॥॥ #;

आनन्दाश्रमसस्छ्तम्रन्थावषिः । । यन्थाङ्ः ३५ भ्रानेःराङ्श्ाङ्गदेवप्रणीतः ॥। सभीतरत्नाकरः । चतुर्‌क्िनाथविरचितक लानिध्याख्यटीकासंवछितः । ( स्वरपरस्तारादिपारेरेष्टसनाथीरूतश्च )

क, क क

तस्य षष्ठाध्यायमारभ्य मप्तमान्तो हितीयो भागः|

एतत्पुस्तक ८८ मङ्न्दा रामद्धप्ण तलङ्ग 1 दस्येतेः संरोधितम्‌ । तच

वी. प. एत्युपपद्धासिमि 4 गणे ९ ( [वनाय गणड अपद इत्येतैः पुण्याख्यपत्तने श्रीमन्‌ ' महादेव चिमणाजी आपटे › इत्यभिपेय- भहाभागप्रविषशपिति ४ | णाट्ये र आनन्दाश्रमम॒द्रणाः आयसकषरेभद्रयित्वा प्रकारितम्‌ । शाटिवादहनराकाब्दाः १८६४ । सिस्ताब्दाः १९४२ । द्वितीयेयमङ््नावत्तिः |

( अस्य सर्वऽध्रकारा राजशसनानुकषरिल स्वाथततीरूताः ) |

ॐ तत्सषटुद्चणे नमः । शीनिःराङ्शोङ्गदेवप्रणीतः.

संगीतरत्नाकरः ।

चतुरक दछिनाथविरचितक लानिष्याख्यदी कासवटिवः।

11 [+ ति श

( तस्पाये पषठाध्यायमारभ्य्‌ सप्तमान्तो द्वितीयो मागः )।

ष्ठो वायाघ्यायः। | ४७९

| अथ षष्ठो वाद्याध्यायः| अथ मीतोपयोगित्वेन तदनन्तरेहिषटस्य वाद्यस्य पकरणमारममागस्वहरि र्‌ गृवितेष्टदेवतां समत्व! स्तोति- ततं येनावेन्‌द्धं च भुवनं निजमायया । आनन्दघनमध्येमि तं बह्यष्षिरे हस्म \॥ 3 ॥ त्तं येनेध्याहिना श्छोकेन । येन परवेशवरेण कच निजवायया कर्मभूतया भृ्नं ततं विस्तारितमवनदं च बद्धं च! आनन्दघनं निररिरयान-दददश्पम्‌ ।

ै ५

ते क्रं बरह्सुभिरे। हवङ्कजस्य बक्षसुषिरतवं पमेव पिण्डो्ानिप रणे देव- नूस्थानमिस्यय परतिपादिवम्‌ । अध्येमि स्मरामीति सबन्धः । अव तसवनद्धवन्‌- नुपिररम्भूदक््यमाणा वाद्यमेदा ध्वन्यन्ते ॥ १४ । चा वाचः प्रवतन्ते धात्दुत्तिषिचात्रिताः । तस्तं नामे विंस्तारपस्द.पान+ वं रिवम ॥२। चिता दाच इति । पातुब्ति्िडिक्चिक इदि ! धातवो भूवादयः) वुत्तयः समासा वाऽ्मिधा गौणा(ण्यादयो वा परानूभिवृ्तिभिश्व विवितिता- विवा वाचः ¦ उदिभानि काक्वानि वेदुद्ीतर पदः दिदत्पवर्तन्ते । कर्तृत्वेन वा ऊारममूताः यर्थः ¦ विस्तारतः दानम तरित त्वाना महदईःनापोवः रमहः । दिवार्क ९ उत्पति स्थितिर टि. षानल्दात्‌ । तमनुग करा | दच्छन्दच(सष्टवा तद्रैवानुपरा- तदिति श्रुतेः । ~ विदं नामि स्तौप्रैति संवन्धः } अत्र भावाभिः च्यव हेयमाणवाद्यिधर्। ध्वन्यन्ते भश गीतिप्रऽर्गानन्तरं वाघप्रतिपादने सोपपाततेकां संगातं दशयति : वेत्‌ चतुविधाह्वायास्जायते चापरन्यतं -यते च ततोऽस्माभिवाधमय निगद्यते ॥ व्ततं खुषीरं चावनद्धं घनामिति स्मरतम्र ॥ ३ ॥ चतुधा तन्न पृवाभ्यां श्रत्यादिद्रारतो भवेत्‌| फ़ीते ततोऽवनद्धेन रन्यते मीयते घनाव्‌ ॥ ४। गीते चतुद्धादित्यादिना । तत्र पुवाम्यामिति ) ततर सुषिरावनद्धषनेष मथ्य पृकाभ्यां ततसुषिराभ्याम्‌ । श्रत्थादिद्रारत इति | अवराऽऽ्िशन्दन स्वर- ~ मुदैनाक्रमतानाठकारजातिमीतयो गृन्ते । श्रत्याद्य एव द्वारं मुखं तस्माद्गिं भवेत्संगीतमुतद्यत इत्यथः । ततोऽनन्तरमुक्तं गीतमदनद्धेन रज्यते । तत्र तत्र ^ १च. "पिर हः।२घ. नीयते ङ. गीयते, `

[ 1 ननन

४८९ मगातरम्नाकिर ~ त्‌ादमान्यं भथा भवृति तथा घ्वतनेनं सकामि जययुकतं कियन इन्यथः । घना न्मीयन इनि } पनवाद्ाहस्यादकियया समितं कियन इत्यथैः । एवं चतृर्ब- भानामपि ब्ाद्यामां मत ण्वापङरकतवमवगन्तव्यम्‌ | 3 ॥ ४ ननदरीनां सामान्यदक्षणमाह- १ वाद्नन्ती (न्वि)तनं वार्यं सुषिरं सिरं मतम ॥५॥ चमविनद्धवदनमवनद्धं तु बाद्यते । घना मरतिः सासमिघानाद्राद्यत यचच तदघनस ॥ &॥ [यनन्यीन्यादिना ` वादः वादनीधा उन्ती याश्मस्तद्रद्यतन्तरीति ततवा- यस्य रक्षणम्‌ | सूरिर द्विदमस्यास्तीि सृपिरमिति साविरवाद्यस्य दक्षणम्‌ | चमवनद्धवदननिल्यवनद्धवाय्स्य सक्षम | पन दत्यस्य व्याख्यानं पूर्धिरिति ख्‌ मू: । यलामपाताद्रश्त इति । वतप स्म्य नादं विषथऽमिषाता- त्परसपरपीडनाद्धेतावाद्त प्वन्यने तटृषनापति म्‌ नष हन्न णाह ~ तनं बाणा द्िभामा च श्रतिस्वरविवचनात्‌ तच श्रीराह्कदवन श्रतिवीणादिना परा ॥ | ततं कुणत्यादिना । श्रतिषीणादिता पृमति | स्वरगनाध्याय इत्यः 19 वक्ष्यत स्वर्वाणाऽय तस्यामाप विचक्षणा भङ्किन्वा स्वरदरदानां भागानुद्धिन्दत श्रनीः ॥ ८ ॥ तस्थामपि स्वरदीणायामति पिवन्नणाः मुकषपवृद्धधः स्वरदृजानां दण्टिषृ डजा- दिस्वरप्रदगानां नागाश्वतःमस्याक्मदिक्मनद्गद्छ्वा नन नीनां सयृनाधिकमानो : प्रदृमा-

¢, 1 {

वस्व वनमिन्यथः ॥५।६॥

यथान भवति तथा चिद्धिनान्छ्वा धुवीरुद्धन्दूत तीनादकछाः वयन्ति ¦ श्रति्वीगायां तु स्वराः स्वत एव प्रादुभवनि॥ ८ ॥ सद्यः स्वरतणामदानृहिगति- तद्धदाम्तेकतन्नी स्या्नकूलश्च नितन्तिका । चिजा कीणा विपञ्ची च ततः स्यान्मनक्ोषिला॥९॥ आलापीनी किंनरी च पिनाकी्मेक्ञिता परा। निःरद्वीणत्याधाश्च रारङ्िदिवेन कीर्तिताः॥ १०॥ तद्धदास्त्वित्यादिना ! निःराङ्करवाणित्याद्ाश्त्यवाऽऽशन्दन दंजान्तरे सुप्रसिद्धा चान्याऽपि स्वरवीणा गृह्यते । निःशङ्कर्वाणेति स्वनामकरणेनाप्र- “ ` सिद्धामप्यन्यां स्वबुद्ध्या निर्माय तस्याः सेच्छय। संज्ञा कुयारत गम्पते । एवं सुषेरादिष्वपि द्यम्‌ \॥ ९.॥ १.

षष्ठो वाच्ाध्यायः। ४८१

वराः पावः पाविका च मुरटी मधुकर्यापि । काहलातुण्डुक्ेन्यो च च्छा राङ्गमतः परम्‌ ॥ ११॥ राहमदयश्च वायस्य खषिरस्य भिदा मताः। पटहो मदंलश्चाथ हुडा करटा घटः ॥ १२॥ घडसो ठवसो ठका कड़क्का कुंडवा तथा । रुरा उमरुको उक्का मण्डिडक्का च उक्कुटी ॥ १६ ॥ सेल्ट्का स्री भाणखिवटी दन्दुभिस्तथा । भेरीरनिःसाणतुम्बक्यो मेदाः स्युरवनद्धगाः ॥ १४॥ तालोऽथ कांस्यतालः स्यादषण्टा च क्षुद्रघण्टिका | जयघण्टा ततः का शुक्तेपटूटादयस्तथा । प्रमेदा घनवादयस्य प्रोक्ताः सोटलखनुना ॥ १५ ॥ सुषिरादिमेदानुटिरति-वराः पाव इत्यादिना ॥११।१२॥१३॥१४॥३५॥ इष्कं गीतानुभे नु्तानुगमन्यदद्रयानुगम्‌ । ` चतुधति मतं वायं तज चुष्कं तदुच्यते ॥ १६॥ यद्विना गीतनत्याभ्यां तद्रोष्टीप्युच्यते बुधैः । ततः परं तु जितयं भवेदन्वर्थनामकम्‌ ॥ १७ ॥ स्वरूपतश्वतुमभेदमिनस्य वाद्यस्य प्रयोगभेदेन पुनश्वतुर्विष्यं ९ रीयति~लुष्क- मित्यादिना ॥ १६॥ १७॥ वाद्यस्येश्वरकतकवं द्दोयति- वायं दक्षाध्वरध्वसोद्रेगत्यागाय राभ॒ना | चे कोतुकतो नब्दिस्वाि(मि)तुम्बुरुनारेः ॥ १८ ॥ वाय दक्षाध्वरेत्यादि । रंभना प्रयोजकेन स्वाति[नन्यादिभिः प्रयोचे- श्रके कारितमित्यथः ॥ १८ ॥ | अमिषेके नरेन्द्राणां याज्नायामत्सवे तथा ॥ १९॥ मङ्गलेषु च सर्वषु विवाहोपनयादिषु । उत्पाति संभ्रमे गुद्धे नाटकं वीररोद्रिणि ॥ २० ॥ सषातायानि वायन्ते कानेचित्वल्पमद्गनले । विश्रान्तो रङ्गसंस्थानां गायतां नव्यतामपि ॥ २१ ॥

ति

नमन ०७०५१५०५

ग. च. उ. तुण्डिकः । २ स. ग. बुक । घ. तक्रा । ड. ठका । ३ ग. कुडा | 4. कटवा । ४६. निःस्वानतु ।५ग. कश्रा। ६ च. नन्द साकं तु" । । ५६

४८२ संगीतरलाछरे-

एतान्युत्साहकारीणि वीराणां मङ्गलाय च । कुर्वन्ति हदयस्फूातिं दुःखम॒न्मृखयन्ति च ॥ २२ ॥ वाद्यपरयोगस्य काटविरेषानाह-अभिषेक इत्यादि ॥१९।२०॥२१।२२॥ गीतन॒त्यगतन्यूनप्रच्छादनपटून्यपि । वादयान्यतस्ततादीनि तजाऽऽदो त्रमहे ततम्‌ ॥ २३ ॥ तस्य वादनमेदांश्च विविधाः करसारणाः। सुषिर पटहं तस्य पाटास्तद्रचनास्तथा ॥ २४ ॥ । पार प्रभववायानि प्रबन्धान्वायसरश्रयाच्‌ । | म्दलाख्यं ततो वां मेदान्मार्वुलिकस्य च ॥ २५ ॥ गुणदोर्षाश्च तदूव॒न्दुं स्वरूपस्य च लक्षणम्‌ । टुडकायवनद्धानां स्वस्वपाटसमान्वितम्‌ ॥ २६॥ घनस्य च गणान्दोषान्वायवादृकसगतान । हस्तयोश्च गुणानञ बाद्याध्याये यथाक्रमम्‌ ॥ २७ ॥ गीतनृत्येति । > यतः । गीतनृन्य)गतन्यनप्रच्छाद्नपटून्यपीति । अचापिरब्देन वाद्य प्रतिपादने प्रभोजनामिदमिति दशयति । तसयोजनं गीतनुत्त( त्य )गतन्यूनतापरच्छाद्नम्‌ । अव न्युनशब्दो धर्मपरत्वेन नेयः । यत- स्तर पटून्यतस्ततादूनि वाद्यानीति सेबन्धः । वाद्यानि वद्नीयानीत्यथः | तव श्रतिस्वरविवेकनिदशन[ त ]या॒गीतोतादकमिति प्रथमोदिष्टं ततवाच्यम।रभ्पा- ध्याये कमेण प्रतिपाद्यनथौनुदिशति--तत्राऽऽदौ त्रृमहे ततमित्यादिना । पस्य वादनमेद्धित्यारिमिश्च यथाक्रमं नमह इति क्रियासंबन्धो वट्यः ॥ २ ३ ॥ २४॥ २५॥ २६॥ २७॥ ` अङ्कपवदे्ष्यं स्यागृङ्कलं दादराङ्कलम्‌्‌ | षितस्तिस्तदूदरयं हस्तो वायभाण्डमितौ भवेत्‌ ॥ २८ ॥ वाद्यानां खर्ूपनिरूपणाथेमङ्कखा दिपरिमाणविशेषार्हक्षयति--अङ्छपरवे त्यादि ॥ २८ ॥ यन्थिनणमिदा हीनः ₹छकष्णः खदिरदारुजः |

तोता सेनक ५.१ क कथित कमकवताजकभतेमसनकन

१

षष्ठो वाधाध्यायः। ४८६

अथेकतन्थां वीणायां दण्डादिरक्षण[कथन)पवकनिर्माणपरकारं तलविततां चोक्त्वा तद्वादनप्रकारं वामदाक्षेणोभयहस्तमेदास्तद्द्धवकाद्यमेदांथ दरयति-- ग्रन्थिघ्रणमिदा हमि इत्यारम्य घोषकृश्चेकतन्त्रिकेत्यन्तेन मन्थरसररभण । स्पष्टा मन्थः ।॥२९॥ जिहस्तदेध्यस्तावच्च सुषिरं दधदन्तरा । साधाङ्कलपरीणाहमृध्वाधोवदने तथा ॥ ३० ॥. क निष्ठाङ्कलिमानं वा गमे रन्धयं दधत्‌ । जोताभिरसंस्थितं यद्वा द्वे रन्धे तजनीमिते ॥ ३१ ॥ - एकमेव त्वधःराङ्क्स्थाने साधाङ्कलायतम्‌ । दधानः ककुमं सारं खादिरं वाऽन्यदारुजम्‌ ॥ ३२ ॥ तियकसंस्थेन दे््येणाष्टाङ्गटञ्यङ्गलायतम । अङ्लाधिकपार््वं च मध्ये कूर्मोज्नताछतौ ॥ ६२ ॥ स्थितेन प्जिकाधारगतन च समन्वितम्‌! गतंमध्ये च रन्धेण योन्याकारेण संयुतम्‌ ॥ ३४ ॥ रन्धे तत्न निविष्टेन रन्धस्थोव्येन राङ््कुना । अन्वितां पर्निकां मिभलोहजां म्यङ्कलायताम्‌ ॥ ३५ ॥ चतुरङ्कठरध्या च मध्ये कू्मोजितादव हिः । निम्नमध्यं मनागन्तधांरयन्तमधः पुनः ॥ ३६ ॥ दहिदण्डिकं राङ्कुनाऽशङ्कलदे््थयुजा तथा । वृत्तेन उयङ्खलस्थलोत्तराधश्टक्ष्णमूर्तिना ॥ ३७ ॥ कूर्भपष्ठोनतं मध्यमुत्तरार्धस्य बिभ्रता । द्ण्डवत्कमितस्थोल्याधरभागय॒तेन च ॥ ३८ ॥ दण्डवक्प्रविद्मधोभागेन च विराजितम्‌ | एवंविधस्य दण्डस्योध्वांधः सपदशाङ्न्टेः ॥ ३९ ॥ अधोभागेऽक्षिसदशे. विधाय विवरद्यम्‌ | एकच द्विगुणां तन्नीं क्षिप्ता रन्धे प्रज च ॥ ४०॥ तन्ीप्रान्तान्तरे क्षिप्ता प्रोक्तं तदृ द्विगुणे ततः । द्विगणात्कषणात्कषत्पुमरेव समाचरेत्‌ ॥ ४१ ॥ ॥ ३०३१।३२।१९ ३।३४।२५॥३६।३५।२८।।६ ९॥४०।॥४१। „+ १. व्पश्वैच।२ध. ड. °न्नतां बहिः। ३ ष. ङ. 'मध्यांम०। ४ शोपमं

५ भ,

म्रः । ५4 ख, °पितिस्थोः ।

४८५

संगीतरलनाकरे-

पष्ठटयङ्गरठपरोणाहं पपकं वतुं च यत्‌ । तम्बस्योत्सेधतस्तस्य वदने द्वादराङ्गरल ॥ ४२ ॥ वृत्तस्थानस्थया नाम्याऽधोमुख्या मध्यरन्धरथा । न्यङ्गरलायतया यक्तं प्रृ्ठसंश्टिष्टपृष्ठया ॥ ४३ ॥ तुम्बक मध्यरन्धरं स्यात्कर्षरं नालिकेरजम्‌ | अन्तस्थरन्धसटगन पृष्ठमध्येन रन्धिणां ॥ ४१॥ । तं दधद्रन्धमध्येऽथ तरन्ीप्रान्तौ निवेद्य तो ।

संवेष्ट्य कौलकेऽन्तस्थ कीलकं भ्रामयेन्मृ्ुः ॥ ४५ ॥ तावदयावद्रटो बन्धस्तुम्बकस्येव जायते | | एव तुम्बकमुत्तानं दण्डे तज्जर्निवध्येते ॥ ४६ ॥

दोरके नागपारोन द्विगणेनानवेतं ततः | सुबलश्लक्ष्णस्जात्थं दण्ड तुम्बोर्ष्वद्‌ ङतः ॥ ४७ ॥ संवेष्ट्य नागपारोऽस्मिन्वद्धप्रान्तां दृढां घनाम । श्लक्ष्णां स्नायुमयीं तन्वी रृष्ट्वा संपीड्य पचिकाम्‌ ॥४८ तन्त्या संवेष्ट्य ककुभं निवध्नीयादटदं ततः ।

वेणवी यवािस्तारा तन्वी व्यङ्गुलदे्यभाक्‌ ॥ ४९ ॥ तन्बीप्चिकयोरन्तर्जीवा नादस्य सिद्धये । संदिग्धिपाचिका तन्ी श्छेषं क्षेप्या कलांवता ॥ ५० ॥ या पक्रवेएवल्कोत्था दोरिका जिवृता शुभा )

कनिष्ठा नखविस्तारा दादशाङ्गल्देष्यभाकः ॥ ५१ ॥ वृत्ता मभूणा तुम्बाद्धस्तादङ्गुटजये ।

दण्डे संवेष्टयेन्मन्दरस्वरस्थानोपलक्षिकाम्‌ ॥ ५२ ॥ यत्रामिद्पधिरे धीरास्तां वीणामेकतन्निकाम्‌ ।

प्रतिः सर्ववीणानामेषा श्रीराङ्गिणोदिता ॥ ५३॥ द्रानस्परने चास्या भोगस्वगपिवर्मदे ।

पुनीतो विप्रहत्यादिपातकैः पतितं जनम्‌ ॥ ५४ ॥

॥ ४२॥ ५३॥ ४४॥ १५॥ ४६ ॥ ४७॥ ४८ ॥ ४९ ॥ ५०

॥ ५१ ॥ ५२ ॥ ५३॥ ५६९॥

त ,. '" ए. णाः क्वच्दः र ठ महत पत दधत्द्र॒ । २ ड. "निवेशितो । २ ख्‌. ग, "जीवना । ङ, जीरो नारा अः ङ्‌. लाचसा। ५० ॥ या |

षष्ठो वादाध्यायः ¦ ४८५

दण्डः राभुरुमा तन्नी ककृमः कमलापतिः ।

इन्दिरा पतिका बहला तुम्बं नाभिः सरस्वती ॥ ५५ ॥

दारको वाखुकिजीवा सधां रविः |

सवदेवमयी तस्पराद्रीणेयं सर्वमङ्गला ॥ ५६ ॥

अधस्तुम्बमधावक्चमरध्वं तन्ीर्थथा मवेत्‌ ।

तथाऽस्पाहो( दो ! )रिकदेक्ं वामस्कन्धे निधाय च ॥५७॥

ककुभं दक्षिणस्यार्गघरेः पाण्य संधाय यत्नतः ।

न्यस्तां प्रष्ठ कनिष्ठाया वामहस्तस्य कृमिकाम ॥ ५८ ॥

सारणासारणेयुक्तामनामाङ्गुलविशिताम्‌ ।

आकुचन्मध्यमापार््वटयां तजीनिकौथतः ॥ ५९ ॥

निपीड्योरःस्थलासननां तम्नीमधिनिधाय च!

छध्वाधः सारयेन्नाद्सिद्धये हस्तं त॒ दक्षिणम ॥ ६० ॥

त्यक्त्वा दितास्त जीवातस्तन््या(न्यी?) विन्यस्य सारयेत्‌ ।

अन्यत्रोपरिवायान्तं नीध्वं वक्षःस्थलान्नयेत्‌ ॥ &१ ॥

केभिका तक्किया चोक्छा सारणा सा चतुर्विधा ।

उच्छिता संनिविष्टाख्योभयी स्याःकम्पितेत्यपि ॥ ६२ ॥

श्टिश तन्नी यदोषण्टत्य निपतेत्मारणां म

तदोल्तिप्ता संनिविा स्पृष्टवेव सरणे भवेत्‌ ॥ ६३ ॥

कभादेतद्याभ्यां स्यादुभयी सारणा मता ।

स्वरस्थाने कम्पनेन कम्पिता कृमिकोच्यते ॥ ६४ ॥

घातः पातश्च संलेखस्ततो( थो ष्विखावलेखको ।

भ्रमरः संधितच्छिन्नो नवमी नखकर्तरी ॥ ६५ ॥

व्यापारा दक्षिणस्येति पाणेवांमस्य तु द्वयम्‌ |

स्फुरितः खसितश्चेति कृरयोरुभयोस्तमी ॥ ६६

घोषो रेफोऽथ विन्दुः स्यात्कर्तरी चा्धंकरतरी।

निष्कोटिताख्यः स्खटितः इाकवक्चश्च मूर्छना ॥ ६७ ॥

॥ ५५ ॥ ५६ ॥ ५७॥ ५८ ॥ ५९॥ ६० ॥ ६१॥ ६२ ॥ ६३

॥ ६१ ॥ ६५ ॥ ६६ ॥ ६७ ॥

१. ङ. स्यादोरि ।२च. 'पश्चलः । ३ख. च्छ्रा ततः ॥ ५९॥ ५,

बान्तस्तः । ५ ख. ग. 'स्सन्तरीवि । घ. 'स्तन्त्या वि \ ६ च, नोरध्वव ७ ङ, सवित

४८६

संगीतरलनाकरे-

तलहस्तोऽ्ध चन्द्रश्च प्रसारः कृहरोऽपरः | जयोद्रोति स्वेऽमी स्युश्चतुर्विरतिर्यताः ॥ ६८ ॥ करनामान्यपीमानि मन्वते वायवेदिनः । घतः स्यान्मध्यमाक्तान्ततजंन्या तन्निकाहतिः ॥ ६९ ॥ इति घातः। घातः फेवठया पातः । इतिं पातः । सटेखोऽन्तस्तथाऽऽहतिः | इति सलेखः अन्तमध्यभया घातमष्ेखं सेप्र(च)चक्षिरे ॥ ५० ॥ इत्यु्टेखः। अवटेखो मध्यमया स्या्तन्नीताडनं बहिः । अङ्गुल्याऽन्येऽन्ययाऽप्याहुः संटेखं चावटेखकम्‌ ॥७३॥ स्वामिस्तिस्नमिद्राभ्यामथवेति च ते जगः ।

अन्तरबहिगंखो घातो तयोस्ते ब॒वते कमात्‌ ॥ ७२ ॥

इत्यवटेखः । भ्रमरोऽन्तःकमाच्छीघं चतुरङ्गलिताडनम इति भ्रमरः । मध्यमानामिकाभ्यां तु बहिषतिऽच् सेधितः ॥ ५३ ॥ इति संधितः। तजंनीपा्वलञ्ायास्तन्त्या बहिरनामया । हननं छिन्नमाचष्े ्रीमत्सोढलनन्दनः ॥ ७४ ॥ इति च्छिन्नः

कमाद्दतं नखेषातश्चतुरिर्नखकर्वरी ।

इति नखकर्तरी । इत नव द्‌ क्षणहस्तव्यापाराः ।

स्फुरिते कम्पिता तन्त्रीः पृष्ठलमनेव सारंणाः (णा! ) ॥७५॥

इत स्फु(रतः।

. ॥ ६८ ॥ ६९ ॥ ७० ॥ ७१ ॥ ७२ ॥ ७३ ॥ ७४ ॥ ७५॥

ज प म्तयाहह रक ज्न्तःदन नर्न स्तयारज्े । २६. कम्पते | ३ ग, “रणम ॥ इ* ।

षष्ठो वाधाध्यायः | ¢ ८७ मुहः सारणया तन्बीपर्षणं खाशितो मतः |

इति खारितः। इति वामहस्तव्यापारद्रयम्‌ |

तन्बी ठभाङ्गुष्ठपाश्वां कर्तरीवच्च हन्यते ॥ ७६ ॥ कनिष्ठास्ारणाभ्यां वा यत्रास्नौ पोष उच्यते| इति घोषः दृक्षिणानामया यज तन्तरीरन्तर्निहन्यते । पामस्य मध्यमाङ्गल्या बहिस्तं रेफमचिरे ॥ ७७ ॥ इति रेफः । अनामया बहिस्तन्नीघातान्जातो यदा ध्वनिः तर्जन्या धायते बिन्दुर्निःरहङ्कनोदितस्तदा ॥ ७८ ॥ इति भिन्दुः | अङ्गुलामश्चतस्नाभः कमण करयाहयोः | पहिस्तन्नीहतिस्तूण कर्तरी कीर्तिता बुधैः ॥ ७९॥ इति कतरी । दाक्षिणः कतरी कुयाद्रामहस्तस्तु तन्थिकाम्‌ । यत्र सारणया. हन्ति प्राहुस्तामधेकर्तरीम्‌ ॥ ८० ॥ इत्यधकरतरी । उत्सृष्टसारणा यन्न हन्ति तन्जीं प्रदेरिनी | निष्कांटितामिं पाणिममुं वायविदो विदुः ॥ ८१ ॥ इति निष्कोटितः। उस्िप्तया स्षारणया बवामस्तन्नीं इतं यदा । निहन्ति कर्तरीतुल्यो दक्षिणः स्खलितस्तदा ॥ ८२ ॥ . इति स्वटितः। तन््ीक षोऽ ङ्गुष्ठतर्जन्यथाभ्यां शुकवक््रकः ॥ ८३ ॥ इति शुकवक्चः। उद्े्टपरिवर्ताम्थां तनयां श्राम्यति दक्षिण । स्वरस्थाने दुतं कभास्रारण मूना मता ॥ <४॥ इति मरना । ॥ ७६ ॥ ५७ ॥ ७८ ॥ ७९ ॥ € ° ॥ ८१।॥ ८२ ॥ ८३ ॥ < ॥

४८८

संगीतरत्नाकर- तन्‌ दक्षिणो हस्तस्तन्नीं हन्तीतरः पुन्‌ प्रदेरिन्या स्प्ररोयत तलहस्तो भ वेदसो ॥ ८५ ॥ इति तलहस्तः | स्परााऽङ्गुढकनषछाम्यामध चन्द्रोऽमिधीयते | इत्यधंचन्द्र चतुरङ्गुाटसघाते कुथिताङ्गुष्ठक तल । कनिठातजन्‌।पाश्वस्परास्तन्त्याः प्रसारकः ॥ ८६ ॥ इति प्रारष्ः। कृरस्य 1काचत्साङ्गुठसकलाङरूगटिकथने । क निषागुठसंस्परस्तःत्याः स्थात्कुहरः कर

रत कुहरः) ति चयाददामियहस्तव्यापारा

कले केम

एतद्धस्तममायागाहहदनं वायमच्यत्‌ |

खदा बारा ककटा च कङ्कालं वस्तु च द्रुतम्‌ ॥८८॥

गजल दण्डकं चयरिवायमतः परम्‌ ।

वाय प्लिरत चति दाधा परिकीर्तितम्‌ ॥ ८९॥

सखसितस्फुरितो य कियते बहुधा करौ ।

तार्‌ च स्प्रर्यत स स्याच्छन्दों यतिमनोहरः ॥ ९० ॥ इत च्छन्डः |

स्खालता मूखना चाथ केतरीरेफसंयतौ ।

उदुसरफा यत्राऽसस्तां धारां चूते हरप्रियः ॥ ९१ ॥ इति धारा

शकवक्चः स्फुरितको पोषः स्यादधकर्तरी |

कमभाव करा यत्र तामाहुः केकुटीं बुधाः ॥ ९२ ॥ इतं केकटी |

स्फरतेम्‌छनाकषज्ञः कतरीजिततयेन च |

क्तं करः कमादेभिः कङ्कालं कथितं बुधः ॥ ९३ ॥

इति कङ्काटम |

॥ ८. ॥ ८६ ॥ ८४७ ॥ < ॥ <९ ॥९०। ९१॥ ९२ ॥ ९३ ॥ ध

कनीनको

{ स. स्तन््यां प्र ९. स्तन्ञ्यांस्या

षठो वायाध्यायः ४८९

स्पृष्ठतारमपेतं यत्कतयां * खसितेन च । छुहरेणाथ तद्वां वस्तु वस्तुविदो विदुः ॥ ९३ ॥ | | इति वस्तु । कृतरीखसितो यञ्च कमेण कुहुरः कर्‌ः । रेफभ्रमरघोषाश्च तद्दर्तं ववत बुधाः ॥ ९४ ॥ इति द्रुतम्‌ ! बहुधा मृछना हस्ताः स्फुरिताः कतरी ततः | खसितो यन्न तत्माहुगमजटीटं कलाविदः ॥ ९५ ॥ इति गजलीटम्‌ । स्खलितो मूछनाख्यश्च कत॑रीरेफस युतः । खमितो यज वाधन्ञा दण्डकं तद्बभाषिरे ॥ ९६ ॥ इति दण्डकम॒ । ऊ्वीधागौ ऊमाद्धस्तो रेफएकर्वरिकाहयौ । निष्कोष्िति तटे हस्ते द्वावप्युपरिषाद्यके ॥ ९४७ ॥ इत्युपरिवाद्यकम | समस्तहस्तवाथ् तु बाय पक्षिरतं मतम | इति पक्षिरुवभ् | इति इरविधं बरायम्‌ | सकट निष्कलं चेति दिवि बाशभरुस्यते ॥ ९८ ॥ तम्त्रीसंलञ्जीवातः स्थूलो यञ ध्वनिभ॑वेत्‌ । तदुक्तं सकल वाश्मपरे त्वन्यथा जगः ॥ ९९ ॥ आदोरिकं पर्चिक चेत्तर्जनीस्पर्शवर्जितम्‌ । सायते कभ्रकावायं तदाहुः सरकलाभिधम्‌ ॥ १००॥ अपनीय कलां कभ्रामघो नषाद्देदतः | ४। नयेत्तजनीस्वर तन्त्याश्वनिष्कृटे तद्म ॥ १०५१ ॥ ॥ ९३ ॥ ९४॥ ९५॥ ९६ ॥९५७ ॥ ९८ ॥ ९९॥ १०५ ॥ १०१ ॥

110 1 ज त 4 म ०9 39००५५१

स्याट्तनत क चित्पाटः

व

क १४. ढः, रकां पत्रिकां चः ।२य्‌. ड, पपरघसतन्स्या" | ५५९,

~ -----~-------- न

| 1111117 77.

~ ~

४९० संगीतरत्नाकर- म्मश्चाज भवेन्नादः मारणामन् केचन | आमधघ्यमस्वरस्थानं सारणायां प्रपेदिरे ॥ १०२॥ अवाचदिति निःराङ्कः रिष्याभ्यासाय वादनम्‌ | शरत्यादिकमतो गीतनिप्पन्ां विदमादिरेत्‌ ॥१० वक्ष्यामः स्वररन्धाणां यद्ररोऽणद्लाङ्गले | प्रथमे सप्तम स्थानं वीणायामपि तन्मतम्‌ ॥ १०४ ॥ स्वराणां किंतु वणानामधराधरतारता | मध्यम सप्तके स्थानं ततः स्यादृद्विगुणान्तरम्‌ ॥ १०५ तृतीये स्तक स्थानं ततोऽपि द्विगणान्तरम | केत च स्वरस्थानान्यमनि सुसवद्धये ॥ १० यथास्वं स्वरभदानां विभागाच्छरतिदेङञधीः ! स्यादूमाममछनादीनामुद्राधः मकरस्ततः | एषा पिज्ञरकः(?) प्राक्ता घाषकश्वेकतन्निका ॥ १०५ इत्येकृतन्नीलक्षणम्‌ | ॥ १०२॥ १०३॥१०९॥ १०५॥ १०६॥ १०४॥ तन्ीद्रयेन नकुलः स्यादन्वथां जितन्तरिका | तन्बीभिः सप्तमिश्िजा विपञ्ची नवभिर्मता ॥ १०८॥ कोणाङ्गरलीवादनीया चित्रा तद्रद्धिपञ्चिका। कमादन्येऽङ्गठीकोणन्यवस्थाम॒चिरे तयोः ॥ १०९॥ चिजायामङ्गटीमा विपञ्च्यामुभयं प्रे । तन्त्ीणामक विरात्या कीर्तिता मत्तकोकिटा ॥ ११०. नकुखादीनां रक्षणान्पपि स्ष्टार्थानि । तत्र वितन्विकेव रोके जनतः नोच्यते । म्तकोकिटेव रोके खरमण्डटमित्युच्यते ।॥१०८॥१०९॥११. मुख्येयं सर्वंवाणानां भिस्थानैः सप्तभिः स्वरैः। सपन्नत्वात्तदन्यास्तु तस्याः प्रत्यङ्गमीरिताः | करणेश्चत्रयन्त्यस्तास्तस्याः स्युरुपराभिकाः ॥ १११ । रूपं छृतप्रतिरतं प्रतिभेदस्ततः परम्‌ । स्यादरूपरषमोघश्च प्रतिशुप्कति षड्विधम्‌ । करणं तस्य वक्ष्याम लक्ष्मोदाहरणेः समम ॥ ११२ ॥

(1

१च. खासद्ध ।२घ. एषाऽपि जनकः} च. एषोऽपि जनकः ।

पष्ठ ब्रादाध्यावः | ४९१

मख्पेयमित्याडि । इयं मत्तकोकिरा सवैवीणानां मुख्या प्रुतिरित्यथः । , त्र हेतः-निस्थनेः सप्तभिः स्वरैः संपन्नत्वादिति । सिस्थनिमन्दमध्य- ताराख्यस्थान्‌चयाद्‌भतारत्यथः । तदन्याास्लात । मत्तकाफरता व्यातारक्ता वीणास्त तस्या मचकोकिटायाः । प्रत्यङ्भीरिता इति । विरुतय इत्यथः कृरणेथित्रयन्त्य इति । करणान्यनन्तरं दक्ष्यमाणानि रूपादीनि । तस्या स्यरुपरान्नेका इति । तदनुवारि्ादित्यथः ॥ १११ ॥ ११२ ॥ रूपादीनां करणानां लक्षणान्याह- मख्यवीणाप्रयक्तस्य गवदिभं्जनेन यत्‌ । गपट्रादनं रूपं विपञ्च्यादिषु तयथा ॥ ११६ ॥ मख्यवीणाप्रयुक्तस्येत्यादिना । वान्यपि स्पष्टथोनि ॥ ११३ ॥ वायते गरूमख्यायां यदा द्रे टघूनी तदा । विपज्च्यादौ यदा त्वस्यां टस्तद्‌(दाऽोन्यास दद्रयम्‌।॥११४॥ _ , इतिसूपू। . एतत्छृतप्रतिरतं पश्चास्मत्यङ्गवादने । इति छृतप्रतिरूतम्‌ । रूपङियाषिपयसिासप्रतिभेदो भवेद्यथा ॥ ११५ ॥ वायते लद्रयं तन्जञेभत्तकोकिलया यदा गर्स्तदा विपञ्च्यादिवीणामिरिति तद्दिषेः ॥ ११६ ॥ इति प्रतिभेदः । यदा विदारीविच्छेदं कुरुते मृख्यवाणेकः । तदाऽन्यासां वादन यद्रूपरषं तदुच्यते ॥ ११७ ॥ ति रूपरोषम्‌ । यद्‌ा विलम्बितलयं प्रयङ् भख्यवेणिकः । तदेवातिदरतलथं कृरचातुययोगतः । वेपञिकायाः कुयशेदोघमाचक्षेते तदा ॥ ११८ ॥ टत्याघः अरासैवायन्यतरस्वरव्यान्निकया यदा ॥ ११९ ॥ तन्त्येकयेव करणं स्थान्मुख्यामुख्यवीणयोः। प्रतिरहाप्कां तदाऽभचष्ट राङ््गिदेवो षिदांवरः ॥ १२० ॥ इति प्रातहाष्का इतिं षट्‌ कृरणान । ॥ ११४ ॥ ११५ ॥ ११६ ॥ ११७ ॥ ११८ ॥ ११९ ॥ १२९० ॥ `

कै न्‌ । ९ मगीतरना करे

पुप्णनि वीणावादं य रक्तिं दधति चात्म ।

कुवन्त्यटृषटपुरिं च तोन्धातनध्रना तरव ॥ १२१॥ पातर्दलापितमादे। तल्पो जनभाह-पुप्यसत्याद्े ॥ 1२३ ॥

य प्रहारव्िरीषान्थाः स्वसास्त घातका मनाः |

विम्तारकरणा विंद्धव्यस्ननाश्येति पाततः ॥ 4२२ ॥ पातुम्परत्पमाह-ये प्रहमरन्छादि ।॥ १२२ ॥

चतुर्धा तेषु विस्तारशनुरधा वोधितो वृधः ।

पिस्तारजश्च सघ्रातनाभथ स्यात्समव्राग्रजः॥ 1१२६॥ `

धन॒चन्धश्चति चतभ॑दः मंघ्रानजा भवत ।

द्िख्नरा द्विरपगोऽप्यथराद्युनरानतकः ॥ १२४ ॥

उत्तराद्यधरन्तश्च्यष्रपरा ममवायनः।

चिर्नराघ्चेरधराऽथ द्विरनरपर्वक्रः ॥ १२५॥

अधरान्तो द्विरधरात्तरान्तश्चानगादटिक्छान( त्‌ )।

प्रो द्विरयराऽथ स्यादुभधरगार्दिद्रसृनरः ॥ १२४॥

मध्यातरद्विरधगम्थरमध्यद्विसनरः।

एवं चतुर्दृराविधो विस्तारः सारङणोदितः ॥ १२७॥

करणस्य तु सदाः स्थ शिभिताचयर्मज्ञका |

तथा नीरर्ति हादाऽ्नुबन्ध दति पञ्चत ॥ ३२८ ॥

क्षपः प्ट्तोऽतिपातश्वातिकी्णा ऽप्यनुवन्धक्ः ।

दत्याविद्ध पञ्चमदा द्रात व्यञ्जनं मताः॥ १२९ ॥

पुष्पं कृ तल विन्द रेफो निःस्वनितं ततः ।

निष्कोटितमथोन्प्र्टमवमरष्टानिवन्धनो |

इति सर्वं चतुचिशन्मिलिता धातवे मताः ॥ १३०॥

॥ १२३ ॥ १२४ ॥ १२५ ॥ १२६ ॥१२५ ॥ १२८॥ १२५।॥१३ ०॥ विस्तीणनादमेदत्वाद्धिस्तारो धातुरुच्यते । प्रहारलाघवात्छत्वा स्वरानेकीरुतानिव ॥ १६१ ॥ वेचिञ्यात्क्वापि विश्रान्ति(न्तः) स्वरो विस्तारजो भवेत ।

एकविस्तारसं्ं तमपरे सूरयो जगः ॥ १६२ ॥ विस्तीणनादभेदत्वा्ेति । विस्तीण॑शासौ नादमेदख्रति कमधरारणः । नाद्भदस्य विस्तीणैभेदवं नामायममुकः सर इति विविकवेन ज्ञानपिषयतवं द्र

षृ वाधाध्यायः । ४९६

व्यम्‌ । प्रहार्टाघवादिति । वादने हस्तटाववादरियर्थः । एकविस्तारस- ज्ञमिि । एकस्येव स्वरस्य दिषिकतादिति मादः ॥ १३१ ॥ १३२ ॥ अर्ट॑कछारतमप्यस्य निःशङ्क निरदीधरत्‌ ॥ १३३ ॥ देति विस्तारभः। अटंकारत्वभपीति । अस्य विस्वारजस्य न केवरं स्वररूपत्व किंतु वै - गिष्टवणसंदर्भसवू्पतमपीलयथः } एवमेकप्रहारभवेो विस्तारजः । द्िप्रहारभवः सवातजः । चिप्रहरभवः समदायजः । यथायोगेभतद्धेदमिश्रणोद्धवोऽनुबन्धो नामान्वर्धो धातुरिति द्रष्टव्यम्‌ ॥ १३३ ॥ | अजोचराधसे ज्ञेयो मन्द्रतारौं स्वरो कमात्‌ | उतचराधरघातौ हि तभोर्निष्पादृकाविंहं ॥ १६४ ॥ अच्ोत्राधरािति । अव्र वीणायामृत्तरस्वरो मन्दरः । अधा( घ }रस्र- स्तार इत्यनेन ररीरेभ्थो वेपरीत्यं दर्शिते भवति । शरीरे द्याधा( दध )रो मन्दर उत्तरस्तार इति द्रष्टव्यम्‌ । तयोपपतिमाह-उत्तराधरघातो दीति । हि य- स्मात्कारणादुत्तरतन्वीवातो मन्दरस्वरस्य निष्पादकः। अधरतन्तीषातस्तारस्वरस्ये- त्यथः ॥ १३४ ॥ | मंघातजे ये चत्वारस्तथा्छो समवाये । भेदास्ते जन्वर्थनाभानस्तद्टक्ष्मोक्तिरनाथका ॥ १३५ ॥ तथाऽपि बाटबोधाय तान्वयं विवृणीमदे । मन्द्रस्वरष्विरुचागाद्धातुरन द्विरुत्तर: ॥ १३६ ॥ इति द्िरुत्तरः । तारस्थाने द्विराघाताद्धातुर्हिरधसे भवेत्‌ । इति द्विरधरः) यस्वादितरे षन्द्रान्तः सोऽधराद्त्तरान्तकः ॥ १६५ ॥ इत्यधराद्त्तरान्तकः । आदौ मन्द्रस्ततस्तार उत्तरायधरान्तके । हरयुत्तराद्ध्रन्तकः । एते संघाते भेदा द्विःप्रहारमवे मताः ॥ १६८ ॥ इति संघातजस्य भेदचतुष्टयम्‌ । ॥ १३५ ॥ १३६ ॥ १३७ ॥ १३८ ॥ ` १ख.ग.घ्‌. सथीधर ।

४९४ सगीतरलनाकरे-

मनदरस्वराभेराघाताद्धातुमाहुषिसुतरम । इतिं चिस्नरः | विस्तारस्वरघातेन धरातुभ्रिरभधररा भवत्‌ ॥ १६९ ॥ इति अिरधरः। दिरुतराधरान्तो द्विमन्दरस्तारान्तगो भवेत | इति द्विरुनराधरान्तः | तारस्थानं दिः प्रहत्य विदध्यान्मद्रमन्ततः॥ १४० ॥ यदा तदा द्विरधरोत्तरान्तो धातुरुच्यते । इति द्विरधरोनरान्तः | उत्तरादिद्िरधरे मन्द्रतारो द्विरिप्यते ॥ १४१ ॥ दत्युत्रा्रेद्धिरधर सरृत्तारोऽथ मन्द्र द्विरधगादिदिरुत्तरे | इत्यधरादिद्विरुचरः | मध्योत्तरदिरधर तारां मध्यस्थमन्द्रका ॥ १४२ इति मध्यात्रद्धिरधरः। मन्द्रायन्तो भवेत्तारोऽधरमध्यादिरुतर । इत्यधरमध्यद्विरुत्तरः । जिप्रह(रभवे भेदाः स्यरिमे समवायने ॥ १४३ ॥ इत्यं समवायनमंदराः | सजातीयविजातीयमेदसंमिश्रणोद्धवः ) अनुबन्धाभेधो धातुः शाङ्गदवेन कीर्तितः ॥ १४४ ॥ इत्यनुबन्धः । इति चतुदश विस्तारधातुमेदाः । लघगुर्वात्मकेघतिः करणाकद्योः करियाः करणोऽल्पगुरुस्तन तद्धे दा्ुक्षयेऽघुना ॥ १४५ ॥ रिभितो द्रो रषु गान्तो इति रिमितः। चतुलान्तगुरू(र)च्चयः । त्युच्चयः । ॥ १३९ ॥ ११४० ॥ १११ ॥ १५४२ ॥ १४३॥ १४४ ॥ १४५॥

पो ब वाध्याथः ४९५

प्ट्लोन्तगुनीरिटितः इति नीरस्तिः । हादोऽष्टलघुरन्तगः ॥ १४६ ॥ इति हादः । कृरणस्यानुबन्धस्तु स्याद्िस्तारानुबन्धवत्‌ ॥ १४४७ ॥ इत्यनुबन्धः । | ` करणस्यानबन्धस्तु स्याहिस्तारानुबन्धवदिति । यथायोगं रिमिता- दिभिदमिश्रणोद्धव इत्यतिदेशाथः ॥ १४५७ ॥ इति पञ करणधातुभेदाः । भ्रिगगंरुहीनो वाऽऽविद्धोऽस्य विवृणे भिदाः। क्षेपो लघ॒गुरुभ्यां स्यात्‌ इति क्षेपः । प्लुतो ठघुगुरुभवेत्‌ ॥ १४८ ॥ इति प्तः । ॥ १४८ ॥ अतिपातो लगाभ्यां दः इत्यतिपातः । चतुर्वारं ठगो ततः | लघुर्थजातिकीर्णोऽसो इत्यतिकीणंः । अनुबन्धस्तु पूर्ववत्‌ ॥ १४९ ॥ इत्यनुबन्धः । | दाभ्यं भिभिश्चतुभिंश्च नवमिलघभिः कमात्‌ । ्षेपादयोऽज चत्वारो भवन्तीत्यपरेऽववन्‌ ॥ १५० ॥ अनुबन्धस्तु पूर्ववदिति । आविदधातनुबन्धस्तु यथायोगं हेा( क्षपा )- दिमेदमिश्रणोद्धव इत्यथः ॥ १४९ ॥ १५० ॥ इति पश्चाऽऽविद्धधातुमेदीः । अङ्कलीभेदमात्रेण स्यज्नस्तद्धिदा ववे ॥ १५१ ॥

11

॥ (८ ५ ~ त {& [ स= प म, ५९६ स्‌गतरलन क्र

(न

अङ्कन्टीमदमाचणति । व्यञ्चनवाति। पहाधयस््यानिमम दप्रगस्नियमश् न विवक्षित इत्यथः ॥ ३५१ ॥ अङ्न्छाभ्यां कनीयस्या तन्यीरक्छा निहन्यन । युगपच्च वद्पुष्पमाभदटग्बुः र तिना; ॥ 1५ ॥ ति पुष्पष्‌ एकस्वरं यदा नानास्थानक तान्विक्द्रूयम अङ्नछाभ्यामक्काट निर्हन्ति स्याच्छटं तद्रा ॥ ट्त कट दृक्षिणाङ््ठना हन्ति वामाङ्कनिपीटिनाम्‌ | तन्तं यत्र तदाऽ५चष् तच्छ मादटद्टनन्दुनः ॥ १५९५ ॥ [त 7 । विन्दुरकन तन्त्यां स्मात्प्रहारा गृख्नाद्श्न | इति विन्डः । रफस्त्वफस्वरा घातः ऋमात्सरवाङ्गदाछनः ॥ }**" ॥ तिं रफ़ः | तठ छृत्वाऽवरारेण घाता निःस्वानिनं मनम दति निःस्वरानितम्‌ | पामाङ्छन तृध्वाघाघाता निष्काटिनं मनम्‌ ॥ 14६ ॥ ठति निरष्क्ाटतम | धाताऽतिमपुरध्वानस्तजन्यान्परष्टमच्य्रत | दत्यनपृटम । कनिष्ठया दक्षिणमाऽङगषाभ्यामप्य्रः सरन्‌ ॥ १५०॥ हन्ति चिस्थानकरं तन्नीनयमक्स्वरे प्रथक्र । यञावमृष्टमाचष् तदयन्ञपृरभण्डनः ॥ 1: ॥ दत्यवग्रष्रम्‌ । ॥ १५२ ॥ १५९ ॥ १५४ ॥ १५५. ॥ १५६ ॥ 1५5 ॥ १५८ ॥ उक्तानुषम्धवद्रोध्यमनधन्धस्थ दक्षणम ` नन्वकलक्ष्ममदोऽयं गण्यत किं पृथक्र पृथक | १५९ ॥ उक्तानुबन्धवह्वाष्यमनुबन्धस्य एक्षणाभोति। यथाय गं पुष्पादरमदुमिप १ ग. घ. “मण्डवत्‌ ॥ १५८ ४

पृष्ठो वाघाभ्यायः। ५९७

णोद्धव इत्यथः । अवानुबन्धवतुष्टये द्विरीयाधनुबन्धलक्षणेषु पूरपु्ैवदित्यपिदै- "राचतुणमप्येकटक्षणतेन पृथणनमयक्पित्याक्षिपति-ननिति ॥ १५९ ॥ मव तद्धातुमभेदानां बाहुस्यं यञ हर्यते । विरि धातुना तेन सोऽन॒न्धो भिदं जेत्‌ ॥ १६० ॥ तत्तद्धातुभेदानां प्रथक्ते सत्येव पूुवैपर्ववदित्यत्तिरस्य मिश्रणमातरकिषयतेन चतुणमपि मिनटक्षणतवाथग्यगनमुपपदयत इति समाधत्ते-मेवमिति॥१६०॥ * ॥ इत्यनुब्न्वः। न्यातुरक्षणमुपसंहरति- इत्येते धातवः प्रोक्ताः सव॑वायोपयाभिनः ¦ यथास्थानं प्रयोक्तग्यास्ते च प॒त्तिसमाश्रयाः ॥ १६१ ॥ तत्र जातिरुदात्ता स्याद्िस्तारे करुणे घना | आविद्धघातो रिभिता म्यञ्ने छलिता मता ॥१६२॥ इति चतु्चेरद्धादवः। द्यत इतं । सतवाधपयामन इति । अवे सवेरब्द्ः सकुचड्वुत्त- सततवाद्यविषयो द्रष्टव्यः । इतरेषु प्रहारवररेषात्थसकरस्वरासमवात्‌ । वत्ति- समाश्रया इति । वृत्तयो वकष्यमाणाश्चिव्रद्यस्तासतामाश्रयमृता इति ततरूषः | यथास्थान प्रयोक्तव्या इति यसिन्पमे पेन घातुना रक्तिविेषो रम्यते स तस्य स्थाने तद्नतिवृत्े( स्थि त्यथः । सुभममव्यत्‌ ॥ १६१ ॥ १६२ ॥ _ इति चतुशचशद्धातुरक्षणम्‌ । अथ धालाभेततेन प्रसक्ता वत्तः ससागान्धं रक्षपति- वृत्तिगणप्रधानत्वरूपा व्यवहतिम॑ता । चित्रा वृ्तिदक्षिणा च तिः स्थुरिति पत्तथः ॥ १६६ गरणेत्यादिना । गृणपधानतरूपा व्यवहदिरितयत्र गुणपधानाद्ग्र(नय )ह- णसामथ्यादृतवाद्यरोव्यञहतिरिति गम्यते । कथम्‌ । परतत्वेन बाद्यस्येवोपादान एकस्येकद्‌ा गुणपरधानमावायोगादुदयोरुपादानं ककव्यम्‌ । तत्र प्रछतसाहरयेण गीतनृतते प्रसक्ते । तयोमध्ये नृत्तपिक्षया वाधं परति गीतस्मैवान्वरङ्गवाचदेवोषा- देयं भवति । तेन मीतवाध्ययोग्यंवहपिरित्यथंः ।॥ १६३ ॥ चित्रा बाद्प्रधानत्वं गीतस्य शृणतोच्यते। उभयोः समभावेन वृत्तिवर्तिरुदाहता गतप्रधानतावादययगणता दक्षिणा मता ॥ १६४ ॥ ि १ग. "मभ्रिताः ! त | 1.

९६ "4

९ ९८ संमीतरनाकर- वेजादीनां विरेषरक्षणानि स्पष्टानि ॥ १६४ ॥ दरताटिकाष्टंयानासां नियच्छान्ते कमात्पर । समां श्रातोगतां तद्रद्ापुच्छां च यतिं कमात्‌ ॥ १६५ ॥ मागथीं संमाष्ताख्यां गीतिं च पृथ॒लां कमात । ओघं चानुगतं तत्वं वादययन्यतान्यनुकरमात्‌ ॥ १६६ । मार्गे चिं वातिकास्यं दृक्षिणाख्यं यथाक्रमम्‌ अनागतसमातीतान्यहानिह्‌ च मन्वत ॥ १६७ इति व्तियप्‌ | हरुतािकानित्यादि । चिचायां दरतखयं वृत्ता मध्यरयं दक्षिणायां विख- म्बितरटयं नियच्छन्ति नियमसन्ति। एषे यत्िजा( गी }तिवाद्यमागेग्रहानपि कमेण योजयेत्‌ ॥ १६५ ॥ १६६ \} १६४७ ॥ इति वत्तिटक्षणम्‌ । एवे वृत्तीनां परयागनिह््पण पयुक्तानि तखादीनि वाद्यानि ससामान्यं रक्ष- यितुमाह- तत्वं भवेदनुगतमोघश्चेति निरूपितम्‌ । गीतानुगं जिप्रकारं वाद्यं तुक्ष्मं कथ्यते ॥ १६८ ॥ तत्व भवेदित्याटिना । अत्र मीतानृगमिति वादीनां तरयाणां वाद्यानां सामान्परक्षणम्‌। तेषां विरेषरक्षणानि स्पष्टाधानि } तत्र विरामरब्दस्य विटस्‌- नाथत्वाहयाद्धदे। द्रष्टव्यः । तथा विरतिशनब्द्स्यापि ॥ १६८ ॥ लयं ताल विराम च यतिं गीतिं तथामक्षरम । वर्णयामविभागें च नानाजात्यङ्षकादिकम्‌ ॥ १६९ ॥ व्यञ्जद्रीतगतं गीतमिलितं तच्वेमुच्यते । इति तत्वम्‌ । फिंचिद्रीतानुहरणाद्राय त्वनगतं मतम्‌ ॥ १७० ॥ यथा विरतिरन्य्र स्थितिः स्थानान्तरेष्वपि। विलम्बिते गीतये वेद्र्ध्यादद्रुतवाद्नम्‌ ॥ १७१ ॥ इत्यनुगतम्‌ । ॥ १६९ ॥ १७० ॥ १७१ ॥

[110 नि भि

१ स. ग. "म तदृञ्वे । ₹° | `

षष्ठो वाद्याध्यायः। ४९९

गीतस्यान्तेऽनुकरताऽपि भागशश्चातुरीषरश्ात्‌ । निरन्तरः पाणिषातेः समदायानुकारितम्‌ । पादको दरथेद्राये योधं तं प्रचक्षते ॥ १७२ ॥ इत्योघः । एकविं रातितन्जीस्थमेतद्धात्वादिवादनम्‌ । एकतन््यादिवीणास यथायोगं प्रवतयेत्‌ ॥ १७३ ॥ एकतन्ञ्यां च यत्रोक्तं तज्ज्ञेयं नकुदादिषु । वेणावपि तदिच्छन्ति वेणुप्रावीण्यराटिनः ॥ १७५४ ॥ इति गतानु वाम्‌ ॥ १७२ ॥ १७३ ॥ १४७४ ॥ इति गीतानगवायलक्षणम्‌ । एवं गीतान॒गवाध्पसङ्खादवुद्धचारूढान्संगीतवा्यमेदाहक्षयितुमाह-- मेदािर्मीतवायस्य वेणस्थाथ प्रचक्ष्महे १५७५ ॥ मेदानिर्गीतिवायस्येत्याडिना । अथानन्तरम्‌ । वेणस्येोति । वीणायाः बन्धी वेणस्तस्य ॥ १७५ ॥ निर्गतवाध्भेदानदिरति-~ आआओवणाऽऽरम्भषिधिवक्नपाणिस्ततः परम्‌ । ` संखोटना चतुर्थी च पश्चमी प्रिघट्ना ॥ १५६ ॥ मार्गासारितकं टीलाकृतमासारितसयम्‌ । दरोति इष्कबाद्यानि तव्टक्ष्म व्याहुरेऽधुना ॥ १७४७ ॥ आश्रावणेत्यादि । आसारितचयामिति । ज्येष्ठ मध्यं कनिष्ठमित्यथः | निर्गीतिवाद्यान्येव दाष्कवाद्यानीत्युच्यन्ते ॥ १७६ ॥ १७७ ॥ विस्तारधातुमेदानामादिम द्विः प्रयुज्यते । दितीयं च प्रयुज्य द्विरा्य भेद दितीयकम्‌ ॥ १७८ ॥ टीनारूतिं द्विरुचार्य तद्वद्चग्पान्तराण्यपि । प्राक्प्राग्युग्मोत्तरादीनि प्रयुञ्ीत तदा भवेत्‌ ॥१७९॥ आश्रावण इष्कवायमज वाह विकाखिलः। विस्तारधातुभेदानां प्रयोगे इतरूपताम्‌ ॥ १८० ॥ विस्तारधातुमेदानां चतुदंशानामादिमं विस्तारजं नाम भेदं द्िद्िवारंप्रयुन्य | | ` १ च. न्न्रीणमिः।२ ङ. प्तद्रायादि। =

१५०३ संगीतरलनाकरे- दवितीय च द्विरुततरा्यमपि दः पयुन्याऽ्यं भदे विस्तारजे द्वितीयकं द्िरृततरं स नारूतिमन्तमूताकारं द्िस्चार्थं ! तद्रद्धेदा(द्रग्मा न्तराण्यपि प्राक्प्राग्यु-. ग्मात्तरादीनीति । अयमशः | प्रथमद्वितीय प्रग्युग्मम्‌ । तदुत्तरस्तदीयो भदा दविरत्तराख्यं सत आव्स्य युगस्य वतभ । ( यषां युग्मानां तानि तथाक्तानि ) । तततीयचतुर्थौ द्वितीये युग्मम्‌ । एवं पृश्मण ततीये यग्भम्‌ | सप्तमाष्टमो चतुर्थ युग्मम्‌ ।, प तप्त युर्मान्‌ प्रयुज्ञीत वेत्तदाऽशश्रावणा ताम दुष्कवाचभेदो मवति । विशाक्वेटो नामाऽ ऽचवायः । दुतरूपतां ईतटुयक्स्वरूपम्‌ ।॥ १५७८ ॥ १५७९ ॥ १८० ॥ पसङ्गनदाश्रवणायां ष्ट्वा रक्षया "चखण्ड यदाऽद्रा(यो) द्रावेकादङचतर्द्ौ वणः प्चदरास्तद्रच्चतर्विक्ला ग्ररुभवेत्‌ ॥ १८१ ॥ जआचखण्ड इत्यादि । आदयो द्वारिति | प्रथम दृतीयावित्यथंः ॥१८१।] 2ववाऽ्टादशान्य स्युरेव खण्ड द्वितीयके ॥ १८२। टववाऽष्टादान्य स्युरिति । परिरेपवननेनाऽश्य्रखण्टे चतुर्विदातिवर्ण- # । पच प्रथमद्धितीयकाद्राचतुरुदापश्चद्दाचतुर्धंशाः षृ गुरव । इतरेऽ्टाददा खववः । एव खण्डे द्वितीयक इति । तवापि वर्णसंछ्या गुरुर घुसंनिवे र श्ाऽऽचखण्डव कतव्य इत्यथः ॥ १८२ ॥ वृताय तु त्तीया गोऽमपञ्चदरौ तथा रेषा द्वादश लाः खण्डेशिभिरेव ध्रुवा भवेत्‌ । आश्रावणायां गेयासरा सरिभि साद्धमीप्सुभेः ॥ १८३॥ तेतीये तिति । त॒तीये खण्डे त्‌ तीयो गः । तूया वर्णा गुरूः कर्वव्पः । जधमपच्चदरा तथेति । गुर कर्वैव्यावित्यथः। रेषा दादरा टा इत्यनेनास्य लस्य पर्चद्रवणातकववं दधात मवति | मिं दमाप्छाभेरिति । ट्ट ध्फलटकाङ्क्षमेरिवय्थः ॥ १८३ ॥ वक्ष्यामहे मुनिमतादस्यां पातकलाविधिम । द्रावंरातः(तिं) कला(ला )केचित्केऽप्यष्टाविहातिः (ति)कटाः।॥१८४॥ जन्य दानराते(ते) प्राहुस्तं ताछयाजना ॥ १८५ ॥

अस्यामाश्रावणायां पु पक्ठाववमाह-वक्ष्यामह इत्यादिना । त दारवि- रंतिकटापक्षे ॥ १८४ ॥ १८५ |

राम्पाजयं ततस्तालाच्चयोऽजानागतयहे । ततः समन्जहुं राम्पाद्यं ताटद्रयं तथा ॥ १८६ ॥

षष्ठा वाधाध्यायः ५९१

हाभ्पाजयमिति । आद्यासु तिसुष कलासु रम्पाचये वोजपेत्‌ । ततस्ता- छाश्चय इति । ततश्चतुध्यादिषु तिसष कासु जवस्ताटा योज्याः । अनाग- तथ्रह इति । गीतादिके किचित्मथमं तादरहिवमारभ्यानन्तरमेताः षट्कलाः प्रयोक्तव्या इत्यथः । सरमथह इत्याहि । ततः सप्तम्यादिषु चतसुष कलासु कम्पाद्यं ता्दरयं च योजयेत्‌ । सभथ्रह्‌ इति । समक!ठ इत्यथः ॥१८६॥ ततोऽतीतथरे सम्पातालो' दाद ताः कलाः । यथाक्षरस्योत्तरस्य षट्वतद्चस्तु युग्मजाः । कठा दाविरातदेवषथाश्बिशता विधिः \॥ १८५७ ॥ ततोऽतीतथरह इत्यादि । तत एकादयीहदर्योः कट्योः शमातारो योजयेत्‌ । अतीतथ्रह इति । गीतदिः पूर्वमेव तारस्य किंचित्पवत्तावि्पथेः । एवे दवादश कटाः पयुल्यानन्तरम्‌ ! य थाक्षरस्योत्तरस्य षडिति । चयोद्‌- प्यादिष्ववरिष्टासु ददाम कलासु मध्य आदास षटसु संताराताशता योज्या इत्यथः । चतस्स्तु युग्पजा इति । एकोनर्विशा्यासु चतसष संरशता्ाः पयोन्या इत्यथः | एवं कडा द्रा्िंशतो पातकटाविधिः क्तव्यः । अषट्वि- दाततिकृरापक्षे पातकखाविधिं दरशयितमाह-अथाष्टाविंहतादित्यादि ॥१८५॥ दादसाज कलाः प्राग्वङ्द्धिकलोत्तरवत्ततः। कठा द्वाद राषास्तु स्यरककटयुग्मवत्‌ ॥ १८८ ॥ अथ द्रविङतिः प्राच्याः स्युश्वतुविरातिः कटाः। दितीयपक्षवत्पान्ते त्वष्ट द्विकलयुग्मवत्‌ ॥ १८९ ॥ दराद्सा्न कलाः प्राग्वदिति । प्राणद्व द्ाविंगतिकलपक्षवदाद्यासु दादश्करास्‌ दाम्पादयः पवोक्ता दादर एरतकृला योज्याः । ततखखयेोद्श्यादिषु कटास । द्विक टोत्तरवदिति । निप्रता शनिता निरता प्रनिसमिति द्वादश पातकटा योज्याः । रोषा इति । पश्चर्वि्यदयश्वतस्ः। एकक लय॒ग्मव- दिति । निर( श `निवारपरनिसाः प्रयोज्या इत्यर्थः ॥. १८८ ॥ १८९ ॥ एषु जिष्वपि पक्षेष्‌ तरश्चचत्पुटस्तथा । अतीतेन यहेण स्याहविदारीरथ कोतये ॥ १९० ॥ आभ्रावणायां तत्तन्मतमेदन विद्र दचायेतुमाह-विदारीरथेत्यादिना । विदारी गीतखण्डमिति प्रागुक्तम्‌ । अवर वाद्यखण्डर्मिति दृष्टव्यम्‌ | विखष्टर्थो न्थः ॥ १९० ॥ ॥ राम्पा्येण प्रथमा प्रा तालत्रयेण-तु.+ `... __ _इम्पाद्वया तृतीया स्यान्नौ तान तु ॥ १९१॥ १, ग. टो दो दक्षु ४

११९ब्‌

संगीतरनाकरे-

प्थ्चमी राम्पाताखाभ्यां षष्ठी स्यात्पञ्चपाणिना । चचत्पुटा सप्तमी स्यात्तास्तिस्रो मन्वते परे ॥ १९२ ॥ यथाक्षरस्य युग्पस्य द्विरावृच्या विदारिका ।

आया तथा हितीया स्यात्तयोरन्ते कृल।द्रयम्‌ ॥ १९३ ॥ एवमशाद्र कृटास्ततो य॒ग्मायथाक्षरात्‌ ।

विदारी स्यात्ततीयानन्ये विररीरन्यथा जगुः ॥ १९४ ॥

[*'आया द्विकलयुग्मन द्वितीया च तथा भवेत्‌ ।

यथाक्षरेणोत्तरेण तृतीयान्येऽन्यथा जगुः | ॥ १९५ ॥

पुवौक्ता द्वादश कला विदार्याया परा पुनः।

यथाक्षरेणोत्तरेण रोषा युग्मायथाक्षरात्‌ ।

एवामाश्रावणामाह श्रीमान्यज्ञपुरायणीः ॥ १९६ ॥ इत्याश्रावणा।

॥ १९१ ॥ १९२ ॥ १९३ ॥ ३९५ ॥ १९५ ॥ १९६ ॥

इत्याश्रवणा |

अथाऽऽरम्भाधिं दरयति-

स्यरारोहावरोहाभ्यां यक्ता विस्तारधातजाः,

भदास्तलन (र मतह इभ्या ममाथ्रताः कमात्‌ ॥ १९७ ॥

स्युरारोहावरोहाभ्यामित्यादि । विस्तारधातुजा मेदा इति । विस्तारना- दयश्चतुद॑श । तटेनेति । व्यञ्चनधातुमेदेन । रिभितहादाभ्यामिति । करण- धात॒भेदम्याम्‌ । कमान्मिश्रता इति । प्रथमं तटेनानन्तरं रिभितेन तदनन्तरं हदिन मिभ्चिताः सन्त आरोहावरोहाभ्यां प्रसेक प्रयुक्ताः स्युः ॥ १९७ ॥

ततः करणमेदं दिशिवाऽभ्यस्य विटीनवत्‌ ॥ १९८ ॥ बहुलेन प्रय॒क्ते चेकविस्तारे पुनस्तथा । दिरभ्यस्येदेवमेव करणस्य भिदाः पराः ॥ १९९ ॥ यत्राऽऽरम्भावोधैः स स्यादथ तस्य भ्रुवां उवे । गुरवो द्वादराथ लघवः पश्च गा इति ॥ २०० ॥ पश्चविरात्यक्षरं स्यादायखण्डं ततः परम्‌ । लघवोऽष्ट गुरुलाश्च चत्वारो गश्चतुदघुः ॥ २०१ ॥

अथं श्लोकः स. ग. पुस्तक्योन वियते। `` 1

१ स॒. ग. श्रीमच्छङ्गपु ।

पष्ठ वायाध्याथः । ५०६ गश्वेव्येकोनविशत्या वर्णैः खण्डं द्वितीयकम । यस्यास्तृतीयखण्डेऽशे टा गोऽन्ते स्थादभ्ट्वाऽत सा॥२०२॥ एक्विरो गुरो कार्या विश्रानितिः पूर्वखण्डके । दितपयखण्डे विश्ाम्येद्गुरो वर्णे चतुर्द ॥ २०३ ॥

करणभेदामेति । रिभितादिषु पञ्चसेकं द्विखिवोऽम्यस्य । विटीनवद्वहू- टेनेति । स्वरेकीकरणपचुरेणेत्यथः । तादृशेन पथोगेणेकविस्तार एकविस्तारा- परपय ये विस्तारजनान्नि विस्तारधातुभेदे पुनर्भृयोऽपि पयुक्ते सति। पराः कृर- णस्य भिदा इति । प्रथमपयुक्तद्धिदाद्न्यान्भेदानित्य्थः । एवमेवेति । एक- पिस्तारयोगेणेत्यथः । द्विरभ्यस्ये्यत्र वाद्यविधो स॒ आरम्मविधिः स्यात्‌ । तस्याऽऽरम्भस्य ष्ट्वा दृशयति-अथ तस्येत्यादि \।१९८॥ १९९ ॥२०० ॥ २०१ ॥ २०२ ॥ २०३ ॥ स्यादद्रादराकठं खण्डमायमन्यत्तु षट्कलम्‌ । चतुष्कलं तृतीयं स्यादथ तालोऽच कथ्यते ॥ २०४ ॥ ताठजयं च राम्पेका ता हो शम्पयो्हयम । दर तालो संनिपातो द्वावित्याये कटे कलाः ॥ २०५ ॥ यथाक्षरस्योत्तरस्य कमाचच्चत्पृटस्य च | कला भवान्ति राकृटे द्वितीये च तृतीयके ॥ २०६ ॥ इत्थारम्भाषेधिः । दाद्‌ शकर खण्डं पञ्चवि रातिवणासकं ददशक स्यात्‌ । अन्यचेकोनविंर- ।तेवणात्क्‌ द्ितीयखण्डं तु षट्करं स्पात्‌। तृतीयं नववणौत्मके खण्डं चतुष्कं स्थादिति । अत्रे टषुगवौतमकान्व्णायश्चरव्वक्षरोच्चारमिवास्न कासु सख्यं योजधेदित्यथः । सुगममन्यत्‌ ॥ २०४ ॥ २०५ ॥ २०६ ॥ इत्यारम्भदेधिः | बहलाविद्धकरण( णः ) स्ताकव्यञ्जनधातुकः । विस्तारधातुना हीनो वक्त्रपाणिः प्रकीर्तितः ॥ २०७ ॥ अथ वक्वपा्णं रक्षयति-~वबहुलाविद्धेत्यादि ॥ २०७ ॥ मुखप्रातम॒खे स्यातां तारङ्गः दे च नाथवा। प्रवृत्त चकक वणाङ्गमजाथ ब्रुवे ध्रुवाम्‌ ॥ २०८ ॥ भवर वक्पाण) मृखपतिमुसे नाम ताराङ्गं विकल्पेन स्यातां परवृततेककं वा वणाङ्कमेकं स्यात्‌ ॥ २०८ ॥ गुरवः पथ ठाः षट्‌ च गरवः षटलपुद्यप्‌ ॥ २०९ ॥

९५०४८ मृगातरलाशर-

चत्वारो गास्तथा लाः स्युखमा गा टववाऽ च यत्र स्यादगुर्रन्तमा वर्च्पाणा ध्ट्वा भवत्‌ ॥२१०॥ अथ घ्ट्वामाह~-टपघ(गुगफवः प्चत्यादि | २२५ ॥ २१० या माना वस्तुनान्न्लया स्यद्द्रकृट मद्रक स्थिता तस्यास्ताटाभ्च कतव्य: कटास्वष्टाम्‌ तन्मखम ॥ २११॥ या माज्रत्याद्‌ ) दकटमद्रक वस्तुन( न ) तु 4गनिकरटासकस्यान्ते या ` मतरा स्थितांरकलटानिका । तस्यास्नाटाऽच क्रनव्य गताता शताम्‌ इति वक्वपाणे व्स्वायाआच्रासददृनयु कासु कर्तव्या मवरति। तन्मुखापेति। ताराङ्क भवति ॥ २३१॥ | मतान्तरेण प्रतिमुखं ‡गयनि-- अथ प्रतिमुखं काय चनगवृनियागिना उत्तरणापरत्याहुः प्रवात्तत यः कटाक माऽ कायंखिरावृत्ता मान्यान्‌ विदारिका | २१२ दति वक्त्रपाणिः अथ प्रतिमुखमित्यादि । चतुरावरृतियाभिनेति । चननृणामाव्तीनां यागोऽस्थास्तीति चतुरवृत्तियोगी वनाचरण पूटूदितापू्रक्रण | स्वमतेन प्रतिमुखं द्रयाते-अनच प्रातमुखे । पुवाक्त इति । दातानागतासामिति । एवे ज्िवारमा- वृत्तः कयः | मात्रया तु विदारति । मतियाऽटकटािपक्रया ॥२१२॥ इत वरक्जपाणः। अथ संखोदनां रक्षय अङ्गर्ठाभ्या च तजन्या तन्वा निष्पीड्य वायन । विन्दु मथो मलयेत वादिसवादिना स्वस्‌ | बहुधा तदृगुणत्वन प्रयुञ्जीतानुवादिनः ॥ २१३६ ॥ अडङ्गुहाभ्यामत्याद । ववन्द व्यञ्जनवातुभेदे बाद्रये(स) [निति पूर्वेण वन्धः । वादृसवादिनां स्वरा भिथो मेकयतति । षदनपञ्चमावृषभयैवतौ गान्धारनषाद्विन्यां वा स्वर्‌ विषतावस्थ। द्द्‌ रमिरशमिर्वां ्रतिभिरन्तासवो ।भथः सत्या सवाद्याद्त्यथः । तङ्गणत्ेनेति । तयेोर्वादिनोर्मृणतेनोपसर्न- नत्वनं । अनुवाद्नः स्वरन्ययागे बहुधा प्रयुञ्खीतेति । वादिनं वा स्थायिनं छता तत्परवारवेनानुवादिनः प्रयुञ्ञीतेत्य्थः ॥ २१३ ॥

" पि

के धभक भ कत न, ४५.०५९

१च. क्तोऽकल्ावरिपिः । सोः | न

पो वाध्राध्यायः | -५०्द्‌

विवाद्नाऽल्पकान्कुयाह्ृस्तारस्य सद्ास्त्थां ॥ २१४ ॥

वातन्तरामभ्रायत्वाऽम्यस्यदाद्राच्चः पृथक्ततः

क वलास्ताः प्रय॒न्य हस्तास् मभ्ानवापरान्‌ ।

वातृन्यन्न प्रयति प्राहुः सखाटनामम्‌ब्‌ ॥२१५॥ विवाद्नाऽत्पकान्कुयाद्‌ात । यास्मन्पयागे या विवादं सखवरस्तपनम्य-

स्त ठङ्घत वा कुयादित्यथः । विस्तारस्य भिदा इति । विस्तारनादीश्च- तुद्‌ र विस्तारधातुभेदान्धातन्तरः करणादिधातुमेदैरित्य्थः । पिभ्रयितेति। सकाणन्छत्वेत्यथः । द्विखिवा परथगम्पसेदित्यथः । ततोऽनन्रं ता विस्तारस्य भिदाः केवला धावन्तरामिश्ना द्विश्िषां पयुज्य तासु मघ्नानिव छीनामेवापरा- न्धातन्करणादिधातुमेदन्थव परयुञ्जीतामू संखोटनां नाम निरगीतवा्यमेदं पराहुः ॥ २१४ ॥ २१५ ॥ गरू द्रौ छवो च द्रौ गरू च टधर्गरूः | यत्र द्रादरा का गोऽन्ते सा स्यात्सखोटनाध्र्वा ॥ २१६॥ अत्रे ध्र्वामाह-गुरू द्वावियादि ॥ २१६ ॥ ॑ यथाक्षरद्वेकलयोः स्युरनोत्तरयोः काः । नात्र संख्या विदारीणां भणिता भरतादिभिः ॥ २१७ ॥ इति संखोटना । यथाक्षरद्िकलयोरित्यादि । अयमर्थः । सप्तर्विंशयक्षरालिकायां स खोटनाध्र्वायां यथाक्षरस्य षटूपितपु्रस्य कटाः सेतारताराता द्विकटस्य त- सथेव कडा निपता रानितानि रापापरनिसमित्येता यथायोगे पयोज्या इति । सु- गममन्यत्‌ ॥२१५॥ इति संखोटना । अथ परिषट्टनां रक्षयति- भेदा व्यञ्चनधातूत्था भेदः करणधातुजेः ॥ २१८ ॥ चिता ठछिताः सिग्धाः फियन्ते करलाघवात्‌ । आरोहबहला यस्यां तामाहुः परिघट्टनम्‌ ॥ २१९ ॥ भेदा इत्यादि । व्यञ्जनधातूत्थाः पृष्पादयो दश भदा; । करणधातुजै रेति । घातादेभिः पञचमिमद्‌ः । चिता इति । यथायो मिश्रणेन हप न्तरं प्रापिता इत्यथः । आरोहबहुखाः । आरोहिवर्णन परच॒राः ॥२१८॥२१९॥ गरूण्यष्टं च ठषघवः स्युश्वतुविरतिगरू ¦ द्री षोडश ठधन्यन्ते गरुय ध्स्वाऽज्र सा ॥२२०॥ तत्र धरवामाह-गुरूण्यष्टत्याद्‌ं ॥ २२० ॥ ९५

५6 2 समतिरतन {र~

संपक्रण्टाकवयद्रा स्थः म॑पिष्टकृषच्छल्यः। सं पिष्टके कठाः प्राक्त दज द्रादरावा पुरा ॥२२१॥ संपिष्टककलास्ववय द्वादरोदेति ममनप्‌ | द्वादसानां दशानां च प्राहरन्य समच्चयम ॥ २२२ ॥' मंपक्रष्टाकृताटं च द्विकृटा्रत्य केचन तद्द्रादककला ताटखयागमच प्रचक्षत ॥ २२३२ ॥ यथाक्षरद्विकलटयाः संपक्तष्टयाद्यारि । अष्टादश कलाः क्चिदाचक्चन समच्िचिताः ॥ २२४ ॥ दति परिव्रटटना ¦ तस्याः पतकटायाग दृगयति-मंपक्रष्टाक्रवाद्याहि । सष्टार्थो मन्थः ॥ २२१ ॥ २२२ ॥ २२६ ॥ २२४॥ इति परिघट्टना । अथ पार्गासारिति टक्ष्ान- विस्ताराविद्धकरणभदमिश्रप्र्ागनः | यथा कटतलाख्याभ्यां मागमारतक्ं भवेत्‌ | अन्ये कृटतलान्मिश्रकरणं लक्ष्म चक्षत ॥ २२५ विस्ताराविद्धव्यादि | कटतटाख्याम्पां व्यञ्जनधानुभदाभ्पाम्‌ ॥ २२५ ॥ गाश्चत्वारो लपरन्यशा गा द्रायां टपृन्यथ ॥ २२६ ॥ गोल इत्याद्यखण्ड स्याद्रव खण्डद्रय प्रम्‌ यस्यामसो ध्वा ज्ञया पागामारितिमश्रया ॥ २२७॥ ततर ध्रुवामाह-गाश्चलार्‌ इत्याद ॥ २६ ॥ २२ तस्यां पतकखायोगे दस॑यति- एकं चचत्पट खण्डमसर राकलटद्रयम्‌ । क निष्ठासारिताक्तन कायस्ताटरकटा्रिधिः ॥ २२८ ॥ इति मागासारिवप्‌ , एकं च च्चःपुटं इत्यादि । कनिष्ासारितोक्तेनेति । « कनिष्ठासासि यमः म्पा विधोत्तरै एते यथाक्षरास्तेषां सनिपातोऽन्तिमोऽधिकः ` | दृति दुवोक्तमत्रानुसंधेयम्‌ ॥ २२८ ॥ इति मागा्तारितम्‌ ।

। षष्ठो वायाध्यायः | ५९७

अथ ठीरारूतं नाम निर्गीववां रक्षयति प्रयोगोऽभिमतस्य स्यात्तथा प्रिसतस्य चेत्‌ । तथा लयान्तरगतो(तो) वायताटकटाषिधौ । माधुर्यं सोकुमार्थं च तदा टीलाष्रतं भषेत्‌ ॥२२९॥ प्रयोगोऽभिस्तस्येत्याटि । अभिसतस्य परिसुतस्य च । प्रयोगस्तथा लयान्तरेति । प्रयोगश्च वाद्यतादकटाविधौ स्यात्‌ । माधुयंसोकुमारये यतः स्थत्तततो टीखारुतमित्यथः ॥ २२९ ॥ * षड्जथामस्थजात्ये यदरीतं वातिकं परथि । आसारितं तदेवोक्तं धीरेरभिसुताहवयम्‌ ॥ २६० ॥ अभिसुतस्य स्वषूपमाह-षदजभ्रामस्येव्यादि ॥ २३० ॥ „ जात्यंशे मध्यमथ्ामसंस्थे परिशरतं विदम्‌ ॥ २६१ ॥ परिसतस्य सरूपमाह-जात्यक्ञ इत्यादि ॥ २३१ ॥ तयोरेव मतान्तरेण स्वरूपमाह- अन्ये त॒ माषघातादिक्षप्ताङ्कमपरान्तकम्‌ ॥ २६२ ॥ त्रवतेऽभिश्तं तत्त प्रदानादिनवाङ्गकम्‌ । प्राहुः परिसतं म्रग्ये तालाध्याये लयान्तरम्‌ ॥ २३३ अन्ये वित्याहि । माषघावादीनि सप्ताङ्गानि यस्येति तत्तथोक्तम्‌ । प्रदानादीनि नवाङ्खकानि यस्येति तचथोक्तम्‌ । तदित्यपरान्तकं प्ररामुश्यते । लयान्तरं ताटाध्यये मग्यमिति । त्र हि तद्रहषान्तरं मागखयाभ्यां द्गण तत इति कानष्टासारिपद्रैगुण्येनाक्त आसतारतभेद्‌ द्व्य: ॥२३२॥२३३॥ गीतकच्यसंयोगादेवं लीटारृतं जधा प्रयागो द्री पदैश्वास्य(न्यः) सायकृश्च निरथकेः॥ २६४ ॥ गीतकजयसं योगादिति । अभिस्सतपरिसतखयान्तराख्यस्य गीतकवयस्य प्रयोगात्‌ । अस्य टीखाृतस्य द्रौ प्रयोगावभिसुतपरिसृताख्यो साध( थं )ै- वाचकटक्षकम्यञ्चकैः पैम॑वतः ! अन्यस्ततीयः प्रयोगो ठयान्तराख्यो निरथ- केस्तेनतेनाक्षभेरनकरणरन्दवां मवति ॥ २३४ ॥ वीणावाद्यं मानताठयुकू राम्पादिर्बाजतम्‌ । आटहुरेके मानकनमपि त्वाह विराखिलः ॥ २३५ ॥ अवर वाये मानयोगविषये मतमेद्‌न्दरयति-कीणावायमित्यादि।॥२३५॥ ध्रुवायां तभयस्तालः परस्त्वानेयमात्मकः ॥ २६६ ॥ इत सलङतय।

५०८ संगीतरलाकरे-

ध्रुवायां तुभयस्ताल इति । अपएरान्वकामारितासि न्यां दीराङतध्स- वायामुमयस्ताटश्चनतुरसष्यस्रश्च ॥ २३६॥ इति टीटाछूतम्‌ | अथाऽऽसारितत्रयं टक्षयति- आसारितत्रयं पूर्वे तालाध्याय निरूपितम यथाक्षर द्िसख्यातं भिसंख्यातमिति निधा ॥ २३७ ॥ प्रत्येक तस्य चाऽऽवनिवणाटकछारलोामना वातजयेण वादयश्च त्वाद्य: कृरणन च | धातुना वचनता काया वुधर्वीणाकिधाविह ॥ २६८ ॥ इत्यासारितज्रयम । इति नकृलादिपयवाणाटृक्षणम । आसारत्रयामित्यादि । तस्या ४सिनिचयस्य वर्णारकारशोभना(नाऽऽ) वित्तिः] वृ्तित्रयेण बिव्रावृतनिदृक्षिणानां उयेण । न(तोच्धिस्तचोवानुगतैः । करणेन करणधातुना प्रतयेकपषटभिः कर्व्यव्यर्थः ॥ २६५ ॥ २३८ ॥ इत्यासारितिजरयम । इति दशविधशुप्कवायलृश्चणानि । आलापिनीगतं लक्ष्म वक्ष्य लक्ष्यविदां मतम । नवमाशोमेता देष्यं वेणवः सुषिरान्तरः ॥ २३९ ॥ आरा्िन्याः किनरीमेदानां टघ्वादरीनां च रक्षणानि विस्पशटा्भतवादुग्रन्थत एवावगन्तव्यानि ॥ २३९ ॥ अङ्गगुलद्रुदपरिपिः प्राग्वदश्रन्ध्यादिवजिंतः । श्टक्ष्णः समः सवृत्तश्च दण्डः स्यात्ककृभं दधत ॥ २४० ॥ अङ्गृलद्रयविस्तारमङ्न्लाधायतं तथा। तद्ष पिण्डसय॒क्तमुन्मखं पथिकोन्द्ितस ॥ २४१ ॥! एकदण्डमधाभागे राङ्कुना तु विराजितम्‌ । चतुरङ्गुलेष्येण बहिमध्यो्नतेन च ॥ २४२ ॥ तस्य तुम्ब परीणाहे द्वादसाङ्गुलसंमितम्‌ | चतुरङ्गुलवक्ा च दन्तनाभि्षमन्वितम्‌ ॥ २४३ ॥ ॥ २५४० ॥ २६१ ॥ २४२ ॥ २४३ ॥

७५

षष्ठौ वायाध्याथः | ५०९

ख, क्न,

अध्रादस्तात्पादोने भष्ठियुग्मे निबध्यते । अ मेषान्तन्वी स्दात्सृकष्मा श्लक्ष्णा समा इटा ॥२४४॥ कृपरं नारिकिलोत्थं दोरको दोरिकास्तथा । त्रीण्येतानिं निबध्यन्ते यत्र साऽऽलापिनी मता ॥ २४५ ॥ द्रामुशिपेतं दण्डमजाऽष्टुः खादिरं परे । पटरसूजमयीं तन्नीं यद्रा कपाससजजाम्‌ ॥ २४६ ॥ रक्तचन्दनजान्सवान्वाणादृण्डान्परे जगुः । दरमृष्ट्यधिकं मान कृचिद्टुक्ष्येषु हरेयते ॥ २४७ ॥ ` तम्ब वक्षसि निक्षिप्य वामाङ्गुष्ठेन तस्य च। मलमुत्पीड्य धृत्वा तामथ मध्यमया सुधीः ॥ २४८ ॥ दुकषिणस्यानामया वा वादुयेद्धिन्दुधातुवत्‌ । बिन्दुहस्तेन वा मन्द्रे मध्ये तारे च वादयेत्‌ ॥ २४९ ॥ त्रयस्तु दक्षिणात्पाणेश्चत्वारो ना(बा)मतः स्वराः । दव्युक्तं के श्चिदाचार्थैरपरे वन्यथा जगुः ॥ २५० ॥ मध्यमो म॒क्तया तन्व्या तजंन्यायङ्ग्रटीत्रयात्‌ । वामस्यानामिकावन्यास्र(च)यः स्युः पञ्चमादयः ॥२५१॥ मक्ततन्त्याऽथ पडजः स्याहषभस्तजनीमवः। गान्धारो मध्यमाङ्ग॒स्या दक्षिणेनाथ बाद्नप्‌ ॥ २५२ ॥ आरोदेणावरोहेण स्प्तकद्ितये भवेत्‌ । एभिः स्वरेर्विरचितं षिचिर्चं रागमाटपेत्‌ ॥ २५३६ ॥ गायेद्रीतं निबद्धं च प्रवीणो वीणयाऽनया | इदमालापिनीटक्ष्प श्रीनिःहङ्न कीर्तितप््‌ ॥ २५४ ॥ इत्यालापिनीलक्षणषप्‌ ।

किंनरी द्विविधा ठष्वी बृहती चेति कीर्तिता । तत्र टलष्वीगतं क्ष्म सांप्रतं प्रतिपाद्यते ॥ २५५ ॥ स्याद्धितस्तिचरथं देष्यं मानं पश्चाङ्गुखाधिकम्‌ । पथाङ्गुकः परीणाहो वेणदण्डस्य यत्र च ॥ २५६ ॥

॥ २४५ ॥ २४९५ ॥ २४६ ॥ २४७ ॥ २४८ ॥ २४९ ॥ २५० ॥

२५१ ॥ २५२ ॥ २५३ ॥ २५४ ॥ २५५ ॥ २५६ ॥ ।

नण

0 1

१. च. नाच्िसेत्थं ।२घ. ड. च. निं न वियन्ते ।

५१9

` प्त.ग. प्रकेमिरड मभीमि' । २ इ. तन््ा [री रबा र स. "दुरयः |

49 भमातरलाकरे-

गभरस्य व्यापक रन्ध्रं कृक्रभः राक्दाश्न भाव्न्द्रह्गरटविस्नागा ब पाटगदटश्च म्‌: | २५ ५५ |} तस्माट्‌्रारुः गृल्टृन्ग्रना ~व वृस्न्‌ वभव नव्य कमान्ना दाही पथिका क्र फ्भार्धना ॥ २५८ ॥ गशरध्रवश्रास्शून दक कसि < {नगटृमामि ६. दहि कास्यमयी गरद्रा कर्तिना म रक व््यया ॥ २५९ | न्ट वलामपीमिश्रमदनन चनर्च

चनुदरस्वरस्थान दृष्डयद्नि वयत्‌ ॥ २६० ॥ भाक्स्य देतीयस्य यो निषादो भवर तस्य स्थान भवदाद्रा मार्क न्याप्वमन्गुद्टात ॥२६१॥ स्थापयदन्तर किचिन््िचितप व्राधतः परग सयङ्ग्रलावध्यष्मी त्‌ पूर्वस्याम्‌ टगृखान्नर ॥ २६२ ॥ प्थापायत्वा पराः षट्‌ च परक्पर्व पान्न | पत्रङ्गुटपरयन्तं मार्क मानवसञयत ॥ २६३ ॥ पृनव दण्डस्य ककुभस्याधःमधो निवदायत तृतीयतुर्यमारयास्त मध्य बन्नाद्द्रनीयकम्‌ ॥२ ६ पूवस्माद्पर तुम्ब विस्त र ऽभ्यायकर मनाक्र रण्डाय्राटृव्यङ्गुटऽधस्नाद्रनधं रत्वाऽथ निक्षिप ॥२६५॥ चलराङ्कु गट रन्धं दृधनानमनं ऽद्न्गृलात जधस्तादङ्गृलात्मधं महक ब [णपुङ्मवतु | २६६ रत्वा तताऽयरतः किनि 'ह्थरराटन्करु निवेशयेत्‌ । तता लहमर्यीं श्लक्ष्णां वर्तं च सममा टृटम्‌ ॥ २६७ ॥ गनकरापमां तन्ीं निबध्य कृ कभ रहम तारकामस्तकन्यस्तामानीतां मे टकारं । २६८ ॥ टमा दतायप्रान्तन वेटयेचय्‌ लक्रीटके राङ्क त भरामयेत्तावद्यावत्तन्ती टंठा भवेत्‌ ॥ २६९ ॥ भ्रामणं वैपरीत्येन तन्जीरोथिल्यक्ारणम । +तन्नीदा्येऽथ(?) दाह्य य चर्राङ्करोर्गटस्थिते ॥२७०

॥ २.५७ ॥ २५८ |; २५९ २६० ॥ २६१ २६२ ॥ २६३ ॥ २६४ ॥ २६५ । २६६ | २६५ २६८ ॥ २६९ २७० ॥

1 तन्नीदार्सर्चति दद्यायति क्राचत्पाटः ।

वप। कोक न

ववोता

१४ वाधाध्वायः। ५११

छिद्धेऽन्यस्याथ संकीठं स्थिरराह्मे मिवेरायेत्‌ ।

-टष्वी सा किंनरी प्रोक्छा राङ्गदेवेन सरिणा ॥ २७१ ॥

अस्यां स्थायेनमारभ्य गणयेत्सप्तकद्रयम्‌ | सारीककुमयोर्मध्ये त्जन्यायङ्गुटेज्रयात्‌ ॥ २७२ ॥ वाद्येक्किनरीवीणातन्ीं दक्षिणपाणिना । वामस्य तिभ्नाकस्ताभिरङ्गरलीमिस्तु तन्तरिकाम्‌ ॥ २५७६३ ॥ तत्तत्सासीप्रदश्ास्थां स्वर्यक्त्ये निपीडयेत्‌ । वितस्त्यभ्यधिका दैर्यं परिणाहेऽङ्टाधिका ॥ २७४ ॥ लष्व्याः स्यादबहती स्नाय॒मयी तन्जीशितुम्बिका । आलापिनीवदस्यां च स्थाप्य तुस त॒तीयकम्‌ । अन्यल्टष्वीगतं लक्ष्म ब्रहती किंनरी श्रयेत्‌ ॥ २७५ ॥ इति दिविषाकिनरीटक्षणम्‌ । किनरीतरितयं तज देक्षीरसससि द्मन्यथा । बृहत मध्यमा ठष्वीत्यथाऽऽसां लक्ष्म वक्ष्यते ॥ २७६ ॥ तिर्यग्यवोदरेः षडभिनिस्तुषैः स्पादिहाङ्गटम्‌ । बरहतीदण्डमानं स्यादष्यै पथाशदङ्लम॒ ॥ २७७ ॥ प्डङ्गलोऽअ प्रिधिर्दण्डे देर्वय्य) तु काकुमे । ष्ठङ्गठं रिरस्त्वस्य दैष्यविस्तारयोर्मवेत्‌ ॥ २७८ ॥ चतुरट्गलसंमानं व्यङ्गं तु तदुच्छरये। निक्षिपेत्काकुमं दण्डं दीणादण्डोत्तरे तथ। ॥ २७९ ॥ दण्डाः परिक्ञेषोऽज तावान्यावति शोषिते । वीणादण्डान्तककुभरिरोपध्यान्तरे स्थितः ॥ २८० ॥ तन्ीभागस्त्रती्यांशाधिकञ्यङ्कलको भवेत्‌ । मध्ये कुर्मोद्चतं टोदहीं पका शिरि क्षिपेत्‌ ॥२८१॥ परितोऽधाङ्गखन्यना रिरसोऽसों प्रकीर्तिता । कीणारीषदषस्ताच साधब्यङ्गुलतः स्थितम ॥ २८२ ॥ ऊर्ध्वाधेदिष्यमायन्ध्रे विस्तरिऽ्याङ्गुटायतम्‌ ।

®= £ क,

तियग्देर्प्ये तावदन्यष्रन्ध्रं चोभयतोमुखम ॥ २८३ ॥

॥ २५७१ ॥ २५७२ ॥ २५७३ ॥ २७४॥ २.७५ ॥ २७६ ॥ २७५ ॥ २७८ ॥ २७९ ॥ २८० ॥ २८ १ ॥ २८२. ॥ २८३ ॥

जो न ११ न ७०१०६७००

१ स. ग, इ, पञ्वदाङुगुरम्‌ ।

थ नयकन्म्भन

६

५

१२ मगाोनरन्नाकर-

नययन्ध्य चट सटष्ुध्नरन्ध्रनिविष्टया | टाद्या मार्करिया दुक्त न्यमन्प्रान्नाननरं पनः ॥ २८४ ॥ सारक्रायाः भिगम्य वर्ध्म यान्काक्रम मधी: तन्तारन्धान्पुरः मान्धा(म्वाधि)च्यरडग मदकरो भवेत । मच स्यात्कतसग्रक्ता गद रन्ध्रान्विना(थका ) कृतया गहरन्ध वा सार्क्िं तां निवङ्घायत ॥ २८६॥ तद्रन्ध दण्डाननराा › विदध्यान्सयवाङ्मृलम मटक्रात्पुरतः सट्क: स्थरः माधाद्गलात्तर ॥ २८७॥ नियश्रनध निवर्तस्य चदहाङ्क्छवाष्रष्यते चटलरङ्कृश्रामणाद्‌ ज्यं प्रवाक्तगीतिनः | २८८ गरध्रवक्षास्थिना यद्रा तन्पादाम्शिममद्धवाः। कास्यमन्याऽथवा टाया नाटिका मारिका मताः॥२८९॥

धाङ्लरस्ताः पार्था दष्टृप्रष्र निवहायत्‌ यन्मटक्ारोरामध्यादुपक्रम्यान्नर भवत्‌ ॥ २५० ॥ सारामस्तकमध्यानां तदिदानीं निरूप्यत । आयान्तर्‌ नेत्र यरवाधके पश्चारूग मनम ॥ २९१ ॥ द्विनीयमन्तराले त चन॒ररगमनरम तस्माततीयनयं नु यवन्यरन मन सनाम॥ २५२ ॥ यवाभ्रकच्यर्गटे न्‌ ज्ञं प््चपमन्तरम यवानव्यङगृट पष्ठ मयवच्द्यङ्गलटं पन २॥ अन्तरालं सत्तम स्यात्माधन्यद्गुटमष्टमम । नवम तु यवाधन माधङ्गलमितं यतम ॥ २९१४ ॥ द्राम व्यज्गरठ हानं यवनक्छादक्षं ततः हादरा तु त्रतायारन्पून तस्माच्रयादरम ॥ २५५ ॥ सतृतीयांशार्गुटं स्यादङ्गुटं तु चतर्ृङाम । द्वितीयान्तरतोऽधस्तान्न्यस्थन्तम्बप धामखम्‌ | २९६ अन्यत्ककुभमध्वाधस्तुम्बकृ संनिवहायेत्‌ वदराज्रद्ङ्गल चक्र परिधिस्तायतम्बकं ॥ २९९७ ॥ ॥ २८४ ॥ २८५ ॥ २८६ ॥ २८७ ॥ २८८ २८९ ॥ २९० ॥

२९५१ ॥ २९२. ॥ २९३ ॥ २९४ ॥ २९५ ९९६ ॥ २९५ |

१ सग, ए सन्नान्य । ठ. "र सादश । २ स. ग. च, पामिषाः | सः

+

षष्ठो वायाध्यायः। ५१६

किचिन्नगृनं ततस्तुम्बं परिधो स्यादधस्तन| म॒ ]। ईषद्स्पष्टसारेका सारिकास्ता निवेशयेत्‌ ॥२९८॥ मदनेनेष्टकाचणमिभ्रेण श्टेषणं दृढम्‌ । सारीणामथवा वश्मषीमिश्रेण संमितम्‌ ॥ २९९ ॥

= ग॒क्ततन्तरीम्व रत्वा स्वरमायं चतुराम्‌ ।

स्वराः परे स्यः सारीणां चतुर्दाभिरन्तरेः ॥६३००॥ सप्तक द्रयमेवे स्यादेकतारस्वराधिकम्‌ ।

यथास्वे स्वरदेशां शैः श्रतिस्तस्या विचिन्वते ॥६०१॥ द्विच्ास्ततोऽपिकाः सारीर्निबध्नीयात्परे खिह। लक्षयन््न्तराण्यासां स्वराविावतो बुधाः ॥ ६०२ ॥ शरीरा ङ्गदेषोपदेशानतद्रोधः सुलभो नृणाम्‌ । केचिच्चयोद्रोवाज सारीर्निदधते बुधाः ॥ ३०३॥ बृहती किंनरीत्येषा शाङ्गदेवेन कीर्तिता ।

मध्यमायां दण्डदर््य त्रिचतवारंशदङ्गलम्‌ ॥६०४॥ परिषिरहस्यते तत्र द्वियवोन्‌षडङ्गृलः। _ सार्धञ्यङ्गुलविस्तारं प्राग्देष्यं ककुभं रिरः ॥३०५॥ क्िपेत्ककुमदण्डस्य वीणादण्डेऽङ्गुलत्रयम्‌ ।

तावांश्च परिशेषेऽसो यावतः परिदिषणे ॥ ३०६ ॥ दृण्डान्तक्ीषमध्यान्ते सारिकावयवास्थितः। तृतीयभागरहिताङ्कलत्रथमितो भवेत्‌ ॥३०७] दृण्डान्ते सारिकोत्सेधः स्यायषोनाङ्गलद्रयः ।

तदध मेदेकोपान्त्ये सारीणामन्तरं विह ॥३०८॥ प्रथमे प्रथितं प्राज्ञः सााङ्कटचतुषटयम्‌ । द्वितीयमन्तरं मेये सयवेरङ्गुटेखिभिः॥६०९॥

तृतीयं तु तृतीयाराभ्याधेकेखिभिरङ्गेः ।

चतुर्थं यङ्ग प्रोक्तं पञ्चमं सारिकान्तरम्‌ ॥ ३१० ॥ यवाधिकाभ्यां सार्धाभ्यामङ्गलाभ्यां मितं मतम । षष्ठं यवद्रयन्युनष्यङ्गुलं सप्तम पुनः ॥ ३६११ ॥

॥ २९८ ॥ २९९ ॥ ३०० ।| ३०१ ॥ ३०२ ॥ ३०३६॥ ३.४ ॥

३०५ ॥ |

[1

९५

३०६ ॥ ६.००.॥ ६०८ || ३ ०९ ॥ ३१० ॥ ३११ ॥

त ११५१ भतन" ७9

1

१ ग. "स्तज्जा वितन्व ।.२ स. ग. सुकरो । २ ख. सेय

नक

५१४

म्‌ मीतरलनाक्रर-

सयवाधाड्गरटरैद्रमष्टम त्वड्गटद्रयम्‌। अङ्गुल सयवद्धुद्र नवमं दरामं पुनः ॥ ३१२॥ यवोनमङ्गट्रद्रमन्तरितयं पून इतः परस्याः परत्यक मपादाङ्गुलमंमितम्‌ ॥ ६३३ ॥ | विराषाऽगामहन्यन्‌ लक्ष्म स्याद्वरहतीगतम | टव्वाद्ण्डगत दव्य( व्य, स्यातच्चन्रक्दङ्गुलम्‌ ॥३१४॥ पाराधस्तु तुतीगाज्ञाभ्याधरकाङ्गलटपञ्चक्ः | जङ्गृखचयावस्नार ककुभस्य हिग भवत्‌ ॥ ६१५ ॥ ` पृववत्काकुभमा दण्डा वीणादरण्ड्‌ निर्धूय पाररापस्तथा मा स्प्राद्रथा दृण्डान्तर्तन्निका ॥ ३१६ ॥ भा काकुमारागमध्याद्धवःत्यङूगलटममिता द्ण्डानत सारक्रामधः स्यात्माधाङ्गटसेमितः॥ २१७ ॥ तदमर मटक्रापान्ते तत्राऽभ्यं मारिकान्तरम प्राक्त यवनान्याप्रकश्चवनुभिमिनमङ्गटः।॥२१८॥ ताय हद्यवापताङ्गृलद्द्रमितं भवन। यवानाभ्यामङ्गटाय्या तनाय मीयत वधः ॥ ३१९॥ पादानत्यदट्गुट तुयमथ पञ्चममन्तरम्‌ यवाधानाङ्गृलषरद्र षष्ठ माधराणएमियतवः॥ ३२०॥ सप्तम त्‌ यवाननाहगलयद्रद्रन मीयते

पाङ्गुल त्वश्म स्यान्नवेमं व्वटमियवः ॥ ३२१ ॥ दरामक्ादरो प्राक्त सपाद्‌ाट्गुलके पृथद्धं। यवन्गनाड्गरलामित द्रादृर च अयोदुराम ।॥ ३२२॥ अन्यन्न टषुकिनयो लक्ष्म पर्व॑वदिष्यते | न वृहत्याधके मान न हीनं अिशद्ङ्गुलात्‌ ॥ ३२३ ॥ आदतव्य किनरीणां रक्तिमाध्रयवजंनात्‌ | एतयारन्तराटं तु यथष्टं मानकल्पना ॥ ६२४ ॥ राक्ता ववेक्तुमजापि स्वरस्थानाने तद्विदुः ॥ ३२५ ॥

॥ ३१२ ॥ ३१३॥ ३१४ ॥ ३१५ ॥ ३१६॥ ३१७॥ २१८ ॥

३१९ ॥ ३२० ॥ ३२१ ॥ ३२२ ॥३२३॥ ३२४। ॥३२५ ॥

प्रद्कनाय केषांचिद्रागाणां वादनकमम। अस्यां किनरवीणायां वाक्ते श्रीकरणेभ्वरः ॥ ६२६ ॥

ष्ठो वाधाध्यायः | ५५१५

भथ िनरवीणायां केषांविद्धना प्रसिद्धानां रागाणां वादनक्कमं दृशयितुमाह- प्रदृरानायामेत्यादिना ॥ ३२६ ॥ तत्राऽध्दो मथ्यमदः स्वस्थाने च(नच) कृष्टये स्वर्सनिरमाह~- स्थायिनं मध्यमं मन्द्र मध्यं वा स्थायततस(यिनः परात्र । आरुह्य पनिसान्प्ावरह (द्य)कमतः स्वरान्‌ ॥ ६२७ ॥ षडजतः स्थायिपयन्ता्था (दाऽभहन्यात्तु धवतम्‌ । , _ मध्यमादेः समाख्यातं स्वस्थानं प्रथमं तदा ॥ ३२८ ॥ स्थायिनं मध्यममित्यादि। मन्दे मध्यमं मध्यं मध्यमं वा स्थायिनं छता । स्थायिनं रागृस्थितं स्थानमित्यथः । तथेव स्थायिखक्षणं प्रगिवोक्तम्‌-' यत्रोप- विश्यते रागः स्वैरे स्थायी स कथ्यते › इति । स्थायपन्दपध्यमान्मध्यममध्यमाहरा तत( द्वा प )रान्यनिसानारुदैप्यनेनास्मिन्रागे येवतस्य तत्संवादिन ऋषभस्य च व्यत्वमवमन्तभ्यम्‌ | क्पतः षडूजतः स्थायिपयन्तान्पञ्च स्वरानवरुद्च सनिध- पमानित्यथैः | अनेनावरोहे कविद्रज्थ॑स्यापि खरस्योच्वारणं रागहानिकरत्ामा- वेनाम्युपगतं भवति । यदाऽऽहन्यान्न पेवतामेति । वेवतस्वरमाहतं गमकयुक्त कुथचिदित्यथः । तदा मध्यमादैः प्रथमं स्वस्थानं मवतिं ॥ ३२७ ॥ ३२८ ॥ व्य धमधस्थितं तद्रदारुद्य द्ैगुणं स्वरम्‌ । आयं स्वस्थानमातिष्ेसस्वस्थानं (न)जितये परे ॥ ३२९ ॥ प्रे स्वस्थानं तती ( नित )य इति । द्वितीयतृतीयवचतुर्थषु खस्था- ष्वित्यर्थः । द्वितीये ग्यर्धस्वरमारुद् व्यधं इति स्थायिनश्वतुथ॑स्वर उक्तः| तीयेऽषस्थितं सखरमारुच्च व्यधंद्िगुणमध्यस्पोष्व॑स्थित उक्त इत्युक्तः [ ? ] |

9

चतथ द्विगणं सखवरमासुच । ईिगृणो नाम स्थायिस्वराद्ष्टम उक्तः । तवाऽऽर- दयेत्थस्यायमथः । व्यया दिष स्थित्वा रागं प्रदशयोाद्ति | आद्यं स्वस्थानमाति- दति । प्रतिसं (स्व)स्थानं योज्यम्‌ ॥ ३२९ ॥ सकृटरागसाधारणं न्यायं इ रख्यति-- असंभवे पवपवस्वरस्य तु पर परम्‌ । ऊऋमेण स्वरमाराहैत्सवरागोष्वाते स्थतेः ॥ ६३० ॥ | इति मध्यमादिः। असंभव इत्यादि । पुवेपुवेस्वरस्यासभवस्तु तस्य वन्यत्वेन द्रष्टव्यः ॥३३ ०॥ इति मध्यमाद्‌: । | अथ बङ्गगरख्यदेशीरागमेद्स्य रक्ष्यरक्षणविरोधमुद्धाव्य परिहरति- 1कनरावाद्काः प्रायः स्यायन पञ्चम स्वरम्‌ ) रागे कुर्वन्ति बद्गगटे तदुज्ञानविजुम्भितम्‌ ॥ ३३१ ।

9 410

संगीतरलनाकरे-

कनरीवादका इत्यादि । तदज्ञानाकेज्ञम्मितमिति । तेषां लक्षभप रिजञानाभावानलछृवं दक्षं [ न | प्रापाणिकरमित्पथः ॥ ३३१ ॥ ग्रहा हि मध्यमो रागस्यास्य रासो प्रकीर्तितः ॥ ३६२ ॥ दाखोक्तं रक्षणं दृरयति-ग्रहो हीति ॥ ३३२ एदं रक्षणविरोधाटक्ष्यस्यासमीकचीननामुक्वा विषयव्यवस्थय।ऽब टक्षयस्यैव पराषन्यं टृर्शयति-- यद्रा टृक्ष्यप्रधानान ारूण्यतानि मन्वत तस्माहक्ष्यविच्द्धं यनच्छाखां नयमन्यथा ॥ ३३६ ॥ यद्वा लक्ष्यति । एतानि गाखणि देतीविषया्णीत्य्थः । टक्ष्पपरधानानि रकम प्रधानं यषां तानि । मन्वत आनाय इनि पपुः | तस्मा्तारणाह््य- विरुद्धं यन शासं वद्धाटगमादमप्पमरहन्वादरनमिधायक तच्छ स्म्‌ । अन्यथा नंयमिति | पथा टहयद्ररद्विन भवति तथा व्याख्ययमित्वथः ॥३३३॥ तदुन्यधानयनप्रक।रमेव दशयति-- मध्यमादपदं जय पश्नमाद्यपलक्षणसम ॥ ६६४ ॥ प्राथम्यमाम्यना यद्रा नियमादषकरल्पना | मध्यमाय कराया नन्वस्मिन्मध्यम यह ॥ २३६५॥ पधस्तनः स्यराद्रान्धागा मध्यमः प्ञ्चमय्रह। तृयादव्यत्ययऽप्यवं गगसाम्य कथं मवत ॥ ६३६ ॥ मच्यमादेपदामेति । प्वमायपटक्षणन हतुभार-प्राथम्यमाम्यत इति । अस्यायमथः । मृछनासवहपनिरपणावमः पट्जन्थानाश्थोवद रजन्यश्च: एर जगुर दृभाप्रप्चममि समायातम्‌ । नने दध्यां डजस्थानि[न)] एव निषा- दद्याः समविश्यन्ते | तेद्‌ सवधामापि पाथम्यं समाने मव्रति। अतः प्राथम्यसा- स्थेन हेतुना मध्यमादिपदं प्चिमायुपरक्षणे भवतीति । तस्मादस्य बङ्रस्य द- दीरागत्वादुत्र टक्षण प्रहतन मध्यमस्थ वचनं टक्ष्यप्रसिद्धपश्चमेोपरक्षणमिति रक्ष्यस्य प्राधान्यात्तद्विरोधिरक्षणं तदनुसारेण नैतव्यमिति मन्तभ्यम्‌ । पृक्षान्तरेण विरोध परिहतुमाह-यद्रेति । मध्यमादियहे बङ्गरादीनां द्यपरीसिद्धपश्चमादि- म्हतवपरिहारेण शसखोकतमध्यमाद्िमहत्वोकते नि (प्रहे नि)यमादृ्टकटान्य(ल्न) काया । अरक्तिटाम एव दृष्टफलम्‌ । तत्त यथा तथा वा भवत्येव स्थानस्यै- केत्वादित्यानयमे प्रसक्तं शासखेण नियमो विधीयंते । तेन नियमेनादृ करं क- रम्यते । तस्माजियमानुष्ठानेऽभ्यधिकमदृष्टं फटं भवति । यथा पराङ्मुखतेन भोजने । तथा बङ्खाटस्यास्य मध्यमग्रहेऽम्यधिकमरृष्टं फरमिति भावः । इमं पक्षमाश्थाय

१ग. "मादुष्टदर ते कला नाका

षष्ठो वायाध्यायः| ५१५

= षो्यति-नन्विति । असिमिन्बद्घमटरागे मध्यमस्वरे अहे सति मान्धारस्तस्य - ध्यमस्याधस्तनः स्यात्‌ । पश्चमे अहे सति मध्यमः पञ्चमस्याभरस्तनः स्यात्‌ । एवं पक्षदयेऽपि । तुयादिव्यत्यय इति । मध्यमस्य प्रहुते निषादसतुर्थः । पञ्चमस्य हतेऽपि षदृजस्तुयः । आदिशब्दनाथस्थिताष्टमादयो गृद्यन्ते। एवं सर्वेषां स्व- ` राणां व्यत्यये सति रामसाम्यं कथं भवेदितयाक्षेपः ॥६३४॥ ३३५ ॥३३६॥ तस्य समाधान कतमह निःराङ्खेऽज समाधत्ते गान्धारायप्रयोजकम्‌ । कित स्थायिनमारभ्यये स्यस्तयादयः स्वराः॥ ३३७ ॥ रागाभिव्याक्तिराक्ताः स्यर्नन राखेष्वनर्थका | षटजादुक्तिः प्रसन्येत सत्यं तजो च्यते विदम्‌ ॥ ६२८ ॥ मध्यमादिग्रहः साच नियतस्तदपेक्षया तयादयां निषादमाया भवन्तोत्यपपथते ॥ ६६९ ॥ निःरड्मेऽतरेति । गान्धारायप्रयाजकापमिति । मध्यम प्रहे गान्धारोऽध- स्तनः । आदृरन्दुन पञ्चम यहं मध्यमीऽवस्तन[><नषद्ाद्यास्तयद्यः] इति च सव[म]प्रयोजन(क)प्‌। किंत स्थायिनमारमभ्येति । षडस्थानस्थिते मध्यमस्था- नस्थितं वा स्वरमारभ्य। तयादय इति । तत्तत्स्थान (न)पाधान्येन वत्तदग्रहा- नुसारेण च स्थिता अधस्तात्तयादयः स्वरा रागाभि्व्यीक्तशक्ताः स्य॒रित्यत्तरम । यद्येवं शल्ेषु १इजाद्यकिरनिकेवेति प्रसज्येतेति र्मे-नन्विति। षडजा- द॒क्तिरिति । षदुजादीनां ग्रहताघ्याक्तर्तयर्थ; । अधीङ्ीकरिण परिहरापै- सत्यमिति । अवर रक्तिामरूपदृष्टफटाय स्थानस्थेव प्रयोग( ज! )कतवात्तदर्थ षट्जायुक्तर्नाथक्रेवेत्यङ्गीछृतो ऽशः । तथाऽपि नानधिका । अटृष्टफलपेक्षया वा मध्यमादीनां नियतत्वादेपि परिहारः । तदपेक्षयोति । शास्चनियतमध्य- मादिग्रहपिक्षया ॥ ३३७ ॥ ३३८ ॥ ६३९ ॥ प्रकारान्तरेणाप्यनथकत्वे परिहतैमाह- गहांरान्यासनियमो(मो) यद्वा साखार्थ.खस्य'गोचरः। गम्फः स्वरान्तराणां त॒ लक्ष्यस्थाने (स्थो न)विर्ध्यते ५६४०॥ ग्रहारोत्यादि । मरहांशन्यासनियमो यहां शन्यासानामिव नियमः शाश्चस्य गोचरो दिषयः । स्वरान्तरा्णां गुम्फ इति । स्वरान्तसाण प्रहांशन्धासे- भ्योऽतिरिक्तानि, अपन्यास्ताद्योऽन्तरमागस्वराश्योच्यन्ते । तेषां मुम्फस्त्‌ रक्षयस्थः शसेण न विरुध्यत इति वाऽ्थाङ्खीकारेण परहारः ॥ ३४० ॥

त ता ५० भम १) क ७५

> धनुश्विहनान्तगतमधिकमिव भाति ।

९१८ संगीतरतनाकरे-

उक्तः परिहारोऽन्यत्रापि योजनीय इ्याह- सवत्र पर्हिराभयं ट्य टक्ष्मााक्षगाधराते । दङीरागपु निर्णीतः शाङ्गद्रवन सर्णिा ॥ ६४३ सवनाते । दृरारागाप्वात्‌ । गमाङ्धनापाङ्क कमा ङ्कपाङ्घरामा देशीरागा इति पागुकताः । तप्यं विरव्रदिहिना निर्णीत इति| जअनन ङृद्धस्ाधारितादिषु यामरामादिपु मागरामेषु टक्षणस्यव प्रयान्यानदुनुमारण टक्ष्यस्येनयता्वरोध एव न प्राप्नस्नतर कुतस्तत्पर्िर दृत्यमिपराये वदरिव्यः | तथाहि मछनाट- ्षणावसेर- | ` मथ्यस्थान[स्थ|वट्‌जन मृछनाऽऽभ्यतेऽत्रिमा | अपस्तनतिपदराद्यः पडन्या मनाः कमात्‌ ? इति तथा-^' मध्यमध्यममारभ्प्‌ सुवीरौ मुना भवेत्‌ । पटन्पास्तदृवधःस्थाः( स्थ स्वरानारभ्य तु क्रमात्‌ ” इति च। जात्पाद्यन्तरभापान्त(रः]गागविपयतन यः पक्ष उक्तस्तत्र षटनादिग्रहवोक्ते- रन्यथाभावामावाद्िरोधो नदवयवेत्यटम्‌ ॥ ३४१ ॥ एवे दृदारागविषययाटध्यटक्षणयोरधियेधे परिदत्य पररूतमनुसंदृधानो वङ्गाटशगस्य स्वरसंनिवेरं द्दयनि- मध्य्रम स्थायिनं रत्वा गान्धारानदृधस्तनात्‌ | पञथाऽऽरुद्य निषादान्तान्गपयन्ताचराहणम ॥ ६४२ ॥ छ्त्वा स्थायिनिषाद्‌ा च विधायाऽऽहत्य भवतम्‌ । स्थाम्यन्तमवराहश्च( ह )टवङ्गाला जायते तदा ॥ ६४२ ॥

इति बङ्गाल: । मध्यमं स्थायेनामित्यादि । वद्रधस्तनादरन्धारादिति त्यब्टपे पश्चमी |

५

गान्धारमारम्येत्यथंः । निषादान्तान्पश्चाऽऽसृद्येति । गमपधनीनित्यथः | गपर्यन्तावरोदणे कृत्वेति । निधपमगानवरुद्च स्थायिनिषदौ च भस्थायी मघ्यमनी विधाय धेवतमाहत्याऽऽहताख्यगमकयुक्तं छत्वा स्थाय्यन्तं मध्यमान्तम- वरोहेयदि तदा वङ्कारो जायत इति वङ्कारुस्य प्रथमं स्वस्थानमित्यः । पर- मपि स्थानत्रयं मध्यमादिवदुनेयम्‌ ॥ ३४२ ॥ ३४२ ॥ इति बङ्गमटः ।

अथ भेरवमाह-

धवतं स्थायिनं रत्वा ततीयं च चतुर्थकम । तस्मार्छत्वाऽवरोहेण स्थापिपयंन्तमेत्य च ॥ ३४४

| मदु पदुम्रककि मति। `

पष्ठ वायाध्यायः। ५३९

ततीयं च ततोऽधस्थं एवेधाय स्थायिनं बजेत्‌। यदा तदा भैरवः स्या्क्ष्ये स्थायी निरीक्ष्यते ॥ ३४५ ॥ इति भेरवः। धेवतं स्थायिनमित्यादि । टक्षये स्थायी निरीक्ष्यत इति । रक्षणे धैवत उक्तः । ठक्षये निर्भिषादः स्थायीक्षयत इत्यन्वयः ॥ ३६४४ ॥ ३४५ ॥ | इति भैरवः । स्थायिनो धेवता्पूरवे स्वरमागत्य तत्परान्‌ । पथानारुद्य तुर्थे च दिती दिः प्रयुज्यते ॥ ३४६ ॥ इतः परं स्थायिनो धेवतापूरवमित्येतदारभ्य ° एवं कृतिषयरागाः › इत्यन्तेन ग्रन्थसेद्भ॑ण वराटचादीनां रागाणां स्वरसनिवेरा उक्तरीत्या द्टव्यः। अतर प्रक- रणे स्थायीति महपर्यायतेन मन्तव्यम्‌ । नाहि कचिद्यरहाभ्यतिरिक्तस्यां शस्य संभवेऽपि ततर्थायत्वेन । अन्यथ।जर स्थाथिग्रहमोभदेऽद्घगीक्रियमाणे सति ग्‌(गु)- ज्याः स्थायिनं मध्यमृषभं छृवेत्युक्ा प्रहे गान्धार एवास्या द्यते रक्ष्य- गोचर इति । तथा देशीसंज्ञके राग कषमं स्थायिनं छवे्युक्ता गान्धारस्तु ग्रहो देश्या देरीवेदिषु दश्यत इति । तथा देशाखप्सेज्ञके रगे स्थायिनं मध्यगान्धारं रुसेत्यक्ला रक्ष दृषोऽस्या मध्यमो ग्रह इत्येवमादिष॒रक्ष्यरक्षणयोर्विरोधो- द्धावनमनुपपनं स्यात्‌ । किंच बङ्काटरागे किनरीवाद्काः पञ्चमं स्वर स्थायनं कन्वीत्यार्काया आक्षेपपरम्पराया रहो हि मध्यमो रागस्यास्व शाचेषु का- वित इत्यादिना महवा यत्नेन छता परिहारपरम्पराऽपि निरथिका स्यात्‌ । अतोऽ ग्रह एव स्थायी स्थाम्मेव ग्रह॒ इति मन्तव्यम्‌ । सुबोधमन्यत्‌ ॥ ३४६ ॥ स्थायिनि स्यस्यते रागो वरादी जायते तदा । लक्ष्ये तु हदयते स्थायां किनयागरुषभस्वरः ॥ ३४७ ॥ इति वराटी। स्थायिनं मध्यमरषभं छृत्वा द्वौ तदधस्तनीं गत्वा स्थाधिनमारभ्य जीनारशुद्यावरुद्य तु ॥ २४८ ॥ प्च स्वरान्न्यस्यते चेदषमभे गजरी तदा । ग्रहो गान्धार एवास्या रर्यते लक्ष्यगोचरे ॥ ६४९ ॥ इति गजरी । ॥ ३५५७ ॥ ६४८ ॥ ३४९ ॥ - १ख. ग. स्थायभिरिष्यते ।

[र

५२९ मंगीतरनाकर- मध्यपडन!दग्रहात्ूरवे स्वरमत्य ततीयकम | ३५ ॥ तय चक्वा द्वितीयार्दीखीनास्घयावस्द्य च गहन्यासाद्रमन्तः स्या्टक्षये त्वस्यर्षभो यहः ॥३५१॥ इति वमन्तः | मध्यषट़जं यहे कृत्वा तृतीयं च चनुर्थकम । उक्त्वा द्विर्तायतृतीयो स्पष्ट्वा तुर्ये च प्चेमम ॥ ६५२ ॥ एतत्कप्रणावरारस्न्यक्तवा स्थापिद्रिनीयकम | | स्थायेगप्रवाननमागन्य रहे नम्मान्ननीयकरम ॥ ६५६ ॥ तय तनस्तरनीयं च प्राच्य न्यम्यनं गह । धननाम स्यानदा दा चक्षय स्यात्पश्चमो य्ह ६३५४ । उति धन्नामी कषमं स्थायिनं छल्वा परं स्पृष्ट्वा ततः प्रम | विलम्ब्य तर्यमान्दरोल्य स्पृष्टृवा तुर्यादधस्तनौ ॥ ६५५ ॥ गहान्नि.मरणे छृत्वा परो प्रोच्य द्वितीयकम । एत्य स्थायिनि चन्यामो दरक्षीरागस्तदा भवेत्‌ । गान्धारस्नु यहा दद्यां दक्ञीवेदिपु र्यते ॥ ३६ ॥ हति दृ

स्थायिनं मध्यगान्धारं छृतवाऽधस्तर्यमत्य च । तस्पादाषषमारुद्य स्वरास्तानवरुद्य च ॥ ३५७ ॥ अहाधस्तान्ततीये च कृत्वा चन्न्यस्यते भ्रहे । देङ्ञाख्या सा तदा लक्षये टृष्टाऽस्या मध्यमो ग्रहः ॥३५॥

इति वेशषान्तराख्या( वृराख्या ) ।

एति सगाङ्भानि( मि )

यहाभ्मध्यस्थितात्षडजादृाद्रितयिं स्वरमेत्य चेत्‌ । तृतीयं तद्धःस्थं च विलम्ब्य स्थायिनं स्परत्‌ ॥ २५९॥

॥ ३५० ॥ ३५१ ॥ ३५२ ॥ ३५३ ॥ ३५४ ॥ ३५५ ॥ ३५६ ॥ ३५७ ॥ ३५८ ॥ ३५९ ॥

ष्ठो वा्याध्यायः | ५२१

®

अधस्तृतीयतुयों च तं ततीयं पनः स्वरम्‌ । छृत्वा स्थाथिस्वरे न्यासो डोम्बकी जायते तडा ।

इति डोम्बक्री । ि ( ठोके प्रसिद्धा भूपाली ) | मन्द्रस्थं पञ्चमं छत्वा स्थािनं सह तेन च ॥ ३६१ ॥ ` आरुह्य षटूस्वरानेषामवरोहे तृतीयकम्‌ । विलम्न्य कम्पितं छृत्वा तुर्ये स्थायिनमाज्जत्‌ ॥ ६६२ ॥ कमेण यदि जायेत तदा प्रथममस्ररी । अस्यास्तु मन्द्रगान्धारः स्थायी लक्ष्येषु ह इयते ॥ ६६३ ॥ इति प्रथममञ्नसी ` धेवतं स्थायिनं छतवाऽऽन्दोस्य तस्माद्धस्तनम्‌ । आरद्य चतरस्तस्माद्वरोहे ग(य)हं बजेत्‌ । यदा तदा स्पक्कछमोदा मध्यमोऽस्या अही मवेत्‌ ॥ ३६४ ॥

इति कामोदा । इति भाषाङ्धानि( णि )। षड्जं तु स्थायिनं कत्वा तसूवस्वरमेत्य च ॥ ३६५ ॥

स्वरद्रय दहिरारुद्य ततीयं च चतुथकम्‌ ।

प्रकभ्प्याथ तृतीये च विटम्ग्याऽऽहत्य पञ्चमम्‌ ॥ ३६६ ।

स्थाप्यन्तमवरोहेचेत्स्वरानषभवाजेतान्‌ ।

मध्यषड्जं यहं रत्वा सह प्राचा परौ स्वरों ॥३६५॥

प्रोच्य तुर्य विटम्ब्याथ ततीयं सदहितीयकम ।

स्पृष्ट्वा यदा अहं न्यासस्तदा रामरूतिमबेत्‌ ॥ ६६८ ॥

| इति रामङूतिः।

स्थायिनं मध्यमं छत्वाऽधश्चतुथमुपेत्य च ।

यरहाधरांश्ीनारुद्य स्वर स्पृष्ट्वा तृतीयकम ॥६६९॥

ग्रहाधस्तुयंपयन्तमागत्याप्यवरोहिणा ।

ततस्तृतीयमारुद्य कमादेत्य प्रकभ्प्य च ॥ ३७० ॥ ॥ ३६० ॥ ६६१ ॥ ३६२ ॥ ३६३ ॥ ६९४ ॥ ३६५ ॥ ३६६ ॥ ३६७ ॥ ३६८ ॥ ३६९ ॥ ३७० ॥

क ॥ व ५२९ संगीतरल्नाकर-

|

यद न्यामो यद गागस्तदा गोत्व वाद्‌।भः ॥ ६.५१ ॥

पञ्चमा त्टकष्यते स्थायी लक्ष्ये स्या प्म उति माडः । मध्यषट़जं मरं छत्वाऽपस्तमत्य पुनर्म । स्तवा त्नीयतूरया च कम्पितं पञ्चमं स्वरम ॥ ३५२ ॥ ` पादयिन्वा प्रातर्ये ततीयं स्थायिनं नथा द्वितीयं कम्पित्वा च ततीय स्वरम्‌ स्पात्‌ ॥ ८५६ ॥ ` पनि यदि गर न्यासस्तका दरवनिर्भवेत। = ` अस्यास्तु मध्यमो न्यासा र्यं श्रीरा्गिणाद्रितः ॥३ ५1 दति दृव्तिः। ह [.याद्रमनि() | यत्नं स्थानं छवा गलाऽधःस्थ पुनर्म ॥ ३०७५ ॥ ५ तत्पर स्थायिनं तस्मापूर्वेमागत्य च ग्रहम आरुह्य जीस्तितीयादीन्पथ्चमाद्वरुद्य च ॥ ५७ ॥ धटृस्व गन्म्रहमुच्चायं तृतीयं कृम्पयनतः। तुयपश्चमतुर्याश्च स्पृष्ट्वा प्रोच्य तृती यक्रम ॥ ६५०७ ॥ द्वितीयं च ग्रह भ्यासा यदा स्याद्धग्वी नदा अध्य रागस्य गान्धारः स्थायी लक्ष्येषु दृस्यते ॥ ३७८ ॥ इति भरवी । मन्द्रपद़नं ग्रहं छृत्वा मध्यपदरनमपत्य च। अवराहिकरमाद्त्य अ्रहमारोहिणा ततः ॥ ६७९ ॥ ` पमागव्य विलम्ब्यायुं स्पृष्ट्वा धषतमावनजेत्‌ । गरहाच्चेद्षरोहिण च्छायानट्भा तदा भवेत्‌ ॥ ५८० ॥ इति च्छायानट्रा | मध्यधटृजं प्रहं हृत्वा तत्परो द्वौ च पञ्चमम्‌ ॥ ३८१ ॥ पठं छत्वाऽवरुद्येमो तरतीयाद्वरद्य च । आग्रहं प्राकतृतीयाद्राऽवक्य प्राकतृतीयकम ॥ ३८२ ॥ ॥ ३५१ ॥ ३७२ ॥ ३७३ ॥ ३७४ ॥ ३७५ ॥ १७६ ॥ १७५ ॥ ३७८ ॥ ३७९ ॥ ३८० ॥ ३८१ | ३८२ ॥

११८

संमीतरलनाकरे~

अस्यापि स्थायिनं प्रादलद्यज्ञाः पश्चमं स्वरम्‌ ॥ ३९५ । ति द्राविडगोदः ( रकि प्रसिद्धः मारकः )' दत्युपाद्गनि ।

स्थानिनो धवताःप्राच्याद्वस्द्य यहान्तरम्‌ । | ग्रह चाक्त्वा तृतीये च तुर्यं रत्वा विलम्बितम्‌ ॥ ६९६ ॥ तस्माद धस्तनो स्पृष्ट्वा तृतीयं तु विम्बयेत्‌

पृष्ट्वा गरहात्परं पवां पुर्व चोक्त्वा महे यदि।॥ ६९७ ॥ । कम्पितं न्यस्यत रागस्तदरा स्या्ललिताभिध

अन्न गान्धारमवाऽऽटः स्थायि

न टक्ष्यकवादनः॥६९द्‌ इति छरित

एव कतिपये रागाः प्राक्ताः संमुगधबुद्धये

वस्ततः सवेयन्ञषु रागाणां वादनं समम ॥६९९॥

ग्रहादिस्वरसभरातद्ारताभन्वप्यता चधंः।

किंनर्या यः स्वरः स्वस्वस्थाननजर्यस्य संभवः।

रागस्य तस्य तरेव वङ्ादावपि हहयते ॥ ४०० ॥ हति क्िनरटलक्षणम्‌ ।

11 ३५५, ॥ ३९६ ॥ ३९७ ॥ ६५८ ॥ ३९९ ॥ १००

पिनाकं धनुषः क्रक चत्वारिशदङ्खला दर्घ्यं स्यान्मध्यविस्तारः स्यात्सपादाङ्गलद्रयम्‌ ॥४०१।

अथ पिनाक्या निःशङ्कवीणायाश्च रक्षणं स्फुटार्थम्‌ ॥ ४०१ ॥

अन्ते चाङ्कलमानेन रिखां कुयांदधस्तनीम्‌ मपादाङ्गलमाजा तु कामंकस्योत्तरा रिखा ॥४०२॥ कार्यावङ्गन्लदे्यां च पादोनाङ्लपिण्डक ।

खटको रिखयोठ्नो ताभ्यां. ल्वागषान्त(न्त्य)योः॥४०३॥ पादोनमङ्न्लद्रद्ं विस्तारे मानमिष्यते |

मध्यप्रान्तान्तराटे तु विस्तारं कल्पयत्सुधीः ॥४०४॥

. तन्ञीमानेन वध्नीयाच्छिखयोर्भिपुणो गणम ।

लान्येकविं

मानें वादनचापे स्यादङ्गुठान्येकविंरातिः ॥ ४०५। ॥ १०२ ॥ १०३ ॥ ६५०६४ ॥ ४०५॥

षष्ठो वायाध्याथः। भद्रेण -

[क र कि

देये मष्ट तु विस्तारोऽजाङ्गुलिजितयान्मितः। स त्वङ्गुल्रतीयांरः रिंखे त्यक्लाऽन्तयोभवेव्‌॥ ४०६॥ ऊषध्वाधरारिखाद्रह्रमानं पादोनमङ्गलप्‌ । अश्ववाठधिकेरोष्थो गणो वादनधन्वनः ॥ ४०७॥ तुम्बं धरत्वाऽथ पादाभ्यां मुवि न्यस्तमधोमुखम्‌ । ` तज लरशिखाऽथोध्वां पिनाकीस्कन्धसंभिता ॥ ४०८ ॥ आक्रम्य बामहस्तस्थतुम्बमलेन तद्गुणम्‌ । ततो दक्षिणहस्तस्थधनुषो वादयेज्न्यया ॥ ४०९ ॥ रालासंटिप्तयाऽस्यां च स्वरस्थानानि निर्णयेत्‌ । एकतन्नीवदधराधरतारतया सधीः ॥ ४१० ॥

इति पिनाकीलक्षणम्‌ । बध्यप्रान्तातिरिक्तंऽरो तन्जी दैर्घ्ये चतुष्करा ॥४११॥ उपरिस्थ कचित्काष्ठे प्रान्तेनेकेन वध्यते । प्रान्तान्तरेणान्यकाषष्ठेऽधस्थे सार्धकरायते ॥ ३१२ ॥ स्थोल्येनाऽऽलापिनीतुल्ये त्यक्ताऽयादङ्गुदरयम्‌ । तन्तं बद्वा ततोऽधस्तान्नम्बमावध्य दूर्‌ तत्‌ ॥ ४१३ ॥ वामोसुमलाकान्ता्रं जङ्घायां कुशितारूतो । मृटञ्चवाद्यपाश्वायां वामाया नयस्य जङ्घया ॥ ४१४ ॥ आक्रम्य वामेतरया पिनाक्यामिव वादनम्‌ । धनुषा वामह॒स्तस्थतुम्बकेन च सारणा ॥ ३१५॥ आरद्रचमरूतां इष्कां पेशीं कोणान्वेतां खराम्‌ । वामेनाऽऽदाय तत्कोणेनाथवा सारणा भवेत्‌ ॥ ४१६ ॥

क रि

यत्र निःराङ्कवीणा सा राङ्गदेवेन कीर्तिता । तिस्थानस्वररागादिव्यक्तिः संजायते त्थी ॥ ४१४७॥ | इति निःराङ्र्बणालक्षणम्‌ । यथा यथा स्वरे व्यक्ती रक्तः प्रचुरता भवेत्‌ । तथा तथा विधातव्यं ततं ठोकानुसारतः ॥ ४१८ ॥ ॥ ४०६ ॥ ४०७॥ ४०८ ॥ ४०९ ॥ ४१० ॥ ४११॥ ५४१२॥ ४१३ ॥ ४१४॥४१५॥ ४१६॥ ४१७॥ ५१८ ॥ |

१ ङ. सा। २ ङ. श्वत्यक्तवाः । ३ ख, ग, गनि वर्णः । ४ ख,ग. "छि कः । `

५२६ म॑मीतरलनाकर- मम्यक्स्वरोपयागीनि तन्यीवाय्यानि क्रानिचिष्र

उक्तान्यन्यान(न्यपि) प्राज्ञस्तक्रयदनया दिङ्ञा॥ ४१९। ॥ ४१५ ॥ या बीणावादुनं वानि तत्वतः श्रतिजातिरित्‌ | ताटपानक्छल्ाभिन्नः मा इङ्कङ्ान्माक्षमृच्छति । तस्पाद्रणा निषच्यति याज्ञवल्क्यादयाशन्नवन्‌ ॥ ४२८१ णावा न्परजान एटमाह-वीणावादनामाति ॥ ४२० ॥ ४२१ । नादश्रतिस्वरमापनापतगयगादितत्ववित | दरटमाष्टवसंप्ः स्थिगामनपरिग्रटः ॥४२२॥ जिनश्रमक्रदरद्रस्यक्मीतिननान्द्रियः। प्रगल्भधीः मज्ञार्मग मीतवादनक्ाविदः । मावधानमनाश्ति वाण वर्णिता गृणा: ॥ ४२३६ ॥ टति नतवाद्टक्रणपु | भमद्राणत्रादृकस्य गणाना नादश्रन्यादि ॥४२२।४२३॥ टि तनवाद्मद्क्षणम । अथ मुदिादप्‌ प्रथमादि वृं दन्य वणवः साद्विरा दान्नश्रान्टरना र(ग)कचन्दरनः। यमः कछम्यना सोप्या वज्ञ: स्यान्कराल्चनाऽधवा।४२४।। वर्तलः मरम सटक्ष्णा न्थिभद्‌वणान्सिनः । कनिप्टारगदटिविम्नारं गम च सुषिरं दधत ॥५४२९५॥ वणाव दत्य नु गृनद्तन्‌ । ८४ । ४२५}; स्वदष्यमानदष्म च समादधति ममन्ततः। तस्य द्र चीणि चत्वारि चाङ्गानि शिरःस्थलटात।॥४२६॥ त्यक्त्वा फएत्कारसापरं कायमङ्गुटमौमितम्‌ । मखरन्धान्तरे (नार)रन्धे भवदृकाट्नगटान्तरम्‌ ॥ ४२५ ॥ तस्य हिररस्थलादिति । वगदण्डस्य मृटस्थलाहास्मूटमागारिव्यथः। तच्छिरःस्थटमारमभ्य द्र जीणि च्वारि वति पक्षत्रयम्‌ । तेष्वकपक्षा्रयणनाङ्गु- रषरित्यागे छृत्वाऽङ्गुखसंमितं वनुखत्वन परितःङ्गुदप्रिमाणं फृत्कारसुषिरं मुखसंपोगेन वायुप्रणार्थं रन्धं कतेव्यम्‌ । तदव मृखरन्धमित्युच्यते । तस्मान्मु- । | { ख. ग. -तिरागृविं

पठा वांधाध्यायः । ५२५७ तिर-धात्ताररन्धं तारस्वरामिभ्यक्तिनिमित्तम्‌ | तत्र फूत्काररन्धस्तंनिदिते रन्धे तारस्वर एव जायते । यथा शरीरे सकरस्रसाधारणेन ताव्वोष्टादिव्यापरेणाभिवादने क्रियमाणे तत्संनिहितत्वेन मूधिनि तारखखर एव जायते । यथा वैकतन्त्यार्ष्कायां वना( बणा्णा! ) सकठस्वर साधारणेन दक्षिणहस्तङ्खगटव्यापारेण तन्त्रावादनें क्रियमाणे तत्संनिहितसारिकादिषु तार एव स्वरो जायते । एवमन्रापि व्रष्ट्यम्‌ । त्च गुखरन्धदेकाङ्कटान्तरं मवेत्‌ । ४२६ ॥ ४२५७ ॥

अधङ्लान्तराणि स्प रन्धाण्यन्यानि सप्त च | । तान्यष्टौ चद्रीबीजसंकारानि प्रचक्षते ॥ ४२८ ॥ अन्यानि सप्त रन्ध्राण्यधाङ्कन्टान्तराणि । अङ्कन्टस्पाधंमध।ङ््छं तदन्तरं मध्यं येषां तानि तथोक्तानि । बदुरीबीजरकारानीति । यद्यपि रन्धाणा- वेरा्हृतेनोपाधिकं परिमाणमुक्तमित्यविरोधः॥ ४२८ ॥ वरोऽ(रोऽ)धः सवेरन्धभ्यः परिरष्याोऽ(प्या)ज्कनद्रयम्‌ । तेषु स्वरविभागाय सप्त रन्धाणे मन्वते ॥ ४२९॥ नादृहृतोमारुतस्य मिगमाथाष्टम मतम्‌ । फूत्कारप्रमवो वायुः पूर्यते मुखरन्धतः॥ ४६० ॥ सवरन्ध्रभ्य इति । नवभ्यो रन्धेभ्योऽधः सर्वाग्रमाग इत्यथः । अड्गु- लद्रयं परिशेष्येति । तव रन्धरमरूवित्यथंः । अनेनास्य व शस्याऽऽपामपरि- माणमूरमागिऽङ्कखद्रयं त्यक्तं चेदृद्रादुगाङ्खन्टम्‌ । अङ्कलटजयं त्यक्तं चे्रयोद्‌- चाङ्कग्टम्‌ । चतुरङ्कन्टं व्यक्तं चेतु शा द्म्ट मित्युक्तं भवति । एवे नवसु रन्े- ' ष्वाद्यन्तरन्धे विहाय मध्यस्थितेषु सप्तसु रन्धरषु स्वर्िभागये( गो भव पती- त्याह~-तेषु स्वरवषिभागावे( ये ति ॥ ४२९॥ ४३० ॥ व॑रास्थेनंवभी रन्धेरेकवीरो निगद्यते ॥ ४६१ ॥ एकवीरो निगद्यत इति । एकवीरसेक्नया प्रसिद्ध॒ इत्यर्थः | गुखतारर- नधधयोरेकाङ्गुरान्तरिततवाद्न(न्व)थेता च दुष्ट्या ॥ ४३१ ॥ मुखताररन्धथोरन्तरादेऽङ्कखव्नादन्याश्चतुदंरा वरमेदानाह- वंरास्य मखरन्धस्य ताररन्धस्य चान्तरे। एकेकाट्गुलवृद्धया स्थृरन्ये वक्ञाश्चतुदश् । | (आ)ादराङ्गुखाद्ररादेतदङ्गटवर्धनमरं । ४३२ ॥ वरास्येत्यादि । अङ्कटवधनस्य परावधिषाह-अ( आ )षषुङाढ्ग- टद्वैशादिति । अष्टादश ङ्क नामान्वथा वेरो वक्ष्यते । तसशन्तमित्यथः ।

एतदङ्गुलवर्धनमि ति । पखतारर्धयोरन्तरटेऽङ्खखबधनं कर्तम्यमितंयथः॥ ४३२ ॥

५२८ मंगीतरतनाकरं-

उमापरातव्यट्गृटः स्यान्रिभिसखिपश्पोऽङ्गले चतुमरखश्वतुाभः स्यात्पञवक्चम्न पश्चमिं ४३३ ॥ पडड्गृटः पण्मृदः स्म्ान्मनिः मार्गा मतः वचुरशङ्गरटः प्राक्ता नाथन्द्रस्न नवार्गलः | ४२५ । ° ङ्ग्रलः स्यादति । प्रग्र द्र अङ्गदी यस्यति तथक्तः| स॒ उमापितित्वृच्य ॥ ४३३॥ 2३४ द्राड्गृला महानन्दा स्द्रम्त्वक्रादरा ङ्गुः ॥ ४३६५॥ व्रद्राह्गरट नादिन्या मनूर्वङश्चन्ः। स्लानाधः पाटज्ञः स्यादन्वथाश्रदजाह्गलः ॥ ४ ६४६ | मनुवराश्चतुदज उति | चनुरयाङ्गद इन्यर्थः | नतश्च (ननं च )- वरया वयः | पाडः स्पारि्पि पेद्जाद्गुष्रानर इयर नतु षोडशो वरः| अन्वथ हान। पडनादृगुट्‌ शनि सुजा रक्षणं कन्य ४३५॥४३६॥ °ककाड्गृदवृद्धया स्युियकरादकिमण प्रकम्प ११३ राप्चद्‌रसपद्‌ शाङ्ग्‌- ना प्रिस्याग हनपाह~-- जपस्पष्टान्तरतवन नष्टः मपदशाङ्गलः | नवादराट्गुट्स्नद्रून च पश्वद्साङन्गुलः | ६९७ । मुरल्याल्याऽ्परवसा विङन्यस्गलक्छः स्मतः | वरात्यङगृलाऽप्यन्यो वरास्तज्ज्ञषु टरयत ॥ ४ २ ॥ त च श्रृतिनिधि प्राह्वेरी वंसकिता जनाः] अतिमनद्रध्वानत्वन नप्यरतेऽमो विचक्षणः ॥ ४६९ ॥ अपिसश्ानतरतनति । अआवद्पृष्टमन्नर भृट्‌ मस्यति तथधाक्तः | तस्य भविस्तत्वम्‌ । अयमथः । पृत्रानरयेः प्रहचा।द गाङ्गटये। सारूप्येण मध्थ- म्प पप्दराड़गदस्यताम्यां मेद्‌ विद्यमानप्प्यव्िस्यषट सस्तयान्रा सत जनयत्ीति। तद्वादति । उक्तहतुना तरय दरयाङ़्गु्टः पञ्चदृगाङ्गदश्च नेष्ट इति संबन्धः| ददशाङ्गृटाद्वाचीनषु वेदाय वद्गुन्टानामत्यसंख्याव्वेन भटस्य स्फरत्वाद्भ [तन जायत इति भाव। जेयः | एवमकवीरादयः पश्वददा व राभेद्‌ा भवन्ति ॥ ४३५७ ॥ ४३८ ॥ ४३९॥ विरलाश्चाततारत्वाद्रश्ञाः पथाह्युखादधः ॥ ४४० ॥ पश्चाङ्गुलाद्‌ध इति । पत्र ङ्ग्य इग्ररन्यङ्गृटकाङ्गृटान्तरा एनि?] ¶ वशा इत्यथः । अयमभिप्रायः । वंशस्था] ति षत्व ऽतिमन्दुस्वरतम तिह प्वत्वशततारस्वरत्व वा सवगातुसाधारणत्वाभावाहेष इतति ॥ ४४०॥ हाद्राङ्गु वेर स्वररन्ध्रेषु सप ॥ ४४३ ॥

#/

५;

प्ठो वायाघ्याथंः | ५२९

मुद्रितेषु भवेत्षटजो मन्द्रसप्तकसं स्थितः | षट्स्वेवमन्यवेरोष स्यः कमाहषभादयः ॥ ४४२ ॥ अषशद्‌गाङ्गट इति । अस्मन्वशे स॒प्रस स्वररन्भेष्‌ | माद्रताष्वात ।

वायुनगमानामत्तमष्टम रन््रल्ध) मक्ता सप्रपारिष स॒प्तस गन्ेष यथाशाख हस्तव्यङ्गरमखे हत सत्स मन्द्रसप्रकस्याऽअद्मः षड्जा भूव्‌ | एव्‌ षटुस्वन्यवहेषु ऋषभादयः कमात्स्यरिति। कलानि सपतरन्धमद्रणे छते मन्दुषभा मवत्‌ । मुन्‌ पन्द्रगान्धार्‌ः। आहर्त्पे मन्द्रमघ्यमः | श्र मन्दरपश्चम्‌ः मह्नन्द्‌ मन्द्रुधवतः । नाथन मन्द्रनिषदर्‌ इावं क्रमा दष्टव्यः ॥१५९५१।५१ २२||

ारभ्याष्टाङ्गंलदिवमषे वंरोष सप्तस ।

मध्यस्थानगताः संप्तोयन्ति षड़नादयः कमात्‌ ॥ ४४६ ॥

आरमभ्येत्यादि। अष्टाङगुखासुसंज्ञकादष्रादखादारम्पाधः सप्तम वंशेषु । एष- मक्तप्रकरेण पध्यस्थानगताः षडूनादयः सप्त कमादुद्रवन्तीति । वसौ सप्तसख- ररन्भ्रेषु मुद्धितेषु मध्यषटुजो भवेत्‌ । मुन पध्यर्षभः । ष्म॒ मध्यगान्धारः ! पथ्चवक्न मध्यमध्यः । चतुमुख मध्पपश्चमः | निपुरुष्‌ पध्यवेवतः । उमापएतौ

*ॐ 6

मध्यानैषाद्श्च कमेण मवेरित्यथः ॥ ४४३॥ ह तारस्थानास्यतः षड़जस्तकवारस्य जायत ॥ ४४४. तारस्थानास्थत इति । एकवीराछ्यवेरस्य तु पूर्ववद्न्ध्रमद्रण क्रिथमाणे तारषदूजो जायते ॥ ४४४ ॥ सवष्वेतषु वरोषु मक्त रन्ध्यष्टयऽन्तिमे। स्वरो द्वितीयो जायेत तृतीयाद्यास्ततः कमात्‌ | सप्मान्ताः प्रजायन्त ञ्याद्रर्ष्रविमोचनाव्‌ \! ४४५ सवाष्वत्याद्‌ । तेष्वश्टादशाङ्गुटादिष्वनिमे रन्भष्ुमे युक्ते सत्थमद्विते सपि। द्वितीयः स्वरो जायेतेति । यसिमन्वंरो यः खरः प्रथमेन जायत इत्युक्तं तदपेक्षया तत्र द्वितीया जायत इत्यथः | तद्रथा । अष्टद्रशाङ्गुे द्वितीयो मन्दरुषभः । कठानिध। द्वितीयो मन्धरुगान्धारः । एषं सव॑तोद्यम्‌ । ततः | ञयादिरन्ध्विमोचनात्ततीयाथाः सप्तमान्ताः कमान्जायन्त इति । प१- ववतततदपक्षषा दे वे तृतीपादरयो द्रष्टव्याः । तधा । अष्टादृशाङ्गृे वैशऽ- न्तिमरन्ध््ये मुक्तं सति म॒न्रुषद्जात्त्तीयो मन््मान्धारः । कलानि रुध्य मुक्ते मन्दरषमात्त्तीयो मन्द्रमध्यमः। एवे सर्वव द्रष्टव्यम्‌ | तर्थां च वाररन्भ्‌(रनध- चतुष्टय)विमोचनेऽपि तत्तद्पेक्षया चतुथस्वरादयो द्रष्टव्याः ॥ ४१४५ ॥

१

» द्राद्रल्याः हत्यक्षर्यमाधेकम्‌ । #

क ज न ११०००.७१५०५ ८०८५५

कतक लिमा जमी ५७४६६१५५ क

९७

८) __ क ~

१ सख. ग. दे २ग, “था चतुरं २“, व

६ ३ 9 समान र्न्‌ [कर

मुक्तं तु ताररन्ध्रन्न्यरन्ध्रप्‌ पाटहनप च| अषटमस्वरमम्‌तिः पृवाचायर्दीरिना ॥ ५५६ ॥ मुक्तं त्वात । अषटमस्वरसमिरिति | सरिमनंम ताररन्धा्षसम्तर्‌ धमु वृण र्त यः स्वरा नायतः्नयरन््षु पिहितषु नारय्य मुक्तं म एवाष्टमतेन ज्ञायत इत्यथः ।॥ ४४६ यक्तम॒क्ताट्गटित्विन समया जायने स्वरः | भङ्तल्याः कम्पन (त्वोत श्रतिरकाऽपचीगरत ॥ ४४७ ॥ व्यक्तमुक्ताट्गुटित्वन समय इति | यद्धवस्धोकन्रातय॒क्त द.यथः । अङ्गुल्याः कम्पन त्वत्र स्वर णका श्चतिग्पचीयन इति । स स्वरः स्वापान्त्यश्रति गच्छरतीव्यर््रः ॥ ४४ ॥ श्रातद्रय त्वधमृक्त तल्करस्पतु श्रतिन्नयम । अन्प्रथा वणयन्नाह काचःमप्तेस्वराद्यम्‌ ॥ ४४८ ॥ तदयं त्विति । अयुक्त श्रतिद्रयमपचीपेत । तत्कम्पे विति। अ- धमुक्ताङ्गुल्कम्य तु श्रनितरपमपचीयत इति सबन्धः ॥ ४४८ ॥ मतान्तरेण वराषु स्वरापपा्ं इयीषेतुपाह- अधन्दुनागफणवद्र स्थाप्यं करद्रयम | वामस्यानामकराङ्गुल्या षड्जा मध्यमया पुनः ॥ ४४९॥ ऋषभः स्यात्दारान्या मान्धारं उति वामतः जयः स्वराः प्रजायन्त चलत्वारा दक्षिणात्करात ॥ ४५० ॥ कान्या मध्यमः स्वात्पञ्चमाऽनामया स्वरः। धवतः स्यान्पध्यमया प्रदारोन्या निषादवान ॥ ४५१ ॥ अधन्दुनागफणवदिति । अवरन्ुरधचन्दः । नागकणो हस्तविक्षप(रेषः) | वक्ष्यति च--““ एकतऽङ्गृटिसंवात यबा स्थितेऽन्यतः | चन्द्ररखाछनिभाति साञ्यचन्द्रो भिधीयते ” इति नागफणः सपरा नमि हृस्तविक्षपः(यषः) | परताको निम्नमध्या यः स तु सपरिराः कर इति वक्ष्यमाणटक्षणः । तद्त्‌ । ताविवा्धन्दुनागफणाविव | अत्रते(वे 7त्करणन तयाः सादृश्यं गम्यते नतु ताविव } एतदुक्तं भवति | कर- दप्ट्गु्ठयाः प्रथक्‌ास्थताः प्रत्यक्मधन्दुवद्तिरासामङ्गृखीनामूष्वाभिमुखीनां

(1 शमम

१ सख. ग. व्यक्ता युक्ता

षष्ठो वधाध्यायः। ५६१

स्थाप्यम्‌ । अङ््योभगियोरवेसं धलवाऽङ्कन्टीमागो तत्र संभििशयेत्यथः । वाम- स्यानामयाङ्खल्या षहूजः स्यादित्यादिना हस्तयोव्यः्यासेन संनिवेशः सुचितः ॥ १५९ ॥ ४५० ॥ ५५१ ॥ स्थानत्रयस्य निष्पत्तिः ते चास्मिन्नन्यथा जगः ॥ ४५२ ॥ स्थानज्यस्यति | अस्मिन्पक्ष स्थानतरयस्य मन्द्रमध्पताराख्यस्य.। नम्प्‌- सिर्नेवेति । अन्यथा प्रकारान्तरेण जगरन्य आचार्या इति रेषः ॥ ४५२ ॥ सुरिक्षितेन रचिताष्फत्कारान्पध्यसप्तके । जायन्ते वेणरारीरस्वरसंवादिनः स्वराः ॥ ४५६ ॥ तारस्था मखस्योगसंकटे मखरन्धके । | तं 'वादनभ्रकारं च टीपामाचक्षते जनाः ॥ ४५४ ॥ तया यद्रायते रन्पे तस्स्वरो द्विगुणो मवेत्‌ । रन्धस्य मखसयोगविप्रकषात्ति मन्द्रगाः ॥ ४५९५ ॥ सुरिकितेनेति । न सवसाधारणमित्यथंः । तेन रचितात्फत्कारादिति। मुखरन्ध्रयोः संयोगविरषरूतादित्यथः । मध्यसप्रके वेणशहारीरसवादन ` इति । वशस्य मध्यसप्तकस्थिताः खरा वेणेः शारीरे स्वरेरेकवाह्पा इत्यथः । मखसंयोगसंकटे मुखरम्ध्रक्‌ इति । अतिर्सनिषृष्टवेनेलय्थः । तत्स्वरो दिगणो भवेदिति फूत्करेण प्रयलनविरेष उक्तः| तदा तारस्थाः स्वरा भवन्ति | म॒खसंयोगविप्रकषदिति परयत शोधल्यमकतम्‌ । तदा मन्द्रगाः स्वरा भवन्ति ॥ ९५३ ॥ ४५५ \॥ ४५६५ ॥ तीचतीवतया वायोः कीघ्रमन्थरभावतः पूरणापरणाभ्यां चोपचयापचयाद्ध्वनेः । कवन्त्यकच रन्ध्रेजप तज्ज्ञा नानास्वराद्‌यम्‌ ॥ ४५६&॥ एवं फूत्कारपरथत्नमेदेन स्थानत्रपस्य निष्पात्तिमुकतवा ततोऽपि कशटेरेकस्मि- ` नृव रन्ध्र नानास्वरादयः कयत इत्याह~तातरातानतयव्यादना ॥ ४~६॥ कम्पिता बलिता मक्ताऽधमक्ता च निपीडिता । इति वंरो मतिः प्रोक्छा साङ्गदेवेन पञ्चधा ॥ ४५७ ॥ अधरस्थस्य वेरास्य कम्पनात्कम्पिता मता । वणांटंकारनिष्प्िः प्रयोगेऽस्याः प्रयोजनम्‌ ॥ ४५८ ॥ कात इति कम्पिता | भवेत्सचारिनिष्पत्तो वकिताऽङ्गुलिचाटनम्‌ । इति वलिता ।

~

॥

निष्पत्तिनवास्मिन्निति टीकायां न्धः पाठः । = ..

