापुराणे पराग्ने भूमिखण्डे वेनोपाष्याने गुतीथं सप्तनवतितमोऽध्यावः ॥ ९५ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ः-७८८०

भधाष्टानवतितमोऽध्यायः ।
विष्णुरूवाच--
एवपुक्ते इभे वाक्ये विज्वखेन महात्मना । कुञ्जो वदतां षठः स्तोत्रं पुण्यमुपादिशत्‌ ॥ र?
ध्यात्वा नत्वा हृषीकेशं सयेशमिनाशनम्‌ । सर्मभरेयःपदातारं सर्वदुः खविनाशनम्‌ ॥ >
मोक्षद्वारं स॒खोपेतं शान्तिदं पुष्टिवर्धनम्‌ । स्ैकामपरदातारं ज्ञानं ्नानवर्धनम्‌ ॥ ३
बासुदेवस्य यतस्तोत्रं विज्वलाय भ्रकारितम्‌ । [शवासुदेवाभिधानं चापमेयं पण्यवधनम्‌ ]॥
सोऽवर्गम्य पितुः सर्व विज्वलः पक्षिणां वरः ॥ क
ततर गन्तुं भचक्राम पितुः पृष्टं तदा नष } एवं गन्तु छृतमतिं िज्वरं ज्ञानपारगम्‌ ॥
उवाच एत्र धमात्मा उपकारसमुद्रतम्‌ ॥ ५
कुञ्जर उवाच-
एत्र तस्य महज्जाने पातकं चापि भूपतेः । इतो गत्वा पठस्व त्व सुबाहशोपद्रण्वतः ॥ ६
यथा यथा श्रोष्यति स्तोत्रयुत्तमं तथा तथा ज्ञानमयो भविष्यति ॥
भीवासुदेवस्य न संयो वै तस्य सादाच शिवं मयोक्तम्‌ ॥ ७
अथाऽऽमन्त्य गुरु तस्मादुड़ीय लघुविक्रमः । आनन्दकाननं पुण्यं सप्राप्रो विज्वरस्तदा ॥ ८
च्छायां समाश्रित्य उपविष्टो पुदाऽन्वितः। प्रेक्षमाणः स राजानं विमानेनाऽऽगतै पुनः ॥ ९

एष्यतयसौ कदा राजा सुबाहुः भियया सह । पातकान्मोचयिष्यामि स्तोत्रेणानेन वै कदा ॥१०
तावद्विमानः संमाप्तः किङ्किणीजारमण्डितः । गन्धववरसंघुषटस्त्वप्सरोभिः समन्वितः ॥ १ १

मंसमृद्धस्तु अलोदकविवभितः । तस्मिन्याने स्थितो राजा सुबाहुः भियया सह ॥ १२
समृत विमानासु सरसस्तस्य संनिधौ । शख्रमादाय तीक्ष्णं तु यावत्ृन्तति तच्छवम्‌ ॥ १३
तावद्धि विज्वलेनापि समाधानं कृतं तदा । भो भोः परुषशादरंल देवोपम भवानिदम्‌ ॥ १४
रगोपि(ति) निशणं क्म नृशंसेन च शक्यते । कर्तुं ततस्तु च्छे तवां कोऽयं विधिषिपर्वयः। १५
इषछतं साहसं कर्मं निन्द लोकेषु सर्वदा । ेदाचारविरीनं तु कस्मात्मारन्पवानिह ॥ १६

त्वं कारणं सर्वं कथयस्व यथातथम्‌ । इत्येवं भाषितं तस्य विज्वलस्य महात्मनः ॥ १७
पाक्य महाराजः खपिया वाक्यमब्रवीत्‌ । भिये वषशतं भक्तं मयेदं पापकर्मणा ॥ १८

ज न क क कक न्क क =+ ~ ~ -------~ [१ -----~--~-~-- “~ ----- ~ ----- ~ „~~~ [कच्छा

# एतशिहान्तगंतः पाठः ध. ट. ठ. पुस्तकस्थः ।

=-= न

("यश ण

॥ न
क.ख.ध. .य.ट.ठट. ड.द. न्ट्हरेः स्तोत्र भुदीरितम्‌ । वासुदेवाभिधानं तत्सवं" । रक.ख घ.ड.च.छ. ह
२२. द.म्यावधर्वष वि" । ३क.सल.ध.ड.च.छ.ब्न.ट.ठ.डड नः । एवं स्तोत्रं महापुण्यं वामुदेवाख्यमुस-
भम्‌ । कुलेनोपदिष्ट तजे विज्वलस्तदा । कु" 1 ४ क.ख. घ.ङ. च.छ.इ्ल.ट ठ. ड.उ. वृक्षराखां । ५क.ख.घ.
चछ. .ट. ट.ड. व पुरुषशदूरको"। ९ क.ख ष.ड.च.छ.घ.ट.ठ ड.द, ये युगसहलं तु वतितं मम

११०. महापनिश्रीव्यासभरणीतं-- [ ९ मूभिशण्-

कदा न भाषितं केन यथाऽयं परिभाषते । ममैवं पीड्यमानस्य श्ुधया हृदयं भिये ॥ १९
निर्गतं चोत्सकं कान्ते शान्तिधित्ते भवतैते । यावदुस्य शरुतं वाक्य सर्वदुःखस्य शान्तिदम्‌॥ २०
ताविते समादखादो वैषेते चारुहासिनि । कोऽयं यमोऽम्बुपो धर्मः सहस्राक्षोऽयवा भिये॥२१
पूनीनां स्यादैचः सत्यं यदुक्तं मुनिना परा । एवमाभाषितं शरुत्वा भियस्यानन्तरं भिया ॥ २२
राजान भत्युवाचाथ भायौ पतिपरायणा । सत्यमुक्तं त्वया नाय इदमाश्रयमुत्तमम्‌ ॥ २३
यथां ते वरते कान्त मम चित्ते तथा पुनः । पक्षिरूपधरः कोऽयं पृच्छते हितकारिवत्‌ ॥ २४

एवमाभाषितं श्वत्वा प्रियायाः पृथिवीपतिः । बद्धाञ्जलिपुटो भूत्वा पक्षिणं वाक्यमब्रवीत्‌ ॥ २५

सुबाइुरुवाच-
स्वागतं ते महामाह्न पक्षिरूपधर भभो । शिरसा भार्यया सार्पं तव पादाम्बुजद्यम्‌ ॥ २६
नमस्करोम्यहं पुण्यमस्तु नस्त्वत्मसादतः । भवान्कः पक्षिरूपेण पुण्यमेव प्रभाषते ॥ २७
यादृशं करियते क पूरवदेदेन सत्तम । सुकृते दुष्कृतं वाऽपि तदिहैव भुज्यते ॥ २८

अथ तेनाऽऽत्मके उक्तं तदग्रे विनिवेदितम्‌ । यथोक्तं कुञ्जलेनापि पित्रा पूरव श्रुतं तथा ॥ २९
[#कथयस्व स्वहत्तान्त मवान्को मे भाषते] । सुबाहं परत्युवाचेदं वाक्य पक्षिवरस्तदा ॥ ३०

विज्वर उवाच-- |
्ुकजा्टयां समुत्पन्नः कञ्चलो नाम मे पिता। तस्याहं धिञ्वलो नाम तृतीयस्तु युतेष्वहम्‌ ॥२१
नार देवो न गन्धर्वो न च सिद्धो महाभुज ॥ ३२

नित्यमेव भरपर्यामि कप चैतत्युदारुणम्‌ । कियतां प्रहत्क्म साहसाकारसंयुतम्‌ ।॥ रर
करिष्यसि महाराज तन्मे त्वं कारणं षद्‌ ।
सुबाहुरबाच--
घायुरेवाभिषधानं यत्पूवमुक्तं हि ब्राह्मणः ॥ ३४
श्रोण्याम्यहे यदा भद्र गति स्वां पामुयात्तदा । पुण्यात्मना भाषितं तै मुनिना संयतात्मना ॥
तदाऽहं पातकान्युक्तो भविष्यामि न संशयः । ३५
विज्वल उवाच-
तवा पृच्छितस्तातस्तेन मे कथित च यत्‌ । तततेऽग्ा प्रवक्ष्यामि शाश्वतं श्चणु सत्तम ॥ (९
ॐ अस्य श्रीवासुदेवाभिधानस्तोत्रस्यायुषटपछन्दः । नारद ऋपिः । धकारो देवता । सवेष
तकनादाय चतरयगसाधनाथे चे विनियोगः ॥ ॐ नमो भगवते वासदेवाय, इति मत्र; ॥

परमं पायनं पण्यं वहं वेदमन्दिरम्‌ । विद्याधारं पखाधार्‌ भणवे तं नमाम्यहम्‌ ॥ १९
निरावासं निराकारं सुमरकाशं महोदयम्‌ । निर्गुणं गुणकरतीरं नमामि मण परम्‌ । ४०

शायन्ीसाम गायन्तं गीतदगं गीतसुमियम्‌ । गन्ध्भगीतभोक्तारं भणवं तं नमाम्यहम्‌ ॥ ४!
महाकनत होता महागोहविनादनम्‌ । आचिनवनं जगत्स = __ ----- महोत्साह महामोहविनाश्ननम्‌ । आचिन्वन्त जगत्सर्वे गुणातीतं नमाम्यहम्‌ ॥ "`

[मिति एतचिहान्त्गतः पाठः क. ख. घ. ड. च. छ. छ. ट. 2. ड. द. पृस्तकस्यः '
१ क.ल.च.ङ.च.छ. स.ट.ठ. श. ढ. वर्तते । २ क.ल. इ. च. छ ह्च, ड. श्य देवो नु गन्धवेः सहसि

विष्यति । मु* । घ. ट. ठ. भ्यं देवानुगो धर्मैः सशस्ो मविष्यति । मु । ३३. "द्रो देवि सिद्धः कश्चिद्भविष्यति । ए ।
८क.ख.च्‌ च, ट.ठ. द. ढ, द्विजोत्तमः । ५ उ. जपे ६ क. ख ष, ठ. च. छ. ट.ट. ठ. मबाधारं ,

९८ अह्टनवतितमोऽध्यायः 1 पद्मपुराणय्‌ । ३३९१

भाति सर्वत्र यो भूत्वा मृतानां -मूतिवधेनः। समभागाय सद्धर्मं नमामि प्रणवं परप ॥ ४३
बिचारं बेदुरूपं तं येज्गख्यं यङ्ञवछभम्‌ । योनि सवस्य लोकस्य ओकारं प्रणमाम्यहम्‌ ॥ ४४
तारकं सर्ैरोकानां नौरूपेण विराजितम्‌ । संसाराणेवमगरानां नमामि भणवं हरिम्‌ ॥ ४९
वसते सर्वभूतेषु एकरूपेण नेकर्षा । धामकेवर्यरूपेण नमामि वरदं सुखम्‌ ॥ ४६
सृषं सृक्ष्मतरं शुद्धं निरयणं गुणनायकम्‌ । बाजितं भाकृते मवेेदाख्यं तै नमाम्यहम्‌ ॥ ४७
देवदैत्यवियोगेश्च बजितं तुष्टिमिस्तथा । वेदैश्च योगिभिर्ध्येयं तमोंकारं नमाम्यहम्‌ ॥ ४८
व्यापकं विश्ववेत्तारं विद्नानं परमं पदम्‌ । शिवं शिवगुणं शान्तं वन्दे पणवमीश्वरम्‌ ॥ ४९
यस्य मायां पविषटटस्तु बरह्मव्राश्च सुरागाः । न विन्दन्ति पर डुद्धं मोक्षद्वारं नमाम्यहम्‌॥ ५०
आनन्दकन्दायं च केवछाय शुद्धाय हंसाय परावराय ।

नमोऽस्त तस्मे गुणनायकाय श्रीवास॒देवाय महापभाय ॥ ५१
श्रीपाश्चजन्येन विराजमानं रविप्रभेणापि सुदशनेन ।
गदाख्यकेनापि विशोभमानं विष्णं सदेवं शरणं प्रप ॥ ५२
यं वेदकोश्ं सगुणं गुणानापाधारभुतं सचराचरस्य ।
यै सूयेवेश्वानरतुरयतेजसं तं वासुदेवं शरणं प्पवे ॥ - ५३
तमोधनानां निकरैः प्रकाशं करोति निलयं यतिधर्महेतुम्‌ ।
उद्योतमानं रवितेजसोध्व त॑ वासुदेवं शरणं प्रपचे ॥ ९४
सुधानिधानं विमलांदुरूपमानन्द॑मानेन विराजमानम्‌ ।
यं प्राप्य जीवन्ति स॒रादिोकास्तं वास॒देवं शरणं परपदे ॥ ५५
यो भाति सवेत्रं रविपरभावैः करोति शोषं च रसं ददाति ।
यः प्राणिनामन्तरगः सवायुस्तं वासुदेवं शरणं भपये ॥ ५६
ज्येष्ठस्तु रूपेण स देवदेवो बिभति टोकान्सकलान्महात्मा ।
एकाणेवे नोरिव वतेते यस्तं वास॒देवं शरणं प्रप ॥ ५७
अन्तमेतो लोकमयः सदेव भवत्यसौ स्थावरजङ्गमानाम्‌ ।
स्वाहामुखो देरवेभुखस्य हेतुस्तव वासुदेवं श्षरणं परपदे ॥ ५८
रसैः सुपुण्यैः सकरैस्तु पृष्टः स सौम्यसूपैगुणंवित्स रोके ।
रत्नाधिपो निमेरतेजसेव तं वासुदेवं शरणं भरपद्ये ॥ ५९
[*अस्त्येव समत्र विनाशहेतुः सर्वाश्रयः सर्वमयः स सर्वैः ।
चिना हृषीकैषिषयान्मभ्धे तं वादेवं शरणं भपय ] ॥ ६०
{स्वरूपेण बिभति शोकान्सच्वान्समस्तान्स चराचरस्य ।
-- निष्केवलो ङ्ञानमयः सुशुद्धं वासुदेवं शरणं पये ॥ ६१

_. # एतकजिहान्तगतः पाठः क. ख. ड. च. सष. ड. ठ. पृस्तकस्थः ।

१ ध.ट.ठ. `मभावाय संबन्धं न। ड. सर्वं भिभुसंबन्धं न"। २ ड.ढ. रिवम्‌ । ३ ड.ढ. जञास्यं भक्तवत्सलम्‌ । ४ घ.
पट.ठ.द.द. वभूतानां । ५ ङ.ए.द. वैलोकेषु । ९ ड. “था । काम" । ७ ध.ट.8. वदस्यातं । ङ.छ.ढ. "वेदस्यानं न"
“ रल-ध.द.व.छ.ह.ट.ठ.द. इ. शाम्‌ । ९ ड. ठ. “य विदु्बुद्धये शु" । १० इ. "न्दकन्देन । ११ क.ख.ड.च.इ.ड.ढ.
न व्र। १२ कृ.ख.इ.च.घ्त.ढ. "वगणस्य । १३ क.ख.ड छ.स.ढ. "गदः स लो"। १४क.ख.घ.ङ.च.्.ट.ड.ठ. जीवस्व्पेण ।

२३२

महामुनिभ्रीव्यासप्रणीतं-- [ २ मूमिखण्डे-

[अदेदान्तकं दुःखविनाशमल शान्तं परं शक्तिमयं विशाम्‌ ।
संप्राप्य देवा विखयं परयान्ति तं बासुदेव शरणं पषद्ये | ॥
स॒खं सुखाप सृहदं सुरेशं ज्ञानाणैवं तं सुहितं हितै च ।
सत्याभ्रयं सत्यगुणोपविष्टं त॑ वासुदेवं श्ररणं प्रपद्ये ॥
यङञस्वरूपं पुरुषायेरूपं सत्यान्वितं मापतिमेव पुण्यम्‌ ।
विन्नानमेते जगतां निवासं तं वासुदेवं शरणं प्रपथे ॥
अम्भोधिमध्ये शयनं हि यस्य नागाङ्गभोगे शयने विशषाशे ।
श्रीः पादपद्मदरयमेव सेवते तं वासुदेवं शरणं प्रपये ॥
पण्यानिवितं शंकरमेव नियं तीरथैरनेकैः परिसेव्यमानम्‌ ।
तत्पादपद्मदरयमेव तस्य श्रीवासुदेवस्य नमामि नित्यम्‌ ॥
[*अधापहं वा यदि वाऽम्बुनं तद्रक्तोत्यलाभं ध्वजवायुयुक्तम्‌ ।
अलकृतं नूपुरमुद्विकाभिः श्रीवाददेवस्य नमामि पादम्‌ ॥ |
देषः सुसिद्धेभुनिभिः सदेव नुतं सुभक्लया उरगाधिश्च ।
तत्पादपदरुहमेव पुण्यं श्रीवासुदेवस्य नमामि निलयम्‌ ॥
यस्यापि पादाम्भसि मजमानाः पता दिवं यान्ति विकस्पषास्ते ॥
माकं लभन्ते मुनयः सुतुष्टास्तं बासुदेव शरणं प्रप ॥
पादोदकं तिष्ठति यत्र विष्णोगङ्ादिर्तीथानि सदैव तत्रं ।
लयजन्ति प्राणांश्च अपापदेदाः प्रयानिि शुद्धाः सुण पुरारेः ॥
पादोदकेनाप्याभिषिच्यमाना अत्युग्रपपेः परिरिष्देहाः ।
ते यान्ति भक्ति परमेश्वरस्य तस्येव पादौ सततं नमामि ॥
नेवेद्यमात्रेण सुभक्षितेन स॒चक्रिणस्तस्य महात्मनश्र ।
ते वाजपेयस्य फलं लभन्ते सवोर्थयुक्ताश्च नरा भवन्ति ॥
नारायणं दुःखविनाशनं तं मायाविनं सकलं गुणनम्‌ ।
यं ध्यायपानाः सुगतिं वरजन्ति तं वासुदेवं सततं नमामि ॥
यो वन्द्स्त्वृषिसिद्धचारणगणर्देवेः सदा पृज्यते

या विश्वस्य हि सृष्टिहेतुकरणे ब्रह्मादिकानां भुः ।
यः संसारमहाणेवे निपतितस्योद्धारको वत्सल-

स्तस्येवापि मैमाम्यहं सुचरणो भक्त्या वरौ सौपकौ ॥

७४

* एतशचिहान्तगतः पाठः क. ख. इ. च. च. ड, ठ. पुस्तकस्य: । + एतचिहान्तगीतः पाठो ड. पृस्तकस्थः ।

गिम

-----~*~

[कक

१क.ल.ध ठ. च.प्.ट. ड. ढ. मुखान्तं। २ट. "नात्मवन्ते। ३ क. ल. सष. यज्ञाङृरूपं परमाथरूपं मला-

न्वि" । ड, ढ. यजञाङगरूपं परमार्थसूपं मायान्वि । ट. यहाङ्गरूपं । + ड. श्र । पिवन्ति यत्प्राप्य सुपा" । ट. त्र । यजन्ति
यं राप्य सुपा ।५भ. भक्ति । ९६ क-ख. घ.ठ. च. छ. ष्च. ट. ठ. ढ. गै नक्वि")७ट. भर्‌ । सद्धभराि सुगति
सुकान्तं त । ८ क.ख.व. छ. ष. ठ. यं धामराशि सुगतं सुकान्तं वं । ९ ध्‌. ट, ठ. ड. °दैवः सः। १० इ. महात्मनः ।
११क. द. च. छ. घ. द. द. पानौ ।

९९ नवनवतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ ।

यो शष्ठ निजमण्डपे सुरगणेः श्रीवामनः सामगः

सामोद्रीतकुतूहलः सुरगणेखैखोक्य एकः प्रथः ।
ुर्वस्तु ध्वनितः स्वकैगेतभयान्यः पापभीतान्रणे
तस्याहं चरणारविन्दयुगलं बन्दे परं पावनम्‌ ॥
राजन्तं निजमण्डले मखमुखे ब्रह्मभिया पूजितं

दिव्येनापि स्वतेजसा करमयं यं चेन्द्रनीरोपमम्‌ ।
देवानां हितकाम्यया स॒तनुज॑ वैरोचनस्यारषकं

दासत्वं मम दीयतां सुरपते वन्दे परं वामनम्‌ ॥
त॑ दषं रविमण्डले मुनिगणे सपराप्रवन्तं दिवं

चन्द्रकं तु तपन्तमेव सहसा सेपाप्तवन्तौ सदा ।
तस्थैवापि सुचक्रिणः सुरगणाः प्रापुरेयं सामतं

काये विश्वविकोशके तमतुलं नौमि प्रथं विक्रमम्‌ ॥

दति श्रीमहापुराणे पाशे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीथऽष्टनवतितमोऽध्या्रः ॥ ५८ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-७९५७

अथ नवनवतितमोाऽ्ध्यायः ।

कण च पा-ड

विष्णरुवाच-
स्तोत्रै पवित्रं परमं पुराणं पापापहं पुण्यमयं रिवं च ॥
धन्यं सुसूक्तं परमं सुजाप्यं निशम्य राजन्स सुखी बभूव ॥
गता सुतृष्णा श्धया समेता देवोपमो भुंमिपतित्ैभूव ।
भायौ च राज्ञः सुभगा बभूव जातावुभौ पापविमुक्तदेहौ ॥
हरिस्तु देवः प्रभुराविरासीद्धिभेः स॒पुण्येदैरिभक्तियुक्तेः ।
आगत्य भूषं गतकल्मषं तं श्रीशङ्चक्राग्जगदासिधता ॥
श्रीनारदो भागेवव्यासमुख्याः समागतास्तत्र मृकण्डसूनुः ।
वाट्मीकिनामा पनिविष्णुभक्तः समागतो ब्रह्मस॒तो वसिष्ठः ॥
गर्गो महात्मा हरिभक्तियुक्तो जाबारिरेभ्यावथं कारयपशच ।
आजरमुरेते हरिणा समेता विष्णुप्रिया भागवतां वरिष्ठाः ॥
पण्याः सुधन्या गतकल्पषास्ते हरेः सुपादाम्बुनभक्तिरीनाः ।
श्रीवासुदेव परिवायं तस्थुः स्तुवन्ति भूषं विविधमकारः ॥

[व

२१

७५

७

५

वै

१क.ख.घ. इ. च. छ. प्ष.ट. ड. ठ. सूत उवाच । २क. ख. इ. च छ. प्ष.ड. द. राजास ।३घ.ट. ठ.
<. भूतप । ४क.ख. च. ड. च तस्यापि सुमाति स्पैजता' । ङ. छ. ष. द. च तस्यापि विभाति स्पैजोता" । ष. ट.
९ च तस्य सुभगा च स्वैजांता" । ५३. छ. क्ष. ड. द. यक्दयः। ६क.ख.च. पष. पं परिवायं तस्थुः। दे" । छ.

परिवार्यते त, हे* ।

१३४ पहायुनिध्ीष्यासप्रणीतं- [ ९ भृभिखण्डे-
देवा सर्वे इतभङ्यलान् बर्मा हर्थापि स देवदेषः !

गायन्ति दिष्यं क गन्धवेराजादिसुगायनाश ॥ ७
ददेवयुक्तेः परमाथसंमितेः स्तवैः सुपुण्यैमुनयः स्तुवन्ति ।

उच्चैस्तरां भूपतिमेव देवता हरिषेभाषे वचनं मनोहरम्‌ ॥ ८
वरं यथेष्टं वरयस्व भ्रपते ददाम्यहं ते परितोषितो यतः ।

हरेस्तु वाक्यं स निक्षम्य राजा दृष्टा मुरारिं वदमानमग्रे ॥ ९
नीटोत्पखाभं मुरधातिनं प्रथं शङ्ञाजचक्रासिगदाभधारिणम्‌ ।

भरिया समेतं परमेश्वरं तं रत्नोज्ज्वलं कङ्णहारभूषितम्‌ ॥ १०
[रविपरभं देवगणैः सुसेवितं महारहाराभरणैः सुभ्रषितम्‌ ]।
सुदिव्यगन्पैषैरलेषनेररिं स॒भक्तेभावैरवनीं गतो नृपः ॥ ११

दण्डप्रणाभेः सततं ननाम जयेत्युवाचाथ पदाय गतः ।

दासोऽस्मि भृत्योऽस्मि सुरेश ते सदा भक्ति न जाने तव भावमुत्तमम्‌ ॥ १२
जीयान्वितं मामिह चाऽऽगतं हरे प्रपाहि बै त्वां क्षरणं पपन्नम्‌ ।

धन्यास्तु ते माधव मानवा द्विजाः सदेव ये ध्यानमनोविलीनाः ॥ १३
समु्चरन्तो भव केशवेति भरयान्ति वैुण्ठमितः सुनिमंलाः ॥

ततैव पादाम्बुजर्माजैनं पयः पुण्यं तथा ये शिरसा वहन्ति ॥

समस्ततीर्थोद्धवतोयसषुतास्ते मानवा यान्ति हरे धाम ॥ १४
नास्ति थोगो न मे भक्तिनास्ति क्षानं न मे क्रिया। कस्य पुण्यस्य सङ्गेन वरं पापे प्रयच्छसि १५
हरिरुषाच-

बासुदेवाभिधानं यन्महापातकनाशनम्‌ । भवता विञ्वलात्पुण्याच्छतं राजन्विकरमषम्‌ ॥ १६

तेन त्वं मुक्तिभागी च संजातो नात्र संशयः। मम लोके परमृङककष् त्वं॑दिव्यान्भोगान्मनोनुगान्‌
सुबाहुरुवाच-

यदि ५ देयो मद्यं दीनाय वै स्वया । दिञ्वलाय प्रयच्छ त्वं प्रथमं वरमुत्तमम्‌ ॥ १८
ह --

तरिज्वलस्य पिता पुण्यः कुञ्जरो ह्ञानपण्डितः । वासुदेवपहास्तोत्रं नित्यं जपति भूपते ॥ १९

पुत्रश्च मियया चैव समेतो मां भपटस्यति । यश्वैवं जपति स्तोत्रं तस्य दास्ये महत्फलम्‌ ॥ २०

एवमुक्ते शुम वाक्ये राजा केशषवमव्रवीत्‌ । इदं स्तोत्रं महापुण्यं सफलं कुरु केशव ॥ २,
वासदेव उवाच-

कले युगे महाराज यदा स्तोष्यति मानवः । तदा मोक्षं प्रदास्यामि ततस्षणामात्र संश्चयः ॥२२

तायां मासमात्रेण भरसषधेन दवापरे । वकेण कलौ भति ये जपन्ति च मानव ॥ =

_____ _ # एतचिहान्तगेतः पाठो ड. घ. इ. द. पृत्तक्स्यः। ~

१३. हरिशापि।२क. ख. ड. च. छ. सष. ढ. "पि सुदिव्यदेन्यः। गा। ३ क. ख. ड, च. छ. स. इ. 2. गतिं ।
४क.ख. व. छ. युवेगयु' । ५ ड. ग्रक्षपेणं । ६क.ल.ङ. च. छ. घ. ठ. पापन्वितं । ७क. ख. ध. ङ. व. छ. ६. ८.
2. ड. 2. 'रन्माधव । ८ क. ज्ञ. ङ. च. छ. ड. ढ. 'मागेनिगैतं पथः पुनीत षि । ९ ड. मावो । ढ. पुण्यं । १० ड. 2. “
मक्तियुकतोऽति षं । ११ ३.७. द. छते, क. स. च. ष, ड. ब्राह्मे काले । १३८. ड. द्विमासेनेब ।

१०० शततमोऽध्यायः ] पप्रपुराणम्‌ । ३१५

छर्म यास्यन्ति राजेन्द्र ष्णं गतिदायकम्‌ । त्रिकार्मेककालं वा सातो जपति ब्राह्मणः॥२४
पय॑तु वाञ्छते कामं स स तस्य भविष्यति, क्षत्रियो जयमामोति धनधान्येरलंकृतः ॥ २५
यो भविष्यति श्रीमाञ्शूद्रः सुखमवाुयात्‌ । अथ यः भ्रावयेत्स्तोत्रं पापान्युक्तो भविष्यति ॥
भरावको नरकं घोरं कदाचिभैव पश्यति । मम सतोत्रपरसादा्च सवैसिद्धो भविष्यति ॥ २७
भञ्ञानेषु च विभेषु श्राद्धकाले तु यः पठेत्‌ । पितरो वैष्णवं लोक तृप्ता यास्यन्ति भूपते ॥ २८
त्पगान्ते जपं कयोद्राह्मणो वाऽपि क्षन्रियः । पिबन्ति चागतं तस्य पितरो हृष्टमानसाः ॥ २९
हेमे च यद्ठमध्ये च भावास्ञपति मानवः । तत्र विघ्ना न जायन्ते सवेसिद्धि्भविष्यति ॥ ३०
विषमे वुर्गसंस्थाने सिंहव्याघ्रभयेषु च । चौराणां संकटे पराप्ते तत्र स्तोत्रमुदीरयेत्‌ ॥ ३१

तत्राभय॑ं महाराज स्तोत्रपााद्ध विष्यति । अशेपेष्येव दुर्गेषु राजद्वारे गते नरे ॥ ३२
बासुदेवाभिधानस्य अयुतं जपते नरः । ब्रह्मचर्येण च खातः कोधलोभविवनिर्त; ॥ ३३
विरक्तं बिस्वकर्होमं धृतगुगगुलसंयुतम्‌ । वासुदेवं पपूज्यैव कुयोत्मयतमानसः ॥ ३४

क्लोज प्रति ततो देयो होमो ध्यानेन मानवैः । तेषां सुभ्रलयवतित्वं पा नैव यजाम्यहम्‌ ३५
कलौ युगेऽपि संप्राप स्तोत्रे दास्यं भयास्यति । वेद भङ्गपसङ्गेन यस्य कस्य न दीयते ॥ ३६
सर्वकामसमृद्धाः सर्वदेव भविष्यति । एवं हि सफलं स्तोत्रं मया भूप कृतं शृणु ॥ ३७
ब्रह्मणा निमितं स्तोत्रं जप्त शरेण वै पुरा । ब्रह्महत्याविनिभक्त इन्द्रो युक्तश्च किस्विषात्‌ ॥ ३८
देवाश्च ऋषयः सर्वे सिद्धषिधाधरोरगाः । जपित्वा स्तोत्रमेतत्तु सिद्धिमापुयंयेप्सिताम्‌ ॥ ३९
एण्यो धन्यः स वै दता पुत्रवानिहि भविष्यति । मप स्तोत्रं पठेद्यस्तु नात्र कायां विचारणा॥४०
आगच्छ त्वं सिया सार्पं मम स्थानं नृपोत्तम । हस्तावछम्बनं दत्तं हरिणा तस्य भूपतेः ॥ ४१
दु्ुभयस्तत्र गन्धवौ ललितं जगुः । ननृतुशाप्सरःश्र्ठाः पुष्प प्रचक्रिरे ॥ ४२
देवाश्च ऋषयः सरवे बेदस्तोतरः स्तुवान्ति ते । ततो दयितया सार्थं जगाम नृपतिरैरिम्‌ ॥ ४३

त॑ स्तूयमानं सुरसिद्धसंघेः स षिञ्वलः परयति हृष्टमानसः ॥

समागतस्िष्टति यत्र वै पिता माता च वेगेन महाप्रभावः ॥ ५४

हति श्रीमहापुराणे पाञ्च भूमिखण्डे वेनोपाष्याने गुरुतीर्थे नवनवतितमोऽध्यायः ॥ ९९ ॥

आदितः शोकानां समण्वङाः-- ८००१

सजय

अथ दततमोभ्ध्याय्ः ।

विष्णुरुवाच-
नम॑दायास्तदे रम्ये बटे तिष्ठति परै पिता । विञ्वरोऽपि समायातः पितरं प्रणिपत्य सः ॥ १
बासुदेवाभिधानस्य स्तोत्रस्यापि महामतिः । समाचष्ट स धमात्मा महिमानं पितुः पुरः ॥ >
यथा विष्णुः समागत्य ददौ तस्मै वरं श्ुभम्‌। तत्सर्वं कथयामास सुमरसन्नेन चेतसा ॥ १
कुञ्जलोऽपि च इत्तान्तं समाकण्यं च भूपतेः । हर्षेण महताऽऽविष्टः पुत्रमारिङ्रथ विज्वलम्‌ ॥४
आह पुण्यं कृतं वत्स त्वया राहि महात्मनि । उपकारं महतुष्यं वासुदेवस्य कीतेनात्‌ ॥ «५

१ ड. नन्ह्यजः शृणुयाहस्सो" । २ इ. वैरिणां । २ क. ख. ङ. च. छ. प. ड, तः । तिरतष्डुखकैदोमं दकषादमाञ्यः
मिभितम्‌ । 2, इ, तः । तिटतण्डलकहोमं गुडगुगुटयुतम्‌ । ४ क. ख. ड, च. छ. स. द. द, शकं ।

३ ३६ महायुनिभ्रीव्यासप्रणीत- [ २ भूमिलण्डे-

अयैवै स प्रशस्यापि आशीभिरभिनन्ध चं । स्थितस्तस्मिन्वटे रम्ये च्यवनस्योप पयतः ॥ ६
तते समाख्यातं तेषां वृत्तं महात्मनाम्‌ । वैष्णवानां महाराज अन्यत्कि ते वदाम्यहम्‌ ॥ ७

वेन उवाच-
अगते शङ्पात्रेण पानोर्य मम चातम्‌ । [*तस्मात्कस्य न च श्रद्धा पातुं मर््यस्य भूतरे ] ॥

उत्तमं वैष्णवं हानं पानानमिह सवेदा ॥ ८

त्वयैवं कथ्यमानस्य पाने तुभिन जायते । श्रोतु हि देवदेवेश्च मम श्रद्धा विवधते ॥ ९

कथयस्व प्रसादेन कुञ्जलस्यापि चेष्टितम्‌ । महात्मना किमुक्तं तु चतुथेतनयं प्रति ॥

तन्मे सुषिस्तरादेर्वे कथयस्व महामते ॥ १०
विष्णुरुवाच--

भरूयतामभिधास्यामि चरितं ुञ्जटस्य च । बहूश्रेयःसमायुक्तं चरितं च्यवनस्य च ॥ ११

इदं पुण्यं नरश्रेष्ठ ह्याख्यानं पापनाशनम्‌ । यः शृणोति नरो भक्त्या गोसदश्षफलं लभेत्‌ ॥ १२
हति श्रीमद्यपुराणे पाथने भुमिषण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे शततमोऽध्यायः ॥ १०० ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ाः--७ ३२२

अयेकायिकर्ततमोऽध्यायः 1

[र

सृत उवाच--
देवदेवो हषीकेशस्त्वङ्गपुत्रं नपोचतपम्‌ । समाचष्ट समाभ्रेयमाख्यानं पापनाशनम्‌ ॥ १
शयताममिधास्यामि चरित्रं भरेयदायकम्‌ । द्विजस्यापि च वृत्तान्तं कुञ्चलस्य महात्मनः ॥ >
विष्णुरूवाच-

कुञ्जलथापि धर्मात्मा चतुर्थं पुत्रमेव च । समाद्य युदा युक्त उवाचैनं कपिञ्जलम्‌ ॥ ३

कितु पुत्र त्वया षटं श्रुतं बाऽपू्वैकं च यत्‌ । भोजनार्थ प्रयासि त्वमितः कुत्र सुतोत्तमः ॥

तदाचक्ष्व महाभाग यद्धि इ सुपुण्यदम्‌ ॥ ¢
कपिञ्नख उवाच--

यञ्च तात मया दृष्टमपरवं तद्वदाम्यहम्‌ । [†यन्न शृं श्रुतं केन करमान्रैव शरुतं मया

तदिहैव प्रवक्ष्यामि भ्रूयतामधरुना पितः ॥ ] ५

इयण्वन्तु भ्रातरः सर्वे मातस्त्वं द्यणु सांप्रतम्‌ ¦ कैलासः पर्वतश्रेष्ठो धवलश्न्द्रसनिभः॥ ६
नानाधातुसमाकीर्णो नानावृक्षोपशोभितः । गङ्गाजकेः शुभैः पण्यैः क्षारितः सवैतोऽपि च ॥ ७
नदीनां तु सहखाणि ख्यातानि विविधानि च। यस्मात्तात भरसूतानि जलानि शुभदानि च॥ ८

9 8

‰ एतथिहान्तगेतः पाठः क, ख. ध. च. छ. क्ष. ट. ठ. ड. पृस्तकस्थः । † एतशिहान्तगतः पाठः क. ख. घ. उ.
य. छ. प्च. ट. ठ. ड. 2. पुस्तकस्थः ।

१क. ख. ध. ढ.च.छ.घष.ट. ठ. ड. ट. च। पत्रं देवसमोषेतं स्तुत्वा चैव पुनः पनः । ए" । २क.ख. च.
'न,थेममतं *रणु । त" । घ. ट. ठ. “नार्थमानीतं दिवः । त" । ३ क. स. घ. च. छ. पष. ट. ¢, ड.“नं वैष्णवेश्चरितं पुनः ।
स्व । ४क. श... च. छ. ज्ञ. ट. ठ. ड. ह. "व कृपया कथयस्वमे। बि ५. ट. ठ. ड. लोकाख्यः। ६ क. स.
भ ठ. च.छ.ह.ट.ठ. इ. ठ. दिन्यानि।७क.ख, च, छ. सष. प्रिमलखानि। घ, ड. ट. ठ. इ, ढ, त्रिविधानि ।

१०१ एकाषिकशततमोऽध्यायः | पश्रपुराणम्‌ । १३७

दानानि सहस्राणि सोदकानि महान्ति च। महागिरौ सरस्यश्च ई॑ससारससेविताः ॥ ९
तस्मिञ्किलरिणां शठ पुण्यदा; पापनाशिका; । विविधानि परस्तानि पुष्पितानि वनानि च॥१०

हरितानि समन्ततः । किंनराणां गणेधैव अप्सरोभिः समाङ्खः ॥ ११
गन्ध्वेधारणैः सिद्धवृन्दैः युश्षोभितः। दिव्यदृक्षवनोपेतो गेङ्गापातैः समाकुलः ॥ १२
[दिव्यगन्धैः सुगन्धैश्च नानारत्नसमन्वितः] । स्फाटिकाभिः शिलाभिश्च सपैतः समलंकृतः ११

राज॑स्तेजोभिश समाकुलः । चन्दनेश्ारूगन्धेश्च बकुलेनींटपुष्पकैः ॥ १४
नानापुष्पमयेरवृ्ैः सवत्र समरलैकृतः । पक्षिणां सुनिनादेश्च दिव्यानां मधुरायते ॥ १५
षट्पदानां निनादैश दकष मधुरायते । कोकिलानां तु गीभिभ्र ध्वनितः कलो गिरिः ॥
गणैः कोटिभिराकीर्णं तत्राऽऽस्ते शिवमन्दिरम्‌ ॥ १६
सगीभिरमणं पुण्यं पुण्यदं सुरिरोचय् । 4 श्र शब्दितं च समन्ततः ॥ १७
नानाशगेः समाकीर्णं शाखाफृगसमाकुलम्‌ । षि गुहासु च विनादितम्‌ ॥ १८

कन्दरैरेपनैः कटेः सानुभिश्च विराजितम्‌ । नानापख्चवणोपेतमीषधीभििराजितम्‌ ॥ १९
दम्य दिव्यगुणोपेतं पुण्यधामसमाकुटमर्‌ । सेवितं पुण्यलोकैश पण्यरारि महागिरिम्‌ ॥ २०
पिन्दभिट्टकोरैश्च सेवितं पवतोत्तमम्‌ । विकटः शिखरेः कृटेरद्रिराजः भश्ोमते ॥ २१
अन्यैर्नानाविधैः पुष्पैः कौतुेमङ्गयेः भैः । गङ्गोदकमपातथ महाशब्दं प्शुश्रुवे ॥ २२
[*कंकरस्य गहं तात कैलासं गतवानहम्‌ । तत्राऽऽशर्यं मया षटं यन्न हृष्टं कदा भरतम्‌ ] ॥ २३
शूयतामभिधास्यामि तात स्वं मयोदितम्‌ । शिखर द्विरिराजस्य मरोः पण्यान्महोदयात्‌ ॥ २४

हिमक्षीरसव्णस्तु भरवाहः पतते भुवि । गङ्गायाश पहामाग रंहसा भोगवाभेतः ॥ २५
कैखासस्य किरः प्राप्य तत्र धिस्तरतां गतः । दश्योजनविस्तीणेस्तत्र गङ्गाहःो महान्‌ ॥
म्रहातोयेन पुण्येन विमलेन विराजते ॥ २६

सपैतोभद्रतां पाप्नो महाहंसैः परश्ञोभते । [#नामोच्यारेण दिष्येन पुण्येन मधुरेण च ॥ २७
ह॑सास्तत्र भकूृजन्ति तेन स्रोतो विराजते] । तैस्येवाप्रे शिलायां हि कन्या चैका महामते ॥ २८
आसीना मुक्तकेशा त॒ सूपद्रविणशशाणिनी । दिव्यरूपसुसंपन्र संवेलक्षणसंयुता ॥ २९
दिव्याैकारस॑मभुषा सा च तत्र विराजते । न जाने गिरिराजस्य तनया वा परहोदधेः ।॥ ३०
नो वाऽसति ब्रह्मणः पत्नी नो वा खाहा मविष्यति। इन्द्राणी वा महाभागा रोहिणी वा भविष्यति॥
दशी न यमस्यापि युवती परिद्दयते । अन्यासां च सुदिव्यानां नारीणां तात सर्वथा ॥ ३२
याटृश्ं शीरसद्धावं गुणरूपं त॒ दृशयते । अप्सरसां कदा नास्ति तादशं रूपरक्षणम्‌ ॥ २१
` याष तु मया षष्टं तदङ्गे विश्वमोहनम्‌ । शिलापदे समासीना दुःखेनापि समाकुला ॥ २४

* एतचिकषान्तमैतः पाठः क. ख. ड. च. छ. क्ष. ड. द. पुस्तकस्थः । + एतशिहान्तगीतः पाठो घ. ढ. छ. ट. ठ.
₹. द. पस्तक्थः । * एतचिहान्तगैतः पाठो घ. ड. छ. च. ट. 2. ड. ठ. पुस्तकस्थः ।

भक

~~~ ज
०, „रि रीं

१ क.ख.ध.ड.च. छ. क्ष. ट.ठ. ड. सपद्मानि। २क.ख.घ. ड. च. छ. सष. ट. द. ड. महागिरौ । ३ ष.

2. उ. ड. “काः । वनानि विव्रिधान्येव पु“ । ४ घ. ड. छ. ष. ट.ठ.ड.ठ. निशुभानिच। गि ।५क.ख.ड.च.छ.

श. द. दिन्यभागैः । ड. दिन्यभोगः। ६ क. ख. ह. च. ड. ह. सवनो । ७ ड. ड. ठ. भम्‌। अंुमिधवठं पण्यं पुण्यराशिशि ।

८३ छ. द. म्‌ । िंहैव गज॑मानैश्च शरभैः कुश्रेस्ततः । ९ ट. ड. प्रव्रजन्ति । १० ङ. छ. क्ष. इ. तस्यतीरे शि । ११

८.३. "परा सुशो सवेलक्षणा । दि" । १२ छ. ड. सगुणा सवैलक्षणा । दि" । ड. 2. सगुण। दिन्यलक्षगा । दि १३ क.
सच. षी स्पतंपतितीनां न ह" ।

३३८ महामुनिश्रीष्वासप्रमीत-- ` [- २ मूमिरखण्डे

रुदते सुखवरैर्बारा अनेकैः सखजनेधिना । अभूणि पतमानानि पुक्ताभानि षषरनि घ ॥ ` ३५
निमेखानि पतन्तयत्र सरोतस्येव महामते । बिन्दवो मोक्तिकाभास्ते पतिता हि मोदके ॥ ३६
तेभ्यो भवन्ति पश्रनि हृद्यानि सुरभीणि च । पद्मानि जद्धिरे तेभ्यो नेतराश्चभ्यो पहामते ॥ ३७
गङ्गाम्भसि तरन्त्येव असंख्यातानि तानि तु [*पतितानि सुष््यानि रंहसा यान्ति तानि तु] ॥
गङ्गापवाहमध्ये तु हंसवृन्देः समं पितः । [+भागीरथ्याः भवाहस्तु तस्माच्चैव विनिगेतः ॥ ३९
कैलासशिखरं प्राप्य रत्नाख्यं चारुकन्दरम्‌ । बतेते तोयपृणस्तु योजनद्रयविस्तृतः ॥ ४०
हेसवरन्दसमाकीर्णो जटपक्षिसमाकुलः । नानावणेविक्षेषाणि सन्ति पद्मानि तत्र च॥ ४!
प्रवाहे निमे तात मुनिवृन्दनिषेविते ।] अश्वुभ्यो यानि जातानि भरभति कमलानि च॥ ४२
गङ्गोदकष्तान्येव सौरभ्याणि महान्ति च । प्रभवन्ति भवाहे तु निमेरे जलपूरिते ॥
[जलमध्ये सुहसेश्च जरपक्षिनिनादिते] ॥ ४३
सूत उवाच---
रतनाढ्ये तु गिरो तस्मन्त्नेश्वरमहेशवरः । देवदै्यैः सुपुज्योऽपि तिष्व तु सवेदा ॥ ५४
तत्र दृष्टो मया तात कशित्पण्यमयो मुनिः । जटाभारसमाक्रान्तो निर्वासा दण्डधारकः ॥ ५
निराधारो निराहारस्तपसाऽतीव दवेः । कृशाङगोऽप्यस्थिसंधातस्वदमात्रेणव चेष्टितः ॥ ४६
भस्मनाऽऽकुलितान्येव तस्याङ्गानि महात्मनः । शरुष्कपत्राणि भक्षेत शीर्णानि पतितानि च ॥४७
[+शिवभक्तः समासीनो दुःखाधारो पहातपाः। अश्रुभ्यो यानि जातानि पद्मानि सुहवानि च] ४८
गङ्गातोयात्समानीय देवदेवं प्रपूजयेत्‌ । रत्नेश्वर महाभागो गृत्यगीतविकश्षारदः ॥ ४९
गायते तयते तस्य द्ारस्थखिपुरद्विषः। तत्राऽऽगत्य स धर्मात्मा रोदते सुस्वरैरपि ॥ ५०
एषं दृष्टं मया तात अपू वदतां वर । कथयस् परसादान्मे यादि त्वं वेत्सि कारणम्‌ ॥ ५१
सा का नारी रहाभाग कस्मात्तत्र प्ररोदिति । कस्मात्सदेव पुरुषो दे वमरचन्मदैश्वरम्‌ ॥ ५२
तन्मे त्वं विस्तरादृघ्रहि सवैसंदेहकारणम्‌ । एवमुक्तो महापाहः कुञ्जखोऽपि सुतेन हि ॥ ५३
कपिञ्जटेन भोवाच विस्तरारद्रण्वतां मुने ॥ ५१
इति श्रीमहापुराणे पन्ने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीयं एकाधिकदाततमो ऽध्यायः ॥ १०१ ॥

आदितः खोकानां सपश्यङ्ञाः--८०६६

अथ यधिकशततमोऽध्यायः ।

कुञ्चख उवाच--
सर्वं वत्स प्रवक्ष्यामि यत्योक्तं ममाधुना । भवयोरवेदनं यत्तु यस्माजतिं द्विजोत्तम ॥ १

[मका ----~

% एतथ्िहान्तर्गतः पाठः क ख. ध. ड.च. छ. क्ष. ट. ठ. र. द. पुस्तकस्य । + एतचिहान्त्गतः पाठः क. ख,
ध. ड. च. छ. सष. ट. ठ. ड. ढ. पृस्तकस्यः। * एतचिषान्तग॑तः पाठः क. ख. ध. ड. च. छ. सल. ट, ठ. ड. ढ. पुस्तकस्यः।
+ एतश्विहान्तगतः प्राठः क. ख. ड. च. छ. सष. इ. द. पुस्तकस्य ।

१५. प्रवाहे ।२क.ध. ड. च. छ. .ट. ड. ड. ४. रत्नाष्ये। १ छ. “स्मिन्वसते ख मः । ४ क. ख. ड. चः
छ. अ. इ. ठ, निरा्नो । ५ अ. योस्ेजसा सा तु य ९ भ. "जउ्जाता द्रि ७ क. ख. ङ. न. छ. पष, ड. द. प्रमदोत्तमा ।

१०९ शेधिकदाततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । । १३९

ममोरसि मष्टादेव महदेतत्सुदोहदम्‌ । दक्षेयस्व ममाग्रे त्व काननं काननो्तमम्‌॥ ` र
महादेव उवाघ-
एवमस्तु महादेषि नन्दनं देवसंकुलम्‌ । दश्षेयिष्यामि ते पुण्यं द्विजसिद्धनिषेवितम्‌ ॥ प
एवमाभाष्य तां देवीं तया सह गणेस्ततः । जग्मतु्त्त तौ देवौ नन्दनं नवमेव पु ॥ ५
सवोङ्गमुन्दरं पुष्पमास्याचाभरणेयुतम्‌ । घण्टामालामिसंयुक्तं िङ्किणीजालमाशेनमरं ॥ 8
बसनैः पर्पुष्स्तु युक्तामाल्यसुक्लोभितम्‌ । देसचन्द्रमतीकारं षभ चारुलक्षणम्‌ ॥ ७
समारूढो महादेवो गणकोटिसमाहतः । नन्दिभङ्गिमहाकालस्कन्द चण्डमनोहराः ॥ ८
बीरभद्रो गणेशश्च पुष्पदन्तो जनेश्वरः । सुबलोऽतिबलो नाम मेघनादो धटावहः ॥ ९

धष्टाकणैश्च काछिन्दः पुिन्दो बीरबाहुकः । केशारिः किंकरो नाम चन्द्रहासः परजापतिः॥ १०
एते चान्ये च बहवः सनकाद्यास्तपोधनाः । गणेश्च कोटिसंख्यातेः स शिवः परिवारितः ॥ ११
नन्दने वनमेवापि सेवितं देवर्किनरेः । प्रषिवेश्च महादेवो गणैरदेव्या च सेवितः ॥ १२
दर्शयामास देवेशो गिरिजाये सुशोभितम्‌ । नानापादपसंछन्नं फलपुष्पसमाकुलम्‌ ॥ १३
[कदिव्यरम्भासमाकीणं पृष्पवद्धिश्च चम्पकैः । मदिकाभिः पुपूष्पाभिमीखतीजालसैकुलम्‌ | १४
निलयपुष्पितशाखाभिः पौदपेः शोभितं ५ राजमानं महट्षेश्वन्दनैश्वारगन्धिभिः॥ १५

देवदारमनेज् लबङगश्च समाकुलम्‌ । [+सररेनारिकेरैशच तदरत्पगीफदुमैः ॥ १६
स्रपनसेदिष्यैः फलमारावनामितैः । परिमलोद्वारसंयुक्तैगुरुशक्षसमाकु्टम्‌ ॥ ]

अग्ितेजःसमाभासैः सप्तपर्णः सुपुष्पितैः ॥ १७
राजैः कदम्बैश्च पुष्पश्षोभासमन्वितम्‌ । जम्बुनिम्बमहाटृपतमातुलिङ्गतमाकुलम्‌ ॥ १८

नागैः सिन्दुवारेश्च पिप्यरैः शारतिन्ुकैः |[+उवुम्बरेः कपित्थैश्च जम्बुपादपशोभितम्‌ ॥ १९
र्चः पुष्पसौगन्धैः स्फुटनौरे; समाकुलम्‌ ] । चृतेश्च फलराजावनीलेश्चैव घनोपमैः ॥ २०
शोभितं नन्दने पुण्यं शिवेन परिदशितरभ्‌। शोभितं च दुमेश्रान्यैः सरवैनीलवनोपमेः ॥ २१
सवेकामफलोपेतैः केल्याणफलदाय्ैः । करपदुमरहा पण्यः शोभित नन्दने बनम्‌ ॥ २२
नानापक्िनिनादेश्च संकुखं मधुरस्वनैः । कोकिरानां रतैः पुण्यैरुदयुषटे पधुकारिभिः॥ २३
५ । नानावृैः समाकीर्णं नानामृगगणाकुलम्‌ ॥ २४
भ्यः पतितेः पृष्पैः सुगन्धैः पतितैभुबि । सा च भू राजते पत्र पूजितेव स॒गन्धिभिः ॥ २५

तत्र षाप्यो महापुण्याः पद्मसौगन्धनिर्मलाः । तोयेस्ताः प्षभिताः पुत्र हंसकारण्डवोपिताः॥ २६
तडागैः सागरपख्यैस्तोयसौगन्ध्यपूजितैः । नन्दनं भाति स्त्र गणेरप्सरसां महत्‌ ॥ २७
विमानैः कलदोः दुभर्मदण्डैः सुशोभनैः । नन्दनं बनराजस्तु पास सुंशोभितः ॥ २८
पत तत्र भभात्येव किंनराणां महागणेः । [#गन्धरवेरप्तरोभिश सुरूपाभि्िजोत्तम ॥ | २९

=-= ---~--~--- „~~ ---------- -, ~ - --*

* एतचिहान्तग॑तः पाठः क. ख. ड..च. छ. ध. ड. ठ. पुस्तकस्थः । + एतचिहान्तगैतः पाठः क. ख. ड. च. छ,
श. इ. ह. पुस्तकस्थः । + एतचिष्ान्तगंतः पाठः क. ख. श. छ. स. ड. पुस्तकस्य । # एतच्िहान्तगेतः पाठः क. स.
ध.ड. च. छ. क्ष.ट.ठ. ड. ढ पुस्तकस्थः ।
नत

१ स. महोदय म* । २ ड. म्‌ । वेणुमा । ३ छ. पष. भम्‌ । भ्रमरैः पृष्पवननैश्च मु । ४ ड. घटेश्वरः। ५ घ. ठ. इ.
गदानां वनोत्तमम्‌ । ६ ड. ठ. बकुरैः । ७ ख. ढ. च. छ. स. द. नागैः स ८ क.ख. ङ. च भ्‌ । नीऊैः शालवने-
तु वर्मस्ततः । छ. घ. इ. शरू ¦ तमाछैस्तु विरहारुस्तैः शोभितं तपनोपमैः । ९ ऊ. छ. प्त. ढ. कपना -
पा । १० क.ल.घ. ङ्च. छ. घ. ट. ठ.द. ठ" प्यनपुरैमपु" । ११ ड नयो । १२ क.ख..च.छ.्.ट. सुधान्वितैः ।

३४० पहामृनिभरीव्यासप्णीत-- [ २ भूमिखण्डे-

देवतानां विनोद पनिरन्दैः सुयोगिभिः । सर्वत्र श्रोमते पुण्यं स्थानं ठु नन्दनस्य च ॥ ३०
एवं समाटोक्य महानुभावो भवश्च देव्या सहितो महात्मा ॥

श्रीनन्दनं पुण्यवतां निवासं ॒सुखाकरं श्रान्तिगुणोपपन्नम्‌ ॥ ३१
आआदिल्यतेजःसमतेजसां गणैः प्रभाति बै रदिमभिजोतरूपैः ।
पुष्पैः फरैः कामगुणोपपन्नेः कल्पठुमो नन्दनकाननेऽपि ॥ ३२
एवंविधं पादपराजमेव समीक्ष्य देवी च शिवं बभषे ।
अस्याभिधानं कथयस्व नाथ सवस्य पुष्यस्य नगस्य पुण्यम्‌ ॥ ३३
रिव उवाच-
अस्य प्रतिष्ठा महती शभाख्या देवेषु युख्यो मधुसूदनश्च ।
नदीषु मुख्या सुरनिश्नगाऽपि विषष्टिकता च यथेव धाता ॥ १४
स॒खावहानां तु यथैव चन्द्रो भूतेषु मुख्या च यथैव पृथ्वी ।
नगेन्धरराजो हि यथा नगानां जछारशयेष्वेव यथा समुद्रः ॥ ३५
पहौषधीनामिव देवि चान्नं महीधराणां हिमवान्यथव ।
विद्रास॒ मध्ये च यथाऽऽत्मविद्या छोकेषु सर्वेषु यथा नरेन्द्रः ॥ ३६
तथैव मुख्यस्तरराज एष सवांतिथिः सवेपतेः भरियोपमः ।
पावैत्युवाच-
गुणांश्च शंभो मम कीर्तयस्व हक्षाधिपस्यापि शुभान्सुपुण्यान्‌ ॥ ३७
आक्यं देवो वचनं बभाषे देव्यास्तु सवं सुतरोहितस्य ।
यं य॑ तु करपयन्ति सुपुण्ययुक्ता देवोपमा देववराश्च देवि ॥ ३८
तत॑ हि इक्षः प्रददाति तेभ्यः फलाद्रसानां स च टृत्त एकः।
तस्माच सर्वे प्रभवन्ति पुण्या दुष्पाप्यमत्रैव त पोधिकास्ते ॥ ३९
जीवाधिकं रत्नमयं सुदिन्यं देवास्तु भुञ्जन्ति पहाप्रधानाः।
शुभर।व देवी वचनं शिवस्य आश्वयंभूतं मनसा विचिन्तय ॥ ४०
तस्यानुमत्या परिकरिपतं च द्वीभावसूप सुगुणं सुरूपम्‌ ।
सबीदगरूपं सुगुण सुरूपं तस्मात्तदा सा गिरिजा प्ररेभे ॥ ४!
विश्वस्य मोहाय यथोप॑विष्टा सहायरूपा मकरध्वजस्य ।
अीडानिधानं सुखसिद्धिरूपं स्वाभिपन्ना कपमरायंताप्ती ॥ ४२
पद्यानना पद्मकरा सुपद्रा चामीकरस्यापि यथा सुमतिः ।
प्रभासु तदरद्विमला सुतेजा टीखासुतेजाश्च सुकुशितास्ते ॥ ४२
प्रलम्बकेकाः परिमूक््मबद्धाः पुष्पैः सुगन्धैः परिणेपिताश्च ।
प्रबद्धकुन्ता ददकेदाबन्धैषिभाति सा रूपवरेण बाखा ॥ ४
सीमन्तमार्गे च पक्ताफलानां मारा विभादयेव यथा तरूणाम्‌ ।
सीमन्तमूखे तिलकं सुदेग्या यथोदितो दैत्यगुरुः सुतेजाः ॥ ४९

१क. सख. च. ड. "्पदिष्य। १. यथाश्रीः।प।

१०२ दधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ३४९१
भाले युपग मृगनाभिपग्रसगुत्थतेजःपकरर्बिभाति ॥

सीमन्तमुले तिलकस्य तेजः प्रकात्रयेदरूपभियं सुलोके ॥ ४६

केशेषु मुक्ताफरके च भारे तस्याः सुशोभां विकरोति नित्यम्‌ ।

यथा तु चन्द्रः परितो विभाति सुरम्यचेषटव बिभाति तद्रत्‌ ॥ 4७

संपुणचन्द्रोऽपि यथा विभाति ज्योत्लानिपातेन हिमांतेनः।

तस्यास्तु वक्त्रं परिभाति तदच्छोभाकरं विश्वविश्ारदं च ॥ ८

हिमांहुरेवापि कलङ्कयुक्तः संक्षीयते नित्यकराविदहीनः ।

संपुणमस्स्येव सदैव हृं तस्यास्तु वक्त्रं परिनिष्करङम्‌ ॥ ७९

गन्धं विकाशं कमले स्वकीयं ततः समालोक्य सुखं न लेभे ।

पग्मानना सवेगुणोपपन्ना मदीयमावैः परिनिमितेयम्‌ ॥ ५०

गन्धं खकीयं तु विपरय प्रं तस्या युखाद्राति जगत्समीरः ।

लजाभियुक्तं स्सा बभव जलं समाश्रित्य सदैव तिष्ठति ॥ ९५१
अकतिमातिनियतबुद्धा सुधियो वदन्ति समदनवृपतेः कोशे समुद्रकलाभिः।
सुवरदशनरलैक्ैस्यरीराभियुक्ता अरुणअधरबिम्बं शोभमानस्तु आस्यः ॥ ५२

शुद्धा सुनासिका तस्याः मुकणोँ रत्नभूषितो । हेमकान्तिसमोपेती कपोलौ दीप्निस॑युतो ॥ ५३
रेखात्रयं भश्षोभेत ग्रीवायां परिसंस्थितम्‌ । सोभाग्यस॑पच्छ्ारे स्तिस्रो रेखा इहैव हि ॥ ५४
मुस्तनौ कठिनौ पीनौ बतखो बिरपसंनिभो । तस्याः कन्दपेकलशावमिषेकाय कल्पित ॥

अंसावतीव शोभेते सुसमो मानसान्विती ॥ ५९५
धुधुजौ बर्ुखौ सिग्धौ सुवणा लक्षणान्वितौ । सुसमो करपग्नौ तौ पदमवरणो सुशीतलो ॥ ` ५६

दिव्यलक्षणसेप्नौ पञ्स्वस्तिकसंयुती । सरलाः प््रसंयुक्ता अङ्कल्यो नखसंयुताः ॥ ५७
नलानि मणिभासीनि जलनिन्दुनिभानि च । पर्मगभप्रतिच्छनो वणेस्तदङ्गसंभवः ॥ ५८
पद्मगन्धा च सवीङ्गे पञ्चैव भाति भामिनी । सवेरक्षणसंपन्ना नगकन्या सुशोभिता ॥ ५९
एक्तोत्यरनिभौ पादौ सँशक्तौ चातिक्ोभनो । रन्रज्योतिःसमाकारा नखाः पादाग्रसं भवाः ६०
यथोरिष्टं च शाद्धेषु तथा चाङ्गे पद्यते । सबोभरणशोभाद्गी हारकङ्णसपुरा ॥ ६१

मेबछाकटिसूत्रेण काञ्चीनादेन राजते । नीलेन पषट्वज्ेण परां शोभां गता तुसा॥ ६२
कशवुकेनापि दिव्येन सुरक्तेन गुणान्विता । पावेतीकरिपताद्धाबाहुणं पराप्ता महोदयम्‌ ॥ ६३
करपदुमान्युदं रेभे शंकरं बाक्यमत्रषीत्‌ । यथोक्तं तु त्वया देव तथा टं बनं परया ॥
याष्शं कथ्यते भावैस्तादशं परिदृश्यते । ६४
सूत उवाच-- |
अथ सा चारुसवीङ्गी तयोः पाये समेत्य बै । पादाम्बुजं ननामाथ सा भक्त्या उभयोपुदा ॥ ६५
उवाच 4 सिग्धं ल्द हारि च सा तदा । कस्मादृष्टा त्वया मातः कथयस्वात्र कारणम्‌ ॥ ६६
देव्युवाच-
षस्य कौतुकाद्धावान्मया वै त्ययः तः । सधः पराप्तं फलं भद्र भवतीरूपसंपदा ॥_ ६७
# स्ेणस्तकेषु च्छन्दोभङ्गोऽथौसंगतिश ।
१क.सख. च, %्णौ । २क. ख. उ, छ. प. सुरलणी ।

३४२ महापुमिभीष्यासपणीत- ९ [ भूमिखण्डे-

अल्लोकसन्दरीनान्ना खोके ख्याति भयास्यसि । सर्वसौभाग्यसंपभा मम पुजी न संशयः ॥ ६८
सोमवंशे त विख्यातो यथा देवः पुरंदरः । नहषो नाम राजेनद्रस्तष नाथो भविष्यति ॥ ६९
एवं दत्वा बरं तस्यै जगाम गिरिजा गिरम्‌ । कैलासं शंकरेणापि युदा सा परयाऽन्विता ॥७०
इति श्रीमहापुरोण पाये भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १०२ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--८१३६

अथ त्यधिकरदाततमो ऽध्यायः ।

कुञ्जल उवाच--
अशोकसुन्दरी जाता सर्वयोपिद्ररा तदा । रेमे ठु नन्दने पएण्ये सवंकामगुणान्विते ॥ १
सुरूपाभिः सुकन्यामिर्देवानां चारुहासिनि । सवोन्भोगान्भयुज्ञाना गीतवृत्यविचक्षणा ॥ २
विरवित्तिसुतो इृण्डो रोदरस्तीवश सदा । खेच्छाचारो महाकामी नन्दनं भविवेश ह ॥ ३
अश्चोकसुन्दसं दृष्टा सवीरंकारशोभिताम्‌ । तस्यास्तु दशेनादैत्यो विद्धः कामस्य मागेणेः ॥ ४
तायुवाच महाकायः का त्वं कस्यासि स॒न्दरि। कस्माच कारणाचात्र श्वागताऽसि वनोत्तमम्‌ ॥ ५

अज्ञोकसुन्दयुवाच--
शिवस्य।पि सुपुण्यस्य सुताऽदं शृणु सांप्रतम्‌ । स्वसाऽहं कातिकेयस्य जननी गिरिजा मम ॥ ६
बालभावेन संपाप्ता खीरया नन्दनं वनम्‌ । भवान्को हि किमर्थं तु मामेवं परिपृच्छसि ॥ ७

हण्ड उवाच--
विभचितेः सुतश्वाईं गुणलक्षणसंयुतः । हृण्डेति नाना विख्यातो बलवीयैसमन्वितः ॥
हैत्यानामप्यहं श्रेष्ठो मत्समो नासि राक्षसः ॥ ८
देवेषु मत्य॑रोकेषु तपसा यशसा कुरः । अन्येषु नागरोकेषु धनमाग्यैवेरानने ॥ ९
दषनातते विक्ाखाकि हतः कन्दरषमागेणेः । शरणं तेऽप्यहं प्राप; प्रसादसुमुखी भव ॥
मवस्व बभा भाय मम प्राणसमा भरिया ॥ १०
अशोकसुन्दयुवाच--
शूयतामभिधास्यामि सवसंबन्धकारणम्‌ । भवितव्य सुजातस्य रोके स्री पुरुषस्य हि ।
भवितव्यस्तथा भतो सिया यः सद्टशो गुणेः ॥ ११
संसारे लोकमार्गोऽयं श्षणु हण्ड यथाविधि । अस्त्येव कारणं चात्र यथा ते न भवाम्यहम्‌ ॥१२
सभावो दैत्यराजेन्द्र यतमानसः | तरुराजादहं जाता यदा कारे हामते॥ ११

शंभोभोवं सुसंगृच 1 करिपिताऽस्म्यहम्‌ । देवस्यानुमतो देव्या खृष्टो भता ममेव हि ॥ १४
सोपर्वशचे महापाह्ञः स धर्मात्मा भविष्यति । जिष्णुभिष्णुसमो षीय तेजसा पावकोपमं; ॥ १५
सर्वहनः सत्यसंधश्च त्यागे वैश्रवणोपमः । यज्वा दानपतिः सोऽपि शूपेण मन्मथोपमः ॥ १६
नहुषो नाम धर्मात्मा गुणशीरमहानिषिः । देव्या देवेन मे दत्तः ख्यातो भता भविष्यति॥१५७

१.८.ठ. ड. बीक्षकः।२ क.ख. क. च... द... ्दार्विष्णु। ३ क. क. व. छ. समः । धमः
सद्यवाग्धीरस्याणे । ड, घ. ड. श्म; । धमेह्नः सदयवान्धीरस्त्यागे ।

१ °दश्यैरिकदाततमोऽध्यायः } ` प्मपुराणन्‌। १५१

यस्मात्सेगुणोपेतं प्रमाप्स्यामि सृन्दरम्‌ । इनद्रोपनद्रसमं लोके ययातिं जनबहभम्‌ ॥ १८
दप्लयाम्य॑हं हितं वीरं यस्माच्छम्भोः प्रसादतः। [#अहं पतिव्रता वीर परभार्या विशेषतः। ]१९
अतस्त्वं सर्वदा हृष्ट त्यज भ्रान्तिमितो व्रन। प्रहस्येवं वचो ब्रूते सोऽश्षोकसुन्दरी प्रति २०
हण्ड उवाच-

मैव युक्तं त्वया भोक्तं देग्या देवेन चैव हि । नहुषो नाम धर्मात्मा सोमवंशे भविष्यति ॥ २१
भवती वयसा अ्येष्ठा स कनिष्ठो न युज्यते+। कनिष्ठा खी पर्षस्ता स्यात्पुरुषो न परशस्यते ॥ २२
कदा स पुरुषो भद्रे तव भता भविष्यति । तारुण्यं यौवनं यावज्नाश्षमेव भयास्यति ॥ २३.
यौवनस्य बरेनापि रूपवत्यः सदा खियः । परुषाणां वलभतवं प्रयान्ति वरवाणिनि ॥ २४
तारुण्यं हि महामूटयं युवतीनां वरानने । तस्याऽऽधारेण भञ्जन्ति भोगान्कामान्मनोनुगात्‌ २५
कदा सोऽभ्येष्यते भद्र आयुपूत्रः श्रृणुष्व पे । यौवनं वतेतेऽग्रैव था चैव भविष्यति ॥ २६.
मर्भत्वं च शिद्रुतवं च कौमारं च निश्चामय । कदा स यौवनोपेतस्तव योग्यो भविष्यति ॥ २७
यौवनस्य प्रलोभन पिबस्व मधुमाधवीम्‌ । मया सह विशाराक्षि रपस तवं सुखेन वै ॥ २८
हण्डश्य वचनं श्रुत्वा शिवस्य तनया पुनः । उवाच दानवेन्द्र सा साधो तम्र भविष्यति ॥ २९
अषटािश्ातिके प्रापि द्रापरारूये युगे तदा । शेषावतारो धममात्मा वसुदेवसुतो बलः ॥ ३०
रेवतस्य सृतां भाय दिग्यां चैव करिष्यति। साऽपि जाता महाभागा इृताख्ये हि युगोत्तमे ॥ ३१
युगत्रयपमाणेन सा हि ज्येष्ठा बछादपि । बलस्यापि प्रिया जाता रेवती प्राणसंमिता ॥ ३२
भविष्यदरापरे पराप्त इह सा तु भविष्यति । मायावती परा जाता गन्धवेतनया वरा ॥ ३३
अपहृत्य निहत्यैव शंबरो दानवोत्तमः । तस्या भता समाख्यातो माधवस्य सुतो बी ॥ ३४
्रयस्नो नाम वीरेशो यादबेन््रस्य नन्दनः । तस्मिन्युगे भविष्ये च भाव्यं पृष्टं पुरातनैः ॥ ३५
ग्यासादिमिमहाभागीर्ानवदधि्महात्मभिः । एवं हि दृश्यते दैत्य वाक्यं देग्या तदोदितम्‌ ॥ ३६
पां प्रत्युक्तं यथा धात्र्या पुत्र्या हिमवतस्तदा । त्वं तु छोभेन कामेन टुन्धो वदसि दुष्ठृतम्‌ ॥
किखििषेण समायुक्तं बेदशाज्ञविवजितमू । यद्यस्य दृष्टमेवासिति मं बाऽप्यषुभं यथा ॥ ३८
प्रकमानुारेण तद्धविष्यति तस्य च । [श्देवानां ब्राह्मणानां च वदने यत्सु भाषितम्‌ ॥ ३९
निःसरेवदि सत्य तदन्यथा नेव जायते । मद्धाग्यादेबमाह्वातं नहुषस्यापि तस्य च । ]
समायोग विचार्येव देव्या परोक्तं शिवेन च ॥ ५०
एवं जातवा शमं गच्छ त्यज भ्रान्ति मनःस्थिताम्‌। नैव शक्तो भवान्देलय मनो मे चारितुं भुवम्‌॥४१
पतिवतादृदं चित्तं कः प्रचाटयितुं विभः । महाज्चापेन योक्ष्यामि इतो गच्छ महासुर ॥ ४२
एवमाकण्यं तद्वाक्यं हण्डो वै दानवो बी । मनसा चिन्तयामास कथं भाया भवेदियमरं ॥ ४२
विचिन्त्य हृण्डो मायावी अन्तधानं समागतः । मायया कन्यकारूपो बभूव मम नन्दन ॥ ४४
सा कन्याऽपि वरारोहा मायारूपाऽगमत्ततः हास्यलीलासमायुक्ता यत्राऽऽस्ते भवनन्दि नी ४५

+एतषिहान्तगंतः पाटः क. ख. ड. च. छ. पञ. द. पुस्तकस्य: । + एतदप्रे क. ख. ध. उ. च. छ. इ. ट. ठ. ड.
व. पस्तकेषु बलेन वयसा युक्तो नहुषस्तु न युज्यते्य॑माधिकम्‌ । *एतचिहान्तगंतः पाटः क.ख. घ. ड. च. छ. ष. ट.
९.६३. द, पुस्तकष्थः । ३

१क. ख. ङ. च. छ. ह. ढहंरणे धीरं २ग.घ.च.छ.ज.्च.म.ट. ठ. द. महामूरं।३ड. मू । तस्मा

५ वेगेन तस्मास्स्थानाद्विहाय ताम्‌ ।अन्यस्मिन्दिवसे प्रति मायां कत्वा तमोमयोम्‌ । दिव्यं मायाभयं रूपं शृत्वा नायोस्तु
षः । ह|

३४४ महाभुनिश्रीष्यासपणीत॑-- [ २ मूमिखण्डे-

उवाच वाक्यं सिनिग्येव अशोकसुन्दरीं भरति । काऽसि कस्यापि सुभगे तिष्ठति त्व तपोवने। ४६
किमर्थं करियते बारे कामशोषणकं तपः । तन्ममाऽऽचक्ष्व सुभगे फं निमित्तं सुदुष्करम्‌ ॥ ७
तभ्मिरम्य शुभं वाक्यं दानवेनापि भाषितम्‌ । मायारूपेण च्छम्नेन साभिलाषेण सत्वरम्‌ ॥४८

आत्पमृष्टिसषत्ान्तै मत्तं तु यथा पुरा । तपसः कारणं स्वं समाचष्ट सदुःखिता ॥ ४९

उपषवं तु तस्यापि दानवस्य दुरात्मनः । मायारूपं न जानाति सौहूदात्कथितं तया ॥ ५०
हण्ड उवाच--

सापुवरताऽसि हे देवि सम्यग्रतपरायणा । साधुशरीरसमा चारा सोवाचाशोकसुन्दरीम्‌ ॥

अहे पतिव्रता मद्रे पतिव्रतपरायणा ॥ ५१

तपश्चरामि सुभगे भरर महासती । मम भत हतस्तेन हृण्डनापि वरात्मना

तस्य नाकश्षाय वै घोरं तपस्यामि महत्तपः ॥ ५२

एहि मे स्वाश्रमे पुण्ये गङ्गातीरे वसाम्यहम्‌ । अन्र्मनोह्बीक्यैरुक्ता भत्ययकारकंः ॥ ५
हुण्डेन सखिभावेन मोहिता शिवनन्दिनी । समाकृष्टा सुवेगेन महामोहेन मोहिता ।॥ ५४
नीता चाऽऽत्मगहे दिव्यमनौपम्यं सुशोभनम्‌ । मेरोः सुशिखरे पतर वैदूयोखूय पुरोत्तमम्‌ ॥५५
स्ल्लीवर्गगणोपेतं काश्चनाख्यं सदा शुभम्‌ । तु्रभासादरसंवाधैः कलशदंण्डचापरः ॥ ५६

नानाटृकषसमोपेतैवनेनींरैधनोपतैः । वापीकूपतडागैश्च नदीभिस्तु जलाशयैः ॥ ५७
शोभमानं महारतः भाकारैेमसेयुतैः । सैकामसमृद्धा्थः पूर्ण दैलगृहस्तथा ॥ ५८
दषे सा पुरं रम्यमश्ञोकसुन्दरी तदा । कस्य देवस्य संस्थानं कथयस्व सखे मम॥ ५९

सोवाच दामवेनद्रस्य पूर्व दस्य बै त्वया । हुण्डस्य स्थानमेतद्धि सोऽहं दानवपुंगवः ॥ _ ६०
मया त्वं तु समानीता मायया चात्र भामिनि । [कतामाभाष्य एं नीता शातकोम्भं सुश्चभनम्‌
नानावेहयैः समाजुष्टं कैलासशिखरोपमम्‌ ] । निवेश्य सुन्दरीं तत्र दोलायां कामपीडितः ॥ ६२

पुनः स्वरूपी दैखेन्द्रः कामबाणमपीटितः । करसंपुटमाबध्य उवाच वचनं तदा ॥ ६३
य॑ य॑ तवं वाञ्छसे भदरेतेत॑दभि न संशयः। भज मां तवं विशालाक्षि भजन्तं कापरपीटितम्‌।
अश्चोकसुन्दयुवाच-
नैव चालयितुं शक्या भवता दानवेश्वर । मन॑साऽपि न वै धार्या मम मोहं समागतम्‌ ॥ (१६५
भवाद्रौपहापाये्दषेवो दानवाधम । वुष्पाप्याऽदं न संदेह एवं पाह पुनः पुनः ॥ ६६
स्कन्दान॒ना सा तपसाऽभियुक्ता जाज्वरयमाना महता रूषा च ।
संहीकामा परिदानवं तं कालस्य जिहेव यथा स्फुरन्ती ॥ ६७
सा भोवाच पूरदैवी तमेवं दानवाधमम्‌ । उग्रं कमे कृत पाप आत्मनाशनदेतवे ॥ ६८

आत्मना्ञाय नाक्ञाय खजनस्यास्य वरै त्वया । स्वगं मापिता दीप्ता स॒शिखा करष्णवत्मेनः ६९
यर्थाऽश्ुभः कूदपत्ी सर्मोकैः समुदतः । शं स भविशेद्यस्य तस्य नाशो भवेदधुवम्‌ ॥ ७०
खजनस्य च सर्वस्य धनस्य च कुटस्य च । स द्विजो नासषमिच्छेत विशतयेवं यदा शम्‌ ॥ ५`
तया तेऽ हं भासा तब ना समीहती । जीवं कुलं धनं धान्यं पुत्रपत्रादिकं तथा ^ जीवं कुलं धनं धान्यं पुत्रपौत्रादिकं तया ॥ ५
# एतश्चिहान्तग॑तः पाठ्छपुस्तकस्यः । ____
१क.ख.ड. च. ड. ह. मायामोहेन । २ छ. "नसो नैव संधानं म । ३ ड. छ, इ, "देहो मावक्दह्षपु।*
न्या च कर्कटः पक्षा -सर्वलोकेऽप्यमङ्गलः । एू"। ५ क, ख. इ, च. छ, इ. ठ. तव्‌ ।

१०६ भ्यधिकङततमोऽध्यायः ] पच्रपुराणम्‌ । ` ३४५

त्राणां धनधान्यस्य ते वशस्य च संमतम्‌ । सवं ते नाशयित्वाऽदं यास्यामि च न संक्यः।।७?
यथा त्वयाऽह्मानीता चरन्ती परमं तपः । पतिकामा प्रवाज्छन्ती नहुषं चाऽऽयुनन्दनम्‌ ॥ ७४.
तथा त्वां मम भतो हि नाश्चयिष्यति दानव । पिमित उपायोऽयं दृष्टो देवेन बै पुरा ॥ ७९
सलेयं लौकिकी गाथा यां मायन्ति विदो जनाः । परयकष दश्यते लोके न विन्दन्ति कूबुद्धयः॥
यत्र येन प्रभोक्तव्यं यस्माहुःखमुखादिकम्‌ । सत्यं च भुज्यते तत्र तस्मादेव न संशयः ॥ . ७
कर्मणोऽस्य एलं भदरष्व खकीयस्य महीतले । यास्यसे निरयं स्थाने परदाराभिमश्नात्‌ ॥७८
सती्ष्णं हि सुधारं वु सुखद्गं च विषटृति । अङ्कुलयग्रेण कोपाय तथा मां विद्धि सांप्रतम्‌ ॥७९
सिंहस्य संमुखं गत्वा कृद्धस्य गभितस्य वौ । को लुनाति युखात्केशान्साहसाकारसयुतः ॥ ८०
सत्याचा दमोपेतं नियतां वपसि स्थिताम्‌ । निधनं चेच्छते सद्यो यो वै मां भोक्तमिच्छति ॥
स मणि कृष्णसपस्य जीवमानस्य सांपरतम्‌ । अ्ररीतुमिच्छलयेवापि यथा कालेन परेषितः ॥ ८२
भवांसतु मेपितो मूढ केन काममोहितः । तदा त इदृशी जता मतिः किं न परयाभि ॥ ८३
ऋते तु आयुपुत्रेण समालोकयते हि ङः । अन्यो हि निधनं याति मम गात्रावरोकनाव्‌ ॥ ८४
एवमाभाष्य तं दुष्टं गङ्गातीरं गवा सती । सक्नाका दुःखसंविग्रा नियता नियमान्विता ॥ ८९

र्माचरितं घोरं पतिकामनया तपः । तव नाशायेमय्याहं चरिष्ये दारुणं तपः ॥ ८६
यदा तां निहतं दुष्ट नहुषेण पहात्मना । निरितेवैजसंकारेर्बाणेराशी विषोपमैः ॥ ८७

रणे निपतितं पाप पुक्तकेशं सरोहितम्‌ । गतोत्साहं दरक्ष्यामि तदा यास्याम्यहं प्रतिम्‌ ॥ ८८
एवं सुनियमं छृत्वा गङ्कार्तरे अनुचभे । संस्थिता हृण्डनाश्ाय निश्चिता शिवनन्दिनी ॥ ८९
वहेर्यथा दीभ्निमती शिखोञ्ज्वला तेजोभियुक्ता पदहैत्स॒रोकान्‌ ॥

कोधेन दीपना विबुधेश्चपुत्निका गङ्गातटे दुश्वरमाचरत्तपः ॥ ९०

कुञ्जर उवाच--
एवमुक्त्वा सहाभामा क्षिवस्य तनया गता । गङ्गाम्भपि ततः लात्वा चुपुरे काश्चनाष्ये ।॥ ९१
तपश्चचार तन्वङ्गी दण्डस्य वधहेतवे । अक्ञोकस॒न्दरी बाखा सत्येन च समन्विता ॥ ९२

हष्डोऽपि दुःखितो जात भात्मना पापचेतसा । चिन्तयामास संतप्नो तीव वैचनानषेः ॥ ९१
समाहूय अमात्यं तं कम्पनाख्यमथात्रवीत्‌ । समाचष्ट पटत्तान्तं तस्याः शापोद्धवं महत्‌ ॥ ९४
रो घरोकसुन्दया शिवस्यापि सुकन्यया । नहुषस्यापि मे भतुस्त्ं तु हस्तान्मरिष्यासि ॥ ९९
रव स्वा शसौ गभ आयोभीया न गुणी । यथा तु स्यादरीकस्तु तस्याः शापस्तथा कुरु ९६

कम्पन उवाच-
अपहृत्य भियां तस्य आयोश्वापि समानय । अनेनापि भरकारेण पैवं शुने जायते ॥ ९७
[भनो बा भपातयस्व तवै गर्भ तस्याः पभीषणेः । अनेनापि प्रभावेण तवं श्रनै जायते] ॥ ९८
भन्भकारं अतीक्षस्व नहुषस्य दुरात्मनः । अपहृत्य समानीय जहि तवे पापचेतनम्‌ ॥ ९९
एवं संमन्त्य तेनापि कम्पनेन स दानवः । अभूत्स चोचमी हेवं नहुषस्य प्रणादाने ॥ १००

4 9-9०-99 = कोयो

# एतथिहान्तगेतः पाटः छ. पुस्तकस्थः ।

१३. छ. तन्निमित्त । २ग. घ. अ. ठ. ठ. इ. षा । कौतुकान्परगकोपेन साहसात्कतुमिच्छति । स । ३ क. ख. ङ.
पछ. ष. इ, इ, कालमोहितः । ४ ४. इ. गतासु ख प्र छ. गलाद च प्र ५ क. सख. ड. च. छ. घ. ड. ठ, निशङा।
\ इ, आपयुततेन चे" । ७क. शच, मदनानकैः । ८ ङ. छ. ह. ड. ज जातस्त्वसौ । ष

१४६ पहायनिभीव्यास्पणीत-- [ २ मूमिखण्डे-

विष्णरूवाच-
देखपुत्रो महाभाग आयुनीम क्षितीश्वरः । सार्वभौमः स धर्मात्मा सत्यधर्मपरायणः ॥ १०१
इन्द्रोपिन्द्रसमो राजा तपसा यशसा बरैः । दानयज्ैः सुपुण्यैश्च सत्येन नियमेन च ॥ १०२
एकच्छत्रेण वै राज्यं चक्रे भुपतिसत्तमः । पृथिव्यां सेवंधरमेङ्ञः सोमव॑शस्य भूषणम्‌ ॥ १०३
पुत्रं न निन्दते राजा तेन दुःखी व्यजायत । चिन्तयामास धमात्मा कथं मे जायते सुतः १०४
इति चिन्तां समापेद आयुश पृथिवीपतिः । पुत्रार्थं परमं यत्नमकरोत्सुसमाहितः ॥ १०५
अभनिपुत्रो महात्मा वै दत्तात्रेयो द्विजोत्तमः । कीडमानः सिया साधं [कपदिरारुणलोचनः १०६
वारुण्या मत्तधमांत्मा स्रीदन्देन समावृतः । अङ्के युवतिमाधाय] सषैयोषिदरां शुभाम्‌ ॥ ` १०७
गायते नृत्यते विपः सुरां च पिवते भृशम्‌ । विना यज्ञोपवीतेन महायोगीश्वरात्तमः ॥ १०८
पष्पमालाभिरदिव्याभियुक्ताहारपरिच्छदैः । चन्दनागुरुदिग्धाङ्गो राजमानो मुनीश्वरः ॥ १०९
तस्याऽऽश्रमं नृपो गत्य! तं द्रा द्विजसत्तमम्‌ । पणाममकरोन्प्र्ौ दण्डवत्सुसमादितः ।॥ ११०
अत्रिपुत्रः स धर्मात्मा समारोक्य नृपोत्तमम्‌। आगतं पुरतो भक्त्या अथ ध्यानं समास्थितः १११
एवं वर्षशतं प्राप्तं तस्य भ्रषस्य सत्तम । निश्वटत्वं परिन्नाय मानसं भक्तितत्परम्‌ ॥ ११२
[+समाहूय समाचष्ट किमर्थं छिश्यसे ४८ ब्रह्माचारेण हीनोऽस्ि ब्रह्मत्वं नास्ति मे कदा ११३
सुरामांसपटन्धोऽस्मि सिया सक्तः सदेव हि । वरदाने न म शक्तिरन्यं शुश्रष ब्राह्मणम्‌ ११४

आयुरुवाच-
भवादृशो महाभाग नासि ब्राह्मणसत्तमः । स्वकामपरदाता वै ्ररोक्ये परमेश्वरः] ॥ ११५
अत्रिवंशे महाभाग गोषिन्दस्त्वं सरोत्तम । ब्राह्मणस्यैव रूपेण भवान्वे गरुडध्वजः ॥ ११६
नमोऽस्तु देवदेतरेश्च नमोऽस्तु परमेश्वर । त्वामहं शरणं प्राप्तः शरणागतवत्सल ॥ ११७
उद्धरस्व हृषीकेश मायां कृत्वा तिष्ठसि । विश्वैस्थानां प्रजानां च विद्वासं विश्वनायकम्‌ ११८
जानाम्यहं जगम्नाथं भवन्तं मधुसूदनम्‌ । मां रक्ष शरणं भाप विश्वरूप नमोञ्स्तु ते ॥ ११९

कुञ्जर उवाच-
गते बहुतिथे काले दत्तात्रेयो नृपोत्तमम्‌ । उवाच ्त्तरूपेण कुरु त्वं वचनं मम ॥ १२०
कपालेन सरां देहि बैहुलं मांसभोजनम्‌ । एवमाकण्ये तद्वाक्यं स चाऽऽयुः पृथिवीपतिः ॥ १२१
इत्सकफस्तु कपाछेन सुरामाहूत्य वेगवान्‌ । पलं सँविपुरं चैव च्छित्वा हस्तेन सत्वरम्‌ ॥ १२२

चृदेद्रः परददौ तस्मै दत्तात्रेयाय पुत्रक । अथ प्रसम्मचेताश्च संजातो गुनिपुंगवः ॥ १२;

ष्टा भक्ति परभावं च गुरुदुश्रूषणं तथा । समुत्राच वषे तमायुं प्रणतमानसम्‌ ॥ १२४

व्रं वरय 6.५ ते दुभ भुवि भूपते । सर्वमेव प्रदास्यामि यं यमिच्छामि सांप्रतम्‌ ॥ २५
राजोवाच--

भवान्दाता वरं कयमिच्छया गुनिसत्तम । पुत्र देहि गुणोपेतं सवेगं गुणसंयुतम्‌ ॥ १२६

[2 श

# एतच्िहान्तमतः पाठे ड. छ. ड ठ. पृस्तकष्थः । + एतज्बिहान्तर्गेतः पाटः क. ख. ड. च. इ. ढ. पस्तकत्थः ।
१क.ख. ड. च. छ. स. ड.द तुङगपुत्रो ।२ध.ट. ठ. ड. ह. सयधर्महः। ३ क.ख. घ. च. छ. पष. ट. 2.2.
योगीन्द्रः । ४ क. ख. घ. ड. च. छ. सष. ट. ठ. ड. ढ. अवज्ञाय ततः स्थिः । ५ घ. ड. छ. ट. ठ. द. शवस्यास्य प्रधा
` तारं मवन्तं वि" । ६ म. मत्पूजनेन । ७ क. ख. घ. छ. च. छ. सष. ड. पाचितं । ट. पवित्रं । ८ ड उद्धतेन क । ५
ख. च. ङ.थ, छ. हष. ट. ठ. ड. ठ. सुपाचितं। १० ड. छ. दढ. परम्‌ । ११ क. छ.ध. ड. च. छ. घ. ट.ठ. 7 प्रण
तमादतः । ड. प्रण तमादतम्‌ । १३ क. स.ध. ड. च. छ.क्ष.ट्‌, ठ. ड. ढ. सदयं षया ।

१०४ चतुरधिकशततमोऽध्यायः † पग्रपुराणम्‌ । १४७

८.
देवती्या्बनकरमजेयं देवदानवैः । राप्षसैदौनयैषरिः क्षाभियैः विनरैरथा ॥ १२७
देवग्राह्मणसंभक्तः भजापालो विशेषतः । यज्वा दीनगतिः शूरः शरणागतवत्सलः ॥ १२८
दाता भोक्ता मर्होत्मा च बेदशाच्ेषु पारगः । धलुर्वेदेषु निष्णातः दाश्चेषु च परायणः ॥ १२९
अनाहतमतिधीरः संग्रामेष्वपराभितः। एवंगुणः सुरूपश्च यस्माद्रंशः पनायत १३०
देहि पत्र महाभाग मम वशमेमाकरम्‌ । यदि वाऽपि वरो देयस्त्वया मे च्छया विभो १३ १
दसात्रेय उवाच-
एवमस्तु महाराज तव पुत्रो भविष्यति । तैव वंशकरः पुण्यः सर्रनीवदयापरः ॥ १३२
एभिगणेस्तु संयुक्तो वैष्णवा रेन संयुतः । राजा च सावैभौमथ इन्द्रतुस्यो नरेश्वरः ॥ १३३
एवं लु वरं द्वा ददो फलमलुक्तमम्‌ । नृपमाह महायोगी स्वभारयौयै प्रदीयताम्‌ ॥ १३४
एवमुक्त्वा विज्येव तमाय पृथिवीपतिम्‌ । आश्रीपिरभिनन्यैव हन्तथानं चकार ह ॥ १३५
इति श्रीमहापुराणे पादन भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुत त्यधिकराततमोऽध्यायः ॥ १० ३॥
आदितः छोकानां समश्ङाः-- ८२७०

अथ चतुराधकदाततमोऽध्यायः ।

[पि भ

कुञ्जल उवाच--

एति तस्मिन्महाभागे दत्तात्रेय महामुनौ । आजगाम महाराजं; शक्रभस्थपुरं प्रति ॥
न्टुमतया शं हः मविवेश भ्रियाऽन्वितम्‌ । सर्वकामसगृदधरथ ङुवेरभवनोपमम्‌ ॥
वक्रे राज्यं स मेधावी यथा स्वर्ग पुरंदरः । खभीनुसुतया साधेमिन्दुमत्या द्विजोत्तम ॥
प च इन्दुमती राज्ञी गभ॑माप फलाशनात्‌ । दत्तात्रेयस्य वचनादिव्यतेजः समन्वितम्‌ ॥
नुमतया महाभाग खम इृष्टमनुत्तमम्‌ । रात्रौ देवान्वितं तावदवहुमङ्गलदायकम्‌ ॥
हान्तरे विशन्तं च पुरुषं सूर्यसंनिभम्‌ । मुक्तामालान्ितं विभ शेतसरेण शाभितम्‌ ॥
वतपष्यकृता माला तस्य कण्ठे विराजते । सर्वाभरणशोभाङ्ग दिव्यगन्धानुखेपनः ॥
तुनः शङ्कपाभिर्गदाचक्रासिधारकः । छत्रेण धियमाणेन चन्द्रविम्बानुकारिणा ॥
ममानो महातेजा दिव्याभरणभूषितः । हारकङ्णकेयूरतरपुराभ्यां षिराजितः ॥
नरविम्बानुकाराभ्यां कुण्डलाभ्यां विराजितः । एवंविधो महापाज्ञः कश्चित्पुमान्समागतः॥ १०
नुमती समाद्य सापिता पयसा तदा । शङ्खेन क्षीरपूर्णेन हंसवर्णेन भामिनी (म्‌)॥ ११
तेकाश्चनवद्धेन संपूर्णेन पुनः पनः । शेतं नागं सुरूपं च सहश्रदिरसं वरम्‌ ॥ १२
हमणिसुसंदीपं ज्वालामालासमाकुलम्‌ । किं तेन दलमान्ते दतत युक्ताफलं पुनः ॥ १३
77
कय सुदेवं च यजेयं दैतयदा। २ क.ख.घर.ड.च.छ.न्च.ट.2. दढ. ्ैः। क्षत्रियै रक्षतै्परिमिन्र्वैः कि" द. श्वेः ।
भरे राक्षमैवीरगन्धर्यैः कै* । ३क.ख.घ. ड. च. छ. स. ड. 2. दानपतिः । ४ क.ख.ष. ड. च.छ.स्.ट, ठ, ड,

हा्यागीवे"। ५क. ख.घ. ड. च. छ. ट. ठ. ड द. श्रधारकम्‌ ! ६क.ख.घ.ड.च.छ.स.ट.ठ.डद, ड
प्वा।५क.ख.ध. इ. च. छ. प्ष.ट.ठ. ड. ठ.गृहे। ८क.ख. ड, च. युं प्रणते पुरः । भाः । ध. ट. ठ. ड, यु
॥तं पुनः । भा.।९य.ख. च. छ. पि. ट. ठ. ड. जः स आधुःस्वपुः। १०क.क्ञ.ध. ङ्च. छ. घ.ट.ठ. ङ्‌

द्ाथेमिन्दस्य भ" । ११ क. ख. ध. च. सष, ठ. ड. सुस्वप्रान्ते।

2 ©$ @ > 6 च -९ द} „७

३४८४ महामुनिभीष्यासमणीतं- [९ मृभिसष्े-

कण्ठे तस्याः स देवेश इन्दुमत्या महायशाः । हस्ते पद्मं ततो द्वा म्वम्थाने प्रति अग्पिषान्‌१४
एवंविधं महास्वभं सा तु षट सुतोत्तम । समाचष्ट महाभागा समायु भूषात पतिम्‌ ॥ १५
समाकर्यं पहाराजशिन्तयामास वैपुनः । समाहूय गुरं पश्चात्सधितं स्वभमुत्तमम्‌ ॥

कलौनकं सुमहाभागं सहं हानिनां वरम्‌ ॥ १६
राजोवाच--

अथ रात्रौ महाभाग मम पल््या द्विजोत्तम । विमो गेहं विशन्दष्टः किमिदं स्वभरकारणम्‌ ॥ १७
श्नोनक उवाच- .

वरो दत्तसतु ते पु दत्तात्रयेणे धीमता । आदिष्टं च फलं रायां सुगुण सुहत ॥ १८
तत्फलं किः कृतं राजन्कस्यै त्वया नियोजितम्‌ । स्वभायोये भ्रया दत्तमिति राहोदितं वचः १९
ुत्बोवाच महाभा शौनको द्विजसत्तमः । इतानतं स्वभरभावेन तव गेहे सुतोत्तमः ॥ २०
वैष्णवांशेन संयुक्तो भरिष्यति न संश्रयः । स्वमस्य कारणं राजञञेतत्ते कथितं मया ॥ २
इ््रोेनद्रसमो राजंस्तव पुत्रो भविष्यति। पुत्रस्ते सवेधमोत्मा सोमवंहास्य भूषणः ।॥ २२
धुरवेदे सवेदे च सगुणोऽसौ भविष्यति । एवमुक्त्वा स राजानं दानक गतवान्ण्म्‌ ॥ २३
हर्चेण महताऽऽविष्टो राजाऽभूत्सह.मायेया ॥ २४
इति श्रीमहापुराणे फशरे ममिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे चतुरधिकशततमोऽध्यायः ४ १०४ ५

आरितः शोकानां समष्यङ्ाः-- ८२९२

अथ पश्चोत्तरङहततमोऽध्यायः ।

-भतवागतस्नकययन

कुञ्जल उवाच--
गता सा नन्दनवनं सखीभिः सह क्रीडितुम्‌ । तत्रोक्तं केनविद्राक्यमस्या गर्भे महाबलः ॥ !
भविष्यति सुतश्रेष्ठो हृण्डस्यान्तं करिष्यति । एवंविधं महदाक्यं[श्मपियं दुःखदायकम्‌ ॥
समाकण्यं समायाता पितुरग्रे निवेदितम्‌ । समासेन तया तस्य पुरतो दुःख ]दायकम्‌ ॥
पितुरगरे जगादाय पिता श्रुत्वा च विस्मितः । शापमशोकसुन्दयाः सस्मार च पुरा कृतम्‌ ॥ ›
गर्भस्य नाङनायेद इन्वुमलयाः स दानवः । विविक्तयु्मं चक्रे कालाङृशे वुरात्मबान्‌॥ ५
छिद्रान्वेषी ततो भूत्वा चेन्वुमत्याश्च नित्य्चः । यदा पयति तां राही रूपोदार्यगुणान्विताम्‌ ॥
दिव्येन तेजसा युक्तां रक्षितां विष्णुतेजसा । [+दिव्यतेजःसमायुक्तां सूयं बिम्बोपमां ठु ताम्‌ |॥
तस्याः पाव महाभाग रक्षणार्थं स्थितः सदा । वुरात्मा दानबो हृ्डस्तस्याश् बहु दयेत्‌ ॥ ८
नानाविधा मीषिकाश्च मायावी मायया सदा । गभेस्य तेजसा चैव रक्षिता विष्णुतेजसा ॥ ९
भय॑ न जायते तस्या मनस्येव कदा पुनः । विफलो दानवो जात उद्यम निरथकः ॥ !°

क

[1

# एतणिहान्तगतः पाठः क. ख. ड. च. छ. ष. ड. ठ. पुस्तकस्थः । + एतजिढान्तगैतः पाठः ड. पृस्तकस्थः ।

१७. ख. ङ.य. छ. च. ड. "मः | दतात्रेयप्रसादेन । घ. ट. ठ. “मः । दतात्रेयभ्रमावेन । दक, ख. ई, च. द.
तत्राऽऽकण्यं महद्राक्यमाभरयं तु तदा पितुः । बारणानां स पुत्राणां भाषतां ह्केण वै । आयोर्गेहे महावीर्यो
कमः । वेदे तु ब्रह्मणा तुल्यः स्शाञविशारदः । म" । ३ ग. ध. अ, म. ट. उ. “क्यमाभुतवा सुखदायकम्‌ । पितुर

~

१०१६. पृश्चाभिकदाततमोऽध्यायः | परञ्नपुराणप्‌ | १४९

पनः सिं बधूवस्य हुष्डस्यापि इरात्मनः । एवं बषक्षतं तस्य पश्यमानस्य बै गतम्‌ ॥ ११
सूता सा हि पुत्र चं धमात्मानं मशमतिम्‌ । राजो चैव सृतश्रष्ठ तस्याः पुप्रो व्यजायत ॥

तेजस्वी वीरशोभाभिर्यथा सूर्यो नभस्तले । १२
सूत उबाच--

अथ दासी महादुष्टा काचित्सूतिशहागता । अक्षोचाचारसंयुक्ता महामङ्गलवादिनी॥ १३

तस्याः सर्वं परिज्ञाय स हृण्डो दानवाधमः । अस्या अङ्गं भविर्येव परविष्टशाऽऽयुमन्दिरे ॥ १४

महाजने भरसुपते च निद्रयाऽतीव मोहिते । तं पुत्र देवगभोभमपहृत्य बगंतः ॥ १५

काश्चनाख्यं पुरं प्राप्तः स्वकीयं दानवाधमः । समाष्ूय प्रियां भार्या विपुखां तामथात्रवीत्‌ ॥ १६

वधस्वैनं महापापं बालरूपं रिपुं मम । पश्चात्सूदस्य वै हस्ते भोजनां प्रदीयताम्‌ ॥ १७

नानाद्रव्यैः समायुक्तं पाचयस्व हि निधणम्‌ । सूदहस्तान्महाभागे अहं भोक्ष्ये न संसयः ॥१८
वाक्यमाकण्यं तद्धतुरपुला विस्मिताऽमवत्‌ । कस्माभिधूणतां याति मम भतीऽतिनिषुरः ॥ १९

सर्वलक्षणसंपन्नं देवगर्भोपिमं सुतम्‌ । कस्य कस्मात्मभ्षेत कृपादीनः सुनिषूणः ॥ २०
ह्येवं चिन्तयामास कारुण्येन समन्विता । पुनः प्रच्छ भतीरं कस्माद्वक्षसि बाटकम्‌ ॥ २१
यस्माद्धवसि संकरूधो ह्यतीव निरपत्रपः । स्व मे कारणं बरूहि तत्वेन दनुजेश्वर ॥ २२

आत्मदोषस्य हत्तान्तं समासेन निवेदितम्‌ । शापं छशोकसुन्दयां दुण्डेनापि दुरात्मना ॥ २३
तया ज्ञातं तु तत्सर्वं कारणं दानवस्य पै । वध्योऽयं बालकः सत्यं नो वा भतो मरिष्यति॥२४

इत्येवं संविचार्येव विपुला को धमरा$ता । मेकलां तु समाहूय सेरन्धं वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ २५

जह्येनं बाखकं दुष्ट मेकलेऽद्य महानसे । सुद हस्ते प्रदेहि त्वं हृण्ड भाजनहेतवे ॥ २६

मेकला बालकं श्य सूदमादूय चाव्रवीत्‌ । राजादे शं कुरुष्वाद्य पचस्पेनं हि बाखकम्‌ ॥ २७

एवमाकणितं तेन सूदेनापि महात्मना । आदाय बारकं हस्ताच्छल्रयद्यम्य चोदयतं; ॥ २८

एष वै देवदेवस्य दत्तात्रेयस्य तेजसा । रक्षितस्त्वायुपुत्रश्च स जष्टास पुनः पुनः ॥ २९

ते हसन्तं समालोक्य स सूदः कृपयाऽन्वितः । सेरन्धी कृपया युक्ता सूदं तं प्रत्युवाच ह॥ ३०

नैव वध्यस््वर्या सरद शिशुरेष महामते । दिव्यलक्षणसंपननः कस्य जातः सुसल्ुखे ॥ २१
मूत उवाच--

सतययुक्तं त्वया भद्रे वाक्यं वै कृपयाऽन्वितम्‌ । राजलक्षणसंपन्नो रूपवान्कस्य बाखकः ॥ ३२
कस्माद्धोकष्यति पापात्मा दण्डोऽयं दानवाधमः । येन वै रक्षितो वंशः पूवमेव स्वकर्मणा ॥ १३
आपत्स्वपि स जीषेत वुरगेषु नान्यथा भवेत्‌ । नग्ना वेगहृतश्चापि बहिमध्यगतोऽपि वा ॥ 3४
जीवते नात्र संदेहो यस्य कर्मं सहायकम्‌ । तस्माद्धि क्रियते कमं धमेपुण्यसमन्वितम्‌ ॥ ३५
आयुष्मन्तो नरास्तेन विन्दन्ति सुख ततः । तारकं पाल$ कमे रक्षते जाग्रते हि तत्‌ ॥ ३६
पक्तिदं जायते नित्यं वेत्रस्थानपदायकम्‌ । दानपुण्यान्वितं कमे पियवाक्यसमन्वितम्‌ ॥ 3७
उपकारयुतं यश्च करोति धरुभट्दा । तमेव रक्षते कम सवेदेष न संशयः ॥ ३८

१क खड. च. छ. स्च. ट. ठ. मनेप्ितं नैव जातं हु । २ क. ख. घ. ड. च. छ. ्ष.ट.ठ. ड. ढ. च स्वमौ-
नोस्तनया तदा \ रा ३क.स.घ.ड.अ. छ. षड. ठ. विथृदां।४ ड. निर्मितम्‌। ५ छ. ड. विदुदा। ९ ष. छ. ठ.

ध ४७४. ।७ इ. '्तः। ततु दैवेन देवेदा$पयाऽपि स्वकमेणा । र । ८ क, ख.घ. डच. छ. क्ष. ट. ठ. ड, द.

१९० पहामुनिश्रीष्यासपरणीतं-- [ २ ममिखण्डे-

अन्ययोनि भ्रयाति स्म भतिषिद्धेन कर्मणा । किं करोति पिता माता अन्ये स्वजनवान्धवाः ३९
कमेणा निहतो यस्तु न स्युस्तस्य हि रक्षणे । येनैव कर्मणा चैव रतितश्राऽऽयुनन्दनः ॥ ४०
तस्परात्कृपान्वितो जातः सूदः कमेवशायुगः । सैरन्ध्री च तथा जाता प्रेरिता तस्य कर्मणा॥ ४१
दाभ्यामेव सुतस्तस्य रितश्वारुलक्षणः । रात्रावेव प्रणीतोऽसौ तस्माद्धीतया महाभ्रमे ॥ ४२
वसिष्ठस्याऽऽशरमे पुण्ये सेरन्ध्या पुण्यकर्मणा । शमे प्णदुीद्रारे तस्मिनेव महाश्रमे ॥ ४१
मता सा स्वगं पश्चानिक्षिप्य बालकं च तम्‌ । रणं निपात्य सूदेन पाचित॑ पांसमेव हि ॥ ४४
भोजयित्वा स दैत्येन्द्रो हृण्डस्तुशोऽभवत्तदा । शापं शोकस॒न्दया मोघं मेने तदाऽसुरः ॥

हर्षेण महताऽऽविष्टः स हुण्डो दानवेश्वरः ॥ ४९
कुञ्जल उवाच--

भभाते विमरे जाते वसिष्ठो मुनिसत्तमः । बहिगेतो हि धर्मात्मा कुदीदरारात्मपश्यति ॥ ५६

सेपू्णं बालकं दृष्टा दिग्यलक्षणसंयुतम्‌ । सेपूर्णन्दुमतीकाशं सन्दरं चारुरोचनम्‌ ॥ ५७

पयन्तु मुनयः सर्वे यूपमागत्य बालकम्‌ । कस्य केन समानीतं रात्रौ वैवाङ्गणे मम ॥ ४८

देवगन्धवेगभोभं राजलक्षणसंयुतम्‌ । कन्दपंकोटिस॑कारं पदयन्तु पुनयोऽपैलम्‌ ॥ ४९

महाकोतुकसंयुक्ता हृष्टा द्विनवरास्ततः । समपश्य॑सतं तु पुत्रमायोशरैव महात्मनः ॥ ५०

वसिष्ठः स तु धमोत्मा ज्ञानेनाऽऽलोक्य बालकम्‌ । [#आयुपत्रं समाङ्ञातं चरिभरेण समन्वितम्‌ |
हत्तान्तं तस्य दुष्टस्य दण्डस्यापि दुरात्मनः । कृपया ब्रह्मपुतरस्तु समुत्थाय सुबालकम्‌ ॥ ५२

कराभ्यामथ गृह्णाति यावद्विनवरोत्तमः । तादृष्टि सौमनस्यां चक््देवा द्विजोपरि ॥ ५१
लखितं सुस्वरं गीतं जगुगन्धवेकिन्नराः । ऋषयो बेदमब्रैश्च स्तुवन्ति दृपनन्दनम्‌ ॥ ५१

वसिष्ठस्तं समालोक्य वरं वे दत्तवां स्तदा । नहुपेत्येव ते नाम ख्याति छोके गमिष्यति ॥ ५५
हुषितो नैव तेनापि बालमाप्रैनैराधिप । तस्मामञहुष ते नाम देवपूज्यो भविष्यसि ॥ ५६
जातकमोदिषं कमे तस्य चक्र द्विजोत्तमः । व्रतदानं विसर्गं च गुरुशिष्यादिलक्षणम्‌ ॥ ५७
वेदं चाधीतय संपूण षडङ्गं सपदक्मम्‌ । सवौण्येव च शाज्राणि हधीतय द्विनसत्तमात्‌ ॥ ५८
सविसगं धनुर्वेदं सरहस्योपसंयमम्‌ । शस्नास्ञाणि च दिव्यानि जग्राह मुनिसत्तमात्‌ ॥ ५९
जञानशास्राणि चान्यानि राजनीलयादिकानि च । वसिष्ठादायुपुत्रस्तु शिष्यरूपेण भक्तिमान्‌॥६०

सवेवि्ायुनिष्यन्नो नहु षातिसुन्दरः । परसादाच वसिष्ठस्य चापवाणधरोऽमवत्‌ ॥ ६!
इति श्रीमहापुराणे भूमिखण्डे वेन पाल्याने गुरुतीर्थे पशवोत्तररततमोऽध्यायः ॥ १०५ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-८३५४

अथ षपडधिकडाततमो ध्यायः ।

"सिषे

कुञ्जल उवाच-

ष्णी णी 11

~~~
किमयम्‌ पा नन न ~~~ क 0

१क.ल.ड.च. छ. ष. ठ. अनयो नयतां याति प्ररितस्तस्य क° । २ घ. छ, ट. ठ. ड. अन्यं । ३ ड. मलाः।
म 1 ४ छ. क्ष. 2. ठ. ड. सुतोपरि। ५क.ख.ड. ष. छ. स्ष.ठ. ड. द. वसिष्ठा्च। ६क.ख. ड. च. छ. ष. उ.
ढ. नि प्रहमक्षोयुतानि च शा । ७ घ. छ. ट. ठ. ड. सुत ।

०१ षडधिकंङ्ततमोऽध्यायः] पश्रपुराणम्‌ । ३५१

हाहकिारं महत्छृत्वा रुरोद वरबणिनी । केन मे लक्षणोपेतो हतो बाटः स॒लक्षणः ॥ २
तपसा दानयहेश्च नियमेवुष्करेः सुतः । संभा्षो हि मया वत्सः सकामै्दारुणैः पुनः ॥ ३
दत्तात्रेयेण पुण्येन तुष्टेन स॒महात्मना । दत्तः पुत्रो हृतः केन सरोद करुणान्विता ॥ ठ

हा पत्र वत्स मे तात हा बाल गुणमन्दिर । काति केनाभिनीतोऽसि मम शब्दः प्रदीयताम्‌ ॥९
सोमवंशस्य सस्य भूषणस्त्वं न संशयः । केन त्वमद्य नीतोऽसि मम पराणे: समन्वितः ॥
मुराजलक्षणेदिव्येः सपणः कमलेक्षणः । केनाप्य हृतो वत्स कं करोमि क याम्यहम्‌ ॥ ७
रफुटं जानाम्यहं कमे हन्यजन्मनि यत्कृतम्‌ । न्यासमङ्ग; कृतः कस्य तस्मात्पुत्रो हृतो मम ॥ ८
[किवी छलं कृतं कस्य पूवेनन्मानि पापया । कर्मणः कस्य वै दुःखमनुुञ्ञामि नान्यथा ॥ ९
रत्नापहारिणी जाता पृत्ररत्नं हृतं मम] । तस्मादेवेन वै दिव्य अनोषम्यगुणाकरः ॥ १०
किंवा वितकिंतो विप्रः कमेणस्तस्य वै फलम्‌ । पराप्तं मया न संदेहः पुत्रगोकान्ितं भृशम्‌ ११
वा शिशुविरोधश कृतो जन्मान्तरे मया । तस्य पापस्य युज्ञामि कर्मणः फलमीदृशम्‌ ॥ १२
याचमानस्य चैवाग्े वैश्देवस्य कर्मणि । किं वाऽपि नापितं चान्नं व्याहृतिभिरतं द्विः ॥ १३
एवं सुवेदनायुक्ता स्वभांनुतनया तदा । इन्दुमती महाभागा शोकविहलिताऽभ वत्‌ ॥ १४
पतिता पूता शोकाद्वि्लत्वं गता सती । निःश्वासं मुज्माना सा बत्सहीना यथा हि गौ; ॥ १५
आगर राजाऽथ शोकेन दुःखेर्न महताऽन्वितः । हृतं श्रत्वा हि पुत्रं तु येयं तत्याज पाथिवः १६
तपसश्च फलं नासि नासि दानस्य बै फलम्‌ । यस्मादेवं हतः पूत्रस्तस्मान्नास्त्यत्र संशयः १७
दत्तात्रेयः भरसमस्तु वरं मे दत्तवान्पुरा । अजेयं च जयोपेतं पत्रं सवेगुणान्वितम्‌ ॥ १८
तदररस्य प्रसादात्तु कथं विघ्नो ह्यजायत । इति चिन्तापरो राजा दुःखितः प्रारुदद्धशम्‌ ॥ १९
इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे व्ेनोपाल्यने गुरुतीर्े नाहुषे परदभिकशततमोऽध्यायः ॥ १०६ ॥
आदितः शाकानां समण्ङ्ाः-- ८३७१

अथ सप्तोत्तरकशततमोऽध्यायः ।

[षणि मी 0009099 म 1

कु ञ्जट उवाच--
अथासो नारदः साक्षात्स्वगाद्राजानमागतः । नृपमाश्वास्तयामास कस्माद्राजन्पररु्ते ॥ १
एत्रापहरणाततेऽद् कषेमं जातं महामते । देवादीनां महाराज एवं ज्ञात्वा तु मा शुचः ॥ र

सवंविद्या गुणां ापि वरान्कामां स्तथैव च । लब्ध्वा कामाभिसंपू्णो छागमिष्यति ते सुतः ॥ ₹
येनाप्यपहृतस्तेऽश्र बारो देषगुणोपमः। आत्मगेहे महाराज कालो नीतो न संशयः ॥ ४
तस्य नाशं स वै कृत्वा महावीर्यो महाबलः । स त्वामभ्येष्यते भूयः शिवस्य सृतया सह ॥ ५
ृरोषनद्रसमः शुग्रो भविष्यति स्वतेजसा । इन्द्रत्वं भो्यते सोऽपि निजश पुण्यकर्मभिः ॥ ६

* एतच्िहान्तगेतः पाठो घ. छ. ट. ठ. ड. पुस्तकस्थः ।

मे कनक

१घ.ट.ठ. ड. "वा फलं कस्य पूवे पापयाऽपहृतं मया ।पुत्रसंतापजं दुःखं तस्मात्पराप्ोमि । २ क. ख. ध. ड. च.
४. क्ष. ८. ठ. ड. ठ. “मि पुत्रशोकं घुदारणम्‌ । या" । ३ फ. ख. ड. च. स. ढ. प्रभुञ्नानस्य । ४ इ. "न कङ्णान्वितः।
1 कश्च. ड. अ. छ. ष, ट. ठ. "यं यौवनोपे" । ६ क. ख. च. छ. ह. ट. ठ. ङ. ढ. वजो हि गुणी भूत्वा स्वेत्ता न
तरयः । सवकलभि' ।

३५२ महामुनिभीष्यासपणीतं-- [ २ भूमिलण्डे-

एवमाभाष्य राजानमायुं देवपिसत्तमः । जगाम सहसा तस्य पहयतः सानुगस्य ह ॥ ७
मते तस्मिन्महाभागे नारदे देवस्ननि । आयुरागत्य तां राश्वी तत्सर्व विन्येदयत्‌ ॥ «८
दत्तात्रेयेण दस्तु पुप्रो देववरोपमः । स वे रादि कुश्षरयासते विशोशवैव पसादतः ॥ . ९
येनाप्यसौ हतः पुर्रः सगुणो मे वरानने । क्षिरस्तस्य हीतवा तु पुनरेवाऽऽगमिष्यति ॥ १०
इत्याह नारदो भद्रे मा याः शोकमेव च । त्यजं माहं महामोदं कुरु भद्रे सुलाकरम्‌ ॥ ११
भवस्य निक्षम्यैवं राज्ञी इन्दुमती ततः । अतिहषौन्विता जाता पुत्रस्याऽऽगमने भरति ॥ १२
यथोक्तं देवक्रषिणा तत्तथैव भविष्यति । दत्तात्रेयेण मे दत्तस्तनयो ह्यजरामरः ॥ १३
भविष्यति न संदेहः प्रतिभायेवमेब हि । इत्येव चिन्तयित्वा तु ननाम द्विजपुंगवम्‌ ॥ १४

नमोऽस्तु तस्मे ष॑रिपिद्धिदाय अरेः सुपुत्राय महात्मने च ॥

यस्य प्रसादेन मया सुपत्रः प्राप; सुपुण्यश्च यशषःप्रद्श्च ॥ १५
एवमुक्त्वा तु सा देवी विरराम सुहषिता । आगमिष्यन्तमाह्नाय नहुषं तनयं पुनः ॥ १६

इति श्रीमहापुराणे पद्मे मूमिखण्डे वेनोपाश्यने गुरुतीर्थे नाहुषे सप्तोत्तरश्ततमोऽध्यायः ॥ १०७ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--८३८९

अथाष्रेत्तरश्ततमोश्ध्यायः ।

कैञ्जल उवाच--
ब्रह्मपुत्रो महातेजा वसिष्ठस्तपतां वरः । नहुषं तं समाहूय इदं वचनमव्रवीत्‌ ॥
वनं गच्छस्व शीध्रं तवं वन्यमानय पुष्कलम्‌ । स पुनेवौक्यमाकण्यं नहुषस्तु वनं ययो ।॥ >
अयमेष परहापाङ्ञो नहुषो नाम बीयैवान्‌ । आयुपुत्रः सुधमौत्मा बार्यान्ात्ना वियोजितः ॥ २
अस्यैवातिवियोगेन आयुभाया प्ररोदिति । अशोकसुन्दरी चापि तपस्तेपे सुदु्रम्‌ ॥ ४
कंदा पश्यति सा देवी पु्रमिन्दुमती शुभम्‌ । नहुषं नाम धमेजं हतं पूर्वं तु दानवैः ॥ ५
तज्नाश्चाय निरारम्बा शिवस्य तनया वरा। अश्नोकसुन्दरी बाखाऽप्यायुपुत्रस्य कारणात्‌ ॥ ६
सा संगता नेनापि कदा चैव भविष्यति । एवं सांसारिकं वाक्यं दिषि चारणभाषितम्‌ ॥ ७
श्राव स हि धर्मात्मा नहुषो विक्रमान्वितः । स गत्वा वन्यमाद।य वसिषटठस्याऽऽश्रमं प्रति ॥८
वन्यं निवे पुण्यालमा वसिष्ठाय महात्मने । बद्धाञ्जलिपुटो भूत्वा भक्त्या नमितकंरः ॥ ९
तमुवाच महाभाद्नं वसिष्ठं तपतां वरम्‌ । भगवन्मे शरुतं वाक्यमप्र चारणेरितम्‌ ॥ १०
एष वै नहुषो नान्ना आयुपुत्रो वियोजितः । मात्रा सह सुदःसैस्तु इन्दुमत्या हि दानवैः ॥ १
शिवस्य तनया बाला तपस्तेपे सुदुश्वरम्‌ । निमित्तमस्य धीरस्य नहुषस्येति वे गुरो ॥ १२
एवमाभापितं तत्र तत्सर्व च श्रुतं मया । कोऽसावायुः स धमोत्मा का सा चेन्युमती शुभा॥ १२
अदोकसुन्दरी का सा नहुषशवेति कः भमो । एतन्मे संशयं जातं तद्वांश्छेशुमंति ॥ ४
अन्यः कोऽपि महार्भाहिः कुत्सो नहुषेति च । तश्च सर्व मम व्रहि कारणान्तरमेव च ॥ १५
धि

१ ड. स एव भ्र सैजातो विष्णोश्च सह तेजसा । ये" । २ ध. छ. स. ट. ठ. “ज वैनं महामोहे कायधरमविनार
नम्‌ । ३ ड. परिसदृद्िजाय । ४ द. ^तः सुरवर पुपुण्यद्‌" । ५ क. ख. घ. ङ्ज. छ. क्ष. ट. ठ. इ. द. तृत । ९ क,
ख. ट. च. छ. घ. इ. ठ. प्राज्ञ हाऽऽसीबरहु ।

१०९ जवाभिकशततमोऽध्यायः ] पञ्मपुराणभर । २५१

वसिष्ठ उवाच-
आगू राजा स धमात्मा सपद्रीपाधिपो बली । भायी वेन्दुमती तस्य सत्यरूपा तपस्विनी ॥ १६
तस्यामुत्ादितः पूत्रो भवान्वै गुणमन्दिरम्‌। आयुना राजराजेन सोमव॑शस्य भूषणम्‌ ॥ २७
हरस्य कन्या सुश्रोणी गुणरूपरलंकृता । अशोकयुन्दरी नाज्ना सुभगा चारुहासिनी ॥ १८
तवार्े सा तपस्तेपे निरालम्बा तु यौवने} तस्या भता भवान्खष्ठो धाता योगेन निशितः ॥१९
गङ्वायास्तीरमासाद् ध्यानयोगसमन्विताम्‌ । हृ्डस्तु दानवेन्द्रो यो दष्टा चैकाकिनीं स ताम्‌ २०
तपसा प्रज्वलन्ती च सुभगां कमलेक्षणाम्‌ । रूपोदार्यगुणोपेतां कामबाणेः प्रपीडितः ॥ २१
तां भाषेऽन्तिकं गत्वा मम भायो मेति च । एवं सा तद्रचः शरुत्वा तमुवाच ैरास्विनी ॥ २२
मा दण्ड साहसं कार्षीमां जल्पस्व पुनः पुनः। अपराप्याऽहं त्वया दत्य परभार्या विश्ेषतः॥२३
देषेन मे पुरा खट आयुपु्रो महावलः । नहुषो नाम मेधावी भविष्यति पतिर्मम ॥ २७
र्वदततो महातेजा मरणं त्वं परीप्ससि। [शततः शापं परदास्यामि येन भस्मी भविष्यसि] ॥ २५
एवमाकण्य तद्राक्यं कामवाणमपीडितः । मायया च हृता तेन प्रणीता निजमन्दिरम्‌ ॥ २६
जञात्वा तया महाभाग शप्ोऽसो दानवाधमः। नहुषस्यैव हस्तेन तव मृत्युर्भविष्यति ॥ २७
अजाते त्वायि संजाता बदसे त्वं यथैव तत्‌ । स त्वमायुसुतो वीर हृतो हण्डेन पापिना ॥ २८

सूदेन रक्षितो दास्या परेषितो मम चाऽऽश्रमम्‌ । एवं त्वं वनमध्ये च दृष्श्चारणकरिनरैः ॥ २९
यकत वे स्मारितं वत्स मया तत्कथितं पुनः । जहि तं पापकतीरं हण्डारूयं दानवाधमम्‌ ॥ ३०
नेत्राभ्यां हि ममुश्न्तीमभरूणि परिमाजेय । इतो गत्वा भरपरश्य त्वं गङ्गातीरं महाबलम्‌ ॥ ३१
निपात्य दानवेन्द्र त्वं काराग्हात्समानय । अशोकसन्दयी या हि तस्या मर्ता भवस्व हि ॥ ३२
एतत्ते सवेमाख्यातं पर्नस्यापि हि कारणम्‌ । आभाष्य नहुषं विपो विरराम महामतिः ॥ ३३
| आक्यं सर्व मुनिना नियुक्तमाथर्यरूपं विचिन्तय भूयः ।

तस्यान्तमेकः परिकठैकाम आयोः सुतः कोपमथो चकार ॥ २५

इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे नाहुषेऽषटोत्तरशततमोऽध्यासः ॥ १०८ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ा:ः--८४२३
अथ नवापिक्रराततमो ऽध्यायः ।
कुञ्मल उवाच-
परणिपत्य महात्मान वसिष्ठं तपतां वरम्‌ । भरण्य निजेगामाथ बाणपाणिधनुधरः ॥ १
एणस्य मांसं सुविपाच्य भोजिते बाटस्तया रक्षित एव बुद्धा ।
जायोः सुपुत्रः सगुणः सरूपो देवोपमो देवगुणेश युक्तः ॥ २

‰ एतशिहान्तगेतः पाठः, छ. एस्तकस्थः ।

१क. ख. इ. च. छ. क्ष. ड. ह. “म्बा तपोव। २ छ. इ. तपस्िनी। ३ घ. छ. ट. ठ. इ. "ति महाबलः देः।

ण्ट दवृत्तिर्महाः। ५क.ख. ड चष्ठस्च.ड. ट. रेः षव तु सुप्रावितोव । ६ फ. स.घ. ड. च. छ. क्ष. ङ. दढ,

स्य तवभिन्दुमतीं प्रबोधय । नि" । ५ क. ख्.घ.ड. च. छ.स्ष.ट, ड. -ड. विष्णुरुवाच । ८ क.ख.ड. च. छ. क्ष. ड. इ.

आमन्त्य । । `
४५

३५४ महायुनिभीम्यासपणीतं- [ २ भूमिखण्डे-

तेनैव मांसेन ससंस्कृतेन मृष्टेन प्न रसानुगेन ।

तमेष दैत्यं परिभाष्य सूरो दुष्टं सुदर्षेण व्यभोजयसदा ॥ ३
य॒जे दानवो मांसं रसेनाक्तं युचाटुना । हर्षणापि समाविष्टो जगामाशोकस॒न्दरीम्‌ ॥ ४
तामुवाच ततस्तूर्णं कामोपहतचेतनः । आयोः पूत्रो मया भद्रे भक्षितः पतिरेव ते ॥ ८
मामेव भज चावेङ्कि भद भोगान्पनोनुगान्‌ । किं करिष्यसि तेन त्वं मानुषेण गतायुषा ॥ ६
उवाच तद्रचः श्रुत्वा शिवकन्या यैशसिविनी । भर्ता मे देवतेदेत्तो अमरो दोषवनितः ॥ ७
तस्य मृत्य वै दष्टो देवैरपि महात्मभिः । एवमाकण्यं तद्वाक्यं दानवो दषटचेष्टितः ॥ ८
तामुवाच विशालाक्षं महस्यैव पुनः पुनः । अद्येव भक्षितं मांसमायुपुतरस्य सुन्दरि ॥ ९
जातमात्रस्य बालस्य नहुषस्य दुरात्मनः । एवं तखाकण्यै सा वाक्यं कोषं चक्रे सुदारुणम्‌ ॥१०
भोवाच सत्यसंस्था सा तपसा भाषिता पुनः । तप एव मया तप्तं मनसा नियमन बरे।॥ ११
आयुसूनुिरायुश्च स सत्येन भविष्यति । इता गच्छ दुराचार यदि जीवितुमिच्छसि ॥ १२
अन्यथा त्वामहं शप्स्ये पुनरेव न संशयः । एवमाकणिते तस्याः सूदेन नृपति प्रति ॥ १३
परित्यञ्य महाराजनेतामन्यां समाश्रय । सूदेन प्रेषितो दैत्यः स दण्डो दानवाधमः॥ ९४
निर्जगाम त्वरायुक्तः स खां भार्यो भियां मति । चेष्टितं नेव जानाति दास्या सुदेन यत्कृतम्‌ ॥

तस्यै निवेदितं सर्व प्रियाय दत्तमेव च ॥ १५
सृत उवाच--
अश्लोकसन्दरी सा च महता तपसा कि ॥ ४६

दुःखशोकेन संतप्ता कृशी भूता तपस्विनी । चिन्तयन्ती परियं कान्तं तं ध्यायति पनः पुनः ॥ १७
करि न कुन्ति वै दैत्या उपायैधिवरिधैरपि । उपायज्ञाः सदा बुद्धया श्ुपायेनापि सवेदा ॥ १८
वन्ते दनुजश्रष्ठा नानामातरैः सुसंपदा । यथोपायेन वेगेन हृताऽहं पापिना परा ॥ १९
तथा स घातितः पुत्र आयोश्रैव भविष्यति । य॑ दृष्ट्रा दैवयोगेन भवितारमनामयम्‌ ॥ २०
उद्यमेनापि पध्येत किंवा नध्यति वान वा। करिवा स उद्यमः श्रष्ः किंवा तत्कमज फलम्‌॥ २१
भाविभावः कथं नदयेत्ततो वेदः प्रतिष्ठति । विशेषो भावितो दवैः स कथं चान्यथा भवेत्‌॥२२
एवं सा तु महाभागा चिन्तयन्ती पुनः पुनः । विदयद्धरः किनरस्तु बृहदरशो महातनुः ॥ २२
एतन्मध्ये महाकायः पक्षाभ्यां हि विवजितः । द्विभजो वशहस्तश्च हारकङ्णशोभितः ॥ २४
दिग्यगन्धाजलिक्ाङ्गो भायया सह चाऽऽगतः । तामुवाच निरानन्दां स सुतां शंकरस्य हि ॥२९
कि लं चिन्तयसे देषि बिद्धि विदुद्धरं हि माम्‌ । किनरं विष्णुभक्तं त्वा पेषितं देवसत्तमः २६
दुःखमेव न कतैव्यं भवत्या नहं भरति । हृण्डेन पापचरेण वधार्थं तस्य धीमतः ॥ २७
कृतमेवाखिलं करम हृतश्राऽऽयुसुतः शुभे । स तु वै रक्षितो देवैरुपायेषिविधेरपि ॥। २८
हण्ड एवं विजानाति आयुपुत्रो हतो मया । भक्षितस्तु विशालाक्षि इति जानाति सुव्रते ॥ २९
भवतीं श्रावयित्वा तु गतोऽसौ दानवाधमः । सेन पूवविपाकेन पुण्यस्यापि महायशाः ॥ २०
पूर्मजन्माभितेयैव तव भती स जीति । पुण्यस्यापि बलेनैव येषामायुप्रिनिर्मितम्‌ ॥ २"

कक `) १ षसं ---*-~ त प व कु
-~-~--------~--* ~~~“ [1 =-= ~ ~ प समक्क --

नि" ५कख. ध. ड. च, छ. क्ष. ट. ठ. ड. द. हय्यमेना । ..

१०९ नवाधिकशततमोऽध्यायः | प्मपुराणम्‌ । १५५

स्वजितस्य महाभागे नाशमिच्छति घातुकः । हृतमाना पहापापाः परतेनोविदूषङाः ॥ ३२
तेषामथो विनाशाय प्रततं हि दिने दिने । नानाविरैरपायैस्ते विषशख्रादिमिस्ततः ॥ ३३
हन्तुमिच्छन्ति तं पुण्यं पुण्यकमोभिरक्षितम्‌ । पापिनश्रैव दण्डाद्या मोहनस्तम्भनादिभिः ॥ ३४

पीडयन्ति वुराचारा नानामेदैबेलावरेः । सुकृतस्य प्रयोगेण पूरमजन्पाजितेन वा ॥ १९
पुण्यस्यापि महाभागे पुण्यवन्तं च रक्षितम्‌ । विफलत्वं प्रयान्त्येव उपायाः पापिभिः कृताः ३६
यत्रतनच्राणि मच्राश्च शस्राप्रिविषबन्धनाः । रक्षयन्ति महात्मानं देवपुण्यैः सुरक्षितम्‌ ॥ ३७

क्तीरो भस्मतां यान्ति स वे तिष्टति पुण्यभाक्‌ । आयुपुत्रस्य वीरस्य रक्षका देवताः शरभे ॥१८
पुण्यस्य संचयं सवं तपसां निधिमेवर च । तस्माच रक्षितो वीरो नहुषो बलिनां वरः ॥ ३९

सत्येन तपसाऽनेनं पुण्ये संयमेदेमेः । मा कृथा दारुणं दुःखं मुश्च शोकरमकारणम्‌ ॥ ४०
घ हि जीवति धमात्मा मात्रा पित्रा विना वने । तपोवने वसस्यकस्तपस्िभिरलंशरत ; ॥ २१
बेदवेदाङ्त्खज्ञो धनुर्वेदस्य पारगः । विराजते शरी यद्रत्स्रकखाभिः सुते जसा ॥ ५२
त्थो विराजते सोऽपि स्वकखाभेः स॒मध्यपे । विद्याभिश्च महापुण्येस्तपोभि्भिषिपैस्तथा ॥ ५३
राजते परवीरघो रिपुहा सुरब्टभः 1 हण्ड निहत्य दैत्येन्द्रं त्वामेवं हि पररप्स्यते ॥ ८४
त्वया सार्थं सिया चैव पृथिव्यामेकमभूपतिः । भविष्यति महायोगी यथा स्तर तु वासवः ॥ ४५
त्वै तस्मात्माप्स्यसे भद्र सुपत्रं वासवोपमम्‌ । ययाति नाम धम्गं भजापाछनतत्परम्‌ ॥ ४६

तथा कन्याशतं चापि रूपोदायैगुणान्वितम्‌ । यासीं पृण्येमेहाराज इन्द्रलोकं प्रयास्यति ॥ ४७
द्रं भोक्ष्यते देवि नहुषः पुण्यविक्रमः । ययातिनौम धमीत्मा आत्मजस्ते भविष्यति ॥ ४८
[ शरप्रजापालो महाराजः सवेजीवदयापरः ]। तस्य पुत्रास्तु चत्वारो भविष्यन्ति महौजसः ४९
वलबीयगुणोयेता धनुर्वेदस्य पारगाः । प्रथमस्तुवसूनाम पुरुनाम द्वितीयकः ॥ ५०
उररनाम ततीयस्तु चतुर्थो बीयैवान्यदुः । एवं पुत्रा महावीयांस्तेजस्विनो महाबलाः ॥ ५१
भविष्यन्ति महात्मानः सर्वतेजःसमन्विताः । यदोशैव सुता धीराः सिहतुल्यपराक्रमाः ॥ ५२
तेषां नामानि भद्रे ते श्ण मे गदतः शुम । भोजश्च भीमकथापि अन्धकः कुञ्ुरस्तथा ॥ ५३

दृष्णिनोम सुधर्मात्मा सल्याधारो भविष्यति । षष्ठस्तु श्रुतसेनश्च श्रताधारश्च सप्तमः ॥ ५४
कालदेष्रो महावीर्यः समरे काटनिद्रली । यदोः पुत्रा महावीय यादबाख्या ध॑रातछे ॥ ५५
तेषा पुत्राश्च पौत्राश्च भविष्यन्ति धरातले । एवं नहप्वेशो वे तव देवि भविष्यति ॥ ५६
तुःखमेव परित्यज्य स्थीयतामधुना सुखम्‌ । समेष्यति महापाङ्गस्तव भता श्ुभानने ॥ ५७

निहत्य दानवं हण्ड त्वामेवं परिणेष्यति । दुःखजातानि सोणानि नेत्राभ्यां हि पतन्ति च ५८
अश्रूणि चेन्दुमत्याश्च संमाजेयति मानदः । आगोश बुःखमु : त्य स्वकुलं तारयिष्यति ॥ ५९
पुखिनं पितरं ङृत्वा परजापारो भविष्यति । एतत्ते सवेमारुयातं देवानां कथनं रुमे ॥

दुःखशोक परित्यज्य सुखेन पारेवतय ॥ ६०

-----------~~_-~-~~~-^-- न य्योकमयविण्ोकियिदाायियायानहवयदृ

-=-- ------+ ^~ 9 ~+ च भा-क => >> चा --

# एतज्निद्वान्तर्गतः पाठः क. ख. ध. ड. च छ. न्च ट. ठ. ड. ठ. पुस्तकस्थः ।

8 ए

१फ ख. ड.च.§.ढ. ट. भू । कौचटाभिः कुवियामिर्मोह। २. "नहुपः सं'। उ क.ख.ड.च. छ.
भ. इ. ढ. “स्विपरिपाछितः । ४ क. ख. घ. उ. च. छ. क्ष. ट.ठ. ड.द. थासदहि महाप्राज्ञः कठाभिः णु सुन्दरि ।
वि"। ५क.ख.घ.ङ्‌.च. स्न. ट. ड. ठ. 'मिदासा तदा। राः। छ. 'निर्यशसा सदा । रा। ६ ड, “सां सुतम" ।
°*कस. ड. च. छ. ज्ञ. ठ. वरानने। ८ कृ. ख. ड. च. छ. स्र. ठ. सदशः ।

३५६ पहामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ २ भृभिल्ण्डे-

अज्षोकयुन्दयेवाच-- |
[कदा हष्यति मे भता पिहितो दैवतैयंदि । सत्यं बदस्व धर्मज ममर सौख्यं परव्य ॥ ६१
शीध्रं दरष्यसि भतोरं त्वमेव श्रणु सुन्दरि] । एवगुक्त्वा जगामाथ गन्धर्वो विब्ुधाटयम्‌ ॥ ६२
अशोकसन्दरी चापि तपस्तेपे हि तत्र वै । काम॑ क्रोधं परित्यज्य खोभ चापि शिवात्मजा ॥६२
इति श्रीमहापुराणे पाग्रे भूमिखण्डे वेनो पाख्याने गुरुतीर्थे नाहुषे नवाधिकशततमो ऽध्यायः ॥ १०९ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्गाः--८४८६

अथ दरापिक्रदाततमोऽध्यायः ।

$ञ्जल उवाच--
आमन्ऽय च युनीन्सवोन्वसिषं तपतां बरम्‌ । समुत्युकी गन्तुकामो नहुषो दानवं परति ॥
ततस्ते मुनयः सवे वसिष्ठाद्ास्तपीधनाः । आश्ीभिरभिनन्येनमायोः पुत्रं मदाषलम्‌ ॥
आकारे देवताः सवा जघ दुन्दुभीन्युदा । पष्प भरचकरश्च नहुषस्यापि परधनि ॥
अथ देवः सहस्राक्षः सुरैः साधं समागतः । ददौ शस्राणि चास्राणि [- सयेतेजोपमानि च।।१
देवेभ्यो व्रपशादूलो जगहे द्विजसत्तमाः । तानि दिव्यानि चास्राणि दिव्यरूपोपमोऽभवत्‌]॥ ५

९6 „8१ =

अथ ते भुनयः सर्वे सहस्राक्षमथाच्रवन्‌ । स्यन्दनो दीयतामस्मे नहुषाय सुरेश्वर ॥ ६
गनीनां मतमाज्ञाय वज्रपाणिः स सारथिम्‌ । आहूय मातङि चापि द्यादिदेश्च सुराधिपः ॥ ७
एनं गच्छ महात्मानं युज्यतां स्यन्दनेन वे । सध्वजेन वहात्मानं समरे नृपनन्दनम्‌ ॥ «८
स चोवाच सहस्राक्षं कारिष्ये तव शासनम्‌ । एवमुक्त्वा जगापाऽऽन्रु ह्यायुपुत्रं रणोद्यतम्‌ ॥ ९
राजानं परत्युवाचाथ देवराजेन भाषितम्‌ । विजयी भव धर्मन रथेनानेन संगरे ॥ १०
इत्युवाच सहस्राक्षस्त्वामेव नृपतीश्वर । जहि त्वं दानवं संख्ये हृण्डं बे पापचेतनम्‌ ॥ !!
एवमाकण्ये राजेन्द्रः सानन्दपुरकोद्रमः । प्रसादादेवराजस्य वसिष्ठस्य महात्मनः ॥ १२
दानवं सुदयिष्यामि समर पापचेतसम्‌ । देवानां च विरेपेण मम मायाप्रचारिणम्‌ ॥ १,

एवमुक्ते शभे वाक्ये नहुषेण महात्मना । अथाऽऽयातः खयं विष्णुः शङ्कचक्रगदाधरः ॥ १४
स्वचक्रा्क्रमुत्पाद्य सूयंबिम्बोपपरं महत्‌ । ज्वलता तेजसा दीप्तं सुवृत्तान्तं शुभावहम्‌ ॥ १५
नहुषाय ददौ देवो दर्पण महता किल । तस्मे शूं ददौ श्भुः सुतीक्ष्णं तेनसाऽन्वितम्‌ ॥ १६
तेन श्ररवरेणासौ शोभते समरोद्यतः । [कद्वितीयः शंकराय त्रिपुरघ्नो यथा प्रथः] ॥ १७
बरह्माखं दत्तवान््रह्मा वरुणः पाशयुत्तमम्‌ । [+ चन्दरतेजःपतीकारं जलजं नालसंगतम्‌ |॥ १८
बज्ञमिन्द्रस्तथा शि वागुश्वापं समार्गणम्‌ । आग्ने पालं तथा वहिर्ददौ तस्म महात्मने ॥ १९

[क

[कि त आ)

~~~ = ~= न~ ~ न

कएतथिहान्तर्गतः पाटः क ख. घ. ड. च. छ. स्च. ट. ठ. इ. ठ. पुस्तकस्थः +एतशिहान्तगंतः पाठः क. स. ध
इ. छ. स. ट. ठ. ड. ठ. पुस्तकस्थः । # एत्िश्रन्तगेतः पाठः क. ख.ध. ट. च. ट. ठ. ह. ठ. पुस्तकस्थः । + एतभि-
हृनान्तगेतः पाठः क, ख. ध. इ. च. छ. क्ष. ट. ठ. इ. हट. पुस्तकस्य ।

(न मनीषी णरिरणिणणगीीीीणरीीि

१क.ख. द्‌. च. छ. ष. ट. द. ढ.सृत।रग.घ.ज. स. ट. ठ. 'कोऽभवदृधुण्डं हन्तुं वै दानवाधमम्‌ त ।
३क.ख.ड. च. छ. सल. ट. 'पोमलाः। अः । ४क.ख. ड. च. छ. ढ. देवताः । ५ क. ख इ. च. छ. इष. ट. ट. °`
वाना । ६ क. ल. ध. ड, च. छ. स. ट. ठ. इ, इ. महाप्रह्ं।

११० इश्ाधिकदाततमोऽध्यायः } प्रपुराणम्‌ । ३५७
शज्ञाण्यज्ञाणि सवांणि दिव्यानि विविधानि च । ददुर्देवा महात्मानस्तस्मै राङ्े महौजसे ॥२०

कुञजल उवाच-
अथ आयुयुतो बीरो दैवतैः परिमानितः।॥। ॥ २१
आक्षीभिनंन्दितशापि पुनिभिस्तत्वदशिभिः । आरुरोह रथं दिव्यं भास्वरं रत्नभूषितम्‌ ॥ २२
[#ण्टारवैः प्रणदन्तं शदरधण्टासमाकुलमू ] । रथेन तेन दिब्येन शुशुभे नुपनन्दनः ॥ २३

दिषि मार्गे यथा सूयस्तेजसा स्वेन वै क्रिल । [1प्रतपंस्तेनसा तद्रैत्यानां मस्तकेषु सः] ॥ २४

नगाम शीघं वेगेन यथा वायुः सदागतिः । [#यत्रासौ दानवः पापस्तषठत स्वगणे्युतः] ॥

तेन मातटिना साधं वाहकेन महात्मना ॥ 1 २९५
ईति श्रीमहापुराणे पाग मूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे नाहुषे दशाभिकदाततमोऽध्यायः ॥ ११० ॥

आदितः श्छोकानां समश्यज्ञाः- ८५११

~=)

अ“कादश्चाधिकशततमो ऽध्यायः ।

~>“ ० जि

॥ 1

फुञ्चल उवाच-
[*निगेच्छमाने समरे च वीरे नहुषे हि तस्मिन्सुरराजतुल्ये ।
सकोतुका मङ्गलगीतयुक्ताः स्ियस्तु सर्वा; परिजग्पुरर ॥ १
देवतानां बरा नार्यो रम्भाच्प्सरसस्तदा । किनयः कोतुकोत्सुक्यो जगुः स्वरेण ससम] ॥ २
गन्धवाणां तथा नार्यो रूपाटैकारसंयुताः । कौतुकेन गतास्तत्र यत्र राजा स तिष्ठति ॥ ३
एं महोदयं नाम हुण्डस्यापि दुरात्मनः । नन्दनोपवनै[+ दिव्यैः सर्वत्र समलंकृतम्‌ ॥ ४
सपतककषायुतेगहेः कलशैरुपरोभितैः। सोपानकैमहादण्डैः शोभमानं पुरोसमम्‌ ॥ ५
केलासशिखराकारैः सोमरतैदिवमाभितैः । सर्मभियाऽन्वितै दिव्यैश्रौजमानं गहो्तमैः ॥। ६
बनेशधोपवनेदिग्येस्तडागेः सागरोपमैः । जलपूरणैः सुशोभैस्तु पर रक्तोत्पलान्वितैः ॥ ७
महारबरमकारोश्च शटालकरातैरपि । परिखाभिः सुपूणीभिर्जलशब्दैः सुशोभितम्‌ ॥ ८
अन्येव महारतररगजैश्ैव विराजितम्‌ । सुनारीभिः समाकीर्णं पुरुषै महापरभमैः॥ ` ९
नानाभमावेदिव्यै्च शोभमानं महोदयम्‌ । राजश्रष्ठो महावीरो नहुषो दह्ये पुरम्‌ ॥ १०
परमान्ते वनं दिव्यं दिव्यरृक्षरलतम्‌ । तद्विवेश महावीरो नन्दनं हि यथाऽमरः ॥ ११
रयेन सह धममात्पा तेन मातछिना सह । प्रविष्टः स तु राजेन्द्रो वनमध्ये सरित्तटे ॥ १२
तत्र ता रूपसंयुक्ता दिव्या नायेः समागताः । गन्धवां गीततच्चज्ञा जगुगींतैपोत्तमम्‌ ॥
सूताश्च मागधाः सवं तं स्तुवन्ति नरोत्तमम्‌ । शुश्राव गीतं मधुरं नहुषः किनरोरितम्‌ ॥ १३
इति श्रीमहापुराणे पाश्च भूमिखण्डे वेनोपाष्याने गुरुतीकथने नाहुष एकादश्ाधिकराततमोऽध्यायः ॥ १११ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--८५२४
* एतल्िहनान्तगैतः पाठः क. ख. ध. ड. च. छ. ष. ट. ठ. इ. ढ. पुस्तकस्थः । † एतचिदूनान्त्गतः पाठः क.
ख. ध. उ. च. छ. कष. ट. ठ. इ. ढ. पुस्तकस्थः । # एतचिहान्तशतः पाठो ध. छ. ट. ठ. पुस्तकस्थः । † एतस्मात्माक्‌
निगेच्छमानं मुनिवनं दरपन बठवी्यकोधिदम्‌ । इन््रोपमं विष्णुसमं सुसंख्ये वधाय हुण्डस्य समुत्सुकं तम्‌” । इत्यधिकं
१ स.ध.छ.ज.छ.ट.ठ.डढ.ढ. पुस्तकेषु । # एतधिहान्तग॑तः पाठः क. ख.ध. ड. च. छ.घ्.ट.ठ.ड. ढ,
पप्तकस्थः । † एताविहान्तर्गतः पाटः क. ल. -- ण्यः । 1 एतचिहान्तगंतः पाटः क. ख. ड. च. छ. छ. द. पु्तकस्यः !

१४. ट. ठ. ड. सूत ।

३५८ महायुनिश्रीव्यासमणीत-- [ ९ मृप्रिखण्डे-

अथ हादद्ाधिकदाततमोऽध्यायः ।

ॐ

कुञ्ज उवाचं--

तदेव गानं च सुराङ्गनां भिगीतं समाकण्यं च गीतके षैः ।
समाकुखा चापि बभूव तत्र सा श्भुपुत्री परिचिन्तयाना ॥ १
आसनासृणेयुत्थाय पहोत्साहेन संयुता । तूर्णं गता वरारोहा तपोबलसमन्विता ॥ २
तं दृष्टा देवसंकाशं दिव्य॑लक्षणसंयुतम्‌ । दिन्यगन्धानुखिष्नाङ्ग दिव्यमाखाभिश्षोभितम्‌ ॥ ३
दिव्येराभरणेवेसः शुजुमे सृपनन्दनः । [श्दीधरिमां श्च यथा सूर्या दिव्यलक्षणसंयुतः ॥ ¢
किंवा देवो महाप्राज्ञो गन्धर्वो वा भविष्यति। किवा नागसुतः सोऽयं किंवा विद्याधरो भवेत्‌॥ ५
देवेषु नैव पश्यामि कुतो यक्षेषु जायते । अनया रीया देषः सदस्राक्षोऽपि जायते ॥ ६
दोभुरेव भवेरिकिवा किंवा चायं मनोभवः। क्रिवा पितुः सखा मे स्यात्पीटस्त्योऽयं धनाधिपः] ॥
एवं समा लोकयन्ती बलरूपगुणान्वितम्‌ । समेत्य तं सखीभिस्तु रम्भाद्याभिः स्थिताऽभवत्‌ ॥ ८

इति श्रीमहापुराणे पच्च भूमिखण्ड वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे द्वादशाधिकशततमो ऽध्यायः ॥ ११२ ॥
आदितः शोकानां सपण्यङ्ाः-- ८५३२

--------~-~--*~~

अभ तयोदशाधिकशततमोऽध्यायः ।
रम्भोवाच- ।
तप एतत्परित्यज्य किमालोकयसे दरुभे । मनः संरक्त वै साध्वि पुरुषस्य विचिन्तनात्‌ ॥
अशोकसुन्दयुवाच--
मनस्तपसि खीनं मे नहषस्यापि काम्यया । न वे चालयितुं शक्यं देषेरपि सदेश्वरैः ॥
एनं दृष्टा महाभागे मनो मे चरते शम्‌ । रन्तुमिच्छाम्यहं गत्वा एवमुत्कण्ठतां गतम्‌ ॥
एवं विपयैयश्वाऽऽसीन्मनसो मे वरानने । तन्मे तवं कारणं ब्रूहि तवास्ति ज्ञानमुत्तमम्‌ ॥
आयोः पुत्रस्य भायाऽहं देवैः खृष्टा महात्मनः । कस्मान्मे धावते चेत उत्सुकं रन्तुमेव च ॥
रम्भोवाच-- .
सर्वेष्वेव पहाभागे देदरूपेषु भापिनि । वसत्यात्मा स्वयं ब्रह्म ब्ञानरूपः सनातनः ॥ ६
यद्यपि प्रकृतेभीवैरिन्द्ियैरपकारिभिः । मोहपाशदातैब॑द्धस्तथा सिद्धस्तु सवेदा ॥ ७
्रकृतिर्नेव जानाति तां वे वैज्ञानिकीं कलाम्‌ । अयं शुद्धस्तु धमज आत्मा वेत्ति च सुन्दरि ॥ ८

% एतभ्नद्वान्तर्गतः पाठः फ. ख. ड. च. छ. ज्ञ. ड, ट. पुस्तकस्थः ।

= कि

6* क -९# द)

१४. छ. ट. ठ. ड. "नाभिः स्तोत्रं सुपुण्यं एरिचारणेरितम्‌ । तमेव गायन्ति सुगीतकस्तु रभोस्तु पुत्री ।२ के. ख.
घ. ड. च. छ. स. ट. ठ. ड, ढ. “व्यरूपसमप्रभम्‌ । ३ क. ख. घ. ह. च. छ. सष. ट. ठ. ड. इ. “माचिन्तयतीव याव्त्-
विस्तरं रूपगृणान्विता सा । समे रम्मा सुमहासखीभिरूवाच तां शम्भुुतां प्रहस्य ॥८॥ ४ क. ख. ध. ङ. च. छ. £
ट. ठ. ड. ठ. "भे । तपसः क्षरणं स्यद्रै पुः । ५ ड. महामागं । ६ उ. शुभे । ७ क.ख.घ.ड. च. छ. स. ट. 2. 5.
"हि यदस्ति । ८क.ख.घ.श.च.छ.स.ट. ट.ड. ढ. महातभिः। ९क.ख.घध.ड. चछ. पष. ट.ठ.ड.ट. 4

हि सत्वेषु घटश । १० ग. ज. म. ट. भि । वासनात्मा स्वयं ब्रह्माश्ञानकूपस्य चाऽऽत्मनः ।

११९ त्रयोदशाधिकशततमोऽध्यायः ] पश्पुराणम्‌ । ३५९

गच्छत्यपि मनस्ताप एनं ष्ट्रा प्रहामतिम्‌ । पापमेवं परित्यज्य सत्यमेव प्रधावति ॥ ९
भतीऽयमायु त्रस्ते तत्सत्यं च न संशयः । अन्यं दृष्टा विशङ्केत पुरुषं पापलक्षणम्‌ ॥ १०

[एवं विधिः कृतो देषैः सत्यपाशेन बन्धितः । अस्यास्तु ह्ायुपुतरोऽपि भर्ृत्वमुपयास्यति॥ ११
एवमाकणितं भद्रे त्मानं चापि सुन्दरि ]। तद धुवं सल्यसंपश्नो विक्गानात्मा खयं स्थितः १२
अन्यं भावं न जानाति ह्ययुतं च विन्दति । पकृतिर्नैव ते देत्रि येन॑ जानाति चाऽऽगतम्‌ १३
हवं ्ञात्वा भधानात्मा तवाद्रैव प्रधावति । आत्मा स्वं परजानाति आत्मा देवः सनातनः॥ १४
स्वयमेव नरेन््रोऽयं नहुषो नाम वीयंवान्‌ । तस्माहच्छति चेतस्ते सत्यवन्धं विशिष्यते ॥ १५
आयोः सुतं परिङ्गाय अन्यं चैव न गच्छति । एतत्ते सवैमाख्यातं शाश्वतं त्वन्मनोगतम्‌ ।॥ १६
दण्डं हत्वा महाधोरं समरे दानवाधमम्‌ । त्वां नयिष्यति स्वस्थानमायोश गृहमुत्तमम्‌ ॥ १७
हृतो दलेन वीरेन्द्रो निज पण्येन शेषितः । ['वास्यात्पमशरति वीरेनद्रो वियुक्तः स्वजनेन वै ] १८
पितमातृिदहीनस्तु गतो वृद्धि महावने । यास्यत्येव पितुर्गेहं त्वयैव सह सांप्रतम्‌ ॥ १९
एवमामापितं श्रत्वा रम्भाया शिवनन्दिनी । हर्षण महताऽऽविष्टा तागुवाच तपस्विनी ॥ २०
अयमेव स धर्मात्मा मम भती सुवीयैवान्‌ । मनो मे धावत सत्यं कामाकुणितविहलम्‌ ॥ २१
नासि चित्तसमो देवो यो जानाति सुनिधितम्‌ । सत्यमेतन्मया ट्ठ सुचित्रं चारुहासिनि २२
मनोभवसमानं तु पुरुष दिव्यलक्षणम्‌ । न(अ)धावत्यतिभावेन एनं दृष्टा यथा सखि ॥ २३

तथा न धावते मद्रे पुंसमन्यं न मन्यते । एवं गन्तव्यमावाभ्यां सखीभिग्रहमेव हि ॥ २४

एवमाभाष्य सा रम्भां गमनायोपचक्रमे । गपनायोत्सुकां ज्ञात्वा नहुषस्यान्तिकं प्रति ॥

तामुवाच ततो रम्भा कस्माहेवि न गम्यते ॥ २५
सूत उवाच-

सख्या च रम्भया साधं नहुषं वीरलक्षणम्‌ । तस्यान्तिकं तु संभाष्य प्रेषयामास तां सखीम्‌ २६

एनं गच्छ महाभागे नहुषं देवरूपिणम्‌ । कथयस्व कथामेतां तत्राथ आगता यतः ॥ २७

एवं सखि करिष्यामि सुप्रियं तव सुवते । एवमुक्त्वा गता रम्भा नहुषं राजनन्दनम्‌ ॥ २८
चापबाणधरं वीरं द्वितीयमिव वासवम्‌ । पत्युत्राच गता रम्भा सख्या वचनमुत्तमम्‌ ॥ २९
आयुपृत्र महाभाग रम्भाऽदहं समुपागता । शिवस्य कन्यया वीर तपस्यन्त्या प्रयानिता ॥ ३०
त्वद देवदेवेन उमया दिव्यया पुरा । भायीरत्नं बने खष्ं श्रेष्ठं लोकेषु दुरुभम्‌ ॥ ३१
ष्माप्यं च नरगरदवैः सेन्द्रस्तपोधनैः । गन्धर्वः पत्रः सिद्धैश्वारणेः पुण्यलक्षणः ॥ ३२
स्वयमेव समायातं तवार्थे श्चणु सांमरतम्‌ । -सीरत्नं च महाप्राङ्नपरृष्टं पुण्यनिमितम्‌ ॥ २३
अशोकसुन्दी नाम तवार्थं तपसि स्थिता । अत्यर्थ तु तपस्तप्तं भवन्तमिच्छते सदा ॥ ३४
एवं त्वा महापराज्ञ भजमानां भजस्व हि । तहते सा वरारोहा पुरुषं नैव याचते ॥ ३५
नहुषेण तयोक्तं तु शरुत्वा तथाऽवधारितम्‌ । भ््युत्तरं ददौ चाथ रम्भे मे शरूयतां वचः ॥ ३६
#तत्तु सरं विजानामि यखयोक्तं ममाग्रतः । ममग्रे कथिते पूर्वे वसिष्टेन महात्मना ॥ ३७

= न्~-- ---~-- -----

~ ---- *=-~~ ~ ----्

# एतश्चिहान्तगैतः पो घ. ट. ठ. ड. पुस्तकस्थः । 1 एतचिषान्तगंतः पाठः क. स. घ. ड. च. छ. सष. ट. ठ.
९. द. पुस्तकस्थः । * एतचिहान्तगैतः पाठः क. ख. इ. च. छ. स. ठ. पुस्तकस्थः ।
~ ` = ण्त्थः । + एतचिहान्तगतः पाठः क, ख.

१ क. ख. ग. तद्भाव । २ ड. एनं । ३. ट. ठ. ठ. समुव्रजाम्‌ । ४ क.ख.घ. ड. च. छ. ब्ल. ट. ठ.ढ. तेऽ
सपं का-।५ग.घ्‌.ज. भ. ट. ठ, विस्तरं । ६२. कुञजजल । ७घ्‌.च. सल. ट. ठ. ड. पतृणध ।

३६० महायुनिभरीव्यासपरणीतं- [ २ भृमिखण्डे-

समेव विजानामि हस्यास्तु तप उत्तमम्‌ । ] भूयतां वचनं रम्भे येन सौख्यं भविष्यति ॥ ३८
अहत्वा दानवं दण्डं न ग्ट्छामि वरानने । सवेमेतत्सुत्तान्तमहं जानाभि चैवहि॥ ३९
भमार्थं तव सभूतिस्तप आचरितं त्वया । मम भायां न संदेहो भवती विधिना कृता ॥
मरमा्ये निश्चयं कृतवा तप आचरितं त्वया । हृता तस्म दुपायेन भवती नियमस्थिता ॥ °
सृतिण्हादहं तेन दानवेनाधभेन च । बाङभावस्थितो देवि पिवमातविनाङृतः ॥ धर्‌
तस्मात्तं तु हनिष्यामि [ऋदण्डं तं दानवाधमम्‌ । पश्चाचवागुपनेष्ये ऽं ] वसिष्ठस्याऽऽश्रमं प्रति॥
एवं कथय भद्रे ते रम्भे मतिियकारिणीम्‌ । एवं विसनिता तेन सत्वरं सा गता पुनः ॥ ४४
अश्चोकसन्दरीं देवीं कथयामास तस्य च । समासेन तथा सर्वं रम्भा सा द्विजसत्तम ॥ ५५
अश्षोकय॒न्दरी बाल! हवधायै सुभाषितम्‌ । नहुषस्यापि वीरस्य हर्षेण च समन्विता ॥ ४६
तस्थौ तत्र तया सार्ध स्वस्या रम्भया तदा । भर्तुश्च कीं बायोेति पश्याम्यहं स्थिता ५
इति श्रीमहापुराणे पामे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे नाहुषे त्रयोदशाधिकशततमोऽध्यायः॥११३॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- ८५७९

अथ चतुर्दशाधिकशततमो ऽध्यायः ।
कुञ्जर उवाच- ॑
अथ ते दानवाः सैरवे हृण्डस्य परिचारकाः । नहुषस्यापि संवादं रम्भायाः श्श्वुषुस्तदा ॥ ,
आचचश्ुध ते हृण्टं दैलयनद्रं स्वमेव तत्‌ । तमाकण्यै स यकर दृतं बाक्यमथात्रवीत्‌ ॥ `
गच्छ दत ममाऽऽदेश्तिमेवं तं समाचर । संभाषते तया सार्पं पुरूषः शिवकन्यया ॥
स्वामिनिरदेशामाकरण्यं जगाम रेषु दानवः । विविक्ते नहुषं वीरामिदं वचनमव्रवीत्‌ ॥
[+रयेन साश्वसूतेन दिव्येन परितिषठसि । धनुषा दिव्यबाणेस्तु समायां हि भयकरः ॥
कस्य केन सुकार्येण मषितः केन वै भवान । | अनया रम्भया तेऽ्राप्यनया हिवकन्यया ॥६

कियुक्तं तत्स्फुटं सर्वै कथयस्व ममाग्रतः । दण्डस्य देवमर्दस्य न बिभेति भवान्कथम्‌ ॥
एतन्मे सर्माचक््व यदि जीवितुमिच्छसि । सयो गच्छात्र मा तिषठ दु सहो दानवाधिपः ॥ ।
नहुष उवाच--

योऽसावायुटी राजा सदरीपाभिपः प्रभुः । तस्य मां तनयं विद्धि सबेदेत्यविनाशनम्‌ ॥
नहुषं नाम विख्यातं देवव्रा्मणपूनकम्‌ ॥

्डेनापहृतं बाल्ये स्वामिना तव मानद । सेयं कन्या शिवस्यापि दैत्येनापहूता पुरा ॥ १
घोरं तपश्वरलयेषा हृष्डस्यापि वधाय च । योऽहमादौं हृतो बालस्त्वयाऽऽयोः सूतिकागृहात्‌ !
दास्या अपि करे दत्तः सूदस्यापि दूरात्मना । वधाथ शरूयतां पाप सोऽहमद्य समागतः ॥ !

नवक्मिं ७०४ भज भको मण न ००० ण

(

# एतचिहान्तगेतः पाठः क. ख. इ. च. छ. सष. 2. पुस्तकस्थः । + एतश्चिहान्तमतः पाठः क. ख. ध. ह. °
छ. स्च, ट. ठ. ड. ठ. प॒स्तकस्थः ।

~न"

क ० ~~ कम [वका ~~

१क.ख. ट. च. छ. च. ड पापं। २ छ. वगा्गनाम्‌ । ३ क. ख. घ. ड. च. च. छ. क्षर. "स्मात्सुपापेन । ४ ‹
ख. घ. ड. च. छ. स. ट. ठ. ड. ठ. मृत । ५क.ख.घ. द. च.छ.क्ष ट.ठ. ड. पापाः। ६ क. ख. ड. च. '
ह्न. ढ ग्ध विहा वाः । ७ क.ख.घ. ड. च. छ. घल. ट. ठ. इ. द, वीर। ८छ. 'शाज्जानीहि पुरषं हि तम्‌ । ५

९३. तत्र १०क.ख. ड. छ. कष. ठ. विकटो । ड, विर्पृ्ो |

११९ पश्चददाधिकशाततमोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । ३६१

अस्यापि हुष्डदेत्यस्य दुष्टस्य पापकर्मणः । अन्यां दानवान्धोराश्यिष्ये यमसादनम्‌ ॥ १३
मामेवं विद्धि पापिष्ठ एवं कथय दानवम्‌ । एवमाकंण्यं तत्सर्वं नहुषस्य महात्मनः ॥ १४
गत्वा हृण्डं स बष्टात्मा आचचक्षेऽस्य भाषितम्‌ । निश्षम्य तन्युखाशूणं चुक्रोष दितिजेश्वरः १५
कस्मात्सूदेन पापेन तया दास्या न घातितः । यतोऽयं हृद्धिमायातो मया व्याधिरूपेकितः १६
अधरैनं घातयिष्यामि त्वनया शिवकन्यया । आयोः पुत्रे खलं युद्धे बाणेरेभिः शिराशितैः॥ १७
एवगुक्त्वं बिचिन्तयैव सारथि वाक्यमब्रवीत्‌। योजय स्यन्दनं तवं मे वानिभिः साधुभिः दुभैः॥१८
सेनाध्यक्षं समाय इत्युवाच रुषाऽन्वितः । सज्यतां मम सैन्यं त्वं श्ुरा्नागान्धकटषय ॥ १९
सारोरैस्तुरगान्योज पताकाध्वजचामरैः । चतुरङ्गं बलं मेऽ योजयस्व हि सत्वरम्‌ ॥ २०
एवमाकण्यं तत्तस्य हृष्डस्यापि मतं लघु । सेनाध्यक्षो महापाहः सर्वं चक्रे यथाविधि ॥ २९१

चतुरङ्रेण तेनासौ षणेन महताऽऽदतः । जगाम नहुषं वीरं चापबाणधरं रणे ॥ २२

इन्द्रस्य स्यन्दने युक्तं सवेशसखश्तां वरम्‌ । उद्यतं समरे वीरं दुरापं देवदानवैः ॥ २३

परयन्ति गगने देवा विमानस्था महौजसः । तेजोज्वालासमाकीर्णे दिविस्थमिव भास्करम्‌ ॥२४
सूत उवाच-

अथ ते दानवाः सर्वे व्धुस्तं शरोसमेः। खङ्गः पाशेमहाश्लेः शक्तिभिश्च परश्वधैः ॥ २५

युयुधुः संयुगे तेन नहुषेण महात्मना । संरम्भादजंमानास्ते यथा मेर्षो गिरौ तथा ॥ २६

तद्रिकरमं समालोक्य आयुपु्रः परतापवान । इन्द्रायुधसमं चाप॑ विर्फायं सगुणस्वरम्‌ ॥ २७

वज्स्फोटसमः शब्दः चापस्यापि महात्मना । नहुषेण कृतो विप्रा दानवानां भयपदः ॥ २८

महता तेन शब्देन दानवाश्र च$म्पिरे । कैम्पनाविष्टृदया ग्रस्त्वा महाहवे ॥ २९

इति भ्रीमहापुराणे पारे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे च्यवनोपाख्याने नाहुषे तुरदश्षाधिकदाततमोऽध्यायः ॥ ११४ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः-- ८६०८

अथ पशचदशाभिकरशततमोऽ्ध्यायः ।

नी भी

कुञ्जर उवाच-
ततस्त्वसो संयति राजमानः सयु्यतश्चापधरो महात्मा ॥
[+ यथेव कालः कुपितः स रोकान्संहर्ुमेच्छसु तथा स दानवान्‌ ॥ र

महाख्जजाले रितेजतुल्येः सुदीप्रिमद्धिनिजधान तेजसा ॥
बायु्यंथोन्पखयतीह पादपांस्तयैव शजा निजघान दानवान्‌ ॥ २
वायुयंथा -मेपचयं च दिव्यं संचाख्येत्स्वेन बलेन तैजसा ॥
तथा स राजा शसुर्रन्समस्तान्संनाक्षयेद्ाणवरेः स॒तीकष्णेः ॥ ३

न शेकुदानवाः स्वे बाणवर्षं महात्मनः । एताः केविदहुताः केचिसशः केदिन्महाहवात्‌ ।॥ ४

01 कि 1 1, 8 0

+ एतचिहान्तगैतः पाठो ह. पुस्तकस्थः ।

१३. क्त्वास दैत्येनदः सा! क. ख. ङ. च. छ. क्ष. ठ. समातुरः। ३ क. ख. ङ. ष. छ. श. ढ. धीरं ।
“८. धाध्वाम्बरे। तः।५ क.ख. घ.ङ. च. छ, पष. ट.ड. ट. करमलावि'। ९ क.ल.ङ्ूव.छ.स.ड.द.
रान्मदोत्षटान्संना ।

३६२ पहापुनिभ्रीव्यासप्रणीतं- [२ मृमिवण्डे-

महातेज पहाप्राहं पहादानवक्ासनम्‌ । स चुक्रोध सुदुष्टात्मा श्षटरा तं रृपनन्दनम्‌ ॥ ५
स्थितो गत्वेदमाभाष्य तिष्ट तिष्टेति चाऽऽहवे। त्वामद्येव नयिष्यामि आयुपुप्र यमान्तिके ॥ ६
नहुष उवाच-

स्थितोऽस्मि समरे पश्य त्वामहं हन्तुमागतः । अहत्वा नैव यास्यामि मवन्तं पापचेतनम्‌ ॥ ७
त्युक्त्वा धनुरादाय बाणानभििशिखोपमान्‌ । छत्रेण धियमाणेन शुभे सोऽपि संगरे ॥ ८
द्रस्य सारर्थि दिव्यं मातर बाक्यमब्रपीत्‌। वाहयस्व रथं पेऽ दण्डदे त्यस्य संगे ॥ ९
इत्युक्तस्तेन वीरेण मातरिलेघुषिक्रमः । बुरगांश्रोदयामास परहावातरयोपमान्‌ ॥ १०
उत्येतुश्च ततो वाहा हंसा इवं सरोजटे । छत्रेण चेन्ुवर्णन स रथेन पताकिना ॥ ११
नभस्तलं समासाद्य यथा सूर्यो विराजते । आयुपुत्रस्तथा संख्ये तेजसा विक्रमेण ख ॥ १२
अथ हृण्डो रथस्थोऽपि भ्राजमानः खतेनसा । सवोयुधास्संयुक्त स्तद्रैत्सोऽप्यम्बरे स्थितः ॥ १३
उभयोवींरयोरयद्धं देवविस्मयकारकम्‌ । आसीत्तदा महापराङ्न दारुणं भीतिदायकम्‌ ॥ १४
सुबाणेनिशितेस्तीकष्णेः कङ्कपत्रैः शिटीगुखे; । दण्डेन ताडितो राजा स बाहोरन्तरे तदा ॥ १५
मुभाके पञ्चभि्वाणोरवद्धः कुद्धो ऽभवत्तदा । [#त विद्धस्तु महाबाणरधिकं शुभे नृपः ॥ १६
सारुणः करमारामिरूदयंश दिवाकरः । रुधिरेण सुदिग्धाङ्गो हेमबाणेस्तनुस्थितेः ॥ १७
सूयंवच्छोभते राजा पूर्वैवभ्नभसि स्थितः] । दृष्टा तु पौरुषं तस्य दानवं वाक्यमत्रवीत्‌ ॥ १८
तिष्ठ तिष्ठ क्षणं देल परय मे लाघवं पुनः । इत्युक्त्वा चरणे दैत्यं घान दक्षाभिः क्षरः ॥ १९

मुखे बाणेहेतस्तेन पूछछितो निपपात ह । परयमानेः सुरः सर्वे रथोपरि महाबरः ॥ २०
देवैश्च चारणैः सिद्धेः कृतः शब्दः स॒हर्षजः । जय जयेति राजेन्द्र शङ्कान्दध्युः पुनः पुनः ॥ २१
स कोराहटशब्दस्तु तुमुलो देवतेरितः । कणैरन्धरं समाविष्टो हुण्डस्य मूर्छितस्य च ॥ २२
श्रुत्वा स धनुरादाय बाणमारी विषोपमम्‌ । स्थीयतौं स्थीयतां युद्धे न गतोऽस्मि त्वया हतः२२
इत्युक्त्वा पुनरुत्थाय लाघवेन समन्वितः । एकविशतिमिर्बाणेनेहषं चाहनटपुनः ॥ २४
एकेन युषटिमध्ये तु बहुभिजानुमध्यतः । चतुभिश महाशवां थ च्छत्रमेकेन चैव च ॥ २५

पश्चभिमातरि विद्ध्वा रथनीदं तु सक्तभिः। {† ध्वजदण्डं त्रिभिस्वीक्ष्णेदानवः शिखिभिल्िभिः]॥
आदानं दानवेन्द्रस्य शरमोक्षं दुरात्मनः । खाधवं तस्य वै षट देवास्ते विस्मयं गताः ॥ २७
तस्य पौरुषमापरय स राजा दानवेश्वरम्‌ । धीरोऽसि इतवि्योऽसि भ्रूरोऽसि रणपण्डितः॥ २८

इत्युक्त्वा दानवं त॑ तु धनुधिस्फायं भूपतिः । मागंणेदंशभिस्तं तु विव्याध लघुविक्रमः ॥ २९
त्रिभिष्वेजं भविच्छेद स पपात धरातले । तुरगान्पातयामास चतुभिस्तस्य सायकैः ॥ ३०
एकेन च्छत्रं तस्यापि चकते लघुविक्रमः । दशभिः सारथिस्तस्य परेषितो यममन्दिरम्‌ ॥ २१
दशनं दशमिषिछत्वा शरेथ विदरीकृतः । सवाङगेषु च त्रिशद्धिषिष्याध दनुजेश्वरम्‌ ॥ २२
हताशनो विरथो जातो बाणपाणिधनुधरः । अभ्यधावत्स वेगेन वषयभिरितैः शरैः ॥ २२
सद़चरमभरो दैत्यो राजानं समधावत । धावमानस्य हृण्डस्य खट चिच्छेद भूपतिः ॥ २४
# एतिहान्तगेतः पाठः क. स, ध. ड, च. छ. जञ. ट. ठ. ड. ढ. पुस्तकस्यः। 1 एतशिहान्तमैतःपाठो इ
पत्तकस्यः।
१क. ख. भ. "व यथाम्बरे । छः । २ ड. "द्रत चाऽभ्डये स्थिः। ३ ड. ड. ठ. सुबाणैः पर्भिषिदधो नहुषोऽपि
पुनस्तदा । ४ छ. क्ष. से भाठे इत" । ५ ड. 'तांदुष्टवैयु*। ६९. ट. ठ. ड. निरितैस्तं।

१११ पोडदाधिकदततमोऽध्यायः ] पच्रपुराणम्‌ | ३६३
रमनिरितवाणेशमे चिच्छेद भूपतिः । अथ हृण्डः सुुषटात्या सभालोक्य समन्ततः ॥ ३५

जग्राह गुह्रं तृणं पुमोच लघुविक्रमः । वजवेगं समायान्तं दे गृपतिस्तदा ॥ ` ३६
रं स्वनवन्तं चापातयदम्बरात्ततः । [दशामिनिशितर्गाणः कषरम स्वपिक्रमात्‌ ] ॥ ३७
मदररं पतितं दष्टा दशखण्डमयं भुवि । गदायु्म्य वेगेन राजानं समधावतै ॥ १८

खड्गेन तीषष्णधारेण तस्य बाहं परचिच्छिदे । सगदं पतितं भूमौ साङ्गं कटकान्वितम्‌ ॥ ३९
महाशय ततः कृत्वा वज्ररफोटमयं स तु । रुधिरेण विदिग्धाङ्गो धावमानो महाहवे ॥ ४०
क्रोधेन महताऽऽविष्टो गरसतुमिच्छति भूपतिम्‌ । इनिवारयः सपरायातः पावे तस्य च भूषतेः ॥४१
नहुषेण महाशक्त्या ताडितो हदि दानवः । पतितः सहसा भूमौ वजाहत इवाचलः ॥ ५२
तस्मिन्देत्ये गते भूमावितरे दानवा गताः । विविद्युगिरिदुर्ेषु कति पातारमास्थिताः ॥ ४४
देवाः परह जगयुसते गन्धवीः सिद्ध वारणाः । हते तस्मिन्महापापे नहुषेण महात्मना ॥ ४४

तस्मिन्हते दैत्यवरे महाहवे देवाश्च सर्वे प्पुदं च ठेभिरे ।

तां देवरूपां तपसा विवधितां स आयुपुतरः प्रतिलभ्य हधितः ॥ ५९
इति श्रीमहापुराणे पाग्ने मूभिखण्डे वेनोपाल्याने गुतीर्थे च्यवनोपाख्याने नाहुषे पश्चदशाधिकरततमोऽध्यायः ॥ ११५ ॥

आदितः छोकानां समष्यङ्ाः-- ८६५३

अथ षोडशाधिकशततमो ऽध्यायः ।

कञ्चल उवाच--
अशोकसुन्दरी पुण्या रम्भया सह हपिता । नहुषं भाप्य विक्रान्तं तथुबाच तपस्विनी ॥ १
अहं ते धमेतः पत्नी देवेदिषटा तपस्विनी । उद्ाहयस्व मां बीर पतिधमेमिरेच्छतीम्‌ ॥ २
सदैव चिन्तमाना च त्वामहं तप आद्थिता । भवान्धर्मपरसादेन मया प्राप्नो वृपोत्तम॥ ३

नहुष उवाच-
मदर्थे नियता भद्रे यदि त्वै तप आस्थिता । गुरोर्वाक्यान्यदूरतेन तव भता भवाम्यहम्‌ ॥ ४
अनया रम्भया साभमावां गच्छाव भामिनि । समारोप्य रथे तां तु रम्भां च सुमनोहराम्‌ ॥ ९

तेनेव रथमुख्येन वसिष्ठस्याऽऽश्रमं भरति । जगाम लघुवेगेन ताभ्यां सह महाशयाः ॥ ६
तमाश्रमगतं विप्रं समारोक्य प्रणम्य च । तया सार्ध महातेजा हर्षेण महताऽन्वितः ॥ ७
यथा च युद्धं संजातं निहतो दानवो यथा । निवेदयाम(स स्वं वसिष्ठाय महात्मने ॥ ८

पसिषठोऽपि समाकण्यं नहुषस्य विचत्‌ । हर्षेण महताऽऽविष्ट आश्नीभिरभिनन्ध तम्‌ ॥ ‹९
तिथौ रर शुभे माने तयोस्तु मुनिपुंगवः । विवाहं कारयामास अमि्राह्मणसंनिधौ ॥ ` १
आश्ीभिरभिनन्धेवं मिथुनं मेषितं पुनः । मातरं पितरं परय हुतं गत्वा महामते ॥ ११
त्वाचष्षटाहिते माता पिताऽपौ चापि भष । हर्षेण हद्धिमामरोतु पवेणीव तु सागरः॥ १२
एवं संमेषितो यरो युनिना ्रहमसूनुना । तेनेव रथवर्येण जगाम लघुविक्रमः ॥ १३

प्रि

#* एतथिहान्तगेतः पाठो घ. ट. ठ. ड. पृस्तकस्थः ।

च १ ड. रं स्वेन बाणेन विष्छेद दृपतिस्तदा । द“ । २ ड. पातयामास पुद्ररम्‌ । ३ ड."त । राजा परशना वस्य बाहं
वेतः । ष" ।

१६४ महापुनिभ्रीष्यास्रणीतं-- [ ३ भूभिखण्डे-

नमस्कृ द्विजेन्द्रं तं गतो मातखिना तदा । [भरस्वपुरं पितरं द्रष्टं तां च मातां यक्षस्विनीभ्‌॥ १५
सत उवाच]
अप्सरा मेनका नाम परेषिता दैवतैस्ततः । आयोभांयां स॒वःखेन पतिता शोकसागरे ॥ १५
तायुवाच महाभागां देवीमिन्दुमतीं पति। मुश् शोकं महाभागे तनयं पश्य संमुखम्‌ ॥ १६
निहत्य दानवं पापं तव पुत्रापहारकम्‌ । समायान्तं सभायां च वीरश्चिया समन्वितम्‌ ॥ १७
सततं संगरे तत्र नहुषेण यथा कृतम्‌ । तस्ये निवेदयामास इन्दुमस्ये च मेनका ॥ १८
मेनकाया वचः शुत्वा हर्षेणाऽऽकुलितेक्षणा । सखि सत्यं व्रवीषि त्वमित्युबाच सगद्रदम्‌ ॥१९
सारं सुभियं गाक्यं मनःोत्साहकारकम्‌ । जीवादिकं मया देयं त्वयि सवेस्वमेव च ॥ २०
एवमाभाष्य तां देवी राजानमिदमब्रवीत्‌ । तव पुत्रो महाबाहुः समायातो हि सांभतम्‌ ॥ २,
आख्याति च महाभाग एषा चैव वराप्सरा । भतोरमेवमाभाष्य विरराम प्रहर्षिता ॥ २२
समाकष्यं तपेन्द्रस्तु तामुवाच मियां सतीम्‌ । पुरा भोक्तं महाभागे मुनिना नारदेन हि ॥ २३
पुमरं परति न कतेव्यं दुःखे राजन्कदाचन । त निहत्य स्ववीर्येण दानव चेष्यते पुनः ॥ २४
सैजातं सत्यमेवं हि मुनिना भाषितं पुरा । अन्यथा वचनं तस्य कथं देबि भविष्यति ॥ २५
दक्तातरेयो युनिशरष्ः साप्षाहेवो जनादेनः । शुश्रूषितो पया देवि त्वया च तपसा पुश ॥ २६
ुत्ररत्नं तेन दत्तं विष्णुतेजःसमन्वितम्‌ । सदा हनिष्यति परं दानवै पापवेतनम्‌ ॥ २७

सर्मदैलमहर्ता च प्रनापारो महाबलः । द्तत्रेयेण मे दत्तो बेष्णवांशः युतोत्तमः ॥ २८
एवं संभाष्य तां देवीं राजा चेन्दुमतीं तदा । महोत्सवं ततश्चक्रे पुत्रस्याऽऽगमनं भति ॥ २९
हर्षेण महताऽऽविष्टो विष्णं सस्मार वै पुनः ॥ ३०
अर्चोपिपभ्नं युरसंधयुक्तमानन्दरूपं परमायमेकम्‌ ।
ज्ञाप सोख्यमदं नराणां सदैष्णवानापिह मोक्षदं परम्‌ ॥ ३१

इति श्रीमहापुराणे पाग्रे मूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे षोखदहाधिकशततमो ऽध्यायः ॥ ११६ ॥
आदितः शोकानां समष्यङाः-- ८६८४

अथ समश्श्चाधिकङ्ततमोऽध्यायः ।

कुञ्जर उवाच--
नहुषः भियया सार्धं तया चैवापि रम्भया । देन््ेणापि युदिष्येन स्यन्दनेन वरेण च ॥ ?
नागाहयं पुरं पराप्तः स्शलोभासमन्वितम्‌ । दिष्यमण्डपयुक्तं च भवनेरुपश्लोभितम्‌ ॥ २
हेमतोरणगेरैश्च पताकाभिरलंकृतम्‌ । नानावादिश्रसंधोपैषन्दि चारणशोभितम्‌ ॥ ।
देवरूपोपमैः पुण्यैः पुरुषैः समरुङृतम्‌ । नारीभिर्दिव्यरूपाभि्गजा शैः स्यन्दनेस्तथा ॥
नानामङ्गरक्षम्दै थ वेदध्वनि समाकुलम्‌ । गीतबादिग्रशब्दैश्च बीणादेणुस्वनेस्तया ॥ ९

* एतचिहान्तगतः पाठः क. ख. ड. च. छ. घ. ट. इ. पुस्तकस्य ।

१.८३. ड, ण्यै महामतिः। बे" । २क.ख.च. ड. च. छ. षठ. ट. ठ. ड. द मदलवु। ६ द.भरतंधैष।

{ १ ७स्षदशाधिकराततमोऽध्यायः ] प्रपुराणम्‌ । | १६५

सर्वक्षोभासमाकीर्णं विबेश्च स पुरोत्तमम्‌ । बेदमङ्गरघोषेश ब्राह्मणेरभिपूजितः ॥ ६
ददषी पितरं वीरो मातरं तां सुपुण्यकाम्‌ । हषेण महताऽऽविष्टः पितुः पादौ ननाम सः ॥ ७
अश्लोकसुन्दरी सा तु तयोः पादो पुनः पुनः । ननाम भक्त्या भावेन चोभयोः सा वरानना ८
रम्भा च सा ननामाप्यदश्चयत्ीतिगुत्तमाम्‌ । [#नमस्टृत्वा समाभाष्य स्वगुङं टृपनन्दनः ॥ ९
अनामयं च पप्रच्छ मातरं पितरं भरति । एवमुक्तो महाभागः सानन्दपुखकोद्रमः ॥ १०
आयुरुवाच--
अथेव व्याधयो नष्टा दुःखशोकावुभौ गतौ । भवतो दशेनात्पुत्र सतु्ठं हृष्यते जगत्‌ ]॥ ११
कृतद्त्योऽसि संजातस्त्वायि जाते महोजाभि । स्ववंशोद्धरणं त्वा यहमेव समुडतः ॥ १२
इन्दुमत्युवाच-
पर्वणी पराप्य चेन्दोस्सु तेजो ष्ट्रा महोदधिः । हद्धि याति महाभाग तथाऽहं तव दश्चनात्‌ ॥ ११
बधिताऽस्मि सुदृष्टाऽस्मि छ्ानन्देन समाकुला । दक्षेनासे महाभाग षन्य। जाताऽस्मि मानद १४
एवं संभाष्य तं पुर्रमाशिङ्गय तनयोचमम्‌ । शिरस्याघ्राय तस्यापि वत्सं धेनुयंथा स्वकम्‌ ॥ १५
अभिनन्य सुतं प्राप्ते नहषं देवरूपकम्‌ । आशीर्भिः सवेुण्याभिर्देवी चेन्दुमती तथा ॥ १६
सूत उवाच-
अथासौ मातरं पुण्यं देवीमिन्दुमतीं सुतः। कथयामास वृत्तान्तं यथा चाऽऽहवमात्मनः ॥ १७
सछभायीयास्थोत्पति प्रात्नि चैव महायश्चाः । हृष्डेनापि यथा युद्धं हृण्डस्यापि निपातनम्‌॥ १८
समासेन समस्तं तदाख्यातं स्वयमेव हि । मातापित्रोयथा चाग्रे तयोरानन्ददायकभ्‌ ॥ १९
मातापितरावाकण्य पुत्रस्यापि पराक्रमम्‌ । हर्षेण महताऽऽविष्टो संजातौ पृणेमानसो ॥ २०
नहुषो धनुरादाय इन्द्रस्य स्यन्दनेन च । जिगाय पृथिवीं सवा स्द्रीपां सपचनाम्‌ ॥ २१
पित्रोः समर्पयामास वसुपूर्णा बसुधराम्‌ । पितरं हषैयभित्यं दानैः सुकमभिः ॥ २२
पितरं याजयामास राजमूयादिभिस्तदा । महायङ्गेः सुदानेैश्च व्रतेनियमसंयमेः ॥ २३
[*सुदानैर्यश्षसा पुण्यैः पुण्यमहोदयेः ]। सुसंपर्णो कृती तो तु पितरो चाऽऽयुसूनुना ॥ २४
अथ देवाः समागत्य नागाय पुरोत्तमम्‌ । अभ्यषिशन्महात्मानं नहुषं वीरमदेनम्‌ ॥ २५
एनिभिः सह सिद्धे ह्यायुनाऽनेन भूभुजा । अभिषिच्य स्वराज्ये ते समेतं शिवकन्यया ॥ २६
भार्यायुक्तः सुकायेन आय्‌ राजा महायशाः । दिवं जगाम धमात्मा देवैः सिद्धेः सुपूभितः॥ २७
एन्द्रं पदं परित्यज्य ब्रह्मरोकं गतः पुनः । हरलोकं जगामाथ स राजा देवपूजितः ॥ २८
स्वकपैमिर्भहाराजः सुपुत्रस्यापि तेजसा । हरोलोकं जगामाथ स राजा भक्तसत्तमः ॥ २९
परुषैः पुष्यैक्मार्वैरीदे पुष्य उलमे । यतितथ्यं महाभाग किमन्यैः कशषोकंकारकैः ॥ - १०
जातो यथा स धर्मात्मा नहुषः पितृतारकः । शरस्य धतौ सवेस्य ज्ञानविङ्गानसंयुतः ॥ र!
एतत्ते सर्वमाख्यातं चरितं वस्य धीमतः । अन्यत्कि ते प्रवक्ष्यामि वद पुत्र कपिञ्जल ॥ २

* एतचिडान्तर्गतः पाठः क. ख. ध. ढ. च. पुस्तकस्य । + एतचिहान्तगेतः पाठः क. ख. ध. इ. च. छ, ट. ठ.
द. द पुखकस्थः । |

१ इ. “व निवसत्येव पूजितः । पु” । छ. भ निबससयेष भूपतिः । ¶ु । २ ड. "ण्यधमौः । ३ इ. "कसाग॑रैः ।
जा।४ ङ. इ. कक्स्य ।

१६६ पहामुनिश्रीष्यासप्णीतं- [ २ भूमिखण्डे-

एवंविधं पुण्यमयं चरित्रं बरिष्मेतचशसा समेतम्‌ ॥
आयोः सृतस्यापि शृणोति मर्त्यो भोगान्स भुक्त्वेति पदं पुरारेः ॥ १३

इति श्रीमहापुराणे पारे भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे च्यवनोपाख्याने नाहुषे सप्तदशाधिकराततमोऽध्यायः ॥ ११७ ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ञाः--८७१७

अथा्टटादशाधिकराततमो ऽध्यायः ।

कपिञ्जल उवाच-
गङ्कामुखे पुरा तात रोदमाना वराङ्गना । नेत्राभ्यामशरुिन्दरानि पतन्ति च महाजङे ॥ १
गङ्कामध्ये निमजन्ति भवन्ति कपानि च । पुण्यानि हरूपणि सुगन्धीनि महान्ति च+ ॥२
अस्थिरेषोऽथ पुरुषो जटाचीरधरः पुनः । तानि सौगन्ध्ययुक्तानि पश्रानि विचिनोति सः ॥ ३
हेमवर्णानि दिव्यानि शिवं नीत्वा सपचेयेत्‌ । साका नारी समाचक्ष्वसवा को हि महामते ॥ ४
अर्चयित्वा शिवं चापि कस्मात्पश्वात्थरोदिति । एतन्मे सवेमाचक््व यद्यहं तव वल्लभः ॥ ५

कुञ्जट उवाच-
श्णु वत्स प्रवक्ष्यामि ठतान्तं देवनिर्मितम्‌ । चरितं सवेपापघ्रं विष्णोश्चैव महात्मनः ॥ ६
योऽसौ हष्डो महावीर्यो नहुषेण हतो रणे । तस्य पुरो महावीर्यो बिहुण्डस्तपसाऽन्वितः ॥ ७

नितं पितरं श्रुत्वा सामात्यं सपरिच्छदम्‌ । आयुपुत्रेण. धीरेण नहुषेण बलीयसा ॥ ८
तपश्चचार संक्रुद्धो देवान्हन्तुं समुद्यतः । पौरुषं तस्य दुष्टस्य तपसा बधितस्य च ॥ ९
जानन्ति देवाः सर्वे तु दुःसहं समराङ्गणे । दृण्डात्मजो विहुण्डस्तु जेखोक्यं हन्तुमिच्छति ॥ १०
पितुर्वरं करिष्यामि हनिष्ये मानवान्पुरान्‌ । एवं समुश्तः पापी देवन्राह्मणकण्टकः।॥| ११
उपद्रवं समारेभे प्रजाः पीडयते च सः । तस्येव तेजसा दग्धा देवाेन्द्रपुरोगमाः ॥ १२
शरणं देवदेवस्य जग्मुधिष्णोमहो नसः । देवदेवं जगन्नाथं शङ्खचक्रगदाधरम्‌ ॥ १३
ऊचुश्च पाहि नो निलयं विहुण्स्य महाभयात्‌ ॥ १४
विष्णुरवाच-

वन्तु देवाः सर्वे तु सुसुखेन महेश्वराः । बिहृण्टं नाक्चयिष्यामि पापिनं देवकण्टकम्‌ ॥ १५
एवमाभाष्य तान्देवान्मायां कृष्णो विधाय च । स्वयमेव स्थितस्तत्र नन्दने सुमहायशाः ॥ १६
मायामयं चकाराथ स्वकं रूपं गुणान्वितम्‌ । विष्णुमाया महाभागा सवविश्वपरमोहिनी ॥ १७
[*+चकार रूपमतुलं विष्णोमीया प्रमोहिनी | । बिडण्डस्य बधाथांय रूपलावण्यज्ञालिनी ॥ १८
कुञ्जल उवाच-
स देवानां वधार्थाय दिव्यमार्ग जगाम ह । नन्दने तपन्तीं मायामपदयदितिजेश्वरः ॥ १९
तया विमोहितो दैत्यः कामबाणङ़ृतान्तरः । आत्मनाश्नं न जानाति कालरूपां वरल्जियम्‌ ॥ २०
ताँ श्ट तप्हेमामां रूपद्रविणश्ाखिनीम्‌ । डुग्धो विदुण्डः पापात्मा ताघुवाच वराङ्गनाम्‌ ॥२'
काऽसि काऽसि वरारोहे मम चित्तपरभाथिनी । संगमं देहि पे भद्रे रतत रक्ष वरानने ॥ [ऋ

+ एतदुत्रे क. ख. ड, च. छ. स्च. ढ. पुस्तकेषु ' तस्यास्तात नेत्राभ्यां किमर्थं सा प्रदेवति । गङ्गोदके महाभाग निम
ला भश्रामिन्दवः ईयधिकम्‌ । + एतचिहान्तगेतोऽयं पाठो र. पुस्तकस्यः ।

११९ एकोनविशत्यधिकङततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६७

संगमा्ष देवेशि यं यमिच्छसि सांमतमू । तं तं दभि महाभागे वुर्छभं देवदानपैः॥ २३
प्रायोवाच--
मामेव भोक्मिच्छा वेदायं मे देहि दानव । सप्तकोटिमितैभरैव पुष्ये; पूजय श्॑करम्‌ ॥ २४
कामोदसंभवेदिव्यः सुगनधरदवदुमैः । तेषां पुष्पकृतां मालां मम कर सु्तोभिताम्‌ ॥ २५
आरोपय महाभाग एतदायं देहि मे । तदाऽहं सुप्रिया भाया भविष्यामि न संशयः ॥ २६
विहुण्ड उवाच--
[एवं देवि करिष्यामि बरं दभि परयाचितम्‌ ] बनानि यानि पुण्यानि दिव्यानि दितिजेश्वरः २७
वध्राम मन्मथाविषटो न पश्यति च तदूषुमम्‌ । कामोदकारूयं पच्छ यत्र तत्र गतः स्वयम्‌॥२८
त नासि वदत्येवं महाजनः । पृच्छमानः स दृष्टात्मा कामवाणैः भपीडितः ॥ २९
प्रच्छ गत्वा भक्त्या नमितकंधरः । कामोदकं दुमं ब्रहि कान्ते पुष्पसमन्वितम्‌ ॥ २५
छुक्र उवाच-
कामोदः पादपो नासि योषिदेवासि दानव । यदा सा हसते चैव परसङ्गेन प्रहिता ॥ ३१
[+सुहासाजद्विरे दैत्य ६५८५८ वराण्यपि। सुमान्येतानि दिव्यानि] कामोदानि न संक्षयः ३२
अतिपीतानि पुष्पाणि सौरभेण युतान्यपि । तेनाप्येकेन पुष्पेण यः पूजयति शंकरम्‌ ॥ ३?
तस्येष्सितं महाकामं संपूरयति शकरः । तस्याश्च रोद ना[कदेव पभवन्ति न संशयः ॥ ३४
तादशान्येव पुष्पाणि लोहितानि महान्ति च । सौरभेण विना दैत्य] तेषां स्प न कारयेत्‌ ३५
"ण तस्यापि वाक्यं शुक्रस्य भाषितम्‌ । उवाच सा तु कुबाऽऽस्ते कामोदा भृगुनन्दन ३६
क्र उवाच-
गङ्गे महापुण्ये सवेपातकशोधने । कामोदाख्यं पुरं तत्र निर्मितं विश्वकर्मणा ॥ २७
कमोद्पत्तने नारी दिव्यभोगैररंकृता । तथा चाऽऽभरणेर्भाति सर्वदेवैः सुपूनिता ॥ ३८
त्या तत्रैव गन्तव्यं पूजितव्या वराप्सराः । उथायेनापि पुण्येन तां ्रहासय दानव ॥ ३९
एवक्त्वा स योगीन्द्रः शुकरस्तं दानवं परति । विरराम महातेजाः स्वकायायोधतोऽभवत्‌ ।॥४०
इति श्रीमहापुराणे पाने भूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुती कामोदाख्यानं नामाशदशाधिकशततमोऽध्यायः ॥ ११८ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः--८७५७

भधैकोनविशत्यधिकशततमोऽध्यायः ।
कपिञ्जल उवाष-
एतस्या हसनात्तात पुष्पाणि भवन्ति वै । पण्यानि दिव्यगन्धीनि दुरभानि सुरासुरैः ॥ १
कस्मात्ता देवताः सवः भवाञ्छन्ति महामते । [! शंकरस्तोषमायाति हास्यपुष्पैः सुपूभितः ॥२
1
* एतचिहान्तगंतः पाटः क. ख. घ. ङ, च. छ. सष. ट. ठ. ड. ढ. पुस्तकस्थः । † एतचिहान्तर्गतः पाठः क. ख.

१ ५ च्‌... ट. ठ. ड. द. पुस्तकस्थः । #* एतशिदवान्तगीतः पाठः क. ल. ङ. च. छ. स. ठ. ठ. पुस्तकस्थः।
एतचिहान्तगैतः पाठः क. श. घ. ङ च. छ.ट.ठ. ड.द. पुस्तकस्थः ।

„ १६. छ. ट. ठ. ड. "टिसुहथैस्त्वं पु" । २ क.ख.ग.घ.ड. च. छ. ज. सष.म.ट.ठ. ड.द. णे स्मदानव।
भा । ३ इ, कमोदोपवने ) ५ 2 सददानि। ५ कः आ अः श इ द ॐ उ पच्याणि ,

१६८ महामुनिभीष्यास्पणीतं-- [ ९ भूमिखण्ट

को गुणस्तस्य पुष्पस्य तन्मे कथय विस्तरात्‌] । गङ्गासमागमे पण्ये षाराणस्याश्च मध्यगे ॥ ।
कामोदा सा भवेत्का तु कस्य पुत्री वराङ्गना । हासात्तस्या महाभाग पृष्पाणि प्रभवन्ति च ॥!

गुणं तत्फलं हि सकरं विस्तरेण च ॥ ८
कुखल उवाच-

पुरा देषैमंहादैलयैः त्वा सौहादैमुत्तमम्‌ । अृताये भमधिते सागरपीरमुधतैः ॥ १

मयनादेवदैत्यानां कन्यारत्नचतुष्टयम्‌ । वरुणेन द शितं पूर्वं सोमेनैव तथा पुनः ॥ ७

पश्चात्मदर्शितं पुण्यममृतं कटक्षस्थितमर । कन्याचतुष्टयं तत्र देवानां हितमिच्छति ॥ ८

सुरक्ष्मीनाम सा चैका द्वितीया वारुणी तथा । कामोदाख्या हृता या च श्रेष्ठा चैव चतुथिका९
तासां मध्ये वरा श्रेष्ठा पूर्वं जाता महामते । तुखुसीति समाख्याता शोके पूज्या सदैव हि ॥१०
निपानरूपा सर्वेषां पयःफेनसमुद्धवा । अमृतस्य तरङ्गा कामोदाख्या बभव ह ॥ ११
सोमो राजा तथा शक्मीजंज्ञाते त्वगृतादपि । भलोक्यभूषणं सोमः संजातः क्षंकरस्य हि ॥ १२
दैत्युरोगहरा जाता सुराणां वारुणी तथा। ज्येष्ठा ुप्ष्यदा जाता लोकानां हितमिच्छताम्‌ १३
अएतादुत्थिता देवी कामोदा नाम पुण्यदा । विष्णो; प्रीत्यै भविष्ये तु हपरूप॑ प्रयास्यति १४
दिष्णुप्रीतिकरी सा तु भविष्यति सदैव हि । तुखसी नाम सा पुण्या भविष्यति न संक्ञयः॥१९
तया सह जगमाथो रमिष्यति सदैव हि । तुरुस्याः परमेकं यो नीत्वा कृष्णाय दास्यति ॥ १६
स मेनेऽस्योपकारं तु किमस्मे परददाम्यष्म्‌ । इत्येवं चिन्तयित्वा तु तस्य प्रीतिकरो भवेत्‌ ॥ १७
एदं कामोदनामाऽसौ पएृवैकन्याचतुष्टये । यदा सा हसते देवी हषोदरददभाषिणी ॥ १८
सौवर्णानि सुगन्धीनि मुखात्तस्याः पतन्ति च । अम्छानानि सुपुष्पाणि तानि सश्च यत्नतः ॥
योऽचैयेच्छकरं देवं ब्रह्माणं माधवं तथा । तस्य देवाः परतुष्यन्ति य॑ यमिच्छति तत्मदाः ॥ २०
शेदिलयेषा यदा सा च केन दुःखेन दुःखिता । नेत्राभरुभ्यो हि तस्यास्तु प्रभवन्ति पतन्ति च ॥
तानि चैव महाभाग इ्यानि सुमहान्ति च । सौरभेण 9. तेस्तु यः शंकरम्‌ ॥ २२
हस्य दुःखं च संतापो जायते नात्र संशयः । पूष्यस्तु पापधीः ॥ २२
तस्य वुःखं भकुर्वन्ति देवास्तत्र न संशयः । एतत्ते सवैमास्यातं कामोदाख्यानमुक्तमम्‌ ॥ २४
अथ कृष्णो विचिन्त्यैव शटा बिक्रमसाहसम्‌ । बिहण्डस्यापि पापस्य उथ्रमं साहसं तदा ॥ २९
नारदं पेषयामास मोहयैनं धुरासदम्‌ । नारदस्त्वथ संश्रत्य वाक्यं विष्णोमेहात्मनः ॥ २६
गच्छमानं दुरात्मानं कामोदां भति दानवम्‌ । गत्वा तमाह दैत्येन्द्रं नारदः पहसभिव ॥ २७
ह यासि स्वं हि दैत्येन्द्र सत्वरस्तु समातुरः । सांभरतं केन कार्येण कस्यार्थं केन नोदितः ॥ २८
अह्मात्मजं नमस्कृत्य प्रत्युवाच कृताञ्जलिः । कामोदपुष्पाथेमहं भरस्थितोऽस्मि द्विजोचम ॥ २९
तमुवाच स धममात्मा पुष्पैः क ते प्रयोजनम्‌ । विपवर्यं पुनः प्राह कायकारणमात्मनः ॥ ३०
नन्दनाख्ये बने पुण्ये काविभ्नारी वरानना । तस्या ददीनमात्रेण गतोऽहं कामवश्यताम्‌ ॥ २३१
तया भोक्तोऽस्मि किपेनद्र पष्यैः कामोद संभवैः । पूजयस्व महादेवं पृष्यस्तैः सक्ठकोटिभिः ॥ ३२
ततस्ते सूपिया मायौ भविष्यामि न संक्षयः । तदर्थं पस्थितोऽस्म्यद् कामोदाख्यं पुरं भरति २
तामहं कामयिष्यामि सिन्धुजां एण सत्तम । मनोरह्महाहास्वैशंसयिष्याम्यहं पुनः ॥ २४

रीता सती महाभागा हसिष्यति पुनः पुनः । तद्धास्यं गरदं विप्र मम कायैपरवधेनम्‌ ॥ २५

१९. ख.ग.ष. ड. च. ज. घ्च.म, ट. ठ.ड.द. शदुरोः। २ क. क्ष. ष. ड. ब. ए, इ.ट.ठ, ड, ठ. सीहधानि।

१२० विश्चल्यधिकशततमोऽध्यायः 1 प्रपुराणम्‌ । ३६९

तस्या हास्यात्पतिष्यन्ति दिष्यानि कुसुमानि च । तैस्तु देषमुमाकान्तं पूजयिष्यामि सांगत ३६
तेन पूजाप्रदानेन वुष्टो दास्यति मे फणम्‌ । ३ गरः सवभूतेशः शंकरो लोकभावनः ॥ २७ -
नारद उवाच- ।

तत्र दैत्य न गन्तव्यं कामोदाख्ये पुरोत्तमे । विष्णुरस्ति स मेधावी सषदेवजयावहः ॥ ३८
येनोपायेन पृष्पाणि रामोदाख्यानि दानव । तव हस्ते प्रयास्यन्ति तदुपायं वदाम्यहम्‌ ॥ ३९
गङ्गातायेषु दिव्यानि पतितानि न संशयः । प्रवाहस्य जेः पुण्यैरागमिष्यन्ति सांमतम्‌ ॥ ४०
तानि त्वं भतिण्हाण सुहृश्रानि महान्ति च । शृहीत्वा तानि पुष्पाणि साधयस्व हि वाञ्छितम्‌॥
नारदो दानवश्रेष्ठ मोहयित्वा ततः पनः । चिन्तयामास धर्मात्मा कथं कार्य मयाऽधुना ॥ ४२
कथमशरूणि सा मुशवेत्ेनोपायेन दुःखिता । चिन्तयानस्य तस्यैवं क्षणं पै नारदस्य च ॥

ततो बुद्धिः समुत्पन्ना कामोदाख्यं पुरं गतः ॥ ४३

हवि श्रीमहापुराणे पाग्रे भूपिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थे कामोदाख्यानं नामैकोनरविदत्यधिकरदाततमोऽध्यायः ॥ ११९ ॥
आदितः शोकानां सपश्यङ्[;--८८००

भथ बिञ्चदयधिकदाततमोऽध्यायः ।

कञ्जल उवाच-
कामोदाख्यं पुरं दिष्यं सर्वदेवसमाकुलम्‌ । सवैकामसमृख्यर्थमपरयन्नारद स्ततः ॥ १
कामोदाया शृं भाष्य परविवेश द्विजोत्तमः । कामोदां तु ततो दृष्टा सवेकामसमाकुलाम्‌ ॥ २
तया संपृर्छितो विप्रः सृबाक्येः स्वागतादिभिः । दिव्यासने समारूढस्तां पभरच्छ टिजोचमः
मखेन स्थीयते भद्रे विष्ण॒तेजःसमुद्धषे । अनामयं च पप्रच्छ आश्ीभिरभिनन्य ताम्‌ ॥ ४
कामोदोवाच-
पसादाद्धवतां विष्णोः सुखेन वतेयाम्यहम्‌ । कथयस्व महाभाग त्वे परभ्नोत्तरङारणम्‌ ॥ ५
महामोहः समुत्पस्नो हक स्मान्मुनिपंगव । व्यापकः सवैलोकानां ममाङ्गमातिनाराकः ॥ द
तस्मानिद्रा समुत्पभा यथा मर्ये भरवतैते । सु्षया तु मया शषः स्मो वै दारुणो पुने ॥ ७
केनाप्युक्तं समेदयैवं पुरतो मे द्विजोत्तम । अव्यक्तो यो हृषीकेशः संसारं स गमिष्यति ॥ ८
तदाप्रभृति दुःखेन व्यापिताऽस्मि महामते । तन्मे त्वं कारणं ब्रूहि भवाञ्ज्ञानवतां वरः ॥ ९
नारद उवाच- |
वातिकः पैत्तिकथैव कफजः सांनिपातिकः । स्वमनः प्रततेते भद्रे मानवेषु न संशयः॥ १०
न जायते च देवेषु स्मो निद्रा च सुन्दरि । आदित्योदयवेखायां दृश्यते स्वम्र उत्तमः ॥ ११
स स्वग्मो मानवानां च पण्यस्य फलदायकः । अन्यैव प्रवक्ष्यामि स्वमस्य कारणं दुमे ॥ १२
महावातोर्बणे चैव चन्त्यापो वरानने । शटन्त्यम्बुकणां; सृष्ष्मास्तस्मावुदकसंचयात्‌ ॥ १९३
बहिरेव पतन्त्येते निमलाम्बुकणाः रुभे । पुनरयं पयान्त्येते श्यादृश्या भवन्ति ते ॥ १४
१क.ख.घ्‌. ङ. च. छ. स. ट. ड. ठ. ववै्द्यक्षया। छ. वैदैदयमयाः। २क.ख.घ. ड. च. छ.क्ष.ट. ड.

ट. सूतं । ३ क. ख. ग. सव. "तः । चिन्तयानः काथैरसिद्ध प्र । ४ ठ. जयेत स देवेषु तपोन्ष्षु सु । ५. “णाः
स्थलास्त" ।

१७० पहापुनिभ्रीव्यासपरणीत- [ २ भूमिखण्डे-
तद्रत्स्वमस्य वै भावः कथ्यते शुणु भामिनि । आत्मा शुद्धो न रक्तस्तु रागदरेषविर्वाभितः ॥ १५

पश्चभूतात्मकानां च मुषित्येव सुनिशटः । षटविशतिसुतत््वानां मध्ये चैष विराजते ॥ १६
शुद्धात्मा केवलो नित्यः भद्रतेः संगतिं गतः । तद्धाविवांयुरूपैश चलते स्थानतो यदा ॥ १७
आत्मनस्तेजसभ्नैव प्रतितेजः प्रजायते । अन्तरात्मा शुभं नाम तस्य एव प्रकथ्यते ॥ १८

पयसश्च यथा भिन्ना भवन्तयम्बुकणाः शुभे । आत्मनस्तु तथा तेजो ह्यन्तरात्मा प्रकथ्यते ॥ १९
स दिप्थ्वीसपै वायुः स चाप्याकाश्च एव दि। सवै तेजश्च दिव्यं तु एते पञ्च पुरा कृताः
आत्मनस्तेजसो भूता मलरूपा महात्मनः । तस्यापि संगति पाप्रा एकत्वं च प्रयान्ति ते ॥ २१
आतमामावप्रदौपेण नाशयन्ति वरानने । [भपृतिपण्डमन्यमिच्छन्ति वारं वारं वरानने] ॥ २२
तेष कीडाव्रिहारोऽयं सिसंबन्धकारणम्‌ । उदकस्य तरङ्गस्तु जायते च विदीयते ॥ २३
पुनरभृतिः पुनहीनिस्तथा दृश्यः पुनः पुनः । अपां रूपस्य दृष्टान्तं तदेषां न संशयः ॥ २४
आत्मा न नश्यते देवि तेजो वायुम नह्यति । न नयतो धराकाशौ न नदयन्त्याप एव च॥२९
पश्चैव आत्मना साधं भरभवन्ति भरयान्ति च । आत्मादयो हयम भद्रे नियरूपा न संशयः ॥ २६
पिण्ड एव प्रणश्येत तेषां संजात एव च । विषयाणां सुदोपेश्च रागदरेषादिभिदैत॑ः॥ २७
प्राणाः प्रयानित वै फिण्ड(त्पश्व पजार्मका द्विजाः । पिण्डान्ते वसत आत्मा प्रतिरूपः स्थितः स च
अन्तरात्मा यथा चारः स्फुलिङ्गस्तु पकाश्षते । तथा प्रकाशमायातिं दहयादृइयः प्रजायते ॥ २९
्द्धश्ात्मा परं ब्रह्म सद्‌ जागत नित्यक्ः । अन्तरात्मा भरवद्धस्तु कृतेश्च महागुणः ॥ २०
अन्राहरैस्त संुैरन्तरात्मा सुखं व्रजेत्‌ । सुसुखाज्ञायते [! मोहस्तस्मान्मनः भुद्यति ॥ २!
पश्वात्स॑नायते] निद्रा तामती यव्धिनी । नादीमार्गेण यः सूर्यो मेरुयुह्ट द्य गच्छति ॥ ३२

तदा राजिः प्रजायेत यावन्नोदयते रषिः । विषयान्धकारेयुक्तस्त्वन्तरात्मा प्रकादते ॥ २,
भावरैस्तखात्मकानां तु पर्चमावेस्तु मेषितैः । पूवैजन्मास्थितेः पिण्डेरन्तरात्मा प्रशह्ते ॥ २४
स च परयति त्र स्थानयुचावचं वुभानने । संसारे अन्तरात्मा वै दोपेबेद्धः प्रणीयते ॥ २३५
कायं रक्षति जीवात्मा पथाततिष्ठति निक्षः ॥ ३६

उदानः स्फुरते तीव्रस्तस्माच्छब्दः प्रजायते । [भशरुष्का भचा यथा श्वासं कुरुते बायुपूरिता ३७
तद्रच्छब्दवशाच्छ्रासगुदानः कुरूते बलात्‌ । आत्मनस्तु परभाप्रेन द्युदानो बवान्भवेत्‌ ॥ २८
एवं कायः प्रमुग्धस्तु मृतकल्पः परजायते |। ततो निद्रा महामाया तस्याङ्गषु प्रयाति सा ॥ ३९
हदि कण्ठे तथा चाऽऽस्ये नापिकराग्र प्रतिष्ठति । बादर विकुच्य संतिष्टद्धतां नाभिमण्डले ॥ ४०
आत्मनस्तु प्रभावाच उदानो नाम मारुतः । प्रजायते महातीत्रो बटरोधं करोति सः ॥ ध!
यथा रणज्जुपरवन्धस्तु दारुकीछधरः स्थितः । तथा चाऽऽ्मा सुसंखप्नः प्ाणवायुने संक्षयः ॥ ४२
अन्तरात्मप्रसक्तस्त्‌ प्राणवायुः श्रभानने । बुद्धिपिद्रोहितो भद्रे अन्तरात्मा प्रधाव्रति॥ ४२

-~---- -~ --~-- ~~ ~~~ ~~ ----~ -----~~-- - ~~~ ~ --~------~- -- -- ~~ पी "भी ~~~
= ~ ~ ५ 1 ~---~ + ~------ ~~~ ~~

# एतजिहान्तगतः पाटः, छ. ड. पुप्तक्रस्यः । † एतज्चिहान्तगंतः पाटः क. ख. ड. च. इ. ढ. पृस्तकप्थः।
% तएशिद्रान्त्गतः पाठो ड. पुस्तकस्य ।

हि 1 `

--~-----
= ~ ----*-~~~ ~ + जन क -> ~ 09 क>न ७85 ममता जक ~ [ 7, "पी णी

0 17 1

[ष श

१ छ. ने । एतत्निमित्तमि" । २घ. ट. ठ. ड. "तः । प्रणाशं यान्ति वै पिण्डाः पश्च । २क.ख.घ्र. ट. च.
म्म, ट.ठ. द. द. हिज ।४क.ख. ड. च. स्न. ह. ड. दा जयति । निश्वितः। अ ।५ क. ख. ड. च. छ. पष. इ.
“सी तमव । ६ क. ख. ठ. च स्व. ठ. "अततः प्रपोषितः । पू" । छ. “अतरः प्रतोषितः । पु" । ७ क. ख. ड. च. £
द. द. महामते । ८ ड. षलाद्रोधं । ९ च. ट. ठ. इ. 'वायुमंहामते । बु ¦

१९१ एकविं शलयधिकडशततमोऽध्यायः ] पृश्नपुराणम्‌ ! ३७१

परवेजन्माजितान्वासान्सफृत्वा तत्र धावति । तत्र संस्थो महाराज्ञः स्वेच्छया रमते पुनः ।। ४४
एवं नानाशरिधान्स्वमानन्तरात्मा प्रपश्यति । उत्तमां विरुद्धांश्च कर्मयुक्तान्वरानने ॥ ४५
गिरींस्तथा सृदु्गा् बहूनु्ावचांस्तथा । तदेव वातिकं विद्धि [कफवत्दरदाम्पहम्‌ ॥ ४६
जलं नदी तडागश्च पयःस्थानानि परयति । अग्नि च परयत देषि बहु काञ्नमुत्तमम्‌ ॥ 9७
तदेव पैत्तिकं विद्धि भाव्यं चैव वदाम्यहम्‌। मभाते दृरयते समो भव्यो वाऽमव्य एव च ।४८
कमेयुक्तो वरारोहे लाभालाभपरकाशकः । खभ्रस्यापि अवस्थानं कथितं वर्णिनि ॥ ४९
तद्धाववं तु वरारोहे विष्णे्रैव भविष्यति । तन्निमित्तं त्वया दृष्टो दुःस्मः स तु मे्षितः ॥ ५०
इति श्रीमहापुराणे पाग्ने भूमिखण्डे वेनोप्राख्यने गुरती्थं कामोदाख्याने रवि्ाधिकशततमोऽध्यायः ॥ १२० ॥
आदितः शोकानां सपष्यङ्ाः--८८५०

भ ~ न "क

अथेकविहापिकरततमोऽध्यायः ।

"षाण

कामोदोवाच-
न विवुरदेवताः सवां यस्यान्तं रूपमेव हि । यस्मिीनस्तु सर्वोऽयं सं तरिश्वात्मा प्रकथ्यते ॥ १
यस्य मायापरमुगधस्तु ससारः शृणु नारद्‌ । क्मात्मयाति संसारं मम स्वामी जगत्पतिः ॥ २

पापश्ापि युपुण्येशच नरो बद्धस्तु कर्म॑भिः । संसारं सरते विभ हरिः कस्मादू्रनेद्द ॥ ३
नारद उवाच--
शृणु देवि पत्रक्ष्यामि यत्कृतं तेन िष्णुना । भगोर परतिक्ञातं यद्गरशां करोम्यहम्‌ ॥ ४

नरस्य वचनात्सच्रो गतोऽसं। दानवैः सह । यों विहाय गोविन्दो भ्रगोश्रैव मलोत्तमम्‌ ॥ ५
मखं त्यक्त्वा गते देवि पात्तेदीनवोत्तमेः। आगत्य ध्वं सितः सर्वः स यज्ञः पापचेतनः ॥ &
हारि कुद्स्तु योगीन्द्रः शशाप भृशमेव तमू । दश जन्मानि युदक स्वं मच्छापक्रटुपीकृतः ॥ ७
कर्मणशरास्य संभोगं संभोकष्यति जनार्दनः । तन्निमित्तं त्वया देवि दुस्वमरः परसमी्ितः ॥ ८
इत्युक्त्वा तां गतो रिभ ब्रह्मलोकं स नारदः । कृष्णस्यापि सदुःखेन दुःखिता साऽभवत्तदा ॥
रुरोद करुणं बाला हाहेति वदती मुहुः । गङ्गातीरोपविष्टा सा जलान्ते णु नन्दन ॥ १०
स्वनेत्राभ्यां तथाश्रूणि दुःखेनापि भमुश्चति । तान्यश्रूणि पमुक्तानि गङ्गातोये प्तन्यपि ॥ ११
जलेष्वेव निमनज्नन्तस्तस्याश्वाप्यश्चविन्दवः । संभवन्ति पुनस्तात पद्मरूपाणि तानि च ॥ १२
गङ्खातोयमयुक्तानि बाहितानि भयान्ति वै । ददृशे दानवश्रष्ठो षिष्णुमायापमोहितः॥ १३
दःखनानि न जानाति मुनिना कथितान्यपि । हर्षण महताऽऽविष्टः परिजग्राह सोऽसुरः ॥ १४
प्रस्तु पुष्पितैः सोऽपि पूजयेद्विरिजारियम्‌ । सप्तकोटिभिरदैतयेन्द्रो विप्णुमायाहतान्तरः ॥ १५
अथ करद्धा जगद्धात्री शंकरं वाक्यमब्रवीत्‌ । परयतस्य बिकरमैत्वं दानवस्यं तु दुर्मतेः ॥ १६
शोकोत्पमैः मणु भवन्तं परिपूजयेत्‌ । भाप्ये दुःखसेतापं मृदं भां न चाहेति ॥ १७

