-आनन्दात्रमसस्कृतग्रन्यावांङैः
ग्रन्थाः ४१
` ` शरीमद्हैपायनसुनिभ्रणीतम्‌
अभिपुराणम्‌ ।

( तत्तद्ध्यायगतविषयानुक्रमसनाथीकृतम्‌ )
एतत्पुस्तकम्‌
अनन्दाश्नमस्यपण्डितैः संशोधितम्‌ ।
तच्च
हरि नारायणं आपदे `
इयनेन

पुण्याख्यपत्तने

आनन्दाश्रमयुद्रणाट्ये
आयसा्षरुदयित्वा `

प्रकाशितम्‌ ।

शाटिवाहनप्रकान्दाः १८२२
सिस्वाब्दाः १९००

( भस्य सर्वेऽधिकारा शजशासनानुपरारेण स्वायत्ीृताः )
सर चत्वार आणकाश । (९५४)

1६.६6
1. ( र
{ ॥५७8,

( ५ नी
12 .1 ` 4

{; = =

आदर्श एस्तकोटेसपत्रिका ।

अयास्य श्रीमहूपायनयुनिभणीतस्याभनिपुराणस्य पुस्तकानि यैः परशितैकपरतया सं
णा पदानि तेषां नामादीनि पुस्तकानां संङगाश्च कृतज्ञतया भकारयन्ते-

(क, ) इति पक्ञितम्‌--अग्निपुराणं प्ण, एतत्पुस्तकं पण्यपत्तननिवासिनां रा. रा. विन
वामन उरफं ““ रावसाहेब दाहे " शृयेतेषाम्‌ । रेखनकाढ
शफे १७१९। संवत्‌ १८५४।

(ख. ) इति संक्ञितम्‌-अभिपुराणं पूणम्‌ , एततपुस्तकं नागएुरनिवासिनां रा. रा. ५
महादेव पण्डित " इत्येतेषाम्‌ । शेखनकारः--शके १७१७।

( ग.) इति सञितम्‌-अग्निपुराणं पृणैम्‌, एतत्पुस्तकं पुण्यपत्तननिवासिनां बे. श्चा. रा
^ बासुदेव गङ्गाधर शन्न शेण्ठ्ये ” इत्येतेषाम्‌ । रेखनकाङ
शके १६९१।

(थ. ) इति ंत्ञितम्‌-अग्निपुराणमपूर्ण॒द्विचत्वारिशदषिकद्विशततमाध्यायपर्यन्तं ^ बि
ओधिका इण्डिका ” इति गरन्थावर्यां प्रम्‌, एततपुस्तकै पण्यप
निवासिनां रा. रा. “ नारायण महादेव कुण्टे" इल्येतेषामू ।

( ड) इति सं्ञितम्‌--अगनिपुराणं पूणम्‌ एतसपुस्तपुण्यपत्तननियापिनां शीयुत ५ ताः

। साव खासगीवारे ”' शटेतेषाम्‌ ।

(च.) इति सक्ञितम्‌-अगिपुराणं पूणेम्‌ , एततपुस्तकं बडलीग्रामनिवासिनां वे. क्षा. रा.
^ यद्वेश्वरदीक्षितवडलीकर ” इत्येतेषाम्‌ ।

( छ, ) इति ञितम्‌-अभिपुराणं पृणेमू , कणिकातायां सरस्वतीयत्रे पुषितम्‌ , एतसपुर
ुण्यपत्तननिवासिनां रा. रा. “ नागोपैत पटवर्भन ” इलयेतेषाम्‌ ।

समपरियमादरशपस्तकोटेखपग्रिका ।

{6 हनन | १।७अदरत-

अथाग्निएराणान्तर्मताध्यायविषयानुकरपः।

प्रतिपायविषयाः ।
मङ्गलाचरणम्‌ । ऋषीणां सूतं मति भ्रः ।
सूतधुकयेलादीनां बदरिकाश्रमे व्यासं परति प्रश्न।षि-
ग्याससंत्ादे ऽभिवसिषट्शेवादः । वसिष्टकृतो वियासार-
विज्ञानेदेश्यकोऽभ्ि प्रति भ्श्नः। वरिष्ठं भ्रत्यभ्निकृतं
सवैकारणत्येम विष्णोः प्रभाववणैनम्‌ । ० १--र
मर्स्यावतारवभैनमू । बरिषठस्याभिं मरति
विष्णोमेत्स्याधवतारहेतुविषयकः प्रश्नः । वसि प्रय-
भृतं कृतमालानयां वैवस्वतमनोमैत्स्यसूपदरौनकय-
नम्‌ । मत्स्यावतारेण बिष्णुना कृतो हयग्रीवदत्यस्य
वषः । प्रण २-द
कमीवतारवर्णनम्‌ । दवौरसः शापादरतवैन-
वानामिनद्ादिदेवानां विष्णु परति गमनम्‌ । देवान्प्रति
विष्णुता समुदमन्धनकरणाज्ञा । विष्णवाज्ञया मन्द्‌-
राचलस्य समुदरकषपपर्वैकं देवदानवकृतक्षीराभ्थिम-
न्थनवणनम्‌ । क्षीराब्पदीलाहलविषोतात्तिः । दरङृ-
तदालाहर्विषमक्षणवणैनम्‌ । कूर्मरूपेण विष्णुकृत-
मन्दराचलधारणवणैनम्‌ । क्षीर ब्धेवांसिणीपारिजात-
कौस्तुभलक्षम्यादीनामुत्पत्तिः । लकष्मीकृतः पति
सवेन हरेः स्वीकारः । अमूतकलशेन सह धन्वन्तय-
त्यत्तिः । तद्भस्ताटैयकृतासतापहरणम्‌ । विष्णुकृतं
मोहिनीरूपेण सुरेभ्योऽमृतदानम्‌, दैदयविमोहनं च ।
घन्दरसपप्रहणपूवेकराहुङ तामृताहरणम्‌ । सूपरवुसूचित-
रा्दोहैरिकृतकशिरःकपीनवणैनम्‌ ।सुप्रीतविष्णो राहुं प्रति
देवत्वप्राप्िवणेनम्‌ । चन्द्रौ प्रति विष्णुप्रसादपरितुषट.
राहुकृतप्रहणप्रा्िरूपश्ापदानकथनम्‌ । प्रसङ्गादुप्रहणे
दानग्राशस्यवणेनम्‌ । हकरग्रा्थनया पुनरपि
करं प्रति विष्ुकृतमोहिनीस्पग्रदरोनम्‌। तदरपमोदि-
तदोकरङ़तं पवैतीपरिलागपू्कं मोहिन्यनुधावनम्‌ ।
एृथिष्यां दोकरवीयैस्खलनवणेनम्‌ । भप्राप्तामृतानां
दैदयानां देवैः सह युद्धम्‌ । देवहृतदैदयपराजयश्च ।
भष्यायपटफटकथनम्‌ । ए° ३--४

षराहनारसिहादीनापवताराणां बण.

, नम्‌ । हिरण्याक्षस्य देबपदाभिरोहणवरणनम्‌ ।
तद्रलोदविमदेवङृता विष्णस्तृतिः । वरादकृतो हिर्‌-

ष्याक्षस्य बधः । तद्घरातृिरण्यकरिपोनीरसि-

हावतारेण 'विष्णुषतं हननम्‌ । गल्पिकृति-

अध्या०।

प्रतिप्यविषयाः। भधर
निभितदेवहृतविष्ुस्तुतिवणेनम्‌ । भिद बाप-
नरूपेण विष्णुप्रादृमौववणेनम्‌ । पादत्रयपरिमित-
मृमियाचनेन वामनकृतबलिवश्नप्रकारवणेनम्‌ । जम-
रेणुकायां परशुरापावतारकथनम्‌ । परषुराम-

' कतसहस्लाजुनव्धवणैनम्‌ । एतदाख्यान्रवण-

१,

फलम्‌ । प° *--५

शरीरामात्रतारवरणनम्‌ । परसादैवस्वतमतु-
वंशकथनम्‌ । कौसल्याया र्‌ापावततारवणेनम्‌ । ल-
क्मणभरतशत्रप्नोससतिषणनम्‌ । यज्ञरक्षार्थं विश्वामि-
तराप्रमं प्रति रामल््मणयोगैमनम्‌ । विश्वामिन्रकृतयजञे
रामकृतो मारौचसुबा्ेवेधः । जनक्गृहे रामकृतरिष-
धनुभेकवणनम्‌ । सीतया सह रमस्य दिवाहः ।
ऊर्मिलामणण्डरवाश्रुतकीतिमिरनुकरमेण लक्षमणभरतशषत्रु-
रानां विवाहः । जामदरन्ध विजिलय रामादीनामयो-
ध्यां प्राति गमनवणेनम्‌ । प्र ५

अयोध्याकाण्डम्‌ । दशरथस्य रामचनदेण
सह॒ यौवराञ्यपरिपाठनविपय कुभाषणवर्णनम्‌ ।
मन्धरावचनाततैकेयया मतित्रैपरीयवणंनम्‌ । दशर-
थातकैकेय्या वरद्यप्रापतिवणंनम्‌ । कैकेयीवचनादशर-
ाज्ञया रामघ्य सीतालक्षमणाभ्यां सह वनगमनम्‌ ।
चिध्रकूटद्रौ सीतापराधिनोऽपि शरणागतस्यैनद्रकाकस्य
रामहृतं रक्षणम्‌। कौसल्यां प्रति पुत्रशोकान्मम मरणमि-
तिदक्षरथोक्तिवणेनम्‌ । स्वग॑तदशरथदेदस्य तैव्दोण्पां
निधानवणेनम्‌ । सुमच्रादिकृतं वसिषटाज्ञया मतुलगृहा-
द्रतस्यायोध्यां प्रलानयनम्‌ । शरयूतटे भर-
तकृतदशरथौध्वदेहिकसंस्कारवगंनम्‌ । वसिष्कृतो
भरतस्य राज्यपरिपालनोपदेशः । भस्वीकृतराज्यप-
दभरतस्य रामानयनाय भरद्राजाध्रमं प्रति गमनम्‌ ।
भरतेन सह रामलक्ष्मणयोः समागमः । निबेदित-

१ | पितृनिधनस्य भरतस्य रामं प्रति राज्यपदाधिरोहणे

प्रार्थना । रामाया पादुकाग्रहणपुवंकं राञ्यपरि-
पालनाय नन्दिग्रामे भरतस्य गमनम्‌ । १० ६--८
अरण्यक्राण्डम्‌ । अनिशरभर्ुतीकष्ण दीनां
रामेण सह समागमवणेनम्‌ । अगस्वाद्रामस्य चपस- ,
णयोः परामिः । दण्डकारण्ये रामगमनम्‌ । पक्चव्यां
रामरूपदशनेन दषणल्ञायाः संमोहनव्णनम्‌ । पबा