१. ग्‌. टपा । च, पिमा ।

॥ ॥

पिका जम भ ५१५४५०१

५६बै ` म॑गीतरत्नाकरे- रन्ध भखेटेऽद्णटीमुक्ते मुक्ता स्याम्मुक्तङब्दृत ॥ ४५९ ॥

इति मक्ता अथ वंग पश्च गतीदर्गयति-कम्पिनिन्यादि ॥ ४५७॥ ४५८ ॥१५९॥ नधमृक्ताऽधमक्तेः स्योद्धृतरब्दाषेधापिनी ॥ ४६० टत्यभरम॒क्ता

ममन्तान्सर्वरन्धाणि पिधायाङ्गुटिभिर्यदा । वरो परयतं तन््स्नदा ज्ञेया निपीडिता ॥ ४६१ ॥ रति निपीडिता अरथमृक्तरिति । अद्गल्यग्रामन ग्नरायरमृेटनार्यथः । श्रतस्द्वि- धायिनीति । उपनं यदं पान्यननीनयर्थः ॥ १६० ॥ ४६१ ॥ अत्र क्रर्तिभरस्त्वन्यां व्यमस्थामभ्युपागमत्‌ ॥ ४६२ अचर कर्तिधर इत्यादि ¦ अत्र वृंगविपयभ्यत्यवस्थां वृक्ष्यमाणस्थानत्र- पव्यवस्थाम्‌ ॥ ४६२ ॥ परटसताष्टाङगल्छा वंङास्नारस्वरकिधायकाः। मध्यरस्वगा नवदराकादसाद्गल्क्राश्रयः ॥ ४६३ ॥ तामेव दगयति-पटमपरत्यादिना ॥ ४६३ ॥ भङ्ग्या द्रादकमिः स्याच्चयोदृश्मिश्च यः। दनु मन्दरस्वराणां ता सर्ववक्षमयः पुनः ॥ ४६४ ॥ चतुरदहाङ्गुा वंशान्रिस्थानस्वरमाधकः। व्णालकारधात्वादिवायमंवाद्नक्षमः। एवं वरा नववति यृक्ताय॒क्तविदा विदुः ॥ ४६५ ॥ मर्ववंरामय इति । उक्ताष्टविधवेशरूप इत्यथैः । तव तिस्थानस्वरसाधक्‌ हति हेतुगरभितं विद्राषणम्‌ ॥ ४६४ ॥ ४६५ ॥ अथ कषाचहृशाविदां पननतानवंकवीरादिकानगान्मान्‌न्तरेण भिन- ` टक्षणान्द्ृशयितुगाह- केचिदंरगिषिदो वश्ञानकवीरादेकानमून्‌ ) मानान्तरणामिदधस्तेषां मतमिदं जवे ॥ ४६६ ॥ प्राक्चतुर्दशार्वरान्तेऽ(तेभङ्गलं पथयवं जगः ¦ चतुर्दरादिवंशेषु सार्धपश्चयवं सिद्म्‌ ॥ ४६७ ॥ ९ ख, ग, स्यद्रवृत्तश ° । २ स, शष्वानित्ि"। स, ग, "न्‌.। नामान्त।

षष्ठौ वायाध्यायः | | ५६ई

केचिदहेरीविद इत्यादि । ते देशीविदः । चतुद शानमनुरजञकद्वैसाघाक्- ्नेष्वादिव्यायेकवीरान्तेषु । अङ्कं पञथचयवं विदु(जग ) रिति । एश्वयव- मितमङ्गुरुपमाणमित्यर्थः । अतर चतुद्‌[शवं] शादिति ल्यन्टोपे पश्चपी । अत एव चतुद शादिवं रेष्वित्युच्यते । चतुद्‌शादि्वरेषु मनुकटानिध्यशटईसाङ्गृखेषु त्रिषु वंशेषु । इदमङ्गुटम्‌ । सार्धपञ्चयवमिति पृव॑वंशेभ्यो मानमेककथनम्‌ । ॥ ४६६ ॥ ४६७ ॥ चतुदराङ्गुटं दण्डमेकवीरे प्रचक्षते । सार्घाङ्गलो रिर'प्रान्तो पथग्नातिमखेऽङ्गटम्‌ ॥ ४६८ ॥ - भान तारादिरन्ध(णि प्रत्येकं भिियवानि तु । भियवान्यन्तराटाने परथक्स्थानेषु मूतः । पञ्चमांरोनितं मानं कनिष्ठापर्वेमध्यतः ॥ ४६९ ॥ रिरःपरान्तो मृरायमागावित्य्थैः । जातिमुखं नाम फूत्ाररन्धम्‌ ॥ ४६८ ॥ ॥ १६९ ॥ उमापतेस्तु वंरास्य दण्डः पञ्चदक्ाङ्गलः पादोनेन यवद्रद्रेनाधिकोऽस्यान्तरेषु तु ॥ ४७० ॥ सपाद्जियवं मानं पथगन्यन्न पूर्ववत्‌ । अङ्गटेः सपद्राभिर्यवयुग्माधिकेमंतः ॥ ४७१ ॥ दण्डस्िपुरुषे वरो परथगन्तरसप्तके 1 यवोनमङ्गल मानमपर लक्ष्म प्ववत्‌ ॥ ४७२ ॥ यवद्रयाधिकेः सार्धैरष्टादराभिरङ्गलेः। मितश्चतुमखे दण्डे रिरोन्तो तु मितो प्रथक्‌ ॥ ४७३ ॥ पादोनाभ्यामङगुलाभ्यां लक्षणं पूर्ववत्परम्‌ । यवस्य स्ाधपाईन न्यूना द्रार्विरातिर्मता ॥ ४५७४ ॥ अङ्गुलानां दण्डमानं पथचवक्ञे शिरोन्तयोः। साधांङ्गुलद्रयं मानं पथगन्तरसप्तके ॥ ४७५ ॥ चतुयवी साधपादाभ्यधिकाऽन्यत्न पूववत्‌ । षण्मुखे यवपादाभ्यां सपादाभ्यां सहाङ्गलेः ॥ ४५७६ ॥ चतुविरतिसंख्येः स्यादण्डः 'परिभेतस्ततः | ताराय रन्ध्रेषु सपादतरियवा मितिः ॥ ४५७७.॥ ॥४५७०।४७१॥४७२॥४४७३॥ ४७४।४७५॥४७६॥॥ १७७ ` १स.ग. 'वजतिषु। ब. न्थजतिस्मू*।

५५६४६ संगीतरलनाकरे-

प्रत्येकमन्तराटेषु षोडरांशोनिता यवाः पञ्चमानमिताः हाषं लक्ष्म स्यात्पञ्चवक्चवत्‌ ॥ ४७८ ॥ अतः प्रषु वशेष सततस्वभ्यधिच्छ यवः स्वमानादृटरयते ताररन्ध्र जातिमखान्तरे ॥ ४५९ ॥ युक्ता यवन साधनाङ्गुटषडविंरातिरभवेत प्रमाणं मनिदण्डस्य मानं रन्ध्राष्टके पुनः ॥ ४८० ॥ यवत्रयं सार्धपादाधिकं प्रत्येकमीरितम | पथक्पञ्यवी साधान्तरष्वन्यन प्रववत ॥ ४८१ ॥ वसुवेरो तु दण्डस्याङ्गलाणविङतिभमिंति यवाधिका नाप्िमुखं यवनाधिक्रमट्गटम ॥ ४८२ यवाधिकाङ्टा ज्ञयाऽन्तराटेषु मिः प्रथक्‌ | रीष तु पृववद्रंरा नाथन्द्र दण्डमंमितिः॥ ४८६॥ यवपादाधिक्रा जिद दगुन्टानां रिरोन्तयोः । ` पादानव्यङ्गृटं मानं प्रधथगन्तरसप्रके ॥ ४८४ ॥ ॥ ४७८ ॥ ४७९ ॥ ४८० ॥ ४८१ ॥ ४८२ ॥ ४८३ ॥ ४८१ ॥ मपादमङ्गृरं मानं खानिमानं तु मचत: । पष्ठभागविरीनं स्याच्छनिष्ठापव मध्यमम्‌ ॥ ४८५ ॥ सखानिमानं तु मलत इति । खानिनीम यावदृण्डमायाते गर्भ सुषिरम्‌ । तस्य मानं षृष्ठमागविहीनं मध्यमं कृनिष्ठपर्व स्यादिति | तन मितमित्यथः ।॥ मुखतो दृण्डस्य शिरोभागान्‌ । अस्मिन्मते च वंशलक्षणानि मन्थ एव सुबा- धानि ॥ ४८५ | परं पुवंवदण्ड महानन्दस्य संमितिः। पादून्य॒नेन पादेन यवस्याभ्यापिका भवेत्‌ ॥ ४८६ दातिरदङ्गटानां त।च्छरान्तां यङ्गुरा पथक्‌ ) सपादाङ्गलकं जातिमुखमन्तरसप्तकं ॥ ४८५ ॥ पृथक्सपादपादेनाभ्यधिकं मानमङ्गुलम्‌ । मूलतः -सपरमांरोनकनिषछामष्यपरवंणा ॥ ४८८ ॥ मिता खानिः प्रं टक्ष्म पवोक्तं तेरुदीरित्‌ । सपादानि चतुखिराद इगरलानि मिति्भवेत्‌ ॥ ४८९ ॥ ॥ १८९६ ॥ ४८७ ॥ ९८ ॥ ५८९ ॥

षष्ठो वाचाध्यायंः । - . ५६५ धवाधसहिता रद्रदण्डस्यान्तरसप्तके । साधाङ्टं प्रथद्रानं कनिष्ठामध्यपर्वणा ॥ ४९० ॥ सखानिः परिमिता हषं परव॑वंरावदिष्यते। ` सप्तर्िंरायवाधेनाभ्यधिकान्यङ्कलानि तु ॥ ४९१॥ आदित्ये वण्डमानं स्यातादोनं तङ्गलद्रयम्‌ । अन्तरेष प्रथद्यानमपर शद्रवरावत्‌ ॥ ४९२ ॥ मनो्दण्डे सपदेकोनचत्वारिरदङ्गलम्‌ । यवाधेकं सपादेनाष्टमां रन यवस्य च ॥ ४९६.॥ सहितं मानमाख्यातं पादन्यनाङ्गलयेः । रिरःप्रान्तो प्रथग्जातिय॒खे स्यान्मानमङ्नटम्‌ ॥ ४९४ ॥ षोडसांसोनपादेनाधिकं रन्धाष्टके पुनः । यव्यं प्रथक्‌साधंमन्तरेषु च सप्तसन ॥ ४९५ ॥ प्रत्येकं यवपदेन न्य॒नं स्याद्ङ्कनलद्रयम्‌ । मानं टक्चषणमन्यत्न भवदा दित्यवंरावत्‌ ॥ ४९६ ॥ यवस्य सार्धपादाभ्यां हानिं नबाधिकेः चतुश्चत्वारिंहता स्यात्पादोनेरङ्लैर्मितः ॥ ४९७ ॥ दण्डः कलानिधो वैशे रिरोन्तो ञयङ्लो पृथक्‌ । अन्तरेष्वङ्टद्रद्रं सपादयवसंयुतम्‌ ॥ ४९८ ॥ प्रत्येकं मानमाख्यातं टक्ष्पान्यन्मनुवन्पतम्‌ । यवस्याष्टमभागेन सपादेन समन्वितैः ॥ ४९९ ॥ अष्टाचत्वारिराता स्यातादोनेः संमितोऽङ्गन्लेः । अष्टादश्ाङ्गन्टे दण्डः सार्धं त्वङ्लटयोद्रयम. ॥ ५००॥ अन्तरेष परथद्व्रानं वे्यमन्यत्कलानिधेः नाज अयोदरो वरो नवा) पथदराङ्गुलः ॥ ५०१॥ ` इष्यतेऽल्पान्तरत्वेन नव (च) सप्तदशाङ्गुल एवं पश्चदरोवेते वंषास्तेषामिमे मताः ॥ ५०२ ॥ माधु्ंरक्तिसं युक्ता रागामिव्यक्छिहेतवः । दिदं लक्ष्म शाखोक्तं यच्च देकीगत मतम्‌| ते द्वे र्थि शक्ते न मनांसि कटठाविदम ॥ ५०३ ॥ ९० ॥ १९१ ॥ ४९२ ॥ १९३ ॥ ४९४ ॥ १९५ ॥ ५९६ ॥ १९७ ॥ १९८ ॥ ४९९. ॥.५०० ॥ ५०१ ॥ ५०२ ॥ ५५३ ॥

1

५९६ मंगीतरत्नाकर-

यद्द्‌ रक्ष्मत्यादरिना पूर्वाक्तं रक्षणद्यमरज्ञकमिव्युक्वाऽङ्गुष्टपर्वदष्याह्ग- एमानन्‌ पट्क्षण रपद वक्त्र फत्काररन्ध्स्थ कस्य वा वित्तताकतः। स्वररन्धाण्याप्नुयातामपि दीर्घतर करो ॥*५०४ ॥ वक्त्रे फुत्काररन्ध्रस्थ इत्यादि । विततार्तः कस्य वा वाकस्य, धतरावापै करो स्वररन्धराण्याप्नयातापिति काक्र नवाऽऽप्नयातामिति मम्यते फुत्कारध्वनिनेव तस्यापि पारवश्यं मवतीति मावः ॥ ५०१ ॥ अन्तर स्वररन्ध्राणाय॒क्तमधाड्गुटं च यत्‌ | दाख्रण तन कस्यापि स्वरस्य व्याक्तरीरिता ॥ ५०५ ॥ य पूवाक्तक्रमाः मप्त स्वराः सरिगिमादुय मानेऽत्र हइ्यत तषां नामा कमप्रिक्रमः॥ ५०६। पुनरपि शाखोक्तमुपाटमत--अनतरं स्वररन्धाणामित्यादिना ˆ तदा- स्तामित्यन्तन ॥ ५०५ ॥ ५०६ ॥ मृषनारागभायपादः मुदूरात्मारिता कथा | फिचिच्छाश्ररूतां प्राचामाचार्याणां महात्मनाम्‌ ॥ ५०७ ॥ उपा्टस्भाप्पि दूाषाय किं तया कथयाऽपि नः। तद्‌स्तामृच्यत कितु क्रिचिदङीविदः प्रति ॥ ५०८ ॥ पृष्ठनारागमापाद्रारनि । अप्र रागदन्धेन प्रामरागापरागा उच्यन्ते । मावक्कन भकावविभाकरिरतस्मकि उच्यन्ते । भद्ग्रहमन रमज माषाङ्कक्षा- ङ्पाङ्ानि गृचने | तेषम्‌ । कृथा मुदरोत्सारितति । यृनादुयो न भवन्त्य वध्यथः । रास(क्तानि कानिविददाटक्षणान्यनुभाष्य तयु टक्ष्यविरोषं दशयि- ष्वा तथा शख निरारूतानामपि अ्रयोद्‌ शाङगृरद्वीनां वंशानां रक्ष्य उ्यवहारं दरपित्वा पुरातनानां मतं दषथति-उच्यत किंवित्यादिना मृरिः श्री - कृरणाग्रणी रित्यन्तेन ॥ ५०४७ ॥ ५०८ ॥ माने पञ्चयवे कस्माटृटरयतेऽज यचाऽधिक सप्ाङ्गुलादिवरोषु कथ चाध्व चतुदशात्‌ ॥ ५०९ पङ्गमानाधिकाः सन्तिते सप्ताष्टन वा यवाः?) साधपञ्चयवे माने लक्ष्म स्यादृव्यवस्थितम्‌ ॥ ५१०। घ्रमोदश्ञादयोये च जयो वरा निराकृताः न तन्न यक्तिठेरोऽस्ति येन तुष्यन्ति स॒रयः ॥ ५११ ॥ ॥ ५०९ ॥ ५१० ॥ ५११ ॥

ष्ठो वाद्याधघ्यायः। ` ` ५६५ अस्पान्तरत्वमुक्तं यत्तदसारतरं पुनः वश्ान्तरान्तरेस्तस्यमन्तरं तेषु हरथते ॥५१२॥ दाद्राथस्वरन्यूनो यथक्रादङवंङतः | मुद्धितः स्वररन्धः स्यात्तथा तस्माच्चयोदृरा ॥ ५१३॥ एव चतुदरातश्वद्रा वदान्त षाडरात्‌। वराः समप्तद्रो लक्ष्माप्रसिद्धामिति चेन्‌ तत्‌ ॥ ५१४॥ वक्तुं तदुक्तरीत्या हि शक्यं तेष्वपि लक्षणम्‌ । त्रयोदशाङ्गलो बशो विश्वम्‌रतिरुदाहतः ॥ ५१५ ॥ अधिकं यवपादेन स्याचत्वारिंरदङ्गटम्‌ । विश्वमूर्तौ दण्डमानं तारादौ सषिराष्टकं ॥ ५१६ ॥ प्रत्येकं अियवी सार्धा मानमन्तरसमप्तके.। अङ्गुटद्धितयं मानं पुथगादित्यवत्परम्‌ ॥ ५१७ ॥ गुक्तेयपेन पदेन द्राचत्वारिरदङ्गछेः यवस्य चाष्टमांरोन सपादेनाधिकमतः ॥ ५१८ ॥ दण्डः श्रीशाक्गदेवाक्त वंरो पथदशाङ्गुठे । अङ्गुलत्रितयं मानं शिरःप्रानते प्रदेयो; ॥ ५१९ ॥

' ` प्रत्येकमन्तराठेष समप्तस्वधयवाधिकम्‌ अङ्गुटद्धितथं मान ममुबह्टुश्षणं परमस ॥ ५२० ॥ यवस्य सायपादैन द्वाचिराङयवाधिकः। षटूचत्वारिराता पादनयनेः स्यादङ्गुलेभिंतः ॥ ५२१ ॥ दण्डः सप्तदशे वहऽन्तरेषु त्ङ्गलद्रयम्‌ | पुथक्सद्ियवं मानं स्याद्छलखा्निधिवत्परम्‌ ॥ ५२२ ॥ एवं प्रसिद्धटक्ष्पाणो रागादिव्यक्िहेतबः 1 त्रयोदशाद्यो दसा निषिध्यन्ते मुधा परैः ॥ ५२६ ॥ अपि पथ्चयवं मानं वेज्ञेष्वष्ठादुश्स्वपि । व्यक्तं प्रगल्भते वक्तुं रिः श्रीकरणाग्रणीः ॥ ५२४ ॥ ॥ ५१२ ॥ ५१३ ॥ ५१४ ॥ ५१५ ॥ ५१६ ॥ ` ५१७ ॥ ५१८ ॥ ५१९ ॥ ५२० ॥ ५२१ ॥ ५२२ ॥ ५२३ ॥ ५२४॥ तस्माद्‌ रयनमुसारेण टलक्ष्यलक्षणतत्व षित्‌ । साङ्गदेवाऽन्यथा वंरास्वरूपं प्रत्यपादयत ॥ ५२५ ॥ | ९ ग. घ्‌. ड. दुराअ्‌ | ६५८

मंगीनरल्नाकृर

अङ्गुलं निववन्धामौ मिद्धं गणिनक्ञायतः।

न ह्यङ्ग पर्यव रस्यत शाखादाक्रग्राः॥ ५२६ ॥ अङ्गुलं निस्नुपः षट्मिस्तियग्मिः स्याद्यवादररः | दक्षिणस्य करस्य स्यान्वानिमान कनिष्ठिका ॥ २७॥

अथ दृश्यनुसारण स्वामिमनं वटन्टलणौ वकतमार~-नम्मादश्यनमारण- त्यादिना जयः प्राग्वन्न संमता स्यनन ॥ ५२५ ॥ १५२६ ॥ ५२५

न स्थला न कृरातन्यसनं गद्यत क्रित मध्यमा | मटरब्दानन्वय याति मध्यरमनान्न परता ॥ ५२द्॥

#

मलङाब्दाऽन्वथं याति मध्यमनाचत्र पवेणति । कनिषठामत्यमपुमृन-

[पत्यथः()

। व्याख्यानप्रायमन्यत्‌ ॥ २८ ॥

ममा सवत्र मानि: स्यादद्रषमः स्वर्भङ्ु-छत |

नुदरा न्मा दण्ड्‌ पक्रतरारस्य हर्यत । ५२५ ॥

तच्छिरःप्राननया्मानमद्गुदद्रितग प्रधक पान जातिमुवाग्य स्यान्फू(कारमुपिररटगद्टप ॥ ५६० ॥ ताररन्घ्र तता तपस्तद्‌ ङगृदाननारने मनप

षाडराराधिकर तस्य मानमधाङ्गृे विदुः ॥ ५६१ ॥ तदुधाऽ्श्च तावस्ि भन रन्धाणि कन्पमरन | तप्वष्ामृध्वरन्ध्याणि मम स्थुः स्वरमिद्धय ॥ ५३२ ॥ अन्तिमं वागुरन्ध्नं स्यादटृन्तरान्छानि सप्त चै पथगधाद्गृलान्यषां गभरन्ध्रं तु मंमिनम मृलतः पञ्चमांरान कनिषामध्यपरवेण) खानिस्तदृच्यत दरया परवाक्ताक्तस्वगाद्‌यः ॥ ५६४ ॥ त्रयोदशापर ताररन्ध्जातिमखान्तर

एकक क्गृटव्रद्धया स्यृराचनुद घनः ॥ ५३५ ॥

, =

\ ||

उमापता दृण्डमान मवतपजदरारगलम |

एक्र्वीरवदृन्यत लक्ष्म जिपृदधष पुनः ॥ ५३६ ॥ दण्डः माधः षाडज्ञापः मयचाधरार्मिनाऽङ्गृट

क|

सप्तान्तराण्यधस्तासत्पृथक्सावास्रमिग्रवः ॥ ५३५ ॥

। ५९९ ॥ ५३० ॥ ३१) ॥ ५३२ ॥ ५६३६॥ ५४ ॥ ५३५॥ ५३६ ॥ ५३७ ॥

तितिकर

ग, कर्विंशस्यदह्।२ च. दृस्यते। ग, "बुद्धाः च्यु

वष्टो वायाध्याथः | ५६६

मितानि लक्षणं रोषं पूर्ववंरावदिष्यते । दण्डश्चतुमरखे साधाष्टादङ्ाङ्गटस पितः ॥ ५३८ ॥ पृथक्सप्तान्तरालानि चतुर्भिः साङ्ष्रिभिर्यैः । मिताने पूव॑वच्छेषं प्ववक्चे तु संमिपिः॥ ५६९ ॥ दण्डश्च यवयुग्मेनाम्यधिकाऽङ्गटाविक्षतिः । सप्तानामन्तरालानां परथक्पनञ्चयवा पितिः ॥ ५४० ॥ अन्यत्तु पूर्ववह्क्ष्प दण्डमानं तु षण्मुखे । अङ्गानां यवानां द्राविकाषरुदीरेता ॥ ५४१ ॥ साधंपञ्चयवं मानं पृथगन्तरसप्तके । | दोष त॒ पू्ववद्रंरो म॒नो दण्डामैतिः पुनः ॥ ५४२ ॥ ` जयोर्विंहत्य(त्याऽ)ङ्गलानां साधंयाऽन्तरसप्तके । प्रत्येकमङ्खं मानं रोषं पूरववदिष्यते ॥ ५४३ ॥ व॑रो वसो दण्डमानं चतुर्भिरधिका यैः । पठ्च विङातिराख्याताऽङ्गुकानामन्तराणे तु ॥ ५४४ पृथक्सप्तयवानि स्युः ञषं पूर्वाक्तापिष्यते । नायेन्द्रदण्डमानं स्यात्सपादा सपरदिंरारिः ॥ ५४५ ॥ अङ्गुटानामन्तराणि स्युः सपादाज्गुलाने तु । : प्रयेकं मलतः षष्ठांरोनमष्यमपर्वण।( ॥ ५४६ ॥ कनिष्ठाया मिता खानिरन्यल्लक्ष्म तु पूर्ववत्‌ । मानं महानन्द्दण्डे जिंरादङ्गटके मितम ॥ ५४७ ॥ परथक्साधाङ्गुलानि स्पुरन्तरालानि सप्त च|. नाथेन्द्रवत्परं लक्ष्म रदे दण्डमितिः पुनः ॥ ५४८ ॥ सपादानि अयच्िंशदङ्खलान्यन्तरेषु तु । प्रत्रेकं मानमाख्यातं पादन्यूनाङ्खलद्रयम्‌ ॥ ५४९ ॥ रनधेष्वष्टसु तारादिष्वम्टमांरसमन्वितम्‌ । अङ्कां पृथ्ानं खनेम तु मृटतः ॥ ५५० ॥ ` सत्तमाराविहीनं स्यत्कनिष्ठापवं मध्यमम । पुवांक्तमन्यदादित्ये वंन दण्डस्तु कथ्यते ॥ ५५१ ॥ ` ` ॥ ५३८ ॥ ५३९ ॥ ५४० ॥ ५४१ ॥ ५४२ ॥ ५१३ ॥ ५११४ ॥ ५४५ ॥ ५४६ ॥ ५४७ ॥ ५४८ ॥ ५४९ ॥ >५० ॥ ५५१ ॥

0 ध 6

संगीतरन्नारे--

अव्टमालायिकः प्रज्चर्रिंडाना म॑मिनाङगेः | अनरप्वष्टमालानमङन्दह्िन्य परथन् || ५१५२ || मान खाना त्व्टमासिन्यनमापद्दधनः |

र नप्कामध्यपृ प. वाक्तमप्रं सद्रवेसावन्‌ ॥ ५५६ ॥ वाड्लाजिानितः माधः मपार्ध्ान्धिन। नः |

मिनो दण्डा विश्वमनावननरष्व श्द्रुयरमं | ८५४ | ¶ड्लासिाधक्र मान प्रत्यकं मध्यपूर्बृणा |

क [नष्टाया (मना खानः ापमादिन्युः

मना दृण्डस्नु पादरानद्चना। दन्दः | मिनः जिरःप्रथकप्राननदेम। माधा ददरया ; ५५६ ॥

क

म्यक मन्नराटषु मपादृध्यङगन्द्रा मिपि; विश्वततिवदृन्यन्‌ ट्म श्रीशा णादिन [ ॥ “५५९ ॥ वताश्वनुदरववं प्राक्ताः माष्दसनना ।

गतिः पर तु वजानामीटद्यामानि म॑भवः ॥ ५९. ] 7१ रन्धाङ्गल्प्रालिनं कस्यापि टि दश्यत आतमन्द्रष्वानेत्वाचच न न तच्व्िदां मनाः} «५८ ॥ गतानुगतिकत्वेन वेकवीगादध्रय

कथिता न त तेष्वस्ति ग क्तिमाधरयर्मना ॥ चतुर्मुखाद्यस्तस्मादृकादश् मनाहगः |

स्वमतऽभ्युपगम्यनं पराः मटिटमृनुना ||

राङ्गदेवाऽन्यमानेन वंरूपं न्य परयत । तियग्यवाद्रे नाधश्चतुामानस्नुपरिहि ॥ ५६२ ॥ जङ्गरठं तन पृवाक्तरीत्याऽऽरमभ्येकवीरतः । नान्त हाविरातिवराविरोषास्नप चक्षमे ५६६ ॥ वराश्रणीमिमामाह निःश 1ऽनुषमाभिधाम्‌ | एकवीर दण्डमानं स्यात्पासञाभिरङ्टः ॥ ५६३ ॥ तावन यवपादनाभ्यधिकेस्तच्छिरोनतयोः। पाङ्नलद्रयं मानं परसयेक परि कर्तितम्‌ ॥ ५६५ ॥

५२ ॥ ५५३ ॥ ५५४ ॥ ५५५ ५६ ॥ ६५४७ ॥ ५५८ ॥

4९ ॥ ५६० ॥ ५६१ ॥ ५६२ ॥ ५६३ ५६४ ॥ ५६५

ष्ठो वायाध्यायः । | | १५४१

सपादमङगलं जातिभरखे रन्धाष्टक्‌ पुनः ।

` प्ृथक्तृतीयभागोनमङ्गुटं मानमिष्यते ॥ ५६६ ॥ अ्धाङ्गुटानि प्रत्थेकमन्तरालाने सप्त च ।

मूलतः पथमांशोनकनिशामध्यपवंणा ॥ ५६७ ॥

मिता खानिभवेत्ाररन्धजातिमुखान्तरम्‌ । एकवीरादिसंज्ञाभिः सर्ववंरोषु बोदितम्‌ ॥ ५६८ ॥ अष्टमांराषिहीनेन यवाधनाधिकेभवेत्‌ |

अङ्गकः सप्तदराभदेण्डमानममापता ॥ ५६९ ॥ एकाङ्गरलाधिकस्तस्पाहण्डखिपुरूषे मतः |

अनयोवरयोः रष लक्ष्म स्यदिकृवीरवत्‌ ॥ ५७० ॥ मान स्यायवपादोनविहीनाङ्गकबरातिः। चतुमखस्य दण्डस्यान्तराटेष्वधंमङ्कटम्‌ ॥ ७१ ॥ अष्टमाहाधिके मानं पथमन्यत्तु पुर्ववत्‌ । सद्रा्जिहांङपादोनदियवापिकया मितः ॥ ५७२ ॥ दण्डोऽङ्नकेकर्विशस्या पञ्चवेक्स्य कीर्तितः । अङ्कलस्य भिभिः पदेः पादनैरन्तराणि तु ॥ ५७३ ॥ मितानि सप्त प्रत्येकं पूववह्टक्षणं परम्‌ । |

सार्धजयोकषशापिः स्याद्ङ्कगखानां यवाधेका ॥ ५८४ ॥ मानं षण्मुखदण्डस्य पादोनं त्वङ्गटञजयम्‌ | पुथक्रिरोन्तयोमानमन्तरेषु तु सप्तसु ॥ ५७५ ॥ यवपादौधिकं मानं प्रथक्पादोनमङ्कटम्‌ | शोषं तु पृववद्रुरो म॒नो स्याहण्डसंभितिः ॥ ५७६ ॥ यवपादोनपादोनाङ्खटषड्विंरातिमंता । अङ्खनं यवपादेन न्यूनमन्तरसप्तके ॥ ५७७ ॥ प्रत्येकं मानभाख्याते शोषं षण्मुखवंहावत्‌ ।

जर, क

वसो वंरो यवा्धन द्रािंरांरायुजाऽषेका ॥ ५७८ ॥ स्यात्सप्तविंशतिः साधाङ्कन्टानां दण्डसामितिः । सपादेन तु पादेन द्रािंाहयुतेन च ॥ ५७९ ॥

॥ ५६६ ॥ ५६७ ॥ ५६८ ॥ ६६९ ॥ ५७० ॥ ५७१ ॥ ५७२ ॥

| ५७६ | ५५७४ ॥ ५५१५ ॥५७६॥ ५७५८ ॥५७९

1

भँगीतरतनाकरे=

ग्रवस्याभ्यापधेक मानमन्नरप्वर्गदस पथकः

पिन्‌ मानिबिट्णट्‌ नाधन्द्रस्य न ममििः ॥ ५८; ॥ गरवाश्रमाङ्ञिमहिनरकानातिहादरःगह्धः ] माधपादाधकरस्सा प्ृधक्न मपिर ॥ “५ ॥ नाराद यवग्रक्तनामाटगटन्‌ मिनिभविन

भन्तरपु पृथल््मानमष्टमाङाधिक्रादगलष ॥ ५२ ।

पत्‌ पृववद्रदृण्ट्‌ महानन्दस्य ममित

उणा यरवा्माङानाटगदटकाचङ्ादिप्यन्‌ & || सपादावन्तगटप प्रत्यकं मानमय्यरत

मपादमङ्गृटं राप पाक्त सार्गिणादिनमर ॥ ५८५ ॥ मद्गृदानि अगयरसिरादष्टमारयुनानि न, यवाण्मारगरक्छानि सद्र दृण्ट्मितिर्भूवन | ५८५ ॥ गरक्तं माधन पद्रनाङ्गमन्नगम्‌प्नक्र

प्रत्यक मानमार्य्रातं सानम त्‌ मलन ॥ ५८६ ॥ पश्ठाङान मथध्यपवं कनिष्ठायाः प्रका्तिनम राप प्रागवदुशाऽदरत्य स्यानजनर्जिहाना रग; ॥ ५८५ ॥ यवाप्टमासारनदृण्डमानमथानरम सापराद्गृलकमर्ककरः बानिमानं त की्निनम्‌ ॥ ५८८ ॥ मृत्तः सप्तपाज्ञानं कनिष्ठापूर्वं मध्यमम

ग्वत्पर विश्वमना वह दण्डस्य मुर्मिनिः ॥५८५ ॥ यवाष्टमाामाहितः स्यात्सप्तर्जिराताऽङ्गुल् । माधपादराधकरः सीपि.प प्राना उयरूगलन् परथन्ध॥५५०॥ न्तरप्वष्रमाानाधिक्‌ं माधङ्गृ्ं प्रथक्र मान खानस्त्वष्टमारान्यनमामदता मतम्‌ ॥ ५५१ ॥ मध्यपव कनिष्ठायाः पवाक्तं उपमिष्रते

दण्डमान मनारक्छानचलारडताऽङ्गटः ॥ ५९२ । मपादरषटमांरान्‌ यवस्य सहितरपि ।

पादाोनमङ्गृलद्रद्रं पृथगन्तरसप्तक्र ॥

॥ +< ° ॥ *4< १ ॥ ५८२ ॥ ५८३ ॥ ५८४ ॥ ५८५ ॥ ५८६ ॥ ५८७ ॥ ~<< ॥ ५८९ ॥ ५९० ॥ ५९१ ॥ ५९२ ॥ ५९३ ।

षष्ठो बाधाध्यायः। ५४३

मानं खानेस्तु मात्या कनिष्ामध्यपर्वेणा । पूवाक्तमप्रं साधकचत्वारिराताऽङ्गुटेः ॥ ५९४ ॥ यक्तंयवस्य पादोनपादद्रदरेन संपितिः। दण्डे पञ्चदञस्य स्यात्ततः सार्धयवच्रया ॥ ५९५ ॥

` प्रत्येकमष्टरन्धी स्यादन्तरेष्वड्गलद्रयम । अष्टमांसानितं मानं प्रत्येकं पनुवत्परम्‌ ॥ ५९६ ॥ कृलानिधो सपादैः स्याचिचत्वाररिरताऽङ्गटेः।

, यवाधिकदण्डमानमन्तराटेषु सप्तस् ॥ ५९७ ॥ प्रत्यकमङ्गुटद्रद्रं सपादं पूर्ववत्परम्‌ । दण्डाऽशदञवंञास्याष्टाचत्वारिंजताऽङ्गलटेः ॥ ५९८ ॥ यवान्वितेः सपादेन सपादेनाधिकैर्भेतः । प्रत्येक षोडरां ोनसाधाङ्कलयुगं मतम्‌ ॥ ५९९ ॥ प्रमाणमन्तराटेष॒ पंरं पवंवदिष्यते | दण्ड तकोनविहास्य साड्गपरे पञ्चारदुङ्गटम्‌ ॥ ६०० ॥ यवेनाभ्यधिकं मानमन्तरेषु तु सप्तस । प्रत्यक षाडशाङानाधक साधाङ्गुलदयम्‌ ॥ ६०१ ॥ प्रागवस्पर्‌ मरल्यास्तु दण्डमानं यवाधिकम्‌ । दापञ्चारद्धवत्साधाङ्गुलानामन्तराणि तु ॥६०२॥ पादानञ्यङ्गुखानि स्युः प्रत्यकं पूर्व॑वत्परम्‌ | एकविरो दण्डमानं पञ्चपञ्चारादडइगटम्‌ ॥ ६०६ ॥ सपादं षाडांरानाभ्यधिक य॒वरगरतम्‌ । अङ्गखान्यन्तराणि स्युः प्र्यक पूर्ववसरम्‌ ॥ ६०४ ॥ द्ण्डमानं श्रतिनिषावष्टापन्चाशदङ्गृटम | साधं यवाधिक तस्य त्वन्तरष्वङ्गटन्नयम् ॥ ६०५] सपादुषोडशांशानापिकं मानं प्रथद्तम्‌ । ` पूवाक्तमपरं लक्ष्म शाङ्गदवन कीर्तितम्‌ ॥ &०६ ॥ स्वषामापि देञानां पिण्डः साधयतो भवेत | राक्तेमाधरयविरहात्पञ्चवकजादुघस्तनाः ॥ ६०७ ॥

॥ ५. ^. 114 ९५ ॥ ५९ ॥ ५९९ ॥ ६००॥ ९०2 ॥ ६०२ ॥ ६.६ ॥ ६०४ ॥ ६०५॥ ६०६ ॥ ६०७॥

१५५

५४६ मंगीतरत्नाकरे-

चतुभ्‌खादया वं्ला नप्णः श्रीघ्ाङ्गसारणा। दे सीवेरप्‌ मवपु मुद्धितासृववंडतः ॥ ६०८ ॥ उत्तरा मुद्रिता वडाः स्वराधनाधच्छा भवेत्‌ वखानामल्पमानानां स्वचोनरता मता ॥ ६०९ । स्वराध स्यादृध्वेतया(2?) दक्षिणस्य कनिष्ठया अतस्तस्या म॒द्धिताया,-) पत्रवठस्य जायत ॥ &१०॥ उत्तरा सद्िता वलः पच॑नत्यस्वसदम्‌ उद्धताङ्गलिवृद्धा त तस्मादप्यत्तराचर्‌ ॥ ६११1 मिटन्ति म॒द्धिता व्या मथाखव्ये परातन स्वरादयऽप्यद्गटयः खी टाक्छिकि तथा ॥ ६१२ ॥ वरो तल्यप्रकाराः स्मरारि श्मलाङृगिणादतम्‌ । | एकस्वगाणि रन््राण संनिधा व्यवधाघपि ॥ ६१६ ॥ मिनित मर्वरवखानामिति वत हरप्रियः । मान्न त यदरन्धरं खानवा यत्र वाही ॥ ६1४1 नं तद्रन्धः स्वजानीयरमिनिि स्वरभङ्कतः चतदुखादिवंसानामावखादकवीरनः ॥ ६१५५ ॥ यथकेकस्वगापरिकयं वेस स्यादुनगनंर | मुदिते पूर्वपूवस्मादव्नान्प॒द्वितरन्धरक्ात्‌ ॥ ८12 ॥ इदानीं तारजं वरस्वरूपरचनामिमाप्‌ | छाङ्दवः समाचष्ट हिवानव्रहदद्ध पराः ॥ ६१५ ॥ वशपद्धतिरषा चे आाङ्गवद्रप्द्यामिधाग्रत अद्धम्टं पटयवं चाच रन्ध्यदिमितय मतम ॥ ६१८ ॥ एकवीर दण्डमानं मपादद्राद्‌जा्गृरप्‌ यवा्धनाधिकं तस्य शिगन्ता व्यङ्गटा प्रधक्र ॥ ६१९ ॥ मखरन्ध्रेऽङ्गुटं मान्‌ ताराद्‌ा मुपिगष्टके प्रस्येकमङ्गुलदलं तषां त्वन्तरमप्तक ॥६२०। यवद्रयं प्रथङ्मानमुक्त श्रीशाङ्गिप्नरिणा । सवर्वञाष तारस्य मुखरन्ध्रस्य चान्तर्‌ ॥ ६२१ ॥ ॥ ६०८ ॥ ६०९ ॥ ६१० ॥ ६११ ॥ ६१२ ॥ ६१३ ॥ ६१४ ॥ ६१५ ॥ ६१६ ॥ ६१७ ॥ ६१८ ॥ ६१९ ॥ ॥ ६२० ॥ ६२१ ॥ (` ब. द. स्यदुदरधूत ।२१्‌, ड. शष्यमुदरधृता। +`

७,

ष्ठो वायाध्यायः | ४५

कि (नि प

एक वीराद्सज्ञाभिर्विज्ञेयाऽङ्ग्टसंमितिः उमापतो अपुरुष चेकेकाङ्ग्टवार्धितम्‌ ॥ ६२२ ॥ द्ण्डमान प्र्‌ टक्षम त्वेकवीरवदिष्यते । चतुमखे दण्डमानं पादन्यूनयवाधिकेः ॥ ६२३ ॥ अङ्खन्लः पञ्चदशभिः सार्धेरस्यान्तरेषु त॒ । सपादद्वयवीं मानं परथगन्यत्त पुंवत्‌ ॥ &२४ ॥ सपादैः सप्तदशभिः पादन्यनयवाधिैः । अङ्कदण्डमानं स्यात्पश्चवक्त्ेऽन्तरेषु तु ॥ ६२५ ॥ षाडराशापेका मानं पादोनभियवी पथक्‌ । रोष तु पृववदृण्डे षण्मुखस्य तु समितिः ॥ &२६ ॥ युक्ता यवेन साधनाष्टमांहार हितेन च । एकोनविंरातिः प्रोक्ताऽङ्गुलानामन्तरेष त ॥ ६२७ ॥ ` यवस्य स्ाधपादाभ्यां युक्तमर्धाङ्गुलं प्रथक्‌ । पूवाक्तमपर लक्ष्म दण्डे तु स्यान्मितिमनेः॥ ६२८ ॥ अङ्खन्टेरेक विरात्था साधंपादद्रयाधिकेः | यवस्य चाष्टमांहोन सपादन समन्वितैः ॥ ६२९ ॥ सपादयवपादेन द्वाभिंरांरायुतेन च | युक्तमन्तरमानं स्यास्पृथक्पादोनमङ्गुलम्‌ ॥ ६३० ॥ रोष तु पूववदु ज्ञेयं व॑रो षसो पनः । अष्ट्मांक्षविहीनेन यवेनाधेकया भषेत्‌ ॥ &३१ ॥ चतुविरात्यङ्गुखानां चरणन्यनया मितिः पुथगष्टासु रन्धेषु सपादचियवी पितिः ॥ ६३६२ ॥ प्रत्येकमन्तराटेषु साष्टर्मारायवाधिकम । पादानमङ्गृठ समानमपरं टक्ष्म पूववत्‌ ॥ &३३॥ सपाद्यवसंयुक्ताऽङ्गलषडा्वेरातिभषेत । मान न्मथेन्द्रदण्डस्यान्तरारेषु तु सप्तसु ॥ ६३४ ॥ अष्टमाराधिकं मानमङ्गुट पवंवत्परम्‌ । यवाष्टमांशस्हिता साधाष्टाविंशातिमता ॥ ६६५ ॥ ॥ ६२२॥ ६२६ ॥ ६२४ ॥ ६२५ ॥ ६२६ ॥ ६२७ ॥ ६२८ ॥ त. ६२० ॥ ६३१ ॥ ६३. ॥६३३॥ ६३४। ॥६३५ ॥ ९ ।

४१ मगातरःनार-

अद्गुलानां दण्डमानं महानन्दऽन्तरषु तु मपादमङ्गृट माधयवपादुाधिकं पृच्छ ॥ ६६ प्रागवत्पर स्द्रदृण्ड त्वङ्गानां यवाथिक्रा। एक्राचसान्भता मानमथ सार्धयवचया । परत्यकरमष्टरन्धी स्यादृन्तराटेषु सप्तम माधाङ्गु प्रथङ्मानं पृवाक्तं जषमिष्यतं ॥ ६३८ ॥ दण्ड्म्य मानमान्य स्याच्नुखिङदङ्गलय वन्‌ च मपाद्न द्राचिारायनाऽधिकम ॥ ६९३९। दरा नदा्धानपादाम्यां यवस्य महितं पृथक । पादानमच्गृलदरद्रु मानमन्तरमप्तके ॥ ६४० ॥ त्वत्पर विश्वमना स्मान्यम्तर्रिरदङ्गलम्‌ | दृण्डमान गरन साद्नयवपाटद्रूयन च ॥ ६४१॥ पर्यक्रमननराद्पु न्वट्नमदद्विनियं मतम्‌ | यवस्य जवपादनाग्याद् चयं प्रस्ं । &%४२॥ दण्डा यवाष्टमादन सपादन समन्वितः | चनुश्वत्वाग्दाना स्वादृङ्कहः समिता मनोः ॥ ६४३ धाङ्गटद्रुयामना दहीरःप्रासता मना प्रथ नादन पाट्ेारनि यवस्यान्प्रक्रसिभिः ॥ ६४४ ॥ पद्रानरङ्गद्मानमन्तराटष्‌ मृप्नम पृवाक्त टक्षण सषमवाचक्करणायणीः ॥ ६४५॥ गबानिः मवपु वषु कनिषएामध्यपर्कणा | मलन मामता कायत्युक्तं माटटसनना ॥ ६४६ । सवमन्यत्त वजानां द्ञाराखभवां ममम | एककाराद्याश्च्रापि जयः प्राग्वन्न संमताः ॥ ६४७ ॥ । ६६६ ॥ ६३०॥ ३८ ॥ ९३९ ॥ ६४० ॥ ६४१ ॥ ६४२ ॥ ६४३ ॥ ६४४ ॥ ६५४५ ॥ ६४६ ॥ ६१४५ । धातून्वत्तिश्नयं तच्वानुगतौघांश्च यान्पुरा वाययान्याश्रावणाद्ानि वीणायां यान्यवादषम्‌ ॥ ६४८ ॥ गेयं श्रतिस्वरयाममूरछनादि च यन्मतम | तत्सवं वरावायऽत्र विरषणोपदर्हयत्‌ ॥ ६४९ ॥ {य न्तर सः रच. तुर्वि,

२५७ ॥

जलरमोमननननोगकनकिहन

षष्ठो वायाध्यायः। ,५४५

वेहवीणाररीराणि जयोऽमी स्वरहेतवः । ललितो मधर: स्िग्धस्तेषु वशः प्रहास्यते ॥ &५० ॥ वीणायामिति(व) वरऽपि धालादयः कव्या इत्याह-पातूनित्यादि । ॥ ६४८ ॥ ६४९ ॥ ६५० ॥ वंरावीणाञ्रीराणमेकीमावेन यो ध्वनिः। तन्न रक्तिविरोषस्य प्रमाणं विबुधा विदुः ॥ ६५१ ॥ वै रावीणाशरीरमेटनेतनस्य ध्वने रक्तं स्तोति-प्रमाणं विवुधा विदु रिति ॥ ६५१ ॥ अध्वन्यानां प्रवासेषु कामिनींनेर्जतेषु च । रोकतेषु प्रय॒ञ्ीत परदुमध्यलयध्वनिम्‌ ॥ ६५२ ॥ वरां युञ्जीत राङ्गारे इतादिकछितष्वनिम्‌ । कम्पितस्फुरितष्वानं वं दतलयाश्रयम्‌ | कोधाभिमानयोः कुयान्मतङ्खनेति कीर्तितम्‌ ॥ &५३॥ वैरस्य विनियोगं दृरयति-थष्वन्यानाभित्यादि ॥\ ६५२ ॥ ६५३ ॥ | स्लग्धता घनता रक्तिव्याकतैः प्रच्॒रता ध्वनेः लालित्य कोपलत्वं च नाद्ानुरणनं तथा ॥ ६५४ ॥ भिस्थानत्वं श्रावकत्वं माध्रथं सावधानता ॥ ` दादरोति गुणाः प्रोक्ताः फुत्कारे रूरिलाङ्गणा ॥ ६५५ ॥ अथ फूकारस्य गुणानाह--स्निग्धतेव्यादि ॥ ६५१ ॥ ६५५ ॥ तत्र राब्दगुगेष्वेवेकादर प्रोक्तलक्षणाः । फूत्छृतेः सावधानं न्युनताधिक्यवजनम्‌ ॥ ६५६ ॥ तञ्च शब्दगुणेष्ेषेकादञ प्रोकछलक्षणा इति । तत द्वाद्शगुगेषु .मध्य एकाद्रा सावधानतान्यपिरिक्ताः स्निग्धताद्य एकादृच$ गुणाः । रब्दगणे- वेवेति । प्रकीणंकाघ्यापे म॒ष्टादुयः पञ्चदश गृणा उक्ताः । तत्रैव पोक्तटक्षणा द्रष्टव्याः । परोक्तरक्षणतये च रारीरस्य वेशस्य च रष्द्स्थेकरपतासेपादृनादिपि मावः । सवधानतां छक्षयति-फूच्छतेरिति। अत्र फूत्कार शब्देन मुखरन्धज- निः राब्द्‌ उच्यते ॥ ६५६ ॥ इति द्वादस एूव्छारगुणाः ।

% फूत्कार इति पाठीऽच सअीकानरोधेन यक्तः।

र ॥।

१ यख. ग. नागाज्‌ |

रि त त भा काम

५९८ संमीतरलनाकरे~ ४ टित इत्यमी

फूत्क!रो यमलः स्तोकः छरा: स्स फत्कारदोषा यमटं त्रवत्‌ प्रपिफत्टातिम एवमन्वर्थनामत्वानोच्यत लक्षणं प्रथक्‌ ॥ ६५७ ॥ अथय कृकृरद्षमा(षाना)ह-फूत्कार इत्यादि ॥ ६५५ ॥ पिलस्तुम्बकी काकी सदष्श्चाव्यवस्थितः पञात फून्ट्तेदाषानप्रानचिरे परे ॥ ६५८ पता्तरणन्पिनिपि दृषनाह-कपिटि इत्यादि ॥ ६५८ । यः कफापहताद्रक्नाद्िस्वरः स्फुटितो भवेत्‌ । कपिलाऽमो तुम्बु(म्ब)ध्वानप्रायः प्रोक्तस्तु तुम्बकी।।६५९ कफापहताच्छरटप्मणा निरदात्‌ । तुम्बु(म्ब)ध्वानप्राय इति । तुम्बु(म्ब)- इत्यनुकेरणशम्द्‌ः । नुम्बध्वानः | नन प्रचुर इत्यर्थ इत्यपि १2) दृश्यते। सोऽप्यनुकृरण शब्दः ॥ ६५५ ॥ तारन्यूनतया काकस्वरः काक्छीति कथ्यते | अल्पः संदष्टवद्धाति याऽमा मंदष्ट उच्यते| ऊनोऽधिका वा यो रुक्षः कथ्यते मोऽ्यवस्थितः ॥६६०॥ तारर्युनतयेति । तारस्थाने श्रतिहीनवनेयथैः । मंदष्टवदल्प्‌ इति । यथा रके सदृषटमुपदेगाद्िक, कतिप्यवियवरान्यमल्पं दयते तथा कृत्कामोऽ- प्यत्पतया सदृष्टवत्सेदृष्ट उव्यते ॥ ६६०] कण्ठस्य गुणदोषा य पुरोक्तास्तषु कचन । फत्कारऽपि यथायोगं योजनीया मनीषिभिः ॥ ६६१ ॥ कण्ठस्येति । दारीरस्य ध्वनगुंणा मृष्टादृयः । दोषा दषाः | ६६१ ॥ 9 इति दृ फत्कारदाषाः। अथ वांशिकगृणानाह- अङ्न्टीसारणाभ्यासः सुस्थानतवं सरागता । मुरागव्यक्तिमा(मा?)धु्यान्विता वेगंद्रतागते । गीतवादनदक्षत्वं मातृणां ^स्थानदायिता ॥ ६६२ ॥ अङ्कलासारणाभ्यास इत्यादि । वेगाद्रतागते स्रागव्यक्तिमा- (म) पृर्यान्वितेति । गतमारोहः । आगतमवरोहः । अ रोहावरोहयोवंगरूत-

1

[न 8 न द

न मभि कत माणज स

* तानदायितेति टीकानुरोधी पठोऽच यरक्तः। स च नोपलभ्यते । ग. वायुरू ।घ.वा यो भूयः क ।२ग. गायता गते;ः। गी

पष्ठी वायाध्यायः | ५४९

पोरपि स्रागव्यक्तिमाधु्न्विततं गण इत्यथः । गात्णां तानदायितेति । गातभिगौतुपिष्यमाणस्य तानस्य रागानुमण्येन प्रथमं परदृयैनम्‌ । स्थानदायितें पेतु स्थानानि मन्द्रमध्यताराणि वेषां प्रदृरनम्‌ ॥ ६६२ ॥ तहाषाच्छादन्‌ मागदरारामषु काडाटम्‌ ॥ ६६६ ॥ तदोषाच्छादनभिति | तेषां मातृणां दोषाः सदष्टत्वादयः पूर्वाक्ताः पञ्च- विरतिसतेषामाच्छादनम्‌ । यथा शरोतुणां रागभङ्खने न भवति तथा तदूषािरो- धानं वारिकः कृर्यादित्यथः ॥ ६६३

अथ बवाद्रकदृाषानाह्‌

स्वस्थानवदषपस्थाने रागोद्धतिप्रमल्मता | वारिकस्य गणानेतान्वक्ति धीकरणायणीः ॥ &६४॥ ` इति वांशिकगणा स्वस्थानवद्पस्थान रागोत्पत्िप्रगल्मतेति । स्वस्थानानि पूर्वोक्तानि मुखचारनादीनि चलारि । ततोऽिरिक्तानि श्वरस्थानान्यपस्थानान्युच्यन्ते । अप्र यद्यपि स्वस्थान एव राणाभिव्यंक्तिमेवति नापस्थनि तथाऽपि वंशिकः स्व- पगटमतयाऽपस्थानेऽपि स्वस्थाना(न)[विद्रागयुदेयति चेत्तस्य गुणः ॥ ६६४॥ मिथ्याप्रयोगबाहुल्यमेतद्गुणविपयंयः | इष्टस्थानानवाप्तिश्च जिरसः कम्पनं तथा । वांरिकस्येति दोषाः स्यर्वर्जनीयाः प्रयत्नतः ॥ ६६५५ ॥ मिथ्याप्रयागेत्यादि । भिथ्यापरमोगोऽस्थाने ममकारापः। यथोक्तं प्रक- “ आरपो गमकारन्तिरक्षरेथजिता मता सेव प्रथोगशब्देन शाङ्खदेवेन गव्ता » इवि । तस्य बाहुल्यं परचरता । एतद्गुणविपयय इति । एतषामङ्खटीसरणाभ्यास- दीनां गुणानां विपर्ययोऽन्यथामावः ॥ ६६५ ॥ इति वां्टीकदोषाः । एकः स्याद्रारिको मुख्यश्चत्वारोऽस्वानयापिनः। वांशिकानाभिते प्रायस्तज्जेवुन्दं निगयते ॥ ६६६ ॥ ` वांरिकानां वन्दुमाह-एकः स्यादित्यादि ॥ ६६६ ॥ इति वां शिकबुन्दम्‌ । अधना म्रग्धवोधाथमुदाहरणमाजतः । वंरो देडीस्थरागाणां केषा चेद्रादनं ज॒वे ॥ ४६७ ॥

५५५९४ ममीतरतनाकेरे-

शिनमोमिव वेेऽपि केषादिदेलीरामाणां वादृनक्रपं॑दृवीवितुमाह-अधने- त्यादि ॥ ६६७ तत्र तावन्मध्यमादेवौदनक्रमं दरायति- | मध्यमं स्थायिनं द्त्वा तरतीये कम्पिते स्वर । विलम्बिते द्वितीयऽथ स्थायिनि न्यस्यते गरदा । स्वस्थानं प्रथमे प्राक्त मध्यमदिस्तदा वधः! ॥ मध्यममित्यादि । स्थायिनं सुवा प्रह खता । ततीय इति । अत्र म्‌- ध्यमादाहरणक्रमेण तनयो धेवतः | तस्यात्र विवाद्विवातद्वादने क्रियमाणे राग हानिभवत्येव । अतस्तं विहाय तदुत्तरो निषादोऽत्र तनीयवेन राद इति मन्त म्यम्‌ । यथैवं तथा पूर्वोक्तम्‌- “ असेभवे पूरपुवेस्वरस्य तु परं प्रम्‌ करमेण स्वरम रोहेत्सवरागेध्विति स्थितिः » इति । वर्ज्यतवेनासंभव इति व्यख्यत च । तस्मात्ततीये स्वरे निषदे कम्पिति सति द्वितीये पश्चमे विरम्बिते सति स्थाधिनि मध्यमे यद्‌ न्यस्यते तदा मध्यमद$ प्रथमं स्वस्थानं प्रोक्तम्‌ ॥ ६६८ ॥ तृतीयकम्पनादूर्वे चतुर्थ पञ्चमे ततः ॥ ६६९ ॥ तुयस्वरं हितीय च छत्वा न्यासो यहे यदा| तदा द्वितीयं स्वस्थानं शाङ्गदेवेन कर्तितम्‌ ॥ ६७० ॥ तृतीयकम्पनादेति । त्तीयस्य निषादस्य कम्पनं त्वा । ऊ््व॑मनन्त चतुर्थं तं निषादृमव । नन्वेकस्येव निषादस्य तततीयत्ये चतुर्थत्वं च कथमिति चेत्‌ । उच्यते ¦ तस्य तृतीयत्वे रक्षणयाऽऽश्रतम्‌ । चतुथावं तु मुख्यमेव | न हि गोणमुख्यन्यवहारयोरेकत विरोधा दृष्टः । यथा गङ्धमयां घोष इत्यत गङ्ग राब्देन तरो रक्ष्यत इति तस्य तटशरब्दुवाच्यतसं न हीयते । त्द्दवापीति न दोषः । रक्षणवाक्येऽपि टक्षणावच्याश्रयणे सेर्निहितस्वर इवासंनिहिनस्पेरेण संसज्य प्रयोगः प्रयोजनं द्रष्टव्यम्‌ । एवं ठक्ष्ानुसारण देश्या सर्वत्र टक्ष्यपिरो- धिराखमन्यथा नेयम्‌ । पञ्चममिति । षटजमिव्यर्थः । ततः षड्जानन्तरं तुय स्वरं निषाद्म्‌ । द्वितीये पश्चमस्वरं च छता वादपिला । यद्‌ ग्रहे मध्यमे ^ न्यासः क्रियते तदा द्वितीयं स्वस्थानं कीर्षितम्‌ ॥ ६६९ ॥ ६७० ॥ चतुर्थस्वरमाहत्य स्थायिनं तत्परं ततः समुच्चायं स्वरं तुर्ये पश्चमं तु विलम्ब्य च ॥ ६७१॥ १ ख. क्षणदा) २ ग. म्राहृत्य । च, माम्य)

1.1

॥

ष्ठो बावाध्यायः। ५८ $

षष्ठ च पचम छता द्वितीयं च यहे यदा । न्यासनस्तदा तृतीयं स्यात्स्वस्थानमिति तदिदः ॥ &७२ ॥ चतुथस्वरमाह(हःत्येति । निषादमाह[त्य १]गमकयुक्तं छत्वा ततः स्थायिनं मध्यमं तत्पर पञ्चमं च समुच्चाये तुर्यं निषाद्म्‌ । पञ्चमं तु षड्जं विखम्ब्य च। पष्ठमिति । कषमस्यात्र विवादिलात्रं गान्धारमित्यथेः । पञ्चमं षड्जम्‌ । द्वि- तीयं पृश्वमस्वरं च छता महे मध्यमे न्यासस्तद्‌ तृतीयं स्वस्थानं मवति ॥६७१॥ ॥ ६७२ ॥ अहद्ितोयतुयाश्च पञ्चमं सप्तम ततः । क्रत्वाऽछटम विटम्ब्याथ हितीये तत्परं ततः ॥ ६७६३ ॥ हितीयं सप्तमे रत्वा पञ्चमं च चतुथकम्‌ । द्वितीयं च यहे न्यासः स्वस्थानं तुर्थमिष्यते ॥ &७४ ॥ अहद्ितीयतुर्याश्येति । मध्यमप्चमनिषादानित्यर्थः । ततः पञ्चमं षद्‌ मित्यथंः । सप्तमे गान्धारतयर्थः । एतान्छता । अथाष्टमं तारस्थितं मध्यम- मित्यथः । पञ्चमं चतुथकं द्वितीयं चेति । सनिपानित्यथंः | मरह मध्यमे न्यास इत्यनेनापि वंशपरकरणे स्थायियरहशब्द्योरकाथत्वं द्रष्टव्यम्‌ । एवं स्थायिनि मध्यमे न्पास्तः छतशरेच्चतुर्थं खस्थानमिष्यते ॥ ६७३ ॥ ६५७४ ॥ ` | हर्यते मध्यमादस्तु मरही वरोष माद्वत: ॥ &७५ ॥ इति मध्यमादिः। टरयते मध्यमादेस्त॒ यहो वंरषु मुदित इति । वरोष्वित्तिबहुषचने- नाष्टाद्‌ शाङ्खटादिषु तत्तन्पताक्तरक्षणेषु यास्मन्वशे यो म॒द्वितः स्वरो भवति यथाऽ्टद्दाङ्खटे वशे सप्नस् स्वररन्धषु मृद्वितेष ष्हुजो जायते सं तत्र मृद्धिति ` उच्येते । कानिधौ वशे मन्द्रषमो मद्ितः स्वरस्तथा मनो वंशो मन्दगान्धारो मुदित इति । यासिन्वंशे मध्यमादिरागः करियते तसमिन्वंशे यो मृद्धितस्रः स एव मध्यमादृथहू दृश्यत इत्यनेन खक्ष्यत इति गम्यते । उत्तरत्रापि मुद्धितो मरह इति यत्र वक्ष्यते तत्रेव वर्ण्यम्‌ ॥ ६५७५ ॥ ॥, इति मध्यमाः । अथ माखवभियः स्वरस्थानानि दरोयति- षड्जे अरे ममाहत्य षरडजं छृत्वा हतौ रिमौ । पमान्दोत्य प्रकम्प्यापि पमा हिःगाद्दिः) प्रयुज्य च ॥६७६॥

0

५ मत परि

१ ग. ग्रहं तती । २ स. रणस्यापैम्र' |

गथनोनकगनकननक

५५२ मभानरन्नाकर

मान्दरान्यम्‌ प्रकरम्प्यापि टप्रपट्रनं विधाय च। कैम्पापित्वा ग्मि द्िचान्यारानावन्वं पट्नमं ॥ ६७७ ॥ स्थागिन्यामाद्धवदाद्यं स्वस्थानं माटवभिय आाद्यस्वस्थानविधिना विधाय स्वरपथचक्म ॥ नि विहटम्व्यावनरी चलृचः स्वस्थानगः छत नदा दद्रूनाय्र स्वस्थानमास्थनं गगवदििः ॥ ६७९॥ स्त्वा द्विताय स्वस्थान धरानलमान्दरास्यर मतप्तमम। आहत्य च द्तायस्य स्वस्थानस्यावराहणम्‌ ॥ ६८० ॥ छतं यन्न तृतीयं तेत्स्वस्थानमुदितं बुधे आहत्य म द्वगृणम रत्वा र तत्परं ततः ॥ ६८१ ते सं भाच्य निमाहृत्य विटम्न्य पुनरप्यमुम्‌ ' छप्वा तृतीयं स्वस्थानावराही क्ियद्यदा । नदा चनुथ स्वस्थानमासख्मानं मांटवभियः ॥६८२॥ पठन यह इत्यादि | पन मरह सतीति । अनेन स्वरान्तरस्यापि टक्ष्या

नुसारण अ्हतवमभ्युपगन्तव्यरमिति गम्यते | अनौ यद्रा पटू रहौ मवति स्था-

यौ मवति तदा परदूयापक्षया सामा( भो ) मध्यमस्तमाहृत्य । एवमन्यस्पि स्वराः

इजापक्षयानयाः ॥

८१ ॥ ६८२ ॥ दममवाथ मन्थकः सवयमत पट्जार्न्या पास्वेग चदा अलात मद्धितः स्वरः ॥६८६॥ प्रकृर्प्य तस्य पटजाव परपासूषमाहि त दिता प्‌ | तमद्‌ यार्जयन्मनामन्यक्त साररााङ्गणा ॥ ६८४ ॥ दति पाट्वश्री षड्जा<न्या वल्याद्रना । अत्रापि मध्यमाद्रिविन्मुद्धितस्वर, एव स्थायी भवति ॥ ६८३ ॥ ६८४

मिण

६५५६ ॥ ^“ ॥ ६५८ ॥ ६५५ ॥ ६८० |

इनि मादस्वश्रीः स्थायनं मध्यम्‌ छत्वा कम्पयित्वा पर स्वरम । तुये विलम्ब्य छत्व च तृतीय तं दताहतम ॥ ६८५ विधायतं पुनः प्राच्य अहन्धासन जायत । स्वस्थानं प्रथमं ताडचाः प्राक्त मुनिवेररिति ॥ ६८६ ॥

षष्ठो वादयाष्म्राथः। ` ५५६

प्राक्स्वस्थानवदाश्द्य पश्चमादबरुद्यते । स्थायिस्वरान्तं यत्रादः स्वस्थानं स्याददितीयकम्‌ ॥६८७॥ प्राग्वदा षष्ठभारोहावरोषही च यरहाबषिः। ` अस्यास्ततीये स्वस्थानं चतुर्थं तष्टसावधोः ॥ &८८ ॥ , आरोहिण्यवरोही स्यात्वृदवत्तष्टिद मतः। मद्वितस्त थहः प्राक्तो ठक्ये स्याह्ुकष्मवेशिभिः ॥ &< ९ ॥ इति तोडी । इतः परं तोडचादीीनां स्वस्थानानि भरन्थत एव सृबोधाने ॥६८५।६८ ६॥ ६८७ ॥ ६८८ ॥ ६८९ ॥ ॥ तत्र बङ्खाटरमि- मध्यमं अहमास्थायं प्राशं प्रोच्य ततो अश ॥ ३९० ॥. साद्ितीयं कम्पयित्वा त्यं सचतुथंकम । लघ॒ङत्य ततीयं चोच्यार्थाऽऽहृत्य च तं ततः ॥ ६९१ ॥ प्राचीनं स्वरभच्चायं स्याधिनि न्यस्यते यद्‌ । मवेद्बङ्गटरागस्य स्वस्थान प्रथमं तदा ॥ ६९२ ॥ आरोही प्चमान्तः स्यात्स्वस्यानेऽस्था(स्य) द्वितीयके । सत्तमान्तस्ततीये स्यात्तयं स्याद्टभावपि ॥ ६९३ ॥ - प्राक्प्राग्वदवरोष्टी स्यात्स्वस्थानि तृत्तरोत्तरप्‌ ।

के = क ष

लक्षये तु सर्ववंशस्थो ह्विषीयोऽस्व अहो भतः ॥ ६९४ ॥ लक्ष्ये तु सर्वव॑रस्थो दहितवीयोऽस्य अह इति । पडजादिषु मध्ययोमू-

दितस्वरो मवति | तदपेक्षया द्विवीय कषमादिर स्थायी मदति । सौऽपिं वि तीयोऽन्तिमरन्धद्रये मक्ते सति जायत इति पुवमेवोक्म्‌ | उत्तरत्रापि भेखाशे

एक्क

तीयोऽस्य स्वरः स्थाधीव्येवमाद्षि म॒क्तान्वयरन्धद्रथखरः स्थायी कतेम्य्‌ इति वेदितम्यम्‌ ॥ ६९० ॥ ६९१ ॥ ६९२ ॥ ६९३ ॥ ६९४ ॥ इति पङ्लः।

धवतं स्थायिनं छत्व प्राशं त च तृतीयकम्‌ ।

पुनः प्राश्चं विधायाथ कम्पापित्वा प्ृतीयकष ॥ ६९५ ॥

विलम्भ्य चाऽऽहतं छृत्वा द्विवारं द्वितीयकम्‌ ।

यहे ग्यासाद्धेरवस्य स्वस्थानं प्रथमं भवेद्‌ ॥ &९६॥ ५23 |

५,५.६४ समानरन्नाक्रर-

द्वितीय पञ्चमाः स्यादागहाऽथ त॒नीयक्र | पष्ठा(छ्ान्तः सप्तमान्तावा चतुथं वष्टमाबधिः ॥ ६९७ ॥ पर प्रप्वरार्ही स्यान्स्वस्थान पवपुदवत्‌ द्वितीयाऽ स्वरः स्था्या मचवङ्ञपु रस्यत ॥ ६९८ ॥ ति भग्धः। ॥ ६९२ ॥ ६५६ ॥ ६९५० ॥ ६९८ ॥ वराटचम्‌- स्थापिनं द्विगुणं पटजं छत्वाऽर्पं वादयत्ततः । पूर्व अहं द्वितीयं च तृतीयमथ वादयेत्‌ ॥ ६९९॥ अथ द्वितीयमागत्य न्यस्यते स्थायिनि स्वरे । यदा वराद्याः स्वस्थानं प्रथमं जायते तदा ॥ ७०० ॥ इह भरववत्का्ये स्वस्थाननितयं परम्‌ । स्वस्थानप्रकियेषव ज्ञेया रागान्तरेष्वपि । द्वितीयाऽस्याः स्वरा लक्ष्य हत्वनोपलक्ष्यते ॥ ७०१ ॥ इति वराटीं, स्थापिनं द्विगणं पडजमिति। मध्यमं पदटुजं तारपदृजं वेत्यथेः। तयोः पषपृवपिक्षया द्विगुणलसंमवान्‌ । अ च्यत स्थायिनश्वतुषस्वरमित्यथः ॥६९९॥ \५०० ॥ \५०१। गुजयाम्‌-- षम्‌ स्थायिनि प्राञ्चं कम्पयित्वाऽधमस्य च । ॥७०२। छ्त्वा गहं द्वितीयं च ततीयं वद्धः स्वरम | ग्रहमेत्य ततः प्रां प्रकम्प्योक्ता(क्त्वा)धमस्य च ॥७०३॥ यहे न्यासन गुजयाः स्वस्थानं प्रथमं भवतु । तूतीयो दयते प्राया गहाऽस्यां लक्ष्यगाचरे ॥ ५०४ ॥ ततीय हर्यते प्राया गहाप्स्यां छक्ष्यमाचर इनति। अवापि मृद्धितस्व- राततापा ग्राद्धः | सास्त्यान्तमरन्ध्रतरपमाचनास्जायत्‌ इतति पृव्रमुक्तम्‌ । उत्तरत वसन्तादिष्वप्येवे द्रष्टव्यम्‌ ॥ ७०२ ॥ ७०३ ॥ ५०४ ॥ इति गजरी

#ै 1 1 1 न 11 7 11

१, दभ्ग्रत |

+ पष्टो बाधाध्यायः | ५.५५

षड्जे ग्रहे द्वितीयं च ततीयं सरृदाह्‌( ह )तम्‌ । वेगास्छत्वाऽय तुर्यं च ततीय तदधस्तनम्‌ ॥ ७०५ ॥ उक्त्वा तृतीयतुर्यो च तृतीये तद्धस्तनम्‌ । ग्रहे न्थासो वसन्तस्य स्वस्थाने प्रथमे भवेत्‌ | तुतीयस्त्वस्य वेष स्थायित्वेनोपलभ्यते ॥ ५०६ ॥ इपि वसन्तः | स्थायिनि द्िगणे षड्जे तदर्धं ठघु वादयेत्‌ । ततस्तत्रूदाहत्य अह तस्मात्ततीयकम्‌ ॥ ५०७ ॥ तुर्य चोक्त्वा तृतीयं च सरूदाहत्य तत्परम्‌ । दतं छृत्वा पञ्चमं तु विलम्ब्यास्माद्धस्तनो ॥ ७०८ ॥ टघृरूत्य यहे न्यासः स्वस्थाने प्रथमे भवेत्‌ । धन्नास्या हर्यते व॑रो स्यादद्वितीयस्वरो रहः ॥ ७०९॥ | इति धन्नासी ! | तमेव स्थायिनं कत्वा द्वितीयं बादयेद्‌तम्‌ । लघू अहद्धितीयो च छवा ताभ्यां परं स्वरम्‌ ॥ ७१० ॥ विलम्ब्य स्फ्सि तु द्विर्विदध्यातञ्चम्‌ ततः। अधराीन्कमादुक्त्वा स्थायिनि न्यस्यते यदा । देरयास्तदाऽऽयं स्वस्थानं द्वितीयोऽस्य अरहो जने ॥७११॥ इति दृषी। गान्धारे स्थाथोने प्रोच्य द्वितीये च तृतीयकम्‌ । तुर्यं विलम्ब्य तत्परां कत्वा स्पृष्ट्वा द्वितीयकम्‌ ॥ ७१२॥ दीर्घीरृत्य तृतीयं चोक्त्वा द्वितीयं यहस्वरे । न्यासो यदा स्यात्स्वस्थानं देशाख्यायास्तदाऽऽदिमस्‌ ॥७१६॥ मुद्ितोऽस्या ग्रहे वेरो लक्ष्यते टक्ष्यवेदिभिः ५ ७१४ ॥ इति दास्या । इति रागाङ्ानि( णि )। ७०५ ॥ ७०६ ॥ ७०७ ॥ ७०८ ॥ ७०९ ॥ ७१० ॥ ७११ ॥ ७१२ ॥ ७१३ ॥ ७१४ ॥ ..

मगीनरलनाकरे ~

ग्रह दिगृणमं क्ष्व नर्व स्पृषवा तृतीयकम

रत्वा स्पृष्ट्वा प्रं प्न्य नन्परं स्फीं वेतु ॥ ७१५

द्वििवां प्रहतप्पूरव न्यस्यते कम्पति यह ।

यदा इोम्बाक्रियः प्राक्त स्वस्थानं प्रथम तदा |

मा मपराद्ा श्रना दोक द्वितीयं प्रहमाभिता ॥ ५१६ ॥ इति डोम्बक्रीः |

¢

( ठरे प्रसिद्धा भादी) धवते स्थायितां नीने द्विरुचार्यं परं लघुम्‌ त चाथ प्राश्चमस्याधं पूर्व पूर्व विधाय तम्‌ ॥ ७१७ ॥ विलम्ब्य कृम्पयित्वाऽर्षे तस्याऽऽहत्य च तन्मुहुः । पूव प्रकम्प्य्‌ तस्खाध दीीष्त्य यहु बजेत्‌ ॥ ७१८ ॥ लथाधप्रारता(2) पवया रत्वा हितीयकप्‌ | प्राच्य स्पृष्रवा महं तस्पात्परं प्रोच्य प्रकम्प्यत्‌ ॥ ५१९॥ तनीय मरहपाश्वाव्यग्रहा तचारयेन्मटः। ततस्त॒तीयमाकम्प्य विलम्ब्य तद्धस्तनम ॥ ५२० ॥ इषष्रूरम्य स्पृष्ट्वा च द्वितीये न्यस्यते मरह । यदा तदाऽऽ्य स्वस्थानं वेटावत्याः प्रकीर्तितम्‌ । तृती यश्रहता त्वस्या रस्यत व्ञगाचरे ॥ ५२१ ॥

इति वेटावलीं

पृश्चमं यहमास्थायाऽऽराहिणा पथमं ततः गत्वा विलम्ब्य ते तस्मादृधृरं द्रततां नयेत्‌ ॥ ७२२ ॥ तताऽधःस्य द्राघयित्या स्पृष्टा च द्रापितात्परम | ` तत्पर दधतां नीत्वा पनः प्रोच्यावरोदहिणा ॥ ५२३ । तस्माद्य अरहन्याय्‌ स्वस्थानं प्रधमं भवेत्‌ रागे प्रथमभञ्जगर द्वितीयस्या यहो जने ॥ ५७२४ ॥

डति प्रथममन्जरी |

॥ ७१५ ॥ ७१६ ॥ ५१४७ ॥ ७१८ ॥ ५१९ ॥ ५२० ॥ ७२१

॥ ७२२ ॥ ७२३ ॥ ५२४ ॥

ऋ

षष्ठो वाथाध्यायथः। ` ५५७

स्थापिनोऽ्रत्सिमारद्च तृतीणदिचतुःस्वरीम्‌ । कम्पयित्वा विटम्ब्यापि षष्ठतुय विधाय च ॥ ७२५ ॥ एत्य पञ्चममेतस्पाइयहान्तमवरद्य च । ग्रहार्धं अह्व च गत्वा स्पृष्ट्वा य्ह ततः ॥ ७२४ ॥ द्वितीयं कम्पितं छख तृतीय स्फुरितं ततः | स्थाधिनि न्यस्यते यर स्वच्थानं स्यात्तदाऽऽ्दिमम्‌ । आडीकामोदिकायाः स्याद्द्वितीय्रहता जने ॥ ७२४ ॥ इत्याडीकामोदी । | स्थानि हिगणे षडजे द्विराह्य तृतीयकम्‌ । जिश्तर्बा ततः स्पृष्ट्वा अह प्व॑मुदीयं च ॥ ७२८ ॥ ` कम्पिते स्थाधथिनि न्यासात्स्वस्थान्‌ प्रथम भवेत्‌ । रागे शद्धवरास्यां सा द्वितीयस्थायेका?) जने ॥ ७२९॥ इति इद्धवरादी तमेव स्थायिन कृता तं तद्व द्विराहतप्‌ । | दविखि्वाक्त्वाऽथ द्वितीयं कम्पयित्वा विलम्ब्य च ॥७३०॥ आहस्य दिश्चतुर्वाऽस्मात्प्रं रत्वा घं अहम्‌ । उक्तवा य्रहार्पुवं तु दीर्घीर्त्य भरे यदा ॥ ७३१ ॥ . न्यस्यते इाद्धनदृटाणाः स्वस्थाने प्रथमं तदा । वैाष्वस्याभरि प्रायो द्वितीयो ददयते अहः ॥ ७६२ ॥ इति इद्धनड़ा । | इति भाषाङ्ाणि । ग्रहं द्विगणसं प्रोच्य तद्ध च द्वितीयकम्‌ । विम्बिते त॒तीयेऽथ द्विर्तीयें ततां नयेत्‌ ॥ ५३३ ॥

ग्रहां च स्थिरीभूय कम्पायेत्वा महं ततः प्रो स्वरो दरतीशृत्य टधूरूत्य पर ग्रहे ॥ ७३४ ॥ ॥ ७२५ ॥ ७२६ ॥ ७२७ ॥ ७२८ ॥ ७२९ ॥ ७३० ॥ ७३१ ॥ ७३२ ॥ ७३३ ॥ ७३४ ॥

१६्‌. नोऽवः समाः 1 २ ख..श्याः सादिती) ३ ख, ग. घ, ङ्‌, स्थिराहतम्‌ \`

संमीतरलाकरे-

न्यामे छते रामरृतेः स्वस्थानं प्रथमं मवेत्‌ ।

द्वितीयस्वरमेवास्या वज्ञ वीक्षामह महम्‌ ॥ ७३५ ॥ इति रामकीः।

तस्मिन्नव यह छत्वा ततीयं च दह्ितीयकम ।

गहा इतमुच्चार्यं स्पृष्टा पूर्वे प्रहस्य च ॥ ५३६॥

अर्धं प्रोच्य विरम्याथ पूर्व स्पृष्ट्वा तृतीयकम्‌ ।

लघृरूत्य लघोः पूर्वा स्पृष्टृवाऽथ स्थायिनः परो ॥ ७६७ ॥

लघृरूत्य द्रत कृत्वा दितीयं न्यस्यते यहे ।

यदा तदा मोडकरृतेभवेत्स्वस्थानमादिमम्‌ ॥ ७३८ ॥

द्ितीयोऽस्यामपि प्रायो महो लक्ष्येप दश्यते ॥ ७३९ ॥ इति गोडकीः।

यवते स्थायिनि प्रां महं गहतृतीयकम्‌ ।

तुर्यं रत्वा तमाहत्य द्वितीयं कम्पयेत्ततः ॥ ७४० ॥ अवरुह्य त॒तीयादिकरमेण चतुरः स्वराच्‌ । ग्रहन्यामादेवर्तेरा् स्वस्थानमादकेत | ततीयमहतां त्वस्याः पश्यामो वशगो चरे ॥ ५४१ ॥ इति देवकीः। ति क्रियाट्माण । धैवतं गहमास्थाय ततीयाद्वरद्य च । स्वर्यं विरम्याथ गहं परमथ महम्‌ ॥ ७४२॥ पूर्वं छृत्वा तमाहत्य गहन्यामेन जायते । स्वस्थानमां मैरव्यास्ततीयोऽस्या यहो जने ॥ ५४३ ॥ इति भेरवी ।

॥ ७३६ ॥ ७३७ ॥५३८।५३९।।५४ ०॥५७४ १।।५४२।५४३ ॥ छायानटयाम्‌-- |

[द्‌ क

स्थानि द्विगुणे षड्जेऽधस्ततीयं विधाय च । अपस्तनं प्रकम्प्याथ विलम्ब्य स्थायेनं ततः ॥ ७४४ ॥

षष्ठो वाधा्शयः। ५५९

प्राचीनं घता नीवा दिक्चे्वाऽशहव्य त गहष्‌ टघृरुत्याधरस्याधंमास्पस्य गहप्चमम्‌ ॥ ५४५ ॥ विलम्ब्य तं द्रतीद्धत्य तृतीयस्परमाचरेत्‌ । अथोक्ता पश्चमं तं च दीर्घीरत्याधर मनाक्‌ ॥ ५४६ ॥ कम्पयित्वा गहन्यासाद्धवेत्स्वस्थानमादिमम्‌ । छायानद्राख्यरागस्य यहो वरो तृतीयकः ॥ ७४७ ॥ अधरस्याधामात । अवरशवस्तन । अ ग्रहाभृतषड्जापक्षयाअ्चर [नषाद्‌ः । तस्याधर्मत्स्पसन भवति । तमीषत्स्पष्टदेत्यथः ॥ ७५४५॥ ४५।. ७१ ६।७४५७॥ एतां सालगनद्रां तु भाषन्ते लक्ष्यवेदिनः ॥ ७४८ ॥ एतां सालगनद्रा तु भाषन्ते टक्ष्यवोदिन इति । अत्र तुशब्दोऽधारण भिनक्रमश्च । एतां विति च्छायानटामेवेत्यथः ॥ ७४८ ॥

अन्ये तु पश्चमं छृत्वा स्थायिनं रि विधाय च। मं प्रकम्प्य स्थिरीभृय पञ्चमे द्विः पमध्यमा ॥७४९॥ छतवा गमृषभाधं च संस्पृरथाधं पुनवजत्‌। ततो दीर्घौ सिम रत्वा हे चेम्न्यस्यते तदा । आयं साटगनद्ायाः स्वस्थान तिदो विदुः ॥ ७५० ॥ गमुषमार्ध चेति । गे गान्धारं सपपटूवा । कषमाधमिति कषममीषत्ृष्ट्ये- त्यथ; । अर्थं पुनर्बजोदिति । पनःशब्देन तदेवषमाधमिति गम्यते । कषमार्ध द्विः कृयादित्यथं; ॥ ७४९ ॥ ७५० ॥ इति च्छायानट्‌टा । मं विधाय अहतं च द्रतीृत्य प्रं ततः। उक्तवा तुर्यं दिटम्ब्याय प्रमास्पृरय पञ्चमम्‌ ॥ ५५१ ! विटम्ब्यातोऽवरोदहेण अहेति यदा तदा स्वस्थानमादिमं रामरृतेवरे द्वेतीयकः ।

ग्रहाश्चन्धमरामकाः सा [सद्धा रकाकवत्सान ॥ ५५२ ॥

इति चिन्धमरामकीः । रिमेव गहमाभित्य द्विविवाऽहस्य मं ततः ॥७५६॥ ॥ ७५१ ॥ ७५२ ॥ ७५३

०००9 ण ५१७, क कम ८०

न ८ ५ = 1

९च. पतीयंस्पः । २च्‌, 'मास्परेत्‌ । ६. ड. च, `स्पृ्टवाऽपे।

,६० मंगीतरत्नाकर-

त विरस्बततां नीवा दीर्घृद्धियित मध्यमम्‌

रगा रिद्लमतानि दीप्य विलम्ब्य [नम ॥ ८५५

उनस्चायते रत्वा धवतं सदृदाहतम्‌

वाद्यत्वा नपाद्‌ च यहेन्यामेन जायत १५५९५ ||

नार्यरामस्तराय् स्वस्थानामितितां

जयता मध्यम छवा गहमाहत्य पञ्चमम ॥ ५५९५६

दा खवाऽप्यवराहण धात्कमारपमं रतम्‌

एत्याप तस्य पडजं चरर वादयःपनः ॥ ५५७ ॥

जयाच्चाय रमापतु विलम्ब्य न्यस्यत यह

यन स्वस्थानमाय तन्नास्यरोमट्‌तर्मतम ॥ ७८८ ॥ दात नागवरामक्छीः

गह रत्वा धमाहत्य भ॒ गृहृपरं स्वरस

रष्वा म्रहात्परा हिस्त अहमाहत्थ पवकम ।॥ ७५९

दूताय च कमादुक्तवा अहे चेद््यस्यते तदा ।

स्वस्थानमाय महकार गरहा व द्वितीयकः । ५६० ॥

इति पष्लारः = ग्रहं द्विगृणसं छृतवा दतीरत्य तते।ऽधरम्‌ ॥ ७६१ ॥ तमान्दाल्य देतीयं तु विधाग्मथ ततीयकृम । सफ रत गरह्तत्पृवा वादायित्वा गहे यदा ॥ ७६२ ॥ न्यतः कृणाटगांडस्य स्वस्थानं प्रथमं तदा । वरा गरहस्ततायाऽस्य गृह्यते लक्षयवेदिभिः ॥ ७६ ३॥ दाति कणाटमाडः ॥ ७५४ ॥ ५५५ ॥ ७५६ ॥ ७५७ ॥ ७५८ ॥ ७५९ ७६० ॥ ७६१ ॥ ७६२ ॥ ७६३ ॥ देरवारुगौडे- ग्रहं तमव स रत्वा प्राच्य तुयततीयकं | स्थायिनं तदठं चोक्त्वा पूचस्थायंदठ ततः ॥ ७६४ ॥

रितीति महिनि

विततानि (क५ भधकम

१ ग. ननि दी

४ १५.५५ पिरिनि सत्र ॥

षठो वाधाध्याथः। ` ५९६१

स्थायेन्यासादेशवाटगोडउस्वस्थानमादिमप | जायतेऽस्यापि वे तु द्वितीयो ररते अहः ॥५६५५॥ गहं तमव स्थिति । पर्वैरागग्रह्परामरन द्विगुणं पडजामित्य्थः । वहल- मिति । स्थानः प्रततात्तच्छन्देन स्थायीमूतः परामृश्यते । तस्थ इदं पूर्व स्थायिदृलामिति । द्विगुणश्ब्देन मध्यषेदूजे गूृहीत्े्दा पूवंस्थाथी मन्द्रषडजः। तारषडजेो गृहीतश्येत्तद्‌ा स्थायी मध्यषडजः। तस्य. दख्मधैम्‌ | देशवारमौड एष केदारगोड इति जनेरुच्यते ॥ ७६४ ॥ ७६५ ॥ | | इति देशवालगोडः। माखकवगेड-- र निषादे स्थायिनि प्रोच्य पूरं महमथोत्तरम्‌ | तुये द्वितीयतस्तु जीनवश्ह्य यहं यद्या ॥ ५६६ ॥ न्यासस्तरुष्कमोडस्य तदा स्वस्थानमादिमषर्‌ | लोके मालवगोडाऽस्रौ ततीयोऽस्य गही गतः ॥ ५६७ ॥ निषदि स्थायिनीति । स्थाश्चने सपीत्यथः,। पूवैमाद्‌। यहु निषा पोच्य | अथोत्तरापेति । द्वितीयित्यथंः ॥ ७६६ ॥ ७६५७ ॥ इति तुरुष्कगोडः ( मारवरगोड इति रेक })। दाविडगेड-- निषादादम्ाहतां नीतादारोहेद्मचतुथकम । तं विलम्ब्य ततो गच्छेदयहे चेद्वसेषहिणा ॥ ५६८ ॥ राके सारगगोड इत्युक्तम्‌ । इदानीं तु रोके साटग इत्येतावतैव व्यवहारो दृश्यते स कथमुपपद्यत इति चेत्‌ । सोऽपि मीमरेने मीमव्यवह्यरवदुपपन्य एष्‌ ॥ ७६८ ॥ |

तदा द्राविडगोडस्य स्वेस्यान प्रथम भवेत्‌ । लोके सालगगोडेऽयं द्वितीयोऽस्य थह थतः || इतिं दा्िडगाडः। | ` -{ रोके साखगगौडः ) | हत्युपाद्घानि । ॥ ७६९. ॥ ५१

१५१२ | मभानरतनाकर

पृञजमं यमास्थाय तनीय च द्वितीयक्छम | मुक्त्वा तृतीयं स्पृष्ट्वा च प्रान्मृक्तवा तृतीयकम्‌ ॥७७०॥ ` सपृष्ट्वा विलम्ब्य द्वनीय न्यस्यत कम्पित प्रह । यदा भवति केङिक्याः स्वस्थानं प्रथमे तदा ॥७५७१॥ ननीयामस्यराः स्वग वज्ञ यहा लक्ष्येष ह इयत ॥ ५७२ ॥ इति कृरिकी। स्थायनं द्विगणं षड़नं दरूतीरत्य द्वितीयकम्‌ उक्त्वा द्रूतायतृताया दूतारूत्याधराधरम ।॥ ७७३ ॥ उदयते दस्तीरत्य द्वितीयं वादगरनतः। ततीय द्विखिगाहत्य स्थायिनि न्यस्यते यदा ॥ ७७४ ॥ टकितायास्तद्‌ा प्राक्तं स्वस्थानं प्रथमे बुधैः । अस्यामपि स्वरो लक्ष्ये तृतीयो हइयत अ्रहः ॥ ७७५ ॥ इति कलिता । दत भाष्रद्भग्रमर। ग्रहं द्विगणमं रत्वाऽधस्तनं स्थायिनं तथा | छरतवा द्वितीयतयो च द्वितीयस्थायिनो स्वरत ॥ ७७& ॥ विलम्बित द्वितीयऽ स्थायिनि न्यस्य मरह । श्ररागस्य वृधः प्रोक्तं तदा स्वस्थानमादिमप्‌ | स्वग वश द्वितीयोऽस्य महत्वनापलक्षितः ॥ ७७७ ॥ ॥ ७७० ॥ ५७१ ॥ ५४२ ॥ ५४५६ ॥ ५५४।७७५।७७६।॥५७७५॥ इति भ्रीरागः) अथ सकरररगसाधारणन्य्ायं दृशयति-~ या ग्रहः छियत वरो तमपक्ष्याज् योजयेत्‌ । लक्षणस्५ द्वितीयादि यदा फत्‌ अहाद्यः ॥ ७७८ ॥ याघन्ता यत्र रागे स्थुः स्वरा लक्ष्मणि तावताय। संभवः स्थायिना येन स्थायिनं तरसं (त)श्रयत्‌ ॥ ७5९ ॥ या रहं इति । तेत्र विवेपमाह~-क्रिविति। यत्र यसिन्रागे हादयः खरा

[+ + ममन प ५ ५५४ ॥ धमस ितनिमीनिय

१. ह, प्राशनम्‌ ।२ च. द्वितीयं

षठो वाथाध्याथः | १५६६

वन्तः स्युः | रक्ष्मणि तदागदक्षणे येन स्थायिना तवां स्वसणां संमवस्तत्र रागे तं स्थायिनं श्रयेदिति | अयमथः । यस्य देशीरागस्य मन्दरतरावधितेन यो स्वरो भवतस्तन्मध्यस्थाः स्वरास्ताभ्यां सह य वत्सेख्पा ये भवन्ति तेषां न्यूनता यथ न भवति तथा स्थायिस्वरो ग्रहः कतेष्य इति ॥५४८॥७५९॥ अन॒ग्रहाय मुग्धानापमिस्येते कृतिचिन्मया । रागाः प्रोक्ताः पथाऽनेन संपरयध्वं बुधाः परान्‌ ॥ ७८० ॥ इति वंरप्रकरणम्‌ । । परयोजनवचेनोक्तमन्यत्नाप्यतिदिशन्पकरणमुपसंहरति--अनुयहायेति ॥७८०॥ इति व्ाप्रकरणम्‌ । पावो वेणसमुत्पन्नः स्याज्नवाङ्गरटवंरावत्‌ । रुतावेषटो वद्धपतरर्त्ोकरीप्येष वायते ॥ ७८१ ॥ पवनां रक्षणानि म॒न्थत एवः सुषेधनानि ॥ ७८१ ॥ | इति पावछक्षणम्‌ । पाविका वेणवी कार्थ द्रादराङ्गुलदैर्ष्यभाक्‌ । स्थोल्येऽङ्गुष्ठमिता ग्भ स्वदेष्य सुषिरं धिता ॥ ५८२ ॥ कनिष्ठा्रमितस्थोल्यमस्या लोकानसारतः। फूत्काररन्धमेकं स्यात्पन्च स्युः स्वरमिद्धये । वादनं पिविधं नागयक्षावेङाविधायकम्‌ ॥ ७८३३ ॥ इति पाविकालक्षणम्‌ । हस्तद्वयाधिका माने मुखरन्धस्मन्विता । चतुःस्वरच्छिद्रयुता मुरली चार्नादिनी ॥ ७८४ ॥ इति मरली । राङ्गजा दारवी वा स्यात्काहटारूतिधारिणी । अष्टाविंरात्यङ्गरटा च देर्घ्ये मधकरी शुभा ॥ ७८५ ॥ मरखरन्धं च तस्याः स्यात्तवरोषीजसनिमम्‌ । मुखरन्धादङ्ग्रलानि त्यक्त्वा चत्वारिं वरावत्‌ ॥ ७८ ॥ पिधाय सत्त रन्धाणि कुर्वीति पिवरान्तरम्‌ । तेषां च मखरन्धस्य मध्येऽधोभागसंस्थितम्‌ ॥ ७८७ ॥ ॥ ७८२ ॥ ७८३ ॥ ७८४ ॥ ७८५ ॥ ७८६ ॥ ७८५ ॥

६. मंगीतगः . त्न र +& त्नाकृरे-

मध्ररध्वानमद्धत्र नन्मृखरन्धे नृ नाश्रना। निधातव्या मवस्था नदिक्रा चनुरट्गृला ॥ जद्द् | 15 चक्का स्थाप्या दन्नजा युक्तिनाऽथवा रन्यमध्य काराम्मीं यद्रा दवनद्ोद्धवाम ॥ ७८ ॥ ` याकतका काचदृनिन्द्रमाटनीकारिकारामिमि वरदा न्ारपाक्रण क्षिप्त्वा मधकरी ततः ॥ ५०५. ॥ परावद्रदियद्रन्धं पिदधीनाप्यप्रस्तनम्‌ ति सधृकरीलक्षणम्‌ । ता्नना गनती यद्रा काञ्चनी मुषिरन्तरा वतररकृस्माक्ारवदनेन विराजिता ॥ ७०२ ॥ र्तजयामता दष्य काला वायते जे रे हवणवनी वीरिविष्डोजारक्ारिणी ॥ दात काहल्ाटक्षणम सन्नद्य सा भव तुण्टफिनी मता| तस्तम्‌ मा दाकर तिनरी च निगश्र॑त पम तुण्डाकन्याश्च वाद वाथो विदः || ७८ ४ दात नुण्डक्रिनीटक्चषणप तण्डिन्यव रका स्यादृद्य हृस्तचतुष्टया ॥ ७ ९५ ॥ दति चृक्कालक्षणमर | ˆ `

कर एवद्नाक्छारवदन द्[पताजतम दङः यन्माहुष्‌ श्छक्ष्णं स्नग्ध सुषादटेत कृतम ॥ ७ ९.& | यङ्धस्याऽपनट्हनश्वाथ वत्रकुसमारुति खण्डभषटाङ्गृल न्यस्य प्रटऽस्य प्वानव्रद्धये \ ७९९७ |

॥ ५८८ ॥ ७८९ ॥ ७९० ॥ ७९१ ॥¡ ७९६

नि १५०१ = ५१५

५९५८ ॥ ४९१५ ७९५ ॥ ७९७ ॥

णभु

। घ्‌. रयोगण। तुण्डिक्रि- | घं तण्डङ्कि

षष्ठो वाधाध्यायः। ५६५.

अग्रं दिनाड्गुक तस्य च्छित्वा फूक्काररन्धकप्‌ ।

विधाय तुथुकारेण वादयेदिविषष्वनिम 1

एतद ध्वानगम्भीर्‌ वायै गोपालकेटिषु ॥ ७९८ ॥ । इति शृङ्गलक्षणम्। |

निदोषस्योत्ातनामेः शङ्खस्यकादराङ्गुलम्‌ ।

क नि

रिखरं निपिते धातुसिच्छ(क्थ)काभ्यां मनोहरम्‌ ॥ ७९९॥

मटलतश्चामपएयन्तं हस्वमानाकपि(ति) कभात्‌ । रन्ध्रमधाड्गकापेतं शिखरस्य मुख भवेत्‌ ॥ ८०० ॥ अन्तस्तु माषमान् स्याच्छङ्खमेवावेध सधीः।

धुत्वा ककंटहस्तेन भर्म्वास्भतोदरम्‌ ।

हुभंथो दिगिदित्येतद्र्णाद्रोषेन काद्येत्‌ ॥ ८०१ ॥ इति इङ्खलक्षणध्‌ ।

इति सुषिरवायटक्षणप्‌ 1

॥ ८७९८ ॥ ७९९ ॥ ८०० ॥ ८०९१ ॥

मार्गदेक्षीगतव्वेन पटहो द्विविधो भवेत्‌ ।

मार्भस्थपटहस्थाज लक्षणं तावदुच्यते ॥ ८०२ ॥

अथावनद्धवावरेषु पथमो पदं रक्षयति-पार्गदेक्षीगतत्वेनेत्यादिना ॥८०२॥

कु.

साधहस्तद्रयं तस्य दैर्ध्यं स्णात्परिकिः पुनः षटयङ्गलो मध्यदैराः प्रथटो दक्षिणं सुखम्‌ ॥ ८०३ ॥ क्रम्य संमितं सार्धैरछादराभिरङ्गलेः ।

वामत दशाभः साधः ससत दक्षेण मुख ॥ ८्१४॥

आयसं वल्य काय वामि ब्धीसयद्धवस ॥ ८०५ ॥ षण्मासिको यतो वत्सो यस्तस्याऽऽदाय पारिकाम्‌।

` तयाऽवगण्डय वलये वह्ीजं वामवस््रगस्‌ ॥ ८०६ ॥ सप्तरन्ध्रयान्वितं छत्वा सश्टैः सक्ष्मदीरक्छः |

निक्षितिस्तष रल्ष्रेषु बन्धव्याः कटश: श्टथस्‌ ॥ ८ ०७ ॥ ते हेमादिपयाः सप्त देष्यण चतुरङ्गुखाः ।

त्यक्छत्वाऽङ्गरखानि चत्वार बाम स्वद्किहुपाजलषपर्‌ ॥८ नल

॥ ८०३ ॥ ८०९ ॥ ८० ॥ ८०९ }} ०७ ॥ ०८ ॥।

५०५

भअ ०००१०००

न कय नणि

९ ग. ङ, तवका }२ (सुकछवमु । ९ चेन दश्यापामगतत्वन्‌ । ,

4६६ संगीतरत्नाकरे~

ङगुलत्रय विस्तारां पटहे वे्टयेददृढश बाह्यकायस्य यज्चम परोस्तेन घनेन च ॥ ८०९ कम्बलार्येन बध्नीयातििहितं वदनद्रयम्‌ । दक्षिणास्यस्य कृषं परितः छतरन्धकम्‌ ॥ ८१०॥ _

` गणेरावेषटय कलङानाय॑र्वलयेष्ेः ॥ ८१२ ॥ अन्तः क्षिप्त्वा समारृटर्वंल्ये गाहतां नयेत्‌ । कलोभ्या बषटिवांमवखयान्ते च बध्यते ॥ ८१६ वेष्टनाय कटेः कच्छेत्यक्तोऽयं स्कन्देदेवत श्रीयज्ञपुरव्थण पटहो मार्गसभवः ॥ ८१४ ॥ दृरीस्थोऽप्येवमेव स्यादेरव्यऽसौ सा्हस्तकः । सप्ताङ्नट द्क्षिणास्यमन्यत्साभ्रषडडन्टम्‌ ॥ ८१५ | आन्तर जाठर चम परोर्गदितमदली तया तु स्वच्छया वक्त बाममस्य निवध्यते ॥ ८१६ ॥ बिरेषोऽयं भवदस्मिन्नभो बादिरदासुजो जिधोक्ताभयं इयोरन्यरु्तमो मघ्यमोऽधम ॥ उत्तमः प्रोक्तमानः स्यादृद्रादरांशोनितः प्नः। मध्यमः षष्ठमागेन विंहीनस्त्वधमो मवेत्‌ ॥ ८१८ ॥ ॥ ८०९ ॥ ८३० ॥ ८११॥ ८१२ ॥ ८१३ ॥ ८१९ ॥ ८१५ ॥ ८१६ ॥ ८१७ ॥ ८१८ ] अथ।ऽऽयवर्णाः | ख्वा्जेतः कवर्गश्च टरतवर्गो रहावपि । इति षाडरावणाः स्यरुभयोः पाटमज्ञक्ाः ॥ ८१९ ॥ रवर्जित इत्यादि । कखगवटटडढणतथद्धनरह इति पादश वणाः । उभयो- मागदेशीपरहयोः । पाटसंज्ञका इति । पटहा इत्यच्यनन इत्यभः ॥८ १९५॥ संयोगविप्रयोगाभ्यां कमव्यत्तमयोगत सस्वरत्वास्वरत्वाभ्यां पारास्ते स्युरनेकधा ॥ ८२० ॥ संपोग{विगुपयोगाभ्यामिति । सयोग; ‹ हृरोऽनन्तराः सयोग › इत्युक्त

षष्ठो वाद्याध्यायः। । ५६७

रक्षणः । विप्रयोगस्तद्िपययः ! कमव्युत्करमथोगत इति । वर्णानुपुष्या सम्‌- च्चारणं कमः । तद्विप्थयोच्चारणे प्य॒त्कमः । सस्वरत्वास्वरत्वाभ्यामिति । अव्र स्वराः षटजादृथ एव विवक्षिता न त्वकाराद्यः । तेषां विपयोगशब्देनेव गतित्वात्‌ । षडजाद्वि्रहणिऽपि सस्वराभेति रागसाहित्यमेव विवक्षितम्‌ । अन्यथा सस्वरतस्यापै व्यवच्छेदामावाद्नथकत्वमापयेत । सवंस्थायि शब्दस्य षट्जादन्य- तमस्वर॑राहित्यामातात्‌ । अपोऽ स्वरशब्दो रागोपटक्षणतेन दष्टम्यः । एवमुक्त - पिरेषेस्ते पटाः । अनेकधा स्थ॒रिति । बहुमेदभिना मवन्तीत्य्थः ॥८२०॥ उदहल्यामेव ककारो दकारः केवलेऽधेकः। देरीपटदहमेवाऽऽहारममडडावजं जनाः ॥ ८२१ ॥ अष्टादशाङ्गरलः फकिंचिन्नताओरो मध्यतः प्रथः। कोणः कार्यां मलदा मदनाम्बरवेषितः ॥ ८२२ ॥ उद्ल्यामेव श्चकार इति । उदटी नाम देशीपटहस्य वामवक्त्रपिधायक- चमेविरेष उच्यत | तत्र वादनेन क्षकार एवाधिक इति । पृवक्तिभ्यः षोडशव- णम्पांऽधक उत्पद्यत इत्यथः । दकारः केवटलअधक इति । केव नम्‌ मागपटहस्य दक्षिणवक्त्रापिधायकंचमंविरेषः । तत्र वादनेन दकारः पृषवद्धिक उतद्यते ॥ ८२१ ॥ ८२२ ॥ पश्यासनोपविषेन गोष्यामृर्द्रयोपार। संस्थाप्य मार्मपटहो वाद्यो वणोद्धवे पटुः ॥ ८२३ ॥ नाटके त्व्धवकत्नोऽय वायते घटवाध्चवत्‌ । कोणेन पाणिना वाऽस्य वादनं भ्ररयोा विदुः ॥ ८२४ ॥ इति पटहलक्षणम्‌ । प्चासनोपविष्ठेनेति । पद्मासनबन्धं रृत्वोपविषटेन परहर्वादकेन ॥ ८२३ ॥ ८२४ ॥ अथ पटहोद्ववान्हस्तपराहंक्षयति~ ये पाटाः पष्‌ प्रोक्तास्तेषां षिविधगम्कनात्‌ । हृस्तोद्धभाः पाट्भेद हस्तपायाः प्रकीर्तिताः ॥ ८२५ ॥ ते श्वानभ्ता न हाक्ष्यन्ते प्रत्येकं वेदित जनैः । प्रदुरानार्थमेतेष्‌ कतिचित्तिषादये ॥ ८२६ ॥ ये पाहा इति । तेषामिति । यथायोगं स्कारदकारसहितानां कादीनां धोडरवणानाम्‌ । विविधगुम्कनात्सयोगादिमिमेहधा विविधकारणात्‌। हस्तोद्भवा हति ेतगभितं विदेषणम्‌ । हस्तो द्धवत्वादिति हेत्ष्टष्यः । कोणस्थापि हस्त.

१७, रर्साहु 1 २ घ. -त्यार्मत्रङ्च । ६ ख. . नस्तव |

ध २९ त ० „६८ संभानगत्नाकर~

म्यापाराभरीनव्यापानयारदद्धवःपि दस्नद्धवसय दणव्यम्‌ | नतवाद् हसव्यापार- सद्धावय्पि नेवाङ्कादव्याप्‌ः य्य प्रातयःदम्नोद्धवनवव्यपदनः |< २५।८२६॥ सदया जानाद्यागदन्धः स्वुग्निद्ा वामदुवतः अट्नाप्मदपागन साद्धिभ्नन्परुपामिधात्‌ ॥ आसादाक्ञानवक्यस्न (त्रान) ममस्वाटतसनज्ञकः। जाताः पञ्चति पयिभ्भा इुखम्यः पावनीपतेः ॥ ८२८ ॥ अतस्त मवप्‌ाल्मनां पाद मच्यनेमा सता ऋमातदेवना वद्यिप्णहतेरवीन्द्‌तर २९ ॥

तेषु मुखपाठानां नागवन्वादनामनपान दवति मद्याजातार्दिति ॥८२१ ॥ ८२८ ॥ ८२९५ ॥ नागवन्धध्य पयनरमकमममिध तता दुमर्द नोन्धजाः ॥ ८६० ॥ मतच्यथ स्वरानद्य नि बहिकाह्टः। ुर्श्च चिद्राप थ मृत्कृश्य मः ॥ ८२१ ॥ संचारविदटिपी समदतामर्वस्यध्य पृक भदाः मप्तलयलथस्य त्वन मप्न प्रक्रीतिनाः ॥ ८२२ ॥ अलसात्मारतिश्राया सिषपराद्ना मा मरी | स्फु स्फरणकश्यति जद्धं स्मान्छृद्धिगदििमः॥ ८३६॥ स्वरस्फरणक् च दुवन्यताव्रवसास्ननः। तकार माणिक्यवद्टा भेदाः सप्ततिं ममता: ॥ ८६४ ॥ नागवन्यादीनां पञ्चान नैपताम्त्न नववन्वादयाज्वास्तरमदाः कमेण दशटव्याः | एकेकमराभिधापिति । ददवकदरामिपश्च 1८ ६० ॥ ८३१ ॥ ८१२ ॥ ८३६ ॥ ८११ ॥ समस्खलितकरस्याऽ५यः समस्छटितमज्ञक्ः | विकटः मदर पा्मलठी चषुखंटी तततः ॥ ८३५ ॥ अनुच्छष्टुस्तथा शवतत भदः सप्तेति संन्त्यमी | ` पश्चर्चिरद्धस्तयाद्स्नटपादमश्च कीर्तितः ॥ ३६ .' : तैटपाराश्वति | दसनदानामिव स॑न्तन्तसम्‌ ॥ ८३१५ ॥ ८ ३६ कोणाहतश्च स॑थान्ता विषमाधंसमाविषि वारो हस्तपाटाः स्युनन्दिकिण्वरभाषिताः॥ ८३७

॥ १ 1 1 8 1

१, म ।यदयुप्रत

ष्ठो पायाध्यायः ५६९ मतान्तरेण प्रहे चतुरः पारानद्टिरति-कोणाहतश्चेव्यारि ॥ ८ ३७ ॥ उत्फुष्टुः बलकृ स्तद्रप्पाण्यन्तरानेकुण्ट( द ? )कः । दण्डहस्तः पिण्डहस्तो युगहस्तोऽध(स्तोध्व)हस्तक ।॥८३८॥ स्थलहस्तोऽर्घाधपाणिः पाथ्वफाण्यधपाण्यपि । कर्तरीसमकरतर्यो ततो विषमकर्तरी ॥ ८३९ ॥ समपाणिश्चे विषमपाणिः स्याप्ाणिहस्तकः । नामवन्धोऽप्यवघटः स्वस्तिकश्च स्मरहरः । इत्येक विंरातिहस्तपाडाः स्युः पष्टादिषु ॥ ८४० ॥ पटहादिसाधारणानिकविंरविहस्तपारनुद्िशति-उत्फुष्ट इत्याद ॥८ ३८॥ ॥ ८३९ ॥ ८४० ॥ यष्टोटः पाण्यन्तरश्च निघाषः खण्डकतरी । दण्डहस्तः समनखो बिन्दुर्यमलहस्तकः ॥ ८४१ ॥ रेचितो भ्रमरो विद्यदहिलःसोऽप्यधकृतरी | अल्ाख्यस्ततो रेफः समपाणिरतः परप ॥ ८४२ ॥ परिवृत्तः षोडरोति बाथेषु पटहादिषु एतान्प्राथो हृडुक्ायां कुवते बायवेदिनः \ ८४३ ॥ अष्टौ विषमभपाटाः स्युरपाटाख्यान्छवेऽपना ॥ <४४॥ परहादिसाधारणलेऽपि प्रायेण ` हुडुगतान्षोडश पाटनुहैशति-उद्कर इत्यादि ॥ ८४१ ॥ ८४२ ॥ ८४३ \ ८४४ ॥ तलप्रहारः प्रहरो बिता गरुगाजतः। अर्धसशथ्क्िसञ्श्च विषमोऽभ्यस्त इत्यमी ॥ <४५॥ अपाटापरसंज्ञकानष्टौ विषमपारनदिरति-तटग्रहार इति ॥ ८४५ ॥ स्थातामलगपाटो दवौ सञ्चविच्छररसिताभिधो । भ्रमरः कुथितश्रति चिज्पाद्यावुमो मतो ॥ ८४६ ॥ अथापरांश्रत्रः पाटामहिरति -सश्चेव्यादि ॥ ८४६ ॥ अष्टारीतिरिमे हस्तपाद निःङडङ्नकोतिताः ॥ ८४७ ॥ मिखितां हस्तपाटसंख्यामाह-अछाराीतारति ॥ ८४४७ ॥ | अथ नागवन्धा्दनिां पश्चतिरद्धस्वपाटानां खषपाणे ठोकरपरसिद्धचा इ रयति- रिववक्नोत्यपाटानां स्वरूपे प्रतिपाद्ये । _ तेषामत्पदकान्पाणीष्टीकतो छक्षयेव्छषीः ॥ ८४८ ॥ १ च. उदोप्यः | 1.

५५.५० ममातरत्नाकर- हिववक्जात्थःपाद्‌ । तंवकसगस्य हृस्नपाट्‌ करिटनतततिविणाहिंखित्वाऽ- नन्तरं व््यद्धा दिखतः। नन तैषां द्रिसस्यारणमवगन्तव्यम्‌ | किटतरक्रिरनरेति।

एवे सवत्र पाटसंख्याद्भमविहाय मध्य विन्यसनन्य्दिख्याङ्कस्प्वस्य वणसमु- दायस्य द्विरुच्वारणादिक दष्व्यम्‌ ॥ ८४८ ॥ त्यथा-टनमिन गिननगि-उति । नागरैः [ 1 |, ननमिड

गिडदभि-ईति पवनः [> | गड गिडदृत्था-दकः[३], केटेतत २-उत्यकसरः [४]. नगु नग्वृ इति दुस्तरः [५]

खिरतकिट-टति र्वाः [६], वामि शथि- हति त्रि- [५

ठति मद्याजातादद्धवाः मपर हस्तपाद: । तताक्रेट्रि-उति स्वभ्निकः [3], था हना-उति वदिका- हट: [२], धामिन धागिन धागिन-इति फृषपिक्षपः [|] धाथां गागा-उनति दृष्ट्स्योविलषः | ¢ | आभिणतनता- इति > ५ | ५ |. ्िटिथाथधा गनशखग्द-दति ण्डनागवन्यः | 2 ), टृ सद्म-उति प्ृन्णः [ ५ | ।

टति वामदवाद्धवाः सतर हस्तपाद; नग गिडगिड नागदा-दटन्यःचः [ 1 |], दृन्धासिकरि दत्थ- रिक्छि-व्यन्यारः [ =], त्रि धिक्रि तकि धिक्रि-हति विश्रामः {६ ], रगृनगृ टरगनगु-टति विष्टा । विषमख- रते वा [४], गिरति जिग्नु-उति [५], जिरि

५ कौ

विरि-इति फेरी [६], नगाद्रस्थारि क्रि--इति सुरणः

५५

५ दत्यवाराद्धवाः ममे दस्नपाटाः

दुररिगिड मिडदगिदा-उति इद्धः | १ | टटकुटट--इति स्वरस्फुरणः [ २ | ननागन खरिश्रार- ठः [ ६ |]

दृखं दख दख ख-इति बलनः) [४], था गिनगिं था गिनगि- त्यवघटः [ «५ |], तत्त{-इति वकारः [ & |], पिधि--इति माणिक्वयही [अ |।

| इति तत्पुरुषादवा; सत पटाः |

तन्नं तक्षं श्च -इति समस्छटितः । समस्वदटी बा [१] मि रिग्ड गिरिण्ड इति-विकटः [ २}, कणकणकिं-दाति

षष्ठो वायाध्यायः। ५१७१ सहसः [३], धिधि किटकि-इति खरी स्वट्ति वा [४] दिणेनमि दिणिनषी इत्यइुखटी अदुस्वलिति वा [ ५ | धरकट धरकट इत्यन्‌च्छहः [ & ], दानकट दौनकट~ , इति खत्तः [ ७ | । दतीङ्ानोद्धवाः सप्त पाटाः।

[क

ति सदा्षिवपश्चववृचोद्धबाः पचवावरेरत्पाटाः |

कनिष्ठाङ्गष्ठसष॑योगाच्छेषाङ्गुलिविवधनात्‌ । कोणाहतो हस्तपाटः राङ्ग्देवोदितो यथा ॥ ८४९ ॥ खंखंधरि, खंखं धरि, करगिड, करगिड । रति कोणाहतः ( १ )। नन्दिकेश्वर क्तानां पटानां खरूपं वादुनपरकारपूषैकं दगयति-कनिष्ाङ्क- व्यादि ॥ ८४९ ॥ | सर्वाङ्गल्यग घातश्च सर्वाङ्गुिविषर्तनम्‌ । थस्य निष्पादकं सोऽन संश्रान्तः कथितो यथा ॥ ८५० ॥ द्रगिड द्रगिड गिरिगिडद दाणकिट मटटकु । इति संभ्रान्तः (२). चलनं मणिषन्धस्य पताकस्याथ कम्पनम्‌ । पादक्म्पोऽथ जनको यश्या्नो विषमो यथा ॥ ८५१ ॥ दहं दँ खुंखं दहे खुंखुं दहं तताके तता 1 इति विषमः (३). = पर्वंलक्ष्मिर्यसिाद्धवेदर्धसमो यथा ॥ ८५२ ॥ ॥ ८५० ॥ ८५१ ॥ ८५२ ॥ | दद्ागिद्‌ गिगिरिकिट्दगि थो थो मिदर्थोगिद्‌ । . इत्यर्घसमः (४). | इति नन्दिकेश्वरोक्तश्चत्वासे हस्तपाटाः । उत्फुह्यो नखराघातादठपदस्य जायते ॥ ८५३ ॥ कमं करदं, इत्यत्फु्टः (। ) ।

मगीतरः

मृगीतरत्नाकृषै-

अथेकविातिं हस्तपाद एय 0-उत्फष इत्यादि । थलपश्नस्य नख. राघानतादटिति । ` व्यावर्तिताख्यकगणं छन समवरिथनाः | वच्वाह्गृह्यः कगनटे पादमा सेऽ्टपह्ः }} अदपद्यः स्‌ एव्‌ ष्य ङ्गदाना तं कृत्न्‌ भस्यस्म (तर्थनि पर्वनिनम पृष ? र्यलपद्महस्म्य रक्षणे वक्ष्यति | नम्य नः पनिाव्यरात्रत्तिकरणेन छता. द्थः। उतेग्वापि वादने नाकि दस्तानां टक्षणानि नत्ताभ्पायत प्व वगृन्नय्रानि | ~ ् | यदा प्रमारिताङ्गषघ्ः उक्छनण्डस्य हन्यत विरद कटामवाय्रं कमण बलकृस्तद्ा } ८५ ४॥ दरगड़ गड्दागेद्रा, उति खटकर ) पस्न्‌ 3शणहस्तस्य तजन्यङ्गदेप्रातत;। कमच्य्रःक्मधानान्‌ वामहम्नेन र्फवत्‌ नायत साङ्गिगाक्छऽमो पाण्यन्नरानकुष्रुकः ॥ ८० ॥ ( "दगिडदां वरिका वर्क स्‌ रकृद्‌द्‌ उर्खिरिदां गिदा ) रति पराण्यन्नरनिकृटूकृः ( ६) ऊष्वप्रति प्नाक्रन छृतवेकमथ रफ़तः । छता यत्रार्ध्वघातां द्रा दण्डहस्ता भवदरृमा ॥ ५६ ॥ राताराकरट दां खम्िरिदां, उति दण्डहस्तः ( ४) । कमद्वेफारर्ध(कोर्ध्वीहस्ताभ्यां पिण्डहस्तः प्रजायं बरकटञ् थर्किरस्लं, इति पिण्डहस्त (५) रफात्मभ्यां कराभ्यां चेदृध्वघातद्रयं पृथक्‌ ॥ ५७ ॥ कियत पाटानेष्त्य यगहस्तस्तदा भवेत 72 दाद्‌) इति युगहस्तः ( ६ ) | ऊध्वंहस्तो दाक्षिणिन तेनो सट घातकः ॥ ८५८ ॥ र्रागड ददं इ्यर्षवहस्तः ( ७) । < 4४ । < ++ ॥ ८५६ ॥ ८५१ ॥ ८५८ ॥ च. सक पुस्तके विना<न्येष् पुस्तक्ष धन॒श्चहनान्तगत्चरितोऽयमश्चः । ` ५. ग च. "जन्याऽ्गु"। २ ड पातम, ------

"णव १५४ १

[9

षष्ठौ वायाध्यायः। ५७६ ऊर्ध्वघातद्रयं कृत्वा तलहस्तेन हन्यते ।

यदा वायपुटद््र स्थृटहस्तस्तदोदितिः ॥ ८५९ ॥ वाद्यपुटदरद्रामेति.। गायस्य पटहादे (दः) पुददर्रवा(वा)पदक्षिणमखद्रयम्‌ ॥ ८५९ ॥ ` खुखुद खंखंद, इति स्थटहस्तः ( ८ ) | अ्धाधपाणिरथीम्यां कृरयोस्ताडनाद्धवेत । युदा खुदा, इत्यघधपाणेः (९ ) | वादन नखराभ्रेण पाश्वपाभेरूदाहतः ॥ ८६० ॥ थरागंड दागेड दगिड दमिड, इति पाश्वपाणिः ८१०) । अर्धंपाणिभवेदेककरा्रकृतताडनात्‌ । | दागड दगरेड द्रागेड द्रागेड, इत्यधपार्णिः (3१) । प्रचालनाद्रामहस्ताङ्कगलीनां कतरी मता ॥ ८६९ ॥ टिरि टिरि टिरि किट्यों दिगिदां तिरि टिरि किटञचैञ्चे तकि- किट, इति कर्तरी ८ १२ ) । कृतरीभ्यां समं घातः कराभ्यां समकर क्ञिनकिट कनकिट किटद्घथा दिगिद्‌ तिरिटि तिरि, इति समकतरी (३१३) [ता वि कमेण ताडनादद्राभ्यां मवेद्धिषमकतरी ॥ ८६२ ॥ टर टिरि था दिगिद टिरि टिरि कदं, इति विषमकर्तरी(१४) अङ्ख्टाङ्खरेसंघातो हस्तयो यगपयदा पीडयेतां पटुदरद्रं समपाणिस्तदा भवेत्‌ ॥ ८&३ ॥ दा मेड गड दादा; इति समपाणेः ( १५ ) व्यत्ययाग्यापृतो हस्तो साङ््ाङ्गाछमिः कमात्‌ | यस्मिन्विषमपाणें तं बूते रोरूरवह्ुमः ॥ ८६४ ॥ दांदां गिड गिड दादा, इति विषमपाणिः ( १६) समपाणेस्तु विरलाङ्गुलिते पाणिहस्तकः ॥ ८६५ ॥ तरगिड दुरागिड, इति पाणिहस्तकः ( १७ ) | नागवन्धो विप्यास्तात्पुटयोः करघाततः । प्रत्येक वा पुषटद्रद्े कराभ्यां ताडनादयम्‌ ॥ ८६६ ॥ इति नागबन्धः ( १८ ) |

1 ताकाकाकाकनान |

{ च. घ्वहश्तद्र ।२घ. ङ, च. नाद्य |

५

तटेन इत्वा प्रहरेत्माङगेष्ठाङ्गटि भिः कमात्‌ । पुरमेकेक पाणेश्वेद्धवदवषटस्तदा ॥ <६४ ॥ ततगिड गिड दगिटन भिनभिननमि, इव्यवघटः ( १९) | पुटमेक्तं निहन्यातां स्वस्तिके स्वस्तिको कर ॥ ८&< ॥ , तिद तकिटतक्ि) इति स्वस्तिकः ( २० ) । समं करतलाम्यां त॒ पटघातात्समर्रहः | तले केचिदिह प्राहुरङ्गष्ठाङ्गु्टव्जिति ॥ ॥ ताकेट किटतक;, इति समररहः (२१) इत्येकविरातिरहस्तपाटाः। ॥ ८६७ ॥ ८६८ ॥ ८६९ ॥ लोलो व्यवहिताङ्गुष्ठो दक्षिणो यस्य साधकः। वामश्चेच्छवसितो हस्तपरल्टीटं तं प्रचक्षते ॥ ८७० ॥ अथ प्रयिण हौडुकान्पोडश दस्तपाटान्दकयति-छोलो व्यवहिताङ्गुष्ठ इत्यादि ॥ <७> ॥ अङ्गुष्ठमच्यमन्यऽन्न बुवते दक्षिणं करम्‌ । पुटमध्ये दक्षिणेन साङ्गाष्ठेन हतिं प्रे ॥ ८७१ ॥ थां अथां थांथां ङ, इन्शुद्टोलः (१) उयङ्गुष्ठो दक्षिणो हस्तः पुटे चेन्यृहुरूल्लसेत । स्वपुटं पीडयद्वामस्तद्‌। पाण्यन्तरो भवेत्‌ ॥ ८५२ ॥ विश्छिष्टाङ्गारसिचारपङ्गष्ठाधाधताडनम्‌ । पाण्यन्तरस्य जनकं केचिदाचक्षते बुधाः ॥ ८५७६ ॥ मस्ये पाण्यन्तरं प्राहव्यङ्गष्डाद्चकूलक्षणम्‌ । हस्तान्तरं तता भिन्नं ्िश्टिशहिकटक्षणष्‌ ॥ ८७४ नखे नख नख खंखखं नख नख नख खखखसख दंखुं खुद खद्‌, इति पाण्यन्तरः (२), कोणघातेन निषा निःशङ्कः समभाषत ॥ ८७५ ॥ नश्खि याथा दिगिदा, इति निघाषः (३) ॥ ८७३ ॥ ८७२ ॥ ८७३ ॥ ८४७४ ॥ ८७५ |

नि ए 1 ०9७.

11 भकमेमष्ी

१यख.ग.च. हष्त।

~ घृ (शी धृ + | १ ॥ ६ प! व्र्न्वाथः। ` ७4

न

घातादक्षिणहस्तेन विरलाङ्गुलिना ततः । अङ्गुष्ठवतिवमिन पीडनार्खण्डकर्वरी ॥ ८७६ ॥ दां खखुदार खुखग यटञ्चदं द भिथोटे, हति खण्डकतंरी (४), अङ्गुल्यः षीडयित्वाऽङ्गुष्ठेन परिषट्रनात्‌ । वामेन पीडनाय दण्डहस्तोऽभिजाथते ॥ ८७५७ ॥ खुखुणं खुखणं शद्रे टिरिटिरि; इति दण्डहस्तः ८ ५) । समं पाटबणानामङ्कलखीनक्राहृते । हर्यते यज तं प्राहुः पादं समनखभेधम्‌ ॥ ८७८ ॥ रह रह तरकिट पिष्ट ताशिधकि टहेटहेजः, इति समनसः(४)। अवष्टभ्य पुटं बामपाणिना तजनीहूते । ` बेन्दुरुत्पदयते प्रोक्तमिति सोटलमूनुना ॥ ८७९ ॥ दृदिगिं ददि भिरभिडर, इति न्दुः ( ७ ) | समवष्टभ्य वामेन पुटं दृकषिणपाणिना । सपीडनं बादयेच्चे तदा यमलदहस्तकः ॥ ८८० ॥ कुद्‌ कुव दद्र ञ्चप्र्‌ कहं हे, इति यमलहस्तः (८ ) । उत्तुङ्गीकरणं वाये स्कन्धस्य स्फुरणं तथा | अङ्क्तर्जर्नाघातः पाटे कुर्वन्ति रेचितम्‌ ॥ ८८१ ॥ दद्‌ थथा ददं नखक्षं ६ नहनश्चं, इति रेचितः ( ९ )। भ्रमरो हस्तपाटः स्यात्समस्ताज्गलिताडनाते ॥ <<२ ॥ सेखेण खुखणं खण हृद्रर णह कर ञ्च, इति भरः ( १०) । अङ्ग्ठतर्जनीधाताद्रटितापाधहस्तकृः । विद्यष्टिकासो भणितो विद्षद्वेलसितोऽयवा ॥ << ३ ॥ तणेदतिरञ्चास्ञा दिदे तां, इति द्विष्दिखासः (११) तजंनीपध्यमानामा विरलाः प्रहरन्ति चेत्‌ । श्रीशधीकरणनाथन वषा प्रीक्ताऽधकतरी ॥ ८४ ॥ दौखंखं ३ अह षेट३ सेहं पिगिि याट, इत्यधकतरी (-१२ ) । हस्ती न ढुण्डलाटमा यहा तमूचे) शंखं २ नसं श्वि्ेगिर थाट, इत्यलयः (१६) ॥ ८७६ ॥ ८७७ ॥ ८७८ ॥ ८ ७९।८८ ०॥८८ १।८८ २॥८८ ३।॥८८४॥

1

ज त थ क ७० ०१५ 1 भवनन्यानसनत्

१९. घातो दुक्षः |

५५ संमीतरत्नाकर-

स्याद्रफः स्कन्धसथन समस्ताङ्गाटेषाततः ॥ ८८५ ॥ हनथा स्ञ्े र सद्र शह, इति रेफ. ( १४)। समपाणिरविभान्तविरलाङ्ग्राटघाततः । ननागेर दृग था मिनहर इ, इति समपाणिः (१५ ) | परिवृत्तो हस्तपाटः स्यात्पुटद्रदरताडनात्‌ ॥ ८८६ ॥ ॥ ८८५ ॥ ८८६ ॥ ` द्य थां४ गिणना३, इति परिवर्तः ( १६) इति षोड प्रायिक टुकहस्तपाटाः तलगप्रहारहेतुः स्याद्रामस्छन्धप्रचाठनम्‌। मध्येवामपुटे वामपाणिना च निपीडनम्‌ ॥ ८८७ ॥ अथ(धापारष्यानश्े पटान्द्शयति-तलप्रहारहेतुरित्यादि ॥ ८८७ ॥ द्‌ंथोद्र धिकिट किट ्चधितिरिर जा, इति तल्छप्रहारः(१)। तलाङ्ख्ठप्रहारेण प्रहरोऽभिहितो वृषैः । क्चिदां थो गिहिगिद्र्‌ किटधां धा, इति प्रहरः (२) ऊर्ध्वाय पटहादो तु त्जन्यङ्गष्ठवारिति । वादनेन समुदूमूतमपाटं बाटेतं विदुः ॥ ८८ ॥ खुंखद्रिर दां धागे था, इति पठितः ( ३ ) । अङ्कछानापिक्ाभ्यस्तवलनादक्षिण पट । ` उच्छवासाद्राधपाणश्च जायत शंरुगसितः॥ ८८ ९। थकर४ थ(रगेडिदार्‌ पिष थाट, इति गरुगुज्जितः (४) कृम्पनं वामपादस्य नितम्बचलनं तथा ] उच्छवासनं केरतटस्याधधञ्जप्रपञ्चकम्‌ ॥ ८९० ॥ खख दरिर खं खंटः२, इत्य्ंसषथः (५) चिकस्य चलनाद्रामाङ्गृषठस्य परिषडनात्‌ । स्कन्धसथाच्च संजातं चिस परिचक्षते ॥ ८९१ सद्‌ से सं दसद, इति निसश्च: ( £ ) । हस्तवैषम्यस्जातो विषभः संमतः सताम्‌ | खदधार्‌ र था देगेधारेखं४ खरकं २, इति विषमः (७), अंपाटोऽभ्यस्तसक्गस्तु भवत्करविक्तनात ॥ ८९२ ॥ ॥ << ॥. << ९ ॥ € ९० ॥ ८ ९१ {\ € ९२ |

षष्ठो वायाष्यायः ¦ | ५७७ सेणागणखाङग २ ताकिषिकित्त, इत्यभ्यस्तः (<) इत्यष्टावपाटाख्या हस्तपाटः | अधाङ्खल्यघातोत्थं सथचमाचक्षते यथा । करर गिणणंर, इति सथः(१)। करसन रुद्धेनाडगुष्ठघातेन च कमात्‌ । उत्पन्नाऽलगपाटः स्यान्नाम्ना विच्छुरितो यथा ॥ ८९३ ॥ द्रर स्ेगिरि गिडिदा निरि गिडनम्‌, इति विच्छाश्तः (२) । अथाठगपाटस्य भदद्यं द्रयदि-अधाङ्गुस्यगत्यादि ॥ ८९३ ॥ इत्यलगपाटद्रयम्‌ । तठ्प्रहारो वालेतभेदितो भ्रमरो यथा | | दथंद्रञ्चद्र ४ खंखंपरे दथार्भि, इति भ्रमरः (१) । संकरात्करपाटानां कुचितः कथितो यथा ॥ <९४ ॥ ` खुखुधारर धरेगेगिड२ इन्र खख ९य्ह्‌२ गिरिगिडिद्‌२ व्‌- त्थागे थोगिरे, इति कुतः ( २ ) | | अथ चिन्नपाटस्य मेदद्रये दशयति-तलप्रहार इत्यादि ॥ <९४ ॥ इति चि्रपादद्यम्‌ । इत्यष्टक्ी तिहस्तपाटटक्षणम्‌ । परहस्य टुडुकछायाः पञ्च सथ्ान्तुषेऽधना । स्कन्द्न्ध)कूर्परयोस्तद्रदङ्गुष्ठमणिषन्धयोः ॥ ८९५ ॥ षामस्य चरणस्यापि कम्पः सश्नोऽभिषीयते। भ्ष्ठः पाटाहिकः सशाद्रतगुष्ठमाणिवन्धयोः ॥ <९६ ॥ स्कन्धकृपंरसथान्न नीचः पटहबादकः | वरो होडङ्िकोऽङ्गुष्ठकपृरस्कन्दसथ्चतः ॥ ८९७ ॥ सथाभ्यां माणिबन्धोत्थकोर्षराम्यां त मध्यमः | असो वामाङ्धिसथ्चन वाद्नाद्षमो भवेत्‌ ॥ ८९८ ॥ अथ पश्च संजाछक्षयति-पटहस्येत्यादि ॥८९५।८९६॥८ ९७॥८९८॥ इति पश्चसन्चलक्षणम्‌ । ५६

५५७८ संगीतरत्नाकरे-

न

अथ पञ्चर्धिरातिषटहादजातिसाधारणाने वायान्युद्िय ठक्षपयितु तेषां सा- | मान्यरक्षणं तावदाह | पाटाकिन्यासमेदाः स्यवा्यानि पटहादिषु ॥ ८९९ ॥ पाटावेन्यासमेदाः स्यारोति । पटाः पषाक्ता अष्टाशीतिसंख्पाः । तेषां विन्यासमेदाः । पारानां यथायोगे योजनावशद्रा्यानि भवन्तीत्यथः ॥ ८९९॥ वोच्लावणी चं चस्टखावण्य॒डुवश्च कुचुम्बिणी चारुभ्रवणिकाऽटञ्च (सः)परिश्रवाणिका ततः ॥ ९०० ॥ समप्रहारः कुड्पवारणा करवारणा | दण्डहस्तो घनरवस्तानीति द्रादश्ञावदन्‌ ॥ ९०१ ॥ त पटहादिसाधारणानि दद्रा वाद्यन्युहिशति-वोल्कावणीत्यादं ॥९०० ॥९०१॥ वा अत्र बथोदश प्रायिकहुटुक्कवाद्यान्युहि शति - वल्लिश्च वल्ठिपाटः स्यादघत्ताभेदौ ञ्लडप्पणी । अनुश्रवणिका हस्तो जोडणी जिगणा ततः ॥ ९०२॥ पृञ्चहस्तः पञ्चपाणिं स्यात्ञ्चकरतरी । ततश्वन्द्रकला प्राहुवा्यानीति अयोद्ङ ॥ ९०६ ॥ प्रायेणेतानि द्यन्ते हडक्कावादययगोचरे । वाद्यानाममयेरषां. स्यात्पञ्चार्षञातिरित्यसो ॥ ९०४ ॥ वल्लिश्चेत्यादि । घत्तामेदाविति । षता च भदृषेति द्द क्चडप्पणीलये- कृ[ऽन्य च वडइावण्याद्या हदवः सज्ञाशन्दा इश्व्याः ॥९०२।९०३।।९०५।॥ तज बोहावणीं टक्षयाप- आदिमध्यावसानेषु दकार वहुटं भवेत्‌ । आदखण्डं द्वितीये च ताह वायते पृथक्‌ | यत्र वोत्ावणी सोक्ता पटहे वाद्वदिभिः ॥ ९०५ ॥ यथा-इरा ~य | | आदिपध्यविस्षनिष्विति । दंकारबहुलमिति । यष्टा पटहे वाद्यतेन वोहावणी बाद्यते तदा दकारण बहुरे प्रचर मवेत्‌ । द्वितीयं च तादहरामेति। द्वितीयमपि खण्डं देकारबहुठं कपैव्यमित्यथः ॥ ९०५ ॥ अस्थाः खण्डद्रुयं बा्यान्तरे स्याथोजनान्वितम्‌ ॥ ९०६ ॥ अस्याः खण्डद्वयं वादयान्तरे स्था्य(जनाखितमिति, । अस्या वोडा-

१ जति ७४१५. भजि । 1 द क करम यिद,

१-च. "पचार । २ च, "वारः । ३ स. "ति । महि ।

षष्ठो वायाध्यायः । ५७९

9 नि क क

वण्याः खण्डद्रयमक्तह्पं योजनाचितं वदुचोक्तपरवानाक्षरेयाजितेतरसाधारण(- न्वितं वेदित्य्थः । वान्ते हृइद्छासे गोहवणी स्यादिः ॥९०६॥ तदेव केषुचिद्रायेषु दरपति- | चरुतिरदरुतिस्थाने हुडुक्ष(थां भवेदिह । इक्ायां मर्दले चैव थो अवहृ तु दो भवेत्‌ ॥ ९०७॥ क्ररटायां त॒ टेमेव प्रधानाक्षरयोजना । वायान्तरेष्वपि प्राज्ञैः प्रोद्यतामनथा दिशा ॥ ९०८ ॥ इति बाद्धषणा । द्मरूतारत्याद्‌ं । इह खण्डद्रयं दरू{तस्थान प¶रहृपेक्षयाऽगद्मध्पावसानषु प्रयुक्तस्य दकारस्य प्रसङ्क अ्रुतिक्षकारः प्युक्तश्चत्तदा हुटुकछछायां बोहावणीं भवेत्‌ । हडुकायां ज्चकारो मवति 1 थोपित्यादिमध्यावसानेषु प्रयुज्यते वेडुकायां भवति । थोमिति तु पय॒न्यते वेन्मर्ईटे मवति । दोमिति अिवहचयां भवेत्‌ । टेमि- त्येव तु कृरटायां भवत्‌ । एवे प्रधानाक्षरयोजनाद्राघान्तरेष्वापि दक्ारिष्वपि | अनया दिशा प्रोदह्यतामिति । तत्तद्वाधोक्तप्रधानाक्षराणां यथायोगे कामिः पोडरवरभैः सह योजनात्त्तद्रोहावणी कार्यत्य्थः । नन प्रधानाक्षरस्येक- त्वादितेरेषां बहत्वात्कथं वाद्यान्तरप्रतीतिरिति चेदच्यते । यथा षट्जादिष्वेक- तमस्यांशतवेनेतरेषां बहतेऽप्यं सस्येव तत प्रधानतेन प्रयोगबाहुस्यादितसेषां तद्ा- गमषिततवे सपि रागान्तरपतीतिस्तद्रदवापि दैकारादिमिः प्रधानाक्षरेरितरेषां तत्र

® @ क

तत्र योगात्तेषां तत्तद्‌ ध्वनिमभ्‌षितते सति तद्वाद्यपरतीविरिति न किचिद्‌ ॥९०५॥ ॥ ९०८ ॥ इति बाह्ावणी । मण्डटे चाल्यते यञ प्रीचुश्वह्टावणीममम्‌ | इति चछावणी । | वामेन तलहस्तेन दक्षिणेन तु पाणिना । लालतन सकृणन्‌ बदु नदुडवा मभवत्‌ ॥ ९०९ ॥ इत्थडव्‌ः उदृटी पिहिते वक्रे हस्तस्वस्तिकताडनात्‌ । खुकारबहुठ वाद्य ोतयन्त कुचुम्बिणीम्‌ | ९१०॥ इाते कुचुम्बिणी | चहावण्यादीनां रक्षणानि यन्त एवावगन्तव्यानि ॥ ९०९ ॥ ९१० ॥ च्‌. ्ुम्बणी। =

५८९ संगीतरत्नाकरे- दोह्धावण्येव पाणिभ्या कमाद्रा युगपर्तैः । भरिभिः संभता पाटेश्वारुभवाणेक्ा भवेत । रद्धैथित्रैः कमातटेः शुद्धा चित्रेति सा द्िषा ॥ ९११ ॥ इति -चारुश्रवाणेका । अल्चः कृण्डठीस्परी विना करोणप्रहारतः ॥ ९१२ ॥ ईत्यटभ्नः। | कर्तरी समपाणिश्चावघटो थच तु कमात्‌ । सोक्ता परिथिवाणिका श्रीयज्ञपुरस्रिणा ॥ ९१३ ॥ | इति परिथ्वाणेका । समप्रहारो युगपत्करदरद्रेन घाततः । इति समप्रहार्‌ः | कुडपोद्धवपाटाख्यं वाद्यं कुडपंवारणा । उच्यते बादनों दण्डः कोणः कुड इत्यपि ॥ ९१४ ॥ इति कुडुपवारणा । ` जाता हस्तजपटिस्तु केवलैः करवारणा ॥ ९१५ ॥ इति करवारणा । एकैको यः करटदरान्परहुदक्षिणपाणिकात्‌ । जायते ताहदोः पार्दण्डहस्तोऽमिधोयत ॥ ९१६॥ इति दण्डहुस्तः। यः करेण कराभ्यां वा रतैः पटेर्निरन्तरेः । निरन्तरषनध्वानः स स्थाद्घनरवाभिधः ॥ ९१७ ॥ इति धनरवः। इति द्वाद पटहाद्ज।!तिवायानि । स्कन्धेन मणिबन्धेन कुडपेन च चाटनात्‌ । सोह्ासाज्जायते ब्धिश्चिषिधा पटहादिषु ॥ ९१८ \ इति ब्धः 1 अर्धं वाऽरथहथं वल्स्यां स्वैः स्वैः पटिरयोजनम्‌ । छतस्षंयोजनं वा चेद्ल्ठिपाटस्तदा मवेत्‌ ॥ ९१९ ॥ इति वल्ठिपाटः ॥ ॥९११।९१२॥९१३।९१६।९१५।९१६।९१७॥९१८॥९१९॥ १ च, पचारिणा ! २.च. शर्चारणा ।

~~ ^

वष्टो वाद्याध्याथः | ५८

निवद्धं बादयेदधं श्चैकारायं पुरातनम्‌ । अनिबद्धं स्वबुद्धवाऽर्धं कराभ्यां वादयेदथ ॥ ९२० ॥ ` वाद्ेनाऽऽग्रं निबद्धं चेत्पुन्धंत्ता तदोच्यते । इति धत्ता । | गेनेकेन निष्पन्नस्तदपाङ्भवोऽपरः । ९२१ ॥ पाटोऽन्योन्याङ्गयोगस्तैः संपिभरैः पादपूरणेः। नानावायोद्धवेः पारै्भदश्चेधा ठकयनयातू ॥ ९२२ ॥ . इति भेदः । यस्थामपक्मे मध्ये<न्तेऽथ वायेरनेकधा सर्ववाद्यानि वान्ते जगदस्तां क्डप्पणीम्‌ ॥ ९२६॥ इति अडप्पणी । पाटः पाटक्षरं यद्रा श्रयते चेत्पनः पनः । अनश्रवाणिकां प्राह रोकरानुचरस्तदा ॥ ९२४ ॥ इत्यनुश्रवणिका । | द्वे चत्वारि भवन्त्यष्टी यद्वा खण्डानि षोडश । दंकारादीनि यत्रासौ. हस्तः स तु चतुर्विधः ॥ ९२५ ॥ चतुरस्च्यस्मिश्चखण्डतालप्रथोगतः । ` इति हस्तः तदधर्धदिभेदेन कमेण व्युत्कमेण वा अखण्डताखाः पाटाशरद्यज्यन्ते ज(डणी तदा ॥ ९२६ ॥

| इति जोडणी । खण्डानि जीणि यच स्यरेकेकं जिगृणं तथा ।

, वायते यन्न सा प्रोक्ता अिगणा जिकिधाच सा ॥ ९२७॥ आदिभध्यान्तखण्डानां चेगण्यात्सा पुनदधिधा । कमव्युत्कमतोऽथास्यास्तच्ेगुण्यगुदाहरेत्‌ ॥ ९२८ ॥ परयुल्य जीणे खण्डानि प्रयुज्जीताऽऽदिमह्यम्‌ । ततश्चाऽऽद्यमिति प्रोक्तं खण्डे तरगृण्यमादिमे ॥ ९२९ ॥ `

॥ ९२० ॥ ९२१ ॥ ९२२ ॥ ९२३ ॥ ९२४ ॥.९२५ ॥ ९२६ ॥ ९२७ ॥ ९२८ ॥ ९२९ ॥ - |

५८२ .

संगीतरत(कृरे- इत्यादितेगणा मध्ये गुणा तु द्विधा भवेत्‌ ।

अगण्यान्मध्यखण्डस्य इवि प्र्ागनदुच्यते ॥ ९३० ॥

खण्डचयं ततः खण्डद्रपमायं प्रयुज्यने )

ततो मध्यमभित्यव्‌ यद्रा खण्डद्यात्परमप ॥ ९३१ ॥ अन्त्यद्य बादायेता प्रयोज्यं मध्यम्‌ दलम अयान्ताजचशणाया प्रख्खण्डन्तयवाद्रनम ९२२ ततोऽन्तिमहयं खण्डमन्तिमं बद्रयत्तथा । एवमष्टविधामाह्‌ जगण मववह्ुभः ॥ ९३६३६ ॥ अथवा चतुरखछादौो कापि ताटल दख्जयम्‌ प्रयुन्यकस्य खण्डस्य मानेनाथ दलद्रयम ।॥। ९२४ ॥ कृयाट्ख्जयं तावदयच सा जिगणा भवेत्‌| चतुरस्रच्यस्रमिश्रयक्तवेषा कमाहछः ॥ ९२५ ॥ अन्ये तवेककटे ताटे हिकलेऽथ चतष्कटे कमाद्विराचतेः खण्डश्चिगणाममणन्बधाः ॥ ९३६ ॥

एवं चचत्परे खण्डदट्रयं चाचपट ततः ।

मिश्रे खण्डजयं यन्न जिशणां तां जगुः प्र ॥ ९३४७ ॥

पदेश्तुर्भिरस्यां स्यात्वण्डमेकं पद पुनः|

मितं कलाभिरशाभिरित्यक्तं मरिराङ्गेणा ॥ ९३८ ॥ इति जिगणा।

प्चहस्तो हस्तपारेहस्नराब्दान्विताभिषैः । इति पञचहस्तः।

प्चपाणिस्तु पटैः स्यासाणिरब्दय॒ताभिपरैः ॥ ९३९ ॥ इति पथपाणिः।

कृतरीपद्वत्सज्ञेः पाटः स्यात्पश्चकर्तरी ॥ ९४० ॥ इति पश्चकत॑री

वर्धन्त च हसन्ते चेन्माजाश्चन्द्रकटा इव ।

तालश्चन्द्रकटाख्यश्च तदा चन्द्रकला भवेत्‌ ॥ ९४१ ॥

॥९३०।९ ३१॥।९३२॥९ ३ ३॥९६४।९ ३.५।९३६।९ ३७९ ३८॥ ९३९

॥ ९४० ॥ ९५१ |

मिसा समानेन ौ 4

१. घ. वायते त्तः एु।

षठो वायाध्यायः। ५८३

दाजिरान्मानजरकामन्ये पाहुश्वन्द्रक टाममाम्‌ | हेमाच्ाः षोडशकला बद्धिहासयजो विदुः ताहक्चतुःषष्टिकलां तामाहुदक्षिणे पथि ॥ ९४२ ॥ . ॥ ९४२ ॥ इति चन्द्रकला । ` इति भयोद्‌श् प्रायिक इषाद्यानि । इति पचविश्षतिरुभयवायानि । ५ एवं वाद्यानि निरूप्य ततल्वन्धान्द्रयितुमाह- द्माहाश्िनबद्धाः स्रज गीतप्रबन्धवत्‌ । वादयप्रबन्धारतद्धेदटक्ष्माण्यमिदधऽधूना ॥ ९४३ ॥ उद्याहादीव्यादि । अत्र वादप्रकरणे मीतप्रचन्धवत्‌ | ८ शीतपरवन्धा एटादयस्ते यथा)। उद्मराहादिनिवद्धा इति । उद्ग्राह्मदुय उदुमाहय मखा- पका धवो विकलयेनान्तर आमोगश्रेति प्रबन्धाध्याय उक्ता धातवः) तेनिबद्धा

+ ^)

एलटादयो यथा गीवपरबन्ध उक्तास्तथाञ्चापि तेनिबद्धा -यत्यादयो बाद्यप्रबन्धाः स्यः | गीतपनन्धवदित्य तिदेरेनेवं मेखापकामोगयेोयथायोगमभावेन द्विषातुकला- दिके मेद्यं द्रष्टव्यम्‌ । ` वाद्यपवन्धगतानामुदूयहाीनां भाण्डिकटोकछताः सज्ञास्तु रह्यलुदयाहस्य युष इति । मेटापकस्य ( +-समवतीति ) अन्तरिति ध्ट्वस्योपान्तरी( रि१)ति वैकलस्पिकस्यान्तरस्य युक्तायीत्याभोगस्य च संज्ञा दष्ट- व्याः । तंद्धेदटक्ष्माणीति । तेषां बाद्यपरजन्धार्नां मेदा यत्यादयः ¦ तेषां [ रक्ष्माणि ] रक्षणानि ॥ ९५३ ॥

यंतिरोता च गजरी रिशण कषित पदम्‌ |

मेखापकश्वोप्योदमाहप्रकरणान्यथ ॥ ९४४ ॥

अवत्सकर्छण्डणश्च तुडका भलपं ततः ।

मलपाङ्ग च मटपयाटरछदोऽथ रूपकप्र्‌ ॥ ९४९५ ॥

अनम्तरोऽन्तरपाट्श्च सखोजः खण्डयतिस्ततः।

खण्डच्छेदोऽप्यवथतिः खण्डयाटश्च खण्डकः ॥ ९४६ ॥ |

खण्डदः अः पाटो ध्ड्वकऽङ्कनङ्करूपके ।

तालो बितालः खटकः सप्रहायश्च जोडणी ॥ ९४७ ॥

[1 ~+ ~ ~ "=> ० त

त 1111]

* एतचिषहटनान्तभतमधिक मिष भाति । + इदमधिकम्‌ ।

^) 1 पनल दः १ तोमाय ना ५ न भि न कथमन कन ४२।०५.१) कयम नि १

१ ख. अद्यु | ^ ख. क्पमपत्य |

५८६ संमीतरलाषर-

उडवस्तटपाटश्चोहूवणी तुण्डकृस्ततः ।

अङ्गपाटश्च पेसारखिचत्वारिरादित्यमी ॥ ९४७ ॥ उक्ताः श्रीकरणागण्या प्रबन्धा वादसश्रयाः |

रीतोदकास्तथा श्नानगवोऽन्यो गवनिणयः ॥ ९४९ ॥ ` उमक्षामाजजा लक्ष्महीनास्तेऽस्मदुपेक्षिताः

प्रायो वादयप्रन्धानां दृकारोऽन्ते निधीयते ॥ ९५० ॥

कि क,

तान्युदिर्ति-यतिरित्यादि ॥ ९४४ ॥ ९४५ ॥ ९४६ ॥ ९५७ ॥ ९४८ ॥ ९४९ ॥ ९५० ॥ तत्र यतिं रक्षयति- कर्भ्याचित्कूटवणाभ्यां रचिताऽव्यन्तकामलः । एक रूपाक्षरस्ताटलच्छन्दोमिव्यस्चनोर्ज्वलः ॥ ९५१ ॥ यो वायते वायखण्डो विरामबहुभिमट्रः। यतिर्जका च सा तन्ज्ञेवाया मण्ठादिसाटेग ॥ ९५२ ॥ काभ्यांचिति | कृटवणौम्यां पटहादिवाद्यसाधारणवर्णा; कटवर्णां उच्यन्ते । तेषु याभ्यां काम्यांचित्‌। रचित इति । मिथोयोगाहम्यां ° तभाग कथोटिगः हृत्यादक्षराभ्यां निमित; । अत्यन्तकोमटः प्रन्धकाटिम्यवेभितः । एकरू्पाक्षर उपकरान्तव्णानुसारेणेव समापितः । तालच्छन्दाभिव्यञ्जनोज्ज्वल. इति । ताच्छन्द्सोरमिव्यञ्जनेन परकारामानः । बहुभिर्विरमिर्धिच्छदैरुषरक्षितो यो वाद्यल्ण्डो मृहवाद्यते सा याहिजेका च | जक्केति यतेः संज्ञान्तरमित्य्थः। सा तज्ज्ञेमण्ठादिसालग इति । साट्मसहर्थ मण्ठादो गीते वाद्या वाद्‌- नीया रचनायां योजगीयेत्यर्थः ॥ ९५१ ॥ ५५२ ॥ आदा वायगप्रवन्धस्य कस्याप्यङ्गतया यंदा | तदिदो वादं यन्त्येतां बदन्त्यटवणं तदा ॥ ९५३ | गडदगथा गक्कयाटं गड्दगथां गद्कथाटं गडदगथां गक्कथार्हे पाटानां रचनां केचिद नेच्छन्ति सररयः ॥ ९५४ ॥ इति यतिः। एतां यति यद्‌ कस्यापि वाधप्रनन्धस्यो( स्यो तागजरदिरादावङ्घतया तदिद वाद्यन्ति तदोटवणं वदन्ति | अत्र यतो केवित्सरयथः पटानां नागबन्धा- दीनां रचनां नेच्छन्तीत्यनेन कंचिदिच्छन्धीपि मम्यते ॥ ९५४ ॥ । इति यतिः

१ ख. वेस्थय ।२सख. थागः क । ३@. न्धस्य तागजरागदे आदा । ज्‌, त्स्य चते गराव्‌ आदु" । ४ स, 'दोडुव" ।

षठो वायाध्याथः | ` ५८ अनन्तरमोतां टक्षयति- दवेरुद्याहस्ततः खण्डं यस्या द्विर्भरिरपि । तात्काचदाधकं वारे द्वेतीयेऽय त॒तीयकम्‌ ॥ ९५५ ॥ कियद्दाध रुद्धकूटखण्डेः पाटेविमिभेतैः | स्यस्ते: समस्ते रचित ततो दैरतिमत्पनः ॥ ९५ 2 ॥ सरुत्तच्च प्रयाक्तव्यभमथ वणसराप्मकम्‌ । दधि खण्ड ततोऽस्पं च प्राच्यं इद्धादिनिर्भितम । आता मक्ता छण्डणान्ता केषिदेरृतिभुक्तिका ॥ ९५७ | ्ररुद्म्ाह इत्यादि । यस्पामेतायामुदमाहे द्वद्विवारं पयोज्यो मवति । तत उरूमाहनन्तर्‌ भू।एदरुति बहुलदकारं चण्डीमिट पकाख्यं खण्डं द्विभवेत्‌ | तत्वह दवताय वार्‌ [क चद्‌धक्‌ प्रथमवारपक्षयां | किंविद्धिकमित्यनेन द्वि ताथ खण्डमाप्‌ द्वार्‌ कतव्यमित्यथः | द्वितीयवरि किरचेदापिक्यं च कृति- पथः पाक्ष कतव्य भवति । अथ तृतीयकं च्ट्वाख्यं खण्डम्‌ । दाद्धकुट- खण्डेरिति पररिरिल्यस्य विदेषणम्‌ । शद्धाश्च कूटश्च खण्डाश्चेति द्रहः । अत एव मिभितेभ्यसतेः समस्तपटे रवितम्‌ । कियदीर्व पू्वखण्डापेक्षया क विद्र भवत्‌ । तताऽनन्तरम्‌ । द॑ङतिमत्तच्च पुनः सृतयो करव्यामेति । तुती- यचखण्डानन्तरं द्वितीयं देकारखण्डं पुनः सख्देकवारं प्रयुज्ञीतेत्यर्थः । देरतिम- रिति द्वतीयखण्डकित्यतर परामृशयते । अथ वर्णसरात्मकमिति । * छण्ड- ` णान्तोति । छण्डणो नाम वक्ष्यमाणो वाच्यपरबन्धमेद्‌ः । सोज्ते यस्याः सा तथाक्ता । दङरूतिमाक्तेकेति । प्रायो वायपबन्धानां दैकारऽन्ते विधीयत इति सामान्येन पूवमुक्तम्‌ । तस्य मतान्तरेण कविद्पवादो दूर्दिततो भवति ॥ ९५५ ॥ ९५६ ॥ ९५७ ॥ एषेककलगथुग्मे स्यान्निःसारो छण्डणो भवेत्‌ । उद्धता ध्वनिरत्र स्यापप्रायो मानं विलम्बित ॥ ९५८ । दाप्त चत्त च तामाहुः कृचिक्कृदार इत्यपि । इमामावहना प्राहुरेके<न्ये सन्यथा जगः ॥ ९५९ ॥ एषोतेककटगयु्ने यथाक्षरचच्चसुटे स्यात्‌ । छण्डण जओताङ्गतेन वदनत पयान्यः। छण्डणा नेःसारो भवेत्‌ । अत्रोतायां पायेण(पायः) पराचर्मणोदधते) धव नवपक्षरजनितो ध्वानेविलम्वितं मानं च दुं नुतं च स्यात्‌ । अध्य] एवोताया मतान्तरेण सं रताम्‌ दय्वात-तामाहुारत्याद्ना ॥९५८॥९५९ || {ग

पतक तजनो 11111 1 सानग

[क

"एतद्य किंचित्तरखितमिव भाति ।

९ संमीतरलाकर-

पाटबहुठरदेकारस्ताटश्च निखिले; कता । बहुधा स्थापना यस्यामाहूराहवनीं ब्रधाः ॥ ९६० ॥ ये लेनामाहवनीमाहृस्तषृ केचन तस्या रक्षणमन्यथ। जनगुरिव्युक्वा तदृ - यात-पाटेबहुटदेकारिरिति ॥ ९६० ॥ आद्‌ दकरारखण्ड चदकारादिस्तदाच्यते ॥ ९६१ ॥ आदाविति। ओतायामादवृदमाहखण्डाुरधे ईंकारखण्डं प्रयुज्यते वेत्तरोता दकारादरित्यच्थवे | ९६१॥ , | टक्षमानुसरिण पर्ता इरंपित्‌माः ~ यथा-ताद्धट कल्थाकट नगनथागकु्थागदा २ धिक्घद्रर तकटथागक धाक थारघटर द्युदय्ाहा द्विवारं कृतव्यः । गडदरगद्‌ गिनदगकृतु यदहं दुगकृ दंगनथ गनताद्‌।गे नत्तत्कृटददगिनतङ्कट सृणुघंधं दंगकू । इति दृक्रारखण्डं पवः | द्तायवार त्वाधक फथ्यरत यथा--गड्मकर दगडडदकं दग्‌; इति ! तदगडदेकृट थाकद्थागक्‌ तर कटदकट द्रे हाकथोरेहेटेतक पिकथोटं थो ठ, इति त॒तीयखण्डे- (ण्ड) इृद्धादिपाटरचितमर्‌ । ततः पुनः प्राचीनदकारखण्डं मचत । ततः--गदश्क दा्न्‌ाधकाधिक तकदागि कथन हकदेक दडकः दरगड़ धिरिगिड धरगडदृक । द्रगरदग यिरगडदृगर तक्थिंग- थागट्‌ 1धकथागट्‌ यथिक थोडिं खुं खृततकृ भारगडर तक वार्गडतक्रू धातक्‌ धातक थोरगड थोरगड तकृ िकथागट । इति षणंसरात्मकृ खण्डम । ततः प्राचीन इद्धादिनिर्मितं स्वस्पम्‌ । एतावतपर्थन्तं चचत्पृट । गड्दग्‌ टद्रग थोहटं हत दहं थोर तद्‌ पिथि थां थो रषटे टै थौ तरथो तक्थो धिकथटे । इत नसार। छण्डणः । दकारस्थाने दकार इत्यन्ये । यथात । परह्तारसतु तद्धटामत्यादिन्थत एवावगन्तम्यः। अत्र पथमं द्विर्‌- वत्त सण्डमुद्मराहः । तत। $कारबहुटं द्व्तीयवारेऽविक द्विरावृ्तं द्वितीयखण्डं भखापकः । ततः गुद्धादिनिरमितं तृतीयखण्डं ध्रुवः । ततो ध्र्वशेषतिन सङ ‹दुरकारण्डस्या नतर वणसरात्मकं दीर्घे चतुथखण्डमन्तरः । ततोऽलपं दाद्धादि- [र , ग. घ, 'नीममूमु । अ । |

षष्ठो वायाध्याथः। ५८७ निरभितं पञ्चमं खण्डमामोगः । एवमन्यवाप्यद्माहादयोऽयवा यथासभवं दट- व्याः } तदेतावदाताखह्पं चच्वप्पदे पोक्तम्‌ } छण्डन(ण)स्तु पथग्पवन्धाऽप्यो- ताङ्कन्त्वेन विहिपत्ादतान्तम्‌त एव निःमाये प्रयोक्तव्यः |

इत्योता । भथ गजर रक्षयति छृत्वकवारमदमाह नातिदीघां न चादस्पकः | वादकाद्घोषगम्भीर(रा)ष्वनिमुच्चतरं दधत्‌ ॥ ९६२ ॥ भिःखण्डोऽभ्यस्यते कृटेकंद्धो वर्णसरेण वा । मुहावधायोपकम छण्डणो यञ रज्यते ॥ ९६३ ॥ गजराऽमावृदवण स्यादस्याऽऽदा पनः पुनः | एकतात्यामदरवण तस्यां निःसारुकेऽथवा ॥ ९६४ ॥ भवदुपरामोाऽन्यत्र नास्य तार नियम्यत । गजरवेयवाः सवं बाधन्ते ते निरन्तराः ॥ ९६५ ॥ कृतक वारमित्याहि । यत्र गजरे परथममेकवारमुदथाहं छुतं। । नातिदी्ं इत्यादीनि खण्डविदोषणानि दष्टव्धानि । कृटेः पटहादिसाधारभेरक्षरवेणसरेण वा . बद्ध उच्तर ध्वानिं दधत्‌ | नातिदीषाऽत्यायतत्वरहितः । न चाल्पकोऽपिहस्वत- रहितः । षदकोदषोषगम्भीरः । वादक इति तु स्वमुखनेव पाराक्षरो च्वारणपट्‌- स्ताटधरो वा परहादिवाद्यवादको वाऽमिधीयते । वस्थोद्घोष उच्चारणे वादने वा घनध्वनिः । तेन गम्भीरः । एवंविधः खण्डखिवारमम्यस्थते । उपरममुपर- माख्यं वक्ष्यमाणं बाद्यप्रबन्धं मृहर्विधाय छण्डणो रज्यते रागयुक्तः किथत चेद्सौ गजरप्रवन्धः । अस्य गजरस्याऽऽदवुहवण वक्ष्यमाण पुनः [पनः] स्यात्‌ । तदु हवणमेकताल्थां स्यात्‌ । उपरमस्तस्यमिकतास्पामथवा निम्तारुके भवेत्‌ । अन्यत्रेति । .गजराङ्गगवाद्न्यत प्रबन्धान्तर ङ्गव स्ववन्ववेने(ले वेत्यर्थः । अस्योपरामस्थ तालो न नियस्यते । अत्रैव ताटनियम इत्यर्थः ॥९६२।९६३ ॥ ९६४ ॥ ९६५ ॥ | प्रस्ता्यं दद्रायति-- यथा-तथोह तथोह्‌.धिथा २ हटे । थाहुदग थोहटः । इत्य- दव णमेकताल्यां पुनः पुनः । थाट ददेगन थागट शं पिकतक । इत्यद्ाहः । प्रति्राहेण(हणा) चोच्यते । अयं किरेकतास्यां रतः । गडनरुगत देगभनाग्दिहिक्‌ कथागतकधिकं यागद्ह थोदगक्‌ । गिडदक्थाग- कैथा ३ दथाहटगथां ३ द, इति भिरेकेतात्यां खण्डः।

५८८ संमगीतरतनाकरे-

केवलोऽप्ययं खण्डो गजर इत्यच्यते । गद्दक्थांग- कथोगक्थोहरघट थरे । हत्येकताल्यां पुनः पुनरुप्‌- रामः । योहं । इति च्छण्डणः । एतत्सर्व नैरन्तर्येण वायते । इति गजरः | तथोहं तथोहेत्याहि । उद्याहु परस्तायं प्रतिम्रहमा चोच्यते इत्युदृयाहस्य सज्ञान्तरमुक्म्‌ । रोके हि तथा ताण्ड व्रदृन्ति | प्रारुतत्वन ˆ पडिवा , इति गजशवयवाः सवे वाद्यन्ते । निरन्तरा इन्युक्ततवाद्चावसत्वेनोकतान्युपरम- च्छण्डणोष्रदणानि नरन्तर्यण प्रयोज्यानि | अयं गजर उदृग्राहे प्रुवाभ्यां द्विधातुको वितिव्यः । उपथमादृयः पृथक्मवन्ध। अप्य ङ्गत्वेन विहिताः प्रयुक्ताः एवमन्यवापि व्रष्न्पम्‌ 1. . इति गजर: पथ रिगो्णीं रक्षयति-- प्रत्येकं हिः प्रयुक्तेनोपरामेनान्तयोगिना । यक्तं खण्डय इद्धः कूटः खण्डश्च निमितप्र | पारेव्यंस्तेः समस्तश्च बद्धं व्णसरेण वा ॥ ९६६ ॥ यस्यां स्याद्ादकस्थलमिटव्कछोटाहटाकुटम । छृण्डणान्ता रिगोणो सा दधतीं ध्वनिम॒त्तमम ॥ ९६७ ॥ अस्यामुदरवणे का वेकस्पिक मपक्रम । दीपने भवेदेषोपक्मा ललिता मता ॥ ९६८ ॥ ललितं यद॒टद्वर्णं तदा तह्खिति भवेत ` अन्त्खण्डात्स्ोपरामच्छण्डणादीप्ननतंनम्‌ ॥ ९६९ । प्रत्येकमित्याहि । द्विवारं प्रयुकतैनान्तयोगिना खण्डान्तसंबन्धेनोपरमेन युक्तम्‌ । पुनः किविधम्‌। [गृद्धैः] कटेः खण्डेश्च निर्भितम्‌ । दाद्‌ स्ततद्राचभ- तिनियता वर्णाः । कृटः सर्व॑वाद्यसाधारणाः । अत्र खण्डरन्देन वर्ण॑समदाया- वयवभृता उच्यन्ते । तैश्च निितम्‌ | व्यस्तैः समसेश्च परिरनागवन्धादिभिर्बयं व्ण॑सरेण वा बद्धं प्रत्येकमे्वविधं खण्डय यस्यां स्यात्सा रिगोणीति सबन्धः | पुनः फिंविधा । वाद्कस्थूटमिरत्कोराहटाकृटमत्तमं ष्वा दधती । मध्ये मध्ये वादको वाद्यष्वनिमेखनेन खल कोखाहटं स्थरष्वरनि?) करेति तेन॒ सकीर्णम्‌- तमं सुखश्नव्याभत्यथः । त्र ध्वनिं दधती । छण्डणोऽनते यस्याः सु ।

अस्यां रिगोण्यामुपक्रम उद्वणं वेकल्पिकं कायम्‌ । एषा रिगोणी दी्षनत्त उद्धते मवेत्‌ । उपशमः खण्डान्तेष्व्गन्तवेन प्रयुक्ताः । रदिते नत्पे खास्य-

१ स. धिह! ` ` `

षष्ठो वायाध्यायः। १५८१,

न्यं मताः । उद्वणं यादे स्वयं टदितं तदोहृषणं टटितनत्ते भवेत्‌ । इत्य- ननादवणस्य कडाचदुभ्‌तत्वमप्यक्त भवात । अन्त्यखण्डादारभ्य सापशमच्छ- ण्डण रतिनतनमुद्धतनत् परपाज्वामत्यथः | ९६६ | ९६५७ ॥९६८।९६९॥ यथा--तक्ं धिके तकधिक्‌ तकि थोकटगेन २ थोगक्षथो ३ इति प्रथमखण्डम्‌ | टयोटग त्थाधिथाहषिहटं । इत्युपकमो दिः । तर्छृगं दडरद ` कुथिकुगंदडधिक टद्छगं द्डग्दकथोगत्तकाधेकधिकत धिककथि गनथांग २ योगकथों, इति द्वितीयखण्डम्‌ । टेथा हटगें थोटे। इत्यपकषमो दिः | थोगटं द्रगड धिर- गड पित्थाः थाकृट तकथा कटधिक्‌ । थापि तद्धितक्‌ । इति ततीयखण्डम्‌ । कृत्थाटक्र थाहकटगे पधिकंटे यो हटगे थो हरे । इव्यपहमो द्रः । तथां गिडदक्‌ दिगनदिगन ददेगनक थागतद्धितक्‌ थाहटे । इति च्छण्डणः | इत्येकृताल्यामुदाहरणम्‌ । इति रिगोणी । तके धिष्टेमित्यादिः प्रस्तारो दषटव्यः। इत्येकृताल्यामदाहरणमिति । डखत प्रस्तार इत्पथः । एव ताटखान्तरमप दष्व्यामात भव! | सण्डनजययुक्त- , त्वादये भिधातुरव॑दितव्यः | | इति रिगोणी। अथ कृवितं टक्षयति- नातिदीध द्विराय स्यात्खण्डं शद्धादिनिर्मितम्‌ । यद्रा वणसरणाथ ताद क्खण्डं सरूद्धवेत्‌ ॥ ९७० ॥ नातदाषामत्याद्‌ । यन केवत इद्धाडनार्गतम्‌ | आदशब्द्‌न कृट[१ ण्डाश्च गृद्न्त । यद्रा वणेसरेण निर्मिते नापिदीषेमाद्यं खण्डं द्विः पथोज्यं स्थात्‌ । अथानन्तरं ताद्रगाधखण्डसद्शं द्वितीयखण्डं सरुद्धवेत ॥ ९७० ॥ इत्युदमराहध्र्वो रत्वा स्वोदथाहान्त्यदटेऽथवा | स्वोदश्राहे यत्न मक्छिस्तत्कवितं कवयो विदुः ॥ ९७१ ॥ इत्युदथ्राहध्र्वाषोति । आं द्विरम्पस्तमद्पराहः । अथ सरक्तं धवः । ` तो रत्वा स्व।दृय्राहान्त्यदृङ स्छकायादूम्राहान्याव । अथवा स्व [दूमाह्‌ समस्त एवाद्गरहि वेत्यथः । मुक्तिन्या(न्या)सो मवति ततकवितं विदुरिति संबन्धः॥९५७१॥

वली कक नन" ~--~--------------~----- ----- [>| क क

९ सख. ज साचते।

५९७ संगीतरलाकरे-

अस्य नामान्तरं प्राहुरन्येऽवच्छेद इत्यपि । भवेदिह द्रुतं माने वर्णाः प्रायः स्युरुद्धताः । | बाहुल्याननर्तनं दीपं निःराङ्कनेति कीर्तितम्‌ ॥ ९७२ ॥ अस्थ कवितस्यावच्छेद इति नामान्तरमन्ये प्राहः । इह कविते दुतमानं भवेत्‌ । प्राथ उद्धता इति । उद्धतप्रचरा इत्यर्थः ¦ बाहुल्यादीपते नर्तन- मिति । द्णानगुण्येनेति भावः ॥ ९७२ ॥ यथा-गइदक्द गिनदंदं गिनर्थोग धिक्ृर नकापितक देहकद्र गडदरिक्थ रिक्थ रिद्रिगड थरिक था गण्डके | धिक्थोटे २ इत्यढयाहो हिः। स्षकक नखखिन २ तहं हके नखखिनथों । इति ष्रवाख्यं खण्डम्‌ । ततो दंहकडरगडत्यादिनोदयाहान्त्यखण्डनादयाहेण वा सकटठेन गडदमित्यादिना त्यागः ¦ निःसारुताले चेद्‌- मृदाहरणम्‌ । इति कवितम्‌ । गड्दग्द्गिनेत्यादिपरस्तारो रक्षणानुसरिण दषटव्यः । मेटपिकाभोगहीनत्वादिदं द्विधातु वेदितव्यम्‌ | | इति केवितम्‌। अथ पद्‌ टक्षयति-- | उद््राहोऽस्पो धवो नातिदीषः. डद्धादिनिर्मितः। स्याद्र्णसरवद्धो वा छण्डणोऽन्ते यदा तदा । पदं वदन्ति वायज्ञाः प्रायस्तदीप्नर्तने ॥ ९७३ ॥ उद्भाहोऽल्प इत्यादि । ध्रुवो नातिदी्षं इत्यनेन परवस्थोदृाहपिक्षया द्विगुणदीषंतवं बिवक्षितम्‌ । ततोऽपि दीरषंलं निषिध्यते । शिष्टं सषटम्‌ ॥९५७३॥ यथा--तदेहं तदे ततक्तदै । इ्युद्ाहः । तकट पिकट पिधि- किट धिकिंटगांडदगधिकतक धिको गट । इति ध्रुवः । गत कटधिधि कटापिद्धिग्डदगपिधिकट पिष्षिरडाडगपिग- ` क्िग्डाहगथोटे हंधिकथोगटें । इति च्छण्डणंः । इदमुदाह्रणं वर्णताठे । । | तहं तहेमिति प्तारः। `

पठा वायाध्यायः। ५६१ मतान्तरेण पदस्य रक्षणमाह- | वादयित्वा यतिं मध्ये प्रबन्धस्य विमच्यते। पाटेन यज तत्पमोक्तमपरेः सरिभिः पद्म्‌ ॥ ९५७४ ॥ इति पम । वाद्यित्वेति । पबन्धस्योक्तटक्षणस्य पदपबन्धस्यः मध्ये । उद्थाहभ्रवयो- न्तरा उद्ग्राहातर्‌ प्ट्वात्ूवामत्यथः । यातव प्रथमाक्तं पतिप्रबन्व वड्‌ यत्वा पाठन्‌ तत्पूवाक्तषु हृस्तपाटषु यन कनाचत्पाटन विमुच्यते त्यज्यते यतर तत्पद्‌ प्रोक्तम्‌ । उद्य्राहभ्ट्वकाभ्यामिदं द्विधातु ॥ ९४७६४ ॥

इतं पदुम । अथ मेटापकं टक्षयापै- वि एकताल्यां रते मनि नर्तनारम्भगोचरे | सम च करटादीपिकाहटावादने सति ॥ ९७५ ॥ अभ्यस्तो बाथखण्डोऽल्पः कटेनेकेन निर्मितः । तद्धीमितिच्छण्डणान्तः स्मृतो मेलापको बुधैः ॥ ९७६ ॥ एकतास्यामित्याि । हते माने नतेनारम्भगोचंरे नत्तारम्भाकिषये । सममे- ककारम्‌ । कृरटादीपिकाहटी (लावादने सतीति। करटायाष्धीपिः कररी- (दीपिः काहृया वादनं काहरावाद्नं. तयेव चनम्‌ । कृटेनेकेनेति । दाद्धखण्डाम्यां विनेत्यथः । तद्धी मित्यन॒करणम्‌ | पदातकश्छण्डणोऽन्ते पस्यति सः तथोक्तः ॥ ९७५ ॥ ९७६ ॥ | विद्यावन्तः स्वसमये प्राहुमलापनीमिमाम्‌ ।

^ (५.

` वरणानां टिरिकी्येषामावृा्ते्ठीपिरूच्यते ॥ ९७७ ॥ विद्यावन्तः केवलं ठक्ष्यपरयोक्तारः । तानेवं टोफे ° विद्यावतरु 1. इति कर्णा- ¦

क्षि क, = क

ट वदान्त | टिरकव्यषामावात्तरिति । ररक रिरराक टिरिकि टदिरिकि

क, क च ॥

इति रपः खूपमुक्तम्‌ ॥ ९७७ ॥ यथा-पौगटे गड्दशं ्थोगटं । इति यावस्पबन्धपूति (ति) पुनः पुनवादनीयमप्‌ । तद्धीमितिौ । इति च्छण्डणः। इतिं मेापकः । थागट गहदस्मित्यादिः प्रस्तारः । अयं केवरं मेरापकष्ठण्डासकतवादेकधातु- ` ऽवगन्त्यः । इतं मह्छापकः।

त जाया. १५५७० ०५५

"अतरेतिपद्माधेकमिति भाति । नास्तिचक्रा

५. च्‌, ताङ्‌ ।र९ ख. तनु; ईइ ।

५९२ संगीतर्लाष्टर-

अथोपदामं दक्षया खण्डं उद्धादिभिः पटषद्धं वर्णसरेण का। अल्पं कोमटनादं च सुकमाराक्षराच्वितम अभ्यस्तं कोमले नत्ते भवेदपक्षमामिधम ॥ ९५८ ॥

कि द क

खण्ड इाद्धादिभिरति । आर्दन कृटा गन्तं । स्पष्टमन्यत्‌।९९५८॥ यथा-टथाकगे थेटेटे थाहटमे थाथ थार । इत्यपरामः | टेथोकर इत्यादि परक्तारः । अयमप्येकधरातृकः । इत्युपरामः। अथोदृमराहं रक्षयति- दो वादयप्रबन्धानां इद्धकटादिनिर्भितः। युः खण्डा वायत प्राहृरुदमाह त महत्तमाः ॥ ९७९ ॥ आदावित्यादि । इद्दकृटादनिमित इत्यादिशब्देन खण्डा गृचन्ते । महत्तमाः | अतिशयेन महान्त आचाययां इत्यथः ।॥ ९७९ ॥ ननूटग्राहादीनां पबन्धावयवतेनोक्तानां कथं प्रथक्पवन्धतेत्यत आह- उद्मरहोपरामादीनां ययप्यन्याङ्गतादिता । यावत्पूरणमावृत्तेस्तथाऽपि स्यालबन्धता ॥ ९८० ॥ उद्थ्राहोपरमादीनामित्यादि । अवाऽऽ्दिरब्येन मेटापकच्छण्डणादमो गृह्यन्ते । अन्याद्घता पवन्धान्तराद्धभावो यदयप्युदिता-तथाऽपि यावत्पूरण- मति । यावताभरावृत्तिमिः परबन्धाकाङ्क्षवुदधिः पथते तावदरव॒तेहतोः प्रव न्वता स्यत्‌ । अवमथः । उदूग्राहाद्यकवयवेषु यत्रेकृ एव प्रतरन्धलेनोच्यते तत - तरावयवस्थानें तमव प्रयुज्यावयवित्पेन प्रवन्धः प्रणय इति । अत एवोदमा- होपरामादाना पवन्धानमेकधातुकतवदोषऽपरि निवतनीयः । एकषातुकवेे हपन- = न्धत्वद्‌।पः परसतन्पतवे । परवन्धानामि( म). ने |कृवियवत्वनियमात्‌ । एकधातु- कस्य तु तद्भावात्‌ । तत्राऽव्वृत्तिरृतनेकवाङ्गाकारे तु नस दोष हति स्र ` सम॑ञ्जसम्‌ ॥ ९८० ॥ यथेव परबन्ध[ व ]स्यन्याङ्गतस्य च को मेद्‌ इत्यत आह- ` द्विरावृत्तिरनावृत्तिवां स्यादङतया स्थितो ॥ ९८१ ॥ दविरात्रत्तेरित्यादि । अद्कतया स्थितौ द्विरावृतिर्ैवारमावाकतः। अनावृतः. सरृत्पेगः । बहुधावत्त प्रवन्धतेवेत्यथः ॥ ९८१ ॥

ष्ठो बाचाध्यायः। ५९६३

ट हे तष्टं तक्ृतटे, इति यावलबन्धपूरणमभ्यासादुद्‌-

ाह(हःप्रबन्धः । अत्वे त॒ दैः सद्वा । प्राक्प्रयोग- स्त्वङ्गप्रबन्धयोस्तुल्यः । इत्यदयाहः ।

८ ९८ ह तमात भर्तारः । प्राक्प्रयोगस्त्वङ्कश्वन्धयोस्त॒ल्थ इति । ` उ९म्राहुस्पा ङ्गनं वथक्पवबन्व्‌( न्प )[ तेच ¡| प्राक्पयोगः समान एष । वृत्तय एव भेदिका इत्यर्थः । अयमप्येकृधातः |

इ (य्ह: | भथ प्रहरणं रक्षयति उद्धत ध्वानितं कूटबद्धं खण्डं महर्महः | प्रयुक्तं स्यास्हरणं भ्हवायाभोगगोचरे । नत्त प्रायः प्रयाक्तव्यमन्यन्नापीच्छया भवेत ॥ ९८२ ॥ उ दतामत्याद्‌ । ध्वानत( तं ) वोषयुक्तम्‌ः । कृटबद्धं कृटैख बद्धं मर- पयुक्त खण्ड प्रहरणं स्यात्‌ । ध्ड्वाधाभोगशेचरे प्रायः प्रथोक्तव्य- मात । असमर्थः | परवाद्ाभः समस्ावयदेः परिमितं यवित तवत नेत्त खण्डस्य मृहरावृत्या मायेण अरयोज्यपिति । अन्यत्रापीति । खण्डनत्ते चेत्यं ॥ ९८२ ॥ यथा-क धागङं धागत्थागटथामगङ्क थम थोगथोद्ध कृथोगक कट यागक्धाकट यागक्‌ | गडद्कछापिक्छ योगद) रगं द्थाह । दङ्निकुकुधित्थो हधिक्घं धटे, इति पनः पन प्रयाज्यम । एकताल्यामिदमुदाहरणम्‌ । इति प्रहरणम । कृथागकथोमित्यादिः प्रस्तारः । इदुमप्येकधातुकम्‌ । इति प्रहरणम्‌ । अधवित्सक रक्षया उद्य्ाहः स्यात्ततः खण्ड अददकटाहिनिर्भितम॥ ॥ तद्रणसरबद्धं वा व्रयन्य हिद हयस्‌ । | ` ` ततः प्राङ्खण्डसहितं ताह॑कछटपयं दलम्‌ ॥ ९८४ ॥ वायते छण्डणोऽन्ते च यञ सोऽवत्छफो भ्वेत्‌ । प्रयान्य नत्तनं दीपे दाङ्गन्देषेनं कीर्तितः ॥ ९८५ ॥

अउशग्राहः स्यादत्याद्‌ । ३६ हयामेति । उद्याह द्वितीयलखण्डव-

ददः (ण्ड च द्विः) पुञ्यं ततोऽनन्तरं प्राक्खछण्डसहितं द्ितीयखण्डस-

नि 1111 (८४१५४५१६ १८८०००७० म ०

१च्‌. हद्पाटम |

कतम प ननन दुहे 1 सतिन भमि तः

\८ | ५

९५१९४ संगीतरलनाकरे- हितं कूरमयं कृटाक्षप्रचरं दादृण्डितीयखण्डसदरशं दरं तुतीयखण्डं यच्च). वाध्तेऽन्ते [च] च्छण्डणो वाद्यते सोऽवत्सको मवेत्‌ ॥९८३॥९८ ४।९८५॥ यथा-गद्दग्दंद्‌ं गडदकिधिकट तकयिद्ट तकिथक्तक्‌ । इयु- याहः । खडि खडि खखनख खिदक्‌ सखखनख खिद्‌- कदक्क पिकककगिणनग थागदिहिके थोगादेष्षि- ` क धिकृथागटे गडक् । तकधिकं थागट । इति द्वितीयं खण्डम्र्‌ । एतच्च सहांद्श्राहण पुनः पृनवादुयत्‌ । दक स्ाखेखेन्नखनखाखेत रहं खखनखक्च खनु खरिव ताडि हिरदिहि । कथागक्‌ । इति त्ृतीयखण्डं पूर्वंखण्डन सह वादयेत्‌ । तकधिक तक्रे घटथथागक्क थागक्कृरं ! इति च्छण्डणः । इदमुदाहरणं रङ्गवियाधरताट | रत्यवत्सव् गट्द्ण्ददमित्यारिः प्रस्तारः । अयं त्रिधात्‌कः | | ॥ ट्‌ (प्रव्‌त्सकछः। अथ च्छण्डणं टक्षयति- कूटादिवद्ः खण्डः स्याच्छण्डणो वायमोक्चषकः ॥ ९८६ ॥ कूटादिबद्धः खण्ड इत्यादि ! वायमोक्षक इति । वास्य वाय्यप्र- न्यायो द्रष्टव्यः । अन द्ुयोरप्यन्तप्रमोक्तभ्यः समानः ॥ ९८६ ॥ यथा-गड्वग टेद्बर तकथा थाट हतयटहं धार तकर्थो तकृथां धिकथा तत पिधेथाथारषटे रथोः तथोटे। इति च्छण्डणः । गइदग्टे( 2 `मित्यादिः प्रसारः । अयमप्येकधातुः | | „ इति च्छण्डणः। अथ तुडकां रक्षयति शद्धकूटादिभिबद्धः खण्डां वणसरेण वा । अभ्यस्तः सदद्रते माने तडक्ा दीप्रनर्तने। दुतादूततर मानमज् टक्ष्येषु हर्यते ॥ ९८७ ॥ शृद्धकरटादिभारेत्याद्‌ । दुते माने द पनतनेऽम्यस्तखण्डस्तुडका स्थात्‌ । ध) तुदुकायमम्‌ । ठक्ष्येषु द्रुतादरूततरं मानं दरयत इति । रेशीवेना- नियमादिति मावः ॥ ९८७ ॥

किनोतानाभ भण नमपि 1 कत त भक म अअभ११-५५ ५८५ # मि 11111111

१ से, ज, यद्वा" । २ ख, तत्र ।

पटो वायाध्यायः | | यच्५ु

9

यथा-ट ददि त्थोगरौषिकतः रषटे हे कृथोः तगेषिक तटथागः गण नमेः यागतक पिकथागटं । एकताल्या- मेदमदाहरणम | दं ददगितेत्यारिः पर्तारः । अस्िमक्ष इयमेकधाता | अस्या एव मतान्तरेण ठक्षणान्तरमाह उदुग्राहष्र्वकाभागे यज्ान्यतमखण्डकम्‌ । ` वाद्नीयं परे प्राहुर्ये तु तुडुकां जगः उद्गाहष्र्वकाभागादग्राहाणां वादनं कमात्‌ ॥ ९८९ ॥ इति तुडका । उदु ग्राहत्याद्‌ । पर आवार्या; । अव तुडुकायामृदयाहध्रवकामोगेष्वन्यतमं ` रपण्डक वदनाय प्राहः | तरय ह्वातुका । पनरपि मतान्तरेण सन्षणान्तरमाह~ अन्ये विति । अन्य आवचार्यास्तूदू्याहधृवकामोगाणां कमायन तकां जगः। तदानीमियं जिधातुका मवति ॥ ९८८ ॥ ९८२९ ॥ इति तुडका । अथ मटरपं' ठक्षयति- यत्र खुद्धादिभिवद्धः खण्डो वर्णसरेण वा । विशालः स्यादृदरुतलयः पर्यन्ते तु विलाभ्बितः ॥ ९९० ॥ दीप्वणेः कचित्कतापि कोमटेश्वारूगृम्फितः । ` यासो मटपः प्रोक्तः प्रायिको दीप्तनर्तने ॥ ९९१ ॥ यत्र शुद्धादिमिरित्यादि । यत्र॒ मखे चुद्धारिभिवं्णसरेण वा बद्ध खण्डः । दुतलयः सन्विराटः स्यादिति । खण्ड आदिति आरभ्य भाग- चये दुतरटयः पयोक्त्य इत्यथः । प्रथन्ते तु विठम्बित इति । चतुर्थ॑भगे विरम्बितटयः प्रोक्तथ्य इत्यथः ॥ ९९० ॥ ९९१ ॥ यथा--गडदक्‌ तद्धित्थां हथोाहरे घटे गणनगर्तंक धिकक थो ह है थोदगक्‌ । तक तहधिक थोकथोहक थो २ हटूटे डि खिखरखिखिखेरथटे ह थोहगक्‌ । दिं कटदहं गटगडइदं गथरिकटं २ थरिर्कटंतक ३ ततक धिधिक थोऽथोद्टं । इदमद्ाहरणं मद्वितमण्ठताले । गइद्ग्‌ तद्धित्थँ, इत्यादि प्रस्तारः । असमिन्पक्षेऽयमेकधातुकः ।

जषता - ~ -----------नाणननन

१. पच)

५९६ संगीतरत्नाकरे- मतान्तरण रक्षणान्तरमाह-- यचद्वाहः मरृद्ह्िवा ध्रवकरोऽथ सरद तृतू वद्ध (नरन्तरयाते प्राहुस्तं मलपे प्र्‌ ॥ ५५२ ॥ इति मल्पप्‌ | यजाद्माह इत्यादि । व्यापक्ाक्षरापिश्रेगिति। व्याप प्रक्षगाण काद स्र्षराण । ताद्वेथ। ९ ३, इत्मक्षराणि मदृटपनिनियनतैन यद्ध नरन्तरयतिमारटाम्वतविच्छः परप त पृष् प्रह ॥ ९९२ ॥

नि" [नि तेबद्धम्‌ मिमित द्विषरानुकोऽयम्‌

इति पप सादाहुरणटक्ष्माण बाह्टवाधाथमभ्य्‌ वाम्‌ | लस्ममानमथा वद्य [विस्तरचस्तमानम्‌ & जथ मदपङ्खदना सेक्षपण दक्षणमाक्रमृव वक्तमाह --स ॥ ९९३ | | ॥ तच मरुपाङ्खः ठक्षपत्ति-- मठपाङ्ग तु पलपनाङन मटपेन च दत मटपाङ्गमर | मटपाङ्गः तिति । अङ्खन पदेन । पनः पेन चेति गम्यते मप एवाङ्गेनाङ्घवेन | प्रबन्धो भवतीत्यधः |

॥ दाहरणेति

मदभन वेन्यनेनाङ्खना मट- ] पुज्यते चेन्मदटपाङ्घः नाम

इति मटपाङ्गमर । अथ मदपपाटः । पाटमलपपाटः स्याद्विषमेर्मटपोपंमः ॥ ९९४ ॥ इति मलपपाटः विषभेः प्रदिः छतो मूपोपमो म्प्र मल्पपाटः स्यात्‌ ॥ ९९१ ॥ तेः कृरतलाघातर्विंहतेर्यत्र वायते वायं विच्छिद्य विच्छिद्य च्छदामच्छान्त तं बधाः ॥९९५॥ विरृतेरिति । दृतस्यात् परततान्म्यविरम्विता विरुता उच्यन्ते ॥९९५॥ इति च्छेदः ।

ण

१ ल. नि षोडशा कू* 1.२ च, प्पमैः । इः । 1

ष्टो वायाध्यायः ५९७

न्‌ स्तवा द्ररुदमाहः सशृद्रा व्यापकाक्षरैः सपाट वहेत यच प्रान्ते रचितदेरतिः | मध्य लये छण्डणः स्याह्रूपकं त्िरूपितम ॥ ९९६ ॥ ` ईनः प्रर सव्पक्डना दक्षणानि मन्थ एव्‌ सुबघानि ॥ ९९६ ॥ इति इपकप्‌ । | निवद्धो वादितो भीतवाद्यसधौ मतोऽन्तरः ॥ ९९७ ॥ | ह्त्यन्परः । अन्तरं वादृपित्वा चेद्निबद्धस्य वादनप्‌ | फियनऽन्तरपाटः स्याचदा निभञङ्कसंपतः ॥ ९९८ ॥ इत्यन्त्रषादटः समाश्लिषटवनश्लक्ष्णपाटवणेविनिर्भितः। हेस्तलापवर्मपन्नः खोजः संजत्पितो बुधः ॥ ९९९ ॥ इति सोजः | रत्वा खण्ड पाटषद्ध यतिवद्रादनं भवेत्‌ । एवमावृचिकरणाश्ुः खण्डयतिं बुधाः ॥ १००० ॥

- . इति खण्डयतिः । खण्डच्छदसमायोगात्छण्डच्छेदप्रबन्धयोः | छदव्यक्तः सभागुक्तं खण्डच्छेदुं प्रे जगः ॥ १००१॥

इति खण्डच्छदुः) यस्यां विरतिरन्ते च ताटस्य व्यापकाक्षरेः | | मपाटर्बद्धखण्डा या साऽऽख्याताऽवयतिर्बधैः ॥ १००२॥ इत्यवयतिः'। पाटस्य खण्डनाद्राय्े खण्डपाटोऽभिधीयते। इति खण्डाटः । खण्डः स्यात्वण्डमध्येऽपि खण्डशो वादने सतिं ॥ १०० इति खण्डकः । श्रोरोगताख्यया यत्यां खण्डडुह्टोऽभिषीयते । इति खण्डदः | गीतनत्तसमो माने प्रयन्धः प्रोच्यते समः ॥ १००४ ॥ इति समः। | ॥९९७॥९९८॥९९९॥ १०० ०६।१००१।१००२।१००३॥१००४॥

५५९८ सगीतरलनाकरे-

निष्पन्नः केवलिः पटः पाट हइत्यमिधीयते | इति पाटः | ध्रुवको भरिवायेष्‌ स्यादावत्तोऽन्तरेऽन्तरे ॥ १००५ ॥ इति धस्वकः । अङ़्मङ्गीरूतं सान्देरपारेव्यापकाक्षेर, । उत्यङ्घम्‌ । दिरुदभ्राहो ्रवाभोगध्स्वाख्यः(ख्थाः) कमस्ततः | यन्नाङ्गरूपकं प्राह तत्तेजोन्वयदीपकम्‌ ॥ १००६ ॥ इत्ङ्करूपकम ¦ तालश्चतुःषष्टिकलो युग्मे माग च दाक्षिण | र इति तालः वितालस्वारिमध्यान्तविकृतस्ताल इष्यते ॥ १००७ ॥ | इति विताटः हस्तेन वितताङ्गुष्ठावेरलाङ्गाटिना कमात्‌ । पताकेन हते्जातिः पटः स्यात्वलकामिधः ॥ १००८ ॥ इति खटकः समुदायो निजः पपेः समस्तातोदयवाद्नात्‌ । इति समदायः । | पाठानां पृथगुक्तानां मिभरणान्जोडणी मता ॥ १००९॥ इति जोडणी । उड्वः सलयात्तालादिद्रतालाच्च लयोन्द्ितात्‌ 1 इत्युडवः; । तलपाटस्तु मलपोन्मिश्रपाटप्रबन्धजः ॥ १०१० ॥ इति तलपाटः निजेर्या तद्धिथेटेभिरव्यापिकेरक्षरेस्तथा ॥ १०११॥ पाठेवां रचिता िचिद्िकम्बितटयाभ्रया । दकाराककृताद्यन्ता वद्न्त्युटूटवणीममम्‌ ॥ १०१२ ॥ ‹ इत्यदरवणी । ॥ १००५ ॥ १००६॥ १००७॥ १००८ ॥ १००९ ॥ १०१० ॥ १०११॥ १०१२॥

पष्ठ वायाध्याथः। `

वादययकद्‌रा वगान्तमयं वायादिमध्ययोः । बाद्यष्टुष्रहस्तत्वाय तमाख्याति तुण्डकम्‌ ॥ १०१३ ॥ इति तण्डकः । ररव यतिः सान्द्रः प्राञ्जटेरङ््पाटंकः इ.यङ्पाटक | खण्डः स्यात्पृथगातोयवायेः पेसारसे्ञकः ॥ १०१४ ॥ इति पेसारः | ॥ १०१३॥ १०१४ ॥ इ।त त्रचत्वाररद्वायप्रब्न्धाः | प्रदरानाथमिस्ुक्ताः प्रबन्धाः कतिचिन्पया । अन्यानपि पथाऽनेन विदांकुर्वन्तु तद्विदः ॥ १०१५ ॥ उक्तरीत्याऽ्येऽपि प्रबन्धाः कृसपपितुं शक्या इत्याह-प्रदर्ाना्थामित्यादि ॥ १०१५ ॥ | पटहाक्तान्हस्तपाटदन्यिथायोगं मर्दरादिष्वतिदिरशति- पाटमेदाश्च वायानि प्रबन्धा वायरसभ्रयाः | ` यथायोगं मदंलादिसर्ववायेषिमे मताः॥ १०१६ ॥ इति वाधप्रबन्धटक्षणम्‌ । पाटमेदाश्रेत्यादि । पाटमेदा नागबन्याईयोऽ्टा्ीतिहस्तपायः । वाधानि व छवणीपमतीनि पश्चविंरातिः । वाद्यसंभयोः प्रबन्धा इत्यादयल्ि चत्वारंशत्‌ ॥ १०१६ | इति वाद्यप्रवेन्धलक्षणम्‌ । अथ मदद टरक्षयात्‌- नेदाषबीजवक्षोत्थः पिण्डेऽफङ्कलसंमितः । | एक विशात्यङ्कलः स्याददेष्ये. वामे मखे पुनः ॥ १०१७ ॥ निद्‌पि्यादि । सोऽधः ॥ १०१४७ ॥ चतुद्राङ्लाने स्युद॑क्षिणे तु जयोदरा । मानं यस्य मनाङ्मध्यः(ध्य) प्रथ॒रेखाङ्गलाेके ॥१०१८॥ वक्सराभ्यां चमणी वृत्ते घने ये प्रान्तयोस्तयोः । ` चत्वारंराप्पृथथन्धाण्यङ्गकान्तरवन्ि च ॥ १०१९॥

॥ १०१८ ॥ १०१९॥ _“ 9 क

१ सर. श्या: पचेप्रः।

६००

त स{(तरलन्‌ ९.