~~~

न नका ८७.७७

कि ककण
~स भ ज न नन -~ णो ->- ाि----9 -09मनणण

४ एतच्चिहान्तगंतः प्राठः क. ख. ह. च. छ. स. इ. ट. पुस्तकस्थः।

हि

१ क.ख. इ. च. ठ. सवाआत्मा।ड.सवै स्वात्मा । २ख. ङ. च. छ. र. ढ. “म्‌ । नरकान्दश प्रमु" । ३क,
स.ध. ङ्‌. छ. श्च. ट, ठ. ड. ढ. शस्य महामते । चोः ।

६७२ महामुनिश्रीव्यासपणीतं-- [ २ भूमिखण्डे-

ईश्वर उवाच- ¢
सत्ययुक्तं त्वया भद्रे अनेन पापकारिणा । सत्यो्मः परित्यक्तः कामोदार्थं तः पुरा ॥ †८
शोकजानि भरफलानि गङ्कातोयगतान्यपि । अयमेष प्ति कामाकुरितचेतनः ॥ १९

पूनयेापि दुष्टात्मा शोकसंतापकारकैः । दुःखजैः शोकजेः पृष्पसतस्तु श्रेयः कथं भवेत्‌ ॥ २०
[क्यादशेनापि भावेन मामेव परिपूजयेत्‌ ] । ताद्दोनापि भावेन अस्य सिद्िभेविष्यति ॥ २१
मन्ये ध्यानविहीनोऽयं कामोदान्यस्तमानसः । संजातः पापचारित्रो जहि देवि स्वतेजसा ॥ २२
एवमाकण्यं तद्राक्यं शंभोश्रैव महात्मनः । अस्यैव संक्षयं शंभो करिष्ये तव शासनात्‌ ॥ २३
एवमुक्त्वा ततो देवी तस्यापि वधकाङ्क्षया । वतेते हि विहुण्डस्य वधोपायं विचिन्तयेत्‌ ॥ २
[*ृत्वा मायामयं रूप ब्राह्मणस्य महात्मनः । पूजयेच्छैकरं नाथं सपुष्पैः पारिजातकैः ] ॥ २९
समेत्य दानवः पापो दिव्यां पूजां विनाशयेत्‌ । कामाकुलः सुदुःखातैस्तद्रतो भावतत्परः ॥ २६
विष्णोश्चैव महामायां पूरवष्टां स दानवः । सस्मार चापि बे नित्यं कामबाणपरपीडितः॥ २५
तस्याः स्मरणमात्रेण कंदर्पेण बलीयसा । विरहाङुजदुःखारतो दैवतेहि मुहुमुहुः ॥ २८
कालकृष्टः सुदृष्टात्मा शोकजातानि तानि सः । परिश््र समायातः पूजनार्थं महेश्वरम्‌ ॥ २९
देव्या कृतां हि तां पूजां सुपुष्यैः पारिजातकैः । तानि नीत्वा तु लोभेन शोकजेः परिपूजयेत्‌ ०
नेत्राभ्यां तस्य वष्स्य बिन्द्बोऽश्रुसमुद्धवाः । अत्रिरलास्ततो वत्स पतन्ति शिङ्गमस्तके ॥ ३१

देवी ब्राह्मणरूपेण तमुवाच महामते । को भवान्पूजयदेवं शोकाकुलमनाः सदा ॥ ३२
पतन्त्यश्रूणि देवस्य मस्ते शोकजानि ते । अपनित्राणि मे ब्रूहि एतमथं ममाग्रतः ॥ २१
विहुण्ड उवाच-

पर्व दष्टा मया नारी सर्वस्ौभाग्यसंपदा । [*सवेलक्षणसंपन्ना कामस्याऽऽयतनं महत्‌ | ॥ २४
तस्या मोहेन संदग्धः कामेनाऽऽकुरतां गतः। तया रक्तं हि संभोगे देहि मे दायमुत्तमम्‌ ॥ २५

कामोद संभवैः पृष्यैः पूजयस्व महेश्वरम्‌ । तेषां पुष्पकृतां माणां मम कण्ठे परि्षिप ॥ २६

कोटिभिः सप्तसंख्यातैः पूजयस्व महेश्वरम्‌ । तदर्थ पूजयाम्येव शेश्वर फल्दायक्रम्‌ ॥ ३५

कामोदसंभयः पृष्येदलैभेर्देवदानवेः ॥ ३८
देव्युवाच-

क़ ते भावः क तेध्यानं कते ज्ञानं दुरात्मनः। [+ ईश्वरस्यापि संबन्धो नास्ति िंचित्तवेव हि] २९

कामोदाया वरं रूपं कीटशं वरद साप्रतम्‌ । ₹ रुब्धानि सुपुष्पाणि हास्यात्तस्या भवानि च॥४०
विदहुण्ड उवाच--

भावं ध्यानं न जानामि न दृष्टा सा मया कदा । गङ्गातोयगतान्ये परिशवामि नित्यशः ॥ ¢!

तैरहं पूजयाम्येकं शंकरं हि वदाम्यहम्‌ । ममाग्रे कथितं विप्र ुकरेणापि महात्मना ॥ ४२

वचनात्तस्य देवस्य पूजयामि दिने दिने । एतत्ते सवैमाख्यातं यश्च पृष्टोऽस्मि साप्रतम्‌ ॥ ४?

देब्युवाच-
कामोदारोदनात्पुभयैवुः लेना समुद्धवैः । लिङ्गमचेयसे पाप पापभावेन नित्यश्षः ॥ ४४
यादृशेनापि भावेन पुष्पैश्च यादशेस्त्वया । अधितो देवदेबेशस्ताषश्ं फटमाधुहि ॥ ४५

व
# एतचिहान्तगैतः पाठो ड. पुस्तकस्थः । + एतण्विहान्तगंतः पाठो घ. छ. ट. ठ. पुरतकस्थः। # एतचिहान्तगेतः
पाटः क. ख. ड. च. छ. धष. ढ. पृस्तकस्थः । + एतचिहान्तगंतः पाठः क. ख. ड, च. ए, प्.ड. ठ, पुस्तकस्य: ।

१९९ द्विशत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । ३७३

[#दिम्यपूजां विनाश्येवं सोकपुष्यैः समर्चयेत्‌ । एतदोषस्तैवाय समुत्पन्नः सुदारुणः ] ॥ ५६
तस्माद्ण्डं दास्यामि युद स्वकमेजं फलम्‌ । तस्य वाक्यं समाकर्णय कााकृष्टोऽभ्यभाषत।। ४७

रे रे वृष्ट अनाचार मम क्ममदूषङ़ । हन्मि त्वामिह खद्धेन अनेनापि न संशयः ॥ ४८
इत्युकत्वा ब्राहमणं तं स निशितं खदूमाददे । हन्तुकामः स्वशक्त्या च अभ्यधावत दानवः ५९
सा देवी विप्ररूपेण संकृद्धा परमेश्वरी । स्वस्थानमागतं दृष्टा हकारं विससर्म ह ॥ ५०
तेन हंकारनादेन पतितो दानवाधमः । निशरेष्टः कामरूपेण वजाहत इवाचलः ॥ ५१

पतिते दानवे तस्मिन्सवेलोकविनाशके । लोकाः स्वास्थ्यं गताः सँ दुःखतापविवािता; ॥५२

एतस्मात्कारणात्पुत्र सा ज्ञी बै परिरोदिति । गङ्गातीरे वरारोहा दुःखव्याङलमानसा ॥

एतत्ते सर्वमाख्यातं यवया परिपृच्छितम्‌ ॥ ५३
विष्णुरुवाच--

एवमुक्त्वा स्वपुत्रं च कुञ्जलः पक्षिणां वरः । विरराम हापाङ्ः किचिन्नोवाच भूपते ॥ ५४
एति श्रीमहापुराणे पाश्च भूमिखण्डे वेनपास्याने गुरुतीर्थे कामोदाख्यान एकरविशलयभिकराततमोऽध्यायः ॥ १२१ ॥
कामोदाख्यानं समाप्तम्‌ ।

आदितः शोकानां समष्वङ्ाः- ८९०५

अथ द्रार्विंशव्यधिकक्ततमोऽध्यायः ।
विष्णुरूवाच-
कुञ्जरो धमपक्षी स इत्युक्त्वा तान्सुतान्भति । विरराम महापाहः फिचिन्रोवाच तान्पुनः ॥ १
वटाधस्थो द्विजश्रेष्स्तमुवाच महाश्ुकम्‌ । को भवान्धर्मवक्ता हि पिरूपेण वर्पते ॥ र

किंवा देवोऽथ गन्धवेः किंवा ति्राधरो भवान्‌ । कस्य शापादिमां भास योनि कीरस्य पातकीम्‌॥ २
कस्मात इदृशं ब्ञानं वर्तेऽतीन्द्ियं शुक । सदुण्यस्य तु कस्यापि कस्य वै तपसः फलम्‌ ॥ ४
फिवा प्र्न्नरूपेण अनेनापि महामते । कस्त्वं सिद्धोऽथ देवो बा तन्मे कथय कारणम्‌ ॥ ५
कुञ्जल उवाच-
भोः सिद्ध त्वामहं जाने कुट ते गोत्रमुत्तमम्‌ । विदां तपः प्रभावं च यस्मा दमसि मेदिर्नीम्‌ ६
स्वं विप्र प्रवक्ष्यामि स्वागतं तव सुव्रत । उपविश्याऽऽसने पण्ये छायामाश्रय शीतलाम्‌ ॥ ७
भव्यक्तभभवो ब्रह्मा तस्माज्गे भनापतिः । ब्रह्मणस्तु गुणयुक्तो भरगुबह्मसमो दिनः ॥ «८
भागीवो नाम तस्याऽऽसीसर्मधमार्थतस्ववित्‌ । तस्यान्वये भवान्विभ च्यवनः ख्यातिमान्भुषि ९
नाहं देवो न गन्धर्वो नाह विच्राधरः पुनः । योऽहं विष परवक्ष्यामि तन्म निगदतः श्रुणु ॥ १०

कश्यपस्य कुले जातः कश्िद्राष्यणसत्तमः । वेददेदाङ्गतसङगः सर्वधर्मपरकाराकः ॥ ११
विद्याधर इति ख्यातः कुलक लगुणैयैतः । राजमानः सदा विप्रः परभावैस्तपसः सदा ॥ १२
संबभूवुः सुतास्तस्य अरयो बि्याधरस्य वै । बयुशमा नामहमा धर्मा तुतेत्रयः॥ १३
तेषामहं पभशर्मा कनिष्ठो गुणवभितः । बसुशमा मथ भ्राता वेदश्ास्राथेपारगः]॥ १४

ध
+ एतचिहान्तगैतः पाठः क. ख. इ. च छ. स. इ. ढ. पृ्तकस्थः । † एतधिहान्त्मतः पठ, क. ख.ड.ख छ. क्ष.

इ. ठ. पुस्तकषस्थः ।

१३. पक्षी इः ।

३ ७४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ २ भूमिखण्डे-

आचारश्च समायुक्तो वियादिस्वगुणैः पुनः । नामशमां महापरातगस्तदूचाऽऽसीुणाधिकः ॥ १५
अहमेव महामखः संजातः शृणु सत्तम । विद्यानामुचमं विप्र भावम शुभं कदा ॥ १६
न ज्णोमि न वै यामि गुरूगेहमनुत्तमम्‌ । ततस्तु जनको मे तु मामेव परिचिन्तयेत्‌ ॥ १७
धर्मश्मेति मे पुत्रो हयस्य नाम निरथैकम्‌ । संजातः क्षितिमध्ये तु न ददरन्मे गुणाकरः ॥ १८
इति चिन्त्य स धर्मात्मा मामुवाच सुदुःखितः । वरन पुत्र गुरोर्गें विद्यार्थं परिसाधय ॥ १९
एवमाकरण्यं तत्तस्य पितुर्वाक्यं मया शुभम्‌ । [नाहे तात गमिष्यामि गुरोर्भेहे सुदुःखदम्‌ ॥२०
यत्रैव ताडनं निलयं श्रभङ्गादि च क्रोधनम्‌ । अशं न दृश्यते तत्र कमेणा गणु सत्तम ॥ २!
दिवा रात्री न निद्राऽस्ति नास्ति सुखस्य साधनम ॥ तस्माद्धि कारणात्तात न यास्ये गुरुषन्दिरम्‌२र
विद्याकार्य न करिष्ये क्री डाथमुत्सुकः पितः । भोक्ष्ये स्वप्स्ये भरसादात्ते करिष्ये क्रीडनं पुन;२३
डिम्भः सार्ध सुखेनापि दिवारात्रावतन्द्ितः । ।+मामुवाच स धमोत्मा मूढं जात्वा सुदुःखितः]२४
मा पुत्र साहसं काषौविार्थमुचमं कुरु । बिद्या प्राप्यते सौख्यं यशः कीतिस्तथाऽतुरा ॥ २५
ञानं स्वर्गः सुमोक्षश्च तस्माद्रिवां प्रसाधय । पूर्वं सुदुःखमूला तु पशवद्रिदा सुखप्रदा ॥ २६
तस्मात्साधय पत्र त परियं गुरुं त्रन । पितुबौक्यमङ्वोणो द्यहमेवं दिने दिने ॥ २७
यत्र तत्र स्थितो निलयमर्थहानि करोम्यहम्‌ । उपहासः कृतो कोकेमेम विप परकृत्सनम्‌ ।॥ २८
मम लजा समुत्पन्ना जीपनाशकरी तदा । विच्राथमु्तो विर कं गुरं भाथयाम्यहम्‌ ।॥ २९
इतिचिन्तापरो जातो दुःखश्ोकसमाकुलः । कथं त्रिद्ामहं जाने कथं विन्दाम्यहं गुणान्‌ ॥ ३०
कथ मे जायते स्वगीः कथं मां व्रजाम्यहम्‌ । इत्येवं चिन्तेयन्विभं बाधेक्यमगमे पुनः ॥ २१
देवतायतने दुःखी उपनिष्टस्त्वहं कदा । मद्धाग्येः प्रपितः कश्ित्सिद्धोऽकस्मात्समागतः ॥ ३२
निराश्रयो निराहारः सदानन्दस्तु निस्पृहः । एकान्तपास्थितो विग्र दयायुक्तो जितेद्धियः। ३३
परब्रह्मणि संलीनो ज्ञानध्यानसमाधिमान्‌ । तमहं संचितो विप्र ज्ञानरूपं महामतिम्‌ ॥ २४
अहं सिद्धपभावेन भक्ट्या नमितकंधरः । नमस्कृत्य प्रहारमानं पुरतस्तस्य संस्थितः ॥ २३५
दीनरूपो हहं जातो मन्द माग्यस्त्वहं यतः । तेनाहं पृच्छितो विप्र कर्थं भवान्धरश्षोचति ॥ ३६
केनाभिमायभावेन दुःखमेव भुनक्ति पै । तेनैबमुक्तो विमद धरणिना योगिना तदा ॥ २५
समूढत्वरं मया तस्य पूर्म््तान्तमेतर हि । तस्मै सेश्राषितं सव सर्वज्ञत्वं कथं व्रजेत्‌ ॥ ८
एतदर्थमहं दुःखी भवान्मम गतिशुवम्‌ । स चोवाच महात्मा मे सवै ज्ञानस्य कारणम्‌ ॥ २९

ॐ

इति श्रीमहापुराणे पावने मूमिखण्डे वेनोपाख्याने गुरुतीर्थं च्यवनसंव दि द्वार्विरल्यधिकश्ततमोऽध्यायः ॥ १२२॥
आदितः शोकानां समष्यड़ाः- ८९४४

अथ त्रयोव्रिंशदयधिकशततमोऽध्यायः ।

सिद्ध उवाच--
थूयतामभिधास्यामि ज्ञानरूपं तवाग्रतः । न स्तो हानस्य बै हस्तो न च पादौ न चषुषी ॥ !

~ न~ ~ ------- नमज----~ ~र क ०७ क सान न - न~ गन ~~~ --~ जज ------- +~ ---~--~-

~~~ - ~~~ +~ + ~ क

.-एतचिदान्तर्मतः पाठः क. स. ड. च. छ. स. ढ. द. पुस्तकस्थः। +एतच्चिहान्तगंतः पाठः क. ख. ड. च. ९ 1
ड. द. पुस्तकस्य. । [
१क.ख.ड.च. छर. स. ठ. म्‌ । बहूदुःखमयंतात। २ ध.ट.ठ.ड. छ °तयाऽऽविष्टो दःखार्तोऽपि ग
पु ३क.ख.ग. ड. च. छ.ज.क्ष.म. र. प्र निषाद्म। * छ. ड. योगयुक्तो। ५ क.ख.इ च छ. च्च 7 निभ ।

६२९ भ्रयोविशत्यधिकदाततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ३७५

नासाकर्णो च ब्ञानस्य नास्ति वे प्राणसंग्रहः । केन षं तु वै ज्ञानं कानि लिङ्गानि तस्य च॥२
आकारैषेभितं नित्यं सर्व वत्ते स सर्वेषित्‌। दिषा प्रकाशकः सूर्यो रातौ प्रकाशयेच्छश्नी ॥ ३
हे भकाशको दीपो लोकमध्ये स्थिता छमी । तत्पदं केन वै धान्ना दश्यते शृणु सत्तम ॥ ४
न विन्दन्ति च मूढास्ते मोहिता विष्णुमायया । कायमध्ये स्थितं ज्ञानं ध्यानदीप्नमनौपमम्‌ ॥ ५
तत्पदं तेन दृश्येत चन्द्रसूयादिभिने च । हस्तपादं विना ज्ञानमचश्षुः कर्णवभितम्‌ ॥ &
सर्वत्र गतिमचास्ति सै गृह्णाति परयति । सर्वमाघधाति किमेन््र श्चणोत्येव न संशयः ॥ ७
नास्ति ज्ञानसमो दीपः सवोन्धकारनाश्ने । स्वर्गे भ्रमो च पाताले स्थाने स्थाने च हृयते ।८
कायमध्ये स्थितं ज्ञानं न तिन्दन्ि कुबुद्धयः । ज्ञानस्थानं परषष्यापि यस्माज्जञानं प्रजायते ॥ ९
प्राणिनां हृदये निलयं निहितं सवेदा द्विज । कामादीन्पुमहाभोगान्महामोहादिकां सततः ।॥ १०
विरकयहिना सवान्दिधक्षति सदेव यः । सर्वशान्तिमयो भत्वा चेन्दियार्थान्ममदैयेत्‌ ॥ ११

ततस्तु जायते ज्ञानं सबेतच्वाथदशकम्‌ । शान्तिूलमिदं ज्ञानं निर्मलं पापनाशनम्‌ ॥ १२
तस्माच्छान्ति कुरुष्व त्वं सवेसोख्यपवधिनीम्‌ । समः शत्रौ च मित्रे च यथाऽऽत्मनि तथा परे
भवस्व नियतो नित्यं जिताहारो जितेन्द्रियः । मेतरं नेव प्रकर्तव्यं वैरं दूरं परियन ॥ १४

निःसङ्गो निस्पृहो भूत्वा एकान्तस्थानसंश्रयः । सरवैप्काशको ज्ञानी सवेदश्ीं भविष्या ॥ १५
एकस्थानस्थितो वत्स त्रोक्ये यद्धविष्यति। त्तान्तं बेत्स्यसि त्वं तु मत्पमसादानन संशयः॥ १६

कुञ्मल उवाच-
सिद्धेन तेन मे विप्र ज्ञानरूपं प्रकाशितम्‌ । तस्य वाक्ये स्थितो नित्य तद्धावेनापि भावितः १७
्लोक्ये वतेते यच्देकस्थानस्थितो बहू । तत्तदेव मरजानामि प्रसादात्तस्य सहरोः ॥ १८
तत्ते सं समाख्यातमात्मषत्तान्तमेव हि । अन्यत्कि ते प्रवक्ष्यामि तद्रि द्विजसत्तम ॥ १९
च्यवन उवाच--
कीरयोनि कथं प्राप्तो भवाञ्ज्ञानवतां वरः । तन्मे त्वं कारणं ब्रूहि सरवसंदे हनाश्चनम्‌ ॥ २०
कुञ्जर उवाच--.

सेसग।लायते पापं संसगौत्पुण्यमेव वा । तस्माद्धि वर्जयेच्छुद्धो भव्यो विरुद्धमेव च ॥ २१
टुव्पकेनापि पौपिन केनाप्येकः शुकः शिः । बन्धयित्वा समानीतो विक्रयार्थं समुद्यतः ॥ २२

चाटुकार सुरूपं तं चादुत्राक्यं समीक्ष्य च । गरहीतो ब्राह्मणेकेन मम दत्तः सुभीतये ॥ २३
त्ानध्यानस्थितो नित्यमहमेवं द्विजोत्तम । स मे बारस्रभावेन कतुकाकरसंस्थितः ॥ २४
तस्य कौतुकवाक्यैवा पुग्धोऽहं द्विजसत्तम । शुकस्य पूत्ररूपस्य निलयं तत्परमानसः ॥ २५
मामेव वदते सोऽपि तात ममेहि आस्यताम्‌ । थानं गच्छ महाभाग देवान्य सांभरतम्‌ ॥२६
इत्यादि चाटुकेवाक्येमामेवं परिभापते । तस्य बाक्यविनोदेन विस्मृतं ज्ञानमुत्तमम्‌ ॥ २७

पाथं फलभोगार्थं गतोऽहं बनमेष हि । नीतः शुको तरिडाटेन मम दुःखाय केवलम्‌ ॥ २८
अनृरसेवभिः सर्मैरवयस्थैः साधुकारिभिः। विडारेन हतः पक्षी तेनैव भक्षितो हिमे ॥ २९
शुत्वा मृत्युं गते विम युकं तं चाटुकारकम्‌ । महता दुःखभ(वेन असष्ेनातिपीडितः ॥ ३०

~~ ------------~
~~~ ज न न त भम०.७७७००० अअ

“~~~ > = ~~

, १क.ख.घ. ङ. च. छ. क्ष.ट.ठ.ड.ढ. "ता मोहमा' २ ड. स्कन्धवर्जितम्‌।३क.ख. ड. च. छ. स्र. द.
गोद्धमं एव हि । त” । ४ छ. भव्ये संसरगमे" । ५ ग. घ. ज. भ, ट, ठ, ठ. पुण्येन । ६ क.ख.घ.ड.च.छ. ट.ड.
९. ठ. ज्ञान ।७क.ख. डः च इह द ग्याप्रेण अ° ।

१७६ महामनिश्रीव्यासपरणीतं- [ २ भूमिखण्डे-

[ भैतस्य वुःखेनं पुग्धोऽस्मि तीत्रेणापि सुपीडितः ]। महता मोहजारेन षद्धोऽहं द्विजपुंगव २१
धारं रामचन्द्रेति शकराजेति पण्डित । शछोकराजेति तं विप्र मोहाश्चरितमानसः ॥ २
ततोऽहं ुःखसंतप्ः संजातः खेन कर्म॑णा । बियोगेनापि विमेनद्र श्ुकस्य शुणु सांमतम्‌ ॥ ३३
विस्मृतं तन्मया श्ञानं सिद्धेनापि पभरकादितम्‌ । संस्मरञ्ुकसं हानं तं ्रुकं चाटुकारकम्‌ ॥ ३४
वत्स वत्सेति नित्यं वे प्रालपं शुणु भागेव । गद्यपद्यमयेवाक्यैः संस्कृताक्षरसंयुतैः ॥ ३५
त्वां विना कथ मां चत्स बोधयिष्यति सामतम्‌। कथाभिस्तु विचित्राभिः पक्षिराज पसाद माम्‌॥
अस्िन्सुनिजेनोदयाने विहाय ₹ गतो भवान । केन वै वत्स दोषेण तन्मे कथय सांप्रतम्‌ ॥ २७
एवविषैरहं वाक्यैः करुणेस्तैस्तु मोहितः । एवमादि प्ररषप्याहं शोकेनापि स॒षीडितः ॥ ३८
मृतोऽदं तेन दुःखेन तद्धावेनापि मोहितः । मरणे याद्शो भावो मतिश्वाऽऽसीख यादशी ॥ ३९
तादृशेनापि भावेन जातोऽहं द्विजसत्तम । गभेवासो मया प्राप्नो ब्गानस्मृतिबिधायकः ॥ ४०
सृतं पूवेकृतं कमे स्वयमेव भचेष्टितम्‌ । मया पापेन मूढेन किं कतं कृतात्मना ॥ ४१
गभयोगसमारूढः पुनस्तं चिन्तयाम्यहम्‌ । तेन मे निपेटं ज्ञानं जातं तु सवेद्दोकम्‌ ॥ ४२
गुरोस्तस्य प्रसादाञ्च पराप्तं नैन त्मम्‌ । तस्य षाक्योदकेः स्वच्छः कायस्य मर्मेव मे ४३
सबाह्याभ्यन्तरं विप क्षारित निमे कृतम्‌ । तियक्त्वं च मया प्राप्रं शुकजातिसमुद्धवम्‌ ॥ ४४
शुकस्य ध्यानभावेन मरणे समुपस्थिते । तस्मिन्कारे मृतो विप्र तद्धावेनापि भावितः ॥ ४५
तादृशोऽस्मि पुनजोतः श्ुकरूपो महीतले । मरणे यादृशो भावः प्राणिनां परिजायते ॥ ४६
तादृशाः स्युस्तु सच्वास्ते तद्रपास्तत्पराक्रमाः । तदुणास्तत्स्वरूपाश्च भावभ्रता भवन्ति हि ५७

गृत्युकारस्य विपरन््रभावेनापि न संशयः । [+अतुलं पराप्रवाश्ज्ञानमहमत्र महामते ॥ ४८
तेन स्वं विपश्यामि यद्धतं यद्धविष्यति । वतेमानं महापान ज्ञानेनापि महामते ॥ ४९
सर्व विदाम्यहं ह्यत्र संस्थितोऽपि न संशयः ।] तारणाय मनुष्याणां संसारे परिवतताम्‌ ॥
नास्ति तीयं गुरुषमं बन्धच्छेदकरं द्विज ॥ ५०

एतत्ते सवेमाख्यातं श्रुणु भागेवनन्दन । यसया पृच्छित वरिम तत्ते सवै प्रकाशितम्‌ ॥ ५
स्थलजाचोदकात्सर्व बाह्यं मलं प्रणश्यति । जन्पान्तरछ़तान्पापान्गुरुतीथ प्रणाशयेत्‌ ॥

संसारे तारणायैव जङ्गमं तीयेगुत्तमम्‌ ॥ ५२
विष्ण॒रूषाच-- |

शुक एवं महापाह्तश्यवनाय महात्मने । तं शपकराश्चयिता तु विरराम नृपोत्तम ॥ ५१

[+एतत्ते स्ैमारूयातं जङ्गमं तीर्थमुत्तमम्‌] । वरं वरय भद्रं ते यद मनसि वतैते ॥ ५४
वेन उवा च-- | |

नाई राज्यस्य कामार्थी नान्य््किचित्मकामये । सदेहो गन्तुमिच्छामि तव कायं जनादन ॥

एवं वरमहं मन्ये यदि दातुपरिदेच्छसि ॥ ५५

* एतचिहान्तर्गतः पाठः क. ख. दढ. च छ@. क्ष. ट. पुस्तकस्थः । 1† एतथिहान्तगैतः पाठः क. ख. घ. च. ४
क्ष. ट. ठ. ढ. पृस्तकस्थः । * इद्माषम्‌ । + एतचिहान्तगेतः पाठः क. ख. ड. च. छ. पष. ड. ढ. पुस्तकस्थः ।
न क

१क्‌. ख. ड, च.क. ठे, न दग्धो । २ छ. सष. “स्मिन्मृनिजनो।

१२४ चतु्विदात्यभिकडाततमोऽध्यायः ] पपुराणम्‌ | १७७

विष्णुरवाच- |
यज त्वपश्वमेधेन राजसूयेन भूपते । गोभूस्व्णाम्बुधान्यानां कुरु दानं महामते ॥ ५६
दानाङ्गहयति वै पाप॑ ब्रह्मवध्यादिधोरकम्‌ । चतयगस्त दानेन सिध्यत्येव न संश्रय ॥ ५७
तस्माहानं परकतेव्यं मामुदिश्य च भूपते । यादशेनापि भवेन माग्रहिश्य ददाति यः ॥ ९८
तादृशषं तस्य वे भाव सत्यमेवं करोम्यहम्‌ । ऋषीणां द्शनास्स्पशोद्रष्स्ते पापसंचयः ॥ ५९
आगमिष्यसि यत्नान्ते मम देहं न संशयः । एवमाभाष्य तं वेनमन्तधीनं गतौ हरि; ॥ ६०
पि श्रीमहापुरागे पाने भूमिलण्डे वेनोपाख्यने गुरुतीर्थे त्रयोविशयधिकशततमोऽध्यायः ॥ १२३ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--९००४

कक क्याः ० एवय

अथ चतुविशत्यधिकरततमोऽध्यायः ।

"णयोर

सूत उवाच--
अन्तधानं गते विष्णी बेनो राजा महामतिः । ₹ गतो देवदेवेश इतिचिन्तापरोऽभवत्‌ ॥ १
हर्षण महताऽऽविष्टशचिन्तयित्वा टृपोत्तमः । समाद्य पृथु चैव स्वपुत्रं मधुराक्षरैः ॥ र

उवाच च महाभागो हर्षण महताऽऽहृतः । त्वया पूत्रेण भृेे तारितोऽसिमि युपातक्ात्‌ ॥ ₹
नीत उज्ञ्वलतां वत्स वंशो मे सांमतं पथो । मया विनाशितो दोषेस्त्वया चेव प्रकाशितः॥ ४
यजेऽहं चाश्वमेपेन दास्ये दानान्यनेकशः । विष्णुखोकं प्रयास्यामि सकायस्त्वत्पसादतः ॥ ९
संभरस्व महाभाग संभारांधाप्यनुत्तमान्‌ । आमन्रय महाभागान्ब्राह्मणन्ेदपारगान्‌ ॥
एवं पृथुः समादिषे वेनेनापि महात्मना । प्रत्युवाच महात्मा स वेनं पितरमादरात्‌ ॥ ७
कुर राज्यं महाभाग यड भोगान्मनोतुगान्‌ । सुदिव्यान्मानुषान्युण्यान्यकतैर्यन जनार्दनम्‌ ॥ ८
[*एवपुक्तवा प्रणम्यैनं पितरं जञानतत्परम्‌ ]। धनुरादाय स पृथुः सक्राणं यत्नपूवंकम्‌ ॥ ९
आदिदेश वरान्सवौन्धे(पध्वै भूतले मम । पापमेवं न कतव्य कमेणा नियमेन वे ॥ १०

[गी 1

न थ म

+एतश्चिहान्तगतः पाठः क. ख. ड. च. छ. पञ. ड. ट. पुस्तकस्थः ।

[पिष क

१क.ख.ध.ड.च. छ. ष. ट. ठ. उ. ढ. ते। दन्जञश्च भूयस्त्वमन्नायैः श्रभदायकैः । प्श्वादागच्छ मे कायं सुखी
भव गतज्वरः । एवमाभाष्य तं वेनमन्तधीन गतो हरिः । हर्षण महताऽऽविष्टो वेनराजा महामतिः । क गतो देवदेत्रेदा इतिं
चिन्तय मृदुः ॥ .

इति श्रीपद्मपुराणे गुरुतीथांस्यानं समाप्तम्‌ ॥

व्यास उवाच--
विष्णुना देवदेषेन समाख्यातमनुत्तमम्‌ । धरमा्यानं महापुण्यं सर्॑पातकनाशनम्‌ । तीर्थानां जङ्गमानां हि स ट प्रयग्रकार-
कम्‌ । स वेनः फ चकाराथ तन्मे कथय पद्मज ।

बरह्मोवाच-
पनराच जगन्नाथो नारायणो वरपोत्तमम्‌ । यज त्वमर्वमेधेन दद दानं मदामते । दानात्नरयन्ति ते पापा अघोरा गतिना-
पकाः । हस्तिहद्यादि का राज॑स्तस्मादानं प्रदीग्ते । चतुवेगस्तु दानेन सिध्यते नात्र संशयः । तस्माहानं प्रदातव्यं माम्य
नरोत्तम । यादृरोनापि भवेन मामुद्दिश्य ददाति यः । तादशं तस्य भवेन सलयमेकं करोम्यहम्‌ । कीणां दशैनात्स्शौन्नष्ट
पातकं दृष । पश्चाद्वान्यमागच्छ गेहं च म संनिधौ । ए्रमुकत्वा ह्षकेशो अन्तधौने गतस्ततः । दर्पेण ।

३७८ ` पहायुमिभीव्यासप्रणीतं-- ` ` [ २ मूमिखण्डे+

करिष्यति च यः पापमाह्ं वेनस्य भूपते । उलद्छ्य बध्यतां सोऽपि यास्यते नात्र संक्षयः ११
कानमे प्रदातव्यं यद्ैश्रैव जनादनम्‌ । यजध्वं मानवाः सर्वे तन्मनस्का विमत्सराः ॥ १२
एवं शिक्षां तु दस्वा च राज्यं भृत्येषु वेनः । निक्षिप्य स गतो विभास्तपसोऽथं तपोवनम्‌ १३
सवौन्दोषान्परित्यज्य संयम्य विषयेन्द्रियान्‌ । क्षतवषेममाणं वे निराहारो बभुव ह ॥ २१४
तपसा तस्य बे तुष्टो ब्रह्मा पृथुमुवाच ह । तपस्तपसि कस्मा तन्ममाऽऽचक्ष्व सुव्रत ॥ . १५
पृथुरूवाच- .
अहो वेनो महारङ्ग; पिता मे कीतिवधनः । [#समाचरति यः पापमस्य राज्ये नराधमः ॥ १६
शिरदछेत्ता भवस्वेष तस्य देवो जनार्दनः] । अदृषटैथ महाचक्रै्ैरिः शास्ता भवेत्स्वयम्‌ ॥ १७
मनसा कमेणा वाचा कतु वाञ्छन्ति पातकम्‌ । तेषां तिरांसि प्रुव्यन्तु शङ्गहक्षफलं यथा ॥ १८
एतदेव वरं मन्ये शुणु त्वत्तः सुरेश्वर । भजानां दोषभापैश्च न रिप्यति पिता मम ॥ १९
तथा कुरुष्व देवेश यदि भद्रमिदेच्छसि । ददस्व उत्तमं कामं चतुपुख नमोञसतुते॥ २५
ब्रह्मावाच- |
एवमस्तु महाभाग पिता ते पततां गतः । विष्णना श्चासितो वत्स पुत्रेणापि त्वया पृथा।॥ २१
एवं पथं समुदिश्य वरं दत्वा गतो वियुः । पृथुशापि महाप्रा्लो राज्यकमणि संस्थितः ॥ २२
वैन्यस्य राज्ये किमेनद्राः पापं कश्चिन चाऽऽचरेत्‌। यस्तु चिन्तयते पापं त्रिविधेनापि कमणा
शिरशछेदो भवेत्तश्य यथा चक्रैनिकृन्तितः । तदामश्ति वे पापं नेव कोऽपि समाचरेत्‌ ॥ २४
इत्याहा वरते तस्य वेन्यस्यापि महात्मनः । सवंलोकाः समाचर; परिवतंन्ति निलक्नः॥ २५
दानभोगैः प्रवर्न्ते सर्मध्मपरायणाः। सवंसोख्येः मवधेन्ते प्रसादात्तस्य भूपतेः ॥ २६

इति श्रीमहापुराणे पाश्च भामे एण्डे वेनोपाख्याने चतुबिशलयाधिकराततमोऽध्यायः ॥ १२४ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्काः--९०३०.

अथ पच्चप्रक्षदयधिकरकषततमोऽ्ध्यायः।

सृत उवाच-
वेनस्याऽऽन्नां सपाप्राप्य पतः परमधार्मिकः । संबभार स संभाराभानापुण्यानुपात्मजः ॥ !
निमन्त्रय ब्राह्मणान्सर्वाश्नानादेशोद्धवानथ । अथ वेन इयाजासावश्वमेषेन मुपतिः ॥ २
दानान्पदाह्नाह्मनेभ्यो नानारूपाण्यनकक्चः । जगाम वैष्णवं लोकं सकरायो जगतीपतिः ॥ ?
विष्णुना सह धर्मात्मा नियमेव भरवपैते । एतद्वः सबैमाख्यातं चरितं तस्य भूपतेः ॥ ` 9
सवैपापोपरमनं सबदुःखविनाश्चनम्‌ । पृथुरेव स धमात्मा राजं पृथ्व्याश्रकार ह ॥ ` ५
मखोक्येन समं पृथ्वीं दुदोह रृपसत्तमः । प्रजाऽनुरञ्जिता तेन पुण्यधभीनुक्ममिः ॥ ९
एतत्ते स्वेमाख्यातं भूमिखण्डमनु्तमम्‌ । थमं सृष्टिखण्डं हि भूमिखण्डं द्वितीयकम्‌ ॥ ७
भूमिखण्डस्य माहात्म्यं कथयिष्याम्यहं पुनः। अस्य खण्डस्य वै शोकं यः शृणोति नरोत्तमः॥ ८

# एतजिहान्त्गेतः पाठः क. ख. घ. ड च. छ. सष. ड. इ पुस्तकस्थः।

१अ. न्तु शङ्खब* ।ट. नन्तु रिश । घ.ठ. न्तुसंरवृ। २क.ख.ड.छ.स.ड.ठ प्रयु । ३२.
।, 9
मर्थिक' । |

| १९ पञ्चवदायभिकशाततमोऽध्यायः 1 षष्पुराणप्‌ | १७९.

दिनस्यैकस्य बै पाप॑ तस्य चैव पणद्यति । यो नरो भावसंयुक्तो हध्यायं शृणुते सधी; ॥ ९
स्य पुण्यं प्रवक्ष्यामि भूयतां द्विजसत्तमाः । दत्तस्य गोसहस्सस्य ब्राह्मणेभ्यः सुपवंणि ॥ १०

(त्फलं वस्मजायेत विष्णुश्रैव प्रसीदति । अस्य पद्मपुराणस्य पठमानस्य नित्यशः ॥ ११
(लौ युगे सुविघ्राश्च जायन्ते तस्य नो कदा ॥ . १२
व्यास उवाच--

हस्मात्कली प्र(न)जायन्ते शुण्वानस्य च पद्मज । नरस्य पुण्यपङस्य नाना विघराः सुदारुणाः ॥
ब्रह्मोवाच-- ।
खस्याप्यश्वमेधस्य यत्फलं परिकथ्यते । तत्फटै हश्यते विप्राः पराणे पग्रसंज्रके ॥ १४
अश्वमेपमखः पण्यः कटो नेव प्रवतेते । पुराणं चापि यत्तद्रदश्वमेषसमं किल ॥ १५
अश्वमेधस्य यत्पुण्यं स्वगेमोक्षफलपदम्‌ । न युञ्जन्ति नराः पापाः पापमार्गेषु संस्थिताः ॥ १६
पुराणस्यास्य च फङ पदसंह्स्य सत्तमाः । अश्वमेधस्य यत्पुण्यं [#स्वगेमोक्षफलमदम्‌ ॥ १७
त भञ्जन्ति नराः पापाः पापमार्भषु संस्थिताः । पुराणस्यास्य पण्यस्य पद्मसंज्गस्य सत्तम ॥ १८
करौ युगे नर; पापैगेन्तव्यं नरकाणेवम्‌ । तस्माच्छरेष्यन्ति तत्पण्यं | चतुर्वगैभसाधकम्‌ ॥ १९
पैन भुतमिदं पुण्यं पुराणं पद्मसं कम्‌ । सर्वं हि साधितं तेन चतुवेर्मस्य कारणम्‌ ॥ “ २०
अश्वमेधस्य यज्ञस्य फर तस्य प्रजायते! । शरृण्वानस्य नरस्यापि हापिघ्रो न संचरेत्‌ ॥ २१
भश्रद्धा जायते चापि पाठकस्य नरस्य च । लोभश्च जायते तस्य श्रावकस्य द्विजोत्तमाः ॥ २२
षिता देवदेवेन महापोहाः सुदारुणाः । अकरोत्स विनाशं तु श्रृण्वतश्चास्य नित्यशः ॥. २३
षकाः शुत्सक(ः पापाः संभवन्ति दिने दिने } ज्ञातव्यं तु स॒श्ुद्धन विघ्ररूपं ममाधुना ॥ २४
संजातं दृश्यते व्यास तथा होमं समाचरेत्‌ । ] वैष्णवे महामव्रैधिष्णसृक्तैः स॒पण्यदैः २५
सहखरश्ीषकेण च । इदं विष्णुरेत्यनेन. आब्रह्मेण पुनः पुनः ॥ २६
शयम्बकेण च मत्रेण [+हाममेव समाचरेत्‌ । बृहत्साम्ना सुमत्रेण ] द्वादशाक्षरेण वा ॥ २७
पस्य देवस्य यो होमस्तस्य मत्रेण हमयेत्‌ । अशोत्तरतिलाज्यैश्च पालाशैः समिपरैरपि ॥ २८
रशे पूनयेतपूं शारदां च सुरेश्वरीम्‌ । ग्रहाणामपि करव्यं स्थापनं पूजनं द्विजाः ॥ २९
नातवेदोमहामायां चण्डिकां कषेत्रनायकम्‌ । तिरेशच तण्डुरैराज्यैस्तेषामन्नघयुद्धवैः ॥ ३०
एवं होमः भरकतेव्यो ब्राह्मणेभ्यो धनापैणम्‌ । यथासामथ्यमेवापि दक्षिणा धेनुसंयुताः ॥ ३१
तो विघ्नाः भणदयन्ति पुराणं सिद्धिमाधुयात्‌ । एषं न कुरुते यस्तु तस्य. थिघ्ं वद्‌।म्यहम्‌ ३२
स्यङ्गे जायते रोगो बहुपीडापदायकः । भायीदोकः पुत्रशोको धनहानिः पजायते ॥ ३३
ानानिधान्महारोगान्भुञ्जते नत्र संशयः । यस्य गेहे नास्ति वित्तमुषवासं समाचरेत्‌ ॥ ३४
एकादसी स संमाप्य पूजयेन्भधुम्रदनम्‌ । उपचारैः षोडज्ञभिभावयुक्तेन चेतसा ॥ ३५
+एतचिहान्तगेतः पटः, ढ. छ. स.ड. ठ. पुस्तकस्यः । †एतदमे क. ख. ड. च. छ. ष. ड. 2. पुस्तकेषु अश्वमे-
दयो यज्ञाः कस्माम्र्टा महामते । कटौ युगे तु ते स्र सदा साङगतुस्वराः । यः कोऽपि शरतपश्रःशरद्धावान्भावतत्परः !

#तुमिच्छति भभीत्मा सपुत्रो भायेया सह । श्रवणार्थ महाघ्रद्धा पूर यत्र प्रजायते" ईयधिकं दयते । * एतेचिहान्तगेतः
2: क. ख. ध. ङ. च. छ. इञ. ट. ट. द. पुखकस्थः । + एतथिहान्तगंतः पाठः क. ख. इ, च छ. ष. द. पुस्तङस्थः। ५
| र 4

) कल. ड. इ. इयोऽन्तरेमा। २ क. क्ष. च. भायः । घ. छ. ठ. तात । \क.श्.ग. घ. ष. ष, ज.
१ इ, द, बिष्णोरराटमः । |

+
१

१८० पहानिशरीक्यासयणीत पद्मपुराणम्‌ । [ ूमिलण््‌

आह्मणान्भोभयेदयस्तु यथावित्तानुसारतः । केश्षवाय ततो दश्वा संकरप्य हविषाऽन्वितम्‌ ॥ २६
स्वयं कुर्यात्ततः भाङ्खो भोजनं सह बान्धवैः । पुत्रश्च भायेया युक्तस्ततः सिद्धिमवाभुयात्‌ ॥ २७
पुरणसंहिता पणौ भरोतप्रया धमेतत्परेः । चतुवेरगस्य वै सिद्धिजांयते, तस्य नान्यथा ॥ २८
सपादं रक्परकं तु ब्रह्माख्ये पुष्करं शृणु । कृते युगे तु निष्पापाः श्कन्ति मनुजा द्विजाः ॥ १
लक्षस्याधं ततः ढृत्लं पुराणं प्रसं ङ्कम्‌ । शोकानां तु सदस्राभ्यां द्राह््रामेव तथाऽधिकम्‌ ॥४१
ञेतायुगे तथा प्राप्ते रण्वन्ति मनुज द्विजाः + चतुवेगेफलं भुक्त्वा ते यास्यन्ति हरिं पुनः ॥ ४!
द्वाषिंश्षतिसदस्राणां संहिता पग्मसंश्नकां । द्रापरे कथिता विप्र ब्रह्मणा परमात्मना ॥ ४:
द्वादशैव सहस्राणां प्माख्यां च सुसंहिताम्‌ । कल युगे पटिष्यन्ति मानुषा विष्णुतत्पराः! ४३
` एकोऽर्थश्ैकभावश्च चतुष्वैपि भरवातितः । संहितास्वपि विमेन्द्राः शेषाख्यानपरविस्तरः; ॥ ५
द्वादशैव सदस्राणे नार्षं यास्यन्ति त्तमा; । कलो युगे तु संपाते परथमं हि भविष्यति ॥ ४८
` भ्रमिखण्डं नरः श्रत्वा सवैपापैः भमुच्यते । रोगेदृःखेः शत्रभिश् वियुक्तः स॒खमापुयात्‌ ॥ ४१
अन्यत्सवं परित्यज्य जप॑ दानं तथा श्रुतम्‌ । श्रोतव्यं हि परयत्नेन पद्माख्यं पापनाशनम्‌ ॥ ४५
प्रथमं खृष्टिखण्डं हि भरूमिखण्डं द्ितयिकम्‌ । ततीयं स्वगेखण्डं च पातालं तु चतुथकम्‌ ॥ ४८
पञ्चमं, चोत्तरे खण्ठं सवेपापम्रणाशनम्‌ । यः श्णोति नरो भक्त्या पश्च खण्डान्यनुकरमात्‌ ॥४१
सहस्रगेपरदानस्य मानवो रभते फटम्‌ । महाभाग्येन रभ्यन्ते पच खण्डानि भूसुराः ॥
श्रुतानि मोक्षदानि स्यः सत्य सतयं न संशयः ॥ | ९५

इति श्रीमहापुराणे पाश्च भूमिखण्डे वेनोपाख्याने पशर्विशयधिकशततमो ऽध्यायः ॥ १२५ ॥
इति श्रीमरहामुनिव्यासमरणीते महापुराणे पारे दवितीयं भूमिखण्डं समाप्तम्‌ ।
अध्यायानामादितः समष्यङाः--*१८७
आदितः शोकानां समष्यडाः--९०८०

५
भश्रोपनिषीपिका च, एतत्पुस्तकद्रयमानन्दाश्रमस्यपण्डितः |
संशोधितम्‌ १ ०.

९ पुषण्डकोपनिषत्सदीकञ्चांकरभाष्योपेता, नारायणविरचिता `
युण्डकोपनिषहीपिका च, एतत्पुस्तकटदयमानन्दाभरमस्थपण्डितैः
संशोधितम्‌ । 9 १०
सगौडपादीयकारिकाथवैवेदीयमाण्ट्क्योपानिषत्सदीकदांकर-
भाष्योपेता, अहमदाबादनान्नि नगरे संस्ृताध्यापकैः काथ- ,
बटे इत्युपाहैः रा० रा० ˆआबासाहेष इत्येतैः संक्ोधिता, .-“
आनन्दाश्रमस्थपण्डितेः संक्षोषिता क्षंकरानन्दविरचिहा ` `
माण्टूक्योपनिषदटीपिका च । | 2 &

११ एेतरेयोपनिषत्सटीकशांकरमाष्योपेता, विद्यारण्याभिरचिता
ेतरेयोपनिषदीपिका च, एत्पुस्तकद्यमानन्दाभ्रमस्थपण्डितैः ।
संशोधितम्‌ । १ 2 `

१२ तैत्तिरीयोपनिष्त्सटीक्ञांकरभाष्योपेता, पण्डित बामनक्षाज्री
इस्छांपुरकर इत्येतैः संश्ञोधिता । क्षंकरानन्दकृता तैतिरी-
योपनिषदहीपिका, तथा विच्यारण्यकृता तैत्तिरीयोपनिषदी-
पिका च, एतत्पुस्तकद्रयमानन्दाश्रमस्थपण्डितेः संशोधितम्‌। ३

१३ तेत्तिरीयोपनिषद्धाप्यवातिकं सुरेश्वराचार्यकृतं सटीकमान-
न्दाभमस्थपण्डितेः संशोधितम्‌ । २ २

१४ छान्दोग्योपनिषत्सदीकशांकरभाष्योपेता, “ आगाशे ` इत्यु
पाहैवाटकशासितनूजेः का्ीनाथक्ासिभिः संशोधिता। ५

१५ ब्हदारण्यकोपनिषत्सदीकल्ञांकरभाष्योपेता, (आगाशे इत्यु-
पादैबौलशाद्धितनूनैः काचीनाथराख्िभिः संक्लोधिता । ८ 9

१६ ब्हदारण्यकोपनिषद्धाष्यवातिकमानन्दगिरिषृतदीकासमेतमर्‌ ।
एतत्पुस्तकम्‌ ‹ आगाज्ञे ' इत्युपाहेबांरशास्षितनूजैः कारी
नाथश्षाखिभिः संशोधित । तत्र केवटसंबन्धवातिकर्पः
भरथमो भागस्तस्य पल्यम्‌ ।

१६ प्रथमाध्यायद्वितीयाध्यायरूपो द्वितीयो भागस्तस्य भूस्यम्‌ ।

( अस्यान्तिमाध्यायचतष्टयं सांभरतं पुद्रणाबस्थायां तेते )
कृष्णयर्गेदीयश्वेताश्वतरोपनिषत्सभाष्या तथां चं . धकर

त

( ३ )

तरोपनिषहीपिका, विज्ञानभगवत्कृतं श्वेताश्वतरोपनिषद्धिव-
रणम्‌, एतत्पुस्तकचतुष्टयमानन्दाभ्रमस्थपण्डितैः संशषोधितम्‌। २ ४
१८ सोश्ाणं, लेखे इत्युपाहेः बे°श्ञा० रा० कारीनायस्षाजिभि

(१ वैराजक्ेत्रनिवासिभिः रा० रा० बापटोपादैः ,
4 धितः , २ १२

| । ॥,।
(

कः वेण क्ञा० रा० पणक्षी-
पश्ाधितः।

#
हि

१ $

४

कक

नरि च वेण श्रा०संश्रा०
संशोधितानि । त्र
यं च, इत्येतहयं भथमो
8 9

केरश्चारीरः [कि । तेषां च द्वितीयाध्यायान्तिमपादद्रय-
समेतदृतीयाध्यायचुंवोध्यायरूपो द्वितीयो भागस्तस्य पूल्यम्‌। ६ ¢
२२ विद्यारण्यकृतः श्रीश्च॑करदिगिजयो धनपतिमूरिकृतदिण्डिमा
ख्यदीकयाःऽद्ेतराज्यलक्ष्मीरीकान्ततविशेषविभागरिष्पण्या
च समेत आनन्दाश्रमस्थपण्डितैः संश्षोधितः ६ °
२३ भारतीतीथेमुनिमणीतो बेयासिकन्यायमालाविस्वरः, यपुर-
महाराजाश्रितेन संस्कृतपाठदालाध्यापकेन बे° शा० दाधी-
चपण्डितशिवद सेन संशोधितः। ११२
२.४ श्रीमन्माधवपरणीतो नेमिनीयन्यायमालाभिस्वरः जयपुर
महाराजाभितेन संस्कृतपाठस्ाराध्यापकेन वेण स्ञा०
दाधीच्पण्डतक्चिवदतेन संशोधितः ८
२९ स्कन्द्पुराणान्तगेता सूतसंहिता श्रीमाधवायार्यकृतटीकोपेता बे
५ पाहेवासुदेक्षाजिभिः सं्ञोभिता ।
भ्रथमो भागस्तस्य भूस्यम्‌। १
भीमाधवाचायेकृतटीकोपेता
भिः सैक्लोषिता। तस्याश्वतु

४
गस्तस्य पूल्यम्‌ ।

1 ॥ । | |
|

( 9 )

सामतं मुद्रणावस्थायां वर्तमानानि पुस्तकानि । -
पालकाप्य पनिभरिरचितो हस्त्यायर्वेदग्रन्धः, जयपुरमहाराजाभितेन संस्कृत.
पाठशालाध्यापकेनन बे० श्ना ० दाधीचपण्डितक्षिददत्तेन संसोधितः।(भदरितपायः)

धन्वन्तरीयुनिषण्ट्‌ राजनिषण्टुसहितो भाषापटगतपर्यायराब्दसमेतद्रव्या -
; सपरिशिष्ठथ, वे° शा० रा० रा० बश्रोपनामकै-
नीरायणशाखिभिः संशोधितः । ( मुद्रितप्रायः )

कुसुमावस्याख्यरीकासंवणितो हन्दमाधवः ।

एतःस्थूखवणपर्कतेरधो यानि पुस्तकानि कमश

प्रदत्तानि सन्ति, तान्यस्माभिः ` सांप्रतं संशोध्यन्ते ।

अतस्तानि पस्तकान्येष्वन्यतमं वा यस्य कस्यापि सकाशे

स्यात्‌, तहिं तेनावश्यमस्मर्सकाञ्चं प्रेषणीयम्‌ । तेनास्मदु-

परि तस्य महद्युपकृतिः ` स्यात । वयमपि तस्य तस्पुस्तकं

शोधनमुद्रणानन्तरं मुदरितपस्तकसमेतं प्रेषयिष्यामः ।
शरीशाङ्गेदेबङृतः संगीरतरत्नाकरशतुरकलिनाथविरवितरीकासमेतः ।
पराहमिदहिरविरचिता बहत्संहिता भटरोत्पलकृतटीकासमेता ।
अपराकंकृतटीकासमेता याद्नवलक्यस्शृतिः ।

तेत्तिरीयशाखीयानां संहिताब्राह्मणारण्यकानि श्रीमत्सायणाचार्यङ्ृतभा-
ष्यसमेतानि ।

विद्रारण्यृता छान्दोग्योपनिषदीपिका ब्ृहदारण्यकोपनिषीपिका च ।
नित्यानन्दङृता बृहदारण्यकोपनिषन्मिताक्षरा ।

अष्टाद्षपुराणान्तगेतं ब्रह्मपुराणम्‌ !

तथा नानाविधाः श्रतसंख्यापिता उपनिषदश्च ।

( ह्येतानि पुस्तकानि सांपतं संशोध्यन्ते ) . .

( ५ )

` भवति । यदा च दिप्रमासग्रन्थः परिपूर्णो भवति तदैव सर्वेभ्यो ग्राहकेभ्यो
हीयते । नियतग्राषकेभ्य आनन्दाभमस्ययुद्रितशतपृष्ठानां -प्रस्यं दादस्नाणका
गृन्ते । तेषां पस्लकपेषणाय्यं धनव्ययो नैष भवति । अनियतग्राहकेभ्यस्तु
कतपृष्ठानां शुल्यमेको रूपकः । पुस्तक्मेषणायरयं धनं च ठते । पुस्तकपूरयग्र
हणं पुरलकमेवणात्पव पशादा न, रितु पुस्तकभापणसमय एव । नियतानियत-
अ्आहकेभ्य्‌; पुस्तकानि ब्डालुपेवरुपोष्टमार्गेण मेष्यन्ते ।

केवलदश्चोपनिषदां पुस्तकान्यपि सदेवास्माभिर्दीयन्ते, तेषां पुस्यं सार्ध
कर्विशतिरूपकाः सन्ति, तया दश्लोपनिषदः, अधिकरणमारासमेतश्षारी-
रक्षांकरभाष्यं चेति भस्थानदयमपि सदेव दीयते तस्य परय भ्रयसिकवूष-
काः । पुस्तक्मेवभार्य धनं मु प्राहकसकाश्चादेव शक्ते । पुस्तकानि
ब्याटुपेषलपोष्टमर्मेण परेष्यन्ते । तस्य धनभ्ययोऽपि ब्राहकसकाश्ादेब शृते ।

एतद्भन्यावलीगतपुस्तक्ग्रहणेच्छुभिः पुष्यपलनस्थानन्दाश्रममुद्रणारये
अथवा गुंबापुयां श्री° रा०रा० ‹ पादेव विमणाजी आपटे ' इयतेषां षः
तथा ततैव पवापुर्यां ‹ ज्येष्ठाराम पुकदजी ` इव्येतेषां राबवादीसंहकचतु-
च्वथरिथतपुस्तकयिक्रयणालये पग्र पेवणीयम्‌ । प्रं च केषलदशोपनिषः
लस्तदग्रहणेष्छुभिः भस्थानदरय्रहणेष्डुभिश्, आनन्दा जममुद्रणारये वाऽ
स्मदुशह एव पश्र प्रेषणीयम्‌ । ५ एवाविलम्बेन

पुस्तकक्रयणनियुक्छनेभ्यः ॥ `

महादेव बिमणाजी आपटे, ^

दी. र्‌. एल्‌. एल्‌
मुव युनिम्हर्ियैजे केो, ब मुम हायकोयीचे वदी,

ॐ तत्सद्रह्यणे नमः ।

महामुनिश्रीमद्यासप्रणीतं
पञ्चपुराणम्‌ ।
( तत्र ठृतीयं ब्रह्मखण्डं चतुर्थं पाताल खण्डं चेत्येतद्यरूपो द्वितीयो भागः )
----- ~~~} 23
एतत्पुस्तकं के° श्री ० रावसहिव मण्डरीके्युपनामधारिभिः
विश्वनाथ नारायण इयेतैः

महता परिभ्रमेण बहूतराणि पस्तकानि मेलयिखा

सपाठान्तरनिदंशं संशोधितम्‌ ।

८
तच

महादेव चिमणाजी आप्र
इत्यनेन
पुण्याख्यपत्तने
आनन्दाश्रमसुद्रणाट्ये

आयसा्षरमुदरयित्वा
प्रकाशितम्‌ ।

| शाटिवाहनश्काब्दाः १८१५
खिस्वाब्दाः १८९४

( अस्य पू्वेऽधिकारा राजशासनानुपतारेण खायततीकृताः )
र्यं समग्रगरन्थस्य चतुर्िश्षतिङूपकाः ।

अथ पद्मएुराणान्तगताध्यायविषयानुक्रमः ।

नदत क

तत्र तृतीयं ब्रह्मखण्डम्‌ ।

¡ प्रति ज्ञोनकस्य कलिकाललन्धजन्मजनोद्धरणो
पायनिरूपणप्रश्नः, सूृतशोनकसंवादारम्भः, व्यासे
मिनिसंवादारम्भः, दरिभक्तिवणेनम्‌, विष्णुभक्त
महिमवर्णनम्‌, वैष्णव्रलक्षणनिरूपणम्‌ ... ..
सजमिनिसंव्रादे हरिमन्दिरलेपनमाजेननियममदिम-
वर्णनप्रसङ्गेन दण्डकाख्यचौरचरित्रनिरूपणम्‌ ..
सजमिनिसंवदे-कातिकमाहात्म्यारम्भः;
कातिकव्रतविहितवितिधनियमनिरूपणम्‌, दीपदा-
नमाहात्म्यवणनप्रसङ्ेन वैकुण्टा्यविप्रचरितम्‌ ,
दीषभ्रबोधगोत्थपृण्य ।सीरुद्ध रणम्‌ ६
्ारदसंबादे-जयन्ती व्रतमदिमवणेनारम्भः,
जवन्तीपदकनिरूपणम्‌, जयन्तीत्रतपृण्यफलवणे
नम्‌, जगन्तीव्रतकर्तृणां पूर्वेषां नामानि, जयन्ती
दिवसे भोजननिष्ेधः, जयन्तीततस्य व्रतक्रतृणां च
माहात्म्यवणनम्‌ १
रदस्य ब्रह्माणे प्रति ज्लीणामपुत्रात्ववन्प्यात्वदु
हितुभ्सूलनपुंसकसंततित्वसतवत्सात्वदोषप्रातिका
रणपरश्रः सुपुत्रप्रा्िसाधनप्रश्नश्च, पूवंजन्म-
कृतविविधदुष्कमविषाककथनम्‌, तत्प्रसङ्गेनापुत्रस्य
भ्रीपरनाम्नो द्विजस्य चरितनिङ्पणम्‌ ... °.
ष्त्राह्मणयोर्मन्दिरदानमाहात्म्यवणेनम्‌, हरिमन्दिर-
च्णलेपदानमाहात्म्यवणेनप्रसङ्गेन वारनारीचरित-
निरूपणम्‌... ,,,
धाजन्माष्टमीमहिमवणंनम्‌, राधाथ्मीत्रतम्
भावात्कलावतीनाम्न्या वारनायोः समुद्धार
भादसिताष्टम्यां वृषभानुयज्ञभूमौ राधाजनननि-
पणम्‌ ,.. ,,.
तरौनकवादे -समुदरमथनकथारम्भः, प्त
पति दुर्वाससः शापः, विष्व्वाश्चया देवानां समुदम-
यनोपक्रमः
ूमस्पेण हरिणा गिरेुद्ररणम्‌, कालकूटविषोद्धव
हेण विषप्राशनम्‌, भलम्या उतपपिदषस्तस
निवसतिस्यानप्रानै ख ,,, ,,, १, ^

१

९

1

५

९

॥ |

कातिकमाहातम्यारम्भः) कार्तिके विषिभनियः

ेरावतादीनां जन्म, द्राददयां प्रातर्महासक्ष्मीपरादुर्मावः,
अलक्षम्युदहालकविवाहानन्तरं विष्णुना महालक्ष्मीप-

रिणयनम्‌, पीयपोद्रमः, विष्णना मोहिनीकूपभार
णम्‌, विष्णुना राहोश्क्रेण रिरःकतनम्‌, चन्द्रसूर्यौ

परमे ज्ञानदानादिपुण्यफलवर्णनम्‌, समुद्रमथन

कथासमाप्नि ।
शोनक प्रति सतेन मा्गसितगरवासरे कर्तन्यलक्ष्मीप्रासि

क्र गुरुवारव्रतनिरूपणम्‌ › ततप्रहेन भद्रभवसो
राज्ञस्तदृहितुः श्यामबालायाश्वरित्रनिङ्पणम्‌ ....
९ |ब्राह्मणप्राणरक्षण जनितपुण्यमदिमवणनप्रसङ्गेन दीनना-
थराजश्चरितनिरूपणम्‌, दीननायेन गालवं प्रति पुत्र-
गालवेन दीननाथराज्ञो

प्रा्तिपाधननिकूपणप्रन्न
नरमेधयज्ननिरूपणम्‌ 1
कृष्णजन्माष्टमी व्रतमाहात्म्यवणनमू, दिरीप
वतिष्टसंवादे श्रीङृष्णजन्मक्रथनम्‌, संक्षेपतः श्रीकृ

ध्णबाल्यचरितनिरूपणम्‌, जन्माष्टमीराल्नाथः, नित्र-
सेनरा्ञश्चरितनिरूपणम्‌, जन्माष्टमीव्रतप्रभावाचि-

त्रसेनोद्धार
ब्राद्मणमहिमवर्णनम्‌, विप्रपादोदकमहिमवणंनप्रसङ्गा
द्वीमनाम्नः शद्रस्य चरितव्णनम्‌

एकादशीमाहात्म्यवणेनम्‌ ) एकादश्यामभभ
क्षणे महादोष्वणेनम्‌ , एकादशी शाल्नाथंः, एकाद.
शीमादात्म्यवणेनप्रसङ्गेन वह्टभाद्यवैश्यस्य तत्पत्न्या
महाक्ूपानाम्न्याश्च चरित्रनिकूपणम्‌

पौर्णमास्यां विष्णपजनव्रतम्‌, आश्विनपीणेमास्यां वि
ध्णवे लाजादिसम्पणमदिमवणंनम्‌, तत्मसङ्ेन काल-
द्िजा्यदृद्रचरितनिरूपणम्‌ ..*

मृतक्ञौनकसंवादे हर्चिरणवाप्मििमव्णनम्‌, ततपरस
केन सुददौननाम्नो विप्रस्य चरितनिरूपणम्‌

सूतशौनकसंवादे ऽगम्यागमन जनितदुरितवारणप्रायाधि
तवणनम्‌

मूृतरौनकसंवाद्‌ ऽभक्ष्यभक्षणप्रायशित्तनिरूपणम्‌

१८
१९

रे | पश्मपुराणान्तगंताध्यायानां--

मनिरूपणम्‌, कातिके राधादामोदराचनमहि मवण - हृण्डकराख्यचौरोद्धगणम्‌, कातिकमाहास्म्य-

नम्‌ , तत्प्रसङ्गेन शंकराख्यदृषलस्य तत्पल्न्याः कलि- समापि

प्रियायश्चरित्रनिरूपणम्‌ (त -. २० | स॒तशषौनकसंवादे नानाविधदाननिरूपणं तत्फलनिरूपणं च
कात्िकमासबतविधिनिरूपणं नानाविधनियमनिरूपण च॒ २१ सनत्कुमारनारदसंवादे ट्‌ रिनिममदिमवणनं नामापराध-
सुखसीधात्योमदिमनिरूपणम्‌ तुलस्यामुदकसचनत्रस- निरूपणं च, पुराणश्रवणफलनिरूपणम्‌

केन कस्ययिद्राह्मणस्योद्धारः .. -- `" २२ सतद्लोनकसेवादे प्रतिज्ञापालनपुण्यफल्वणनं प्रतिज्ञाख-
विष्णपश्चकाट्यकार्ति कान्त्यदिनपखकमहिमवणनम्‌ "त्‌ ण्डनदोषवणनं च, तत्प्रसङ्गन सन्दराभिधचरितनि

द्विहितविविधनियमनिरूपणम्‌, विष्णुपञ्चकप्रभावा- ङपणम्‌, एतत्खण्षश्रवणफलम्‌

अथ चतुथं पाताटखण्डम्‌ ।

-- ~ ~= ~ ~ -----+- - ~ ~ ---- -=

सूृतश्ौनकसंवादः, वात्स्यायनस्य शेषं प्रति रामचरित- गस्तिना रामाश्रशाटावलोकनमश्वमेधयीग्याश्रपरी-
निवेदनप्रश्चः, रामाश्वमेधचरित्रपारम्भः, क्षण च, हयमेधाथमाकारितस्ार्धृन्दस्या ऽऽगमः,
रावणवधानन्तरं रामस्यायोध्यायां जङ्ातः परावः समागतानुषीन्प्रति वणाश्रमधमनिरूपणविपय प्रन्नः,
तनम्‌, भरतस्य तरणि प्रति रामपरावतनविषयिका ॥ ऋष्रिभी गमं अरति वर्णाध्रमधरमनिूपणम्‌
प्रार्थना ससीतेन रामेण भगतावासनन्दिम्रामदर्शनम्‌ १, ससत्य रामह 1 वमण्डवागमुननः, रामेण यज्ञदी-

स्वागमनवृत्तनिवेदनाय राघवप्रेषितरय दनूमतो भरत- क्षाम्रहणम्‌ , दिग्वि जयार्थं _ ससन्यस्य य्ीयदयस्य
सक्राक्नमागमनम , श्रीरामभरतसमागमः, पृष्पका- सजीकरणम्‌ , स्वणपत्नीसांहतस्य गामस्य वरासण्रा-
रदस्य सभरतस्य रामस्यायोध्यायामागमनम्‌ ..- २। दिभिः सह कुण्डमण्डपादिकिरणम्‌ , अश्वमस्तकस्यो-

रघनाथस्यायोध्यायां प्रत्रेशनम्‌, मातृदरामम्‌ , गमागम- | परि स्वमृद्राद्टितहाटकपत्रवन्धनम्‌ , हयरक्षणा्थं
परितुष्टपौरकृतमहोत्सा वर्णनं पौराङ्गनानां संवादश्च ३, रामस्य शवरघ्रं प्रति गमनायाऽऽज्ञा, प्रयाणसमये

॥ श्‌ पति गोपदे

रामावियुक्तायाः कौसल्याया वरिटापवणनम्‌, पुरीप्रवे | वघ्नं मरति ५ श ० ०८.
श्रघ्रसमागम ह्र पृष्करटादीनां

श्षानन्तरं मातृणां द्रोनम्‌, रममातणां संवाद शत्रुप्रसमागमे हयरक्षाथं पृष्कलयर्द प्रेप्रणं हनमन्तं

सुमुदते रधुनाधराज्याभिपेकः -- “= *“ ४ परति मार्ग शनुप्ररक्षा्थ गमस्योपदेशशच, रुत
देवकृतरामस्तुतिनिरूपणम्‌ , गमेण देवेभ्यो वरप्रदानम्‌ , । प्रयाणाय माव्राज्ञप्रदणम्‌ रामं प्राति जानकोभ्रा-

रामराज्यस्थितिव्रणनम्‌, रमेण सीताग्रास्त्यागः, | तुलक्ष्मीनिधर्विनोदपरसंभाषणम्‌ प्रयाणसमग्रे शश्र

रामसंसदि कुम्भजन्मनः समागमः ... --- ५| प दाभदाकुनददनम्‌, प्रयाणसमये भायौगृहे
रामकृ तोऽगस्ति प्रति कशलप्रश्चः, श्रीरामप्रष्टनाग- पष्कलस्याऽऽगमनम्‌ , पृष्कलस्य भार्यो प्रति सद्र

स्तिना तं प्रति रावणकुम्भकविभीपणानां जन्मकथ- तेनोपदेदाः, पुरात्सपरिवारहयनिगेम

नम्‌, कुबेरजन्म, पुष्पकारूढं धनदं टष्र्वा रात्रण- पष्कलपल्न्यास्तं प्रत्युपदेदाः, पुष्कलस्य शत्रुप्रकटका-

मातु रावणादीनां निरभत्सनम्‌, मातृसर्मीपे रावणा- गमनम्‌, सैन्यस्य सहयस्य रतरप्रस्याहिच्छत्रा
पुयामागमनम्‌, अदिच्छत्रापुरीवणनम्‌, कापाक्षा-

दिप्रतिज्ञातनिरूषणम्‌, ... ,,. ६

वणादनिमुम्रतपःपरितुष्टस्य ब्रह्मणो वरप्रदानम्‌, चरितारम्भः, सुमन्त्रेण शश्र प्रति कामाक्षा
ब्रह्मलोके रावणाक्रान्तव्रिवृधगमनम्‌, तैः सह्‌ ब्रह्मणः चरितनिवेदनग्रसङ्गेन सुमदरात्गश्चरित्रनिवेद
कैलासगमनम्‌ , विवुधसंषसहितयेत्रष्दिवये वकर - नम्‌ समदतपश्व्यावणेनम्‌ , स॒मदतपोभङ्गाथं श-
ण्ठगमनं विष्णुस्तुतिश्चव, स एव त्वं विष्णुरवतीणै करेण कामं प्रति प्रेषणम्‌ , कामस्येनद्र प्रति गर्वोक्ति
इति रामं प्रति कुम्भजन्मनो निरूपणम्‌... .-. ७। कामस्य रम्भग्रा सह्‌ सुमदतपोवनगमनम्‌ , भप्त-

शत्रणादिविप्रहनगजनितब्रह्महुत्यादोषभीतिपरि खिन्नं मं रासुमदयोः संभाषणम्‌, ,.. „- “= "^
प्रत्यगस्तिनाऽवमेधकरणाय प्रेरणम्‌ , रमेणा- रम्भाकामयोबलहानिः, सुमदस्य कामाक्षादरेनं

गरस्वि प्रति हयमेधविधिनिरूपणप्रश्नः ... ... ८| स्तुतिथ, कामाक्षावरदानम्‌ , सुमदशत्रुप्रसमागमः,
गामं प्रत्यगस्तिनाऽश्वमेधयोग्याश्चलक्षणनिरपणम्‌ , अ- शब्प्रस्याहिच्छत्रापुरीप्रवेशः, सुमदेन रामानुजाय

९३
२.४

९६

१०

११

१२

विषयानुक्रमः । ३

सर्वस्वसमर्पणम्‌ छ ।
सुमदशातरुप्संवादः, सुमद चरित्रसमाप्तिः) सदयस्य

शत्रुत्रस्य च्प्रवेनाश्रमागमनम्‌ , च्यत्रनसुक-

न्याचरितनिरूषणम्‌, -- `
सयवनेन स्वग्रियाप्रियपूरणाय वरिमाननिमाणम्‌ , विमा-
नवणनम्‌ , सकन्यासदितस्य च्यवनस्य तपोभोगव-
णनम्‌, °= ° + ४४
हर्यातिसकन्यासवाद शायातियज्ञारम्भः, यज्ञे च्यव
नेनाधिनीकमाराभ्यां भागदानम्‌ , च्यवन वज्ज
प्रहारिणो मधवनो भुजस्तम्भनम्‌ , शयातयन्स
मािः, हयस्य च्यवनाश्रमागमनम्‌, हदयावलोक-
नानन्तर च्यवनाश्रमगतमुनिवृन्दकृतरामप्ररसावणे
नमू , शचरधेन हमूमद्धारा रामदशेनाथं यज्ञमण्डपे
च्थवनमृनिग्रेषणम्‌.-- `. ""
अश्वस्य बवाजीपुरागमनम्‌
व्रिमखराज्ञा शत्रुघ्नाय सवस्वापणम्‌ , नीलपवतागम-
नम्‌ , शतच्रु्रस्य सुमतिमन्त्रिणं प्रति काऽ्यं गिरि
रिति प्रश्रः नीटगिरिमाहान्म्यनिरूपणम्‌, सुम-
तिना श्त्ुघ्रंप्रति नीलपवतमदिमवणन्रसङ्गद्रतन-
प्रीवराज्ञश्चरितानकूपणम्‌ , ध
रलग्रीवं प्रति केनापि विप्रेण नीलगरिमादात्म्यनि
पणम्‌, नीलगिरिवासपण्याच्चतुभुं जलप्राक्िकार-
णनिरूपणम्‌
मीरगिरियात्राविधिनिरूपणम्‌, नीखगरयात्रायां स-
पौरस्य रलनम्रीवस्य गमनम्‌ ।
विप्ररत्नप्रीवयोः संवादे गण्डकीमादात्म्यवणनं शायि
प्रामक्षिलामाहात्म्यनिरूपणं च, पृल्कसाल्यश्चबरच-
रितनिहिपणम्‌
लग्रोविण नीटगियत्रलोकनम्‌, रत्नग्रीवकृतं पृरुषात्तम-
स्तोत्रम्‌, केनापि संन्यासिना रत्नग्रीवं प्रति श्र
मव्रिष्यति पृरुषोत्तमददौनामिति निरूपणम्‌... ...
रलग्रीवेण पुरुपोत्तमावरोकने पूननं च, रल्नग्रीवकृना
पोत्तमस्तुतिः, रलग्रीवाय चतुमु नतवप्रा्ति्वकृ
्टग्राप्तिश्व, नीलगिरिमादात्म्यश्रवणपटनफलनिषू-
पणम्‌, नीटपवेतनिकटे हयगमनम्‌ ... ,
द्यस्य सुबाहुराङ्गश्क्राङनगरागमनम्‌, २
बाहुपत्रण दमनाष्येन हयावलोकनं प्रतिबन्धनं च,
प्रतापाग्यदमनयोयद्धषणेनम्‌, दमनेन प्रतापा-
ग=यवध्‌ क. 0
दमनपुष्करयोयुद्धनिरूपणम्‌, पुष्कलत्रिजय
रण सन्यस्य मुबाहोयद्धायाऽऽगमनम्‌, सुबाहुसेनाप-
तिना प्रश्व्य॒हकरणम्‌
पुमतिमग्णा रश््ं प्रति सुबाहुबलनिरूपणम्‌, लक्ष्मी

वाजीपराधिपेन

१३। निधिसूुकरेत्वोयुद्धवणनं तयो्गदायुद्धवणनं च, सुके
वा 2 अ अः अ. 4५ > 2
चित्राक्गपुष्कलयरोयुद्रवणनम्‌, चित्राङ्गवधः ... “* २५७

चिघ्रादवधाद्राज्ञः पुत्रशोकवणनम्‌, सुबदृहनूमदुद्धव-

| णनम्‌, मूितस्य मुबाहुगज्ञ स्मे रमदह्ेनम्‌,
शव्रुत्रविजयः, सुवाद्रशत्रुत्रसमागम २८--२९

। | सह्यस्य रात्रस्य तजःपुरागमनम्‌, ऋतम्भरा

१ ख्य्रपाख्याननिरूपणम्‌, जनकोपाद्यान-
निरूपणं तेन नरकस्थप्राणमेचनवणनं च ,,, ३०

जनकस्य नरकदक्षनकारणनिरूपणम्‌, जाबादिन। ऋ त-

म्भराय्र गोपूजाविधिनिवेदनम्‌, ऋतम्भरतुपण-
योः समागमः, रामनामस्मग्णपृताय राज्ञे धेन्वा
| वरप्रदानम्‌ .." , ३१
. , | सलयवदख्याननिरूपणम्‌) शतुत्रसलकत्स-
| मागमः ... ... , ३२

| रावणमहदा वि गरन्माटिनाऽभ्रापहगणम, विदुन्मारीयु
| द्रव्रणनम्‌, विगरन्माटना वधानर्पणम्‌ ..- 2 3--2४

हयस्या ऽऽरण्यकर्येगध्रमागमनम्‌, आरण्यकरपरर्यान-

| निह्पणम्‌... ... , ३५
| रोमेनाऽऽरण्यकाय तिथिवरासरक़रमेण रामचरित्र

१५. निरूपणम्‌ 0 ... ३६
| आरण्यकमनेः साय॒ज्यमक्ति प्राप्निकथा{ रूपणम्‌ ... ३५
। न्मदादरदे ऽश्रानमननम्‌, यमनाददे शचरु्राय माहनान्न-

१८ त्रियाप्र्निः, यमुनाद्रदे वाहप्रापति
। वाहस्य देवरप्राल्यवीरमणिनगरं प्रल्यागमनम्‌, वीरमणि-

१९, पूरेण हृयग्रहणम्‌, शिववीग्मणिवादः ..* *** ३९
न्तरा समतिना वीरमगिचरितनिरूपणम, सैन्यद्र
| यस्य युद्धापक्रम + 4 2: अन ४0

सक्मा्रदपुष्कटयोयुद्ध वणनम्‌, पुष्कः टविजय ४१--४२

वरीरमद्रपष्कलयुद्रम्‌, पृष्कल्वधः, वीरभद्रशत्रुघ्युद्धम्‌,
| शात्रव्रपराजयः ... ४३
हनमनच्छि रति
२१ हनमच्छवयो यृद्रानरूपणम्‌, शिवेन हनूमन्त प्र
वरदानम्‌, हनमना द्रोणाचलानयनम्‌, मार्भं हनूमदे
ब्रयुद्धम्‌ , सृतसेजीविन्योपधीलाभस्तस्या रसेन सर्वेषां

|
| जीवनं च. श्चव्रघ्रस्य शिवात्पराजय
|

शबत्रु्ऱृत-

२२, कोकः, रणे श्रीरामागमनम्‌ .“ ४४
श्रीरमधिवसमागमः, श्रीरामदशनात्सवेषामानन्दव्रणन

४५-- ४६

हय प्रस्थानं च `“.
हयस्य हेमवृटं प्रति गमनम्‌, तत्र॒ हृयगात्रस्तम्न

२३। हात्रघ्रहोनकसमागमः शानकमुनिना हयस्तम्भ

२४। कारणानेवेदनम्‌ ४५७
श्च प्रति दौनकेन मुनिना वरिविधकमेविपाककथनम्‌

२५। हयस्य स्तम्भनान्मृक्ति मुक्तिः , ४८

सुरथस्य कुण्डस्य नगर दयगमनम्‌)

७ पद्पुराणान्तगताध्यायार्ना-

सुग्थेन हयग्रहणम्‌, सुरथराज्यस्थितियणेनम्‌ , सुर-
थचरित्रनिवेदनम्‌ 4 4
शतरु्ेन सुरथं प्रति दृतग्रेषणविचारः,अङ्गदस्य प्रेषणम्‌
सुरथाङ्गदसंवाद
अम्पकपुष्कलयोयुद्धवणेनम्‌, पुष्कलबन्धनम्‌, चम्पक
नूमयुद्ध म्‌, चम्पकपराजय पुष्कलमोचनम्‌
सुरथदनूमत्संषादः, हदनूमत्सुरथयोस्तुमुलयुद्धनिरूपणम्‌,
सुग्थेन हनूमन्तं प्रति श्रीरामाल्रेण बन्धनम्‌, सुरथ
पष्कलयुद्धम्‌, सुरथशवुघ्युद्धवणंनं शवुप्रपराजयश्च
सुरथविजयः 1
सुभ्रीवसुरथयोस्तुमुलयुद्धनिरूपणम्‌, रामान्नेण सुप्रीवब-
न्धनम्‌, सुरथेन रामपक्षीयाणां सेषं बन्धनं कृता
नगरे नयनम्‌, बन्धनतः स्वमुक्तये हनूमलत्ृतराम
स्तवः, श्रीरघुनाथागमनम्‌, सुरथरामसमागमः, सर्वेषां

मोचनम्‌, वालगरीकेराश्रमरं प्रति दयगमनम्‌
स्रेनाश्वबन्यनम्‌, हयरक्षकभुजकृन्तनम्‌
शेषप्रश्राद्रात्स्यायनेन सीतात्यागचरितानेरूपणम्‌,राम-
सीतासेवदि दोहदवणैनम्‌, रात्रा रमकीर्तिश्चरवणार्थ
नगरे चारगमनम्‌, 0 ।
शमाय चारै रजकदरुक्तिनिवे दनम, रामस्य भावि
सीतावियोगजनितमृषोवगनम्‌, र॑मभरतसंव्राद
सीताया रमवियोगत्मकङ्ञापकारणनिरूपणम्‌, रजक-
भरताग्राऽऽज्ञाकरणानन्तरं शचरुप्राय सीतालयागाथमानज्ञा-
करणम्‌, रात्रघ्ररामसेवादः, लक्ष्मणाय सीताद्यागायं
साज्ञाकरणम्‌, दोहदपूर्तिमिप्रेण सीताया वनगमनम,
वने जानक्या गङ्गादश्नम्‌
सीनालक्ष्मणसंव्राद :, लक्ष्मणेन वने त्यागः साताया
सीतादोकनिरूपणम्‌, सीताया वरात्मीकेराघ्मं प्रति
गमनम्‌, वाल्मीकिना सीतायाः सान्त्वनम्‌, कुशल -
वजन्मनिरूपणम्‌ ... ध
त्रप्रसेनानिनः कालजिदाख्यस्य खस्य च युद्ध वणे
नम्‌, कालनिस्सेनानिनो मरणनिरूपषणम्‌ श
नृमछवयो: संप्रामः, मूर
तस्य हनूमतो एे पतनम्‌ ... ह
शत्रुघ्रल्वयोस्तुमुटसंम्नामवर्णनम्‌, रषमूष्ठेनम्‌ ,..
सवपतनात्पीताञ्ञोकः, कृशस्य वनादाध्रमाणमनम्‌,
शच्रघ्रकुदायोः संप्रामः, शद्घ्मूटनावृत्तनिरू-
पणम्‌ ...
कुरस्य हनूमत्मुप्रीवाभ्यां सह संप्रामवणने तयोबेन्धनं
च, कू शल्वाभ्यां सीतायै युद्धवृत्तनिवेदनं बद्धक-
पिप्रदश्चैनं च, सीताकृतमतगमसन्यसंर्जावनम्‌,
सीतदेतात्कुकख्वाभ्यां शत्रु्रपुरतो हवत्यागः ....
हयेन सह शत्रुघ्रादीनामयोध्यायां परावतेनम्‌, युमति-

००५4१

सुमश्रिणा रामाय हयनिगैमनासरावर्तनपयेन्तं संजा-
तस्य वृतस्य निकूपणम्‌ ४ ¢
। सीतानयनाय लक्ष्मणप्रेषणम्‌,
सीतालक्ष्मणसंवादः, सीतदेशाघ्ववकुशयोल््मणेन
सहायोध्यायामागमनम्‌, वाल्मीकाञ्ञया कुशलवाभ्यां
रामचरिन्रगानम्‌, स्वपुत्रज्ञानाद्रामेण तयोः स्वाङ्का-
रोपणम्‌, रामागरणनिरमाणकारणनिरूपणप्रसङगाद्रा-
ल्मीकिपुवैचरितनिवेदनम्‌, रामेण सीतास्मरणम्‌
सीतानयनाय वने पुमलक्ष्मणगमनम्‌, लक्ष्मणेन सह्‌
सीतागमनम्‌, रामसीतासमागमो यज्ञारम्भश्च, रामा-
श्रमेधयज्ञवणनम्‌

गमावभृथज्ञानवणेनम्‌, रामाश्वमेधसमा्चिः, रामा
श्रमेषचरितपटनश्रवणफलनिकूपणम्‌

श्रीढृष्णचरितारम्भः, इन्दावनादिषोडरादलात्म
क्ीकृष्णक्रीडाकिञजल्कनिरूपणम्‌, वृन्दाषनादि
श्रीकृष्णक्रीडास्थलवर्णनम्‌, श्रीटृष्णसीन्दयवणे-
नम्‌, वृन्दावनमादात्म्यवणंनम्‌ ४ ५
श्रीकृष्णपार्षदगणनिरूपणम्‌, ऋषीणां गोपीत्वप्रापति
कारणनिरूपणम्‌, ऋप्रीणां जन्मान्तरीयपुण्यवणनम्‌,
गधामाहात्म्यनिरूपणम्‌, राधाकृष्णनिकेटस्थानेक-
गोपीवणनम, गोपिकागणमध्यस्थपरब्रह्मध्रीकृष्ण-
स्वरूपवणंनम्‌ ,., «“
वन्दावनमथुरादिक्षत्रमदिमवणनम्‌ › वेणवक्षोत्पत्तिकथ-
नम्‌, गोपानामृत्पत्तिक्रथनम्‌
प्रधानध्यो कृष्णवष्ठभानां वणेनम्‌ = ,, =“ ^
मथुरावृन्दावनमहिमवणेनम्‌ 9
अर्मनस्य राधाल्येकददीनं ज्लीलप्रापतिश्च ..
नारदस्य राधालोक्दशनं स्लीतपाप्तश्च
संक्षेपतः कृष्णचरितवणनम्‌ ( असावध्यायोऽप्राप्रास्‌
्विकोऽस्त्यवलोक्रनमनीपषरा चेदवलाकनीयः )
श्रीकृष्णतीर्थानां वणैनम्‌ , श्रीकूष्णरूपगुणवणनम्‌
कराटग्रामनिणेयनिरूपणम्‌ =...
शालमाममहिमवर्णनम्‌ , वैष्णवानां तिरुक्विधिनिरूप
णम्‌, तरष्णवानां "विविधनियमनिरूपणम्‌ ""
६१ |कलिसेतार फदारिनामर्मादिमनिरूपणम्‌
९२५| निहपणम्‌...
शरीकृष्णमदीक्षाविधानम्‌, मचदाब्दाथनि रूपणम्‌
विस्तरण मश्रदीक्षाविधिक्रथनम्‌ ‹."
श्रीकृष्णस्य वृन्दावने द्नदिनीयचयोनिरूपणम्‌, त!
गेन राधाव्रिकासादिवणेनं श्रीकृष्णस्य गधामातुद
तरभोजननियमकारणवणंने

५२

५ ३

। ४.1

शै 9 9

५८

५९

+ 8 8, । # 2 । 8.8,

६ (.)।

हुरिपृजाग्ियि

न च, न्दा
६५ वनमाहात्म्यसमाभिः श्रीरृष्णरितसः
पाधि „~ न न

१)

६६

६७

६८

६९

€:

जन्मचरितनिरपणम्‌, सहगमनकतृ्ीमाहातम्यव-

विषयानुक्रमः । ५
्रत्राखमाहात्म्यारम्भः, वैष्णवधमेकथनम्‌, णिनम्रसेनाव्ययाचरितवणैनम्‌ ,., .., .., १०३
विष्णुध्यानधिवैचनम्‌ ,,, ... ध भ्यायुषितिमच्रमदिमकथनं सोपाख्यानम्‌ ... ... १०३
अम्बरीषनारदसंवदे-- भक्तिलक्षणनिरूपणसम, माधव- भस्मोत्पत्तिकथनम्‌, भस्मनिर्माणविधिकथनम्‌, भस्मा-
मासमष्टिमवर्णनम्‌ ... ८५| दानधारणपुण्यकथनम्‌ 9 ४
माधवमासव्रतविधिनिरूपणम्‌, वैशाखजानमाहात्म्यव- रिवलिङ्गाचंनमाहात्म्यवर्णनम्रसङ्गनेश्वाकाख्यविभ्रचरि
णेनम्‌ ,.. ..“ ८६-८७| अनिरूपणम्‌, शिवलिङ्गाचैननियमकथनम्‌... ... १०५
पापप्रशमनाख्यस्तोत्रमहिमव्रणनस्‌, तत्प्रसङ्गेन मनिज्- अभिमृखाख्यशिवगणकथानकम्‌, अभ्िमखवीरभदयो
मौख्यमुनिचरितनिरूपणम्‌, पापग्रणारानस्तो्रनि सवाद्‌ काराद्विकराख्यराज्ञः कस्यािदरेद्यायाश्च चरि
हपणम्‌ ००५ ०० ८८ तनिरूपणम्‌ १०६
वैशाखमति विविधत्रतनियमनिरूपणम्‌ ... ... ८९ | हरनाममाहात्म्यवरणन्रसङ्गेन विधृताख्यराज्ञशवरितनि-
्रिष्णपजाविधिकथनम्‌ ९०| रूपणम्‌ ,.. १०५७
माधवमासे माधवपूजाजनितपृण्यमहिमष्रेभवनिरूपणम महेशनाममहिमव्णन प्रसङ्गेन देवरातसुतायाः कलायाश्च
तत्मसङगेन ब्रह्मणयमसंवादः -“ .“ ... ९१| रित्रकथनम्‌, गौरीकृतसोमवारवतनिरूपणम्‌ , रिव-
ब्रह्मणग्रमसंवादे नारकिणां पापनिरूपणे स्वाशिणां पुण्य- नाममाहात्म्यसमाति १०८
निरूपणं च, तीथज्ञानपुण्यवणंनं वैष्णवानां विषि पृतणश्रवणमहिमक्यनं पौराणिकपुजापरिधिकथनं च... १०९
धनियमव्णैनं च 0 ९२-९३ गौतमङृतशिवपूनावणेनम्‌, गौतमगृहे बाणादिशिवभ-
ब्राह्मणय्रमसंवादे वैशाखमासे विविधानियमव्रतनिरूप क्तानां समागमः, गौ तममन्दिर ब्रह्मविष्णुशिवादिदे
णम्‌, माधवमासन्ञानपुण्यमहिमवर्णन प्रसङ्गेन धन- वानां समागमः, तच्र॒विष्णशिवकृतजटश्षीावर्ण-
धमौख्यविप्रचरितनिरूपणम्‌ ,.. ९४| नम, गौतममन्दिरे सर्वेशां देवानां भोजनम्‌, हन्‌-
महीरथरारेश्वरिप्रकथनम्‌ , महीधरकश्यपसंवादे वैरा मतः शिवक्षक्तिवणनम्‌, हनृमत्कृतरिवचिङ्गपजा-
खस्नानपुण्यवरणेनं विविधनियमकथनं च ,,९५-९६| विधाननिरूपणम्‌, चतुयगधर्मेनिरूपणम्‌ कलियुगे
महीधरथमदृतसंवादे विविधपापपुण्यकथनम्‌ ... ९७|। दानमहिमवणनं हरिकीतेनमहिमव्णेनं पुराणभ्रवण-
महीधरदत्तपुण्येन नारकिणां माक्त ,.. ,.. ९८ महिमविवरणं च, पुराणध्रवणपटनाधिकारिनिरूप-
विष्णुध्याननिपणम्‌, वैशाखमाहात्म्यसमापि म्यसमाक्षिः ५९ णम्‌ २०५९७ गोतमाख्यविभ्रचरितवर्णनम्‌ पुरा-
ण क्षणानि, पुराणवाचनक्रमनिरूपणं
०० विधिनिरूपणं च, पोराणिकसत्कारत्रिवरणम्‌, भारत-
+) मू भ्रवणविधिकथनं माहात्म्यकथनं च, पुराणसख्या-
धीरामेण विभीषणवन्धनवातौश्रवणम्‌, पौराणिकलक्ष- कथनं महापुराणोपपुराणनामकथनं च, ... ११०-१११
णनिरूपणम्‌, अष्टादशपुराणनिवेवनम्‌, पुराणक्नोतृव- श्रीरामजाम्बव्रत्सवादे पुराकल्पीयगमायणकथनम्‌ ... ११२
क्तृनियमकथनम्‌, पुराणश्रवणपरिधिनिरूपणं च, पु नायार्जितधनसंपादितदेवपूजादिषर्मपुण्यमहिमकथन-
रागावसरे शकुनददोनम्‌, रामेण विभीषणमोचनम्‌, प्रसङ्गेन महरूणसूनोराकथस्य चरित्रानिरूपणम्‌, श्री-
विप्रावज्ञाजानिताप्रजदु;खकथनम्‌ *** ** १००| रामकृतकासल्यामासिकधाद्धविधिनिरूषणम्‌,श्राद्धा-
भीरामस्य पुष्पकेण क्नीरङ्गनगरं प्रति गमनम्‌, रामस्य वसे कस्याचिदतिथेरागमनम्‌, अतिधिना श्रीराम-
कृषं रति गमनम्‌, तत्र नारायणदंनं नारायण- सीताछलनम्‌, अन्यायाजितद्रवयेगश्वरपूजाकर्तृकि-
पमसवादश्व, रामलक्ष्मीसंवादः, ततो रामस्य गौत- ल्विषजनितदुःखनिरूपणप्रसङ्गेन कस्यिदरूपकास्य-
मीतदे भरद्वाजाश्रमागमनम्‌, राद्धदिने धादकतु राक्षसस्य चरित्रनिरूपणम्‌, रामशंमुसेवादे उपह-
भोकननियमाः, श्राद्वकालनिर्णयः, श्रीरिवलििस्था- तद्रव्यप्‌जानिषेधकथनम्‌, तत्प्रसङ्गेन चेकितानित्रा-
पनपूजनव्िधिनियमकथनं महिमकथनं च, भस्मम- हमणचरित्रनिरूपणम्‌, उपह तघण्टाकारणनिरूपणप्र-
दिमवणेनम्‌, भस्ममाहातम्यकयनप्रसङ्गन धनजया- सेन कस्यचिन्मन्दाख्यस्य चर्तिकथनम्‌, पाता-
स्यविप्रचरितनिरूपणम्‌, १०१ लखण्डश्रवणफलम्‌, शिवराघवसंवादश्रवणफलम्‌, पु-
भप्ममहिमप्रस्गात्कस्यविचुनो मुक्तिकथनम्‌ दनः १्‌- राणवर्कतृसतक, रनिहूपणम्‌ रः ००, ११३

॥ श्रीः |
महामुनिश्रीव्यापप्रणीततं

पद्मपुराणम्‌ ।

तच्र तृतीयं ब्रह्मखण्डम्‌ ।

जथ प्रथमोऽध्यायः ।
शौनक उवाच-
कलौ समागते सूत प्राणिनां केन कमणा । उद्धारो पै भवेत्तस्मात्कथयस्व ममाग्रतः ॥
सूत उवाच-
साधु साधु मुनिश्रेष्ठ धृण्यात्मनां वरो भवान्‌ । सर्वेषां च जनानां च श्रुभवाञ्छो निरन्तरम्‌ ॥२
एतग्रासः पुरा विप्रः सवेङ्ः स्वेपूजितः । पृष्टो जेमिनिना तं स यदाह शृणु वैष्णव ॥ >
दण्डवत्मणिपत्यासो व्यासं सवायेपारगम्‌ । गुरं सत्यवतीमूनुं पच्छ मुनिपुङ्गवः ॥ ४
जेमिनिरुवाच-
रौ दृणां भवेत्केन मोक्षो वै कथयस्व मे । अल्पेनापि च पुण्येन म्याश्रालपायुषो यतः ॥ ५
व्यास उवाच--
पाधुसङ्गाद्धवेद्धिम शाक्लाणां श्रवणं मरभो । हरिभक्तिभेवेत्तस्मात्ततो श्जानं ततो गतिः॥ ६
१ रोचते कथा भूमी पाप्िष्ठाय जनाय वै । वैष्णवी सतु विद्यः पापिष्ठमवरो द्विजः॥ ७
्रीकृष्णस्य कथां भुत्वा ऽऽनन्दी भवति वैष्णवः। अस॑त्यां तां तु यो ब्रेयाञ्ज्ेयः स पापिनां गुरूः
पस्मिन्यस्मिन्स्थले विप्र दृष्णस्य वतेते कथा । तस्मात्तस्मालगम्नाथो याति त्यक्त्वा न किचित्‌
ष्णस्य यः कथारम्भे यादि नराधमः । नरकाननिष्कृतिनांस्ति मन्वन्तरशतावधि ॥ १०
प पुराणक्थां शरुत्वा निन्दन्त्युपहसन्ति वै । तेषां करस्था नरका बहृ्ेशकराः सदा ॥ ११
नन्मान्तराजितं पापं तत््षणादेव नश्यति । श्रीकृष्णचरितं यो वै श्रोतुमिच्छां करोत्यपि ॥ १२
भक्त्या यो वै नरः छयाच्छरीकृष्णचरितं तथा । न जाने श्रवणे तस्य का गतिवां भविष्यति १३
ब्रह्महत्यादिकं पापं परद्रीहरणं तथा । सर।पानं तथा स्तेयं स्वँ नश्यति पापिनः ॥ १४
पापं छृत्वा तु यो मलयः पात्पापं निवर्तयेत्‌ । तस्य पापं व्रजेाश्षमभिना तूलराशिवत्‌ ॥ १५
शीट णचरितं बि तिष्ठद भुस्तकं यहे । तस्य एहसमीपं हि नाऽऽयान्ति यमकिंकराः ॥ १६
नेमिनिरुवाच-
पदन्ति वेष्णवान्कां्च बाज्छा ब्रहि गुरो मम । इदानीं तान्समाङ्गातुं तेषां माहारम्यगुत्तमम्‌॥ १७
व्यास उवाच-

यो नरो मस्तके भक्त्या वैष्णवा ङ्पिजलं द्विन ! करोति सेचनं पापी तीर्थ्लानेन तस्य किमू१८

१ क्ष, पुण्यज्ञानव" । २ अ, 'सद्वार्तातु ३ द्व. "प॑ पुराणं नाराये्तया । ४ ज. पुस्तके। ५ सल. ज. घ. सेवन ।

१८२ पहापूनिश्रीव्यासपणीतं- [ ६ ब्मसण्डे-

साधुसङ्गं तु यः कुयीरकषणं वाऽधेक्षणं द्विज । तस्य नह्यन्ति पाणान ब्रह्महत्यायुखानि च ॥ १९
यत्र यत्र कुठे चै एको भवति वैष्णवः । कुलं तस्य यदा पापै्युक्तं तन्पोक्षगामि बे ॥ २०
हिसादम्भकामक्रोपैरवजिताश्रैव ये नराः। कोभमोहपरित्यक्ता बेयास्ते वेष्णवा द्विज ॥ २१
पिवभक्ता दयायुक्ताः सवै्राणिहिते रताः ॥ अमत्सर वैष्णवा ये विद्याः सत्यभाषिणः २२
विप्रमक्तिरता ये च परस्रीषु नधैसकाः। [#एकादशचीत्रतरता विद्गेयास्ते च वैष्णवाः] | २३
[+गायन्ति हरिनामानि तुरसीमाल्यधारकाः] हद्धि सलः सिक्ता विङेयास्ते च वैष्णवा; २४
्रोत्रयोस्तके येषां तुरस्याः परणयुत्तमम्‌ । कशिचिदृश्यते विभ विद्ठेयास्ते च वैष्णवाः ॥ २५
पाखण्डसङ्गरहिता विभदेषविवजिताः । सिशरेयुस्तुखसीं ये च ज्ञातव्या वैष्णवा नराः ॥ २६
पूजयन्ति हरं ये च तुरसीं चार्चयन्ति ये । कन्यादानरता ये च ये वै हयतििपूनकाः ॥ २७
्ण्वन्ति विष्णुचरितं विङ्गेया वैष्णवा नराः । यस्य शे सुप्रतिषच्छाटग्रामशिलाऽपि च ॥ २८
माजैयन्ति हरेः स्यानं पितृयश्षभवर्तकाः । जने दीने दयायुक्ता विङ्गेयास्ते च वेष्णवाः ॥ २९

परस ब्राह्मणद्रम्यं परयन्ति विषवच्च ये । हरिनैवे्यमश्नन्ति विज्ञेया वैष्णवा जनाः ॥ ३०

बेदशाखानुरक्ता ये तुलसीवनपालकाः । राधाष्मीव्रतरता बिद्ेयास्ते च वेप्णवाः ॥! ३१

श्रीढृष्णपुरतो ये च दीपं यच्छन्ति श्रद्धया । परनिन्दां न कुबेनिि चिज्ञेयास्ते च वैष्णवाः; ॥ ३२
सूत उवाच-- .

पृष्ठो जैमिनिना व्यास इत्युक्तः स यथाक्रमम्‌ । मयेदं कथ्यते ब्रह्मन्यत्मसङ्गाहुरुश्रुतम्‌ ॥ रे
अध्यायं श्रद्धया युक्ता ये शृण्वन्ति नरोत्तमाः । सवेषापविनिमुक्ता यान्ति विष्णोः परं पदम्‌ २४
दति श्रीमहापुराणे पाने ब्रह्मखण्डे व्यासजैमिनिर्ंवादे प्रथमोऽध्यायः ॥ १ ॥

आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--९८३४

अथ द्वितीयोऽध्यायः ।

|

सूतं उवाच--
णु शौनक वक्ष्यामि चान्यधर्म पुरातनम्‌ । व्यासज॑मिनिसंबादं श्रोतृणां पापनाशनम्‌ ॥
जेमिनिरवाच--
कर्णा हि गरो केन मन्दिरं जगतीपतेः । याति तत्कथयस्वाद्र नरः पापी चमे म्रभो॥ `
व्यास उवाच--
श्रीटृष्णमन्दिरे यो वै छेपन करुते नरः । सर्भपापविनिरमुक्तशान्ते याति हरेशहम्‌ ॥
यश्ौम्बुरेपनं कुयत्संहया श्रुणु जैमिने । तस्य पुण्यम वचिम मन्दिरे जगतीपतेः ॥
तत्र याप्रनिति परयन्ति रजांसि च द्विजोत्तम । तावत्कल्पषहक्लाणि स वसेद्विष्णुमन्दिरे ॥
पुराऽऽसीदण्डको नाम्ना चौरो लोकभयमदः । ब्रह्मस्वहारी मित्रघो युगे द्रापरसं ्ञके ॥
असत्यभाषी करश्च परद्जीगमने रतः । गोभांसारी सुरापश्च पाखण्डजनसङ्गमाक्‌ ॥

५ एतशिद्वान्तर्गतः पाटो ज. ढ. पृस्तकस्थः । † एतशिहान्तगंतः पाठः च. ज. ढ. पुरतकस्थः ।
१६. 'टस्याश्च दङद्रिन। क" । २ ज. ठ, "श्रानुलेण । ३ ङ. ठ. यानि नप ।

। @ „¢> 6» € -९

९ द्वितीयोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ३८३

््िच्छेदी द्विजातीनां न्यासापहारकस्तथा । शरणागतहन्ता च वे्याविभरमलोट्पः ॥ ८
[एकदा स द्विनश्रष् कस्यविदविष्णुमन्दिरम्‌ । जगाम हरणार्थाय विष्णोर््रग्यं स पृदधीः ॥ ९
अथ द्वारि भविर्यासावङ्धिकदमसंयुतम्‌| । भोजयामास वै निम्ने भूमौ देवश्हस्य च ॥ १०
तेनैव कमेणा भरमिनिम्नरिक्ता बभ्रव ह । लोहस्य च शलाकाभ्यामुदराय्यं बररं मुदा ॥ ११

प्रविवेश हरेर्गेहं वितानवरश्ौभितम्‌ । रत्नकाश्चनदीपाश्पारिभ्वस्तमहत्तमम्‌ ॥ १२
नानापुष्पसुगन्धाढ्यं नानापत्रसमाकु्म्‌ । सुवासितस्य तैलस्य गन्धेन परिपूरितम्‌ ॥ १३
अनेन हारकेणाथ पये सुमनोहरे । शायितो राधया सार दष्टः पीताम्बरोऽच्युतः ॥ १४

प्रणम्य राधिकानाथ निष्पापः सोऽभवत्तदा । नेष्याम्यथ न नेष्यामि अमेन क भवेन्मम १५
तेवां कठुमशक्तोऽहं यतशोरोऽस्मि सवेदा । द्रव्येण कार्यमस्तीति तजेत ङृतवान्मनः ॥ १६
पातयित्वा ऽशरुकं भ्रमो कौशेयं कमलापतेः । बबन्ध वस्तुजातं च पाणौ ठृत्वा स कम्पितः ॥ १७
विष्णोमोयापतेश्वाय तानि सवांणि जैमिने । कृत्वा शब्दं सुघोरं च पतितान्यथ भ्रतले ॥ १८
परित्यज्य सुनिदरां च धावन्त इति किमहो । आगता वहुशो छोकाशवौरो रव्यं जवेन च ॥ १९
क्त्वा धनं च चौरोऽपि भ्रस्तः किचिजगाम ह। दंशितः काटसर्ेण मृतोऽसौ गतकिस्विषः२०

यमाज्ञया तस्य दूताः पाशगुद्ररपाणयः । आगतास्तं समानेतुं दंष्रिणश्वमैवाससः ॥ २१

बवन्धुश्वममपारेन निन्युदगेमवत्मेना । दृष्ट्रा तं शमनः कृद्धः पपच्छ सचिवं भति ॥ २२
यम उवाच-

अनेन कं कृतं कम पापं वा पुण्यमेव वा । समूलं वद्‌ हे भाङ्ञ चित्रगुप्र ममाग्रतः ॥ २३
चित्रगुप् उवाच--

छृष्टानि यानि पापानि विधात्रा पृथिवीते । तान्यनेन मूढेन सल्यमेतन्मयोदितम्‌ ॥ २४

ित्वाकणेय रोकेश सुकृतं चास्य वतते । मन्येऽहं यमुनाभ्रातः सर्वेपापविलोपि तत्‌ ॥ २९
धर्मराज उवाच-

वि पुण्यं वतेतेऽमात्य वद सोरं ममान्तिके । भरुत्वेवं तद्विषास्यामि यत्र योग्यो भवेदसौ ॥ २६

यमस्य वचनं शरुत्वा सभयधित्रगुप्तकः । कृत्वा हस्ताञ्जटि प्राह चाऽऽत्पनः खामिने द्विन॥२७
वित्रगुप् उवाच-

हरणार्थ हरद्रव्यं गतोऽसौ पापिनां वरः । परोज्ड्ितः कदमो राजन्पादयोद्रोरतो हरेः ॥ २८

पव रिक्षा सा भूमिविलच््छिद्रविवभिता । तेन पृण्यपभाव्ेन निग॑तं पातकं महत्‌ ॥

वैकुष्ठं भति योग्योऽसौ निर्गतस्तश्र दण्डतः ॥ २९
व्यास उवाच--

त्वा स वचनं तस्य पीं कनकनिमितम्‌ । ददौ तस्मै चोपविषस्तत्र पूज्यो यमेन सः ॥

ननाम शिरसा तं बे भोवाच विनयान्वितः ॥ ३०
यम उवाच-

पवित्रं मन्द्र मेऽ पादयस्तादधि रेणुभिः । कृतार्थोऽस्मि कृतार्थोऽस्मि कृतार्थोऽस्मि न संक्षयः
त # एतिहान्त्ग॑तः पाठः च. ज. ढ. पुस्तकस्थः।

१क. च. कृतिच्छदी। २ङड.व्व्यसरहोमुः। द. च्व सोऽररंमुः । ३ ज. श्ज्यतुनिः । ४३.
१ वन चापि । ५. सर्वं । ६ ष. सभायां चित्र ।

३८४ महायुनिभरीव्यासमणीत॑-- ` { ६ ब्रह्मकण्डे-

इदानीं गच्छ भोः साधो हररमन्दिरमुत्तमम्‌ । नानाभोगसमायुक्तं जन्मत्युनिवारणम्‌ ॥ ३२
व्यास उवाच--
इत्युक्त्वा धर्मराजो ऽसौ स्यन्दने स्वणैनिभिते । राजदंसयुते दिव्ये तमारोप्य गतैनसम्‌ ॥ ३१
समस्तस॒खदं स्थानं मेषयामास चक्रिणः । एवं पविष्टो वैकुण्ठे तत्र तस्थ सुखं चिरम्‌ ॥ ३४
छेपनं ये प्रष्ुैन्ति भक्त्या तु हरिमन्दिरे । तेषां फ वा भविष्यति न जानेऽहं द्विजोत्तम ॥ ३५
य इद्‌ शृणुयाद्धक्त्या पठेद्यो वा समाहितः । कोटिजन्पार्जतं पापै नह्यते न च संशयः ॥ ३६
हति श्रीमहापुराणे पादन ब्रह्मखण्डे हरिमान्दिरलेपनमाहात्म्यवणनं नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ ॥
आदितः शकानां समण्यङ्ा;-- ९८७०

अथ ठतीयोऽध्यायः ।

शौनक उवाच-

कारक्षिकस्य च माहात्म्यं द्हि सुत ममाग्रतः । तद्व्रतस्य फलं किं वा दोषः फं तदङुषेतः ॥ !
सूत उवाच-

पुरकदा मुनिश्रेष्ट व्यासं सत्यवती सुतम्‌ । जैमिनिः पृष्टवानेतदारम्भे कथितं मुनिः ॥ २
व्यास उवाच-- |

तिलतैलं परधनं यः श्॒भदे काके त्यजेत्‌ । बहुजन्मङृतैः पाैगुक्तो याति हरेशहम्‌ ॥
मत्स्यै च मेथुन यो वे कातिके न परित्यजेत्‌ । प्रतिजन्मनि संमूढः शूकर श्च भवेद्‌धुषम्‌ ॥
कातिके तुलसीपतरः पूजयेद्र जनादैनम्‌ । पत्रे पत्रेऽश्वमेधस्य फलं भामोति मानवः ॥
कातिके ुनिपुष्परयः पूजयेन्मधुस्नदनमू । देवानां दुलभं मोक्षं भाति कृपया हरेः ॥
कातिके सुनिशाकं र योऽश्नाति च नरोत्तमः । संवत्सरकृतं पापं शाकेनेकेन नयति ॥
फलं तस्य नरोऽश्नाति चोज यो बै हरिभिये । परदाय तु हरेब्रह्मन्हभिनं कोटिजन्मजम्‌ ॥
सुरसं सधिषा युक्तं दयाच्यो हरयेऽपि च । सवैपापेविनिगक्तः स गच्छेद्धरिमन्दिरम्‌ ॥ ९
कार्षिके यो नरो द्यादेकपग्मं हरावपि । अन्ते विष्णुपदं गच्छेत्सवेपापषिवजितः ॥ १०
भ्रातःललानं नरो यो वै कातिके श्रीहरिमिये । करोति सवैतीर्थेषु यः स्ात्वा तत्फले लभेत्‌ ११
कारिक यो नसो दद्रासदीपं नभसि द्विजः । विपरहत्यादिभिः पापै्ुक्तो गच्छेद्धरेहम्‌ ॥ १२
वमपि यो दद्यात्कार्तिके भ्रीतये हरेः । दीपं नमति विपर्र तस्मस्तुष्टः सदा हरिः ॥ ११
यो दया शे दीपं कृष्णस्य सघृतं द्विन । कािके चाश्वमेधस्य फलं स्याद्वै दिने दिने ॥ १४
प्रदीपस्य च माहारम्यं विषमुच्यते मया । निश्चामय द्विजश्रेष्ठ सेतिहासं समाहितः ॥ ^
रव तरेतायुगे विमो वैकुण्ठो नामतः शुषिः । यस्य सङ्गषमाविन पुक्तो भवति पातकी ॥ १९
एकदा काके सोऽपि प्रदीपं पुरतो हरेः । द्वा शं गनो विपो धतपूर्ण द्विजषेम ॥ १७
सपिस्तत्लादितं चाऽऽखुरागतोऽपि परदीपतः । यावत्तादितुमारेभे बोपितोऽसौ मदीपकः ॥
एूषकोऽग्रिमयात्त्र वेगेनापि पलायितः ॥ ज

आसोश्च सकलं पापं विनष्ट कृपया हरेः । सर्पण दंरितथ्राऽऽबुः भाणलयाग्‌ चकार ^ _ - प्राणलयागं चकार ह ॥ !~
१ ज. मत्छतैलं । च. द. मत्स्यं तैलं । २ ठ. पं कणन" ।

€ @ 9 ..6* न ~

४ चतुर्पीऽध्यायः ] ` पम्मपुराणम्‌ । ३८५

ततो यमाहया दूताः पाशम॒द्रपाणयः। आगतास्तं समानेतुं अबन्धुश्वमेरज्जुभिः ॥ २०
यावमनेतु मनश्वक्ः शङ्खचक्रगदाधराः । आगता गरुडारूढा विष्णुदूताश्वतुर्भनाः ॥ २१

विमानं मगने चैव राजरहसयुतं श्भम्‌ । निमितं कनकः शुद्धैः कामगं कृपया हरेः ॥ २२
पां छित्वा ततो दूताः भोचुस्ते यमकिङ्करान्‌ । षिष्णुभक्तोऽप्यसौ प्रूढा व्यर्थं तु बन्धनं ऊृतम्‌॥
गच्छध्वं श्वमनमेष्या यदि वाञ्छाऽस्ति जीवितुम्‌ । श्चत्वा प्रकम्पितास्ते बै पृच्छन्ति विनयान्विताः
केन पुण्यपभावेन युष्माभिनीयते पुरम्‌ । असो विष्णोभेहापापी युयं तदरक्तमर्थ ॥ २५
दिष्णुवूता उचृः--
पुरतो वायुदेवस्य प्रदीपबोधनं कृतम्‌ । तेनेव कमेणा दूता नयामो विष्णुमन्दिरम्‌ ॥ २६
अनिच्छयाऽपि यः कु्यादरिष्णोदीपस्य बोधनम्‌ । कोरिजन्माजितं पापं त्यक्त्वा याति हरेथेहम्‌॥
भक्त्या प्रदीपं यो दध्रात्कातिके तु हरदिने । वस्य पुण्यं समाख्यातुं न शक्तो हरिणा बिना२८
धृतपृणीपदीपं यो भक्त्या दथ्राद्धरेहे । अश्वमेधसहस्रेण तस्य किंवा प्रयोजनम्‌ ॥ २९
अश्वमेधपकती यः खर्गे याति हरेदिने । कातिके दीपदाता च स गछेद्धरिमन्दिरम्‌ ॥ ३०
व्यास उवाच-
इति श्रुत्वा ततो दूता गतास्ते वै यथाऽऽगताः । विष्णुदृता रथे कृत्वा गतास्तं विष्णुमन्दिरम्‌॥
विष्णासांनिध्य एवास्य मन्वन्तरज्ञतं गतम्‌ । ततो मर्ये राजकन्या बभूव कृपया हरेः 1 २२
त्रषो्रसमायुक्ता चिरं भोगे चकार सा । ईतः पुनगैता सा तु गोलोकं हरिसेवया ॥ ३१
मुत उवाच-
भक्त्या शृणोति यो मर्त्यो दीपमाहात्म्यमुत्तमम्‌ । सपैपापविनिर्ुक्तः स याति विष्णुमन्दिरम्‌ ॥
हृति श्रीमहापुराणे पाशे ब्रह्मखण्डे दीपदानमादात्म्यं नाम ठतीयो ऽध्यायः ॥ ३ ॥
आदितः छोकानां समश्यङ्ः- ९९०४

| + दि

अथ चतुर्थाऽध्यायः ।

शौनक उवाच-- ` |

जयन्त्याः सृत माहात्म्यं कदा सा क्रियते जनेः । कथयख मम त्वं पे पोतः सेसारसागरे ॥ ?
सत उवाच--

शरणु विप्र प्रव्यामि यत्पृष्टो मुनिसत्तम । पुरा ब्रह्मा नारदेन धृष्टं एतत्सुराख्ये ॥ २
नारद उवाच-

नयन्त्याश्चैव महारम्यं कथयस्व पितामह । यच्नत्वाऽदं गमिष्यामि तद्विष्णोः परमे पदम्‌ ॥ र
ब्रह्मोबाच--

शृणुष्वावहितो दिम तवाग्रे कथयाम्यहम्‌ । जयन्त्या उपवासेन विष्णलोकं स गच्छति ॥ ४

स्मरणात्ीरनात्पापं सप्तनन्माभितं मुने । जयन्ती दहते चेव फिं पुनः सोपवासन्रत्‌ ॥ ^

जन्माष्टमी च नवमी चैत्रे मासि सिता श्भा । कृष्णा चतुदैश्ी म्भे मेषे शुका चतुदेशी ॥ ६

यमिने इहा दादी भवान्त । महु ¶ इभा नयनः पररीतितः ॥७

१ ड. म. तिस्मरा गता साध्वी गो” । २ र. वै घतः संसारशोषणम्‌ । सू ।
४९

३८६ पहायुनिभ्रीव्यासप्रणीत- . {१ ब्रह्मखण्डे

कृष्णजन्माष्टमी पूर्वा पसिद्धा पापनाशिनी । कतुकोटिसमा हेषा तीथानापयुतेः समां ॥ ८
कर्ता गवां सहसरं तु यो ददाति दिने दिने । तत्फलं समवाप्नोति जयन्त्यां समुपोषणे ॥ °
हेमभारसदस्रं तु रकष रविग्रह । तत्फलं समवाप्नोति जयन्त्यां समुपोषणे ॥ १०
कृष्णाजिनसहस्राणि तिरषेनुशताति च । तत्फरं समवाग्रोति जयन्त्यां समुपोषणे ॥ ११
ससागरामिमां पृथ्वीं द्वा यल्लभते फलम्‌ । तत्फङं समवाभरोति जयन्त्यां समुपोषणे ॥ १२
कन्याकोरिसहस्राणां दाने भवति यत्फलम्‌ । तत्फलं समवामोति जयन्त्यां समुपोषणे ॥ १३
वापीकूपतडागादि कतैव्यं देवताखये । तत्फलं समवाभोति जयन्त्यां समुपोषणे ॥ १४
मातापित्रोगुरूणां च भक्तियुक्तं करोति यः। तत्फरं समवाभोति ०४ समुपोषणे ॥ १५
आपदाहरणार्थाय तीर्थसेवा कृतात्मनाम्‌ । सत्यव्रतानां यत्पुण्यं जयन्त्यां समुपाषणे ॥ १६
गङ्गायां नमदायां यत्पुण्ये सारस्वते जले । खात्वा पृण्यमवाम्रोति जयन्त्यां समुपोषणे ॥ १७
यत्पुण्यं श्राद्धकैणां पितृणामिन्दुसं्षये । तत्फलं समबाममोति जयन्त्यां समुपोषणे ॥

नारद उवाच-
केन केन कृता पूतं कथयस्व पितामह ॥ १८
ब्रह्मोवाच-
कामैवीर्येण कर्णेन कुमारेण च धीमता । सगरेण दीपेन काकुत्स्थेन कृता पुरा ॥ १९

मीतमेन च गंर्म्येण जामदग्न्येन धीमता । बाट्भीकिना कृता पूर्व द्रीपदेयेन साधुना ॥ २०
ददाति वान्छितान्कामान्पादर(क)स्य सिताष्टमी । [#पाजापतयकषसंयुक्ता विकिेर्णं मताऽ ]
वषे वषे भकर्तव्या शरीत्य्ये चक्रपाणिनः । कोटिजन्मार्जितं पापं पृहर्तेन विलीयते ॥ २२
रात्रौ जागरणं त्वा निषठापर्वं जितेन्द्रियः । गन्धपुष्पादिनेवेध्ेः पूजनीयः पृथक्पृथक्‌ ॥ २२
एवं यः कुरुते विम जयन्तीसमुपोषणम्‌ । कोटिजन्माजितं पापं ब्ञानतोऽङ्नानतः कृतम्‌ ॥
परसादारेवकीसनायामार्धेन विलीयते ॥ २४
जयन्तीतियिसंभ्ाप्ते भुञ्जते ये नराधमाः । त्रेखोक्यसंभवं पापं मुञ्ते ते न संशयः ॥ २५
सागराद्यानि पुण्यानि युक्तिस्थानानि सर्वशः । गृहे तिष्टन्ति सवाङ्गे जयन्ती वरतकारिणः ॥ २६
तस्य सर्वाणि तीथीनि देहे तिष्ठन्ति देवताः। करोति यो नरो भक्त्या जयन्तीं कृष्णवट्माम्‌ ॥
न वेदेन पुराणेन मया दृष्टं महायुने । तत्समं नाधिकं वाऽपि कृष्णराधाषटमीत्रतम्‌ ॥
न करोति नरो भक्त्या स भवेत्कूरराक्षसः ॥ २८
यो नरोऽश्नाति मृढात्मा जयन्तीवासरे द्विज । महानरकमश्नाति यथा च हरिवासरे ॥ २९
अतीतमागतं यस्तु) कुलमेकोत्तरं शतम्‌ । पतेन नरके घोरे जयन्त्यां भोजनेन वै ॥ २०
जयन्ती बुधवारे च रोहिण्या सिता यदा । भवेशच पुनिक्ञावंल रिः कृतेत्र(त्यं व्रत)तकोटिभिः॥
कृते त्रेतायुगे चैव द्वापरे च कलौ युगे । कृता सम्यग्विधानेन जयन्ती पापनाशिनी ॥ २.
जागरे पद्मनाभस्य पुराणं पाठयेश्ु यः । आजन्मोपाजितं पापं दहते तूलराशिवत्‌ ॥ र?
यः शृणोति नरो भक्त्या पुराणं हरिवासरे । कोटिजन्माजितं तस्य पापं नह्यति तत्षणात्‌ ॥? *
| + एतचिहान्तमंतः पाठः च. ज. ढ. पुस्तकस्यः । _______ __
+ ढ. “मा । अष्टापदसः । २ क. च. ज. छ. गौतमेन । ३ भ. गर्गेण । ४ च. पस्यति । ५ च. "वेणारिताऽ +
६ द. "णाहिताश्टः । ७ ज. “नोः क्षणार्धः ।

ककलन ` १ म "१ ॥ 1
॥

६ प्नमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ३८७

वासरे पद्मनाभस्य पूजयद्रा चकं मुने । शूको समुद्य विष्णुरीके स पूज्यते ॥ ३५
जयन्त्यायुपवासे च यो नरोऽत्र पराश्युखः । सर्वधमेविनिर्ुक्तो यात्यसौ नरकं धुवम्‌ ॥ ३६
गन्धपुष्पैश्च धूपैश्च तपूणमदीपंकैः । पूजयेद्धक्तिमावेश्च द्याद्विमाय दक्षिणाम्‌ ॥ ३७

विधिनाऽनेन यो विर जयन्तीं भकरोति च । नरो वै तारयेद्धक्त्या पुरुषानेकर्विशतिम्‌ ॥ ३८
न दौभौग्यं न वैधव्यं न भवेत्कलहो ग्रहे । संततेने विरोधं च न परयति धनक्षयम्‌ ॥ _ ३९

यान्यांधिकी्षते कामाञ्जयन्तीसमुपोषकः । तांस्तान्पाभोति सकशान्विष्णुलोकं च गच्छति ।॥ ४०
दिष्णुमक्तिपरा नित्यं जयन्तीव्रतमानसाः। ते धन्यास्ते कुलीनास्त ईश्वरास्ते च पण्डिताः ॥।2१
यानि कानि च तीर्थानि व्रतानि नियमानि च । जयन्तीवासरस्यैव कलां नादन्ति षोडशीम्‌ ॥
भादि मै चोभये पक्षे यः करोति सभा॑कः । राधाृष्णाष्मीं वत्स प्रापनोति हरिसनिधिम्‌॥ ४३
रतं च पुण्यकारं च यः करोति सदा हेः । स याति विष्णोर्ेकुण्ठं जयन्तीसमुपोषकः ॥ ४२
आचारहीनं इलभ्रषटं कीर्तिहीनं योनिजम्‌ । नाशयत्या्ु पापं च जयन्ती हरिव्टमा ॥ ४५
मेरतुस्यानि पापानि ब्रह्महत्यादिकानि च । स निरदंहति सवाणि जयत्या समुपोषकः ॥ ४६
[*पुत्रा्थी लमते पुत्र घनाथीं लभते धनम्‌ । मोक्षाथीं लभते मोक्षं जयन्त्यां समुपोषकः| ॥ ४७
नयन्तीकरणे चित्तं येषां भवति तत्परम्‌ । यमोऽपि शङ्कते निदं ते यान्ति परमां गतिम्‌ ॥ ४८

सूत उवाच--
कथयित्वा नारदं तु ययौ स च यथाऽऽगतः । मयाऽपि कथितं ब्रह्मन्यतपषटोऽदं त्वया पुने ॥४९
माहात्म्यं च जयन्त्या ये भूण्वन्ति भक्तिभावतः । तेऽपि यान्ति परं धाम वियुक्ताः सवेपातकैः ५०
एराणवा चकं ब्रह्मञ्जयन्तीत्रतिनं तथा । ये पश्यन्ति नराः पापास्ते यान्ति परमं पदम्‌ ॥ ५
इति श्रीमहापुराणे पाने ब्रह्मखण्ड ब्रह्मनारदसंवादे जयन्तीव्रतमाहातम्यं नाम चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४ ॥
आदितः शोकानां सम्यकाः--९९५५

अथ पश्चमोऽध्यायः ।

सोनक उवाच--

कथयस्व महाभाग प्रहीनो जनो भवेत्‌ । कणा केन वै सूत पुत्रो भवति केन च ॥ ?
सूत उवाच-

एततः पुरा ब्रह्मा नारदेन महात्मना । स यदाह तदा तं च शृणुष्व मुनिपुङ्गव ॥ २
नारद उवाच- |

पितामह महामह सर्बतश््ार्थपारग । अपुत्रो वै भवेन्मत्ैः कमणा केन प्रज ॥ ३

बन्ध्या क्गी वा भवेत्केन इजिनेन ममाग्रतः । कथय श्रृण्वतो वै मे सवमाणिहिते रत ॥ ४
दुहिता जायते केन कर्मण ब। नपैसकः । ृतवत्सो भवेत्केन मृतवत्साऽतिदुःखिता ॥
केन पुण्येन भो ब्रहमन्पुनः पूरो भवेदद ॥ ५

` * एतजचिहान्तगंतः पाठः च. ज. इ. पुस्तकस्थः ।

१६. "के विप्रं जय ।

१८८ महागुनिश्रीव्यासपरणीतं-- [ १ ब्रह्मखण्डे

ब्रह्मोवाच--
कथयामि समासेनं सावधानेन तच्छरणु । इत्तान्तं पृच्छसि त्वं वै शृण्वतां विस्मयगदम्‌ ॥ ६
पुषेजन्मानि [कयो मत्य बतेनं ब्राह्मणस्य च । हरदा हारयेदत्र पुप्रहीनो भवेत्किल ॥ ७
इह जन्मनि ] यो मत्यः पुराणश्रवणं हि च । भूमि ससस्यां दानं च दथयादरे श्रवणान्वितः ॥ ८
धेनुँ बहुगुणां हैमीं बहदुग्धां सदक्षिणाम्‌ । सुबणभतिमां चैव तस्य पुत्रो भवेदशवम्‌ ॥ ९
पृवेजन्मनि या नारी परबाखकघातनम्‌ । करोति कपटेनेव बारष्हीना मवेदधुवम्‌ ॥ १०
सौवणपरतिमादाने या नारी भ्रद्धयाऽन्विता । कुयोत्यानं ब्राह्मणस्य भक्त्या वै चरणोदकम्‌ ॥ ११
पुराणश्रवणे चैव दयद्रे बहुदक्षिणाम्‌ । बहपत्या जीववत्सा भवेभास्त्यत्र संशयः ॥ १२
जे निम्र बार यो दृष्टया न समुद्धरेत्‌ । इह जन्मन्यपुत्रो वै साऽपुत्री च भवेदधुवम्‌ ॥ १३
हषमं चैव ष्पाण्दं ससुवर्णं सवस्रकम्‌ । द्यादानं ब्राह्मणस्य कुयोद्वाव्रतं तथा ॥ १४
गौरीं कन्यां तथा कुयीत्पराणश्रवणं हि यः । पुत्रो वै जायते तस्य सर्वपातकनाहनम्‌ ॥ १५
र्जन्मनि यो मर्यो निराह चातिथि द्विज । कुयौत््रोधेन दण्डं च पुत्रहीनो भवेवधुवम्‌ ॥ १६
बराह्मणं चातिथि चैव कुयद्धकत्या प्रपूजनम्‌ । अन्नदानं जलं चैव तथा देवारयं शुभम्‌ ॥ १७
रवजन्मनि या नारी श्रणहत्यां च यो नरः । कुयौत्सा शृतवत्सा च मृतवत्सो भवेद्ुवम्‌॥ १८
या नासी स्वामिसहिता कुर्याच हरिवासरम्‌। सुतरा भदैस॒भगा भवेत्सा प्रतिजन्मनि ॥ १९
यो नरो दमं कुर्याच्छ्रः कु्याद्विमोहितः । ब्राह्मणीहरणं वाऽपि कमणा स नपुंसकः ॥ २०
इदं तु निनं कुयात्पश्वातपुण्यं करोति यः । इह पुण्यपरभावेन इुहिता जायते द्विज ॥ २१
आसीत्रेतायुगे राजा श्रीधरो नामतो द्विज । अपुत्रो धनवांस्तस्य जाया हेमपभावती ॥ २२
व्यासं सकलञा्हं सर्वैलोकरितेषिणम्‌ । आगतं चैव पपच्छ चापुत्रोऽहं कथं बद ॥ २३
उवाच वृपतेः श्रुत्वा वचनं विनयान्वितम्‌ । रान्ना दत्ते च पीठे च निर्मिते कनकादिभिः ॥ २४
राजा राही तस्य पादौ धौतं दत्वा तु षितो । पीत्वा पादोदकं द्रौ च सवेषपातकनाशनम्‌ ॥२५

व्यास उवाच--
राजञ्भृणुष्व यत्पष्टमपुत्ो येन कमणा । तवेयं राह्वी चापुत्री चैकपत्नीवरैतस्तथा ॥ २६
पुवेजन्मनि चन्दरस्त्वं नाश्ञा बरतनुः स्मृतः । भार्या तवापि शुभ्राङ्गी नाल्ना वै ककरी स्मृता २७
एकदा परथि यातौ च नीचपुत्रं जलेऽपि च । मग्रं ्षटरा देखया च गतो च (स) पञ्चतां गतः २८
बहुपुण्यमरभावेन रावी राजा च ती युबाम्‌ । तेन कपैषिपाकेन युवयो भवेत्सुतः ॥ २९

राजोवाच-

इदानीं केन पण्येन सुतो वै जायते भमो । अपुत्रस्य मनुष्याणां जीवनं हि निरथकम्‌ ॥ ३०
| व्यास उवाच-

सवसं चैव कूष्माण्डं वृषभं ससुवणंकम्‌ । देहि दानं ब्राह्मणस्य कुरु बाख्वतं तथा ॥ २!

गौरीं कन्यां तथा देहि पुराणश्रवणं कुर । पुमो वै जायते तन्न सर्वपातकनाशनम्‌ ॥ २

ब्रह्मोवाच--

इति शरुत्वा ततो राजा व्यासोक्तं दानमुत्तमम्‌ । पुराणश्रवणं चेव चकार गतकिस्विषः ॥ २१
* एतजन्निहातर्गतः पाठः च. ज. पुस्तकस्थः ।
१३. म. यः| कुयौक्क्रोधेन दण्डस्य । २ड.म. गोधनं । ३ ज. श्रते तव। पू ।

~--~

[ षष्ठाञत्५।५ | १५६९।५ब्‌ [ . १८९

तः पूगो वधेमध्ये बभूव सर्वपूजितः । अग्रदराजा सा्षभौमः सुन्दरः कुलनायकः ॥ ३५
तृत उवाच-
षदं श्शयाद्क्त्या करोति दानमुत्तमम्‌ । अपुत्रा लमते पुत्र संक्षेपात्कथितं मया ॥ ३५
क्त्या शचत्वा तु या नारी कुयाद्राह्मणपूजनम्‌। सूपएत्रा सा भवेभित्यं शाद्ञोक्तबिधिना द्विज २६
बण रजतं वसं पुष्पमाटयं च चन्दनम्‌ । यो दच्यात्पुस्तके भक्त्या सर्मपापपरणाक्ननम्‌ ॥ ३७
वैजन्मनि यो मूढो ब्रह्मबाखकथातकः । तस्य क्रूरो भवेत्पुत्रः सप्रजन्मान्तरै षिन ॥ ३८
इति श्रीमहापुराणे पाच्च ब्रह्मखण्डे ब्रह्मनारदसंवादे क्मविपाककथनं नाम पश्चमोऽध्यायः ॥ ५ ॥
आदितः छोकानां सम्यङ्ाः-- ९९९३

॥ णि

अथ षशरेऽध्यायः ।

क्षौनक उवाच-
न पुण्येन भोः सृत बेकुण्ठं समवाप्यते । तद्रदसख श्चुष्वतो मे पोतो हि भवसागरे ॥

त॒त उवाच -
घु साधु मुनिश्रेष्ठ सवेमङ्गलकारक । कथयामि समासेन शण्वतां पापनाशनम्‌ ॥
ष्णवे ब्राह्मणायेव मृदा वेदम विनिर्मितम्‌ । यो वै दय्राद्धिजश्रेष्ठ तस्य पुष्यं निरामय ॥
ष्टलोके च स विपः सव॑पापविवजितः । सौ धवासी भवेभित्यं विष्णुलोके भपुज्यते ॥
ष्णवे सोधगेहं यो दच्ाद ब्राह्मणाय च । हरेनिकेतनं माप्य स्वगवासी भवेद्धुवम्‌ ॥
नते विष्णुपुरं गत्वा युक्तः कोटिकुलेद्विन । स्वणेसोधे गरे स्थित्वा छुयाद्धोगं यथासुखम्‌ ॥ ६
ह्यणस्थापने पुण्यं यद्रे भवति भो मुने । संख्यां कतैमशक्तस्तदे(स्य वेधाः सर्वकारकः ॥ ७

[+

5 € ~ ९)

न्ते रेणवश्ैव गण्यन्ते दृष्टिबिन्दवः । न गण्यते विधात्राऽपि ब्रह्मसंस्थापने फलम्‌ ॥ ८
रदेन पुरा ब्रह्मा पृष्टः संसारसंभवः । वेधास्तं कथयामास तच्छृणुष्व महामुने ॥ ९
एऽऽसीद्ापरे ब्रह्मन्वारनारी सुशोभना । सुकेशी हरिणीनेत्रा सुमध्या चारुहासिनी ॥ १०
न्ना सा चश्चरापाङ्गी ययो देशान्तरं कदा । सवेपापसमायुक्ता नरकेऽपातयत्तथा ॥ ११

केन सा धनाकाङ्क्षी जनान्देवाटयं गता । तत्र क्षणं सोपविष्टा ताम्बूलभक्षणं कृतम्‌ ॥ १२
षं चृणं सौधभित्तो ददौ निन्ने कुतूहखात्‌ । ततो गता जारकादक्षी धनार्थं नगरं भरति ॥ १३
रेण केनचित्सार्धं संकेतः सहसा कृतः । संकेतं तु गता वेशया वनं रात्रौ विमोहिता ॥ १४
केतं नाऽऽगतो वैश्यो व्यज्ङ्कष्ट विलोकिता । कथं कान्तो नाऽऽगतो मे सपेव्याप्रै भितः ॥
केतनं कथं हित्वा गतः किं कामविहलः । अन्यया ब्ञातया सार्धमभिलाषी भवेत्किमु ॥ १६
(गृ्येति हन्तः कोटपाखभयाद्विज । नगरं नाऽऽगता सा हि शुद्धे रोकपये तमैः ॥ १७
तस्मिभ्न्तरे व्याधः कामरूपी बलात्घधी । परेषितः काल्देषेनाग्रसदागत्य तां द्विज ॥ १८
तस्तु यमुनाभ्रातुवूतास्ते भीमवष्मिणः । [आगता गिरिकूटाङ्गा नेतुं तां पापकमणा ॥ १९
केपादा वक्रमुखा उमनासा बृहद्रणः] । चमेरज्तं मुद्रां एदीत्वा पांशुखां द्विज ॥ २७
भयामासुरुन्मसा गणिकां चमेरञ्ज॒भिः । शङ्कचक्रगदापग्मधारिणो षनमारिनः ॥ २९१

%# एतथिहान्तगंतः पाठः च. ज. ढ. पुस्तकस्थः ।

३९० महापुनिभरीम्यासषणीत-- [ ६ ब्रह्मखन्डे-

मेषिता देवदेषेन तद्धक्तवत्सलेन च । दृष्णजीपूतसंकाश्ाः स्पुरदद नपडजाः ॥ . २२

्रणीधराश्रारुनासा दिष्यक्ुष्डलभूषिताः । दष्डुः पयि गच्छन्तो विष्णोदूता महात्मनः ॥ २३
विष्णुवुता उचः--

के यूयं विकृताकारा लक्यध्वे कुरा एव । इमां विष्णोः भियतमां नीत्वा ह वजयोत्तमाम्‌ २७

इदं बचनमाकप्यं तेषां ते तु दुतं ययुः । अथ ते क्रोधरसंपम्ना विष्णोवता महाबखाः ॥ २५

जषठस्ते संदेशहरान्यमस्य जगतः पोः । चक्रादिशद्गसंपैश्च सुयैकोटिसमपभेः ॥ २६

कृतान्तस्य भटाः से रुदन्तस्ते पलायिताः । यम॑ प्रोचुः सुभीताश्च इत्तान्तं सकठं द्विज ॥ २७

यपोऽपि तत्कथां भुत्वा चिनत्रगुप्तयुवाच ह ॥ २८
धर्मराज उवाच- |

केन पुण्येन भो मभिन्येश्या विगुक्तिमागता । एतन्मे एच्छतः सर्वं कथयस्व यथार्थतः ॥ २९
चिजगुप्च उवाच-

तया पापान्यजितानि जन्मतः सुबदून्यपि। फ त्वाकणय लोकेश यदस्याः पुण्यमस्ति तत्‌ ॥ २०
गणिकैकदा धराज सवीरंकारभूषिता। कांचित्पुरीं जगामाऽऽञ जारकाङ्प्ी धना यिनी ॥ ३१
त्र देवारये तस्मन्स्थिता ताम्बूलमक्षणम्‌। कत्वा तच्छेषचू्ण ठु ददौ भित्तौ तु कोतुकात्‌॥ १२
तेन पुण्यमभावेन गणिका गतपातका । वैकुण्ठं भति सा याति निर्गता तव दण्डतः॥ ३३
सृत उवाच-- |
इति भत्वा ततो दूता यमोऽपि वचनं द्वि । व्यापारे चान्यतश्चितं ददुः सा गणिकाऽपि च ३४
आरूढा स्यन्दने दिव्ये राजंसयुते तथा । विष्णुलोकं ययौ सा च वेष्टिता विष्णुकिङ्रे; ॥३५
श्रीविष्णोराया साऽथ कुरकोटियुताऽपि च । तस्थो सोणे विम नानाभोगं चकार ह ॥२६
भक्त्या यो प हरेह दथ्ाूर्ण प्रयत्नतः । पुण्यं किं वा भवेत्तस्य न जाने द्विजपुङ्गव ॥ ३७
भक्त्याऽध्यायं पचो तर श्रुणोति सादरं स च। सर्वपापाबिनिमक्तो यात्यसौ हरिमन्दिरम्‌ ॥ २८
इति श्रीमहापुराणे पाने ब्रह्मखण्डे सूतक्षौनकरतवादे मन्द्रिचूणेलेपदानमादात्म्यं नाम षष्ठोऽध्यायः ॥ ६ ॥
आदितः छोकानां समश्यङ्ञाः-- १००११

अथ सप्तमोऽध्याचः ।

जलौनक उवाच-
इथयस्व महापराह् गोखोकं याति कर्मणा । सुमते दुस्तरात्केन जनः संसारसागरात्‌ ॥
राधायाश्राषटमी सूत तस्या माहास्म्यमुत्तमम्‌ ॥ |

सूत उवाच- ।
ब्रह्माणं नारदोऽपृच्छत्पुरा चैतन्महामते । तच्छृणुष्व समासेन पृष्टवान्स इति द्विज ॥

नारद उवाच-
पितामह महापा सर्मशाङ्विदां बर । राधाजन्माष्टमीं तात कथयस्व ममाग्रतः ॥ े
तस्याः पुण्यफलं फं वा तं केन पुरा विभो । अङ्कैतां जनानां हि किख्विषं किं भवेदिज ॥४
केनैव तु विधानेन करव्यं तवूवतं कदा । कस्मााता च सा राधा तन्मे कथय पूतः ॥ “

*७ सप्तमोऽध्यायः पद्मपुराणम्‌ । १९१

` ,.अध्मोषवाच-
राभाजन्माष्टमीं वस्स धृशुष्व सुसमाहितः । कथयामि समासेन समग्रं हरिणा विना ॥
कथितुं तत्फलं पुण्ये न शक्रोल्यपि नारद ॥ 1
कोटिजन्माणितं पापं ब्रह्महत्यादिकं महत्‌ । र्वन्ति ये सङृद्धक्त्या तेषां नद्यति तत््षणात्‌ ॥७
एकादश्या; सहस्रेण यत्फटं लभते नरः । राधाजन्मा्टमीपुण्यं तस्माच्छतगुणाधिकम्‌ ॥ ८

मेहुस्यसुबणांनि दश्वा यत्फलमाप्यते । सह्द्राधाष्मीं कृत्वा तसमाच्छतगुणाधिकम्‌ ॥ ९
कन्यादानसहस्रेण यत्पुण्यं भाष्यते जनेः । इषभानुसुताष्टम्या तत्फलं पराप्यते जै; ॥ १०

गङ्गादिषु च तीर्थेषु खात्वा तु यत्फलं रुभेर्‌ । एृष्णपाणपरियाषटम्या फलं भामति मानवः ११
एतद्व्रतं तु यः पापी हेखया भ्रद्धयाऽपि धा । करोति विष्णुसदनं गच्छेत्कोरिकुलान्वितः १२
एरा कृतयुगे बत्स वारनारी सुशोभना । सुमध्या हरिणीनेता शुभाङ्गी चारुहासिनी ॥ १३
सुकेशी चारुकणी च नाज्ना लीलावती स्मृता । तया बहूनि पापानि कृतानि सुदृढानि च १४
एकदा सा धनाकाङ्की निःखत्य पुरतः स्थिता । गताऽन्यनगरं तत्र ददर च जनान्बहून्‌॥ १५
राधाष्टमीव्रतपरान्सुन्दरे देबताखये । गन्धपुष्येरूपदीपरषसैर्नानाविपैः फर; ॥ १६
भक्तिभावेः पूजयतो राधाया पतिमु्तमाम्‌ । केचिद्रायनिति इृतयन्ति पठन्ति स्तवयुत्तमम्‌ ॥ १७
तालबेणुशवङ्गंशच वादयन्ति च के मुदा । तांस्तांस्तथाविधान्दषट्ा कौतूहलसमन्विता ॥

नगाम तत्समीपं सा पपरच्छ विनयान्विता ॥ १८
(भो मोः पृण्यात्मानो यूयं कि कुवैन्तो मुदाऽन्विताः।कथयष्वं पुण्यवन्तो मां चैव विनयान्विताम्‌ ]

तस्यास्तु वचनं श्रुत्वा परकायेहिते रताः । आरेभिरे तत्मवक्तं वैष्णवा व्ततत्पराः ॥ २०
राधाव्रतिन उचुः- |

भद्रे मासि सिताष्टम्यां जाता श्रीराभिका यतः। अष्टमी साऽय संभा तां हवा(यी)म भयतनतः

गोधातजनितं पापं स्तेयजं ब्रह्मपातजम्‌ । परज्ञीहरणाचैव तथा च गुरुतर्पजम्‌ ॥ र्र्‌

विश्वासधातजं चैव श्रीहत्याजनितं तथा । एतानि नाश्चत्याषु कृता या चाष्टमी नृणाम्‌ ॥ २९
तषां च वचनं शरुत्वा स्ैपातङ्नाशनम्‌ । करिष्याम्यहमित्येवं परामृश्य पुनः पुनः ॥ २४
तत्रव व्रतिभिः सार्थं त्वा प्रतमनु्तमम्‌ । दैवात्सा पञ्चतां याता सर्पयातेन निर्मला ॥ २९
ततो यमाज्ञया दूताः पाशमुद्रपाणयः । आगतास्तां समानेतुं बर्बन्धुरतिङृच्छरतः ॥ २६
यदा नेतुं मनशवकुरयमस्य सदनं भरति । तदाऽऽगता विष्णदूताः शङ्खचक्रगदाधराः ॥ २७
हिरण्मयं विमानं च राजहंसयुतं शुभम्‌ । छेदनं चक्रधाराभिः पारं.) कृतवा त्वरान्विताः॥२८
रथे चाऽऽरोपयामासुस्तां नारीं गतकिल्बिषाम्‌ । निन्युधिष्णषरं ते च गोलोकाख्यं मनोहरम्‌ ॥
कृष्णेन राधया तत्र स्थिता व्रतमसादतः । राधाष्टमीवतं तात यो न कुर्याच मूढधीः ॥ ३०
नरकाभिष्ृतिनास्ति कोटिकरपशतेरपि । कियश्च या न कर्वन्ति ्रतमेतच्छुभमदम्‌ ॥ ३!
रापाविष्णोः भीतिकरं सर्वपापप्रणाशनम्‌ । अन्ते यमपुरं गत्वा पतन्ति नरके चिरम्‌ ॥

कदाचिजन्म चाऽऽसाद पृथिव्यां विधवा धुवम्‌ ॥ ३२
एकदा पृथिवी वत्स वृष्टये तांडिता । गौभूत्वा च भृशं दीनाऽ्राऽऽययौ सा । एयबी वत्स इष्टसंधश्च ताडिता । गो भूत्वा च शृं दीनाऽताऽऽययौ सा ममान्तिकम्‌ ॥

#"एतचिहान्तगंतः पाठः नि इ. पुस्तकस्थः ।
१ इ, "बन्धुः शरद्धया भिया । य'। २३ ज. पीडिता।

३९१ महापृनिभीष्यासपरणीतं-- [ ६ ब्रह्मखण.