२ विषयवुक्रमः।

4 ।
रामोक्त्या लक्ष्मणक्तदू्पणसानपिकष्ठेदः । राम-
हृतः खरदृषणत्रिशिरआदीनां दैदयानां वधः । पुत्र-
निधनसंतप्यमानायाः शूर्पणख्या रावणं प्रति सीता-
हरणविषयकसंमाषणवणेनम्‌ । रावणत्य मारीचं प्रति
स्वणैविग्रमगस्पेण रामवश्ननायाभ्यथैना । रामह़ृतो
मारीचस्य षधः । रावणङ़ृतसीताहरणम्‌ । रावणजटा-
युषोयुद्धम्‌ । रावणकृतं जटायुषो निधनं च । सीता-
पहारकरावणस्य लङ्कायां गमनम्‌ । सीतातरियुक्तस्य
शमस्य विलापः । रामकृ तसीतान्वेषणप्रकारवर्भेनम्‌ ।
रामहृतजगायुःतंस्कारवणंनम्‌ । रामकृतः कबन्धासुर-
बधः । शापमुक्तकबन्धस्य रामं प्रति सुप्रीवभैत्रीं
कधिति उक्तिः । ए ८--९
किणिन्धाकाण्डम्‌ | रामस्य पम्पायां गम-
नम्‌ । रामस्य सूप्रीवेण समागमः । सुश्रीवप्रययाय
रामहृतसप्ततालनिभंदनकथनम्‌ । रामहृतदुन्दुभिदे-
निक्षेपणं च । रामकृतो वाल्िवधः । किष्किन्धायां
रक्ष्मणगमनम्‌ । सीतागवेषणे सुप्रीवकृतं वानरैः सह
इनूमत्मेषणम्‌ । वानराणां सेषातिदर्शनम्‌ । ए ९-१०
सुन्दरकाण्डम्‌ | संपातिक्चनाकवायां हन्‌द-
मनवणेनम्‌ । हनूमतकृतमशोकवनिकायां सीतादशनपू-
वैकं सीतायै रामाक्रुीयसमर्णम्‌ । सीताकृतं हनूमते
मणिदानवणनम्‌ । नूमतकतरावणवनभङ्गवणंनम्‌ ।इन्द-
जिकछृतं नागपाशेन हनूमदवन्धनम्‌ । हनूमता सह
रावणस्य संभाषणम्‌ । हनूमक्तेतच्ङ्कादाहः । रामाय
हनूमत्कृतसीतादत्तमणिदानव्णनम्‌ । रामस्य विभीष-
णेन समागमः । रामङृतविभीषणराज्याभिषेकः ।
रामहृतसेतुबन्धनपुवंकसुेलपवतगमनम्‌।ए० १ ०-११
युद्धकाण्डम्‌ । अङ्गदस्य रावणेन सह लङ्कायां
सभाषणवणेनम्‌ । रावणस्य रामेण सह युद्धवणेनम्‌ ।
रामपरामृतरावणकतं निद्रायाः कुम्भकणंप्रबोधनम्‌ ।
रामकृतकुम्भकणेरावणवधः । युद्धे मृतवानराणाममरत.
वृष्या रामं संजीवनम्‌ विभीषणे प्रति रामकृतराज्य-
दानकथनम्‌ । अभिददधसीतया सह पुष्पकविमानेना-
योध्या गच्छतो रामस्य नन्दिधरामे भरतेन समा-
गमः । रामस्वायोध्यायां गमनम्‌ । ° ११--१३
उत्तरकाण्डम्‌ । भगस्यादिङृती रामस्तुतिः।
वाल्मीकयाधरमे सीतायां कुशलवोत्तिवभैनम्‌ ।
रामस्य स्वलोकगमनम्‌ । एतदध्यायभ्रवणफलकय.
नम्‌ । रामचरितसमापिः । ए १३--१४ ।
कृष्णावतारकथावणेनम्‌ । पकद्धरि-
बैशव्रणेनम्‌ । बररामहृष्णयोशत्तिकषनम्‌ । कृष्ण

भध्या०।

भ्तिएाथविषयाः ।
प्य वसुदेवकृतं गोकु गयभम्‌ । कृण्णकतयमलार
मोक्षणम्‌ । हृष्णहत्षकटासुरवधः । कृष्णकृतपूतः
वधः । कृष्णकृतकालियमदैनम्‌ । इष्ण तगोषधेन)
रणम्‌ । कंसप्रषिताक्रूरस्य रामङृष्णाभ्यां सह मथुरा
मनव्णनम्‌ । मधुरायां कृष्णृतनिणेजकवधः । कृष्ण्‌
मालाकाराय वरदानकथनम्‌ । ङष्णकृतं कुष्जदेहः
ऋजुकृरणम्‌ । कृष्णकरतः कुर्वेलयापीडमामकगजवध
कृष्णबलरामयोश्वाणुरमुटिकाभ्यां सहं कयुद्धवणेनः
कृष्णबलरामङृतश्वागरमृष्टिकंवधः । हृष्णकृतकंः
वधः । कृष्णकृतस्योप्रसेनाय कंसराज्यदानस्य वणेन
कृष्णकृतं जरासंधपौण्डकवासुदेषयोहैननम्‌ । कृष्णस
७ द्वारकां प्रति गमनवणेनम्‌ । कष्णकृतै नरकासुरा
ननपूवकं॑तदानीतपोडशसहस्देवादिकन्यानां र्पः
ग्रहणम्‌ । रकिमण्यादीनां कृष्णकृतपाणिग्रहणवण
नम्‌ । सांदीपनिगुरोगतपुत्राणां पुनः प्रय
नीय कृष्णकृतदानवणेनम्‌ । कष्णकृतकार
यवनवधः । कृष्णाद्रकिमण्यां अयुप्नोतपत्तिवणेनम्‌

< | ्दुन्रादनिर्द्धनामकसुतोत्त्तिकथनम्‌ । बाणङ्गन्य

काया उषायाः स्वरेऽनिरदधदशेनम्‌ । द्वारकायाश्च
त्रकेखाकृतानिरुद्रा्रणम्‌ । शोणितपुर उषया सहा
निरुद्धसमागमः । अनिरुद्रबाणासुरयोयुंद्धवर्णनम्‌
हरिशंकरयोयुंदवणेनम्‌ । छृष्णृतो बाणासुरस्य पहं
समुजच्छेदः । बाणामुरोपरि शिवग्रारथेतश्रीकृ्णेः
कृतस्य प्रसादस्य वणनम्‌ । उषावृतानिरुद्धस्य कृष्णाः
दिभिः सह द्वारकागमनवर्णनम्‌ । बलरामकृतहस्तना
पुराकर्षणकथनम्‌ । सकषिमभ्यादिषु कृष्णादनन्तसुतो.
स्यत्िक्यनम्‌ । हरिरवशपठनफङकथनम्‌ ।
१०१५--१६

भारताख्यानम्‌ । बहपूत्राररः सोपो-
त्पस्तिकयनम्‌ । सोमाद्बुधादीनामुत्यत्तिः । बिचित्रबी-
यैभायेवोरम्बिकाम्बालिकयोन्यौसादतराषटपाण्डोरस्प-
त्िकयनम्‌ । गान्धार्या धृतराषटुयोधनादीनामुत्य्तिव-
भेनम्‌ । पाण्डवानापुपत्तिषणेनम्‌ । दुर्योधना-
दीनां पाण्डवैः सह वैरकथनम्‌ । दुपदकृतत्रौपदीस्वयं-

१९ | वरे पाण्डवानां प्रौपदीप्रा्िवणंनम्‌ \ अजुनङृतखाण्ड-

ववनदाहकथनम्‌ । युधिषठिरकृतो राजूययज्ञः ,।
दुर्योधनादिभिः संह पाण्डवानां ` यृतक्रीडा । पाण्ड-
वानां दूते पराअयपूषेकषो वनवासः । पाण्डवैः सह

११ |दुोधनादीनां बुद्धोधोगषणैनम्‌ । ए° १६--१७

भारतारूयाने कृरपाण्डषसद्कामवैरणनम्‌ ।
कृष्णस्याजनं प्रसयुपदेरकथनम्‌ 1 दिशिष्डिकतमी-

- विषवारुक्षत्ः ।

` ` प्रिव ` पन्पा--- तद 1
प्मपातः । भृषबुननाद्रोयवधवणेवम्‌ । कणौ जुनयोयैदधव-
णेनम्‌ । भजुनात्कर्णवभः । भीमवुर्ोधनयोुदधम्‌ ।

भीमहृतु्योधनवधः । अशवत्यामहृतः परा्डवपुत्ाणा
नाराः कृष्णकृतयुत्तरागमे परीकषि्क्षणम्‌ । युषिषठिरकृ-
तस्व मूतेभ्य उदकदानस्य वणनम्‌ । युधिष्ठिरं प्रति
भीष्मकृतो राजधमौदीनामुपदेशः। युधिष्ठिरङृतं परी-
क्षितो राज्यपदाधिरोहणम्‌ । प° १५--१८
पाण्वस्वगोरोहणवर्णनमू । गन्धाया सद
शतराषटस्य वनगमनम्‌ । यादवानां मुसलकृतकृलनाश्च-
वर्णनम्‌ । चोरङतकनीहृष्णदारहरणवणैनम्‌ । पाण्डव-
इतमहापथगमनस्‌ । स्वर्ग पाण्डवानां वासुदेवदशनं
च । भारताङ्यानश्रवणफलकयनम्‌ । प १९
५ईदधादतारबर्णनम्‌ । दैसवषनाय विषुृत-
शुद्धावतारः । भसङ्गातकस्कंवपततारषणनम्‌ । भव-
तारचरितश्रवणफलकथनम्‌ । प्र १९--२०
जगत्सगंवरणेनम्‌ | सगकाले महत्ततोत्पति.
वणेनम्‌ । मदत्तत्वादहंकारस्योत्पत्तिकथनम्‌ । ततो
वैकारिादीनामुत्पत्िः । एथिव्यादिप्महाभूतानामु
स्पतिः । ब्रह्मण उत्पतिकथनम्‌ । ब्रह्मणः सकाशान्म-
री ध्यादिमानसपुत्राणामृत्पत्त : । परु° २०--२१
स्वायंभुवमनुबं शव्णंनमू । सायभेवाधि-
यत्रतो्तानपादयोरत्पातिः। उत्नानपादात्सुरुचीसुनीदयो-
र्तमधर योरत्पत्तिवणेनम्‌ । प्रलङ्गादुधुवमहिमव्णनम्‌ ।
भुवा यादिपुत्राणामृष्यत्तिः । पृध्वाषटयानवर्णनम्‌ ।

परथृतवसुंधरादोहनबणेनम्‌ `। दक्षोत्प्तिप्रका-
रक्यनम्‌ । प्रसङ्गात्कह्यपदेकादश्दोत्पाततिः ।
61 २९- ददे

कशयपवंशबणेनमू । करयपागदगरादिलाना-
मुर्पत्तिः । कडयपाद्धिरण्यकशिपुहिरण्यक्षयोशत्पत्ति-
अकारवणेनम्‌।परहुरादोत्पत्तिवणेनम्‌ । विरोचना
तिः। र ।
ठ्मान्मरदुस्पतिकथनम्‌ । प्ध्वा तराज्य-
पदादिदानवणेनम्‌ । प° २१--२४