वधे' तद्रन्धविन्यस्ते मीवनपरद्धियार्या

प्रोतोष्वाधःस्थिता दादरए्ढा च विभि ॥ १०२० ॥ कियते वेष्ट्यते मध्ये भििर्धन्रहं तथा

कायो गोगरा्ेकावन्धस्तञ वधघद्रयन च ४॥१२२१॥ तथा यथा पिनदास्य भवतां चर्मणी रटे |

कुण्डल्योः प्रान्तयोवामकुण्डल्यां संनिवस्य च ॥ १०२२ ॥ कच्छं क्षिप्लवा दक्षिणस्यां दृष्टवा द्विगुणतां नयत्‌ | साश्चलद्धितयां पृह्मयामएाङ्गटायताम ॥ १०२६ ॥ यदाऽन्यवचजां शामानगां .न्यस्यत्छडतट्‌ |

निगदनिि प्रदङ्कंतं पदटं मरमं तथा॥ १०२४ ॥

प्राक्त मृदङ्गरब्देन मुनिना पृण्करचयम्र । अत्यन्ताव्यवहायेत्वान्नःशद्धय न तनोति तत्‌ ॥ 1०२५ ॥ मूरिमश्रण भक्तन वचिक्कणनातिमदनात | पिण्डकां पूरकाकारां वामवक्य न्िज्ञयत ॥ १०२६ ॥

बाहणास्यन तनाऽभ्स्य [दम्पृद्त्पन्‌ दृक्षणम |

एव जटवरष्वानमस्नारा भवात ध्वानः } १०२५ । । नःराट्नातच्र च प्राक्छ दवता नान्िकरश्वरः

रक्तचन्द्नजो यद्रा सादिरालन्येरयं मतः ॥ १०२८ ॥

जिरादङ्गलदष्यंश्च पिण्डे वड्गुटसंमितः। एतस्य वामं वद्नं द्वादराङ्कलसंमितम्‌ ॥ १०२५ ॥

॥ १०२० ॥ १०२१ ॥ १०२२ ॥ १०२३ ॥ १०२१ ॥१०२५]

१०२६ ॥ १०२५७॥ १०२८ ॥ १०२९ ॥

दक्षिणं तु भितं सार्धरेकदशभिरङ्शः पाटाश्र तद्धिथोटहेनन्दोभत्यन्न कीर्तिताः ॥ १०६० ॥

पाटच्चर ताद्धथा टं है नन्दामल्यत्र क्रातिता इति । अतर मदटस्य

दक्षणवक्ने वादा 2हनन्द्‌ इति सुप्र वणाश्च पटाः कीर्तिताः ॥ १०३० ॥

तरला दधलाश्चेति पाश्मनन्य्ञ मन्वते इह स्युः पटहाक्ताश्च वर्णाः षोड कादयः ॥ १०३१ ॥

तटटृहा दधलाश्चति पाटानन्यन्न मन्वत इति । अन्यत्र मद्स्य

+, 1

४ ॥

; ति #

# ग

का ० न

१ च. "स सद्र" | २ च.नन्ये्र्‌|

ठा वायाध्याथः। ` ६०१

वामवक्ते तरहादधरश्ति पूवणा यमनन्यते । इह स्युरिति 1 इह .मर्दले। परहाक्ताः परोडग कट्या व्रणौ स्युः ॥ ३०३१ ॥ अधिक्छान्भञ्मान्वणान्वणयन्तयपरे विह । | तपु तद्धयाईयः सपर केवलाः लुद्धसक्ञकाः ॥ १०६२ ॥ अपर आचायौस््विह मदु मज्ञमान्वणनाधिकान्वणैयन्तीयेवं भिदित्वा मदे. दरि त्पाटा भवनि } अत्र केषाविरैकल्पतवऽपि परथक्षयत्नसाध्यत.छृथग्व्णं- तवमवगन्तम्यम्‌ | तेपित्यारि । तषु दादिरषर्णेपु तद्धच।द्यः सपर तद्धितं रं ह नन्देपित्यत वर्णाः केव व्णान्तरैरमिश्र्च्छरदधरेज्ञका मवनिि ॥१०३२॥ कूटानां वर्णानां खलं दरयति मस्वररस्वरर्युक्तरयुक्तैरवा कखादिमि व्यापछाख्थः पाडशमि्िभास्ते कुटसक्षका कृरमिश्वास्तत शद्धा बुधैः खण्डाभेधा मताः॥ १०६६ ॥. मस्धरार्त्या तै; बद्धा एव ससवरदृयः रन्दाः पूर्वमेव व्याख्यतिाः । ताट्भतेव्यापकासख्थंः सफृटाद् पाधारण्यन्‌ व्यापकज्ैः कखादिभिः षोटर- मिर्वतेराध्निताश्चतदा कृरय्ञका भवन्ि । खण्डानां खह्पं दशयति-कूट- मिभ्रास्वविति । त गन्धासंद्धयादयः सप्र वर्णाः | अच तुशेदथं । ` कूटश्च दिवयर्थः | तदा खडाभिया पताः ॥ १०३३ ॥ अथ कटश नपुवक्‌ वाद्यपचन्धभिरमाणप्रकारमाहू छन्दरमा भर्टिद्न स्फूर्तिर्तिरशरधीः.॥ १०६४ ॥ कषिः वययति रकाकं श्वणोत्छवदेः पदः । यथा तथा छचित्ाठ ब(लव)णद्ध(गत्र)यमनोहरान्‌॥।१ ०३५॥ विधाय वादको वाथप्रबन्धान्वद्धु(नधु)मरहति । इमं कवितकाराष्य वादकं श्रवते जनाः॥ १०६६ ॥ ` ति. मर्दललक्षणय । छन्दसेत्थादि । स्फार्तमूर्तिरिति । स्फूतिः परतिमा सेव मूतयस्येवि स तथोक्तः । उदारधीदवकदवुदधिः कवियेथा अवणोत्सवदः १६: छक वधाते था तादा वदः । कवित्ताटेरिव्यनेनान्धव ताखेनापरर ताराभ्यां वा निब- दन्वणयमनाहरन्‌ । ' वभाना दृद्धना कृन्‌ खण्डना द तय वणजरवन्‌ | यथाशम्‌ प्रथितेः रादादिभिद्धितवधवणमनाहयान्वि्कि कुद्यपुक््वलद्वच- | ` ९. ग्डद्रणान्तररमिश्राश्च द्द्धसंज्काः श्रराः। ९ च, व्रश्च त।

६०२ संगीतरतनाकर-

(ध मरथितुमहति योग्यो भवति । जना माण्डिकृजनाः । इमं प्रबन्धनिबन्धारं वादकं केवितकाराख्यं कवितकार इत्याख्या यस्येति स॒ तथोक्तस्तं व्रते ॥ १०३४ ॥ १०३५ ॥ १०६६ ॥ इति मदृल्लक्षणम्‌ चतुविधां मादृटिका वाटिका मम्ब तथा| ततः प्रातमखयाख्यस्तुया मीतानुगो मतः ॥ ३०३४७ | अथ माईछ्कमदृनाह-चतुर्षिष्‌ इत्यादि ॥ १०३५॥। वादका वादका स्याद्रादः पक्षपरियहः | स्वपक्षप्नात्रन तद्रृपपरपक्षस्य दूषणम्‌ ॥ १०३८ ॥ यरऽन्य नत्पावतण्डाश्रा बादुभंदाः मलक्षणाः | न तान्ववाम्यह अन्थप्रपञ्चमयभङ्करः | वादे च वादनं कार्यं प्रथमं जाटनामिधम्‌ ॥ ३. ६९ ॥ गस्पावतण्डधा इतिं तकगाखकतटक्षणा वद्मेद्‌ा वषटव्याः । जाटना- भिधामति । चारनामलसामधरा सस्य तत्तथोक्तम्‌ ॥ १५३८ ॥ १० ३९ ॥ नाटनस्य स्वत्पमाह- मदलं तारराहत बवाहणन पिना ध्वनिः | या वृहडडगित्याद छृतोऽो टन मतम्‌ ॥ १०४० ॥ मद्ठ दत्याद्‌ । ३हडडगित्यादरत्यनू(्याद्यनु)रणे वण) च्चारणम्‌ | आदिशन्देनन्यऽप्यनुकरणयेगया वणां भ्राद्य; } एवं छतो ऽसं दृहइइ। गत्या ध्वनिख्ाटनं मतार्मा सबन्धः ॥ १०४० ॥ वाडवाड घनरव हस्तावत्यथमाचरेत्‌ । सुकरा ब्दात्मक्‌ रहद्डादप्रमख ततः । वाडवाडामात । हस्तावस्रथनिति वौडव।इप्रयोजनकथनेन हस्र नाडया१- गयनाय क्रयमाणा नरन्तरङ्गुषटकनिष्टिकाहतिषद्स्ताम्यां वादनं बोडवाइमिति वतस्वकूमुनेयम्‌ । ततोऽनन्तरं मुक्त शब्दातक़ सानुरणनध्वनिरूपं रेहडादपमंद - सुधार वाद्य वाद्यत । प्रचवदुषारनन्तरं स्थने बाद्रयेत्‌ । तदथोच्यत दति । अथानन्तर्‌ तत्स्थापनमुच्यते खह्पकथनेन प्रकाश्यते ॥ १०४१ ॥ उधार(र) स्थापनं पश्वाद्रादुयेत्तद्थोच्यते ॥ १०४१ मुखयाबाहण दत्वा बादयेद्रामपाननम्‌ | ग्ड्दक्ामात्‌ वक्न तु गडदमाभति दक्षिणम ॥ १०४२ ॥

॥. कथिक ५०४१०४९ नान ५७५५११५१) 0

¢ $ क

स. ग. इगा्त्यनुकरणे व ।२ से, ग. "टगीत्याः । ३ ख, "मसं पारा | ज मुसमुवार_ । ४ च, द्धोमिः | ५य. दुग्धा्भि

का णी कणे "° च #

४9

षष्ठो वााघ्याथः | ६१६

मरखयोबोहणं दच्वेति । म॒तिमिभ्ेण मािनोदननं परिकाकारां पिण्डिकां

४,

ठत्वा वामद्क्व नवेश्याल्पन तेनोदुनन्‌ दक्षिणं वक्रं दिप्वेत्यर्थः । वाममाननं गहुदस्नमत्यनुकेरण यथा [भवति] तथा वादयेत्‌ । दक्षिणं वक्तं तु गहदय्यामि- त्यनुकरणं यथा मवति तथा वादयेत्‌ ॥ १०४२ ॥ ततो मध्यलये ताले द्वितीये मुखये्रयोः | कुयाज्नाद्समायोगमथोच्चोजं दटजरयम्‌ ॥ १०४३ ॥ ततोऽनन्तरं मध््रखये द्वितीयष्मरे तादे दयोरमुखयोकौमदाक्षिणयोनादसमा- योगं नादयरेकाकारयोभिननाकारवे वादसिवादिहूपयोः समापोगं मेनं कृमौत्‌। अथानन्तरम्‌ । उच्चोच्चामति । दपदीवं दख बण्डवमं विापिते मध्ये दते च प्रथग्वाद्यत इत्युत्तरेण संबन्धः ॥ १०४३ ॥ पृथग्विलम्विते मध्ये द्रुते चेव लये कमात्‌ | तथेक द्विजिथौकाररचितं यरहमोक्षभाक्‌ ॥ १०४४ ॥ पृथागेति । प्रथमच्ण्डमादौ विरुम्बिते टये ततो मध्यरये ततो दुघलये । एवं प्रथमखण्डापक्षया दषं द्वितीयं खण्डं तदपेक्षया दीर्वे तृतीयं खण्डमपि ठषत्रमे योजमेति प्रथक्शम्दाथंः । एतहयकरमात्तथेकष्िति्थोकारराैतं तत्त- देव खण्डवयं ग्रहमाक्षमागाद्यत । अभमधंः । प्रथमदठं विटम्बितटये मरह- मौक्षयोरेकेकथांकाररावेतम्‌ । मध्यरभे म्रहमोक्षयोरदिद्विथोकाररचितम्‌ । द्ुतरये ग्रहणमोक्षयोखित्रिथाकाररकितं रत्वा । तथा द्ितीयतुर्तायदटयोरपि कुर्या- दिति ॥ १०४४ ॥ आटलप्तिवच्च चिस्थानशुद्ध दस्तद्रयेन यत्‌ । मध्र वायते तज्ज्ञः स्थापनं तदुदाहृतम्‌ ॥ १०४५ ॥ आरपिवच अिस्थानरुद्धमिति । आरप्तियथा मन्द्रमध्यताराण्यषु स्थानेषु उद्धाऽस्वर्रहिता कतेष्या मवति तथा मदट्वधे स्थापनमपि निस्था- नेषु विरम्बितमध्य द्रुतेषु गुद्धपसकीरण करव्यमित्याभिपरायः । अथव(5ऽट पवत्‌ । आरो रागाटापः सोऽस्पास्तीति मलं वतिः । असिन्क्षे ्िस्थानदद्धापिति , मन्दु दिष्वपस्ररहितमित्यथः । वादकः स्वयं रागाटापयुक्तमुद्षहनं कुर्वस्तदुष- रञ्चकत्वेन मध्ये मध्ये मदटवादनं कृपौदि्यथः । एवं हस्तद्वयेन यन्मधुरं वाद्यते तत्स्थापनमिति तज्लैवौध्ञेरुदाहतम्‌ ॥ १०४५ ॥ ततस्थाकारहुलमहमोक्षोऽन्तरो भवेत्‌ । चतुरखञ्यस्रमिथखण्डष्वेकेन केनचित्‌ ॥ १०४६ ॥

0 विषोनौः मितम किनिकिनि किस्मोितमः

[* कि

१ ख. न हदिकाः।२ख. "ये थायो]

६१४ संगीतरलनाकरे-

ताटेन टोकणीवादा कतव्यो तदनन्तरम्‌ । तयोरेकसरो जोड चेति भेद्यं मनप ॥ १०८४७ । ततः रथापनानन्तरं धोकारवबहुटयहमोक्षः । भकः वैहयहमीक्षो यस्येति स॒ तथोक्तः । अन्तरायः खण्डः मव्य मवति । तदूननतरमन्तरानन्तरं चतुरलत्यस्यामश्रखण्डषु मध्य एकृनमेन उेनाचतादेन टाकणीवादर | राकणी च वद्श्ेति ददुः । तो कर्व्ये भवतः | तपरष्टकणीवादयोः प्रेकम्‌ । एक- सरो जोडा चेति भेदद्वयं मतमिति । एकसर्टाकणी जौडाटाकणीति | एकसरवादो जोडावादशेद्यर्थ॑ः ॥१०६४६॥ १०४५ तत्र सामान्थन दकणीं दक्चयप्ति-- छत्वा भ्रमस्य वहनीं मस्ताऽण्छलादिकः | वाद्खण्डस्ताठककलाप्रस्तः सनगतः छतः । अखण्डितषटाकेणी सक्मरतवं सृक्छतः ॥ १०४८ ॥ कृत्वेति । भमस्य वहनं ख्वाश्टकटाकिफे ता । एककटवच्वपरादाति- त्यथः । आदिब्देन द्विकटचतृष्कट्वचवथदृयो ग॒द्यन्त । ततेकाकषस्ताटे ताटकरापस्तारनुगत] इ दक्षिमादिमार्गव ग ताटस्य यावन्पात्रा कटा मवति तस्याः परस्तारमनुगतः छतः । अखण्डितः सकद वाद्रखण्डः सा टाकणीति सबन्धः। सा । सरृत्छृतरेकस्व(स)रत्व मिति । प्रप्नोनीति मेषः । अन्पा- (नावृ्कसरटाकणी भवतीत्यर्थः ॥ १०४८ ॥ टाकण्यङ्घगतवेन परसक्तायाः श्रमवहेन्या टक्षणमाह- एकद्विनिचतुवरिं इाद्धाभ्यमनतो भवेत । इह श्रमवहन्याख्यः प्रकारो वादने यथा ॥ १०५१९ एकाह्जत्याद्‌ । युद्धाभ्यसनेति । रउद्धानां तद्धयादिसप्रवणीनां मध्ये केषांविदेकदवित्रिचतुवारमावृत्तौ । ताः परसा(स्वा)प इ सधितृमाह-ययेति॥१०४९॥ ताद्धताटर ततधिषधिथाथांदंर तततधि धिषेथौर्था थाटट ट । तततत धिषि पिं धिन्थौयथोथोथो टे इति भमवहनीं छतवेकसरटाकरिणी यथा । तकथिकट । तकाधि- फट ।-धकटतक तकधिकृटः तकतकधिक्र पकटकतापधकट। इत्यष्टा वा्खण्डस्य खण्डा अष्टासु कलासु । सेव ह्विवारं जोडा । *तथिथों इति पाठो ह्यते कचित्‌ । एतवायक्षरणडन लसि चयः ख. पुस्तके । `

कौ

५ ४११ न 1 + 1 म) 1 कतः जण कतऽ 1 । पिपा

१ च. ठाक्रिणी"।२ घ. शछकणी।

षष्ठो वायाध्यायः | ६०५.

दतरामत्यारि पपदृ्टकदं भहन्याः प्रसारो दृष्टयः । जेव द्विवारं छता वेज्जोडाराछणीं | अथ वद्‌ रक्षन ~क णावत्समस्तं प्राक्खण्ड कृता ततः प्रम्‌ ॥ १०५० ॥ चण्ड खण्ड दह(दि)वारं वायते वायरज्ञके । तजक सरजाडातं टाकिणीवदुदाहतम्‌ ॥ १०५१ ॥ टरकृणीवदित्यादि । वादके प्राक्छण्डं सदीयं प्रथमं चण्डं टाकणी- पटाकण्यामव्‌ सररेकवरार्‌ छता । ततः परं खण्डं खण्डं दीद (दि)पारं वाद्यत ईति सन्धः | तचकसरजोडात्वमिति। एकसरवं वेकसरनवम्‌ । टाकृणी पदुद्हतामाति । उक्तरक्षणस्य वास्य सरुकरणेनैकसरवादः । तस्यैव सम- दयतष्स्य द्ःकरणन नोडावाद्‌ इत्यर्थः ॥ १०५० ॥ १ ०५१ || यथा-३द्‌ । दरि । टिटटिकडद्‌ । कडदगक्चेरे । थरिकिथरि । ट्गणगणधर्‌ । गणगणधारे । दथरि गडदग । दथरिगिड- दग । दयारमडइदग । दथारे दृथरितगडइश्क्थरिकटतत्तकः । इति पोटराकले ताटे षोडशकलासु षाडरावण्डकं वाद्यं रत्वा तान्षाडङ खण्डदः क्यात्‌ । ।८।२, इव्या्यकसरवादृस्य प्रस्तारः । जोडावदि तमेव द्विः कषौत्‌ । ईत्यकृसरवाद्‌ः | सव नुगतं रक्षणक शमाह- तकारेण च सर्वेषामेतेषां त्याग इष्यते । कुयात्ततो दिगिदिभिं ताटवादादिकं तथा ॥ १०५२ ॥ तकारणति | ततोऽनन्तरं [इगादग कषात्‌ । तथा दिगिरग( गृ )रनन्तर्‌ ताटवादादिक कृषात्‌ । अत्राऽष्दिशब्दन वाण्डिकृप्रसिदधो. वद्यविशेषो द्रष्टव्यः ०५२ | वर्णां दिगिदिशीत्येते प्रोक्ता दिगिदिगेगो) बुधैः 1 यः खण्डोऽतिदते मने ताटवादः स कथ्यते ॥ १०५६ ॥ दिगिदिमिताटकरदुयोः केपेण खल्पं दरीयति -वर्णां इत्यादि ॥१०५३॥ न्यऽपि वादवधयोऽभ्गरह्यन्तामध्वनाऽमुना इति वादुप्रकाराणां सम्यक्त्वे विजयो भवेत्‌ ॥ १०५४ ॥ १च. टाक्षेनीवः। २ चर, "के । जत्रैः। ३ स. रं टाकवार। नि

षै

६०६ संमीतरतनाकरे-

अन्येऽपीति । पएर्वाक्ता वोह्ावण्यादयो देपसिद्धाश्च वाच्विधयः । अम्‌- नाऽष्वना वदोक्तमार्गेणाभ्पू्यन्ताम्‌ । निगमयति-इतीति । सम्पक्त्व उक्प्रका- ` रेण वादने विजयो भवेदिति फं दूर्गितम्‌ ॥ १०५४ ॥ | इति वाद(दि)कः । अथ म॒खरिणं रक्षथति- कता वाद्यप्रवन्धानां नत्तरिक्षाविचक्षणः । गीतवादननिष्णातः. सुरेखोऽन्तमंखश्च यः ॥ १०५५ ॥ अर्घाङ्कमिव नर्तक्या वादयेद्रङ्गभूमिगः वादकेः पक्षितमरखो वादनार्थ मखर्यसो ॥ १०५६ ॥

इति भखरा | करतैत्यादि । वाद्यप्रबन्धानां यत्यादीनां कता निमौता । नत्तसिक्षाकिच- क्षण इति । प्रत्राणां प्रथम नटेनोपदिष्टस्य न्त्य तद्संनिधावप्यभ्यासकरणे दक्ष इत्यथः । गीतवादन निष्णात इति । मध्ये मध्ये वादानुकरणेन गी यथा रज्यते तथा वादने निपृण इत्यथः । सरेख इति । वादसमये दृश्याङ्घन्सं- निवेशवानित्यथंः । अन्तमंख हति । अवहितमना इत्यर्थः। नर्तक्या अर्धा- मिवेति । करचरणादद्घः यथा नुत्त उपयुज्यते तथा मुखर्थपि नुत्तानुगणं- टयप्रदानाऽङ्कशदुपयुञ्यत इत्य्ाद्गमिवित्युक्तम्‌ । वादनार्थं वादकैः प्रक्षित- मुख इति । इतरेषां वाद्कानां वादनं मुख्यधीनमित्यर्थः॥ १ ० ५५।।१ - ५६॥ इति प्रखरी । किंचिद्धीनो मुखरिणः प्रोक्तः प्रतिम॒खर्थसो ॥ १०५७ ॥ इति प्रतिम्रखरी । डाद्धसाटखगगीतानां व्णान्कठिनकोमलान्‌ । समाश्च विषमाज्नादं मन्द्रे मध्यं च तारकम्‌ ॥ १०५८ ॥ प्रोह वा मधरं सम्यगनुगच्छति वाद्नात्‌। पूर्वभागे तथाऽऽमोगे जक्काप्रहुरणे कमात्‌ ॥ १०५९ ॥ कुयद्विकल्पके यद्रा समभरं गीतमाशिते। समुत्थिते वाऽभनुलेम्याद्रेटोम्याद्रोभयेन वा ॥ १०६० ॥

१.ख. "णं दुशेयˆ 1 २ ख. “स्य नटसंनिधवभ्याकः । ३ ज्‌, 'णतानप्र" |

पटो वायाध्यायः। ६०७

नःसारा(रा) सालगे गीते यस्त गीतानमं विदुः कमात्तकारथाकारो स॒ कुर्याद्यहमोक्षयोः ॥ १०६१ ॥ इति गीतानमः | | परतिमुखरी (रि)मविनुगयोक्षणं प्रन्थत एव सुबाधम्‌ । त्र जकछेति यति- रयत । यतन्ति सेत्युक्ततात्‌ । ग्रहै तकारः । मोक्षे धकार इति कमो कट्व्थः ॥ १०५५७ ॥ १०५८ ॥ १०५९ ॥ १ ०६० ॥ १०६१ ॥ इत चतुर्वेधमाद्‌लिकलक्षणम । अथ मादरल्किगुणानाह- पणव्यक्तिः स्रेखत्वमनंयायप्रवीणता मपुराद्धतवाययेषु विज्ञता हस्तटाघवम ॥ १० ६२॥ अवधानं भ्रमजयो मखवायेष पाटवमं | रक्तेरावर्जिकस्यानुवृततर्बहटता तथा ॥ १० 2३ ॥ वणब्याक्तरित्यादि । अनुायपर्कीणता । अनंययो नामानुषात्तेकद्यान्‌क- प्णनत्यथः । तते प्रवीणता ॥ १०६२॥ १०६३ ॥ तद्‌ षानाह-- यातताटलयन्ञत्वं गीतानुगमनं तथा गरणा मार्दलिकस्येते दोषः स्यात्तद्विपर्ययः ॥ १०६४ ॥ इति मादाटकगणदोषाः | तद्रिपयय इतिं । तेषां गुणानां विपर्ययो वेपरीत्यं रोष; ॥ १० ६४ ॥ इत माद्ाठ्कगणदाषणः अथ मादृठिकवृन्दं रक्षयति- ` तदवृन्द्‌ हिभेचतरेस्तन्न्तभदठधारिभिः। प्राधान्यन विधातव्य तेमुखयनुवतनम्‌ ॥ १०६५ ॥ तदुवुन्दमिति । तेषां मादंचिकानां वृन्दं समाजः ॥ १०६५ ॥ या हस्तस्मिता दैष्य<शबविंराव्यङन्टा प्रनः | परिधावङ्कलमिता पिण्डे सपताङ्खले मुखे ॥ १०६६ ॥ अथ हुडुका रक्षयति-या हस्तस्षबेत्यादि ॥ १०६६ ॥ मण्डस्य वक्त्रयोरव्ीमध्यावेकादराङ्कले । सपादाङ्गुलकस्थोल्ये उदलीरृतवन्धने ॥ १० 2७ ॥

तोिमिकोततमोतनदिि नमिन तनन

{गः -सेत्वः। रग. च, “वुपायम । घ. तुया । ३ स्‌, ग, यिः

६०८ संगीतरत्नाकरे- वदनाभ्यां सह स्यातां कु्याद्रन्धाणि षट्‌ तयोः वद्धरन्जनिवेरार्थं प्रोभागेऽगठाजयम्‌ ॥ १०६८ ॥ कटराकटितग्यन्तं पश्वाद्धागऽगलादयम्‌ । वन्धस्‌त्रान्तरे मध्ये भवेदुद्रपष्टिका ॥ १०६९ ॥ अङ्न्ट्रयविस्तारा श्टक्ष्णा हृदयहारिणी द्रा्जिंशान्नन्तुसंजातरज्न्वा पक्षद्रयं दृष्टम्‌ ॥ १०७० ॥ वद्ध्वा तजोत्कक्षको. च विधाय स्छन्धपद्धिकाम्‌। तयोद्धिंगणतां न्यस्येदङ्खटाधांधंसंमितम्‌ ॥ १०४७१ ॥ जिद्रं यस्याश्वतु्थारो नादोद्रोधविधायकम्‌ । हडक्का सा वुधेः रोक्ता तस्याश्च स्कन्धपद्धिकाम्‌ ॥१०७२॥ न्यस्य स्कन्ये दक्षिणेन पाणिना वादनं भवेत्‌ । उदरे पट्टिका योक्ता तस्यां वामं निवेशयेत्‌ ॥ १०७३ ॥ दृवता मातरः सप शाक्गंदेवेन कीर्तिताः कुर्वीत पाटहान्वर्णानिह दैकारवर्जितान्‌ ॥ १०७४ ॥ ॥ १०६७ ॥ १०६८ ॥ १०६९ ॥ १०७० ॥ १०७१॥ ०१७२ , ॥ १०७३ ॥ १०४७४ ॥ अनान्येरधिकावृक्तौ' मञ्चेकारो मनीषिभिः, लक्षज्ञासत्वावजं प्राहुरिमां स्कन्धावजं तथा ॥ १०५५ ॥ इति इडक्कालक्षणम्‌ । मञ्चैकाराषिति । अथ हुडुकायां मकारज्ञंकारौ पाटहेभ्यो वर्भैभ्योऽपिका- क्तो । पटहः सह मकारजञं्ञे)कारौ परथोक्तव्यावित्य्थः । इमां हृटुकां रक्षन आवजं तथा स्कन्धावजं वेवं संजञहयममपरमाहुः ॥ १०७५ ॥ इति हृडुक्कालक्षणम्‌ । अथ करटं रक्षयत्ि- बीजवृक्षो दधवा पिण्डेऽङ्गुठतुर्याशिसमिता । एकविरत्यङ्कला स्यदेध्यं हस्तमिताऽथवा ॥ १०७६

|) ० क

१च. यधा ।२. क्त मह्न ।

मथपत क #

ष्ठा वायाध्यायः। ६०५ परिपो दधत मानं या चलारिरदङकटप । चतुदराङ्गन्टे वक्ञ केषांचिदृद्रा्साङ्न्छे ॥ १०७५ ॥ मण्डल्यां लोहजे मच्रवेशिते चर्भबन्धने । परिधा समितेते च द्राचत्वारहताऽङइगुरेः ॥ १०७८ ॥ तिञखस्तिञ्स्तथा तन्यीर्भुखयोर्षलयद्रथम्‌ । दधतं केवल व्याप्तं चतुरदराभिरनितम्‌ ॥ १०४५९ ॥ रन्धस्तेष्वेकान्तरेषु पिधिकास्तावतीः क्षिपेत्‌ ¦ दाभ्या द्वाभ्यां विभिका्यां बन्यो मत्स्याकूतिमवंत्‌॥१०८०॥ ` यस्यास्तां करटामाहुः प्रान्तयो : प्रान्तबद्धया फच्छया स्कन्धदेरो तां कस्यां वा वादने वहेत्‌ ॥ १०८१ ॥ बीजवक्षाद्धवत्यादि ॥ १०४५६ ॥ १०७७ ॥ १०७८ ॥ १०७९ | १२८० ॥ १०८१ ॥ | चाचका देवता चास्यां पारस्तु कृरटेव्यमी ॥ १०८२ ॥ वादनं कुडुपाभ्यां त॒ शाङ्गदेवेन कीर्तितम ` तिरकितिरिकिरीति प्रायः पाटद्रयं मतम्‌ ॥ १०८६३ ॥ इति कएरटाटक्षणम्‌ । पाटास्तु करटैत्यमी । करेति व्णसमुदाय एकः । तिरिफितिरिकिरीति दवितीयः प्राय इति प्राचषणेलयथः । सामान्यनं तु पटहादिकृटपाटा यथो वितं ट्याः ॥ १०८२॥ १०८६३ ॥ | | दात ` कृरसादक्षणम्‌ । घनः श्क्ष्णः स्रपक्ृश्च स्तकवको महाद्रः । पाणिभ्यां वायते त्ज्ञश्चर्मनद्धाननो पटः | कथिताः पाटवर्णां ये मर्दठेते षट मताः ॥ १०८४ ॥ ` अथ धटषषसढवसटककुटुकाकृडवारस्ञ्ञाडमरुफड कापण्डिदक(इक्कुटीसे - हकाइद्धरीमाणक्रवरदिदममरीनिःसाणतम्बकौनां सक्षणानि अर॑म्थव एवे सभौ धानि। १०८४ ॥ | | ईति घट्लक्षणपर । हुदुक्कयेव घडो व्याख्यातः किंतु मण्डली ॥ १०८५ ॥ _ दुक्षिणस्योदटीबद्धा वामा रज्ज्वा नियन्तिता।

मिय पेद ०७४१०१

1 ९, स्ततस्तन्ा । २च. याः प्रातबि । ३ स्र, णतुम्बक्र | ७\

। . मर्मनरलाक्र- आद्यो प्ह्िकायां च वामाए न निवेश्यत ॥ १०८६ ॥ गाकारब्रहटं चामं बादयदिति तद्द्‌: | अङ्गुष्ठमध्यमाङ्गुच्या मदनाक्ताञ्ममागतः ॥ १०८७ ॥ दक्षिणेन करेणाऽप्स्य पर्षणाहदतिरम॑वत्‌ वरानाऽङ्गृटीभिर्वामस्य वामाङ्गृछठन पीडनम्‌ 1॥ १०८८ ॥ इति घडमलक्षणम । स्य्ाद्धस्तदव्यंः परिधा मनवार्चशदङ्गटः। द्रादुशाङ्गुटंक वक्त वह्धीवलयसंयते ॥ 4०८९ ॥ ग्रो धत्ते सत्त भाप रन्धाणि वलयद्रयं तथा कवटयास्ताभ्यां तुण्ड वलयभंयुते ॥ १०९० ॥ पिधाय माहं वध्येत रन्धरविन्यस्तदोरकेः। यस्याम। ठवमः प्राक्त: साङ्गदेवेन सूरिणा ॥ १०९१ ॥ स्कन्ध निक्षिप्य कच्छान्तं वापहस्तेन बादयत्‌ । षामास्य दक्षिणस्थेन कष्नेन तु दक्षिण | हृकारपारवसतं रुदाप्य हवमा जन ॥ १०९२ ॥ इति हदमटश्रणम | व्याक्याता वसनत एका किन मुशद्रयम । अयादृङाहृ्शल तस्या ध्रलला तां कामपाणि्ना ॥ १०९३ ॥ तज्ज्ञा दक्षिणहस्तस्थशछाणघातन वादयव्‌ | टकारः?) पाटवणाः स्यूनिःहाङ्भनति कीर्तितम्‌ ॥ १०९४ इति ठक्नालक्षणम्‌ । | हुदृश्वार्गलखाहीना कटुका कितु वादनम्‌ | अस्याः करेण कोणन क्षत्रपाटस्तु देवता ॥ १०९९५ ॥ इति कुषकाखक्षणम्‌ । | ॥ ११८५ ॥ १०८६५ ॥ १०८५७ ॥ १०८८ ॥ १०८९ ॥ १०५९० ॥ १०९१ ॥ १०९२ ॥ १०९३ ॥ १०९४ ॥ १०९५ ॥

। + न 1 भक ७५ |

१६, वणः स्यान्निःश । ड. व्वर्णेश्च मि

पो वाथाध्यायः। , ६११

बीजदारमयी सपाद्गालगभ॑मरखद्रया एकविरात्यङ्गुला च यस्या दैरध्ये समाष्तिः ॥ १०९६ ॥ महती भनयाकारथ्यङ्गरस्थटतायुते | | वृत्त नवाङ्गुठं मभ वेय वद्िनिर्भिते ॥ १०९७ ॥ भपसपच्छद्रयते यस्याः स्वानां भखटरये | कवल्ाभ्या पिनद्यते मुखं चे वेयास्किति ॥ १०५८ ॥ मरन्ध कवल रन्धन्यरस्ततर््याभिथन्धिते | कडवा मा दुडक्ाक्तवणोकक्रभ्रयमी ॥ १०५९ ॥ क [णाभ्यां मदनाक्ताभ्यां दाशत स्क्तञ्द्धरिः | ११००॥ इति कडबालश्षणम्‌ | भश्टाद्राइगुखा दृष्यं टह सञ्ना ममासि | एकाद्राङ्गटे तस्था वदने कृण्डलीयत ॥ ११०१ ॥ तद्ये चर्मणा वामवरकत्ान्वःकृण्डटीद्रयम | तेचक्रा वक्नमा्ां स्यादपरा चत॒रङ्गला ॥ १३०२ ॥ कुण्डल्योरनतगटे स्थान्नाटिक्ा स्लायनिर्थिता सक च्छद्र वायवेक्नं सनतस्यश्चेनीय॒तथ ॥ ११० पूववि भिक्याः कायां वक्नयाः सप्र सत्त च्‌ पादानहस्तमा्जां च नागपाावर्ती रहास ॥ ११०५४ ॥ कच्छा स्कन्ध (नवद्यास्या ददन वदते वधेः | रुकारजननादस्ा सा भवद्धड्ध्देवता ॥ ११०५ ॥ मतङ्ग क्तास्त्वमे वणाः कतदा वनमारषी) उक्तास्वन्येरिमि वर्णाः करमां धटनाः खै} विभिका वायराखेऽस्मिन्ककराः परिकीतिनाः ॥११०६॥ इति रुञाटक्षणम्‌ । वितस्तिमाचदेव्यः स्यादषाङ्कलमुखद्रयः ।, योगस्य मण्डलीय॒क्ते मुखे बद्धे च चर्भणा ॥ १३१०७ ॥ ॥ १०९६ ॥ १०९७ ॥ १०९८ ॥ १०९९ ॥ ११०० ॥ ११०१ ॥ ११०२ ॥ ११०३ ॥ ११०४ ॥ ११०५ ॥ ११०६ ॥ ११०७॥

सथितिः १ ॥ 4 य न ण न अ

१, योयष्य । ङ. योजस्य ।

१२ संगीतरत्नाकरे~

अिवलीवतक्षाममध्यो निबद्धः मृचदोरक्रेः । पध्ये च गाढतां भीते र्चन्यो(?) वादनाय च ॥ ११०द्‌ ॥ भवेतां प्रान्तसल्सम्यद्ययदनगालकैः । असौ उमरुको मध्ये धत्वा हस्तदरैन च \ ११०९ ॥ दधवणां वादनीयः प्रोक्तो निःशङ्कस॒रिणा । अन्यैः कखरटा वर्णाः प्रोक्ता ठमरुकेऽधिकाः ॥ १६१० ॥ इति उमर्कटक्षणम्‌ | वितस्तिमानं देर्ष्य स्यान्पध्यः शछिचिच्छरो भवत्‌ । ` मुख व्वषाङ्कलः पिण्डोऽरघाङ्गलस्तन्विकाद्रयम्‌ ॥ ११११ ॥ मुख मख राट्वश्च चत्वारस्तामनिर्भिताः | तेपामधोऽघा (द्राव्य द्रो तन्त्िन्धनसिद्धये ॥ १११२ ॥ तन्व्योस्तणङटाकां च निदध्यादष्वनिपुष्टये । अन्य्टुक्ष्म हुदुक्ावयस्याः पाटाक्षराण्यपि ॥ १११६ ॥ स्यादशाङ्गृखे्व्यण कुडुपेन तु वादनम्‌ । मिःशाङ्धन्हाङ्गदेदेन उका सा परिकीर्तिता ॥ १११४॥ अन्थेऽस्या वादनं प्राहुः करेण कुडुपेन च । + देस्तघातेन उकारो वादने कुदुपेन तु ॥ १११५. ॥ घरस्ततो उगिश्चेति मृखान्पाटान्वदन्त्यमी । नगो खकरटा वर्णा मुख्याः प्रोक्ताः परैरिह ॥ १११६ ॥ अस्यां च सूरयः प्राहु्दवतां षिन्ध्यवासिनीम्‌ । अङ्कलोना सध्यमा सा व्यङ्टोना कृनपिसी ॥ १११७ ॥ इति उक्ालक्षणप्‌ । ङङ्केव मण्डिडक्का स्या त्वस्याः षोडहाङ्गटम । . देरघ्यमष्टाङ्गो गभोँ स्यातां वदनयो्योः ॥ १११९ ॥ षाठराङ्गृलको मध्यपरिषिनांज चा्गंटा । नच कच्छोत्कक्षकस्तु मध्ये स्यादञ्चनीद्रयम्‌ ॥ १११९ ॥ ॥1 १०८ ॥११०९ ॥ १११० ॥११११ ॥१११२ ॥१११६३॥१११४ ॥१११५।१११६॥१११४७॥१११८।१११९॥ \ स. नीतो लन्ौ । ब. नीतो सो न्यौ , ड. नीतरतन्यौ । २ च. उप स । `

१1

णन

ष्ठो वाचाध्यायः | ६१३

उत्कक्ष चाथनीदरद्र वामाङ्ग्ठाङगटिजयाते | भृत्वा मणोडय तजन्या मण्डली प्रान्तमाननम्‌ ॥ ११२० ॥ स्या दाक्षणजानुस्य हन्याहुदाक्षणपाणिना | उत्कक्ष मणिबन्धोर्घ्व यद्राजन्यस्याथ्चनीदरयम्‌ ॥ ५१२१.॥ कृ निष्ठानामिकाङ्गष्ठः संयन्याऽऽपीड्य मण्डठीम । जन्या मध्यमा वाऽथ हृस्तनान्येन वादयेत्‌ ॥ ११२२ ॥ वदन्ति वादनं तस्याः करेण कृट्पेन वा । चयागाने च पूजायां रक्तैः सा षिनियृन्यते ॥ ११२६ ॥ इति मण्डिडक्काटलक्षणम्‌ । कांस्याट्रोाङ्गतो दन्तिदन्ताद्ा उक्कुटी मवेत्‌ । दृष्यं पञ्ाङ्गटा वक्ञे तस्याश्च चतुरङ्ग ॥ ११२५ ॥ मषपायुददटीबद्धे स्वस्वचकसमन्विते। चके च कस्ये ता्रमये वा छोहने प्रथक्‌ ॥११२५॥ ` पथरन्धे तथोद्दल्यो रन्धविन्यस्तदोरफैः । मेतरर्गाटं निबध्येते मध्ये सत्रेण वेितिम्‌ ॥ ११२६ ॥ नातिरृटथं नातिगाटं मध्ये सूत्रे त्वनामिकाम्‌ । निधाय मध्यतर्जन्यो विवते चकरसेय॒ते ॥ ११२७ ॥ रत्वाऽङग्ठं तन्यचके न्यस्याथ मद्नाज्चिताम्‌ । विधाथाश्चनिकामकां ताँ दुंदपिति वादयेत्‌ ॥ ११२८ ॥ तताभेत्यपरे प्राहः पाटा पर्दलसंभवाः | | यथासंमवमेतस्यां राङ्गनदेवेन कीर्तिताः ॥ ११२९ ॥ इति उक्कुलीलक्षणम्‌ । पट्विंदात्यङ्गला देप्थं परिधो अिंरदङ्गरका। ममकाया सेल्टका स्याद्वीजकाष्ठेन निर्भिता ॥ ११३० ॥ दङाज्गके मखे तस्याः परेस्त्वेकादशाङ्ले । उक्ते न बन्धनोद्दल्यो ताभ्यामेकाङ्गुलाधिके ॥ ११३१ ॥ ॥११२०।११२१।११२२॥ ११२३११२४ ॥११२५ ॥११२६॥ ॥११२७।११२८॥११२९॥११३०॥११३१॥

1 01 ^

१ च, °पायुद्ः । २च. °न्यववबे न्यः]

संगीतसर्नारे-

व्टीजं पननीस्थोल्यं मखयोर्वलयद्वयम्‌ ।

सरन्धषट्कं रन्धस्थरण्जमिगाहयान्जरतम्‌ ॥ ११६२ ॥

एकाङ्गलाधिकं तच वक्जाभ्यां वदनं पुनः । `

तन्निकागभितं वामं वामहस्तेन वाद्यत ॥ ११६३॥

मुखं दाक्षिणपाणिस्थकुडुपन तु दक्षिणम 1

मखे वामे तु द्मक्ारा भिका दक्षिणे मसे ॥ ११३४॥ इति मल्टुकाठक्षणप्‌ |

पटः स्यात्पञ्चावरात्या दष्यं तु द्रादक्षाङ्गला-॥ ११६५ ॥

अष्टादराङ्खलमिता परिधा ममवियहा

सस॒जकटके रन्धद्रुयं कण्ठे च विभ्रती ॥ ११६६ ॥

चम॑णाऽऽनद्धवदना ञ्जह्लरी परिकीर्तिता ¦

वामहस्तध्रता सा च वाद्या दक्षिणपाणेना ॥ ११६७ ॥ इति द्ष्टरीटक्षणम्‌ ।

स्यात्तदर्धपलो भाणः परिधो दादशाङ्गलः

शी अ, क

अन्यत्तु क्द्धराटक्ष्म तस्य भज्ाङ्गणादतम ॥ ११३६८ ॥

इति भाणलक्षणम्‌ | सपाङ्टमखद्रुद्राच्िवटी हस्तदेर्प्यभाक माष्टम्राद्यश्च मध्यास्या वदनं कवटावते ॥११३६९॥ केवटे ठोहेमण्डल्यो सप्तरन्धे पृथक्पृथक्‌ । रन्ध्रन्यस्तेर्गृणेर्बद्धो मध्ये गां च वेनम्‌ ॥ ११४० ॥ स॒चरण्ज्वा हस्तमाजा कच्छा स्कन्धावलम्निनी । वादनं केरयुगमेण रााङ्गदेवेन रीर्तितम्‌ ॥ ११४१ ॥ तदादादेति वर्णाः स्यृषिप॒रा चात्र देवता |

एकादसशाङ्गुटमखी विंरात्यङ्गलेर्ध्यभाक्‌ ॥ ११४२ ॥

` ॥११३२॥११३३॥११३४॥ ११३५ ॥११३६॥ ११३५।११३८॥ ॥११६३९॥११४०॥११११।११४२॥

१ ख. ङ. बद्धर्मश्ये । २ ड. वेष्टितम्‌ । च.वष्टना ।

प वाथाध्यायः। ६१५ मुखाधमानमध्याऽमो मध्ये चाञ्चरनिकायता। तद्धवणसयुक्ता कुल्या चोच्यते वधैः ॥ १३१४३ ॥ `

इति जिवटीलक्षणम्‌ | आञह्मसगरदभूतो महामात्रो महाध्वनिः । कस्यिभाजनसंभारगर्मा वठयवर्जितः ॥ ११५४५ ॥ चर्मनद्धाननो बद्धो वधेर्गादं समन्ततः | | टटवर्णन कोणेन वायः प्राणेन ईदामिः ॥ ११४५ ॥ मघानपाषगम्भीरषाकारस्यान्न मख्यता । मङ्गलं विजये चेव बाधते देवतालये ॥ ११४६ ॥

इति दुंदुभिलक्षणम ।

वितस्तित्रयदेष्यां स्याद्धरी ताम्रेण निर्मिता ॥ १३१४५ ॥ चनुविरव्यङ्गुठे च वदने षलयाथ्विते । | तस्याः सव्ये चमच्छन्ने छिद्रसमन्विते ॥ ११४८ ॥ रज्ज्वा नियान्धिते गाढं मध्ये सतेण बन्धनम | द्‌क्षणस्थन क्रोणन वामहस्तेन ताडनात्‌ ॥ ११४९ ॥

द्रा भवति घ्वानो गम्भीरोऽरिभयकरः। तकारः पाटवर्णोऽस्यां पश्यो निःशङ्कीर्तितः ॥ ११५. ॥

इति भेरीलक्षणम्‌ ।

कृंस्यजस्ताभ्रजो छोहो बोत्तमो मध्यमाऽधमः एकवक्ो महान्वकत्े स्वतस्पोऽधो ऽर्थयवाषछतिः ॥ ११९५१ ॥ भृतगभः कांस्यपाजभारेमहिषच्मणा । - ` छज्ञाननो बद्धचर्मां तद्रन्प्रन्यस्तवध्यकेः ॥ ११५२ ॥

0, (^

क्षिप्ोऽधो वध्यवलये निषेर्याऽभवर्वितेर्भृहः ।

दिषद्विजासनननो निमसाणः शाङ्गिणोदितः ॥ ११५३ ॥ ॥ ११४६ ॥ ११४४ ॥ ११४५॥ ११४६॥ ११४७ ॥ १११८ ॥ ११४९ ॥ ११५० ॥ ११५१ ॥ १.१५२ ॥ ११५३ ॥

कः | व

१ग.घ, परः।९ख. इ. हढचमिणकोः । घ. हढे वमेन को" । ३ ख. 'रोऽतिभः। ४ ख. ठकारः | इ. जकारः। ५4 ख. मरतगभः।

६१६ संगातरतनाकर-

चामणनास्य कोणन सद्ितीयस्य वादनम्‌ हठराब्देन भीरूणां मिनन्ति हृद्यान्ययम्‌ स्यादस्पाद्रद्धवीराणां रामाओपचितं वपुः ॥ ११५४ ॥ इति निःसाणलक्षणम्‌ निःसाणवत्तम्बकी स्यात्ततोऽल्पा गाजनाद्याः ॥ ११५४ ॥ इति तम्बकालक्षणम्‌ ॥ ११५४ ॥ ११५५ ॥ उक्तो प्रकृतिदारूणामनक्तो वा विश्ृस्मतः । ज्ञेयो दारववायानां खदिरो रक्तचन्दनः ॥ ११५६ ॥ अथावनद्धवा्यपररृतिमूतं दास््िरेषं तद्गु्णांथाऽऽ्ट-उक्तावित्यादि ! १क- तिदारूणामुक्ताविति । यस्य ( उ ) वायस्य प्रुतित्ेन यथानु य { दारू- णामुक्तिय ) था पटहदा खदिरादि(दैः ) । अनुक्तो चे(वेेति। यथाभिधानं दारूविरषाणामनमिधाने( नं ) वा यथा कृडुक्ादीनाम्‌ । तनो- भयत्ापि दारववाद्यानां दारुणा निमितानां परहादीनां वाद्यानां परूतिलेनेति रोषः । खदरी रक्तचन्द्नेन विक्तितो ज्ञेयः । खदिरो वा रक्तचन्दना वा कतव्य इत्यथः ॥ ११ ५६ ॥ | स्वेषु स्यु्यथायागं पाटाः पाटहमार्दुलाः ॥ ११५७ ॥ सवेष्विति । स्वषु तुदुक्फादिषु वाद्यषु । पराटहमा्ईटाः पाटा इति ! ट्हाः करवादयः षोडश । मादंटा अपि मतान्तरोक्तैः सह्‌ तद्रध्या[ इ ]यः षोटश । यथायांमं स्य॒ारोति । थः परेवेस्य वाद्यस्य स्फटमनकरणं भवति तः प्रयोज्या इत्यथ; ॥ ११५५ ॥ , नीरसाच्छितमूजातान्जीणाह्राताहतात्रोः ॥ ११५८ ॥ निभिद्योत्सारिते गम राषाद्वाधानिं कारयेत | पूवेप्रराह छनेऽन्या यः प्ररोहः प्ररोष्टति ॥ ११५९ ॥ तदुद्धवद्रमांद्भतं वायं सवे प्ररास्यत। गभेस्योत्सारणं त्ेतद्वेणोरन्य्र पादपे ॥ ११६० ॥ तरूणां जातयस्तिश्चः पित्तला वातला तथा । श्छष्मला चते तच स्यासिचला नीरभक्षिती ॥ ११६१ ॥ ॥ ११५८ ॥ ११५९ ॥ ११६० ॥११६१ ॥

१ ख. ग, बटृष्दून । ५, विकलित

(७ वकद "कमी 4 प ५ नु

पठा वाद्याध्यायः| . ६१५ अत्यस्प्रसभूजाता बातछा श्छेष्यला पनः | जराहाग्रसमापस्थरमरसप्टुतभूमिजा ॥ ११६२ ॥ पन ऽव्य॒त्तमा जातिर्वातिला तधमा भवेत्‌ । टप्पा वज्यत ष्क वृक्षेऽपि च्छेदनाप्परा ॥ ११६६ ॥

॥ 1१६२ ॥ ३१६३ ॥ | इति काष्टटक्षणम्‌ । कमलल बणप्रन्थिभदान्दुारषु वर्जयेत्‌ ॥ १५६४ ॥ स्दुपनाह-कामटत्यादि ॥ ११६४ ॥ इति काष्ठदोषाः | एमासकरस्य वत्सस्य चर्म स्यात्पदबन्धने | अन्य द्वत्सरस्याऽप्टुस्तन्न लक्ष्येषु हर्यते ॥ ११६५ ॥ वृद्धस्य वृषभस्यास्य चर्मणा वध्कल्पना । कुन्दृन्दुहिमसकाङञमाम्रप्टुवसंनिमम्‌ ॥ ११६६ ॥ स्नायमांसविहीनं च चमं गोरसमवे च यत॒ । राताद्क निङ्ामकां वासधित्वा समुद्धृतम्‌ ॥ वाद्यावनहनाथ तद्याच श्रीशाङ्गःणोदितप्‌ ॥ ११६७ ॥ परमण गुणानाह-पाण्मासिकस्येन्यादि ॥ ११६५॥११६६॥११६५॥ हति चपगणाः । मदादृष्टं जराकान्तं दधिं काक्रम॒श्वाहैतम । अभिधूमहतं जीण न वाये चर्म कर्मङृत्‌ ॥ ११६८ ॥ चमद्‌ापनाह-मेदोदष्टमित्याि ॥ ११६८ ॥ दति चमदोषाः। - गृणभरीरितरादरयंस्य नद्धं जगल्रयम्‌ । भवनद्धमिदं तेन शाङ्िदिवेन कीर्तितम्‌ ॥ ११६९ ॥ अथावनद्धवादय प्रकरणे निगमपितुमाह-गृणेरिव्यादि ॥ ११६९ ॥ दत्यवनद्धवायप्रकरणम्‌ ।

1 | न । | १ ख. चण) ॑ |

¢

\1, 4

# 9.

६१८ ` संगीतरत्नाकर-

अथ घनवाद्यम्‌ | कस्यज धनवा स्याद्कास्यमभो साधितम्‌ ॥ ११७० ॥ अच वनवद सक्षयतुमाह-अथाति । कस्यजामति पषनवाथ्स्य सामान्य- सक्षणम्‌ । तच्च कास्यमय। सृशाधितं य्राद्यमिति शेषः} ११७० ॥

कस्यजा बतुलस्ताटः सपादव्यङ्लाननः |

मध्यस्याङ्कविस्तारा नम्नो रन्धं च निम्नगम्‌ ॥११५२॥ तव तार रक्षयति-कांस्यजन इत्यादि ॥ ११५७३ ॥

पादनगु्ामात्र स्यासण्डस्त. यवमाजक्‌

साषाङ्गटः स्यादृत्सधः समा श्टक्ष्णडामाऽऽकृतिः ॥११७२॥

काया तथा यथा नादौ भवेच्छरतिमनोहरः।

नञविखाश्रलायाणे रज्जूरत्य निवेरायेत्‌ ॥ ११७३ ॥ र~भञयाणामानेगत्ये मन्थि च रचयेद्‌ दम्‌ । दटक्ताटयुग कृत्वा ताटमेकमथाञ्चकेः ॥ ११७५४ ॥ आवष्टच तजनी वामामद्कष्ठेन च वेषनम॒ । | आक्रम्य तलमध्यस्थ ध्रत्वा तियंङ्मखीरृतस्‌ ॥ ११७५ .॥ राषङ्खनलाः प्रसाय।(ष्वाद्‌क्षिणेन त पाणिना । ताटमन्यतरस्यान्ललस्तश्रमानाचत्मषेटिमर १११७६ ॥ तजन्यङ्गु्यारयभागतस्ति्यगाननम्‌ | ध्रत्वा तस्प्श्रभागेण मध्यमन्यस्य ताउमरतु ॥ ११५७७ ॥ अल्पनादो भवेच्छक्तिभृरिनादः रिषो भवेत्‌ | शिवि स्निग्धे घनो नादः रक्तौ स्यात्तद्विपर्ययः ॥११७८॥ वामन धारयेच्छक्ति रिव इक्षिणपाणिना | अश्वमेधफले चेव प्राप्नुयाद्ोषमन्यथा ॥ ११७९ ॥

॥ ११.०२ ॥ ११७३ ॥ ११७४ ॥११७५॥ 1 १७६॥।११७५] ११५७८

॥ ११५७९ ॥

दृवता तुभ्बरुयुग्मे शक्तिः शक्तौ रिष शिषः हृतादिसिद्धये तन्नादपूतिरूध्वष्िगिटीरतौ ॥ ११८. ॥

ण कम माक

५५

१ख.घ. 'वेश्यच।रः । २ ड. च. यस्थ धृ" । ३ ष. 'टमखक्ती । लेः; ४बे. रिरेज्नि । ५, तत्ता्गधूति" । ६ चः "ता । अन्पनस्यु" |

षष्ठो वायाध्यायः | ` ६१९.

र

कत्पनत्युच्यते कायमस्य स्पात्ताटधारणप । नःराङ्कराङ्गदवन पाटाः सवऽ कीर्तिताः ॥ ११८१ ॥ रत ताटटक्चषणम.। द्रतादीत्यादि । दुतादरसिद्धयं । अवाऽऽदिरब्देन टष्वादयो गृह्यन्ते | दुतादिमितकालपददनायित्यभः । उष्व॑ङ्कटीरता । हृतद्रये तर्जन्यङ्न्ाम्यां त ददु्स्य वरतत्वात्तद्‌तारक्ताङ्खत्य ऊष्वारूतात्ता ऊष्वाइगस्यस्ताभिः छता | तन्नादुध्रतिः । तयस्तारखयनाद्स्यानुकरणेनाकारेण दीषस्य दीर्घस्य निरोपेना- व्ानफृरणं ह स्वीकरणपिव्यथः | कृ त्पनत्युच्यत इति । टक्ष्यप्रथानेस्ताट - धारिमिररिः शेषः कायमस्य स्यात्तालधारणमिति । अस्य वाटधारि- ` णस्ताटप्रारणमुक्तप्रकरिण ताटयोधासणं तथा तन्याद्धारणे च कार्य स्यत्कर्वव्यं मवति } अच ताटे सवपाटाः कोतिता इति । वास्य तुथ्रयमितिहेतुषा- दिति भावः ॥ ३११८० ॥ ११८१ ॥ इ।ते ताठलक्षणम्‌ । , नलिनीदलमकाश्ञो कांस्यताटो समारूती । , जयोदराडगुलो वक्त्रे कांस्यजे च्यङ्गृष्टो तले ॥ ११८२॥ अध कम्यताटारीनां रक्षणानि भ्रस्थत एव सुवेधानि । तर कप्रिकपिद- द्येदरवत् कास्पजलवऽपि मूर्गिक्पत्वाद्धनवाद्यत्मेवेत्यवसेयम्‌ ॥ ११८२ ॥ मध्येऽङ्गुटमितो निम्नो तयारन्यज्न ताटवकत्‌ ॥ ११८६॥ रा सननकटया सख्याः सनि पाटान्तराण्यपि । नारदौ देवता चाओत्य॒क्तं सोढटसरनुना ॥ ११८४॥ इति कांस्यताटटक्षणप्‌ । अभधाङ्गट।मेता पिण्ड घण्टा कास्यमयी भवेत्‌ । उच्छरायेऽशङ्गृटा वक विराट मूलताऽस्पिका ॥११८५॥ मा च प्रासादसबद्धा शटाकाकारधारिणी । मले दण्ड चिशुङ्कममर दधतीं मूटसंयुता ॥ ११८६६ ॥ ष्डङूगटायत साधाङ्गलपिण्ड च लाम्बतप्‌ । लोहजं लालक गभ दधानां तामधामखीम्‌ ॥ ११८५ ॥ दण्ड धत्वा स्णव्कछारब्हटक वादयत्छषाः सा सर्वदेवता तज्जञेवा्यते देवताचने ॥ ११८८ ॥ इति धण्टाटक्षणम । १ ख. ^र्णानाः । २ ख. `थः.) अल्येनेः ।

७१९०

संमीतरलनाकछरे~

तेक्ष्णगोलकगर्माः स्यः कस्योद्धवपुरद्रया ८९ ॥ सुघना सक्ष्मजातीयवदरीी जनमंमिताः। रिरःसुषिरविन्यस्तरज्जवः क्षुद्रघण्टिका: ॥ ११५० ॥ ताश्च घर्घरिका कोक भाष्यन्ते प्रघंरास्तथा ताभिषंघरमेदरानां रतिः पराणि नर्तन ॥ ११९१ ॥

इति क्षद्रघण्टिश्ालक्षणम | कांस्यजा हस्तमात्रा स्यापिण्ड त्व्धाङ्गुला घना॥११९२॥

जयघण्डा समा इलक्ष्णा वत्ता प्रान्त द्विरन्धभाक्‌ ।

धत्वा तद्रन्धरविन्यस्तरम्जो तां वामपाणिना ॥ ११९३ ॥ दक्षिणा दक्षिणस्थन दृटकोणेन वादयेत्‌ !

^ ७, प

इकारबह्टाः पटाः सर्कञ्स्याः शाङ्गणादताः॥ ११९३ ॥

इति जयपण्टालक्षणम । खादिरं घनवेणत्थं यद्रा कस्राचतुष्टयम्‌ ॥ ११९४ ॥ रलक्ष्णग्यङ्गलविस्तारं द्वादराङ्गरलदेर्ष्यकम्‌ । मध्ये पिण्डो यथारोभं फिंचिन्न्यूनस्तताऽन्तयाः ॥११९५॥ यस्य तत्कभ्चिकावायं तज ्रद्रेतु किक । पके करहस्तन्यस्ते ये तयोरकरेककमिक्ाम्‌ ॥ ३१९६॥ मध्यमाङगषछठयामटे धत्वा प्रान तथाः पनः । अपरामपरा धत्वा हाथटा वादयाद्धया ॥ ११९७ ॥ कम्पेन मणिवन्धस्य कभिकावादनं मतम्‌ ¦ पाटाः किरष्छिटामख्यास्तज पाटान्तराण्यपि ॥११९८॥ कृखाणामन्तरं छृताऽनामया दाक्षणस्थया । तठघाताङ्गृष्ठप्रष्ठी वामस्यत्यपरे जगः ॥ ११५५. ॥

इति कभाटक्षणम ।

॥११८ ३ ॥११८५॥ 4१८५. ॥१ १८६ ॥१ १८ ‰ ॥११८८॥ ११८९

॥ ११९० ॥ ११९१ ॥ ११९२ ॥ ११९३ ॥ ११९४ ॥ ११५५ ॥

११९६ ॥ ११९७ ॥ ११९८ ॥ ११५९ ॥

तमत गि वान मन जि त मा मनो कानने

९ ख, "तिः पारणन" | इ, "ति; परणिनः । २ घ. करि

ष्ठो वादाध्यायः। ` ` ६४१

नपा रतिर्या नेञ्ना कास्यजा लोहजाऽथवा | यक्तस्त्यङ्गुलवस्तारा साघहस्तहया मता ॥१९००॥ तदररसवाराजता च म्गराड़नेपमेन सा| | क्र जुणा(ना) लोहकोणेन सरोषेण रिर्षणात् ॥ १२०१॥ द्यत करिकेद्ेति पाठा यक्षास्तु देवताः । यतिमाचाववोाधेऽरलयुक्तं मिःशङ्नरिणा । किरिकिट्रकापिप्यक्तं तष्टो रुद्रवष्टुभम्‌ ॥ १२०२ ॥ इति ठक्तिवायम्‌ | श्रापर्णीदारुजः पटृटश्चतुरस्रायतो भवेत्‌ ॥ १२०३ ॥ ्रािरादङ्कला दर््य+न्यरक्तषिंशदङ्कलः। विस्तार हस्तमाचः स्याटृष्वाधःस्थितयोदह्योः ॥ १२०४ ॥ लाहमस्याः मग्कियोष्रिवद्रन्ज्ञपमायजोः। किप्तामिस्तादशक्षुद्रवलयाविमि्ैतः ॥ १२०५ ॥ वक्षयम जाननामध्य थरा संधाय बाधते । अये च करङाखामे राटाछिप्तो विघष्यते ॥ १२०६ ॥ क्वा थदरटाः परादाः पाटहाश्रेह संमताः । मप्ताच दवमुनयां दवताः शाङ्गिणोदिताः ॥ १२०४५ ॥ , ॥ १२०० ॥ १२०१ ॥ १२०२. ॥ १२०३ ॥ १२०१ ॥ १२०५ ॥ १२८०६ ॥ १२०५ ॥ | इति पटृट्वाद्यप्‌ । ` मन्त्यन्यान्यपि वा्यानि लोके मर्थासि यानिच। तपु विस्तारसजासादुदास्ते मोहटात्मजः ॥ १२०८ ॥ अन्यान्यपि वाद्यानि रोकानसारतौ द्व्यानीत्याह-सन्तीत्यादि ॥१२०८॥ डति घनवाद्यटक्षणम्‌ । रक्तं विरक्तं मधुरं समं शद्ध कटं घनम्‌ । स्फ़टप्रहारं शलभं विधृष्टं च गुणेरिति ॥ १२०९ ॥ दुराभिः संयतं वाद्पक्तं सोटलसूनना। अन्वर्थान्यत्र नामानि समं त्वष्टत्रिषं मतम्‌ ॥ १२१०॥ . अध वाद्यगणानाह-रक्तमित्यादि ॥ १२०९ ॥ १२१० ॥ । ९ ख, सग्खण। २ च, पथाय ।र६ ख. सुमद | ध. सभर |

६२२ संगीतरलनाकरे-

अक्षरायङ्गपूवे च तालादि यपिपूर्मकम । चखयाद्‌ न्यास्नापन्यासपकवः(क) पाणस्म तथा ॥ १२११॥ स्यादक्षरसमं गीतगृरुटष्वक्षरानगम्‌ । गीतस्य गहमोक्षादीन्यद्ान्यत्रति यत्पुनः ॥ १२१२ ॥ स्यात्तदङ्गसम तालानुमं तालसमं मतम । | यति(ते)लयस्य न्यासः(स) स्यात्स(प)न्यासस्य च साम्यतः यत्यादिपवकं ज्ञेयं कमात्सम चतुष्टयम ॥ १२१ तच समस्याष्टो मदान्दरोयति-अक्षरादीत्यादि ॥ १२११ ॥ १२१२ ॥ १२१३ गीतहेः पाणिसेज्ञैः समं पाणिसमे मतम्‌ । वा्यस्येत गृणाः प्रोक्ता दोषः स्यात्तद्विपर्ययः ॥ १२१४ ॥ गीतभ्हैः समातीतागतैः । पाणिसंज्ञेरिति । कमात्समपाण्यवपाण्यपरिपाणि- सज्ञकेः ॥ १२१४ ॥ इति वायगुणदोषाः | हस्तकोणप्रहारज्ञो गीतवादनकोषिदः। यतिताललयाभिज्ञः पाटज्ञः पञ्चसश्चवित्‌ ॥ १२१५ ॥ द्राहस्तगुणोपेतः पाजाभिप्रेतवादकः | आतोदयध्वानतत्वज्ञः समादियहवेदिता ॥ १२१६ ॥ गीतवाद्ननत्यस्थाच्छद्रच्छादनपण्डितः गरहमोक्षप्रदेराज्ञो गीतनत्तप्रमाणवित्‌ ॥ १२१४ ॥ अथ वाद्कगुणनाह-हस्तकोणप्रहार इत्यादि ॥ १२१५ ॥ १२१६ ॥ १२.१४७ ॥ | | वाये समस्तमेदज्ञो रूपरेखाच्ितस्तथा उदषट्रनपटुः सववायमेद्‌ पिवेचकः ॥ १२१८ ॥ नादृबृद्धिक्षयापत्तिकोविदो वादको विदः(वरः) । गृणेः कतिपयेर्हीनः सर्वैव वादकोऽधमः॥ १२१९ ॥ उद्षडनपटुरिति। उद्वहनं नाम पाराक्षरोचारणम्‌। उदवरनेति भाण्ड का व्यवहरन्ति । उक्तगुणयुक्तो वादको वरः । कतिेगगेहीनो मध्यः । सै गणेर्ीनोऽधमः स्मृतः ॥ १२१८ ॥१२१९॥ ईति वाद्कगुणदोषाः।

` € ह , 1 समा बतनाध्यायः। ६२३

+ 4

वाज्छानृगा हठा व्यक्तो स्रग्धा हहनखा छधू ॥ १२२० ॥ ववायाज्ग्रारत्चारा स्वद्हाना जतश्चमा। यृक्तप्रहारा च करा प्राक्तां दरागणाविति ॥ १२२१ ॥

वटकस्य करसागुणानाह-वाज्छानुगावेत्यादं ॥ १२२० ॥ १२२.१॥

¦ इति हस्तगणाः।

इति श्रीमद्नवदययविद्याभिनोद्‌शभीकरणाधिपतिश्रीसोहल्देव- ` नन्दननिःशङ्कश् शाङ्गदेवविरचिते संगीतरत्नाकरे षष्ठा वाद्याध्यायः समाप्तः ॥ ६ ॥ अनवद्यगुणः कटिनाथो वाध्यवैभागवित्‌ । वाद्याध्यायस्प विवृतिमक्रोननिजविद्यया ॥ १ ॥ इति श्रीपदमिनवभरताचाय॑रायवयकारतोदरपल्भीटक्ष्षणाचार्य- सन्द्न्‌चत्‌र्‌का{इनाथविराचत सगतिर्ललाकरफटामसषा पष्ठोऽध्यायः ॥ ६ ॥

अथ सप्तमो नतनाध्यायः। अथ मीततवरादयोपकायतेनामेदातिरायोपायमते. नतनं पतिपिपादायिषुः शाङ्खदेवः प्रकरणादो ततवरिसमाप्याकाङ्क्षया सम्चितष्टदेवतां नर्तनस्पष्टगणतेन सोति- ` आङ्धिक भवनं यस्य वाचिकं स्ववाङ्मयम्‌ । | भाहाय चन्द्रतारादे त नुमः साच्वकं हहेवम॒ ॥ १॥ आङ्गकामेत्यादि । मृवनं परिदछषमानपाणिरोकं यस्य॒ रिवस्याऽशङ्खि- ` कमङ्खव्यापारो मवति । शिकस्य जगदूपतादति मावः । सवेवाङ्भयं वेद रादि समस्तं रान्दुजाते यस्य वाचिकं वारष्यापारो मवति । चन्द्रतरादि चन्द्रादिन्यो- विषां मण्डं यस्याऽऽहार्ये हारकेयुरादिविमूषण भवति ! साक्क्कि सत्वगृुणप्रधानम्‌। अनर रिवशन्देन कटस्थस्य परदावस्य विवक्षिततवात्साखिकं दस्याविशुद्धं ते रिषं नम इति संषन्धः । अवाऽऽङ्खिकादिङिषवगुणदाचके शिष्टशब्दे प्रकरण - प्रतिपाद्यस्य नतनस्यामिधानपपि दश्व्यम्‌ ॥१॥ . एवमिष्टदेवतां स्ता प्रकरणस्य विषयादीन्द्‌ रायति

। तित ५५ ७५००.११०५११०५५१ भः ¬ ४०१०५

+ उ. प्रस्तकरेऽ--व्रिरासैरिदं विष्वं यो नतयति सततम्‌ । समीरमूरतिं तं बन्धै . गिस्यिजसतापियम्‌ ” इति श्टोकोऽधिकों बतते ।

वयम ७०००४१७४२५१०८०५ सोनो क ।८५.००११०५ 11 [त ७८०५५१०१ ०७०७०० र ४.०५ (मी ५

१च. वावरानु*। २ ख.ग. चं सवता |.

त

६२४ संमातरलाकर

रिवप्रसाद्संप्राप्तनिः्मीमन्नानमंपटरा | तन्यत राङ्गदेवेन नर्तनं तापक्र्मनम्‌ । शिवप्रसादेत्यादि । शिवपतादृसेवननिःसीमजानसषद्‌। शङ्खदवन मया ताप्रकर्तैनं नर्तने तन्यत इं सबन्धः । तव नर्तने विषयः । नापकर्तनमिन्यने- नाऽऽ्ध्यासिषादितापतवरयच्छदः पयोजनं दतम्‌ । तदथिन एवाविक्रारिण आक्षिप्यन्ते । सेबन्धस्तु तापवयच्छदृन्ननये(; साप्यसाय्रनमावः | नर्तनस्य ग्रन्थस्य च प्रतिपाद्यपरिपादकमावः ॥ २॥ नाट्य नव्य तथा नृत्ते चधा तद्विति कीर्तितम ॥ ६॥ विषयत्वेन नतेन विभज-नास्वामित्यादिना । ताति । मर्व नम्‌ ॥३॥ नाटयादिभेदभिन्यस्य नर्तनस्यह मि दरयति नास्यवदं ददो पूर्व भरताय चतर्मखः | ततश्च मरतः साध गन्घवाप्मरमां गण नाट्य नत्य तथा नृत्तमय्र रमोः प्रयक्तवान॥ ४॥ प्रयागमद्धत स्पत्वा स्वप्रयुक्तं तता हरः। तण्डुना स्वगणा्ण्या भरताय न्यदीदिङात्‌ ॥ ५॥ लास्यमस्याग्नतः प्रीत्या पावत्या समदीदिरहात्‌। चुदुष्वाऽथ ताण्डवे तण्डोर्म्यभ्या मुनयोऽवदन ॥ £ ॥ पावती त्नुरास्ति स्म कास्यं बाणाव्पमजामषाम्‌ तया द्रारवतीगोप्यस्ताभिः सोराष्टयाषितः ॥ ७ ॥ ताभिस्तु शिक्षिता नार्यो नानाजनपदास्पदाः | एवे प्रम्पराप्राप्तमतट्टकर प्राताष्रतम्र ॥ ८ ॥ नारवेदमित्यारभ्य, एतद्टोके प्रपिशितमित्यन्तेन । नाटथवद्ाभिंति वेद्यतेऽनेन पमािति ग्यु्च्या, कमा्मख्यवेद्‌मटतवेन च चतर्मस्रन ण) दत्तस्य वेदत सिद्धे तदृथमूतनाटयप्रतिपाद्कभरतमुनिपणीतस्य वचतुर्विधपुरषार्थफरस्य शस्य वेदमृरतेन वैदिकं वेदितम्यम्‌ । अयमेवोपवेषु प्ररिगिणितश्च-“साम- बेदस्योपवेदो गान्धवेवेद्‌ः ” ईति । नाटथवेद्‌ एव गीतपाधान्यपिवक्षया गान्ध- बवेद्‌ उच्यते । अभिनयप्राधान्यविवक्षया तु नाट्यवेदं इवयुच्पते ॥ ४ ॥ ५ ॥ ६॥ ७॥ ८ ॥ | ऋग्यज्ञःसामवदेभ्यो वदाञ्चाथवणः कमात ] ___ पाठ्य चाभिनयान्ीतं रसान्सगर्य पञ्चशरः \ ९। १. शाद्व । २. "सखयमतददो । ईस. ग. ट. “मुद्धतं । ५ स. घ, द्दरीहश् ५ष्.ग, ध्वातता । घ. इ. शणाक्रः

ऋऋ `

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ६२५

तस्य च मुख्यवदसारसयहववं दशंयितुमाह-कग्यजरित्यादि । ऋिदा- ताढचस्य सग्रहणं तस्य मन्वकू्पविनं राब्दुपधानतादिप मन्तव्यम्‌। पाठं ना-

मृ वाचिकामिनेयः। पाराक्षरोद्धटनं . च यलवदादृभिनयानां स्रहणमपि तस्य

नाशलकत्वादिति मन्तव्यम्‌ । अथ्ैणाद्रसानां दङ्खारादीनां सग्रहणमपि । तस्य मारणमोहनायभिचारकमपदिपाद कलेन रसपरधानतादिति मावः। इदं जयमिति। नाटथनुचतनतय नीवयथः। धर्मकामार्थमोक्षदापति। यो य ये पुरुषार्थमृश्य पयुङ्कु स सतस्य सिध्यतीत्यथः॥९॥ नान्तरीयकतया कीत्यादपोऽपे रिराः सिष्यन्तात्याह- व्यरीरचच्चयामिद्‌ वमकामाथंमोक्षदम्‌ । कीर्तिप्रागल्भ्यसोभाग्यवेदर्ष्यौनां प्रवर्षनमर । ओदार्यस्थैर्यधेयांणां विलासस्य च कारणम ॥ १० ॥ कीर्तिप्रागस्भ्येत्यादि । प्रागरम्यं पोढता शाच्चविषये । चैद््ध्यं चतुरता

रोकविषये । स्थेयं नाम पवृत्ताध्यवसायादचारनम्‌ । धेयं तु रोकहष॑योधदेरे-

करूपत्वम्‌ ॥ १० ॥ नाट्ादिपयोगदशनेन दुःखाघनिष्टनिवत्तिरपि मववीत्पाह- दुःखातिंरोक निर्वदखेदविच्छेद्कारणम्‌ ॥ ११ ॥ ` वुःखार्तीत्यादि । दुःखं बाच्चेन्दियपरितापः । आर्तिवौविकः परितापः । शको मनसः सेतापः । निर्वेदः दुन्यावित्ततम्‌ । सेदः काथिकः सतापः । इति दुःखादीनां मेदा द्रष्टव्याः ॥ ११ ॥ | पृं नारचदिर्मोहसाधनतवमुक्तमिदानीं तस्येव मोहष्पताम्थापस्या साधयति- ` अपिं बह्मपरानन्दादिदमभ्यधिकं ध्रवम्‌ । जहार नारदादीनां चित्तानि कथमन्यथा ॥ १२ ॥ अपि बद्येत्यादि । बह्मविदामापि तेषां नारदादीनामत्राऽऽसक्त्यतिशथादिति

भावः ॥ १२॥ |

न किचिदृहर्यते केके दर्यं श्राव्यमतः प्रम्‌ ॥ १६॥ षदं न केवरं नारदादीनां मनो जहारापि तु सकटटोकस्यापत्यिामेपायेणाऽ5- ह-न फिचिद्दरयत इति ॥ १३ ॥ ननु विषयासक्तमनसो रोकस्य मनोहरतवेनस्य कथमुत्कषं इत्याशङ्क्यास्यो-

कर्षं वत्वे) दरौयितुं विषयनिवृत्तमनसाऽ््येतदनुरंषियमित्याह-

सर्वदा छुतरृव्येनाप्यङ्धिषटे्टप्रद्‌ यके ।

द्रष्टव्ये नाट्यनुत्ये ते पवकलि विहोषतः॥ १४ ॥

१ स. ग. गन सह्पर । २ स. ग. प्रयुक्तं । २ ज. श्योऽपी्ा° । ४ च, भध्यानन्द्व" | ५ ड. च. 'दुसाधनम्‌। | ५४२)

भीः हन क्‌

६२६ समीतरत्नार-

[ज

स्वंदृति । सतद्व्येन स्पसुण्यापाकरणादिषतयं येन स तयोक्तः क्रस्तन)) तस्थानन्तरम।ः ससारययतेफदमर विषया कतेव्पवुद्धैरमावः 1 रनरुत्यशष्देन ` साघनचतुषटयस्तपनः सम्‌(मु))पुक्षस्च्यते | अक्िटिष्टष्टपरदयके इति हतर्गाभत विहेषणम्‌ । अकिटष्टमिष् मोक्षः | तस्य परद्यके यतो नाटचनत्ते अनस्ते मम्‌- ्षणाऽपि सदा दरष्व्य इति याजना । अयमभिप्रायः | नारयनतयोरनुकर- णालसकलतेनादीकलानिद्‌ चनन टोकस्य व्यवहारस्याप्यटीकल भाव्यमान स- चिदानन्दस्वभावास विषय ज्ञाने दृढ भवतीति । विषयम॒खाभिखाप्रिणस्तु किमृते- त्यपिरशब्दाथेः.। स्वैदा दरनासमवेऽपि पर्वैकाटे विषतो दष्टम्ये इत्याह-प्‌- वका इति । पर्वकाड उत्सवकाः ॥ १४ । न्तं तञ नरेन्द्राणामभिषेके महोत्सवे । याचाय देदयाजायां विवाहे प्रिथस्षममे ॥ १५ ॥ नगराणाभमगराणां प्रवेरो पएजजन्भनि । ` ब्रह्मणोक्तं प्रयोक्तव्यं मङ्गल्यं सर्वकर्मसु १६॥ नाटचनृत्त(त्य)योः पयोगसमयमुक्तवा नृत्तस्य परयोगस्तमयमाह- नक्तं खिति ॥' १५ ॥ १६ \ नाटथादीनां ख्यं दक्तुपाहई-- नास्यादिचितयस्यातः प्रपञ्चममिदध्महे ¦ नाश्यराष्डी रसे ख्यो रसामिव्यक्तिकारणम्‌ ॥ १७ ॥ चतुधाभिनयीपेतं लक्षणादत्तितो बुधैः । नतन गाद्यमित्युक्छ स त्व्ामिनयो भवेत्‌ ॥ १८ ॥ काव्यं वेमावाडि व्यञ्चन्योाऽर्था(यन्यो)नटे स्थितः| सामाजिकानां जनयन्निर्वि्ररससंविद्र्‌ ॥ १९॥ नाख्यादीति । दतर नार्यग्दस्थं रक्षका वक्तं तस्य यृषूपाथतां द्दी- यति-नास्यदब्दो रसे भ्य इति मुख्मो वाचक्‌ इत्यर्थः } तस्य रक्षा(कषया) थं द्दयति-रसाभेव्यक्ीत्यादि । मख्याथस्य रक्तस्य न्ैनमेदतवासमवः नमुख्याथबापे साति तस्य रसस्य उञ्जकतवन संवन्धिनश्वतुविधामिनयोपेतस्य नतनँविरेषस्य रक्ष्याथत तस्य च वतेमानोऽयं नाटवरन्दो राक्षणिक इत्यर्थः नाटयविदषणत्वेन प्रसक्तस्य चतुर्वधस्पाभिनयस्य सामान्यं रक्षणमाह-स वि- त्यादि । स इति वक्ष्यमाणः परामृश्यते | काव्यबद्धाकति । अव काव्य.

५५५ शै ॥ थो नो क्त 1

१ ख. ग. ^त्मके विः ।२ ख. ग. ज्ञानमि ख. ग. डः, तत्र । ४ ग. हृं ९

| ॥ ४ प, गृ, च, कुर[ल्पाद्मयि | ९ रपू$ 4, भ्य पटक ७ ५, नश्य ति

सप्तमो नत॑नाध्यायः। ६२५

शब्देन नाटकौनि हपकाण्युच्यन्ते । तेषमिव नराभिनेयाथैदखात्‌ । तत्र नाट~ ` कादो कविना निबद्धं विभावादि } आदिर्नेनानमावताचिकसंचारिस्थायि- भावा गृह्यन्त । विभावादि व्यञ्चयन्पकाश्यन्पामाजिकानां मेक्षकणां निषि नरन्तरायाम्‌ । तन व्यवधानमेवान्तरोयः } अब्यर्दहिताभित्यर्थः | रसर्सविदमा- ` = नन्दानुम तं जनयन स्थितो योऽर्थो विद्यते सोऽभिनयो भवेत्‌ । तुशब्दोऽ- धारणे सपएवेति नतु वेष्टामात्रपरित्य्थः ॥ १७॥ १८ ॥ १९॥ लक्षणाद(नि) विभावादेरवश््ये रसनिशूपण ॥ २० ॥ `

अत्राभनयनव्यङ्ग्पेतवेन प्रसक्तानां विभावादीनां टक्षणान्यण्धाथान्तरे रस॒नि- रूपणावसरे वक्ष्यन्त इव्याह-लक्षणानीत्याष्कि ॥ २० ॥

सामान्येन रक्षितस्पाभेनयस्य दिरेषानाः

आङ्ग का वाचकस्तदेदाहायः साच्िकोऽपरः | चतुधाभनयस्तनाऽऽङ्गकोऽङ्गन्दशितो मतः ॥२१॥ क्तेक इत्यादि । बुद्धिविदितपद्पदाथरनुकतभिशद्केः करचरणादिभिः करणेदश्ित आ ङ्खिकः ॥ २१ ॥ वाचा विराचतः कृव्यनाटकरादिस्त गचिष्छः। आहारयां हारकृयराकृरीटादिवेभषणसम ॥ २२॥ काव्यनाटकाटिस्त्विति । तुरब्दोऽवधारणे स एवेति नत वेष्टामानै- मित्यथः । काव्यनाट्छादिरवेपि न तु खोकन्यकहारा्यं रब्दूमावापियर्थः । हारके गरेत्यादि । अनुका्गताभरणसज तीयतेनानुकवा धृतं हारारिविमूष- णमाहायाभिनयः । आदिशब्देन धनुरा्यायुधे पुरस्छतं ध्वजयानारि च विभूष णत्वेन याद्यम्‌ । तस्यापि शोभहतुप्िन विभूषणत्वात्‌ । आहायंस्याप्यनृका्थ- ज्ञापकत्वनामनयत दषटव्यम्‌ ॥ २२ ॥ साचिकः साच्िकेमविरभावुकेन विभावितः ॥ २६ ॥ साच्िकेम वेरिति । सम्भादिभिरष्टाभितक्षयमभेमवेः । मावकेन मावना- व्यापारवता नटेन पेक्षकेण च । विभात इति । स्तम्भङनां सकटरसधा- रणत्वेन दुर्धिवेवितत्वेऽपि तत्तद्रसं पति नियतत्वेन सृक्सेक्षिकतया समावितः॥२३॥ चतुर्विधस्याप्यमिनयस्य प्रथमे तावदृद्धिपिघापिपिकपैव्यतामाहू- इतिकतेव्यता तस्य हिविधा प्रिकोतिता लोकधर्मी नास्यधर्भव्येते च ह्िषिषे पुनः ॥ २४॥ इति कर्तव्यता तस्येत्थारि । इतिकपैव्यता प्रकारनियमः एते च पुनह्धिविधे इति । एते रोकधर्मीनाटयधर्मीम्बा) ॥ २४ |

१८. "दिषु वा" । रज, द्रसप्रति । रख, ग. वक्षकार्या सं ।

&२द संगीतरलनाकरे-

चित्तव॒त्यपिंका काचिद्राह्यवस््वनकारिणी । इति भेदद्वयं प्राहूरलोकधम्यांः पुरातनाः ॥ २५ ॥ चित्तवृत्यापकेति खोकधम्या एको मेदो बाद्यवस्त्वनुकारिणीति द्वितीयः उभे अप्यन्वथं वेदितव्ये 1 चित्तवरत्त्य पिंकेति । चित्तवच्या(त्य)पकर्षेत(षक)- स्यास्य प्रदृर्शकत्वेन परवत्ता । यथा-“ ग्वैऽप्यहमिति तज्जेरार्देगोत्थिवः कायः » इति प्रताकहस्तविनियोगे मुनिनेक्तम्‌ । तत्र चित्तवृच्यर्पितस्य गे्वस्य पद्दोनप्रकाराधित्तवृच्यर्पिका । बाह्यवस्त्वनुकारिणीति । बहिःस्थितं पद्मादि वस्त्वनुकरोतीति । य्था पद्मकोाशहस्तकमटादिनिरूपणे ॥ २५ ॥ नारचधर्म्या अपि मेदद्रयमाह- आभ्रेत्य केरिकीं वत्तिमिक्ा नास्योपयोगिनीम । तयोग्यां छोकिकां सोभां करोत्थावेितादिमिः ॥ २६ ॥ अंरेनेवोपजीवन्ती लोकमन्या प्रवर्तते ¦ नाटचधम्यामपि प्राज्ञा मेदद्वद्रमिदं जगुः ॥ २५७ ॥ आभिव्येत्यादि । तत्रैका नाटयोपयोगिनीं कैशिकीं वत्तिमाभित्य तद्ग्यां ठोकिकीं शोभां करो्तत्यन्वथः । कैष्िकीमिति । ८८ वागङ्गगभिनयानां सा सोकृमर्भेण निमिता । उद्छरद्रीतनत्ताहया रद्घररसनिभेरा । निःरङ्कः कैशिकीं व्रते तां सौन्दर्भेकजीविताम्‌ ?› ॥ इति कैरिकीटक्षणं वक्ष्यति । अत एव नाटयोपयोगिनी । नारयेऽवस्थान्‌- करण उपयागोऽस्ा अस्तीति तथोक्ता । प्रुषस्यापि रोके ग्यवहारानकरणद- दायां मादवमरेक्षयत इति भावः । यथा रोके यः कश्चन पुरूषो यं कृचनाह्तं पुरुषं ठगृडादिना प्रहतवांस्तत्साक्षिभवोऽन्यस्तमन्‌करोत्यनेनेवं प्रहतमिति । तत्रा- नुकरणस्याऽऽरोपित्तवेनाथक्रियाभावान्मृदुत्वमेव तस्य दृश्यते । अर्थतः सोकृमा- यसििका कैशिकी नान्योपयोगिनी भवति} तामाभ्नत्य तद्योग्यं नाटचयोग्यां रोकिकीं शोभां करोति । अन्यां नाटयधर्मीमाह-अविष्ितादिभिरित्यादि । अवेष्टितोद्रषटितव्यावर्तितपरिवर्विताख्येशतुरिरव्यमागेः करणेरुपलक्षिताऽन्यांऽशै- कदेद्रोन रीकमुपजादत्येव (व) प्रवतते । छोकायत्त्वभवेत्यथः | एवे “ हस्तमन्तरिते छत्वा विपताक प्रयोक्तमिः । जनान्तिक प्रयोक्तव्यमपवारितकं तथा ” ॥ इत्यादि मुनिना यदुक्तं तत्सवेमपि यथायोगं नारचधर्मीदिये द्रष्टव्यम्‌ । एवमा- १ ग. सव्य )

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ६६१

कका भनेय वाणा चतुष्टय २। दतम्‌ । वाविक्दावपि यथासंमवमृहनीयम्‌ । वाचिाभिनमेऽपि केवखवाक्योचारणं खोकर । रागय॒क्तवक्थोच।रणं नाटय- धर्मा । आहायामिनपेऽपि हारकेूरादिमूषणं रोकधर्म। फूत्छतं ध्वजयानाक्षमृषणं नाटयवम।। साचिकामिनधेऽपि नटन भावयिता स्वरूपतो दररिताः स्तम्भादयो

खक । त एव्‌ साक्षाच्छता हृस्तामिनयेन दासता नारयधर्मी । चित्तवत्यार्प-

४५

काद्योऽवान्तरमेडा अपि वाचिकृदिष्‌ पयासतमव माततमाद्धरुनयाः ॥२६॥२५

अथ न्यं रक्षयति- आङ्गकामिनयेरेव भावानेव म्यनाक्ते यत्‌ । तन्त्य मागरब्देन प्रसिद्धं नत्यवेदिनाम्‌ ॥ २८ ॥ आाक्गेकाभिनयेरेवेत्यादि । यनर्षेनमाङ्किकामिनधेरेव मावानेव व्यनक्ति तुत्यमिति संवन्धः । अत्राऽऽङ्गिकामिनयोरिति बहुषचनमाङ्गिकावान्तरमेद विवक्षाभावादुनुपपद्यमानमाङ्गिकादिमिरित्यवगमयति । तेनाऽऽङ्गिकादिषि चत्य॑मि प्ाषु बहुवचनस्य तिव पय॑वस्तानादे(्रय ए )वेत्यवधारणे तत्रैको निवर्तनीयः । [न्वत्यान्तरस्याप्रततिः । तत्र वाचिकादिषि कस्य॒ निवत्तिरित्याकाङ्क्षायां यि वाचिको निवत्यत. तद्ऽऽङ्धिकस्योपजीन्यामावाद्प्रवत्तिरेव स्थात्‌। अतो यत्राऽऽ- ्गिस्तज वाविकोऽभ्युषेयः। साचिकाहा्योमंभ्ये साचिकस्येवाऽऽङ्गिकेऽन्त- रङ्कतवेनोपादेयत्वं पारशेष्याद्बहिरङ्ग आहायं एव निवर्वनीयो मवति । भावने- वेत्यवधारणेन रपतास्तदामा्नाश्च निवल्यन्ते । एतदुक्तं भवति । आहार्याभिनयं मुक्तवाऽ भद्धन्कवाविकसाच्विकेरुपेतमतो भावानमेवाभिन्यञ्चफे यनतेनं तनत्य- मिदि | तथा चोक्तं भावप्रकारारूता- “ वागद्धःशब्दाभिनया भावाः स्युनाटचकमेणि । रसोऽमिनेयो वागङ्गसक्वाहायसमुच्चयात्‌ ?› इति ॥ नत्यवेदिनां माराब्देन प्रसिद्धामेति। ते न॒त्य(त्यमारगशब्देन व्थपदि- दान्तीत्पथंः ॥ २८ ॥ अथ न्तं रक्षयति- गाचविक्षपमाज त॒ सवामिनयवजितस्‌ । आङ्कोक्तप्रकारेण नन्तं नत्तविदो विदुः ॥ २९ ॥ गाजापिक्षेपमार्च वित्यादि । सवौमिनयवनितमाङ्गिकादिवत्‌र्विधामिन- यव्ञितम्‌। आङ्गकोक्तप्रकारेणेति । भङ्गिकामिनयेऽङ्गपत्यङ्गोपाङ्गानां यः प्रकार उक्तस्तेन प्रकारेण गाकिक्षिषमां तु नृ्तविदो नृत्तं विदुः | तुशब्ड नत्तस्थ नाटयनत्याभ्यां वेखक्षण्यद्योतनाय ॥ २९ ॥

१. ग, धमाणां) २ ख. ग. क्षायां भा ।२३ख.ग. येनाङ्क ! ४ ख. ग. 'क्षेपणत्वे तु"

६९६ संगीतरलाकरे अथ न्यनत्तयोरवान्तरभेदो इशयति- ताण्डव लास्यमित्येतदरद्रय देधा निगयते वर्धमानासारितियिगतिस्तेतदष्टछ्वायतप् ॥ ६० ॥ रणेरङ्हारशव प्राधान्येन प्रर्तितम । तण्टुक्तम॒द्धतप्रायप्रयोगे ताण्डवं मतम ॥ ६१ ॥ ताण्डंवमित्यादि । एवदृदयभतयोः संनिहितपोनैत्यनत्तयोद्र॑षम्‌ । तत्र ताण्डवे रक्षपति-व्धमानेत्यादि । व्धमानदीनि भीतानि मद्रकारिषुकतानि दष्टव्यानि । तच्तदधुवायुतमिति । सा सा ण्स्वा नत्तदृध्स्या प्रविदिक्यारिका तया युक्तम्‌ | प्रवयिक्याद्धा प्ट्वाश्र मारनीये भ्म्वाध्याये दष्व्याः । करणेस्तरपुष्पपटादिभिर्वक्ष्यमणिर्त्तकरणेः, अङ्कहरैः स्थिरहस्नारिभिश्र । प्राधान्येनेति । कचितकरणाङ्गनहारक्रथं हिष्वाम्पीत्यथः । उद्धत प्रायप्रयोममिति ण्डवस्यासाधारणं रक्षणम्‌ । इतरस्य तु रक्षणां शस्य साधारण्यस्तभवात्‌ | तण्डूक्तायति संज्ञापरवृत्तिनिभित्तकथनम्‌ ॥३०।३१ लास्य तु सुकुमाराङ्गः मकरध्वजवधनम्‌ । ६२ ॥ टास्यस्यासाधारणं टक्षणमाह-लास्यं वित्याष्ि ॥ २२ ॥ प्सङ्खनचृ्तस्येवान्य द्वेदृवयं दरयति- विषमं विकटं लचिित्यन्ये भेदत्रयं विदुः । न॒त्तस्य तञ विषमं स्याटज्ञभ्रमणादिकम्‌ ॥ ६३ ॥ विरूपवषावयवनव्यापारं विक्छटं मतम । उपतं करणेरैत्येरञचिताये्टघ॒ स्परत्‌ विषभमित्यादि ¦ अस्येरथितायेरिति । क्रियपिविन्याभावादसित[- दीनि नृत्यकरणान्यत्सानि भवनि ॥ ३३ ॥ ३४॥ अत्र नृत्तेषपयागितेनाऽऽङ्किकामिनयस्य स्वरूपं पपञ्चयिष्थनारकाधपयो गित्वमात्रेण नृत्तानुपयोगिनां वाचिकादीनामपपश्चने हतं इद्यति- नाटकास्यतवाक्यायपदाथाभिनयात्मकम। तदायभरतेनो क्त रसभावसमन्वितम्‌ ॥ ६५ नाट्य तन्नाटकृष्वेबोषयुक्तं तद्रतानतः वहाय जीनमिनयानाङ्गकोऽजाभिधीयते ॥ ३६ । नाटकस्थितेत्याहे । वाक्यार्थामिनयो रसाभिनयः । प्दरार्थाभिनमो भवााभनयः । अने नाटकशब्द्ः प्रकरणाद्यपरक्षणम्‌ । तेन नाटकेष्वेवेत्यत्

1 1

~ प त ज ००००५०५१ ५ ० कन

१ स, ग, स्तत्र भवाः । २ चः तृस्य। ३ स. ग, गन्धैर । ह ख, ग. ताद्य भ,

सपमा नर्तनाध्यायः। ६9

६, (भा ९

नाटकादिष्वित व्रटव्यम्‌ । तद्तानमभिनयानिति । नार्चगवेल्वाविकपाचि काहायौन्‌ ॥६५॥ ३६

[+

आङ्धिकाभिनयस्य मेदन्ददयति- ` | तस्य सा खाङ्न्कुरो नत्त प्रधाने अितयं मतम ।. तञ शाखेति विख्याता विचा करवर्तना ॥ ३७ ॥ तस्य शाखाङ्क्ुर्‌ इत्याद । प्रधानामति । आाङ्काभनयाकतरा- दः पक्षया सखिमिदः (द्‌ प्राघान्यामत्यथः ॥ ३७ ॥ अङ्कुर मूतवाक्याथमपजोनव्यप्रवातता । वतना सा भवेत्सची भाविवाक्योपजीवनात्‌ ॥ ३८ ॥ प्सङ्खनतस्‌ षा रक्षयति-सा भवेत्सूचे(ची)ति ॥ ६८ ॥ नते रक्षयति- करणरङ्कहारश्व साधत नत्तमुच्यते। _ नाोपयोगेनो सच्यङ्कुरावुक्ता प्रसङ्कमतः | ३९ ॥ कृरणेरिति । ननु रक्षितस्यापि नचस्य पुनरक्षणं कथमिति चेदुच्यते । पूर्वं सवाभिनयगरन्यमाङ्धिकामिनयपरकरिण पवितं गातविक्षेयमाने नृत्तमिष्युक्तम्‌ इदानीमाङ्धिकामिनयस्याऽथङ्ककफतेन मध्ये मध्ये प्रयोज्यं कृरणाङ्घनिवृचचं नुच मक्तमिति भद द्रदव्यः॥३९॥ | असिमिनृत्ताध्यायि सेग्रा्यान्पदाथाननुक्मेणोहिशति- अ ङ्नन्यञ् हिरो हस्तो वक्षः पश्व करटीतदम्‌ । पादाविति षडक्तानि स्कन्धावप्यपरे जगुः ॥४०॥ प्रत्यङ्गानि विह ओवा बाहू पृष्ठ तथोद्रम्‌ , ऊरू अदे बडित्याहुरपरे माणिवन्धक । जाननी भरषणानीति अयमभ्यधिक जगः ॥ ४१॥ अङ्गमन्यनेत्यादि ॥ ४० ॥ ४१॥ टषिश्रपरताराश्च कपोखां नासिकानिटः अधरो दाना जिह्वा चिबुकं बदुर्न तथा ॥ ४२ ॥ उपाङ्गानि द्रादशोति रिरस्यङ्गान्तरषु तु । पाण्णिगस्फौ तथाऽङृल्यः करयोः पादेयोस्तले ॥ ४४ । प्रखरागश्च करथोः प्रचाराः करणानं च । कर्माणि पाणिक्षेन्नाणि करणीनि द्विषा ततः ॥४४॥ "चः तस्य रव. चर्षना। रस. ग. प्रवतेते। ४. ड. 'त्सूचाभाः। पग पूर्वा ठ । ६ च, णादि & ]

-कष्वयतन

अः

संमीतरलनाकरे-

अङ्गान्तरेष्विति । रिरसो व्यतिरिकतेषु करणयेरित्यर्थः । पार्धिणगु्फ- कराङ्गुहिपादाङ्कटिपादतटानि प्श्चोषाङ्गगनि ज्ञेयानि । तथाऽङकल्यः करये: परादयोस्तरेतयदेशे तु करयोरङ्गुल्य इति योजनीयम्‌ । ते इति त्‌ संनिहितयोः पराद्येरिव योजनीयम्‌ । कृश्योस्तले इति तु(करतखयोस्तु करणपचारभेद्वे [न] वक्ष्यमाणत्वारति मावः ॥ ४२॥ ४३॥ १४४ ॥

सुद्धान्युष्ठृतिपु्बाणि चाङ्हाराः सरेचकाः ॥ ४५॥ चायः इद्धाश्च देशस्थाः स्थानकान्ययथ वृत्तयः । न्यायाः प्प्रविचाराश्च मण्डलान्याखेटान्यपि ॥ ४६ ॥ लास्याङ्गानि ततो रेखा श्रमः पाजस्य लक्षणम । गुणदोषा मण्डने च तस्योपाध्यायलक्षणम ॥ ४७ ॥ संप्रदायो गुणा दोषास्तस्य इद्धा च पद्धतिः। गोण्डल्याश्च विधिः सम्यण्लक्ष्म परर्णिनिस्ततः ॥४८॥ तत्पद्धतिरथाऽऽचार्यो नटनर्तकलक्षणे । वेताठिकश्चारणश्च फोाटिकसमासदः ॥४९॥ सभापतिः सभायाश्च निवेशो रसलक्षणमप्‌ । भावलक्षणामित्यस्मिन्नध्याये श्रूमहे कमात्‌ ॥ ५० ॥

सरेचका इति । रेचकानामङ्गन्हाराङ्तयेव प्रयोगो न पाथक्येनेति यीप-

(न

भ प च, न

यतुमद्गहारवि शेषणतवेनोदेगो द्रष्टव्यः । एवं न्यायाः सप्रपरिवाराश्रेयत्ापि

परविचारारणां न्यायाङ्गनवं द्रष्टव्यम्‌ ॥४५॥४६।४७॥ ४८॥४ ९॥५०।

धतं विधरतमाप्रतमवध्रतं च कम्पितम्‌ । आकम्पितोद्राहिते च पारेवाहितमथितम्‌ ॥ ५१ ॥ निहयितं परावृत्तमुक्सिपाधोम॒खे तथा ।

लोलितं चेति विज्ञेयं चतुर्दराविधं शिरः ॥ ५२ ॥ तियञ्नतो चतं स्कन्धानतमाराचिकं समम ।

` पाश्वाभिमखमित्यन्थान्भेदान्पश्चापरे जगः ॥ ५३ ॥ तत्राङ्गेषु प्रथमोदषटस्य दिरसो मेदानुिशति-धुतं विधतमित्यारि ¦

॥ ५१॥ ५२ ॥ ५३॥

१ ग. शस्त । २ ग, चार्य्य । रच.

पयायेण रानेस्तिर्यगगतमक्तं धृतं रिरः। __ __ ृ्यस्थानस्थितस्येव पाश्वदेशावलोकने ॥ ५४ ॥

"५५ मोमा, ७५००५५७ ~)

ण्डक च । ४ ख. कोल्हण्टिक। 4 घ,

धूतं विधूत" । ६ ग, कार्त । ७ च. मतमू |

9

सत्तमो भर्तनाष्वायः ६६३६ यथाश छक्षमानं सविनिधोमयाह-पययिण सनंशि्याह ॥५४

अनाण्दासं विस्पये च विषहदिऽनीण्सिते तथा । ॥

क क > क = ई

प्रततं च तस्य याग भरतादद्ामः ॥ चस ॥ इति धुतस।

[क्क

दतमत्या तदव स्याद्ष्तं तस्प्रयल्पते ¦

रितितिं ज्वरिति भीते सथःपीतासवे तथा ॥:प इति श्िधतप |

५ (ॐ [1 @* %

आदूत तु सदात्तयगध्वं नात सारो पतप

८०५ गर्वेण स्वाङ्वीक्षाथां पार््वस्थोर्ष्वनिरीक्षने। शक्तोऽस्मीत्यमिभाने च प्रयोगस्तस्य कीर्तितः !॥ ५७ | ॥ ५५ ॥ ५६ ॥ ५७ |¦ व्याधृशचं | यदधः अष्छदयमीतयश्धतं दद्वयते | स्थित्या्देदानिश्ले दज्ावाहनथोरपि ; आपे च प्रयोक्तव्यमिदसाहुभनीदिणः ॥ < । संज्ञावाहनयारपीत्वत संज्ञेति गृढाथैश्ृविका स्ञोच्यते । एवं सज्ञापदे रायोरित्यादावपि दृष्टव्यम्‌ 4 । वहुशो इत्वा धःकम्यनात्कभ्ितं शिरः । ज्ञाने ऽभ्यूपशमे रोषे वितक् जने तथा | त्वरितप्रश्चवाक्ये च प्रयोक्तव्यमिदं जिर 2 इरि ऊम्पिद्‌ आष्ून्पितं तदेवं स्यादिदः प्रयुक्तं दने्यदि ॥ ६० । एतत्परश्त्यनिर्दैरे प्रश्रे ज्ञोपदेक्षसेः | आवाहुभे स्यदिरस्थकथमे च परय॒ल्यते ॥ ६९ ॥ | त्वाकृश्पतशच | सछटदृष्वं हिरो नीतमुद्ाहितम॒दीरितम्‌ ्तोऽहभिह कायऽस्मःस्यामिधाने प्रयुज्यते ॥ ६२ ६१ ॥

६२९ ६।

॥ ५९ ।॥.६° |

१ ड. स्थित्यथं दू । च. स्थित्यध॑दे २ स. ग.रोधे।३ च. श्छ सनाप । ५ ध. ° पिति कार्यऽस्मिनभेः। | | ८?

६३४ ` संगीतरलाकरे-

परिमण्डलिताकारभ्रामितं परिवाहितम्‌ ।

लजाभरोद्धेवे मानि बह्भानुरूता तथा ॥ ६३ ॥

विस्मये च स्मिते हषामषयोरनमोदने ।

विचारे च विचारज्ञाः कायंमाहुरिदं शिरः ॥ ६४ ब्टुभानुरूताविति । रीटापामिव्थः । प्रियानुकरणं रीरेप्युक्तवात्‌ ॥६४॥

| इति परिवाहितम्‌ ।

रिरः स्यादित फिचित्पाश्वतो ननकंधरम्‌ |

रुकिचन्तामोहमूर्खास तत्कार्ये हनुधारणे ॥ ६५ ॥

हनुधारण इति । रुक्चिन्ताद्रैविषयं यद्धसतन हृनुधारणं तस्मिनाश्चषं शिरः कायंमित्यर्थ; ॥ ६५ | |

उश्क्षिप्तबाहरिखरं मग्नभीवं निहाश्चिनम । विकासे कलिते गवे विष्वोके किटि ॥ ६६ ॥ मोटूटएयेते कुट्रमिते मन स्तम्भ च तद्भवेत्‌ विलासो गमनादिः स्थाच्चशटाऽऽश्छि्टाङ्या छता ॥६७॥ कान्तायाः सुकृमाराह्गोपाङन्वं ललितं विदुः | विष्वाकास्त्वि्टकाभेन जातादुबदिनादरः ॥ ६८ ॥ हषाद्रोदनहात्नादि प्रोच्यतं किलषद्िन्चतम | मोद्रायितं प्रियकथारृष्टयादय तन्पयात्मता ॥ ६९ ॥ केरादियहजे हषं दुःखिवद्धवनं तु यत्‌ । | स्या्तक्कुट्टामतं मानो रोषः प्रणयरसंमवः । ७० ॥ स्यान्न निष्कियता स्तम्भो नवोढाप्रियसंगमे ॥ ७१ ॥ इति निहशितस | पराङ्मुखीकतं सीध पराष््मदीरसितिम । तत्कार्यं कोपर्नादिकृते वेक्ष्नापसारणे । वरावृानुकरणे पृष्ठतः प्रेक्षणे तथा ॥ ५२ ॥ ॥ ६६ ॥ ६७ ॥ ६८ ॥ ६९ ॥ ७० ॥ ७१} ॥ ७२ ॥ इति प्राघरत्तप्‌ । ५८ इदं श्लोका च. पुस्तक एव इश्यते नान्येषु ।

[ , (नी नि

१ स,ग., द्वुदोन्मोंहव । ड. द्धे मनि। २ ख. ग, वक्नप्रसाः |

तोन

सतम नर्तनाध्यायः | ६६५ ऊर्ध्ववक्चं शिरो ज्ञेयमस्पिपं तल्युन्यते | ने तुङ्गवस्तूनां चन्द्रादिग्योपमापिनाम्‌ ॥ ७६॥ , इत्यक्षिप्तम्‌ | लजादुःखप्रमाणेष स्यादन्वथमयोगखम्‌ ॥ ७४ ॥ ॥ ७३ ॥ ७४ ॥ | | | इत्यधीमृखप्‌ । रिरः स्याह्ोलितं सर्वदिक्कैः शिथिलो चनेः। निद्रागद्यहावेरामदमखांशरु तन्मतम्‌ ॥ ७५॥ ` सूर्वदिकेरिति । खवरूपतो भिचानामपि रिरोमेदानां यतर येषु केषुबिदर्थेष ्रिनियोगसाम्य्‌ं हश्यते तजे विकत्पषिज्ञानदेकेनोवितेन प्रथोगः कृपैष्यः ॥७५॥ ईति. लोरितप्‌ । । ३।त भरताक्त चतुद्दहार्वध श्रः | तिथंङ्नतोच्तिं प्राप्तं हिरस्ति्ङ्नतोज्रवम्‌ । विष्वोकािषु कान्तानां तैत्मयोमं प्रचक्षते ॥ ७३ ॥ इति तियङ्नतोच्रतम्‌ । ` स्कन्धानर्तं तदाख्यातं स्कन्धे यनिहिते शिरः । तज्िद्रापदमरछास चिन्तायां च प्रयुज्यते ॥ ७७ ॥ दाति स्कन्धानतम्‌ | स्कन्धो तु किंचिदाश्छिष्य भान्तमाराभिकं मत्तम । विस्मये इरयते तच्च पराभिप्रायवेदने ॥ ७८ ॥ | इत्यारानिकम । स्वाभाविकं सम रीष स्वभावाभिनये मतम। इति समम | पार्वामिमुखमन्वथ पासवस्थस्यावलखोकने ॥ ७९ ॥ ॥ ७६ ॥ ७७ ॥ ७८१॥ ७९ ॥ . इति पाद्वांभिमुखपू इति प्च रिरःप्रकाराः। इत्यकोनविंशतिविधं रि ।

मि 1101

१स. ग. "ध्ववृत्ते शि" । २ स. ग. विनयो योगः) ३ ख, छ, तत्मयोज्यं ।

६९९ म॑गीतग्न्‌ा करे

पताकश्चिपतांकोऽवंचन्द्रास्यः कतरीमुख आराल्मष्टिरिखरगप्यित्धसद्काप्‌

क, शकतुण्डश्च कङ्कः एदु दा(खपद्टुषः । 8 ।। = ४ प ॥ १ | दीः सर्पे दरयद ॥ ८१ ४ हसास्थो हंसपश्चश्च छर उकुल्स्वथा 0 ४ म ५ 4.2 ऊ्णसाभश्च (| { । ब द:

[>

असयता भता हस्वाश्वतितिरिथमीं भभिनेयवक्ःदयां सदमस्य पीप्यन । ८२॥ अभिनेयवङादषां सयुतत्वमपीनणलं दि | अभिनयो पननययेम्योऽथैः | तद्ुदाद्तिषां एताकादीनां दतु यनु नवत यमदीष्पयं इति| यथा हदि पताक्रहस्ताविनिग्राभ-

[9

° उचित विच्युत कयवनापन्योव्पर्ममृसैो "श | ` भरतनाप्युक्तं चदुरहृश्वविनिगभि--

क्न १ ५१ > ‰

"° नथनोपिम्थं प्द्मदृदर्मिष्ठयणा द पकनर: सेयुतकरणसेव चतुरणेतानि की '' दनि ॥ एवं हस्तान्तरष्यपि द््टञ्म्‌ं ॥ ८३) अस्टिश्च कृपाताख्यः कष्टः स्वस्तिकिस्तथा | < ॥ दाटपुष्पपुटाःसङ्गखरकावपमानक्् गजद्‌न्तश्वाविहित्थी निषधा मदफरस्तथा ॥ ८५ ॥ वधमानश्वेति हस्ताः म॑युताः स्युख्यादश | एतेऽभिनयहस्ताः स्युः मप्विहन्धुनेमंताः ॥ ८६ ॥ ॥ ८ ।॥ <५ ॥ ८६ ॥

५।

चतुरस्रावथाद्वृत्ता हस्तां तल्युखामिधा | स्वस्तिको पिप्रकीर्णाख्यावयल्खद्काभुखो ॥ ८७ ॥ ननु चयोदरसंयुतहस्तानां जिगन्तत्तह्स्तानां च हस्तद्ुयनिष्पाद्त् सपानिऽप्युदे ऽ छ्नस्यादीनामेकषचनेन मिद॑कः चनुरसादीनां दिव (व) चनेन. निरः कथमिति चैद्च्य- ते । अञ्चल्यादीनाममिनयहस्दवनाथगपकलनियमात्‌, संयुतखनव्यतिरेकेणाथगम-

माजि

त त

॥ 1 7 1

~ भरतनास्यद्चाल्च--अध्मा० ९ शछा० ६२।

किम्पि नकन स ॥ पना कणो सथा कार भि हैके जप त कनन

९ ख. ग. घ. "ताकश्चाधंचन्द्रः क | २ ख. 3. "ताह! २ ख, ग, निषधो ५ ख. ग, घ, णोवप्यरा |

समो न्तनाध्यायः ६६७

कताभावात्‌, संयुताकररिणेकहस्तत्वम्‌ । तनैकव चननिईस एवोपपन्नस्तेषाम्‌ चतुरस्षदीनां तु नतहस्सतेन शओभायाङरयोमिल्यात्‌, तस्ष चैङेनापि साध्वला- त्पयोगे प्रथर्स्वाप्त यतुं तेषां हिवे(व)चनािदह एवोप्पनः | यद्यप्येवं पथकश्वादन्न्यं तथाऽपि चतुरस्ावित्यादिकयरेकरूपयोररार्खटकामृखा रत्यादिकं योर्भिनरूपया्वक्ेकहस्तलिन परिगणनं तु वथोरन्योन्यपिक्षया मिखितयोरव सोभा- तिरयहेतृखपिवक्षयेपि दव्यम्‌ । नन्‌ च नंत्तप्रस्रावेऽभिनगयहस्तानामहे ररक्ष णपरीक्षाभिः सोभ्य इरि देदुव्यवै-' आङ्कन्ककपररिण नृत्तं नृचवेदी विदुः, इनि खद्कम्‌ । तस्यायतभः । जाक किन सितिरहस्वादुमेदानामथावग- मकृत्दे मो यः प्रकर उक्तः सु पएदाष्ावयमक्त्वं विहाय नवकेच्छयः यथां टटयानुमतव्वेन प्रयुक्तशवेन्ननं भवीति । अाऽराऽजङ्खःकामिनेपकारोऽव- श्वमारौ दकव इत्ययोधमेतद्‌ । फचःभिनयपक्वि नत्तपप्युएकरोति । अवे- एितादिधिरमिनमस्थाविच्छन्याचारतामपोद्च वाद्था५विभ्रान्पिपरदीतिजनेनात्‌ | यथाऽस्हाभिनवमृप्ताचारौ मारतीयविहत- एते च पयोद संय॒तत्वष्यतिरेफेण न स्वाथस्यं गमका इत्युका(कतम्‌)) एतेषां तकमिनधहृस्तानां छद च्छदुनमेव(}) वतेनानुप्रवेशादटातचक्रपतिमतां इयित मस्सभोद्धतवचमात्मक्तया चेकवाक्या- धविर्भन्तितां प्रथयितुं नेचस्यं च वस्तुभूवतनोक्तस्य स्वहपमनभिधातुं नुप त्थोचेधयाषिति(?) नत्तादिरिषवतसुच्यज्छुदावुपयोगमपि दशयतु नृत्तशब्देन त धिङृत्योक्तं च तनैव संयुताक्षयतरूपोपजीविन

युज्यन्त इतै | अतोऽद्खलस्यादीनां संयुतद््पतैव ।

चतुस्ादीर्नां तूमयद्वेति रदमददातय्‌ ! अथ कथ्‌ चतुरस्रावित्याङनामृहैरमध्ये र त्ये अन्धकारः सवयमेवोपपति दक्ष्यती-

४५.

त्यम्‌ }! |

आविद्धवद्यो मच्यास्या रेचतावधराचत | नितम्बौ पष्ुवां खराबन्धादुत्तानवशितौ \॥ ८८ ॥ छताश्षे करिहस्वश्च पएक्षवाञ्चितकाभिष्ी | पश्च्रथोतकोदण्डषक्चा भर्डपक्षको ॥ < ॥ ऊष्वअ्ण्डहिनो हस्ती पाश्वंमण्डलटिमावपि उरोभण्डलिनो स्यातायरःपा््वा्धमण्डलो ॥ ९० मषठिकस्वस्विकावन्येः नलिवीपञ्चक्ोशचको ।

` अलटपद्मादल्वणो च बता काहतवावैति \॥ ९१ ।

॥ ८८ ॥ ८९ ॥ ९० ॥ ९१

गज सा जाणा मन ०००४४ [का

©

९ ख. ग. वया तयी ¦ २ अ. पु मन्त्रिणो ऽ्धव । ३ ज. श््रान्ततां 1 ज. त्यतो चैत्यावि ।५ज. "पये च सूः ६ स. ग. "ति ।वृत्तइस्ता वित्यादि । सृत्तः |

६६८ सगीतरलाकरे-

नत्तहस्ता मता्रिराचत्तमा्ोपयोगिनः। एतानमिनयऽप्याहः दाखतः मंप्रदमयतः ॥ ९२ ॥ नत्तमात्रोपयोगिन इति केष्विन्मतम्‌ । अन्धं त्वतानुनदस्ताञ्शासरतः संप्रदायतोऽभिनंवेऽप्याहुः ॥ ९२ ॥ । तत्र शाखं तावहशंयति-- ल्छताख्या हहे मनिवाक्ते नृचाभिनयगांचरा टताख्यो हि मुनिर्वक्ति ननाभिनयगाचरावििं । यथाऽह मनिः- ८ तिर्यक्मचारित चैव पाथंस्थौ तथव च] लताख्यौ च करौ ज्ञेयो व॒त्तामिनयनं परति ” | इति | परदायं दशयति-- सूच्यन्तेऽन्ये माहचयात्तनाभिन यगोचराः ॥ ९३ ॥ सच्यन्तेऽन्ये साहचयत्तिनामिनयगोचरा इति । अस्पाथैः | नन. हस्तेषु टताभिनयहस्तयोरभिनयविषयत मुनिवचनेन गच्रण सिद्धे नैन रत हस्तेन साह चयादन्ये नत्तहस्ता अमिनयगोचराः सूच्यन्त इति । अययेव संप्र दायो ज्ञेयः| शाच्रानुक्तस्यापि शस्रेणाभ्यनुज्ञातस्य दास्नाविराभिनोऽथेविश- पस्याऽऽचायिष्यप्रम्परया तदुपदप्रदानं स संप्रदाय इत्येतटक्षणरश्षि- तत्वात्‌ तथा चोक्तमृ-“ यो यत्सम्थणिजानीपे स यद्वदति तद्रचः। स संप्रदायः कथितो विष्णना खोकजिष्णना " इति । यत्र कुचाचदृाख्याता संस्थितिश्चानुप्धतः। ° स संप्रदायः कथितो यथा स्वणविभूषण ›' इतिच ॥९३॥ एवं सास्रसंपदायाभ्यां नत्तहस्तानामभिनयपिषयत्मपि विद्यत इनि सामान्ये- नाभिनयविषयत्वे ज्ञति कुच तस्य केथमभिनय इरि विदाषजिन्नासायामाह- युक्तितः संप्रदायाच्च छोकतोऽत्र विरोषधीः। वथा हि करिहस्तन हस्ती लोकेऽभिनीयते ॥ ९४ । युक्तितः संप्रदायाच्च टोकतोऽच्र विरोषपधीरिति । अत्र॒ नत्तहुस्वा-

भा कि

नाममिनयविषयत्वे विदषधी्िगेषज्ञानं कवि द्क्तितः प्रयोक्तरूपपतिषेरेषात्क- चित्संपदायादाचायपिदेरपरम्परायाः क्विहाकनो टोकवचरितात्‌ , एकैकसमाद्‌- म्यां तरिभ्यो वा दर्व्यम्‌ । तच रोकतो ज्ञेयमुदाहत्य ददीयति-यथा हि करिहस्तेन हस्ती लोकेऽभिनीयत इति ॥ ९४ ॥ १च.च्ये प्राहः । ₹ स. ग. चये पराहुः । रख. ग. ता सस्स्थातिश्वानुकृ्बतं 1 सख, ग, तथा ।५4 ख. ग, गमिवीय" |. |

सप्तमो नर्वनाष्यायः। . ६३९

तदेतदावर्िरप्यङ्गीषवमितयाह- भट्राभिनवगुषायैरिदमभ्युपगम्यते । सवे च मिटिताः सन्तः सप्तषष्िरिमि कराः । ९५ ॥ भदडूाभिनवगप्तायेरिद्मभ्युपगम्यत इति । हस्तसंख्णां मिता द्श- ` ` यत्ति-सवं चेति । संयुतास्तयुतनुतहस्ता अत्र सवं शब्देनोच्यन्ते ॥९५॥ चतुःषष्ित्वमेतेषां न युक्त्यागमगोचरः। चतुःषष्टित्वमेवं वा तेषां स॒रिमिरूद्यताम्‌ ॥ ९६ ॥ रोके तावत्तेषां चतु पष्टिवपासद्धिरपामाणिकीत्याह-न यक्त्यागमगोचर इति । ठोकपरकषिदधयन्यथानुप्पस्या चतुव युक्ति म्रन्थकारः स्वबुद्धघा ` कत्पयति-चतुःषष्टित्वपेवं वेत्यादिना ॥ ९६ ॥ | | कर्तव्यो स्वस्तिको हस्तो विप्रकीर्णविशेषणो , रो हि स्वस्तिकीभय विच्युतो विप्रकी्णंको ॥ ९७ ॥ स्वतन्बथोरतो नास्ति प्रयोगो षिप्रक्ीणथोः। ` उरोमण्डलिन विव पश्वंमण्डटिनोरिहे ॥ ९८ ॥ विशेषणे चोस्वणयोः कतम्यावलठषष्टुवो । विङेषणािरेष्ये च न स्यातां भिन्नगामिनी ॥ ९९ ॥ -नीलथत्पलपित्यन् न हीष्ट पडङ्जद्रयम । प्रसिद्धेरूपपत्र्थ य॒क्तिरेषा मयोदिता ॥ १००॥ ॥ ९७ ॥ ९८ ॥ ९९॥ १००॥ आचायाणां तु सर्वेषां पृथगर्ेरालक्षणे । वदतां स्वस्तिकाययषु न विरहषणता मर्ता ॥१०१॥ स्वस्तिकादीनां विपरकीणादिविरेषणयुताद्किसकपरसिद्धयवगतवतुःषषिव- निर्वाहाथास्माभिरेवोक्ता न ताचार्यसंमतेत्याह-आचाशणां लिति ॥ १०१॥ केथिदाचा्येराधेकहस्तत्रवाङ्गीकारेण हस्तसपिरुकतेतयाह- निकुथकमयुक्तेष करं दहिरिखरं पुनः युक्तेषु न॒त्तदस्तेषु त्वधिको बर्दाभयो ॥ १०२ ॥ बवन्तः केचिदाचार्या हस्तसप्तविमृष्विरे । तेषामीषहिकारेऽपि बिनियेोगेष्वनेन्यता ॥१०३॥ निकुकमित्याद । देषां जयाणां स्वेनापरिगणने हेतुमाह-तेषाभीष्‌- द्वि रिऽपि विनियोगेष्वनन्थतेति ॥ १०२ ॥ १०३

च दि नर ति पिवति । {1 मि

४ च पद्मक! । बि |

# 1 1 ज 0 ५ ^. प धु “६४० 1 7

फे

जथ पताकानां पथोटैदकमं ९।३।य: क्षः तजनीम्रटसटयः छदिताङध्ष्छे मृदेतु पताकः संहताक्रः प्रमारितदलङ्घषः ॥ १०४ ॥ तर्जनीमटेव्णाड । अव पदःकदोनां हस्नानां पताकात्ाकाःवच्ेन परता- क([दि]रब्दाभिषेयतम्‌ । पया उयरिण्न्दरनां च सप्रतरनिनिमितपनाकाच्थपका- रकत्वात्‌ । अत त[ति]रभनदा म द्वेवायां वचदृथमद्पकतयं च कविदृनक्तम- प्यनुसधयम्‌ ॥ १०४ ॥।

[आष (जं

एष स्परा चपट च पवाक्ानारिष्छद्धिषु | ष्वालीगूरध्वभतास्वस्याङ्घल्यः प्रविरलाश्वलछाः ॥ ३०५ ॥ तव प्रताकहस्तप्रेनियोः चपटत्युच्ते । लो याय प्रद्ारितनिरयगङ्गा8$- छन्‌ हस्तन यडट्चरादनाम्वरस्थनि परः |} 14|| धारास्वधीगताः पक्षिपक्ष स्प र द्धिस्थति | ध्वे गृच्छुन्लाच्छतेषु पुप्दरपरह्ता स्थः} ऊध्वं गच्छन्करिक्षचादृशषणाियग्रं करः | आमिमख्ये गरखक्षययागच्छन्िजम्‌श्वनः } १०४॥ प्पाण्वे फम्पमानस्त प्रतिपृश्च भवस्यम दध्र प्पन्रापिष्ठाय पतात क्षा्टन प्रम ॥ १०८५ पताक तु इनेषपस्मदन सान तथा | उत्पानूने पारण च हिखादिस्थलवम्नृमः + 1०९ उचिता विच्युता छ्ायवितावन्यःम्यम्रखा ; अधोगताच्चुतचलङटवीयसिमिगयोः ।॥ 1१० ॥ ६६ पत स एष निपताकः स्याह्वख्ितानाभिकाङ्लिः | द्ध्यादिमङ्तनटद्वव्दस्यद्ाद्ध स विधायते ॥ १११॥ ` पराङ्दुखः स्यादाहवनिं ठयन्यङ्कलिकुश्नातत । वहिःकषिप्ताङलिद्दरीऽधस्तलोऽनादरो ज्क्ते ॥ ११२ ॥ नमस्वःार तवसो कायः हिरस्थः पा्व॑तस्त्छः । उत्तानिताङ्गुषिद््ो वद्नोज्नामने भतः ॥ ११६ ॥ ॥ ३०६ ॥ १९७ ॥ १,८॥ १०९॥ ११०॥ १११॥११२॥

॥ ११३ ॥

॥ पि श मणि माणे मम ७ अमम्‌ व ५, मोम ८८०१०५१९ भजाम मनामनषतकमन १६०८

१ ड. `छामू्धगतास्त्वस्याः । २ ग. "नमिव दुःस्या ध. गपश्चिवस्य करि स्थतिः ४ स. ग, बेऽगच्छन्न' । ५ स, ग. 'वातेर्भिः । ६ स, ग. नोत्तानिते

6,

न्न ।

सत्तमो नत॑नाध्यायः । ६४१

सदेह दृधदङ््त्यो कमेणेव नतोन्नते ।

अधोमखः रिरःप्रान्ते अ्रमञ्चष्णीषधारणे ॥ ११४ ॥ ` ॥ ११४ ॥ |

ताहगेव किरीटस्य धृतौ गूोष्वदेशगः।

अनिष्टे गन्धवाग्धोषे नाक्षास्यश्रोसंवतिम्‌ ॥ ११५ ॥

नरिपताकटैस्तविनियोगे-ताहगेव किरीटस्य धरतो मधाध्वदेडाग इति ।

(+-पादगेवेति उष्णीषधारणे ) । उष्णीषधारणामिनयेऽ्थोमृखः रिरःपान्ते ्रभ- निति यादृगुक्तस्ताष्रगेव मृरधध्वैदेरागघरेदित्ययमथः । अधोमुखखिपताकहस्तः प्रथमं रिरःपरन्ते भ्रान्ता ततस्तदु्वदेशे पर्वाविच्यधंपरिमाणवत्तया भ्रान्वा ततोऽप्यध्वैदेरे तदधावत्तिपरिमाणवत्तया भ्रमन्किरीटस्य धतो धारणाभिनये -भवति । शिरस उपरिभाग आनुपव्येगं स्थूखम्रसूृषष्मामत्वददने मुकटपतीतिभ- वेदिव्यथः । आनिषठ. इत्यादि । अङ्गदधीम्धां तजनीमध्यमाम्यां नासासंवतिं कृवन[ निष्ट गन्धमाभनयेत्‌ । वथाऽऽस्पसव्‌ाति कृषे ] नष्टा वाचम।भनयेत्‌ | तथा श्रोवसवतिं कृष॑ननिष्टं घोषमभिनयेदिति कमो दष्टभ्यः। तथाऽधोमखचट- इ्गल्थो दधत्‌ । कटिक्षेक्गतः कर ऊध्वमधास्तिथगमच्छस्तु कमा्षदेषु पक्षिस्लो- तोनिटेषु भवतीत्यन्वयः ॥ १५५ ॥

अङ्ठाभ्यां कमात्कुवन्पक्षिश्चोतोनिटेष त । |

षद्रेषथ्वमधस्तियक्कमादच्छन्दधत्तथा ॥ ११६ ॥ `

अधोभुखचलाङ्खल्यो कटिक्षेत्रगतः करः! `

अघे तन्मार्जने च स्यादधो यान्तीमनामिकाम ॥ ११७ ॥

नेत्रक्षे्रगतां विभ्रतिके तु ठलाटगाम ।

अलछकस्यापनयने दधत्तामर्कान्विताम्‌ ॥ ११८ ॥

इति भिपताकः |

एकतो ऽङ्गुलिरसंघाते यत्राङ्गं स्थितेऽन्यतः । .

चन्द्रटेखारूति्भाति सोऽधंचन्द्रोऽभिधीयते ॥ ११९॥

॥ ११६ ॥ ११७ ॥ ११८ ॥ ११९.॥

>< धनुश्चहनान्तगतमधिकपिव भाति ।

पतेय ५

९१क. सदर । २खं.¶. णस्थलं । ३ङ.तु। दद्र । ४ डः, "च्छन्नधस्तथा। पङ्‌. ` पुने चाङ्शु । ध. च. (मुखं च. ।

& ४

६४२ ` संगौतरलनाकर-

उपयुानितोऽधन्दावृध्वभो बाठपाद्पे । प्राङ्यखस्त खेदे स्यात्कपोटफलक दधत्‌ । प्रयोक्तव्यः छरो मध्ये बलानिवासनादषु ॥ १२० ॥ इत्यध चन्द्रः । ॥ १२० ॥ अश्छिष्टमध्यभा प्रे संस्थिता तर्जनी यदा ॥ ३२१ ॥ त्रिपताकस्य हस्तस्य तदा स्यातकतरमखः । अलक्तकादिना पाद्रञने पतने पुनः ॥ १२२ ॥ कतंरीमखरक्षणे-पृठेऽशिष्टमध्यमेति सममिन्याहारान्मध्यमायाः पृष्ठमेव ग- म्यते | पृष्ठं पाश्रात्यो मागः ॥ १२१ ॥ १२२ ॥ मध्यमां तजनीस्थाने पुनस्तञेव तजनी । दधानोऽधोगतोऽथाथस्थोत्ताने टेख्यवाचने ॥ १२३ ॥ विनियोगे च-मध्यमां तजंनीस्थान इति । तजँन्यां मध्यमाङ्खखिपुरे- भागं नीतायां मध्यमा तजनीस्थाने स्थिता भदति । प्नस्ततैव तजनीमित्यनेन तजैन्या एव व्यापारो न मध्यमाया इति गम्यते । एवं दधानोऽधोगतः पतने भ- वतीत्यन्वयः ॥ १२३ ॥ इति कतरीम॒खः! तजन्यादिष्वज्गटीषु प्राच्याः प्राच्याः परा परा) दूरस्थोच्चा मनाग्बक्रा नुवा त तजनी ॥ १२४॥ मभ(अ)राटहस्तटक्षणे--तजन्यादष्वङ्गल्छष प्राच्याः प्राच्याः परा प्रेति । मध्यमापेक्षया तर्जनी प्राची । अनामिकपेक्षया कनीयसी परेति दषट- व्यम्‌ । तत्र परा परा मध्यमादिः पच्याः प्राच्यास्तजेन्यदिः सकाशात्‌ । दू- रस्थोच्चा मनाग्बक्ा कृतंव्येति । पए्वंपएवापिक्षया परापरास दूरस्थताधाधि- क्यं द्टव्यम्‌ ॥ १२१॥ अङ्कः कथितो यजं तवरा प्रचक्षते | आरावादादिषु प्रोक्तः स पुसां हदयस्थितः ॥ १२५ ॥ अथ श्वीणां केडाबन्धे केशानां च विकीणने | द्विखः कायाऽन्यपारवान्न स्वपादं वतुलभ्रमः ॥ १२६ ॥ ॥ १२५ ॥ १२६ ॥

कोके मेज य८७९२०.१००००७४ 1 मोन याका 1111१

१. गोपा ।२च. कष्कषनाः। ३ ख. ग. "श्लिष्टा मः । ४ च. “तास्त्वा ।

0 9

इ. नानो ।५च. दुय्थि।

सप्तमो नर्तनाध्यायथः। ६४६ आवजञ्नस॑वे स्यादाहवाने पतश्ङुठिः। विवाहे तङ्लाभथस्थस्वस्तिकाकारयोजितम्‌ ॥ १२५ ॥ प्रदक्षिणं करद्रदं स्याद्श्रमन्के(्केहवलः पुनः। प्रदक्षिणं भ्रमत्कालन्का एय देवतानां प्रदक्षिणे ॥१२८ ॥ कस्त्वं कोऽहं क संबन्ध इत्यससबद्धभ(षणे । | बहिः पुनः पुनः क्षिप्ताङ्गटिर्मारस्थितः पुनः । भाठस्वेदापनयने जिपताकोदितेषु च ॥ १२९ ॥ ¦ | इत्यराटः । तलमध्यस्थिते्ट्ेरङ्गल्ययेरगोपितेः निष्पीड्य मध्यमां ति्ठत्यङ्ग्ठो मुष्ठिरिष्यते ॥ १६० ॥ कुन्तनिचिरादण्डादेरहे विषिधयोधने । धावने प्राङ्मुखाङ्गृष्ठो मह्ुयुद्धे करद्वयम्‌ ।॥ १३१ ॥ दतं भष मुष्टरूष्वरृतोऽङ्गृष्ठः शिखरः संप्रयुन्यते ॥ १३२ ॥ ॥ १२७ ॥ १२८ ॥ १२९ ॥ १३० ॥ १३१॥१३२॥ दाकतितोमरयोमाक्षे धनुभह्टाङ्कुराभरह । अलकोत्पीडने मुष्टिः कायः सोऽप्यस्य रोकतः॥ १३६ ॥ इति रशिखरः । | दिखरहस्तविनियोर्ग-- पाष्टः कायं इति । कृन्तग्रहणादावित्यथः । सोऽप्यस्य लोकत इति । स मृष्टिरस्य रिखरस्य कार्ये ठोकवो रोकान्‌- साराद्धवतीव्यर्थः ॥ १३१ ॥

अङ्छाम्रण टाया तजनी {रिखरस्य चत्‌ । कपित्थः स्यात्तदा काया धारणे इन्तवज्योाः ¦ १३४ ॥ चक चापगददेश्च राराकषादकमाण । अन्योन्यकायावेषयो क पित्थाङखरो कचित्‌ ॥ १३६५ ॥ दात कप्य ॥ ३३४ ॥ ३३५ ॥ |

१९ ख. कायसाध्यस्य । ग. कायः सोऽभ्यस्य । घ. "कार्ये सोऽथ. स्वो | ङ कर्ये सोऽप्यस्य 1 २ च. कुम्भग्र० । इई ग. कषण । `

६४१ | संगीतरत्नाकरे-

अनामिकाकनीयस्यावुस्सिते कुटिलीरते ॥ १३६ ॥ बिरटे चेत्क पित्थस्य तदा स्याव्वटकामृखः उत्तानस्तुरगदेः स्याद्रत्गाचामरभारणे ॥ १३७ ॥ कूसुमावचये य॒क्ताञ्चग्दामंपरणे तथा । ` शारमन्थाकषणे च संबुखो दपंणयरहे ॥ १६३८ ॥ क स्तूरिकादिवस्तूनां पेषणेऽधस्तलो करां । ताम्बूलवीटिकावृन्तच्छेदनादौ च॑ स॒ स्मरतः ॥ १३९॥ इति खटकामखः। अराटस्य यदाऽत्यन्तवके त्जन्यनामिके । ` ुकतुण्डस्तदा स स्यात्रेमकोपेन(ण) वेषप्यं) या । नत्व नाहनमे कृत्ये त्वयेति वचने तथा ॥ १४० ॥ ध्रताक्षपातनादौ स्यात्सावज्ञे तु विसर्जने । आह्वाने च वहिश्वान्तः कमास्िपाङ्कलिर्भवेत्‌ ॥ १४१ ॥ इति शुर्कतुण्डः । काङ्गृलेऽनाभिका वका भवेद्वा कनीयसी । ऊर्ध्वाखेताभिसंस्थानास्तजन्यङ्गुष्ठमध्यमाः ॥ १४२ ॥ फटेऽस्पे च मिते यासे स्याद्धिडालपदादिष्‌ । चिवुक्रहणे चेव बालकानां विधीयते ॥ १४३ ॥ इति काङ्गरः | ॥ १३६ ॥ १३७॥ १३८ ॥ १३९॥ १४० ॥ १४१॥ १४२।१४३॥ अङ्षछाङ्गलयो यस्मिन्नलधाभ्रा धनुर्मताः । विरलाः पश्रकोरोऽसो कार्थ देवार्चने बटो ॥ १४४ ॥ दिवा किप्रकीणथिः पुष्पार्णा प्रकरे करः । फले वितल्वकपित्थादौ श्वीणां च कुचकुम्भयोः ॥ १४५ ॥ | १अकारटक्षण-अङ्नगुहाङ्गुय ईति 1 अङ्गहादयाऽङ्कन्टय इत्यथः ॥ १९४४ ॥ १४५ ॥ | | इति पद्मकोरः ` ष. न्तानोऽसौ स्लगदौ स्या २ङ्‌ च. न्मषार इग. च्छ

| ष

सप्तमो नर्वनाध्याथः ६४५

` नव्याकततास्यं करण छत्वे समवस्थिताः । यस्याङ्गुल्यः.कृरतटे पार्वगा साशटपषटटुव्‌ः ॥ १४६ ॥ -द्पद्ठवखन्षण-~व्यावातताख्य कृरणामेति । अविष्टितप्रकिंयया कनि- धधङ्कु।खछ्ता या कृरवतेना तव्द्रावाततं करणम्‌ ॥ १४६ ॥

अलपद्मः स एव स्यादडन्टीनां च केचन । अस्य न्यावतितस्थाने परिवर्तितमूचिरे ॥ १४७ ॥ कृस्य त्वमिति नास्तीति वाक्ययोः प्रतिषधने' |

व

तुच्छाद्क्तान॒तत्वो क्तिष्वेव सीभिः प्रयञ्यते ॥ १४८ ॥

| इत्यद्धपद्टुवः । ऊध्व प्रसारिता यञ्र खटकामखतर्जनी । हस्तः मचीम॒खः स स्यादभिनेयमिहोच्यते ॥ १४९ ॥

` रखे चक्राभिधे कुम्भकारोपकरणे तथा। रथाङ्गे जनरसंघाति भ्रमन्ती तर्जनी भवेत्‌ ॥ १५० ॥ ऊर््ववक्त्राऽधोगुखी च निजपारस्वगता तथा । पाश्वान्तरानिजं पाद्वंमायान्ती च ऊकमाद्धवेत्‌ ॥ १५१ ॥ "पताकायां भवेदूर्ध्वं साधुवादे च दोरिता । एकत्वे तजनी चोर्ध्वं नासास्था खवासवीक्षणे ॥ १५२ ॥ अधस्तके पारवयुक्ते संयक्ते पिरहे पुनः । वियुक्ते च विधातव्ये दाङ्गदेषेन कीर्तिते ॥ १५३ ॥

[क

डत सरचाम्रखः)।

पताको निम्नमध्योयःसतु सर्पशिराः करः | देवेभ्यस्तोयदानेऽसावृत्तानोऽधोभखः पुनः ॥ १५४ ॥ भृजगमगतो स स्यादास्फाटे करिकिम्भयोः। भुजास्फोटे च मह्ना ` निद्धादिष कीर्तितः ॥ ३५५ ॥ इति सपरिरा | ॥ १४७ ॥१४८॥१४९। १५०॥१५१।१५२।१५३॥।१५१॥१५५॥ | जमताकायामित्यदिन्छेक ग. पस्ते ना्ि *भपताकायाभित्यादिश्छोको ग. पस्तके नासति । १ख.ग.घ.तु+र९ख.-ग. ने । उक्तानुक्ताः !२ख. ग, च्षवेषस्ी ।५च्‌, : राक्र । + च. दाङ्भगदई |

४६ संगीतरत्नाकरेन

अस्याङ्ृषठो मध्यमाया मध्यपर्वोद्रं भितः ऊध्वा कनीयसी यत्र चतुरं तं करं विदुः ॥ १५६ ॥ अन्ये पताकाङ्ग्ठस्य मध्यमामलरसंस्थितिम्‌ | इषच्च पृष्ठतो यातां कनिष्ठां चतुरे जगः ॥ १५७ ॥ नये वदनदेरस्थो यतौ द्रौ मणिबन्धयोः | विनयेऽथ विचरे स्यात्पाश्वगोऽथ हदि स्थितः ॥ १५८ \। ऊहापोहे चं टी ठायाभद्रे्टितयतः करः । केतवेशकषप्ररणे च भवेदध्वतलः समे ॥ १५९ ॥ अङ्खष्ठमध्यमान्योन्यमदनेन त॒ मार्दवे । चातुयवचने तवेतो संतो चतुरोदितो ॥ १६० ॥ इति चतुरः। _._ . ` सपरीषकरस्योर््वे यदा.ऽङ्टक पिटके । म्रगराषस्तदा हस्तः स त्वधोवदनो भवेत्‌ ॥ १६१ ॥ अधेहरसाप्रता्थपृत्तानोताक्षपातने । गण्डादिक्षचरक्षस्थस्तु गण्डादिस्वेदमार्जने ॥ १६२ ॥ इति प्रगरीर्षः | छग्नाचतािसंस्थानास्तजन्यङ्कष्ठमध्यमाः रोष यत्राध्वविरटे हंसास्यः सोऽभिधीयते ॥१६३॥ ॥१५६॥ 2.५७ ॥१५८॥ १५९॥ १६० ॥ १६१ ॥ १६२॥ १६३ ॥ अय ग्रदुानं निःसारे श्चक्ष्णेऽन्पे रिथिले टौ । मादत मायत क्षिप दधद्थं विधूनितम्‌.। भचत्याच्युतय॒क्तं तु कुसुमावचयादिषु ॥ १६४ । हता स्वहस्तवानयाग-अय म्रढुनि निःसारे श्क्षणेऽस्ये शिथिले टघौ । मदत मायते क्षिप्त दधद्र विभूनितमिति । अयं हेसास्यो मिमं द्‌ वन्सृद्नन नृरपार्‌ च यज्यते | माथतम्र इवच्छ्टक्ष्णे वानयुज्यत । क्षप्मम ९पद्र्प्‌ ानयुज्यतें । विधनितमथं दपाच्छाथड दष च विनियुज्यत ।. एव्‌ पनजनयम्‌ ॥ १ ६५ ॥ इति हसवक्

१. रसित च. इस्तः रट्‌ सूनर तत ॐ. दुर्‌ स्थतः । च. "द्रं स्थितः । २ डः रस्याय । च. च लज्जायाः ४. दनय ।५ख.ग.ध.ड.ङमे।६ख.ग घ. ङ. ठस हेसास्योऽभिः। ७ सल. ग. शश्र । ८ ख. ग. मरतं । ९ ङ्‌ च्यतसयक्तं कु । च, “च्युतिसयक्तं क° | १9 न्‌. कषिप्रम |

सप्तमो नर्तनाध्यायः | यदि किविन्नमन्पूलं तर्जन्यायङ्कलित्रयम । पताकस्य तदा हस्तं हंसपक्षं प्रचक्षते ॥ १६५ ॥ अयमाचमने कार्यश्चन्दनायनटेपने । हनुदशगतस्तु स्याषदुःखजे हनुधारणे ॥ १६६ ॥ ॥ १६५ ॥ १६६ ॥ | मण्डलटीरूतवाहू तो महास्तम्बप्रदरसनि ।

आलङ्गनं च प्रत्यक्ष परोक्ष स्वस्तिकीरृतो ॥ 9 2७ ॥

९४५

९१ सवनयाग-पराक्ष स्वास्तकरूताविति । अप्रतयक्षे छत आटिङ्ग- न स्वस्िका(की)रुतो पारव्यत्यासेनान्योन्यासपथन्तं पापिताकित्यथः ॥१६४॥

रामाच्ायनुभावस्तु रसेष्वेष यथारसम ।

अनुभावा रस्वरात्कायां हस्तान्तरेष्वपि ॥ १ 2८ ॥

रोमाच्रत्यादि । रोमाश्चादीनां साच्िकतेऽप्यन्‌ पशचाद्धवतीति व्यतचयाऽ- तुभावत्वमप्युपपनम्‌ । आदिशब्दनानुमाववेन प्रसिद्धाः कटाक्षवीक्षणमजक्षिपा- द्या वात्ता गृ्यन्ते। यथारसं खामिव्यङ्गचे प्रतरसमनातिकरम्येत्यशथः । रसेष शृङ्गराद्षु । एष हृसपक्षः । प्रयोज्यो मवतीति रेषः । हैसपक्षोक्तं रसव्यञ्ञ-

कत्व हस्तान्तरष्वपि दष्टम्यमित्याह- अनुभावा इति ॥ १६८ ॥ ४ ` इति हंसवक्षः। अङ्कषमध्यमाङ्गरल्यो श्लिष्टे तर्जनी भता |

यत्राष्व(वरटठ रेषेस करो भ्रमरो भवत्‌ ॥ १६९ ॥

हण दाघनालानां पष्पाणामयाभेष्यते ! कणपूर्‌ तालपत्रे कण्टकोद्धरणादिषु ॥ १७० ॥ | ईत भ्रमरः । यतराङ्खछा्ल्ाश्च संहताङ्गल्योऽखिलाः |

भ

ऊर््वाश्च मुकुलः स स्यासन्नादिमृद्टुलारूतौ ॥ १७१ ॥

बाठिकमणि देवानां पूजने भोजनादिषु ।

्टर्विकास्य प्रतिं नीतो दाने त्वरान्विते ॥ १७२ ॥

` ॥ १६९ ॥ १७० ॥ १७१ ॥ १७२ ॥

न

१ सग. ष. डइ-ततो। रस, ग. च. 'स्तिकाङ्क |

४८ ` . ` संमीतरलाकरे-

प्रखचुम्बे तु कान्तानां संनिधौ विटचुम्भरने | कुचकक्षादिदेरस्थः स्यादाच्छुरितके करः ॥ १५७३ ॥ यदाऽङ्गटीपथकेन सशब्दं नखटेखनम्‌ । कुचादो कामसृनज्ञास्तदाऽऽच्छुरितिकं विदुः ॥ १७४ ॥ ` ` इति .मद्ुलः। पञ्मको दास्य यत्र स्यरङ्गुल्यः पश्च कुथिताः। ऊर्णनाभः स चौर्येण ग्रहे केशरहादिषु ॥ १७५ ॥ शिरःकण्ड्यने कार्थश्रिवुकक्षे्गो तु तो । कार्यो सस्वास्तको सिंहग्याघ्रादिनखरायुषे ॥ १७६ ॥ इत्यूर्णनाभः। अरालाङ्गृष्तर्जन्यो छे निश्चतां गतः । फिंचिचचत्तठमध्यः स्यात्तदा संदर उच्यते ॥ १७७ ॥ स मेधा स्याद््रजश्च मुखजः पार््वजः कमात्‌ । प्राह्मुखः संमखः पाश्व॑मुख इत्यस्य लक्षणम्‌ ॥ १७८ ॥ कण्टकाद्धरणे सूक्ष्मकुसुमावचयादिषु । प्रयोक्तव्योऽग्रसंदंशो धिगिस्यक्तौ तु रोषतः ॥ १७९ ॥ वृन्तात्पष्पो धृतो वतिंशलाकाञ्जनपूरणे । कतग्यो मुखसंदंशः संदैरः प्वजः पुन ॥ १८० ॥ गुणनिक्षेपणे मुक्ताफलानां वेधने तथा । निरूपणे च तत्वस्य सटटितीयोऽथ माषणे ॥ १८१ ॥ ` सरोषे वामहस्तेन किचिद्थविवर्वनात्‌ । अलक्तकादिनिष्पेषेऽप्येष भ्रीराङ्किणोदितः ॥ १८२ ॥ इति संदराः | श्रैमरस्य तटस्थ चेत्कनिष्टोपकनिष्ठिके। ताश्चचूडस्तदा हस्तो बालाहवानेऽथ भे्त्सने ॥ १८३ ॥ ॥ १४३ ॥ १७४ ॥ १७५ ॥ १७६ ॥ १७७ ॥ १७८ ॥ १७९ ॥ १८०.॥ १८१ ॥ १८२ ॥ १८३ ॥

"~~~

6 | क भ ९। वः 1 । १ख. सर्वा्थेण।ग. सवेरेण ग्राहके ।२स.ग, अनामाज््गु । ३ च. पाश्वगः।

६. ड. 'निक्षिपसप्ये" । ५ च. तने ।

1

सत्तमो नत॑नाधयायः। ` - ४९ गीतादितालमाने चं शोध्यविश्वासनादिषु । सरब्दच्यतसंदशषः का्यांऽप्नो छोटिकोच्यते ॥ १८४ ॥ प्रस्तारितकनिष्ठस्य मृष्टेथत्ता्नच्चडताम्‌ । विनियोगं सहस्रादिसेख्यानिदंरनेऽस्य च । केऽप्य चरस्तं तु(स्तन्नानिःराङ्खो नेच्छह्श्येष्वदृनात्‌ ॥१८५॥

इति ताभ्रचृडः | | इति चतुविरतिरसंय॒तहस्ताः पताकहेस्ततलयोः संन्टेषाद््जलिर्मतः ॥ १८६ ॥ देवतागुराषप्राणां नपस्कारेष्वयं कमाम्‌ । कायः रीरोम्रखोरःस्थो नृभिः सीभिर्थयेष्टतः ॥ १८६७ ॥ ॥ १८४ ॥ १८५ ॥ १८६ ॥ १८७ ॥ । ` . इत्यज्ञाटः [त ‡ कपोतोऽसो करो यज ण्ठिष्मृटा्चपार्श्वकौ । ` अस्य करूमक इत्यन्यां संज्ञां हस्तविदो विदुः ॥ १८८ ॥ प्रमाणे गुरुसंभाषे विनयाङ्गीरूतो त्वयम्‌ । प्राङ्परखः सरिरःकम्पः ्वीकापुरुषयोवेत्‌ ॥ १८९ ॥ .` संयुतहस्तेषु कपातरक्षणे-कपोतोऽसो करो यत्र श्छिषटमृला्पार््- कापिति । चिष्टमूखाग्रपाश्चैकाविति विशे पकेथनात्तख्योर्विश्िष्टत्वं गम्यते । तेनाञ्जछितोऽस्य वेखक्षण्यं द्रष्टव्यम्‌ ॥ १८८ ॥ १८९ ॥ ` इति कृपोतः। अन्योन्यस्यान्तरेयत्राङ्गुल्यो निःत्रत्य हस्तयोः । अन्तबंहिश्च इर्यन्ते करकटः सोऽभिधीयते ॥ १९० ॥ ` ॥ १९० ॥ | | अन्तःस्थिताङ्गुलिः का्यंश्चिन्तायामथ जम्भणे । ` ऊध्व पाश्वेऽ्रतो वा स्यात्पराङ्मुखतराज्गुटिः ॥ १९१ ॥

व क कनका

[त क । १स. ग. च श्वि । २ च. (सनादिषु । केः । २च. प्टेषु च क करते

त्व" । च. कतेष्वयः । ५४. ड. "खः शरिरे क^। ६ ख, ग, "भये । इ । ८९ ॥ |

६५५ ` सगीतरत्नाूरे-

ककंटविनियोगे-प्राङ्मखतलाङ्गलिरोति । अव ₹स्तयों: पराङ्मृख- तटाङ्गटित परस्परपिक्षयाऽभिनेवपक्षया च द्ष्टव्यम्‌ । व्रहद्हं स्वप्तमुख इत्यत्र त्‌[ ख ]रब्दोपादानाद्भिनेतुमुख [विमिव ॥ १९१ ॥ अङ्गानां मोटने चाथ बहदेहे स्वसंमुखः। जदैरकषत्रगः पृष्ठे तङ्गीनां हन दधत्‌ ॥ १९२ ॥ वेदे च. संकुचक्किचिदन्योन्याभिमखाङ्गुटिः । शङ्खस्य धारणे सोऽयं ज्ञम्भादो वहिरङ्गटिः ॥ १९३ ॥ इति कृकंटः। | एकस्य मणिबन्पेऽन्यमणिबन्धस्थितो करो | देहस्य वामपार्श्वस्थावुत्तानो स्वस्तिको मतः ॥ १९४ ॥ अ्राराटो पताको बाऽभिनये वरागो करो । विच्य॒तः स्वस्तिकः खीभिरेवर्मस्तीति भाषणे । गगने सागरादौ च विस्तीर्णे संप्रय॒ज्यते ॥ १९५ ॥ इति स्वतिकः। छम्बमानौ पताकौ तु श्ल्थांसो रिथिखाङ्गुली ॥ १९६ ॥ दो म्वेदसो श्याथौ विषादे मदमूकयोः । संभ्रमादो यथायोगं स्तव्धो वा पाश्वदोलितः ॥ १९५७ ॥ इति दो्छः। सर्परीषां मिलद्वाद्यपाण्वः पुष्पपुले भवेत्‌ । घाम्यपुष्पफलादीनामपां च म्रहणेऽपणे ॥ कायः पुष्पाज्जलो चैष प्रोक्तः सोढलसूनुना ॥ १९८ ॥ इति पुष्पपुटः | अन्योन्यस्कन्धदेरोस्थावराटो स्वस्तिकीरुतौ । स्वसमखो च वितताबु्सगों गीयते करः ॥ १९९ ॥ ॥१९२॥।१९३।॥१९४॥१९५।१९६॥।१९७॥॥१९८॥१९९॥

1 या व म ज = र सण णन पि ५ नामानन

१ख.ग.ज. ठरक्ष ।च. टरःक्ष । रख. ग.वा बिन" ।३घ. ड, च, भिनेयव । ४, इ. च, मर्त्विति। |

सप्तमौ नर्तनाध्या्थः। ६५१ देहदक्षिणभागस्थं स्वस्तिकं केचिद्चिरे । |

अधस्तटत्वमप्यन्येऽन्योन्यकक्षानुषेरिनीः ४५ २०० ॥ अङ्ननटाः करथोः पृ्ठद्रुय पाञ्वपुख विदुः| करावरालयोः स्थाने सपञ्लीषवितीतेरे ॥ २०१ ॥ ञअतिप्रयलसाध्येभ्यं ज्ञीतालिङ्घनयोरपि । = प्रसाद्नानङ्गीकारे टम्जादौ चैव योषिताम्‌ ॥ २०२॥ इत्युत्सङ्गः । खटकामुखयोः पाण्योः स्वस्तिके मणिबन्धने । अन्योन्याभिमुखतवे बा खर॑कवर्धमानकः ॥ २०३ ॥ ॥ २०० ॥ २०१॥ २०२॥ २०३॥ ताम्बलगहणादो स्पात्काभिनां प्रथमे भते । पुष्पाणां अन्थने सत्यमाषणादौ मतान्तरे ॥ २०४ ॥

सट ङवधमानस्य वनयाग--प्रयभं मत इति | माभबन्वस्वार्तकृत्वपर्त

इत्यथः । मतान्तर्‌ इति । अन्धोन्यसंमुखल्वपक्ष इयथः ॥ २०४ ॥ इति खटकाव्धंमानकः । स्कन्धकूर्परयोर्मध्यमन्योन्यस्य यदा करो । धाते सर्षशिरसो गजट्न्तस्तदोदितिः ॥ २०५ ॥ आकुथत्कूर्षरो स्कन्धदेरास्थो सर्प्ीषको । अन्योन्याभिमखौ लक्ष्म गजदन्ते जगुः परे ॥ २०६ ॥ एषं रोलकिलोत्पाटे गतागतयुतः करः ॥ २९४.॥ पिवाहस्थाननयने स्याद्रधूवरयोरयम्‌ । स्तम्भग्रहेऽतिभारे च श्रीसोढलसुतोदितः ॥ २०८ ॥ गजदन्तेहस्तविनियोग एष इति प्रथमरक्षणटक्षिप निद्ियते । अतः शेरट- शट ताटादष्‌ बनयागास्तस्यवात ज्ञातव्यम्‌ । अत्रामर्नयहस्ताना भरताद्य-

( कतासमस्तविनियोगाकथन नुचेऽभिनयहस्तानामपाधान्यज्ञापनाथम्‌ । अथ नृत्ते ( त )हस्तानामपि चतुरलादीनां छमाध्याक्षणाद्‌ )भिनयदिक्पद्‌ गंन॑ “ सूच्य-

८०५०५,

» धनुध्वेहनान्तर्गतो मन्थः ख. ग. पुस्तकयोघ्चयितः ।

| 9 [ककय

१च. तीसिि। अरग. ग्य भीताः । इग. ङ. न्धे । अः | ४ ङ, मतः ५, १ हस्तः शि | |

६५२ संगीतरलाकरे- नतेऽन्थे साहवरयात्‌ » शति पूर्ोकतस्या्थस्य निर्वाहाथेमभिनये नचस्य संनिपत्यो- पकारकाङ्खतं दरंयितुं वेति मन्तव्यम्‌ ॥ २०५ ॥. २०६ ॥ २०७ ॥२०८॥ ॥ इति गजदन्तः वक्षसोऽभिभृखो सन्तो शरकतुण्डावधोमुखो । त्वा नीतावधो यत्र सोऽवहित्थोऽभिधीयत ॥ शोर्बल्योत्छक्यनिःसवासगात्रका सयैष्वसो मवेत ॥ २०९ ॥ | ईत्यवहत्थः भृकुटस्य कपित्थेन वेष्टनानिषधो भवेत्‌ ॥ २१० ॥ राार्थसम्यग्महणे स स्थानिष्पेषणे तथा । सम्थक्च स्थापिते तथ्यमिद्मित्यपि भाषणे ॥ २११ ॥ प्रथप्रे गजदन्त तु निषधं केविद्विरे। | स रोर्यधेर्यगाम्भीर्यगवादिषु मतस्तथा ॥ २१२ ॥ इति निषधः । उपर्युपरि विन्यस्तौ थत्रान्योन्यमधोयखौ ऊर्ध्वाङ्गुष्ठो पताकाख्यो करो स मकरः करः ॥ २१३२॥ स नकरमकराडी(दी)नां कव्यादृद्रीपिनामपि । सिंहादीनामभिनये नदीपूरस्य चेष्यत ॥ २१४ ॥ | इति मकरः । हंसपक्षो स्वस्तिकं प्रापो यरि पराङ्मुखो ॥ २१५ ॥ वधमानस्तदा हस्तः कपाटोदघाटने भवेत्‌ । विच्युतः स्वस्तिकस्तद्द्रक्षःस्थटषिदारणे ॥ २१६ ॥ मपशाषा हंसपक्षस्थानेऽस्मिन्नपरे जगः । अपरेऽभ्युपजग्मुस्तं स्वस्तिकेन विना छतम ॥ २१७ ॥ इति वर्धमानः । त चयद्दुश सयतहस्ताः। ॥२०९॥२१०॥ २११॥ २१२॥ २१३॥ २१४ ॥ २१५ 1२१६ ॥ २१५७ |

सपतमो नव॑नाध्यायः। , , ६५६ पुरो गुखो समस्कन्धकूषरौ खटकामुखौ ॥ २१८ ॥ नत्हसतेषु चतुरसलोरकषणे--पुरोमुखाविति । प्रयोक्ता यदिङपृख(खो) हस्तयोरपि पटिङ्मुखत्वमेव पुरोमुखतवं वर्टव्यम्‌ । न वे(वि)न्ददिङ्मृषतं ` प्योकत॑मुखलयं वा ॥ २१८ ॥ | स्थतो वक्षःपुरोदेरे वक्षपोऽशङ्गलान्तरे । चतुरघ्राषिति प्रोक्तो शगाधाकषेणे करो ॥ २१९ ॥ | इति चतुरस्र । चतुरसरीरृत्य पाण्योः छृतयोर्हसपक्षयोः । उत्तानोऽधो बजव्येको वक्षोऽन्यो यात्यधोम॒ुखः ॥२२०॥ ` यदा स्यातां तदोदवृत्तो तालवन्तनिरूपणे । ` तावेव तालछवृन्ताख्याववदचुत्तकोविदाः ॥ २२१ ॥ ॥ २१९ ॥ २२० ॥ २२१॥ प्राङूपम॒सौो हसपक्षाख्यो स्यावरन्पशििर्तितो जयदब्द प्रयोक्तभ्यावुदवत्तौ मेनिरे परे ॥ २२२ ॥ ईत्यटवत्ता | | | | उदुवुतदस्तयोरितीयरक्षणे--ग्यावृत्तपरिवितिंताविति। ्यावृत्तोऽन्तव॑-

¢ ‰५^

तेत; परदाततां बह्वार्वत इत्पथः ॥ २२२ ॥ | मृतवोडव्रत्तो स्थितो अयस्रौ हैसपक्षौ स्वपार्श्वयोः । जातौ मिथः संमुखस्थतलौ तलमुखो मतो । बुधैरभिद्धाते तौ मधुरे मदृकध्वनौ ॥ २२३ ॥ | इति तछथसो । अग्लि्टहसपक्षाभ्यां स्वस्तिकस्वस्तिको करो ॥ २२४ ॥ , इति, स्वस्तिको । ॥ २२६ ॥ २२४ ॥ |

च. “व्यावुद्रधत्ती । २ घ. -स्तिकः स्व ।

भ संगीतरलाकरे-

किप्रकीणा तु तावेव सहसा स्वस्तिके च्युते | नीवाय्रावनच्रतामो वा कुचाभ्यां पुरतः स्थितो । पराङ्मुखो हंसपक्षो विप्रकौणा जगुः परे ॥ २२५ ॥ ॥ २२५ ॥ . इति विप्रकीणां । पताकस्वस्तिकं छत्वा व्यावरंत्तपरिवतने । ऊर्ध्वास्यो पश्चकोरो च भ्यावृत्तपरिवर्तने ॥ २२६.॥ क्रमात्छत्वा यत्र वाममत्तानारालमाचरेत्‌ । खटकामखमन्यं वाऽधोमुखं चतुरखछतः ॥ २२५ ॥ स्वस्तिकेनाथवा यद्रा रृखाऽराटो करो कतो । खटकामखसज्ञो तावरालखटकामुखो ॥ २२८ ॥ अराटछटकामुखमोटक्षणे-पताकृस्वस्तिकं छत्वे ति । पताकहस्तयोः स्व - [स्तकामत्यनन माणवन्धषछृतः स्वास्तक्। गम्यत | वराषानामवानात्‌ । व्याव परिवर्तने इत्यत्र छवेत्यनुषड्चनीयम्‌ । ततः पद्यकोशाविति द्विवचनेपादानिन स्वस्तिकृत तयोनेष्यत इति ज्ञायते। अतस्तयोभ्यो वृत्तपरिवर्वने कमात्छवित्यन्वयः। अता पताकस्वस्तिकषेदेव पश्मकोरयोरपि सस्तिकं रुषा भ्यावृत्तपरिवतनयोः क्रियमाणयोनै चारुतातिशय इति मत्ाऽभिनवगुप्तपादेनाटिनीपद्मको शोक्तवत॑ना कर्तव्येत्यवधारितम्‌ । सा च यथा- “अन्योन्यसमुखो सन्तौ संशिष्टमाणिबन्धकेौ |

क दः १

पद्मकरो परथण्न्या(क्पापो व्यावन्तिप्रिवर्वने ।

= ॐ क

नटिनीपद्यकोशषो स्तः ” इति वक्ष्यमाणनदिनीपद्यकोशटक्षणानुसारेणा् पद्यकोरयोरा( ग्या `वृत्तिप-

रिवर्तने कतेव्ये इति नारयाचा्थसपरदायोऽवगन्तव्यः । किंचात्र पश्मकोशयोः क्रियायां कमादिप्यच्यते तत्र परताकस्वस्तिकस्य पद्मकोशयोश्च वचनक्रमेगेव करि- याक्रमस्यावगतत्वात्तदृथमनथकं करमग्रहणं पद्मको रायोर््यावित्तिपरिव्नक्रियाक- मस्यापरि पाठकरमेणेवावगततात्तदथमप्यनथक्‌ सदुध्वंस्थयोः पदको शयोरेकस्य व्यावृत्तिमितरस्य परिवु ते रथा परिवतितस्य व्यावृत्तिमव्यावर्वितस्य परिवरषैनं च

करमात्छवितज्जञापयतीति अन्थकाराभरेपायो वेदितव्यः ॥२२६।२२७॥२२८॥

१्‌, इ. वृत्तिप । २ ङ, कराबुभां। ३ ख, ग, धवृत्तिप।

सत्तमो नतनाध्यायः | | ६५५

, वणिजां सचिवादीनां वितकँऽसो प्रय॒ज्यते । अन्य त्वाहुरुरोयस्थः प्राङ्मुखः खटकामखः ॥ २२९ ॥ अराटः प्रो्नताथोऽन्यस्तियगीषत्परसारितः पाश्वन्यत्ययतो यद्रा स्वपाश्वे चेत्करो स्थितो। तलाम्तरो तदा स्यातामराल्खटकामुखौ ॥ २३० ॥ | इत्यराटखटकामणो । भृजा्रयोः कूपस्योरसयोः सविटास्योः | सताः पताक व्यावृत्ति विधाय भवतो दरतपु ¦ अधस्तला। चेदाविद्धवक्त्रो हस्तो तदोदितो ॥ २३१-॥ ॥ २२९ ॥ २३० ॥ २३१ ॥ . विक्षेपवलने प्राहुः प्रयोगं कृतिनस्तयोः ॥ २३२ ॥ आवद्धरदकेत्रय[विानयाग--वक्षपवटटन दत । कक्षपः सश्र; | तन वरन वक्रतया गमनम्‌ । तस्मिन्‌ ॥ २३२ ॥ | इत्याविद्धवक्त्नो मध्यमासंगताङ्गृष्ठो चतुरश्चप्रदेरगो । सपराषा कमात्तियक्प्रसरन्तो प्रदेिनीप्‌ । | वहिः प्रसारितां धत्तो यदा सूचीमरसो तदा ॥ २६६३ ॥ रच्यास्ययलक्षण--चतुरद्चप्रदरगाकिति । अत्र चत्रस्योः प्रदेशो वक्षसा ऽ्ङ्गुखा न्तरा वक्षःपुरोदेशः । तञ गत इ [ताविति तथोक्तो 1 सर्॑- दीर्(षो?)करमात्सयं तिर्यक्पसरन्तौ बहिः प्रसारितां प्रदेदिनीं यदा धत्तस्तरा सचीमखावित्यन्वयः ॥ २३३ ॥ पताक प्रथमे कार्यो व्यावत्तपरिवर्तिती श्रान्त्वा प्रसारण चाज विरोषं केचिदूचेरे ॥२३४॥ मध्यप्रसारिताङ्गु्टो सर्परषषिरृती करो । रेचितस्वतिकां केचिद्‌ चः सच्यास्यलक्षणम्‌ ॥ २६५ ॥ इति सच्यास्यो। प्रस्तारितात्तानतखाबुच्येते रोचितौ करो । अथवा रेचितो प्रोक्तो दंसपक्षो दुतश्रमो ॥ २३६ ॥ ॥ २१४॥.२३५॥ २३६ ॥

[नितिन न क) 111 1 11. >

१. चाथ । २ ख. ग. नकयवहधतौरे।

६५६ ` संगीतरलाकर- यद्वा रेचितयो्छक्ष्म लक्षण मिलति इम्‌ । प्रयाज्याो ता नासहटस्य देत्यवक्षोषिदारणे ॥ २३६५७ ॥ | | इति रोचता | एकेन चतुरस्ेण तो स्यातामधराचेतो ॥ २६८ ॥ इत्यधरोचेतों यालक्षणे-यद्रा रोचितयोर्टक्ष्म लक्षणे मिलिते इमे इति । श्म परमोक स्ति सती रेवितयोक्षमेति ततीयं क्षणम्‌ | तौ तृतीयक्षण क्षितो रोषितो । नृिहस्य रैत्यवक्षोषिदारणे ` पोज्याविति तयोरेव विनियोगः ॥ २३७ ॥ २३८ ॥ | उत्तानावाम्रखतवाभ्यां कमेण स्कन्पदेङहातः। पताका याद्‌ नेष्कसम्य नितम्बक्षेजवर्तिनो र्चक कुर्ता हस्ता नितम्बावुदितो तदा ॥ २ | इति नितम्बो । वृर भ्यावतितिनोर्ध्व प्रसार्य परिवर्तितः स्वास्तकृतिता नाता परताको पटवो मतो ॥२४०॥ रायल्‌। निपताकां तु कोचेदच प्रचक्षते | नतोन्नतो पञ्चकोशो रिथिके माणव्न्धपयाः ॥ २४१ ॥ स्वपाश्वयोः पुरस्ताद्रा पष्टुषाववदन्प्रे | | प्रकाराकरस्थाने पताकावपरे जगुः ॥ २४२ ॥ तच ।लक्षण--उत्तानाधोमृखत्वाभ्यां कमेणेति । उत्तानापोमलते कमेण भवतः । ए(ने)ककाटमेवेति मन्तव्यम |. अन्यथा द्रयोरत्तानत्वं दयोरप्य- ध।गृखत्व ताभ्याम्युक्त( क्तं )कमेणेति पदमन्कं स्यात्‌ । हस्तयोस्तथाभावस्य विना करमेणा(ण)समवात्‌ । एव ह साधकत्वे भवति । पृवं यस्योत्तान्वं मवति वृह्पावि्ृखत्व यस्याधामृखलतवं तस्योत्तानत्वापिति [ ज्ञायमाने युगपदेवोत्ता]ना- धोपृख्त्वे कमेण समवतः । न हस्तयौयौ गपनात्तनतमधोमुखत्वे वेति व्यव- छस्य सभवाद्‌ । कृच कियविविन्यच्छोम।तिशयछामोऽि भवति ॥२३९॥ २४० ॥ २४१॥ २४२ ॥ | | --------_ िष्हषौी। | अ कदैमणी । २ सर, ग. रेचिते । ई ड, परितितो ! ४ ख,ग, च|

रोचितं

9 "प्प ६९ 4 <^

/॥ यः

सतमो नर्तनाध्यायः। ६५७

पाश्वदेरोत्थितों पार््वमसपञन्तौ गतौ हिरः | नतम्बवत्कं शदेशानेष्कम्य च पनः पन्‌; | परथग्गतागतो यौ तौ केडाबन्धौ करो मतौ ॥ २५ ई करनन्धयारक्षणे--नितम्बवहिःयतिदे रेनातापि क्मेणोत्ानाधोगखं्ष~ भवावित्यतेदनुसधयम्‌ । एवं पाश्वदेशच्छिरःपर्न्तं मतौ तथा | क राद्श्ान्न- व्रस्य च पुनः पुनः पृथग्गतागताविति । यदेकः ऊददेश्ानि्गच्छप्ति तक्‌[न्यः कादशं पर्यागच्छति । एवै पौनःपुन्येन परथग्मतागतो मै हस्तौ दौ केरामरन्धापिति संमतो ॥ २४३ ॥ | इतिं कृदाबन्धो | कृपालासललाटानां क्षत्रे त्वन्यतमे स्थितौ ॥ २४४ ` चिपताकं करां किंचित्िर्थश्चो मंमखौ मिथः अप्कूप्रयथाः कं चिच्चलतोरूर्वतस्तलो ॥ २४९५ । क्षण श्रा प्रचलितां ज्ञेयादचानद्थितो | भसषकृपरयाः कचित्पतनं मन्वते परे ॥ २४६ ॥ उत्तानव।वतयासक्षण~ -ङध्वतस्तरावित्यक्रो तानवं प्रचडितावित्यत्र वजि ` तत्वे च दृष्टव्यम्‌ ॥ २४४ ॥ २४५ ॥ २१६ ॥ इट्य॒त्तानदधितों पताको दोटितौ तिर्थक्परचतौ तौ लताकरौ । अनयाः करयोः केदावन्धयोश्च नितम्बथोः । त्रपताकारूतं के चिदाचायांः प्रतिजानते ॥ ३४७ ॥ ॥ ३४५७ ॥ क इति छतादरो | । सपृरोतकरिकरकारः पार््वयोध्रष्टताकरः । उन्नता दाटताऽन्यस्तु कणस्थः सटकामुखः ॥ २४८ निपताकऽयवा यच कृरिहस्तथभं विदः नन्वन्यहस्तवत्कस्मान्नाच द्विवचन छतम्‌ ॥ २४९ ॥ क रहस्तस्य उक्षण--स्पृशत्कारेकुराकार्‌ इति । करिणः कृर्‌; कृर- करः ! स्पुरंश्वारौ करिकर तस्थाऽऽकार इवाऽऽकारो यस्येति वहुवीहिः !