निवेदयामास दुःखं रुदन्ती च पुनः पुनः। वदयाक्यं च सपाकण्यं गतोऽहं विष्णुसंनिधिम्‌ ॥ ३४
कृष्णे निवेदितं चाऽऽट पृथिव्या दृःखस॑चयः। तेनोक्तं गच्छ भो व्रहमन्देषेः सार्धं च भूतरम्‌ १५
अहे ततापि गच्छामि पथान्मम गणेः सह । तच्छ्रत्वा सहितो देवे रागतः पृथिवीतलम्‌ ॥ ३६
[ततः कृष्णः समाय राधां भराणगरीयसीम्‌ । उवाच दचनं देवि गच्छेऽहं पूथिवीतछम्‌ १७
पृथिवीभारनाज्ञाय गच्छ त्वं मतयेमण्डलम्‌ ] । इति श्रुत्वाऽपि सा राधाऽप्यागता पृथिवीं ततः
भद्रे मासि सिते पके अष्टमीसंक्के तिथौ । टषभानोयय भूमौ जाता सा राधिका दिवा ॥ ३९
यदर्थ शोधनं चङ्यदा सा दिव्यरूपिणी । राजाऽऽनन्दमना भूत्वा तां प्राप्य निजमन्दिरम्‌ ॥
दत्तवान्महिषीं नीत्वा सा च तां पर्यपालयत्‌ । इति ते कथितं त्स त्वया पृष्टं च यद्रचः ॥
गोपनीयं गोपनीयं गोपनीयं प्रयत्नतः ॥ ४१
सूत उवाघ--
य इदं भृणुयाद्धक्त्या चतुवैगेफलमदम्‌ । स्ैपापविनियुक्तशान्ते याति हेरशहम्‌ ॥ ४२
इति श्रीमहापुराणे पाच्च ब्रह्मखण्डे ब्रह्मनारदसंवादे श्रीराधाशटमीमाहात्म्यं नाम सप्तमोऽध्यायः 1 ७ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १००७१

अथाष्टमोऽध्याधः १
शौनक उवाच--
समुद्रमथनं सूत पुरा कस्मात्कृतं गुरो । हदये कौतुके जातं श्रोतुं मे बद चमरः ॥ १
सूत उवाच--

अ्रष्यन्वच्मि समासेन सिन्धोमेथनकरणम्‌ । इुवौससेन्दरसेवादमितिहासं श्रुणुष्व तत्‌ ॥
महातपा महातेजा वुबीसा ईश्वरांश्जः । ब्रह्मपिः परययौ स्वगैमिनद्रं दरं स चैकदा ॥
लंस्मिन्ददशं काठे तं गजारूढं शचीपतिम्‌ । षट स्रजं पारिजातं ददौ तस्मै महामुनिः ॥
गहीत्वा तां सज चेन्द्रो विन्यस्य गजपूधनि । देबरारूमययौ ब्रह्मन्ससैन्यो नन्दनं प्रति ॥
इस्ती चाऽऽदाय तां पालां छिक्वा तु धरणीतखे । चिक्षेप च महाकु द्धस्तमित्याह पहायुनिः॥६
जैरोक्यैकशरिया युक्तो यस्मास्वमवमन्यसे । तव त्रैलोक्य श्रीनेष्टा भवत्येव न संशयः ॥ ७
ततः श्चको जगामाऽऽग्र शप्रश्च खपुरं पुनः । ददश जगतां माता चान्तरधानं गता खयम्‌ ॥ ८
नषटमन्तर्थानवत्यां तदा तस्यां जगत्रयम्‌ । श्चत्यिपासान्विताः सर्वे चुक्रुशे निरन्तरम्‌ ॥ ९
न ववरष्बारिवाहाः शुष्काभैव जलारयाः । सपे ते श्षाखिनः शुष्काः फलपुष्पविवभिताः ॥ १०
क्षत्पिपासा्दिताः सर्वे ब्रह्मणः संनिधिं ययुः । तं सवं कथयामासुः दुःखशोक पितामहम्‌ ॥ १,
देवानां वचनं शरुत्वा धाता देवगणेः सह । शरग्बरादि ुनिभिश्वैव प्रययौ क्षीरसागरम्‌ ॥ १२
विष्णौ समर्चयामास धीराग्धेरुत्तरे तटे । मघ्रमष्टाक्षरं वे[+था जपन्ध्यायज्ञगत्पतिम्‌ ॥ १३
तवः प्रसन्नो भगवान्सर्ेषां च दिवौकसाम्‌ । वैनतेयं समार्य चाऽऽगतः सदयः पभुः ॥ १४
पीतव चतरा शङ्कचक्रगदाधरम्‌ । दृष्टा तं जगतामीरौ पुण्डरीकनिमेक्षणम्‌ ॥ | १५
% एतश्िहान्तर्गंतः पाठः च. द. पुस्तकस्थः। + एतशिहान्तगंतः पाटः क. ख. च. ज. क्ष. ठ. पृस्तकस्थः ।
१ज. दस्वे। २ज. सुरैः। ३ ज. सत्वम्‌ ।

७१ ० क 89

९ मवमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । ३९३
विष्ण मवोदधेः पोतं वनमालाविभूषितम्‌ । श्रीवत्सकोस्तुभोरस्कमानन्दाशरुपरिङताः ॥

ुषुबुजयशब्देन नमश्करु्िरन्तरम्‌ ॥ १६
ओभगवानुवाच-

[कवरं भ भो देवाः कस्माधूयं समागताः । वरदोऽस्मि तददत बो ददामि च नान्यथा १७

वा उचुः-

कृपाणो ब्रह्मशापेन संपद्धीनं जगत्रयम्‌ 1 शुतिपपासादिितं नाथ सदेवासुरमानुषम्‌ ॥

रप्र सवानिमाीकान्याताः स्म शरणं तव ॥ १८
श्रीभगवानुवाच-)

इन्दिरा ब्रह्मशापेन चान्वधौनं गता शुभा । यस्याः कटाक्षमात्रेण जगद ्रथसयुतम्‌ ॥ १९

तदा यूयं सराः सर्वे चोत्पाव्य स्वणेपवतम्‌ । मन्द्रं प्रं कृत्वा सर्पराजेन वेष्टितम्‌ ॥ २०
कुरुध्वं मन्थनं देवाः सदैत्याः क्षीरसागरम्‌(रे)। तस्मादुत्पत्सयते लक्ष्मीजगन्माता च भोः सुराः
तया टटा महाभागा भविष्यथ न संदायः । धारयाम्यहमेवाद्र कूर्मरूपेण सर्वतः ॥ २२
इत्युक्त्वा भगवानिविष्णुरन्तधानं जगाम सः । जग्मुः सुरासुराः सर्वे समुद्रमथनं द्विज ॥ २३
हृति श्रीमदापराणे पाश्च ब्रह्मखण्डे समुद्रमथनं नामाष्टमोऽध्यायः ॥ < ॥
आदितः छोकानां समण्यङ्ाः-- ००९६

[0 |

भथ नवमोऽध्यायः ।

1 न्ययन मम

सत उवाच--
ततोऽमरगणास्ते तु सगन्धवाः सदानवा; । उत्पाव्य मन्दरं शेकं चिक्षिपुः पयसां निधौ ॥ १

ततः सनातनः श्रीमान्दयाङुजेगदीश्वरः । अधारयदिरे्मृलं कूर्मरूपेण पृष्ठतः ॥ २
अनन्तं तत्र संबरष्व ममन्युदग्धसागरम्‌ । एकादश्यां मथ्यमाने चोद्धतं परथमं द्विज ॥ ३
काटकूटविषं ते तु दृष्टा सर्वे पदुदुवुः ॥ ततस्तान्विदुतान्दषटरा शकरथोक्तवानिदम्‌ ॥ ४
भो भोमरमणा यूयं विषं कुरुतं मे करे । वारयिष्याम्यहं तूर्णं कालकूटं महाविषम्‌ ॥ ५
इत्युक्त्वा पावेतीनायो ध्यायमारायणं हदि । महामच्रं समुचायं विषमादद्धयंकरम्‌ ॥ ६
महामच्रमभावेण विषं जीर्णं गतं महत्‌ । अच्युतानन्तगोविन्द इति नामन्रयं हरेः ॥ ७

यो जपेत्यतो भक्त्या मणवाद् नमोन्तिकम्‌ । विषभोगाभिजं तस्य नास्ति मृत्यो यै तथा ॥

चतो हृष्टा मुदा देवा ममन्धुः क्षीरसागरम्‌ ॥ ८
वतोऽलक्ष्मीः सयुत्पभ्ा कालास्या रक्तरोचना । रक्षपिङ्गलकेशा च जरन्ती बिभ्रती तनुम्‌ ॥ ९
सा च ज्येष्ठाऽत्रवीदेवान्कि कतैव्यं पयेति वै । देवास्तथाऽदुव॑स्तां च देवीं दुःखस्य भाजनम्‌ ॥
येषां ५८ कणां हे देवि कलहः संमवतेते । ततर स्थाने प्रयच्छामो वस ज्येषटे हुभान्विता ॥ ११
निषुरं वचनं ये च वदन्ति येऽनृतं नराः । संध्यायां ये हि चाश्नन्ति वुःखदा तिष्ठ तदृश्हे १२

# एतजिहान्तगेतः पाठः, च. ज. पुस्तकस्थः । †सेधिराषैः।

१ज. द. सुराः।२द.द्टा।३डङ.स. तमा द्रम्‌ । वाः! »ज. °रे। धारः ।
५ @

/ १ क्मलण्डे-

कपालकेशभस्मास्थितुषाङ्गराणि यत्र पु । स्थानं यये तत्र तव भविष्यति न संशयः ॥ १३
अकृत्वा पादयोरधोविं ये चाश्नन्ति नराधमाः । तदश सवेदा तिष्ठ [भवुःखदारिचदायिनी ॥१४
बाटुकाखवणाङ्गरैः कर्वन्ति दन्तधावनम्‌ । तेष शृहे सदा तिष्ठ ] दुःखदा कलिना सह ॥ १५
छजाक भ्रीफलं शिष्टं ये खादन्ति नराधमाः । गेहे तेषां तव स्थानं ज्येषट्े कटषदायिनि ॥ १६
तिपिष्टमलावं ये श्रञ्जनं पोतिकादलम्‌ । कलम्बुकं पलाण्डुं ये चाश्नन्ति पापबुद्धयः ॥

तेषां गृहे तव स्थानं भविष्यति न संश्यः ॥ १७
गुदेवातिथीनां च यज्ञदान वरिवभितम्‌ । यत्र वेदध्वनिनीस्ति तत्र तिष्ठ सदा धभ ॥ १८
[†दैषत्योः कलहो यत्र पितृदेवार्चनं न वै । दुरोदररता यत्र तत्र तिष्ट सदा मे ]॥ १९
परदाररता यत्र परद्रव्यापहारिणः । विप्रसजनहृद्धानां यत्र पूजा न विद्यते ॥

तत्र स्थाने सदा तिष्ठ पापदारि्दायिनी ॥ २०

इत्यादिश्य सुरा ज्येष्ठं सर्वे तां कालवल्भाम्‌ । ्षीरान्धिमथनं चक्रः पुनस्ते सुसमादहिताः॥२१

इति श्रीमहापुराणे पादन ब्रह्मखण्डे समुद्रमथनं नाम नवमोऽध्यायः ॥ ५ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १०११७

[* "यणी

अथ दरामोऽ्ध्यायः ।

मरत उवाच-- |
देरावतस्ततो जगे तथैवोचैःश्रवा हयः । धन्वन्तरिः पारिजातः सुरभिश्वाप्रोदयः ॥
ततः प्रमातसमये द्रादह्यापुदिते रवौ । उत्पन्ना श्रीमहालक्ष्मी स्वरक्षणशोभिता ॥
दद्शुस्तां महादेवीं मातरं धमेदे वताः । प्हृष्ट्टाः )सर्मजन्तूनां श्रीकृष्णहृदयाखयाम्‌ ॥
लक््मीभ्राता शीतरदिमजतश्च सुधया ततः । उत्पन्ना सा हरेजौया तुलसी लोकपावनी ॥
त दलं पूभैवत्स्थाप्य परिपर्णमनोरथा; । समेत्य मातरं स्तुत्वा जेपुः श्रीसूक्त युत्तमम्‌ ॥
ततः प्रसमा सा देवी सरवान्देवानुवाच ह । वरं हृणीध्वं भद्रं बो वरदाऽं सुरोत्तमाः ॥

क ,6* न ९ ९) 5

©

देवा उचुः-
प्रसीद कमरे देवि सवैमातदैरिभरिये । त्वया विना त न्यं कुरु प्राणभरक्षणम्‌ ॥
इत्यक्ता सा महालक्ष्मीः पराह नारायणप्रिया । इदानीं प्राणरक्षां कराम्यहम्‌ ॥
ततो मारायणः श्रीमाञ्छाङ्चक्रगदाधरः । आविर्बभूव सहसा दयाुजेगदीश्वरः ॥
ततस्ते तद्देवा भणम्य जगतां पतिम्‌ । कृताज्ञरिपुयः भो चुहर्षगद्रदभाषिणः ॥ १०
गृहाण मातरं बिर्णो महिषीं बह्यभां तव । सेसाररक्नणाथांय ल््मीमनपगामिनीम्‌ ॥
यावत्मतिह्वां नो चक्रे तावत्माहेन्दिरा हरिम्‌ ॥

लक्ष्मीर्वाच--
अविवाद् कयं ययेषठामलक्ष्मी मधुसूदन । तस्याः कनिष्ठां मां नाय धिवाहं कटुमिच्छसि ॥
शयष्ठायां च स्थितायां वै कनिष्ठा परिणीयते ॥

; एतशिहान्तगतः पाटः : पाठः, च. ज. ठ. पुस्तकस्य । । एतचिहन्त तः "=+ ` +---- च. ज. ढ. पुष्लकस्यः ॥ † एतश न्तरगतः पाटः , च. ज. ------ तमल क्ल जज र पसक 11 दल्चलन्त्मतः पाठः, च. ज. पुस्तकस्य ॥ ___
बज. ज. ठ. कसिवह्माम्‌ । २ज. "वैमद्लमङ्ला । द ।

@ €

११ एकदिशोऽध्यायः | प्पुराणम्‌ । ३९५

सूत उवाच-
इति श्रुता ततो विष्णदंदौ चोदालकाय च । बेद्वाक्यानुरूपेण लक्ष्मीं निरमरैः सह ॥ १४
ततो नारायणः श्रीमार्दै्मीमङ्गी चकार ह । ततः सरगणाः सरवे नमशक्रः पुनः पुनः ॥ १४
अथ ते चासुरान्सवौज्ञ्ठः से बलाधिकान्‌ । सर्वे ते कन्दमानाश्च गताश्ैव दिशो दश्च ॥ १५
धां तत्खादितुं चकु्देवाः पदकं यथाक्रमम्‌ । श्रीविष्णोराज्ञया सर्वे चोचु्ैव परस्परम्‌ ॥ १६
त्व च देहि त्वं च देहि त्यं च देहीति चारुवन्‌। न शक्तोऽस्मि न शक्तोऽसिप न शक्तोऽस्मीति चात्रुषन्‌
ततो विष्णुः सगुत्तस्थ खीरूपं च दधार ह । चकार सर्णपात्रे च पीगूषपरिवेषणम्‌ ॥ १८
पीयुषभक्षणं राहुयावत्कुयाद्िजोत्तम । चनद्रू्यो चोक्तवन्तौ राक्षसोऽसौ छटागतः ॥ १९
ततः कुद्धा जगस्राथो जघान स्वणेपात्रतः । शिरस्तस्य पपातोर्यो केतुनी्ना वभूत ह्‌॥ २०
राहुकेतू ततस्तूर्णं गती तौ भयविहलौ । इदानीं तादने भाते चन्रमृथो स युध्यति ॥
कयाद्रासं सेहिकेयस्तत्णं दुभ भवेत्‌ ॥ २९१
सर्व गङ्गासमं तोयं बेदव्याससमा द्विजाः । लान वायसतीरथे यो गङ्गालानफलं लभेत्‌ ॥ २२
दानमक्षययपुण्यं स्यात्कोटिजन्माजितं तथा । पापं नद्येत्समूलं च किं पुनः क्रतुकोरिभिः ॥ २३
वरि्या्थीं लमते विचा पुत्राथी पुत्रमागुयात्‌ । मोक्षाथीं लभते मोक्ष मत्रसिद्धिभेदेदधुवम्‌ ॥
इति ते कथितं तरिर समुद्रमथनं तु तत्‌ ॥ ४

इति श्रीमहापुराणे पादन ब्रह्मखण्डे समुद्रमथनं नाम द्रमो ऽध्यायः ॥ १. ॥
आदितः छोकानां समण्ङ्ाः-- १०१४१

अथैकादसोऽध्यायः ।

कका शभा नः

शौनक उवाच-
इदानीं श्रोतुमिच्छामि कथयस्व यथार्थतः । हरिस्वरूपिणा साक्षादरेदव्यासेन शासित ॥
नरईकार है सूत लोकानुग्रहकारक । केन स्यात्सुभगा नारी पापिनी च सुदुर्भगा ॥
पतिभियाऽङ्ग केन स्यादूपिता चक्षुषोः सुधा । केन वा जायते लक्ष्मीस्तन्मे महि तपाधन ॥ ३

८8१ =

सूत उवाच--
यदि पुण्यमिदं विप्र त्तं परमदुकभम्‌ । शृणुष्व भोः समासेन कथयामि विधानतः ॥ ५
आसीद्धदरश्रवा राजा युगे द्वापरसंहके । सोौरा्देश्वासी च वेदवेदाङ्गपारगः ॥ ५

भाया तस्य च संजाता नान्ना सुरतिचन्दिका । तस्यां बभुः भ्रीराहञः सष पुत्रा मनोरमाः॥ ६
ततोऽपि जाता बुहिता सुन्दरी सत्यवादिनी । श्यामबाला च पिमे नाना प्रीतिकरी पितुः ७
अथैकदा श्यामवाखा सुवर्णसिकतास च । गरेमनोहे रत्नैः सखीभिः क्रीडितुं मुदा ॥

नगाम नीपवृक्षस्य तलं परमदुलंभम्‌ ॥ ८
एतस्मिभ्न्तरे विप्र क्ष्मीः संसारतारिणी। लोकानां नीतिदा साऽथ समायातां स्वय पुरः; ॥ ९
श्वा च ब्राह्मणीरूपं पलिताङ्गी च भूसुर । अलिानां च लोकानां शास्तू रागः क्षयं विना १०
षां द्रतराणां हि शं गच्छामि सांभतम्‌ । इति संचिन्त्य मनसा गता राजनिकेतनम्‌ ११
पणमित्तिभि्यक्तं पताकाभिरलतम्‌ । सिहदारमभिक्रम्य भा दौवारिकी ततः ॥ ` १२

१ज. -ता च तत्पुरीम्‌ । धू" ।

१९९ महामुनिश्रीव्यासपणीतं- [ ६ ब्रह्मखण्डे

दारं जदि भो द्रारनियुक्ते शुभलक्षणे । यामि वेगेन पदयामि राही सुरतिचन्दरिकाम्‌ ॥ १३
तच्छ्रत्वा वचनं तस्या रत्नद्ण्डकरा च सा । कोकिलावाक्यवन्मक्तं परमं हषैमाययौ ॥ १४
दारनियुक्तोवाच--
दि नाम वहसे द्धे कः पतिस्तावकः पुनः । आगताऽसि कथं रि ते कार्यं रास्याश्च द्वन ॥
कस्मात्कि ब्रूहि किमे त्वं भोतु कोतूहलं हि मे ॥ १५
हृद्धोवाच--

शृणु पोष्ये महाराजपल्या दण्डकरे यदा । श्रोतुं कौत तेऽस्ति मदागमनकारणम्‌ ॥ १६
प्रसिद्धा कमला नाना चाहं माणेश्वरो मम । भुवनेश इति ख्यातो नान्ना द्वारवती पुरी ॥ १७
तस्यां वै वतेते पोष्ये मम प्राणेश्वरस्तथा । आगता ऽदं रत्नेत्रकरे शृण सकोतुकम्‌ ॥ १८
म्रमाऽऽगमनकायं हि वच्मीदानीं तवाग्रतः । पुराऽऽसीद्ेश्यद्कुलजा राह्गी तव च दुःखिनी ॥ १९
एकस्मिन्दिवसे पोष्ये पतिना कलहः कृतः । तया नार्या च दुःखिन्या ततो वै भर्ैपीडिता॥२०
बहि्भुय दुतं गेहादुदन्ती च पुनः पुनः । तस्याश्च रोदनं श्रत्वा चाऽऽगताऽहं समीपतः ॥ २१
पपभच्छ सवेवृत्तान्तं कथितो वै यथार्थतः । तया ततो बतवरपुपदेशं ददाम्यहम्‌ ॥ २२
ममोपदेशतः सा वै चक्रे व्रतवरं युदा । तस्य पसादाद्धो द्वाःस्थे संजाता सुखिता च सा ॥ २३
कदादिद्रैश्यकुटजा पत्या मृत्योवेशं गता । समानेतुं ततस्तौ तु विहिताखिरघातकौ ॥ २४
किकरान्भेषयामास चण्डाच्यान्धमेराटूषयः । यमाज्ञया समायाता ' यमवता भयैकराः ॥ २५
बद्ध्वा तौ चर्मपारेन रोहमुहरपाणयः । उद्यमं चक्रिरे गन्तुं यमस्य शरणं भ्रति ॥ २६
अत्रान्तरे च लशक्षम्यास्तु दूता षिष्णपर्रयणाः। समानेतुं समायाताः शङ्खचक्रगदाधराः ॥ २७
षटरा तथाविधांस्तांश्च यमदूताः पलायिताः । रक्ष्मीदता महात्मानः स्वपरकाश्ादयस्तथा ॥ २८
पां छित्वा समारोप्य राजदहसयुते रथे । जग्मुरेक्मीपुरं सवे सहसा कीर्षिवत्मना ॥ २९

यावद्ारं व्रतवरं वैश्या कृतवती च सा । तावत्करसदश्ाणि तस्थतुः कमलापुरे ॥ ३०

पृण्यशेषस्य भोगार्थं जातो राजान्यये ऽधुना । व्रतं च विस्मृत द्वाःस्थे राजसंपत्तिगवितौ ॥

तस्माच्च तव तस्यापि चोपदेशाथेमागता ॥ ३१
द्राःस्थोवाच--

केनैव तु विधानेन वद्धे त्रतवरं इतम्‌ ॥ ३२

कस्मिन्मासे व्रतं श्रेष्ठं देवता का च पूज्यते । एतन्मे पृच्छतो()मातर्यथावद्रकमर्सि ॥ ३
कमखोवाच--

कातिके च व्यतिक्रान्ते मा्गशीपं समागते । तस्मिन्मासे च भोः पोष्ये बासरे गुरुसंहके ॥ २४

ततः पूवोद्समये सकखव्रतिभिवता । नारायणेन सहितां लक्ष्मीं संपूजयेत्ततः ॥ १५

मिष्टः पायसयुक्तेश् भुक्तेथ खण्डमिभितैः । लक्ष्मी संतोषयेतेष्ये ततः संपार्थयेदिदम्‌ ॥ २६
्रैरोक्यपीजते देवि कमले विष्णव मे । यथा त्वमचखा कृष्णे तथा भव मयि स्थिता ॥ ३७
ई रि कमले देवि शरणं च भवानपे । नानोपहारद्रव्येश्च रक्ष्मीमाह्वाप्य तोषयेत्‌ ॥ २८
शाञ्च पूजयेहेवीं महोत्सवसमन्वितमर्‌ । ततो नेवेयशेषां च दश्वा ब्राह्मणसत्तमम्‌ ।॥ र

१७. तेयोवैमः।२च.अ.तदा।३ च. ज. रराक्रमाः। स"! ४ द. शुकश्च ।

११ एकादशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ३९७

आत्मानं स्वपातिं पु्रान्पोष्येऽन्यानपि सेवकान्‌ । द्वितीये तु गुरोबौरे विशेषं शेणु सन्दरि ॥ ४०
चित्ध्रलीमशस्तेशच चाषर्गोधूमनिमितैः । तोषणं कमरादेव्याः कुयीदरे भक्तिभावतः ॥ ४१

तृतीये सण्डसंयुक्तं दध्योदननिवेदनम्‌ । श्यामाकशाछिकासारेतुर्ये पूजयेन्य॒दा ॥ ४२

रक्ष्मीदेवीं भयत्नेन रत्नदण्डकरे ततः । लक्ष्मीदे वीतये तु ब्राह्मणान्पूजयेद्धनैः ॥ |

वद्ञारुकारभोज्येश्च फलेनानाविधैस्तथा ॥ ४३
पोष्योवाच-

अतैव तिष्ट भो वृद्धे रा्ली सुरतिचन्द्रिकाम्‌। विह्ाप्य त्वां नयिष्यामि मा क्रोधं कुर सत्तमे ४४

इत्युक्त्वा सा तु चावद्गी गता राङ्गीसमीपतः । गिरस्यञ्जरिमाधाय पोष्या ब्रह्मन्समूलतः ॥ ५५

आरभ्य साङ्गपथैन्तं यदूचे कमलालया । तत्सर्वं कथयामास रीं सुरतिचन्धिकाम्‌ ॥ ४६

्रारपारीनचः शरुत्वा राज्ञी सुरतिचन्दरिका । जगाम ब्राह्मणीपार्वं सगर्वा पाह सुन्दरी ॥ ४७
राश्युवाच --

वृद्धे ब्राह्मणि ष वृत्तं चोपदेशाथेमागता । कथयस्व चिरं महयं भयं त्यक्त्वा यथासुखम्‌ ॥ ४८
बराह्मण्युवाच-

तवानीतिमहं दृष्टा गन्तुमिच्छामि चला । कथयिष्यामि करं दुष्टे वतं परमदुरुभम्‌ ॥ ४९

इन्दिरावासरे चादर चाण्डाले न करोषि यत्‌ । तदृष्टे मायि का(म कि) त(त्व)द्रहे गवितेऽधुना

तच्छत्वा ब्राह्मणीवाक्यं क्रोधसंरक्तलोचना । जरन्तीं ब्राह्मणीं चैव प्रहारं च चकार सा ॥ ५१

ततः सा कमला हृद्धा कन्दमाना पलायिता । कीडमाना ततः शयामा ब्राह्मणीक्रन्दनध्वनिम्‌ ॥

आगताऽस्याः समीपं तु श्रुत्वा बाटा तपोधना ॥ ५२
द्यामवालो वाच-

दधे व्ययेदशी केन दत्ता तुभ्यं वदस्व मे । तस्या वचनमाकर्ण्य शोकगददया गिरा ॥

कभलाकथितं स्वँ एत्तान्ते द्विजसत्तम ॥ ५३
श्यामबाला ततः शरुत्वा व्रते परमवुरेभम्‌ । श्ास्ोक्तविधिना चक्रे सश्रद्धं च स॒भक्तितः ॥ ५४
त्रिवारे परिपूर्णे तु तुयेवारे समागते । विवाहकर्मं संसिद्धं द्विज लक्ष्मीपसादतः ॥ ५५
श्रीसिद्धेश्वरदेवस्य दृपतेश्रेपतेनसः । माखाधरो नाम सतो गृहीत्वा तां शृं गतः ॥ ५६

अथ तस्यां गतायां तु ब्रह्मज्गुणुष्व कोतुकम्‌ । राङ्गीग्रहे च सवीणि स्थितानि च बहूनि च ५७
द्र्याणि केन नीतानि न ज्ञातान्यपि भूसुर । निधित्ता बुद्धिहीना सा चान्वस्रविवभिता ॥५८
उपविष्टा च केनापि गन्त च वुहितुगरहम्‌ । मेषयामास भतीरं फिचिः्मार्थनहेतवे ॥ ५९
तस्य मालाधरस्यापि ग्रामे च सरसीतटे ।`काटेन कियता विप भैवेशं च चकारसः॥ ६०
तस्माजरं समानेतुं तस्या दास्यः समागताः । तं दृष्ट्रा दुःखिनां श्रेष्ठं भपच्छः सानुकम्पिताः ६१
दास्य ऊचुः
कस्त्वं कुतः सम्रायातो मांसरक्तविवजितः । रकषाङ्गो रूक्षकेशश्च तत्सर्वं कथयस्व नः ॥ ६२
द्रिद्र उवाच-
ह्यामबाखापिता चाहं सौराष्नगरागतः । कथयध्वं च भो दास्यः श्यामबाछासमीपतः ॥ ६१३

१अ. त्‌ । न दृष्टे बमदुष्टे त्वबरेऽधुना। २ च. ज. पृत्रीना।३च. ज. प्रविवेश च कष्टतः। त ।

१९८ महायुनिभीव्यासपरणीतं-- [ ६ ब्रह्मलण्डे-
तच्छत्वा वचनं तस्य कौतूहलसमन्विताः । परस्परपुखाः सवो जहसुः स्वपुरं गताः ॥ ६१

हयामबाखा च कथितं सर्वं हृतं च भो दज । श्रुत्वा तद्वचनं तासां प्रेषयामास सेवकान्‌ ॥ ६५
पुष्पतैलं द्विव्यवल्ं चन्दनं पणवीटिकाम्‌ । घोटकं च तथा दश्वा पितरं भति सुन्दरी ॥ ६१
गत्वाऽथ सवे ते भरत्याः इृत्वाऽऽदय बेशमुत्तमम्‌ । श्यामवाखाश्ं निन्युदेवराजगृहोपमम्‌ ॥ ६७
क्यामबाला ततश्व पितरं दुःखिनां वरम्‌ । श्षाल्यश्नं सषृतं चैव भोजयामास यत्नतः ॥ ६८

रेषु समतीतेषु दिवसेषु तपोधन । मरेषयामास तं दत्त्वा गुप्तपात्रस्थितं धनम्‌ ॥ ६९
ततः परविश्य खश्हे धनं पात्रान्तरस्थितम्‌ । ददक्षाङ्गारनिचयं रुरोद श्शदुःखितः ॥ ७०
हतुः सदनं यातौ निससार गृहागतः । तत्रैव सरसीकुटे पविवेश च दुःखिनी ॥ ७१

तथैनां च समानीतां यथाऽस्याः भराणवट्यभा । तथेव पूजयामास मादृसहात्पतिव्रता ॥ ७२
एतस्मिन्समये विभ रक्ष्मीवासरमुत्तमम्‌ । श्यामवाला कारयित मनश्चक्रे च मातरम्‌ ॥ ५७?
तस्या माता दरिद्राणि युक्त्वा वेकान्तिकेऽपि च । [*श्ञावकानां तु चोच्छष्ं शक्ष्मीकोपसमन्विता
इन्दिरायास्तीयानि (१) वासराणि गत्या(ता)न्यपि]। चतुथवासरे तां तत्कारयामास सा द्टम्‌॥
आगता नगरं सा 8 राङ्गी सुरतिचन्दरिकां । दृष्ट्रा हं तथा दिव्यभिन्दिरायाः प्रसादतः ॥ ७६
श्यामबाा च विमेन्द्र कदाचित्समये पुनः । मातुं गता चाथ देश्वयेस्य दिदृक्षया ॥ ७७
श्यामवालां ततो दुराषृष्ट्ठा संकुषिता च सा। न पश्यापि मुखं तस्या इत्युक्त्वा लक्षिता स्थिता ७८
गत्वा ग्रृहान्तरालं च गृहीत्वा सैन्धवं च सा । आगता स्वगं फिविचूणं रक्ष्मीसमाशचितम्‌ ७९
[राजा स्वामी च पप्रच्छ तां साध्वीं पतिदेवताम्‌) किमा नीतं त्वया कान्ते कथयस्व ममाग्रतः।।। ८०
कान्तोवाच--

राज्यसारं समानीत द्यिष्यामि भोजने । इत्युक्त्वा सा तदा पाकं कृत्वा च रवणं विना८!
अश्नाकं ततो द्वा माखाधराय भूभुजे । ततो मालाधरो राजा व्यञ्जनं ख्वर्णं विना ॥ ८२
भक्त्वा वैगुण्यतां भातो राजसारं ददो च सा । तदा हृष्टमना राजा भोजनं कृतवान्दिन ॥

्रसरंस च तां नारीं धन्या धन्या इति श्वन्‌ ॥ ८३
एतवूव्ते च या नारी न करोति महाद्रात्‌ । जन्मजन्मनि सा नारी दरिद्रा दुभेगा भवेत्‌ ८४
इदं या श्रणुयाद्धक्त्या पठेद्यो बा समाहितः । स्वपापेधिनिपुक्तो रक्ष्मीरोकं लभेद सा ॥ ८
इमां व्रतकथां या तु न श्रुत्वा ङुरुते व्रतम । तस्या व्रतफलं चैव नह्यत्येव न संशयः ॥ ८६

इति श्रीमदापुराणे पाश्च ब्रह्मखण्डे सूतशौनकसंवाद एकादशोऽध्यायः ॥ ११ ॥
आदितः श्छोकानां समष्यङ्:-- १०२२७

अथं द्वादशोऽध्यायः ।

जलौनक उवाच-
केन पुण्येन भोः सूत चान्येन गतपातकः । नरो याति हरेः स्थानं तद्रदस्वायुकम्पया ॥ १
न

# एतज्िहान्त्गतः पाठः, च.ढ. पुस्तकस्थः 1 † एतचिहान्तर्गतः पाटः, च.ज. पुस्तकल्थः ।

१ ङ. स. “नं दिम्यवा्दि । २ ज. "का । ददौ च तथा प्रव्यः। ३८. “न्‌. । ईमामचां च ।

१२ द्वादशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ३९९

मूत उवाच--
राह्मणस्य धनेः ।पाणान्याणेवा ऽपि द्विजोतम। रां करोति यो मर्यो विष्णुलोकं स गच्छतिर
परा राजा दीननायो द्वापरसंकञके युगे । आसीद पुत्रो बलबान्यैष्णवः स तु याजकः ॥ ३
एकदा गालवं राजा परमच्छ विनयान्वितः । केन पण्येन जायेत पुत्रो प्रै करुणार्णव ॥ ५
वद पुनिशादरख करिष्यामि तवाऽऽनया । येषां तणा नास्ति सुतो जीवनं हि निरर्थकम्‌ ॥५
गार उवाच-
राजल्दाणुष्वावष्ितो यत्पृष्टोऽस्मि तवाग्रतः । कथयामि समासेन ुत्रस्योद्धवकारणम्‌ ॥ ६
रतु च नरमेधाय कुरुप्व राजसत्तम । तदा ते संततिः स्याद्र सव॑लक्षणसंयुता ॥ ७
राजोवाच--
नरमेधं महायङ्गं यज्ञानां परं द्विन । कीदृशं नरमानीय करिष्यामि गरो वद ॥ ८

गार उवाच-

युन्दराङ्गः सुबदनः समस्तशास्लविद्धेत्‌ । सत्कुे यदि जातः स तदा यज्गाय कल्यते ॥ ९
अद्रहीनः ृष्णवर्णो परख योग्यो भवेम रि । इत्युक्तं गाल्वे विम स राजा मनुजेश्वरः ॥ १०
मेषयामास दूतांश्च कथयित्वा मुनेवंचः । द्रविणं बहु द्वा च गालवपरयुखान्दरिनान्‌ ॥ ११
यद्रे वरयामास समस्तशाख्रपारगान्‌ । ततो राजाह्तया दृता देशं देशं षदा गताः ॥ १२
रामे प्रमे द्विजश्रेष्ठ पत्तनेऽपि समाहिताः । कुत्रापि न प्राप्तवन्तो गता जनपदं ततः ॥ १३
नाञ्ना दशपुरं विप्र भकीर्णं गुणिभिद्विजेः । यत्र नारीः स्केरीश्च मृगशावकचश्चषः ॥ १४
षट मुषन्ति पुरुषाथन्द्रमुख्यश्च ता यतः । तस्मिन्पुरे मनोरम्ये कृष्णदेव इति द्विजः ॥ १५
आसीत्पुत्रजिभिः सार्थं भायंया च सुशीटया । वैष्णवः प्रियवादी च विष्णुपूजारतः सदा।१६
साम्नः पितृभक्तश वैष्णवानां भियंकरः । प्रार्थनां च्ुरथ ते राज्ञो वरूता द्विजोत्तमम्‌ ॥ १७
तर देहीति दे दीति वद ब्राह्मणसत्तम । नास्ति राघो द्विजश्रेष् पत्रः संतापनाश्षनः ॥ १८
तदथं नरमेधाख्ये यद्गे भव सदीक्षितः । नेष्यामि तव पत्र बै बि दातं महाक्रतौ ॥ १९
सवणानां चतुरं बरह्मभ्य समाहितः । सुखेन यदि दातव्यो नो पुत्रः पुत्रलालसात्‌ ॥ २०
तदा बलेन नेष्यामो राजाज्गाकारिणो बयम्‌ । दूतानां वचनं श्रुत्वा ब्राह्मणौ शोकविहलौ ॥२१
अभूतां विगतप्राणाविव संशयमानसो । किं धनेन सवर्णेन जीवनेनापि सग्रना ॥

प्रोवाचेदं वचः [सोऽपि ब्राह्यणो राजपुरुषान्‌ ॥ २२
ब्राह्मण उवाच-
यदि दूताः समानेतुं पुत्र श्रोकतमोपहम्‌ । आगता निधितं ययं शणुध्वं वचनं मम ॥ २३

स्थित्वा पृथिव्यां को श्रष्टं राजाहं कतैमिच्छति । पुत्र हित्वा किं तु गयं दद्धं मां नयथ द्विजम्‌
शति तस्य वचः ] शरुत्वा दूताः करोधसमन्विताः । बलात्कारेण तदवेहे सुवर्णानि च तत्यजुः २५
यदा नेतुं मनश्वकरुस्तं पत्रं किल ते क्रुधा । बद्धाञ्जलिपुटो मृत्वा रुदन्पोवाच स द्विजः ॥ २६
प्राणां ज्येषपभर मे हित्वाऽन्यं पुत्रमुत्तमम्‌ । नयतेति वचो वक्तं वक्त्रे नाऽऽयाति हे जनाः २७
वि

† षष्ठ्येव तीयाऽऽ र्षी । * एतचचिहान्तगंतः पाठः, च. ज. ठ. पुस्तकस्थः ।

१ ज, 'हछ्वरशल्न" । २ ज, संकीर्णं ।

४०० पहामुनिभ्रीन्यासपरणीतं- [ १ बह्मवण्डे-

द्विजस्य वचनं शरुत्वा ब्राह्मणीं रुदतीं तदा । भोचुवताः कनीयासं पुत्रं देहीति सत्तम ॥ २८
तेषामिति वचः शरुत्वा ब्राह्मणी भूमितस्तदा । पपात बात्यया साधं रम्भेव धरशदुःखिनी ॥२९
दरं सा समादाय मौरौ चाताडयद्वलात्‌ । कनिष्ठं मत्सुतं दूता नापि दास्यामि सर्वथा ॥ ३०
एतस्मिन्समये विम विप्रस्य मध्यमः सुतः । भोवाच विनयाचिष्ठः परणम्य पितरौ रूदन्‌ ॥ ३१
माता यदि विषं दध्ादियत्रा विक्रीयते सुतः । राजा हरति स्ख कस्तत्र पालको भवेत्‌ ॥ १२
इत्युक्त्वा तत्सुतो धी णम्य पितरौ सह । दृतेजगाम त्वरितै राहनोऽस्य दीक्षितस्य च ॥ ३३
अथ तौ ब्राह्यणो पुत्रविच्छेदठिष्टमानसौ । रुदित्वा च रुदित्वा च अन्धभावं पजग्मतुः ॥ ३१
अथ ते पथ्यगच्छन्त विवामित्रयनेः किल । आश्रमं रिष्ययुक्तं च सेयितं भृगरावकैः ॥ २५
स युनी राजपुरुषान्टषटरा पपच्छ सादरम्‌ । के युयं हो कुत्र गता यथा का इत्तिरूच्यताम्‌ ॥ ३६
राजदूता उखः--
श्णष्वावहितो विप्र राह्गः पत्रो न जायते । तदर्थं नरमेधाख्ये यङ्ग राजा सुदीक्षितः॥ २७
नयामस्तत्र बर्यर्थमिमं ब्राह्मणपुत्रकम्‌ । इति तेषां वचः श्रुत्वा स विम: सद्योऽभवव्‌ ॥ ३८
राणा ममापि गच्छन्तु सुखी भवतु बालकः । बालकार्थ द्विजार्े च स्वाम्यर्थे ये जना इह ३९
त्यजनिति वृणवत्माणांस्तेषां लोकाः सनातनाः । विगृयेति पुनिः स्वान्ते स भोवाच द्विजषभः ४०
यहे बि समादातुमिम ब्राह्मणेयत्तमम्‌ । हित्वा मां नयथाथाऽऽद्रु छययं बालकं उत्तमः ॥ ४
संसारे जन्म संप्राप्य न कब्धं सुखमत्र च ॥ . ४२
अनेन बालकेनापि भरिष्यति कथं त्वयम्‌ । आगतेऽस्मिन्ण्हादूताः पितरावस्य दुः खित ॥ ५३
हतभाग्यौ गतौ नूनं यमस्यैव शं प्रति । एवं तस्य वचः श्चुत्वा दूताः भोचरथ द्विजम्‌ ॥ ५४
पालस्य विनाऽऽज्ञां वे दीननाथस्य भूसुर । नेतु त्वां पलितं प्राक नेष्यामो हि कथं वयम्‌ ॥
एवमुक्त्वा च ते दृता जम्भ रा्ञः प्रीं तदा । एुनिः स दूतसंधेश्च गतवान्यज्ञमन्दिरम्‌ ॥ ४६
राजान कथयामासुदूता विपस्य चेष्टितम्‌ । तच्छत्वा शङ्कितमनाः मोवाचेदं वचः स तम्‌ ॥ ४५
मुने ययपि मे यद्गे कृते पुत्रो भविष्यति । बलि विनाऽपि भो ब्रहमस्तद्ा विम स्तं नय ॥ ४८
मुनिरुवाच-
यज्ञे तयि (या) कृते राजन्महापत्रो भविष्यति । अत्र ते संशयो मा भूदमोधमपि दशनम्‌ ॥४९
इति तस्य वचः श्रत्वा राजाऽ्यन्तसहषैकः । चक्रे पणहुति यङ्ग समस्तेयुनिभिः सह ॥ ५०
अथातः स मुनिः श्रेष्ठो ब्राह्मणस्य सुतं च तम्‌ । ग्य दशपुरं नाम नगरं गतां स्तदा ॥ ५१
भवनं तस्य गत्वा च उक्तवान्वचनं युनिः । गे त्वं तिष्से विम तिष्ठामि एतवन्मुने ॥ ५९२
राजा बलेन मे पूत्रं नीतवान्कि करोम्यहम्‌ । पुत्रे गते च भो विर द॑पत्योरावयोः पनः ॥ «^,
गतानि चान्धमावं र कन्दनैर्छोचनान्यपि । अथासौ मुनिशावृंलः पुत्रे पश्य नयेति च ॥ ५५
उक्तवांस्तौ य(त)दा विप्र ब्राह्मणौ जातहर्षकौ।पुत्रायाऽऽकारणं कृत्वा गतवितौ बहिः क्षणात्‌ ॥
मुनेर्वचनसिद्धित्वाच्त्षणं खोचनं तयोः । आलकं तु गतै तूर्णं पुत्रस्य दकैनादपि ॥ ५९
त्रस्य मुखपत्र तौ लोचनैरणिसंनिभैः । पत्वा पुनि चिरं तं च नमस्कृत्य पुनः एनः ॥ ^,
भोचतुवचनं विम ब्राह्मणौ भियवादिनो । अहो मुने जीवदानमावयोस्तु कृतं किल ॥। _ _ - मियवादिनौ । अहो मुने जीवदानमावयोस्तु कृतं किल ॥ _ ^“
१ज.ग्जासदीः। २. 'णबाखकम्‌। ३ ड. भ. "ति। बि विनाऽपि मो ब्रह्म्नमोः । ४ ड. भ. गृ्ीला
पितृपु" । ५ द. "ती ततः क्षणे। मु ।

। १ प्रयोदशोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । ४०१

तयोरेवं वचः धुत्वा स युनिः करुणाणेवः । दस्वाऽऽ्षिषं च तौ विप्र जगाम निजमाश्रमम्‌॥।५९
निः करगत चैव कृत्वा विष्णोः परं पदम्‌ । तपस्तेपे महाभागो दैवतैरपि दुलभम्‌ ॥ ६०
किचित्काले गते विर तस्य राज्ञोऽभवत्सुतः । स॒न्दरो राजयोग्यश्च इन्दुः क्षीरनिधाभिवे ॥ ६१
तरत्स सोऽपि विम राजा दस्वा धनानि वै । बुभुजे देषवुम्यां विशोको जातकौतुकः ॥६२
विप्ान्पाख्यते यस्तु पाणान्दत्वा धनान्यपि। स याति विष्णुभवनं पुनराहत्तिदुरंभम्‌ ॥ ६१
पठन्ति ये च भक्त्या च भृण्वन्ति विप्रतः कथाम । अर्धं बा शछोकमेकं ते गच्छन्ति विष्णुमन्दिरम्‌
इति श्रीमहापुराणे पाग्र बरह्मलण्डे सूतशौनकर्तवादे ब्राह्मणप्रतिपालनफलकथनं नाम द्रादन्नोऽध्यायः ॥ 4 २॥
आदितः छोकानां सम्यङ्ाः-- २०२९१

अथ त्रयोदशोऽध्यायः ।
शौनक उवाच--
हृणनन्माषटमी सृत तस्या माहातम्यगु्तमम्‌ । कथयस्व महाह चोद्धरस् महार्णवात्‌ ॥ १
सत उवाच--
कृष्णजन्माष्टमी ब्रहमन्भक्त्या करोति यो नरः । अन्ते विष्णुपुरं याति कुकोरियुतो द्विज ॥ २

अष्टमी जुधवारे च सोमे चैव द्विनो्तम । रोहिणी ऋकषसंयुक्ता कुलकोिविमक्तिदा ॥ ३
महापातकसंयुक्तः करोति व्रतमुत्तमम्‌ । सवेपापविनियक्तशवान्ते याति हरर्यृहम्‌ ॥ ४
इृष्णजन्मा्मीं ब्रह्मज्ञ कराति नराधमः । इह दुःखमवामोति स परेत्य नरकं व्रजेत्‌ ॥ ५
न करोति च या नारी कृष्णजन्माष्टमीत्रतम्‌ । वर्ष वपे तु सा पहा नरकं याति दा रुणमर्‌ ॥ ६
नन्म्टमीदिने यो वे नरोऽश्नाति विगरूहधीः । महानरकमश्नाति सयं सयं वदाम्यहम्‌ ॥ ७
दिरीषेन पुरा पृष्टो वसिष्ठो मुनिसत्तमः । तच्छरणुष्व महापाङ्ग सवेपातकनाशनम्‌ ॥ ८
दि्टीप उवाच-
मद्रे भासेऽसिताष्टम्यीं यस्यां जातो जनार्दनः । तदहं श्रोतुमिच्छामि कथयस्त म हमुने ॥ ९
क्यं वा भगवाञ्जातः शङ्खचक्रगदाधरः । देवकीजठरे विष्णुः किं कर्त केन हेतुना ॥ १०
वसिष्ठ उवाच-
शृणु राजन्मवकष्यामि यस्माज्जातो जनादेनः । पृथिव्यां त्रिदिवं त्यक्तवा भते कथयाम्यहम्‌ ११
परा वस॑धरा श्ासीत्कंसादिवृपपीडिता । स्वाधिकारभमत्तेन कंसदूतेन डित ॥ १२

भन्दन्ती नैन्दन्ती सा तु यथौ प्रणितलोचना । यत्र तिष्ठति देवेश उमाकान्तो हषध्वनः ॥ १४
कंसन ताडिता नाथ इति तस्मै निवेदितुम्‌ । बाष्पवारीणि वर्न्ती षिणां साऽवमानिता ॥ १४
बन्दन्तीं तां समालोक्य कोपेन स्फुरिताधरः । उमया सहितः सैरदवन्दैरनुषतः ॥ १५

त पिक

भानगाम महादेवो विधातृभवनं रुषा । गत्वा चोवाच ब्रह्माणं कंसध्वसनरेतमे ॥ १६
उपायः सञ्यतां ब्रह्मन्भवता विष्णुना सह । रेश्वरं तद्वः श्रुतौ गन्तु पराह कृतात्पभूः ॥ १७
रोदे यत्र वैङृण्ठः सु्ठोऽस्ति भुजगो परि । हेसपृषं समारुगर हरेरन्तिकमाययो ॥ १८

१ख. ज. ष्णुभूृव* । २8. भ्‌ । आख्यानं श्ोः। ३३. अ. मापिसिः। ४ज. "भ्यां कस्माज्जातो । 4 ज,
पेऽ यथातथम्‌ । ६ ज. दीटिता । ५ ज. रुदती । ८ ज. त्वा देव ृन्दहाद्ेभेः । क्षी ' ।

४०२ महामुनिभ्रीव्यासप्रणीतं-- [ ९ ब्रह्मणे
तत्र गत्वा च ते धाता देवदृन्देरादिभिः। संयुक्तः पास्तवीद्रारमी कोमलं वाग्िदां बर; ॥ १९

नमः कमरनेत्राय हरये परमात्मने । जगतः पाटयित्रे च॑ रक्ष्मीकान्त नमोस्तुते ॥ २०

इति तेभ्यः स्तुति शरुत्वा परत्युवाच जनादंनः । देवान्छष्टमुखान्सवीन्भवद्धिरागतं कथम्‌ ॥ २१
ब्रह्मोवाच--

शुणु देव जगन्नाथ यस्मादस्माकमागतम्‌ । कथयामि सुरश्रे तदहं लोकभावन ॥ २२

शूखिदत्तबरोन्मततः कंसा राजा दुरासदः । वसुधा तादिता तेन करघातेन पीडिता ॥ २३

वरं दन्य पुराऽप्यग्रे मायया तु प्र्वाश्ितः । भागिनेयं विना श्ष॑भो मरणं भविता नमे।॥ २४
तस्माद्रच्छ स्वयं देव कंसं हन्तुं दुरासदम्‌ । देवकीजठरे जन्म लब्ध्वा गत्वा च गोकुलम्‌ ॥ २५
ब्रह्मणा प्रेरितो देवः परत्युवाच च भूखिनम्‌ । पावेतीं देहि देरेश्च अब्दं सथित्वा गमिष्यति ॥२६
उमया रक्षया साधं शङ्कचक्रगदाधरः । उदहिह्य मथुरां चक्रे प्रयाणं कमरासनः ॥ २७
देवकीजठरे जन्म लेभे तत्र गदाधरः । यश्चोदाकुक्षिमध्यास्ते शवीणी मृगलो चना ॥ २८
नवमासांश्च विश्रम्य कुक्षौ नरदिनान्तकान्‌। भाद्रे मास्यसिते पक्षे चाष्टमीसंङ्ञका तिथिः ॥ २९
रोदहिणीतारकायुक्ता रजनी धनघोषिता । तस्यां जातो जगन्नाथः कंसारिवंसुदेवजः ॥ २०
वैरादी नन्दपत्नी च यशोदाऽजीजनत्य॒ताम्‌ । पुत्र पद्मकरं पद्मनाभं पद्मदरेक्षणम्‌ ॥ २!
तदा हषितुमारभे दृषा अनकदुन्दुभिः । कसासुरभयत्रस्ता मोवाच देवकी तदा ॥ ३२
वराटीं गच्छ भो नाथ सुतं भरत्यपितुं किल । पुत्रं द्वा यदोदायै स॒तां तस्याः समानय ॥ ३३
तस्या वचः समाकण्यं वसुदेवोऽपि दुःखितः । अङ कुमारमादाय वैराच्यमिगुखं ययो ॥ ३४
यमुना जलसंपूणौ तत्पथे मध्यवतिनी । आसीद्धोरा महादीषो गम्भीरोदकपुरभार्‌ ॥ ३५
एवं दृष्टा तटे धित्वा यमयुनामवलाकयन्‌ । वसुदेवोऽपि दुःखां वि्ापातिचिन्तया ॥ ३६
करि करोमि क गच्छामि विधिनाऽपि हि वश्चितः। कथमत्र गमिष्यामि वेराीं नन्दमन्दिरम्‌ ३७
हरिणा तत्र सानन्दं मायया वश्चितः पिता । क्षणमात्रं तटे स्थित्वा यमुनामवलोकयन्‌ ॥ ३८
तेन रा पुनः साऽपि क्षणाजानुवहाऽमवत्‌ । [तां दृष्टा हृष्ट उत्तस्थौ परस्थानमकरोचथा ॥

मायां रत्वा जगन्नाथः पितुरङ्गाजलेऽपतत्‌] ॥ १९
तं पुञ् पतिते दृष्टा हाहा कृत्वा सुदुःखितः । महापापं पुनः कर्तु विधिना तेन वश्ितः ॥ ४०
त्राहि मां जगतां नाथ सुते रक्ष सरोत्तम । जनकक्रन्दितं दृष्टा कंसारिः कृपया मुहुः ॥ "४!
जलक्रीडां समाचयं पितुः क्रोडमगात्पुनः । यथा तेन यदुश्रेष्ठो जगाम नन्दमन्दिरम्‌ ॥ ५२
सुतं द्वा यश्चोदाये सुतां तस्याः समानयत्‌ । निजागारं ततः भाष्य पटन्यै प्रल्र्षिता सुता ४२
देवकी च भसूतेति वाती शरुत्वा सुरारिणा । आनेतुं प्रस्थिता दूताः सुतं दुहितरं तदा ॥ ४४
आगल्य कैपदृतास्ते सुतां नेतु प्रचक्रमुः । बरादेनां समाहृष्य देवकीषसदेवयोः ॥ ४९
कंसतूतैगहीत्वा सा अपिता तु सुरारिणे(रये) । स धत्वा तां महाराजः सभयोऽमृहुरासदः॥ ५६
बुद्धकाशओ्चनवणांमां पूर्णन्दु्दशाननाम्‌ । कंसो हसति तां षट विश्रस्फुरितरोचनाम्‌ ॥ ४५
आदिदेक्षास॒र श्रेष्ठो जहि नीत्वा रिरोषरि । आहां कब्ध्वाऽसुरास्ते वे निष्पेषं तां पर्वातिता
विदय॒च्छीघ्रतरा गोरी जगामं सहसाऽम्बरम्‌ ॥

----------~-~-*----___--~ ~ ~~ ~~~ = - ०-9-०० योय न भा ० ा ण

¦ ॥

८
# एतचविहान्त्गतः पाठः, च. ज. ठ. पुस्तकस्थः । १
१३. य्‌. सदोषपायं । २३. म क्षंकरार्तिकम्‌ ।

जट दानय त च न जन त >
#

१६ त्रयोदशोऽध्यायः | पग्रपुराणम्‌ ¦ ४०३
गौयुवाच--

शुणु राजन्भवक्यामि यत्राऽऽस्ते शुरुत्तमः । नन्दस्य निलये गुप्रसतव हन्ताऽमुरो्तम ॥ ४९
वसिष्ठ उवाच-
एवगुक्त्वा तु सा देषी जगाम निजमन्दिरम्‌ । [*श्रत्ा वार्यं ततो देव्याः कंसो राजा सुदुःखितः
भगिनीं पूतनामाह गच्छ त्वं नन्दमन्दिरम्‌ ] ॥ ५०
छद्मना तत्सुतं हत्वाऽऽगच्छ ते वाञ्छितं बहु । दास्यापि शश्र हन्तुं मे वज श्ीघधतरं शुभे ॥ ५५१
आङ्ां पराप्य राक्षसी सा गोकुलामियुखं गता । मायया सुन्दरीरूपा परविष्टा तत्र गोकुरे ॥ ५२
पयोधरे गरं सा तु धत्वा हन्तुमुपागता । पुपानां गदरारि प्रविष्टाऽरुक्षितेति च ॥ ५३
['गत्वाऽन्तरत्थाप्य शिं स्तनं दच्वाऽऽप सद्वतिम्‌। ततस्तु शकटं क्षिप्त्वा तणावतादिमदैनम्‌ ]
कालीयमदंनं कृत्वा गतो मधुपुरीं ततः । गत्वा कंसो हतः कूरः कंसमलानजीजयत्‌ ॥ ५५
एतसे कथितं राजन्विष्णोजेन्पदिनव्रतम्‌ । शरुत्वा पापानि नश्यन्ति कृर्यात्कि वा भविष्यति ५६
य इदं कुरुते मर्त्यो या च नारी हरेत्‌ । रेश्वर्यमतुरं पाप्य जन्मन्यत्र ययेप्सितम्‌ ॥ ५७
पमविद्धा न कतेव्या तृतीया षष्ठिरि(कै)व च । अ्टम्पेकादश्षी भूता धर्मकामार्थवाच्छिभिः ॥५८

वर्जयित्वा भरयन्नेन सप्तमीसेयुताष्टमीम्‌ । चिना क्षं प्कतैव्या नवमीसंयुताऽष्मी ॥ ५९
उदये चाष्टमी किचित्सकला नवमी याद । मुहुतरोहिणीयुक्ता संपणां चामी भवेत्‌ ॥ ६०
अष्टमी बुधवारेण रोदिणीसहिता यदि । सोमेनेव भवेद्राज क दतेत्र॑तकोरिभिः ॥ ६?

नवम्यामुदयात्किचित्सोमे साऽपि बुधेऽपि च । अपि वषैशतेनापि लभ्यते वा न भ्यते ॥६२
बिना ऋष्षं न कतेव्या नवपीसंय॒तां न हि। [+ कायां विद्धाऽपि सप्तम्या रोदिणीसंयुताऽषटमीं ६३
कराकाषटपुदर्तऽपि यदा कृष्णाष्टमी तिथिः । नवम्यां सेव या ग्राह्या सप्तमीसेयता न हि॥|&४
क्षि पुनवबधवारेण सोमेनापि विशेषतः । †ि पुननेवमीयुक्ता कुलकोव्यास्तु युक्तिदा ॥ ६५
पलवेधेन राजेन्द्र सप्तम्यामष्टमीं यजेत्‌ । स॒राया बिन्दुना स्पृष्टं गङ्गाम्भःकल्रं यथा ॥ ६६
दिलीप उवाच-
फेन चाऽऽदौ इतं चेद केन वा तत्मकारितम्‌ । कि पुण्यं क फलं चैव कथयस्व महापुने ॥६७
वसिष्ठ उवाच-
चित्रसेनो म्ाराजा महापापपरो महान्‌ । अगम्यागमनं इत्वा स्वणस्तयं द्विजस्य च ॥
सुरायां च सदा तृप्तो हथा्मासि सद्‌ा रतः ॥ ६८
एवं पापसमायुक्तो निलयं प्राणिवधे रतः । चाण्डालः पतितैः साधेमालापं सवेदाऽकरोत्‌ ॥ ६९
एतदे(कदैःैनिधो राजा मृगयायां मनो दषे । अरण्ये द्रीपिनं ज्ञात्वा वेष्टयित्वा च सर्तैः॥। ७०
सावधानं भटान्सबौन्वाक्यमेतदवाच ह । [अहमेव निहनम्पेनं योऽन्योऽस्मिन्पहरिष्यति ] ॥७१
स वध्यो नात्र संदेहो व्याघ्रो राज्ञः पथा ययौ । सलजोऽपि ततो राजा व्याघ्रं पश्ाजगाम ह
अनेकङ्ेशदुःखेन व्याघ्रं हन्तुं समाहितः । श्षुतिपपासाफुलक्केशः सैध्यायां यमुनातटे ॥ ७३

1 शा 1 1

# एतजिहान्तर्गतः पाठो ज. इ. पुस्तकस्यः । † एतचिद्वान्तगेतः प्राठो ज. पृस्तक्ष्यः।
+ एतलिहान्तगैतः पाठः च. ज. पुस्तकस्य । # एतच्िहान्ततः पाठो ज. पस्तकस्यः ।

१ इ. ताऽष्टमी। क्रि । २ ज. एकंदा गयां यःतो दृष्ट्वा ग्याघ्रं वने वृपः । सा। ३ ज. "तः । समीपस्थान्भया।

४०४ पहापुनिभीष्यासप्रणीत-- [ १ बह्मलण्डे-

अष्टमी रोषिणीयुक्ता तदिन जन्मवासरमू । *ःकन्पा यमुनायां षै व्रतं चकुनराधिप ॥ ७४
नानोपहारेद्वयेशच.धृूपदीपेः सुशोभनैः । गन्धपुष्पं तथा द्रव्यं कङ्कूमादि मनोहरम्‌ ॥

अभ्रं बहुगुणं ष्टा भक्तं तन्मानसं कृतम्‌ ॥ ७९
राजोवाच-

अभाभावान्ममा्याऽङ्ग प्राणा यास्यन्ति निश्चयः ॥ । ७६
जिय उचुः-

जन्माषट्म्यां हरेरद्य न भोक्तव्यं त्वयाऽनध । एधमांसं खरं कां गोमांसमन्नमेव च ॥ ७७
भुक्तवा्नात्र संदेहो यो युङ्के ृष्णजन्मनि । क कं च्रं न संजातं संसारे बसतां वृणाम्‌ ७८
येन देहे स्थिते प्राणे जयन्ती न कृता नष । तत्राढृतोपवासस्य शासनं यममन्दिरम्‌ ॥ ७९
यदत्तं पितरो नित्यं न गृहन्ति यथािधि । पितरः पातिताः सर्वे जयन्त्यां भ।जने कृते ॥ ८०
इति श्रत्वा ततो राजा व्रतं चक्रे नराधिप । किचित्पुष्यं कियद्गन्धं बल्लं चाऽऽनीय हा्षैतः॥ ८!
[व्रतस्यास्य प्रभावेण चित्रसेनो हरेगृहम्‌ । दिव्यं वरिपानमारुह्य गतवान्पितृभिः सह] ॥ ८२
[+यत्फटं मथुरां गत्वा द्षटरा ङृष्णगुखाम्बुजम्‌ । तत्फलं प्राप्यते पुंसा कृष्णजन्पाष्टमीव्रतात्‌ |॥
यत्फलं द्वारकां गत्वा दृष्टे विश्वेश्वरे हरौ । तत्फलं भराप्यते दीने; कृत्वा जन्माष्टमीव्रतम्‌ ॥ ८४
इति श्रीमहापुराणे पाश्च ब्रह्मखण्डे हरिजन्माष्टमीवतमाहात्म्यं नाम त्रयोदशोऽध्यायः ॥ १३ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- १०३७५

[मौ

अथ चतुदंकषो ऽध्यायः ।

किनका

कषौनक उवाच--

कथयस्व महापाह़ बराह्मणस्य कृषार्णव । माहात्म्यं सवैवणानां भष्ठस्य कृपया चमे॥ १
सृत उवाच--

ब्राह्मणः सबैवणीनां गुरुरेव दिजोसम । सवामराश्रयो हेयः साक्षान्नारायणः प्रभुः ।॥ २

कुयीत्मणामं यो विप्रे) हारिद्धा तु मसुर । भक्त्या तस्य द्विजश्रेष्ठ बधते संपदादिकम्‌ ॥ ३
न नमेद्राह्मणं दृष्टा हेरयाऽपि च गार्वितः । छेदनं तस्य शिरसः कतुमि्छेत्सदा हरिः ॥ ४
दृतापराधं विप्रं ये द्विषन्ति पापबुद्धयः । हरिद्विषो हि ते हेया निरयं यान्ति दारुणम्‌ ॥ ५
यः कर्त पार्थनां चिपरं पदयेत्क्रोपेन चाऽऽगतम्‌ । हृतान्तशक्षपो स्तस्य तप्तमूचीं ददाति बे ॥ ६
कुरुते भूसुरं मूढो भत्संनं यो नराधमः । यमदूता मुखे तस्य तप्नरोहं ददति च ॥ ७
येषां निकेतने शक श्मासुरो वै तैपोधनः । सुपवागेः(वैमिः) स्वयं कृष्णो भुङ्के तेषां निकेतने ८
नश्यन्ति स्षेपापानि द्विजहत्यादिकानि च } कणमात्रं रिहे्यसतु विपाङ्धिसरिलं नरः ॥ °
यो नरश्रणं धौतं कयाद्धस्तेन भक्तितः । द्विजातिब॑च्मि सत्यं ते स पुक्तः सर्वपातकैः ॥ ?°
पुत्रहीना च या नारी भृतवत्सा च याऽ्ना। सपुत्रा जीववत्सा सा द्विजपादाङ्धिसेवनात्‌ १!

# एतथिषान्तर्गतः पाटे ज. पुस्तकस्यः। +एतच्विहान्तगेतः पाठः, च. ज. ढ. पुस्तकस्थः ।

कवाकवाकाा पं ~~

१८६. म भ्रू । स्वकर । २ ज. तपोधन । २ ड. ज. च्रं मवेजेोल्तस्यकि ।

४ चतुदशोऽध्यायः | प्मपुराणम्‌ । ४०५

ब्रह्माण्डे यानि तीयानि [#तानि तीथोनि सागरे। उदधौ यानि तीयौनि] तिष्ठन्ति द्िनपादयोः
्विनाङ्पधिस्िलिगुक्तं सेचने यस्य मस्तके । स खातः सर्पतीर्थषु स युक्तः सर्वपातकैः १३
षणु शौनक व्यापि माहात्म्यं पापनाशनम्‌ । विपरपादोदकस्याहमितिहासं तपोधन ॥ १४
आसीत्पुरा द्िजश वेश्यदक्तिपरायणः । श्रो भीमो द्रापे च ब्रहमहत्यासहसरढ़त्‌ ॥ १५
निष्रः सवेदाऽतुष्टः स महावैश्यया पुनः । शूद्राचारपरिभरष्ठो भीमोऽसौ गुरुतरपगः ॥ १६
रत्येकं वच्मि रि तस्य दस्याः संख्या न विद्यते। पापानां युनिशाईूल भीमस्य दुष्टवेतषः ॥ १७
एकदा स गतः कश्चिह्राह्मणस्य निवेशनम्‌ । गत्वा तं तस्य गेहाज द्रव्यं नेतुं मनोदधे ॥ १८
तत्रोवास ब्राह्मणस्य बहिद्रोरसमीपतः । दैन्ययुक्तं वचः भाह क्ष्मासुरं स तपोधनम्‌ ॥ १९
भोः स्वापिन्बृणु मे वाक्यं दयालुरिव मन्यते(से)। श्चधार्तोऽहं देहि चान्न प्राणा यास्यन्तिमे दुतम्‌॥

ब्राह्मण उवाच-
धाते शुणु मे कञचिद्रक्यं कतुं न विध्रते । पाकं मे तण्डुलाभिलयं नीत्वा भरुक यथासुखम्‌ २१
नास्ति मे जनको माता नास्ति सूनुः सहदरः । नास्ति जाया माठ्बनधु्॑ताः से विहाय माम्‌॥
तिषठाम्येको एहेऽकमा भाग्यहीनो ऽतिथे हरिः। एको मे वसतश्चास्ि न जाने तद्विना क्षिल ॥२१

भीम उवच-- |
मप कश्िद्िजश्रष्ठ नास्ति सेवां तवापि च। श्रद्रोऽहं निखये जात्या कृत्वा स्थास्यामि ते सदा ॥

सूत उवाच-
इति तस्य वचः श्रुत्वा सानन्दः क्ष्मा सुरस्तदा । पाक विधाय तूणं स ददावन्नं तपोधन ॥ २५
सोऽपि हषेसमायुक्तस्तस्थौ तत्र द्विजालये । सेवां कुभैन्लेहयुक्तां भूसुरस्य मनोहराम्‌ ॥ २६
अद्य श्वो वा हरिष्यामि द्रव्यमस्य ममापि च। नेतुं यदा करिष्यामि नेष्यामि नात्र संशयः॥२७
परामृश्य च हृदन्तः कृत्वा तस्य क्रियां ददेत्‌ । पादधोतादिकं चासौ शिरसा गतपातकः ॥
आचम्याङ्धिजरं दधे छग्नना परत्यं दिन ॥ २८
एकदा हारकः क्चिद्रवयं नेतुं समागतः । उद्धाय्य रात्रावररं गतोऽसौ तद्रहान्तरम्‌ ॥ २९
टरा भीमः प्रहारा्थं दण्डहस्तं समागतः । हारको मस्त तस्य च्छिच्वा तूर्ण पलायितः ॥ ३०
अथ तस्य भटा विष्णोः शङ्चक्रगदाधराः। समायातास्तथा नेतुं भीमं तं बीतकिसिविषम्‌ ॥ २१
स्यन्दनं चाऽऽगतं दिव्यं राजहेसयुतं दिन । तत्राऽऽरूढो ययो विष्णोभवनं दुरुभं किल ॥ ३२
प्ाहात्म्यं मूमिदेवस्य मया ते तत््कीतितम्‌ । शुणुया्रो नरो भक्त्या तस्य पातकनादनम्‌।॥।३३

इति श्रीमहापुराणे पाग ब्रह्मखण्डे ब्राह्मणमाहातम्यकथनं नाम चतुदैशोऽध्यायः ॥ ११ ॥
आदितः शोकानां सप्यङ्ाः-- १०४०८

भ

भथ पश्चःश्ोऽध्यायः ।

शौनक उवाच-
कथयस्व महाभाग माहात्म्यं पापनाशनम्‌। एकादश्याः फलं किंवा किल्विषं स्याद कषतः॥ १

~ चरर ~~ -~-~-=-- ~ ~ न्न र जना ------- ------

‰ एतचिहान्तभ॑तः पाठः, च. द. पस्तकस्थः ।

० ०-99-० क क ०

१. नेवको।

प्क क;

४०६ महामुनिभ्रीग्यासप्रणीत- [ १ ब्रह्मखण्डे

सृत उवाच-
एकादश्यास्तु माहातमयं किमहं बच्ि सांमतम्‌ । शरुत्वा चेकादश्ीनाम यमदूताश्च शङ्किताः ॥
भवनिति नात्र संदेहः समैमाणिभयंकराः ॥ २
व्रतानां चैव सर्वेषां शरष्ठां वेकादशी शुभाम्‌ । उपोष्य जाएयाद्िष्णोः कुयश्च मण्डनं महत्‌ ॥ ३
तुलसीदकैस्तु यो म्यों हरिपूजां करोति वै । दलेनकेन लभते कोटियङ्गफलं द्विज ॥
अगम्यागमने चैव यत्पापं सम॒दाहतम्‌ । तत्पापं याति विखयं चैकादश्यामुपोषणात्‌ ॥ ५
रृतपर्ण मर्दी पं यो दधाद्िष्णुदिने द्विज । अन्ते विष्णुपरं याति तमो हत्वा स्वतेजसा ॥ ६
धन्या जनपदास्ते वै धन्यः स च महीपतिः । हरेष्रिने यस्य राज्ये चैकादश्यां मशोत्सवः ॥ ७
८
९

न

नारायणस्य श्चयने पार्वस्य परिवरैने । विशेषेण प्रबोधिन्यां निराहारा भवन्ति ये ॥

मदन्तिकं नाऽऽनयध्वं पाणिनः पुण्यभागिनः। अह्िशं पितृपतिः समादिशति दूतकान्‌ ॥
एकादशी जगस्नाथवद्छभा पुण्यवधिनी । विष्णु्हं दहत्येव तस्यामस्य भक्षणे ॥ १०
तेषां धिगजीयने प॑सां धिक्सोन्दर्यं (च) बतिताम्‌ । येऽ्परनन्ति पापिष्ठाशैकादद्यां हि विदभुजः
एकादश्यां द्विजभेष्ठ भृक्तिमाश्भित्य केवलम्‌ । बहूनि विविधान्येव तिष्ठन्ति दुरितानि च ॥ १२
अमावास्यां) यथा स्रीणां संगमे कटुषं महत्‌ । एकादश्यां तथेवाज्नमक्षणे हजिनं भवेत्‌ ॥ १,
सेगिणश्र तथा खज्ञकाससोदःकुष्ठकाः । भवन्ति भाणिनस्ते वै तस्यामन्नस्य भक्षणे ॥ १४
्रामशकरतां यान्ति दारि्यं च भयान्ति बे । राजवद्धा द्विनश्रष् त॑स्यामम्नस्य भक्षणे ॥ १५
संसारे यानि पापानि तानि विप्र हरेदिने । भुक्तिमाभ्रित्य तिष्ठन्ति जलभक्षणमाह्ञया ॥ †६
क्व॑तां सर्षपापानि नरकाभिष्कृतिरभवेत्‌ । न निष्कृतिभवेशणां युञ्जतां च हरेदिने ॥ _ १७
[नरा यावन्ति चान्नानि भुञ्जते च हरेदिने|। [+मव्यम्नं च ब्रह्महत्याकोरिजं जिनं भवेत्‌ ॥
पुनर्वच्ि पुनर्बच्मि शूयतां भूयतां नराः। न भोक्तव्यं न भोक्तव्यं न भोक्तव्यं हरदिने। ॥१९
गङ्ञादिषु च तीर्थेषु खात्वा यत्फलमाप्यते । चन्द्रमूर्योपरागे च चैकादश्यागुपोषणात्‌ ॥ २०
अधिसरोत्परमालाभिस्तस्यां च कमलापतिम्‌ । विधिवत्पारणं कृत्वा न मातुगेभभाजनम्‌ ॥ >!

एकादश्यां हेग करोति मण्डनं द्विज । परमां गतिमासाच् तिषटदिष्णुनिकेतने ॥ ५२
एकादशी समासाद्य निराहारा भवन्ति ये । तेषां विष्णुपुरे शश्वत्स्थानमेव न संशय; ॥ २२
तलसीभक्तिसंलीनं मनो येषां विराजते । तेषां विष्ण॒पुरे शश्वत्स्थानमेव न संशयः ॥ २४
परदरव्येष्वमिरुविर्येषां चैव न विद्यते । संतुष्टमनसो येऽपि तेषां विष्णुपुरं धुवम्‌ ॥ २५

दु्भिक्षकालमासाच् भाणिभ्यो ये नरोत्तमाः । ददत्यमं हरेः सग्न तेषां चैव न संक्षयः ॥ २६
गवां द्विजानां ्राणाय स्रामिनो योषित॑स्तथा । भराणान्युञ्चन्ति ये म्या स्तेषां विष्णुपुरं धवम्‌
प्राणिमिर्दशमीविद्धा न चोपोष्या कदाचन । परिहार्य द्विजश्रेष्ठ वुजेनस्यान्तिकं यथा ॥ २८
अरुगोदयवेखायां दश्षमी संगता यदि । तत्रोपोष्या द्वादशी स्यात्रयो [दश्यां तु पारणम्‌ ॥२.
दशमीशेषसंयुक्तो यादि स्यादरूणोदयः । वैष्णवेन न कतैव्यं] तहिनेकादश्ीव्तम्‌ ॥ >”
चतस्रो पटिकाः प्रातररुणोदय उच्यते । यतीनां लानकारोऽयं गङ्गाम्भःसदसषः स्एृतः ॥ > '

# एतच्िहान्तगेतः पाटः, च. पस्तकस्थ । + एतथिहान्तगंतः पाठः, च, ज. इ. पृस्तकस्थः । --------- म च प लसितनतरमतः पाठः ब. ज. इ. पुस्तकस्य । * एतच्िहान््गतः
पाठः, च. ज. इ. पुस्तकस्थः ।

१ द. 'रकूवैकोः । २ ड. म. "वुदिकाः। २ ज. ढ. ` पद -कर्बकः। २ ड. म. -्कृिकाः। ३ ज. द. "ने । भकतमा ।

{९ पश्चदशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४०७

अरुगोदयकाछे तु दशमी यदि हश्यते । न तत्रैकादश्षी कायी धर्मकामार्थनाशिनी ॥ ३२
स्वत्पां च दश्मीविद्धां त्यजेदेकादशीं बुधः । सुराबिन्द्सुसंपकौद्षृतकुम्भं त्यजेचथा ॥ ३४
संप्णैकादशषी यत्र द्वादश्यां पुनरेव सा । उत्तरा यतिभिः कायौ पूर्वामुपवसेद्रही ॥ ३४
एकादश्षीकला यत्न द्वादशी प्रतो न चेत्‌ । तत्र ऋतुर्तं पुण्यं त्रयोदश्यां तु पारणा ॥ ३५
एकादशी विपा चेत्परतो द्वादशीयुता । उपोष्या द्वादशी पूणां यदीच्छेत्परमां गतिम्‌ ॥ ३६
संप्णेकादश्षी यत्र परभाते पुनरेव सा । सरवैरेबोत्तरा काया परतो दादश यदि ॥ ३७
एकाशीव्रते येषां मनः सेलीयते वृणाम्‌ । तेषां स्वर्गो हि वासोऽथ यान्ति ते सदनं हरेः ३८
एकाद्दयाः परं नासि परणोकस्य साधनम्‌ । बहुपापसमायुक्तः करोति हरिवासरम्‌ ॥ `
[#स्ैषापविनिगुक्तः स याति हरिमन्दिरम्‌ ॥ | १९
परतिसहिता या योषित्करोति हरिवासरम्‌ । ] सुपत्रा स्वामिसुभगा याति भेल हरम्‌ ॥ ४०

यो यच्छति हरेरग्रे प्रदीपं भक्तिभावतः । हरेदिने द्विजश्रेष्ठ पण्यसंख्या न विद्यते ॥ ४१

याऽङ्गना भवैसहिता कुरूते जागरं हरेः । हरोभिकरेतने तिष्ठेचिरं पया सह द्विज ॥ ४२
यत्किचिद्धरये वस्तु भक्त्या यच्छति यो द्विज । हरे्रिने तस्य पुण्यक्षयं चैव सर्प्दा ॥ ५३
पुराऽऽसीदरह्टभो नाश्ना नगरे काश्चनाहये । धनेन पुष्कटेनापि राजते स धनेश्वरः ॥ ४४
तस्य प्रिया महारूपा नाश्न। हेमप्रभा द्विज । गरीयान्पुखरस्तत्र बाधते च कलेशुणः ॥ ५५

सा सदा कलहं कुयौत्पत्या सह तपोधन । शद्वहरुजनान्कामं भत्सनां नीचभाषया ॥ ४६
पाकपात्रे सदाऽउनीयाहुप्ना सेकान्तिके मला । उच्छिष् गुरुजनेभ्यश्च दद्या भतिबासरम्‌ ॥ ४७
जारे सदा स्थितं वित्तमहं साध्वीति सा बदेत्‌ । स्वामिनः कलै्रहयन्मनोदरेगकरा सदा ॥ ५८
एकदा चऽऽगतां दृष्टू/ चकार भत्सेनां च ताम्‌ । भता तस्याः प्रहारं च सैपापयुतां द्विजः ४९
सेव रोषसमायुक्ता गता शुन्यण्हे तु वे । सुप्ताऽज्ञाता स्थिता कस्मिञ्जलाननं न चखाद्‌ ह ॥ ५०
दैवात्तत्र दिने विष्णोः पारव॑स्य परिवतेनमू । एकादशीव्रतं विप्र सवैपापपरणाशनम्‌ ॥ ५१
ततः प्रभाते रजनी द्वादशी श्रवणान्विता । आगता तत्र सा नारी रोषनिर्भरमानसा ॥ ५२
निराहारडृताद्रै च निर्मला सा बभूव ह । रात्रौ च पञ्चतां याता जयन्तीवासर दिन ॥ ५३
यमाह्गया ततो दृता आगतास्तां तथाविधाम्‌ । नेतुं भयंकरास्ते च पाशमुद्ररपाणयः ॥ ५४
बद्ध्वा नेतुं मनश्चक्षुः कृतान्तसदनं यदा । तदाऽऽगता विष्णुदूता शङ्खचक्रगदाधराः ॥ ५५
चिका पादं ततो दिव्ये स्यन्दने तां गतेनसम्‌। ते वै चाऽऽरोहयामासुनिमलां भवनं हरेः ॥५६
गता तेर्ेष्टिता साऽथ वुरभं निजेरेः श्चभम्‌ । विष्णोदिवसमाहात्म्यं कथितं ते द्िजषैभ ॥ ५७
अनिच्छयाऽपि यः यात्स याति हरिमन्दिरम्‌ । एकादश्या दिने मर्त्यो दीपं दात हेरगैहे ॥
[गच्छेत्पतिपदं सोऽपि चाश्वमेधफलाधिकम्‌ ॥ ५८
शृण्वन्ति च पुराणादि पठन्ति च हरेदिने] । प्रत्यक्षरं लभन्ते ते कपिखादानजं फलम्‌ ॥ ५९

हति श्रीमहापुराणे पाप्म ब्रह्मखण्डे हरिवासरमाहात्म्यं नाम पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५ ॥
अ।दितः श्लोकानां समष्पङ्ाः-- १०४६७

म

+ एतचिहान्तगंतः पाठः, च. द. पुस्तकस्थः । † एतशिहान्तगेतः पाठः, च. ज. द. पुस्तकस्थः ।

४०८ पहापूनिभ्रीर्यासप्रणीतं- [ ३ ब्रह्मखण्डे

अथ षोडषोऽध्यायः ।
शौनक उवाच--
कमणा केन भोः सूत चैनसां संक्षयो भवेत्‌ । श्रीहेरेश्च छपा भूया्तदरदखानुकम्पया ॥ !
सुत उवाच--

णु शौनक वक्ष्यामि श्रुण्वतां पापनाशनम्‌ । येन विष्णोः कृपा स्यद्र हजिनक्षयकारिणी ॥ २
पौणमास्यां तु यो विभ भक्तिभावसमन्वितः। कुयांाना विधानेन सपर्या श्रीजगद्विभोः॥ ३
कटषे तस्य नश्येत कोरिजन्ाजितं गुने । तस्मिञ्श्रीरमणस्यास्य कृपां जाता भवेदूधुवभ्‌ ॥ ४
दवादश्यामसदानं यो भक्त्या कयां द्विजातये । तस्य नश्यन्ति पापानि तमांसीवारुगोादये ॥ ५
यो नरः श्रीहरेः ुयात्सरपनं पयसा द्विज । तत्पतिः श्रीहरेः सद्यो द्रादइयां शकंरादिभिः॥ ६
मन्रंविनातुयो विप्र दद्याच्छरीहरये किल । पाषाणसदृशे पृष्पं [दाता याति अधोगतिम्‌ ॥७
कष्मायुराय च मूखौय पाषाणसदशं तु यत्‌। दध्राहानं नरो यो वै ] तस्य पुण्यं न षिद्ते॥ ८
विध्रा्हीनो द्विजो मोहादानं गृह्नाति मूढधीः । कालानलं यथा जीण तेन स निरयं व्रजेत्‌ ॥ ९
यथा दारुमयो हस्ती मृगश्चित्रमयो यथा । विद्या्टीनो द्विजो विप्र जयस्ते नामधारकाः ॥ १०
यथाऽध्वनि स्थितं वारि पवनार्केण जुध्यति । भक्लया तु पादं दृष्टा तस्य नश्यति करमषम्‌ ॥
यो नरशाऽऽश्िने मासि सधृतां पूणिमादिने। दचाच्छ्रीहरये खाजां डाय तु वरारिकाम्‌॥१२
भक्त्या याति हरेः स्थानं पुनरादत्तिवभितः । न दद्याद्यो नरो मोहात्तस्मिन्न तुष्टिदो हरिः॥ ११
वराटिकां यावतीं यो हरये पूणिमादिने । तावदिनं हरेः स्थानं चाऽऽिने स वसेद्भुवम्‌॥ १४
करवीरपुरे हा सीत्पुरा श्रदरोऽपि निदेयः । काटद्रिजो द्विजश्रेष्ठ नान्ना पापी भय॑करः ॥ १५
[+स्वकायनिरतः सोऽपि स्वामिका्यप्रणाशकः । एकदा पथचतां यातो यमदूता भय॑कराः]॥ १६
आगतास्तं समानेतुं यमस्य तु निकेतनम्‌ । बद्ध्वा निन्युश्च तं दृष्ट्रा पृष्टवान्सचिवं यपः॥ १७
यम उवाच-
अस्य किं विद्यतेऽमात्य कमांपि च शुभाद्भम्‌ । कथयसख समूहं तु चित्रगुप्र विचक्षण ॥ १८
चित्रगुप्त उवाच-
असौ पापी दुराचारः स्वापिकाय॑पणाशकः । नास्ति पुण्यं चाणुमात्रं नरके परिपच्यताम्‌ ॥ १९
शतमन्वन्तरं राजम्नागयोनौ च निष्टुरः । पाषांणगृहमासाद्य गरढश्वास्तु निरन्तरम्‌ ॥ २०
सूत उवाच-
तावत्कारं ततो विप्र निरये स पपात ह ॥ ततोऽप्यदमग्रहे नागयोनौ जातः सुदुःखितः ॥ २१
एकदा चाऽऽश्विने मासि पीणेमासीदिने द्विन। लाजा वराटिका नागो बिलात्माक्षेपयद्वहिः॥२२

पतिता सा हररप्े पापमस्य स्वयं हरिः । त्र्णं तु नाशयामास दयाटुद;खनाशकः ॥ २३
कदाचित्माप्रकालस्तु पञ्चत्वं स जगाम ह । यमदूताः समानेतुमागता बहुशो द्विज ॥ २४

बटध्वा नेतुं यदा चक्रयेमस्य सदनं प्रति । तदाऽऽगता विष्णुदताः शङ्चक्रगदाधराः ॥ २५
पाशं छिक्वा रथे दिव्ये तमाठर गतकिरिबषम्‌ । तत्र चाऽऽरोपयामासुयमदूताः पलायिताः ॥२९

~ 0 1 १ ` षि ता ए । (णी 1 वि, ^

* एतजिहान्तर्गतः पाठः, च. ज. ढ. पुस्तक्थः। + एतज्निहान्तगेतः पाठः, च ज. द. पुस्तकस्थः ।
रा द. पुस्तकस्यः। __

क्न +^ ~ क

रिणी णी

१ज. पाटृष्टिमवेः। २ ड, "णे जन्म चाऽऽसाय् एह स्थातुं नि" ।

(७ हतदशोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । ` ४०९

ततो निकेतने विष्णोनगस्तवे्टितो ययौ । तत्र तस्थौ हेग पुनरावृतिवाितः ॥ २७
भक्त्या यो हरये द्याछ्वाजां च सतां द्विज । वराटिका तस्य पुण्यं न जाने जि भवेत्‌ धुषम्‌ ॥
य इमं शृणुयाद्विम चाध्यायं पापनाशनम्‌ । तस्य नरयन्ति पापानि भरीहरेः ृपयाऽपि च | २९
इति श्रीमहापुराणे पाय ब्रह्मखण्डे सूतशौनकसंवादे धोडशोऽध्यायः ॥ १६ .॥
आदितः शोकानां समष्यङकाः-- १०४९५

अथ सप्तदक्लोऽध्यायः । _
शौनक उवाच-
विष्णुपादोदकस्यापि माहात्म्यं पापनाशनम्‌ । कथयस्व महामह समूलं मे कृषार्णव ।॥ १
सृत उवाच-
समस्तपातकध्वंसि विष्णुपादोदकं शभम्‌ । कणमात्रे बहेदस्तु सर्वतीर्थफलं लभेत्‌ ॥ २

विष्णुपादोदकं पापी यः पिवेत्तस्य कर्मषम्‌ । शरीरस्थं क्षयं याति छृतं ब्रह्मम संशयः ॥ ॐ
[विष्णुपादोदकं ब्रह्मन्स्यदानात्पापनाशनम्‌ । अकालमरणे नासि गङ्गालानफलं लभेत्‌ ]॥ ४
दुरसीपणेसंयुक्तं विष्णुपादोदकं द्विज । यो बहैच्छिरसा भक्त्या चान्ते याति हरम्‌ ॥ ५
मस्तुस्यसुवणानि दस्वा यत्फलमाप्यते । हरिपादोदकं स्पृष्टा भाष्यते तत्फलं नरैः ॥ ६
पनुकोरिसहस्राणि यत्फलं लमते नरे; । दत्वा पादोदकं स्पष्टा तत्फलं भ्राप्यते धुवम्‌ ॥ ७
यद्गकोटिसहस्नाणि कृत्वा यत्फरमाप्यते । हरिपादोदकं स्पृष्टा तस्मात्कोरिगुणं नरः ॥ ८
कोटिकन्या्रदानेन यत्फलं लभ्यते जनेः । विष्णुपादोदकं स्पृष्टा फलं तस्माद्विजाधिकम्‌ ॥ ९
दन्तिकोटिमदानेन सप्रकोरिपदानतः । यत्फछं लभते मत्यः स्पृष्टा पादोदकं हरेः ॥ १०
दत्वा मत्यः स्रीपां ससस्यां यत्फलं रेत्‌ । विष्पादोदकं स्पृष्टा तस्माद्िमाधिकरं लमेत्‌॥ ११
शृणु विम मव्ष्यामि संक्षपादधिकं किमु । विष्णुपादोदकं सृष्टा पापी याति हरृहम्‌ ॥ १२
शोनक उवाच-
सृष्टा पीत्वा पुरा केन पाणिनाऽपरापि वै गृहम्‌ । कथयस्व हरेः सूत मम त्वं चानुकम्पया ॥ १३
सृत उवाच--
पुरा ्रतायुगे पापी नान्ना विभः सुदर्शनः । जनादनदिने नित्यमदनीयात्स द्विजोत्तम ॥ १४
भशाञ्निन्दाकरो नित्यं व्रतनिन्दाकरः सदा । असावन्यन्न जानाति केवलं स्वोदरं बिना ॥ १५
एकदा माप्तकालस्तु निधनं प्ाप्तबराद्दरिन । यमदूता; समायाता बद्ध्वा नीतो यमालयम्‌ ॥ १६
त दष्टा यमुनाधाता पपच्छ सचिवं रुषा । भोऽपात्य चास्य यत्पुण्यं पापं बद्‌ समूलतः ॥
असो विमो महापापी कूरकर्मेव दृदयते ॥ १७
चित्रगुप्ध उवाच- 1
आकणय चास्य पापं पुण्यं नारत्यणुमातरकम्‌। वासरेऽपि हरेनित्यमकरोद्धोजन बिभो ॥ १८
वासरे कमलाभतुंशादनीयायो नराधमः । पुरीषं सोऽदनीयाद्राजभिरयं याति दारुणम्‌ ॥ १९
मन्वन्तरशतं देहि स्थानं तु निरयेऽप्ययुम्‌ । ग्रामक्रोदस्य योनौ हि ततो जन्म भविष्यति ॥ २०

% एतशिहान्तर्गतः पाठो ढः पृस्तकस्थंः ¶
५ द्‌

१५ पहामुमिभीष्यास्ंणीतं-- [ ‰्रह्मलेण्डे-
सूतं उवाच- | |
याह्या ततो भिपर तस्य दूतैयंकरेः । पातितस्तु पुरीषे षै मन्वतरशताधिक्म्‌ ॥ २!
ततो गुक्तोऽभवशासौ पृथिव्यां ग्रामसूकरः । चिरं नरकभक्षोऽभृद्धरिवासरभोजनात्‌ ॥ २२
ततो वित्र पाप्तकालः पश्चतं स जगाम ह । काकयोनौ पुनजन्म लेभेऽसो विडमुजः सदा ॥ २१
एकस्मिन्दिवसे विप्र श्रीहरेथरणोदकम्‌ । द्वारदेशे स्थितं पीत्वा सर्वपापविवभितः ॥ २४
तस्मिभ्नेव दिने ककः पतितः क्षवरस्य च। काटे गृत्युदशां पराप्नो व्याधेन वायसोऽपि च.॥ २५
आगते स्यन्दने दिव्ये राजहंसयुते शरुमे । आर्य बलिभुग्विपभर ययो स हरिमन्दिरम्‌ ॥ २६
पादोदकस्य माहाम्यं कथिते पापनाहानम्‌। यः शृणाति नरः पापी तस्य पापं विनश्यति ॥ २७
इति श्नीमहपुराणे पादन ब्रह्मखण्डे सूत शीनकर्सवदि विष्णुचरणोदकमाषाम्यं नाम सप्तदशोऽध्यायः ॥ १७ ॥
आदितः शोकानां समष्यङाः-- १०५२२

अथाशदशोऽध्यायः ।
शौनक उवाच- |
अगम्यागमनं सूत कयाग्रो वे विमोहितः । तस्य शुद्धिभबेत्केन कथयस्व समृलतः ॥ १
सूत उवाच- | |

अभिगच्छति चाण्डाटीं श्वपाकीं यो द्विजोसतम । [#उपवासन्रयं कयोत्माजापत्यं चरेत्ततः ॥ २
सशिखं वपनं चैव दद्यद्रोद्यमेव च । यथायेदक्षिणां दा दरुद्धि भामति स द्विजः ]॥ ३
त्रियो वाऽपि चाण्डा वैश्यो बा यदि गच्छति। भाजापलयं सकृच्छ च दव्ाद्ोमियुनद्वयम्‌॥

अनुगच्छति शुद्र हि इवपाकीं च तपोधन । चतुगांमिथुनं द्यात्माजापत्यवरतं चरेत्‌ ॥ ५
मातरं यदि वा गच्छेद्गिनीं स्रसुतामपि । वध्र च मोहितो गच्छंल्लीणि कृच्छरान्यथाऽऽ चरेत्‌ ॥६
चान्द्रायणत्रयं कृत्वा दश्रादधौ पिथुनत्रयम्‌ । सशिखं वपनं कृत्वा परश्चगव्यं पित्ततः ॥ ७

हते ह्म्नौ तथाऽप्यत्र शुध्यत्येवं तपोधन । पितृदारान्दिजश्रेषठ मातुश्च भगिनीं तथा ॥ ८
गुरुपत्नीं माठुखानीं ्रातृभाया स्वगोत्रजाम्‌। यदि गच्छति मोहेन पाजपत्यदरयं चरेत्‌ ॥ ९
चान्द्रायणत्रयं बह्मन्पश्च गोपिथुनानि च । पिपेभ्यो दक्षिणां दवाच्छुध्यते नात्र संज्ञयः ॥ ११
[+गां च गच्छति यो मढ उपवासत्रयं चरेत्‌ । धेनुं दद्याच्तथा चान्नं शुध्यत्येषं न संशयः | ॥ ११
वेश्यां खरीं शुकरीं च वानरीं मदिषीं द्विज। आकण्ठतः समाक्षिप्य गोमयोदककरद॑मे ॥

तत्र तिष्ठेनिराहारश्चिरत्रेणेव शुध्यति ॥ १२
तश्शिखं वपनं कृत्वा त्यहं चोपवसेत्पुनः । एकरात्रं जले स्थित्वा शुध्यत्येव न संशयः ॥ १३
ब्राह्मणीं तु यदा गच्छेशो नरः काममोहितः । पाजापत्यत्रयं कुर्याधान्द्रायणत्रयं तथा ॥ ११
गोत्रयं तु तथा ददाच्छुध्यते च तपोधन । ब्रह्मणी पञ्चगव्यं तु पञ्चरात्रं पिबिद्धिन ॥

गोद्रयं दक्षिणां दद्याच्छुध्यत्यत्र न संक्षयः ॥ १५
पराङ्गनां यदा गच्छेत्कृच्र सांतपनं चरेत्‌ । ्येथाऽगैरा तथा याषित्तस्मा्तां परिवर्जयेत्‌ ॥ १६

# एत्वहान्तगेतः पाठो ढ पुस्तकस्थः । 1† एतगिहान्तगंतः पाठः, च. ज. इ. पुस्तकस्थः ।
१ज. "तः । दतं हयौ क्षिद्र शु । २७. हतं । ३ ङ. ब्रह्मणीं । ज अ. यया गश्च तः | इ. यथामलंतः।

१९. ्कोनर्विदातितमोऽध्यायः } पञ्मपुराणम्‌ । % १ १

वणेषाह्ां तथा नीचामनुगच्छेत्सकृक्षरः । पाजापत्यं चरेत्कृच्छ्रं शुष्यत्येवं न संशयः ॥ १७
अङ्गारसदृशी योषित्सपिःकुम्भसमः पुमान्‌ । तस्याः परिसरे ब्रहमन्स्थातव्यं न कदाचन ॥ १८
नरेण जनयेद्भ्भं या च नारी इखन्तका । त्याज्या सा सर्वथा ब्र्मस्तत्र दोषो न विद्यते १९
या च नारी शृहाहच्छे्यक्त्वा बन्धृन्खकानपि । नष्टा सा च फुलधरष्टा न तस्याः संगमः पुनः
या तु नारीं यदा गच्छेन्मोहिता परप्रुषम्‌ । पाजापलयं चरेत्छृच्छं पथगय्यं पिबेचंथा ॥

गोद्रवं तु तदा दद्याच्छरुध्यत्येवै न संशयः ॥ २.१
बराह्मणी बारिश ब्रहमन्मोहिता परपुरुषभ्‌ । यदा गच्छेत्तदा त्याञ्या जनै्दोषो न विद्यते २२

यो गच्छद्राह्मणीं विम भूसुरः काममोहितः । गोतिखां थ तथा दथच्छध्यत्यत्र न संशयः ॥ २३
इति श्रीमहापुराणे पद्य ब्रह्मखण्डे सूतशौनकसंवरदेऽशदशोऽध्यायः ॥ १८ ॥

आदितः; शोकानां समण्यङ्ाः-- १०५४५
भथ फोनविंशतितमो ऽध्यायः ।
सुत उवाच--
[#अङ्गानात्माश्य विषपत्रं सुरां संस्पृश्य वे पुनः । यथा शुद्धिभेवेत्तेषां कथयामि शृणु द्विज |!
पाजापत्यदयं कुयात्तीथांभिगमनं मने । ठेषैकादशदानं च सशिखं वपनं ततः ॥ २
गत्वा चतुष्पथं सवे प्राजापत्यव्रतं तथा । गोद्रयं तु ततो ददयात्पश्चगव्यं पिबेत्ततः ॥ ३

ब्राह्मणान्भोजयपित्वा तु शुध्यत्यत्र न संशयः । चाण्डालान्नं जलं चै ज्ञानतोऽपि विपत्तिषु ।४
यदि भुदके नरः कशचिल्कृचछरं चान्द्रायणं चरेत्‌ । सशिखं वपनं कृत्वा पञ्चगव्यं ततः पिवेत्‌ ॥ ५
एकदित्िचतुगौवो देया विमेष्वनुक्रमात्‌ । वृषटान्रं सूतकान्नमभोज्यान्नं जलं च परै ॥ ६
शद्रोच्छिष्टे यदा भङ्के त्रानतो वा विपत्तिषु । पानापत्यद्रयं कूर्याचान्दरायणत्रयं तथा ॥ ७
गोयं तु ततो दुथात्पशगव्यं पिवेष्टिन । [ हुत्वा ह्रौ बहून्विभान्भोज्य शुद्धो भेवधुवम्‌॥ ८
आसुनकुलपाजौरैर भरं चेद्धक्षितं द्विन ]। तिल्दर्मोदकैः भोक्ष्य शुध्यते च न संशयः ॥ ` ९
पलाण्डु लक्षन शिमला रञ्जनं पलम्‌ । मुद्ग यो वै नरो ब्रहमन्वतं चान्द्रायणं चरेत्‌ ॥ १०

पवमांसपरियं रुद्रं नीचकमीनुवतेनेः । तं शूद्रं बजयेद्धिम श्वपाकमिष दरतः ॥ ११
द्िनसेवायुरक्ता ये मद्यमांसविवभजिताः । दानस्वकमैनिरतास्ते देया वषलोत्तमाः ॥ १२
अङ्गानाङ्गञ्जते विभ सूतके मृतके यदि । गायत्री(ज्या) दशभितिमः सदसषेथ शुचिभषेत्‌ ॥ १३
सहसः कषश्रियगरैव वैश्यः पश्चसहस्रकैः । पथगब्यैवेच्छुद्धो वृषरोऽपि तपोधन ॥ १५

आज्यं तु तोयं नीचस्य भाण्डस्थं दपि यः पिबेत्‌ । अङ्ञानतोऽपि यो वणेः भाजापत्यत्रत चरेद्‌
दानं बहुतरं दच्ाच्छुद्धो ह्रौ यथाविषि । श्रद्राणां नोपवासोऽपि दानेनैव विशुध्यति ॥ १६
सरिसं वपनं कुयीदहोराप्रोपवासतः । नीवैदैण्डादिभिश्रैव ताडितो यो नरो द्विन ॥ १७
भानापत्यं रतं इयौधान्द्रायणव्रतं सु वा । सशिखं वपनं चैव पञ्चगव्यं पिवेत्ततः ॥ १८

* एतचिषहान्तरगतः पाठश्च ज. ठ. पृस्तक्स्थः । † एतचिहान्तगेतः पाठः, च. ज. पु्तकस्थः ।

१. अ. इ, -व तपोधन ।भ'।२च. ज. “तदा। गो'।२च.ज. ठ, व महामूने। त्रा । ४च, चैवाशाः।
५च. ज. पवः

४१२ महागुनिभीभ्यासमणीतं-- [१ ब्रहमलण्डे

गोदरयं तु ततो दथाख्छग्रौ षाभादिफं हतम्‌ । म्पानं गुहे बिष ्ञानतोऽपि यष्ष्छया ॥ १९
यदि भुङ्के नरः कथित्पात्यः सोऽपि कुखाभरः। गोबीजहन्ता यो विष च्छेदकश्च दलस्य च ॥
स्वणेस्तेयी भवेत्कृरयाजापत्यश्रयं चरत्‌ । सशिखं वपनं त्वा पञ्चगव्यं तथा पिबेत्‌ ॥ २,
यथाविधि हृतं चाप्र दचाद्धेनुभ्रयं तथा । तस्य भक्तं जलं चैव प्रह्वं स्याद्र तपोधन ॥ २२
प्रातस्प्यहं बु घाश्रीयाश्यहं सायमयाचितम्‌ । श्रयहं चैव तु नाश्रीयात्पाजापत्यमिदं व्रतम्‌ ॥२९
गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधि सपिः कुश्ञोदकम्‌ । दिनद्वयं पिवेद्धिम चैकरा्रयुपोषितः ॥

स्ेपापहरं इृष्छं पुने सांतपनं स्थतम्‌ ॥ २४
प्रासं श्यहे तु चैकेकं पातः सायमयाचितम्‌ । अध्यायं चोपवसेदतिकृच्छरमिदं स्मृतम्‌ ॥ २५
[#परतिञ्यहं पिबेदुष्णं जरक्तीरं श्तं द्विज ] । सङृत्लायी तप्रङृच्रं स्पृतं पापहरं पुने ॥ २६
अभोजनं द्वादक्षाईं ङृच्छ्ोऽयं पापनाशनः । पराको नाम विह्ेयः भरसिद्धश्च तपोधन ॥ २७
एकैकं वर्धयेततिपण्डं शक्े ष्ण च हासयेत्‌ । इन्ुक्षये न भुञ्जीत चान्द्रायणव्रतं स्मृतम्‌ ॥ २८
अश्नीयाशतुरः प्रातः पिण्डान्विभर समाहितः । चतुरोऽस्तमिते चार्के शि्चान्द्रायणं स्मृतम्‌॥२९
दुष्माण्डधातिनी नारी पथचगग्य पिबेडयहम्‌ । कूष्यण्डपश्चकं द थात्ससुवर्णं सवञ्कम्‌ ॥

तस्या वारि तथा भक्तं स्याद रह्म तपोधन ॥ १०
इति ्रीमहापुराणे पारे ब्रह्मलषण्डे सूतशौनकसंवाद एकोनविंशोऽध्यायः ॥ १९ ॥

आदितः शोकानां समणष्यङ्ञाः-- १ ०५७५

अथ विंशोऽध्यायः ।

शौनक उवाच-
सुतं कि तथा माहुः) त्वा संसारसागरात्‌ । तरिष्यन्ति करौ सूत तमोन्धकूपमण्डुकाः॥!

मूत उवाच--
राधाषृष्णपिये बोर्जे भरातः ञानं समाचरेत्‌ । राधादामोदरं भक्त्या कुधोत्पूजां समाहिता २
ल्यक्त्वाऽऽमिषादिफं ब्रह्मन्पतिसेवापरायणा। सा याति श्रीहरेः स्थान गोलोकार्यं सुदुलैभम्‌ १
राधादामोदराभ्यां या धूपदीपं तु कारिक । दद्यात्सा भवनं विष्णोयाति वै त्यक्तपातका ॥ ४
योषि्ा कार्तिके विप्र दद्यादरख्रं निकेतने । राधादामोदराभ्यां तु वसेत्सा श्रीहरेश्चिरम्‌ ॥ ५
राधादामोदराभ्यां या पुष्पं माल्यं सुवासितम्‌ । कातिके मासि सा दधाश्याति वैकुण्डमन्दिरम्‌ ६
[ +गन्धं या चापि नबे दादे शकैरादिकम्‌। राधादामोदराभ्यां सा गच्छेद विष्णुमन्दिरम्‌ ॥७
` याक्िचिध्च्छति ब्रह्मन्कातिके च द्विजातये । राध।दामोदरपीदे तस्याः पुण्याक्षयं भवेद्‌ ॥ ८
या नारी कातिके भक्त्या राधादामोदरं द्विज । भातः सपर्या सा याति न कुर्याभिरयं चिरम्‌ ९
कदाचिजन्मभूमौ सा विधवा परतिजन्मनि । भवेश्ाऽऽसाश पूर्वं वे चापिया स्वामिनोऽपि च १०
पुरा अतायुगे बिम हषो नाम क्ष॑करः; । सौरा्दे श्वासी च तस्य जाया करिमरिया ॥ \!
जाराकाङक्ी सदा नाम्ना तृणवन्मन्यते पतिम्‌ । असो पतिन मे योग्यो मे स्वामी परपूरषः ॥
इति मत्वा सदा तस्मै चोच्छष्टं तु ददाति वै । नीचसङ्गान्महामूदा मच्मांसं चखाद ह ॥ !¦

# एतचिहा न्त्ग॑तः पाठो इ, पुस्तकस्थः । + एतचिहान्तर्गतः, पाठः च. ज. इ, पृस्तकश्थः ।

स्वामिनो भत्संनां नित्यं ङुयौत्कामं तु निष्ठुरा । पादरण्ज॒र्भवेथासौ कस्या न एृतोऽपि च १४
रते वस्िभरहं भोगे करिष्यामि यद्स्छया । विचारयति हृदा मूढा जारेणैकेन सा तदा ॥ १५
अन्यदेकषं गमिष्यावः सङकेतमकरोष्िज । सुप्तस्य स्वामिनो रात्रावसिना तु रिरो द्विज ॥ १६
छिष्वा जारकृते साऽपि सङ्केतस्य स्थरं गता । आगतं जारपुरुषं द्वीपिना भक्षितं द्विज ॥ ७
रा सा रोदनं कृत्वा पूछता निपपात ह । चिरादाश्वस्य सा परूढा करुणं विलाप ह ॥ १८
करटिप्रियोवाच-
स्वकीयं स्वामिनं हत्वा चाऽऽगता परपुरुषम्‌ । तं जारं स्वामिनं देवाच्छादूलोऽमक्षयन्मम ॥
क्षि करोमि ह गच्छामि विधात्रा वञ्चिताऽस्म्यहम्‌ ॥ १९
सूत उवाच -
ततः कटिभरिया ब्रह्मभ्नागता खश्हं प्रति । पने स्वामिनो दत्वा पृखं च विरुलाषप सा ॥ २०
कलिप्रियोबाच-
हा नाय र कृतं कमं मया हन्तातिदारुणम्‌ । कं लोकं वा गमिष्यामि षद स्वामिन्मनागिरम्‌ ॥
मत्सैनां तु यथाकामं कुर्या चाहं सुनिन्दिता । रिचिन्न वदसि स्वामिभनेनो यन्मे न विद्यते ॥२२
सूत उवाच-
ननाम चरणे तस्य गताऽन्यनगरं भति । तत्र प्रविष्टा सा योषिदृष्टरा पुण्यजनान्बहूत्‌ ॥ २१
उर्जे ललानपरान्मातनमदायां च वैष्णवान्‌ । तत्र नयां खियश्चापि राधादामोदरं द्विन ॥ २४
सपर्या च कृतां चैव ाङ्कनादेमंहोत्सवैः । गन्धपुष्पर्धृषदीपेर्वसैनानाविषैः फः ॥ २५
भ ० ष्टा सा विनयान्विता । पच्छ ब्रूत ययं मे किमेतत्करियते खयः ।॥ २६
उबुः-
सवेमासो्तमे चों राधादामोदर शुभौ । पूनयामो वयं मातः सर्वपापहरौ शुभौ ॥ २७
कोटिजन्मा्जिते पापं नष्टं भाप निकेतनम्‌ । सपयामामिषं तयक्त्वा हृत्वा सा च हरेदिने ॥ २८
निधनत्वं (न च) पौणमास्यां गता सा निमला द्विन। किकराश्वाऽऽगतास्तूर्णं यमस्य नियं भति
नेतु तां करोषसंयुक्ता बबन्धुमरज्जभिः । तदाऽऽगता विष्णुदूता विमानं स्वणैनिमितम्‌ ॥ १०
शङ्गचक्रगदापद्मधारिणो वनमारिनः । निजघश्चक्रधाराभियेमदूताः पलायिताः ॥ २१
राजहंसयुते विग्र विमाने स्वणैनिभिते। आरूढा सा गता तेस्तु वेष्टिता विष्णुमन्दिरम्‌ ॥ ३२
तत्र तस्थौ चिरं भोगं कृत्वा सा वै यथेप्सितम्‌ । या ुयौत्कारिके विर राधादामोदराचेनम्‌ ॥
याति जां त्यक्तपापा गोरोकाख्यं मनोहरम्‌ ॥ „ ३३
य षदं शृणुयाद्क्त्या या च नारी समाहिता । कोटिजन्माभितं पापे तस्य तस्या विनश्यति।॥।३४
इति भीमहापुराणे पाप ब्रह्मखण्डे सतशौनकतवादे राधादामोदरपूजनमाहारम्यकथनं नाम विंङतितमोऽध्यायः ॥ २० ॥

आदितः शोकानां सपष्यङाः- १०६०९

| अथैक्िंशतितमो ऽध्यायः ।
` शौनक उवाच-
पपपसवाधुा मूत सर्वमासोत्मस्य च ॥ कातरस्य विधि सम्यर्नियमान्वङ्पसि ॥ _

१३. श्राह हताऽ ।

४१४ महायुनिश्रीष्यासप्रणीत- [ ६ -बदाखण्रे-

† सूत उवाच- । | | | |
आश्विनस्य द्विजश्रेष्ठ पौणमास्यां समाहितः । कातिकस्य वतं ुर्यायावदुद्धोधिनी भवेत्‌ ॥ २
दिवा विम नरः कुयान्मलष््मुदश्यखः । [#भवेन्मौनी च स्वह रात्र वेदक्षिणायुखः ॥] ›
पथ्यम्भसि च गोषेषु इमज्ञाने वदिमके दिन । षुर्थादुत्सर्जनं नैव वरती मूत्रपुरीषयोः ॥
शुद्धां शृदं एदीत्वाऽय वामं पर्षाल्येत्करम्‌ ॥
अद्धिगरदाऽपि शुद्ध्यर्थं पूर्व विशतिसंख्यया। उभौ च दशस॑ख्याभिः पादौ चैव त्रिभिल्धिभिः ५
खुद ततः कृय।त्संकल्पं लपनस्य च । हृदि दामोदरं ध्यात्वा इमं मवरं ततो देत्‌ ॥ ६
कातिकेऽहं करिष्यामि भरातःसरानं जनादन । दामोदरस्य भरीदयर्थ[+राधायाः पापनाशनम्‌ ॥ ७
नमः पड्जनाभाय कृष्णाय जलकशाधिने । नमस्ते राधया सार्ध] श्हाणार्ध्य) प्रसीद मे ॥ ८
सानं कयात्ततो विप्र तिक तु यथाविधि । ऊ्वपुण्डूविहीनस्तु किचित्कमं करोति यः ॥
निष्फलं कमे तत्सर्वं सत्यमेतन्मयोच्यते ॥ ९
यच्छरीरं मदुष्याणापृध्वेपुण्डूविना कृतम्‌ । तदशन न कर्तव्यं दृष्टा सूर्यं निरीक्षयेत्‌ ॥ १०
उध्वपण्डं गदा शुभ ललाटे यस्य हृश्यते। चाण्डारोऽपि विशुद्धात्मा पूज्य एव न संशयः ॥११
अच्िद्रमध्वेुण्डं तु ये कुन्ति नराधमाः । तेषां खलाटे सततं शुनः पादो न संशयः ॥ १२
भ्रातःकारोदितं कमे समाप्य हरिवह्टभाम्‌ । पूजयेदधक्तितो विभ तुलसीं पापनादिनीम्‌ ॥ !?
पौराणीं तु कथां श्रत्वा श्रीहरेः स्थिरभानसः। ततो तिमर व्रती भक्त्या पजयेत्तं यथाविधि ॥ १४
परासनं परान्नं च परशय्यां पराङ्नाम्‌ । सवेदा वजेयेद्धिप कातिके च विरेषतः ॥ १५
सोवीरकं तथा माषानामिषं च तथा मधु । राजमाषादिकं नित्यं व्येत्कातिके व्रती ॥ १६
जम्बीरमामिषं चृणेमन्नं पयुपितं द्विज । धान्ये मसूरिका भोक्ता गवां दुग्धमनामिषम्‌ ॥ १७
खवणं भूमिजं विप्र पराण्यङ्गमामिषं खु । द्विजक्रीता रसाः सर्वे जरं चारपसरःस्थितम्‌ ॥ १८
ब्रह्मचर्यं तुयंकाठे पत्रावल्यां च भोजनम्‌ । यौद द्विजक्षाईर तेटाभ्यङ्गं च वर्जयेत्‌ ॥ १९
छत्राकं नारिकं हिङ्गुं पलाण्डुं पूतिक।दलम्‌ । लशुनं परूखकं रिप्रं तथैव तुम्बिकाफलम्‌ ॥ २०
कपित्यं चैव हन्ता इष्माण्डं कांस्यभोजनमू। द्विपाचितं सूतकान्नं मत्स्यं शय्यां रजस्वराम्‌२१
दि्िश्राजनं सियः सद्धं वजेयेद्ैष्णवव्रती । धात्रीफलं गृही विभ रबी तत्सवेदा यजेत्‌ ॥ २२
दुस्पाण्डे धनहानिः स्यादबृहत्यां न स्मरेद्धरिम्‌। पटोखे तु न इद्धः स्याद्र्हानिश्र पके २३
कलङ्की जायते बिस्वे तियंग्योनिश्च निम्बुके । तारे शरीरनाशषः स्यान्नारिकेले च पृखंता ॥ २४
तुम्बी गोमांसतुर्या स्याद्रोवधं(धः) स्यात्कछिन्दके। क्िम्डी पापकरा भोक्ता पूतिका ब्रह्मघातिका॥।
हृन्ताक्यां सुतनारः स्याधिररोगी च माषके । मासि च बहुपापं स्याद्येत्यतिपदादिषु ॥ २६
यत्किचिद्रजेयेदरव्यं श्रीहरेः प्रीतये द्विज । तत्पुनभूसुरे दत्त्वा वतान्ते तस्य भोजनम्‌ ॥ २७
कातिकव्रतिनं विप यथोक्तकारिणं नरम्‌ । यमदूता; पलायन्ते सिहं षट यथा गजाः ॥ २८
श्रं विष्णुव्रतं विप्र तक्तल्या न श्रतं मखाः । कृत्वा क्रतु व्रजेस्स्व्ग वैकुण्ठं कातिकत्रती ॥ २९
यात्किचिहुष्कृतं विप्र मनोवाकायक्मजम्‌ । ष्ट्रा तु विटय याति कातिकव्रतिनं क्षणात्‌ ॥ २०
कार्तिकवतिनः पुण्यं ब्रह्मा चैव चतुगखः । न समर्थो भवेदरकतं यथोक्तव्रतकारिणः ॥ २!
* एतचिहान्तगंतः पाठः, ब. ज. पुस्तकस्थः । + एतच्िहान्तगंतः पाटः, च. ज. पुस्तकस्थः ।
१ इ र हरेभेक्या । २ घ. "यथमा" । ३ इ, धृतहीना । ४ ठ. सूतिकां । ५ इ, मायां ।

२९ द्र्षिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४१५
यत्त्वा कलुषं स्थ ब्णेद्िम दिषो दश । ह गच्छामि इ तिष्ठामि कातिकवातिनो भयाद्‌ ॥१२
पौणमास्यां यथाशक्ति घाञवलादिक दिन । दा श्रीहरेः पीलौ ब्राह्मणानपि भोजयेत्‌ ॥३९
रात्रौ जागरणं कुाभरत्यगीतादिभि्ैती । य इदं शृणुयाद्वा तस्य पापं मणर्यति 1 ` ३४
इति भीमहापुराणे पापे ब्रह्मखण्डे सृतदौनकसंवादे कातिकमाहात्म्य एकविंदोऽध्यायः ॥ २१॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः- १०६४३

भवदन्यो "णी

अथ दहार्विशोऽध्यायः ।

कन्या का णी
॥

सनक उवाच--
माहात्म्यं शरूहि सवेह शृण्वतां पापनाशनम्‌ । सर्वमाणिहितार्थाय दुलस्या अनुकम्पया ॥ १
सूत उवाच-

दस्याः परिसरे यस्य काननं तिष्ठति द्विन । गृहस्य तीर्थरूपत्वामाऽऽयान्ति यमफिकराः ॥ २
तुरस्याः काननं [विभ सवैपापहरं शुभम्‌ । रूपयन्ति नराः शरेष्ठास्ते न परयन्ति भास्करम्‌ ३
रोपणं पालने सेवां दशनं स्पशनं तु यः । कुयौततस्य पनं स्वात्स्वपापं द्विजोत्तम ॥
कोमेस्तुलसीपत्रैरचयन्ति हरिं तु ये । काटस्य सदनं विभ ते न यानि परहाक्षयाः ॥
गङ्गायाः सरितः सवा ब्रह्मविष्णुमहेशवराः । देैस्तीथः पुष्कराचैस्तष्ठनि तुलसीदङे ॥
यो युक्तस्तुलसीपत्रः पापी भाणान्विमुश्चति । विष्णो्भिकेतनं याति सत्यमेतन्मयोदितम्‌ ॥
तुरसीमृत्तिक रिपो युक्तः पापशचतेरपि । विमुश्चति नरः प्राणान्स याति हरिमन्दिरम्‌ ॥
यो नरो धारयेद्िम तुलसीकाष्ठचन्दनम्‌ । तस्याङ्गं न सपृशेत्पापं स याति परमं पदम्‌ ॥ ९
वृढसीकाष्मालां ठु कण्ठस्थां बहते तु यः । अप्यशौचोऽप्यनाचारो भक्ला याति दर्हम्‌ १०
धात्रीफलकृता माला तुरसीकाष्संभवा । दृश्यते यस्य देहे तु स वे भागवतो नरः ॥ ` ११
वसीदलजां मालां कण्ठस्थां वहते तु यः । विष्गूच्छषं वेषेण स नमस्यो दिषौकसाम्‌ १२
यः पुनस्तुरसीमाां कण्ठे कृत्वा जनादंनम्‌ । प्ूनयत्ुण्यमारोति मतिपुष्यं गवायुतम्‌ ॥ १३
धारयन्ति न ये मालां हैतुकाः पापबुद्धयः । नरकाम निवर्तन्ते दग्धाः कोपाभनिना हरेः ॥ १४
न नद्यातलसीमाां धात्रीमालां विशेषतः । महापातकसंहरतीं धमंकामार्थदायिनीम्‌ ॥ १५
सूश्च यानि(चावन्ति)लोमानि धात्रीमाला कटौ दृणाम्‌ । तावदर्षसदस्राणि वसते केशबालये॥
निवे केशवे मालां तुलसीकाष्सेभवाम्‌ । बहते यो नरो भक्त्या तस्य परै नासि पातकम्‌ ॥ १७
टसीकाष्टमाणां तु मेतराजस्य दूतकाः । दृष्ट्रा नश्यन्ति दुरेण ब्रातोदूतं यथा दलम्‌ ॥ १८
परस्या विपिने धाभ्याश्छायासु यो नरोत्तमः । पिण्डं ददाति पितरो पुकि यान्ति द्विनोचम ॥
पणौ मूध गले चैव कर्णयो मुखे द्विज । धात्रीफलं यस्तु धत्ते स विहय हरिः स्वयम्‌ ॥२०
वजीपत्रः फरेरषिय श्रीहरिं चाच॑येद्धिन । कोटिजन्माभितं पापं पूजया नश्यति सङ्रत्‌ ॥ २१
ब्ञा देवाश्च मुनयस्तीर्थानि कार्मिके द्विज । धात्रीवतं समाभित्य तिष्ठन्ति कार्तिके सदा ॥ २२
ात्ीपतरं कातिके च दादश्यां तुलसीदलम्‌ । चिनोति यो नरो गच्छेभिरयं त कतिक च दादव्यं तुलसीदलम्‌ । चिनोति यो नरो गच्छभिरयं यातनामयम्‌ ॥ २३

*एत चिहान्तगंतः पाठः, च ज. ठ. पुस्तकस्थः ।

€$ @ ॐ 6, ८

१ज. ह..यं चातिदारणम्‌ ।

४१६ पहामुनिश्रीव्यासपगीतं-- [ १ अह्मलण्डे-

धाभीायासु यो.विषर चाभ भनक्ति कारके । अभ्संतगजै पापमावर्षं तस्व नश्यति ॥ २५
तुखसीवनमध्ये च धात्रीमूले च कार्तिके । कु्याद्धयर्चनं विप वैकुण्ठं याति स श्रवम्‌ ॥ २५
तुलसीग्ूलदेशेऽपि स्थितं बारि द्विजोत्तम । शाति मस्तके भक्त्या पापी याति ररेृहम्‌ ॥ २६
तुरसीपम्रगलितं यस्तोयं शिरसा वरेत्‌ । सर्वतीर्थेषु स खलातशान्ते याति ह्यहम्‌ ॥ २७
पुरा क्चिदहिज श्रेष्ठो दरापरेऽभून्महामुने । सात्वैकदा तुखस्ये स वनं दस्वा गृहं गतः ॥ २८
आदित्यो वच॑सा नाश्ना मातेण्ड इव पुण्यतः । तृषार्तो भषकः कथिदागतो बहुकरमषः ॥ २९
तुलस्या मूलतस्तोयं पीत्वा चासौ हतांहसः । त्वरयाऽप्यागतो व्याधो नान्न यश्वासिमदेनः ३०
उवाच युक्तं चान्नं च भुक्त्वा भैग्रं गतः किमु। त्वा मे पाकभाण्डस्थं चाऽऽगतो हिंसकस्य ते!
विव्याध त॑ गतप्राणं नेत वे शमनाह्नया । आगताः किंकराः कृद्धाः पाश्चमुद्ररपाणयः ॥ ३२
बद्ध्वा नेतुं मनशक्षरागता विष्णुरकिकराः । तदा छिखवा चेषां स्यन्दने तं मनोहरे ॥ ३१
तृणमारोहयामासुः पपर्छविनयानिताः । तेऽपि पुण्येन भोः सन्तः केन वै नीयतेऽप्यसौ ॥ १५
उवुस्तेऽसौ पुरा राजा पुण्यं बहुतरं तम्‌ । अकरोद्धरणं कांचित्युन्दरीं चाङ्गनामयम्‌ ॥ ३५
अनेन षांहसा राजा गतो पै शमनक्षयम्‌ । तत्र छकास्तु युष्माभि्द सो बै शमनांङ्गया ॥ ३६
ताम्रमय्या खिया सार्धं ्रीडां शुप्त्वा चकार सः । तप्तायां लोहशय्यायां ब्व्य कमेणा नृप ॥
तप्तायोभीषणं तप्र लोहस्तम्भं यमाइ्या । ततः स्थितः समालिङ्गय 1 {ख चिरं नृपः १८
सिक्तः क्षाराम्बधाराभिरन्यैम शमनालये । ततो नरकरेषे च पापयोनौ गृहुमुहुः ॥ १९
जन्माऽऽसाद्य चिरं दुःखमनुभूतं स्वकर्मणा । तुलसीगूखकं(गं) वारि पीत्वा याति हरेगहम्‌ ॥४०
इदानीं तद्रचः श्रत्वा गता दुता यथाऽऽगताः । तेन सार्धं विष्णुदूता गता वेकुण्ठमन्दिरम्‌ ॥४१
माहात्म्यं कथितं ब्रह्मस्तुलस्याः पापनाश्चनम्‌ । कुवन्ति सेवां ये भक्त्या न जाने क भवेन्मुने४२
इति श्रीमहापुराणे पात्रे ब्रह्मखण्डे सृतरौनकसंवादे तुलस्या माहात्म्य॑नाम द्वाविंशोऽध्यायः ॥ २२ ॥
आदितः शोकानां समष्वङ्ाः -- १०६८५

अथ योर्विश्ोऽध्यायः ।

सोनक उवाच-
कथयस्व मुने सूत माहात्म्यं कटुषक्षयम्‌ । शेषपश्चदिनस्यापि कातिकस्यानुकम्पया ॥ १
सूत उवाच-
दण शौनक यत्पृ माहात्म्यं पापनाशनम्‌ । वक्ष्याम्यहं वै चोजैस्य शेषप्चदिनस्य च ॥
व्रतानां नि परवरं विष्ण॒पश्चकम्‌ । तस्मिन्यः पूजयेद्भक्त्या श्रीहरिं राधया सह ॥ र
गन्धपुष्पेधृ नानाविधैः फलैः । स याति विष्णुस्दनं सवेपापविवजितः ॥ ४
ब्रह्मचारी गरहस्थो वा वानप्रस्थोऽथवा यतिः । न प्राप्रोति परं स्थानमकृत्वा विष्णुपशकम्‌ ॥ ^
सरपेपापहरं पुण्यं विख्यातं विष्णुपश्चकम्‌ । तत्र खानं तु यः कूयौत्सभैतीयंफलं लभेत्‌ ॥ ६
श्रीहरेः प्रतो विगर तुखस्याश्च समीपतः" प्रदीप सपिषा पूर्णं दच्ाधो भक्तिभावतः॥ ५

१द. "हारने! २ ज. मिक्षकः। ङ. मेकः । ३ ज. माग । ४ ज. ^स्थं तेत्राऽऽगत्य द्दशे च । वि"। ५ ज,
“नाटये । ताः ।

च्च

९१ श्रयोविरोऽध्यायः ] पुराणम्‌ । ४१७

नमसि श्रीः भीतयै थाति स विष्णमन्दिरम्‌ । पापी याति हर्षम सत्यमेतन्मयोदितम्‌ ॥ ८
लापयेाच्युतं भक्त्या मधुक्षीरश्नतादिभिः। मी दथात्कि हरिः पीतस्तसै साधुजनाय बै ॥ ९
नवे देवदेवेशं (श) पैरमासनं निवेदयेत्‌ । तस्य पुण्य प्रसंख्यातुं न शक्तो वै चतुर्मुखः ॥ १०
अचयित्वा हषीकेशमेकादर्यां समाहितः । निष्माप्य गोमयं सम्यञ्चत्रवत्समुपासते ॥ ११
गोमूत्र मत्रवद्धयो १५.४८. राद्यं भाशयेदव्रती । क्षीरं तथा त्रयोदश्यां चतुर्दर्यां तथा दधि ॥ १२
संमाप्य पापशुद्ययं लङ्घयित्वा यतुदिनम्‌ । पश्चमे तु दिने खात्वा विधिवत्पूज्य केशवम्‌ १३
भोजयेद्राह्मणान्भक्त्या तेभ्यो ददा दक्षिणाम्‌ । ततो नक्तं समदनीयात्पश्चगय्यं सुमत्रितम्‌ ॥
एवं कतमशक्तो यः फलमूलं च भोजनम्‌ । कुयौद्धविष्यं वा चिम यथोक्तविधिना हं वै॥ १५
श्रीहरेः पश्चकं विम कुयाग्स्तुलसीदलैः । पूजयेत्तं स विद्यः स्वयं नारायणः परयुः॥ १६
रा बरतायुगे शूद्रो दस्यत्तिपरायणः । नाम्ना दण्डकरो नियं धभरनिन्दां करोति यः॥ १७

असत्यभाषी मित्रघ्ो वेरयाविभ्रमलोटुपः । ब्रह्मस्वहारी करश्च परस्रीगमने रतः । १८

परणागतहन्ता च पाखण्डजनसङ्भाक्‌ । गोमांसाशी सुरापश्च परनिन्दाकरः सदा ॥

बिश्वासधातीं ब्वातीनां इत्तिच्छेदी द्विजोच्म ॥ १९

ट सवं समारोक्य तां तदहं द्विन । आगता ज्ञातयः कद्धास्तस्य पापपरायणम्‌ ॥ २०
हनातय उचुः-

रे परूढ दूराचार विनाश भति नीयते । या प्रतिष्ठाऽजिता पू्ैरस्पाकं निर्मखेऽन्वये ॥ २१

ति कुद्धा द्विजश्रेष्ठ अपकीतिभयादपि । पापिनां भवरं सरवे त्यजस्तं कुलाद्रम्‌ ॥ २२

तो गतो महारण्यं विनष्टाखिख्येभवः । कुयौत्स दस्युभिः सार्ध दस्युम निरन्तरम्‌ ॥ २३
यि भगच्छतां तेषां भयाद्विम न खादितुम्‌ । पाप्रं किचित्शुधातीस्ते गताशान्यस्थलं प्रति २४
ब्र ्विष्टास्ते सवे दृष्ट्रा पुण्यजनान्बहून्‌ । धात्रीमूले स्थितान्बरह्मन्मैष्णबान्दरिनसत्तमान्‌ ॥ २५
विते दस्यवो विम गता दण्डकरोऽपि सः । तेषां परिसरं गत्वा प्रणामं परै चकार सः ॥ २६
दण्डकर उवाच--
धातोऽहं द्विजश्रेष्ठाः माणा यास्यन्ति मे धवम्‌ । ददध्वं खादितुं किचिदष्माकं शरणागतः ॥
ण्यं वचनं तस्य पोुस्ते धर्मतत्पराः । सर्मपापहरे त्वं च विख्याते विष्णुपक्षे ॥ २८
यमभ्रं खादितुं ते वाज्छा त्वद्य हरेदिने । विशेष ते रहि संज्ञाका ते भवति सांभरतम्‌ । २९
उवाच गुदा विभा नाज्ना दण्डकरोऽप्यहम्‌ । सवेपापसमायुक्तश्ोद्धारो मे कथं भवेत्‌ ॥ ३०
चृत वै ब्रत शष्ठ ङुरष्व विष्णुपञ्चकम्‌ । विमाणामाज्ञया विम चकार विष्ण॒पश्चकम्‌ ॥ ३१
मत्य च हरेः स्थानमारुहय स्यन्दने वरे । आसा श्रीहरे रूपं तस्थौ जन्मविवाभितः ॥ ३२
इदं शृणुयाद्भक्त्या चाऽऽखूयानं पापनाशनम्‌ । कोटिजन्माभितं पापं तस्य नश्यति तत्क्षणात्‌

इति श्रीमहापुराणे पागने ब्रह्मखण्डे विष्णुपश्रकमाहात्म्यं नाम तअ्रधोविसोऽध्यायः ॥ २३ ॥

आदितः शोकानां समष्यङाः-- १०७१८

१ ठ. “दै प्रयाते बिष्णुपश्चके । पा । २ स. यो ।३ ढ. परमान्तं । ४ जठ. च तदिन"। ५अ. हरेत्‌ । प्री" ।
ट. ञ्छ गह्य ह ।

४१८ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ ब्रह्मखण्डे

अथ चतुविशोऽ्ध्यायः ।
शोनक उवाच-
विवुषां वर त्वङ्ग कथयस्व महामते । इदानीं मप दानानां माहात्म्यं क्रमतो यैने ॥
सूत उवाच-
्षितिदानं मुनिश्रेष्ठ दानानायुत्तमं मतम्‌ । येन चैतत्छृतं दानं स्ैदानफलं मतम्‌ ॥ २

कषितिं ससस्यां यो दच्याद्राह्मणाय द्विजोत्तम । विष्णुलोके सुखं भृङ्गे याबदिन्द्राशरुशच ॥ ३
पथ्यां जन्म चाऽऽसाद्य सावेभोमस्ततो दप । महीं सर्वा चिरं भुक्तवा वरज शरीहरर्ृहम्‌॥ ४

गोचमेमात्रां भूमिं यः प्रयच्छति द्विजातये । स गच्छति हरेगेहं स्पापविवजितः ॥ ९
शतं गा हृषशवैको यत्न तिषठन्त्ययश्चिताः। गोचर्ममात्रं तां भूमि प्रवदन्ति महर्षयः ॥ ६

भूमिनेता भरूमिदाता द्रौ चापि स्रगैगामिनौ । ग्राह्या भूमि्रिजैः पा्ैस्त्यक्त्वा दानश्चतान्यपि॥७
अ्गानी भूसुरो यस्तु लयजेद्धमि विमोहितः । प्रतिजन्मन्यसौ विमो भवेचाल्यन्तदुःखभाक्‌ ॥ ८
अन्यतो यः समासाद्य दद्यादि द्विजातये । तस्मै विप्र जगन्नाथो ददाति परमं पदम्‌ ॥ ९
स्वदत्तां परदत्तां च मेदिनीं यो हरेष्धिन । युक्तः कोिकुैर्याति नरकं चातिदारुणम्‌ ॥ ?०
हरेद्यो वै महीं विप्र देवव्राह्मणयोरपि । न इष्टा निष्कृतिस्तस्य कल्पक टिशतैयुने ॥ ११
भूमि योऽपरदत्तां च रक्षति क्ष्मापतिद्िन । पुण्यं कोरिगुणं स्यद्रे तस्य दानं(त्‌)जनादपि॥ १२
सप्ष्रीषां महीं दा यत्पुण्यं प्राप्यते द्विज । तत्पुण्यं प्रापरयान्पत्यों पेन यच्छन्द्रिनातये ॥ १३
ददाति षभ यस्तु दरिद्राय कुटुम्बिने । सवैपापमिनिुक्तः शिवलोकं स गच्छति ॥ १४
तिलप्रमाणं स्वर्णं यो ब्राह्मणाय पयच्छति । [%हरोनिकेतनं याति युक्तः कोरिकुरैरपि ॥ १५
यो दयाद्रजतै विप्र साधवे भूसुराय वे ]। [+परामनोति चन्दरछोकं च पिवे्तत्रामरतं सदा ॥ १६

पवां मोक्तिकं चैव हीरकं च मणि तथा । यो ददाति द्विजश्रेष्ठ स्वर्गरोकं स गच्छति ] १७
तुलापुरुषदानेन यत्पुण्यं लभते जनः । शालग्रामकिखां दखा तस्मात्कोरिगणं खभेत्‌ ॥ १८

समषद्रीपां क्षिति द्वा सश्ञेखवनकाननाम्‌ । यत्पुण्यं लभते तद शालग्रामशिशाप्रदः ॥ १९
ज्ञालग्रापशिलां यो वे दद्याद्धमिषुराय च । तेन विप्र पदत्तानि भुवनानि चतुर्दश ॥ २०,
तुखापुरुषदानं यः करोति द्विजपुङ्गव । जनन्याशोदरे तस्य पुनजेन्म न विग्रते ॥ २१

[#साखकारां द्विजश्रेष्ठ कन्यां यच्छति यो नरः । स गच्छेद्रह्मसदनं पुनभन्म न विद्यते] ॥ २२
कन्याविक्रपिणो नास्ति नरकाभिष्कृतिः पुनः । कन्यादानकृतो नास्ति स्वगदागमनं पुनः २;
उपानहौ चाऽऽतपत्रै यो ददाति द्विजातये । परेतय चेन्दरपुरं गत्वा [+वसेत्कल्पचतुष्टयम्‌ ॥ २४
वस॑ यच्छति यो दिव्य] साधवे वै द्विजातये । स्वगे दिव्याम्बरधरश्िरं तिषठेष्िजोत्तम ॥ २५
धेनु पुरातनीं यच्छेद्रस्रं च जरितं द्विजः । नृनं रजोव(जस्व)तीं कन्यां स गच्छक्निरयं तथा॥ २६
कन्याविक्रपिणो ब्रह्मन्न परदयेदरदनं बुधः । दृष्ट्रा चाङ्नानतो वाऽपि फुयौन्मार्ण्डद शीनम्‌ ॥ २७
फलदाता नरो गच्छेत्रिदिवं च द्विजोत्तम । भुङ्के कल्पसहस्राणि फलं तत्रामृतोपमम्‌ ॥ >“