नगत्सीवर्णनम्‌ | ब्रह्मणो नवविधसगंस्योत्प-

त्तिकथनम्‌ । भृग्वादीन्भ्ति दक्षन्याङृतं पतित्वेन व. -

बरणम्‌०। भन्नेरनसूयायां सेमादिपुत्राणामुत्पिप्रका-
रवणनम्‌ । षण्टिदस्नाणां वारखिल्यानामुत्पाततिः ।
भमो द्वेसाभायांयामेनृतादितुतोतत्तिकयनम्‌ = ।
१० २४--२५ 5
विष्ण्वादिदेवतानां सामान्यषूनाभि-
पानम्‌ । विष्वादिमशस्त तेवतापूजनप्रक्मरवणंनम्‌।

अष्या०।

1
।))

भ्रतिपायबिषयाः । भ
नवग्रहपूजनं च । सरस्बरादिदेवतानां पूजारिधिः ।
देवतातुष्ययं॑तिसादिद्न्यष्ेमङथनम्‌ । देवताश्च
रूपणम्‌ । प० २५ -~२६

पूजाधिकाराधं सामान्यज्ञानबिभिः । मृला-
नादिविधिनिरूपणम्‌ । अघमर्षणादिविधिकथनम्‌ ।
पित्रादितपेणं च । प° २६-२५

पूजाविधिः । योगेन कायशोधनपूरैकन्यासा-
दिकथनम्‌ । विष्णोदररदेवतानां पूजाबिधिश । आवा-
हनादिभिर्विष्णोः सपयाप्रतिपाद्नम्‌ । नवब्वूहार्वन-
वणैनम्‌ । प° २७--२८

कण्डनिमणायमिकायादिकयनम्‌ । भव-
नचतुरल्वदराकारकुण्डानां निमांणविधिकपनम्‌ ।
होमविभिप्रकारवणनम्‌ । अभिसंस्कार कथनं च । गुद-
कृतशिष्योपदेशविधिप्रकारवणनम्‌ । ए २८--३०

वासुदेवादिमघ्राणां रक्षणम्‌ । जीवस्व-
रूपवणेनादिकथनम्‌ । प° ३०--१२

मद्रालक्षणम्‌ । भजलिमुालक्षणम्‌ । वन्दनी"
मृद्रालक्षणम्‌ । बराहमुद्रालक्षणं च । प० ३२

शिष्येभ्य दीक्षादानविषिः । गृकतरिष्यदी-
क्षाविधिप्रकारवणेनम्‌ । प° ३१-३५

रानादीनामाचायंहृतामिषेकषिधाननिरु
1 ए० ३६

स्वैतोभद्रादिमण्ड छबिधानम्‌ ।
४० २६-३८

सवैतोभदादिमण्डले पूवौविक्रमेण ब्रह्मादिदेवतानां
प्रतिष्टापनप्रकारवर्णनम्‌ । सषैतोमद्राक्मण्डलस्य
रक्तपीतायनेकवर्णे रचनाप्रकारवणैनम्‌ । साधकनि-
यमकथनं च । ए० ३८-३९

सवेरोगनारकतेनाप।मार्जनस्तोभ्ररूपनम्‌ ।
एृ° ३९-*१

निवाणादिदीक्षाधिकाराय गर्माधानाय्टबत्वारि.
शत्संस्काराणां कर्तत्यतेन निरूपणम्‌ । ए० ४१-४२

भ्यादिदेवतोदेश्यकं सुवणोदिनिर्मितपबि्रक-
धारणम | एकादश्यां बरिदानपृषकविष्युसपया-
विधिकथनम्‌ । देहुद्धिपूवेकं विष्णोमांनसोपबारप्‌-
जाप्रकारवणंनम्‌ । आवरणदेवतापूजनं च ।
प्र ४२--४् ( 1

पवित्रकारोपणे पूजाहोमादितिषिः ।
मण्डलबिलेलनपूर्कद्वारपूजाविभिकथनम्‌ । कादुदेवा-
दिमच्रेण गोमूत्रादद्र्या्णां प्रणम्‌ । कुम्भे देवता-

४ विषयानुक्रपः।

भ्रतिपाथविषयाः।
भरतिष्ठानपु॑कप्‌ नावरिधिकथनम्‌ । होमविधिप्रकारव-
णनम्‌ । पू **--*६
पत्ित्राधिवासविधिप्रकारवणनम्‌ । ४ »६
विष्ुपविन्रारोपणव्िधिः । पवित्रदानपू-
वैकं विष्ुपूजाविथानम्‌ । ब्राह्मणाय पतित्रदानम ।
प्रवित्रधारणप्रशता । पर ४७
सक्षिपतः सर्वदेत्रसाधारणः
विधिः 1 ए9 *७-ग८
देवाखयनि्माणफलमू । देवागारादिष्पुष-
युक्तधनानां मोधत्वक्रथनम्‌ । म्रन्मयदार्र्टकादील-
जहैमभिर्देवाणरनिर्माण उत्तरोत्तरं फलविशेषकथनम्‌ ।
एनन्माहात्म्यदयोतनाय यमदृतान्प्रति यमभापणम्‌ ।
पू० ८--५० 5
विष्ण्वादिदेवतापरतिष्ठापने शपशिहविषा-
नम्‌. । यमदूतसंवादे ब्रह्मणा सह्‌ दयग्रीवरसवादः ।
कच्छदेशसंभूतेन ब्राह्मणेन कावेरीकौड-
णोदतेन ब्राह्मणेन प्रतिष्ठां न कारयेदिति
कथनम्‌ । तच्रषारगदेरिकदस्तेन देवताप्रतिष्टापनकर-
णम्‌ । पृवीदिदिशषु ब्रह्मादिदेवानां परतिष्टापनकथनप्‌।
हेन भूमिशोधनप्रकारवणेनम्‌ । प° ५०--५१
वास्तुपण्डलदेषतास्थापनपएूजनार््वदानवरि-
दानादिविधानादिकथनम्‌ । प° ५१--५२
शिलाविन्यासत्रिधानम्‌ । मण्डपविधानं कु
ण्डचतुष्टयनिर्माणकथनं च । इ्टकान्यासः। इष्टकापरिमा-
णलक्षणम्‌ । शनो देवीरिलादिमश्रैः शिलान्यासप्रका-
रवणनम्‌ । देवागारनिर्माणप्रशंसा । ए° ५२--५४
परास्ताद्लक्षणविधानम्‌ । ए ५५५
प्रासाद्देषतास्थापनमूतशान्यादिशथनम्‌ ।
ए ५५-- ५६
वासुदेवादिप्रतिमानां स्क्षणानि । देवता-
गानां प्रमाणत्वेन कथनम्‌ । पू* ५६--५८
पिण्डकादिलक्षणम्‌ । ९०५८
` शालग्रापमूतीनां लक्षणानि । ए ५८--५९
शालग्रापादिपूजारूयनम्‌ । ए० ५९ ९०
चतुरविश्षतिमू(तिस्तोत्रकथनम्‌ । ए ६०

परित्रारोपण-

मर्स्यादिदक्षावतारमतिमासशषणवणनम्‌ ।

१० ६०-६१
चण्ड्यादिदेवतापतिमा रक्षणानि । पराति-

अध्या

अतिपाद्यविषयाः ।

बाहकचण्डीस्वसूपकथनम्‌ । ददाबाहुकवण्डीकथनम्‌
३४ | नवदुगोस्वरूपवर्णनम्‌ । प्रसङ्गादन्यदेषतास्वरूपवः
३५ |नम्‌ । एण ६२६ ॥

सूया दिग्रहदेवताभतिमारकणनि ।
प° ६३-६४

चतुःषष्टियो गिनीप्रतिमालक्षणानि ।
० ६४--६५

लिङ्गादिलक्षणम्‌ । ९५-\६

लिकङ्गमानन्यक्ताग्यक्तलक्षणादिकथनम्‌।ए०६६-६५

पिण्डिकालक्षणम्‌ । प° ६८ *

दशदिकपालयागक्थनम्‌ । ए ६८--६९

कलकशाधिवासविधिकपनम्‌ । ध ६९५०

देवताक्ञपनविनिः । मशरपूवैकदेवतापूजनविधा.
नम्‌ । ए ५७१--७२

अधिवासनविधिः । इरिपरापियोगविधि-
प्रकारवणैनम्‌ । न्यासविधिकथनम्‌ । ठोकपालानां
सपयाविधानम्‌ । देवतोदि्यकदोमविधिकथनम्‌ ।
बलिदानप्रकारव्णनम्‌ । पर ७२--७४

वासुदेवादिदेवतानां सामान्यः प्रतिष्ठाविधिः।
अष्टदिभु कलशस्थापनपुवैकहोमविधानम्‌ । रिषि.
कायां हरिं संस्थाप्य नगरभ्रमणविधिवर्णनम्‌ ।
० ७*--- ५७५

अवभृथसानद्रारपतिष्ठा्जारोपुणा-

दिविधिः । ध्वजदण्डपरिमाणकथनम्‌ । ध्वजमोचन-
विधिः । ध्वजदानफलक्रथनम्‌ । एू° ५६--०५

लक्ष्म्यादिदेवताप्रतिष्ठासामान्यषिधिः ।
ध्रीसुक्तोक्ताभस्मीपूजनमाचायं पूजनं च ।
ए ०७७--७८

विष्ण्वादिदेषताप्रतिष्ठासामान्यषिषिः ।
५९ | पस्तकलेलनविधिश्च । पुस्तकम्रतिष्ठापनविपिवर्णनम्‌ ।
पुस्तकदनमाहाल्यकथनम्‌ । प° ७८--७९

कूपवापीतडागपतिष्ाबिषिः 1 तडगादौ
५५ | यूपनिवेशनविधिकथनम्‌ । तोयदानप्रशंसा ॥
४६ ¶० ८*--<१

सभादिस्थापनकिषिः । ए" ८१--^२

देवतासामान्यभतिष्ठा । भरामकरणप-
शंसा । मटगप्रपादानम हिमवर्णनम्‌ । पर” ८२--८३

जीर्णोद्धारविधिः । लीणप्रतिमाया वादि-
४ तैजैलादौ प्क्षेपत्रिधिकथतम्‌ । -वाप्यादिजीशोदरे.
महाफलकरूथनम्‌ । धू० ५४

३६

| ७

३८

४०

४१

र्‌

184

# 01

४८

विषवानुक्रम।।

्रतिपाद्विषयाः ।
उत्सवविधिशुषनम्‌ । भष्कुरारोपणम्‌ । देव-
प्य तीथयात्राकरणम्‌ । प° ८--८५
सपनोत्सवविस्तारकयनम्‌ । १०८५-९
पादपप्रतिष्ठाविधिः । वक्षरामपरतिष्टया पाप- ,
नाशफलकथनम्‌ । प° ८६--८७