, च, अुत्तानता। २ ङ, शन्कर | "३ च्व यश्च टुता |

श ` 4

न |

६५4८ संगीतरलन{कर-

दा करा स्वकृरण पश्वास्थतद्रमादं स्पृशति तदा प्रश्चपरसारतस्य तत्करस्य

च अकिरस्तमनुकवाण इत्यथः | अत्र चतुर्दा नत्तहस्ताश्चतरसावित्येवं

॥

कि, चम क

दिवचनेनेवोद्िशः। तथेव रक्ष्यन्ते रक्षयिष्यन्ते च॒ नत्तहस्तंवाविरेेऽप्ययं कृरिहस्ताविति नोदिष्टः ¦ कितु करिहस्तशरेतयेकवचनेनोदिष्टः । तथेव करिहस्त-

भुं विदुरिति दक्ष्यते च ! पत्कथमुषपश्यत इत्यभिप्रायेण पृच्छ ति--नन्वन्य- हृस्तवदिति ॥ २४८ ॥ २४९ ॥

अतर द्विवचनाश्रयणे सजातीयाथवाचकयारेकल्पयोः राञ्दयेरिकरोषश्तर- सावित्थादिषु निमित्तेन स्वीरतः । तथा विजातीयाथंवाचकयोभिनरूषयोः रान्द्योसतु द्रद्ोऽरारखटकामुलावित्यत्र निमित्तेन सख्ीरूतः । करिहस्त इत्यज तु द्दकरोषयारेकतरारसमवादूदिवचनानुपपत्तो सत्यामेकवचनमेव समभ्यगाभितमिति परतिपाद्पिष्यनरिहरति-- त्रूमो यत्रैकराब्देन सजातीयाव॒भो करो । उक्ता तत्र द्िवचनं घटवचतुरस्चवत्‌ ॥ २८० ॥ मा यच्रत्याद्ना । सजातीयो चतुरस्प्वाद्याकारेण समानजातीयावुमौ

. कराकिकृरन्दन चतुरसादकरुन्दन यनात तज घटवत्‌ । घटश्च प(व)टश्र

घटादावि(दाबि)ति यथा चतुस्चवत्‌ । चतुरश्च चत्रस्षश्च चतुरस्ादिति यथा तथोद्वृत्तादेषु द्विवचनमेकरोषेण छृतमित्यर्थः ॥ २५० ॥ मिच्नराब्दों षिजातीयो यौ वा द्विवचनं तयोः । यथा घटपटो स्यातामरालखटकामुखौ ॥ २५१ ॥ यो वा करो विजातीय विविधजातीयौ मिनराष्यौ भिनशब्दवाच्यावि-

स्थुः । तयोः करयोषटषटो यथा स्याताम(तां तथाऽराठखरटकामखाविति | द्विवचनं दद्रेन भवेदेति भावः ॥ २५१ ॥

प्रकते द९करोषयोरमावं दशयितुमाह-- कृरिहस्तारूतिस्तेको हरयतेऽत्र लताकृरः | द{तकेतव्यता त्वन्या स्यादकवचनं ततः ॥ ९५२ ॥ | क रहस्ताषतस्त्वक दति । धितीयस्य कर्य के उपयोग इत्याकाङ्‌ क्षायमाह-इ (तंकृतव्यता त्वन्येति । अन्येति ियापरतेन्‌ चीटिङ्कनत्वम्‌ ।

| अन्या दत्त करक्रषा| इ।तकरतव्यता ऽङ्कः [मत्थथः । एङास्मन्कृर करिहस्त- ता छत सेति तता [दत।यस्य खरकामृस्य विपरताकस्य वा कर्णाभ्यर्णस्थितिः

- कृरिकृणानुकरणेन करिहस्तस्थवोपकारिकेति तदङ्गम्‌ । ततः कारणादेकवच-

नमेव स्यादिति निगमनम्‌ ॥ २५२ ॥

+~ ------ठ८ा--------------~- भमेन४९ धििननयकितकभिनि िोकथनथदमेत्न्रमसतीश [नि

$ सग, ्तव्वेऽवि । २ च, नं पट । र स, ग, ग्दुद्कञ्चः |

समो नर्तनाध्यायः। ६५९ न चात्र कारहस्तत्वमेकेकंन् घटत्वत्‌। न चान्ेकः करी हस्तः(स्त)शब्यवाच्योऽपरः करः. ` नैकरोषो न चदवदो यतो द्विवचनं भवेत्‌ ॥ २५३ ॥ ९वमनभ्युपगच्छन्तं परत्याह-न चाजेति ॥ २५ ३॥. | आभेते चकवचनं मुनिना सरवदरशेना ॥ २५४ ॥ पतिपादिते्थे संमा दरीय॑ति-आभतपिति यथाऽऽह मुनिः- “ समुनतो ठताहस्तः पशापपाशवविरोदिवः। | निपताकोऽपरः कणँ करिहस्तः कीर्तः » इति ॥ २५४ ॥ इति करिहस्तः। जिपताको कटीरी न्यस्ताथौ पृक्षवश्चितौ ॥ २५५ ॥ ॥ २५५ ॥ । 4 इति पक्षवशितो । तौ पार््वाभिमुखाभौ तु पक्षप्रयोतकृौ मतौ । उन्नानौ केचिदन्ये तुर्ध्वाङ्गटी च प्राह्धुखो । हस्तौ भणन्ति शोभेते चेतौ प्राग्भ्यामनन्तरम्‌ ॥ २५६ ॥ | ` प्षपर्योतकथोरक्षणे-रोमेते चेतौ प्राग्म्यामनन्तरमिति । एताकित्य्‌- वाङ्गी च प्राङ्गुखाविति त॒धीयपक्षोकतौ । पागम्पामिधयुत्तानौ केष(षि)दिति दितीयपक्षोक्ताम्पाम्‌ । अव चकारः पाग्म्यामित्यनेन पयमपक्षोकपोः समुचथार्थ पाजनीयः भर्या (र्था) चेति । तेनायमयेः । कटीशीष॑न्यसताभौ तरिपताङ्ञो पथम पाश्ामिमुषाो छवा दद्नन्तरमुचानौ रुला वतः परमूष्वाङ्गृखी पराङ्‌- मखो च हतो वेच्छोभाियो मवपीति ॥ २५६ ॥ `` इति पक्षप्रयोतकौ, उपवक्षस्यलं हंसपक्षि गच्छति पार्श्वतः । सविलासाऽपरस्तिथक्परसृतश्ेह्ताकरः ॥ २५७॥ कमावङ्गान्तरेणेवं दण्डपक्षौ तदा करौ । हस्तपरसारणे त्व युगपन्मेनिरेऽपरे ॥ २५८ ॥ इति दण्डपक्षौ । .`

लो - न न ज, पका न १०७०५७५ ला वनमेक० १५.०४

ख. ग. च्‌. (कृत्वः! २स, ग , वि-स्वश्रि"! ३ ख. ग, "को पराकृ |

त

६६९ | | संगीतरतनाकरे- अधोमुखो काश्कषत्रे स्थित्वा न्याश्चेतकर्परो ॥ २५९ ॥

पताको तिर्यगध्य द्राग्गतो गरुडपक्षको पताकाषिमो केशचिदक्तो न त मनभतो ॥ २६५० ॥ इति गरुडपक्षफो । भालस्थलम्रोदेक्ञासाप्य तत्पारश्वमागतों । मण्डलभ्रान्तिवितताविर्वमण्डारिनों कुरो ॥ २६१ ॥ ऊष्वैमण्डदिनेरदक्षणे--उरेदे शास्वा पाप्य मारस्थरमागतावित्यन्वथः | अत्र वक्षेदिशान्वावर्वनकेरणपुषैकः खं खं पाश्च प्राप्य ठटारपरेशमागतौ ततौ पण्ड- टवद्भरान्स्या प्रसारितादृष्वेमण्डदिना ङिति केषांचिन्मतम्‌ ॥ २५४७ |¦ २५८ ॥ २६९ ॥ २६० ॥ २६३१ ॥ ललाट प्रापिपर्यन्तमन्ये टक्ष्मानयोर्जगः । चकरवतैनिकेत्येतो प्रसिद्धो नत्तवेदिनाभ्‌ ॥ २६२ । | अन्ये त्वनयोरूष्वमण्डञटेनीकलाटप्रापिपयन्तं लक्ष्म विदु(जगु)

[ क क कनि, ५

रिषि तावतैवोर््व॑भणडडिलस्य च नन्वसल्वाडारच तषमामप्रायः। षण्डटश्रा-

[4

न्तिविततलयं श्याश्वमण्डठिनोः स्वरूपमिति च तेषां मतम्‌। य॒त अन्व॑मण्डटिनोरे- (नवि)व चक्रव्तनीकेति ननवेदिनां परिददौ मवतः ॥ २६२ ॥ ` | ई ्यूध्तभण्डाटना तो पताकारूती पाश्वन्यस्तावन्योन्यमथखौ । पान्वंमण्डलिनावृक्तावन्ये वाहुः स्वपाश्वयोः ॥ २६६ ॥ आविद्धश्रामितथजो पाश्वमण्डलिनाविति । कक्षवतंनिकत्येतो मन्वते न॒त्तवेदिनः ॥ २६४ ॥

पशमण्डारनोदितीयरक्षण-अआाविद्धम्रापितभजाविति । अत्ाऽशक््ैश-

ध र ५.५१

= ब्देनाऽष्टितकरणपूर्वका वतना गम्यते । पयोः खादयो ्रामितमुजावित्यनेन = प्ाश्वमण्डडिनोरन्वथता दिता भवति ॥ २६३ ॥ २६६४ ॥

इति पाश्वमण्डालिनो ।

1

1 1 ५“ १ ५ व कः केत ज मे पमभकनिेकनोननकोतिनत न त ६७०, प केेिकननी स [क्क्‌

अच्ध्वरमण्डल्ुनारत्यवाश्चतामोते भाति)

कामस १५५०४३०२. १११०५५५ न भ

१ ङ. भन्तवि ।२ ङ. तादृध्व | २ ख, ग. "क स्वस्वपाः | ४ इ. "के ततौ | ५ खग. "द्रत्वरु* । ६ स, ग. तयोश्च पाः

सत्तमो नर्तनाध्याथः | ६१

युगपत्करणे छत्वोद्रेशितं चापवेष्टितम्‌ । यातो स्वपार्श्े वक्षस्तो भ्रान्त्या मण्डलवत्कमात्‌ ॥ २६५ ॥ वक्षोऽभिष्युत्कमात्पराप्तावुरोमण्डलिनो करो । अनयोभ्रमणं प्राहुरन्ये वक्षःस्थलस्थयोः ॥ २६६ ॥ उरोवतौनिकाववेन प्रसिद्धो तद्धिदापिमो । | सपक्षो परे प्राहुरूध्वमण्डलिषु तरिषु ॥ २६४७ ॥ उरोमण्डठिनोररक्षण-उद्धेष्टितमपवेष्टितं च करणे युगपर्छृत्वति । ए- केन हस्तेनेदरे्टितमन्येनापवेष्टितं च छृतं वेत्करणद्यस्य योगपरं सेभवति । वथा चेकस्याऽऽगमनेऽन्यस्य गमने कतैव्यमिति भिनरूपाभ्यां वतैनाभ्ां वक्षस्तो वक्षः- = प्देशात्सवपाश्चयोः(शीपाश्देरो(यो) प्रति मण्डखवदूभ्रान्त्या मण्डलाकेरभ्रमणेन यातौ गतौ ततो वक्षो वक्षःस्थरमामिमुख्येन व्युत्मदुपकरान्तं क्रममृहङ्ध्य प्रती] । अयमर्थः । उद्रेष्टोपक्रमेण स्वपाश्व॑गतो हस्त अविष्ितेन वक्षः पराप्नोति । तथाऽवष्ितोपक्रमेण स्वपाश्वगतश्रोदेष्टितेन वक्षः पाप्नोतीहि । ईहसपक्षो परे प्राहुरित्यनेन प्रथमं पताकौविति मन्तव्यम्‌ ॥ २६५ ॥ २६६ ॥ २६७ ॥ ` | इत्यरोमण्डलिनो । एकनोरःस्थितोत्तानेऽन्यास्मिन्वाश्वप्रसारिते ॥ २६८ ॥ व्यावर्तते नालपग्मीकृत्वोरस्थो यदा करः । ` स्वपार्श्वं नीयतेऽन्यस्तुदरेष्टितक्रियया करः ॥ २६९ ॥ तदेषाराकतां प्राप्य यात्युरो मण्डलारूतिः । ` अन्योऽप्येवं कराभ्यासादुरभपार््वाधंमण्डलों ॥ २७० ॥ उरःपाश्रिमण्डटयोक्षणे-एकतरेकस्मिन्हस्त उरःस्थितोत्ताने सति । उरः स्थिदश्वासावृत्तानश्चेति समासः । अन्यस्मिन्हस्ते प्रसारिपे साति । अनानुक्तम- प्यत्तान इत्यहनीयम्‌ । अन्यथारन्यस्थावेष्टितक्रियया कर इति वक्ष्यमाणवेोष्ट- , तक्रियोवितिसंनिवेशमविनाशोभावहतवे स्यात्‌ । एवमन्यः करस्तदेवारारुतां पाप्य मण्डलारछूतिः सनुरो यातीति संबन्धः । तदेवोति । यदौरस्थः करः स्वपाश्च नीयते पाश्चप्रस्नारतोऽप कृरस्तत्समसमयम(य एक्वेारा मर्तिथः ॥ २६८ ॥ २६९ ।| २७० ॥

इत्युरःपाश्वाधमण्डटां

।

[1 3 0

१ख.ग. घ. स्लोऽभीक्ष्णं कमा? । २ ग. घ. “छिनच्रिष । ड. “शिनो चष । २ ख, कामिति डः. कृरोऽभ्याः ५ ख,ग. भमः,

६६२ संगीतरलाकरे-

एकं वतनयाऽराटं तथाऽन्यभटपट्वम्‌। हस्तं महः कमात्छृष्वा फियते स्वतिकारूती ॥ २७१ ॥ वटकामखहस्तौ चेन्मिकिस्वस्तिको तदा | कपित्थो शिखसै मष्टीं चाथवा स्वतिकारूती ॥ २७२ ॥ मष्टिकेस्वस्तिकयोरक्षणे-एकं वतनयाऽरालमिति । वनया मणिबन्ध- | कुञ्चनप्रभकवयाऽऽवाष्टतवतनयेव्यथः | अराटकृरणे तस्या समतत्वात्‌ । तथाऽ न्यमलपष्टुवामेति । तथेति तदुवितवषैनयेत्यथः । अत्राटपहवकरणे सगतया माणवन्धाकुश्चनप्रमवयद्ष्टितवतनयेति द्रष्टभ्यम्‌ । अत्र खरकामखादीनां पार- म््यण मुष्टप्रभवतवात्तेष्वन्धतमपरयोगेऽपि मृष्टिस्वस्तिकव्यपदेश उपपन इति तद्विदां मतम्‌ ॥ २७१ ॥ २७२ ॥ अर्लिष्टस्वस्तिकौ सन्तो व्याव्र्तक्रियथा करो । | इति मृ्िकस्वस्तिको । मिथः पराङ्मुखो रता यो रतो पञ्चकोराको ॥ २७३ ॥ नठिनीपश्चकोरो तावपरे त्वन्यथा जगुः । अन्योन्यसंमुखो सन्तो संरिटष्टमणिबन्धकौ ॥ २७५ ॥ पश्रकोरो पृथक्प्रापो प्यावत्तिपरिवंतने । नलिनीपश्मकोरो स्तः केऽप्याहुः पद्मकोरयोः ॥ २७५ ॥ ग्यावृत््या परिृच्या च जान्वन्तिकगताविमो । स्कन्धयोः स्तनयोर्यद्वा जाननीर्निकटं गतौ । वेवतित। पद्मकोशौ तटक्षमेत्यवदन्प्रे ॥ २७६ ॥

= (^

नानपद्मकेारापोदतीयरक्षणे-व्यावृत्तिपरिवर्तने प्रथक्प्राप्ताविति । ज पानयत्तयृयाः सािष्टमाणिवन्धयोः पदृमको शयोरेको व्यावत्तिमन्यः परिषव- तेनं च युगपदेव पथक्कुरुत इत्यथः ॥ २७६ ॥ २७१ ॥ २७५ ॥ २७६ ॥ इति नठिनीपद्मकोरी । उद्वण्टताक्रेयों वक्षक्षेत्नस्थावटपट्वो । स्कन्धान्तिकमथोपेत्य प्रम्रतावलपेद्मकौ ॥ २७७ | ॥ २७७ ॥ | इत्यठपद्मको

१२. अर्व २च. म्हि दब. म्र जण्ठि ।३य्‌. च. "वतिते । न । च. °्ाङ्कितमः। ङ, न्धान्तिकृमथाऽऽगत्य । ५ ध. द्र, 'पह्वो । इ°।

„4९ *

सेततमो नतनाध्यायः। ६५ प्रसायं स्कन्धयोः स्कन्धारभिमखप्रचलाङगुटी । वतितावलपद्मो चेदुल्बणो भणितो तदा ॥ २७८ ॥ .

इत्युल्बणो । कूर्परस्वतिकयुतो लताख्यौ वलितौ मतो । मृटिकस्वस्तिको मूध्नि विवृत्तो तो परे विदुः ॥ २७९॥ अन्ये ताचक्षतेऽन्योन्यलभ्नाभो खटकामखो ऊ्वेगों पृष्ठतो नभ्रकूधरो वितो मतो ॥ २८० ॥ इति वाटतो । पटवो दीरषदेरस्थो ठलितो कितौ वधैः । ` चतुरस्रीमभन्नन्तौ रिरस्थावचलो करौ ॥ २८१ ॥

भ

लदितावपरे प्राहुरन्ये तु खटकाम॒खो । | रानेः प्राप्य रिरोऽन्योन्यलप्राय्रौ ललितौ विदुः ॥ २८२ ॥ ` इति छखलितो । नृत्तदस्तो कमेणापि प्रयान्यों सूरयो विदुः ॥ २८६॥ इति तिराच्रुततहस्ताः ॥ २७८ ॥ २७९ ॥ २८० ॥ २८१ ॥ २८२ ॥ २८३ ॥ पताको मध्यमामललाङ्गुष्ठो निकश्चकः स स्वस्पाभिनये वेदाध्ययने च प्रयुस्यते ॥ २८४ ॥ | ३त्ययुतहस्तः रिखरद्रदसंयोगाक्करो द्िरिखरो मतः । हयनाथःऽङ्कटिस्फोटे शीणामनुनये तथा । नास्तीत्येथं तु संगरन्य वियुक्तं रिखरद्रयम॒ ॥ २८५॥ इति संयुतहस्तः । ।

1 01 1 ८.५.७०6 च ध" व पकक

१ ड. “भनि धरतो तावेपः।२च. विधतो । दघ. ङ. "छिताविति। ३०! ५ घ धः चतुरश्रमि । + संग" राङन्याकतुर 1६ च. हस्ताः 1५८ च. ध्योज्याः स्‌ & च, त्यय ।९स्न. ग्‌, व्यश तु संवुषटारि।

६६४ संगीतरलनाकरे-

परथग्दक्षिणवामो वेद्ररदाभयदो करौ । | अरालो कटिपाश्वस्थौ तदोक्तौ वरदाभय ॥ २८६ इति नत्तहस्तौ । मतानतरोक्ताना.निकृशकादीनां तयाणां कराणां लक्षणानि सविनियोगमाह- पताको मध्यमामूल. इत्यादिना ॥ २८४ ॥ २८५ ॥ २८६ ॥ निगमयति- | परदडनार्थमक्तेयं हस्तानां सप्ततिर्मया। आनन्स्यादभिनेयानां सन्त्यनन्ताः परे कराः ॥ २८७ ॥ परदहनार्थमिति। अभिनयदिक्पदीना मियं हस्तानां सप्ततिशुकतप्य॒क्त सति न साकत्येनोक्ता हस्ता दृति पतीयते । असाकल्येनाक्त स्यां कृति हस्ता दपाकाङ्कायामाह-सन्त्यनन्ताः प्रे करा इति। साकल्येनाकथन आनन्त्य ` भेव हेतर्वुष्टव्यः | आनन्त्यमेव कृत ईप्याकाद्क्षायामाह-आनन्त्यादभिनेया- नामिति। अभिनेयानां जातिक्रिपागृणक्व्यर्पाणां पदार्थानाम्‌ । तेषामानन्तमेव - हस्तानन्तये हेतुरुक्तः । एतेन प्यथ हस्तोऽपि मिन इत्यभिप्रायः माचितो भवति । नन्वेवं ताईं मूयसामप्य्थानमिकैकेन सूचीमुखारेना भरतादिभिर(रुतम) )मिनय- | पद्दोनं कथमिति चेदुच्यते । न हि तेषामप्येक एव मुचीमृखादिन [व]हथपद्‌- रंफोऽभिमतः । तु करणकर्मस्थाने(नपचारक्ेयादिमेदालय्थं मिनन एवे- ्थमिमतः । एकलव्यवहारस्तु सकष क्षादिशग्द्वत्परुतिसारूप्यादुवृष्टव्यः । पया वृक्षरब्दे विमक्तयारिमेदासत्यर्थं भिनेऽपि रोक्रिकानमिङ्ाऽ्यनिति ग्यव- हात्तथा पताकृद्वपि यरूतिसारूप्यादेकतन्यवृहारोऽवगन्तव्यः । कविद्नेके- '्वप्यर्थेषये करूपकरणस्थानादियुक्तस्य हस्तस्य प्रयोगद्शं वनेकार्थानामक्षादि- श्दाना(१) प्रयोगवदवगन्तव्यम्‌ । एवं सति हश्तसप्ततिवचनं सकषेपाभिपरायं म- तव्यम्‌ । अयमेवाथोऽभिनवगुप्तपदिभरि्तीय 9 तो (पपञिते] वितत) ` सयुतहस्तनिगमनावसरे । यृथा ८ तयुतास्तावदेते मवन्ति | न सेतेऽसेयुता एव । . नाप्येत एव कोहलादिभिरन्येषां दशनात्‌ » रदुपक्रम्य । तथा हि । कुर्परापि- केतिपताफेन पार्थे टकामुसेन च खीणामामेनय इति । चरकेन कणान्तमाग- स्छता वमिन करित्थगृष्टवाऽ्यतरेण बाणमेक्षस्येति च । अत्र श्रीदर्राने नैक- लिपताको नैकः षटकामृलो वा तुभयसंनिवेशवनिको हस्तः । वथ।

प

|

-ऋिदयोकययेः

१०१५५4४ वा भ नोन (1 1 1 कि५५६१५१७

५. ग. समन्तरोक्तादीनां।२ख,ग, क्चव्यः) ३ ख. ग, रानां वृक्षा । ४ ग" पत्त" ।५ स. ग. भरोऽधि"। ९ ख ग. `मुद्टितर"(१) । |

सत्तमो नर्वनाध्यायः। ` ६६५

वाणमेोक्षामिनयनेकः खरके(कोनापि मृषटिकपित्थयेोरन्यतरः । अपि तु तत्स- निवे शविशेषवानन्थो हस्तः । तथा मुनिनाऽष- +“अङ्का्मिनयस्य हेयो विषः क्रचित्‌ { । अन॒क्त उच्यते यस्मात्स चि्ोऽभिनयः स्मृतः 7 ॥ इति प्रपञ्चितः ॥ २८७ ॥ । एवं हस्तानामानन्त्ये सिद्धे तवापांसद्धहस्तपरेज्नने रोकं प्रमाणयनाह्‌ मनः लोक वत्तानसारात्तेऽप्य॒द्यन्तामनया दरा ॥ २८८ ॥ लोकवृत्तान॒सारात्तेऽप्य॒द्यन्तामनया दिति । तथा चाऽऽह “ नोक्ताये च मया ह्यत्र सोकादृमाद्वस्तु वैं वधेः टोको वेदास्तथाऽध्यात्मं पमाणं जिविधं स्मृतम्‌ । तस्मानाट्यप्रयोगे तु पमाणं रोक इष्येते ?» इति । तेदमुपहवरम्‌ । अमिनयानन्तयादधस्तानन्यऽपि खववुद्धया छोकवो वाभनुक्त~ हस्तकैरपनायां कृरणप्रचारादिभिः संयुतवेनासयुतत्ेन वा संमिवेशाविशेष एव कल्पनीयो न तक्तपताकादिष्यतिरेको हस्तः । उक्तरीत्या कृसपितस्य तावतैव हस्तान्तरसिदेः कविदप्यथं यथा ` तथावा धामदूयाश्नयणेन यथाशममाभ- नायि परताकाद्िष्वन्यतमे पयवस्यादेति । नन्‌ कविदेकस्याप्यथस्य बहवो. हस्ताः संभवन्ति तव केनाभिनयः कतव्य इति वेदुच्यते । प्रयोगे पृवापरसगतविन यः दरोभाकारी करस्तेनाभिनयः केभ्य इति मन्तभ्यम्‌ । यथाऽऽह भरतः अथस्यैकस्य भूयांसः सभवन्वि यदा कराः सोभाकारा तपा(थ)) तन करः कार्यः प्रपाक्तृभिः अभिनये तङ्कमन्तरविक्षया हस्तानामेव प्राधान्यं दरेयितुषाह- ने्श्रमुखरागायेरुपाङ्गेरुपवबृहिताः । प्र्यङ्गेश्च कराः काया रस्षमावप्रदराकाः॥ २८९ ॥ नेन्रश्चेमुखरागाधोरति । अतराऽथ्यरन्दन तारापुटाद्न्युपङ्गगन्तसान्‌ ` गृह्न्ते | मुखे रागस्यानुपाङ्गलेऽपि नेनाद्युषाङ्कसाहचयादुपाङ्गत्वमुषचयते । परत्य~ न्त्य चकारिणाङ्कान्यपि समुर्चायन्ते । तेन रिरश्वरणादीन्याभेनये हस्ता- नामुप्हकतवादुपसजनानि मवन्तीतयथः। हस्तानामप्युपङ्घगद्युपवहितानामेव हस्त- (रस)मावपदरकं(कतं) मवति न तु केवटानामित्ि भावः । कार्यां इति प्रयो- कतूविषयो नियमविधिः ॥ २८९ ॥ † + ख..ग. पस्तकस्थाञद्घमद्भनयस्यह्‌ य इत पाठो य॒क्तं इव भाति 1 _

|

#

म ००५ 2.1

1

[नथा ०

१ख.ग. कहना \९ख.ग, रत्वं सिद्धये किचि ।\ खग्ग. नपएुकः क} ८4

1

&६& _ ` संमीतरत्नाकरे-

अथाभिनयहस्ताना+-पभिनयेऽथादुनां स्थाननियममाह- उत्तमेष्वमिनेयेषु टलारक्षत्नरचारिणः । पक्षःस्था मध्येषु स्थयुरधमेषु त्वधोगताः॥ २९० ॥ उत्तमेष्वित्यादि । उत्तमेषु सुवणीदिष्व्थष्वमिनयेष्वमिनतव्येषु करा रट कषेनचाश्मः स्युरिति । तथा करवव्या इत्यथः मध्यमेषु पुष्पफटाद्थेष्वभिने- तव्येषु वक्षःस्थाः स्युः} अधमेषु पिण्याकारिष्वभ्षु तमिनेतव्यष्वधोगताः स्यु । ९० ॥ ` इयमथरूता व्यवस्थाऽभिनेतृविषयविनान्येरुक्तेवयाह अन्येशुक्ता ग्यवस्थयमत्तमायाभेनेतष ॥ २९१ ॥ अन्येरिति । उत्तपाधमिनेतपु । उत्तमा आभिनेतारे राजदेवीपभतयः ।

आद दाब्द्‌न मध्यमा अभिनेतारः सेनापतिपुरोहितपमतयोऽधमा दोवारिक- परिचारकादयश्य गृ्न्ते । पतेष्वभिनेतृषु । इयं व्यवस्थोक्ताति । राज।दि- प्वमिनेतृषु टटाटदेरचारिणः परोहितादिष्वभिनेतृषु वक्षःस्था दौदारिकादिष्व- भिनैतृष्वधोगताः कतेष्या इति म्यवस्था } २९१ ॥

उत्तमे सानर छाः स्युमध्यमे पध्यसंस्थिताः |

अधमं त्वभिनेये स्युविप्ररु्टचराः कराः ॥ २९२ ॥

उत्ताचथविषयं व्यवस्थानतरं दचीयदि-उत्तमे संनिरृाः स्यरित्यादि

॥ २९२ ॥ अथ हंस्तपचारस्यात्पप्रचरनध्यमतवव्यवस्थां विषयमदेन दस॑यति- ल्पा हस्तप्रचारः स्याप्मत्यक्षे भरिभिात्विक्‌ पराक प्रचुरः स स्यान्पध्यमे पष्यमा मतः| २९५॥

ल्पा हुरतप्रचारः स्यादित्यादि । पल्यक्षे साक्षादनमयमनिऽर्थंमरिसा-

स्वके परदत्तासिके मवे वाऽिनेतम्ये हस्तपदारोऽत्पः कष्य स्यात्‌ । परो-

कषऽपत्यक्षऽथऽभिनेहस्ये स हस्त पदारः प्रचरः क्यः स्यात्‌ | मध्यमे किचित्-

रकन क मत्यक्ततेन च सिथितेऽथऽमिनेतन्ये मध्यमो नात्यल्पो नापिपचुरः

वचारः कतम्य्‌ाऽमभेमतः। मरसाचिक्‌ इत्यननेवास्पसातवकेऽप्रचरः । मध्यमसा- त्विक्‌ मध्यमः प्रचर्‌ इत्यवगन्तव्यम्‌ ॥ २८९३ ॥

। अआभभि्नतोदेष्धामन्या <पवस्था इत्रयात= कायाः सुष्यक्तलक्ष्माणः पिरुतमभध्यसैः |

__ _ सोवाच नीचैस्ु पाण ससोष्टवाश्च नीचैस्तु पाणयस्तद्धिलक्षणाः ॥ २९१ ॥ ति व नास्तु पाणयस्तद्विलक्ष

व ई अत्र द अतर स. ग पुस्तकेयोः-+अभिनयार्थः ग. पुत्तकवाः-(अभिनयाथाधीनं स्थाननियमम्‌ इति पाठः । अयतत यक्तत २।

१ च. करः।२च व्वास्तु नीः।

सृतम नर्तनाध्यायः | ६६७ कार्याः स॒भ्यक्तलक्ष्माण इति । उत्तममध्यमेः प्ति राजप्रोहिताधनकार- कः पर्वः | सुबव्यक्तटक्ष्माणः शाश्च यस्य हस्तस्य यहक्षणमक्तं तत्सम्यक्कपं चे. सब्धक्तं भवति । सुव्यक्तं क्ष्म येषां ते तथोक्ताः । ससोष्ठबाश्वेति ९ जानृक्षमा यत्र कृप्रासदर'समम्‌ | उर्‌ः सममत सुम गात तत्स्व मदत्‌ + | इति वक्ष्यमाणलक्षणन सेष्ठवेन सहिताः ससौष्टगः ¦ नीचेश्विते । दौवा स्काद्मनवपनिस्तु । तद्रुटक्षणा ईति । अग्यक्तरक्षणः असाष्टवाश्चेत्यथः | उत्तमादितारतम्येन पत्राणि योजयेदित्याभिमायः ॥ २९१४ ॥ विषण्णे व्याकुले भीते भर्छिते तन्द्रयाऽभ्धिते | गरप्सारोकसंतते सपे ग्लाने जैरार्दिते ॥ २९५ ॥ ` रोगरीतातंनिश्वे्टसंचितेष्द्पि तापसे । | मन्तोन्मत्तप्रमत्तेषु न हस्ताभिनयो भवेत्‌ ॥ २९६ ॥ केषुविदमिनेयविरेषेषु हस्ताभिने(न)य निेधति-विषण्ण इाति। २९५।५२९६॥ म्‌ चयन्त्यान्तरं भावं ये कराः कृकटाद्यः । विषण्णादिष्वपि प्रायः प्रयोन्यास्ते सतां मताः ॥२९७] कि सरवन एवा न ॒हस्ताभिनय इत्याशङ्क्य परतिपरसदाथमाह-मृचय- म्तीतिं ।॥ २९५७ ॥ इति हस्तप्रकृरणम्‌ । , स्याद्क्षः सममामुं निधं च ध्रकम्पितस्‌ | उद्वाहित पथधेति तेर्षा टक्ष्माभिदध्मह्‌ ॥ २९८ | २८ अथः वक्षःपमेदानुदिश्य रक्षयापषे-स्याद्रक्ष इत्याहि ॥ २९८ ॥ सोष्ठवाधिषठितं वक्षश्वतुरसराङ्गसश्रयमर \ पररूतिस्थं समं प्राहुः स्वभावामिनये च तत्‌ ॥ २९९ इति समम ¦

क कि क न

तत समस्य वक्षसो रक्षणे-सौषवाधिशिताधिति । रषठवेन कटीजान्वि- `

[रो

4०७०७ ५०

> छ. ज. सक्ञतयःः प्रस्त थ वश्च इत्यायारभ्य" “इति वर्वनाभरणलक्षणमूण इत्यन्तष्ठीकाशस्रितः । | |

नभो 7 क

[वि

~ ग. पमे व्या । ङ्‌. "षयव्य्कुलीभूते । २ स. ग, भमा्दिते ¦ ३ च. प्रपबितम्‌ । `

(&&< ` संगीतरलनाकरे- तयादिनाक्तठक्षणेनधष्ठतम्‌ । चतुर च तदृङ्गः च चतुर्नाङ्खम्‌ । वतृरद्याङ्कः संश्रयो यस्येति तथोक्तम्‌ ।

८“ वेष्णवं स्थानके यत्र कटीनाभिचरौ कर | परथक्समुनतं वक्षश्वतुरघं तदुच्यते इति चतुरसराद्घटक्षणं वक्ष्यते । रिष्टं सष्टम्‌ ॥ २९९ ॥ निश्न रिथिलमाभुभं वक्षः स्याद्र्वलन्नयोः | सीतहच्छल्ययोः सोके मृ्भीसंभमेषु च । कराय व्याधो विषदे च च्रृते रौकरक्िंकरः॥ ३०० ॥ । | इत्याम्म्‌ । , निभं निम्नपृत्वादुच्नतं स्तन्धेममतः | माने च सत्यवचने स्तम्भे विस्मयवीक्षते , प्हर्षभाषणे गवोत्सेके चेदं प्रयज्यते ॥ २०१ ॥ ~ : ` इति निर्भरम्‌ ।

१ = ज, 0

प्रकाम्पत कास्पित स्यादष्वक्षपेर्निरिन्तरेः | स्याद्वीहासश्रमभ्वासकामहिक्षामर रोदने ॥ ३०२ ॥ इति प्रकृम्पितस्‌ । अकम्पं सरलोत्पिपमद्राहितमुदीरितम | दीर्षोच्छषासे च जुम्भायामुततङ्गनलोकने च तत ॥ ६०३ ॥ ॥ ३०० ॥ ३०१ ॥ ३०२ ॥ ३०३ ॥ इत्युद्राहितम्‌ । रात पर्वधा वक्षः | विवर्तते चापश्नतं प्रसारितमथो नतम्‌ । उन्नतं चेति संचष्युः परस्वं प्थचविधं बुधाः ॥ ३०४ ॥ *मदानुव उक्षयति-विवरतितमित्यादि ॥ ३०४॥ : विवतनाचिकस्य स्यासरावृत्तौ बिवतितम्‌ ॥ ३०५ ॥ ` | इति विवतितम।

^. ङ, ज्पमप्यूरः। मा" ।२च्‌, ववृक्षणे।प्र। रख. ग. च, ` लोचने ।

सप्तमो नर्तनाध्यायः | ` (८४५९ तवस्य त्वपस्तं भवेत्पाङ्वंविषर्तने । इत्यपसरृतम । प्रसारितं तूभयतो विस्ताराप्स्यान्भुदादिषु ॥ ३०६ ॥ इति प्रसारितम्‌ ¦ म्थशितांसं नितम्बं त्‌ नतं स्यादुपसपणे ।

| - इति नतम्‌ । पारं तदिपरीतं तुतं स्यादुपसर्पणे ॥ ३०७ ॥ ॥ ३०५ ॥ ३०६ ॥ ३०४७ ॥ इत्यश्नतम्‌ ।

इति पञ्चधा पाश्व॑म्‌ । कृम्पितोद्वाहिता छिन्ना विवृता रेचिता तथा । कटी प्थविधेत्युक्ता तद्ुक्ष्म व्याहरेऽधना ॥ ६०८ ॥ कटी विभज्य टक्षयति-कृम्पितोद्राहितेत्यादि ॥ ३०८ ॥ द्रत गतागते पार दधती कम्पिता मता तां कुब्जवामनादीरनां गमने विनियुञ्जते ॥ ३६०९ ॥ | इति कम्पिता । रानैरुचदलिता पार्द्रयेनोद्राहिता कटी । णां लीलागतेष्ेषा पीनाङ्गानां गतावपि ॥ ३१० ॥ ` । इत्य्द्राहिता । किश्ना तियङमुखे पाज मध्यस्य वलनात्कटी । व्यायामे संश्रमे चेषा व्याव्तप्रक्षणादिष ॥ ३११ ॥ इति च्छिन्ना। प्राङ्मुखेन पामेणाभिमखं यां षिवर्तिता । विवृत्ता सा करी प्रोक्ता विनियोल्या विवर्तने ॥ ६१२॥ | इतिः विवत्ता । स्वेता भ्रमणादक्ता रेचिता भ्रमणे भवेत्‌ ॥ ३१६ ॥ ॥ ३०९ ॥ ३१० ॥ ३११ ॥ ३१२ ॥ ३१३ ॥ इति राचता। | इत प््चववा कट)

१. ग. ङ, श्वेनिव । २ च. "स्तरे स्यनन्यु^

. ६७१ ` संगीतरलाक्र-

पादमेदानुहिश्य रक्षयति- समोऽचितः कुचितश्च सृच्यथ्रतलसंचरः । उद्षद्धितश्वेति यने: षडविधश्चरणो मनः ॥ ६१४ । समोऽञ्चित इत्यादि । सविनियोमानि तेषां रक्षणानि स्फृटाथानि ॥३१४॥ त्राटितो घटितोत्मेधो षड्ितो मर्दितस्तथा अग्रगः पाप्णिगः पादः .पाश्वगश्चापरः परेः ॥ ६१५॥ इति सप्तापेर प्रोक्ताः पादास्तद्टक्षणं अवे । स्वभावेन स्थितो ममो समः पादोऽभमिधीयते । स्वभावामिनये कायः स्थिरोऽसौ रेचके चलः ॥ ६१६ ॥ इति समः मस्थपाश्णः सभस्िप्तायतलः प्रसताङ्गशलिः । भशितः स भवेपादाहतिभर्मणषफादिषि ॥ ६१७ ॥ इत्याञ्चतः कुचिताङ्गलेरुक्कषप्तपा््णम(म)ध्ये च कुतः । कुितः स्याद्तिक्रान्तकरमे तुङ्कस्य च अहे ॥ ६१८ ॥ इति कुशितः। वामः स्वाभाविकोऽन्यस्तु मू्यङ्कषठार्सस्थितः उल्िप्तेतरभागोऽसो सूची नपुरबन्धने ॥ ३१९ ॥ इति मची । यस्याल्क्िप्ता भवेला्णिरङ्न्ठः प्रस्तस्तथा | जङ्कल्या न्यच्िताः स स्यात्पादोऽयतलरसंचरः ॥ ३२० ॥ रणे कुट्रने स्थाने पीडने भमिताडने । भूस्वापरक्तारण स स्याद्रंचके भ्रमणे मद्‌ ।॥ ३२१॥ | इत्यगतलभचरः | | | यादं पादतलग्रेण स्थित्वा भमो निपास्यते । असर्वा सरुत्पाष्णमवेदुद्षद्धितस्तदा ॥ ३२२ ॥ । इत्युटघट्ितः ॥२१.५।६१६॥३१५७॥३१८॥।३१९।३२०॥३२१।३२२॥

१००००००५

_ {£ चषा । २ख.ग. पाणिः सः। ३ख. ग. शकरादि"। ष. ड. न्म्‌ कादि । ४१. कुन्द्ने। ` १. [र

सतमां नतनाध्यायः। ६७१

पार्ष्ण्यां धरामवष्टभ्य तामयेण निहन्ति यः ज्रारतश्चरणः स स्यास्मयोन्यः कोधग्वयोः ॥ ३२६ ॥ इति जरितः । घ्नन्मरहुधटितोत्तषोऽगर्पा्णिभ्यां भवं कमात्‌ । इति घटितोत्सेधः। घटिटितः क्षितिघाती स्यासपोष्ण्यंङ्धिः प्रेरणे च सः ॥६२४॥ इति घटृटितः । ` यस्तिरश्चा तलटेनोवीं प्रश्रदनांति स मर्दितः इति मर्दितः। अथरगोऽभ दरुतं सर्षन्प्रथोज्यः पड्किमलक्षितो ॥ ३२५ ॥ | इत्यथगः। न पृष्ठतोऽपसरन्पाण्ण्या पाष्णिगः पाद्‌ उच्यते । इति पाष्णिगः स्थितः पर््वेऽथवा पार्यं बजन्पाश्वम ईष्यते ॥ ६२६ ॥ इति पा््वगः । इ।त नयद्भुर चरणाः । एकोचो कर्णटघौ चोच्छितौ स्रस्तौ च लोकितौ। इत्युक्तो पञ्चधा स्कन्धो नाभ्नेव व्यक्तलक्षणो ॥ २२७ ॥

॥ ३२३ ॥ ३२४ ॥ ३२५ ॥ ३२६ ॥ ३२७ ॥ | एकोचो कथितो स्कन्धो मुटिकुन्तप्रहारयोः ॥ ३२८ ॥ आन्टेषे रिरिरे चासो कर्णटभो मतो सताम्‌ | उच्छ्रितो हर्षगवदिो घस्तो दुःखे भ्रमे मदे ॥ ३२९ ॥ गरछायां चाथ कर्तव्यौ लोितों विटनर्तने | न॒लजञेगदितो हास्ये हृडक्ावायवादने ॥ ३३० ॥ `

मदानां विनियोगे दशंयति--एकोच्चावित्यादि ॥ ३२८ ॥ ३२९ ॥ ३३० ॥ | इति पथधा स्कन्धौ । इति सकङ्कानि ।

[५ त त का न रि 1 11) ॥

१ स. ग. त्पाष्ण्यध्‌ः प्र 1२ च. व यदा पाः। ३ सख, ग्‌, उच्यते,

६७३ संगीतरत्नाकरे-

समा निवृत्ता विता रेचिता कुचिताऽचिता ॥ ३३१ ॥ श्यश्चा नतोज्नता चेति ग्रीवा नघाविधा भवेत्‌ । ` समा स्वाभाविकी ध्याने जपे कायं स्वभावजे ॥ ६६२ ॥ अथ प्रथमोदष्टाया भ्रीवायाः पमेदानुहिरति--समा निवृत्तेव्यादि ॥ ३११ ॥ ३३२ ॥ इति समा । रीवा त्वमिमरसीमूय निवर्तेत यदा तदा 1 ` निवृत्तेत्युच्यते सा स्यास्स्वस्थानामिमखादिषु ॥ ६३३ ॥ , इति निवत्त । पारश्वोम्मुखी तु बिता यवा भङ्गः तथेक्षणे । इतिं वलिता । रेचिता विधंतश्रान्ता वतु मथने तथा ॥ ३३४ ॥ इति रेचिता | आङ्ुश्चिता कुलिता स्यान्मृ्धमारे स्वगोपने | इति कुचिता । अचिता प्रसृता टोला केदाकषऽ्थ वीक्षणे ॥ ३३६५५ ॥ ध इत्या्चेता ऽ्थश्चा पश्वगता खेदे षाश्वक्षास्कन्धभारयोः। इति ज्यका | नृताऽवनघ्नाऽलकारबन्धे कण्ठावलम्बने ॥ ३६६ ॥ इति नता | उन्नतोध्वमता भीवाऽलकारोध्वप्रदरनि ॥ ३६६७ ॥ ॥ ६३३ ॥ ३३४ ॥ ३३५ ॥ ३३६ ॥ ३३७ ॥ इत्यन्नता । दात मवधा भावा। ऊध्वस्थोऽधामुखस्तियगपविद्धः प्रसारितः आता मण्डलगतिः स्वास्तिकोद्ेष्ठितावेपि ॥ ३३८ ॥ ` अथ बहुमिद्नुदरति-ऊष्वस्थाऽधामुख इत्यादि ॥ ३३८ ॥

नन

तानाम न भित ण ५ द ५

+, भताना. । रष. इ. भणि स्व" । दस. ग, “मुखः सम्यग" ।

` भप्तमो नर्तना्यायंः । ` ६७६ पृषठानुसारीव्युदितो बाहृदाषिधो बुधैः | आविद्धः कुचितो नभ्रः स्रलान्दोटिताबपि ॥ ३६९ ॥ उत्सारित इति प्राहुरबाहन्षडपरान्परे । - रीषादृध्वं बजन्वाहुरूरध्वस्थस्तङ्गदरने ॥ ३४० ॥

॥ ३३९ ॥ ३४० ॥ ` इत्यध्वस्थः । अधोमखो महीगश्टेषी इत्यधाम्रश्चः |

वियक्पाभ्वगतो भवेत्‌ । इति तिर्थग्गतः । भाहूमण्डलवटद्रत्या वक्षक्षत्राहिनिगतः ॥ ३४१ ॥ अपविद्धः . ` | ` इत्यपविद्धः । अथाप्रदेहमनधावम्प्रसारितः। इति प्रसारितः वक्षःक्षत्राच्छरः प्राप्य वक्षः प्रत्यागतोऽश्चितः ॥ ३६४२ ॥

त्ापविद्धबाहुरक्षण-मण्डल्वदरत्या वक्षःक्षेजाद्विनिगंत इत्यादि । म ण्डटमस्यं [अस्तीति मण्डखवती । सा चासो गतिभेति कमेधारयः । पंवत्कर्म- धारयेत्यादिना पुवद्भाव सति मण्डटवद्वविपिति रूपम्‌ । तच्च पण्डलमत्र बाहो रपविद्धसंन्ञानसारेण बहिमुखमेव मन्तव्यम्‌ | अन्यथा वक्षशकषेजाद्विनिर्मतः' श्ये तष्क्षणं नोपष्यते ॥ ३५१ ॥ ३४२ ॥

इत्याञओचतः। उश्यते मण्डलगतिः स्वतो भरमणाहभजः | खद्गनादेश्रामणे चास्य विनियोग प्रपेदिरे ॥ ३४६ ॥ इति मण्डलगतिः ॥ ३५३ ॥ व स्वस्तिको छमयोर्बाह्नः पार्श्वब्यत्थासतेः स्थितो । सं स्याद्धानोरुपस्थाने परिरम्भेऽभिषादने ॥ ६४४ ॥

ह्व तकबाहुविनयग~-स स्यद्धानारुपस्यानं पाररंम्मेतभदादन्‌

ततम भदः म नन

१ च चग ।२ ख. ग. विद्धादरबाहु । ३ सख. ग, वत्यङ्कृषु गत्या । ष्‌, परी । ५ ख. ग, म्भे निवे

<

` ६७४ संगीतरत्नाकरे-

इयत हस्तपचारविरोपनामिधानेऽपि रटोकपसिद्धमानृपस्थानादिविनियोगवरशा- तदुवितः परवारो द्रष्टव्यः| तथा हि~मानूपस्थाने मस्तकोपरि स्वस्तिकाकारवे- नयस्तावृत्तानितहस्ततट बाहू टोकपसिद्धौ । परीररि)रम्भे स्वसमृखहस्ततरौ स्वखपार्घात्याान्तरगतौ बाहू प्रसिद्धौ । अभिवादन तु ताटशावधोमुखदहस्ततरो बाह धरसिद्धो | एवं दृस्ताद्यभिनयेष्वपि पचारविशेषानमिषनिऽपि विनियोगवरा द्विनियोगो द्रष्टव्यः ॥ ३४४ ॥ ॥ दति स्वास्त्छः | रिष्कछामन्मणिवन्धस्थवरतनामाभ्नितो भुजः ॥ ३४५ ॥ दुद्रेशितो भवत्‌ | | इध्यदरेष्टितः । पृष्ठानसारी पृष्ठतो गतः | पवेक्नणहराकष ताट्काथरहणे च सः | ३४६ ॥ ।॥ ३४५ ॥ ३१४६ ॥ इति ¶डिसारा आविद्धोऽभ्यन्तराक्षिप ₹त्याविद्धुः | क्ुशितस्तु स उख्यते | यस्तीक्ष्णङूपर षकोकृतः खडगादिषारणे ॥ ३४४ ॥ प्रहारे भोजने पाने प्रोक्तो निःराङ्सरिणी । इति कुशितः | दपद्रक्रस्तु नश्नीऽसां स्तुतो माल्यस्य धारणे ॥ ३४८ ॥ आर्विद्धलक्तण--अभ्यन्तराक्षप्त डते । उद्रृष्टितोपकान्तयनितिमुंखवतन्‌ दे्यथेः ॥ ३१४७ ॥ ३४८ । ईत भ्रः रदः पन्वयहध्वमधस्ताच्च प्रमारतः) स्या्पक्षानुषृतो माने भस्थानिर्दराने कमात्‌ ॥ ६४९ ॥ इति सरलः गतावान्दोलितोऽन्वर्थः , ____ इत्यान्दोकितिः । १ख.ग. म्मेन( च) २स.ग. 'पामिधाः। ३ ग. निष्कम्य माणः ।४ णेऽपि च । ई ।

समो नर्तनाध्यायः। [0

वाहरुत्सारितः पनः स्वपाश्वभन्यतो गच्छञ्ननतोत््ारणे भवेत्‌ ॥ ३५० ॥ सरखबाहुरक्षणे-सरलः पाश्वयोरूष्वमधस्ताच्च प्रसारित इति । अत्र कणि रक्षणानि द्रष्टव्यानि | यथा प्ाश्वयोः प्रसारितः सरः । अर्धय प्रसारेतः सरटः) अधस्तास्सारिवश्च सरट इति । एकरक्षणवे(तवे) हि स्पात्- क्षानुरुतां माने मूस्थनिदरने कमादिति कमद्विनियोगमेदं न्‌ तरैयात्‌ ॥ ३६९ ॥ ३५० ॥ | इत्यत्सारितः। ₹(त धड्शर्चधा बाहुः । बाहूनां करंणेनाय समस्तम्यस्तयोजनातु । कमाद्‌ दरतादिवेचिच्याननायन्तेभन सहश्चराः व्तनाश्चतुरेरूद्यास्ताः डोमाभरसंभरताः ॥ ३५१ ॥ बाहूनामित्यादि । बाहूनागुक्तानां पोडशविधानां करणेनाऽप्वेटितादिद्वि- पूर्विकव्यापरेण । समस्तव्यस्तयोजनादिति । द्ि्निपमतीनमेकेकरूपाणां [समस्तानां] ग्स्तानां वा योजनान्पिभणात्‌ । कमादृदरतादिविचिजञ्चाहिति आदिशब्देन मध्यविम्बितो गम्येते | दतादीनां यानां वैचित्यं गाम यतिवि- रोषरूपेणावेस्थानम्‌ । तस्मात्सह ववेना जायन्ते | वतैनाः कोभाभरसंमताः सत्यश्चतुरेरूट्या भवन्ति । अतरास्माभिनै पपञ्च्यत्‌ इत्यथः। अन्थकरिणानक्ताना-

म्‌।१. तता स्वछ्पपारततानाथ क्हलराक्छाः काश्चन वर्तना; कथ्यन्ते यथा-अथ व्तेनाः।

पताकाराख्योः पूर्वं दुकतुण्डादपद्चयोः }

वतैना खटकस्यापि प्वान्मकरवर्वना ॥ ऊ्ववतेनिकाऽअविद्धवर्तना रेविवाह्मा | नितम्बकेदरावन्धाच्ये [चक्र[वर्वेनिका वतः ॥ कक्षवतनिकोरःस्थवतना खईगवरतैना । पद्मवतनिका दण्डवतना पषवाभिधा ॥ अधमण्डाटिका षातव्ेना खटिवाभिधा । वदिता गखपुवां च वतना पतिवतेना चतुविशातिरिप्युक्ता वेना भट्टतण्डना ।

रि 1

१ख.ग.घ. रणानाचस ।२चे. न्ततेसः) ३स.ग. (तादिप) ४, श, व्थात्तानां । ५ ख, ग, "तः । पक्षः |

‡

६७६ ` संगीतरत्नाकरे-

#।

अथ कमाहक्षणमृच्यते- सन्यापस्यव्यत्यासा भ्रान्तिरामणिबन्धन्‌ः | करियते चेताकस्य सा पताकाख्यवरतना ॥ इति परताका(क)वर्तना । ` तजन्या्ङ्कटीनां यद्न्तरविष्टने कमात्‌ | आविष्टतक्रिपपूर्े सा परोक्ताऽराटवर्तना ॥ इत्यराटवर्तना । दाकतुण्डा करो वक्षस्याविद्ाधोरतः सुखः(?) । अस्पृष्टं वर्तितशरःसाऽवाहत्थाख्यवतेना(?) ॥ इति इक तुण्डवतना । अभ्यन्तरे कनिष्ठाया वतन्तेऽङ्गुखयः कमात्‌ । व्यावार्तिक्रियया यच स।ऽखपदहव (दस्यव्तना ॥ [ इत्यटषटटुव(पञ्न)वर्तना ] । पताकामुखयोनाभिपक्ष सव्यापसव्यतः । मणिन्धावधि भरानितिः खटकामुखवतैना ॥ इति खटकामुखवर्तना । यदातु मकरो हस्तः पुरस्तालाश्वयोरपि । स्योव्तेते बहिश्वान्तस्तदा मकरवत॑ना ॥ इति मकरवर्तना } यदोदूतो ननहस्तादृष्वैदेशेन वर्वितौ । ` ` वदोषवैवतैना नाम वतनाविद्धिरीर्त ॥ ` इस्यू्ध्ववर्तना । ओविद्धवक्योः. पाण्येवर्तते वेद्धूजो कमात्‌ । भाविद्धावन्तराक्षिप्ो सा स्याद्ाविद्धवर्तना ॥ इत्याविद्धवतना .। | स्वतिकाद्िच्युतो हस्तो हंसपक्षौ दतो । “रचिते वेद्रतंनाभ्यां तदा रेवितवत॑ना ॥ इति रेचितवर्तना ।

1 “ग. पुस्तके रेचे(च्ये)ते इति पाठः । अयमेव समीचीन इव भाति ।

1 नामानन क

१ श्नु, गृ, ॑ ग्यावर््यु(त्की)ते र न ^

सत्तमो नर्तनाध्याषः।

माणबन्धविधि्रान्तो विधिष्टाङ्कहिपछवा |

` नितम्बोक्प्रकारेण वतत स्कन्धे गयोः

पुननितम्बदेशये तु पताका वतितीं कमात्‌ ॥ `

नितम्बवततना नाम ॑ दाति नितम्बवर्तना |

केरबन्धोकरीतितः |

४५ क, ® ® £

दिचिववतनायोगात्केरदेशद्िनिगतो ॥

पुनश्च केरदेरो च प्थौयेण विवजितैः(तो? ) । `

पताकावेव चेत्ाहुः कृराव्रन्पाख्यवतनाम्‌ ॥ | इत कर्रन्धवतना ।

व्यावृत्य वक्षसः फां प्राप्य तत्वाश्च॑मागतौ ।

ततो मण्डटवद्‌भान्त्या परचाटितमृजौ करौ ॥ `

पताक चेच्छनेरूध्वंमण्डठविव्‌ कोदिदैः । वतनिकेत्युक्ता फाटवतनिकाऽपि च ॥ `

इति फाटवतंनिका । ` पाश्चमण्डाठनोः पाण्योभ्रमणं स्वस्वपाश्चयोः ॥ कमादेकेकपा शं या(तां) कक्षवतेनिकां जगुः इति कक्षवर्तना। उरोवतनिकां विद्यादुरोषण्डदिनोः क्रियाम्‌ |

१ ¢

इल्यर{वितानक्रा |

रे [भ

एकस्याऽऽकुश्चपो मुष्टिः खटकास्योऽञ्ितः परः ॥ ई1त क [{[तधरस्त्वाह्‌ म॒ष्टकस्वास्तं करा । ख इ गवतनिकेवेत्‌नामधेयै खकस्यत्‌ ॥ ` इति खडगवतंनिका । पद्मकोशामिधो हस्तो व्यावृत्तादिक्रियान्विति । आश्लिष्टो च करो क्षेमे व्यावृत्तपरिवर्पितौ ॥ मिथः पराङ्मखो सन्तो सेषा कम्ब(म)ठवर्धेना । इति पद्मवर्तना । ` वक्षःक्षतर भयत्यक(¶) यंन करन पाश्चतः॥ व्याव्या हेसपक्षाख्यस्तनैव पारवर्तितः । प्रसारितमृजोऽ्यस्तु तिर्यक्कार्या पराः पुनः[{] ॥

. ६५७७

६५८

संगीतरत्नाकरे-

एवमङ्खन्तरेणापि क्रिया स्याृण्डपक्षयोः |

दण्डवरवनिकामेनां मटृटतण्डुरमाषत ॥

इति तण्डुदण्ड)वतना ।

' ¢^ (~ क _ ^~ _ शै, ` पताक मणिबन्धस्थो रिथिदौ स्वस्तिको पनः |

काथेतो पहवो तौ हि ख्याता पह्वर्तना ॥ इति पष्टुववर्तना। ग्यावर्वितेन हस्तशरेदटप वरं सिता ।

स्वपाश्ववक्षसः पराप्य प्रसारितमुनो प्रमन्‌ ॥ अरां द्धदावष्टकरणेन स्वयं नरः() ।

तदानीमेव पार्थ स्वमन्यो वाञ्छति पववत ॥

मण्डटेन ततो ऽप्येवमरःपार्धऽ्ध॑मण्डटो ।

तययषा क्या चसा) स्यादृधमण्डटवतना ॥ इत्य्धमण्डठवतना ।

` उदै्ितेन निष्पन्नौ स्थातां वेदस्पह्वौ |

वक्षसः स्कन्धयोरूष्वंप्ारितयुतावुभौ ॥

` स्कन्धाभिमृखमाविद्धो वरितौ चाङ्गन्टीदरटे ।

अटपग्मोल्वरो(?) पराहुषौतवतनिकां परे ॥

इति घधातवतनिका । एतवेव चो मूर्धक्षेनगौ खिता मता । खटकामो शिरोदेशे चापरौ वापर जगः ॥ इति ललितवर्तनिका । कृपकस्वस्तिकाकारवर्वनाद्रटिता मता । अन्ये व्वाचक्षतेऽन्योन्पटद्माध) खटकामचो | ऊ्वंगौ पृष्ठतो नन्रकषरौ वस्तिति च ॥ इत वलितवर्तना । थ बतत) गाते चेदटपह्वहस्तकः | {राङ्मुखोऽपवि दः स्यात्कथिता गारवर्वना ॥

इतिं गाचवर्तना ।

` ग्रस्य प्रातिरोम्येन पाणिराक्षिप्य वैते | `

सप्तमो मरतनाध्यायः । ४७९ अरप छवसन्ञशचेत्पतिवतेनिका तेद्‌ | इति प्रतिवतानिका । अन्याश्च कथिताः सप्त वतना नत्तवेदिमिः। वतना यौ रिरस्थाऽश्या द्वितीया तिकस्य च । - वतना नागबन्धाछ्या स्याक्षिहमखवर्षना । वेष्णव्ये (1) नटमुखी सप्तमी कटसामिधा । नाममात्रपसिद्धास्तासतेरेव स्फटरक्षणाः | इमि वतनाः। परूतमनुसरामः ॥ ३५१ \ ते रेषामनतिकम्य भरिभाङ्गमतो भजा: ।

रेच्यन्ते यदि टक्ष्ष्यन्ञेश्वालकाः कीरतितास्तदा ॥३५२॥ ते रेषापमित्यारि । ते षोडश भुजा रेषां रोभामनतिक्रम्यापरित्यज्य भाङ्गि- भतः सन्तो रेच्यन्ते चेद्वहुविषैः प्रकारेश्वाऽऽत्पानात्परखके(टनालके? )रित्यथः प्रथग्भृताः क्रियन्ते चेत्तदा रक्ष[क्ष्यजेश्रारका इति कीर्तिताः। तेषां चाखनालमक- (भयवाचाछकसज्ञा वेदितव्या । तेषां रक्ष्यपसिद्धतवात्ते तत एवावगन्तभ्या इत्य ग्रन्थकारेण नोक्ताः. । तेषां केषावित्स्वरूपपरिज्ञानाय कोहलोक्तानि रक्षणानि रिख्यन्ते । यथा सादृंटमुनिना पृष्टः कोहल उवाच- “ स्वरूपं चाटकानां वे समाहितमनाः गणु । तञ्च करिया मनोहारी वाये चाखनयच्यते ॥ ` अनेन राहितं निष्प्राणननुवदृधुषम्‌(?)। विख्धिष्टवर्तितं पुवं वेपथव्यञ्चफं तथा ॥ भपविद्धं ततः पश्याह्हरी चक्रसुन्दरी(रम्‌) । । व्ेनास्वस्तिकं ५व समखीनरथाङ्गजम्‌ । पुरोदण्डभ्रमाख्यं च बिभङ्धीवणसारकम्‌ । दोरं नीराजनं चेव स्वस्तिका देषचाठनम्‌ ॥ मिथोसेवक्ष्यवाद्ं च वायदृक्षविलासितम्‌ । मोदिरेवितकं चेव वनामरणं ततः ॥ आदिकृमविताराख्यमसवर्तनकं तथा |

[(

मणिनन्धासिकषाख्य करविद्कविनोदितम्‌ ॥

1 मा माकन १ १ 1 ७, नये; 28.4५

१ च,रेखाम |. रग, घ, इः रच्यन्ते | ख,ग, शाह्चेच

६८ श संगीतरलाकरे-

चतुपपव्ाग्जकतजञं च मण्डलय्रामिध तथा । ाटव्यजनचाखाख्यं तथा वीरुधबन्धनम्‌ ॥ वि गुङ्(टकबन्धाख्यं पश्वाक्रण्डदिचारकम्‌ । । मुरुजाडम्बरं पश्वदृद्ारामविरासकम्‌ ॥ धनुराकृषणे चेव साधारणमतः प्रम्‌ । समपरकोषटवटनं तथा दैवोपहारकम्‌ ॥ तियग्वातस्वस्तिकायं मणिबन्धगतागतम्‌ | अल त्चक्रकख्यं च व्यस्तोस्टुतानिवतेकम्‌ ॥ तथोरभ्रकसवाधं ।तेयकाण्डव्चाखनम्‌ । धनुवछ्ीविनामाघ्यं ताक्ष्पक्षा्ैटासितम्‌ ॥ , कररेचकरलनाख्य शरसंधाननामकम्‌ | मण्डछामरण चेवमेत्पयापनिर्गतम्‌ ॥ अष्टबन्धविहारं च कृणयुमप्रकीणक्म्‌ । पय[यगजदन्ता्यं रथनेमिन्षमाहूवयम्‌ । स्थात्स्वास्तकत्रेकाणं च उतावेष्टनकं तथा । नवरत्नगृखं चेति प्ञ्ाराद्धेव बाटयाः(का एतेषामेव मुख्यत्वं मुनेनत्तकटाम्‌. वे | , [किंत्वमा केचनान्वथा नामगम्धास्तु केचन ॥ केचित्पायोगिकासतदरदपेरे सांपापिकाः । अन्येऽषे बहवः पूर्वे परयुक्ता भटेटतण्डना | अन्यान्यव्यतिहारेण तिठतण्डटवते(त्)ना । पत्मङ्गठरासते तु राते सन्त्येव बाटयाः (काः) नारदनाप्‌ मुनना तथा सप्तशतं मुने | रशानृत्तसमृदराच्ये कातिताश्राचया(का् वै । पहल चाटाया (का)स्वन्ये ताण्डवे जोभनोदिताः ॥ अताजन्ततमतेषा तृत्तच्छास्चषेकल्पनात्‌ । क्त टक्‌ मयाकणा कारत्ोऽत्पधियापिह्‌ ॥ तेषु तेषु क्किषिण कररोषेतकाश(दिषषु | सारसारतरास््वेते वेधसा मभ्यचेवसरा | 3, _ ... - कणो पृतभि दव्ना वृतमवाद्ण।ः सुषोधाय च चाठथः (काः! ) ॥ १ घ्र.म्‌, ¢ त्पन्ञनिवतिक०। २ स्‌, प, -शोरघ्र दग ठभ ष

८, ८, वि

सत्तमो नतनाध्यायः | धपय; स्वसतिकतं पराक्तर्थगेको विरोटितः | पा्योमो्पर्यन्तमृष्वं चाधश्च रोडनम्‌ | अन्यस्तु भजते य॒ते तत्त॒ विरिखष्टवषितम्‌ ॥

इति विरलिषटवर्तितस्‌ । नाभिक्षेवसमीपस्थे तिर्यग्ट्ण्डाप चैके । स्वस्यापरागवटनं रस्तवृत्तिसमुज्ज्वसम्‌ । कृरयोयत तत्मोक्तं वेपथुव्धञ्चने( कं ) पुनः ॥

. इति वेपथृव्यञ्कमू ।

वामदृक्षिणमागेन नामिकण्दप्रदे रयोः !

टृण्छने मण्डटेनव त्वपिदमिति स्मृतम्‌ ॥ इ्यपविद्धम। नाभिक्षेवरसमीपस्थे तिर्थण्ट्ण्डति चकै । अप्रं तु पराचीनमान्दोटितककर्मणा ॥ नीला वामांसपयन्तं बहिरेव प्रसाथं च| अमुमन्तः समाक्षिप्य मूध्ना सन्यापसव्यय; ॥ विखोडय पाश्चयोम॑न्दुं विखासेन तु यद्भवेत्‌ । धकीर्पितं तु तद्रीरेरहरीचकसुन्दरर (रम्‌) ॥ इति ठहरीचक्रसुन्द्रम्‌ ।

ठ्कस्य पाश्चचखने विदुदामविहम्बिनः |

कत्‌ 4

= , अन्वगण्येन हस्तेन यौ मुच्यति() स पूर्वकः ॥

पोनःपुन्येन यस्मान्न वर्वना स्वास्तिक मतम्‌ | अर्थवा तुम्बिखण्डाभ्नवतनाभिस्तु तद्धेत्‌ ॥ इति वतनास्वास्तिकम्‌ |

अन्योन्याभिमुखे स्यातां ज्यश्च चदितरेवितौ |

पाञचगावन्तरावृ्या द्विगुणो तीकष्णकूररम्‌ ॥ वदटितो यत्र करो सेन्द्रान । संमुखी नरथाङ्कः निर्दिष्टं तपतां वर्‌ ॥ इति संमृखीनरथाङ्गमू । रुतेकमुषटिरूपेण वि्॑ङ्मखतयाऽपि च ।

तस्येव बहिरन्तश्च इुण्ठितोऽन्यस्य दीढया ॥ `

कमसमम तिम भतमरधििपिमकनिकनत "4

१. यो पिभुच्यति पू ।

थम मपरमि 0०4

सगीतरलनाकरे- पुरो निःसरणं पाण्योः प्रयायेण च यत्रतु | पुरोद्ण्डभरमं तत्त नि्दष् पव॑सूरिभिः || इति पुरोदण्डश्रमम्‌ । ूवैपार्चेण विशि तियक्चेन्मण्डलातना | या क्रिया जायते पाण्योः प्रयायाघ्यगपचच वा । तरिमङ्कीवणं सरकं चाटयं(न?)रेति सा स्मृता । इति भिभङ्गीवणसरकम | उष्वधोवदनो च्यक्चं दुण्ठतो यस्य -टीरया ॥ . पययेण करौ सोम्यं दरं तत्ररिकीरपतिम्‌ | ` इति दालम्‌ । प्रापो स्वस्िकृहामेव बहिरेव च निःस्तौ । ` अन्तस्तियंक्वक्रमावाच्छीषं सुव्यापसव्ययोः ॥ इण्डतो यतर युगपत्करो नीराजित तु तत्‌ ॥ इति नीराजितम । करयोः स्वस्तिकश्धेषसारिणोरंश( स )३रतः वहन यत्रे नदट्‌ सास्तकाद्धषचासय( नयम्‌ ॥ इतिं स्वस्तिकाश्टेषचाटय(नम्‌ | एका हस्तः परस्यासपयन्तं सरद तपः निवृततशवेतस्वपाभं स्यात यायाहृच्मण्डटम्‌ ॥ मिथोसंवीक्षयवाद्यं तद्रदितं नामतो वुधैः, इति मथोसंवीक्ष्यवाद्यम । सेभ्यापसभ्ययोस्तियग्ण्ठनं सखस्तिकातमना । करयोयत्र विधेत निर्द्ं तञ्च तण्डना ॥ वापदक्षतिरश्चीनं तच्वाप्यन्वथसंक्ञितम | इतं बामदुक्षविट।{सितम। कृटिक्षेतरगतश्वेकः स्यादेकः पुरोगतः ॥ अथ तो केरापर्यन्तं ङण्ठतो यत्र ठीखया |

मोटिरेवितकं परोक्तं तज्जेनयनसन्द्रम्‌ ॥ इति मोलिरेचित[ क म ।

के नक १ ख. ग, इट्‌।

4

सप्तमो नर्वनाध्यायः। ३ कणंभागगतशरेकः परथदर्पितो भवेत्‌ । : उत्सारितेद्रे्ितकेषैवैनाभरणं तु तत्‌ ॥

| इति वर्तनाभरणम्‌ । वामदाक्षिणकावर्तो मून वा युगपक्रमात्‌ | ऊष्वाधोमण्डलाकारभ्रान्तौ स्वस्तिकृगो एनः ॥ व्तेनास्वस्तिको पार्धद्ये मण्डछषर्णितौ । अमिमण्डलपूर्णो यदातु दुण्डतः करो ॥ आदिकूमावताः तद्रवकक्ञाः प्रचक्षते | इत्यादिकृर्मावतारम्‌ । णिबन्धपरकोषठांसवर्वनावटितोद्तेः ॥ सा च िचिन्तशिरः छृतवोपरिविरोडनैः ¦ प्रागधोमखतेन ठण्टििर्वा प्रो भवि वस्मिराजैवाद्न्थेः पाण्योः सव्यापरसव्ययोः । श्वयोरयोगपदेन न्रंभावक्केण च ॥ मयते यत्र दुटितम॑सवर्वनकं विदुः | इत्यसवतनकम्‌ । द्विगुणोदश्चनेनेव कमादंसात्त डितौ ॥ पायेण च छत्वाऽ्थ कृ्रस्वस्तिकात्मना । विखोडच ततैव बहिः.करं म॒षटिख्वह्पतः ॥ न्तार्निवेरेय तरया दुण्डनाल्यस्चमावतः । वलमाने तद्न्यसिमिन्कमरः पार्धये्रयोः ॥ तस्थेव च समुक्षपः क्रियते यत्र रीदया | मणिबन्धासिकर्षाछ्यं तद्विदः प्रतिजानते ॥ | इति मणिवन्धासिकर्षम्‌ । रिरक्ेत्रोपरिष्टात्त मध्यादार्कारिकस्य वा ॥ विरोडय मण्डटम्रान्त्या पयायेण च पाश्च॑योः। करयोः कलते यत्र पतनोत्तनासिका । | क्रियासमभिहारेण क्रिया च द्ूतमानतः । ` ` स. ग. अतिमः । \ख.ग. तैः । सवै फिंचिन्रततरः। ३ ख. ग. ््रतां च करमेण । ४ ख. कालिका वि। पग. दुः परिजाः & सख. ग, कामकंस्यच। विं)

टद सगीतरलनाकरे-

[क क ५५

क टविद्कपिनोदाख्यं चाखयं (नँ) त्यचक्षते ॥ इति कृटपिङ्विनोदनम्‌ । ू्वमूर््व प्रहुषटितस्ततो मण्डलवर्तितः ॥ ततपश्वाच्तुरारासु केरो यच विटासतः | ` टुढमनि तदन्यसिनामिक्षेत्रसमीपगे ॥ पयायो ते रम्यं चतुष्पवाव्जमीरितम्‌ | इति चतुप्पजान्जम्‌ । मृषटिषपस्त छषितस्तद्ध्वं चाऽऽजंबातपुनः ॥ गतागतः पाश्चयोश्च ततश्चद्रय्रतो गः | चटमनि तदृन्यसिमन्परवोक्स्थानगामिनि ॥ प्यपिण क्रो यच मण्डराम्राभिधे तु तत्‌| इति मण्डलाभ्रम्‌ । उत्मकोष्ठं च परयायादुसपयन्तकान्तरे ॥ दषितो च तथाऽ्थस्ताद्रामिनो च प्रभावतः । भवतो यत्र तु करौ वाटष्यजनचाटनम्‌ ॥ इति वालव्यजनचालनम्‌ | यत त्रिकोणमयाद्‌मनुव्य प्रोचे ॥ पुरस्तासाशर॑योश्चेव करो(रो?) मण्डलचारतः । तदद्रीरुधवन्धाख्यमुदिष्टं भट्टतण्डुना ॥ | इति वीरुधबन्धनम । प्रतिसोमानुरोमाभ्यामस्यैव खट या क्रिया ॥ विदृङ्गगटकबन्धाख्यं मतङ्नस्तदुवाच ह । इति साङ्गारकबन्धनम्‌ | वामदृक्षिणयोयंज करस्थस्य षिरोडनम्‌ ॥ कुवेन्ग($तागते दिक्च ज्यं वा वैते पुनः | तदै कुण्डटिचूरा्यं प्रणीतं पाच्यसुरिमिः ॥ इति इुण्डठिचारम्‌ । आपादिकगतश्वाथ तमे वाऽऽ्बद्धमण्डटः । ९५.९९ क

सव्यापसम्यये श्वेव पाश्चैयोववनक्रिया ॥

8. षि ` ।

मी

१. ग यावतः । ९ ख. ग, णडल्विचा। `

भ्र

१ स. वर।२ज. श्यं तु निर्णी" ।

कश्चि(किंषि)ष्षे्रगतो चाथ तिरयगिगुणरोदिती |

चप॒मो नतनाध्यायः |

दक्षिणो यत्र हृस्तस्तु ततो वामां समुद्यतः | वेगाहिदिशि गताऽ्च हुतिः सव्यपाश्वगः ॥ तद्न्यस्मिनि रितो यत नाभिसमीपगः । मुरुजाइम्बरं नाम निर्णीतं यमिनां वैरे; ॥ इति मुरुजाडम्बरम्‌ । ` अंसान्तरकष्गतो बाहू वेपपार्॑मोदैयोः ॥ पततो युगपद्यव द्वारदामविछासकम्‌ । इति दारदामविल(सकृम । वद्धस्वस्तिकयोः पार्थ तिरयग्वेगालससपैतोः । एको निवृत्य सहसा यदि कण।वतंसकः ॥ धनुराकर्षणाख्यं तनिर्णतिं मटटतण्डुना ॥ इति धनुराकर्षणम्‌ । ू अन्तरामण्डटप्रान्तिकारिणो बहिरेव वा ॥ युगपच्च करौ यत्र तच्च साधारणं स्मृतम्‌ । इति साधारणम्‌ । समपकोष्टवखनमन्वथमिह कीर्तितम्‌ । अथवाऽऽविद्धेकेन स्याद्पविद्धेन वा च तत्‌ ॥ इति समप्रकोष्ठवलनम्‌ । ` अराटकपरावत्या पाश्वयोरपि च द्रयोः। ठुटितः परसतस्याग्े सदरत्वममश्चतंः ॥ कृष्रक्षेवमासाद्य इटत्यन्योऽपि यत च । देषोपहारकं नाम तक्छविद्धिनिरूपितम्‌ ॥ इति देवोपहारकप्र्‌ ।

को (+

परथमं पर॑श्रयोरेव प्रसवो द्विगुणो ततः ।

अन्योन्यामिमुखो चेव पश्वात्छस्तिकबन्धनो ॥

प्रधावतः प्रोदेशं यच हस्तौ वासतुः ।

तिर्यगगतस्वस्तिकारथ तदुदविष्ट सुमन्तुना ॥ इति तिथग्गतस्वस्तिकाथम्‌ ।

~, ~. 0 व)

धम

३ ज्ञ. मुन्नतः । ४ ज, "यग्वासं स्व ।

६८4 | सगीतरलाकरे-

कृस्यविन्मणिबन्धे तु इटिोऽन्यस्ततः करः । ` बहिण्डटगः स्थित्वा तथाञ्तभैण्डेटेरपि ॥ यत्र प्रवते तत्त मणिबन्धगतामतम्‌ | ° इति भणिवन्धगतागतम्‌ । अन्तवहिश्वक्रचरः कश्िद्धस्तः पराङ्मुखः । अपरोऽलातचक्रस्य कुस्ते चं विडम्बनम्‌ ॥ अातचक्रका्थं तत्तद्ि्याः परिचक्षते । इत्यलातचच्छकम | पर्वे पाशर॑मुखवेव निर्गतौ तत्र वेगतः । तीक्ष्णकृपैरकविव द्विगुणलावटम्बनो ॥ सधिष्ावृध्व॑वदनौ मृतटामिमुखौ ततः पत्र स्यातां करौ तन्तं व्यस्तोपपटुतानेवर्तकम्‌ । इतिं व्यस्तोत्प्ठुतनिवतकम्‌ । परथमे स्वस्तिकं भूयो बहिरेव विनिगतो । वेगानिवत्तावन्योन्यं सांमुख्यं मजतः करौ ॥ यत्नोरभ्रकसंबाधं तदुक्तं तपतां वर । इत्युरभ्रसबाधम्‌ । तिर्यगृर््वे प्रथमतः रुतेकं नाभिदेशगम्‌ । तिधक्याशवौन्तरायाते करमन्यं प्रकरप्य च ॥ या क्रिया जायते सातु तियक्ताण्डवचाटय(नपम्‌ । इति तियक्ताण्डवचालनम्‌ । ऊर््वाधोवद्नौ रत्वा परययिण विरासतः । तत्रैव मण्डटाकारभरान्तौ रुता तु पूर्वैर ॥ रिरे च कट्यां च पाचयोगंतिपूवैकम्‌ । यत्र स्थातां करो तत्त धनवहीदिनापकम्‌ .॥ इति धनुवह्टोविनामकम्‌ । वतनास्वसिकं छता युगपताश्वयोद्रयोः यदि स्यातां करो प्राहु्ाक्षपकषाेरासक (तितम्‌ । इते तक्ष्यपक्षविलासकप्‌ ।

१ख.ग.न।२ख.ग.-नां। अन्िष्ठपर्वव। ३ ख. वस्तोः । ४सख, "ति. बस्ता । ५१, गावि । ६ ख. ग. (तु । करः क्षे" । ७ ख. ग, प्योर्नेतिः ।

-~--~~--~---------------------~-------------~--~ ~~~

सवमो सर्तनाध्यायः। . &<७ थमं पाश्चयोगैतवा प्रसायं च विदिश्यन्‌ । निबद्धस्वसिको तत्र कटीमोखिगतो मिथः ॥ वारुव्यजनचटाछ्यक्रियां पृैवदाभितो । वतंनास्वस्तिकं बद्ध्वा मूवटाभिमचो ततः ॥ समुत्थितो मण्डलतः स्वस्तिको प्रतितावधः । रुलेकं भ्रामितं चसे तदन्यं रथचक्रवत्‌ ॥ भ्रामायेतवा विरासेन वदन्दोडितकमणा । सरोरोत्सारिद्रेटतत्पसारकनम्को ८2) ॥ एकेकटुटितो खेरमसन्ति मण्डरोध्व॑गो । विभ्ुताभिमुखो चैव परथौयेण तु यच्रवै॥ पतितोत्पतितो बाहुरूष्वंः खटयवसानकम्‌ (?) । ततः स्वस्तिकबन्धन कमनीयेषु केषुचित्‌ ॥ अरं ततर प्रदेशेषु वामदृक्षिणघरर्णिपौ । अन्तर्वहिश्वक्रमावे सविखासमथाऽऽभरितौ ॥ कृषैरस्वस्तिकेनेव पराचीनप्ररोटितो । अथवा सरटतेन केवरं दुतमानतः ॥ वामदक्षिणधोः पश्चत्रिकपर्थन्तरीडितो । एकैकं स॑ स्तिकं चाथ नयनानन्द्शायको ॥ अर्ध्वाधोवद्नो त्यस्करौ यत्र गप यने । कररेवकरत्नाख्यं क्षितं तत्पुरारिणा ॥ हदं तु कमनीये वै यत्र यत्र प्रयुज्यते । यक्षा विधाधराः सिद्धाः पञ्चमश्च महषयः ॥ तत्र तज प्रदेशेषु प्रीतासिष्ठनयलक्षिताः। = इन्द्रीदिदिवाः परीवाः स्युः प्रीणाति पसेशवरः ॥ मन्थविस्तरभीतेन कथ्यते नास्य ` विस्तरः । इति कररेचकरलनम्‌ । {कस्तु पराचीने छुठमाने विटासतैः । अन्यो हस्तः िरक्ष्रपयन्तं वेहुतागतः ॥

९यख. रातात्सा ।२ख. स्तिादह्र्टित २. ग. ` हमधः क व्याव 1९५ ख, 7, "योः पावनिः । 4 ख, ग. "लोष्ितो । ६ ख. ग, रक्षणे । ७ स, ग्‌, एतस्िः ।

६८८

संगीतरलाकरे- पुनस्तन्युख एव स्याच्छरसवाननाम तत्‌ ।

इति हारसधानम । अंभ्यन्तरापवेधेन चक्रकभरानितपूरवकम्‌ । अनुपरडोडचय डो(दो)खावद्या क्रिया पाश्वयोद्रयो

प्रातराम्यन वा स्यात्त मण्डटमिरण तु तत्‌ ।

इतं परण्डलामरणम्‌ ।

आदौ तु खस्तिकं बद्ध्वा कृठासावसरेऽपि २८१) ।

निष्कान्तावसदे शान्त पयायेण ` कटी प्रति ॥ स्थातां चद्यत्र हस्तौ तदंसपयायनिगंतम्‌ । इत्यसपयायनिर्गतम ।

वामदाक्षिणपाश्ात्यपुरोमागेषु स्वेतः |

स्वस्तिकान्मण्डराग्राह्म( ?) द॒गप्करमरोऽथवा ॥

अष्टासु दिक्च स्यातां चेर विष्ठितो ततः ।

अष्टबन्धविहाराख्यं निरणायि मनीपिपिः ॥

इत्यष्टबन्ध विहारम्‌ ।

पर्यायतुषटो उतो तिथकणसमीपतः ।

पाच ससििनरकषे्पयन्तं हि यदा करौ ॥

स॒मन्तुना पदुदिष्टं कणैयुगमपकी्णंकम्‌ | इति कर्णयुग्मप्रकीर्णकसम ।

` तियणग््हति वैकसिपिनपरभरेयसारितः |

क

कमण यत्र तत्क्तं प्ययगजद्न्तकम्‌ | इ।त पथायमजदन्तकम्‌ |

भदे मध्येऽतताने च स्वस्िकाकारधारिणौ । रथचकररती तिरयग्युगपक्रमरोऽथवा ॥

छण्ठता चक्कर तत्त रथनामसमाहयम्‌ ।

इतिरथनेमि । प्रथमे खस्तिकी मूत्वा कुञितावृ्व॑गो पनः ।

तेथा वार्मासपयेन्तं पयायाच्चेद्रतो करौ ॥ ` तत्सवस्तिकतिकोणास्यं क्षेमराजेन रंक्षितम्‌ ।

न ॥

ज, अभ्यङ्भ्गनाये २ स, ग, "मणेऽथः ¦ ३ स. ग, हस्यते ।

इत स्तास्तकाजकोणम्‌ ।

नी ।

सतम नर्तनाध्यायः ।

अन्तर्हिशेदलिवावृधवपोद्रैितो करो । पयोयातशियोस्तियगेकासिहुण्डितोऽपरः ॥

क

स्यचेत्करस्तदृदिं उतावेित(्न)काभिधम्‌ । इति लतवेष्टितब्टन्‌)कम्‌। विशिष्टवर्पितयिश्च नवभिदशमिश्च वा ।

उक्तैः सेकरसेसषटिह्पेण परिकलसिपतैः ॥

` आधम्मिह्ठसमुक्षितिस्ततः स्वस्तिकिवन्धनेः । `

अप्राङ्खपरावत्तो मूतछाभिमुखो ततः ॥ मण्डो च तिरश्चीनो साविद्धावपविद्धको । युगपत्रमरो वाऽथ वत्काारंक्रियोवितौ ॥ . आन्दोडितक्रियायुकतौ भवेतां यत्र वे करे । नव्रत्नमखं तत्र पाह लोहितमदूकः ॥

, इति नवरतनमुखम ।

" इतीदं तपतां भरष्ट यदादिष्टं स्वयंभुवा

टक्षणं चाखथा(का)नां वे पत्यपादि मयाऽधुना ॥ एते सोभाग्यविजयप्रस्ताना(वा)परमूरुह (हः) ।

` देवानां भ॒सुरणा च णाथवाना प्रयक्रा; ॥

अनन्तमङ्कटप्राद्चटीलाविभ्रममण्डनाः । नत्तटक्ष्यविरेषेण पराणसवेस्वमेद च ॥

®» (१

यथार्ह ते प्रयुक्ताः स्थः कीर्तिमङ्गलदाथकाः ।

बहुनाञज कमृक्तन सध्याकाडबुं सवदा ॥

नानानत्कटरोह्छासशाटिनोऽपि महेशितु

अखपद्मकृस॒ज्ञास्तं सकण चह साक्षा ॥

अत्यन्तवहभमश्चव ।सद्धानां नाकनामप ।

अपो वियुक्ता युक्ताश्च हस्ता नृचश्नयाः परे ॥

परसडगानुप्रसङ्गेन कोहंटन मया दिर) । यथाटक्षणपाख्याता मुनशादृख त्वतः ॥

इति कोहररार्दरसंवदि संगीतमेरो युक्तायुक्तनृतहस्ताभयचारय(क)भेद्प- रक्षण नाम. द्वितीयमाहूनिकं समाप्तम्‌ ॥ ३५२ ॥

क भद क न जा नामस पि | ८ क, अ

१ख्‌.ग. ट तछकावाहताभ ।र९्ख.म, त तट्कातरे । <+ |

६९६ संगीतरलाकरे- अषां चाठकानां पयोगस्य विषयं ददोयति- आतावत्सरिगोणीनां पदस्य मलपस्य च ॥ ६५६३ ॥ गजरोप्मस्यान्ते खण्डेऽप्येलादिगामिनि । साटगस्थध्रवायन्ते यच्च प्रहरण भवेत्‌ ॥ ३५४ ॥ तदन्तखप्डेऽम्यज्रापि प्रोद्धते तुण्डकेरिके कृषितेऽपि प्रयोन्यास्ते नान्यत्रेत्याचेरे परे ॥ ३५५ ॥ आतेत्यादि ओतादयो वाद्यपरबन्धाः पुवैमुक्ताः । गजरपवन्धान्तगेतत्वेन चोपशम उक्तः | एतेषामन्ते खण्डे प्रयोज्या इति वक्ष्यमाणन सबन्धः । एठका- दिगापमिन्यपीति । एरादीञ्दद्ान्गीतपबन्धानाच्छर्तत्यादिगमी [तास्मन्‌ ] । अत्रापिरागेनान्तखण्डः समच्चीयते । तथा साठगस्थध्स्वारदुनामन्ते खण्ड ह्यनषङ्ग; । यच्च प्रहरणं वादघ्परबन्धविरेषः, तदन्तखण्डे प्रयोज्याः । मतान्त- रमाभित्याऽऽ्ह--अन्यज्रापीति 1 एर अवचायाः । अन्यर्नेति । र्स्वादी- नामन्तिमखण्डव्यतिरिक इत्यथः । तुण्डकेरिके परोद्धत इति विशेषपद्‌ प्रकर- णादुनुषञ्जनीयम्‌ । तुण्डकौरिक इति । तुण्डं मुखं पारम्भ इव्यर्थः । त्र कैशिकं सुकुमारम्‌ । अयमथैः-यदरीतखण्डं मुखे प्रारम्भे सकृमारं मवति पश्वा- ` दूमागे परोदधतं भवति । यद्वा मुखे प्रथमादृततौ सूकृमारं मवति तद्रीतखण्डं तुण्ड- कैरिकं पोद्धतमि्युच्यते । त्रोद्धतांे चाठकाः प्रयोज्या इत्यर्थः । कवितेऽ- पीति । कवितं नाम वाद्यप्रबन्धविरेषः । तत्रापि बाहुस्याहपनुततमि्युक्तम्‌ ।

क क क

बस्मिनक्न प्रयोज्या इत्यथः । कवितेऽपल्यनेनोचिर इति(व्यस्य) सबन्धः ॥३५३ ॥ ३५४ ॥ ३५५ ॥

| _ . इति बा्करणम्‌ अथ पृष्ठोदरयोः प्रभेदाछक्षयितुमाह-- पृष्ठं तु जटरोक्तामिर्वर्तनामिर्विवतते | अतो न तत्पृथग्वाच्यं जठरं तूच्यतेऽधुना ॥ ३५६ ॥ क्षामं खह्टं तथा पूर्ण जधा जठरमिष्यते ।

क्षामं स्यान्नमनान्नुम्भाहास्यानेःश्वासरोदने ॥ ३५५७ ॥ इति क्षामम्‌ |

निम्न खट्ट क्षधातं स्यादातुरे भरमकारिति ।

वेतालभद्गिरिस्यादिजठटराकारधारि तत्‌ ॥ ३५८ ॥

भ त

१ डः. रुण्डकेरिके। च. तुण्डकेरिरे । २ स. ग. ओडककैरिके। २ च. रं तज्जः ख. ग्‌, त्रिधा! ५ इ, पभाटस्य" । च. 'म्भाहासनिः। ६ धं रधूुङ्ख

सप्तमो नर्तनाध्याथः | । ६९१

(ककत

पृण कथ ग्याधिते स्या्ञब्दिलेऽन्यरिति तथा । इति पूणम्‌ । अन्येऽन्वथं रिक्तपूरण स्वासरोगेऽपरं जगुः ॥ ३५९ ॥ पृष्टं वित्यादि । जठरोक्ताभिवर्तनामिर्विर्तत इति । जटरं क्षामं ` चेधृषठमक्षापं भवति । जठरं खं वेषं परणं भवति । जटरस्य रिक्तपृणंते पृष्ठस्य पृणरिक्तवमित्य्थः ॥ ५६ ॥ ३५७ ॥ ३५८ ॥ ३५९ ॥ इति रिक्तपुरणमू । इति +चतुर्धोद्रम्‌ । | कम्पितो वितः स्तब्धोद्र्तितो च निवर्तितः । इत्यूरुः पञ्चधा तत्र महुः पाश्वं नतोन्नते ॥ | यस्यास कम्पितो ज्ञेयोऽधमानां गमने च सः ॥ १६० ॥ भथोरुजङइ्घामणिवन्धजानुमषणमेदानां रक्षणानि अन्यत एव -सुबोधानि ॥६६०॥ ` इति कम्पितः । वलितोऽन्तगते जानुन्यृरुः स्वैरगतौ धियाः ॥ ३६१ ॥ इति वलितः। स्तन्धस्तु निष्कियः स स्याद्विषादे साध्वसे तथा इति स्तन्धः। पा्णरन्तबहिमेपातलेपाद्भ॒तलस्य चं । मुहुरुदतितः स स्याग्यायामे ताण्डवे तथा ॥ ३६२ ॥ इव्युदर्तितः। ` निवर्तितोऽन्त्गतया पार्ष्ण्या स्यात्संभ्रमे भ्रमे । इति निवर्तितः । इति प्चधोरः । आव्तिना नताक्षिपोद्राहिता पस्वितिता। इति पञ्चविधा जङ्घा शाङ्गदेवेन कीर्तिता ॥ ३६३ ॥ ॥ ३६१ ॥ ३६२ ॥ ३६३ ॥ ~ - धोद्रमित्यारभ्य प्रसन्नो निर्मल इत्यन्तो मन्थाशः--स. ग. संज्ञिताः पस्तकयसचरितः। प्रसन्नो निम॑ल इत्यन्तो गन्थांशः--ख. ग. संक्ितयोः पुस्तकयो स्रितः।

१ च. अन्वर्थं रिक्तपु स्यच्छवासरोगे परे ज । २ च. वा ।

६९२

संगीतरलनाकरे- निः्ता च परावृत्ता रिरश्वीना बहिर्गता । ` कृम्पितेत्यपराः पथ जङ्घाः संचक्षते प्रे ॥ ६६४ ॥ वामे दक्षिणतः पदे दक्षिणे वामतः छते ।

= भहुराबतिंता प्रोक्ता विदषकपरिकमे ॥ ३६५ ॥

इत्यावर्तिता | नमजानुनता जङ्घा स्थानासनगतादिषु इति नता । बहिरविक्षेपतः क्षिप्ता व्यायम ताण्डवे च सा ॥ ३६६ ॥ इति क्षिप्ता । ऊर्ध्वं नीतोद्राहिता स्यादाविष्टगमनादिषु | इत्यद्राहिता |

प्रतीपं गच्छतो जङ्घा ताण्डव परिवर्तिता ॥ ६६७ ॥

इति परिवर्तिता

$ क, कति

पुरः प्रस्रारस्ता जङ्घा निःसृता पारकातता ॥ ३६८ ॥

इति निःस्रता । पश्चादरता परावृत्ता भमिटयेन जानना |

वामेन पित्रकायं स्यादन्येन सरकर्मणि ॥ ३६९ ॥

इति परावता ।

भूमिलश्चबहिःपा्वां तिरश्वीनाऽऽसने मता

दात तरश्वाना |

बहिर्गता मता जङ्घा नृत्ते पाश्वप्रतारिता ॥ ३७० ॥

इति बहिर्भता ।

केम्पनात्कम्पिता भीतौ टाया पर्षरिका ध्वनौ |

इति कषिता । इति दशधा जङ्म्घा

, प्रचधा माणवन्धः स्यान्निकुज्ाकुचितो चलः ॥ ३७१ ॥ ॥२६४।३६.५।३६६॥६६५।३६८॥३६९॥३७०॥३७३॥

जमात ज

च, विता! च. न्येतु सु",

नाभि भक पतीन

पभो नर्तनाध्यायः । ६५६ श्रमितः सम इत्यत्र निकुश्वस्तु स॒ उच्यते ।

भो बहिर्निभ्नतां नीतः स दानाभयदनयोः ॥ ३७२ ॥ इति निकुथः भाकुञ्चितोऽन्तर्मिम्नोऽसौ कायाऽपसरणे वधेः इत्याक(्खतः । | मिकःञ्चा कृञ्चिताभ्यासाचलमाकाहने विदुः ॥ ३७३ ॥ इतिच्लछः। ` श्रमितो भ्रमणात्वडगच्छ्ारेकाभ्रामणादिषु | इति भ्रामितः । ऋजः समः पुस्तकस्य धारणे च प्रति्हे ॥ ३७४ ॥ इति समः | इति पश्चेधा मणिबन्धः | . संहतं कुञ्चितं साधकुन््वितं नतमुन्नतम्‌ । विवृतं सममित्यच जान्‌ सत्तदिषं वृधेः श्टिष्ठान्यजानु जानुक हारोषेष्यार संहतम्‌ ॥ ३७५ ॥ ति संहतप्‌ ` जान छगनोरुजङ्घं त भषेत्कल्चितमासने ॥ | इति कुन्चितम्‌। ` नितम्बनमनालानु त्वर्धकए्चितमुच्यते ॥ ३७६ ॥ इत्यधंकुन््चितम्‌ । महीगतं नतं जानु मतं पाति नमस्छतो \ ३५५७ ॥ इति नतम्‌ | स्तनक्षेनागतं जानन्न रहौखादिरेहणे । | | इत्युञ्तप्र्‌ । गजारोहे त॒ विदतं जानुद्द्वं बहिभतम्‌ । इति विदत) समं स्वाभाविकं जान्‌ स्वभावादस्थितो भवेत्‌ ॥ ३७८ ॥

ईति समस्‌ । इति सप्तधा जानु ।

॥ ३७२ १७३। ३७४॥ ३७५।।३७६।।३५७५।।२७८॥

गक" ~----------------------------------------- (जत न

१च. इगष्चुरि !२डङड, णसप्र। दङ्‌. कन्ग ।

६९४ संगीतरलाकरे- तत्त्ेरोज्ञषो भूषा भूषणानीपि मन्धते ॥ ३७९ ॥ ॥ ३७९ ॥ [र इति नव प्रत्यङ्गानि । कान्ता हास्या च करूणा रोद्री वीरा भयनका। बीभत्सा चादभतेत्य्टो द्रष्टव्या रसदृष्टयः ॥ ३८० ॥ अथोपाद्धमु प्रथमोटिष्टाया देभदानदिरति-कान्ता हास्येत्यादि ॥३८०॥ लिग्धा हृष्टा तथा दीना कृद्धा दप्ता भयान्वता । जगुण्सिता विस्मितेति दरोऽशो स्थायिभावजाः। स्थापिष्वग्यभिचारितवं प्राप्तेषु स्थायिदष्टयः ॥ ३८१ ॥ स्थायिष्वव्यभिचारिव प्राप्तेषु स्थायिदृ्टय इति । स्थापिष्वित्यादि ( ष्विति ) स्थायिभावेषु । अब्यभिवारिलं प्रापतेध्विति धथमिचारित्वमपरपेषिव- त्यथः। रत्यादीनां व्यमिचारित्वपरा्षिरपि शृद्खारादि{सपर्थन्ततां विहाय विरुद्‌- भावान्तरबाध्यत्वेन यदेव, मूता (रत्यादयो भवन्ति तदा सिग्धाद्यः स्थायि- दृष्टयः ॥ ३८१ ॥ सान्या च मलिना श्रान्ता लजिता राङ्किता तथा । म॒कुला चाधंम॒कुला ग्लाना जिश्ला च कुञ्चिता ॥३८२॥ वितरकिताऽभितप्ता च विषण्णा ठलिताभिधा । आकेकरा विकोशा च विभ्रान्ता षिण्टता परा ॥३८३॥ स्ता च मदिरेत्येता व्यभिचारिषु विंरातिः | सवांस्ता मिलिताः सत्यः षटूजिंडाददष्टयो मताः ॥३८४॥ अन्यथा व्यभिचारित्वं प्रापितेषिति दृष्ट एवेत्यथः (?) ॥ ३८२ ॥ ३८३ ॥ ३८४ ॥

कि, क

आपवन्ताव हर्य या सावकार्नाऽतिनमटा ।

सश्चक्षपकटाक्षा सा कान्ता मन्मथवंर्धेनी ॥ ३८५ ॥ केत[दना षरटानिशदृदृष्टना रक्षणानि सपष्टाने ॥ २८ ५ ॥

शि अ क,

यद्रतागतावन्रान्तवाचञ्यंण विवतनम्‌ ।

तारकायाः कलामज्ञास्त कटाक्ष प्रचक्षते ॥ ६८६ ॥ ` ॥ ३८६ ॥ | इति कान्ता ।

१. शपुषो । २. शयिषु व्य ३च. षु रस । ५ ख. °दि समर्पय ततां। ५ च, विशोका! ६१, ङ्‌, व्वर्धनी।

सप्तमो नतनाध्यायः । ६९

किंचिदन्तःसमाविष्टविचिन्नभ्रान्ततारका ॥ ३८७ ॥ आद्ुशितपुटा मन्दमध्यतीवतया कमातु ॥ विस्मापनेऽभिनेतम्ये हास्या हृष्टिः प्रास्यते ॥ २८८ ॥ ` इति हास्या । पतितोध्वपुटा साचा शोकमन्थरतारका । नासा्रमेवानगता कृरुणाहषिर च्यते ॥ ३८९ ॥ इति करूणा | = चकिंतद्धिषुटा स्तव्यतारकाऽत्यन्तलोहिता । रुक्षा ्रूकुष्मिीमोभ्ा रोद्धी र्टिरदाहता ॥ ३९० ॥ | इति रौद्री । अचञ्चला विकसिता गम्भीरा समतारका | दीपा संकुचितापाङ्गा वीरा धीरेरुदाहता ॥ ३९१ ॥ ओदा्थंपेयंभाम्भर्यिमाधर्यलटितान्यपि । तेजःरोमाविलासांश्च सपर भेदाचिवृण्वती ॥ ३९२ ॥ इति वीरा स्तञ्थोदुवृत्तपुटाऽत्यन्तचथ्रोदृवृत्ततारका । हरयात्पठायमाने च भीत्या दषिभयानका ॥ ३९३ ॥ - इति भयानका । ` बीभत्सा स्यान्मिल्ोटपक्ष्मा तरकतार्का । ्रयोद्रेगादपाङ्गो च निकुशितपुटो भिता ॥ ३९४ ॥ इतिं बीभत्सा । प्रसन्नां िग्धदाङ्कांशान्त्बहिगामितारका । ` हइ षत्कुखितपक्ष्माभाऽद्भूतापाङ्गमविकासिनी ॥ ३९५ ॥ इत्यदमत। । _ रसेष्वष्टामु उाङ्गारप्रमुखेषु कमादमाः ॥ ३९६ ॥ इत्य्टो रसदष्टयः ॥ ` ३८५७ ॥ ३८८ ॥ ३८९ ॥ ३९० ॥ ३९१ ॥ ३९२ ॥ ३९३ ॥ 1.99 * ओदार्येत्याष्ष्ोको “ डः › पस्तके न क्ते!

29 7 2, 11 . क्व, क, न [क 1 का रकया किनितेनयरनतिनि कोन

१४. ड. तोऽधपु ।र२घ. ठासश्रःशो ।च. ठा स्रस्तक्रादाम ।र चर विकटद्विपुटा । ४ घ. 'यस्थर्यः । ५ घ. "आ इद्धनयु ।

१६ `

तरक कम्पत यस्याःसा स्याह

संगीतरलनाष्टरे- रसटशिभवेद्वादहिभिरनस्वणेः | विकासिक्िग्धा पधुरा चतुरे भिथती श्रवो ॥ ३९७ ॥ कृटाक्चिणी सारिद्ाषा हिः ल्िग्धाऽभिधीयते । अभेकश्चसमल्षेपभाहः कीर्तिधरादयः ॥ ३९८ ॥ इति खिग्धा !

फुष्टगषटा विश्ञचारा शिचिदाकुयितां चला ।

निमेषिणी स्मिताक्ारां हटा दषिरूदाहता ॥ ३९९ ॥ इति हृष ।

या त्वधपतितोध्वस्थषटेबह्ृद्धतारका |

सबाष्पा मन्दस्षरारा दीना हंशिरसो मता ॥ ४००॥ इति दीना स्थिरोढवृत्तपुट रक्षां किचित्तरटतारकाप्‌ । भ्रकुटाकुटिख हट कद्ध क्ते हरप्रियः ॥ ४०१॥ | इति कृद्धा | | सच्वथुदिरती दष्टा विकसिता स्थिरा ॥ ४०२॥ इति इता । |

भध्यनिगमनोद्क्ता भावविस्फारितौ पुटौ भयान्विता ॥४०३॥

इति मयासिता । |

अस्पष्टालोकिनी मीलन्तारका संकुचत्पुटा ।

रय दृष्वा सथुादेभा दष्िरुक्ता जुगप्सिता ॥ ४०४ ॥ इति जुगम्सिता । | |

दूरविस्फारिताकारपुष्रद्रविकाक्षिनी | `

निश्चला हष्टिश्डूवत्ततारका विस्मिता स्पृता ॥ ४०५॥ इति विस्मिता । _

टट्याऽशस रत्यादस्थायिभावेष्विमा ऋमातु । दत्य स्वायमा्वद्ृ्यः | |

॥ ३९७ ॥ ३९८ ॥ ३९९ ॥ ४००॥ ४9 १॥ ४०२॥ ४०३॥

४०४॥ १०५॥

विस्तारि ।

न जजमाकय नन ८१.०११

सत्तमो नतंनाध्यायंः । ६९७ समतारापुटा इर्यहृष्टिषन्या विलोकिनी । | निष्कम्पा धरसंरा दृन्धा चिन्तायां राष्टिरष्यते ॥ ४०६ ॥ इति सून्या । हर्याद्पसते तारे किंयेन्युकुलितो पुय । द्धस्यपाङ्गो विच्छायौ पक्ष्माभ्रस्यन्द्नं तथा ॥ ४०७ ॥ हृष्टिः स्यान्मदटिना ह्वीणां विहते सा प्रयुज्यते । प्रापे कालेऽप्यस्चंलापः प्रियेण विहतं मतम्‌ ॥ ४०८ ॥ इति मछिना। अद्रलोष्िनी म्लानपुटाऽप्यलसचारिणी । पतत्तारा मनाङ्षुश्च्पान्ता श्रान्ता श्रमे मता ॥ ४०९॥ ^ इति श्रान्ता । मिथोऽभिगामिपक्ष्माय्ाऽप्यधस्ताद्ततारक्ा पतितोध्वपुशा इृष्टिलनायां कन्जिता मता ॥ ४१० ॥ ञ इति ठनिता । महृश्चलस्थिरा पार््वालोक्छिनी बहिरश्न्मखी । गूढावलोक्िनी हीभ्रं षिनिवृत्ता विलोकनात्‌ । शङ्ायां राष्धिता दृष्टरूक्ता निःराङ्सरिणा ॥ ४११॥ इति दाङ्खता। स्फुरत्सब्टिष्टपक्ष्पाया सुखविधान्ततारका | कुला दृष्टिरानन्दे हययोः स्परगन्धयोः ॥ ४१२ ॥ इति भकटा | अधंव्याकोशिते छएिचिदथ्रमन्त्यो तारके पटो, यजा्ीितो सार्धम्‌ करये सुखप्रदे ॥ ४१६ ॥ व्यर्था । मनज्जत्तारा मन्दचारा शिथेलका षिकटेखिं । पक्ष्माथभ्रपटेर्यक्ता ग्काना ग्लानो विधीयते ॥ ४१४॥ ॥ ४ ०६॥४ ०७॥ ४ ०८॥४०९।४१ ०।४११॥ ४१२ ॥ ११३ ॥ ४१४॥ इति श्काना ।

रि

१ ड. विस्मिते। २च. "तक्षी । ६ ध घ्रं निवत्त चवि} ५ ङ, ला इष्टि इश्यते । इ । |

4१.

थ

सतिला

करर्चत्कुच्त्वुटा अरृहपतच्ारा ।दछकन ॥ ४१६५ ॥ रानास्तय्ङ्नगरह का सा [ज्वा [दनयुन्श्त।

, , अद्याया नगूटऽय जडताटस्ययांरपि ॥ ४१६॥

९. इति जका

फिवेचेत्कशेतानि स्यः पक्ष्माणि पटाषपि

कि,

सम्यक्च कुता तारा तदा हक्कृशचितोच्यते।

आनष्ट न्राचत तजा दृष्प्रक्ष्यमक्षव्यथासस्‌ा ॥ ४१५७ | इतिं कुञ्चिता | |

उद्भ्रामितपटोत्फष्टतायऽधःसंचरन्त्यपि ।

विताकताददता दहष्टादतेकं साङमधायते ॥ ४१८॥

तिं विताकेता | विछोकनालसे तारे व्यथाप्रचारेतो पये ॥ ४१९॥ यस्याः सतमप्तबद्धान्ति साऽभेतप्ताऽभिधीयते |

नवद्‌ वादतव्या साप्य्‌ भवातापतापफयां ॥ ४२० ॥ | इरघाभतप्ता ।

या हृष्टिः परतितापाङ्गा विस्तारितपटद्रया ।

(भ्‌

निमेषिणी स्तव्धतारा विषण्णा सा विषादिनी ॥ ४२१ ॥ इति विषण्णा | मधरा कुञ्चितापाङ्गा सश्क्षपा स्मितानिता। मन्भथोन्मथिता इष्टिटलिता लसति मता । इति ठलिता | किचितकुञ्चत्पुटापाङ्गा दष्टिरर्धनिमेषिणी | पृथक्पथे चान्यनेचान्महस्ताराविवार्तिनी । आकेकरा दुरालोके स्या्िच्छन्दे च वस्तुनि ॥ ४२३ ॥ इत्याककरा |

विकासितपृषद्रह्ा बिकासिन्यनिमेषिणी |

अनवस्थततारा च विकोरा कीर्तिता बधः ॥ ४२४ ॥

॥ ४१.५॥ ४१६ ॥ ४१७ ॥ ४१९८ ॥ ४१९॥ ९१२० ॥ ¢ २१ ॥

४२२ ॥ ४२३ ॥ ५२५॥

{ च, '्यण््वुषि" । २ ङ. "थगथे चाः । ३ ङ. दद्वच्छेदे च! `~

स॒तमो नर्तनाध्यायः । ` ६९९

ज्ञानषिज्ञानगवं सा स्यादमर्षो्रदरहनि ॥ ४२५ ॥ । इति विकर । यातु कचिद्विश्रान्तधदिश्चब्धं विलोकते | विस्तीणा चञ्चलोतफुष्ुतारा सा दष्टिरुच्यते । विश्रन्ता विश्रमे देम सं्नमे च भवेदसौ ॥ ४२६॥ ` | इ।त [बञ्रान्ता | पुटो विस्फुरतो स्तञ्थौ यस्याः स्तः पातितौ कमात्‌ । सा विष्टुताऽभर्तिदःखाददुन्धदे चापल तथा ॥ ४२७॥ इति विष्टुता । उक्कम्पोत्फुष्टुतारा स्याच्चासे चस्तोदृभ्रमत्पटा ॥ ४२८ ॥ | इति अस्ता | मदिरा भिविधा प्रोक्ता तरणे मध्यमेऽधमे । मदे प्रयोगमहन्ती तत्त्ुक्ष्मसमन्विता ॥ ४२९ ॥ तीतो मदोऽधमोऽत्र स्यादधमे पुरुषे स्थितः। टष्टिर्विकसितापाङ्गा क्षामीभूतदिलोचना । आघृणंमानतारा स्यान्मदिरा तरुणे मद्‌ ॥ ४३० ॥ किंचित्कृञ्चप्पुटा फिंचिदनवस्थितचारिणी । हृष्टिः रिचिद्भ्रमत्ारा मदिरा मध्यमे मदै ॥ ४३१॥ +अपोमागचरी किंचिद्हष्टतारा निमेरिणी । ` धन्नेजसिध्यनन्मेषा८) मदिर चाधमे मदे ॥ ४३२ ॥ इति भिविधा मदिरा । प्रदर्रनार्थभिव्यक्ाः षटर्शदरष्टयो मथा अनन्ताः सान्त सद्भाद्र्रूतारापुटकमणाम् ॥ ४३३ ॥ दष्टयस्ता निरञ्चऽपिं प्रत्यक्‌ वक्तुमक्षमः | लाघवात्तत््रवोधा्थ त्रमो श्रप्रभतीन्यतः॥ ४३४ ॥ ॥ १२५ ॥ ४२६ ॥ ४२७ ॥ ४२८ ॥ ४२९ ॥ ४३० ॥ ४३१ ॥ ४३२ ॥ ४३३॥ ४३४ ॥ ` + अधोभागेत्यादश्छोकूः ख. ग. ङ, सनज्ञितषु पस्तकेषु नास्ति ।

तामा णामा

प क ५.

१च. शछोक्िति। २ ङ. विभमावेगे । च. विषमे वे" । ३च., गवती), यत्र प्रसद्धादुन्मे। |

७०७ संगीतरलनाकरे<

सहजा पतितोल्षिप्ता रेचिता कुञ्चिता तथा ।

भ्ेकुटी चतुरा चेति प्रच्छ श्च: सप्तधा बुधैः |

स्वामािकी स्या्सहजा भाविष्दकुरिदेष्वसों ।॥ ४३६५ ॥ अथ भभेदाहृक्षयतुमाह--सहजा पतिते्यादे ॥ ४३५ ॥

इति सहजा

पतिता स्यादधो याता सद्वितीराऽथषा छम

उत्क्षेप विस्मये हष रोपेऽमथाजगप्सयोः। हासे घ्राणे च पतिते विधीयेतामभे श्वौ ॥ ४६६ ॥ ॥ १३६ ॥ .

त्‌ ।

इति पतिता ¦ उक्षिप्त संमताऽन्वर्था कमेण सह चान्यथा | चरीणां कोपे वितकं च ददने वणे निजे) ` श्र्टीलाहेटयोश्वेषा कार्योक्िप्ता विचक्षणैः ॥४६५॥ ` | इत्याक्षप्ता एकेव ठलितोस्िप्ता रेचिता नत्तगोचरा ॥ ४३८ ॥ इति रेचिता केवला सद्वितीया बा मरदभङ्ग मिकृञ्चिता , | मोट्रापिते कुदटरमिते विलासे -किलाफिभ्चिते ॥ ४३९ ॥ इति निकुञ्चित जमूलात्सद्रताया श्ररुष्सिप्ता भ्रुकुटी कृधि ॥४४०॥ इति भ्रकटीं | साद्तायाऽत्पकस्मन्दादायता मन्थरा भवेत | चतुरा इसचरे स्पा सङ्गरे छ्टिति चसा ॥ ४४१॥ शकोक्षिप्तस्यप्नप्ताभरःविनियोगे--लीलाहेल्योरिति । तव रीडा नाम योषितां पुत्ता शरीरो मावविरेषः ¦ यथाऽ ऽह तछक्षण भावप्रकाङकारः-, 1 मनो मधुरषागङ्खनवे्ठनैः ` ।पयानुकरणं खीला सा स्यात्छ्ीपंसयोरपि ” इति । तथा हेला नाम साचिको भावविशेषः! यथा तेनैवोक्तं रक्षण स एव हावो हठा स्याह्ृाहताभिनयासिका । नानाध्रकारामिव्यक्ता रङ्गपराकारसूषिका › इति ॥ १ च, भृष्टी! २ष.ङ्‌, शेकाकाः।३च.ग्यात्‌ भूः क्षिप्ता ।

सतमो नर्तनाध्यायः । ` ७७१

॥ ४३५ ॥ ४३८ ॥ ४३९॥ ११० ॥ ४४१॥

इति चतुरा । २16 सत्वा श्रः |

प्रसूता कुल्चतां स्याताशन्पपितानेमषितो। ऋ विवतितो च स्फुरितो पिहतो च विता(चा)टितो ॥४४२॥

अथ पुटयाभदाहक्षयति-प्रसतावित्याहि ॥ ४४२ ॥

समो च नवधेत्यक्तौ पटौ सोटमनना । |

आयतो प्रस्तो स्यातां दीरे है च विस्मये ॥ ४४३ ॥ ` इति प्रसत

आकुञ्चितो कुञ्चितौ स्तो सूषादो च मनोहरे !

[क

उन्भषितो तु विभ्षात्संरटेषात्त निमेषितो । ,

क, भ $ [९ (ज्‌ 4 (3

स्फुरसि स्पन्दत स्यादा वाकीष्यविषयो मतौ ॥ ४४५ ॥

इति पिहित ¦ उत्तरेणाधराषा ताहभिदाते विचारितो

ट क क्ष =

आहुरन्ये त्वदस्थौ ताति दिस्फारणात्पटौ । इति विचालितो । सभो स्वाभाविकःावेतौ स्वभावाभिनये मतो ॥ ४४७ ॥

किन क्त क [क्र

॥ ४४३॥ ४४४ ॥ ४९५ ४४६ ।५४॥

इति समा ¦ इति नवधा पुटं ।

१६्‌, ड, अतिसंकवितौ) २.घ, तावतिषि° ! `

१ संगीतरतनाकरे-

अथ तारकमिदाहक्षयितु वद्धेदकानि कर्माणि वक्तमाह- क्म॑भिस्तारकाभेदा येः स्थस्तान्यधना जवे । तानि देषा स्वनिष्ठामि विषयाभिश्खानिःच॥ ४४८ ॥ कममिस्तारकाभेदाः स्युः । तान कर्माण्यधुना वरवे इति । अयम- भिपायः। नयनगोरकमाधितायास्तारकाया हस्तादिवत्खल्पगतमेदासेमवादभ्रम- णाददकममद्‌ाद्‌व तारामदाअवमन्तव्य इति | ताने द्माणि स्वानषएत्वेन्‌ विष्या- भिमखत्वेन च ६षा भवन्त त्याह-ताान दहति ।॥ ४६८ ॥ भ्रमणं वलनं पातश्वलनं च प्रवेानम्‌ ¦ ` विवतनं समद्र निष्काः प्रातं तथा ॥ ४४९ ॥ तत स्वा नष्टान्युदश्य दक्षयवि--श्रपणामत्याहि ॥ ४४९ ॥ स्वनिष्ठानि नवेत्याहुस्ताराकर्माणि स॒रयः 1 तारयोभण्डलश्रानितिः पुटान्तर्भणं मतम्‌ ॥ ४५० ॥ वटनं उयश्चगथनं पातस्त स्यादधोगतिः चलन कम्पन प्रोक्तमथ ज्ञेयं प्रवेरानम ॥ ४५१ ॥ प्वेराः पुटयोरन्तः कृटाक्षस्तु विवर्तनम्‌ । उद्वतिस्तु समुदवत्तमन्तरा निर्गमस्तु यः ॥ ४५२ ॥ म॒ निष्कामः प्रारुतं त॒ स्वमावस्थितिशुच्यते । समुदूवृत्तं च वलनं धरमणं कीररोद्रयोः ॥ ४५३ ॥ ` पातस्तु करुणे कायश्चलनं तु भयानके । प्ेरान तु बीभत्से हास्ये तु स्यिवर्तनम्‌ ॥ ४५४॥ दङ्गगरे स्यान्न निष्कामो वीरे रोद्रे भयानके । अद्भुते च प्रातं तु भावेनाऽव्वेज्ञंमागिनि ॥४५५॥ डाति नव स्वनिष्ठानि ताराकर्माणि | विषयामिमुखान्यष्टो ताराकर्माण्यथ जवे ॥ ४५६ ॥ ॥ ४५० ॥ ४५१ ॥ ४५२ ॥४५३॥४५१।४५५॥४५६॥ नसम साच्यनवृत्तवेलोकितानि विलोकितम्‌ । उद्वाकतालोकिते च प्रतिरोकितमित्यपि ॥ ४५७॥ विषमाभमृचखान्युदृश्य रक्षयातै-समं साचात्याडई ॥ १५५७ ॥ > . _ >< च. संज्ञेतपुस्तफे उटितमेतच्चटोकार्धम्‌ । , १. च, निवतनं 1२९ ड़, नं सवी | ३ च. श्टगापिनि। `

सप्तमो न्तनाध्यायः | ५५६

` एतान दरनान्याहुटक्ष्यलक्ष्मदविचक्षणाः सोम्यं परध्यस्थतारं च दर्नं सममच्यते ॥ ४५८ ॥ इति समसन । साच्युच्यते तिरश्वीनपक्ष्मान्तर्गततारकम । इति साचि । रूपनिवणनायुक्तमनवत्तं मतं भनेः ¦ निवणना करियाकात्स््यदिहक्षाऽन्तश्िरस्थिरा ॥ ४५९ ॥ इत्यनवत्तस. अधःस्थदरानं यत्तदवलोफितमुच्यते । इत्यवलोकितम । पृष्ठतो दरानं यत्तदिलोफितमदाहतम्‌ ॥ ४६० ॥ इति दिलोफितम्‌ । उलोकितं तदुष्वस्थवस्तुनो यददेक्चणसर । इत्युष्टोितस्र । सष्टसा दरदा यत्तद्ाटोष्धितपंडीरितस ।॥ ४६१ ॥ इत्थाटोषितपर । १ पाश्वस्थदरानं प्रोक्तं ऊतिभिः प्रविलोष्धितम । इति प्रिटोकितम्‌ । साधारणान्यमरन्याह् रसभावेषु तद्िद्ः ॥ ४६२ ॥ ` ॥ ४५८ ॥ ४५९ ॥ ४६० ॥ ४६१ ॥ ४६२ ॥ हत्यष्टो दुहनानि ।

कुशितौ कम्पितो पर्णे क्षामो स्कु( फु लौ समो तथा । कपोलो षडविधाङक्त तट्ुक्षणमयो च्यते ॥ ४६३ ॥

अथ कपोरयोभदाैक्षथितुमाह~-कुखितौ कम्पितो पृणावित्यादि ॥४६३॥ संकोचक तौ रोपाश्ितो हीतज्वरे भये । इपि कञ्चितो ।

० क,

स्फुरितौ कम्पित कायौ रोमहर्यषु सरिभिः ॥ ४६४ ॥ इति कम्पितो ,।

कंपोछावुन्नतो पणो तो गवोत्साहमोचरे ।

इतिपृमी। `

१ च. “मुदाहृतम्‌ । २ च. सीते ज् |

७०४

समो स्वाभाविकौ भविष्य ॥ ४६४ ॥ ४६५॥ ४६६॥

संमीतरलाकरे--

च चदे, क स १ क्षाम त्वनता ज्ञेया इद दावम नटः इति क्षाषो | न ६ श्रेः

गण्ड विकास्ता एष्ट हवं परकाातता |

१६। > ९०५, | [५

वेष्वमादेङ्ञेषु तो मतो ॥ ४६६ ॥

[आ [त + इत धोद [हछटश्रणुम

स्वाभाविकी नता मन्दा विष्टा च विकणिता ॥ ४६७ ॥

अथ नाक्तामदाहक्षपतुमाह-स्वाशादका नतेत्यादि ॥ ४ ९६९५ ||

५४

साच्छवासल्यादता नासता दड्ाकेषा सरराज्णा |

स्वाभावकेा स्यदन्वथा मदिन्वावरबाजता ॥ ४६८ ॥

रत द्वाधार्विका |

` मुहुः सश्िटविग्ठिषपडा नासा नता मतां | साच्छवासाभिनये यन्द्‌दिच्छिश्रराचिगोचरे ॥ ४६९ ॥

| 2६ मषा | मन्दा तु मन्दानेःश्वासोच्छवासा नासाऽभिधीयते ।

सा चिन्तोत्स॒क्ययोः सोके निर्वेदे च बिधीयते ॥ ४७० ॥

इति मग्ध विरृ्ाऽत्यन्तमुत्ुषटुपुटा रोषातिमीतिषु । ऊरध्वहवासे च कर्तव्या धातव्ये भरिसोरमे ॥ ४७३ ॥

रत विहा |

विकूणिता संकुचिता हास्येऽसूयागगुप्योः ॥ ४७२ ॥

इति विषणिता । आषष्टस्वसना नासा सोच्छवासा सौरभे भवेत्‌ । निवदादिषु भावेषु दीर्घोच्छवासकरेषु च ॥ ४५६ ॥

॥ ४६८ ॥ ४६९ ॥ ४४७० | ४५७१ ॥ ४.७२ ॥ ४७३ ॥

रति साच्छवासा । श “ इति षोढा नाक्षिका ।

१ष. षे साऽ

समो नर्तनाध्थायंः। ७०५

स्वस्या चलो प्रषद्धश्च निरस्तोष्टासितावपि । ` विमुक्ता विस्मतः सेवासः स्खलितः प्रञ्नतस्तथाः॥ ४७४ ॥ जथ चास्षस्पमवननटभद्छक्षायतुमाह-स्वस्था- चरावकत्याद्‌ ॥५७५॥ एवमृच्छवासनिःस्वासो नषधा कोहटोदिती । ` समो भ्रान्तो .वि्टीनश्चाऽनन्दोटितः कष्वितोऽपरः ॥४७५॥ स्तम्भितोच्छवासंनिर्वासमसूत्छतानि च सीक्छृतम्‌ । एवं दहाविधः प्रोक्तो टशक्ष्यत्तैमाूतोऽपरेः ॥ ४७६ ॥ ` स्वस्थावच्छासनिःखाससंज्ञो वाय स्वभावजो । स्वस्थकरियासु कृतंव्याइक्त निःशह्कस्रिणा ॥ ४५७७ ॥ | इति स्वस्थो । ` उष्णो दीर्घो सराष्दौ चतो मखेन र्ते च टो | | कायावोत्सक्यनि्वेदसोक चिन्तास्विमो. मतो ॥ ४७८ ॥ इति चख । , प्रवद्धः सन्सश्ब्देन वदनेन विनिर्गतः । निःरवासः स्याप्मबुद्धाख्यः क्षयव्याध्यादिगोचरः ॥४७९॥ इति प्रबद्धः | सराब्दः अन्सरृलक्षप्ती नैरस्तः कथ्यते मरत्‌ । दःखान्वते सरागे च शान्ते चेष विधीयते ॥ ५८० ॥ हति निरस्तः । । चिरान्मन्दं निपीतस्त्‌ पघरणेनोष्टासितो मर्त । हये गन्धे विधातव्यः संदिग्धे च विचक्षणः ॥ ४८१ ॥ | इ्द्युद्ध(क्षतः सयभ्य सुचिर सक्ता वियक्तः कुथ्यतअनटः । योगे ध्याने चस प्रोक्तः प्राणायम च सरिभिः। ४८२॥ - इति षिमरक्तः विन्नस्थान्यैपरत्वेन यः प्रयत्नेन वतते । स विस्मितो विस्मये स्यादुद्भूते वाऽांचन्तने ॥ ४८३ ॥ ॥ ४७५. ॥ ४७६ ॥ १७७ ॥ ४५७८ ॥ १५७९ ॥ ५४८० ॥ ५८ १ ॥ ४८२ ॥ ४८३ ॥ | | ` ततिविस्मितः। __ __ १च. विहीनः, २ च. “म्पितः प ३च. "सनिःश्वाः १. सुरोगे। | ८९ | |

७०६ संगीतरलाकर--

महैच्वाददुःखनिष्काम्तः कथितः स्खलितोऽनिटः। स्यादशम्यां दशायां स व्याधो प्रस्सारितेषु च ॥ ४८४ ॥ इति स्वाटेतः। प्रसुप्ते प्रसरतो दीर्घः सशब्दो निर्गतो मखातू ॥ ४८५ ॥ इति प्रसरतः | इति नवविधोऽनिटः । समोऽज स्वस्थपर्यायो भ्रान्तोऽन्तश्रपणान्मरूत्‌ । अन्ये तवन्वर्थनामानस्तन्न मत्छृतसीत्छते ॥ ४८६ ॥ शाब्दानुकरणे वक्चत्यान्य्राद्यऽनिे कमात्‌ । समः स्वाभाविको भान्तः प्रथमे प्रियसंगमे ॥ ४८७ ॥ विंखीनो मर्ते रोलारोहे खान्दोटितो मतः| कम्पितः सुरते राचमोक्षादो स्तम्भितो भवेत्‌ ॥ ४८८ ॥ उदवासः कृसुमाध्राणे निःश्वासोऽनुरायादिषु | सूत्छतं वेदनादो स्याच्छते ह्केरो तु सीत्छतम्‌ ॥ ४८९ ॥ नखक्षते मृगाक्षीणां नि्याधरचर्णवे । विनियोगान्तराण्यज बुध्यतां लोकतो बधाः ॥ ४९० ॥ ॥४८४॥४८५।४८६।४८७।४८८॥४८९॥८९ ०॥ इति मतान्तरेण दराधा श्वसनः । विचरतित्तः कृम्पितश्च विसृष्टो विनिगूहितः। संदष्टकः समरटश्वेत्यधेरः षडषिधो मतः ॥ ४९१ ॥ अथाधरा्हक्षयितुमाह- विवर्तितः कम्पितश्वेत्यादि ॥-४९१ ॥ अन्येऽन्यानुचरद्वत्तविकास्थायतरेचितान्‌ । ओष्ठयोः सपृष्टास्तयक्संकोचेन विवर्तितः अवज्ञवेदनामरयाहास्यादषु विधीयते ॥ ४९२ ॥ इति विवर्तितः। | | व्यथायां कभ्पितोऽन्वथो मीतो सीते जपे रमि ॥ ४९६॥ ॥ ४९२ ॥ ४९३ ॥

रात काम्पतः

` १ च्‌. हदरक्ःखनिनिं । २ च. विहीनो । ३ ड, “च्छीतङ्के" । तङ्कैः । ४च. स्थे तमू" ५ तमूचुः । ५ चर, जय | ॥ । |

त्तमो नर्वनाध्याथः | ७०७

विसृष्टः स्याद्िनिष्कान्तो रञनेऽलक्काड्ना स्रीणां विलासे विष्वोके राङ्गदेवेन कीर्तितः ॥ ४९४ ॥ इति विसरष्टः मखान्त निहितः प्राणसाष्ये विनिमहितः | रोषष्ययोश्च नारीणां बलाच्चुम्बति वह्टुमे ॥ ४९५ ॥ इति विनिगहितः | संदृष्टकोऽधरो दन्तेर्द्टः कोषे पिधीयते ॥ ४९६ ॥ | इति संदष्टकः । सभदगस्तु भवेदोष्ठसपुटो दधदुन्नाकिप्‌ । स्यात्फूत्कारेऽनु कम्पायां चम्बने चाभिनन्दने ॥ ४९७ ॥ इति समहः | | आस्योस्धिप्रतयोद्वत्तः सोऽवज्ञापरिहासयोः। इत्यटहबत्तः। ईष॑द्वृरयो ध्वंदरानो विकासी स स्मिते स्मरतः ॥४९८॥ इति विकासी । स सार्ध॑मरत्तरोष्ठेन ततः स्थादायतः स्मिते । त्यायतः।

न क

पयन्तल्ोचनादक्तो विलासे रेचितोऽधरः ॥ ४९९ ॥ ॥ ४९४ ॥ १९५ ॥ ४९६. ॥ १९७ ॥ १९८ ॥ ४९९ ॥

इति रेचितः इति दश्चधाऽधरः । दन्तक्माणि वक्ष्यामो दन्तलक्षणासेद्धये। ` कुटूटनं खण्डन छिन्न चुष्कितं ग्रहण समम्‌ ॥ ५००॥ दष्टे निष्कर्षणं चेति दन्तकमा्टकं जगः । | .. संघषण कृट्टन स्याच्छीतरुग्मीजराखु तत्‌ ॥५०१॥ अथ दन्तकर्माणि रक्षयितुमाह-~दन्तकर्माणि वक्ष्याम इत्यादि ॥ ५०० ॥५०१॥ । | ॑ इति कुडूनम्‌ । १च. कादिषु । घ्री ।२घ. ड. ध्येषु १च. दिषु) ची ।२घ. ङ. च्ध्येषु विः ३ च. ष्बदषर््वः ४५ च. रदिषुं इ. । | ॥

७3८ संगीतरलनाकृरे=

खण्डनं तु मुहु्दन्तन्छेषविन्छेषणं मतम्‌ |

जपाध्ययनसलापभक्षणेषु भवेदिदम्‌ ॥ ५०२ ॥ इति खण्डनम्‌ ।

छिन्न स्याद्वाहसंश्छेषो रोदने भी तिङीतयोः

व्याधो च वीटिकाच्छेदव्यायामादिषु कीर्तितम्‌ ॥५०३॥

इति च्छिन्नम॒ ०८दृन्तपङ्कत्योः स्थितिदूरे चष्ितं जुम्भणादिषु । इति चुक्तितम्‌। | तणस्य -+चाङ्गलर्दन्ते धारणं अ्रहणं भये ॥ ५०४ ॥ इति अ्रहणम्‌ | किंचिच्छठेषः स॒मं तच्च स्वभावामिनये मतम्‌ ॥५०५॥ इति समम्‌ अधरे दंशनं दन्ेर्द्ं कोधेऽभिधीयते ॥ , इति दस्‌ |

निष्कर्षणं तु निष्कासः कार्यं भकंटरोदने ॥ ५०६ ॥ ॥ ५०२ ॥ ५०३ ॥ ५०१ ॥ ५०५ ॥ ५०६ ॥ [ इति निष्कृषणम्‌ । इत्यष्टौ दृन्तकर्माणि । ऋज्वी सृशानगा वकोच्नता लोलाऽवलेहिनी ॥ ५०७ ॥ जिदवेति षड्विधा तञ प्रघ्तास्ये प्रसारिता ऋल्वी श्रमे पिपासायां श्वापदानां प्रयुन्यते ॥ ५०८ ॥ भथ जहवाभदाछक्षायतुमाह-ऋन्वी सक्छानुगेत्याद्‌ं ॥५० ७॥५०८॥ | इतिं ऋन्वां सृक्षानुगा ठीटसक्का प्रकोपस्वादुमक्षयोः । इति सक्कानुगा । | व्यात्तास्यस्थोज्नताया च वक्ता नृह्रिरूपणे ॥ ५०९ ॥ "९ ॥ | इतिं वका |

- >६ ^“ दन्तपङ्क्त्योः ” इत्यादिश्छोकः-ङपस्तके नास्ति । + अङ्गर्टे्दन्त इति च. पुस्तकपाठः । स एव समीचीनतरः ।

` १ ड. न्तच्छेदवि।२ घ. भवेत्‌ ।

सप्मो नर्तनाध्यायः। ७०९

ग्यात्तास्यस्थोन्नताऽन्वथा ज्ञम्भास्यान्तःस्यवीक्षयोः ॥५१०॥ ` इत्य॒न्नता । व्यात्ते वक्ञे चका लोला वेतालामिनये भवेत्‌ । इति लोखा । | दन्तोष्ठ छिहती जिह्वा ठेहिनी संमता मुनेः ॥ ५११ ॥ १० ॥ ५११ ॥

क क्न, क

इति टेहिनी । इ।त ष[डटा जह्वा । जिह्वोष्ठदन्ताकेयया चिषुके ठक्ष्यते ततः । उक्तप्रायं सुखाथ तु वक्ष्ये लक्ष्यानुसारतः ॥ ५१२ ॥ अथ चिवुकमेदाहक्षयितुमाह-जिद्धोष्ठदरन्तफरिययेत्यादिः॥ ५१२ ॥ उ्यादीणं श्वासेत वक्तं संहतं चटसहतप्‌ । स्फुरित चलितं टोलमेवं चिवकम्टधा । व्यादाण दूरनिष्कान्त जम्भाटस्यादिष स्मृतम्‌ ॥ ५१६३॥ इति व्यादीणम्‌ । एकाङ्कटमधःखस्त श्वसितं वीक्षितेऽद्धते । इति श्वसितप्र्‌ । वकं तियंङ्नतं तत्त अरहाविरो विधीयते ॥५१४ ॥ | इति वक्र । । निश्चलं मीलितम॒खं मोने संहतापिष्यते । इति संहतम्‌ । संलघोष्ठं चट नारीचम्बने चलसंहतम्‌ ॥ ५१५ ॥ | इति चखसहतम्‌। _ कम्पत स्फुरित प्राहुः शाते रातन्वरे तथा । इति स्फरितम । चटितं भ्टिष्टविशभ्टिष्ठं बाकस्तम्मे क्षोभकोपयोः। इति चारेतम्‌ । ` # ` रोमन्थ केवद्ावत लोट तियग्गतागतम्‌ ॥ ५१६ ॥ ॥ ५१३ ॥ ५१४ ॥ ५१५ ॥ ५१६ ॥ इति छोटम्‌ । ईत्यष्टधा चिबुकम्‌ ।

` संगीतरलाकरे-

. व्यामघं भमदि विधृतं विवृत तथा ।

` विरिबतमिति प्राज्ञाः षडविधं वदनं जगः ॥ ५१४७ ॥

अथ वद्नमद्ाछक्षायतुमाह-ग्याभुभ्ायत्याद्‌ ॥ ~प ॥

किंविदायामिंवं च व्याम्ं मखमच्यते | ` : निर्वेदोत्छक्यचिन्तादो तदुक्तं पवसारोभि; ॥ ५१८ ॥ | इति व्याम ¦ अधोमख त॒ भं तष्टन्नायां प्रतौ यतेः ति मरभ्ष्‌ लीटाभस्िप्तमद्राहि गर्वानादरतो गतो ॥ ५१९ ॥

दत्य 11ह ।

#

च

` ` वारणे नैवमित्यक्तौ विधतं तिर्यगायतम्‌ ।

ह]

1 विश्टि्टो् तु विवृतं हास्यरोकभयादिषु ॥ ५२० ॥ `` | इति विवतम ।

` विनिवृत्त परावृत्तं रोषेष्यांसयितेषु तत्‌ ॥ ५२१ ॥

॥ ५१८ ॥ ५१९ ॥ ५२० ॥ ५२१ ॥

इत वाज्ञवत्तप्‌ । इति षोढा वदनम्‌ ।

इति द्वादश शिरोगतान्यपाङ्ममि ।

0 ति ^

उषस्कषिप्ा पतितोत्कषिप्पफतिताऽन्तगता तथा | बहिगता मिथो यक्ता विय॒क्ताऽङ्गटिसगता। पाष्णारेत्यधश पादचारी स्थानेषु?) हर्यते ॥ ५२२ ॥

अथ पाष्णिमेदानाह-उस्सिपेत्यादि ॥ ५२२ ॥

®= ६५

गल्फावङ्गुष्ठ सश्छिष्टावनन्तयातो बहिगतो । मिथो युक्ता वियुक्ता च पञ्चधा स्थानकादिषु ॥ ५२६ ॥ `

गुरफ भद्‌नाह- गुल्फ्यवित्याद्‌ ॥ ५२३ ॥

सहता वियुता बका वलिताः पतितास्तथा ॥ ५२४ ॥

कुथन्मूलाः करेऽङ्गुल्यः प्रश्नताश्वेति सपधा । `

एते पाण्ण्यादेमेदाः स्युः संज्ञाविज्ञानलक्षणाः ॥ ५२५ ॥ १. ध्वतन च। र व. गिचक्रं । ३ च. स्स्यरषमन| ` २ घ. (िचक्रं । २ च. 'स्यरोषभः |

सतम नतनाष्यायः। ७११

कराङ्गखामेदानाह-सहता विंयुतेत्याडि ॥ ५२४ ॥ ५२५ ॥ अधः क्षप्तास्तथोकषिप्ताः कुथिताश्च प्रसारिताः । ` ` संलभ्ाश्रोति चरणाङ्गलयः पञ्चधा पताः ॥ ५२६ ॥ गृहः पातादधः क्षिप्ता विव्वोके किलकिंचिते । उक्िप्ता मुहुरुतक्षपान्नवोढायाख्लपाभरे ॥ ५२४७ ॥ संकोचाक्कुधिताः सीतमूछात्रासहार्दिते । +प्रसारिता ऋञ्ञस्तन्धा स्तम्भे स्वापेऽङ्भाटने ॥ ५२८ ॥ अहगृष्ठस्याप्यमी भदा ज्ञातव्या न॒त्तकोविदैः। स्वाङ्गृष्ठाखु मिथो ठभ्राः संलभ्ना घषणे मताः ॥ ५२९ ॥ चरणाडगुटिभदाहृक्षयितुमाह-अधः कषिप्ता इत्याहि ॥५२६॥ ५२७॥ ५२८ ॥ ५२९ ॥ पतितां चोद्‌ध्रताथं भूमिलश्चमथोद्धतम । ` कु्चन्मध्यं तिरश्वीनमिति षोढा तलं विदुः ॥ ५३० ॥ चरणतटमेदनाह~पतिताभं चेष्या ॥ ५३० ॥ इति पाण्णिगुत्फाङ्गुकितिलानि करचरणोपाङ्गनि । अथेोदेश्शक्रमेण मुखरागे रक्षयितुमाई विवृणोति मनोवृत्तिं मुखरागो रपस्रासिकम। ` अतो रसोपयोगितान्मखरागोऽमिधीयते ॥ ५६१ ॥ ` विधृणोतीपि । मखरागस्य नाटचोषयोगद्ारा नततेऽप्युपयोगं इदयति-रसा- स्मिकां मनोवा विवणोतीति। रस्ासिकां रङ्गारादिषूपाम्‌। अनेन मनो- वृ्तिरित्य।दि स्थाधेस्वह्टपतवं निवेदादिसंचारिभावरूपतवं चावगन्तंव्यम्‌ । तेषा- मपि रसेऽभ्यन्तमावात्‌ । अत एवास्य मृखरागस्य नृचेऽप्युपयोगे द्रष्टव्यः } नच- ` स्थाभिनयपेव॑टामविऽपि कविनाटचाङ्गतया रसब्यञ्खकत्वा ङ्गीकारात्‌ । कचि- त्स्वातन्त्येण गीतादिषु प्रथोगेऽपि गीते वाक्याथ॑मृतरसव्यज्ञकत्वोच्च नत्तेऽपि मुखरागस्योपयोगो द्ष्टम्यः । अतोऽ नन्तप्रकरणे मृखरागस्य संगत्यभावो न्‌ र द्क्नीयः ॥ ५३१ ॥ स्वाभाविकः प्रसन्नश्च रक्तरयामोऽपरस्तथा । चतुधा मखरागोऽजान्वथः स्वाभाविको भतः ॥ ५३२ ॥

एतदादि वत्तको षिदेरित्यन्तं ड. संज्चितपस्तके न विधते ।

जि

१ ख. ग. संय॒ता।२घ. ड. संभग्नाः करमेण ।३ ख. ग. व्यः। वृत्तः । ४ स, 7, "तच्वभा। ५ ख, ग. “योगोऽपि ।

७१९६ संगीत रलनाकरे-

अनाविष्टेषु भवेषु सुधीभिः स विधीयते ॥ इति स्वाभाविकः। प्रसन्नो निम॑लो हास्ये सूङ्गारे चाद्धते भवेत्‌ ॥ ५६३६.॥ | इति प्रसन्नः रक्तोऽरुणः स्यात्करणे रोद्रे वीरेऽद्धते तथा | इति रक्तः अन्वर्था भवति रयामः स बीभत्से भयानके ॥ ५६३४ ॥ । ` इति स्यामः तद्धदानुदिशुति--स्वामाविक इत्यादि ॥ ५३२ ॥ ५३३ ॥ ५३४ ॥ रारिनेव. दिरोऽज्मनि रोभन्ते मुखरांगतः ॥ ५३५ ॥ गुखरागस्याङ्करोभाकारितं सदृष्टन्तमाह-रारिनेवे ति ॥५३५॥ रसभावान्तरे नेजमन्यदन्यत््षणे क्षणे } यथातथोचेतः कायां मुखरागो रसे रसे ॥ ५३६ ॥ इति चतुधा .मुखरगः । अथ मुखरागो रसे रसे यथोचितः (त) [ स्तथा ] कार्थं इति दष्दि्ने- नाऽऽह-रसषभावान्तर इति ॥ ५३६ ॥ अथ भरतारमत्तमेदेन करपचारान्द शयति-- | उत्तानाऽधामुखः पाश्वगतः पाणिरिति भिधा ॥ ५३७ ॥ प्रचारं भरतो मेने पञ्चधा स्वपेरे जगः अथ्रगाऽधस्तलश्चेति दौ जयश्च पुरोदिताः ॥ ५३८ ॥ उत्तानोऽधोमुख इत्यादिना । तेष्वप्यथां दृष्टव्याः ॥५३७॥५ ३८॥ तत्न त्वथग उत्तानोऽधोगुखोऽषस्तलः करः अन्तभूत वदन्भटूटाच्त्वमेव समादधे ॥ ५६३९ ॥ ` उत्तानाऽधोमुखः पाश्वगतो हस्तेऽथरतस्तलः | स्वस मुखंतलश्चोध्वमुखोऽोवद्नस्तथा ॥ ५४० ॥ पराङ्यखः समुखश्च हस्तोऽन्यः पाश्वतोमुखः । ऊध्वगाऽधांगतः- पाश्वगतो हस्तोऽशोऽपरः ॥ ५४१ ॥ ॥ ५३९ ॥ ५४० ॥ ५४१॥ `

१ च. शिरोनेनर्दृशाङ्गानि । २ च॑. १राग्रतंः। ३ च थायथो। ४ सख, गों रासु ष्वेव । ५ ध, ढ्‌. नोऽधस्तदधः पाः । ६ च, गोचरः |

रतमा नतनाध्याय्ः। ७१६

सथ्खागत ₹ई्यताश्चारान्द्दा ष्च । लक्ष्यलक्षणतच्छज्ञः दाङ्गनदेवोऽभ्यभाषत ॥ ५४२ ॥ ॥ ५४२॥ ` ` इति प्श्चदङ् हस्तप्रचाराः | अथ केरणानं ठक्षा्यष्यस्तेषां सामान्यटक्षणं वादद्ह-- निष्पततो निरपेक्षायां करस्यामिनथाय यः । फियाविरोषः छियते तद्धस्तकरणं मतम्‌ ॥ ५४२३ ॥ निष्पत्तावित्यादिना ! करस्य परताकदेहैम्तस्य निष्यत्तो तजैनीमूटसेररेत्यादि- पूर्वोक्तसक्षणवरेन तनत्तशस्वहूपसिदधौ निसोेक्षायामविषटितादीनि करणान्यनकषथैव जातायां सत्यामित्यथः । एर्वेस्थितोऽ( तेऽ )भिनयाय ५ एष स्वर(खर्दो) बि (च) पेटे च” इत्यादिर्विनियोगवचनवशद्ा युक्तितो वा संपदायाद्रा डोकतो वा हस्ते नाथपदरनाय । अर्थपद्‌ शनं च कचिद्धस्तस्योत्तानपेन मवति करविद्धस्तटतेन कवित्पाशतखववेनेव्येवमादिपचारयोगेणोवितपदाथपददैनयेतयर्थः । यः किया- विदोषः फियत इति । पूर्वमुचानहस्ताधस्तटते पथाऽस्तटस्यो ><तानविनं यथोचानस्य पाश्रतटते तथा पाश्चतखस्याग्रतस्तखषि तथाऽग्रतस्तटस्य संमुख तरले वा, एवमूर््वमुखत्वादिष्पि हस्तान्तरकरणे मध्ये मध्वे छिरदच्छाद्को यो वतैनारूपः क्रियाविशेषः क्रियते तद्धस्तकरणमिति सामान्यरक्षणम्‌ ,५४३॥ आवेष्टितोदरेष्टिते च व्यावतितमतः परम । परिवर्तितमित्येतचतुधां धीरसंमतम्‌ ॥ ५४४ ॥ तस्थ करणस्य विरेषान्द दीयति-अविषशितेत्यादि ॥ ५४४ ॥ तत्राऽतेटितं रक्षयातै- तजन्यायङ्शलीनां यद्धवेदावेष्टनं कमात्‌ । तटसमखमावक्षः करोऽप्यायाति पाश्व॑तः । तद्विष्टितमाख्यातं करस्य करणे वधेः ॥ ५४५ ॥ जन्याद्यङ्कलीनामति । अजाऽऽदिशब्देन मध्यमानामिकाकनीयस्योऽ- दम्यो गन्त ¦ यत्कमादावेष्टनं भवेदिति । कजवतवेन स्थितानां तर्जन्या दीनां मध्ये प्रथुपत्जन्या वेष्टने वक्रीररणम्‌ ! तदनु मध्यमायास्तदन्वनामिकाया- स्तद्नु कनीयस्या इति कमः । अङ्गुलीनां कमेण ॒वेष्टनकाठ एव करोऽपि तदङ्गुर्याभयः पातः खकीयातार््े त््न)उमुसे हस्ततखमभिनेन भिमुखं यथा मवति तथाऽ्ौ( वक्षो? ) वक्षः पर्यन्तमायाति सविरासः सनागच्छति ` अतर स. ग. पस्तकयोरुचानतवे तथेति पोऽ च समीचीनः । ९२

७१४ संगीतरलाकर- ` वेत्ततकरस्य करणमविषटितमिति वुधैरा्यातम्‌ ॥ ५४५ ॥ उद्रे्ितं रक्षयति यत्तु कमेण निर्याणमङ्खलीनां तेलाद्रहिः | वक्षःस्थटाकरस्यापि तदुद्रेष्टितद्धच्यते ॥ ५४६ ॥ याच्त्याद्‌ं । तल द्वहिह्ततटराद्कहिः पराचीनतवेन त्जन्यादीनां ` कमेण पूवाक्तेन यालिया्णं परादुमाविश्च(वो वक्ते स्थितानामङ्गुटीनां तजैन्थादिक्रेमेण कज॒करणमिति यावत्‌ । तास्मनेवाङ्गुानिगमनकटे । करस्पापीति। तदङ्गुस्या्नयमूतस्व हस्तस्य । अपिरब्देनानुषद्गनिर्माणं समुचचीयते । क्षः स्थरक्करस्यापि यान्लपाणमिति । तदुद््ितमुच्यत ईति संबन्धः ॥ ५४६ ॥ ध्यावातित रक्षयति- ` आविष्टितप्रक्रियया "कायंमावर्तितं करे । ` उद्वष्टतन व्याख्यातं करण परिवतितम्‌ ॥ ५५७ ॥ आवेष्टितप्रकरिययेति । पृष्टा करिया प्रक्रिया । अविष्टिताऽष्वचि्पे- ` वथः । तथा(या) करे आ( ग्या वर्तितं कार्यम्‌ । प्ररिवर्वितं रक्षयति : उद्वाष्टतनात । व्याख्यातमिति । उद्धतप्रक्रिययेत्यर्थः ॥ ५४७ ॥ व्यवितितपारवतितयोः क्रमादृविषटि [ताद्रेि]ताभ्यां सह्पमेदं ददीयति- | केत्वतत्करणद्रद्र्‌ कनेष्ठाद्ङ्लटीरुतम ॥ ५५४८ ॥ कत्वात्‌ । एतत्करण्रह् व्यावतिते परिवतितं च । कनिष्ठायङ्लीरृत- मात । तजेन्पा्ङ्गुरीरुताद्विषटितातकनिष्ठाद्यङ्गुटीरूतस्य व्यावार्वैतस्य स्वरूपभद्स्तथा तजन्याद्यङ्गुराषता[ दुद्रेष्टिता ]कानिष्ठा्यङ्गुटीरतस्य पार- ` व्तितस्य च स्वरूपभेद द्रष्टव्य इत्यर्थः । एतेषामु्रेितादीनां चतर्णा करणाना- मभनव्‌यागदरनयके नाटकवाक्यमामिनीय दरायामः । यथा-'« वेदान्तेषु यमाहुरकपुरष्‌ व्याप्य स्थित रोदसी यस्मिन्नीश्वर इत्यनन्यविषयः सन्दा यचायाक्षर्‌ः । अन्तयश्च मुमुक्षुमिर्निंयमितप्राणादिभिर्यृग्यते स स्थाणुः स्थरभाक्तयागसुलमो निःश्रेयसायास्तु वः” इति विकमोर्व- शाय नन्दकः | अस्याभिनयप्रकारस्तु, प्रथमे तारपरेण सषत्ाखा पातं तत्ताधा ' हात शब्द्‌ दयमाने नदी वा सवधारतवेन प्रवष्टित (पविष्ट) पारं त- चछभ्दुमण्डटस्थानकन सह्‌ चतरसोश्करो रत्वा गायनामवदारन्तेष्वित्यारिषं १-

(जोल क५५९.

व, ४ १ स. ग काद्र | २य.ग नास्यश्टोः । ~

, 0

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ५७१५ षु गीयमानेषु तत्स्वरपमाणेन प्रथमं तवदेदपदस्यार्थं निकुश्चितकरेणोत्तानेन १- राङ्मुखे नाधोगतेनोद्वैष्टि + करणपुवैकं सविटासमाभिनयेत्‌ । अभिनये सर्वच दृष्टि हुस्वानुगता कषात्‌ । ततार्न्तेष्वातपदस्याथ स॒चामखनाय्रतस्तदटन्‌ पाश्चमृखना- ध्वगतेनामिनयेत्‌ । तदा निकुश्चकसरीमुखयोमेध्यमावर्वितं करणं भवति । ततौ यमितिषदस्याथ व्यावर्तितकरणपवैक वामेन स॒चीयखेनाग्रतस्तटेनोष्वमुखेन पाश्च ` गतेनामिनयेत्‌ । तदानीं दृक्षिणहस्तोऽपि कट्यां वा नाभिदेशं वा स्थितः कवै- धो भवति । अनन्तरमाहुरिति पदस्याथमुदरे्ितकरणपूुवंकं दक्षिणेन हसास्पे- नाऽऽस्यदेर फिचित्पसारितेनोध्वंयखेनोत्तानेनाभिनयेत्‌ ¦ तदानीमेव वामहस्तोऽपि केटनाभिचरः कदैष्यो भवति । एवं स्वत्ासंयुतेन हस्तेनाभिनीयते (नयने?) वद- न्यः कृटीनाभिचरः कतव्य इति वेदितन्यम्‌ । वत एकेतिपदस्या्थमावेष्टितपएर्व- केण दक्षिणेन सूचीमुखेनोधवमुखेनाय्रतस्तटेनाग्रगतेनामिनयेत्‌ । ततः पृरूषापिषि पद्स्याथम्॒र्टितपू्वकं दक्षिणेन पताकेनोत्तानेन प्राङ्मखेन पाश्व॑गतेन स्वयमेकां श्रेमरिकां छुत्वाऽभिनयेत्‌^ । ततः स्थितमिंतिपदस्यार्थं॒व्यावर्दितकरणपुव॑कं वामेन रिखरेण स्वयं सेमखपटठेन पाश्वमुखन किंचिदथोगतेनाभिनयेत्‌ । ततो रोदसी इतिपदस्याथगष्ष्टितपव$ं दक्षिमेन पताकेनोतानेनोष्वंमसेनोष्वं- गतेन दिवि दद्यित्वा पश्वत्तिनेव चाधोमुखेनाधोगतेन भभ दृरपि- त्वाऽभिनयेत्‌ । वतो यस्मिनितिपदस्पाथं नमि( पूर्वोक्त )यमितिपहा्थ- वदभिनयेत्‌ । तव इश्वर इतिपद्स्या्थमुद्रे्ितकरणप्रवक्‌ दक्षिणेन चतुरेणो्नि- नोध्व॑मखेनाऽऽस्यदेत् त्क वित्पाश्वंगतेनामिनयेत्‌ । तत इतिपदस्याथमावोष्टेतकरण- पर्वकं दक्षिणेन मृगदीषणाधस्तटेन पाश्व॑मखेन- सेमखागतेनाभिनयेत्‌। ततौऽनन्थ- पिषय इतिपदार्थं नभोऽथ उ(नोऽथमुरष्टितपूवकं वामेन खटकामुखेन मुक्रक- टकेनाभिनयेत्‌ । तेनेव सचीगखस्येण पनरुदरे्टतपवेकमत्ानेन पाश्चगतेनान्य- पदृस्याथमामनयेत्‌ । ततो विंषथपद्स्याथमुद्रृष्टतपूवक दाक्षणेन चतुरणोत्तानेन्‌ ` पराङ्मुखन 1कचताश्नगरतना मन्यत्‌ । वतः रीरव्दपद्स्पाथ व्या्राततपूद्क्‌ वा मेन सूचीमुखेनायतस्तटेन कणरन्धमिमुखेनाभिनयेत्‌ । वतो यथार्थपदस्यार्थमुदै- छितपूवकं दक्षिणेन सेद ेनोत्तानितेन किंविदुध्वं गत्वाऽ्थोगतेनाभिनयेत्‌ । ततो रपद्स्याथेमविषटितपुवैकं दक्षिणेन सेद्शेनायतस्तटनोषव॑मृखेन तठेन(१) क्रियायाः पा्वगतेनाभिनयेत्‌ । ततोऽन्तःपदस्या्थं व्यावर्तितपृकं दक्षिणेन सदशेन समुखेन हदयानैहितेनाभिनयेत्‌ । तसो य इति पदस्यार्थ पूरववदाभिनीय वेतिपदस्यार्यं तेनैव किविताश्वपरसारितिनाभिनयेत्‌ | ततो ममक्षुभिरिति पदस्याथ व्यावर्वितपवैकं सदंशद्र- येनोत्तानितेन माभि रयोरुपयुपरिविन्यस्तनामिनयेत्‌ । ततो नियमितपरस्यार्थं

- ` एतद्य व्याप्येतिपदग्रहणमपेक्चितं तच्च चरितमिति भाति।

--~ ना त १ णा ०

-१ ज. त्स्वरूपध्रः २ख.ग., मं त्राचितवेद्‌। २३ख.ग. 'कुश्वककरे। ४ ख.ग. पृणस। ५ ख.फीध्यवः। ग, 'ध्यविव | & ख. ग, "नाभिचरक° । ७ ख, ग, ततः शेखरः !

७१६ ` संमीतरलनाकरे- हधावर्वितपुैकं वमिन शिखरेण संमुखागतेन हदयरदेगे निहितेनामिनयेत्‌ । ततः प्राणादिभिरिति पदस्यार्थ व्यादर्वितपू्वकेण दक्षिणेन संदरोन स्वसंमुखतयेन पाश्वमखेन संमखागतेन नासदेगे द्विखिवां पतितोततितेनामिनयेत्‌। ततो मृग्यत इति पवस्याथ तेनवोद्रष्टितपवकेण कत्रीमुदेण पाश्वनटन पराङ्मखेन हदये दूनिभ्रामितेनाभिनयेत्‌ । ततः स इति पदार्थं वामेन यच्छब्दाथवद्भिनयेत्‌ | ततः स्थाणपदस्यार्भ व्यावर्वितपूर्वकेण पताकदयेन रिरोदेगेऽद्ञाड वदृध्वाऽभिनयेत्‌ | ततः स्थिरपदस्यार्थं परिवर्वितपू्वकेण संदंगद्वयेनोत्तानितेन पराङ्मखेनोरोदेशे निहितेनाभिनयेत्‌ । ततो भक्तिपदस्यार्थं परिदर्वितपूर्वकेण पताका(क)्रयेन हदं येऽञ्रटिं बद्ध्वाऽमिनयेत्‌ | ततो योगपदस्पाथं मुमृक्षुवदमिनयेत्‌ । किंतु वाम- हस्तं नामौ पताकमृत्तानिपं कुर्यात्‌ । ततः स॒टभपदस्यार्थं॑व्यावर्पितपु॑केण दक्षिणेन चतुरेणोत्तानेन पाश्वमुखेन हदयं प्रति संमुखागतेनाभिनयेत्‌ । तपो निःभेयसायेति पदस्यार्थे व्यावरितपूषैकेणारारद्रमेनोत्तानितेन पुरोमुखेन सव- रनमूष्वेगतेनाभिनयेत्‌ । ततो ऽस्त्वितिपदस्यार्थं दक्षिणेन परिवर्वितपूर्वकेण पता- केनोत्तानितपाश्वमुखेन पाश्वन्तरमतेनाभिनयेत्‌ । ततो व्‌ इति पदार्थं परिवर्तित पृवेकेणे पताका(कःदरयेनोत्तानितेन पुरोमुखणामरगेणाभिनयेत्‌ । एवं सवत्र हस्ता- न्तराखपरिपूरकत्वेन करणपयोगो द्रष्टव्यः । अर पदाथानां हस्तेरमिनये पिभ- क्त्यथंनामपदं प्रथगमिनयं केचिहक्षयन्ति । तेषां वाचिकेनेवावगम्थमानतेन पथ- इ्मनिनाऽनभिधानादस्मामिनं परपञ्च्यन्ते । एवं सवेवाऽऽङ्खिके प्रूत्यथाभिनयेन प्रत्ययाथाऽप्यमिनीतप्राय एव द्रष्टव्यः । विधो हि प्रत्ययाथस्येव प्राधान्यास- ` छता(त्य)थानन्तरं सोऽप्यामिनेयः । निषेधेऽपि पदार्थस्य प्राधान्याद्भिनेयता । अन्यत्र सिद्धूपेऽ्य प्ररूत्यथस्येव प्राधान्यात्स एवामिनेयो न प्रत्ययाः | अयमत्र विशरेषः~पच प्रत्ययाथेस्य प्राधान्यं तत्र पूर प्ररृत्यर्थोऽमिनीयते [पश्वा- त्पत्ययाथः] । यत्र पररृत्यथस्य प्राधान्यं तत्र प्ररुत्यथ एवाभिनीयते न प्रत्य , याथ इति । एव विषिनिषेधानुमवह्पेण हस्ताभिनयक्रिया त्िविधेपि मुनिनो- ` क्तमवगन्तव्यम्‌ | | एवं करणा(कर)करणयोय।गाद्मिनयस्थिपिः(तिम्‌) अपाद्ग मृग्धवृद्धये कृष्धिनाथोऽम्यभाषत ॥ ५४८ ॥ ईत चत्वार करकरणानं | | धूननं श्टेषविन्ठेषौ क्षेपो रक्षणमोक्षणे । | परिग्रहो निग्रहश्चोत्छशरूष्िषिरृष्टयः ॥ ४९ ॥ _ स. ग. पुस्तकयोः "नार्थस्य 7 ( नर्भ्य १} इति पठः र दरुः ख, ग. पुस्तकयोः _ नास्य” ( नञर्थस्य १) इति पाटः स एव साधुः| | १ ख. ग, प्रपयन्तं ।

पकयन्न

सप्तमो न्तनाध्याथः । ` ७१७

ताडनं तोलनं छेदमेदो स्फोट्नमोटने । ` स्याद्िसजंनमाह्वानं तजन चेति विंहातिः ॥ कृरकमाणि नत्त्तेरन्वथानि इमापिरे ॥ ५५० ॥ अथ करकम्‌!ण्याह--धननभेति ॥ ५४९ ॥ ५५० ॥ इति विहातिः करकमाण । पा्वहयं परस्ताच्च पश्चादृष्वमधः हिरः ॥५५१॥ ललारकणेस्कन्धोरोनाभयः कटिरोषिकं (कम) । ऊ्टरय च हस्तानां क्षेजाणीति चतुदरा ॥ ५५२ ॥ अथ करक्षेवाण्याह--पाश्वह्रुयित्याःदे.॥ ५५१ ॥ ५५२ ॥ इति हृस्तक्षेजाणि । अथ नत्तकरणानि रक्षयिष्येस्ताण्डवनत्तपरवतंकमी रं पणमि- कृरणेः कृरणातीतोऽनङ्न्हारोङहारकैः । यः स्थाण रोदसीरङ् नव्यतीर नमाम तम्‌ ॥ ५५३ ॥ कृरणेरित्यादि । करणात्तीतः करणानि चक्षरदीनि तान्यतीत्य वेत इषि स तथोक्तः । इन्दियाणामविषयमृत इत्यथः । अनङ्गहरः । कामं हरत।त्यतवराथ उद्यमनषेवक्षायां ‹ कर्ण्यण › इति सामान्येजणे रतेऽनङ्खनहार इति भवति । = तारहार्‌ इति यथा स्थाणः स्थिरे यो रोदसीरङ्गे रोदस्यावेव रङ्गससिन्क- रणेवेकष्यमणेस्तटपुष्पपुरादिभि अङ्गहौोरः स्थिरहस्ताभेः, नत्ति तमीशं नमामीति सबन्धः । अज्र करणापीतः करणैरिति, अनङ्गहारोङ्गहरिरिति स्थाण्नत्यति, इति विरोधारकारो ध्वन्यते ॥ ५५३ ॥ करणानां सामान्यरक्षणमाहई- | स्याच्छया करपाददावरासनश्ट्द्रसा ॥ ++४॥ कृरणं नत्तकरण भीमवदद्धामस्नवत्‌ । प्रथदान्करणस्यास्य त्रप्‌ भरतादतान्‌ ५ ५ ॥ स्याच्छियेव्यादि | करपादादारतिं । अाद्श्षव्दन [सरवि श्रावक टीना बाहजङ्वादीनां च ग्रहणम्‌ । किविधा किया । विलासनाङ्कशभयाञ्तुट- द्रसाऽटलच्छिश्यमानो रसःपरेक्षकपीतियंस्यां सा तथोक्ता एवं वारा करा दादेः क्रिया कृरणम्‌। तदेव नत्तकरणं स्थात्‌ । व्पदेशद्ुयसद्धावि दृष्टान्तमाई भीमिवद्धीमसेनवदिति । रेक्ञेकदेरेनापि परिद्धया व्यप्र भवतीत्यर्थ ॥ ५५४ ।। ५५५ ॥ | ५ वद तरयो । २ घ. "गानी ।२च्‌, -तीदानर्माश्चियम्‌ । -

७१८ संगीतरलनाकरे- तलपुष्पपुटं लीनं वतितं च(व)लितोर्‌ च । मण्डलस्वस्तिकं वक्षःस्वास्तक्ाक्षिपरेचिते ॥ ५५६ ॥ दवेदानुदिरति-तटपुष्पपुटापित्यादि । वक्षःस्वस्तकाक्षिपरोचते इति । वक्षःस्वास्वके चाऽरक्षप्त.चते चति ददुः | ५५६ ॥ स्वस्तिकान्यधदिक्पृष्ठायानि स्वस्तिक मच्ितम । अपविद्धं समनखोन्मतते स्वस्तिकरेचितम्‌ ॥ ५५५ ॥ , निकुटाधानिकृटरे च कटीछिन्नं कटीसमम्‌ । भृजगत्रासितारातिक्षेप्ताक्िप्तक्ानि च ॥ ५५८ ॥ निकुञ्चितं घर्णितं स्यादृष्वजान्वर्धरोचितम । मत्तष्टं चाधमं स्यद्रेचङनिकृटटक म ॥ ५५९ ॥ लित बालितं दण्डपक्षं पाद्‌।पिद्धकम । नूपुर भ्रमरं छिन्नं मजंगजस्तरोचितम्‌ 1 ५६० ॥ भज गाञ्चितकं दण्डरेचितं चतरं ततः

कटश्रान्त व्यासत च कान्त वेराखरेचितम-॥ ५६१ ॥ स्वस्तकान्यधदिक्पृष्ठायानीतिं । अधसस्तिकं दिक्छस्तिकं प्रष्ठस- स्तकति ताणि करणानि ॥ ५५७ 4 चैनल ॥ ५५९ ॥ ५६०॥ ५६१॥ ` ब्रध्िकं वृश्चिकाये च स्थातां कुद्ितरोचिते। लतान्राश्चकमाक्षिप्तागल तलविलासितम्‌ ॥ ५६२ ॥ ज्रच्वका्य कुटूटतसचते स्यातामिति । वुश्चिककृटरतं वश्विकरेवित- मत्यथः ॥ ५६२ ॥ ललाटतिठक पश्वनिकृट्‌रं चक्रमण्डलम्‌ । उर।मण्डलमावत कुञ्चितं दोलपादकम्‌ नवत्त विनवृत्त च पाश्वकरान्तं निहाम्मितम्‌ । वद्वदन्रान्तमतकन्तं विक्षिप्तं च विवर्तितम्‌. ॥ ५६४ ॥ गजक्राडतक गण्डसूची स्याद्गरुडण्टतम । तलसस्फाट्त्‌ पार्श्वजानु गृधावलीनकम्‌ ॥ ५६५ ॥ मच्यधक्नाचनी सूचीषिद्धं च हरिणण्ठतम्‌ । पार्वृत्तं दण्डपादं म्ररलाटितं ततः ॥.५६६ ॥ श्रह्नालत सनत च सापितं कृरिहस्तकम । | प्रसपितभपकान्तं नितम्ब स्खटलताभषम्‌ ॥ ६७ ॥ ~ ॥ ९४ ॥ ५९५ ॥ ५९६॥ १६०॥ \ ग, वर्तोरु।२ च. ग्मतिक्गाः |

सत्तमो नर्तनाध्यायः) ७१९ भिहावोडत सिंहाकर्षित -चावरहित्थक्छमं । निवेशमेककाकीडजनितोपस्चतानि च ॥ ५६८ ॥ तटसंघाङ्तोदवत्विष्णक्रान्तामि लोषितम । मदस्खलितसंभरान्तविष्कम्भोद्षषद्ेतानि च ॥ ५६९ ॥ राकट स्योरूद्वन्ाख्ये व॒षभक्रााडइत ततः । `

गापसपितमथो गड़नवतरणं तथा ॥ "५७० ॥ ॥ ५६८ ॥ ५६९ ॥ ५७० ५ इत्यष्टोत्तरमुदि्ट करणानां इतं मया । गतिस्थितिप्रयोगाणामानन्त्याव्करणान्यपि ॥ ५७१ ॥ इति करणानापष्टोत्तररतमहिष्टमित्युक्तया कथमियन्तीति परिच्छेद इत्याश- ङ्गं परिहरति-गतिस्थितीत्यादि । गतिस्थितिप्रयोगाणामति । गतय- श्वारुयः (धायः) स्थितयः स्थानकानि तासां परथोमाः पोवूपयविपययाभ्यापन- न्ता भवन्ति । तेषामानन्या्यद्यपि करणीन्यप्यनन्तानि भ॑वन्ति तथाऽप्यङ्कनहरिषु वक्ष्यमाणेष स्थिरहस्तादिष्वियतापष्टोतरशतकरणानर्निवोपयोगिता। । उपयोगो | येषामस्तीत्यपयो गीनि। उपयोगिनां माव उपयोगिता । अङ्खन्हारषूपयोगव शादष्टो- तरशतं करणान्युहिष्टानीत्य्थः ॥ ५५७१ ॥ अनन्तान्यङ्गहारेषु किंयन्तामुपयोगिता | * अथ लक्षणमेतेषां वक्ष्ये टक्ष्यविदां मतम ॥ ५७२ ॥ ` अथोदेरक्रमेण करणानि रक्षयितुमाह-अथ लक्षणमिति ॥ ५५२ ॥ नत॑नादौ सकटकरणसाधारणमङ्कपंनिषे शं तावदाह~ प्रायो नर्तनारम्भे समपादौ ठताकरो । चतुरं भवेदङ्ग विरोषस्त्वयसच्यतं ॥ ५७३ ॥ प्रायरा इति । विराषस्त्वयमुच्यत इति । अफापाते वक्ष्वनमतदपृष- पुटकरणस्य संनिवेशः ॥ ५७३ ॥ तमेव विदरोषमाह चार्था व्यधिकया पद्‌ विनिष्कामति दक्षिणे । व्यावतनात्कछरयगे दाक्षण पाश्वमागतं ॥ ५अ७४॥ पररिवर्तनतो वामपाश्व सततमाधिते। तत्कुचक्ष्रसंविष्टो यस्य पुष्पपुटः करः । ` तलपुष्पपुटं तस्स्यात्पादेऽअतलसंचरे ॥ ५८५ ॥ आ १ख.ग. "गिना। अ] ` |

0. पथ

७२५ संमीतरलनाकर--

चा्थत्यादि । अवर करभाङ्वेनोच्यमानानां चादीणां स्थानानां चे स्वरूपं वक्ष्यमाणतत्त्क्षणवशाद्विवक्षयाञ्च करणेषु य।ज्‌नीयम्‌ || ५.५८ | "५७५ || यथयनन्तरमेतत्स्वाव्करणं करणान्तरात्‌ ॥ ५७६ ॥ तदा करक्रियां तत्तत्यान्य्राह्यकरानुगा | एतप्पुष्पा्जटिक्षपे ठकजायां च नियस्यते ॥ ५७५ ॥ यद्यनन्तरमिति । [ ए [तत्करणं वदपुष्पपुटा्यं प्रथममप्रयुज्यमानं सद्यदि ` कृरणान्तराद्नन्तरं स्याच्तदाऽस्य करक्रिथा करयोः क्रिया । तंत्तस्यान्यय्याहक- रानुगेति । तरसिस्तसिन्करणे ठक्षणवसाच्याल्ययो द्यो करयोरनुगाऽन्‌ - सारिणी कतव्येत्यथः | अयमभिप्रायः } इदमेव तलपुष्पपुटं प्रथमं प्रयुज्यते चेदु- कटक्षणयुक्तमव पयोक्तव्यम्‌ } करणान्तरानन्तरं प्रयुज्यते वेदा तदनुसरणेति । अयं न्यायः; कृरणान्तरेष्वप्युनेयः ॥ ५४७६ ॥ ५७५७ |) `. इति तलपुष्पपुटम । ऊषध्वभण्डाटेनो रत्वा करो वक्षःस्थिताऽसाटेः | निहयितं चांसकूटं यर श्रीवा नता छता लीनं तत्करणे. योन्यं वह्ुभाभ्यर्थने बुधै; ॥ ५७८ ॥ करणानां रक्षणानि भन्थत एव सुबोधानि ॥ ५७८ ॥ इपिं ठीनम्‌ । ` | आ्टिषटो माणि्न्धस्थस्वस्तिकाभिमखौ करौ । छत्वा वक्षस्येककाल व्यावत्तपारिवर्तितो ॥ ५७९ ॥ उत्ताना पातयेदृवायत्र तद्र्तितं मतपर्‌ | असूयाया प्रयोगः स्यत्पताकों यरि पातयेत्‌ ॥ ५८० ॥ अधोभखानघृष्टो तां कोपं पचयतः करो | शुकतुण्डादयाऽप्यन्ये विनियोगवङादिह ॥ ५८१ ॥ इति वतितम्‌ ¦ वक्षःक्षच सम हस्तो व्यावत्तपरिवर्तितो ॥ ५८२ ॥ वधायाऽगक्षप्तया चाथा संहतो परिवर्तनात्‌ । तजाऽऽनीय निधीयते इाकतुण्डावधोप्रखो ॥ ५ ॥ ५७९ ॥ ५८० ॥ ५८१ ॥ ५८२ ॥ ५८३ ॥ ` १ख.ग्या तत वाह्या बन्यकराय॒गा । च. यातव यार्प्रा आर्य । ल. ग्‌, न्थ एन । ९ च, अश्षटा । ४च. बन्धौ चस्व"। ५ च. व्यावर्त॑प | & च दध्मे यने

३ ॥।

सप्तमौ नतंनाध्यायंः | ७२ बद्धा याति स्थिततर्थज वितो तङनच्यते ।

मग्धस्ातराडते चास्य प्रयागः राङ्गगोदितः॥ ५८४ ॥ इाति वटितोर्‌। चतुरस्रो करो छत्वा षिदृध(ध्याण्धिच्यवां ततः उद्वष्टितक्रियापू्वेय॒र्ष्वमण्डलिनौ कृरौ ॥ ५८५ ॥ विधाय स्वस्तिको कुर्याद स्थानं च मण्डल । मण्डलस्वास्तके तत्स्यासख्सिद्धाथावलोकने ॥ ५८६ ॥ इति मण्डलस्वास्तिकम्‌ । चतुरस्रो करो वक्षःस्थितां छत्वऽथ रोतो । व्यावतितेन चाऽऽनीयाभगने वक्षा यज तौ ॥ ५८७ ॥ स्वस्तिको स्वस्तिको पादौ तद्रक्षःस्वास्तिकं मतम । अनाभधांसमेतच्च योन्यं ठल्जानतापयोः.॥ ५८८ ॥ इति वक्षःस्वतिकम्‌ । हस्तौ हतसे्रगो य्न व्यावत्योर्ध्वं च पाश्वयोः क्षिप्तक हसपक्षं च इतभ्रयमधोमखम्‌ ॥ ५८९ ॥ वक्षः प्राप्यापरं तारग्भतं निष्फामयेत्ततः। ` पादावथितसच्यो च तत्स्यादाक्िप्तरेचितम्‌ | अनेनाभिनये स्यागपरिहपरम्पराम्‌ ॥ ५९० ॥ इत्याक्षिप्तरेचितप्‌ । दक्षिणः करिहस्तः स्याह्ामस्तु खटकायखः । वक्षस्थः स्वस्तिको पादो यत्राधस्वस्तिकं तु तत ॥५९१॥ अन्ये करिकरस्थाने पक्षवितकं परम । | पक्षप्रयोतकं चार्धचन्द्रं कृटिगतं बिहः ॥ ५९२ ॥ इत्यधंस्वस्तिकम । पाश्वयोरथ्रतः पृष्ठे स्वस्तिकोऽ दिर गतैः । कृ राड रेचितो यत्र तदिक्स्वस्तिकमुच्यते ॥ ५९६ ॥ ॥ ५८१ ॥ ५८५ ॥ ५८६ ॥,५८७ ॥ ५८८ ॥ ५८९ ॥ ५९ „2. 99. | :१ख. ग. 'दय्िच्यतां तः । २ ढः. दिव्याः ३ डः न्वा) एखःग च ढ. "को चाडध्ीतः।५ ल. ग. 'दृप्रपं नि" 1६ च. न्येतु करणस्थाः। ७ख.ग, ज्‌, न । इः, 'कोऽतुटितां गतः | | |

७३३ संमतरलाकर- तद्वीतपरिवतेषु विनियुक्तं पुरातनैः। स्वस्तिक प्राकरेयेषा स्यात्स्वस्तिकोक्त्यम्तरेष्वपि ॥ ५९४ ॥ इति दिकस्वास्तिकम्‌ । उद्वेषितकियापर्वं बाहवोषिक्षिप्यमाणयोः | छता चारामपकान्तां कियमाणेऽपवेषटने ॥ ५९५ ॥ रेचपित्वाऽन्यचरण प चीस्वस्तिकमाचरेव्‌ | यत्राङ्धिभ्यां कराभ्यां च तत्पृ्ठस्वस्तिकं भवेत्‌ ॥ ५९६ ॥ एतन्निषेधरामस्यपरान्वेषणभाषणे | प्रयुक्तं नाट्यतत्वज्ञरन्येर्यद्ध परिकरम्‌ ॥ ५९७ ॥ | इति पृष्ठस्वस्तिकम । उद्े्टितेन निष्कास्य पाण्योर््यावर्तमानयोः ॥ ५९८ ॥ उल्ण्ठुत्य युगपयत्र कराङ्धिः स्वस्तिकः छतः तत्स्वास्तक प्रयाक्तव्यं बुधैः पर्वाक्तवस्तुनोः ॥ ५९९॥ | इति स्वस्तिकम्‌ । भ्याविर्तपरिवताभ्यां नासदेदा गतो यदा। कारेहस्तोऽलपञ्रत्वं धत्ते स्यादञ्चितं तदा । समुखमक्षणे तच्च योज्यं स्वस्यातिकोतुकात्‌ ॥ ६०० ॥ इत्यथितम्‌ । चर्तुर्करः स्थित्वा हस्ते व्यावर्त्यं दक्षिणम्‌ ॥ ६०१ ॥ निष्कामयन्भजेचारीमाक्चि्ताभथं दक्षिणम्‌ । दकतुण्डं करं तस्येवोरो तु परिपातयेत्‌ ॥ ६०२ ॥ ` यत्रापविद्धं तद्वामे वक्षःस्थे खटकामखे | तत्कापामययोयान्यमुक्तं सोदटसूनुना ॥ ६०३ ॥ | इत्यपदिद्धम । देहः स्वाभाविको यत्र पादौ समनखौ यतौ । ` लताहस्ता समनसखं स्याल्यवेजे तदादिमे ॥ ६०४ ॥ ॥ ५९४ ॥ ५९५ ॥ ५९६ ॥ ५९७ ॥ ५९८ ॥ ५९९ ॥ ६०० ॥ ६०१ ॥ ६०२ ॥ ६०३ ॥ ६०४ ॥ इतिं समनखप । | १ ` गनि) ह।रस न नुति पक रम ककम

सपमो नर्तनाध्यायः। ५३ चार्या विद्धाधितपदे पययिद्ेचितः करः । ` | यत्नोन्पत्त तु तद्वव सोभाग्थाद्धेसमुद्धवे ॥ ६०५॥

इत्युन्भत्तम्‌ ।

चतुरः स्थितः छृतवा हंसपक्षौ दतश्रमो ।:

व्यावृत्तिपरिवृत्तिभ्यामधश्चोर्ध्वं शिरःस्थलात्‌ ।

आनीयाऽऽविद्धवको चेद्रक्षाकष स्वास्तिको कतो ॥ ६०६ ॥

विप्रकर्णो ततः कीरयो पक्चवाश्ितकौ कते ।

पक्षप्रयोतको पश्चाच्चारी तद्रकगा भवेत्‌ ॥ ६०७ ॥

अन्तेऽवहित्थक स्थानं तदा स्वस्तिकरोचेतम्‌ । `

नृत्ताभिनयने तच्च प्रहषादौ नियुज्यते ॥ ६०८ ॥

| इति स्वस्तिकरेचितम्‌ । |

मण्डलस्थानके छता चतुरस्तथा स्थितः ।

उद्व्ट्य दक्षिणं हस्तं नीता स्कन्धरिरस्यमुम्‌ ॥६०९॥

पतनोत्पतनाविषटकान्ठायङ्गटीहयम्‌ 1

अलपग्रारृतिं छृत्वोदघट्टितेऽङ्घो च दक्षिणे ॥ ६१० ॥

आविद्धवक्त्रतां नीता कृरेऽज चतुरभ्िते । `

तथेव वामपाण्यङ्पि यच स्यात्तानेकृट्टकम्‌ । `

आत्मसंभावनाख्यानपरे वाक्ये नियुज्यते ॥ &११ ॥ इति निकटटकम ।

तदेवार्धनिकटूटं स्यादेकेनाङ्गेन चेत्छृतम्‌ ।

` अप्ररूढवचःप्रोक्ते तञेवाथं निय॒स्यते ॥ &१२ ॥

इत्यधनकुडूकम्‌ | पारश्व॑नं भ्रमरीं कृत्वा मण्डलस्थानके स्थितः। हृत्वा छिन्नां क्टीमेकां बाह्याः शिरा पष्वम्‌ ॥ ६११३६ ॥

9 क ८.