[1 मि 11

* एतश्निहान्तर्गतः पाटः, च. पस्तकस्थः । + एतधिदन्तगंतः पाटः, च. ज. ठ. पुस्तकस्य: । * एतचिहान्तग॑तः
पाटः, च. ज. ट. पुस्तकस्थः । + एतश्िक्ान्तगेतः पाटः, च. ज. पुस्तकस्थः ।

~~~
9 षं

[व

क न >

१ ज. ममाप्रतः। इ । ज. नीं सवेदा । ३ज. बुध। ४ इ, स, "दयत्प्ठवं वु । द. “देकपनं ।

९४ भ्रतर्षिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४१९

शाकं यच्छति यो मत्यः शिवस्य भवनं द्विज । याति कर्पटं भुके दुभ पायसं सुरैः ॥ २९
पृतदो दधिदशवैव तक्रदो दुग्धदस्तथा । विष्णोनिकेतनं गत्वा सुधापानं करोति सः॥ ३०

गन्धदः ष्पद शैव म्यो याति सुरालयम्‌ । किषटदुगसहस्ाणि गन्धपुष्पविभूषितः ॥ ३१
शय्यादानं दानसारं ब्राह्मणाय ददाति यः । स याति ब्रह्मसदनं पयैङक शेर८ष्य)ते चिरम्‌॥३२
पटदता दीपदाता सवेदुष्कृतवजितः । स्वर्गे सिंहासने तिषेज्ज्वलदीपावलीदतः ॥ ३३

ताम्बूलं यो नरो दवाद्रामि युङ्केऽखिलां सुखम्‌ । स्परे देवाङ्गनाक्रोडे सुपस्ताम्बरलमत्ति वै ॥ ३४
विधादानं दानवरं करोति यो नरोत्तमः । मेय स संनिधि विष्णो स्तषठेयुगरतत्रयम्‌ ॥ ३५

राप्य ब्ञानं ततस्तत्र दुलभं वे द्विजषभ । दुभ मोक्षमामोति श्रीहरेः कृपया द्विज ॥ ३६
अनाथं दुःखिन विप्रं पारयेदरै नरोत्तमः । श्रीहेरेभवनं याति पुनओैन्पविवभितः ॥ ३७
यो नरः पुस्तकं दद्याद्धक्तिश्रद्धासमन्वितः । प्रतिवर्णं लमेत्पुण्यं कपिलाकोिदानजम्‌ ॥ ३८
मधुदो गुडदश्चैव मर्त्यो यतीश्चसागरम्‌ । लवणं प्रददाति वारुणं लोकमेव च । ३९
सर्वेषामेव दानानामन्नं वारि द्विजोत्तम । तस्केयुनिभिः सर्वैः प्रवरं वे परकीतितम्‌ ॥ ४०

अन्नं वारि द्विजश्रेष्ठ येन दत्तं महीतले । तेन दत्तानि दानानि सर्वाणि च द्विजर्षभ ॥ ४१
अन्नदो यो नरो विभ प्राणदश्च प्रकीतितः। तस्मात्समस्त दानानामनदो मते फलम्‌ ।॥ ४२
यथा चान्नं तथा वारि द्रे तुर्ये च प्रकीतिते। वारिणा च तिना चान्नं सिद्धं न स्याद्िजेत्तम ॥
षुधा दृषा द्विजव्याघ्र दरे च तुर्ये प्रकीतिते । अतथान्नं च तोयं च श्रेष्ठं पोक्तं बुप्रैरपि ॥ ४४
अन्नदानं क्षित ब्रह्मन्ये कुषेन्ति नरोत्तमाः । सर्वेपाप्रिनिमुक्ता गच्छन्ति हरिमन्दिरम्‌ ॥ ४५
यवन्त्यन्नानि भो विप्र यच्छति क्षितिपण्डले | ब्रह्महत्यानि तावन्ति नरयन्त्येव तपोधन ॥ ४६
यच्छतां चज्रदानानि शरीराणि च पातकम्‌। गात्राणि गृहत त्यक्ता सदसा यान्ति शौनक ॥
अतः पापिषएटनान्नानि न श्ृहनिति मनीषिणः । गहन्ति पहार मूढा भवन्ति पापभागिनः ॥ ४८
कुयोद्धुमिषठमुद फ चैकं भो द्िजसत्तम । सश्पापैभिनिमुंक्तो त्रनेत्स हरिमन्दिरम्‌ ॥ ४९
प्रयत्नेन द्विजश्रेष्ठ कतेव्यो धनसंचयः । संचितं च धनं ब्रह्मन्दानक्मणि निक्षिपेत्‌ ॥ ५०
रक्षन्ति ये च कापेण्याद्धनं ते चातिदुःखिनः । अन्ते स्वधनं त्यक्त्वा निःस्वः गच्छन्ति भो मने
मानवा ये सदा दानं दखा दखा दरिद्रति । दर््रास्ते न पिह्तेया नरणोके मट्वराः ॥ ५२
परलोके द्विजव्याघ साधुसंयमवरजिते ॥ निर्दये बन्धुहीने च न दत्तं नोपतिष्ठते ॥ ५३
स्थिते धने नरो यो बै नाश्नाति न ददाति सः। दरिद्र इव विदेय मत्य निश्वासमुत्छनेत्‌ ५४
तपतोऽपि परं दानं पोक्तं च तखद शिभिः। अतो यत्नाद्धिजश्र् दानकथे समाचरेत्‌ ॥ `*५५
दाता दानं न दद्यद्वि समुत्छज्य द्विजातये । स याति निरयं घोरं सवैनन्तुभयावहम्‌ ॥ ५६
दानं दाता पतिग्राही न स्मरेच न याचते । निरये चोभरयोवौो यावचन्द्रदिवाकरौ ॥ ५७
बरह्मह्यादिपापानि यानि वै द्विजसत्तम । तानि दानेन हन्यन्ते तस्मादानं समाचरेत्‌ ॥ ५८

इति श्रीमहापुराणे पारे ब्रह्मखण्डे सुतशीन रसंवादे चतु्विशतितमोऽध्यायः ॥ २४ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- १०७७६

१अ. भं प्रायक्ोर्मैः, २अ. मये वासो

४२० महायुनिश्रीष्यासप्रणीतं- [ ९ ब्र्मशष्डे-

अथ पशवि्ो ऽध्यायः ।
„ त
शौनक उवाच--
श्रीपदं विष्णचरितं सर्वोपद्रवनाशनम्‌ । स्येपापक्षयकरं दुषग्रहनिवारणम्‌ ॥ १

विष्णुसांनिध्यदं चैव चतुेगेफलमदम्‌ । यः गुणोति नरो भक्त्या चान्ते याति हरेर्हम्‌ ॥ २
[नामोचारणमादात्म्यं शरूयते महदद्धुतम्‌ । यदुच्ारणमात्रेण नरो यायात्परं पदम्‌ ॥

तद्रदस्वाधुना सूत विधानं नामकीतेने ॥ ४
मृत उवाच-- |

भृणु शौनक वक्ष्यामि संवादं मोक्षसाधनम्‌ । नारदः पृष्वान्ूर्व छमारं तद्रदामि ते ॥

एकदा यमुनातीरे निविष्टं शान्तमानसम्‌ । सनत्कुमारं पच्छ नारदो रचिताञ्जरि;ः ॥ ५

चत्वा नानाविधान्धमोन्धमेग्यतिकरांस्तथा ॥ ६
श्रीनारद उवाच--

योऽसौ भगवता भोक्तो धमंव्यतिकरो दृणाम्‌ । कथं तस्य विनाशः स्यादुच्यतां भगवत्मिय ॥ ७
श्रीसनव्छुमार उवाच--
भृणु नारद गोबिन्दभिय गोविन्दधमेषित्‌ । यत्पृष्टं लोकनि्क्तिकारणं तमसः; परम्‌ ॥ ८
सवौचारविवनिताः शठधियो व्रात्या जगद्रथका `
दम्भाईह॑कृतिपानपेश्चनपराः पापा[ ये] निष्ठुराः ।
ये चान्ये धनदारपुत्रनिरताः सर्वेऽधमास्तेऽपि हि

श्रीगोविन्द पदारविन्दशरणाः बुद्धा भवनि द्विज ॥ ९
तमपि देवकरं करणाकरस्थविरजङ्कममुक्तिकरं परम्‌ ॥
अतिचरन्त्यपराधपरा जना य इह तान्वपति धरूवनाम हि८)॥ १०
सवीपराधङदपि मुच्यते हरिसंश्रयः । हरेरप्यपराधान्यः कुर्याद्विपदपांसनः ॥ ११
नामाश्रयः कदाचित्स्यात्तरत्येव स नामतः । नाश्नो हि सवैसुददोऽद्यपराधात्पतत्यधः ॥ १२
श्रीनारद उवाच--

के तेऽपराधा किमिन्द्र नाश्नो भगवतः कृताः । विनिघ्नन्ति नृणां कृत्यं पराकृतं ह्यानयन्ति च ॥१२
श्रीसनक्कुमार उवाच--
सतां निन्दा नाशनः परममपराधं वितनुते
यतः ख्याति यान्तं कथय सहते तद्विगहाम्‌ ८२)
शिवस्य श्रीविष्णोय इह गुणनामादि सकलं
धिया भिन्नं पतयेत्स खलु हरिनामाहितकरः ॥ १४
गुरोरवह्ञा श्रुविशाब्जनिन्दनं तथाऽथवादो हरिनान्नि कल्पनम्‌ ।
नाश्ना(मा) बला(परा)धस्य ({)हि पापबुद्धिद्धे)न विद्यते तस्य यमे श्ुद्धिः॥ ५
धर्मवरतत्यागहुतादिसवेद्युभक्रियासाम्यमपि भरमादः ।
अश्रहधानो विगुखोऽप्यशुष्वन्यश्वोपदेशचः (श)रिवनामापराधः८१)॥ १६

~--+---+

+ एतशिषान्तगेतः पाटः, ज. पुस्तकस्थः ।

२५९ पञ्र्विशोऽध्यायः | प्रपुराणम्‌ । ४२१

शुत्वाऽपि नाममाहात्म्यं यः ्रीतिरहितोऽधमः। अहैममादिषरमो नाश्जि सोऽप्यपराधद्त्‌॥। १७
एषं नारद शंकरेण कृपया मर्यं मुनीनां परं
भक्तं नाम सुखावहं भगवतो वर्ज्यं सदा यत्नतः ॥
ये ज्ञात्वाऽपि न वर्जयन्ति सहसा नाम्नोऽपराधान्दश्
कुद्धा मातरमप्यभोजनपराः खिद्यन्ति ते शाखवत्‌ ॥ १८
अपराधबिगुक्तो हि नाम्नि ज्रं सदाऽऽचर । नाम्नैव तव देवर्षे सर्व सेत्स्यति नान्यतः ॥ १९
श्रीनारद उवाच-
सनत्कुमार भियसाहसानां विवेकवेराग्यविवाभेतानाम्‌ ।
देहमियायोत्मपरायणानां मुक्तापराधाः भभवन्ति नो (नः) कथम्‌ ॥ २०
श्रीसनत्कुमार उवाच - |
जाते नामापराधे तु प्रमादे तु(दाल) कर्थचन । सदा संकीतेयम्नाम तदेककरणो भवेत्‌ ।॥ २१
नामापराधयुक्तानि(नां नामान्येव हरन्त्यघम्‌। अविश्रान्तिभयुक्तानि तान्येवार्थकराणि यत्‌ ॥॥२२
नामकं यस्य चिहं स्मरणपथगतं श्रोजगलं गते बा
शुद्धं वाऽशुद्धवणं व्यवहितरषितं तारयत्येष सत्यम्‌ ।

तञेहेहद्रविणजनितारोभपाखण्डमध्ये
निशि स्यान्न फटजनकं शीघमेवात्र विप ॥ २३.
इदं रहस्य परमं पुरा नारद शंकरात्‌ । भुतं स्वीशुभहरमपराधनिवारकम्‌ ॥ २४
विदुषिष्ण्वभिधानं ये ह्यपरा[धपरा] नराः । तेषामपि भवेन्मुक्तिः पठनादेव नारद ॥ २५
नानो माहात्म्यमखिलं पुराणे परिगीयते । ततः पुराणमखिलं श्रोतुमर्हसि मानद ॥ २६

पुराणश्रवणे श्रद्धा यस्य स्याद्वातरन्वहम्‌ । तस्य सा[प्ना]त्मसननः स्याच्छिवो विष्णुश्च सानुगः]
यत्लात्वा पुष्करे तीथे प्रयागे सिन्धुसंगमे । तत्फलं द्विगुणं तस्य श्रद्धया बै शृणोति यः ॥ २८
ये पठन्ति पुराणानि शृण्वन्ति च समाहिताः । प्रत्यक्षरं छभन्त्येते कपिखादानजं फलम्‌ ॥ २९
अपुत्रो लभते पुत्रै धनाथीं लभते धनम्‌ । विद्यार्थी खमते विदां मोक्षाथीं मोक्षपाभरुयात्‌ ॥ ३०
ये रण्वन्ति पुराणानि कोटिजन्माभितं खदु । पापजालं तु ते हित्वा गच्छन्ति हरिमन्दिरम्‌ ३१
पुराणवाचकं विप्रं पूजयेद्धाक्तेमावतः । गोभूदिरण्यवसैश गन्धपष्पा दिभिर्युने ॥ ३२
कास्येविनिमितं पात्रे जलपात्र मुदाऽन्वितः । कर्णङुण्डलकं चैव मुद्रिकां खर्णनिमिताम्‌ ॥ ३३
आसनं तु तथा दवयात्पुष्पं मास्यं तपोधन । वित्तक्ाठ्यं न कुर्वीत दानं दीनफलं यतः ॥ ३४
एराणं वाचयेद्विम सवेकामायेसिद्धये । सुवर्णं रजतं वसरं पुष्पमार्यं तु चन्दनम्‌ ॥

दद्याः पुस्तकं भक्त्या स गच्छेद्धरिमन्दिरम्‌ ॥ ३५
वन्ति विधिनाऽनेन संपूर्ण पुस्तकं च ये । तेषां नामानि लिम्पेत चित्रगु्तोऽ्चनाद्विन ॥ ३६

इति श्रीमहापुराणे पाने ब्रह्मखण्डे सूतर्लोनकसंवादे पशर्विरातितमो ऽध्यायः ॥ २५ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्काः- १०८१२

४२२ महापुनिश्रीग्यासप्रणीतै-- [ ६ बह्मसण्डे-

भथ षष्विंशो ऽध्यायः ।

शौनक उवाव-
भरोतुमिच्छामि ते भाङ्ग कथयस्व समूरकम्‌ । प्रतिङ्ञापालने पुण्यं खण्डने किंच किरिषिषम्‌ ॥ !
अदत शपे कि वा सत्ये किचिद्धबेन्मुने । दक्षिणं किं करं दत्वा कृपां त्वा इपाणेव ॥ २

सूत उवाच-

णुष्व मुनिशादूल कथयामि समूलतः । वैष्णवानां स्वमग्रयोऽसि सप्रैलोकहिते रतः ॥ १
धेनूनां तु शतं दक्वा यत्फलं लमते नरः । तस्मात्पुण्यं कोटिगुणं प्रतिङ्गापारने द्विज ॥ ४
परतिङ्खाखण्डनान्मूढो निरयं याति दारुणम्‌ । शतमन्वन्तरं यावत्पच्यते नात्र संशयः।॥। ५

ततोऽत्र जन्म चाऽऽसाय्य निर्धनस्य निकेतने । अन्नवसैरविहीनः स्यात्छेशची चापि स्वकमेणा ॥६
सत्येन शपथं कयीदेवाभिगुरुसंनिधौ । तावहहति वे भीत्रं विष्णोवं(बै)शो न लुप्यते ॥ ७
मिथ्यायं (तु) शपथे विप्र किमह वच्मि सांमतम्‌ । सत्ये चेवं भवेत्पापमवते शपथे कमु ॥ ८
सत्येन श्रीहररेगात्र स्पष्टा यात्यतिदारुणप्‌ । शतमन्वन्तरं विप्र निरयं मिथ्या करियु॥ ९
निर्मायं श्रीहरेः स्पृ सत्येन मुनिपुङ्गव । शृदीत्वा पुरुषान्पप्न पच्यते निरये चिरम्‌ ॥ १०
कदाचिज्लन्म संप्राप्य कष्ठ च भतिजन्मनि । सलयेनेषे भवेद्धि अटते वे किमुच्यते ॥ १
यो मर्त्यो दक्षिणं दत्वा करं तत्परतिपालयेत्‌। तस्य प्ाप्षिभ(्ो भवेत्कृष्णः सत्यं सलं वदाम्यहम्‌१२
करं द्वा तु यो मर्त्यो वचनस्य च पाटनम्‌। यावस्न कुयात्पितरः म्ुबन्ति च यातनाम्‌ ॥ १३
स्वयं तु पुनिशा्ईूल निरयं याति दारुणम्‌ । उद्धारं केरिकर्पन्ते गतो याति न संशयः ॥ १४

शौनक उवाच--
कृष्णमािः पुरा कस्य करस्य प्रतिपालनात्‌ । दक्षिणस्य पने ब्रूहि भ्रोतुमिच्छामि सादरात्‌ १५
सूत उवाच-
पुरा भि(का)चिपुरे श्रो नाम्नाऽऽसीद्रीरविक्रमः । बहाद्री पृथुलाङ्गशच बहुवक्ताऽतियुन्दरः १६
धनवान्पुतरवन्सभ्यो विद्रान्सर्वजनभियः । विभाणामतिथीनां च पूजकः सवेदेव तु ॥ ७

पितुमक्तो द्विजश्ेठ प्रतिज्ञापालकः सद। । वाचां गुरुजनानां च पालको हरिसेवकः ॥ १८

एकदा सन्दरो गेह श्वपचस्तस्य च्छद्मना । प्राप्नो धृत्वा ब्राह्मणस्य रूपं वे तरणः सुधीः ॥ १९
ब्राह्मण उवाच--

शुणु मे वचनं धीर मम जाया मृता शुमा । किं करोमि क गच्छामि कथयाद्यानुकम्पया ॥ ^°

विवाहं यो जनः कर्याह्ाह्मणस्य विशेषतः । फिच दानैः फिच तीर्थः किं यर्हेत्रतकेटिभिः २!

इति श्ुन्वा त्वसौ विप्र चोक्तत्ान्वीरविक्रमः। शृणु मे वचनं ब्रह्मन्वालाऽस्ति मम कन्यका ॥ २

यदीच्छा ते भवेदविम दास्यामि विधिगत्रकम्‌ । नय मे दक्षिणं हस्तं दास्यामि चान्यथा न हिर

तस्थैतद्रचनं श्वत्वा जग्राह दक्षिणं करम्‌ । इरपचो हषं युक्तो वे मोवाच वचनं त्विति ॥ ५
ब्राह्मण उवाच-

कृत्वाऽऽशनु भक्षणं महयं देहि कन्यां शुभान्विताम्‌। बिम्बे बहुविध स्यादिति शासेषु निधितम्‌।

..------~-

१. नोत्रं।२च. छ. याति हर्हम्‌। ३ स. घ्र. 'टिपुरुषैमैतो ४ ज. "वान्बाग्ग्मी वि ।

९१ षडविशोऽध्यायः । पग्पुराणम्‌। ५२३

वीरविक्रम उवाच--
तुभ्यं "वः कन्यकां ब्रह्मन्दास्यामि नासि चान्यथा। दक्षिणं स्वकरं दरवा न क्यात्परुषाधमः॥
सूत उवाच-

ब्राह्मणं ष्णशम।णे चाऽऽदूयाकययनमुन । पुरोहितमिदं सर्वं मोवाच संबिदं द्विन ॥ २७
कथं भियाय ते कन्यां श्रदराय दातुमिच्छसि । अङ्गातायाकुलीनाय न ददस्व विशेषतः ॥ २८
उचुस्तस्नातयः सर्वे जनकाय्रास्तपोधन । अस्माकं वचनं तात शृणष्व दीरविक्रम ॥ २९
न ज्ञायते कुं यस्य देशगोत्रधनं तथा । शीरं यस्तस्य कन्या स्वजनैनन च दीयते ॥ ३०
स उवाच द्विजश्रेष्ठ दत्तं मे दक्षिणं करम्‌ । कदाचिदन्यथा कर्तु न शक्रोमि च सर्वथा ॥ ३१
इत्युक्त्वा तान्स विप्राय कन्यां दातं भ्रचक्रमे । दृष्टेति ज्ञातयः सरवे विस्मयमद्तं ययुः ॥ ३२
सतयं तद्वचनं शत्वा शङ्चक्रगदाधरः । आविवैभूव सहसा चाऽऽरद्र गरुडं युने ॥ ११
श्रीभगवानुवाच-
धन्यं ते च छलं धमो धन्यस्ते जननी पिता । धन्यं ते वचनं सत्यं धन्यं ते दक्षिणं करम्‌ ॥ ३४
धन्यं कमे च ते जन्म ब्रलोक्ये नैव विद्यते । एवं ते कर्मणा साधो चोद्धारं कुरुषे षुलम्‌ ॥ २५
सृत उवाच-
एवं हवति श्रीट़ृष्णे विमानं स्वणेनिमितम्‌ । आगतं हरिगणेर्युकतं सर्वत्र गरुडध्वजम्‌ ॥ ३६
सर्व तस्य कुलं ब्रह्मन्सदवपाकपुरोहितम्‌ । रथे चाऽऽरोपयामास शङ्गपग्नधरः स्वयम्‌ ॥ ३७
एीत्वा तान्हरिः सवीन्गतो वेकुण्ठमन्दिरम्‌ । तत्र तस्युशिरं ते च कृत्वा भोगं सदुकमम्‌॥३८
पचनं लङ्क्येद्रस्तुं यस्तु वा दक्षिणं करम्‌ । सकुलो निरयं याति सदयं सलं वदाम्यहम्‌ ॥ १९
तस्याम सलिलं ब्रह्मन्ग्राह्यं पितृदैवतैः । त्यक्त्वा धर्मो एह तस्य भीत्या याति द्विजोत्तम ॥ ४०
दत्वाऽऽशां यो जनः कृ्यामिराशयं चैव मूढधीः । स स्वफान्कोटिपुरूषान्दरीत्वा नरकं वरनेत्‌४१
वैचनं लङ्पयेदयस्तु म॑स्तषां (स्तस्य) विलङ्घति । नृपाभरितस्करधिभ सत्यं सलं सुनिश्चितम्‌४२
[#स्वरगो तरमिमे सम्यक्‌श्ुत्वा स्वरगोत्तरं जेत्‌ । जीवन्मुक्त स्त्वहामुत्र कृष्णाख्यं धाम चोत्तमम्‌
इति श्रीमहापुराणे पाद्मे ब्रह्मखण्डे सृतरानकसंवादे षडावरतितमो ऽध्यायः ॥ २६ ॥

इति श्रीमहामुनिन्यासपरणीते महापुराणे पाग्ने वतीयं स्वगेखण्डापरनापेयं ब्रह्मखण्डं समाप्म्‌ ।
आदितः शोकानां समष्ङ्ाः-- १०८५५

णमी

अध्यायानापादितः समष्यङ्ाः-- १५१

3

# एतचिहान्तगेतः, पाठः च. पुस्तकस्तः ,

१. विप्राय ।२ढ. “लै च वयता हीन सजनेनं न दी । ३अ, प्रातरं। ४अ, धमे तेषां ।

॥ श्रीः ॥
महामुनिश्रीन्यामप्रणीतं
पञ्मपुराणम्‌ ।

"णयोर रर

तत्र चतुर्थं पातारखण्डम्‌ ।

अथ प्रथमोश्ध्यायः।
[श्नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्‌ । देवीं सरस्वती व्यासं ततो जयमुदीरयेत्‌ ] ॥
ऋषय उचुः-
भुतं सर्व ४५६ स्वगंखण्डं मनोहरम्‌ । तत्तोऽधुना वदाऽऽयुष्यश्रीरामचरितं हि नः॥ २
सूत उवाच--

अथैकदा धराधारं पृष्टवान्धुजगेश्वरम्‌ । बास्यायनो मुनिवरः कथामेतां सुनिमलाम्‌ ॥ ३
भीवात्स्यायन उवाच--

शेषारोषकथास्त्व्तो जगत्सगेलयादिकाः । भृगोश्च खगोटश्च ज्योतिश्वक्विनिर्णयः॥

प्हततस्वादिखष्टीनां पृथक्तस्वविनिणेयः । नानाराजचरिज्राणि कथितानि त्वयाऽनघ ॥ ^

पयवंशमवानां च राज्ञां चारित्रमद्धतम्‌ । तत्रानेकमहापापहरा रामकथा कृता ॥ ह

तस्य वीरस्य रामस्य हयमेधकयथा श्त । संक्षेपतो मया त्वत्तस्तामिच्छामि सविस्तरम्‌ ॥ ७9
या ५ संस्मृता चोक्ता महापातकहारिणी । चिन्तिता्थपदात्री च भक्तवित्तपसादिका ॥ ८
ष उवाच--
धन्योऽसि द्विजवेयस्त्व यस्य ते मतिरीदशी । रघुवीरपददरदरमकरन्दस्पृहावती ॥ ९
वदन्ति मुनयः सरवे साधूनां संगमं वरम्‌ । यस्मात्पापक्षयकरी रघुनाथकथा भवेत्‌ ॥ १०
त्वया मेऽनुग्रहः ष्टो यद्रामः स्मारितः एनः । सुरासुरकिरीरोपमणिनीराजिताङ्धरिकः ॥ ९१
राषणारिकेथावार्धो पञ्चको मादृशः कियान्‌ । यत्र ब्रह्मादय देवा मोहिता न विदन्यपि॥ १२
तथाऽपि भो मया तुभ्यं वक्तव्यं स्वीयशक्तितः । पक्षिणः स्वगतिप्रायं खे गच्छन्ति सुविस्तरे ॥
चरितं रघुनाथस्य शतकोटियुविस्तरम्‌ । येषां वे यादृशी बुद्धिस्ते बदन्त्येव तादश्म्‌ ॥ १४
रपुनाथसतीकी(स्य सत्की)तिदबुद्धि निमलीमसाम्‌ । करिष्यतेऽप्रिसपकरंत्कनकं त्वमटं यथा १९
सूत उवाच--
एवयुक्त्वा मुनिवरं ध्यानस्तिमितलोचनः । ब्वानेनाऽऽलोकयां चक्रे कथां लोकोत्तरा शुभाम्‌ १६
गहदस्वरसंयुक्ती महाहषाङ्किताङ्कः ¦ कथयामास विदां कथां दाशरथेः पुनः ॥ १७

# एतशिहान्तगंतः पाठः क, ख. ग. छ. ज. ठ. ड. ण. त. थ. द. ध. पुस्तकस्थः ।

१क.खल.ग. छ. ज.ठ.ण.त.थ.द्‌. ध. च-ततः परंधः।२ण. शुभा। २३ क, प्रतोषिका। क्ल.ग. छ.
९.१६. त.थ. द. ध. शप्रतोषदा। शे । ज. परहर्षदा । हे" । * ग. छ. ड. "क्तो रामह ` ।
५४

४२६ पहामुनिभ्रीव्यासवणीतं- [ ४ पातारलशण्डे-

४

शेष उवाच--
लङ्केश्वरे विनिहते देवदानवदुःखदे । अप्सरोगणवकत्राभंचन्द्र॑पःकान्तिहरतरि ॥ १८
सुराः सर्वे सुखं पापुरिन्दरपथ्तयस्तदा । सुखं प्राप्ताः स्तुतिं चकरर्दासवस्मणतिं गताः ॥ १९
रङ्कायां च प्रतिष्ठाप्य धमयुक्तं बिभीषणम्‌ । सीतया सहितो रामः पुष्पकं समुपाभितः ॥ २०
सुग्रीवहनुमत्सीतारक्ष्मणेः संयुतस्तदा । बिभीषणोऽपि सचिपैरन्वगाद्विरशोत्सुकः ॥ २१
खङ्कां स पर्यन्बहुधा भप्रपाकारतोरणाम्‌ । दृष्टाऽ्ोकवनं तत्र सीतास्थानं युम ह ॥ २२
रिशिपां ततर दक्षां पुष्पितान्कोरकेयुतान्‌ । राक्षसीभिः समाकीणौन्पृताभिहनुमद्धयाद्‌ ॥ २३
इत्थं सव विरोक्याऽऽ् रामः भरायात्पुरीं प्रति । ब्रह्मादिदेषैः सहितः स्वीयस्वीयविमानगैः ॥
देवुन्दुभिनिर्घोषाजञ्गृण्वञशरोत्रसुखावहान्‌ । तथैवाप्सरसां गृत्येः पूज्यमानो रघूत्तमः ।॥ २५
सीताये दशेयन्मागे तीरथान्याश्रमवन्ति च । मुनीं च मुनिपुत्रं श्च मुनिपत्नीः पतिव्रताः ॥ २१
यत्र यत्र कृता वासाः पूरं रामेण धीमता । तत्सर्वं दश्षंयामास लक्ष्मणेन समन्वितः ॥ २७
इत्येवं दशयंस्तस्यं रामोराक्षीत्स्वकां पुरीम्‌ । तस्याः पुनः समीपे तु नन्दिप्रामं ददश इ ॥२८

यत्र वै भरतो राजा पालयन्धर्ममास्थितः । आातुषियोगजनितं दुःखविदं वहन्बहु ॥ २९
गतंशायी ब्रह्मचारी जटावल्करसंयुतः । कृश्ाङ्गयष्िवुःखातैः कुमेन्रामकथां गुहः ॥ ३०
यवान्नमपि नो भृङ्ग जटं पिविति नो मुहुः । उद्यन्तं यः सवितारं नमस्छृत्य व्रवीति च ॥ ३!
जगमेत्र सुरस्वामिन्हर मे दुष्कृतं महत्‌ । मदर्थे रामचन्द्रोऽपि जगत्पूज्यो बनं ययौ ॥ ३२

सीतया स॒कुमाराङ्गया सेव्यमानोऽटवीं गतः । या सीतापुष्पपर्य्के हन्तमासा् वुःखिता ॥ ३३
या सीता रविसंताप॑ कदाऽपि प्राप नो सती । मदर्थे जानकी सा च प्रल्यरण्य॑ भ्रमत्यहो ॥ २४
या सीता राजवृन्देथ न दृष्टा नयनैः कदा । सा सीता दृरयते सूनं किरातः काटसूपिभिः॥३५
या सीता मधुरं त्वश्नं भोजिता न बुभुक्षति । सा सीताऽ्य वनस्थानि फलानि प्राथयत्यहो ३६
इत्येवमन्वहं सूयंगुपस्थाय वदत्यदः । भ्रातः प्रातर्मपहौराजो भरतो रामवत्सलः ॥ २७
यश्चोच्यमानः सचिवैः समदुःखसुखेवपैः । नीतिङ्गः शाङ्निपुणैरिति भोवाच तारः ॥ २८
अमाया वुभेगं मां किं मन्रूत पुरुषाधमम्‌ । यदर्थमग्रजो रामो बनं प्राप्यावसीदति ॥ २९
ुभेगस्य मम प्रां स्वाघमाजनमादरात्‌ । करोमि रामचन्द्राङ्पि स्मारं स्मारं सुमन्निणः ॥ ५०
धन्या सुमिता सुतरां वीरसूः स्वपतिभरिया । यस्यास्तन्रूजो रामस्य चरणौ सेवतेऽन्वहम्‌ ॥ ५!
यत्र प्रामे स्थितो नूनं भरतो भ्रातृवत्सलः । विखाप॑ करोत्युधैसतं प्राम स ददशे ह ॥ ४२
इति श्रीमहापुराणे पाग्ने पातालखण्डे हेषवातस्यायनसेव्रादे रघुनाथस्य भरतावासनन्दिग्रामदर्शनं नाम प्रथमोऽध्यायः ॥ १॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १०८९७

अय द्वितीयोऽध्यायः ।

शेष उवाच-
अथ तदशनोत्कण्ठाविहलीटृतचेततां । एनः पनः स्मृतो राता भरतो धामिकाग्रणीः ॥ `
भव १६३ कण्टा वहराहृतचवता । पनः पनः स्मृता जता भर्ता बाकब्र न, ^ _

१क. स. ण. त. “रमः काम्तिधर्व"। द. शनम कान्तिवर्धनः। सु २क.घ. इ. च. क्ष. भ. टद तीः
थान्याध्रमाणि च । ३ ण. 'हतिजो । ४ द. "वहनम्‌ । य

९ द्वितीयोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ५२७

उवाच हनुमन्तं च बरबन्तं समीरजम्‌ । प्रस्फुरदशनष्याजचन्द्रकान्तिहतान्धकः ॥ २
शणु शीर हनृमस्तवं मद्विरं भादनोदिताम्‌ । चिरंतनवियोगेन गद्दी कृतविग्रहम्‌# ॥ ।
गच्छ त्वं ्रातरं बीर समीरणतनूदधव । मद्वियोगङृशां यष्टिं बपुषो बिभ्रतं हटात्‌ ॥ ४
यो वल्कलं परिधत्ते जटां धत्ते शिरोरुहे । फलानां भक्तणमपि न कुर्याद्रिरहात्ततः ॥ ५
परख्मी यस्य मातेव लोष्टवत्काश्चनं पुनः । जाः पुत्रामिवेे्यो बान्धवे मम धमेबित्‌ ॥ &
मदवियोगजदुःखाभ्रिज्वालादृग्धकलेवरम्‌ । मदागमनसंदेशपयोवृष्याऽऽु सिथच तम्‌ ॥ ७
सीतया सहितं रामं लक्ष्मणेन समन्वितम्‌ । सुग्रीवादिकपीनद्रेध र्तोभिः सबिभीषणैः ॥ ८
मप निवेदं सुलाुष्पकासनसंस्थितम्‌ । येन मे सोऽनुजः शीध्रं सुखमेति मदागमात्‌ ॥ ९
इति चत्वा ततो बाक्यं रघुबीरस्य धीमतः । जगाम भरतावासं नन्दिग्रामं निदेशक ॥ १०
गत्वा स नन्दिग्रामं ते मन्रिवृदधः सुसंयुतम्‌ । भरतं भ्रादविरहाक्िभं धीमान्ददक् ह ॥ ११
कथयन्तं मत्रिवृद्ा्रामचन्दरकथानकम्‌ । तदीयपदपायोजमकरन्दसुनिर्भरम्‌ ॥ १२
नमश्चकार भरतं ध्म मूतियुतं किल । विधाजा सकाशम सेनेव विनिितम्‌ ॥ १३
त षट भरतः शीघं भत्युत्थाय $ताञ्जकिः । खागतं चेति होवाच रामस्य शलं बद्‌ ॥ १४
इयेवं वदतस्तस्य भजो दक्षिणतोऽस्फुरत्‌ । हृदयाश्च गतः शोको हषौसैः पूरिताननः ॥ १५
विलोक्य तादृश भूतं मत्युवाच कपीश्वरः । निकटे हि पुरः पराप्तं विद्धि रामं सलक्ष्मणम्‌ ॥ १६
रामागमनसंदेश्षागृतसिक्तकटेवरः । माप यद्ध(यं ह)षपूरं हि (द्ि)सहस्राक्षो न वेद्म्यहम्‌ ॥ १७

नगाद मम तञ्नास्ि यत्तुभ्यं दीयते मया । दासोऽस्मि जन्मपयन्तं रामसंदेशहारक ॥ १८
पसिष्ठोऽपि दीत्वाऽय मन्रिवृद्धाः सुहषिताः । जग्युस्ते रामवत्मीनं हनुमदशिताध्वना ॥ १९
श्रा बूरात्समायान्तं रामचन्द्रं मनोरमम्‌ । पष्पकासनमध्यस्थं ससीतं सहटक्ष्मणम्‌ ॥ २०
रामोऽपि ष्टा भरतं पादचारेण संगतम्‌ । जटावस्कलकौपीनपरिधानसमन्वितम्‌ ॥ २१
अपाल्ान्श्रावृवेशेन समवेषाञ्जटाधरान्‌ । निलयं तपःछ्किटतया कृशरूपान्ददर ह ॥ २२
रामोऽपि चिन्तयामास दृष्टा चेताशं दपम्‌ । अहो दशरथस्यायं राजराजस्य धीमतः ॥ २३
पुत्रः पदातिरायाति जटावल्कलवेषधृष्‌ । न दुःखं तादशं मह्यं बनमध्यगतस्य भोः ॥ २४

यादृशं मद्वियोगेन चैतस्य परिवतेते । अहो पश्यत मे भ्राता प्राणासियतमः सुहृत्‌ ॥ २५
भुत्वा मां निकटे प्राप्ठं मत्रिवृद्धेः स॒हपितेः । द्रं मां भरताऽभ्येति वसिष्ठेन समन्वितः ॥ २६
इति ब्ुवसरपतिः पुष्पकाञम्नभसोऽङ्गणात्‌ । बिभीषणहनूमदू भ्यां लक्ष्मणेन कृतादरः ॥ २७

यानादबतताराऽऽशच पिरह्ि्नपानसः । श्रातश्रौतः पुनधरातभ्रौतधात्षदन्महुः ॥ २८
षट समुक्तीणेमिगं रामचन्द्रं स तेगतम्‌ । हषाशरूणि परशं श्च दण्डवत्मणनाम ह ॥ २९
रुनायोऽपि तं दृष्टा दण्डबद्ुषि संस्थितम्‌ । उत्थाप्य जष्े दो्यी दर्षालोकसमन्वितः ॥ ३०
उत्थापितोऽपि च शरक्ं नोदतिषदुदन्युहुः । रामचन्दरपदाम्भोजग्रहणासक्तबाहुभत्‌ ॥ ३१

# इ. पुस्तकातिरिकपुस्तकेषु "विद्वलाम्‌' हति पाठोऽस्ति ।

१... षीरं।त. शीघ्र! २ क.ख.ग.ज.उ. ण. त. थ. इ. ध. प्रजाः पृत्रानिवोदरकषेदान्ध । ड. प्रजाश्च पुत्रव्-
द्रान्ष । ३8, ण्व मुखा" । ४ स.ग.छ.ज.ठ.ड.त.थ.ध. कृतानतिः । ५ क. ख. ग. छ. ज. ठ. श. ण.त.थ.द्.ध. नं
।६ग.७.अ. द.थ. ह्षशोक । ७ क.ध श. च. छ. पष.अ.ट. द. इ. ण. णाश्क्तं ।

४२८ पहापुनिशरीव्यासपभीतं- [ ४ पातारखण्ड-

भरत उषाच- |
हराचारस्य दृष्टस्य पापिनो मे कृषा इर । रामचन्द्र महावाहो कारुण्यात्करुणानिधे ॥ ३२
यस्ते विदेहजापाणिस्प्चं करममन्यत । स एव चरणो राम बने षथ्राम मत्कृते ॥ ३३

इत्युक्त्वाऽश्रुमुखो दीनः परिरभ्य पुनः पुनः । भाञ्जाछिः पुरतस्तस्थौ हषंविहणिताननः ॥ ३४
रधुनाथस्तमनुजं परिष्वज्य इृपानिधिः । पणम्य च महाम्रिगुख्यान्पपच्छ सादरम्‌ ॥ ३५
भरतेन समरं भ्रात्रा पुष्पकासनमास्थितः । सीतां ददश्चे भरतो श्रातृपत्नीमनिन्दिताम्‌ ॥ ३६
अनमृयामिवात्रेः कि रोपायुद्रां घटोद्धवः । पतिव्रतां जनकजाममन्यत ननाम च ॥ २३७
मातः क्षमस्व यदं मया कृतमबुद्धिना । त्वत्सहश्यः पतिपराः सर्वेषां साधुकारिकाः ॥ ३८
जानक्यपि महाभागा देवरं वीक्ष्य सादरम्‌ । आश्षीभिरमियुज्याय पय॑पृच्छद नामयम्‌ ॥ ३९
विमानवरमारूढास्ते सर्वे नभसोऽङ्णे । प्षणादाखोकयां चक्रे निकटे स्वपितुः पुरीम्‌ ॥ ४०
इति भ्रीमहापराणे पाप्रे पातालक्वण्डे शेषवातस्यायनसंवादे रामराजधानीदक्ेनै नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २५
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः-- १०९३७

। क

अथ तृतीयोऽध्यायः ।

हेष उवाच--
ष्टा रामो राजधानीं निजलोकनिवासिताम्‌ । जहषे मतिमान्वीरश्िरादशनलालसः ॥
भरतोऽपि स्वकं मित्रं सुपर नगर प्रति) मरषयामास सचिवं नगरोत्सवसिद्धये ॥
भरत उवाच--
कुर्न्तु लोकास्त्वरितं रघुनाथागमोत्सवम्‌ । मन्दिरे मन्दिरे रम्यं ङृतकोतुकचित्रकम्‌ ॥
विपांञ्चका राजमागीश्वन्दनद्रवसेचिताः । प्रसूनभरसंङ्प्ना हृष्यष्टजनावृताः ॥ ४
विचित्रवणध्वजभाचिभिताखिलस्वाङ्गणाः । मेघागमे धनुरिव पश्यन्त्येव बटीमृखाः ॥ ५
परतिगेहं च लोकानां कारयन्त्वगुरूक्षणम्‌ । यद्मं वीक्ष्य शिखिनो दृत्यं कुवेन्तु लीरया ॥ ६
७
८

„29 >

हस्तिनो मम शैलाभानाधोरणसुयत्रितान्‌ । विचित्रयन्तु बहुशो गेरिकादिकधातुभिः ॥
वाजिनश्च चित्रयन्तु शीखयन्तु मनोजवाः । यदरेगवीक्षणादेव गर्वे त्यजन्तु स्वहेयाः ॥

कन्याः सहस्रशो रम्याः सवाभरणभूषिताः । गजोपरि समारूढा पुक्ताभिधिकिरन्तु च ॥ ९
जआद्यण्यः पात्रहस्ताश्च वृवौहारिद्रसंयुताः । सुवासिन्यो महाराजं रामं नीराजयन्तु ताः ॥ !

कौशल्या पृत्रस॑योगसंदेश्षविधुरा सती । हर्षं पामरोतु सुका तदीप्षणसुलाख्सा ॥ ११
इत्येबमादिरचनां पुरञलोभाविधायिकाम्‌ । भकुवेन्तु जना इष्टा रामस्याऽऽगमनं प्रति ॥ २२
्षेष उवाच-

इति श्रुत्वा ततो वाक्यं सुमुखो मच्रवित्तमः। भययो नगरीं कर्तुं बहुकौतुकतोरणाम्‌ ॥ !
गत्वाऽथ नगरीं तां वै मश्री तु सुमुलाभिधः । ख्यापयामास लोकानां रामागममरोत्सवम्‌ ॥ १४
लोकाः शरुत्वा पुरीं भारं रधुनाथ सुहषिताः । पूर्वं तदीयविरहाश्यक्तमोगसुखादयः ॥ !‹
ग्राह्मणा बेदसंपभ्नाः पयित्रा दर्भपाणयः । पौतोचरीयवरिता जगपुः श्रीरपुनायकम्‌ ॥ !९
त्रिया ये शूरतमा धनुर्गाणधरा वराः । संग्रामे बहुशो वीराञ्जेतारो ययुरप्यमुम्‌ ॥ “°

४ चतुर्ोऽध्यायः पद्रपुराणय्‌ ।
श्या धनसमद्धाश्च पुद्राशोभितपाणयः । शुभवस्रपरीधाना अभिजग्ुरेशवरम्‌ ॥

४२९

१९८

द्रा द्विजेषु ये भक्ताः स्वीयाचारसुनिष्टिताः । बेदाचाररता ये वै तेऽपि जग्मुः धरीपतिम्‌ १९
थे ये वृत्तिकरा खोकाः स्वे स्वे कमण्यधिष्टिताः । स्वकं वस्तु समादाय ययुः श्रीरामभूषतिमू्‌२०

इत्यं भूषतिसंदेशात्मभोदाञवसंृताः । नानाकोतुकसंयुक्ता आजग्मुमानवेश्वरम्‌ ॥
रधूनायोऽपि सकरे्देवतेः स्वस्वयानगेः । परीतः भविवेशोचैः पुरीं रचितमोहनाम्‌ ॥
वेगाः षवनेयुक्ता आकाशपथचारिणः । स्वस्वशलोभापरीताङ्गाशवागुनग्ुः पुरोत्तमम्‌ ॥
पुष्पकादवरद्याऽऽश्ु नरयानमुपारुहत्‌ । सीतया सहितो रामः परिवारसमावृतः ॥
[अयोध्यां भविवेश्षाय कृतकोतुकतोरणाम्‌ । हृष्पष्टननाकीगायुत्सैः परिभूषिताम्‌ ] ॥
गीणापणवभेयांदिवादित्रराहतेशश्षम्‌ । शोभमानः स्तूयमानः सूतमागधबन्दिभिः ॥
जय राघव रामेति जय सूयेकुखाङ्गद । जय दाशरथे देव जयताट्लोकनायक ॥
इति शरष्वश्डभा वाचः पराणां हपिताङ्गिनाम्‌ । रामदकनसंजातपुरुकोद्धेदशोभिनाग्‌ ॥
भविवे्ष वरं माग रथ्याचत्वरभूषितम्‌ । चन्द नोदकसंसिक्तं पष्पपटलवसंयुतम्‌ ॥
तदा पोराङ्गनाः काश्चिद्वाक्षवलमिभिताः । रघुनाथस्वरूपेक्षाजातकामा अयाश्चवन्‌ ॥
पोराङ्ना उचुः
धन्या अभूवन्बत भि्छकन्या वनेषु या राममुखारविन्दम्‌ ।
स्वलोचनेन्दीवरकेरथापिबन्स्वभाग्यसंजातमहोदया इमाः ॥
धन्या युखं पश्यत वीरधाम्नः श्रीरामदेवस्य पयोजनेतरम्‌ ।
यदशनं धातृमुखाः सुरा अपि नाऽऽपुमहाभाग्ययुता वयं त्वहो ॥
एतन्मुखं पश्यत चारुहासं किरीटसंशोभिनिनोत्तमाङ्ग्‌ ।
बन्धूक धिकारलसच्छविषदं दन्तच्छदं बिभ्रतगुचचनासम्‌ ॥
इति गदितवतीस्ताः स्रेहभारेण रामा नलिनदलसदृभैर्नेत्रपातेः भरसाच् ।
निखिखगुरुरतूनमेमभारं टृलोके जननिष्हमियेषं भोषितोऽथो निवे्टम्‌ ॥

इति श्रीमहापुराणे पाग्रे पातालखण्डे रेषवात्स्यायनसेवादे रघुनाथस्य पुरभवेशनं नाम तृतीयो ऽध्यायः ॥ ३ ॥
आदितः छोकानां समण्पङ्ञाः-- १०९७)

अथ चतुर्थोऽध्यायः ।

वात्स्यायन उवाच-

धूनगाधीश्वर गुरो धराभरधरक्षम । शरण्वेकं संक्षयं महयं कृपया कथयस्व तम्‌ ॥
रथूनाथस्य गमनं बने भरति यदा भूत्‌ । तदाप्रथति देहेन स्थिता शून्येन चेतसा ॥

तदविमयोगविधुरा कृशदेहाऽतिवुःखिता । सुपलान्मन्रिणः श्रत्वा रघुनाथं समागतम्‌ ॥
क 9

* एतध्िहान्तगेतः पाटः कृ. ख. ग. छ. ज. म. ट.ड. ण. त. थ. द्‌. ध. पुस्तकस्थः ।

२१
ग्‌
२१
३.
२५
गद

३

२४

१
२

र

॥ क.छ. भ. इ. ण. त. थ. पुरीं प्रति । ये । > ड. मोदोत्सवसंयुताः । ३ ग. घ. ड. च. क्ष. ट. ड. ठ. "कवर्ण
पिरसष्ठिबपर । ४ क. ल. ग.ज,म.ठ.ण. भ. द्‌. घ. "ष प्रोषितेन हृष्टः । इ" । त, प्रेयरागेण हषः । ई" ।

४१० पहापुनिभीष्वासषनीत- [ ४ परताढखण्डे~

कय॑ जहर्ष फिमध्त्कीषशं तत्र विदितम्‌ । रामण्दरस्य संदेश्षहतोरं किमुवाच सा ॥ ५

एतं वै ॥ धीमन्रपुनाथगुणोदयम्‌ । यथावशषरण्वते महं कथयस्व भरसादतः ॥ ८
ष उवाच-

साघु पृष्टं महाभाग दविजवयपुरस्छृत । तन्मे निगदतः साक्षार्थृणुष्वेकमनाः किल ॥ ६

[सा पै तददनाम्भोजच्युतं रामागमागृतम्‌ । पत्वा पीत्वा बभूवाहो स्थगिताञ्गेन विहला ] ७
किं मे स्वपो विगरहायाः फि षा भरमकरं वचः । मम वै मन्दमाग्यायाः कथं रामेक्षणं पुनः ॥ ८
बहुना तपसा इत्वा भराप्तोऽयं बे सुतः शियः । केनचिन्मम पापेन विप्रयोगं गतः पुनः ॥ ९
सुमबरिन्कुश्चरी रामः सीतालक्ष्मणसंयुतः । कथं मां स्मरते वीरो बनेचारी सदुःखिताप््‌ ॥ १०
इति सा विललापोजै रधुनाथस्शति गता । न षिषेद निजं रचित्परङीयं विमोहिता ॥ १!
सुमुलोऽपि तदा शटा दुःखितां मातरं शश्षम्‌ । [+बीजयामास वासोगरः संज्ञामाप च सा पुनः॥
उवाच जननीं सौम्यं वचो हष॑करं गुहः] । रधुनायागमस्मारदृष्टां तां स व्यधात्पुनः ॥ १३
मातविद्ि शह पप्र रधुनाथ सलक्ष्मणम्‌ । सीतया सहितं पय चाऽऽशीभिरभियुरश्व च ॥१४
इति तथ्यं वचः भुत्वा सुमुखेन भाषितम्‌ । यादशं हषमापेदे तादृशं बेभरि नो ह्म्‌ ॥ ५
उत्थाय चाजिरे पराप्ता रोमाञश्चिततनृरुहा । हषंविहणिताङ्गयश्र युचन्ती राममेप्षत ॥ १६
तावत्स रामो राजेन्द्रो नरयानमधिश्ितः । भाप्तः स्वमातुभेवनं केकेय्याः सुनयः पुरः ॥ १७
केकेय्यपि त्रपाभारनम्रा रामं पुरः स्थितम्‌। नोवाच िचिन्महतीं चिन्तां भाप्तवती युहुः ॥ १८
मूरयव॑स््वजो रामो मातरं वीय ललितम्‌ । उवाच सान्त्वय॑स्तां च बाक्यिनयमिभितैः १९
ीराम उवाच-
भातपरया बनं गत्वा सर्वमाचरितं तथा । अधुना करवे किं वा त्वदाह्नातो जनन्यो ॥ २०
भया न्यूनं ङतं नासि कथं मां नेक्षसे पुनः । आश्ीभिरभिनन्येनं भरतं मां च बीक्षय ॥ २१
इति श्रुत्वाऽपि तद्राक्यं सा नश्नवदनाऽनध । शनैः शनेः मत्युवाच राम गच्छ स्वमाखयम्‌॥२२
रामोऽप्याकण्यं वचनं जनन्याः पुरुषोत्तमः । नमस्छृत्य ययो गेहं सुमित्रायाः कृपानिधिः ॥२१
सुमित्रा पुत्रस्ते राम॑ दृष्टा महामनाः । चिरं जीव चिरं जीव हयाशीभिरिति चाभ्यधात्‌ २१
मातु रामभद्रोऽपि चरणौ परणिपत्य च । परिष्वज्य युदा युक्तो जगाद वचनं पुन; ॥ २५
[ॐरत्नगर्मे मम भातं केनाऽपि न तं तथा । यथाऽयमक्गोद्धीमान्मम बुःलापनोदनः ॥ २६
रावणेन हता सीता मया यत्माप्यते पुनः] । मातस्तत्सषेमाविद्धि लक्ष्मणस्य विचेष्टितम्‌ ॥ २७

दलामाञ्धिषमारद् किरसाऽयं सुमित्रया । मातु्निजाया मवनं ययो विवुैयुतः ॥ २८
मातरं वीक्ष्य हषितां निजदश्षनलारसाग्‌ । स्वयानादवरुद्चाऽऽदु चरणावग्रहीद्धरिः ॥ २९
प्राता तद्नोत्कण्डाविहटीडृतमानसा । परिष्वज्य परिष्वञ्य रपं पुदमबापसा ॥ २०
शरीरे रोमहर्षोऽभूहददा बागभूतदा । हषा तु सोशानि भवाहं पापुरापदम्‌ ॥ २,

# एतथिडान्तगंतः पाठः क. ख. ग. च. ए. ज पष. म. ठ. द. ण. त. थ. द्‌. ध. पृस्तकस्यः ।
+ एतथिडान्तगंतः पाठः क. ख. ग. ब. छ. ज. भ. ठ. ड. ण. त. भ. द. ध. पुस्तकस्थ. ।
* एतचिहान्तर्गतः पाठः क. ख. ग. व. छ. अ. म. ठ. ड. ण. त. थ. द, घ. पुस्तकस्थः ।

१द्‌. श्वं छिन्धि रधुः" । २ थ. सुटुःशिता। ३४. स. ग. छ. ज.८,ण. त. थ.ध. शत्रा हदैमणेन । ४१,
'रोच्ीमा । ५ छ. इ, द्‌. परां ।

९ पञ्चमोऽध्यायः ) प्रपुराणम्‌। ४३९

जननीं वीक्ष्य विनयी ताटङ्कदयवभिताम्‌ । कराकट्पपदाकररषितां बिश्रतीं तनुम्‌।॥ ३२
न छृशा्गी तां स श्ोकभाङ्‌। वुःखस्य समयो नायमिति मत्वा जगाद ताम्‌ १३
राम उवाच-
मरातभैया त्वरण चिरकालं न सेवितो । तत्स्मस्वापराधं षै भाग्यहीनस्य माषकम्‌ ॥ ३४
पे पुत्रा मातापित्रोि न शुशरूषासयुत्स॒काः । ते मन्तव्या नरा मातः कीटका रेतसो भवाः॥ ३५
रि इवे जनकाह्ञातो गतो वै दण्डकं बनम्‌ । तत्रापि त्वत्कृपापाङ्गाुःसं तीर्णोऽस्मि दुस्तरम्‌ ॥ ३९
रावणेन हता सीता लङ्कायां गमिता पुनः । त्वत्छृपातो मया रुन्धा तं इत्वा राक्षसेश्वरम्‌ ॥ ३७
सीतेयं त्वश्रणयोः पतिता वै पतिव्रता । संभावयाऽऽश्ु चकितां त्वत्पादापितमानसाम्‌ ॥ ३८
इति भुत्वा तु तद्वाक्यं पादयोः पतितां शषाम्‌ । आङीभिरभियुज्यैनां बभाषे तां पतिव्रताम्‌ ॥ ३९
सीते स्वपतिना साप चिरं विखस भामिनि। पुत्रौ परसय च कुलं स्वकं पावय पावने ॥ ४०
त्वत्सदश्यः पतिपराः पतिदःखसुखानुगाः । भवन्ति दुःखभागिन्यो न हि सदयं जगन्नये ॥ ४१
रि चित्र यत्पुमांसस्तु वैरिकोयिमभञ्जनाः। येषां गेहे सती भार्यां स्वपतिपियवाग्छिका ॥ ४२
विदेहृपुत्रि स्वकुलं त्वया पावितमात्मना । रामपादाजयुगलमनुयान्लया महात्मनः ॥ ४३
इत्यक्त्वा रघुनाथस्य भायामश्चितरोचनाम्‌। तृष्णीं बभूव हृष्टा सा समुद्रततनृरुहा ॥ ५४
अथ श्राताऽस्य भरतः पितृदत्तं निजं महत्‌ । राज्यं निवेदयामास रामचन्द्राय धीमते ॥ ४५
मत्रिणस्तेपहृष्ा्गा देवङञान्मच्रकोविदान्‌ । आहूय पुतं पमच्छुः पदस्य परमेष्टिनः ॥ ४६
रुमे मृदतं सुदिने श्ुभनत्रसंयुते । अभिषेकं मुदा राह कारयामासुरुयताः ॥ 9७
स्रीपवतीं पृथ्वीं व्याघ्रचमंणि सुन्दरे । छिखित्वोपरि राजेन्द्रो पहाराजोऽधितस्थिवान्‌ ॥ ४८
तदिनादेव साधूनां मनांसि भ्मदं ययुः । दृष्टानां चेतसो ग्ानिरभवत्परितापिनाम्‌ ॥ ४९
सियस्तु पतिभक्तया च पतिव्रतपरायणाः । मनसाऽपि कदा पापं नाऽऽचरन्ति जना मुने ॥ ९०
दैत्या देवास्तथा नागा यक्षासुरमहोरगाः । सर्वे न्यायपये स्थित्वा रामाज्ञां शिरसा दधुः ॥५१
परोपकारणे यक्ताः स्वधर्मसखनिटेताः । विद्याविनोदगमिता दिनराभिक्षुभेक्षणाः ॥ ५२
वातोऽपि चलस्नाऽऽहरते महान । बासांस्यपि तु सृ्ष्माणि तत्र चौरकथा न हि९३
धनदो क्वथिनां रामः करुणस्तु कृपानिधिः । भरातृभिः सहितो निलयं गुरुदेवस्तुति व्वधात्‌॥।५४
इति श्रीमहापुराणे पाग्रे पातालखण्डे रेषवात्स्यायनसंवादे रघुनाथराज्याभिषेको नाम चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४ ॥
आदितः शोकानां सपष्यङ्ञाः-- ११०२५

अथ पञ्चमोऽध्यायः ।
शेषं उवाच-
ह रामं तु सुषुवुः प्रणताः सुराः । रावणौभिधदै लेन्द्रवधहाषितमानसाः ॥ १
देवा उचः-
जय दाशरथे सुरातिहञ्जयताहानवर्वश्चदाहक ।
अथ देवबराङ्गनागणव्यपकषादिकरारिदारक ॥ । रे

१ग. छ. ३. द. द्‌. ध. महावनम्‌ । २ क. ख. ग. छ. ज. ठ. इ. ण. त. थ. द्‌. ध. कं महाराज्ये का1३त,
` ।

४३२ महापूनिश्रीष्यासप्रणीतं- [ ४ पातालकण्डे-
तव यनुजेन्द्रनाश्चन कवैयस्तत्कथयन्तु चोत्युकाः ।

प्रये जगतां ततीः पुनग्रंससे त्वं भुषनेश शीलया ॥ ४
जय जन्मजरादिदुःखकैः परिमुक्त भबरोद्धरोद्धर ।
जय पर्मकरान्वयाम्बुधो कतजन्ममनरामराच्युत ॥ ४
तव देववरस्य नामभिबहुपापाश्च गताः पवित्रताम्‌ ।
किमु साधुद्दिजवर्यपूवकाः सुतल मानुषतायुपागताः ॥ ८
हरविरिश्चिनुतं तब पादयोयुगटमीप्सितकामसमृद्धिदम्‌ ।
हृदि पयित्रयवादिकविहितैः सुरचितं मनसा स्पृहयाम ते ॥ ६
यदि भवान्न दधात्यभयं भुबो मदनमूतितिरस्करकान्तिभृत्‌ ।
स॒रगणाश्च कथं सुखिनः पुननेनु भवन्ति धृणामय पावन ॥ ७
यदा यदाऽस्मान्दनुजा हि इुःखदास्तदा तदा त्वं भुवि जन्मभागभव ।
अजोऽब्ययोऽपि भरवरोऽपि सन्विभो स्वभावमास्थाय निजं निजाचितः ॥ ८
मृतसधासद्दौरधनाशनैः सुचरितैरवीये महीतलम्‌ ।
अमनुजैगीणशंसिभिरीडितस्त्वमत आश्रु पुनः प्रविशषेः पदम्‌ ॥ ९
अनादिरा्योऽजररूपधारी हारी किरीटी मकरध्वजाभः ।
जयं करोतु प्रसभं हतारिः स्मरारिसंसेषितपादपग्मः ॥ 6!
इत्युक्त्वा ते सुराः सर्व ब्रहमन्द्रपमुखा मुहः । प्रणेमुररिनाश्ेन प्रणता रघुनायकम्‌ ॥ ११
इति स्तुत्याऽतिसंहृष्टो रघुनाथो महायशाः । मोवाच तान्सुरान्वीक्ष्य मरणतान्नतकन्धरान्‌ ॥ १२
श्रीराम उवाच-
सुरा णुत मे गयं वरं कंचिर्सुदुरमम्‌ । य॑ कोऽपि देवो दनुजो न यक्षः भाप सोदरः ॥ १३
सरा उचुः-
स्वामिन्भगवतः सर्वं पाप्तमस्पाभिरुत्तमम्‌। यदयं निहतः शत्रुरस्माकं तु दशाननः ॥ १४

यदा यदाऽसुरोऽस्माकं बाधां परिदधाति भोः । तदा तदैव कर्तन्यमेतावद्ैरिनाशनम्‌ ॥ १५
तथेत्युक्त्वा पुनवींरः भोवाच रघुनन्दनः ।

श्रीराम उवाच-
स॒राः शृणुत मद्राक्यमादरेण समन्विताः ॥ १६
भवत्कृतं मदीये गुेगरथितमद्धतम्‌। स्तोत्रं पटिष्यति युः भातनिशि सकृ्रः ॥ १७

तस्य वैरिपराभ्रतिन भविष्यति दारुणा । न च दारि्यसंयोगो न च व्याधिपराभवः ॥ ८
मदीयचरणददे भक्तिस्तेषां तु भ्रयसी । भविष्यति मुदा युक्ते स्वान्ते पुंसां तु पाठतः ॥ ^%
इत्युक्तवा सोऽभवचूर्णीं नरदेवशिरोमणिः । सुराः सवे हृष्टास्ते ययुर्छोकं स्वकं स्वकम्‌ ॥ °
रधुनाथोऽपि ्रास्तान्पारयंस्तातवदृबुधान्‌। जाः पुत्रानिव स्वीयाद्धीटयर्हीकनायकः ॥ २,
यस्मिब्डासति लोकानां नाकारूमरणं नृणाम्‌ । न रोगादिपरामूतिगृेषु च महीयसी ॥
नेतिः कदाऽपि दृश्येत बैरिजं भयमेव च । हृताः सदैव फलिनो मही भृयिष्ठधान्यका ॥ >!
त्रपोप्रपरीवारसनाथीङृतजी विता । कान्तसंयोगजसुखेनिरस्तविरहढमाः ॥ २४

१क.ख.ग.@.ज.भ, 2. ढ. ण, त. थ. द्‌. ध. “वयो वण॑वितुं समुत्सु ।

६ षष्ठोऽध्यायः | पञ्मपुराणम्‌ । ५३३

निलय श्रीरघुनाथस्य पादपग्रकयोत्सुकाः । कदाऽपि परनिन्दासु वाचस्तेषां भवन्ति न ॥ २५
कारबोऽपि कदा पापं नाऽऽचरन्ति मनस्यहो । रघुनाथकराघातवःखशदङ्काभिशंसिनः ॥ २६

सीतापतिगुखालोकनिश्वटी पतल चनाः । लोका बभूबुः सततं कारुण्यपरिप्रिताः ॥ २७
राज्यं भाक्षमसापतनं सश्दधवरवाहनम्‌ । ऋषिभिर रम्यहादकभषणैः ॥ २८
संपुषटमिष्टापूरतानां धमाणां नित्यकतभिः । सदा संपक्नसस्यं च सुचारसेत्रसंकुलम्‌ ॥ २९
सुदेश सुप्रजं स्वस्थं सुतृणं बहुगोधनम्‌। देवतायतनानां च राजिभि ॥ परिरानितम्‌ ॥ ३०

पूणा यन्न वै ग्रामाः सुवित्तद्धिविराजिताः । सुपुष्पकृननिमोदानाः सैखादुफल्पादपा; ॥ ३१
सपश्निनीककासारा यत्र राजन्ति भूमयः । सदम्भा निश्नगा यत्र न यत्र जनता काचित्‌ ॥ ३२
कुलान्येव कुीनानि वणानां न धनानि च। विभ्रमो यत्र नारीषु न विदरतसु च काचित्‌ ३१
नद्यः कुटिलगामिन्यो न यत्र विषये परजाः । तमोयुक्ताः क्षपा यत्न बहुरेषु न मानवाः ॥ ३४
रजोयुनः द्वियो यत्र ना(न) धमेबहुला नराः। धनैरनन्धो यत्रास्ति जनो नैव च भोजनम्‌ ३५
अनयः स्यन्दनं यन्न न च वै राजपूरुषः । दण्डः परुकुह।रवालव्यजननराजिषु ॥ द्‌
आतपतरषु नान्यत्र इचितक्रोध)परोधजः । अन्यत्रा ऽऽकषिकटन्देभ्यः कचिन्न परिदेवनम्‌ ॥ ३७
आरक्षिका एव हृश्यन्ते यत्र पाश्चकपाणयः । जाञ्यवाता जटेष्वेव स्रीमध्या एव दुर्बलाः ॥ ३८
कठोरहृदया यत्र सीमन्तिन्यो न मानवाः । ओषधीष्वेव यत्रास्ति कुष्टयोगो न माने ॥ ३९
वेधो यत्र सुरत्नेषु शं मूतिकरेषु पे । कम्पः साचिकभागोत्थो न भयात्कापि कस्यचित्‌ ॥ ४०
सैज्वरः कामजो यत्र दारि कटुषस्य च । दुरुमलं सदैवस्य सुद्ते न च वस्नः ॥ ५१
हमा एव भरमत्ता वे युद्धे वीचयो जराय । दानहानिगंजेष्येव तीक्णा एव हि कण्टका; ॥ ४२
बाणेषु गुणविरटेषो बन्धोक्तिः पुस्तके दढा । सेहत्यागः खटेष्वेव न च परै स्वजने जने ॥ ४३

तं देशं पारयामास लालयदछटेताः परजाः । धर्म संस्थापयन्देशे दुष्टे पण्डधरो यमः॥ ५४
इत्यं पाट्तस्तस्य धर्मेण धरणीतलम्‌ । सहस्राणि व्यतीयु वर्षाण्येकादश्च प्रभोः ॥ ५९५
तत्र नौचजनाच्छरत्वा सीताया अपमानताम्‌ । स्वनितं रजकोक्त्या तां तत्याज रघुद्रहः॥ ४६
पृथ्वी पाल्यमानस्य धर्मेण टृपतेस्तदा । सीताविरहितामेकां निदेशेन सुरक्षिताम्‌ ॥ ४७
कदाचित्संसदो मध्ये ्यासीनस्य महामतेः । आजगाम मुनिश्रेष्ठः कुम्भोत्पत्तियनिर्महान्‌ ॥ ४८
एीत्वाऽं समुत्तस्थौ वसिष्टेन समन्वितः । जनताभिमंहाराजो वार्िशञोपकमदधतम्‌ ॥ ५९
स्वागतेन स संभाव्य पप्रच्छ तमनागयम्‌ । सुखोपविष्टं विश्रान्तं बभाषे रघुनन्दनः ॥ ५०

इति श्रीमहापुराणे पराग्ने पातालखण्डे रेषवात्स्यायनेवादे रामाश्चमेपेऽगस्तिसमागमो नाम पश्रमोऽध्यायः ॥ ५ ॥
आदितः शछोकानां सम्यङ्ाः- - १ १०७८५

जण णन, 3५ = = = कि उको) = ~~ -- क

अथ षष्ठोऽध्यायः ।

जजार

शेषं उवाच--
त्यं स्वागतसंवु्ठ ब्रह्मसर्यतपोनिधिम्‌ । उवाच मतिमान्वीरः सर्मलोकगुरूयनिम्‌ ॥
५ ~ न । ०१ ज नतम्‌ न्वर्‌, सवलक्रगृरहुनिन्‌ ॥ र
१७. इ. प्राप्याथ संपभं स} इ. प्राप्य सुसंपन्नं स" । २ क.ख.छ.ज.स. ठ.ड.ध. सुयुपा । ग. ध. रू. च.
¢. ८.६. ण. दृ. सुपया 1 त. प. सप्रजा। ३क.ल.ग.छ.ज.न.ठ.ड.ण.त.थ.द्‌. ध. सुसदाफः । ४ ग,
४.2. इ. ष. “यतो देशं धर्मेण धरणीपतेः ! स" । ५ ड. म्‌ । स्वां निन्दां रजकोकत्या वै तां ।
५५

8२४ महापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ४ पाताटण्डे-

स्वागतं ते महाभाग कुम्भभूते तपोनिषे । त्वहशंनेन सर्वे वे पविताः सकुटुम्बकाः ॥
ृचिन्पतिस्ते वेदेषु शाद्धेषु परिवतैते । त्वत्तपोविघ्रकर्ता बै नासि भूमण्डले कचित्‌ ॥
लोपायद्रा महाभाग या च ते धर्मचारिणी । यस्याः पतिव्रताधमीत्सर्वं मवति श्लोभनम्‌ ॥
अपि शंस महाभाग धममू्ते कृपानिधे । अलोपस्य किं कार्य करवाणि मुनीश्वर ॥
त्वत्तपोयोगतः सर्वं भवति स्वेच्छया बहु । तथाऽपि मयि त्वेव कषां शंस महामुने ॥
जेष उवाच--
इत्युक्तो रोकगुरुणा राजराजेन धीमता । उवाच रामं लोकेशं विनीततरभाषया ॥ ७
अगस्त्य उवाच--
स्वार्मिस्तव सुवुरदर्श दशनं दैवतैरपि । कृत्वा समागत विद्धि राजराज कृषानिपे ॥ ८
हृतस्त्वया रावणाख्यस्त्वसुरो लोककण्टकः । दि्याऽग्र देवाः सुखिनो दिष्टा राजा बिभीषणः
राम. त्वदश्ैनान्भेऽद्य गतं वै दुष्कृतं किल । संपूर्णो मे मनःकीश्चो हतं सर्वं सुदुष्कृतम्‌ ॥ १०
इत्युक्त्वाऽपि षभूवाऽऽशच तृष्णीं कुम्भसयुद्धवः । रामसंददेनाडाद विहलीटकृतमानसः ॥ १
रामः पमच्छ तं भयो मुनि ज्ञानविशारदम्‌ । खोङातीतं भवद्धावि सर्वं ह्ञातारमिङ्गितम्‌ ॥ १२
पुने कथय मे सर्व पृच्छतो हि सविस्तरम्‌ । कोऽसौ मया हतो यो हि रावणो विवुधादंनः १३
कुम्भकर्णोऽपि कस्त्वेष का ज्ञातिँ दुरात्मनः । देवो दैत्यः पिशाचो वा मानवो षा महामुने ॥
सर्बेमाख्याहि सर्मह्न सर्वं जानासि विस्तरात्‌ । तथा कुरु पदादेश्ं कृषां कत्वा ममोपरि ॥ १५
इति शरुत्वा ततो वाक्यं कुम्भजन्मा तपोनिधिः । यत्पृष्टं रघुराजेन अवक्त तत्पचक्रमे ॥ १६
राजन्खृष्टिकरो ब्रह्मा पुलस्त्यस्तत्सुतोऽभवत्‌ । ततस्तु विश्रवा जङ्गे बेदविद्याविन्चारदः ॥ १७
तस्य पत्नीदरयं जातं पातित्रल्यचरित्रभरत्‌ । एका मन्दाकिनीनाम्नी द्वितीया कैकसी स्मृता ॥ १८
पूर्वस्यां धनदो जङ्गे छोकपाटविलासभृक्‌ । योऽसौ शिवपसादेन लङ्कावासमचीकरत्‌ ॥ १९
बिदन्माली स॒तायां तु पुत्रत्रयमभून्महत्‌ । रावणः छुम्भकणेश्च तथा पण्यो बिभीषणः ॥ २०
राक्षस्यदरजन्मत्वात्स॑ध्यासमयसंभवात्‌ । दयोरधरममनिपुणा मतिरासीन्महामते ॥ २१
एकदा तु विमानेन पुष्पकेण सुशोभिना । काञ्चनीयोपमूषेण किङ्किणीजालमाखिना ॥ २२
आरुह्य पितरौ द्र ययौ श्ोभासमन्वितः । खगणेः संस्तुतो भूत्वा नानारत्नविभूषणेः ॥ २
आगत्य पि्रोश्चरणे पतित्वा चिरमात्मजः । हषेविहणितात्मा च रोमाजजिततरूरहः ॥ २४
उवाच मेऽ सुदिनं महाभाग्यफलोदयम्‌ । यन्मे युष्मत्पदौ दृष्टौ महापूण्यददशेनौ ॥ २५
इत्यादिभिः स्तुतिपरः स्तुत्वाऽगात्स्वकमन्दिरम्‌ । पितरावपि संहृष्टौ पुत्रलेहादरभूवतुः ॥ २६
तं धा [ रावणो धीमाञ्जगाद निजमातरम्‌ । कोऽयं पुमान्सुरो वाऽथ यक्षो वाऽथ नरोत्तमः २७
योऽसे। मम पितुः पादौ संनिषेव्य गतः पुनः । ्रहाभाग्यनिधिः स्वीयेगेणेः सपरिवारितः २८
केनेदं तपसा छन्धं विमानं वायुबेगध्रद्‌ । उद्यानारामटीलादिविखासस्थानपुत्तमम्‌ ॥ ^
शेष उवाच--
$ति वाक्यं समाकण्य जननी रोषविह्ृवा । उवाच पुत्रं विमनाः रकिचिभेप्रविकारिणी ॥ १०
रे पत्र शृणु मदराक्यं वहुरिक्षासमन्वितम्‌ । एतस्य जन्मकमादि विचारचतुराधिकम्‌ ॥ २
१क.ख.ग.छ.ज.न.ठ.ड.ण.त थ.घ.मागाया। २क.ख.ज.म. ण. मृमा। ग. छ. ट.ध, भूमा
राना । इ. द. मूमम्नाना" । त. थ. भूमौ । ३ छ. ड. “लेहवरं गतौ । ते ।

-कक2 6? 2 -2छ 29

७ पप्तमोऽध्यायः ] पग्मपुराणम्‌ । ४३५

पपल्या मम कुक्षिस्थ निधानं समुपस्थितम्‌ । येन स्वमातुरबिमरं कुटमुज्ज्वलितं महत्‌ ॥ ३१.
त्वं तु मत्छुक्षिगः कीटः स्वोद्रस्य प्पूरकः । यथा खरः स्वकं भारं जानाति न च तद्रणम्‌ ३३
तथा त्वं लक्ष्यसेऽङ्ञानी श्षयनाश्न भोगवान्‌ । स॒प्रो गतः इचिद्धष्ट इत्येव तव संभवः ॥ ३४
अनेन तपसा लब्धं शिवसंताषकारिणा । लङ्ावासो मनोकेगं विमानं राञ्यसंपदः ॥ ३५
सभन्या जननी तस्य सुभाग्या सुमनोदया । यस्याः पुत्रो ७ स्थवान्महतां पदम्‌ ॥ ३६
इति कधा भाषितमात॑या तया माजा स्वयाऽऽकण्ये दुरात्मसत्तमः ॥
षै विधायाऽऽत्मगतं पुनवेचो जगाद तां निशथयभत्तपः भति ॥ ३७
रावण उवाच-
जनन्याकर्णय बचो मम गवैसमन्वितम्‌ । रत्नगमा समेवासि यस्याः पुत्रास्रयो वयम्‌ ॥ ३८
कोऽसौ कीटः स धनदः क तपः स्वल्पकं पुनः । का लङ्का किं तु तद्राज्यं स्वल्पसेवकसंयुतम्‌॥।
मातः शण ममोटसाहात्मतिङञां कैरुणान्विते । न केनापि कृतां कत्रा महाभाग्ये हि कैकसि॥४०
यद्यहं भवन सर्व वशे न स्थापयामि वै । तपोभिद्ष्करे; इत्वा ब्रह्मसंतोषकारकेः ॥ ४१
अभ्नोदके सदा त्यक्त्वा निद्रां क्रीडां तथा पुनः । चेत्तदा पितृलोकस्य घातात्पापं भवेन्मम ४२

कुम्भकर्णोऽपि कृतवान्विभीषणसमन्वितः । रावणोऽथ सह भ्रात्रेत्युक्त्वाऽगादिरिकाननम्‌ ४३
इति श्रीमहापुराणे पाने पातालखण्डे शेष्वात्स्यायनसंवादे रावणोत्पत्तिनाम प्रष्ोऽध्यायः ॥ ६ ॥

आदितः शोकानां समष्यङाः- ११११८

अथ सप्तमोऽध्यायः ।

अगस्त्य उवाच--

अथोग्रं स तपो दैत्यो दक्षव्षसहस्कम्‌ । चकार भानुपष्णा च पर्यस्य पदे स्थितः ॥
कुम्भकर्णोऽपि कृतवांस्तपः परमंदु्रम्‌ । विभीषणस्तु धमांत्मा चचार परमं तपः ॥
तदा भसक्नो भगवान्देवदेवः प्रजापतिः । देवदानवयक्षादिमुकुटैः परिसेवितः ॥

ददौ राज्यं च सुमहदवनभ्रयभास्वरम्‌ । पुश्च इृतर्वात्रि्यं देवदानवसेवितम्‌ ॥

तदा संतापितो भ्राता धनदो धमबुद्धिमान्‌ । विमानं तु ततो नीतं शङ च नगरी दगात्‌ ॥ ५
भुबनं तापितं सर्वं देवाश्चैव दिवो गताः । हतवान्त्राह्मणकुलं मुनीनां पूलकरन्तनः ॥ 3
तदाऽतिबुःखिता देवाः सेन्द्रा ब्रह्माणमाययुः । स्तुति चक्ररमहात्मानो दण्डवत्पणति गताः ॥ ७
ते तुषवः सुराः सर्वे बाम्िरिष्टाभिराहताः । ततः प्रसन्नो भगवान्कि करोमीति चाव्रवीत्‌ ॥ ८

न् ९४ द) - ॐ

ततो निवेदयां चक्ब्रह्मणे विवुधाः पुरा । दशग्रीवाज्च संकृष्ट तथा निजपराभवम्‌ ॥ ९
परणं ध्यात्वा ययो ब्रह्मा ैखासं त्रिदशैः सह । तस्य शैलस्य पाश्च तु वैचित्येण समागरुखाः ॥
स्थिताः संतषटवुर्देवाः श्भुं शक्रपुरोगमाः ॥ १०

नमो भवाय क्वाय नीलग्रीवाय ते नमः। नमः स्थलाय प्रश्माय बहुरूपाय ते नमः ॥ ११
इति समगुखेनोक्तां बाणीमाकण्यं शंकरः । मोवाच नन्दिनं देवानानयेति ममान्तिकम्‌ ॥ २
एतस्मिमन्तरे देबा आहूता नन्दिना धुवम्‌ । भविद्यान्त्पुरे देव ददृशु्षिस्मिते्षणाः ॥_ १६
१. द. ाएमान्विताम्‌ । २ छ. इ. भात्रा विचारयामद्न प्रति । £। ३ छ. ड. 'मदारुणम्‌ । ४ छ. द. “वान्धात्
दे" । ५ ग. "पयं वक्षदा । ९ ड, लङ्का च नगरीं ह्यगात्‌ । ७ क. ग. ठ. थ. ध. ^म्मिर्योभि' ५ `

४२६ मामृतिशरीम्यामबरणीनं-- [ ¢ षाताशछण्डे-

अरह्माऽआगत्य ददश्षंथ शंकरं लोकदकरम्‌ । गणकोटिसहसैस्तु सेवितं मोदेक्षाछिभिः ॥ १४
नमरैविरूपेः कटिकैषरसरेविकरटैस्तथा । प्रणिपत्याग्रतः स्थित्वा सह देधैः पितामहः ॥ १९५

उवाच देवदेवेशं परयाबस्थां दिबोकसाम्‌ । कृपां कुरु महादेव शरणागतवत्सर ॥ १६
बृष्टदेत्यवधार्थं च समुधोग्यं विधेद्यतः । सोऽपि तद चनं श्रुत्वा दैन्यकशषोकसमन्वितम्‌ ॥ १७
त्रिदशैः सितः सर्वैराजगाम हरेः पदम्‌ । तुष्वुमुनयः स्वे सप॒रोरगर्किनराः ॥ १८
जय माधव देवेश जय भक्तजना तिहन्‌ । कृपां करु महादेव विरोकय स्वसेषकान्‌ ॥
इत्युचेभगदुः सर्वे देवाः शवपुरोगमाः ॥ १९
इत्युक्तमाकण्यं स॒राधिनायो वृषा सुतां परिचिन्द विष्णः ॥
जगाद देबाञ्जल्दोचया गिरा दुःखं तु तेषां परज्मं नयन्निव ॥ २०
भो ब्रह्मर्वेन््रपुरोगमामराः शृण्वन्तु वाचं भवतां हिते रताम्‌ ॥
जाने दश्ग्रीवभयं कृत वस्तन्नाशयाम्यद्य कृतावतारः ॥ २१
पुरी त्वयोध्या रविवंशजतिर्पेमहादानमखादिसत्कियेः ॥
प्पाणिता भूतलमण्डला(ना)या विराजते राजतभूमिभागेः ॥ २२

तस्या दशरथो राजा निरपत्यः भ्रियाऽन्वितः । पटयत्यधुना राज्यं दिकक्रं जयवान्विय॒ः॥ ३२
स तु बन्द्रादृष्यशृङ्गात्ाथितात्पुत्रकाम्यया । पुत्र्यां विधिना यज्वा महावलंसमन्वितः ॥ २४
ततोऽहं पराथितः पर्वं तपा तेन भोः सुराः । पत्नीषु भूत्वा तिषषु चतुधाऽपि भवत्कृते ॥ २५

रापलश्ष्मणक्षवघ्रभरताख्यासमन्वितः । कतोऽस्मि रावणोद्धारं समृटबलवाहनम्‌ ॥ २६
भवन्तोऽपि स्वकैरंशेरवतीयं चरन्त्विह । ऋषक्षवानरसूपेण स्त्र पृथिवीतले ॥ २७
इत्यक्त्वा विररामाऽऽगु नमसीरितवादरपुने । देवाः शरुत्वा महदराक्यं सव बे हृष्टमानसाः ॥ २८
पचकरगीदितं यादृण्देवदेषेन धीमता । सैः स्मैरंशेमही पूणां ऋक्षवानररूपिभिः॥ २९
योऽषौ विष्णुभहादेवो देवानां दुःखनाशनः । स त्वमेव महाराज भगवरान्कृतविग्रहः ॥ २०
भरतोऽयं लक्ष्मणश्च शचर्रश्च महामते । तावकांरो दशग्रीवो निहतश्च सुरातिदः ॥ ३१

वैरानुबन्धेन जानकीं हृतवान्पुनः । स त्वया निहतो दैत्यो ब्रह्मराक्नसजातिमान्‌ ॥ २२

ब्राह्मणानां सख॑ तदरन्यनीनां तापसं बलम्‌ । शिवानि सरवैतीथानि सर्वे यज्ञाः सुसंहिताः ॥र२

पुरस्त्यपु्रो दैत्येन्द्रः सर्वलोकैककण्टकः । पातितः पृथिवी सवां सुखमाप महेश्वर ॥ = २४

त्वयि राज्ञि जगत्सर्वं सदेवासुरमानुषम्‌ । सुखं प्रपेदे विदवात्मञ्जगय्योने नरोत्तम ॥ ३५

[एतत्ते स्परमाखूयातं यतृषटोऽदं त्वयाऽनघ । उत्पत्तिश्च विपत्तिश्च मया मत्यनुसारतः| ॥ २६
इत्यं निशम्य दितिनेन्द्रकुलानुकारिवार्तौ महापुरुष इश्वर ई षिता च ॥
संरुद्धबाष्पगल्दश्रुमुखारविन्दो ममो पपात सदसि प्रथितप्रभावः ॥ २७

इति श्रीमहापुराणे पारे पातालखण्डे हषवात्स्यायनसंनदे रावगोत्यत्तिविपत्तिकथनं नाम सप्तमोऽध्यायः # ७ ॥
आदितः छोकानां समच्यङ्ाः-- १११५५

[मरै

अथाष्टमोभ्ध्याथः ।

शेष उव।च--
षारस्यायन पूनिश्रेष्ठ कथा पापरणाश्षिनी । ब्रह्मण्य देव देवस्य सवेधर्मकरक्ितुः ॥ ___ . `

“द्धि

१ 9 9 |

(0

* एतभिकान्तगंतः पाठः क. ख. ग. छ. ज. भ. ठ. र. ण. त. थ. द्‌. ध. पुस्तकस्य; ।

८ ज्टमोऽध्यायः ] ध्नपुराणम्‌ । १७
राभानं पृछितं दृष्टा कुम्भजन्मा तपोनिधिः । शनैः दनैः करेणाऽऽग पर्पक्चीशु जगाद च ॥ श

भो रामाऽऽशवसिहि कषर किमथेमवसीदसि। भवान्दैत्यकुलच्छेत्ता महाविष्णुः सनातनः ॥
भूतं भव्यं भवच्चैव जगत्स्थाशु चरिष्णु च । त्वहते नास्त संचारि किमर्थमिह पितः ॥ ५
श्रुत्वा वाक्यं महाराजः कुम्भजन्मसमीरितम्‌ । उत्तस्थौ परिगलन्ेत्रवाप्यपूरितसन्युखः॥ ८
उवाच दीनदीनं च विस्पष्टाक्षरविस्तरम्‌ । त्रपाभरनमन्र्था ब्रह्म्रोहपराडगखः ॥ - |
श्रीराम उवाच-
अष मे पदयता्नानं विग्रहस्य बुरात्मनः । यद्रा्मणकुले रूढं हतवान्कामरोलपः ॥ ७
पहिलार्थे त्व विम षेद शास्रविवेकवान्‌ । हतवान्वाडवङ्रं बुद्धिद्यीनोऽतिद्भतिः ॥ ८
ृ्वाङ्णां कुरे जातु ब्राह्मणो न दुरुक्तिभाक। ईशं कुवत कर्मं मयैतत्सुकलङ्कितम्‌ ॥ ९

े प्राह्मणास्तु पूनाहा दानसंमानभोजनेः । ते मया निहता विपाः शरसंघातसंहितै; ॥ १०
कास्तु लोकान्गमिष्यामि कुम्भीपाकोऽपि बुःसहः। ेदशं तीथमप्यस्ति यन्मां पाययितुं क्षमम्‌ ११

न यज्ञो न तपो दान न देवभरतिमादिकम्‌ । यज्ञ बे प्राह्मणद्रोगधुभैम पावनतारकम्‌ ॥ १२

यैः कोपितं ब्रह्मकुलं नरेनिरयगामिभिः । ते नरा बहुशो दुःखं भोक्ष्यन्ति निरयं गता; ॥ १३

मेदा मृं तु धमाणां वणो भ्रमनरिवेकिनाम्‌ । तन्म ब्राह्मणकुङं सर्ववेदैकजशाखिनः॥ १४

ूलच्छेुममादधत्यात्को लोको नु भविष्यति । किं मया करणीयं पै येन मे हि शिवं भवेत्‌ १५
शेष उवाच--

बिरपन्तं भृशं रामं राजेन्द्रं रुपुगवम्‌ । मायामनुष्यवपुषं कृम्भजन्माऽब्रवीदचः ॥ १६
अगस्त्य उवाच-

प्रा विषादं महाधीर कुर राजन्महामते । न ते ब्राह्मणहत्या स्यादृष्टानां नाशमिच्छतः ॥ १७
त्वे पुमान्पुरुषः साक्षादीश्वरः कृतेः परः । कतां हर्ताऽविता साक्षानिर्गुणः सरेच्छया गुणी १८
सुरापो ब्रह्महत्याङृत्खणंस्तेयी महाघञ्त्‌ । स त्वन्नामवादेन पूताः शीध्रं भवन्ति हि ॥ १९
इयं देवी जनकजा महाविद्या महामते । यस्याः स्मरणमात्रेण युक्ता यास्यन्ति सद्भतिम्‌ ॥ २०
रावणोऽपि न वा दैत्यो वैकुण्ठे तव सेवकः । ऋषीणां शापतोऽवाघ् दैत्यत्वं दनुजान्तक ॥ २१
तस्यानुग्रहकती त्वं न तु हन्ता द्विजन्मनः । एवं संचिन्त्य मा भूयो निजं श्ोचितुपरईसि ॥ २२

इति श्रुत्वा ततो वाक्यं रामः परपुरंजयः । उवाच परमं वाक्यं गद्दस्वरभाषितम्‌ ॥ २३
राम उवाच--

पकं द्विषिधं पोक्तं ज्ञाताज्गातविमेदतः । ज्ञातं यदबुद्िपू् हि हङ्ातं तद्विवजितम्‌ ॥ २४

ृद्धपू्वं कृतं कमं भोगेनैव बिनर्यति । नस्येदनुकषयादन्यदिदं शा्मिनिधितम्‌ ॥ २५

(भकुेतो ुदधिपूर्व मे ब्रह्मतया निन्दितम्‌ । न मे दुःखापनोदाय साधुवादः सुस॑मतः।॥। २६

हि तादृशं महयं यादृशं पापदाहकम्‌ । वतं दानं मखं किचित्तीथमाराधनं महत्‌ ॥ २७

येने 7 कीतिर्लोकान्वै प्रपिष्यति। पापाचाराप्रकाट्ष्यान्त्रह्महत्याहतपभान्‌ ॥ २८
ष उवाच-

पुक्तवन्तं तं रामं जगाद स तपोनिधिः । सुरासुरनमन्भौलिमणिनीरामिताङधिकम्‌ ॥ २९
1 नयक
* एतजिहान्तगेतः पाठः क. ख. ग. छ. ज. भ. ठ. ड. ण. त. थ. द. ध. पृस्तकस्थः ।

४३८ महापनिश्रीन्यासप्रणीत-- ` ४ पातारलण्डे-

छ्रणु राम महावीर रोकानुग्रहकारक । विग्रहत्यापनोदाय तव यद्वचनं धवे ॥ ३०
पर्वं स पापं तरति योऽश्वमेधं यजेत वै । तस्मात्वं यज विश्वात्मन्वाजिमेधेन शोभिना ॥ ३!
पप्ततन्तु्महीभत्री त्वया साध्यो मनीषिणा । म्ासमृद्धियुक्तेन महाबलसुशारिना ॥ ३२
त बाजिमेषो विभाणां हत्यायाः पापनोदनः । कृतवान्यं महाराजो दिरीपस्तब पृषजः ॥ ३२

शतक्रतुः शतं इत्वा तूनां पुरुषषभः। पदमापामरावत्यां देषदैत्यप्रसेवितम्‌ ॥ १४
पनुश्च सगरो राजा मरुतो नहुषात्मजः । एते ते पुषेजाः स्वे यहं कृत्वा पदं गताः ॥ ३५
तस्मात्त्वं रु राजेनद्र समर्थोऽसि समन्ततः । श्रातरो लोकपााभा वन्तेते तव भावुकाः ॥ १६
इत्युक्तमाकण्यं मुनेः स भाग्यवान्रधृत्तमो ब्राह्मणवाक्यभीतः ।
पपच्छ यागे समातं चिकीषंन्विधि पुरावित्परिगीयमानः ॥ २७
इति श्रीमहापुराणे पाग्रे पातालखण्डे ेषवात्स्यायनसंवादे रषुनाथस्यागस्स्योपदेशो नामाष्टमोऽध्यायः ॥ ८ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १११९२

[वीरि

अथ नवमोऽध्यायः ।

पि

श्रीराम उवाच-
कीद्शोऽश्वस्तत्र भाव्यः को विधिस्तत्र पूजने । कथं वा शक्यते कर्तु के जेयास्तत्र वेरिणः ॥ १
अगस्त्य उवाच-
गङ्गाजसमानेन वर्णेन वपुषा शुभः । करणे श्यामो युखे रक्तः पीतः पृच्छे सुखक्षितः ॥
परनोेगः सर्वगतिरुषेश्रवःसमपभः । वाजिमेधे हयः पोक्तः शुभलक्षणलक्षितः ॥
वैक्षाखपौर्णमास्यां तु पूजयित्वा यथाविधि । पत्रं छिखित्वा भारे तु खनामबरचिहितम्‌ ॥
प्रोचनीयः परयत्नेन रक्षकैः परिरकितः । यत्र गच्छति यङ्गाश्वस्तत्र गच्छन्ति रक्षकाः ॥
यस्तं बलाभिबधाति खवीयैवर्दापितः । तस्मात्सभमानेयः परिराकरेहेयः ॥
कत्री तावत्सुविभिना स्थातव्यं नियभादिह । ृगशचङ्गपरो भूत्वा ब्रह्मचयसमन्वितः ॥
रतं पालयमानश्च याबदरषं व्यतिक्रमेत्‌ । तावदीनान्धकृषणाः परितोष्या धनादिभिः ॥
अन्नं तु बहुशो देयं धनं वा भूरि मारिष । यद्यत्माथयते धीमां स्तत्तदेव ददाति हि ॥
एवे परक्वतः कम यहः संपृणेतां गतः । करोति सवेपापानां नाशनं रिपुनाशन ॥ १०
तस्माद्धवान्समर्थोऽस्ति करणे पाटनेऽचेने । कृत्वा कीति सुविपुलां पावयान्याञ्जनाभरुप ॥ !
श्रीराम उवाच--
विलोकय द्विजश्रेष् वाजिशालां ममाधुना । तादशाः सन्ति नो वाऽश्वाः जुमलक्षणलक्षिताः \*
हति श्रुत्वाऽपि तद्राक्यमगस्त्यः करुणाकरः । उत्तस्थौ वीक्षमाणोऽयं यागाहान्वाजिनः शुभान्‌॥
गत्वाऽथ तत्र श्नालायां रापचन्द्रसमन्वितः । ददश्षोश्वान्िचित्राङ्गान्मनोबेगान्महाबलान्‌ ॥ {४
अवनितलगताः किं वाजिराजस्य वंश्याः किमथ रपृपतीनामेकतः कीतिषपिष्डाः ¦
किपिदमपूतराशिबीहरूपेण सिन्धोमुनिरिति मनसोऽन्तविस्मयं पराप पद्यन्‌ ॥ !“
एकः शोणदेशानां बाणिनां पदरतमा । एकतः वय्कणानां कसतूीकान्तिसमभाः ॥

१ग. हृ. ठ. ड. घ. ्यातापाः। २क.ख.ग.अ.ग.ठ.ड.ग.त.थ.ध. मानम्‌ ।६। ३छ.र. ति
पुनि" । ४ छ. ड. "मवा ।

€ @ < 6 ~< -छ ६9

©

९ नवमोऽध्यायः | पश्मपुराणम्‌ । ४३९

एकतः कनकाभाश् स्वन्यतो नीरषाणिनः । एकतः शबरीर्वणीविरिरर्वानिपिर्रताः ॥ १७
एवं पश्यन्पुनः सवोन्कोतुकाविष्ट्मानसः । ययावन्यत्र तान्रषुं यागयोग्यान्हयान्स॒निः ॥ १८
ददक्ष तत्र शतशो बद्धांस्तादृशवणेकान । [ #दृष्ा विस्मयमापेदे बिस्मयाद्धर्षिताङ्गकः ॥ १९
एकतः इयामवर्णाश्च सवाङगेषु पयःपभान्‌ ] । ¶ीतपुच्छान्युसे रक्ताञ्डभलक्षणलक्षितान्‌ ॥ २०
निरीक्ष्य परितोऽनपान्विमलनीरधारानिभान्‌ ।
प्रभञ्जनमनोजवान्विमरकीतिपुञ्चप्रभान्‌ ॥
पयोनिधिवरिशोषको मुनिरुवाच सीतापतिम्‌ ।

विचित्रह्यदक्षेनादुषितनेत्रवक्त्रभभः ॥ २१

अगस्त्य उवाच--
हयमेधक्रतोयोग्यान्वाहांस्ते बहुशः शुभान्‌ । पश्यतो नेश्रयोर्भेऽग् वृतिर्नास्ि रघत्तम ॥ २
रामचन्द्र महाभाग सृरासुरनमस्कृत । यद्ग र महाराज हयमेधं सुविस्तरम्‌ ॥ २३

सुरपतिरिव सवोन्यह्नसंधान्करिष्यं-
स्वपन इव सुपबोरातितोयं विशोष्यन्‌ ।
हतरिपुगणयुख्यं सांपरायं विजित्य

क्षितितलस॒ुखभोगं कुषिदं भूरिभोग ॥ २४
इत्येवं वाक्यनादेन परितुशसिटेन्दियः । सान्ये यहसंभारानाजहार मनोहरान्‌ ॥ २५
ुन्यन्वितो महाराजः सरयूतीरमागतः । सुबणंखाङ्लेभूमि विचकषं महीयसीम्‌ ॥ २६
वििख्य भरमि बहुशश्वतुर्योजनसंमिताम्‌ । मण्डपान्रचयामास यद्वार्थं स नरोत्तमः॥ २७

कण्डं तु विधिवत्कृत्वा योनिमेखल्याऽन्वितम्‌ । अनेकरत्नरचितं सवैशोभासमन्वितम्‌ ॥ २८
मुनीश्वरो महाभागो वसिष्ठः सुमहातपाः । सर्वं तत्कारयामास वेदशाज्ञविधिश्रितम्‌ ॥ २९
ेषितास्तेन निना शिष्या मुनिवराश्रमान्‌ । कथयामासुरुयक्तं हयमेषे रपरमम ॥ ३०
आकारितास्तद। सवे ऋषयस्तपतां बराः । आजग्मुः परमेशस्य दर्दने त्वतिलाटसाः॥ ३१
नारदोऽसितनामा च पेतः कपिरो मुनिः । जाठूकण्याऽङकिरा ज्यास आिपेणोऽभिगौतमो ३२

हारीतो या्गवर्क्यश्च संवते श्ुकसं कः । इत्येवमादयो रामहयमेधवरं ययुः ॥ ३३

तान्सवान्पूजयामास रघुराजो मं्ामदा । प्रत्युत्थानाभिवादाभ्यामधविष्टरकासनैः ॥ ३४

गां हिरण्यं ददौ तेभ्यः पराय्षो दृ्टविक्रमः । महद्धाग्यं त्वय मेऽस्ति यथूयं दनं गताः ॥ ३५
शेष उवाच-

एवं समाकुले ब्रह्मन््षिवयसमागमे । धर्मवातौ बभूवाहो वणां श्रमसुसंमता ॥ ३६

वारस्यायन उवाच--
का धमेवारता तत्राऽऽसीरकि वा कथितमद्धुतम्‌ । साधवः सर्वलोकानां कारुण्याक्कियुताघ्रुबन्‌ ॥
शेष उवाच--

तान्समेतान्पुनीन्दष्टय रामो दाक्षरथि्महान्‌ । पपच्छ सवैधर्माश्वसर्ववणाश्रभोचितान्‌ ॥ ३८

* एतशिहान्तगंतः पाठः क. ख. ग. च. छ. ज. म. ठ. इ. ण. त. थ. द्‌. ध. पुस्तकस्थः ।

१ ख. “कतो भवर" । २ स. "तो यक । ३ क.ख.ग. च. छ.ज.भ.ट.ड.ण. त.थ. द्‌. ध. महामनाः

४४० महामुनिभरीभ्यासपणीतं-- [ परतार्खण्डे-

ते तु पृष्टा हि रमेण धर्मान्भोचम॑हागुणात । तान्भवक्ष्यामि ते सशौन्यथाविधि भृणुष्व तान्‌ ३९
ऋषय उचुः-
ब्राह्मणेन सदा कार्थं यजनाध्यापनादिकम्‌ । बेदान्परित्वा विरजेन्न। वा गास्थ्यमाविशेत्‌ ४०
[ब्राह्मणेन सदा त्याज्यं नीचसेषानुजीवनम्‌ । आपद्वतोऽपि जीवेत न श्वटरत्या कदाचन| ४!
ऋतुकालाभिगमनं धर्मोऽयं एृदिणः पररः । श्रीणां वरमनुस्शृलयापत्यकामोऽथवा भषेत्‌ ॥ ४२
दिवाभिगमनं पंसामनायुष्यकरं मतम्‌ । श्राद्धाः सवैपवाणि यतस्त्याज्यानि धीमता ॥ ४३
तत्र गच्छनिक्षयं मोहाद्धमोस्च्यपते परात्‌ । ऋतुकालाभिगामी यः स्वदारनिरतश्च यः ॥ ४४
स॒ सदा ब्रह्मचारी विह्ेयः सदरहाश्रपी । ऋतुः षोडशयामिन्यश्तल्लस्तायु गर्हिताः ॥ ४५
पुत्रदास्वासु या युग्मा अयुग्माः कन्यकाप्रदाः । स्यक्त्वा चन्द्रमसं दुष्ट मधां पृं विहाय च ४६

कचिः सभिर्धिशेत्पत्नीं पुज्लामरघ विशेषतः । शुचि पुत्रं परसयेत पुरुषायैप्रसाधनम्‌ ॥ ७७
आरव षिव! गोद युक्तं तत्पश्षस्यते । शुरफमण्यपि कन्यायाः कन्याविक्रेतृपापश्त्‌ ॥ ४८
वाणिज्यं वृपतेः सेवा वेदानध्ययनं तथा । छुविवाहः करियालापः कुरुपातनहेतव; ॥ ४९
अम्नोदकपयोगलफलैवीऽपि गृहाश्रमी । गोदानेन तु यत्पुण्यं पाजनाय विधिपूवेकम्‌ ॥ ५०
अनधितोऽतिथिरगेह।द्प्राशो यस्य गच्छति । आजन्मसतौवितात्पुण्यात्षणात्स हि बहिभषेत्‌ ॥ ५१
पिवृदेवमनुष्येभ्यो द ्वाऽशीतागृतं शृही । स्वार्थं परमधं भह केषटं स्वोदरंभरिः ॥ ५२

षष्ठ ्टम्योविशेत्पापं तेटे मांसे सदेव हि । चतुदेश्यां तथाऽपायां यजेत श्रमङ्गनाम्‌ ॥ ५१
रजस्वलां न सेवेत नाश्रीयात्सह भायेया । एकवासा न भुञ्जीत न युज्ञीतोत्कटासने ॥ ५४
नाइनतीं सी समीक्षेत तेजःकामो नरोत्तमः। मुखेनोपधमेन्नाप्रे नररा नेक्षेत योषितम्‌ ॥ ५५
नाऽऽचक्षीत धयन्तीं गां नेन्द्रचापं मदहेयेत्‌ । न दि्रोदतसारं च भसयेदधि नो निशि ॥ ५६
नाङ्प्री परतापयेदमनौ न वस्त्वशुचि निक्षिपेत्‌ । प्राणितं न कुर्बीत नाहनीयास्सैध्ययोद्रेयो;५७
छीधरपिणीं नाभिवादे्नाय्यादादति रात्रिषु । तौयंत्रिकमियो न स्यात्कास्ये पादी न धावयेत्‌९८
न धारयेदन्यभृक्तं वासश्चोपानहावपि । नभिन्नभाजनेऽउनीयान्नारनी तान्यविदूषिते ॥ ५९
तैबिशेनाऽदरैवरणो नोच्छिष्टः कविदात्रजेत्‌ । शयानो वा न चरनी यानोच्टिष्टः संसपृशेच्छिरः
न मनुष्यस्तुतिं कर्याननाऽऽत्मानमवमानयेत्‌ । अभ्युदन्तं न प्रणमेत्परम्मांणि नो षदेत्‌ ॥ ६
एवं गाहस्थ्यमाभिलय वानप्रस्थाश्रमं व्रजेत्‌ । सस्रीको विगतस्लीको विरजेत ततः परम्‌ ॥ ६२
त्येवमादयो धमां गदिता ऋषिभिस्तदा । श्रुता रामेण महता सवेलोकहितेषिणा ॥ ६?

इति श्रीमहापुराणे पाचने पातालखण्डे देषवरात्स्याग्रनसंवादे रःमाश्वमेषे सवधमेनिरूपणे नाम नव्रमोऽध्यायः ॥ ५ ॥
अ।दितः छोकानां सपरष्यङ्मः- १ १२५५

अथ दशमोऽध्यायः ।

॥पीिगीीिररिीी

शेष उवाच--
त्थं संभृण्वतो ध्मान्बसन्तः सयुपस्थितः । यत्र यद्वक्रियादीनां भारम्भः सुमहात्मनाम्‌ ॥ ›
#* एतशिहान्तर्गंतः पाठो ग. छ. ड. द्‌. पुस्तकस्य: ।
१. दाहः ।२क.ख.ग.ज.म. त. ध, द्रि । पश्दश्यां चतुर्णां तथैष च भगेष्षुरे। र'। ध.दि'
[दष्यां चतुदेश्यां तथैव च धरुरक्रियाम्‌ । र" । ३ ७.३. इ. ध. य. जे क्कृष्टमानसः । ह" ।

१० दशमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ` ४८१

,

टा तं समयं घीमान्वतिष्ः कलटशोद्धवः । रामं ोकमहाराजं प्रत्युवाच यथाचितप््‌ ॥ ` `
वसिष्ठ उवाच-
रामचन्द्र महावाहो समयः पथभृत्तव । हयो यत्र भमुच्येत य्गर्थ परिषूभितः ॥
सामग्री क्रियतां तत्र आहूयन्तां द्विजोत्तमाः । करोतु पूजां भगवान््राह्मणानां यथोचिताम्‌
दीनान्धकृपणानां च दानं स्वान्तसगुद्रतम्‌ । ददातु विधिवत्तेषां प्रतिपूञ्याभिवासनैः॥
भवान्कनकसत्पल्या दीक्षितोऽत्र वते चर । भ्रमिशायी ब्रह्मचारी बसुभोगविवभितः ॥
पृगशयङ्गरः कव्या मेखलाजिनदण्ड भत्‌ । करोतु सव॑संभारः सरवद्रव्यसमन्वितः ॥
इति शरुत्वा महदरक्थं वसिष्ठस्य यथारथकम्‌ । उवाच लक्ष्मणं धीमान्नानार्थपरिवरहितम्‌ ॥
श्रीराम उवाच-
णु रक्ष्मण पदराक्यं श्रत्वा तत्कुरु सत्वरम्‌ । हयमानय यत्नेन पाजिमेधक्रियोचितम्‌ ॥
रेष उवाच-
त्वा वाक्यं रघुपतेः शबुजिटक््मणस्तदा । सेनापतिमुवाचेदं वचो विविधवर्णनम्‌॥ १०
लक्ष्मण उवाच-
वीराऽऽकणेय मे वचः सुमधुरं श्रत्वा त्वरातः पनः
कुषैन्तु क्षितिपालमोलिमुकुटमेङ्ञां हि रामाह्नया !
सेनां कालबलप्रपातनबलपोयत्समथाङ्गिनीं
सजनां सद्रथहस्तिपत्तिहयिनीमाराद्विपेद्यन्वितः ॥ ११
सजीढृता वायुजवास्तुरङ्गास्तरङ्माखललितादपिपाताः ।
सदश्व चारेबेहुशस्रधारिभिः संरोहित वैरिवल्महारिभिः ॥ १२
संलक्ष्यन्तां हस्तिनः पवेताभा आधोरणः परासङ्न्ताग्रहस्तेः ।
शूरः संसदूरिदानोपहाराः क्षीवाणास्ते स्ैशसास्पू्णाः ॥ १३.
विततबहुसम्द्धि भ्राजमाना रथा मे पवनजवनवेगेवीजिभिुक्तदेहाः ।
विबुधरिपुविनाशस्मारकंरायुधा्ेशरतवलभिविभागा नीयतां ( ! )सूतहन्देः ॥ १४
पत्तयः शतो म्यमायान्त्त्रास्ञपाणयः । हयमेधारैवाहस्य रक्षणे विततो्माः ॥ १५
इत्याकण्यं वचस्तस्य लक्ष्मणस्य महात्मनः । सेनानीः कालजिन्नामा कारयामास सलितम्‌ १६
दशधुवकमण्डितो रघुसुरोमश्ोभान्वितो |

^$ @ $ 6» +€ ~न

द:

विविक्तगललुक्तिभद्रिततकण्ठकोश्े पणिः ।
गुते विश्षदकान्तिषृकिशितिसुहस्वकणंद्रयो
व्यराजत तदा हयो धृतनराग्रयरदिमच्छटः ॥। १७
कलाशोभितमुखः स्फुरद्रलनविशोभितः। युक्ताफलानां मालाभिः शोभितो नियौ हयः॥ १८
भेतातपत्ररचितः सितचामरशोभितः । बहुशोभाषरीताङ्गो निर्ययौ हरिरा ततः ॥ १९
अग्रतो मध्यतश्वके पृष्ठतः सेनिकास्तथा । देवा हरिं यथापूर्व सेवन्ते सेवनोचितम्‌ ॥ २०
भय सैन्यं समाय सर्वमाज्ञापयत्तदा । हस्स्यश्वरथपत्तीनां हृन्दैः सुबह संडुखम्‌ ॥ २१

१तसततः समेतानां सेन्यानां शरूयते ध्वनिः । ततो दुन्दुभिनादोऽभृत्तस्मन्पुरवरे वदा ॥ २२

५३ म्ामुनिश्रीव्यासपणीतं-- [.४ पाताश्लण्दे-

तभिनादेन शरणां प्रियेण महता तदा । कम्पन्ते गिरवसङ्गाः पासादा विचलन्ति च ॥ २३
हेषारबो महानासी द्ाजिनां पृषतां वरप । रथाङ्गवातसंधुष्टा धरा स॑चखतीव सा ॥ २४
अलितगंभयूयेश्च पृथ्वी रुद्धा समन्ततः । रजस्तु पचरत्र जनान्तर्षानमादधात्‌ ॥ २५
निर्जगाम महासैन्यं छत्रः संछाय भास्करम्‌ । सेनान्या कारजिभाम्ना मरित जनसंकुलम्‌ ॥२६
गर्जन्तस्तम्र बीराएयाः कुन्तो रणसंश्रमम्‌ । रघुनाथस्य यागाय सजास्ते पययुदा ॥ २७
यृगपदमयमङ्गष्यङ्गरागं दधानाः
कुस॒मविपरमाशाशोभिनश्वो्तमाङ्गाः ।
पुकुटकटकभूषाभूषिताङ्गाः; समस्ता
ययुरवनिपतेस्ते त्वाक्या चापि सर्वे ॥ २८
येवं ते महाराजं ययुः सेनाचरास्त्वराः । धुधराः पाशषराः सद्धराः स्फुटक्रमाः ॥ २९
एवं शनैः शनैः प्राप्तो मण्डपं यागचिहितम्‌ । हयः सुरक्षततलं भूमि कुवमः एवन्‌ ॥ २०

रामो दष्टा हरिं भाप बहुसंतुषटमानसः । वसिष्ठं मेरयामास क्रियाकतेव्यतां भरति ॥ ११
वसिष्ठो राममाहूय १ प्रयोगं कारयामास[+ब्रह्महत्यापनोदनम्‌ ॥ ३२
बरह्मचय॑व्रतधरो एृगश्ङ्गपरिग्रहः । तत्कमं कारयामास] रामः परपुरंजयः ॥ ३

भारेमे यागकमार्थं कुण्डं मण्डपसंमितम्‌ । तत्राऽऽचार्योऽमवद्धीमान्वेदशाङ्ञविचारपित्‌ ॥ ३१
वसिष्ठो रघुनाथस्य कुलपूर्वगुरुमुनिः । ब्रहम॑स्तत्राऽऽचरद्‌ब्राहम्यं कमौगस्त्यस्तपोनिधिः ॥ ३५
वारमीकिुनिरध्वथुूनिः कण्वस्तु द्रारपः । अष्टौ दवाराणि तत्राऽऽसन्सतोरणञुभानि वे ॥ २६
रारि दारि दयं विप ब्राह्मणस्याधिमश्रवित्‌ । पूर्वद्वारे पनिश्रेष्ठौ देवरासितसंद्निती ॥ २७
दक्षिणदवारि भूमानो कर्यपात्री तपोनिधी । पशिमद्रारि ऋषभौ नातूकर्ण्योऽथ जाजलिः ॥

उत्तरदारि पुनी दरौ दितीकेकततापसो ॥ १८
एवं द्रारवि्धि त्वा वसिष्ठः कुम्भसंभवः । हयबयस्य सत्पूजां कतौमारभत द्विज ॥ १९
सुबासिन्यल्ियस्तत्र वासोटैकारश्नोभिताः । हदिद्राक्षतगन्धायेः पूजयामासुरचितम्‌ ॥ ४०
नीराजनं ततः त्वां धृपयित्वाऽगरूक्षणेः । बधौपनं जना वेश्याश्रक्ुस्ता वाडवाहया ॥ ४!
एवं संपूञ्य विमले माले चन्दनचचिते । कुङ्कमादिकगन्धाढ्ये सवेश्ोभासमन्विते ॥ ४२
षषन्ध भास्वरं परतरं तप्तहाटकनिभितम्‌ । तन्नारिखदाक्षरथः प्रतापबरमूभितम्‌ ॥ ४}
सूरयव॑शञध्वजो धन्वी धनुदीकषागुरारुः । य॑ देवाः सासुराः सर्वे नमन्ति मणिमोकिभिः ॥ ४१
तस्याऽऽत्मजो बीरबल्दर्पहारी रघृदरहटः । रामचन्द्रो महाभागः सवेश्रक्षिरोमणिः ॥ ५५

तन्माता कोशलनृपपत्नीगेसमुद्धवा । तस्याः कुकिभवं रत्नं रापः सत्रु्षयंकरः ॥ ४६
करोति हयमेषं वे ब्राह्मणेन स्॒चिक्षितः । रावणाभिषविपन्द्रबपपापापनुलये ॥ ४७
मोचितस्तेन वाहानां पुख्योऽस वाजिनां वरः । महाबरपरीवारपरिखाभिः सुरक्षितः ॥ ४८
तदरक्षकोऽस्ति वद्राता क्त्रघ्रो खवणान्तकः । हस्त्यश्वरथपादावसंधसेनासमन्वितः ॥ ४९

~ ~
[>

` + एतच्विहान्तगेतः पाठः, ख. ग. छ. ज. ठ. इ. ग. त. थ. द. घः पुस्तकस्यः । .

१४. ङ. च.2. द. स्स्तु्गा नागाथाबि'। २ क.ग.ध. ड. य.छट.ज.इ.म.ट.ठ.द.ण.त. थ.द.

नगातः । २ क... ग. छ.ज.म.ठ.द.त.थ. ध. जावि; । ण. जाबालिः! ४ छ. ज. ड. °रि सुतपौ द्वै । ५४.
इ. “त्वा पूजयि । ६ ग. “थैः सुनामब ।

१. दशमोऽध्यायः ] पर्मपुराणम्‌ । ४४३

यस्य राह इति भष्ठो मानः स्यात्स्ववशोन्मदात्‌ । शरा षयं धनुर्षारिभेष्ठा वयमिहोत्कयाः ॥९०

ते शन्तु बलाद्राहं रत्नमाराबिभूषितम्‌ । पनोवेगं कामजवं सभ्रगत्याऽधिभास्वरम्‌ ॥ ५१

ततो भोचयिता भ्राता शशधरो लीलया हठात्‌ । शरासनविनिर्ुक्तवत्सदन्नैस्तु तत्परः ॥ ५२
इत्येवमादि च पिङिर्य महामुनीनद्रः श्रीरामचनदरभुजवीर्यरसत्मतापम्‌ ।

शोभानिधानमनिलोलमवीयेबेगं पाताटष्रतरविरोषगातिं यमोच ॥ ५१
्तु्रमादिदेश्चाय रामः शब्धतां वरः । याहि वाहस्य रक्तारथ पृष्ठतः खेच्छया गतेः ॥ ५४
्बुप्र गच्छ वाहस्य माग भदरं भवेत्तव । भवेतां शदुविजयौ रिपुकर्षण ते भनौ ॥ ५९

ये योद्धारः प्रतिरणगतास्ते त्वया बारणीया
वाहं रस स्वक्गुणगणैः संयुतः सन्महोग्याम्‌ ॥

न्मा हन्यास्तान्सुकृतिकृतिनो ये न क्षंसन्ति कमं ॥ ५६
विरथान्रथसंस्थस्त्वं ये वदन्ति वयै तव । ते त्वया न निहन्तव्याः श््घ्र सुङृतैषिणा ॥ ५७
यो हन्याद्विमद मततं सुकं भप्रभयातुरम्‌ । तावकोऽदं श्ुवाणं च स व्रनल्यधमां गतिम्‌ ॥ ५८
परस्वे चित्तहत्ति त्वं मा शयः परदारके । नीचे रति मा विदध्याः सर्षद्कणपूरितः॥ ५९
पूवं परहारं द्धानां मा वथा धरिजय । पृञ्यपूजाव्यतिकरामं मा विपेहि दयान्वितः ॥ ६०
गां विभ तवं नमस्छुया देष्णवं भमेसंयुतम्‌ । अभिवाद्य यतो गच्छेत्त्र सिद्धिमवाभुयात्‌ ॥ ६१
रिष्णुः सर्वेश्वरः साक्षी स्ेव्यापकदेहश्त्‌ । ये तदीया महाबाहो तदूपा विचरन्ति हि ॥ ६२
पे सरन्ति महाविष्णुं सरवूतददि स्थितम्‌ । ते मन्तव्या महाविष्णुसमरूपा रघत्तम ॥ ६१
यस्य स्वीयो न पारक्यो यस्य मित्रसमो रिपुः । ते बै.णवाः क्षणादेव पापिनं पाषयन्ति हि॥॥६४
येषां प्रियं भागवतं तेषां वे ब्राह्मणाः परियाः । वेकण्डात्यो षितास्तेऽत्र लछोकपाबनहितवे ॥ ६५
येषां युखे हेेनौम हदि बिष्णु; सनातनः । उदरे विष्णुनेबेथं स श्वपाकोऽपि वैष्णवः ॥ ६६
येषां बेदाः प्रियतमा न च संसारजं सुखम्‌ । स्वधमेनिरता येऽत्र ताननमस्कुषिहान्वितान्‌ ॥ ६७
चिषे विष्णो न बौ भेदौ न च ब्रह्ममहेश्चयोः । तेषां पादरजः एतं व्ाम्यधविनाशनम्‌ ॥ ६८
गोरी गङ्गा महारक्ष्ीयैस्य नासि पृथक्तया । ते मन्तव्या नराः सरवे खर्गरोकादिीमराः॥६९
शरणागतरक्षी च महादानपरायणः । यथाश्षक्ति हरेः भ्रीतये स शयो वैष्णवोत्तमः || ७०
यस्य नाम महापापरा्चं दहति सत्वरम्‌ । तदीयचरणदेदे भक्तियेस्य स पैष्णवः ॥ ७१
हद्दियाणि बश्च येषां मनोऽपि हरिचिन्तकम्‌ । ताशपस्छृत्य एूयात्स आजन्मपरणान्तकभ्‌ ॥ ७२

परस्य त्वं करवारूबस्यजन्भवेयंशोभूषणमूतभूमिः ॥
एवं ममाऽऽदेश्मथाऽऽचरंअ शभे; परं धाम सुयोग्मीख्यम्‌ ॥ ७३

इति श्रीमहापुराणे पागरे पातालखण्डे शेषवास्स्यायनसंबादे रामा श्वमेषे शधुतरक्िक्चाकयनं नाम दशमोऽध्यायः ॥ १ ॥
आदितः शोकानां समष्यङाः-- ११२२८

, १ इञ. धनैजय । द. रणंजय । २ पञ. वा धममेदो त्रः । ३ ग. 8.2. द. ण. त. “दो न ब्रा्मणम"। * ज. उ. १.
१. शाऽश्गताः। श । ५क.ख.ग. ए. ज. म. ठ. ड. ण. ध. ध. सुयागः ।

७४४ महामनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ ४पातारुखण्डे-

अथैकादशोऽध्यायः ।
शेष उवाच--

एवमान्ञाप्य भगवान्रामधामित्रकर्षणः । वीरानालोकयन्भूयो जगाद शुभया गिरा ॥ १
श्ुघ्रस्य मम भरातुवांजिरक्षाकरस्य बे । को गन्ता पृष्ठतो रकषंस्तनिदेशभपारकः ॥ २

यः सर्मवीरान्मति गुख्यमागतान्विनिर्जयन्म्मभिदसखसैः

गरह्णात्वसो मे करवीरकं तद्भूमो यज्ञः संभथयन्सुविस्तरम्‌ ॥ ।
इत्युक्तवति रामे तु पूष्कलो भरतात्मजः । जग्राह वीरकं तस्पादरपुराजकराम्बुजात्‌ ॥ ¢
प्वामिन्गच्छामि शतरुघ्रपृष्ठरक्षां करोम्यहम्‌ । संनद्धः सवतः शख्रचापबाणधरः प्रभो ॥ ५
पवैमश् क्षितितलं त्वत्मतापो विजेष्यते । एते निमित्तभूता वै रामचन्द्र महामते ॥ ६
भवत्कृपातः सकरं सम्रायुरमानुषम्‌ । उपस्थितं प्रयुद्धा्थं निवारणक्षमो ह्यहम्‌ ॥ ७
सवं स्वामी ज्ञास्यति यन्मम विक्रमदशेनात्‌ । एष गन्तास्मि शबुघपृष्ठरक्षामकारकः ॥ ८

एवं व॒वन्तं भरतात्मजं स प्रस्य साध्वित्यनुमोदमानः।

क्षशंस सबोन्कपिवीरमुख्यान्यभञ्जनोद्धूतमुखान्दरिः पुः ॥ ९
भो हतमन्पहावीर णु मदराक्यमादतः । त्वत्मसादान्पया पराप्रमिदं राज्यमकण्टकम्‌ ॥ १०
पीताया मम संयोगो योऽभवज्रधिनेरेः । तारितस्तद्वलं वेग्नि सर्व तव कपीश्वर ॥ १
त्वं गच्छ मम सेनस्य पाटकस्तन्ममाह्नया । श्षव्रघ्रः सोदरो मह्य पारनीयस्त्वहं यथा ॥ १२
यज यत्र मतिभ्र॑शः श्रुघ्रस्य परजायते । तत्र तत्र प्रबोद्धग्यो भराता मम महामते ॥ १३
इति श्रुत्वा महद्वाक्यं रापचन्द्रस्य धीमतः । शिरसा तत्समादाय प्रणाममकरोत्तदा ॥ १४

अथाऽऽदिशन्महाराजो जाम्बवन्तं कपीश्वरम्‌ । रघुनाथस्य सेवाये कपीण्वरमजः परभुः ॥ १५
अङ्गदो गवयो भैन्दस्तथा दधिमुखः कपिः । सुग्रीवः छवगाधीशः शतवल्यक्षिको कपी ॥ १६
नीलो नखो मनोवेगोऽधिगन्ता वानराङ्गजः । इत्येवमादयो गयं सजीभूता भवन्तु भोः ॥ †७

र रथः सदम्बेशच तप्तहारकभूषणेः । कवचेन रिरस्राणेभेषिता यान्तु सत्वराः ॥ १८
शेष उवाच-
सुमश्रमादूय सुमत्रिणं तदा जगाद रामो बल्वीय॑श्षोभितः।
अमात्ये बद केऽ योज्या नरा हयं पालयितुं समथः ॥ १९
तदुक्तमेवमाकण्यं जगाद परवीरहा । हयस्य रक्षणे योग्यान्वछिनोऽत्र नराधिपान्‌ ॥ २०

रघुनाथ श्यण़ष्वेतां स्तव वीरान्ससंदितान्‌ । धनुधंरान्महावि्यान्सर्वशषखास्लकोविदान्‌ ॥ २१
्रतापाग्व्यं नीलरत्नं तथा लक्ष्मीनिर्धिं दपम्‌ । रिपुतापं चो प्रहयं तथां शसख्विदं दपम्‌ ॥ २२
राजन्योऽसौ नीररत्नो महावीरो रथाग्रणीः । स एव लक्षं रेत क्षं युध्येत निभयः ॥ २२
अक्षोहिणीभिदेश्षभियातु वाहस्य रक्षणे । दंशितैः सरिरल्ञाणेमेहावाहुमिरुदधतेः ॥ २४
प्रतापाग्यो यो हि जिद्यं रिपुवगेमदातयत्‌ । सव्यापसव्यबाणानां मोक्ता सबोद्जवित्तमः ॥२५

--~- --~*

१ क. "यद्र रिपुमल्न' । च. न. "येद सुदशन्न' । २ग.छ@. ड. शल्नाञ्ञः। ३ त.'दयः शीघ्रं स।४द. छवरगमे
स ।५च. शा रात्रः

११ एकादशोऽध्यायः ] पदपुराणम्‌ । ४४५

[शएषोऽकषोिणीर्विशत्या यातु यद्गहयावने । संनद्धो रिपुनासाय युक्तः कोदण्डदण्डभव्‌ ॥ २६
तथा र्ष्मीनिधिस्त्वेष यातु राजन्यसत्तम ।] यस्तपोभिः शतधतिं परसाद्रास्राणि चाभ्यसत्‌ ॥

ब्रह्मां परुपयज्ं गाख्दं नागसंङ्गितम्‌ । मायूरं नाकुलं रौद्र ष्ण मेधसंभवम्‌ ॥ २८
वज पावेतसहञं च तथा वायव्यसंक्ितम्‌ । इत्यादिकानामच्नाणां संमयोगविसर्गवित्‌ ॥ २९
स एष निजसेन्यानामक्षोदिण्यैकया युतः । यातु शूराग्यमुक्टः सवरैरिमभञ्जनः ॥ ३०
रिपुतापोऽयमेवाद्य गच्छतवग्व्यो धनुशरेताम्‌ । सवैशस्रास्रकुशरो रिपुव॑शदबानलः ॥ ३१
गच्छतात्सेनया तसवद्य चतुरङ्गसमेतया । शघरघनाह्ां श्षिरस्येते दधत्वद्य बलोत्ताः ॥ ३२

दग्रा्वोऽपि महाराजस्तथा शद्लाषिदेष च । स्वे यान्तु सुसंनद्धास्तव वाहस्य पाठकाः ॥ ३३
इति भाषितमाकण्ये मश्रिणः प्रजहषे च । आङ्ञापयामास स तान्सुमश्रिकयितान्भटान्‌ ॥ ३४
ेऽुक्ं रघुनाथस्य भाप्य मोदं मपेदिरे । चिरकालं सांपरायं बाञ्छन्तो युद्धदुर्मदाः ॥ ३५

संनद्धाः कवचाेश्च तथा शस्ाज्ञवतेनेः । ययुः शव्रुघ्रसंबासं स(तापतिपभणोदिताः ॥ ३६
हेष उवाच--
अथोक्त ऋषिणा रामो विधिनाऽपूजयत्स ह । आचार्यादीनृषीन्सवौन्यथोक्तवरदक्षिणैः ॥ ३७
आचार्याय ददौ रामो हस्तिनं षष्टिहायनमू । हयमेक मनोवेगं रत्नमालाभिभूषितम्‌ ॥ ३८
पोरटं रथमेकं च मणिरत्नविभूषितम्‌ । चतुभिर्बाजिमियुक्तं सर्वोपस्करसेयुतम्‌ ॥ १९
पणिलक्षं तु भक्षं यक्ताफलतुलाशतम्‌ । विद्रुमस्य तुरानां तु सहस्रं स्फ़टतेजसाम्‌ ॥ ४०
प्राममेकं सुसंपन्नं नानाजनसमाङ्ुलम्‌ । विचित्रसस्यनिष्पश्नं विविैमन्दिरेरैतम्‌ ॥ ४१
ब्रह्मणोऽपि तथेवादाद्धोत्रऽप्यभ्वयेवे स्मृतम्‌ । ऋत्विरभ्यो भूरिशो दत्वा भणनाम रघूत्तपः।॥|४२
स्वे तेऽवधयन््रामभिराशीभिरमिपूजिताः । चिरं जीव महाराज रामचन्द्र रपृ ॥ ४३
कन्यादानं भूमिदानं गजदानं तथैव च । अद्वदानं स्वणेदानं तिलदानं समोक्तिकम्‌ ॥ ४४
अमदानं पयोदानमभयदानमेव च । रत्रदानानि सबोणि पिेभ्यश्चादिशन्महान्‌ ॥ ४५
देहि देहि धनं देहि मा नेति ब्रूहि कस्यचित्‌ । ददात्वन्नं ददात्वन्नं सवेभोगसमन्वितम्‌ ॥ . ४६
इत्थं प्रावतेत मखो रघुनाथस्य धीमतः । सदक्िणे्िनवरेः पणेः सर्वमक्रियः ॥ - ४७
अथ रामानुजो गत्वा मातरं प्रणनाम ह । आङ्गापयसर रक्नाथमेष गच्छामि शोभने ॥ ४८
तवत्कृपातो रिपुकुलं जित्वा शोभासमन्वितः । आयास्यामि महाराजेरैयवर्थसमन्वितः ॥ ४९
मातोवाच-

एत्र गच्छ महावीर शिवाः पन्थान एव ते । सबोन्रिपगणाञित्वा पनरागच्छ सन्मते ॥ ५०
एष्कटं पार्य निजभ्राठजं धमेनित्तमम्‌ । महाबटिनमग्रापि बाटकं लीलया युतम्‌ ॥ ५१
एत्राऽऽगच्छति चेदुक्तः पुष्कटेन शुभान्वितः । तदा मम प्रमोदः स्याच्चन्यथा शोकभागिनी५२
रति संभाषमाणां खां मातरं पत्युवाच सः । पुष्कलं पारयित्वाऽहं निजाङ्गमिव शोभने ॥ ५३
स्वनामसष्टशं कृत्वा पुनरेष्यामि मोदवान्‌ । त्वदीयचरणदरदरं सरन्पाप्स्यामि श्लोभनम्‌ ॥ ५४
व अ

# एतश्विहान्तगैतः पाठः क. ख. ग. च. छ. ज. ज. ठ. ड. ण. त. थ. द्‌. ध ॒पुस्तकस्थः ।

१ग.छ.ट.ड.ण.थ.द. ध. बह्व्या ।२क.घ. ड्रम. ट. द, संसतांषपः।३ण. "नं च गोदाः।*छ. ड.
स्यान्नान्यथा शोभनं भवेत्‌ । १" ।

५५६ महापुनिश्रीष्यासप्रणीतं-- [-* पताटखण्ड-

¢

इत्युक्त्वा भययो बीरो रामं स मखमण्डपे । आसीनं पुनिवरयुनिमेषभरं रम्‌ ॥ . ५५
उवाच मतिमान्वीरः सर्वञलोमासमन्वितः । रामाऽऽङ्ञापय रकां हयस्यानुङ्गया तव ॥ ५६
रधुनाथोऽपि तच्छ्रत्वा भद्रमस्त्विति चाब्रवीत्‌ । वारं खयं भमत त्वं मा हन्याः शङ्वजितम्‌॥

च्छ

तदा लक््मीनिभिरभाता जानक्या जनकात्मजः । परहस्य रिविभयने नतयन्गापमब्रबीत्‌ ॥ ५८

क्ष्मीनिधिस्वाच--
रामचन्द्र महाबाहो स्मधमेपरायण । कञचु शिक्षय तथा यथा लोकोत्तरो भवेद्‌ ॥ . ५९
कुलोचितं कं कुर्मशग्रजाचरितं तथा । गच्छेत्स परमं पाम तेजोबलसमन्वितम्‌ ॥ ६०

त्वया भक्तं महाराज ब्राह्मणं नावमानयेत्‌ । पित्रा तव हतो विभः पितृभक्तिपरायणः ॥ ६१
त्वयाऽपि सुमहत्कम शरुतं रोके विगरितम्‌ । अवध्यां महां यस्त्वं हतवाभियतं ततः ॥ ६२
अत्रजोऽस्य महाराज डतवान्यं पराक्रमम्‌ । स न केन ङतः पूर्वं राक्षस्याः कणैकतेनम्‌ ॥ ६?
एवं करिष्यति ठप श्रवरघ्रः श्षिक्षया तव । यदि नाय॑ तथा कुयोत्कुलस्यासदटसं भवेत्‌ ।॥ ६१
इत्यक्तवन्तं तं रामः भत्युवाच हसभिव । मेघगम्भीरया वाचा सवेवाक्यविज्ञारद्‌ः ॥ ६५
श्यं तु योगिनः शान्ताः समदुःखसुखः पुनः । जानन्त्यपारसंसारनिस्तारतरणादिकम्‌ ॥ ६६
ये श्रः सुभरेष्वासाः स्ेश्षश्ञाञ्कोविद्‌ाः । ते जानन्ति नियुद्धस्य १ न भवारक्षाः॥६७

धरोपतापिनो ये ष ये चोत्पथषिसारिणः । ते हन्तव्या टृपेः सर्वैः ¦ ॥ ६८
इ्युक्तपाकण्यं सभासदस्ते सर्वे स्मितं चक्ुररिदमस्य ।
कुम्भोद्धवः पूनितमेनमश्वं विमोचयामास सुशोभितं हि ॥ ६९

इम पत्रं सपाय वसिष्ठः कलस्लोदधवः । कराजेन सृशमन्वं मुमोच जयकार्शषया ॥ «७०
बाजिनगच्छ यथाखीलं सर्वत्र धरणीतङे । यागार्थं मोचितो येन पुनरागच्छ सत्वरः ॥ «७!
अश्वस्सु मोचितः सवरभटैः शब्ञाखकोविदैः । परितः प्रययौ भावीं दिं वायुजवान्वितः ॥ ५७२
प्रचचाल बलं सर्वं कम्पयद्धरणीतलम्‌ । शेषोऽपि रिचिन्नतया फणया शतबान्भुवम्‌ ॥ ७!
दिक्षः भरसेदुः परितः क्मातलं श्लोभयाऽन्वितम्‌ । बायवस्तै तु शश्र पृष्ठतो मन्दगामिनः ॥ ७४
्ज्रघ्रस्य प्रयाणायाम्युधतस्य थजोऽस्फुरत्‌ । दक्षिणः श्ुभमाशंसी जयाय च बभूव ह ॥ ५५
पुष्कलः स्वगृहं रम्यं परविवेश समृद्धिमत्‌ । वित्तद्धिभिवेलाभभः ्षोभितं रत्नवेदिकम्‌ ॥ ५६
तम्रापष्यभिजां भार्या पतिव्रतपरायणाम्‌ । किंचित्स्वदश्चनाचुष्टां भकद्षनरारसाम्‌ ॥ ७५
पुखारविन्देन च नागवह्टीदलं सकपूरकमग्र चवेती % ।

नासाफरं तोयभवं महाधनं बाहोगृेणाली सषटशोः सुकङ्कणे ॥ ७८

कुचौ तु मालूरफलोपमौ वरो नितम्बबिम्बं बरनीविसोमितम्‌ ।

पादौ तुराकोयिधरौ सकोमरौ दधल्यशोऽबेशषत सा पति स्वकम्‌ ॥ ७९
दरिरभ्य भियां धीरो गद्रदस्वरभाषिणीम्‌ । तवुरोजपरीरम्निभेरीषृतदे काम्‌ ॥ ८०

उवाच भद्रे गच्छामि शत्रघपृष्रक्षकः। रामाया याह्नमह्वं पायन्रयसंयुतः ॥ ८!

त्वया मे मातरः पृञ्याः पादसंवाहनादिभिः । तदुच्छिष्टं हि भुञ्जाना तत्कमेकरणादरा ॥ ८२

| *आर्षो नुममावः । | राः
१क.ख.ग.छ.ज.म.ठ.ड.ण.त. थ, द. घ. प्रयर्श्वे"।

९ द्वादशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४९७

तवौः पतित्रक नार्थो छोपाथुद्रादिकाः श्ुभाः। नावमान्यास्त्वया भीर स्वतपोबटश्षोमिषा। ॥८३
इति श्रीमहापुराणे पाश्च पातालखण्डे रेषवात्स्यायनसवादे रामाश्वमेषे हयमोचनं नामैकादशोऽध्यायः ॥ ११॥

आदितः छोकानां समष्यज्ञाः- ११४११

अथ दादरो ऽध्यायः ।
शेष उवाच--
इत्युक्तवन्तं खपति कष्य परेम्णा सुनिर्भरा । पत्युवाच हसन्तीव रिबिदरददभाषिणी ।॥ १
नाय ते-विजयो भूयात्सवंत्र रणमण्डणे । शबुघ्राहञा भकरतैव्या इयरक्षा यथा मवेत्‌ ॥ र

स्मरणीया रि सर्वत्र सेविका स्वत्पदानुगा । कदाऽपि मानसं नाथ त्वतो नान्यग्र गच्छति ॥ ३
परमायोधने कान्त स्मतेग्याऽदं न जातुचित्‌ । सत्यां मयि तव स्वान्ते युद्धे विजयसंशयः ॥ ४
पञ्नेत्र तथा कायेमूमिलाया यथा मम । हास्यं मैव प्रकुर्वन्ति मामीशष्य करताढनैः ॥

५
शयं पत्नी महाभीरोः संग्रामे प्रपणायितुः । कातरा यहि युध्यन्ति कराणां समयः कतः ॥ 8
इत्येवं न दसन्त्युशैयंथा पे देवराङ्गनाः । तथा कार्य महाबाहो रामस्य हयरक्षणे ॥ ७
योद्धा त्वमादौ स्त्र परे ये तव पृष्ठतः । धनुष्टङ्ारबधिराः क्रियन्तां षरिनः परे ॥ ८
तव भरोचत्कराम्भोजकरवालभिया बलम्‌ । परेषां भवतास्तिरमन्योन्यभयमाकुलम्‌ ॥ ९

कुं महश्वलं कार्यं परान्विजयता त्वया । गच्छ स्वामिन्महाबाहो तव श्रेयो भवत्विह ॥ १०
हदं घनुंहाणाऽशरु महहुणविभूषितम्‌ । यस्य ग्जितमाकण्यं वैरिवृन्दं भयातुरम्‌ ॥ ११
ह्मी ते सिषुधी वीर षध्येतां शं यथा भवेत्‌ । बैरिकोटिविनिष्पेषबाणकोटिसुपए्रितम्‌॥ १२

कवचं त्विदमाधेहि रीर कामसन्दरे । वज़परभामहादीप्िहतसंतमसं दम्‌ ॥ ११
भिरश्राणं निजीचंसे ङुरु कान्त मनोरमम्‌ । इमे वतसे विशदे पमणिरत्नविभरषिते ॥ १४
इति सुविमट्वाच बीरपुत्रीं पपश्य-

सयनकमलदृष्या बवी्षमाणस्तदा ताम्‌ ।
अधिगतपरिमोदो भारतिः कश््रनेता
रणकरणसमथेस्तां जगादाधिवीरः ॥ १५
पुष्कल उवाच--

कान्ते यथा त्व वदसि तथा सर्वं चराम्यहम्‌ । वीरपालि भवेत्कीतिस्तव कान्तिमतीप्तिता १६
इति कान्तिमतीदसं कवचं युकुट वरम्‌ । धनुमेहेषुधी धीरः सर्वं जग्राह वीय॑वान्‌ ॥ १७
परिधाय च तत्सर्व बभो शोभासमन्वितः । शद्ुभेऽतीव सुभटः सवेशस्ञाख्कोविदः॥ १८
तमस्रशख््ोभाद्ं वीरमाराविभरूषितम्‌ । कुङकमागरकस्तूरीचन्द नादिकचवितम्‌ ॥ १९
नानाकुसुममालाभिराजानुपरिश्चोभितम्‌ । नीराजयामास यृहुस्तत्र कान्तिमती सती ॥ २०
नीराजयित्वा बहुश्चः किरन्ती मौक्तिकैः । गलदश्चजखा चैव परिरेभे पतिं निजम्‌ ।॥ २१
ददं स परिरभ्यैनां चिरमाइ्बासयत्तदा । वीरपतिनि कान्तिमति विर मा छया मम ॥ >२
एष गच्छामि सविषे तब भामे पतिव्रते । इत्युकत्वा तां निजां पत्नीं रथमारुरुहे वरम्‌ ॥ २र

१ ग, छ, इ, ति निजप्रेम्णा सनिर्भरम्‌ । प्र । २. ड.द, खट्ग । ३ कष, "र्य हे व ।

४४८ | पहागुनिश्रीष्यासपरणीतं-- [ ४ पाताटसण्डे

तं प्रयान्तं पतिशरष्ठं नयनैभिमिषोम््ितैः । विखोकयामास तदा [#पतित्रतपरायणाः-॥ २५
स ययौ जनकं दषं जननीं मरमविहलाम्‌ । गत्वा पितरमम्बां च ववन्दे शिरसा युदा ॥ . २५
माता पुत्रै परिष्वज्य स्वाङ्के चाऽऽरोपयत्तदा ।| मुश्वन्ती बाष्पनिचयं स्वस्त्यस्तु निजगाद सा॥
पितरं पराह भरतं रामो यज्घकरः परः । पाटनीयो लक्ष्मणेन भवद्धिश्च महात्मभिः ॥ २७
आह्ृपनोऽसौ जनन्या च पित्रा संहर्षिताङ्गकः । ययो शत्रुघ्रकटकं महावीरविभूषितम्‌ ॥ २८
रथिभिः पत्तिभिः श्रेः सदश्वैः सादिभिरेतम्‌ । ययो मुदा रप्त्तंसमहायज्हयाग्रणीः ॥

गच्छन्पाशाल्देशां अ करैवो तरान्छुरून्‌ ॥ २९
दशार्णाडभरीविशालांश्च सर्वश्लोभासमन्वितः । तत्र तत्नोपडण्वानो रघुबीरयशोऽखिलम्‌ ॥ ३०
रावणासुरघातेन भक्तरक्षाविधायकम्‌ । पुनश्च हयमेधादिकायमारभ्य पावनम्‌ ॥ ११

यहो वितन्वन्धुवने रोकान्रामोऽविता भयात्‌ । तेभ्यस्तुषटो ददौ हारान्रत्नानि विविधानि च॥
महापनानि वासांसि शप्र प्रवरो महान्‌ । युमतिनोम तेजस्वी सवेविद्याविशारदः ॥ ३१

रघुनाथस्य सचिवः क्षध्रुध्रानुचरो वरः । ययो तेन महाधीरो ग्रामाञ्जनपदान्बहून्‌ ॥ ३४
रधुनाथपतापेन न कोऽपि हृतवान्हयम्‌ । देशाधिपा ये बहवो महाबलविभूषिताः ॥ . २५
हस्त्यश्वरथपादातचतुरङ्समन्विताः । संपदो बहुञ्ञो नीत्वा मुक्ता माणिक्यरसंयुताः॥ २६
शाबर हयरक्षायामागतं प्रणता मुहुः । इदं राञ्यं धनं सवं सपुत्रपरुबान्धवम्‌ ॥
रामचन्द्रस्य सर्व हि न मदीय रघुद्रह ॥ १७
एवं तदुक्तमाक्यं रात्रघ्रः परवीरहा । आहां स्वां तत्र संज्ञापय ययो तैः सहितः पथि ॥ ३८
एवं क्रमेण सेपराप्ः शत्रुघ्नो हयसंयुतः । अषिच्छत्रां पुरीं ब्रह्मन्नानाजनसमाकुलाम्‌ ।॥ ३९

बरह्मदविनसमाकीर्णा नानारत्नविभ्रषिताम्‌ । सौवर्णैः स्फारिकैैर्मयेगोपुरेः समलंकृताम्‌ ॥
यत्र रम्भातिरस्कारकारिण्यः कमलाननाः । द्यन्ते सवेहरम्येषु लटना ीख्याऽन्विताः ॥ ४१

यत्र स्वाचारखलिताः सर्वेभोगेकभो गिनः । धनदानुचरा यद्रत्तथा लीलासमन्विताः ॥ ४२
यत्र वीरा धनुर्हस्ता शरसंधानकोविदाः । कुवन्ति तं सुराजानं सृष्ट सुमदाभिषम्‌ ॥ ४१
एवंविधं ददश्ासौ नगर दूरतः प्रभुः । पार्श्वे तस्य पुरशरष्रमुध्ानं शोभयाऽन्वितम्‌ ।॥ ४४
पनागैनीगचम्पैश तित्वैर्देवदारभिः । अशोकैः पाटलैशूतैमेन्दारेः कोविदारकैः ॥ ५५
आघ्रजम्बरकदम्बैश्च भरियाखपनसैस्तथा । शारैस्तारेस्तमारे्च मलिकाजातियूथिभिः ॥ ४६
नीपेः कदम्नैवकुलेशवम्पकैमदनाभिधैः । शोभितं स ददशांथ शश्र; परवीरहा ॥ ४७

हयो गतस्तद्रनमध्यदेश्षे तमारतालादिसुश्लोभिते वे ॥

ययौ ततः पृषत एव वीरो धनुधरेः सेवितपादपद्मः ॥ ४८
हद्दी तत्र रचितं देवायतनमद्धतम्‌ । इनदरनीरैश वैदरयेस्तथा मारकतेरपि ॥ ४९

शोभितं सुरसेवाई केलासमस्थतंनिभम्‌ । जातरूपमयस्तम्पैः शोभितं सद्मनां वरम्‌ ॥ = ५०
[टा तद्रधुनाथस्य भ्राता देवाूयं वरम्‌ । पमच्छ सुमति स्वीयं मच्रिणं वदतां वरम्‌ ॥| ५१

# एतचिहान्त्गतः पाठः क. ख. ग. च. छ. ज. म. ठ. इ. ण. त. थ. द्‌. ध. पुस्तकस्थः।
+ एतथिहान्तगंतः पाठः क. ख. ग. छ. ज. स. ठ. इ ण. त. थ. द्‌. ध.पुस्तकस्थः ।

१६, स, महान्‌ ।१ग.छ. ड. ण. थ. न्वितान्‌ । त ।

ब्त? क #. वि भशि + । ५ ^~
च क क्‌
# ॥।

१२. षक्षोऽष्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ७४९.

शवुघ्र उवाच- |
बदामात्यषरेदं कं कस्य देवस्य केलनम्‌ । का देवता पूज्यतेऽग्र कस्य हेतोः स्थिताऽनघ ॥ ५२
एवमाकण्यं सर्वज्ञो मन््रविभिजगाद्‌ ह । भृणुष्पैकमना वीर यथावदिह सर्वशषः ॥ ५३

कामाक्षायाः परं स्थानं विद्धि विदवेकशमेदम्‌ । यस्या दर्शनमात्रेण सर्वसिद्धिः पजायते ॥ ५४
देवासुरा यां स्तुत्वा नत्वा भाप्तासिलां श्रियम्‌ । धर्मकामार्थमोक्षाणां दात्री भक्तानुकम्पिनी ५९
याचिता सुमदेनात्रादिच्छत्रापतिना पुरा । स्थिता करोति सकलं भक्तानां दुःखहारिणी ॥ ९६
तां नमस्ुर शप्र सवेवीररिरोमणे । नत्वा सुसिद्धिं भामोषि ससुरासुरदुलेभाम्‌ ॥ ५७
इति श्रुत्वाऽथ तद्वाक्यं शशु्ः शत्रुतापनः । पप्रच्छ सकलां वार्ता भवान्याः पुरुषर्षभः ॥ ५८

शत्रघ्र उवाच--
कोऽदिच्छन्नापती राजा सुमदः किं तपः कृतम्‌ । येनेयं सर्वलोकानां माता तुषठाऽज संस्थिता५९
बद सवे महामात्य नानाथपरिश्ैहितम्‌ । यथावच्वं हि जानासि तस्माद्रद महामते ॥ ६०
सुमतिरुवाच-
हमकूटो गिरिः पूतः सवेदेबोपशोभितः । तत्रास्ति तीरथ विमलमृषिन्दसुसोवितम्‌ ॥ ६१
पुमदो हि तपस्तेपे हतमातृपितृभजः । अरिभिः सवंसायन्तैरजगाम तपसे हितम्‌ ॥ ६२

बषांणि त्रीणि स पदा त्वेकेन मनसा स्मरन्‌ । जगतां मातरं दध्यौ नासाग्रस्तिमितेक्षणः ॥ ६३
वपाणि त्रीणि शुष्काणां पर्णानां भक्षणं चरन्‌ । चकार परमग्रं स तपः परमदुश्चरम्‌ ॥ ६४
वाणि ग्रीणि सकिले शीतकाले ममज सः । ग्रीष्मे चचार पाग्रीन्माहृदसु जलदोन्मुखः ६५
भणि वषांणि पवनं संरुध्य स्वान्तगोचरम्‌ । भवाम स स्मरन्धीरो न च क्रचन परयति ।६६
व तु द्रादशषेऽतीते द्ैतत्परमं तपः । विभाव्य मनसाऽतीव राक्र पस्पर्ध तं भयात्‌ ॥ ६७
आदिदेश स कामं तु परिवारसमाहृतम्‌ । अप्सरोभिः सुस॑युक्तं ब्रह्न््रविजयोधतम्‌ ॥ ६८

गच्छ काम सखे मद्यं पियमाचर मोहन । स॒मदस्य तपोविध्रं समाचर यथा भवेत्‌ ॥ ६९
इति भुत्वा महद्वाक्यं तुरासाहः स्वयं परभुः । उवाच विइवविजये भौढग्वो रघूद्रह ॥ ७०
काम उवाच--

स्वामिन्कोऽसौ हि सुमदः कि तपः स्वल्पकं पुनः। ब्रह्मादीनां तपो मग्रं करोम्यस्य तु का कथा७१
मद्राणवटनिभिन्नशन्द्रस्तारां गतः पुरा । त्वमप्यहल्यां गतवान्विह्वामित्रस्तथोवंशीम्‌ ॥ ५७२
चिन्तां मा फुरु देवेन्द्र सेवके मयि संस्थिते । एष गच्छामि सुमदं दे बान्याखय मारिष ॥ ७३
एवमुक्त्वा कामदेवो हेमकूटं गिरिं ययो । वसन्तेन युतः सख्या तथैवाप्सरसां गणैः ॥ ७४
वसन्तस्तज्न सकलान्वृकषान्पुष्पफलेयुंतान्‌ । कोकिलाषदपदश्ेण्या धुष्टानान्रु चकार सः ॥ ५७५
वायुः सुशीतलो बाति दक्षिणां दिश्षमाधितः । कतमा ।सरित्तीरे रवङ्गङ्कसमान्वितः ॥ ५७६
एवं विधे वने वृत्ते रम्भा नामाप्सरोवरा । सखीभिः संवृता तत्र जगाम सुभदान्तिकम्‌ ॥ ७७

तत्राऽऽरभत गानं सा किनरस्वरश्ोभना । प्रदङ्पणवानेकबाद्मेदाविश्षारदा ॥ ७८
तद्रानमाकण्ये नराधिपोऽसौ वसन्तमालोक्य मनोहरं च ।
तथाऽन्यमुष्टारटितं मनोरमं चकार चक्षःपरिवतंनं बुधः ॥ ७९

१ग. छ. ड. पूर्वं । २ ड. क्रः सुखसमद्धिमान्‌ । आं ।

च १ ग ---~- "्परकान्कयद्

४५० महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ पाताटखण्डे-

त॑ प्रबुद्धं दषं वीक्ष्य कामः पुष्पायुधस्त्वरत । चकार सज स तदा धनुस्वत्यष्टतोऽनध ॥ ८०
एकाऽप्सरा तन्र वृषस्य पादयोः संवाहनं नतितनेत्रपट्टवा ।
चकार चान्या तु कटाक्षमोक्षणं चकार काचिद्धशमङ्ग चेष्टितम्‌ ॥ ८१
अप्सरोभिस्तथाऽऽकीणेः कामविहलमानसः । चिन्तयामास मतिमाञ्जितेन्द्ियश्शिरोमणिः ॥८२
एता मे तपसो विधघ्रकारिण्योऽप्सरसां बराः । शक्रेण प्रेषिताः सवः करिष्यन्ति यथातथम्‌ ८१
इति संचिन्त्य सुतपास्ता उवाच वराङ्गनाः । का युयं कुत्र संस्थाः किं भवतीनां चिकीषितम्‌८४

अल्यदुतं जातमहो यदूमवल्योऽक्षिगोचराः । यास्तपोभिः सुदुष्मापास्ता मे तपस आगताः॥८५
हापि श्रीमहापुराणे पाश्च पाताटखण्डे रेषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेधे कामाक्षोपास्यानं नाम द्वादशोऽध्यायः ॥१२॥

आदितः - छोकानां समष्यङड्मः-- ११४९६

अथ त्रयोदशोऽध्यायः ।

हेष उवाच--
इति षाक्यं समाकण्यं सुमदस्य तपोनिषे ¦ । जगदः कामसेनास्तं रम्भावप्सरसो पदा ॥ !
त्वसषपोभिरयं कान्त पराप्ताः सवी वराङ्गनाः । तासां योबनसवैस्त॑ भुङ्क्ष्व त्यज तपःफलम्‌ ॥२
दयं धृताची सुभगा चम्पकाभहारीभत्‌ । कपूरगन्धलणिता भुनक्तु त्वन्युखामृतम्‌ ॥ ।
एतां महाभाग सुश्ञोभिविधरमां मनोहराद्गीं घनपीनसत्कु चम्‌ ।
कान्तोपभुदक्ष्वाऽऽश्ु निजोग्रपुण्यतः प्रप्रा पुनस्त्वं तयज वुःखसागरम्‌ ॥
मामप्यनर््याभरणोपशोभितां मन्दारमारापरिशोभिवक्षसम्‌ ।

नानारताख्यानविचारचश्वुरां शटदं यथा स्यात्परिरम्भणं कुर ॥ ५
पिबामूतं मामकवक्तननिगेतं विमानमारुह्य वरं पया सह ।

सुमेरुभूङ्गं बहु पुण्यसेवितं संमाप्य मोगे कुरु सत्तपःफलम्‌ ॥ ६
तिरोत्तमा योवनरूपशोभिता गृहणातु ते पनि तापवारणे ।

सुचामरौ संततधारयाऽङ्कितो गङ्गाभवाहाविव सुन्दरोत्तम ॥ ७
शरणुष्व भोः कामकथा मनोहराः पिवामूृतं देवगणादिवाञ्छितम्‌ ।
उद्यानमासाथ् च नन्दनाभिधं वराङ्गनाभिविषहरं श्रं प्रभो ॥ ८
इत्युक्तमाकण्यं महामतिनुंपो विचारयामास कुतो ह्यपस्थितः ।

मया सुखष्टात्तपसः स॒राङ्गनापत्यूह एवात्र विधेयमेष किम्‌ ॥ ९

इतिचिन्तातुरो राजा स्वान्ते संचिन्तय धीरधीः । जगाद पतिमान्वीरः स॒भदो देवताङ्गनाः॥ ११
यूयं तु मम चित्तस्था जगन्मातृखरूपकाः । मया संचिन्त्यते या हि साऽपि 'त्ववूपिणी मता ११
इदं तुच्छं स्वगेखुखं त्वयोक्तं सविकट्पकम्‌। मत्स्वाभिनी मया भक्त्या सेविता दास्यते बरम्‌ १२
यत्टृपातो विधिः सत्यलोकं भाप्नो महानभूत्‌ । सा ये दास्यति सर्वं हि भक्तदुःखान्तकारिणी।
छ नन्दनं कि तु गिरिः कनकेन सुपण्डितः । रि सुधा सखरपपुण्येन प्राप्या दानवदुःखिता १४
इति माक्यं समाकर्ण्य कामस्तु विविधैः श्रेः । भाहरभरदेवस्य कर्तु किचिम वे प्रभुः ॥ १५

१७. इ.नंतुणे यध" ।२ ड. 'वौम्बरा।३ग. छ. ड. थ. “खे प्राप्तव्यं त्वत्र स्वस्य ।

१६ श्रयोदशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४५१
कटाक्षैतपुराराबेः परिरम्भेविखोकितैः । न तस्य चित्तविभ्रान्ति कर्त शक्ता वराङ्गनाः ॥ १६

गता यथागतं शक्रं जगदुधीरषीनपः । तच्छत्वा मथवा भीतो मोषमारम्भमात्मनः ॥ १७
अथ निश्वितमालोक्य स्वपदाग्नेऽस्य चाम्बिका । जितेन्द्रियं महाराजं मत्यक्षाऽभूत्सुयोगिनी ॥
पञ्चास्यपृष्ठटलित। पाञ्ाङ्दाधरा वरा । धनुबांणधरा मात। जगत्पावनपावनी ॥ १९

तां बी्य मातरं धीमान्सूयेकोटिसमप्रभाम्‌ । धनुबीणखूणीपाशान्दधानां हर्षमा्तवान्‌ ॥ २०
शिरसा बहुशो नत्वा मातरं भक्तिभाविताम्‌ । हसन्तीं निजदेहे तु स्पृशन्तं पाणिना गुहु; ॥२१
तुष्टाव भक्त्युत्काटितचित्तरृत्तिमंहामतिः । गत्रदस्वरसंयुक्तः कण्टकाङ्गोपशोभितः ॥ २२
जय देवि महादेवि भक्तटन्देकसेविते । ब्रह्मरुद्रादिदेवेन्द्रसेविताङघ्रियुगेऽनये ॥ २३
मातस्तव कलाविद्धमेतद्धाति चराचरम्‌ । त्वदृते नास्ति स्वं तन्मातभेदरे नमोऽस्तुते॥ २४
मही त्वयाऽऽधारशक्त्या स्थापिता चरतीह न । सपवंतवनोदयानदिग्गजैरुपशोभिता ॥ २५
सूर्यस्तपति खे तीष्णेरंशुभिः परतपन्मशम्‌ । वच्छक्त्या वसुधासंस्थं रसं गहन्विमुश्चति ॥ २६
अन्तवैहिःस्थितो वहिर्लोकानां प्रकरोति शम्‌ । त्वत्पतापान्महादेवि सुरासुरनमस्छृते ॥ २७
त्वं विद्या त्वं महामाया विष्णोरोकिंकपांवनी । त्वं शक्त्या छजसीदं त्वं पाटयस्यपि भोहिनी।॥
त्वतः सर्वे सराः प्राप्य सिद्धि सुखमयन्ति वै। मां पाटय कृपानाये बन्दिते भक्तबष्टमे ॥ २९

रक्ष मां सेवकं मातस्त्वदीयचरणाँम्बुजे । रु मे वाञ्छितं सिद्धि महापुरुषपू्वजे ॥ १०
सुमतिरुबाच-

एव तुष्टा जगन्माता दृणीष्व वरमुत्तमम्‌ । उवाच भक्तं सुमदं तपसा ठशदेहिनम्‌ ॥ ३१

इत्येतद्वाक्यमाकण्ये पृः सुमदो दपः । वत्र निजं हृतं राज्यं हतदुजनकण्टकम्‌ ॥ १२

महेशीचरणददे भक्तिमम्यभिचारिणीम्‌ । परान्ते युक तु संसारवारिषेस्तरणीं पुनः ॥ ३३
कामाक्षोवाच--

राज्यं पाहि सुमद सवत्र हतकण्टकम्‌ । महिलारत्नसंजुष्टपादपग्मद्रयो भव ॥ ३४.

तव वैरिपराभूतिमा भूयात्सुमदाभिध । यदा तु रावणं हत्वा रघुनाथो महायशाः ॥ ३५
करिष्यत्यश्चयङ्नं हि सवेभारोपशोभितम्‌ । तस्य राता महावीरः शधरघ्रः परवीरहा ॥ ३६
पारयन्हयमायास्यत्यत्र वीरादिभिहेतः । तस्मै सर्व समप्यं त्वं राञ्यगृद्धिषनादिकम्‌ ॥ २७
पालयिष्यसि योधैः स्वैधनुधीरिभिरुद्रैः । ततः पृथिव्यां स्त्र ्रमिष्यसि महामते ॥ ३८
ततो रामं नमस्कृत्य ब्रह्यन्द्रेश्ञादिसेवितम्‌ । मुक्ति प्राप्स्यसि दुष्यापां योगिभियेमसाधनेः॥ ३९
तावत्कारमिह्‌ स्थाता याबद्रामरहयागपः । पश्चाच्लां तु समुदत्य गन्ताऽस्मि परमं पदम्‌ ॥ ४०
हत्युक्त्वाऽन्तदेषे देवी स॒रायुरनमस्ृता । सुमदोऽप्यषिच्छत्रायां शशरन्हत्वा दृपोऽभवत्‌ ॥ ४१

एष राजा समर्थोऽपि बरवाहनसंयुतः । न ग्रहीष्यति ते वाहं महामायासुशिक्षितः ॥ ४२

धृत्वा प्राप पुरीपाे हयमेधहयोत्तमम्‌ । त्वां च सव॑महाराजेः सेविताङपि महामतिः ॥ ४१

सर्व दास्यति स्वङ्ग राजा सुमदनामधुक्‌ । अधुना तन्महाराज रामचनदरभतापतः ॥ ४४
शेष उवाच-

ते हं समाम्य सुमद्स्य महायकषाः । सा साभ्विति चोवाच जह मतिमान्वरी ।॥ ४५

१ क.ल.ग.छ.ज.भ.ठ ड.ण. त. प. द्‌.्युतोषिता। प) २ क. श. त्र. ट. ग. पाटिनः।त्वं। ग. च. छ.
ज. इ. त. ध. द्‌. "पालिनी । त्वं । ३ क.ख.ग.घ. ड. च. ज. स्ल.स.ट.ड.ण. त. थ. णारणम्‌ । कु ।

४५२ पहायुनिभील्यासषरष्मिति-- ( ४ पातारलण्डे

अिच्छत्रापतिः सरवै; स्वगणैः परिवारितः ! सभायां सुखमास्ते थो बहुराजन्यसेषितः ॥ ४६
बराह्मणा वेदविदुषो वेशया धनसमृद्धयः । राजानं पयपासन्ते सुमद शोभयाऽन्वितम्‌ ।॥ ५४७
बेह विधाविनोदेन न्यायिनो ब्राह्मणा बराः । बदन्ति चाऽऽश्िषं भूपं स्वलोकेकरक्षकम्‌ ॥ ४८
हतसिमन्समये कथिदागलय दृपतिं जगी । खामिम्न जाने कस्यासि हयः पतधरोऽन्तिके ॥४९
तच्छत्वा सेवकं शेषं भेषयामास सत्वरः । जानीहि कस्य राङ्गोऽयमश्वो मम पुरान्तिके ॥ ५०
गत्वाऽथ सेवकस्तजर ह्ञात्वा हसान्तमादितः । निवेदयामास दषं महाराजन्यसेवितम्‌ ॥ ५१
स शरुत्वा रघुनाथस्य हयं चिरमनुस्मरन्‌ । आह्ापयामास जनं स्वं राजा विशारदः ॥ ५२
शोका मदीयाः सर्वे ये धनधान्यसमाकुखाः । तोरणादीनि गेहेषु मङ्लानि खजन्त्विह ॥ ५१
कन्याः सहस्रशो रम्या रम्याभरणभूषिताः । गजोपरि समारूढा यान्तु शश्रुघ्संमुखम्‌ ॥ ५४
इत्यादि सर्ममाह्नाप्य ययौ राना खयं ततः । पुत्रपौत्रमहिष्यादिपरिवारसमाहृतः ॥ ५९
क्श्रघ्रः सुमहामात्यैः सुभटः पुष्कलादिकैः । संयुतो भूपतिं बीरं ददर स॒मदाभिधम्‌ ॥ ५६
हस्तिभिः सादेसंयकतैः पतिभिः परतापनेः । वाजिभिभूषितेवीरेः सेयुतं वीरशोभितम्‌ ॥ ५७
अथाऽऽगत्य महाराजं शषुघ्ं नतवान्यृदा । धन्योऽस्मि $ृतहृत्योऽस्पि सत्कृतं च कृतं वपुः ५८
षदं राज्यं गरहाणाऽऽश्ु मष्टाराजोपशोभितम्‌ । महामाणिक्यगुक्तादिमहाधनसुपुरितम्‌ | ५९
स्वामिशिरं प्रतीक्षेऽहं हयस्याऽऽगमनं भरति । कामाक्षाकयितं पूरवे जातं संमरति तन्महत्‌ ॥ ६०
विशोकय पुरीं पद्यं ताथीङ्ुरु मानवान्‌ । पावयास्मत्कुलं सरव रामानुज महीपते ॥ ६१
इत्युक्तवाऽऽरोपयामास कुञ्जरं चनद्रसुभभम्‌ । पुष्कलं च महावीरं तथा स्वयमथाऽऽरुहत्‌ ॥ ६२
भेरीपणवतृयोणां वीणादीनां स्वनस्तदा । व्याति स्म महाराज सुमदेन भरणोदितः ॥ ६१

कन्याः समागत्य पहानरेन्द्रं शज्रघ्रमिन्द्रादिकसेपिताङधिम्‌ ।

करिस्थिता मोक्तिकटन्द संधेवेधांपयामासुरिनपयुक्ताः ॥ ६४
क्षनैः शनैः समागत्य पुरीमध्ये जनैदा । व्धापितो शं भाप तोरणादिकभूषितम्‌ ॥ ६५
इयरत्नेन संयुक्तस्तया षीरेः सुशोभितः । राज्ञा पएरस्कृतो राजा श्वशुरः प्राप मन्दिरम्‌ ॥ ६१
अध्योदिभिः पूजयित्वा रधुनाथानुजं मुदा । सर्वं समप॑यामास रामचन्द्राय धीमते ॥ ६७
इति महापुराणे पाने पातालखण्डे रेषवात्स्यायनतंवदे रामाश्वमेषे शचुघ्राहिच्छन्रापुरीप्रवेशो नाम धरयोदशोऽध्यायः॥ १३

आदितः शछोकानां समष्षङ्ञाः-- ११५६१

अथ बतुदेस्षो ऽध्यायः ।
मेष उवाच-- ॥
अथ स्वागतसंतुष्टं शवधरं पाह भूमिपः । रघुनाथकथां श्रेष्ठं शभूषुः पुरुषर्षभः ॥
सुमद उवाच--

कचिदास्ते यलं रामः सवेलोकरिरोमणिः । भक्तरक्षावतारोऽयं ममानुग्रहकारकः ॥ ?
धन्या लोक्ञा,मे पुर्या रपुनायगूखाम्बुनम्‌ । येऽनिञ पपुरेबाक्ष्णा पुटके परिमोदिताः ॥ ?

१स.ग.छ.ठ.द. णब. द्‌. धमुभटैः 1 रक. शछ.न-ष. ड. य.ज. शइ. म.ट.उ. द. इ. न. त.च.द.ष्‌
“एः । भाशीबेदन्ति त॑ मू” । २ क. घ. "रं स तथाऽशवम । * त. 'रीमृदङ्गत्‌" । | १.४

१ ४ -चु्दशोऽप्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ५५३

अंय जातं मदीय च नितरां पुरषषेम । कृतार्थं शुलभूम्यादिवस्तुजातं महामते ॥ ्
कामाक्षया सावो मे हृतः पूर्वं दयाद्रैया । रयुनाथमुखाम्भोजं द्रयेऽथ सकषुटुम्बकः ॥ ५
इत्युक्तवति शरे तु सुमदे पाथिवोत्तमे । सर्वं तत्कथयामास रघुनाथगुणोदयम्‌ ॥ ६
रिरात्रं तत्र बे स्थित्वा रपुनाथानुजः परम्‌ । गन्तं चकार धिषणां राज्ञा सह महामतिः ७
तञ््ात्वा सुमदः शीघ्रं पुत्रं राज्येऽभ्यषेचयत्‌ । शधरुघ्रेन महाराह्ा पुष्कटेनानुमोदितः ॥ ८
वासांसि बहुरत्नानि धनानि विविधानि च । श्श्ुघ्सेवकेभ्योऽसौ प्रादात्तत्न महामतिः ॥ ९
ततो गमनमारेभे मन्तिभिबेहुवित्तमेः। पत्तिभिर्वाजिभिनानैः सदस्वै रथकोटिभिः॥ १०
श्रः सहितस्तेन सुमदेन धनुशता । जगाम मामे विहसन्रपुनाथमरतापभत्‌ ॥ ११
पयोष्णीतीरमासाथ् जगाम सहसोत्तमः । पृष्ठतोऽनुययुः सवे योधा वैरिष्रहारिणः॥ १२
आश्रमान्विविधान्पश्यश्रषीणां सृतपोभरताम्‌ । तत्र तत्र विशरुण्वानो रघुनाथगुणोदयम्‌ ॥ १३
एष धीमान्हरियाति हरिणा परिरक्षितः । हरिभिरैरिभक्तैश्च हरिवयीनुगौरहुः ॥ १४
इति श्रण्वञ्शुभा वाचो मुनीनां परितः प्रभुः । तुतोष भक्त्युत्कितचित्तदत्तिभरतां महान्‌॥ १५
ददश चाऽऽश्रमं शुद्धं दविजजन्तुसमाकुलम्‌ । बेदध्वनिहताशेषामङ्गलं शयण्वतां नृणाम्‌ ॥ १६
अप्निहोत्रहविधरंमपविन्नितनभोखिलम्‌ । मुनिवयैकृतानेकयागयुपसुशोभित्‌ ॥ , १७
यत्र गावस्तु हरिणा पाल्यन्ते पालनोचिताः। पषा न खनन्त्यस्मिन्विडालस्याभयाद्धिटम्‌ १८
मयरेनेकुलेः सारं क्रीडन्ति फणिनोऽनिश्म्‌ । गजैः सिरैनित्यमत्र स्थीयते मित्रतां गतैः ॥ १९
एणास्तत्रल्यनीवारभक्षणेषु छृतादराः । न भयं श्रते कालाद्रक्षिता मुनि्न्दकैः ॥ २०
गावः कुम्भसमोधस्का नन्दिनीसमयिग्रहाः । कुवन्ति चरणोत्थेन रजसां पवित्रिताम्‌ ॥ २१
मनिवयैः समित्पाणिपगनेधगंक्रियोचिताम्‌ । दृष्टा पच्छ सुमति सरह राममन्निणम्‌ ॥ २२
शजघ्र उवाच-
पुमते कस्य संस्थानं युनेभांति पुरोगतम्‌ । निर्ैरजन्तुसंसेव्यं ुनिदृन्दसमाकुलम्‌ ॥ २३
श्रोष्यामि युनिवातीं च विदभामि पविनत्रितम्‌ । निजं वपुस्तदीयाभिवातीभिषेणेनादिभिः॥ २४
इति श्रुत्वा परहद्राश्यं शध्रुघ्रस्य महात्मनः । कथयामास सचिवो रघुनाथस्य धीमतः ॥ २५
सुमतिरूवाच-- |
च्यषनस्याऽऽश्रमं विद्धि महातापसश्षोभितम्‌ । निर्वेरजन्तुसंकीणं युनिपत्नीभिराहतम्‌ ॥ २६

योऽसो महामुनिः स्वगेवेधयोरमागमादभात्‌ । स्वायंभुवमहायङ्गे शक्रमानाभिभेदनः ॥ २७

महायुनेः प्रभावोऽयं न केनापि समाप्यते । तपोबलसमृद्धस्य बेदमूतिधरस्य तु ॥ २८

भुत्वा रामानुजो बाता च्यवनस्य. महात्मनः । सर्वं पथच्छ समति शक्रमानादिभञ्जनम्‌ ॥ २९
` शश्रुघ्र उवाच--

कदाऽसौ दक्लयोभीगं चकार सरपङ्क्तिषु । कि कृतं देवराजेन स्वायं भुवमहामखे ॥ ३०

स॒पतिरुवाच- `

ब्रहमवंशेऽतिषिख्यातो पनिर्भगुरिति शरुतः । कदाचिद्रतबान्तायं समिदाहरणं भरति ॥ ३१
१अ. द्‌. अर्थजाः।२क.ख.ग.छ.ज.ज.ठ.ड.णत य ध. विचक्षाणो । ३क.ख.ग.छ.ज.म,. ठ.

क्ष ग, प, बद्दः ग. ङ. उ. ड. ध. 'दद्योऽऽश्रममुद्धषं जनज- । ख. ज. ण. 'दशोऽऽश्रमं शूद्धार्पेलनज । ५ ख.
"४. ज.ट, भ. त. ध. ध. ° भिमानना । |

४५४ | महामूनिश्रीन्यासपणीतं-- [ ४ परताहलण्ड-

तदा मखबिनाशाय दमनो राक्षसो बली । आगत्योचैर्जगादेदं महाभयकरं षचः ॥ १२
्षुत्रासि मुनिबन्धुः स कुतर तन्महिलाऽनधा । पुनः पुनरुषाचेदं वचो रोषसमाष्ुखः ॥ २१
तदा हतवहो हात्वा राक्षसाद्भयमागतम्‌ । दशंयामास तल्ायामन्तरवत्नीमनिन्दिताम्‌ ॥ ३४

जग्राह रक्षसस्तां तु रुदती कुररीमिव । भगो -रस्ष पते रक्ष रक्ष नाथ तपोनिपे ॥ १५
एवं बदन्तीमाता स एत्वा निरगाद्वरिः । दृष्टवाक्य्भवादेन धर्षयन्स भ्रगोः सतीम्‌ ॥ ३६
ततो महाभयत्रस्तो गभेश्वोदरमध्यतः । पपात प्रज्वलन्तो वैश्वानर इवाङ्नः ॥ २७

तेनोक्तं मा व्रजस्वाऽशश्ु त्वं भस्मीभव दुमते। न हि साध्वीपरामश्ं कृत्वा भ्रेधोऽभमियास्यसि ३८
इत्युक्तः स पपाताऽऽन्चु भस्मीभूतकलेवरः। माता तदाऽभेकं नीत्वा जगामाऽऽश्रममुन्मनाः ॥ ३९

मृगुषहिकृतं सर्व जञात्वा कोपसमाङ्ुलः । शशाप स्बमक्षस्त्वं भव दुष्टारिमूचक ॥ ४०
तदा श्प्रोऽतिदुःखातां जग्राहद्प्याह्ु्षणिः। कुरु मेऽनुग्रहं स्वामिन्कृपाणैव महामते ॥ ४१
मयाऽगृतवचोभीत्या कथितं न गुरुदुष्ा । तस्मान्ममोपरि कृषं इर धमिशिरोपणे ॥ ४२
तदाऽनुग्रहमाधत्त सतरैम्ष्यो मवाञ्छुचिः । इत्युक्तवान्हुतथजं दयार्द्र मुनितापसः ॥ ४

गभांश्युतस्य पुत्रस्य जातकर्मादिकं शुचिः । चकार विधिवद्धिमो दर्भपाणिः स॒मङ्लः ॥ ४५
च्यवनाश्यवनं पाहुः सर्वे तन्न तपस्विनः । शनेः शनेः स वद्धे शुष्पतिपदिन्वुवत्‌ ॥ ४५
स जगाम तपः कतुं रेवां रोकषेकपावनीम्‌ । शिष्यैः परितः सरवेस्तपोबलसमन्वितैः ॥ ५६
गत्वा तत्र तपस्तेपे वषोणामयुतं बहन्‌ । असयोः किंशुकौ जातौ वरमीकोपरि शोभितौ ॥ ४७
मृगा आगत्य तस्या कण्ट विदधुरुत्सुकाः । न रिचित्स ह जानाति दुनिवारतया दद; ॥ ४८
कदाचिन्मनुरुयुक्तस्तीथयात्रां परति पभुः । सकुटुम्बो ययौ रेवां महाबलसमाटतः ॥ ४९
तत्र स्ञातवा महानां संतप्य पितृदेवताः । दानानि बाडबेभ्यश्र प्रादादरिष्णुपतुष्टये ॥ ५०
तत्कन्या विचरन्ती सा वनमध्य इतस्ततः । सखिभिः सहिता रम्या तप्तहाटकभूषणा ॥
तत्र दृष्टटाऽथ वस्पीकं महा तरुसुकोभितम्‌ । निमेषोन्मेषरहितं तेजः रतु ददक्षे सा ॥ ५२
गत्वा तत्र क्षखाकाभिरतुददुधिरं स्रवत्‌ । शष्ट रा्ञोऽङ्गना खेदं पराप्तवत्यथ दुःखिता ॥ ५
न जनन्यै तथा पितरे श्षहंसाधेन विश्रुता । स्वयमेवाऽऽत्मनाऽऽत्मानं श्रुश्षोच सा भयातुरा ५४
तदा भृश्वरिता राजन्दिवशोट्का पपात ह । धूम्रा दिशोऽभवन्धबौः सूर्यश्च परिवेषितः ॥ ५५
तदा राङ्गो ह्या नष्टा हस्तिनो बहवो भृताः । धनं रत्नयुतं नष्टं कलहोऽभून्मिथस्तदा ॥ ५६
तदालोक्य वृषो भीतः रिचिदुद्विग्नमानसः । जनानपृच्छत्केनापि मुनये त्वपराधितम्‌ ॥ ५७
पारंपर्येण तज्ज्ात्वा स्वपुत्राः परिवेष्टितम्‌ । ययो स दुःखितस्तप्र समृद्धबलबाहनः ॥
तं वै तपोनि्भि वीक्ष्य महता तपसा युतम्‌ । स्तुत्वा प्रसादयामास मुनिवये दयां कुर ॥ ५९
तस्मै तुष्टो जगादायं मुनिवर्यो महातपाः । तवाऽऽत्मजाकृतं सर्वुत्पाता्मवेहि तत्‌ ॥ ६०
तव पुश्या महाराज चश्ुिस्फाटनं कृतम्‌ । बहु सुस्राव रुधिरं जानती त्वापुबाच न ॥ ६!

तस्मादियं महाभूष महं देया यथाविधि । ततश्चात्पातङ्ञमनं भविष्यति सुराित ॥ ६२
त्त्वा दुःखितो राजा प्ङ्ाचक्ुष आत्मजाम्‌ । ददौ करुवयोरूपशीरलक्षणसंयुताम्‌ ॥ ६?

[ भेन 11

निमिषेण पी मअ मणम. मणिम मम

१ ।म. द. योऽधिगच्छति । ३ ग. ड. महत्‌ ।

{९ पञ्चददोऽध्यायः पश्मपुराणम्‌ । ४५६.

दत्ता यदा तूषेणेवं कन्या कमललोचना । तदोत्पाताः शम॑ याताः सवे सुनिरूषोदताः ॥ १४
राजा दश्वाऽऽत्मजां तस्मे मुनये तपसां निषे । पराप स्वां नगर भूयो दुःखितो दयया पुनः ६५
इति रअ्रमिहापुराणे पाश्च पातालखण्डे हेषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेे च्यवनोपाख्यानं नाम चतुदशोऽध्यायः ॥ १४॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--१ १६२८

अथ पश्चदशोऽ्ध्यायः ।

मुमतिरुवाच--
अथधिः स्वाश्रमगतो मानव्या सह भायेया । पदं पाप हताशेषपातको योगयुक्तया ॥ १
सा मानवी तं वुरमात्मनः पृति नेत्रेण हीनं नरसा गतौजसमू ।
सिषेव एनं हरिमेधसोत्तय निजेष्टदात्रीं कुख्देवतां यथा ॥ २

भैश्ुश्रुषती तं पतिपिङ्गितह्ञा महानुभावं तपसां निधि प्रियम्‌ ।

परां मदं भाप सती मनोहरा शची यथा शक्रानिषेवणोदयता ॥ २
चरणी सेवते तन्वी सवेलक्षणलक्षिता । राजपुत्री घुन्दराङ्गी फलगरूलोदकाशना ॥
निलयं तद्वाक्यकरणे तत्परा पूजने रता । कालक्षेपं च कुरूते सर्वश्रतहिते रता ॥ ५
विज्य कामद्म्भं च देष लोम भयं मदम्‌ । अपमत्तो्यता नित्यं च्यवनं समतोषयत्‌ ॥ ६
एवं तस्य अकुबाणा सेवां वाक्षायकमेभिः । सहस्राब्दं महाराज सा च कामं मनस्यधात्‌ ॥ ७
कद्‌ चिहेवभिषजावागतावाश्मे मुनेः । स्वागतेन सुस॑भाग्य तयोः पूजां चकारसा॥ ८

शयांतिकन्याकृतपूजनाधपाश्रादिना तोषितवित्त्ृ्ती ।

ताबूचतुः सेहवशेन सुन्दरो बरं हणीष्वेति मनोहराङ्गीम्‌ ॥ ९
ष्टो तो वीक्ष्य भिषजौ देवानां वरयाचने । मति चकार नृपतेः पत्री मतिमतां बरा॥ १०
पयमिप्रायमारक्ष्य ताबुवाच नृपात्मजा । दत्तं मे चक्षुषी पत्यर्यदि तुष्टौ युवां सुरौ ॥ ११
इ्येतदरचनं शरुत्वा सुकन्याया मनोहरम्‌ । सतीत्वं च विलोक्येदपूचतुभिषनां वरौ ॥ १२
तत्पतियेदि देवानां भागं यङ्ग दधाल्यसौ । आवयोरधुना कुरवशष्ठषोः स्फुटदशेनम्‌ ॥ १९
स्यवनोऽप्योमिति भह भागदाने वरौजसोः । तदा त्डष्टावदििनौ तमूचतुस्तपतां वरम्‌ ॥ १४
निमज्जतां भवानस्मिन्हदे सिद्धविनिभिते । इत्युक्तो जरया प्रस्तदेहो धमनिसंततः ॥ १५
हदं प्रवेशितोऽखविभ्यां स्वयं चामज्नतां हदे । पुरुषाखय उत्तस्थरपीच्या वनिताभियाः ॥ १६
रक्मस्रनः कण्डलिनस्तुल्यरूपाः सवाससः । ताभिरीक्ष्य वरारोहा सुरूपान्मूयंवच॑सः ॥ १७
अजानती पतिं साध्वी श्वरिविनो शरणं ययौ । दर्शयित्वा पपि तस्यै पातिव्रत्येन तोषितौ ॥ १८
कषिमामन्त्य ययतुविमानेन त्रिविष्टपम्‌ । यक्ष्यमाण कतौ स्वीयभागकार्यांशया युतौ ॥ १९
कालेन भूयसा क्षामां कशितां तचर्यया । मेमगद्रदया वाचा पीडितः ृपयाऽ्रवीत्‌ ॥ २०

ुष्टोऽहमथ तव मानिनि मानदायाः द्ुभूषया परमया हदि चैकभक्त्या ।
यो देहिनामयमतीव सुहृत्य॒देहो नाऽअबेक्षितः समुचितः क्षपितुं मदर्थे ॥ २१

[रि मो

ध ` # दुभूषमाणेति तु युक्तम्‌ ।

ए 1 ध 8111 0 न उन

१. 'मेपितौजतं नि°।२क.ख.ग.ष्ट.ज. म. ट. इ. ण. त. थ. ध. निजं पतिं मङ्गरुदेवता य. ।

१४५६ महायुनिश्रीष्यासपणीतं-- [ ४ पाता्वण्डे-

ये मे स्वधमेनिरतस्य तपःसमाधिविदात्मयोगविभिता भगवत्मसादाः ।

तानेव ते परदनुसेवनयाऽविरुदान्दष्टि प्रपश्य वितराम्यभयानश्चोकान्‌ ॥ २२

अन्ये पुनर्भगवतो शुव उद्विनुम्भविश्र॑सितार्थरचिताः कियुरुक्रमस्य ।

सिद्धाऽसि भुङ्क्ष्व विभवाभिनपमंदोहान्दिव्यान्नरानधिगमाश्षपविक्रियाभिः २३

एवं घरुवाणमबलाऽखिर्योगमाया विद्याविचक्षणमवे्ष्य गताधिरासीत्‌ ।

संमश्रयप्रणयविहख्या गिरेषदव्रीडापिखोकषिरसद्धसिता तमा ॥ २४
सुकन्यावाच--

राद्धं बत द्विजदषेतदमोधयोगमायापिपे वयि विभो तदवैमि भतेः ।

यस्तेऽभ्यधायि समयः सष्दङ्गसङ्गो भ्रयाद्ररीयसि गुणपरसवः सतीनाम्‌ ॥ २५

तत्रेति कृत्यमुपशिक्ष्य यथोपदेशं येनेष किततमोऽतिरिरसयाऽऽत्मा ।

सिध्येत ते कृतमनोभवधपिताया दीनस्तदीश भवने सदशं विचक्ष्व ॥ २६

स॒मतिरूवाच-
भरियायाः भियमन्विच्छश्यवनो योगमास्थितः । विमाने कामदं राजंस्त्ेवाऽऽपिरचीकरत्‌॥ २७
सवेकामवुघं दिग्यं सवैरवसमन्वितम्‌ । सर्वदध्युपचयोदर्क मणिस्तम्भैरुपस्टृतम्‌ ॥ २८

दिव्योपस्तरणोपेतं सवेकाटसुखावहम्‌। पट्टिकाभिः पताकाभििचित्राभिरलंटृतम्‌ ॥ २९
खम्मिधिचित्रमाराभिर्मङ्सिञ्ञतपडद्धिमिः । वुकूलक्षौमकौ सेयैनीनावस्ैविराजितम्‌ ॥ ३०
[उपयुपरि बिन्यस्तनिलयेषु पृथक्पृथक्‌ । इः कशिपुभिः कान्तं पयेङ्ग्यजनादिभिः] ॥ ३!
तत्र तत्र विनिक्षिप्तनानारिर्पोपशोभितम्‌ । महामरकतस्थल्या शष्ट विद्रुमवेदिभिः ॥ ३२
दाः विदुमदेहस्या भातं वज्कपािकम्‌ । शिखरेष्विन्द्रनीटेषु हेमकुम्भेरधिभितम्‌।॥ २१
चशुष्मत्पद्ररागाग्येवैजभित्तिषु निमिते । जष्टं विचित्रवैतानेभुक्ताहारावम्बितेः ॥ २४

हंसपारावतव्रातिस्तत्र तत्र विकूजितम्‌ । इृत्रिमान्मन्यमानेस्तानधिरट्मावरुट्य च ॥ २५
विहारस्थानविश्रामसंवेशमाङ्गणाभजिरेः । यथोपजोषं रचितेविस्मापनमिवाऽऽत्मनः ॥ ३६
ग्रहं पश्यन्तीं नातिप्रीतेन चेतसा । सर्वभूताशयाभिङ्गः भोवाच वचनं स्वयम्‌ ॥ २७

निमज्ज्यास्मिन्हदे भीरु विमानमिदमारुह । [सा तु भवैः समादाय षचः कुवलयेक्षणा ॥ ३८
सरजो बिभ्रती वासो वेणीभूतांश्च मूर्धजान्‌ । ] अङ्गं च भरपड्कन संछन्नं शबलस्तनम्‌ ।॥ २९
आविवेश्च सरस्तत्र युदा रिवजाज्ञयम्‌ । साऽन्तःसरसि वेश्मस्थाः इतानि दश कन्यका; ४०
सवाः किशोरवयसो ददश्गोत्पलगन्धयः । ता दृष्टा सहसोत्थाय भोचुः प्राञ्जलयः जियः ॥ #!
वय॑ कमेकरास्तुभ्यं शाधे नः करवाम किम्‌। सानेन तां महार्हेण सापयित्वा मनस्विनीम्‌ ॥४२
दुकूले निर्मले सूले ददुरस्ये च मानद । भूषणानि पैराध्यांनि षरीयांसि युमन्ति च ॥ ४
अस्म सर्भगुणोपेतं पाने चैवामृतासवम्‌ । अथाऽऽदरचे स्वमात्मानं स्रग्विणे विरजोम्बरम्‌ ॥ ४५
ताभिः तस्वस्त्ययनं कन्यामिर्बहुपानितम्‌ । हारेण च महर्हिण चकेन विभूषितम्‌ ॥ 4
निष्कग्रीवं वरयिनं ूनत्काश्चनटरपुरम्‌ । रोण्योरध्यस्तया काश्या कन्या बहुरत्नया ॥ ५५
† एतचिहान्तगैतः पाठः क. ख ग. छ. ज. भ. ठ द.ण. त. थ. द्‌. ध. पुस्तकस्थः ।
१३. त. न्तीं नीतिः । २ग. द्‌. पराष्याभि ।

९१ गेडकोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४९७

= सुश्ुवा सुदता शुहिग्धापाङ्गेन चक्षषा । पद्रकोशस्पृथा(हा?)लीनैरलवैः लसन्मुखम्‌ ॥ ४७
यदा सस्मार दायेतमृषीणां बल्लभं पतिम्‌ । तत्र चाऽऽस्ते सह स्रीभिर्यनाऽऽस्ते स मुनीश्वरः ४८

भतः पुरस्तादात्मानं खीसहस्रहतं तदा । निरम्य तव्योगगति संदायं भत्यपच्त ॥ ४९
स तां कृतमलस्नां विशराजन्तीमपूेवत्‌ । आत्मनो विभ्रतीं रूपं संबीतरचिरस्तनीष्‌ ॥ ५०
विद्याधरीसहस्रेण सेव्यमानां सुबराससम्‌ । जातभावो विमानं तदारोपयदमित्रहन्‌ ॥ ५१
तस्मि्नलृप्तमहिमा भिययाऽऽनुषक्तो विद्ाधरीमिरुपचीर्णवपुधिमाने ॥
बथराज उत्कचकुमुद्रणवानपीच्यस्ताराभिरावृत इवोडपतिर्नभस्थः ॥ ५२्‌
तेनाष्टलोकपविहारकुलाचलेन्दरद्रोणीष्वनङ्गसखमारूतसौभगासु ।
सिद्धेरेतो ुधुनिपातशिवस्वनासु रेमे चिरं धनदवहलनावरुथी ॥ ५३
वैश्रम्भके सुरवने नन्दने पुष्पभद्रके । मानसे चैत्ररथ्ये च स रेमे रामया रतः ॥ ५४

इति श्रीमहापुराणे पशे पातालखण्डे रेषवात्स्यायनर्वादे रामाश्वमेधे च्यवनस्य तपोभोगवणने नाम पदशो ऽध्याय॥१५॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः-- ११६८२

अथ षोडशोऽध्यायः ।
सुमतिरुवाच-

एवं तया करीडमानः सवेत्र धरणीतले । नाबुध्यत गतानव्दाञ्शतसंख्यापरिमितान ॥ १
ततो इ्ञात्वाऽथ तद्विमः स्वकारपरिवतिनीम्‌ । मनोरथेन पर्णा च स्वस्य भियतमां वराम्‌ ॥ २
न्यवतेताऽऽशरमं शष्ठ पयोष््यास्तीरसंस्थितम्‌ । निर्वेरजन्तुजनतासं कुं मृगसेवितम्‌ ॥ २
तत्रावसत्स य॒तपाः शिष्येर्बेदसमन्वितेः । सेविताङ्धियुगो निलयं तताप परमं तपः ॥ र,
कदाचिदथ शयां तियेषटुमेच्छत देवताः । तदा स्यवनमानेतु प्रेपयामास सेवकान्‌ ॥ ५
तेराहतो द्विजवरस्तदाऽगच्छन्महातपाः । सुकन्यया धम॑पल्न्या स्वाचारपरिनिषएया ॥ द
आगतं त॑ मुनिवरं वैलन्या सह महायशाः । ददश दुहितुः पार्श्वे पुरुषं सूयैवच॑सम्‌ ॥ ७
राजा दुहितरं पाह इतपादाभिवन्दनाम्‌। आशिषो न प्रयुञ्ञानो नातिप्रीतमना इव ॥ ८

चिकीपितं ते किमिदं पतिस्त्वया परम्मितो लोकनमस्कृतो गुनिः।

या त्वं जरग्रस्तमसंमतं पति विहाय जारं भजसेऽपुमध्वगय्‌ ॥ ९

कथं मतिस्तेऽवगताऽन्यथा सतां कुटप रः कृटदूषणं त्विदम्‌ ।

बिभर्षि जारं यदपत्रपा कृं पितुः स्वभतुश्च नयस्यधस्तमाम्‌ ॥ १०
एवे श्ववाणं पितरं स्मयमाना श्रुचिस्मिता । उवाच तात जामाता तवेष भृगुनन्दनः ॥ ११
शशंस पित्रे तत्सर्वं वयोरूपाभिलम्भनम्‌ । विस्मितः परमपीतस्तनयां परिषस्वजे ॥ १२
सोमेनायाजयदरीरं ग्रहं सोमस्य चाग्रहीत्‌ । असोमपोरप्यर्िनोश्यवनः स्वेन तेजसा ॥ १३
प्रह तु ग्राहयामास तपोबलसमन्वितः । षजं ग्रहीत्वा शक्रस्तु हन्तु ब्राह्मणसत्तमम्‌ ॥ १४
अपङक्तिपावनो देवौ ुर्बाणं पडक्तिगोचरौ । शाक्रं वज्ञधरं दृष्टा पुनिः स्वहननोयतप्‌ ॥ १५
हकारमकरोद्धीमान्स्तम्भयामास तद्धुजम्‌ । इन्दरस्तन्धभुजस्तत्र इष्टः सर्वे मानवैः ॥ १६

१क.ख.ग.छ.म.ठ. इ. त. थ.ध. (कट्वु। २क.ख.ज.ज.ण.त.थ.द्‌. शेष उवाच। ज. पृत्रया।
५ [4

५८ महामानन्राव्यासप्रणात- ॥ ४ पाताटखण्ड-+

कोपेन इ्वसमानोऽहियेथा मन्त्रनियन्तितः । तुष्टाव स पुनि शक्रः ० १७
अश्िभ्यां भागमादानं कुवेन्तं निर्भयान्तरम्‌ । कथयामास भोः ; ॥
मया न वायैते तात क्षमस्वाधं मया कृतम्‌ । इत्युक्तः स गुनिः कोपं जहौ तूर्ण कृपानिधिः ॥१९
इन्द्रो पृक्तथुजस्त्वासीत्तदानीं पुरुषषमभ । एतद्रीप्य जनाः सर्व कौतुकाविष्टमानसाः ॥ २०
शरसुत्राह्मणानां तु बरं देवादिदुरेभम्‌ । ततो राजा बहुधनं ब्राह्मणेभ्यो ददन्महान्‌ ॥ २१
चक्रे चावभ्रथसानं यागान्ते शद्रतापनः । त्वया पृष्टं यदाचक्व च्यवनस्य महोदयम्‌ ॥ २२
ष मया कथितः सवेस्तपोयोगसमन्वितः । नमस्कृत्वा तपोमूतिमेनं प्राप्य जयादिषः ॥ २३
प्रेषय त्वं सपत्नीकं रामयत्न मनोरमे ॥ ` २४
शेष उवाच--
एवं तु कुवेतो वातां हयः प्रापाऽऽशमं परति । विदधद्रायुतेगेन पृथ्वीं खुरविरक्षिताम्‌ ॥ २५
वोस्कुशान्पुखाग्रेण चरंस्तत्र महाश्रमे । युनयो यावदादाय दभोन्लातुं गता नदीम्‌ ॥ २६
शवु्ठ; शब्रुसेनायास्तापनः शूरसंमतः । तावत्माप मुनेवसं च्यवनस्याधिशशोभितम्‌ ॥ २७
त्वा तदाश्रमे वीरो ददशे च्यवनं मुनिम्‌ । सुकन्यायाः समीपस्थं तपोगत्तिमिव स्थिम्‌ ॥ २८
वन्दे चरणो तस्य स्वाभिधां समुदाहरन्‌ । शघ्रघ्रोऽहं रपुपतेर्राता वाहस्य पाटकः; ॥ २९
नमस्करोमि युष्मभ्यं मरहापापोपशान्तये । इति वाक्यं समाकण्ये जगाद मुनिसत्तमः ॥ ३०
शश्र तवर कट्याणं भूयान्नरवरषेभ । यज्ञं पारयमानस्य कीर्तिस्ते विपुखा भवेत्‌ ॥ २१
चित्रं पश्यत भो विमा रामोऽपि मखकारकः । यन्नामस्मरणादीनि दुनि पापनाशनम्‌ ॥ ३२
बहापातकसंयुक्ताः परदाररता नराः । यन्नामस्मरणे युक्ता मृदा यान्ति परां गतिम्‌ ॥ ३३

दपग्मसमूत्थेन रेणुना ्रावमूरतिभरत्‌ । तत्षणाद्रोतमाधौदङ्गी जाता मोहनरूपध्त्‌ ॥ ३४
मक यस्य रूपस्य ध्यानेन पेमनिभेरा । सवेपातकरारि सा दग्ध्वा माप्रा खरूपताम्‌ ।॥ ३५
ईला यस्य मनोहारि रूपं प्रधनमण्डले । पश्यन्तः प्रापुरेतस्य रूपं विकृतिवाभितम्‌ ॥ २६

मोगिनो ध्याननिष्ठासु य॑ ध्यात्वा योगमास्थिताः । संसारभयनिगुक्ताः भरयाताः परमं पदम्‌ ३७
मन्योऽहमद्य रामस्य मुखं द्रश्यामि शोभनम्‌ । षयोदजलनेनान्तं सुनासं सुश्च संनतम्‌ ॥ ३८
पा जिष्ठा रघुनाथस्य नामकीतेनमादरात्‌ । करोति विपरीता या फणिनो रसनासमा ॥ ३९
अद्य परापरं तपःपुण्यमद्य पूणां मनोरथाः । यद्रक्ष्ये रामचन्द्रस्य गख ब्रह्मादिदुरुभम्‌ ॥ ४०
त्पादरेणुना ख! गं पवित्रं विदधाम्यहम्‌ । विचिन्नतरवाताभिः पावये रसनां स्वकाम्‌ ॥ ४१

इत्यादि रामचरणस्मरणप्रबद्धपरेमव्रजप्रसतगद्रदबागृदधरु ।

श्रीरामचन्द्र रधूपुगव धमते भक्तानुकम्पक समुद्धर संखतेमाम्‌ ॥ ४२
नस्यन्ञश्रकापूर्णा मुनीनां पुरतस्तदा । नाऽऽन्ञासीत्तत्र पारक्यं निजध्यानेन संस्थितः ॥ ५३
श्घ्रस्तं मुनि भाह खामिन्नो मखसत्तमः । क्रियतां भवता पादरजसा युपवित्रितः ॥ ४४

बहद्धाग्यं रधुपतेयधष्मन्मानसान्तरे । तिष्ठत्यसौ महाबाहुः सर्वलोकैकपूनितः ॥ ४५
त्यक्तः सपरीवारः सवो्िपारिसंवृतः । जगाम च्यवनस्तत्र भरमोद वसतः ॥ ५६
हनूमांस्तं षदा यान्तं राममक्तमवेक्ष्य च । शश्रुप्रं निजगादासौ वचो बिनयसंयुतः ॥ ४७

१द्‌. नोप्रहः।म'। २क.ख.ग.छ.ज.म.ठ.ड.ण.त.थ. ध. "तैरिणाप्‌ । ता । ३ क. सं.ग.च. द.
न. स. ठ. इ. द. णत. थु. द्‌. ध. -रणोयुक्ता ।

१७ सस्तदशोऽध्यायः) पग्रप्राणम्‌ । ४५९

स्वामिन्कथयसि त्वं चेन्महापुरुषसुन्दरम्‌ । रामभक्तं मुनिवरं नयामि स्वपुरीमहम्‌ ॥ ४८
इति शरुत्वा महद्वाक्यं कपिवीरस्य श्षधरुहा । आदिदेश हनूमन्तं गच्छ भरापय तं मुनिम्‌ ॥ ४९

हनूमांस्तं मुनिं स्वीये पृष्ठ आरोप्य वेगवान्‌ ॐ निनायाऽऽह्च वायुः ख इव सवेगः ॥ ५०
आगतं तं भनि ृषटरा रामो पतिमतां वरः । अध्यपाश्ादिकं चक्रे प्रीतः प्रणयविष्लः ॥ ५१
धन्योऽस्मि मुनिवरस्य दशनेन तवाधुना । पवित्रितो मखो महं सर्वस भारसंवतः ॥ ५२
इति वाक्यं समाकम्यं च्यवनो शुनिसत्तमः । उवाच प्ेमनिर्भिम॒पुकाङ्गोऽतिनिर्वृतः ॥ ५३
सामिन्ब्रहमण्यदेवस्य तव बाडवपूजनम्‌ । युक्तमेव महाराज धमेमार्गपरक्षितुः ॥ ५४

हति श्रीमहापुराणे पाग्मे पातालखण्डे शेषवात्स्यायनप्तवादे रामाश्वमेधे च्यव्नस्याऽऽश्रमे हयागमनं नाम षोडशो ऽध्या यः॥ १ ६॥
आदितः श्टोकानां समश्यङ्ाः--१ १७३६

अथ सप्तदशोऽध्यायः ।
जेष उवाच--

शधरघरश्यवनस्याथ दृषटाऽचिन्त्यं तपोवलम्‌ । परशरंस तपो ब्राह्मं सवेखोकेकवन्दितम्‌ ॥
अहो पयत योगस्य सिद्धिग्रीह्मणसत्तमे । यः क्षणादेव दुष्पापं सुविमानमचीकरत्‌ ॥

ङ भोगसिद्धिर्महती म॒नीनाममलात्मनाम्‌ । क तपोबलदीनानां भोगेच्छा मनुजात्मनाम्‌ ॥
इति स्वगतमाशं सञ्शत्रुघरश्चयवनाश्रमे। क्षणं स्थित्वा जलं पीत्वा सुखसंभोगमा्तवान ॥
हयस्तस्याः पयोष्ण्याख्यनच्याः पुण्यजलात्मनः । पयः पीत्वा ययो मार्गे वायुतेगं पदं दधत्‌ ॥५
योधास्तभिगमे दृष्टा पृष्टतो ऽनुययुस्तदा । हस्तिभिः पत्तिभेः केचिद्रथेः केचन वाजिभिः ॥ &

2 ९४ द) छ

शभध्रोऽमाल्यवर्येण सुमत्याहेन संयुतः। पृष्ठतोऽनुजगामाऽऽशु रथेन हयशोभिना ॥ ७
गच्छन्वाजी पुरं [शराप्तो विमलाख्यस्य भूपतेः । रत्नातटाख्यं जनताृष्टपुष्टसमाडलम्‌ ॥ <
स सेवकादपश्वत्य रधुनाथहयोत्तमम्‌ । परान्तिके हि सं भा सवेयोसमन्वितम्‌ ॥ ९

तदा गजानां सप्नत्या चन्द्रवर्णसमानया । अश्वानामयुतेः साधं रथानां काश्चनत्विषाम्‌ ॥ १०

सहस्रेण च संयुक्तः शभ रति जग्मिवान्‌ । शशुप्रं स नमस्कृत सर्वं मादान्महानृपः ॥ ११

बसकोदं धनं सर्व राज्यं तस्मै निवे्य च । किं करोमीति राजानं जगाद पुरतः स्थितः ॥ १२
राजाऽपि तं स्वीयपदे प्रणम्रं दोर्भ्या ददं तं परिषस्वजे महान्‌ ।

जगाम साकं तनये स्वराज्यं निक्षिप्य सर्वं बहुधन्विमितः ॥ १३.
रामचन््राभिधां श्रत्वा सरषशरुतिमनोहराम्‌ । सरवे परणम्य ते वाहं ददुस महाधन्‌ ॥ १४
एवं स गच्छस्तन्पाने पर्वताग्रयं दद ह । स्फाटिकैः कानके राप्ये राजितं पस्थराजिभिः॥ १५
जलनिर्वरसंदादनानाधातुक्रतरम्‌ । गैरिकादिकसद्धातुःशारिरङ्गविरा जितम्‌ ॥ १६
बीणारणद्धंसषुककृणसुन्दरशोभितम्‌ । यत्र सिद्धाङ्गनाः सिद्धैः कीडन्तयप्यङतोभया; ॥ १७
गन्पर्वीप्वरसो नागा यत्र क्रीडन्ति लीटया । गङ्कातरङ्गसंस्पशेशीतवायुनिषेवितम्‌ ॥ १८
पर्वतं वीक्ष्य शधुघ्र उवाच सुमति त्विदम्‌ । तदशेनसमुदधूतविस्मयाविष्टमा नसः ॥ १९

* एतचिषान्तगीतः पाठः क. ख. ग. च. छ. ज. न. ठ. इ. ण. थ. द्‌. ध. पुरतरस्थः ।
१ग. ठ. ध. 'गोऽस्मीति । २ द. पुलान्ार ।

४६० पहायुनिश्रीग्यासप्रणीतं- [ ¢ पाताङुखण्डे-

कोऽयं गिरिमेष्ामन्निन्विस्माययति मे मनः । महारजतपस्थाद्थो भागे रजति मेऽदधतः ॥ २०
अत्र किं देवतावासो देवानां कीडनस्यलम्‌ । यदेतन्मनसः क्षोभ करोति श्रीसमुखयेः ॥ २१
` इति वाक्यं समाकण्ये जगाद सुमतिस्तदा । वक्ष्यमाणगुणागाररामचन्द्रपदाजधीः ॥ २२
नीलोऽयं पषेतो राजन्पुरतो भाति भूमिप । पहाभृङ्गमेनोष्टारेः स्फाटिकाययेः समन्ततः ॥ २३
एनं परयन्ति नो पापाः परदाररता नराः । विष्णोगुंणगणान्ये बे न मन्यन्ते नराधमाः ॥ २४
शचतिस्मृतिसपुत्थं ये ध सदिः सुसाधितम्‌ । न मन्यन्ते स्वबुद्धिस्थहेतुवाद विचारिणः ॥ २५
नीरीविक्रयकतांरो लाक्षाविक्रयकारकाः । यो ब्राह्मणो धरतादीनि विक्रीणाति स॒रापकः ॥ २१६
कन्यां रूपेण संपनां न दश्रात्कुटश्ाटिने । विक्रीणाति द्रव्यरोभात्पिता पापविमोहितः ॥ २७
सतीं दूषयते यस्तु कुलशीटवतीं नरः । स्वयमेवात्ति मधुरं बन्धुभ्यो न ददाति यः॥ २८
धायावी ब्राह्मणार्थे च पाकभेदं करोति यः । कृशरां पायसं वाऽपि निजां पाचयेत्कुधीः।।२९
अतिथीनवमन्यन्ते सूर्योदान्पुक्षधादितान्‌ । अन्तरिक्षयूजो ये च ये च विश्वासघातकाः ॥ ३०
न पश्यन्ति महाराज रधुनाथपराद्पुखाः । असो पुण्यो गिरिवरः पुरूषोत्तमक्ोभितः ॥ ३!
पवित्रयति स्बीन्नो दशनेन मनोहरः । अत्र तिष्ठति देवानां मुकुटेरधिताङधिकः ॥ ३२
पुण्यवद्धिः सुदशीैः पुण्यदः पुरुषोत्तमः । शतयो नेति नेतीति बुबाणा न विदन्ति यम्‌ ॥ २२
यत्पादरज डन्द्रादिदेतैमग्यं सुदुरेभम्‌ । बेदान्तादिभिरन्यूनैवक्यै्िदन्ति य॑ बुधाः ॥ ३४
सोऽत्र श्रीमान्महशेके वसते पुरुषोत्तमः । आर्च तं नमस्कृत संपूज्य सुटरृतादिना ॥ ३५

नैवे भक्षयित्वा वै भूष भरयाचतुभुनः । अत्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्‌ ॥ ३६
तै श्णुष्व महाराज स्वौ शयेसमन्वितम्‌ । रत्नग्रीवस्य वृपतेयंदृ्तं सकुटुम्बिनः ॥ ३७
चतु्ूजादिकं पराप्तं देबदानवदुटेभम्‌ । आसीत्काथी महाराज पुरी रोकेषु विश्रुता ॥ ३८
मह्जनपरीवारसमरदधबल्वाहना । यस्यां वसन्ति विभाग्रयाः षटकमेनिरता भरम्‌ ॥ ३९
सर्वभूतहिते युक्ता रामभक्तिषु लालसाः । क्षत्रिया रणकतोरः संग्रापरऽप्यपखायिनः ॥ ४
परदारपरद्रन्यपरद्रोहपराद्यलाः । वेश्याः कुसीदकृष्यादिवाणिज्यन्ुभटत्तयः ॥ ४१

कुर्बन्ति रघुनाथस्य पादाम्भोजे रति सदा । श्रा ब्राह्मणसेवाभिगेतरात्रिदिना नराः ॥ ४२
कुर्वन्ति कथनं रामरामेति रसनाग्रतः । भाकृताः केऽपि नो पाप॑ कुर्वन्ति मनसा वै ॥ ४
दानं दया दमः सत्यं तत्र तिष्टति निद्यश्ञः । वदते न पराबाधं वाक्यं कोऽपि नरोऽनैघ ॥ ४४
न पारक्ये धने रोमं कुर्वन्ति न हि पातकम्‌ । (वं परजा मष्टाराज रलनग्रीषेण पार्यते ॥ ५५

षष्ठांशे तत्र गह्णाति नान्यं खोभविवाजितः । एवं पालयमानस्य प्रजा धर्मेण भूपतेः ॥ ४६
गतानि बहुवरषांणि सवंभोगविलासिनः । विकशाखाक्षीं महाराज एकदा द्यूचिवानिदम्‌ ॥ ४७
पतिव्रतां धमपरनीं पतित्रतपरायणाम्‌ । पुत्रा जाता विश्नालाक्षि परजारक्ाधुरधराः॥ ४८

परिवारो महान्म [वतेते विगतज्वरः । हस्तिनो मम रौलाभा वाजिनः पवनोपमाः ॥ ४९
रथाश्च सुहयेयुक्ता वतेन्ते मम नित्यशः । महाविष्णुभसादेन किचियूनं ममास्ति न ॥ __ ५०
# एत्चिहान्तगतः पाठः ख. ग. छ. ज म. ठ. इ. ण. त. थ. द. ध. पुस्तकस्थः ।

१ग. छ. ठ. ड. ध. अमायां । द्‌. भोजने । २ द. "पि नार्धिनं दापयेः । ३ ग. छ. ड. “विदितमदुभुतम्‌ । सी ।
छक. ख.ग. छ. ज, ज. ठ.ण. त. थ. ध. 'हाराजौ व ५ग. छ. ठ. ड. ध. शप जीवता देव ६ ठ. ध.“हाराजन्परी ।
द, 'हाराजरप' । ७ क.ग.च. ज. भ.ठ.ण.त.थ.द्‌. ध. नघः।न। ८ ग, एताः। द. एषा । ९ ग. पाचिताः ।

१७ सप्तदशोऽध्यायः 1 पद्मपुराणम्‌ । ४६१

एर मनोरथस्त्वेकसतिष्ठते मानसे पम । परं तीर्थं पया नाथ ] तं परमशोभनप्‌ ॥ ५१ `
सिबासविरामाय क्षमं गोविन्दशोभितम्‌ । इद्धो जातोऽस्म्यहं तावद्रटीपलितदेहवान्‌ ॥ ५२ `
करिष्यामि मनोहारितीथंसेवनमाहतः । यो नरो जन्मप्न्तं स्वोदरस्य ५५७ ॥ ५३
त करोति हरेः पूजां स नरो गोषः स्मृतः । तस्माटच्छामि भो भद्र प्रति भिये ५४
पकरटुम्बः सुते न्यस्य धुरं राज्यस्य निभैताम्‌ । इति व्यवस्य सेध्यायां हारं ध्यायननिशान्तरे ५५
अद्राक्षीत्स्वमम्येकं ब्राह्मणं तापसं वरम्‌ । प्रातरुत्थाय राजाऽसौ इत्वा संध्यादिकाः क्रियाः॥
पमां मन्निजनैः सार्थ सुखमासेदिवान्महान्‌ । तावद्धि ददश्षोथ तापसं कृशदेहिनम्‌ ॥ ५७
नटावल्करखकौषपीनधारिणं दण्डपाणिनम्‌ । अनेकतीथेसेवाभिः कृतपुण्यकटेवरम्‌ ॥ ५८
जा त॑ वीक्ष्य हिरसा भणनाम महाभुजः । अध्यपाद्यादिकं चक्रे प्रहृष्टात्मा महीपतिः ॥ ५९
पुखोपविष्ठं विश्रान्तं पच्छ विदिते द्विजम्‌ । स्वामिस्त्वदशेनान्मेऽ्ं गतं देहस्य पातकम्‌ ॥ ६०
पहान्तः कृषणान्पातुं यान्ति तद्वेहमादरात्‌ । तस्मात्कथय भो विप्र हृद्धस्य मम संप्रति ॥ ६१
को देवो गर्भवाराय कि तीर्थं वा क्षमं भवेत्‌ । युयं सवेगतिश्रेष्ठाः समाधिध्यानतत्पराः ॥ ६२
स्ैतीथीवग हिन कृतपुण्यात्मानोऽमलाः । यथावच्छरण्वते म्यं भ्रदधानाय विस्तरात्‌ ॥
कृथयख प्रसादेन सवेतीथषिचक्षण ॥ ६३
ब्राह्मण उवाच--
श्णु राजेन्द्र वक्ष्यामि यत्पृष्टं तीयेसेवनम्‌ । कस्य देवस्य कृपया गमेस्य वारणं भवेत्‌ ॥ ६४
पेव्यः श्रीरापचन्द्रोऽसौ ससारज्वरनाश्चकः । पुञ्यः स एव भगवान्पुरुषोत्तमसंहितः ॥ ६५
र्यो नाना मया दष्टाः सवेपापक्षयावहा ¦ । अयोध्या सरयृस्तापी तथा द्वारं हरेः परम्‌ ॥ ६६
अवन्ती विमला काश्ची रेवा सगरगामिनी । गोकर्णं हाटकाख्यं च हत्याकोरिषिनाशनम्‌।॥। ६७
म्िकाख्यो महाशैलो मोक्षदः पश्यतां वृणाम्‌ । यत्राङ्गेषु टृणां तोयं श्यामं वा निमेलं भवेत्‌ ॥
पातकस्यापहारीदं मया दृष्टं तु तीथंकम्‌ । मया द्रारवती दृष्टा स॒रासुरनिषेविता ॥ ६९
गोमती यजन बहति साक्षाट्रष्मनटा श्रुभा । यत्र स्वापो क्यः पाक्तो गृति्मक्ष इति श्चेतिः ॥७०
यस्यां संबसतां सृणां न कलिः प्रभवेत्क चित्‌। चक्राङ्का यत्र पाषाणा मानवा अपि चक्रिणः ॥
परावः कीटपक्ष्या्याः सर्वे चक्रशरीरिणः । त्रिविक्रमो वसेधस्यां सवैलोकेकपाटकः ॥ ५७२

सा पुरी तु महापुण्यैमंया रग्गोचरीकृता । कुरुक्षेत्रं मया दं सवेहत्यापनोदनम्‌ ॥ ७३
स्यमन्तपञ्चकं यत्र मह।पातकनारनम्‌ । वाराणसी मया दृष्टा विश्वनाथकृताखया ॥
यत्रोपदिशते म्र तारकं ब्रह्मसंङ्षितम्‌ । ७४
यस्यां मृताः कीटपतङ्कभङ्गाः पश्वादयो वाऽसुरयोनयो वा ।
स्वकमंसंभोगसुखं विहाय गच्छन्ति न अ ॥ ७५
पणिकणीं यत्र तीर्थं यस्यायुत्तरबाष्टिनी । करोति संतेबेन्धर ॥ ७६

कपदिनः कुण्डलिनः सपेभरषाधरा वराः । गजचमेपरीधाना वसन्ति गतदुःखकाः ॥ ७७
काटभेरवनामाऽज्न करोति यमशासनम्‌ । न करोति दृणां वाती यमो दण्डधरः प्रभुः ॥ ७८
एतादशी मया शटा कारी विशवश्वराङ्किता । अनेकान्यपि तीयांनि मया दृष्टानि भूमिप ॥ ७९

१छ. इ. महामतिः । २ क, ख. छ. ज. ज ठ. ड. ण. त. थ. ध, “य॒ कृतं देहस्य पावनम्‌ । ३ क. ख. छ. न.
ठ. ड, त्‌, भ्‌, दु, धृ, कान्ती ।

४६२ महायुनिभ्रीष्यासप्रणीतं- [ ४ परतिृष्ठण्डे-

परमकं महश्धित्रं यद नीलपवते । पुरुषो्तमसां निध्ये तम कप्यकिगोचरम्‌ ॥ ८१
इति श्रीमहापुराणे पारे पातालखण्डे शेषवारस्यायनतंबादे रामाश्वमेधे ब्राह्मणसमागमनं नाम सष्ठदशो ऽध्यायः ॥ ५७ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--११८१६

भथाष्दशेऽध्यायः ।

ब्राह्मण उवाच-
राजेस्त्वं शृणु यदत्तं नीठे पवैतसत्तमे । यच्छदधानाः पुरुषा यान्ति ब्रह्म सनातनम्‌ ॥ १
भया पयैटता तत्र गतं नीलाभिषे गिरौ । गङ्गासागरतोयेन क्षाणितपरङ्गणे गहुः ॥ 1
तत्र भिषा मया शाः पवताप्रे धनुभैतः । चतुुना भृषफठेभक्षयेनिर्वाहितक्माः ॥ 8
तदा मे मनसि क्षिं संशयः सुमहानभूत्‌ । चतुभुजाः किमेते वै धरुबाणधरा नराः ॥ ४
बैकुण्टवासिनां रूप दश्यते विजितात्मनाम्‌ । कथमेतैरुपारब्धं ब्रह्माद्यैरपि दुलभम्‌ ॥ ५
चङ्चक्रगदाश्ाङ्गपद्मोसितपाणयः । बनमालापरीताङ्गा विष्णभक्ता इवान्तिके ॥ ६
संश्चयाविष्टचित्तेन मया पृष्टं तदा दप । ययं के बत युष्माभिरैन्धं चातुभुजं कथम्‌ ॥ ७
तदा तेब॑हू हास्यं तु कृत्वा मां भति भाषितम्‌ । ब्राह्मणोऽयं न जानाति पिण्डमाहात्म्यमदुतम्‌॥
इति श्रत्वाऽवदं चाहं कः पिण्डः कस्य दीयते । तन्मम ब्रूत धार्भष्ठाश्रतुभुजक्षरीरिणः ॥ ९

तदा मद्राक्यमाकण्यं कथितं तेमेहात्मभिः। सर्वे ततर तु यदृतं चतुभुजमवादिकम्‌ ॥ १
किराता उच॒ः-

भरृणु ब्राह्मण त्तान्तमस्माकं पृथुकः शिशुः । निदयं जम्बृफछादीनि भक्षयन्करीडया चरत्‌ ॥ ११

एकदा रममाणस्तु गिरिगुङ्गं मनोरमम्‌ । समारुरोह शिष्ुभिः समन्तात्परिवारितः ॥ १२

तदा तत्र दद्य देवायतनमद्धुतम्‌ । गारुत्मतादिमणिभिः खचितं स्वणंभित्तिकम्‌ ॥ १,
सुकान्त्या तिमिरश्रेणीं दारयद्रविवद्धशषम्‌ । दृष्टा विस्मयमापेदे किमिदं कस्य वे ग्रम्‌ ॥ ?४
गत्वा विलोकयामीति किमिदं महतां पदम्‌ । इति संचिन्तय गेहान्तजंगाम बहुभाग्यतः ॥ १५

ददश तत्र देवेशं सुरायुरनमस्छृतम्‌ । किरीटहारकेयूरग्ेवेयायेविराजितम्‌ ॥ १६
अवतंसे मनोद्धे तु धारयन्तं स॒निभेले । पादपे तुरुसिकागन्धपत्तषडङपध्रिफे ॥ १७

शङ्खचक्रगदाशाङ्गेपगमायगरतिसंयुतेः । उपासिताङ्ध्र श्रीमूर्तिं नारदायेः सुसेवितम्‌ ॥ १८
केचिद्रायन्ति तरत्यन्ति हसन्ति परमाद्धतम्‌ । प्रीणयन्ति महाराजं स्व॑खोकेकवन्दितम्‌ ॥ १९
हरिं वीक्ष्य मदीयोऽभंस्तत्र संजग्मिवान्पुने । देवास्तत्र विधायोषैः पूजां धूपादिकं पुनः ॥ २०
नैवेयं श्रीभियस्यार्थे कृत्वा नीराजनं ततः । जग्पुः खं स्वं मष्टाराज कृपां पर्यन्त आदरात्‌ ॥ २!
महाभाग्यवशषात्तेन परापे नेबे्यसिक्थकम्‌ । पतितं तत्र देवादिवुरंभं त्वातिमानुषम्‌ ॥ २?
तद्धक्षणं च इत्वाऽथो भीगरूतिमवलोक्य च । चतुुनत्वमापतं वै पृथुकेन सृशोभिना ॥ २;
तदाऽस्मामिरं पाठो बाखको वीक्षितो युहुः। चतुभुजादिकं पराप्तः शङ्कचक्रादिधारकः ॥ २४
अस्माभिः पृष्मेतस्य किमेतल्लातमद्तम्‌ । तदा प्रोवाच नः सबोन्बारकः परमाद्भुतम्‌ ।॥ २५
[अश्चिखराग्रे गतः पूर्वं तत्र ष्टः सुरेश्वरः । तत्र नैतरे्सिक्थं तु मया प्राप्तं मनोहरम्‌ ॥ २६

# एतनिहान्तर्गतः पाठः, क. ख. ग. च. छ. ज. म. ठ.ड.ण.त.थ. द्‌. ध. पुस्तकस्थः।

,

१९ एकोनर्विरोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । ४६१

तस्य भक्षणमात्रेण कारणेन तु सांमतम्‌ ]। चतुर्भुनत्वं संपातो विस्मयेन समन्वितः ॥ २७
तच्छ्रत्वा तु वचस्तस्य सथः संप्ाप्रविस्मयैः। अस्माभिरप्यसौ दृ्टो देवः परमदुरभः ॥ २८
अन्नादिकं तत्र युक्तं स्वेस्वादसमन्वितम्‌ । वयं चतुर्भूना जाता देवस्य कृपया पुनः ॥ २९
गत्वा त्वमपि देवस्य दशनं रु सत्तम । युक्त्वा तत्राञ्नसिक्थं तु भव विप्र चतुूनः ॥
त्वया पृष्टं यदाचक्ष्व तदुक्तं वाडवषेभ ॥ ३०
हृति श्रीमष्ापुराणे पाग्ने पाताटखण्डे रोषवरात्स्यायनतवादे रामाश्वमेये ब्रा्मणोपदेशकथनं नामा्ाद्शोऽध्यायः ॥ १८ ॥
आदितः शोकानां समष्यङाः-- ११८४६

अधैकोनविरोऽध्यायः ।

वयक

गीह्मण उवाच-
इति श्रत्वा तु तद्राक्यं भिट्टानामहमतम्‌ । अल्याश्र्यमिदं मत्वा परहष्टोऽभवमित्युत ॥
7ङ्गासागरसंयोगे स्ात्वा पुण्यकरेवरः । शङ्गमारुरुहे तत्न मणिमाणिक्यवचित्रितम्‌ ॥
तत्रापरं महाराज देवं देवादिवन्दितम्‌ । नमस्कृत्वा कृतार्थोऽहं जातोऽन्नमादनेन च ॥
चतुरथृजत्वं समाप्तः शङ्खचक्रादि विहितम्‌ । पुरुषोत्तमदशेनेन न पुनगैभमाविशम्‌ ॥
राजंस्तवमेव तत्राऽऽशु गच्छ नीराभिधं गिरिम्‌ । कृतार्थं कुरु चाऽऽत्मानं गभेदुःखविवर्जितम्‌ ५
(०००८७ वावाग्रयस्य धीमतः । पच्छ हृष्टगात्रस्तु तीर्थयात्राविधिं पनिम्‌ ॥ ६
राजोवाच-
साधु विप्राग्र्य है साधो त्वया परोक्तं ममानघ। पुरुषोत्तममाहात्म्यं श्ण्वतां पापनाशनम्‌ ॥ ७
हि तत्तीयेयात्रायां विधि श्ुतिसमन्वितम्‌ । विधिना केन संपू्णफलमापिर्नृणां भवेत्‌ ॥ ८

ल ४ ६9 ॐ

ब्राह्मण उवाच--

श्णु राजन्यवक्ष्यामि तीथयात्राविधं शुभम्‌ । येन संपाप्यते देवः सुरासुरनमस्कृतः ॥ ९
पीपलितदेहो वा यौवनेनान्वितोऽपि वा । ज्ञात्वा गृत्युमनिस्तीर्यं हारं शरणमाव्रजेत्‌ ॥ १०
तत्कीतैने तच्छबणे वन्दने तस्य पूजने । मतिरेव भकतंग्या नान्यत्र वनितादिषु ॥ ११

सर्वं नहवरमालोर्य क्षणस्थायि सुदुःखदम्‌* । जन्मदुःखजरातीतं भक्तिवद्टभमच्युतमर्‌ ॥ १२
करोधात्कामाद्यहेषाह्लोभाहम्भान्नरः पनः । यथाकथं चिद्विभजन्न स दुःखं समर्तुते ॥ २३

स हरिङ्लीयते साधुसंगमात्पापवाभितात्‌ । येषां कृपातः पुरुषा भवन्तसुखवाैताः ॥ १४
ते साधवः शान्तरागाः कामखोभविवभिताः । वन्ति यन्महाराज तत्सं सारनिवत॑कम्‌ ॥ १५
तीरेषु रभ्यते साधू रामचन्दरपरायणः । यदशनं टृणां पापराशिदाहाजुषचक्षणिः ॥ १६

भक गन्तव्यं नरैः संसारभीरुभिः । पण्योदकेषु सतते साधुभ्रेणिपिराजिषु ॥ १७
तानि तीथनि विधिना ष्टानि प्रहरन्तयधम्‌ । तं विधि नृपशादर कुरुष्व श्वतिगोचरम्‌ ॥ १८
विरागं जनयेत्पूर्वं कलत्रादिकुटुम्बके । असत्य भतं तज्जात्वा हरिं तु मनसा स्मरेत्‌ ॥ १९

१ग. छ. ड. °स्मयग्रापक्रं महत्‌ । त । २ ड. “स्य तत्र प्राप्ता बयं लहो । अः ३ग. छ. ड. सुमतिहवाच ।
४ द. `स्त्वमपि त । ५ ग. ततः। छ. ड. तृप । ६ द. नन्ममृत्युज । ७ ज. ण. त. थ. भक्तव। ८क्ष, घ्वटृपगो।

४६४ पहायुनिभरीष्यासपणीत-- ` [ ४ पाताङखण्डे-

' ऋोदमात्रं ततो गत्वा राम रामेति घ बन्‌ । तत्र तीयोदिषु खात्वा क्षीरं याद्विभानवित्‌॥ २०
मनुष्याणां च पापानि तीथांनि भतिगच्छताम्‌ । केशमाभित्य तिष्ठन्ति तस्मा्द्रपनं रेत्‌ ॥ २
ततो दण्डं तु निगरन्थि कमण्डटुमथानिनम्‌ । बिश्याल्लोभनिुक्तस्ती्थवेषधरो नरः ॥ २२
विधिना ५.५ णां फलावापि्विक्ेषतः । तस्मात्सवेमरयत्नेन तीथेयात्राषिधिं चरेत्‌ ॥ २९
यस्य हस्तौ च पादो च मनशैव युसंहितम्‌ । विद्या तपश्च कीर्तिश्च स तीयेफलमश्रते ॥ २४
हरे ष्ण हरे ष्ण भक्तवत्सल गोपते । शरण्य भगवन्विष्णो मां पाहि बहुसंख्तेः ॥ २५
इति श्ववच्रसनया मनसा च हरिं स्मरन्‌ । पादचारी गति कुयोत्तीर्थ प्रति महोदयम्‌ ॥ २६
यानेन गच्छन्पुरुषः समभागफलं रमेत्‌ । उपानद्धधां चदुरथाशं गोयाने गोवधादिकम्‌ ॥ २७
[शव्यवंहाराशतीयां सं सेवयाऽ्टमभागभाक्‌ । अनिच्छया व्रज॑स्तत्र तीर्थमर्धफलं भवेत्‌ ॥ २८
यथायथं परकरतंव्या तीथीनामभियानिका ] । पापक्षयो भवत्येव विधिदृ्या विशेषतः ॥ २९
तत्र साधूममस्छर्यात्पादवन्दनैसेवनैः । तद्रारा हरिभक्ति माप्यते पुरुषोत्तमे ॥ १०
इति तीयंबिधिः भक्तः समासेन न विस्तरात्‌। एवं विधि समाश्नित्य गच्छ तवं पुरुपोत्तमम्‌॥ ३!
तुभ्यं तृष्टो महाराज दास्यते भक्तिमच्युतः । थथा संसारनिबौहः क्षणादेव भविष्यति ॥ ३२
ती्याजराविपि श्रुत्वा सर्वपातकनाक्षनम्‌ । मुच्यते स्व॑पापेभ्य उगरेभ्यः पुरुषपैम ॥ ३३
सुमतिरूषाच--
इति वाच॑ समाकण्यं ववन्दे चरणौ महान्‌ । तत्ती्थदशेनौत्सुक्यविहलीकृतमानसः ॥ ` ३४
आदिदेश निजामात्यं मच्रवित्तममुत्तमम्‌ । ती्यात्रेच्छया सवोन्पह नेप मनो दधत्‌ ॥ २५
मत्रिन्पौरजनान्सवोनादिश्च त्वं ममाऽऽङ्गया । पुरुषोत्तमपादाजद शेनप्रतिहेते ॥ ३६
ये मदीये पुरे लोका ये च मदाक्यकारकाः । सर्वे नियन्तु मे पुर्या मया सह नरोत्तमाः ॥ ३७
ये तु मद्राक्यमुद्ध्य स्थास्यन्ति पुरुषा ग्रहे । ते दण्ड्या यमदण्डेन पापिनोऽधमेहेतवः॥ ३८
रं तेन सुतदन्देन बान्धवैः करं स॒दूनैयेः । येने दष्टोऽत्र चक्षुर्भ्यां पुण्यदः पुरुषोत्तमः ॥ २३९

शुकरीयृथवत्तेषां परसृति्िटममक्िका । येषां पुत्राश्च पोत्रा वा हरिं न शरणं गताः ॥
यो देवो नाममात्रेण सवौन्पावयितुं क्षमः । तं नमस्कुरुत किरं मदीयप्रकृतित्रनाः ॥ ४१
इति वाक्यं मनोहारि भगवहुणगुम्फितम्‌ । पजहषं महामात्य उत्तमः सत्यनामधृत्‌ ॥ ४२
हस्तिनं वरमारद्य पटेन व्यघोषयत्‌ । यदादिष्टं दपेणेह तीथयात्रां समिच्छता ॥ ४२
गच्छन्तु त्वरिता शोका राना सह प्रहागिरिम्‌ । दृश्यतां पापसंहारी पुरुषोत्तमनामधत्‌ ॥ ४४
क्रियतां सर्मस॑सारसागरो गोष्पदं पुनः । भृष्यतां . शङ्कचक्रादिचिहैः स्वस्वतनुनरेः ॥ ४५

इत्यादि घोषयामास राङ्गाऽऽदिषटं यदद्धतम्‌ । सचिवो रघुनाथाङ्‌ध्िध्याननिवारितश्चमः ॥ ५४६
तच्छृत्वा ताः भरनाः सवा आनन्द्रससं हुताः । मनो दधुः स्वनिस्तारे पुरषोत्तमद शनात्‌ ॥ ४७
नि्युब्रोह्मणास्तत्र शिष्यः सह सुबेषिणः । आशिषो वरदानाढ्या ददतो भूपति प्रति ॥ ४८
त्रिया धन्विनो वीरा चैदया वस्तुक्रियाधिताः । श्दराः संसारनिस्तारहषितस्वीयविग्रहाः ॥४९

# एतशिहान्तगेतः पाठः क.ल.ग.च.छ.ज.म.ठ.ड.ण.त.थ. द. धप्तकस्यः। ` च

१क.ख.ग.छ.ज.ञ.ठ.ण.त.थ. द. ध. महोदयः । २ द. ध्वहतौ तती ३क.ज. थ. ठ. ण. त. थ. प.
“नरोचनैः । ४ ख.ग.ज.उ.ण.ध.यया।५क. न्न. छ,.ज.ट. उ. त. थ. ध. ननं नरमातेष्य प 1 ण. द्‌. ननम

रोप्य प ।

२० विंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४६९.

रजकाशषेकाः कषोद्राः किराता भिचिकारफाः) सूचीहस्या च जीषन्तस्ताम्बूलक्यकारकाः।९९०
तालवा्यषरा ये च ये च रङ्गोपजीविनः । तेलविक्रपिणभरैव वल्ञयिक्रयिणस्तवा ॥ ५१
सृता वदन्तः पौराणां वाता हषैसमन्विताः । मागधा बन्दिनस्तत्र निर्गता भूमिपाह्या ॥ ९२
भिषण्तस्या च जीवन्तस्तथा पारककोविदाः । पाकस्वादुरसाभिन्ना हास्यवाश्यानुरञ्नका;ः ॥
रेन्रनालिकषिद्याध्रास्तथा बातांसु कोविदाः । परश्च॑सन्तो महाराजं निर्ययुः पुरमध्यतः ॥ ५४
राजाऽपि तत्र निद्ैतय भ्ातःसंध्यादिकाः क्रियाः । ब्राह्मणं तापसग्रष्ठमानिनाय सुनिर्मलम्‌ ।। ५५
तदाहया महाराजो निजंगाम पुराद्हिः। लोकेरनुगतो राजा बभौ चन्द्र इवोदुभिः॥ ५8
क्ोश्षमात्रं स गत्वाऽथ क्षौरं कृत्वा विधानतः । दण्डं कमण्डलुं विधन्मृगचरम तथा शुभम्‌ ॥ ५७

ज॒भवेषेण संयुक्तो हरिध्यानपरायणः। कामक्रोधादिरदितं मनो पिधन्महायश्चाः ॥ ५८
तदा बुन्दुभयो मेयं आनकाः पणवास्तथा । शङ्खवीणादिका्रैवाऽऽध्मातास्तद्रादक्ंहुः ॥ ५९
जय देवेश्च दुःखघ्न पुरुपोत्तमसं हित । दशेयस्व तनुं मं वदन्तो निययुर्जनाः ॥ ६०

इति श्रीमहापुराणे पाद्मे पातालखण्डे रेषवात्स्यायनसंवदे रामाश्वमेधे रलनर््रीव्रस तीथे प्रयाणं नामकोनविश्ेऽध्यायः ५१९॥
आदितः शछोकानां समश्वङ्ाः-- ११९०६