गणपपूजाविधिः । ९० ^
सानविधिः । सेप्याविभिनिरूपणम्‌ । सं-

ध्यदिषताध्यानकथनम्‌ । निदीथादौ श्ञानिनशचतुै-

संध्यावणेनम्‌ । भवम्पैणम्‌ । तपेणविधिवर्णनम्‌ ।
श्र° ८७--८९

मूर्यपूजानिधिः । परहमणां नमस्करणं स्रा
येना च । प° ८९--९०

शिवपूजाविधिकयनम्‌ । द्वारदेवतापूजनं नव-
देवतापूजनं च । शिवध्यानकयनपरू । शिव पूनाङ्गजप-
विधिः। प° ९०--९४

शिवपुजाङ्गहोपविधिः । देवताभ्यो बलिः
दानविधिनिङ्पणम्‌ । प° ९*--९६

चण्डपूजािधिकथनम्‌ । पूजाङ्गजपदोमविधा-
नम्‌ । प° ९७

कपिरापएूजनम्‌ । ४° ५०--९८

पवित्राधिवासनिधिक्यनम्‌ । छतादिष-
नुकमेण सौवणराजतताभ्नकापासनिर्मितपवित्राणां वि-
धानम्‌ । परवित्रकमानकथनम्‌ । प्र ९८--१०१

पवित्रारोहणविधिः । शिवार्चेनाेधानकथ-
नम्‌ । वल्ञभूषादिना गुरोरभ्यचेनम्‌। ° १०१-१०३

दमनकारोहृणविधिक्थनम्‌ । इरकोपोदूतमे-
रवस्य शेकराच्छपग्रा्िः । दमनरूपग्ाप्तभैखस्य दम-
नपूजनेनोद्धारः । दमनकेन शिवसपयौविधिकथनम्‌ ।
० १०३-१०४

समयदीक्षावरिधिकथनम्‌ । निराधारसाधा-
रभेदेन दीक्षा बिध्यवणेनम्‌ । सदराधितवन्ञेण रिष्यने-
श्रबन्धनादिवणेनम्‌ । १० १०४--१०७

संस्कारदीक्षाबिधानमू । रुरकतकिष्योपदेः

दावणनप्‌ ॥। ¶ू° १०७--१०८

, नि्षोणदीक्षाषिधिः । दीका सत्रेण शि"
ध्यदेहवन्धनप्रकारवणेनम्‌ । कलानां ग्रहणबन्धनादि-

भ्योगकथनम्‌ । चण्डेशलोश्पालनां पूजनम्‌ ।-लान्‌-

वैकं गुरोर्यागाखयप्रवेशनादिकथनम्‌ । प १०८-१११

निर्वाणदीक्षायां निषत्तिकटाशोधनम्‌ ।

अध्या०।

प्रतिपाद्यषिषयाः । अष

दक्षायां स्वप्रे गजाश्राथारोहणस्य शुभत्वेन कथनम्‌ ।
६८ |ुष्टस्कदशेने होमादिविधिकथनम्‌ । बरहमावाईनपूषक-
६९ [बरह्मपूजनं च । वागीश्वरीपूजनविभिवणेनम्‌ । बरहमपराथै*

नादिकयनम्‌ । प° १११--११४
७०| प्रतिष्ठाकलासंश्नोपनविधिः । रक्षायां
७१ | पञ्चविंशतितस्वानां विभावनादिकथनम्‌ । भवाहन-
पूषैकविष्णपूजनं च । पूवेवद्वागीश्वरवागीशर्योः पूज-
नम्‌ । शिष्ये चेतन्यप्रवेशनादिविधिकथनम्‌ । शिष्यो-
देश्यकविष्णुप्राथनादिकथनम्‌ । र ११४--११६

विध्यासंश्ोधनविधिनिरूपणम्‌ । राणां
स्वरूपकथनं भुवनानां स्वशूपकथनं च । हतप्रदेशतः
कलामात्मन्यारोप्य कुष्डे निेशनादिकथनम्‌ ।
प° ११६-११७

ज्षान्तिशगोधनम्‌ । रिष्यशिरस्यदतविन्ु
७५ | स्थापनादिकथनम्‌ । प° ११७--११८

निबीणदीक्षाशेषविधिनिरूपणम्‌ । मावा-

७५ | दन पुवेकशिषपूजनम्‌ । संपुटात्मबीजेन शिष्यवक्षामि

ताडनादित्िधानप्‌ । शिवान्नेण शिष्यशिखछेदनादि-

५६ विधिकथनप्‌ । भन्लमन्रेण होमविधिनिक्पणं, शिष्य-
प संक्ञापनं च । प° ११८--१२१

एकतखदीप्ताविधिः । शिष्यस्य सू्रबन्ध-
नादिप्रकारवणेनम्‌ । परण १२१

अभिपेकादिविधिकथनम्‌ । दिषु घर
दिस्थापनविधिः । ज्ञानमण्डपे शिष्यस्य कुम्भोद्न
७९ | क्ञपनविधिनिरूपणम्‌ । प्रू १२९१--१२२

अभिषिक्तेन कतैव्यस्य तत्देवतापूजनप्य

विधिः । पद्ठगय्यादिना देवपूजाकवौरदवलकम्रा-

पकथनम्‌ । रवीशषादिरेवतानां मण्डलपरिमाणकय-
८० | नम्‌ । ए° १२२-१२३

संक्षेपेण परतिष्ठाबिधिः । परतिष्टाप्कवणे-
नमू। प्रासादकाम्यया मेदिनीपरीक्षणम्‌ । मण्धपेदरार-
८१ | पूजादिकथनम्‌ । भूपरिमरदणम्‌ । शिलासंसकारवै-
नम्‌ । शिलासु ब्रह्मादिदेवतापुजनप्रकारकथनम्‌ ।
८२ | ्युनाधिक्यदोषमिवृ्तये होमविधिवणेनं ख । प्र°
१२३--१२५
वास्तुपूजादिविधिः । कोणवु ष॑शनिन्यासा-
दिकथनम्‌ । दव्यभेदेनेनद्रादिदेवतानां पूजनम्‌ । वास्तु
प्रमाणलक्षणनिरूपणमर । प° १२६--१२५७

श्िलाविन्यासविधिकयनम्‌ । रेशान्यादिष

५७२

७३

७८

1 विषवाुक्भः।

श्रतिपाथबिषयाः ।
वरक्यादिदेवतानां पृजनम्‌ । भिलाप्रायनापूकशिला-
स्थापनं च । प्रायभित्तहोमकथनम्‌ ।ए° १२५-- १२८

प्रतिष्ठाकाटसामरयादिविधिः। चेव
श्थेमाघपशचके प्रतिष्टादिविधिकथनम्‌। प्रहाणां शुमा
भत्वेन निरूपणम्‌ ।कुण्डमण्डपलक्षणम्‌। ्कषदुम्बरादीनां
तोरणादि । तोरणलक्षणं च । कषायपञ्नकादीनां
परा्यत्ेन कथनम्‌ । लानोपयु्तौषधीनां कथनम्‌ ।
सुम्भत्थापनादिविधिः । गन्धकाभ्रकादिकथनम्‌ ।
ए° १२८--१३०

भरतिष्ठायामधिवासनविधिक्यनम्‌ । पूवौ-
दिदिक्ष नन्यादिदेवतानां स्यापनादिकथनमन्तयागश }
विशेष्यं दिकथनम्‌ । लोकपालादीनां पूजाप्रकारव-
मैने च । ब्राह्मणद्वारा श्रीसृक्तादिपाटनम्‌ । छकग जीव-
न्यातादिकयनम्‌ । तत्वतचेश्वरादीनां पूताभिः
पूननम्‌ । होमविधिप्रकारवणेनम्‌ । भनधिवासनया-
गस्य फलप्रद्त्वाभावकथनम्‌ । प° १३१--१३५

श्िवपरतिष्ठाविधि; । दारपालादिपूजनप्रका-
रवणंनम्‌ । शिताविन्यासादिकयनं वक्रादिदोषयुक्त-
किं शतसंख्याकटोमविधिकथनं िवशान्तिकथनं
च । शिवलिङ्गप्तिष्ठापनम्‌ । कुम्भोदकेन शिवन्नाप-
नादिविधानम्‌ । चललिकृस्कारविधिनिरूपणम्‌ ।
मृन्मयसिङ्गादिपूजनं च । ए° १३५--१३९

गौरीपरतिष्ठाविपि 1 प्रति्ठापकमश्रकय-
नम्‌ । ए० १३९--१४०

सू॑परतिष्ठािधिकयनम्‌ । ए० १४०

दरपरतिष्ठाषिधिः | कषायादिना द्वाराङ्क-
सेस्कारः । मूलमध्याप्रभागेष्वात्मादितेश्वराणां विन्था-
सादिकथनम्‌ । ¶० १४०

पासादप्रतिष्ठा । शय्यायां कुम्भारोपणादि-
विधानम्‌ । प° १५१

७१
ध्वजारोपणमिपिः । षैशजादिदण्डस्य स्ै-

कामदत्वकथनम्‌ । आरोप्यमाणध्वजस्य भङ्गे राज-
यजमानयोरनिष्टकथनं तदर्थं॒शान्तिविधिकथनं च ।
दण्डेऽयेतत्वादीनां विन्यासादिकथनम्‌ । प्रतिमालि-
वेदनां प्रतिष्टाफलकथनम्‌ । प° १४१--१०२

जीोद्धारपिधिः । सुस्थितास्थितसिकिस्य
धाठनाभाबलेन लक्ष्मोजिकगितमप्रलिङादीनां
पिण्डधास्स्याभ्यत्वेन स कथनम्‌ । दवारपूजनादि-
विषान्‌ । यदत्पारेमाणकं एवेमन्दिरे ताकलरिमाण-

अध्या०

९६

१५८

अतिपायविष्माः । १
कस्योद्धारकथनम्‌ । सत्संकोषविस्तारढरणे मरथधन.
९४ |क्षयरूपदोषकथनम्‌ । ए १२३

मासदलक्षणमर्‌ । शङुनपरीकणकथनम्‌ ।
एण १४४१५

चैहादिवास्तुकथनम्‌ । दिश्वीशादिदेवतानां
पूजाग्रकारवभेनम्‌ । पूवादिदिग्वाराणां फलानि ।
ष° १४५--१४५७

नगरादिकषास्तुकयनम्‌ । योजनादिपरिमा-
णकस्थानाभ्रयणकयनम्‌ । भाप्रेयादिदिलु सवगेकमारा-
दीनां एयक्तेन स्थापनविधिवणेनम्‌ । एर १४५७-१५८

स्वायभुवसर्गकथनम्‌ । परियकतपुतनामङ़-
यनम्‌ । अम्ीघ्रादिभ्यः प्रियत्रतकृतजम्बूदरीपादिदान-
बणेनम्‌ । प्रियवररस्य वैकुण्डगमनम्‌ । ऋषभान्मेद-
देभ्यां भरतोत्तिः । भरतात्सुमद्यादीनात्यत्तिकथ-
नप्‌ । एु० १८८-- १४९ *

भुषनकोश्चकथनम्‌। जम्प्वादीनां सप्तानां
द्वीपानां वणनम्‌ । मेरुपवेतपारिमाणकथनम्‌ । भारत-
किपुरुषादिषषौणां बणेनम्‌ । मयोदापवंतवणैनम्‌ ।