क रमङ्गन्तरणव यन्न जचतुराः छरताः।

आवृत्तयः कटीखिन्न तद्धिस्पयनेरूपणे ॥ ६१४ ॥

॥ ६०५ ॥ ६०६ ॥६०७ ॥.६०८॥६०९॥ ६१० ॥ ६११ ॥ ६१२ ॥ ६१३ ॥ ६१४॥

आ ।

इति कृटीखिन्नम्‌ ।

१ घ. ड. कट्यां । २. परा । ३ इ. तत्प्र । ४ च्‌, णव यत्र जरिचदुराङ्तिः।

$रष्ु . सगीतरलाकरे-=

भक्षिपामप्यपक्रान्तां चारीं छता करदयम । स्वस्तिकीडत्य नाभिस्थो दाक्षिणः खटकामुखः ॥ ६१५ ॥ कट्यामन्योऽधचन्द्रश्च कृतः पार्श्वं च तद्गतम्‌ । अन्यदुद्राहितं यञ बरत्तिरङ्ान्तरस्तथा ॥ ६१६ ॥ तक्करटीस्षममादिष्ट वेष्णवस्थानकान्वितम्‌ । प्रयोज्यं स्रजधारेणं जर्जरस्याभिमनू्णे ॥ ६१७ ॥ इति कटीसमम्‌ ` भुजगा सतां चारीं छृत्वोत्किप्य च कथितम्‌ । अङ्भिमृरुकटीजानुञ्यस्रं यत्र विवर्तयेत्‌ ॥ ६१८ ॥ ग्यावृात्तेपरिवृत्तिभ्यामेको दोाकरोऽपरः । खटकाख्यस्तदन्वर्थं भजगजासितं मतम्‌ ॥ ६१९ ॥ | इति भुजगजासितप्‌। चाया(य{)लाता नितम्बश्च करोऽथ चतुरशघकः | पएतदाक्षेणतो वाम ऊर्ध्वजानस्तयैव चेत्‌ । अङ्गान्तर तदाऽकातं न्ते सराठिति मतम ॥ ६२० ॥ इत्यलातम्‌ । स्ते व्यावतंमाने तु सोऽङ्धिरविंकषिप्यते बहिः । चतुरस्रः परः पाणिः पुवाऽथ परिवर्तते ॥ ६२१ ॥ पाणरााक्षप्यते चाङ्भियजाङ्गः चान्यदीदशहाम । विल्ञिप्ताक्षप्तक च स्थातत्स्याद्रतागतनिरूपणे ॥ ६२२ ॥ इम तु नार्यतच्छज्ञा विभियोगं न मन्वते | वाक्याथामिनयस्तज्न यत्राभिनयहस्तक्ाः ॥ ६२३ ॥ प्राधान्येन विधीयन्ते नत्तमा्रप्रं विदमं | अतोऽन्तरालसंधाने गतीनां च परिक्रमे ॥ ६२४ ॥ तथा युद्धानिगुद्धस्थवचारीस्थानकश्चंकमे । | काय तालानुक्षधाने योन्यं करणमीहराम ॥ ६२५ ॥ ::॥ ९१५ ॥ ६१६ ॥ ६१५७ ॥ ६१८ ॥ ६१९ ॥ ६२० ॥ ६२१ ॥ ६२२ ॥ ६२३ ॥ ६२४ ॥ ६२५॥ --------- राति विकषिप्ाक्षिप्कष्‌।, । तिम ५च. तत्त ।२च. वृत्तिर ।द३च. ण्ण दुरः ४च. मूरषकःा पट्‌ |

बामरमृभ्व । ६ ङ. ^रस्रोऽपरः पूवां मुजोंऽथ° ! ७ च म्‌ । कार्य तालानुसं । < च, मा । ९ च, "संयते । का । | व

स्॒तमो नर्तनाध्यायः। १६

वृश्चिकं चरणं त्वा यज्राराटं शिरस्थटे । तदि करमाधाय नासाक्षेजाजवेन त ॥ ६२६ ॥ छतो वक्षस्यरालोऽन्यस्तद्दन्ति निकंशितम्‌ । ` एतदत्पतनोच्छुक्यवितकांदो प्रयुज्यते ॥ ६२७ ॥ अन्ये पताकसूच्यास्यावस्मिन्नासाथ्रगो षिडः ॥ &२८ ॥ इति निकुखितम ¦ ऊर्ध्वे व्यावतनेनाधः परिवतनतः करे । पाश्वक्षत्राद्भाम्यमाणे -जङ्घास्वास्तिकमाचरेत्‌ ॥ &२९॥ ततोऽपकान्त्चारीकस्तदि्श्चरणो यदा । वामो दोलाकरः प्रोक्तं छरणं धर्णितं तदा ॥ ६६० ॥ इति घ॒र्णितप्‌ । ` कुशिते चरणे चार्या चोध्व॑जानो यदा करः । तदहिग्मवोऽलपश्रो वाऽरालश्चोध्व॑मखो भवेत्‌ ॥ ६३१ ॥ पक्षवधितको चोर्ध्वे स्तनसाम्यस्यजानुनः । | खटकाख्योऽ(स्यो)ऽपरो वक्षस्यष्वजानुस्त(न तदोच्यते ॥६६२॥ इत्यध्वजानः(न्‌) | मण्डले स्थानके स्थित्वा वक्षस्थः खटकामुखः । सचीमखं चापसायं यदा तस्यान्तिके कतः ॥ ६३३ ॥ अङ्धिरुदषद्धितः पाश्वं संनतं चापसारणे । तदुर्धरेचितं योन्यमसमञ्जसचेष्टने ।॥ ६६४ ॥ इत्यधरेचितम । गल्फयोः स्वस्तिकं त्वा पादयोरपस्षपणे । युगपत्करयोर्यनोद्रेटनं चापदेश्नम्‌। ` कुर्यान्पुहुमहृस्तनु मत्तद्धि मदवेदकम्‌ ॥ ६३५ ॥ इति मत्तष्धि ! उपेत्याप्रसतो पादों वामश्वेद्रोचितः कुरः । कर्यामन्यस्तदा व्वर्धमत्तद्धि तरुणे मदे ॥ ६६६ ॥ ॥ ६२६ ॥ ६२७ ॥ ६२८ ॥ ६२९ ॥ ६३० ॥ ६३१॥ ६१३२ ॥ ६३३ ॥ ६३४ ॥ ६३५ ॥ ६३६ ॥ | ईत्यधमभत्ताष्धु |

मानना ं (कं

| १च. स्थम्‌ । तदेक क । २ ङ. करण । ३ च. कृश्वनम्‌। घ, छ. रोयुक्त हि ।५ङ. ध्वं समसा ।६ कः पणम । यु |

७२६ संगीतरलनाकरे-

रेचितो दक्षिणो हस्तः सोऽङ्धिरुदषह्ितो भवेत्‌ । थत्र दोलाकरो वामस्तद्रेवकनिक्कम्‌ ॥ ६३५ ॥ इातं रच क्ानदष्ुकष््‌ | नितम्बकेरावन्धाहिवर्तनो दक्षिणः करः । ६३८ ॥ बहशः करिषहुस्तोऽन्यः पाद्श्चोदूषह्टितस्तथा | अङ्गान्तरं चेष्टितं तदा नत्ते दिलासिनिं ॥ ६६९ ॥ इति ठकरितम॒ । देहक्षजात्करे मचीमखसंज्ञेऽपसर्पति । स्चीपादोऽप्यपसतश्चारी स्याद्भ्रभमरी ततः । कमादद्द्येऽप्येवं कलिते वलितं भवेत्‌ ॥ ६४० ॥ इति वलित । यत्रोध्वजानुश्वारी स्याह्टताहस्तो करै रुतो ॥ ६४१॥ तयोरेक्‌ ततो न्यस्येदुपयुरष्वस्थजानंतः। पुनरङ्गान्तरेणेव दण्डपक्ष तदुच्यते ॥ ६४२ ॥ इति दण्डपक्षपू । पराट्न््रखो नाभितटे हस्तौ चेत्वटकामखो । सची पादोऽङ्धिणा ऽन्येन यक्वाऽपच्छान्तयाऽन्वितः अङ्धिरन्यस्तथेव स्यात्तदा पादापविद्धकम्‌ ॥ ६४३ ॥ इति पादापविद्धकम्‌ विधाय भ्रमरी चारीं ततो न॒पुरपादिकास ॥ ६४४ ॥ पादेनेकेन तदि हस्तं रेचितमाचरेत । द्वितीयं तु टताहस्त यञ तक्रुपुरं विदुः ॥ ६४५ ॥ इति नुपुरभ । पाद्माक्षपतचार्सीकं तदेबेोद्रेष्ठितं करम । कं च वाठतं कृत्वा पादस्वस्तिकमाचरेत्‌ ॥ ९४६ ॥ ततस्तद्रदद्वितायाङ्ग युगपच्चोस्वणो करो । यन तद्श्रभर यान्य तच्ोद्धतपारकमे ॥ ९६४५७ ॥ ॥ ६३० ॥ ६३८ ॥ ६२९. ॥ ६४० ॥ ६४१ ॥ ६४२ ॥ ६४३ ॥ ६४४ ॥ ६४५ ॥ ६४६} ६४५७ ॥ इति भमरम्‌ ।

“ग. मणर्तः । च. मरी मतः1 रच. नुनः। पुः। ३ च. युक्तापः । ष, दिकम्‌ । \ घ, ङ, भयं तहता° | _

सप्तमो नतनाध्यांयः। ७९७

¢ न

अलपद्चो कटीपाश्वक्षेजे गरज छमात्कसे । कटाछन्ना च वैशाखं स्थानं तच्छिन्नमुच्यते । स्यात्तालभञ्नने तेच तथाऽङन््रतिसारणे ॥ ६४८ ॥ इति च्छिभ । भजगज्रासिता चारी ततो यञ च रेचितौ | हस्तो स्तो वामपार्श्वं तदमुजगन्नस्तरेचितम ॥ ६४९ ॥ इति भजगनस्तरेचितम्‌ ¦ चारी चेदाक्षिणाङ्घरः स्याप्पर्वोक्ता दक्षिणः करः | रेचतोऽन्यो कताहुस्तो मजं भान्चतकं तद्‌ ॥ ६५० ॥ इति भजंमाञ्चितर । म्चारीचेदण्डपादा स्यादण्डपक्षौ च हस्तक प्रमोदन॒नचषिषयं तदा स्याद्ृण्डरेचितमं । प्रयोगमपरे ताहुरस्योद्धतपरिकमे ॥ ६५१ ॥ इति दण्डरेचितम्‌ । वक्षःक्षचस्थयोः पाण्योवामश्नेद्कपष्टुवः। दृक्षिणश्चतरोऽङ्पिस्तदधद्धितश्चतरं तदा | एतद्विस्मयसचायां ेदूषिकयां निय॒ल्यते ॥ ६५२ ॥ इति चतुरस । द्रतापसासितं बामं सरीपादं विधाय चेत्‌ | तत्पाश्व दुक्षण न्यस्यत्तत्काट रचर्यत्छाटम्‌ ॥ &५३ ॥ कवन्वा भ्रमरीं हस्तो भ्यावत्त्पारेवतितो । छृत्वा<न्ते चतुरः स्याकव्कृटिभ्रान्तं तदा भवेत्‌ ॥ ६५४ ॥ अस्य ताटान्तराद्ेषु यतीनां परिप्रणे । प्रयोगमाह निःशङ्कस्तथा गतिपरिक्रमे ॥ ६५५॥ | इवि कृटिभ्रान्त्‌ । एक उद्रृशितिनायो विप्रकणः करोऽपरः। ऊध्व ताहक्परावृच्या वक्षःक्षेज्रगतस्ततः ॥ ६५६ ॥ ॥ ६४८ ॥ ५४९ ॥ ६५० ॥ ६५१ ¢ ६५२ ॥ ६५३।६५४ ॥६५५ ॥ ६५६ ॥

स्य. ग. पुस्तकयाय वयतभ्य शकः |

(0

१ च. तत्ररथा ।२घ्‌. सूतायां ।३च, त्क रे" ।

७३८ संगीतरत्नाकर- उत्तानो रेचितश्वैकोऽपरोऽधोग्खरेचितः। आटीटं स्थानकं यज तहव्यंसितसदाहतम्‌ । प्रयोज्यमाञ्जनेयादिमहाकपिपरिक्मे ॥ ६५७ ॥ इति व्यंसितप्‌ | चायांऽतिक्रान्तया पादं पात्यमानं तु कुश्चयत्‌ । व्यावार्तितेन तव्छार करं निष्कामयेत्ततः ॥ ६५९ ॥ आक्षिप्य परिवर्तनं तं कर्यात्वटकासखम्‌ ! वक्षस्येवं द्वितीयाङ्ग यञ तत्कान्तमिप्यते | प्रयोागमाहुराचार्यास्तस्योद्धतपर्किमे ॥ ६५० ॥ | इति कान्तम्‌ | हस्तपादक टिथीवं रोचितं स्थानक पनः | वैरासं यत्र तन्ज्ेथं विदञवैराखरोकितम्‌ ॥ ६६० ॥ इति वेश्ञाखरेचितम्‌ । करिहस्तो करो पादः पृषे वृश्चिक पुच्छवत्‌ | दूरसंनतप्ृष्ठ च यत्र तद्वृश्चेकं विदुः । एतेदेरावणादीनां व्योमयाने नियुन्यते ॥ ६६१ ॥ . इति वृश्िकम। वृधिकं चरणं कवा बाहरी यदा कमात्‌ । अल्पश्च निकुण्येते तद्‌ वृधिककुष्टितम्‌ । सविस्मये व्योमयानवाज्छादौ. विनियुन्यते ॥ ६९२ ॥ इति वृश्िककृद्टितम्‌ । यत्राङ्प्ी वृश्विकभितो स्वस्तिको रेचितौ करौ । विच्युतो चेत्तदाऽऽकारायाने वृश्चिकरेचितम्‌ ॥ ६६६ ॥ इति वृथ्िकरेचितम्‌ । ` बृथिकश्चरणो यन्न वामहस्तो छतामिधः तषटतावृश्विक योभ्यं गगंनोतपतने बुधैः ॥ .६६४ ॥ ॥ ९५० ॥ ९५८ ॥ ६५९ ॥ ६६० ॥ ६६१ ॥ ६६२ ॥ ६६३ ॥ ६६४ ॥ | ॥ | ` इति ठताव्रभिक॑म्‌। ड. गनं

१. त्रः । २ इ. जनास

५

त

दतमो नतनाध्यांः। ७९६

आक्षिप्ता य॒त्र चारी स्याक्षक्षिप्तः खटकामखः चतुरो घा वदृक्षिप्तं विदुषकगतो मतम्‌ ॥ ६६५ ॥ | श्त्याक्षन्तन्र | - कनेष्ठाङ्टिमागे चेद्रामाङ्घेदृक्षिणः स्थितः ॥ ६&& ॥ स्तव्थजङ्घः सा्धताटष्ितयं स्यादमसारितः तदेव स्त्धवाहुः सन्वामपाश्चऽलप्टुवः ॥ ६६७ ॥ ; वामेतरः करः फिकेखसुताभोऽ्गटे तदा । परिकमेऽङ्गदादीनां दाङ्गदेवेन कीर्तितम्‌ ।॥ &&८ ॥ इत्यर्गलम । ऊ्ध्वभ्रष्वाङ्टितठः पादः पार्श्वं प्र्रारितिः ॥ ६६९ ॥ तदृश्यक्पताकोऽङ्ग यतरेव्यमपरं कमात्‌ । मञअधारादिविषये तत्स्यात्तल्षिटासितम्‌ ॥ ६७० ॥ इति तकविलासितम्‌ । अङ्का बृश्चिकाङ्घश्रे्टुलाटे तिलकं शिखेत 1 तद्म ठकटाटतिककं वि्याघरगतो मतम ॥ &५१ ॥ इति ललाटतिककम्‌ । पाण्योः स्वस्तिकयोरूष्वमुख(खः?पाश्वं निकृटटितः।&७२। एकोऽन्योऽथोपरखो य् तद्रत्पादो निकुट्टितः तत्मकारानं संचाराभ्यासे पाश्वनिकट्टकेम्‌ ॥ ६५३ ॥ इति पाश्वनिकृटृटकम्‌ । यन्न छंखाडडतां चारं शेलाभ्यां चक्रषदुश्रमेत्‌ ॥ ६५४ ॥ अन्तर्नतेन गात्रेण तदुचश्चकमण्डटम्‌ । सुराणां वरििस्याथां तदुद्धतपारंकमे ॥ ६५५५ ॥ दत चक्रमण्डलम्‌ | | चायो बद्धास्थिताधर्तं उरोमण्डलिनौ करौ । यन्नोरोमण्डलं तन्न रिववह्ुभमाषितम्‌ ॥ ६७६ । ॥ ६६५ ॥ ६६६ ॥ ६६७ ॥ ६६८ ॥ ६६९ ॥ ६५० ॥ ६७१ । ॥ ६७२ ॥ ६७३ ॥ ६७४ ।। ६५७५ ॥ ६७६ ॥ इत्यरोमण्डटम । , द्वितीयः स्या । २ ड, "नसं" । ३ ङ, क्रत्वा इतां 1

तिता १५ क

५५

#।

७६१ संगीतरलाकरे-- ` उद्ौषतिनापवेष्टे) यत्र दोलाभिधो करो । चारी चाषगतिस्तत्स्यादावरते भंयस्षपणे ॥ ६७७ ॥ ` | इत्यावर्तम्‌ । उत्तानो बापपार्श्वस्थोऽलप्यो दक्षिणः करः ॥ ६५७८ ॥ यज तत्कथितं पदे सब्येऽ्रतलस्चरे । तेन देवानभिनयेदानन्दभरनिभरान्‌ ॥ ६७९ ॥ न इति कुश्चितम । ऊर्ध्वजानोः प्रं चारी दोलापादमा यदा भवेत्‌ । ढोटो हस्तो तदा प्रोक्तं दोछापादं विदांवरः ॥ &८ ० ॥ इति दोापादम । पादमाक्षिप्तया चायाऽऽक्षप्याऽक्षप्य करावापे ॥ ६८१ ॥ व्यावृत्तपरिव॒त्ताभ्यां छृत्वा भमरिकां करो ¦ रेचितौ चे्विवृतत स्यात्तच्चोद्धतपरिक्रमे ॥ ६८२ ॥ इति विवृत्तम्‌ । म॒च्यद्प्रिणा द्वितीयाङ्धेः पाण्णितः स्वस्तिकं भवेत्‌। व्याविप्रत्यावच्िरभ्यां वटयित्वेकपार्श्वतः ॥ ६८३ ॥ जिकं बद्धाभिधां चारीं कुर्याद्धस्तौ च रेचितो । यत्र तद्टिनिवृत्तं स्याप्पूर्वाक्तविनियोगभाक्‌ ॥ &८४ ॥ इति विनिवृत्तम । पाश्वकान्ता मवेच्चारी करो पादानगो यदा ॥ ६८५ ॥ पाश्वक्रान्ते तदा यद्वाऽभिनेयवरगो करो । तथोभ्यं भीभसेनादे रोद्रप्राये परिकमे ॥ ६८६ ॥ इति पाश्वकान्तम्‌ । पाण्णिदेरो द्वितीयाङ्परेः कुचितश्चरणो भवे । समुन्नतमृरः पाणः खटकाष्यस्य मध्यमा ॥ £&<७ ॥ यत्राङ्ककिस्तिलकयेष्ुलाटं तजिङ्काभ्भितम्‌ । यद्रा वृश्रिकहस्तः स्यादभिनेयो महेश्वरः ॥ ६८८ ॥ ॥ ६७७] ६५८।।६५७९।६८ ०।६८ १।६८ २६८ ३॥६८ ४।।६८ ५) ६८ ६।६८७।६८८॥ इति निश्चाम्भितम्‌ ।

१ द्ष्ैनापक््रन य ।२ ङ. ठयसपणे। २ख.ग. घ. ङ. पार्ण्वाक्राः । ५, इ, पाक्िमणे। ` |

सपमो नर्तनाध्यायः | ५६३१

पुष्ठतो भ्रामितं पाद सर्वतोमण्डलेष्टृतः ॥ ६८९ ॥ भ्रामयेच्चेच्छिरः कित्र विदयदभ्रान्तं वैदोच्यते प्रयोगमस्य च प्राहुरुद्धतानां परिकमे ॥ ६९०॥ इति विद्यदभ्रान्तम । ` छता चारीमतिक्रान्तामङ्धिमभ प्रसारयेत्‌ । यत्र हस्तो भरयोगार्हावितिकरान्तमदो विदुः ॥६९१॥ इत्धातेक्ानस्तमय) विंद्यद्श्नान्तादण्डपादे कमाच्चायों विधाय चेत्‌ । उद्वष्टितापवेष्टाभ्यमेकमार्मगतो करो ॥ ९२ ॥ रेचयन्नयरतः पृष्ठे पार्श्वयोर्षिक्षिपेत्तदा । विक्षिपतमभिनेतन्यस्तेनोद्धतपरिकमः ॥ ९३ ॥ | इते विक्षिप्तम्‌ । करं चरणमाक्षिप्य यत्र अिकविवतंनम्‌ । ` कंरोऽपरो रेचितश्च्‌ तद्रदन्ति विवर्तितम्‌ ॥ &९४ ॥ | इति षिवर्तितप्‌ | , दोलापादा यदा चारी करिषस्तोऽस्य कृणगः शियाविष्टः करोऽन्वथ गजकीडितकं तदा \ ६९५. ॥ इति गजक्ीडितकम्‌ । मचीपादो नत पारं वक्षस्थः खटकामखः ॥&९६॥ वामोऽलपट्वो गण्डक्षतर चेद्रण्डभचितम्‌ । ्ष्रेऽअः केचिदिच्छन्ति सचीपादं प्रे पुनः ॥ ६९७ ॥ समचीमखं नत्हस्तमन्येऽभिनयहस्तकम्‌ ।! ` कृरणेनाभिनेतव्या कृपोखाटंङूतिस्तदा ॥ ६९८ ॥ इति गण्डसूची(चि)। ` ` लतारेचितकौ हस्तो वश्िकारषिः सयुच्रतम्‌ । उरो यञ तदन्वर्थाभिधानं गर्डष्टतम्‌ ॥ ६९९ ॥ इति गर्डप्टतम्‌ । गण्डपादाख्यया चाया यद्राऽतिक्रान्तया दतम्‌ ॥ ७०० ॥ ॥*६८९ ॥ ६९० ॥ ६९१ ॥ ६९२ ॥ ६९३ ॥ ६९४ ॥ ६९५ ॥ ॥ ६९६ ॥ ६९७ ॥ ६९८ ॥ ६९९ ॥ ७०० ॥ __ ९, टृत्वतः । «^ ङ" तदच्य ।६ड रतानाम । _

७३१

सगीतरत्नाकरे-~

उक्षिण्य पात्यमानेऽङ्प्रावमे चेत्तालिकां छर |

मश्दा कररुतो<न्वर्थं तलसंस्फोटितं तदा ॥ ७०१

क इति तलसंस्फोरितम | |

ममपादस्त्‌ पृष्ठे चनिहितश्यरणोऽपरः ॥ ७०२ ॥

मष्हस्तः स्थिती वक्षस्यधचन्द्रः कटीतटे।

प्रश्विंजान्‌ तदाः नेयं योज्यं यद्धनियद्धयोः ॥ ५०६ ॥ हति पाश्वजान्‌ ।

पृष्टऽङ्भिः प्रसृतो भमिग्टिशङ्गष्ठो सताकरो

पदा तदा महापाक्षिय॒द्धं गधावलीनकम ॥ ७०९ ॥

इति गध्रावटीनकम।

साच्यं कुरतः पादः स्थाप्यत भायसमस्षरान ।

सटकाख्यश्चं तिक्तो हस्तो वक्षस्यथाप्रः ॥ ७०५ ॥।

अपन्न: शर दिर तयवाङ्गन्तर कमातु |

यन्न तच्छराङ्गुवेन गदित सचि विस्पये ॥ ७०६ ॥ इति मसि |

मच्येवेकङ्गरवितमरधमावे प्रचक्षते ॥ ५०४७ ॥ पक्षवशरितको वाऽधचन्द्रौ हस्तः कटीगतः खटकाख्योऽपरो वक्षस्यन्यपाष्णिस्थिताऽपरः । मूच्यङ्ृभिश्येत्तदा सूचीविद्धं चिन्तादिगोचरभर ॥ ५०८ ॥

ति सचीषिद्धप्‌ । हरिणष्छतया चाथा दीटाखटकहस्तकम ।

¢

` हरिणन्टतमाख्याते नापोक्तविनियोगकम ॥ ७०९ ॥

ईति हारणष्टतम्‌ |

ऊर्ध्वभण्डकिनौ हस्तो सृच्यङ्धिर्यञ बद्धया ।

निवृत्ताऽथ मरिका परिवृत्तं तदुच्यते ॥ ७१० ॥

॥ ७०१ ॥ ७०२ ॥ ७०३ ॥ ७०४ ॥ ७०५ ॥ ७०६ ॥ ७०७ ॥

9०८ ॥ ७०९ | ७१०

इति पारवत्तप्‌ ।

ततमत

१ ड, सशब्दं । २. ङ. पद्रोरुप्‌ ।३त्र.ग. शक्िबद्धौगः घ चि बुद्धौ- गृ 1 ¶ चर, “श्व चेदेको ह |

संपमो नर्तनाध्यायः | ७६६

+चारीन्‌पुरपादोऽय दण्डपादोढद्रतं करः दण्डवन्न्यस्यते यञ दण्डपादं तद्च्थते । सरयो विनेयुञ्जन्ति तत्माटोपपरिक्मे ॥ ७३१ ॥ | इति दण्डपादम्‌ | हस्तौ चेद्ेचितावृरू+ वृशध्िकाङंपिं निकुञ्च्य च । भ्रमरी कियतेऽन्वर्थं मयूरललितं तदा ॥ ७१२ ॥ | इति मयूरलटितम्‌ ।. दोटापाकारूपचारीकादङ्घेरन्याङ्धिणा यदा उतष्ट्त्य भ्रमरीं कुयाद्धवेपरेङ्खोखितं तदा ॥ ७१३ ॥ इति प्रेह्नेटितम्‌ । ` छ्त्वा ग्रगण्टतं यच कतोऽङ्धिः स्वस्तिक्छोऽयतः दो हस्तो संनतं तदधभापसतो भवेव ॥ ७१९४ ॥ इति सनतप। अशितेऽपक्रत्यङ्प्रावन्याङ्धेनाभितं शिर तस्मिन्पाश्वे कृरोऽप्येष रेचिनोऽङ्गान्तरं तथा यच्च तत्सर्पितं मतस्योपर्षर्पापसर्पणे ॥ ७१५ ॥ | इति सर्पितम॒ | वामश्वेःखरको वक्षस्थदरेिततया परः ॥ ७१६ ॥ चिपताकेः करः कृणं तदिक्ृश्वरणुअथेतः । निष्काम्यते यदा प्रोक्त करिहस्तं तदम बधः ॥ ७१७ ॥ इति करिहस्तम्‌ । हस्तो यों रेचितस्तदिक्पादश्रेद्धमिवषणाते्‌ । व टलत्पादन्तरान्मस्द्‌ मन्दुपन्या सवार्‌ः । तदा खेचरसंचारगोचरं स्यात्पसर्पितिम्‌ ॥ ७१८ ॥ ॥ ७११ ॥ ७१२ ॥ ७१६ ॥ ७१४ ॥ ७१५ ॥ ७१६ ॥ ७१७ ` ॥ ७१८ ॥ | इदिं प्रसार्पितप्‌ । + चरीनूपुरपादोऽथ दण्डपादादतः कर इति ङ. पुस्तकपाटः साधुखि भाति।, ऊराविति डः. पस्तकपाठः साधुः | | |

पिपिष 1

१. दद्द्धतं.क2 | २ च. श ३. "ते प्रस । ५. °न्याङष्रो नारेः

७६४ [ संगीतरलाकरे-

वद्धापक्रान्तयोश्चार्याः कतयोर्हस्तयोः पुनः । तत्तस्रयोगानुगयोरपकरान्तमदाहतम्‌ ॥ ७१९ ॥ इत्यपक्रान्तम्‌ । अधोगुखाङ्गटी हस्तौ पताको चेच्छिरःस्थलम्‌ । आनीय परिवृत्तेन निष्काम्योष्वंसियोस्तयोः ॥ ५२० ॥ ` पमिथोमुखववस्थाप्य स्वदहाभिमखाङ्गली । नितम्बाख्यो बिधीयते नितम्बं करणं तदा ॥ ५२१ ॥ इति नितम्बभ्‌ | दालापादाऽङ्धिगमनाममने हसपक्षकः ) जभ्यत्ययत्यमनन्याङ्ग यञ तत्स्खाटत मतम ॥ ७२२॥ इति स्खलितम्‌ । । छृत्वाऽलातां पुरोडङ्ध्रि चेदृदरतं न्यस्य चपेदवत्‌ ¦ रतो दृस्तस्तथाऽन्याङ्ग सिंहविकीडितं तदा । एतद्र दरगतो योज्यं त्ते श्रीकरणायणीः ॥ ७२३ ॥ इति सिंहविकी डिनप्‌ । वृभ्विकोऽङ्धेः पश्रकोसो वोर्णनाभो यदा करौ ॥७२५॥ अन्याङ्घ्रो वृश्िके प्राचो भङ्क्त्वा तौ ताहसो पनः । छता संहामिनयन सिंहाकर्षितकं तदा ॥ ५२५ ॥ इति सिंहाकर्षितम्‌ । विधाय जनिता चारीं ययरालाटपह्वो ललाटवक्षःक्षचरस्थो हस्तावभिमुखाङ्गनटी ॥ ७२६ ॥

- ऊमात्छृत्वोदरेष्ितेन व्यावृत्या पार्श्वगौ ततः वक्षोदेराऽपवेष्टेन परिवृत्था च तादौ ॥ ७२७ ॥ मिथोगखो निधीयते तदा स्याद्वहित्थकम । गोपनप्रायवाक्याथाभिनये ताभेय॒न्यते ॥ ७२८ ॥ अन्येऽवहित्थहस्तेन युक्तत्वादवहित्थकम्‌ । वदान्त चिन्तादोबस्यप्रभत्यभिनयक्षमम ॥ ७२९ ॥

॥ ७१९ ॥ ५२० ॥ ७२१ ॥ ७२२ ॥ ७२३ ॥ ७२४ ॥ ७२५ ॥ ७२६ ॥ ७२७ ॥ ७२८ ॥ ७२९ ॥ इत्यव्ाहत्यकम्र |

व 1 ता

१च., ्वत्तेन। २ च, "सपाद्योः। अ ।३घ्‌, ङ, य बादुः स्रः |

किनका

५ [| व नन

सतमो नतना्यायिः „ ˆ ७६५ यञ वक्षसि निर्भु्े निहितो शखटकामखो | मण्डल स्थानक तन्न निवे गजवाहन ॥ ७३६० ॥ इति मिवेराम्‌ | एलकाकीडिता चारी चेदोक्खट्को करो संनतं वलितं गाच्रमेककाकीडितं तदा । अधमप्रङृतिप्राणिगतिगोचरमिष्यते ॥ ७३१ ॥ इत्ये ठकाकीडितप्‌ । | चारी चेन्जनिता अिर्वक्षस्यन्यो ठकताकरः | यदा तदा कियारम्भामिनये जनितं भवेत्‌ ॥ ७६२ ॥ इति जनितप््‌ । आक्षिप्ता वामतश्चारीं व्यावत्य परिवतितम्‌ ॥ ७६३ ॥ कृरं छत्वा नते प्व दक्षिणेऽराकतां नयेत्‌। यन्न तत्स्यादुपसृतं विनयेनोपसपणे ।॥ ७३४ ॥ इत्युपर्चतम्‌ | दोलापादा भर्जश्चारीं संघटरटितितलो करौ । पताक रेच यित्वा चेद्रेष्णवे स्थानके स्थितः ॥ ७३५ ॥ कृटिस्थं दक्षिणं हस्तं वापं रेचितमाचरेत्‌ | अनुकम्पाषिधाने स्यात्तलसंघद्ितं तदा ॥ ७६६ ॥ इति तठसंघड्ितम । यञ्मापसास्तिनीतं हस्तपादं विधीयते । गात्रम॒द्‌वत्तचाराक तदुद्वृत्ते वदुब धाः ॥ ७३७ ॥ ईत्यदट्‌वत्तयच | कृशितः प्रसरस्यङ्भेरथे यच्रोद्रमोन्धुखः। करौ च रेचितौ विष्णुकान्तं .तत्कमणे हरेः ॥ ७३८ ॥ ` इति षिष्णुक्रान्तभ्‌ । | रेचितः पाणिरेकः स्याद्रक्षस्यन्योऽलपल्टवः। लोलितं सी्षमभयेोर्विश्वान्तं पाश्वयोरपि । वेष्णवं स्थानकं यन्र तदाहृलोलितं बुधाः ॥ ७३९ । ॥५७३ ०॥७३ १।७३ २७३३।३४।७३ ५।॥७३६॥७३७॥५ ५१ इति लोदितप्‌

९ ईइ, यनाप्‌ |

५६६

सुगीतरलनाकर- स्वास्तिकाश्नषतो पादौ कमण प्रिवाहित ॥ ५४० ॥

रिरो दोलो यवा हस्तो मदस्खलितकं तदा ।

एतन्मध्यमदेः योज्यं भाषते ' भववट्टुभः ॥ ७४१ ॥ इति मद्स्खलितम्‌ ।

आविद्धं षिदधच्चारीं व्याव्रत्तपरिवितितम्‌।

अठपश्मकररं न्यस्येदृरुपृरष्ठे यदा तदा |

श्यीभ्रान्तं तत्मयोक्तष्यं ससभ्रपपारकम्‌ ॥ ६४२ ॥

इत सश्नन्तिम्‌ ।

अपल्यापजचरनजद्ामं इक्षणा तृत्तहस्तकः ॥ ५५४३६॥

मचीमृखा निकुस्येत माङ्परिषामकरो' याह ।

7द्रदद्गान्तरं कत्वा मचीपादश्च दक्षिणः ॥ ५४४ ॥

हस्तोऽसावटपञ्चः स्याद्वामहस्तस्तु पूर्ववत्‌ ।

एव पुनः पुनयच्र विष्कम्भं तद्वमाषिरे ॥ ५४५ ॥ इति पिष्कम्भम्‌ |

उद्रषष्टिताऽडपधिः पाश्वं तत्सनतं ताटलिकोयतौ ।

भः

हस्तां यजोदषष्टेतं तदावृत्ताङ्गः प्रभोदकम ॥ ५७४६ ॥

दत्युड्षट्‌टतम्‌। राकटास्या भवेचारी प्रसार्थेताङ्धिणा सह ॥ ७४७ ॥ एको हस्तो, द्वितीयस्तु वक्षःस्थः. खटकामुखः। यत्र तच्छकटास्यं स्यानतादरो बारुखेलिति ॥ ५४८ ॥ इति रकटास्यम्‌ ।

सहो रूद्धत्या चार्था यन्न व्यावतनानवितौ ।

` अराटखटको हस्तो निदष्यादुरुपृष्ठयोः |

ऊरूद्वृत्तं तदीष्यारया प्रा्थनप्रेमकोपयोः ॥ ५४९ ॥ दत्यरूढवृत्तम ।

अछता विद्धच्चारो हस्ता कुर्वीत रेचितो ॥ ५५० ॥

॥ >४° ॥ ७४१. ॥ ७४२ ॥ ७४३ ॥ ७४४ ॥ ७४५ ॥ ७४६ ॥ ७४७ ॥ ७४८ ॥ ७४९ ॥ ७५० ॥

तिजो

१ य्‌

शं नद्ध पत 1

“~ ^~. ©

“० रान ।९च. स्युः । ३ ल.ग. "रो हदि। ४ ड, रस्या

` भ। 1 इ, रन्तरने । ई ।

सपभौ नतंनाध्यायः ।

व्यावृत्या कुथितो रलाऽछपद्चो बाहुरीर्षयोः न्यस्येते यञ्च तद्धीरा बृषभकीडितं जगः ॥ ७५१ ॥ इति बषभक्ीडितम्‌ । । हस्तो चेद्रेचितौ स्यातां हिर्स्त॒ पारवाहतम्‌ । स्वस्तिकापस्नतो पदो तदा नामापसापेतम्‌ । प्राहुः प्रथोगमेतस्थ सरयस्तरुणे मदे ॥ ७५२ ॥ | इति नागापकस्पितम । -` अष््नरुत्षेपनिक्षपावन्‌ प्रोज्धतिस्तनती ॥ ५५२ ॥ भजेतां जिपताको चेदेवमेव रिरस्तदा । ` गङ्गवतरणं गङ़गवतारे साङ्गणोदितम्‌ ॥ ७५४ ॥ ` ७५१ ॥ ७५२ ॥ ७५३ ॥ ७५१ ॥ इति गङ्गावतरणम्‌ । सुकटकरणसाधारणीमितिकरव्यतामाह- क्तव्यः करणे प्रायो वामो वक्षभस्थतः करः पाणिस्त दक्चिणश्तच स्थात्तत्तत्करणानगः ॥ ५५५ ] क तंब्यः करणे भराय इति । पाय इत्यनेन यज रक्षणे वामहस्तस्य पथ कुक्रिया नाभिहिता त्तेत्यवगृन्तव्यम्‌ ॥ ७५९९ ॥ | इत्यशोत्तररातं करणानि । अथोप्प्छातकरणानि रक्षयितुमाह~ ` | अथ देर्यनुसारेण देर दैरो ठसयकाः । ` वद्रयस्प्छतिपवाणि करणानि हराधेयः ॥ ७५६ ॥ अथ देहयनसारेणेति । एतेषां भरताद्यनुक्तवाच्छद्करणवलक्षणानैयमो नाऽऽ्द्वियत इत्यथः ॥ ७५६ ॥ | अथितं चकचरणाशितं श्यद्धेरवाञ्ितय्‌ | ` दृण्डप्रणाभाश्ितं च कृतयितक्छं ततः ॥ ७५९७ ॥ तानुदिराति-अश्चितमित्यादि ॥ ७५७ ॥ अलं जीणि कूर्माध्वान्तरपू्वालगानि च । लोहड़ी कतरीलोहथ्येकषादादिलोहडीं ॥ ७५८ ॥। कू मोध्वान्तरपूर्वालगानीति । कूमरगमष्वाखगमन्तराममिति कृतरी रहदीवयेकम्‌ ॥ ७५८ ॥ ९३

&३ (>,

(मि |

संगीतरलनाकरे~

ततः स्थाद्द्पस्षरणं शयनं जटपूर्वकम्‌ ।

नागवन्धं केपालायं चुर्णनं नतपृष्कस ॥ ७५९ ॥ स्यान्मत्स्यकरणं चाथ करस्परोनसंज्ञकम्‌ । एणप्टृतं ततस्तियंकृरणं तिर्यगितम ॥ ७६० ॥

गलपूषंकं शयनं जठशयनमित्यकम्‌ । कपालाय चणनम्‌ ॥७५ ९।॥७६०॥

अचितं समपादेन, स्थितवोत्तालोतष्ठुतो भवेत्‌ , तियंकस्वस्तिकरसंजञं च सृच्यन्तमथ कीर्तितम्‌ ।

क क

बाह्यान्तरछन्नतिरिपालगचकोचितादिमाः ॥ ७६१ ॥

सप्त श्रमया भ्रमरी रिरपर्वा दिगादिमा ।

। च

समपादाितं भ्रान्तपादा्ितमतः प्रप ॥ ७६२ ॥ स्कन्धभ्रान्तं च षदरतरिरादिति सोटलनन्दनः | शंक्षिष्योतष्टृतिपूर्वाणि करणानि समादिदात्‌ ॥ ७ ६३॥ ्तमितयहेरो स्वतन्धमेकम्‌ । रिरःपूवा भरमरी शिरोभरमरी । दिगादि.

भा नरमरीत्यनुषङ्कः । दिग्भरमरीति ॥ ७६१ ॥ ७६१ ॥ ७६३ ॥

एतेषां

इत्यश्चितम॒ । एकपादाचितं तत्स्यादेक पादबिनिर्मितम्‌ ॥ ७६१ ॥ रक्षणानि स्पष्टानि ॥ ७६४ ॥

इत्येक चरणानभ्चितम॒ ।

` उशपृष्ठस्थितेकाङ््रेरुप्टतौ भेरवाञ्चितम्‌ ।

: . इति भरवाितम्‌ । उषष्छुत्याधितवयत्र निपतेदण्डवद्भवि । दण्डप्रणामाचिते तद्रादैतं न॒त्तेदिमिः ॥ ७६५ ॥

इति दण्डप्रणामाधितम्‌ | अर्चितं स्वस्तिकाडाधेभ्यां कर्तयभ्चितमच्यते | अधामुखोष्प्ठतोऽे च पतित्वा कुक्कुटासनम्‌ । वध्नीयायन्र तत्मोक्तमलगे सरिराङ्गणां ॥ ७ ६६ ॥

॥ ७६५ ॥ ७६६ ॥ `

` ईत्यटगप्र्‌ | ` ` दक कन्ननःः १ क्तग, कपोला ।२ स, ग.

छनि 1

सत्तमो नर्तनाध्यायः | ७६९

कूमसिनं ययलगे मवेक्कर्माटगं तदा । ` इति कूर्माटगम्‌ । . ऊर्ध्वां तत्पतित्वा समाङ्ेरू्ध्वसंस्थितौ ॥ ५६७ ॥ इस्यध्वाटगय । छृताकगो निपत्योव्याप॒त्तानारःस्थलस्थितः। पृष्ठतः श्रोणिसंस्पारक्षं शिरः स्यादन्तरालगे ॥ ७६८ ॥ इत्यन्तराटगम्‌ । ` | समपादस्थितो य्न विवत्यं ्िकम॒ष्प्ठतः तिर्यक्पाते लोहडी तस्ट्ण्ठितं चोच्यते बुधैः ॥ ७६९ ॥ इति कोहड छृण्ठितं वा । स्वस्तिका ङ्भिरृता सेव कत॑रीटोहडी मता । इति केतरीलोहडी [कर्तरी ]ट्ण्ठितं वा । एकाड्भिजा वेकपादलोहडी संमता सताम ॥ ७७० ॥ इत्येक पादलोहडी, एक पादल्ण्डठितं वा । वैष्णवे स्थानके स्थित्वा पतेतपार््वन चेद्धवि । करणं दुर्षसरणं तदाह करणाधिपः ॥ ७७१ ॥ | इति दपसरणम्‌ । तदेव जलकग्याख्यमासने जलरायिवत्‌ । इति जलरायनम्‌ । | नागवन्धं तदेव स्यान्नागबन्धवदासने ॥ ७७२ ॥ इति नागबन्धम्‌ । समपादास्थितो यजं संस्पृश्य रिरसा भवम्‌ । परावृत्तस्तत्कपालच्णनं वर्णितं बुधः ॥ ७७६ ॥ इति कपाखचणनम । कृपाटचर्णनं छृत्वोत्तानं वक्षःस्थटं ततः। योक्त नतपृषठं तद्रङ़नलमपरेरदः ॥ ७७४ ॥ ॥७६७॥७६८॥७६ ९।॥७७ ०।७७१।७७२॥७७६॥७७४॥ इति नतपृष्ठम। ` एच चस्ते सिः।२स.ग, स्थलानतम्र।य।

५५ ९ ¢

संमीतरलाकर-- उष्ण्टत्य मध्यभावत्यं बापपाश्वन मस्स्यवत्‌ ।

परिवर्तत चेन्पत्स्यकृरणं वर्णितं तदा ॥ ७५५ ॥

इति मत्स्यकरणम्‌

अलमं करण रत्वा हस्तेनाऽऽभेत्य च क्षितिम्‌ ।

प्रिदेर्तत यत्रादः करस्परनभाचेरे \ ७५६ ॥ ` इति कृरस्परर्नम | उष्ण्ठुत्यान्यतमां सची दे छत्वा यजते कितो । दोत्कटासनं चोर्ध्वस्थानमेणण्टुतं तदा ॥ ७७७ ॥ इत्येणण्ठतप | वि तियमेकेन पदेन सम्ररप्टत्य निपत्य चेत्‌ ।

ति्ूव्यद्न्नणारऽच्यन्‌ स्यात्तयक्ररण तद्ध ॥ जल ॥

इति तियषछरणष्ष्‌ |

समपादात्परं तिर्यग॒षष्ठतौ तिर्यगधितम्‌ ।

इति पिर्थगशितम । स्यात्तियङ्स्वस्तिकं छता स्वस्तिकं तो ॥७७९॥ इति तियंक्स्वस्तिकम्‌ । समायन्यतमां सूचीं दधते निधने यदि । करणानि तदा प्राशि सच्यन्तानि प्रवक्षते ॥ ७८० ॥ ति स॒च्यन्तधू । | द॒क्षिणेनाङ्भिणा स्थित्वा वामपङ्धिं तु कुञ्चयेत्‌ | वाभावतं भवेय सा बाद्यभरमरी मता ॥ ७८३ ॥ इति बाद्यभ्रमथी ।

एतस्यास्तु विपयीसादन्तर्भमरिका भवेतु । `

इत्यन्तभ्र्भरा। । तरिविक्रमाकारधार स्थानमास्थाय यच्रतु। | वामावतश्रमादाहूस्तां छद्चश्रमरीं बुधाः । ५८२ ॥ | इति च्छनभ्रमरी ।

` [तास्वन्नमस तयगन्रमऽड्न्रस्वास्तकात्परम्‌ ॥ ७८३ ॥ ॥ ७७५ ॥ *<,७६ ॥ ७७७ | ७७८ ॥ ७७९ ॥ ५८ ० ॥ ७८१ ॥

५८२, ॥ ७८६ ॥ `

इति तिरिपभ्रमरी

सपमो नर्तनाध्याथः। : ७४१ वेष्णवस्थानके स्थित्वा यदा वामाङ्भिणां स्थितः| देहं श्रामयते तिर्यंगलगभ्रमरी तदा ॥ ७८४ ॥ .. इत्यटगश्रमरी । चक्रथरमरिका खण्डभरच्यर्थं चकष दश्रमात्‌ | [र इति चश्रमरी । समपादानेन्तरं चेतिरश्चीं ्रामयेत्तनुम्‌ । उचितश्रमरीं प्राह वदा हकरवह्ुभः ॥ ७८५ ॥ ईत्धाचतर्थ्धरा य रिरमेव भवि स्थित्वोर्ध्वीछतो चरणो दधत्‌ । प्रिभ्रमाति यत्र जिःसा ज्िसोभ्रमर मता ॥ ७८&॥ इति क्िरोभ्रमरी । ग्वत्सरुत्सदद्भरान्ती हस्तथान्त्या घतक्षितिः।

कोक

दिक्वतुष्के कयाचिषठेयशा दिग्धमरी तदा ।॥ ५८७ ॥ दति दिगश्रथरी | सथपादान्चितं छत्वा स्कन्पेनकेन भूस्थितः ॥ ७८८ ॥ पारिवृत्य च तिर्थक्चेत्पादावुह्टोलयेत्तदा । ` सपपादाञ्व्ितं प्राह सरिः श्रीकर्णाय्मणीः ॥ ७८९ ॥ इति समपादाडञ्चितम । भ्रामित दक्षिणाङ््धिं तदीथतटपृ्ठतः । जङ्घामध्यमवष्टभ्य वाभाङ्श्रेराजचतें पदम्‌ ॥७९०॥ विधाय विर्यक्संधाभ्यामधिष्ठाय विद्वत्य च। पादावृष्ोटयेल्मोक्तं भन्तपादाञ्चित तदा ॥ ७९१ ॥ | इति श्रान्तपादाश्चेतम्‌ । उत्कटासनमास्थायान्ितं इत्वा सथयुग्मतः । स्थित्वा भवि व्योम्नि छृतवाऽङ्गगन्तराणि ततो भुवम्‌ ॥७९२॥ अवष्टभ्यं कृराभ्थां चेदश्रान्त्वा भ्रान्त्वा च पृववत्‌ | तिषल्पिदिरां प्रोक्तं स्कन्धभ्रान्तं तदा बुधः ॥ ७९३ ॥ ॥ ७८४ ॥ ७८५ ॥ ७८६ | ७८७ ॥ ७८८ ॥ ७८९ ॥ ७९० ` ॥ ७९१ ॥ ७९२ ॥ ७९३ ॥ | इति स्कन्धश्रान्तम्‌ । . १ ख. ग. °नत्वा भान्त्या हस्तधृ* । २ ख. ग. ड श्रीकरणेश्वरः । २ ख. ग. चिते तदा । विः । इ. “धिते यदा । वि" । १ च. भ्यां च भ्रान्ता ५ च. तते)

७४२ संगीतरलाकरे-

वियन्तेऽन्येऽपि मर्यासो मेदाः करणसंश्रयाः । न ते श्रीक्ाङ्गणा प्रोक्ता अन्थप्रिथमभीरूणा ॥ ५९४ ॥ ॥ ७९४ ॥ इति षटिशादस्प्टुतिकरणानि । अथ करणसमदायरूपनङ्गहाराहक्षयितुभदौ तेषां प्रयोगस्थर फर सनि्ै- चनं सरूपं चाऽऽह~ पृवरङ्गः प्रयोक्तव्यान्दशदषटफलटानपि । अङ्गहारान्परवक्ष्यामि नामतो लक्ष्मतस्तथा ॥ ७९५ ॥ पूवर इत्यादि । एृवरद्धो नाप्र नाटकादिषु हपकेषु प्रथमं नाट- कादिवस्त॒सचकत्वेन पत्याहारादिमिद्वीषिरव्यङ्ग्धक्तो नन्दीपमतिः कविना नि- बद्धः सदभविरोषः । यथाऽऽह भावप्रकाकारस्तस्य सनिरुक्तिकं टक्षणम्‌- ५ नशे गीतेन नाट्येन नत्तेनाभिनयेन च । रद्घः रामाद्यवस्थाोभरनुकायामिरञ्स्ा ॥ रामादितादास्ापततेः पेक्षकानमपिष्यति । सभापतिः सभा सम्या गायका वादका अपि ॥ नटी नटश्च मोदन्ते यत्रान्येन्यानुरञ्जनात्‌ । अतो रङ्गः इति ज्ञेयः पूर्वं यस्तु प्रयुज्यते । तस्मादयं पुवेरङ्क इति विद्ठद्धिरुच्यते ?” इति । “कलापाताः पादभागाः प्रिवताश्च सूरिभिः ॥ पूवे कियन्ते यद्रङ्के पवर्गे भवेदतः » इति च । तस्मिन्पुवरद्धे । प्रयोक्तव्यानिति । तव द्ारविंशत्यङ्खेषु मागौसारितादो त्‌- था [तरसमानन्तरङ्ख({हाराख्येऽद्कः । देवस्तुत्याभरयछूतं यदृङ्खः यत्र दृश्यते । माहिश्वरेरङगहरैरुद्तेस्तसयोजयेत्‌ ॥ यने श्खमरसंबन्धं गानं सीपरुषाश्रयम्‌ | देष्या छतेरङ्गहारेरौटितैस्तसयोजपेत्‌ ” ॥ इत्यादभरतवचनवशादृङ्गनहारास्तत्र प्रयोक्तव्या इत्यथः । सम्यक्मयोगोगे) दृष्टं फर तावद्रीतश्रवणेन नृत्तदशंनेन च जनित आनन्दः । अदृष्टं फं त्‌ देव- ताभातिजनकत्वेनापूवंसाध्य ठोकान्तरसुखम्‌ । तदुभयमप्येतेः सिध्यतीत्यक्तम्‌-

9स्.ग, माहं !अदृ | र्ख,वा।३सख, थः। तथासतः १, णु तदेव त्र

संतमो सर्वनाध्यायः | ७४६

तथा चोक्तम्‌~ एवं यः पृवरङ्कः तु विधिना संप्रयोजयेत्‌ ! नादाम प्राप्नुयाद्‌ प््ात्छरे स गच्छाति ? इति ॥ ७९५ ॥ अङ्गगानामाचते दरो प्रापणं सबिटासकम्‌ | मातुकात्करसंपायमङ्गनहारो ऽभिधीयते ॥ ७९६ ॥ अक्तानामात । कृरचरणादीनाम्‌ । उचिते दे इति । पर्वक्तेष पा्वारिवि- . यादृरसु पाणिक्षे्रादिषु य्रोकिपो देशस्तसिनिति । तथा पादयोथ॑स्यां चार्य य उवितो दृरस्तसिमििति । एवं शिरःपभपीनामप्युवितों देरो दष्टव्यः । तत्र हरणं हारो देशान्तरात्मापणमित्यथः । एतावयिवाङ्कहाररक्षणेऽमिहिते रोकि- काङ्काकरियाणामप्यङ्गहारतवे प्रसज्येत । तथ्यवच्छेदाश् सविरासकमित्युक्तम्‌ । तथाऽपि नुत्तकरणेष्वतिव्यापिमवतीप्रि ततरिहाराय मातकोत्करसेपा्यमित्य- ` क्तम्‌ । मातृका नाम करणद्रयनिष्पाद्या क्रिया । तथा दक्ष्यति-“ करणाभ्यां मातृका स्यात्‌ › इति । तासामृत्करः समृहः । तेन सपाः । एवं विरिष्टम- द्गनां हरणमङ्गनहार इति सनिराकेकं रक्षणम्‌ ॥ ७९६ ॥ निरुक्त्यन्तरं ददौयति- यद्रा हारो हरस्यायं प्रयोगोऽद्केरिति स्प्रतः ॥ ७९७ ॥ यद्वेति । हरस्यायं हार इति प्रयोगविरेषणम्‌ । सोऽपि भयोगोऽङ्गर्निवर्ित इत्यद्धेहरिऽङ्गष्टार इत्यथः ॥७९५७॥ मातुकोत्करसेपाचमित्यङ्कहारटक्षणे परसक्ताया मातकाया उक्षणपरसङ्गात्कर- णस्तघातविशेषाणां |संन्ञा दययति- करणाभ्यां माका स्यातकलापः करणेचिषिः } चतुर्भिः खण्डको ज्ञेयः संघातः पथमिमंतः ॥ इति संघविरोषण संज्ञाभेदान्परे जगुः ॥ ७९८ ॥ कृरणाभ्यामित्यादि । करणामभ्यामवयवभृताम्याम्‌ | -मातकेत्यवयवसेक्ता वेदितव्या । तथा तिभिः करणेः संघातः ॥ ७९८ ॥ | कृरणन्यूनताधेक्य तेषां मेने मनिः स्वयम द्वाभ्यां अिचतुरामिवत्येतद्राहब्दस्वचितम्‌ ॥ ५९९ ॥ कृरणन्यनतापिक्यमिति । अङ्गिषु करणानां न्यनता चाऽऽधिकयं घ । -कषिदुकतेषु न्यूनता कचिदुक्तम्य आधिक्यमिति । तेषामङ्गहाराणां तच्छ-

भ कण

१ख.ग. नाश्चतं।२घ. रो षिधीः।च. श्ये निधी! ३स ^ 04, भ = © ।

सृ ।४ख. ग, रणोन्नयून ।५ ङ, धिक्येते*। ९ ख, ग, हारे तु कः

$ च। ्ि र्‌ ९ घ न वे वमतिरत्नीरकै

०४४

तोऽवगन्तव्यमित्याकाङ्क्षायामाह-वद्‌्‌]ब्डं श्यतुभि(तसमि)रिति मातकाविरेषणम्‌ |

2, ( ५

५

ति | दरम्थां ति(तिोभि-

व

स्थिरहस्तोऽथ पर्यस्तः मरीविद्धोऽपराजितः।

वैाखरेचितः पाश्वेस्वस्तिक्छो भ्रमरोऽपरः ॥ ८०० ॥ अथाङ्गहारानुदिरवि-स्थिरहस्तः इत्यादि ॥ ८०० ॥ आक्षिप्तकः परिच्छश्चो मदाहिकसितस्ततः | आलीटाच्छररितो पाश्वच्छेदसंज्ञोऽपसपितिः ॥ ८०१॥ मदाद्धिछसित इति । मद्विरसिर इत्यर्थः \॥ ८०१ ॥ मत्ताकीडस्तथा विद्यदश्रान्तोऽमी षोडकश्षोदिताः चतुर चण माननाङ्हारा मनिसचमेः'॥ ८०२ ॥ विष्कम्भापस्नतो(ती) यच्तस्खदितो गतिमण्डटः | अपविद्धश्च विष्कम्भोद्वह्टिताक्षिप्रेचिताः ॥ ८०३ ॥ रेचितोऽधनिकटुश्व वश्िकापसतस्ततः अटातकः परावृत्तः परिवृत्तादिशिवचितः ॥ ८०४ ॥ वृत्तकश्च संभ्रान्तसंज्ञः स्वस्तिकरेचितः षोडराति ञयस्चमाना हा्िंहादुभथे भताः ॥ ८०५ ॥ कृरणव्रातसदभानन्त्यान्तेपापरनन्तता | ढा तरत्ते तथास्प्युक्ताः प्राघान्यविनियोगतः ॥ ८०६ ॥ ` चतुरस्षण मननात 1 रतुरस्श्च्पुरस्तस्य मान प्रमाणं समसंख्यकट- प्मक . चतुरस्मिव्युच्यते । तेनेत्यथः | अतः स्थिरहस्तादीनां षोडश्ानमिकेकगर- ` कटापयोऽयत्वन वक्ष्यमाणानां समसतख्यया चतुरस्त्वमवगन्तव्यम्‌ । ननु सूषि- विद्धादिकिषु केषुचिदङ्कहारेषु करणन्यूनताधिक्यस्य दृष्टव्ाकथं करणानां सम- सेख्यत्व कथं च तेषामङ्गहाराणां चतुरस्समिति चेदुच्यते \ तन्न कृरणस्थाने ` रेचकः पूरण कतन्यामेति संपदायो पेदितव्यः । अप एव अन्थकारेणापि- ““ अङ्गहाराः सरोचकाः ›' इत्युषिता रेवकानामङ्गहारतं सुविवम्‌ । तथा गतिमण्डलाद्षु जयसताङ्गहरषु रषकेः करणानां विषमसंख्या संपादनीयेत्यंवग- न्तव्यम्‌ । ॥८०२।८ ०३॥८ ०४।८ ०५।८ ०६॥ अङ्गहरिज्माणा करणानां प्रयाम क्‌[डरपमाणमाहु-~ [र एककं करणं काय कट्या गर्ङपया ¦ क सवषामङ्गनहाराणामित्याह करणाश्रणीः ॥ ८०७ ॥

पिये न ०१५७८ [

१ च. गुनिसमताः। २ सग. स्करर्प्र । ज, 'स्कारप्रः ।३ज्‌, रेचनै

सत्तमो नतनाध्यायेः ।

एकेकं करणं काय कल्या गुरुरूपयेति। कठार्दस्य उषुपर्या- पर्वन प्रा्तद्धत्वाइन गुरुह्पयेति विरषणम्‌ ॥ ८०७] | लीनं समनखं रत्वा व्यंसित चाज विच्यतो । करां इतवाग्स्ताटीढः प्रत्याह बजेत्ततः ॥ ८०८ ॥ अङ्गहाराणा वदषलक्षणान अमन्थत एव समोधानि ॥ ८०८ ॥ निकुटूकारूढवृत्ताख्यस्वस्तिकाक्षिप्कान्यथ ॥८०९॥ नितम्ब कारहस्तं च कटीछन्नामिति कमात्‌ । करणः स्थिरहस्तः स्याद रभिः रिववह्ुभः॥ ८१ ० ॥ , अङ्गहारेषु सर्वेषु प्रत्यालीढान्तमादितः : . प्रयोक्तव्यमिति प्राहुः केचिन्नास्यविदारदाः॥ ८११ ॥ इति स्थिरहस्तः। तलपुष्पपुटं पृवंमपविद्धं च वित । निकुड्कोरूद्वत्ताख्याक्षिपोरोमण्डलान्यथ ॥ ८१२ ॥ नितम्ब करिहस्तं च कटीखिन्नमिति कमात । द्राभिः करणेरेभिः प्रोक्तः पर्यस्तको बुधैः ॥ ८१३ ॥ इति पर्यस्तकः । [र अधंसूच्यथ विक्षिप्तमावर्त च निकटूकप ॥ ८१४ ॥ ऊरूद्वत्तमथाऽ९क्षिपमुरोमण्डलसंज्ञकम्‌ ॥ ८१६ ॥ -करिहस्तं कटीषिन्नं नवभेः करणेरिति। ` भूचीविद्धाभिधः प्रोक्तोऽङ्गहारो मरतादिभिः॥ ८१५ ॥ | इति सचीविद्धः। ` दण्डपादं ग्यसितं च प्रसर्पितकसंज्ञकमप्‌ । विकुटाधानिकट्रे चाऽगक्षिपोरोमण्डले ततः ॥ ८१६ ॥ करिहस्तं कटीणिन्नामति लक्ष्मापराजिते । | नवभिः करणेयक्तमुक्तं निःशङ्कसरिणा ॥ ८१७ ॥ इत्यपराजेतः वेरासरेावितं द्वाभ्यामङ्गाभ्यामथ नुपुरप ॥ ८९८ ॥ ॥ <&०द ॥ १० ८११ ॥ दं +र ॥ ८१३ ॥ ८१४ ॥ ८१५ ॥ ८१६ ॥ <१७॥ १८॥ ______ १ घ. इः, व्यंसितं ।

९६.

०४६

संगीतरलाकर--

भृजंगभासितोन्मत्तमण्डलस्वास्तकान्यथ ।

निकुटूकोरूद्वृत्ताख्याक्षिप्तोरोमण्डलानि च ॥ ८१९॥

करिहस्तं कटीछिन्नमित्येकादराभेः कमात्‌ ।

करणेरङ्गहारः स्यान्नाम्ना वेराखरोचेतः ॥ ८२० ॥ इति वेशाखरोचतः।

दिकषस्वस्तिकं ततश्चाद्घनेकेनार्धनिकुटूकम्‌

ह

पनदिक्स्वस्तिकमथान्याद्गनाधनि कट्टकम्‌ ॥ ८२१ ॥

`. अपविद्धोषूदुवृत्ताख्ये तथाऽऽक्षिप्तं नितम्बकम्‌ ।

करिहस्तं कटीछिन्नमष्टामिः करणेरिति । स्यात्पाश्वस्वं स्तिकोऽभ्यासार्वाययोदराभभवेत ॥ ८२२ ॥ , इति पार्श्वस्वस्तिकः । |

` नुपुराक्षिप्तक च्छिन्नसरचीन्यथ नितम्बकप्र्‌ ॥ ८२३ ॥ करिहस्तं च करणमुरोभण्डलकं ततः।

क्‌ कः क

` करटीषिन्नमिति प्रोक्तः करणेभ्रमरोऽष्टभिः ॥ ८२४ ॥

इति भ्रमरः ।

छत्व नूपुरविक्षिप्तालातान्याक्षिप्तकं ततः। उरोमण्ड्लसज्ञं च नितम्बं करिहस्तकम्‌ ॥ ८२५ ॥ कृटीशिन्नं च कृरणेरेभिराकिप्तकोऽशमिः

विक्षिप्ताछातकाक्षिप्तप्रयोगं दिः परे जगुः ॥ <२६॥ ` इत्याक्षिप्तकः। | त्वा सपनखं छिन्नं संश्रान्तमथ वायतः

भ्रमर वामपाश्वाधसच्यङ्धरिकान्तसंज्ञकम ॥ ८२५७ ॥

भ्रजगजासितादृध्व करिहस्तं विधीयते ।

कटीछिन्ं परिच्छिन्नो नवभिः फरणेरिति॥ ८२८ ॥

इति परिच्छिन्नः |. पदस्वकछितमत्तद्धितटमसंस्फोटितानि च । `

बहुराश्विनगुम्फयनि निकुटूकमतः परमं ॥ ८२९ ॥ ॥ ८१९ ॥ ८२० ॥ ८२१ ॥ ८२२ ॥ ८२३ ॥ ८२१ ॥ ८२५ `

॥ ८२६ ॥ ८२७ ॥ ८२८ ॥ ८२९ ॥

स 1 9

ब, भँत्वपः। २ षृ, ङ, वामतशचर्घ" । २ ड. व्यतिका० |

ममन

पनती

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ` ७४७ ऊरूदृवृत्त च करण करिहस्तसमाहवयम्‌ । कटीषठिनज्ञं च सप्तेति मदाद्विलासिते जगुः ॥ ८३० ॥ केरणान याणां तु भिरभ्यास्राल्रयोदहां अभ्याप्नादषु वाञ्छन्ति चतुष्पचादिकानपि ॥ ८३१ ॥ | इति मद्‌ विलाभेतः । व्यंसितं सनिकुट्रं स्याश्नप्रं वामतोऽङम्रितः अन्यतोऽलातकाक्षिप्ते उरोमण्डलकं ततः ॥ ८६२ ॥ करहस्त कटाछिन्नामेत्येमिः करणेः कमात्‌ । भवेदष्टमिरालीदोऽङ्ननहारो मुनिसंमतः ॥ ८३३ ॥ इत्पाटाहः । नूपुर भ्रमर चाथ व्यंसितालातके ततः ॥ ८३४ ॥ ` नितम्बं सरचिसज्ञ च कृरिहस्तमतः परम । केटाछिन्न च कृरणान्यष्ेत्याच्छरुरिते विदुः ॥ ८३५ ॥ इत्याच्छरितः | | वृश्चकाय कुट्टितं स्यादृर््वजान्‌ ततः पर्‌ । -आक्षपतस्वास्तके छृत्वा अकस्य परिवर्तनम्‌ ॥ ८६६ ॥ ` उरमण्डलसज्ञ च नितम्ब कृरहस्तकम्‌ । | कटोछिन्नं च करणं पार््वच्छेदेऽष्टमं मतम ॥ ८३७ ॥ इति पाश्व॑च्छेदः।. अपक्रान्तं व्य॑सिनस्य केवले करयोः किया । ` करिहस्तं चाधंश्ची (चि) विक्षिपाख्यं कटीयुतम्‌ ॥ ८३८ ॥ छिन्नम्‌ रूदवृत्तसंज्ञमाकषिपं करिहस्तकम्‌ । कटाछिन्नं च सपेति करणान्यपसर्पितिे। ` सार्धानि द्विः कटाछिन्नकरिहस्तरृतेनंव ॥ ८३९ ॥ _ इत्यपसापतः । | श्रमर नूपुराख्य च भजगजासिताभिधत ॥ ८४० ॥ दक्षिणाङ्गनेव रत्वा कय द्विसाखरेचतप्‌ । आक्षिप्तच्छिन्नकरणे भ्रमरव्यासेते ततः ॥ ८४१ ॥ ` ॥ ८३० ॥ ८३१ ॥ ८३५.॥ ८३३॥ ८३४ ॥ ८३५ ॥ ८३६ ॥ ८३७ ॥ ८३८ ॥ ८३९॥ € ०॥<८४१॥ ~ स्र, ग. ष. इ, व्यंसितं । २ च, क्षिप्तं स्व।३ढ. च, तेनं च। इ".

उरोमण्डलसंज्ञं च नितम्ब करिहस्तकम्‌ । कटीशिन्नं च करणरेमिद्रादराभिः कमात्‌ ॥ ८४२ ॥ एकादङाभिरभ्य(साद्र्णना भ्रमरस्य तु । मरताकीडमिषानः स्फादङ्गष्टारो हरमियः॥ ८४३ ॥ इति मत्ताकीडः वामाङ्ना्धसूवि स्याद्वियद्भ्रान्तं तु दक्षिणे । पुनरङ्विपयांसादृहयं छिन्नमतः प्रम्‌ ॥ ८४४ ॥ अतिक्रान्तं वामतोऽथ छतावृश्िकमाचरेत्‌ । कटीष्छिन्ने च षडिति दयोरभ्यास्षतः पुनः । करणन्यष्टसंख्यानि विदयुद्रभ्रान्तेऽभ्यपुर्धाः ॥ ८४५ ॥ इति विद्यदभ्रान्तः । इति चतुरन्नमानेन षोडशाङ्हाराः । निकृट्टकाख्यकरणं बिधायाधंनिकुटृटकम्‌ । भृजंगत्रासितादूर्ध्वं भूजगञ्स्तरेचितम्‌ ॥ ८४६ ॥ आक्षितोरोमण्डठे च कमात्छवा ठताकरम । ` कटीछिन्न सप्तमे त॒ विष्कम्भापरते भवेत्‌ ॥ ८४७ ॥ इति विष्कम्भापस्रतः। म्तद्धिगण्डसच्याख्ये लीनं मत्तापविद्धकम्‌ । .तद्रतत्वेन कर्तव्यं तलसंस्फोटितं ततः ॥ ८४८ ॥ करिहस्तं कटीछिन्नं करणानि कमादिति । सपाङ्गहारे प्रोक्तानि मत्तस्वकितसंज्ञके ॥ ८४९ ॥ इति मत्तस्सलितः मण्डलस्वस्तिकादुर्ध्व निवेरोन्मत्तेज्ञके। उदूषटूटिताख्यं मत्तद्धि स्यादाक्षिप्तमतः परम ॥ ८५० ॥ ` ॥ ८४२ ॥ ८४३ ॥ ८४४ ॥ ८४५ ॥ ८४६ ॥ ८४७ ॥ ` ८४८ ॥ ४९ ॥ ८५० ॥

[+ क,

१ख-ग. घ. ड. णरित्यभिदशः।२ सख. ग. भभ्यासगणः। २ ड्‌. "णते अ? । ५ इ.च +र चक ।५्‌, प्रा्रितङः।& च. “सतो भः! ७ग, च. ङ. श्रयेत्‌ ।

सत्तमो नर्तनाघ्यायः। ७४९

उरामण्डलक छिन्नं कृटयादि गतिगण्डदे । इत्यष्टा कृरणाने स्युरिति निःशङ्भाषितिम्‌ ॥ ८५१ ॥ इति गतिमण्डटः। ` ` अपविद्धं प्रथमतः सृचीविद्धमथो कैर । उदिते समं चार्या बद्धया वल्येलिकम्‌ ॥ ८५२ ॥ ऊरूद्त्त च करणमुरोमण्डटकं ततः कटीष्िन्नं पश्चमं चेद्पाविद्धस्तदा भवेत्‌ ॥ ८५६ ॥ इत्यपविद्धः | निकुटरटकाख्यं करणं स्यान्निकथ्ितमन््वितप्‌ । ऊरूदरुत्त ततोऽप्यधनिकुट्टकरणं ततः ॥ ८५४ ॥ भुजगजासितं हस्ताद्रेष्ठने भ्रमरं ततः करहस्त कटाछन्न विष्कम्भे नवम भवेत्‌ ॥ ८५५ ॥ | इति विष्कम्भः. । उदूषटृटिते निकृटटाख्यमरोमण्डटकं ततः नितम्बं करिहस्तं स्यात्कर्टीछिन्नं च पञ्चमप्‌ ॥ ८५६॥ इव्युदुषड्ितः। स्वास्तकायं रेचितं स्याप्पृष्ठस्वस्तिकरसंज्ञकम्‌ दिकस्वस्तिकं कटीछिन्नं समं पूर्णितनामकम॒ ॥ ८५७ ॥ भ्रमरं वृश्चिका च रेचितं पाश्वपर्वकम । निकुट्टकमुर पर्व मण्डलं संनतं ततः ॥८५८॥ सिंहाकर्षितकं नागापसभ्तिंसमाह्ययम्‌। ` अथ वक्षःस्वस्तिकं तु केचिदिच्छ।नि सूरयः ॥ ८५९ ॥ द्ण्डपक्ष च करणं ललाटतिठकाहवयम । ` विकासितं तलां च भवेदथ निडम्भितम्‌ ॥.८&० ॥ विद्यद्भ्रान्ताभिधादृ्वं गजक्रीडितकं ततः | नितम्बविष्णकान्ताख्योरूदवत्ताक्षिप्तंकानि च । ८६१ ॥ ॥ ८५१ ॥ ८५२ ॥ ८५३ ॥ ८५४ ॥ ८५५. ॥ ८५६ ॥ ८५७ ॥ ८५८ ॥ ८५९ ॥ ८६० ॥ ८६१ ॥

एग. घ.ङ. करे। २ उ. उदन, रस. ग. ढः. पष सः ए च. मक्तकाह्व ५ खग, तं टटश्यैच। ड, तं ङरटायं भः | |

७५§ . संगीतरलाकरे=

उंरोपण्डलरसंज्ञं च नितम्बं करिहस्तकम्‌ । पैकृस्पिकं कर्दीछिनमिच्छन्त्याकिप्तरेचिते ॥ ८६२ ॥ पर्चविक्षातिसंख्यानि करणानि पुरातनाः नितम्बोरोभण्डलयोस्त्वावृत्या सप्तविंशतिः ॥ ८६६ ॥ ये वक्षःस्वस्तिकं चा(नाच कटीछिज्न च मन्वते । पृश्चर्विंहातिरेव स्यादावृत्तावपि तन्मते ॥ ८६४ ॥ इत्याक्षप्तराचतः।

स्वस्तिकार्यं रेचितं स्यादधरोचितकं ततः। वक्षःस्वस्तिकय॒न्मत्तसंज्ञमाकषिप्तरेचितम्‌ ॥ ८६५ ॥ अधंमन्तद्धिकरणं स्यादेचकनिकृट्टकम्‌ । भजगच्नस्तपूरव च रेचितं नुप्रं ततः ॥ ८६६ ॥ , वैशाखरेचितं रत्वा भुजंगाशितमाचरेत्‌ । दण्डरेचितकं चकरमण्डटं वुश्चिकादिमम्‌ ॥ <&७ ॥ रोचेत वृश्चिकादुध्वं विवृ्विनिवृत्तके । विवतितं च गर्डप्टुतकं ललितं भवेत्‌ ॥ <&८ ॥ मयूराद्यं सर्पितं च स्वटिताख्यं प्रसरपितम्‌ । तल षट्टितमथो वृषमकीडितं ततः ॥ ८६९ ॥ लीं षट्त्रिं (इवि)रहाति्या करणानापमितीसिता तां छत्वा विषमेभगिश्वतुर्धां दिक्चतुष्टये ॥ ८७० ॥ परिवृत्तप्रकारेण प्रय॒न्यान्ते समाचरेत्‌ । उरोपण्डलकं यत्न कृटीछिन्ने स रेचितः ॥ ८७१ ॥ इति रेचितः नुपुराख्य विवृत्तं च निकुडार्धनिकटके । अधरोचेतकादृष्वं स्याद्रेचकनिकुटूकम ॥ ८७२ ॥ लकलिताख्य च वैराखरेचितं चतुरं ततः दण्डरो चेतकादृ्वं मवेदुवृध्विककुट्टितप्‌ ॥ ८७३ ॥

॥८६२।८६ ३।८६४॥८६५।८ ९ ६।८ ६७।॥८६८॥८६९।८७०॥ ८७१ ॥ ८७२ ॥ ८७३ .॥

१, च, ते व्यसिताद्‌. । २ ड, 'ृत्तिप्रयोगेण । `

सेमी नर्वनाध्यायः। = ७५१ निकुडकं पार््वपुरवं संभ्रान्तोदषटधिते ततः। `

न

उरोमण्डलकादृष्वे करिहस्तस्तमाह्यम्‌ । = ` कृटीछिन्नं सप्तदरा भवेद्धंनिकुट्‌टके ॥ ८७४ ॥ ॥ इत्य्धमिकुट्टकः । लतावृथिकमादौ स्यान्निकुचितमतः प्रम्‌ । ` मनत्तद्धि च नितम्बाख्यं करणं करिहस्तकम्‌ ॥ ८७५ ॥ कटीछिन्नं स्यतं षष्ठं वधिकापस्रते बुधैः । अचर स्थाने नितेम्बस्य भ्रमरं केचिदूचिरे ॥ ८७६ ॥ | इति वशिकापस्मतः। स्वस्तिकं व्यंसित त दिरकाताख्योध्वजानुनी । निकथितार्धस्रच्याख्यविक्षिपोद्चकान्यथ ॥ ८७७ ॥ आक्षिपं करिहस्तं स्यात्कर्दीखिन्नमलातके । एकादश स्यः करणान्येकं द्वि्व्यसिंतेऽभिकम्‌ ॥ ८७८ ॥ ` इत्यलातकः । दक्षिणाङ्धगन जनितं इकटास्यमटातकम्‌ ॥ ८७९ ॥ भ्रमरं चाय गण्डस्थनिकुट्‌टितकराग्वितम्‌ । करिहस्तं कटीछिन्ं करणानि कमादिति ॥ ८८ ° ॥ पराव षडुक्तानि श्रीमत्सोढलसूनुना । नमनोन्नामनं तञ्ज्ञरङमस्योक्तं निकुटृटकध ।॥ ८८१ ॥ इति परावृत्तः ` नितम्ब कृरणं कत्वा कृयात्स्वस्तिकरेचितम ॥ ८८२ ॥ विक्षिपाक्षित्तकमथो ठतावृश्िकसंक्कम॒ । उन्मत्ते करिहस्तं च मुजंग्ासिते ततः ॥ ८८३ ॥ आक्षिकं नितम्बं च मितम्बान्तान्यमुन्यथ । नव भ्रमरकाख्येण परिवृतं समाचरेत्‌ ॥ ८८४ ॥ .दिगन्तरमुखे' छत्वा व्यावृत्य परयोर्द्रोः। करिहस्तकदीछिन्ने कुर्यादायंदिरि स्थितः ॥ ८८५ ॥ ॥८७४॥८ ७५।८७६॥८७७।८७८॥८७९।८८ ०॥८< १८८ २।८८ ३ ॥८८१।८८५॥ | ॥ १ ड न्तम स्यादरभम> । २ स. ग. च. गसिता्िः 1 ३ च. क्षिप करिहस्तं च नित. म्बायन्यं" । ४ घ, ते स्थित्वत्यावत्यप्रिया ।

मेभ

संगीतरलाकर-

यत तं प्राहुराचार्याः परिवृत्तकरेचितम । पारिवितनैविधिश्चाये त्यक्त्वाऽन्त्यं करणदहयम्‌ ॥ ८८६ ॥ सर्वषामङ्गहाराणां शाङ्गदेवेन स्ररिणा। भट्ाभिनयगरपादिमतज्ञेन निगयते ॥ ८८७ ॥ इति परिवृत्तकरेचितः। नुपुरात्करणादूर्ध्वं भजंगाितमाचरेत्‌ गधावीनकं दवे च विक्षिप्त पृथगङ्गज ॥ ८८ £ ॥ उदृवृत्तमध्ये सूच्याख्यं नितम्बमथ बश्रिकम्‌ लतापूर्वं कटीशिन्नं नवाभेः करणेरिति । उद्वृत्तकों द्िर्विक्षितोदुवत्ताख्यमधिकं दयम्‌ ॥ ८८९ ॥ इत्युडवृत्तक्‌ः |

विक्षि्तमश्ितं गण्डसूची(चि) सर्वान्तिभं ततः अधंसूचि ततो दण्डपादं वामाङ्गसाधितम्‌ ॥ ८९० ॥ चतुरं भ्रमरं चाथ नृपुराक्षिपनामके । ` ` अधस्वस्तिकसंज्ञं च नितम्बं करिहस्तकम्‌ ॥ <९१ ॥ , उरोमण्डलसंज्ञे च कर्टाछिन्नमिति कमात्‌ ।

` करणैः पञ्चद्राभिः संभ्रान्तमभणन्धुधाः ॥ ८९२ ॥ इति संभ्रान्तः ` वैराखरेचितादृधय वृध्रिकं दिरिदं दयम्‌ । ` -निकुडूकाभिधादूष्वं कमावापलताकरम्‌ ॥ ८९३ ॥

कटीषछिन्न चतुथ चेत्तदा स्वास्तिकरोचेतम ॥ ज्ञेयमायद्रयाभ्यासादाधिकं करणद्रयम ॥ ८९४ ॥

॥ ८८६ ॥ ८८७ ॥ ८८€ ॥ ८८९ ॥ ८९० ॥ ८९१ ॥ ८९२ ॥

९३ ॥ ८९५ ॥

नभ क्क

इति स्वेस्तिकरेचितः।

ईति उयक्चमानेन ोडशाङ्कहाराः परदेङ्गगामुखेमम्भामेरापटहाडण्डिमेः ॥ ८९५ ॥ पणवेदर्दुरायेश्च बायेस्तालल्यानगेः | वधमानासारितेषु पाणिका्मातकादिषु ॥ ८९६ ॥

१. इतिवि । २ ख. ग. णेः सृप्दु"। ,.

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ७५३

वूवरङ्गस्य चाङ्गेषु धीरेरत्थापनादिष । अङ्कनहाराः प्रयोकव्याः श्रयः परमभीप्युभिः ॥ ८९७ ॥ विनियेगेऽडम्हारेषु करणानामितीरितः | आहुः पृथक्प्रयोगेऽपि करणानां महत्फलम्‌ ॥ ८९८ ॥ पवर ङ्ग ङ्व कवु चद्यथावितमद्खन्हाराः सवा प्रयाक्तव्या इत्पाहु--प्दुङ्~ रित्पादि ॥ ८९५ ॥ ८९६ ॥ ८९७ ॥ ८९८ ॥ इति द्वामिरादङ्गहारलक्षणम्‌ । रेचकनिथ वक्ष्यापश्चतुरो भरतोदिवान्‌ । पादयोः करयोः कट्या भीवायाश्चं भवन्ति ते ॥ ८९९ ॥ अङ्गहारोपयोगिनो रवकर्हक्षधितुमाह-रेचकानथेत्यादि ॥ ८९९ ॥ तत्र पादश्वक ठक्षयति- पाण्ण्यङ्ृष्ठा्रयोरन्तबहिश्च सततं गतिः नमनान्नमनोपेता परोच्यते पाद्रेचकः ॥ ९०० पाण्ण्यङछाथयोरि्यादि । नमनोज्नमनोपेताऽन्तवंहिश्च सततं गति- . ` रिति । यदा पाष्मनेमन्‌पताजन्तमरतस्तदरा पाष्मष्नमन्‌ पता बहुमतनबवावि हुष्टव्यम्‌ ॥ ९०० ॥ कररेवकं टक्षयति-~ | परितो भ्रमणं तूर्णं हस्तयोर्हसपक्षयोः ॥९०१॥ यत्प्थायेण रचितं. स भवेच्कररेचकः । विरदप्रसताङ्ग्ाङ््टेस्तियग्भ्रमेण च.॥ ९०२ ॥ चरितो श्रमणरित्याहि । हंसपक्षयोहस्तथेः पययेण रवितं तूर्णं परित . यद्भमणमन्तबहिशेत्यथः । वामदक्षिणहस्तवारेकासन्हसपक्षेऽन्तभ्नमणं कुबि ैद्न्यो बदिभ्रंभणं करोति । एवं एय्रयेण क्रियते चेत्स कररेचको भवेत्‌ ॥९०१ ॥ ९०२. ॥ कदटीरेवकं रक्षषति-~ स्व॑तो श्रमणं कस्याः कटिरेचक माचरे ।

्रीवाया विधतभान्तिः कथ्यते कण्ठरेचकः

कणन प

टीकानसारेण प्रथमं गहीतमन्रास्साभिः ) [पी [नापरो ` . १सग्ग. रङ्खंषु।रड.वा। ईच. ` मन्यतुज | „भथ | |

"ठाद

५५४ संगीतरलनाकरे- ` सर्वतो भ्रमणमिति। पत्त भरमरीभेदेष्वनुगतं दष्टम्यम्‌ । कण्टेरेवकं क्षं. ` यति--भ्रीवाया इति ॥ ९०३ ॥ इति रेचकृटक्षणम | अथ वारीणां सामान्यटक्षणमाह-- विचिजमङ्परिजङ्धोरुकटीकमं समं रतस । चारा स्यात्करणे सषि चरेरिन्प्रत्ययान्ततः ॥ ९०४ ॥ विचिज्रामत्यादि। +-समं रतं विचिवमङ््िजङ्वोरुकदीकमम चारी स्यादवित्ये- तवत्युच्यमाने परत्येकमङ्प्यादिषूतानां कमणामपि च।रीत्वपतीतिः स्यात्‌ ¡ अत उक्तं सम रताति । समं सह युगपदिति यावत्‌ । एकसिन्कटेऽङ्घ्याक्भि रुतमत्यथः । एवमपि लोकिके कमण्यातिन्यापिः स्थादित्यक्तं विवितरमिति | वैचित्योसाद्ने नर्तन एव क्रियत इति न कुषाप्यतिव्या्िः । चारीशब्दस्य ग्युतात्त दृशयत-करणे ङषि चरेरिज्प्रत्ययान्तत इति। चर गतिभक्षण- य(रत्यतस्मातत्यथ वतमानाचायतेऽनयेति करणां विवक्षित ईल॒का(वपा)दिभ्य इत्य।णादिक इतिवार्तिकेनेज्ञपत्यये सति ‹ चारि › इति स्थिते रदिकाराद कतिना वा उीष्वक्तव्यः ” इति पक्षे डीषि र्ते चारीति ह्यं सिखम्‌ ॥ ९०४॥ . चारीपयोग इतिकर्तम्यतामाह-- हस्तो वाऽभिनये गत्यां चरणो यो यदेष्सितः तत्सपच्याचता चारा काया तदाचता प्रा 1 ९०५] हस्ता वत्याद्‌ । अत्र वाशब्द उपमने । अभिनये हस्तो वा हृस्त इव गत्यां गत्यनुकरे यदा यश्ररणोऽञ्ितादिष परादमेदेष्वीप्तितो ग्याप्रारयितपिष्टः । तत्तपत्वाचता । तस्य चरणस्य संपत्तिः स्वहूषनिष्पत्तिः । तस्या उचिता । स~ तादचरणत्तपद्नयाग्यत्यथः। वारी, अङ्पिजङ्वोरुकरीकरिया कार्या कर्य ।

क)

शरा वदता १द[द्केया तदुचिता प्रथमचाथविता कारां । द्वितया चारी प्रथमचायनुसारिणी कर्वव्येत्यथः ॥ ९०५ ॥ एवमन्यान्यानेयमात्सेव श्यायाय उश्यरत | चसा च कृरणे खण्डो मण्डलं चेति तद्भिदाः ॥ ९०६ ॥ एवमन्यन्यानयमादेति । द्वितीयादिचार्यनसारेण तृतायाद्यश्चायंः §इ- पचि दत्यथः | सवे वार्यवं । सेति जातिपरतयेकवचनम्‌ । व्यायाम इत्यच्यते | त्य्‌ व्यायामस्य भदानाह-चारी चेत्यादि । तद्धिदा ग्यायाममेदाः ॥९०६॥ + पतदादि पदनयमाधकरम्‌ ।

1

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ७५ कमेण तेषां खहपमाह~ ति

तत्रैकपादनिष्पाया चारी चार्येव कीतिता ।

पाददरूयन करण तच्रुत्तकृरणात्पुथङ्‌ ॥ ९०७ ॥

करणेः स्थात्निभिः खण्डो मण्डलं खण्डकेचिभिः

चतुाभवा कमात्ताले ञयस्ने च चतुरश्च ॥ ९०८ ॥

तनत्यादं । एकपादृनिष्पाधा वामेन (जवाम)दक्षिणेन चैकेन पदेन निर्व तितिभ्या (निर्तथितव्या) | अज प्राधान्याताद्यहणम्‌ । पादादिनेत्यथः | चर्थवं = पष्ठ चयेव वारी कीर्तिता । व्यायाममेदृतेनोक्ता चारीति कथिता | पाददुमेन निष्पाध्चा चेव करणं व्पायाममेदवेनोकतं करणं भवति । अ वपषपटादि-

भिः सकिरम परिहरति-तन्रुचकरणात्पृथगिति . । करपादाीकिपालकं नृत्तकरणम्‌ । केवलपादाईक्रियालसिका चारीति भदोऽवगन्तम्य इत्यभिपायः | तै- ल्िभिः करणेर्निष्पाधा वार्येव खण्डो व्थायाममेदतिनोक्तः खण्डो भवेत्‌ । तै- किमिः खण्डेरूयजे तले वतुर्भियि खण्डङशवतुरले तादे वेति कमा्षयन्यवे- ` स्थाया विकल्पो बष्टम्यः । एव [ द ] त्य्ञे तटे चचचपूरे तिमिः ण्डका कमालिष्पा्या चा्यव न्यायाममेदो मण्डरमित्यच्यतं इ योजनीयम्‌ ॥ ९०७ ॥ ९०८ ॥

भोमी चाऽऽकारिकीत्येषा द्वेधा भोभ्योऽच् षोड ।

समपादा स्थितावतां शकटास्या च विच्यवा ॥ ९०९ ॥

अध्याधका चाषगतिरेटकाकीडिताः तथा ।

समासारतमन्तष्टी मत्तल्य॑त्सन्दिताऽडडितां ॥ ९१० ॥

स्यन्दिताऽपस्यन्दिताख्या बद्धा च जनिताभिधा |

ऊरूद्वृत्तेत्यथ ब्रूमः षोडराऽऽकरहिकीरिमाः ॥ ९११ ॥

भोमीत्यादि । एषेत्येकपदनिष्पाद्या प्रता चारी नि्श्यते । एषा चारी भामी मूमिरसंमन्धिन्याकाशिक्याकाशसंबन्विनी वेति द्विधा । अन्राऽऽस मध्ये मोम्पश्वायः पोडरा ! ता उदिरपि-समपादेत्यादि ॥९०९।९१०॥९११॥ अथाऽऽकाशिकीष्हिद्यति- अतिकान्ताऽप्यपक्रान्ता पाश्वंक्रान्ता मगण्ठता ऊध्वजानुरलाता च सची न॒पुरपादिका ॥ ९१२॥ >८ एतचिह्न न्तगतमधिकम्‌ ।

ख. वस्थयाक ।ग. वस्थायाः क । २ ङ्क. विच्युता । ३ ङ, ^त्युत्सण्डिताऽ ४, ता | स्पर्ितापस्पन्डि" | |

७५

संगीतरत्नकरे--

दोलापादा दण्डपादा विद्रदभ्रान्ता भ्रमर्यपि।

भरजंगचासिताऽऽक्षिप्ता विद्धोद्वत्तेति कीर्तिताः ॥ ९१३॥ भरताभिमताश्वार्य हा्जिंशन्मिलितास्तु स

विन 9. (भ)

दराप्राप्तद्धाः सन्त्यन्वास्तःः सप्रत्यामरईध्मह ॥ ९१४

अतिकान्तेत्यारि । एवं दरा मगैचाया दाधिंरत्‌ ॥९१२।९१३॥९११॥

रथचक्रा परावृत्ततला नुपुरविद्धिका ॥ ९१५ ॥ तिय॑जङ्मुखा मराला च कृरिहस्ता कुलीरिका । विशिष्टा कातरा पाण्णिरेचिताऽप्य॒रूताडिता ॥ ९१६ ॥ ऊरश्वेणी तोद्वृत्ता हारणजासिका परा

अर्धमण्डलिका तियेक्कुशिता च मदाटसा ॥ ९१७॥ ` संचारितोत्कधिता च स्तम्भकीडनिका ततः चारी टङ्धितजङ्घाख्या स्फरिताऽप्यपकाथेता ॥ ९१८॥ आपे सघटूटिता खं स्वस्तिका तलदार्हनी | पुराट्यधपुरादी च सरिका स्फरिका ततः ॥ ९१९ ॥

निकृट्ट(ट्टि)का -लंताक्षेपाऽप्युडस्वलितिका परा ।

सुमस्वकितिका गोम्यः पथ्चर्जिङादितीरिताः ॥ ९२० ॥

अथ देदीचारीषु मोमीरुदिरति-रथचङेत्यादि ॥ ९१५ ॥ ९१६ ॥ ९१७ ॥ ९१८ ॥ ९१९ ॥ ९२० ॥

विदयद्श्रान्ता पुरक्षेपा विक्षपा हरिणप्ठता । `

अपक्षपा च उमरी दण्डपादाङ्ध्रिताडिता ॥ ९२१५ ॥ जङ््घालङ्न्धनिकाऽलाता जङ्घावर्ता च वेष्टनम्‌ । उद्वेष्टनमथोक्क्षेपः पृष्ठोक्षिपश्च साधका ॥ ९२२ ॥ ` विद्धा प्रावृत्ततःप्रह्ोल इत्यत्ेकोनबिरातिः

व्यामगाः स्यृरुभयास्त चतुष्पथारादूचिरे ॥ ९२६ ।

आकारिकीर्द्िरति-विदयदभ्रान्तेत्यादि । . एता अष्युमयाधतुष्पश्चारात्‌ ॥ ९३१ ॥ ९२२ ॥ ९२३ ॥ | १. ताप ।२च. "रिता कृचिः।३ख.ग, ङः ताऽप्य॒ुपं । ४ ङः. ` स्तत्ता।

५ चर स्फुरिता।६सख.ग., घ. ऊः नकुदूटक्रा । ७६. ङः ठताक्षपाऽप्यदड । च. ठतः ्ेपोऽपयु' । € स्र, ग, 'पाऽप्यङ्ः । ९ स. ग, घ्‌, च, मुहा ।

सत्तमो नर्तनाध्यायः ७५५७ भागदेरीगताश्चार्थः षडश्ीतिरिमा भताः। | लक्षणाने कमात्तासा चारीणामयिदध्पहे ॥ ९२४ ॥ सवासा प्रत्यक रक्षणान्यभिधातुमाह-लक्षणानांति ॥ ९२४ ॥ , तव समपादां उक्षयत्ति- निरन्तरो समनसो पादौ छता स्थितो यदा ॥ ९२५ ॥ स्थानेन समपदिन समपादा तदोदिता । ` प्रचारयोग्यतामाज्ाच्चारी स्थानेऽप्यसो मता ॥ ९२६ ॥ निरन्तरावित्यादि । यदा (प्रथमं) पादो निरन्तरौ परस्परं शिष्टो । सम- नचो समा नखा ययोस्तौ । समायपारधिमागावित्यथैः । प्रथमं वाद्य छवा ` समपादेन स्थानेन स्थितश्ेत्‌ । पादवोर्वितसतयन्तर्थित्या समपादं नाम स्थानकं वक्ष्यते } तत्न वितस्तिनाम देराभयः परिमाणविरेषौ दाद्‌ राङ्गुंटातसकः। यथो- क्तं-वितसितद्ादरा ङ्गु इति । तेन समपादस्थानषेन यदा स्थितो भवति तदा समपादा नाम चर्यति । अत्र स्थित इति पंठिङ्कनिईये नर्वकपरे नत॑क्था अप्युरक्षणं द्रष्टव्यम्‌ । अचर-ङ्खा स्थित इति कियाद्रयभवमात्प पादेन -रन्तयेकरियाऽनन्तरं समपाद्स्थानस्थितिक्रियेति पोरवापर्ंद्षटम्यम्‌ । प्रचारेत्याहि । (यद्यपि) समपादाया गिषरूपतामावेऽपि परचारयोग्यतामाजाल्मचारस्य गतेया- ग्यतामात्राचारीत्युपचर्यत इत्यथः । वस्तुतस्तु स्थाने स्थानकेऽप्यसो समपादा मता । छपदयमप्यस्यां समवर्तर्थः ॥ ९२५ ॥ ९२६ ॥ इतिं समपादा | अथ स्थितावतता रक्षयति ` ` ` । चरणान्तरपार्श्व चेद्रत्वाऽग्रतटसंचर अन्तजाः स्वस्िकतं प्राप्तः पादस्तथेतरः विभ्टिष्य पार्द सुनीतः स्थितादतां तदोच्यते ॥ ९२७.॥ चर्णान्तरेत्यादिं 1 अथ्रतलरचरः पादः । चरणान्तरपाश्वम्‌। अथ्रतररेचा- ` रादन्यश्चरणथरणान्तरम्‌। तस्य परर बहिभौमपदेरं गत्वाञ्वजानुः खस्तिकतवं पा- शवेदिति । अनेन चरणान्तरस्य पार्िमिमामेन गमनं मम्यपाश्वदेशाव धिश्च गम्थते । तथेतर इति । इतरः स्थिवः पादः । तथेति । अग्रदर्दंचरी मूतत्यथः। ` पिश्विष्य स्वस्तिकं शृत्वा । पार्श्वे नीत इतिं । चरणान्तराङ्गुल्यय्मभागण स्वकीयं पार्श् नीतशेत्‌ । वदा स्थि्ा्वता नाम्‌ चारी भवेत्‌ ॥ ९२७ । इति स्थितादतां । % इद पदमधिकष्‌ । >< इदं पदमधिकम्‌

जाक ह चा तो प्‌े भि ।

[कातकं

यगोचर

^ क्व $।

१ख.ग. च. स्थिरो यः। घ. "स्थितो य । २ स. ग, (तैयोश्वे" 1 द ङ. "भावेन स्व । ५ स्र, ग, "ता वर्तमाना चा। शि

७८ संगीतरलाकरे-

येच धरता पूर्वकाये पादोऽयतलस्षंचरः ॥ ९२८ ॥ प्रसायोद्वाहितमुरः शकटास्या तदा भवेत्‌ । आस्यं कषेष्यं हि शकटं चारीमेनामपाभितैः ॥ ९२९ ॥ शकर स्वाय मृ--जास्य क्षव्यासयत । क्षष्यामत्यास्यामत्यस्प प्रपदम्‌ | अनेनास्या अन्वथता द्शिता भवति । एदं सर्वव चारीं प्रयेणान्वरथैता र्या ॥ ९२८ ॥ ९२९ ॥ _ वि इति शकटास्थ ! विच्युत्य समपादायाः पादो यदि तलाञ्तः । निकुटूयेतां धरणीमुच्यते विश्यवा तदा ॥ ९३० ॥ । इति विष्यवा। दक्षिणाङ्शेः पाण्णिदेरो वामः पादो निधीयते। द्क्षिणस्त्वेपस्रत्य स्वे पार्श्वं. अयस्चतया स्थितः ॥ ९६३१ ॥ साधतालान्तरत्वेन दक्षिणोऽप्येवमेवं चेत्‌ । वामपाण्णों स च स्रो भवेदध्यार्धिका तदा ॥९६२॥ इत्यध्याधका । ताटमाचर पुरः सत्वा द्वितोटं पृष्ठतो गते । दक्षिणऽङ्घो समं पादो किंचिदुष््ुतिपर्वकम्‌ ॥ ९३६ ॥ उपर्त्यापसपेतामपमत्थोपसर्पतः यत्र सत्रासगत्यादो सैषा चाषगतिर्म॑ता ॥ ९३४ ॥ इति चाषगतिः किंचिदुल्प्लत्य चरणो यत्रायतलस्ंचसे । पयायरा निपततः संलकाकीडिता मता ॥ ९३५ ॥ ॥ ९२९ ॥ ९३० ॥ ९३१ ॥ ९३२ ॥ ९३३ ॥ ९३४ ॥ ९३५ ॥ इत्येटकाकीडिता अभ्यन्तरेऽङ्धरन्यस्य पादेऽरतलसंचरे । ` - सनङ्घास्वास्तकेऽथान्यपादेऽग्रतलसं चरे ॥ ९३६ ॥ ता(स.मासारतमत्तहीति सेन्ञायां समपसतेत्यत्र समोससिति परतपद्‌ मुनिना युक दृष्टव्यम्‌ । मत्तच्टततवान्मचष्ठीति सज्ञा दषटव्या ॥ ९३६ ॥ "+ प्रतिशब्दः पयाय ह््र्थः।

१ घ. ड, यत्रोटघरत्ता पूर्वकायं यदाग्रतटस्चरम्‌ । २ ङ. तदायततः। ३ ङ विच्युता । ९ ङ. बिच्युता ।५ग, ष, ती पु" |च, समौ।७ग, ष्‌, सुष्यप* ।

सप्तमो नर्तनाध्या्यः। ७५९ ` छतेऽङ््यो घणतोर्थचापसतिःतपसर्पणय । भसमोसरितिमत्तष्टी सा भवेन्मध्यमे मदे 1 ९३७ ॥ इति समोस्रितिमत्ष्धी भमिश्ठिष्टासिलतलो जङ्घास्वस्तिकसं य॒तो ॥ ९३८ ॥ अधञ्यसो यदा पादो धूणन्तो वोपसपतः यद्राऽपसर्पतः सा स्यान्मत्ष्टी तरुणे मदे ॥ ९६९ ॥ इति मन्तष्टी । कृनिष्ठाङ्लिभागेनाङ्षटभागेन च कमात्‌ । रेवकस्यानुकारेण रानेरङ्थिगतागतमू ॥ ९४० ॥ कुरुते यत्न सा चारी बुधेरुत्सन्दितोदिता रेचितं नत्तहस्तं च केचिद प्रचक्षते ॥ ९४१ ॥ इत्यत्सन्दिता । समाङ्घ्ररयपृष्ठाभ्यामन्योऽयतटसंचरः । ` निधष्टश्चरणो यत्र कमात्तामडडितां विदुः ॥ ९४२ ॥ इत्यडडिता । निषण्णोरूः समो वामो दक्षिणौऽङ्धिः प्रसारितः । पृश्चताखान्तरं तिर्यग्यस्यां सा स्यन्दिता मता ॥ ९४३॥ ५ इति स्थन्दिता | अङ्धिचारदिप्यासात्सेवापस्यग्दिता मता ॥ ९४४ ॥ - | इत्यपस्यन्दिता - ऊरुद्रथस्यं वलनं जङ्धास्वस्तिकरसयतस । मङ्क्ता षा स्वस्तिकं पादतलाभे मण्डलभ्रपपर्‌ । छत्व पाश्च गते स्वं स्वं यत्र बद्धेति सा मता ॥ ९४५॥ ॥ ९३७॥ ९३८ ॥ ९३९ ॥ ९४० ॥ ९४१ ॥ ९४२ ॥ ९४३ ॥ ९४४ ॥ ९१५ ॥ इति बद्धा! चारी सा जनिता यस्यां पादोऽश्रतलसचरः ॥ ९४६ ॥ मरशिर्वक्षसि हस्तोऽन्यो यथारोभं प्रवर्तते । अङ्परिणिया प्रधानं स्यादेतिकतव्यतेतरा ॥ ९४५७ ॥ इति जनिता ।

1, 1 1 शा ग» 711 सम ति नक यति त दर क त) वतका, का 9,१५.१५ 0 । भ

१ग. ङ्‌. स्यच ।

: पाणिः पादस्य चेद्यतलरसंचरर्सज्ितः । अन्याङभेपृष्ठाभिमखी विपर्थासोऽथवा भवेत्‌ ॥ ९४८ ॥ अभ्बन्यजङ्घं वलिता जङ्घा चेन्नतजानका ऊरूदवत्ता तदा चारी लजेष्यादौ नियुन्यते ॥ ९४९ जनितायां म्िवश्षसीव्यक्तं वहक्षणत्वेन न याद्मित्याह-अङ्नि कियति । अन्यथा चारीकरणयोः सांकर्यं स्यादिति भादः । एवमन्यत्रापि चारीषु कर- व्यापारवचने द्वयम्‌ ॥ ९५६ ॥ ९४५॥ ९४८ ॥ ९४९ ॥ | | त्यरूड्वत्ता । भोमचारीणां साधारणविनियोगमःह- नियुद्धे. चाङ्गहरेष नाटये चेताः प्रतिष्ठिताः । अनाटिविदमूठेन नास्यवेदेन' कीर्तिताः ॥ ९५० ॥ नियुद्धे चेत्यादि | नियं मृषियुदधम्‌ । अङ्कहार इत्यने(षरे)न नृत्तं गृद्यते । नाटये रेत्यच् चकारेण नुत्यमपि गृहपत इत्यवगन्तव्यम्‌ । नियुद्धादिषु मोचितं मोम्यश्चाथः प्रयोक्तव्या इत्यथः । एतास्ता मागतं दरोयति-अना- दिवेदमटेनेति । अनादये वेदा कण्वेदाद्यश्चतारः ॥ ९५० ॥ इति षोड भोमचार्थः। अथाऽऽकाश्षिक्यः । गुत्फक्षतरेऽन्यपादस्थोद्वृच्याङ््रिं कुचितं पुरः । किंचित्मसार्थं चाऽऽक्षिण्य यथाप्रति लोकवत्‌ ॥ ९५१ ॥ अथाऽऽकारिकीनां रक्षणानि भरन्थत एव सुबोधानिं ॥ ९५१ ॥ चतुस्ताकायन्तरेण ततोऽयेण निपातयेत्‌ । यत्र चारीमतिकान्तां निःराङ्कस्तामकीर्तयत्‌ ॥ ९५२ ॥ ईत्यातिकान्ता | बद्धां विधाय चारीं चेदुदत्याङ्भिं च कथितम्‌ । पाश्वं विनिक्षिपे्चारीमपक्रान्तां तद्‌ाऽऽदिरोत्‌ ॥ ९५६ ॥ | इत्यपकान्ता । नीतवोपरि स्वपार्भ्वेन कितं चरणं वत पाष्ण्या चेत्पातयेदरमो पावका ता तद्ेच्यतेः॥ ९९५४ ॥ ॥ ९५३ ॥ ९९५६ ॥ ९५४. ॥ `

~

{ स ग, करणव्या । २ द, “योदया |

सत्तमो नर्तनाध्यायः | ९७६१

सा पाश्वद्ण्डपादते प्रसिद्धा लोकव्मनि ॥ ९५५ ॥ न्योरक्षे्रपयन्तमल्क्िप्य चरणं ततः उद्षटाटत भुवि न्यस्येदस्यामित्यपरे जगः ॥९५६॥ इति पार्भ्वकान्ता , कुचित पाद्य॒ल्किप्योष्ण्ठृत्य भमो निपात्य तपू । अन्याधिताङ्भध्रिजङ्घां च पश्चहिरो क्षिपे । तदा म्रगण्टुता ज्ञेया सा विदूषककततंका ॥ ९५७ ॥ इति प्रगण्ठृता । | - कूंचितोस्क्ितपादस्य जानुस्तनक्षमं यदा | न्यस्य स्तन्धीरूतोऽन्योऽङ्भिरूर्ध्वजानुस्तदा भवेत्‌ ॥९५८॥ इत्यध्वजान्‌ः । | ` पृष्टप्रसारिताङ्पेश्चेदन्योवमिमखं तटम्‌ । छृत्वा पाण्णिः स्वपार्श्वं क्ष्मान्यस्ताऽछातां तदोदिता ॥९५९॥ दत्यलछाता । | उलप्य कुचितं पादं जङ्घानस्य प्रसायं च ॥ ९६० ॥ ` जान्वन्तां वोरुपयंन्तामथ्थोगे नतं भवि । | चरणं पातयेदयस्यां सरा भचीति निगद्यते ॥ ९६१ ॥ | इतिं सच) - | धश्वान्नीत्वाऽन्ितं पादं तस्य पाण्ण्यां स्फिजं स्पृशेत्‌ । ते ततोऽितजङ्घं च भूमावश्रतलेन चेत्‌ । | विषातयेत्तदा चारी प्रोक्ता नूपरपादिक्छा ॥ ९६२ ॥ ` | इति नुपुरपादिका | पाद्‌ दुाज्तयुद्धुत्य दठयलला च वश्विया ` न्यस्येप्पाण्ण्यां स्वपाभ्वं चेद्दोलापादा तदोच्यते ॥ ९६६ ॥ इति दोकापादा | नूपरश्चरणोऽन्यस्य पाण्णिदेरो विधाय चेत्‌ ॥ ९६४ ॥ ॥ ९५५ ॥ ९५६ ॥ ९५७ ॥ ९५८ ॥ ९५९ ॥ ९६०. ॥ ९६१ ॥ ९६२ ॥ ९६३ ॥ ९६४ ॥ य ` शग. ग्योगनः।

९६,

ल.

७६२

संगीतरतनाकर--~

स्वदृहक्षनाभमख जान्वभ्रत्वन वगतः

अमरं प्रसायत चारा ?ण्डयद् तद्ाडता ॥ ९६५ ॥ इत इण्डपादा |

प्ता दाटतः स्पृष्ट्वा डरा चस्तवा च सवतः

प्रसतश्वरणा यत्र विद्युट्‌श्रान्ता मवदमा ॥ ९६&॥ इत पवद्धद्‌श्रान्ता।

अतिकान्तागतं पादं व्यञ्चस्यारायिवतनम |

छृत्वा पादान्तरतटभ्रमेण भ्राम्यते तन

यत्सा भ्रमरा चारा शाङ्गदवन कातता ॥ ९&७॥ ,

इति भ्रमरी ।

अन्योरमूलक्ष्ान्तं पादमुल्किप्य कुाचचितप्‌ ।

नितम्बाभिमखी पाष्णिः कुयान्जानु स्वपाश्वग्‌ ॥९६८॥ `

यजोत्तानं पादतलं कटी जानुविवतनात्‌ ।

भृजंगच्रासिता सा स्याद्भजंगत्रासमूचिका ॥९६९॥ इति भ्रजंगत्रासिता

` ताहलञ्रयान्तरोश्िप्तं कितं पादमानयत्‌ ॥ ९७०.॥

पार्श्वान्तरं ततो जङ्घां स्वस्तिकीरत्य पातयेत्‌ ।

धरण्यां पाणणिभागन यत्ाऽऽक्षिप्तामम्‌ विदुः ॥ ९७१ ॥ इत्याक्षिप्ता |

विभ्ठिष्टजङ्धयोः त्वा स्वस्तिकं तस्य कुचितः।

पादः प्रसारितो वक्रः स्वपाश्वस्थोऽ्थ परत्यते।

पाण्य पाण््थन्तरक्षमे यञ्ाऽपविद्धा भवत्यसौ ॥ ९५७२ ॥ इत्यावद्धा |

आवद्धपादमन्यारप्रदरोस्थासतुपाप्णकप्‌ ॥ ९७३ ॥ हृत्वाल््टृत्य श्रमरक दत्वा यन निपातयेत्‌ ।

५,

तथाऽन्ये पादमृद्धृत्य सोदृवत्तारोपरूपिणी ॥ ९४७४ ॥

ॐ ^ £,

॥ ९६५ ॥ ९६६ ॥ ९६७ ॥ ९६८ ॥ ९६९ ॥ ९७० ॥ ९७१

॥ ९७२ ॥ ९७३ ॥ ९५४ ॥

अ भामणी ८ १४४९१ ५५०० पि०८०१।

१, न्नम्रतेन]९च. तहं क्रमेः । ख. ग. शशस्थस्युपाः । ड, शस्थं स्व (|

इत्युद््वृत्ता । इति पोटशाऽऽकारि वयश्चायः

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ४४६ ललिताङ्किग्रासाध्याश्चार्यो यद्धनिग्द्धयोः।

न्ते नास्ये गतो चेताः प्रयोक्तव्या मनीषिभिः ॥ ९५७५ ॥ आकाशिकौनामपि साधारणं विनियोगं द्रयति-गुद्धनिगुद्धयोरित्याद । उदिताङ्ककरियासाध्या इति तान्तां द्विविधानामपि खहूपकृथनम्‌ । अतर गतावि- ति नाट्यादथगुपादानादस्वाभिनयवार्जतं गमनमाजानुकरणं गम्येते ॥ ९५७५ ॥ हस्ताभिनयचार्यागंणप्रधानं (नोमादं विषयन्यवंस्थवा ददयाति- प्रधानं यो यदा यच हस्तः पादोऽथवा भवेत्‌ । सोऽग्रे तदनुगोऽन्यः स्थात्साभ्ये तु समकाठता ॥ ९४६ ॥ प्रधानमित्यादि। यच नास्ये वा नुत्त वा यदा नाय्येऽ्थवशद्रत्यनुकरणा- वर नृत्ते वा प्रयोगव द्धस्तक्रिथावसरे यो हस्तः प्रदो वा प्रधाने भवेत्‌ । सोऽथ इति । स हस्तः पादो वास प्रथय प्रयोक्तव्य इत्यथः अन्यः पथम- प्रयुक्तादृन्यस्तदनुगस्तस्य पथमपयुक्तस्यानगोऽनुत्ताय भवेत्‌ । साभ्ये खिति । नार्थे वा नृत्ते वा हस्तपादयोः समप्राधान्य विषयभूत इत्यथः । समकाडता ह ` सतपाद्योरेककारता हस्तपादयेरेककार्धयोज्यलमित्यथः ॥ ९५७६ ॥ यतः पादस्ततो हस्तो यतो हस्तस्ततश्िकः । चरणानुचराण्याहुरङ्गोपाज्ञमनि सूरयः ॥ ९७७ ॥ एवं चारीप्रधानस्वे स्यादङ्गर्बिनियोजनम्‌ । प्राधान्ये हस्तकाना तु हस्तमङ्गान्युपासते ॥ ९४८ ॥ हस्तपादयोरेकतरपराधान्ये पदितरेषापङ्खनमतानां परवत्तिनियममाह-यतः पाद्‌ इत्यादि ॥ ९५७५७ ॥ ९५८ ॥ | करक्े्राणां जयोदशानामुक्ततेऽपि तेषु कटया एव प्राधान्यं दृदीयिपु सद- ` शन्तमाह~ | चारं चारं यथा चार्या चरणः श्रयते महीम्‌ । कार कार करस्तद्रद्रभाभ्यति कृरटातटे ॥ ९७९ ॥ चारं चारमिति.। चरणश्वायां चारं चारं चरित्वा चरिवा युथा महीं भ्यते । तत स्थानान्तरस्यानुक्ततादृसमवाचेति भावः । तद्वत्तथा करः करं ` ` कारंछ्वा छता करटीते विश्राम्यतीति । पलद्रयादिषृक्तेषु स्थानान्तरेषु

भ क क

सत्स्वपि करत विश्राम्यता उचन्‌ पराचयाधमपायणात मन्तव्यम्‌ ॥९.७९॥

७७

१९ यख. ग. वस्थाया)

। +

. ७६४ संगीतरलनाकरे-

तत्र कृटयाश्नयणे नाटचन॒चयोव्यवस्थया हस्तनिथममाह- अर्धचन्द्रः करो नास्ये संश्रयेत कृटीतटम्‌ ¦ पक्चषवधितको नव्ये पक्षप्रयोतकोऽथग ॥ ९८० ॥ अर्धचन्द्र इत्यादि । एताक्षामपि मामैवं नारचेवदोक्तवेनेति पूवौक्तमनुस्‌- पेयम्‌ ॥ ९८० ॥ | इति द्वािंराच्चारीटक्षणम्‌ । चतुरश्च समाभित्य टो चेत्रसर्पतः । पुरतः पृष्ठतो वाऽङ्घी रथचक्रा तदोच्यते ॥ ४८१ ॥

इति रथचक्रा । पश्चादुत्तानिततटश्चरणः प्रस्तो बहिः! यस्यां परावृत्ततला शाङ्ध्देवेन सोदिता ! इति परावरततखा स्थित्वा स्वस्तिबन्धेन पाण्ण्योः प्रपदयोस्तथा ।

तो

चितो चरणो यन्न सोक्ता नपरविद्धिका ॥ ९८

इति नूपुर विद्धेका | वधृमाने स्थितो स्थाने वामदक्षिणतो यदा | सरतोदरतमानेन पादौ तिर्थङ्मुखा तदा ॥ ९८४ ॥ जथ देशीचारि(दी)षु पथमोदिषटायां रथचक्रायां चतुरस समाभित्य +भरभनौ

चे देत्युक्तम्‌ । अनर चतुरसरब्देन वक्ष्यमाणदेशीस्थानकमच्यते, न त्‌ वैष्णव- स्थानकोक्ताङ्खसंनिवेराविरेषः.। परिद्धापरसिद्धयोः प्रसिद्धस्थेव म्रा्यत्वात्‌ | ` देशात्सबेन्धाच । पद्योमरख्मत्वेन परस्पणमेव छोके निःसरणभित्यच्यंते । ` परावृत्ततखादानां सक्षणानि तु प्रन्थत एव सुबोधानि । तथ तवोक्तस्थानकानां सक्षण तत्तहक्षणाद्वगन्तव्यम्‌ } रथचक्र्दीनां पञ्चर्जिशच्ारीणां मोभीतं पा यण भूतरसवस्धावपादाये(नपायादियवगन्तन्यम्‌ ॥ ९८१ ॥ ९८२॥९८३॥ ॥ ९८४. ॥

111 9 क नप 111 नि 1 क

> अत्र सचष्वप मूलाद्रपुस्तकषुं ˆ संल ठो वतते । तदनुरोधेनायमेतदनु- ` सारेण स वाऽन्यथा कल्पनीयः ।

न न

१ स. ग, घ, इः, पक्षप्रयोतको न॒त्ये पक्षवश्ितको<थवा ।

सप्तमो नर्तनाध्यायः ५६५

नेन्यावतस्थितो पादो पाण्णिपादाभ्रेचितो । पुरः प्रसारतो यस्यां सा मराटाऽमिधीयते ॥ ९८५ ॥ इति मराला) संहतस्थानके स्थित्वा पा्वभ्यां घषतः क्षितिम्‌ ्वरणो य्रसाचारी करिहस्ता प्रकीर्तिता ॥ ९८६ ॥ इति करिहस्ता । ४ नन्द्यावतस्थयोरङ्घ्योस्तियंक्श्चत्वा करीरिका । इति कुटीरिका | . पाष्णाविद्धास्थतो पादो चेद्िश्टिष्योपसपतः। यद्राऽपसपतः प्रोक्ता सा विश्टिष्टाभेधा बुधैः ॥ ९८७ ॥ | इति वि्टेष्टा । नन््यावतस्थपादाभ्यां पश्चात्प्रला तुं कातरा, इति कतिर | पाश्णपाश्वंगते स्थने स्थित्वा चेद्रेचिता छता । पाष्णिस्तदोढिता चारी निष्णतिः पाण्णरेचिता ॥ ९८८ ॥ इति पाण्णिरोचिता । | एकृपदि स्थितः स्थाने भस्थेन चरणेन चेत्‌ | ऊरु ताडयति मोक्ता तदा चायुरताडिता ॥ ९८९॥ इत्यरुताडिता । ` ऊरस्थस्वस्तिकाकारावङ्घी सधषतो भवस । पाश्वाभ्यां य्न तामाहरूरूवेणीं मनीषिणः ॥ ९९० ॥ इत्य॒रुवेणी । अङ्खन्टीप्ृष्ठमागेन पुरतः सरतो दतम्‌ । प्रपदे यन्न सा चारी तलोदवत्ता मता सताम ॥ ९९१ ॥ इति तटोहृवत्ता । कुभ्िते स्वस्तिकीषत्य वटितान्ते तटे यदा अङ्ध्योरुष््ठुत्य निपतेद्धरिणजासिका तदा ॥९९२॥ ॥ ९८५. ॥ ९८६ ॥ ९८७ ॥९८८ ॥ ९८९ ॥९९० ॥ ९९१ ॥ ९९२ ॥ इति हरिणचाभिकछा ।

ज~ =-=

१ख हसंतिस्था । २ घ. च. ऊरू । ३ ष्‌. संकरषतो 1 च, संचरतो । ५, ` सितातः।५च, सिता। भ्‌ । ४"

9६६

संगीतरतनाकर-

भूमिधरषटचा बहि्गीतावा््तते रनः कमात्‌ ।

चरणां यज तामाहुरर्धमण्डालिकां बुधाः ॥ ९९६ ॥ इत्यधंमण्डटिका !

यत्राऽऽकुञ्च्य तिरश्चीन चरणं प्रक्षिपेन्धहः |

ता तियक्कुशतां चारीमाह श्रीकरणेश्वरः ॥९९४।॥ इति ति्यक्कृशिता

> २9

ईतस्ततश्च चरणां स्थप्ियित विसस्थरो ।

` मत्तवयन तामाहुश्वारा पारा मदाटसाम्‌ ।॥ ९९५ ॥

ईत मदाटसा

आकुचितोऽङनिरक्षिप्योस्सिप्यान्येनाङपिणा यदा|

शृन्यतऽन्यस्तु ससपात्तयक्सचारिता तदा ॥ ९ ९६ ॥ .

इति तिर्यकसं(इति संचारिता उस्षिप्य कुञ्चितो पादौ न्यस्येदेकैकमथतः । यस्या सो्कुन्चिता चारी प्रोक्ता सोढलसूनना ॥ ९९७ ॥ इत्यत कुअचता।

= विरयक्मसारितेकाङ्लभि पार््दमन्य्ेन चेत्‌ ।

मुहः संयोजयेदुक्ता स्तम्भकीडनिका तदा ॥ ९९८ ॥ इति स्तम्भकरीडमिका |

स्थानेऽङूपिः खण्डसनच्याख्ये तिष्ठन्नारृभ्य वेगतः |

लङ्ष्यतेऽन्याङ्घधिणा यज सोक्ता लड्मघतजङ्मपेका॥९९९॥ इति टङ्मपेतजङ्धिका ।

स्फुरताऽभर सतो वमाद्धस्पृराः पाद्पाश्वयोः |

इति स्फुरिता ।

कमादाकाचताज्ञघरेभ्यां पश्वादूत्याऽपकुञ्ता ॥ १००० ॥

इत्यपकरुथता स्यान विषमस्च्याख्ये स्थित्वोष््त्य पतन्भवि । जङ्ा सषटयेयत सोक्ता संधट्टितामिधा ॥ १००१ ॥

| ॥९९३॥ १६।९९५।॥९९६॥९९४॥]९९८॥९९९॥१० ०.०।॥१००१॥

इति संघटूटिता

` ए्ल.ग वक्ता रव उरस्क नग. घ. छः इतश्चेतः । २चे. विसंस्थितौ। ३ च. कृश्चितामे । ९ ङ. डो;

पाश्चय्‌।वदि | इ |

स्मौ नर्तनाध्यायेः। ` ` ७६७

धरण्यां चरणाभ्रेण घातः खत्ता निगधते । इति खत्ता । चरणः स्वस्तिकाकारकारितः स्वस्तिका भवेत्‌ ॥ १००२॥ इति स्वस्तिका यत्राङ्भ्ी संहतस्थाने स्थिता तियंक्पृथकरतों । स्पृरातो बाद्यपाद्वाम्यां भ॒वं सा तलदरिनी ॥ १००६३ ॥ इति तदानी निकुटुटनं मिथोऽङनरिभ्यामुद्धताभ्यां प्राटिका 1 „ _ -इतिपररािका। उद्धृतेन निकुटूटेन चरणेन निकुड्नम्‌ ! उदृधृतस्यान्यपादस्य यज साऽ्धपुराटिका ॥ १००४ ॥ इत्य्पुराटिका 1 - ` | चरणोऽ सरत्येको यत्र सा सरिका मता॥ १००५॥ | इति सरिका । पुरःसरणमङ्धिभ्यां समाभ्यां स्फुरिका भवेत्‌ | इति स्फरिका । स्थितिस्तु चरणाथेण शुधितेन निंकुट्टिका ॥ १००६ ॥ इति निकटटिका । | पश्चान्म्यस्य परस्तं च प्राये चरण यदिं। निकुट्टयेद्धवं तेन लताक्षेपस्त(पा तपदोदितः(ता१) ॥१००७॥ इति ठकताक्षेप(पा?) । | स्सटिते चरणे ति्थंग इड.गड!)स्खलितिका भवेत्‌ ॥१००८॥ इत्यडड(व्युड))स्वटितिका । पुरतः प्ष्ठतस्तिय॑क्चरणो युगपदयदा स्खठतः प्रोच्यते चारी समस्वकतिका तदा ॥१००९॥ ॥१००२।१००३॥१००४।१० ०५॥१ ००६।१० ०.७१ ००८॥१००९॥

इति समभरस्वरख्ता। इति पच्चचिरद्धमचार्थः।

कोोतितिनियिनितािम मेयता णा पा. मा 9

१ख.ग. घ. ङ. स्वस्तिको | २ख.ग. घ. ऊ. स्वस्तकः । २३ ग. रकुटटना न्मिथोऽ° । घ. ड (कुटरूना भिः । देख. ग. सखि) ५4 ख. ग. सारिका। ६ खग. ध. निकृटटकः ! ड. निकुटटका 1 ७ ख. ग. निकुट्टकम्‌ । घ. निकुट्टकः । € ग. स्स ठति ।

७६८ संगीतरलाकरे-

स्थां प्रोऽङधरभरक्षिष्य छलाटस्योपरि दतम्‌ । भ्रामयित्वा भवि न्थस्येद्टिद्यदभान्तायम्‌ विदुः ॥ १०१०॥ विद्यदभ्रान्तादनामक्(का)न।वदपविचारणामाकाश्कल्वमाकाशच व्यापार : प्ाचयादित्यवगन्तव्यम्‌ ॥ १०३० इति विद्यदभ्रान्ता , अङ्भिं कुश्ितमुक्किप्य पुरो विस्तायं वेगतः। विन्यसेद्वनो यच पुरश्षेपा भवेदसौ ॥ १०११ ॥ इतिपुरक्षेपा। परो गगनभागे चेत्मप्ना्यं चरणं मुहुः । आकुश्येत्तदा चारौ विक्षेपा साङ््गिणोदिता । | | इति विक्षपा। , नताङ्धेरुष्टुत्याभीकष्णं निपाताद्धरिणष्ठुता ॥ १०१६॥ इति हरिणष्टुता । | बाद्यपश्वन यजेरोः पृष्ठं स्पृष्टवेतरतदम । नितम्बानेकट याति स्राऽपक्षपा प्रकीर्तिता ॥ १०१४ ॥ ध दत्यमक्षपा | इमर्याकुितस्याङ्प्रर्वामरक्षिणतो भ्रमात्‌ । इति उमरी । यन्न स्वस्तिकमावत्यं भो्तिपेत्तिर्यगर्ध्वतः चरणो दण्डपादां सा चारी निःरङ्न्कीर्तिता ॥ १०१५॥ इति दण्डपादा । विस्तायाङ्धी ष्टुतं छता $म(भोनं ताखयेन्मिथः। यदम पादतलं तदा चायङ्पिताञ्ता ॥ ३०१६ । | इत्यङ्धिताडिता कंचिदाकुचित पाद्मङ्भिणाऽन्येन ठङ्कयत्‌ गगनं चत्तदा चार। जङ्ालङ्कनिका मता ॥ ३०१७ ॥ ॥१०११॥१०१२॥१०१३॥१०१४॥१०१५॥१०१६॥१.०१७॥

इति जङ्खमलङ्निका ।

यो ० ०५००१५००९१५१०५,७ ४० जन काना -भक७, कन्‌ त त ७५६०७ तत क,

१ से.ग. अङ्धतिम्वि। ध, ड. अङ्कविकुश्चे" । २ च. 'ताङ्परिरस्प्छतोऽभीः। ३ च, दर्या चा । ४ च. गगने ।

समो नर्तनाध्यायः | ७६९

अछाताङ्पघ्नो पृष्ठगते रीधमन्याङ्भिटङ्यिते ॥१०१८॥ | इत्यटाता । तलमन्तभरमस्याङ्रर्जानुपृष्े क्षिपेयदि । व हिभरमस्य तत्पाश्च जङ्कावता तशा भवेत्‌ ॥ १०१९ ॥ इति जङ्धावर्ता अङ्भेणकेन चेद्न्यं वेष्टयेद्रेटनं तदा । तदेव वलनं केचिदवदन्नुतकोविदाः ॥ ३१०२० ॥ इति वेष्टनप्र्‌ । . उद्वेष्टन वेष्टयित्वा प्ठतोऽङ्श्रो प्रसासिे ॥ १०२१ ॥ | इव्युदे्टनम्‌ । आकुञ्ितस्य पादस्य पुरतः पृष्ठतस्तथा । उत्सो. जानुपयंन्तमुतक्षपः कथ्यते बुधः ॥ १०२२ ॥ इत्यरक्षेपः । ` स चेप्पृष्ठत एव स्याप्पृशटोरक्षेपमम विदुः| | इति पृषाल्षपः ऊरो पार्श्वेन विन्यस्य पदं थच प्रसारयेत्‌ । तीकष्णाभ्रीरृत्य तामाह सची भ्रीकण्ठवह्ुभः ॥ ३०२६ ॥ इति सूची । पादयोः स्वस्िकेऽस्येकः किंचिदान्दोलितः पुरः कूथितश्चरणो यन्न सा विद्धा बोधिता बुधेः॥ १०२४॥ इति विद्धा। लिता वटिता मतिश्डवृत्तश्चरणो भवेत्‌ । यञ्च तस्रावृतं ज्ञेयं मकरध्वजजीवनपमर्‌ ॥ १०२५ ॥ इति प्रावतम्‌ । ॥ १०१८ ॥ १०१९॥ १०२० ॥ १०२१ ॥ १०३२ ॥ १०२३ ॥ १०२४ ॥ १०२५ ॥ उषोः स्याचचरणयौः कमेणोष्टालनादिषि ॥ १०२६ ॥ | इत्युद्ाटः १ ख. ग. उरो । घ. ड. ऊरू । २ .च. ^स्तिकस्येकं किंचि"! ३ स.ग, . -स्तिकस्यैकं किंत" । २ स. ग. चरिता { | ध, उद्ाटः। । | ५,

[क

` ७७५७ गीतरलाकरे-

एतासां चतुभश्चारचारीणीं देसीतवं भरतानुक्तति सति कोहराश्क्तताद्द्-

भ्यम्‌ । रोके" मधुपसंज्ञकाश्चारीविशेषा देदीचारीष्वेवान्तभूता मन्तम्याः। ता अप्यत्र व्याख्याने कोहरोकताः परदयन्ते । यथा-

५अथ प्दानिकुद्ठाख्यचारीणां रक्षणं तवे । पादकुट्टनचारी तु टोके ` मधुपरतन्ञिका। तस्याश्च वहवो मेदा दिङ्मावरं चोच्यते मया । सब्यापत्न्धचटनं पादचारीष्‌ चोच्यते | निकुटटनं तु पादेन ताडने स्यान्महातठे । उदे शः क्रियतेऽत्यथश्वारी- | णां स्वीवितो मतः । पुरःपश्वात्सरा चारी तथा प्रश्वातुरःसरा । तरिकोणचारी पश्चाच्च तथेकपदकुष्टिता । कमपादनिकरुह्ा च पारधदयचरी तथा । चारी इमर- कुटूटाख्या इमरुदरयकुटारिता । पर्षेपनिकृट्टा च पश्वात्ेपनिकृटटिता । पाश्च क्षेपानेकृट्टा च चतुष्कोणाख्यकुटटिता । मध्यस्थापनकुटटा च तिरश्वीनाख्य- कुटारेता । चारी च प्ृष्टशिता प्रस्तार्छटिता तथा । अनरोमविरोमा च प्र- विोमाऽनुलोमिका । संमप्द्निकुृष्टा च चक्रकुटटनिका ततः । मध्यक्रा ततो `

.मध्यङु्िता वक्वकुट्टिता 1 पञ्चर्विशदिसंख्याश्च कर्षिता हरथयोगतः । एवम- न्याश्च कतव्याश्ायश्चान्वथरक्षणाः। पादशिक्षास्‌ कतैव्याः करेव्याः पात्रन्षनैः। निकुटूटच च पटेनाऽऽ्दो पुरः पश्वानिधीयते । पाद्श्वाङ्दिप्र्ठेन सस्थनिः चा-

®, 00

प कुट्‌।टतः। पुर ःपश्वात्सरा नाम साञ्वथा पारकार्वता। इति पुरःपश्चात्सरा(१)। सेव परतुरःषेपत्रोक्ता पशचातुरःपरा । इति पश्चातरःसरा ( २ )। निवेदिताभिधः पादः स्थापितोऽङ्गटिप्ष्ठतः । निकृटशितिः परस्ताच्च परथ पठ नेवेरातः । चरणाङ्खमद्पृष्ठन पुनः स्थाने च कृट्टितः । बिकोणचारी सा।दृष्टा चारा चान्वथसक्ञिता । इति अिकोणचारी (३) ।

कुट्‌।दतश्च स्वपाश्च च स्थापितोऽद्कदिपृष्ठतः । पनर्मिकृटूटितस्थनि सा चैक- १३कु६।टता । इत्यकृपदकरुट्‌टेता ( ४) ।

क

कृटाटतः पथमं पराद्ः स्थित्चाङ्कल्ृष्ठतः । अन्यस्ततः कृटरितशेतयादश्थि- तिनिकुटूटिता । इति पादास्थितिनिकुट्ध्ति (&) ।

+ इथयमायमा चाहुर तत्र किचित्तटितं स्यादिति'भाति।

१ख.ग. क मुड्धपक्षः ।२ ख. ग. "के मुप । ६ ख. ग. °य । ख. ग प्वोचिते। ५ ख.ग. लुलिता) ६ स, ग, त्रिता । ७ से, ग. “ध्यवक्रस्ततौ । ८ ख, १, ता चक्रक । ९ ख, ग, "तव्या परनः। [र |

सुप्तमो नरतनाभ्यायः। ७७

` वादद्कृता सेव कमपादनिकुष्टिता । इति कम्पादुनिकटुटिता ( ७ कटटितोऽङ्गखिषृष्ठे च स्थिः एङाऽपरः स्थितः स्वस्तिकस्थापितः पृथः स्वपाशचं स्थटकृटटितः । एवं पाददुेनष्पि सा पाश्वहुयवचारणी

इति पारवह्यचारेणी ( ८ ) । कूटटितश्वरणः पू दुरितोऽङ्गुदिप्ष्ठतः¦ पश्च निकुदटूटिवस्थाने भवडमरकृटटित । इति उमश्कुट्टिता ( ९.)। पादद्रयछूवा सा चेडडभरुद्रयकुटटिता । इति उभरशद्रयकुट्‌टिता (१० ) 1. कुटटितश्वरणः पूर्व पुरतोऽङ्गुटिगृष्ठतः । स्थापितः कुटटितस्थाने पुर्ेपनिकृट्टिता । इति पुरश्षेपनिकृट्टिता ( ११) । पश्वासषेपाचच सा पोक्ता पथाल्षेपनिकुिता । ` इति पश्वारक्षपनिकुट्टिता ( १२)। ` = प्शवतश्च पुनः क्ेषतवाक्षेपाख्यकुद्िता । इति पार््वकेपाख्यकुद्िता (१६) । कुटितश्वरणः पूर्व पुरः पश्वानिवेरितः। अञ्मवातुनश्चापि पुरपश्राद्त्- दन्यथा । कुटितश्च ततः स्थाने वतुभ्कोणाख्यकुश्िता । इति चतभ्कोणकुद्टिता (१४ )) टितः थमं पादः प्रः पश्वान्िरिवः । मध्येः निवेशितश्वायं पुनस्तत्रैव = कृटितः । मध्यस्थापनकुद्राख्या चारी चान्वर्थ॑क्षणा । इति मध्यस्थापनकुटरा ( १५)

कुषटरेतश्चरणः पृषं स्वषाश्चर्प्यन्यपाद्क्‌ | (नक्षिप्श्चारप म्यच तत्राप च

निकृतः । सा तिरथ्ीनकुदहाख्या प्रोक्ता ₹[ऽथप्रचार्का । इति तिरश्चीनकुट्िता ( १६) । कुटितश्ररणः प्रष्ठ इटितोऽङ्गुदिप्ष्ठतः । पुनश्च कुठितस्थाने सा पृष्ठड़ढ- ताभिधा । इति पृष्ठलुडिता (१७) । पुरस्ताच्च छता सेव प्रस्तास्टुएिताभिषा । इति परस्ताल्कृरिता (१८1 __ _ इति पुरस्ताल्टुठिता. (१८),

~~

१सख, ग, च्थमः पा २ ख, ग, शक्षिप्य्‌ स्थाप्य मः। २ ख, ग, साऽ्प्रः |

८७३: संगौतरलाकर-

तरिकोणचारी या चारी छनृोमविरोमगा । सखस्थाने स्थापितपदा ततस्त- श्रि कृष्धिता । साऽनृ्ोमवि्ोमाल्या चारीयं परिकीरविवा । + इत्यनुलोमबिलोमा (१९)। ` विपरीतपरचारा सा प्रतिरोमानुखोमिका | # इति प्रतिलोमानुलोमिका (२० )। निकुष्ितौ समौ पादो स्थितो चाङ्गद्पृष्ठयोः । समपादनिकृट्रा च कीर्तिताऽ- न्वथेटक्षणा । इति समपादनिकृष्टिता (२१) । कृष्टितं चरणे एश्च!द्भ्रामयिता च विन्यसेत्‌ । कटयेच ततः स्थाने चक्र ` ` कुटनिका मता । इति चक्रकुद्रानेका ( २२) र | कुटयित्वा च विन्यस्य भ्रामयित्वा न्यसेत्ततः । निकुटेत्ततः स्थाने मध्य- ` चकरा प्रकीर्षिता । इति मध्यचक्ा (२३) । कुट्टयित्वा च विन्यस्य इषहितश्च निकृष्टितः । सा मध्यदृठिता वेति कीर्वि- उन्वथनामिका । इति मध्यलठिता ( २४ ) । कृटयित्वा च विन्यस्य भ्राितो इशितस्ततः । कृटटितश्च पुनः स्थानें वक्त- कुनिकामिधा । इति वक््नकुदूनिका ( २५ ) । एवं प्रकीतिताश्वायः पश्चविरातिरसख्यया । एवमन्याश्च विज्ञेयाश्वार्यो बुद्धया मनीषिभिः + इति ॥ प्रसङ्गान्मुदू(न्मधुपसं्ञाश्वाया दररिवाः । प्ररुतमनुसरामः ॥ १०२६.॥ इत्येकोनविंरातिराकारिका(क्य)श्चायः । इत्यमय्यश्चतष्पश्चाराहेशीचायः इति षडशीतिमागदेक्षी चार्यः । स्थानं स्थिति॑तिश्वारी स्थानमायन्तयोर्भतेः । स्थत्वा गच्छति गत्वा च विितीत्यवषिनारूताः चायः स्थानेन ताभ्योऽतोऽनन्तरं स्थानमुच्यते ॥ १०२७ ॥ अथ चारीणामनन्तरं स्थानकानां रक्षणे संगतिं दशंयितुमाह--स्थानं स्थिातोरत्यादे । स्थीयतेऽसिनिति प्युवच्याऽधपिकरणसाधनतं मा विज्ञाय ,. [ ते [ति स्थानरब्दस्य भावसाधनतां दर्॑यति--स्थानं स्थितिरिति। चयतऽनयेति ग्युषरया गतिरेव चारीरब्देनोच्यत इत्याह-गतिश्च।रीति । तच स्थानं गत्रादृवन्ते च नियमेन भवतीत्याह--स्थानमाधयन्तयो्गतेरिति।

नि) 1

१ ग. इ. इन्तात्य ॥

सुप्तमो नतनाध्यायः ७,७६ & @ क ५. १ ९ १, द्‌ क „ अमुमवाथ ठकृस्तमत्या दहवातनस्थत्वा गच्छति गत्वा च तिष्ठतीति । तत्र स्थित्वा गच्छतीति स्थितेरादिभावनियमो दुर्गितः । गा च तिष्ठतीति स्थितरन्तमावनियमश्च | अनर धुमाग्न्योरिवि व्याशिनिथमे द्रष्टव्यः । ततो गति- रेव स्थानेन व्याप्ता, नतु स्थाने मत्येति । यथाऽ्धिना धूमो व्याप्तो नतु

धूमेनाभैरितिवत्‌ । इतीत्याडि । इध्युक्तपरकरेण चयैः स्थनेनाष्रैनाङता व्याघ्राः । यतोऽत इत्यध्पाहतेग्यम्‌ । ताभ्यश्वारीम्योऽनन्तरम स्यवधानेन स्थानक , मुच्यत इति संगतिप्रददेनम्‌ ॥ १०२७ ॥

स्थानकानां सामान्यलक्षणमाह

क्म क, क ७५,

संनिवेराविकशेषोऽङ़ निश्चलः स्थानमच्यते ॥ १०२८ ॥ संनिवेराविरेष इत्यादि । निथरश्टनरहितः । जङ्घः शरीरे संनिवेशवि- शेषः । अच विरेषराब्दन बद्धपदं छत इत्यदगन्तन्यम्‌ । तेन सकिकाद ङगरस- निवेशाब्धावत्तिदैष्ट्या ॥ १०२८ ॥ वैष्णवं समपादं च वेकाखं मण्डल तथा । आटीटप्रत्याटिटे च स्थानानीति नरेषु षट्‌ ॥ १०२९ ॥ तद्धेदानुदिश्ति--पेष्णदपित्यादि ॥ १०२९ ॥ अथ स्थानानि वक्ष्यामश्चीणि च्लीणां मनेमतात्‌ । आयताख्यावरहित्थाश्वकान्तान्यन्यच्चतुश्यम्‌ ॥ १०३०. ॥ अथापि चेति वदता मनिना म॒चितं वुवे। गतागतं च वाकेतं मोटितं दिनिवर्तितम्‌ ॥ १०६३१ ॥ अथ देकीस्थानकानां जयो्विंहातिरुच्यते । स्वस्तिकं वर्षमानाश्यं नन्यावतं च संहतम्‌ ॥ १०६२ ॥ समपादं चैकपादं पृष्ठोत्तानतटं तथा । चतरस्ं पाण्णिविद्धं पाश्णिपाश्वेगतं तथा ॥ १०३३ ॥ एकपार्श्वगतं च स्यदेकजानुनताभिधश् । प्राव्त्ताह्वयं सवि समादि विषमायपि ।॥ १०३४ ॥ खण्डस्चि ततो बाह्धं वेष्णवं रौवगार्ड । कूमसिनं नागबन्ध वृषमास्नमित्यपि ॥ १०६५ ॥ स्वस्थं मदालसं शान्तं स्याद्विष्काम्मितम॒त्कटम्‌ । स्तालसं जानुगतं म॒क्तजानु वियुक्तकम्‌ ॥ १०६६ ॥ ॥ १०३० ॥ १०३१॥ १०३२ ॥ १०३३ ॥ १०३४ ॥ १०३५ ॥.१०३६॥ १च, नगता । २.स, ग, श्रताङ्। १ प्रश्चाटस । च स्वस्थार्स !

न~~

५७७ . : संगीतरलाकरे-

` उपविष्ठस्थानकानि नवेति भरतोऽभ्यधात्‌ । सममाकृशचितं स्थानं प्रस्रारितषिवर्तिते ॥ १०६७ ॥ ` उद्वाहित नतं चेति सुपस्थानानि सन्ति षट्‌ ।

, इति स्थानानि षट पसं शीर्णा सप्तापराण्यपि ॥ १०६८ ॥ अयोविङातिशक्तानि नव स्थानानि चाऽऽसने । सप्तस्थानानि षट्‌ तानि स्वणि मिलितानि तु ॥१ ०३९)

॥ १०३७ ॥ १०३८ ॥ १०३९ । | एकपश्ारादाचष्ट निःशङ्कः करणाभथरणीः |

सर्वेषां वच्मि लक्ष्मेषामिदानीं तदिदं मतम ॥ १०४० ॥

वत्णवादष्वकषश्छारच्स्थावकृषु पन्यं स्वास्तकद्ान चयाोदद्चार््रः स्थान कानि देरीस्थालकानि दशापुगविवेकश्च चायुक्तपकरण दष्टव्यः ॥१०४०॥ एकः समस्थितः पादुस्तयसः पक्षस्थितोऽपरः ॥ १०४१ ॥ साधद्ितालान्तरोटो जङ्घा किंविच्ता भवेत्‌ । सौष्ठवं यज तज्ज्ञेयं देष्णवं दिष्णदैदतभ्‌ ॥ १०४२ ॥ प्रकृतिस्थस्य संलापे नानाङायन्तरान्विते । प्रयोज्यं तन्भनिः प्राहु न॒भिरुचयमध्ययेः ॥ ९०४३ ॥ विष्युवेषधरेणेव नटेनेत्यपरे जगः यन्रधारादिना नाव्यस्थितिकर्थति चापरे ॥ १०४४ ॥ तच वेष्णवस्थानकस्य रक्षणम्‌-एकः ईमस्थित इत्यादि ॥ १०४१.॥ १०४२. ॥ १०४३ ॥ १०४४ ॥ पक्षस्थितोऽश्मो चरणो यः पार््वाभिमशाङ्लिः ञ्यः स एव किचेच्चेप्पुरोदेशाभिपख्यभाक्‌ ॥१०४५॥ तच परक्षास्थतस्य पादस्य रक्षणमाह-यः पार््वाभिमुखाङ्लिरिति । त्पल्चस्य सक्षणनाह~च्यस्रः स एवेति । पक्षस्थित एव किवितुरोदेशभिम्‌- छ्पभाक्वेल्यस्रो भवति ॥ १०४५ ॥ अने ताडर्ब्दन र्खलारक्लाश्रथः पररपाणभेद उच्यते | त्स्य वारस्य टक्षणमाह--

अङ्कषटमध्यमाङ्ल्यो ये हस्तस्य प्रसासि । `

तदभ्रयारन्तराट ताटमाहू्मनीपषेणः ॥ १०४६ ॥ | अङ्खृष्ठमध्यमाङ्कल्यावित्यादि ! इदमेवाथ परिमाणम्‌-“ताखान्तरौ तदा ह १च. श्हेजः।२च. अत्तः।

#।

सतमो नर्तनाध्यायः। ` ` ५७

स्थातामताटखटकेमुसौ " इत्यादिषु दष्टभ्यम्‌ । न तु प्रसिद्धं कारपरिमाणं तन्धञ्जको. पनवादयमेदो वा १०४६ ॥ सोष्टवस्य रक्षणमाह--

४ कटी जानुसमा यत्र कूपरयसरिरःसमभ्‌ । उरः समन्तं सन्न गाजरं तत्सौहृदं भवेत्‌ ॥ ३०४७ ॥ कटीजानुसमेत्यादि । ूर्परंस्षिर इति । कूरो चासो च रिरशेति प्राण्यद्खन्वादेकवद्धावः । तानि कूरपरादीनि सोष्टवे मिथः समानि कतन्यान मवन्ति ॥ १०४७ ॥ सन्ने. स्वस्थान विश्रान्तं निषण्णं व्वचल्ास्थति \॥ १०४८.॥ प्रसङ्कात्सननिषण्णरब्दुयोरथमाह--स॒न्नं स्वस्थानविश्रान्तं निषण्ण त्वचटस्थितीति ॥ १०४८ ॥ | चटठपादमनत्यचमच्श्टपकद्ुव्जक्म्‌ \ ३.०४९ ॥ सौष्ठवैऽङ्गः भवेत्च कार्थभत्तममध्यमेः | एतच्च वेष्णर्वं स्थान चतुरस्य जावनष््‌ ॥ ३०५० ॥ सौष्ठवे रारीरस्य स्थितिविशेषमाह-चठफादमित्याडि ॥१०४९।१०५०॥ वैष्णवं स्थानक यथ कटानाभचरा करां । पुथकरसयच्त बक्षिश्वतुरसखछ वडुच्यत ॥ ३०५१ चतरक्च्य जीवनभिव्येतेन्‌ प्रस्तकतस्य चत॒रखस्य टक्षणमाह-वेष्णव स्थानक येत्यादि ॥ १०५१ ॥ ू ¢ 4, ईति वेष््बिप् | प्रधानं सोवं पादावेकतालान्तरो समो ॥ १०५२ ॥ थ॒न् तत्समपाद्‌ं स्याच्चतुराननदैवतम्‌ ¦ एतञ्च विप्रदत्ताक्ीःस्वीष्टारेऽथ निरीक्षणे ॥ १०५६३ ॥ मध्यमानां विहगान। कून्यावर्कुतहरे । छिङ्धिबतिविभानस्थस्यन्दनस्थेषु चेष्यते ॥ १०५४ ॥ अतः परं समपादादीनि स्थानकानि मन्थ एव व्यक्तटक्षणानि॥ १०५२ ॥ १०५३ ॥ १०५४ ॥ इत सप्रप्ह्ष्‌ } ममेरष्वनिषण्णो चत्साधताटजयान्तर्‌ । | नभस्यरू चरणयोस्तावदेवान्तर भुवि \॥ १०५५ ॥ 0 14५. क १ च निष्कान्त) २ ख , ग. च, च, स्थितिः ॥ १०५८ ॥ ३-ख. ग. द,

टिद्गन्रतषि

॥

७७& संगीतरलाकरे-- `

यञ्चपक्षस्थयोः स्थानं वेशाश्च कथित तदा | विराखदेवतं तच्च स्थ॒टपक्षीक्षणे भवेत्‌ । युद्धादीं प्ररणेऽस्वानां बेभादाने च बाहे ॥ १०५६ ॥ इतिं वेराखमप्‌ । | त पक्षस्य चरणो उयस्चवेकतालान्तरो भवि! कटाजानुस्मा भ्योम्नि साधताठद्यान्तरे ॥ १०५७ ॥ ऊरू यञ निषण्णो तन्मण्डलैः इाकेदेवतम । धनुवजादराच्ाणां प्रयोगे गजवाहन ॥ १०५८ ॥ वक्षणे गरुडादीनामिदं मुनिरूपादिरत्‌ । चतुस्तालान्तरो पादो मण्डलेऽन्ये प्रचक्षते ॥ १०५९ ॥ इति मण्डलम । वामां यत्न निषण्णोक्रम्बरे पूर्वमानतः। दक्षिणश्चरणश्चाभ प्श्चताटं प्रसारितः ॥ १०६० ॥ नयश्च द्वावपि तद्वियादाटीहं रुद्रदैवतध । ₹हभ्याकाधरूतो जत्पः का्यस्तेनोत्तरोत्तरः ॥ १०६१ ॥ वारर द्रुत मह्टसवर्पास्फोटनादिकम्‌ तथा सपाय शखाणि प्रत्याीदं समाश्रयेत्‌ ॥ १०६२ ॥ ईत्यढष्र्‌ । - ५४, ` आटीटाङ्गविपयासात्मत्याटीटमदीरितमर । आलीटरृतसंधानशरूमेतेन मोक्षयेत । रुद्र च दवतं तच्र भाषते रोमुवह्भः ॥ १०६६ ॥ इति प्रत्यालीहम । एवामायानंे चत्वारि ह्यन्ते नाट्यनन्तयोः | ` भयागस्तवन्त्ययोस्तन्जेरिष्टो नाट्चैकगोचरः ॥ १०६४ ॥ ॥ १०५६ ॥ १०५७ ॥ १०५८ ॥ १०५९ ॥ १०६० | १. ६१॥ १०६२ ॥ १०६३ ॥ १०६४ ॥ ` जय पचाववरप्याहुनतेने स्थानकानि षट्‌ ॥ ३०६५ ॥ तति पृहपकतृकाणां षण्णां स्यानङानां साधारणव्रिनिथं गपरददानावसरे प््चविधे

न 1 दा क भमन ा७०७य१. ४५ त भभ म्‌ ०७७७०५००७७१०० ५७५५ ~+ 011

= १, ग, वगदा" । इ, वेदृदा" । ९ च. संधानं प्त्यारीटेन

सप्तमौ नर्तनाध्यायः। ७७७

नत॑न इल्यक्तम॒ । तत्र॒ नाटयनत्यरास्यताण्डव(न्त)मेदेन नर्वनस्य पूर्वोक्त प्चविधत्वमनुस्तधेयम्‌ ॥ १०६५ | | इति षटपुरुषस्थानकानि । वामस्तालान्तरख्यस्ो दक्षिणश्चरणः समः । प्रसन्नं वदनं वक्षः समु्नतमनुन्नता ॥ १०६६ ॥ कटीनितम्बगो हस्तो दक्षिणोऽन्यो कताकरः । यजाऽऽयतां तदाख्यातं कमला चात्र देवता ॥ १०६७ ॥ स्थानं चिकीर्षितासु स्यालक्षतास च गतिष्विदम । आभाषणे च कत्म सखीपरियतमादिभिः ॥ १०६८ ॥ रङ्गवतरणारम्भे पुष्पाञ्जलिविसरजने । अमष चामिरापे्याप्रभवेऽङ्गारिमोटने ॥ १०३९ ॥ तने प्रतिषेधे च कार्यं मानावलम्बने। गर्वंगाम्मीयमोने स्यादावाहनविसर्जने ॥ १०७० ॥ पूर्वरङ्गः स्मीभिरेव प्रयोज्यं केचिदचिरे। . नरो नायांऽथवा कुयः प्रवरे स्थानकं [क्ेयाः ॥ १०७१॥ स्थानं यथाभिनेयं स्यात्रषिषेष्विति चापरे । आयतानन्तरं काया रङ्गावतरणद्यः ॥ १०५७२ ॥ हस्तपादप्रचारस्तु तेषु ज्ञेयो यथोचितम्‌ । मडामिनवगुष्तस्य मतमेतदुदीरितम्‌ ॥ १०७६ ॥ | इत्यायतप्‌ | अवहित्थं तदेव स्याद्विप्यसिन पादयोः। ` चिन्तावितकयोस्तोषे संलापे च निसर्गे ॥ १०७५ ॥ विस्मये भूरिसोभाग्यगर्वजे स्वाङ्गवीक्षणे । लीलाविलासटावण्यवरमार्गषिलोकने ॥ १०७५ ॥ ॥ १०६६ ॥ १०६७ ॥ १३०६८ ॥ १०६९ ॥ १०७० ॥ १०७१ ॥ १०७२ ॥ १०७३ ॥ १०७४ ॥| १०७५ ॥ _

क

व ४८ अस्माद्ग ख. ग, घ. इ. पुस्तकेषु समनन्तरगतं ““ङ्ावतरणारम्े पुष्पाञ्जरिविसर्जने? इति श्छोकाथं पनरुपात्तं हश्यते । | , ड. कतेव्यं । २ च. माठावलम्बिते । ३ च. ररेतनपयोः । ४ ड, ना्येथवा क्या तपे" । ५ च. कार्य र ।& च्‌, "णादिकम्‌ । हु" | | ©

७७८ संगीतरलाकरे-- | ` कार्ये दर्गमिदं स्थानमवहित्थस्य सृचकम ॥ १०७६ ॥ अवहिष्थस्थानकषिनियेगि-अवहित्थस्य सृचकमिप्युकतम्‌ । तत्रावहित्थं नमि- द्धम्ताकारगोपनामकः सेचारिमावः । तस्येत्यर्थः ॥ १०७६ ॥ । इत्यवहत्यम्न। समस्येकस्य पादस्य पा्णदेरागतोऽपरः । सृचीपादः स्वपास्च वा समस्तालान्तरे स्थितः ॥ १०७७ ॥ ` यत्राश्वारोहणारम्मे तद्स्वकान्तमुच्यते । स्वति विगलद्रञ्चधारणे गोप्यगोपने ॥ १०७८ ॥ प्रसनस्तवकादाने वरुराखषलटम्बने । नेसर्मिंके च सापे विभ्रमे छलि तथा प्रयोक्तव्यमिदं स्थानं भारती चात्र देवता ॥ १०७९ ॥ | इत्यदवकान्तप्र्‌ |. गत्युन्पृखी च यत्रैकं पदगद्धत्य नतकी उदास्त तदतिस्थित्योर्निरोधात्स्याद्रतागतम्‌ ॥ १०८० ॥ इति गतागतम्‌ । हारीरभीषष्लितं पादो बलितदिम्भवः । कृ निष्ठाण्ठिष्टभरन्यो भलभधाङ्ष्टको यडा ! तदा वलितमाख्यातं साभिलाषविटोकने ॥ १०८१ ॥ इति षलितम्‌ । एकः समोऽङ्धिरन्यस्तु कुशितोऽर्घतलाङ्गकः अभे यदोर्ध्वगो हस्तो कर्कटो मोतं तदा । , कामावस्थास्न सवा विनियोगोऽस्य कीतितः॥ १०८२ ॥ इति पाोट्तम । पृ्ठतोऽङ्गपरावच्या तदेव विनिवर्तितम ॥ १०८३ ॥ | इति विानबातत्तम । इ।त सत्त स्यन्ति स्वस्तिको हसकस्थाने चरणो कथितो यदा । भिथः श्िष्टक निष्ठो च तदाहुः स्वस्तिकं बुधाः ॥ १०८४ ॥ ॥१ ०७५] १ ०७८॥ १०७९१ ०८ ०।१०८१॥१०८२॥१ ०८३१ ०८४॥ इति स्वस्तिकम्‌ । \ | ‹ १ स. ग, आयतस्थाः। २ ख. ग. समतालाः । घ. समात्ताछाः । ३ स. ग. मस्तक संहतौ स्थाः । |

सप्तमो नर्तनाध्यायः ` ५७९.

वर्धमाने तु चरणो तिर्थश्चौ पार्सिणिसरंगतो ॥ १०८५ ॥ इति वधमानम। अस्येव चेच्चरणयोरन्तरं स्थात्षडङ्गलम्‌ । ` वितस्तिमाजमथवा नन्यावर्त तदोदितम्‌ ॥ १०८६॥ इति नन्यावर्तम्‌ । - देहः स्वाभाविकोऽङ्गष्ठो पादयोश्चेन्िथो यतो गुस्फो च संहत तत्स्यात्पष्पाञ्नाटिसजने ॥ १०८७ ॥ इति संहतम्‌ । वपुः स्वामाविक पादो वितस्त्यन्तरितावृज्‌ । थत तत्समपादाख्यं शाङ्देवः समादिरात्‌ ॥ १०८८ ॥ ` । इति समपादस॒ । समस्याङ्परर्नानुपं्व(?) बाद्यपार्श्वै यदीतरः | बाह्यपाश्वन लभ्भोऽङ्भिरेकपादं तदोच्यते ॥ १०८९ ॥ इत्येकपादंम्‌ । ` भृलभाङ्लिपृष्ठोऽङ्धिः पश्चादेकोऽपरः पुरः । समो यज तदादिषटं पृष्ठोत्तानतं बुधः ॥ १०९० ॥ इति पृष्ठोत्तानतलस । नन्यावतस्य चेदङ्घ्योभवेदषादराङ्टम्‌ । अन्तरं चतुरैः स्थानं चतुरं तदोदितप्‌ ॥ १०९१ ॥ इति चतरखम्‌ । पाण्णिरङ्गष्ठसण्टि्ा पाण्मिविद्धे विधीयते, इति पाष्णावद्धम्‌ | पाण्णिपाश्वगते पारिरन्तः पार्श्वान्तरस्थितः ॥ १०९२ ॥ - - इति पाण्णिपाश्वंमतम्‌ \ समस्याङ््ेः पुरः किंचिदपरश्चरणो यदा । स्याद्वाद्यपाश्वगस्तियगेकपाश्वगतं तदा ॥.१०९३ ॥ ॥ १०८६५ ॥ १०८६ ॥ १०८७ ॥ १०८८ ॥ १०८९ ॥ १०९० ॥ १०९१ ॥ १०९२ ॥ १०९३ .॥ त इत्थेकपाश्वगतन्र्‌।\ ६.