~~~

अथ विहोश््यायः ।

गी)

सृमतिरूवाच-
अथ प्रयाते भूपारे सवैलोकसमन्विते । महा भग्यर्वष्णवेशच गायद्धिः कृष्णकरीर्तनम्‌ ॥ १
ुश्रावासौ महाराज मे गोिन्दकीतनम्‌ । जय माधव भक्तानां शरण्य पुरुषोत्तम ॥ २
पथि तीर्थान्यनेकानि कुरवनपयन्पहोदयम्‌ । तापसव्राह्मणात्ेषां महिमानमथाशृणोत्‌ ॥ 3३
विचित्रविष्णवारताभिविनोदितमना नृपः । माने मागे महाविष्णुं गोपयामास गायक्ैः॥ भ
दीनान्धकृपणानां च पडगुीं वासनोचितम्‌ । दानं ददौ महाराजो बुद्धिमान्विजितेन्द्रियः ॥ ९
अनेकतीर्थविरजमात्मानं भव्यतां गतम्‌ । कुवेन्ययो स्वकैलोफिदैरिध्यानपरायणः ॥ ६
ठरो गच्छन्ददृशग्रे नदीं पापप्रणाशिनीम्‌ । चक्राङ्कितग्रावयुतां पुनिमानसनि्म॑लम्‌ ॥ ७
अनेकयुनिदन्दानां बहृभ्रणिव्रिराजिताम्‌ । सारसादिपतत्रीणां कूजितेरुपदोभिताम्‌ ॥ ८
ष्ट्रा पप्च्छ विप्राग्रयं तापसं धर्मकोविदम्‌ । अनेकतीथंमाहात्म्यविशेषङ्गानजुम्भितम्‌ ॥ ९
स्वामिन्केयं नदी पुण्या युनिदन्द निषेविता । करोति मम चित्तस्य पमोर्द्‌ मरनिभरम्‌॥ १०
इति शरुत्वा वचस्तस्य राजराजस्य धीमतः । वक्तं प्रचक्रमे विद्रंस्ती्थमाहात्म्यमद्भतम्‌ ॥ ११

ब्राह्मण उवाच-
गण्डकीयं नदी राजन्पुरायुरनिषेपिता । पुण्योदक्परीवाहहतपातकसंचया ॥ १२
द्षनान्मानसं पापं स्पशेनात्करमजे दहेत्‌ । वाचिकं स्वीयतोयस्य पानतः पापसंचयम्‌ ॥ १३
एरा शष्ठ मरजानायः प्रजाः सवा विपापिनीः । स्वगण्डविधुपोऽनेकपापप्नीं खष्टवानिमाम्‌ ॥ १४
एतां नदीं ये पुण्योदां स्पृशन्ति सुतरङ्गिणीमू । ते गभ॑भाजो नेव स्युरपि पापठृतो नराः ॥ १५

~+ ~ ~ ---~

१अ्‌.ग.ज.ठ.ण. द्‌. घ. पौराणीं । २ त. पटहास्त'। २ क.ख.ग.छ.ज.ज.ठ. ण. त. थ. ध. भाग्य-
वरांश्च । ४ग. “नां वासरोचिः। ड. “नां चाशनो। ५. ड. च. स ट. ठ. संब्रह्करो। ६ ख. दुप्रेमनि।
५५

४६६ महामुनिभ्रीष्यासपरणीतं-- [ ४ पातार्खण्डे-

अस्थां भवा ये चाश्मानश्वक्रचिहैरङकृताः । ते साक्षादगवन्तो हि स्वस्वरूपधरराः परा ॥ ११
शिखां संपूजयेधस्तु नित्यं चक्रयुतां नरः । न जातु स जनन्या बै जठरं समुपाविशेत्‌॥ १७
पूजयेद्यो नरो धीमाऽशालग्रामशिखां बराम्‌ । तेनाऽऽचारवता भाग्यं दम्भलोभवियोगिना ॥ १८
परदारयरद्रव्यविमुखेन नरेण च । पूजनीयः प्रयतेन शालग्रामः सचक्रकः ॥ १९
दारव्यां भवै चक्रं शिला वै गण्डकी भवा । पुंसां क्षणाद्धरत्येव पापं जन्मरताभितम्‌ ॥ २०
अपि पापसहस्राणां कता तावन्नरो भवेत्‌ । शालग्रामशिलापाथः पीत्वा पूयेत तत्क्षणात्‌ ॥ २!
[ब्राह्मणः क्षत्रियो वेश्यः शूद्रो वेदपाथे स्थितः। शालग्रामं पूजयित्वा एहस्थो मोक्षमामुयात्‌ ॥
न जातु वे जिया कार्यं श्राटग्रामस्य पूजनम्‌। भ्ैहीनाऽथ सुभगा स्वगलोकहितषिणी ॥ २१
पोहात्स्पषटटाऽथ पदिखा जन्पशीलगुणा न्विता । हित्वा पृण्यसमरूहं तु सत्वरं नरकं व्रजेत्‌ ॥ २४
स्ीपाणिमुक्तपुष्पाणि शाटग्रामाशिरोपरि । सवाभ्यधिकपापानि वदन्ति ब्राह्मणोत्तमाः ॥ २५
चन्दनं विषपङ्ाभं कङ्कुपं वजसंनिभम्‌ । वेदं कालकूटाभं भवेद्धगवतः कृतम्‌ ॥ २६
तस्मात्सवोत्मना याज्यः लिया स्पशः शिोपरि । कुषेती याति नरकं यावदिन्द्रातुदंश्च ॥ २७
अपि पापसमाचारो ब्रह्महसयायुत्रोऽपि वा । शाखग्रामरिखातोयं पीत्वा याति परां गतिम्‌ ॥२८
तलसी चन्दनं वारि शङ्खा घण्टाऽथ चक्रकमू्‌। शिला ताम्रस्य पात्रं तु षिप्णोनोम पदामृतम्‌॥
पदामृतं तु नवभिः पापराशिपदाहकम्‌ । वदन्ति मुनयः शान्ताः सवैशास्राथकोषिदाः ॥ ३०

सषेतीयपरिखानात्सवेक्रतुसमचनात्‌ । पुण्यं भवति यद्राजनिविन्दौ बिन्दौ तदद्धतम्‌ ॥ २!
शालग्रामशिला यत्र पूज्यते पुरुषोत्त; । तत्र योजनमात्रं तु तीथ॑कौरिसमन्वितम्‌ ॥ १२
श्ाटग्रामाः समाः पज्या समेषु द्वितयं न दि । विषमा एव पूज्यन्ते विषमेषु त्रयं न हि ॥ ३,
द्ारावतीभवं चक्रं तथा वै गण्डकीभवप । उभयोः संगमो यत्र तत्र गङ्गा समुद्रगा ॥ ३४

रुक्षाः कुवन्ति पुरुषानायुःश्रीकी्िवजितान्‌ । तस्मार्छिग्धा मनोहारिरूपिगो ददति भयम्‌ २५
आयुष्कामो नरो यस्तु धनङ़ामोऽपि यः पुमान्‌ । पूजयन्सवेमाभोति पाररौकिकमेषठिकम्‌ ॥ ३६
भाणन्तकाठे पुंसस्तु भबरेदध!ग्यवतो नृप । बाचि नाम हरेः पुण्यं शिला हृदि तदन्तिके ॥ २७
गच्छत्सु प्राणमारगेषु यस्य विद्म्भतोऽपि चेत्‌ । शाटग्रापक्षिखास्ूतिस्तस्य युक्तिनं संशयः॥३८
पुरा भगवता पोक्तमम्बरीषाय धीमते । ब्राह्मणा न्यासिनः लिग्धाः श्ाटग्रामशिलास्तथा ३९
स्वरूपन्नितयं मह्यमेतद्धि क्षितिमण्डले । पापिनां पापनिणौश्ं कतु पृतयुद शता ॥ ४०
निन्दन्ति पापिनो ये वा शाटग्रापरिलां सटृत्‌ । कुम्भीपाके भरपाच्यास्ते यावदाभृतसंफुवम्‌ ४।
पूजां समुद्यतं कपु यो वारयति मूढधीः । तस्य माता पिता बन्धुवग नरकभागिनः ॥ ४
यो वै कथयति मेषं शाख्ग्रामार्चनं कुरु । स कृतार्थो नयत्यादु वैकुण्ठं स्व यपूर्वजान्‌ ॥ ४

अत्रैोदाहरन्तीममितिहातसं पुरातनम्‌ । मुनयो वीतराग शच कापक्रोपविवजिताः॥ ४४
पुरा कीकटसंजञे वै देशे धर्मविवभिते । आसीत्पुरकसजातीयो नरः शबरसं हितः ॥ ४५
निलयं जम्तुवधोधुक्तः शरासनधरो मुहुः । तीथं प्रति यियासूनां बलाद्धरति जीवितम्‌ ॥ ५९
अनेकप्राणिहत्याढृत्परस्वानिरतः सदा । सदा रागादिसंयुक्तः कामक्रोधादिसंगुतः ॥ ४५

* एतभ्निहान्तगंतः पाटः ख. ग. ध. छ. जटठ.ण. त. थ. द. ध. पुस्नकस्थः ।

९ द म । स्वरभिकपातानि । 2. घ. रि । अपरऽधिः । २ ग. छ. ड. द. कुसुमं । २ य. "फलप्रदम्‌ । ४ ज
विजुम्भ । |

२० विंशोऽध्यायः ] प्रपुराणम्‌ । ४६७

विचरत्यनिशं भीमे बने पराणिवधंकरः । विषसंसक्तवाणाग्ररूढचापगुणोद्धरः ॥ ४८
स कदा परयटन््याधः पराणिपात्रभयंकरः । काकं पाप न जानाति समीपे युग्धमानसः ॥ ५४९
यमवुतास्तु संप्राप्ताः पश्चपद्रपाणयः । ताम्रा दीधनला लम्बदंष्रा भयानकाः ॥ ५०

श्यामा लोहस्य निगडान्बि धरत मोहकारकाः। बपन्तु पापिनं छनं भाणिमात्रभयकरम्‌ ॥ ५१
एतस्य जिषां बृहतीमहं निष्कासयाम्यतः । एको वदति चैतस्य चश्ुशत्पाटयाम्यहम्‌ ॥ ५२
एको बदति चैतस्य करो छृन्तामि पापिनः । अन्यो वदत्यहं कर्णो कर्यापि दुरात्मनः ॥ ५३

कदाचिन्मनक्ता नायं पाणिमात्रोपकारकः । परदारपरद्रव्यपरद्रोहपरायणः ॥ ५४. .
एवं वदन्तः सुधरशं दनतन्देतनिपीदकाः । आगल त॑ दुरात्मानं सायुधास्तस्थरन्मदाः ॥ ५५
एको वृतस्तदा सपरूपं धत्वाऽश्त्पदे । स दमात्रः सहसा गतासुः पर्वजायत ॥ ५६
तदा त रोहपारेन बद्ध्वा शमनफिकराः । कशाभिस्ताडयामासुमुदरेः पराहरंस्तथां ॥ ५७

अहो वृष्ट वुरात्मस्तवं कदाचिन्नाऽऽचरः बुभम्‌। मनसाऽपि यतस्त्वां बै क्षप्स्यामो रोरवेषु च५८
तवन्मांसं वायसा रोद्रा भक्षयिष्यन्ति वे क्रुधा । आ। जन्मतस्तु भवता न कृतं हरिसेषनम्‌ ॥ ५९
तया पुश्रकरत्रा्रा द्रोह कृत्वा सुपोषिताः। न कदाचित्स्पृतो देवः पापहारी जनार्दनः ॥ ६०
तस्माखां लोहशङ्णौ बा कुम्भीप।केऽतिरोरे । धमैराजाज्ञया सर्व नेष्यामो बहुताडनैः ॥ ६१

एवमुक्त्वा यदा नेतु सथैच्छन्यपकिंङराः । ताषत्पाप्नो महािष्णुचरणाग्नपरायणः॥ ६२
यमदूतास्तदा दृष्टा वैष्णप्रेन महत्मना । पाश्चयुदरदण्डादिदुष्ायुषधरा गणाः ॥ द३
पुरकसं रोहनिगडेबेदध्वा गन्तुं समुद्यताः । बन्थ वन्ध ग्रस च्ठिन्िथि भिन्ि भिन्पीति वादिनः।
तदा कृषाटुस्तं प्रक्ष्य पग्ननाभपरायणः । अत्यन्तकृपया युक्तं चेतस्तत्र तदाऽकरोत्‌ ॥ ६५
गो मदादुष्टपीडां मा यार्यं मम संनिधौ । मोचयाम्यहमद्यैव यमदुतेभ्य एव च ॥ ६६

इति इत्वा मतिं तस्मै कृपायुक्तो मुनीरवरः । चालग्रामशिां दृस्ते श्दीत्वाऽस्य गतोऽन्तिके ६७
तस्य पादोदकं पण्यं तुखसीदख्मिभितम्‌ । मखे विनिक्षिषन्कर्णे रामनाम जजाप ह ॥ ६८
तुलसीं मस्तके तस्य धारयामास वैष्णधः । शिखां हृदि महाषिष्णोधेत्वा पराह स वैष्णवः ६९

गच्छन्तु यमवता वे यातनास्ं परायगाः। शालग्रापहिखास्पशों दहतात्पातकं महत्‌ ॥ ७9
इत्युक्तवति तस्मिन्वै गणा पिष्णोर्महाद्रुताः । अययुस्तस्य सविधे शिखास्पशहतांहसः॥ ७१
पीतवल्न; शद्खचक्रगदापद्मषिराजिताः* । अगल मोचयामासुर्छोहिपाशाहुरासदात्‌ ॥ ५७२
मोचयित्वा मह।पापकारकं पुष्क(ल्क)षं नरम्‌ । उचुः किमर्थं बद्धोऽयं वेष्णवः पूज्ये हत्‌ ७३
केस्याऽऽजञाक।रका ययं यदधर्मभकार काः । इति वाक्यं समाकण्ये जगदु्ेमकिकराः.॥ ७४
ध्मराजाश्चया प्राप्ता नेतु पापिनमुधताः । नासौ कदाचिन्मनसा प्राणिमान्ोपकारकः ॥ ७५
भाणिहत्यामहापापकारीं वु्शरीरथत्‌ । बहुशस्तीथयात्रायां गच्छतोऽसौ व्यटुण्ठयत्‌ ॥ ७६
परदाररतो नित्यं सपेपापाधि कारकः । तस्माज्नेतु वयं पराप्ताः पापिनं पुष्क(ल्क)त नरम्‌ ॥ ७७
भवद्धिर्मोचितः कस्मादकस्मादागतेरिह ॥ ७८

% एतद “उचुसते वैष्णवा याम्यान्किमर्थ विधतो ह्ययम्‌” इत्यधमधिकं ड. पुस्तके ।

पना ~ माण काननिि

१ द. "पेऽप्य॒प्रमा । २ द्‌. “या । नारे दुष्ट दुरात्मा त्वं कदाविद्धमेमाचरः । म" । ३ छ. ड. भक्ष्यन्ति क्षुष ऽ
न्विताः । आ। य. "तु थमसं* । ५ द्‌. गण्डक्याः ।

४६८ महायुनिधीव्यासमणीत- [ ४ षातारुखण्डे-

` विष्णुता उचुः- ॥ |
ब्रह्महत्यादिकं पाप॑ पाणिकोटिवधोद्धवम्‌ । क्षालग्रामशिखास्पशः सर्वं दहति तत््षणात्‌ ॥ ७९
रामेति नाम यच्छरोतरे विश्रम्भादागतं यदि । करोति पापसंदाहं तूं वहिकणो यथा ॥ ८०
मस्तके यस्य गिला हदि मनोहरा । पुखे कर्णेऽथवा रामनाम मुक्तस्तदेव सः ॥ ८१
तस्मादनेन तुरसी मस्तके विधृता एरा । श्रावितं र(मनामाऽशछु शिल हृदि सुधारिका ॥ «२
तस्मात्पापसमृहोऽस्य दग्धः पुण्यकठेवरः । यास्यते परमं स्थानं [श्पापिनां यत्सुदुकमम्‌. ॥ ८३
वष्ीयुतं तत्र भुक्त्वा भोगान्सर्वपनोहरान्‌ । काश्यां जन्म समासाग्याऽऽराध्य तं च जग्ुरम्‌ ॥
प्राप्स्यते परमं स्थानं ] सुरासुरयुदुखेभम्‌ । न ज्ञातो महिमा सम्यक्शिलायाः परमेष्ठिनः ॥ ८९
टा स्पृष्टाऽधिता वाऽपि सर्वपापहरा क्षणात्‌ । इत्युक्त्वा विरताः सर्वे महाविष्णोगेणा मुदा ॥
याम्यास्ते फरिकरा राज्ञे कथयामासुरद्धतम्‌ । वैष्णो हषमापेदे रघुनाथपरायणः ॥ ८७
मुक्तोऽसौ यमपाशाचच गमिष्याति परं पदम्‌ । तदाऽऽजगाम विमलं किङ्किणीजालमण्डितम्‌ ॥८८
विमानं देवलोकात्त मनोहारि महाद्धतम्‌ । तत्राऽऽरुह्य गतः स्वग महापुण्यनिपेवितम्‌ ॥ ८९
मोगान्भक्त्वा सुविपुखानाजगाम महीतटम्‌ । कार्यां जन्म समासाच् दचिवाडवसत्कुले ॥ ९०
आराध्य जगतामीशं गतवान्परमं पदम्‌ । स पापी साधुसंगत्या शालग्रापर्तिखां स्पृशन्‌ ।॥ ९१

महापीडाविनिर्यक्तो गतवान्परमं पदम्‌ । मया तेऽभिषितं राभञ्शालग्रामशिलाचेनम्‌ ॥
रत्वा विमुच्यते पाथेगुक्ति मुक्ति च विन्दति ॥ | ९२

इति श्रीमहापुराणे पान्न पातारण्डे ापवात्त्यायनक्षवदे रामाश्वमेधे गण्ड कीमादास्म्यं नाम विङ्रीश्ध्यायः ५२० #
आदितः शोकानां समण्यङ्गाः-- ११९९८

अधक्विद्यतितमोभ्ध्यायः !

[1

सुमतिरूवाच-
एतन्माहात्म्यमतुलं गण्डक्याः कणैगे चरम्‌ । कृत्वा कृतायेमात्मानममन्यत वपोत्तमः ॥ =!
ज्ञात्वा तीये पितृन्सनीन्स॑तप्य जहृषे महान । शाटग्रामशिलापूजां कुषैन्वाडववाक्यतः ॥ २
चतुर्विशच्छिलास्ततर गृहीत्वा स तृपोत्तमः । पूजयामास च मेम्णा चन्दनाथुपचारकेः ॥ ›
तत्र दानानि दा च दीनान्धेभ्यो विशेषतः । गन्तुं भचक्रमे राजा पुरुषोत्तममन्दिरम्‌ ॥

एषं क्रमेण संप्राप्तो गङ्गासागरसंगमम्‌ । कृत्वाऽक्षिगोचरं तं च ब्राह्मणं पृष्टवान्मुदा ॥ ^
स्वामिन्वद्‌ कियदूरे नीखाख्यः पवतो महान्‌ । पुरूषो त्तमसंवासः सुरास॒रनमस्छृतः ॥ ६
तदा श्रुत्वा महद्वाक्यं रत्नग्रीवस्य भूपतेः । उवाच विस्मयाविष्टो राजानं परति सादरम्‌ ॥
राजन्ेतत्स्थलं नीरपवैतस्य नमस्छृतम्‌ । किमर्थ हृयते नैव महापुण्यफलप्रदम्‌ ॥ ८

©

पुनः पुनरूबाचेदं स्थलं नीलस्य मूधरतः । कथं न इश्यते राजन्ुरुषोत्तमवासभरद्‌ ॥
अभ्र सातं मया सम्यगत्र +भिद्टाक्षिगोचराः । अनेनैव पथा राजन्नारूढः पवंतोपरि ॥ १०

* एतश्विहान्तगैतः पाटः क. ख. ग. छ. ज. म. ठ. ड. ण. त. थ. द. ध. पुस्तकस्थः। + संपिराषिः ।

ध
१द्‌. °नू । भारते जन्मसंप्राप्याऽऽरा । २ ग. ज. ठ, ण. त. थ. ध. “जन्गण्डकी चरितं महत्‌ । धु । छ. <
“जन्गण्डकीचेशटितं महत्‌ । श्र ।

२१ एकविंशोऽध्यायः ] प्रपुराणम्‌। ४६९

हति बाक्थं समाकण्यं भिष्यये मानसे टृषः । नीलभूषरदक्षाय कुवैश्॒त्कण्ठितं मनः ॥ ११.
उवाच ख कथं पिपर दृश्येत पुरुषोत्तमः । कथं वा हृयते नीटस्तमुपायं वदस्व नः ॥ १३
तदा बाक्यं समाकर्ण्य रत्नग्रीबस्य भूपतेः । तापसब्राह्मणो वाक्यमुवाच तरप विस्मितः ॥ १३
गङ्कासागरस॑योगे सलात्वाऽस्मामिमेहीपते । स्थातव्यं तावदेवात्न यावभ्नीलो न द्यते ॥ १४
गीयते पापहा दवः पुरुषोत्तमसं हितः । करिष्यते कृपामाशु भक्तवत्सलनामधृत्‌ ॥ १५
लजल्यसौ न वा भक्तान्देवदेवशिरोमणिः । अनेके रक्षिता भक्तास्तद्रायस्व महामते।॥। १६.
इति वाक्यं समाकण्ये राजा व्यथितचेतसा । लत्व गङ्गान्धिसंयोगे ततोऽनदानमादधात्‌ ॥१७
करिष्यति कषां यिं दशने पुरूषोत्तमः । पूजां कत्वाऽशनं कुयोमन्यथाऽनन्चनं वतमर ॥ १८

इति इृत्वा.स नियमं गङ्गासागररोधसि । गाथन्दरिगुणग्राममुपवासमथाऽऽचरत्‌ ॥ १९
राजोवाच-- |

जय दीन दय।(कर प्रभो जय दुःखापह्‌ मङ्गखाहय ॥
जय भक्तजनातिनाशककृतवष्मंञ्जय दु्टपातक ॥ २०
अम्बरीषमथ वीत्य दःखित॑ विप्रश्च पहतसवेमङ्गटम्‌ ॥
धारयननिनकरे सुदशेनं स्वं ररक्ष जठटराधिवासैतः ॥ २१
दैत्यराजपितरकारितव्यथः श्रृरपारशजलबहिपातनैः ॥
श्रीनृसिहतनुधारिणा त्वया रक्षितः सपादे पश्यतः पितुः ॥ २२
ग्राहवक्त्रपतिताङ्धिमुद्धटं वारणेन्द्रमतिवुःखपीडितम्‌ ।
वीक्ष्य साधु करूणाद्रेमानसस्त्वं गरुत्मति कृतारुहकरियः ॥ २३
त्यक्तपक्षिपतिरात्तचक्रको वेगकम्पयुतमालिकाम्बरः ।
गीयसेऽसुभिरपुष्य नक्रतो मोचकः सपदि तद्विनाशकः ॥ २४
यत्र य॒त्र तव सेवकादनं तत्र तत्र वत देहधारिणा ।
पाटयतेऽत्र भवता त्वया निजः पापहारिचरितेमेनोहरेः ॥ २५
दीननाथ सुरमोलिदीरकोद्धु्पादतल भक्तवम ।
पापकोटिपरदाहक प्रभो दशेयस्वै मम पादपड्जम्‌ ॥ २६
पापृद्यदि जनोऽहमागतो मानसे तव तथा हि दशेय ।
तावका वयमघोधनाश्चन विस्थृतं न हि सुरासुरार्चित ॥ २७
ये वदन्ति तव नाम निमेखं ते तरन्ति सकलायसागरम्‌ ।
सच्छरृतियेदि ता तदा मया भराप्यतां सकल्दुःखहारक ॥ २८

, समतिरुवाच्‌--
एवं गायन्युणात्रात्रो दिवाऽपि च महीपतिः । क्षणमात्रं न विश्रान्तो निद्रामाप न वै सुखम्‌ २९
गायन्गच्छन्पणंस्तिष्न्वदत्येतद हनिशम्‌ । दशेयस्व इृपानाथ स्वतनुं पुरुषोत्तम ॥ ३५
एवे राः पञ्चदिनं गतं गङ्कान्धिस्ंगमे । तदा कृषाभ्िः कृपया चिन्तयामास गोपतिः ॥ ३१.
भसौ राजा मदीयेन गनेन बिगताधरः । पदयतान्मामकीं ठा सुरासुरनमसछृताम्‌ ॥ २२
१. ध. 'मैहामते। २ख.ग. छ. ज. ठ. ण. त, ध, ववसत्प्रभम्‌। ३ अ. सनः । दै" । * इ, ` ते स्वपदसेव
कस्त्वया पा. । ५ क्ष. स्व निजदशंनं मम । पाः । |

४७9 महामनिभ्रीवष्यासप्रणीतं- [ पताङखण्डे-

इति संचिन्त्य भगवान्कृपापूरितमानसः । संन्यासिवेषमास्थाय ययौ राज्ञोऽन्तिकं विभु; ॥ ३)
तप्र गत्वा महाराज निदण्टी यतिवेषधक्‌ । भक्तानुकम्पया प्राप्तो वीक्षितस्तापसेन हि ॥ ३५
ओं नमो विष्णेरुक्त्वा नमथक्रे नृपोसमः। अर्ध्ये; पायासनेः पूजां चकार हरिमानसः ॥ ३५
उवाच भाग्यमतुरं यद्धवानक्षिगो चरः । अतः परं दास्यते मे गोविन्दो निजदशेनम्‌ ॥ ३६
इति शरुत्वा तु तद्रक्यं संन्यासी निजगाद तम्‌ । राजञ्छणुष्व कथितं मम वाक्यं विनि;रुतम्‌॥
अहं ह्ञानेन जानामि भतं भ्यं भवश्च यत्‌ । तस्मादहं घरमे किचिच्खृणुष्येकाग्रमानसः ॥ ३८
शवो मध्याहे हरिर्दाता दशनं ब्रह्मदुरुमम्‌ । पञ्चभिः स्वजनैः साकं यास्यसे परमं पदम्‌ ॥ ३९
त्वममाल्यश्च पहिखा तब तापखवाडवः । परे तव करम्बख्यः साधुश्च तन्तुबायकः ॥ ४०
एतैस्त्वं पञ्चभिस्तस्मिन्नीरे पवैतसत्तमे । यास्यसे ब्रहमदेवेन्द्रवन्िते सुरपूजिते ॥ ४१
इत्युक्त्वाऽदृ्यतां प्राप्तो यतिः कापि न दृश्यते । तदाकण्ये नृपो हषं भाप चाऽऽ सविस्मयम्‌
राजेवाच-
स्वामिन्कोऽसौ समाग सैन्यासी मां यदूचिवान्‌ । न श्यते पुनः कुत्र गतोऽसौ वित्तहषेदः॥
तापस उवाच-
राजस्व महपेम्णाऽऽकृष्टविलः समभ्यगात्‌ । पुरुषोत्तमनामाऽयं सवेपापप्रणाक्षनः ॥ ४४
श्रो मध्याहे पुरो भावी भविष्यति महागिरिः । तमारुष हारं शटा कृताथस्त्वं भविष्यसि ॥*६
इति वाक्यसुरधापूरनारितस्त्रान्तसेञ्वरः । हर्ष यमाप स नृपो ब्रह्मापि न हि वेत्ति तम्‌ ॥ ४६

तशा दुन्युभयो नेदुरवीणापणवगोपुखाः । महानन्दस्तदा ह्यासीद्राजराजस्य चेतसि ॥ ४७
गायन्दारे क्षणं तिष्ठ लञ्जद्पन्दसन्छुवन्‌ । आनन्दं भाप सुधनं सवेसंतापनाशनम्‌ ॥ ४८

इति श्रीमहापराणे पाच्च पाताल बण्डे शेषवरातस्या्रनसंवादे रामाश्वमेषे संन्यासिदशेनं नार्मकर्बिंशोऽध्यायः ॥ २१ ५
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १२०४६

[1

अथ द्रार्विशोभ्ध्यायः ।

कका ह 1

स॒मतिष्वाच-
अथ सर्वदिनं नीत्वा हरिस्परणकी्मनैः । ररौ सुष्वाप गङ्गाया रोधस्युरुफलपदे ॥ १
दद स्वभरमध्ये तु स सात्मानं चतुर्भुजम्‌ । शङ्वक्रगदापद्मशाङ्गकोदण्डधारिणम्‌ ॥ २

मत्यन्तं पुरुषोत्तमस्य पुरतः शवोदिदेवेः सह
श्रीमद्धिः स्वतवरूयतैररिगदाम्बूत्थानहेत्यादिभिः ॥
विष्वक्तेनवीर्गणैः स्वतनुभिः श्रीशं सदोपासितं
ष्टा विस्मयमाप छोकविषयं हषं तथाऽत्यदतम्‌ ॥ पे
ददते मनसो ऽभीष्टं पुरुषोत्तमसंकितम्‌ । आत्मानं च पापात्रममन्यत म्टामतिः ॥
इत्येवं स्वविषये दद्द टृषसत्तमः। भरातः भरबुद्धो विमाय जगाद स्वम्रमीक्षितम्‌ ॥
# सधिरार्षः ।
१क्.ख.ग.छ.अ.म.ठ.ड.ण. त. थ.ध. “थासिन्धुनाः। रक. ख. ज. म. थ. भिः । गोघादिप्रव । 10
छ. उ. ध. भिः । मोदादिप्रव' ।

निषि >

९२ द्वर्विहोऽध्यायः ] प्मपुराणम्‌ । ४७१

तच्छत्वा बाडवो धीमान्कथयामास विस्मितः । राज॑स्त्वयाऽसौ ष्टो यः पुरुषोत्तमसंहितः ॥६ `

दास्यते शङ्कवक्रादिविहितां स्वततुं हरिः । इति भुत्वा तु तद्वाक्यं रतनग्रीबो महामनाः ॥ ७
दापयामास दानानि दीनानां मानसोचितम्‌ । नात्वा गङ्गान्धिसंयोगे तर्पयित्वा पित्न्पुराम्‌

गायन्हरिगुणम्रामं प्रतयश्षत च दरदोनम्‌ । ततो मध्याहसमये दिवि दुन्दुभयो पुहुः ॥ ९
जष्ठः सुरकराधातबहुकब्दयुक्षम्दिताः। अकस्मातपष्यदृष्टिश् बभ्रव नृपमस्तके ॥ १०

धन्योऽसि नुपवयस्त्वं नीरं पदयाक्षिगोचरम्‌ । शृणोतीति यदा वाक्यं नृपो देबभ्रणोदितम्‌ ११
तदा स सूयेकोटीनामधिकान्तिधरोऽद्धतः । राङ्गोऽक्षिगोषरो जातो नीलनामा महागिरिः १२
राजैः काश्चनेः शङ समन्तात्परिराजितः । किमप्निः भरज्वलत्येष हितीयः किमु भास्करः १३
किमयं वैथुतः पुञ्चो छकस्मात्स्थिरकान्तिटत्‌ । तापसब्रा्मणो दृष्टा नीरमस्थं सुशोभितम्‌ १४
रावे निवेदयामास एष पुण्यो महागिरिः । तच्छत्वा वृपतिश्रष्ठः शिरसा भणनाम ह ॥ १५
धन्योऽस्मि ृतढरत्योऽस्मि नीलो मे दृष्टिगोचरः । अमात्यो राजपत्नी च करम्बस्तन्तुवायकः॥

नीलद्नसंष्टा बभूवुः पुरुषषमभ । पश्चैते विजये काले नीलपर्वतमारुहन्‌ ॥ १७
५ ५ हमरे; तान्‌ । तस्योपरितने शङ्गे चित्रपादपराजिते ॥ १८

हाटकाबद्धं देवाखयमनुसमम्‌ । ब्रह्माऽऽगत्य सदा पूजां करोति परमेष्टिनः ॥ १९
रें कुरुते यत्र हरिसंतोषकारकम्‌ । ृषट्टाऽथ तत्र विमलं देवायतर्नपद्धुतम्‌ ॥ २०
प्रविवेश परीवारः पथभिः सह संहतः । तत्र दृष्टा जातरूपे महामणिविचिनेते ॥ २१
विहासने विराजन्तं चतुर्भुजमनोहरम्‌ । चण्डप्रचण्डयिजयजयादिभिरुपासितम्‌ ॥ २२
प्रणनाम सपत्नीको राजा सेवकसंयुतः । परणम्य परमात्मानं महाराजं व्रपोत्तमः ॥ २३

लापयामास विधिवदेदोक्तेः खानमग्रकेः । अध्याया दिकं चक्रे भीतेन मनसा कृषः,॥ २४
चन्दनेन विरिप्यैनं वसे च विनिवेश्य च । [ ूपमारातिकं त्वा सवस्वावुमनोहरम्‌ ॥ २५

नबे भगषन्पू््ये न्यबेदयदथो नृपः । परणम्य च स्तुतिं चक्रे तापसब्राह्मणेन च | ॥ २६
यथामति गुणग्रामगुम्फितस्तोज्रसंचयेः ॥ २७
राजावाच-

एकस्त्वं पुरुषः साक्षाद्धगवान्मकृतेः परः । कायंकारणतो भिन्नो महत्तच्वादिपूजितः ॥ २८
त्राभिकमरलालङ्ञे [ + ब्रह्मा खष्टिविचक्षणः । तथा संहारकतो च | रद्रस्त्वभेत्रसंभवः ॥

त्वयाऽ$ह्ठ करोत्यस्य विहवस्य परिवेष्टितम्‌ ॥ २९
त्वो जातं पुराणाचं जगत्स्थासरु चरिष्ण॒ च । चेतनारक्तिमाविश्य त्वमेनं चेतयस्यहो ॥ ३०
तव जन्म तु नास्त्येव नान्तस्तव जगत्पते । इद्धिक्षयपरीणामास्त्वयि सन्त्येव नो विभो ॥ ३१
तथाऽपि भक्तरप्ा्यं धर्भस्थापनहेतवे । करोषि जन्मकमांणि हयनुरूपगुणानि च ॥ ३२
त्वया मात्स्यं बपुेत्वा शङ्स्तु निहतोऽसुरः । वेदाः सुरक्षिता ब्रह्मन्महापुरुष पूषेज ॥ २३
शेषो न वेसि मष्ट ते भारलययपि महेश्वरी । क्ििपुतान्ये महाविष्णो मादृशस्तु कुुद्धयः ॥ २४
मनसा त्वां न चाऽऽप्नोति बागियं परमेश्वरी । तस्मादहं कथं त्वां वे स्तोतुं स्यागीश्वरः भभो ३५
एति स्तुत्वा स ्षिरसा प्रणाममकसोन्युहुः । गद्रदस्वरसंयुक्तो रोमहषोडकिताङ्गकः ॥ २६
- एतशविानतमेतः पाठः क. सच. छ.म.ठ.ड. तथ. .पत्तकसयः । + एतिन पाठो द प्सवः

१ द्‌. नमु्तमपू ।

५७२ महापुमिभरीष्यासमणीतं-- ` [ ४ प्रतारणे

इति ससुत्या बरहृष्टात्मा भगवान्पुरुषो्तमः । उवाच वचनं सतयं राजानं भति साथकम्‌ ॥ ३७
५००३५ - रा व

तव स्तुत्या ऽभून्मम राजन्महामते । जानीहि त्वं महाराज मां च भरकृतितः परम्‌ ॥ ३८

नेवेधमक्षणं त्वं हि ॥ मनोहरम्‌ । चतुभूजत्वं पराप्त; सन्गन्तासि परमं पदम्‌ ॥ ३९

त्वत्कृतस्तुतिरत्नेन यो मां स्तोष्यति मानवः । तस्यापि दशनं दास्ये भुक्तिुक्तिमदं परम्‌ ४०

इत्येवं वचनं राजा भुत्वा भगवतोदितम्‌ । नेवेद्यभक्षणं चक्रे चतुभिः सह सेवकैः ॥ ४१

ततो विमानं संम्राप् किङ्किणीजारमण्डितप्‌ । अप्सरोटन्दसंसेग्यं सर्वभोगसमन्वितम्‌ ॥ ४२

पुरुषोत्तमसंकहे च पश्यन्राजा स धार्मिकः । ववन्दे चरणो तस्य कृपापात्रकृतात्मकः ॥ ५३
तदाह्या विमाने स आरुह्य महिलायुतः । जगाम परयतस्तस्य दिवि वैकुण्ठमद्भुतम्‌ ॥ ४४
मन्री धर्मपरो राह्नः सवधमविदुत्तमः। ययौ साकं विमानेन छलना्न्दसेवितः ॥ ९५
तापस्राह्मणस्तत्र सवेतीर्थावगाहकः । चतुभनस्वं संभराप्तो ययौ देवैधिमानिभिः ॥ ४६
करम्बोऽपि महाराज गानपुण्येन ददनम्‌ । पप्तो ययो सुरावासं सवेदेवादिदुलेभम्‌ ॥ ४७
सर्वे प्रचखिता विष्णलोकं परमपद्धतम्‌ । चतुभैजाः शङ्चक्रगदापाथोजधारिणः ॥ ४८
सरवे मेधभ्रियः शुद्धा लसदम्भोजपाणयः । हारकेयूरकटकैभूषिताङ्गा ययुदिवम्‌ ॥ ४९
तदिमानावलीषृषट्रा लोकैः भरकृतिमिस्तदा । दुन्दुभीनां तु निर्घोषस्तैः कृतः कणेगोचरः ॥ ५०
तदैको ब्राह्मणो धासी्रिष्णुपादाजवल्यभः । गतस्तद्रिरहाटृष्टवैता जातशतुरभुजः ॥ ५१
तचित्रं वीक्ष्य ते लोकाः परक्ष॑सन्तो महोदयम्‌ । गङ्गसागरस॑योगे स्ञाताऽगुस्तं पुरं प्रति ॥ ५२
अहो भाग्यं भूमिपते रत्नग्रीवस्य सन्मते; । जगामानेन देहेन तद्रिष्णोः; परमं पदम्‌ ॥ ५३

राजन्नसौ नीलगिरिः परूषोत्तमसत्कृतः । यं बीक््यैव वजन्त्यद्धा कुष्ठं परमायनप्‌ ॥ ५४
एतग्रीटस्य माहात्म्यं यः शृणोति स॒भाग्यत्रार्‌ । यः श्रावयति छोकान्वे तो गच्छेतां परं पदम्‌५५
एतच्छत्वा तु दुःस्वभो नश्यति स्मृगिमात्रतः । भान्ते संसारनिस्तारं ददाति पुरुषोत्तमः ॥ ५६

योऽसौ नीलाधिवासी च स रामः पुरुषोत्तमः । सीता साक्षान्महालक्ष्मीः सवेकारणकारण्‌५७
हयमेधं चरित्वा स लोकान्वै पावयिष्यति । यन्नाम ब्रह्महत्यायाः भायधित्ते परदिषश्यते ॥ ५८
इदानीं त्वद्धयः प्राप्नो नीले पवेतसत्तमे । पुरुषोत्तमदेव त्वं नमस्कुरु महामते ॥ ५९
तत्र निष्पापिनो भूत्वा यास्यामः परमं पदम्‌ । यस्य परसादाद्वहवो निस्तीणां भवसागरात्‌ ६०
एवं मवदतस्तस्य माक्तोऽस्वो नीलपवतम्‌ । वायुवेगेन एूथिवीं कुवनपंशुण्णमण्डलाम्‌॥ = ६।
तदा राजाऽपि तत्पृष्ठचारी नीखाभिधं गिरिम्‌ । प्राप्ता गङ्गान्पिसंयोगे लात्व(ऽगत्पुरुषोत्तमम्‌॥

स्तुत्वा नत्वा च तें देवं सुरासुरनमस्छृतम्‌ । जातं कृतायेमात्मानममन्यत स शशा ॥ ६१
इति श्रीमहापुराणे पामे पातालखण्डे शेषवात्स्यायनसवादे रामाश्वमेधे नीलगिरिमदिमवर्णनं नाम द्वार्विशोऽध्यायः ॥२२॥

आदितः छोकानां समण्यङ्ाः- १२१०९

षिण ण)

अथ त्रयोविकश्षीऽध्यायः ।

शेष उवाच-
कणं स्थित्वा वृणान्यषवा ययौ वाजी मनोजवः । वीरभेणीवृतः प्र भारे पूत्वा सचामर !

१द्‌. 'त्राऽत्र लो" २ ड. "गे पुण्यस्थाने शुभप्रदे । स्तु

१६ श्रयोर्िरोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४७३

हाशुघ्ेन सुवीरेण रक्ष्मीनिधिनृपेण च । पुष्कठेनोग्रवाहेण परतापार्नयेण रक्षितः ॥ २
पुरीं स चक्राङ्कं सुबाहुपरिरकिताम्‌ । अनेकवीरकोदी भी रक्षितोऽनुगतः प्रभो ॥ ्‌
तदा पृम्रोऽस्य दमनो गृगयामार्थितो महान्‌ । ददशौश्वं मालपग्रं चन्दनादिकचधितम्‌ ॥ ४
विरोक्य. सेवकं पराह कस्याशवो मेऽकिगोचरः। भाे पत्रं धतं फि नु चामरं फिं तु शोभनम्‌ ॥९
इति राहो वचः शरुत्वा सेवकः पययो ततः । यत्रासौ वैते वाजी भारपत्रवुश्षोभनः ॥ ६
रह्ीत्वा त॑ केशसंघे रत्नमाखाविभूषितमर्‌ । निनाय पारव भूपस्य सुबाहृुल्धारिणः ॥ ७
स पत्रं वाचयामास सुन्दराक्षरशोभनप्‌। अयोध्याधिपतिश्वाऽऽसीद्राजा दश्षरथो बली ॥ ८
तस्याऽऽत्मजो रामभद्रः सवेशूररिरोपणिः । नान्योऽस्ति तत्समः पृथ्व्यां धनुर्षरणविक्रमः॥ ९
तेनासौ मोचितो वाजी चन्दनादिकचधितः । तं पालयति धर्मात्मा शवरः स्ैवीरहा ॥ १०
यस्य शूरा वयं वीरा धनुस्त बयं त्विति । ते शृहनतु बलाद्राहं रत्नमालाविभ्रषितम्‌ ॥ ११
मोचयिष्यति शरुतः सवेबीरकषिरोमणिः । अन्यथा पादयोस्तस्य पणि यान्तु धन्विनः ॥ १२
इत्यभिपायमालोक्य जगाद दृपनन्दनः । राम एव धनुर्धरी न वयं क्षत्रियाः स्मृताः ॥ १३
ताते मम स्थिते पृथ्व्यां कोऽयं गर्वो महान्धुषि । पामोतु गर्वस्य फलं मम निर्क्तसायकैः ॥ १४
अद्र मे निहिता बाणाः शरध कुकर यया । पुष्पितं विदधत्वद्धा पषतादतक्षरीरकम्‌ ॥ १५
दारयन्तु कपोलांश्च सायका मम दन्तिनाम्‌ । अश्वान्परयन्तु शतशो रुधिरोपपरिष्तान्‌ ॥ १६
पिबन्तु योगिनीसंघा रुधिराणि नपस्वकेः । शिवा भवन्तु सैतुष्टा परिक्रव्यभक्षणेः ॥ १७

प्रयन्तु सुभगस्तस्य मम बाहुबरं महत्‌ । कोदण्डदण्ड निर्मुक्ताः शरकोटीर्वियुश्तः ॥ १८
इत्यगुक्त्वा महीपस्य तनुजो दमनाभिधः । स्वपुरं प्रेषयित्वा तं परहृष्ठोऽभवदुद्धटः॥ १९
सेनापतिमुवाचेदं सजीकुर मष्टामते । सेनां परिमितां मह्यं वैरिदन्दनिवारणे ॥ २०

सां सेनां षिधायाऽऽशचु संमुखो रणमण्डले । स्थितवान्यावदल्युग्रस्तावत्माप्ना इयानुगाः । २१
कासो हयो महाराज्ञो भालपत्रेण चिद्वितः । पमच्छुस्ते तु चान्योन्यमतिग्याकुखिता मुहुः ॥२२
तावदे पुरतः परतापागरयः परंतपः । सन्नीभूतं तु कटकं वीरशम्दनिनादितम्‌ ॥ २३
तत्रावदन्भटाः केचिन्लीतोऽश्वोऽनेन भ्रपते । अन्यथा संगुखस्तिषेत्कथं वीरो बलानुगः ॥ २४
इत्याकण्यं भरतापाय्यः मेषयामास सेवकम्‌ । स्र गत्वा तत्र प्रच्छ कुत्राश्वो रामभूपतेः ॥ २५
केन नीतः कृतो नीतो रामं जानाति नो कुधीः । य॑ शक्र प्रमुखा देवा बलिमादाय संनताः॥२६
तस्य वै धभैराजस्य कुपितं तु बलं महत्‌ । सर्वथा दि प्रसिष्येत प्रणति चेम यास्यति ॥ २७
हत्यमुक्तं समाकण्यं तदा राजसुतो बली । तं वै धिक्ारयामास वाचां जारेन दुर्मनाः ॥ २८
मया नीतो यद्गहयः पत्राविहावखंछृतः । ये शूरास्ते तु मां जित्वा मोचयन्तु बलादिह ॥ २९

सेवकस्द्रचः शत्या रोषपूर्णो हसन्ययौ । राह निदेदयामास यथावदुपवाणितम्‌ ॥ ३०
तच्छत्वा रोषताभ्नाक्षः प्रतापागयो महाबलः । ययौ योद्धं राजपुत्रं पहावीरपुरस्कृतम्‌ ॥ ३!
रथेन कनकाङ्गेन चतुर्वाजिसुश्धोभिना । सूकबरेण स्बीद्धपूरितेन ययौ बली ॥ ३२
पयुष्टङारयाभास महाषरसमन्वितः । पनः पनजेहासोषैः कोपादद्रमिताधरुकः ॥ र

भभ्चारा गजारूढा; खद्दसितपाणयः । अन्वयुस्ते परतापाग्यं रोषपृणढुलेक्षणम्‌ ॥ ३४

१. ग्‌. छ.ज. ट.ड. ण.त.थ.द्‌. थ. घ्रः परवी।
६ @

४७४ महापुनिभ्रीम्यासमणीतं-- [ ४पातारुखण्डे-

हस्तिनः पत्तयश कोटिशः प्रथनोधता, । चिरकारममभीप्सन्तो रणं वीरेण कारितम्‌ ॥ ३५
तदोदयतं समाज्ञाय रिपुसैन्यं न॒पात्मजः ¦ परत्युलगाम वीरागयो महाबलपरिवृतः ॥ ३६
संनद्धः कवची खद्वी शरासनधरो युवा । रीखयेव ययो योदुं एृगराङ्गजयृथकम्‌ ॥ १७
तदा योधाः प्रकुपिताः परस्परवधेषिणः । छिन्धि भिन्धीति भाषन्तो रणकाय॑विशारदाः ॥ ३८
पत्तयः पत्तिसंयेन गनारूढाश्च सादिभिः । रथारूढा रथस्यैश्च वा्ारूढानसंस्थितैः ॥ ३९
गजा भिना द्विधा जाता हयाश्च द्विदलीडृताः । अनेकैरक्तधाराभिर्मेदिनी पूरिता ह्यभूत्‌ ॥ ४०
तदा प्रह्कपितो राजा परतापायो महाबलः । स्वसैन्यकदनोध॒क्तं राजपुत्रं समीक्ष्य च ॥ ५१
उवाच सारथि तत्र भरापयाश्वान्यतो मम । सेन्यस्य कदनासक्तो राजपुत्रो प्ाबरंः ॥ ४२
अथ वीररििरोरत्ननमिताङ्प्रिर्गृपात्मनः । ययौ संमुखमेवास्य प्रतापारस्यस्य वीर्यवान्‌ ॥ ४१
सारथिः प्रापयामास प्रतापारव्यस्य वाजिनः । यत्रासौ दमनो वीरः सवेशूररिरोमणिः ॥ ४४
गत्वा तमाहयामास राजपुत्रं रंणोद्यतम्‌ । रथे पुरटनिणिक्ते तिष्ठन्कोदण्डदण्डमत्‌ ॥ ४५
रे राजपुत्रक शिरो त्वया बद्धोऽश्वसत्तमः। न ह्ञातोऽस्ति महाराजः सवेवीरेन्द्रसेवितः ॥ ५६
यस्य परताप दैलेनद्रो न शक्तः सोहुमद्धतम्‌ 1 तस्य त्वं वाजिनं नीत्वाऽगमयः पुटभेदनम्‌ ॥ ४७
मां जानीहि पुरः पराप्तं काटरूपं तु "वैरिणम्‌ । युश्चाश्वमभं गच्छाऽऽश्ु बाटक्रीडनकं कषुर॥ ४८
कस्याऽऽत्मजस्त्वं त्रयः कथं नोऽदीद शना । धृतोऽश्वस्त्वथ संजाता धृणा ममर शिशो त्वयि
इत्थमाकण्यं दमनः स्मितं क्रे महामनाः । उवाच च परतापार्व्यं वृणीकुर्वश्च तद्वलम्‌ ॥ ५०
दमन उवाच-
परया बद्धो बलादश्वो नीतश्च पुटभेदनम्‌ । नाप॑पिष्येऽद्य सप्राणः कुर युद्धं महाबल ॥ ५!
त्वया यदुक्तं बारस्त्वं गत्वा क्रीडनकं दुरु । तन्मे पद्य महाराज क्रीडनं रणमूधनि॥ ५२
शेष उवाच--

इत्युक्त्वा सगुणं चापं विधाय सुभुजाङ्गनः । शराणां शतमाधस परतापार्च्यस्य वक्षसि ॥ ५३
संधाय बाणश्चतकं शङ्खं दध्मौ प्रतापवान्‌ । तेन शङ्कनिनादेन कातराणां भयं त्वभूत्‌ ॥ ५४
तादयामास हदये बाणानां शतकेन सः । प्रतापाग्च्यः परचिच्छेद लघुहस्तः सुपर्वणः ॥ ५५
स बाणच्छेदनं द्षटरा कुपितो व्यखजच्छरान्‌ । कड्पक्षानितांस्तीक्ष्णान्भट्टात्राजात्पजो बली ॥
आकाञे भवि मध्ये च बाणा ददरिरेऽञ्जर्ताः । स्वनामचिहितास्तीकष्णा धारौपातसुश्षोभिताः॥
दारास्ते बार्हहृदये रग्रा बहिकणान्बटून्‌ । जन्त कुवते सेन्यदाहनं तदभून्महत्‌ ॥ ५८
प्रतापाग्व्यः प्रकुपितस्तिष्ठ तिष्ठेति च व्रवन्‌ । शरेण दश्चस॑ख्येन ताडयामास प्रधनि ॥ ५९
ते बाणा राजपुत्रस्य ललाटे परिनिष्टिताः । विराजन्ते स्मच मुने दश्च ्षाखास्वरोरिव ॥ ६०
तेन धाणमहारेण विव्यथे न महामनाः । यष्टिकापहतो यदरत्कुञ्जरः सप्तवषकः ॥ ६!
बाणान्धनुषि संधाय मुमोच त्रिक्षताश्डयुभान्‌ । स॒वणेपुङ्रचितान्पहाकालानलोपमान्‌ ॥ ६२
ते बाणास्तु मरतापाग्स्यवक्षो भित्वा गता ह्यधः । शोगिताक्ता यथा रामचन्दरमक्तिपराडमुखाः।

+ पिराषैः ।

१२. "कनरमस्तिषरमेः । २क.ख.ग.छ.ज.भ.ठ.ड.ण.त. थ.ध. शलः । महाबलो बीरशिरोमणिमूतो
शषाः । ३ व, रणोयतः। ४ ग. छ. ६. ड. थ. ध. वैरिणाम्‌ । ५क. ख. ग. छ. ज. म.ठ.ड.ण.त. थ. ध. "णां मनाः
पतत्‌ । ६ ध. ङ. श्न. ट. द. ताः) सुना । ७ ङ. 'राशत । ८ ड. "हूजटरे ल |

२९ त्रयोर्विंशोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । ४७५

प्रतापार्यः प्रकुपितः शरान्पुबन्सहस्रशः । [*अकरोद्विरथं सूँ मुबाहोस्वत्षणाद हुतम्‌ ॥ ६५ `.
चतुर्भिशतुरो बाहान्द्राभ्यां ध्वजमशातयत्‌ ]। एकेन सारथेः कायाच्छिरो मह्यामपातयत्‌ ॥ ६५

चतुभिस्तादयामास त॑ सूनुं टृपतेः पुनः । तत््षणा्चापमेकेन गुणयुक्तं समण्छिनत्‌ ॥ ६६
सोऽन्य रथं समारुह हयरवसुशोभितम्‌। धनुः करे समादाय सन्नं चक्रे महामनाः ॥ ६७
भरतापारप्यं परत्युवाच खया विक्रान्तमद्भुतम्‌ । पश्येदानीं पराक्रान्तं धनुषो मम सद्धट ॥ ६८
एवयुक्त्वा स दमनो बाणान्दश्च समाददे । चतुभिश्वतुरो बाहाभिनाय यमसादनम्‌ ॥ ६९
चतुभिस्तिलशः कृत्तो रथशक्रसमन्वितः । एकेन हदि विव्याध बाणेनैकेन सारथिम्‌ ॥ ७०
जगजं शङ्खमापूये शङ्शब्दसमन्वितः । तत्कर्म पूजयामास साधु वीर महाबल ॥ ७१
इति विक्रान्तमालोक्य प्रतापाग्व्यो रुषाऽन्वितः। अन्यं रथं समास्थाय ययौ योद्धं टृपात्मजम्‌ ७२
उवाच वीर पर्य त्वं मम विक्रान्तमद्ुतम्‌ । इत्युक॑त्वाऽऽदु सुमो चौघाञ्शराणां रितपर्मणाम्‌ ७२

शराः सवेन्र हृदयन्ते फुञ्जरेषु हयेषु च । परत्रह्येव सर्वत्र व्याप्ताश्वान्तरगोचराः ॥ ७४
तं राजपुत्र शितबाणकोटिभिव्याप विधायाऽशऽश्मु जगे विक्रमी ॥
संहषेयन्स्वीयगणान्परान्महान्कु्बन्दूदा शून्यतमानातासकान्‌ ॥ ७५
स राजपुत्रः शितसायक्व्रजैः संपृणेमात्मानमवेक्ष्य रोषितः ॥
जग्राह शस्ाणि वुरन्ताबिक्रमो धनुश्च धुन्वन्भुनदण्डयोमहान्‌ ॥ ७६

चकते सवोण्यस्ञाणि शस्ञाणि च महाबलः । एष ताम्र्षणो मुश्वञ्शषरान्वैरिविदारिणः ॥ ७७
तच्छल्लनालं निधय राजपुत्रो जगाद तम्‌ । क्षमस्मैकं परहारं मे यदि शूरोऽसि मारिष ॥ ७८
यद्यनेन भवन्तं बै रथाच पातयामि न । पतिहां शृणु मे वीर मम गर्वेण निभिताम्‌ ॥ ७९
वेदं निन्दन्ति ये मत्ता हेतुवाद विचक्षणाः । तेषां पापं ममेवास्तु नरकार्णवमजजकम्‌ ॥ ८०
इत्युक्त्वा बाणमाधत्त कोदण्डे कालसंनिभम्‌ । ज्वालमाखाकुलं तीष्णं निषङ्गा वरम्‌॥८१
स ग्क्त दृपवर्येण हृदि लक्षीङृतः(ते) शरः । जगाम तरसा तं बै कालानलसमपभः ॥ ८२
प्रतापाग्व्यः शरं ष्टा स्वपातनसमुद्यतम्‌ । बाणान्धनुष्यथाऽऽधत्त शरच्छेदाय वै शितान्‌ ॥ ८३
स बाणः सवेबाणांस्तांशछिन्दन्मध्यत एव हि । जगौमेव प्रतापाग्प्यहूदयं धैर्यसंयुतम्‌ ॥ ८४

स लप्रो इदि नालीको विवेच तदनन्तरम्‌ । राजा कृतपहारस्तु पपात पृथिवीतले ॥ ८९
पूरितं चेतनाहीनं रथोपस्थाद्वतं भुवि । सारथिस्तं समादायापोवाह रणमण्डलात्‌ ॥ ८६
हाहाकारो महानासीद्लं भग्र गतं ततः । यत्र श्रुघ्रनामाऽसौ वीरकोटिपरिषतः ॥ ८७

राजात्मजो जयं प्राप्य प्रतापाग्व्यं विजि सः । पतीक्षां तु चकारास्य शध्रघ्रस्य च भूपतेः ८८
इति श्रीमहापुराणे पाग्रे पातालसण्डे शेषवात्स्यायनसंवदे रामाश्वमेषे राजपुत्रयुद्धकथनं नाम त्रयो्विरोऽध्यायः ॥ २३ ॥

आदितः श्रोकानां समष्यङाः- १२१९७

[0

+ एतशिहान्तगेतः पाठः क. ख. ग. च. छ. ज. म. ठ. इ. ण. त. थ. द्‌. ध. पुस्तकस्य. ।

१३. 'क्त्वातमुः ।२ग. ठ. ड. ध. मेहत्‌। च ।३ग. छ. ड. "गाम तणमेत्रास्य हट । ४्च.भ्‌.णग.द्‌,
चमूप । |

'६५७ब महामुनिभीव्यासपणीतं- | [ ४ पातार्खण्डे-

भथ बतुविशोऽघ्यायः ।

वेष उवाच--
श्रुध्रस्तु क्रुधाऽऽविष्टो दन्तान्दतैषिनिष्पिषन्‌ । हस्ती धुन्वलिहानोऽयमधरं जिहयाऽसन्रत्‌ ॥ १
पुनः पुनस्तान्पभच्छ केनाश्वो नीयते मम । प्रतापार्व्यः केन जितः सवेशयरिरोमणिः ॥ >
सेवकास्ते तदा भोचुद॑मनो नाम शश्रुहन्‌ । युबाहुजः भतापारस्यं जितवान्हयमाहरत्‌ ॥ २
इति श्रुत्वा हयं नीतं दमनेन स्ववैरिणा ! आजगाम स वेगेन यत्राभूद्रणमण्डलम्र्‌ ॥ ४
तत्रापहयत्स शत्रो गजान्दीणकपोलकाय्‌ । पदैतानिव रक्तोदे मललमानान्मदोद्धतान्‌ ॥ ५
हयास्तत्र निजारोहकदैभिः सहिताः षताः । शृता धीरेण दश्शिरे श्रघ्ेन सुकोपिना ॥ ६
नराव्रथानजान्भग्रान्वीप्षमाणः स शब्रुहा । अतीद चुक्रुधे यद्रत्मलये भख्याणवः ॥ ७
पुरतो दमनं वीक्ष्य हयनेतारपुद्धटमर । भरतापाग्प्यस्य जेतारं ठृणीकृत्य निजं बलम्‌ ॥ ८
तदा राजा पत्युवाच योधान्कोपाकुलेक्षणः । कोऽसौ दमनजेताऽतर सवेश्षल्लाक्लधारकः ॥ ९
यो वै राजसुते वीरं रणकमविशशषारदम्‌ । जेष्यत्यदेण निर्भतिः सजनीमभूतो भवत्वयम्‌ ॥ १०
इति वाक्यं समाकर्ण्य पुष्कलः परवीरहा । दमनं जेतुमुधुक्तो जगाद वचनं त्विदम्‌ ॥ ११
स्वामिन्कायं दमनकः ई तेऽपरिमितं बलम्‌ । जेष्येऽहं त्वत्थतापएेन गच्छाम्येष महामते ॥ १२
सेवके मयि युद्धाय स्थिते कैनीयते हयः । रघुनाथगतापोऽयं सक कृत्यै करिष्यति ॥ १३
स्वामिज््णु प्रतिज्ञां ये तव मोदपदायिनीम्‌ । षिजेष्ये दमनं युद्धे रणकमेविचक्षणम्‌ ॥ १४

रापचनद्रपदाम्भोजमध्वास्वादवियोगिनाम्‌ । यदं तु भवेत्तन्मे दमनं न जये यदि ॥ १५

पत्रो यो भाद्पादान्यत्तीयं मत्वा तया सह । विरध्ये्त्तमो मद्यं न जये दमने यदि ॥ १६

अद्र मद्धाणनिभिनमहोरस्को नपाङ्गनः । अरकरोतु धने भूतलं शयनेन हि ॥ १७
शेष उवाच--

इति प्रतिज्ञामाकण्यं पुष्कलस्य रपरः । जहषे चित्ते तेजस्वी निदिदेज्ञ रणं भरति ॥ १८
आङ्प्तोऽसौ ययौ सैन्येरषुभिः परिवारितः । यत्राऽऽस्ते दमनो राजपुत्रः शरुरुरोद्धवः ॥ १९

दमनोऽपि तमाङ्नाय ्चागतं रणपण्डले ¦ प्रत्युजलगाम वीराग्यः स्वसैन्यपरिवारितः ॥ २०
अन्योन्यं तौ संमिखितो रथस्थौ रथशोभिनौ । समरे शक्रदैत्यौ कि युद्धार्थं रणमागतो ॥ २१
उवाच पृष्कलस्तं वै राजपुत्र सहाबलम्‌ । राजपुत्र दमनक मां जानीहि समागतम्‌ ॥ २२
सप्रतिङ्गं त॒ युद्धाय भरतात्मजमुद्धयय्‌ । पृष्कठेन खनाम्ना च लक्षितं विद्धि सत्तम ॥ २१
रधुनाथपदाम्भोजनित्यसेवामधुवतम्‌ । त्व जेष्ये श्ञसंधन सन्नीभव महामते ॥ २४
इति वाक्यं समाकण्यं दमनः परवीरहा । भत्युवाच हसन्वाग्मी निर्भयो हृषट्विक्रमः ॥ २५
सुबाहृपुत्रं दमनं पितृमक्तिताधकम्‌ । दिद्धि मामश्वनेतारं श्रुघ्रस्य महीपतेः ॥ २६

जयो दैवविख्टोऽयं यस्य चारुकरिष्यति । स परामोति निरीक्षस्व बलं मे रणगूधोनि ॥ २७
इत्युक्त्वा सक्चरं चापं विधायाऽऽकणेपूरितम्‌ 6 स ४४ बाणाभिशितान्वैरिमाणापहारिणः ॥ २८
ते बाणेस्त्वावखीभूताश्छादयामासुरम्बरम्‌ । यत्रं बाणच्छायानिवारिता ॥ २९

१. द्‌. क्षितौ । २४. "यानलः । पु क. ख. ग. छ.ज. म.ठ.ड.ण. त. थ. द. म्‌। पैनिकरः सह स्याता
४ थ. "क्तिपरायणद्‌ | ५ क्ल. ग. छ. ज. ठ. ढ. ण. ध, 'णास्तु लिली ।

। ४ चतुर्विशोऽध्यायः ] प््पुराणम्‌ | ७७

गजानां कटमित्तिषु रमना सायकसंततिः । अरुकरोति धातूनां रागा इव्‌ विचित्रिताः ॥ ०.
पतितास्तत्र च्यन्ते नरा वाहा गजा रथाः । ्षरव्रातेन नृपतेः सुतेन परिताडिताः ॥ ३१
तद्विक्रान्तं समारोक्य पुष्कलः परवीरहा । शराणां छायया व्याघ्ठं रणमण्डलमीक्ष्य+ च ॥ ३२
शरासने समाधत्त बाणं वद्ल्यभिमन्रितम्‌ । आचम्य सम्यग्बिधिवन्मोचयामास सायकम्‌ ॥३३
ततोऽगनिः भादुरभवत्तत्र संग्रापगूधनि । ज्वालाभि्विलिषन्व्योम परख्याधिरिवोत्थितः ॥ ३४
ततोऽस्व सैन्यं निदंग्धं रासं माप्तं रणाङ्गणे । पलायनपरं जातं बहिज्वालाभिषीडितम्‌ ॥ ३५
छत्राणि संमदग्धानि चन्द्राकाराणि भूषतम्‌ । दृर्यन्ते जातरूपस्य कान्तिधारीणि तत्र ह ॥३६
हया दग्धाः पलायन्ते केसरेषु तु वैरिणाम्‌ । रथा अपि गदाता)दाहं सुकूबरसमन्विताः ॥ १७
परणिमाणिक्यरत्नानि वहन्तः करभास्ततः । परायन्ते च दहनञ्वालामाराभिपीडिताः ॥ ३८
कुत्रयिहन्तिनो नष्टाः इुत्रचिद्धयसादिनः । छूत्रचित्पत्तयो नष्टा वहिदग्धकरेवराः ॥ ३९
शराः सर्वे नृपयुतपमुक्ताः भयं गताः । आघ्युशुक्षणिकी लाभिर्भस्मीभूताः समन्ततः ॥ ४०
तदा स्वसैन्ये दग्धे च दमनो रोषपूरितः । तच्छान्त्यर्थं च स्वाञ्विद्रारुणमथाऽऽददे ॥ ४१
वारुणं वहिशान्तयर्थं युक्तं तेन मदीश्ेता । आ्ठावयद्वलं तस्य रथवाजिसमाङुलम्‌ ॥ ४२
रथा वि्ाविता येन द्यन्ते परिपन्थिनाम्‌ । गजाश्वापि परिष्टः स्वीयाः श्ान्तिमुपागताः ४३
वहिश्र क्ञान्तिमिगमदग्न्यञ्जपरिमोचितः। शान्तिमाप बरं स्वीयं वहिज्वालामिषीडितम्‌ ॥ ५४
कम्पिताः शीततोयेन शीत्कुवंन्ति च वैरिणः । करकाटष्भिः कषिप्ता बायना च भपीडिताः॥४५

तदा स्वबलमाखोक्य तोयपूरभपी दितम्‌ । कम्पितं श्ुभिते नष््मगन्यस्ं वारुणाहतम्‌ ॥ ४६
तदाऽतिकोपताग्राक्षः पुष्कलो भरतात्मजः । वायग्यास्ै समाधत्त धनुष्येकं महाशरम्‌ ॥ ४७
ततो वायुमहानासीद्रायव्याद्ञपचोदितः । नाश्चयामास वेगेन घनानीकमुपस्थितम्‌ ॥ ४८

[ श्रवायुनाऽऽस्फारिता नागाः परस्परसमाहताः । अश्वाश्च संहतान्योन्यं स्वस्वारोहसमन्विताः॥
नराः परभञ्जनोद्धता गुक्तकेशा निरोजसः । पतन्तोऽत्र समीक्ष्यन्ते ेताला इव भूगताः] ॥ ५०
वायुना स्ववं सपं परि प्रतं विरोक्य सः । राजपुजः पव॑ताश्ं धनुष्युचैः समादधे ॥ ५१
तदा तु पेताः पेतुभस्तकोपरि युध्यताम्‌ । वायुः संखादितस्तैस्तु न प्रचक्राम कुत्रचित्‌ ॥ ५२
एष्कटो वजसंङ्गं तु समाधत्त शरासने । वज्रेण इत्तास्ते सरवे जाताश्च तिरश्चः क्षणात्‌ ॥ ५३
पजं नगान्रनःशेषान्डृत्वा बाणेऽभिमत्रितम्‌ । राजपुग्रोरसि भोचेः पपातं विनदद्धश्चम्‌ ॥ ५४
प त्वाकुछितचेतस्को हृदि विद्धः क्षतो भृशम्‌ । विव्यथे बख्वान्वीरः कमलं परमाप सः ॥५५
तं वै क्मखितं दृष्टा सारथिर्मयकोषिदः । अपोवाह रणाचस्मात्करोशमातरं नरेनद्रनम्‌ ॥ ५६
ततो योधा राजसूनोः प्रनष्टाः भपलायिताः । गत्वा पुरीं समाचख्युः कर्मलस्थं वरपात्मजम्‌५७ `
एष्कलो जयमाप्येवं रणमूर्धनि धमेवित्‌ । न प्रहरतु पुनः शक्तो रघुनाथवचः स्मरन्‌ ॥ ५८
ततो दुन्दुभिनिर्घोषो जयशब्दो महानभूत्‌ । साधु साध्विति वाचश्च परावतैन्त मनोहराः ॥ ५९
हं माप स शुघ्ो जयिनं बीक्य पुष्कलम्‌ । दादंस समत्यादिमच्निभिः परिवारितः ॥ ६०
` शति श्रीमहापुराणे पाशे पातालखण्डे शेषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेे पुष्कलविजयो नाम चतुषिशोऽध्यायः ॥ २४ ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ाः-- १२२५७
» एतश्विहातर्गतः पाठः क ख.ग.च. छ ज.म.2. ड. ण. द्‌. ध. पुस्तकस्थः ! + भाषेत्वात्साधु ।
१८७. इ. 'रिवारिताः । २ क.ख.ग. छ. ज. ज.ठ. इ. ण. ध, "त नगवद्धु ।

४७८ महामुमिभरीष्यासपरणीतं -- [ ४ पाताहलण्डे-

अथ पञश्र्विरोऽध्यायः ।

५

जेष उवाच-

अथ वीक्ष्य भटाभिजाधृपो रुधिरौधेन परिष्ताङ्गकानं ।

शमयन्निव तच्छुचोऽथ तान्परिपप्रच्छ सुतस्य चेष्टितम्‌ ॥

गदताखिककम तस्य षै स कथं चाहरदश्ववयेकम्‌

कथयन्तु पुनः कियद्धलं बत वीराः कति युद्धरल्साः ॥

अथ शश्रबरोन्युखः कथं मम वीरो दमनो रणं व्यधात्‌ ।

विजयं च विधाय दुजयं किल वीरं बत कोऽप्यशातय्‌ ॥
इत्याकण्यं वचो राज्ञः भरत्य॒चुस्तेऽस्य सेवकाः । क्षतजेन परिक्षि मरगात्रवस्ञादिधारिणः ॥
राजज्नश्वं समारोक्य पत्रचिहयाधरकृतम्‌ । ग्राहयामास गर्वेण तृणीकृत्य रधूद्रहम्‌ ॥
ततो हयानुगः भाक्तः खर्पसेन्यसमाटृतः । तेन साकमभ्रयुद्धं समहटो महषेणम्‌ ॥
तै मूषितं ततः कृत्वा तव पुत्रः स्वसायकेः । यावतिषटत्ययाऽऽयातः शत्रघ्ः स्वबलेवतः ॥
ततो युद्धं महदभूच्छल्ञाद्परिवुहितम्‌ । बहुशो जयमापेदे तवं पुत्रो महाबलः ॥
इदानीं पुक्तमल्ञं त॒ शदुघ्रभ्रात॒सुतूना । मूतः प्रथने राजन्कृतो .वीर सुतस्तव ॥
इति बाक्यं समाकण्यं रोषशोकपरिष्टुतः 1 स्थगिताङ्ग इवा उसीत्स समुद्र इव पवेणि ॥ १
उवाच सेनाधिपातिं रोषपरसुटरिताधरः । दन्तैरदनतालिदसोष्ठं जिया शोककरितः॥ = !!
तेनापते शर्ष्वाऽऽरान्मम सेनां तु सन्निताम्‌ । योत्स्ये रामस्य सुभैटम पु्रोपधातकैः ॥ १२
अद्याहं मम पुत्रस्य वुःखदं निकितैः शरः । भेदयामि यदि छनं रक्षिताऽपि पेश्वरः॥ ^;
सेनापतिरिदं वाक्यं भक्तं सुभुजभुपतेः । निशम्य च तथा कृत्वा सजनी भूतो ऽभवःस्वयम्‌ ॥ ४
राह निवेदयामास सज्ञां स चतुरङ्गिणीम्‌ । सेना कालबलपरख्यां हतदुजेनैकोटिकामर्‌ ॥ !५
त्वा सेनापतेवीक्यं सुबाहुः परवीरहा । निजगाम ततो यत्र श्ुघ्रः स्वसुतादेन;ः ॥ १६

"कि

2)

कुञ्जर मदोन्परतहेयेश्वापि पनोजवैः । धरै सर्बशस्ासपूरिते रिपुजद्भिः ॥ १९
भूश्चकस्ये तदा तत्र सैन्यभारेण पीडिता । सर्द; समहानासीततत्र सैन्ये विसपंति ॥ १८
राजानं निर्गतं दृटा रथेन कनकाङ्गिना । शशघ्रसैन्यमुचुक्तं सयैवेरिपरहारकम्‌ ॥ १९

4.

सुकेतुस्तस्य वै रातो गदायुद्धविशारदः । र्थेनाऽऽ्रु जगामायं सबेकषञ्ञा्पूरितः ॥

वित्ाङगस्तु सुतो राहः सबेगुद्धविचक्षणः । जगाम स्वरथेनाऽऽश् शत्रुघ्रबरमुन्मदम्‌ ॥ `
तस्यानुजो विचित्राख्यो विचित्ररणकोविदः । ययौ रभेन हैमेन भ्रातुषुःखेन पीडितः ॥ `
अन्ये श्रा महेष्वासाः सवेशल्ञाख्कोविदाः । ययुरपसमादिष्टाः अधनं वीरपूरितम्‌ ॥ = †
राजा सुबाहुः सरोषादागतः परधनाङ्गणे । विलोकयामास सुतं पितं शरपीडितम्‌ ॥ =“

१.ग.ज.ठ.ण.त.थ.द्‌. घ. नू । सुखमपि न 8 शुशोच (तम प सकः २ । र्‌ ख. द्‌. "ति योदुमागताः । अ । ३.
शुघ्रमरातृपुत्रकः । त" । ४ ग. छ. ठ. 9. ष्दानीं तेन मुक्ाञ्ञक्षतहृभुपतेः सुतः । भलं करोति प्रथन सवैवीरैः पे
तम्‌ । इ । क.स.न.ड.ण.त.य. "दानीं तेन मुक्ताजञ्षतहृभृपते सुतः । अकरोत्मथनं राजःसर्वीरैः इुतेवितम्‌
इ" । ५, नैतेन कृतो । ९ छ. ड. ण. प्व मम। द. ननकष्टकाः । ८ द, रथैश्च । ९छ. ड, ता मह `

१ दश्विशोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । ` ४७९
पपस्थस्थितं पूं स्वसुतं दमनाभिधम्‌ । वीक्ष्य दुःखं यहुः प्राप बरीजयामास पष्टवैः ॥ २५
छेन सिक्तः संस्पृष्टो रद्वा कोमलपाणिना । संश्ामाप शनैवीरो दमनः परमाख्नवित्‌ ॥ २६
त्थितः $ धनुर््ेऽस्सि ई पुष्कल इतो गतं; । सेसज्य समरं त्यक्त्वा मद्वाणव्रैणपीडितः ॥ २७
ते वाक्यं समाकण्यं सुबाहुः पुत्रभाषितम्‌ । परमं हषमपिदे परिरभ्य सुतं स्वकम्‌ ॥ २८
मनो वीक्ष्य जनकं जपानसघ्रक्षिरोधरः । पपात पादयोभेक्त्या क्षतदेहोऽद्लराजिभिः॥ २९
[सतं रथसंस्थं तु विधाय वरृपतिः पुनः । जगाद सेनापधिपति रणकर्मविक्ार्दः ॥ ३०
(है रचय सेग्रामे करीश्चाख्यं रिपुदुजेयम्‌ । यमानिय जये सैन्यं शबुघ्रस्य महीपतेः ॥ ३१

तद क्यमाकण्यं सुबाहुमुपतेः फो शाख्यसुब्यूहमिशेषमादधात्‌ ॥

यं नो भिन्ते सहसा रिपो्गेणा महाबराः शखसमूहधारिणः ॥ ३२
वे स॒केतुस्तस्याऽऽसीद्रले चित्राङ्गसंङ्ञकः । पक्षयो राजपुत्रो दर पुच्छे राजा प्रतिष्ठितः ॥ ३३
ये सैन्यं मतस्य चतुरङ्गसुशोभितम्‌ । कृत्वा न्यवेदयद्राहे करो जजयह विचित्रितम्‌ ॥ २४
र राजा सुस॑नद्धं क्र अव्यु विनिमितम्‌ । रणाय स्वमति चके दातरु्रकटके स्थितेः ॥ ३५
(ति श्रीमहापुराणे पात्रे पातालखण्डे शेषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेषे सुवाहुपैन्यसमागमो नाम पञ्रविदोऽध्यायः ॥२५॥

आदितः छोकानां समष्ङ्ाः-- १२२९२

अथ षदूर्विंशोऽध्यायः ।

पि २

शेष उवाच-
त्रघरसतदवले दृष्टा मीषणादृति मेषवत्‌ । हस्त्यरवरथपाद तिबेहुभिः परिवारितम्‌ ॥ १
मतिं भ्युवाचेदं वचो गम्भीरशब्दयुक्‌ । नानावाकंयषिचारहैः पण्डितेः परिसेितः ॥ >
शच्ुघ्र उवाच-
मते कस्य नगरं भाक्तो मे ह्यपत्तमः । बलमेतज्िरीकष्येत पयोदधितरङ्गवत्‌ ॥ ३
स्यैतद्वलयुद्ध्ष चतुरङ्गसमन्वितम्‌ । पुरतो भाति युद्धाय समुपस्थितमादरात्‌ ॥

(तत्सर्व समाचक्ष्व यथावत्पृच्छतो मम । यज्ज्ञात्वा युद्धसंस्थाये निदिशामि स्वकान्भटान्‌ ॥ ५
ति वाक्यं समाकेण्यं सुमतिः श्ुभदुद्धिमान्‌ । उवाच वचनं भीतः शत्रुं वैरितापनम्‌ ॥ ६

स॒मतिरूवाच-
कराङ्ा नगरी राजन्यतैते सविषे श्भा । यस्यां सन्ति नराः पापरहिता विष्णुभक्तिः ॥ ७
स्वाः पुयीः पतिरयं सुबाहुषर्मवित्तमः । तवायं पुरतो भाति पु्पातरसमाटृतः ॥ ८

्रदारनिरतो निलयं परदारपराश्यलः । विष्णोः कथाऽस्य कणेस्था न चान्याथपकादिनी ॥ ९
परस्वं न समादत्ते षष्ठं सादधिकं पः । ब्राह्मणा विष्ण॒भक्त्येव पूज्यन्ते तेन धमिणा ॥ १०
निलयं सेवारतो विष्णपादप्ममधुव्रतः । एष स्वधमनिरतः परधमपराख्युलः ॥ ११
एतस्य षलतुर्यं हि न वीराणां बरं कचित्‌ । पुत्रस्य पतनं भत्वा रोषश्षोकसमाङलः ।॥ १२
पकड ननम नयस नत. प, पतः स्छतः। २क.स.ग.छ.ज.म.ए.ख. ण. त. थ.ध. "तः,
क गतः स ३ स.ग.छ.ण.त.थ. द. श्रजपी। ४ ज.त.थ. रदम्‌ । य्य । ५क.ख.ज. न्न. "केऽमितेः । ग.
छ७.३. इ. ण, ध, "केऽमिते । ई ।

५८, महागुनिभीव्यासमणीतं-- ` [ ४ पातारुखण्डे-

चतु , स दवाय समुपस्थितः । तवापि वीरा बहवो लक्ष्मीनिधिपुखा अपून्‌ ॥ ९९
जे घेन निदिशाऽऽ्ु प्रं हितान्‌ । श्श्रुघ्स्तदचः शरुत्वा भोवाच सुभगन्वरान्‌॥ १५
रण । क्रोअव्यृहोऽच्च रचितः सुबाहपरिसैनिकैः ॥ ` १५

मुखपक्षस्थिता योधास्तान्को भेत्स्यति कषङ्खषित्‌। यस्य भेदे निजा शक्तियो वीरबिजयोद्यतः।। १६
स ग्रहवातु मदीयाद्धि पाणिपग्माश्च बीटकम्‌ । तदा रक्ष्मीनिधिवीौरो जग्राह कौञ्चमेदने ॥ १७
[#सर्वशस्ञाज्लविद्रीरेषैहुभिः परिवारितः । उवाच वचनं राजन्यास्येऽहं क्रौश्मेदने ॥ १८
भागेवः पूवमेवाऽऽसीत्कोश्वमभेत्ता तथा ह्यहम्‌ । तथाऽन्यवीरमावोचत्कोऽस्य सार्धं गमिष्यति १९
पुष्कलः पृष्ठतो यस्य गन्तुं चक्रे मरति ततः। रिपुतापो नीररत्न उग्रास्यो वीरमर्द॑नः ॥ २,

स्वँ शबुधरनिदेशाचयुस्ते क्रोजमेदने । शषुघ्ोऽपि रथे संस्थः सर्वायुधधरः परः ॥ २
पष्ठतोऽस्य परीयाय बहुभिः सैनिकैः । तदा प्रचितौ दष्टावन्योन्यवल्वारिधी ॥ २२.
प्रलयं कतुमुदुक्तौ जगतः युतरङ्किणी । तदा मेयः समाजघ्वरुभयोः सेनयो््टाः ॥ २३

रणभेयेः शङ्नादाः शरूयन्ते तन्न तत्र ह । हेषन्ते वाजिनस्तत्र गर्जन्ति द्विरदा भृशम्‌ ॥ २४
ह वन्ति वीरा्रया नदन्ति रथनेमयः। तत्र वीराः प्रकुपिताः सुबाहुबर्दपिताः ॥ २५
छिन्धि भिन्धीति भाषन्तो दृश्यन्ते बहवो रणे। एव॑भूते रणोधुक्ते सन्ये शवुघ्रषैरिणोः ॥ २६
मुखसंस्थं सुकेतुं तं रक्ष्मीनिपिरुवाच ह ॥ |
लक्ष्मीनिपिरूवाच--
जनकस्य सुतं विद्धि रष्मीनिधिरिति स्मृतम्‌ । सर्वशस्ाञषुरां सरवयुद्धविशारदम्‌ ॥ २८
युश्वादवं रामचन्द्रस्य सवेदानवदंदितुः । नो चेन्मद्वागनिभिमो यास्यसे यमसादनम्‌ ॥ २९
इति श्रुबन्तं वीरारन्यं सुकेतुस्तरसा बली । सजनं चापं विधायाऽऽङ बाणान्पुचत्रणेऽभवत्‌ ॥ ३०
ते बाणाः क्षितपवाणः स्वणेपुङ्गाः समन्ततः । दृश्यन्ते व्यापिनस्तत्र रणमध्ये सूवुर्भराः ॥ २
तद्भाणजाछं तरसा निहत्य क्ष्मीनिधिश्वापमथाऽऽततज्यम्‌ ॥

विधाय तस्योरसि बाण्र मुमोच तीण शितपर्वश्षोभितम्‌ ॥ १२
ते बाणाः सुयुजभ्रातुष्ेदयं संविदा च । गतास्तु भवि दृश्यन्ते रुधिराक्तमलीमसाः ॥ ३३
तद्वाणभिम्नहदयः सुकेतः कोपप्रितः । जधान श्षरर्विश्चत्या तीक्ष्णया नतपर्बया ॥ १५

उभौ बाणविभिमाङ्गावुमो क्षतजविषतौ । सैनिकैः परिदश्यन्ते किंशुकाविव पृष्पितौ ॥ ३५
मुञन्तो बाणकोटीश्च दधती तरसा शरान्‌ । केनापि न विक्षयेते लघुहस्तौ महाबलौ ॥ ३६
कुण्डलीडृतसञ्चापौ वधैन्ती बाणधारया । नवाम्बुदामिव दिवि शक्रनिदेश्षकारिणौ ॥ २७
त्योबोणा गजान्वाहामराञ्छूरान्विमस्तकान्‌ । कुबेन्तः केवलं शटा न च संधानमोक्षणे ॥ ३८
पृथिवी सुभटः एणो सकिरीटेः सकुण्डलैः । धनुबीणकरे रोषसंदष्टाधरयुग्मै; ॥ १९
तयोः प्रयुष्यतोदं पत्सवैशस्ञाख्ेदिनोः । युद्धं समभवदधोरं देवविस्मापनं महत्‌ ॥ ४०
समर्दोऽभवदत्यन्तं वीरकीटिविघातनः । न केनचित चिदं शरजाछान्तरेऽम्बरम्‌ ॥ ४
तरस्मस्तु समये रक्ष्मीनिधिर्वीरोऽरिमदनः। बाणां थापे समाधत्त वसुसंख्यान्दढाभ्डितार्‌ ॥ ४२
चतुभिस्तुरगान्वीरः सुकेतारनयत्प्षयम्‌ । एकेन ध्वजमत्युग्रं चिच्छेद तरसा हसन्‌ ॥ ४१

# एतच्िड़न्त्गतः पाठः, ग, छ. ड. द्‌. पुस्तकस्थः ।

२७ पपत्विंशोऽध्यायः | पश्रपुराणम्‌ । ४८१

एकेन सारथेः कायाच्छिरो भूमावपातयत्‌ 1 एकेन चापे सगृणपच््छिनद्रोषपूरितः ॥ ४
एकेन हृदि विव्याध सुकेतोर्थेगवाघरुपः । तत्कमोद्ुतमुरीकष्य वीरा विस्पयमाययुः ॥ ४५
स च्छि्धन्वा विरथो हताश्वो हतसारथिः । महतीं स गदां नीत्वा योडुकःमोऽभ्युपेयिवान्‌॥ ५६
तमायान्तं समालक्ष्य गदायुद्धव्रिशारदम्‌ । महत्या गदया युक्तं रथादवतत।र सः ॥ ४७
गदामादाय महतीं सवोयसविनिभिताम्‌ । जातरूपविचित्राङ्ीं सर्वशोभापुरस्छृताम्‌ ॥ ४८

रक्ष्मीनिधियशं कुद्धः सकेतोवेक्षसि त्वरन्‌ । ताडयामास सुदं गदां वजाभिसंनिभाम्‌ ॥ ४९
गदया ताडितो बीरो नाक्रम्पत महामुने । मदोन्मत्तो यथा दन्ती बालेनैव स्रजा इतः ॥ ५०

कथयामास वीराग्व्यो तृषं खक्ष्मीनिधि तदा । सरस्वे$ प्र्ारंमे यदि शरः परंतपः ॥ ५१
इत्युक्त्वा ताडयामास ललाटे गदया मशम्‌ । गदया ताडिती भलेऽशग्वमन्क पितो भृक्षम्‌॥ ५२
मूध तै ताडयामास गदया कालरूपया । सुकेतुरपि तं स्कन्धे ताडयामास धर्मवित्‌ ॥ ५९
एषं भश सुकुपितो गदायुद्धविशारदौ । गदायुद्धं भरकुबंति परस्परजयैषिणौ ॥ ५
अन्योन्य।तविमतो परस्परवधोद्यतौ । न कोऽपि तत्र दीयेत न को जीयेत संयुग ॥ ५५
धि भाके तथा स्कन्धे हृदि गजेषु सवैतः । रुधिरोषपरिछिन्नौ महाबलपराक्रमं ॥ ५६

तदा रक्ष्मीनिधिः कुद्धो गदामुद्यम्य वेगवान्‌ । जगाम प्रवरं हन्तुं हृदि राजानुजं बरी ॥ ५७
तमायान्तमथाऽऽखोक्य स्वगदां महतीं दधत्‌। ययो त॑ तरसा हन्त राजभराता बराद्भलम्‌ ॥५८
गदां तेन विनिक्षिप्तं स्वकरे धृतव्रानयम्‌ । तयेव गदया तस्य हृदि जघ्ने महाबलः ॥ ५९
छगदां तेन वै नीतां दृष्टा लक्ष्मीनिधिरवैपः । बाहुयुद्धेन तं योदुमियेष बलवत्तरम्‌ ।॥ ६०
तदा राजानुजः कद्ध बाहभ्यामुपगृह्य तम्‌ । युयुधे सवेयुदधस्य ज्ञाता वीरेषु सत्तमः ॥ ६१
तदा लक्ष्मीनिधिस्तस्य हृदि जघ्ने स्वगष्टिना । तदा सोऽपि शिरस्येनं मुष्टिमुद्यम्य चाहनत्‌ ॥६

पष्टिमिर्षजरसंकारीस्तलस्फोरैथ दारुणैः । अन्योन्यं जघ्नतुः छुद्धौ संदष्टाधरपटवौ ॥ ६३
षठीमुष्टि दन्तादन्ति कचाकचि नखानखि । उमयोरभवयुदधं तुमुलं रोमहषेणम्‌ ॥ ६४

तदा प्रकुपितो राता नृपतेश्वरणे नृपम्‌ । शदीत्वा भरामयित्वाऽथ पातयामास भूतखे ॥ ६५
रक््मीनिधिः करे श्य तं नृपानुजमुचकेः । भ्रामयित्वा शतगुणं गजोपस्थे जघान तम्‌ ॥ ६६
स तदा पतितो भूमौ संहं भाष्य क्षणादनु । तथैत्र भ्रामयामास व्योज्जि वेगेन विक्रभी ॥ ६७
एवं प्रयुध्यमानौ तो बाहुयुद्धं गतौ पुनः । पादे पादं करे पाणि हदि हूं(च) मुखे ुखम्‌ ॥ ६८
एवं परस्परं शिष्टौ परस्परवपैषिणौ । उभावपि बलाक्रान्तावुभौ मृखीम्पीयतुः ॥ ६९
तदृष्टा विस्मयं भाप्ताः भरशश्॑यु; सहस्रशः । धन्यो लक्ष्मीनिपिभरेपो धन्यो राजानुजो बली ७०
इति श्रीमहापुराणे पाग्ने पातालखण्डे शेषवात्स्यायनपवादे रामाश्वमेधे गदायुद्धं नाम षद्विशोऽध्यायः ॥ २६ ॥
आदितः छोकानां सप्यङ्ाः-- १२३६२

जानन न न पकक 9 = 9

अथ सप्तविशोभ्ध्यायः ।

[1 0 त) 9 |

केषं उवाच--
चितराङः कऋौश्चकण्टस्थो रथस्थो बीरशोभितः । गाहयामास तत्सेन्यं वाराहं इव वारिषिम्‌ ॥ !

[न ' प 9 कि पीपर

१ भ. "ज्ञाप्रसं" । २४. प्रहारतः। ३. स्येकमु ।
६१

४८२ महामुनिभीष्यासपणीतं-- [ ४ पाताटणण्डे-

धनु्िरफा्य सुहृदं मेधनादनिनादि तत्‌ । मुमोच बाणाभिरितान्वैरिकोटिबिदादकान्‌ ॥
तद्वाणमिभसबाङ्गाः शेरते सुभदा भृशम्‌ । सकिरीरतनुत्राणाः संदष्दशनच्छदाः ॥.

एवं पवते संग्रामे ययो योद्धुं तु पुष्कः । मणिचितरितमादाय चापं वैरिमतापनम्‌ ॥
तयोः संगतयो रूपं हदयतेऽतिमनोहरम्‌ । पुरा तारकसंयोगे स्कन्दतारकयोयंथा ॥
बिस्फारयन्धनुः शीघ्रं सव्यसाची तु पुष्कः । तादयामास त॑ क्षिप्रं शरैः संनतपर्वभिः ॥
चित्राङ्गोऽपि रुषा कन्तः शरासन इषुञ्दितान्‌ । दधश्चमुशद्रहशो रणमण्डलमू्नि ॥
नाऽऽदानें न च संधानं न मोचनमथापि वा । षटं तागेव संदृष्टौ कुण्डलीकृतचापिनौ ॥ ८
तदाऽसौ पुष्कलः कुद्धः शराणां श्तकेन तम्‌ । विव्याध वक्षःस्थरके महायोद्धारमुद्धयम्‌ ॥ ९
चित्राङ्गस्ताञ्शरान्सर्बाधिच्छेद तिलशः क्षणात्‌ । तादयामास चङ्केषु पुष्कलं शितसायकः॥। १०
पष्कलस्तद्रथं दिव्यं ्रमकाल्ञेण ज्ञोभिना । नभसि च्रामयामास तदद्भुतमिवाभवत्‌ ॥ १!

@ ॐ ° न्दः -@ द)

श्रन्त्वा पुहुतेमातरं तु तद्रथो हयसंयुतः । स्थिति रेभेऽतिकष्टेन संधृतो रणमण्डले ॥ १२

स चास्य विक्रमं दृष्ट्रा चित्राङ्गः कुपितो भरश्ञम्‌ । उवाच पुष्कलं धीमान्सर्वाखेषु विश्षारदः॥ १३
चित्राङ्ग उवाच- |

त्वया साधु छृतं कमं स॒भरैयुधि संमतम्‌ । मद्रथो वानिसंयुक्तो भ्रामितो नभसि क्षणम्‌ ॥ १४

पराक्रमं समीक्षस्व ममापि सुभटेडितम्‌ । आकाशचारी तु भवान्भवत्वमरपूजितः ॥ १५

इत्युक्त्वा स युमोचास्ं रणे परमदारुणम्‌ । धनुषा परमाखङ्ः स्वैधमेविदुततमः ॥ १६

तेन बाणेनं संबद्धः से बभ्राम पतङ्गवत्‌ । सरथः सहयः संख्ये सथ्वजश्च ससारथिः ॥ १७
श्रान्तः स रथवयंस्तु नभसि त्वरयाऽन्वितः। यावस्स्थितिं न खमते ताबन्पुक्तोऽपरः शरः॥१८
पनश्च परिवध्राम रथः सतसमन्वितः । ततकरमं वीक्ष्य पुत्रस्य राज्ञो विस्मयमाप सः ॥ १९
कथंविस्स्थितिमप्याप पुष्कलः परवीरहा । रथं जघान बाणेश्र ससृतहयमस्य च ॥ २०
त भग्नः स्यन्दनो वीरः पुनरन्यं समाधितः । सोऽपि भप्रः श्रेराग्रु पुष्कटेन रणाङ्गणे ॥ २!
पुनरन्यं समास्थाय यावदायाति संमुखम्‌ । तावद्वभञ्ज निशितैः सायकेस्तद्रथं पुनः ॥ २२

एवं दश्च रथा मग्ना नृपतेरात्मजस्य हि । पृष्कलेन तु वीरेण महा्सयुगश्ारिना ॥ २३
तदा चित्राङ्ककः संख्ये रथे स्थित्वा विचित्रिते । आजगाम ह वेगेन योचुं पुष्कलकेन तु ॥ २४
पुष्करं पशचमिर्वाणेस्ताहयामास संयुगे । तेबांेनिहतोऽलयन्तं विव्यथे भरतात्मजः ॥ २५

स कृद्धश्वापमुद्म्य बाणान्दश्न शितान्महान्‌ । पुमोच हृदये तस्य स्वणेपुङ्सुश्षाभितान्‌ ॥ २६
ते बाणांः परपुरेतस्य रुधिरं बहुदारुणाः । पीत्वा पेतुः क्षितौ कूटसाक्षिणः पूवेजा श्व ॥ २७
तदा चित्राङृकः कुद्धो भट्ान्पश्च समाददे । मुमोच भाले पुत्रस्य भरतस्य महोजसः ॥ २८
तैभ॑र्दराहतः कृद्धः शरासनवरे शरम्‌ । दधत्मतिङ्वामकरोशित्राङ्निधनं परति ॥ २९
शृणु वीर मम किं मतिङ्गां त्वद्रधाधिताम्‌ । तञ्जनात्वा सावधानेन योद्धव्यं च त्वयाऽत्र हि ३०
बाणेनानेन चेखां वै न कर्य भाणवजितम्‌ । सतीं संदूष्य वनितां शीलाचारसुश्ोभिताम्‌ ॥२'
लोको यः भाष्यते लोकैयंमस्य वक्षवतिभिः । स खोको मम वै भूयात्सत्यं मम प्रतिश्रुतम्‌ ॥ २२
इति रष वचः भुत्वा जहास परवीरहा । उवाच मतिमान्वीरः पृष्कटं वचनं शुभम्‌ ॥ ३१
` १क.ल.ग.छ.ज.म.ड.ण.त. थ. धीदा विचिश्राङ्गाः सं" । २क.ख.ग.छ.ज.म.ड.ण.त.थ. न
रथःचे। २क.ख.ग.ए़.ज.न,ठ.ड.ण.त.थ.द.ध.स्।

९ ८ अष्टाविक्षोऽध्यामः | पग्मपुराणम्‌ | ` ४८३

युष माणिनां भाग्यः स्त्व च सर्षदा । तस्मान्मे निधने दुखं नास्ति शूरकषिरोमणे ॥ ३४.
भरति या हृता बीर त्वया वीरेण शोभिना । सा सत्यैव पुनर्मऽच श्रयतां व्याहृतं महतं ॥१५
तब बाणं वधोक्तं मम न च्छेमि चेदहम्‌ । तदा प्रतिङ्गां श्चणु मे सवेवीराभिमानिनः॥ ६
तीरथ जिगमिषोर्यो बै कुयौत्स्वान्तविखण्डनम्‌ । एकादशी व्रतादन्यन्नानाति बतमुखकेः ॥ २३७

तस्य पापं मभेवास्तु पतिङ्गापरिषातिनः । इति वाक्यमुदीर्येव तृष्णींभूतो धयुदेषे ॥ १७
तदा तेन निषङ्गात्स्वादुद्धलय सायकं वरम्‌ । कथितं तत्र धिश्चदं वाक्यं शश्रुवधावहम्‌ ॥ २९
पुष्कल उवाच--

यदि रामाङधिय॒गलं निष्कापय्येन चेतसा । उपासितं परया तहि मम वाक्यं भवत्वृतम्‌ ॥ ४०
यदि स्वमहिलां भुक्त्वा नान्यां जानामि चेतसा । तेन सत्येन मे वक्यं सत्यं भवतु संगरे ४१
इति बाक्यमुदी्यऽऽशु बाणं धनुषि संधितमू । कालानलोपमं वीरशिरश्छेदनमाक्षिपत्‌ ॥ ४२
त बाणं युक्तमारोक्य स तु राजसुतो बरी । बाणं शरासनेऽधत्त तीक्ष्णं कालानलोपमम्‌ ।४३
तेन बाणेन संछन्नो बाणः स्ववध उद्रतः। हाहाकारो महानासीच्छिने तस्मिञ्छारे तद्‌ ॥ ४४
परा पतितं भ्रमौ पृवीपर फलसंयुतम्‌ । शिरोधरां चकतीऽऽशु पद्मनारमिव क्षणात्‌ ॥ ४५
तदा भमौ पतन्तं तु द्रुः सवैसेनिकाः । हाहा कृत्वा शशं स्वे पलायनपरा गताः ॥ ४६
पृथिग्यां मस्तकं श्रेष्टं सकिरीटं सकुण्डलम्‌ । शक्ुभेऽतीव पतितं चन्द्रविम्बं दिवो यथा ॥ ४७
ते बी पतितं वीरः पुष्कलो भरतात्मजः । व्यगाहत ब्युहमिमं सवेवीरेकशोभितम्‌ ॥ ४८
इति श्रीमहापुराणे प्राचे पातालखण्डे शेषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेषे चित्राहवधनिरूपणं नाम सप्तर्विंशोऽध्यायः ॥ २७ ॥
आदितः शछछोकानां सपष्यड्मः-- २४१०

क

अथाष्टात्रिशोऽध्यायः ।

काकः

जषष उवाच-

अथ पुत्रे समालोक्य पतितं ्यसुमुद्धतम्‌ । विललाप शशं राजा सुतदुःखेन दुःखितः ॥
परि संताडयामास पाणिभ्यामतिवुःखितः । कम्पमानो भ्रशं चाशरुण्यगुम्मयनाभ्नयोः ॥
ग्रहीत्वा पतिते वक्त्रं चन्द्रबिम्बमनोरमम्‌ । पुष्कलेषुक्षताखग्मिश्छमनं कुण्ड लश्ञोभितम्‌ ॥
कुटिरशचयुगशरेषठं संदशाधरपट्छवम्‌ । सेचुम्ग्य मुखपदेन विरपिदमव्रवीत्‌ ॥

हा पुत्र वीर कथयत्सुकचेतसं मां कि नेक्षसे विश्षदनेज्रयुगेन श्रूर ।

क्के मदिनोदकैतय। रहितस्त्वमेव रोषोदधिषुतमनाः किल क्ष्यसे च ॥
बद्‌ पुभ्र कथं मां त्वं भष्े न हसन्पुनः । असतेभधुरास्वादेषिनोदयसि पुत्रक ॥
शव्दनादवं श्हाण त्वं सितचामरश्लोभितम्‌ । सुवरणपत्रश्ञोभाव्यं त्यक्त्वा निद्रां महामते ॥
एष भरतापविश्चदः भतापार्यः परंतपः । धनुषिश्रत्पुरो भाति पुष्कलः परवीरहा ॥
एनं वारय ससीक्ष्े्बाणैः कोदण्डनिगतैः । कथं त्वं रणमध्ये बे शेषे वीर विमोहितः ॥
हस्तिनः पत्तयभैव रथारूढ भयादिताः । शरणं त्वां समायान्ति तानीक्षस्व महामते ॥ १०

१ ज. °त्‌ । व्वद्राणं मद्रभोयुक्तं न च्छिन्यां यदिच ।२ग.छ.ठ.ड.द्‌.ध. "सग्मिः कितं । ३. ग. छ. ट.
द. द्‌. ध. 'कथया। जग. वेक्षि ।५क.ख.ग. छ. ज.ज.ठ. ड. ग्‌. त.थद्.ध श्एण्य ।

न्ट -&# 8} कछ

@ ^ @ ^~ ~`

७८७ परहायुनिश्रीव्यासप्रणी्तै-- [ ४ पाताड्खण्डे-

पत्र त्वया किना सों कथं शक्तो रणाङ्गणे । शवुघ्रसायकांस्वीक््णांधण्डकोदण्डनिगतान्‌ ॥ ११
यतो मां तु त्वया हीनं को वा पालयितुं क्षमः। यदि त्यपि निद्रां त्वं जयायाहं क्षमस्तदा ॥
इत्थं बिर्प्य सुभृशं तताड हृदयं स्वकम्‌ । बहशः पाणिना राजा पुत्रदुःखेन दुःखितः ॥ ९३
तदा विचित्रद्मनौ स्वस्वस्यन्दनसंस्थितौ । पितुशररणयोनैत्वा ऊचतुः समयोचितम्‌ ॥ १४
राजमनस्पत्मु जीवत्सु किं दुःखं हृदि तेऽनघ । बीरार्ां प्रथने मृत्युवांञ्छितो जायते महान्‌ १५
धन्योऽयं बत चित्राङ्गो यो दीरभुवि शोभते । सकिरीरस्तु सदष्टदन्तच्छदयुगः भुः ॥ १६
कथयाऽऽजर फिमयैव कुैस्ते कायेमीप्ितम्‌ । राचरुप्रवाहिनी सवीमावां हन्वः प्रमाथिनीम्‌ ॥१७
अचैव पुष्कलं ्रातुर्वधकारिणमौोहवे । पातयावो रथाच्छित्वा शिरो पकुटमण्डितम्‌ ॥ १८
लज ओकं स॒दुःखार्षः कथं भासि महामते । आङ्गाएयांऽऽवां मानाहै कुर युद्धे मति तथा ॥१९
इति वाक्यं समाकर्ण्य पत्रयोवींरमानिनोः । शोकं त्यक्त्वा महाराजो युद्धाय मतिपादधात्‌ २०

तावपि प्रतियोद्धारं वा्छन्तौ रणदुमदौ । जग्मदुः कटके शत्रोरनन्तभदयपूरिते ॥ २१
रिपुतापिन दमनो नीलरनेन चेतरः । युयुधाते रणे वीरौ भाटषीव बलाहको ॥ २२
राजा कनकसंनद्धे रथे मणिबिचित्िते । रत्नकूषरशो भाव्ये तिषठश्वापधरों बी ॥ २४
ययौ योद्धं तु शत्रुघ्नं दीरकोटीभिरावृतम्‌ , तृणीकु्वन्पहावीरान्धतुरि्याविज्ञारदान्‌ ॥ २४
तै योद्धुमागतं षट सुबाहुं रोषपूरितम्‌ । पुतरनारेन कुर्वन्तं सवैसैन्यत्रधादिकम्‌ ॥ २५
शच्घ्रपाश्वसं चारी हनूमांस्तगुपाद्रवत्‌ । नखायुधो महानादं कुर्मन्मेघ इवाऽऽहवे ॥ २६
सुबाहुस्तं हनूमन्तमागच्छन्तं महारवम्‌ । उवाच प्रहसन्वाक्यं रोषपूरितरोचनः ॥ २७

₹़ गतः पुष्करो हत्वा मत्पुत्र रणमण्डले । पातयाम्यच्च तस्याऽशु शिरो ज्वछितकुण्डलम्‌। २८
क़ रावरो बाहाः क च रापः क्तो भटाः । ्राणहन्तारमायान्तं पर्यन्तु प्रथने तु माम्‌ ॥२९
इति तद्वाक्यमाकण्यं हनूमानिजगाद तम्‌ । शब्रप्नो वणच्छेत्ता वतैते सैन्यपाल्कः ॥ ३०
स कथं प्रथने युःयेःतवर्कऽग्रस्थिते रप । मां विजित्य रणे तें च त्वं गन्तासि नरषभ ॥ ३?
इत्यु कन्तं तरसा विव्याध दशसायकैः । हदि तं वीरमत्युप्रं पवेतारस्यमिव स्थितम्‌ ॥ ३२
ते बागा आगतास्तेन शीताः करकटमछे । चणेयामास तिलशः दितान्बैरिविदारणान्‌ ॥ ३१
चण यित्वा शरा स्तास्तान्िनदन्पनगजितैः । पृच्छेनाऽवेष्य वेगेन रथं निन्ये महाबलः ॥ २४
ते यान्तं दृपवर्योऽताकाकाशे स्थित एव सः । लाङ्ृगुरं ताडयामास रितग्रैः सायकगृहुः॥ २५
स ताडितस्नु पुच्छाग्रे शरेः सेनतपवंभिः । मुमोच तद्रथं दिव्यं कनकेन विचित्रितम्‌ ॥ २९

क्क =-= नका ~ ---=-

स पुक्तस्तेन तरसा शरस्तोषेजेघान तमू । हनूमन्तं कपिष्रं रोषसंपूरितेक्षणः ॥ ३७
हनूपान्बाणसंखिमः स्त्र रुधिराशनः । महारोषं समाधत्त टप,परि कपीश्वरः ॥ ३८
ग्ररीत्वा तस्य देष्रमी रथं हयसमन्वितम्‌ । च "यामास वेगेन तदद्धतमिवाभवत्‌ ॥ ३९
सरथं भज्यमानं त्‌ दृष्ट्रा राजा त्वरन्वौ । अन्यं रथं समास्थाय युयुपरे तं महाबलम्‌ ॥ ४
पुच्छे मतेऽध हृद्ये वराहोश्वरणयोनगपः । जघान शरसंधानकोविदः परमाखित्‌ ॥ ४१

~^ ~~ "~+ 07 [य च क 1 ----~---= ~+
ए) ~ 8,

१क.ख.ग.ज.ब.ट.ण.त. द. ध. श ताडयन्ध्वकेरेण हत्‌ । ब" । २ क. ख. ग. ज. ल. टर.ण. त. थ. ९.५.
शहुशो विखलापायं पु । ३ क. ख. ग. छ. ज. भ. ठट. ण. त. थ. ध. `मादरात्‌ । पाः । ४क.ख.ग. छ. ज. म. ठ. ठ
ण.त.थ.ध.रे तस्यशिः।५क.ख.ग.ज.म.ठ. ण. त. थ. ध. "यास्मानाङ्ञाहीन्कुह । ६ क. ख. ग. छ. ज",
.णत.य.ध.रषी।७क.ख.ग.छ.ज.म.ठ. द. ग. त्‌. थ. ध. "नेमुतम्‌ । ८ ड. के सुत्व ।

२८ अष्टविंशोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ | ४८५

तदा कृद्धः कपिवरस्तादयामास वक्षति । पादेनोतषुलय वेगेन राहञः सुभटश्ञोभिनः॥ ४२
स पदा प्रतो भूमौ पपात क्रिल पूितः । युखाद्रमश्ररुकोष्णं श्वासपूरमेपितः ॥ ५३
तदा प्रकुपितो ऽलयन्तं हनूमान्पधनाङ्गणे । अश्वान्गजात्रथान्वीरां्रुणयामास वेगतः ॥ ४४

तदा सुकरेतुसद्वाता तथा रक््मीनिधिपः । उभावपि सुसंनदौ युद्धाय समुपस्थितौ ॥ ४५
राजानं श्रितं दृष्ट्रा मपलाय्य गता नराः । इतस्ततो बाणसंधेः क्षताः पुष्कलंवपितेः ॥ ४६
तद्धञ्यमानं खबलं बी्ष्य राजात्मजो बरी । दमनः स्तम्भयामास सेतुवोरधिमिवोषलम्‌ ॥ ४७

तदा तु भूतो राजा स्वभ्मेकं ददश ह । रणमध्ये कपिवरभपदाधातपीडितः ॥ ८
रमचन््रस्त्वयोध्यायां शरयतीरमण्डले । ब्राह्मणे्यातिकशरपर्बहाभिः परिवारितः ॥ ४९
त्र ब्रह्मादयो देवास्तत्र ब्रह्माण्डकोटयः । कृतपाञ्जलयस्तं वै स्तुवन्ति स्तुतिभिषुहुः ॥ ५०
रामं श्यामे स॒नयनं मगमूङ्गपरिग्रहम्‌ । गायन्ति नारदाद्याश्च बीणोह्सितपाणयः ॥ ५१
मृत्यन्त्यप्रसस्तत्र धृताचीमेनकादयः । वेदा भूतिधरा भृत्वा दयुपतिष्ठन्ति राघवम्‌ ॥ ५२

यचच किंचिदरस्त॒जातं सर्वश्ञोभासमन्वितम्‌ । तस्य दातारमखिलं भक्तानां मोर्गेदायकम्‌ ॥ ५३
हत्येवमादि संप्यज्नाग्रत्संहामवाप्य सः । ब्रह्मशापहतङ्ञानः कि दृष्टमिति वै वदन्‌ ॥ ५४

गन्तुं परवृत्तोऽसौ पद्भ्यां शशुघ्रचरणं प्रति । भत्यकोटिपरीवारो रथकोटिसमावृतः ॥ ५५
सेतुं स समाय विचित्रं दमनं तथा । युद्धं कतु समुधुक्तान्वारयामास धमचित्‌ ॥ ५६
उवाच तान्पहाराजो धर्मा धमैसेयुनः । भ्रातः पुत्रो शृणुत मे वाक्यं धर्मसमन्वितम्‌ ॥ ५७
परा युद्धं कुरुत क्षिपमनयस्तु महानभरत्‌ । यद्रामचन्द्रवाहं त्वमण्ह्वा दमनोजितम्‌ ॥ ५८
एष रामः परे ब्रह्म का्यैकारगतः परम्‌ । चराचरजगत्स्वामी न मानुषवपुधरः ॥ ५९
एदि ब्रह्मचिङ्ञानमधुना ज्ञातवानहम्‌ । पुराऽसिताङ्शापेन हृतज्जानधनोऽनघाः ॥ ६०

अहं पुरा तीयैयात्रां गतस्तत्वविवित्सया । तत्रानेके मया दृष्टा युनयो धमेवित्तमाः ॥ ६१
असिताङ्ग मनिपहं गतवाञ्ज्वातुमिच्छया । तदा प्रोवाच मां विप्रः कृषां कृत्वा ममोपरि ॥ ६२
योऽसावयोध्याधिपतिः स परं (रोत्रह्मशब्दितः। तस्य या जानकी देवी सा साक्षाजचिन्मयी स्मृता
एनं तु योगिनः साक्षादुपासते यमादिमिः । दुस्तरापारसंसारवारिपि संतितीषवः ॥ ६४
स्मृतमात्रो महापापहारी स गरुडध्वजः । य एनं सेवते व्रिद्रान्स ससारं तरिष्यति ॥ ` ६५
तदाऽहं पिपर कोऽयं राप्तु मानुषः । कें सा जानक देवी हष नोकपमाङुला ॥ ६६
अजन्मनः कथं जन्म अकृतः कृत्यमत्र किम्‌ । जन्पदुःखनराततीतं कथय तवं मुने मम ॥ ६७
हत्युक्तवन्तं मां परौङ्; शशाप स पुनीश्वरः । अद्गात्वा तत्खरूपं त्वं परतिदूषे मपाधम ॥ ६८
एनं निन्दसि रामं त्वं मानुषोऽयमिदं हसन्‌ । तस्माच्च त्वसमृढो भविष्यस्युदरंभरिः ॥ ६९
तदाऽहं तस्य चरणौ शहीस्वा दयया युतम्‌ । इृतवान्स पुनमां तु भोबाच करुणानिधिः ॥ ७०
भं रामस्य मखे धरिघ्रं करिष्यति यदा नेप । पदा तदा हन्मास्त्वां ताडपिष्यति वेगतः ॥ ७९१

दा तं ज्ञास्यसे राजम्ान्यथा स्वपनीपया । पुरा ऽदमुक्तस्तेनेव तदृ्टमधुना मया ॥ ७२
पदा मां हनुमान्कु द्धस्ताडयामास वक्षति । तदाऽद शे रमानाथं पएणब्रह्मस्वरूपिणम्‌ ॥ ७

स्माद तु शोभाव्यमानयन्त॒ महाबलाः । धनानि चैव वासांसि राज्यं चेदं समये ॥ ७४

\क.ख.ग.छ.भ.म.ठ.ण. त. थ.ध. ठवैरेणा। त" २ग.श्मुदा। ग । ३ ग. मृगाजिनपः। ४ क.
घ, ग. छ, ज. द. इ.ण.त, थ. ध. गसंयुतम्‌ ।५ग.छ ठ. ड. द्‌. ध. शद्धः ।

५८६ पहायुनिश्रीव्यासपरणीतं- | [४ पताके
रामं षष्ट कृतायः स्यामहं यङ्गेऽतिपुण्यदे । इति वै सहयं मघं रोचते तु तदपंणम्‌ ॥ ५७५

इति श्रीमहापुराणे पाश्च शेषवात्त्यायनसंवादे रामाश्वमेषे शधुधरविजयो नामाशर्विंशोऽध्यायः ॥ २८ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १२४८५.

मकण

अथेकोनत्रिशोऽध्यायः ।
शेषं उवाच--
ते त तातवचः शरुत्वा हषिताः सत्मष्टरिणः । तयेदचुशाराजं रामदश्चनलालसम्‌ ॥
पत्रावृचतुः-
राजन्भवत्पदादन्यम्न जानीम परंतप । तस्मात्वद्ृदि यजाते तद्धवत्वद्य बेगतः ॥ र
अदवोऽयं नीयतां तत्र सितचामरभ्रषितः । रत्नपारादिशोभाद्यश्चन्दनादिकचावितः॥ >

रोज्यमाहाफले स्वामिन्कोशा बहुसभृद्धयः । [चन्दने चन्द्रकं चैव बाजिनः समनोहराः ॥ ५
हस्िनस्तु मदोखूता रथाः काञ्नङ्बराः । ] वासांसि सुमहाक्णि सूक्ष्माणि सुगुणानि च॥५

विचित्रतरवणानि ननाभरणभ्रमषिताः। दास्यः शतसह्खं च दासाश्च सुमनोरमाः ॥ ६
मणयः सूयेसंकाशा रत्नानि विविधानि च । मुक्ताफलानि शुभ्राणि गजकुम्भभवानि च ॥ ७
बिहुमाः श्रतसादस्रा यद्रद्रस्तु महोदयम्‌ । तत्सर्वं रामचन्द्राय देहि राजन्महामते ॥ ८
सुतानसान्किकराम्नः सवोनपंय भूपते । कथं न कुरुषे राजंस्त्वदधीनं नृपासनम्‌ ॥ ९
शेष उवाच-
इति पु्रवचः शरुत्वा हर्षितोऽभून्मदीपतिः । उवाच स्वसुतान्वीरान्स्ववाक्यकरणोच्तान्‌ ॥ ?,
राजोवाच- |
आनयन्तु हयं सवे संनद्धाः शद्लपाणयः । नानारथपरीवारास्ततो यास्ये नृपं प्रति ।॥ ?,
| केष उवाच--

इति राहो वचः श्रत्वा विचित्रो दभनस्तथा । सुकेतुश्ापरे श्रा जग्बुस्तस्यऽऽज्योद्यताः ॥ !२
ते गत्वाऽथ पुरीं श्रा बाजिने सुमनोहरम्‌ । सितचामरसंयुक्तं खणपत्राथ्रलकृतम्‌ ॥ !!
रत्नमालाविरषाढ्यं चित्रपत्रेण श्लोभितम्‌ । पिचित्रमणिभूषादयं युक्ताजालस्वरेकृतम्‌ ॥ ४
रञ्ञ्वा रतै महावीरः पूर्वतः पृष्ठतो भः । पहाशबा्संयुक्तैः सवेशोभासमन्वितेः ॥ १५
सितातपत्रमस्योचैभौति मधन वाजिनः । चामरदयके तस्य धियेते पुरतो पुहुः ॥ १६

कृशागर्वादिधूयैश्च पूरितं वायुषेगिनम्‌ । राह; पुरो निनायाइवं हयमेधस्य सत्करतोः ॥ १७
तमानीतं हयं दृष्ट्रा रत्नमालाविभूषितम्‌। मनोजवं कामरूपं जहष मतिमाभुपः ॥ १८
जगाम पद्यां शत्रुर राजविदयाचलंदतप्‌ । स्वपुत्रपौत्ैः संयुक्तो राजा परम धार्मिकम्‌ ॥ !९

ययौ कर्तु धनानां च सद्भ्य चलगामिनाम्‌ । एतद्धि नैश्वरं मत्वा दुःखदं सक्तचेतसाम्‌ ॥ २०
घ्रं स ददर्शाथ सितच्छत्रेण श्लोभितप्‌ । चामरवींज्यमानं च सेवकैः पुरतः स्थितैः ॥ २!
सुमति परिपृच्छन्तं रमचनदरकथानकम्‌ । भयवातीविनियुकतं बीरशलोभाखलंकृतम्‌ ॥ २१
+ एतथिहान्त्तः पाठः कल. ग. छ. ज. 2. ड. ण. त. ध. द. घ. पुस्तकस्यः ।
१ म, ताराणि।२स.ग.ज.ठ.न.त.द्‌, ध, कृतः । स्वः । ३९६. भर ।

भोजम न ण

९९ दकोनतिशोऽष्यायः ] `. पद्मुराणम्‌ । , ५८५
वीरकोटिभिराकीण ने्रपाताभिकार्ककैः । बानराणां सहस समन्तात्रिवारितम्‌ ।॥ २९

ष्टा श्शरु्र्रणो प्रणनाम सपुत्रकः । धन्योऽहमिति संहृष्टो वदन्रामैकमानसः ॥ २४

शघ्रस्तं भणयिनं षट राजानयुद्टम्‌ । उत्थायाऽऽसनतः सरवर्दोरभ्या च परिषस्वजे ॥ २५

दं संपूज्य राजा तं शद्ुघ्रं परवीरहा । उवाच हषैमापन्नो गद्वदस्वरंभूषितः ॥ ।
सुबाहुरुबाच-

अद्र धन्योऽस्मि ससुतः सकुटुम्ब; सपाहनः । यघ्ष्म्चरणी द्रक्ष्ये टृपकोरटिभिरीरितौ ॥ २७
अङ्गानिना सुतेनायं शृदीतो वाजिनां बर; । दमनेनाऽऽनयं त्वस्य क्षमस्व करुणानि ॥ २८
न जानाति रष्रतंसं सवेदेवाधिदैवतम्‌ । लीलया विश्वखष्टारं हन्तारमपि पालक ॥ २९
हदं राज्यं समृद्ध ङ्गं सशृद्धबलवाहनम्‌ । इमे कोशा धनेः पुणी इमे पुत्रा इमे वयम्‌ ॥ ३०
स्वे बयं रामनाथास्त्वद्‌ ज्ञापरतिपालकाः । ग्रहाण स सफलं न परेऽस्ति कचिदुन्मतम्‌ ॥ ३?
कासो हनूमान्रामस्य चरणाम्भोजषट्पदः । यत्मपादादहं प्राप्स्ये राजराजस्य दर्शनम्‌ ॥ ३२
साधनां संगमे किं कि प्राप्यते न महीतले । यत्साद।दहं पृहो ब्रह्मशापमतीतरम्‌ ॥ ३३
ष्टा त्वच महाराजं प्पत्रनिभेक्षणम्‌ । प्राप्स्यामि जन्मनः सर्वं फलं दुरभमत्र च ॥ १४
प्रम तावद्रतं चाऽञयुत्रहु रामतरियोगिनः । स्वरपपुर्मैरितं तत्र कथं दर्ये रघ्र्मम्‌ ॥ १५
हं दशय त रामं यद्ञकमंविचक्षणम्‌ । यदङ्धिरजसा पता रिख मृता पुनिपरिया ॥ २३६
काकः परं पदं प्राप्नो यद्वाणस्पदनात्वगः । अनेके यस्य वक्त्राब्जं वीक्ष्य संख्ये पदं गताः ॥

ये स्य रघुनाथस्य नाम गन्ति सादराः । ते यान्ति परमं स्थानं योगिभिय॑द्विचिन्त्यते ॥ ३८
धरन्याऽयोध्याभवा खोका ये राममुखपङ्कनम्‌ । स्ररोचनपुटेः पीत्वा सुखं यान्ति महोदयम्‌ ॥१९
[#इति संभाष्य उपति वाहं राज्यं धनानि च। सर्वे समप्यं चाबोचत्किकरोऽस्मि महीपते ]॥४०
इति वाक्य समाकण्यं राह्नः परपुरंजयः । प्रत्यूचे विनतं भूपं वाग्ग्मी वाक्यविज्ञारदः ॥ ४१

त्रप उवाच-

कथं राभि श्रषे त्वं दद्धो मम पूजितः । सवं त्वदीयं त्वद्राज्यं दमनो विदधात्वयम्‌ ॥ ४२
तत्रियाणामिदं इत्यं यत्सैग्रामविधायकम्‌ । सवं राज्यं धनं सेदं प्रतियातु ममाऽऽन्नया ॥ ४१
यथा मे रथुनाथस्तु पूज्यो बाख्मनसा सदा । तथा त्वमपि मत्पूज्यो भविष्यसि महीपते ॥ ४४

भवान्सल्लो भवस्वश्य हयस्यानुगमं परति । संनद्धः कवची खद्धी रथगथपसंयुतः ॥ ४५
एति वाक्यं समाकण्यै शब्र्रस्य हामतेः । पुत्र राज्येऽभिषिच्येव शशरुघ्रेन सुप्रजितः ॥ ४६
महारथैः परिष्ृतो निजं पुरं रणाङ्गणे । पुष्कलेन हतं भूयः संस्कृत्य व्रिधिपुवेकम्‌ ॥ ४७
णं शुशोच त्वज्ञो खोकटष्या महारथः । ब्खानेनाशमयच्छोके रथुनाथमनुस्मरन्‌ ॥ ४८
स्लीभूतो रथे तिष्न्महासेन्यसमातः । आजगाम स शबं महारयि पुरस्कृतः ॥ ४९
राजा तमागतं दृष्टा सरसैन्यसमन्वितम्‌ । गन्तुं चकार धिषणां हयवयंस्य पालने ॥ ५०

सोऽव विमोचितस्तेन भारे पत्रेण चिहितः। वामा भरमन्धरौयात्पीवोञ्जनपदान्वहन्‌ ॥ ५१
† संधिरार्षः । * एतजिहान्तगैतः पाठो ग. छ. ज. ड. ण. द. ध. पुस्तकस्थः ।

१द्‌. श्या गिरा । सु २क.ख.ग.छ.ज.म.ठ. इ. ण. ङ. ण. त. थ. द्‌. घ "रः । बालिदोनानयं रुषं क्ष ।
३ ग. "ला जाता गताधिनी । काः । छ, ड. "ला जाता त्रिपापिनी । का। ४ द. त्वय ह । ५ द. "द्गी गजाश्वरथसं ` ।
९ ग. छ. ठ. इ. ध. महामतिः । द. महीपतिः । ७ छ. इ. “नप्राप्य ययौ जन ।

८८ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत॑-- ` ` [ ४ पातहवण्डे-

तत्र तत्र च धरपारैमहा्राभिपूजितेः । प्रणतिः क्रियते तस्य न कोऽपि तमग्रहत ॥ ५३
केचिद्रासांसि चित्राणि केविद्राज्यं स्वक महत्‌ । केचिद्धनानि बा किंचिदानीय प्रणमन्ति तम्‌ |

इति श्रीमहापुराणे पाये पातालखण्डे शेषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेषे रपुप्रसुबाहुभूपयोः परस्परसंयोगो
नामेकोनत्रिश्चोऽध्यायः ॥ २९५ ॥

आदितः शोकानां समष्यकाः-- १२५१८

अथ तरिशोस्ध्यायः ।

[1 १ 1 यी

शेष उवाच-
अथ तेजःपुरं परप्तस्तुरगः पत्रशोभितः। यस्यां पायते राजा परजाः सत्येन सत्यवान्‌ ॥ 1!
अथ कोटिपरीवारो रघनाथानजस्ततः । हयानुगो ययौ तस्य पुरतः धुरध्षणः ॥ २
तदृष्टा नगरं रम्यं वित्रमाकारशोभितम्‌ । काचन; कलरौस्तत्र परितः मतिभासितम्‌ ॥ ›
देवायतनसाहसैः सतश्च धिराभितम्‌। यतीनां तु मदास्तत्र शोभन्ते यतिपूरिताः ॥
वहत्यत्र महादेवी शिखिरोचनसूर्थगा । हंसकारण्डवाकीणां मुनिदन्द निषेविता ॥ ५
ब्राह्मणानां परत्यगारमभिहोत्रभवः पुनः । प्रमस्तत्र पुनात्यङ्ग पातकाश्रुतमानसान ॥ ६
उवाच समति राजा शबः शशुतापनः । तत्पुरमेक्षणोदतहषविस्मितमानसः ॥ ७

हघरुप्र उवाच--
मवरिन्कथय कस्येदं पुरं मे दृष्टिगोचरम्‌ । करोति मानसादलादं धर्मेण प्रतिपारितम्‌ ॥ =“
केष उवाच-
इति वाक्यं समाकर्ण्य शतरघरस्य महीपतेः । उवाच सुमतिः सव यथातथमनुद्धतम्‌ ॥ ९
मुमतिरूवाच-

शृणुष्वावहितः स्वामिन्वैष्णवस्य कथाः एुभाः । याः शरुत्वा च्यते पापाह्ह्यहत्यासमादपि !‹

जीवन्मुक्तो वरीवति रामाङ्घ्यम्बुनपटपदः। सत्यवान्यत्नयङ्गङ्गज्ञाता कतीऽविता महान्‌ ॥ !'

घेत प्रसा बहुभिर भाप तत्पिता । ऋत॑भराख्यो जगति ख्यातः परमधामिकः ॥ १९

गौः प्रसन्ना ददौ पुत्रमनेकगुणसंस्छृतम्‌ । सत्यवाम्ाम शोभाव्यै तं जानीहि नृपोत्तमम्‌ ॥ ¦!
शतरघ्र उवाच--

को बा ऋतंभरो राजा किमर्थ पेनुपूजनम्‌ । कथं भाप सुतस्तेन वैष्णवो विष्ण सेवकः ॥ !५

सर्पमेतत्समावश्व वैष्णवस्य कथानकम्‌ । श्रुतं हरति जन्तूनां महापातकपवेतम्‌ ॥
शेष उवाच-

इति वाक्यं समाकर्ण्य इशु्रस्य महा्कभू । कथयामास विशद तवृत्त्तिकयानकम्‌ ॥ ¦

ऋतंमरोऽन्र नृपतिरनपत्यः पुराऽभवत्‌ । कलत्राणि बहट्यस्य न पुतं भाप तेषु वै ॥

तदा जाबाछिनामानं मुनिं दैवादुपागतम्‌ । पर्छ कुशलोयुक्तः स पूत्रोत्पत्तिकारणम्‌ ॥
ऋतंभर उवाच- |

स्वामिन्वन्ध्यस्य मे श्रहि पुत्रोत्पत्तिकरं बचः । यत्कृत्वा जायतेऽपत्यं मम व॑शधरं बरम्‌ । ।

१ छ. इ. पुरथारिणः । > पञ. “यत्रतं सुशो ।

६० जिशोऽध्यायः] पद्पुराणम्‌। ५८९

त्रात्वौ भवतो पथ्यं पुर्या निशितं वचः । दाने वरतं वा तीरथ वा मखं बा मुनिसत्तम ॥२० ``
इति र्नो पचः शरुत्वा जगाद मुनिसत्तमः । सुतात्पत्तिकरं वाक्यं मणतस्य सुताथिनः ॥ २
अपत्यमरा्निकापस्य सन्त्युपायाक्लयः प्रभो । विष्णोः प्रसादो गोश्वापि रिवस्याप्यथवा पुनः २२
तस्माश्वं कुर बे पूजां धेनेरदैवतनेोनृप । यस्याः पुच्छे मुखे शङ्गे पृ देवाः प्रतिष्ठिताः ॥ २९१
सा तुष्ट दास्यति क्षिभं वाञ्छितं धमेसंयुतम्‌ । एवं चिदित्वा गोपूजा विषेहि त्वयृतम्भर ॥ २४
यो नित्यं पुजयति मां गेहे यवसादिभिः । तस्य देवाश्च पितरो नित्यं तृप्ता भवन्ति हि २५
यो परै गवादिकं दद्याभियमेन शुभव्रतः । तेन सत्येन तस्य स्युः सवे पृणो मनोरथाः ॥ २६
तृषिता गौगह बद्धा गेहे कन्या रजस्वला । देवताश्च सनिमास्या हन्त पुण्यं पुराकृतम्‌ ॥ २७
यो रै गां प्रतिषिध्येत चरन्तीं सव तृणं नरः । तस्य पूरे च पितरः कम्पन्ते पतनोन्मुखाः ॥ २८
यो बै ताढयते यंशा धेनुं मर्त्यो विमूढधीः । धभराजस्य नगरे स याति करबर्जितः ॥ २९
यो प दंशान्त्रारयति तस्य पत्रं ैताथेकाः । नृलयन्त्यत्युत्सवादस्पास्तारयिष्यति भाग्यवान्‌ ३०
अत्रैवोदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्‌ । जनकस्य पुराष्ततं धमरा नपुरेऽ्धुतम्‌ ॥ 2१
एकदा जनको राजा योगेन तनुपलयजत्‌ । तदा भमान समाप्त किङ्किणीजालमभूषितम्‌ ॥ रैर
तदासु गतो राजा सेवक्रूढदेहवान्‌ । मार्गे जगाम धभस्य संयमिन्याः परोऽन्तिके ॥ ३३
तदा नरककोटीषु पीड्यन्ते पापकारिणः । जनकस्याङ्गपवनं माप्य सौख्यं प्रपेदिरे ॥ २४
निरये दाहजा पीडा जतिषां सुखकारिणी । महदुःखं तदा न्ट जनकस्याङ्गवायुना ॥ २५
तदा तै निर्गतं टरा जन्तश्ः पापपीडिताः । अत्यन्तं चु्ुभौतास्तद्वियोगमनिच्छवः ॥ ३६
उचुस्ते करुणां वाचं मा गच्छ सुकृतिः । त्वदङ्गवायुसंस्पश्चत्सु खिनः स्याम पीडिताः ॥ ३७

हति वाक्यं समाकण्यै राजा परमधापिकः । मानसे चिन्तयामास कर णापुरपूरिते ॥ ३८
चेन्मतः भाणिनां सौख्यं भवेदिह तदा पुनः । अत्रैव च पुरे स्थास्ये स्वगे एष मनोरमः ॥ २९
एवं तवा नृपस्तस्थौ तत्रैव निरयाग्रतः । षिदत्माणिनां सौ ल्यमनुकम्पितमानसः ॥ = ४०
ततर धस्त संमापनो निर्द्र दुःखदे । कारयन्पातनास्तीत्र। नानापातककारिणाम्‌ ॥ ४?
स त ददश राजान जनकं द्रारसंस्थितम्‌ । विमानेन महापुण्यकारिणं दयया युतम्‌ ॥ ४२
तमुवाच प्ेतपतिजेनकं स हसन्ििरा । राजन्ु तस्त्वं संमराघ्ठः सवेधमभिरोमणिः ॥ ३
एतत्स्थाने त्वधत्रतां दुष्टानां राणघातिनाम्‌ । नाऽऽयान्ति पुरुषा भूष त्वादृशः पुण्यकारिणः॥
अत्राऽऽयान्ति नरास्ते पै ये परद्रोहतत्पराः । परापवादनिरताः परद्रव्यपरायणाः ॥ ४५

यो वै कलग्रं धरपि्ठं निजतेवापरायणम्‌ । अपराधारते जघ्यातस नरोऽत्र समाव्रजेत्‌ ॥ ४६
मित्रं व्यते यस्तु धनलोभेन लोभितः । आगव्यात्र नरः पीडां मत्तः प्रामोति दारूणाम्‌ ॥४७
यो रामं मनसा वाचा कमेणा हृम्भतोऽपि वा । द्रेषाद्रा चोपहासाद्रा न स्मरल्येव प्रूदधीः ॥४८
तं बधरामि पुनस्तवेषु निक्षिप्य श्रपयामि च । यैः स्मृतो बै रमानाथो नरकङेशवारकः ॥ ४९

-- ~ ~ ~~~ -~ = ~ ~> ------~- ~+

द. “रये पापिदुःखदः । का" । « ख. ग. छ. ज. उ. ण. त. थ.द "क्षिपामि प्रसामि ।
६१

५९० महामुनिश्रीवष्यासपरणीत-- [ ४ पातार्खण्डे-

[करते मत्स्थानं विहायाऽऽ् वैकुण्ठाख्यं पयान्त्यहो ] । तावत्पापं मनुष्याणामङ्गेषु खेप तिष्ठति

याबद्रामं रसनया न श्ृह्णाति सुदुम॑तिः । महापापकरा राजन्ये भवन्ति महामते ॥ ५१

तानानयन्ति मद्भृत्यास्त्वादशान्दर्टुमक्षमाः । तस्माच्छ प्ाराज यद्व भोगाननेकश्चः ॥ ५२

विमानवरमारुह्य भुदकष्व पुण्यमुपाजितम्‌ । इति वाक्यं समाकण्यै धमेराजस्य तत्पतेः ॥

उवाच धर्मराजानं करुणापूरपरितः ॥ ५३
जनक उवाच--

अहं गच्छामि नो नाथ जीवानामनुकम्पकः । मदङ्गवायुना यते सुखं प्राप्ठा; स्म संस्थिताः ॥५४

एतान्मुचसि चेदराजन्सर्वान्वै निरयस्थितान्‌ । ततो गच्छामि सुखितः स्वर्गं पुण्यजनाभ्रितम्‌ ५५
जावालिरूवाच--

इति वाक्यमथाऽऽदचत्य जनकं प्रत्युवाच सः । प्रत्येकं निरदिशङ्जीवाभिरयस्थाननेकञचः ॥ ५६
धर्मराज उवाच-

अयं मित्रकलत्र वै विश्वस्तमनुजग्मिवान । तस्मादेनं रोहो वषोयुतपपीपचम्‌ ॥ ५७

पश्चादेनं शक्रराणां योनो निक्षिप्य दोषिणम्‌ । मानुपेप्ववतार्योऽयं षण्डचिहेन विहितः ॥ ५८

अनेन परदाराश्च बलादालिङ्गिता महुः । तस्मादयं पच्यतेऽत्र रौरतरे शतहायनम्‌ ॥ ५९

अयं तु परकीयं स्म युषित्वा बुभुजे कुधीः । तस्मादस्य करो छिस्वा पचेय पूयशोणिते ॥ ६०
अयं सा्य॑तनं प्राप्तमतिथि श्धयाऽदितमर्‌ । बाण्याऽपि नाकरोत्तस्य पूजनं स्वागतं न च ॥ ६१
तस्मादयं पातनीयस्तामिसेऽन्पेन पृरिते । भ्रमरैः पीडितो यातु यातनां शषतहायनाम्‌ ॥ ६२
अ्य॑ तावत्परस्योचैनिन्दां कुर्वन्न लज्नितः । अयमप्यश्यणोत्कर्णों प्ररयन्वहुशस्तु ताम्‌ ।॥ ६२

तस्मादिमाषन्धक्पे पतितौ दुःखदुःखितौ । अयं मित्रधगृ्धि्ः पच्यते रौरवे भृशम्‌ ॥ ६४

तस्मादेतान्यापभोगान्कारयित्वा विमोचमये । त्वं गच्छ नरशादूल पुण्यराशिविधायकः ॥ ६५
जावाटिश्वाच--

एवं स निदिशङ्ञीवांस्तृष्णीमासाघकारिणः । मोषाच रामभक्तोऽसौ करूणापृूरितक्षणः ॥ ६६
जनक उवाच-

कय निरयनिर्युक्तिजीवानां दुःखिनां भवेत्‌ । तैदत्र कथय त्वं वै यत्कृत्वा सुखमारयुः ॥ ६७
धर्मराज उवाच-

नैभिराराधितो विष्णनेमिस्तस्य फथा श्रुता । कथं निरयनिरक्तिभेरेदे पापकारिणाम्‌ ॥ ६८

यदि त्वं मोचयस्येतान्महापापकरानपि । तदपेय महाराज पुण्यं तत्कथयाम्यतः ॥ ६९

एकदा प्रातरुत्थाय शुद्धमामेन चेतसा । [ध्यातः श्रीरघुनाथोऽसौ महापापहराभिधः 1 ॥ ७

रामर रामेति वै भक्तं वर्या ऽकस्पान्नरोत्तम । तत्पुण्यमधयेतेभ्यो येन स्याभिरयाच्च्युतिः ॥ ५"

= -- ----*-----+---- ~ ~ ----*-

~~ क
[ह 1 णि [7

० कक अ = "म न ण = = का 9 [मी
[र

* एतन्िहान्तगैतः पाठो ड. पुस्तकस्थः । + एतशिहान्तगंतः पाठे ग. छ. ठ. ड. द. ध. पुस्तकस्थः ।

कज क

१क.ख.ग.छ.अ.अ.ठ.ड.ण.त.थ. द्‌. ध. हेष उवाच ।२द. “यं खक्नवि । ३. पि नो सश्चकार
्रनरुवम्स्वागतं वचः , त“ । ४ क.ख.ग. छ. ज.क्ष.ट.ण.त थ.ध शेष उवाच । ५ख.ग. छ. ज. ठ. ड. ण. त.
थ.द्‌.ध, तदाक ६क.स.ग. कर. अ. क.ठ.ड.ण.त.थ.द्.ध. या शुद्धेन चेता । त' ।

११ एकत्रिंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४९१

नावाणि सुवाच--
एतच्छरृत्वा वचस्तस्य धर्मराजस्य धीमतः । पण्यं ददौ महाराज आजन्मसयुपाजितम्‌ ।॥ ५७२
[्मदाजन्पकृतैः पुण्यै रघुनाथार्चनोद्षैः । एतेषां निरयान्मुक्तिभेवत्वत्र मनोरमा]॥ ७३
एवं कथयतस्तस्य जीवा निरयसं स्थिताः । तत््षणाभ्निरयान्मुक्ता जाता दिग्यवपुधराः ॥ ७४
चस्ते जनकं राज॑स्त्वत्मसादाद्रयं क्षणात्‌ । दुःखदाभिरयान्यक्ता यामो वै परमं पदम्‌ ॥ ७५

तान्दषटा सूर्यकाशाम्नराभ्िरयनिःखतान्‌ । तुतोष चित्ते सुभरशं स्वैभूतद य।रतः ॥ ७६
ते सरवे भययुर्छोकं दिव्यं देवेरलंृतम्‌ । जनकं तु परशंसन्तो महाराजं दयानिधिम्‌ ॥ ७७

इति श्रीमहापुराणे पञ्चे पातालखण्डे रोषवात्स्याय्रमसंवादे रामश्वमेपे सयवदाख्यानं नाम त्रिंशोऽध्यायः ॥ ३० ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्[;-- १२५९५

सथैकत्रिशोऽध्यायः ।

जौषालिरूवाच--
अथ तेषु परयातेषु नरकस्येषु वे नषु । राजा पच्छ कीनाशं स्ेधमेविदां वरम्‌ ॥ १

राजोवाच-
धर्मराज त्वया भक्तं यत्पातककरा नराः । आयान्ति तव संस्थानं न च धपेकथारताः ॥ २
मदागमनपत्राभरत्केन पपेन घाभिक । तदे रथय सरवे मे पापकीरणमादितः ॥ ३
इति श्रत्वा तु तद्वाक्यं धर्मराजः परंतपः । कथयामास तस्येव यमपुयोगमे तदा ॥ ४

धर्मराज उवाच-
राजंस्तव महत्पुण्यं नेतादस्य भते । रघुनाथपदद्वद्रमकरन्द मधूत्रत ॥ ५
त्वत्की तिसर्धुनी स्वान्पापिनो मलसंयुतान्‌ । पुनाति परमाहादकारिणी दुष्टतारिणी ॥ १
तथाऽपि पापठेशस्ते बतेते नृपसत्तम । येन संयमिनीपाश्वमागतः पुण्यपूरितः ॥ ७
एकदा तु चरन्तीं गां वरयामास पै भवान्‌ । तेन पापविपाकेन निरयद्रारदशनम्‌ ॥ ८
इदानीं पापनि्ुक्तो बहुपुण्यसमन्वितः । सृद्क्ष्व भोगान्सुविपुलाननिजपुण्याजितान्वहून ॥ ९

एतेषां करुणावारधी रघनाथोऽसुखं हरन्‌ । संयमिन्या महामागे पेरयामास वेष्णवम्‌ ॥ १०

नाऽऽआमिष्यो यदि त्वं बरे मार्गेणानेन सुव्रत । अभविष्यत्कथं त्वेषां निरयात्परिमाचनम्‌ ॥ ९?

त्वादशः परदुःखेन दुःखिताः करुणालयाः । पाणिनां वुःख्रिच्छेदं कुषेन्तयेव महामते ॥ १२
जनावाटिरूवाच-

एवे वदन्तं शमनं प्रणम्य स दिवं गतः | दिष्येन सुतरिमानेन अप्सरोगणशोभिना ॥ १३

तस्माद्वाबोऽनिर पूज्या मनसाऽपि न गर्हयेत्‌ । गहयभिरयं याति यावदिन्द्राधतुदेश ॥ १४

तस्माच नपतिश्ेष गोपूजां मै समाचर । सा तुष्टा दास्यति क्षिपं पत्रं घमेपरायणम्‌ ॥ १५
स॒मतिरूवाच-

॥ ्ीरफिषोरी

# एतचिहान्तगंतः पाटः क. ख. ग. छ. ज. ज. ठ. ड. ण. त. थ. द्‌. ध.पुस्तकस्यः ।

१क.ख.ग.षछठ.म.ट.ठउ.ण.त.थ.ध. रेष उवाच । २ ड्‌. प्रपो। ३क.ख.ज ब.ड.ण.ध, शेष
उवाच।४्ख.ग.ज. ड.ण, त. थ. "कार्यं पथातथम्‌ । इः । ५ क. ख. छ, ज. न. ठ.ड.ण. त. ध. ध्‌. कथयाम ।

४९२ पहापनिश्रीव्यासप्रणीर्व- ( ४ पातारुलण्डे-

तच्छत्वा धेयुपूर्जां स पमरच्छ कथमाद्रात्‌ । पूजनीया प्रयत्नेन कीदशं रुते नरम्‌ ॥ १६
जाबाछिः कथयामास पेनुपूजां यथाविपि । प्रत्यहं विपिनं गच्छेश्वारणाय व्रती वु गोः ॥ १७
गवे यर्वास्तु संभोज्य गोमयस्थान्समाहरेत्‌ । भक्षणीया यास्ते तु पुत्रकामेन भूपते ॥ १८
सा यदा पिबते तोयं तदा पेयं जटं शुचि । सोश्वस्थाने यदा तिषुतदा नीचासनस्थितः ॥ १९

दंशानमिवारयेभित्यं यवसं खयमाहरेत्‌ । एवं परकुव॑तः पुनं दस्यते धर्म॑तत्परम्‌ ॥ २०
सुमतिरुवाच-

इति वाक्यं समाकण्यं पुत्रकाम ऋतम्भरः । व्रतं चकार धर्मात्मा धेनुपजां समाचरन्‌ ॥ २१

प्रत्यहं कुरूते गां च यवसाद्येन तोषिताम्‌ । दंशाशयवारयद्धीपान्यवभक्षकृतादरः ॥ २३

एवं धेनुं पूजयतो गतास्तु दिवसां घनाः । वनमध्ये तृणादींश्र चरन्तीमक्ुतोभयाम्‌ ॥ २३

एकदा नृपतिस्तस्य वनस्य श्रीनिरीक्षणे । न्यस्तदृष्टिः स परितो बभ्राम सुकुतूहछी ॥ २४

तदाऽऽगत्याहनद्रां वै पञ्चास्यः काननान्तरात्‌। कोशन्तीं बहूधा दीनां हम्भाराबेण दुःखिताम्‌

तदा नृपः समागत्य विलोक्य निजेमातरम्‌ । सिहेन निहतां पर्यन्रुरोदातीव बिलः ॥ २६

स दुःखितः समागद्य जात्राछि पुनिससमम्‌ । निष्कृति तस्य पपरस्छ गोवधस्य प्रमादतः ॥ २७
[#ऋतम्भर उवाच--

स्वार्िस्त्वदान्नया धेत पाठयन्वनमास्थितः । इतोऽप्यागत्य तां सिंहो जघानादृष्टिगो चरः ॥ २८

तस्य पापस्य निष्टरलै कर करोमि त्वदाज्ञया । कथं वा व्रततैपुतिमेम पुत्रपदायिनी ॥ २९

इत्युक्तवन्तं त॑ भूपं जगाद युनिसत्तमः । सन््युपाया पहीपाख पापरादयपनुत्ये ॥ ३०
ब्रह्मघ्रस्य कैतघ्रस्य सुरापस्य महामते । प्रायधित्तानि वतन्ते सवेपापहराणि च ॥ ३१
कृच्छैशान्दरायणेदनित्रेतैः सनियमैमहत्‌ । पापं तु मरख्यं याति नियमादुतिष्टतः ॥ ३२
दर्यो निष्कृतिर्नास्ति पापपुञ्चकृतोस्तयोः । मत्या गोवधकतुंधच नारायणविनिन्दितुः ॥ २१
गवां यो मनसा दुखं बाञ्छत्यधमसत्तमः । स याति निरयस्थानं याव्रदिन््राश्वतुदेश ॥ २४
योऽपि देवं हारं निन्देत्सृहुरभाग्यवास्नरः । स चापि नरकं गच्छेत्पुत्रपौत्रपरिवृतः ॥ २५
तस्माज्ज्ञात्वा हारं निन्दन्गोषु दुःखं समाचरन्‌ । कदाऽपि नरकन्मुक्ति न भराति नरेश्वर २६
अज्ञानप्राप्तगोहत्याप्रायश्चि्तं तु वियते । रामभक्तं तु धीमन्तं याहि त्वपतुपणेकम्‌ ॥ ३७

स वै समदशा सर्वाञ्शश्रन्मत्रान्समं चरन्‌ । तुभ्यं वदिष्यति क्षिपं गोवधस्यास्य निष्ृतिम्‌ ३८
तस्य दे शांस्त्वमाक्राम॑सोन निर्वासितः पुरा । बैरिभावं परित्यज्य गच्छ त्वगूतुपणेकम्‌ ॥ ३९
स यद्रदिष्यति क्षिप्रं तत्कुरुष्व समाहितः । यथा त्वत्छरृतषापस्य निष्कृति भविष्यति ॥ ४
सं तु तद्रचनं श्चत्वा जगाम ऋतुपणेकम्‌ । रामभक्तं रिपौ मित्रे समदृ्या समञ्जसम्‌ ॥ "४१
स तस्मै कथयामास यल्नातं गोवधादिकम्‌ । तस्य पापस्य निष्छृतपै यायातं स्वान्तपुक्तवान्‌ ४२
तदा भरोवाच तं राजा ऋतुपणेः भतापत्रान्‌ । उवाच च हसन्वाक्यं बरद्धमान्ध्कोषि्ः ॥ ४१
कोऽदं स्वामिन्पुनीनां वै एुरतः शाखेदिनाम्‌। तान्हत्वा कितु मां भाक्तो पू पण्डितमानिनम्‌
# एत्ञबिहान्तर्गतः पाठः क. ख. ग. च. छ. ज. भ्र. ठ. ड. ण. त.थ. द्‌. ध. एृस्तकस्थः।

१. "सायनाः । २ ड. जधेनुकाम्‌ । ३ म क्रतुघ्रत्य।४्द्‌ नैः पाः।५च. ड. द्‌ “द शुपायं सोऽप्य
चिन्तयत्‌ । क्षणं स्यालाऽथ ते राजा भवुपण ऋतम्भरम्‌ । त° । ६ च. ड. "दः । कथं खं ` स्वरिपुं राजन्ंप्राप्त, शाव.
दिनः । दिखा मां स्वहितं ण््टुमु ।

६२ द्व्िशोऽध्यायः | , प्रपुराणम्‌ । ५९१

मपि ते सि चेच्छद्धा तदा किंचिद्रवीम्यहम्‌ । शण॒ष्व नरशषादख गदितं मम सादरः; ॥ ५५
भज श्रीरघुनाथ त्वं कमेणा मनसा गिरा । नै(निः)ष्कापटयेन रोकेक्षं तोषयस्व महापते ॥ ४६

संतषटो दास्यते सवं तव हृरस्थं मनोरथम्‌ । अह्ञानकृतगोहत्यापापनाशं करिष्यति ॥ ४७
गमस्मरणपृतात्मा पेद ब्राह्मणसत्तम । दा यथोक्तं कनकं पापनिष्ठृतिमाप्स्यसि ॥ ४८
समति रुवाच--
एतच्छत्वा तु तद्वाक्यशृतम्भरवरृपस्तथा । विधाय रामस्मरणं पूतात्मा व्रतमाचरत्‌ ॥ ४९
पू्ववत्पालयन्पेनं जगाम विपिनं महत्‌ । रामनाम स्मरननिल्य सर्वभूते रतः ॥ ५०
तस्मै तुष्टा तु सुरभिः भोवाच परितोषिता । राजन्वरय मत्तो वै वरं हृत्स्थं मनोरमम्‌ ॥ ५१
तदा भोवाच वै राजा पुत्रं देहि मनोरमम्‌ । रामभक्तं पितुर्क्तं स्वधमंपरतिपाखकम्‌ ॥ ५२
तुष्टा द्वा वरं साऽपि तस्मै रात्ने सृताधिने । जगामादर्शनं देवी कामपेनुः पावती ॥ ५३
स काटे पराप्रवापुतरं वैष्णवं रामसेषकम्‌ । सत्यवत्सज्ञया युक्तमकरोज्ाम ततिषता ॥ ५४
सत्यवन्तं सुतं लब्ध्वा पितृभक्तगृतम्भरः । परमं हषमापेदे शक्रतुरयपराक्रमम्‌ ॥ ५५
स राजा धामिकं पुत्रं दृष्ट्रा हर्षेण निवृतः । राज्यं तस्मिन्हर्यस्य “जगाम तपसे वनम्‌ ॥ ५६
ततराऽऽराध्य हृषीकेशं भक्तियुक्तेन चेतसा । निप्रतपापः -सतनुरगाद्धरिषदं नृपः ॥ ५७

इति प्रीमहापुराणे पारे पाताटखण्डे शेषवात्स्याग्रनखंवादे रामाश्वमेधे रयवदाख्यामं नमिकत्रि शो ऽध्यायः ॥ ३१ ॥

आदितः शोकानां समच्यज्ाः-- १२६५२
मथ द्रा्रिश्लो ऽध्यायः ।
धमति स्बाचं--
असावपि नृपः सौम्य सत्यवान्नाम विश्रुतः । निजधर्मेण लोकेशं रघुनाथमतोषयत्‌ ॥ १

अस्म तुष्टो रमानाथो ददो र्भक्तिमचश्चलाम्‌ । निजाङ्पिपमरे यजतां दुरभां पण्यकोटिभिः ॥२
निदं श्रीरघुनाथस्य कथानकमनातुरः । कुरुते स्वेटोकानां पावनं कृपया युतः ॥

यो न पूजयते देवं रघुनाथं रमापतिम्‌ । स तेन ताड्यते दण्डेयंमस्यापि भयावरैः ॥
अष्टमाद्रत्सरादुध्वेमशीतिवत्सरो भवेत्‌ । ताबदेकादशी सरमैमीनुषेः कारिर्ताऽम॒ना ॥

तुलसी वह्धभा यस्ये कदाचिद्यच्छिरोधराम्‌ । न युति रमानाथपादपद्मस्रगुत्तमा ॥
कषोणामपि पज्योऽयमितरेषां कथं न हि । रघुनायस्पृतिप्री तिधूतपापो हताजुभः ॥
हात्वाऽयं रामचन्द्रस्य वाजिनं परमाद्ुतम्‌ । आगत्य तुभ्यं संदास्यत्येतद्राज्यमकण्टकम्‌ ॥ ८
यत्वयाऽभिहितं राजंस्तत्ते कथितयुत्तमप्‌ । पुनः कि पृच्छसे स्वामिन्नाङ्ञापय करोमि तत्‌ ॥ ९

@ क 6 न् ॐ

१ च. द्‌, रामं स्मरंस्ं धमीत्मन्धेनुं पाल्य सत्तम । दवा द्विजाय क" । २ ड. नुं पाटय सत्तम । दत्वा पिप्राय
क. । ३क.ख.ग. छ.ज.न.ण.त.थ ण्वः स्वजनैरः। ४क.ख.ण ज भ.ठ.ण त. थ. ध. शेष उवाच । ५.
च--एतदा्रथिपः । ९ छ. ड.भक्षि स॒निर्मसाम्‌ । ७ क. ख. ग. छ. ज अ.ठ.ण.त. थ. षै रामसेवकः। तु" । ८ ह.
ताऽऽद्रात्‌ । तु ।*९ थ. “स्य रामस्याऽऽनन्दमूतिनः । तस्यास्तु स्यदौनादेव मुक्तिभागी भवेन्नरः । ऋ ।

९९४ महामुनिशरीग्यासमणीत-- [ ४ षातालण्डे-

जेव उवाय-- |
यतोऽश्बस्तत्पुरान्तस्तु नानाश्चयैसमन्वितः । तं दृष्ट्रा जनताः सबा रागे गत्वा न्यवेदयन्‌ ॥ १५
जनता उचुः-
कोऽप्यश्वः सितवर्णेन गङ्गाजलसमेन वै । भारे सोवणंपत्रेण राजमानः समागतः ॥ १।

तच्छ्रत्वा वचनं रम्यं जनानां हृ्यमीरितम्‌ । ताश्च मत्याह वे भूपो ज्ञायतां कस्य पै हयः ॥ १२
ताधरैतै कथयामासः श्घरुघरेन प्रपाटितः । आयात्यश्वो महीभते रामस्य पुरमध्यतः ॥ १३
रामस्य नाम स श्वत्वा द्वयक्षरं सुमनोरमम्‌ । जहे चित्ते च भशं गु्रदस्वरचिषहितः ॥ १४
मया यो धार्यते नियं यो रामधिन्त्यते हृदि । तस्याश्वः सश्र; समायातः पुरे मम ॥ १५
हनूमास्तत्र रामाङ्भ्रिसेवाकतौ भविष्यति । कदाचिदपि धरो रामं न विस्मरति मानसे ॥ १६
गच्छामि यत्र शधरघ्नो यत्र मारुतनन्दनः । अन्येऽपि यत्र पुरुषा रामपादाजसेवकाः ॥ १७
अमात्यमादिदेशाय सर्वराज्यं धने महत्‌ । शृदीत्वा तु मया सामागच्छ त्वरया युतः ॥ १८
यास्येऽहं रघुनाथस्य हयं पाटयितुं वरम्‌ । कतं वा रापपादाजपरि चर्या सुदुरेभाम्‌ ॥ १९
इत्यक्त्वा निर्मगामाथ शच प्रति सेनिकैः । तावत्पुरीमथ प्रापो रामश्राता ससैनिकः ॥ २१
वीरा गर्जन्ति प्रबला रथाः सुनिनदन्ति च । जयशङ्कस्य नादा बीणानादाश्च सवेतः ॥ २।
आगत्य सत्यवात्राजा मत्रिभिः सुखसमन्वितः । चरणे प्रणिपत्यास्मे राज्यं प्रादान्मदहाधनम्‌॥२२
शथघ्रस्तं त राजाने हात्वा राममनुत्रतपू । तद्राज्यं तस्य पनाय रुक्मनाश्ने ददो महत्‌ ॥ २२

हनूमन्तं परिरभ्य सुबाहुं रापसेवकम्‌ । अन्य न्त रामभक्तांश्च परिरभ्य म॑हादृषः॥ २४
कृतार्भमेवमात्मानं मेने सत्यसमन्वितः । ननन्द चेतसि तदा श धपरेन समन्वितः ॥ २५
हयस्तावद्रतो वृर वीरैः सुपरिरक्षितः । शभुघ्रस्तेन भूपेन ययौ वीरसमन्वितः ॥ २६

इति श्रौमहापुराणे पाञ्च पातालखण्डे लेषवात्म्यायनक्षवादे रामाश्वमेषे सत्यवत्समागमो नाम द्वा्रिशोऽध्यायः ॥ ३२ ॥
आदितः शोकानां समच्यङ्ाः-- १२६७८

1 ^) नषि

अथ ध्रयल्निशोऽध्यायः ।
शेष उवाच--

गच्छत्सु रथिषु श्ुघ्रादिषु भूरिषु । महाराजेषु सर्वेषु रथकोरियुतेषु च ॥ ‹
अकस्मादभवन्मा्े तमः परमदारुणम्‌ । यस्िन्स्ीयो न पारक्यो लक्ष्यते हञानिभिनेरेः ॥ `
रजसा व्यापितं व्योम धिदयुत्स्तनितसंकुलम्‌ । एतादृशे तु संपदे मरहाभयकरे ततः ॥ ¦
परेषा वर्षन्ति रुधिरं पयामेध्यादिकं बहु । अत्याङला बभूवुस्ते वीराः परप्मैरिणः॥
अक्रीकृतलोके तु किमिदं किमिति स्थितम्‌ । तमोव्याक्तानि लीकानां चक्षुषि भरथितीजसाम्‌^
जहाराश्वं रावणस्य सुहृत्पातालसंस्थितः । विथुन्मारीति विख्यातो राक्षसश्रेणिसं्ृतः ॥ ।
कामे सुचिमाने तु सवायसानेषागरोणि । आरूढोऽश्वं तु वीराणां भयं वञ्जहार ह ॥ `
ुदूर्तात्तत्तमो नष्टमाकाशं विमलं बभा । वीराः शघ्रमुख्यास्तु प्रोचुः कुत्र हयोऽस्ति सः ॥ `

ते सवे हयराजं तु लोकयन्तः परस्परम्‌ । ददने यदा बाहं शहाकारसतद्‌ भवत्‌ _ -- लोकयन्तः परस्परम्‌ । दद्शुमै यदा बाहं हाहाकारस्तदाऽभवत्‌ ।'

१. म.ट.योमांतुन।२द्‌. वेणुना । ग. छ. ज. ठ. ड.ण. त, थ. भ. महमिन: । द्‌. पविः

६१ श्रयजिंशोऽध्यायः ] प्मपुराणम्‌ । ४९५

मावो हयमेधस्य केन नीतः कुबुद्धिना । इति वाचमवोञुस्ै तावत्स दनुजेश्वरः ॥ १०
दषते सुभटः सर्वै रथस्थैः शोयंशोभितैः । विमानवरमारूढो राप्षसागयैः समाहृतः ॥ ` - ११
मुखा विकरालास्या लम्बदं्रा भयानकाः । राप्तसास्तत्र दृश्यन्ते सैन्यग्रासाय चोय्ताः ॥ १२
तदा तं बेदयामासुः शभु नूप्ररोत्तमम्‌ । हयो नीतो न जानीमः से विमानविलासिना ॥ १३
तमसा व्याकृलान्कृत्वा बीरानस्मान्स मायया । जग्राह कृपशा्दूल हयं ङुरु यथोचितम्‌ ॥ १४
शशुघ्रस्तदचः शत्वा महारोषसमावृतः । कोऽस्त्येष राक्षसो यो मे हयं जग्राह वीर्यवान्‌ ॥ १९
विमानं तत्पतत्वच्च मद्धाणवजनिधृतम्‌ । पतक शिरस्तस्य धुरमैमम वैरिणः ॥ १६
सल्लीयन्तां रथाः स्वे महाशस्नास्रपूरिताः । यान्तु तं परति सर्त योद्धारो वाजिहारिणम्‌ ॥ १७
इतुक्त्वा रोषताम्राक्ष उवाच निजमश्रिणम्‌ । नयानयविदं शूरं युद्धकार्यविशारदम्‌ ॥ १८
दाधरघ्र उवाच--
मत्रिन्कथय के योज्या राक्षसस्य वधोदताः। महारा महाशसाः परमाञ्चविदुत्तमाः ॥ १९
कथयाऽऽशु विचार्येवं तत्करोमि भवद्रचः । वीरान्कथय तस्यैष योग्यान्सरवाखकोषिदान्‌ ॥ २०
एतच्छरत्वाऽथ सचिवः प्राह वाक्यं यथोचितम्‌ । रणे वीरवरान्योग्यान्निदि शंस्सरसाऽन्वितान्‌ २१
सुमतिवाच-

नेतुं गच्छतु तद्रक्षः समरे विनयोदतः । पहाञ्डस्राखसं युक्तः पष्कलः परतापनः ॥ २२
तथा लक्ष्मीनिभियोतु शस्संधसमन्वितः । करोतु तस्य यानस्य भकं तीक्ष्णैः स्वसायकैः ॥ २२
हनृमौन्टष्टकमां ऽ राक्षसायोधनक्षमः । करोतु मुखपुच्छाभ्यां ताडनं रक्षसां प्रभो ॥ २४

वानरा अपि ये वीरा रणकमेविशारदाः । गच्छन्तु तेऽखिला योद्धं तव वाक्यप्रणोदिताः ॥२९
ममदश्च सबाहुश्च प्रतापाग्यश्च सत्तमाः । गच्छन्तु सायकैस्तीकषणेस्तान्योडं राक्षसाधमान्‌ ॥ २६
भवानपि महाशसख्रपरीवारो रथे स्थितः । करोतु विजयं यद्धे राक्षसं हन्तुमुद्यतः ॥ २७
एतन्मम मतं राजन्ये योधास्तत्मपद॑नाः । ते गच्छन्तु रणे शूराः किमन्येषहुभिभटैः ॥ २८
इत्युक्तवति वीराग्येऽपात्ये स॒मतिसंङ्गके । शधरध्रः कथयामास वीरान्संग्रामकोविदात्‌ ॥ २९
ये वीराः पृष्कलाच्ास्तु सवेशस्राख्चकोबिदाः । ते बदन्तु प्रति्नां वे मत्पुरो राक्षसादने ॥ ३०
कृतवा भतिद्नां विपुलां स्वपराक्रमशोभिनीम्‌ । गच्छन्तु रणमध्ये हि युयं बलसमन्वितः ॥ ३१
इति वाक्यं समाकण्यं शवरुघ्रस्य महाबलाः । स्वां स्वां परतिज्ञां महतीं चकस्तेज समन्विताः ३२
तत्राऽऽदौ पुष्कलो वीरः श्चत्वा वाक्यं महीपतेः । परमोत्साहसपननः मतिङ्गामूचिवानिमाम्‌ २३

पुष्कल उवाच
भृणष्व वृपशादूल मत्मतिह्ां पराक्रमात्‌ । विहितां सवंलोकानां शृण्वतां परमाद्धताम्‌ ॥ ३४
पेम कुर्या क्षुरमाग्वयेस्तीशष्णैः कोदण्डनिगीतेः । दैत्यं मृासमाक्रान्तं कीणकेशाङुलाननम्‌ ॥ ३५
कन्यास्वभोकुयेत्पापं यत्पापं देवनिन्दने । तत्पाप ममै बे भूयाच्चत्कुयं। स्रवचोऽनृतम्‌ ॥ ३६
यदि मद्वाणनिभिमाः सैनिकाः सुमहाबलाः । न पतन्ति महाराज प्रतिङ्ञां तत्र मे शृणु ॥ ३७
विष्वीशयोविभेदं यः शिवशक्त्योः करोत्यपि । तत्पापं पम वै भूयान्न कुयाएतं वचः ॥ ३८

--~-- ------ --~ -~-~ ~ ~~ ~~ - ~~ ~~ +~ ~~ ~~ = ~~ -------^~ ^~

„> ५ ~~~ ~ ---------+-

१क.ख.ग.छ.ज.भ.ख.ण. त. थ. “न्ते हयप्राहकरोयः।२क.ख. ग.छ.ष.ठ.ड.ण.तथ.द्‌.ष.
निहत" । ३ क.ख.ग.छ.ज.न.ण त, थ. पमे महीतले। सः «अ. शघ्राह्लीघः।। ५द्‌. "मान्धृष्टः। ६ अ. "नं
प्क्षमाशनम्‌ । बा ।५७क, ख, ग.छ.ज. ठ. ङ. ण. त. थ. ध. चिवस्तिदा । पु। ८ म संमयाद्यदि कर्वेऽने तं वचः ।य'

५९६ भहामूनिश्रीष्यासपनीत- [ ४ पास्ये

सर्व मद्राक्यपित्ुक्तं रयुनाथपदाम्बुजे । भक्ति निश्वणं याऽस्ति सैब सत्यं करिष्यति ॥ ३९
पुष्टस्य परतिहठां तां शरुत्वा रष्ष्मीनिभिनृंपः । प्रति्नां -यदधात्सतयां स्वपराक्रमसोभिताम्‌ ४०
रशक्ष्मीनिधिरुवाच- |

वेदानां निन्दनं श्रुत्वा आस्ते यो मौनिवशनरः । मानसे रोचयेच्स्तु सबेषमेबिष्छृतः ॥ ४!
ब्राह्मणो यो दुराचारो रसलाक्षादिविक्रयी । विक्रीणाति च गां मूढो धनलोभेन मोहितः ॥४२

म्लेच्छकूपोदकं पीत्वा मायधिततं तु नाऽऽचरेत्‌। तत्पापं मम वे भरूयाद्िमुखशरेदढवाम्यहम्‌ ॥ ४३
तत्पतिङ्ञामथाऽऽश्रु य हनुपात्रणकोषिदः । रामाङ्पिस्मरणं कृत्वा मोवाच वचनं शुभम्‌ ॥ ४४
पत्स्वामी हृदये निलय ध्येयो वै योगिभि्महुः । य॑ देवाः सासुराः सरवे नमन्ति मणिमोखिभिः।
रामः श्रीमानयोध्यायाः पतिरकिश्षप्रभितः। तं सृत्वा यदहर्रे वाक्यं तद्रे सत्यं भविष्यति ५६
राजन्कोऽयं ल्युर्दैलो दुर्बलः कामगे स्थितः । कथयाऽऽगु मया कामेन विनिपातनम्‌ ॥ ४७
मरं देवेन्द्रसहितं लाङ्कलाग्रेग तोये । जपि श्नोषये स्वं सावत वा पिबाम्यहम्‌ ॥ ८
रहः श्रीरघुनाथस्य जानक्याः कृपय मम । तन्नास्ति भूते राजन्यदं साध्यं कदा भवेत्‌ ॥ ४९
एतद्वाक्यं मया भोक्तमनृतं स्याद्यदि पभो । तदेष रघनाथस्य भक्तिदूरो भवाम्यहम्‌ ॥ ५०

यः श्रदरः कपिलां गां वरै पयोबुदध्याऽनुपालयेत्‌ । तस्य पापं ममेवास्तु चेत्कुर्यामनृतं वचः ॥ ५१ `

[ब्राह्मणीं गच्छते मोहाच्छरदरः कामवेभोहितः । तस्य पापं मभेवास्तु चेत्कु्यांमनृतं वचः ॥५
यद्घ्राणान्नरकं गच्छेत्स्पश॑नाच्चापि रौरवम्‌ । तां पिवन्मदिरां यो वा निहास्वादेन लोलुपः ५३
तस्य यल्ञायते पापं तन्ममेवास्तु नधितम्‌ । चेन्न करयं! परातङगां स्वां सत्यां रामकृपाबलात्‌॥५५
एवमुक्ते महावीरा योद्धारस्तरसा युताः । चकरुः प्रतिन्नां महतीं स्वपराक्रमशालिनीम्‌ ॥ ९५
शधरप्रोऽपि व्यधात्तन्न प्रतिहवां पश्यतां वरृणाम्‌ । साधु साधु परशञसंश्च तान्वीरान्युद्धकोषिदान्‌ ॥
कथयामि पुरो वः स्वां परतित्ां सत्वशोभिताम्‌ । तच्छरण्वन्तु महाभागा युद्धोत्साहसमन्विताः।
चेत्तस्य शिर आहूय पातयामि न सायके: । विमानाच कबन्धा भिश्नं छिक्नं च भूतले ॥ ५८
यत्पापं कूटसाक्ष्येण यत्पापं स्रणंचो्यतः । यत्पापं ब्रह्मनिन्दायां तन्ममास्त्वथ् निश्चयात्‌ ॥५९
इति श्ल "टाक्यं श्रुत्वा ते वीरपूजिताः । धन्योऽसि राघवभ्रातः कस्त्वदन्योऽपरो भषेत्‌॥६८

भक

। ९०-५ 4 > २५ ९४. = न | |
तया विनिहतो दैत्यो देवदानवदुःखदः । लवणा नाम लाकरेव मेना महावलः ॥ ९.
करिष्यसि क्षणादेव तस्यापायं महामते ॥ ६

कोऽयं प्र राक्षसो दृष्टः ई चास्य बलमल्पकम्‌ । क ं |
इत्युक्त्वा ते महावीराः सल्ञीभता रणाङ्गणे । भतिं स्वामृता कतु ययुस्ते ४९५ मृदा ॥ ६ ¦
इति श्रीमहापृराणे पन्ने पातालखण्डे होषवात्स्यायरनसंवादे रामाश्वमेष ब्रीराणां प्रतिज्ञाक्रथन नाम ऽध्यायः ॥१;

अ,दितः शछोकानां समश्यहाः-- १२७४ '

अथ चतु अह्ाऽध्णायः।

शेष उवाच-- ले |

रथैः सदस्यैः ्ोमाद्यैः सरवराज्ञाखपूरितैः । नानारत्नसमायुक्तययुस्ते राक्षसाधमम्‌ ॥

* एतश्िहान्तगंतः पाठः, क. ख. ग. छ. ज. न. ण, त. ध. प्तकत्वः । ~.