केशरादिषु लक्षम्यादिदेवतानाौ स्थानादिकथनम्‌ ।

कृलाचलादिवनम्‌ । एू० १४६--१५०
तीयमाहातम्यमरू । पृष्करमाहातमयणेनम्‌ ।
कण्वाश्रमादीनां कथनम्‌ । कुरक्ेप्रमदिमवणनमू ।
धमेतीर्थादिषणनम्‌ । ¶० १५०--१५१
गङ्गामाहत्म्यम्‌ । "० १५१
मयागमाहात्म्यमर्‌ । भ्रयागे दानदिग्रश॑सा ।
माघजञानमहिमवणेनम्‌ । गङ्गदवारादौ गङ्गाया दुर्भ.
त्वेन कथनम्‌ । ए १५२
वाराणसीमाहारम्यमू । भविगक्तेश्वरबण-
नम्‌ । वारणस्यां जञनादिप्रशंसा । ए° १५२--१५३
नमेदामाहासम्यम्‌ । मसङाच्छरीपवैतकोनम्‌
तत्र दानादिग्रशंसा । ए० १५६३
गयामाहात्म्यम्‌ । परसकगद्रयसुरा्वानकथ-
नम्‌ । बरह्मयागवणैनम्‌। यागे ब्राह्मणेभयो ग्रहमहतक्षाप-

७

०२ | इनादिवणेनम्‌। तच्छापाविमोच्छं च। ए १५३१५

गयायाघ्राविभिः । भ्यागमनञरंसा । तीम
मुण्डनादिषिधिकधनम्‌ । गयायां मातुः एथङ्भराद्क-
थनम्‌ । पित्रादिनवदेवतकुभाद्धबिधिकयनम्‌ ।
कनखलतीय प्रशंसा । फाशयुतीयेषनेतप्‌ । कलातीर्े
भाद्धस्य कतेभ्यत्वेम कषनम्‌ । मतं्गवाप्वां जनिादि-

2 =

9१

११

हानप्रषौसा । पिष्डदानात्ितणा मुकतिकयनम्‌ । भ्न-
„दानप्रशंसा । ए० १५५--१५५४

गयायाज्ाबिधिः । प्रात-्नानपू्वं भाद्ाच-
रणविभिकपनम्‌ । माप्याहसंध्यामृपास्य श्राद्धस्य कतै-
ग्यत्वेन विधाभम्‌ । काकशिलायां बलिदानादिकथनम्‌ ।
सोमदुण्डादित्थेषु पिण्डदानकथनम्‌ । महालक्षम्यादि-
देवतानां पूजनम्‌ । गदाधरत्तोत्रकथनम्‌ । धराद्ादौ
गयामाहातम्यपठनाप्पितूणां ब्रह्मलोकम्रापिरूपफलकयः
भम्‌ । एण १५८-१५९

भाद्धकरषः । शरादकमेग्याचारसंपमबराह्मणानां

भाह्यत्वेन कषनम्‌ । श्वित्रादिलक्षणानामप्रहणम्‌ । श्राद्धे
शराह्मणोपवेशनादिकयनम्‌ । कर्ुतरह्यचयौदिनियमकय-
नम्‌ । भाबाहनादिषिधिनिर्पणम्‌ । भप्नौकरणविधा-
नम्‌ । पिण्डदानविधानम्‌ । प्रसङ्गादेकोरिश्द्द-
विभिकथनम्‌ । सपिण्दीकरणविधिनिक्पणम्‌ ।
भाभ्युद्यिकष्ाद्धविधिः । फलादिभिः पितणां
वरप््याधिक्यवणेनम्‌ । प्रतिपदादिषु कान्य.
भादैभेनादिभरातिषटयनेम्‌ । पितरि जीवति पुत्रा
दिमिस्तवियत्रदेवृदिाद्ं॑कत॑म्यमितीनिरूपण्‌ ।
तीथादौ भादधस्य कतैव्यत्वेग विधानम्‌ ।
एु° १५९- १६२
भारतक्वर्णनभर | भारतदषेपिमाणकयनम
महेनद्ादिकृलपर्वतकथनम्‌ । नवद्रपक्थनस्‌। नमैदादि.
भदीनां कथनम्‌ । घू० १६२
महाद्रीपादिव्णेनम्‌ | अम्धवादद्ीपाना वभे.
नम्‌ । भूमिपरिमाणकयनम्‌ । ° १६२-१६४
सुरनकोश्रवणेनम्‌ । भतलादिसप्पाता-
लानां कथनम्‌ । रूमिरविमण्डलादिमध्यपरिमाणकथ-
नम्‌ । सूयैरथपरिमाणकथनम्‌ । पवह्यानवणेमम्‌ ।
सोमादिप्रहाणां रथपरिमाणकथनंम्‌ । एतदध्यायप-
उनफलठकथनम्‌ । ए" १६५--१६५
श्योतिःशचास्ञकथनमू । षरूवरयोधागुण-
विचारः १ विबाहकालकथनस्‌,। पुंतवनकालः । भन्न.
आशनकाः ,। शाश्रुवश्षीकरणमश्नकथनम्‌ । शत्रु
स्तम्भनादिमन्कथनम्‌ `। कर्णवेधादिकाखः ।
वल्लधारणादिकाछकमनम्‌ । प्रहणे दानप्रशंसा . 4
वालवादिकषणे सूर्ैसश्मणं लोकस्य शुम
त्वेन वणनम्‌ † भतुषपदादिषु सूरयकमपे राजा-

¶ ६

११७

कार्गणनम्‌ । ४० १६९--१७०

युद्धजषाणवीयनानायोगाभिषागम्‌ । स्व-

रोद्वचक्षकथनम्‌ । शनिचकम्‌ । कमेवक्षम्णनम्‌ ।
राहुचकरम्‌ । चण्ड्यायौषधीनां धारणानयप्रासिकथ,

नम्‌ । जयप्राप्तौ तिरकादीनां विधानादिकथनम्‌ ।

¶्° १७०--१७१

युद्धजपा्णवीयस्योतिःशषाज्सारः ।
जयम्रा्तौ मशपूवकमृतयुजयपूजनविधिकथनम्‌ ।
प° १७२-- १७३
युद्धजयार्णवीयनानाचक्राणि | मारण-
पातनमोहनोष्ाटनमश्चकथनम्‌। शत्रु्तम्भनादौ मृ्कु-
होमादिविधिनिरूपणं च ।
° १५३--१७५

नकषप्रनिर्णय! | जयाजयादिविवेके राकुनपरी-
क्षणम्‌ । अग्विन्यादिविशेषनकषत्रेषु गमनविधिवरणनेम्‌ ।

भनुराधादिविशेषनक्षत्राणां सवेकारयेषु प्राशस्सयकथ-
नम्‌ । राञ्याभिषेकादौ ुभनक्षत्रादिकथनम्‌ ।

ण्र° १७६--१७५७
नानाक्छानि । अयादिप्राप्तौ बिष्कम्मादि-
योगेषु घटिकावजैनादिप्रकारवणनम्‌ । मरहानुर्यक-
थनम्‌ । ए० १७७-- १७८
कोटचक्रप | ए० १७८--१५९
अधकाण्डम्‌ । १० १५९
मण्डलादिकथनभरू | भापेयमण्डलवणनम्‌ ।
वायन्यमण्डलकथनम्‌ । वार्णमण्डलम्‌ । महेन्दम-
ण्डलम्‌ । सोमप्रासकथनम्‌ । एण १७९-* १८०
ातचक्रादिवणेनमू । जयचासििमै
नम्‌ । एू० १८०--१&१
सेवाचक्रादिकथनम्‌ । ताराच्म्‌ ।
#8॥ १८ १--१८२
नानाषरानि । भास्करादिप्रहाणां दशाफल-

कथनम्‌ । शमरुसंहारकमैरवमश्रकथनम्‌ । ैरवध्यान-
वणेनम्‌ । परतैन्यभङ्गप्रयोगवणेनम्‌ । जयपराप्तौ ताक्च॑-

। ¶० १८२---१०४

१२१

१२५

१२५

१२६

.. ११

द विषयोतुकषः।

कयि कन्य श िि
भ्रतिषाथविषयाः । अतिपायविषजाः । भध्या०।
चरक्यादिरेषतानां पजनम । दिलाभरयेनाूर्वकशिल = |कस्योदधारकयनम्‌ । तत्संकोबविस्तारढ़रणे मरणभन.
स्थापनं च। प्रायशि्षहोमकयनम्‌ । ए १२७-- १२८ ९४ क्षयरूपदोषकथनम्‌ । धरण १५३ १०३
परतिष्ठाकालसामगयादिषिषिः। चैव्व ासादलक्षणमू । शङुनपरीकणकपनम्‌ ।
छ्थैमाघपन्वके प्रतिषठादिविधिकथनम्‌। प्रहाणां दुभाषु- ० १४०८-१ १०४
भवेन निरूपणम्‌ ।कण्डमण्डपलक्षणम्‌। ्र्षोदुम्बरादीनां शैहादिवास्तुकथनम्‌ । दिषवी्षादिदेवतानां
तोरणादि । तोरणलक्षणं च । कषायपश्चकादीनां पूजाग्रकारबणेनम्‌ । पृषोदिदिग्ाराणां फलानि ।
प्राहयत्वेन कथनम्‌ । स्लानोपयुक्तौषधीनां कथनम्‌ । ए० १४५--१४५७ १०्द्‌
कम्भस्थापनादिविधि; । गन्धकाभकादिकथनम्‌ । नगरादिकवास्तुकषयनम्‌ । योजनादिपरिमा-
० १२८-१३० ९५
गकस्थानाभ्रयणकथनम्‌ । भ्ेयादिदिश स्वगेकमरा,
भतिष्ठायामधिवासनविधिकयनम्‌ ! पूवी" दीनां एकेन स्यापनविधिवणेनम्‌ । ए १४५-१५८ १ ०६

दिदिक्च नन्यादिदेषतानां स्यापनादिकथनमन्तयागश्च । सवार्यभुवसर्गकथनमू | श्रियक्तबुतनामक-
विशेषाध्यंदिकृथनम्‌ । लोकपालादनां पूजाप्रकारव- यनम्‌ । वमरीध्ाहिभ्यः पियत्तकृतजम्ब्पादिदान-
णेन च । ब्राह्मणद्वारा श्रीसूक्तादिपाठनम्‌ । छकग ओव- वैनम्‌ । परयतस्य वैुष्गमनम्‌ । ुषमान्येद-

न्वातादिशूपनम्‌ । तलतत्वेषराीनां पृतादिः दमया भरतोलततः । भरतात्सुमलयादीनापुतपक्तिकय-
पूजनम्‌ । होमविधिप्रकारवर्णनम्‌ । भनधिवासनया- नम्‌ । ए १०८--१४९ ६

गस्य फलप्रदत्वाभावकथनम्‌ । प° १३१--१ ३ ५ ९६ जम्भ्वादीनां न
शिबप्रतिष्ठाबिधिः! । इारपालादिपूजनपरका- सुषनकोशकयनम्‌ क
द्वीपानां वणेनम्‌ । मेदपवेतपरिमाणकथनम्‌ । भारत-

सवर्णनम्‌ । शिलाविन्यासादिकृयनं बकरादिदोषुक्- किपुरुषादिषषौणां बणैनम्‌ । मयादापवंतवर्णनम्‌ ।
लि रातसं्याकदोमिभिर्कयनं _ शिवरान्तिकथनं केशरादिषु लक्षम्यादिदेवतानां स्थानादिकयनम्‌ ।

च । शिवलिङ्गप्रतिष्ठापनम्‌ । कृम्भोदकरेन शिवनज्नाप.