दधानम ००००. ०

१ ड. -स्याद्रत्रिजनुप्ूधा बाः । २ ख. ग. "मृूवाः | ३ ङ, दड्निर्भवे

७८९ ` समीतरलनाकरे-

एकः समोऽधिरम्यश्चेद्न्तरे चतुरङ्गटे | ति्यककुशितजानुः स्यादेकजानुनतं तदा ॥ १९९४ ॥ । १९९९ ॥ इत्येकजानुनतम 1 परावृत्ते समे स्यातां पाण्याङ्ष्ठकनिषशिके । इति परावृत्तम । पाणिजङ्घोरुसेट्धरणी चरणो यदा । ` तिर्थक्प्रसारितो स्यातां समस्चि तदोच्यते ॥ १०९५ ॥ परावृत्तस्य स्थानकस्य रक्षणे-अङ्गृष्ठकानष्ठिके पारण्यां समे स्यातामित्य- च्यते । तस्यायमर्थोऽवगन्तव्यः । द्योः प्रादयोरेकस्थाङ्गृष्ठ इतरस्य कनिष्ठिका ` वेत्यङ्गष्ठकानिष्टिकोति द्रं ते-पाष्ण्या समे स्याताभिति। वामाङ्गुष्ठो दक्षि णपाष्ण्या समः । दृक्षिणकानिष्ठिका वापपाष्ण्यां समां । यद्वा दृक्षिणाङ्गषठो वाभपाष्ण्यां समः। वामकानिष्ठिका दक्षिणगाष्ण्यौ समेति । अत्र समत्वमेकदेरा- स्थितत्वमवगन्तव्यम्‌ । अन्यथेकपादस्याङ्गष्टकनिष्ठयोस्तदीयपाष्ण्या समत्वं न संभवति । एवं पादान्तरपाण्ण्यां समतवं तृक्तप्रकारेण संभवति । पदान्तरगर्षिण- पश्वाद्धागस्थित्या समत्वे विवक्षिते खङ्गृष्ठकनिष्ठिका्रहणमनथकं स्यात्‌ । पादग्रहणेनेव गताथैत्वादिति ॥ १०९५ ॥ इति समस्ाचे । सूचीपादो परथग्यत्र पुरः पश्चात्सरारितौ ॥ १०९६॥ युगपद्रदितं तज्ज्ञैः स्थानं विषमभ्राचि तत्‌ । भृलञ्नजानुगल्फो तो चरणो केचेदूचिरे ॥ १०९७ ॥ इति विषमस्राचे । एकोऽङ्गधेः कुचितोऽन्यस्तु भ्रसंलभोरुपाष्णिकः। तियक्प्रसारितो यत्र खण्डस्नचि तदोच्यते ॥ १०९८ ॥ इति खण्डसममचि । एकः समोऽङ्धेरन्यश्चेत्कुशितीरत्य पृष्ठतः जानुसंधिसमत्वेनोक्षिप्तो बाह्यं तदुच्यते ॥ १०९९॥ ॥ १०९६ ॥ १०९७ ॥ १०९८ ॥ १०९९ ॥ इति बाह्यम्‌ । १ घ्‌, नुगतं । २ इ. पाष्पयङ्गः ।

क्न ~ ~~~ ~~~ श र

सपमी नर्तनाध्यायः । . ५८॥ |

सममेकं विधायाङ्भिमन्यश्रेत्कुश्चितो मनाक्‌ । पुरः प्रसारेतस्तियक्पद्‌ स्यदरष्णवं तदा ॥ ११०० ॥ इति वैष्णवम्‌ । अङ्घः समस्य वामस्य जानुरीरर्षसमोऽपरः। उद्धृतः कृश्िताक्रारो यच्र रवं तद्च्यते ॥ ११०१ ॥ इति दावम्‌ । आकुलितः पुरो वामः पश्चादन्यस्त जानना । भवं गतो यदा पादो गारुडं गदितं तदा ॥ १३०२॥ इति गारुडम्‌ । दक्षिणश्चरणो जानबाद्यगल्फामिलस्ितिः। वामः समा भवेद्यत्र कूमासनमदा विदुः ॥ ११०३६ ॥ इति कूमासनम्‌ । यदोपवेह्य वामोरोः पृष्ठे न्यस्यति दक्षिणाम्‌ । जङ्घां तदा नागबन्धमभ्यधात्करंणाथणीः ॥ ११०४ ॥ | इति नागबन्धम्‌। वियुते संयते वा चेनाननी संस्थिते क्षितो वृषभासनमाख्यातं सोवाधिष्ठितं तदा ॥ ११०५ ॥ इति वृषभासनम्‌ । इति चयोविंरतिर्दरास्थानानिं । विस्तारिताश्चितावङ्घी यज्ोरः किंचेदु्नतम्‌ । क रावृरूक टिन्यस्तो स्वस्थं स्थानं तदुच्यते ॥ ११०३ ॥ इति स्वस्थम्‌। एकः प्रस्तारितः किचेदन्योऽङ्भधिस्तासनाभितः | शिरः पा््वगते यत्र तन्मदालसमिष्यते। ` | मदे बिपदि निरवदेऽथोस्स॒क्ये विरह भवेत्‌ ॥ ११०७ ॥ ॥ ११०० ॥ ११०१ ॥ ११०२ ॥ ११०३ ॥ ११०४ ॥ ११०५. ॥ ११०६1 ११०७ ॥ । इति मदाठसम॒ । ९ ङ. भवि । २ घ. ङ. गर्यक्पद्‌ः स्याः । च. र्यक्पाद्‌ः स्या ।२च , ङ म्भकपदः स्याः । च. ्यवपाद्‌ः स्यार । ३ च. ग्छातोऽपः। ५ ख. ग. घ. ङ. शेवम॒शन्ति तत्‌ । इ` । 4 ख. ग, घ, मोरो प । ६ ख, ग, घ. रणाथिपः । इ" ।

७ &३

संगीतरलाकरे~

® ९ (५१

हस्तो चिबुक विन्यस्तौ बाहङी्षभितं हिरः ।

ईंषद्वाप्ये च नयने यञ्च कान्तमदो मतम ।

निजिति निगरहीते च दोकग्टाने भवेदिदम्‌ ॥ ११०८ ॥ इति फान्तम ।

` ऊर्विस्तारिो बाह पादो विस्तारिताथितो ॥ ११०९ ॥

क भ छ = क

यदा निमीलति नेच विष्कम्भं भणित तदा । योगे ध्याने भवेदेतत्स्वभावेनः भटासने ॥ १११० ॥

इति विष्कम्मितपू | समासन॑समं स्पष्टमतलं चरणौ समौ । यदा तदोत्कटं योगध्यानसंध्याजपादिषु ॥ ११११ ॥

| इत्युत्क्टस।

हस्तो सस्तो विमुक्तौ च शसीरमलसं यदा । लोचने मन्थराकारधेर श्स्ताटस्ं तदा हानेग्ठानिमदव्याधिमुर्छाभीतिष तद्धवेत्‌ ॥ १५१२ ॥

इति सखस्ताटसम । जानुभ्यां भ्रमिसस्थाभ्यां स्थानं जानुगतं मतम्‌ ॥१११३॥ होमे देवार्चने दीनयाचने मरगदरने । ` + कुंसत्वजासने चेदं भवेत्कद्धप्रसादने ॥ १११४ ॥

इति जान॒गतम ।

उत्कटस्येव जान्वेकं धरापृष्ठमधिितम ।

यत्रेतम्ृक्तजानु स्यान्मानिनीनां प्रसादने ।

हवने सन्जनानां च सान्तने साधुकत्के ॥ १११५ ॥ इतिं मक्तजान । विभक्तं भूप्रपतनं हावकन्दादिष स्पृतम्‌ ।

| ॥ ११०८ ॥११०९॥१११०॥ ११११।१११२॥१ ११ २॥ १११४ ॥१११५॥

` इति विमुक्तम्‌ । इति नवोपक्षिस्थानकानि ।

{ङ सितं । च, कतर ठ. ऊर किन (दङ्‌ नक्त ३ ड. "नमस्यु । ४ ग. कुरपचाः ।

सप्तमो नर्तनाध्यायः । ` ` ५८३

भपतमत्तानवक्ते च शस्तपक्तकर समप ॥ १११६ ॥ ` इति समम्‌| आकुथिताङ्गपाषिद्धनान्वाकुितमुच्यते। | प्रगोगस्तस्य इीतार्ताभिनये शाङ्गिणोदितः॥ १११७ ॥ इत्याकुचितम्‌ । उपधाय भुजमिकां यत्पस्ारितजानुकम्‌ । सपं प्रसासिं स्थानं सुखसुत तदिष्यते ॥ १११८ ॥ इति प्रसारतेप्‌। विवर्तितमधोवक्चं सुत्तं स॒खक्षतादिषु ॥ १११९॥ | इति विवातितम । स्कन्धन्यस्तरिरः तं कृपराधिशितक्षिति। यन्तदुद्वाहितं परोक्तं लीलयाऽवस्थितो प्रभोः ॥ ११२० ॥ | इत्युद्राहितम्‌ । ईषत्रसृतजङ्वं यतसुपं सखस्तकरद्रयम्‌ । तन्नतं स्थानकं खेद्श्रमाटस्यादिषु स्मृतप्‌ ॥ ११२१ ॥ ॥ १११६ ॥ १११७॥ १११८ ॥ ११३१९॥ ११२० ॥ ११२१ ॥ इति नतम्‌ | शत षट्‌ छष्तस्थानकामि। इव्येकपथारात्स्थान प्रकरणम । वाड्यनःकायजा चेटा पुरूषाथापगोगिनी । बृत्तिः सा भारती सात्वत्यारमध्यथ कैरिकी ॥ ११२२ ॥

क क क

चतुर्विधेति विज्ञेया तासायुत्पत्तिरुच्यते । ऋः्वेदाद्धारती जाता यनजुवदान्तु सात्वती । अथर्वणादारमटी सामवेदातु केरिकी ॥ ११२६ ॥ अथोदेशक्मेण वृत्तीरक्षयितुं तासां सामान्यलक्षणमाह-वाद्नःकायजे- त्याह । वाङ्मनभकयिभ्यो जायत इति तथोक्ता । पुरुषार्थोपयोगिनी । अत्र पुरुषाथराब्देन धमाथकामा गृद्यन्ते | न मोक्षः । तं प्रत्यासामुपयोगाभावात्‌ 1 `

त (

तैषु धमा।द्पूपयागस्या अस्ताव्‌ पुषाथपयागनद्युक्तम्‌ । च्छा व्यापारो

० ¢> {~

१ चै. नकानि।२च. "ति विज्गाताताः।

७८४ संगीतरलाकर- वृत्तिरुच्यते । सा व्तिभारतीत्यादिमेदेन चतुर्विधेति विक्ञेयेति संबन्धः । तासां (धनाटथेदोपयोगाि) कगा्िवेदेभ्य उताततं दरयति-तास्ामिंति॥११२२॥ ॥ ११२३ ॥ तत्र च भारतीं वक्ति रक्षयति- वृत्तिः संस्छतवाक्येकप्रथाना भरतेनभिः। प्रयुज्यमाना वाग्व्तिः प्राधान्याद्धारती मता ॥ ११२४ ॥ वृत्तिः संस्छतेत्यादि । संस्छतवाक्यमेव प्रधाने यस्याः सा तथोक्ता। अवर वाण्न्यापारस्येकस्य प्राधान्यम्‌ । मनःकायव्यापारयोस्छप्राधान्यमित्य्थः । अत एव वाग्वृततिरत्युच्यते । मरतैनुभिः पाधान्यात्पयुज्यमानेति भारतीशब्द्स्य व्युतत्तिदीशता । नाटकार्थाभिनेवारः सच्धाराद्यो मरता इत्य॒च्यन्ते॥११२४॥ ` साच्चत्या निरक्तेपृव॑कं रक्षणमाह- सत्वप्रकाककं यत्स्यात्तद्यक्तं स्वमु च्यते । मनस्तत्प्रभवा हषरोयत्यागास्तु सात्वताः ॥ ११२५ ॥ तत्प्रधाना स्वती स्याद्रीररोद्राहभतोत्कटा हाना चङ्गरनेवदकरुणेरुद्धाताश्रयात्‌ ॥ ११२३ ॥ स्वप्रकारके यत्स्यादित्यादि । एतेनास्या मनोव्यापारपधानत्वं ददतं भवति ॥ ११२५ ॥ ११२६ ॥ अथाऽऽरमर्या रक्षणं सनिरुक्तिकमाह आरादुप्साहिनो ये स्यर्भटास्तव्कछायसंमवा । भवेदारभदी वृत्ती रोद्रादावुद्धते रसे । भायेन्द्रजाटबहुला चिज्युद्धप्रवर्धिनी ॥ ११२७ ॥ आरादित्यादि । तत्तायसंभवा तेषां मदानां शरीरसेमवेःयनेन चाऽऽर्‌- दयाः काय्यापारपधानतवं दितम्‌ ॥ ११२७॥ अथ करिका रक्षणमाह~ गङ्कामरणानां या सोकुमार्येण निर्मिता । उद्टुस्दातनत्ताह्या इ्ाङ्गाररसनिर्भरा ॥ ११२८ ॥ निःशङ्कः केरिकी श्रते तां सोन्दर्येकजीविताम्‌ । सोन्दर्यसोकुमायाभ्यां रोद्रादावप्यसौ भवेत्‌ ॥ ११२९ ॥

दण

११. 'तपठ्येक च, “तपकः "। २ स. ग, आर उत्सा ५ ड, अरा उत्सा। च. अरदुलसा

सुततमो नतनाध्यायेः। ७८ न्थमुक्तं भवति । अत्र केरिकीराब्दो टो दष्टव्यः । यद्वा केरानां समह केरिकम्‌ । कैशिकवन्मदतवात्स॒मनोरिविवित्रताच्च केरिकीयोगोऽपि द्रष्टव्यः ॥ ११२८ ॥ ११२९ ॥

आमखं च प्रहसनं तथा वीथी प्ररोचना | अंशाः स्युरिति चत्वारो से भारत्फ मरनेमताः ॥ ११३० ॥ उदृघात्यकावटामते कृथोद घातः प्रवतकशर । |

प्रयागातिरायश्चेति भेदाः पयाऽऽभखस्य ये ॥ ११३१॥ उत्यापकराामषा मदः साच्वत्याः पारवतक्छः । संकापकश्चतुथस्तु यः सघात्यकसनज्ञकः ॥ ११६२ ॥ सक्षिततक चावपातः स्याद्रस्तूत्थापनं तथा । संफेटश्चाऽऽरभट्यां यदिति मेद्चतुष्टयम्‌ ॥ ११३४ ॥ कैशिक्यां यन्मतं न्थ नर्मस्पञ्जस्तथाऽपरः | नमस्फोटो नमममश्चेति भेदचतुष्टयम ॥ ११३४ ॥ परिचित्ताक्षेपक च परोपाठम्भके तथा। रोषेष्यासचक्‌ चेति नमभेदाश्चयश्च ये ११३५ ॥

अथ भारत्यादीनामवान्तरमेदान्पारगगयति-आमुखं चेत्यादिना॥११३०

॥ ११३१ ॥ ११३२ ॥ ११६३३ ॥ ११३४ ॥ ॥११३५ ॥ तेषां रक्षणानमिधनि हेतुमाह~

दाहरणलक्ष्माणस्तेऽमी नाटकगोचराः।. विस्तरनस्ताचत्तन निःदा्न न तर्नर्‌ ॥ ११६३६ ॥ सादाहरणव्याददना । नादकगाचरस्तऽम। व्‌[तभेदा विस्तरबस्तचि्तेन

निःशङ्कन सोदाहरणरक्ष्षणो न तैनिर इति संबन्धः । तेषां नाटकमोचरत्वेन ` नृत्ते नातीवोपयागाद्‌( ग इ )ति भावः ॥ ११३६ ॥

ताह नृततपकर्ण वृत्त(त्.कथन कृथामत्यत आह- काथ्ये गीत तथा नृत्तं वृत्तिहीनं न शोभते । अतो वृत्ताविजानायादृता भरतभाषिताः ॥ ११६७ ॥ काव्य गतमत्याद । बृत्तर्हनि न दामत इते । यद्यपि वत्तिहीनतै- नं कव्यादनान स्वह्पाष्पत्तस्तथाअपि नष्पनस्य नत्तदिः सोमातिरयाधान- हेतुत्वेन वत्तानामप्युपयागो [वदयत इत्यत्र मरकरणे तत्कायमिति भावः॥११३५ इति बृत्तलछक्षणम | न

(~ १ च. उत्थापकानाभतेचकं । ९. ग. पर्कितिंतः. । ३ ख. ग, संघत्येु |

५1. संस्फोटः। ५ च. रोचिन्ताक्षे"\ ६ ख, ग, °सृचनं चे |

५०६ संगीतरलनाकरे-

युद्धे परात्मराच्नाणां >+कमाच्च्यावनपातने । विधातमचिता गाचवर्तना न्याय उच्यते ॥ ११३८ ॥ अथ वच्यनुषक्तान्सविचाराच्यायाहृक्षयितुं न्यायस्तामान्यरक्षण तावदाह- युद्ध इत्यादि । परात्परस्माणां कमाद्क्षणपातने इति । प्रशक्षणां क्षण नाम दतरप्रहरणाान यथा स्उदृह न नपतन्त तथा फठ्कादना स्वदह्‌- सरक्षणामत्यथः । अलसमरस्नपाततन नामि चनुररार्‌ सवप्रह्रमाचं पथा फट- कादिनिवारणं शमयित्वा निपतन्ति तथा स्वहुस्तटाववादिना शतु (तषा)पातनम्‌ । ते विधातुमुविता नार्योचितेत्यथः। गा्रवव॑ना न्यायं उच्यत इति संबन्धः॥११३८॥ भारतः साच्तो वायभण्यः केरिकसज्ञकः ॥ ११३९ ॥ भेदास्तस्येति चत्वारः कमाद्‌बातिचतुष्टये | तेषां टक्षणसिद्धयथ प्रविचारान्ञवेश्धूना ॥ ११४० ॥ कमादृवृत्तिचतुषटय इति । मारत्यां भारतः । साच्यं साच्चतः । आरभटचां वार्षगण्यः | वृषगणो नाम्‌ कञ्चिद्धटवरः । रत्स॑वन्धाद्यं व्यपदेशो वरषटव्यः | केरिक्यां कैशिक इति कमः ॥ ३१३९ ॥ ३११० ॥ प्रविचाराणां समानं स्वषपमाह- थाः प्रशा .विचिज्ाश्च गतयस्ते परिकमाः त एव्‌ प्रविचाराः स्थुः राश्चमोक्षणगोचराः ॥ ११४१ ॥ याः प्रकृ इत्यादि । रचमोक्षणगोचरा इति । ( +पध्पि ) ख्वद- हरक्षणे कतध्येऽपि पविचाराणां शच्माक्षणप्रवणल्वमेवेत्यथः ॥ ११४१ ॥ फलकं वामहस्तेन खड्ग दक्षिणपाणिना । गररीत्वाऽपसपो छलवा करावाक्षिप्य तो ततः॥ ११४२ ॥ फलककभ्रामणं छत्व पाश्दयोरूधयोरथ । | परितः शिरसः राद्धं भ्रामयित्वा तु खड्गिनस ॥ ११४६॥ करं रिरः कपोलान्तरुदरे्य भाणिषधन्तः। फलकस्याप्युपशिशः पारभ्रमणमाचरेत्‌ ॥ ११४४ ॥ विधिरेष सक्घव्छट्यां राञपातश्च भारते. सात्वतेऽप्येवमेव स्याच्छ्भ्रास्िस्तु प्रहतः} ११४५ ॥ तव्यः हाश्चपातस्तु पादयोरिह तहिदा । प्रपिचारः साच्वतवद्राषगण्ये विधीयते ॥ ११४६ ॥ ` ५ | >< ऋ पाद्रक्षणपातन इत. टखकाकाराहतः पीठः | + एतच्विहनान्तर्गतमविकमिवं भाति। |

[

तिि्नयुममकिणम ० ५०१०१५१ [1

# ६ क) मा५०५१०५.०७

१ च. तैनान्नयाय । ९ च. -वतश्वाऽमटः के ।

न

सत्तमो नर्तनाध्यायः | ` ४८७ पष्ठतः फलकस्थापि.भ्रामणं स्यादेहाधिकप्‌ । स्कन्धे वक्षसि वा इखहस्तस्योद्रेटनं तथा ॥; १४९७ प्रहारपातनं चा वक्षस्थलकगतं मत्र कैशिके स्णाद्धारतवच्छसख्रपातस्तु मधनि॥ १३४८॥ ` सपविचाराणां भारत्या(ताफदीनां पृथक्लरू्पमाह-फलकं वामहस्तेने- त्यादिना॥१ ०४२।११६४ ३॥१११ ४।१११५।॥१३ १६॥११४५७।११४८॥ नतैने न्यायोपयथोगमाह- | शक्तिकुन्तादिरच्लाणि धनु्जादिकान्यपि। न्यायेष्वेषु प्रयुजोत सोष्वेन सपन्वितः ॥ ३१४९ ॥ प्रविचारा न सोभन्ते सोष्ठवेन विना रताः । संज्ञामात्रेण कर्तव्यः प्रहारो न तु वास्तवः ॥ ११५० ॥ भायेन्द्रजाटेरथवा प्रहारमिव दयेत्‌ एते न्याथाः प्रथोक्तव्याश्वारीभिः शाखरमोक्षणे ॥ ११५१ ॥ इति न्याथलक्षणम्‌ । शाक्तेकन्तेत्यादि । प्रहारभिवेति । यथा वास्तवः प्रहारो न मवति तथा कुथा दत्यथः ॥ ११४९ ॥ ११५० ॥ ११५१३ ॥ | उटेशकमेण मण्डलानि रक्षपिष्यन्पर्वं चारीणां दक्षणावसरे प्रसङ्कादुक्तं तत्सामान्यरक्षणमनुस्मारयति- चारीचयविरोषंः प्राङ्मण्डटं प्रतिपादितम्‌ । | तद्धेदानधृना धीर्मान्वाक्ते श्रीकरणाथ्णीः ॥ ११५२ ॥ चारी चयाविेषः प्राङ्मण्डलं प्रतिपारितमिति । चारीचयविरोष इति । मण्डटखण्डकेखिभिथतुभिवेति पूरवोक्तमित्यर्थः ॥ ११५२ ॥ भ्रमरास्कन्दितावतंरकटास्यानि चाडधितम्‌ । सभोसरितमध्यवमलकाक्तीडेतं ततः ॥ ११५३ ॥ पिषठकुट्रं चाषगतं भोम्‌ानीति दशावदन्‌ । अतिकान्तं दण्डपादं कान्तं ठकलितसंचरम्‌ ॥ ११५४ ॥ सचीषिद्धं वामविद्धं बिचिन्न विहृतं ततः अलातं कडित चेति व्योभजानि दङ्ाव्रवन्‌ ॥ ११५५ ॥ भोमाकाङ्िक चारणं प्राचुयान्पण्डटान्यपि ।

भामान्याक शकना व्यप्द्‌र्‌ा प्रपाद्‌र्‌ ॥ ११५६ ॥ १च. क्षणे; )इ।२ ख,ग षः स्यान्सण्ड । ३ च, 'मान्प्राह श्री ।

७ संगीतरलाकरे-

एतेषां विनियोगश्च विज्ञेयः राखमाक्षणे । नभोभवार्ना प्राधान्यं बोध्यं य॒द्धपरिकमे ॥ ११५७ ॥ तन्धेदान्दरायपि-भरमरास्कन्दितेव्यादि ॥ ११५३॥११५४॥११५५ ॥ ११५६ ॥ ११५७ ॥ चारीनाभ्नाऽज चरणं वक्ष्ये चारीविवक्षथा । चारीणां न्य॒नताधिकष्य न दृषयति मण्डलम्‌ ॥ ११५८ ॥ .चाररणां न्यूनताधिक्ये न दूषयति मण्डलमिति । चपुरसत्यस्मानमि- तेष्वङ्गनहारेषु करणानां न्यूनताधिक्यमिव चतुरस्व्य॑स्चमानपितेषु मण्डटषु चारी- णां न्युनताधिक्यं मण्डटे न दृषयति । तराङ्कहरिषु यथा रेचकैः परणं छृतं तथाऽपि मण्डलेषु पादरेषकैशारीसंख्यापूरणे रुते सति रतुरस्तत्यस्यवयोः संमवाद्दोष इति भावः ॥ ११५८ ॥ दक्षिणो जनितो वामः स्यद्दितो दक्षिणः पुनः। हाकटास्यस्तथा वामः पादोऽपस्यन्दितोऽथवा ॥ ११५९ ॥ ` दक्षिणो भ्रमरो वामः स्यन्दितोऽङूधिरथेतरः। | -रकटास्यश्चाषगतिवामोऽन्यो भ्रमरो भवेत्‌ । वामान्ते स्यन्दितो यन्न तद्चे भ्रमरं वधेः ॥ ११६ ॥ मण्डङानां रक्षणानि म्मन्थत एव सृबोधानि ॥ ११५९ ॥ ११६० ॥ इति भ्रमरम्‌ ! दक्षिणो भ्रमरो वामोऽडाडितोऽथ भ्रमरः स चेत्‌। दक्षिणः शक टास्यत्वं गंत्वोरूद्वृत्ततां गतः ॥ ११६१ ॥ वामो वाऽध्यर्धिकीभूय भ्रमरो दक्षिणः पनः स्यन्दितिः राकटास्यस्तु वामस्तेनेव भूतलम्‌ । स्फृटमास्फोटितं धीरेस्तदास्कद्दितामिष्यते ॥ ११६२ ॥ । इत्यास्कन्दितम्‌ । दक्षिणो जनितो वामः स्थितावर्तस्ततः प्रम्‌ ।. इाकटास्यो भवेत्पश्चादेखकाकीडिताहयः ॥ ११६३ ॥ ऊरूद्वृत्तोऽडितश्वारीं जनितामाभ्ितस्ततः। समोसरितमत्तद्धिः(?) कमाश्ङ्धिस्तु दक्षिणः ॥ ११६४ ॥ ॥ ११६१ ॥ ११६२ ॥ ११६३ ॥ ११६४ ॥ - च. अनितः। २ च. ततो बाः। ३ स, ग, गतर । ` ` ~ य्‌, अनित्‌ः। ९ च. (स्ततो वा । ३ स, ग, गतोरेदघु" ।

न॒पतमो नर्तकाध्यायः। ` उद्व ९,

शकटास्थः कमादृरूदवृत्तश्च स्यादथेतरः । पादश्वाषगतिरहिः स्यादक्षिणः स्यन्दितस्ततः ॥ ११९६५ ॥ वामाङ्पिः हकटास्यः स्यादन्योऽङ्धिर्भेमरस्ततः। वामश्चाषगतियच तदावतमवादिषुः ॥ ११६६ ॥ इत्यावतम्‌ । जनितः सप्त(म)पएवाक्तास्थतादतादिभेदभाक्‌ । ` मेण राकटास्यश्च दक्षिणः स्यन्दितोऽपरः ॥ ११६७ ॥ शाकटास्यस्ततः पाद याबन्पण्डलपूरणम्‌ । कमेण यच तन्ज्ञेय इकटास्याभध वधूः ॥ ११६८ ॥ | | इति रकटास्यम्‌ उद्घादरतस्ततो बद्धः समासारतप्वकः । मत्तद्धिरथधमत्तष्धिरपक्छान्तश्च दक्षिणः ॥ ११६९ ॥ उदट्वत्तो विद्युदश्रान्तश्च भ्रमरः स्यान्दतश्च सः । वामस्त राकट।स्योऽन्या दिः स्याच्चाषगतिस्ततः॥११७०॥ वामोऽडडितोऽध्यधिकस्तु कमाचाषगातः परः| समोसरितिमत्तद्धिमत्तद्धिभ्रमरस्तथा ॥ ११७१ ॥ वामोऽथ स्यन्दितो भत्वा भ॒तटास्फोटनं यदा कुरुते दक्षिणः प्राहुरडडितं मण्डलं तदा ॥ ११७२ ॥ इरत्यड्ितम्‌ । स्थानेन समपादन स्थित्वा हस्तो प्रसारयेत्‌ । निरन्तराक्ध्वंरूतावावेश्ष्योद्धेढटयवल्सि(च क्षपेत्‌ ॥११७३॥ क्टीतटे ततः पादो भ्रामयेद्‌क्षिणि ततः | ऊमेणानन्तरं वाम पुरः पादं प्रसारयेत्‌ ॥ ११७४ ॥ एवं भान्छा कमा मण्डंटभ्रमणं भवेत्‌ । चतुरिके तदाख्यातं समोसरितिसंज्ञकम्‌ ॥ ११७५ ॥ ॥ ११६५ ॥ ११६६ ॥ ११६७ ॥ ११६८ ॥ ११६९ ॥ ११७० ॥ ११७१ ॥ ११७२ ॥ ११७३ ॥ ११७४ ॥ ११७५ ॥ | । इति. समोसरितम । ` > ‹ निरन्तरेत्यादि › चरणच्यं ख. ग. च. पुस्तकेषु न वयते । ९ ग. च. '्वोक्तः स्थिः । २ घ.ङ. 'दिश्वाधः। च. स्थम |च. हिच प्रस्त । च्‌, तट्स्फां ।4ख.ग. घ. ङ्‌. च, ण्ड्ट्‌भ् |

कन

७९५ ` ` संगीतरलाकर- कभण दक्षिणः पादो जनितः स्थन्दितस्ततः

अङड्ताक्ता चतभदी वापस्याध्यर्धिकादिका ॥ ११७६॥ दक्षिणः शहकटास्यः स्याच्ज्रान्ते दिक्चतुष्टये । मण्डलभ्रमण तत्त निगुद्धेऽप्यधंमण्डटम्‌ ॥ ११५७ ॥ इत्यध्यर्धम्‌ | भूयुक्तंश्चरणेः सचीविद्धं करणमाधरतैः । सचीविद्धाभिधे चायदिटक्ाकीडितेरथ ॥ ३३५७८ ॥ सपण भ्रमरः प्राग्द॑त्सच) {दद्ध इगभरभिस्ततः आक्िपैर्मण्डलभ्रान्त्या दिकददतष्टय॑युक्तया अन्तं रचितया ज्ञेयमेट द्{कींडिताह्वयम्‌ ॥ ११७९ ॥ दर्येलकाशीडितम्‌ | मची दक्षिणपाद्ः स्याह्वामोऽपकाम्तकृस्ततः ॥ ११८० ॥ सभ्यवामो च बहस भजंगजासितो कमात । ` यन्ब्ान्ते मण्डलश्रान्तिः पिषटकुद्रं तदच्यते ॥ ११८१ ॥ इति पिटकम्‌ । चरणेश्चाषगतिभिः समस्तैमण्डटभ्रमम | अन्त द्धच्चाषरेतं निगद्धविषयं भवेत्‌ ॥ ११८२ ॥ इति चाषगतम्‌ । इत दश भममण्डलानं। जानतः राकटास्यश्च दृक्षिणश्चरणः कमात्‌ । वामोऽलातो दाक्षिणस्तु पाश्व॑कान्तसततोऽपरः ॥ ११८३ ॥ मची स एव भ्रमर उद्वृत्तो दक्षिणो भवेत्‌ वामस्त्वलातको वाऽङ्प्री छिलाख्यकरणाश्चथो ॥११८५॥ बाह्यश्रमरक यच वामाङ्ग रोचेत भवेत्‌ । अतिकरान्तस्ततो वामो दण्डपादस्तु दक्षिणः । अवाचत्तदतिक्रान्तं मण्डलं दोकरप्रियः ॥ ११८५ ॥ ` ॥ ११७६ ॥ ११४५७॥ ११७८॥११७९॥११८०॥११८३॥११८२॥ ११८ ३॥१ १८१॥११८५॥ ए | इत्यातिकान्तम्‌ । | १ च. क्ताश्चतभदा वाः ।२ख. ग. “चरितस्त ।.३ च. ध्यमक्तः। च न्तं

€. १, क)

चस्ति ।4च. गतेनि ।&च, "्चीचवामो भ्र । ७ च. '्ठातं कस्बह्धी। ८ ड, जङ्गरचि' । ।

सतमो नर्तनाष्यायः। (५५

दक्षिणो जनितो श्रूत्वा दण्डपादो भवेदथ । सूची च भ्रमरो बाम उद्वत्तो दृक्षिणस्ततः ॥ ११८६ ॥ अठातो वामचरणः पाश्वकान्तस्तु दृक्षेणः। ` भजगन्नासतश्चासो कामोऽतिक्रान्ततां गतः ॥ ११८५७ ॥ दक्षिणो दण्डपादोऽथ मची च भ्रमरोऽपरः। यज तदृण्डपादाख्यं मण्डं बभणे बुधैः ॥ ११८८ ॥ | इति दण्डपादभ्‌ ¦ दाक्षिणः स॒च्यपक्ान्तो बामोऽङ्धिदृक्षिणस्ततः। पार््वकरान्तस्तया वामः समन्तान्मण्डलभ्रमः ॥ ५१८९ ॥ मची यत्ाथ वामः स्याद्पक्रान्तस्तु दक्षिणः । तदुक्तं कृतिभिः कान्तं स्वभावगतिगोचरम्‌ ॥ ११९० ॥ | इति कान्तम्‌ । ऊ्वजानुस्तथा सची दृक्षिणश्चरणः कमात्‌ । वामपाद्स्त्वपकान्तः पाश्वकान्तस्तु दक्षिणः ॥ ११९१ ॥ कमात्पची भ्रमरको वामः पादोऽथ दृक्षिणः। पाश्वकान्तस्ततो बाभोऽतिक्ान्तो दक्षिणः पुनः ॥ ११९२ ॥ सच्यपक्रान्तको वामः पार्श्वक्रान्तोऽप्रस्ततः। स्याद्वामाङ्धिरतिकान्तश्चरणद्धितयी ततः ॥ ११९३ ॥ स्याच्छिन्नकरणोक्ता चेद्रामाङ्धिंरवचिते भिता। बाद्यभ्नमरकं वियात्तदा लाछितसंचरप्र ॥ ११९४ ॥. इति लितसंचरम्‌ । दुक्षिणश्चरणः सची स्मरश्च भवेत्ततः । पाश्वक्रान्तोऽथ वापाङ्धिरपक्छन्तोऽय दक्षिणः ॥ ११९५॥ सची वामस्तपकान्तः पार््वकान्तस्त्‌ दक्षिणः। य्न तन्मण्डलं प्रोक्तं सचीवद्धं पुरातनैः ॥ ११९६ ॥ इति भरचीविद्धम । सचय ङ्धरिदंक्षिणो वामस्त्वपक्रान्तोऽथ दाक्षिणः ।१ १९७] ॥११८६॥१ १८७॥११८८॥१९८९ ॥ ११९० ॥ ११९१॥ ११९. ` ॥ ११९३ ॥ ११९१४ ॥ ११९५ ॥.३१९६ ॥ ११९७ ॥

१. दण्डपादो।२स ग. घ. ङ. शचीव भ्रः! ३ च. (सिताचसो।५ख,ग, कान्तस्ततः परः । स्याः । च, क्रान्तोऽपरस्तथा । स्या । ५ च, ङ्भरिरेचि° । ६ इ, प्रतिका" | # ।

७६

संगीतरलाकर---

दृण्डपादोऽथ सची स्या्रामो भ्रमरकश्चे सः पाश्व॑क्रान्तो दक्षिणः स्यादाक्षिप्तो दृक्षिणित्तरः ॥ ११९८ ॥ दक्षिणो दण्डपादः स्यादृरूदवृत्तोऽप्यनन्तरम्‌ ¦ वामश्च सची भ्रमरोऽलातश्च कमतो भवेत्‌ ॥ ११९९ ॥ पाश्वकान्तो दक्षिणः स्याद्रामोऽतिकान्ततां बजेत | यत्र तद्वामविद्धाख्यं मण्डलं सा ङ्कणोदितिम्‌ ॥ १२०० ॥

| इते बामविद्धम। दक्षिणो जनितोऽङधिः स्यादृरूद्वत्तश्च विच्यवः | ततः समस्थितवतादरयावतादितमेदभाक्‌ ॥ ५२०१ ॥ स्यन्दितो बामपाद्‌ः स्याताभ्वकान्तस्त्‌ दक्षिणः! भृजगतासितो वामोऽतिक्ान्तो दृक्षिणो भवेत्‌ ॥ १२०२॥ उदवत्तश्ैव वामस्तु स्यादटातोऽथ दक्षिणः भ पाश्वकान्तोऽथवां सची वामो विक्षिप्य दक्षिणम्‌ । पामोऽपक्रान्ततां मीतस्तद्धिचिन प्रचक्षते ॥'१२०३ ॥

| इति पिचिच्भ | दक्षिणो विच्यवो भप्वा स्यन्दितोऽनन्तरं भवेत्‌ ॥ १२०४॥

पाश्व॑करान्तो दृक्षिणोऽङ्धिरवामस्त स्यन्दितस्ततः

उदूवृत्तो दक्षिणोऽरातो वामः सूची तु दक्षिणः ॥ १२०५॥ पाश्वकरान्तस्तु वामाङ्घ्निराक्षिपीमय दाक्षिणः।

भ्रान्त्वा सव्यापर्षव्येन दण्डपादत्वमागतः ॥ १२०६ ॥ वामः कमेण सूची स्याद््मरश्चाथ दक्षिणः। भुजगनासितो वामोऽतिक्रान्तो विंहताभिधे ॥ १२०७ ॥

| इति बिहतम।

भूच च भ्रमरी वामे कमाप्पदि तु दक्षिणे ॥ १२०८ ॥

॥११९८॥११९९।१२००॥१२०१ ॥ १२०२॥ १२०३॥ १२०४

॥ १२०५।॥११२०६॥१२०७।॥१२०८॥

नोन थमनम

एतडत्तर चाध इ, पस्तकं नास्त

पनन

ध १ च. दु्चिणात्तरः। २ च. भ्रमरो) च. ऋान्तको भवेत] ४ ख. ग. ध, `

॥

वता । ङ. वतयाव । 4. ड. न्तौ यत्र सू्‌^। ६ ङ दक्षिणः७ ख. ग, भूत्वोत्सन्दिर

"इ, भूत्वात्सण्डतोऽ । ८ च. विङरताभिधम्‌ ।

सप्तमो नतंनाध्यायः । ७९६

भजगजासितां चारीमलातां दाक्षिणितरे । ष्टूरुत्वः सपतषत्वो वा रत्वा चारीरिमाः कमात्‌ ॥१२०९॥ ` चतुरदिक्च दतं भ्रान्ता पासमण्डाठेतारूतिः । दक्षिणाङ्घ्ावपक्रान्तां वामे तु चरणे कमात्‌ ॥ १२१० ॥ -अतिकरान्ता भ्यमरिके लसितिश्चरणक्रमेः । कृरोति य तस्ाहुरकातं मण्डलं बुधाः ॥ ३२११ ॥ ` इत्यकातमू । सुच्यङ्धिरदक्षिणो वामस्तपकान्तोऽथ दक्षिणः पार््वकान्तत्वमागत्य भुजंगत्रासितो भवेत्‌ ॥ १२१२ ॥ अतिक्रान्तस्तु बामाङ्धिराक्षिप्तो दक्षिणंस्ततः। वामोऽतिक्रन्ततौं नीत्वोरूदृवृत्तोऽलातकः कमात्‌ ॥१२१६॥ पार््वकान्तो दक्षिणः स्याद्रामः सूच्यथ दक्षिणः। अपक्रान्तो वामपादस्वतिक्रान्तीरृतो यदा । छितं संचरेदुक्तं रितं मण्डठं तदा ॥ १२१४ ॥ ` इति कलितम्‌ । इति दशाऽऽकारशिकमण्डलानि। ` | | इति मण्डरक्षणम्‌ । ` ॥ १२०९ ॥ १२१० ॥ १२११ ॥ १२१२ ॥ १२१३१२१४ ॥ . चालिश्वालिवडश्चाथ कष्टिः सकमरोङ्गणम ॥ १२१५ ॥

धसकश्वाङ्गहारः स्यादोयारो विहसी मनः लास्याङ्गानि दरोतानि दर्यां देरीविदो विदुः ॥ १२१६ ॥ अथ देशीखास्याद्गानि रक्षयितुं तान्युदिशति-चालिश्वािवड इत्यादि ॥ १२१५ ॥ १२१६ ॥ कोमलं सविलासं च मधुरं तालटास्ययुक्‌ । नातिद्रृतं नातिमन्दं जयस्ताप्रचरं तथा ॥ १२१७ ॥ पादोरुकटिवाहूनां योगपयेन चालनम्‌ । चालिः सा रोघ्यसांमुख्यप्राया चाङिवडो भवेत्‌ ॥१२१८॥ १ख.ग.घ. ङ. दिकं द्रः २च. कान्तो वाः।३च, रणः क०।५ख ग. ड तां गतां ।५च. लेव्टृश्वा । ङ. लिचड्श्वा ।९५च. दाजारो ७ च. विकास

१४०

७५६४ संमीतरल्नाकरे-

चादिददस्य उक्षणांरे-सांभख्यप्रायेति । मध्यरयत्यसताम्यां प्रचुरा चादिरूका । चाछवस्त दतखयचतुरसता्यां पचरो भवति । इतरत्त दयोरपि समानमित्यथः ॥ १२१७ ॥ १२१८ ॥

` ` कुमारं तिरश्चीन विलासरसिकं च यत्‌ ।

- य॒गपत्कटिबादूनां चालनं सा ठटिमंता ॥ १२१९ ॥ रंडिटक्षणे-कटिवाहूनामिति । कटी च बाहू च कटिबाहव इति बहप- ` छृतिको ददः 0) । प्रतिपा कटिवाहयोरेव(?) चाने ठटिरित्यथः ॥१२१९॥

कर्णयोरहीवबहुलं टसह्टीलावतंसयोः ।

विलम्बेनाविलम्बेन सकं त्टुयचालनम्‌ ॥ १२२० ॥

विटम्बेनाविलम्बेन कुचयोभजंरीषयोः ।

ललितं चालनं तिर्यक्तन्ज्ञाः प्राहुरुरोद्गगणम ॥ १२२१ ॥ सृकटक्षणे-हावबहृटमिति । हावो नाम स्रीणां विटासविशेषः । यथोक्तं भावप्रकाडा--

^“ हेराहेतुः स दाङ्गरे भावात्किविः्पकर्षवान्‌ ।

सम्रीवरेचको हावो नासाक्षिभ्रविकासरूत्‌ ? इति । तेन हावेन प्रचर्‌ ॥ १२२० ॥ १२२१ ॥

धसकः स्यात्सुटलितं स्तनाधोगयनं लयात्‌ ॥ १२२२ ॥ ` सताललल्ितोपेता कमात्कायां हयोनंतिः धनुवंदङ्गहारः स्यादिति निःराङ्भाषितम्‌ ॥ १२२३ ॥ फिचित्तिर्थगधो मध्नां गतिरोथारको मतः स्मितं स्याद्विहसी यंस्त शङ्गाररस्निंभरः ॥ १२२४ ॥ . अभ्यस्तादन्य एवातिसक्ष्म प्रत्यथ्रभाङ्भाक्‌ । गोतादेरागतः स्थायस्तह्ुयात्तन्मनो मतम ॥ १२२५ ॥ धसकठक्षण-ठकयात्स्तनाधोनयनामोति । स्वभावेन स्थिताया नतंक्या- स्तारटयानुकेरणक्रमेणेव स्थित्वा हस्वामाव इत्यथः । रिष्ट स्पष्टम ॥ १२२२ `

॥ १२३॥ १२२४ ॥ १२२५ ॥

इति दह छास्याङ्गानै।

भलि == मी | ^ कि यपिर नि

0... 09

। ख. ग, रुख्छि । २ ज. `हसप्र । ३ च. 'हारबः ¦४स. ग. "तं तदाऽधो न। ह, `तं ततोऽधो न^ । च, "तं स्तनान्तोहयः । ५ च. यत्न । ६ च. गनिर्भरम्‌। अ°।

सृप्तमो नर्तनाष्यायः। -७९य्‌ दिरोनेचकरादीनामङ्नां मेलने सति। `

क, = क्न ह ॐ ॐ चै

कायास्थतिमनोनेचहारी रेखा प्रकीतिता ॥ १२२३ ॥ अथ रेखां टक्षयति-शिरोनेचरेत्यादि । मनासि नेत्राणि च हरतीत्यथ ` हृरतेरोणादिक इज्पत्यये इीषि च हारीति रपं वकरथ्यम्‌ ॥१२२६॥ | इति रेखालक्षणम । विरहो भारतीं देवीं बद्यविष्णामहेश्वरान्‌ । क्कः तहेवतास्ताटवाघयमभाण्डानि च कमात्‌ ॥ १२२७ ॥ उपाध्यायं नत्तकन्याः स्तम्भयम्मं च द्ण्डिकाम। ` - कुस्तूरीकाचन्दनायः सामादेरनुलेपनंः ॥ १२२८ ॥ टाभरेः सुगन्धिभिः पुष्पेधपेरारभिकेरपि । ` . . नैवेधेर्विविधेर्वच्चस्ताम्बर्बलिमिस्तथा ॥ १२२९ ॥ अर्चयित्वा इमे ल्मे प्रारभेत श्रमं सुधीः, स्तम्भह्योपरि न्यस्येव्छत्वा हदयसंमिताम्‌ ॥ १२३० ॥ हृस्तग्राह्यां तिरश्वीनामवष्टम्भाय दण्डकाम्‌ । वसित्वा वस्नं शभ्रं दण्डमादाय कञ्चुकम्‌ ॥ १२६३१ ॥ अर्थं भमविधिमाह-विन्नेश्ापित्यादि ॥ १२२५७ ॥ १२२८ । १२२९ ॥ १२३० ॥ १२३१ ॥ दण्डिकाटम्बिनी कन्याऽभ्यस्येद्ङ्कविवतनम्‌ । र्वटनं स्थापनं रेखां ताटसाम्यं यान पि ॥ १२३२ ॥ अङ़गदीनि पुरोक्तानि टास्याङ्गन्यखिलान्यपि । गीतवाययानुगमनं रिक्षित सुमनाः सती ॥ १२६३ ॥ अङ्कविवतंनापिति सामान्यवंचनम्‌ । वदनमित्यादि तु विदेषवचनम्‌ । श्रमो नाम नतनशेक्षाभ्यास उच्यते ॥ १२३२ ॥ १२३३ ॥ | | इति श्रमविधिः । पाञ्च स्यान्नतनाधारो न्ते प्रायेण नतकी | मग्धं मध्यं प्रगल्भं च पां अधेति कीतिंतप्‌ ॥ १२६४ ॥ अथ पत्रस्य रक्षणमाह-पा् स्यादित्यादि । नतनाधारो नतकी नृत्ते परयेण १९ ख. ग. जहार्रिषा प्र ।२ ख. ये नीषि । ग. श्ये ढीपि।३ष ङः च दुवता-

0. ०.0

स्थानवा । ४ च. रातिकेः। ५ख. ग. घ. ङ. . स्यत्कन्याहं । ९ घ. ड, च, चलुन। ङ चण । ७ सरग, थसम |< स. ग. इ. चठ्न।

७९६ संगीतरलाकरे- प्तं स्यादिति योजना । नत॑कस्यापि नतंनाधारत्वाविशेषेऽपि नत्तविष्ये न॑ कयेव ठोके पात्रमिव्युच्यते न नतक इत्यथः । तत्पात्रं मुग्धं मध्यं प्रगरमं~ चेति नेधा कीर्तितम्‌ ॥ १२३४ ॥ | मग्धादेर्खक्षणं प्रोक्तं योवनजितयं कमात्‌ ॥१२३५५५॥ म॒ग्धाद्‌ः परस्य रक्षणम्‌-योवनचितयं कमादरदत्त। योवनानां वक्ष्यमाणा. नां प्रथमद्वितीयतृतीयानां वितये तस्य कमादिति । भरथमयोवनयुक्तं मुग्धं पाचम्‌। दितीययोवनयक्तं मध्यमं पात्रम्‌ । ततीययोवनयुक्तं पगत्भं पाजमिति कषः ॥ १२.३५.॥ लीनाधरस्तनाभोगकपोलजघनरुकम्‌ । सुरतं प्रति सोत्साहं प्रथमं योवनं मतम ॥ १२३६ ॥ पीनोरुजघनं पीनक ठिनोच्चघनस्तनम । जीवितं मन्मथस्योक्तं द्ितीयं योवनं बुधैः ॥ १२३५७ ॥ उन्भादक भिया जष्ट सपन्नरतिनेपुणम्‌ । कामरिक्षितभावे च तृतीयं योवनं षिदुंः॥ १२३८ ॥ योन तूर्यमप्यास्ति मन्दोत्स्ाहमनो भवेत्‌ । म्लानाध्रस्तनाभोगकपोलजघनं च तत्‌ ॥ १२३९ ॥ अतिप्रगस्भमेतस्मायोवनासा्रमच्यते। तजराभिमखं शोभाषिकटठं नाऽऽहतं वधैः | घाट मनोविहीनत्वान्न पां तन्क्ञरकम ॥ ११४० ॥ तेषां योवनानां रक्षणमाह-लीनेत्यादि ॥ १२३६।१२३७॥।१२३८॥ १२३९ ॥ १२४० ॥ | इति पाज्लक्षणम्‌ । पषगुणानाह- सोष्ठवं रूपसंपत्तिश्ारुविस्तीरणवक्ता । विराटने्नता बिम्बाधरता कान्तदन्तता ॥ ११४१ ॥ सुकृण्ठकम्बुतां वेट्ु्टुतासरसबाहता तनुमध्यान्नातस्थुत्ानतम्बकरभोरूता ॥ १२४२ ॥ सो्टवमित्यादि । सोष्टवं नामाङ्कानां सोभनतम्‌ । वेष्णवस्थानकेोक्ताङ्क- संनिवेशो वा । रूपरपततिरित्यस्येव प्रप्चध्वारुविस्तीणवक्वतत्यादि ॥१२४१॥ १२१५२ ॥ | | ` १च. म्तये क्रः, २च. या युक्तं सेः। इच. मतम्‌। ४ च. "नं द्धत्‌।५च तच्च र 1९ ख. ग. घ. "णकणेता। च. गैवर्ण॑ता । ७ ख, ग. षर. ता डोहस्वरता सर- कङ्गता । < ज्ञ. ष, इ, तनुरम्योज्नतिः स्थ" । `

सप्तमो नर्तनाध्यायः ५७९७ _

अल्यच्च खर्वर्पीनत्वराहित्यमरिरालता ॥ १२४१ ॥ लावण्यकान्तिमाधर्थधेर्योदार्थप्रगल्भता । गोरता दइयापता वेति तन्क्ञेः पाजगरणा भताः ॥ १२४४ ॥ ` यत्पौजं गाजविक्षेपेः कोमलेर्विलसह्यैः सुतेरक्षराणीव प्रोद्िरद्ीतवादययोः ॥ १२४५ ॥ गीतवादयष्वनिं चाङ्केश्वाक्षषत्वामिवाऽ५नयत्‌ । सुमनांसीव गाजाणि रसपूर्णतया दृषत्‌ | नृत्यत्युत्तममाचष्ट तदिदं करणाय्रणीः .॥ १२४६ ॥ खवण्यादिपगल्भतेत्यन्तो बहूनां दः । गोरता इयामता वेति । छृष्ण- ` तान गुण इत्यथः ॥ १२४३ ॥ १२४४ ॥ १२४९५ ॥ १२१६ ॥ इति पाजगुणाः व्यस्तानां वा समस्तानामेषां दोषो विपर्ययः। गुणदोषो परिक्षेत पत्रे नत्तस्य सिद्धये ॥ १२१७ ॥ पाचस्य रोषानाह-व्यस्तानां वेत्यारि । व्यस्तानां सोष्ठवादिष्वेकेकगुणानां समस्तानां समवेतानामेषां गुणानां विप्थयोऽभावो दोषः । पाचस्य गणदोषपरी- क्षणे प्रयोजनमाह-नृत्तस्य सिद्धथ इति ॥ १२४७ ॥ माकृण्डयपुराणोक्ता नत्ते पाञ्ेकतन्जता ॥ १२४८ ॥ न॒त्तनालमरूपेण सिद्धिनान्येन रूपतः चावाधेष्ठानवन्त्तं न॒त्तमन्यद्विडम्बना ॥ १२४९ ॥ न॒त्तसिद्धेः पतेकतन्वतामभियुक्तसेमतिपुव॑कं ददीयति-माकण्डेयेत्याद ॥ १२१८ ॥ १२५९ ॥ इति पाचदोषाः। सुटीन शिग्धविस्वीणंफेशपारानिवेशितः अन्थिर्विटुछितः पृष्ठे टसत्पुष्पावतंसकः ॥ १२५० ॥ वेणी वा सरटा दीर्घा मक्ताजाटविराजितैः +कलितं कृन्तटेभांटं कस्तरी चन्दनादिना ॥ १२५१ ॥ रचितं चित्रकं भा नेच तन्वञ्चना्िते । | ___उश्ुसत्कान्तिवल्ये तालपत्रे च कर्णयोः ॥ १२५२ ॥ | + कलितमित्यायारभ्य “ एककरः प्रयोगेऽपि > इत्यन्तो न्थांशद्धटितो ड. संज्ितपस्तके । | |

१च. स्मृताः) २ च. ` त्पात्रगतिवि। ३ सर. ग, नृत्तमुत्त"\ ९ ख, ग, पाजनः | ५ च, नामठ्रू । |

७९८ संगीतरलनाकरे-

दृन्तपङ्क्तः प्रभाजाटग्रोज्न्वटीरूतरङ्गभ्‌ः । कस्तृरीपचभङ्गा्ो कपटो कण्ठलम्बिता ॥ १२५३ ॥ ताराहारावटी स्थलमोक्तिका स्तनमण्डना | प्रकोष्ठ न्यस्तसद्रत्नसोवर्णवलयान्वितो ॥ १२५४ ॥ अङ्ग्ल्यो धतमाणिक्यनीलवल्ादिम॒दिकाः। चन्दनेधसरं गारं यद्रा कुडकुमरञ्जितम ॥ १२५५ ॥ क्षारादक्‌ दुकूलादं वचर कूपासकस्तनुः सकञ्चकं वा चलनं तत्तदेसानसारतः ॥ १२५६ ॥ एतन्मण्डनमन्यद्रा पात्रयोः इयामगोरयोः। यथोचितं विधातव्यमित्याह रशिववह्ुभः ॥ १२५७ ॥ तस्थ पात्रस्य मण्डनमाह-सुनीलल्िग्पेत्यादि ॥ १२५० ॥ १२५१ ॥ १२५२ ॥ १२५३ ॥ १२५४ ॥ १२५५ ॥ १२५६ ॥ १२५७ ॥ [र इति पात्रमण्डनानि । उपाध्यायस्य ठक्षणमाह- रूपवान्चत्ततच्वज्ञो अहमोक्षषिचक्षणः । समादिभहविज्ञश्च वायवादनवेदिता ॥ १२५८ ॥ रूपवानित्यादि । उपाध्यायो नामाय मरतादिश्ाख्राभिन्नोऽभिनयोपदे ` विद्वानभिधीयते । नुत्ततत्वज्ञ इति । नत्तस्य गाविक्षपमात्ं चित्यादिनोकल- क्षणस्य ततं स्वहूपं टयाश्रयत्वादि जानातीति तथोक्तः । अ्रहमोक्षविचक्षण इति । गीतवाध्ययोरुपकमोपसंहासेदिता । समादिथरहविज्ञश्चेति । ताने ये हा समातीतानागताश्च चय उक्तास्तान्विरेषेण जानातीति तथोक्तः । वायवा- द्नवेदितेति । वाद्यानां ततादीनां दादनपरकाराभिज्ञः ॥ १२५८ ॥ संप्रदायागतक्ञानो ध्वानिमाधु्यंतत्वावित्‌ । | स्थायाधेक्योनताभिज्ञः कुशलो कयतालयोः ॥ १२५९ ॥ संप्रदायागतेतिं । शाक्ते तत्र तच रहस्येषु गृूपदेशात्रम्परायातपरिज्ञान- वान्‌ । ध्वानिमाधुयतत्वविदिति । ष्वनेनौदस्य माधर्थ॑मिति। यस्थ रागस्य पास्मयाद्‌विरषे करेयमाणे रक्तिविशषस्तदध्यनेमाधयंमित्यच्यते | तस्य तच स्वरूपं वेत्तीति तथोक्तः । स्यायाषक्यानताभज्ञ इति । स्थायानां रागाव- यवानामाधिक्यमूनता च तयोरभिनज्ञ इति तथोक्तः रोके यथा करचरणादीनाम~ `

१ सग. चक्रगा ।२ ख, ग, “माण उकः ।

सप्तमो नतनाप्यायः। ‰ 49९ ® वैथवानामाधिक्योनते प्श्ययेवं रगेष्वाधिक्थोनते जानावीयर्थः । कुशलो लयतालयोरिति । खयो दतादिः । ताटश्चचप्पटादिः । तयोः कुश्टतं नाम वतमाने दये खयान्तर(रा¢करणं { वतमाने तारे ताखान्तराकृरण | चत्पथः ॥ १२५९ ॥ वाद प्रबन्धनिमता मखवायेष कोविदः । | उद्धेत्तां नूत्नभङ्ीनां रिष्यरिक्षणदकषिणः ॥१२६०॥ वाय्प्रबन्धनिमतिति । वाद्यप्रबन्धाः पूर्वोक्ता य॒न्वाद्यः । तानिमातुं शक्त इत्यथः । मुखवायेषु कोविद्‌ इति । मुरजादिवा्योद्धवा वणेसंवाता एव ताखधरेणोचारिता मुखवाधानीव्यच्यन्ते । तेषु कोविदः । तदुगुणदोषाभिज्ञः । उद्धेत्ता नूत्नभङ्खोनामिति । तुर्यत्रयेऽपि नृतनप्रकाराणामुताद्कः । हिष्य- रिक्षणदक्षिण इति। रिष्याणां रिक्षणे सम्थगिद्यासेक्रमणे समथः ॥१२६०॥ प्रतिष्ठापापेता नत्तगीतवायव्यव स्थितेः प्रविष्टो हदयं यद्वा पारस्य हृदि च स्वयम ॥ १२६१॥ नत्तगीतवायव्यवास्थतेः । प्रतिष्ठापयितेति । तेन देरीमागविमागेन तुय यभ्यवस्थायाः पतिष्ठपकः । प्रविष्टो हदयापिति । पेण स्वहद्यं प्रविष्ट इति कमणि निष्ठा । यद्रा प्रास्य हदि स्वयं प्रवि्टश्रत्यत्न कतरि निष्ठा । उपाध्यायपात्रहदययेरेकीमकिन भवितव्यमिल्थंः । अन्यथा साखिकाभिनयो- पदेरग्रहणेऽस्य न संभव इति भावः ॥ १२६१ ॥ | र्जकः स्यादपाध्यायो नत्तदोषबिधानपित्‌ ॥ १२६२ ॥ रनक इति | अभिनयोपदेशादिष शाच्गोष्ठीषु च जनचित्ताकषेकः । नृत्त- दोषाषधानविदिति । नतस्य दोषं विधानं च वेत्तीपि तथोक्तः । एवंवि रिष्ट उपाध्यायः स्यात्‌ । एतदुक्तं मवति । उपाध्यायेन नृत्तादिष टक्ष्यषु त~ ज्ञेन भावितव्यम्‌ । न तु तत्तत्कमकर्जीति ॥ १२६२ ॥ | , , , इत्युपाध्यायलक्षणम्‌ । अथ सपदायं टक्षयति- यत्रैको मखरी बरेठस्तथा प्रतिमखय॑पि। । दवावडावनजिनो स्कन्धावाजेनो करटाधरो(2) ॥ १२६६ ॥ यतरेक इत्यादि । अन्न नत॑नोपयोभिनां वादकमायकानां वृन्दं संपद्य

[५

इति छोकेरुच्यते ॥ १२६३ ॥

न्न "न~ ५-0-१५

१ ख. ग. रकारः । २ ग. “त्ता न्तम 1 च. "त्ता तानभः।३ख. स्थितिः।प्र। ग. स्थितः। प्र ।४च. दिवास्वः । ५¶ख.ग. तत्क ।& ग. श्रेष्ठः सूच्या प्र ।७. च, “पि । दो चामजढराबद्धावजतों करटाधरो (१) ।

० -, , संगीतरलाकरे--

द्रा्भिंरान्मदंकधरा वरास्तालधरद्रयम्‌ । कास्यताटधरास्वशविशः काहलिकद्रयम ॥ १२६४ ॥ वांशिकौ रसिकौ व्यक्तसुरक्तप्रचुरष्वनी । चत्वारो भधरष्वाना भवन्त्येते करास्तयोः ॥ १२६५ ॥ टरो मख्यगायनो साधंमष्टमिः सह गायनैः । मख्यगायनिके चा सहगाथनिकास्तयोः ॥ १२६६ ॥ - संप्रदायसमह्कासि पाचमेकं गणान्वितम्‌ । सर्वेऽमी रूपवन्तः स्यथि्ाटंकरणाच्विताः ॥ १२६७ ॥ गीतादसाम्यनिपुणाः प्रहषात्फट्टचतसः | उत्तमः संप्रदायोऽसो लोके कुटिलमच्यते । तद्ध मध्यमा स्यूनोऽस्मात्कनिष्ठो निगधते ॥ १२६८ ॥ ॥ १२६४ ॥ १२६५ ॥ १२६६ ॥ १२६५७ ॥ १२६८ ॥ इति संप्रदायलक्षणम । अनुवृत्तिमुंखरिणस्तलयोन्युनपूरणम । तालानुव्रत्तिरित्येते चत्वारः कुटिटे गणाः ॥ १२६९ ॥ संपद्ायस्य गुणानाह-अनैवृत्तिमुखरिण इत्यादि ॥ १२६९ ॥ संप्रदायस्य दोषः स्यादेतदगुणविपर्ययः ॥ १२५७० ॥ संप्रदायस्य दोषानाह-एतदगणविपर्यय इति ॥ १२७० ॥ | इति संप्रदायगणदोषाः स॒प्रद[यस्य शद्धपद्धतमाह- संगीतज्ञेर्बधेः साथ नायके पक्षक स्थिते ।' परविर्य रङ्गभूमिं ते तिष्ठन्तः सांप्रदायिकाः ॥ १२७१ ॥ वाद्यानां नादसाभ्य च छृतवाऽर्व॑स्थितमानसाः + : मेलापक बादयेयुः प्रबन्धं गजरं ततः ॥ १२७२ ॥ सगीतज्ञेवुधेः साधमित्यादि ।. मेलापक वादयेयरित्यादि । भेरप- काद्या वादयप्रबन्धाः पृवाक्तरक्षणाः अनुस्तधेयाः ॥ १२५७१ ॥ १२५७२ ॥ ततो जवेनिकान्तर्थौ दधानं दुशमाञ्लिम ।

पनि तिष्ठदाषषाय स्थानक सोष्वान्वितप्‌ ॥ १२७३ ॥ ॥ १२७६३ ॥

| ५ ख. ग. धराद्वय । २ च. "वन्त्यो नरकास्तः । ३ च. "णाश्रयम्‌ । ४ ग. प्रकर्षः | 4 च, णस्तु । ६ चे, वहितः । ७ च. ु्रस्थितः ।

सप्तमो नत॑नाध्यायः। ८० ततश्चोपसमारम्भेऽन्तर्धाने चापंसासति |

(र क

समाजनमनोहारि पां रद्धं विरोतू । १२५७४ ॥ वाद्यमान प्रबन्धे चोपरामांदो च वादकैः; , सुपाङ्क() रङ़पीटस्य मध्ये पुष्पाञ्जलि क्षिपेत्‌ ॥ १२७५ ॥ यतः स्वयं सुरन्ये्ो मध्येरंङ्मपेितः । तरतः प्रहरषसंपन्नं सुपषाङ्गेरेव केवलैः वायेनोपशमेनाच नव्येत्पातनं मनोन्वितम्न ॥ १२७६ ॥

॥ १२७४ ॥ १२७५. ॥ १२७६ ॥ पद्मोता च कवितं मलपावत्सकावपि । रिगोणी तृडकेत्येभिः प्रबन्धर्निर्यतकभेः ॥ १२७७ ॥ स्वेछारूतकभेयद्रा बायमानैः संमन्ततः समाङगर्विषमङ्ेर्वोभयेर्वा नत्तमाचरेत्‌ ॥ १२५७८ ॥

च, सह र्द, (> =, (र

भमाद्गवषमाङ्गवाभयवा नत्तमाचराद्‌त । समाद्धन्त॒रसाश्रतेविष- मङ्खेर्यस्लाभितरूभयेरुमयाभितेवाःङ्गेरनते कुर्यात्‌ ॥ १२९७७ ॥ १२९७८ ॥ ततः डद्धप्रबन्धेश्च गीयमानेर्निजेच्छया

पात्र विधाय जिवि ` नत॑नं स्थानमाचरेत्‌ ॥ १२७९ ॥

"क,

सद्धप्रवन्वरलाङमः । ननजच्छया मोयमानरितें। सूटक्रमं विहायं चेव्यथः ¦ [जिषिध नतनमिति । समविषमोमयासकमित्यथः ! अथवा नारच-

ृत्यनृ्तभेदेन तिविधे नतेन विधायेति । अयमथः । यदा रसाश्रयतेन गीता- थाभिनयः करियते तदा नाटथयम्‌। यदा भाव्यत्वेन गीतार्थोऽभिनीयते तदा न~

त्यम्‌ | यंदा गजविक्षपमेण मीतमा्रमनुक्रियते तदा नत्तमिति ॥ १२७९ ॥ गजरानन्तर नास्ति यदोपक्मनादहते ( वादनम्‌ )। पाच पादा परा (तदा तदा)रम्भ प्राविरोदिति तद्विदः ॥१२८०॥ पनिप्रवरास्य पक्षक काटमाहू-गजरातं । गजरानन्तरमुपराग(शम)वादन्‌ या नास्त तदा पात्रमा( प्रें तद्ा)रम्मे गजरारम्भे प्रविशेति तद्विद आहः यदू गजरान्तरमुपरामवादनमस्ति तदोपदामारम्भ एव परवक्तपकरिण पाचयवेशः

कव्य इ ॥१२८ ० ॥

१च. पवार । २ ख-ग. पाल्यमाने।२३ख.ग. मस्ये च। ४ च. ष्कः मूभ- ` द्ीर' । ५ च. रद्धं समाधितः । ६ च. "तः संपच्ननत्ताङ्बचाह्धेरे' । ७ च. पादमानं च. कथितं मल्पोपच्चिते सति । रि । ८ च. "यतेः ऋ" । ९ च. समन्वितैः । १० च. श रम- मणेर्यहच्छ । ११ च. शवं प्रयोगे योगमा" ! १२ ख. ग. धः यदू वर्तनिका किया । पात्र तद्जरार । `

१०१

८ण्द्‌ , संगीतरलाकर- इति पद्धतिशुकतेथं प्रोक्ता परिविडिजने । वादनं सपहस्तस्य प्राक्परवेक्ाप्परे जगः ॥ १२८१ ॥ इये प्द्धतिटकि जनैः परिविडिरिष्युक्ता ॥ १२८१ ॥ समहस्तादिभिः पटः स॒वत्तेः पृष्ठसेोषठवंः। स्थितेन समपादेन प्रवे च प्रचक्षते ॥ १२८२ ॥

क क कि क

समहस्ता दिभिरोति । समहस्तादयः पारचा(टा?) वाद्याध्यायोक्ता दृष्टव्याः ॥ १२८२ ॥ | केचिदाहुः केवलयोः प्रयोगं मीतवाययोः । एकैकराः प्रयोशोऽपि गीतेः केश्िदिष्यते ॥ १२८३ ॥ केवटयोर्गीतवाययोः प्रयोगमिति । गीतवाद्ययोः केवद्त्वे समहस्ता- दिपारराहि्येन द्रष्टव्यम्‌ । अत्र वाद्यशब्देन मुखवाद्यमुच्यते । तेन तत्वन्धा यत्याद्योऽवगन्तन्याः । अत्रायमर्थः । एादयो गीतप्रबन्धा यत्यादयो वाद्यप- बन्धाः स्वस्वोपरञ्जकमुरजादिवाद्नरहिता अपि नने पयोक्त्या इति केषांवि- न्मतम्‌ । अपेरषा मतमाह-एकैकरा इति । केवरं गीतपबन्धानां केवरं वाद्य प्रबन्धानां वा प्रयोग इत्यथः ॥ १२८३ ॥

इतं इद्धपद्धातः अथ गण्डटया विाधमाह-

(अ

वायप्रषन्धेः कठिनेस्त्यक्तमेलछादिमिस्तथा। गीतेः सालगसूडस्थेः प्रबन्धेयदष्र्षादिमिः ॥ १२८४ ॥ लकास्याङ्गेः कवर्गः कोमटेश्चैव नत्यति । स्वयं गायति वायं च जिवलटीं वादयेत्स्वयम ॥ १२८५ ॥ ततार गण्डली केचिद्धादनं नाज मन्वते । ` जिवलीधारणं स्कन्धे भ्राम्यत्वं कुरुते क्िथाः ॥ १२८६ ॥ अभायन्ती तरारीरा सेव स्यान्मकगोण्डली । गण्ड्ल्या मण्डल प्राक्त तज्ज्ञैः कृ णाटदेराजम्‌ ॥ १२८५७ ॥ वृवदयप्रवन्धारत्याद्‌ | कठ नवादव्रवन्वद्‌ प्तनतनप्रयाज्यराताकाकवेतादभ-

क, अ

स्तयक्त व जतम्‌ । एलादिमिगीतिस्तथाति । वजितमित्य्थः । साटगसूडस्थै- वः । वाचन समपाटेन । ङ. . वे. । स्थानेन सम- ।! घ, वैः । वाचनं समपदठेन । ४ ख

गै. घ. च. योगेऽपि । ५ ख. ग. कवितेः श्लक्षमेलाः । ६ ख, ग ज्ञः क त्पतश्चातिनर" । च. इः केवट्ेय चक्षते | स्व

सप्तमो नर्तनाध्यथिः। ` ०६

घ्टवादिमिः प्रबन्वैरससयाङ्केधाव्याक्षमिः । केवकैः कोमटेरिति । कि ¶- दप्यनुदधतैरित्यथः > । उकेष्ठंवादिभिरेव नन्धेरित्यथैः। यला्रभेवैत नृत्यति । ` स्वयं गायति स्वयं जिवलीं वायं वाद्येदिति । तूयच्रयमप्येकाश्रय कतैव्यमिति भावः । तद्यत्र गोण्डटीद्यच्यते ॥१२८४ ॥१२८५ ॥१२८६ " ॥१ २८ ७॥ तस्याश्च नर्तनं प्राहूर्गोण्डलीं लक्षणाश्रयात्‌ \ तजत्यां पद्धतिं प्रहस्ताष्िदो गोण्डलीषिधिम्‌ ॥ १२८८ ॥ सा देरीपद्धतिस्तक्ता तद्ुक्ष्प ब्रमह्‌ऽधूना | कृर्णाटमण्डठेयक्तास्तच स्यः सोँप्रदायिकाः ॥ १२८९ ॥ पूर्ववत्संमनादत्वमातोधानां विधीयते । मेटापकछं वादयेयरेकताल्यां समाहिताः ॥ १२९० ॥ तस्याध्चति । वस्या गोण्डल्या नर्तनं रक्षणाश्रयाह्वक्षणाया व॒त्तेराभयद्रै- ण्डी प्राहुः । >पथा गङ्गायां घोष इत्यव गङ्धमरब्देन तटवदरौण्डल्या नव॑न- माश्रयाश्रयिमवेन गोण्डदीत्यपचर्थत इत्यर्थः । तत्रत्थामिति । तत्र गण्डा. | भवां पद्धति मौण्डदीविधि प्राहः । सातु गोण्डटीमवा पद्धतिस्तु देशीपद्धति- रक्ता । अव तुरब्देन शद्धपद्धतेरू१ चारतो मागत्वे धोतितं मवति ॥ १२८८ ॥ १२८९ ॥ १२९० ॥ | येन केनापि ताकेन गजरे वादिते सति। निःसारणेकताल्या बाऽऽरब्धस्योपरमे सति ॥ १२९१ ॥ पान प्रविश्य रङ्गस्य मध्ये पष्पाञ्ार क्षिप्‌ । आषिष्कुर्वत्सब्यवामपुरोङईगाण्यथ नृत्यतः ॥ १२९२ ॥ आरब्धस्योपशमे सतीति । अस्य गजरस्योपशम उपरामाद्ये खण्ड , उपकान्ते सति । सव्यवामपरोडङगाण्याेष्कवंदिति । सव्याङ्नानि सन्य- भागपवार्वितानि । दामाङ्गानि वामभागपवर्ितानि । द्विविधानि विषमाङ्गाणी- यन्ते । पुरोङ्गाणि पुरोभागपरवर्वितानि समाङ्गानीतयुच्यन्ते । आविष्कु्वल- कारायत्याथक्येन ददौयतु ॥ १२९१ ॥ १२९२. ॥ गजरोपरीमेनव ततः सवाङ्गनतनम्‌ । इतां निसारं चेकतादीं थतया ततः ॥ १२९३ ॥ रिगोण्या ताटखनियमरहिताभ्यामतः परः। अवत्सक विताभ्यां च कमान्नर्तनमा चरेत्‌ ॥ १२९४ ॥ > इत्यर्थं इत्याधेक मिद. भाति 1 = इदं पदुमाधकम्‌ ।

भ क

[ता १ ग. °मवायत्व । २ च. शल्याऽथवा परे । य ३ ख. ग. `रोदेरोऽङ्पद्धातम्‌ ॥१२९९॥ ख,ग, ड, इवत ।4+खन्ग, प्रम्‌ ।ञअ ।

८० संगीतरलाकरे-~

सवांङ्णनर्तनमिति। सव्यवामपुरोङ्गाणां मिश्राणां नर्वनतितय्थः ॥१२९३ ॥ १२९४॥ _ _ नानाविधं पुननत्योद्रेगोण्योदूवणात्मना ॥ १२९५ ॥ उद्रवणात्मनेति । रिगेण्यामप्याौ वेकासिपकस्योट्रवणस्योक्ततादवापि रिगोण्यादौ रहितमुषवणं पयोक्तत्िलय्थः । तेन. रिगोण्युह्वणात्मा भवति | उद्वणरक्षणमपि-~

निजेवा तद्धितोहेति व्यापकैरक्षरैस्तथा । पटि्वा रचिता िविद्टिटम्बितङयाश्रया । देकारारुछता्न्ता वद्न््युहवणाममूम्‌ | `

इति पूवोक्तमनुसंधेयम्‌ । उद्वण इव चोहवणम्‌ । अथवा प्रबन्धान्तरस्याङ्क- ` तया तदद्‌ वच्यमाना यातरबाद्वणामत्यच्थपे | यथाक्तं प्राक

आदो वाद्यपरबन्धस्य कस्याप्यद््तया यद्‌ | तद्विदो वादयन्त्येनां वदन्त्युद्वणां तदा ॥ इति । तदात्मता वा ज्ञेया ॥ १२९५ ॥ निवारितिषु वायेषु दत्ते स्थानेऽथ वारिकः । सहं भायति सथ॒क्तेस्तेः सा्धमथ गण्डली ॥ १२९६ ॥. उच्चायं स्थायिनं कुयांद्रागालं चतुिंधाम्‌ । अन्या वा गायनी मुख्या विविधालपिमाचरेत्‌ ॥१२९४७॥ अथ वांशिकेः स्थाने दत्त इति । स्थानं नाम मन्दरादिष्वेकतमम्‌ । चतु- वि्ां रागापिमिंति । खस्थानचतुष्टययुक्तामित्यथः। विविधाटमिमिति । भज्ञनपप्रतिग्रहणकादनानाभदयक्ताःरूपकाटाप्ि रागा चत्यथ्‌ः ॥ १२९६ | ॥ ३१२९७ ॥ मण्ठकात्मतिमण्ठाच्च ताठेनान्येन संयुतम्‌ । सकट धरवक गीवा जंकथा वायमानया ॥ १२९८ ॥ ` भ्ट्क्ष्ण भरुवाश्य॑खण्डेन गीयमानेन संततम । गाय॑नेमंलकोपेतेमनोव्यक्तिमनोहरम ।॥ १२९९ ॥ नत्त केचिदहिधायाथ रान्तयोर्गीतवाययोः । विधाय विविधस्थायान्धुहुर्ुवपदं जेत्‌ ॥ १३०० ॥ मण्ठकात्रातिमण्ठाच्चान्येन ताटेनेति । मण्ठकपरतिमण्डकव्यतिरिक्तेन ` श्स.ग. स्यि दव. छकयादतङड न गक न्न णि ।२च. टक्या।३स.ङ. च, च्यङर्मेः।४ख, ग, घ,

* पिके

वचाचगातयाः |

॥ ` € # ५ | सप्तमो नर्तनाध्यायः। ०५ देदीतारटेष्वन्यतमेनेत्य्थः । शक्ष्णं मदु यथा मवति तथा , बायमानया जक्- येति। जका नाम यतिरेवोच्ते। यतिर्जक्ा च सेति प्रागुक्तलात्‌। तया जक्या सह मेखकोपेतेगायनैः संततं गीयमानेन धरवाख्यखण्डेन धवकस्य गीतस्य मध्य-

$

खण्डनपटाक्षतम्‌ | मनोव्याक्तमनोहरामाते। मना नाम परागुक्तछक्षण छस्य ङ्गम्‌ । तस्यामव्यरकत्या मनोहरं नत्तम्‌ । काचाद्रुवायालपमव छता । जथा-

नन्तरं गीतवाद्यथोः सान्तयोः सतोर्विविधस्थायान्बहपरकारान्यामावधवाोव्वेधाय |

क क (क

ध्सवपद्‌ महव्रजादाते | नतक्ारूतकतेन विधानान्पध्ये मध्यं विविघस्थायाना नतन खछ्त्वा मृहमहधदपदश्याप नन्‌ ृयादित्यथः ॥ १२९८ ।॥ १२९९

२०० ॥ ` मध्ये मध्ये विधेयान्स्थायाविरेषाहसंयति- काश्चिद्ीतस्य ताटेन गीततालाक्षरेः परान्‌ । नातिदी्घान्नातिनी चान्मापर्थप्रोधिपिरलान्‌ ॥ १६०१ ॥ रक्तियुक्तान्वितांस्ता(ना तालं यदि बाऽड्दो विधाय तानु । स॒ताठकाटित प्रान्तान्धरवखण्डे कृटासयथत्‌ ॥ १३०२॥ | कांश्चिदित्यादि । गीतस्य ताटेनेति। गीते यस्तारुस्तन्मावायुक्तान्मीताक्ष- ररहितानित्यथः । परानन्यानगीतताराक्षरेयुक्तान्‌ । पक्षान्तरमाह~यदि बाते । तान्स्थायानादौ प्राग्भागे वाटे विना ततः स॒ताखकटितप्रान्तांश्वरमभागे शोभन- ताटयुक्तान्वधाय धूवखण्डं कलटासयनतन समापयदत्यथः ॥३ ३० १।१३०२॥

कृलासे वा्यघातं च क्यः साम्येन वादकाः । कटासेषु भवेत्पाज् लीनं चिजापितं यथा ॥ १३.०३ ॥ कलसे कटासावसरे । वादकाश्च मरजादिवादकाश्च । साम्येन कारक्ाम्येने

ककार परव्यथंः । वादध्यघातं स्वस्ववाद्यानां घाते तानं कृथः । एतेन .तरसििन्करा-

से तारस्य घातकारे प्रापेऽपि तथाऽऽवातः कतव्य इति विहितो मवति । तस्था- पि घनवाद्यत्वेनः वाद्यत्वाविदेषात्‌ | किच कृरासेषु पतरं चितरापितं यथा चै. चट्िखितमिव खनं निश्वटं भवेत्‌ ॥ १३०३ एव्‌ कुव्प्रकयाय रूताया पृकवस्पनः | । नत्त समाचरत्पान् गायमान भ्स्वारक ॥ १३०४॥ एव्‌ कृवाद {ति । उक्तप्रकारण कलास कुर्वत्‌ । पनः प्राक्रयायारूताया सत्यामिति । मध्ये मध्ये स्थायेषु प्रयुक्तेषु सलत्सित्यथंः । भटवां शके ध्रुवस्य रभते ष्रवाख्ये खण्डे गीयमाने सति नृत्ते समाचरेत्‌ ॥ १३०४ ॥

२ 9।

१ च. शक्षरपि। नाः। २ स. ग. घ, ङ. ध्वान्नामकप्रोटि" 1 ३ ङ, नन्‌ । भुवाल" । व, न्‌ । सृताय ठङितान्गातु ्ˆ |

०६ संगीतरत्नाकरे-

आमोगेनाथे नव्येच्च वाथमानेन वादकैः ॥ १३०५ ॥ गोण्डल्योजोन्विता सा स्यात्यामे संनिहिते सति । नानाविधग्रोढचारीचाठक्‌ नतमाचरत्‌ ॥ १३०६ ॥ अन प्रहरणं वाद्यमाभोगेऽप्येतदिष्यते । | छृतवाऽथ वादयसौम्येन व्याम विश्रान्तिमाचरेत्‌ ॥ १३०७ ॥ ,. अथानन्तरं वाद्केवचमानेन सालनेना)भोगेन ्वान्तयखण्डेन नत्येत्‌ । त्यागे गतिसमाप्तौ सनिति सति सा गोण्डटी नतक्योजोन्विता बखयुक्ता स्या- त्‌ । तदा तथाभूता सती | नानाविधपोढ चारीचादकम्‌ । वायश्च चारकश्चेति हृदः । पौढाथ् ते चारीचारकाशरेति कर्मधारयः । नानाविधाः प्रौढ चारीचाटक- भका यस्मिन) ति बहुवीहि: । तारे नृत्तमाचरेत्‌ । अजाऽऽभोगेऽप्येत- स्हरणं वाद्यपिष्यत इति । अवािरब्देन ष्ए्वखण्डान्तेऽपि प्रहरणं वाद्य पयोगो थोत्यते । अथ वाद्यसाम्येन त्यागं छता विश्रानििमाचरेत्‌ ॥ १३०५ ॥ १३०६ ॥ १३०७ ॥ कृत्वा नन्तं ध्र्वेणवं ध्रववन्मण्ठकादिभिः । कमाचरत्ते' वि(व्येद्धि)रोषस्तु तेषमेषोऽभिधीयते ॥१३०८॥ ` भ्स्वोक्तं मण्डादिष्वतिदि शति-ध्रववन्मण्ठकादिमिः कमानुत्येदिति । मण्ठादिषु विदेषं वक्तुमाह-विरोषस्तविति ॥ १३०८ ॥ भण्ठादेरध्टवखण्डेन केवटं नर्तनं भवेत्‌ । मण्टे तु मण्ठतालटेन प्रारम्भे नर्तनं मतम्‌ ॥ १३६०९ ॥ मण्ठद्टवखण्डन केवले नर्तनं भवेति । ग्स्वस्य ध्ट्वखण्डव- तस्थार्यपरयोगो न कतव्य इत्यथः । अयं च निषेधो ध्र्वमारभ्य सुडक्रमेण न्‌- तैन करियते तैव द्रष्टव्यः । यत्र तु मण्डादिष्वन्यतममारभ्य वा मण्डदिरेफैकस्य वा प्राधान्येन नतन करियते तत्राऽऽ्रन्ये मण्डादो स्वतन्ते वा मण्डादो स्थायप्रयोगः कृतेभ्य एवेति संप्रदायोऽवगन्तव्यः ॥ १३०९ ॥ | ततः स्यादेकृताल्येव मण्ठन्तं कमात्कमात्‌ | नर्तनं प्रतिमण्ठादों स्वतालटेनेव कीर्तितम्‌ ॥ १३१० ॥ पतिमण्डादौ स्वताछनेवेति मण्ठद्विषम्योक्तिः ॥ १३१० ॥ एष साठगगीतेषु नत्त दरतलकयाभ्रयमप्‌ । विलम्बितो ठयस्तृक्तस्ताण्डवे पण्डितैः सदा ॥ १३११ ॥ इद्मधिकमिव भाति! = ९च. थ नतेतवा ।२ ` १च. ग्य नर्तित वाः ।२च. न्साध्येन । स. ग. रान्तमार | च, च्राममाग |

४ ङ. नत्यवि। ५ ङ्‌. च. मेव विधी ।६& ख. ग. शत्स्थापिप्रः। ७ ख,ग, स्थायिप्र < सर.ग, घ. न्यं! ९. ड. च. श्याभ्रितमू।

सृतम नर्दनाध्यायः। | € ०७ सालगगीतेषु दुतलयाश्रयं नत्तमिति । ते(एषु [साठगीतेपृक्तस्य नत्तस्य छास्यपायतेन मृदत्वादस्य . विखम्बरययोगे सत्यव्यन्तमदुतपरतील्या सामाजिकानां भीतिं [न!] जनयति । इतटययोगे त॒ खास्यगतसोकुमा्यस्य प्र- भागाच्छोभा भवति । +तथा ताण्डवे तु विटम्बितछय इति । ताण्डवस्या- द्ततिन तस्य इतलययोगे सत्यद्धत[तमत्व]पतीतेः पूर्वोक्त एव दोषः । विरुम्ब- ठययोगे त पर्ववत्रमागसंभवाद्दश्यत्वं भवतीत्यभिप्रायः । यथा छोके नीट वश्े निक्षिप्रं मक्ताफरं श्भरादराे वा निहिवमिन्दनीट नितरां शोभते तथत्यथः ॥ १३११ ॥ रूपकेरकतात्यन्तेरेवे साटगसडगेः । नातित्वा छ्ियते त्यागो यज्ासो गोण्डलावोधः ॥ १६१२ ॥ रूपके रिति । एवमक्तप्रकारेणेकतास्यन्तेः साखगसूढगे रूपकेदुंतादिभिः सप्त- भिर्मयिते यज्न(भिर्य्॑र गीते) नर्तिता त्यागः कियतेऽसो गोण्डटीविधिः ॥१३६१२॥

इति गोण्डटीविधिः । अथ पेरणिनो रक्षणमाह- मस्मादिनश्वेतलिप्ताङ्गो बिभ्रन्युण्डं हिरः रिखाप्‌ । भ्राजद्ध्धरिकाजाटलजङ्घः सारीरपेराः ॥ १३१३ ॥ पश्चाङ्गकुङटस्तालकलालयविचक्षणः । ` सभाजनमनोहारी यो नत्यति सर पेरणी ॥ १३६१४ ॥ घर्घरो विषमं मावाश्रयश्च कविचारक्छः । गीतं चेति समाचष्ट पश्ाद्मनि हरप्रियः ॥ १३१५ ॥ भस्मादीत्यादि । म॑स्मादिना शेतवणकदग्योप(व्यण)दिप्ताङ्खो मुण्डं व्यप- रोपिषकेशं रिरः शिखां च विभत्‌। श्राजदधधरिकाजालजङ्घ इति। पेर- णिनो नर्व॑नस्य चारीप्रधानत्वेन दारीकरणप्रयलेनेव वाद्नीया जङ्षयोबद्धा घनवाधमेद्‌ः [कङ्कणा वघरकेल्युच्यते । तस्या एकस्या एव्‌ नद्व्यक्तरभावा- लाद्पृष्ये ता बहवो ग्राह्चाः । अतौ जाटमिल्युक्तम्‌ । षध्रिकाणां जार भ्राजत्स्वाकारेण नदेन च शोममानं घर्वरिकाजालं ययोस्ते प्राजद्धष।रकाजाखे। तादृशे जङ्वे यस्य स तथोक्तः) शाररपरल इति } मुशरार इत्यथः । एतेन पेरणिनेवावश्यं गातव्यमिव्युक्तं भवति । पञ्चाङ्गकुरल इति । षधराद्‌।न पश्चाङ्गान्यमुपदमेव वक्ष्यन्ते । तेषु कुश्टः \॥\१३६१३।१३१४।॥१३१५॥

णण वी

%£तथेत्यधिकम्‌ ।

मामा ध भन न सा स

| १ख. ग. .भागगतरसोभा 1२ ख. ग. इद्धाष् २३ ख.ग. घ. नाऽञ्दा माण्ड | त्रासो गो । ४, शिखी) ५ च, श ताङ्ान्न |

चन्द संगीतरलनाकरे- .

वत्र घर रक्षयातै- तजर घषधारकावादययं कवहानघधरा मतः ॥ १३१६ ॥

^

घघंरिकावाये वहनिरिति । वहनिरम्धासविरेषः ॥ १३१६ ॥ पटिवाटश्चापडपः सिररिपिस्यलगादिमः वाटः सिरिहिराख्यश्च ततः संलहटाहयः इति घधरभदाः स्युः षडमा ताद्दा मताः ॥ १३१७ ॥ तस्य वर्घषरस्य षड्मद्ानाह-पाटबाटर इत्याद । आखगाद्मः पटऽट- गरषार इत्पकः । परारवारादयः सज्ञा द२।।१्।सद्द्‌तन्‌ रूढ दषटव्याः ॥३३१५॥ भ्मिलभ्रा्योरङ्घ्योः पययाद्धामेकट्रनम्‌ । पाष्णद्रथेन पाण्ण्या वैकया स्यात्रिवारकः ॥ १३१८ ॥ भवेच्चापडपः पादतटेनावनिकृटरनम्‌ । तलेन भूमिटभ्रेन पादस्य सरर्णं परः ॥ १३६१९ ॥ तथाऽपसरणं पश्चान्महः सिरिपिटी भवेत । ` इयोश्वरणयोभ्याभ्नि पययेण प्रकम्पनम्‌ ॥ १६२० ॥ यत्कृतं कोमलं सोऽजाटगवाटः प्रकीर्तितः `¦ | ` सत्येकास्मिन्समे पादेऽङ्प्रिः पुरः प्रेरितो भवेत्‌ ॥ १६२१॥ यस्तस्य जङ्पया कम्पः प्रोक्तः सिरिहिये बधेः यदा द्योः स्वभावेन तिताः पाऽयोर्भवि ॥ १३२२ ॥ जङ्ययोः कम्पनं प्राहु्ीराः सिरिहिर तक्ष | भूलस्नाभ्रस्य वामाङ्घेः पाण्ण्या यदृभ्रापिकुटूटनपू ॥१६२६॥ भूलसा्रस्य चान्यस्य भ्रमः सभ्यापष्यत याऽस्ा सल्हुलः प्रोक्तो वरो नुसकोषिदैः ॥ १३२९ ॥ दिशाऽनया परेऽप्यद्या षधराः सोभयाऽन्विताः सव घधरमेदास्ते कार्यास्ताछानुगामिनः ॥ १६२५ ॥ । एतषा कषणान मरन्थत एव सुबोधानि ॥ १३१८ ॥ १३१९ ॥१३२.० ॥ १३२१ ॥ १३२२ ॥१३२३ ॥ १३२४ ॥ १३२५ ॥ वि वषमाख्यमङ्गमाह- न चस््ठ़तिपृवं स्यक्करणं विषमाेधम्‌ । विहृतायानुकारस्तु बुधेमावाश्रयो मतः ॥ १ -- स वनकारस्त्‌ बुषभावाश्रयो मतः॥१३२९॥

१ च. वायेराहतिधं ) २च्च नादश्वा। २ च. सिरहरा। ४ च. खरुकटाहवयम्‌। ।

4च. कृट्ने। तः ।६स.ग. घ. 'ु्खङ्षाक्िः। ७ ख.ग. ध भूमकभ्ाग्रवा ।८ सख, | घ, तन । प न । |

नि

सप्तमो नर्तनाध्यायः। + £०९. अंत्र चेति । उष्ुतिपूर्वं करणं पएरवौक्तमाश्ितादिषटू्रिशबद्धेदमिनम्‌ । भा- वाश्रषाख्यमङ्गे रक्षयति-विष्ृताथांनुकार इतिः। पेरणिना सामाजिकानां हास्योत्पादनाय क्रियमाणे विषतपदाथानुकरणं यद्विघते स भावाश्नयः ॥१३२६॥ कषिचारो मवेदजोत्तमनायकवणनम्‌ । अचर स्यात्स्ालगं गीतं यदक्तं गोण्डटीविधों ॥ १६२४ ॥ कविचारं टक्षयति-उत्तमनायकव्णंनामेति । गीषाख्यमङ्गमाह-अञ्च स्यात्सा गीतमिति । साटमं गीते दरतादिकम्‌ ॥१३२७ ॥ | इति प्रणिलक्षणप्‌ | | गण्डली विषिवस्चाज् रङ्गस्थाः सप्रदायिकाः | कु्यंगम्भीरमातोयध्वनिं पिधिधेधीति ते ॥१३२८॥ अथ परणिनः पद्धतिमाह-गोण्डलीविधिवचत्रेत्यादि. । अवातिदंशेन दकानां नाद्साम्ये (म्य)करणं गद्यते ॥ १६२८ ॥ ततो विसम्वितप्राये रिगोण्युद्वणाश्रये ॥१६३२९॥ पाद्ये बाथमाने द्विदनिःसारुतालतः विङोदिरृतवाग्वेषमूषो रद्गऽद्रवोडकः ॥१६६०॥ तस्मिन्नुव्यति हास्थैकरसे विराति पेरणी । रेगोण्यपरामेनेष भरविशेि नत्तमाचरेत्‌ ॥१६६१॥ `, रिगोण्युङ्ूवणाश्चय इति । रिगोण्यष्टवणे पृवाक्तमनुरधेथम्‌ । अद्रबोडक्‌ . इति सकठरिरोयण्डितामिधायी देखी शब्दः ॥१३२९॥१३३०।१३३१॥ प्ररान्ते वायसंघाति ततस्ताकधरेः समम्‌ । वा्यमनि स॒निपुर्णं ताठे गारुगिसंज्ञके ॥१३३२॥ संज्ञके ताल इति । “ गारुगिस्तु चतुद्रैता । विरामान्ता » इति पृषो तदक्षणमनुसंघेयम्‌ ॥१३३२॥ ` यद्वा सरस्वतीकण्ठाभरणे बादंकेस्नथा । किथमाणे मर्दकदिमंण्डितालसमध्वनो । पेरणी पर्षरान्कुर्याज्नाना चापडपादिकान्‌ ॥१३६३॥ ततः कूट निबद्धेन यद्वा वणसरात्मना ।

कि र भ

कावेतेनेष विषम न॒त्याःसारुताटतः ॥१६३५।

पयता" ----------------------~-------------------------------------- ----------- पि

१८. च. इऽडबोडकः।२च. कः} अस्मि । ३ चः प्रवतो ५ च. "टाना मन्द ` तां न्यसे दष्वनो 1 4 ङ. “समे घ्व! ६ च, °त्‌ः पाट | ५०९

८१८ संगीतरलाकर--

यद्वेति पक्षान्तरम्‌ । सरस्वतीकण्ठाभरण इति ! द्रो गृह द्रो उघद्रतौ | ताट सरस्वतकण्डाभरणं स[ङ्क-समत।?; इत टक्षणमप्यनुसवयम्‌ । चापडइषां कालाना कुर्यादिति संबन्धः ॥१.३३३।१३३४॥ ततः सालगस्नडेन नक्ते तज च दरयित्‌ | रेखां च स्थापनां हया वहनी्गीतनतंनम्‌ ॥१३२५॥ विषम च प्रहुरणानगमाभोगवादने। क विचारांस्तथा भावाश्रयाम्पेरणिपद्धतौ ॥१३३६॥ हेया वहनीरेति । ददयंगमान्ध्वरिकृवाधवाद्नप्रकारानित्यर्थः । प्रहरणे वाद्यपवन्धाना विरेषः । तदनुगच्छत्यनकरोतीति तथोक्तम्‌ । विषमं पर्वोक्तम- त्छुतिकरणम्‌ ॥१३३५।॥१३३६॥ ~ इति पेरणीपद्धतिः तोयज्ये लक्ष्यलक्ष्मवेयाचा्यः प्रकीर्वितः। वाग्ग्मी सरूपवषोऽसो सरसस्ततिकोविदः । सभा परिहासन्ञो भवेहवादनवायवित्‌ ॥ १ ३३५॥ अथाऽऽ्चारयं टक्षयति-तौयन्नय इत्यादि ॥ क ध इतपाचार्थः | नरं रक्षयाते- चतुधाभिनयाभिज्ञो नटो भागामेदावित्‌ ॥१३६८॥

4

चतुधत्याद । माणादृभेदवोदति | भाणो नामना ८क दषु रसाश्रयु

॥,.

दृशरूपकेष्वेको रूपकमेदः। आदिरब्देन प्रहसनादीनि रूपकाणि गहन्ते॥१ ३३८

दत नटः, नतकः सरामः प्राक्त पागनत्त छतश्चमः ॥१ ३३९॥ नतक छक्षयात-पमागनत्े छतश्रम दत । मगन केरणाङ्कनहारा्यासक नृत्तम्‌ । तत्र छताभ्यासः ॥ 1 ३३९ रति मतद सवेमाषार्विडषज्ञा जनानां नमकृमदः | प१६ः परपिवादषु स्पत वता बधः ॥ १ २४० ॥ तताछक उक्षति-सवभषित्यादि ॥ १ २२० ॥ _____ इति वेतालेकः, {ख.ग. घ. ड तूयव्रये। २ख.ग. स. चारुपः। ३ ख. ग. घ. वेद्रहनिकां

` दधत्‌ । ड, वद्‌ । ४ ख. ग. तूथत्रय । ५ च. भाषा" । ६ स. ग. घ. न््ञो यो नाना | नर्म" 4 | ॥ | ।

सप्तमो नर्तनाध्याथः। 1१ किङ्णावायवेदी च वृत्तो विकटनतष्केः | ममज्ञः सवरमगेषु चतुरश्चारणो मतः ॥ १६४१ ॥

चारण ठक्षयति-किङ्कणीत्यादि ॥ ३३४१ ॥ ।

इति चारणः। ` भारस्य भूयसो बोहा प्रो भ्रमरिकादिषु ¦ रज्जञसचारचतुरच्छरिष्ानतने कृती । राखसकटसंपातपटुः कोहृला्को मतः ॥ ३३४२ ॥

कोहुटारिकफं रक्षयति-भारस्येत्याहि ॥ १३४२ ॥

इति कोहराटिकः। मध्यस्थाः सवधानाश्च वारिग्मिनो न्यायवेदिनः। च्राटताञ्चटिताभिज्ञा बिनयानम्रकंधराः ॥ १६४३ ॥

/ अगवा रसमभावज्ञास्तोयान्रेतयकोविदाः । असद्रादनिषद्धारश्चतुरा मत्सरच्छिदः। अमन्द्रसनिष्यन्दिहदयाः स्यः सभासदः ॥ १३५४ ॥

सभासद्‌ सक्षपात्त-पध्यस्या इत्यादि ॥ १३४३ ॥ १३५४

इति सभासदः । सङ्गर भूरिदो भान्यो मान्थपा्विवेचकः । भ्रामान्गुणलवस्यापि महकः कोतुके रतः ॥ १३४५ ॥ वाग्ग्मी निमत्सरो नमनिमाणनिपणः सुधीः गम्भीरमावः कुशलः सकठकाम कलास च ॥ १६४६ ॥ समस्तराखविज्ञानसंपन्नः कृर्तिलोटपः ।

„ प्रियवाक्परोचेतज्ञा मधावी धारणान्वितः ॥ १३४७.॥ तूयत्रयविरोषज्ञः पारितोषिकदानषित्‌ । सवापकरणोपेतो देशीभार्गविभागादित्‌ ॥ १६४८ ॥

हीनाधिकविवेकनज्ञः प्राज्ञो मध्यस्थधीरधीः, स्वाधीनपरिवारश्च भावकं रसंनि्भरः॥ १३४९ ॥ सत्यवादी कुकीनश्च प्रसन्नवदनोत्तरः। स्थिरप्रेमा कृतज्ञश्च करूणावरुणाटयः । धर्मिष्ठः पापमीरुश्च पिषदन्धुः सभापतिः ॥ १३५० ॥ सभापति रक्षयति-दाडगारात्यादि ॥ १३४५ ॥ १६४६ ॥ १३४७ ॥ १३५४८ ॥ १३५९ । १३५० ॥ | ॥ १३४८ ॥ १३४९ ॥ १३५०॥ १ख.ग. घ. ढो मकरादि २स.ग. घ. ती।अघ्नः। ३ छ. ज्ञास्ूर्यः। ४.

षि क (क

ॐ, मान्यमाना षा । च मान्यामास्य्‌ । ५ रक (वदु;ः। सु |

८१२ संगीतरल्नाकृरे~ इति सभापतिलक्षणमर । विचित्रा नत्यराला स्याप्पुष्पप्रकरदोभिता । नानावितानसंपल्ा रलनस्तम्भविभूषिता ॥ १६५१ ॥ तस्यां सिंहासनं रम्यमध्यासीनः सभापतिः, वापतोऽन्तःपुरांणि स्यः प्रधाना दृक्षिणन तम्‌ ॥ १३५२ ॥ पृष्ठभागे प्रधानानां कोरः श्रीकरणाधिपः तत्संनिधो त विद्वांसो लोकवेदविक्षारदाः ॥१६५३॥ रसिकाः कवयोऽप्यत्र चतुराः सर्वरीतिष । मान्याज्न्योतिर्बिदो वेयान्वि्धन्मध्ये निवेरायेत्‌ ॥९६५४॥ स्याद्रामेतरभागे तु भान््रिणां परिमण्डलम्‌ । तत्रैव सेन्यमान्यानामभ्येषामुपवेश्ञनम्‌ ॥ १३५५॥ विलासिनो विलासिन्यः परितोऽन्तःप्राणि च | पुरतोऽपि नपस्य स्यः पृष्ठमागे तु भृपतेः ॥ १३६५६ ॥ चारुचामरधारिण्यो रूपयोवनसंभृताः। स्वकङ्ग्णञ्चणत्कारनिवाणजनमानसाः ॥१३५७॥ अभिमा वामभागे स्युरमे वागगेयकारकाः | कथका बन्दिनश्चाज विद्यावन्तः प्रियैवदाः ॥१६५८॥ प्रहेसाकुरालाश्चान्ये चतुराः सर्वभातुषु । ततः परं तु परितः परिवारोपवेशनम्‌ ॥१३५९॥ अधिष्ठितं सदः कार्ये दक्षषत्रयेरेमरेः। अङ्रक्षास्तु तिष्ठेयुः सर्वतः शाश्पाणयः ॥१६६०॥ अथ समस्य त्त सामाजकर्ना सनिवेत् प [ऽह--[वाचञजत्याद्‌ ॥१३५१॥१३५२॥१३५३॥१३५४ ॥ १३५५ ॥ १३५६॥ १३५७ ॥ १३५८ ॥ १३५९ ॥ १३६० ॥ सनिवेरय सभामेव नेता संगीतमीक्षते ॥ १३६१ ॥ , एवमिति । उक्तपरकोरेण समां सामाजिकसमहे संनिवेश्य यथासेस्थानं स्थापयता नता चयक उक्तगणः सभापतिः समातमानन्दातिचयादादसावन्‌ .

नि षि गि क ना मननं

१च्‌, राण्यस्यप्र २सख.ग्,घ्‌. ष॒ | पमाञ्जोः| ३च्‌. पचा णा |

सप्तमो नतनाध्यायः। ८१६ तूयतयं गीतवाघयनृत्यानां मेरनमित्वथः । ईक्षतेऽवहितमना मूला विखोकयेक्षते नियमोऽनुसंपेयः ॥ १३६१ ॥

इति सभासंनिवेराः

एव सगीतस्वूपनिरूपणानन्तरं रसनिषूपणसंगतिं दयन सप्रकरणमारमते- रसप्रधानमिच्छन्ति तोयनिकमिदं विदः । तत्सामान्यविरोषाभ्यामधनाऽभिदषे रसम्‌ ॥१३६२॥ रसप्रधानमित्याटि । विज्ञे विद्वां्तः। इदं तौर्यत्रयं संनिीहितपर्वकाटमे- वाक्तलक्षणत्वादवुद्धिस्थितस्य तूय॑यस्येद्मा पत्यक्षविषयेण निर्दर उपपन्न एव । ` रसप्रधानामच्छन्तीति । रसो नाम विभावैरित्यादिना वक्ष्पमाणङक्षणो धीषि- रप ईच्छाविद्षावा | स प्रधान यश्य स तत्तथोक्तम्‌ | तूयचयतायत्िकःस्य रसावेमावस्ताधनतवेनाङ्घत्वं रसस्य तस्साधनवेनाङ्धि्वामित्य्थः } यत एवं तत्तस्मात्कारणात्‌-रस सामान्यविरोषाभ्याममिदध इति । रसरब्दामिधे- यस्य॒स्वह्पनिष्पणे सामान्येनाभिधानं सङ्गारादिखब्दानां स्वरूपनिरूपणं विरेषामिधानम्‌ ॥१३६२॥ पिमावेरनुभवेश्च नटस्थेव्यभिचारिभेः । जानताऽऽत्मपरामत्रमिन्ायाश्रयतां विना ॥१३६३॥ अवस्थदेराकाटादिमेदसभेदवभजितम्‌ । केवट रतिहापादिस्थायिषूपं प्रगह्ती ॥१३६४॥ अतो निरन्तरायत्वात्परां विभ्रान्तिमाशभचिता | प्रातेभानुभवस्पृत्यायन्यवोधविटशक्षणाः॥१ ३६५॥ बह्मसविहिसदहरी नानारत्यादिसंगमात्‌ । सुखशूपा स्वस्वेया संषिदास्वादनाभिधा । रसः स्यादथवा स्थायी रसस्तद्रोचरमिर्षंव ॥१३६६॥ ` तत्र सामान्यरक्षणमाह-विभार्वैरित्यादे । विभावो(दा) नाम रेके स्था- स्पाद्भावानां “ इष्टा ये जन्महैदवः » इत्यादिना वक्ष्यमाणरक्षणाः । अनु- भावो(वा) नाम “ भावानां यानि कमणि ?„ इत्यादिना वक्ष्यमाणरक्षणाः | ` व्यभिचारिणोऽपि “ स्तकेषिभविरुषनाः » इत्यादिना दक्षयपागरक्षणाः । ` नटस्थेरिति विभावादीनां विरेषणम्‌ । तेन ठोकिकरसो व्ये वत्थे । जनितेति। ` उकेर्विभावारिमिजेनिता सामानिकेषुसारिता । आसाऽऽहमितिपरत्ययविषयः । ` श्च.घ. बुधाः! र्‌ ल. ग. व्तान्यपः। इ च.. स्त्यथिनायोधविः। च न्त्याय. ` न्यत्ोऽथ वि"। ४ च. पवित्तिस* । ¶ ख,ग, च. भवेत्‌

-&१४ संमीतरत्नाकर- परोऽन्य । अन्यसििन्प्ययममित्र इदं मित्रम्‌ । आदिश्ब्देनायमुदासीन इत्यु सीनो गद्यते । एवमालसादिराश्रयो विषयो यस्याः । साऽऽतमपरामि[जमिनाधा- भ्रया | तस्या भावस्तत्तेति वक्ष्यमाणाया सविष्षे धर्मः | तां विना) अवस्थे त्थादि । अवस्थामेदा जयत्छप्नसूषप्तयः । देरामेदाः प्रयमादयः । कार- भेदा अहारा्रादथः । आदिशब्देन बाह्लणाद्यो वणमेदा गृहस्थत्वाद्‌य आश्रम- मेदाः पांचकपाठकादयोऽन्येऽपि गृद्यन्ते । पैः संभेदः सपक: । तेन वजितम्‌। अत एव केवटं रपिहासादिस्थायिरूपम्‌ । रपिः शङ्ाररसस्य स्थायिभावो वक्ष्यते । हासो हास्यरसस्य । आदिशब्देन करुणस्य सोक इत्यादिकं दुष्टव्यम्‌। ` एवंविधं स्थापिरूपं परगृह्णती स्वीकर्व॑ती । अत इति । उक्तकारणानिरन्तरा- यत्वाद्विघ्ररहितत्वातरमल्छृषटं विश्रान्ति विभम्भमाभिता । प्रतिभेत्यादि । प्रतिभा नाम सृष्ष्मसक्ष्माथयाहकं भविष्य द्रस्तुविषय ज्ञानम्‌ । अनुभवो नाम वत मानवस्तुदिषयं ज्ञानम्‌ ! स्मृतिनमिातीतवस्तुविषयं ज्ञानम्‌ । आदिशब्देन संश- यािपयंयो . गृह्येते । प्रतिमादिष्वन्योऽन्यतमो बोधो ज्ञानं तद्विटक्षणा । प्रति- भादिगेधेष्वन्यतमस्यापि शे सदर्थः । प्रतिभादिषिरक्षण्यं ब्रह्मसंविरोऽपि विद्यत इति । तयोः(या) सादृश्यमारङ्क्थ तस्मा अगि वैरक्षण्य सहेतुकं दस यति-बह्यसं विष्िसहरीति । नानारत्यादिसंगमाद्वहधामृतरत्यादिस्थायिभाव- संबन्धाद्धेतोव्रल्लसेविदो वेसादर्यमक्लांऽरान्तरैः सं्िदानन्दस्स्पैस्तत्साटर्यम- प्थाह-सुखरूपेत्यादि । स॒खस्पत्यनेनाऽऽनन्दरूपता स्वरवेधेत्यनेन वित्रष- ऽऽस्वाद्नामिधेत्यनेन सषूपत। च दर्ितेत्यवगन्तव्यम्‌ । एवंविधा संविद्रसः स्यादित्यन्वयः | कश्चित्‌ “ स्वायीभावो रसः स्मृतः » इत्य॒क्तत्वात्तन्मतमनु- सुत्याऽऽह-अथर्वेति । तद्रोचरीभवंस्तस्या उकषूपायाः संविदो गोचरीभव- न्विषयत्वेन प्रतीयमानः स्थायी रत्यादिको भाव एव रसः स्थात्‌ ॥ १३६३ ॥ १३६१ ॥ १३६५ ॥ १५६६ ॥ . , दध्यादिव्यञ्जनेश्चेव हरिद्रादिमिरोषधैः | मधुरादिरसेपेतथददद्रव्येर्गडादिभेः॥ १६६५ युक्तैः पाक विरोषेण षाडवाख्योऽपरो रसः ¦ उत्पाद्यते विभावादेः प्रयोगेण तथा रसः ॥ १३६८ ॥ “ विभावानुभाव्यभिचारिसंयोगादरसनिष्पत्तिः ” इत्यस्य भरतस्नस्यार्ध- मनुसंपाय रोकसिद्धमोजनरमदृष्टन्तपुवंकमाह-दध्यादिव्यञ्जनैरित्यादिना । अर विभावा दध्यादिस्थानीयाः। संचारिणव्रिश्वाहरिद्‌चोषधस्थानीयाः। अन्‌- भावा गृडादिद्रभ्यस्थनीया इति मन्तव्याः पाकविशेषस्थानीयोऽपरोऽन्य उत्छ- षश्च । मधुरादिभ्यः षड्भ्योऽन्यस्तेषीं संसगंरूपतवात्‌ । अप एव तेभ्य उक्छृष्टश्च |

पिरि पपि

१ ग. पवक । २ ङ्‌, "यथा द्रव्ये । ३ ज. थमभिधाः। ४ ग्‌, वां समप्रक्ल"

स्तम नर्तनाघ्यायः। ८१५

क, कि

पाडवाख्य इतिं । १३।भमधरादृभागवत्तः षाडवः । षाडव इत्याख्या यस्य स तथोक्तः । अन्ापि रत्यादिभ्योऽन्य उकष्छृष्टश्च राङ्रादिको रसो द्ष्टव्यः ॥ १३६७ ॥ १३६८ ॥ शडगरहास्यो करुणो रोद वीरो भयानकः। बीभत्सृश्चाद्धतः डान्तो नवधेति रसो मतः ॥ १३६९ ॥ एवं सामान्येन रसममिधाय तद्विरोषानुष्िशति-ाङ्गरहास्यावित्यादि ॥ १६६९ ॥ रान्तस्य रामसाध्यत्वाच्नटे च तदभवत्‌ । अष्टावेव रसा नाट्येष्विति केचिद च्‌चुदन्‌ ॥ १६७० ॥ अघर केश्चिच्छान्तव्यत्िीरक्ताः . राङ्गाराद्योऽषटविव नाटयरसवेनोक्ताः | दान्तेन सह कथं नवधेद्येश उपप इति चोधं परिजिहीर्षुरादौ तन्मतमनुभा- षते-रान्तस्येत्यादि । रमो नाम सर्वन्दियव्यापारोपरमासकः शान्तस्य स्थार्थी। नटे च तदुसंभवादिति । नैर ईइषचटन्यकते तु तस्थ रमस्याऽऽस्वाघंमानला- समवादित्यथः । अनेनाष्ट वेवेत्यतोपपातैरदधिता मवि ॥ १३७० ॥ तद्दूषयति-- ~+तद्चोय यतः केचिन्न रसं स्वदते नटः । सामाजिकास्तु लिहते रसान्पाचं नटो मतः ॥ १३५१ ॥

तद्चायामेतिं । यतः कारणानरो रसं किंचिदपि म खडदते | नटस्य ख- कर्यामिनयविहिततवेनास्पोऽपि रसस्याऽऽछादस्तस्य नास्तीत्यथः। सामाजि- कास्तविति । तेषां क्यान्तरानुसधानाभावाते तृक्तहपानसान्स्वदन्ते। अतः कारणानटः पातं रसस्याऽऽधारमात्रम्‌ । अयमथः । यथा छोके पनका्रसस्य चषकादिकमाधारसेन पाच न तु तदाखादृज्ञातृत्वेन | एवं नरोऽपि रस्ाखादको न भवति । अतः शान्तरसस्य न नारचरसत्वनिषेध इति ॥ १३७१ ॥

ते शद्धहदयाः शान्त स्वावभावविभावितप्‌। एका्चेतसः सन्तोऽनमवन्तीति यस्यते ॥ १६७२ ॥

त इत्यादि । ते सामाजिकाः } शुद्धहदयाः कार्यान्दरेष्वनासक्तचित्ता हत्यर्थः । एकायरचेवसो नाट्यदरन एवावहितमनस इत्यथः । एवंविधाः सन्तः स्वाविमावविभावितम्‌ । स्वविमावा वक्ष्यमाणाः ससारभीरुतादयः । तैर्विभावितं

निष्पादितं शान्तमन॒भवन्ति । इति य॒ल्यत इति) राङ्गारादिवत्सार्मानिकाखवा- यमानताच्छान्तस्या0 नाटचरसत्वमुपपनमिव्यर्थः ॥ १३७२ ॥

कुता णायामा

तद्‌ चार ˆ दात भूखदरपुस्तकपाडः)

(क 1 क क [प स्मा

1

1

नि व नव्यावभ्नननेनप्‌

१ ज, नरेनेष।२ ज. न्तेन कर्मर तः। `

<१६ ` सगीतरलाकरे- रातहासरहचः वात्साहय मयजगस्छनं | वस्मयश्चाथ नवद्‌ स्थायेमावा नवेत्यमी \॥ १३६६३ ॥ जथ रसापाद्नभूतान्स्थापमावानुहैणति-रतिहासडाच इत्याडि ॥१ ३७३॥ रान्तस्य स्थायभावविकत्पं मतभेदेन ददयतति | गप्सा स्थायिभावं तु दान्तं(न्ते) केचिद्धभापिरे उत्साहमाहुरन्य न्यं सम सवान्परे विदः ॥ १६७९४ ॥ जगुप्सामत्यादि । सवान्परे िदरिति ¦ सुष।।नवद्जगुप्सोत्साहर- तान्‌ । शान्ते निवद्स्य तावत्स्थायितवं मयाऽीतेषु जन्मान्तरेष योक्चोयोभो न छेत इति तच्वमोधजितस्थ भव्‌ ।वसषृस्यानुस्यूतत्वादृद्षटव्यम्‌ । जगप्सायास्त स्थापित्वमनुमृयमानविषयहेयत्ददनानस्यत्या दृष्टव्यम्‌ । उत्साहुस्यत्‌ स्था- यित साधनचतुष्टयसपच्यर्थं मानसतपयनानस्यत्था दव्यम | रामस्यापि स्थाभि-

(कक 9

व सुवान्द्रयत्यापारोपरपेरम्यासादृद्रष्टम्यम्‌ । एषं समवेतानमिपं ननवदादाना रन्त प्रतिं स्थायत्वमनसंधेयम्‌ ॥ १३.७४ | ~;

दरेय स्थायिनः प्रापे समये व्याभिचारिणाम ) अमङगरमपि च्रूते पूवं निवदुमेव यत्‌ ॥ १६७५ ॥ मुनर्मनऽस्य तन्नं स्यापिताव्यभिचार्ति ववापरान्वया छस्य मध्यस्थस्यानुषङ्कतः॥ १६७६ ॥ उादरयत्थादे । स्थायिने रत्यारिमावानुद्धिष्य व्यभिचारिणां निरविदीदनां समयेऽवप्तरे । प्राप्त इति । पत्वन्‌ व्यभिचारिणां बट ध्युपाहृढतया संम- ` तत्वादिि भावः । अभङ्गलामित्यादि । यथस्मात्क रणान्मुनिर्भरतर्षिरमङ्गठ-

= = 1

१ [नवदमव पूवे ब्रूते तत्तस्मात्कारणादस्य निर्वेदस्य स्थापित व्यभिचारिते मेने।

भ

` नूनमिति पृनर।भप्राय उद्पक्ष्यते । एवं दति मृ 4 स्थस्य (नवद्स्यानषङ्गतो ९६

®. [4

८।पदपन्धायेनोमयत्र संबन्धातृवौपरान्वयो मवति | 1६ प्रसद्धौ । पवः स्था-

यिभिः परेव्यमिचारिमिश्वान्वययोजना ॥ 5 ३७५ ॥१३७६॥

क.

स्थार्तासचारतय ।[वभागाधगमह- स्याया स्याद्रषयेष्वेष तत्वज्ञानाोद्धवां याद

र्टानिग्वयागापक्तस्त त्याभचा्यसा ॥ १३७७ ॥ स्थाय स्यादत्यादि | एष निर्वैरो द [वषयक्ु तच्वनज्ञानोद्धवो मवै तदा स्थाया स्यात्‌ | असो निव ६।[नष्ट वयागािरृतस्ति्टवियोगशतोऽभि- धवित वा भवति चेत्तदा व्यभिचारी स्यात ॥ १६३.७.७ ॥

म वनपमोममतनलनभ्‌

९. ज्ञातं।२च. "दुमाचेत्‌। रख. ग तान्य |च, चत्वाव्य।४५ च, श्चुत |

सप्तमो नर्तनाध्याथः। ८१७

` निवदग्टानिरशङ्के ग्यदेन्याभयादम(मद्‌)श्रमाः। चिन्ता धृतिः स्म्रतिर्वाडामोहालस्यानि चापलम्‌ ॥१३७८॥ हषामषविषादृाश्चापस्मारो जडता तथा । विकशुप्तमत्खिक्यमवहित्थं तथा मतिः ॥ १६७९ ॥ विबोधो व्याधिर्न्मादो ग्वाविगो ग्रतिस्तथा त्रासो निद्रा जयख्रशादोति स्यव्यभिचारिणः॥ १३८० ॥ व्यभिचारिण उदिररि-मिर्वेदेत्यादि ॥ १२७८ ॥१३५७९ ॥१३८० ॥ स्तम्भः स्वेदोऽथ रोमाश्चः स्वरभेदोऽथ वेपथः। वषण्यमश्रुः प्रलयोऽष्टो भावाः साचिका इति ॥ १६८१ ॥ साच्िकानुदहिराति-स्तम्भ इत्यादि ॥ १३८१ ॥ विभावाधेरनुचेतः स्थानत्वादिरृुतिं गतेः । श्य्मरादरसाभासाः कृता हास्यस्य हेतवः ॥ १३८२ ॥ फट बन्धुंषधो रोद्रे विभावः करुणे च सः। जगदुस्तदिदो रोद्रमतः करुणकारणम्‌ ॥ १३८३ ॥ रोद्रं भयार्भके हेतमत एव प्रचक्षते । ङ्गाराद्विप्रलम्भाख्यात्करुणोत्पत्तिरिष्यते । ` भयानकेऽद्धुते हेतुं वीरं धीरा बभाषिरे ॥ १६८४ ॥ ` विदूषकस्य हासस्त नायके हास्यकारणम्‌ साम्ाद्रधिरमोहादिविभावाग्यभिचारिणाम्‌ ॥ १३८५ ॥ मीभत्से सति भीरूणामत्पयेत भयानकः । अन्योन्यजन्यजनका भवन्त्येवमिमे रसाः ॥ १६८६ ॥ रसानामन्योन्यजन्यजनकमावमाह-विभावायेरित्यादि ॥ १३८२ ॥ ` ॥ १३८३ ॥ १३८४ ॥ १३८५ ॥ १३८६ ॥ दाङ्गारादाना कमम वमन्द्वताश्राऽऽह- रयामः सितो धूसरश्च रक्तो गोरोऽसितस्वथा नीलः पीतस्ततः श्वतो रसवर्णाः कमादिमे ॥ १६८५ ॥ विष्णमन्मथकीनृरारुदरेन्राः कालसृज्ञकः महाकालः कमाद्रह्चा ~+बुद्धश्च रसदेवताः । सङ्गरे देवतामाहुरपरे मकरध्वज ॥ १३८८ ॥

शभुम न~ 4 ---------"-~------~-----~--*---------- र

- +अत्र दकाया ख. ग. घ. पुस्तकस्थ एव पाठः स्वक्रुतः।

(मिसतो तमानयामि क भ न भ न

१च. भरमङ्खोऽथ।)२९च. हासस्य।२ ख. ग. “न्धुवधे रो । घ.ङ. नन्धविधौ रौ ४ख.ग. नकाद्धूतम ।५4ख. ग. घ. बुधश्च । च. विधुश्च | १९६. ।

<१< ` संगीतरलाकर-

सयाम इत्यादि । ठव राङ्खारः श्यामवर्णां विष्णदैवतः | हासः धेतवर्णो ५ ४ ।

मन्मृथदेवतः | करुणो धृसरवर्णा यमदैवतः । रौद्रो रक्तवणो शदरदेवतः । वीरो गोरवण इन्दरदेवतः । भयानकः छष्णवर्ण; काटदेदतः । बीभत्सो नीख्वणों महाकाख्दैवतः । अद्भुतः पीतवर्णो बरह्ञदैवतः। शान्तः धेतवर्णो बुधदैवत इति कमो द्रष्टव्यः ॥ १३८५७ ॥ १३८८ ॥ रसादेविरोषरक्षणानि वक्तं प्रतिजानीते- वक्ष्ये विराषटक्ष्माणि रसदेरधना कमात्‌ ॥ १३८९ ॥

वक्ष्य इत्यादि । रसदेरिव्यजाऽऽ्दिरब्देन स्थापिव्यमिचारिसाच्िका गृन्ते। एतेषां समुदायविवक्षया रस्रदैरित्येकवचननिषयः । विशेषलक्ष्माणीति । ` समुदायिनां शङ्घगरादीनां प्यकं रक्षणानीत्यर्थः ॥ १३८९ ॥

ततर दाङ्ारं छक्षयति- वविभाववरकान्ता्ः स्वकव्य कवविगाम्फतः साक्षात्कारयवाऽऽनातनयन्‌ स्वप्रयोगतः।॥ १ ६९० ॥ नति रतस्थायमभावः सदस्यरसनीयताम्‌ | नटन कृन्तदष््यायरन॒भावः प्रदारातः ॥ १६९३ ॥

कि क क

आवारय नताश्चाचता ग्याभचाराभः हंषाचन्तादाभः प्राक्तः इङ्गारः सारदाङ्गःणा ॥१३९२॥

विभावेरित्यादि 1 वरकान्तायेरिति । वरश्च कानता च वरकाने आट. म्सनावमवि। । अद्यरब्दन चन्द्र चन्द्नमन्दानदड्ष उह(प१रवभावा गृह्यन्त । स्वकव्यडत। स्वराग्डन कावरुच्यते। कृ [वगाम्फतारत। कविना निबद्धे |

अनन्तर नदन्‌ स्वपयोगतः स्वकायाच्चतुविधामिनयपरयोगात्‌ । साक्षाक्कारं(रमा) 9 ®

नीतारेव स्थितेर्विमविः। सद्स्यरसनीयतां सदययेः सामाजिके रसनीयतामास्ाद्य- मानतां नीतः प्रापितः । नेदेनानुक्नौ पदितेः कान्तदषटययिरनुभविरवि शाति- शयं सामाजेकमनःस्वभिमानातिदयं नीतः प्रापितः । हर्पविन्तयैव्यभिचारिभि-

। (>

सिजतः रवादतेः । रतिस्थायिमावो रत्याछ्यः स्थायिभावशवो) [यस्य सः] । सूरिराङ्किणा शङ्खारः पोक्त इति सबन्धः ॥१३९०॥१३९१॥१ ३९२॥ सभागावप्रटम्भा वार्वस्थ दहे तस्य कीर्तिते) कान्ता्षयोगविरहो क्षणे च तयोः कमात्‌ ॥ १६९३ ॥ सभागेत्याद्‌ । तयोश्च कृन्तास्ेयोगविरहो कमाह्क्षणे इति ` ! कान्तासयोगः समोगदाङ्खमरस्य .छक्षणम्‌ । कान्त विरहो विप्रखम्मश॒ङ्खमरस्य च-

णामपि कमः ॥ १३९३ 1)

सुपतमो नर्तनाध्यायः । ८१९

(९9

रातिं रक्षयाति- | सी पुंसयोरुत्तमगेर्यनोः पर्णसुखोदया रम्भात्फटपययन्तम्यापिनी स्मरसंभता । सविदोरेक्यसेपस्या कडांऽज स्थानी रतिः॥ 5 ३९४ ॥ खापुसयारेत्यादं । सविदोरक्यसंपत्येति । खीपसंबन्िन्योर्वदयो- रायन्तमक्रूपतया कीडा केटिः । अच्च स्थाधिनी रतिरिति । अन्यन देवा- दविषया संचारिणी रतिरित्यथः ॥ ३३९१ ॥ ` विभावानां सामान्यरक्षणमाह- लोके स्थाय्याद्भावानां दये जन्महेतवः | उपनीताः कविवरेर्नटेः साक्षाव्छता इव । - रभान््रसुन्वते ते स्यर्विभावास्तादिभावनात्‌ ॥ १३९५ ॥ लाक इत्याद । स्थाय्यादीत्यवाऽऽदिदन्डेव सच्{रणा गृद्यन्वं | ताह भावनादोति । तेषां रसानां विभावनादृषदनात्‌ ! एतेन विभावरेब्दस्य व्युतात्तदादता ॥ १६९५ ॥ ततर राद्धगरस्य विमाषानाह- | ॥ ६ कृन्ता तीबस्मराकरान्तो दृतीस्ख्यादंयो जनाः ॥१२९६॥ तत्तयोग्योऽप्यटकारः फिशटकटकाडकिः । , समयाऽपि वसन्तादिोर्वेषयाश्चन्दनाद्यः ॥ १३९७ | गताद्यश्च दैराोऽपि रम्यहरम्यवनाडिकः | कान्तानुकरणं हंसयुग्मचित्रादिदरंनम्‌ ॥ १६९८ ॥ ` जलकेलीत्येवमायाः श्रता यद्रा विटोकिताः विमावप्वेन विख्याता रसे इद्गारनामनि ॥ १३९९॥

क {स्त{वित्याइ । कान्ता च कान्तश्च कान्तौ | पमान्स्ियत्येक देषः । आत तयाराटम्बनावभार्ववं दस दनापितरषामुहपनविम्च्ठम्‌ ॥ १२३९६ ॥ ९३९७ ॥ १३९८ ॥ ३३९९ ।

अनुभावानां सामान्यरक्षणमाह-

भावाना यानि कृायाणि नास्यन्ते कृशदर्मटेः | अनुभावा हेतवस्ते स्वहेत्वनुभवे यतः ॥१४ ० - अनुभावा हेतवस्ते स्वहेत्वनुभवे यतः ॥१४००॥ __

१ख. च. स्वरसंमृता। रघ. ङ. उतः स्थाः । इख. ग. "पुसः सं" ।.४स न सान््रसवते । इ. सान्परुपते (१) 1 च. सान्म्वते । ५ स. ग, कमांणि ! ६ च, मान्यन्ते।

८२९ सँगीतरलाकरे~

भावनामाह । भावानां स्थापनां संचारिणां च यानि कार्णणि कटाक्षमृजाक्षेपप्रभतीनि कृशदेनटेनाटचन्तेऽनकरियन्ते । ते यतः कारणात्खंहेव- नुभवे स्वेषां हेतंवः स्थाथिनः संचारिणश्च तेषामनुभवोऽ्त्रानुमानम्‌ । तत्र हेतवो लिङ्गानि । अतस्तेऽनुभावा इति िहवरोाकन्यायेन योजनीयम्‌ । एतेनान्‌- भावयन्तीत्यनभावा इति ग्यत्पत्तिदैरिता भवति ॥ १४०० ॥ ते भावानामिमख्येन नयन्ति गमयन्त हि। अतोऽमिनयश्ब्देनाप्यच्यन्ते रृजिमा नटः ॥ १४०१॥ तेष्वमिनयशब्दपरवचौ निमिचचं ददयति-ते भावानित्यानि। हि यस्मा- कारणात्तेऽनुभावा मावान्पदाथानाभिमख्येन । नयन्तीत्यस्य व्याख्यानं गमय- न्तीति । ज्ञापयन्तीत्यथः। [ अतो ] नदैः छचिमा अनृकारस्येण नट आरो- पित्ता वतमानाः सन्तोऽमिनयशब्देनाप्य॒च्यन्ते । अनकार्थनिष्टतेनान्‌भावन्यप- देशः । कराक्षादृय एवानुकतेनिष्टवेनाभिनया उच्यन्त इत्यथः ॥ १४०१॥ तत्र राद्कारानुभावानाह्- क न्ता दष्टः करक्षाख्य तारककम शमरूत्‌ । चतुरे च श्रवा चारस्गोचर मधुरा गिरः ॥१४०२॥ रोमाथमुखरागादिरचितः साचिकोत्करः | अनुभावा भवन्त्येते रोङ्खारर्षपोषिणः ॥१४०३॥ कान्ता इदाष्ारत्याद्‌ । रामाञ्चमखारागाादराचत इत्याह | तच मुखरागशब्देन वेवण्यमुच्यते । आदिशब्देन स्वरमेदाद्यो यराह्याः । रोमाश्चमु- खरागादृरूपेण राचत इत्यथः. । ठट।फकिकृरसवत्स्वयमेव न जाततः । अपरि त नटन स्वस्मिन।रापित इयथः । सात्वकोक्कर इति । स्तम्भादृयोऽष्टावपी- त्यथः । स्तम्भादनामनुमावत्वेऽपि साच्िकन्यपदे शो मनआरन्पत्वादितिं मन्तव्यम्‌ ॥ १४०२ ॥ १४०३ ॥ आटस्योग्यजगप्साभ्योऽन्येऽच स्यव्यभिचारिणः आटठस्यादनलय बस्य स्ववेभावकगोचरप्‌ ॥ १४०४॥ आटस्येत्यादि । अतर संमोगक्ङ्गरे । आलटस्यौग्यज्गुण्साभ्योऽन्य इति । निवदादय एक्चिराद्¶त्यथः । जगम्साया बीमत्सरान्तौ प्रति स्थायि- वेऽपि रसान्तरं प्रति संचारिष्वात्तेषुं परिगणनमविरुदधम्‌ । एवमेक रसे स्थायिनाऽपरि रत्यादेर[ न्यत्र ] संचारित दृष्टव्यम्‌ । तथाऽऽटस्यादिवि- यमपि स्वविभविकगोचरमेव संभोगराङ्गरे वन्य॑मित्याह-भाटस्येत्यादि स्व विभेवेकगोच॑रमिति । केवरेरेवेतिं * व॒च्यादिमिरवक्यमाणेः सखविभविरुष-

वि)

* अत्रेतिशब्दोऽधिकः । १, ब्देन भाव्यन्ते। २ स" ग, रे विवरजितमि"। ३ स. ग. °ति तृप्त्यादि' ।

सतमो नर्तनाध्यायः ८४१. , ल मत्यथः । एतेन विभावान्तरगोचरं देदप्राह्यमियुक्तं भवति ॥ १४०४ ॥ एष संमोगङङ्णारगतः परिकरो मतः । ए विप्रलम्भ नानुभावः कान्ता(न्त)रष्टयार्दिरिष्यते ॥ १४०५॥ वेप्रलम्भा इति । विरहश्डगारे कान्वदृष्टयादिरनभावो नेष्यते । तस्थ दुःखालमकलादिति भाव; ॥ १४०५॥ विप्ररम्भोवितान्तचारिण आह चिन्तासयाश्रमेत्स॒क्यार्भरवेद्ग्लानिमृत्यवः । उन्माद्व्याध्यपस्मारविबोधजडतास्तथा ॥ १४०६ ॥ दैन्यं निद्रा तथा स्वप्नसप्तचिन्तादयश्च ये। तदायेरनुभावैस्तु विप्रटम्भोऽभिनीयते ॥ १४०४७ ॥ उन्मादादिदरां चातिकषशं नान्न प्रदर्धयेत । न चाज मरणं साक्षादञयेत्तस्य सूचिकाम्‌ ॥ १४०८ ॥ ` चेन्तासयेत्यादि तदीयेरन॒भावेरिति । चिन्तास॒यादिसेबन्िमिर्वकष्यमाणे- रनुभावः ॥ १४०६ ॥ १४.०७ ॥ ११०८ ॥ तद्नन्तरजातां त॒ दुशयेत्सखिनीं दसाम । दुरा वा भाविनिधनां सचयेन्न विमां वदेत्‌ ॥ १४०९ ॥ +वाचा वत्याद्‌ । तस्य मरणस्य हतरिममाभनयं वाचा सचयेत्‌ । वाथर्‌ | पण ` सच्यामिनयेन ( ?) षा वदेत्‌ । आङ्गिकसाचिकाहारयैमरणं नेवाभिनयेदि- ` त्यथः ।॥ १४०९ ॥ | वि[प]टम्भस्य रसत्वमाक्षिपति- ननु दुःखात्मकः कस्माद्विप्रलम्भो रसो मतः मेवं रत्यनुसंधानं विप्रलम्भेऽपि इश्यते ॥ १४१० ॥ न विति। दुःखासक इति हेतुगर्भितं विरोषणम्‌। दुः्खासकलाद्िपरम्भः कथं रस॒ इतयक्षिपः । परिहरति-मेवमिति । विप्ररम्मेऽपि रत्यनुसंधाने दृश्यत इत्या पिशब्देन संभोगे रत्यनसंधानं सिद्धमेवेत्यक्तं भवति । एवमभयोरपि रत्य- नसानस्य वद्यमानताद्स्षतमाबारष्टमत्ययथः | १९१० ॥ | विप्रटम्भोद्धवा शद्ध संभोगे दुस्त्यजा ध्रवम्‌ । इतरेतरचिज्त्वाद्रसतवं सुटभं तयोः ॥ १४११ ॥

>< टकानुरधनास्य श्छकाधस्य . पाठः ^ वाचा वा तस्याभिनयं सुचयेत्कुतिमे वदेत्‌ ‡ ` इति स्यात्‌ (! )। +वा वेत्यादि प्रतीकवाञश्छोकः सर्वेष्वपि मूलादृपुस्तकेषु न हस्यते 1 |

1 #

१स्र.ग. च. शङ्सु- 1२ सरग. सूचकम्‌ । दख. ग. सूच्ामि" १ स्र, ग, "मक्षि ।

€. संगीतर्नाकर-~~

` एवमनभ्युपगंच्छन्तं प्रत्याह-विप्रलम्भोद्धवा राड संभोगेऽपि ष्श्वं ` दुस्त्यजेति । अयमथः । संमोगसमयेऽपि माविविरहमीरुखस्यावर्यंमावात्तस्यापि दुःखालमकृत्वसंभवात्संभोगसंभिनताचिषत्वम्‌ । विपरटम्भस्य दुःखालसकवेऽपि भाविसमागमारोषनसखरसंभिनलाचितिम्‌ । अतः कारणात्तयोः संभोगविप्र- टम्भयो रसत्मास्वाद्यमानत्वं सुमम्‌ । अनिकरूपतया घोषयित राक्य- भित्यथः ॥ १४११ ॥ एवरूपे तसिमन्दोषो नास्तीति सदृष्टान्तमाह- नंकरूपे चिरास्वायः राकरावद्धवेदसों ॥ १४१२ ॥ नैकरूप इति । असो रस एकरूपे सति शकरावच्चिरास्वा्यो न भ्वेत्‌ | यथा शकराऽतिमधुरतयाऽऽ्डादिभिरनन्तरिता सती विरमास्वा्या न भव्ये सखासको हि संभोगो निर्वदादिभिरनन्तरितषरेत्सामाजिकैश्विरास्वाद्यो न भवति । एकरूपत्वे शीघ्रमेव तृपिजर्ननातयंवस्येत्‌ । निवदादिमिरन्तरितत्वादेनेक- रृपत्वेऽपि ताम्राप्याम्डा)चन्तर्तिर करावच्विरास्वाध्ो मवतीत्यथः ॥१४१२॥ संभोगेऽपि न निद्राऽस्ति नन्वन्योन्याभिटापिणोः.। विबोधस्त्वस्त्यसो कस्माद्विपरलम्भेकगोचरः ॥ १४१३ ॥ पूवं संभोगचाङ्गारे “ आरस्योग्यजगुप्साभ्योल्येऽ स्य॒न्यभिचारिणः » इतिं वचनानिद्राविगोध। मधत इत्यथदुक्तम्‌ । तौ संभोग ॒न संभवत ` इत्या- कषिपति-नन्विति । तच हेतुकथनम्‌-अन्योन्यामिलाषिणोरिति । युनोः परस्परं निरन्तराभिरापितादित्यथः । संभोगेऽपीत्यजापिरन्दो भिनक्रमः । संभोगे निद्राऽपि नास्तीति योजनीयम्‌ ।' निद पुषकलः नियतस्वहूपराभो विबोधः सुतरां ` नास्तीत्यपिरब्दाथः । तमेवाथं विसष्टमाह--विबोधस्तु कस्माद्‌- स्तीति । अतः कारणादसो विबोधो विप्ररम्भेकगोचरो वक्तव्य इत्या- ्षेपाथः ॥ १४१३ ॥ [र । परिहरति-- नेताजद्रावेनारा हि विबोधस्तामरृते कुतः ॥ १४१४ ॥ नेतदिति । हि यस्मात्कतारणादिबोधो नाम निद्रातिनारः। तेजामावस्तम इति वालद्राया अभावो विबोध. इत्यथः । अतस्तामृते निद्रां विनाऽपि संभोगे विबोधः कृत इति परिहारः ॥ १४१४ ॥ पुनः पूरवपक्षी शङ्ने- रतिधरमछता निद्रा संभोगेऽप्यासि चेन्न तत्‌ । भवन्त्याप न सद्धाव्या रत्युत्कर्षविरोधिनी ॥ १४१५ ॥

प यीरोकान)

१-ख.ग.-ङ. च. सतिन त्वन्यो ।२ सर. ग. हेतुकवचनम्‌। २३ खः ग- तेनं निः।

सततमो नतनाष्यायः। ८२६

रातश्रमरृता निद्रा सभागेऽण्यास्त चेदिति । पनः परिहरति-न तदति । सा सद्वा मवन्त्यापं समभागे रातन्रमशूता विद्यमानाअपि नद्धबव्या |

कि क क,

तत हुतुमाह-रत्यत्कषावराधिनातं । यता रव्यत्कषेविराधां भवत्यतः कवं

न भद्रा न वणर्चवंत्यथः |

कृरुणे विप्रलम्भे च चिन्तादिव्यभिचारिणाम । साधारण्यात्तयोभदो नास्ति चेत्तदसांप्रतम ॥ १४१६ ॥ ३९।न। करुणावप्रटम्भयारभद्‌ शद्क्त-कृ रुण इत्याद । ठत हितुमाह-च- न्तादृव्याभेचा(रणा साधारण्यादेति। तदृदुषयति-तद्सां प्रतर्मिति॥ १४१ ६॥ . शाको हि करुणे स्थायी विप्रलम्भे रतिमता ॥ १४१५७ ॥ ` स्थायिमेदाह्विमागोाऽतस्तयोरुत्तमपृर्षे । नत॒ नीचे तु माल्यादिविभावानापसंभवात्‌ ॥ १४१८ ॥ रत्यभावे पिप्यलम्भः शाङ्गारो जायते कथम्‌ ।

अतः स्यात्करूणः स्पष्टस्तजनेष्टाविरहोद्धवः ॥ १४१९ ॥ हि यस्यात्कारणाकरुणे रोकः स्थाय विप्रटम्मे रतिभता स्थाधितेन संमता | अतः कारणात्तयोः करुणवि प्रखम्भयोः स्थापिभेदाद्विमागः सिद्ध इत्यथः। इदानीं

~ ®

विषयावेरेषै स्थायिमेद्संभवात्करुणाविपरम्भयोर्विभागमङ्खोङत्य विषयान्तरे स्था-

यिभेदामवेन तत्र तयोरभेदं शङ्कते-उत्तमपुरुष इत्यादि । उत्तमपुरुषे कुट- धन।दिना सेपने करणविप्ररम्भमेदामावो न । ततर तयोर्धिभागोऽस्तित्य्थः | नीचे तु रपनादिहीने त॒ मास्यादिविमावानाम्हीपनविभाषानामस्तमवाद्धेतो रत्य- मवि सति पनिष्टो विपटम्भः कथं गद्धरो जायते । शङ्खम एव न मवतीत्य- थः । अतः कारणात्तदानीं च विषय इष्टविरहो द्वः करुणः स्पष्टः स्यादित्यमे- दृपतिपादनम्‌ ॥ १४१७ ॥ १५४१८ ॥ १४१९ ॥ इदानीं सभोगपतिबन्ध्या विप्रटम्भस्य करुणाद्धदं साधयति- माल्याधरस्षंमवान्नीचे सभोगासभवोऽपि चेत्‌ । तन्न नीचरतियस्मान्नारीमाजविभावजा । वियोगेऽपि तथा मात्यायभाषेन कथं रतिः ॥ १४२० ॥ माल्यासंमवादित्यादि ।.वेधादे नीचे मात्या्यसंमवादेतोः समोगासषमवो- ऽपि प्रविश्यते । तन । तत्मपिपादपित्‌ न शक्यमित्यर्थः । यसात्कारणानी-

`, चरतिनारीमाज्रविमावजा मास्याद्यनपेक्ष्येव सभोगप्रवतिता दृश्यत इत्यथः । वि-

तातेन नद मजे भनक,

| १७.ङ. मतः | स्था । २. ङ. च. नरे।२३ख.ग. दि | तावदिति चथ द्युत्त ६ खन गन्तत्र 4१, ङ्क. वेचक ^

२४ संगीतरत्नाकरे- | योगेऽपीति । यथा सेभोगे माल्याद्यमविऽपि रतिरङ्गीखूता तथा वियोगेभ

[क

माल्यद्यमभविऽपि रतिः कथ न कष्मानाङ्की क्रियते । अवश्यमङ्खोकर्तव्येत्य्थः ॥ १४२० ॥ रुणविरहो स्वर्पेणापि प्रसराभिनावित्याह - अशाबन्धश्टथीभृतचिन्तादिव्यभिचारिकः । ` विरहः करुणाद्धेनः प्रिथनैरारयकारितात्‌ ॥ १४२१ ॥ आदावन्धत्याद । आङावन्धश्टथीभूतचिन्तादिव्यभिचारिक्‌ इ- ति । आशाया बन्धः परिधसगमो भविष्यतीत्येवषूपः । तेन छखथीमताधिन्ता- दया व्याभचारणा यास्मानति स तथोक्तः | एवरूपो विरहः, पियेनेराश्यकारि- त[परिष इष्टजने नर्यं निगताऽऽशा यस्मात्स निराशः । तस्य मावस्तचवम्‌ । तेन क [रतादुतपाद्तात्कार(त्कर)णाद्धनः प्रथग्भतः ॥ १४२१ ॥ थ द्धर्‌ कविमिवणनीया दचावस्था दशयति- ` कामसरतरे च इ़ाङ्गारो दशावस्थः प्रदार्हितः। आमलाषस्तताश्वन्तानुस्मतिगरणकोतनप्‌ ॥ १४२२ ॥ उद्वगाऽय विलापः स्यादुन्मादो व्याधिसभवः। जडता मरण चति दरावस्थाः प्रकीर्तिताः ॥ १४२६ ॥ कामहाख्च इत्याद । कामद्याच्चे वास्स्यायनादों ॥ १४२२ ॥१४ २३॥ „ रङ्गार ्पुरुषयारन्यान्याटम्बनत्व।विरेषेऽपि प्रधानोपसर्जना(न)भावरूतं वेषम्यमाहु- भाक्ता प्रधानो भोग्या वुं कान्ता तेदुपसजनम्‌ । अता नरान्तरासाक्तस्तस्याः यूङ्गारभङ्न्छृत्‌ | भाक्तस्त्वप्रतन्तत्वात्कान्तान्तरमभञ्कम्‌ ॥ १४२४ ॥ ५ भाक्तत्याद । सृङ्गारभङ्गकृदिति । कनायाः पृरुषान्तरासक्तौ रसा-

म। ता भवतत्यथः । कृान्तान्तरमभञ्चकमिति । प्सुषे स्वक न्तान्तरासक्तावापे ` रसाभासा न मवतात्यथः ॥ १२११ ॥

` शङ्खमरस्य वेविध्यमाह-

वाङ्नपथ्याङ्गचशामिः युङ्गारच्िविधो मतः।

रामादन्यज्जक। वेषो नटे नेपथ्य मिष्यते ॥ १४२५ ॥ > रठखकानरोधेन के मशाचर इति पाठा युक्तः ।

| १ छ. ज. यस्याऽऽमों | २ज त्वाद्ररा । २ स. ग. -भाग्यत्वात्कान्ता। ४ ख, ध, कन्त्राया । +ख, सोनंभः। ६ ख, सक्तं वाऽपि। ७ ख. ग, रागाद ।