१क.ख.ग.छ.ज.ष. ड. ण. त. थ. ला कायं करिष्यति मनीषितम्‌ । पु । २. ति तिलान्पूष्ो । !
श्प. डच. स.ष.ट. ठ. द. ण. द्‌. ध. "न किमसाश्यकम्‌ ।

१४ कूर्लिरोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । ४९९

वान्शष्टा कामगे याने स्थिवः भोवाच राक्षसः । मेषगम्भीरया वाचा तर्भयभिव भ्ररिश्चः॥ २
भा यान्तु सुमगा योद्धं गच्छन्तु निजमन्दिरम्‌ । मा लजन्तु स्रकात्माणामर मोक्ष्ये वाजिनं यरम्‌
वियुन्मालीति विख्यातो रावणस्य सुदृत्सला । मत्सख्युः मरेतभ्रतस्य निष्छृपि कर्वमेयिवान्‌ ॥४
कासौ रामो. ममाऽऽहत्य सलायं रावणं गतः। तस्य भ्राताऽपि छताऽऽस्ते सर्क्रररिरोमणिः॥५
तै हत्वा निष्छृति वस्य भाप्स्ये रामस्य चानुजम्‌ । पिबन्रधिरमुदधतं कण्ठनालस्य बुदवुदैः 1 १
इति वाक्यं समाकण्यं योधानां भवरो महान्‌ । पूष्कलो निजगादेनं बीरशौर्यसमन्वितम्‌ ॥ ७

पुष्कल उवाच--
विकत्थनं न कुमेन्ति संग्रामे सुभदा नराः । पराक्रमं दशयन्ति निजशखाखवर्षभेः ॥ ८
रावणो निहतो येन ससुहद्रलवाहनः । तस्य वाजिनमाहूत्य कुत्र गन्तासि दुर्मते ॥ ९

पतिष्यसि त्वं शत्प्रवाणेः कोदण्डनिगतेः । तवामरस्यन्ति शिवा भूष पतिते माणवाभितम्‌॥। १०
मा मजे दुष्ट रामस्य सेककरे मि सुस्थिते । गजेन्ति सुभ युद्धे शत्रञ्जित्वा महोदयान्‌ ॥ ११
शेष उवाच-
एवे छरवन्तं तं वीरं पुष्कलं रणद्मेदम्‌ । जघान शक्त्या सुभृशं हृदि राक्षससत्तमः॥ ४२
आयान्तीं तां महाशक्तिमायसी काचनाभिताम्‌। चिच्छेद तरिभिरत्युपरेः रितेर्वाणेः स पुष्कलः ॥
सा त्रिधा हपतद्रमो विरिसेनिष्मभीङृता । पतन्ती विरराजाौ विष्णोः शक्तितरयीव किम्‌ १४
तां छितं शक्तिकां दष्टा राक्षसः प्रतापनः । शलं जग्राह तरसा त्रिशिखं लोहनिभितम्‌ ॥ १५
तीश्णाग्रं ज्वखनमण्यं र क्षसेन्द्रो व्यमोचयत्‌ । आयान्तं तिटज्ञशकरे बाणैः पृष्कलसंङितः ॥ १६
छित्वा त्रिशूलं तरसा राघवस्य हिं सेवकः। पुष्कलश्चाप आधत्त बाणांस्तीक्ष्णान्मनोजवान्‌ १७
ते बाणा हृदि तस्याऽऽग् लम्ना रागं बताष्टजन्‌। वैष्णवस्य यथा स्वान्ते गुणा विणोरमनोहराः १८

सद्वाणवेधदुःखातो विचुन्माली सुंपदंनः । जग्राह पयुद्ररं घोरं पुष्करं हन्तुमुद्यतः ॥ १९
पद्रः प्रहितस्तेन षिचन्माल्यमिषेन दि । हृदि लग्रोऽरज(भव)च्छीषरं कडमलं तदकारयत्‌ ।॥२०
पुद्रमहतो वीरः कम्पमानः सवेपथुः । पपात स्यन्दनोपस्थे पुष्कलः शत्रुतापनः ॥ २१
उग्रोऽथ तद्धाता र््मीनिभिमयोधयत्‌ । शघ्रासषहुधा युक्तेवीरमाणाहतिकरः ॥ २२

इत्युक्त्वा निरितं बाण समणृहाहुरा्दम्‌ । ज्वलन्तमभ्नितेजस्ं पहोदायंसमन्धितम्‌ ॥ २५
स यावत्तं परतीकतु विधत्ते स्वपराक्रमम्‌ । तावद्धदि ततो लग्रस्तीकष्णवयक्तरः स सायकः ॥ २६

पाह चारि महारोषत्पुष्कलं बलिनां वरम्‌ । मद्वातरं पातयित्वा कुत्र यास्यसि दुमेते ॥ २९

एवं शुवन्तं तरसा जघान दशभिः शरः । हृदये तस्य दुष्टस्य रोषपूरितलोचनः ॥ ३१
स ताडितो दशकरः पुष्कलेन महात्मना । चुक्रोध हदि दरबद्धिस्तं हन्त तु भचक्रमे ॥ ३२

+ क. सख. ग.छ.ज.म.ठ.ण.त.थ. द्‌. ध. 'हृत्स्वजनैवेतः । त । २ ग.छ.ठ. ड.थ. द्‌. ध पुदुमेदः।
३ इ. तोऽतयुप्रस्तीकेणधारः स । ४ स. "मानं तु निना ।
६३

„५९८ महापुनिभीग्यासमणीतं-- [ ४ न

दन्ताजिष्यीड्य सक्रोधं युष्िु्यम्य चोरसि । व्यहनदजनिर्घातपातशडां खजन्हदि ॥% ३
गृष्टिनाऽमिहतो वीरः पुष्कलः परमास्रवित्‌ । नाकम्पत विनिष्पेषं वाञ्छंस्तस्य वुरात्मनः ॥ १४.

वट्सदन्तान्महातीक्ष्णान्युमोच हृदये ततः । तेबाणेव्यथितो दैत्यख्िषूकं तु समाददे ॥ ३५
जाज्वरयमानं निशिखं ज्वालामालातिभीषणम्‌ । लग्र हृदि महावीरपुष्कलस्य सुदारुणम्‌ ॥ ३६
पूछितस्तेन शूलेन निहतो धन्विसत्तमः । कमलं परमं माप्त पपात स्यन्दनोपरि ॥ ३७

पूछीपाप्तं समाज्ञाय हनुमान्पवनात्मजः । कोपव्याङुरितः स्वान्ते बभाषे त॑ तु राक्षसम्‌ ॥ ३८
कुत्र गच्छसि दुबुदधे मि योद्धरि सुस्थित । त्वं हन्मि चरणाघातेवांजिषतारमागतम्‌ ॥ ३९
एवयुक्त्वा महादैत्याञ्जपान परसेनिकान्‌ । विमानस्थान्नखाग्रेण दारयक्षमसि स्थितः ॥ ५
लाङगूरेनाऽऽहताः केचित्केचित्पादतखाहताः । बाहुभ्यां दारिताः के चित्पवनस्य तनूभुवा।।४
नयन्ति केचिलिहताः केचिन्मृछन्ति सेहताः । पलायन्ते तदाघातभयपीडौहतास्ततः ॥ ४२
अनेके निहतास्तज् राक्षसाशातिदारुणाः । छिना भिन्ना द्विपा जाताः पवनस्य सुतेन वै ॥ ५१

कामे तु विमान तद्धिननपराकारतोरणम्‌ । हाहाकुवेद्धिरसुरेः समन्तात्परिवारितम्‌ ॥ ४
हनूमति महाशरे क्षणं भूमी क्षणं दिवि । इतस्ततः अरदयेत कामयानं दुरासदम्‌ ॥ ४९
यत्र यत्र विमानै तत्तत्र तत्र समीरजः । प्रहरस्नेव दृश्येत कापरूपधरः कपिः ॥ ४६
एवं तदाऽऽकुलीभृते विमानस्थे महाजने । उग्रं सतु दैलन्द्रो' हनूमन्तमुपेयिवान्‌ ॥ ५७
कपे त्वया पहत्छृलयं छृतं यद्धटपातनम्‌ । क्षणं तिष्टसि चेत्कु्रं तव पभ्राणवियोजनम्‌ ॥ ४८
एवमुक्त्वा हनूमन्तं पभरजहार स दुर्मतिः । तरिषूटेन सुतीश्णेन ज्वलत्पावककान्तिना ॥ ४९

तद्‌ाऽऽगतं तरिश्नं च मुखे जग्राह वीयेवान्‌ । चृणेयामास सकलं सवैलोहविनिभितम्‌ ॥ ५०
चरणीयित्वा तिरं तदायसं दैत्यमोचितम्‌ । जघान तं चपेटाभिर्वहोभिहनुमान्वली ॥ ५!
स आहतः कपीन्द्रेण चपेटाभिरितस्ततः । व्यथितो व्यखजन्मायां सवेलोकभयंकरीम्‌ ॥ ५२
तदा तमोऽमवत्तीतरं यत्रकोवा न रक्ष्यते । यत्र स्वीयो न पारक्यो विदामास जनान्वदून्‌ ५१
शिलाः पर्वतभृङ्गाभाः पतन्ति सुभटोपरि । ताभिहेतास्तु ते स्वे व्याङुछा अथ जङ्िरे ॥ ५५
विद्युतो ्रसन्त्यत्र गजैन्ति जलदा घनम्‌ । वष॑न्ति पूयरूधिरं मृश्चन्ति समलं ज्ञलम्‌ ॥ ५५
आकारात्पतमानानि कषन्धानि बहूनि च । दयन्त छि्नश्ीषाणि सकुण्डलडुः। 98 च ॥ ५६
नग्ना विरूपाः सुभृशं कीर्णकेशाः सुदूर्मुखाः । दृश्यन्ते सषेतो दैत्या दारणा भ ¦ ॥ ५७
तदा व्याकुितो लोकः परस्परभयाङुलः । पलायनपरो जातो महात्पातममन्यत ॥ ५८
तदा शत्रुर आयातो रथे स्थित्वा महायशाः । श्रीरामस्मरणं त्रा चापे संधाय. सायकान्‌ ५९
तां मायां स विधृयाथ मोहनाख्ेण वीयेवान्‌ । शरधाराः फिरन्ग्योन्नि ववषे समरेऽसुरम्‌ ६१
तदा दिशः परसेदुःस्ता रविस्त्वपरिवेषवान्‌ । मेधा यथागतं यता विद्युतः श ¦ ॥ ६!
तदा विमानं पुरतो दृश्यते राक्षसैयुतम्‌ । छिन्धि भिन्धीतिभाषाभिन्यौकुलं भभ ॥ ६२
बाणाश्च शतसाहस्राः खर्णपङगैः सुशोभिताः । पेतु्िमाने नभसि स्थिते कामगम मुहु; ॥ ६!
तदा भग्नं विमानं हि दर्यतेऽपतदुचकेः । स्वपुरीखण्डमेकत्र भप्राङ्गमिव भूते ॥ ६४
तदा भरकुपितो दैत्यो बाणान्धनुपि संदधे । तैवाणेषिकिरन्रामध्रातारमभिगभितः ॥ __ ६५

१ म. 'रितस्ान्तो ब । २ ग. छ. ड. णद्‌ शत्यं जधाः। ३ छ. ड. ग्डायुताः। ४. ड "णाः पायक ।

५क.स.ध. व. च. छर. ज. ज्ञ.म.ट. ठ. ड.द. त.थ.षभ. रे पुरः।

(९ हो ऽवययः ] पद्मपुराणम्‌ । ५९९

| बर्ण शतश्शस्तस्य लग्ना वपुषि भूरिशः । शोभामापुः शोणितौधान्वहन्तस्तीकष्णव कित्रणः ६६
बुद्रः परया शक्त्या संयुक्तो वायुदेवतम्‌। अस्रं धनुषि चाऽऽधत्त राक्षसानां प्रकम्पनम्‌ ॥ ६७

तैना्ञेण विमानात्खात्पतन्तो मुक्तमूधजाः । दृश्यन्ते भृतवेतालसंघा इव नभश्चराः ॥ ६८
तदलं रघुनाथस्य भ्राव्मुक्तं विलोक्य सः । असं वे पाष्ुपदयं ख चापेऽधादनुनात्मजः ॥ ६९
ततः प्रहत्ता वेताला भृतपरतनिश्ाचर।ः । कपालकतरीयुक्ताः पिवन्तः शोणितं बहु ॥ ७०
त रै शरच्ु्रवीराणां रुधिराणि पपुमेदा । जीवतामपि दुर्वाराः कर्परीपाणिश्नोभिताः ॥ ७१
दलं व्याणुवदृष्टा सवेवीरमभञ्जनम्‌ । मुमोच तभ्िवाराय नारायणमथाख्रकम्‌ ॥ ७२

नारायणास्ं तन्पवौन्वारयापास तत्क्षणात्‌ । ते सवे बिं पापुर्म्ञाचरभणोदिताः ॥ ७३
क र्‌ ४ 4 क ४4

षदा करुद्धा निशाचारी विदयुन्माटी समाददे । त्रिशूलं निशितं घोरं शवरुघ्रं हन्तुयुरणम्‌ ॥ ७४

हस्तं समायान्तं वियुन्माठिनमाहवे । सायकैः माहरततस्य भुजे त्व्शरिभभेः ॥ ५९

बाणैरिछनरहस्तः स शिरसा हन्तुमुद्यतः । हतोऽसि याहि शच्रुप्र कस्त्वां जाता भविष्यति ७६

इति ब्रुत्रीणं तरसा चिच्छेद शितसायकेः । मस्तके तस्य बलिनः शूरस्य सहकुण्डलम्‌ ॥ ७७

तं छि्रशिरसं दष्टा उग्रद॑ष्रः प्रतापवान्‌ । मुष्टिना हन्तुमारेभे शत्रुं शररसेवितम्‌ ॥ ७८
धुघ्रसत॑(स्तु) भुरण सायकेनाच्छिनच्छिरः । प्रधावतो रणे वीरान्सरवशस्रास्रकोविदान्‌॥ ७९
हतशेषा ययुः स्वे राक्षसा नाथवजिताः । शध्घ्र प्रणिपत्याथ ददुवौजिनपाहतम्‌ ॥ ८०

ततो बीणानिनादाथ शङ्कनादाः समन्ततः । श्रूयन्ते शुरवीराणां जयनादा मनोहराः ॥ ८१
हृति श्रीमहापुराणे पाद्ने पातालखण्डे हेषवरात्स्यायनसंवादे रमाश्वमेधे विथुन्मालिराक्षसपराजयकथनं नाम चतु्नि-
दो ऽध्यायः ॥ ३४॥

आदितः; शोकानां समण्वङ्ाः-- १२८२२

भथ पर्रत्रिशोऽध्यायः ।

[9 त त 71

रेष उवाच--
राप्य तं वाजिनं राजा शत्घ्ो राक्षसैहेतम्‌ । भल्यन्तं हषैपापेदे पुष्कलेन समन्वितः ॥ १
रधिरैः सिक्तगाभास्ते योधा लक्ष्मीनिधिस्तथा । रणोतसाहेन संयुक्ताः परशसंसुमेहानृपम्‌ ॥ २
हे तस्मिन्महादै ले विचन्माछिनि दुजये । सुराः सर्वे भयं तयक्त्वा सुखमापुमने महत्‌ ॥
नधस्तु विमला जाता रविस्तु विमखोऽमवत्‌ । वाता ववुः सुगन्धोदसिक्ता विमरशुष्िणः ॥ ४
सनद्धास्ते महावीरा रथस्था विमखाङ्ककाः । राजानपरचुस्ते स्वे जयलक्ष्म्या समन्ताः ॥ ५
वीरा उचः-
[दिष्षा हतस्त्वया दैत्यो बिथुन्मारी हाबलः। यद्धयात्रासमापश्राः सुराः स्वगांननिराकृताः]
दिष्षा पप्तो महावाजी रघूनाथस्य श्लोभनः । दिया गन्तासि सवत्र जयं तु क्षितिमण्डले ॥ ७
खागी मुञ्च त्वरं बाह मनोदेगं मनोरमम्‌ । समयस्य विरम्बो मा भवत्वत्र महामते ॥ ८
शेष उवाच-
| एतजिहान्तगंतः पाठः सख. ग. छ. ज. ठ. ड.ण.त.ध.द.ध. पुस्तकस्य । ___.
१८. ध. 'तपिशाचकाः । क । २ घञ. म. मृदरं । ३ ड. शलहस्तं। ४३ ..तोऽसीत्याह श्वुघ्रः पन्र मस स(रएत चम र कलदस्तं । ४ उ "तोऽतीत्याह शप्र क । ५२ । ५ इ. वण
| । ६ द. महामते ।

५०० पहारुनिश्रीव्यासपरणीतं-- [ ४ पाताणडे-
इति धुत्वा वु तद्वाक्यं कराणां समयोचितम्‌ । साधु साधु पस्यैतन्मुमोच हयपुत्तमम्‌ ।* ९

स मुक्तोत्तराभाशां बभ्राम रथिरक्षितः । रथपत्तिहयग्रेषठः सर्षराख्रास्रकोविदेः ॥ १०
तत्र यढत्तमेतस्य शश्घ्रस्य मनोहरम्‌ । वात्स्यायन श्णुष्वैतत्यापरािमदाहकम्‌ ॥ ११
रेबार्तारमथ माप्नो घुनिदन्दनिषेषितम्‌ । नीलरत्नसमूूहस्य रसः तुरु) पयोमिषात्‌ ॥ ५२
तास्तान्मुनिवरान्सवान्पणमञ्शूरसेवितः । जगाम हयरत्नस्य पृषतः कामगामिनः ॥ १३
गच्छस्तजाऽश्रमं जीर्णं पलाशपणेनिमितम्‌ । रेवाया जलकटटोः सिक्तं पापहराश्रयम्‌ ॥ १४
ते दृष्टा सुमति भाह सवेद नयकोविदम्‌ । शवुत्रः सर्मधरपार्थकरमकर्तव्यक्रोषिदः ॥ १९
राजोवाच--
मत्रिन्कथय कस्यायमाश्रमः पुण्यददेनः । विचारचतुर श्रेष्ठ वदै वन्पय पृच्छतः ॥ १६
शेष उवाच--
इति वाक्यं समाकण्ये सुमतिः माह तं नृपम्‌ । परिशद स्मेरा वाचा दर्शयन्नात्मसौहदम्‌ ॥ †७
ममतिर्वाच-- |
एने दृष्ट्रा महाराज पध्रृतपापा वय॑ महत्‌ । भविष्यामो निग्र सर्वशास्रपरायणम्‌ ॥ १८
तस्मान्नत्वा तमापृच्छ सर्व ते कथयिष्यति । रघुनाथपदाम्भोजमरन्दास्रादलोल्षः॥ १९
नाञ्ना त्वारण्यके ख्यातं रघुनाथाङ्धिसेवकम्‌ । अल्यग्रतपसा पूर्णं स्वशाद्धा्थकोिदम्‌ ॥ २०
इति शरुत्ाऽथ तद्वाक्यं धमाधपरिवृहितम्‌ । जगाम तमथो द्रं स्वरपसेवकर्सयुतः ॥ २९१
हनूमान्पुष्कलो वीरः समतिमन्रिसत्तपः । लक्ष्मीनिधिः परतापाग्व्यः स॒वाहुसुमदौ तथा ॥ २२
एतैः परितो राजा शत्रुः भरापदाश्रमम्‌ । नमस्कर्तुं द्विजवरमारण्यकमुदारधीः ॥ २३
गत्वा तं तापसश्रष्ं नमस्कारमथाङरोत्‌ । सर्वेस्तेः सहितो वीरेधिनयानतकंधरैः ॥ २४
तान्टषटरा सनतान्सवाञ्शचुघ्रमयुखाश्रपन । अर्ध्यपा्यादिकं चक्रे फलमूलादिभिस्तदा ॥ २५
उवाच ताभ्रुपान्सवौन्भवन्तः कुज संगताः । कथमत्र समायातास्तत्सर्व वदतानघाः ॥ २६
तच्छत्वा वाक्यमेतस्य मुनिवरस्य वाढव । सुमतिः कथयामास वाक्यवादविचक्षणः ॥ २७
स॒मतिराच--
रथुवं शनृपस्यायमदवो वै पाल्यतेऽखिलेः । यागे करिष्यते वीरः सर्वसंभारसंभृतम्‌ ॥ २८
तच्छत्वा वचनं तेषां जगाद मुनिसत्तमः । दन्तकान्त्याऽखिरं घोरं तमो निर्वारयाभिव ॥ २९
आरण्यक उवाच--
क यागेितरिपै रम्यैः सर्वस॑भारसंभ्तैः । स्वल्यपुण्यदैरवूं क्षयिष्णुपददातुकैः ॥ ३०

पूढो खोको ह तयक्त्वा करोत्यन्यसमचेनम्‌ । रघुवरं रमानाथं स्थिरेश्व्यपदपदम्‌ ॥
यो नरः स्पृतमात्रोऽसोौ हरते पापपवैतम्‌ । तं युक्त्वा क्िदयते पदो योगयागत्रतादिभिः ॥ ३२
अहो पश्यत पदत्वं लोकानामतिवचितम्‌ । सलं रामभजनं मुक्त्वा दुभमाचरेत्‌ ॥ र?
सकामे्योगिभिवोऽपि चिन्त्यते कामवजितैः । अपवगेमदं कृणां स्मृतमात्राखिलाघहम्‌ ॥ २५
पुराऽहं तत्ववित्सायां ह्वानिनं सुविचारयन्‌ । अगमं बहुतीथांनि न कोऽपि मम त्वद: ॥ १५
तदेकदौ हि मद्ागयातमाप्ं वै लोमश मुनिम्‌ । स्वगीलोकात्समायान्तं तीर्ययात्राचिकीष॑या ॥१६

[

१ ग. पयिचगाश्रयम्‌ । २ ग. छं सप्तेः । ३ ग. ररः क्ष" । ४ स. "विन्मायां । ५ ग. द्‌. "दा महद्धा' ।

१९ पश्चत्रिरोऽध्यायः } प्मषुराणम्‌ । ५०१

तमहं भणिपत्याय परयपृच्छं महामुनिम्‌ । महायुषं महायोगिसंसेवितपददयम्‌ ॥ ३७
स्वामिन्मयाऽश्च मानुष्यं प्राप्य दुखेभमद्भतम्‌ । संसारोरनलधि किं कर्तव्यं तितीर्षुणा ॥ ३८
विचायं कथय त्वं सदूत्रतं दानं जपं मखम्‌। दबो वा विद्ते यो वै संताम्भोधितारकः ॥ ३९
यज्ञात्वा संखति घोरां तरामि त्वत्कर्पान्धितः । तन्मे कथय योगेश सर्म्ञा्चाथपारग ॥ ४०

इति मद्राक्यमाक्ण्य जगाद मुनिसत्तमः । श्णुष्वैकमना विप्र श्रद्धया परया दतः ॥ ४१
न्ति दानानि तीर्थानि वरतानि नियमा यमाः । थोगयज्ञास्तथाऽनेके बपैन्ते स्वगेदायकाः ४२
परं गुह्य परवक्ष्यामि सवेपापपणाशनम्‌ । तच्छृणुष्व महाभाग संसाराम्भोधितारकम्‌ ॥ ४१
नास्विकाय न वक्तव्यं न चाश्रद्धाल्रे पुनः । निन्दकाय शठायापि न देयं भक्तितैरिणे ॥*४४
रामभक्ताय शान्ताय कामक्रोधव्रियोगिने । वक्तव्यं सवरैवुःखस्य नाश्कारकयुत्तमम्‌ ॥ ४५

रामामास्ति परो देवो रामान्नास्ति परं व्रतम्‌। न हि रामात्परो योगो न हि रापात्परो मखः ॥
त स्मृत्वा चैव जप्त्वा च पूजयित्वा नरः परम्‌ । प्रामोति परमामृद्धिमहिकामुष्मिकीं तथा ४७
संस्मृतो मनसा ध्यातः सवेकामफलप्रदः । ददाति परमां भक्ति संसाराम्भोधितारिणीम्‌ ॥ ४८
शवपाकोऽपि हि संस्मृत्य रामं याति परां गतिम्‌ । ये वेदशास्लनिरतास्त्वाटशास्तत्र कि पुनः ४९
धर्वेषां बेदशाख्राणां रहस्यं ते प्रकाशितम्‌ । समाचर तथा वं वे यथा स्यात्ते मनीषितम्‌ ॥ ५०
एको देवो रामचन्द्रो व्रतमेकं तद चैनम्‌ । मग्र ऽप्येकश्च तनाम ज्ञासरं तद्येव तैतस्तुतिः ॥ ५१
तस्मात्स्वात्मना रामचन्द्रं भज मनोहरम्‌ । यथा गोष्पदवत्तच्छो भवेत्संसारसागरः ॥ ५२
रत्वा मया तु तद्वाक्यं पुनः भरश्नमकारिषम्‌ । कथं वा ध्यायते देवः कथं वा पूज्यते नरैः ॥ ५३
कथयस्तर महाबुद्धे सर्वज्ञ मम विस्तरात्‌ । यज्जञात्ाऽहं कृताथैः स्यां त्रिलोक्यां मुनिसत्तम ५४
एतच्छरत्वा तु मद्रकं युनिवर्यः स लोपश्च; । कथयामास मे स्व रामध्यानपुरःसरम्‌ ॥ ५५
श्रुणु किषिन्् वक्ष्यामि यत्पृष्टं तु त्वयाऽनघ । यथा तुष्येद्रमानाथः संसारज्वरदारकः ॥ ५६
अयोध्यानगरे रम्ये चित्रमण्डपशोभिते । ध्यायेत्कर्पतरोमृले सवेकामसमृद्धिदम्‌ ॥
महाभरकतसखणंनीलरत्नादिशोभितम्‌ ॥ ५७
तिहासनं चित्तहरं क्त्या तामिखनाशन९। तत्रोपरि समातीनं रपुराजं मनोरमम्‌ ॥ ५८
दूवीदलदयामतसुं देवं देवेन्दरपूजितम्‌ । राकायां एणे सी ताङुकान्तिधिकारिवकित्रिणम्‌ ॥ ५९
अष्टमीचन्द्र्षकटसमभाङाधिधारिणम्‌ । नीटकुन्तलक्षोभाव्यं किरीटमणिरञ्जितम्‌ ॥ ६०
मकराकारसौन्दर्यकुण्डलाभ्यां विराजितम्‌ । विद्रमप्रभसत्कान्तिरद च्छद्षिराजितप्‌ ॥ ६१
तारापतिकराकारद्िजराजिसश्षोभितम्‌ । जपापुष्पाभयामाध्व्या जिया श्ोभिताननम्‌ ॥ ६२
यस्यां वसन्ति निगमा ऋगादयः शाख्लसंयुताः । कम्बुकान्तिधरग्रीवाशोभया समलंद्ृतम्‌ ॥ ६?
सिहवदु्कौ स्कन्धौ मांसलौ विभ्रते बरम्‌ । बाहू दधानं दी्ा्गौ केयृरकटकाङ्कितो ॥ ६४
द्रिकाहीरक्षोभाभिरभूषितौ जायुरम्बिनौ । वक्षो दधानं विपुलं लक्ष्मीवासेन शोभितम्‌ ।॥ ६५
श्रीवत्सादिषिचिग्राङ्करङ्धितं सुमनोहरम्‌ । महोदरं महानाभि श्ुभकव्या विराजितम्‌ ॥ ६६
काञ्च्या वै पणिमय्या च विज्ञषेण भिया ऽन्वितम्‌। उरुभ्यां विमलाभ्यां च जानुभ्यां शोभितं रिया
चरणाभ्यां बञ्ररेखायवाङ्कशसुरेखया । युताभ्यां योगिध्येयाभ्यां कोमलाभ्यां विराभितम्‌ ६८

` पनन्त य यान्बितः रख.ग.छ.ज.ठ.ड.ण.थ. द्‌. घ. योगाय । ३ ग. छ. ड. तस्समृतिः ।
द्‌, क्य विचार्यसतुलो'। ५०. 'मृद्येम ।

५०२ पहामुनिश्रीष्यासपरणीर्व- [ $ पाताङुखण्डे--

ध्यात्वा स्मृता च संसारसागरं त्वं तरिष्यसि । तमेव पूजयित चन्दनादिभिरिच्छया ॥ ६९
प्रामोति परमामृद्धिमेदिकामुष्पिकीं पराप्‌ । त्वया पृष्टे महाराज रामस्य ध्यानमुत्तमम्‌ ॥

तते कथितमेतद्रे ससारजलधिं तर ॥ ७०
इति त्रीमहापुराभे पाघरे पातालखण्डे दोषवारेप्यायनसंवादे रामाश्वमेध आरण्यकोपाख्यानं नाम पत्रिशोऽध्यायः ॥ ३५॥

आदितः शोकानां समच्यङ्ाः-- १२८९२

जथ षटू्िश्ो ऽध्यायः ।

न्ण्रनयानकनदि

हेष उवाच--
एतच्छरत्वा तु विमनो ोमकात्परमे महत्‌ । पुनः प्रपच्छ तमृषिं सवं योगिनां वरम्‌ ॥ !

आरण्यक उवाच-
मुनिश्रेष्ठ वदेतन्मे पृच्छामि त्वां महामते । गुरवः कृपया युक्ता भाषन्ते सेवकेऽखिखम्‌ ॥ २
कोऽसौ रामो महाभाग यो निदं ध्यायते त्वया । तस्य कानि चरित्राणि ब्रदस्व त्वं दिजषेभ १

किमथमवतीर्णोऽसौ कस्मान्मानुषतां गतः । तत्सं कथयाऽगरु त्वं मम संशयनुकत्तये ॥ ४
शेष उवाच- |
इति वाक्यं समाकण्ये मुनेः परमशोभनम्‌ । लोपः कथयामास रामचारित्रमद्धतम्‌ ॥ ९

रोकानिरयसंमप्राञ्ज्ञात्वा योगेहरेश्वरः । कीर्ति प्रथयितुं लोके यया घोरं तरिष्यति ॥ ६
एवै ज्ञात्वा दयावाधिः परमेशो मनोहरः । अवतारं चक्षाराज् चतुधा स भियाऽन्वितः ॥ ७
पुरा ञतायुगे भाप पर्णाश्ो रघुनन्दनः । सृयवंशसमत्पनो रामो राजीवलोचनः ॥ ८
स रामो लक्ष्मणपखः काकपक्षधरो युव। । तातस्य वचनात्तौ तु विश्वामित्रमनुत्रतौ ॥ ९
य्नसंरक्षणाथांय राहा दत्तौ कुमारको । दान्तौ धनुररौ वीरौ विड्वामित्रमनुव्रती ॥ १०
पथि परव्रनतोस्तावत्ताडका नाम राक्षसी । संगता च बने घोरे तयोव विघ्रकारणाव्‌ ॥ ११

ऋषेरनुज्गया रामस्ताइकां यमयातनाम्‌ । प्रावैशयद्धनुर्वेद विदराभ्यासेन राघवः ॥ १२
यस्य पादतलसपशच्छिला वासवरयोगजा । अहटया गौतमवध्रः पुनर्जाता स्वरूपिणी ॥ १३
विद्वा पित्रस्य यह्व तु स॒प्रहत्ते रयत्तमः । मारीचं च सुबाहुं च जघान परमेषुभिः ॥ १४

ईश्वरस्य धुर्भगरं जनकस्य शे स्थितम्‌ । रामः पञ्चदशे वर्षे षदुषामथ मैथिरीम्‌ ॥ १५
उपयेमे वरिवाहेन रम्यां सतामयोनिजाम्‌ । कृतकृत्यस्तदा जातः सीतां संप्राप्य राघवः ॥ १६

ततो दादश्षवषांणि रेमे रामस्तया सह । सपत्विशतिमे वर्षे यौवराज्यमकरपयत्‌ ॥ १७
राजानमथ केकेयी वरदयमयाचत । तयोरेकेन रामस्तु ससीतः सहलक्ष्मणः ॥ १८
जटाधरः प्रव्रजतां [वषोणीह चतुदश । भरतस्तु द्वितीयेन यौवराञ्याधिपोञस्तुमे॥ १९
जानकीरक्ष्मणसखं रामं प्राव्राजयन्नपः । त्रिरात्रमृदकाहारशतुर्थे] हि फलाशनः ॥ २०
पञ्चमे चित्रकूटे तु रामः स्थानमकस्ययत्‌ । अथ त्रयोदशे वषै पश्चवव्यां महामुने ॥ २१

रामो विरूपयामास शूर्पणखां निज्ञाचरीम्‌ । वने विचरतस्तस्य जानक्या सितस्य च ॥ २?

ती

= =-= +

स्‌ ० ब ज 9 ०० स नका ो-नका त 9 -०

५ एतशिहान्त्गत पाटः ख. क. ग. छ. म. ठ. ड.ण.त थ. दध. पुस्तकस्थः।

६१ षटत्रिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ५०३

आगतो रक्षसस्तां वै हरतु पापविपाकतः । ततो माधासिताष्टम्यां महतं हन्दसंक्फे॥ २१ `
राधवाभ्यां विना सीतां जहार दशकंधरः । तेनेवं हियमाणा सा चक्रन्द कुररी यथा ॥ २५
राम रामेति मां र रज्ञ मां रक्षसा हृताम्‌। यथा शयेनः शुधा कान्तः कन्दन्तीं बतिकं नयेत्‌

तथा कामवरं प्राप्तो रावणो जनकात्मजाम्‌ । नयलयेवं जनकजां जटायुः पक्षिराद्‌ तदा ॥ २६
युयुधे राक्षपेन्द्रेण स रावणहतोऽपतत्‌ । मागेशुक्धनवम्यां तु वसन्तीं रावणालये ॥ २७
संपातिदेशषमे मास आचरूयी वानरेषु ताम्‌ । एकादश्यां महेनदरद्वेः पुरे शतयोजनम्‌ ॥ २८
हतूमाभिशि तस्यां तु र्ङायां पे्यकालयत्‌ । तद्राननिशेषे सीताया दर्शनं हि हनूमतः ॥ २९
दरादश्यां शिशपाक्े हनूमान्पयेवस्थितः । तस्यां निशायां जानक्या विश्वासाय च संकथा॥ ३०
अक्षादिभिच्लयोदषयां ततो युद्धमवतेत । ब्रह्माब्ेण चतुर्दश्यां बद्धः शक्रजिता कपिः ॥ ३१

वहिना पुच्छयुक्तेन लङ्काया दहनं कृतम्‌ । पौणमास्यां महेन्द्राद्रौ पुनरागमनं कपेः ॥ ३२
मागासितमतिपदः पञ्चभिः पयि वासरे; । पुनरागत्य पषठऽहि ध्वस्तं मधुवनं किर ॥ रे
सप्तम्यां प्रत्यभिङ्ञानदानं सवेनिवेदनम्‌ । अष्टम्युत्तरफरगुन्यां मुदे विजयाभिपे ॥ १४

मध्यं प्रप्ते सहस्रांशो प्रस्थानं राघवस्य च । रामः कृत्वा प्रति्ां तु प्रयातो दक्षिणां दिशम्‌१५
तीत्वोऽहं सागरमपि हनिष्ये राप्तसेशवरम्‌ । दक्षिणाशां प्रयातस्य सुग्रीवोऽप्यभवत्सखा ॥ ३६
वासरः सप्तभिः सिन्धोः स्कन्धावारनिवेशनम्‌ । पौ षट्के परतिपदस्तृतीया यावदम्बुधेः ॥ ३७

उपस्थानं ससेन्यस्य राघवस्य बभूव ह । बिभीषणश्चतुर््या तु रामेण सह संगतः ॥ ३८
सुद्रतरणार्थाय पञ्चम्यां मन्त्र उद्यतः । मायोपवेशनं चक्रे रामो दिनचतुष्टयम्‌ ॥ १९
समुद्र दरखाभश्च सहोपायर्भदश्चनम्‌ । ततो दकम्यामारम्भस्रयोदश्यां समापनम्‌ ॥ ४०

चतुदेश्यां सुबेखाद्री रामः सैन्यं न्यवेशयत्‌ । पोणेमास्या द्वितीयान्तं भरिदिनैः सैन्यतारणम्‌ ४१

तीत्वो तोयनिधिं रामो बानरे्वरसेन्यवान्‌ । रुरोध च पुरीं डं सीतार्थं सहलक्ष्मणः ॥ ४२
दती यादिदश्षम्यन्तं निबेशश्च दिनाषएट्कम्‌ । शुकसारणयास्तत्र प्राप्िरेकादश्शीदिने ॥ ४३
पीषासिताख्यद्रादश्यां सेन्यसंख्यानमेव च । शादलेन कपीन्द्राणां सह सारीपवणंनम्‌ ॥ ४४
त्रयोदश्या अमावास्यां लङ्ायां दिवसेखिभिः। रावणः सेन्यसंख्यानां रणोत्साहं तदाऽकरो१५५

पययावङ्दो दौये माघ्ह्धाद्यवासरे । सीतायाश्र ततो भतुमोयामृधादिदशेनम्‌ ॥ ४६
माघद्वितीयादिदिनैः सप्तभियीवदष्टमी । रक्षसां वानराणां च युद्धमासीच संकुलम्‌ ॥ ४७
मापद्ह्णनवम्यां तु रात्राविन्द्रजिता रणे । रामणक्ष्मणयोनोगपाशवन्धः कृतः किल ॥ ४८

आकुटेषु कपीन्दरषु निरुत्साहेषु स्वक्षः । नागपाश्षमिनाशार्थं दश्षम्यां पत्रनोऽनपत्‌ ॥ ४९
कणे स्वरूपं रामस्य गरूडागमनं ततः । एकादश्यां च द्वादश्यां धूम्राक्षस्य वधः कृतः ॥ ५०
तरयोदश्यां तु तेनैव निहत्रः कम्पनो रणे । माघशुक्कचतुर्दहयां यावर्कृष्णादिवासरम्‌ ॥ ५१
बिदिने तु प्रहस्तस्य नटेन विहितो वधः । माघकृष्णद्वितीयायाश्वतुथ्यन्तं त्रिभिर्दिनैः ॥ ५२
रामेण तुमुले युद्धे रावणो द्रावितो रणात्‌ । पञ्चम्या अष्टमी यावद्रावणेन प्रबोधितः ॥ ५१
कुम्भकणेस्तदा चक्रेऽभ्यवहारं चतुदिने । कुम्भकर्णो दिनैः षदभिर्नवम्यास्तु चतुदेश्ीम्‌ ॥ ५४
रामेण निहतो युद्धे बहवानरमक्षकः । अमा्ास्यादिने शोकादवहारो बभूत्र ह ॥ ५५

ग. छ.भ.ठ.ड. दघ. वेदसंहिते। २ण. पर्यकाशयत्‌। ३ छ. ड. श्राद्रललः।४क.ध. ड. च. ष. भ.
इ. त. द. -परतदेन" । ५ ग. "रोषव' ।

९५०५ महामुनिभरीव्यासप्रणीते-- [४ षीतीर्छण्डे

फारुनादिप्रतिषदशतुध्येन्तचतुिमैः । *बिसतन्तुपशरतयो निशाः पच राप्तसाः॥ ५६
पञ्चम्याः सङ्नमी यावदतिकायवधस्तथा । अष्टम्या द्रादश्षी यावभिहती दिभपश्चफात्‌ ॥ ९७
निकृम्भकुम्भावृर््व तु मकराक्षद्धिभिदिनेः। फाल्गुनासितद्वितीयायां दिने शक्रजिता जितम्‌ ५८

तृतीयादिसप्रम्यन्तं दिनपश्चकमेव च । ओषध्यानयनग्यग्राद वहारो बभूव ह ॥ ५९
लतद्भयोदङ्षी यावदिनैः पश्चभिरिन्द्रजित्‌ । लक्ष्मणेन हतो युद्धे भर्यातवबरूपौरुषः ॥ ६०
चतुदश दशग्रीवो दीक्षां रौपाबहारतः। अमावस्यादिने प्रायायुद्धाय दश्षकंधरः ॥ ६१
चैत्शुृपरतिपदः पश्चमी दिनपश्वकेः । रावणे युध्यमाने तु भचरो रक्षसां वधः ॥ ६२
चैत्रषष्ठधा अष्टमी यावन्भहापार्वादिमारणम्‌। चेत्र्ुकनवम्यां तु सौमित्रे शक्तिभेदनम्‌ ॥ ६३
कोपाविष्टेन रामेण द्रवितो दशषकंधरः। द्रीणाद्रिराञ्जनेयेन रक्ष्मणाथमुपाहतः ॥ ६४
द्षम्यामवहारोऽमूद्रामयुद्धे तु रक्षसाम्‌ । एकादश्यां तु रामाय रथं मातरिसारथिः॥ ६५

मेरितो वासवेनाऽऽजावंपयामास भक्तितः । कापवानथ द्वादश्या यावत्छरष्णचतुदंशी ॥ ६६
अष्टादक्षदिने रामो रावणं द्ैरथेऽवधीत्‌। सङ्के तुमुले जाते रामो जयमवाप्वान्‌ ॥ ६७
माधञुहृद्वितीयायाशरैजदृष्णचतुदेशी । सप्ताशीतिदिनान्येव मध्यं पञदशाहकम्‌ ॥ ६८
युद्धावहारः संग्रामो द्रासप्ततिदिनान्यमूत्‌ । संस्कारो रावणादीनाममावास्यादिनेऽभवत्‌ ॥ ६९
वैशाखादितिथौ राम उवास रणभूमिषु । अभिषिक्तो द्वितीयायां लङड्ाराज्ये विभीषणः ॥ ७०
सीताक्द्धिस्वतीयायां देवेभ्यो वरटम्भनम्‌ । हत्वाऽचिरेण लङकशं लक्ष्मणाग्रज एव सः ॥ ७!
गृहीता जानकीं पण्यां दुःखितां राक्षसेन तु । आदाय परया प्रीत्या जानकीं स न्यवतेत ॥ ७
वैशाखस्य चतुर्थ्यो तु रामः पुष्पकमाश्रितः। विहायसा निरृत्तस्तु भूयोऽयोध्यां पुरीं प्रति ॥ ७;

रणे चतुर्दशे वर्पे पञ्चम्यां माधवस्य तु1 मारद्राजाश्रमे रामः सगणः समुपाविशत्‌ ॥ ७४
नन्दिग्रामे तु षष्ट्यां स भरतेन समागतः । सपतम्यामभिषिक्तोऽपोभूयोऽयोध्यां रघरहः ॥ ५५
दशैकाधिकमासांशतु्दशाहानि मेथिली । उवास रामरहिता रावणस्य निवेशने ॥ ७६

दिवत्वारिंशवर्षे तु रामो राज्यमकारयत्‌ । सीतायाश्च जयल्चिशद्रत्सराणि तदाऽमवन्‌ ॥ ७७
स चतुरदशषवर्षान्ते रविश्य स्वरं पुरी पयुः। अयोध्यायां समुदितो रामो राबणहारणः ॥ ५८
भ्रातृभिः सहितस्तत्र रामो राज्यमथाकरोत्‌ । राज्यं प्रु्रतस्तस्य पुरोधा बदतां वरः ॥ ५७९
अगस्त्यः कुम्भसंभृतिस्तमागन्ता रघोः पतिम । तद्रक्याद्रघुनाथोऽसो करिष्यति हयक्रतुम्‌ ॥ ८०
तस्याऽऽगमिष्यति हय आश्रमे तव सुरत । तस्य योधाः प्रमुदिता आयास्यन्ति तवाऽऽश्रम॥८!
तेषामग्रे रामकथाः करिष्यसि मनोहराः । तैः साकं त्वभयोध्यायां गन्तासि तवं द्विजष॑भ ॥ ८२
दष्टा राममयोध्यायां पद्मपत्रनिमेक्षणम्‌ । तत््षणादेव संसारवाधिनिस्तारवान्भव ॥ ८
इत्युक्तवा मां युनिवरो लोभश्ः सवैवुद्धिमान्‌ । उवाच ते किं प्रष्टव्यं तदृहमवदं हितम्‌ ॥ ८५
वातं त्वत्कृपया सर्वं रामचाितरिमन्रतम्‌ । त्वत्मसाद।दवाप्स्येऽहं रामस्य चरणाम्बुजम्‌ ॥ ८५
मया नमस्कृतः पश्च(लगाम स मरनीश्वरः । तत्मसादान्मया पराप्तं रामस्य चरणाचंनम्‌ ॥ ८६

^ क.स.च.अ.घ.ठ ण. त. थ, द्‌. ध. पुस्तकेषु “बिसतन्तुपरभृतयः ” इत्र * हन्द्रभिलमभृतिस्तत्र ' एप
पाठो वतेते ।

'७- ज कथ -9- ~

१. प्राप श्यधः स्यितः । २ड.य. "वर्चया" । ३ क.स.ग.प.ड.च.छ.ज कसष.म.ट.ठ. डद. ण.7
थ.ध दुष्टदती ।

। ,

१७ सप्रिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ | ५०९

सोऽहं स्मरामि रामस्य चरणावन्वहं गृहः । गायामि तस्य चारित्र हुश्हरतन्धितः ॥ ८७
पावयामि जनानन्यान्गानेन स्वान्तहारिणा । हृष्यामि तन्पुनेर्वाक्यं स्मारं स्मारं तदीक्षया ॥ ८८
धन्योऽहं कृतकृत्योऽहं सभाग्योऽहं महीतले । रामचन्द्रपदाम्भोजदिदक्षा मे भविष्यति ॥ ८९
तस्मात्सवोत्मना रामो भजनीयो मनोहरः । बन्दनीयो हि सर्वेषां संसाराग्धितितीषेया ॥ ९०
तस्माधूयं किमथ वे पराप्ताः को वा नराधिपः । यागं करोति धर्मात्मा हयमेधं महाक्रतुम्‌ ॥ ९१
तत्सर्वं कथयन्तत्र यान्तु वाहस्य पाटने । स्मरन्तु रघुनाथाद्धि स्मृत्वा स्मृत्वा पुनः पुनः॥९२
हति वाक्यं समाकण्य मुनेषिस्मयमागताः । रघुनाथं स्मरन्तस्ते भोचुरारण्यकं मुनिम्‌ ॥ ९३
इति श्रीमदापुराणे पारे पातालखण्डे देषवात्स्यायनसतवादे राफश्वमेे भ्रीरामचारेत्रकथनं नाम षटूतरिशोऽध्यायः ॥३६॥
आदितः शोकानां समर्यङ्ाः-- १२९८५

मरम

सथ सप्त्िश्चो ऽध्यायः ।

1

शेष उवाच-
पृष्ठा मुनिवर्येण रामचारितरमुत्तमम्‌ । धन्यं सभाग्यं मन्वानाः परोचुरात्मानमादरात्‌ ॥

जना ऊचुः-
पविभ्रिता बयं सर्वे दशनेन तवाधुना । यद्रामकथयाऽस्मान्बे पावयस्यधुना जनान्‌ ॥ २
छ्णुष्व वचनं तथ्यं भवन्तरह्मपिसत्तम । त्वया पृष्टं यदस्मभ्यं सर्वं तत्कथयाम वे ॥ ३
अगस्त्यवाक्याच्छरीरामो विप्रहत्यापनुत्तये । यागं करोति सुमहान्सवेसं मारसंभृतम्‌ ॥
तं पालयानाः सर्वे प त्वदाश्रममुपागताः । अश्वेन सहिता विग्र तज्नानीदि महामते ॥ ५
हति वाक्यं समाकण्यं मनोहारि रसायनम्‌ । अत्यन्तं हषमापेदे ब्राह्मणो रामभक्तिमान्‌ ॥ ६
अथ मे फलितो दक्षो मनोरथश्रियाऽन्वितः । अच मे जननी मां यत्सुषुबे, तद भृतम्‌ ॥
अथ राञ्य॑ मया पाप् कण्टैश्च विजितम्‌ । अद्र कोशाः सुसंपना अद्य देवाः सुतोषिताः।॥। ८
अपनिहो्रफलं त्वच भाप्तं मे हविषा हृतम्‌ । यद्रक्षये रामचन्द्रस्य चरणाम्भोरुहोयुंगम्‌॥ ९
पो निदं ध्यायते स्वान्ते अयोध्यायाः पतिः प्रभुः । समे दग्गोचरो नूनं भविष्यति मनोहरः॥
हनमान्मां समालिद्धग्य प्रयते कुशलं मम । भक्ति मे महतीं दृष्टा तोषं पराप्स्यति सत्तमः ॥ ११
इति वाक्यं समाकर्ण्य हनूमान्कपिसत्तमः । जग्राह पादयुगलं युनेरारण्यकस्य ह ॥ १२
सवामिहनूमान्विपर्षे सेवफोऽहं पुरः स्थितः । जानीहि रामदासस्य रेणुकसपं मूनीश्वर ॥ १२
तयुक्तवति तस्मिन्यै मुनिः परमहषितः । आलिलिङ्ग हनूमन्तं रामभकत्या सुशोभितम्‌ ॥ १४

(9 ^

उभौ मेमविनिभिनाबुभावपि सधाष्ुतौ । स्थगितौ चित्रटिसिताविव तत्र बभूवतुः ॥ १५
उपविष्टौ कथास्तस्य चक्रतुः सुमनोहराः । रघूनाथपदाम्भोजमीतिनिभेरमानसो ॥ १६
हनृमांस्तयुबाचेदं वचो विविधक्षोभनम्‌ । आरण्यकं मुनिवरं रामाङ्धिध्याननिथतम्‌ ॥ १७
स्वामिञरयं दशरथकुठैहीराङ्रो महान्‌ । रामभ्राता महाशरः शश्र प्णमत्यसौ ॥ १८
रवणो येन निहतः सर्रोकभयकरः । कृताश्च सुखिनः सर्वे मुनयः सुतपोधनाः ॥ १९
एष पुष्कलनामा त्वां नमत्युद्धटसेषितः । येनाधुना महावीरा जिताः समरमण्डले ॥ २०

-----------=--~--~~ = =-= ~ 0.

[र

क च ~ग

१, ज.वेदाः। २ग.छ.ठ. इ. द्‌. ध. सप्रच । रद्‌. `लदीपार्क्‌ ।
६४

५०६ पहायूनिश्रीव्यासपणीत- [ ४ पाताटलण्डे-

जानी्ेतं बहुगुणं रामामात्यं महाबलम्‌ । पाणपियं रधुपतेः सद्ग धमेकोविदम्‌ ॥ २१
सुषाहुरयमत्युग्रो षेरिवंशदबानरः । रामपादाजरोम्बो नमति त्वां महायशाः ॥ १२
समदोऽप्येष पावेत्या दत्तरामारधिसेवया । प्राप्तोऽधूना स्वसंसारवाधिनिस्तरणं ७4 ॥ २३

सत्यवान्राममश्वं यः पाप्तमाशरुत्य सेवकात्‌ । राज्यं निवेदयामास स त्वां प्रणमति क्षित। ॥ २४
इति वाक्यं समाकण्यं समालिङ्गनमादारत्‌ । चकाराऽऽरण्यक ऋषिः स्वागतं फटकादिना २५
ते हृष्टास्तत्र वसाति चकरमनिवराश्रमे । भातनित्याियां त्वा रेवायां ते महो्रमाः ॥ २६
नरयानमथाऽऽरोप्य सेवकैः सहितं निम्‌ । शभुघ्रः परापयामासायोध्यां रामढृताखयाम्‌ ॥ २७

स दूरं नगरीं दृष्टा सूयवंशरपोषिताम्‌ । पदातिरभद्ेगदरूधुनाथदि दृक्षया ॥ २८
समाप्य नगरीं रम्यामयोध्यां जनशषोभिताम्‌ । मनोरथसहतेण संरूढो रामदशंने ॥ २९
ददशं तत्र सरयूतीरे मण्डपशोभिते । रामं दूबादलश्यामं कञ्जकानितित्रिलोचनम्‌ ॥ ३०

मृगश्च कटो रम्यं धारयन्तं भियाऽन्वितम्‌ । ऋषि्न्देग्यासमुख्यैरतं शरेः स॒सेवितम्‌ ॥ ३!
भरतेन स॒मित्रायास्तनुजेन परिवृतम्‌ । ददतं दीनसंघेभ्यो दानानि पराथितानि तम्‌ ॥ ३२
विरोक्य।ऽऽरण्यकाहयोऽसौ कृताथ इत्यमन्यत । परह्ठोचने पग्मदलसम्राने रामलोक्रके ॥ ३३
अद्य मे स्ैशाल्रस्य ज्ञातत्वं बहु साथकम्‌ । येन श्रीरामपाह्ञाय प्राप्तोऽयोध्यां पुरीमिमाम्‌ ॥३४
इत्येवमारिवचनानि बहूनि हृष्टो रामादधिदशेनयुह्पितगात्रशोभी ॥

परायाद्रमेश्वरसमीपमगम्यमन्येयोगिश्वरेरपि विचारपरेः सुदूरम्‌ ॥ १५

धन्यो ऽहम रामस्य चरणाधक्षिगोचरौ । करिष्यामि वचो रम्यं वदत्रापमवेक्षयन्‌ ॥ ३६
रामोऽपि बाडवभ्र्ै जन्तं स्वेन तेजसा । तपोमृतिधरं वीक्ष्य पर्युत्थानमथाकरोत्‌ ॥ ३७
रामचन्द्रस्तस्य पादौ सचिरं नतवान्महान्‌ । ब्रह्मण्यदेव पावितं तम्य तनोमरम ॥ ३८
इति वाक्यं वदंस्तस्य पादयोः पतितः परभः । सुरामुरनपन्पोलिमणिनीराजिताङधिकः ॥ ३९
प्रणतं तं व्रपश्रेष्ठ बाडवेन्द्रो प्रहातपाः । ग्रहीता भजयोमंध्यमारिरिङ्ग परियं प्रभुम्‌ ॥ ४०
कौशचलयातनयस्तं वा उचैर्मणिमयासने । संस्थाप्य च पदोयुग्मं जलेनाप्ताख्यत्परथु;ः ॥ ४१

पादावनेजनोदं तु मस्तकरेऽधाद्धरिः स्यम्‌ । पवित्रितोऽद् सगणः सकुटुम्ब इति घरुवन्‌ ॥ ४२
चन्दनेन विचिप्याथ गां च प्रादात्पयास्विनीम्‌ । उवाच च वचो रम्यं देवदेबेनद्रसेवितः ॥ ४१
स्वामिन्पखो मया बाजिपमेधसंज्ञः क्रियेत ह । सोऽयं त्वच्चरणायानादशथ पर्णा भविष्यति ॥ ४४
अय पे ब्रह्महलयोत्थपापहानं करिष्यति । अश्वमेधक्रतुयुष्मचरणेन पतित्रितः ॥ ४५
इति वाकयं बरबाणं तै राजराजेन्द्रसेषितम्‌ । आरण्यक उवाचेदं हसन्माध्न्या गिरा मुनिः ॥ ४६
स्वापिस्तव्र तु युक्तं हि बचो ब्रह्मण्य भूमिप । त्वन्पूतयो महाराज ब्राह्मणा वेदपारगाः ॥ ४७
स्वं वेद्राह्यणपूजादिकममकारथं करिष्यसि । ततोऽखिला पा विपरान्पूजयिष्यन्ति भूमिप ॥ ४८

लयोक्तं यन्महाराज विप्रह्योपनुत्तय । यागं करीपि विमलं तत्त हास्यकरं वचः ॥ ४९
तभामस्मरणान्पृढः सर्मशाद्धविवजितः। सर्वपापाभ्धियुक्तीये स गच्छेत्परमं पदम्‌ ॥ ५०

सश्ेदेतिहासानां सारार्थोऽयमिति सुषुटम्‌ । यद्रापनामस्परणं क्रियते पापतारकम्‌ ॥ ५!

तावद्रमैन्ति पापानि ब्रह्महत्यासमानि च । न यावत्मोच्यते नाम रामचन्द्र तव स्फुटम्‌ ॥ ५"

[श्रत्वम्नामगर्जनं श्रुत्वा महापातकञ्ञ्ञराः ]। परायन्ते महाराज कृत्रचित्स्थानलिप्सया ॥ ५१
+ एतजिहान्तरीतः पाटः क. ख, ग. च. ज. म.ठ. ड, ण. त.थ. द. ध. पृस्तकश्थः ।

१८ अष्त्रिशोऽध्यायः ] पग्रपुराणम्‌ । ५०७

तस्माच कथं हत्या महापुण्यदद शन । राम त्वत्सुकथां श्रत्वा पूतः सर्वो भिष्यति ॥ ५४
मया पूर्व ङृतयुगे गङ्गायास्तीरवासिनाम्‌ । ऋषीणां मुखतो वाक्यं श्रुतमस्ति पुराविदाम्‌ ॥ ५९
ताबत्पापाभियः पुंसां कातराणां सुपापिनाम्‌ । यावन्न वदते वाचा रामनाम मनोहरम्‌ ॥ ५६

तस्माद्न्योऽहमधुना मम संखतिनाशनम्‌। सांप्रतं सुलभं रामचन्द्र त्वदशचनादमूत्‌ ॥ ५७

इत्यक्तवन्त स मुनि पूजयामास तत्र बे । स्वे मुनिजनाः साधु साधु वाक्यमिति वन्‌ ॥ ५८
शेष उवाच--

अंत्राऽऽश्र्यमभूचततु तन्मे निगदतः शृणु । वत्स्यायन पुनिशभरेष्ठ राभभक्तिपरायणः ॥ ५९

रार दृष्टा महाराजं यादशं ध्यानगोचरम्‌ । अत्यन्तं हषेमापन्नो जगाद स युनीश्वरान्‌ ॥ ६०
पुनीश्वराः शृणुत भो मद्राक्यं य॒मनोरमम्‌ । मादृशः को सु भूलोके भविष्यति सुभाग्यवान्‌।।६१
नास्ति ममर समः कोऽपि न जातो न भविष्यति। यद्राममभद्रो नत्वा मां खागतं परिपृष्टवान्‌ ६२
यत्पादपङ्कजरजः शरुतिमरग्यं सदेव दि । सोऽ प्रत्पादयोः पाथः पीवा पूतममन्यत ॥ ६३
एवं प्रवदतस्तस्य ब्रह्मस्फोटोऽभवत्तदा । [+निगेतं तद्धवत्तेजो विवेश रघुनन्दने ॥ ६४
पदयतां सर्षरोकानां सरयरवीरमण्डपे ]। सायुज्यमुक्ति सपाप दुरेमां योगिभिजनेः ॥ ६५
दिवि तृय॑निनादोऽभृद्रीणानादोऽभवत्तद्‌ा । पुष्यदृष्टिः पपाताग्रे परयतं चित्रमदुतम्‌ ॥ ६६
पुनयोऽप्येतदीक्षित्वा भरशंसन्तो मुनीश्वरम्‌ । कृताथ।ऽयं मुनिश्रेष्ठो यद्रामवपुषीक्षितः ॥ ६७

इति श्रीमहापूराणे पामे एतालखण्डे शेषवात्स्यायनसंवदे रामाश्वमेध आरण्य कमूने; सायुज्यमुक्तिकथनं ।

नाम सप्र्धो ऽध्यायः ॥ ३७ ॥

आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः-- १३०५२

अथाश्त्रिश्चो ऽध्यायः ।

व्यास उवाच--
एतदाख्यानकं श्वत्वा वात्स्यायन उदारधीः । परमं हषमपिदे जगाद्‌ च फएणीश्वरमू ॥ !?
वात्स्यायन उवाच-
कयां संशचण्वतो महयं विनास्ति फणीश्वर ! रघुनाथस्य भक्तातिहारिकीतिकरस्य वै ॥ २
धन्य आरण्यको नाम मुनिर्वेदधरः परः । रघुनाथं समालोक्य देहं त्याज नश्वरम्‌ ॥ ३
ततो राहो हयः कुत्र गतः केन नियभ्रितः । कथं तत्र रमानाथकीतिजाता फणीश्वर ॥ 9
सर्वं कथय मे तथ्यं सर्ह्णोऽस्ि यतो भवान्‌ । धराधरपुधोरी साक्षात्तस्य स्वरूपधृत्‌ ॥ ५
व्यास उवाच-

इति वाक्यं समाकण्यं बरहृष्टेनान्तरात्मना । उवाच रामचारितरं ततद॒कथोदयम्‌ ॥ ६
शेष उवाच- |

साधु एच्छसि विपे रघुनाथगुणान्पुहुः । शरुतानश्रुतवत्कृत्वा तेषु लोटुपतां दधत्‌ ॥ ७

ततो निरगमदाहः सैनिकै्बहुभिर्तः । रेवातीरे मनोहरे पुनिहन्दनिषेषिते ॥ ८

ॐ अडभाव आपृ; । + एत्बिहान्तगेतः पाठो ग. छ. द. द. पुस्तकस्थः ।
भि
१द्‌. अयश्च ।

५०८ महायुनिश्रीव्यासपणीत-- [ ४ पाताटखण्ड-

सेनाचरास्ततः सर्वे यत्र वाहस्ततस्ततः । परसपेन्ति निरीक्षन्तस्तन्मार्ग रणफोषिदाः ॥ ९
वाजी गतोऽथ रेवाया हदेऽगाधजटान्धिते । भाखे स्वणेभवं पत्रं धारयन्पूजिताङ्गकः ॥ १५
ततो जे ममजासो रापचन्द्रहयो वरः । तदा सर्वे महाश्रास्तत्र विस्मयमागताः ॥ ११
तैः परस्परमेवोच कथं हयसमागमः । कोऽ गन्ता जले वाहमानेतु तं महोदयम्‌ ॥ १२
इति यावत्सयुद्धिा मच्रयन्ते परस्परम्‌ । तावद्रीरशतेः साधमाजगाम रघोः पतिः ॥ १२

तान्सवां निविपनस्कान्स दृष्टा शत्रु्रसंहितः । पपरच्छ मेघगम्भीरवाचा वीरशिरोमणिः॥ १४
ङं स्थितं निलिरेरंत्र युष्माभिः संघशो जके । कृत्राछ्लो रधुनाथस्य स्वणंपत्रेण शोभितः॥ १५
जले किं निममज्ासौ हनो वा केन मानिना । तन्मे कथयत तिप्रं कथं युयं विभोहिताः ॥ ११

दोष उवाच-
इति वाक्यं समाकण्यं राज्ञो रघुप्ररस्य ते । कथयामासुस्तं सर्वे वीराः शूरशिरोमणिम्‌ ॥ १७
जना ऊचुः-
सरामिन्वय॑ न जानीमो युदुतेमभध्रजले । नमम ततो नाऽऽयाद्धयस्तव मनोहरः ॥ १८
त्वमेव तत्र गतस्त्रमं वाहमानय वेगत श्च््यस्माभिस्तत्र गन्तव्यं त्क्या सार्धं महामते ॥ १९

इति शरुत्वा वचस्तेषां सैनिकानां रपः । सेदं पाप्य जनान्परयञ्जलसंतरणोध्तान्‌ ॥ २०

उवाच मत्रिमुख्यं स फ कतेव्यमतः परम्‌ । कथं बाह्य सेभासिरभषिष्यति तथा वद्‌ ॥ २

के तत्र शुराः संयोज्या जटेऽन्ेषयितुं हयम्‌ । को बाऽऽनयिष्यते बाहं केनोपायेन त्रदं ॥ २२

इति राङ्ञो वचः शरुत्वा सुमतिमेत्रिसत्तमः । उवाच समये योग्य शवुद्रं हरषयश्निव ॥ २१
समतिराच--

स्वामिन्नस्ति तव श्री पञ्शक्तिरदुतकमंणः । पातालगमने रक्तिजलमध्यादिहं स्फुम्‌ ॥ २४

अन्यच पृष्कटस्यापि शक्तिरस्ति महात्मनः । हनूपतोऽपि रामस्य पादसेवापरस्य च ॥ २५

तस्मायुयं तत्र गत्वा हयमानयत्‌ युवम्‌ । यतो भद्ाहमेधो रघुनाथस्य धीमतः ॥ २६
रेष उवाच--

इति वाक्यं समाश्रुय श्रः परवीरहा । खयं विश तौयान्तदेनूमत्प॒ष्कलान्वितः ॥ २७

याबलटं वशासो तावत्पुरमहश्यत । अनेको्ानशोभाल्यममेयं पुटभेदनम्‌ ॥ २८

तत्र माणिक्यखचिते स्तम्भे सणमये हयम्‌ । बद्धं ददश राभस्य स्वणेपत्रसुशोमितम्‌ ॥ २९
खियस्तत्र मनोहारिरूपधारिण्य उत्तमाः । सेवन्ते सुन्दरीमेकां पयेङ्क सुखमास्थिताम्‌ ॥ ३०
तान्दषटरा ताः जियः सवाः प्राबोचन्स्वरामिनीं प्रति। [#एते पीवरवर्माणो मांसपृष्टक रेवराः १
भविष्यन्ति तवर शरषटमाहारस्य फलं महत्‌ । ] एतेषां शोणितं स्वावु पुरुषाणां गतायुषाम्‌ ॥ २
एतद्रचः समाकण्ये सेवनं वराऽङ्गना । जहास किचिद्रदनं नतयन्ती शुवाऽनधा ॥ ३१
तावेन्रयस्ते सपाप्ताः सनाहश्रीविशोभिताः । शिरल्राणानि दधतः शौर्यवी्यसमन्िताः ॥ ३४

नमशवकुमंहात्मानः सर्गे देववरङ्गनाः । किरीटमणिनिद्यतद्ोतितादपियुतास्ततः ॥ २६

एक मिं

गाया ता-ता णना ना जा काका ००७

१. अ. जलान्तर्वै वादंने।२द "ययु" । २. शीघ्रं। ४क.ख.घ.द.च.छ.म.ट. ठ. ड... तः
थ. ध. मणिमये । ग. भमेमये {५ द. "तेऽ्यवर्ष्पतयसो मां ` ।

१८ अष्टन्रिशोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । ५०९
हा तान्पपच्छ पुरुषान्सरवंशेष्ठा सुभामिनी । के यूयमत्र संप्राप्ाः कथं चापधरा नराः ॥ ३७

परत्स्यरै सबैदेवानामगम्यं मोहनं महत्‌ । अत्र भाप्तस्य तु कापि निरृत्तिने भवेत्पुनः ॥ ३८

अहवोऽय॑ कस्य राज्ञो बे कथं चामरवीजनः । स्वणपत्रेण शोभाल्यः कथयन्तु ममाग्रतः ॥ ३९
शेष उवाच-

हति तस्या वचः शरुत्वा मोहनाक्षरसंयुतम्‌ । हतमांस्तां पत्युवाच गतभीः प्रहसनिव ॥ ४०

वयं ग्रै किंकरा राहसरैरोक्यस्य शिखापणेः । निखोकी य॑ प्रणमते सवेदेवशिरोमणिम्‌ ।॥ ४१

राभमद्रस्य जानीध्वं हयमेधमवतितुः । पचन्तु वाहमस्माकं कथं बद्धो वराङ्गने ॥ ४२

बयं स्वीख्कुशलाः सवेशस्राञ्वकोविदाः । नयिष्यामो बलाद्राहं [हत्वा तत्मतिरोधकान्‌॥ ४३
इति वाक्यं समाकृण्ये पुवङ्गस्य वराङ्गना । ] विवरस्था परत्युवाच हसन्ती बाक्यकोविदा ॥ ४४
पमथाऽऽनीतमिमं बाहं न को मोचयितुं क्षमः ।-वषोयुतेन निरितैबांणेः कोटिभिरुच्छिखेः ॥ ४५

परं रामस्य पादालसेवकीकमेकारिणी । न ग्रहीष्यामि त्राह राजराजस्य धीमतः ॥ ४६
म्रहानविनयो जातो मम नेत्रयाः सुबाजिनः । क्षमताद्रामचन्द्रस्तच्छरण्या भक्तवत्सलः ॥ ४७
युयं हि्टस्तत्पुरुषा हया तस्य रक्षितुः । याचध्वं बरमप्राप्यं देवानामपि सत्तमाः ॥ ४८
यथ! मेऽमीवमत्युग्ं क्षमेत पुरुषोत्तमः । व्रीडां लयक्लाऽखिखां सवर इृण्वन्तु वरमुत्तमम्‌ ।॥ ४९
तस्या वचः परं शरुत्वा हनूमाभिनगाद ताम्‌ । रघुनाथप्रसादेन सवेमस्माकमूनितम्‌ ॥ ५०

तथाऽपि याचे वरमेकमुत्तमं विधेहि तन्मे मनः समीहितम्‌ ।

भवे भवरे नो रधुनाथकः पति्वेयं च तत्कमेकराश्च किंकराः ॥ ५१
एतद्वः समाकण्यं पुवङ्गस्य तद।ऽङ्गना । उवाच वाक्यं मुरं प्रहस्य गुणपूमितम्‌ ॥ ` ५२
भवद्धिः प्राथितं यकत दुभ सर्वदैवतैः । तद्धविप्यतयसेदेहः सेवकास्तद्रघोः पतेः ॥ ५३
अथापि वरमेकं र दास्यामि कृतहेलना । रघुनाथस्य तुष्टययं तहतं मे भविष्यति ॥ ५४
अपरे वीरमणिभृपो महबलसमन्वितः । ग्रहीष्यति भवद्राहं शिवेन परिरक्षितः ॥ ५५
तन्यार्थं महासर मे शह्वीत सुमहाबलाः । द्वैरथे स तु योद्धव्यः शरुघ्रेन त्वया महान्‌ ॥ ५६
इदमल्ं यदा त्वं तु क्षपयिष्याकषि संगरे । अनेन पतो रामस्य स्वरूपं ज्ञास्यते पुनः ॥ ५७

हात्वा त॑ वाजिनं दक्वा चरणे प्रपतिष्यति । तस्मादृह्वीत चासं तन्मम वेरिविदारणम्‌ ॥ ५८
तच्छत्वा रघुनाथस्य भ्राता जग्राह चास्ञकम्‌ । उद ख्ुखः पवित्ाङ्गो योगिन्या दत्तमद्ुतम्‌॥९९
तत्पाप्यासरं महातेजा बभूव रिपुकरनः । दुष्मधृष्यो दुराराध्यो बेरिवारणसच्छरणिः ॥ ६०
तां नत्वा राघश्रष्ठः शबघ्रो हयसत्तमम्‌ । शदीत्वाऽगाजलात्तस्मद्रेवातीरे सृखोचिते ॥ ६!
दृषा सैनिकाः सवे महृष्टङ्गा पुदाऽन्विताः । साधु साधु मशंसन्तः पमच्छदेयनिगेमम्‌ ॥ ६२
हनूमान्कथयामास हयस्याऽऽगमनं महत्‌ । बरमा च तेभ्यो वे तेऽपि श्रुत्वा मुदं गताः ॥ ६२
इति श्रीमहापुराणे पान्न पाताटखण्डे शेषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेषे जलमध्यद्रादप्राततिनामा्टतरशो ऽध्यायः ॥ ३८ ॥

आदितः शोकानां समष्यड्ाः- १३११५

न

एताशथेहान्तगतः पाठः क. ख. ग. छ. ज. न. ठ. ड. त. थ. द्‌. ध. पुस्तकस्थः ।

१द्‌. 'हावीरस ।

५१० पहायुनिश्रीव्यातपणीतै-- [ ४ पाताशखण्डे-

अयैकोनसखत्वारिंशोऽध्यायः ।

वलते

तेष उवाच-
निनदत्यु शृदङ्गेषु बीणानादेन स्वेतः । युक्तो बाहस्वतो देवपुरं देवविनिमितम्‌ ॥
यत्र स्फाटिककुङ्यानां रचनाभिगरहा वरृणाम्‌ । हसन्ति विन्ध्यं विमलं पवेत नागसेषितमरू ॥ २
राजतानि गहाण्यत्र दृश्यन्ते प्रकृतेरपि । विचित्रमणिसंनद्धा नानापाणिक्यगोपुराः ॥ }
पिन्यो यत्र छेकानां गेहे गेहे मनोहराः । हरन्ति चित्तानि नृणां पुखपद्मकलक्तिताः ॥ ४
पश्रागपणिर्त्र गेहे गेहे सुभूमिषु । बद्धः संलक्ष्यते विप्र तदोषएटस्पधया नु किम्‌ ॥ ८
क्रीडा रलाः प्रत्यगारं नीलरत्नविनिषिताः । कषेन्ति शङ्कं मेघस्य मयूराणां कलापिनाम्‌ ॥ ६
हसा यत्र नृणां गेहे रफाटिकेषु नियन्त्रिताः । कुवन्ति मेधान्नो भीतिं मानसं न स्मरन्ति च ॥७
निरन्तरं शिवस्थाने ध्वस्तं चन्द्रिकया तमः । शुष्धदृष्णविभेदो न पक्षयोस्तन्न वै नृणाम्‌ ॥ ८
तत्र बीरमणी राजा धामिकेष्वग्रणीमहान्‌ । राज्यं करोति विपुरं सवेभोगसमन्वितम्‌ ॥ ९
तस्य पुत्रो महाशरो नाच्ना रुक्माङ्गदो बरी । वनिताभिगेतो रम्यदेहाभिः कीडितुं बनम्‌ ॥ १०
तासां प॑ञ्जीरसंरावः केङूणानां रवस्तथा । मनो हरति कामस्य किमन्यस्य कथा प्रभो ॥ ११
बनं जगाम सुपहत्सुपुष्पनगसंयुतम्‌ । सदारिवकृतावासयतुषटै विराजितम्‌ ॥ १२
चम्पका यत्र बहुशः फुदकोरकशचोभिताः । बन्ति कामिनां तत्र स्टच्छयार्ति विलोकिताः॥ १३
चूताः फलादिभिनेत्रा मञ्जरीकोरिसंयुताः । नागाः पुन्ागदक्षा् शालास्तालास्तपखकाः १४
फोकिङानां समारावा यत्र च श्रुतिगोचराः । सदा मधुपश्षङारगतनिद्राः सुमदिकाः ॥ १५
दाडिमानां समृहाश्च कर्णिकारैः समन्विताः । केतकीकानकीवन्यहृक्षराभिविराजिताः ॥ १६
तस्मिन्वने भमद संयुतचित्तदरति-
गौयन्कलं मधुरवाग्विचिकीषेयोचेः ।
उद्यत्कुचाभिरमितो वनिताभिरागा
च्छोभानिधानवपुरुज््ितभी विशेषः ॥ १७
कश्चित्तं दृत्यविच्ाभिस्तोषयन्ति स्म शोभनम्‌ । काशिद्रानकलामिध काथिद्राक्चतुरोचितैः ॥
भूरंङ्याऽपराः काश्चित्तोषयामायुरुन्मदाः । परिरम्भणवातुर्थस्तं हृष्टं बिदधुः जियः; ॥ १९
ताभिः पुष्पोच्चयं कृत्वा भूषयामास ताः सिः । वाण्या कोमल्या शंसन्नेमे कामवपुषेरः ॥ २०
एवं प्रदरते सम्रये राजराजस्य धीमतः । प्रायात्तदनदेश्षं स हयः परमशोभनः ॥ ११
तं स्वणेपत्ररचितेकरलाटदेश्ं
गङ्गासमं पुषणङुङ्कमपिज्ञराङ्गम्‌ ।
गत्वा(त्या) समं पवनवेगतिरस्करिण्या
ष्टा लियः परमकौतुकधामदेहम्‌ ॥ दद
[रा क
# आवै इडागमः ।
राका का
५ द्‌, 'मभुर' । २ थ. कोकिलानां । ३ त. ` कीचम्पदर । द. ` कीकल्यवृ ।

६९ एकोनचत्वारिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ५११
उचुः पातिं कमलमध्यपिशङ्गवर्णा-

स्ताप्राधरमतिभयाहतबिदुपाभाः ।
दन्त्रजप्॑मितहा स्यसुशोभिवक्त्राः
कामस्य बाणनयनादिविमोहनाभाः ॥ २६३

निय उचः-- णित
कान्त ए महानवां स्वणेपत्रैकशोभितः । कस्य बा भाति शोभाक्यो गृहाण स्वबरादिमम्‌ ॥
ष उवाच-

तदुक्तं बच आक्ण्यै रीलारलितलोचनः । जग्राह हयमेकेन करपगरेन ील्या ॥ २५
बाचयित्वा भालपत्रंस्पष्टवणंसमन्वितम्‌ । जहास महिलामध्ये जगाद वचनं पुनः| २६
सक्माङ्गद उवाच-

पृथिव्यां नासि मे पित्रा समः शायेण च भरिया । तस्मिन्रा्ि कथं धत्त उत्सेकं रामभूमिप२७

यस्य रक्षां प्रकुरुते सदा रुद्रः पिनाकधृत्‌ । य॑ देवा दानवा यक्षा नमन्ति मणिमोरिभिः ॥ २८
कुरुताद्राजिमेधं वै जनको मे महाबलः । यात्वेष वाजिशाखायां बघ्रन्तु मम उद्रगः ॥ २९

इति बाक्यं समाकण्यं महिलास्ता मनोहराः । प्रहषवदना जाताः कान्तं तु परिरेभिरे ॥ ३०
ृदीत्वा त॑ हयं पुत्रो राहो दीरमणेमहान्‌ । पुरं पत्नीसमायुक्तो महोत्साहमवीविशत्‌ ॥ २१
पदङ्कध्वनिषु भोचैराहतेषु समन्ततः । बन्दिभिः संस्तुतः भरागात्सरपितुमैन्दिरं महत्‌ ॥ ३२
तस्मै स कथयामास ह्यं नीतं रघोः पतेः । वाजिमेधाय निक्तं सखच्छन्दगतिमद्ुतम्‌ ॥ ३१

रक्षतं शशरुसूदेन महाबलसमेतिना । तच्छ्रत्वा वचनं तस्य नृपो वीरमणिमहार्‌ ॥ ३४

नातिपरधांसयामास तत्क सुमहामतिः । नीत्वा पुनः समायातं चोरस्येव विचेष्टितम्‌ ॥ ३५

कथयामास जामात्रे शिवायाद्धतकमंणे । सक्माङ्कदधरायाङ्गभरषाय चन्दरश्ोभिने ॥ ३६

तेन संमच्रयामास नृपो बीरमणिर्महान्‌ । पुत्रं महत्कमे विनिन्धं महतां मतम्‌ ॥ १७
शिव उवाच-

राजन्पुत्रेण भवतः कृते कमे महाद्ुतम्‌ । योऽजीहरन्महावाहं रामचन्द्रस्य धीमतः ॥ ३८

अद युद्धं पहद्धाति सुरायुरविमोहनम्‌ । शत्रुघ्न महाराहा वीरकोय्येकराक्षतुः ॥ ३९

प्रया यो धीयते स्वान्ते जिहया भोच्यते हि यः । तस्य रामस्य यञ्ञाङ्गं जहार तव पुत्रकः ॥४०

परमत्र महालाभो भविष्यति रणाङ्गणे । यद्रापचरणाम्भोजं द्रष्यामः स्वीयसेवितम्‌ ॥ ४१

अत्र यत्नो महान्कार्यो हयस्य परिरक्षणे । नयिष्यन्ते बणाद्राहं मया रक्ितमप्यमुम्‌ ॥ ४२

तस्मादिमं महाराज स्येन सह संनतः । षाजिनं शोभनं द्वा पर्षस्वाङ्धियुगं ततः॥ ४१

इति वाक्यं समाकण्यं रिवस्य स नृपोत्तमः । उवाच तं सुलन्रादिवन्यपादाम्बुजद्रयम्‌ ॥ ४४
वीरमणिरुवाच-

परत्रियाणामयं धर्मा यत्मतापस्य रक्षणम्‌ । तदसौ कान्तुपुधुक्तः करतुना हयसंकिना ॥ ५५
तस्ाद्रशष्यः स्वमतापो येन केनापि मानिना । यावच्छक्यं कमे कृत्वा शरीरव्ययकारकम्‌ ॥ ४६
सम त सृतेनेदं शरहीतोऽश्वः पुनय॑तः । कोपितं रामभूपारं समया कुरु प्रभो ॥ ४७

त्रिणाभि कमै कतेबयार भवेम हि। यदकसमािपोः पादौ मणद्यविहलः ॥ _ ८

१ग. छ. इ. प्रमितः । २ ग. "गे । अदुनारधध। द्‌. णे । अधीङ्नाध' । ३ छ. ड, “नमंहान्‌ । को" ।

५१२ पहापुनिभीष्यासमणीतं -- ` [ भपाताण्शण्डे-

रिपवो विषसन्त्येनं कातरोऽयं नृपाधमः । क्षुद्रः प्राङृतवन्नीचो नतबान्भयविष्ठरः ॥ ४९
तस्माद्धवान्यथायोग्यं योद्धव्ये समुपस्थिते । यद्विधेयं विचार्येवं कतेव्यं भक्तरक्षणम्‌ ॥ ५०१
शेष उवाच-- -

[इति वाक्यं समाकण्यं चन्द्रच्डोऽबदद्रचः । प्रहसन्मेधगम्भीरवाण्या संमोहयन्मनः ॥ ५१
यदि देवाल्नयल्िशषत्कोटयः सपुपस्थिताः । तथाऽपि खत्तः केनाश्वो ग्यते मम रितु ॥ ५२
यदि रामः समागत्य स्वात्मानं दशेयिष्यति। तदाऽहं चरणौ तस्य प्रणमामि सुकोमरौ ॥ ५१
स्वामिना सह योद्धव्यं महाननय उच्यते । अन्ये बीरास्तणप्रायाः किंचित्कर्तुं न वै प्षमाः॥५४
तस्माद्युध्यस्व राजेन्द्र रक्षके मयि संस्थिते । को गह्वाति बखर तरिरोकी यदि संगता]॥ ५५
केष उवाच-
एतद्रचः परं श्रुत्वा चन्द्रचूडस्य भूमिपः । जहषं मानतसेऽत्यन्तं युद्धक्मणि कौतुकी ॥ ५६
इति श्रीमहपुरणे पाग्चे पातारखण्डे हेषवात्स्यायनतसंवदे रामाश्वमेधे हयप्रहणं नामिक्रोनचल्वाोऽध्यायः ॥ ३९ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-- १३१७१

अथ चत्वारिशोऽध्यायः ।

हेष उवाच-
सेनाचरा हाराश्नो पहाबखसमेतिनः । समागतं त॑ परयन्तो हयं रामस्य भुपतेः ॥
कोऽसावश्वः केन नीतः कथ वा हश्यते न सः। को गन्ता यमपर्या वै बाहं हृत्वा सुमन्दधीः ॥ २
विरोकयन्तस्तन्मागं यावत्सेनाचरा रघोः । तावत्माप्नो महाराजो पहासैन्यपरिषतः ॥

पपच्छ सेवकान्सवान्कुत्राहवो मम सांधरतम्‌ । न दृर्यते कथं वाहः स्वणपत्रसुशोभितः ॥ ४

हति तद्रचनं श्रत्वा सेवकास्ते हयानुगाः । भोचनीथ मनोषेगो बाहः केनापि कानने ॥ ५

हृतो न रक्यते तस्मादस्माभिमागैकोतिदेः । तद्र यत्नः कतेव्यो हयप्र प्रति प्रभो ॥ ६

तेषां वचनमाकण्यं पप्रच्छ सुमति तरपः । शवुघः श्रसंहारकारी मोहनरूपध्त्‌ ॥ ७
श्घ् उवाच--

कोऽ राजा निवसति कथं वाहस्य संगमः । फियद्वटं भूमिपतेर्येन मेऽ हृतो हयः ॥ ८
समतिरुवाच-
राजन्देवपुरं हेतदमेनैव बिनि्ितम्‌ । कैलासमिव दु्म्यं वैरिसंयैः सुसंहतैः ॥ ९

अस्मिन्वीरमणी राजा मषाश्ूरः प्रतापवान्‌ । राज्यं करोति धर्मेण रिषेन परिरक्षितः ॥ १०
योऽसौ भलयकारी स आस्ते भक्त्या वशीकृतः । चन्द्रचूडस्य८डः स्व) भक्तस्य पक्षपातं खनन्सदा
तस्मात्त महयुद्धं शृदीतशरेड विष्यति । यत्ताः सन्तः प्रकुर्वन्तु रक्षणं कटकस्य हि ॥ १२
एवं श्रत्वा स शव्रुघ्ः सवेभूपशिरोमणिः । सैन्यव्यृहं रचित्वाऽसौ तिष्ठति स्म महायशाः ॥ १२
अथ तं सुखमासीनं मव्रयन्तं सुमत्रिणा । आजगाम स देवषियुद्धकौतुकसं युतः ॥ १५
तमागते मुनि षट श्वुघ्रस्तपसां निधिम्‌ । अभ्युत्थायाऽऽसने स्थाप्य मधुप्कमथाऽऽचरत्‌ १५
स्वागतेन च संतुष्टं नारदं मुनिसत्तमम्‌ । उवाच प्रीणयन्वाचा वाक्यवादविश्षारदः॥ ९

# एतशिहान्त्गतः पाठः क. ख. ग, छ. ज. ठ. इ. ण, त. थ. दृ, ध. पुस्तकस्थः ।

४८ -कवारिशोऽध्यायः ] पश्पुराणम्‌। ` ९१३

दाश्घर उवाच-
पदीयोऽश्वः कुत्र विभ कथयस्व महामते । न रक्ष्यते गतिस्तस्य सेवकेमेम कोषिदैः ॥ १७
शंस तं येन वा नीतं क्षत्रियेण च मानिना । कथं तत्र हयपरा्तिर्भविष्यति तपोधन ॥ १८
इति वाक्रयं समाकण्ये शचुघ्रस्य स नारदः । उवाच वीणां रणयन्गायत्रामकथां मुहुः ॥ १९
नारद उवाच-
एतरेवपुरे राजन्भूपो बीरमणिमेहान्‌ । ततपुत्रेण वनस्थेन एहीतस्तव वाजिराट्‌ ॥ २०
तत्र युद्धं महततेऽद्य भविष्यति सृदारुणम्‌ । अत्र वीराः पतिष्यन्ति बलशौयंसमन्विताः ॥ २१
तस्मादत्र महायत्नात्स्थातव्यं ते महाबल । रचय व्यूहरचनां दुर्गमां परसैनिकैः ॥ २२

जयस्ते भविता राजन्कृच्छरेण तु कृपोत्तमात्‌ । रामं को नु पराजीयाद्धवने सके ह्यपि ॥ २३
इत्युक्त्वाऽन्तदधे विभो नभसि स्थितवांस्ततः । युद्धं सुदारुणं द्रक्ष्यन्देवदानवयोरिव ॥ २४

शेष उवाच-
अथ राजा वीरमणिः सवेद्ुरकिरोमाणिः । पटहं घोपितुं स्वीये पुरमध्ये महारवम्‌ ॥ २५
आहयामास सेनान्यं रिपुवारं महोन्मदम्‌ । कथयामास च क्षिप्रं मेषगम्भीरया गिरा ॥ २६
वीरमणिरुवाच-

[*सेनानीः पटहस्याऽ ननां देहिमे शोभने पूरे । यच्छरत्वा मे सुस॑नद्धाः शबरं भति यान्ति ते] २७
इति वाक्यं समाकण्यं राज्ञो बीरमणेस्तदा । [†कारयामास पटहं महारवनिनादितम्‌ ] ॥ २८
गहे गेहे च रथ्यायां श्रुयते पटहध्वनिः । शवुप्र यान्तु ये सर्वे वीरा राजपुरे स्थिताः ॥ २९
योये) षर राज्ञः समुलद्ध्य शासनं वीरमानिनः। पुत्रा वा धातरो वाऽपि ते वधाहो वृपाङ्या२०
्रणवन्तु वीराः पुनरप्याहते पटहे रवम्‌ । शरुत्वा वरिधीयतामाशु कतव्य मा विरम्वितम्‌ ॥ ३१

शेष उवाच-

इति पटहरवं स्वकणेगोचरं नरवरवीरवरा ययुरेपोत्तमम्‌ ॥
ते च कवचपरिभूषितस्वदेहाः समरमहोत्सबहृएटचित्तकाशाः ॥ ३२
केचिदययुः शिरस्राणं धृत्वा शिरापि शोभने । कवचेन सुशोभाव्याः शतकोटिमुशो मनाः ॥ २३
` रथेन हययुग्मेन मणिकाश्चनशोभिना । [#ययुस्ते राजसंदेशंद्धपाला युद्धदुमदाः ॥ ३४
केचिन्मतङ्गनेमत्तः केचिद्रारैः सुशोभितैः । ययुनेपग्रहं सर्वे राजसंदे शहारकाः ॥ २५
विविक्तस्वर्णकवचाः शिरल्राणेन शोभिताः] । रक्माङ्गदोऽपि च निजे रथे तिष्ठन्मनोजवे ॥ २६
शुमाङ्गदोऽनुनस्तस्य महारत्नमयं दधत्‌ । कवचं वपुषि श्रेष्ठे निजं प्रागाद्रणोत्सवे ॥ ३७

राजभ्राता बीरसिहः सबशच्राञ्लकोविदः । ययो दपाङ्ञया तत्र शासनं भूमिपस्य हि ॥ ३८
जामेयस्तस्य राङ्गोऽपि बरुमित्र इति स्मृतः। संनद्धः कवची खद्गी जगाम एपमन्दिरम्‌ ॥ ३९
सेनानी रिपुवारोऽपि सेनां तां चतुरङ्गिणीम्‌ । सनां विधाय भूपाय न्यवेद यदथा महान्‌ ॥४०

न

५. - - न~~ भज

* एतश्िहान्तर्गतः पाठः क. ख. ग.-छ. ज. न. ठ द. ण. त. थ. द. ध. पुस्तक्स्थः । 1 एतचिहान्तगेतः पाठः
क.ल.ग.च. छ. ज.म.ठ.ड. ण. त. थ. द्‌. ध.पुस्तकस्थः । * एतचिहान्तगैतः पाठः क. ख. ग. छ. ज. न. ठ. ड.
ण.थ.द्‌. ध्‌. पृस्तकस्थः ।

= जक

१८छ. ड, राजपये । २ ण. द्‌. शोभनम्‌ । ३,द. हाशरपाज्ञाकारिणो नृपाः । के \
६५

५१४ पमहामुनिभीष्यासपणीर्त- ( 9 पताचुखण्टे
अथ राजा वीरमणिः सवेशङ्ञाख्पूरितम्‌ । मणिखृष्टोचचचक्रोचमारोहरस्यन्दनोत्तमम्‌ ॥ ४

ततो वीरारवः शङ्कनिनादश्च समन्ततः । शरूयते कातरान्वीरान्पेस्यभिव संगरे ॥ ४
भेयेः समन्ततो जघुः श्ुभवादकवादिताः । अनीकान्यत्र तस्याऽऽसन्सैग्रामायःपरतस्थुषः ॥ ४३
सर्वे कृतस्वस्त्ययनाः सवरोभरणमूषिताः । सर्वशस्ञास्रषपूणा ययुः समरमण्डलम्‌ ॥ ४४

भेरीशङ्निनादेन पूरिताश्च नगा गुहाः । आकारित गतः किंतु तद्रवः स्वगसंस्थितान्‌ ॥ ४५
तस्मिन्कोलाहले इत्ते राजा वीरमणिमंहान्‌ । रणोत्साहेन संयुक्तो ययौ प्रथनमण्डलम्‌ ॥ ४६

आगलय संस्थितं तावद्रथपनिसमाकुलम्‌ । समुद्र इव तस्थानात्छ़ावितुं पुरुषानयात्‌ ॥ ४७

तदागतं बलं द्षटरा रथिभिः शसखकोविदेः । कोलाहटीकृतं सवैमुवाच सुमतिं दषः ॥ ४८
शधुघ्र उवाच-

समागतो वीरमणिमेम वाजिधरो बली । योद मां महता भूपः सेन्येन चतुरङ्गिणा ॥ ४९

कथं युद्धं परकरैव्यं के योत्स्यन्ति बलोत्कटाः । तान्सकीदिश मे वीरान्यथा स्याज्ञय ईप्सितः ५० ।
स॒मतिरूवाच--

स्वामिन्नसो महाराजो महासेन्यपरिष्तः । समागतः स युद्धार्थे शिवभक्तिसमन्वितः ॥ ५१
सांप्रतं युध्यतां वीरः पृष्कछः परमाख्वित्‌ । अन्येऽपि नीलरत्नाद्या योद्धारो युद्धकोविदाः ५२

शिवेन सह योद्धव्यं रान्ना वा भवताऽनघ । द्रदय॒द्धेन जेतव्यो महावटपराक्रमः ॥ ५३

अनेन विधिना राजञ्जयस्तेऽत्र भविष्यति । पथाद्रोचते स्वाभिस्तत्छुरुष्व पहामते ॥ ५४
शेषं उवाच- `

इति वाक्यं समाकण्थे दघ्नः परवीरहा । स॒भटानादिदेशषाथ युद्धाय कृतनिश्चयः ॥ ५५

सर्वैः सेन्या राजभिः शस्कोविवैः । यथा स्यान्मे जयः क्षिप्रं यतितव्यं तथा पुनः ५६
रंणार्थं राधवस्येवं श्रुत्वा तै रणकोषिदाः । महोत्सादैन संयुक्ता ययर्योखुं तु सेनिकेः ॥ ५७
इति भीमदापुरणे पारे पातालखण्डे रोषवात्स्यायनसंवाहे रमश्वमेधे युद्धनिश्वयो नाम चत्वारिंशो ऽध्यायः ॥ ४० ॥
आदितः शछोकानां समण्यङाः- १३२२८

'कककुणव्येकानकणग्णणणयायकिषह

अथेकचलाररिशोऽप्यायः ।

शेष उवाच-
युद्धाय ते सुसंनद्धाः शधरुघ्स्य महावकाः । ययु्वीरमणेः सैन्यमध्ये शौर्यसमन्विताः ॥
शरान्विपरु्मानास्ते भिन्दन्तः सेनिकान्बह्ून्‌ । व्यदृश्यन्त रणान्तस्ते शरासनधरा नराः
अनेके निहतास्तत्र गजा मणिमया रथाः । मग्ना वाहसमेताश्च दरयन्त रणम्रण्डले ॥
विहितं कदनं तेषां शरुत्वा रुक्माङ्गदो बली । रथे मणिमये तिष्ठन्ययौ योद्धं तु सैनिकान्‌ ॥
शरासने श्षरान्धास्यन्निषुधी अक्षयो दधत्‌ । शोणनेत्रान्तरो भीमो महाकोपसमन्वितः ॥
अनेकबाणसंविग्रान्कुवेन्वीरान्सहसरश्ः । हाहाकारं कारय॑स्तद्ययो रुक्माङ्गदो बरी ॥
राजपुञ्रः स्वसटशं बठेन यश्चसा भरिया । आहयामास शश्र्रं भारतं पुष्करं बरी ॥

© < ° अ ~; द) न्क

१द्‌. जयार्थं ।

४९ द्विवत्वारिशो ऽध्यायः ] ` प्र्रपुराणम्‌ । ५१५

रुक्माङ्गदं उवाच-
आगच्छ बीरकमणे महाबरूपराक्रम । मया यों तु बिना राजपुत्रेण भाखता ॥ ८
किमन्यैखासितैवीर निहतैः कोटिभिनेरेः । मया सम॑ महायुद्धं विधाय जयमाम्हि ॥ ९
इत्युक्तवन्तं तरसा प्रहसन्पुष्कलो बरी । जघान विपुले मध्ये वक्षसस्तीक्ष्णप्वभिः ॥ १०
तदमृष्यन्राजयुत्रो महाचाप दधच्छरान्‌ । जघान दशमिवीरं पुष्कलं वक्षसोऽन्तरे ॥ ११
उभौ समरसंरब्धावुभावपि जयेषिणो । रेजते संगरे तो हि कुमारस्तारको यथा ॥ १२
भाणान्धतुषि संधाय दशसंख्यान्महाडितान्‌ । अकरोत्पुष्करो वीरो विरथं राजपुत्रकम्‌।॥ १३ `
चतभिश्वतुरो बाहान्दराभ्यां सूतमपातयत्‌ । एकेन ध्वजमेतस्य द्वाभ्यां स्यन्दनरक्षको ॥ १४

एकेन हृदि विव्याध राजपुत्रस्य येगवान्‌ । तदद्धुते कम सर्व दृष्टा वीराः भतोषिताः ॥ १५
घ च्छिक्नधन्वा विरथो हताश्वे हतसारथिः । अल्यन्तकोपमापननः स्यन्दनं परमाविशत्‌॥ १६

स स्थित्वा स्यन्दनवरे हयरन्नेन भूषिते । शरासनं महद्त्वा सृद्ढं गुणपूरितम्‌ ॥ १७
उवाच पुष्करं वीरं रुक्माङ्गदं इदं वचः । महापराक्रमं कृत्वा क यास्यसि परंतप ॥ १८
परय पेऽ पराक्रान्ति यद्वरेन षिनिर्भिताम्‌ । यत्नात्तिष्ठस् भो वीर नयामि त्वद्रथं नभः॥१९
इत्युक्त्वा शरमत्ुपरं दधार स्वश्षरासने । मश्रयित्वा मुमोचास्रं रामकं पौष्कले रथे ॥ २०

पमोच निशितं बाणं स्व्णपङगैकशोभितम्‌ । तेन बाणेन नीतोऽस्य रथो योजनमात्रकम्‌ ॥ २१
धृतः इृच्छरेण सूतेन रथो ब्राम भूतङे । छृच्छरेण पाप्य तत्स्थानं पृष्कलः परमाञ्चवित्‌ ॥ २२
जगाद वचनं तं पै बाणे षिभ्रच्छरासने । स्वग प्राघुहि वीराय सवेदेवेफशोभितम्‌ ॥ २१
तादृशाः पृथिवीयोग्या न भवन्ति वृपोत्तम । शतक्रतुसभायोग्यास्तद्च्छस्र स॒रालयम्‌ ॥ २४

त्युक्त्वा स पुमोचाज्ञमाका शमा पकं महत्‌ । तेन बाणेन स रथो ययो खमनुरोमतः ॥ २५
सर्वाह्धोकानतिक्रम्य यथौ सूर्यस्य मण्डलम्‌ । तस्स्वालया रथो दग्धो हयसूतसमन्वितः ॥ २६
तत्करदग्धभूयिष्ठकटेवरः सुदुःखितः । पपात चन्द्रचृहं स शत्वा हयमुखादेनम्‌ ॥ २७
भूमौ निषतितस्तत्र करदग्धश्लेवरः । अल्यम्तदुःखमापन्नो पुपूछे रणमण्डले ॥ २८
तस्मिभ्निपतिते भमौ पिते राजपुत्रे । हाहाकारो महानासीत्तर संगराममृधनि ॥ २९
रिणो जयलक्ष्मी ते संप्राप्ताः पूष्कलोन्मुखाः । पलायनपरा जाता वैरिणो हयरघ्काः ॥ ३०
तदा पुत्रस्य वे पर्छ दृष्टा वीरमणिरदपः । पायात्समरमध्यस्थं पृष्करं कोपपूरितः ॥ ३१
तदा भरमिशचारेयं सपवेतवनोत्तमा । श्रा वै हपेमापननाः कातरा भयपीडिताः ॥ ३२
चापं मददधानः स इषुधी अक्षपा्पि । रोपाभिशासमामुश्चमाहयामास वैरिणम्‌ ॥ ३३

इति श्रीमहापुराणे पाग्चे पातालखण्डे शेषयात्स्यायनसंवदे रामाश्वमेषे पुष्कटवि जयो नामैक चत्वारिंशो ऽध्यायः ॥४१।
आदितः शोकानां समण्वङाः--! ३२६१

ला म

अथ टिश्रत्वारिशऽध्यायः ।

शेष उवाच-
आयन्तं महासैन्यबारिपौ पुष्कलं त्रम्‌ । समालक्ष्य कपीनद्रोऽपि हनूरमास्तमधावत ॥

१ख.ग.छ.ज.ड.ण. त. ध. कसेवित ।२द. "त्स रथम"।

५१६ महामुनिश्रीग्यासप्रणीर्त- [ 9 पाताणटलण्डे-
लाकृलमुद्यम्य विरालदेहं संरावमातत्य पयोदघोषम्‌ ।

रणस्थितान्वीरवरान्कपीन्द्रो जगाम त॑ बीरमरणि नरेन्द्रम्‌ ॥ र
आयान्तं च हनृन्मतं वीक्ष्य पुष्कल उद्धटः । विखोकयामास हा वैरक्रोधसुशोणया ॥ >
जगाद तं हनूमन्तं पुष्कलः परमाल्नवित्‌ । मेषगम्भीरया वाचा नादयन्रणषण्लम्‌ ॥ ४

पष्कड उवाच--

कथं त्वं समरे योडमागतोऽसि महाकपे । कियद्वं स्वसपमेतद्राज्ञो वीरमणेमेहत्‌(न) ॥ ५
यत्र भिजगतीं मया संमुख समुपागता । तत्र त्वं खीख्या योद्धुः यातुमिच्छसि वा नवा॥ 8
कोऽयं राजा वीरपणिः कियद्वरख्पथाल्यकम्‌ । अत्राऽऽगमनपत्युग्रं तव वीर न भाव्यते ॥ ७
रघुनायङृपापाङ्गाद हं निस्तीयं दुस्तरम्‌ । प्षणानियामि कीरेन्द्र मा चिन्तां कुरु संगरे(रम्‌) ॥८
त्वया रक्षसपाथोधिस्तीर्णा रापहपावजात्‌ । तथाऽहं रामं संस्श्लय निस्तरिष्यामि दुस्तरम्‌ ॥९
ये केचिद्रुस्तरं प्राप्य रधुनाथ स्मरन्ति च । तेषां दुःखोदधिः शुष्को भविष्यति न संशयः ॥१०
तस्मादव्रज पहावीर शद्धसविषे बर्‌ । एष आयापि निजिल भूषं बीरमणि क्षणात्‌ ॥ ११

शेष उवाच-

इति धीरां समाकण्यं वाण पुष्कलभाषितम्‌ । जगाद वचनं भूयः पुष्कलं परवीरहा ॥ १२
हनूमानुवाच - । |

पुत्र मा साहस कषीूपं वीरमणि प्रति| एष दाता शरण्यश्च बलक्षोयैसुशोभितः ॥ १३

त्वं बालः स्थविरो भूषोऽखिटशब्राश्चवित्तमः । अनेके विजिताः संख्ये वीराः शोयसुश्षोभिताः
जानीहि पाश्वे एतस्य रक्षितारं सदाशिवम्‌ । भक्लया वशीश्ृतं स्थाणुं सोमं चैतत्पुरी स्थितम्‌ १५
[ तस्माद हमनेनेव योत्स्ये भवेन पुष्कल । अन्यान्वीरान्विजिलयाऽऽशु कीतिमागरुरि पुष्कलाम्‌ ]
पुष्कर उवाच--
शिवो भक्लया वशीद्ेर्य स्वपुरे स्थपितोऽपुना । परमस्याऽश्ु हृदये न तिष्ठति पहैश्वरः ॥१७
सदाशिवो यमाराध्य एरमं ख्यानमागतः । स रामो मन्मनस्त्यक्त्वा न श्ापि परिगच्छति ॥१८
यत्र रामस्तत्र विश्व सर स्थास्नु चरिष्ण॒ च । तस्मादहं जयिष्यामि रणे वीरमणि टृपम्‌॥ १९
व्रन स समरे योद्धमन्यान्मानिवराभरपान्‌ । वीरसिहयुखान्की श मञिन्तां मा कुर प्रभो ॥ २०
वाचमित्थं समाकण्यं हनूमान्धीरतेरिताम्‌ । जगाम संगरे योद षीर्पिहं मृपानुजम्‌ ॥ २!
लक्ष्मीनिधिः सुतेनास्य श्ुभाङ्गदसुसंहिना । दरैरथेन भयुयुषे महाशच्राक्वेदिना ॥ २२
बरपु(मित्रेण सुमदः स्वमतापवलोभितः । योद्धुं शसख्रखसंग्रामविवारचतुरो नृपः ॥ >?
आहयन्तं न॒पं दृष्टा द्वैरथे गुद्धकोषिदः । पुष्कलो भमेखयिते रथे तिष्न्ययौ हि तम्‌ ॥ २५
राजा तमागतं द्षटरा पृष्कटं युद्धकाविदभ्‌ । उवाच निभिया वाण्या रणमध्ये सुभाषितः ॥ २५
वीरपणि्वाच-
बाल मा याहि मां कद्ध संग्रामे चण्डकोपनम्‌ । गच्छ प्राणपरीप्साये मा युद्धं कुरु मे सह ॥२६
त्वादशान्बाटकान्भूपा मादृशाः ृपयन्ति वे । प्रहरन्ति न चैतान्वै तस्माद्वच्छ रणाद्रहिः॥ २७

* एतश्चिषान्तगैतः पाठः ग. छ. ठ. ड. द. ध. पुस्तकस्थः। + आर्षं इडागमः ।

१ अ. सुदमः।

४९ द्विष्वारिशोऽभ्यायः) प््पुराणम्‌। ५१७

यावश्वं न मया दृष्टशक्षम्या तावदुन्मनाः । सांभरतं त्वां प्रहु न मनः समभिकादक्षति ॥ २८
[ यस्या मत्सुतो बाणेभिननो मूतः पुनः । सर्वं मया क्षान्तमथ तव बारधियो महत्‌ 1
इति वाक्यं समाकण्ये पुष्करो निजगाद तम्‌ ॥ ३०
पुष्कल उवाच--

बालोऽहं त्वं महादृद्धः सवेशख्राखरोविदः । कषत्रियाणां मते ये तु बलाधिक्येन संयुताः १
त एव इद्धा भेपाग्रय न वयोदृद्धतां गताः । मया ते मूर्तः पत्रः स्वशौ्यबलदपितः ॥ ३२
इदानीं त्वामहं शसैः पातयिष्यामि संगरे । तस्माखं यत्नतस्तिष्ठ राजन्पेग्राममूर्धानि ॥ ३३
रामभक्तं न मां कधिज्यतीन्द्रपदे स्थितः । इत्थं भाषितमाश्रुत्य पुष्कटस्य नृपाग्रणीः ॥ ३५
नहास बाङं संवीक्ष्य कोपं च व्यदधात्पुनः । त॑ वै कोपितमालक्ष्य भरतात्मज उन्मदः ॥ ३५
नधान श्ररविशषत्या राजानं हदि तीक्ष्णया । राजा तनागतान्दषटरा बाणांस्तेन विमोचितान्‌ ३६
चिच्छेद परमक्द्धः शरैस्तीश्णेरनेकधा । तद्वाणच्छेदनं द्षटरा भारतिः परवीरहा ॥ ३७
कोप हृदयेऽतयन्तं राजानं च भ्रिभिः शरेः । विव्याध भाठे भूपाल्पुत्रः पुष्कलसंक्ञितः ३८
तत्र लग्ना पिरेजस्ते जिक्टाशेखराणे क्रिम्‌ । तै्बाणेग्येथितो राजा जघान नवभिः शरैः ॥ ३९
हदये पुष्कल वीरं महाकोपसमन्वितः । तेवैरसदन्तेवंहस्रं पीतं रामानुजाङ्गनम्‌ ॥ ०
सपा आशीविषा यद्रलुद्ास्तद्रएुषि स्थिताः । परमं कोपमापननः पुष्करो धरमिषं पुनः ॥ ४१
घाणानां क्षतकेनाऽऽद् बिभेद शितपवणा । तैबाणेः कवचं भिन्नं किरीटः सशिरख्रकः ॥ ४२
रथो धनुरमत्सज्यं छिन कोपपरिएवात्‌ । क्षतजेन परिष्टो बाणभिन्फरटेवरः ॥ ७३
अन्यं स्यन्दनमारुह्य जगम भरतात्मजम्‌ । धन्योऽसि वीर रामस्य चरणान्जमधुव्रत ॥ ४४
महत्ते कम तेऽथ यदहं विरथीकृतः । माणात्र्षस्व भो वीर सामतं मयि युध्यति ॥ ४५
सुरमा न तव भाणाः कालरूप मपि स्थिते । इत्युक्त्वा व्यहनद्वणेरसं्येरखरको षिदः ॥ ४९
भूमौ दिशि च तद्वाणामान्यशश्येत तत्र ह । अनेके गजसाहस्रा भिन्ना अश्वाः समन्ततः ॥ ४७
रथा रथियुतास्तेन च्छिन्ना भिन्ना द्विषाङृताः । शोणितीघा सरिततत्र प्रसुक्ाव रणाङ्गणे ॥ ४८
यत्रोन्मदा हि मातङ्गा दृइ्यन्ते दरश्चङ्गवत्‌ । केशाः शेवाखवह्टक्ष्या मुहुः प्ाणिशिरस्थिताः ४९
अनेके पाणयरिछमा वीराणां युद्रिकीश्रयाः । इशयन्ते अहिवत्तत्र चन्दनादिकरूषिताः ॥ ५५
शिरांसि च भटाग्व्याणां कच्छपामां वहन्ति वे । मांसानि पङ्का यत्राऽऽसन्वीराणां महतां ततः
एवं व्यतिकरे इत्ते योगिन्यः शतशो रणे । पपुः पात्रेण रुधिरं पाणिनां रणपातिनाम्‌ ॥ ५२
मांसानि ब॒भ॒जुस्ता वे हषकौतुकसंयुताः । पीत्वा तु शोणितं तत्र भक्षिख। मासक मुदा ॥ ५३
ननृतु्नहसुः भोचैरजगुः मधनाङ्गणे । पिशाचास्तत्र समरे प्राणिनां मस्तकानि वे ॥ ५
धृत्वा कराभ्यां मत्ताङस्ताखवद्रादनोधताः । शिवास्तत्र महामांसं पतितानां रणाङ्गणे ॥ ५५
भक्त्वा व्यनदन्मत्ताः कातराणां भयप्रदम्‌ । कातरास्तत्र संत्रस्ता गताः कुक्जरकोटरे ॥ ५६
भक्षिता योगिनीभिस्ते पापिनां कपि न स्थितिः । एतत्कदनमारक्ष्य स्वसैन्यस्य रथाग्रणीः५७
पष्लोऽपि चकारात्र कदनं रणमण्डले । भिद्यन्ते गजशीर्षाणि पतन्ति मौक्तिकानि तु ॥ ५८
` ` + ए्तशिहान्तर्मतः पाठः ख. ग. छ. ज. ठ. ण. त. थ. द. ध पुस्तकस्थः ।

, _ १७.म. तीक्ष्णैः । २. भ. बलेन । ३ नतपर्वेणा। ४द. “सेष्यैः ज्ञ" । ५ ग. लन्धा । श. म. उषः । ६ ष,
कातनियः। इ") ७ क.ख.ग.ङृ.श.भ. त. थद्‌ समुन्मदाः। न

९१८ । महामृनिभरीस्यासमणीर्तं - ४ पाताह्णण्डे-

दृश्यन्ते रोमभिः पुणौस्ताघ्रपणीव त्ते न)दी । पुष्करपहिता बाणा नृणामङ्गेषु संगताः ॥५९
कवैन्ति भाणविच्छेदं वीराणामपि सवतः । सर्व रपिरसिक्ताङ्गाः सवे छिमनिजाङ्गकाः ॥ ६०
दृश्यन्ते किञ्युका यद्रत्य॒भ्ाः प्रधन रणे । एतस्मिन्समये कुदः समाभाष्य परहीपतिम्‌ ॥ ६१

जघान दशषबाणैस्तं रोषपूरपरि्तः । तद्धाणबेधभिमाङ्गो विदीणेकवचो नृपः ॥ ६२
महाबलं तं मन्वानः भाहरच्छरकोटिभिः । तैर्बाणैः कवचान्पुक्तं सवद्वदुसुशोणितम्‌ ॥ ६३
वपुर्बभूव रुचिरं शषरपञ्जरगोचरम्‌ । शगपञ्जरमध्यस्थो विहलीकृतमानसः ॥ ६१

क्षरामेतं च संधतुं न चक्षाम स भारतिः। रामं स्पृत्वा धतुधत्वा करे सख्यं मैद्धटः; ॥ ६९५
पूमोच बाणानिरितान्वैरिवृन्दनिवारणान्‌ । तेबाणैः शरजालं तद्विधुय द्विजपुंगव ॥

श्र्खं प्रध्माय समरे जगाद गतभीरेषम्‌ | ६६
पष्कल उवाच--
त्वया छृतं महत्कमे यन्मां बाणस्य पञ्चरे । गोचरं कृतवान्वीर वीरतापनमुद्धटम्‌ ॥ ६७

दृद्त्वान्मम मान्योऽसि सांप्रतं रणपण्डले । पर्य मेऽ पराक्रान्तं राजन्वीरमणे महत्‌ ।॥ ६८
बाणत्रयेण भो बीर पूतं करये न हि । तां परतिज्ञां शृणु मे सवेवीरविमोहिनीम्‌ ॥ ६९
शङ्क प्राप्यापि यो वै तां निन्दित्वा पापहारिणीम्‌ । न मल्नति महापापो महामूढ विचेष्टितम्‌ ७०
तस्य पापं पमैवास्तु चेन्न त्वां रणमण्डके । पतितं परैया [नेवं करिष्ये तीकष्णसायकेः | ७१
सांप्रतं बीरबुवध्या त्वं ] संनद्धो भव भूपते । इति वाक्यं समाकष्यं पृष्कलस्य इपोत्तमः ॥

ुकोप भ्रशमुद्धिग्नः संदधे निशिताञ्शरान्‌ ॥ ७३
ते क्षरा त्टदयं भित्वा गतास्ते भारतेमेहत्‌ । पेतुः क्षितावधो यद्वदामभक्तिपराख्यखाः ॥ ५७४
ततः शरं मुमोचास्मै निशितं बहिसमभम्‌ । रकतीडृल महर्षः कपाटतटविस्तृतम्‌ ॥ ७९

स बाणो भूमिपतनाद्धिषा छिन्नः शरेण हि । पपात रथमध्येऽपि भूमण्डरमिव ञवटन्‌ ॥ ५७६

अपरं बाणमाधत्त मावभक्तिभवं ततः । निधाय पण्यं सोऽप्येष चिच्छेद महता पुनः ॥ ७७

दा खिम्नः स हृदये किं कतैव्यमिति स्मरन्‌ । रामं त्टदि निजाधरं मुमोच परमास्जवित्‌॥७८

स बाणस्तस्य तदये रप्र आश्षीविषोपमः । गृशछीमपापयत्तं वे उवलन्सूयेसमपरमः ॥ ७९

ततो हहाङृतं स्थं पलायनपरायणम्‌ । राक्ष संश्रित जाते पुष्करो जयमाप्तवान्‌ ॥ ८०

इति श्रीमहापुराणे पप्ने पातालतण्डे रोषवात्स्यायनसेवदे रामाश्वमेधे पुष्कटविज्नयो नाम द्विचत्वारिंशोऽभ्यायः ॥४२॥
आदितः शछोकानां समष्यङ्ाः-- १३३४१

भथ जरिचत्वारियोशध्यायः ।

भी

शेष उवाच-
त समागत्याब्रवीदरवः। तिष्ठ यासि छतो वीर जेष्यामि त्वां क्षगादिह॥ !
एवमुक्तं भ वङ्गस्य वचो महत्‌ । कोपपूरपरिषष्टः काकं जरदस्वनम्‌ ॥ #

विन्य धोराभिरितान्बाणान्युखन्बमौ रणे । आषाढे जख्दस्येव धारासारो मनोहरः ॥ _ `

# एतचिहान्तगेतः ____ _ ______ * एतचिषान्तगेतः.पाठो ड पृष्तकत्थः। __ ___ ___-- पाठो ड. पृस्तकल्यः ।
१ग. ड. द हद्र्ढम्‌ । मुः । २९. विवित्वा। ३ द्‌. "पि रविमण्डस्वञ्ज्वल ` ।

४१ रिचतवाररोक्कूपः 1 . पृश्रपुराणम्‌। * ९१९
तान्दषटरा निकषितान्वाणान्स्वषपुष्के विरप्रकान्‌ । चुकोप हृद येऽत्यन्तं तं हन्त मन आदये ॥ ४

ष्टिना ताडया मास हृदये वज्जसारिणा । स पुष्टिना हतो वीरः पपात धरणीतले ॥ ५
परथितं तं समालोक्य पितृव्यं स भाकृदः । रुक्माङ्गदोऽपि संमू त्यक्त्वाऽगाद्रणमण्डलम्‌ ॥ ६
मेघाविव महास्वनो । कुवेन्तो कदनं घोरं वङ्गं भति जन्मतुः ॥ ७

तौ द्रा समरे वीरो समायातौ कपीश्वरः । लाङ्गलेन च संवेष्ट्य सरथौ चापधारकौ ॥ ८
स्फोटयामास भदेश तत्षणान्मूखितावुनौ । निशरेष्टो समभूतां तौ रुधिराकरान्तदेहकौ ॥ ९
बरुमित्रधिरं युद्धं विधाय सुमदेन हि । मूर्छामपापयत्तं वै बाणैः सुशितपर्रभिः ॥ १०
एष्कटेन क्षणाम्ीतो पूछा चैतन्यवजिताम्‌ । नयमा तु कटकं शकुघ्रस्य भयारदनम्‌ ॥ ११
एतस्मिन्समये शवः स्यन्दनं बरमास्थितः । विस्फारयन्धतुदिव्ययुपाधावद्धयनिमान्‌ ॥ १२

लटाजूटान्तरगतां चनद्रकेखां वहन्महान्‌ । सपोभूषां मनःस्पृश्यां दधदाजगवं धनुः ॥ १३
सरडिताज्ञनान्दष्टरा भक्तातिघ्रो महेश्वरः । यों मरायान्महत्तैन्ये शबरस्य भटानिमान्‌ ॥ १४
सगणः सपरीवारः कम्पयन्पृथिवीतलम्‌ । भक्तरक्षाथमागच्छंसिपुरं च यथा पुरा॥ १९
कोपाच्छोणतरे नेत्रे बहन्भटयकारकः । परयन्वीरान्वहुमतीन्पिनाकी देववन्दितः ॥ १६
तमागतं मेहशानं वीक्ष्य रामानुजो बली । जगाम समरे यो सबैदेवरिरोमणिम्‌ ॥ १७

अथाऽऽगतं तु शद रुद्रो वीक्ष्य पिनाकभ्रत्‌ । उवाच परमापन्नः कोपं सगुणचापशत्‌ ॥ १८
ष्कलेन महत्कमे कृत रामाङ्पिसेविना । मदधक्तं यो रणे हत्वा गतः समरमण्डलम्‌ ॥ १९
अद्य कास्ति परो वीरः पुष्कछः परमाल्नवित्‌ । तं हत्वा सुखमाप्स्यामि समरे भक्तपीडनम्‌ २०

रेष उवाच-
हतयुक्त्वा वीरभद्र स भेषयामास पूष्कलम्‌ । याहि त्वै समरे योद्धं पुष्कलं सेवकार्दनम्‌ ॥ २१
नन्दिनं मेषयामास हनूमन्तं महाबरम्‌ । कुशध्वजं प्रचण्डं तु भङ्गिणं च स॒बाहुकम्‌ ॥ २२

सुदं चण्डनामानं गणे स्वीयं समादिश्चत्‌ । पुष्कलस्तु समायान्तं वीरभद्रं महागणम्‌ ॥ २३
महारदरस्य संवीक्ष्य योद्धुं परायान्महामनाः । पुष्कलः पथभिर्वाणेस्ताडयामास संयुगे ॥ २४

णेः प्षतगात्रसतु त्रिशूलं स समाददे । स शिलं क्षणाच्छित्वा व्यगर्मत महाबल; ॥ २५
छिन स्वीयं भिश्ररं वे षीकष्य शद्रानुगो बरी । सदाङगेन नधानाऽऽशु मस्तके भारति द्विन॥ २६
सट्वाङ्गाभिहतः सोऽथ युम क्षणयुद्धटः । विहाय मूर्छा सदीरः पुष्कलः परमाख्रवित्‌ ॥ २७
चिच्छेद खट्वाङ्गमपि करस्थं तस्य तत्षणात्‌ । वीरभद्रः स्वके छिन्ने खट्वाङ्गे करसंस्थिते॥ २८
परमां कुधमापर्मो बभञ्ज रथिनो रथम्‌ । भङ्त्वा रथं तु वीरस्य पदाति च विधाय सः ॥ २९

बाहुयुद्धेन युयुधे पूष्कठेन महात्मना । स पुष्कणो रथं त्यकत्वा ज्ञणितं तेन वेगतः || ३०
ृष्टिना ताडयामास वीरभद्रं महाबलः । अन्योन्यं मृष्टिभिधरनतावृरुभिानुभिस्तथा ॥ २१
परस्परवधोयुक्तौ परस्परजयैषिणौ । एवं चतुदिनमप्राकनिदिवमपीरशयोः ॥ २

ने कोऽपि तत्र हीयेत न जीयेत पहावलः । पश्चमे तु दिने वृत्ते वीरभद्रो महाबलः ॥ ३३
एत्वा नभ उदडीनो महावीरं तु पुष्कलम्‌ । तत्र युद्धं तयोरासीरेवासुरविमोहनम्‌ ॥ ३४
षटिना चरणाधातैर्बाहुभिः सुसरेमहव्‌ । तदाऽलन्तं भक्षितः पुष्करो बीरभद्रकम्‌ ॥ ३५

भ

१३. न्तो ाहुमि' ।

५२० ` महायुनिश्रीव्यासप्णीतं-- [ ४ पातारलण्डे-

गृहीत्वा कण्ठदेशे तु ताडयामास भूते । तत्पहारेण व्यथितो वीरभद्र पहारः ॥ १६
गहीत्वा पुष्करं पादे जधानाऽऽस्फालयन्युुः । ताडयित्वा महीदेशे पुष्कलं महाबलम्‌ ॥ ३७
[जिशूलेन चकतोऽशङ्ु शिरो ऽ्वखितक्रु्डलम्‌ । जगज पुष्कलं हत्वा वीरभद्रो महाबलः।]३८
गजेता तेन शर्वेण प्रापिताञ्ासयुद्रटाः । हाहाकारो महानासीदपुष्कठे पतिते रणे ॥ ३९
जास प्रापुजेनाः स्वे रणमध्ये सुकोषिदाः । ते शश॑सुश्च शत्रुघ्नं पष्कठं पातिते रणे॥ ५
वीरभद्रेण वीरेण महेश्वरगणेन वै । इत्याश्रत्य महावीरः पृष्कटस्य वधं तदा ॥ ५
दुःखं परापरो रणेऽत्यन्त कम्पमानः शुचा महाम्‌ । तं दुःखितं च श॒पं नात्वा सुद्रोऽत्रवीटचः ॥
्श्रुघ्रं समरे वीरं शोचन्ते पुष्टे हते । रे श्रत्रघ्र रणे शोकं मा कृथाः सुमहाबर ॥ ४३
वीराणां रणमध्ये तु पातनं कीतेये स्मृतम्‌ । धन्यो वीरः पृष्कलाख्यो यश्च वै दिनपश्चकम्‌॥५४
युयुधे वीरभद्रेण पहापररयकारिणा । येन क्षणाद्विनिहतो दक्षो मदपमानकृत्‌ ॥ ४५
प्षणाष्टिनिहता येन दैदयासिपुरसेनिकाः । तस्मादुध्यस्व राजेन्द्र शोकं त्यक्त्वा महाबल ॥ ४६
यत्नात्तिष्ठाच् वीरार्व्य मयि योद्धरि संस्थिते । शोकं त्याज शवरुघ्रो बीरश्चक्रोध शंकरम्‌॥४७

आससञ्यधनुर्बाणेः पाहरत्स महेश्वरम्‌ । ते बाणाः सुरशीषेण्यवपुषं क्षतविक्षतम्‌ ॥ ४८
अकुर्वस्तन्महचित्रं भक्तरक्षाथमागतम्‌ । ते बाणाः हंकरस्यापि बाणा नभाति संस्थिताः ॥ ५९
ज्याप्यैतत्सकलं विश्वं चित्रकार पुनेरपि । तद्धाणयोयुद्धवलं वीक्ष्य सवत्र मेनिरे ॥ ५
प्रय॑ लोकसंहारकारकं सवेमोहकप । आकाशे तु विमानानि संश्रित्य स्वपुरस्थिताः ॥ ५१
विरोकायितुमागलय परशंसन्ति तयोभृश्षम्‌ । अयं खोकत्रयस्यापि भरयोत्पत्तिकारकः ॥ ५२
असावपि महाराजरामचन्दरस्य चानुजः । किमिदं भविता को वा जेष्यति क्षितिमण्डले | ५१
पराजयं वा को वीरः पराप्स्यते रणमूधनि । एवमेकादशाहानि दत्तं युद्धं परस्परम्‌ ॥ ५४
द्रादक्े दिवसे प्राते मुमोचास्नं नराधिपः । ब्रह्मसंतं महारवं हन्तुं क्रोधसमन्वितः ॥ ५९
स विङ्गाय महास तन्पुक्तं दाधुघरवेरिणा । हसन्नप्यपिवत्तेन युक्तं ब्रह्मशिरो महत्‌ ॥ ५६

अलयन्तं विस्मयं पराप्य कं कतेव्यमतः परम्‌ । एवं विचारयुक्तस्य हदये ज्वलनोपमम्‌ ॥ ५७
हारं त्रै निचखानाऽऽश्ु देवदेवरिरोमणिः । तेन बाणेन शव्रु्नो मूछितो रणमण्डले ॥ ५८
हाहाभूतमभूत्सर्वं कटकं भरसेवितम्‌ । सर्वे द्रगणेवीराः पातिताः पृथिवीतले ॥ ५९
सबाहसुमदगुख्याः स्ववाहुबलद पिताः । पतितं पूया वीक्ष्य शधं शरपीडितम्‌ ॥ ६
पुष्कं तु रथे स्थाप्य सेवकः परिरक्षितम्‌ । हूमानागतो योद्धुं शिवं संहारकारम्‌ ॥ ६!
श्रीरामस्मरणायोधान्स्वीयानपि प्रहितान्‌ । भ्र्वेव्रोषतस्तीत्रं खाङ्कलं च भकम्पयन्‌ ॥ ६२
हति श्रीमहापराणे पादे पातालछण्टे शेषत्रात्स्यायनरुबादे रामाश्रमेषे शतरुघ्रपराजयो नाम त्रिचत्वारि शोऽध्यायः ॥ ४१॥
आदितः शोकानां समघ्यज्ञाः-- १३४०१

[

अथ चतुश्वत्वारिंशो ऽध्यायः ।

हेष उवाच--
आगदय सविषे रुद्रं समराङ्गणमूधानि । जगाद हन॒मान्वीरः संजिदीरषुः सुराधिपम्‌ ॥ ।

# एतचिहान्तगतः पाठः क. ख.ग. छ. ज. भ. ठ. ण. इ. ध, पुस्तकस्थः ।

४४ चतुत्वारिशौ ऽध्यायः ] पपुराणम्‌। ` ५२}

हनूमानुवाच
त्वै यदाचरसे रद्र धरेस्य भतिकूलनम्‌ । तस्माच शास्तुमिच्छामि रामभक्तवधोधतम्‌ ॥
मया श्रुतं पुरा बेदकऋषिभिषेषुधोदितम्‌ । रघुनाथपदस्मारी निलयं रुद्र पिनाकथेत्‌ ॥
तत्सवं तु मृषा जाते शशु रति युध्यता । पूष्कलो मे हतः शरः शशुप्नोऽपि विर्मूितः ॥
तस्माच्वां पातयाम्यय् तररोक्यप्रर्यो्यतम्‌ । यत्नमारिष भोः शर्व रामभक्तिपराश्यख ॥

वेष उवाच- |
इत्युक्तवन्तं एवगं भोवाच स महेश्वरः । धन्योऽसि वीरवर्यस्त्वं भवान्वदति नो मरषा॥ ६
मत्स्वामी रामचन्दरोऽयं सुरासुरनमस्कृतः । तदश्वमानयामास शत्रध्रः परवीरहा ॥ ७
तरक््थं समायातस्तद्धक्त्या तु बरीकरतः । यथाकथंचिद्धक्तोऽसौ रक्ष्यः स्वात्मा इवि स्थितिः
रघुनाथः कृपां कृत्वा विखोकयतु निल्रपम्‌ । मां स्वभक्तं सुदुःखेन किचित्कोपं दधन्महान्‌।। ९

शेष उवाच-
एवं वदति चण्डे हनूमान्कुपितो भरशम्‌ । रिलामादाय महतीं ताडयामास तद्रथम्‌ ॥ १०
शिखया व्राडितस्तस्य रथः शकलतां गतः । ससतः सहयः केतुपताकाभिः समन्वितः ११
नभस्था देवताः सवः मशरासुः कपीश्वरम्‌ । धन्योऽसि छवगाधीर महत्कमे स्वयां कृतम्‌॥। १२
श्रीरिवं विरथं दृष्टा नन्दी तं समुपाद्रवत्‌ । उवाच श्रीमहादेव मे पृष्ठं गम्यतामिति ॥ १३
टृषस्थितं तु भूतेशं हनूमान्कुपितो भ्रशम्‌ । शालमुत्पाव्य तरसा पाहनदधृदये तदा ॥ १४
तदाहतो तपति; शरं तीक्ष्णं खेमाददे । जाज्वरयमानं तनशि बहिञ्वाखासमभभम्‌ 1 १५
आयान्तं तन्महदृषटरा शूं परज्वलनप्रभम्‌ । हस्ते गृहीत्वा तरसा बभञ्ज तिरः क्षणात्‌ ॥ १६
भम त्रिशूखे तरसा कपीन्द्रेण क्षणाद्धवः । शाक्ते करे समाधत्त सर्वटोहविनिमिताम्‌ ॥ १७
सा शक्तिः शिवनिगुक्ता हृदये तस्य धीमतः । लग्रा क्षणाद प्रत्त विह्ठवः एवगाधिपः ॥ १८
णाच तथ्यं नीत्वा हीतवा दृ्षमुल्वणम्‌ । ताडयामास हृदये महव्यालविभूषिते ॥ १९
तादितास्तेन वीरेण फणीन्द्राल्चासमागताः । इतस्ततस्वे तं मुक्त्वा मताः पांतालमुजवाः ॥ २०
रिवस्तसिन्नागमुक्ते वक्षसि स्वे निरीक्ष्य इ । कुपितोऽदधाद्वोरं स्वे मुषलं करयुग्मे ॥ २१
हतोऽसि गच्छ संग्रामात्पलाय छवगाधम । एष ते भाणहन्ताऽहं मुदालेन प्षणादिह ॥ २२
मुशलं बीशष्य नियुक्तं दिवेन कुपितेन वै । कीशस्तद्रचयामास महावेगो हरिं स्मरन्‌ ॥ २३
मुशलं तत्पपाताधः रिवमुक्तं महायसम्‌ । विदार्य पृथिवीं सर्व जगाम च रसातलम्‌ ॥ २४

१ प -९ द)

तदा प्रकुपितोऽल्यन्तं हनुमात्रामसेवकः । गृहीत्वा पषेतं हस्ते ताडयामास वक्षपि ॥ २५
स यावत्पवैतं छेत्त मति चक्रे सतीपतिः । तावद्धतः कषीद्रेण शाटेन बहशाखिना ॥ २६
तमपि च्छेशु॒युक्तो यावत्तावच्छिलाहतः । शिलास्ता भेदितं स्वान्तं चकार एड उद्यतः ॥२७
तादृ चकारायं शिखाभिमैमप्भतैः । लाङ्गलेन च संबेष्य ताडयत्येष भूतपम्‌ ॥ २८

शिलाभिः प्तेवकैः पुच्छारफोरेन भ्ररिशः । नन्दी भातो मषहात्रास चन्द्रोऽपि शकलीकृतः २९
भवन्तं विहरो जातो महेशानः भकोपनः । क्षणे क्षणे प्रहारेण विहं शुषैन्तं भरशम्‌ ॥ ३०
गाद एवगाभीश् धन्योऽसि रधुपानुग । महत्कम छृतं तेऽ यत्तेऽहं सुमरतोषितः ॥ ३१
= वा

| १ ट, ड "णाधोत्तद्य , २ थ. "पि विकठी' |
६६

५२२ | महापुनिश्रीन्यासपणीत॑-- [४ पताटखण्डे-
न दानेन न यज्ञेन नास्पेन तपसा ह्यहम्‌ । स॒ भोऽस्पि महावेग तस्मात्पार्थय मे षर्‌ ॥ ३,

शेष उवाच--
एवं ब्रुवन्तं तं दृष्ट्रा हनूमानिजगाद तम्‌ । प्रहसर्नभिया वाचा महेशानं तु तोषितम्‌ ॥ ११
हनूमानुवाच-
रघुनाथप्रसादेन स्वं मेऽस्ति महेश्वर । तथाऽपि याचे हि वरं त्वत्तः समरतोषितात्‌ ॥ ३४
एष पुष्कलसंज्ञो नः समरे पतितो हतः । तथा च रामावरजः शप्रो मूर्छितो रणे ॥ ३५

अन्ये च वीरा बहवः पतिताः शरविक्षताः । सिताः पतिताः केचित्तान्र्स्व गणे; सह ॥३६
यथा चेतान्महायरता बेतालाश्च पिशाचकाः । न हरन्ति न खादन्ति च खगाखादयस्तथा ॥ १७
एतेषां वपुषो भेदो न भें तथाऽऽचर.। यावदिन््रं रणे नित्वाऽऽनयामि प्रोणपवंतम्‌ ॥ ३८
तत्रस्था ओषधीर्वाऽपि नीत्वा संस्थापितान्भटान्‌। जीवयामि बलात्सर्वास्तावसतं रक्ष सवैश्ः१९
एष गच्छामि तं नेतु द्रोणं पवैतसत्तमम्‌ । यसिमन्वसन्त्यीषधयः पाणिसंजीवर्नकराः ॥ ४०
एतद्रचः समाकण्यं तथेति निजगाद तम्‌ । [याहि शीघ्रं नगं नेवं रक्षामि त्वद्धटान्पृतान्‌ ४१
तच्छत्वा वाक्यमीशस्य जगाम द्रोणपवैतम्‌] । दरीपान्सवानतिक्रापञ्चगाम क्षीरसागरम्‌ ॥ ४२
अत्र तु स्वगणैः साकं रक्षति स्म शिवो महान्‌ । श्मशानं तद्रणेः स्वीयमहाबरुपराक्रमेः ॥ ४२
हतमान्द्रोणमासाय द्रोणं नाम महागिरिम्‌ । खाङ्गूले तं निधायाऽऽ्ु प्रतस्थे रणमण्डटम्‌ ४४
तं नेतुमुथते विप्र चकम्पे स च पवैतः । कम्पमानं तु तं दृष्ट्रा तत्पाला देवतागणाः ॥ ४५
हाहेति त्वा पोचस्ते क्रिमिदं भविता गिरौ । को हेन नयते वीरो महाबलपराक्रमः ॥ ५६
एवं कृत्वा सुराः स्वे संहता दद्णुः कपिम्‌ । मुैनमिति ते भोच्य जशः शस्रास्नकोटिभिः॥४७
तान्तर्बानिघ्रतो दृषा हनूमान्कपितो भृशम्‌ । जघान तानक्षणाद्रीरः शक्रः सवोसुरान्यथा ॥ ४८
केचित्पादाहतास्तत्र केचित्करविमदिताः । लाड्गुलनिहताः केवित्केचिच्छ्रेण चाऽऽहताः ४९
सर्वे ते नाशमापनाः क्षणात्कीशेश्षताडिताः । केचिश्निपतिता भ्रमी रुधिरेण परिष्ताः ॥ ५०
केचित्कीशभयान्नस्ता जग्युः शक्रं सुराधिपम्‌ । क्षतेन च परिषुष्टा रुधिरक्षतदेहिनः ॥ ५!

तान्दष्रा भयसेविग्रान्रधिरेण परिष्तान्‌ । युराञ्जगाद विमनाः शक्रः सवैसुरोत्तमः ॥ ५२
कथं यूयं भयत्रस्ताः कथं रुधिरविषठुताः । केन देदेन निहता राक्षसेनाधमेन वा ॥ ५३

सर्वै रोखत मे तथ्यं यथा ज्ञात्वा व्रजामि तम्‌ । निहत्य बद्ध्वा चाऽऽयामि युष्मद्वातकमुन्मदमर
इति वाक्यं समाकर्ण्य तुरासाहं सरोत्तमाः । जगदुदीनया वाचा सुरासुरनमस्कृतम्‌ ॥ ५५
देवा उचुः-
इहाऽऽगत्य न जानीमः कश्चिद्रानररूपधृत्‌ । नेतुं द्रोणं समुुक्तो ाङ्गृावष्टितं गिरिम्‌ ॥ ५६
गन्तं कृतमतिस्तावद्रयं सरवे सुसंहताः । युद्धं चकरुः सु(कृम) संनद्धाः सवेशल्ञाञ्ञवषिणः ॥ ५५
तेन सर्वै बयं युद्धे निजिता बलशाणिना । अनेके निहतास्तत्र भूमो पेतुः सुरोत्तमाः ॥ ^“
वयं तु बहुभिः पूष्यर्जीविता ईह चाऽऽगताः । शोणितेन सुषिक्ताङ्गाः प्षतपीडासमन्विताः ५.
एतद्वाक्यं समाकर्ण्य स॒राणां स पुरंदरः । आदिदेश युरान्सवोन्महाबरुसमन्वितान्‌ ॥ ९
यात महाद्रोणगिरिं कपि बदु महाबलम्‌ । बद्ध््राऽऽनयत यूयं वै सराणां रणपातकम्‌ ॥ ६

गयसरवय-न म-9- -->--- > ~ ~ "=

+ एतथिहान्तगंतः पाठः क. ख. ग. च. छ. ज. म. ठ. इ. ण. त. थ. द्‌. ध. पृस्तकस्यः ।

४९ पश्चषत्वारिदीऽध्यायः ] पग्रपुराणम्‌ । ५२३
इत्या्प्ना ययुस्ते बै दरोणं पर्वतकम्‌ । यत्राऽऽस्ते बटवान्वीरो हनूमान्कपिसत्तमः ॥ ६२

गत्वा ते भाहरन्सर्वे हनूमन्तं महाबलम्‌ । हनूमता ते निहता पृष्टिभिः खंरताडमैः ॥ ६३
पतितास्ते क्षणात्तत्र रुधिरक्षतािग्रहाः । अन्ये पलायनपरा जग्मुस्तं तरिदिवेऽवरम्‌ ॥ ६४
तच्छत्वा कुपितः शक्रः सवनमरसत्तमान्‌ । आदिदेश महावीरं वानरेन्द्रं सरोत्तमः ॥ ६५
तदाहना ययुस्ते बै यत्र कीशेऽ्वरो बली । तान्सर्वानागतान्टष्टा जगाद्‌ कपिसत्तम ॥ ६६

माऽऽयान्तु वीराः समरे संहन्तारं हि मां बेलात्‌। नेष्यामि युष्मानधुना संयमिन्याः परोऽन्तिके
इत्युक्ता अपि ते सर्वे संनद्धाः पाहरन्कपिम्‌ । शस्ासैषेहधा पक्तेमंहावलसमन्विताः ॥ ६८
केचिच्छरलैः परषभिः केचित्खङुश पष्टिशेः। मुशलैः शक्तिभिः केचित्करोपेन कलुषीकृताः ॥६९
स आहतोऽमरवरपिविषैरायुधेषेटी । शिलाभिस्ताज्ञघानाऽऽड सवीनमरसत्तमान्‌ ॥ ७०
केवित्पखाय्य आहुस्ते गताः शक्रसमीपकम्‌ । तदुक्तं बाक्यमाकण्यं भयं प्राप सराधिपः। ७१
बृहस्पतिं सुराध्यक्षं मन्त्रिणं स्वगेवातिनाम्‌ । पच्छ सपिपरे गत्वा नत्वा सुरग॒रं तदा ॥ ७२

इन्द्र उवाच--

कोऽसौ यो वानरो द्रोणं नेतुं स्वामिन्समागतः । येन मे निहता वीरा अमराः शक्नधारिणः ७३
शेष उवाच--

एतच्छत्वा तु तद्वाक्ययुक्तमाङ्कगिरसो महान्‌ । जगाद भयसंविग्रं तुरासाहं सुराधिपम्‌ ॥ ४७४
बहस्पतिरूबाच-

यो रावणमहत्सं(हासं)ख्ये कुम्भकणमदीद हत्‌ । येन ते वैरिणः सर्वे हतास्तस्य हि सेवकः॥७५

येन शङ्का सतरिकूटा निदेग्धा पृच्छवहविना । अक्षश्च निहतो येन हरूमन्तमवेहि तम्‌ ॥ ७६

तेन सर्वे विनिहता द्रोणाथंमयमृद्यतः । हयमेधं महाराज करांति बछिसत्तमः ॥ ७७

तस्याश्वं शिवभक्तस्तु ठृपो वीरमणिमहान्‌ । जहार तत्र समभ्रद्रणं सुरविमोहनम्‌ ॥ ७८

रिवेन निहताः संख्ये वीरा रामस्य भ्ररिशः । तान्व जीवयितुं द्रोणं नेष्यत्येव महावलः ॥ ७९

नायं वषैशतरजेयो भवता बलसंयुतः । तस्मात्मसादय कपि देहि तत्रत्यमौषधम्‌ ॥ ८०

इति श्रीमहापुराणे पाग्रे पातालखण्डे देषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेधे देवगुद्धं नाम चनुश्त्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४४॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- १२४८१

नण

अथ पश्चचत्वारिशोऽध्यायः ।

[क 1 रि

शेष उवाच-
गुरुभाषितमाकरण्यं षपवरिपुः स्वराट्‌ । हात्वा रामस्य कायायेमागतं पवनात्मजम्‌ ॥ १
भयं तत्याज मनसि वानरात्समुपस्थितम्‌ । जहपे चित्ते स भृशं वाचस्पतिमुवाच ह ॥ >
इन्द्र उाच--

कर्थं कायं सुराधीशच द्रोणोऽयं नेष्यते यदि । देवानां जीवितं भूयः कथं स्यादिति मे वद्‌ ॥ ३
दानीं पबनोदूतं प्रसादय यथाकथम्‌ । रामः भ्रीति परां याति देवानां च सुखं भवेत्‌ ॥ ४

१४. पादताडनैः । द. करतादनैः । २ ग. छ.ठ.ड.ध.भटाः। ३द.इ.द्‌ वम्‌। ४ज.ण.त.थ. द्‌.
महाराजः ।

५२४ प्ापुनिभ्रीवष्यासमणीर्त-- [ ४ पराता्टण्टे-

देवाभिपस्य वचनै शुत्वा वाचसपतिस्तदा । शक्रं तु पुरतः इत्वा सर्देषैः परिहृतम्‌ ॥ ५
जगाम तत्र यत्राऽऽस्ते हनूमाभिभयः कपिः । गज॑ति प्रसमं जित्वा सुरान्सर्बान्सुखासनः ॥ ६
ते गत्वा सविधे तस्य बृहस्पतिपुरोगमाः । पेतुस्ते चरणो नत्वा समीरतनुजस्य हि ॥ ७

बृहस्पतिस्तु तं वीरं जगाद प्रेरितो मुदा । सुराधीशेन लोकस्य गुरूणा वदतां वरः ॥ ८
बुहस्पतिख्वाच- |
अजानदधिः कृतं कमे देवैस्तव पराक्रमम्‌ । रामस्य चरणयोस्वं सेवकोऽसि महामते॥ ९
किमथमयमारम्भः कथमत्र समागमः । तत्करिष्यामहे सर्वे संनतास्तव भाषितम्‌ ॥ १०
रोषं ४५ कृपां त्वा देवाधीशं विरखोकय । एवनात्मन दैत्यानां भय॑करवदत्‌ ॥ ११

ष उवाच--
इत्थं भाषितमाकण्यं देमानां स गुरोर्वचः । उवाच देवान्सकलान्गुरं चैव पहायश्ञाः ॥ ४२

राहो बीरमणेः संरये हताः शर्थेण भूरिशः । भगस्तान्वै जरयितुं द्रोणं नेष्यामि पर्वतम्‌ ॥ १३

[कतं ये निवारयिष्यन्ति खवीयबल्दषिताः। तान्ेष्यामि क्षणादेव यमस्य सदनं परति ] ॥ १४

तस्माददूतु मे युयं दरोणं वाऽथ तदौषधम्‌ । येन संजीवपिष्यामि मृतान्बीरान्रणाङ्गणे ॥ १५
शेष उवाच--

इति वाक्यं समाकण्यं पवनस्य सुतस्य ह । ते सर्वे परणातिं गत्वा ददुः संजी वनौ पम्‌ ॥ १६

त श्रृष्टा भयं त्यक्त्वा सुशाः स्वर्गोकसः समम्‌ । ययुः सुरपति कृत्वा पुरः सोँख्यसमन्विताः ॥

इनूमान्मेषजं तत्त समादाय गतो रणम्‌ । स्तुतः सर्वैः सुरगणेम॑हाकमसमुत्धकेः ॥ १८
तप्रागतं हतमन्तं वीक्ष्य सर्वेऽपि वैरिणः । साधुसाधुपरश्॑सन्तो अद्भुतं मेनिरे कपिम्‌ ॥ १९
कपिः समागत्य महामुदा युतः पुरो भटं पृष्कटमागतं यतम्‌ ।
शिवेन संरक्षितमुग्रपण्डले श्रीरामचित्तं सविधे जगामह ॥ २०

सुमतिं च समाहूय मत्रिणं महतां मतम्‌ । उवाच जीवयाम्यद्य सवान्वीरान्रणे एतान्‌ ॥ २!
एवं युक्त्वा भेषजं तत्पुष्कटस्य परहारसि । शिरः कायेन संधाय जगाद वचनं श्रुभम्‌ ॥ २२
यद्यहं मनसा वाचा कमणा राघवं पतिम्‌ । जानामि तद दतेन भेषजेनाऽऽशु जीवतु ॥ २३
इति वाक्यं यदा वक्ते तावत्पुष्कल उत्थितः । रणाङ्गणेऽद श्रो षाहन्तान्वीरश्षिरेमणिः ॥ २४
क गतो वीरमभद्रोऽसो मां संमृख्ये रणाङ्गणे । सदोऽदं पातयाम्पेनं शास्ति मे धनुरुत्तमम्‌ ॥ २५
इति तं भाषमाणं वे प्राह वीरं कपीन्द्रकः । धन्योऽसि वीर यद्यो बदस्येनं रणाङ्गणे ॥ २६
त्वं हतो वीरभद्रेण रघुनाथप्रसादतः । पुनः संजीवितो ऽस्येहि शत्घ्ं याम पूरितम्‌ ॥ २७

इत्युक्त्वा प्रययो तत्र संग्रामवरपूधेनि । इ्वसमरास्ते स हत्रुघ्रः शिवबाणपरपीडितः ॥ २८
तत्र गत्वा समीपं तच्छन्रघ्रस्य महात्मनः । निधाय भेषजं तस्य वक्षसि श्ासमागते ॥ २९
उवाच हनुमांस्तं वै जीव शरतरुघ्र सत्तम । मतोऽसि रणे कस्मान्पहावलपराक्रमः ॥ २०

यद्यहं ब्रह्मचर्यं च जन्मपयेन्तयुद्यतः । पाट्यामि तदा वीरः श्रुप्नो जीवतात्षणात्‌ ॥ ११

उक्तमात्रेण तेनेदं जीवितः क्षणमात्रतः । फ शिवः ह शिवो यातो विहाय रणपण्डलप्‌ ॥ ३२

अनेके निहताः संख्ये श्रीरुदरेण पिनाकिना । ते सर्वे जीविता वीरां; क्यान््रेण महात्मना ॥ ३३

# एतथिहान्तगंतः पाठः ख. ग. छ. ज. ठ. इ. ण. त. थ. द. ध. एकस्थः ।

१ क.स.ग.च.छ.ज.म.ट.ड.ण.त.थ.द्‌.ध. 'तोऽमुना। मु २ ख.ज.त.थ. शराः साष्गीपाष
महाबलाः । त" । इ. "राः पुनः सङ्प्राममुधनि । त"

४५ पश्चवत्वारिंशोऽध्यायः ]} परञ्रपुराणम्‌ । ५२५

तदा स्वे सुसंनद्धा रोषपूरितमानसाः। स्वे स्वे रथे स्थिताः शच्रन््ययुः क्षतविग्रहाः ॥ ३४
ष्कलो वीरम तु चण्डं चेव कुशध्वजः । नन्दिनं हनुमान्वीरः शश्र; संगरे शिवम्‌ ॥ ३९
धनुविस्फारयन्तं तं शत्रुघ्ं बलिनां वरम्‌ । संग्रामे शिवमाहूय तिष्ठन्तं परययौ वृपः ॥ ३६
राजा बीरमणिवीरः शवरः समरे बली । अन्योन्यं चक्रतुयद्धं पुनिविस्मयकारक्म्‌ ॥ ३७
राङ्खा वे वीरमणिना रथा भग्राः शताधिकाः । शघरुघ्रस्य नरेन्द्रस्य तिलक्षः क्षणतो द्विज ॥ ३८
तदा प्रकुपितोऽलयन्तं शवरघ्रो रणमण्डले । आप्रेयास्ं मुमोचास्म दग्धं सैन्यं समन्वितम्‌ ॥ ३९
दाहकं तन्महदृष्टा महाल शत्रुमोचितम्‌। अद्यन्तं कुपितो राजा वारुणास्रमथाऽऽददे ॥ ४०
वारुगाख्रेण श्षीताते वीक्ष्य रामानुजो बली । वायव्यास्ं युमोचास्मै तेन वायुम॑हानभूत्‌ ॥ ४१
वायुना संहता मेषा ययुस्ते सवेतोदिशम्‌ । इतस्ततो गताः सर्वे सैन्यं तत्सुखितं बभौ ॥ ४२
सैन्ये पवनपीडात नुपो वीरमणि्महान्‌ । पर्वतास रिपूद्धारि जग्राह च शरासने ॥ ७३
पतैः स्तम्भितो वायुने पसपेति सङ्गरे । तद्री््य रामावरजो वज्रासं तु समाददे ॥ ४४
वजाक्ञेण हताः सर्वे नगास्तु तिरश्चः कृताः । चृणेतां परापुरेतस्मित्रणे वीरवराचिते ॥ ४५
वज्ाल्चेण विदीणाङ्गा वीराः शोणितश्नोभिताः । बभूवुः समरमान्ते चित्रं समभवद्रणम्‌ ॥ ४६
तदा प्रकुपितो ऽत्यन्तं राजा वीरमणिमंहान्‌ । ब्रह्मास्ं चाप आधत्त वेरिदाहकमद्धतमरं ॥ ४

ब्रह्माज्चे संधि(हिते सोऽपि सस्मार सुमनोहरम्‌ । शरं त्योगिनीद ततं सवेषैरिविमोहनम्‌ ॥ ४८
रह्मा तत्कर रष्टमागद्कमेरिणं पति । तावच्छ्रु्नाज्ना तु युक्तं तन्मोहनाखकम्‌ ॥ ४९
मोहनाज्ञेण तद्राष्यं द्विधा छिन्न क्षणादिह । गरं राज्ञो हारि क्षिं परखामपरापयन्नुपम्‌ ॥ ५०
ते बाणाः शतशो युक्ताः श्न महीभता । सर्वेऽपि मूषिता वीरा गणा रुद्रस्य ये पुनः ॥ ५१
शिवस्य चरणोपस्थे प्रदाः पेतुमंहीतरे । तदा शिवः प्रकुपितो रथे तिष्ठन्ययौ नृपम्‌ ॥ ५२
शिवेन सहसा योद्धुं समायातो रणाङ्गणे । श््रघ्रः सज्यमात्तज्यं धनुः कृत्वा व्ययुध्यत ॥ ५३

तयो; समभवद्वोरं रणं बेरिषिदारणम्‌ । शचासैवेहुधामुक्तेरादीपितदिगन्तरम्‌ ॥ ५४
अप्रत्यञ्संघातैस्ताडनपरतिताडनेः । देवानापपि यरैन्यं तदभूद्रणमण्डले ॥ ५५
तदा व्याकुरितोऽत्यन्तं शध्घ्ः शिवसंगरे । सस्मार खापिनं तत्र पार्वनेरुपदेशतः ॥ ५६

हा नाथ भ्रातरत्युग्रः रिवः भराणापहारणम्‌ । करोति धनुरुन्नम्य त्रायस्व रणमण्डले ॥ ५७
[अनेके दुःखपाथोधि तीणा राम तवौऽऽख्यया । मामप्युद्धर दुःखस्थं राम राम कृपानिषे५८
इत्थं वक्ति यदा तावहीक्षितो रणमण्डले ] । नीखोत्पलद खश्यामो रामो राजीवलोचनः ॥ ५९
मृग्ङ्गं रे धत्वा दीक्षितं बपुरुदरहन्‌ । त॑ दृष्ट्रा विस्मयं पराप शतरुघ्रः समराङ्गणे ॥ ६०

इति श्रीमहापुराणे पारे पातालखण्डे दोषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेपे श्रीरामसमागमो नाम पञ्चचत्वारिशोऽध्यायः ॥ ४५ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- १२५४२

चः

जकन किदो ७०

जा 9 ज = ०

# एतच्िहान्तगैतः पाठः क. ल, ग. च. छ. ज. ज. ठ. इ. णत. थ. द. ध. पुस्तकस्थः ।

भमन ककि
[१

१ द्‌. शीताति । २द्‌. “म्‌ । शवुप्रः शरम.दायस"। २३छ. ड. "वीरवि"। ४ग. छ. ड. शिवं विना र' ।
५६. 'पि हैलयानां वैताद्रण"। (क. ख. ख. च. छ. प.भ.ट. ड. ढ. त. “वनं सूपः ।७ण. थ. 'वाऽञज्ञया।८ग.
छ. ९. ण. ९, ध..कटौ ।

५२६ | महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ४ पाताखखण्डे-

अथ षटूषत्वाररिंशोऽध्यायः ।

गणी भः

केष उवाच-
आगतं वीक्ष्य श्रीरामं शश्रध्रः प्रणतातिहम्‌ । भ्रातरं सकलादुःखान्पुक्तोऽभूटिजसत्तम ॥
हनृमान्वीकष्य विधरान्तो रामस्य चरणौ मुदा । ववन्दे भक्तरक्षाथमागतं निजगाद ₹ ॥
स्वार्िस्तवैतयक्तं तु स्वभक्तपरिपाखनम्‌ । यत्सङ्कामे जितं शवेपाशबन्धममोचयः ॥
वयं धन्या इदानीं वै यद्रक्ष्यामो भवत्पदे । जेष्यामो ऽरीन्क्षणादेव त्वत्टरपातो रपृद्रह ॥
शेष उवाच-
स्थाणुस्तदाऽऽगतं रामं यागिनां ध्यानगोचरम्‌ । पतित्वा पादयो्विभर जगाद भ्रणताभयम्‌ ॥ ५
एकस्त्वं पुरुषः साक्नात्पकृतेः पर वसे । यः स्वांशकट्या विव छजत्यवति हन्ति च ॥ ६

क ४ 0 क्क

अशूपस्त्वमरेषस्य जगतः कारणं परम्‌ । एक एव तरिधा रूपं ग्रहासि कुहकान्वितः ॥ ७
सृष्टौ बिधातरूपस्त्वं पालने स्वभभामयः । प्रटये जगतः साक्षादहं शर्वाख्यतां गतः ॥ ८
तव यत्परमेश्षस्य हयमेधक्रतुक्रिया । ब्रह्महत्यापनोदाय तद्विडम्बनमद्धतम्‌ ॥ ९

यत्पादक्षौ चममलं गङ्गाख्यं शिरसोऽन्तरा । वहामि पापश्ान्तयथं तस्य ते पातकं कुतः ॥ १०
परया वैत्सोपकाराय कृते कर्मं त स्फुटम्‌ । क्षम्यतां तत्कृपाखो हि भवतौ व्यवधायकम्‌ ॥ ११

किं करोमि मया सत्यपालनार्थमिदं कृतम्‌ । जानन्भभावं भवतो भक्तरक्षाथमागतः ॥ १२
असौ पुरा उज्नयिन्यां महाालानिकेतने । खात्वा क्षिभाख्यसरिति तपस्तेपे महादुतम्‌ ॥ ३
ततः प्रसन्नो ऽहमहो जगाद्‌ भरमिपं प्रति । याचयस्व महाराज स वव्रे राञ्यमद्धुतम्‌ ॥ १४
मया भोक्तं देषपुरे तव राञ्यं भविष्यति । यबद्रामहयः पुयांमागमिष्यति याश्चिकः ॥ ५
तावतपभरत्यहं स्थाने तव रक्षाथंमुद्यतः । एतदत्तवरो राम किं करोमि च सलयतः ॥ १६
बरागितोऽस्म्यधुना राजा सपुत्रपशुबान्धवः । हयं समप्यं भवते पादसेवां विधास्यति ॥ १७
दोष उवाच-
इति वाक्यं समाकरण्यं महेशस्य रपूत्तमः । उवाच धीरया वाण्या $पया पृणैलोचनः ॥ १८
श्रीराम उवाच-

देवानामयमेवास्ति धर्मो भक्तस्य पालनम्‌ । त्वया साधु कृतं कमे यद्धक्तो रक्षितोऽधुना ॥ १९

ममास्ति हृदये श्वो भवतो हृदये त्वहम्‌ । आवयोरन्तरं नास्ति परूढाः परयन्ति वुधियः ॥ २०

ये मेदं बिदधलयद्धा आवयेरिकरूपयोः । कुम्भीपाकेषु पच्यन्ते नराः कर्पसस्रकम्‌ ।॥ २?