कुलाचलादिवणैनम्‌ । प° १४९--१५० १०८
नादिविधानम्‌ । चललिङ्गसंस्कारविधिनिरूपणम्‌ । तीर्थमाहातम्यष | पुष्करमाहास्यभेनम्‌ ।
मृन्मयालिकादिपूजनं च । प° १३५--१३९ ९७

कण्वाप्रमादीनां कथनम्‌ । कुदक्ेतरमदिमव्गनमू ।
गोरीपरतिष्ठाविधिः । परतिष्ठपकमश्कय- पमेतीथादिवणंनम्‌ । ए० १५०--१५१ =, १०९
नमू । ए० १३९--१४० 4 गङ्गामाहत्म्यम्‌ ।*ए° १५१ ११०
सुय॑भतिष्ठािधिर्यनग ५.4. मयागमाहातम्यमरू | मयागे दानदिगररीता ।
द्वारमतिष्ठाविधिः । केषायादिना द्वारक माषज्ञानमहिमवणेनम्‌ । गङगद्ारादौ गङ्गाया दुर्भ.
संस्कारः । सूलमध्यपरभागेवातमादिसेश्वराणां विन्था- | त्वेन कथनम्‌ । प १५२ १११
सादिकथनम्‌ । ए १८० १०० प भविृकतेश्वरवर्ण-
7 वारागसतीमाहारम्यमू ।

नम्‌ । वारणस्यां ज्ञानादिप्रशंसा । ए १५२--१५३. ११३

विषानम्‌ । प १५१ १०१ चघीपैतवगेन क
। न्ेदामाहातमयम । मसङाच््रपवैतवगेनम्‌)
व 1 ततर दानादि । ४० १५१ ११३
णध्वज १ ्सकगाद्रवसुराख्वानकष हव ४
यजमानथोरनिष्टकयन तदर्थं शान्तिविधिकथनं च । गयामाहाम्यग्रू । मरकरढबासुर

नम्‌ । ब्रह्मयागवणैनम्‌। यागे ब्राह्मणेभ्यो ब्रहहतक्षाप-
|

छी दारविपिः । तिताप्तभितय गयायाभ्राविधिः । क्कगमभरंसा । तये

वाटनामाबलेन सक्ो जित दीनां ` सुण्डनादिविधिकथनम्‌ । गयायां मातुः एवक्भारुक-

भरल थनम्‌ । पित्रादिनिवदेवताकृभ्नाद्षिधिकयनम्‌ ।

पिण्ड्यास्त्याज्यत्वेन च रुयनम्‌। दारपूजनादि- , | कनदलीरंसा । फलणुतीयेषनेमम्‌ । फलगुतीये

विधानम्‌ । बावत्पारिमाणकं एवेमन्द्र तावत्मरिमाण- भाद्धस्य कतेष्यत्वेन कषनेमू । मतक्गवाप्वां जनादि-

। पिण्ड.
दानप्रशंसा । पिण्डदानात्पितृणा मुकिकथनम्‌ । भभ-

-इानप्रहंसा । प्र १५५--१५७

गयापान्राषिषिः । प्रातःलानपूवंकं भद्रा +

रणविधिकृथनम्‌ । माध्याहसंध्यामुपास्य श्रादस्य कते-
ग्यत्वेन विधानम्‌ । काकशिणायां बलिदानादिकथनम्‌ ।
सोमङुण्डादितार्ेषु पिण्डदानकथनम्‌ । महालक्षम्यादि-
देवतानां पूजनम्‌ । गदाभरस्तोत्रकथनम्‌ । श्राद्धादौ
गयामाहातम्यपठनातिितुणां बरह्मलोकप्रातिरूपफलकथ-
नम्‌ । ए० १५८-१५९

भाद्धकरषः । श्रादकमंप्याचारसंपम्रह्मणानां

भाह्यत्वेन कथनम्‌ । भित्रादिलक्षणानामप्रहणम्‌ । श्राद
परह्मणोपवेशनादिकथनम्‌ । क्ुतरे्यचयादिनियमकथ-
नम्‌ । भावाहनादिमिधिनिङूपणम्‌ । अप्नौकरणविधा-
मम्‌ । पिण्डदानविधानम्‌ । प्रसङ्गादेकोदिषश्रद्‌-
विभिकथनम्‌ । सपिण्डीकरणविधिनिक्पणम्‌ ॥
भाभ्युदयिकश्राद्विधिः । फलादिभिः पितणां
वरप््याधिक्यवणेनम्‌ । प्रतिपदादिषु काभ्य.
भादभेनादिभरातिकधनेम्‌ । पितरि जीवति पुत्रा
दिमिस्तवियत्रादेवृद्धिधराद्वं कत॑न्यमितनिङ्पणम्‌ ।
तीयादौ श्राद्धस्य करैव्यत्वेन विभान्‌ ।
षू° १५६९१६३

मारतक्वर्णनपू | भारतवषपपमाणकषनम्‌!
महेन्रादिकुलपवंतकथनम्‌ । नवद्रपकथनम्‌। नमैदादि-
मदीनां कथनम्‌ । ए० १६२

महाद्रीपादिबणैनमू। जम्ब्वादद्ीपानां वभे.
नम्‌ । भूमिपरिमाणकयनम्‌ । ए० १६२ १६४

भुभ्रनकोश्चवणेनम्‌ । भतलादिसपपाता-
लानां कथनम्‌ । भूमिरविमण्डलादिमध्यपरिमाणकथ-
नम्‌ । सयेरथपरिमाणकथनम्‌ । धुबल्थानवर्णमम्‌ ।
सोमादिप्रहाणीं रंथपरिमाणंकथनम्‌ । एतदध्यायप-
ठनफठकथनम्‌ । धू* १६५--१६५

श्योतिः्ञाक्ञकथनेम्‌ । षधूवरयेणानुण-
विचारः १ षिषाहकालकथनम्‌,। पुंसवनकालः । भभ्र-
शनक; ज शधुवश्शीकणमन्रकथनम्‌ । शन्रु-
स्तम्भनादिमन्नकथनम्‌ । कर्णवेधादिकाकः ।
वल्लधारणादिकालकयनम्‌ 1 प्रहृते दानप्रशंषा ।
चारुवादिक्रभे सूयसैक्रमणे
लिन वणेनम्‌ १ चतुषयदादिषु पूवदंकमके रामा-

लोकस्य शुम. ..

नम्‌ । ए० १६५-१ ६८

कालगणनम्‌ । १० १६९-- १५०
युद्धजपा्णेदीयनानायोगाभिषानम्‌ । घठ-

१ ५

नम्‌ । जयप्राप्तौ तिलकादीनां विभानादिकथनम्‌ ।

० १५७०--१७१

युद्धजयाणवीयज्योतिःशाबरसारः ।
जयप्राप्तौ मशरर्वफमृतयुनयपूजनविधिकयनम्‌ ।

११
र एू० १७२--१७ |

नानाक्छानि । अयादिप्रा्ौ विकम्भादि-
योगेषु घटिङावजेनादिप्रकारव्णनम्‌ । प्रहानकष्यकक-
धनम्‌ । $° १५७५७--१७८

कोटचक्रम्‌ । ४ १७८--१५९

अधैकाण्डम्‌ । ए १५९

मण्डलादिकथनप्‌ । भभिवमण्डलवणनम्‌ ।
वायम्यमण्डलकथनम्‌ । वारुणमण्डलम्‌ । माहेनम-
ण्डलम्‌ । सोमप्राप्तकथनम्‌ । ू० १५७९-० १८०

घातचक्रादिषणेनम्‌ । जयचकासिवणै-
नम्‌ । ए १८०--१८१

सेवाचक्रादिकथनम्र | ताराचकम्‌ ।
पू० १८१--१८२

नानाबलानि । मास्करादिपरहा्णा दशाफर-
कथनम्‌ । दतुसंहारकमैरवमश्रकथनम्‌ । भैरषध्यान-
वणेनम्‌ । परमैन्यमङगप्रयोगवणैनम्‌ । अयप्राप्तौ ता.
चक्रकयनम्‌ । । परदैन्यक्ष-
याय पिच्छिकाविधिकथनम्‌ । रिपुनाश्षाधं भविया-
दिकथनम्‌ । १० १८२--१८४ ।

११७

१२४

१६०

१३१

१३२

१

। ` ` अ्रविपायषिबयाः। ` मघ्वा] पन्न --- ।
”ब्रैलोक्यबिजयविद्या । जयपातौ शोमादि-
कपनम्‌ । ए १८४८१८५
८ सङ्खामविजयविद्या | चामृण्ठदेवाध्यानादि-
कथनम्‌ । प° १८५--१८६
नघ्षत्रचक्रम्‌ | प° १ ८ ६- १८५
महामारीविच्राकथनम्‌ । श्ठक्षयाय शवा-
दिषन्ने देवतालसूपेलनादिप्रकारवणैनम्‌ । अजारक्-
व्रिमित्रितनिम्बसमिद्धिहवनविधिः । शत्रुचाटनादिवि-
भिप्रकारवर्णनम्‌ । प्र° १८०--१८८
पट्‌कमाणि | पएषवलक्षणकथनम्‌ । कुलोत्साद्‌.
भादिषु योगाख्यादिंप्रदायानां कथनम्‌ । शत्रक्षयाय
दुष्ठपग्रे यमपृजनम्‌ । यमदेवतोददेयकहोमारिकथ-
नम्‌ । पू० १८८--१८९ ,
\,. पष्टिः सवत्सराः । प्रभवादिवत्सरफलनिरूप-
णम्‌ । पू० १८१९
वरयादियोगाः । १ १८९--१९०
पटनिशत्पदकजञानम्‌ | दरीतक्यादिफलक-
अनम्‌ । मृतसंजीवनयोगकथनम्‌ । सवैरोगप्रशमनादि.
योगकथनम्‌ । प° १९०--१९१
म्रौ पधादि। अशने विषमादिवर्मेगतस्य
लक्षणकथनम्‌ । शनिचक्रादिकुथनम्‌। पू १९१-१९२
कुम्जिकपून[। ४० १९२-- १५३
कुभ्जिकापूजा | इभ्जकामच्रादिकथनम्‌ ।
प° १९३--१९५
मारिनीपन्रा! । शक्तशांभवादिमन्राणां
न्यासविधानम्‌ । धर° १९५--१९६
अष्षटकदेव्यः । -त्रिखण्स्यादिदेवतानां मच्र-
कथनम्‌ । प° १९७--१९८
त्वरितापूजादि । गष्ुभ्नकारिदेवतानां
मश्ननिरूपणम्‌ । पू १९८--१९९
सङ्कामविजयपूजा । दापतारकषमादिदेवताना
पूजनम्‌ । एू० १९९
लक्षकोटिहोभः । होमादुपातनाशः । होमफ-
शकयनम्‌ । भयुतादिहोमानां विशेषफलकयनम्‌ ।
कथनम्‌ । ० २००
मन्वन्तराभि । स्वायमुवादाप्रीधरायानां स॒ता-
नामुतः । तम्र तत्र सतत्योदीनामुततिकथनम्‌ ।
वेदानां विभागः । ६० २००--२*२