॥ ॥ कमम ०८००..०-- ~

प जका

~~~

४ १४,

सत्तमो नतनाध्योयः। ` ८२५ वोङ्नेपथ्येत्यादि । नेपथ्यसवह्पमाह-रामादिव्यञ्जक इत्यादि ॥१४२५॥ इति चाङ्गारः । अथ हास्यं रक्षयितं वस्य दिभावादीन्दशयति- वेषाठकारगमनगदितानां विकारिता ॥ १४२६ ॥ एतेषां च परस्थानामनुकारो विटन्जतां । विषयेऽरुचितां दछयाऽप्यसंगतविभाषणम्‌ ॥ १४२५७ ॥ हासनायस्य कक्षादिसस्पराः कुहनावहः। इत्यादयो विभावाः स्यरनुभावास्तु नेजयोः ॥ १४२८ ॥ कृपोलयोरोषठयोश्च स्पन्दो दृष्टचोर्विकासनम्‌ । अत्यन्तमीटनं किंचित्कनं पार्भ्वपीडनमः॥ १४२९ ॥ प्रस्वेद्मरखरागादया यस्याथ व्यभिचारणः | स्वप्नो ऽवहित्थमाटस्यनिद्रातन्द्रादयोऽपरे ॥ १४३० ॥ एते स्मितादिभेदेष यथायोगं व्यवस्थिताः स्थायेभावश्च हासः स्यादसो हस्वः प्रकीतितः॥१४६१॥ वेषाटठकारेत्यादि । विारितेति । स्वगतानां वेषादीनां खभावाद्विरु- वत्वं हास्यस्य विभावो भवति । एतेषां वेषादीनां परस्थानामविषतानामपि ¶्र- .. स्वभावमभूतानामनुकार(रोऽ)स्य हास्यस्य विभावो भवति । हासनीयस्य हासयितु- मिष्टस्य जनस्य । कुहुनावहः कृहनां कर्पटमावहतीति तथोक्तः । एषं हासयामीति कपटेन परस्य कक्षादिसंस्पशश्च तद्धासकरणं मवति । कक्षादीत्यादिशब्देन पश्व पदेशादि गृद्यते |. इत्यादय इति ठोके हास्यकारणववेन येऽथां दृष्टस्ते यादवाः ! यस्यान॒भावास्तिति व्यवहितेरपिं सबन्धः । अथ व्यभिचारिण इत्यत्र स्थायि- ` भावश्च हासः स्यादित्यत्रापि यस्येत्यनुसतेभेयम्‌ । असो हास्य इति । पृषैवा-

क्येषु यस्येति यच्छब्देन योऽमिहितंः सोऽसाविति परामृश्यते ॥ १४२६ ॥ १४२४७ ॥ १४२८ ॥ १४२९ ॥ १४३० ॥ १४३१ ॥

आत्मस्थः परसंस्थश्चेत्यस्य मेदद्रयं मतम्‌ ।

आत्मस्थो द्रष्टुरुत्पन्नो विभावेक्षणमाच्तः ॥ १४३२ ॥

हसन्तमपरं दृष्टवा विभवे बां)श्वोपजायते 1

___ योऽसो हास्यरसस्तन्ज्ञः परस्थः परिकोर्तितः॥ १४३६ ॥ ख,ग. ता | वयतनाचतात्ष्णादयस् ।२ध. ता तष्णाऽप्य । २. डः, हसन।-

यस्य । ४ ख. ध. श्वदेः स॒ । ५ च. कुपथावः । ६ ख. ग. श्वैकुटनम्‌! ७ग. यथां स्यर्व्यभि° । घ. यस्या व्य" । ८ ख. ग. "पटं चाऽऽ 1 ९ स, ग, प्हितयारः । १५ स, ग, "हिताथः साऽ ।

५१६

विभवेक्षणमाज्नत इति । आलस्थत्य हास्यस्य तपतैवोतातिदद्ैनात्‌ । प्रस्थो हास्यस्तु हसन्तयपरं विमा दृष्वोषजायते ॥ १४३२॥ १४३३ ॥ ` उत्तमानां मध्यमानां नीचानामप्यसो भवेत्‌ । उयवस्थः कथितस्तस्य षड़्‌ भेदाः सन्ति चापरे ॥ १४३४ ॥ - ञयवस्थ इति । उत्तमो मध्यमो नीद इत्यर्थः ॥ १४३४ ॥ स्मितं च हसितं णोक््चे पुरुषे बधः | मवेदिहसिते चोपहसित मध्यमे नरे । नीचे ऽपहसितं दातिहसिते पारेकीर्तितम्‌ ॥ १४३५ ॥ तेषमिव प्रयेकं यद्हुपमाह-स्मितं चेत्याह ३५। ईषत्फुष्ुकपोलाभ्यां कृटाक्षेरप्यनस्वणेः । अहरयद्ङरनो हास्यो भन्थरस्पितपुच्यते ॥ १४६६ ॥ वक्जनेचकपोलेश्वेदुत्फुष्धेशपल क्षितः । किं चिद्धाक्षितदन्दश्च तदा हसितमिष्यते ॥ १५६५ सराब्दं मधुरं कालामतं बद्नरागवत्‌ | आकुशिताक्षिगण्डं च विद्विहितं बुधाः ॥ १४३८ ॥ निकुशितांसहीषश्च जिष्यदिषिलाकनः उत्फुष्टुनाकिको हास्यो नाम्नोपहितं मतः ॥ १४३९ ॥ अस्थानजः साश्च्टिरकम्प्रस्छन्धमर्धकः शाङ्गदेवेन गदितो हास्योऽपहसिताहयः ॥ १४४० ॥ स्थ॒ककणः क टुध्वानो बाष्पपृरप्टतेक्षणः कृरापगृटपाश्वश्च हास्योऽतिहसितं मतः ॥ १४४१ ॥ समतादनिा पत्यक सक्षणमाह-हषतफुद्धुत्याद्‌ं ॥ १४३६ ॥ ११४३५ ॥ १४३८ ॥ १४३९ ॥ १४५४० ॥ ११४४३ ॥ पर्वाणि स्वसय॒त्थानि स्मितडियमगद्ञये | पराणि त्वपरस्थानि पुवसकानिजलतः ॥ १४४२ ॥ | पवाणात | [समतादयमदधञयं पूव ण [स्मतावहयन्नतापहयसतान स्वसम्‌- थान । पराण लति) ६। ततपहसतापहा सवान परस्थाने | तत त्‌ माह-पूवसंक्रान्तजलत्वत इति । परेषां हसितादीनां सिमितादिसकान्या,जात-

र्न 7 ति + त सि । 1

> हः के

१. न्धर्या्मि ।२ख.ग. `दृन्तेश्वेत्तदा। ३ ख. ग. ण्टोचनः। च इरा केतः. ।

(= ५ च. रानतस्छ 14 च. मूतनः। शा ।९च. "तानियुगः।७ख. ग, ध. णि तु परत्थानि। . ि

सतम नेतनध्यार्यः | | २५

त्ातरस्थ(रोत्थोवं दषटव्यम्‌ । अयमथः । उत्तमपुरषनिषठं [स्मितं दृष्वोत्तपपु- रषान्तरस्य] हसितं जायते । मध्यमपुरृपनिष्ठ विहितं दृष्ट्वा मध्यमपुरूषान्त- रस्योपहसितं जायेते । तथा नीव्पृरुषनिष्टमपहृदधितं दृष्वा नीचपुरुषान्तरस्याति- हसितं जायते । एवं स्षितादियुगल्तय परेषां परस्थतं पू्॑षामालस्थतवं [च] दृष्टव्यमिति । एतदुक्तं भवति । वलसस्थरिक्षा परस्थस्याऽऽधिकयें भवतीति ॥ १४४२ ॥ [र | । हास्यस्य पुनन्चेषिध्यमाह- हास्यरोद्रावपि जधा वाङ्नपथ्याङ्गचेशितेः उपलक्षणमेतन्न तेषां सवषु संगवात्‌ ॥ १४४३६ ॥ हास्यराद्रावपीत्याहडि । हास्यसेद्रावित्येतदुपरक्षणम्‌ । यतस्तेषां सवेषु संभवादिति। तेषां व.इनेपथ्याङ्गवेष्टितानां उयाणां मेदानां सर्वेषु ` नवस रसेषु संमवाद्वि्यमानतादिति ॥ १४४६ ॥ इति हास्यः | इष्टवन्धुषियोगश्च श्रीनाशो बधबेन्धने ॥ १४४९४ ॥ व्यसनप्रभवोऽनथः सताहिनिषनं तथा | | देशभरादयश्वेते श्रता यद्रा विलोकिताः ॥ ५४४५ ॥ ` पिभावाः संमताः पंसाम॒त्तमानां परा{भताः। मध्यभाधमपंसां त॒ वे स्युरात्ेकमोचसः ॥ १४४६ ॥ अथ कर्णं टक्षयितुं तस्य विभावानाह-इष्बन्धृवियोगश्चेत्यादि । श्रीनाशः भियः संपदो नादः! व्यसनप्रमवीऽनथं इतिं । च्रूतमदघयादिभ्यस- नेरजनितोऽनर्थः उत्तमानां पुता स्वगताः परािताश्च यत्र विभावा भवन्तीत्य नयः । आत्मेकगोचरा इति । मध्यमाधमपुसां तु पराधिता न विभावा इत्यर्थः ॥ १४४१ ॥ ३४४५ ॥ १४४६ ॥ अश्चपातो मखे रोषो विलापः प्रिदैवनप्‌ | ` स्तम्भो विवर्णता स्स्तगाजता प्रलयस्तथा ॥ ३४४५७ ॥ श्वासोच्छवासीं देहपावघातोरस्ताडनादयः एते यजान॒मावाः स्थरथ ग्कानिः श्रमो मयम्‌ ॥ १४४८ ॥ मोही विषाद्‌ानवेदा 1चन्तात्छद्य च दानता। | जडता व्याधिर्न्मादाटस्वापस्पारसुत्यवः ॥ १४४९ ॥ स्तम्भकम्पाश्चवेवण्यस्वरभद्धगदयस्तया | यच संचारिणः स्थायी शोकः स करुणो मतः ॥१४५०॥ ९ यख, ग्‌, श्व पस््राना । रख, ग. दुका । ६ च. कयन ड् ।

दरे सैगीतरलाकरे~

अनुभावानाह-अश्चपात इत्यादि । संचारिण आह-अथ ग्टानिरि- त्यादि । नन्‌ स्तम्भादीनां साचिकमभावानामप्यनुमावरक्षणयुक्तत्वेन तेषु परिग- णनमस्त । संचारिषु कृथं तेषां परिगणनमिति वेदुच्यते । स्वतः प्राधान्येन प्रवृत्तानामपि स्तम्भादीरनां- । «4 भावानां यानि कर्माणि नाटथन्ते कृशडेनटेः । तेन भावा हेतवस्ते स्वहतवनुभवे यतः ” इति रक्षणयोगेन यथाऽनुभावत्वमुपपनं तथा--“ विशेषादामिमख्येन चरन्तो , व्यभिचारिणः ” इत्यस्थिरत्लक्षणयोगेन संचारितमुपपलमेवेति । एवमुक्ता ग्ठान्पाद्यः संचारिणो यत्र भवन्ति यत्र शोकः स्थायी भवति स करुणो मतः ॥ १४४७ ॥ १४४८ ॥ १४९९ ॥ १४५० ॥ व्यवस्थाऽत्रानुभावानां योग्यत्वादुत्तमादिषु ॥ १४५१ ॥ व्यवस्थेत्यादि । अत्र करुण उत्तमादीनामृत्तममध्यमाधमानां पुंसां योभ्य- ` तवात्त्तत्परुव्युवितवेनानुमावानां पुोक्तानामभरुपातादीनां व्यवस्था नियमः केतव्यः ॥ १४५१ ॥ विडापनपरिदेवनयोः स्वरूपमाह- विलापो रोदनं शोच्यगणस्तवपुरःसरम । स्यादेवात्मपराणां यदुपालम्भेन रोदनम्‌ । परिदेवन मित्युक्तं तदिदं शब्दको विदेः ॥ १४५२ ॥ विलाप इत्यादि । शोवच्यगुणस्तवपुरःसरं रोदनं विापः स्यात्‌ । दैवा- स्मपराणामुपाम्भेन यद्रोदने विद्येते तदिदं रोदनं रब्दृकोकिैः परिदेवनमित्यु- क्तम्‌ ॥ १४५२ ॥ करुणस्य प्रैविध्यमाह धर्मोपधातजो वित्तनङ्ञजो बन्धनाराजः केरुणाच्रविधस्तेषामुत्तमेष्वेव पवजः ॥ १४५३ ॥, धर्मोपधातज इत्यादि । उत्तमेषयेवोत्तमप्रूतिष्वेव मवतीति नियमः । तेन ` वित्तनाश्जयन्धन, रजयोरुत्तमादिषु ( ष्व ? नियमो द्रष्टव्यः ॥ १४५३ ॥ ` अधा रुदितमानन्दार्तीणयाहतुशृतं मवेत्‌ ॥ १४५४ ॥ रुदितस्य चै विष्यमाह-आनन्दार्तीष्याहतुङृतामिति । एकस्य रुदितिस्याऽऽ- नन्दो हेतुः । अन्यस्याऽर््िहतुः । अपरस्येष्यां हेतुरित्यर्थः ॥ १४५४ ॥ ईःखस्ण्रातेयुतानन्दान्जातं फुष्ुकपोटकमप्‌ । _ परोमाचचमपाङ्गस्थवाप्पमानन्दजं मतम ॥ १४५५ ॥ ___ १स,ग, इ, “नादोत्थो ब्र"। २ च, पराथं सरागं चबा ` `

सप्तमो. नर्तनाध्यायः। ८६९

दुःखस्पृतियुवानन्दान्जातमिति । दःखसरणपुथकोऽसावानदस्तसाञ्जावं रुदितं रक्षयति-फुटटुकपोककमिति । केवटानन्दाज्जातं रक्षयति-सरोमाश्च- भित्यादि ॥ १४५५ ॥ केवखदुःखाज्जातं सक्षयति~ ` उचः स्वरविलापं च सश्रप्रान्तविवेर्तितम्‌ं । म्मताश्रधारमस्वस्थयेशङ्क चाऽऽतिज मतम ॥ १४५६ ॥ उच्छः स्वरविलापमित्यादि । सभरप्रान्तविवर्तितं भ्रपरान्तविवतिताभ्थां सहितम्‌ । सपाश्रधारं क्ता अश्रधारा यस्मिनिति तथोक्तम्‌ । अस्वस्थवेशट- , ङ्गम्‌ । स्वस्था चेटा न विद्यते येषां तान्पस्वस्थवे्टानि वादशान्यद्घानि यसि- निति तथोक्तम्‌ ॥ १४५६ ॥ [र हिरःकम्पितिनिःश्वासं स्फुरदाहकपाटकम्‌ । कटाक्षभ्रकुटावक्र सखीणामीष्याङूत भवेत्‌ ॥ १४५७ ॥ इष्य कतं टक्षयति-शिरःकाम्पतनिश्वासमेत्यादे ॥ १४५७ ॥ पेयादुत्तममध्यानां नाश्च स्वव्यसने स्वेत । प्रस्थे तु स्वेन्नारीनीचानां तूभय तत्‌ ॥ १४५८ ॥ उत्तममध्यानां पुसामश्र खव्यसन आस्मदुखे न स्रवेत्‌ । परस्थे व्यसने तु सेत्‌ । नार्नीचानां तु तद्रदितम्‌ । उभयत्र स्वपरव्यसनयोरित्थः ॥१४५८॥ | इति कर्णः) अथ रौद्रं रक्षयति (यितु) प्रथमं तद्विमावानाह- हन्तुप्रृतयो रक्षोदेत्यायन्यायकारिणः यद्ध कोधाऽन्‌त वाक्य परदारादषषणम्‌ ॥ १४५९ ॥ देराजातिकुकाचारषिद्यानेन्दा परस्य [च| वध्पन्यदारयाजादप्रातेज्ञापरुषोक्तयः ॥ १४६० ॥ गहादिमस्नन रान्यहरण मत्सरस्तथा । | जिषांसायाश्च य स्यु्िंभावाः कृविकीतिताः ॥१४६१॥ हन्तुप्ररुतय इत्यादि । हन्तृपररुतयो हन्तृलं परृतिरयषां ते हननस्वामावा इत्यर्थः । ते च रक्षेदित्याधन्यायकारिणः । आदिशब्देन चोरादयो गृन्ते । कोध इति । अन्यतः कोधोऽन्यरौ दस्य विभावो भवति । प्रदारादिषषं- णमिति अव्राऽऽ्दिशब्देन कषे्रवित्ताद्यपहरणं गद्यते । अन्यदारयानादिप्रतिज्ञा परख्चीगमनप्रतिन्ना । आदिशब्देन वद्पहरणादिपरतिज्ञा गृह्यते ॥ १४५९ ॥ १४६० ॥ १४६१ ॥ १९. ङ, वतनम्‌ ।२ख,ग. घ, ङ. च, म्‌ । श्रता च, वन्नीरे नीः ।९ग, च्व, कोधानः। ५ च. रपात्रा । ध. |

| । । क ‰९ ९ | ८&५.. सगातरतलनाकरे-~

रोदरस्यानुभावानाह- ॥ भसकुटीरक्तनेच्(नेजरक्त)तवं कृपोलस्फरणं तथा | दृन्तो्ठपीडनं हस्तनिष्पेषोऽथान्यावियहे ॥ १४८२ ॥ तलायेस्ताडनं छेदो मर्दः पाटनमोटने । शाच्राणां महणं पातः प्रहारो रुधिरसुतिः ॥ १४६६.॥ एतेऽनुभावास्तिषां तु कर्मं यत्ताडना्रकम्‌ ¦ न तत्साक्षात्मयोक्तभ्यं कीर्तनीय प्रं नैटेः ॥ १४६४ ॥ ध्रकुटीत्यादि । अथान्यावि्रह इति । पूर्वोक्त प्रकुटिने्रकतवादयः ख- विग्रह आत्मनः शरीरे भवन्ति वक्ष्माणास्तराचेस्वाडनादयोऽन्यविरहे प्रस्य रोदरारम्बनविभावस्य विग्रहे ररे खेन रौद्‌षिषटानमूतेन छदा मवन्ति । तला- धेरिति। अभ्र तरशब्देन हस्तपादतटमृच्यते । आदिरब्देन मण्याद्यो मायाः | तेस्ताडनं रोदानुभावः। छेदो नघादिमिः कतः । म भीत्यादिसं षणा ङ्ग- मदनम्‌ । पाटनमोटने इति । पाटनं नाम स्वकराभ्यामन्यस्य कृरा्यवयवं गृटी- त्वा तस्य द्वधीकरणम्‌ । मोटन नाम पूर्व गृहीत्वा वङ्गानां भञ्जनम्‌ । शचा्णां छुर्किदीना मरहणम्‌। परतो गृहीतानां शखणां पराग पति पवणकिरणम्‌। प्रहारः पणेः रसैः छवा क्षतिः। रुभिरघ्तिः प्रहारोयचस्य रुधिरस्य सवः । तेषां ` मध्ये यत्रोटनािकं कर्मं विधते तत्साक्षान पयोक्तष्यम्‌ । रितु नैः परं केवह कीतंनीयम्‌ ॥ १४६२ ! १४६३ ॥ १४६४ ॥ ` उत्साहसम्यग्बोधो चाम्ष॑विगोग्यचापलम्‌ । स्वेद्वेपथरोमा्गद्दस्वरताद्यः ॥ १४६५ ॥ भावाः संचारिणः स्थायी कोधो रौदरोऽम्यधापि सः॥ १४६६॥ अथ संचार्णि आह-उत्साहेत्यादि। पत कोधः स्थायी भवति स सैद्ा- । रसः ॥ १४६५ ॥ १४६६ ॥ साक्षात्स्वेदोऽभिनेयो वा व्यजनथहणा्षना । उत्साहंस्तत्र संचारी +न तस्मादीरसंकरः ॥ १४६७ ॥ तच स्वद्ः सक्षदेवाभिनेयः । ताडनावितसुचनीय एव न भवतीत्यर्थः | वेति । अथवा खेदः साक्षाद्मिनेतुमशक्पधे्दा व्यजनग्रहणादिना सोऽभे- नेयो भवति. । ननूत्ताहस्यतराप्यनुपरवेशाद्वीरेणास्य सुकरः पर्ज्येतेभयाराङ्- क्थाऽऽह-उत्साहस्तित्यादि। -- ^ रत्ताहा्त्यादि। अभर रव उक उततहसु यतः सेरी न स्थ रोद उक्त उत्साहस्तु यतः सेचारी न स्था-

| * ठीकानरोधेन न चास्मादिति पाठः| | = वा ~ = .५ च, ग्ोधावम । २ ख, ग, 'हस्त्ववसं" । च, हप्तु नसं

स्मो नर्तनाध्यायः। ८्द+ . यीत्यथ अस्माक्तःरणाद्रीरसंकरथ न । वीररोदरसयो रुत्साहसद्ध षस्याविरेषेऽपि ` वीरे स्थायित्वेन रोदे संचारिवेनोत्साहस्य भिनस्य भिनरूपताद्रीररद्रयोनं सांक- यमित्यथः | १४६७ ॥

एवं तस्वकस्येव भावस्य व्यभिचारि स्थातं च मिथो विरोधादुभर्यं. न ` सेगच्छत इति शङ्कते ` ननु. चाव्यभिचारेण भावस्य स्थायिता मता । स्थायी तत्कथमृत्साहो वीरेऽप्येष भविष्यति ॥ १४६८ ॥ ननु चेति । मावस्योत्साहदेरन्यमिचोरण । व्यमिंवारोऽानेयत्यं विवाक्ष- तम्‌ । तद्मावश्च(श्च)व्यभिचारः । एकैकरसं परति नियतलमित्यथः । तेनाव्य- भिचरिेण स्थाणिता मष्टा | पत्तस्मात्कारणदिष उत्साहो वीरस्थायी कथं भवि- ष्यति } रोदादन्‌(रोद्ान)प्वेयाद्यभिचारी भवननयमुत्साहो कीरनेयत्याभावात्तत्र स्थाय्येव न भवीत्याक्षिपार्थः ॥ १४६८ ॥ परिहरति- | मेवं क्षणिक वियीता बिद्यद्रव्यभिचारिणः। स्थिराः स्यः स्थाथिनस्तेन हिरूपोऽयं रसटदये ॥ १४६९ ॥ मेवापिति \ व्यभिचारिणो मावा विद्यदतडिदिव क्षणिकविधोताः क्षणका- दप्रकारा अस्थिरा यते भवन्तयतस्तेषां व्यभिचारित्वं न त्वनैयप्येनेति भावः । ` स्थायिनः स्थिराः स्युरिति । स्थिरा अक्षणिका यतोऽत एव तेषां स्था- पित्वं न तेकेकरसं पति नियततेनेति भावः । तेन कारणेनायमुत्साहे रस्ये ' वीररोदयोर्विहषः * | वीरे स्थायी रोद्रे व्यभिचारीति रसयोनं सांकयंमित्यथः ॥ १४६९ ॥ । ` नन स्थाय्यपि भादत्वािसगासक्षणिको भवेत्‌ । स॒त्यं किंत स संस्काररूपेण स्थायितां गतः ॥ ३४७० ॥ भावानां स्थिरतमाक्षिपति-नन्विति । स्थाय्यपीति । मवतः स्थायिवे- नामिमतो रत्यािरषीत्यथ॑ः | भावत्वादिति । मनोविकारत्वात्‌ । निसगरक्षणिकः सवभवन क्षणिकः । क्षनिकतं नाम ॒िक्षणावस्थायितम्‌ । यथोक्तम्‌-““शम्द्‌ वुदधिकर्मणां विक्षणावस्थायितवामिति । मावमावस्य क्षणिकवान्धमिचारित्वमेवेति भावः । अधाङ्खोकरिण परिहरति-सत्थपमिति । [स] रसस्याऽऽविमावः संस्का- - रष्येण मावनाख्यसरकारालनां ( ना ) स्थायितां गतः स्थेय प्राः | अर क्षणिकताङ्खीकारादषौङ्धीकारः। संस्कारस्य स्थाथित्वोकतेः परिहारः॥१४७०॥ ` > मलानराघेन दद्विरूप इत्यपाक्चितम्‌ ।

1 धिननं णीन १७४१२ कदय

~)

१ ख. ग. 'वस्यामिः।२ख. ग. ` चारन्नो्यत्वंवि ।दख.गगघ. इ. सगक्षणि |

,८३२ संगीतरलाकर- एवे तर्हि संस्काररूपलाविशेषेण निववशदयोऽपि कर्थं न स्थायिन इत्यत आहै- तत्तिरस्कतसंस्कारास्खन्ये तत्स्थेर्थयोगिनः । आविभावतिरोभावधर्माणश्चात्र यन्तिताः॥ १४७१ ॥ तत्तिरस्छृतसंस्कारा इति । तेन स्थायिना प्रषटेन रत्यादिना तिरस्छ- ` संस्कारा अभिमूतमावनाः । तेषां दुब॑तवाभ्धवहिवरस्काराः सन्तः । अन्ये तु निर्वदादयस्तु स्थर्ययोगिनः स्थायिनो न भवन्ति । एतदुक्तं भवति । संस्का- रूपणापि यः प्रवरः स स्थायी यो दुव॑ः स व्यभिचारीति । तावदा- तदृवाऽऽ)ह-आविभाविच्याद्‌ । अच स्थायिसचा{रेतविषय आविभावधमण स्थायी तिरोभावधर्मेण संचारीति यन्विता ज्ञेयाः ॥ १४७१ ॥ अत्र स्थायिनः कोधस्य विषयमभदाच्चातुर्विध्यमाह- गरो प्रिये रिपौ रत्ये मवेत्कोधश्चतुर्विधः | गरावन्यक्तचेष्टः स्यात्कोधो विनययन्नितः ॥ १४७२ ॥ अपाद्गनिगंताल्पास्ो भरकर कुटिलटाननः । स्फुरिताष्ठो मगाक्षोणां कोपः प्रणयजः प्रिये ॥ १४७२ ॥ दष्टोष्ठो हस्तनिष्पेषी विकटश्रकटीपटः | स्वभुजरक्षणेः राजो भवेत्कोधो निरगंलः ॥ १४७४ ॥ विरृतग्ेक्षणेरक्षिविस्तरिर्भरित्सनः भरत्यं कायवशात्कोपः रतिमः कूरतोज्द्ितः ॥ १४७५ ॥ गुराषित्यादि । सुबोधमन्यत्‌ ॥१४७२॥१४७३॥१४५४।१४५७५॥

इति राद्रः। अथ वीरं रक्षयितुं तद्विभावानाह-

आवस्मयादसमाहाद्‌विषादाच्च. यः सताम ।

धमायथविरहेषेषु+- कार्यस्तत्वविनिश्चयः ॥ १४७६॥

नयश्च विनयः कतः पराकमणराक्तता

प्रतापः प्रभृराकतश्च दुर्षषप्राहसेन्यता ॥ १४७७ ॥

मन्नराकतश्वं सपच्चधनाभजनमन्निता |

इत्याद्या विभावाः स्यनटे काव्यसमन्िताः॥ १४.७८ ॥ आवस्मयादत्याद्‌ | सतां धमायथा्वेरोषेषिति। आदिशब्देनाथकामो शृत । अधवरषाः पुरूषाथाः | तेषु } विस्मयो गर्वस्तदभावात्‌ , संमोहशवाज्ञाने + घ. ड. च. पुस्तकेषु कार्यतच्वविनिश्चय इति पाटोऽयं च मू ठीकायां च युक्ततर । |

ग 0 { स, ग, भुजः परक्षणे शस्तो स चेत्करोधो"। घ. ङ भजः प्र" । च “भुज्योपरेक्षणे श" ।

सतम नर्वनाध्याथः | ८३६

तदभावात्‌; विषादो दुः तदभावाच्च हतायः कायस्तचविनिश्चयः स वरस्य ।वभाव। भवति । एतेन विस्मयादियुक्तस्य कार्त च्विनिश्वयो न जायत इत्युक्त ` भवति । इत्यादय इति । आदिरब्देन खोक कीरोषादकतेन येजन्ये दृष्टास्ते भर्लाः | नटे काम्यसमन्विता इति । काष्यश्ब्देन वाविकाभिनय उच्यते। वन तह नेर्रामनता इत्यथः ॥ १४५७६ ॥ १४७७ १४७८ ॥ सामादीनामुपायानां यथास्वं विनियोजने । विज्ञत्वं स्थयधेय च रोये त्यागो यथोष्वेतम्‌ ॥ १४५९ ॥ भाषण भावगम्भीरवाक्यस्येव्येवमादयः सवं गवानुभावाश्चानुभावाः स्युरथ स्मरतिः ॥ १४८० ॥ आग्यमवेगरोमाश्चावमषश्च धरति्मतिः एवप्रभतयो भावा यञ स्य॒ष्थौभेचारिणः ॥ १४८१ ॥ वीरस्यानुभावानाह-सामादीनामित्यादि | सवै गवानभावाश्चेति व्यभिचारिभावस्य गवेस्य येऽनुभावा वक्ष्यन्ते ते सर्वेऽपि वीरानभावा मवन्तत्यि्थः। व्यभचाररिण आह-अथ स्प्रतिरित्याद्‌ ॥११७९ ॥ ५४८० ॥ ११४८१॥ उत्साहः स्थायिेभावश्च धीरा वीरं तमाचिरे । उत्तमप्ररातिष्वेव पुरूषेष्वेष जायते ॥ १४८२ ॥ पत्र चोत्साहः स्थायिभावो मवति धीरा विद्वांसस्तं वीरमाचिरे ॥ १४८२॥ : सम्यग्विज्ञाय षाड्गुण्य(ण्यप्रयोगो गीयते नयः ॥१४८३॥ ` उत्तमप्रृतिष्वेवोति | मध्यमाधमपुरुषयेर्वीरो न जायतं शयथः। वीरविमाववेनो- कस्य नयस्य स्वरूपमाह्-सम्यग्विज्ञायेत्यादि । षड्गुणाः षाड्गुण्यम्‌॥ १४८३ सधिश्च विरहो यानमासनं संश्रयस्तथा | दधामाव इति प्रोक्ता नीतिराश्चेषु षडगणाः ॥ १४८४ ॥ परसङ्गतहुगुणानाह-संपिश्चत्यादि ॥ १४८४ ॥ इन्द्रियाणां जय प्राहु पिनयं रेकरप्रियः। प्रतापः पोरुषोद्धता प्रासोद्धेः शञ्चतापिनी ॥ १४८५ ॥ वनयस्वहूपमाह-इन्द्रियाणामित्यादि । प्रतापस्य रक्षणमाह-प्रताप्‌ ` इत्याद ॥ १४८५ ॥

कतिः सुहददासीनजनानन्दप्रदं यराः

पितो तानन

६४ संगीतरल्नाकर- | कीर्तिलक्षणमाह-कीतिरित्यादि । सामादीनामित्यताऽऽ्दिकरब्देन थाद्य- नाह-सामेत्यादि ॥ १४८६ ॥ | स्थैर्यं तचलाचेत्ततं र्थं गाम्भीर्यराखिता। रोये भवेदनुद्भूतभयं युद्धप्रवर्तनप्र्‌ ॥ १४८७ ॥ स्थे्धेथयोरंक्षणमाह-स्थेर्यं त्वचलचित्तत्वं धर्यं गाम्भीर्यशारितेति । रोयस्य टक्षणमाह-शोर्यं भवेदिति ॥ १४८७ ॥ ` वारः स्यादुचिते यद्धे रोद्रस्त्वनाचेते भवेत्‌ ॥ १४८८ ॥ उचिते यद्धं वीरः स्थादिति । यत्र नायकपतिनायको तुल्यो तदुबि- तै युद्धम्‌ । यथा रामरावणयोस्तत्र वीर एव । रोद्रस्त्वनुचिते भवेदिति । यत्र

त्वेकः भवरोऽन्यो दुबरस्तदनुचितं यदम्‌ । पथा मीमदुःशासनयोस्तत्र रौद एव ॥ ११४८८ ॥ वीरस्य तरविध्यमाह- ` दानवीरो धमवीरो युद्धवीर इति जिधा। वारो दानाद्यस्तन्न विभावाः प्रतिनायक ¦ नायके त्वनुभावाः स्य॒र्वीरिस्येति विदां मतम्‌ ॥१४८९॥ दानवीर इत्यारि 1 त भिविपे दीरे । प्रतिनायके दानादयो विभावा .. इति । प्रतिनायकेन छते दानं नायकाश्रयस्य दानवीरस्य विभावः । प्रतिनाय- कतो धम नायकभ्रयस्य धर्मवीरस्य विभावः । तथा `परतिनायकरृतं युद नायकान्नयस्य युद्धत।रस्य विभावा भवत्तत्यथः। नायके त्वन॒भावाः स्युाराति। नायकरृतानि दानधमयुद्धानि तु वीरस्य नायकनिष्ठवीरस्यानुभावा भवेयुरिति विदां विदुषां मते सेमतम्‌ ॥ १४८९ ॥ इति वीरः । अथ भयानकं रक्षपितु तद्विमावानाह- रक्षपिराचभलदटके प्रभतेरभीषणारृतेः । द्रान भ्रवण इन्यागारारण्यप्रवेदायोः ॥ १४९० ॥ विष्तस्य ष्वनेश्ासोद्रेगयोः परसंस्थयोः । श्रवणं चानुस्षधानं बन्धूनां वधबन्धयोः ॥ १४९१ ॥ एवमाया विभावाः स्यरथ नेतरकराङ्धिणः मध्ये मध्ये स्तम्भकम्पो रोमाञ्चनिचयस्तथा ॥ १४९२ ॥ इष्कोताठृता कम्प्रहदयत्वं विवर्णता --- मखस्य स्वरभेदश्च गाथरंसो विलक्षयता ॥१४९३॥ _ , १ क्रः मपरं । २च. ऋ्तम्भो दि।

| )

` सप्तमो नर्तनाध्यायः। ` ४८६५ कादिरहीकतया ृष्टेरनभावा भवन्त्यमी । अथ स्तम्भाद्योऽप्यष्टो देन्यमावेगचापटे ॥ १४९४ ॥ राङ्ममोहावपि जसापस्मारमरणादयः यन्न सचारिणः स्थायि भयं स स्याद्धयानकः ॥ १४९५ ॥ रक्षःपिराचमललकप्रभतेरित्यादि | टान्यागारारण्यपरवेरयोरि्यादीनां यथायोगं द्रानश्रवणानुसंधानैः संबन्धः कर्तव्यः । अन॒भावानाह-अथ नेज्- कराङ्पिण इत्यादि । प्राण्यङ्कगवाददुद्ेकवदद्धावः। मुखस्य विवण॑तेत्पन्वयः। संचारेण आह-अथ स्तम्भाद्य इत्यादि । यवर भयं स्थापि भवतिस भपानकः स्पात्‌ ॥१४९०॥१४९१।१४९२।१४९३।१४९४।१४९५॥ | वास्तवं कृत्रिमं चेति भयं देषा निंगयते ॥ १४९६ ॥ ` तस्य भयस्य दैविध्यमाह-वास्तवमित्थादि ॥ १४९६ ॥ श्रीणां च नीचप्रकृतेः पसः स्याद्ास्तवं मयम्‌ । भण्यमे चोत्तमे पुंसि रुजि तदुदाहृतम्‌ ॥ १४९७ ॥ वास्तवस्पाऽऽभयमाह-ख्रीणामित्यादि । छविमस्याऽऽभरयमाह-मध्यभे चेत्यादि ॥१४९७॥ ` स्वमावादमयो तो हि स्वामिनं च गरं प्रति । मयं विनयनोधाय दयेतामताचिकम्‌ ॥ १४९८ ॥ पध्यमोत्तमाश्रयस्य भयस्य छृतिमत्वं परतिपादयति-स्वभावादभेयावित्यारिः। ती मध्यमोत्तमौ ५१४९८॥ मीचेः स्वमावबोधार्थं तत्कार्यं म्रदुचेष्टितिः ॥ ९४९९ ॥ नीचैरिति । तदताच्चिके भयं नीवैः कतंभिमृदु चेष्टितैः करणेः खमावबो-+ धथ नीचतवपरकारनाय कद्ावित्कायम्‌ ॥ १४९९ ॥ भयानकस्य चेविध्यमाह- स्वहेतूत्थः छतिमश्च विच्नासित्करमित्यपि भयानकश्िधा तच प्रथमोऽन्वथनामकः ॥ १५०० ॥ छमिमस्तत्तमरूतो गवादीन्प्रत्यवास्तवः विभीषिका्थां बाखादेर्वित्रासितक मिष्यते ॥ १५० स्वहेतृत्थ इत्यादि । विभीषिकाथ इति । गाखदीन्ति भीषपि | प्रयुक्तः ॥ १५०० ॥ १५०१ ॥ इति भयानकः ।

© = अ

१ सख, ग, च. नाचलत्वाभा । रख. ग. षकल्त्राबा |

८३९ ~ . संगीतरलाकरे=

स्वभावाद्धातदोषाह्ा वस्त्यन्तापियात्मकम । निषिद्धमतितपेश्वारुचितं मलमिभितम्‌ ॥ १५०२ ॥ निष्टफलदानेन शुहृरुद्रेगदायकम्‌ । स्याद्धिभावोऽथानुभावां उव्कम्पो गाधूननम्‌ ॥ १५०३ ॥ संकोचनं च नासोष्ठहन॒नां ्ीवनं तथा । ८ पदन्यासोऽप्यनियतः पिधानं नासयोरहरोः ॥ १५०४ ॥ ` अथ संचारिणो मोहावेगापस्मारमूत्यवः । । व्याधिश्च यच बीभत्सः स स्थायिन्या ज्गष्मया ॥१५०५॥ ` अथ वीभत्स दक्षपितुं तद्विमावानाह~स्वभावादित्यादि । अनुभावानाह- - उत्कम्प ₹त्याद्‌ । सकारण आह~माहत्याद्‌ । पतत विभविद्या भवान्त स स्थायिन्या जगृप्सयोपटक्षितो बीमत्सो भवति ॥ १५०२ ॥ १५०३ ॥ ` १९५०४ ॥ १५०५ ॥ इद्धाऽटडद्धाऽत्यन्तडद्धा बाभत्साञ्चवधां मतः ॥ १५०६ ॥ तस्य तैविध्यमाह-डाद्धोऽडद्ध इध्यादि ॥ १५०६ ॥ आयौ सुधिरविष्ठादिङद्धा रद्ध विभावन टाद्ध धमांद्धवोऽव्यन्तद्वाद्धः संस्ारगो चरः ॥ १५०७ ॥ आयो इदारदो । रुधिरविषादिदद्धाडाद्ध विभावजाविति । सुधि- र[इ्ः इद्धा वभावः.) तस्पानातः उद्धः | वश्ाद्रद्ष्दा विभाव; | तस्मा- ज ताशचराद्धः | उद्धवमाद्धव इति । दद्धधमा नवात्तिधमः | तत उद्भत्‌ः;

ससास्गाचरा हवयत्वन सप्नारा ररवषया पस्य स तथाक्तः। साञ्त्यन्तदराद्धां बीभत्सः ॥ १५०७ ॥

इति बीभत्सः | दुलभामीष्टसंप्रापिः खेचराणां विलोकनम्‌ विमानानां च. मायानामिन्द्रजाटस्य दर्शनम ॥ १५०८ ॥ प्रासादोपवनदेरणप्यपर्वस्यातिक्ाधिनः । दरान श्रवणं वाक्यं रिस्पाययतिरायान्वितमः ॥ १५०९ ॥ एते यच विभावाः स्यरनभावास्त नेचयोः |

[र

विस्तारणं निनिमेषमीक्षणं पककोदमः ॥ १५१० ॥ साधुवादाद्टकसने चाऽ०नन्दाद्धारवस्तथा | गदुद्‌ वचन स्वेदवेपथ हषगोचराः ॥ १५११ ॥

~ ©

१ख.ग. श्चानुचि ।२ ख,ग. घ्‌, ड, “वा हृत्क। रख. ग. घ्‌. संचारः । ५ ग, भर, ` याचेत. | | | | ष

-सतमो नर्तनाध्यायः। ८६५.

त्पराम्रहाभिताश्चानुभावाः संचारिणस्स्वमी । स्तम्भः स्वेदश्च रोमाथ्चैः प्रलयो गद्भदं वचः ॥ १५१२ ॥ आवेगसभ्रमों जाञ्यमिति यत्राथ विस्मयः। | स्थाया तमद्भुत प्राह भ्रागपत्स्ीहटनन्दनः ॥ १५१३ ॥ ` अथद्मुतं लक्षयितुं तद्विमावानाह-दुटभाभीषटसं प्रातिरित्यादि । द्भ स्यामीष्टस्य दस्तुनः संप्राप्तिः । अन॒भावानाह-नेचयोर्विंस्तारणमित्यादि । साधरवादल्टृकसने इत । साधवादइश्योच्टकसनं च ॥ १५०८॥ १५०९ ॥ ।॥ १५१० ॥ १५११ ॥ १५१२ ॥ १५१३ ॥ माया मिथ्याप्रकटित रूपादिपरिवतनम्‌ ॥ १५१४ ॥ मायाया रक्षणमाह-पायेव्याहि ॥ १५१४ ॥ ` | असंभाग्यस्य सैच्छस्य दुर्दानं विविधोषधेः । हस्तलाघवतो मन्ेरिन्द्रजाटं प्रकीर्तितम्‌ ॥ १५१५ ॥ इन्द्रजाटस्य रक्षणमाहु-अक्षभाव्यस्येत्यादे ॥ १५१५ ॥ गाजद्धननमादकादादनोल्टकसने मतम्‌ । ` किंचिदाकुिते नेर स्पराः स्कन्धकपोल्योः । भ्रक्षपणं चानुभावास्तज स्परघप्रहाभ्चिताः ॥ १५१६॥ उत्टुकस्षनस्प सखरूपमाह-गायोद्धननामित्यादि । स्परोग्रहाभ्नितानुमावानाह- [काचदाकाश्चत इत्याद | -मृत्वा आभनवा रस्ान्तरष्वयपातयामा इत्पथः ॥ १५१६ ॥ | आनन्दजस्तथा 1 देव्यो द्विविषोऽभमिदधऽद्भुतः आयो मनोरथावापेद्धिव्यवस्त्‌द्धवाीऽपरः ॥ १५१७ ॥ अद्धपद्रेविध्यमाह-आनन्दज इत्यादि ॥ १५१७ ॥ इत्यद्धतः । अथ चान्तस्य विभावानाह- संसारभीरुता दोषदशनं विषयेष च । योगिसङ्गो सनीनां च श्रुताः रामदमक्षमाः ॥ १५१८ ॥ संसारभीरुतेत्यादि । श्रता मुनीनां शमदमक्षमा यत्र विमावा इति वक्ष्य- माणेन सबन्धः ॥ १५१८ ॥ [न ~ अत्र ख. ग. पुस्तकयोर्नृन्ना इति पाठस्तत्र नूत्ना इति स्यात्‌ । मूके तनरेत्यस्य स्थाने ` नूत्ना इतिं कल्प्यं स्यात्‌ । | | ` १स.ग. घ. ड, सत्यस्य।

८९८ ` संगीतरलनाकरे- अध्यात्मविषया गोष्ठी तापसास्तापसाश्रमाः।

भरिनिर्चरक्चांकारि वारि तीर्थानि ती( ते)र्थिकाः॥१५१९॥ सरितः पुण्यपयसा नीवाराङ्तसेकताः। रोव च वेष्णवं क्षेत्रे विजनानि वनानि च ॥ १५२० ॥ भक्ता भक्तिरसोम्मत्ताः रोकरस्य हरेरपि । | विष्णभाक्तेप्रभावाद्या विभावा यत्र संमताः ॥ १५२३१ ॥ भूरिनिश्चरक्षांकारीति। मूरिश्चासो निज्ञीरथ् तस्य स्कारः । अकार हत्यनुकरणम्‌ । सोऽस्यास्तीति वारिणो विशेषणम्‌ । भूरीति पएथक्पदं वा वारि- ` वशिषणम्‌ ॥ १५१९ ॥ १५२० ॥ १५२१ ॥ मन्दस्पन्दं (न्दो) बहिश्विमानन्दाश्रष्ठुते दरी रोमाथ्चकनञ्चुका मरतिंमाक्षद्ाख्राथचिन्तनम ॥ १५२२ ॥ ब्रह्य वियोपदेराश्च सवादस्तत्वगो चरः । नासाथानुगते नेते ज्ञानमद्राप्रद्रानप्‌ ॥ १५२३ ॥ इः्यादयोऽनुभावाः स्युरिमे तु व्यभिचारिणः। उन्मादः परमानन्द्रसपानसमुद्धवः ॥ १५२४ ॥ हृष श्रतिः समीचीनो विबोधश्च स्मरतिमातिः । निर्वैदस्तच्चबोधोत्थः स्थायी रान्तो भवेदसो ॥ १५२५ ॥ अनुभावानाह-मन्दस्पन्द्‌ इत्यादि । व्यभिचारिण आह~-उन्भाद्‌ इत्या- दि । रसान्रोन्मादादस्य वेरक्षण्यमाह-परमानन्द्रसपानसमुद्धव इति । समीचीनो विनोध इति । विबोधस्य समीचीनत्वमात्मविैयतवम्‌ । स्मृति- मत्योरप्यव तादृशत्वं मन्तव्यम्‌ । यज त्ववोधोत्थो निर्वेदः स्थायी भवति, असौ शान्तो भवेत्‌ ॥ १५२२ ॥ १५२३ ॥ १५२४ ॥ १५२५ ॥ ` रत्यादिमेदविधरो षिषयोपण्टवोन्दितः। परानन्दघनकात्मनिभासः शान्त. उच्यते ॥ १५२६ ॥ रान्तरसस्य स्वरूपमाह-रत्यादिभेदविधर इत्यादि । ` तस्य बाद्यापरषया- रम्बनत्वाभावादूद्रन्या (रत्या) दिभेदविधुरतं द्रष्टव्यम्‌ । विषयेोपप्टवोज्द्ित इति । विषयत उपप्टवः. परिच्छिनवादिकं तेनोज्ज्ञितः । अत एव परा- ` नन्दघनेकाल्मा परमानन्देन घनो निबिड एकोऽभिन आत्मा स्वरूपं ' यस्येति ` स तथोक्तः । निभासो ज्ञानम्‌ ॥ १५२६ ॥ |

१ख.ग. तथकाः। २ख.ग. रञ्चत्कारीं। रख. ग. "विवाधत्वम्‌ । घ, इत्यादि `

[कि क (त

| भखनग, दबाधविं ।९६ ड. कालम्पनि ।७च. निभरः डाः । ८ ख, ग, “ह| इत्या°।

सप्तमो नर्वनाष्यांयः। . ८६९ स्वतो विषयवेमख्ये रामः स्थाय्यथवा भवेत्‌ । नाद्यानेवाहको मध्ये मध्ये सचारिसंभवः ॥ १५२७ ॥ मतान्तरेण स्थाय्यन्तरमाह~-अथवेति । रमस्य स्वहपमाह-स्वतो वि- ` ष्यवेमख्यमिति । स्वत इति । तात्ताटिकापितप्तयादिनिमिततान्तरराहित्येने त्यथः । कवटशमस्याभिनरूपत्वाद्‌ामनयभेदामवे कृथ नार्यरसतामत्यनाऽऽह्‌- नाटयानेरवाहक इत्यादि ॥ १५२४७ ॥ शान्तोचितानभिनयानाह- स्वभावेऽमिनषाः पृवमाङ्गिका ये निरूपिताः ते हान्तावषयां यस्पाच्छान्तः प्ररृतिरात्मनः ॥१५२८॥ स्वभवेऽभिनयाः पूर्वमित्यादि । यस्मदिवमतः शान्तो नामाऽऽमनः प- छतः स्वभावः ॥ १५२८ ॥ | विहाय विषयोन्मख्यं निजानन्दास्थितियतः आत्मनः कृथ्यते रान्तः स्वभावोऽसों मतस्ततः॥१५२९॥ शान्तस्य स्वभावत्वे प्रतिपादयाति-विहायेत्यादि ॥ १५२९ ॥ इ₹[त शान्तः मतान्तरेण रसान्तराणि शड्न- . भक्ति सेहं तथा छत्य केचित्नीन्पन्वते रसान्‌ । अद्धाद्रताभिरखार्षाश्च स्थायिनस्तेषु ते विदुः ॥ १५६३० ॥ भक्तिमित्यादि । श्रद्धाद्रताभिलाषानिति । भक्तिसे भरद्धा स्थायिनी। लहरस आद्रता स्थापिनी । रोस्यरसेऽमिटाषः स्थायीति यथासंख्यं द्रष्टव्यम्‌ ॥ १५३० ॥ | तदृदषयति- तदसद्रतिभेदो हि भक्तिश्िहो नगोचरो । स्यभिचारित्वमनयोननार्याः स्थायिनो तु तो ॥ १५६१ . अय॒कविषथा तष्णा -लोत्यं तद्धास्यकारणम्‌ । अतो रसा नवेवेति मुनिना सेप्रधारेतम्‌ ॥ १५६२ ॥ तदसादित्यादि । हि यस्माकारणानुगोचरौ केवरपुरुषविषयो परस्परं पुरुष- विषयावित्यथः । तादशो । भक्ति्नहो रतिभेदाषिति । तयोमौवतमेवेव्यर्थः। भावतेऽपि स्थापित्वामावान# रसत्वमिति यावत्‌ कित( चा )नयोभक्तिल्लेहयो रतिभेदल्वेऽपि व्यभिचारित्वमेव । यथाऽऽह काव्यप्रकाङकारः-“ रतिर्दवादि- , विषयो व्यभिचारी तथाअञ्चतः | भावः प्रोक्तः » इति । तर्हि भमकििज्ञेहयोः क्न स्थायित्वमित्याकाङ्क्षायामाह--ननायारिति । ना च नारी च

क्का दका 9

१. ग्‌, स्य चिमि"। २ स, ग, 'यास्तस्मा" ¦ ३ स, न्तो नित्यमात्मस्व' |

। ए. ¢ 9 संगीतरलाकर--

ननार्यो । तयोः प्रसरविषयत्रे मक्रिज्ञेहयो रतिभेदवेन राङ्ख(र एव स्थाधेनो मतो । यथा राममद्रे सीताया भाक्तः | तस्यां च तस्य सहश्च वण्यते कविभि [रत]स्तौ तयोः स्थापिनप्रेव रपिभद्तया मन्तव्या । अतो भक्तिस्नेहयो- रपि रतावन्तमावान प्रथथ्रसत्वमिति मावः } रठोल्यस्यपि हासेऽन्तमावं वक्तं ततस्वरूपमाह--अयुक्तविषयेत्यादि । अयुक्तविषयाऽसैमाव्यमानवस्तुविषया तृष्णा डोस्यमित्यच्यते । तष्ोव्यं हास्यकारणं हास्यस्प विभावो भवति । यथा सीताविषया रावणस्य तष्णा कविमिवैर्णिता सती श्रोतृणां हास्थं जनयति । तस्था न परथथसतमिति भावः ! निगमयति-अतो रसा नवेवेति । तवाऽऽ चाथसंमतिमाह-इति मुनिना संप्रधारितामेति ॥१५३१।१५३२॥ . रत्यादीनां स्थायिवे संचारित च व्यवस्थापक कारणभेद्‌ दरयति- रत्यादयः >स्थायिमावाः स्युमयिष्ठविभावजाः | स्तोकेोषमवेरुत्पन्नास्त एव व्यभिचारिणः रसान्तरेष्वपि तदा यथायो भवन्ति ते ॥ १५३३ ॥ रत्यादय इत्यादि। रत्यादयो नवापि । भूयिष्ठविभावनाश्वे[दि]ति । मि- श्च ते विमावाश्वाऽऽछम्बनोदीपनरूपाः। तैजीताश्रेतस्थायिनः स्युः| दृढ संस्क।[रव तथा स्थिरा भवन्ति । ,त एव रत्यादयः स्तोकेरलर्विमविरुतनाधरेत्‌ । अभि- भूतसंस्क(रवत्तया व्यभिचारिणो मवन्ति । क्षणिका भवन्तीत्यर्थः । रसान्तरेष्वि- त्यादि । ते रत्यादयः । तदाऽसविभावजतेन व्यभिचारित्वे । रसान्तरेष रत्ा- दीनां स्थापित प्रतिनियतेभ्यः शङ्खगरादिभ्योऽन्येषु । यथायोगं योग्य( ग )

1

मनतक्रम्यत्यथः । यस्मिनरस्षं रत्पाद्ष यः सचारा मवत योग स्‌ एव्‌ त्त वणेनीय इत्यथः ॥ १५३३ ॥ यथायोगशब्देनोकतमथ विवुणोति- यथा हि हासः शृङ्गारे रतिः शान्ति च हर्यते ! वीरे कोधो भयं रोके जगुप्सा च भयानके ॥ १५३४ ॥ उत्साहविस्मयो सर्वरसेष व्यभिचारिणो रामः सवेरसेष्वस्ति ~स्थेयत्वेऽव्यभिचायसौ ॥ १५३५॥ यथा हीत्यादि । उत्साहविस्मयो सर्वरसेषु व्यभिचारिणािति |

पातेन त (1 समयि म५०।

» अत्र ठटकानुराधन स्थाथिनश्चत्स्य॒रिति पाठो य॒क्तः । > स्थेर्या्न्याभेचार्यसाविति च. ढः. च. पुस्तकस्थः पाठ एव साधुः । |

रियम १८१५ नेक ५७५०१ ण नकन)

ग. च. सूमः।

पो)

॥ ॥ (1

तपम नर्तनाध्याथः। ८४१ विस्मयस्याद्धत एव स्थायितमितरेषु व्यभिचारिमिति सरव॑शन्दा्थः संकोच- नीयः । रामः सर्वरसेष्वस्तीति । अयमर्थः । ठोके गृङ्खमरारिष्वष्टसु मध्ये य कृचन रसमनुमवत एष पुंसो जन्पान्तरसुूतदिशेषवशाच्छम उत्पद्यत इति तत्तद्रससबन्धाच्छमस्य सवेरसेष्वस्तित्वमिति । पतः शान्ते शमः स्थायी भवतु । अन्यत्र व्यभिचारी भवतिल्यारुड्मपामाह-- स्थेर्यास्वव्यमिचार्यसाविति । आस्ता रामस्तु स्वता विषयेमुख्यालकः समुनः स्थेयासनविषयाभिराषाभा- वन वासनायाः स्थिरत्ाक्तदाचिद्न्याभचा्यैव । शान्ते नित्यं स्थाय्येवेत्यथः यस्तु प्रथममुत्पनांऽपे पुनरपि मनसो विषथाभिमुतथा निवर्वैते स तृक्तट- क्षणः हम एष न मवति । छतु रमाभास एव । अत्र स्वरूपसत एव रत्यदेः स्थायं संचारितं च विचायते न तामासस्येति सर्वमवदातम्‌ ॥ १५३४ ॥ १५३५ ॥

इति नवरसलक्षणप्‌ |

अथ व्यभिचारिणां निवदादीनां लक्षणम । पूवं रसलक्षणे रसे प्रति निमित्तकारणतवेन विभावा उक्ताः | रसस्य कार्थ- पेनानुभावा अप्युक्ताः । रसपादानकारणे(गलेोन स्थायिनोऽपि ` सक्षिताः | -सचारिणस्तु रससहकारितया नाममरेणोदिशा न तु प्रसेकं रक्षिता इतीदानीं निवददीनां विशेषरक्षणानि वक्तुषाह-अथेति ! आक्रोनमधिक्षपो व्याधिकोधौ च ताडनप्र। दारिद्र्मिष्टविरहः प्रवृद्धश्च द्रानम ॥ १५३६ ॥ नीचेधिति विभाषाः स्य॒रुत्तमे त्वपसाननम्‌ । तत्त्वबोधश्च यज स्यादनुभाषास्तु रोदनम ॥१५३५॥ निवदादीनां भावानां रसवन्मनो विकारवकषेषरूपतया तत्तद्विमावानुभाद॑कथ- नपृवक्‌ रक्षयति-' आकोरदानमधिक्षेपः › इत्यारम्य ` स्स्तगात्रताऽ- किनिमीटनम्‌ › इत्यन्तेन भन्थसंदु्भेम ॥ १५३६ ॥ १५३७ ॥ निःश्वासच्छवसिते दीनमखता संप्रधारणम्‌ । इत्यादयः स निर्वेदो भावः सूरिभिरिभ्यते ॥ १५६८ ॥ इति निर्वेदः । व्याधिवान्तविरेकश्चोपवासो नियमस्तपः। मनस्तापोऽतिपानातिष्यायामसररतानि च ॥ १५६३९ ॥ निद्राछदोऽध्वममनं क्षसिपाक्षदयस्तथा । ___ विभावाः स्युरथ स्स्ताधरनेजकपोलता ॥ १५४० ॥._ . धरनेजकृपोलतां ॥ १५४० ॥

| से ४ |

[ १ यख, ग्‌, ताडना) {१०६

१६ | : 5. 4, ५२ संमीतरलाकर-

मन्दावत््षपनिक्षेपौ पाद्योस्तनुगाचता | षिवणरिथिलाङ्गत्व कृम्पानुत्साहतादयः यत्र भावा(वेोनभावाः स्थुः सा ग्लानिरमिधीयते॥१५४१॥ निर्वेदानुमविषु-संप्रधारणमिति । इत्याद्य ईत्यत्राऽगर शन्न ठखाक- सिद्धा अन्येऽप्यनभवा प्राह्चाः ॥१५३८।१३३९॥१५४ ०।१.५४१॥ इति ग्छानिः चोयराजापराधादेरकायाद्म्महण रणाम्‌ । अन्येषु तत्सहायेष विभावश्वेदथाऽऽत्मनः ॥ १५४२ ॥ अन्येनादरनि यच पाश्वयोभुहुरीक्षणम्‌ । कण्ठोष्ठभखशोषश्च जिहायाः परिटेहनप्‌ ॥ १५४३ ॥ वेपथुर्मखवेवर्ण्थे गुरविह्लजिह्ता । उन्मखेक्षणमित्यादिरनमाबगणेो यदा ॥ १५४४ ॥ नीचे पत्तममध्येष नरेषु म्रदुचेशितेः सोत्तमानामपि शीणां भीरुतखाद्धयकरृद्धवेत्‌ ॥ १५४९५ ॥ रष्कमरक्षणे-चौर्येत्यादि । चीयैराजापराधदिरकायादेवोनैणां चोयादि- कतृणां हणे तत्सहयेष्वन्येषू्द्यमानायाः र्कम विमावच्वत्तदा । त।नष्टानु- भावानाह~-अथाऽऽत्मन इत्यादि । यदैवमादिरनुमावगणो मधति तदानीं तष्यसंदेहूपा श्म भवेदित्यन्वयः । सात्तमानामिति । सा शङ्कत्तमानां सां सौणापपि मीरुतवाद्ीरुस्वमावतया । भयकृूदिति । मथानकस्य विभावो भवतीत्य; । रिष्टं सष्टम्‌ ॥ १५४२ ॥ १५४३ ॥ १५४४ ॥ १५४५॥ | प्रियषिपियजा सह शङ्गारे साङ्गणोदिता। चोयराजापराधादिप्रभवा तु मयानके ॥ १५४६ ॥ प्रस्था स्वसमुत्था च हेषा इद निगयते । नष भीरस्वभावेषु तररखाटोकनादिभिः ॥ १५४७ ॥ सापराधत्वरङ्का याज््येर्षा सा परसंस्थिता । स्वसम॒त्था परे ज्ञास्यन्त्यपराधं ममेत्यसो ॥ १५४८ ॥ स्वशङ्कायां परज्ञानराङ्कछा या स्वस्म॒त्थिता । ` सहभावोऽवहित्थेन राङ्काया दरयते रसे ॥ १५४९ ॥ ॥ १५४६ ॥ १५९१७ ॥ १५४८ ॥ १५५४९ ॥ इति राङ्क । [ता

१ख. ग. गनि; । त्रपापराधचोयदिरयत्कार्या" । २ ख. ग. “हवाया वनं तथा । निः्वासो मस \ |

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ८४३ `

नपापराधोऽसदोषकीतनं चोपधारणम्‌ । विभावाः स्युरथो बन्धो वधस्ताडनभत्संने । एते य्ानुभावास्तदोभ्यं निर्दयतात्मकप्‌ ॥ १५५० ॥ इत्थोग्यम्‌ । चिन्तोत्सक्यान्मनस्तापादोगंस्याच्च विभावतः ॥ १५५१ ॥ अनुभावान्न शिरसो व्यावृत्तेमिगोरवात्‌ । देहोपस्करणत्यागाहैन्यं भावं विभावयेत ॥ १५५२ ॥ इति देन्यम्‌ । नानापराधो विदेषः प्रस्येश्वयसंपंदाम्‌ । सोभाग्यमेधावि्यादेर्दरनं च विभावकम्‌ ॥ १५५३ ॥ अनुभावास्वमर्षादिदोषोक्तगुणनिंदनवः । गुणस्य दोषीकरर्णमप्रक्षणमधोगुखम्‌ । अवज्ञाश्ुशटत्याया यजासयामम्‌ विदुः ॥ १५५४ ॥ इत्यसमूया । | नि मद्यपानं विभावोऽथानुभावाः पश्च यत्र च। सायनं हसनं गानं रोदनं परुषोक्तयः ॥ १५५५ ॥ उत्तमे पुरुषे स्वापो हासगाने तु मध्यमे । रोदनं परुषोक्छिश्च भवतः पुरुषेऽधमे ॥ १५५६ ॥ स॒ स्यान्मदः स च तरेधा तरुणो मध्यमोऽधमंः। तरूणोऽल्पोऽवमंस्तवच्र प्रबद्धो ऽधमसंश्रयात्‌ ॥ १५५७ ॥ सर्वेषां तरुणः प्रोक्तो मध्यमो मध्यनीचयोः । पुमां सोऽधमसत्वा ये तेषामेवाधमो मदः ॥ १५५८ ॥ अग्यक्तासंगतेवांक्ये रोमाथनिचयेस्वनोः। सुकुभारस्स्वल्भत्याऽभेनयेच्रुणं मदम्‌ ॥ १५५९ ॥ ` खस्तव्याकुरविक्षिपौ भुजो स्खलितघूर्णिते । नेञे गतिश्च कुटिलाऽनुभावा मध्यमे मदे ॥ १५६० ॥ ॥ १५५० '। १५५१ ॥ १५५२ ॥ १५५३ ॥ १५५४ ॥ १५५५ ॥ १५५६ ॥ १५५७ ॥ १५५८ ॥ ३५५९ ॥ १६६० ॥ १९ ख.ग. विचारये । २ खं. ग. ड. "पदा । सौ । ३ ख, ग. "णमुलेक्ष" ` द्रद्ध म्‌ वचस्य । र स. ग. ड. पदा । सौः । ३ स, ग. 'णमुखेकष"। ४ उ ४५, ` च, "ने पुर" । ५ इ. च, मस्तत्र । ` |

संगीतरःनाकरे-=

कनि

गेतिभङ्गः 'स्मरतेनदि हिक्का छर्दिः कफश्चतिः गर्वी जिह्वा वनं चानुभावाः स्यर्मदेऽधमे ॥ १५६१ ॥ रङ्गः विधाय पानं तु नाट्येन्मद्व्धंनम्‌ । पीत्वा रङ्गग्रवेशे त मदक्षेण्याय बुद्धिमान्‌ । हषरोकभयोपायान्युगपदरयेद्वहू ॥ ; ५६२

इति मदः। अध्वव्यायामसेवायेविंभविरनभावकेः ॥ १८५६६ ॥ गाचसंवाहनेरास्यसंकोचेरङ्मोटनैः निःश्वासिरजभ्मितेमनद्रैः पादकषपैः श्रमो यतः ॥ १५६४ ॥ ॥ „ इति श्रमः। विभावा यर दारिद्रयमेश्वर्थे भ्रराने तथा | इशाथापहतिश्वाथ श्वासोछवासावधोमखम्‌ ॥ १५६५ ॥ सतापः स्मरणे ध्यानं कृर्धय देहानपस्छतिः

अध्रत्श्वानभावाः स्यः सा चिन्ता परिकीर्तिता,

वितकोऽस्याः क्षणे पूर्वे पाश्वाव्ये बोपजायते ॥ १५६६ ॥ इति चिन्ता ।

विवेकः श्रतिसपत्तिग॒रुभक्तिस्तपस्विता ॥ १५६७ ॥

एते विषयभावेन करणत्वेन च स्थिताः

इशाधिकानामिष्टानां ठाभस्त॒ विषयतत्वतः ॥ १५६८ ॥

डा करणभवेन विभावा यज संमताः

प्राप्तभाग्योपभोगस्य तवप्राप्तातीतभोगयोः ॥ १५६९ ॥

जीणे नष्टे चाविषादो न तु शोचनपमित्यपि

अनुभाव्य यत्र ध्रतिं तां रवते बुधाः ॥ १५७० ॥ इति धतिः |

पथ्विमप्रहरे रातेः स्वास्थ्यं निद्राक्षयस्वथा।

ध्यान च मृहुरभ्यासः सराः श्रातदराने ॥ १५७१ ॥

एते यञ विभावाः स्युरनुभावास्त॒ कम्पितम्‌ । उद्वाहितं च रीरषस्यासद शस्यादलोकनम ॥ १५७२ ॥

॥ १५६१ ॥ 1६ २।॥ १५६ ३॥ १५६४।१५६५॥ १ ५६६।१५६५॥ 1 +< ॥ १५६९ ॥ १५७० ॥ १५.७१ ॥ १५७२ ॥

१ च. ¶तमङ्ः। २ स्र. ग. घ्‌, ठर । ३ घ. "भोग्यस्य । ४ च. क्षीणे । प ङ. न्डीरष स्यात्सह" । 9 |

॥ `

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ८४५

भूनतिशवं स्पतिः सा स्यात्समखदुःखप्रदायिनाम्‌। चिरविस्मरृतवस्तृनां स्परण स्प्रतिरच्यते ॥ १५७६ ॥ | इति स्पतिः गुरुष्यातिकरमोऽवज्ञा छते स्यागेऽनतापिता । प्रतिज्ञातार्थनिरवहो विभविरेभिरुद्रता ॥ १५७४ ॥ मुखावनमनं गूढवचनं च विचिन्तनम्‌ | वखाङ्लीयक स्पा नखानां कर्तनं मुदहुः॥ १५७५ ॥ भुवि टेखनमित्ययेर्वीडामावोऽन्‌भाव्यते। व्रीडनतापराचेमिर्ह्ा कायं छते सति ॥ १५७६ ॥ इति बीडा । देवजोपद्रवादेरपीडष्टविरहादिकप्‌ । ` मर्मप्रहारोऽप्यस्थाने षोरचोरादिजं भयम्‌ ॥ १५५७ ॥ ` तत्मरतीकारश्न्यस्य वैरानुस्परणादयः विभावाः सन्ति याथ पतेन्‌ देहृषणनसमू ॥ १५७८ ॥ हदयस्यानवस्थानमिन्द्रियाणामचष्टता | इत्यादयोऽनभावास्तं मोहमाहु्मनीषिणः ॥ १५४९ ॥ प्रयतो भीतिहेतं तल्मतीकारभपरयतः कायानिश्चयिनीं चिच्व्तिभौहोऽभिधीयते ॥ १५८० ॥ | इति मोहः । अतितिः स्वभावश्च गभेव्याधिश्रमादंयः। विभावा अनभावास्त निद्रा तन्द्रास्रनार्‌नात्‌ । ऋते सर्वक्रियाहेषो यच्राऽऽटस्यं तदुच्यते ॥ १५८१ ॥ | ` इत्याटस्यम्‌ । ` अमरप्रातिकूल्येष्यारागद्रषाश्च मत्सरः । इति यत्र विभावाः स्यरनुमादास्तु भत्सनम्‌ ॥ १५८२ ॥ वाक्पारुष्यं प्रहारश्च ताडनं वधबन्धने । तच्चापलमनारोच्याकार्यकारित्वमिष्यते ॥ १५८६ ॥ ॥ १५७३ ॥ ३५७४ ॥ १५७५ ॥ १५७६ ॥ १५.५७ ॥ १५८ ॥ १५७९ ॥ १५८० ॥ १५८१ ॥ १५८२ ॥ १५८३ ॥ इति चापलध्‌ । |

©

१ घ, तापः श्च २ ख. ग, घ, ङ. "दि च। मः । ३ ङ शश्करुत्‌। ५ च. "लोच्य का ।

संगीतरलाकरे-

देवभरतुगुरुस्वामि प्रसादः प्रियसंगमः ॥ १५८४ ॥ मनोरथाकिरप्राप्यमनोरंथधनागमः |

७ कनि

समुत्पात्तश्च पुत्राद्‌।वभावा यत्र जायत ॥ १५८. ॥

नेजवक्चप्रसादश्च प्रयोक्त: पटकाढमः।

अश्रस्वेदादयश्चानुभावा हष तमादिशेत्‌ ॥ १५८६ ॥ इति हर्षः |

वियाधनबलेश्वर्थाधिकैर्मधष्येसभं नभिः।

अधिक्षिपादमर्षः स्याद्मतीकारस्प्हात्मकः। |

नणामुत्साहिनामेव स स्यात्तस्यानमावकः ॥ १५८७ ॥

स्वेदोऽधोमखता मर्धकम्पो निंटक्षचित्तता ।

उपायान्वेषणं चित्तोत्सार्हस्तस्यानुभावकाः ॥ १५८८ ॥ इत्यमर्षः ।

सत्युपायेऽपे कार्यस्यासिरधिदेधकारसिता ॥ १५८९ ॥

नृपापराधश्चो्यादिमरहण च विभावकाः।

सहायान्वेषणोपायचिन्तने विमनस्कता ॥ १५९० ॥

उत्तमे मध्यमे चानुभावाश्वोत्साहससश्रयाः।

अधमे धावने ध्यानं मुखरोषविलोकने ॥ १५९१ ॥

निद्रा निःश्वसितं सृकटेहनं चानभावकाः ।

सन्ति यत्न षिषादोऽसो भाषो मावविदां मतः ॥ १५९२ ॥

इति विषादः देवेनगिस्तथा यक्षैः पिशाचेर्बह्मराक्षसेः ।

भरताश्च यहेर्भरावरास्तत्स्मरतिस्तथा ॥ १५९३ ॥

अदुचाश्वरसस्थान शन्यागारस्य सवनम्‌ । वतुवषम्यामत्याद्यार्वभावरनु भावकः ॥ १५९४ ॥

स्पन्दन कृम्पानःश्वास्ा धावन पतन भवि ।

जह्वाया छन स्वदः स्तम्भा वक्त च फेनिटपर्‌ ॥१५९५॥

॥ १५८४ ॥ १५८ ५॥ १५८६ ॥ १५८७ ॥ १५८८ ॥ १५८९ ॥

१.५९ ०॥।१५९१।।१५९२।१५९३।॥१५९१॥१५९५॥

१ ख. ग. “नोहर । २ घ. ङः. हर्षोत्पत्तिश्च । च. हर्षेत्कर्षश्च । २ ख. ग. घ. समं

भद

न । ५ ङ ठक्ष्याच्‌ । च. रंज्जाचे ।५`च. ण चिन्तोन्साः | ६ ड. शहश्चाप्यनु° ।

द्वुदवाद्‌का । च, द्धिवेवण्यक्राः |

` सप्तमो नर्तनाभ्यायः । ८५५

निःसंज्ञतेत्यादिभिश्चापस्मारभपटक्षयेत्‌ ॥ १५९६ ॥ | इत्यपस्पारः। कायाषिवेको जडता पयतः युण्वतोऽपि वा । तद्विभावाः परियानिष्टदंशनश्रवणे सुजा ॥ १५९४७ ॥ अनुभावास्त॒ चेवास्याः प्रतिवादावभाषणे । इष्टानिष्टापरिज्ञानं चानिमेषेक्षणादयः सा पूर्वे परतो वा स्यान्मोहाहिति विदां मतम्‌ ॥ १५९८ ॥ इति जडता । यञ विप्रतिपत्तिः स्यात्संरयोऽपिं विमरहनपर । पक्षथोरुभयोर्क्ते माने साधकवाधके ॥ १५९९ ॥ विभावाः स्युरिमि चानभावाः स्ञीषस्य कम्पनम्‌ । श्ृक्षेपश्चतुरो इस्तस्तं वितकं प्रचक्षते ॥ १६०० ॥ यो वितकरन्वितस्थाथी सोऽवरहित्थेन युल्यते ॥ १६०१ ॥ _ _ , इतिवितकः। , मिद्राविभावजं सुं सप्तावस्थात्पक्‌ मतम्‌ । तस्थानभावा निभतं मातं नेजनिमीलितप्‌ । स्वध्नप्रलापनं श्वासोच्छासी बाद्याक्षटानता ॥ १६०२ ॥ | हति सुप्तस् । संजातमिष्टविरहादुदीं भियसंस्थ्रतेः ॥ १६०६३ ॥ निद्रया तन्द्रया गाच्रगोरवेण च चिन्तया । अनुभाषितमाख्यातमेत्सुक्यं भावकोविदैः ॥ १६०४ ॥ इत्य त्सक््यप्‌ | अनभावपिधानार्थोऽवरहित्थं भाव उच्यते ॥.१६०५ ॥ तहिमाव्यं भयनीडाधाष्ट्वकोटिव्यगोरवैः गर्वादगणनेनापि तस्थेते त्वनुभावकाःः ॥ १६०६ ॥ परियादिगोचरकथाभङ्गो धर्यं च ऊचिभम्‌ । अन्यथाकथनं तट्रदन्यथा वेक्षणादयः ॥ १६०७ ॥ ॥१५९६॥१५९७॥१५९८॥१५९९॥१६०० ॥ १६०१ ॥ १६०२ ॥१६० ३।१६०४।१६०५॥१६०६।।१६०७॥ इ व्यबहूत्यड्‌ ।

॥ य ----------------------------------~----------------------- जपनं ॥ _

१, त्थ २ स, ग, "यक्रीडा" । च, “यर्वाड़गहाक़

<४८ ` संगीतरलनाकर-

अपूर्वप्रतिभानं स्यान्मपिस्नां ठु विभावयेत्‌ । अन्वयव्यातिरेकोत्थेः प्रध्ययेः शाखविन्तनेः ॥ १६०८ ॥ ऊहापोद्च विक्िधेरथ तामनुभावयेत्‌ ।

` संदृराचतुरायेश्च करेशुगक्षेपणेभ्रंवोः ॥ १६०९ ॥ नानाक्ञाख्ाथंविषयेः रिष्याणामपदे नेः । तकाख्यौ प्रत्ययावृहापोहो विधिनिषेधयोः ॥ १६१० ॥

ईति भातिः | स्वप्नान्तनिद्राकेदाभ्यामाहारपरिणामतः। राब्दस्पर्धादिभिः स्वप्नः स्मरतेर्वा जाथति स्थितेः ॥१६११॥ विभाव्यतेऽथ जम्भाक्षिमर्दनैः सायनोदमेः। अङ्लिनोटनेरङ्दटनेर्योऽनमाव्यते ॥ १६१२ ॥ भृजविक्षेपणेः श्वासेर्विबोधप्रतिगोधनम्‌ । सम्यग्बोधोऽथवा लोकाताहिमावानमावधीः ॥ १६१६ ॥ इति बोध्ः(विषोधः) ।

एकेकरो दसो वा जथाणां षा प्रकोपतः

वातपित्तकफानां स्युव्याधयो ये ज्वरादयः ॥ १६१४ ॥ .. इह तत्पमभवो भाषो ग्याधिरिष्यभिधीयते । स्तम्भाङ्गशसविक्षिप्तमाजसंकृविताननैः ॥ १६१५ ॥ उत्कोराकम्पस्तनितैश्चाभिनेयो ज्वरः पनः कामजोऽप्यास्ति स दधा हीतदाहृप्रवतनात्‌ ॥ १६१६ ॥

` हनुचाटन स्वाङ्ग कम्पेन मखसोषतः पारेदेवनरोमा्चयुखसंकोचनािभेः ॥ १६१५७ ॥ शातन्वरोऽभिनेयोऽथ दाहंकोऽम्बुपिपाक्षया | कराङ्गगाजविक्षपादभमिङय्याभिलाषतः | रातानुटपनाकाङ्क्षाविषछृ्टपरिदेवनेः ॥ १६१८ ॥ ..

इति व्याधिः ।

उत्तमानां विप्र्म्भे भवेलियदियोगतः। नाचाना विमवश्रङलात्स्वषात्स(्षा सं)निपाततः ॥ १६१९॥

।॥१६०८॥१६०९।॥१६१० ॥ १६१११६१२ ॥ ३६१३।॥१६.१४ ॥ १६१५ ॥ १६१६ ॥ ३६१४७ ॥ १६१८ ॥ १६१९ ॥

` © ~ ~~

५च' ददतः । तः । रवः इ. नोने. अ च. 'नोत्सवैः, अ" ३ च, हिक ऽपि

॥)

सप्तमो नर्तनाध्यायः। ८४९ अभिघातात्तथोन्पादस्तयेभिरनुभावयेव्‌ । विना निमित्तं हसितं रुदितं पठितं तथा ॥ १६२० ॥ न॒त्तं गीते च रायनोपवेशोत्थानधावनम्‌ । असंबद्धप्रटपनं चोडवृत्तिधरलिभस्मनोः ॥ १६२१ ॥ कं पीलचीरनिर्मास्याधठैकरणमित्यपि। उन्मादः पृथगुक्तोऽय व्याधिष्वन्तभवन्नपि ॥ ३६२२॥ अयं हि विप्रलम्भादौ वेचिञ्यं कुर्तेतमापर्‌ ¦ अपस्मारोऽप्येवमेव बीभत्से च भयानके ॥ १६२३ ॥ इत्यन्मादः | कुटरूपषदेष्वर्थविद्याद्रविणयोवनेः ॥ १६२४ ॥ नीचानां जायते गवः प्रादान्येन मृहू्य॒हुः | विद्द्रदुचमानां तु बाहृल्यास्वेष योषिताम ॥ १६२५ ॥ उद्श्रीवावेक्षणावज्ञाूयानुत्तरदानतः । , अभाषणाद्मर्षाच्च पारुष्य द्वि्रमादपि ॥ १६२६ ॥ अङ्नेजविकाराच्ापेक्षेपातकमादृगरोः । ` तस्थाभिनयनं कार्यमित्याह कृरणाथ्रणीः ॥ १६२७ ॥ वांगद्गसाच्तिकाहायक्ियाव्यत्यासनं भवेत्‌ । विभ्रमो योषितां हषानुरागमदगव॑जंः ॥ १६२८ ॥ ` इति गर्वः अधाराणां जातमान्ने शोकेऽनन्तरमृद्धवेत्‌ । आवेगः प्र्लोऽयं तु धीरेषेया्िंरूप्यते ॥ १६२९.॥ असो प्रतिविमावं च पुथकिचचानुभावभाक्‌ । अतो विभावरूपाणां हेतूनां भेदतोऽष्टर्षा ॥ १६६० ॥ उतातवातवर्षाग्निकुञ्ररोदश्रमणाने च } परियाभियश्चतिवरिव्यसनं चति हेतवः ॥ ९६६१ ॥ विदयुदुस्कानिपाताभ्यां निषोताद्धुपिकम्पनात्‌ | सर्यचन्द्रोपरागाभ्यामविगः केतुदरानात्‌ ॥ १६३२ ॥ ॥१६२०॥१६२१।१६२२॥१६२३।१६२४।१६२५५।॥१६२६॥१६२७ ॥१६२८॥१६२९॥१६३ ०।१३३१।१६३२॥ ` १च.तदा।२ख. ग. "णीः । इति गवः । वा । ३ घ. च. वामाङ्कः । ४।च. यित ह । ह" । ५

ख. ग. "जः । अवि" । ६ च. “छो यस्तु धी} ७ ख. ग. ड. “नेरुच्यते । ` १०७

८६५३ ` संगीतरलनाकर-

उत्पातजोऽस्यानुभावो वेवर्ण्यं खस्तगाजता ॥ १६६६ ॥

विषाद्विस्मयगतानभावाश्रेह संमताः

वातजे त्वज वखेण पिधानं नेजमर्द॑नम्‌ ॥ १६२४1

त्वरितागमनं चानुभावाः स्युरवर्षजे पुनः, ,

मवांङ्गषीडनं गेहायाश्चयः सी्रधावनपू ॥ १६३९५ ॥

अग्निजे' ध्रतिरङ्गानां धूमाकुटितनेजता ।

` चायांऽतिकान्तया चापकान्तया च॑रणं भवेत्‌ |

कुञ्रराणां निरवधिभ्यमणायस्तु जायते ।

सरणापस्रती तन्न त्वरते भयवेपथुः ॥ १६३४७ ॥

विस्मयो वीक्षणं पश्चाभियश्रवणजे पनः

वख्राभरणदान चाभ्युत्थानं परिरम्भणम्‌ ॥ १६६८ ॥

कृथायथामश्चरोमा्ाश्चापरियश्चतिजे त्वमी ।

विलापः पतनं भमो चलनं परिवर्तनम्‌ ॥ १६३९ ॥

परिभावनमित्याधा वैरिव्यसंनजे त्वमी ।

सहसाऽपसयुतिः शखचर्मवर्मादिधारणम्‌ ॥ १६४० ॥

गजानां तुरगाणां चाऽऽरोहणं संप्रधारणम्‌ ।

पृथागेत्यनुभावाः स्युराषेगे संभ्यमात्मके ॥ १६४१ ॥

, इत्यावगः।

मरण द्विषिध प्रोक्तं ्याधिजं चापधघातजम ।

दोषवेषम्यनेर्गण्डन्वरायेव्यीधिजं भवेत्‌ ॥ १६४२ ॥

वातपित्तकफा दुष्टा दोषलेनेह सेमताः।

राखादिविषतोयेभ्यः श्वापदान्तरगाद्जात्‌ ॥ १६४६ ॥

अग्न्युच्चपतनादिभ्यो जातं स्यादमिघातजम । `

निश्ेषटप्रसृतेरज्ञं्मीलनेन च नेत्रयोः ॥ १६४४ ॥

हिकोध्वश्वासवमनजनतापरिवारणैः

अभ्यक्ताक्षरमाषायेर्याधिजस्यानभावनप्‌ ॥ १६४५॥

॥१६३३।१६३४॥ : ६३५ १९३६ ॥ १६६७११६३८ ॥ १६३९

॥ १६४० ॥ १६४१ ॥ १६४२ ॥ १६४३ ॥ १६४४ ॥ १६४५ ॥ `. न

१च. घातज।२सख.ग. च. "नंदेह।२३च दीषिघणनम्‌ । ४ ख. ग जे भरू रि" । च, जे भृतिः । ५ च, चह्न॑° |

समो नर्तनाध्यायः। ८५१ हारूजे सहसा भमो पतनं च विकंम्पनम्‌ ।

स्फुरणादि प्रयोकव्यमथाहिषषपानजे ॥ १६४६ ॥ ` अनुभावा भवन्त्यषटो विषवेगात्कमादमि। कृाष्ण्यवेपथदाहाश्च हिक्काफेनश्च पथमः ॥ १६४७ ॥ स्कन्धभङ्गश्च जडता मरणे चेति संमताः । अमिघातान्तरोदमुतेऽनभावाः दाखजातवत्‌ ॥ १६४८ ॥ व्थाध्याद्रनिवत्य्ान्निश्चिते मरणे सति ।

अञ प्राङ्निधनाच्चित्तवृत्तिमरणमिष्यते ॥ १६४९ ॥

इति मरणम्‌ ( यतिः)

गाजोत्कम्पी चमत्कारः सहसा जास उच्यते । तस्योत्पाताद्घोरनादश्तेभींषणदरानात्‌ ॥ १६५० ॥ उत्पात्तिरनभावास्त गाचसंकोचकम्पने ।

स्तम्भो गददहाब्दश्च रोमाथाः सस्तगा्ता ॥ १६५१ ॥ निमीटनं लोचनयोः प्रलयश्वति कीर्तिताः । पुवांपरषिचारोत्थं भय जासाप्पृथग्मवेत्‌ ॥ १६५२ ॥

इति. जास

निद्रेद्दरियाणां प्रथमा निवृत्तेः स्वस्वगोचरात्‌ ।

अत्याहारः स्वभावश्च चिन्तालस्ये मंदः कटमः ।॥ १६५६॥ -व्याख्यानादिप्रयासेन वैलक्षण्यं च हेतवः निद्रायामनुभावाः स्युर्जम्भावदनगोरवम्‌ ॥ १६५४ ॥ हारीरलोलनं नेचघरणनं गाजमोटनम्‌ ।

निःश्वासोच्छवसिते सस्तगाजताऽक्षिनिमीलनम्‌ ॥१६५५॥

॥ १६४६ ॥ १६४७ ॥ १६५६८ ॥ १६४९ ॥ १६५० ॥ १६५१ ॥ १६५२. ॥ १६५३ ॥ १६५४ ॥ १६५५ ॥ | इति निद्रा ।

, जयाखशादद्राचनवत्वकारत्वत्स्यायन रसम्‌ | कुवन्तातं भया प्राक्ताः सान्त त्वन्य सहस्रः ॥ १६५2 ॥ व्यभिचारिभिः ` कयमाण(ण)रसोपकारमाह-चयाश्चशाद्व्याद्‌ं । रस

| +भ ० 91

१ च. "क्तव्यं मयादिषि \ २घ. पमान । २ च. मदश्रमः। ४५ ख. ग. च, “लोच- नं।4ख.ग, नं चाद्धमो । च. "नं स्वस्थगाचता नि! & च, ते स्तन्धगा ।

५१२ सगीतरत्ना करे

स्थायिनं कुर्वन्तीति । अघे हेतुः-विचिभ्र[त]कारितार्ईति । यस्य कस्यापि ` रसस्य स॒हकारिवेनोषना निैददियो भादा एक्स पै स्वानुप्रवेरानानाहपं छृष्वा १ तस्मिनेषान्तभृताः सन्तः कृष्टोराः सथठिटनिधिधिव तमेव रसं स्था- थितेन पएष्णन्तीति व्यभिचारतो रसोपकगे दषटव्यः। मनेोवृत्तीनामनन्तवाद- यन्त एवेति नि्धीरणं कुत इत्यव जआह-सन्ति त्वन्य इतिं ॥ १६५६ ॥ तहि ते कृता नं कथिता इत्यत्राऽ्ट~- अन्त्भावोऽस्ति केषाविद्भिलाषस्य वा रतो ॥ १६५७ । ` अवहित्ये तु दम्भस्य ग्टानौ क्तृष्णयोर्यथा। उद्वेगस्य तु निवेदेऽन्येषामप्येवमृद्यताम्‌ ॥ १६५८ ॥ अन्तर्भाव इति । तमेवान्तमीवं दि्मत्रेण द््यति-अभिखाषस्येत्यादि | अन्येषामप्येवम्‌ यतामि । अन्येषामनुक्तानां मावान्तराणामप्येवमुक्तपरकारेण यथायोगं निर्वैदादिष्वन्तमीव ऊदतां बुद्धया परिकर्प्यताम्‌॥ १६५७॥१६५८॥ ` इति जयसिशव्यभिचारिभावाः। अथ साचिकलक्षणम्‌ । अथ साच्िकभावा्ैक्षयितुमाह-अथेस्यादिना | उक्ते रत्यादिभिमविः संविद्यते यदा । प्राणेऽध्यस्यति माऽऽत्मानं देहं प्राणस्तनोति सः | | तदा स्तम्भादयो देहे विकाराः प्रभवन्त्यमी ॥ १६५९ ॥ ` उक्तैरित्यादि । रत्यदिभि्माविः स्थागिभौवः संविद्िषयानमिमखं ज्ञानं यदा विक्रियते विषयविशेषाभिमुखी कियते । सा विक्रथमाणा संवित्माणे शररान्तश्वरे जीवननिमित्ते वायुविरेष असमानं स्वसंविदाकारमित्यर्थः । अध्यस्यत्यारोपयति। स॒ प्राणो देहं स्थ॒खदेहम्‌ । आलानं तनोति । अध्यस्तरविदाकारं करोति । देह आत्मबृद्धं जनयतीत्यथंः । अजाऽऽ्तमानापरति पववाक्यस्थं पद्मावृत्थाऽस्मि- न्वाक्ये योजनीयम्‌ । अन्यथाञ्चे विषेयामावादैसंगतिः स्यात्‌ । तनोतेः करो- त्यर्था्न्य॑णत्व एवं व्याख्यानम्‌ । विस्तारार्थते वथौवृत्तिनं करणीया। स प्राणो ` देहं तनोगीति योजना । -दैहं तनोति विस्तारयति प्राणाकररेण वृद्धिं करोति । . ` देह आबद्धं जनयत्तीति स एव फकटितोऽर्थोऽवमन्तव्यः । तदा स्तम्भादय इति। यदवे परम्परया देहे चाऽभ्माध्यासो मदति तद्‌ा स्तम्भाद्षोऽमी देहे १ स. ग. 'स्वचिन्ताका° | २ च, छ. द्दुगतिः। ३ ख. ग, “यणे त्वेवं व्याख्यातम्‌ ।

सप्तमो नर्वनाध्यायथः। ५६

विकाराः पभवन्तीति सासिकोलतौ सामभरी दिता । देहे विकारा इत्यनेन वदद नाताद्ाना) स्तम्भादीनां रत्याद्यनभावछमपि दितं भवेति । अन्तराणां स्तम्भाडना साच्वकृ [ति ]गेवेत्यवमन्तभ्यम्‌ | १६५९ ॥ ` एवे सति स्वाद्यमानरत्यादिशैर्बिभावकेः । विभावता दुहमस्थः स्तम्भायेरनभाविताः ॥ १६६० ॥ अध्यस्तस्वेदि प्राणे प्रकारान्तेऽन्तरे भवाः | एत स्युः साच्िका भावाः सच्वप्राणप्रकारानात्‌ ।॥१६६१॥ एव. सताव्यादद्‌ । एवे सव्यक्तप्रकारण दहं स्तम्भादिष्‌ विकरिषतन्नेष्‌ | स्वायमानरत्यादिस्वेरति। स्वाद्यमानाश्वते रत्यादयश्च तेषां खैः संवन्धिभिः। रत्यादानां परतिनियतैरिव्यथः | विमावकेटटनोधानादिभिर्विभाविता उतसादिताः। देहस्थः स्तम्भाधेविकरेरनुभाविता अनभाव्यत्वं प्रापिताः । प्रकारिता इत्यथः । अध्यस्तस्नविदीति । अध्यस्ता सेविद्यस्मिनिति तथोक्तस्तसिन्‌ | प्राणे प्रकारान्त इति । प्राणमाधिप्य प्रतिमासन्त इत्यर्थः । अन्तरे भवा इति । उक्तप्रकेरिणान्तरेऽन्तराघनि भवाः सैमताः। एते भावाः स्वपणपर- कारनात्सचाख्ये प्रणि प्रकारनात्साचिकाः स्युः ॥ १६६१ ॥ ` मतान्तराश्रयणन सचवरब्द्स्याथीन्तरं ददयति- | साख्थाक्ती वा गणः सत्वं साधत्वं वा तदुच्यते । नेमटगप्राणदेहत्वं साधत्वैमिह संमतम । त्र सत्वं भवा भावाः साच्िका समताः सताप्‌ ॥१६६२॥ सांख्याोक्ती वेत्यादि । तजेति । अषु पक्षषु ॥ १६६२ ॥ चत्वारि क्ष्मादिभूतानि प्राधान्येनावलम्बते | कदाचेत्स्वप्रधानः सन्देहे प्रणश्चरत्ययम ॥ १६६३ ॥ चत्वारीत्यादि । वायुरूपश्चतारि क्षपादिभृवानि -परथिव्यप्तेजआका- रानि प्थायेण कदाचित्छप्रधानः स्वात्मा वायुरेव प्रधानः सन्देहे चरतीति बन्धः ॥ १६६६॥ त्र प्राणस्य प्रथिन्याद्यवटम्बने स्तम्भादिभवोद्धावनमाह- यदाऽध्यास्त धरां स्तम्भ भाव भावयते तदा , प्राणाजटस्थादश्राणि तेजःस्थात्त कविवणता ॥ १६६४ ॥ स्वेदश्वाऽऽकारनिछात्न प्रलयो जायते ततः । स्वतन्नोऽसो कमान्पन्दमध्यतोवत्वभेदभाक्‌ ॥ १६६५ ॥ __ रामां वेपथ॒मथ स्वरभेदं च भावयेत्‌ ॥ १६६६ ॥ __ ९ ख. ग. बाल्याद्‌ ।२ज. ति । अन्तरा 18, ति । संस्करणंत। २ख.ग,

© ~~ भ

दस्यव । ४ खग ग. . नचायुराहतानेपए |

८१५४ संगीतरलाकरे~ यदाऽध्यास्तं इत्यादि । जस्थादश्रूणीति। जायन्त इत्यध्याहार्थम्‌ । तेजःस्थात्माणाद्विवर्णता स्वेदश्च जायत इति संबन्धः । आकाश्चनिष्ठासाणात्त ` प्रयो जायते । ततोऽन्तरमसो प्राणो वायुः स्वतन््ः प्रथिष्याद्यवटम्न्य खप्राधा- न्येन वतमानः | कमान्मन्दमध्यतीवत्वभेद्भागेति । मन्दः प्राणवाय्‌ रोमा- श्वे भावयेत्‌ । मध्यो वायुवेपथं भावयेत्‌ । अथ तीनो वायुः स्वरभेदं च माकये- दिति क्रमो ष्टव्यः ॥ १६६४ ॥ १६६५ ॥ १६६६ ॥ वाद्याः स्तम्भादयो देहे नणां देहात्ममानिनाम्‌ । सुटमा दुटभास्तेते सतामनमिमानिनाम्‌ ॥ १६६७ ॥ गाद्या इत्यादि । उक्तप्रकारेण स्तम्भादयः साचिका आभ्यन्तरा एव । तद्विकारतेनानुभावा बाह्याः स्तम्भादयः । देहात्ममानिनां देहमेवाऽऽलमानं मन्यन्त इति तथोक्ताः । पामरा इत्यथः । तेषां नणां सठमाः। विभावसद्धावमारेण री- ` भ प्रादुमवन्तीत्यथः । एते बाह्याः स्तम्भाद्योऽनभिमानिनां सतां दृहेन्दियादिव्य- तिरक्तालसडाशनां देहे तु दुभा विभावसद्धावमातानोद्धवन्तीत्यथः ॥१६६५॥ हषाद्रागाद्धयादुदुःखादििषादाद्रेस्मयाद्रषः | विक्षपाच्च भवेत्स्तम्भोऽनुभावा जाडयषान्यते । निःसज्ञस्तव्धगान्त्वे निश्वेष्टत्वप्रकम्पंने ॥ १६६८ ॥ अथ साच्िकमेदान्स्तम्भादीन्धत्येकं परातिसिविकेविमावानुभवरक्षयतै-हषा- द्रागादि्यादि । अतर स्तम्भादीनां साचिकानां उक्षणेष तत्दनभावत्वेन स्तन्ध- गाता सखेदोऽपीव्यादिभिः स्तम्भाद्य एवे क्ता द्यन्ते । तेयं विवेचनीयम्‌ । परव सांत्वक शब्दवाच्यव्वेनोक्ता अन्तरे भवा ये स्तम्भादयो भावास्त एवात्र रक्ष्यन्ते | ये देहस्था बाह्ञा स्तम्भाद्यस्ते तु तदनुभावत्वेन टक्षणतयोक्ता इति ॥१६६८॥ इतिं स्तम्भः मनस्तापो सुजा हौ टन्ना कोधो भयं भ्रमः । पीडांऽऽघातातपो मोहव्यायामो च विभावकाः॥ १६६५९ ॥ वयजनय्रहण स्वेदोऽप्यरालो भाटंमार्जकः . इत्यतेऽभिनया यत्न तं स्वेदं जगदर्बधाः ॥ १६७० ॥ ॥ १६६९ ॥ १६७० ॥ | इति स्वेदः । १९ख.ग. घ `. १स.ग.च. ड. स््वासकः। म्‌ स. ग. स्नः, ङ दव ड न्ड तत ।२ ख,ग. म्पनः। इ" । दख, ड, “डा वराताः 1५ स्र, ग, "ठमदनम्‌ । इ | |

तभो नर्तनाध्यायः | ८५५

, आिङ्गनाच्छुरितके सीतहर्षमयकरुधः ॥ १६७१ ॥ विभावयन्ति रोमि व्यक्तस्याभिनयास्त्वमी गाचस्पराल्लुकुसने महुः कण्टाेता तनुः ॥ १६७२ ॥

इति रोमाश्चः। ओग्यरोगजराकोधमयहरषमदाद्यः। विभावा विस्वरो भिन्नो गद्रदश्च ध्वनिर्भवेत्‌ ॥ १६७३ ॥ अनुभावस्तदा भावः स्वरभेदोऽभिधीयते । स्थानभ्रष्टो विस्वरः स्याहिच्छिन्नो भिन्नसंज्ञकः | अब्यवबास्थततानोच्चनाचभावस्तु गह्रद्‌ः ॥ १६७४ ॥

इति स्वरभेदः । आिङ्गनाच्छरितके हषा रोषो भ्यं जरा विभावाः सीतरोगो च यतेते त्वन॒भावकाः ॥ १६७५ ॥ वेपनं स्फुरणं कम्पो वेपथं कथयन्ति तम्‌ । वेपना्याः कम्पभेदाः पृवात्सातिरायः परः ॥ १६७६ ॥

इति वेपथः । गमोहमयकोधरीततापश्रमेभवेत्‌ ॥ १६५७७ ॥ वेवरण्यमस्याभिनयो नाडीपीडनयोगतः । सिन्दूराय्ेन वा वणान्तरसंचारणं मुखे ॥ १६७८ ॥ इति वेवण्यंम | हषामषानाद्रमादयाच्छोकाच जुम्भणाव्‌ । अनिमेषेक्षणाच्छीताद्रोगाद्धावोऽश्र जायते । तं चानमावयेदश्चञ्चवणेर्न्मार्जनेः ॥ १६७९ ॥ | इत्यश्च । , मर्दयछामिधातेभ्यो निद्रामोहश्माशेभेः प्रलयः स्याद्भिनयेन्महीनिपतनेन तम्‌ ॥ १६८० ॥ ॥ १६७१ ॥ १६५७२. ॥१६५७३॥१६७४॥१६७५॥ १६७६।१६५७७] १६७८ ॥ १६७९ ॥ १६८ ० ॥ इति प्रयः । दत्युक्तशिषिधा भावाः स्थायिनो व्यभिचारिणः साचिकाश्च रसेषु स्यः स्व सर्वेषु सात्त्विकाः ॥१६८१॥ ` १. माच्मुच्छवासमिः।२ख. ग. घ.ङ, चछृदनि । ३ घ. '्तमानो" । ड. 'त्‌- माना | ४ ङ, तरागा ~+ ख. ग्घ, राग |

पद संमीतरलाकर- मावरक्षणं नियमयति-इत्यकश्िविधा भावा इति । विविधेष्वपि भा- वेषु साचिकानां विदेषमाह-रसेषु स्युः सवे सवषु सात्विका इति । सवृ

ह

साचिकाः स्तम्भादयोऽष्टावपि सवेषु रसेषु शृङ्खमरादिनवस्वा१ साधारण्यन भव~ न्तीत्यथः ॥ १६८१ ॥ | नाटकादिनिमाणि केवेनियममाह- एकः कायां रसः स्थाय रसना माध्क्‌ सर्द रसास्तदनयायत्वाद्‌न्येः ठ व्यभचारणः ॥ १६८२ ॥ एकः काय इव्याद्‌ 1 नारक इव्युपखक्षणम्‌ । नाटकाा्दषु छषकष्वत्यथः रसानामिति निधारणे षष्ठी । शङ्खगरादीनां नवानां रसानां मध्य एको रसौ नाटकादिषु यत्र यस्य प्राधान्यं भरतादिभिरूकम्‌ “ एको रसोऽङ्खी कतव्यो वीरः चाङ्कर एव वा „› इत्याईना स रसः । सदा प्रवन्धस्याऽभदेमध्यावकाने-

®,

ध्वित्यथः। कायः कतब्यः। अन्ये रसास्तु तदनयायेवात्स्थायिरसानुसारिवान्य- भिचारिणः । कतव्या इति शेषः तथा चोक्तं भरतमानेना- ॑ ^“ सर्वषां समवेतानां छप यस्य मवेद्भहु | स॒ मन्तभ्यो रसः स्थायी रेषा; संचारिणो मताः” इति।।१६८२॥

विरोधिनो रसास्तेष संदभ्यः प्रथगार्चयः। ग॒म्फश्िनो रसानां स्यान्नाय्ये कृशम गम्फवत्‌ । स्थायी तु सजस्थानीयो रसो रसवेदां मतः ॥१६८ विरोधन इत्यादि । यथा शङ्धगरस्य बीमत्सः । कीरस्य भयानकः । रौदस्य करुणः । अद्धतस्य हास्यः । राडमारादीनेमष्टानामपि चान्तः । तथा बीभत्स- स्थ दाङ्गारः। भयानकस्य वीरः | करुणस्य रोदः । हास्यस्याद्धपः । शान्तस्य

दाङ्रद्योऽष्टाविति प्रस्परविरोधिनो रसा जेयाः । तेष संचारिषु ये विरोधिनो , रसा विद्यन्ते तेषु विरोधिषु विषये प्रथगाश्रयो मिनाश्रयः सद्भ्यः काय इति ।

क + क,

अयमथः। दाङ्गारबीमत्सादीनमेकाश्नयत्र(तवे)विरोधो दुर्भिवार एव । भिनाभ्र- क क्ष क, भे $ कन [क + ^ स 1 ^+ काक

यतेतु विरोधो नस्ति | गुम्फ इत्यादि) एवं भिचाश्रयत्वेन विधिना

सदं क्रियमाणे सति नाटये नारकादो छृपके । रसानां गभ्फो माखाकसमगम्फ -

चश (५

वच्चित्रः स्थानानावर्णगन्धवद्धिः पुष्पेनिर्भिता माखव नानाविकारालकै रभेरद्भतो भवति । स्थायी तिति । सेचारिरसगुम्फ स्थायी रसस्तेषामाधारत्वात्सू्र- स्थानीयो मतः |

"(111

¢),

त्रयाः । गुः । ५ सख, ग, संसारि 1६ ख. ग, स्फ छस्था। ..

| सत्तमो नर्तनाध्यायः। ९५७ धिया कष्टिनायेन रलाकरकछानिै । विवृतं रसभावादि दिद द्धिस्वत्ररीक्ष्यताम्‌ ॥ १६८३ ॥

ग्रन्थमुपस्षहरन्थन्थकारः खकंय्न्थस्य प्रचयगमनाय संहदयान्विपाश्चतः सविनयं प्राथयत-

भरिश्रीशाङ्गदेवेन नास्यवेदाम्बुधेरिदम्‌ । समस्तमुद्धतं सारं धीरेरातम्ति सेव्यताम्‌ ॥ १६८४ ॥ म्रिभरीराङ्गदेवेनेत्याै । दिदं निगदव्याख्यातम्‌ ॥ १६८४ ॥ अन्थे मदीये यदि कृश्िदस्ति गुणस्ततस्तस्य परिग्रहाय। नाभ्य्थये वः सुधियः परेषां गणोऽणुरण्यद्िसमो भवस्स्‌॥१६८५॥ साक्यता वा निरवयताऽस्त मन्थे मयाऽत्र मथिते तंया किम । आराधने वः प्रवणा मतिर्मे सन्तो गणः कं ननु नातिरते॥१६८६॥ युष्मक्षोदक्षमं वस्तु किमत्रास्ति जगच्चये । किंतु मल्मेमतः सन्तः पुरस्कुरुत मे कृषिम्‌ ॥ १८८४७ ॥ यद्रा पुराणं पन्थानं मुनीनामहमन्वगापर । निद्यन्ति च निसगशण सन्तः सन्मागगामिनि ॥ १६८८ ॥ आरिराधपिषोः साधून्कि प्रज्ञाविभवेन मे। राममानन्द्यन्ति स्म तियचोऽपि करपीभ्वराः ॥ १६८९ ॥ न विद्यादर्पतो गन्थप्रवत्तिमम -किंविदप्र्‌ । ` विद्धन्मानसवासाय गन्तु पाथयमास्थितम्‌ ॥ १६९० ॥ इति श्रीभदनवयवियाविनोदश्चीकरणाषिपतिश्रीसोढल- देवनन्दनमिःशङ्कश्रीहाङ््देवविरचित संगीतरतना- करे सप्तमो नर्तनाध्यायः समाप्तः ॥ ७॥ ॥ १६८५ ॥ १६८६ ॥ १६८७ ॥ १६८८ ॥ १६८९ ॥१६९०॥ शोवादिस्थिरभक्त्यवाप्तविभवः कता ततः ससते- . राहत करणान्यनुपातिकं तन्मातुकारोभिनाम्‌ । अङ्ानामथ तच्वगोचराधिया मावाथमभ्यानय- सेत्ताध्यायावर्वेचनं उ्पतनत श्काहइनाथः सवाः ष१॥

[गावा कि 1 | ^ वि त त त 2. |

ॐ ‹ छ › संज्ञिते पुस्तके--ग्न्थमित्यादिकोऽन्तिमो मन्थाशघ्चरितः।

१ ख. ग. °त मल्छरृति* । २ घ. “मो नृचाध्याः । २ ख. ग, नतः | १०८ |

८५८ ` संगीतरतलाकर-

सप्ताध्यास्युदेधि(धि)भ्िया विरसितं संगीतरत्नाकर सम्पग्टक्षणरक््यविस्तृतपिया मन्थन निमथ्यताम्‌ 1

तनार्थाश्च जिषृक्षदृष्टयभिमुखान्कुवेन्तमासोद्या- द्वि्दुभावनया कटानिधिमिमं श्रीक ्िनाथो व्यधात्‌ ॥२॥ .

नदी तहूपतामेति प्रविष्टास्म्बुनिरधि यथा |

ज्ञानटेरो मेयाऽ््यव सवंज्ञेषु निवेदितः ॥ ३ ॥

यथाऽऽकारो महान्मूमा(मीररेण्‌ नामवकाशद्‌ः ।

तथा मन्ज्ञानटेश्चानां सवेज्ञा यूयमाश्रयाः ॥ ४ ॥

एवै रत्नाकरोनीतं रुक्तिमुक्ताफटं मया।

सर्वज्ञाः स्वगुणेरेतदटूषयन्तु रपान्विताः ॥ ५ ॥

एवं समृद्धसेगीतरःनाकरकलानिधौ ।

स॒धास्वादेन सुधियामानन्दध्चिरेधवे ॥ £ ॥

इति श्रीमदभिनवमरताचा्रायवयकारते,उरमष्टश्रीरक्ष्षणाचा्नन्द्‌-

नचतुरकष्ठिनाथविरा्िते संमीतरलाकृरकडानिधो

नत॑नाध्यायः सप्तमः समाप्तः ॥ ७ ॥

#

रि

कि क क

समाप्तिमगमदयं कलानिधिसमेतः संगीतरत्नाकरः 1

क क

१ ग. (दुधिप्रिया। ज, दद्धि; प्रिया ॥.२ ज, ममाप्येः।

परिरिष्टम्‌ १।

क्वि कतनज५ कवन

+-स् एव गीतयो यष्टिकेनोक्ताः । एकेव भाषागीतिः शदैटमुनेनाऽमिरि- ता॥७॥ | । [ एवमुक्त समस्तपतानुसारेण तत्तद्रीताभितन्यामरागादीनिविच्योदिरय परिगणयति- प्ड्जग्रामसमुत्पन्नाः षडजकेशिकमध्यमाः इद्ध (दः)साधारितः षडजयामो भामे तु मध्यमः ॥८॥ पञ्चमो मध्यमथामः षाडवः डद्धकैशिकः | इद्धाः सपेति भिन्नाः स्थुः परश्च केशेकमध्यमः ॥ ९॥ भिन्नषड्जश्च षडजाख्ये मध्यमे तानकैरिको । मिन्नपश्चम इत्येते मोडकेशिकमध्यमः ॥ १०॥ ` गोडपश्चमकः षड्जे मध्यमे गोडकेरिकः। इति गोडाख्रयः षड्जे टकरवेसरषाडवौ ॥ ११ ॥ « षड्जग्रामसम॒तन्नाः ~+टए़दकेरिकमध्यमः(माः) ” इत्यारभ्य च॒ तु.षष्ट्याधकं त्रत राङ्ग ्राकरणाग्रणाः,ः इत्यन्तन अन्थसद्मण । पट्जग्रामसमुषनाः षडजयामे समुखन्ा इति इद्धकेशिकमध्य॒मादीनां बयार्णा पृथाविरेषणम्‌ । तेषु षट्जगरामसैज्ञकस्तृतीयेो रागः। पतो मध्यममराम इति चान्यो गः । [यमे] षट्जग्रमि । मध्यम(मो)मध्यमय्राम इत्यथः॥८॥९।॥१०॥११॥ _ ससोवीरीमध्यमे तु बोटमालवकेरिको । मालवः प्श्चमान्तोऽथ द्िथाम्टककेरिफः ॥ १२ ॥ ` हिन्दोोऽे वेक्षरास्ते सप्त साधारणास्ततः। षड्जे स्याद्रूपसाधारः रको भम्माणपञथचमः॥ १३॥ मध्यमे नतंगान्धारपथ्चमो षाडजकेरिकः। दिभामः ककृभविराद्ग्ामरागा अमी मताः॥ १४॥ मालवः पञ्चमान्त इति। पञ्चमरब्दान्तो मारो माखवपथ्चम इत्येकं रागः।

ज सोतसा १११९१ शु द्विवीमरमच्िकास्यभ्यायान्त्तसपतमगलकटी कावाेष्टान्तिमभागमारभ्य त्रिषष्टितमश्ोकर्ट कास्वल्पादिमभागपयन्तं चटितोऽयं ठीकांशः ज संज्ञितपुस्तकादुदधृतः । तत ठीकानुरोधेन मृरश्लोधने श्टोकविभागपदच्छेदा दिसजताधकश्च द्धीकरणमदप्रदरशनार्थ मूरर्लोकानामप्यत् पुनमद्रणेन संग्रहः कृतः । -षट्जकाशेकमध्यमा ` इति मृटाददीपुस्तकपाठः। `

न 1.

९ घ. भस्पाण" |

८९५ संगीतरलाकरे-~ द्वि्ाम इति टककेरिकस्य हिन्दोरस्य च विदेषणम्‌ । तयोर्यामदयसंवन्धजात्युस- नत्वे सति सक्षादुग्रामद्रययुक्ततार्दति मावः । पृनर्धियाम इति ककुमविशेषणम्‌ । मामरागा इति । म्ामयोजौतिष्यवधानेनोपपनानामापि माषारागाद्यपेक्षया व्यव्‌- धानालसत्वदितेषां भामरागत्म्यपदेरः । यथाऽऽह मतङ्कः-“ नन्वेते रागा था- मविदेषसंबन्धात्कृतोऽयं विशेषछाभः। उच्येते । भरतवचनदिव। तथा चाऽऽह भरतः जातिसभूतत्वादागाणामिति । “ यत्किचिद्रीयते रोके तत्सर्वं जातिषु स्थितम्‌ ? इति वचनाच्चेति ॥.१२॥ १३।१४॥ | अष्टोपरागास्तिककः राकादिष्टकसेन्धवः । कोकिला पञ्चमो रेवगरप्तः पश्चमषाडवः | भावनापञ्चमो नागगान्धारो नागपश्चमः ॥ १५ ॥ उपरागा इति । जातिभ्यो जातानामपि यामरागसमीपभावित्वादष्टानामपरा- गत्वम्‌ । तिलकः श॒कादिरिति । -रकादिस्तिखकः रकपिटक इत्यर्थः॥ १ ५॥ भीरागनद्रौ बङ्गगलो भासपध्यमषाडवो | रक्तहेसः कोदलहासः प्रसवो भरवध्वनिः॥ १६॥ वज्गलाविति । दवौ रगो । भासतमध्यमषाडवाविति । मासश्च मध्यम पाडवश्वेति ददः ॥ १६ ॥ मेघरागः सोमरागकामोदौ चौँभ्रपश्चमः । स्यातां कन्दप्रदेराख्यौ ककुमान्तश्च कैशिकः । नद्रनारायणश्वेति रागा िंरातिरीरिताः ॥ १७ ॥ [सोमराग]कमोदाविति दौ । ककुभान्तश्च कैरिक इति। कक्मरब्दा- नतः कैशिकः केशिकककुम इत्येकः । रागा इाति। उपरागेभ्योऽप्यनन्तरं जा- तिभ्य एव जाताः श्रीरागादयो वंशत्तिः< ॥. १७ ॥ | सोवीरः ककृभष्टकः पथमो भिन्नपथ्चमः ॥ १८ ॥ । टकृकेरिक हिन्दोटबोदमालवकेशिकाः गान्धारपञ्चमां मिन्नषडजो बेसरषाडंवः ॥ १९ ॥ मालवः पञ्चमान्तश्च तानः पश्चमषाडव्‌ः भाषाणां जनकाः पश्चदृरोते याष्टिकोदिताः ॥ २०॥ माषाश्चतस्रः सोवीरे सोवीरी वेगमध्यमा। साधारिता च गान्धारी ककुमे भिन्नपञ्चमी ।॥ २१ ॥

मू बङ्गालानिति पायें युक्तः । >‹ अत्र संख्यापूर्ति ज्ञायते ।

चरन्न" ~~~ `

प्रिशिष्मृ१। ८९१

कम्बाजा सध्यमथामा रगन्ती मधरी तथा । राकामश्रतिं षटातस्रो विभाषा मोगवधनी ॥ २२॥ आभारका मधुकरी तथेकान्तरभारिका दरालवाहनिका दषे वणा चवणोद्धवा ॥ २२॥ वैरी मध्यमग्रामदेहा मालववेसरी । छेवाटीं सैन्धवी कोलाहला पश्चमलक्चिता । सोराष्टरी पञ्चमी वेगरस्नी गान्धारपश्चमी ॥ २४ ॥ निरुपपद्रागभ्यप्देशमाजस्त एते सोवीरादयः ¶१अदश म्रामरागाः । भाषाणां ग्रामरागारपप्रकराणाम्‌ । तथा चाऽऽह मतङ्कः-“प्रामरागाणामेवाऽऽखपिनप- काराभाषा वाच्याः । भषाराब्दोऽव प्रकारवाची 9 इति! एवं विभाषा- न्तरभाषाशब्दावपि तत्तदृनन्तरोतपनाछापप्रकारवाचकावित्यवगन्तव्यम्‌ । तासामपि रञ्ननाद्रागत्व च बोद्धव्यम्‌ | तथा च वक्ष्यति-“ रञ्चनाद्रागता भाषारागाङ्कदि रपीष्यतेः इति । "वासां जनका या्टिकोदिता माषाजनकतया याष्टिकमनिनो- क्ताः। मतान्तराणामप्यरैवान्तभावाद्याण्टिकमतान्‌सारेणोदिश्यन्त इत्यथः। कथम्‌ । ` मतङ्कः षडेव भ्रामरागान्भाषाजनकवतवेनामाषत । कारयपस्तु ददृशेवावोचत्‌ । हादृलः पनः ~+-कथं चतुर एवाम्यधादिति ॥ १८ ॥ १९॥ २० ॥ २१ ॥ २२॥२३॥२४॥ . मालवी तानवटिता कलिता रविचन्द्रिका ॥ २५॥ ताना बाहिरिका दोद्या वेसरीत्येकाषिरातिः । भाषाः स्यरथ देवारवधन्यान्धी च गजरी ॥ २६ ॥ भावनीति विभाषाः स्युश्चतसः पश्चमे पुनः । कैशिकी जाक्णी तानोद्धवाऽऽरमीरी च गजरी ॥ २७ ॥ भेन्धवी दाक्षिणात्याऽऽन्धी माङ्गटी भावनी द । | इति भाषा विभाषे द्वे मम्माण्यन्धाछिके ततः ॥ २८ ॥ ><तानाऽम्बाहरिकेति विभागः ॥ २५ ॥ २६ ॥ २७ ॥ २८ ॥ चतसः पञ्चमे भिन्ने माषा पवतभृषिता(ताः) । शद्धा भिन्ना च वाराटी विराठेत्यथ कराली ॥२९॥ माटवाभिन्नवल्ति इति । मास्वा च भिनवदिता वेति द्रुः । पेङ्ख- क इति हिन्दौखुपयायः ॥ २९ ॥ # इदं पदमधिकमिव भाति । + कथमित्यधिकम्‌ । > ताना वहिरिकेति मूलादृरीपुस्तक- व अ । तच. परानराधन राकाया रक्ानुराचन्‌ म्रट वा पाठः कल्य ॑

१९ <, गराजा गा । २ ख, कसला ।

लभामि

८६६ संगीतरनाकर- ` विभाषा माल्वाभिन्नवाठिति टक्ककेरशेके ।

भाषे दव द्राविडीत्येका विभाषा प्रेड्खके नव ॥ ३०॥ भाषाः स्यर्वेसरी चतमञ्जरी षड्जमध्यमा मधु मिन्नपोराली गोडी माल्ववेसरी । छेवाटी पिञिरीवयेका बोरे माषा तु माङ्कटी ॥ ३१ ॥ बाङ्गटी माङ्गली हर्षपुरी मालववेसरी ॥ ३२ 1 खानी गजरी गोडी पोराटी चार्धवेसरी । हाद्धा माल्वरूपा च सेन्धव्याभीरिकेत्यम्‌ः ।३३॥ भाषाख्योदरा ज्ञेया विज्ञेमांटवकेरिके । विभाषे दे तु काम्बोजी तद्वदेवारवधनी ॥ ३४ ॥ ` गान्धारपथ्चमे भाषा गान्धारी भिन्नषडनका(के) | ` गान्धारवष्ी कच्छ स्वरवह्टी निषादिनी ॥ ३५ ॥ ` अवणा मध्यमा शद्धा दाक्षिणात्या पटिन्दिका | तुम्ब॒रा षडजभाषा च कालिन्दी लिता ततः ॥ ३६ ॥ भ्रीकण्ठिका च बाङ्ाटी गान्धारी सेन्धवीत्यम्‌ः । भाषाः सप्तदश ज्ेयाश्चतस्चस्तु विभाषिकाः। पौराली मालवा काटिन्यपि देवारवर्ध॑नी ॥ ३७ ॥ वेसरे षाडवे भाषे द्रे बाह्या बाद्यषाडवा ॥ ३८ ॥ विभाषे पावती श्रीकटठटयथ माठवपश्चमे | माषास्तिस्चो वेदैवती माविनी च विभाविनी ॥ ३९ ॥ ॥ ३० ॥ ३१॥ ३२ ॥ ३३ ॥ ३४ ॥ ३५॥ ३६ ॥१७॥३८॥ ३९॥ ताने तानोद्धवा भाषा भाषा पश्चमषाडवे | पोता भाषां कामके रेवगरपे. बिदुर्विदुः॥ ४० ॥ विभाषापष्टुवी भासंवटिता किरणावली । शंड्गद्याव सितित्येतास्तिस्स्तन्तरमाषिकाः ॥ ४१ ॥ चतस्रोऽनुक्तंजनका वहदरेरयामिमाः (}) स्मृताः । एवं षण्णवतिभाषा विभाषा बिरति: स्मृताः । चतसखीऽन्तरभाषाः स्युः शाङ्गनदेवस्य संमताः ॥ ४२ ॥ एके रेवगरप्ते विदु्िंदुरिति । उक्तमतानुसरेण रेवगुपतस्य भाषाजनके- १, रीभूतः । घ. ररी पूतः ।२च. खञ्जनी । ३ ख. कारलिङ्ी। ५ ङः

मालवी । ५ख. द नाम्ये बाः । ङ. द नाया बाः । € च. वेगवती । ४ ग, ससविका किं घ, दातिरतथा॥५२॥ . .. |

पारोशेषटम्‌ 4 | ८६३

वत्व )पर्गणनेभपे तस्यापि भवजनकेत्मङ्खरत्यान्य आचाराः रकां तद्धा

वामृक्तवन्त ईत्यथः । चतस्रोऽनुक्तजनका इति । पछवीप्रभतयश्वतसः ॥ ४० ॥ ४३ ॥ ४२॥

भवा म्रख्या स्वराख्या च देशाख्या चोपरागजा ॥४३॥ चतुवेधा मतङ्गगाक्ता मख्याऽनन्योपजीविनी । स्वरदराख्यया ख्याता स्वराख्या देशजा कमात्‌ ॥ ४४ ॥ अन्योपरागजा ताभ्यो याषिकेनोदिताः पुनः । सकीण(णा) देशजा मला छायामाजेतिनामभिः ॥ ४९५ ॥ रुद्धाऽभभे(मी)री रगन्ती च बिधा माल्ववेसरी । ` मुख्या षाडति रोषास्तु सज्ञाताः स्कटलक्षणाः नामसताम्य तु कृसांचद्धन्नानान(मं)पि टक्ष्मतः ॥ ४६ ॥

अनन्योपजावेनी मुख्या । अन्योपनीेतं खरदेशपिक्षया पवत्त(वर्व)- मानत्वम्‌ । तेन विना स्वातन्त्येण पवतैमानाऽ मुखा । ताभ्यो म॒ख्यास्वरा- ख्यादेशाख्याम्योऽन्या विठक्षणोप्रागजेति ज्ञेया । म॒ख्यादीनमिव मतङ्गो क्तानां याष्टिकोक्तानि संज्ञान्तराणि यथा मटेति मख्या । सकीर्नेति खरा- ख्या । दशाजेति देशाख्या । छायामवे्युपरागजा ॥४ ३॥४४।४५।॥४६॥

इति द्ितीये रागकविवेकाध्यय ग्रामरागोपरागरागभाषाविभाषान्तरभाषाविवेकाख्यं प्रथम प्रकरणम्‌ ॥ १ ॥

[9 9 ए 1

अथ प्रसिद्धरागभाघाविभाषारक्षणास्यं द्वितीये प्रकरणम्‌ । अथ रागाङ्गपाषाड़गकियाङ्गेपाङ्गनिर्णयम्‌ । केषांचिन्मतमाभितेथ कुरुते सोटलात्पजः ॥१॥ (४५) रक्ननाद्रागता भाषारागा(रागभाषा!क्गदेरपीष्यते । देरीरागतया प्रोक्तं रागाङ्गादिचतुष्टयम्‌ ॥ २ ॥ (४८) रागाङ्खगद्शब्दानां निरुक्तमतङ्गोक्ता द्रव्या । यथा-“ प्रमोक्तानां तु रागाणां छायामातरं भवेदिति | गीतज्ञैः कथिताः सवे रागङ्गास्तेन हेतुना ॥ भषश्छायाभ्निता येन जायन्ते सदृशाः किट । भाषाङ्गास्तेन कथ्यन्ते गायकेसततिकादिमिः ॥ शोकोप्साहकरुणादिपिवटा या करिया ततः । | जायन्ते च ततो नाम क्रियाङ्गास्तेन कारणातू » इति ॥

<६४

संगीतरलाकरे-

मतङ्गेनापाङ्गानि रागाङ्गादिष्वेवान्त्ावितानि । म्न्थकारेण पुनस्तेषां परथगुदेरो मतान्तरानुसारेण छत इति मन्तव्यम्‌ । अङ्गच्छायानकारितवात्तेषा- मुपाङ्त्व च । रागाङ्गगाद्‌चतुष्टय देशीरागतया प्राक्तमिते । देर(सी)षतं नाम कामचारपरवातिततं तत्तन्मागाकतेषु भ्रतिस्वरादिनियमेषु केषांचित्परित्यागारिति भवः ॥ ४५७॥ ४८ ॥

प्रसिद्धा भामरागायाः केचिदेङीत्यपीरिताः, ` तत्र पूप्रसिद्धानामुदेशः कियतेऽधना ॥ ३॥ (४९). हौकराभरणो घण्टारवं आहंसदीपको

रीतिः पणोटिका लाटी पष्टुवीति बभाषिरे ॥ ४ ॥ (५०)

प्रसिद्धा आमरागा्याः । आचश्ब्देन माषादयो गृह्यन्ते । देरीष्यपीरि- ¦ ता इति । तत्रापि िंविनियमामादो दृष्टव्यः ॥ ४९ ॥ ५० ॥

¢ क श्र, 3

रमाङ्ञान्यष्ट शमाम्भारा वाहाटा खारेकोात्दं

क (4

गोष्टी नादान्तरी नीलोतटी छाया तरङ्गिणी ॥ ५ ॥(५१)

०

गान्धारगतिकारज्ापित्येकादङ मेनिरे ।

भाषाङ्गान्य(ण्य)थ मावकीस्वभावकीरिवकिरयः।॥६॥ (५२) मरुककरोज्जिनेत्रक्रीकुमदक्रीदनाङ्रियः आजक्रान्द्रक्रया(्या.) नागरूतिघन्यरूतिस्तथा ॥५७॥(८५३) वपायक्रोः किरयाङ्गााणि द्वादरोतिं जगर्बधाः | चीण्युपाङ्गाानि पृर्णाटो देवाटश्ं गुरुसिका ॥<॥ (५४) चतुशिरादमे रागाः प्राक्प्रासेद्धाः प्रकीर्तिताः ।

अथाधुना प्रासद्धानामुददेशः प्रतिपा्ते ॥ ९ ॥ (५५) मध्यमादिर्माल्वश्रीघो.स्तो)डी बज्ालभेरवो ।

वराटी गजरी गोडकोखाहट्वसन्तकाः ान्यासादरिदराख्या रागाङ्गाणे जयोदरा ॥ १० ॥(५६)

` छया पर्गणीति रागहुयम्‌॥ ५१॥ ५२ ॥ ५३ ॥ ५४ ॥५५।५६॥

म ययकाकाताश्

<! "वरक्-यासाविरा वलावला प्रथममञ्जरी ॥ ११ ॥ (५७)

१७. रो हंसकदी | २ डः, रीतिः णादकाला । ३ च. वेहारी। ४ ख. शशै खोत्प- । ५ स. गान्धारका वेगर । ६ ख. "ज्र [द्क्रि। ७ च. "ति निरूपिताः | त्री | £ ङ, श्च कुरु° । ९ स, प्रकारीताः | |

प्रिरिष्टम्‌ १। ८६५ आका मोदिका नागध्वनिः डद्धवराटिका । नहा कृणांध्वह्लो भाषाङ्गगणि नवा्जवन्‌ \१२॥ (4८) फिरयाङ्गज्रितयं रायदतिरगोडदतिस्तथा देवक्रीरिव्यथोपाङ्गसम्तविंरातिरच्यते ॥ १३ ॥ ( ५९ ) न्तं द्राकेड सेन्धव्यथ स्थानवराणिका हतस्वरवराटीो च स्यादमतापवराटिका ॥ १४॥ ( ६० ) वराट्यः षडिति च्छाया तरश्ष्काये तु तोडिके। ` महाराष्ट्री च सोरी दक्षिणा द्राविदीत्यम्‌ः ॥ १५॥ (६१) उक्ताश्रतस्रो गुजयो मुच्छिका स्तम्भतीर्थिका । छाथाप्रतापोपपदे बेखाबल्यो च भेरवी ॥ १६: ( ६२ ) डोभ्बकीति मूपारीपरयांयः ॥ ५७ ॥ ५८ ॥ ५९ ॥ ६० ॥ ६१।६२॥ ¦ कमिदासिह्षरीष्येको रागः । छायानद्रेति च उषाङ्कषु#*,, , . .॥ १५५।(६३)

५ नामयामि मया क वमन द निभिय ०० = १ १.

""एतत्पसोगततं १५६. पष्ट वतत

परिशिष्टम्‌ २ । अथ सप्तस्वराणां प्रस्तारारम्भः। ॥ स, ॥ दयोः स्वरयोः प्रस्तारः !

` (३)सरिग

रिसिग

सगरि गसरि रिगस गरिम

(५)सरिनि

रिसनि स्मिरि निरि

रिनिस.

निरस ` (पपे्तगानि

गसनि

सनिग

निसग गनिम निगसं

प्रोरीष्टम्‌ २।

-रिसिम समरि मसरि

रिमिस

मरिसि

(&सगम

गसम स॒मग

मसग

गमस

, भगस

(१०)समप्‌

पसप सपम पसम मपस

कमस

(रोसषरिमि - (ररि

रिसिप

सपर पसर रिपस

परिस , (ोसगप्‌

` गसप

स्प्ग

पसग गपस

पगस

(१ १)समध

मरस्ध

सधम

भसम मवक्ष धमस

&&$ `

ज्रयाणां स्वराणां प्रस्तारः।

(४)सरिधि

स्सिध सधरि धरि ` रिधिस धरिसं

(<)सगध

गस ` सधग धग गधस

धगत

८ ३

०० वाणम व

(३१द)सपथ.

पस सधप धसप पथस धपस

(१७)रिप्‌

गरिषं सिपिग प्रिग गपरि पगरि

(२१)रिमिध मरिध

रिषम धरिम

परधरि ` धमरि

( १४सपनि

संगीतरलाकर

प्समि सनिप

निसप

पनिस निप

(१८)रिगध

गरि रिथग धारिग गधरि धगरि

(र२ग)रिमनि

मरिनि

रिनिम निरिम मनिरि निमरि

शकन मू १२८

(प्सपनि (3 द्ेरिगम धसनि गरिषं समिध रिपरग निसध भरिगं ध्निस गमरि मिध मगरि (१९)रिगाने (२०)रिमिष गारोनं परिप रिनिग रिपम निरिग पारिम गनिरि मपरि निगरि प्मरि (रद्‌)रिषधि (२४) परिध पारोमि रिधिप रिमिषप धरिष निरि पधरि पानिरि धपारिः निपरि

11

(२५)रिधनिं धूरिनिं रिमिध

निरिध

धनिरि

निरि (२ ९.)गव्‌ध्‌

पगथ गधप धगप पधग धषग

(३द)मपानि

पमान मनिप

` निमप्‌ पनिम निपम

परिरिष्ठप्‌ २।

म कथक ॥ि त

(२६)गमप्‌

भ्ण

गपत्‌

पगम `

मपगं

पमे

(३०गपनि

पगनिं गमिप

मिगप

पनिग निपग

स्क

(२७)गमध्‌

वगध

गुव

वमप

भवम वमग

(३१)गधनिं

धमनिं

मनिध निमध धनिम

निधम

धगनि गनिधं निगधं धनिभ निधग

(३४)पधनि

्

मगनि

गनिम निगम

मनिग निमग

(६२)पपध

पमध

भव्‌

धमप धमप धपम

(३५)पधनि

धृपानिं

पनिध निषध धनिप्‌ निधुप

७९ संगीतरलाकरे

मि 11111

चतुर्णां स्वराणां -प्रस्तारः।

( पष्‌; नि, वजय. ) ( म, च, नि; वर्ज्य. ) ( मप) नि, वर्ज्य. ) (म्‌, प्‌, घ; वर्ज्य.)

धगरिसि

(३)सरीगम (ररीगप सरीगध (छ)सरीगनि रिसिगम रिसिगप रिसिगध रिसिगनि सगरिम सगसिप सगरिध सगरिनिं

मसरिमि गसि गसरिध गरसंरिनि रिगसम रिगसषप रिगिसध रिगिसनि गरिसिम गरिसप गरिसिध गरिसिनि सरिमग सरिपिग स॒रिधग सरिनिग रिसिमग रिसिपग , रिसधग रिसिनिग समरिग. सपरिग सधरिग सनेरिग

मसरिग पसरिग धस्षरिग निसरिग रिमसग ` रिपिस्ग रिषिसग रिनिसरग मरिसषग परिसिग धरिस्षग निरिसग सगमरि सगपरि सगधरि सगनिरि गसमरि गभ्षपरि गसधरि गसनिरि समगर सपगर सधगरि सनिगरि मसगरि पसगरि धस्मगरि निसगरि

गमसारि गपसरि गधस्रि गनिसरि मगसरि पगसारि धग्षरि निगसरि रिगमस रिगपस रिगधस रिगनिस गरिमस ` गरिपस गरिधस गरिनिस रिमिगस रिपगस रिथिगस रिनिगस मरिगस्ष प्रिगस धरिगस निरिगस गरि गपरिसि गधरिस गनिरिभ मरगस्ि परिषि निगरिस

पारिशिष्टम्‌ २। ७१

व्य

( गः धःनि; वज्य, ) (ग पनि, नज्थ. ) ` (फफषः व्ये ) (गमः नि; व्य, )

पमरिसि `

(५)सरीमप (क)सरीमध (ऽसरीमनि (८)सरीपध रि्षमप रिसिमध रिसिमनि रिसपध समरिपिः समयि समरिनि सपरिध मसरिपि मसर मसरिनि पसरिध सिमिसप रिमिसथ रिमसनिं सिस मरिसिप मरिसिध्‌ मरिसनि प्रिसध सरिपिम सरथम सरिनिम सरिधप रिसिपम रिसिथम रिसनिम रिसिधप सपरिमि सधरिमि सनिरसि. सधरिप पञ्षारम धसरिमि निसरिमि धसरिप सिम रिधिसम रिनिसम रिषसप | प्रिसम धरिसिमि निरिसम धरिसप्‌ समपरि समधरि समनिरि स॒पधरि भसप्रि मसधरे मसनिरि पसधरि सपर सधमरि सनिमरि सधपरि प्मरि भसमरि निसमारि धसपरि मपसरि मधसरि ` मनिशतरि पथसरि पमसरि धमसरि निभसारि धपसारे ` रिभपस रिमिधस रिमिनिस रिपिथस मरिपस मरिधस मरिनिस परिधस सिमप रिषिमस रोनिमस रिधपस परमस धरिमस निरिमस धरिषस भपरिसि मधरिसि मनिरिसि पथस्सि पम्‌ धमरिसि निमरिस धपरिस्‌

८७२ संमीतरत्नाकर-

कतन्तपयकः तो तत, को प्ति पद रिरयातंगिमता स दनततयमाद्रयोकिनिािणोकानतकवतनतापानल

(ग,म,ध्‌, वर्ज्य.) (ग,म,प, वर्ज्य.) (रिध) नि)बज्य,) (रि,प, नि, वञ्य.)

(९)सरीपनि (१ °)सरीधनि (३१)सगमप (१२)सगमय

रिसिपनि रिसिधानि गसमप गसमध सपारानि स॒धरिनिं समगप्‌ स॒मगध पसारिनि धसरिनि मस्गप मसग रिपस्नि रिधसनि गमसप गमसथ पारसनि धरिसनि मगसप्‌ मगसध सरिनेप सरिनिध मगपम सगधम रिसनिप रिसिनिध गस्पम गसधम सनिरिप . सनिरिध सपगम सधगम निसारिप निसरिषः पसगम सधगम रिनिप्षप रिनिसध गपस॒म गघसम निरिसप निरिसध पगस॒म धगस्म „ सपानिरि सधनिरि समपग्‌ ममधग पसानिरे पसनिरि मस॒पग मरसधग स॒निपरि सूनिधारे सपमग सधमग निस्षपरि निभ्रधारि पसमग्‌ धममभग पनिरि धनिसरि मपसग भधसग ` निपससरि निधसारे प्मसग घमस्षग रिपनिस रिधिनिस गमप गमधस पारिनिस धरिनिस मगपस मगधस रिनिपस रिनिधस्र गपमस्‌ गधमस निरिपस निरिधस पगमभ धगमस पानोरिभ धनिरिसि मपगस मधम मिपरिसि निधरिस पमगसः घमृगसु

पाररष्यर ` ८७६ र ग

(रिप, धःवज्य.) (रिम, नि, वज्यै.) (रिम, ध, व्य.) {(रि,म,प, वज्यै)

, 0 ३)सगमनि (१४)सगपथ (१५)सगपनि (१ ध्रृगधनि

११०

गसमनि गसपथ गसपनि गसधनि ` समगनि सुपृगध स॒पगनि स॒धगनि मस गनि पसगध पसगनि धसगनिं गमस्नि गपसध गपसनि गधसनि मगक्षनि पगसध प्गस्लनि धगस्सनिं सगनिम सगधप सगनिप . सगनिधं

' गसनिम गस्षधप गसनिप गसनिधं सानिगम सृधगप सनिगप सानेगध निगम धसगप निसगप निसगध गानिसम गधसषप गानिस्षप गनिसध निगसम धगसप निगसप निगसध समनिग सुपधग सपानेग सधनिग मसनिग प्स्धग पाग धसनिग सनिमग सधपग स॒निपग सनिधग निसमग धसपग निसपग निसधग भनिसगं प्धसग ˆ पनिसग धेनिभग निमसगं धपसग निपसग निधसग ` गमनिस गपधस ` गपनिस गधनिस मगनिस्र पग पगनिस धगनिस मनिमस गधपस गनिपरस गनिधस मिगमस्‌ धगपस॒ ` निगपस निगधस भागिगस पृधगस प्निगस धानिगस

` निमगस॒ धपगस निपगस निधगस्‌

७१ करे-

संमीतरंला

पनम

[वाकी

(रिग, नि, वल्य.) (रिगःघ) वज्यै.) (रिपः वजये.) (रि,ग, म, वज्य. )

((१७)समपथ {(१८)समपाने (1 ९)समधनि (२०)सपधानिं मसपध मसपनि मस॒धनि पृसधनि सूपमध सपमनि स॒घभनिं सधपानि पसमध पसमानिं धसमनिं धसपानं मपसध भपसनि मधमि पधसनिं ` पमस॒ध पमसनि धमनि पसन समधप समनिप समनिध सपानिध मसधप . भ्षनिप पस्निध पसानिध सधम सूनिमप सनिमध सनिपध धसमपं निसमप्‌ निसमध निसपध मधसप मनिसप मनिसध पनिसधं धमसप निमसषप निमसघ निपसध सपधम स॒पनिम सृधनिम सधनिप्‌ पञसषधमं पसनिम धसनिम धसनिप्‌ सथपम सनिपप , सनिधम सनिधप धसपम निसपम निसधम निसधप पधसम प्निसम धनिसम धनिसप ` धप्सम निपस्षम्‌ निधस्षम निधसपं . ` मपधस मपानिस मधनिस पणनिस ` पमधस पृमनिसं धमनिस्र ` धपनिसं मधपस मनिपस् मनिधस प्निधस ` धमपस निमपस निमधस निपधस परधमस पनिमस्र धनिमस धनिपस पमस निपमस निधमस

निभ

परिरिष्टध्‌ २। त

(स,धः,नि,वज्य) (सप, नि, वर्ज्ये) (स,प,ध, वर्ज्यं) (स, मनि, वर्ज्यः)

(२१रिगिमप (२२्)रिगमध

गमसिि `

ॐ [८

गरिम

रिमिगप

मभरिगप

मगसि

रिषम

गरिपम

रिपगम . परिगम गपरिमि

पगरिम रिमिपग मारेपग रिपमग पारमिग मपरिग पमारिग

गमपरि

अगपार

गपमरि पगभरि

-मपगरि

पमगरि

गरिमिध ` सिमिगध

मरिगध गमरिप

मगरिधि

रिगधम गरिधम रशिपिगम धरिगम गधरिमि

धपगरिमि रमिधग

मरिगध

रिषिमग धर्मम _

मधरिभ धमरिगं गधरं मगधरि गधमरि

` धगमरि ` मधर परमगरि `

.(२ई)रिगमने (२४)रिगधप

गरिमनि रिमिगनि मरिगनि गमरिनि

रिगनिम

गरिनिम रिनिगम

निरिगम गनिरिम निगरिमि

रिमनिग मरिनिग रिनिमग निरिमग मनिरिग निमरिग गभनिरि

मगनिरि

गनिमरि निगमारि

मनिगरि ` निमगरि

मगारोनि

&७५

गारपध

रिपिगध परिगध

पगरिध रिगधप गरिधप रिधिगप ध्रिगप

गधंरि

धगसिप सिपधग प्रधग रिधिपग धरिपग पधरिग धेपारेनं गपधरि

पगधरि

गप्र

ध्रपगरे

गपरिध

धगपरि ` पधगारि

८७६ संमीतरलनाकरे-

[का अ

(सम, घ, वर्ज्य.) (स्ःम,प, वज्यै) (स,ग,नि, वर्ज्य.) (स,ग, घ्र, वर्ज्य.) ,

(रप)रिगपानि (रकोरिगधनि (र७ोरिमपध (२८)रिमपनि

निधगरि

गारिपनि गारिधने मिध मरिपानि रसिपिगनि रिधगानि रिपमध सिपिमानि प्रिगनिं धारेगनिं परिमध परिमानि गपरिनि गधरिनि मपारिध मपारनि पगरिनिं धमारोनि पमारध पमारोने रिगिनिष रिगनिध रिमिधप रिमिानिप गरिनिप गिनि मरिधप मरिनिप रिनिगशप रिनिगघ रिधमप रिनिमप निरिगप निरिगध धरिमप निरिमप गनिरिष गनिरिध मधरिप मनेरिप निगरिपि निगरिध धमरिि निमरिप रिपनिग रिधनिग सिपिधम रिपिनिम परिनिग धारिनिग परिधम पारोनिम रिनिपग रिनिधग रिधिपम रिनिपम निरिपगं निरिग धरिपम निरेपम प्रनिरिग धनिरिग पधारम पनिरिम निपरिग निधरिग धपरिमि निपसिमि ` गपनिरि गधनिरि मपधरि मपनिरि पगनिर धगानैरि पमधरि पमानिरि गनिपरि गनिधरि मधपरि मानेपरि निगपारे निगधरि धमपरि निमपरि पनिगरि धानिगरि पधमरि पानिमार निगार भेपमरि निपमरि

प्रोरष्टम्‌ २।. ८७७ 0 #, ( स) प्‌ वज्यं ) ( स) ग) म? वज्य. ) । ( ८९ रि, नि, वज्यै. ) ( स्‌ रि, च्‌, वजय.)

(२९)रिमधनि ` (६०)रिपधनि (३१)गमपध्‌ (६२)गमपानि

निधम्ररि. :

मरिधनि परिधानं मगपध पगपनि

रिधमनिः रिधिपनि गपमध गमपनिं

धरिममि धरिपनिं पगमध परभगनिं

मधरिनिं पधारिनि पपगध मपगनिं

धमरिनि धपरिनि पमगध पमगानि

सिमिनिध्‌ रिपनिध गमधप गमनिम्‌

मरीनिध परिनिध मगधप भगनिषप

रिनिमध रिनिपध गधमप गनिपप

` निरिमिष निरिपध धगमप निगमप मनिरिष परनिरिध पधगप मनिगप

निमरिथि निपरिध धमगप निमगप

रिधनिम रिधिनिप ` गपथम गपानिम

धारेनिम धारोनिप पगधम पगनिम

रिनिधम रिनिधप गधपम गनिपम

निरिधम निरेधप धमपम निगपम

धनिरिम धूर्निरिप पथगम पनिगय

निधिम निधरिपं धपगम निपगम

मधनिरि पधनिरि मपधग मपानिग

धमर्निरि धपनिरि पमधग पमानिग मनिधरि पनिधरि मधपग मनिपग

निमधरि ` निपधरि धमपग निमपग

धानिमरि धनिपारि पधमग प्निमग निधपरि धपमगे निपमग

८७८ ` संगीतर्नाकरे- ( स) रि पः वर्ज्य, ) [सः र स! वर्ज्य | [सः रिः ५, वजय)

(ददोगमधानि (इोगपधाने (दे५)मपधनि

पभगधनिं पगधनि पमधनिं गधमनि गधपानि मधपानिं धगमनि . ` धगपनि धमपानि मधगनि पधगनिं पथमनि धमगनिं धपगनिं धपमनिं गमनिध गपनिध मपनिध भगनिध पृगनिध प्मनिध गनिमध गनिपध मनिपध निगमध निगपध निमपधं मानिगध प्निगध पनिमध निमगध निपगध निपमध गधानिम गधनिप मधनिप्‌ धगनिम धगनिप धमनिप गनिधभं गनिधप मानेधप निगधम निगधप निभधप धनिगमे. भनिगप धनिमप निधगम निधगप निधमप मधानगं पधनिग पधनिम धपनिग धपनिग धपनिम मनिधग , पनिधग प्निधम निमधग निपधग निषधम धनिभग ` धनिपग धनिपम निधमग निधपग निधपम

` परिरिषटम्‌ २।

( ध, नि. वज्यै ) पानां स्वराणां प्रस्तारः ।

®

(३)सरेगमप रिसिगमप सगरिमप गसरिमप ` _ सिगिस्षमप

गारसमप सरिमगप रिसमगप समरिग॑प मसरिगप रिमसगप मरिसगप सगमरि

गसमसिि `

समगरिप

मसमसिि `

गमस्षरिप मगससि

` रिगमसप.

गरिमिसप रिमिगस्षप भरिगसप

गमरिसिष

भगरिसप

सरिगपम

रिसिगपम

सभ्रिपप

गस्रिपम `

रिगसपम

गरिसषपम -

सरिपगम रिसपगम सपारगम

पसारम ` रिपसरगम `

प्रिसषगम

सगपरिमि

गसपारेम सपगारम पसगरिमि

गपससिम पगससिपि रिगपसम

गरिपसम रिपगसम परिगम गपरिसम

पगरिसम

सरिमपग

रिसमपग

समरिपम भसरिपग रिमसपग

मरिस्षपग

संरिपमग रिसिपमग

` सपारिमग पसारमग

रसिपसमग प्रिसमम समपरिग मसपारिग सपमारिभ पस्मरिग मप्सारग पमसारेग रिमिपसरग मरिपसग

रिपमसग `

परिमस्षग मपारिस्षग

पमरिसिग

८.७६

सगमपरि गसमपरि समगपरि मसषगपारे गमसपरि

मगसपारे

सगपमरि गसपमरि सपगमारि प्सगमरि गपस्षमरि पृगस्ममरि समपगरि मस्षपगरि सपभगरि प्समगर मपस्रगरि

पमसगरि ` गमपरि ` मगपसरि

गपमसरि पगमसरि मपगसरि पमगसरि

<€<० ` सगीतरलाकरे-

सभायाम णा क ाममणधककिित का णान ध =+ = ८ ~

( प. नि. वज्यं. ) रिगमसप (र)सारगमयष्‌ सरिगधम सरिमधग गरिभपसर रिसिगमध्‌ रिसिगधम रिसिमधग रिमिगपस सगरिमध्‌ स॒गरिधिम समर्िग मरिगपस गसरिपध गसरिधम मसारिधग गमरिपस रिगस्रमध “ रिगसधम रिमिसधग मगरिपष मरिसमध गारिसधम मरिसधग रिगपमस साभगध सरिथिगम सरिधिमग गरिपमस रिसिमगध रिसिथगम रिसिधमग सििममस समरिगध सधरिगम सधरिमग परिगमस मस्रिगध धसरिगम धसरिमग गपरिभस रिपिसगध रिधस्षगम रिधिस्षमग पगारिमस मरिसगध धारिसगम धरिसमग रिमपगस सगमरिध सगधरिम समधरिग भरिपगस गसमरिध गसधरिम मसधरिग रिषिमगस समगर सथगरिमि सथमरिग ` प्रिमगस मसगरिध धसगरिम धसमरिग मपारिगस गमन्षरिध गधसरिमि मधसरिग प्मरिगस मगससिि धगस्षरिम धमसरिग गमप्रिस रिगमस्षथ रिगधसम रिमधसग मगपरिसि गरिमस्ध गरिधस्म मरिधसग गपमारस रिमिगसध रिथिगसम रिथिमसम पगमरिसि मरिगसध धरिगसम धरिमसग भपगारस् गथरिक्षध गधरिसम मधरिसिग , पभगरिसि , ममरस धगरिसम धमरिसग

सगमधरि

` गसमधरि समगधरि

मसगधरि । गमसधरि

गसधमरि

सधमगरि धरसमगमरि गधस्रमरि धगसमरि त -मसधगरि सधमभर

धसमगरि `

` मधसगरि -ध॒भसग र गम्‌ धसर मगधसरि

गथमसरि धगमसरि

| मधगसरि धमगसरि

परिरिषटम्‌ २ ।

रिगिमधंस गरि धस र्मिगधस मरिगधस गभरिषिस मगरिधस 0 गरिथिमस्‌ रिधमगस

गधारपस धगरिमिस रिमिधगस मरिथगस शिधिमगस

मधरिगस गमधरिस

धगमरिस

मधगरिस

धममगास्सि

( प. ध. व्य,

रिषगमानि सगरिमानि गसरिमानि रिगसमानें गरिसमनि सरिमिगनि रिसिममानि समरिगनि मस्षरिगने रिमक्षगानि मरिसिगनि सगभरिनि

समरगरोनि

मसगरिनि मगस्ररिनि रिभभसनि गरिभसरि रिग मरिगसनिं गमरिसनि

सारिगानिम

रिसिगनिम

सगरिनिम

गर्सिनिम

सरिनिगम रिसिनिगम सनिरिगम निसरिगमं रिनिस॒गम

` निरिसगम सगनिरिम गसनिरिम समनिगरिप

निसगरिम गनिसस्मि निभसकिमि

रिगिनिसम मरिनमिसम

गनिरिसम निग्रिसिम्‌

टट

सरिमिनिग रिसिमानेग समनिरिग मसरिनिग रिमस्निग मरिसनिग सरिनिमग रिसिनिमग सनिरिमग निसरारिमग रिनिसमग निरिसमग समनिरिग मसनिरिग सनिमरिग निसमरिग भनिसरिग निमसरिग रिमिनिसग मरिनिसग रिनिमसग निरिमसग मनिरिसग निमार्तग

स॑मीतरलनाकर-

पियति त ध ४ 4. कन

सगमनिरे

गसषमनिरि

समगनिरि `

मसगर्निरि

गमसर्निरि `

मगस्निरि सगनिमरि गसनिमरि सनिगमरि

निस्गमरि

गनिसमरि निगसमरि समनिगरि मस्निगर सनिपगरि निसमगरि मनिसगरि निमसगरि गमनिसरि पगनिसरि गनिम्षरि निगमसरि मनिगसरि निमगस्रि

= भवात भक

रिगमनिस गरिमनिस रिमिगनिस मरिगनिस गमरिनिस मगरिनिस रिगनिमस गरिनिमस रिनिगमस निरिगमस गनिरिमस निंगरिमस रिमिनिगस मरिनिगस रिनिमगस निरिमगस मनिरिगस निमरिगस गमनिरिस मगनिरिस

गनिमरिस

मिगमरिस मनिगारेस निमगरिस

मोन ०५८ पमरतनयोः ननोनमोन

( म. नि. वर्ज्यं )

(४)सरिगपध

रिसिगपध सगसिपधं गसरिधप रिगसषपध गरिसषपध ससिपिगध रिसिपगध सपारगध पसरिगध सिपसंगध प्रिगध सग्परिध गसपरिध सपगरि सपगरि ` गपसरिध पगसरिि रिगपसधं गरिपसध रिपगसध परिगसध गपरिसध पमरिसध

सरिगधप रिसिगधप सगरिधप गसरिधप रिगसधप्‌ गरिसिधप्‌ सरिगधप रिसिधगप सधरिगप धसरिगप् रिधिसषगप्‌ धरिसगप सगधरिप्‌ गस्धरिप्‌ सधगरिष धसगसि गधक्षसिष धगसरिि रिगधस्षप गरिधस्षप रिथिगसप्‌

धरिगसप

गधरिसषप धगरिसप

व्‌रोशेष्टम्‌ २।

सारिपधग

रिसिपधग सपरिधग प्सरिधग रिपिसधग परिसधग सरिधपग रिसिधपग सधरिपग धसरिपग रिधिस्षपग धरिसषपग सपधरिग पस्धरिग सधपरिग धसपरिग पधसारग धपसारिग सिधसग प्रिधस्ग

रिधिपसग

परिपसग पधरिसिग धुप्रिसग

सगपधरि गसपधरि सपगधरि पसगधरि गपसधरि पगसधरि सगधपरि

गसधपरि

सधगपरि धसगप्रि गधसपरि धगसपरि स॒पधगरि पृसधगरि सधपगरि धसपगरि पधसगरि धपसगरि गपधस्ररि पगधर्चरि गधपसरि धगपसरि पभगसरि भपुगस्रि

८८६ ` ,

ग ----------~------ -------- न~ ०७ ० 1

रिगपधस गरिपधस रििगधस परिगधस गपरिधस पग्रिधसं

रिगपधस

गरिधपक्त रिधिगपस धरिगपस गधि धगरिपस सिपिधगस परिधगस रिधिपगस

धरिपगस

पृधास्गिस धपरिगस गपधरिस पगधरिस गधृप्रिस धगपरिस पधगरिमि धपगरिस

द्८शर-

का

(५) सरिगपनि

रिसिगपनि

सगरिपानि

गसरिपनि रिगसपनि

गारेसपने ` सरिपगनिं

रिसिपगनि

सपरिगिनि पस्ररिगनि रिपसगनि परिसगनि

सगपारोनि गसपरोनि

सपगरिनि

पसगारोने गपसरिनि पगसरिनिं रिगिपसनि गरिपसनि रिपिगसनि

परिगसनि'

गपरिसनि

पगरिसनि

सरिगनिप्‌

रिसगानिप

सुगरिनिप्‌ गसरिनिष

रिगसनिप गरिसनिप्‌

सरिनिगप

रिसिनिगप्‌ सानैरिगप निसरिगप

रिनिसगप

निरिसगप सगनिरि प्‌ गसर्निरिप सानिगारेप निसगरिपि ग निरि नमिगसर्पि रिगनिसप गरिनिसप रिनिगसप निरिगसप गनिरिसष निगरिसिप |

भंगीतरलाकरे-

कधा कन्त थ व

(म, घ, ज्य. )

सरिपनिग

रिसिपनिग

मुप्रिनिग पसरिनिग रिपसनिग

परिसानिग

सारनिपग

रिसिनिपभ सम॒निरिपग निसरिपग रिनिस्षपग निरिस्षपग सपानिरिग पसनिरिग सनिपरिग निसपरिग पानिसरिग निपस्रिग रिपनिसग प्रिनिसग रिनिपस्रग निरिपसग

प्निरिसग `

निपरिसग

सगपनिरे

क (अ

गसपानोरं सपगनिरि पसमगनिरि गपसनिरि पगसनिर

सगनिपरि गसनिपरि स॒निगपरि निसगपरि गनिसपरि निगसपारि सपानिगरे पसनिगरि स॒निपगरि निस्षपगरि पनिसगरि निपसगरि गपनिसरि

पगानेसरि

गनिपसारे निगपसरि

पनिगसरि

निपगमरि `

रिगपनिस ` (दष)प्तरिगध

गरिपाकभिः ` रिपिगनिंप्' परिगनिस | गपरिनिस पगारिनिस्नः

गरिनिपस

रिनिगपसः निरिगिपसः गनिरिपस निगरिपस रिपानेगस परिनिगस रिनिषगस रिनिपगस निरिपगस पनिरिगस

निपरिगस गपनिरिस पगनिरिस गनिपरिस + निगपरिसः

निपगरिस

(+

|

1

रिसिगधनि : सगरिधनि. गसरिधनि रिगिसरधनिःः गरिसघानैः सरिधगनि, रिसधगनि ` सभधारगनि धसरिगनि रिधक्षगनिः धरिसगनि सगधारीने गसध्ारीने सधगारेनि सधगरिनि धस्गारेनि

गधसररिनि भगसरिनि रिगिधसनि

गरिथसनि'

रिथगस्षनिः धरिगसनिः धगरिसनिः

भोर ॥ 1 4 ५. + ध 1; ४ ६ ५

ना

(मप वज्यै.) . ;

` ससिनिध

सगरिनिधः

गक्षरिनिधः रिगसनिध गरितिनिध सरिनिगषः

(क ०५

रिसनिगध.

सनिरगधः निसरिगभः रिनिसगधः. निरिसिगध सगनिरिध गस्निरध . सनिगरिध

सनिगरिध निसर्गारेध गनिसरिध निगसरिध रिगनिसध गरिमिसधः रिमिगसध गनिरिसिधः तिगरिसथ

धः ~ ^.“ ५ =

रिसिथनिगःः सधरिनिमः धसरिनिगः रिधस्रनिगः धरिसंनिगः सरिनेधग

रिसनिषग ` सनिरेधगः निसारधगः रिनिस भ्ण. निरिसधगः सधानोरिग. धसनिरिग

सनिधरिग सनिधरिगः निसभधरिग धनिसरिग

निधसरिंग रिधनिस्ग धरिनिसंगः

| रिनिधसगः

निरिधसंग धनिरसतगः निधरिसगः

८६ संगीतरतनाकरे=

री क >. वणस ््नडना त मणि सुनि नि 11 ५ ् 0 (+ 0; { ०

( ग, नि, वल्य. ) सगधनिरि रिगधनिसर (अ)संरिमपधथ सारिमधप गस्षधूनिरि गस्थिनिसर रिसिमप्ध रिसिमधप सधगनिरि रिथगनिसं समरिपध समरिधप धसगनिरि धरिगनिस मसरिपध मस्षरिधप गधसनिरि गधरिनिस रिमिसपध रिमसधप धगसनिरे धगरिनिस मरिसिषध मरिसधप सगनिधरि रिगनिधस् सरिपमध सरिधमप गसनिधरि गरिनिधस् रिसिपमधथ रिसिधमप सनिगधरि रिनिगधस सपरिमध सधरिमप मिसगधरि निरिगधस पसारमध धञरिमप गनिस्धरि गनिरिधस रिपसमध रिधिसमप निगस्धरि निगरिधसर परिसमध धरिसमप सधनिगरि र्थिनेगस समपरिधि समधि धस्निगरि धपरिनिगस मस्षपारेध मसधसि सनिधगरि रिमिधगस सपमरिथ सधमरिप निसधगरि निरििगस पसमरिि यस्मि धनिसगरि धनिरिगस मपस्षरिध मधससि निधसगरि निधरिगस पमस्रिध धमस गधनिप्षरि गधनिरिसि रिमिपसध रिमिधमप धगनिसरि पगनिरिसि , मरिपसध मरिधिसप गनिधस्षरि गनिधरि रिपमसध रिपमसप निगधसरि निगधारेस परिमसथ धरिमसप धनिगसरि धनिगरिसि मपरिसध मधरिसप निधगसरि निधगरिप्न पमरिस्तप धमरिसिप

सरिपधंम रिसिपधम सपरिधम पसरिधम रिसधम प्रिसधम सरिथिपग

रिसिधपम

सधरिपम धसरिपम रिधसरपम धरिसपम सपधरिम पसधारिम सधपरिम धसषपरिम पधसरिम धपसरिम रिपिधसम पारेधसम रिधपस्षम धरिप॑सम पथरिसम धपारिसम

संमषधरि मसपधरि सपमधरि पस्मभधरि मपस्धरि प्परसधरि सपधपारि मसधपरि सधमपरि धसमपरि मधरस्चपरि धमसपरि सपथमरि पञस्षधमरि सधपमरि धसरपमरि पधसमरि धपसमरे मपधस्षरि पमधसरि मधपरषरि धमपसरि पधस्मरि

धपमसषरि

परिशिष्टे ९।

` . ६८७

(ग) ध) वल्य. )

रिमपधस (<)सारिभपनि

मरिपधस . रिपमधस परिमधस मपरिधस

पमरिधस् , सिमिधपस मरिधपस रिथिमपस

धरिमपस मधरिपस धमरिपस

सिपिधमस प्रिधमस

रिधपमस धरिपमस्‌ पधरिमस धपारिमस मपधारिस

पमधरिसि

मधपरिस धमपरिस

पथमारिस ह भपमरिसि

रिसिमपनिं समरिपनि मसरिपनिं रिभिस्पनि मरिसपनि सरिपमनि रिसषपमनि सप्रिमन

पसरिमनि रिपसमानि

परिसमानि समपारोनि

मसपरिनि

सपमारोमि पसमरिनिं भपसरोनि पमसरिनिं

रिमपसानिं मरिपसनिं रिपमसाने प्रिमसनिं मपारसनि पभारसनि

:निमर्सिप

ˆ -&<< संगीतरलनाकर-

सरिमिनिप सरिपनिम समपनिरि रिमपनिस रिसमानेप र्सिपनिम . मसपनिरि मरिपानेस समरिनिप सपारोनिम सपमनिरि रिपमनिस मससिनिप प्षरिनिम पसमनिरि परिमनिस रिमसानेप रिपसनिम भपसनिरि मपरनिस मरिसनिप परिसनिम पमसनिरि पमारोनिस सारेनिमप सरिनिपम समनिपरि रिमनिपस रिसिनिमप रिसनिपम मसनिपरि मरिनिपप् सनिरिमिप सनिरिपम सनिपमरि रिनिमपस निसरिमप . निसरिपम निस्मपरि निरिमपस रिनिसमप रिनिसपम मनिस्षपरि मानिरिपस निरिषमप निरिस्षपम निमसपरे निमरिपस समनिरिप सपनिरिम सपनिमरि रिपनिमस मसनिरिप पसाभरिम पसनिमरि परिनिमस सनिमरिपम सनिपरिम सनिमपरि रिनिषमस निसमरिष निसपूिम _ निसरपमरि निरिपमस्‌ प्रनिसरिप पनिससिमि , पनिसमरि पनिरिमस निमसरिप निपसारिम निपसमरि निपरिमस रिमनिसप .रिपानिसम ., मपनिसारे मपानिरिस -मरिनिम्रप परिकतिसम ~. प्रमनिसरि पमनिरिस ,रिनिमन्षप .रिनिपसम ~ मानिपसरि मानिपरिम -निस्मिस्मप -निरिपसम .. निमपसरि निमपारेस भ्मनिर्मिप पनिस्मिम ‹` परनिमसरि प्रनिमरिस ` निपमसारे निपर्मारिस

(९)सरिमिधनि

, “रिसिमधानि समरिधनि -मसारिधाने

„क

समिधानं .भरिसधनि -सर्थिमनि :सभरिमनि धसास्मिनिं रिसमान -धस्सिमाने ` समधारिनि ससधारोनि ..सधमरिनि प्रसमरिनि मधस्रारोनि धमस्रारोनि :रिमिधसानि -मरिधसनि .सिगिमसन , धरिमभसनि --मधरिसनि ११२

( ग. प, वर्ज्य. )

सर्मिानेध

-रिसिमानेध समरिनिध मसारिनिध `स्मिसानेध -मरिसनिध . सरिनेमध -रिस्निमध सनिरिमिध निसरिमध रिनिसमध -निर्समध समनिरिध -मसानेरिध समिमरिध -निसमरिध ` मनिसरिषध ` निभसारष

रिमनिसध

मरनिसध रिनिमसध निसिमिसध -मनिरिसध -निमरिसध

पैरोरेष्टम्‌ २।

ससिनिषे

स्सिपनिम सधारोनम

धसारिनिम

रिधिसनिम धरिसनिम सरिनिधम रिसिनिधम सनिरखिधम

निसारिथम

रिनिसथम निस्सधम सधनिरिम धसनिरिम सनिधसिमि निंसधरिम धनिसरिम निधसरसिमि

रिधिनेसम

धरिनिसम

रिनिधसम निरिपसम

धानिरिसम

निधरितसिम

८८९

संमधनिरि

मसधनिरि

सधमानिरि

धसमानेरि

मधसानिरि

धमसनिरि समानेधरि मसनेधरि

सनिमभरि निस्मधारे

मनिसधरि निमस्धारे

सधनिमारे धसानिमरि

सनिधमरि निसधमरि धनिसमरि निधसमरि मधनिसरि धमनिसरि मनिधसरि

निमधसरिं धनिमसरि निधमसरि

९०9

संगीतरत्नाश्र-

( ग. म. वर्ज्यं )

रिमधानेस (१ ०)सरिपधनि

मरिधनिस रिथमनिस धरिमनिस मधारोनिस भमरिनेस रिमनिषस मरिनिधम्

रिनिभधस.

निरिमधस मनिरिधस निमारिषस

निधारमस मधानेरिस धमनिरिस मनिधरस्सि

मिमधरिस धनिमरिसि ध ˆ ` धपरिसनि .

रिसिपधनि सपरिधानिं पसरिधनिं स्िमिसधनि परिस धनिं सार्थपानि रिसषधपनि स धार्पाने धसारपनिं रिपिसपाने धारसपनिं

(कः

सपधरिनि

परिधाने रिधपसानं धरिपसानि पधरिसनि

सरिपनेध

रिसिपनिध सपरिनिष

पसरिनिध

रसिपसानेध प्रिसनिध सरिनिपध रिसिनिपध सनिरपध निसारिपध रानिस्पएष निरिसपध सपानैरिध पसानिरध सानेपारध निसपरिष पिस निपसारेष रिपनिस्ध प्रिनिसष रेनिपसध निरिपसध पनिरिसध

कि, [५

निपरिस्ध

काकि तान नमो सिमा धत कम०८०१५।०१५७७५००११ ५७११ छी

सरिधिनिप.

रिसिभनिप, सधरिनिप

धस्रिनप

रिधिसनिप धरिसनिप सरिनिधप्‌ रिसनिधप

सनिरिधप्‌ निस्रिधप रनिसधप निरेसधप

सधनिरेप धस्रानैरिप सानेधारिप निसधरिष भनिसरिप निधस्रिप रेधानेसप

धरिनिसप

रिमिधसपं

निरिधसप

धर्निरिसप (नि, ।

न॑षास्स्प्‌

८९१

सपधनिरि . पस्यधनिरि सधपनिरि धस्मपनिरि पधसनिरि धपस्निरि सपनिधरि

प्सनिधरि सनेपधरि निसपभार पनिंसधरि निपसयरि सधनिपरि धसानेपारि सनिधपरि निस्धपरि धनिसपंरि निधसपरि पधनिसरि भपनिसरि पनिधसारि निपभसरि धनिपसरे

निधपसरि

सिपिधनिस (११)सगमपध

प्रिधनिस रिधिपनिस धरिपनिस परिनिस धपरिनिस रिपनिधस प्रिनिधसं रिनिपधस निरिपधस प्निरिषिस निपरिधस रिधिनिपस धरररिनिपस रिनिधपस निरिधपस धनिरिपस निधरिपस पधनिरिस धपनिरिस पनिधरिस निपधारस धानिपारिस निधपरिस

गसमपष्‌ समगपध मसगपध गभसपध मगसपध सगपमध गसपमध सपगमध पञ्षममध मपसमध पगसमभ समपगभ मसपगध सपमगध पसमगध मपसगध पमसगध गमपसध मगपसध गपमसध पगमसध मपगसध प्मगसध

सगमधप गस्यमधप समगधपं मसगधप्‌ गमसघमप मगस्धप सगधमप्‌ गसधमप्‌ सधगभप धस्षगमप गधसमप धगसमप्‌ समधगप मसधगप्‌ सभमगप धस्मगप पधस्गप धमसगप गमधसप मगधस्षप गधमसप धगमसप मधगस्षप धमरगसप

~

संगपधम

गंसपधमं

संपगधम प्सगधम गपसधम पगसधम सगधपम

गसधपम

सधगपम धसगपम गधसपम धगसपम सपधगम पसधगम सधपगम ध्षपगम पधसगम धपसगम गपधसम पगधसम गंधपसम

धंगपसम

पधगसम

भगस

सगौतरलाकर=

तान ५

समपधम मसपधग संपमधग पसमधग मपसधग पमसधग समधपग मसधपग सधमपग धसमपग मधसूपमग धमसपग सपधमग पसधमग सधपमग धसषपमग पधसमग धपसमग मपधसग पमधसग मधपसंग

धमपसग

पथमंसंगं

1.

गमपधस (१२)सममपनि

मगपधस गशपमधस पगमधस मपगधम्ष पमगधस गमधपस मगधपस गधमपस धगमपस मधमपस धममपस गपधमस पगसमस गधपभस धगपमस पधगमस धपगमसं मपधगसं पमधगस मधपगस धमपगस पधर्मगसं धपर्मगसं

१ ॥ म्य

( रि घ, व्यं क )

गसमपनि संमगपनि मसगंपनि गमंसपमि मंगसपनि संगपभनि गसपमनि सपगमान प्सगमनि गपसमानं पमसमनि समपगनि मस्षपगाने सपमर्गनि पमगनि मपसगनि पमसेग॑नि गमपसनि मगपसंनिं गपमसानिं पगमे मपगरसंनिं

सगभनिप्‌ गसमनिषे

समगनिप `

` मसमनिप ममसषनिषः मगंसनिप संगनिमप

ग॑सेनिमपः संनिगमपं ` निसगमप गनिसमप निगसमपं

संमनिगप मसंनिगपं सनिमगपं निसमंगप मनिसगप निमसगपः ममनिसप म्रगनिंसप मनिमस्षप निगभसप्‌ मनिगस निमगसप

सगपनिम गसपनिम

सपगनिम

पसगानेम गपसनिम पृगसनिम सगनिपम गसनिपमः

सनिगपमं

निसगपम गानिसपम

मिगसपम

सपनिगमे पसनिगम सानिपगम निसपगम पनिसगम

निपसगमभः

गपनिसमः पगनेसम गनिपसषम निगपसम पानिगस्म निपभसम

वि परिशिष्टम्‌ २।

समपनिग मसपनिग सपमानेग पसमनिग मपसनिग पमसानिग समनिपग मसनिपमः सनेमपगं निसमर्पग

मनिक्षपग `

निमसपग सपनिभगः पसनिमग संनिपमग निसपमग पनिसमग निपसममः मपनिसम प्मानसगः मनिपसंग निमपसग प्निमसग निपमसग

गमपनिस मगपानेसः मपमनिस पगमनिस मपगनिस पमगनिसं गमनिपस मंगनिपस गनिभपस निभमपसं

मनिमपसं निमगपस्‌ ` गपनिभसं पगानिमतं गनिपभस निगपमस पानिगमसं निपगमस मपनिमस्

निमपमसः पनिमगस निपमगस्‌

८९४. ` संगीतरलाकरे-

जता सि ति मो भिदभिनव परापे, भमन तजन

(रि. प. वल्य )

(१इ)सगमधानि सगमनिध सगधनिम समधनिग गसमधनि गस्षमनिध गसधनिम मसधानेग समगधने समगनिध सधगनिम सधमनिग मसगधाने मसगानेध धसषगनिम धसमनिग गमसधनि गमसनिध गधसनिम मधसानिग मगसधनि मगस्षनिध पमस्निम धमस्षनिग संगधमनि सगनिमध सगनिधम समनिधग गस्षधमनि गसनिमध गस्निधम मस्षनिधग सधगमनि प्निगमध सनिगयम सनिमधघग धक्षगमनि निसगमध निस्गयम निसमधग गधस्षमाने गनिसमध गनिसधम मनिस्धग धगसमाने निगसधम निगसथम निमसधग समधगनि समनिगध सथनिगम सधनिमग मसधगनि मसनिगथ धञसनिगम धसमिमग सधमगनि सनिमगध सनिधगम सनिधमग धसमगनि निसमगध निसधगम निसघमग मधस्गनि मनिसगध धनिसगम धमिसमग धमसगनि निमसगध निधस्तगम निधसमग गमधर्नानि गमनिसथ गधनिसम मधनिस्षग मगधस्षनि मगनिसध धगनिसम धमनिसग गधमसनि गनिमस्ध गनिधस्म मनिधसग धगमसाने निगमस्तथ निगधतस्तम निमधसग मधगसनि मनिगसथ धनिगसम ' धनिमसग

भेमगसानि निमगसध निधगसम निधमसग

पारिरिष्टम्‌ २। ८६५ रा

(रि, मः व्य. )

निपगसव

गमधनिस (१४)सगपधाने सगपनिष स्गधनिप मगधनिस गसपधनि गसपानिष्‌ गसधनिष गधमनिस सपगधनि सपगनिध सधगनिप धगमनिस पञसगधाने पसगानेध धस्मनिप्‌ मधगनिस्र गपसधनि गपरसनिध गधसनिप धमनि पगक्षधनि पगस्षनिध पगस्निष गमानधस्न सगधपने सगनिपध्‌ सगनिधप मगनिधस गसधपनि गस्षनिपथ गस्निधप गनिमधस्र सधमपनि सनिगपध सनिगधप्‌ निगमधस्र भसगपनि निसगपध निसगधप मनिगधस मघसपनि गनिसपध गनिसधप्‌ निमगधक्ष भगसपनि निगसपध निंगसधमप गधनिमसन सपधमनि सपानिगमध सभनिगप्‌ धगनिमस पञस्षधमाने पस्ानेगधं भसनिगप गनिधमस सधपगनि सनिपगध समिधगप्‌ निगधमस् धसषपगनि निंसपमध निसधगप धनिगमस पधञ्षगनि पानिरगधं धनिसगप्‌ निधगमस् धपस्षमनि निपस्षगध निभसगप मधनिगस गपधसानि गपनिसधं गधनिसप धमनिगस पमगधसनि पगनिसध धगनिस्‌प्‌ मनिधगसं गधपसनि गनिपसध) गमिधसप निमगधस धगपसनि निगपसध निगधस्रप धमिभगस पथगस्नि पनिगसध धनिगसपष्‌ निथमगस धपगसानि निधगस्‌प्‌

८९६ संगीतरलाकर-

त

( ।९) 1 कु )

-सपधनिग गपथनिसर (१५)समपधनि समपानिध परसधानिग पगधनिस मसपधानि मसपनिध ` सधपनिग उ(धपनिग सपमधानि सपमनिध धसपनिग धगपनिस् पसमधनिं पसमानिध पथस्नेग प्थगनिस् मपसधाने मपसनिष धपसनिग पपगनिस पमस्रधनि पमसनिध -सपनिधग गपनिधस समधपनि समनिपध पसनिधग पगनिधप्ष मसथपनि मसनिपध सनिपधग गनिपधसर सधमपनि सनिमपध -निस्षपधग निगपधसर धसमपनि निस्षमपथ पा्नसधग पनिगधस् मधसपाने मनिसपध निपसधग निपगधस धमसपनि निमसपध -सधानेपग गघानिपस सपधमाने -सपानिमध -धञ्ननिपग धगनिपस्र पञ्षधमनिं प्सनिपप सनिधपग गनिधपस सधपमनि सनिपमध निस्षधपग निगधपस धसपमानिं निस्षपमध धनिस्षषग धनिगपस पधस्षमाने पानेसमधं मिधस्पग निधगपस धपसमनि निषसमध पधनिप्षग पधनिगसर मपधसषनि मपातेसधं --धपानेसग -धपनिगस प्रमधसानि पमानिसध पैतिधसग भनिधगस मध्रपसनि मनिपसधं निंषधसग -निपधगस भमपसनि --निमपसधं धेनिपसग -भ्रनिपगस -पधमसनि -पानिमसधं

नि न्‌ पम्‌

4 ` ४ ‡ रै ८ ॥ † 1 श्‌

समधनिप्‌ ` मसधनिप सृधमनिप धस्मनिप -मधसनिप धमसनिष्‌ समनिधप मसनिधप

सिमप

निसमधप मनिसधप निमसधप सधनिमप धसनिमप्‌ सनिधमप निसधमप धनिसषमप निधसमप मधानिसप धमनिसषप

मनिधसप

निमधसप धनिमसप ११६

परिके्ठम्‌ २

राणो नगरवन 2.4 २९.

सपधनिम

पसधनिम

सधपनिम

धसपनिम पधसानिम

धपसानेम सपनिधम प्सानेषम सनिपधम

निसपधम

पनिसथम निपसधम

सधनिपम

धसनिपम

सनिधपम्‌

तिस्षघपम धनिसपम निधस्षपम पधनिसम धपनिसम पनिधसम

-निपधसम धनिपसम -निधपस्षम

भपधानेस प्थधनिस धमपनिस धमपानिस पृथमनिस धपमनिस

मपानिधस

प्मनिधस मनिपधस् निमपधस प्निमधस निपमधस सधनिपस धमनिषस मनिषपस्‌ निमधपस्‌ धनिभपस निधमपस पधानेमस धपनिमस पनिधमसं निपधमस धनिपमस् निधपमस्‌

ट९.५

,

गरिमपध रिपिगपध मरिगपध

गमरिपिध मगरिपिध

क

( सः नि; वज्य. )

(१ द)रिगमपध

रिगपसमध

गरिपिमध सिपिगभष

प्रिगमध गप्रिमिष पगरिमिध

रिमिपगध मरिपगध रिपिमगध

प्रिमगध मपरिगध प्मारेगध गमप्रिषं

मगपरिषि

गप्मारिध पगमरिथ मपगारेध

वृपरगारिधू

९८

रिगमधप गरिमधप रिमिगधप मरिगधप गमरिधप मगरिधप ` स्गिधमप गरिथिमप रिधिगमप धरिगमप गधरिमप

धगरिमप

रिमिधगप मरिधगप रिधिमगप धरिमिगप मधरिगप्‌ धमरिगप्‌ गमधरिप मगधरिप गधमरिप धगमसि मधगसि धमगरिप

स॑गीतरलाकरे~

रिगपधमभ गरिपधम रिपगधम प्रिगधम गपरिधम प्गारेधम रिगिधपम गर्िपम रिधगपम धारगपम गधरिपम धगरिपिम रिपधगम प्रिधगम रिधिपगम धरिपगम पधरिगम

धपरिगम

गपधरिम पगधरिमि गधपरिमं धगपसिि पधगासिमि

धरपगरिम

रिमिपधग मरिपधग रिपमधग परिमधग मपरिधग पमरिधग रिमिधपग मरिधपग सििमपग धरिमपग मधरिपग धपमरिपग रिपिधमग परिधिमग रिधिपमग धरिपमग पथरिमग धपारेमग मपधरिग पमधरिग मधपारिग धभपरिग पधमारिग

धुपुमरिग

गमपधरि मगपधरि गपमधरि पगमधरि ` मपगधरि पमगधरि गमधपरि मगधपरि गधमपरि धगमपरि मधगपरि धमगपरि गपधमरि पगधमरि गधपमरि धपगपमारे पथगमरि धपगमरि मपधगरि पमधगरि मधपगरि धमपगरि पधमगरि धपमगरि

(१७)रिगमपनि

गरिमपमि रिमिगपि मरिगपनिं गमरिपमि मगरिपनि रिगपमनि गरिपमनि रिपगमानि परिगमनि गपारिमनि पगारेमनिं रिमिपगानै मरिपगनिं रिपमगनिं प्रिमगनि मपारेगाने पमरिगनि गमपारोनि मगपरिनि गपमरिनिं पगमरिनि मपगारीनं पुमगरिनि

( | वजय. )

रिगमनिप गरिममिप्‌ सिपिगनिप मरिगनिप्‌ गमरिनिष मगरिनिप रिगनिमप गरिनिमप रिनिगमप मिरगमप गनिरिमप निगरिमप रिमिनिगप मरिनिगप

रिनिमगप निरिमगप

मनिरिगप निमरिगप गमनिरिप मगनिरिप गनिमरिप निगमरिप मनिगरिि निमगसि

प्ररिरिष्टम्‌ २ ।

रिगपनिम

गरिपनिम रिषिगनिम पारिगानिम गपरिनिम पगरोनिम रिगनिपम गरिनिपम

रिनिगपम

निरिगपम गनिंरिपम निगरिपम रिपनिगम प्रिनिगम रिनिपगम मगिरिपगम पानिरिगम निपारगम गपनिरिम पगनिरिम गनिपरिम निगपरिम पनिगरिम निपगसिम

६९९

रिमिपनिम

मरिपनिग रिपमनिग प्रिमनिग मपारेनिग प्भारिनिग रिमिनिपग मरिनिपग रिनिमपग निरिमपग मनिरिपग निमरिपग रसिपिनिमग प्रिनिमग रिनिपमग निरिपमग पनिरिमग निपरिमग मपानिरिग पमनिरिग मनिपरिग निमणरिग पानिमरिग निपमरिग

९५ | संगीतरलाकरे

( स, प. वञ्य. )

कि

गमपनिरे (१८)रगभधानं

मगपनिरि गपमानिरि

परगमरनिरि `

सपगोतीरे प्रमगानरि गमनिपरि मगनिपरे गनेमपरि निगमपारे मनिगप्ररि निमगपरि गपिमरि पृगनिमरि

गनिपमरि `

(नगकफ्सार

मप्रनिगरि पभतिमारि

ग्रिमिधनि रिमिगधनिं मरिगधनि

गमरिधनि

मगरिधनि

-रिगधमनि गरििमाने र्थिगमनि धरिग्मनिं

गधरिमानि धगरिमानि

रिमिधगानं

मरिधगानं रिधमगनिं

पररिम्रगनें मधरिगनिं धमरिगनि

मगधरिनि गधमरिनि

धगमरिनि मध्रगरिनि

रिगिमनिध

गरिमिनेध रिमिगनिष

मरिगनिध गमारनिध मगरिनिघ

रिगनिनध

ग्रिनिमध

रिनिगमध निरिगमध गनिरेमध निगरिमिध

मनिरिगध

निमरिगध गमनिर्धि

मगानरिधि गनिमरिष

निगमरिध मनिगरिध निप्रगरिध

रिगधानेम

गरिधनिम रिथिगनिम धरिगनिम ग धरिनिम धगरिनिम रिगिनिधम गरिनिधम

निरिगधम गनिरिधम निगरिषधम रिधिनिगम धरिनिगम रिनिधगम निरिधगम धनिरिगम निधरिगम गधनिरिम धगनिरिम गनिधरिम निगधस्मि धनिमरिम

रिमिषनिग भरिधनिग रिथिमानिग धरिमानेग मधारोनेग धमरिनिग निरिमधग मारेनिधग रिनिमधग निरिमधग मनिरिधग निमरिधिग रिधिनिमग धरिनिमग रिनिधमग निरिधमग

धनिरिमग

निधरिमग मधनिरिग धमनिरिग मनिधरिग निमधरिग धनिमरिग निधमारेग १९१३-२

क (न

गमधनेरि (१९) मगधनिरि

गधमनिरि धगमानेरि मधगानिरि

धूमगानेरि

गमनिधरि मगनिधरि गनिमधरि

निगमधरि

मनिगधरि

` निमगधरि

गधनिमारि

धगनिमरि

गनिधमरि निगधमरि

धनिगमरि `

निधगभरि मधनिंगरि धमनिगरि

निधमरि निमभगरि

धनिमगरि निधमगरि

परिशिष्टम्‌ २१

९०१

( सः भः व्य, )

रिगिपधनि गरिपधनि सिपिगधनिं परिगधनिं गपरिधनि पगरिधानि रिगपधनि गरिधिपनिं रिगिधपनिं धरिगपनिं गधरिपिनिं धगसिपिनि सिपधगनि प्रिधगनि रिधिपगनं धरिपगनि पधरेगनि धपारिगनिं गपधरिनिं पगधरिनिं गधपरिनं धगपारिनें

पृथगरिनि

धूपगरिनि

रिगपानिध गरिपिनिध सिपिगनिध पारगनिधं गपरिनिध पगारोनिध रिगनिपध गरिनिपध रिनिगपध निरिगपध गनिरिपध निगरिपध सिनिगधं पारोनिगध रिनिपगध्‌ निरिपगध पानिरिगधं निपरिगध गपनिरिधं पगनिरिष गनिपरिधं

` निगपरिध

पनिगरिधि निपगरिि

रिगधनिप गरिधनिप रिधिगनिप धरिगनिपं मधरिनिपं धगरिनिप्‌ रिगनिधप

गरिनिधप..

रिमिगधप निरिगधप गनिरिधपं निगरिधप रिधनिगप्‌ धरिनिगप रिनिधमगप निरिथिगप

धनिरिगप

निधरिगप गधर्निरिप धगनिरिप गनिधरिपं निगधरसि , धनिगसिप

निधगसिि

कतर, ग केम जा

रिपधनिग प्रिधनिग रिधषनिग धरिपनिग पृधारोनिग धपारिनिग सिपनिधग पारोनेधग रिनिपधमं निरिपथम्‌ पनिरिधग निपरिधग निधनिपग धरिनिपग रिमिधपग निस्थिपग धर्निरिपग निधरिपिग पधनिरिग धपनिरिग पानिधरिग निपधरिग धनिपरिग

निधपारग

संगीपरतलनाकरे-

फति

५ 1) ध 8 7 10 त

गपधानेरि (२०)रिमपधनें

पगधनिरि गधपनिरि धगप्निरि पथगनिरि धपगनेरि गपनिधरि पगनिधरि गनिपधरि निगपधरि पानिगधरि निपमधरि गधनिपरि धगनिपरि गनिधपरि निगघपरि धनिभपरि निधगपरि पधनिगरि धपनिगरि पनिधगरे

निपधग्रि

धनिपगरि

तिधपगरि

मरिपधानि रिपमधनिं परिमधनि मपारधनिं पमारेधाने सिमिधपानि मरिधिपनि रिधमपनिं धरिभपनि मपरिपनिं धमरिपनिं रिपधमानें पारिधमानि रिधपमनि धारेपमनि पथरिमिनि धपारिमनिं मपधारोनिं पमधारोनिं मधपरोन धमपारोनि पृधमारिनि

धपमारेनि

सिमिपनिषं . मरिपिनिध रिपमनिध प्रिभनिध मपरिनिध पमरिनिध रिमिनिपष मरिनिपध रिनिमपध निरिमपध मनिरिपध निमरिपध सिपिनिमध परिनिमध रिनिपमध निसिपमध पनिरिमष निपरिमिष मपानिरि पमनिरिष मनिपरिध निमपरिष पनिमरिि निपभरिध

प्रिरिष्टम्‌ २।

रिमधनिप्‌ भरिधनिप्‌

रिथिपनिप

धरिमनिप्‌ भधरिनिष धमरिनिप्‌ रिमिनिधप मरिनिधप

शिनिमधप ` मिरिभिधप

भनिरिधष

निभरिधप

रिधनिमप्‌ धरिनिभप रिनिधमप्‌

निरिधमप

धनिरिमप निधरिमप भधनिसि धमनिरिप्‌ मनिधरिप निमधसि

धनिमसिप निधमरिपिं

सिपधनिम प्रिधनिम रिधपनिम धरिपनिम

पधरिनिम

धप्रिनिम रिपिनिधम

परिनिधूम

रिनिपधम निरपधम पनिरिधम

निपरिधम

रिधनिपभ धरिनिपम रिनिधपम निरिधपम धर्निरिपम

निधरिषम

पधानेरिम धूपनिरिम पनिधरिम निभधरिम

धनिपरिम

निधपरिम

९०६

(~ -------------------------------------------- 7 | =

मपधानिरि पमधानिरि ` मधपनिरि धमपानेरि पथमनिरे धपमनिरि मपानेधारि पमनिधारे भनिपधरि निभपधरि पनिमधारि निपमधरि मधनिपरि धमनिपरि मनिधपरि निमधपरि धनिमपरि निधमपरि पधानेमरि धपनिमरि पनिधमरिं निपधमरि धनिपमरि निधपभरि

ष 28 ४ } ९०४ 1५ 4 क ।

संगीतरलाकरे-

(स, रि वर्ज्य. )

(२१)गमपधनि

मगपधनि मपमधनि पगमधनि मपगधनि पमगधनिं गमधपानं मगधपनि गधमपानि धगमपनि मधगपानि धमगपनि गपधमानिं प्गधमनिं गधपमनि धगपमानि प्थगमनि धपगमनिं मपधगाने पमधगानं भधपगनि पृथमगा

(~ न >

गमपानिध मगपानिध गपमानष पगमनिध मपगनेध्‌ पमगनिथ गमनिपध मगनिपध गनिमपधं निगमपध मनिगपध

निमगपध

गपनिमध पगानिमध गनिपमध्‌ निगपमध पनिगपध मिपममध मपानेगध पमनिंगध

मनिपगध `

निमपगधः

गमधनिप मगधनिप गधमनिप धगमानप मधगनिप धमगनिप गमनिधप मगनिंघप गनिमधप निगमधप मनिगधप निमगधप मधनिमप धगनिमप गनिधमप निगधमप धनिगमप

निधगमप्‌ मधमिगप्‌

धमनिगप पमनिधमप

मिमधगप धनिमभप्‌

गपधानिम पगधानेम गधपानिम धगपानिम पधगनिम धपगनिम गपानिधम पगनिधम गनिपधम निगपधम पनिगधम निपगधम गधनिपम धगनिपम गनिधपम निगधपम धनिगपम निधगपम्‌ पृधनिगम धपनिगम प्मिधगम निपधगम

धनिपगम

निधंपगम

भपधनेगं पमधानिग मधपानग धमपनिग पधमनिग धपगपानिग मपानिधग पमानिधग मनिपधग निमपधमग प्निमधग निपमधम मधनिपग धमनिपग मनिधपग निमधपग धनिमपग निधमपग पधनिमग धपनिमग पनिधमगं निषधमंग धनिपेमम निधपमग

1

११६४

परिरिष्टम्‌ २।

षण्णां स्वरार्णां प्रस्तारः । (नि, वन्य.)

(१)सरिगमपध सरिगपमध सरसिमिपगध सगमपारिध रिसिगमपध रिसिगपमध रिस्रमपगध गसमपरिध सगरिमपध सगरिपमध समरिपगथ समगपरिध गसरिमपथ गसरिपमध मसरिपगध मसषगपरिध

रिगसमपएथ रिगिसपमधथ रिमिसपगध गमसपारिध गरिसिमपध गरिसिपमध मरिस्षपगध मगसपरिध सरिमिगपथ सरिपगमथ सरिपमगध सगपमरिध रिसिमगपध र्सिपगमध रिसिपमगध गसपमरिभ समरिपधथ सपरिगमध सपरिमगध सपगमरिध मसरिगिपथ पञषरिगमध पस्षारिमगध पसगमरिध रिमिसगपथ सिपिस्षगमध सिस्तगमध गपसमरिध मरिसिगपध परिस्षगमण परिसमगध पगसमरिधं सगमरिपध सगपरिमध समपरिगध समपगरिध गसमरिपथ गसपारेमध मसपरिगध मसपगरिध समगसिध सपगरसिमिध सपमरिगभ सपमगरिधं मसगसिध पसगरिमिथ परसमरिगध पसमगरि गमससिपिधि गपसरसिमिथ मपससिध मपसगरिधि मगसरिपिध - पगसरिमिध पमस्षरिगथ पमसगारध रिगमस्पथ रिगपस्षमथ रिभपसगधं गमपसरि गरिमसपध ररिपसमध मरिपसगध मगपसरिं रिमिगसपधथ रिपगसमध रिपमरस्षगध गपमसरिध भरिगसपध परिगसमध परिमसगध पगमस्षरि गमरिसिपथ गपार्सिमध मपरिसगध मपगरिध मगरिसपथ पगरिसिभथ पमरिसिगध्‌ पमगसरिष

, ७}

संगीतरत्नाकेरे=

-५ र्मिमपसध सरिगिमधप गर्मिपसध रिसिगमधप रिमिगपसध सगरिमधप अरिगपसध गसरिमिधप मपरिपरसध रिगसमधप अगंरिपस्ध गरिस्मधप र्गिपमक्षध सरिमिगधप गरिपमसध रिसिमगधप सिपिगमसध समरिगधप परिगमसध मसरिगधप गप्रिमसध रिमिसरगधप पमारिमसथ मरिसगधप स्मिपरगसथ सगमरिधप अरिपगसध गसमरिधप रशिपिमगसथ समगरिधप पस्मिगसध मसगरिधप मपरिगसथध गमसरिधप पमारिगसथ ` मगसारिधप गमप्ररिसध रिगमसथधप मगपास्सिथ गरिमसधप शप्रमारिसध -रिमगसधप

मरिगसधप

गमंरिसधप

भ्रगरिसथप

नकत जीरकः पकम

सरिगधमप रिमिगधमप सगरिधमप गसंरिषिमप रिगसधमप्‌ गरिसधमप सरिधगमप रिसिधगमप सधरिगमप्‌ धसरिममप रिधस्गमप धरिस्गमप्‌ सगधरिमप गसधंरिमप सधगरिमप ध्रसगंरिमप गधसरिमप धगसरिमप रिगिधसरमप गरिधस्मप

` रिधगस्षमप धरिगसमप

गधरिसषमप

धरगरिसमप

121 क्रिकर वितो त म कोः र प

1

सरिमिधगप रिपमधगप

खमरिधिगप

मरिसधगप सरिधिमगप्‌ रिसिधमगप स॒धरिमगप धसरिमगप रिधिसमगप्‌ धरिसमगप समधरिगप मसधरिगप सधमरिगप धस्रमरिगप मधसरिगप धमसरिगप स्मिधरगप

रिथिमसगप

धरिमसरगप

मर्धरिसगप

धमरिगप

1

सगमधरसिप गभमधरिप समगधरिप मसगधरिप गम्रसधसिि मगसधसि सगधमणि गसधमस्ि सपगमरिप धरस्मगमरिप गधस्मरिप धगसमरिप समधगरिप मसधगसि सधभगरिप धसमगरिप मधसगरिप धमसगरिप गमधसरिप मगधससि गधमसरिप धगमसषरिप मधगससिप धमगसयिप

परिशिष्टम्‌ २।

मनन्‌

रिधिमधसप

गरिमिधसष्‌

सिमिगधभ्षप मरिमधसप गमरिधस्षप मगरिधस्षप

(क

रिगिधमसप

गरिधमसपं रिथगमस्षप धरिगमसप धगारेपसप धगरिमस्षप रिमिधगसप मरिधगसप रिधमगसषप धरिमगसप्‌ मधरिगसप धमरिगसप गमधरिसषप मगधरिसप गधमरिसप धगमरिसप मगधरिसप धमगरिसप

सरिगपधम

रिसिगपधम सगरिपधम गसरिपधम

रिगसपधम

गारसपधम सारपगधम

रिसिपगधम

सपरिगधम पसषरिगधम रिपस्षगधम परिसगधम सगपरिधम गसपरिधम सपगरिधम पसमरिधम गपसरिधम पगसरिधम रिगिपसधम गरिपसधम रिपगसथम पारगसधम गपरिसथधम पगरिसधम

५१५

सरधपम रिसिगधपम सगस्थिपम गसरिषिपप रिगसधपम गरिसधपम सरिपिगपम रिसिधगपम सधरिगपम धसरिगपम रिधसगपम धरिसगपम सगधरिपम गसधरिपम सधगरिपिम धसमरिपम गधसरिपम धगसरिपम रिगिधसपम गरिधस्षपम रिधगसपम धरिगसपम गधरिसपम धगरिषपम्‌

ध ; ५ ५ € ©

कमभन््णकतन्१

सरिपधगम रिसिपधगम सपरिधगम प्सारिधगम रिपसषधगम प्रिस्धगम सरिधपगम रिसधपगम सधरिपगम घधसरिपगम रिधसपगमं धरिसपगम सपधारगम पञ्षथरिगम सधपरिगम धस॒पारगम पधसरिंगम धपसरिगम रिपधरस्मगम पारिधसगम रिधपसगम धरिपसगम पधारेसगम

भसम

संगीतरललाकरे-

संगपधारेम गसपधरिम सपगधरिमि पसगधारभ गपसषधरिमि पगसषधरिम सगधपारेम गसधपरसिम

सथगपरिम

धसरगप्सिमि गघस्पारिम धगसपरिम

सपधगरिम पस॒घगसिि

सभपगसिमि धसषपगारिम प१ृसगरिम धपस्षगरिमि गपधक्षरिमि पगधसरिम गधपसरिमि धगपसारिम

पधगसषसिमि धपगसरिमि

(कि

रिगपधस्षम गरिपधसम रिपगधसम प्ारिगधस्म गपारधसम पगारेधसम

` रिगिधपसम

गरेधपसम रिधगपसम धरिगपसम गधारिपसम भगरिपसम रिपधगस्म प्रिधगसम रिधपगसम धारिपगसम पधरिगसम धपारगसम गपभरिसम पृगधरिसम गधपरिसम धगपरिसम पधगरिसिम भपगरिसम

यासामिति ०००१४१७

सरिमपधग रिसिमपधग समरिपंधगं मसरिपधग रिमिसपधग मरिसपधग सरिपमधग रिसिपमधग सपरिमधग पसरिमधग रिपसमधग पारेसमघग समपारिधग मसपारधग सपमारेणग पसमारधग मपस्रिधग `: पमसरिधग रिमपस्षधग मरिपसधग सिमस्षधगं पारमस्धग मवारेसथगं पमरिसथग `

सस्पिधप्रगः स्तिषधपग समरिधपगः ` मस्चास्धपभः रिमसधपग `

मरिसश्वपग सारधमपम्‌ रिसिधमपग सधरिमपम धस्षरिमप्रग रिथसमप्रग वेरिकिप्रपम ॥ स॒भ्रधरिपम

पप्तधसििग सधमरिग `

ध्रसरिपिमः रिमिधसमग मरिधस्तपम रिषमरस्षपमः

परिशिष्ट २।

सरिपध पम्‌ रिपिपथमग्‌

सषररिधभमग।

पश्चारेधमग

रिषिसधमग पारसधमग मरिधिप्मम रिसिधपमग सधरिपमग स्॒रिपरमग रिथक्षपमम धरिस्पमग सवधास्मिग

< पक्षव्रारमग

खधपरिमिग

धपिप्रार्पम

पधस्रिमग.

धप रमन्‌ रिपघसम्रम परिध्षभग ।रेप्रपसमरम धरिपसमगः

<

शः पुक्रार्तमश । ६। : ५. ६६।

श्र धाद

समपधरिग. मक्तपध्रिगः सपमधरिम पर्षमधरिग मपसरधरिगः पमप्तथरिग समधपपसणि मसधषरिग

सृधमपारिग धत्तमपरिग

मधसुप्ररिग

धमनसपरिग संपध्रसरग पसधमारे सधपभमस्मि धसपमरिमः प्तप

धपसमरसिि

मपधमरिग

मधयसरिग

धपम्रसरिगि

7 श ५ , „= © ह ॥ ॥ ५५.॥ `¬

सिमिषधश्चग +

सिषिमधसमः पारिमिधसमं । मपार्थसगः पमारधसगः

रिमिधपसम

मस्थिपसभः

परस्मिपसग'

धप्रारप्र्रभ्‌ः मपधार्मर

९१५. सगमपधरि गसमपधारि

समगपधरि

भसगपधरि गमस्पधरि भगसपधर सगपमधरि गस्पमधरि सपगमधरि प्सगमधरि

गपसमधरि पगसमधीरि

समपगधार . भसपगधरि सपमगधरि पसमगधरि मपसषगधरि पमसगधरि गमपस्धरि मगपसधरि गपमसधरि

पगमसधरि

मपगसधरि

संगीतरलाकर~

सगमधपरि गसमधपरि समगधपरिं मसगधपरि गमसधपरि मगसधपरि सगधमपारे गस्धमपरि

सधगमपरि

धस गमपरि गधसमपरि धगसमपरि समधगपरि मसधगपरि सधमगपरि धसमगपरि मधस्रगपरि धमसगपरि गमधसपरि मगधसपरि गधमसपरि धगमसपरि मधगस्सपरि

सगपधमरि गसपध्मरि सपगभमरि पसगधमरि गपसघमरि पगसधमरि सगधपमरि गसधपमरि सधगपमरि धसगपमरि गधसपमरि धगसपमरि सपधगमरि पसथगमारि स॒धपगमरि धसपगमरि

पधस्गमारे

धपस्गमरि गपधस्षमरि पगधसमरि गधपसमरि धगपसमरि पथगसमरि

समपधगरे मसपधगर सपमधगरि पसमधगरि मपसधगरे पगसधगरि समधपर्गारि मसधपगरि सधमपगरि धसमपगरि मधसषपगौरे धमसपगरि सपधमगरि पसधमगरि सधपमगरि धसपमगरि पधसमगरि धपसमगरि मपधसगरि पमधस्गरि मधपस्षगरि धमपसगारे पथमसगरि

पृमग॑सथरि . धममसपरि धपगसमरि धपमस्षगरे `

मगपधसरि गपमधसरि

° प्गमधसरि

` मपगधसरिं पमगधसरे गमधपसरि मगधपसरि गधमपसरि धगमपसरि मधगपसरि धमगपसरि गपधमसरि पगधमसरि गधपमसरि धगपमसरि पृधगमसरि धपगमसरि मपधगसरि पमधगसरे . मधपगसरि धमपगसरि

पृधमगसरि धृपमगसरि

गमपधसषरि

रिगमपधस गरिमिपधस रिमिगपधसं मरिगपधस गमरिपधस मगरिपधस

रिगपमधस गरिपमधस

रििगमधस

प्रिगमधस

गपरिमधस

पगारमधस रिमपगधस मरिपगधस रिपिमगधस प्रिमगधस मपरिगधस पमरिगधस गमपरिधस भगपारथस गपमारधस पगमरिधस

मपगारधस

पमगारधस

रिगभधपस गरिमिधपस रिमिगधपस

मरिगधपस्ष गमरिधपस

मगरिधपस रिगधमपस गरिधमपस रिधिगमपस धरिगमपस गधारेमपस् धगरिमपस रिमधगपस मरिधगपय्य रिधिमगपस धरिमगपस

मधरिगपस

धमारगपस

गमधारपस

मगधरसििस गधमरिपस

धगमारेपस्य

मधगसििस

धमगारेपस `

परिशिष्टम्‌ २।

रिगपधमस गरिपधमस सिपगधमसं परिगधमस गपरिमस पगारधमस रिगिधपमस गरिधपमस रिधगपमस

धरिगपमस

गधरिपमस धगरिपमस रिपधगमस प्रिधगमस रििपगमस धरिपगमस पधरिगमस धपारगमस गपधारिमस प्गधरिमिस गधपरमस धगपारमस पधगारमस धरपगासभस्र

९११ रिमिपधगस मरिपिधगस सिपिमधगस परिमधगस मपरिधगस पमरिधगस रिमिधपगस मरिधपगस रिधमपगस धरिमपगस मधरिपगस धमारेपगस सििधमगस परिधमगस रिधपमगस धरिपमगस पधरिमगस धपारमगस मपधारगस पमधरिगस ` मधपारगस धमपरिगस पधमारगस धपगरिगिस

११२

[1

(ध, व्यं )

त आनममि

गमपधर्सि(२)स,रेगमपरनि सरिगपमानि

मगपधरिस गपमधरिस पगमधरिस मपगधरेस पमगधारेस गभधपर्सि मगधपरिस गधमपर्सि धगमपरिस मधगपरिस धमगपरिस गपधमारेस पगधमरिस गधपमरिस धगपमरिस पथगमरिस धपममास्सि मपधगरिसि पमधगरिस मरधपमरिस धमपगरिसि पधमगरिसं

रिमबप॑नि स्गारमप४ने गस{रिमपनि रिगस्ंमयपनि गरिसमपनि सरिमिगपनिं रेसंमगपानि समरिगप्रनि मसारगपाने रिमसगषानि मरिसगपाने सगमरिपनि गसमारिपनिं समगारपाने मसगरिपानं गमसरिपनि मगसरिपनि रिगमसपनि गरिमसंपानिं रिभिगसपनि मरिभसपनिं

रेसगपमनि सग रपमाने गस रपमान रिगसपमनिं ग्‌रिरपमानि सरिपगमानिं

(रेसपगमनि

सपरिगमनि पसरिगमनि रिपसगमनि प्रिसगमनि समपारमानं गस्यपरिमनि सपगरिमनि पसगारेमनिं गपसासमनि पगसरिमनि रिगपसमनि गरिपसमनि रिपगसमानि परिगसमनि

संगीतरलनाकरे-

सारेमपगाने रिसमपगनि समरिपगनिं मसरिपगानि रिमिसपगनि मरिसपगनं सरिपमगनि रिसिपमगनि सपरिमगनि पसरिमगनिं रिपसममनिं प्रिसमगनि समपरिगनि मसपरिगनि सपमरिगनि पसमरिगनिं मपसरिगनि पमसारेगनिं रिमपसगनि मरिपसगनि रिपमसगनि परिमसंगनिं

गरिस गमरिसपामे गपरिसेमनि मपरिसगनि

सगमपरिनि गस्मपरिनि ` समगप्रिनि . मसगपारिनि गमस्परिनि मगसपारोने सगपमारीनि गसपमरिनिं सपगमारनि पस्मगमरिनिं गपसमरिनि पगसमारोनिं समपगरोनि मस्यपगरिनिं सपमगररिनि पसमगरिनिं मपस्गरिनिं पमसगरिनि गमपसरिनि मगपसरिनि गपमसरिनिं पगमसरिनिं मपगसरिनिं पमगरसरिनि

रिगमपसमि गरिमिपसनि

. रिमिगपसनि

,

मरिगपस्ति

, गभसिस्मि

मगरिपसनि

रिगपमसनि

गरिपमसनि रिपिगमसानि परिमगस्षनि गपरिमसनि

पृगरिपसनि रिमिपगसनि मरिपगसलनि

सिपिमगस्नि पारमगसनि

मपरिगसनि पमारिगसानि

गमपरिसनि मगपरिसनि गमपारेसानं ` प्रगमरिसान मपगरिसनि पमगरिनि

११

सरिगभनिप रिसिगमनिप सगरिमनिप गसरिमिनिप रिगिसमनिष गरिसिमनिप सरिमभनिप्‌ रिसिमगनिप समरिगनिप मसरिगमिप रिमसगनिप भरिसगनिप सगमरिनिप्‌ गसमरिनिपं सममरिनिपं मसरगरिनिप गमसरिनिप मगसरिनिप रिगमसनिप गरिमसनिप रिमगसनिप मरिग्सनिप

क

पा