ये वद्क्ताः सदाऽऽसस्ते मद्धक्ता धमेसंयुताः । मद्धक्ता अपि भूयस्या भक्त्या तव नतिकराः
शेष उवाच--

इत्यं भाषितमाकण्यं शर्वो वीरम दपम्‌ । मितं जीवयामास करस्प्ोदिना पभुः ॥ २

अन्यानपि य॒तानस्य गरिताऽ्शरपीडितान्‌ । जीवयामास स मृदः समथः भभुरीदवरः ॥ २४

सन्नं विधाय तं भूपं श्रीरामपदयोनत्‌ । कारयामास भूतेशः पुत्रौ त्रपरितम्‌ ॥ २५
धन्यो राजा बीरमणियो ददक्षं रपृत्तमम्‌ । योणिमिर्योगनिष्ठामिरदष्माप्यमयुतायुतैः ॥ २९
नि

५१ड.न्ब। यस्ल॑सकः। २ स्ञ.म. स्वयमातच।प्रः। ३ क. ख. स. मक्तोपकाराय। ग. छ. ज. ठ. इ. त
धथ. ध, बद्धोपकराराय । द्‌, बहृपकाराय। ४ ग. छ. ठ. ड. इ. ध."तोऽप्यविधा। ५ग. द. स्थास्ये । ६. भ. कृपाकबुरलो ।

४७ सत्तचत्वारिंशोऽध्यायः |] पपुराणम्‌। ५९७

ते नत्वा रघुनाथं तं कृता्थीडृताविग्रहाः । ब्रह्मादिभिः पृज्यतमा अभुवन्द्रिनसत्तम ॥ २७
शशरुघ्रहनुमद्यां च पुष्कलादिभिरुदधरैः । परिष्ुताय रामाय ददौ राजा हयोत्तमम्‌ ॥ २८
राज्येन सहितं सवे सपुत्रपशुबान्धवम्‌ । शर्वेण परितः परादाद्भपो बीरमणिस्तदा ॥ २९
ततो रामो दतः समैरविरिभिनिजसेवकैः । शत्रुघ्रादिभिरत्यन्तुत्सुकैश्च विशेषतः ॥ ३०

र्थे मणिमये तिषटन्बभूव स तिराहितः । अन्तहिते रामभद्र सर्वे भ्ापुः सविस्मयम्‌ ॥ २१
म्रा जानीहि मनुष्यं त्वं रामं लोकेकवन्दितम्‌ ¦ जे स्थे च सर्वत्र वर्ैतेऽन्तस्थितः सद्‌ा ॥१२

ततो बीरा अलं हृष्टा अन्योन्यं परिरेभिरे । तुयमङ्गलवादिजेषेहरुः्सवको ऽभवत्‌ ॥ १३
ततो युक्तो हयः सर्वैवीरेः शस्रास्चकोविदैः । सर्वैरतुगतः परीतेविस्मयेन समन्वितैः ॥ ३४
वैः सत्यपरतिह्ञश्च तमनुज्ञाप्य सेवकम्‌ । मोच्य श्रीरापश्षरणं याहि टोकसुदुरैभम्‌ ॥ ३५
स्वयमन्तषितस्वत्र परखयोत्पत्तिकारकः । के खासमगमत्सर्वैः सेवकैः परिज्लोभितः ॥ ३९
भूपो वीरमणिध्योयज्श्रीरामचरणोदजम्‌ । जगाम साकं शात्रुध्रबरलिना बलसंयुतः ॥ ३७

एतद्रामस्य चरितं ये शृण्वनि नरोत्तमाः । तेषां संसारजं दुःखं न भविष्यति किचित्‌ ॥ ३८

इति श्रीमहापुराणे पाश्रे पातालखण्डे रेष्रवात्स्यायनपंतरादे रामाश्वमेधे हय प्रस्थानं माम षट्‌चत्वारिंरोऽप्यायः॥४६॥
आदितः शोकानां समश्यङ्गः - ११५८०

स न------

भथ सप्तचत्वारिरोऽध्यायः ।

हेष उवाच-
ह्यो गतो हेपकूं भारतान्ते द्विजोत्तम । अनेकमटसाहते रक्षितो बद्धचामरः ॥ १
पो र विस्तारतो दै्याद्योजनानां समन्ततः । [#अयुतेन सुग राजतेः काश्वनादिभिः ॥ २
त्रो्यानं महच्च पादपैः परिशोभितम्‌ । शारेस्तालेस्तमाठेश्च कणिकारेः समन्ततः ] ॥ ३
हिन्तारैनीगपुभागेः कोविदारैः सविस्वकेः । चम्पकेवकुैर्मधेमेदनेः ईटजादिभिः ॥ ध
नातिकाभियूथिकाभिर्मवमाछिकया तथा । आग्रेमोधर्वदक्षे्च दाडिमः शोभितं वरम्‌ ॥ ५

अनेकपक्षिसंयुष्टं भरमरैनिनदीकृतम्‌ । मगरूरकेकारितं सवेतुसुखदं हयः ॥ ६
प्रविवेश सशद्घ्रो मनोवेगसमन्वितः । स्वणपत्र विशाले स्वे भारे बिभ्रन्मनोरमम्‌ ॥ ७
गच्छतस्तस्य वाहस्य हयमेधक्रतोस्तदा । अकस्माद भवित्रं तच्छृणुष्व द्विजोत्तम ॥ ८
गात्रस्तम्भोऽभवत्तस्य न चचा पथि स्थितः । हेमकूट इवाचास्यो बभूव हयसत्तमः ॥ ९
तदा तद्रशषकाः स्वै कशाधातान्वितेनिरे । तदा हतोऽपि न ययौ स्तन्धगात्रो हयोत्तमः ॥१०
शुप्रसविपे गत्वा सृक्शुवीहरप्रकाः । खामिन्धयं न जानीमः किमपरद्धयसत्तमे ॥ ११
भच्छतो बाहवरयस्य मनोवेगस्य भूपते । आकस्मिकोऽमवत्तस्य गात्रस्तम्भो महामते ॥ १२

काभिस्ताडितोऽस्माभिः परं तत्न चचाल न । एवं विचायं यत्काय तत्कुरुष्व दृपोत्तम ॥ १३
# एतचिहान्तर्गतः पाठः क. ख. ग. छ. ज. ज. ठ. इ. ण- त. थ. द. ध. पृस्तकस्यः। + एतच्िहान्तगेतः पाठः
ख. ग. छ. ज. ठ. ड. ण. त. थ. द्‌. ध. पस्तकस्थः ।

१३. द. वैर्वरिथच निः। २क.ख, ग. छ. ज.अ.ठ.ड.ण.त.थ.द्‌. ध. वचस प्व्म तकत त् रमक म सेदुः । \ स. कुजादिभिः । ३ ख. कुजादिभिः
ठ. ध, कष्डलादिभिः । » द्‌ 'वदराक्षाभिदाड' ।

९५२८ पहापुनिभीव्यासपरणीत-- [ ४ पातार्खण्डे-

तदा विस्मयमापमन भूपतिः सह सैनिकैः । जगाम सहितः सरवै्यस्य महतोऽन्तिके ॥ १४
पष्कलो बाहुना धत्वा चरणौ तस्य भूतलात्‌ । उत्पाटयामास तदा पर॑ नो चेलतुस्त; ॥ १५
रेन बरिनाऽऽकरान्तो नाकम्पत हयस्तदा । हनुमांस्तं समुद्धत मति चक्रे महामना; ॥ १६
रादगूेन समविषय बटेन बलिनां वरः । आचकषै बलाद्वा न चचाल तथाऽपि सः ॥ १७
तदोवाच कपिश्रेष्ठो हतूमान्विस्मयावृतः । [कशचरघ्रं बखिनां श्रेष्टं वीराणां परिद्ण्वताम्‌ ॥ १८
अया द्रोणो लाद्छाखेन लीलयोत्पाटितोऽधुना । परमन महाश्रयं कम्पते न हयोऽरपकः ॥ १९
दिष्टमत्र निदानं हि वीरै्वलिमिरुदधतैः । आढृष्टोऽपि न च स्थानाच्चाल तिलमात्रतः ॥ २०
कपिभाषितमाकरण्यं शचुघ्नो विस्मयान्वितः ] । सुमति मत्रिणां श्रेषठुमुवाच वदतां वरः ॥ २१
दाचुघ्र उवाच--

अन्रिन्किमभवदराहे स्तम्भनं वपुषोऽनघ । कोऽन्नोपायो वियः स्या्ेन बाहगतिभेवेत्‌ ॥ २२
सुपरतिरूवाच--

स्थामिन्कधिन्यनिमग्योऽखिलङ्गानविचक्षणः । देशोद्धवमह जाने प्रत्यक्षं न परोक्षजम्‌ ॥ ३
हष उवाच--

इति वाक्यं समाकण्यं सुमतेधेमेकोविदः । अन्वेषयामास निं सेवकैः सह शोधितम्‌(तः) ॥ २५
ते स्वै सर्वतो गत्वा युनि धर्मविद भगः । विलोकयन्तः सत्र न चापश्यक्षषीश्वरम्‌ ॥ २५
एकर्त्वनुचरो विम गतो योजनमात्रतः । पूर्वस्यां दिक्षि चोयुक्तः परयति स्म महाश्रमम्‌ ॥ २६

य॒त्र निर्भैरिणः सवै पशवो जनतास्तथा । गङ्गस [नहताशेषकिल्विषाः सुमनोहराः ॥ २७
य॒त्र केवित्तपः प्रें कुन्ति युहुताशनेः । ूमैरधोपुखौः केषद्रायुभिः स्वोदरंभराः ॥ >‹
यत्राधरिहोत्रजो भूमः पथित्रयति सर्वदा । अनेकमुनिसंगुष्टो पक्तपत्ररतोत्तमः ॥ २९
तमाश्रमं यनेह्ीत्वा शौनकस्य मनोहरम्‌ । न्यवेदयश्नपायाघौ विस्मयाविष्टचेतसा ॥ ३०
तच्छत्वा इरपितोऽल्यन्तं शबुघ्ः सह सेवकः । हनूमतपुष्कलाचैश्च संयुतो ऽगात्तदा भ्रमम्‌ ॥ २!
तत्र वीक्ष्य य॒निशरेषठं सम्यग्ुतहुताशनम्‌ । परणम्य ,दण्डवत्स्य चरणौ पापहारिणो ॥ २२
तमायान्तं दषं जञात्वा शत्रुर बलिनां वरम्‌ । अध्याद्मादिकं चक्रे परीतस्तदशेनादमूत्‌ ॥ २,
ख॒खोपविष्टं विश्रान्तं दपं माह मुनी भरः । किमर्थमटनं तेऽत्र महत्पयैटने तव ॥ ३४
त्वादशषाः पृथिवीं सवा नृषा वै न ध्रमन्ति चेत्‌ । तदा दश जनाः साधून्बाधन्ते विगतञ्वरान्‌
कथयस्व महीपाङ शध बलिनां बर । सर्व शुभाय नो भूयात्तव पथटनादिकम्‌ ॥ २६
शेष उवाच--
इत्युक्तवन्तं भूदेवं पत्युवाच पहीश्वरः । गहदस्वरया वाचा हर्पितस्वीयविग्रहः ॥ २७
शत्रुघ्र उवाच-
अङ्रपादभवशित्रे रामाश्वस्य मनोहतः । नातिदूरे त्वदावासाच्च्छरणुष्व विदां वर॥ २८

उद्याने पुष्यशोभाव्ये यदच्छातो हयो गतः । ततमान्ते तस्य वाहस्य गात्रस्तम्भोऽभवत््षणात्‌ `
तदा मे बलिनो बीराः पुष्कला्या महोत्कटा; । बलादाचङ्ृषुवारं न चचाल तथाऽप्यसो ४०

____ + पवचि्न्तनतः पाठक सण छनन ------------- एतचिहान्तगतः पाठः क. ख. ग. च छ. ज. भ. <. क्तव म तयज म ससग. त.ब.द.भ.पु ण. त. अ. द. ध. पुस्तकस्थः ।
अ

१ग. छ.ठ. ख. ध.ब्रे्ठो ।२ग.छ.ठ.ड.द्‌.ध "हाः पत्रैवीयु" । ३ ग. छ. ठ. द.थ. नं देव म ।

४८ अष्टषत्वारिंशोऽध्यायः ¡ प्मपुराणम्‌ । ९२९
अस्मानपारुःखाब्धो मद्नन्मति तरिः स्एृतः। दैवाद सुभाग्यैस््ं कथयस्व निदानकम्‌ ॥४१

शेष उवाच-
एवं पृष्टो एनिवरः क्षणं दध्यौ महामतिः । ततः कारणसंयुक्तं विचारेण दधद्धयम्‌ ॥ ४२
पषणात्ञ्ज्ञानतां पराप्य विस्पयोत्फुद्टलोचनः । जगाद स महीपालं दुःखितं संशयान्वितम्‌ ।४१३
शौनक उवाच-
शुणु राजन्पवक्ष्यामि हयस्तम्भस्य कारणम्‌ । यच्छुत्वा मुच्यते दुःखाद्तिचित्रं कथानकम्‌ ।४४
गौडदेशे महारम्ये कवेरीतीरभूपिते । वाडबः साखिको नाम्ना चचार परमे तपः ।॥ ५५
एकाहं पयसः पराश दिनेकं वायुभक्षकः । दिनेकं तु निराहार एवं चरिदिनमुन्रयेत्‌ ॥ ४६
एवं व्रते भटरत्तस्य कालः स्व्॑षयंकरः । जग्राह स्वकदंष्रायां मृतिं प्राप महाव्रती ॥ ४७

विमाने सवेशो भगट्ये सर्वरत्नविभूषिते । वाडवः साचिको नाम्ना ययो मेरोः शिखास्थितः ४८
जम्बू नाम परहाषक्तस्तत्र सेव्यस्ततोऽभवत्‌। नदी जाम्बुवतीसंज्ञा स्वणेद्रबसमन्विता ॥ ४९
[तस्यां पूर्नयोऽप्वरोभिः कीडन्ते कुतुकान्विताः। अनेकतपसा पण्याः सवैसौख्यसमन्विताः५०
तत्रासौ स्वेच्छया क्रीडम्नप्सरोभिमुदाऽन्वितः ।| प्रतीपमाचरत्तषां स्वाभिमानमदोद्धतः ॥ ५१
ततस्तु शप्रो युनिभी रक्षसो भव दुमुखः । ततोऽपिदुःखितः पराह युनीन्विद्यातपोधनान्‌ ॥ ५२
अनुग्रहन्तुं भां सर्वे विपा युयं दृपाटवः । तदा तेरनुण्हीतो यदा रामहयं भवान्‌ ॥ ५३
सतम्भयिष्यति वेगेन ततो रामकथाश्रुतिः । पश्वानपुक्तिभेवित्री वे शापादस्मात्सुदारूणात्‌ ॥ ५४
पत प्रोक्तो पुनिभिर्देषो राक्षपत्वमितः प्रभो । स्तम्भयामास रामाश्वं मोचयानध कीतेनेः ॥ ५५
इति श्रीमहापुराणे पाचने पातालखण्डे देषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेधे शापकीर्तनं नाम सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४५ ॥
आदितः शोकानां समण्यज्ञाः-- १३६३५

अथाष्टचत्वारियो ऽध्यायः ।

णगि

शेषं उवाचं-- |
इति मोक्तं तु मुनिना संशरुत्यं परवीरहा । विस्मयं मानयामास हृदि शोनकमत्रवीत्‌ ॥ ,
श्धरप्र उवाच--
कमेणो गहना वाती ययो साचिकनामधरत्‌ । दिवे प्राप्नोऽपि महता कर्मणा राक्षसीकृतः ॥ >
स्वामिन्वद महष त्वं कर्मणां स्वगतिर्यथा । येन कर्मविपाकेन यादृशे नरं भवेत्‌ ॥

शोनक उवाच--
धन्योऽसि राषवश्रेष् यत्ते मतिरियं संदा । जानन्नपि हिंताथीय लोकानां त्वं ्रवीषिमोः ४
कथयामि विचित्राणां कमणां मितिं गतिम्‌ । तां शृणुष्व महाराज यच्छरत्वा मोक्षमाभुयात्‌ ९
परवित्त परापलयं कलत्रं पारके च यः । बलात्करेण गृहणाति भोगबद्धया तु दुमेतिः ॥ &

~~~] ---=-=~--- ाकाककनक्य् मि

[ण

+ एताशक्ान्तगंतः पाठः, ठ. पुस्तकस्थः ।

[भो
---~~---------~---~----------~-~------- ~अ

----“ ~~~

. १, प्ानुदधरत्वं प्रभो । दै ।२ क. ख. ग. च. छ.ज.ज.ठ, ड. ण. थ. द्‌. ध. "ते । अप्सरोभिः सह क्रीड-
न्ययी । ३ थ. स्यां तु मुनयः सवै तपोध्यानसमन्वि" । ४ ग, छ, द, "भय इच्छाभिः । ५ क, ख. ग. च. छ. ज, भ. उ,
ड, ण, त, थ्‌, दु, ध्‌, दभा |

६५७

५३० पहायुनिश्रीण्याचप्रणीत-- [ ४ पातारटलण्डे-

काटपाशेन संबद्धो यमवुतेमहाबरैः । तामिस्रे पात्यते तावधावटूर्षं ५५ | ७
तत्र ताडनमुद्धताः कुन्ति यमकिंकराः । पापभोगेन सततस्ततो योनिं तु ॥ ८
तजर भक्त्वा महादुःखं मानुषत्वं गमिष्यति । रोगादि विहितं तत्र दु॑शोङ्गापकं स्वकम्‌ ॥ ९
भूतद्रो विधायैव केवलं स्वकुटुम्बकम्‌ । पुष्णाति पापानिरतः सोऽन्धतामिस्रके पतेत्‌ ॥ १७
ये नरा इह जन्तूनां वधं कुन्ति बर मृषा । ते रौरवे निपात्यन्ते भिन्ते ररुभी रुषा ॥ ११
यः स्वोदराथं भूतानां वधमाचरति र्कुटभ्‌ । पहारौरवसंके तु पात्यते च यमाहया ॥ १२
यो वै निजं तु जनकं ब्राह्मणं द्ेष्टि पापकृत्‌ । कालसूत्रे महादुःख योजनायुतविस्तते ॥ १३

यावन्ति पशुरोमाणि गवां दषं करोति यः । तावद्रषसहस्राणि पच्यते यमकिंकरैः ॥ १४
यो भूमौ भूपतिभूलरा दण्डायोग्यं तु दण्डयेत्‌ । करोति ब्राह्मणस्यापि देहदण्डं च रोढुपः॥ १५
स शूकरपुखेगेष्ेः पीड्यते यमकिंकरैः । पश्वादृष्टासु योनीषु जायते पापमुक्तये ॥ १६

ब्राह्मणानां गवां ये तु द्रव्यं ठत्तं तथाऽल्पकम्‌ । इसि वा ग्रहते मोहादुम्पन्ति स्ववरान्नराः ॥
ते परत्रान्धकूपे च पात्यन्ते च पहादिताः। योऽग्रं खययुपाहूत्य मधुरं चाति रोटुपः॥ १८

न देवाय न सुहृदे ददाति रसनातुरः । स पतत्येव नरके कृमिभोजनसं्ञके ॥ १९
अनापदि नरो यस्तु हिरण्यादीन्यपाहरेत्‌ । ब्रह्मस्वं वा महावुष्टे संदंशे नरके पतेत्‌ ॥ २०

यः सदेहं प्रपुष्णाति नान्यं जानाति मृढभीः । स पात्यते तैरतप्रे कुम्भीपाङेऽतिदारूणे ॥ २१
यो नाऽगम्यां स्ियं मोहाग्रोपिद्धावाच कामयेत्‌ । तं तया किंकराः सूम्य परिरम्भं च ुषैते २२
ये बछाद्रेदमयांदां लुम्पन्ति स्ववरोद्धताः । ते बैतरिण्यां पतिता मांसश्गोणितभक्षकाः ॥ २३
हृषलीं यः लियं कृत्वा तया गादैस्थ्यमाचरेष्‌ । पूयोदे निपतत्येव महादुःखसमन्वितः ।॥ २४
ये दम्भानाश्रयन्ते बे धूतो रोकस्य बश्चने । वैशसे नरके यूढाः पतन्ति यमताडिताः ॥ २५
ये सवर्णा खिय॑ दृढाः पातयन्ति स्वरेतसः । रेतःकुट्यास ते पीत्या रेतःपानेषु तत्पराः ॥ २६
ये चौरा वहिदा दु गरदा प्रामट्ण्ठकाः । सारमेयादने ते वै पात्यन्ते पातकान्िताः ॥ २७
कूटसाक्ष्यं बदत्यद्धा पुरुषः पापसंभृतः । परकीयं तु द्रव्यं यो ईरति प्रसभं बली ॥ २८
सोऽवीचिनरके पापी ह्यवाग्वक्त्रः पतत्यधः । तत्र दुःखं महद्ुक्त्वा पापिष्ठां योनिमाव्रजेत्‌॥२९
यो नरो रसनाखादात्स॒रां पिवति परढधीः । तं पाययन्ति ोहस्य रसं धमेस्य किंकराः ॥ ३०
यो गुरूनवमन्येत स्वविद्याचारदर्पितः । स मृतः पात्यते क्षारनरंरेऽधोगुखः पुमान्‌ ॥ ३!
विश्वासधातं ङुर्वन्ति ये नरा धर्मनिष्ठता । शुखपोते तु नरके पात्यन्ते बहुयातने ॥ ३२
पिदयुनो यो नरान्पवीनुदरेजयति वाक्यतः । दन्दशुके च पतितो दन्दशुकेः स दश्यते ॥ ३१
एवं राजन्ननेके वे नरकाः पापकारिणाम्‌ । पापं त्वा प्रयान्त्येते पीडां यान्ति सुदारुणाम्‌ ॥ २४
येने श्रता रामकथा न परोपङृतिः कृता । तेषां सवाणे वुःखानि भवन्ति नरकान्तरे ॥ ३५

अत्र यस्य सुखं भूयस्तस्य स्वर्ग इतीयते । ये दुःखिनो रोगयुता नरकस्था महीपते ॥ २६
शेष उवाच--
एतच्छरृत्वा महीपाः कम्पमानः क्षणे क्षणे । पच्छ भूयस्तं पिपर सवैसंशयनुत्तये ॥ १५

१. संयुक्तस्त । २ड. “्रोजनकं । ३४६. “न्ते यमदृतेभयकरः ।यः। ४ कं. ख.ग.च. कछ. ज.स.ट. ड.
त. थ. द्‌. ष. दद्धेयो। ५क.ल्ल.ग. च. छ. ज.म.ठ.ण.त. द्‌. वित्तं । ९ द्‌. मृढा रेतः स्वं पाययन्ति च। रे'।
५७द.द्‌.पापा। ८क.स.ग.ध.ड.ष.छ.ज.ह.म.ट.ठ. ड. द.ण.त.थ. भ. एक्षति। ९द. ^रकर्दमेऽधी ।

४८ अष्टचत्वाररिशोऽध्यायः ] पथ्रपुराणम्‌ । ५३१

तत्तत्पापस्य चिहानि कथय त्वं महामुने । केन पापेन किं चिहं मूर्खोक उपजायते ॥ ३८

इति शरुत्वा तु तद्वाक्यं पुनिः मोवाच भूमिपम्‌ । शृणु राजन्धवक्ष्यामि चिहानि पापकारिणाम्‌ ॥
शौनक उवाच--

सुरापः श्यामदन्तः स्याश्रकान्ते परजायते । अभक्षभक्षकारी तु जायते गुर्मकोदरः ॥ ४०

उदक्या वीक्षिते भुक्त्वा जायते क्रमिलोदरः । श्वमाजोरादिसंस्पषठं भुक्त्वा दुर्गन्धवान्मवेत्‌।(४१
अनिवेद्य सुरादिभ्यो भुज्ञानो नायते नरः। उदरे रोगवान्तुःखी महारोगप्रपीडितः ।॥ ४२
परान्नविध्रकरणादनीणमभिजायते । मन्दोदरामिभंवति सति द्रव्ये कदभ्नदः ॥ ५३
विषदश्छदिरोगी स्यान्मागेहा पादरोगवान्‌। पिञ्यनो नरकस्याम्ते जायते कासश्वासवान्‌ ॥ ४४
ृर्तोऽपस्माररोगी स्याच्छ्री च परतापडत्‌ । दावाभिदायकशैव रक्तातिसारवान्भवेत्‌ ॥ ४५
सुरारयं जल वाऽपि शकृदुष्टं करोति यः । गुदरोगो भवेचस्य पापरूपः स॒दारुणः ॥ ४६
गर्भपातनजा रोगा यद्रत्फीहजरोदराः । प्रतिमाभङ्गकारी च अप्रतिष्ठ जायते ॥ ४७
दृष्ट्वादी खण्डितः स्यात्खस्वाटः परनिन्दकः । सभायां पक्षपाती च जायते पक्षघातवान्‌ ॥ ४८
परोक्तहास्यकृत्काणः कुनखी विप्रहेपहत्‌ । तुन्दी बरीताभ्रचोरः कांस्यहुःपुण्डसी किकः ॥ ४९
्पहारी च पुरूषो जायते पिङ्गमृषनः । कीसहायी च पुरूषो [*जायते शीषरोगवान्‌ ॥ ५०

धृतहारी च पुरूषो जायते नेत्ररोगवान । त्वचहारी च पुरुषो जायत मेदसा इतः ।॥ ५१
पधुचौरस्तु पुरुषो ] जायते स्तिगन्धवान्‌ । रोहहारी च पुरूषो बबेराङ्ः परजायते ॥ ५२
तैलचौर्येण भवति नरः कण्डाऽतिपीडिवः । आमाननहरणाष्वेव दन्तीनः प्रजायते ॥ ५३
पकानहरणाजैव जिहारोगयुतो भवेत्‌ । पाठृगामी च परुषो जायते सिङ्गव्जितः ॥ ५४
गुरुजायाभिगमनान्पू्रहृ च्छ्रः प्रजायते । स्वसुतागमने चैव रक्तकुषएः प्रजायते ॥ ५९५
भगिनीगमने चैव पीतकः भजायते । भ्रावृभायीभिगमने गुर्मकुप्रः प्रजायते ॥ ५६
खामिगम्यादिगमने जायते दद्मण्डलम्‌ । विश्वस्तभायांगमने गजचमां परजायते ॥ ५.७
पित्ष्वस्रभिगमने दक्षिणाङ्गे व्रणी भवेत्‌ । मातुलान्यास्तु गमने वामा व्रणवान्भवेत्‌ ॥ ५८
पितुव्यपटनीगमने कटौ कष्टः परजायते । मित्रभायाभिगमने मतमान; परजायते ॥ ५९
स्वगोतरस्ीपसङ्गेन जायते च भगंदरः । तपस्विनीप्रसङ्गेन प्रमेहा जायते नरे ॥ द०
्रोत्रियच्वी परसङ्गेन जायते नासिकाव्रणी । दीतितस्नीपरसङ्गन जायते दुष्टरक्त खर्‌ ॥ ६१
स्वजातिजायागपने जायते हृदयत्रणी । जात्युन्नतस्री गमने जायते मस्तकव्रणी ॥ ६२
परुयोनौ च गमनान्मूत्रघातः प्रजायते । एते दोषा नराणां स्युनेरकान्ते न संशयः।॥ ६३
स्रीणामपि भवन्त्येते तत्तत्पुरुषसंगमात्‌ । एवं राजह्वि चिह्नानि कीतितानि सुपापिनाम्‌ ॥ ६४
दानपुण्यपरसङ्गेन तीथादि क्रियया तथा । रामचारित्रसंश्रुलया तपसा वा क्षयं व्रजेत्‌ ॥ ६५

स्वेपामप्युपायानां हरिकीतिधुनी नृणाम्‌ । क्षाल्येत्पापिनां पङ्क नात्र काया विचारणा ॥ ६६
यश्चावमन्येत हरिं ते गङ्गा न पुनाति हि । तीथान्यपि सुपुण्यानि पतितुं न क्षमाणि तमू ॥ ६७

~ ~ ~~~ -- -~--- ~ ~~~ ----~-- - ~~~ ----~~--~-- ~ ---- ------+ त जक

* एतञ्चिहान्त्गेतः पाटः क. ख. ग. च. छ.ञ. द.ण.त.थ. द्‌. पुस्तक्स्थः।

> न्न क

पणर त

१द. रोगाः क्षयमेह । २ ग. वस्तिगन्धवान्‌ । ३ ग. "न्‌ । जलदा । ४ ग. नेत्ररोगवान्‌ । ५ द्‌. "ते गण्डम ।
६के.घ. ड. ध. प्ष.अ.ट. ड. ठ. (तिध्वनितरंणा" ।

५३२ पहायुनिभ्रीष्यासप्रणौत- ` [ 9 पतहटषण्दे-

` इसते शीत्यमान यश्चरित्रं हानदु्षलः । न तस्य नरकान्युक्तिः कटपान्तेऽपि भविष्यति ॥ ६८
याहि राजन्विमोकषां हयस्यानुचरे; सह । श्राषय श्रीशचरितं यतो वाहगतिर्भवेत्‌ ॥ ६९

शेष उवाच-
इति शरुत्वा प्रहृष्टोऽभृच्छ्ु्ः परबीरहा । प्रणम्य तै परिक्रम्य ययौ सेवकसंयुतः ॥ ७9
तत्न गत्वा स हनुपरान्हयवयस्य पार्वतः । उवाच रामचरितं महातुर्गतिनाशनम्‌ ॥ ७१

याहि देव विमानं स्वं रामरीतेनपुण्यतः । स्वैरं चर सवलोके त्वं युक्तो भव कुथोनितः ॥ ७२
इति वाक्यं समाकण्ये शघुघ्रो याघदास्थितः । तावहदशे विमलं देवं वैमानिकं वरम्‌ ॥ .७१

स उवाच ह पृतोऽहं रामकीतेनसंश्रुतेः । यामि स्वं भवनं राजक्नाङ्गापय महामते ॥ ७
इत्युकत्वा प्रययो देवो विमाने से परिष्थितः । तदा विस्मयमापुस्ते श्रुधेन सहानुगाः ॥ ७९
ततो बाहो विनिगुको मूतलाद्वात्रस्तम्भनात्‌ । ययौ तद्विषिनं सर्वे रमन्पक्षिसमाङुलम्‌ ॥ ७६

इति श्रीमहापुराणे पाद्मे पातारखण्डे शेषवात्स्यायनसंवादे रामाश्वमेधे हयमुक्तिनांपाष्टमत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४८ ॥
आदितः शोकानां समच्यकाः-- १२७११

[न

अथकोनपश्चादरात्तमो ऽध्यायः ।

वि

शेष उवाच-- |
मासाः सप्नाभव॑स्तस्य ह यवय॑स्य हेरया । चरतो भारतं वषमेनकनृपपूरितम्‌ ॥
स पूजितो भूपवरेः परीत्य वरभारतम्‌ । परिषटतो वीरवरः शतरघ्रादिभिरुद्रेः ॥
स षथ्राम बहृन्देशषान्हिमाखयसमीपतः। न कोऽपि तं निजग्राह हयं रामबलं स्मरन्‌ ॥
अङ्गवङ्गक शिङ्गानां राजभिः सैस्तुतो हयः । जगाम नगरे रागः सुरथस्य प्रनोहर ॥
कुण्डलं नाम नगरमदितेर्यत्र कुण्डलम्‌ । करणयोः पतितं भूमौ हषमयसुकम्पयों; ॥
यत्र धमेव्यतिक्रान्ति न कराति कदाऽपि ना । श्रीरामस्परणं परेम्णा करोति जनताऽन्वहम्‌ ॥ ९
अश्वत्थानां तु यत्राचौ तुलस्याः भत्यहं नृभिः । क्रियते रघुनाथस्य सवकेः पापवभितैः ॥ ७

क क -@क 8) =

यत्र देवाखया रम्या राघत्रपतिमायताः । पृज्यन्ते प्रत्यहं शुद्धाचिततैः कपटवाभितेः ॥ ८
वाचि नाम देयेत्र न वै कलहसंकथा । हृदि ध्यानं तु तस्यैव न च कामफटस्मृतिः॥ ९
देवनं यत्र रामस्य वाताभिः पूतदेहिनाम्‌ । न जातुचिन्रुणामासि सप्तव्यसनमोचिनाम्‌ ॥ १०
यस्मिन्वसति धपात्मा सुरथः सल्यवान्वी । रघुनाथपदस्मारदृष्ट चित्तः परोन्मदः ॥ ११
पि वगेयामि रामस्य सेवकं सुरथं नरम्‌ । यस्याशेषगुणा भूमौ विस्तृताः पावयन्त्यघ॑म्‌ ॥ १२
सेवकास्तस्य भपस्य पयेटन्तः कदाचन । अपश्यन्हयमेधस्य हयं चन्द नचधितम्‌ ॥ १३
ते ष्ट्रा विस्मयं प्राप्ता हयपत्रमखोकयत्‌ । स्पषटाक्षरसमायुक्तं चन्दनादिकवार्चैतम्‌ ॥ १४

्ञात्वा रमिण संमुक्तं हयं नेत्रमनोहरम्‌ । हृष्टा राज्ञे सभास्थाय कथयामासुरत्सुकाः ॥ १५
सलामिन्नयोध्या नगरी पतिस्तस्यास्तु राघवः । हयमेधक्रती योग्यो हयो युक्तः परिभ्रमन्‌ ॥ १६

त॒ ते पुरस्य निकटे भाप्तः सेवकसंयुतः । गृहाण तं महाराज हयं तं सुमनौहरम्‌ ॥ १७
शेष उवाच-
ति त्वा निजपोक्तं वाकयं हषेपरिपरतः । उवाचं दृपतिीरान्मेषगम्भीरया गिरा ॥

१ग.अ. त. थ. पराग्रृही | २ग.@. उ. ड, ध, "च वीरल्बलिनो मेध्‌ ।

४९ एकोनपश्चादात्तमोऽष्यायः ] पच्पुराणय्‌ । ५३३

सुरथ उवाच -
धन्या वयं राममुखं पश्यामः सहसेवकाः । ग्रहीष्यामि हयं तस्य भटकोरिपरिषतम्‌॥ १९
तवा ^ बाई तं यदा रामः समात्रजेत्‌ । कृपार्थ मम भक्तस्य चिरं ध्यानरतस्य बै ॥२०
ष उवाच-

इत्थमुक्तवा महीपालः सेवकान्स्वयमादिशत्‌ । श्हन्तु वाहं भसभं न मोच्योऽश्वोऽक्षिगोचरः ॥
अनेन सुमालाभो भविष्यति तु मे मतम्‌ । यद्रामचरणौ परेत्य) ब्रहमशक्रादिदुरभौ ॥ २२
स एव धन्यः स्वजनः पुतो वा बान्धवोऽथ वा। पृश्ुवो बाहनं वाऽपि रामापिर्येन संभवेत्‌ २३
तस्मदरृहीत्वा क्रत्वदवं स्वणेपत्रेण शोभितम्‌ । बधन्तु वाजिश्ञाायां कामबेगे मनोरमम्‌ ॥ २४
इत्युक्तास्ते ततो गत्वा वाहं रामस्य शोभिनम्‌ । श्रीत्वा तरसा राज्ञे ददुः सभुभाङ्गिनम्‌ २५
राजा पराप्यं पहानश्वं रामस्य दनुजादिनः । सेवकान्धाह बलिनो धर्मकृलयविचक्षणः | २६

(शिस्स्यायन महाबुद्धे शृणुष््ेकाग्रमानसः । न तस्य विषये कश्चित्परदाररतो नरः ॥ २७
न परद्रव्यनिरतो न कामेषु च छम्पटः । न जिहाभिरनुन्मा्ग कीरतयेद्रामकीैनात्‌ ॥ २८
यः सेवकाश्रपो वक्ति यूयं सेवाथेमागताः । [कथयन्तु भवचेष्टां ध्मकम॑विशारदाः ॥ २९
एकपत्नीवतथरा न परद्रव्यलाटुपाः । परापवाद निरता न च वेदोत्पथं गताः] ॥ १०

ध्रीरामस्मरणादीनि कुवन्ति प्रत्यहं भयः । तानहं मम सेवार्थं रक्षाम्यन्तिकशोभनान्‌ ॥ ३१
एतदरिरुद्धधमीणो ये नराः पापसंयुताः । तानहं विषये मद्यं वासयामि न दुमेनीन्‌ ॥

तस्य देशे न पाण्ष्ठः पापं कुषेन्ति मानसे । हरिध्यानहताश्ेषपातका मोदसंयुताः।॥ ३२
यदैवमभवदेश्े राजा धर्मेण संयुतः । तदा तत्स्था नराः सर्वे मृता गच्छन्ति निरेतिम्‌॥ ३१३
यमानुचरनिर्वेशो नाभवरसौरथे पुरे । तदा यमो मुने रूपं धृत्वा परागान्पदीरवरम्‌ ॥ २४

षर्कलाम्बरधारी च जटाशोमितशीषकः । सुरथं च सदो मध्ये ददश हरिसेवकम्‌ ॥ ३५
तुखसी मस्तके यस्य वाचि नाम हरेः परम्‌ । धमैकमेरतां बाती श्रावयन्तं निजान्भटान्‌ ॥ ३६
तदा मुनि वृषो दृष्ट्रा तपोमूततिमिव स्थितम्‌ । ववन्दे चरणो तस्य पाद्यादिकमथाकरोत्‌ ॥ ३७
सुखोपविष्टं विश्रान्तं मुनि भाह दृपाग्रणी: । धन्यमद्य जनु धन्यमय्य शृं मम ॥ ३८
कथाः कथयतान्परहयं रामस्य विविधा वराः । याः शृण्वतां पापहानिभेविष्यति पदे पदे ॥ ३९
इत्युक्तं समाकरण्यं जहास स मुनिभैशम्‌ । दन्तान्पदशयन्सर्वस्तालस्फालितपाणिकः ॥ ४०
हसन्तं तं मुनिं प्राह हसने कारणं किमु । कथयस प्रसादेन यथा स्यान्मनसः सुखम्‌ ॥ ४१
ततो युनिनपं प्राह श्रणु राजन्थिया युतः । यदहं तेऽभिधास्यामि स्मिते कारणमुक्तम्‌ ॥ ४२
त्वया परोक्तं हरेः कीरिं कथयस्व ममाग्रतः । को हरिः कस्य का कीतिः सर्वे कमवशा नराः४२
कमणा प्राप्यते स्वग; कर्मणा नरकं व्रजेत्‌ । कमणेह मवेत्सर्यं पुत्रपौत्रादिकं बहु ॥ ४४
शक्रः शतं क्रतूनां तु कृत्वाऽगात्परमं पदम्‌ । ब्रह्माऽपि कमेणा लोकं पराप सल्याख्यमदुतप्‌॥४५
अनेके कर्मणा सिद्धा मरुदादय ईशिनः । कुवन्ति भोगसोख्यं च अप्सरोगणसेविताः ॥ ४६

#* एतश्िहान्तर्गतः पाठः क. ख. ग. च. छ. ज. ज. उ. ड.णत.थ. द्‌. ध. प्तकस्यः ।

१ द. श्ये शिवब्रह्मादि" २द्‌. प्य मृदा चाश्व॑। ३ ग. छ.ठ.भ. क्षणान्‌ । षाः ।

५३४ महायुनिभीष्यासपषणीत- [ ४ पातारुखण्डे-

तस्मात्कुरुष्व यज्गादीन्यजस्व किर देवताः । यथा ते विमला कीतिभेविष्यति पीते ॥ ४७
इति शवत्वा तु तद्वाक्यं कोपश्षभितमानसः । उवाच रामेकमना विप्रं कमेविशारदम्‌ ॥ ४८
मा ब्रूहि कर्मणो वार्ता क्षयिष्णुफल्दायिनीम्‌ । गच्छ मन्नगरमान्ताद्रहिर्छोकविगरहितः ॥ ४९
इन्द्रः पतिष्यति क्षिपं पतिष्यत्यपि पद्मजः । न पतिष्यन्ति मनुजा रामस्य निजसेवकाः ॥ ५०
पश्य ध्रवं च प्रहादं भिभीषणमथाद्धतम्‌ । ये चान्ये रामभक्ता षे कदाऽपि न पतन्ति ते॥ ५१
ये रामनिन्दका दृ्टास्तानिमे यमकिंकराः । ताडयिष्यन्ति लोहस्य पुद्ररेः पाशबन्धनैः ॥ ५२
ब्राह्मणत्वारेहदण्डं न कुर्या ते द्विजाधम । गच्छ गच्छ मदारोकात्ताडयपिष्यामि चान्यथा ॥५१
इत्थमुक्तवति शरेष्ठे भरपे सुरथसंकिते । सेवका बाहुना धृत्वा निष्कासयितुमु्ताः ॥ ५१
तदा यमो निजं रूपं धृत्वा लोकैकबन्दितम्‌ । पराह भरपं पतुष्टोऽस्मि याचस्व हरिसेवक ॥ ५५
परया प्रलोभितो बाभिभिर्रहीभिरपि सुव्रत । चखितोऽसि न रामस्य सेवायाः साधुसेवकः !\ ५९
तदा भोवाच भूपीशो यम दृटा सुतोषितम्‌ । उवाच यदि तुष्टोऽसि देहि मे वरमुत्तमम्‌ ॥ ५७
तावन्मम न वे मूत्यर्यावद्राएसमागमः । न भयं मे भवत्तो हि कदाचन हि धममेराद्‌ ॥ ९८
तदोवाच यमो भूपमिदं तव भविष्यति । सर्वं तदीप्तितं तथ्यं करिष्यति रघोः पतिः ॥ ५९
इत्युक्त्वाऽन्तारितो धर्मो जगाम स्वपुरं भ्रति । मरशास्य तस्य चरितं हरिभक्तेपरात्मनः ॥ ६०
स राजा धाभिको रामसेवकः परया मुदा । [शश्दीत्वाऽग्वं परत्युवाच सेवकाहरिसेवकान्‌ : ६?
मया श्रहीतो बाहोऽसौ राघवस्य महीपतेः । सन्नी भवन्तु सवेत्र युयं रणविशारदाः | ॥ ६२
इति भक्तास्तु ते सर्वै भटा राज्ञो महाबलाः । सन्नीपरताः क्षणादेव सभायां जग्मुरुन्नवःः॥६३

राज्ञो वीरा दश सताश्वम्पको मोहकस्तथा । रिपुजयस्तु दुवोरः भतापी वर्मोदकः ॥ ६
हर्यक्षः सहदेवश्च भृरिदेवोऽसुतापनः । इति राज्ञो दश्च सुताः सनज्तीभूता रणाङ्गणे ॥ ६५

यातुमिच्छामद्र्स्ते महोत्साहसमन्विताः । राजाऽपि खरथं चित्रं हेमशोभाविनिमितम्‌ ॥ ६९
आहयामास सृन्तरै्वानिभिः सषंङृतम्‌ । रणोत्साहेन संयुक्तः सवेसेन्यपरिहतः ॥

सभायां सेवकान्सवान्दिशननास्ते महीपतिः ॥ ६७
इति श्रीमहापुराणे पन्ने पातालखण्डे शेषवात्त्यायनसंवादे रामाश्वमेधे इयगप्रदणं नामैकोनपश्वःशत्तमो ऽध्यायः ॥ ४९ ॥

आदितः शछोकानां सपथ्यङ्ाः-- १३७१९

अथ पश्चाश्नत्तमाऽध्यायः ।

देष उवाच--
अथ रामानुजो बेगात्समागत्य खसेवकान्‌ । पच्छ कुत्र वाहोऽसौ या्गिकः सुमनोहरः ॥
तदा ते वचनं पचः शवधरं सुमहाबलम्‌ । न जानीमो भगाः केचिद्धयं नीत्वा गताः पुरे ॥ २
वयं च भिक्तः सर्म बछिभी राजसेवकैः । अत्र रमाणं भगवानितिकरतंव्यतां रति ॥ ,
तच्छत्वा वचनं तेषां शरुः कोपितो भृशम्‌ । दशत्रोषात्खदशनाञ्चिहया रेिहन्मुहुः॥
उवाच कीरो मदां हृत्वा कुत्र गमिष्यति । इदानीं पातये वाणेः पुरं जनसमन्वितम्‌ ॥ ^
इत्युक्त्वा सुमति पराह कस्येदं पुटभेदनम्‌ । को वतेतेऽस्याधिपतिर्यो मे वाहमजीहरत्‌ ॥ ६

~ = --*~ ----* ~ कग ~

थ.द. ध. पुस्तक्रस्यः।

~ =-= - ------------ -------

11 + ----* ~ “+

{कख गच.छ.ज.म.ट.ड.ण.त.थ. द्र. ध. ^सेवितः। तः । २ द्‌. ^रुत्सुकाः। गा ।

९ ०पश्चाशत्तमोऽभ्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । ५१९

शेषं उवाच-

इति वाक्यं समाकण्यं [भूपतेः कोपसंयुतम्‌ । जगाद मग्री सुगिरा स्फुटाक्षरसमन्वितम्‌ ॥ ७
विद्धीदं कुण्डलं नाम नगर सुमनोहरम्‌ । अस्मिन्वसति धर्मात्मा ] सुरथः क्षत्रियो बी ॥ ८

निलयं धमेपरो रामचरणद्ुदसेवकः । मनसा कर्मणा वाचा हनूमानिव सेवकः ॥ ९

चरितान्यस्य शतशो वतेनते धमेकारिणः । महावलपरीवारः सरथः सर्भशोभनः ॥ १०

महद्धं भवेत्तत्र हृतशद्राहसत्तमः । अनेके रयतिष्यन्ति वीरा रणविशारदाः ॥ ११

एवमुक्तं समाश्ुलय र्घः सचिवं परति । उवाच पुनरप्येवं वचनं वदतां वरः ॥ १२
दातरर उवाच-

कथमत्र भकेतेभ्यं रामान्वोऽनेन चेदधतः । नाऽऽयाति योद्धं मवं कटकं वीरसेषितम्‌ ॥ १९
सुमतिरुवाच--

दुतः प्रेष्यो महाराज राजानं पति वार्रिमकः । यद्राक्येन समायाति बेन बलिनां वरः ॥ १४

न चेदङ्ञानतो वाहो धृतः केनापि मानिना । अपेयिष्यति न; साधुमश्वं कतुवरं शुभम्‌ ॥ १५

इति शरुत्वा तु तद्वाक्यं बभुधरो बलिनां वी । अङ्गदं भ्युवाचेदं वचने विनयान्वितम्‌ ॥ १६
दाश्ुघ्र उवाच--

याहि त्वं निकटस्थे वै सुरथस्य पहापुरे । दूतत्वेन ततो गत्वा प्घ्रूहि ठप भति ॥ १७

त्वया धृतो रामवाहो ज्ञानतोऽज्नानतोऽपि वा । अपेयतु न वाऽऽयातु पनं वीरसंयुतम्‌ ॥ १८

रामस्य दोत्यं लङ्कायां रावणं प्रति यत्छतम्‌ । तथैव दुरु भूपिष्ठवलसंय॒त बुद्धिमान्‌ ॥ १९

हेष उवाच-
एतच्छरत्वाऽङ्दा वीर आमिति मोच्य भेमिपम्‌ । जगाम संसदो मध्ये वीरभ्रेणिसमन्वितम्‌॥। २०
ददशे सुरथं भूपं तुखसीमज्ञरीधरम्‌ । रामभद्र रसनया वुवन्तं सेवकाननिजान्‌ ॥ २१
राजाऽपि दृष्टा एवगं मनोहरवपुधरम्‌ । शचुघ्दूतं मत्वाऽपि बाखिजं प्रयभाष्यत ॥ २२
सुरथ उवाच-
एवङ्गाधिषं कस्माच्चमागतोऽत्र कथं भवान्‌ । ष्रूहि मे कारणं सर्वे मथा ज्ञात्वा करोमि तत्‌ ॥२२
शेष उवाच-
इति संभाषमाणं तं प्रत्युवाच कपीश्वरः । विस्मय॑श्चेतसि भशं रामसेवाकरं वरपम्‌ ॥ २

जानीहि मां ठृपश्रेष्ठ वारिपुत्रं हरीश्वरम्‌ । शबुध्रेन च दूतत्वे प्रेषितो भवतो ऽन्तिके ॥ २५
` सेवकैः कैथिदागत्य धृतोऽश्वो मम सांप्रतम्‌ । अ्ञानतो महान्यायं कुवेद्धिः सहसा नृप ॥ २६
तमश्वे सह राज्येन सह पुत्रदा ऽन्वितः । श्वुघ्रं याट चरणे पतित्वाऽश्रु प्रदेहि च ॥ २७

नो चेच्छबुध्निर्यक्तनाराचेः क्षतविग्रहः । पृथ्वीतलमलकु्मैञ्शायेष्यासि विशीपकः ॥ २८
येन ठङ्कापतिर्नाद पापितो लीख्या क्षणात्‌ । तस्याश्वं यागयोग्यं तु हृत्वा दुर गमिष्यसि २९
शेष उवाच-

र्यादि भाषमाणं तं भत्युवाच मदहीश्वरः । सर्वै तथ्यं व्रवीषि त्वं नानृतं तव भाषितम्‌ ॥ ३०

अ-क-----~-्--~---~----=~--~-~----
= य = 1
~~~ ~ -- = समा ~ 9 9 क क क 9 म
~

। . >» एतशिहान्तगंतः पाठः के. स. ग. च. छ. ज. अ. ट. ड. ण. त. थ. द्‌. ध. पुप्तकस्थः ।
9. - &. ज.

ग~ ~
~~ ~ -- >~ ना ००

ज 9 च यि म का भ ०० 9 भ = 9

१ख.नःक्षोघ्रमः। २क.ख.ग..छ.ज.भ.ठ.ड.ण.त.थ.द्‌. ध. रो बुद्धिमान्बली । ३ क्ञ.घ, प
कुत्र त्वमा ।
(

दय्‌ महामुनिश्रीभ्यासपणीस-- | [ ४ पातारसमे

परं शृणुष्व मद्वाक्यं शत्रु्रपदसेवक । मया तो महानश्वो रामभद्रस्य धीमतः ॥ ३१
न मो्ये सवथा वाहं शशुघ्रादिमयादहम्‌ । वेद्रामः स्वयमागत्य दशनं दास्यते मम ॥ ३२
तदाऽहं चरणौ नत्वा दास्यामि सृतसंयुतः । सर्वं राज्यं कुटुम्बं च धनं धान्यं बलं बहू ॥ ३३
पषज्रियाणामयं धमः स्वामिनाऽपि विरुध्यते । धर्मेण युद्ध तत्रापि रामदरीनमिच्छता ॥ ३५
श्ुघ्रादिभरवीरांस्तानधुनाऽहं क्षणादपि । जित्वा बध्रामि मदेहे नो वेद्रामः समाव्रजेत्‌ ॥ ३५
शेष उवाच-
इति शुत्वाऽङ्गदो धीमाञ्जहास नृपति तदा । उवाच च महावाक्यं महापरेयंसमन्वितम्‌ ॥ ३६
अङ्गद उवाच- |
बुद्धि हीनः प्रवदसि हृद्धत्वात्सा गता तव । यंखं शचुघ्रनृपतिं पिक्षरोषिं पिया बरी ॥ ३७
यो मांधातृरिपुं दैत्यं वणं टीखयाऽवधीत्‌ । येनानेन जिताः संख्ये वैरिणः प्रवशोगुराः॥ ३८
विद्यन्माखी हतो येन राक्षसः कापगे सथितः । ते स्वं बधासि वीरेन्द्र मतिद्टीनः प्रभासिमे ३९
श्राठजो यस्य सबली पृष्कटः परमाख्रवित्‌ । येन सद्रगणः संख्ये वीरभद्रः सुतोषितः ॥ ५
वणेयामि किमेतस्य पराक्रान्ति लोजिताम्‌ । येन नास्ति समः पृथ्व्यां बेन यक्षसा भिया४!
हटूमानस्य निकटे रघुनाथपदाज्धीः । यस्यानेकानि कमोणि भविष्यन्ति श्रुतानि ते ॥ ४२
त्रिकूट राक्षसपूर्दग्धा येनक्षणाद्रलात्‌ । अक्षो येन हतः पुत्रो राक्षसेन्द्रस्य वुंभतेः ॥ ४१
द्रोणो नाम गिरिर्येन पुच्छाग्रेण सदैवतः । आनीतो जीवनार्थं तु सेनिकानां यृहुपरहुः ॥ ४५
जानाति रामैश्वारित्रं नान्यो जानाति पूढधीः । य कपीद्रं मनाक्खान्तान्न विस्मरति सेवकम्‌ ॥
सुग्रीवाद्याः कषीन्द्रा ये पृथ्वीं सर्वा ग्रसन्ति ये। ते शबरुघ्रं नृपं सर्वे सेवन्ते पक्षणोत्सुकाः ॥ ४६
कुशध्वजो नीररत्नो रिपुतापो महास्रवित्‌ । प्रतापागस्यः सुबाहुश्च विमलः सुमदस्तथां ॥ ५७
राजा वीरमणिः सत्ययुतो रामस्य सेवकः । एतेऽन्येऽपि नृपा भपरः पतयः पयुपासते ॥ ४८
तत्र सवं वीरनलधौ मशकः को भवानिति । तञ्ज्ञात्वाऽऽगच्छ श्रवु कपाटं पूत्रकैयतः ॥ ५९
वाहं सम्य गन्तासि रामं राजीवरोचनम्‌ । दष्टा कृताथीं कुरुपे स्वाङ्गानि जनुषा सह ॥ ५०

शेष उवाच--
राजा मोवाच तं दूतं भरव्वन्तमनेकधा । एतान्दशेयसि क्षिपं सर्वे न मम गोचराः॥ ५
यादृशं मद्रं वृत तादशं न हनूमतः । यो रामं पृष्ठतः कृत्वा प्रागा्मागस्य पारने ॥ ५२

यद्यहं मनसा वाचा कमणा कुतुकरान्वितः । भजामि रामं तद्या दशेयिष्यति स्वां तनुम्‌ ॥ ५२
अन्यथा हनुमन्मुख्या वीरा बधन्तु मां बलात्‌ । ग्रृहतु बाहं तरता रामभक्तिसमन्विताः ॥ ५४
गच्छ त्वं वृपरचुघ्रं कथयस्व ममोदितम्‌ । स्नभवन्तु सुभगा एष यामि रणे बरी ॥ ५५
स विचाये यथायुक्तं करिष्यति रणाङ्गणे। मोचयन्तु महावा न वा मामाददन्तुते॥ ५६
देष उवाच--
इति भत्वा स्मितं कृत्वा ययी वीरो यतो एषः । गत्वा निवेदयामास यथोक्तं सुरथेन वै ॥ ५७
इति श्रीमहापुराणे पा पाताटखण्डे देषवातस्यायनसंवादे रामाश्वमेधेऽङ्गददृतत्वं नाम पञ्चाश्त्तमो ऽध्यायः ॥ ५० ॥
आदितः छोकानां समण्यङ्ाः-- १२७७६

१द. “लोद्धताः । वि" । २९ क. ख. ज. ठ. ण. द्‌, ध. वुमेते। ३ग. ड. थ. (मारि । ४क.स.ग.छ.ज

भ. उ.द.ण. त.थ.द.घ. तक्षीरः।

` ९१ एकप्कवारात्तमोऽध्यायः ] पद्पुराणम्‌ ।

५३७
अथकपश्वाशत्तमो ऽध्यायः ।
शेष उवाच-
तच्छत्वा भाषितं तस्य सुरथस्याङ्गदाननात्‌ । स्ीभृता रणे सरवे रथस्था रणकोविदाः ॥ १
पटहानां निनादोऽभूदेरीनाद स्तथैव च । वीराणां गजनानादाः प्रादुर्भूता रणङ्गणे ॥ र
रथचीत्कारशब्देन गजानां बृंहितेन च । व्याप्ते तत्सकलं भिश्वं दिवं यातो महारवः ॥ $
रणोत्साेन संयुक्ता वीरा रणविशारदाः । कुवन्ति विविधान्नादान्कातरस्य भयंकरान्‌ ।॥ ४
एवं को लाहटे इत्ते स॒रथा नाम भूमिपः । खस॒तेः सेनिकैधाथ दरतः परायाद्रणाङ्गणम्‌ ॥ ५
गमै रथेहैयैः पत्तिव्रजेः पूर्णा तु मेदिनीम्‌ । कुवेन्समुद्र इव तां परावयन्ददशो भैः ॥ ६
शङ्कनादेन संघु जयनादेस्तथेव च । वीक्ष्य तं पधनोदुक्तं सुमति पाह भूमिपः ॥ ७
शतरघ्र उवाच--
एष राजा समायातो महासेन्यपरिदटतः । अत्र यत्कृत्यमस्माक तद्रदस् महामते ॥ (4
समतिरुवाच --
योद्धव्यमत्र बहुभिर्वीरे रणविश्ारदेः । पुष्कलादिभिरत्युगैः स्वं शस्राख्रकोविदैः ॥ ९
राज्ञा सह समीरस्य पुत्रः परमश्ञायेवान । युद्धं करोतु सुबलः परयुद्धविशारदः ॥ १०
केष उवाच--
इति घ्रे पहामा्या यावत्तावन्नपात्मजाः । रणाङ्गणे पत्रष्यद्धा सफारयामासरुद्रताः ॥ ११
तान्वीक्ष्य याधाः सुवः पुष्कलाय्या बलोत्कगः । अभिजग्मुः स्यन्दनैः सेधनूंपि दधतो मताः
चम्पकेन समं वीरः पुष्कलः परमास्रवित्‌ । द्रेरथेनेव युयु महावीरेण पाठितः ॥ १३
मोहं योधय।मास जानकिः सङुश्षध्वजः । रिपुंजयेन भिमलो दुबीरेण सुवाहुकः ॥ १४
प्रतापिना प्रतापागयो बलमोदेन चाङ्दः । दयेक्षेण नीलरत्नः सहत्रेन सत्यवान्‌ ॥ १५
राजा बीरमणिरभूरिदेबेन युयुपरे बरी । असुतापेन चोग्रा शो युयुधे बलसंयुतः ॥ १६
रथेन महवुद्धमकुनन्युदध कोविदाः । सवेशस्राश्कशलाः सवं बुद्धिविश्चारदाः ॥ १७
एवं प्रते संग्रामे सुरथस्य सतेस्तदा । अलयन्तं कदनं तत्र वभत्र मुनिसत्तम ॥ १८

पष्कलश्चम्पकं प्राह किनामाऽसि व्रपात्मज । धन्योऽसि यो मया साधं रणमध्यपुपेयिवान्‌ ॥१९
ह्दानीं तिष्ठ किं यासि कथं ते जीवितं भवेत्‌ । एहि युद्धं मया सार्थं सवशस्राञ्चकोतिद ॥ २०
इयभिव्याहूते तस्य श्रुता राजात्मजो बली । जगाद पृष्टं वीरा मेघगम्भीरया गिरा ॥ २९१
चम्पक उवाच-

नचनाश्ना कुलेनेदं युद्धमत्र भविष्यति । तथाऽपि तव वक्ष्येऽहं स्वनाम बट्पुषेकम्‌ ॥ २२
मम माता रघोनोथो मनिपिता राघवः स्मृतः । मम बन्धू रामभद्रः स्वजनो मम राघवः॥ २३
। मन्नाम रामदासोऽस्मि सदा रामस्य सवकः । तारयिष्यति मां युद्धे रामा भक्तकृपाकरः ॥ २४
लोकानां मतमास्थाय प्रव्रवीमि तवाधुना । सुरथस्य राज्ञः सुतो माता वीरवती मम ॥ २५
मन्नामा यो मधौ सर्वाञ्जञोभनान्विदधाति यः । मधुपा यं र(यद्र)सावासं त्यजन्ति मधुमोहिताः॥
वर्णन सर्णसदृशो मध्ये लिङ्गवप्रः । तदाख्ययाऽभिधां वीर जानीहि मम मोहिनीम्‌ ॥ २७

~~,
> ~ ०
[क 1" यत

=| [क 1 त क

१क.ख.च.छ.ज.मग ठ.ड.ण.त.थ.द. ध. शालिना।२त.थ. द. "वे युद्धवि ।
र

५३८ पहाधृनिधीन्यासप्रणीते- [ ४ पाताहलण्रे-

युध्यस्व बाणैः प्रथते न को जेतुं हि मां क्षमः । शदानीं ददीपिष्यामि स्वपराक्रममदतम्‌ ॥ २८
शेष उवाच-
इति शरुत्वा महद्वाक्यं पुष्कलो हृदि तोषितः । तं वुजयं मन्यमानः शरान्युखत्रणेऽभवत्‌ ॥ २९
शरसंघं प्रमुशव॑स्तं कोटिधा पुष्करो बी । चम्पकः कोपसंयुक्तो धनुः सज्ञमथाकरोत्‌ ॥ ३०
पुमोच निरितान्बाणान्वेरिषन्दविदारणाम्‌ । स्वनामचिहितान्स्रणंपुङ्गभागसमन्वितान्‌ ॥ ३१
तांधिच्छेद महावीरः पुष्कलः प्रथनाङ्गणे । शरान्धकारं स्त्र युश्वन्बाणाञ्डिलाशितात्त ॥ ३२
स्वबाणच्छेदनं दृष्ट्रा ठते वीरेण चम्पकः । आहयामास बरिनं पुष्कलं कोपपूरितः ॥ ३१
प्रा प्रयाहि रणं त्यक्त्वेति ब्ुबन्स पुनः पुनः । पृष्कछं हृदये बाणेषिव्याध दश्षभिस्त्वरत्‌ ॥ ३४
ते बाणाः पुष्कलस्याहो हृदये तीव्रगामिनः । आगत्य हृदये लम्नाः शोणितं पपुरूजितम्‌ ॥ १५
तैर्बाणेव्यथितो वीरः शरान्यश्च समाददे । सुतीक्ष्णाग्रान्महाकोपाद्धारयन्पवतानिव ॥ ३६
ते बाणास्तस्य बाणाश्च परस्परमथांजिताः । आकाशे रचितारिछन्नाः शतधा राजसूनुना ॥ ३७
छिखा बाणान्युतीशष्णाग्रान्सुरथाङ्गोद्धवा बरी । बाणार्शतं समाधत्त पृष्करं तादित हृदि॥३८
ते बाणाः शतधा छिन्नाः पृष्कटेन महात्मना । अपतन्समरोपान्ते शरवाधाप्रपीडिताः ॥ ३९
तदा तत्सुमहत्कमे दरा राज्ञः सुतो वटी । सहस्रेण शराणां चचा) ताडयन्वदद्रोक्षसि स्फुयम्‌॥
तानप्या्च परचिच्छेद पुष्कलः परमासवित्‌। [शपुनरप्याशु स्वे चोपे समाधत्तायुतं शरान्‌ ॥४!
तानप्याञ् प्रचिच्छेद पुष्कठः परमास्रवित्‌ | । ततोऽखन्तं प्रकुपितः शरृष्िमथाकसोत्‌ ॥ ४२
शरदृष्टि समायान्तीं मत्वा चम्पकवीरहा । साधुसाधुप्रशसंस्तं पुष्कलं समताडयत्‌ ॥ ४,
पुष्कलश्वम्पकं दृष्ट्रा महा्रीयेसमन्वितम्‌ । व्रह्मणोऽसं समाधत्त खचापे सर्वशास्रवित्‌ ॥ ५१
तेन युक्तं महास्रं तत्पनञ्वाल दिशो दश । खं रोदसी व्याप्य विश्वं परटयं कतुमुदतम्‌ ॥ ४५

चम्पको पुक्तमस्रं तदरषटरा सव्राखकोषिदः । तत्संह्तुँ तदेवां युभोच रिपुमुद्यतम्‌ ॥ ५६
द्रयोरेकतमं तेजः प्रलयं मेनिरे जनाः । संजहार तदाऽचासरमेकी मूतं परास्रकम्‌ ॥ ४७

तत्कमं चादयुतं दृटा पुष्कलस्तिष् तिष्ठ च । वरवञ्शरानमेयांस्तु चम्पकं स कुधाऽहनत्‌ ॥ ४८
चम्पक्रस्ताञ्रान्मुक्तानगणय्य+ महामनाः । रामास्ं प्रमुमोचाथ पुष्कलं परति दारुणम्‌ ॥ ४९
तन्पुक्तपस्रमाखोक्य चम्पकेन मष्ात्मना । [*छेत्तु यावन्मनथक्रे तावद्धस्तः श्ररेण खः ॥ ५० `

बद्धशचम्पकवीरेण रथे स्वे स्थापितः पुनः । पुरं प्रेषयितुं तावन्मनशथक्र महामनाः] ॥ ५१
हाहाकारो महानासीद्धद्रे पृष्कलसंज्ञके । शत्रं प्रययुर्योधाः पलायनपरायणाः ॥ ५
भग्रांस्तान्वीक्ष्य शत्रो हसूमन्तमुवाच ह । केन वीरेण मे भगं वरं वीरेरलेङृतम्‌ ॥ ५

तदोवाच महीनाथः पुष्कलं परप्रीरहा । बहूध्वा नयति षीरोऽसौ चम्पकः स्वपदोद्धरः॥ ५४
तस्येदग्वाक्यमाकण्ये शत्रः कोपसंयुतः । उवाच पवनोद्धत मोचयाऽऽ्रु नृपात्मजात्‌ ॥ ५५
पहावछः सुतश्चास्य बद्ध्वा यः पष्क भटम्‌। तस्मान्मोचय वीराप्रय कथं तिष्ठसि चाऽऽदवे।
एतदराक्यं समाकण्यं हनूमानोपिति रुवन्‌ । जगाम तं मोचयितुं पुष्कलं चम्पकाद्धटात्‌ ॥ ५
हतरमन्तमथाऽऽलोक्य तं मोचयितुमागतम्‌ । बाणेः शतैश्च साहसैनंयान परकोपनः ॥ ५८

# एतज्िहान्त्मतः पादो ग, 2. ड. द. ध. पुस्तकस्थः। + आर्षो ल्यप । ‰ एतध्िहान्तगीतः पाठः क. स. ग
छ. ज. ल. ठ.द.ण. त. थ. द्‌. ध. पुस्सकस्थः ।

१क.स.ग.च.छ.ज.न. उ. ड. ण. त.थ. द्‌. ध. रथी ।

९९ द्विषश्चाशत्तमोऽध्यायः ] पद्रपुराणम्‌ । ५४६

बाणांस्तान्स बभज्ञाऽऽयु पक्तास्तन महाबलः । पुनरप्येवमेवाऽऽगु बाणान्धुशवन्महानधरत्‌ ५९

तान्सवीगधूणेयामास नाराचान्वैरिमोचितान । शारं करे समाधृत्य धान नृपनन्द्नम्‌ ॥ ६०
शालं तेन विनिगक्तं तिलशः कृतवान्वली । गजो हनूमता पुक्तो नृपनन्दनमस्तके ॥ ६१
सोऽ(योऽ)प्याहतश्म्पकेन एृतो भमो पपात सः । शिलाः स मोचयामास हतरमान्परमाञ्चित्‌ ॥
चम्पकस्ताः शिलाः सबोः क्षणाश्राणितवान्ृशम्‌ । बाणयन्तरिकया व्रह्मन्महशित्रममूदिदम्‌॥ ६१
स्वमुक्तास्ताः शिलाः सबोशरूणिता वीक्ष्य मारुतिः । चुकोप ददयेऽ्यन्तं बहुीर्यमिति स्मरन्‌ ॥

आगत्य च करे धृत्वा नभस्यु्पतितः कपिः । ताषद्ययौ नेत्रपथादुपरि क्िपरवेगवान्‌ ॥ ६५
चम्पकस्तं हनूमन्तं युयुधे नभसि स्थितः । बाहुयुद्धेन महता ताडितः कपिपुगवः ॥ ६६
कोप मानसे वीरो गवेपवेतदारुणः । पद धूत्वा चम्पकं ते ताडयामास भ्रतछे ॥ ६७

ताडितोऽसो कषीन्द्रेण क्षणादुत्थाय वेगवान्‌ । हनूमन्तं तु लाङ्गले धृत्वा वभ्राम सर्वतः ॥ ६८
कषीन्द्रस्तद्रलं वीक्ष्य हसन्पादेःग्रहीत्पुनः । भ्रामयित्वा शतगुणं गजोपस्थे ह्यपातयत्‌ ॥ ६९

पपात भूमौ स॒बरो राजसूनुः स चम्पकः । मूषठितो बीरभूषाल्यमटर्वव्रणाङ्गणम्‌ ॥ ७०
तदा हाहेति वै टोकाशरुकुशुथम्पकानुगा; । पृष्कलं मोचयामास बद्धं चम्पकपारतः ॥ ७९

ईति श्रीमहापुराणे पच्च पातालखण्डे रेषवात्स्याद्रन तवादे रमाश्वमेधे पृष्फटमोचनं नामक्रपश्राशत्तमोऽध्यायः ॥ ५१ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--१ ३८४७

1 पि

अथ द्वपश्चाश्तमोऽध्यायः।
हष उवाच-
चम्पकं पतितं ष्टा सुरथः क्षत्रियो वी । पुत्रदुःखपरीताङ्गो जगाम स्यन्दनस्थितः ॥
कपीन्द्रमाजुहाबाथ सुरथः कोपसंयुतः । निरव सां श्च वदुन्पुजन्महावटसमन्वितः ॥
आहयानं रषं दृष्टा निजं वीरः कपीश्वरः । जगाम तं महावीरो महावेगसमन्वितः ॥
तमागतं हनूमन्तं तृणीकु्न्तमुद्धगन । उवाच सुरथो राजा मेघगम्भीरसुस्वरः ॥
सुरथ उवाच--
धन्योऽसि कपिवयं त्वं महावरुपराक्रम । येन रापपहत्कृ(हाकृ)लयं कृतं रक्षसके पुरे ॥ ५
तव॑ रामचरणस्यासि सेवको भक्तिसंयुतः । त्वया वीरेण मत्पुत्रः पातितश्चम्पको बली ॥ 8
श्दानीं त्वां तु संबध्य गन्तास्मि नगरे मम । यत्नात्तिएट कपीश त्वं सलयमुक्तं मया स्मृतम्‌ ॥ ७
इति भाषितमाकर्यं स॒रथस्य कपीश्वरः । उवाच धीरया वाण्या रणे बीरेकभूषिते ॥ ८
हनूमानुवाच-
त्वं रामचरणस्मारी षयं रामस्य सेवकाः । वधासि चेन्मां प्रसभं मोचयिष्यति मत्मभुः ॥ ९
कुर बीर भवत्स्वान्तस्थितं सलयं परतिश्वतम्‌ । रामं स्मरन्न वे दुःखं याति वेदा बदन्दद; ॥ १०
शेष उवाच .
इति श्ववन्तं सुरथः प्रशस्य पवनात्मजम्‌ । विव्याध बाणैर्बहुभिः शितेः शाणेन द्‌ रुणेः ॥ ११
तानमुरक्तानगणय्याथ बाणाञ्शोणितपातिनः । करे जग्राह कोदण्डं सज्नं शरसमान्वितम्‌ । १२

१ग्‌. छ. ठ. ड, द्‌. ध. महत्मना ।

० ~€ ६) र

९४० पहामनिश्रीव्यासप्रणीव- [ ४ पातारखण्डे-

हीतवा करयोशवापं बभञ्ज कुपितः कपिः । चीत्ुर्वच्ञासयन्वीरामखेदीणौन्छजन्भदार्‌ ॥ १३
तेन भग्र धनुषा स्वकीयं गुणसेयुतम्‌। अपरं धनुरादत्त महदणविभषितप्‌ ॥ १४
तच्चापि जगहे रोषार्कपिश्वापं बभञ्च तत्‌ । अन्यच्चापं समादत्त तद्रभञ्ज महाबलः ॥ १५
तस्मिश्वापे परभप्रेऽपि सोऽन्यद्धनुरुपाददत्‌ । सोऽपि चाप॑ बभज्नाऽऽ्ु महावेगसमन्वितः ॥ १६
एवं राह्स्तु चापानामशीतिद्धिदटीकृता । क्षणे क्षणे महारोषात्छुवन्नादाननेकशः ॥ १७
तदाऽत्यन्त प्रकुपितः शक्तिमुप्रामथाऽऽदद्‌ । शक्त्या स ताडितो वीरः पपात क्षणयुत्सृकः॥ १८
उत्थाय स्यन्दनं राज्ञो जग्राह कुपितो भ्रशम्‌ । । उड़्ीनस्तं ग्रहीत्वा तु समुद्रमतिवेगतः ॥ १९

तमुङ्ीनं समालक्ष्य सुरथः परवीरहा । ताडयामास परिपैहदि मारुतर्ुयतम्‌ ॥ २०
ुक्तस्तेन रथो दूराञ्चणींभूतोऽमवतक्षणात्‌ । सोऽन्यं रथं समार्य ययो बेगात्समीरजम्‌ ॥ २,
| #%हनूमांस्तद्रथं पृच्छे संवेष्य परधनाङ्गणे । हयसारथिसंयुक्तं बभञ्ज स पताकिनम्‌ ॥ २२

अन्यं रथं समास्थाय ययौ राजा महावलः ] । बभञ्च तं रथं बेगान्मारुतिः कपिताङ्गकः ॥ २३
भग्र तं स्यदनं वीक्ष्य सरथोऽन्यं समाधितः । भम्र: स तेन सहसा हयसारथिसंयुतः ॥ २४
एवमेकोनपश्चाशद्रथा भग्रा हनूमता । तत्कमे क्रक्ष्य राजाऽपि विसिष्मिये ससेनिकः ॥ २५
कुपितः प्राह कीरोन््रं धन्योऽसि पवनात्मज । पराक्रमनिदं कमे न कतां न करिप्यति ॥ २६

क्षणमेकं परतीक्षसख यावत्सजं धनुस्त्वहम्‌ । करामि पवनोद्धत रामपादालनपदेषद ॥ २७
इत्युक्त्वा चापमासज्नं कृत्वा रोषपरि्तः । अस्वं पाञुपतं नाम संदधे शर उलरणे ॥ २८
ततो भूताश्च वेताछाः पिशाचा योगिनीमखाः । प्रादुवभूवु; सहसा भीषयन्तः समीरजम्‌ ॥ २९
कपिः पा्ुपतेरदैषेद्धो लोकेरभीक्षितः । दाहेति च वदन्त्येते यावत्तावत्समीरनः ॥ ३०
सत्वा रामं स मनसा जोटयामास तत्क्षणात्‌ । स पुक्तगात्रः सहसा युयुधे सुरथं नृपम्‌ ॥ ३!
स पुक्तगात्र तं वीक्ष्य सुरथः परमास्मित्‌ । महावर मन्यमानां ब्राह्ममस्रं समाददे ॥ 3?

मारतित्राह्ममसं तु निजगाल हसन्वली । तन्निगीर्णं नषो दृष्टा रामं सस्मार भूमिपः ॥ ३,
स्मृत्वा द्‌ज्ञिरथि रामं रामाख्रं स्वशरासने । संधाय तं जगादेदं बद्धोऽसि कपिपुगव ।॥ २५
श्रुत्वा तत्यक्रमेद्यावत्ताव्रद्रद्रो रणाङ्गणे । राज्ञा रामासख्तो बीरो हनूमाव्रामसेवकः ॥ ३५
उवाच भृषं हनुमान्कि करोमि मष्टीभुज । मत्स्वाम्पस्रण सं्द्धो नान्येन भाकरतेन तरे ॥ २६

तन्मानयामि भ्रपाल नयस्व स्वपुरं भरति । मोचयिष्यति मत्स्वामी ह्वागलय स दयानि्िः ॥ ३७
बद्धे सपीरने कुद्धः पुष्कलो भमिं ययौ । तं पुष्कलं समायान्तं व्रिव्याप सुभः शरैः ॥ ३८

अनेकब्राणसादसे्निनघान न॒पं बरी । राज्ञाऽनेके शरास्तस्य च्छिन्नाः परधनमण्डले ॥ ३९
एवं समरसंकुद्धे सुरथे पुष्करे तथा । वणेग्याप्रं जगत्स स्थास भूप्चरिप्णु च ॥ ४०
तेषां रणोचमं वीक्ष्य पुपुहुः सुरसनिकाः । मानवानां तु का बाता क्षणात्रासं समीयुषाम्‌ ॥५!
अद्लमत्य्ाविगमेमंहामच्रपारषटुतैः । वभूव तुमुलं युद्धं बीराणां रोमहर्षणम्‌ ॥ ४२

तदा प्रकुपितो राजा नाराचं तु समाद्‌? । [चिन्नः स तु क्रुधा मुक्तवेत्सदन्तः स भारतेः ४;
छिन्ने तस्मञ्शर राजा कोपादन्यं समाददे | । छिनत्ति यावत्स शरं तात्रहप्रो हृदि क्षतः॥५५

~ --^~ ----~---^ -------

* एतचिहान्त्गतः पाठः क. स. ग. च. छ. ज. ज. ठ. इ. ण. त. थ. द्‌. ध. पुस्तक्रस्थः । + एतनिहान्तमतः
पाठः ख. ग. छ. ज. ठ. द. ण. त. थ. ध. पृस्तकस्थः ।

रि --- -~

१ग.छ.ट.दइ.ध. मुद्रतः। २४. वहुभिः ।३छ.ठ. द. ष. ररिष्करतैः।

५६ त्रिपश्चाहत्तमोऽप्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ५ १

छा भराप महातेजाः पुष्को मरहददधतम्‌ । युद्धं विधाय सुमहात्राङ्ञा सह महामतिः ॥ ४५

ुष्कले पतिते राजा शुद्र; शत्रुतापनः । सुरथं प्रति संक्रुद्धो जगाम स्यन्दनस्थितः ॥ ४६
उवाच सुरथं भ्रं राम्राता महावलः । त्वया महत्छृतं कमे द्वद्भः पवनात्मजः ॥ ७
पुष्कलोऽपि महावीरस्तथाऽन्ये मम सेनिकाः । पातिताः परधने घोरे महाबलपराक्रमाः ॥ ४८
इदानीं तिष्र मद्रीरान्पातयित्वा रणाङ्गणे । कुत्र यास्यसि भ्रमी सहस्व मम सायकान्‌ ॥ ५९
इत्थमाश्रुत्य वीरस्य भाषितं सुरथो बी । जगाद रामपादानं दधचचेतसि श्नोभनम्‌ ॥ ५०
परया ते पातिताः संख्ये बीरा मारुतजोन्ुखाः । इदानीं पातयिष्यामि त्वामपि परधनाङ्णे॥ ५१
स्मरस्व रामं यो वीरस्त्वामागत्य भरक्षति । अन्यथा जीवितं नास्ति मत्पुरः शत्रुतापन ॥ ५२

इत्युक्त्वा बाणसाहसस्तं जघान महीपतिः । शतरध्रं शरसंघातपञ्जरे म्यदधार्परम्‌ ॥ ५३
शत्रुघ्नः शरसंघातं मुशवन्तं वदद वतम्‌ । अं मुमोच दाहार्थं शराणां नतपर्वणाम्‌ ॥ ५४
तदसं म॒क्तमाखोक्य राजा वै सुरथो महान्‌ । बारुणाच्ेण शमयन्विव्याध शरकाटिभिः ॥ ५५
तदा तथ्योगिनीदत्तमस्रं [कथदुषि संदपे । मोहनं सवेवीराणां निद्राभापकमद्धतम्‌ ॥ ५६

तन्मोहनं महास्रं स ] वीक्ष्य राजा हरिं स्मरन्‌। जगाद शत्रमभयं समैशखाखकोविदः ॥ ५७
प्रहितस्य मय श्रीपद्रामस्य स्मरणेन ह । नान्यन्मोहनमाभाति मायाऽपि भयमापमे॥ ५८

इत्युक्तवति वीरेऽपि ममोच स महास्रकम्‌ । तेन वाणेन संछ्िमनं पपात रणपण्डले ॥ ५९
तन्मोहनं महासर तु निष्फलं बीक्ष्य भ्रमिपे । अलयन्तं ब्िस्मयं प्राप वाणं धनुषि संदपे ॥ ६०
खणो येन निहतो महासुरविमदनः । तं बाणं चाप आधत्त घोरक्राखानल्प्रभम्‌ ॥ ६१
ते बरीक्ष्य राजा प्रोवाच वागोऽयमसतां हदि । गते सामभक्तस्य संमुखोऽपि न भात्यसो ॥६२
इत्येवं भाषमाणं त॒ बाणेनानेन शवहा । षिव्याध हदये क्षिपं वहिज्वालासमपरभम्‌ ॥ ६३
तेन वाणेन दुःखार्तो महापीडासमन्वितः । रथोपस्थे क्षणं ग्रछोमवाप परतापनः ॥ ६४

स क्षणात्तां व्यथां नीता जगाद रिपुमग्रतः । सरस्मेकं प्रहारं मे कुतर यासि ममाग्रतः ॥ ६५

एषमक्त्वा महासंख्ये बाणमाधत्त साय(चाप)के । ज्वारामालापरीताङ्गं स्वणंपुद्धसमन्वितम्‌।।६६

स वाणे। धनुषो मुक्तः दाघु्रेन पथि स्थितः। छिन्रोऽप्यग्रफलेनाऽञग्रु हृदये समपद्यत ॥ ६७

तेन क पपात स्यन्दनोपरि । ततो दाहाट्ृतं स्व सैन्यं भग्रं पराद्रवत्‌ ॥ ६८

सुरथोश्षधमापेद संग्रामे रामसेवकः । दश वीरा दक्षसुतेमछिताः पतिताः कचित्‌ ॥ ६९

इति श्रीमहापुराणे पाग्ने पाताटखण्डे शे पवात्स्यायनत्तवादे रामाश्रमेषधे सुरथविलयो नाम द्विपचाशत्तमो ऽध्यायः ॥ ५२ ॥
आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः--१३९१६

प -----------

अग्र निपना्चत्तमोशध्यायः ।

--- -- ~~~

दष उवाच- [ता
सुग्रीषस्तच्च कटकं नष्ट वीक्ष्य रणाङ्गणे । स्वामिनं मचितं चापि ययां यादं टृपप्रति॥ !
आगच्छ भूप सवन्नो परखयित्वा कुतो भवान्‌ । गच्छति क्षिप्र मां हि युद्ध रणावशारद्‌ ॥

एतच्चिह्यान्तमतः पाठः, छ. ड. द. पुस्तकस्थः ।

- ~ ---~---~-“~-
~~.

१स.ग. छर. ज.ठ.ण. त, थ. ध. हदद्धटः। युः ।२द्‌. ति ममापि भवतापदम्‌ । इ* । ३ थ. "द्रं रणाङ्गणे । आः ।

९४२ पहापुनिभ्रीव्यासपरणीतं-- [ ४ पाताल्ष्डे-

एवपुक्त्वा नगं कंचिद्विशारं शाखया युतम्‌ । उत्पाव्य पाहरत्तस्य मस्तके षरसंयुतः ॥ \
तेन प्रहारेण पहाबरो तरपः संवीक्ष्य सुग्रीवमथो स्वचापे। |
बाणान्समाधाय शितान्स रोषाल्धान वक्षस्यतिपौरुषो बली ॥ ष
तान्बाणान्ग्यधमत्सवोन्पुग्रीवः सहसा हसन्‌। ताडयामास हृदये स॒रथं सुमहाबलः ॥ ९
पवैतैः शिखरेश्ैव नगेद्विरदवषिभिः । बेगात्स ताडयामास दारयन्स॒रथं नखैः ॥ ६
तम्या बबन्धाश्चद्रामसंतात्सुदारुणात्‌ । बद्धः कपिवरो मेने सुरथं रामसेवकम्‌ ॥ ७
गजो यथाऽऽयसमयीं शृङ्खलां पादलम्बितामू । पराप्य किंचिन्न वे कतु शक्रोति स तथा ह्भूत्‌॥८
जितं तेन महाराज्ञा सुरथेन सुपत्निणा । सवोन्वीरात्रथे स्थाप्य ययो स्वनगरं प्रति ॥ ९
गत्वा सभायां सुमहन्बद्धं मारुतिमव्रवीत्‌ । स्मर श्रीरघुनाथ त्वं दयाद्यु भक्तपाछकम्‌ ॥ १०
यथा त्वां बन्धनात्सवो मोचयिष्यति तुष्टी; । अन्यथाऽयुतवर्षेण मोचयिष्यामि बन्धनात्‌ ॥११
इत्युक्तमाकण्यं समीरजस्तदा सुवद्धमात्मानमवेशष्य वीरान्‌ ।

संमूरठिताञ्शबरुशराविधातपी डायुतान्वन्धनमुक्तयेऽस्मरत्‌ ॥ १२
श्रीरामचन्द्रं रघुवंशजातं सीतापति पड्जपत्रनेत्रम्‌ ।
स्वमुक्तये बन्धनतः कृपाटुं सरपार सर्वेः करणेधिशोकैः ॥ १३
हनूमानुबाच- |
हा नाथ हा नरवरोत्तम हा दयारो सीतापते रुचिरफुण्डलशोभिवक्तर |
भक्तातिदाहक मनोहररूपधारिन्मां बन्धनात्सपदि मोचय माविटम्बम्‌ ॥ १४
संपोचितास्तु भवता गजपृङ्वाच्रा देवाश दानवङुलाभ्निसुद्चमानाः ।
तत्मुन्दरीशिरसि संस्थितकेशवन्धसंमोचिताऽसि करुणालय मां स्मरस्व ॥ १५
त्वं यागकमेनिरतोऽसि पुनी श्वरेदरध्मं विचारयसि भरमिपतीञ्यपाद ।
अत्राहमद्य सुरथेन विगादपाश्बद्धोऽस्मि मोचय महापृरूषाऽऽ् देव ॥ १६

नो मोचयस्यथ यदि स्मरणातिरेकारं सवदे ववरपूजितपादपदम ।

लोको भवन्तमिद(भ)पु्टसितोऽहसिष्य(एतस्माद्विटम्बमिह माऽऽचर माचयाऽऽश्ु १७
षति श्चत्वा जगनाथो रघुवीरः कृपानिधिः । भक्तं मोचयितुं परागात्पुष्पकेणाऽऽगरु वेगिना ॥१८
लक्ष्मणनान॒गेनाथ भरतेन सुशोभितम्‌ । मुनि ृन्दग्यांसमुख्यः समेतं दद्शे कपिः ॥ १९
तमागतं निजं नाथं वीक्ष्य भूपं समव्रवीत्‌ । पश्य राजनिजं मोक्तुमायातं कृपया हरिम्‌ ॥ २०
अनेके मोचिताः पूर्व स्मरणात्सेवका निजाः । तथा मां पातो बद्धं संमोचयितुमागतः ॥ २!
श्रीरामभद्रमायातं वीक्ष्यासो सुरथः क्षणात्‌ । नतयः(तीस्तु) शतक्षश्क्रे भक्तिपुरपरिषुतः ॥ २२
भ्रीरामस्तं निजैदा्भिः परिरेभे चतरभनः । प्रधि सिश्रन्नश्रुनणेदषाद्धक्तं स्वकं पुनः ॥ २२
उवाच धन्यदेहोऽसि महत्कम कृतं त्वया । कपीरदवरस्त्वया बद्धो हनूमान्सवतोबलः; ॥ २४
श्रीरामः कपिवर्यं तं मोचयामास बन्धनात्‌ । गरछितांस्तान्भगन्सर्ान्वीक्ष्य दृष्या स्वजीवयत्‌ २५
ते पर्छ तत्यजुरा रामेणासुरघातिना । उत्थिता ददशः श्रीमद्रामचन्द्रं मनोहरम्‌ ॥ २६
ते प्रणम्रा रधुपति तेन पृष्टा अनामयम्‌ । सुखीभरता तृषं प्रोचुः सर्म स्वणुशरं नृपाः ॥ २७
सुरथो वीक्ष्य श्रीरामं कृपार्थं सेवकात्मनः । आगतं सकं राज्यं सहयं सुपुदाऽऽपेयत्‌ ॥ २८

१. म. "कन्तल' । २. थाध्रुतवाबमांष,

५४ चतुध्यश्चाहीत्तमो$ध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ | ५४

भनेकवेरिवस्याभिः श्रीरामं समतोषयत्‌ । कथयामास पेऽन्याय्यं छृतं ते क्षम राधव ॥ २९
श्रीराम उवाच-

[्रियाणामयं धमे; स्वामिना सह युध्यते । त्वया साधु कृतं करम रणे वीराः प्रतोषिताः ॥ ३०

त्युक्तवन्तं नृहरि पूनयन्ससुतोऽभवत्‌ । श्रीरामस्षिदिनं स्थित्वा ययौ तमतुमन्त्य च ॥ ३१

कामगेन विमानेन मुनिभिः सहितो महान्‌ । तं दृषा षिसितास्तस्य कथा्करर्मनोहराः ॥ ३२

चम्पकं स्वपुरे स्थाप्य सुरथः क्षत्रियो वली । शशरुप्रेन सम॑ यातुं मनश्चक्रे महाबलः |॥ ३३
शवुघरः स्वहयं माप्य भेरीनादानकारयत्‌ । शङ्नादान्वहुविधान्सवत्र समवाद्यत्‌ ॥ ३४
सुरथेन समं वीरो यज्ञवाहममूमुचत्‌ । स वभ्राम परान्देशा [नन कैिजगहे बली ॥ १५
यत्र यत्र गतो वाहः पुरदेशान्परिथ्रमनं । तत्र शरुघ्र आयातः 1 सुरथेन महाबलः ॥ १६
कदाचिजनाहवीतीरे वारमीकेराश्रमं वरम्‌ । गतो मुनिवर जेषं मात्ूमेन चिद्वितम्‌ ॥ ३७

इति भीमहापूराणे पाग्चे पाताल्लण्डे शेषवात्स्याय्रनसंवादे रामाश्वमेषे रमुनाधथमागमो नाम त्रिपश्ाशत्तमो ऽध्यायः ॥ ५१॥
आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः-- १३९५३

भ ० -अअक

भथ चनतुष्यव्ारात्तमो ऽध्यायः ।

[| ःा11

हेष उवाच-
गतः प्रातः क्रियां करप समिषस्तत्कियाैकाः । आनेतुं जानकीसुनुैतो मनिसुतै्छवः ॥ १
ददृश तत्र यज्ञाइवं स्वणंपत्रेण चिद्ितम्‌ । कुङमागरूकस्तूरीदिव्यगन्धेन वासितम्‌ ॥ र्‌
विलोक्य जातककूतृको पुनिपुत्रानुवाच सः । अवा कस्य मनोपरेगः प्राप्नो देवान्मदाश्रमम्‌ ॥ ३
आगच्छन्तु मया सार्धं परक्षन्तां मा भयं रथाः । इत्युक्ला स खस्तूर्णं बाहस्य निकटे गतः।।४
स रराज समीपस्थो वाहस्य रघुवंशजः । धनुबांणधरः स्कन्धे जयन्त इव वुजेयः ॥ ५
गत्वा सुनियुतैः सार्ध वाचयामास पत्रकम्‌ । भाटस्थितं स्पष्टव्णराजिराजितमुत्तमम्‌॥ ६

विवखतो महान्वंशः सवेरोकेषु विश्रुतः । यत्र कोऽपि परा्राधी न परद्व्यलम्पटः ॥ ५
सूय॑व॑श्ध्वजो धन्वी धनुरदीक्षागरगरुः । यं देवाः सासुराः स्वे नमन्ति मणिमोकिभिः ॥ <
तस्याऽऽत्मजो वीरबलदपेहारी रघ्रदरहः । रापचन्द्रो महाभागः सवेशूरशिरोमणिः ॥ ९
तन्माता कोक्ञखन्रपपु्रीरत्नसमुद्धषा । तस्याः कुक्षिभवं रत्नं रामः शवक्षयंकरः ॥ १०
करोति हयमेधं स ब्राह्मणेश्च स॒रिक्षितः । रावणाभिधविपरन्द्रवधपापापनुत्तये ॥ ११
पोचितस्तेन वाहानां मुख्योऽसो यज्ञमुक्तिमान्‌ । महावलपरीवार्यपरिखाभिः सुरक्षितः ॥ १२
तदरक्षकोऽस्ि मद्भाता शत्रघ्रो खवणान्तकः । हस्त्यहवरथपादातसंपसेनासमन्वितः ॥ १९

यस्य राह्न इति शरेष्ठो मानो जायेत स्वान्मदात्‌ । शरा वय॑ धनुधारिभरेष्ठा वयमिदहयोत्कगः ॥ १४
ते गृणन्तु बखाद्ाह रत्नमालाषिभूषितम्‌ । मनोवेग कामजवं स्वेगत्याऽधिभास्करम्‌ ॥ १५
ततो मोचयिता भ्राता शबरुघ्रो लीलया हठात्‌ । शरासनविनिगंक्तवत्सदन्तगतन्यथात्‌ ॥ १६

9 कका 99 -भ

# एतशिहान्तगंतः, पाठः छ. इ. द्‌. पुस्तकस्थः।

भा
१ इ. "वस्तुजातीभिः। २ द. वाहस्तत्र तत्र परि । २द्‌. न्‌। तैन्येन महता या । ४ इ, "पाषद्धिश्च सु ।
द्‌. वारो महाषरसु ।

५४ पहापुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ ४ पातारुखण्डे-

ये क्षत्रियाः क्षत्रियकन्यकासु जाताश्च से्रकुटेषु सत्सु ।

ग्रहन्तु ते तद्विपरीतदेहा नमन्तु राज्यं रघवे निवेद्य ॥ १७
इति संवाच्य कुपितां खवः शस्धनुधंरः । उवाच पुनिषपृर््ास्तान्रोषगददभापितः ॥ १८
परयत क्षिप्रमेतस्य धृष्तवं क्षत्रियस्य वे । छिलेख यो भालपत्रे स्वपरतापवलं नृपः ॥ १९

कोऽसो रामः कः शवुघ्ः कीटाः स्वस्पवलाभिताः । क्षत्रियाणां कुरे जाता एते न वयमुत्तमाः
एतस्य वीरसूमोता जानकी न कुशथसुः । या रत्नं कुरासंजगं तु दधाराप्रिमिवारणिः ॥ २१
इदानीं कषत्रियत्वादि दशेपिष्यामि सवरतः । यदि ्त्रियभूरेष भविष्यति च शवा ॥ २२
ग्रहीष्यति मया बद्धं बाहं यज्ञक्रियोचितम्‌ । नो चेदुस्सेकमुन्मुच्य कुशस्य चरणाच॑कः ॥ २१

अधुना मे धनुयुक्तशरेः सुप्नो भविष्यति । अन्येऽपि ये महावीरा रणमण्डलभूषणाः ॥ २४
इत्यादि वाक्यगुचायं रवो जग्राह तं हयम्‌ । तृणीकृ नृपान्सर्ोश्वापवाणधरो वरः ॥ २५
ता पुनिसुताः प्रोचुचं हयनजिदीपुक प । अयोध्यानृपती रामो महावरपराक्रमः ॥ २६

तस्य वाहं न गृह्णाति शक्रोऽपि स्ववलोदधुरः । मा गृहाण गृणष्वेदं मद्वाक्यं हितसंयुतम्‌ ॥ २७
इत्युक्तं स श्रती धृत्वा जगाद स द्विनात्मजान्‌ । ययं वं न जानीथ क्षत्रियाणां द्विजात्मनाः॥
तजरिा बीयैशनौण्डीया द्विजा भोजनशाटिनः । तस्मादयं रहे गत्वा भुञ्जन्त जननीहूतम्‌ ॥२९
इत्युक्तास्तेऽभवंस्तूष्णीं पेकषिष्यन्तः पराक्रमम्‌ । लवस्य पुनिपुत्रास्ते संतस्थुशरूरतो बहिः ॥ ३०
एषं व्यतिकरे त्ते सेवका स्तस्य भूपतेः । आयातास्तं हयं बद्धं शष्ट पोचुस्तद्‌। लवम्‌ ॥ ३!
वन्ध को ईुयमहो रुः कस्य च धमेराद्‌ । को वाणव्रनमध्यस्थः प्राप्स्यते परमां व्यथाम्‌॥।३२
तदा रवो जगादाऽऽजु मगा वद्धोऽग्व उत्तमः। यो मोचयति तस्याऽ शश रुणे भ्राता कुशो महान्‌॥
यमः करिष्यति कथमागताऽपि स्वयं प्रभुः । नत्वा गमिष्यति क्षिप्रं शरष्रष्या सुतोषितः ॥ ३४
शेष उवाच--
एतद्राक्यं समाकण्यं बालोऽयमिति तेऽब्रुवन्‌ । समागता मोचयितुं हयं वद्धं तु ये हरेः ॥ ३५
तान्य मोचयितुं याताञ्शबुधरस्य च सेवक्रान्‌ । कोदण्डं करयोधृत्वा शुरमान्सममूमुचत्‌ ॥ ३६
ते छिनतराह्वः शोकराच्छनरुध्रं प्रति संगताः । पृष्ठास्ते जगदुः सर्वे लवात्स्वमुजकृन्तनम्‌ ॥ २७
इति श्रीमहापुराणे पादे पातालखण्डे देषवात्स्यायनप्तंवदि रामाश्मेधे स्वेन हयवन्धनं नाम वतुष्पाशत्तमोऽध्यायः ॥५४॥

आदितः शोकानां सम्यङाः- १३९९०
अथ प्रश्चपव्ाश्त्तमोश्ध्यायः ।

भिमक ज क य--कनकि

ध्यासं उवाच--
एतां श्रुत्वा कथां रम्यां लवस्य वणिनो पुनिः । संशयानः पयपृच्छन्नाग दशषदताननम्‌ ॥ !
वात्स्यायन उवाच-
त्वयोक्तं तु पुरा रामः सीतामेकाकिनीं वने । रजकस्य दुरक्त्याऽसो तत्याज महिोटपः ॥ >
जानक्यां क सुतो जातो क धनुधेरतां गती । कथं वा शिक्षिता विद्या यो रामहयमाहरत्‌ ॥ ›

चिन = = + -क-- ~= 9 ------~---- ~ "~~ ~~ ~--~

१द. प्रःकेये ष्ठः । २द्‌. चेतक्षत््रुत्वमु" ३ड. नीक । इ । ४ग. छ. ठ. ध. दये मत्तो ।

९१५ पश्चपश्चाशत्तमोऽध्यायः 1 ति पद्मपुराणम्‌ | | ५४९५

श्यास उवाच-
इति शरुत्वा मुनेवाक्यं दोषनागो महामतिः । प्रशस्य विभ जगदे रामचारित्रमदुतम्‌ ॥ ४
शेष उवाच--
रामो राञ्यमयोध्यायां चातृभिः सहितोऽन्वभूत्‌ । धर्मेण पा्यन्सर् क्षितिखण्डं स्वया सिया ॥
सीता दधार तदीयं मासाः पश्ाभरवंस्तदा । अल्यन्तं शुशुभे देवी त्रयीव पुरूषंधरा ॥ ६

कदाचित्समये रामः पच्छ च विदेहजाम्‌ । कीटशो दोहदः साध्वि मया ते साध्यते हि सः॥
रहस्येव तु सा पृष्टा त्रपमाणा रघोः पतिम्‌ । लन्नागद्रदवाग्रामे निजगाद वचोगृतम्‌ ॥ «८
सीतोवाच- |
तवत्कृपातो मया सर्वं भुक्तं भोक्ष्यामि शोभनम्‌ । न कश्चिन्मानसे कान्त विषयो ह्यतिरिच्यते ९
पस्या भवादशः स्वामी देवसंस्तुतसत्पदः । तस्याः सर्वे वरीवति न किचिदपि शिष्यते ॥ १०
त्वमाग्रहात्पृच्छसि मां दोहदं मनसि स्थितम्‌ । प्रव्रवीमि पुरः सत्यं तव स्वामिन्मनोरमम्‌॥ १
चिरं जातं मया सत्यो लपामुद्रादिकाः ख्ियः । दृष्टाः स्वामिन्मनो द्र ता उत्सुकति स॒न्दरीः
राज्यं प्राप्ता त्वया साधंमनेकयुखमास्थिता । कृतघ्नाऽहईं (न) कदाऽपीह ता नमस्कत॑मानसा।॥ १३
तत्र गत्वा तपःकोशान्वस्रा्ैः परिपृजये । रत्नानि चैव भास्वन्ति मृषा अपि समपये ॥ १४
यथा मे तोषिताः सत्यो ददत्याश्ीमनोहराः । एष मे दोहदः कान्त परिपूरय मानसे ॥ १५
इत्थमाकण्यं वचनं सीतायाः सुमनोहरम्‌ । जगाद परमप्रीतो रामचन्द्रः भियां प्रति ॥ ६
भन्याऽसि जानकी प्रातगेमिष्यसि तपोधनाः । पेय तास्तु कृतथा स्वमागमिष्यसि मेऽन्तिकम्‌
इति रामवचः श्रुत्वा परमां प्रीतिमाप सा । प्रातमेम भवदयद्धा तापसीनां समीक्षणम्‌ ॥ ८
अय तन्निशि रामस्य चराः की निजां श्रुताम्‌ । मेलितुं मेषितास्ते तु [#निशीे व्यगमञ्शनैः
ते प्रत्यहं रामकथा; द्यण्वन्तः सुमनोहराः । तष्टिने गतवन्तस्तु पनाल्यस्य ग्रहं महत्‌ ॥ २०
दीपं वीक्ष्य प्रज्वलन्तं | वचनं वीक्ष्य मानुषम्‌ । सितास्तत्रक्षणं चाराः समशण्वन्यशो भृशम्‌२
तत्र काचन वामाक्षी बारकरं परति धिता । स्तनं धयन्तं निजगौ वाक्यं तु सुमनोहरम्‌ ॥ २२
पिव पत्र यथेष्टं त्वं स्तन्यं मम मनोहरम्‌ । पशात्तव सुृष्माप्यं भविष्यति ममाऽऽत्मज ॥ २३
एतत्पुयौः पती रामो नीरोत्पल्दरपरभः । तत्पुरीस्थजनानां तु न भरिष्यति वे जनुः ॥ २४
नन्माभावात्कथं पानं स्तन्यस्य भुरि जापते । तस्मातिपव मुहुः स्तन्यं दुखेभं मम पुत्रक ॥ २५
ये श्रीरामं स्मरिष्यन्ति ध्यास्यन्ति च वदन्ति ये। तेषामपि पयःपानं न भविष्यति जातुचित्‌२६
इत्यादि वाक्यं संश्रुत्य भ्रीरामयशसोऽमृतम्‌ । हितः प्रययो गेदमन्यद्धाग्यवतो महत्‌ ॥ >७

तावदन्यश्चरस्तत्न मनोरममिदं गृहम्‌ । मत्वा तिष्न्हि रामस्य क्षणं शुश्रूषया यक्षः ॥ २८
त्र कान्ता निजं कान्तं पयैङोपरि सुस्थितम्‌ । ताम्बूलं चेती दत्तं भत्र सेहेन सुन्दरी॥ २९
कङ्णस्वणंशोभाव्या कपूरागरूपूपिता । कान्तं वीक्ष्य रसननेत्रा कामरूपमवाचत ॥ ३०

नाथ सं तादशो महं भासि याद्ग्रघोः पतिः । अत्यन्तस॒न्दरतरं वपति त्सुकोमलम्‌ ॥ ३१
पगममान्तं नेजयुरमं वक्षो मोहनविस्ठृतम्‌ । भुजो च साङ्गदौ बिध्रत्साक्षादराम इवासि मे ॥ ३२
इति वाक्यं समाकर्ण्य कान्तायाः सुमनोहरम्‌ । उपाच नेत्रयोः भान्तं नतेषन्कामसुन्दरः ॥ २३
+ एतलिद्मन्तमतः पाठः क. सल. ग. च. छ. ज. न. ठ, ड. ण. त. थ. द. ध. पुस्तकस्थः ।

पयाययः

१द्‌. णा पर्ति सती। ट ।
६५

९४६ प्रहायुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ४ पातार्खण्डे-

कणु कान्ते त्वया पोक्तं साध्व्या तु सुमनोहरम्‌ । पतिव्रतानां तदयोग्यं स्वकान्तो राम एव हिर४
परं कहं मन्दभाग्यः ़ रामो भाग्यवान्महान्‌ । शाहं कीटक्ययुच्छः क ब्रह्मादिञरावितः ३५
तथतः क नभोरतरं शलभः क नु पामरः। गजारिः इ मृगेन्द्रोऽसो शशकः क नु मन्दी: २६
ह चसा जाहवी देवी क रथध्याजरयुत्पथम्‌ । $ मेरुः सुरसंवासः क गुञ्ञापुञ्जैकोऽरथकः ३७
तथाऽहं क क रामोऽसौ यत्पादरनसाऽङ्गना । शिलीभूता क्षणाजाता ब्रह्ममोहनरूपष्त्‌ ॥ ३८
इति वाक्यं परहवाणं परिरेभे निजं पतिम्‌ । जाता कामाहूतमेम्णा नातितभरूधनुधरा ॥. ३९
इत्यादि वाक्यं संश्रुत्य गतश्वारोऽन्यवेशनम्‌ । तावदन्यश्चरो वाक्यं शुश्राव यशचसाऽचितम्‌॥४०
कावित्पुष्पमयीं शय्यां चन्दनं सहचन्द्रकम्‌ । सर्वे विधाय कामां जगाद वचनं पतिम्‌ ॥ ४!

एहि कुरुष्व भोगा शयनं पुष्यश्ायके । चन्दनादिकलेषं च तथा भोगमनेकधा ॥ ५२
त्वादश्षा एव मोगाहौ न च रामपरद्पाः । सर्व रामटृपापरप्तपुपयुद्क्ष्व यथातथप्‌ ॥ ५३
मत्सदृशी कामिनी ते चन्दनं तापहारकम्‌ । पयः पुष्परचितः सर्वं रामकृपामवम्‌ ॥ ४४

ये रामं न भजिष्यन्ति ते नरा जरं स्वकम्‌ । न भुं शक्कबन्तयेते वखभोगादिवजिताः ॥ ५९
इति श्ुवतीं महिं हषितः पतिरव्रवीत्‌ । सर्वे तथ्यं व्रवीषि त्वं मम रामढृपाभवम्‌ ॥ ४६
इत्येवं रामभद्रस्य यशः शरुत्वा गतश्वरः । तावदन्यस्य वेहमस्थं चरोऽन्यः शुश्रुवे वचः ॥ ४७
काचित्कान्तेन पङ्के वीणावादनतत्परा । कन्तेन रामसत्कीपिं गायमाना पति जगो ॥ ४८
स्वामिन्वयं धन्यतमा येषां पयाः पतिः प्रभुः । श्रीरामः स्वप्रजाः पुत्रान्यद्रत्पाति च रक्षकः ४९
यो महत्कपे वुःसाध्यं कृतवान्युखमं न तत्‌ । समुद्रं यो निजग्राह सेतुं तत्र बबन्ध च ॥ ५०
रावणं यो रिपुं हत्वा छज्लं संभज्य वानरः । जानकीमाजहारात्र महदाचारमाचरत्‌ ॥ ५१
इति प्रोक्तं समाकण्यं वचः सुमधुराक्षरम्‌ । पतिः स्मितं चकारेमां वाक्यं पुनरथाव्रव्रीत्‌ ॥ ५२
ुग्े नेदं महत्कमे रामचन्द्रस्य भामिनि । दशाननवधादीनि समुद्रदमनानि च ॥ ५३
दीङया योऽवनि भाप ब्रह्मादिपाथितो महान्‌ । करोति सचरित्राणि महापापहराणि च ॥५४
परा जानीहि नरं रामं कौश्षस्यानन्द्वधनम्‌ । खजत्यवति हन्त्येतदरिश्वं खीटात्तपानुपः ॥ ५4
धन्या वय॑ ये रामस्य प्रयामो पुखपडूनम्‌ । ब्रह्मा दिसुरदुदै च महत्पुण्यकृतो बयम्‌ ॥ ५६
इत्यादि वाक्यं शुश्राव चारो दवारि स्थितो युहुः । अशृणोद्रामचन्द्रस्य चरित्रं शरुतिसोख्यदम्‌ ५७
अन्यो हन्यग्रहं गत्वा तस्थौ श्रोतुं हरेयशः । तत्रापि रामभद्रस्य यशः शुश्राव शोभनम्‌ ॥ ५८
खेरन्ती स्वामिना साकं चूतेन सुमनोहरा । उवाच वाक्यं मधुरं कङ्कणे नृत्यतीव च ॥ ५९

जितं भया कान्त जवेन सर्म धनं त्वदीयं ग्लदरूपितं य्त्‌ ।

[*इद्यादि वाक्यं परिहासपूवेकं त्वा स्वकरान्तं परिषस्वजे मुदा ॥ ] ६०
वाच कान्तश्वर्वङ्कि जितमेव सुशोभने । रामं पे स्मरतो नित्यं न कुत्रापि पराजयः ॥ ६१
इदानीं तवां तु जेष्यामि रामं स्मृत्वा मनोहरम्‌ । देवा यथा पुरा स्मृत्वा दितिजानजयन््नणात्‌॥६२
एवमुक्त्वा पाश्षकानां परिवतेनमाकरोत्‌ । तावज्ञयं परपेदे स हर्षितो वाक्यमत्रबीत्‌ ॥ ६;

09 भ-का भन

# एतशिहान्तगतः पाटो ग. छ. ड. द. पुस्तकस्थः ।

र नेत्त पननम करद्‌ क स्यि सं मु हारमानसः । ६ । ४ ल. द
मवानिदानीं बदताटुनमम ग्ठहे करिष्यतयथ किंनु का{मम्‌ । उ" ज. त. थ. ^त्‌। श्रिया यथा क्षत्रधनै विवाहे करिष्यति
त्वं मम किंनु मानात्‌ । उ । ण. "त्‌ । जितोऽसि ल॑ चापि ममानुश्सि करिष्यमाणस्तमुदारमानसः । उ ।

५१ षट्पश्चाशत्तमोऽध्यायः प्पुराणम्‌ । ५.७
मम भोक्तमृतं जातं जिता त्वं नवयौवना । रामस्मायी कदाऽप्येव न भवेद्रिषुतो भयी ॥ ६४

| इत्येवं ती वदन्ती च परस्परमथोत्सुको । परिरभ्य ददं प्रेम्णा ततश्चारो गतो ग्रहम्‌ ॥ ६५
एवं पश्च प्रहाचारा राङ्ञः संश्रुत्य षे यञः । परस्परं प्रशंसन्तो गहं स्वं स्वं ययुमदा ॥ ६६

एकः षषठश्रः कारूगेहमालोक्य तत्न ह । जगाम श्रोतुकामोऽसौ यशो राज्ञो महीपतेः ॥ ६७
रजकः कोधसंषृष्टो भायामन्यण्होषिताम्‌ । पदा संताडयामास धिककर्मञ्छोणनेत्रवान्‌ ॥ ६८
गच्छ त्वं मबरहात्तस्य गेहं यत्नोषिता दिनम्‌ । नाहं गृह्णामि भवतीं दुष्टं वचनलङ्यिनीम्‌ ॥ ६९
तदाऽस्य माता भोवाच मा त्यजेनां एहागताम्‌। अपराधेन रहितां दुटक्मविवभिताम्‌ ॥ ७०
मातरं प्रत्युवाचाथ रजकः कोधसयुतः । नाहं राम इव मेषा गृह्वाम्यन्यगरृहो षिताम्‌ ॥ ७१
स राजा यत्करोत्येव तत्सवं नीतिमद्धवेत्‌ । अह शृह्ामि नो भार्या परवेश्मनि संस्थिताम्‌ ॥७२
पुनः पुनरूवावेदं रामो नाहं महीश्वरः । यः परस्य हे संस्थां जानकीं वै ररक्ष सः ॥ ७३
इति वाक्यं समाश्वुल्य चारः कापपरिषटुतः । खड ग्रहीत्वा स्वकरे तं हन्तु विदपे मनः ॥ ७४
स रामोक्तं च सस्मार न वध्यः कोऽपि मे जनः। इति ब्नात्वा स्वरोषं तु संजहार महामनाः ॥७५
तदा शरुत्वा सुदुःखार्तः पश्च चारा यतः स्थिताः। ततो गतः परङुपितो नि श्वसन्मुहुरुच्छरृसन्‌ ॥ ७६
ते वै परस्परं तत्र मिलिताः सममलरुवन्‌ । स्वरशरुतं रामचरितं सवेरोकरैकपूजितम्‌ ॥ ७७
ते तद्धापितमाकण्ये परस्परममश्रयन्‌ । न वाच्यं रघुनाथाय वचो दृष्टननोदितम्‌ ॥ ७८
इति पंमछ्य ते गें गत्वा सुषपुरुत्सुकाः । प्राता रज्ञे परशंसाप इतिवुद्धया व्यवस्थिताः ॥ ७९
इषि श्रीमहापुराणे पश्च पातालखण्डे शेषवाःस्यायनसंवादे रामाश्वमेधे चारनिरीक्षणं नाम पश्चपश्चाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५५ ॥
आदितः शछोकानां समण्यज्ाः-- १४०६९

अथ षटूपच्चारत्तमो ऽध्यायः ।

[सिरी

शेष उवाच-
प्रातर्नित्यं विधायासौ ब्राह्मणान्वेदवित्तपान्‌ । हिरण्यदानेः संतप्य विधिवत्संसदं ययौ ॥

लोकाः सरवे नमस्कर्ु रघुनाथं महीपतिम्‌ । पुत्रवत्सखपनाः सवाः पालयन्तं ययुः सभाम्‌ ॥ >
लक्ष्मणेनाऽऽतपत्र तु धतं पूनि भूपतेः । तदा भरतक्ब्ुघ्री चामरद्दधारिणी ॥ ३
वसिष्ठपमुखास्तत्र मुनयः पर्यपासते । सुमच्रपमुखास्तत्र मत्रिणो न्यायकतैकाः ॥ ४
एवं प्रतते समये षटचारास्ते खरषृताः । समाजग्युनेरपति नमस्कत सभास्थितम्‌ ॥ ५
तान्वक्तकामान्सवीशष्य चाराश्रपतिसत्तपः । समायामन्तर वरे रहः प्राविशवुल्सुकः ॥ द

¢

एकान्ते तांशरान्सर्वान्पप्रच्छ सुमतिरैपः । कथयन्तु चरा महयं यथातथ्य्मरिदमाः ॥

लोका वन्ति माँ कीटग्भा्याया मम कीदृशम्‌ । मन्रिणां कीदशं लोका वदन्ति चरितं कथम्‌॥ ८

इति वाक्यं समाकण्यं चरा राममथाद्रबन्‌ । मेघगम्भीरया वण्या पृच्छन्तं रघुनायक ॥ ९
चारा उचुः-

नाथ कीतिर्जनान्सर्वान्पावयत्यधुना यु । शे शुताऽस्माभिः पुरुषल्रीभिरंडिता ॥ १०

मिवखतो महार्थशं भवता परमेष्ठिना । अलंकर्तुं गतं भूमौ कीतिषविस्तारिता बहुः ॥ ११

^ > मोमिन निक

भणमो, = क म. पकक क्न ---न> > ---------~-- ~ = ---- ~~~ ----- ^“

१ ष. वेद्रीयुतो । २क.ख.ग. च. छ.ज.म. ठ.ड.ग.प.थ. द्‌. व भूवि ।

५४८ पहामुनिभ्रीव्यासप्णीतं- [ ४ पाार्वण्डे-

अने सगरायाश्चं कृतायाः पूतैजा ठप । अभवंसताष्श्ी कीतिस्तेषां नाभूय्थेश््ी ॥ १२
त्वया नयिन सकलाः कृताथ्यन्ते परजा सृप । यासां नाकालमरणं न च रोगायपहुतिः ॥ ४३
यादशश्न्द्रमा रोके यादृश्षी जाही सरित्‌ । तादृशी तव सत्कीतिः प्रकाशयति भतल ॥*४
बरह्मादिक। मवत्कीकिमाकण्यं रपिता भृशम्‌ । नाथ सर्वत्र ते कीतः पावयत्यधुना जनान्‌ १५
षयं धन्यतमाः सर्वे ये चारास्तव भूपते । क्षणे क्षणे तव मुखं लोकयामो मनोहरम्‌ ॥ ५६
श्तयादि वाक्यं चाराणां पक्षानां वीक्ष्य राघवः । षष्ठं पच्छ चारं तं विलक्षणयुखाङ्कितम्‌। १७
राम उवाच--
सत्यं वद महावुदधे यच्छतं ोकसंकरे । तादशं शंस मदं त्वमन्यथा पातकादिकृत्‌ ॥ १८
पुनः पुनश्वरं रामः पपरैच्छ श्रतिविश्रुतम्‌ । तदाऽपि न ब्रवरीत्येव रामं खोकेकभाषि(वि)तम्‌॥ १९
तदा रापः प्रतयवोचचरं पुखविरुतितम । कशषपामि त्वां तु सलयेन शंस सं यथातथम्‌ ॥ २०
तदा रामं परसयुवाच चरो वाक्यं शनेः शनैः । अङथ्यमपि ते वाच्यं वाक्यं कारुजनोदितम्‌ २१
चर उवाच-
सामिन्सर्व्र ते कीतिरशननवधादिका । अन्यत्र राक्षसण्हे स्थितायास्ते किया अहो ॥ २२
कारुरेकस्तु रजको निशीथे महिलां खङराम्‌ । अन्यगेहोषितां दुष्टो धि्ुवेन्समताडयत्‌ ॥ २३
तन्माता भद्युत्राचेमां कयं ताडयसेऽनघाप्‌ । णहाण मा कृथा निन्दां सिय मद्राक्यमाचर ॥२४
तदाऽबोचत्स रजको नाहं रामो महीपतिः । यद्राक्षसग्रहेऽध्युष्टां सीतामद्गीचकार सः॥ २५
सर्वं राज्ञः कृतं कम नीतिमद्धवति प्रभोः । अन्येषां पुण्यकतृेणामपि कृत्यमनीतिमत्‌ ॥ २६
पुनः पुनरुत्राचासौ नाहं रामो महीपतिः । चुक्रुधे समये राजन्मया वाक्यं तव स्पृतम्‌ ॥ २७
तदानीं शिर आच्छिद्य पातयामि महीतले । पुनर्विचारयामास रापः क रनकः क नु॥ २८
अयं दुष्टोऽनृतं वक्ति न हीदं तथ्यमुच्यते । आङ्गापयतसि देद्राम सांप्रतं पातयामि तम्‌ ॥ >:

अवाच्यमपि ते पोक्तं सदाग्रहत उन्नयम्‌ । राजा प्रमाणमत्रदं विचारयतु संगतम्‌ ॥ २०
शेष उवाच--

हति वाक्यं समाकरण्यं महावजनिभाक्षरम्‌ । निवसन्युहुरुच्छयासपाचरन्मूशितोऽपतत्‌ ॥ २३

ते मूख नृपं दृष्ट्रा चारा दुःखसमन्विताः) बीजयामासुवासोग्रद ;खापनयहेतवे ॥ ३२

स लन्धसंतनो नृपतिमुदर्तेन जगाद तान्‌ । गच्छन्तु भरतं गेहे मेषयन्तु च मां प्रति॥ ३,

ते दुःखिताश्वरास्तूरणं भरतस्य ग्रहं गताः । कथयामास रामस्य संदेशं नृपहा(चा)रकाः ॥ २४
, भरतो रामदेशं श्रत्वा धीमान्ययो सदः । रामं परति रहः संस्थं श्रुता तं त्वरया युतः ॥ ३५
आगत्य तं प्रतीहारं भर्युत्राच महामनाः । कुजाऽऽस्ते रामभद्रोऽसौ मम राता कृपानिधिः ३६
तमि गृहं वीरो यथौ रत्नपनोहरम्‌ । रामं विलोक्य विह्कान्तं भयमाप स मानसे ॥ ३७
कि वाऽसौ कुपितो रमः कि वा दुःखमिदं विभोः। तदा भोवाच नृपति निश्वसन्तं मुहुधुहुः ३८
सखामिन्युखसमाराध्यं वक्त्रं ते कथमानतम्‌ । अश्रुभिरेक्ष्यते राहुग्रस्तदेहः शशीव ते ॥ ३९
सर मे कारणं तथ्यं द्रूहि मां कि करोमि.ते। त्यज वुःखं महाराज कथं वुःखस्य भाजनप्‌ ०
एषं श्रातरा भरोच्यमानो गहदस््ररया गिरा । मोवाच भ्रातरं वीरो रामचन्द्रः स धामिकः ॥४!

१. ट. शच भरतप्रमुखा वृपाः। अ" । द्‌. “ध कीर्तिमन्तो महाबलाः । भ । २क.ख.ग.ज म.रठ.ण.ष.
'प्रश्छ श्रुतविस्तयम्‌ । द. "प्रच्छाऽऽ्गु सविस्तरम्‌ । ३ द. टष्रवा । ४द्‌. शीघ्र ।

१७ १ कु +"

९७ सप्तपश्चारात्तमीऽध्यापः 1 पद्मपुराणम्‌ ।

५५४९
धृणु श्रातर्वचो मह्यं मम दुःखस्य कारणम्‌ । तन्ार्जनं कुरुष्व धातभरातर्महामते ॥ ४२
वंग वैवस्वते राजा न कश्चिदयश्षःक्षतः । त्की पिरय कटुषा गङ्गा यमुनया गता ॥ ४३

येषां यशो नृणां भूमो तेषामेव सुजी वित्‌ । अपकीतिक्षतानां तु जीवितं गतकः समम्‌ ॥ ४५
येषां यशो भवेद्धमां तेषां लोकाः सनातनाः । अपकीत्युरगीदषएास्तेषां भयादधोगतिः ॥ ४५
अद मे कलुषा कीतिस्वधनी ोकविस्ठता । तच्छृणुष्व वचो मेऽग्च रजकस्य य थादितम्‌ ॥ ४६
असमनपुरेऽश् रजक उक्तवाज्ञानकीभवम्‌ । कििद्राच्यं ततो धातः कि करिष्यामि भूते ४७
किमात्मानं जहाम्यद् किमेतां जानकीं स्ियम्‌। उभयोः किं मया कार्थं तत्तथ्यं बरूहि त्वं मम८
इत्युक्तवा निगेलद्भाष्पो वेपथुशुभिताङ्गकः । पपात भूमौ विरजो धा्िकाणां शिरोमणिः ॥ ४९
भ्रातरं पतितं दृष्टा भरतो दुःखसंयुतः । संवीक्ष्य शनकै रामं संज्ञामाप्तं चकार सः ॥ ५०
संजा भातत तु संवीक्ष्य रामचन्द्रं सुदुःखितम्‌ । उवाच दुःखनाशाय स वाक्यं स॒मनोहरम्‌ ॥ ५.१
भरत उवाच--
कोऽयं बे रजकः किं तु वाच्यं वाक्यकथायुतः । जिदवारेदं करिष्यामि नानकीवास्यकारिणः५२
तदा रामौऽत्रवीदाक्यं रजकस्य मुखोहतम्‌ । श्रुतं चारेण तत्सर्म भरताय महात्मने ॥ ५३
तच्छत्वा भरतः प्राह भरातरं दुःखशोकिनम्‌ । जानकी वहिशुद्धाऽगर्ङ्कायां वीरपूजिता ॥ ५४
ब्रह्माऽव्रवीदियं शद्धा पिता दशरथस्तव । कथं सा रजकोक्तित्वाद्धातव्या छोकपूजिता ॥ ५५
ब्रह्मादिसंस्तुता कीतिस्तव ोकान्पुनाति हि । सा कथं रजकोक्त्या वे कल्पाऽ् भविप्यति ॥
तस्मास्यज महादुःखं सीतावाच्यसमुद्धवम्‌ । कुरु राज्यं तया सार्धमन्तर्वल्या सभाग्यया॥ ५७
त्वं कथं स्वशरीरं तु हातुमिच्छसि शोभनम्‌ । वयं हताः स्म सर्वऽ् त्वां बिना दुःखनाशकम्‌
= क्षणं सीता न जीवेत त्वां विना सुमहोदया । तस्मात्पतिव्रता साकं भनक्त विपुलां श्रियम्‌ ॥
इति वाक्यं सपाकण्ये भरतस्य सुधामिकः । पुनरेव जगादेमं वाक्यं वाक्यविदां वरः ॥ ६०
यत्वं कथयसि श्रातस्तब्र ध्मसमं युतम्‌ । परं यदरर्म्यहं वाक्यं तत्कुरुष्व ममाऽऽज्ञया ॥ ६१
नानाम्येनां बहिशुदधां पवित्रां ोकपूजिताम्‌ । रोकापवाद्‌ाद्धीतोऽहं यजामि स्तां तु जानकीम्‌
तस्मात्करे शितं धृत्वा करवालं खदारुणम्‌ । शिरश्छिन्ध्यथवा जायां जानकीं युश्च वै वने॥६३
इति वाक्यं समाकण्यं रामस्य भरतोऽपतत्‌ । गूछितः सन्क्षितौ देहे कम्पयुक्तः सेवाष्यकः।॥। ६४
इति श्रीमहापुराणे पाश्च पातालखण्डे देषवात्स्यायनसंवदि रामाश्वमेधे भरतवाक्यं नाम षटपञ्चारात्तमोऽध्यायः ॥ ५५ ॥
आदितः शोकानां समण्डा; १४१३२

भथ स॒प्रपश्नार्त्तमोऽध्यायः ।

बात्स्यायन उवाच--
नगत्पवित्रसत्कीिंजानक्या' बाच्यवाचनम्‌ । कथं समकरोत्सखवामिस्तन्मे कथय सुवते ॥ १
यथा मे मनसः सौख्यं भविष्यति सुशोभनम्‌ । तथा कुरुष्व शेषाय त्वन्पुखानिखतामृतम्‌ >
पिितस्तृतिरेव स्याध्रया संटतिङृन्तनम्‌ ॥ र

४ १, ऋ „+ त 1

[1

१८. श. घ. लोकविश्ता । २ इ, स वारयतः । ई" ३ भ. (तिजान' ।

९५० महापुनिश्वीन्यासपरणीतं-- [ ४ पाताटलष्डे-

दोष उवाच-
मिथिलायां महापुयां जनको नाम भूपतिः । तस्यां करोति सद्राज्यं धर्मेणाऽऽराषयन्पनाः ॥ ४
तस्य संकषेतो भूमि सीतया दीर्पुरयया । सीरध्वजस्य निरगात्कुमारी रतिसन्दरी ॥ ५
तदाऽलयन्तं यदं भाप सीरकेतुमहीपतिः । सीतानामाकरोत्तस्या मोहिन्या जगतः भरिया; ॥ ६
सेकदोद्यानविपिने सेटन्ती सुभनोहरा । अपरयत्स्मनःकान्तं शुकशुक्योरयुगं षदत्‌ ॥ ७

अल्यन्तं हषमापन्नमलयन्तं कामरोदटुषम्‌ । परस्परं भाषमाणं सेहेन शुभया गिरा ॥ ८
रममाणं तदा युग्मं नभसि क्िमवेगतः । समुत्पतन्नगोपस्थे स्थितं शब्दं चकार तत्‌ ॥ ९.

रामो महीपतिभूमी भविष्यति मनोहरः । तस्य सीतेति नान्ना तु भविष्यति महेलिका ॥ ?०

स तया सह वषाणां सहस्राण्येकयुग्दश् । राज्यं करिष्यते धीमान्कषेन्भूमिपतीन्बली ॥ १
धन्या सा जानकी देषी धन्योऽसौ रामसंक्गितः । यौ परस्परमापमनी पृथिव्यां रमतो पुदा॥१२
इति संभाषमाणं तु शरुक्युग्मं तु मथिली । ब्ास्वेदं देबतायुग्मं बाणीं तस्य विोक्य च ॥ १३

मदीयास्तु कथा रम्याः कुरुते श्वकयोयुगम्‌ । एत्ृहीतवा पृच्छामि सर्वं वाक्यं गता्कम्‌ ॥१४ `
एवं विचायं सा स्वीयाः सखीः परति जगाद सा(च) । शृहन्तु शनकैरेतत्पक्ियुग्मं मनोहरम्‌ १९

सख्यस्तास्तदविरिं गत्वाऽग्रहणन्पक्षियुगं षरम्‌ । निबेदयामासुरिदं खसख्याः पियकाम्यया।॥ १६
बहुधा विमिधान्शब्दान्कुरद्रीक्ष्य मनोहरम्‌ । आश्वासयामास तदा पच्छ तदिदं वचः ॥ १७
सीतोवाच--
मा मेषातां (थां) युगां रम्यो कौ वा कुज समागतो । को रामः का च सा सीता तञ््ानं तु कुतः सृतम्‌
तत्सव शंसतं क्षमं मत्तवाग्येतु यद्ध(तो नो भवतोभ)यम्‌ । शति षष्टं तया पक्षियुगं स्ैमरौपत
पक्षियुगमपुवाच-

वारगीकिरासते सुमहादृपिर्धमविदुत्तमः । आवां तदाश्रमस्थानौ सर्वदासुमनोहरम्‌ ॥ २०
स रिष्यायापयामास भावि रामायणं पुनिः । प्रत्यहं तत्पदस्मारी समैभूताहिते रतः ॥ २!
तदावाभ्यां श्रुतं सर्वं भागि रामायणं महत्‌ । युहुयहुर्गीयमानमायातं परिपाठतः ॥ २१
शृण्वावां तेऽभिषास्याषो यो रामो या च जानकी । यद्यद्धविष्यते तस्या रामेण कीडितात्मनः
कष्यदयङ्गकृतेष्टथा च चतुधात्वं गतो हरिः । प्रादुभेविष्यति श्रीमान्सुरस्रीगीतसत्कथः ॥ २४
स कौशिकेन मिथिलां पराप्स्यते धरादृसंयुतः । धनुष्पाणिस्तदा षट दर््राह्मन्यभूमुजाम्‌ ॥ २५
धनुभेडक्त्वा जनकजां प्राप्स्यते सुमनोहराम्‌ । तया सह महद्राज्यं करिष्यति श्रतं वरे ॥ २६
एतदन्यञ्च तत्रस्थैः श्र॒तमस्माभिरुद्रतेः । कथितं तव चावि मुाऽऽवां गन्तुकायुको ॥ २७
इति वाक्यं तयोश्तवा भोत्रयोः सुमनोहरम्‌ । पुनरेव जगदेदं वाक्यं पक्षियुगं प्रति ॥ २८
स रामः कुतर वर्तेत कस्य पुत्रः कथं तु ताम्‌ । परिग्रहीष्यति वरः कीद्रुपधरो नरः ॥ २९
मया पृष्टमिदं स्व कथयन्तु(त॑)यथातथम्‌ । पश्चात्स करिष्यामि प्रियं युष्मन्मनोहरम्‌ ॥ २०
तच्छत्वा तां तु कामेन पीडितां वीक्ष्य सा शुकी । जानकीं प पूत्वा च प्रपात पुरतस्ततः?!
सूयेवंश्ध्वजो नाम राजा पद्विरथो बी । यं देवाः भित्य सवाद््टि

तस्य भायोत्रयं भावि शक्रमोहनरूपधृत्‌ । तस्या(तासा)मपत्यचातुरष्वं भविष्यति षलोम्नतम्‌।२
सर्वेषामग्रजो रामो भरतस्तदु स्मृतः । लक्ष्मणस्तदनु श्रीमा्शभघः सर्वतोषलः ॥ =?

चेजेष्यन्ते च सर्वेतः॥ २२

~~

क्रः
९७ सपतपश्चादात्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ५९१

रधुनाथ इति वाक्यं गमिष्यति प्रहामनाः । तेषामनन्तनामानि रामस्य बणिनः सखि ॥ ३५
पद्कोश इव शोभनं मुखं पड्जाभनयने सदीधेङे ।

उन्नतापृथुमनोहरानसं बल्गुसेगतमनोहरे श्वौ ॥ ३६
जानुरम्बितमनोष्टरौ भुजो कम्बुशोभिगरक्रोड स्वकः ।

सत्कपाटतलविर(स्त्‌)तश्रिकं वक्ष एतदमलं स॒लक्ष्कम्‌ ॥ ३७

शोभनोरुकटिशोभया युतं जानुयुग्मममलं स्वसेवितम्‌ ।

पादपद्ममखिलेनिभैः सदा सेवितं रपुपतेः सुशोभनम्‌ ॥ ३८

तदूपधरो रामो मया र्कं तु स वण्यते । शताननोऽपि नो याति पक्षिणः किमु मादृशा; ॥३९
रूपं बी्ष्य लिता मनोहरवपुधरा । लक््मीमोह युति का वतेते या न पोहति ॥ ४०
हाबलो महावीर्यो महामोहनरूपधत्‌ । फं वणेयापि श्रीरामं सरवेशयेगुणान्वितम्‌ ॥ ४१
न्या सा जानकी देवी महामोहनरूपधत्‌ । रंस्यते येन सहिता वषाणामयुतं मुदा ॥ ४२
कासा कितु नामापि(स्ति)तव सुन्दरि यत्तु माम्‌ । परिपृच्छसि वेदश्धयाद्रामकीतेनमाद रात्‌ ॥
तद्वाक्यं समाकर्ण्य जानकी पक्षिणोयुगम्‌ । उवाच जन्म रकतं शेसन्ती स्वस्य मोहनम्‌॥ ४४
1 त्वया जानकी भोक्ता साऽहं जनकपुत्निका । स रामो मां यदाऽऽगत्य प्राप्स्यते सुमनोहरः।
दा बां मोचयाम्यद्धा नान्यथा वाक्यलोभितां । लीलया च सुखेनाऽऽस्तां महद मधुरादको।
तयक्तं तत्समाकण्ं पक्षिणौ भयतां गतौ । परस्पर प्शुभितौ जानकीं भतयवोचताम्‌ ॥ ४७
यं त्रै पक्षिणः साध्वि वनस्था वृक्षगोचराः । परिभ्रमामः स्त्र नो सुखं नो भवेहृूहे ॥ `७८
मन्तर्त्नी स्वके स्थाने गत्वा संमुय पुत्रकान्‌ । त्वत्स्थानमागमिष्यामि सय॑ मे चयुदितं वचः ॥
एं भोक्ता तया सा तु न पुमोच शिषः स्वयम्‌ । तदा पतिस्तां प्रोवाच विनी तवदनोत्सुकः^०
पीति पुश्च कथं भायां रक्षसे मे मनोहराम्‌ । आवां गच्छ विपिने षिचरावः सुखं वने ॥ ५१
अन्तत्नी तु वर्तेत भाया मम मनोगमा । तस्याः प्रसृति कृत्वा स्वामागमिष्यामि श्ञोभने॥ ५२
त्यक्ता निजगादेम सुखं गच्छ महामते । एतां रक्षामि सखितां मत्पार्े भियकारिणीम्‌ ॥ ५३
हतयुक्तो दुःखितः पक्षी तामूचे करुणान्वितः । योगिभिः प्रोच्यते यद तद्रचस्तथ्यमेव हि ॥ ५४
न वक्तव्यं न वक्तव्यं मौनमाभित्य तिष्टतु 1 नो चेत्स वाक्यदोषेण प्रामोलयालानपुन्मदः ॥५\
बयं येद वाक्यं नाकरिष्याम नगोपरि । बन्धनं कथायां (त) स्या्तस्मान्मोन समाचरेत्‌ ॥५६
इत्युक्त्वा तां परत्युवाच नाह जीवामि सुन्दरि । एतया भायया सीते तस्मान्युश्च मनोहर ॥५७
अनेकधिधवाक्यैः सा बोधिता नामुचत्तदा । कुपिता वुःखिता भायी शशाप जनकात्मजाम्‌ ५८
था खं पतिना सार्धं वियोजयसि मामितः । तथा तलरमपि रामेण विमुक्ता भव गभिणी ॥५९
इत्युक्तवत्यां तस्यां तु वुःखितायां पुनः पुनः । पाणा निरगमन्दुः भु ४ ;खेन प्रितात्‌ ॥६०
रम॑राम॑समरन्याश्च बदन्तयाश्च पुनः पुनः । मिमानमागतं बुष पक्षिणी बभौ ॥ ॥॥ ९"
तस्यां गतायां दुःखार्तो भतो तस्याः स पक्षिराट्‌ । प्रमं कोधमरापमो जाहिर्या दु; खिताऽपतत्‌
तथा भवामि रामस्य नगरे.जमप्ूरिते । मदराक्यादियपुद्धिम वियोगेन सुदुःखिता ॥ ६२
त्यक्त्वा स पातोदे जह्वा भरमशोभिते। दुःखितः पितो भीतस्तद्ियोगेन कम्पितः ॥।५५
शृदधतवाहुःखितत्वाखच सीताया अपमाननात्‌ । अन्यनतवं परं भरा्ो रजकः करोभनागिष, 1९

१ख.ग. छ. इ, द्‌. स्याति । २ छ. ड. द्‌. "ता । ललयामिपु । ३६. ण्यं वेपतुभेय' ।

५५२ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ४ पावाषटलण्डे-

यः कोधाच् स्वकान्भाणान्पहतां वृष्टमाचरन्‌ । संल्जेत्स शृतो याति अन्त्यजत्वं द्विजोत्तमः॥६६
तातं रजनकोक्लयाऽसौ निन्दिता च पियोगिता । रजकस्य च क्षापेन वियुक्ता सा वनं गता॥६७
एतत्ते कथितं रिथ यतते पृष्टं विदेहजाम्‌ । पुनरत्र परं त्तं शुणुष्व निगदामि तत्‌ ॥ ६८

हति श्रीमहापराभे पाश्रे रेषवात्स्यायनसंवदे रामाश्वमेषे रजकप्राग्जन्मकथनं नाम सप्तपश्राशत्तमोऽध्यायः ॥ ५५॥
आदितः शोकानां समच्यङ्ाः-- १४२०१

ययक

अथाष्टप्वादात्तमो ध्यायः ।

नेष उवाच-
भरतं प्रतं दृष्ट्रा रघुनाथः सुदुःखितः । भतीहारमुवाचेदं श्रं रापयाऽऽशु माम्‌ ॥ १
तदराक्यं भोक्तमाकर्य प्षणाच्छनुघ्रमानयत्‌ । यत्र रामो निजश्राता भरतेन सह स्थितः ॥ २
भरतं मूतं दृष्ट्रा रघुनाथं च दुःखितम्‌ । परणम्य दुः खितोऽवो चत्किमिदं दारुणं महत्‌ ॥ २
तद्‌ा रामोऽन््यजपोक्तं वाक्यं लोकविगरतम्‌ । तं भत्युवाच रामोऽसौ शश्र पद सेवकम्‌ ॥
अधोषुलो दीनरवो गद्वदस्वरषेपथुः । शृणु भ्रातवैचो मेऽद्य कु तस्सिममाद्रात्‌ ॥ ८
यथा स्यादिमला कीतिर्ङगेव पृथिवीं गता । सीताया वाच्यपतुलं लोकै श्रुत्बाऽन्त्यजोदितम्‌ ॥६
हातुमिच्छामि देहं स्वमेनां बा किल जानकीमू्‌। इति वाक्यं समाकण्यं रामस्य क्रिल शदुहा ॥७

सेपथुः पपातोर््यो दुःखितः परदारणः । संज्ञा पराप्य पदूर्तेन रघुनाथमवोचत ॥ ८
दतर उवाषप-
किमेतदुच्यते स्वामिञ्ानकीं भ्रति दारुणम्‌ । पाखणडेुषटचितैश्च सर्व॑धमविष्कृतेः ॥ ९

निन्दिता श्रतिरग्राह्मा भवति स््यजन्मना । जाहवी सबेोकानां पापश्री दुरितापहा ॥ १०
निसृष्टा पापिभिः पुम्भिः सा स्परे नाहिता सताम्‌ । सूर्यो जगत्पक्राशाय समुदेति जगत्यद॥
उल्कानां रुचिकरो न भवेत्तत्र का क्षतिः । तस्माच्मेनां शहवीष्व मा त्यजानिन्दितां ल्ियम्‌?२

श्रीरामभद्र कृपया कुरुष्व वचनं मम । एतच्छत्वा वचस्तस्य श्रुघ्स्य महामनः ॥ १३
पुनः पुनर्जगादेमं युक्तं भरतं भति । तश्निशम्य वचो भरातुव;खपूरपरि़तः ॥ १४
पपात परितो भूमौ छिन्नमूल इव ठुपः । भरातरं पतितं बीशष्य शधं दुःखितो भरशम्‌ ॥ १५
परतिहारुवाचेदं लक्ष्मणं तानयान्तिकम्‌ । स रक्ष्मणण्ृहे गत्वा न्यवेद यदिदं वचः॥ ६

प्रतिहार उवाच-

स्ामिन्ामो भवन्तं तु समाहयति वेगतः । स तच्छृत्वा समानं रामचन्द्रेण वेगतः ॥
जगाम तरसा तत्र यत्र सभ्रातकोऽनघः । भरतं मूछितं दृष्ट्रा शशुघ्रमपि पितम्‌ ॥
श्रीरामचन्द्रं दुःखार्त दुःखितो वाक्यमब्रवीत्‌ । भिमेतदारुणं राजन्ददयते मृछेनादिकम्‌ ॥
तदात्र शंस सर्व मे कारणं पुरुयतोऽनघ । एवं वदन्तं नृपति्तान्तं सवेमादितः ॥ २५
शशंस लक्ष्मणं क्षिभं दुःखपुरपरिर्ुतम्‌ । रक्ष्मणस्तद्चः शरुत्वा सीतायास्त्यागसंभवम्‌ ॥
निद्वसनपुहुरु्छरस॑स्तम्धगात्र इवाभवत्‌ । भ्रातरं स्तब्धगात्रं च कम्पमानं मुहुमुहुः ॥
न क्रिचन वदन्तं त॑ वीक्ष्य श्ाकार्दितोऽत्रवीत्‌ । किं करिष्याम्यहं भूमौ स्थित्वा दुयेशसाऽङतः

१७. ज, इ. -धतः । ल ।

१न पुराणम्‌ | ५९५ ड

लजामि स्वं वपुः श्रीमहोकभीत्या च शोकवानं । सवेदा भरातरो मं वाक्यंकरा विचक्षणाः॥
इदानीं तेऽपि देवेन भतिकूलवचःकराः । त्र गच्छामि करं यामि इसिष्यन्ति नृषा भवि ॥ २५
दु्ंशोराञ्छितं वै माँ कुष्टिनं रूपव्नराः। मनोवशे पुरा भूपा जाता जाता गुणाधिकाः ॥ २६
इदानीं मयि जाते तु विपरीतं. बभूव तत्‌ । इति संभाषमाणं तं राममद्रं समीक्ष्य सः ॥ २७
संस्तभ्याश्रूणि विपुलान्युंबाच विकस्वरः । स्वामिन्विषादं मा कापी; कथं तव पतिरेता ॥२८
सीतामनिन्दितां को वु त्यजति श्रुतवान्भवान्‌ । आकारयामि रजकं परिपृच्छामि तं प्रति ॥२९
कथं त्वया निन्दिता सा जानकी योषितां वरा । तव देशे बरात्कधिद्वाध्यते न जनोऽस्पकः॥
तस्मास्य यथा स्वान्ते प्रतीतिः स्यात्तथाऽऽचर । किमथ त्यज्यते भीरुः पतिव्रतपरायणा ॥ ३ १
पनसा वचसा नान्यं जानाति जनकात्मजा । तस्मादेनां गृहाण त्वमेतां मा त्यज जानकीम्‌॥ ३२
परमोपरि षां कत्वा मदुक्तं संश्रयाऽऽशयु तत्‌ । एवं वदन्तं प्रत्यु चे रामः शोकेन कितः ॥

लक्ष्मणं धमेवाक्येन बोधयय॑स्त्यजनोधमः ॥ ३8

श्रीराम उवाच-
कयं तु मां व्रवीषि स्वं मा त्यजेनामनिन्दिताम्‌। ोकापवादास्यक्षयेऽहं जानसि विपापिनीमू ३४
खयश;कारणेऽह स्वं देहं त्यक्ष्यामि शोभनर्‌ । त्वामपि भरातरं तयक्षये लोकबादाद्विगहितम्‌ २५
किदुतान्ये शाः पुत्रा मित्राणि वसु क्षोभनम्‌ । खयशःकारणे सर्वं त्यजामि किमु मेधिलीम्‌ २६
नतथा मे पियो भ्राता न कलत्रं न बान्धवाः । यथा मे विमला कीतिवैलभा लोकविश्वता ३७
इदानी रजको नाद्य प्रष्टव्यो मवति धुवम्‌ । कारेन सव भविता लोकचित्तस्य रञ्जनम्‌ ॥ २८
आमयो यदरदामस्तु न चिकित्स्यो भवेस्कितौ । स काठेन परीपाकाद्धेषजादेव नश्यति ॥ ३९
तया कारेन संभावि सपरत मा विद्य । त्यजेनां विपिने साध्वीं मां वा खड़न धातय।।४०
इत्युक्तं वाक्यमाकण्यं दुःखितोऽभूत्षणं तदा । चिन्तयामास च स्वान्ते लक्ष्मणः शोकक्ितः ॥
पित्राहञातो जामदग्न्यो मातरं घातयममूत्‌ । गुरोराज्ञा न वै लदध्या युक्ताऽयुक्ताऽपि सबेथा२
तस्मादेनां त्यजाम्येव रामस्य पियकाम्यया । इति संचिन्त्यं मनसि भ्रातरं प्रत्युवाच सः॥ ४१
लक्ष्मण उवाच-

अङृत्यमपि कार्य वै गुबीशषां नैव लस्ययेत्‌ । तस्मात्छवे भवद्राक्यं य्व वदसि सुत्रत ॥ ४४
इत्येवं भाषमाणं च रक्ष्मणं प्रत्युवाच सः । साधु साधु महापाङ्ग वया मे तोषिते मनः ॥ ४५
अदैव रात्रो जानक्या दोहदस्तापसीक्षणे । तन्मिषेण रथे स्थाप्य पोचयेनां महामते ॥ ५६

हत्थं भाषितमाकण्य विक्ष्यदरदनोऽभितः । रदन्वाष्यकला गुश्चञ्जगाम स्वनिवेसषनम्‌ ॥ ४७

मुमत्रं तु समाहूय दचनं तमथाब्रवीत्‌ । रथं मे कुरु सलं वै सद श्वास्बरभूषितम्‌ ॥ ४८

स तद्रास्यं समाकरण्यं रथमानीतवांस्तदा । आनीतं ते रथं दृष्टा लक्ष्मणः शोककपितः ॥ ४९

परमे दुःखमापमः संर स्यन्दनं बरम्‌ । निश्वसञ्ानकीगेहं मतस्थे भनातृसेवकः ॥ ५०

गत्वा चान्तःपुरे श्राता रामस्य मिथिकात्मजाम्‌ । पतये निश्वसन्धाक्यं दुः्पूरपरिशुतः ५१
लक्ष्मण उवाच-

मातजौनकि रामेण षितो भवनं तव । तापसीः परति याहि तवं दोहदमाहिहेतबे ॥ __ ५२

१ इ. “न्‌ । शोकबन्तो भ्रातरो मे कतेन्ये मूढचेतसः । इ । २ ्ष.भ, बदन चअ नयतत र रम ुदूतवि। १३. "पि सुषदस्तथा । स्व । ३ इ, "णि सुहृदस्तथा । स्व ।
४्ड.ग.छ.म.ठ.ड्‌.ण. त, ध. द्‌. ध, विलम्बय । ५ ड. “ण शुष्द्रदनपङ्गजः । रं ।

१9

५५४ महायनिभ्रीव्यासप्रणीत- [ निशदधिकद्वि्षततमोऽध्यायः २३० 1

असम्यकरणे दोषास्तेषां सर्वेषु वस्तुषु । भोज्यपेयादिकं चेषां नेच्छाप्राप्तिकरं द्विजाः ॥ . ६८
पारतश्यात्समस्तेषु तेषां कार्येषु वे ततः । लोकान्छंशेन महतां यजन्ति विनयान्विता; ॥ ६९
दिजशशरूषणेनेव पाकयज्ञाधिकारवान्‌ +निजं जयति बे रोक श्रो धन्यतरस्ततः ॥ . ७०
भक्याभक्षयेषु नाँशा(जआ)स्ति येषां पापेषु वा यतः । नियमो युनिशावखास्वेनासो साध्वितीरितम्‌
स्वधर्मस्याविरोधेन नरेरभ्यं धनं सदा । प्रतिपादनीयं पात्रेषु यष्टव्यं च यथाविधि ॥ ७२
तस्याजेने महान्छेशषः पाठनेन द्विजोत्तमाः । तथा सद्िनियोगाय विहेयं गहनं नृणाम्‌ ॥ ७?
एभिरन्यैस्तथा डरः पुरुषा द्विजसत्तमाः । निजाज्ञयन्ति बवे शोकान्पाजापत्यादिकान्क्रमात्‌ *॥
यो पिच्छुधूषणाद्धतैः कमणा मनसा गिरा । एतोदविषयमाभोति तत्सालोक्यं यतो द्विजाः ॥ ७५
नातिष्टेशेन महता तानेव पुरुषो यथा । ठतीयं व्याहृतं तेन मया साध्विति योषितः ॥ ७६
एतदः कथितं विभा यजिमिसमिहाऽऽगताः । तत्पृच्छध्वं,यथाकराममहं वक्ष्यामि वः स्फुटम्‌ ७9
अपेनैव प्रयत्नेन ध्मः सिध्यति बै कलौ । नेरास्मगुगाम्भोभिः प्षारिताखिरक्गिसिषिषेः ॥७८

दर द्विजशुशरुषातत्पैमुनिसत्तमाः । तथा स्ीभिरनायासात्पतिशुभूषयेव हि ॥ ७९
ततद्धितयमप्येतन्मम धन्यतमं मतम । धमेसंराधने शो द्विजातीनां कृतादिषु ॥ ८०,
तथा स्वस्येन तपसा सिद्धि यास्यन्ति मानवाः । धन्या धरम चरिष्यन्ति युगान्ते मुनिसत्तमाः ॥
भवद्धियदभिमेतं तदेतत्कथितं मया । अपृष्टेनापि धनाः किमन्यक्कियतां द्विजाः ॥ ८२

इति श्रीमहापुराणे आदिव्राह्न व्याप्तषसंवदे मविष्यकथनं नामेकोन-
तरिशदपिकट्िश्षततमेाऽध्यायः ॥ २२९ ॥
आदितः शाकानां समष्यङाः- १२७६९

अथ ्रंशदधिकद्विशततंमोऽध्यायः।

ऊचुः श ५

पृनयं
भसमं विमृष्टं बा यादे काट न विगमे । ततो द्रापरमिध्वसं युगान्तं सृयामहे ॥ =!
भराता वयं हि तत्कारूमनया. धभ॑तृष्णया । आद्ीम परं धर्म सुखमस्पेन कर्मणा ॥ र
संत्रासोदरेगजननं युगान्तं समुपस्थितम्‌ । नष्टम धर्मन निमिरैक्मर्षसि ॥ १
व्यास उवाच- |

अरभितारो हतांरो बशिमागस्य पार्थिवाः । युगान्ते प्रभविष्यन्ति स्वरक्षणपरायणाः.॥ ४
#अप्तत्रियाश्च राजानो विप्राः श्रुदरोपजीविनः । प्रदरा ब्राह्मणाचारा भविष्यन्ति युगक्षये ॥ ५
शरोजनियाः काण्डपृष्ठाश्च निष्कमाणि हवीषि च । एकपङ्कथामशिष्यन्ति युगान्ते पुनिसतर्; ॥६
अशिष्टवन्तोऽयेपरा नरा म्यामिषमियाः । मित्रभार्या भजिष्यन्ति युगान्ते पुरुषाधमाः ॥ ७

+ एतदादि प्राजपि्यादिकान्करमादित्यन्तं ख. पुस्तके नास्ति । * एतदादि शमेकश्रयं नास्ति क. पुस्तके ।

१ ग. "तः । यजन्तियेद्विजालोः २ ग. "ता द्विजाः । दवि । ३ ग. नास्यास्ति ये पपे येषु । ४ ग. तच्वास ।
५ ग. "तद्धि समवाप्रोति भरलोकं ततो । ९ ग. योषिताम्‌ । ७ क. “म्‌ । कमेः । ८ क. "शादप ९ क. सर्गं । १० ग.
“धर्मेध' । ११ ग. मित्तं वक्तु" । १२ ख, कृतपापाश्च । १३ ख. "णददृहाश्च । ग. "ण्ददुष्टाश्च । १४ क, "माः एवा
साधुद्रोहप' । १५ क, ख. हरिष्यन्ति । .

[ त्िदादधिकद्धिशततमोऽध्यायः २६३० ] ब्रह्मपुराणम्‌ । ९५५

रानडत्तिसथिताथोरा राजानश्रौरंशीणिनः । धृत्या हनििष्टभुजो भविष्यन्ति बुग्षये ॥ ८
भनानि शघनीयानि सतां इत्तमपूनितम्‌ । अः्सना च पतिते भविष्यति युगक्षये ॥ ९
भनष्टनासाः पुरुषा पुक्तकेशा विरूपिणः । उनषोदशवर्षाश्च भरसोष्यन्ति तथा जियः ॥ १०
अहृश्रला जनपदाः शिवह्ूलाश्चतुष्यथाः । मरपदाः केशाश्च भविष्यन्ति युगक्षये ॥ ११
सवे ब्रह्म वदिष्यन्ति द्विना बाजसनेयिकाः । शरदरामा वादिनशरैव ब्राह्मण शरान्त्यवासिनः॥ १२
शषटदन्तौ जिताप्ताश्च मुण्डाः काषायवाससः । शद्रा धर्मं वदिष्यन्ति शार्व्य्ुद्धयोपजी विनः १३
श्वापदमचुरत्वं च गवां चैव परिक्षयः । साधूनां पैरिष्टत्तिशच विश्रादन्तगते युगे ॥ १४
अन्त्या मध्ये निवत्स्यन्ति पध्याश्चान्तनिवासिनः । निहीकाश्च परजाः स्वी नष्टास्तत्र युगक्षये ॥ `
तपोयज्ञफलानां च विक्रेतारो द्विजोत्तमाः । ऋतो विपरीताश्च भविष्यन्ति युगक्षये ॥ १६
तथा द्विहायना दभ्या; कलो लाङ्कटधारिणः। चिन्रवषीं च परमन्यो युगे प्ीणे भविष्यति॥१७
सर्वे ` प्ररु जातीः क्षपानाथा भवन्ति हि” । यथा निश्नाः पजाः सवा भविष्यन्ति युगक्षये
पिदृदेयानि दत्तानि भविष्यन्ति तथा सुताः । न च धर्मं चरिष्यन्ति मानवा नित युगे ॥ १९
५उपरा बहुला भूमिः पन्थानस्तस्कराहताः । सर्व ".वाणिकाशचैव भविष्यन्ति युगक्षये ॥ २०
पितृदायाददत्तानि विभजन्ति तथा सुताः । हरेणे यत्नवन्तोऽपि ोभादिभिधिरोधिनः ॥ २१
सौकुमार्य तथा सूपे रते चोपक्षयं गते । भविष्यन्ति युगस्यान्ते नारयः केशैरलङृताः ॥ २२
निवीयेस्य रतिस्तत्र शृहस्थस्य भविष्यति । युगान्ते समनुपापते नान्या भायीसमा रतिः ॥ २४
कुशीलानायंभूपिष्ठा वृथारूपसमन्विताः । पुरुषारपं बहश्जीकं तद॒गान्तस्य रक्षणम्‌ ॥ २४
बहुयाचनको रोको न दास्यति परस्परम्‌ । राजचीराभिदण्डांदिक्षीणः क्षयमुपेष्यति ॥ २५
अफलानि च सस्यानि तरुणा दद्धशीखिनः । अश्ीखाः सुखिनो रेके भविष्यन्ति युगक्षये २६
वषायु पर्षा बाता नीचाः शकैरव्षिणः । संदिग्धः परलोकश्च भविष्यति युगक्षये ॥ २७
वैश्या इव च राजन्या धनधान्योपजीषिनः । युगापक्रमणे पूर्वे भविष्यन्ति न बन्धवाः ॥ २८
अग्रता; भ्रपश्यन्ति समयाः शपथास्तथा । ऋणं सविनय्ंशं युगे क्षीणे भविष्यति ॥ २९
भविष्यत्यफरो हषः क्रोधश्च सफलो नृणाम्‌ । अजाश्वापि निरोत्स्यन्ति पयसो ऽ युगक्षये॥३०
अश्ञाङ्घमिहितो यद्ग एवमेव भविष्यति । अप्रमाणं करिष्यन्ति नराः पण्डितमानिनः ॥ ३१
शाञ्ञोक्तस्याप्रवक्तारो भविष्यन्ति न संशयः । सवः स्वैः विजानाति हद्धानेनुपसेव्य वे ॥३२
न कञिद्कविर्नाम युगान्ते समुपस्थिते । नक्षत्राणि वियोगानि न कमस्था दविजातयः ॥ ३२
चोरप्रायान राजानो युगान्ते समुपस्थिते । कुण्डीहषा नेकृतिकाः सुरापा ब्रह्मवादिनः ॥ ३४
्षश्वमेषेन यश्ष्यन्ते यगान्ते द्विनसत्तमाः । याजयिष्यन्ययाञ्यांस्तु तथाऽभक्ष्यस्य भक्षिणः ३९

। ^
* अयं शोकः क. सन. पुस्तकयोनास्ति ।
१ क. भूरूपिणः । शः । २क. कलौ युगे । ३ ग. चेतनाः पुंसो म" । ४क. शूलिन्यो भः ।५ स. "गौ
यषा* । ६ ख. 'छदीक्षाजञितीष्याश्च । ७ क. न्तादिनासा चमु । ८ क. "उयधर्मोपः । ९ ग. षिनिवृततिश्च । १० क.
वत्साः । ११ क. ग. भ्यास्तथा ला" । १२ ग. ्लकर्षकाः । चि" १३ ख. ग, "वे चौर'। १४ ख. 'ताः स्वल्पेनायां भः ।
१५ क. हि जना यथाधारयुता भ । १६ स. ग. भजिष्यनिति । १७ ख. ग. रणाय भजिष्यन्ति लो । १८ खग.
१पिताः। सौ" । १९ क. "ण्डानां तैशण्यातक्षय" । २० ख. नीराः । २१ ग. प्रवित्स्यन्ति । २२ क. वनजा ।२३क.

"त्र प्रसे" । २४ ग, “प्रिया । २५ ग. तदाऽभ ।

५५९ पषहापनिश्रीभ्यासप्रणीतं-- [ भरिशदधिकद्विसततमोऽध्यामः २१. ]

बराह्मणं धनतृष्णाता युगान्ते समुपस्थिते । भोःश्ब्दमभिधास्यन्ति न च कशित्पाठिष्यति॥ ११
एकशङ्गास्तथा नायो गवेधुकपिनद्धकाः() । नक्षत्राणि विवणानि विपरिता दिक्च दश्र ॥ ३७
संध्यारागो 'विदग्धाङ्गो भविष्यति युगक्षये । प्रेषयन्ति पितन्पत्रा वधूः शश्रः खकमेसु ॥ ३८
गेष्वेवं निवत्स्यन्ति प्रमदाश्च नरास्तथा । अद्त्वाऽ्राणि भो्यन्ति द्विजाश्चैवाहुताग्रयः ॥३९
भिक्षां बकिमदखा च भोक्ष्यन्ति पुरुषाः स्यम्‌ । बश्चयित्वा पतीन्सुप्तानमामिष्यन्ति खियोऽन्यतः
न व्याधितान्नप्यरूपानो्रतान्नाप्यसूयकान्‌ । कृते न प्रतिकतां च युगे क्षीणे भविष्यति ॥ ४१
पुनय उचः
एवं त्रिलम्विते धर्म मानुषाः केरपीडिताः । कुत्र देश निवत्स्यन्ति किमाहारविहारिणः ॥ ४२
करिकमाणः किमीहन्तः किंममाणाः किपायुषः। कां च काष्ठां समासाय पर्पत्स्यन्ति तं युगम्‌
व्यास उवाच-

अत उध्वं च्युते धर्मे गुणदीनाः प्रजास्तथा । शीरन्यसनमासाग् प्राप्स्यन्ति हासमायुषः। ४४
आयुहन्यावलग्रानिषेट्रान्या बिवरंणेता । वेवण्योदृव्याधिसंपीडा नि्ैदो व्यापिपीडनात्‌॥ ४५
निरवेदादात्मसंबोधः संबोधाद्धमेशीटता । एवं गता परं. काष्ठां परपर्स्यन्ति कृतं युगम्‌ ॥ ४६
दैदेशतो धर्मशीलाः केचिन्पध्यस्थतां गताः । िधमेशीलाः केचित्त केचिदप्र कुतृहलाः ॥ ४७
प्रयक्षपनुमानें च प्रमाणमिति निधिताः । अप्रमाणं करिष्यन्ति सवैपित्यपरे जनाः ॥ ४८
नास्तिक्यपरताश्रापि केचिद्धमेविलोपकाः । भविष्यन्ति नरा रूढा द्विजाः पण्डितमानिनः ॥४९
तदात्वमात्रश्रद्धेया शास्नब्गानवदिष्करृता; । दाम्मिकास्ते भविष्यन्ति नरा ज्ञानविशोपिवाः।॥ ५०
तथां षिष्टुहिते धमं जनाः भरष्ठप्रस्कृताः । जुभान्पपाचरिष्यनिति दानकीखपरायणाः ॥ ५१
सवेभक्षाः स्वयगुप्रा निघूणा निरपत्रपाः । भव्रिष्यन्ति तदा खोक तत्कषायस्य छक्षणम्‌ ॥ ५२
कषायोपरुत्रे काले ब्ाननिष्ठाप्रणाशने । सिद्धिमल्पेन काटेन प्राप्स्यन्ति निरुपस्कृतः ॥ ५१
विप्राणां शाचतीं हति यदा वणोवरे जः । संश्रयिष्यन्तिः भो विप्रास्सत्कषायस्य लक्षणम्‌।
महायुद्धं महाव महावातं महातपः । विष्यति युगे क्षीणे तत्कषायस्य लक्षणम्‌ ॥ - ५५
पिपरूपेण यक्षांसि राजानः कणवरेदिनः । पृथिवरीमुपमोक्ष्यन्ति युगान्ते समुपस्थिते ॥ ५६
निःखाध्यायवषटराः कुनेतारोऽभिमानिनः । क्रव्याद्‌ ब्रह्मरूपेण सवेभक्ष्या टयात्रताः ॥ ५७
भलीशायपरा टुन्पाः शद्राः श्षद्रपरिच्छदाः । व्यवहारोपटत्ताश्च च्युता धमोभ(ब) शाश्वतात्‌ ॥
हतीरः पत्नानां परदारपधषेकाः । कामात्मानो कुरालमानः सोपधाः प्रियसाहसाः ॥ ५९
तेषु परभवमाणेषु जनेष्वपि च समैश्च! । अंभारिनो भविष्यन्ति मुनयो बहुरूपिणः ॥ ६०
केलौ युगे समृत्पननाः परधानपरुषाश्च ये । कथायोगेन तान्सबीन्पूजयिष्यन्ति मानवाः ॥ ६१
सस्यचौरा भविष्यन्ति तथा चैरापहारिणः । मोक्ष्यभोज्यहराश्चैव करण्डानां च हारिणः ॥६२
चोराशौरस्य हरतीरो हन्ता हन्तुभेविष्यति । चोरेधोरकषये चापि कृते कषेमं भविष्यति ॥ ६१
भ ल

१ सं. "णा णतः । २ ग. दिक्षादाद्यो । ३ भेऽ्प्येवं। ४ ख. ग. छकृताग्राः। ५ क कष्टपी। ६ क्ष, "पृयन्ति।
७ क. उदेदिनो । ८ कमम । ९ क. “चित्तत्र । खं. "चित्वत्‌" । १० क. "णं चरि. । ११ ख. "पराः प्रजाः । ना ।
१२ क. “ाऽखिठे गत धः) १३ क. ख. 'नविश्चाप्र । ५.४ ग. नाः । निखिलनं प्रहीष्य। १५. “न्ति तत्क ।१९क
ख. "स्तदा निष्ठा कटेः स्मृता । म" । १७ ग. महाभयम्‌ । १८ ख. क्मेव"दि" । १९ क. कनल लोमा । २० फ. प्तः
मखोः स्वाथ" । २१ ख. “रिप्रहाः । व्यः । २२ क. ९धान्यानां । २२ ख. अभिमानिनो । २४ क. कते ।

| ्रिशेदधिकदविशततमोऽध्याय ¦ २६० | ब्रह्मपुराणम्‌ । ५५७
निःसारे श्ुभिते काले निष्क्रिये संव्यवस्थिते । नरा वनं ्रयिष्यन्ति करभारमपीडिताः ॥ ६४
यक्कमंण्युपरते रासि श्वापदानि च । कौटमूषिकसपाश्च धपृिष्यन्ति मानवान्‌ ॥ = ६९ `
मं सुभिक्षमारोग्यं सामं चव बन्धुषु । उदेरेषु यराः श्रेष्ठा भविष्यन्ति युगक्षये ॥ ६६
स्वपवाला स्यं चारः पएव्रसभारसंभरताः। पण्डले; संभविष्यन्ति दशे देशे पृथक्पृथक्‌ ॥ ६७
स्वदेशेभ्यः परिचर निःसाराः सह बन्धरूभि ¦ | नराः सर्व भरिष्यन्ति तदा कारपरिप्षयात्‌द ८
ततः सर्वे समादाय कृमारान्मदुता भयात्‌ । कौशिकीं संतरिष्यन्ति नराः क्षुद्भयपीडिताः ६९
अङ्गान्यङ्गान्कलिङ्गधं कारमीरानथ शश्रखान्‌ । ऋैरपिकान्तमिरिद्रोणीः संश्रयिष्यन्ति मानवाः॥
कृर्छं च हिमवत्पाश्वं कूलं च रवणाम्भसः । विविधं जीणेपत्रं च वस्कलान्यजिनानि च ॥७१
स्वयं ररवा निवत्स्यन्ति तस्मिन्भृते युगक्षये । अरण्येषु च वत्स्यन्ति नरा 'लेच्छगणैः सह ७२
नैव शुन्या वारण्या भरिष्यति वसुपररा । अगोप्तारथ गोप्तारो भविष्यन्ति नरंधिषः ॥ ७३
परनमैत्सैधिषफैथ श्वापदैः सपैकीटकैः । मधुशाकफेमूरेवेतेपिप्यन्ति मानवाः ॥ ७४
्ीणपणेफलाहारा बरसफलान्यजिनानि च । सयं कृत्वा निवत्स्यन्ति यथा पुनिजनस्तथा ॥७९
यजायपक्चतलेहा आहताः काशङकमिः । नेक खरोष्ट्रं च पाटयिष्यन्ति निलयश्च; ॥ ७६
नदीस्नोतांसि रोत्स्यन्ति तोयाधं क्टमाधिताः । पान्न यवहारेण तरिपणन्तः परस्परम्‌ ॥ ७७
ततरु जातैः संमलान्तरसेभरतैः । बहपल्याः मजाहीनाः कुकशीटविवनिताः ॥ . ७८
एवं भविष्यनति तदा नराथाधर्मजीषिनः । हीनं दीनं तथा धरम प्रना समनुवत्स्यति ॥ ७९
आयुस्तम्र च मर्यानां परं रिरदधमिष्यति । दुला विषयग्धना जरंशोकैरभिषृताः ॥ ^°
भरिष्यन्ति तदा तेषां रोगेरिन्द्रियपंक्षयः। आयुःप्रल्यसेरोधाद्विषयादु (यरु) परस्यते ॥ "८१
्शवषत्रो भविष्यन्ति साधूनां देने रताः । स्यं च परतितस्यन्ति व्यवहारोपसंक्षयात्‌ ॥ ८२
भविष्यन्ति च कामानामलाभाद्धमंशीिनः । करिष्यन्ति च संस्कारं सयं च क्षयपीडिताः॥ `
एवं शभषवो दाने कषये प्रा्यभिंजञणे ` । ततः पदगते तु प्म श्रेयो ““निपर्स्यते ॥ ८४
` तेषां रब्धानुभानानां गुणेषु परिवतेताम्‌ । स्वादु रित्िति विञाय धर्मे एव च इडयते ॥ ८५
यथा हानिक्रमंपराप्नास्तथा ऋद्धिकरमे गताः । पदीते ततो धूं प्रैर्यन्ति कृतं युगम्‌ ॥ ८६
साधुहत्तिः कृतयुगे कषाये हानिरुच्यते । एकं एं तु कालोऽयं हीनवर्णो यथा श्श्ची ॥ ८७

` छश्च तपसा सोमो यथा कटियुगं तथा । पृक्तश तमसा सोम एवं कृतयुगं च तत्‌ ॥ ८८

५५
अर्थवादः परं ब्रह्म वेदाथ इति तं विदुः । अगिविक्तमशिजञातं दाय॑यमिह धार्यते॥ ८९

इष्वादस्तपो नाम तपो हि स्थिरीकृतः । गुणः कमाभिनिरैतिगंणाः शुध्यन्ति कमणा ॥ ९०

~ 4 ज मम 9 म ~न [कवक श पि र

का ७ वन 9 - म

१. ठेके।२ क. ख. मरे । क चीरा युगसं" । ४ ख, "राः सुगन्धमा । ५ क. “तंयुताः । ९ ग. संध-
यिष्य । ७७, “श्च तथा मगधमेकला । ८ ख. मेकलान्‌ । ९ क. क्षों ते गि । ख. ऋषीस्वां गि । १०. क. मिध्ु-
गकतैः | ११क. न चार" । १२ ग. रा वृताः । मृ । १३ख. पाः। नमः । १४ क, बी जना। १५ क, ग. नामाङृति-
निम्भेष्वाहः । १६ ख. "कृतिज्ेदा हन्तः का? । १७ क. जन्तुभिः । १८ क. अजाण्डजान्वरो । १९ क. 'थायातममला-
न्तर । २० गः समृलोत्तः । २५ क. नाधीन । २९ क ङकेशेर। २३ ख. परयन्ति । २४ ग. न । २५. सैकोचं ।
०२६ क. स्वपक्षभ" ख. स्यपक्षक्ष । २७.क. सलयप्राः । २८ क. "रक्षिणः । त । २९ ग. "णे । चतुष्पदे प्र । ३० क.
विपत्ति । ३१ ख. "पत्स्यन्ति । ३२ क. ख. व चतुष्कालो दी । ३३ क. ख. `विमुक्त । ३२ ग याद्भिः । ३५ ख.

भूमिव धाः । ३६ ग. 'बण्तथ्येन क ।

५५८ महारुनिभीव्यासपरणीतं--[ एकाधरशदपिकद्विशततमोऽध्यायः ९९३१ }

आरीस्तु पुरुषं ष्टा देशकारानुषतिनी । युगे युगे यथाकारप्रषिभिः समुदाहृता ॥ ९१
धमोथंकाममोक्षाणां देवानां च मतिक्रिया । आशिषश्च शिवाः पुण्यास्सपैवाऽधयुयुगे युगे ॥९२
तथा युगानां परिषतैनानिं चिरमषत्तानि विधिस्वभावात्‌ ।
षणं न संतिष्ठति जीवलोकः क्षयोदयाभ्यां परिवत॑मानः ॥ ९३
इति श्रीमहाप्राणे आदित्ाष्मे व्यापर्िसंवादे भविष्यकथनं नामं
्रिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २६० ॥ `
आदितः छोकानां समश्यङ्ाः-- १२८६२

अथेकत्रिरादयिकद्िशततमो ऽध्यायः ।

व्यास उवाच-
सर्वेषामेव तानां भिविधः प्रतिसंचरः । नैमित्तिकः प्राकृतिकस्तयैवराऽऽत्यन्तिको मतः ॥ १
ब्राह्मो नैपमित्तिकस्तेषां ट्पान्ते प्रतिसंचरः । आत्यन्तिको वे मोक्षश्च प्राढृतो दिपराधिकः॥ २

, मुनय उद्खुः--

पराधसंख्यां भगवस्त्वमाचशष्व यथोदिताम्‌ । द्विगुणीकृतयञ््ेयः प्राकृतः, प्रतिसंचरः ॥ १
न्यास उवाच--

स्थानात्स्थानं दक्षगणमेकैकं गण्यते द्विजाः । ततोऽषटादशमे भागे पराधमभिषीयते ॥ ¢

परार्ध द्विगुणं यत्त प्राकृतः स लयो द्विजाः । तदाऽव्यक्तेऽखिलं व्यक्तं सेतौ रयमेति वे ॥ ५
निमे कोम 9 9 नै, रक्षः

षो मानुषो योऽयं मात्रामात्रप्रमाणतः.। तेः पञ्चदशभिः काटठा जिशत्काष्ास्तथा कणा ॥६

नाडिका तु मरमाणेन कला च) दश पश्च चँ । उन्मानेनाम्भसः सा तु पलान्येत्रयोदकच॥ ७

हेममापैः कृतर चतुभिश्रतुरङ्लेः । मागधेन प्रमाणेन जलमरस्थस्तु स स्मृतः ॥ ८
नादिकाभ्यामथ दवाभ्यां पूर्त दविनसत्तमाः । अहोरा पहूतास्तु भिशन्मासो दिनेस्तथा ॥ ९
मासैद्रदशमि््षमहोरात्र तु तदिवि । त्रिभि्वषशतेवेष षष्ट्या वेवासुरदरिषाम्‌ ॥ १०
तैस्तु द्रादशसाहसैशतु्यगमुदाहतम्‌ । चतुग सदस तु कथ्यते ब्रह्मणो दिनम्‌ ॥ ११

स कट्पस्तत्र मनवशतुदश द्विनोत्तभाः । तदन्ते चैव भो विपरा प्रह्मनेमिसिक्रो खयः ॥ १२
तस्य खरूपमल्युग्रंदिजेन््रा गदतो मम । शणुध्वं मातं भूयस्ततो वर्ष्याम्यहं खयम्‌ ॥ १३
चतुरयुगसहस्ानते क्षीणमाये महीतले । अनादृष्िरतीवोगप्रा जायते शतवार्षिकी ॥ ` १४
ततो यान्यलखसाराणि तानि संचान्यनेकशः । क्षयं यान्ति पुनिशरष्ठाः पाधिवान्यतिपीडनात्‌ ॥
ततः स भगवान्कृष्णो रदरपी तथाऽन्ययः । क्षयाय यतते कतमात्मस्थाः'सकराः परजाः ॥१६
६स भगवान्विष्णुभीनोः सप्तसु रदविपषु । स्थितः पिबत्यरेषाणि जलानि पुनिसत्तमाः ॥ १७
१. हृतम्‌ । भ । २ग. वेदानां। ३क. नि यथा यथावैप्रकृतिसः। ४ क.ख. षणानां । ५ग.

संज्ञा मः । ६ ग. भेकस्माद्रण्यः । ७ग.च। तन्मा । ८ क "च्छिद्रशतु। ९ क. वेप तन्मानं परिकीर्तितम्‌ ।
दतैस्तेस्तु चतुःषष्या वर्ष वै त्रिदिवौकसाम्‌ । तै"। १० क. ते ददावा' ।. ख. ^ते वार्षिकी तदा। तः। ११ ग.

सगोण्यने" । १२ क. “शः । क्षीयन्ते पनथः क्रे" । १३. श्रेष्ठा अक्राभावे तु जन्तवः। त" । १४ कं. ख. “ङ्प
भरोऽन्य' । १५ क. "बान्कृष्णो भानोः । |

[ दवात्रिशदधिकद्विशाततमोऽध्यायः २६२ ] ब्रह्मपुराणम्‌ । ५५९

पीत्वाऽम्मांसि समस्तानि भरा णभतग॑तानि बै । शोषे नयति भो विषाः समस्तं परथिवीवरम्‌ ॥
सयुद्रान्सरितः सेराञ्शैरमन्तवणानि च । पाताठेषु च यत्तोयं तत्सं नयति प्यम्‌ ॥ १९

ततस्तस्यौप्यभावेन तोयाहारो परहित) ; । सहस्ररश्पयः सप्र जायन्ते तन्न भास्कराः ॥ 2०
अभ्वं च ते दीपषास्ततः सप दिवाकराः । दहत्यशेषं त्रैछोक्यं सपातालतलं द्विना; ॥२१
दष्ममानं तु तेदीप्ेखेरोक्यं दीपतमास्करैः । साद्विनगाणवाभोगं निः स्नेहमभिजायते ॥ २२
ततो निदेग्धदक्ाम्बु अेलोक्यमसिटं दिनाः । भवलेषा च वसुधा कूमपृष्ठोपमाङ़ृतिः ॥ २३
ततः कालाभिशदरोऽसो प्रतसर्गहरो ईरः 1 शेषादिश्वाससंतापात्पाताखानि दहत्यधः ॥ २४
पातालानि समस्तानि स दग्ध्वा उवलनो महान्‌ । भृमिमभ्येत्य सकलं दग्ध्वा तु वसुधातम्‌॥
भुवो छोकं ततः सर्वं खगेषटो$ं च दारुणः । उवालामालामहावर्वस्तत्रैव परिवते ॥ २६
अम्बरी पमिवाऽऽमाति तरेलोक्यपखिटं तदा । उवालावरतपरीवारमुपक्षीणबलास्ततः ॥ २७
ततस्तापपरीतास्तु छोकद्रयनिवासिनः । हृतावकाश्चा गच्छन्ति महक द्रिजास्तदा॥ २८

तस्मादपि पष्ातापतप्ता टोकास्ततः परम्‌ । गच्छन्ति जनटोकं ते दन्नावृत्या परेषिणः ॥ २९
ततो दग्ध्वा जगत्सर्वं शुद्ररूपी जनादर्नः । युखनिःश्वासजान्पेधान्करोति मुनिसत्तमाः ॥ ३०
ततो गजकुलपरख्यास्तदिद्रन्ता निनादिनः । उत्तिष्रन्ति तदा व्योम्नि घोराः संवतेका घनाः ॥
केचिदञ्जनसंकाशाः केचित्कुमदसंनिभाः । धूमवणा धनाः केचित्फेचित्पीताः पयोधराः ॥ ३२
केचिद्धरिद्रावणाभा शाक्षारसनिभास्तथा । केचिदैदुयसंकाशा इन्द्रनीलनिभास्तथा ॥ ३३
हङ्कुन्दनिभाशभान्ये जातीकृन्दनिमात्तथा । इन्द्रगोपनिमाः केचिन्मनःशिखानिभास्तथौ ॥ ३४
पद्मपत्रनिभाः केचिकुतिष्ठन्ति घना घनाः । केचित्पुरवराकाराः केचित्पवतसंनिभाः ॥ „१५
दर्टागाूनिभाश्ान्ये केचित्स्थलनिभा घनाः । महाकाया महारावा पूरयन्ति नभस्तलम्‌ ॥ ३६
बषेन्तस्ते महासारास्तमग्निमतिभेरवम्‌ । श्मयन्त्यखिलं विपास्ेलोक्यान्तरविस्ठतम्‌-॥ ३७
नष्टे चाप्रौ शतं तेऽपि बषौणामधिकं घनाः । एावयन्तो जगत्सर्वे वर्षन्ति मुनिसत्तमाः ॥ ३८
पाराभिरक्षमात्राभिः एावयित्वाऽखिलां भुवम्‌ । युषो शोकं तथंोर्ध्वं एावयन्ति दिवं द्विनाः॥
अन्धकारीकृते लोके नष्टे स्थावरजङ्गमे । वपन्ति ते मर्हमिा वषौणापधिकं शतम्‌ ॥ ४०
इति श्रीमहापुराणे आदिन्राह्ये म्यासरपिपंवादे सहारलक्षणकथनं नामेक-
त्रिश्षदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २३१ ॥
आदितः शछोकानां समण्यङ्ाः- १२९०२

अथ द्रात्रिश्षदधिकद्िशततमोऽध्यायः ।

व्यास उवाच--
सप्तपिस्थानमाक्रम्य स्थितेऽम्भसि द्विजोत्तमाः । एकाणेवं भवत्येतज्रैलोक्यमखिं तंवः ॥ ` १
भथ निःश्वापषंनो विष्णोर्वायुस्ताञ्जलदास्ततः । नाशं नयति भो विपा वर्षाणामधिकं शतम्‌॥२

ह

१ क. ग, "गणानि। ९ ख. स्तस्य तु बीजेन ।३ग. स्यानुभाः।४्ग हरिः।५क.तेदेहाश्रध्या। ९ ग.
“नः. । अथ मिः" । ७ क्ल, कूपागा' । ८ ग. "टाङ्गार। ५ ख. पूरयन्तो । १० ग. 'हाभागा व । ११ क, "तः । सुखि ।
१२१. (ततो । |

९५६० महायनिभीष्यासप्रणीते -- { दाश्रिशदधिकद्िशतंतमोऽध्यायः ३३२]

सवेभरतमयोऽचिन्त्यो मगवान्परतमाबनः । अनादिरादिषिश्वस्य पीत्वा दायुपशेषतः।॥
एकार्णवे! ततस्तसिपर्रेषशषय्यास्थितः प्रभुः । ब्रह्मरूपथरः शते भगप्रानादिङद्धरिः.॥ ४
जनरोकगतैः सिद्धेः सनकायेरमिष्ुनः । ब्रह्मरोकगतेशैव चिन्लपानो प्टुमृषुभिः ॥ ` ५
आत्ममायापयीं दिग्यां योगनिद्रां समाधितः । आपानं वासुदेवाख्यं चिन्तयन्परमेश्वरः ॥ ६
एष तैमिततिको नाम वििनद्राः प्रतिसंचरः । निपिततं तत्र यच्छते ब्रहमरूप¶धरो हरिः ॥ ७
यद्‌ा जागकषि सर्वात्मा स तदा चेषते जगत्‌ । निमीरत्येतदलिलं मायाशषय्याशयेऽच्युते ॥ ८
पद्मयोनेदिने यञ चतुर्युगसहसबत्‌ । एकाणेकृते रोके तावती रात्रिरुच्यते ॥ ९
ततः प्रबुद्धो राप्यन्ते पुनः इष्टि करोत्यजः । व्रह्मसरूपध्रग्िष्णयेथा वः कथितं पुरा ॥ १०
इरयेष कलपसंहारो अन्तरपलयो द्विजाः । नेमिर्तिका १: कथितः शृणुध्वं पराकृतं परम्‌ ॥ ११
अदृष्यग्यादिभिः सम्यक्ते शय्याटये द्विजाः । सप्रसते्वेव लोकेषु पातारेष्वखिटेषु.च ॥ १२
महद्‌ देध्िकारस्य बिकषिषात्तव "स्ये । दृष्णेच्छाकारिते तस्मिनभ्ते प्रतिसंचरे ॥ १३
आपो ग्रसन्ति पु भूमेगन्धोदिक गुणम्‌ । भ त्तगन्धा ततो भूमिः पध्राय पकरपते ॥ .१४
प्रन गन्धतन्मात्रे भवत्य जलात्मिका । अपस्तदा प्रहतास्तु बेगवरल्यो पहाखनाः ॥ १५
सर्मैमापूरयन्तीदं तिष्ठनितं , भिचरन्ति च । सखिलतैवोभिमता रोकालोकः समन्ततः ॥ ४६
अपामपि गणो यस्तु ञ्योतिषा पीयते तु सः । नदयन्त्वापः सुतपा रसतन्मात्रसंक्षयात्‌ ॥ १७
ततशवाऽऽपोऽप्रतरसा ज्योतिषं पगु्न्ति वै । अन्यतरस्य तु सलिले तेजसा सत्रेतो वृते ॥ १८
त चाभ्निः सर्मतो व्याप्प्र आदते तूलं तद्‌।। सं्मापू्यतो चामि(रयल्यधि)स्तदा जगदिदं शनैः
आभिमिः सतते तस्मिस्ति4गध्वमधस्तथा । योतिषोऽपि पर सूपं बयुरक्ति प्रभाकरम्‌ ॥ २०
्रलीने च ततस्तस्मिन्वायुभतेऽखिलात्मके । प्रन रूपतन्मात्रे कृतरूगो परिभावमुः ॥ १ >!
्रजञाम्यति तदा ज्योतिष।युरदोधूयते महान्‌ | निरीलोके तदा छो बायुषंस्थे च तेजसि ॥ २२
ततः परलयमासाय रयुसेभवमातमनः । उध्वं च वायुस्तिथ॑क्च दोधरीति दिशो दश ॥ २
बायोस्त्वपि गणं स्पमाकाशं ग्रसते ततः । मरशाम्यति तदा वायुः सँ तु तिषटलनावृतम्‌ ॥ २४

अरूपमरसस्पदीमगन्धवदमूमिमत्‌ । सर्वैमापूरयचैव सुमहत्तत्मक।शते.॥ २५
परिमरडलतस्त्त आकारो शम्दलक्षणम्‌ । राब्द मात्र तथाऽऽकाशं स्ेमावृत्य तिष्टति ॥ २६
ततः शब्दगुणं तस्य भूतादिर््सते पुनः । भूतेन्द्रियेषु युगपद्तादौ संस्थितेष बै ॥ २७

अभिमानात्मको हेष भूतादिस्तामसः सृतः ! भूतादि प्र पते चापि पहाब॒द्धि्विचक्षणा॥ २८
वीं महांश्च जगतः परान्तेऽनतर्बाहमतस्तथा । एवे सप्तमहाबुद्धिः ({) कमात्मकृतयस्तथा ॥ २९
्रत्वाहारैस्त ताः स्वी प्पिशन्ति परस्परम्‌ । येनेदमावृतं सवरैमण्डमप्यु प्रीयते ॥ ३०
सकनद्रीपसमुद्रानतं सप्तलोकं सपरवतम्‌ । उदकावरणं छत्र ज्योतिषा पीयते तु तत्‌ ॥ ३१

वनगमनाय

% कपुस्तक एतदादि प्रकृतय हृत्यन्तं नास्ति । .

१क. ख. "वे पुनस्त । २ क. शन्तो।३३क. पमयो ह ।४कृ.ख. लकम्‌ । एः, ५ क. ्छयषंक। ६ स
"्तिकश्च क" । ७ ग. यः। ८ ग. तैस्कानले । ९ ग. स्यसं । ५० संकुले । ११ क. न्प्ृतेश्र 1 १२ ग
"्धातमकग रसम्‌ । १३ क. शान्तगन्धा । १४ क. ग. चयत्वाय क । १५ ग. प्ति च रमन्ति। १६ कः शष टीय
१७ ग. "पो हतः । १८ ग. वायुः स" १९ क. ग, श्व चाधश्च तियं २० ग. टं तच्छुषरिर माका । २१ ग. क्षणः
उ,। २२. व॑स्ते महायुद्धे । ।

[अ्यक्जिशदविकद्धिशततमोऽध्याय ; २६ ३] व्रह्म

रेण न प्राणम्‌ । ९९६१
छ्य याति यात्याकारे समीरणः । आकाशं चैव भुतािग्रंसते तं |
परहान्त $ ध दनां ^ #। | ते
मभिः सहितं भकृतिग्॑सते दिनाः । गुणसाम्यमनुदरिक्तमन्युनं च ति । । |

भोख्यते परृतिर्हूतः पधानं करणं हत्ये |
४५८०४ न रण परम्‌ । इत्येषा भ्रकृतिः सर्वा व्यक्ताव्यक्तसदरूपिणी + १४
सोऽप्यंशः सर्वभूत तस्या विमा मलीयते । एकः शृद्धोऽरो नित्यः सर्व्यापी तथा पुनः ३५
श 1 दिजन्दराः परमात्मनः । नयन्ति सवी यत्रापि नामजात्यादिकरपनाः ३६
ष शनात्मन्यात्मिनः परे । स बर तत्परं" धाभ परमातमा परेश्वरः ॥ ३७
स विष्णुः सवैमेरदं यतो नाऽऽवरैते पौनः । भङृतिर्या भयाऽऽख्याता व्यक्ताव्यक्तसखरूपिणी ॥
पुरुषश्राप्युभावेतौ लीयेते परमात्मनि । परमात्मा च सर्वेषामाधारः परेशवरः ॥ १९
विष्ण़नान्ना स वेदेषु वेदान्तेषु च गीयते । भेवृततं च निवृत्तं च द्विविधं कर वैदिकम्‌ ॥ ४०
ताभ्यामुभाभ्यां पुरषेयूतिः स इज्यते । ऋग्यजुःसामभिमीर्ेः पवृतैरिष्यते सौ ॥ ४१.

यत्ेवरो यद्पमनपरुषैः पुरपोत्तपः । ज्ञानात्मा ज्ञानयोगेन ज्ञानमूर्षिः स इञ्यते ॥ . भर
निवृतेर्योगम्गिथ विषणुभरक्तिफलमदः । इसदीरषीरयतत फिविदरस्त्वभिधीयते ॥ ४१

यश्च वाचामविषयस्तत्सव विष्णुरव्यथः । व्यक्तः स एषमव्यक्तः स एव परूपोऽब्ययः ॥ ४४
परमात्मा च विश्वात्मा विश्वरूपधरो हरिः । व्यक्ताव्यक्तात्मिका तसिमन्पकृतिः सा विलीयते॥
परुषशापि भो विभा यस्तदव्याढृतात्मानि । द्िपरारषात्मकः कालः कथितो यो मया द्विना५४६
तदहस्तस्य विमेनद्रा विष्णोरीशस्य कथ्यते । व्यक्ते तु प्रकृती लीने प्रकृत्यां पुरषे तथा ॥ ४७
ततराऽऽस्थिते निशा तस्य तत्ममाणा र्तेपोधनाः । नैबाहस्तस्य च निशा नित्यस्य परमात्मनः।।
उपचारात्तथाऽप्येतत्तस्येशषस्य तु कथ्यते । इत्येष पुनिशाशलाः. कथितः प्रृतो कयः ॥ ५९
इति श्रीमहापुराणे आदिवराह प्राकृतछयनिरूपणं नाम द्वा्निरादथिक-
द्विशततमोऽध्यायः ॥ २३२ ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ाः-- १२९५१

अथ त्रयचिश्षदपिकद्विशततमोऽध्यायः ।

शदो स्तवते

` घ्यास उवाच-- पिक
' आध्यासिकादि भो वरिमा ज्ञाता तापत्रयं बुधः । उत्पन्र्गानबेराग्यः परामोलयालयन्तिकं खयम्‌
हु

आध्यािकोऽपि द्विविधः शारीरो मानसस्तथा । शारीरो बहुभिर्भदेभिधते भरुयतां च सः ॥२

शिरोरोगमतिदयायज्वंरशूलमगंदरेः । गुरमाशःशययुश्वासच्छदयादिभिरनेकधा ॥ ४
तथाऽक्षिरोगातीसाकष्ाङ्गामयसंशकैः । भिद्यते देहनस्तापो मानसं रोतुम्थ ॥ ४
कामक्रोधभयदरषलोभमोहविषादजः । शोकासयावमनिष्यामात्सयाभिभवस्तथा ॥ . ५

मानसोऽपि द्विजश्रष्ठास्तापो भवति नैकधा । इत्येवमादिभिभेदेस्तापो ह्याध्याप्पिकः स्मृतः ॥ ६

१ क. गजाः । स्वगणे सा । २ क. म्यपुद्रिः। ३ क. श्षयोनि।४कः ह्मणः परो वासः प*।५ सअ. °रं वातः

प । ९क.ख. न्तमा त वेश्च । ७ ग. यतिः। ८ क. ्दारम्मेषु गी" । ९ ग. प्रवृत्ति । १० ख॒ सान्यञञभुक्पु । ११ क.

"तते यो-। १२ क. सार्गेतुवि'। १२ क. स. ततः स्थि" । १४ क. द्विजात्तमाः। १५ ग. कोवैद्धि। १६ क. "रते.

गभ. । १७ क, शकय्यामः । _ । ध
७१

॥ ६.६१ पहापनिभ्रीन्यासपणीत- 1 रयक्निशदधिकदिदाततमोऽध्वायः २ १३]

शृगपरिगरनवायेः पिशाचोरगराक्षसैः । सरी नृणां जन्यते चाऽऽभिभौपिरंः ॥ ७
शीतोष्बदरात्तरषाम्ुमेथुतादि समुद्भवः । तापो दविनवरशेष्ठाः कथ्यते चाऽऽधिदैविकः ॥ ` ८

ग्यन्धेजसज्ञानगृ्युनारकजं तथा । दुःखं सहस्रशो भेदौभिदयते पृनिसत्तमाः ॥ ९
सुद्षारतनुगेभे जन्तुबेहुमराते । उल्बसंवेषटितो भग्रपष्गर्ोसिथसंहतिः ॥ १०

अत्वम्डकटुतीकष्णोष्णवणेमपतिमोजनैः । अतितापिभिरत्यर्थ बाध्यमानोऽतितरेदनः ॥ ११
प्रसारणाकुअनादौ नागा(कगानां प्रभरात्मनः । शषन्मूत्रमहापङ्शायी सवेन्न पीडितः ॥ १२
निरुच्छ्मसः सचैतन्यः सरश्नन्मकषतान्यथ । आस्ते गर्भेऽतिदुःखेन निनकमनिबन्धनः ॥ १३
जायमानः पुरीषारख्यत्रहुक्राविखाननः । प्राजापत्येन वातेन पीड्यमानास्थिबन्धनः ॥ १४
अधोमखस्वेः क्रियते भवर; सृतिमारुतेः । केशेनिष्करान्तिमाोति जठरान्मातुरातुरः ॥ १५
पृषीमवाप्य महतीं संस्पृष्टो बाह्यवायुना । विज्ञान भ्रं शमामोति जातस्तु मुनिसत्तमाः ॥ १६
कण्टकैरिव तुङ्गः ऋकचेरिव दारितः । पतित्रणानिपतितो धरण्यां क्रिमिको य्था ॥ १७
कण्ड्यनेऽपि चाशक्तः परिवर्तऽप्यनीश्वरः । स्तनपानादिकाहारमवामोति परेच्छया ॥ १८
अषुविसस्तरे सुः कीटदंशादिभिस्तथा । भ्ष्यमाणोऽपि नैवैषां समथो विनिवारणे ॥ १९ -
लन्मदुःखान्यनेकानि जन्मनीऽनन्तराणे च । बारभावे यदामोति. आधिभूतादिकानि च ॥२०
अज्ञानतमसा छन्नो पृढान्तःकरणो नरः । न जानाति कुतः कोऽहं कुत्र गन्ता किमात्मकः ॥२१
केन बन्धेन बद्धोऽहं कारणं किमकारणम्‌ । कि कायं किमकायं वा फि.वाच्यं किंन चोच्यते
को ध्मः कश्च वाऽधमैः फस्मिन्व्तेत वै कथम्‌ । पिं कतैव्यमकरतंज्यं फ वा किं गुणदोषवत्‌२२

एवं पुसमेमृहैरह्ानपभवं महत्‌ । अवाप्यते नरेवैःखं शषिश्नोदरपरायणेः ॥ रषं
अ्वानं तामसो भावः कायरम्भप्हत्तयः । अङ्गानिनां भरवतेन्ते कमरोपस्ततो द्विजनाः ॥ २५
नरकं कमणां लोपात्फटमाहुमेहषेयः । तस्मादज्गानिनां दुःखापिह चामुत्र चोत्तमम्‌ ॥ २६
जराजजैरदेहश्च शाशेावयवः पुमान्‌ । विचरुच्छीणेदरैनो वरिस्ञायुरिराहतः ॥ २७
दुरमनष्टनयनो 'व्योमान्तगेततारकः । नासाविवरनि्यातरोमपुञ्जशलदरपुः ॥ २८
प्रकरीभ्रतसवीस्थिनेतपृष्ठास्थिसंहतिः । उत्सन्नजठराभ्नितवादल्पाहारोऽस्पचेषटितः ॥ २९
कुर्टरचक्रमणोत्थानश्षयनासनवचेष्टितः । मन्दीभवच्छरो्रनेत्रगर्छाराविखाननः ॥ ३०
अनायत्तेः समस्तश्च करणेभेरणोन्मखः । तसक्षणेऽप्यनभूतानामसतांऽखिलवस्तुनाम्‌# ॥ ३१
सङृदु्ारिते वाक्ये सवुद्तमदाभ्रमः । श्वासकासामयायाससमुद्धतपरनागरः ॥+ ३२१

अन्येनोत्थाप्यतेऽन्येन तथा सैवेश्यते जरी । धस्यात्मपुत्रदाराणा्भपमानपरंदतः ॥ २३
प्रक्षीणाखिलननोचश्च विहाराहारतंस्पृहः । हास्यः परिजनस्यापि नि्िण्णाशेषबान्धवः ॥ २३४
अतुमूतमिवान्यस्मिज्ञन्पन्यात्पतरिचेष्टितम्‌ । संस्मरम्योवने दर्पं निश्वसित्यतितापितः ॥ ३५
एवमादीनि दुःखानि जरायामनुभूय च । प्ररणे यानि दुःखानि पभ्राम्रोति अणु तान्यपि ॥ ३६.