, १४

विषयाधुत्रभः ।

अध्या०।

+ | म्रतिपायविषयाः 1 अध्या०।

वणतरषमाः । आक्षणकषत्रिसबैदवद्रागामा-
१३४५ चारनिरूपणम्‌ 1 चण्डालादीनामुत्पत्तिकथनम्‌ ॥ तदुप
जीविकावणेनं च । प° २०२--२०३ १५१

गरहस्थ्त्ति; । ए २०१ १५२

ब्हमच्याथाश्रमधर्मी; । गमौषानपुसवन-
कालः । सीमन्तोन्नयनकालः । जातकमादिकथनम्‌ ।
्रह्मणादीनागुपनयनकालः । अ्रह्मचारिधर्मेकथनम्‌ ।
ए० २०३२०४५

विवाह । रक्षणस्य ब्राह्मण्यादीनां चतसृ
भार्याणां परिप्रहणेऽधिकारवर्णनम्‌ ।क्षश्रियस्य कषत्रिया.
दयास्तिज्ञो भायौः, वैश्यस्य वैश्यये द्रे मर्य, शूद्रसयैकैव
शूद्रजातीया भाययति कथनम्‌ वरिवाहमेदकथनम्‌। विवा-
दे शचीपूजनमिथानम्‌ विवहि निषिद्धकाठः, विवीहकषा-
टश्च । विवे प्रहानुकूल्य कथनम्‌ । धर० २०४-२०५

आचारः । निखनेमित्तिकादिषोटाज्ञानविधिक-
थनम्‌ । मश्नलानविधिः । पृरुषस्ामान्यधमेनिसूप-
णनम्‌ । एू° २०५--२०६

द्रव्यशुद्धिः । मून्मयादीनां ुदधिकथनम्‌ ।
माजेनायज्ञपात्राणां शुद्धिः । गृहादीनां दुद्धिवणनम्‌ ।
प २०६- २०७

शावाश्चौीचादि | जननमरणे सपिण्डानां
दशाहाच्छद्धिः । राजन्यौैश्यसूद्राणां क्रमाद्वादशाहप-
क्षमासैः शुद्छादिकथनम्‌। प्तमुदिदध श्र द्धादिकथनम्‌।
शद्रस्यामश्रककमेकथनम्‌ " भृग्वभिपाशकैरात्मधा-
तिनां पतितानां विदुच्छ्लहतानां मरणे सपिष्डेष्व-
रौचाभावकथनम्‌" । ब्राह्मणेन शूद्रस्य शरु बराह्मण-
स्य शवनिहैरणे दोषकथनम्‌ । भनाथब्राह्मणरानवहना.
त्स्व्गादिपरापतिः । रवनिहैरणविधिकथनम्‌। मजात-
4 दन्तादीनामन्निसंस्काराभावकथनम्‌ । प° २०७-२०८

स्रावाधक्चौचम्‌ । बाह्मणादीनामत्यसंचयन-
कालादिकथनम्‌ । सपिण्डादीनां मृताशौचकथनम्‌ ।
आत्मघातिन नरकम्रापिकथनम्‌ । शतस्य दशाष्टक-

१२५
१३६

१५३
१३७

१३८
१५४
१३९

१५५
१५१
१५६

१४२
११

१४४
१४५
१४५
१५७

१५७

८ | निरूपणम्‌ । पितपरते पुत्रादीनां धमंकथनम्‌ ।
पत्रजन्मदिने कर्तव्यश्राद्धकथनम्‌ । भश्ौषस
पातनिरणयः । प° २०९--२११ १५८

~

१५| असेस्छृतादिशौ चम्‌ । गकायामा्थपरषप-
न्छतस्याभ्युदयादिकथनम्‌ । न्ात्मत्यागिनां पति-
तानां नादकक्रियेति कथनम्‌ । "तानुद्दिश्य नारायणम.

१५० | हिः कत्य पत्यादिप्रतिपादनम्‌. । प्र २११-.९१२ १५९

| विषयानु |

। ` अतिपायबिषमाः। ` भ्या `" प्रहितस्कल----- ध

अध्या०। ;
वानप्रस्थाश्रमः । वनवासिनां षमोः। ६०२१९ १९० |पापनादिप्रकारषगेनम्‌ । अभिषेकमण्नङथनम्‌ । विवा-

यतिषभौ; । भ्ाजापत्येष्याऽऽत्मन्यमरीन्समारो-
ष्य गृहातमत्रजेदिति विधानम्‌ । यतिग्रा्यपात्राणां
“कथनम्‌ । पश्चविधमैक्षवणेनम्‌ । दिंसादोषनिवृ्य्थ
भआणायामादिकषनम्‌ । कुटीचक्रादिभेदेन भिक्षोधतुवि-
भत्वम्‌ । प्ररङ्गाद्यमनियमकृथनम्‌ । सगर्भागभ॑मेदेन
प्राणायामस्य द्वैविध्यम्‌ । पूरकदुम्भकरेचकमेदेन पनस्त-
यो्नैविष्यमिति वणेनम्‌ । यतिकरग्यध्यानादीनां वणै.
-नम्‌ । ए* २१२--२१३
परमशाञ्ञकथनम्‌ । पृत्तनिवृ्भेदेन कमै-
णो दैबिध्यम्‌ । ्ावण्यां स्वाध्यायानामुपाकर्मषिधिकय-
मम्‌ । पतत्रिश्दनध्यायानां कथनम्‌। प° २१३-२१४

भाद्धकटपकथनमरू । विप्रनिमच्रणादिकय-
म्‌ । हैवपिष्ययोः कमायुग्मायुग्मसंख्याकव्राह्णा-
नामुपवेशनादिकथनम्‌ । विशवे देवास शत्यादिमन्रे-
ब््मणपूजनादिविधिनिक्षपणम्‌ । पिण्डदानविधि-
निङूपणम्‌ । बृद्धिभराद्धकथनम्‌ । एकोदिष्टघ्राद्धविधिः ।
सपिण्डीकरणविधानम्‌। संवत्सरं सोदकुम्भदानादेः क-
यनम्‌ । मासिकादिनाद्धानां कर्तव्यत्वेन बिधानम्‌। धा-
द्दस्य स्वगीदिप्रातिफलस्य वणंनम्‌ । पू २१८-२१६

नवग्रहहोम; । तामकादिमिग्रदपरतिमानां का-
येष्वेन निरूपणम्‌ । भा कृष्णेनेदयादिभिरमशरेरकादिसमि-
द्रिहोमविधिः, । भेन्वादीनां दक्षिणात्वेन अ्रदाना-
दिकथनम्‌ । ¶० २१६

नानाधमा; । ध्यापिने श्राद्धादिकं देयमिति
कथनम्‌ । इस्तिच्छायायां भराद्धादिदाने पितृणामक्षया
दापिरिति वणेनम्‌ । योगधिधिनिरूपणम्‌। असवरणप्राप्त-
गभौयाः जिया दोषवरवकथनम्‌ । गभेनिगमनादजसा
किया: शुद्धत्वेन निवेदनम्‌ । ध्यानेन पापकर्मणां
शोधनम्‌ । तैष्ठिकभममासूढस्य ब्रतात्मच्यवने प्राया-
सामावृस्य कथनम्‌। े पत्न्याः पतै प्रव्रजितास्ततस्तद्वी-
असंततेविदुरनामचण्डालसंजाकथनम्‌ । योगस्य श्रष्ठ-
त्वेन वर्णनम्‌ । ए २१६--२१५

बणेषमौदिकयनम्‌ | भष्टचतवारशाद्धैः सं-
स्कारः सेस्कृतस्य ब्रह्मलोकपरा तिषर्णनम्‌ । गभौधाना-

, दिंस्काराणां निरूपणम्‌ । दयादिगुणाष्टककथनम्‌ ।

भचारादौ मौनभारणविधानम्‌ । उदकादिभिः प्कि-
दोषाभावादिकर्षनम्‌ । पर २१८ |

अयुतलक्षकोटिहोकयनम्‌ । प्रह्मति-
॥

१६

१६

१६

१६६

[ ॥

1,

` न~

होत्सवयज्ञादिषु प्रहयज्ञस्याऽऽव्यकत्वस्य कथनम्‌ ।
कृष्डप्रमाणलक्षणम्‌ । अभिचारकमैपु त्रिकोणङु्डत्य
विधानम्‌ । भभिचारकरमविधिकयनम्‌ । पिष्टह्पत्य
रिपोः शरेण च्छेदनादिविधानम्‌ । ए २१८--२२०

महापातकादिकथनम्‌ । मतुद्धायभ-
भक्षणनिषेधः । गणिकाय्नस्याभकंयत्वेन विधानम्‌ ।
अभिशप्तायन्नवजेनकथनम्‌ । शूद्रनिमश्वितो ब्राह्म
णान्नं न भुञ्जीयादिति कथनम्‌ । एषाममभक्षण प्राय-
किसकथनम्‌ । चण्डालश्वपवात्नभक्षणे चान्द्रायणादिक-
थनम्‌। म॒तपश्चनखकूपोदकपान उपवासकथनम्‌ । वराह-
सरोषटरादीनां मूत्रपुरीषभक्षणे बान्द्रायणकथनम्‌ ।
गोनराश्वादीनां मांसभक्षणे तप्तकृच्छरादिग्रायधि्त-
कथनम्‌ । ब्रह्महलयादिमहापातककथनम्‌ । ब्रह्महल्यास-
मानपातकनिरूपणम्‌ । उपपातक्कथनम्‌ । जातिभ्रंश.
करादिकथनम्‌ । प° २२०--२२१

प्रायधित्तानि । ्रह्महयाप्रायश्ि्तकथनम्‌ ।
गोहत्यादिप्रायधित्तकथनम्‌। भवकी्णनश्वान्दायणादि-
विधानम्‌ । पुरापानप्रायधि्तकथनम्‌ । सुवणेस्तेयप्राय-
शित्तम्‌ । गुरतल्पगमने प्रायनरि्तम्‌ । जातिधरशादीनां
प्रायधित्तानि । माजीरादिवघे प्रायश्चित्तम्‌ । भत्पषा-
रग्यस्तेये ्रायशित्तम्‌ । भक्ष्यभोज्यादयपहरणे प्राय-
त्तम्‌ । अगम्यज्ञीगमने प्रायश्ि्तम्‌। पू० २२२-१२६