स्रिगनिमप रिसिगनिभप सगारोनिसषप गसरिनिसप रिगसनिमप गरिसनिमप सररिनिगभप रिसिनिंगमप सनिरिगमप्‌ निसरिगमप रिनिस्गभप्‌ निरिस्गमप संगर्निरिभप गसनिरिभप संनिगरिभप निसगरिमप गनिसारिमप निगसरिमप रिगनिस्षमप गृरिनिसमप रिनिगस्षमप निरिगसमप

गभरिसनिप भनिरिसमपं मगरिसिनिप निगरिसमप निमरिसगप्‌

शम्‌ २

सरिमनिगप रिसमनिगप समारनिंगप्‌ मसरिनिगप रिमिस्षनिगप मरिसनिगप सररिनिमगप रिसिनिमगप सनिरिमगप निस्रिमिगप रिनिसमगप निरिस्षमगप समनिरिभप मसनिरिभप सनिमरिगप्‌ निसप्ररिगप्‌ मनिसरिगप निमरस्रिगप स्मिनिसगप मारोनिसगप रिनिमस्षगप निरिमसगप मनिरिसिगप

९१९

सभमनिरिप्‌ गसगनिरिप समगनिरिि मसगनिरिष गमसनिरिप्‌ मगस्षानेसि सगनिमरिप गसनिमरिष सनिगमरिप्‌ निसगमरिपष गनिंसमरिप्‌ निगस्षमरिप समनिगरिप मसनिगसि सूनिमगारिष्‌ निसमगसिि मनिस्षगरिप

निमक्षगरिप

गमनिससिपं मगनिरसरिप गनिमसरिपिं निगमस्षसि मनिगस्सिपिं निमगसरिप्‌

९१४

रिगमनिसप गरिमनिंसप रिमगनिंसंप मरिंगनिसंप गमरिनिंसप म॑गरिनिसेप

रिगिनिमसप (रिनिमसप रिनिगमसप निरिगमसप गनिरिमसप निगरिमसप रिमानिगसप ` मरिनिगसषप रिनिमगसप

नर + ४. 9“ #

निरिमगस्षप मनिरगसूप

(१ + १५४८ ४५५

निसर्िसप गेमनिरिसंप

४ ८ १५

मगानाररस्प

4.58 ४

ग्नम्‌ स्तत्‌ लिगम(रस्प

श ५ # ४ क्र ॐ ^

मनिगरिसप

¢ ¢ ह 9 रसि # ` ` #.

निमगारिसप

संगीतर्नाकरे-

स॒रिगपनिम रिसगपनिंस सगरिपनिम गसिरिपनिम रिगसपनिम गरिसषपनिम सरिपगनिम रिसिपगनिम स॒परिगनिम पसारगनिम रिपसगनिम सगपनिरिम सर्गपारिनिम गसंपरिनिम सपगरिनिम प्सगरिनिम गपसरिनिम पसगरिनिम रिगपसनिम गरिपसानिम रिपगसनिम परिगसानिम गपरिसनिम पगरिसानिम

सरिगिनिपम सरिपनिगम रिसिगनिपम रिसिपानिगम सगरिनिपम सपारिनिगम ग्षरिमिपम पसंरिनिगम

> 4 पि

सगपानारम गसपानास्म सूपगानारम

रिगसनिपंम सिपंसनिगेम पर्स (1 ति

सारनगपम सारानपमम

रिसनिगपम सनिरिगपम निसरिगपम रिनिसगपम निरिपषगपम सगानिरिपम गसनिरिपम सनिंगरिपम निसगरिपम गनिसरिपम निगसरिपम रिगनिसंपम गरिनिसपम रिनिगसपम निरिगसपम गनिरिसपम

रिसनिपगम सानेरिपगम निसरिपगम रिनिसपगम निरिसपगम सपानिरिगम पसानारिगम स्निपरिगम निस्रपरिगम पानिसारेगम निंपसारगम रिपनिसगम परिनि्षगम रिनिपसगम निरिपसगम पनिरिसषगम

निगरिसपम निपरिसगम

संगनिपरिम गसनिपरिम सानिगपसिमि निसगपरिम गनिसपसिम निगसपरिस सपनिगसिप प्सनिगसिम सनिपगसिम निसपगरिम पनिसगरसिमि निपसगरिम गपानेसरिष पगनिससिम गनिपससि निगपसारभ प्निगसारेम निपगसास

प्रररम्‌ २ ।

रिगिपातिसम मरिपनिसम रिपिमनिसम पारेमनिसम गपरिनिसम पगरिनिसम रिगनिपसम गरिनिपसषम रिनिगपसम निरिगपसम गनिरिपसम निगरिपसम रिपनिगसम परिनिगसम रिनिपगसम निरिपगसम पनिरिगसम निपरिगसम गपनिरिसम

सरिभपनिग रिसिमपनिम समरिपनिग मसरिपनिग रिमिसपनिग मरिसपनिग सरिपमनिग रिसिपमनिग सपरिमनिग पसरिमिनिग सिस्षमनिग परिसमनिग समपरिनिग मसषपरिनिग सपमरिनिग पसमरिनिग मपसरिनिम पमसारोनिग सिमिपसनिग

मासप्रस्ानम

मनिपरिसिम रिपमसिग

4 निर्गपरिंस + ४, भ

धम

२,

पर्निगरिसंम

^ {4

परि

निंफाररिसम

परिभरसंसिग मपारसानेग पमारसनिग

सरिमिनिपग रिसिमनिषग समरिनिषग मसरिनिंपग रिमसनिपग मरिसनिपग सरिनिमपग रिसनिमपग सनिरेमपग नि्षरिमिपग रिनिसमपग निरिसिमपग समनिरिपग मसनिरिपग सनिमरिपग निसमरिपग मनिसरिषम निमसमरपग रिमनिसपग मरिनिसपग

रिनिमसपग

सरिपानेभग रिसषपनिमग सुपरिनिमग पसरिनिमग रिपसनिमग परिसनिमग सरिनिपमग रिसिनिपमग स्गिरिपमग निसरिपमग

रिनिसपमग

निरिसिपमग सपनिरिमग पसनिरिमग सानिपरिमग निसपरिभग पनिसषरिमिग निपसारभग रिपानिसमग

समनिप्रिग

निसमणरिग

मानस्पास्म

निमसपरिगि

सपनिमरिग पसनिमरि ` सनिपमस्मि

निसपमपररेम पनिसमासि निपसमरिग

मपनिसरिग

पारिनिसमग पमनिंसासि

निसिमिसपश निंस्पिसंमंग निभपसंरिमि मनिरिंसपग परनिरसिमग पनिससरिंग निभरिसपग निपरिसंमंग निंपमसंरिग

९१६;

` रिमपानिसम मरिपनिसग रिपमानित्षग परिमिनिंसग मपरिनिसग पमरिनिसग सिमिनिपस्ग

प्रिनिमसग रिनिपमसग निरिपमसग पनिरेमसग निपरिमसग

कि

मनिपरिसग निमपारिसग , पनिमरिसषग निपमरितसिग

सगमपर्निरि गसमपनिर समगपनिरि मसमपनिरि गमस्पनिरं मगस्पनिरि सगपमनिर गस्पमनिरि सपगमनिरि प्स्षगमनिरि गपसमनिरि पगसमनिरे सेमपगनिरि मसपगनिरि सपमगनिरि पसमगनिरि मपसमानिर पमसंगनिरि गमपसनिर मगपसनिरि गपपसनिरि

पगमसनिरि मपगसनिरे : पमगसनिरि

9 सगातिरल्ाकूर-

क ,८०९

गसमनिपारे समगनिपारे मसगनिपरि भमस्निपरि मगसनिपारे सगनिमपरि मसनिमपरि सनिगमपरि निस्गमपरि गनिसमपार निगसमर्पारे समनिगपारे मसनिभपरि सनिमगपारं निसमगपरि मनिसषगपरि निमसगपरि गमनिसषपरि मगनिसपरि गनिमसपारि निभम॑सपरि मनिगसपरि

निमगस्षपरि

सपमनिभरि पञ्मगनिमार गपसनिमरे पगस्निमरि सगनिपमरि ग्सनिपमरि सनिगपमरि निसगपमरि गनिसपमरि निगस्षपमारे सपानेगमरि प्सनिगमरे सनिपगमारं निसपगमर पनिसगमरि निपस्गमाररं गपनिसमार पगानिस्मरि गनिपस्मार निगपसममरि पनिगसमार

निपगसमरि

त्‌ 0७५ रा ज यछतम

र समपनिभरि

मसपनिगरि सपमानिगरि पसमनिगारे. मपसानिगरि पमस्नानिगरि समनिपगरि मसनिपगरि सनिमपगरि निसमपगरि मनिसपगरि निमसपगरि सूपानिमगरि पसानिमगरि सनिपमगरि निषपमगरि पनिसमगरि निपसमगरि मपानिसगर पमानिसगरि मनिपस्षगरि निमपसगरि पनिमसगरि निपमरस्षगरि

पारोरष्म २।

९१७

रिगमपनिस रिगमनिपस रिगपनिमस रिमपनिगसं

गमपनिसरि

मगपनेसरि

गपमानिसरि प्गमानिसार मपगनिसरि पमगानिसरि गमनिपसारि मगनिपसरि गनिमपसरि निगमपसार मनिगपसरि निमगपसरि गपनिमसरि पगनिमसरि गनिपमसार निगपमस्सरि पनिगमसरि निपगमसारे मपनिगसरि

पमानिगसरि

मनिपगसरि निमपगसारे प्निमगसरि निपम गसरि

१६९५-२

गरिमपनिस सिमिगपनिस मरिगपानिस गमरिपनिस मगसििमिस रिगिपमानेस गरिपमनिस रिषिगमातेस प्रिगमनिस गपरिमनिस पगरिमनिस रिमपगनिस मरिपगनिस रिपमगनिस परिमगनिस मपारिगनिस पमरिगनिस गमपरेनिस मगपरिनिस गपमरिनिस पगमरिनिस मपगरिनिस पमगरिनिस

गरिमानिपस गरिपनिमस रिमिगनिपस रिपगनिमस मरिगनिपस्य परिगनेमस गमरिनिपस गपरनिमस मपारीनिगस मगरिनिपस पगरिनिमस पमारनिगस रिगनिमपस रिगनिपमस रिममिपगस गरिनिमपस गरिनिपमसं मरिनिषगस रिनिगमपस रिनिगपमस रिनिमपगस निरिगमपस निरेगपमस निरिमिपगस गनिरिमपस गनिरिपमस मनिरिपिगस निगरिभपस निगसििमस निमरििगसं रिमनिगपञ्च रिपिनिगमस रिपनिमगस मरिनिगपस परिनिगमस प्रिनिमगस रिनिमगपस रिनिपगमस रिनिपमगस निरिमगपस निरिपगमस निरिपमगस मनिरिगपस पनिरिगमस पनिरिगं निमरिगपस निपरिगमस निपरिगमसं गमनिरिपस गपानिरिमिस मपनिरिगसं मगनिरिपस पगनिरिमस प्रमानैरिगसं गनिमरिपस गनिपारमस मनिपारगसं निगमरिपस निगपरिमस निमपरिगसं मनिगरिपस पनिगरिमस पमिभरिशसं निमगरिपस निपगरिमस निपमारस

मरिपनिगस रिपमनिगस परिमनिगस

९१८

मनन अजनत

१ वि 111

( प, वर्ज्यं )

गमपनिरिस(द)सारिमधाते सरिगधमनि सरिमधगनि सगमधरिनि

मगपनिरस गपमानारस पगमनिरस मपगानेर्सि पमगनिरंस गमनिपरिस् मगनिपरिस गनिमपरिध निमगपरिसि मनिगपरिस निमगपरिस गपनिमरिस पगनिभरिस गनिपमरिस निगपमरिस पनिगमरिस | निपगमरिस मपानिगरिस पमनिगरिस मनिपगरिस निमपगरिस पनिमगरिस निपमगरिस

सगमारिधनि सगधार्मिने समधारगानि

मगसस्पिनि धगसरिमिनि धमसरिगानें

गमरिसधनि गधरिसमनि मवरिसगनिं मगरिसधनि धगारिसमानि धमारेसगनिं

स्सिगमधनि रिसिगधमनि रिसिमथगनि गसमधारिनि सगरिमधाने सगरिधमाने सम रिपिगनिं सभगधरिनि गसरिमिधनि मसरिथयनि मसररिधगाने मसगधरिमि रिगसमधनि रिगिसधमाने रिपिसधगनि गमसधरोनि गरिसिमधानि गरिसधमनि मरिसधगानं मगसधरिनि सरिमगधनि सरिधिगमनि सरिथिमगनि सगधमरिनि रिसिमगधनि रिसिथममनि रिसिधमगनि गसधमरिनि समरिगधनि सधरिगमनि सधारमगाने सथगमारोनि मसारगधनि धसरिगमाने धसरिमगानि धपसगमारोनि रिमिसगधनि रिधसगमाने रिथसमगनि गधसमारोन मरिसगधनि धस्सिगमाने परिसमगाने धगसमरिनि समधगरिनि मस्लधगारोनि सधमगारोनि धसमगारोनि मधसगरिनिं धमसगरिनि गमधसरिनि पमगधसरिनि गधमसाेनि धगमसरिनि मधगसरिनि धमगसारिनि

गसमरिधनि गसधरिमनि मसधारगानि समगरिधनिं सधगरिमनि सधमारगनि पसगारेधनि धसगारमानि पसमरिगनि गमसरिधनि गधसरिमिनि मथसरिगानि

रिगमसधनि रिमगस्मनि स्मिधसगनि गरिमिसघनि गरिषसमनि मरिषसगानि रिमिगसधनि रिषिगसमनि रिपमसगनिं मरिगसधनि परिगसमनि धरिमसगानं

रिगमधसनि

कर = `

गरिमधसनि

रिमिगधसनि

मरिगधसान गमरिधसनिं मगरिध्षानि रिगधमसानं गरिथमसनि रिथिगमसनि धरिगमसानि गधसिमसनि धगरिमसाने रिमिधगसानि मरिथगसनि रिधमगसान धरिमगसनि मधरिगसनि धमरिगसने गमधरिसानि मगधरिसानि गधमरिसाने धगमरिसिनि मधगरिसनि धमगरिसिनि

~ प्ति । ५५१ परिशिष्टम्‌ २।

सरिगमनिध रिसिगमनिष

सगरमानेध गसषरिमनिष रिगसमातेध्‌

गरिसमनिध

सरिमिगनिध

रिसिमगनिध समरिगनिध्‌ मसारगाेध सिमिसगनिध

मरिसिगनिध

सगमारोनिध गसमारिनिध

समगरिनिध मसगरिनिध गमस्सरिनिध मगसरिनिध रिगमसनिध गंरिमसनिध सिमिगसनिध मरिगसनिध गमर्सिनिध मगरिसनेध `

सरिगनिमध सरिमनिगध्‌ रिसिगानेमध रिसमानगध सगरिनिमध समरिनिगप गसरिनिमथ मसरिनिगध रिगसनिमध रिमिसनिगध गरिसनिमध मरिसनिगध सरिनिगमथ सरिनिमगध रिसिनिगमध रिसिनिमगध सनिरिगमध सनिरमगध निसरिगमध निसरिपिगध रिनिसगमध रेनिसमगध निरिसिगमध निरिस्षमगध सगनिरिमध समनिरिगिध गसनिरिमध मसनिरिगिध

५१९

सगमानिरिध गस्षमनिरिध समगनिरिध मस्षगनिरिध गमस्षनिरि मगसनिस्थि सगनिमस्पि गसनिमरिध सनिगमरिध निसगमरिध गनिसमरिधि

[प्‌ प

नगसम।(रध

समनिगरिध मप्षनिगरि सानगरिमध सनिमरिगध सनिमगारथ निसगरिमध निसमरिगध .गनिसरिमिथ मनिसरिगध निगस्ारेमध निमस्रारिगध निमसगरिथि

निसमगरिथि

मनिसगारेध

रिगनिसमध रिमनिसगध गमनिसरिधं गरिनिसमध मरिनिसगध मगनिससिषि रिनिगसमथ रिनिमसगध गनिमसरिध निरिगसमध निरिमसगध निगमसरिध गनिरिसमध मनिरिसगथ मनिगसरिध निगरिसिमप निमरिसिगथ निमगसारिध

1 # ॥ ९ र ~| (क 6

संगीतरलाक्र-

रिगमनिसध गरिमानसध रिमगनिसध मरिगनिसध गमरिनिसध मगरिनस्षध रिगनिमसध गरिनैमसध रशिनिगमसथ निरिगमसध गनिरिमसथ निगरिमसध रिमानेगसथ मरिनिगसध रिनिभगसध निरिमगस्षध मनिरिगसध निमरिगसध गमानोरिसध मगनिरस्षघ ` गनिमरिसथ निगमारेसध मनिगरिसध निमगरिसध

धारिसिगनिम

गसुधरिनिम सधगारानेम सनिगरिधम धस गारोनेम

सरिगधतिम सरिगनिधम रिसिगधानेम रिसिगनिधम सगरिधनिम सगरिनिधम गसरिधनिम गसरिनिभधम रिगरसधानेम रिगसनेधम गरिसिथनिम गरिसिनिधम सरिधगानेम सरिनेगधम रिसधगनिम रिसानिगधम सधरिगनेम सनिरिगथम धसरिगनिम निसरिगधम रिधिस्रगनिम रिनिसगधम निरिसगधम सगबिरधम गसनिरिधम

सृगधरिनिम

निसषगारेधम गनिसरिधम निगसरिधम रिगनिसधम गारानेस्थम रिपरगसनिम रिनिगसषम धारभसनिम निरमसधम गधरिसनिम गमनिरिसधम धगरिसनिम निगरिसधम

गवस्ारानम्‌ वगसाराचम रगषस्चानम्‌ गारष्रस्रानम

सरिधनिगम रिसिधनेगम

धरिनिगम धसरिनिगम रिधसनिगम धरिसनिगम सरिनिधगम

रिसिनिधगम सनिरिधगम निसरिधगम रिनिसथगम निरिस्घगम सधानिरिगम धसमनिारगम

स॒निधरिगम

निसधरिगम धनिसरिगम निधारिमम रिधनिसगम धरिनिसगम रिनिधसगम

ारष्सगम षनरस्षगम

निधारसषगम

सगधनिरिम गस्धनिरिम सधगरिनेम धसगनिरिम गधसनिसिि ` धगसनिरिम सगनिधरिम गमनिधसिम स्निगधरिम निसगधरिम

गनिसधांसिि

निगसधसिमि सधनिगरिम धसनिगरिम सनिधगारिम निसधमरिम घनिसमसिम निधस्गसिमि मधनिसरिम धगनिसरिम

मनिशसारम

निगधससिमि धानेगसरिम . निधगसासिम

सरसिमिधनिग

सििषानेसम गरिधिनिसम रिपिगनिसम धरिगनिसम गधरिनिसम धगरिनिस्षम रिगनिधसम गरिनिधसम रिनिगधसम ` निरिगधसम गनिरेधक्षम निगारधस्तम रिषनिगसम

धरिनिगसम

रिनिधगसम निरिपगसम धमिरिगसम निधरिगस्म गधनिरिसम धगनिरेसम गनिधरिसम निगधारिसम

धनिगारेसम

निधगसिसिम ११९

परिरिष्टम्‌ २।

रिसिमधनिग समरिधिनिग मसरिधमिभ रिमसधनिग मरिसधानिग सरिधमानेग

रिसिधमनिग सधरिमनिग

धसरिभनिग रिधसमानिग धारसमानेग समधरिनिग मञषधारिनिग सधप्ररिनिग धसमरिनेग

मधसरिनिग

धमस्रिनिग रिमिधसनिग मरिषसनिग रिषमसानेग धरिमसनिग मधरिसनिग धमरिसनिग

सरिमनिधग सरिधिनिमग रितिमानेधग रि्सिधनिमग समरिनेधग सपरिनिमग मक्षरिनिधग धसरिनेमग सिमिसनिधग रिधिक्षानेमग मरिसनिधग परिसनिमग सरिनिमधग सरिनेधमग रिसिनिमधग रिसिनिधमग सनिरिमधग सनिरिधमग

निसरिधमग निसारिधमग

रिनिस्तमधग रिनिसधमग निरिसमधग निरिसधमग समनिरिथग सथनिरेमग मसनिरिथग धक्षमिरिमग सनिमारेधग सनिधरिमग निसमारेधग निसधरिमग मनिसारिधग धनिसरिमिग निमसरेधग निधसषारिमग रिमानिस्तधग रिधनिसमग मरिनिसधग धारोनिसमग रिनिमसधग रिनिधसमग निरिमसधग निरिधस्षपग मनिरसथग धनिरिसमग

९२१ समधमिरिग मसधनिरिग सथमर्निरिग धसमनिरिग मधसर्निरिग धमसर्निरिग समनिधरिग मसनिधरिग सनिमधरिग निस्मधरिग मनिसघरिग निमसषधरिग सधनिमसि धसनिमरिग सनिधमरिग निसधभरिगि धनिसमरिग निधसमसि मधनिसरिण धमनिस्रिग मनिधसषरिग निमधसरिग धनिभसारिग्‌

निमरिसिषग निधरिसमग ` निधमसरिग

९२३

रिमिधनिसग मरिधिनिस्षग रिषमनिसग धरिमनिसग ` मधरिनिसग धमरिनिसग सिपिनिधसग - मरिनिधसग

रोनिमधसरग ` धसममनिरि गधसमानिरि धगसमनिरि समधगनिरि मसधगनिरि

निरिमधसग -मनिरिधसग निमरिधसग रिथनिमसग

धूरिनिमसग

रिनिधमस्षग निरधमसग धनिरिमसध निधारमसग - मधनिरसग धमनिरसग मनिधारसग निमधरिसग -धनिमरिसिग निषमरिसग

संगीतरलाङ्रे- वा

सगमधनिरि गसमधनिरि समगधनिरि मसगधनिरि गमसषधानिरि मरगसधर्निरि सगधमनिरि गसरधमनिरि सधगमनिरि

सधमगनिरि धसमगनिरि

मधसगनिरि

धमस गनि गमधसनिरि मगधसनिरि गधमसनिरि

धगमसनिरि मधगसनिरे

धमगसाभेरि

4

सगमनिधरि सगधनिमरि समधनिगंरि

गसमनिधरि गसधानेमरि मसधनिगरि

समगनिधरि सधगानमरि सधमनिगरि `

मसगनिधरि पसरगनिमरि धसमनिगरि

गमसनिधरि गधसानिमरि मधसानिगरि ` मगसनिधरे धगसनिमरि धमसनिगरि सगानेमधरि सगनिधमरि सभनिधमरि

गसानेमधरि गसानेधमरि मसमिधगरि

सनिगमधरि सानगधमरि सनिमधगरि निसगमधरि निसगधमारे निसमधगरि

गानेसमधरि गनिसधमरि मनिसधगरि निगसमधरि निगस्धमारे निमसधगरि

समनिगधरि सधनिगमरि सधनिममरि

मसनिगधरि धसनिगमरि धसषमिमगरि

सानेमगधरि सनिधगमारे सानेधमगरि निसमगधरि निसधगमरि निसधमगरि मनिसरग्धरि धनिसगमारि धनिसमगरि निमस्षगधारे निधसगमरि निधसमगर गमनिसधरि गधनिसमरि मधनिसगरि मगनिसधरि पगनिसमरि धमनिसगरि गनिमसधारे गनिधसमारि मनिधस्षगारि

निगमसधारे निगधसमरि मिमधसगरि ..

मनिगसधरि धनिगसमारे धनिमसगरि निमगसधरि निधमसमरि निधमसगरि

गमरधनिसंरि -अगधनिसरि गधममिसरि धगमनिसरि

-मधगनिसरि -

-धमगनिसरि -गमनिधसरि मगनिधसरि .गनिमधस्षरि . निगमधर्षरि -मनिगधसरि .निमगधसरि .गधनिमसरे -धगनिमसरि -गनिधमसरि ,जिगधमसरि ,निधगमसरि म्धनिगसरि धूर्मनिगसरि

. रिगमधनिस .गरिमधनिस , रिमिगधानेस -मरिगधनिस गमरिधिनिस -मगरिषनिस

गरिधमनिस रिधिगमनिस

- गधरिमिानेस

. रिमिधगनिस मरिधगानेस

-धरिमगानेस

मधरिगनेस

धमरिगनिस गमधारीनेस मगधरिनिस

रिगमनिधस रिगधनिमस गरिमनिधस. गरिधनिमस

सिमिगनिधस रिथगानेमस -मरिगानिधस परिगनिमस . गमरिनिधस गधरिनिमस .मगरिनिधस पगरिनिमस .रिगिधमनिस

रिगनिमधस्र रिगनिधमस

गरिनिमधस गरिनिधमस

रिनिगमधस रिनिगधमस .धरिगमानेस -

निरिगमधसर निरेगधमस

-गनिरिमधस्र गनिरधमस धमसमिनिस

निगरिमधस निगरिधमस

, सिमिनिगधस रिधिनिगमस मरिनिगधस्.धरिनिगमस सिपिमगनिस.

रिनिमगधस रनिधगमस

, निरिमिगधस निरिधगमस मनिरिगधस्र -धनिरिगमस निमरिगधस निधरिगमस

गमनिरेधस गधनिरिमस मगनिरिधस्र पगनिरिमस गनिम रिधर गनिधरिमस

निगमारेधसर निगधार्मस

मनिगरिधस धनिगरिमस निमगरिपस निधगारेमस

९ , धरनिगस ॥। १

मस्पिनिगसं रिधमनिगस धरिमनिगस मधरिनिगस धमरिनेगस स्मिनिधगस मरिनिषगस

रिनिमधगस

निरिमथगस मनिरेधगस निमरिधमस रेधविमगस धारोनिमगस

रिनिधमगस बिर्मगस

धनिरिमगस निधारेमगस मधनिशगस धमनिरिगस मनिधारेगस निमधारंगस धनिमरिगस निथमरिगस

( ९: ३

गमधनिरिस (छस्तरेगपथनि सरिग वपनि सरिपवगनि रिसपधसःने

[क

मगधनिरेस गधमनिरिस | धगमनिरिस मधगनिरिसि

गमनिधरिस मगनिधरिसि गनिमधरिस ` निगमधरिस मनिगधारस निमगधारेस गधनिमारस धगनिमारेस गनिधमारेस | निगधमारिस

निधगमर्सि मधनिगारस

धमनिगरिस

म नि घ्‌ गरि स्‌ |

धमिमगरिस ` निषमगरिस

सैमौतरलीरकरे-

रिपगपयथानें सगरिपधनि गस्षरिपधनि रिगसपधनि गरिसपधनि सरिपगधनि रिसिपगधनि सपरिगथनि पसरिगिधनि रिपसगधनि परिसगधनिं सगपारेधनि गसपारेधनि सपगरिधनिं पसगारधनि

गपस्नारधनि पगसरिधनि

रेगपस्तधाने

गरिपसधान रिपगसधानं प्रिगसधानं गपारेसधनि

पगरिसथनि

रि सगधमप्‌ा न्‌

सग!रेधपनि

गस्सरिधपनि

रिगस्षधपानि गरिस्धपनि सारधगपानं रिसिधगपानि सधरिगपनि धसरिगपनि रिधिस ग्पनि धरिसगपानिं सगघरिपनिं गसधारेपानं स॒धग।रेपाने धसगारेपानिं गधसरिपनि धगसरिपनि रिगधरस्षपनि गरिधसपनि रिथगस्षपनि धरिगस्षपनि गधरिसपनिं

धगरिसपनि धपरिपिगमि

(५

सपारेधगानं पसरिधगनिं रिपसधगान प्रिसधगनिं सरिधपगनि रिसधपगनि सृधरिपिगनि धसरिपगने रि घस पग्नि धरिभपगानं सपधारगनि प्सधारिमाने सधपरिगनि धस्परिगनि पधसारगनं

धपसरिगनि

रिपिथसगनि प्रिधसगानं रिधपसगनि धरिपसगनि पधरिसगनिं

सृगपघररिनि :सपधरिनि

|. स ९

प्सगधारार

गूप्स्चा रा ने

पगसधरिनि सगधपरिनि गसधपरिनि सधगपरिनि धस्मगपरिने

सधपगरिनि धसपगारेनि पथस्सगारेनि धपस्षगारोनं गपधसारोनं पगधसारोनिं गधपस॒रिमि धगपसारनि पथगसरिनि धंपगरसरिनि

परिरिष्टम्‌ २।

९१.५..

रिगिपधस्ानि गरिपिधसनि रिपगधस्नि परिगधसनि गपरिधस्नि पगारिधसनि रिगिभपस्चाने गरिधपसनि

रिथिगपसानि

धरिगपसनि गधरिपसनि धगरिपसानि रिपिधगस्तनिं परिधगसनिं रिधपगसनि धरिपगसनि पधरिगिसनि धपरिगसनि गपधारिसनि पगधृरिसनि

गधपरिसनि

धगपरिसनि पधमरिसनि

धप्मरिसनि

सरिगपनिध रिस्गपनिध सगरिपनिध गसरिपनिध रिगसपनिध गरिसपनिध

सरिपगनिध रिसिपगानिध

सपरिगनध प्सारगनिध

रिपसगनिध

परिसगनिध स॒गपारिनिध गसपरिनिध सपगरिनिध पसगरिनिध गपस्षरिनिध पगसरिनिय रिगपसनिध गरिपसनिध रिपगसानेध परिगसनिध

गपारेसानेध

पगरिसनिध

` ११६२

सरिगनिपध

रिसगनिपध्‌

सगरिनिपध गसरिनिपध रिगस्षानेपध गरिसनपध सरिनिगपध रिसिनिगपध सनिरिगपध निसरिगपध रिनिसगपथ निरिसिगपध सगनिरिपथ गसनिरिपध सनिमसिध निसगरिपध गनिसरिपध निगसरिपध्‌ रिगनिसषपध गरिनेसपरधं रिनिगसपध निरिगसपध गनिरिसपध निगरिसिपध

सरिपनिगध र्सिपनिगध सपारोनिगध पृसरिनिगध रिपसनिगध प्रिसनिगध

सरिनिपगध

रिसिनिपगध सनिरपगध निसरिपिगध रिनिसपगध निरिसपगध सपनिरिगध पसनिरिगष सनिपरिगध निक्षपरिगध प्निरिगप निपसरिगध रसिपिनिसगध परिनिस्षगध रिनिपसषगध निरिपसगध पनिरिसगध निपरिसमध

सगपनिरिष ` गसपनिरिध सपगनिरिधं पसगनिरिष गपसनिरिध ` पगसनिरिधि सगनिपरिष ` गसनिपरिध . सनिगपारध निसगपरिष ` गनिसपरिषि निगसपरिध सपनिगरिषि पसनिगरिष . सनिपगरिि निस्षपगरिि प्निसगरिध ` निपसगारध ` गपानिस्षरिध पगानेसरिध गनिपस्षरिष निगपसरिध पनिगसार निषगसरिध

९४९

रिगिपनिसध गरिपनिसध रिपगनिसध प्रिगनिसध

गषरिनिसध

पगरोनिसथ रिगमिपसध गरिनिपस्षध रिनिगपसध निरिगपसध गनिरपस्षध निगरिपसध सििनिगसध परिनिगसथ रिनिपगसध निरिपगसध पनिरिगसध निपारेगसथ गपनिरिसध

पगनिरिसध

गनिपरिसध निगपरिसध

पनिगरिसिथ

निषगरिसध

` संगीतश्लाकरे-

सरिगशधनिप रिसिगधनिप सगरिधिनिप गसरिधिनिप रिगसधनिप गरिसधानिप

सरिधगानेप

रिसिधगनिप सधरिगानप धस्रिगनिप रिपसरगनिप धरिसगनिप सगधरिनिप गस्धररिनिष सधगरिनिप धस्मगरिनिप

गधसरिनिप

धगसरिनिप रिगधसनिप गरिसनिप रिधगसनिप धरिगसनिप

सरिगनिधप्‌ रिसिगनिधप सगरिनिधप गसरिनिधप रिगसनिधप ग्रेसनिधप्‌ सररिनिगध्प रिसिनिगधप सनिरिगधप निसरिगधप रिनिसगधप निरिस्गधमप्‌ सगनिरिधप गसनिरेधप सनिगरिधप निस्रगरिधप गनिसरिधप निगरसषरिधप रिगनिसधप ग रिनिस्षधप रिनिगसधप

® क,

नारमस्षघप

= क

सरिधिनिगप

रिसिधनिगप सधरिनिगप धस्षरिनिगप रिधिसनिगप धरिसषमिगप स॒रिनिधगप रिसनिधगप सनिरिधगप निसरिथगप रिनिस्धगप निरिसधगप सधनिरेगप धसनिरेगप सनिधरिगप निसषधरिगप

धनिस्षरिगप

निधसारिगप रिधनिसगप धरिनिसगप रिनेधस्गप

निरिधस्षगप

गधरिसमिप गनिरिसधप धनिरिसगप धगरिसनिप निगरिसिधप निधरिसगप

क.

सगधनिरिष गसधनिरेष सधगनिरिष -

धस्गनिरिप . गधसमिरेष

धगसनिरिप

सगनिधरिपं `

गस्निधारिष

सनिगधसिप निसरगधसिप गनिसधारेष ` निगस्षधासप सधनिगरिप ` धसनिगरिप सनिधगरिप निसपगरिप धनिसगसि निधस्गसि गधनिस्षसि धगनिसरिप गनिधसरसि

निगधसयि धनिगससि निधगससिि

परिरिष्टम्‌ २। ९३७.

रिगधनिसप सरिपधनिग सरिपनिधग सरिधनिपग सपधनिरिग - गरिधनिसप रिसपधनिग रिसिपनिधग रिसधनिपग . पसधनिरि . . रिधिगनिसषप समरिधनिग सपरिनिधग सधरिनिपग सधपनिरिग , धरिगनिसप पस्षरिधनिग पसरिनिधग धसरिनिपग धसपनिरिग `

गधरिनिसषप रिपसधनिग धगररिनिसप रिगानेधसप गारोनिधसप रिनिगधसप निशगधसप गनिरिधसप निगरिध्षप रिधनिगसप धरिनिगसप रिनिधगसप निरिधगसप धनिरिगस्षप निधरिगसप गधनिरसप धगनिरसप गनिधरिसप निगधरिसप

धनिगरिसिप

निधगरिसप

प्रिसधनिग सरिधपनिग रिसधपनिग सधरिपनिग धञषरिपनिग रिधसषपनिग धरिसिपानेग सपधरिनिग पसधरिनिग सधपारोनिग धसपरिनिग पधसरिनिग धपसरिनिग रिपधसनिग प्रिधसनिग रिधिपसानेग धरिपसनिग पृधारेसानिग धपरिसनिग

सिपसनिधग प्रिसनिधग सरिनिपधग रिसिनिपधग सनिरिपधग निस्रिपधग रिनिसषपधभग निरिसपधग सपनिरधग पसनिारधग सनिपरिधग निसपारिधग पनिसरिधग निपस्ारधग रिपनिसधग प्रिनिसधग रिनिपसधग निरेपसधग पानिरिगधग निपरिसधग

रिधस्निपग धरिसनिपग स्रिनिधपग रिसिनिधपग सनिरिधपग निसरिधपग रिनिसधपग निरसधपग सधनिरिपग धसनिरपग सनिधरिपग निसधरिपग धनिषरिपग विधससिपग

रिधनिसपग

धरिनिसपग रिनिधसपग निरिपसपग

धनिरसपग , निधरिसिपग

पथसनिरिग . धपसनिरिग.- सपनिधरिगः` प्सानिधरिभं . सनिपधरिग निसपधरिम पनिसधारगं निपक्षधरिग ` सधनिपरिग' धसनिपारिग सनिधपारिग निसधपारेग धनिसषपरिग ` निधसपारिग पधानसतरिग धपानिस्रारेग प्निधसरिग निपधसषरिग ` धनिपसरिग निधपसरिग. .

९२८.

रिपिधानेसग

परिधनि सरग रिथिपनिसग धरिपनिसग पथरिनिसग

धपरिनिसरग

सििनिधसग परिनिधसग रिनेपथसग निशििधसग पनिरिधसग निषरिधसग रिधिनिपसग धरिनिपसग

रिनिधपसग नेप

निधरििसग पधनिर्सिग धक्रनिरिसम पमिधरिल्लग निषधर्छिग . धमरिसषग॒धपगसनिरि निपगसधरि निधगसपरि

धाम

संगीतरलाकरे-

क्क

सगपधानिरि सगपनिधारे सगधनिपरि गस्षपधानेरि गसपानेधरि गसधनिपरि सपगधानैरि सपगनिधरि सधमनिपरि पसगधनिरि पञ्चगनिधारि धसरगानिपरि गपस्रधानेरि गपसनिधरि गधमस्तनिपरिं पगसथधनिरि पगसनिधरि धगसनिपरि सगधपानिरि सगनिपधरि सगनिधपर गसधपानैरि गसनिपधारि गस्निधपरि सधगपनिरि सनिगपथरि सनिगधपारे धस्मगपानेरि निसगपधरि निसगधपारे गघस्पानैरि गनिस्रपधरि गनिसधपरि धगस्पानेरि निगसपधरि निगसधपरि सपधगनिरि सपनिगधरि सधनिगपरि पस्घगानिरि पसनिगधरि धसनिगपरे सघपगनिरि सनिपगधरि सनिधगपारे यस्षपगनरि निस्षपगधरि निसधगपारे पधस्रगनिरि पनिसगधरि धनिसगप्रि भपसगानेरि निपसरगधारे निधस्रगपरि गपधसानिरि गपनिसधरि गधनिसपरि पमघरसानेरि पगनिसभरि धगनिसषपरि गघषसानिरि गनिपसणरि गनिधस्परि धगपसानिरि गि गपसधरिं निमधसपरि पथगसानिरि पनिगसधारि धनिगसपरि

न

सपधनिगरि

पसधनिगरि सधपनिगारि धसषपनिगरि `. पधसनिगरि ` धपसनिगरि

मपानिधगरि

पसानधगरि समिपधगरि मिस्षपधगरि पनिसधगरि निपसधगारे सधनिपगरि धस्निपगरि ` सनिधपगरि निस्षधपमरि धनिसपगरि ` निधस्षपगरि ` पधनिसर्गरि धपनिस्षमरि ¦ पनिधसगरि निषधस्ममरि . धनिपस्षगरि निधपश्मारर `

गपधूनिप्षरि

" पधगगिषरि `श्रषातित्ररि जपनिधसरि षगनिभसरि शनिप्धसरि

ृरभिगधसरि निषगधसरि रननिपस्तारे भभिधपप्षरि निगधपसरि धनिगपसरि निधगपसरि पृधानिगसरि भृपनिगसारे पनिध्रगस्षरि

बिपधगसरि

बिधुप्मसार्‌ | १९५

भधृपनिलरि रिषाध धष्निरि `

ार्धस्ष

पशरिधनित्र

रिगिधपजिष नरिधिपनिस रिपिगपनिस्न

रि धरिगपनिम

गघरिषनि स धरमरिपानि रिविधममिस परिधगानेस रिधषमनिस धरिपगनिस पधारिगनिस धूपरिगनिस गपधरेनिस प्रगघारनस्ष

भधपरिनिस

धगपरिनिस

ननिधर 7 वरिनिधतत वतरिभिधस रिगिंपधस तरिनिषधस रिकेगपध निरिगपधस गमिरिपिधस् निमारेपधस रिषनिमधस प्रिनिगधस रिनिपगधस मिरिषगधस पानिरिगधस निपरिगधस गपनिरिधस पगनिरिधस भनिपरिधस

सिपनिषस

धमरिमिषृ्च रिगलिशषस भरिनिधषस्च रिनिमधप्रस

भिरिमिधपस भंनिरिधपस्ष

निंशर्थिपरस रिधनिमपषस धरिनिंगप्स रिनेधगपस निरिधगपस ६ निरेगपस निधरिगपस गधनिसिपस धगनिरपस मनिधरिपस

निगपरिषिस निगधरिपिस पथगािनिस् पनिगर्िपिस धनिगरिपस धपगरिनिस निपगसििस निधगरिपस

रिजिषषमस तिप्रष्प्रस

स्थिनिषनस ८ वरििपगस

धनिरिपृगस निधरिपगस पधनिरिगस थपनिरिगस पनिधररिगस निपधरिमम्ष धनिपिस निधपरिगस

॥ ९६९९

` शपधनिरिस(५)सरिमपधनि सरिमधपनि सरिपिथमनि

शपनिधरिस पगानिधरिस गनिपधरिस निगपधरिस पनिगधरिस ` निपगधरिस गधनिपरिस धगनिपरिस गनिधपरिस निगधपरिस धनिगपरिस निधगपरिस पधानिगरिस धूपनिगारेस प्निधगरिस निपधगारेस धनिपगरिस निधपगरिस

संगीतरलाकर-

( ग, वर्ज्य. )

रिसुमपधनि समरिपधनि मसरिपधनिं स्मिसपधनि भरिसपधनि सरिपमधनिं रिसिपमधनि रुपरिमयनि पसरिमधनि रिपसमधनि परिसमधनिं समपारधनि भसपरिधनि सपमारधनि पस्मरिधनि भपसरिधनि प्मस्रिधमि रिमिपस्चधनि मरिपसरधनि रिपमसघनिं प्रिमसधनि मपारिसधनि पमरिसधनि

रिसमधपाने समरिधपनिं मसरिधिपनिं रिपिसधपनिं मरिसधपनि सरिधिमपमि रिकिधमपनि स्‌ धरिमपानि धसरिमपनिं रिधसमपनि धरिस्मपनिं समधरिपनि मसघरिपनि सधमरिमनि धसमरिपानिं मधस्रिपान धमस्रिपनिं रिमधसपनि मरिधसपनि रिधमसषपनिं धरिमसपानं मधरिसपनि धमरिसपनि

जोत पाक भण ५१ क

रिसपधमनि सपरिपिमनि पसरिधमनि रिपस्धमनिं परिसधमनि सरिधपमनि रिसधपमनि सधरिपमनिं धसरिपमनि रिधसपमनिं धरिसपमनि सपधरिमनिं पसधारिमनि सधपरिमनि धसपारिमनि पधसारेमाने धपसरिमनि रिपधसमनि परिधसमानं रिधपस्षमनि धरिपसमनिं पधरिसमनि धपरिसमनि

समपधरिमि मसपधरिनि सपमधरिनि पसमधारोनि मपसधरिनिं पमसधरिनि समभपरिनि मसधपरिनि सधमपरिनि धसमपारिनि मधस्परिनि धमसपरिनि सपधमरिनि पसधमारिनि सधपमरिनि ` धस्पमरिनि पधसमरिनि धप्समरिनि मपधसरिनि पमधसारीने मघपसारोनिं धमपसरिनि पथमस्षरिनि धपमसारैनि

परिरिष्टम्‌ २

९६१

सरिमपनिध सरिमिनिपष सरिपनिमध

कि

रिमपधर्ा

[ (क

न्‌ मरिपधसनिं रसिपिमधसनि परिमधस मपरेधशनिं पमरिधसनि रिमिधपसनि मरिधपसमि रिधमपसानि धरिमपसनि मधरिपसनिं धमरिपर्सा

3) 23) -3

धपारिमसनि मपधारसाने पमधारसनिं मधपारेसनि धमपारेसाने पथमरिसनिं , धपमरिसनि

रिसिमपनिध समरिपनिध मसरिपनिध रिभसपनिध मरिसपनिध सरिपमनिध रिसपमनिध सपारिमनिध पस्रिमानिध रिपसमनिध प्रिसमानेध समपरिनिध मसपरिनिध सपमरिनिध पसमरिनिध मपसरोनेध प्थसरिनिध रिमपसनिध मरिपस्षनिध रिपमसनिध परिमसानेष मपरिसानिध पमरिसधनिं

रिसिमनिपध समरिनिपध मसरिनिपध रिभसनिपध मरिसनिपध सारिनिमपध रिसिनिमपध सनिरिमपध निसरिमपध रिनिसमपध निरिसमपध समनिरिपध मसनिसिध सनिमरिपध निसमरिपध मनिसरिपध निमसरिपध रिमिनिसपध मरिनिसपध रिनिमसपध निरिमसपष मनिरिसपध

निमरिसिपध

रिसिपनिमध सपरिनिमध पञसारनिमध रिपिसनिमध प्रिसनिमध सुरिनिपमध रिभिनिपमध सनिरिपमध निससिपमप रिनिसपमध निरिसपमध सपनिरिमध पसनिरिमध सनिपरिमध निसपरिमध पनिसरिमध निपसरिमिष रिपनिसमध परिनिसमध रिनिपसमध निरिपसमध पनिरिसषमध निपरिसमध

समपानेरिष भसपानेरिष सपमनिरिध पसमरानेरिध मपसनिरिध प्मसनिरिध समनिपरिध मसनिपारिध सनिमपरिध निसमपरि मनिसपरिध निमरसपरिध सपनिमरिध पसानिमरिष सनिपमरिध निसपमारेध पनिसमारिध निपस्मभरिध मपनिसरि पमनिसरिि मनिपस्रिष निमपसरिध पनिमसरिध निपमसरिध

स्सिपिधानिष रिसच्रनिश्षष रिसिधनिमप सभरिथनिष समरिनिशप सशारोनिमप

(िषिनिक्षधथ मचरिधिनिष भसरशििधप धसंरिनिमप

` -शिषिमिमसध ` परिनिमसय -रिमिषमसध

रिपश्चश्चजिपर रिमिस्निसप रिधसनिमप

अशिकिध्रनिष मरिश्निधमय धारिसनिमप

सरिधमप सरिभितरशप सरिनिधप्रप रिदधम्रजिप रिसमिप्धप रिपनिधमप

सथरिमिनिष स्मिरशित्रिभप सभिरिधमप

धसरिपिजिष निसशिमिपप निसरिधमप

रिधिसभ निप रिनिक्वष्षप रिमिस्रभमप धरिसमामिप निरिसिमधप मिरिसधमप

समधरिनिप समनिरिधप सधानेरिमप

मसधारनिप मसमिरिधप धसनिरिमप

सधमरिभिप समिभरिधप समिधरिमिप

धसमरिनिप निस्भरिधप निक्षधरिमप भथधसषरशिनिप भनिक्षशिधिप भनिसरिमप धमसरिमिष निमस्षार्थप मिभसरिमिप

रिमिधसनिष रिमनिसथप रिधिमिसमप मरिधसमिप मरिनिसधप धरिमिसमप्‌

४ ४ ८ ¢,“ 44 & ^ धसि ^ रभि । श भ "व प" र्कः ' + ५ रि ^ ^ रध ॥ १ १ १५ + ष १ क म, च # | ५ ॥ 4 ¢ # ध 1; । कि, ८; ॥ 3 | ४ ४ # (र * ह.“ ६.“ (` च, * ह § ९ ` + ५ *

# १ ध ० 1) इः ॐ ॥, . ध {# पिः , ६ 91

6 | ४ > & ~ (^ "क । ४ 1 ।

4 (५१

\ ॥ ४ < ५ र `

श्रिद्धामिषि शरित्रनिधप सरिधनिमप समथिर असधनिरेप

सधमनिरपि समनिप पधणसनिरि ` शमप्तनिरिपि समरभिभरिपि मसमिधारिप स॒मिपशरशपि निसपभरिप मनिसधरिप निमसधरिप सधनिमरिप्‌ धसनिमरिप सनिधमरिप निसथपमरिप धनिस्षभरिप निधसपरिप मधनिसरि धमभिसरिप मभिधसरिप निमधसारेप भनिमसरिप निभमसरिपि

सिमिधनिप्षष

मरिधनिसप

रिषमनिसप

धरिमनिभप भधरिनिसषप

धुमरिनिसप्‌.

रिमनिधसप

मरिनिधसप रिनिमधसप

निरिमधसप मनिरिधसप निमरिधसषप रिधनिमसप धरिनिमसप रिनिधमसषप निरिधमसप धनिरिमस्षप निधरिमसषप मधनिरिसषप धमनिरेसप मनिधरिसप निमधारसप धनिमरिसप

निधमरिसप ध ११५४-२

भ 111 वि जनेऽभनननः

परिरिष्टम्‌ः १।

सरिपधमिम सरिपिनिधम सरिथधनिपम

रिसपधनेमर रिसपनिधम रिसिधानिपम

सपारधानेम सपारोगधम सधरिनिपम

पसारधनंम

पसतारानधम

५३३

सपधनिरिम

धसरिनिपम

रिपसधनिम रिपसनिसम रिधसनिपम

परिसधानेम

सरिषूपनिभ रिसिधपनिभ सधरिपनिम धसरिपनिभ रिधसपनिम धरिसपनिम

सपधरिनिम

पसधारिनिम सधपरिनिम धसपरिनिम पधसारोनेम धपसरिनिम रिपधसनिम

परिधिसनिम

रिधपसानेम धरिपसनिम

पधरिसिनिम

परिसनिधम

सरिनिपधम

रिसनिपधम सानरिपधम निसरिपधय रिनिसषपधम

निरिसपधम

सपनिरिधम प्सानिरिधम सनिपरिधम निसपरिधम पनिसरिपम निपसरिधम रिपनिसधम परिनिसधम रिनिपसधम निरिपसधम पनिरिसधम

धरिसनिपम सरिनिधपम

रिसनिधपम

सनिरिधपम

निसरिधपम

रिनिसधपम निरिसधपम सधमिरिपम धसनिरिपम

समिधरिपम

निसधारिषम धनिसरिपम निधसरिपम रिधनिसपम धरिनिसपम रिनिधसपम निरिधसपम धनिरिस्षपम

धपरिसनिम निपरिसिधम्‌ निधरिसपम

पधसमिरिम धपसनिरिम

सषनिधरिम

पसनिधरिम समिपधारेम निसपधरिम पनिसधरिम निपस्धरिम सधनिपरिम धसनिपरिम सनिधपरिम निसधपरिम धनिसपरिम निधसपरिम पधनिसारिमि धपनिसरिम पनिधसरिम निपधससिमि धनिपसषरिमि निधपृसरिम्‌

९६४

रिपधेनिसम परिधिनिंसम रिधपनिसम धंरिपनिसम पधरिनिसम धपरिनिसम रिपिमिधसंमं ` प्रिनिधसमं रिनिपथसम निरिपधसम पनिशथसम निपारधसम रिधनिपसम धरिनिपसम रिनिधपसम निरिधिपसम धनिंरिपसम निथरिपसम पृथानिरिसम धंपनिरिसम पानिधरिसम निपधारेसम धनिपरिसम निधपरिसम

समातरललाकर-

समपधनिरि

मसपधनिरेः

सपथधनिरं पसंमधानोर मपसधनिरि पमसधा्नेरि

क (= समंधपनिरि

सधपनिरि सथमपानिरि धसमपानरि मधसपानैरि धमसपानोर सपधमनिरि प्सधमनिरि सधपमनिरि धसपमनिरि प्थसमानिरि

समपनिधरि

मसपनिधरि

सुपमानेधरि पसमनिधरि मपमनिधरि पमसनिधारि समनिपधरि मसनिपधरि सनिमपधरि निसखमपधरि मनिमपधरि निमसपधारे मपनिमधरि पसनिमधरि सनिपमधरि निसरपमधरि पनिममधरि

समधनिपरि भमधानेपारि

सधमनिपरि

धसमनिपरि मधमनिपरि धमसनिपरि समनिधपंरे मसनिधपरि सनिमधपरि निसमधपरि मनिसधपरि निभसधपरि मधनिमपारि धसनिमपारि सनिधमपारि निमधमपरि धनिसमपरि

धपसमातरि निपसमधरि निधस्रमपरि

मपधसानरि पमधसनिरि मधपसानोरे

मपनिसभारे पमानेसधरि मनिपसधरि

मधनिसपरि धमनिसपारि मनिधसपरि

धमपसनिरि निमपसधरि निमधसपरि पधमसनिरि पनिमसधरि धनिमसपरि धुपमसानीर निपमसधरि निधमसपररि

सपधनिभरि

11

पसधनिभेरि

सर्धपानिभरि

धपसनिमरि सपनिधमरि पसनिधभ॑रि सनिपधभरि निसपधपरि पनिसधभंरि निपसधमरि सधनिपभरि धमनिपभर सानिधपमरि निसधपमरि धनिस्पभरि निधसषपभरि पधानभमंर धपनिसभरि पनिधंसमरि निपधंसमरि धनिपंसभारि निषपसर्रि

मपधनिसरि पमधानिसरि , मधपनिसरि धेभपनिमार पधमनिरि धेपमनिभरि पपानिधसरि पृमनिधसरि मनिधपसरि निमपध्मरि पनिमधसरि निपमधसरि मधानिपमरि धमनिपसरि सनिधपस्रि निमधपसरि

मो

न

रिमिपधमिस भारिपानिधस सिपिमधरनिम प्रिमधनिस मपारिधनिस पभारधनिस रिभधपनिम भरिधपनिसं रिधमपनिस धरिमपानिम मधारेपनिम धमरिपनिस रिपधमनिस प्रिधमनिस रिधिपमानिसं धरिपमनिस

रेशिष्टम्‌ २)

ष्कः मि (1 णाक न ०५५७५०५५ ५ भ »

९३५

व २ 1

रमपानधस र्मधार्नपस् (रपधानमस

मार्पाचधस

रिपिमानिधस

पारिमिनिधम मपारिनिधस

पृमरिनिंधस् रिमिनिपधरस मरिनिपधम रिनिमपधम मिरिमपथस ममिरिपधस निमरिपधस रशिपिनिपसमध पृरिनिमधस रिनिपमधस निरिपमधस

मारधानपस

रिधभनिपस परिभनिपंम मधरिनिपम धमरिनिषसः रिमनिपधम मारोनिरपं रिनिभधपस

निरिपधपम

मनिरिधपंस निमरिधिप्स

स्थिनिमपस धरिनिमपस

निरिधमपस निरिथमपस

धनिपमसरि पधारिमानिस पनिरिमधम धनिीरिमपस निपरिमधस निधरिमपस मपानेरिथस मधनिरिपस

निधमपसरि पथनिमसरि धपानिमसरि पानेधमसार निपधयसरि धनिपमसरि

निधपमसरि

धपरिभनिस

क क

मपचारानस

पमधारोनेस मधपारोनिस धमपानोरंस पृधमरिनिस धपमरिनिस

पृानैरिथिस मनिपरिषस

धथमिरिपम मनिधरिपस

निमपर्धिस निमधरिपस पनिभारधस्र धनिमरिपस

निपमरिधस निधमरिपस्‌

पारेधनिमस रिर्धपानमस

धष्रिनिमम्‌ ` रिपिनिषम॑म

रिनिपधमस निसििथसम पमिरिधमं निपरिधेभस रिधनिषभस धरिनिपमसं रिनिधप॑मंस निरिधिपमस धनिरिपमसर निधरिपमस पधमिरिभस धपानिरिमस पानिधरिमस निपपरिमस धनिपरिभस्‌ निथपारेमस्‌

सगातरत्नाकर~

भपधनिरिस (६) सगभपधनि सगमधपानि समगपधमरानं

पमधानरिस मधपानिरिस धमपनिरिस पथमानारेस धप्मनिरिस मपानधारस प्म निधारिस मानिपधारस निमपधारेस पनिमधरिस निपमधरस मधनिपरिस धमनिपरिस भनिधपरिस निमधपारिस धनिमपरिस निधमपरिस पधनिमरिस धपनिमरिस पनिधमरिस

निपधमरिसि

धनिपमर्सि

गसमपधनि गप्र पनिं सभगपधनि समगधषानं मसगधपनि गमसधपानं मगसधपनि सृगधमपानं गसपमधाने गसघपपानि सपगमधनि सभगमपानि प्सगमधाने धसगमपानि गपसमधाने गधसमपानिं पगसमधनि धगसमपानं समपगधानि समधगपानिं मसपगधनि मसधगपानि सपमगधनि सधमगपाने पसमगधानि धसमगपानि मपसगधनि मधस्गपनिं पमसगधनि धमस्षगपनिं गमपसधनि गमधसषपनि मगपसघनि मगधसपानि गपमस्रधनि गधमसपनि पगमसधनि धगमसपानं मपगसधनि मधगसपनिं

मस्गपधनि गमसपधनिं मगसपधनि सगपमधनि

मरि पमगसधानि धमगसपानि

गसपधममि सगधमनिं पसगधमनि गपसभमनि पगसधमनिं सगधपमाने गस्धपमानिं सधगपमनि धस्गपमनि गधसपमनि धगसपमाने सपधगमानं पसघधगमानं सधपगमानं धसपगमानि पधसगमाने घधपसगमनं गपधसमाने पगधसमनिं गधपसमनि धगपसमनिं पधगसमनि धपगसमनि

समपभधगनि मसपधगनिं सपमधगनि पसमघलगनि ` मपसधगनि `

स॒मधपगानि मसभधपगनि सधमपगानि धस्षमपगानं मधसपगानि धमसपगानि सपधमगाने पसधमगानि सधपमगनि धसपमगाने पधसमगनिं धपसमगनि मपधसगनि पमधसगाने मधपसगानि धमपसगानि पथमसगनिं धपमसगनि

क

परिरिष्टम्‌ २।

९६७

गमपधसनिं

मगपधसनिं गपमधसनि

` पगमधसानि

मपगधसरनिं

-पमगधसनि

गमधपसानि मगधपसनिं गधमपसमनि धगमपसनि

मधगपसनि

धमगपसनि

गपधमसनि

पगधमसनि गधपमसनि

धगपमसानि

पधगमसनि धपगमसनि मपधगसनि

पमधगसनि

मधपगसनि

. धमपगसानि

प्धमगसनि

धृपमगसनि

११८

सगमपानिथ गसमपनिध

समगपनिध

मस्षगपनिध गभसपनिध मगसपानिध सगपमनिध गस्पमानिध

सपगमनिध

पसगमनिध्‌ गपसमनिध पगसमनिध समपगनिध मसपगनिध सपमगनिध पसमगानिध मपसमगानिष

पमसगनिध गमपसनिध

भगपसनिध गपमस्ननिष पगमसानध मपगसनिध पमगसनिध

सगमनिपध गसमनिपध समगनिपध मसगनिपध गपसनिपध

मगसनिपध

सगनिमपध गसनिमपध सनिगमपध निसगमपध गनिसमपध निगसमपध समनिगपध मसनिगपध

सनिमगपध

निसमगपध मानेसरगपध निभसगपध गमनिसपध मगनिसपध गनिमसपध निगमसपध मनिगसपध निमगसपध

सगपनिमध गसपानिपध सपगनिमध पसगनिभध गपसषनिमध पगसानिमध सगनिपमध मसनिपमध स॒निंगपमध निसगपमध गनिसपमध निगसपमध सपनिगमप पसनिगमध सनिपगमध

निसपगमध प्मिसगमध

नपकरटध गपानेसमध पगनिसमध

गनिपसमध

निगपसमध पनिगसमध निपगसमध

समपनिगध मसपनिगध

सपमनिगध

पसमानेगध मपसानिगध पमसानेगध समनिपगध मसमिपगध सनिमपगध निसमपगध मनिसपगध निमसषपगध सपानेमगध पसानमगधं सनिपमगध निसपमगध पनिसमगध निपसमगध मपानेसगध पभानिसगध्‌ मनिपसगध निमपक्तगध पनिमसगध

निपमसगध

1 ॥ -९द८ १. #

भग्‌ पनिसध :मपगनिसंध ` पमगमिसध ` गमनिपसध

` म्रगनिपसध.

` गनिमपसध निगमपसध ` भनिगंपसध मिमगपसंध ` गपानिमसध -पगनिमसध ` गनिपप्रसध

` निगपमसध' ` पनिगमसध

, निपगभसध ` मपनिगसध

-पंमानिगसध

-मनिपगसध

-निमपगसष ` पनिमगसध , निपर्मगसष

संगीतरलनाकरे-

मत ५८१० ० योरयमनकोनतमोन ननिक वि 1 त 11 क क कवन

समधनिगप

कि,

सगमधनिप

गसमधनिप

सथगधनिप भमसगधनिप गमसंधनिप मगसधनिप सगधमनिप गसधमनिप सधगमनिप धसगमनिप गधसमनिप

धगसमनिप समधगनिप

मसधगनिप

सधमगनिप्‌

धसमगनिप

मधस्षगनिप

धमसगनिप्‌

गमधसनिषप मरगधसनिप

गधमसनिप

धगमसनिप मधगसनिप्‌ ` धमगसनिष

सगमनिधप गसमनिधपं समगनिधप मसगनिधमप गमसनिधष मगसनिधप सगनिमधप गसनिमधप सनिगमधप निसगभधप गनिसभधमप निगसमधप समनिगधप मसनिगधप सनिमगधप निसमगधप मनिसगधप

निमसगधप्‌

गमनिसधप मगनिसधमप्‌ गमिमसधप

निगमसधप मनिगसधमप्‌ निमगसथप्‌

सगधनिमप गसधनिमप सधगमिमप धसगनिमप गधसनिमप

धगसनिमप

सगनिधंमप गसनिधमप सनिगधमप निसगधमप गनिसधमप्‌ निगसधमप सधनिगमप धसनिगमप सनिधगमप निस्धगमप धनिसगमप निधसगमप गधनिसमप धगनिसमप गनिधस मप्‌ निगधसमप धनिगसमप निधगसमप

मसधनिगप सधमनिगप्‌ धसमनिगप मधसनिगप धमसनिगप समानधगप मसनिधगप्‌ सनिमधगप निसमधगप मनिसधगप्‌ निमसधगप सधनिमगप धसनिमगप्‌ सनिधमगंप निसधमगप धनिसमगप `

निधसमगप्‌

मधनिसगप

| धमनिसगप |

भनिधस्तगष्‌

निपधस्गपे

धनिभसगप.

निधभसेग्प

गमधनिसप गधमनिभ॒प

धगमनिसप

मधगनिसप धमगनिसप्‌ त गमनिधसप्‌ मगनिधसप

गनिमधस्षप

` निमगधसप मनिगधसप निमगधसप गधनिमसप धगनिमसप -गनिधमसप निगधमसप धनिगमसप -निधगमसप , मधनिगसप ` धमनिगसप मनिधगसप ` निमधगसप धनिभेगस॒प ध निधपगसप

सगपधनिम | गसपधमिम सपगधनिम

गपस्षधनिम पशसषधनिम

सगधपनिम

गसधपनिम सधगपनिम धसगपनिम गधसपनिम धगसपनिम सपधगनिम पसधगनिम सधपगनिम धसपगनिभ पधसगनिम्‌ धूपसगनिम

गपधसनिम

गधपसनिम पधगसनिम

धपमसनिम

[1

सगपनिधम `

गसपनिधम

सपगनिधम

गपसनिधम

सगनिपधम

गसनिपधम स॒निगपधम निसगपधम गमिसपधम निगसषपधम सपनिगधम पञसनिगधम सनिपगधम निसपगधम

पमिसगधमः श

निपसगधम गपानिसधम

पगनिसधम

गनिपसधम

निगपसधम

पनिगसधम निपगसधम

रेशिष्टम्‌ २ ।

सधगनिपम धसगनिपम गधसनिपम धगसनिपम सगनिधपम गसनिधपम

सनिगधपम

निस्गधपम गनिस्धमप

निगस्धपम

सधनिगपम

धस्निगपम

सनिधगपम निसधगपम धनिसगपम

| निधसगपम गधनित्षपम

धगनिसपम

निधगसपम

सगधानिपम सपथनिगतै गसधनिपम पसंधनिगम

सधपनिगम धसपनिगम पधसनिगमे धपसनिग॑प सपनिध्गम पसनिधगभ

सनिपधगभ

निसपधगम

पनिसधगम

निपरस्धगम सभनिपगभ परसनिप्रगम

सनिधपगंभ निप

धनिसेपगम

निधसपगेभ

पधमिसंगम धंपानसगम गनिधसपम निगधसपम धनिगसपभ

पनिधरेगम निपधंसगम

धनिपसगंम

निधपरसगम

| ध ॐ [१ ५

संगीतरलनाकरे-

गपधनिसम पगधनिसम गधपनिसम धगपनिसम पधगनिसम धपगनिसम गपनिधसम पगनिधसम गानिपधसम निगपधसम पनिगधस्मम निपगधसम गधनिपस्‌म धगनिपसम गनिधपसम निगधपसम धनिग्पसम निधगपसम पधनिगसम धपनिगसम पनिधगसम निपधगसम धनिपगसम

समपधनिग

समपनिधग समधनिपग

मसपधनिग मसपानिधग मसधानिपग

सपभधनिग

पसमधनिग मपस्धनिग पमसधनिग समधपनिग मसधपनिग सधमपनिग धसमपनिग

मधसपनिग

धमसपनिग सपधमनिग पसधमनिग सधपमनिग धसपमनिग पधसमनिग धपसमनिग मपधसनिग पमधसनिग मधपसनिग

धमपसनिग

पधमसनिग धपमसनिग

सपमनिधग सधमनिपग पसमनिधग धसमनिपग मपसनिपग मघस्निपग पमस्षनिधग धमसनिपग

समनिपधग समनिधपग

मसनिपधग मसनिधपग सनिमपधग सनिमधपग निसमपधग निसमधपग मनिसपधग मनिसधपग निमसपधग निमस्षधपग सपनिमधग सधनिमपग पसनिमधग धक्षनिमपग सनिपमधग सनिधमपग निसषपमधग निसधमपग पनिस्मधग धनिसमपग निपसमधग निधसमपग मपनिस्षधग मधानिसपग पमनिसधग भधमानिसपग मनिपस्षधग मनिधसषपग निमपसषधग मिमधस्पग पनिमस्तधग धनिमसपग निपमसधग निधमसपग

सपभनिमग

पसधनिमग सघपनिमग धसपनिमग पधसानेमग धपसनिमग ` सपनिधमग पसनिधमग

सनिपधमग

निसपधमग पनिसधमग निपसधमग सघानेपमग धसानिपमग सनिधपमग निसधपमग धनिसपमग निधस्षपमग पधनिसमग धपनिसमग

पनिंंसंमग

निपधसमग

धनिपसमग निधपस्मग

पारद

ह क, ,

॥#

मर्‌ २।

९४१

भप्धनिसग

पमधनिसग मधपनिसग धमपनिसग पथमनिसग धपभानिसग भपामिधसषग पमनिधस्ग भनिपधसग मिमपधसग पनिमधसग निमपधसग भधानिपसग धमानिपस्षग भनिधपसग निमधपसग धनिभपसषग निधमपसग पधनिमसग धपनिमसम पनिधमसम . निपधमसम

धनिपमसग

निधपमसग

१९८

गमपधनिस भगपधनिसं गपमधनिस पगमधनिस भपगधनिश्ष पथगधनेस गमधपनिस मगधपानस गधमपनिसं धगमपानिस्‌ भधगपानिस धमगपानिस गपधमानेस पगधमनिस

गधपमानस

धगपम निस पधगयनिंस धपगमनिस मपथगनिस पमधगनिस

मधपगनिभ

धभपगनिस पधममानेस्‌ धपपगनिश

गसपनिधस्ष पगवनिधसष गपमनिधस पग्ममिधस मपमानेधस

पथमगानेधस

गसनिपधस मगनिपधस गनिभपधस निगमपधस ममिभपधस नियगपधस गपनिमधस पगानेमधस गनिपसधस निमपमधस् पानिगमधस निपगमधस

मपनिगधस

पमनिगधस्‌ मनिपगधस नियपगधस प्निभरगधस निपएमरमधस्‌

गमधनिपस्त मगधनिपस गधमनिपस धगमनिपस मधगनिपस् धषगनिपस भमनिधपसं परनिधपसं मनिमधपस निगमधपस एनिगधपसं निभगधषस गधनिमपस धगनिमपस गानिधमपस निगधमपस धनिममपस रिधममपस भध्निगपस्‌ धमनिगपस मनिधगपस निमथगपसं पनिधगपसर निध्मगपस

गपधनिमस पगधनिमस गध्पनिमस धगपनमस पथगनिमस धपगनिमस गपनिधमसं पगानधमस गनिपधमस निगपधमस पनिगधमस निपगधमस गधनिपमस धगानपमस गनिधपमस निगधपमस धमिगपमस निधगपमस पथनिगमस धपनिगपस प्निधगमस निपधगमस धनिपगमस निधृपगमस

९४२

पिपत ोितनाििमोा

सृभातरलनाकर~

पाप्मन भता पणा नति त तकति मादयाध्वै

( स, वज्य, )

भपधनिगस(ऽ)रिगपपधनिं

पमधनिगस मध्पनिगस धमपनिगस प्थमनिगस धपमनिगस मपानेधगस पृभनिधगस मनिपधगस निभपधगस पनिमधगस निपमधगस मधनिपगस घमनिपगस भनिधपगस निमधपगस धनिमपगस निषमपगस पधानेमगस धपानिमगस पनिधमगस निपधमगस धनिपमगस निधपमगस

गरिमिपधनिं रिमगपधनि मरिगपधनि गमरिपधनि मगरिपधनि रिगपमधनि गरिपिमधनि रिपगभमधनिं प्रिगमधनिं गपरिमधानिं पगरिमधनि रिमपगधनि मरिपिगधनिं रिपमगधनि परिमगधनि मपरिगधनि पमरिगधनि गमपरिधनि मगपारेधनि गपमरिधनि पगमारधानिं मपगारेधनिं पमगारिधानि

तन वनन कामो स- +

रिगमधपनि गरिमिधपाने रिमिगयपानिं मरिगधपनि गभरिधपनि मगरिधपनिं रिगधमपानिं गरिधमपनि रिपिगमपनि धरिगमपनि गधरिमपनि धगरिमपनिं रिमिधगपनि मरिधगपनिं रिधमगपनि

धरिमगपानि

भधरिगपनिं धमरिगपनिं गभधरिपनिं मगधरिपानं गधमरिपानिं धगमरिपानि मधगरिपनि धमगायनिं

रिगपधमनि

गरिपधमनिं रिपगधमनि परिगधमनि गपारिधमानि पगरिधमनि रिगधपमनिं गरिपिपमानं रिथगपमनि धरिगपमनि गधरिपमनिं धगरिपमनि रसिपधगमनि परिधगमानिं रिधिपगमनिं

धरिपगमनिं पधरिगमनि धपरिगभनिं

गपधरिमनि पगधारिमनि गधपरिमनि धगपरिमनिं

धगारेभनि धपगारमानि

रिमपधगनि मरिपृधगनि रिपमधगमि

प्रिमधगनिं

मपरिधगनि पमरिधगनिं रसिमिधपगनिं मरिधपगनि रिपिमपगनि धरिमपगनमि मधरिपगमि धमरिपगनिं रिपधमगनि परिधमगनि रिधपमगनि धरिपमगनिं पधरिमगनिं धपरिमगनिं मपधरिगामें पमधरिगमि मधपरिगमिं धमपरिगाने ` पथमरिगाने धपमरिगनिं

भमपधरिनि मगपधरिनि गपमधरिनि पगमधारेनि भपगधरोनि पमगधरिनि मभधपरिनि भगधपरिनिं गधमपररिनि धममपरिनि भधगपारेनि धमगपरिनि गपधमारोनिं पगधमरोनि गघपमरिनिं

धगपमारीने

पधगमरिनिं धपगमारोनं भपधगरिनिं पमधगरिनं गधपगरिनिं धपपगारोनि पघमगारोनि

. धपमगरिनि :पमगरिनिध

प्रिरिष्टम्‌ २ ।

मिना

रिगिभरपनिध रिगमनिपध रिगिपनिमध्‌

गरिभपरिध रिपिगपनिध्‌ मरिगपनिध गभरिपनिष्‌ मगरिपमिध रिगिपमानिध गरिपमनिध रसििगमानिध परिगमानिध गपारिमनिध पृगरिमनिध रिभपगानेष

मरिपगनिध

रिपिमगानिध पारिमगनिध भपारेगनिध पमारेगानेध गमपरिनिध मगपरिनिध गपमरिनिध पगमारिनिध मपगारोनेध

गरिभनिपध रिमगनिपध्‌ भरिगनिपध गमरिनिपध्‌ मगरिनिप्ध रिगनियपध गरिनिमपध रिनिगमपध निरिगमपध गनिरिमपध निगरियपध रिमिनिगपध परिनिगपध रिनिमगपध निरिमगमध मर्निरिगपध निमरिगपध गपनिरिपध मगर्निरिपध गनिपरिपध निभमरिपध मनिगरिपध निमगरिपध

गरिपनिमध रिपिगनिमध प्रिगनिमध गपरिनिमध पृगरिनिमध रिगिनिपमध ग्रिनिपमध रिनिगपमध निरिगपपध गनिरपमध निगरिपमध रिपनिंगमध प्रिनिगमध रिनिपगमध निरिपगमध पनिरिगमध निपरिगमध गपनिरिपष प्गनिरिमध गनिपारमध निगपरिमध पनिगरिमध निपगरिमध

९४६

रिमपभिगध्‌ मरिपनिमध रिपिमनिगध प्रिमनिगप मपरिनिगध पमरिनिगध रिमनिपगध मरिनिपमध रिनिमपगध मिरिमपगध मनिरिपगध निमरसिपगध सिपनिमगधं परिनिमगध रिनिपभगध ` निरिपमगध पनिरिमगध निपरिमगध मपनिरि्भय पभनिरिगध मनिपरिगध निमपरिभध पानमारिगध निपमरिगध

९४४ संगीतरत्नाकरे- ____--------------_ गमपनिरिध रिगमधनिप रिगप्रनिधप रिगधनिमप सिमिधनिगपं मरगपानिरिथ गरिमधनिप गरिमिनिघप गरिधनिमप मरिधनिगप गरपमाेरिध रिमिगधनिप रिमिगनिधप रिधगनिमप रिधिमनिगप्‌ पगमानिरिध परिगधनिप मरिगनिधप धरिगनिभप धरिमनिगपं मरपगानिरिधि गमस्थिनिप गमारेनिधप गधरिनिमप मधारिनिगप्‌ पमरनिरिध मगरिथनिप मगरिनिधप धगारिनिमप धमारेनिगप गमानिपरिध रिगधमनिष रिगनिमधप रिगनिधमप रिमिनिधगप मरगनिपरस्णि गरिधमानिप गारोनिमघप गरिनिधमप मरिनिधगप गमिमपरिधि स्थिगमानिप रिनिगमधप रिनिगधघमप रिनिपधगप्‌ निगमपरिध धरिगमनिप निरिगमधप निरिगघमप निरिमधगप मनिगपरिथि गधरिमनिप गमिरिमघप गनिरिधमप मनिरिधगप निमगपरिध धगरिमिनिप निगरिमधप निगरिधमप निमरिधगप गपनिमस्सि रिमिघधगनिप रिमिनिगधप रिधिनिगमप रिधनिमगप पगनिमरिध मरिधगनिप मरिनिगधप धरिनिगमप धरिनिमगप गनिषमरिभ स्धिमगनिप रिनिमगधप रिनिधगमप रिनिधमगप निगपमस्लिं धरिमिगानेप निरिमगघप निरिधगमप निरिधमगप पनिगमरिध सध्रिगनिष मनिरिगधप धर्निरिगमप धनिरिमगप ` निपगमरिध भमरिगनिप निमरिगधप निधरिगमप निधसिमिगप मपानेगरिथ गमधरिनिष गमनिरिधप गधनिरिरिमप मधर्निरिगप पमनिगरिध मगधरिनिप मगनिरिधप धगानिरिमप धमनिरिगप मनिपगरिणि गधमनिरिप गनिमरिधप गनिधरिमप मनिधरिगप निमपगरिथ धगमरिनिप निगमारेधप निगघारमप निमधरिगप पनिमगरि्धि मधगरिनिप मनिगरिधप भनिगरिमप भनिमरिगप निपमगस्थि धमगरिनिष निमगरिधप निधगरिमप निधमरिगप.

` भगधनिरिप गधम्निरिप धगमनिसिष मधगनिरि, धमगानेयिप गमनिधरिप भगनिधरि गिभधसि निगमधसिप मनिगधरिप निमगधारिप गधनिमागिप धगनिमसि गनिधमरि निगधमरिप धनिगमरिप निधगमरिप मधनिगरिप धमनिगसिप भनिधगारेप निमधगसि धनिमगसिपं

-निधमगसि ११९

गमरधममिरिप

रिगिपधमिम गरिपधनिम रिपिगधनिम पारगधानेम गपरिधनिम पगरिधिनिम रिगधपानिम गरिधपनिम रिघगपनिम धरिगपनिम गधरिपनिम धगारनिम रिधिपगनिम परिधगनिम रिपिधगनिम धरिपगनिम पथारिगनिम धपारिगनिम गपधरिनिम पगधरिनिम गधपरिनिम धगपारोनिम पधगारानेम धपगरिनिम

परिशिष्टम्‌ २।

कि [अ

रिमपानर्वम

गरिपिनिधम रपगाेधम -

परिगनिधम गपरोनिषम पगारोनिधम रिगनिपधम गरिनिपधम रिनिगपधम निरिगपधम गनिरिपधम निगरिपिधमं रिपनिगधम परेनिगधम रिनिपगधम निरिपगधम पानिरिगधम निपरिगधम गपानेरिधम पगनिरिधम गनिपरिधम निगपरिधम पनिगरिधम निपगरिधम

| कनन

७ „ (दन तशः ५

९४५

रिगधनिपम गरिधनिपम स्थिगनिपम धरिगनिपम गधरिनिपम धगरिनिपमं रिगिनिधपम गरिनिधपम रिनिगधपम निरिगधपम गर्निरिधपम निगरिधपम रिपिनिबपम धरिनिगपम रिनिधगपम निरिपगपम धनिरिगपम निधरिगपम गधर्निरिषम धगनिरिपम गनिधरिपम निगधारपम धनिगरिपम निधगरिपम

[अ ५

९४६.

. निधपरिगम

सगीतरत्माकरे=

रिपधानेगम गपधनिरिम परिधनिगम पगधानिरिम रिधपनिगम -गधपनिरिम धरिपानिगम धगपनिरिम पधाशेनिगम पधगनेरिम धपरिनिगम धपगनिरिम रिपिनिधगेम गपानधरिमि प्रिनिधगम पगनिधारम रिनिपधगम गनिपधरिम निरिपधगम निगपधरसिमि पनिरिधगम पनिग्धरिम निपरिधिगम निपगधरिम रिधिनिपगम गधनिपरिम धरिनिपगपम धगनिपरि रिनिधपगम गनिधर्परिम निरिधपगम निगधपरिम धूर्निररिपगम धनिगपरिम -निधरिपगम निधगपरिम पधनिरिगम पधनिगरिम धृपनिरिगम धपनिगरिम पनिधसिगम पनिधगरिम -निपधरिगिम निपधगरिम धनिपरिगम धनिपर्गारेम निधप्ग्रिम

वि

रिमपएधनिग मरिपधनिग रिपमधनिग परिमधनिग पपारेधनिग पमारिपनिग रिमधपनिग मारधपनिग रिपिमपनिग धरिमपनिग मधरिपनिग धमरिपनिग सिपिधमनिभ पारधमानेग रिधपमनिग धरिपममिग पधरिमनिग धपरिमानेग मपधरिनिग पमधरिनिम मधपारोनेग धमपरिनिग

[क्‌

पधमारनग

धपमरिनिग

रिमपनिधम्‌ मरिपिनिधग

निमि ममृयोकिमदि +

रिपमनिधग `

परिमनिधग मपरिनिधग

*

पमारोनिधम `

रिभिनिषधम मरिनिपधम रिनिमपधम निरिमपधम मनिरिपिधग निमसिपिधग रिपानिमभ्रग परिनिमधग रिनिपमधग निरिपमभग पनिरिमधम निपरिमिधम मपनिरिधम पमनिरिधम मनिपरिघम निमपरिधग

धनिरिमपम

रिपधनिमम प्रिघनिमम रिधिषनिमम धरिपनिभम पथासेनेमम धपरिनिपग रिपिनिधमम पंरिनिधमन रिनिपधमम्‌ निरिपधपरम प्निरिधमग निषरिथिमम रिथिनिषमम धरिनिषपमण रिंनिधपमग मिरिथिषमग ्रतिरिपिमग लिशसिपिथग प्थक्रनेरिमग अपुूनिस्ि्मिग निषश्छरिभिग

चनष्य्थ निष्ट पभ

पमधनिरिम मभषनिरि धमपरनिरिभ पथमानिरिमि धपमनिरग अपरनिधरिमि पमानधारे अनिपधरिम निमपधरिभ पृनिभधरिनि निषमधरिभ मधनिपारिग धमनिपरिगि

प्व

५

पश्दिसःन्ति धपमिमरििि

मनिधपरिग `

पथम्‌

गम

‰॥ ५,

९४४

गमपनिधरि मगपनिधारे गपमनिधरि पगमनिधरि मपगनिधरि पमगनिषरि गमनिपधरि भगनिपधारि गनिमपधरि निगप्रपधरि मनिगपधरि निमगपधरि गपनिभघरि पगनिमधरि गनिपमधरि निगपमधरि पनिगमधरि निपगमधरि मपानिगधरि . पमाेगधरि मनिपगधरि निमपगधरि पनिभगधरि

पंगीतरलाकरे-

गमधनिपरि भगधनिपरि गधमानिपारै धगमनिप्रि मधगनिपरि धमगनिपारे गमानेधपरि मगनिधपरे गनिमधपरि निगमथणपरि मनिगघपारि निमगधपरि

` गघानेमपरि

धगनिमपरि गनिधमपरि

निगधमपरि धूनिगमपरि निभधभगमपर

मधनिगपारि धुमनिगपरि मनिधगपरि

निमधगपार धनिमगपरि .निधमगपरि

गपधनिमरि पगधनिमरि गधपनिमरि धगपनिमारि पृथगनिमरि धपगनिमरि गपानिधमरि पगनिधमरि गनिपधमरि निगपधमरि पनिगघणमरि निपगधमरि गधनिपमरि णगनिपमरि गनिधपमरि निगधपमरि धनिगपमरि निधगपमरे

पथनिगमरि घपनिगमरि पनिधगमारि निपधगमरि

धनिपगमरि

निधपगमरि

मपधमिगरि पमधनिगरि म्धपनिगरि धमपनिगरि पधमनिगरि धपमनिंगरि मपानधगरि पमनिधगरि मनिपधगरि निमपधगरि पनिमधगरि निपमधगरि मधनिपगरि घधमनिपगरि मनिधपगरि निमधपगारि धनिमपगरि

निभमपगर

पधनिमगरि धपनिमगरि पनिधमगरि निपधमगरि

धनिपमगरि निधपमगरि

मा यमोनानाक (4 १ ५

` प्रिरिष्टम्‌ ३ । ६४९. | | सततानां स्वराणां प्रस्तारः। श (^ १ | सरिगमपधनि सरिगपमधनि सरिमिपगधनि सगमपरिथिनि रिगमपसधनि रिसिगमपधनि रिसिगपमधनि रिसमपगधनि गसमपरिधनि गरिमिपसधनि सैगरिमपधनि सगरिपमधनि समरिपगथनि समगपरिधनि रिमगपसधनि गस्षरिमपधनि गसरिपमधनि मस्षरिपगथनि मसगपरिधनि मरिगपसधनि रिगस्षमपधनि रिगसपमधाने रिमसपगधनि गमस्परिधाने गमरिपसधनि गरिसिमपधनि गरिसपमधनि मरिसपगधनि मगसपरिथाने मगरिपसधनिं सरिमगपधाने सरिपगमधनि सरिपमगधनि सगपमरिधनि रिगपमसधामि .रिसिमगपथनि रिसिपगमधनि रिसिपमगधनि गसपमरिधाने गरिपमसथनि समरिगपधनि सपरिगमधनि सपरिमगधनि सपगमारिधानि रिपिगमसधनिं मसरिगिपधानि पसरिगमधनि पसरिमगधनि परसगमरिधनि परिगमसधनि रिमसगपधानि रिपसगमधनि रिपक्षमगधानि गपस्मरिधने गपरिमसधनि मरिसगपधानि परिसिगमधानि परिसमगधनि पगस्मरिधनि पगरिमसधनि सगमरिपधनि सगपरिमधनि समपरिगधनि समपगरिधाने रिमिपगसधनि गसमरिपधनि गसपरिमधनि मसपरिगधानि मसपगरिधानि मरिपिगसधनि समगरिपधनि सपगरिमधनि सपमरिगधनि सपमगरिधनि रिपमगसधनि मस्गरिपधनि पसगरिमिधनि पस्मरिगधनि पसममगरिधनि परिमगसधानिं गमसरिपधनि गपसरिमधनि मपसरिगधनि मपसगरिधनि मपरिगसधनि मगसरिपधनि पगसरिमधनि पमसरिगधनि पमस्षगरिधनि पमरिगसधनिं रिगमसपर्धनि रिगपसमधनि रिमपसगधनि गमपसरिधनि गमपरिसधनि गरिमसपधनि गरिपसमधनि मरिपसगधनि गमपसरिधनि मगपारिसधनि रिमगसपधनि रिपगसमधनि रिपमसगधाने गपमसरिधनि गपमरिसधानि ` मरिगसपधनि परिगसमधनि परिमसगधनि पगमसरिधनि पगमरिसधनि गमरिसपधनि गपारिसमधाने मपारेसगधनि मपगसारेधनि मपगरिसधानि मगरिसपथनि पगरिसमधानि पमरिसगधनि पमगसरिधनि पमगरिसिधनि ११९२

1, संगीतसनाकर- व इ ------- म ०

क, [षका क

सनरिगमधपनि सरिगिधमयनि सरिमधमपनि सगमधरिपनि रिगमधस्सपमिं रिसगमथपनि रिसगधमपनि रिसमथगपनि गसमधसिपिनि गरिभेधसपनि । सगरिमधपनि सगरिधमपनि समरिथगपनि समगधरिपनि रिमिगधसपानि | गुरिमधपनिगसरिथमपनि मसरिथगपनि मसगधरिपनि मरिगधसपनि रिगसमधंपमि रिग्मधमपनि रिमरथगपनि गमसधरिपनि गमरिधसपनि शरिसमधयपनि गरिस्धमपनि मरिसधगपनि मगसधरिपिनि मगरिधस्षपनि .सरिमगथपनि सस्थिगमपनि सरिधमगपनि सगधमरिपनि सिगिधमसपनि

रिसिमगधपामि रिसिधगमपनि रिसिथमगपनि गसधमरिपनि गरिथमसपनि ` -समरिगधपाने सधरगमपानेस वररमगपान्‌ सचममारपान रिधगमसपनिं -मसरिगधपनि धसरिगमपनि धसरिपगपनि धसगमरिपनि धरिगमसपनि .ग्मिसगधपनि रिधस्रगमपानि रिथसमगपनि गधक्तमरिपानि गधरिमसपनि -मरिसमधपानि.धरिसगमपनि धरिसमगपनि धगसमरिपनि धगरिमसषपनि सगमरिधपनिं सगधरिमपनि समधरिगपनि समधगरिपनि रिमधगसपामि गसमरिधपनि गसधरिमपनि मसधरिगपनि मसधगरिपनि मरिधगसपनि

[ना (त

समगरिधपनि सथधगरिमपाने सथभरिगपनि संथमगरिपनि रिथिमगसपनि `

क (क्र

-मक्षगरिधपनि धसगरिमपनि धरमरिगपनि धसमगरिपनि धरिमगसपनि -गंमसरिधिपाने गधसरिमपनि मधसरिगपनि मधक्षगरिपनि मधरिगसपनि मगसरिथपनि धगसरिमपनि धमसरिगपनि धमसगरिपनि पमरिमसपमि । रिगमसधपनि रिगिधसरमपनि रिमियसगपानि ममधसारेपाने ममधरिसपनि -गरिमसधपानि गरिधसमपाने मरिधसगपनि मगधस्रिपनि मगधरिसपनि रिमिगसधपने रिथिगसमपनि रिथमसमगपनि गधमसरिपनि गधमरिसपति .मरिगसधपनि.धरिगसमपनि धरिमसगपनि धममसरिपनि धगमरिसपनि -गमरिस्तधपनि गधरिसमपनि मधरिसिगपनि मथगसरिपनि मधगरित्तपमि

ममरिस्थपनिःधगरिसिमपनि धमरिसगपनि धमगसरिपनि धमगरिसपानि

परिरिष्टम्‌ २ । ६५१

सरिगपधमाने सरिगधपमनि सरिपिधममनि सगपधसिमिनि रिगिपधसमानि रिसिगपधमानि रिसगधपमनि रिसिपधगमनि गस्षपधसिमिनि गरिपधसमनि संगरिपयमनि सगरिधपमनि सपरिधगमनि सपगधरिमनि रसिपगधसमनिं परसरिपधमनि गसरिधपमनि पसरिधगमनि पसगधरिमनि परिगधसमनिं रिगस्षपधमानि रिगसधपमानि रिपसधगमनि गपसधरिमाने गपारधसषमनि गरिसिपधमनि गरिसधपमनि परिसधगमनि पगस्षधरिमाने पगारेधसमनि सरिपगधमानि सरिधगपमनि सरिधपगमनि सगधपरिमनिरेगधपसमनि रिसपगधमानै रिसिधगपमनि रिसिधपगमनि गसधपरिमनि गरिधपसषमनि सपरिगधमनि सधरिगपमनि सधरिपगमनि सधगपरिमनि रिथगपसमनिं पसरिगधमनि धसरिगपमनि धसरिपगमनि धस्मगपरिमानि धरिगपसषमानि रिपस्षगधमनि रिधसगपमनि रिथस्रपगमनि गधस्षपरिमिनि गधारपसमाते प्रिसगधमनि धरिस्षगपमनि धरिसपगमनि धगसपारिमनि पगरिपसमनि सगपरिधमाने सगधरिपमनि सपधरिगमनि सपथगरिमानि रिपधगसमनि गसपारिधमनि गसधरिपमनि पसधरिगमनि पसथगारेमनि परिधगसमानि सपगरिधमनि सथगरिपमनि सथपरिगमनि सथधपगरिमानि रिधपगसमनि पसगरिधमनि धसगरिपमनि धसपरिगमनि धसपगरिमानि थरिपगसमानि गपस्षरिथमनि गधसरिपमनि पथसरिगमनि पधसगरिमाने पधरेगस्षमनिं पगसरिधमाने धगसरिपमनि धपसरिगमनि धपसगरिमनि धपारगसमनिं रिगपसधमनि रिगिधसषपमानि रिपधसगमनि गपधरसरिमनि गपधरिसमनिं गरिपसधमानि गरिधसपमनि परिधस्गमनि पगधसरिमनि पगधारसमनि रिपिगसधमनि रिधिगसपमनि रिधिपसगमनि गधपसरिमनि गधपरिसमनिं , परिगसधमनि धरिगसपमानि धरिपसगमनि धगपसरिमनि धगपरिसमनि शपरिसधमनि गधरिसषपमनि पधरिसगपनि पधगसरिमनि पधगारेसमानि एुगास्सिधमाने धगरिसपमनि धपारेसगमनि धपगसरिमनि धपगारेसमानि

९५६ संमीतरलना कर

भरिमपधगमि सरिमिधपरगनि सश्पिधमगाने समपधरमिमि समिषधससनि - र्सिमपधगनि रिसिमधपगानि रिसप्थमगाते मसपधरिगानेभसिधसमनिः समरिपधगाने समरिधिपगानि सपारधमगमि सपमधरिमानि सिषिमधसमनि- -असरिपधगनि पसरिधपगनि पसारेधमगनि पसमधरिगने परिमथसभमिः = . रिमसपधगनि रिमिसधपगान रिपसथमगनि मपसधारेगानि मषारधसम्ने अरिसपधगनि मरिसिधपगनि परिसथमगनि पमसधरिगानि पमरिधसमानि सरिपमधगाने सरिधिमपगमि साशधपमगनि समधपरिगनि रिपिधपसेशानि रिसिपमथगनि रिसिधमपगनि रिसथपमगनि मसधपरिमोन मंरिषषसगनिं सपरिमधगनि सधरिमपगानि सधरिपमगनि सधमपारिगानि रिधमपसंगनि पसारिमधशगनि धसरिमपगनि धसरिपमगनि धसमपरिगनि धरिमंपसगनि 'रिपसमधगनि रिधसंमपगनि रिधस्षपमगने मधसपरिगनि म॑न्रपंसंगनि ` .प्रिसिमधगनि धरिसमपगनि धरिसपमगनि धमसपारगमि पमरिपंसगनि समपारेधगनि समधरिपगनि सपधरिमगनि सप्रधमारिगाने रिपिधमसगनि -असंपरिथगनि मसधरिपगनि पसधरिमगानि पसधमरि नि पारधमसगमि -सपमारोधगानि सधमरिपगनि सधपरिमगनि सधपमारिगानेरिथपमसगेमि ` परमरिधगानि धसमरिपगनि धसपरिभगनि धसपमरिगेनि धरिपमसगानि मपसरिधगनि भधस्तरिपगानि पथसारमगानि पधसमरिगानि पधरिमसमनि ' पमस्षरिधंगनि धमसरिपगनि पपसरिमगनि धपसमंरिगनिं धपरिमैसगनि . रिमंपसधगंनि रिमधस्पगनि रिपधसमगनि मपधसरिगनि मपधरिसगनि ` मरिपसंधगानि मरिधसपगनि परिधसमगानि पमधसरिगनि पभधरिसंभेनि वि ` रिपमसधगनि रिथमसपगनि रिथिपसमगाने मधपरिगनिं भधषरिसभनि ` परिभसधगनि धरिमसपगाने धरिपसमगाने धमपसरिगनिं धमषारिसभेनि

` मपेरिसेधगनि मधरिपपगाने पधरिसमगनि पथमसरिभनि पथभरििमां

थनः भ दन तकन ५५

प्रिरिष्टम्‌ २ ।

सगमपधारोने सगमधपारोनि सगपधमारोनि समपधगारोनि

गस्मपरधारान

सभगपधारेन | मस्तगपधारेनि गमसपधारनिं

भगसपधरिनि

सगपमधरिनि गसपमधारोनि सुपगमधारोनि पसगमधारोनि गपसमधरिनि पगसमधारीने समपगधरिनि मसपगधरन सुपमगधारान | पसमगधारन भष्भ्रिनि प्मसगधारिनि मृमपसधरिनि मगपसधरिनि गपमस्षधारेनि

गस्मधरपारन गक्षपधमारान मसपथगारनि

समगधपारने

[आ (क

मसगधपारोनि गमस्षधपारोनि मगसधपारेनि सगधमपरिनिं गसधमपरिनि सधगमपारोनिं धस्गमपारोनिं गधसमपरिनि धगसमपारोनिं समधगपारोनि मसधगपारोनिं सधमगपरनि धस्ममगपरिनि मधसगपारोनि धमसगपरिनि गमधसपारीने

क,

मगधस्षपारीन

क्वि,

गधमसपरिनि धगमसपात

क क्ण

मधमस्पारनि

धरिनि धमगसपरिने

सपगधमरिनि पसगधमारनि गपसधमरिनि

सपप्रधगरिनि पसमधगारेनि मपसधगरिनि

पगसधमारनि पमसधगरिनि

सगधपमरिनि गसधपमरिनि मधगपमारोनि धसगपभरिनि गधसपमारोनि धगसपमरिनिं सपधगमारोनि पसधगमरिनिं सधपगमरिनि धपगमरिनि पधसषगमरिनि धपभगमरिनि गपधसमरिनि पगधसमरिनि गधपसषमरिनि धगपसमारोनि पधगसमारोनि धपगसमरिनि

स॒मधपशरिनि मम्धपगरिनि सृधमपगरिनि धसभपगरिनि मधस्षपगरिनि धमसपगरिनि सपधभगरिनि प्सधमगरिनि सधपभगरिनि धस्षपभगारेनि पथसमगरिनि धपसरमगरिनि मपधसगारनि पमधक्षगरिनि मधपसगरिनि धमपस्षगारेनि पथमस्गरिनि धपमसगरिनि

६५३

गमपधसरिनि

मगपधसरिनि गपमधसरिनि पगमधसरिनि ` मपगधसरिनि पमगधसारोनि गमधपस्षरिनि मगधपसरिनि गधमपसरिनि धगमपसाशने ` मधगपसरिनिः धमगपसरिने. गपधमसारेनिः पगधमसारोने गधपपस्षरिनिं धगपमर्षारीनि पृधगमसरिनि. धपमगसरिनिः मपधगसरिनि पमधगसारेनि. मधपमसरिनि, धमपगसारीने पधमगसारीने धुपमगसाराने

९५४

रिगिमपधसनि गरिमपधसान

रिमिगपथसनि

पररिगपधसनिं

गशरमरिपधसनि

मगरिपधसनि रिगपमधसनि गरिपमधसनिं रिपगमधसनि परिगमधसानि मपरिमिधसनि पगरिमथसनिं रिमिपगधसनि मरिपगधसानि रिपमगधसनि परिमगधसनि मपरिगधसनिं पमरिगधस्षनि गमपरिधिसाने भगपारधसनि गपमरिधसनि

पगम॒रिधसनि भपगरिधसनि

रिगमधपसनि गरिमधपसनि रिमगधपस्ननि मरिगधपसनि गमरिधपसतानिं मगरिधिपसानि रिगधमपसनि गरिधिमपसनि रिथगमपसनि धरिगमपसनि गधरिम पनि धगरिमपसनि रशिमिधगपसनि मरिपगपसनिं रिथमगपसनि धरिमगपसान मधरिगपसमि धमरिगपसनि

गमधरिपद्तानि

मगधरिपसनिं मधमरिपरसनि धगमरिपसानि मधगरिपसमि

धमगरिपसनि

रिगपधमसनि गारिपधमसानि रिपगधमस्नि परिगधमसनि गपरिधमसनिं पगरिधमसनिं रिगिधपमसनि गरिधिपमसानि रिथगपमसनि धरिगपमसनिं गधरिपमसनि धगरिपमसनि रि पधगमसनि परिधगमसानिं रिधपगमसनि धरिपिगमसनि पधारिगमसनि धपरिगमसनि गपधरिमसनि पगधरिमिसनि गधपरिमसनिं धगपरिमसानि पधगरिमसनि

धपगरिमसनि

संगीतरस्नाकरे-

| “ ५५ ५2५ न 1 व ~ ध = १ न

रिमिपधगसनि परिपरधगसमि रिपिभधगसनि परिमधगसनि पपरिपगसानि पमारेधगसनि

रिमघपगसनि

मरिषधपगसनं रिपिमपगसनिं

धरिमपगसनि

मधरिपगसनिं

धमरिपगसनि स्िपिधमगसानि |

परिधमगसनि

रिधपमग्षनि

धरिपमगसनिं

पधरिमिगसनि धपरिमगसनिं

मपधरिगसनिं

पमधरिगसनि

मधपरिगसनि धपमपरिगसनि

प्धमरिगसनि. पमरिग्तनि

[प ि 11111 { ष

गमपध्रिसानि मगपधरिसान गपमधरिसनिं . पगमधरिसिनि. . मपगधरिसिनि पमगधारंसानि गमधपारिसनि मगधपरिसिनि | गधमपरिसनि धगमपरिसनि मधगपरिसनिः धमगपारिसनि गपधमरिसानि पगधमरिसनि गधपमरिसमि धगपमरिसनिं पधगमरिसनि धपगमरिसिनि मपधगरिसानि पमधमारसनि मधपगरिसनिं धमपगरिसनि पधमगरिसमि

न (4 सरिगरमपनिध सरिगपमनिय सरिमपगनिध सगमपरिं रिसिगमपानेष रिसिगपमनिध | सुगरिमपनिध

गुसरिमपनिध रिगस्मपनिध गरिसमपनिध सरिमिगपनिध्‌ रिसिमगपनिध समरिगपनिध मसरिग्पनिध रिमिसषगपानेध

मरिसगपनिध

सगमरिपनिध गसमरिपनिध .समगरिपनिध मस्षगरिपनिध गमसरिपनिध -मगसरिपनिध रिगमस्षपनिध गरिमरसपनिध रिमगसपनिध मरिगसपनिष गमरिसपनिध

सगरिपमनिध गसरिपमनिध रिगस्षपमनिध गरिसपमनमिध सरिपगमनिध रिसिपगमनिध सपरिगमनिध पसरिगमनिध रिपस्षगमनिध परिसगमनिध सगपरिमनिध गसपरिमनेध सपगरिमनिध पसंगरिमनिध गपसरिमनिध पगसरिमनिध

क [क

रिगपस्रमनिध गरिपस्मनिष रिपगसमनिध परिगसमानिध

गपरिसमनिध

मग्‌रिसंपानिध ` पगरिसमनिष

परिरिष्टम्‌ २। ९५९

ध

(ष

रिगमपसनिध' गरिमपसनिध रिमगपसनिधः मरिगपसनिध. गमरिपसनिध मगसिपसनिष. रिगपमसनिष, गरिपमसनिष रिपगमसनिध परिगमसनिध गपारेमस्निध पगरिमसनिध रिभिप्रगसनिध मरिपरगसनेधः रिपमगसनिध' परिमगसानिध मपारिगसनिध पमरिगसनिध गमपारसनिध मगपरिसिनिध ` गपमरिसनिध पगमरिसनिध मपरिसषगनिध मपगसरिनिध मपमरिसिनिष

क कि क (५

प्मरिसमनिध पमगसरिनिध प्मगरिसनिधु

निध रिसमपगानिध गसमपरिनिध समरिपग्निंधं समगमरिनिध मस्षरिपगमिध मसगपरिनिध रिभस्षपगनिध गमसपरिनिध मरिसपगनिष मगसपरिनिष सरिपमगनिध सगपमरिनिध रिसिपमगनिध गसपमारिनिष सपरिमिगनिध सपगमरिनिध

@० क,

पसारमगनिध पसगमरिनिध

कि

रिपसमगनिध गपसमारिनिध परिसमगनिध पगसमरिनिध

®, क

समपरिगनिध समपगरिनिध मसपरिगनिध पसपगरिनिध सपमरिगनेध सपमगरिनिध पसमरिगिनिष पसमगरिनिथ मपसरिगनिध. मपसगरिनिध पमसारेगनिध पमस्षगारोनिध रिमिपसगनिध गमपस्षारेनिध मरिपसगनिध मगपसरिनिध रिपमसगनिध गपमसरिनिध परिमसगानेध पगमसरिनिष

कि क

[77 य 1 प 1 र.

९५

सारिगमनिपध रिसगमनिपरध सगरिमनिपध गंसरिमनिषपध रिगसमनिपध गरिसमनिपध सरिमिगनिपध रिसिमगनिपथ समरिगानपध भसरसिगनिपध रिमिसगनिपध भरसगानपध सगमरिनिपध गसमरिनिपध समगरिनिपध

मसगरिनिपध

गमसरिनिपध मगसरिनिपध रिगमसनिपध गारिमसनिपध रिमगसनिपध मारिगसार्पिध गमारेसनिपध

व भ ० 1 जा भय ८ तिमिनोयितेिनि)

ससिनिमपथ सरिमिनिगपथ सगमनिरिपध रिगमनिसपध रिसिगानिमपथ रिसमनिगपथ गसमनिरिपप गरिमिनिसपध सगरिनिम्पधथ समरिनिगपध समगानैरिपथ रिमिगार्नसषपध गसरिनिमपथ मसरिनिगपध मसगनिरिपध रिगसनिमपथ रिमसनिगपध गमसनिरिपध गस्सिनिमपध मरिसनिगपथ मगसानेरिपध सरिनिगभपध सरिनिमगपथ समगनिमरिपध रिसिनिगमपध्‌ ररसातेमगपध गस्निमरिपध सामोरणमपथ सानोरेमगपथ सनिगमरिपध निसर्गिमपथ निसरिमगपथ निसगमरिपध रिनिसगमपथ रिनिक्षमगपध गनेसमरिपध निरिंक्षगमपथ नोरिसमगपध निगसमरिपध सगनिरिमपथ समनिरिगपध समनिगरिपध गसनिरिमपध मसनिरेगपध मसनिगरिपध सनिगरिमपथ सनिमरिगपथ सानिमगरिपध निसगरिमिपध निसमरिगपध निभ्रमगरिपध गनिसारमपध मनिसरिगपध मानेसगरिपध निगसरिमपथ निमसारगपध निमसगरिपध रगनिसमपथ रिमिनिसगपध गमनिसरिपध गरिनिसषमपथ मरिनिसगपप मगनिसरिपध रिनिगसमपध रिनिमसगपध गानिमसरिपध निरिगसमपध निरिमसगपध निगमसरिपध गनिरिसिमपध मनिरिसगपथ मनिगसारपध भगरिसामिपध निगरिसेमपध निमरिसगपथ भिमगसारिध

मरिगनिस्षपधु गमरिनिसपध मगरिनिसपध

रिगनिममपध गरिनिमसपध रिनिगमसपध निरिगमसपध

गनिरिमसपध निगरिमस्षपध रिमिनिगसपध मरिनिगसषपध रिनिमगसपध निरिमगसपप मनिरिगसपध निमरिगसपध गमनिरिसपध मगानेरिसपध गनिमरिसपध निममरिसपधं मनिगरिसपध नमगारसपध

क (० परदाष्टम्‌ २।

वित सरिगपानेमथ सरिगनिपमधः;सरिपनिगमध सगपनिरिमध रिसगपनिमय रिसगनिपमधः रिसपनिगमध गसपनिरिमध सगरिपनेमध सगरिनिपमध सपरेनिगमथ सपमंनिरिमध श्रसरिपनिमध गसरिनिपमध पसरिनिगमध परसगनिरिमध रिगसपनिमथ रिगसनिपमध

शरिस्षपनिमध सरिपगनिमध रिसपगनिमध्‌ सपरिगनिमध पसरिगनिमध रसिपिसगानेमध पारसगनिमध सगपरिनिभध गसपरिनिमध

| सुपगरिनिमय |

पसगरिनिमध गपसरिनिमध पगसारोनिमध रिमपसनिमध गरिपिसनिमध रिपिगसनिमध परिगसनिभध

गपारिसनिमध पगारसनिभध

गरिसनिपमध सरिनिगपमध्‌ रिसनिगपमध स्निरिगपमध निसरिगपमध रिनिसगपपष निरेसगपमध सगनिरिपमप गसनिरिपमध स॒निगरिपमध निसगरिपमध

गमिससििमध

निगससिपमध रिगनिस्षपमध

गरिनिसपमध

रिनिगसपभध

निरिगसपमथ निरिपसगमध निगपसरिमध गनिरिसपमध पानिरसगमथ पनिगसरिमध

निगरिसषपमध

१२०-२

९५७

धि 1 11

रिपसनिगमध

परिसनिभमध.

स॒रिनपगमध रिसनिपगमध सनिरिपगमध निससिपिगमप रिनिरसपगमध निरसपगमष सृपानिरिगध पसनिरिगमध सनिपरिगमध निसपरिगभध पनिसषरिगमध निपसरिगमध रिपनिस्रगमध परिनिसगमध रिनिपसगमध

गपसनिरिमध पगसनिरिमध सगनिपरिपथ गस्निपरिमध स॒निगपरिमिध निस्षगपरिमध गनि्षपरिमध्‌ निगसषपरिमध सपानिगरिमिध पसनिगरिमिध सनिपगरिमिध निसपगरिमध प्निस्रगरिमध निपसगरिमध गपानेसरिमध पगनिसरिमिध गनिपसरिमध

रिगपनिसमध गरिपनिसमध सिपिगनिसमध परिगनिसमधं गपरिनिसमध पगारोनिसमध ` रिगनिपसमध गरिनेपसंमध्‌ रिनिगपसमध निरिगपसमध गनिरिसमध निगसिपसमध सिपिनिगसमध परिनिगसमध रिनिपगस्मध निरिपगसमध पनिरिगस्मध निपरिगसमध गपनिरिसमध पगानिरिसमध गनिपरिसिमध निगपरिसमध पनिगरिसमध

निपारसिगमथ निपगसरिमध निपगरिसमध .

९५९

सरिमपनिगध्‌ रििमपनिगध समरिपनिगध . मस्तशिपिनिगध रिमस्षपनिगध भरिसपनिगध सरिपमनिगध रिसिपमनिगध सपरिमनिगध पसरसिमिनिगध रिपस्षमनिगध परिसमनिगध

सगीतरल्नाकर-

सरिमनिपगध सरिपनिमगध समपनिरिगध रशिखिमनिपगध रिसिपनिमगध मसपनिरिगध समरिनेपगथ सपारोनिमगध सपमनिरिगध मसरिनिपगध परसरिनिमगध प््तमनिरिगध सिमिसनिपगध रिपसनिमगयथ मपस्निरिगध मरिसनिपगध परिसनेभगध्‌ पमसनिरिगध सरिनिमपगथ सरिनिपमगध समनिप्रिगथ रिसनिमपगध रिसनिपमगध पसनिपरिगध सनिरिमपगध सनिरपमगध सनिमपरिगध निसारेमपगध निसरिपमगथ निषमपरेगध रिनिसमपगध रिनिसपमगध मनिसपरिगध निरिसमपगध निरिसपमगथ निमसपरिगध

समपरिनिगध समनिशपिगध सपनिरमगथ सपनिमरिगप

मसपरिनिगध सपमरिनिगप पस्मारिनिगध मपसरिनिगध पमसरिनिगध सिमिपसनिगध मरिपसानेगध रिपमसनिगध परिमसनिगध मपरिसानिगध

पमरिसनिगध निमरिसपगधथ निपरिसिमगध निपमसरिगध्‌ निपमारिसिगधं

कि । क ~ क

मसनिरिपगध पक्षनिरेमगय पसनिमरिगध सनिमरिपगध सनिपरिमगध सनिपमारेगध निसमरिपगथ निसपरिमगध मिसपमारेगध मनिस्रिपगधघ पनिसरिमगध पनिसभरिगध निभसारिपगध निपसरिमगथ निपसमरिगध | रिमनिसपगध सिपनिसमगध मपनिसरिगध मरिनिर्षपगध परिनिसमगध पमानिसरिगध रिनिमसपगथ रिनिपप्तमगध मानिपसरिगध निरिमसषपगथ निरिपसमगध निमपसारेगध मनिरिस्तपगध पनिरिसेमगध पनिमसरिगध

मनानि ना

रिपिपनिंसगध्‌ मरिपनिसगध रिपिमनिसगध परिमनिसगध्च मपरोनिस्गध पमरिनिसगध रिमिनिपसगध मरिनिपसगध रिनिमपसगध निरमपसगध मनिरिपसगध निमरिपसगप रिपनिमसगथ परिनिमसगध रिनिपमस्गध निरिपमसगध पनिरिमसगध निपरिमसगध मपनिरिसगध पमानेरिसगध मनिपरिसगध , निमपरिसगध पनिमरिसिगध

ध: 1,

सगपपनिरिध

गसमपानारध समगपनिरिध मसगपानिरिध गमसपनिरिष मगसपानोरेध सगपमनिरिष गसपमानिरिप्‌ सपगमनिरिध पसगमनिरिध गपसमनिरिध पगसमनिरिध समपगनिरिध मसपगनेारध सपमगनेरिध प्समगनिरि मपसगनिरिष पमसगनिरेध गमपसनिरेध मगपसनिरेष . गपमसनिरथ पृगमसनिरिध मपगसनिरिष पमगसनिरिध

परिरिष्टम्‌ २।

(मणौ कि

गसपनिमरिष पसपनिगरिध सपगमिमरिधि सपमनिगरिध पसगनिमरिषध पञसषमनिगरिष गपसानिमरिध मपसनिगरिष्‌ पगसनिमरिष पमसनिगरिष सगनिपमरिध समनिपगरिध मसनिपथरिष भसनिपगरिध सनिगपमरिध सनिमपगरिध निस्गपमरिध निसमपगरिध मनिसपमरिध मनिसपगरिष निगस्पमरिध निमसषपगरिध सपनिगमरिध सपनिभगरिष पसानेगमरिध पसनिमगरिधि सनिपगमरिष सनिपमगरिध निसमगपरिष निसपगमरिध निसपमगारेध मनिसगपरिध्‌ पनिसगमरिध पनिसमगरिध निपस्रगपरिध निपसगमरिध निपसमगस्थि गमनिस्षपरिध गपानेसमरिष मपनिसगरिष मगनिसषपरिध पगानिसमारेध पपनिसगरिध गनिमसपरिध गनिपसरमरिध मनिपसगरिष निगमसपरिध निगपसमरिध निमपसगरिध मनिगसषपरिध पनिगसमरिष पनिमसगरिध निमगसपरिथ निपगसमरिषं निपमसगरिष

गसमनिपरिष समगनिपारिष्‌ मसगनिपरिध गमस्षनिपरिष मगसनिपारिध सगनिमपरिध गसनिमपरिषध सनिगमपरिष्‌ निसषगमपारेध गनिसमपरिध निगकसमपारध समनिगपरिष मसनिगपरिध सनिमगपरिष

६५९

सगमनिपरिघ सगपनिमरिपि समपनिगारेध गमपनिसरिध

मगपनिसरिष गपमनिसरिध पगमानिसरिध मपगनिसरिध प्मगनिसरिषं गमनिपसरिष्‌ मगनिपस्सरिथि गनिमपसरिध निगमपस्षरिधि मनिगपसरिष्‌ निमगपसरिध गपानिमसरिध पगानिमसरिधि गनिपमसरिध निगपमसरिध पनिगमसरिध निपगमसरिषि मपानिगसारेध पमनिगसरिषि मनिपगसरिष निमपगसर्धि ` पनिमगसरिथि निपभगसरिष

९६९

रिगिमपनिभध गरिमपनिसध स्मिगपनिसध अरिगपनिसध गमरिपनिसध्‌ मगरिपनिसथ रिगपमनिसध गरिपमनिसध रिपगमनिसध परिगमनिसध गपारेमनिसध पगरिमिनिस रिमिपगनिसध मसिपिगानिसरथ रिपमगनिसथ परिमिगनिसध्‌ मपरिगनिसध पमरिगनिसप गमपरिनिसध मगपरिनिसध गपमरिनिसध

पगमारोनिसध

मपगारनिसध पमगरिनिसध

रिगमनिपसध्‌ ग्रिभनिपसषध रिपगनिपद्वष्‌

मरिमिनिपसध

गमरिनिपस्ध मगरिनिपसष रिगिनिमपसथ्‌ गरिनिमपसध रिनिगमपस्ध निरिगमपसष्‌ गनिरिमिपसध निमरिमपसष्‌ रिमनिगपसष मरिनिगपसध रिनिममपसध निरिममपसरष मनिरिगपसध निमरिगपस्षथ गमनिरिपसध मगनिरपसध गनिमरिपसध निगमारिपस्षध मनिगरिपसषध निमगरिपसध

"ना /१

रिमिपनिभसध ग्रिपनिमसध रिपगनिमस्ष प्रिगनिमसध गपासिनेमस्षध पग्रिनिपस्ध रिगिनिपमसध गररिनिपमसध रिनिगपमन्तध निरिगपमस्षध गनिरिपमसष निगरिपमसध रिपिनिगमसष प्रिमिगमसप रिनिपगमस्रध निरिपगमस्षथ पनिरिगमसथ निपरिगमसप गपानेरिमसध पगनिरिमसष

गनिपरिमसध

निगपरिमिसपध

प्निगरिमसध

सगीतरल्नाकर~

भ तिनु व नि ट पूण अनर |

मन

मरिपनिगसध रिपमनिगस्षध प्रिमनिगसप पपारेनिगसष

वननयेिनतोनकननौत

रिमिपनिगक्षध गमपनिरसिध

भगपनिरसष गपमनिरिसध. पगमनिरिसध मपगनिरिसथ

पमरिनिगसध पमगनेरिस्षष

रिपमिपगसध परिनिपगसध रिनिमपगसध निरिमपगसध मनिरिपगसथ निमरिपगसध रिपनिमगस्ध परिनिमगसध रिनिपमगसध निरिपमगसप

पनिरेमगसध

निपरिमिगसध मपानेरिगसध पमनेरिगसष मनिपरिगसध निमपरिगसथ पनिमरिगसध

गमनिपरिसध मगनिपरिसधः गनिमपरिसध निगमपरिसध्‌ मनिगपरिसध निमगपरिसध गपनिमरिसध पगनिमरिसिध गनिपमरिसध निगपमरिसध पनिगमरिसध निपगमरिसिध मपानेगरिसध पमानिगारिसिध मनिपगरिसरष ` निमपगरसिध पनिमगरिसध `

निपगरिमसथ निप्मरिगसथ निपमगरिस,

परिशिष्टम्‌ २।.

` सरिगमधनिप्‌ रिस्गमधनिप सगरिभधनिप्‌ गसरिमधनिप . रिगस्मधनिप गशरिषिमधनिप सरिमिगधनिष रिसमगधनिप समरिगधनिप भसरिगधानिप रिमिसगधनिप मरिस्रगधनिप सगमरिधनिप गसरभरिधनिप समगरिधनिप मसगरिधनिप गमसरिधिनिप मगसरिधनिप रिगमसधाने गरिमसधनिप रिमगसधनिप मरिगसधनिप गमरिसधानिप मरगरिसधनिप १२१

सरिगधमानिप्‌

रिसिगधरमानेप्‌ सगरिधमानिप गसरिधिमनिप्‌ रिगसधमनिप गरिसधमनिप सरिधिगमनिप रिसिधगमनिप्‌ सधरिगमानेप धसरिगमानेप रिधक्षगभनिप्‌ धरिसगमनिप्‌ सगधरिमनिप गसधरिमनिप्‌ सधगरिमनिप्‌ धसगारिमनिप गधसरिमनिप धगसरिमनिप

[जि

रिगधसमनिप गरििसषमनिप रिथगसम्रनिप्‌ धरिगसमनिप गधरिसमानप धगरिसिमनिप

स॒रिमधगनिपं रिसिमधगानेप्‌ समरिधगनिप्‌ मसरिधगनिप सिमिस्धगनिप मरिसधमनिप

सरिधथगनिपेः

रिसिथमगनिप सधरिमर्गनिप धसारेमगनिप रिधिसमग्नेप धरिसषमगनिप समधरिगनिप्‌ मस्षधरिगनिप सथमरिगनिप धस्मरिगनिपं मधस्षरिगनिप

धमसरिमनिप धमसगरिनिप रिमिधसगनिप गमधसरिनिप मरिधसषगनिप मगधसरिनिप रिथिमसगनिप गधमसरिनिप्‌ धरसिमिसगनिप धममसररिनिप मधरिसगनिप रश्गसरिनेप धमरिसगानेप धपममुसरिनिष

सगभधरिनिप गसमधरिनिप समगधरिनेप मसगधरिनिप गमसधरिनिप मगक्षधरिनिप सगधमारिनिप्‌ गसधमरिनिप्‌ स॒घगमरिनिप धसगभरिनिप गधसमारोनिप धगसमररिनिप स॒मधगरिनिप मसधगरिनिप सधमगरिनिप धसमगरिनिप मधसषगरिनिप

६९१ रिगमधसनिप ` गरिमिधसानेप रिमिगधसनिष मरिगधसानिप गमरिथिसनिप मगरिधसानिप रिगघ्पसनिप गरिधमसनिष रिधिगमसानेष धरिगमसनिप गधरिमसनिप धगरिमसनिषः रिमिधगसनिप्‌ मरिथगसनिप . रिथमगसनिष. धरिमगसनिप. ` मधरिगसनिप्‌ धमरिगसनिप गमपरिसनिप्‌ ` मगधरिसनिप गधमारेसनिप धगमरिसनिप मपगरिसनिष धमगरिसनिप

९६क\.

सरिगमनिधप

संशतरलनाकर-

सरिगनिमधप

रिसिगममनिधप रिसिगनिमधप सगस्मिनिधप सगरिनिमधप

गसरिभनिधप रिगत्तमनिधप गरिसमानेधप सरिमगनिधप रिसिमगनिधप समरिगनिधप मसरिगनिधप रिमिसगनिधप मरिसगनिधप सगमरिनिधप गसमरिनिधप समगरिनिधप भसगरिनिधप गमसरिनिधप भगस्रिनिधप रिगभसनिधप गरिमसानिधप रिमिगसनिधप भरिगसनिधप गमरिसनिधप | मगरिसनिभप

गसरिणेमधप्‌

रिगसानेमथप गरिसनेमधप सरिनिगमधप रिसिनिगमधप सनिरिगमधप निसरिगमधप रिनेसगमधप निरिसिगमधप सगनिरिभधप गसनिरिमधप सनिगरिभधपं निसगरिभधप गनिसरिमथप निगसरिमधप रिगनिसमधप गरिनिसमधप रिनिगस्रमधप निरिगसमधप गनिरिसषमधप

निगरिसिमधप

सरिमिनिगधप

रिसिमनिगधप स॒मरिनिगधप मसरिनेगधप रिमसनिगधप मरिसनिगधप सरिनिमगधप रिसिनिमगधप सनिरिमिगधप निसरिमगधप रिनेसमगधप निरिसमगधप समभनिरिगधप मसनिरिगधमप सनिमरिगधप निसमारिगधप

मनिसरिगथप

निमसारगधमप रिमिनिस्षगधप मरिनिसगधप रिमेमस्षगधप निरिमस्षगधप मनिरिसषगधप

नि कि |

सगमनिरधप गसमनिरिधप समगनिरििप पञसषगनिरिधप गमसनिरिधप मगसनिरिधप सगनिमरिधप गसनिमारिधप सनिगमरिधप निसगमारिधप गनिसमरिधप निगसमारेधप समनिगरिधप मसनिगरिधप सनिमगरिधप नि्मगरिधप मनिसगरिधिप निभसगारधप गमनिसरिधप मगनिसषरिधप गनिमसरिथप निगमसरिधप मनिगसरिधप

रिगमनिसधपः गरिमनिसधप रिमिगनिसधप्‌ मरिगनिसधप गमरिनिसधप मगरिनिस्षधप रिगनिमसधप गरिनिमसषप रिनिगमसधप निरिगमसधप गनिरिमसथप निगरिपसधप रिमिनिगसधप मरिनिगसधप ` रिनेमगसधप निरिपगस्धप मनिरिगसषधप निमरिगसधप गमनिरिसषधप

मगनिरिसधप

गनिमरिसिधप

[क [क

निगमरिसधप मनिगरिसिधप

निमरिसगधप निमगसरिधप निमगरिसधप`

(०1 [न

रिसगधनिमप सगरिधनिमप गृसारिधनिमप रिगिसधनिमष गारस्धनिमप सरिधगनिमप रिसिधगनिमप्‌ स॒धरिगनिमप धसरिगानिमप रिधस्षगनिमप धरिसगनिमप सगधरिनिमप गसधरिनिमप सधगरिनिमप धसगररिनिमप गधसरिनिमप धगसषरिनिमप रिगधसनिमप गारिधसनिमप रिधगभनिमप्‌ धरिगसनिमप गधरिसनिमप धगरिनिमप्‌

स्रिगधनिमप

सरिगनिधमप

रिसिगनिधमप सगरिनिधमप गसरिनिधमप रिगसनिधमप गरिसनिधमयप सरिनिगधमप्‌ रिसिनिगधमप सनिरिगधमप निसारगधमपष रिनिसगधमप निरिसगधमप सगनिरधमप गसनिरिधमप सनिगारधमप निस्गसिपिमप गनिसरिधिमप निगसारेधमप्‌ रिगनिस्षधमप

गरिनिक्षधमप

रिनिगसधमप्‌ निरिगसधमप गनिरिघधमप्‌

परिरिष्टम्‌ २।

सरिधनिगभप रिसिधघनिगमप सधरिनिगमप धस्षरिनिगमप रिधिसनिगमप धरिसनिगमप सरिनिधगमप रिसिनिधममप सनिरेधगमप निसरिधगमप रिनिसधगमप निरिसिवगमप सधनिरिगमप धसनिरिगेमप सनि्धारिगमप निसधरिगमप धनिस्रिगमप निधसररिगमप रिधनिसममप

धरिनिसरगमप

रिनिधस्गमप्‌ निरिधसगमप धनिरिसगभप

सगधनिरिमिप गसधनिरिमप सधग्निरिमपं

९६३

रिगधनिसमष गरिधनि्षमप रिधिगनिसमप

धसगनिरिमप धरिगनिसमष

गधसनिरिमप धगसमिरिमप सगनिधरिमप गसनिधरिमप सनिगधरिमप निसगधरिमप गनिसधरिमप निगसधरिमप स॒धनिगरिमप धसनिगरिमप सनिधगरिमप निसधगरिमप धनिसगरिमप निधसगरिमप गधनिसरिमप

गधरिनिसमप धगरिनिसमप रिगिनिधसमप गरिनिधसमप रिनिगपसमप निरधसमप गनिरिधसमप निगरिथसमप ` रिथनिगसमप धरिनिगसमप रिनिधगसरमप निरिधगसमप धनिरिगसमपं निधरिगसमप गधनिरिसमप .

धगनिस्ररिमप धगनिरिसिमप गानेधसरिमप गनिधरिस्षमष निगधसरिमप निगधरिसमप धनिगसरिमप धनिगरिसमप

निगरिसधमप निधरिसगभप निधगसरिमप निधगरिसमप्‌

९६४

तु तरत्नाक्रे-

: |, 1 वात १ कशाला

सरिमधनिगप सरिमनिधगप सरिधिनिमगप

रिसिमधनिगप स॒मरिथिनिगप मसरिधनिगप रिमसषधनिगप भरिसधनिगप सरिधिमनिगप रिसिधमनिगप सुधरिमनिगप धससरिमानिगप रिधसमनिगप धरिसमनिगप सम्रधरिनिगप मसधरिनिगप सधमरिनिगप धसमरिनिगप मधसरिनिगप धमसरिनिगप रिमिधसनिगप मरिधसनिगप रिधमसनिगप ` धरिमसनिगप मधरिसनिगप

रशिसिमनिधगप समरिमिधृगप मसरिनिधगप्‌ रिमिसनिधगप मरिसनिधगप सरिनिमधगप्‌ रिसिनिमधगप सनिरसिमिधगप निस्ारमधगप रिनिसम धगप मिरिभरमधगप समनिशेधगप मसनिरिधगप सनिमरिधगप निस्षमरिधगप मनिसरिधपग निमसरिधगप रिमनिसधगप मरिनिश्थगप रिनिमसधगप निरिमसधगप मनिरिस गप

रिसिधनिममप्‌ सथरिनिमगप धसरिनिमगप रिथसनिममप्‌ धरिसनिमगप्‌ सरिनिधमगप रिसनिधमगप स॒निरपमगप निसरिधमगप रिनिसधमगप निरिसघमगप सधनिरिमगप धसनिरिभिगप सनिर्धारिमगप निसषधरिमगप्‌ धनिसरिमगप निधसरिमगप रिथनिसमगप धरिनिसमगप्‌ रिनिधसमगप निरिधसमगप धनिरिसमगप

८ भ.

समधनिरिगिप्‌ परसधनिरेगप संधमर्निरिगप

थि मग ०७०

रिमधनिसगपं

मररिधनिस्गप रिधिमानेसगपे

धरसमनिरिभप धरिभनिसगप्‌ `

मधसनिरिगप धमसनिरिगप समनिधरिगप परसनिधरिगप समिमधरिगप निसमधरिगप मनिसधरिगप निम्षधरिगप सूधनिमरिगप घसनिमरिगप सनिधमरिगप निसधमरिगप धनिसमरिगप निधसमरिगप्‌ मधनिसरिगप धमनिसरिगप मनिधक्षरिगप निमधसरिगप्‌ धनिमसरिगप

मधरिनिस्षगप धमरिनिसगप रिमिनिधसगप मरिनिधसगप रिनिमधसगप निरमधसगप मनिरिधसषगप निमरिधसगप रिधनिमसगप परिनेमसगप रिनिधमसगप निरिषमस्गप धनिरिमसगप निधरिमस्षगप मधनिरिसगप धमनिरिसगप मनिधरिसगप | निमधरिसगप धनिमरिसगप

धमरिसनिगप निमरिसिथगप निधरिसमगप निधमसरिगप निधमारसिगष

सगमधनिरिप सगमनिधरिप

गसमधनिसिप समगधनिरिप मस्गधनिरि गमस्षधनिरिप मगसधनिसिि सगधमर्निरिप गसधर्मानिरिप्‌ सधगभनिरिप धसगमर्निरिप गधसर्मनिरिप धगसर्मनिरिप्‌ समधगनिरिप मसधगनिसि सधमगनिरि धस्मगनिश मधसगनिरिप धमसभनिरिप गमधसनिरिप

मगधसनिरिप गधमसनिरिप

1

गसमनिधसिं सपमगनिधारिप भसगनिधरिपं गमसनिधरिप भगसनिधरिप्‌ सगनिमधरसिप गस्निमधरिप सनिगमधरिपं निसगमधसि गनिसमधरिप्‌ निंगसमधरिप समनिगधरिप मसनिगधरिप सनिमगधरिप निस्षमगधरिप मनिसगधसि निमसगधरिप गमनिसधारिप मगनिसधरिप गनिमसधसि

धगमसनिरिप निगमसधरिप

मधगसनिरिप

कि

मनिगसधारेप

धमगसनिरिप निमगसधसि

१२९१-२

सगधनिमसिि गसधनिमरि सधगनिमरिप धसगानिमरिप गधसनिमरिष धगसानिमरिष सगनिधमारिप गसनिधमरिप सनिंगधमसिपं निसगधमरिप गनिस्षधमरिप निगसधमरिष सधनिगमारप धसनिगमारिप

सनिधगमाशप

निसधगमरिप धनिसगमरि निधस्गमसि गधनिसमरिपं धगनिसमरिप गनिधसमरिप निंगधरस्षमरिप धनिगसमारिप

समधनिगरिप मसधनिगसि सथमनिगरिप धसमनिगसिप मधसनिगसि धमसनेगरिप समनेधगरसिपि भसनिधगरिप सनिमधगरिप नि्षमधगरिप मनिसधगरिप निमसधगसि सधनिमगरिपि धसनिमगरिप सनिधमगारेप निसधमगरिप धनिसमगरिप निधसमगयिप पधनिस्षगरिप धमनिस्रगरिप मनिधसगसिप निमधसगरिप्‌ धनिमसरगरिप

९९५

गमधानिसारेप मगधनिसरिप गधमनिसरिप धगमनिसरिपं मधगनिसरिप धमगंनिसरिपं गमनिधसरिप भगनिधस्षरिप गनिमधसारिष निगमधस्षरिप मनिगधससि निमगधससिप गधनिमसरिप पगनिमसरिप गनिधमसषसिि ` निगधमरसरिप धनिगमसरिप निधगमसरिप मधनिगसरिप धमनिगससिप मनिधगसरिप निमधगससि धनिमगसरिप

मिधगसमरिप निधमसगरिप निधमगसरिप

९६६

रिगमधानिसप रिगिमनिधसप शरिभधानिभ्षप गरिमनिधसप रिमिगधनिसप रिमगनिधसषप म्ररिगधनिसप मारगानिधसप गमरिधनिसप गमरिनिधसप भगरिधनिसप्‌ मगारेनिधसप रिगिधमनिसप रिगनिमधस्प गरिधमनिसषप गरिनिमधसप रिथगमनिसप रिनिगमधस्षप धरिगमनिसप निरिगमधसप गधरिमनिसषप गमिरिमधस्प धगरि्मनिसप निगरिमिधसप रिमिधगनिसप रिमिनिगथसषप मरिधगनिसप मरिनिगधसप रिधमगनिंसषप रिनिमगधसप धरिमगनेसप निरिमगधसप मधरिगनिसषप मनिरिगधसप धमरिगनिसप निमरिगधसप्‌ गमधरिनिसप गममिरिधस्प मगधरिनिसप मगनिरिधसषप गधमरिनेसप गनिमरिधिसप धगमरिनेसप निगमरिधसप मधगरिनिसषप मनिगरिधसप्‌ धमगरिनेसप निमगरिधसप

य ५ 1

नृगीवरलाकरे-

रशिमिधनिगसप भरिधनिगसप रिथमनिगसप्‌ धरिमनिगसप मधरिनिगस्षप धमारनिगसषप रिमनिधगस्तप मरिनिधगसप रिनिमधगसप निरिमधगसप मानेरिधगसप निमरिपिगसप रिपिनिमगसप धरिनिमगसप रिनिधमगसप निरिषमगसप धनिरिमगस्षप निधरिमगसप्‌ गधनिरिमसप मधनिरिगसप धगनिरिमसप धमनिरिगसप गनिधरिमसप मनिपरिगिसप

रिमधनिमस्षप्‌ गरिधानिमसप रिवगनिमसप धरिगानिमसप गधरिनिमसप धगरिनिमस्प रिगनिधमसप गरिनिषमस्प रिनिगधमसप निरिगधमसप गनिरिधमसप्‌ निगरिधमसप रिधिनिभमस्षप परिनेगमसप्‌ रिनिषगमसषप निरिधगमसप धनिरगमसप निधरिगमसप

निगधरिमसप मिपधरिगसप्‌

धनिगरिमसप धनिमरिगिसप निधगारेमसप निधमरिगिसप

५ थाननामा

गमधनिरिसपं प्रम्‌ धनिरिसप गधमनिरिसप्‌

धगमनिरिसप `

म धगनिरिसप्‌

धमगानेरिसिप ` गमनिधरिसप

मगनिधरिसप गनिमधरिसप निगम परिसप मनिगधरिसपं निमगधरिसप गधनिमरिस्रप धगनिमरिसप गनिधमारसप निगधमरिसषप धनिगमारेसप निधगमरितसिप मधनिगरिसिप धमनिगरिसप मनिधगरिसषप निमधगरिसषप धनिमगरिसिप्‌

निधमगरिसप

॥ प

परिशिष्टम्‌ २ ।

रिसगपधानेम सगरिपधानिम गसंरिपिधनिम सिगिसपधानिम गरिसपधनिम सर्षिगधानिम . रिसिपगधनिम सपरिगपानिम पसरिगधनिम रसिपसगधनिम पारिसगधानिम सगपरिधनिम ` गसपरिधनिम सपगरिधानेम पसगरिधनिम गपसषरिधनिम पगसरिथनिम रिगपसधानेम गरसिपिसधनेम्‌ रिपगसधनिम प्रिगसधनिम गपरिसधानेम पगरिसधनिम

रिसिगधपानेप सगरिधपानिम गस्रिधपनिम रिगसधपनिम गरिसधपानिम सरिधिगपानिम रिसिधगपमिम सधरिगपनिम धसरिगपानिम्‌ रिधसगपानिम धरिसगपानिम सगधरिपनिम गसधरिपनिम सथधगरिपनिम धसमरिपनिम गधसरिपनिम धगसरिपानेम रिगिधसपानिम गरिधिसपनिम रिथिगसपनिपर धरिगसपनिम गधरिसपनिम घमरिकपनिम

सरिगपधनिम सरिगधपानेम सरिपधगानेम सगपधरिनिम

रिसपधगार्मम सपरिधगनिम प्सारधगनिम रिपिसधगामेम पारसधगनेम सरिधपगनिम रिसिधपमनिम सधरिपगानिम धसारेपगानेम रिथसपगाभेम धरिसपमनिम सपधरिगनिम सपधरिगनिम संधपरिगानेम धसपरिगनिम पथसरिगनिम धपसरिगनिम रिपधस्रगनिम प्रिधसगानेम रिधिपसगानेम धरिपसगनिम पथरिसगानेम धपरिसभानेम

रिगिपधसषनिम गसपधरिनिम गरिपधसानिम सपगधरिनेम रिपगधसनिम मसगधरिनिप परिगधसनिम गपस्रधरिनिम गपरस्थिसनिम पगसधारिनिम पगरिधिस्रानेम सगधपारोनेम रिगधपसनिम गसधपारोनिम गरिथिपस्निम सधगपरिनिम रिधगपसानिम धसममपारिनिभ धरिगपसानिम गधसपारीभेम गधरिपसनिम धमसपरिनिम धगरिपसनिम सपधगारोनिम रिपधगस्तनिम पसधगरिनेम परिधगसनिम सधपगरिनिम रिधपगसानिम धसपगरिनिम धरिपगसनेम पथसरगारेनिम पथधरिगसनिम धपस्षगरोनिम धपारिगसनिम ` गपधसरिनिम गपधारिसानेम पगधसरिनिम पगधरिसनेम गधपसरेनिम गधपारेसनिम धगपस्ररिनिम धगपरिसानिम पृथधगसरिनेम पधगरिसनिम धपगसुरिनिम पपगरिसनिम

सरिगपानिधम रिसमपनिधम संगरिपनिधम गसरिपानिथम रिगसषपनिधम गर्सिपनिधम सारिपगानिधम रिसपगनिधम सपरिगनिधम पसरिगनिधम रिपसगनिधम परिसगानेधम सगपरिनिधम गसपरिनिधम सपगरिनिधम पसगरिनिधम गपसरिनिधम पगसारीनिधम रिगपसनिधम गरिपसानिधम रिपगसनिधम परिगसनिधम गपरिसानिधम पगरिसानिधम

६ भ

सरिभिनिपधम रिस्षगनिपधम सृगरिनिपधम गसरिभेपधम रिगसनिपधम गारसार्नपिषम सरिनिगपधम रििनिगपधम सनिरिगपधम निसरिगिपधम रिनिसगपथम निरिसगपधम सगनिरिपधम गसनिरिपधम सनिगरिपधम निसषगरिपधम गनिसरिपधम निगसरिपधम रिगनिसपधम गरिनिसपधम रिनिगसपथम निरिगसपधम गनिरिसपधम निगारसपधम

सरिपनिगधम रिसिपनिगधम सपारिनिमधम प्सरिनिगधम सिपसनिमधम परिसनिगधम सरिनिपगधम रिसिनिपगधप सनिरिपगधम निसरिपगधम रिनिसषपगधम निरिसपगधम मपानिरगधम पसनिरगधम सनिपारेगघम निसपरिगधम पनिसरिगधम निपसरिगधम रिपनिस्गधम प्रिनिसगधम रिनिपसगधम निरिपस्षगधम

पनिरेसगधम

निपारसगधम

सगपनिरिषम गसपानिरिथम सपगनिरिधम पसगानिरिथम गपसानिरिधिम पगसनिरिधम सगनिपरिधम गसनिपरिधम सनिगपरिथम नि्षगपरिधम गनिसपरिथिम निगसपरिधम सपानिगारेधम पसनिगारेधम सनिपगरिधम निर्षपगरिधम पनिसगरिधम निपसगरिथिम गपामिसरिधम पगानिसारिधम गनिपसारधम निगपसरिधम पनिगसरिधम निपगसरिधम

रिगपनिसधम गरिपानसधम रिपगनिसधमं प्रिगनिसधमं गपरिनिसस्म पगारिनिसधम रिगनिपस्षधम गरिनिपसषधम ` रिनिगपसधम निरिगपस्षधम गनिरिपसधम निगरिपसधम रिपिनिगसथम परिनिगसधम रिनिपगसधम निरिपगपधम पनिरिगप्तथम निपरिगसधम गपनिरेसधम पगनिरिसधम गनिपारेसधम निगपारेसधम पनिगरिसिधम निपगारसधम

"~" ~

सरिगपनिपम सरिगनिध्रपम सरिथनिगपम सगधनिरिपम रिग रिसराध्रनिपम रिसिगनिधपम रिसषनिगपम गसधनिरिप

समगृदसप्रारनपम गसरिपरनिपम सिसपनिपम

गरिक्षधनिपरम

सरिधगनिपम

सगरिजिधपम

गसरिनिधपम धस्सरिनिगपम धसगनिरिपम

रिगसनिधप्रम गरिसानधपम सरिनिगधपम

निपम रिसनिगधपम रिगिनिपम सनिरिगधपम

धसररिगनिपम रिथिसगनिपम परिसगनिपम सगधरिनिपम गसधरिनिपम ` सधगरिनिपएमर धसगररिनिषम गधसरिनिषम धगस्नरिनिपम रिगिघसनिपम गरिधसनिपम रिधगसनेपम

धारगस्सानपम

गृधरिस्नपम

धगरिसनिपम ` ` १२२

निसरिगधपम

रिनिसेगधमपम निरिसगधपम सगमिरिधपम

गसर्निरिणपम

सनिगरिधपम निस्गरिधपम गनिसरिषिपम निगसारेधपम रिगनिसघपम गरिनिसधपम रिनिमसषधपम निरिमसधपम गनिरिसधपम

सधकतिकिगपम सधरगर्निरिपम

रिधिसनिगपम गधसर्निरिपम धरिसनिगपम धगभ्निरिपम स॒रिनिधगपम सगनिधसिपम रिसनिधगपम गभ्ननिधरिपम सनिरिथगपम सनिगर्धारिपम निसरिधिगपम निसगधरिपम

रिथिगनिसपम रिगनिसपरमः गधरिनिसपम धगरिनिसपम रिगनिधसपम गरिनिधस्षपम रिनिगधस्षपम

निरिगपसपभ

रिमिसथगपम गनिधरिपम गनिरिपसपम

निरिसधगपम निगसधरिपम सधनिरिगपम सधनिगरिपिम

धसनिरिगपम धसनिगरिपम सनिधरिगपम सनिधगरिपम निसधरिगपम निसधमरिपम

निगरिधिस्षपम

रिषिनिगसपम धरिनिगसपम रिनिषगसषपम

कि क

नर्क्म्त्रवम

धनिस्रिगपम धनिसमरिपम धनिरिगसपम

निधसस्गिपम निधसगरिपम

रिधनिसगपम गधनिसरिपम

निधरिगसपम गधनिरिसपम

धरिनिसमपम धगनिसरिपफ्म धगरनिरिसपमभ

क (नि,

(रानधसगपम गनिषसारप्म मगनक्रमस्सपम

निरिधसगपम निगधसरिपम निगधरिसप्म

& क

धनिरिसमपम धनिगख्ूिपम धनि्मारेसपम निगारसधपम निधरिसमपम निधगसरिपम निधमम्रखपम

९७9 `

प्व

सरिपिधनिगम

रिसपधनिगम

सपारधानेशम

क्म, क

पसारधनिगम

रिपस्षधनिगम प्रिसिधनिगम सरिधपानेगम रिसधपनिगम सधरिपनिगम धसरिपनिगम रिधसपनिगम धरिसपानिगम सपधरिनिगम पसधरोनिगम मधपरिनिगम धसषपरिनिगम

पधसरिनिगम

धपसरिनिगम

रिपधसनिगम

परिधसानिगम रिधपसानिगम

धरिपसनिगम

पधरिसानिगम

धपारसानिगम

सरिपानेधगम रिसपानधगम सपरिनधगम पसरिनेधगम रिपस्निधगम पारिसानधगम सरिनिपधगम रिपनिपधगम सनिरिपधगम निसरिपधगम रिनिसपधगम निरिसषपधगम सपानोरिषगम

प्सानिरिधगम

समिपारधमम निस्षपसििगम पनिसरिधिगम

निपसरिधिगम

रिपानेसधगम

परिनिसधगभ

रिनिपसधगम निरिपसधगम

पनिरेसधगम निपरिसधगम

संगरीतरलाकरे-

स॒रिधनिपगम रिसिधनिपगम सधरिनिपगभ धसरिनिपगम रिधिसनिपगम धरिमनिपगम सरिनिधपगम रिसिनिषधपगम समिरिधपगम मिसरिधपगम रिनिसधपगम निरिसिधपगम मधनिरिपगम धसनिरिपगम सनिधरिपगम निधारेषगम धमिस्षसिगम

निधस्षरिपगम

रिथनिभपगम

धरिनिसपगम

रिमिधसपगम निरिधस्पगम

धनिरिसपगम

मा ममि ताभ

सपधनिरिगम प्सधनिरिगम सधपनिरिगम धसपनिरिगम पधसानिरिगम धपमनिरिगम सपनिधरिगम पसनिधरिगम सनिपधरिगम निसपधरिगम पनिसधरिगम निपसधरिगम सधनिपरिगम धसनिपरिगम सनिधपरिगम निस्धपरिगम धनिसपारगम निधसपरिगम पधनिसरिगम धपनिसरिगम पनिधस्रिगम

मिपधसरिगम धनिपसररिगम

रिपिधनेसगम परिधनिसगम ` रिपिपनिस्गम धरिपनिसषगम पधरिनिसगम धपरिनिस्गम रिपनिधसगम प्रिनिधसगम रिनिपधस्गम निरिपयसषगम पानोरेधसगम निपरिपिस्षगम रिथनिपसगम धरिनिपसगम रिनिधपसगम निरिधपसगम धनिरिपसगम निधरिपसगम पधनिरिसगम धपनिरिसगम पनिधारेसगम निपधरिसगम धनिपरिसगम'

निधरिसपगम निधपसरिगम' निधपारिगसम'

पमनम णन नान क

सगपधनिरिम सगपतिधारम गस्षपधनिरम गसपनिधरिमि सपगधनिरिम सपगनिधरिम पसगधनिरिम पसषगनिधरिम गपस्तधानरिम गपसनिधरिम पगसधनिरिमि पगसनिधरिम

सगधपनिरिम सगनिपधरिमि गसधपनिरिम गसनिपपरिम सेधगपनिरिम सनिगपधरिम थसगपनिरिम निसगपधसिमि गधसपनिरिम गनिसपधरिम

धगस्पनिरेम निगसपधरिम

सपधगनिरिम सपनिगधारिम पक्षधगनिरिम पसनिगधारेम सधपगनिरिम, सनिपगधारभ

धसपगनिरिम, निसपगधरिम

पधसगनेरिम्‌ . पनिसगधरिम धपसगनिरिम निपसगधरिम गपधप्ननिरिमि गपनिसषधारेम प्गधसनिरिम पगनिसधरिम

गधपसनिरिम गनिपसधरिम

कि,

धगपसानोरिम निगपसधरिम पधगसमिरिम पनिगसधरिमि धृपगसानोरिम निपगसधरिम

परिशिष्टम्‌ १ ।

सगधनिपारेम सपधनिगस्मि गसधनिपरिमि पसषनिगरिमि सधगनिपरिमि सथपनिगरस्मि

९७१

गपधूनिसरिम

पगधनिस्रिम गधपनिससिमि

धस्मगनिपरिम धसपनिगरिमि धगपमिसरिम

गधसनिपारेमि पधसनिगारम धगसनिपरसिमि धपसानगरिम सगनिधपारम सपानेधगरिम गसनिधपारेम पसनिधगरिम सनिगधपरिम सनिपधगारेम निसगथपरमि निसपधगरिमि गनिसधपरिमि पनिसधगरिमि निगसधपरिम निपस्षधगारिम सधनिगपरिम सथनिपगरिम धप्षनिगपरिमि धसनिपगारेम सनिधगपरिम सनिधपगारम निसषधगपरिम निसधपगासम धनिसषगपरिम धनिसपगारिम निधस्षगपसिमि निधसपगारेम गधनिस्षपरिम पधनिस्षगसिमि धगनिसपरिम धपनिसषगरिम गनिधसपरिमि पनिधसगरिम निगधसपरिम निपधसषगरिमि धनिगसपरिम धनिपसगरिम

पधगनिसरिमि धपगनिसरिम गपनिधसषसिमि पगनिधसिषि गनिपधससिमिः मिगपधसरिमः पनिगधससिमि. ` निपगधम्नारेम गधनिपसरिमि धगनिपसरिमि गनिधपससिि निगधपसरिमि धनिगपसरिम निधगपससिमि पधानिगससिमि धपनिगसरिमि पनिधगसरिम निपधगसारम धनिपगससिमि

निथगसपरसिमि निधपस्षगारेम निधपगस्षसिमि

९७

रिगपधानसम्‌ गरिपधानेसम रिपगधानेसम पारगधनिसम गपारधानेसम पगरिधनिसम रिगिधपनिसम गरिधपनिसषम रिधिगपनिसम धरिगपानिसम गधरिपनिसम धगरिपानेसम रिपधमनिसम प्रिथगनिसम रिधपगा्भसम धरिपगानिसम पधरिगनिसम धपरिगनिसम गपधारोनसम पगधरिनेसम गधपरिनेसम धगपरिकसम = पधगरिनिनन

रिगपनिधसम गरिपिनिधसम रिपगनिधसम प्रिगनिधसम गपारोनिधस्म पगारीनेधसम रिगनिपधसम गरिनिपधसम रिनिगपधसम निरिगपधसम गनिरिपधसषम निगरिपिधसम रिपनिगधसम पारेनिगधसम रिनिपगधसम मिरिपगधसम पृनिरिगधसम निपरिगधरस्षम गपनिरिधस्षम पगनिरेधसम गनिपरिधसम

निमपरिषसम

पानिगारेधसम

धडितरल्नाकरे~

व ॥ व । ग ामननमाणोनद्यििनह १८८१५

० ० = ५ ठ

क्ति

रिगधनिपसरम गरिधनिपसम रिथिगनिपसम धरिगनिपसम गधरिनिपमम धगरिनिपसम रिगनिधपसम गरिनिधपसम रिनिगधपसम मिरिगधपसम गनिरिधपस्रम निगरिथपस्षम रिधनिगपस्षम धरिनेगपसम रिनिधगपसम निरिधगपसम धनिरगपसम निधरिगपसम गधनिरिपस्रम धगनिरिपसम गनिधरिपसम निगधरिपसम धनिगरिपस्नम

, र 4 (त कणो भो

सिपधनिगसम पारिधानिगसम रिपपानिगसम धरिपनिगसम पधारिनिगसम धप्रिनिगसम रिपिनिधगसम पारनिधगसम रिनिपधगसम निरििपधगसम पनिरिधगसम निपरिधिगसम रिधनिपगसम धरिनिपमसम रिनिधपगसम निरिधपगसम

धर्मिरिपगसम

निधरिपगसम पथानिारगसम धपनिरेगसम पनेधारेमसम

निपधारेगसम

धनिपरिणसम

गपभरनिरिसिम

पगधनिरिसम गधपानेरिसिम धगपनिरिसम पधगानिरिसम धपगानोरिसम गप्निधरिसम्‌ पगनिधारसम गमिपधरिसिम निगपधरिसषम पनिगधारसम निपगधरिसम गधनिपरिसम धगनिपरिसिम गमिधपरिसमं निगधपरिसम धनिगपारिसम निधगपारसम पधनिगरितसतिम धपानिमारसम पानेधगरिसिम निपधगरिसम

धृपगरिनिसम . निपमरिथसम ' निधगरिपसम निधपारगसम निधपगारस्सिम

प्रिरिष्टम्‌ २।

सरिमपधनिग सरिमिधपनिग रिसमपधनिग रिसिमधपनिग सुमरिपधनिग समरिथपनिग मसरिपधानेग मसरिधिपनिग रिमसषपधनिग रिभसधपनिग . मरिसपधनिग मरिसधपनिग सरिपमधनिग सरिधमपनिग

रिसिपमधनिग

रसवमपानम

सपरिमधनिग सधरिमप्मिग

पसरिमधनिग रिपसमधनिग प्रिसमधनिग समपरिधनिग मसपरिधनिग सपमरिधनिग पसमरिधानेग मपसरिपनिग पमसरिधानिग रिमपसधनिग मरिपसधनिग रिपमसधनिग ` परिमसधनिग मपरिसधनिग पमरिसधनिग

५९.

धसरिमपनिग रिधसमपानेग धरिसमपनिग समधरिपनिग मसधरिपनिग सधमारिपानेग धसमरिपनिग मधसरिपानेग पमसरिपनिग रिमिधस्षपनिग मरिधसपानिग रिधमस्षपनिग धरिमसपानिग मधरिसपनिग धमरिसपनिग

९७६

दन मा 1

स॒रिपधमनिग

रिसिपधमनिग

सपरिधमनिग पसारधमनिग

रिपिस्तधमनिग प्रिसधमनिग

सरिधपमनिग रिसधपमभिग सधरिपमानग धसषरिपमनिग रिधिसषपमनिग धरिसिपमनिग सपधरिमानिग प्सधरिमनिग सधपरिमानेग

पधसरिमिनिम धपसरिमिनिग

रिपधसमनिग

परिधस्षमानेग रिधिपसेमनिग धपरिपसमानेग पधरिसमनिग

समपधरिनिग

ममप्धरिनिग सपमधरिनिग

पसमधारोनिग

मपसधरिनिग प्मस्धरिनिग

समधपरिनिग

मसधपरिनिग सथमपरिनिग धसमपारिनिग मधसपरिनिग धमसपरिनिग सपधमरिनिग पसधमरिनिग सृधपमरिनिग

धुसपारमनिग धसपमरिनिग

पधसमारोनिग धपसभरोनिग

रिमपधसनिग मरिपधसनिग रिपमधसनिग परिमधसनिग मपरिधसनिग पमरिधसनिग रिमिधपसानेग

मरिधपसामिग

रिधमपसनिंग धरिमपसनिग मधरिपसनिग धमरिपसनिग रसिपधमसनिग परिधमसनिग रिधिपमसनिग धरिपमसनिग पधरिपसनिग धपारमसनिग

मपधसरिनिगं मपधरिसिनिग

प्मधसरिनिग

मधपसरिनिग धमपसरिनिग

पमधरिसनिग मधपरिसनिर्भ धमपरिसनिग

पधमसरिनिग पधमरिसानिग धपरिसमनिग धपमसरिनेग धपमरिसिनिग

९७४

वि [नाक 1

सरिमपनिधग ` रिसिमपमिधग ` समरिपनिंधग मस्षरिपनिधग

रिभस्षपनिधग भरिसषपनिधग सरिपमनिधग

रिसपमनिधग

सपरिमनिधग

पञ्षरिमिनिधग रिपसमनिधग ' परिसमनिधग ` समपरिनिधग मसपरिनिधग सपमरिनिधग पसमरिनिधग मपसरिनिधग पमसरिनिधग रिमपसानेधग मरिपसनिधग रिपमसनिधम प्रिमसनिधग मप्रिसनिधग पुमरिसरनिंधग

सरिमनिपधग रिसिमनिपधग समरिनिपधग मसरिनिपधग रिमिस्निपधग भरिसनिपधग स॒रिनिमपथग रिसिनिमपधग सनिरिमपधग निस्षरिपपधग रिनिसमपधग मिरिसमपधग समनिरिपधग मसर्निरिपधग सनिमरिपधग निञ्रमरिपधग मनिसरिपधग निमससिपधग रिमानेसपधग मरिनिमपधग रिनिमसपधग निरिभसपधग मनिरिसपथग

निमरिसपधग निपरिसमधग निपमसरिधग

मंगीतसस्माकर--

सरिपनिमधग रिसिपनिमधग सपारोनिमघग पसारिनिमधग रिपसनिमधग प्रिसनिमधग सरिनिपमधग रिसिनिपमधग सनिरिपमधग निस्षरिपमधग रिनिस्षपमधग निरिमपमधग सपनिरिमधग पसानिरिमधग सनिपारेमधग निस्षपरिमधग पनिसरिमधग निपस्षसिमिधग रिपनिसमधग प्रिनिसमधग रिनिपसमधग निरिपस्मधग पनिरिसमधग

समपनिरिथग मसपनिरेधग सपमनिरिधग पसमनिरिधग मपसनेरिधग पमसनिरेधग सपनिपरिधग मसनिपरिधग मनिमपरिधग निस्षमपरिधग मनिसपरिपग निमसमपरिधग सपनिमरिधग पसनिमरिधग म॒निपमरिधग निसपमरिधग पनिसमारेधग निपस्मरिधग मपानसारेधग पमनिरिथग मनिपक्षरिथग निमपस्रारिषग पनिमसरिधग

केनत पाभ संमतम, तकन)

रिमपनेसधग मरिपनिसधग रिपमनिसधग परिमनिसधग मपरिनिसधग पमरिनिसधग रिमिनिपस्धग परिनिपसधग रिनिमपसधग निरिमपसधग मनिरिपसधग निमरिपसधग रिपनिमसधग प्रिनिमस्धग रिनिपमसघग निरिपमस्धग पनिरिमस्षधग निपरिमस्रधग मपानिरिस्रधग पमानेरिप्षधग मानिपरिसधग निमपरिसघग पनिमरिसधग निपमरिषषग

रिसिमधनिपग समरिधिनिपग

मसरिधनिपग सिमिसधनिपग मरिसधनिपग

सरिधिममिपग रिसिधमनिपग सधरिमनिपग धसरिमिनिपग रिधसमनिपग , धरिसमनिपग सुमधरिनिपग मसधरिनिषग सधमरिनिपग घसमरिनिपग मधसरिनिपग धमसरिनिपग रिमिधसनिपग भरिधसनिपग रिधमसनिपग धरिमसनिपग मधरिसनिपग . भरमरिसनिपग

सरिमिधमिपग सरिमिनिधपग

रिसिमनिधपग समरिनिधपग

मसरिनिधपग

रिमसनिधपग मरिसनिपपग सरिनिमधपग रिसनिमधपग समिरिमधपग निसरिमधपग रिनिसमधपग निरिसमधपग समनिरिधिषग मसनिरिधपग सनिमरिधपग निसमरिधपग मनिसरिधिषग निमसरिधपग रिमनिसधपग मरिनिस्षधपग रिनिमकस्षधपग निरिमिस्षधपग मनिरिसधपग निमरिसधपग

परिशिष्टम्‌ २। ९७१

॥ कनन, ज

सरिधिमिमपग समधनिरिपग रिमधनिसपग रिसिधनिमपग मसधनिरिपग मरिधनिसपग स॒धरिनिमपग सुधमर्निरिपग रिधिमनिसपग धसरिनिमपग धसषमनिरिपग परिमनिभ्षपग रिधसनिमपग मधसनिरिपग मधरिनिसप्म धरिसनिमपग धमसनिरिपग धमरिनिसपम स्रिनिधमपग समनिधरिपग रिमनिधस्षपग. रिसनिधमपग मसनिधरिपग मरिनिधस्षपग सनिरिधमपग सनिमधरिपग रिनिमधस्पग

निसरिधमपम निसमधरिपग निरिमयसपग रिनिसधमपग मनिसधरिपग मनिरिधसपग निरिसधमपग निमसधरिपग निमरिधसपग समृधनिरिभिपग सधनिमरिपग रिधनिमसपग धसनिरिमपग धमनिमरिपग धरिनिमसपग सनिधरिमपग सनिधमरिपग रिनिधमसपग निसधरिमपग निसथमरिपग निरिधमस्षपग धनिसरिमपग धनिसमरिपग धनिरिमसपग निधसरिमपग निधसमरिपग निधरिमसपग रिधनिसमपग मधनिसरिपग मधनिरिसपग धरिनिसमपग धमनिसरिपग धमनिरिंसपग रिनिधसमपग मनिधसारिपग मनिधरिसपग निरिधस्मपग निमधसरिपग निभधरिसपम धनिश्सिमपग धनिमसरिपग धनिमरिसपग निधरिसिमपग निधमसरिपग निधमरिसपग

९७६ सरिपिधनिमग ` रिसपधनिमग

सपारधनिमग

पसरिधनिमग सिपिस्चधनिमग परिसधनिमग सरिधपनिमग रिसधपानिमग सधरिपनिमग धससिपिनिमग रिधसपनिमग धरिसपनेमग सपधरिनिमग पसधरिनिमग सधपरिनिमग धसपरिनिमग पधसरिनिमग धपसरिनिमग

रिपधसनिमग

परिधसनिमग रिधिपसनिमग धरिपसनिमग धरिसनिमग धपृरिसिनिमग

सरिपानेधमग रिसपनिधमग सपरिनेधमग पसरिनेधमग रिपस्षनिधमम परिसनिधमग सरिनिपधमग रिसनिपधमग सनिरसिपधमग निसरिपधमग रिनिस्रपधमग निरिसपधमग सपनेरिधमग पसनिरिधमग सनिपारधमग निपारेधमग पनिसरिधमग निपसारेधमग रिपनिसषधमग

पारोनिसधमग

रिमिपसधमग

निरिपसधमग पानिरिसधमग ` निपरिसधमग

मंशितरलाकरे-

सरिधिनिपमग रिसिधनिपमग सधररिनिपमग धसरिनिपभग रिधसनिपमग धरिसनिपमग सरिनिधपमग रिसिनिधपमग सनिरिधपमग निसरिधपमग रिनिसधपमग निरिसघपमग सधनिरिपमग धसनिरिपमग सनिधरिपमग निसर्धारिषमम धनिसषरिपमग निधसरिपमग रिधिनिस्षपमग धररिनिसपमम रिनिधसपमग निरिधसपमग

धनिरिसषपमग

निधरिसपमग

सपधनिरिमग पसधनिरिमग सधपनिरिमग धसपनिरिमग पधसरनिरिमग धपस्निरिमग स॒पानधरिमग पञसनिधरिमग सनिपधरिमग निसपधरिमग पनिसर्धारिमग निपसधरिमिग सधनिपरिमग धसनिपरिमग सनियपरिमग निसधपरिमग धनिस्षपारिमग निधस्षपरिमग पधनिसरिमग धपनिसरिमग पनिधस्रिमग निपधसषरिमग

01

रिपधनिसमग परिषनिसमग रिधपनिसमग धरिपनिसमग १४२िनिसमग धपरिनिसमग रिपनिधसममग परिनिधसमग रिनिपधसमग निरिपिधस्मग पानिरिधसमग निपरिधसमग रिधनिपस्षमग धरिनिपस्ममग रिनिधपसमग निरिधपसमग घनिरिपिममग निधरिपसमग पधनिरिसमग धपानिरिसमग पनिधरिसिमग. निपधरिसमग

धनिपसरिमग धनिपरिसमग

निधपसरिमग निधपरिसमग

समर्पधोनेसिग समपनिधरिग समधनिपरिग मसपैधनिरिग असपनिधदिग

सपमधनिरिग एसमधनिरिग मपसधानेरिग पमस्घनिरिग समधपनिरिग मसधपनिरिग सधमपानेरिग धसमपनिरिग मधसपनिरिग धमसपनिरेग स॒पधमनिरिग पसषधमर्निरिग सधपमनिरिग धसषपमनिरिग पधसमानेरिग धपसमनिरिग मपधसनिरिग पमधसनिरिग मधपसनिरिग धमपसरनिरिग पधमसनिरिग धपमसानरिग

. १९३

सपमनिधरिग परसमनिवरेग मपसनिधरिग पमसनिधरिग स॒मनिपधरिग

मसनिपधरिग

सनिमपधरिग निसपपधरिग मनिसपधरिग निमसपधरिग सपनिमधारग पस्निमधारग सनिपमधारग निसषपमधारिग पनिसमधरिग निपसषमधरिग मपानिसषारग पमानिसधरिग मनिपसधरिग निमपस्षधरिग पनिमसधरिग निपमसधरिग

| परिरिष्टम्‌ २ |

९७७

मंसधनिपारिग सधमनिपरिग धसमानपाश मधसनिेपारग धमसनिपारग समनिधपारग मसनिधपरिग सनिमधपरिग निसषमधषरिग मनिसधपरिग निमसधपारिग सधनिमपरिग धसनिमप्रिग सनिधमपारिग निसधमपरिग धनिसमपरिग निधसमपरिग मधनिसषपारेग धमानिसपरिग मनिधसपरिग निमधसषपरिग धनिमस्षपरेग गिधमस्षपरिगि

सपथनिमारिग पसधनिमरिग सधपनिमारेग धसपानेमरिग पधसनिमारग धपसानमरिग सपानेधमारिग पसनिधमारेग सनिपधमारग निसपधमारिग पनिसधमरिग निपसधमारग सधनिपमरिग ध्निपमारग सनिधपमारेग निसधपमारग धनिसपमरिग निधसपमारग पथनिसमरिग

धपानिसमरिग

प्निधसमरिग निपधस्षमरिग धनिपसमरिग मिधपसमारग

मपधानेसरिग

पमधनिसरिग

मधपनिसरिग धमपानसरिग पथमनिसरिग धपमानिसरिग मपनिधसरिगि ` पमनिधससिग मनिपधसरिग निमपधसारिग प्निमधसरिग निपमघसारग मधनिपसरिगि धमनिपसरिग मनिधपसरिग निमधपस्रिग धनिमपस्षरिग निधमपसरिग पधनिमस्षरिग धपनिमसरिग पनिधमसरिग निपधमसारेग धनिपमसरिग निधपमस॒रिग

९७८

रिपिमधनमिसम परिमधनिसग मपरिधमिसग पमरिधनिसग रिमिधपनिंसग मरिधपनिसग रिधमपनिसग धरिमपनिसग धमरन रिपधमनिसग परिधमनिसषग रिथपमनिसग धरिपमनिसम पथरिमनिभ्षग धेपरिमनिग मपधरिनिसग पमधरिनिसग मधपेरिनिसग धमपरिनिसंगं ` परपारिनिसग

रिमिपधनिसग रिमपमिधसग रिमि पअरिपिधनिसभ

पररिपमिधसग रिपमनिधसग परिमनिधसग मपारोनिधसग पमरिनिधसग रिमिनिपधसग मरिनिपधसग रिनिमपधसरग निरिमपधसग मनिरिपधसग निमरिपधसग रिपनिमधस्षग परिनिमधसषग रिनिपमधसग निरिपमधसग पनिरमधसग निपरिमधसग मपानिरिधसग पमनिरिधंसग

मनिपरिधसग

निमपरिधसग पनिमरिधसग

निभमरिथिसग निघमरिपसग

सगीतरण्ाकरे-

धनिपसषग रिपिधमिमस्षग

परिधमिमस्षग रिधिपमिमसग धरिपनिमसग पधारिमिमसग धपारिनिमसग रिपनिधमसग परिनिधमसग रिनिपधमसग निरिपधमसग पनिरिधममग निपरिधमसग रिथिनिपमसग धरिनिपममग रिनिधपमभरग निरिधपमसग धनिरिपमसग निधरिपमसग १४निरिमसग धपनिरिमसग पनिधरिमसग निपधरिमसग धनिपरिमसग निधपरिमसग

| मपधमिरिसिग

पमघनिरिसम मधपमिरिसग धमपनिरिसभ पधमनिरिस्गे धपमनिरिभषग मपानेधरिपग पमनिधरिसग मनिपधरिसिग निमपधरिसग पनिमधरिस्षग निपमधारसग मधनिपरिसग धमनिपरिसिग मनिधपरिसिग निमधपरिसरग घनिमपरिसषग

(म

निधपमपरिप्तग

पधनिमरिसग धपनिपमरिसग पनिधमारेखग . निपधमरिसिग धनिपमरिसग निपगरिसग

गस्मपधनिरि समगपधनिरि मस्तगपधनिरि गमसपधनिरि मगस्षपधनिरि सगपमधनिरि गसपमधनिरि सपगमधनिरि पसगमधनिरि गपस्षमधनिर पगसमधनिरि समपगधनिरि मत्षपरगधनिर सपमगधनिरि पसमगधनिरि मपसगधनिरि पमसगधनिरि गमपसधनिरि मगपसधनिरि गपमसधनिरि पगमसधनिरि मपगसधनिरि प्मगसधानेरि

धिनक प म्नो ५5 ॥ „ ५" 4"

॥ किः द स ष कन + $ र ( । । ॐ)

सगमपधनिरि सगमधपनिरि

गस्मपपमिरि समगधपनिरि मसगधपनिरि

गमसधपनिरि मगसथपनिरे

सगधमपनिरि गसधमपनिरि सधगमपनिरि प्षगमपनिरि गधस्ममपनिरि धगसमपनिरि

समधगपनिरि

मक्षधगपनिरि

सथमगपनिरि धसमगपनिरि

मधसगपनिर धमसगेपानिरि

९ ५

गम धसपनिरि मगधसपनिरि गधमसपानेरि धगमसपनिरि

मधगसपनिरे धमगसपनिरि

सगपधमनिरि समपधगमिरि

गसपधमनिरि सपगधमनिरि पस्गधमनिरि गपसधमनिर पगसधमनिरि

सगधपमनिरि

गस्घपमनिरि सधगपमनिरि धरगपमनिरि गधस्तपमनिरि धगसपमनिरि सपधगमनिर्‌ पस्थगमनिरि सधपगमनिरि धसपगमनिरि पधस्षगमनिरि धपस्षगमनिरि गपधसमनिरि

पगधस्षमनिरि

गधपसमनिरि धगपममनिरि पथगसमनिरि धपगस्षमनिरि

मसपधगनिरि सपमधगनिरि

पसमधगनिरि

मपसधगनिरि पमसधगनिरि समधपगनिरि

मधपगानिरि

सधमपगानिरि समपगनिरि मधसपमनिरि

धमस्षपगनिर

सपघमगनिरि

® कि

पसथमगनिरि

सथपमगनिरि धसपमगनिरि

पथप्तमगनिरि

धपसमगनिरि मपधसगनिरि पमधसगनिरि मधपसगनिरि धमप्सगनि

[ (कि [न

रे र

र

॥। पधमसगनिरि घपमसगनि

९७९

गमपधसनिरि मगपधसनिरे गपमधसानिरि पगमधसनिरि मपगधसनिरि पमगधसनिरि

गमधपसनिरि मगपपरसनिरि

गधमपसनिरि

धगमपसनिरि

मधगपप्ननिरि धमगपसननिरि गपधमसनिरि पगधम्तनिरि गधपमसनिरि धगपमसनिरि ` पधगमसनिरि धपगमसनिरि मपधगसनिरि | पमघगसनिरि मधपगसनिरि धमपगसनिरि पधमगसनिरि धप्रमगसनिर

९८१ सगातरत्नाकरे-

1.

सगमपनिभरि सगमनिपधरि सगपनिमधरि समपनिगधरि गमपनिसधरि शसप्मपनिधरि गसमनिपधरि गसपनिमधरि मसपनिगधरि मगपनिसधारं समगपनिधरि समगनिप्रधरि सपगमिमधरि सपमनिगधरि गपमनिसधरि' भंसगपनिधरि मसगनिपधरि पस्गनिमधरि पसमनिगधरि पगमनिस्षधरि गमसपनिधरि गमसनिपधरि गपसनिमधरि मपसनिगधरि मपगनिसधरि भगसपनिधरि मगसमिपधरि पगसनिमधरि पमसनिगधरि पमगनिसधरि सगपमनिधरि सगनिमपधारे सगनिपमधरि समनिपगधरिं गमनिपसधरि गसपमनिधरि गसनिमपधरि गसनिपमधरि मसनिपगधरि मगनिपसधरे सपगमनिधरि सनिगमपधरि सनिगपमधरि सनिमपगपरि गनिमपसधरि पञ्रगमनिधरि निसगमपधरि निसगपमधरि निसमपगधरि निगमपसधरि गपस्षमनिधरि गनिसमपधरि गनिस्षपमधरि मनिसपगधरि मनिगपमसधरि पगसमनिधरि निगसमपधारे निगस्पपधरि निमस्रपगधरि निमगपसधरि स॒मपगनिधरि समनिगपधरि सपनिगमधरि सपनिमगधरि गपानिमसधरि मसपगनिधरि मसनिगपधरि पक्षनिगमधरि पसनिमगधरि पगानिमसधरि सपमगनिधरि सनिमगपधरि सनिपगमधरि सनिपमगधरि गनिपमसषधरि पञसममगनिधरि निसषमगपधारे निसपगमधरि निसपमगधारि निगपमसधरि मपसगनिधरिं मनिसगपधरि पनिषगमधारे पनिसमगधरि पनिगमस्षधरि पमसगनिधरे निमसगपधरि निपस्गमधरि निपसमगधरि निपगमस्धरि गमपसनिधरे गमनिस्रपधरि गपनिसमधरि मपनिसगधरि मपनिगसधरि मगपसनिधारे मगनिसपधरि पगनिसमधरि पमनिस्तगधरि पमानिगसधरि गपमसनिधरि गनिमसपधरि गनिपसमघारे मनिपसगधरि मनिपगसधरि ` पगमसनिधरि निगमसपधारे निगपस्मधरि निमपसगधरि निमपगस्धरि मपगसनिधरि मनिगसपधरि पनिगसमधरि पनिमसगधरि पनिमगसधरि परमगसनिपरि निमगसपथरि निपरगसमधरि निपमसगधरि निपमगसधारे

त पत४८.२) 1 भकः 9९५१५ धि ण ००५०५७५ ४ न

शिनिनमेपेननि

प्रिरिष्टय्‌ २।

९८१

सगमधनिपरि सगममिधपरि सगधनिमपरि समधनिगपरि ममधनिक्षषरि

गसमधनिपरि समरगधनिपारि पअरसगधनिपरि गमसधनिपर मग्तधानिपर सगधमनिपरि गसधमनिपार सधगमनिपरि धञ्षगमनिपरि गपसमनिपरि धगसमनिपर ममधगनिपरि मषघगनिपरि सधमशनिपरि समगनिपरि मधसगनिपर धमस्गनिपरि गमधस्षनिपारि मगधसनिपरि गधमसनिपरि धगभसनिपरि मधगस्षनिपरि धमरगरसीनिप्रि १२३२-२

गसमनिधपरि गसधनिमपरि समगनिधपरे सधगनिभपरि मसगनिधपरि धसगनिमपरि गमसनिधपरि ममसनिधपरि सगनिमधपरि गसनिमधपरि सनिगमधपरि निसगमधपररि मनिसमधपरि निभसभधप्रर समनिरधपरि भसनिगधपारि सनेमगयपारं निसमगधप्रि पनिस्गधपार निमसमृषपरि गमनिसधपरि पगनिसधपरि गमिभसधपरि

धगसनिमपरि सगनिषमपारि गसनिधमपारि सनिगपमपरि निभ॒गशधम्परि गनिक्षधमपरि मिभस्षमपरि सथनिगसप्रि धक्तनिगपपरि सनिधगमपरि मिस्धगशपरि धनिसगमप्रि निधसगमपरि गधनिसभपरि धभनिसमपरिं मनिधसभपार निगमसरधपारे मिगधसमपरि मनिगसधपारि धनिगसथपरि निमगसधपारे निधमस्सप्रिं

गधसगियपरि

मसधनिगपरि मगधनिसपरि सधमानिगवरि गधमनिसपरि धसमनिगपरि धगभनिसपरे मधसनिगपरि मधगनिसपरि धमसनिगपरि षमगनिसपरे समनिधगपरि गमनिधसपरि मसनिधगपरि मगनिधसपरि सनिभथमपरि गनिमधस्षपरि निसपथगपरि निगपधसपरि मनिसधगपरि मनिगधस्षपरि निमसधगपरि निम गधसपरि सथनिमगपारे गधनिमसपारे धसनिमगपरि धमनियसपरि सनिधमभपरि गनिधमसपरि निस्षधमशप्रि निगधघमसपरि धनिसथगपरि वनिगमसषपरि निधसंममपरि निधगमसपरि मधनिसशपरि सथघनिगसपरि धमनिसमपारि धमनिगसपरि मनिधसगपरि मनिषमसपार निमधसमपरि निभधगसर्परि धनिमसगपरि धनिमगसपरि निधमसगपरि निधमगस्षपरि

९८३

मंगोतरलनाकरे -

पनि 71111 १ ०

भथपधनिगरि असपधूनिगरि मपमधनिमरि परमभधनिगरि मप्सधमिगरि चृभूसधमिगार समधपमिगरि भसधपनिगरि मथमपनिगरि धसममपनिगरि मधसपनिगारे धमसपानगरि सपधमानगारि पसधमनिगरि सधपभनिगरि धसपमनिगरि पथसमनेगरि धपममनिगरि मपयसनिगरि पभम धानगरि मधपसनिगरि धमपसनिगरि प्थमसानेगरि . धुपमससनि

समपनिधगर ममपनिधगरि सपमनिभध्रगरि प्सभनिधगरि मपसनिधगरि पमसनिधगारे समनिपषगरि मस्निपधगरि सनिमपधमरि निसमपधगरि मनिसपधगरि निमसपधगारं संपनिमधगरि पनिमधगरि समिपमधगरि निसपमधगरि पनिसमधगरि रिपसपधगरि मफनिसधगरि पमनिसधग्रि भनिपस॒षगरि निमपसधगरि

पनिमसधगरि निपमसधगरि निधमसपगरि निधपसमगरि

समधनिपगरि मस्धनिपगरि सधमनिपगरि धसमनिपगरि मधमनिपगरि धमसनिपगरि ममनिधपगारि मसनिधपगरि सनिमधपमारि निसमधपगरि मनिसधपगरि निमसधपगरे सधनिमपमरि धसनिमपगरि सनिधमपगरि निसधमपगारे धनिसमपगरि निधस्षमपगर मधनिसपगरि धमनिसपगरि मनिधसपगरि निमधसषपगरि धनिमसपगरि

तयद थो अवो फिोमोकिकिपिकिनिमिकििोतििसितिषयेनततनििनिििि नि) नै०५२०। ४१४१)

मपधनिंमगरे पसधनिमगरि मधपनिमगरे धमपनिपमगरि पथसानिमगरि धपमनिमगरि सपनिधमगरि पसनिधमगरि सनिपधमगरि निमपधमगरि पनिसधमगरि निपसधमगारे स॒धानिपमगरि धसनिपमगरि सनिधपमगरि निस्षधपमगरि धनिसपमगरि निधसपमगरि पधानिस्षमगरि घपानिसमर्गारि पनिधसमगरि निपध्समगरि घनिपप्षमगारि

मएधानेसगरिं पमधामिसगर मधपानिसमःर धमपनिसगरि, पधमनिसगरि धपमनिसगरि मपनिधसगरि पमानिध्षगरि मनिपधस्मगरि निमपथसगरि पनिमधसगरि निपमधमगरि मधनिपस्गरि धमनिपस्गरि मनिंधपस्षगरि निमधपस्गरि धनिमपस्षगरि निधमपसगरि पधनिमस्षगारे धपनिमस्षगरे प्निधमसगरि निपधमसगरि धनिपमसगरि निधपमक्षगरि

1 भति, कि

सगपभनिमरि गस्पधमिमरि सपगधनिमर पसगधनिमरे गपसषधनिमरि पगसधनिमरि सगधपानिमरि गसघपनिमारे सधगपनिमरि धसगपनिमरि गधसषपनिमरि धगसषपनिमरि समपधगनिमरि पसधगनिमरि सधपगनिमरि धसपगनिमरि पधसगनिमरि धपसमगनिमार गपधस्षनिमरि पगधसनिमारे गधपसनिमारे धगपसनिमरि पथगस्निमरि धपगसनिभरि

परिरिष्टम्‌ ९।

स॒गपानेधमरि गसपनिधमरि सपगामेधमरि पसगनिधमरि गपसनिधमारि पगसनिधमरि सगनिपधमारि गसनिपधमरि सनिगपधमरि निसगपधमरि गनिस्षपधमरि निगसपधमरि सपानिगधमरि पसनिगधमरि सनिपगधमारे निसषपगधमर पनिसगधमरि निपसगधमरि गपनिसधमरि पगनिसधमरि गनिपसधमरि निगपक्षधभारे पनिगसधमरि निपगसथमरि

न मणननोषोण्षटिोमन क

सगधनिपमरि गसधनिपमरि सधगनिपमरि धसगनिपमरि

गधसनिपभमरि

धगसनिपमरि सगनिधपमरि गसनिधपमारि स॒निगधपमरि निस्षगधपमरि गनिसधपमरि निगसधपमरि सथनिगपमरि धसनिगपमरि सनिधगपमरि निसथगपमरि धनिंसगपमारे निधसगपमरि गधनिसपभरि धगनिसपमरि गनिधसपभरि निगवसपमरे धनिगक्षपमरि निधगसपभरि

सप्धनिगमरि प्स्धानिगमरि सधपनिगपरि धसपनिगमरि पधसनिगमरि धपसानिगमरि सपनिधभमरिं प्सनिधगमरि

| सनिपथगमरि

निक्षपधगमरि पानिसथगमरि नपसधगमर सथधनिपमभरि धसनिपगमरि स॒निधपगमरि निस्षधपगमरि धनिसपगमरि मिधस्षपगमरि पधनिसगमरि धपानिसगमरि पानिधरगमरि निपधसगमरि धनिपसगभारि

न ५०५ त शा मनो 9०५

९८२

गपधनिसमरि पगधनिस्षमरि गधपनिसमरि धगपनिसमरि पधगनिसमरि धपगनिस्मार गपनिधरसमरि पगनिधसमरि गनिपधसमरि निगपधसमरि पनिगधसभरि निपगधसमरि

)

~ 23 य) 41) ~ 1 = 0

धगनिपक्षम गनिधपसम निगधपसम धनिगपसम निधगपसर्मा

[य

पधनिगसमरि

(कि)

ध्‌ पानेगसर्मा पानिधगसमरि मिपधगसमरि

धनिपगसमरि

म) य)

9

प >

)।

<

निषपसगमरि निधपगसमरि

९८४

मगपधनिस्ररि गशपमधनिसरि पगमधनिंसरि म्रपगधनिस्ररि पमगधातसरि गमधपनिसारे मगथपनिसरि गधमपनिभर धगमपनिसारे मधगपानिसारि घमगपनिसरि गपधमनिसार पगधमानिसारि गधपमानेसार धगपमनिसरि पृथगमनिसरि धपगमनिसरि मपधगनिसरि पमधगनिसरि मधपगनिसरि धमपगनिसरि पधमगनिसरि ` भृप्मगनिसरि

मगपनिधसरि गपमनिधसरि पृगभानिधक्रि मपगानिधसरि पमगानिधसरि गमानेपधस्षरि मगनिपधसरि गनिमपधसरि निगमपधस्ार मनिगपधसरि मिभमपधसरि गपनिमघसर पगमिशधसरि गतिपमधसरि निगपमधसरि प्निगधसार निपमयधस्रि मपनिगधस्रि पमनिमधसरि मनिपमधसरि निमपगधसरि प्निभगधसरि

निपमगधसरि निथमगपसारि निधपगमसरि

संगीतरल्नाकरे-

णं ५७

गमपधनिसरि गमपनिधसरि गमधमिपसरि गपधनिमसरि मपधनिगसरि

मगधानिपसरि पगधानिमसरि पमधनिगस्तरि

गधमनिपसरि घगमनिपसरि मधगनिपसषरि धमगनिपस्षरि गमनिधपसषरि भगनिधपस्ररि गनिमधपसरि निगमधपर्नरि भूनिगधपसरि मिभगधपमरि गधनिमपसरि धगनिपपस्तरि शनिधमपसरि निगधमपसरिं घमिममपसरि मिधभयपमरि मधनिगपस्रि धमनि पस्नरि पनिधगपसरि निमधगपसरि धनिमगपसरि

गधपनिमसरि धरपानिमसरि पधगनिमसरि धपगनिमसरि गपानिधमसरि पगनिधमसरि गनिपधमसरि निगपधमसरि प्निगधमभरि मिपरगधथसरि गधानिपमसरि धगनिपमसारि गनिधपमसरि निगधपमसरि धनिगपमसरि निधगपमसरि प१४निगमसरि धपनिगमसरि प्निघगमसरे निपधगमसरिं धनिपगमसरि

मधपानिगसरि' धमपनिगसरि ° पधमनिगसारि ` धपमनिगभरि मपनिघगधरि पमानिधगसरे सनिपधगस्ररि निभपधगसरि पनिमधगस्षरि निपमधमसरि पमधनिपगसरि धमनिपगसरि मनिधपगस्रि निमधपगसरि धनिभपगसरि निधमपग्नरि पधनिमगसरि धप्निप्रगसरि पनिधमगसारि . निपधभगसरि धनिपमगसरि निधपमगसरि

मुधा नाकु गु त मि क ~ प र र \

(७, रिगमपधनिस गरिभपधनिस रिमगपधनिस मरिगपधानिस गमरिपधनिस मगरिपथनिस रिगपमधनिस गरिपमधनिस रिपगथधनिस प्रिगसधनिस गपारिमधानेस पगरिप्धनिसं रिमपगधनिस मरिपगधनिस रिपिमगधनिस परिमगधनिंस मपरिगधनिस पभरिगधनिस गमपरिधानेस मगपरिधनिसं गपमरिषनिस .पगभरिधनिस मपगरिधमिस पमगरिधनिस

१२४

क, कि परिरिष्टम्‌ २।

रिगभधपनिस गरिमधपनिस रिमिगधपनिस मरिगधपानिस गमरिधपमिस मगरिधपनिस रिगधमपानस गरिधमपनिस रिथगमपानिस धरिगमपनिस

गधरिमपानेस धगरिमपनिस रिमिधगपनिस मरिधगपनिसं रिधिमगपनिस `

धरियगपानेस

. मधरिगपानिस

धमरिगपनिस गमधरिपनिस पगधरिपनिस

गधमरिपनिस धगमरिपनिस

मधगरिपनिस धमगरिपनिस

रिगपधमनिस

गरिपधमनिस

रसिपगधमानेभं प्रिगधमनिस गपारिधमनिस पगारिधमनिस रिगधपमानिस गरिधपमनिभ

रिधिगपपानेस धरिगपमनिस

गधरिपमनिस

धगरिपमनिस रिपधगमनिसः प्रिधगमानिस

रिथपगमनिस

धरिपगपनिस

पधरिगमनिस

धपरिगमनिस `

गपधरिमनिस पगधरिमनिस ग धपरिमानिस

. धगपारमनिस्‌

पथधगारिमनिस्‌ धुपगरिमनिस

कि

रिमिपधगमिस मरिपधगनिम रिपमधगनिम प्रिमधर्गनिस मपारधमानेम पमरिधगनिस रिमिधपगनिस मरिधपगनिस रिथप्रपगनिम परिमपगानिपं मधरिपगनिसं धमरिपगनिस रिपधमगनिस परिधमगनिस रिथिपमगनिस धरिपमगानस पथरिमगनिस धपरिमगनिस मपधरिगानस पपधारगनिम भधपारिगनिस धमपरिभनिस पृधमारिगनिस घुपमरिगिनिस्‌

धुपुमगरिनिस

सगीतरत्नाकरे-

₹८ ~ गमपधरिनिस रिगमपएनिघम मशपधरिनिम गरिमपनिधम गपमधरिनिम . रिमिगपानिधम प्गमधरिनिम परिगिपनिधरस भपगधरिनिम गमरिपनिधम पमगधरिनिस मगरिपनिधरस गमधपरिनिम रिगपसनिधस मगधपरिनिम गरिपमनिधस गशधमपरिनिम रिपगमनिधम धगमपरिनिस प्रिगमानधम पमधगप्रिनिम गपारिमानिषम धमगपरिनिम पगरिमनिधम गपथमरिनिम रिमिपगनिधम पगधमरिनिस मारपगानधम गधपमरिनिस रिपिमगनिधम धगपमरिनिम प्रिमगनिधम पधगमरिनिम्‌ मपरिमानिधम धपगमरिनिभ परमरिगनिधस मपधगरिनिभ गम्पारिनधम पमधमरिनिस मगप्रिनिधस सधपगरिनिम गपमारिनिधम ` ध्रमपगरिनिस पगमरिनिधस ' पधमगरिनिसर मपगारिनिधस

पमगारोनिधस

रिगमनिपधम गर्मिनिपधम ग्मिगनिपधम मरिगनिपधस गमरिनिपधम मगरिनिपधम रिगानमपधम गरिनिमपधम शिनिगमपधम निरिगमपरधम गनिरिमपधम निगरिमिपधम रिमनिगपधम मरिनिगपधम निमगपधम निरिपगपधम मनिरिगपधम निमरिगपधस गमनिगिपि्म मगनिरेपधम गनिमरिपधस निगमर्पिधम मनिंगरिपधघस निमगरिपधस

न

रिगपरनिमधसं

गरिपिनिमधम' रिपिगनिभयमस परिगिनिमधृस गपारिनेमधस पगरिनिमधमस रिगनिपमधस गर्निपमधस रिनिगपमधस निरिगिपमधस गनिरिपमधस निगरिपमधस रिपनिगमधम परिनिगमधस रिनिपगमधस निरिपगमधस प्निरिगमपस निपरिगमधरस गपनिरिमधस प्गनिरिमयस

नपारिमधस निगपरिमधस पनिगरिमिधस निपगरिमधस

पिक न

रशिमिपनिगधसं मरिपनिगथस -रिपमभिगधम्‌ परिमनिगधस मपरिनिगथस रिमित मरिनिपगधम्‌ रिनिमपगधस निस्मिपगधस मनिरिपगधस ° निमरिपगधस परिमिमगधस रिनिपमगधस निरिपमगथस | पनिरिममधस निपारमगधस् मपानिरिगधस

; पभानरगधस मनिपरिगधस ` निमपरिगथस

प्निमरिगधस `

। निपमरिगधस

परिरि्टम्‌ २।

९८.

ग मपनिरिधम

पगपमिरिथस

गपमनिरिषम

पगमनिरिथिम मपगनिरिधस पमगनिरेधस

गमनिपरिधस मगनिपारेधस गनिभपरिधस

निगमपारषस

मनिगपरिधस

नमगपारषस गपानमारषस

पगनिमरिधस गमिपमरिधस निगपमरिधस पनिगमरिधस निपगमरिथस मपनिगरिधस पमानिगरिधस मनिपगरिधस | नपपमगारधस परनिमगारेधस

निपमगरिधसं

रिगमधनिपस

गरिमिधनिपत ` रिभिगधनिपस `

मररिशिधमिपस गमरिधनिप मगरिधानिपस

1४

रिगधमानेपंस गरिधेमनिपन्न

धरिगमौनिषस

गधरिमंनिषम धगरिमिनिपस्

रमधगानपस मारवगानपस

रिथिमगनिषस

धरिमगनिपस

मधरिगनिपस धमरिगिनिपस गमधरिनिपस मगधरिनिपस गधमरिनिपम्‌ धगमरिनिपस मधगरिनिपस घमगरिनिपस

गममिधषस गरिभमिधपस रिमिगनिधपस मरिगनिधपस

रिगिनिभधपस

गरिनिमधपशथ

रिनिगमधपस

` रिरिगमधपस भनिरिषथप

निशरिमथपस सिमिनिगधपस

मेरिनिगधषस

रानभगधेषस

निरिमगधपस मनिरिगधपस निमारगधपस्न गमनिरेधपस

मगनिरेधपस

गनिमरिथुपस निगमसिथिपस

मनिगरिधपम

| निपभारधषस

= निधगारेमपस

निधमरिगपकष

९८८ संगीतरलनाकर- रिमधनिमपस्च रिमधनिभपस्र गमधनिरिपस गरिधिनिपस मरिथिनिगपस मगधनिरिपस रिधिगनिमपस रिथमनिगपसम गधमनिरिपम धरिगनिमपसर धरिमनिगपम धगमनिरिपम गधरिनिमपसर मधरिनिगपस मधगनिरिपम धगरिनिमपस धमरिनिगपस धमगनिरिपस रिगनिधमपस्र रिमिनिधगपसर गमनिधरिपम गरिनिधपपस मरिनिधगपस मगनिधरिपस रिरिगधमपस्र रिनिमधगपस गनिमधरिपिस निरिगिधमपसर मिरिमधगपस निगमधारपम गनिरिधमपस मनिरिधगपस्र मनिगधरिपस निगरिपिमपस निमरिधगपस निमगधरिपस रिधिनिगमपसर रिघनिमगपस गधनिमरिपस धरिनिगमपसर धरिनिमगपस धगनिमरिपस रिनिधगमपसर रिनिधमगपस गनिधमरिपस निरिधगमपस निरिधमगपस्ष निगधमरिपम धनिरेगमपस धनिरिपिगपस धनिगमरिपस निधरिगमपस निधरिमगपस्र निधगमरिपस गधनिरिमपसर मधनिरिगपंस मधनिगरिपस धगनिरिमपस्र धमनिरिगपसर धमनिगरिपस गनिधरिमपस मनिधरिगपसर मनिधगरिपस निगधरिमपस निमधरिगपसन निमधगरिपस धनिगस्मिपसर धनिमरिगपस धनिमगारपस निधमगरिपस

प १8०५४७१. ८७३०-७ न्धो मिनोति ममित न 1

रिगपधनिमम गरिपधानिमस रिपगधानिमसः प्रिगधनिमस गपारेधनिमस पगारिधनिमस रिगधपनिमस गारधपनिमस रिधगपनिमस धरिगपनिमस गधररिपनिमस धगरिपनिमस सिपिधगनिपस प्रिधगनिमसं रिधपगनिमस धरिपगनिमस पधरिमनिमस धपरिगनिमस गपधरिनिमस पगधारोनिमस गधपरोनिमस धगपारोनिमस .. पधगरिनिमस धपगरिनिमस्‌

पारारष्टम्‌ २।

रमपानपमस

गसिविनिधंनस ~ गरिधनिपमस

-गपसिनिधमस `: पगरिनिशधमस

: रिगनिपधंभस

` (रन गपश्चमस .िररमपक्षमस -गनिरिपषमस

-निगरिपिधमस

सिपिनिगधमस्

`पारोनेगधमस . रिनिपगधमस ` निरिपगधमस ` पमिरगधमस ` निपारगषमस . गपनिरिथिमस्त `

पमनिरेधमस ` गनिपारेषमस निगपरस्षिमस

` पानिगरिधमस.

मिपगास्विमस ` १२४-२

ठ रिधिगनिप्मस = श्वारिगानिषमस ` 'मधरिनिपेमस : र्धगरिनिपमस --रिगिनिषपमस ` :मरिनिधपमसर रिनिगधपमस , मिरिगधपमस व्मनिरिधपमस ` निमगारधपमस ,रिधनिगपमस :धरिनिगपमस ` रिनिधगपमस निरिथिभपपस धनिरिगपमसं ` ,निधरिगपमस गधनिरिपिमस -धगनिरिपमस ` गनि घरिपमस . निगधरिपमस धनिगरिपमस : निधगरिपिमम

1 "१ न ~ -- ~ --~ 7

रिपधनिगमसर ` पार्धमिगमसं

रिधिपनिगमस धरिपनिगमम्‌ं पधरिनिगमसं धपारेनिगमस रिपनिधगमस परिनिधगमस रिनिधगपमस निरिधगपमस् पानेरिधगमभ निपरिथिगमस रिथिनिपगमस्च धरिनिपगमस रिनिधपगमस

निरिधपगमस धानोरेपगमस

निधरिपगमस पथानिरिगमस धपनिरिगमम्‌ पानिधारगमस्‌ निपधरिगमस धनिपरिगमस

निधपरिगमस

स ५

९४

गपधनिरिमस पगधानिरिमम

गधपनिरिमस

धगपनिरिमसं पगनिरमस धपगनि रमम गपनिधरिमभ पगनिपरिमस गनिपधरिभस निगपधारमस पनिगधरिमस निपगधारेमस

गधनिपरिमस

धगनिप।रमस गनिधपरिभस निगधपरिपस धनिगपरिमस निधगपरिमस धपानिगरिमस धपनिगरिभस ` पनिधगारेमस निपधगारिमिस धनिपगरिमेस निधपगारेमम्‌

९५.७

, 3 0 त 1 1 १ 1

रिमपरधनिगस मरिपधनिगस रिपमधनिगम व्रिधमनिगसम पपरिधनिगस पपरिधनिगस रिमधपमिगस मरिधपनिगस रिथमपनिगस धरिमपनिगस मधरिपनिगस धमरिपनिगस रिपधमनिगस परिधमनिगस रिधिपमनिगस धरिपमनिगस पथरिमनिगम धपरिमनिगम मपधरिनिगस प्मधारिनिगस मधपरिनिगस धमपरिनिगस पधमरिनिगस धुपमारोनिगस

रिमपनिधगस मरिपानेधगस रिपिमनिगधम

` प्ररिमनिधगस

मपारोनिधगम पमारेनिधगस रिमिनिपधगणम मरिनिपधगस रिनिमपधगम निरेमपधगस मनिरिपधगम निमरिपपगम रिपनिपधगम परिनिमधगम रोनिपमधगस निरिपपथगम पनिरिमधगस निपरिभधगस मपनिरिधगस पमानिरिधगस मनिपरिघगस निगपरिधगस पनिमरिधगस निपमरिधगस

संगीतरनाकर-

र तसा कोन रितिः वकम

रिमिधनिपगम मरिधनिपगस रिधपनिपगस धरिमनिपगस मधरिनिपगम यमरिनिपगस रिमनिधपगस मरिनिधपगस रिनिमधपगसम निरिमधपगम मनिरिधपगस निमरिधपगम रिधनिमपगस धरिनिमपगस गिनिधमपगस निरिधमपगस धनिरिमपगस

निधरिमपगस

मधनिरिपधस धमानेरिपगस मनिधरिपगस निमधारिपगस

धनिमरिपगस .

निधमसििगस

रिपधमिमगस्‌ परिधनिमग ९ ®

रिधपनिमगस

धरिपनिमगस पधरिनिमगस धपरिनिमगस रिपनिधमगस परिनिधमगस रिनिपधमगस निरिपधमगस पनिरिधमगस ` निपरिधमगस रिधनिपमगस धरिनिपमगसर , रिनिधपमगस निरिधपमगस धर्निरिपमगस निधरिपमगस पधानिरिमगस धपनिरिमिगस

` पनिधरिमिगस `

निपधरिमगस्ष

` धनिपरिमगस

निधपरिमगस

तनिता नदतो नन क त

पमधनिरिगस `

मधपानिरिगस धमपनिरिगस

पधमनिरिगसर `

धपमनिरिगस मपानिधरिगस पमनिधरिगस मनिपधरिगस निमपधरिगस पनिमधरिगस निपमधरिगस मधनिपरिगस

धमनिपरिगस `

मनिधपरिगस निमधपरिगस धनिमपरिगस निधमपरिगस पधनिमरिगस्न धपनिमरिगस पनिधमरिगस निपधमरिगस धनिपमरिगस निधपमरिगस

९९१ गमपसनिरिस गमपनिधरिसि मगपधनिरिस मगपानिधरिस गपमधमिरिस गपभनिधरिसं पगमधनिरिस पगमनिधरिस मपगधनिरिस मपगनिधरिसि पमगधनिरिसि पमगनिधरिस गमधपनिरिस गमनिपधारत मगधपनिरिस मगनिपधरिस गधमपनिरिस गनिमपधरिसि धगमपनिरिस निगमपधरिस मधगपनिरिस मनिगपधरिस

धमगपनिरिस निमगपधारस गपधमनिरिस गपमिमधरिस पगधमनिरिस पगनिभधरिस गधपमनिरिस गनिपमधरिस धगपमनिरिस निगपमधार्सि पधगमनिरिस पनिगमधरिस धपमगनिरिस निपगमधारस मपधगनिरिस मपानिगधारिस पमधगनिरिस पमानिगधरिस मधपगनिरिसि मनिपगधरिभ धमपगनिरिसि निमपगधरिस पधमगनिरिस पनिमगधरिस धृपमगनिरिस्‌ निपमगथरिस

४.

| 11 स

गमधनिपारिस

भगधनिपरिस गधमनिपरिस धगमनिपरिस मधगनिपारिस धमगनिपरिय गभमिधपरिस मगनिधपरिस गनिमधपरिस निगमधपरिस -मनिगधपरिम निमगधपरिस गधनिमपरिस धगनिमपरिस गनिधमपारिस ` निगधमपरिस धनिगमपरिस निधगमपरिस मधनिगपरिस धमनिगपरिम मनिधगपरिस निमधगपरिसं धनिपगपरिस

-निधमगपररिस

मगीतरलाकरे-

[9 1 ताण 4 त ्मानोुन ,। सत भद उतोत

मपक्वमिगरिर

1 [0

गपधनिमारम पगधनिमरिम गधपनिमरिस धगपनिमरिम प्धगनिमरिम धपगनिमरिमि गपनिधमरिम पगनिधमरिस गनिपधमरिम

निगपधमरिमि

पनिगधमस्सि

मिपमधगरिसि

गधनिपमरिस धगनिपमरिम गनिधपभरिस निगधपमरिसि धनिगपमरिस निधगपमरिसि पधनिगमरिस धपानिगमरिमि प्निधगमर्सि निपधगमरिसि धरिपगमरिम मिधपगमर्सि

इति प्रस्ताराः |

०

मधपानिगरिस धमपनिगरिसि पधमनिगरिस' धपमनिगरिस ` मपनिधगरिस पमनिधगरिस मनिपधगरिस

निमपधगरिस

पनिमधगरिस्‌ निपमधगरिस मधनिपगरिस धमनिपगरिसि मनिधपगरिस निमधपगरिस धनिमपगरिस निधमपगरिस पथनिमगरिसि

धपानेमगरिसि

पनिधमगरिस निपधमगरिस धनिपमगरिस

| | |

श्रतिसंख्या,

(४ @ ~ल» „< °< ५५ „५ ~>

कडि कडि अफ ई) 5,©

9 09 ^© «9 2 ©< -«« ©

५ ९

भ 3 2 ¢$ ©.

> ©

|,

परिशिष्टम्‌ २।

श्रुतीनां संख्यानामश्द्धविहृतस्वरपदर्धकताछिका ।

॥ ट य र |

श्रुतिनामानि. | ए. ¢ ए. विकरृतस्वरनमानि. तीन | । , | केशिकनिषादः कुमृदुतीं काकलीनिषाद्‌ः मखा च्युतषटड्जः छन्दोवती षट्जः | चतु र अच्युतषट्जः दयावती

रञ्जनी | । र्तिका कषभः | भिःशरुतिकः विशृतषभः रोदा

कोधा | गन्धारः द्िश्चविकः | वञ्िकिा ` साधारणगान्धारः पसारिणी अन्तरगान्धारः पीतिः | ,, . | च्थुतमध्यमः माजेनी | मध्यमः चतुःश्तिकः | अच्युतमध्यमः क्षितिः | ४१ । रक्ता ६

क | -चिश्चतिपश्चमः संदीपनी व) दकम आलापिनी `| पञ्चमः | चतुःश्रतिकः । मदन्ती | 8 रोहिणी | रम्या | धैवतः | धिश्रतिकः ( विरपेवतः उरा ।

विकरृतस्वरगत-

भ्रतिसंख्या,

थ त तातो ०७०५००१५.

विश्रतिकः चतुःश्रतिकः

५

परिरोषम्‌ ५ ।

संगीतभरन्थानां अन्यकाराणां च नमाषटी ।

` क्यनमत्र--[-- क अनु[न?यसंगतिष्षेलास्‌ अभिनयमुकृरम्‌ अभिनवभरतसारसंश्रह अञ्नभरतप्‌

| अष त्तरराततारृटक्षणम आदिभरतम्‌ आनन्दजीवनम्‌ कृल्पतर्ः गीताठंकार ताठद्राप्राणदीपिकिा ताटदीपिका ताटप्रस्त[स्थगुम्‌ ` तालप्रस्तारः ताठकलक्षणम्‌ ताखादिटक्षणम पाठामिनयलक्षणम धो(धुष?पदटीका नर्तननिर्णयः नाददीपिकिा नारदीरिक्षा ` न॒त्यरतनावदटी नत्याध्यायः पञथचमसारसंहिता

यन्धकर्तृनाभरानि ।

०० ® 9 ॐ & ® ¢ ७6०४

ध

भरताचायरृतम्‌ राजा मण्डनमाटः गणेरेदेवः अनन्तनाराथणः गोविन्दः टिप्पभूपाठः()

०9 १5०७७०८९

०9 ® ०० ७०99० &

मावभटूः पण्डरीकरिदहिटः भडाचार्थः नारदः गणपतिदैवसेनः अरोकमष्ट

^ नार

९.९८ मगीतरत्नाकरे=

0 |

ह परन्थनामानि | पन्थकर्तन्‌ाम।नि भरतनास्वरास्रम | भरतपमानं भरतभाव्यम्‌ न्थायदवः भरतलक्षणम 6 भूरतरा्रम्‌ ` | रघरनाथः भरतरहाखसंर्गातम हि क भरतसारसग्रहेः | चन्द्रराग्वरद्धत मतङ्कभरतमं टक्मणभास्कर पक्तावटिप्रकारिका कि मुरतीीप्रकारः भवभटर मेखाधिकार्लक्षणम्‌ |... ८ रागकरौतृहट म॒त्यप्रकरणम्‌ गमद्टप्णमद्र रगगचन्द्रौदेयः विमलः रागतच्दबाधः श्रीनिवासः रागध्यानारिक्रथनाध्यरायः छ रागनिरूपणम्र | नारद्‌ रागप्रस्तागः ॥

क पुण्डरीक विहलः राग्माला

रागमाला वा रत्नमाला ्ेमकरणः ` रागरत्नाकरः (4

एना | गन्धर्वराजः रागविबोधः

रगभिवक तति रागादिस्वरनिर्णयः रघुनाथदासप्रसादः रुद्रडमरुभवसूजविवरणम्‌ == ` |... वीणावादयलक्षणम्‌ | कि वीरपराक्रमः (न वासदेवः श्रतिभास्करः भीमदेवः

षड़ागचन्दरोदुयः | पुण्डरीकविद्रदलः

` य्न्धनामानि

सपाङ्गलक्षणम सरागचन्द्रोदयः संकीणरागाध्यायः

` संगीतकल्पतरः

1

११ संगीतराघवः

संगीतचिन्ताभणिः संगीतद्पणम्‌

१ ११ संगीतदामोद्रः संगीतदीपिका संगीतनारायणः + 2) # सगातणटठः संगीतपारिजातः संगतिपुष्पाज्ञारः संगीतमकरन्द्‌ः संमातमीमासा संगतिमुक्तावटी | 9 ११ संगीतरत्नमाला संगीतरत्नाकरः

संगीतरत्नाकरटकिा |

११ ११ ११ ११ 9. ११ ११ ११ 9)

सगीतराजः संगीतविनोदर संगीतवृत्तरत्नाकरः

परिशिष्टम्‌ ५।.

.. ९९९

अन्धक्तूनामाप

2 9 @ ® @ ® @ 9 @ € 9 @

® ® ®@ ® @ ® 6 6 & ® &%@

हरिवह्ुभः दामोदरः टकम्भरः निप्प(म्ब)भपालः

9 ® 9 ® ० @ ¢ 6

#@ ¢ € 9 ® 9 689 6 9%

® ® ¢ ® 9 @ ¢ $¢ ®$ 8 &

कुम्भकणमहिमहेन्दरः देवाज्ाचायंः

® @ ® ® ® $ ¢ @ ® & 6 &

शभ्रीराङ्गदेवः

= ११ कृद्धिनाथः सिंहमूपालः कुम्भकर्णनरेनद्रः गङ्गमरामः हसभूपालः वोमभूपालः(१) कुम्भकर्णः

® € ० ®9 ® ® ०९

१००९ संमीतरलाकरे-

पि

मन्थनामनि। प्रन्थकतृनामानि ।

संगीतह्षिरोमणिः = |.१५०५५००५) | संगीतसंमयसारः | पाश्वदेवः | नि 14 सगीतसर्वार्थसारसंम्रहः ति सेगीतसारामरतम तुटजेन्द्रः संगीतसारावटी श सेगीतसारोद्धारः | हरिभद्रः संगीतसुधा 9 संगीतसुधाकरः भिंहभूपालः

» | हरिपालः सेगीतसन्दरः | सदारशिवदीक्षितः नेमीनमरामृतथ | तज्ञावरानिवासी भोसटे इत्यपाह्-

तुकाजिमहाराजः

संगीतसेतुः गद्धारामः सगीतामृतम्‌ कमललोचनः संगीतोपनिषत्‌ सुधाकटकशाः सारसंहिता नारदः स्वरप्रस्तारः | |... स्वरमजजरी 1 स्वरमेलनकलानिषिः = |......

॥ रामामात्यः हद्यप्रकारः ददयनारायणदेवः