भ भा ण म क जनिय ० जो नण ण
॥ ॥

* आर्षो नृडभवेः ।

१ इ. नुष्यौवैः पि । २ ख. 'ते। वसतेवे'।३क. तो मुप्रः। ४ क. "वात्यसतं । ५ क, नोऽभ्यन्त' । ६ क,
चोच्यते । ७ क. “शनर्तचा ज्ञा" । ८ क, “मृत । ९ ग, "कातम्ाया । १० क. स. सवमा । ११ क, 'परिक्षतः।
ख. "परिषटतः । |

[त्रय शदधिकद्विशततमोऽध्यायः २६३] ब्रह्मपुराणम्‌ ।

। ५६ ह्‌
छयप्रीवाङधिहस्तोऽथ पप्तो बेपधुना नरः । पुहुग्लानिपरश्रासौ मुदुङ्गीनबरान्वितः ॥ २७
हिरण्यधान्यतनय मायोभत्वगहादिषु । एते कथं भविष्यन्तीतयतीवममताकलः ॥ १८
मपविद्धिमहारोगैः क्रकचैरिव दारुगेः। दारेरिवान्तकस्योत्रैरछध्यमाना स्थिबन्धनः ॥ ` ३९
परिवतेमानतारा्षिहस्तपादं हुः क्षिपन्‌ । सेचुष्यमाणतासषोषटकण्ठो धुरधरायते ॥ ४०
निरुदधकण्ठदे शोऽपि उदानश्वासपीडितः । तापेन महता व्याप्तस्तृषा व्याप्तस्वथा क्षधा ॥ ४१
कैशादुत्करान्तिमामोति याम्पर्िकरषीडितः। ततश्च यातनादेह केशेन भतिपद्ते ॥ ४२
एतान्यन्यानि चोग्राणि दुःखानि मरणे वृणाम्‌ । शृणुध्वं नरे यानि प्राप्यन्ते पुरुपः ४३
याम्यकिंकरपाशादिग्रहणं दण्डताडनम्‌ । यमस्य दशनं चेोग्रमुग्रमाशविलोकनम्‌ ॥ ४४
करम्भवाटुकावहियद्व्ञस्रादि भीषणे । भत्येकं यातनायार्ँ यातनादि द्विजोत्तमाः।॥ ५४५
क्कचेः पीड्यमानानां मू(पू)षायां चापि .ध्माप्यताम्‌ । कुटारेः पाल्यमानानां भूमौ चापि
निखन्यताम्‌ं ।॥ ` ` ४६

शृलेष्वारोप्यमाणानां व्याघ्रवकत्रे प्रवेहयताम्‌ । शरधेः संभक्ष्यमाणानां द्रीपिभिश्वोपभुज्यताम्‌ ४७
कथ्यतां तेखमध्ये चक्कियां क्षारकर्दमे । उचाननिपालयमानानां क्षिप्यतां क्षेपयन्रकेः ॥ ४८
नरके यानि दुःखानि पापहेतृद्धवानिं वे । प्राप्यन्ते नारकैषिपरास्तेषां संख्या न विद्ते ॥ ५९
न केवरं दविजश्रेष्ठ नरके दःखपद्धतिः । स्वर्गेऽपि पातभीतस्य क्षयिष्णोनास्ि निरतिः ॥ ५०

पुनश्च गर्भो भवति जायते च पुननेरः । गर्भे विरीयते भूयो जायमानोऽस्तमेति च ॥ ५१
जातमात्रश्च भियते बालभावे च योवने । यद्यत्मीतिकरं पुंसां वस्तु विभाः मनायते ॥ ५२
तदेव दुःखटक्षस्य बीजत्वमुपगच्छति । कलत्रपुत्रमिननीदिग्रह्षेत्रधनादिकेः ॥ ` ५३

क्रियते न तथा भरि सुखं पुंसां यथाऽसुखम्‌ । इति संसारदुःखाकेतापतापितचेतसाम्‌ ॥ ५४

विपुक्तिपादपच्छायागूते डतर सुखं दृणामू । तदस्य त्रिविधस्यापि दुःखजातस्य पण्डितैः ॥ ५५
1 18 क \9 ८ $ ग्न

गभैजन्मनराधयेषु स्थानेषु मभविष्यतः । निरस्तौतिशयार्हदं सुखमावेकलक्नणम्‌ ॥ ५६

मेषजं भगव्रसमाश्षिरेका चाऽऽत्यन्तिकी मता । तस्मा्तरपराषये यत्नः करपव्यः पण्डितेन, ॥ ५७
तत्पा्षिहेतङ्ञानं च कमं चोक्तं द्विजोत्तमाः । आगमोत्थं `विवेकाच द्विधा क्ञानं तथोच्यते ॥ ५८

शब्द बरह्माऽऽगमपयं परं ब्रह्म विवेकजम्‌ । अन्धं तम इवाज्ञानं दीपवशद्दरियोद्धवमर्‌ ॥ ५९
यथा सूस्तथा ज्ञानं यदै विभा विवेकजम्‌ । मनुरप्याह वेदाथ स्मृत्वा यन्मुनिसत्तमाः ॥ ६०
' तदेतच्छरयतामनर 'संबन्थे गदतो मम । दरे ब्रह्मणी वेदितव्ये शब्दब्रह्म परं च यत्‌ ॥. ६१
शब्दब्रह्मणि निष्णातः पर ब्रह्माधिगच्छति । दवे विच षै बेदितव्ये इति चाऽऽयबेणी शतिः ॥
परा हरक्षरमाश्निछबेदादिमयाऽपरा । यत्तदव्यक्तमजरमचिन्त्यमजमव्ययम्‌ ॥ ° ६३
अनिदेश्यमरूपं च पाणिपादायसंयुतम्‌ । वित्तं सवेगतं निं भतयीनिमकारणम्‌ ॥ ६४

, व्याप्यं व्याप्त यतः सवं तदे परयन्ति सूर्यः । तद्र परमं धाम तद्धेयं मोक्षकारक्षिमिः ॥ ६५
श॒तिवाक्योदितं सृ्ष्मं तद्विष्णोः परमं पदम्‌ । उत्पत्ति प्रलयं चेव मूतानामागति गतिम्‌ ॥ ६६
वेत्ति विध्यामविथां च स वाच्यो भगवानिति । ज्ञानशक्तिबरेश्वयंवीयतेजांस्यरेषतः ॥ ६७

उ जोत जतन सतः । मः । २ ख. तात । ३ क. "मेः । प्र । स. "णम्‌ । म । ४ ग. "व पा- `

ताना हिदि ५क.^्‌। यन्ेष्वा। ६ ख. ग. "राधा । ७ क. “स्तातपपारादिमु। ८ ख. 'हलारिसु । ९ च.
विवेकोलं । १० ल, सेभ्रमो । ११ ग. श्या दुष्कर" । १२ क. 'तिबाह्योचितं । १३ क. पिच विपति चम्‌ ।

९६ | परहामुनिभरीव्यासप्रणीत--) चतुक्षिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः २१४]

भगवच्छब्दवाच्यानि विना हेयैगीणादिभिः। सबीणि तत्र भूतानिं निवसन्ति परात्मनि ॥.६८
भूतेषु च स सर्वात्मा वासुदेवस्ततः स्फृतः । उवाबेदं महाषिभ्यः पुरा पृष्टः परजापतिः ॥ ६९
नामव्याखयामनन्तस्य वासुदेषस्य ततः । भूतेषु वसते योऽन्तवेसन्दयत्र च तानि यत्‌ ॥

धाता विधाता जगतां वासुदेवस्ततः परभुः । | ७०
सपर्मभृतप्कतिगुंणांथ दोषांश ्वान्स(न)गुणो तीतः ।
अतीतसर्वाबरणोऽखिलात्मा तेनाऽऽदतं यंद्ुषनान्तरासम्‌ ॥ ७}
समस्तकट्याणगुणात्मको हि स्वशक्ति ेशाहतभूतसगेः ।
इच्छाण्हीतामिमतोरुदेष्ः संसाधिताेषनगद्धितोऽसो.॥ ७२
तेजोवदैश्वयमहावरोपः सखर्वीय॑श्षक्त्यादिगुणेकराशिः ।
धरः पराणां सकला न यत्र कछैशादयः. सन्ति परोपरेशे ॥ ७३
स ईश्वरो व्धषटसंरष्टिरुपोऽव्यक्तस्वरूपः भकटसरूपः । '
सर्व्वरः सवदकसर्वषेत्ता समस्तशक्तिः परमेश्वराख्यः ॥ , ७४
संज्ञायते येन तदस्तदोषं शुद्धं परं निमेलमेकख्पम्‌ । `
संदह्यते वाऽप्यथ गम्यते वा तज्ङ्गौनमङ्ञानमतोऽन्यदुक्तम्‌ ॥ ७५

इति श्रीमहापुराणे आदिवराह व्धाप्तपिपतवाद आल्यन्तिकलयनिरूपणं नाम्‌ त्रयलिद्राद-
पिकद्धिर्चततमेो ऽध्यायः ॥ २६३ ॥ |
आदितः शोकानां समच्यङ्ाः-- १२०२६

दाः गयको य

अथ चतुधिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

1 ~

पुनय उचः--
इदानीं शि योगं च दुःखसंयोगमेषजम्‌ । य॑ बरिदित्वाऽग्ययं तत्र युञ्ञामः पुरुषोत्तमम्‌ ॥ ?
शरुता स वचनं तेषा इृष्णदरेषायनस्तदा । अव्रवीत्परमीतो यागी योगविदां बरः॥

व्यास उवाच-
योगं बक्ष्यामि भो विपाः भृणुध्वं भवनादानम्‌ । यमभ्यस्याऽऽशुयादयोगी मोक्षं परमदुरमम्‌ ॥?
्रत्वाऽऽदौः योगकाच्ञाणि ुरुमाराध्य भक्तितः । इतिहासं पुराणं च बेदांैव विचक्षणः ॥ ४
आहारं योगदोषांश्च देशकालं च बुद्धिमान्‌ । ज्ञात्वा समभ्यसेचयोगं निद्र निष्परिग्रहः ॥ ५
अञ्जन्सकतं यवापर धं तक्नमूलफलं पयः । यावकं कणपिण्याकमाहारं योगसाधनम्‌ ॥ ६
न मनोविकरे ध्माते न श्रान्ते क्षपिते तथा । नदेन च शीते चनन चोष्णे नानिखात्पके ॥७
सकब्दे न जराभ्यासे जीणैगोष्ठे चतुष्पये । सरीसृपे इमशाने च न नन्तः प्रिसंनिधौ ॥ “
न चैत्ये न च वरमीके सभये कूपसंनिधौ । न धुष्कपणेनिचये योगं युञ्जीत कषटिचित्‌ ॥ °

क अ

कत कतनम मनम ज ज

त भनि कः । रक. परमात्म ३ ग. "कृतेधिकारं गुणा ४ ल. 'तिविकारान्ुणां' । ५ ख. “थ स गुगष्वती
३ ग. स वत्स्यते ततः । ७ ख. यज्ञव । ८ क. ख परावरा । « ख. "रारे" । १० क. व्यस्तस' । ११ क. "मस्तरू
१२ ख. "वजनप्रदर्ा स । १३ स. प्रीतस्तदा योगर्विः । १४ ग. योगं । १५ ग. दयोगी निः। १६ ख. ष्टः । भै
सक्तं 1 १७ क.चप्रप्रम्‌ ।

[चतुिंशदधिकद्विशततमोऽध्यायः २३४] ब्रह्मपुराणम्‌ ।

| ५६९
देशानेताननाटत्य एठत्रायो युनक्ति वे । मवक्षये तस्य ये दोषा जायन्ते विध्रकारकाः ॥ १०
` बाधियं.जडता लोपः स्पतेगकत्वमन्धता । ज्वरश्च जायते सश्स्तदरदज्गानसंभवः ॥ ११

तस्मात्सवोतमना काया रक्ता योगविदा सदा । धमाथकापमोक्षाणां शरीरं साधनं यतः ॥ १२
आश्नमे विजने रृषठे निःशब्दे निर्भये नगे । शून्यागारे शुचो रम्ये चैकान्ते देवताल्ये ॥ १३
रजन्याः पश्चिमे यामे पतर च सुसमाहितः । पवाहणे मध्यमे -चाहवि युक्ताहारो जितेन्धियः ॥ १४
आसीनः पायसो रम्य आसने सुखनिधले । नातिनीचे न चाच्दधिते निस्पृहः सत्यवाक्शुचिः

क्तनिद्रो जितक्रोधः सर्भभृतहिते रतः । सबददसहो धीरः समकायाङधिमस्तकः ॥ ` १६
नाभौ निधाय हस्तौ दरौ शान्तः पद्मासने स्थितः। संस्थाप्य दष्ट नासाग्रे प्राणानायम्य बाग्यतः॥
समाहवयन्दियग्रामं मनसा हृदये युनिः । पणवं दीधम॒धम्प हृतास्यः सुनिशर्छः ॥ १८

रजसा तमसो वृत्ति सतेन रजसस्तथा । संछाद्य निरे शान्ते स्थितः. सेवृतटोचनः ॥ १९
हृत्पग्रकोटरे लीनं सवेन्यापि निरञ्जनम्‌ । युञ्जीत सततं योगी युक्तिदं पुरुषोत्तमम्‌ ॥ २०
करणेन्दियभूतानि क्षजङ्गे भथमं न्यसेत्‌ । पेज परे योज्यस्ततो युञ्ञति योगवित्‌ ॥+. २१
मनो यस्यान्तमभ्येति' परमात्मनि यश्चलम्‌ । सेलयञ्य विषयांस्तस्य योगसिद्धिः भकाक्षिता ॥

यदा नििषयं चित्तं परे ब्रह्मणि रीयते । समाधौ योगयुक्तस्य तदाऽभ्येति परं पदम्‌ ॥ २३
असंसक्तं यदा चित्तं योगिनः सर्वकर्मसु । भरधरलयानन्दमासाय तदा निर्वाणमृच्छति ॥ २४
शुद्धं धामत्रयातीतं तुयारूयं पुरुषोत्तमम्‌ । पराप्य योगबलाद्रोगी मुच्यते नात्र स्वैः ॥ २५
निःस्पृहः सवेकामेभ्यः सर्वत्र परियदशनः । सवेत्रानित्यवुद्धिस्तु योगी मुच्येत नान्यथा ॥ २६
इ्दियाणि न सेवेत वैराग्येण च योगवित्‌ । सदा चाभ्यासयोगेन युच्यते नात्र संक्षयः ॥ २७
न च पद्मार्सना्योगो न नासाग्रनिरीक्षणात्‌। मनसशरेद्धियाणां च सयोगो योग उच्यते ॥ २८
एवं मया मुनिश्रेष्ठा योगः भोक्तो विमुक्तिदः। ससारमोकषदेतुश किमन्यच्छरोतुमिच्छथ ॥ २९

लोमहष॑ण उवाच- र
श्रुत्वा तवचनं तस्य साधु साध्विति चाब्रप्रन्‌ । व्यासं मशस्य संपूर्य पुनः मषु समुचताः ३०
इति श्रीमहापुराणे आदित्य व्याप्तषिसेवदे योगाम्या्तनिह्पणं नाम
चतुखिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २६४ ॥

आदितः छोकानां समष्टयङ्ाः-- १३०५६

जका २०

1

+ इतः परं ख.पुस्तके--"वालाग्रशतधाभागलक्षणं परमं -पदम्‌ । मनोदीपेन पदयन्ति योगिनो ध्यानतत्पराः । इन्वि- ..
` याणि समाहृत्य कूर्मोऽङ्गानीव योगत्ित्‌ । इत्यधिकं दृश्यते ।

१ग. शयः दुद्धविज्ञानयोगिनः । त“ । २ क. ख. भागे 1 ३ क: ख. वाऽहि 1 डक, । मुखे ददा आः । ५ ग.
'खोदग्वा आः । ६ ग. मुकनिद्रो । ५ ख. संयता्यः। < ग, वि । सोम॒पा योगयुक्तस्य यु्रन्तः परमं पद्म्‌ । बाह्यात्मा
सेपरत्यज्य योऽन्तध्याक्ैरतः सदा । अन्तः सुखोऽन्तरारामः स मोक्षं लभते धुवम्‌ । जाम्रसपरुषृप्तं च यक्ता स्थानच्रयं
बुधः । तुरीयं पदमासाद्य न शोचति न काङ्क्षति । मनो । ९ ख. केवलम्‌ । १० व 1 । १ ४ ख. भगवत्पा-
दमा । १२ क. ख. दं सृकषमं गुणातीतं साख्यं । १३ क. "यः । बद्धप' । १४ क. सनो योमी स्वना । १५ क. ख.
सं ६०।१६ क. ख. ^्ञ्य म॒नयःपु ।

५६६ . परहायुनि भ्रीग्यासप्रणीत-- [पषत्रिशदधिक्विशततमोऽध्यायः २१ ५] |

अथ पञ्चत्रिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

पुनय उचुः-
तव वक्त्ान्धिसंभूतमपूतं षाञखयं मुने । पिबतां नो द्विजभरेष् न तृप्निरिदि चयते ॥ १
तस्माध्योगं मुने ब्रहि विस्तरेण विपुक्तिदम्‌ । सांख्यं च द्विपदां भरेषए श्रोतुमिच्छामहे षयम्‌ ॥ >
रज्ञावाञ्ोत्रियो यज्वा ख्यातः पराजञोऽनमरयङ्गः । सत्यधमेमतित्रद्यन्कयं ब्रह्माभिगच्छति ॥ ३
तपसा ब्रह्मचर्येण सवैत्यागेन मेधया । सांस्ये वा यदि वा योग एतत्पृष्टो वदस्व नः ॥ ४

पनसक्वेद्रियाणां च यथेकारव्यमवाप्यते । येनोपायेन पुरुषस्तं व्याख्यातुमहेसि ॥ ५
व्यास उवाच-- |

नान्यत्र ज्ञानतपसोनान्यनेन्धियनिग्रहात्‌ । नान्यत्र सवसंत्यागारिषद्धि विन्दति कथन॥ ६

महाभूतानि सवांणि पूवैखष्टिः स्वयंभुवः । भरयिषठं प्ाणमद्भमि निविष्टानि शरीरिषु ।॥ ७

भूमेदेहा जखातलेहो ज्योतिषश्चक्षुषी स्पते । प्राणापानाश्रयो वीयुः कोष्ाकाशं शरीरिणाम्‌॥ ८
क्रान्तौ विष्णुर्बले शक्रः कोषठेऽगनिर्माक्तमिच्छति । कणेयोः प्रदिशः श्रोत्रे जिहायां वाक्सरस्वती
कर्णो त्वक्चक्षुषी जिह नासिका चव परती | दश तानीद्धियोक्तानि द्राराण्याहारसिद्धये १०
शब्दस तथा रूपं रसं गन्धं च पश्चमम्‌# । इन्दियाथान्पृथमिद्यादिन्धियेभ्यस्तु निलयदा११
इन्द्रियाणि पनो युङ्के +अवहया(शा)निवे राजिनः(छः)। मनश्वापि सदा युङक भूतात्मा हृदया-
भरितः ॥ १२
इन्द्रियाणां तथवेषां सर्वेषामीश्वरं मनः । नियमे च विसे च भरतात्मा मनसस्तथा ॥ १३
इन्दियाणीद्िया्शच स्वभावश्ेतनां मनः । प्राणापानौ च जीवश्च नित्यं देहेषु देहिनाम्‌ ॥ १४
आश्रयो नासि सखस्य गणरशब्दो न चेतनाः । सच हि तेजः स्रजति न गुणान्वै कथचन ॥
एवं सप्रदक्ं दें शतं षोडशभिगंणेः । मनीषी मनसा विपाः परयत्यात्मानमात्मनि ॥ ११
न ह्ययं चश्चुषा दृश्यो न च सर्भरषीन्दरियः । मनसा तु प्रदीपेन परहानातमा प्रकाशते ।¢ १७
अशान्दस्पशरूपं तच(चा) रसागन्धमव्य॑यम्‌ । अश्नरीरं शरे “ स्वे निरीक्षेत निरिन्द्रियम्‌॥ १८

अव्यक्तं सवेदेहेषु मर््यषु परमाधितम्‌ । योऽनुप्रयति स प्रेय कर्पते ब्रह्मभूयतः ॥ १९
विद्यामिनयसंपन्नव्राह्यणे गवि हस्तिनि । शुनि चेव श्वपाके च पण्डिताः समद्‌ शिनः ॥ २०
स हि सर्वेषु भूतेषु जङ्गमेषु धरेषु च । वसत्येको महानात्मा येन सवमिदं ततम्‌ ॥ २१.

सवभूतेषु चाऽऽत्मानं सव्रमूतानि चाऽऽत्मनि 3 । यद्‌ पयति भतरात्मा ब्रह्म संपद्यते तदा२२
यावानात्मनि वैदाऽऽत्मा तावानात्मा परात्मनि । य एषं सततं षेद सोऽग्रृतत्वाय कल्पते।२३
सवैभृतात्मभूतस्य सवेभूतहितस्य च । कदरेवापि मागे ठन्ति अपदस्य पदैषिणः |॥ २४

क > + न्न ~ ~ ----~च्कन्

# एतद्प्र केथचनेयन्तं ख. पुस्तक त्रुटितम्‌ । ¬+ एतदादि सदा वुङ्क इदन्तो प्रन्थः क. पुस्तके नाति । * अं
शोको ग. पुस्तक एवं । 1 अग्रं श्रोकच्ुटितः ख. पस्तक्रे । * आर्षोऽयं संधिः ।

कव 9 क 3) - ~~ --------~ "+~----*---- ~ ----- ~ --+ ` 0 > भ का ज

इ

१क. प्रजावौ। २ ग. छ्यातप्रजञो। ३ ख. "कः । अभ्यासेन सदा ब्रह्म । ग. "कः । अनागतगतित्र' । ४ ख
वायुधेष्टाकाशः श । ५ क. रक्तः † ख. शक्या । ६ क. "थोय स्व । ७ क. नाध्रयः। प्राः । ८ क. कृतं। ९ क
त्मना।न।१०क.ख. रेपुनिः।११ क. सर्वेभ्यः कल्पान्ते न तु भूयते । वि" । १२ ग. श्याभिजनर्सँ । १३क
नि। एवं च सः । १४ ग. स्वासा । १५ ख, "तस्प देहिनः । दे" ।

पञ्चत्रिशदभिकद्विशततमोऽध्यायः २६९] ब्रह्मपुराणम्‌ । ५६
| ॐ

(कुन्तानामिवा 9

तानामिबाऽऽकाशे मत्स्यानामिव चोदके । यथा गतिर्न दयेत तथा ज्ञायैविदां गतिः २५

शिलः पचति भूतानि सवाण्येवाऽऽत्मनाऽऽत्मनि । यसिमस्तु पच्यते कालस्तन्न वेदेह कथनं २६
= - ५५ ८ & कि

१ तधूर्ध्वं न तिर्यक्व नाधो न च पुनः पुनः। न मेध्ये प्रतिरृहठीते नैव किंचिन्न कथचन ॥ २७

र्वे तस्था इमे राका बुष्मेषां न किंचन । यचप्यग्रे समागच्छेथा बाणो गुणच्युतः ॥ २८

वान्तं कारणस्येयाधदपि स्यान्मनोजवः । तस्मा्ृष्तरं नासति नास्त स्थतरं तथा ॥ २९

तथेतःपाणिपाद्रं तत्स्ैतोक्षिरिरोयुखम्‌ । सर्वतःशुतिपहटोके. सर्ममालय तिष्ठति ॥ ३०
देवाणोरणुतरं तन्महद्धधो महत्तरम्‌ । तदन्तः स्ैभूतानां धुवं तिषटब दश्यते ॥ ३१
अक्षरं च क्षरं चेव द्वेधा माबोऽयमात्मनः । क्षरः सर्वेषु भरतेषु दिव्यं त्वमृतमक्षरम्‌ ॥ ३२

मद्रं पुरं त्वां हंसो हि नियतो वशी । ददशः सवेभरतस्य स्थावरस्य चरस्य च ॥ ३१
शनेनाभिविकल्यानां नराणां संचयेन च । शरीराणामनस्याऽऽहुरसत्वे पारदशिनः ॥ ३४
सोक्तं च क्षरं चैव कूटस्थं यत्तदक्षरम्‌ । तद्नि्ानक्षरं प्राप्य जहाति प्राणजन्मनी ॥ ३५
व्यास उवाच-- . ।
भवतां षृच्छतां, विप्रा यथावदिह तखतः । सांख्यं ज्ञानेन संयुक्तं यदेतत्कीतित पया ॥ ३९
पोगकृल्यं तु भो षिः कीतपिष्याम्यतः परम्‌ । एकत्वे बुद्धिमनसोरिन्द्रियाणां च सवेश्षः ३७
आत्मना व्यापिनो ज्ञानं ह्ञानमेतदनुत्तमम्‌ । तदेतदुपश्चान्तेन दान्तेनाध्यात्मश्ीणिना ॥ ३८
आत्मारामेण बुद्धेन बोद्धव्यं शुचिकम॑णा । योगदोषान्समुच्छिद्य पश्च यान्कवयो विदुः ॥ ३९
कामं कोधं च खों च भयं खमन च पश्वमम्‌ । क्रोधं शमेन जयति कामं संकलपवजनात्‌ ॥ ४०
सशवसंसेवनाद्धीरो निद्रासुच्छेसुमहंति । धृत्या शिश्रोदरं रक्षेत्पाणिपादं च वृक्षा ॥ "४१
चक्षुः श्रोत्रं च मनसा मनो वाचं च कमणा । अप्रमादाद्भयं जह्यादम्ं प्राजनोपसेवनात्‌ ॥ ४२

एवमेतान्योगदोषाञ्ञयेन्नितयमतन्दितः । अग्ीशच प्राह्मणांथाय दवताः .प्रणमेत्सदा ॥ ` ४१३
बजैयेुद्धतां बाचं हिंसायुक्तां मनोनुगां । बह्मतेजोमयं कं यस्य समिदं नंगत्‌ ॥ ४४
एतस्य भृतभूतस्य ष्टं स्थावरजङ्गमम्‌ । ध्यानमध्यवनं दनं सलं हीराजेवं क्षमा ॥ ४५

शौचं चैवाऽऽत्मनः प्र्रिन्दियाणां च निग्रहः । एतैभिवधेते तेजः पाप्मानं चापकषंति ॥ ४६
संभः सर्वेषु भूतेष ऊभ्यारुभ्येन वतेयन्‌ । प्र॑तपाप्मा तु तेजस्वी लघ्वाहारो भितेन्दरियः ॥ ४७
कामक्रोधौ वशे इत्वा निपेवेदरह्मणः पदम्‌ । मनसधरेन्ियार्णां चं कृतवैकाग्यं समाहितः ॥ ४८
पर्रात्रे परार्थे च धारयेन्मन आत्मनः । जन्तोः पशचेन्द्ियस्यास्य यथेकं छि न्मिन्दियम्‌ ।॥ ४९
ततोऽस्य श्चैवति भ्रह्ञा गिरेः पादादिवोदकम्‌ । मैनसः पूवेमाद्तमांणामिव मत्स्या ॥ ९०
ततः भोजं ततशक्षभिषठा घ्राणे च योगतित्‌ । तत एतानि संयम्य मनसि स्थापये्दि ॥ ५१
तयैवापोष संकल्पान्मनो शात्मनि धारयेत्‌ । प्शषेद्धियाणि मनति हृदि संस्थापयेद्यदि ॥ ५२

=>

[क 1 रे

१ ख. पतिविनश्ये । २ ख. "नस्य चोदयः । का । ३ क. न । नेवोध्वेन। ४ क. यैगधोन च भाति पु ।
५ ग, मन्ये । ६ ग. णतो तै" । ७ क. "त्वा सोऽत्र वै नियतं वसेत्‌ । ई" । < क. च । दीनिनाऽऽगतक' । ९ क. "रौरं
हि नरस्येषठ निःस्वं पा१ १० ख.गै. श्रा वर्तं ११ ग. 'रागेण।१२क.ख. चतान्क।१२ख. .येद्दुःखदां वा।
ग. थेत्कुभितां वा । १४ क. “नोजवाम्‌ । १५ ख. भ्‌ । ब्रते । १६ कर्कं । १७ ग.रसः। १८ क. त्य
प्रीदा ऽऽ" । १९ ग. सम्थक्स्ैः । २० ख. ग. ठग्धा उम्पेन । २१ ख. च तत्रैका । २२ स. क्षरति । २६क. ख.

मनसा । २४ क, “शात्कमणा' ।

९५६८ महापूनिभीव्यासपरणीतं-- [षदर्रशदधिकद्विशततमोऽध्यायः २३६]

यदेतान्यदतिष्न्ते मनःषष्ठानि चाऽऽत्मनि । पसीदन्ति च संस्थायां तदा ब्रह्म परकाशते ॥ ५३
विधूम इव दीप्राधिरादिलय इव दीभिमान्‌ । वेचुतोऽभिरिवाऽऽकाशेः परयन्त्यात्मानमात्मनि ॥
सर्वं तत्र तु सवत्र "व्यापकत्वाच दृश्यते । ते पश्यन्ति महात्मानो ब्राह्मणा ये मनीषिणः ॥ ५५
धृतिमन्तो महापाज्ञाः सवेभ्रतहिते रताः । एवं परिम्नितं कारमाचरन्संरितव्रतः ॥ ˆ ५६
आसीनो हि रहस्येको गच्छेदक्षरसाम्यताम्‌ । मोहो भ्रम आवतं घ्राणं भ्रवणदशेने ॥ ५७
अद्भुतानि रसः स्पशः शीतोष्णमारुताकृतिः । प्रतिभानुपसगश्च भरतिसंग् योगतः ॥ ५८
तांस्तत्वविदनादत्य साम्येनेव निवतेयेत्‌ । कुयात्परिचयं योगे त्रैलोक्ये नियतो पुनिः ॥ ५९
गिरिभूङ्गे तथा चदय वृक्षमृरेषु योजयेत्‌ । संनियस्येन्द्ियग्रामं कैष्े भीण्डमना इव ॥ ६०
दैकाग्रं चिन्तयेनित्यं योर्गीज्नोद्विजते मनः । येनोप्पयेन शक्येत नियन्तुं चञ्चलं मनेः ॥ ६१
तत्र युक्तो निषेवेत न चैव निचछेत्ततः । शृन्यागाराणि चैकाग्रो निवासारथुपक्रमेत्‌ ॥ ६२
गातिवरजेतपरं वाचा कमणा मनसऽपि वा । उपेक्षको यताहारो छंग्धाटग्धसमो भवेत्‌ ॥ ६३
` यबरैनमभिनन्देत यश्ैनमरभिवादयेव्‌ । समस्तयोम्युभयोनाभिष्यायेच्ुमाष्भम्‌ ॥ = ६४
न भरहृष्येत कमेषु नालाभेषु च चिन्तयेत्‌ । समः सर्वेषु भरतेषु सथां मातरिश्वनः ॥. ६५
एवं खस्थात्मनः साधोः सवत्र समदरिनः । षण्मासानित्ययुक्तस्य शब्दब्रह्माभिवर्ैते ॥ ५६
वेदनतान्परान्दषटरा समलोष्टारमकाश्वनः । एवं तु निरतो माग भिरमेखर विमोहितः ॥ ६७
अपि वणावटृष्टस्तु नारी वा धमकाुक्षिणी । ताबरप्यतेन मार्गेण गच्छेतां परमां गतिम्‌ ॥ ६८

अन पृराणमजरं सनातनं यमिन्दियातिगमगोचरं दविजाः ।

अव्य चेमां परमेष्टिसाम्यतां प्रयान्त्यनावृत्तिगति मनीषिणः ॥ - ६८

इति श्रीमहापुराणे आदित्राह्य ग्याप्तपि्तवादे सांर्ययोगनिषरूपणं नाम पञ्चत्िग्रादषिक-
द्विशततमोऽध्यायः ॥ २६९ ॥
आदितः शोकानां सप्यङ्ाः-- १३१२५

अथ षटून्िदादधिकद्िशततमोऽध्यायः।

विम

युनय उदुः- |
येथेवं वेदवचनं रु कमं त्यजेति च । कां दिशं बिच्या यान्ति कां च गच्छन्ति कर्मणा ॥ !
| © [क
एतद ्रोतुमिच्छामस्तद्धवान्पव्रवीतु नः । एतदन्योन्ययैरूप्यं वतैते परतिक्कतः ॥ २
व्यास उवाच-

24
शृणुध्वं मुनिशादृखा यत्पृच्छध्वं समासतः । कमविधीमयौ चोभौ व्याख्यास्यामि क्षराक्षरौ ॥२
यां दिशं विद्यया यान्ति यां गच्छन्ति च कर्मणा । शृणुध्वं सांमरतं विप्रा गहनं हेतवत्तरम्‌ ॥ ४

~ ~~~ ~~~ ~ ----^-न ^ -~-----~ ~ -0--- लो ा ा-ा ०७.७५ भा -००२०० का काा७.०.- अध

१ क. तच्छायां । २ ख प्ताग्निरा।३ ध. "शे दृश्य" । ४ ख. सवत्र च स । ५ क कष्टे । ६ क. ताटङ्मना।
५ श. एकान्ते । ८ क. “गात्मा विन्तयन्परः । ये । ९ क. ख. नः । तं च यु" । "१० क. नाभिष्वज्येत बालं वा क'।
११ क, “सागिरा। उ*।१२क जिताहारो । १३ क. लभ्यारभ्यस" । १४ ख "मौला मुनीश्वरः । ए" । १५ ग.
“नातो; प्रजा ट" । १६ ग. "ततिपथं म" । १५ स, ग, यदिदं वे । १८ क. गा्ति। १९ क, "यवेतौ भ्या" । २० ग.
चराचरौ । २१ ग. तौ । द्रा ।

[षटूर्विश्दषिकद्विकाततमोऽध्याय : २३६] ब्रह्मपुराणम्‌ । ५६९ `

अस्ति धम इति युक्तं नासि तत्रेव यो वदेत्‌ । यक्षस्य साद्यमिदं यक्षस्येदं भवेदथ ॥ ५
द्वाविमावथ पन्थानो यत्र वेदाः मतिष्टिताः । प्रवृत्तिलक्षणो धर्मो निवृत्तो वा विभाषितः ॥ ६
कमेणा बध्यते जन्तुवि्यया च विपुच्यते । तस्मात्कर्म न कुर्वन्ति यतयः पारदिनः ॥ ७
कमणा जायते मेत्य पूतिमान्धोदशात्मकः । विद्यया जायते नित्यमष्यक्तं हक्षरात्मकम्‌ ॥ < `
कमे त्वेके मासन स्वर्पदुद्धिरता नराः । तेन ते दे हजांलेन रमयन्त उपासते ॥ ९
ये तु बुद्धि परां प्राप्ता धमनेपुण्यदशिनः। न ते कमं प्रशंसन्ति कूपं नद्यां पिबिव ॥ १०
कपेणां फरमाम्नोति सुखहुःखे भवाभवौ । विद्या तद्रवाभ्नोति यत्र गत्वा न श्चोचति ॥ ११
न भ्रियते यत्र गत्वा यत्र गत्वा न जायते । न जीयते यत्र गत्वा यत्र गत्वा न व्ते॥ १३

यत्र तद्रह्म परममव्यक्त मचल धुवम्‌ । अन्याकृतमनायाममणतं चौधियोगवित्‌ ॥ १३
ददै यत्र बाध्यन्ते मानसेन च कमणा । समाः सर्व॑ मेत्ाश्च सर्वभूतहिते रताः ॥ १४
विद्यामयोऽन्यः पुरुषो द्विजाः .कम॑मयोऽपरः । 'विप्रान्द्रंसमरस्व॑शेः सृ्ष्मया करया स्थितः ॥
तदेतदषिणा भोक्तं विस्तरेणानुगीयते । ज बक्तं शक्यते दरषरं चक्रतन्तुमिवाम्बरे ॥ १६

एकादशविकारात्मा कलासंभारसंभृतः । परतिमानिति तं विचाद्धिपाः कमगुणात्मकम्‌ ॥ १७
देवो यः संभ्रितस्तस्मिनवदधीन्दुरिष पुष्करे. क्षेत्रजं तं पिजानीयाश्निलयं योगजितातपकम्‌ ॥ १८
तमो रजश्च स्वं च ङ्ेयं जीवगुणात्मकम्‌ । जीवमात्मगुणं विध्ादात्मानं परमात्मनः ॥ १९

= 93

सचेतनं जीवगुणं बदन्ति सं चेषते ` जीवगुणं च सवम्‌ ।

ततः परं कषेतरविदो बदन्ति' प्रकरपयन्तो भुवनानि सप्र ॥ ` ` २०
व्यास उवाच-- |
प्रकृत्यास्तु विकारा ये कषत्रक्॑स्ति परिश्रुताः । ते चैनं न भजानन्ति न जानाति स तानपि ॥
तैश्चैव कुरुते कार्यं मनःषटेरिैन्दियैः । सुदान्तेरिव संयन्ता ईहः परमवाजिभिः ॥ २२

शन्दियेभ्यः परा हरी अर्थेभ्यः परमं मनः 1 मनसस्तु परा बुद्धिुद्धेरात्मा महान्परः ॥ २१
हतः परमग्यक्तप्यक्तात्परतोऽमृतम्‌ । अपृतीन परं चित्स काष्ठा परमा गतिः ॥ २४

एवं सर्वेषु भूतेषु गूढात्मा न प्रकाशते । दृइयते त्वग्र्यया बुद्धया सूक्ष्मया सकष्पदषिभिः ॥ २५ `
अन्तरात्मनि संलीय मनःषष्ठानि मेधया । इन्दियेरिद्रियाथश्च बहु चित्तमचिन्तयन्‌ ॥ २६
ध्यानेऽपि परमं कृत्वा बि्ासंपादितं मनः । अनीश्वरः प्रशान्तात्मा तता गच्छेत्परं पदम्‌ २७
इद्दियाणां तु सर्वेषां वदयात्मा चचितसपतिः । आत्मनः संप्रदानेन मत्य अत्युपुपाञ्चत | २८
विहत्य सर्वसंकल्पान चित्तं निवेशयेत्‌ । से चित्तं समावेश्य तततः कारजरो भवेत्‌ ॥ २९
वित्तसादेन यतिरजहातीह शुभाशुभम्‌ । प्रसनात्माऽऽत्मानि स्थित्वा सुखमलन्तम्रते ॥ ३०

ए
~ ~~ ~~~ ~> श्ल नः 9

* इत ऊर्ध्व सार्धश्नेको नास्ति क. पुस्तके ।

१. -१ज्ञ. 'जालानिर'। ग. "जातानि र । २.क. "मेज्ञाः पुण्य" । ३ क. काधयोगतः । ख. बाधियोगिता। ४ ख.
विप्र" । ५ ख. ग्रमः स्पदात्स सृषषमो लोकसंस्थि" । ग. "नमस स्प । ९ क. सपश तसमक' । ग. सपम्‌" ।
७ क. स्थितम्‌ । ८ ख. न चक्रं शरिनं `वा चक्रत* । ९ क. चकृस्तरुमिवापरे ।१० क. स्मिन्नन्धीन्दु । ११ स.
जीवात्मकं गुणम्‌ । १२ ल. स तिष्ठते चेतयते तु स । १३ क. ते चिन्तयन्ताह स॒ । १ ध ग. न्ति ्क्षल्पयन्यो .
१५ क, वज्ञे ते प । १६ ख. क्ञाश्चप । १७ग .मनसश्वन्ि यैः सह । सु । १८ ख. टदै: । १९ क. ख. अनर्थभ्यः |
२०क.ख. ताथ पः । २१ क. 'नेनोपः। २२ स. स्मृतः । आ । २२ ग. रचरो

५७२ |

५७० | महाएनिभीष्यासपरणीतं- [षदूत्रिशद्धिकद्िशततमो ऽध्यायः २१६]

लक्षणं तु प्रसादस्य यथा स्मे सुखं भवेत । निवत वा यथा दीपो दीप्यमानो न कम्पते ११
एवं पूर्वापरे रात्रे युञ्जभरात्मानमात्मना । रुष्वाहारो किङरुद्धात्ा प्यत्यात्मानमात्मनि ॥ ३२
रहस्यं समैवेदानापैनैतिष्मनागमम्‌ । आत्मपरत्यायकं श्राख्ममिदं पुत्रानुशासनम्‌ ॥ ३३
धर्माख्यानेषु सर्वेष सत्याख्यानेषु यदसु । दशव्षसहस्नाणि निमेथ्यापृतमुदधतम्‌ ॥ `` ३४
नवनीतं यर्थां दध्नः केष्ठादप्निययैव च । तथेव विदुषां ब्ञानं .गुक्तिहेतोः सयुद्धतम्‌ ॥ ३५
लातकानामिदं शाद बाच्यं.पुत्रातुशासनम्‌ । तदिदं नापश्ान्ताय नादान्ताय तपस्विने ॥ ३६

नावेदविदषे बास्यं तथा नानुगताय च ! नासुयकायानृजये न चानिदिष्टकारिणे ॥ ३७
न तशासरदग्धाय तथैव ` पिशुनाय च । छाधिने छषनीयाय प्रशान्ताय तपस्विने ॥ ३८
इदं परियाय पूत्राय शिष्यायानुगताय तु । रहस्यधर्मं वक्तव्यं नान्यस्म तु कथचन । १९
दप्यस्य महीं दद्याद्रत्नपणामिमां नरः । शृदमेव ततः श्रेय ईति मन्येत त्छवित्‌ ॥ ४०
भतो गुह्यतरार्थं तदध्यात्ममतिमानुषम्‌ । यत्तन्पहषिभिद् वेदान्तेषु च गीयते ॥ ४१
तचष्मभ्यं भरथच्छामि यन्मां पृच्छत सत्तमाः । यन्मे प्रनसि वर्तेत यस्तु वां हृदि संशयः॥
शतं भवद्धिस्तस्सर्वं किमन्यत्कथयामि वः ॥ . ४२
मुनय उचुः | | |
अध्यात्मं विस्तरेणेह पनरेव वदस्व नः । यदध्यात्मं यथा विगमो भगवश्रषिसत्तम॥ ४३.
व्यास उवाच-
अध्यात्मं यदिदं विप्राः पुरुषस्येह "पठ्यते । युष्भ्यं कथयिष्यामि त्य व्याख्याऽवधारयताम्‌ ॥
भूमिरापस्तथा ्योतिवायराकाश्चमेव च । परहायतानि * यश्चैव सवेभतेषु भूतकृत्‌ ॥ ४५
ुनय.ऊचुः |
आर्कैरिं तु भवेधस्य यस्मन्देहं न प्यति । आकैशायं शरीरेषु कथं तदुपवणयेत्‌ ॥
ईद्दरियाणीं गुणाः केचित्कथं तानुपरक्षयेत्‌ ॥ | ` ५६.
व्यास उवाच- |

एतद्रो वणयिष्यामि यथब्रेदतुदशनम्‌ । श्मणुध्वं तदि्ैकाएरया यथातश्छं यथा चतत्‌ ॥ ४७
शब्दः शरोत्रं तथा खानि जयमाकाशलक्षणप्‌ । पराणशेष्ठा तथा स्पदे एते वायुगुणास्यः ॥ ४८
रूपं चक्षविपाकश्च तरिधा अ्योतिर्विधीयते । रसांऽथ रसनं स्वेदो गुणास्त्वेते ्योऽम्भताम्‌॥४९
रयं घ्राणं श्ररीरं च -भूमेरेते.गुणाञ्लयः 1 एतावानिद्धिग्रामो व्याख्यातः पाञ्चभोतिकः ॥ ९०
वायोः स्पर्शो रसोऽद्भधश्च ज्योतिषो रूपमुच्यते । आकाक्षपरमवः शब्दा गन्धो भूमिगः स्मृतः
मनो बद्धिः खमभावश्च गणा एते स्वयोनिरज; । "ते गुणानतिवतेन्ते गुणेभ्यः परमा मताः॥५२
यथा कूप {वाङ्गानि भरसाये संनियच्छति । एवमेबेद्दियग्रामं बुद्िशरेष्ठो नियच्छति ' ॥ ५३.

१ ख. स्वयम्‌ । २ ख. ^त्‌ । शनेर्वाति यः । ३ ख. "मनौपम्यमनामयम्‌ । * क. यद्रनु । ख. वस्तुषु । ५ श. सु ।
रशे दक्सः । ६ क. “था दुरषातकाष्ठाः । ७ ख. “हेतौ स" । < ग. ने । हृदं प्रियाय पूत्राय शिष्यायानु" । ९ ग. ने ।
₹'। १० ग. इं । ११क. ख. ततो। १२ क. यत्र गृदं समुदिष्टं। १३क. ख. प्रव्यामि।१४क. ख. विप्र ।१५ख
इष्यते । १९ ग. तच्छरणुध्वमतन्दरिताः । म्‌" । १७ ख. ग. “नि परैव । १८ ग. "कारा्तात वै यस्य । ज्ञ “कारस्तु मः ।
१९ क. "गेनम्‌। ई । २०ग. इन्दि्ाणि। २१ क. ख. "णां विचरतां कथं । २२ क. सख. "वत्तदुपा्तन । २३क
“सो इ्वस्तयाश्वै' । ४ क. “जाः । एते त्रयोऽभिव" । २५ श. न । २६ ख. ति। नतृध्व्र। `

[षटूधिशदधिकंद्विरततमोऽध्यायः २३६] ब्रह्मपुराणम्‌ । # १

यतुर्ध्व पादतलयोरवाक -च(गध) पश्यति । एतसिमभनेष कृत्ये सा बतेते बुद्धिरलमा ॥ ५४
गणेस्तु नीयते ुदिबदिरेवन्द्रियाण्य पि। मनःषष्ठानि सवांणि बद्धा ` भागात्छुतो गुणाः ॥ ५९
इन्द्रियाणि नरैः पश्च षष्ठं तन्मन उच्यते । सप्तमीं बद्धिमेवाऽऽुः के्हगं विद्धिचाष्टमम्‌ ॥ ५६

चभुराशोकनापेव संशयं कुरूते मनः । बुद्धिरध्यवसानाय साक्षी पेत्रहञ उच्यते ॥ ` ` ५७
रजस्तपश्च सश्छं च त्रय एते स्वयोनिजाः । समाः सर्वेष भुतेषु तान्गुणादुपलक्षयेत्‌ ॥ ५८
तत्र यत्पीतिसंयुक्तं रिचिदातमनि रक्षयेत्‌ । प्रशान्तमिव संयुक्तं सं तदुपधारयेत्‌ ॥ ५९
यज्ञ संतापसंयुक्तं काये मनसि वा भवेत्‌ । त्तं रज इयेवं तत्र चाप्युपरक्षयेत्‌ ॥ ६०
-यर्ं समोहसंयुक्तम्य॑क्तं विषमं भवेत्‌ । अपरतक्यमविङञेयं तमस्तदुपधारयेत्‌ ॥ ` ६१

परहषः प्री तिरानन्दं स्वाम्यं स्वस्थात्मचित्तता । अकस्माद्यदि वा. कस्पाद्रदन्ति साच्िकानुणान
अभिमानो मृषावादो शोभो मोहस्तथा क्षपा । लिङ्गानि रजसस्तानि वतेन्ते “ हैतुतखतः ६१
तथा मोहः प्रमादश्च तन्द्री निद्राऽप्रबोधिता। कथंचिद्भिवतन्ते विङ्गेयास्तामसा गुणाः ॥ ६४

मनः प्रजते भावं बद्धिरध्यवसायिनीः' । हृदयं मरियमेपरह तरिविधा कर्मचोदना ॥ ६५
इद्दरियेभ्यः पराः थी अर्थेभ्यश्च परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिबुदधेरात्मा प॑रः स्मृतः ॥ ` ६६
बुद्धिरात्मा मनुष्यस्य बद्धिरेवाऽऽत्मनायिका । यदा विकुरुते भिं तदा भवति सा मनः ॥ ६७
इन्द्रियाणां पृथग्भावाद्‌बुद्धिधिकुरूते धनु । शण्वती भवति शरोत्रं सपृशती स्पशे उच्यते ॥ ६८
पयन्ती च भवदष्ी रसन्ती रसना भवेत्‌ । जिघ्रन्ती भवति प्राणं बुद्ि्िङरते पृथक्‌ ॥ ६९
इन्द्रियाणि तु तान्याहुस्तेषां स्या वितिष्ति । तिष्ठति पुरुषे बुद्धबुद्धिभावव्यवस्थिता ॥ ७०.
कदाचिल्लभते भीति कदाचिदपि शोचति। न सुखेन च दुःखेन कदाचिदिह युषे ॥ ७१.
स्वयं भावात्मिका भावांस्रीनितानं तिरते । सरितां सागरो मतां महातरेलामिवोमिमान्‌ ॥ ७२
यदा भार्थयते किंचित्तदा भवति सी मनः । अधिष्ठाने च बे बुद्धया पृथगेतानि संस्मरेत्‌ ॥ ७३
इ्दियाणि च मेध्यानि विचेतव्यानि कत्ल: । सवराण्येवानूर्ेण य्दा च विधीयते ॥ ` ७४

अनिभरागंयना बद्धिमाबो मनसि वतेते । परवतभानस्तु रजः सस्वमप्यतिवतेतेः ॥` ` ७५
ये तरै भागेन वतैन्ते सर्वेष्वेतेषु ते निषु । अन्वथान्संभवतेनत रथनेमिमरा इष ॥ . ७६
पार्थं मनः कु्यादिन्दियेबुद्धिसत्तमेः । नि श्ररद्धियथायोगमदासीनेयद्च्छया ॥ ७७
एवंस्वमावमेवेदमिति धवा न मुद्यति । अशोचन्संभष्यं ध नित्यं विगतमत्सरः ॥ ७८
ं स र वं परररढतासभिः &
न ह्यात्मा शक्यते द्ष्मिन्द्ियैः कामगोचरैः । मवतेमानेरनेभ्वुधरर ्तात्ममिः ॥ ९
तौ तु मनसा रदमीन्यदा सम्यद्नियच्छति । तदा प्रकादतेऽस्याऽऽत्मा दीपदीप्ता यथाऽऽ
कतिः ॥ - ८०
रा क

१क, गुणान्ते नी* । ख. गुणागणाय । २ क. वुद्धिभानः कृता गु | ।३ग भावे ततो | ग. लोचनाः । ५ क,

' ख, समः) ६ ख. त व्यामो । ७ ग. 'व्यक्तमिपय म" । ८ क. अस्माकं यदि। ५ ल. नो विवादोवालो।१०ग.
“न्ते देहत” । ११ ग. नी । कृतय प्रियाप्रिये चेवत्नि ।१२ ख, परो मतः । १३ख. वाचं । १४ क. मनः। १५ ख. |
"सेषु दृदयोऽवति" । ग. स्तेषु ददये च पि । १६ क द्विः सदाभा। १५. नभिव । १८ क. सागरः । विा-
विनियम भ्र प" । -स. सागरः । आपिष्टामिव वै बुद्धया ट । १९ क. शः । मृतान्येव । न २० क, यथाबदमि ध्री" ।
२१ ख. "मतो वु । २२ क. "मानोरर । ख. "मानं तु र" २३ ग. ते । रेष भावा व तेन्ते भावाः सर्षुतेप्ु च ॥

भः । २५ कु, प्रदीप्य । २५ क. निश्वसद्धि' । २६ ख. ग. वृद्वा । २७ ख, शषा सुम ।

५७२ पहायुनिभरीव्यासप्रणीतं-- [सतप्रिशदधिकद्विरततंमोऽध्यायः २३०]

सर्वेषामेव भृतानां तमस्युपगते यथा । भका भवते सर्पं तथेवमुपधायताम्‌ ॥ .. ८१
यथा वारिचरः पक्षी न सिप्यति जले चरन्‌ । विगुक्तात्मा तथा योगी गुणदोषैने लिप्यते ८२
एवमेव कृतज्ञो न दोपैविषयां धरन्‌ । असन्मानः सर्वेषु न कथंचित्रिप्यते ॥ ८३
त्यक्त्वा पृ॑ङतं कर्म रतिर्यस्य सदाऽऽर्मनि । सर्मभूतात्मभतस्य गुणसङ्गेन सजनतैः ॥ ८४
स्वयमात्मा प्रसवति गणेष्वपि कदाचन । न गुणा विदुरात्मानं गुणान्वेद स सवेदा ॥ ८५
परिदध्याह्ुणानां स दरष्टा चैव यथातथम्‌ । सच्चकषेर्ञयोरेवमन्तरं लक्षयेन्नरः ॥. ` ८६

षजते तु गुणानेक एको न खजते गुणान । पृथग्भूत -भकृत्यैती संयुक्ता च सर्वदा ॥ ८७
यथाऽदमना हिरण्यस्य सेषयक्तौ तथेव तौ । मशकोदुम्बरौ वाऽपि संमयुक्तौ यथा सह ॥ ८८
इषिका वा यथा.यञ्े पृथक्च सह चैव ह । तैयैव सहितावेतौ अन्योन्यसमिन्भतिष्टितौ ॥ ८९
इति श्रीमहापुराणे आदिवराह व्यापर्षिसंवादे षटूतरिश्षदधिकः
विशततमोऽध्याय; ॥ २३६ ॥
आदितः शोकानां सपश्यङ्ाः-- १२२१४.

[न (शं [

अथ सप्त्रिङदपेकद्धिश्ततमोऽध्यायः।

व्यास उवाच--

-थजते तु गुणान्सखं कित्रहस्त्वधितिष्ठति ! गुणान्विक्रियतः सवानुदासीनवदीश्वरः ॥ `
स्वभावयुक्तं तत्स यैदिमान्छजते गुणान्‌ । उणेनाभियेथा सूत्रं जते तद्रुणांस्तथा ॥ २
पत्ता न निवतेन्ते ्रहत्िर्नोपरुभ्यते । एवमेके व्यवस्यन्ति निधृत्तिमिति चापरे ॥ र
उभयं संमरधार्येतदध्यवस्ये्यथामति । अनेनैव विधानेन भवेद्र संशयो महान्‌ ॥
अनादिनिधनो यातमा तै बुद्ध्वा विहरेन्नरः । अकुध्यन्नप्रृष्यंश्च निदं विगतमत्सरः ॥ ५
इत्येवं हृदये सों 'बृद्धिविन्ताभयं दृढम्‌ । अनिलं सखमासी नमशोच्यं छिनसंशयः।॥ ६

तरयेसच्युतां पृथी यथा पूर्णां नदीं नराः । अवगाह्न च बिदंसो विप्रा लोलमिमं तर्था ॥ ७
न तु तप्यति वै िदरान्स्यले चरति तत्छवित्‌ । एष विचिन्त्य चाऽऽत्मानं केवलं ब्गानमात्मनः८
भतां(तं) तु बदध्वा नरः सर्गं मूतानामागति गतिम्‌ । समचेषटश्च वै सम्यग्लभते शममुत्तमम्‌ ॥९
एतद्भिजन्मसामग्रय ब्राह्मणस्य विशेषतः । आत्मङ्ञानसमन्ेहपरयाधरं तत्परायणम्‌ ॥ १०
तच्छं बुद्ध्वा भवेद्बुद्धः किमन्व॑द्‌वदधलक्षणम्‌ । विङ्ञायेतद्विपुच्यन्ते तत्या मनीषिणः ॥ ११

न भवति विदुषां महद्धयं यदविदुषां सुमह्यं परत्र । |
` न हि गतिरधिकाऽस्ति कस्यचिद्धवति हि या विदुषः सनातनी ॥ १२

ननन कमन क = --~ ~ = ~ ---~ =- ~-------- -- ---~---*~-~----~~------ ~~
प -=-*- --------- - - ---- ---------------~

ननन =

|

-#* एतच्छलोकदयं नाप्त ग. पुस्तके ।

न = ० --------=---------- ~ ~~ ---+---~ ~~ न=

१ ग. "तः । मतिमा" । २ ग. प्रसरति । ३ ग. गुणानपि । क. ख. कथचन।५क. स. तद्रश। ६ श.
“यते स" । ७ क. यदात्मा सूज" । ८ ग. प्रध्वस्ता। ९ क. एकमेव न्यः । १० ग. त्रिर्न । ११ क, बुद्धिचि ।
१२ क. "मयां टाम्‌ । १३ क. स. "मताध्यं छि" । १४.क. “या । नानुरिप्येत वै । १५ क. स. म्‌ । एतदुबुद्ध्वा।
१६ क. नन्यद्राषट” 4 १७ ग. "दद्धिल ।

[सभिशदधिकद्िशाततमोऽध्यायः २६७] ब्रह्मपुराणम्‌ । | ५७३ `
छोके मातरमसूयते नरस्तत्र देवमनियैक्ष्य शो चते । |

तन्न चेत्छरुशछो न शोचते ये विदुस्तदुभयं कृताकृतम्‌ ॥ १३
यत्करोत्यनभिसंपिपूषेकं तच्च निन्दयति यत्पुरा कृतम्‌ #
यसिपियं तदुभयं न वाऽपियं तस्य तज्ननयतीह कुवेतः ॥ १४
गुनय "उचः-- |
यस्माद्धरमात्परो धर्मो विद्यते नेह कथन । यो विशिष्टश्च भरतेभ्यस्तद्धवान्पव्रवीतु नः ॥ १५
व्यास उवाच- |

ध च संभरवक्ष्यामि प्राणमृभिभिः स्तुतम्‌ । विरिष्टं स्मधर्मभ्यः शृणुध्वं मुनिसत्तमाः ॥ १६
इृद्ियाणि परमाथीनि बुद्धया संयम्य ततः । सर्वतः मद्तानीह पिता बालानिवाऽऽत्मजान्‌।।
पमरनसघरेद्धियाणां चाप्यैकारयं परमं तपः । विह्ेयः स्धरमेभ्यः स धेः पर उच्यते॥ १८
तानि सर्वाणि संधाय मनःषष्ठानि मेधया । आत्मतृप्तः स एवाऽऽसीद्रहुचिन्यमचिन्तयन्‌॥१९
गोचरेभ्यो नि्ृत्तानि यदा स्थास्यानति वेश्मनि । तदा वेवाऽऽत्मनाऽऽत्मानं परं दरक्ष्यथ शाश्वतम्‌
सवौरमानं महात्मानं विधूममिव पावकम्‌ । प्रपद्यन्ति महात्मानं ब्राह्मणा ये मनीषिणः ॥ २१
यथा पुष्पफलोपेतो बहुशाखो महादुमः । आत्मनो नाभिजानीते क मे पुष्यं क मे फलम्‌ ॥ २२
एवमात्मा न जानीते क गमिष्ये कुतोऽन्वहम्‌ । अन्यो हय्यान्तरात्मा ऽस्ति यः स्मुपर्यति ॥
ज्ञानदीपेन दीपेन पयत्यात्मानमात्मना । दं ऽऽत्मानं तथा यूयं विरागा भवत द्विना; ॥ २४
विगुक्ताः सर्वपापेभ्यो पुक्तत्वच इवोरगाः । परां बुद्धिमवाप्येहाप्यचिन्ता विगतज्वराः ॥ २५
सर्वतःस्लोतसं घोरां नदीं ोकपरवाहिणीम्‌ । पशचेन्दरियग्राहवतीं मनःसंकल्परोधसम्‌॥ २६
रोममोहतृणच्छनां कामक्रोधसरीखपाम्‌ । सल्यतीथादृतक्षोभां क्रोधपङ्कां सरिदरराम्‌ ॥ , "२७
अव्यक्तपभवां शीघ्रां कामक्रोधसमाङखाम्‌ । भरतरध्यं नदीं इद्धा दुस्तरामढृतात्मभिः ॥ २८
संसारसागरगमां योनिपातालदस्तराम्‌ । आत्मनन्मोद्धवां तां तु निहावतेदुरासदाम्‌ ॥ २९
वाँ तरन्ति कृतपह्ञा श्रतिमन्तो मनीषिणः । तां तीणः सेतो युक्तो विश्रतात्माऽऽत्पवाश्डुचिः
उत्तमां बद्धिमासथाय ब्रह्मभूयाय कर्पते । उत्तीणः सवेसंहेशान्पसन्नात्मा विकल्मषः ॥ ३!
भूयिष्ठानीव भूतानि सथैस्थानाननिरीकष्य च । अकुध्यन्नमसीदंश्च ननृशंसमतिस्तथा ॥ ३१२
ततो दरश्यथ सर्वेषां भरतानां भमवाप्ययम्‌ । एतद्धि सवैधर्मभ्यो विशिष्टं मेनिरे बुधाः ॥ . ३३
ध्य धर्मभृतीं शष्ठ पनयः सेलदश्चिनः । आत्मानो व्यापिनो विपा ईति पूत्रायुशासनम्‌ ॥ ३४

प्रयताय प्रवक्तव्यं हितायाज्गताय च । आत्मज्ञानमिदं गुह्यं सवेगुदचतमं महत्‌ ॥ ३५
$ * 9 । ५ | ॐ @ [| #
अब्रवं यदहं विभा आ्मंघाक्षिकमञ्सा । नेव सरी न पुमानेवे न चेषेदं नपुंसकम्‌ ॥ ३६.

अदुःखमसुखं ब्रह्म भूतमव्यभवात्मकम्‌ । नेतज्जञात्वा पुमान्त्ी बा पुनभेवमवाप्ुयात्‌॥ २७

यथा तानि सर्वाणि तथैतानि यथा तथा । कथितानि मया विभा भवन्ति न भवन्ति च ॥१८
तत्थीतियुक्तेन गुणान्वितेन पुत्रेण सतपुत्रद यान्वितेन ।

टरा हितं प्रीतमना यदर्थं बरुयात्मुतस्येह यदुक्तमेतत्‌ ॥ ३९

क 1 ~ -------~-~- --* ~~~ ` = -----~-------^~- ~ भ कानके ककन 9

.----------~-- + ~~~ ~

कका „~=“ =+ “~~~ `
एकक श ५ न

१ क. टलोकमाः । २ ग. ^स्तत्तेव चनि । ३ के. वृद्ध्वा। ४ क. ख. "नि पर्वतस्थो नि । ५क. ख. सयवा- `
दिनः। ६ ग, इदं विप्रान्‌" । ७ क. ^त्मरान्तिकरं परम्‌ । नैः । ८ ग. गतानि ।
|, ध ।

९७४ पहापुनिश्रीष्यासपरणीतं-- [अशतरिशदभिकद्विशतेतमो ऽध्यायः २२८]

#।

मोक्षः पितामहेनीक्त उपायास्नानुपरायतः 1 तपपौयं यथान्यायं भोतुमिच्छामह मुने ॥ ४०
~ व्यास उवाच- व |

अस्मासु तन्मामाज्ञा युक्तं निपुणद श्नम्‌ । यदुपायेन सर्वाथान्पृगयध्वं सदाऽनयाः ॥ ४१
टोपकरणे बुद्धिधंटोत्पत्तौ न सा मता । एवं धर्मायुपाया्े भ्ीन्यधर्मेषु कारणम्‌ ॥ ४२

एर समुद्र यः पन्था न स गच्छति पश्चिमम्‌ । एकः पन्था हि मोक्षस्य तच्छरणुधवं ममानघाः ४३
पषमया कोधमुच्छिन्ात्कामं संकस्पवजेनात्‌। सखसंसेवनाद्धीरो निद्रापुच्छे्म्ति ॥ ४४
अपमादाद्धयं रेदरभरसेतरं च संविदम्‌ । इच्छां दषं च कामं च धैयण विनिवतैयेत्‌ ॥ ४५
निद्रां च प्रतिभां चेव ज्ञानाभ्यातेन तखावित्‌ । उपद्रवांस्तथा योगी हितजीणौमिताशनात्‌ ॥४६
ोभे मोहं च संतोषाद्विषयांस्तखद शनात्‌ । अनुकरोश्चादध्ं च जयेद्धरममुपे्षेया.॥ ४७
जयत्या च जयेदोंशां सामर्थ्यं सङ्गवर्जनात्‌ । अनित्यत्वेन च सेह क्षुधां योगेन पण्डितः ॥४८
कारुण्येनाऽऽत्मनाऽऽत्मानं तृष्णां च परितोषतः । ऽत्थानेन जयेत्तनरो वितर्के निश्वयाज्ञयेत्‌ ॥
मोनेन बहभाषां च शौर्येण च भयं जयेत्‌ । यच्छेद्राखनसी बुद्धा तां यच्छेज््ञानचक्षषा ॥५०
ज्ञानमात्मा महान्यच्छेत्तं यच्छेच्छान्तिरात्मनः । तदेतदुपशान्तेन बोद्धभ्यं शुचिकर्मणा ॥ ५१
योगदोषान्मच्छद्य पञ्च यान्कवयो विदुः । कामं क्रोधं च रोमं च भयं स्वप्नं च पशमम्‌५२
परिलयज्य निपेषेत यथाव॒द्ोगसंधनात्‌ । ध्यानमध्ययनं दानं सलं हीराजेवं क्षमा ॥ ५३
शोचमाचारतः शुद्धिरिन्द्ियाणां च संयमः । एतैत्रिवधेते तेजः पाप्मानपुपहन्ति च ॥ , ५४
सिध्यन्ति चास्य संकरपा विज्ञानं च परवतेते । प्रतपापः स तेजस्वी रष्वाहारो जितेन्द्रियः॥५५
कामक्रोध बके इत्वा निभिरेद्रदह्मणः पदम्‌ । अपरूदत्वमसङ्गितवं कामृक्रोधविवजेनम्‌ ॥ ` ५६
अदन्यभनुदीणेत्वमनुदेगो हवस्थितिः । एप मार्गो हि मोक्षस्य प्रसमो विमलः शषः. ॥
तथा वाक्रायमनसां नियमाः कामतोऽग्पयाः ॥ . ५७
इति श्रीमहापुराणे आदितराह्चे सांख्ययोगनिरूपणं नाम॒सृपत्रिशदधिकः
द्विशततमोऽध्यायः ॥ २६७ ॥ ।
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- १३२७१

यायाम यम

अथाष्टात्रिक्दधिक द्विशततमोऽध्यायः ।

पुनय उचुः-- . कि 7 र

सांख्यं योगस्य नो विप्र विशेषं वक्तमर्हसि । तव धह सर्वं हि धिदितं पुनिसत्तम ॥ `!
व्यास उवाच- ॥॥ वा त, [ि

सांख्याः सस्यं प्रशंसन्ति योभौन्योगविदुत्तमाः । बदन्ति कारणैः शैः खपक्तोद्धवनाय बे ॥

अनीश्वरः कथं मुच्येदिलयवरं मुनिसत्तमाः । वदन्ति कारणेः शरेष्ठं योगं सम्यञ्मनीषिणः ॥ र

१ ग. मुक्तं । २ क. नय रापनुवध्वं । ३ क. '्वैरेत्युक्ते न । ४ ख. नानाध" । ५ क. शक्षगात्‌ । भः। ९ क. `
भापत्या । ७ ख. द्‌. '"दाशामर्धं सङ्कापिव" । ८ ग. उत्तने" । ९ क. न्दर द्वापरं धमेनिणेयात्‌ । मौ" । १० सख. "ताभ
नम्‌ । ध्या । ११ ग. “गा योगं द्विजातयः । वि । ` |

[षटत्रिशद्षिकैद्िशततमोऽष्यायः २६८] ब्रह्मपुराणम्‌ । ५७५

वदन्ति कारणं बेदं सांर्य सम्यशडिनातयः । चिङायेह गतीः सर्वा विरक्तो. विषयेषु यः ¢ .
ऊर्वे स देहात्युषयक्त विमुच्येदिति तान्यथा । एतदा हुमंहामाञ्ाः सांरुयं व मो्षद्नम्‌ ॥ ५
स्वपक्ष कारणं ग्राहं समर्यं वचनं हितम्‌ । +शिष्टानां हि मतं ग्राहं वद्धिः रिष्समतैः ॥ ६
भर्यक्षं हेतवो योगाः सांस्याः शाद्लविनित्रैयाः । उमे चैते भते त्रे समवेते द्विजोत्तमाः ॥ ७

उभे चेते मते नाते प नीन््राः समते । अनुष्टिते यथाश्ास्ं नयेतां परमां गतिम ॥ ८

तर्य. शचं तयोयुक्तं दैया भूतेषु चनया: । व्रतानां धारणं तुर्यं द्धनं त्वसमं तयोः ॥ ` ९
पुनय उचुः- ` . ` |

यदि तुयं वरतं शोच दया चात्र महामुने । तुरयं तदेनं 'कस्मा्तन्नो ब्रूहि द्विजोत्तम ॥ १०
न्यास उबाच-- ` `, ¦

रागं मोहं तथा सेहं कामं क्रोधं च केवलम्‌ । योगास्थिरोदितान्दोषान्पश्ैतान्माुबन्ति तान्‌ ॥
यथा वाऽनिमिषाः स्थूलं जालं छित्वा पुनर्जलम्‌ । भामुबन्ति तथा योगात्त्पदं बीतकरमषाः ॥
तयैव वागुरां छिरा बलवन्तो यथा एृगाः ! ाषुयुधिमलं मार्ग वियुक्ताः स्ैवन्धनेः ॥ १३
लोभजानि तथा विप्रा बन्धनानि बलानितः । छिचवा यीगात्परं माग गच्छन्ति विमलं शुभम्‌
अचलास्त्वातिखा विपरा वागुरासु तथाऽपरे 1 बिनइयन्ति न संदेदस्तदर्योगवलाहते ॥ . १५
बलहीनाश्च किना यथा जालं गता दिनाः । बन्धं न गच्छन््नधा योगास्ते तु सुदुरेभाः १६
यथा च शकुनाः सक्षम माप्य जालमरिंदमाः । तननाशक्ता विपद्यन्ते मुच्यन्ते तु बलान्विताः ॥ `
कमेजेषन्धनैवदधास्तदरयोगपरा द्विजाः । अबला न विमुच्यन्ते मुच्यन्ते च बलान्विताः ॥ १८
अस्पकश्च यथा विभा बहिः शाम्यति दर्वटः । आक्रान्त इन्धनैः स्थूटैस्तदर्योगवबलः स्मृतः १९ 1
स एवच तदा विप्रा बहिर्जातबलः पुनः । समीरणगतः कृत्लां दहेल्सिपं महीपिपाम्‌ ॥ २०
वख हानबलो योगी दीप्रतेना महाबल; । अन्तकाल इवाऽऽदिल्यः कृत्लरं संशोषयेन्नग्‌त्‌ ॥ २१

€ ५ ११५ च + १२ म्‌ ४
दुबेखश्च यथा विप्राः स्रोतसा हियते नरः । बलहीनस्तथा योगी विषयेहियति च सः॥ ` २२
तदेव तु यथा स्रोतो विष्कर्भयति वारणः । तदरध्रोगबरं रन्ध्रा न भवरेद्विषयैहतः ॥ २३
विशान्ति वा वश्ाऽयं सोगाचोगवलान्विताः । भरजापतीन्मनुन्सवान्हाभरेतानि चेश्वराः ॥ २४

1

न यमो नान्तकः ता} -त्युभीमविक्रमेः । विशन्ते तद्विनाः से योगस्यामिततेजसः ॥ २५
आर्सनां च सहर {नि द्विजसत्तमाः । योगं कुयीद्लं प्राप्य तेश्च सर्वमहं चरेत्‌ ॥ २६
भरासयादिषयान्कशिपुधोग्ं तपशवरेत्‌ । संक्षिप्येचच पएनधिप्राः सृयस्तेजोगुणानिव ॥ २७
बलस्थस्य हि योगस्य मार्थं मुनिसत्तमाः । विमोक्षपरभवं विष्णुमुपपन्नमसं्शयम्‌ ॥ २८

बलानि योगमोक्तानि मयेतानि द्विजोत्तमाः । निदशेनाय सूक्ष्माणि वक्ष्यामि च पूर्नद्रनाः २९
आत्मनश्च समाधाने धारणां मरति बा द्विजाः \ निद्र। नानि सृुष््माणि श्युणुध्वं मुनिसत्तमाः २९
अभमत्तो यथा धन्वी क्ष्यं हनति .समादितः । युक्तः सम्यक्तथा योगी मोक्षं मामोल्यसंशयस्‌ ॥

# इदमर्धं क. पुस्तके नास्ति ~+ इदमे क. पुर्तके नास्ति ।

१ ख. चरित्वा । २ ग. ्यक्षदेतुका यो" ३ क. शये । उ* ४ ख. मुनिभिः । ५ ग. यदा । ६ क. ख. मानवाः ।
७ छ, योगपरं । ८ क, ख. भवलाः। ९ क. ख. दुलभः । १० क. तद्रज्तान । ११ ग. हीयते । १२ ग. ध्येहीय' । *
१३ क. शशा नायो यो । १४ क. करो । १५ स. "मः । देशतस्तु द्विनाः । १६ ज्ञ. "त्मना च । १७ ग. बन्धने यस्य
स" । १८ क. ख. "रयः. । ब" । |

५७६ | पहापूनिश्रीष्यासप्रणीतं-- [अटत्रिददधिकद्िशततमोऽध्यायः २३८]

` सेहपात्रे यथा पणे मन आधाय निश्चलम्‌ । पुरुषो युक्त आरोहैत्सोपानं युक्तमानसः ॥ ३२
गक्तस्तथाऽयमात्मानं योगं तदरत्सुनिश्रम्‌ । करोलयमरमात्मानं भास्करोपमदकषने ॥ ३३.
यथा च नावं विमेन्द्राः कणेधारः समाहितः । महार्णवगतां शीघं नयेदरिपांस्तु पत्तनम्‌ .॥ ` ३४
तद्रदात्मसमाधानं युक्तो योगेन योगवित्‌ । बुगेमं स्थानमाभोति हित्वा देहमिमं द्विजाः ॥ ३५
सारथिश्च यथा युक्तः सद श्वान्सुसमाहितः । देशपिष्टं नयत्याष्ु धन्विनं पुरुषषभम्‌ ॥ ३६
तथव च द्विजा योगी धारणासु समाहितः । प्राभोप्याग् परं स्थानं लक्ष्यमुक्त इवाऽऽशुर्गः . ३७
आविरयाऽऽत्मनि चाऽऽत्मानं योऽवतिष्ठति सोऽचटः पारं हत्वेव मनिानां पदमामोति सोऽनरम्‌
नोभ्यां शपे च कृक्तौ च हृदि वक्षसि पाश्वयोः । दशने श्रवणे वाऽपि प्रौणे चामितविक्रमः ॥
स्थानेष्वेतेषु यो योगी महात्रतसमाहितः.। आत्मना पक्ष्ममास्मानं युगे सम्यग्दिजोत्तमाः ॥४०
स॒शीघरमचलमरूयं कमे दण्ध्वा शुभाणुभम्‌ । उत्तमं योगमास्थाय यदीच्छति विमुच्यते ॥ ४१
मुनय उचुः-- |
आहारान्कीद्शःन्डृत्वा कानि जित्वा च स्तम । थीगी बरमवामोति तद्धवान्वक्तमहैति ॥ ४२
व्यास उवाय- ` `
कणानां भक्षणे युक्तः पिण्याकस्य च भो द्विजाः । लहानां वजेने युक्तो योगी बलमवाभुयात्‌ ॥
यज्ञानो यावकं रुक्षं दीयकाटं द्विजोत्तमाः । एकाहारी विशुद्धात्मा योगी. बलमवाभ्रुयात्‌ ॥५३
पक्षान्मासातरतुंधित्रान्सं चरंश गुहास्तथा । अपः पीत्वा पयोमिभरा योगी बलमवाभुयात्‌ ॥ ४४
अखण्डमपि वा मासं सततं पुनिसत्तमाः । उपोष्य सम्यक्डुद्धा्पा योगी बर्पमकाप्रयात्‌ ॥ ४५
कामं जित्वा तथा कोषं शीतोष्णं वष॑मेव च । भयं शोकं तथा खापं पौरुषान्विषयांस्तथा ४६
अरातिं दुजेयां चैव घोरां टरा च भो दविजाः । ईप निद्रां तेथा तद्र दुजेयां पुनिसत्तमा; ॥
दीपयन्ति महात्मानं सृष्ष्ममात्मानमात्मना । वीतरागा महापराह्ना ध्यानाध्ययनसंपदा ॥ ४८
दुगस्त्वेष मतः पन्था ब्राह्मणानां विपश्चिताम्‌ । यः कश्चिदव्रजति क्षिप्रं कषेमेण मुनिषगवाः॥४९ .
यथा कथिद्रनं घोरं बहुसप॑सरीसृपम्‌ । ् घवत्तोयहीनं च दुगं बहुकण्टकम्‌ ॥ ५०
अभक्तमटवीमायं दावद्श्धमहीरुहम्‌ । पन्थानं तस्कराकीणं कषमेणाभिपतेत्तथा ॥ ५१
योगमाग समासाद्य यः कथिद््रजते द्विजः । कषमेणोपरमेन्मागांद्रहुदोषो+ संमतः ॥ ५२
आस्थेय क्ुरधारासु निशितासु द्विजोत्तमाः । धारणा सा तु योगस्य दुय, , गमिः ॥ ५३
विषमा धारणां विधा. यान्ति वै न्‌ दुभा गतिम्‌ । नेतृहीना यथा नावः पुरुषाणां तु वै द्विनाः॥
यस्तु तिष्टति योगौ धारणासु यथाविधि । मरणं जन्पवुःखित्वं सुखित्वं स ्रिशिष्यते ॥
नानाश्चासेषु नियतं नानापुनिनिषेवितम्‌ । परं योग्य पन्थानं निश्चिते ˆ तं द्विजातिषु ॥ ५५
` परं हि तद्रह्मपयं मुनीन्द्रा ब्रह्माणव्रीश वरद्रं च विष्णुर्‌ ।
मवं च धर्मं च मेहातुमावं यद्रह्मपुत्रान्पुमहामुभाबान्‌ ॥* ` ५६
१. मुक्त । २ ख. ग. युक्तेन । ३ क. णायां सः । ४ क. ख. गगः । भवेक्षयाऽऽत्म" । ५ ग. नार्या । ६ ग,
प्राणि १ ७ क. योगस्य फलमा । ८ ख. श्रासं । ° ख. भयं । १० क. नन्ति तथाऽऽत्मा" । ११ क. ख. संयताः ।
' द । १२ ख. गद्भदरदो" । १३ क. "हुपोष्यो हि ˆ । १४ क. 'गन्वे धा । १५ क. शरणां तु य। १६९ क. शरौ दुधि-

कष

कित्स्यं चसु । १७ क. ख, "षु निष्यन्नं यगेष्वेवमृदाहतम्‌ । १८ सल. "तं तदृद्विजाः । १९. हितं ब्रह्म । २० क. दं
वरिष्टिम्‌ । २१ ग. महानरं । | . . |

[एकोनचत्वारिशदषिकद्िदातितमोऽध्यायः२ ३९ [ब्रह्मपुराणम्‌ । * ` ५७७
समश कष्टं युमइ्रनश्च सखं च शुद्धं प्रतिं परां च ।

सिद्धि च देवीं वरणस्य पत्नीं तेजश्च कृत्लं. सुमहच पयम्‌ ॥ ५९
ताराधिपं खे विमल युतारं विश्वांश्च देवानुरगान्पितृ । ,

` शखांध कृत्लानुदधीश वाऽचलाननदीश्च सर्वाः सनगां श्च नागान्‌ ॥ ६०
साध्यास्तथा यक्षगणाग्दिक्षशच गन्धवेसिद्धान्पुरुषान्ल्ियश्च ।
परस्परं राप्य महान्महात्मा विरत योगी नचिराद्विमुक्तः ॥ क,
कथा च या विप्रवराः प्रसक्ता दैवे महाबीयेमती शुमेयम्‌ । |
योगान्स.सबोननुभूय मत्यां नारायणं त॑ दुतमाभुवन्ति ॥ ` ६२

इति श्रीमहापुराणे आदिवराह ग्याप्तिसवादे योगविधिनिरूपणं नामष्टात्रिश-
दधिकद्िशततमोऽध्यायः ॥ २६८ ॥

आदितः छोकानां समृष्यङ्ाः-- १२२११

अयेक्रोनचत्वारशिदधिकद्धिशततमोऽध्यायः ।

पुनय उचुः-- |
सम्यविक्रयेयं विमेन्दर बणिता शिष्टसंमता । योगमार्गो यथान्यायं शिष्यायेह हितैषिणा ॥ !
सूये त्विदानीं धस्य विधि भ्रू त्वतः । तरिषु लोकेषु यज्ञानं सव तद्विदितं हि ते ॥ २

व्यास उवाच-- | ,
शुणुध्यै ुनयः सभैमाख्यानं विदितात्मनाम्‌ । विहितं यतिभिष्दधः कपिलादिभिरीश्वरैः ॥ >
यस्िन्सुविभ्रमाः केथिदर्यन्ते युनिसत्तमाः । गुणाश्च यस्मिन्वहवो दोषहानिश्च केवला ॥ ४
ञानेन परिसंख्याय सदोषान्विषयान्दिनाः । मानुषान्दु्ान्छृत्लान्येशाचान्विषयांस्तथा ॥ ९
विषयानौरगाञ्ात्वा गन्धरव॑विषयांस्तथा । पितृणां विषयाञ्जञात्वा तियक्त्वं चरतां द्विजाः॥ ६

सुपणैविषयाञ्जञास्वा मस्तं विषयांस्तथा । प्रहाषिविषयांशैव राज्िविषयां स्तथा ॥ ७
आसुरान्विषयाञ्ज्ात्वा वैश्वदेवा स्तथैव च । देवपिविषयान्ज्ञात्वा योगानामपिः वे परान्‌ ॥ ८
विषयांश प्रमाणस्य ब्रह्मणो विषयांस्तथा । आयुषश्च,परं कालं लोकैविद्ञाय तखतः ॥ ९

सुखस्य च परं कालं विज्ञाय मुनिसत्तमाः । माकारे च यहुःसं पततां विषयेषिणाम्‌ ॥ १०
तिरथषत्वे पततां विप्ास्तयैव नरकेषु यत्‌ । स्वगस्य च गुणाञ्जञातवा दोषान्सवश्च भो द्विना ॥
बेदवादे च ये दोषा गुणा ये चापि वैदिकाः । ज्ञानयोगे च ये दोषा क्वानयोगे च म गुणाः ॥
सांख्यज्ञाने च ये दोषांस्तयैव च गुणा द्विना । संच दशगुणं जञात्वा रजो नवगुणं तथा॥ १९
तमशाष्टगुणं हात्वा बुद्धि स्तगुणां तथा । षट्गुणं च नमो ज्ञात्वा तमश त्रिगुणं महत्‌ ॥ १४
दविगुणं च रजो हात्वा सरत्वं चैकगुणं पुनः । मार्ग विज्ञाय तच्ेन पररयमेक्षणेन तु ॥ १५
ब्ानविङ्गानसंपञाः कारणैरमाधितात्मभिः । माप्तुवन्ति शुभं मोक्षं समा इव नभः परम्‌ ॥ १९

~.

[वकि न

। + (>© ` ¢ पव 9 प
१ कर. सुमावं । २. ग. "नभिम्‌* । २ ग. सांद्यं । * ल. "वैसांख्यानां वि । ५ क. "तिभिः पूवेःक 4 ६क.ग.
भपि येश्वरात्‌ । वि” । ७ क. गुणयोगे । ८ ख. “लये प्क्षणं तथा । ज्ञा । ग. “ठय प्रलयं तथा.। शा ।

५७८ = ` महामुनिशरीव्यासप्रणीतं-- [एकोनवलारिषर्ििरततमोऽभयायः ११८)

रूपेण दृष्टि संयुक्तां घ्राणं गन्धगुणेन च । शोब्दग्राद्यं तथा श्रोत्रं जिहां रसगुणेन चे ॥ १७
त्वचं स्यं तथा शक्यं वायुं चैव तदाधरितम्‌ † मोहं तमसि संयुक्तं शोभं भोषेषु संभितमरं ॥ १८
विष्णुं कान्ते बले शक्रं कोषे सक्तं तथाऽनलम्‌ । अप्सु देय समायुक्तामापस्तजसि सथिताः ॥
तेजो वायो त॒ संयुक्तं वायु नभसि चांऽऽभ्रितम्‌ । नभो महति संयुक्तं तमो महसि ` संस्थितम्‌ ॥
रनः सच्चं तथा सक्तं सम्वं सक्तं तथाऽऽत्मनि । सक्तमात्मानमीशे च दषे नारायणे तथा २१
देषं मोक च संयुक्तं ततो मोक्षं च न कचित्‌ । ब्ञात्वा सत्सु देहं वृतं षोढश्रभिगणेः ॥ २२
स्वभावं भावनां चैव ज्ञात्वा देहसमाभिताम्‌ । मध्यस्थमिव चाऽऽत्माने पापं यस्मिन्न विधते ॥
दवितीयं कमं षै ज्ञात्वा किमेन्रा विषयैषिणाम्‌ । इद्दरियाणीददियारथाश्च सवानारमानि सेशरितान्‌
दरभतवं च मोक्षस्य विज्ञाय श्चतिपू्वकम्‌ । माणापानौ समानं च व्यानोदानौ च ततः ॥२५
, आद्यं चैवानिटं ज्ञात्वा प्रभवं चानिलं पुनः । सप्तभा तांस्तथा शेषान्सप्तपा विधिवत्पुनः ॥ २६.
प्रजापती षरं सगीश्च सुबहृन्धरान्‌ । सपर्षीश्च बहृञ्ज्ात्वा राजर्षि परंतपान्‌ ॥ २७
सुरषीन्मरुतश्ान्यान्बह्मषीन्सूयसंनिमान्‌ । रेशवेयाच्यावितान्दषटरा कालेनं महता द्विजाः ॥ २८
महतां भतसंघानां श्रत्वा नाशं च भो द्विजाः । गति वाचां ्रुभां श्रत्वा अर्चाहीः पापकर्मणाम्‌

` वेतरण्यां च यदुःखं पतितानां यमक्षये । योनिषु च विचित्रासु संचारानघुभास्तथा ॥ १०
जठरे. चाक्गुमे वास॑ शोणितोदकभाजने । शछेष्मपूत्रपुरीषे च तीत्रगन्धसमन्धिते ॥ ३१
शक्रदोणितसंधाते मला्ायुपरिग्रहे । शिराशतसमाका्भं नवद्वारे पुरेऽथ वै ॥ ३२

विज्ञय हितमात्मानं योगां विविधान्धिजाः । तामसानां च जन्तूनां रमणीयारृतार्मनाम्‌ ३१
साखिकानां च जन्तूनां कुरिसितं पुनिसत्तमाः । गितं महतामे सांख्यानां विदितात्मनाम्‌ ३४
उपपुवां सवथा घोराऽशशिनस्तेनसस्तथा । ताराणां पतनं दृष्ट्रा नक्षत्राणां च पययम्‌ ॥ ३५
दानां विभयोगं च विज्ञाय कृपणं द्विजाः । अन्योन्धभक्षणं दृष्टवा भूतानामपि चाशुभम्‌ ॥ २६
बाल्ये मोहं च विज्ञाय पक्षदेहृस्य च.शमम्‌ । रागं मोदं च संप्राप कचित्सं समा्नितम्‌ ॥ ३७
सहसेषु नरः कश्चिनमोक्षबुदधि समाभितः । दृखभत्वं च मोक्षस्य भिञानं श्रुतिपूषकम्‌ ॥' ३८
बहुमानम्ब्येषु रुन्पे मध्यस्थतां पुनः । विषयाणां च दौरात्म्यं मिङ्ञाय च पुनद्विनाः ॥ ३९
गतासूनां च स्वानां देहान्मिा तथा शुभान्‌ । षासं कुटेषु जन्तून मरणाय धृतात्मनाम्‌ ४०
साचिकानां च जन्तूनां दुःखं विज्गाय भो द्विजाः । ब्रह्मघ्रानां गति ज्ञास पतितानां सुदारुणाम्‌
सरापाने च सक्तानां ब्राह्मणानां दुरात्मनाम्‌ । गुरुदारमसक्तानां गति विज्ञाय चाघ्रुभाम्‌॥४२
भननीषु च वरन्ते येन सम्यग्द्िनोत्तमाः । दिवकेषु ोभषु येन वतेन्ति मानवाः ॥ ४२
तेन ज्ञानेन विङ्गाय गाप चा्ुभकर्मणाम्‌ । तिरथग्यो निगतानां च विज्ञाय च गतीः पृथक्‌ ॥ ४४
वेदधादांस्तथा चित्ततां पर्य॑यांस्तथा । ष्यं संवत्सराणां च मासानां च क्षयं तथा ॥ ४५
पक्षक्षयं तथा दृष्ट्रा दिवसानां च संक्षयम्‌ । क्षयं वृद्धि च चन्द्रस्य दृष्टा प्रलक्षतस्तथा ॥ ४६
बृद्धि दृष्टा समुद्राणां क्यं तेषां तया पुनः । क्षयं धनानां दृष्टा च पुनवृद्धि तथैव च ॥ ४७

१क. ख. शर्दश्टया । २ ग. सेषु । २ क. म्‌ । मोहेऽनलं तथा क्रान्तं बले त'। ४ ख. न्ते ततोमः।ग.
गत तथा मः । ५ ख. संस्थितान्‌ । ६ क. ख. “व मागीशैव वसुंधराम्‌ । त. .७ क. ख. "भां प्राप्ताः पापाश्च क'। ८ ख,
“जायि ।.९ ख. बद्धानां । १० ख. न्यरक्ष्णां ट ११ क. ठम्ये तुलः १२. ग. नां रमणीयानृवात्म । १३ क,
स. रजनीषु 1 १८ क. तदेव । १५ ख, (द्विद्स्तः। १६ स. शत्रा भृतानां । ४.

(एकानकत्वारिरद्ा्शततमोऽध्यायः २ ३९. [ब्रह्मपुराणम्‌ | ` ५७९

संयोगानां तथा दृष्टा युगानां च मिरेषतः । 'देहमढव्यतां चैव सम्यग्ज्ञाय तत्वतः ॥ ५८
आत्मदोषांश्च विद्गाय सबीनात्मनि संस्थितान्‌ । सदे हादुत्थितानाधां स्तथा विङ्गाय बाघ्वभान्‌ `
` पुनय उचुः-- । |
कानुत्पातभवान्दोषान्यद्यति ब्रह्मवित्तम \. एतं नः संशयं इत्लं बक्तुमरस्यशेषतः ॥ ५०
व्यास उाच-- * |

पञ्च दोषान्दिजा देहे पवदन्ति मनीण्णिः । पागे्ञाः कापिलाः सांर्याः भृणुध्व॑मुनिसत्तमाः
कामक्रोधौ मयं निद्रा पचमः श्वास उच्यते । एते दोषाः शरीरेषु दृश्यन्ते सवैदेहिनाम्‌ ॥ ५२
छिन्दन्ति क्ष॑मया कों कामं संकल्पवर्जनात्‌ । सखसंसेवनानिद्रामपरमादाद्धयं तथा ॥ ५३
छिन्दन्ति पथमं श्वासमसपाहारतया द्विजाः । गुणानुणशतेहात्वा दोषान्दोषश्षतैरपि ॥ ५४
हेत्नतुकतेधित्रैशित्रानिि्ञाय तखतः । अपां फेनोपमं लोकं विष्णोमोयाश्तैः कृतम्‌ ॥ ५५

+चिंत्रमित्तिपरतीकाशं न॑टसारमनथकम्‌ । तमःसं भ्रमितं द्रा वषेबुदबुदसंनिभम्‌ ॥ ५६
नाक्षपायं सुखाधानं नाशोत्तरप्रहाभयम्‌ । रजस्तमसि संपगरं पड द्विपमिवावशम्‌ ॥ ५७
सांख्य धिमा महापाङ्गस्त्यक््वा .लेहं प्रजातम्‌ । बनानङ्ेयेन सांख्येन व्यापिना रहता द्विजाः
राजसानशरुभान्न्धांस्तामसांश्च तथाविधान्‌ । पुणण्याश्र साचिकानगन्धान्स्पदेजान्देहसंभितान्‌ ॥
छिखाऽऽत्मङ्नानशस्रेण तपोदण्डन सत्तमाः । ततो दुःखादिकं घोरं चिन्ताशोकमहाद्रदम्‌ ॥ ६०

व्यापिपृ्युपहापोरं पहाभयमहोरगम्‌ । तमःकूमं रजोमीनं परज्ञया संतरन्त्युत ॥ ६१
स्टपडं जरादु स्पशद्रीपं द्विजोत्तमाः । कमोगाधंः सत्यतीरं" स्थितं व्रतमनीषिणः॥ ६२
हषेसंघमहावेगे नानारससमाङटम्‌ । नानाप्रीतिपहारलनं दुःखज्वरसमीरितम्‌ ॥ =. ६३.
शोकतृष्णामहावतं तीश्णग्याधिमहारुजमू । अस्थिसंधातसंयदं शेष्मयोगं द्विजोत्तमाः ॥ ६४
दानपुक्ताकरं घोरं शोणितोद्वारविद्रुमम्‌ । हसितोत्ष्टनिर्घोषं नानाह्ानसुदुष्करम्‌ ॥ ६५
रोदनाश्रमरक्षारं सङ्गयोगपरायणम्‌ं । पररग्ध्वा जन्परोको यं पुज्रबान्धवपत्तनम्‌ ॥ ६६
#अ्िसासूत्यम्ादं भाणयोगमयोमिभ्‌ । हन्दातुगामिनं कषीरं सबेभूतपयोदधिभ ॥ ६७
मोकषदरभविषयं बाडधायुखसागरमर्‌ । तरम्ति यतयः सिद्धा ज्ञानयोगेन चानघाः ॥ ६८

तीर्त्वा च दुस्तरं जन्म विशन्ति विमलं नभः । ततस्तान्पुतीञ्ज्ञात्वा सुया बहति रह्िमिभिः ॥
पग्मतन्तुबदा विय परहन्विषयान्दिजाः । तत्र तान्भबहो वायुः प्रतिग्ह्वाति चानघाः ॥ , ७०
बीतरागान्यतीन्सिद्धान्वीययुक्तांसतपोधनान्‌ । सृष्ष्मः शीतः सुगन्धश्च सुखस्परोथ भो दिनाः ॥
सप्तानां मरुतां भ्रष्टो रोकानाच्छि यः शुभान्‌.। स तान्वहति किषन्रा नभसः प्रमां गतिम्‌ ॥
तमो बहति लोकेशाव्रजसः परमां गतिम्‌ । रजो वहति विपेन्द्राः सखस्य परमां गतिम्‌ ॥ ७९
स्वं बहति शरद्धात्मा परं नारायणं ्भुम्‌ । भ्भुषेहति शुदात्माः परमात्मानमात्मना ॥ ७४
3

+ इदमर्धं नास्ति क. पुस्तके । # इत आरभ्य साधः श्येकः क. पस्तके न ।

१ क. ख. अहृवक्तम्यतां । २ क. "ते । पश्च विष्वैस्कतीरो वर्तन्ते । ख. 'ते । योगविध्यसकतौरो वर्तन्ते । ३ क.
व्योमपरं । * ख, चिन्ताभि" । ५ ख. 'सुखाघीनं 1 ९ क. ख. 'ख्परनिप्रा । ५ क. स. ज्ञान्स तानाह प्रजापतिः । भनेन
दोषान्तास्ये । ८ क. ख. "रं सत्यत्र । ९ क. स. म्‌ । पुनव जः । १० क. ख. ` ्रवधूचयत्परमर्‌ । ११ क. मू ।
वेदानुपायिमक्षी । १२ ग. मू । महेक्ष' । १३ ग. विषं वडवामुख" । १४ ख. भित्वा । १५ क, तमः । श, ततः।
१६ ख. तमो। । ।

( ,
५८० महामुनिभ्रीव्यासप्रणीतं-- [एकोनचलारिकादिततमोऽध्वायः ११८ ।

परमात्मानमासाच तद्रता यतयोऽपछाः । अमृतत्वाय कटपन्ते न निषर्तन्ति ष द्विजाः ॥ ७५
प्रमा सा गतिधिपा निदद्रानां महात्मनाम्‌ । सत्याजेवरतानां रै सवेभूतदयावताप्‌ ॥ ५६

पुनय उच

स्थानमुत्तममासाच् भगवन्तं स्थिरत्रताः । आजन्ममरणं वा ते' रमन्ते तत्र वान वा॥ ७७
यदत्र तथ्यं तं नो यथावदरक्तमहेति । त्वहते मानवं नान्यं भ्रमाम सत्तम ॥ ७८
मोक्षदोषो महानेष प्राप्य सिद्धि. गतारृषीन्‌ । यदि ततैव विज्ञाने वतन्ते यतयः परे ॥ ७९
तिलक्षणं धम परयाम प्रमं द्विजं । मप्रस्य हि परे जञाने कितु दुःखान्तरं भवेद्‌ ॥ ८०

व्यास उवाच- |

यथान्यायं मुनिश्रेष्ठाः पर्न पृष्टथ संकंटः । बुधानामपि संमोहः परभेऽसिन्पुनिसत्तमाः ॥ ८१
अत्रापि तच्छं परमं शुणुध्वं वचनं मम । बुद्धिश्च परमा य्न कपिलानां महात्मनाम्‌ ॥ ८२

इद्धियाण्यपि बुध्यन्ते स्वदेहं देहिनां द्विजाः । करणान्यात्मनस्तानि र्म परयन्ति तेस्तु सः ८३
आत्मना विपर्हणानि के एकुख्यसमानि तु । विनयन्ति न संदेहो बेरा इव महाण्रे ॥ ८४
इन्द्रिः सह सुप्तस्य देहिनी द्विजसत्तमाः । सृष्ष्मश्चरति सवेत्र नभसीव समीरणः ॥ ८५
स परयति यथान्यायं ' ` स्मृत्वा -स्पृशति चानघाः । बुध्यमानो यथापुवैमखिटेनेह भो द्विजाः ८६
इन्द्रियाणि ह सवांणि स्वे खे स्थने यथाविपि । अनीश्चत्वात्लीयन्ते सपो विषहता इब॥८७
इद्धियाणां तु सर्वेषां स्वस्थानेष्वेव सवेशः। आक्रम्य गतयः स्माव(श)रत्यात्मा न संशयः॥

सखस्य च गुणान्कृत्छान्रजसश्च गुणान्पुनः । गुणां च तमसः सबानुणान्बुद्धेश्च सत्तमाः ॥ ८९
गुणां मनसश्चापि नभसश्च गुणांस्तथा । गुणान्वायो सवेज्ञाः सेहनां ध गुणान्पुनः ॥ ९०
अपां गणास्तथा विप्राः पाथिवांश्च गुणानपि । सवौनेव गगेव्यांप्य कषितङ्गेषु द्विजोत्तमाः ॥ ९१
आत्मा चरति तरह कमणा च शुमीशुभे । शिष्या इवं महात्मानमिद्धियाणि च तं द्विना;९र
शकृति चाप्यतिक्रम्य शरुद्धं सुक्ष्म परात्परम्‌ । नारायणं महात्मानं निविकारं परात्परम्‌ ॥९३
विमुक्तं सर्वपापेभ्यः विष्टं च नामयम्‌ । परमात्मानमगुणं नितं तं च सत्तमाः ॥ ९४
रषं त्र मनो विधा इद्ियाणि च भो द्विजाः । आगच्छन्ति यथाकारं गुरोः संदेश्षकारिणः।॥
दाक्यं वाऽल्पेन कालेन शान्त अषि गुणांस्तथा। एवमुक्तेन विमेनद्राः. सांख्ययोगेन मोक्षिणीम्‌
सांरुद्रा विप्रा मष्टामाज्ञा गच्छन्ति परमां गतिम । ज्ञानेनानेन षिमेन््रस्तुर्यं ज्ञान. न षिद्यते९७
अत्र वः संक्षयो मा भूृज्ज्ानं सांख्यं फं मतम्‌ । अक्षरं ध्वमेवोक्तं पर ब्रह्म सनातनम ॥ ९८
अनादिमध्यनिधनं निद कते क्षाशवतम्‌ । कूटस्थं चैव निलयं चर यद्वदन्ति श्रमात्मकाः ॥ ,९९
यतः सर्वाः प्रवत॑न्ते सगैमरखयविक्रियाः । एषं शंसन्ति साज्ञेषु प्रवक्तारो महषयः ॥ १००
सवे विप्राश्च वेदाश्च तथा -सामविदो जनाः । ब्रह्मण्यं परमं देवमनन्तं परमाय्युतम्‌ ॥ १०१

न्न =-= => =-= -- {० न~ ~ एव 8 क

#+ एतदादि सार्धं श्रोकद्वयं ग. पुस्तके नास्ति ।

थ ए एक्का 1 ीराणिषाणणणीीणीणःीकी षि

ग. ते स्मरन्यत्र सदाऽ्नग्राः । य'। २ग. मोक्षलभो। ३ ख. ज । यक्यर्दिसापरं ज्ञानं फः) ४क, सख
त्र जायते हिमः ।५क. स्वदे) ६ ख. ददेहस्यःनिमोद्धि। ७ ख. सक्षमः। ८ क. ख. पापक्रमंहृतानि।९ क
नो व्याकटस्य तु । म्‌" । १० क. “माः । मनो भ्रमति । ११ ग. “यं स्पशान्ष्पृश्च ।* १२ क, गुणान्ग्याप्य । १३ ग
च याति । १४ ख. 'भान्गुणान्‌ । शिः । १५ क. 'इुभम्‌ । सि` । १६ क. ख. ददेहक्रा' । १७ क. न प्राप्तश्वाऽऽप्यु
ख. न प्राप प्राप्ता गुणात्मनाम्‌ । ए” । १८ ग. प्राप्ति गुणाना । ए । १९ कः ख, भू । इीतोष्णादि प्िज्य ग ।

[एकोनघत्वारिशृदुकषिलतमौऽध्यायः २४०] ब्रह्मपुराणम्‌ । ५८१

पराथयन्तश्च तं विभा वदन्ति गणवुद्धयः। सम्यगुक्तास्तथा थोगाः सांर्यौधामितदर्शनाः १०२

अगरतिस्तस्य विप्राः सांख्यं प्रातरिति श्चतिः । अभिज्ञानानि तस्याऽऽहुहान्ति मुनिसत्तमाः

द्विविधानि हि भूतानि पृथिव्यां द्विजसत्तमाः । अगम्यगम्यसंज्ञानि गम्यं तत्र विश्चिष्यते १०४
बानं महदे महतश्च विभा"वेदेषु सांस्येषु तथैव योगे ।

यश्चापि इष्टं विधिवत्पुराणे सांख्यागतं तन्निखिटं धनीन्द्राः ॥ १०५
यचचेतिहासेषु पत्य शं यथाथेशासेषु विरिष्म्‌ ।

नानं च रोके यदिहास्ति फिचित्सांख्यागतं तच्च महाप्रनीन्द्राः ॥ १०६
समस्तं परमं बरं च ज्ञानं. च मोक्षश्च यथावदुक्तम्‌ । |
तपांसि सृष्ष्माणि च यानि चैव सांख्ये यथावदिहितानि विप्रा; ॥ १०७
विपयैयं तस्य हितं सदैव गच्छन्ति सख्याः सततं सुखेन । ।
तांशापि सेधायें ततः कृताथाः पतन्ति विपराग्रतनेषु "भयः ॥ १०८
हित्वा च देहं पविश्चनित मोक्षं दिवोकसथापि च योगसांख्याः ।
` अतोऽपिकं तेऽभिरता महादं सांख्ये दिजा भो इह शिषएज्ञएे ॥ १०९
तेषां तु तियेगगमनं हि शं नाधो गतिः पापकृतां निवासः ।

न वा प्रधाना अपिते दिजातयो ये ङ्ञानमेतन्पुनयो न सक्ताः॥ . ११०
तांख्यं विषां परमं पुराणं मदहाणेवं विमलपुदारकान्तम्‌ ।

कृत्सं हि सांख्या मुनयो महात्मनारायणे धारयताप्रमेयम्‌ ॥ १११
एतन्पयोक्तं परमं हि तच्च नारायणाद्िश्वमिदं पराणम्‌ ।

स स्गकाे च करोति सग तेहारकाठे चँ हरेत भ्रयः ॥ ११२

इति श्रीमहापुराणे आदिन्राह्ये ग्यासक्ऋरषिपवादे सांरयविधिनिरूपणे नाभेकोनचत्वारिशद-
धिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २६९ ॥
आदितः शोकानां सपश्चङडाः-- १३४४५

अथ चत्वाशशिदधिकंद्विशततमोऽप्यायः |

मुनय उच
किं तदक्षरमित्यक्तं यस्माज्नाऽऽवतेते पुनः । शिखित्ततप्ररमित्युक्तं यस्मादावतेते पुनः ॥ १
` अक्षराक्षरयोग्य कि पृच्छामस्त्वां महामुने । उपलब्धुं मनिशरष् तस्वेन पुनिपंग ॥ २
त्वं हि ज्ञानविदां श्रेष्ठः पोच्यसे वेदपारगैः । ऋषिभिश्च महामागेयतिमिश्च महात्मभिः ॥ ३
तदेतच्छोतुमिच्छामस्त्वत्तः सर्वं महामते । न वृनिमधिगच्छामः कृण्वन्तो ऽपृतयुत्तमम्‌ ॥ ४
व्यास उवाच-
अन्न वो वर्णयिष्यामि इतिहासं पुरातनम्‌ । वसिष्ठस्य च संवादं कराल्जनक्स्य च ॥ ५
वसिष्ठं श्रष्ठमासीनमृषीणां , भास्करदतिम्‌ । पप्रच्छ जनको राजा ज्ञानं नेःश्ेयसं परम्‌ ॥ ६:
परमात्मनि शलमध्यात्मगतिनिश्वयम्‌ । मत्ावरुणिमासीनमभिवाद्य उृताञ्जछिः ॥ ७

१क्‌, -यः। हमथक्ताः। २ क. येगे। ३ क. “ट्याश्च जातः। ४क. ख. मतंदहिमु ।५ख. नित्रेषु यतान्ति
। ६ ग. साद्या । ७ ग. च तदत्तिभ ।

। ९

&८२ महामनिभ्रीव्यापप्रणीतं-- सला टशततमोऽाय १३८}

सच्छन्दं दकृतं चैव मधुरं चाप्यनुल्बणम्‌ । पप्रच्छपिवरं राजा कर।लजनफः पुरा ॥ ८
करालजनक उवाच- |
भगवञ्श्रोतुमिच्छामि परं ब्रह्म सनातनम्‌ । यासिमन्न पुनरर्थ प्राप्नुवन्ति मनीषिणः ॥ . ९

यञ्च तत््रमित्युक्तं यत्रेदं क्षरते जगत्‌ । यचाक्षरमिि भोक्तं शिवं क्ेममनामयम्‌ ॥ १०
वसिष्ट उवाच- |
धूयतां पृथिवीप्राख क्षरतीदं यथा जगत्‌ । यत्र क्षरति पूर्ण यावत्काटेन चाप्यथ ॥ ११
यनं द्रादशखाहक्षयं करप विद्धि चतुयुंगम्‌ । दशकटपश्चतावतेमहस्तद्राषह्मपुच्यते ॥ . १२
रा्रिश्रैतवती राजन्यस्यान्ते मतिबुध्यते । सृजलयनन्तकमाणि महान्तं भूतमग्रजम्‌ ॥ १३

` प्ूतिमन्तमपतात्मा विश्वं शंभुः स्वयंभुवः । कयत्रोत्पत्ति परवक्ष्यामि प्रूखतो नृपसत्तम ॥ १४

भणिमा रयिमा पातनिरीशानं जयोतिरग्ययमू । सवेतःपाणिपादान्तं सवेतोक्षिशिरोपुखम्‌ ॥ १५
सवेतःश्रतिमहटोके सवेमावृत्य तिष्ठति । दिरण्यगर्भो भगवानेष बुद्धिरिति स्तिः ॥ ` १६
महानिति च योगेषु *विरिञिरिति चाप्यथ । सांख्ये च पठ्यते शाश्चे नामभिबंहुधात्मकः ॥१७
विचित्ररूपो विश्वात्मा एकाक्षर इति स्मृतः । धृतमेकात्मकं येन इत्लं जेखोक्यमातमना ॥ १८
, तथेव बहुरूपतवाद्िश्वरूप इति धतः । एष वे विक्रियोपन्नः सृजत्यात्मानमत्मना ॥ १९
{प्रधानं तस्य संयोगादुत्पमरं सुमहत्पुरम्‌ । अहैकारं महातेजाः परजापतिनमरस्छृतम्‌ ॥ २०
अव्यक्ताग्यक्तिमापन्नं विच्यासरगं वदन्ति तम्‌ । महान्तं चाप्यहकारमविद्यासग एव च ॥ २१

अचरश्च चरश्रैव समुत्पन्नौ तथैकतः । विद्याऽविद्येति विख्याते श्रुतिक्नाज्ञानुचिन्तकैः ॥ २२

भूतसगेमदकारात्ततीयं विद्धि पाथिव । अरहकारेषु नृपते चतुथं विद्धि बेकृतम्‌ ॥ २३
वाथुरज्योतिरथाऽऽकाशमापोऽथ पृथि्री तथा । शब्दस्पर्ञो च रूपं च रसो गन्धस्तथैव च॥२४
एवं यगपदटत्ननं दशवगमसंश्षयम्‌ । पचमं विद्धि राजेन्द्र भोतिकं सगेमथेत्रत्‌ ॥ २५

श्रोत्रं त्वक्चक्षषी निहा प्राणमेव च पश्चमम्‌ । बाग्हस्ती चैव पादो च पायुं तथेव च ॥ २६
बुद्धीन्द्रियाणि चैतानि तथा कर्मन्दियौणि च । संभूतानीह युगपन्मनसा सह पाथिव ॥ २७

एषा तच्ंचतुधिशा सवीऽऽकरतिः प्रवतेते । यां ह्ञात्वा नाभिश्ञोचन्ति ब्राह्मणास्त्वद शिनः २८

एवमेततसमुत्यन्न त्रेलोक्यमिद मुत्तमम्‌ । वेदितव्यं नरश्रेष्ठ सदेव नरकाणरे ॥ २९
सयक्षभूतगन्धवे सकिनरमद्येरगे । #सचारणपिद्ाचे वै सदेवर्षिनिशाचरे ॥ ३०
सदं शकीटमरके प्रपएतिकृमिपूषके । शुनि श्वपाके चेणेये सचाण्डाठे सपुरकते ॥ ३१.

हस्त्यश्वखरशादंे स्के गवि चैव ईं । या च भूतिश्च यत्किचित्सवेत्रेतभिदश्चेनम्‌ ॥ ३२
जले भुवि तथाऽऽकाशञे नान्येति विनिश्चयः । स्थानं देहवतामासीदिव्येवमनुदुभम ॥ ३३

कृत्छमेताचतस्तात क्षरते व्यक्त सं हकः । अहन्यहनि भूतात्मा -यचवाप्षर इति स्मृत ॥ ३४
, * इदमर्धं ग. पुस्तके नास्ति। 1 इदमर्धं क. ग. पएस्तकयोनौरित। # इत आरभ्य गवि चैव हेयन्तं स. पुस्तके नास्ति ।

१ ग. `सु्षेत्रै । २ गं. प्रहतं। ३ क. स्प्रतः।४ग. विर हति।५ख. "यायलः ए ६ ख. "तेजा जातस्त
प्रजापतिः । अ" ७ ग. 'तिमदक्छर॑त। ८ क. ग. 'का्यक्तमाः। ९ ख. श्चैवय। वि १० क्वा प्रकृतित्रते ११.
कृतिषु व" । १२ ख. 'णेवात्‌ । सः । १३ क. “के कृपणे पशुचा" । १४ ख. "्डालपु" । १५ कै. ह । यश्च मूर्त च यु" ।
१६९ क, संज्ञितम्‌ । भ" । १५७ ख, त्मा तदक्षएमिति । १८ ग. भू | एतदक्षर' । |

[एकोनचतारादाभिमवनोऽयय ९५१) ब्रह्मपुराणम्‌ । ५८३
सतस्तत्परमित्युक्तं क्षरतीदं यथा जगत्‌ । जगन्मोहात्पकं चाऽऽहुरव्यक्ताशथक्तसं शकम्‌ ॥ ३५

महां्षाक्षरो निलयमेतत््षरविवजेनम्‌ । कथितं ते महाराज यस्मामाऽऽवतैते एनः ॥ = रे६
पञ्चविंशतिकोऽपरतैः स नियस्तच्वसं कं; । सखसंश्रयणात्तत्वं स्लमाहुमेनीषिणः ॥ . २७

यदमूतिः खजश्चकतं तन्यूतिमपिति्रति । चत्िशतिमो व्यक्तो हप्रतिः पशचरवि्कः॥ ३८
स एव हृदि सवासु पतिष्वातिष्ठताऽऽत्मवान । चेलयश्ेतनो निलयं सवेपरतिरमूतिमान्‌ ॥ ३९

सगेप्ररयधर्मेण स सर्मघरयात्मकः । गोचरे वैते निलयं निगणो गुणसंङितः ॥ ४०
एवमेष महात्मा च सर्गभरख्यकोटिकशः । -विकरुर्वाणः प्रकृतिमान्नामिमन्येत बुद्धिमान्‌ ॥ ५१
तमःसखरनोयुक्तस्तायु तासि योनिषु । रीयते प्रतिबुद्धत्वादबुद्धननसेवनात्‌ ॥ ४२

सहवासनिवासतीद्वालोऽदमिति मन्यते । योऽद न सोऽहमित्युक्तो गुणानेवानुषतेते ॥ ५३
तमसा तामसान्भावान्विविधान्तिपदयते । रजसा राजसांैवर साचिकान्सखसंभ्रयात्‌ ॥ ४४
्ठलोदितकृष्णानि. रूपाण्येतानि ग्रीणि तु । सर्वाण्येतानि रूपाणि जानीहि भडृतानि तु॥४५
तामस्ता निरयं यानित राजसा मानुषानथ साखिका देवलोकाय गच्छन्ति, सुखभागिनः ॥४६
निष्केवरेन पापेन तियैग्योनिमवाुयात्‌ । पुण्यपापेषु मादुष्यं पुण्यमात्रेण देवताः.॥ ` ४७
एवमव्यक्तविषयं मोक्षमाहुमेनीषिणः। पञ्चविंशतिमो योऽयं ब्ञानादेव पवतेते ॥ ४८
` इति श्रीमहाप्रागे आदिता वपिष्ठकराटजनकपवदे क्षराक्षरविचारनिरूपणं नाम॒
¦ चैत्वालिदादधिकद्विराततमोऽध्यायः ॥ २४० ॥
आदितः शोकानां सम्ड्ाः-- १२४९३

जौकचत्वाशिदिप्रयिकद्धिशततमोऽध्यायः। `

यकर्द एरक

वतिष्र उवाच-
एवमपतिबद्धतपीदुद्धमतुवते । देहादेहसदस्राणि तथा च न स भिद्यते ॥

र
तेरयग्योनिसहसेष कदा विदेवतास्वपि । उत्पद्यति तपोयोगाहुणेः सहं गुणक्षयात्‌ ॥ र्‌
लुष्यत्वाद्विवं याति देवो मानुष्यमेति च । मातुष्यान्निरयस्थानर्मालयं प्रतिपद्यते. ॥ ३
गेषकारो यथाऽऽत्मानं कीटः समभिरन्धति ! सूत्रत्तुगुणेनिलं तथाऽयमगुणो गुणैः ॥ ४
टूमेति च निदस्तासु तासि योनिषु" शीषरणेऽक्षिरोगे च दन्तमूले गलग्रहे ॥ ५
छोदरेऽतिसारे च गण्डमाराविचधिके । श्वितरकुषेऽपनिदग्धे च सिष्मापस्मारयोरपि ॥ ,. ६
नि चान्यानि दानि शषरयनि शरीरिणाम्‌ ।.उत्यद्यन्ते विचित्राणि तान्येवाऽऽत्माऽभिम-
पि ॥ ` , | ७
मिमानातिमानानां तैव सढृतान्यपि । एकवासाश्वतुबासाः शायी नित्यपधस्तथा ॥ ८
हुक्ञायी च तथा बीरासनगतस्तथा । वीरमासनमाकारे तथा शयनमेव च ॥ ९

~~~ णि नोहि भि

.१ ग. काव्या" । २ क. ग. 'वाग्रजो निः। ३ ख. ग, 'रनिदशैन' । * ख. तिमो मू॥ ५ ग. विष्णोः।६ क.
को ग्य ¦ ७ ख. नन्‌ । अयता ८ क. एष एव म॑ । ९ क. "त्वा्तनाह। ख. ` तान्नान्योऽहं । ।१० ग. प्रकृतानि ।
। ग, श्य क्षरमाः। ` २ ख. ^त्ाददुद्धिरेष प्रव । १२ क, द्‌ युगक्ष । १४ ग. "मानष्यं प्र । १५ ख, "मिगच्छति 1

। १६ ख. “ब दुवः । |

५८४ महामुनिभरीन्यासभणीतं -कचलाशदधिसद्विशततमोऽध्ायः २४१]

इष्टकाप्रस्तरे चेवं चक्रकपस्तरे तथा । भरमपरस्तरशायी च भूपिशय्यानुरेपनः ॥ ` १०
वीरस्थानाम्बुपाके च शयनं फलकेषु च। विविधासु च शयासु एलगान्ितामु च॥ ११.
उद्याने खललपने तु क्षोमढृष्णाजिनान्वितैः । मणिवारपरीधानो व्याप्रचमैपरिष्छदः ॥ . १२
सिहवर्पपरीधानः पैटषासास्तयैव च । फलकं (१) परिधानधर््था कटक्वज्ञश्कू ॥ १३
करेकवसनशवैव चीरवासास्तथव च । वक्ञाणि, चान्यानि बदून्यभिमलय च बुद्धिमान्‌ ॥ १४
भोजनानि विचित्राणि रत्नानि भिविधानि च । एकरात्रान्तराशित्वमेककारिकभोजनेम्‌ ।॥ १५

चतुथोषटमकौटं च षष्टकालिकमेत्र च । षटात्रमोजनधरैव तथा चाष्टाहभोजनः ॥ . १६
मासोपवासी पलाशी फलाहारस्तयैव च । वायुर्म्तश्च पिण्याकदपिगोमयभोजनः ॥ .१७
गोमूत्रभोजनशैव काशपष्पाश्नस्तथा । रोकरभोजनशैव तथा चान्येन परतैयन्‌,॥ १८

वतंयन्दी णेपणेशअरकीणैफर मोजनः । विविधानि च डच्छाणि सेवते सिद्धिकाह्या ॥ १९
चान्द्रायणानि विधिवलिङ्गानि विधानि च । चातुराश्रम्पयुक्तानि' पर्माधमांभ्रयाण्यपि ॥२०
उपाश्रयानप्यपरान्पासण्डान्विषिधानपि । विविक्ताश शिलाछायास्तथा भस्तवणानि.च ॥ २१
पुिनानि विविक्तानि विविधानि वनानि च । काननेषु विविक्ताश्च शैलानां महतीगशः ॥२२
नियमान्विविधांशापि विधानि तपांसि च। यत्वं विविधाकारान्विद्याश्च विविधास्तथा २१
वणिक्पथं द्विजपषत्रवेरयश्द्रा स्तथैव च । दानं च विविधाकारं दूीनान्धढ़पणादिषु ॥ . २४
अभिर्मन्येत संधातुं तथेव विविधान्गुणान्‌ । सच रजस्तमथव धमो काम एव चं ॥ २५
भ्रकृलयाऽऽत्मानमेवाऽऽत्मा एष प्रविभत्युत । स्वाहाकारवषट्कारी खंपाकारनमस्तिये ॥ २६.
यजनाध्ययने दानं तथैवाऽऽहुः प्रतिग्रहम्‌ । याजनाध्यापने चेष तथाऽन्यदपि किंचन ॥ २७

जन्मए्युवरिषानेन तथा विकशसनेन च । शुभाञुभभयं स्मेतदाहुः सनातनम्‌ ॥ २८
परकृतिः इरूते देवी भयं प्रलयमेव च । दिवसान्ते गुणानेतानतील्येको ऽवतिष्ठते ॥ २९

ररिमिजालमिषाऽऽदिलयस्तत्कालं सनियच्छति । एवमेवैष तत्सव क्रीडायेमभिमन्यते ॥, ३०
आत्मरूपगुणानेतान्विषिधान्हूदयप्रियान्‌ । एवमेतां प्ङ्वाणः सगपरयधमिणीम्‌ ॥ ११
क्रियां क्रियापथे रक्तक्षिगृणस्िगृणाधिपः । क्रियाक्रियापथोपेतस्तथा तादिति मन्यते ॥ ३२
कृत्या रवैमेबेदं जगदन्धीटृतं विभो । रजसा तमपा चैव व्याप्तं सवेमनेकधा ॥ ३३
एवं ददरान्यतीतानि मम वतैन्ति निशः । मत्त एतानि जायन्ते प्रलये यान्ति मामपि ॥ ३१
निर्ततव्याण्ययैतानि सर्वाणीति नराधिप । मन्यते पकदधि्ात्तयैवसुदतान्यपि ॥ ३५
भोक्तव्यानि ममेतानि देवलोकगतेन वै । दैव वेनं भोकष्यापि धुभाशमफलोदयम्‌ ॥ ३९
सुखमेवं तु कतेव्यं सकृत्कृत्वा सुखं मम । यावदेव तु मे सौख्यं जात्यां जात्यां भविष्यति १७
भविष्यति न मे वुःखं ठृतेनेहाप्यनन्तकम्‌ । सुखदुःखं हि.मानुष्यं निरये चापि मजनभू्‌॥ ३८
निरया्लापि मानुष्यं कारेनेष्याम्यहं पुनः । भनुष्यतवाज्च देवत्वं देवत्वात्पौरषं एनः ॥ २९
मतुष्यत्वाश्च निरयं पर्ायेणोपगच्छति । एष एवं द्िजातीनामात्मा षै स रुगै्ैतः॥

4 क. "व कुशस्य भ्र। २ ग. “तः । शाकिवानप ३ स. पटा" * स. तथोदकरु्व" ५ ख. *कालथच ष) ६ ठं
'मक्षोऽन्ुपि' । ७ क. “नि वणेधमाश्र। ८ क. "मन्य तु सं" । ख. "मन्यवसं । ९ क. च । स कृलाऽऽत्मा* 1 १०३
च. “जटपुनः । स्वाः । ११ स. ग. करियापयम्‌ । १२ क. भमि पापपुण्यफः। १३ ग. "दुःसे हि। १४ क, नफं
१५ ग. %ति। य एतं वेति नित्यं षै निरासाऽऽत्मगु"। ` |

[द्विवलारिशदभिकदविशततमोऽप्यायः९ ४२] इह्मपराणम्‌ | ५८५

तेन देवमतुष्येषु निरयं चोपपथते । ममत्वेनाऽतो नित्यं तत्रैव परिवतेते ॥ ४१
सशकोटिसहस्चाणि प्रणान्तासु पतिषु । य एवं रते कमे शुभाहुभमफलत्मकम्‌ ॥ =. ४२.
स एवं फरमाभोति भिषु लोकेषु एतिमान्‌ । परकृतिः कुरुते कम धुभाश्रुभफलात्मकम्‌ ॥ ४?
शरकृतिश्च तथाऽऽभरोवि ्रिषु ४9 का्गा । तिर्यग्योनिमनुष्यत्वे देवरोके तथवै च ॥ ४४
्रीणि स्थानानि चैतानि जानीयासरकृताने ह । अलिङ्गमृतित्वाच् लिग्ैरप्यनुमीयते ॥ ४५
तयैव पौरुषे लिङ्गमनुमानाद्धि मन्यते । स शिङ्गान्तरमासा्य पढ़ते सिङ्गमव्रणम्‌ ॥ ४६
वरणदराराण्यपिष्ठाय कमाण्यात्माने मन्यते । भत्रादीनि तु सवाणि पञ्च करमन्द्ियाण्यय ॥ ४७
रागादीनि भवतन्त गुगेष्विह गुणैः सहः। अहमेतानि वे कुमेन्ममेतानीन्दियाणि ह ॥ ` ४८
निरिन्द्रियो हि मन्येत व्रणवानस्मि नित्रंणः। अलिङ्गो लिङ्गपात्मानमकाटं कामात्मनः ॥ ४९

असखं सस्दमात्मानममृतं गृतमात्मनः 1 अमृत्यु मृत्युमात्मानमचरं चरमात्मनः ॥ ५०
अस्र षे्रमात्पानमसङ्गं सङ्गमात्मनः । अतत तच्छमात्मानमभवं भवमात्मनः॥ ५१
अक्षरं क्षरमात्मानमदुद्धत्वाद्धि मन्यते । एवमप्रतिबुद्धत्ाद बुद्ध जनप्तेवनात्‌ ॥ ५३
सशकोटिसहन्नाणि पतनान्तानि गच्छति" । जन्मान्तरसहस्नाणि मरणान्तानि गच्छति ॥ ५३.
तिर्यग्योनिषनुष्यत्वे देवरोके तथैव च । चन्द्रमा इव कीशानां पुनस्तत्र सहस्रशः ॥ = ५४

| नीयतेऽप्तिबुद्धत्वादेवमेव कुवुद्धिषान्‌ । कंखा पञ्चदशी योनिस्तद्धाम ईति प॑ल्यते॥ ५५

नित्यमेव विजानीहि सोमं षै षोडेशां शकैः 1 कंखया-जायतेऽजसं एनः पुनरबुद्धिमान्‌ ॥ ५६
धीमांशायं न भवति नृप एषं हि जपते । षोडशी तु कला सृक्मा स सोप उपथायेताष्‌ ॥५५
ने तुपयुश्यते देवेदेवानपि युनाक्ते सः । ममर षपयित्वा तु जायते टेपसत्तम ॥
्टृतेकञिगुणायास्तु स एव त्रिगुणो भवेत्‌ ॥ | ।

| इति श्रीमहापुराणे आदि त्रीहये वपिष्ठकराटननक्तवाद एकचत्वारि-

दादधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २४१ ॥ `
आदितः शोकानां समष्ङ्ाः-- १२५५ ;
अथं द्विचतवारिशिदधिकद्विशततमोऽध्यायः |

[अर

जनक उवाच- ॥
अक्षरप्रयोरेष दयोः संवन्ध इष्यते । लीपुंसयोवौ संबन्धः स वै पुरुष “उच्यते ॥ शै
` ऋते तु परुषं नेह ज्ञी गभौन्धारयत्युतत । ऋते छि न पुरुषो रूपं निरबतैते तथा ॥
अन्योन्यस्याभिसंबन्धादन्योन्यगुणसं श्रयात्‌ । रूपं निर्र्तयेदेतदेवं सवीसु योनिषु ॥
रत्यर्थमतिसंयोगादन्योन्यनुणसंभरयात्‌ । ऋतौ निषेतेे स्प तदरशष्यामि निददनम्‌ ॥
कन

ष्ट «४ „8

यटि

३ग^ति। धान्ना धामत।४क. लोकानां । ५ग. कठाः ।
शदक्ालमक्रम्‌ । क ग. "डशीं कलाम्‌ । क । १० क. कला
। १२ क. न भूयश्वेज्य" । १३ ग,

१ स. मू । प्रोणान्द्रारा । २ क. ग. कमेणाऽऽत्म ।
६ ख ग. दष । ७ ख. पथते । ८ स. ग. 'मेतद्विजा । ^ क. |

` -वच्चदशी तेजस्ते पुनश्च कुषः । ११ ग. “न्‌ । धाम तस््योपयुज्ञन्ति ५८.१५ तुजा" । १९. ।
द्विगुणो । १४ ग. श्योर्मगवन्स॑मन्धस्तु तदुच्य । १५ क. पः प्रतिनिवततते । अः । १६ खः शु । गलय्थानमिसषं 4

रि

५८६ महायूनिश्रीव्यासपण्ितं- [द्विवत्वारिशिदधिकद्विशततमो ऽध्यायः९२४]
ये गुणाः पुरुषस्येह ये च मातुरगुणास्तथा । अस्थि लाय च मजा च॑ जामीमः पिदृतो दिज॥९

त्वपां सषोणितं चेति मातृजान्यनुशुशरुम । एवमेतद्टिजश्रषए बेदश्ाश्ेषु पठ्यते ॥ ६
परमाणं यचच वेदोक्तं शाल्ञोक्तं यच पद्यते । बेदश्ाल्लपमाणं च प्रमाणं तत्सनातनम्‌ ॥ ` ७
एवमेवाभिसंबन्धो नियं प्कृतिपृरुषां । यश्चापि भगवंस्वस्मान्मोक्षर्मो न विधते ॥ ८

अथवाऽनन्तरछृतं किंचिदेव निदशेनम्‌ । तन्ममाऽऽचक्ष्व तत्वेन प्रत्यक्षो हसि स्मदा ॥ ९
प्रोक्षकामा वयं चापि काडक्नामो यदनामयम्‌ । अजेयमजरं नित्यमतीन्दियमनीश्वरम्‌ ॥. १०.
वसिष्ठ उवाच-

यदेतदुक्तं भवता वेद शास्लनिदशेनम्‌ । एवमेतर्थो वक्ष्ये तखग्राही यथा भवान्‌ ॥ ११
धायते हि त्वया प्रेन्थ उभयोर्ेदशाख्लयोः । न च ग्रन्थस्य तच्वज्नो यथातत्त नरेश्वर ॥ १२
थो हि वेदे च शास्रे च ग्रन्थधारणतत्परः। न च ग्रम्थाथंतचङ्गस्तस्य तद्धारणं दथा ॥ १३
भारं स वहते तस्य प्रन्थस्याथं न वेत्ति यः । यस्तु प्रन्थाथेत्क्षो नास्य ग्रन्थागमो था ॥ १४
ग्रन्थस्यार्थं स पृषएस्तु मादृशो वक्तमहेति । यथात्ाभिगमनादर्थं तस्य स विन्दति॥ . १५
न यः समुत्सुकः कशिद्धन्थार्थं स्थूटबुदधिमान्‌ । स कथं मन्द विज्ञानो ग्रन्थं वक्ष्यति निर्णयात्‌
अज्ञात्वा प्रन्थतखानि वादं यः कुरते नरः । लोभाद्राऽप्यथवौ दम्भास्स पापी नरकं व्रनेप्‌॥
निणंयं चापि च्द््राःमा न तद्रकष्यति तखतः। सोऽपीहास्याथतन्ञो यस्मान्नेवाऽऽत्मवानपि।॥
तस्माच शृण राजेन्द्र यथतदनुटहयते । यथा तन्पेन सांख्यध-योगेषु च महात्मसु ॥ १९
यदेव योगाः परयन्ति सांख्यं तदनुगम्यते । एकं सांख्यं चै योगं च यः परयति स बद्धिमान्‌
त्व्छांसं रुधिरं मेदः पित्तं मञ्जाऽस्थि स्लायु च । एतदंन्दियके तात यद्धवानित्थमात्थ माम्‌ ॥
्रव्याद्रग्यस्य निवैत्तिरिन्द्ियादिद्धियं तथा । देहादेहमवामोति बीजाद्वीजं तथैव च॥ २२
निरिद्धियस्य बीजस्य नि्रेव्यस्यापि दे्िनिः । कथं गुणा भविष्थनिति निगुगलान्महात्मनः २३
गणा गुणेषु जायन्ते तत्रैव विरमन्ति च" एवं गुणाः प्रकृतिजा जायन्ते न च यान्ति च ॥ २४
त्व्सं रुधिरं मेदः पित्तं मञ्जाऽस्थि स्ञायु च । अष्टौ तान्यथ शुक्रेण जानीहि भराकृतेन वे ॥

पमा्रैवापुमां धैव स्ीलिङ्गं पाङ स्मृतम्‌ । वायुरेष पुमांथेव रस इत्यभिधीयते ॥ २६
अलिङ्गा पकृतिरिङ्ेशपलभ्यति साऽऽतमजैः । यथा पुष्पपंछे्ित्यं + सूरत चापरतेयस्तथां ॥. २७
एवमप्यनुमानेन स शिङ्गमुपरभ्यते । पश्चविशतिकस्तात रिङ्गेषु नियतार्त्पकः ॥ ` २८
अनादिनिधनोऽनन्तः सवेदशैनकेवटः । केवलं त्वमिमानित्वा्ुणेषु गुण उच्यते ॥ २९
गुणा गुणवतः सन्ति निगुंणस्य कृतो गुणाः । तस्मादेवं विजानन्ति येः जना गुणद्षिनः॥ ३० `
` यद्‌ त्वेष गुणानेतान्पाकृतानभिमन्यते । तदा स गुणवानेव' गुणभेदान्पपर्यति ॥ ३१.

यत्तदूबद्धः परं प्राहुः सांर्ययोगं च सवैर्घः । बुध्यमानं महापाह्नाः परबुदधपरिवनेनात्‌ ॥ ३२

% अयं रेको ग. पुस्तके नास्ति । + इत आरभ्याग्रे श्रकृतिं प्रस्रवासिकाम्‌ दइयेतःपयन्तं श्रुथितं ख. पुस्तके ।
न व

१क.च यातिनःपिः। २ ग. श्धमौन्न विः। ३ क. अन्यद्राऽ्नः ( ४ क. श्या तद्वै जन्म गृहणाति चेतनः ।

धा" । ग. "था तद्वै तच गहणायथा । ५ क. दथ) 4 क. "ते । याथातथ्येन । ७ ग, स्वैस्तदभिकथ्यते । ८ क
जायन्ते । ९ क, ख. हाभम्‌ । १० क. रेत । ११.क. “ध उपः ।१२ग. "ति चाऽऽ । १३ ग. "त्मकम्‌। अ".
१४ ग. "वनम्‌ । के" { १५ क. "लं बलवानीशगे",। १६ क. शरणेषु कू, 4 १७ ग. “व परमेनाबप । १८ ग, शन

` ग्रबुद्धिमान्महाप्रा्ञः प्र | ` ८ ^

दविचत्वारिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः२४ १ बरह्मदुराणम्‌ । ` . ` ५८७.
अपरुद्धं यथा व्यक्तं सगुणे; माहुरीश्वरम्‌ । निगुण चेश्वरं नित्यमधिष्ठातारमेव च.॥. ३९
कृतेश्च गुणानां च पंशचविशतिकं बुधाः । सांख्ययोगे च कुरा ह्यन्ते परमेषिणः ॥ ` ३४
क््यदा भबुद्धमव्यक्तमषस्थात(पोननी(मी)रवः । बुध्यमानं न बुध्यन्तेऽबगच्छन्ति सभं तदा ३५

` एतभिदशेने सम्धङ्न सम्यगनुदशेनम्‌ । बुध्यमानं प्रबुध्यन्ते द्वाभ्यां पृथगरिदम ॥ ३६
परस्परेणेतदुक्तं क्षरक्षरनिदशेनम्‌ । एकत्वम्॑षरं माहुनीनालवं कषरमुच्यते ॥ ,३७
पञ्चाविंतिनिष्ठोऽयं तदा सम्यक्परचक्षते । एकत्वद शनं चास्य नानात्वं चास्र दशनम्‌ ॥ ३८
तखवित्तखयोरेव पथगेतसिदशेनम्‌,। पश्चविशतिभिस्तसंः तखमाहुमेनीषिणः ॥ ३९
+निसतखं पञ्चविंशस्य परमाहु्मनी षिणः । बैज्यस्य धज्य॑माचारं तचं तखात्सनातनम्‌ ॥ ४०

करालजनक उवाच-- „` सि,
नानात्वैकत्वापित्युक्त स्वयैतद्धिजसत्तम । पदयतस्तद्धि संदिग्धमेतयोतं निद शेनम्‌ ॥ ४१.
तेथा बैद्धपरबुद्ध्यां बुध्यमानस्य चानघ । स्थखबुद्धा न्‌ पश्यामि. तमेत संशयः ॥ ४२
` अक्षरक्षरयोरुक्तं त्मा यदपि कारणम्‌ । तदप्यस्थिरबुद्धितात्पनष्टमिव मैऽनघ ॥. . ४१

तदेतच्छोतुमिच्छामि ननासैकत्वददीनम्‌ । ददं चेवानिरुदधं च बुध्यमानं च तच्छतः `॥ "४४
वि्याविये च भगवमक्षरं क्षरमेव च । सांख्ययोग चं कृत्स्नेन | बद्धाबुद्धि पृथक्पृथक्‌ ॥ ` ४५
, ` "वसिष्ठ उवाच-- ` \ ~ |
हन्त ते संमबकष्यामि यदेतदनुपृच्छसि । योगङृलं महाराज पृथगेव णुष्व मे ॥ ५६
योगकृत्यं तु योगानां ध्यानमेव परं बलम्‌ । तत्रापि द्विभिधं ध्यानमाहुवि्याविदो जनाः ॥४७
एकाग्रता च मनसः प्राणायापस्तयैव च , प्राणायामस्तु सगुणो निगुणो मानसस्तथा ॥ ४८
` पत्रोरगे पुरीषे च भोजने च्‌ नराधिप.) । द्विकालं नोपभरज्ञीत्‌ रेषे भुज्जीत तपरः ॥ ४९
इन्दियाणीन्दियारथेभ्यो निवत्यं मनसा मुनिः । दशद्ादकाभिर्बाऽप्रि चतुर्बिशात्परं यतः ॥ ५०
स चोदनामिर्मतिमानाऽऽत्मानं चोदयेदथ । तिष्ठल्पनेरं तं तु यत्तदुक्तं मनीषिभिः ॥ ५१
विश्वात्मा सततं जेय इत्येवमनुशुश्वुम । द्रव्यं ह्हीनमनसो नान्यथेति विनिश्चयः ॥ ५२
विपुक्तः सर्वसङ्गेभ्यो ठष्वाहारो जितेन्द्रियः । पूर्वतरे परार्थे च धौरयीत मनो हदि ॥ ५३
स्थियदतयेद्धियप्रामं मनसा मिथिलेश्वर । मनो बुद्धया स्थिरं कृत्वा पाषाण इव निश्चलः ॥५४
स्थाणव्रचचाप्यकृष्प्यः स्याहारवचापि निथलः । उद्या विधिविधानहस्तंतो युक्तं पचक्षते ॥ ५५
न शणोति न चाऽञ््राति नं च प्यति कंचन । न च स्पश विजानाति न च संकृलपते मनः

न चपि मन्यते किचिन्न च ध्ये फाषटवत्‌ । तदा परङृतिमापन्नं युक्तमाहुमेनीषि्णँः ॥ ५७

कायाय यी

% इदमर्धं ग. पुष्तके नारित । + इदमधं क. पुस्तके नास्ति ।.

-~-~-------~ ~~~ = ०-००-७ 1

१ श्मानेन। रग, न्ते नग । ३ ग. मतं। ४ ग. “्यग््रन्धदशेनद"। ५ ग. "तिपिष्णोऽयं । ६ ग. तद्र
निस्तत्वः । ५ ग. वर्गस्य । ८ ग. वगेमात्मौनं त । ९ क. बुद्धं प्र ।१० कं. वात्मा बु । ११ग. "म्‌ । बुद्ध"जह्-
. बुद्धंचदुः | १२ क. च पांख्येन पथकत्वेन पृथक्स्थितिः । वग ५३ क. यंतु योन ध्यानः । १४क. णि तद्िधवाश्

क, । १५ कृ. "यामः सस्तगु" । १६ क. त्वतः । १७ क. पि पवश । १८ क. रंत । संवादाशषेभे । १९ क,
क्रतवे तु । २० क. ह्यदीनिः । २१ क. रघुवागभि"। २२ क. वाचयित्वा । २३ क. निदं । ३४ ग. न रस्यति न प्यति ।
२५ क, चमिमः । २६ ग. बुध्यति । २७ ग. “णः । निवाते हि ।

५८८ पहापनिभीम्यासमणीते --द्िलारशदधििशततमोऽधया ५२४१]

न भाति हि यथा 'दीपो दीपरिस्तदरष दयते । निशिङ्गाधशोर्ध्वं च तियैरगतिमवाप्यात्‌ ॥५८
तदा तंबुपपसरश्च यस्मिन्दृष्टे च कथ्यंते । हृदयस्थो ऽन्तरात्मेति हेयो ब्ञस्सातं पद्विधैः ॥ ` ५९
निश्ेम इव सक्षाधिरादिप्य इव रद्मिवान्‌१ वैथ॒तोऽप्रिरिवाऽऽकाशे पक््यत्यात्मानमात्मानि॥ ६०.
यँ परयन्ति महात्मानो शतिपनतो मनीषिणः । ब्राह्मणा ब्रह्मयोनिस्था हयोनिपयतात्मकम्‌ ६१

तदेबाऽऽहुरणुभ्योऽणु तन्महद्धो महत्तरम्‌ । सभत्र सवेमूतेषु धुं तिष्ठन दृष्यते ॥ ६२
ुद्धिद्रग्येण दृश्येन मनोदीपेन रोकडकत्‌ । महतस्तमसस्तात पारे तिषटन्ै तामसः ॥ ६३
तमसो दर इत्युक्तस्त्तेदपारगेः । रिपरो विमतशरैव निर्खिकोऽलिङ्गसंश्रकः ॥ ६४

यःग एष हि शोकानां किमन्य्योगल रणम्‌ । एवं परवैन्पपर्दयेते आत्मानमजरं परम्‌ ॥ ६५
योगद्शंनमेतावदुक्तं ते तंरवतो पया । सांख्यज्ञानं परवष्यामि परिसख्यानिदीनम्‌ ॥ ६६ .
अव्यक्तमाहुः प्रख्यां परां प्ऱृतिमात्मनः । तस्मान्महत्समुत्पन्नं दितीयं राजसत्तम ॥ ६७
अहकारस्तु ७०४ । तीय इति नः शतम्‌ । पचभतान्यहकारादाहुः सांख्यात्मदरशिनः ॥ ६८
एताः प्रकृतयस्त्वष्टो विकाराश्चापि षाडश्च | पञ्च चेव विशेषाश्च तथा प्श्ेद्धियाणि च॥ ६९ `
एतावदेव तानां सां ख्यमाहमेनीषिणः । सांख्ये सांख्यिधानङ्ञा नित्यं सांख्यपये स्थिताः

यस्माद्रदभिजायेत तत्तत्रैव प्रलीयते । छीयन्ते प्रतिलोमानि ग्न्त चान्तरात्मना ॥. . ७१
आनलोम्येन जायन्ते रीयन्ते प्रतिरोमतः । गणा गुणेष सततं सागरस्यामया यथा.॥ ` ५७२
सगप्रय एतावान्धहतेरैपसत्तम । एकत्वं खये -चास्य बहुत्वं च तथा छनि ॥ ` ७३
एवमेव च राजेन्द्र विदेय त्ानकोपेदेः । अधिष्ठातारमग्यक्तमस्याप्येतभिदशेनम्‌ ॥ ७४
एकत्वं च बत्य च भकृतेरमुतखवान्‌ । एकतरं प्रलये चास्य बहुत्वं च प्रवतंनात्‌ ॥ ` ७५

बहुधाऽऽत्मा प्रङुबीत प्रकृति प्रसवास्पिकाम्‌ । तच क्षेत्रं महानात्मा पश्चविशोऽधितिष्ठति ॥ ७६
अधिषातेति राजेनद्र भोच्यते यतिसक्तमैः। अधिषटठानादधिष्ठाता क्त्राणामिति नः श्रुतम्‌ ॥ ७७ `
पत्र जानाति चाव्यक्तं क्षेत्रज इति चोच्यते । अग्यक्तिके पुरे शेते पुरुषश्चेति कथ्यते ॥ ७८
अन्यदेव च क्षेत्रं स्यादन्यः सत्र उच्यते । कषेत्रमन्यक्त 'दत्युक्तं प्नातारं पश्चविरकम्‌ ॥ ५७९
अन्यदेव च ह्वानं स्यादन्यज्जेयं तदुच्यते । ज्ानमग्यक्तमित्युक्तं ्ेयो वे पञ्चविंशकः || ८०
अव्यक्तं सेत्रमित्यक्तं तथा स्यं तथेश्वरम्‌ ५ अनीश्वरमत्खं च तसं तत्पश्चर्धिश्षकम्‌ ॥ ८१
+सांख्यदृश्षनमेतावत्परिसंख्या न विधते । संख्या प्रकुरूते चैव प्रकृतिं च भव््यते ॥ . ८२
चत्वारिंशचतुविशत्रतिसंख्याय त्सतः । संख्या सष्॑टृतया तु निस्तखः पञ्च्धिशकः ॥. ८३ `
पञ्चविरत्द्ात्मा बुध्यमानं इति श्चैतः । यदा बुध्यति आत्मानं तदा भवति केवलः ॥ . ८४
` सम्यग्दशनमेतावद्धा भितं तव त्तः । एवमेतद्विनानन्तः साम्यतां प्रतियान्त्युत ॥ ८५ `

ककण का = ममन म आ

# इत उत्तरम्‌ “यथा मस्स्यो श्भिज्ञानात्‌ येत त्पयन्तं त्रुटितं क. पुस्तके । + इदम ख. पुस्तकं नास्ति ।

न न अककण क

© दिरग्ये श

१ ग. दीप्यदीप्तो दपः प्रट। २ क.दिद्श्येत मानादि येन तष्ठोकवेकृत॑म्‌ । म । ग. "दिव्ये ३ क. “्रनामयः ।
त“ । ४ क. पौगाना। ५ क. सांख्ययोगं। ६ ग. प्रकृति । ७ ग. 'तिवादिनः। ८ क. सांष्यविक्ारदाः। ए। «ग
सज्यन्ते । १० क, प्रीतये । ११ क. "थाऽस्य तत्‌। ए1 १२ क. तच्वक्षे'। १२ क. ख. "्तंहेयो वै प्र्विङकः।।
अः । १४ क. ख. "क्तं तथावे। १५ ख. तनत्वमेक्रर्वि" १५ ग. प्रचक्षते। १७, "लप्रशया निः । १८ ग. बग्या
यो ¶*।१९ ख, स्मतः । २० ग. केवटम्‌ 1.

[त्रिबलञारिशदधिकदविशततमोऽध्वायः २४३] ` ब्रह्मपुराणम्‌ ।

५८९
सम्यङ्निदशेनं नाम मतैयक्षं ्रकृतेस्तथा । गुणवसाययेतानि निरपणेभ्यस्तथा भवेत्‌ ॥ ८६
न त्वेवं बतेमानानामादरततिवैतते एनः 1 विधते क्षरभावशव न परस्परमग्ययम्‌ ॥ ८७

पहयन्त्यमतयो ये न सम्यक्तेषु च दशनम्‌ । ते व्याक्तं परतिपयनत पुनः पुनररिंदम ॥ ८८
सवमेतद्िनानन्ती न सवस्य मबोधनात्‌ । व्यक्तता भूविष्यन्ति वयक्तसैवोतुबतनात्‌ ॥ ८९
सवेमव्यक्तमित्युक्तमसवेः पञचयिशकः । य एवमभिजानन्ति न भयं तेषु विय ॥ ९०
इति श्रीमहापुराणे आदित्ाह्य वतिष्ठकरालजनकसंवादे द्विचत्वास्िदभिक- |
द्विशततमोऽध्यायः ॥ २४२ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- १३६४१

अथ त्िचत्वारिशदपिकद्विशततमोऽध्यायः |

वसिष्ठ उवाच--. ४. ॐ | |
सांख्यद शेनमेतावदुक्तं ते वृपसत्तम । विद्याषिव्रे चिदानीं मे त्वं निषोधानुपूर्मश्षः ॥ ` १
अभेदपांहुरव्यक्तं सगेपरलयध्भिणः । सगेपलय. इत्युक्तं विद्याविदे च विक्षकः ॥ २
परस्परस्य भिद्या वे तन्निोधानुपूवशः । यथोक्त पृषिभिस्तात सां स्यस्थातिनिदर्शनम्‌ ॥ >
कर्मेन्द्रियाणां सर्वेषां विद्या वृद्धाद्धियं स्शृतम्‌ । बुद्धीन्दियाणां च तथा विशेषा इति नः शचेतम्‌

विषयाणां मनस्तेषां विद्यामाहूभेनीषिणः । मनसः पश्च रतानि व्रि इत्यमिचक्षते ॥ ५

अहंकारस्तु भरतानां पञ्चानां नात्र संशयः । अर्हकारस्तथा तिद्रा बुद्धिर्मया नरेश्वर ॥ ६
बुद्ध्या प्रकृतिरव्यक्तं तच्वानां परमेश्वरः । त्रिया जेया नभर मिधिश्च परमः स्मृत ॥ „७.

` अव्यक्तेमपरं मादुधिद्या वै पथविंशंकः । स्ैस्य सवेपित्यु्त जेयङ्गानस्य पारगः ॥ ८.
्ानमव्यक्तमिल्युक्तं यवे पवविशकम्‌ । तयेव ज्ञानमव्यक्तं विज्ञाता पिशकः ॥ ९

विध्ाविद्े तु तन्वेन मयोक्ते वै विशेषतः । अक्षरं च क्षरं चैव यदुक्तं तज्नि्रोधमे॥ १०
च्‌ $ [® 9 ®
उभापरेतौ क्षरावुक्तौ उभावेतावन(थाक्षरो । कारणं तु प्रवक्ष्यामि यथाज्ञनंतु ज्ञानतः ॥ ११

, अनादिनिधनावेतौ 'उभाकेवेश्वरी पतौ । तखसं ्ावुभाषेव परोच्यते ज्ञानचिन्तकैः ॥ १२
सगेमलयपपरैतरादब्यक्तं प्राहुरव्ययम्‌ । तदेतद्रुणसंमय विङवीणं पुनः पुनः ॥ १३
गणानां महहादीनायुतपद्यति परस्परम्‌ । अपिं षेत्रमाहुरेतदे पञचवि शकम्‌ ॥ १४
यदन्तगुणजालं'" तु तद्यक्तात्मानि संक्षिपेत्‌ । तद हं तहुण॑स्तस्तु पश्चविशे वरिटीयते॥ ` १५.
गुणा गणेषु लीयन्ते तदेका प्रकृतिभेबेत्‌ । पषेनक्ञोऽपि तदा त वल्सनंः संप्रणीयते ॥ . . १६
भयदाऽक्षरं भृतिं गच्छते गुणसंक्ञिता । निगुंगत्वं च वे देहे गुणेषु परिवतेनात्‌ ॥ १७

छ

# इत आरभ्य सार्धश्रोको नास्ति ख. पुस्तके । ।

च + न~ ~~~ स

१ ग. ग्णतत्तवान्यधै' । २ ग. “न्यर्थेकम" । २ ख. “न्तो भवान्पवभर"। * ख. प्रविशन्ति । ५ ग. "वाऽऽत्मददोना।
६ स. प्युक्तं त सर्व प" । ७. “शम्‌ । य । £ ख. ^स्परं द्विषा चेतसं निवरो" । ९ ख. "स्याभिनित्रेदन" । १० ख.
"तव्य प" । ११ ख. श्टकम्‌ । स । १२ ख. "नमिदुक्तं। १३ ग. गविद्यःथत1 १४ ग. ध्योक्तान्तवि। १५ ख.
'्थानिज्ञानज्ञाः । १६९ ग. श्ञानुभातरेन प्रो" । १७ ख. सङ्गाय । १८ ग. 'छठानातक्षत्र । १९ ग. ययन्त' । २० ग, "लं तद्‌-
व्याः । २१ ग, तात क्षे" । २२ स. श्ज्ञानं परिक्षयत्‌ । य । ।

५९० | परहायुनि ्रीभ्यासभणीते - -भिचत्वाप्शिदधिकदिशततमोऽध्यायः, ९५३]

एवमेव च सेतर: सितरह्नानपरिक्षयात्‌ । प्रहृलया निगुणस्त्वेष इत्येवमनुधरशवुम ॥ १८
क्षरो भवत्येष यदा गणवती गुणेष्वथ । अति त्वथ जानाति. निगुणत्वं तथाऽऽत्मनः ॥ १९
तथां बिश्ुद्धो भवति कृतेः परिवजेनात्‌ । अन्योऽहमन्येयमिति यदा बुध्यति बुद्धिमान्‌ ॥ २०
तदैपोऽव्यथतामेति न च मिभ्रत्वमात्रनेत्‌ । प्रकृतया चैष राजेन्द्र *मिभ्रोऽन्योऽन्यस्य दृरयते २१

यदा तु.गुणजालं तत्माकृतं विजुगुप्सते । पदयते च परं पदयंस्तदाः दयश्च संसूजेत्‌॥ २२.
कि मया दृतमेताव्योऽहं' कांलनिमजनः । यथा मत्स्यो ह्मभिङ्गानादतुत्रतितबाज्ञमर्‌ ॥ >३
अहमेव हि संमोर्हीदन्यमन्यं जनाजनम्‌ " मत्स्यो यथोदकङ्ञानादनुवतितवानिह ॥ = ` २४.
परस्पोऽन्धत्भथाज्ञानादुकानाभिपन्यते । आत्मानं तदङ्ञानादन्ं चेव न वेदुम्यैम्‌ ॥ २५ |
पमास्तु पिङङ्दधस्य योऽहं मग्र इथं पुनः । अनुत्रतितवान्मरोद्यदन्यमन्यं जनाज्नम्‌ ॥ . २६
अयप्रनुभवेदधन्धुरनेन सह मे क्षयम्‌ । साम्यमेकलतां यातो .यादशस्तादशस्त्वहम्‌ ॥ २५७
तुरयतामिह प्रयामि सदरोऽदमनेन वर । अयु दि मिमरो व्यक्तमहमीदशकस्तद्‌ा ॥ , २८
योऽहमन्ञानसंमो क्षं हया संग्रहत्तवान्‌ । संसगाद तिसंप्गास्स्थितः काटमिपं त्वहम्‌ ॥ २९
सोऽहमेवं वशीभूतः कालमेतं न बुद्धवान्‌ । उत्तमाधममध्यानां तामहं कथमावसे ॥ ३०

समानमायया चेह सहत्रासमदं कथम्‌ । गच्छाम्यबुद्ध भावतवादिेदानीं स्थिरो भव ॥ ३१
सहवासं न यास्यामि कालमेतं भिनत्‌ । वितो ह्यनया यद्धि निषिकारो विकारया ॥ ३२
न्‌ तत्तदपराद्धं स्यादपराधो ह्ययं मम । योऽहमत्राभवं सक्तः प्रा्युखमुपस्थितः ॥ . २९
ततोऽसमिन्बहुरूपोऽथ स्थितो पू(िरपूतिमान्‌ । अपरतिश्वाप्यमूतात्मा ममत्वेन परधमितः ॥ २४
रला च तया तेन ता तास्िह योनिषु । मिमेमस्य ममत्ेन विकृतं तासु तामु च ॥ १५

योनिषु वेषैमानेन नष्टसंैन चेतसौ । समता न मया काचिदहकीरे कृता मया ॥ १६

आत्मानं बहुधा कृत्वा ऽयं भूयो युनक्ति माम्‌ । इदानीमबड्ुदधोऽस्मि निमेमो निरदकृतः३७.
` भमत मनवा नित्यमहकारङृतात्मकभ्‌ । अपलग्रामिप्रां दिता सं्रयिष्ये निरामयम्‌ ॥ ३८

` अनेन साम्यं यास्यामि नानयाऽहमचेषसां । क्षेमं मम सहानेन नेवेकमनथा सह ॥ ३९

एवं परमसंबोधात्पथरविश्चोऽनुवुद्ध वान्‌ । अक्षरत्वं निगच्छति लयक्त्वा क्षरमनामयप्‌ ॥ ४०
अव्यक्तं व्यक्तधरमाणं सगणं निरणं तथा । नि्युणं परथमं दृष्टा तारग्भवति मेधिक ॥ ४१.

अक्षरक्षरयोरेतदुक्तं तव निदशेनम्‌ । मेह ब्ञानसंपन्नं यथा ्रतिनिद्‌शेनात्‌ ॥ ४२

निःसंदिग्धं च सृक्मं च षिरुद्धं विमलं तथा । प्रवष्यामि तु ते भूयस्तजनिवोष यथाश्वतम्‌॥ .५३
` सांरुययोगो मया मोक्तः शाखद्रयनिद शेनात्‌ । यदेव सांछ्यशाच्क्त योगदशेनमेव तत्‌ ॥ ४४
` श्रवोधत्तपरं ञानं सांख्यानामवनीपते । .विस्पषटं भोच्यते तन्न शिष्याणां हितकाम्यया ॥ ५५

बृह्चधमिदं शाक्चमित्याहुधिदुषो जनाः । असिमश्च शाखे योगानां पुनभेवपुरःसरम्‌ ॥ . ५४६
[क # # ® $ @ + \. | णतं © '
पश्च्विशात्पर्‌ः तच्च पठ्यते च नराधिप । सांख्यानां तु पर त्ख यथाव्रदनुाणतम्‌ ॥ ४७

„~ „~~ ~ न क त्क ~ = => न~ "~ „~ --~-------~ -~ == --~-~ ~ ~~न ०“ =-= "कन ककषमत वा>

१ ख. "कृतिस्त्वथ । > सल. "थाऽ्भिशु। ३ ख. मिथ्याञ्न्येषुसदट ।४स. प्य॑श् । ५ ख. हैकारनि^। ६ ग.
'हादन्यमन्यजलानलम्‌ । म । ७ क, °न्यत्वं यथाऽन्यद्रा उदकं नावमः ८. ग. "मज्ञा । ९ ग. दकं नाभिः । १० ग.
"्दमिकञा । ११ ख. ग. 'दन्यत्ं चवै वे" । १२ ख. "मत्र भवेदेवं दुराननसहक्ष । १३ क. ग. "हादाज्ञ । १४ "गोस्तु
निःसङ्गः स्थितः-। १५ क. “न्‌ । मध्यमोऽदहं हीनतरैस्तानहं । १६५ क. "सा मम ।'ग. “सा । मम तन्नानया कायेमहं ।
१७ ग, "कारक" । १८ ख. स्वयं । १९ ग. "व निरालम्बमि' । २०, म्‌। रद्धम" । ॥

। जितु्ामारशिकनि ततमोऽभ्यावः २४५] ब्रह्मपुराणम्‌ | ५ ९१
9 * । ६ #
दधममतिबुद्धं च बध्यमानं च तत्वतः । बुध्यमानं च बुद्धत्वं मराहुर्योगनिदरदीनम्‌ ॥ ४८
इति श्रीमहापुराणे आदिन वतिष्ठकराटननकपंवादे त्रिचत्वारिशदधिक-
द्विकाततमोऽध्यायः ॥ २४३. ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः- १३६८९
` अथ चतुश्चत्वारिंशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ।
वसिष्र उवाच-- ।
अपबुद्धमथाव्यक्तमिपं गुणनिपे सदा । गुणौनां धार्यतां तं खजत्याकिपते तथा ॥
अजोहि. कीडया भूप विक्रियां भप्त इत्युत । आत्मानं बहुधा कृत्वा नानेव प्रतिर्चक्ते ॥
एतदेवं विकुवांणो बुध्यमानो न बुष्यते । गुणानाचरते दयेष मुनलयाक्षिपते. तथा ॥
अव्यक्तबोधनाचतर बुध्यमानं वदैन्त्यपि । नः त्वेवं बुध्यतेऽव्यक्तं सगुणं तात निर्गुणम्‌ ॥
कदाचिखेव खटबेतत्तदाहुः परतिवुद्धषम्‌ । बुध्यते यदि चाव्यक्तमेतदरै पश्च विशाकम्‌ ॥
बुध्यमानो भवत्येष मात्म इति श्रुतः । अन्योन्यमरतिबुद्धेन बदन्त्यव्यक्तमच्युतम्‌ ॥
अव्यक्तबोधनाचेव बुध्यमानं वदन्त्युत । पञच्वधिशं महात्मानं न चासावपि बुध्यते ॥
षटूविंशं विमलं बुद्धमपभमेयं सनातनम्‌ । सतते पञ्चविष तु चतुरश ` विबुध्यते ॥ `
इयाय धयतुगतंतत्स्वभावे भहायुते । अव्यक्तं चैव तद्म भ्यते! ` तात केवम्‌ ॥
पश्चविशं चतुर्विदापरात्मानमनुपर्यति । बुध्यमानो यदाऽऽत्मानमन्योऽदैमिति मन्यते ॥ १०.
तदा प्रकृतिमानेष भवलयन्यक्तखोचनः। बुध्यते च परां ` बुद्धि षिशरुद्धाममखां यथा(दा) ॥ ११
षदूर्विशं राजशादूल तदा बुद्धः कृतो नेत्‌ । ततस्त्यजति सोऽव्यक्तं सर्गप्रलयधा्भेणम्‌ ॥ १२

& @ ® 6 ० -« .* ~<

©

निगुणां प्रकृतिं बेद गुणयुक्तामचेतनाम्‌ः। ततः केवश्माऽसौ भवल्यव्यक्तदशैनात्‌ ॥ १३
केवलेन समागम्य विमुक्तात्मानमाप्रुयात्‌ । एतत्तु त्वमित्याहुनिस्तसमजरांमरम्‌ ॥ , १४
तत्वसंश्रवणादेव तखज्ञो जायते दप । पशचा्वंशतितचानि भवदन्ति मनीषिणः ॥ - १५
न चेव त्सबांस्तातं संसारेषु निमललति । एषामुपेति तं हि किप बुध्यस्व रक्षणम्‌ ॥ १६
षटू विंशोऽयमिति प्राहो.गृषमाणोऽजरामरः । केवलेन बलेनेव सम॑तां यात्यसश्चयम्‌ ॥ १७.
पट्विरेन भबुद्धेन बुध्यमानोऽप्यबुद्धिमात्‌ । पतन्ानात्वमितयुक्तं सां ख्यश्तिनिददीनात्‌ ॥ १८
चेतनेन समेतस्य पचविंशतिकस्य ह । एकत्वं वै भवेत्तस्य यंदा बुद्धयाऽनुदुध्यते ॥ . . १९

ुध्यप्मानिन बुद्धेन समतां याति मेथि । सङ्गधमा भवत्येष निःसङ्गात्मा नराधिप ॥ २०

ण ज उ मः

१ ख. 'तिङद्धत्वं प्राः । २ क. व्यक्तं निगुणानां नि" । ३ ग. 'णानधायं ते ह्यष स॒ । ४ ख. ग. अजन्त द्विज-
की डाय विकुतरन्ति जनाधिप । आ" । ५ क. ग. तान्येव । ६ ग. “चक्ष्यते । ७ क. ख. "दत्यपि । ८ गं. शमात्मक ।
९क. ¶ैतु कथ्यते। १० क. ख. "तेमुभावेव मः | ११ क. महद्धिते । १२क. स. ते भावके । १३ ग. 'विशश्चतु" । `

१४ ग. "श आत्मना च न प । १५ क. ख. ुद्धिम्ुः । १६ क. स. “मलो य 1 १७ ग. बुद्धकृतो । १८ ग. निगु ।
१९ ख: "त निरतस्तत्रवुद्धिमान्‌ ¢ ए" । ग. "त निरस्तस्तत्वबुद्धिमान्‌ । ए । २० क. बुद्धि । २१ क. बुधस्य । २२ क,
-शोऽहमि" । २३ ग, एतं वासाथमि' १२४ क. यया। ख. यद्वातु ध्यानदृयतः। षु" । २५ ग. छात । २६९ ग
`मानाप्रषु" । | * ।

५९२ महाप॒निभ्रीव्यासपरणीते- [चतु्वत्वारिरादधिकद्विशततमोऽध्यायः २४४].

निःसङ्ञालयानमासाथ्य षड्विंशं कमेजं विदुः! विभुस्छजति भाग्यक्त यद त्वेतद्विबुध्यते ॥ २१

चतुर्विशमगाधं च षटविशस्य पबोधनात्‌ । एष हयपरतिबुद्धश्च बुध्यमानस्तु तेऽनष ॥ २
उक्तो बद्धश्च तख्मेन यथा्तिनिद शनात्‌ । मशकोदुम्बरे यददन्तं तद्वरेतयोः(कता) ॥ २१
मत्स्योदके यथा तद्रदन्यत्वमुपलभ्यते । एषमेव्र च गन्तव्यं नानालेकत्वमेतयोः ॥ २४

एतावन्मोक शत्युक्तो ्ञानविङ्ञानसं हितः । पथधिंशतिकस्याऽऽशु योऽय देहे परवतेते ॥ २५
रेष मोक्षयितव्येति पराहुरव्यक्तैगो चरात्‌ । सोऽयमेवं विमुच्येत नान्यथेति िनिश्वयः ॥ . २६
परश्च परधम च भवत्येव समेत्य वै । विषुद्धं शुद्धेन नाशुद्धेन -च बुद्धिमान्‌ ॥ २७
विमृक्तर्थमी बुद्धेन समेलय पुरप्षभ । वियोगधपिणा चैव. विमुक्तात्मा भवत्यथ ॥ २८
विपोक्षिणा विमोक्षश्च सपत्येह तथा भतेत्‌ । शुचिमा शुचिश्रैव भवत्यमितबुद्धिमान्‌ ॥ २९,
विपलात्मा च भवति समेत्य निमलात्मना । केवरत्मा तथा चैत्र केवलेन समे वे ॥

स्वतश्नश्च स्वतन्रेण स्वतश्रत्वमवाप्यते ॥ ३०
एतावदेतत्कयितं मया ते तथ्यं मीराज यथाभेतखम्‌ ।
अमत्सरत्वं अतिश्हन बुद्धया सनातमं बरह्म विशुद्धमाधभ्‌ ॥ ३१
तद्वेद निष्ठस्य जनस्य राजन्भदे यमेतत्परमं त्वया भवेत्‌ ।
"रिधित्समानाय निबोधक्रारङं पषोधहेतोः प्रणतस्य शासनम्‌. ॥ ३२
न देयमेतच्च यथाऽवृतात्मने-शदाय ह्ीवाय न जिष्यबुदधये ।
` न परण्डित्नानपरोपतापिने देयं तथा शिष्यविबोधनाय ॥ ३३
श्रद्धानितायाय गुणान्विताय परापवादाद्विरताय निलयम्‌ ।
विशरृदधर्योगाय बुधाय चैव ृपावतेऽथ प्षमिणे हिताय ॥ ३४
विविक्तश्ीलाय दिधिप्रियाय विवाददहीनाय बहूश्चुताय।
विनीतवेशाय नरैतुकात्मने सदैव गुदं त्विदमेव देयम्‌ ॥ ३५
एतगुणैहीनतमे न देयमेतत्परं ब्रह्म विषुद्धमाहुः । |
न शरेयसे योक्ष्यति तादृशे ृतं धममरवक्तारमपात्रदानात्‌ ॥ ३६
पृथ्वीमिमां बा यदि रत्नपृ्णी ददयाददेयं तिदमव्रताय ।
जितेन्द्रियाय प्रयताय देवं देयं परं त्छविदे नरे ॥ १७
करार मा ते भयमासति किबिदेतच्छतं रह्म परं त्वयाऽय । [र
यथावलुक्तं परमं पवित्रं विशोकमत्यन्तमनादिमध्यम्‌ ॥ २३८
अगाधमेतदजरामरं च निरामयं वीतभयं शिव च।
समी्ष्यः ' भीहं परवादसंज्गमेतस्य तखार्थमिमं विदित्वा ॥ " ३९
अवाप्मेतद्धि पुरा सनातनाद्धिरण्यगभ।द्धि ततो नराधिप ।
परसाद्य यत्नेन तमुग्रतेजसं सनातनं ब्रह्म यथा त्वयैतत्‌ ॥ „ ४०

शिया ज-वा न

। ।
१ क. ग. वक्तम्यं । २ क. बुध्यस्व । ३ क. ^न्यमन्यत्तयोभवोः । ४ क. व्यंवेदैषुव। ५क.एतंमो।९क
शपथं विप्राः प्रा । ७ क. "्तमादरात्‌ ।. ८ क. "धर्मयुक्तेन । ९ फ. विद्गुदासा ¡ १० स. दीततिमा'। ११ क. ग.
"रतव प्र [१२क, ख, वार्थ ।,१३ क्र. "म्‌ । देवैकनिः। १४ख. सोऽदं। -“

[पबवत्वारिरदधिकद्विशततमोऽध्यायः २४५] ब्रह्मपुराणम्‌ ।

ृष्टस्त्वया चाऽस्मि यथा नरेन्द्र तथा मयेदं त्वपि नोक्तमन्यत्‌ ।

यथाऽवाप्ं ब्रह्मणो मे. नरेन्द्र महाङ्ञानं मोक्षविदां परायणम्‌ ॥ ` ४१
व्यास उवाच- |

एतवुक्तं परं ब्रह्म यस्मान्नाऽऽवतेते पुनः । पंश्चविशं ुनिश्रष्ठा वसिष्टेन यथा पुरा ॥ ४२
पुनराहृत्तिमाभ्नोति परमं ज्ञानमव्ययम्‌ । नाति बुध्यति तेन बुध्यम्रानोऽजरामरम्‌ ॥ ४१
एतभ्िः भ्रेयसकरं ज्ञानं भोः परमं मया । कथितं तत्वतो विपाः शरुत्वा देवपितो द्विजाः ॥ ४४
हिरण्यगमांहषिणा वसिष्ठेन समाहतम्‌ । वसिष्ठादषिशादृलो नारदोऽबाप्तवानिदम्‌ ॥ ४५
नारदाद्विदितं मह्मेतदुक्तं सनातनम्‌ । मा शुचध्वं मुनिश्रेष्ठाः श्ुतवेतत्परमं पदम्‌ ॥ ४६

` येन क्षराक्षरे भिन्ने न भयं तस्य विद्यते । विद्यते तु भयं यस्य यो नैनं वेत्ति तखतः ॥ ४७
अविज्ञानाच गात्मा पुनः पुनरुपद्रबांन्‌ । मेल जातिसहस्राणि परणान्तान्युपाश्ते ॥ ४८

देवलोक तथा तियब्यानुष्यमपि चाश्रुते । येदि वा मुच्यते वाऽपि, .स्मादज्गानसागरात्‌ ॥ ४९
` अज्ञानसामरे घोरे ह्यव्यक्तागाध उच्यते । अहन्यहनि मरजन्ति यत्र भूतानि भो दिनाः ॥ ५०
#तस्मादगाधादन्यक्तादुपक्षीणात्सनातनात्‌ । तस्माचुयं विरजस्का वितमस्काश्च भो दिजा५५१
एवं मया पुनिश्रष्ठाः सारात्सारतरं परम्‌ । कथितः परमं मोक्षं यं ज्ञाला न निवर्ते ॥ ५२
न नास्तिकाय दातव्यं नाभक्ताय कदाचन । न दुष्टमतये विप्रा न श्रद्धाविगुखाय च॥ ५३
इति श्रीमहापुराणे आदिवराह वतिष्ठकरारजनकपवादप्तमातिनिरूपणं नाम
चतुश्वत्वारिशदधिकाद्वततमोऽध्यायः ॥ २४४ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- १ ३७४३

(कि

अथ पश्चचत्वारिशदयिकद्विह्ततमोऽध्यायः |

रोमहषण उवाच- र
एवं पुरा मुनीन्व्यासः पुराणं शछ््णया गिरा । दशषटदोषरहितैरवाक्येः सारतरीद्िना;ः ॥ १

पूणेमस्तमरेः बद्धनानाशाल्नसमुचयेः । जातिुद्धसमायुक्तं साधुशब्दोपशोभितम्‌ ॥ २
पवेपक्षोक्तिसिद्धान्तपरिनिष्ठासमन्वितम्‌ । भ्रौवयित्वां यथान्यायं विरराम महामतिः ॥

तेऽपि श्वत्वा भुनिश्र्ठाः प्राणं वेदसंमितम्‌ । आदं ब्राह्माभिधानं च सवैवाञ्छाफलपदम्‌ ।४

हृष्टा बभवुः सुभीता विस्िताथ पुनः पनः । प्रशशंसुस्तदा व्यासं दृष्णद्रेपायनं मुनिम्‌ ॥ ५
मुनय उ्चुः-- ` |

अहो त्वया मुनिश्रेष्ठ पुराणं शरुतिसंमितम्‌ । सबोभिपेतफल्दं सवेपापहरं पैरम्‌ ॥ &

भरोक्तं शरुतं तथाऽस्मामिपिचित्रपदमक्षरम्‌ । न तेऽस्त्यविदितं किंचित्रिषु लोकेषु वे प्रभो ॥ ७

[1 पिं
१

०4० ~ क न 5 च ¬ -न र्न ~

~ --------~ ~> ~ - ----~--~-~ ~~~

#* अयं शरक: क, पुस्तके नास्ति ।

- - ~~---~--- - ~~~ ~ . श

१ ग, महञ्ज्ञानं ( २ क. ग. पर्वशो । ३ क. ^तेन जरा शोको य एतद्रे्ति। ४क. च मोहद्रापु ।५. ग.
यदा भवति कलिन तः । ६ क. न्तं मेोक्षशाल्ञं वै यद्रत्वा । ७ ग. शुभरैनो । ८ ख. “क्तं सांख्यश । ५ ग, "धुसाध्योप ।
१० क, वाचयिता । ११ क..ख. मुनिवराः । १२ क, शिवम्‌ । |

७५

५९४ ४ परहापरनिश्रीग्यासप्रणीतं-- [पचत्वारिशदधिकद्रिशततमोऽध्यायः ४५}

सवेहस्त्वं महाभाग देवेषिविष बृहस्पतिः । लभ॑स्यामो महारा ब्रह्मिष्ठं त्वां हापुनिम्‌ ॥ ८
येन त्वया तु वेदाथ भारते पकदीकृताः । कः शक्रोति गणात्वक्तं तवर सर्वान्महागुने ॥ ९
अधीलय चतुरो बेदान्साङ्गान्व्याकरणानि चं । कैतवान्भारतं शसं तस्मे हानात्मने नमः ॥ १०
नमोऽस्तु ते व्यास विकश्नाखबुद्धे फुष्टारषिन्दायततपन्रनेत्र। ` ¦
येन त्वया भारततैरपुणेः प्रज्वालितो ज्ञानमयः प्रदीपः ॥ | ११
अङ्गानतिमिरान्धानां भामितानां डुदष्टिमिः । ज्ञानाञ्जनश्चाकेन त्वया चोन्मीलिता शषः ॥
एवमुक्त्वा समभ्यच्यं व्यासं ते चेव पूजिताः । जग्मुयंथागतं सर्वे छृतदृलयाः स्वमाश्रमम्‌ ॥ १३
तथा मया मुनिश्रेष्ठा कथितं हि सनातनम्‌ । पुराणं स॒महापुण्यं सवेपापप्रणाश्षनम्‌ ॥ १४
यथा भवद्धिः पृष्टोऽहं संप्र द्विजसत्तमाः । व्यासप्रसादात्तत्सवं पया संपरिकीतितभ्‌ ॥ १९
इदं शहस्यैः श्रोतव्यं यतिभित्रंह्यचारिभिः । प्रनसौरूयपरदं .नृणां पवित्रं पापनाशनम्‌ ॥ ११
तथा ब्रह्मपरेषिमब्राह्मणावेः सुसंयतेः । श्रोतव्यं सुप्रयत्नेन सम्यक्श्रेयोभिकाङक्षिभिः ॥ १७
प्राममोति ब्राह्मणो विया क्षत्रियो विजयं रणे । वेहयस्तु धनमक्षय्यं शद्रः सुखमवागरुयात्‌ ॥ १८
यं यं कापममभिध्यायञ्छ्ुणाति पुरुषः शुचिः । तं तं काममवाप्नोति“ नरो नास्त्यत्र संशयः १९
पुराणं वैष्णवं तेतत्सेवैकिस्विषनाशनप्‌ । विरिष्टं सवेशाद्धेभ्यः पुरुषार्थोपपादकम्‌ ॥ २०
एतद्रो यन्मयाऽऽख्यातं पुराणं वेद संमितम्‌ । धरुतेऽस्मिन्सवदोषोत्थः पापराश्षि; प्रणयति २१
प्रयागे पुष्करे चेव कुरुपषेत्र तथाऽव । उपोष्य यदवाभति तदस्य श्रवर्णाक्नरः ॥ २२
` यद्‌ ग्रिहोतरे सृहुते वर्षे नाऽऽप्रोति वै फलम्‌ । महापुण्यंमयं विभरास्तदस्य भ्रवणात्सकृत्‌ ॥ २१
यै्ज्येषशुहद्रादश्यां लाला वै यमुनाजले । मथुरायां हरिं दृष्टा पाति पुषः फलम्‌ ॥ २४
तदामोतिं ° फलं सम्येक्समाधानेन कीत॑नात्‌। पए्राणेऽस्य हितो (१) विप्राः केशवार्पितमानसः
+यत्फलं क्रिधरि)यमारोक्य पुरुषोऽथ रभेननरः । तत्फटं समवाम्रोति यः पठेच्छृणुयादपि २६
इदं यः श्रद्धया निलयं पुराणं वेदसंमितम्‌ । यः पठेच्छरणुयान्मल्यैः स याति भुवनं हरे; ॥ २७
श्रावयेद्रा्णो यस्तु सदा पेसु संयतः । एकादश्यां द्रद्श्यां च विष्ण॒लोके स गच्छति॥ २८
इदं यशस्यमायुष्यं सुखदं कीतिवधेनम्‌ । बलपुष्टिपदं नृणां धन्यं दुःखभरनाशनम्‌ ॥ २९
त्रिसंध्यं. यः पटेद्धद्राञ्ध्रद्धया सुसमाहितः । इदं वरिष्टमाख्यानं स सवमीप्सितं रमेत्‌ ॥ ३०
रोगार्तो मृद्यते रोगादवद्धो पच्येत बन्धनात्‌ । भयाद्विमुच्यते भीते आपदापन्ञ आपदः ॥ ११
जातिस्मरत्वं विदां च पुजरान्मेधां ` पशन्धतिमू्‌। धर्मं चां च कामं च मोक्षं तु लभते नरः१२
यान्यान्कामानभिपरत्य पठेल्यतमानसः । तांस्तान्सवानवाप्रोति पुरुषो नात्र संशयः ॥ ३३

व्न्न्न्न्

न्नर न

# इदमर्धं क. ख. पुस्तकयोनास्ति । + इदमर्धं ख. पृस्तक एव्र । # इतः प्रभृति ग. पुस्तके भ्रुटितम्‌ ।

ननान्कने
6 ----- --- ------ ~~~ > = न~~ ~~~ --------~ =-=

1 १ क कणन

९ क. महामते । २ ग. च । रक्षितं भार" । २ ख. कृतं हि भारः । ४ख.ग. येन। ५ क. योगाक्मने। ६ क
तचारने"। ७ ग. तरकक्ञानं। ८ ख. पाराशरं। ९ क. भिधं्मचाः। १० क. धनारोग्यप्रः। ११क.च्धीः। सख
घदा। १२ ख. त्थः कि" । १३ क. प्रशाम्यति १४. 'णाद्द्िजाः। य । १५ ख. स्न्मान्ु । १९ अ.
विल । १७ क, भ्‌ । यदा । १८ क. "ति कलौ स । १९ क. (म्यक्स्मत्वा तु मधुसुदनम्‌ । पुमणश्रषणदिब क ।
२० क, "हणान्यस्तु । २१ क. ख, 'तश्चोरान्मुच्येन्महाभनः । जा" । २२ क. धां गरशो धृति. ।

--- ऽध्यायः २४५] ब्रह्मपुराणम्‌ । - ५९५

यथरेदँ । सततं भूणोति मनुजः स्वगापवगंमदं
` विष्णुं छोकगुरं प्रणम्य वरदं भक्त्येकचित्ः शुचिः ।
भुक्त्वा चात्र सुखं विरयक्तकटुषः स्वगे च दिव्यं सुखं
पथादयाति हरेः पदं सुविमलं क्तो गुणैः पाकः ॥ ` ३४
तस्माद्विपवरः स्वधमेनिरतैयक्त्येकमार्गप्सुभि- |
स्तद्रतषत्रियंपुगवैस्तु नियतेः भ्रेयोधिभिः सवदा ।
वेश्ये्ानुद्रिनं बिक्गुद्धकुलजैः श्ररैसतथा धापिकेः
भ्रोतरदेयं त्विदपुत्तमं बहुफलं धमोथमोक्षपरदम्‌ ॥ | ३५
धर्मे मरतिभवेतु बः पुरुषोत्तमानां स ` ्ेक एव परलोकगतस्य बन्धुः ।
अर्थाः खियश्च निपुणैरपि सेव्यमाना नैव परभावमुपयान्ति न च स्थिरत्वम्‌ ॥ - ३६
धर्मेण राज्यं लभते मनुष्यः स्वगं च धर्मेण नरः प्रयाति ।

आबु कीर्ति च. तपश्च घमं पर्मर्णं पाक्षं कमते मनुष्यः ॥ ३७

धर्मोऽत्र मातापितरौ नरस्य धर्मैः सखा शरात्र परे च रोके ।

भ्राता चं पमस्तविह मोक्षदश्चं धमादते नास्ति तु किंचिदेव ॥ १८ ,.
शद रहस्यं श्रेष्ठं च पुराणं वेदसंमितम्‌ । न देयं ईष्टमतये नास्तिकाय विरेषतः ॥ ३९

हदं मयोक्तं परवरं पुराणं पापापहं धमेविवधनं च ।

शुत भवद्धिः परमं रहस्यमाज्ञापयध्वं मुनयो व्रजामि ॥ ४०

इति श्रीमहाप्राणे आदित्ाल्ये रोमहषणयनिपंवादे पुराणप्रशंसनं नाम
पञ्चचत्वारिशदपिकद्विदाततमोऽध्यायः ॥ २४९ ॥

आदितः शोकानां सम्यङ; - › ३७८३
ख्पाप्तमिदमादिब्राह्मामिधं महापुराणम्‌ ।

ॐ तत्सदरृह्यापणमंस्तु ।

१ श. ्वचेताः शु" । २ ल. 'गुकतेकः ।.३ख. "यसयुतस्तु । ४ ख. “व्यं तदनुत्त । ५ क. “वति वैपु । ९.
, "ग सौर्यं समूैति सर्वम्‌ । पमेशच मा । ७ ल, च शनप्रदशवात्र पृखभ्रसच । इ₹' । ८ ख. पापमतये । ९ ज, एवं ।

जीन जो जके -क

१ श! .