प्रायश्चित्तानि | पतकिसंखगिप्रायित्तकथ-
नम्‌ । पतितस्योद्कदानादिकथनम्‌ । भसत्मतिप्रहप्रा-
यशित्तकथनम्‌ । शदूगाटादिदषटस्य प्रायश्चित्तम्‌ ।
भविज्ञातचाण्डालादिगृहे वस्ततः पशात्सम्यग्जञातचाण्डा-
लादिकस्य प्रायधिस्तकयनम्‌ । म्लेच्छैगीतानां प्रायश्च
सकथनप्‌ । भन्योदक्यया प्पृ्टाया उदकयायाः प्राय-
क्ित्तम्‌ । उपानत्समृखादीनां प्रायश्चित्ादिकयनम्‌ ।
ए० २२३--२२५

प्रायश्भित्तानि । रदस्यादिप्रायशचततकथनम्‌ ।

९

भध्या१।

१६५

१६८

१७०७

सव॑ङृच्छरेषु मुण्डनादिविधिः । वीरासनलक्षणकथ- ,

नम्‌ । यतिचान्द्रायणलक्षणम्‌ । शिदुचान्द्रायणसुग्चा-
न्रायणलक्षणम्‌ । तप्तकृच्छररक्षणम्‌ । कच्छातिषृष्ट-
लक्षणम्‌ । कृच्छरषातिपनलक्षणम्‌ । महहासातपनलक्षणम्‌ ।
अतिसांतपनलक्षणम्‌ । तपतषृच्छरादिकषनम्‌ । ब्रहमू-
च॑लक्षणम्‌ । प° २२५

सवंपापपरायधित्तानि। विषो: पापपरणाशन-
| स्तोत्रकथनम्‌ । ए° २२६

१७१

= ।
प्रायश्चित्तम्‌ ¡ ब्रह्मषातकस्वरूपकथनम्‌ । ब्रद्म-
इत्यादीनां प्रायश्चित्तानि । काष्ादिभिगेहिनने सांतप-
नादिकथनम्‌ । रेतोविणपृत्रमाक्षिणः प्रायक्ित्तम्‌ । मनु-
ध्यहरणादिदोषाणां प्रायश्चित्तानि । प° २ २७-२२८
प्रायधित्तानि । देवा्रमाचैनादीनां लेपे
प्रायथिततानि। अघापनुत्येऽश्रदानादिनिरूपणम्‌। गङ्गा-
दीनां पाप्ारकतेन कथनम्‌ । भधापनोदकानां
कादयादिकषत्राणां कथनम्‌ । प्रण २२९--२३०
व्रतपरिभाषा | बतवज्यंदन्यकयनम्‌ । भस-
कृललपानादिभिषपवासभङ्गः । सर्वत्रतसाधारणधर्मपर.
तिपादनम्‌ । व्तम्राह्यदव्यनिरूपणम्‌ । तरते कृष्माण्डा-
दीनां वज्येत्वेन कथनम्‌ । प्रसङ्गात्ाजापलयातिङ्न-
च्करसतपनमहास।तपनपराकचान्द्रायणानां लक्षणम्‌ ।
रहमकुचैलक्षणकथनम्‌ । मलमासेऽगन्याधेयादीनां व-
श्येतवेन निरूपणम्‌ । चान्द्रमासादीनां वणनम्‌ । भार.
पक्षिकश्नाद्धस्य कर्तव्यत्वेन कथनम्‌ । गर्मिणीसूतिकार-
जस्वलादीनां यदाऽुद्धिस्तदा ब्रतादीन्यन्येन कारये-
तेति कथनम्‌ । क्रोधादिना वरतभङ्े प्रायश्चित्तम्‌ ।
तरतपरिपूर्तये जगत्पतेः ्राथनादिवरणनं केशवपूजनं च।
प्रतात्त्रह्मणभोजनादिवणेनम्‌ । ° २३०--२३२
प्रतिपतत्रतानि । पवद निराहारपूवकं
प्रतिपदि ब्रह्मासैनविधानम्‌ । सलक्षणदैमब्रह्मपूजनम्‌ ।
वाकत्या ब्रह्मण क्षीरदानकथनम्‌ । वतफलकथनभू ।
माणेकोषैपरतिपदि शिकिव्रतम्‌ । ¶० २३२
द्वितीयाव्रतानि । ्ितीयायामाश्वेनीकृमा-
रपूजनम्‌ । का्तिकशृष्ठपक्ष द्वितीयायां यमपूजनम्‌ ।
भावणङृष्णपक्े दवितीयायामदून्यशयनव्रतस्य कपैन्य-
स्वेन कथनम्‌ । अशून्यशयन्रतविधिनिरूपणम्‌ ।
कारतिकिगुष्ठपक्षे कान्तिवतमू । तदुवरततिधिश्च । पौष-
दुषृद्ितीयायां विष्णु्रतम्‌ । तदुत्रतविधाननिरूपणं
च ।षू* २३२- २३३
देतीयात्रतानि । वैशुकतृतीयायां मूकगौ-
रीग्रतम्‌ । तदुत्रतविधिनिक्पणं च । श्कपक्षे नभस्य.
वैशालमागशीवेष्व्येतद््तविधानम्‌ । फाल्गुनादि.
वृतीयायां सरौभग्यत्रतादिकथनम्‌ । पर २ ३३-२३४
चतुर्थीव्रतानि । माषङ्चतुध्यां गणेश
तम्‌ । तन्मश्रकथनं गणेशपूजनविधानं च । भाद्र-
पदे धतुर्ीबतम्‌ । भरकचतु्ीवतकन च ।
ए० २१५
पञ्चमीव्रतानि । ननस्यादिमासे शुहहपक्े
पञ्चम्यां बरामुक्यादीनां पूजनम्‌ । ए २३५

4

॥ । विषयाुक्रमः ।

अध्था०।

प्रतिपायविषथाः ।

षष्ठीव्रतानि । शातिकादौ . वश्ीषतविधा-
नम्‌ । भाद्रपदे स्कन्द्षषीवतम्‌ । मागे शीष हृषणषषठी-
प्रतं च । ए° २३५ ,
सप्तमीवतानि । माधादौ शुके सूपूम-
नम्‌ 1 पण २३६

अष्मीवतानि । जन्माष्मीवतम्‌ । रोहिणी -
सिताय चनद्ायाधयैदानस्य विधिः । बतपूजाविधिक-
थनम्‌ । ततमदिमवणनं च । ° २३६--२३५

अष्टमीव्रतानि । वैत्रहृष्णाटम्यां कृष्णाष्टमी-
व्रतम्‌ । मगंशषषङृष्णा्म्यां नक्तत्रतकथनम्‌ ।
पौषमासादौ शिवत्रतकथनम्‌ । तद्धिथानकथनं च ।
बुधाषटमीत्रतकथनम्‌ । बुधाष्टमीकथानिरूपणम्‌ । पुन-
वेसावशोकरसपानविधानं च । पर २३०--२६८

नवमीव्रतानि । भाधिनदुकतप्े नवमीवतम्‌ ।
शद्रचण्डादिदेवतानां पूजनम्‌ । आयुधपूजने च । पशु-
हननविधानम्‌ । तदुधिरेण पुतनादिदेवतानां संतष-
णम्‌ । तद्प्रतः पिष्टमयशत्रोहैननम्‌ । तद्धवनबि-
धानं च । जयन्त्यादिमुदिईय बलिद'नादिकथनम्‌ ।
२३८

दशमीत्रेतम्‌ । ° २२,

एकाद्‌ शीतरतम्‌ । एकादस्यं विष्युपूनादि-
विधानम्‌ । प° २३९

द्रादश्ीव्रतानि । त्रशद्ादइयां मदैनद्रा-
दशीत्रतम्‌ । माधणुहदरादश्यां भीमद्रादशीवत-
म्‌ । फाष्गुनश्ृ्कद्रादद्यां गोविन्दद्रादचीत्रतम्‌ ।
आश्िन्कद्रादर्यां विशोकद्वादशीतम्‌ । मागैशीष-
शृङ्कद्रादश्यां कृष्णमभ्यच्यै लवणदानस्य विधिः। मद्रे
गोवत्सद्वादशीव्रतम्‌ । भ्रवणयुकषद्रादश्यां तिल्द्राद-
शीव्रतम्‌ । फाल्गुनसितपक्षे मनोरथद्रादशीत्रतम्‌ ।
केदावादिनामभिनामद्रादक्षीब्रतम्‌ । भादर शुक्ेऽनन्तद्रा-
दशीव्रतम्‌ । पौषशुहद्रादश्यां संभपिदरादशीवतम्‌ ।
ए० २२३९--२४०

भरवणदरादशचीव्रतमर्‌ । भादपदयुहदरादां
प्रवद्राद्षीवतम्‌ । वामनदरुदशीत्रतम्‌ । तत्पूजा.
विधिवणनं च । पृ० २५०--२४१ `

अखण्दद्राद शीव्रतम्‌ । मागशीषुष्द्राद-
श्यामखण्डद्रादशीरतम्‌ । द्रादटयां यवव्रीहियुतपात्र-
दानकथनम्‌ । वैत्रादिमसेष्वपि सकतुपा्ादिदानम्‌ ।
१८०।पु० २५१ थ

१७३

१७५

१७५

१७

१७५

१७८

१४७

भष्या०।

१८१

१८२

१८५
१८६

१८७

१८८

१८९

१९०

विषयाभुक्रपः।

प्रतिपाविषयीः ।
. भ्रयोदक्ीत्रतानि । मागशीषेशुकत्रयोदरया-
मनङ्गश्रयोदी्रतम्‌ ! पौषादिमासेषु योगेश्वरादिपूज-
नम्‌ । भश्िने त्रिदशाधिपपूजनम्‌ । कातिके विश्व
शवरपूजनम्‌ । वषौन्ते शिवस्य सौवणंप्रतिमाया
दानादिकषनम्‌ । ए० २४१--२४२
चतुदैशीवरतानि । कातिके दचतु
शिवपूजनम्‌ । बृष्णङृष्णयोः पक्षयोशवतुदेश्यामष्टम्यां
ख शिवपूजनबिधानम्‌ । भनन्तचतुदेरीतरतम्‌ । शाणि-
्रस्थपिष्टस्य पृपनिमाणारिकथनम्‌ । धू २५२
श्िवरात्रि्रतम्‌ । माधृष्णचतुदेश्यां शिव-
रान्नित्रतम्‌ । प २५२--२४३
अशोकपूणिमादि व्रतम्‌ । सितपक्षे फल्गु
न्यामशोकपूणिमात्रतम्‌ । कार्तिक्यां कष्ोतसगेपूषेकं
यृषक्रतकथनम्‌ । माघस्य पञ्चदश्यामजपूजनम्‌ ।
ज्येष्ठे पञ्चदश्यां सावित्रीवतम्‌ । तदुत्रतविधिकृयनं च।
१०२४३
वारव्रतानि । र्ते सूथैवारप्रतम्‌। नक्तेन ऽ5-
ष्दिकित्रतम्‌ । चित्राभे सोमवारबतम्‌ । स्वात्यां
भौमव्रतम्‌ । विशालायां वुषवरतम्‌ । भनुराधायां
गुरुवारव्रतम्‌ । ज्येष्ठासु शुक्रवारत्रतम्‌ । मूले रनै-
ग्रत्रतम्‌ । ए° २४२३२४५
नक्षत्रव्रतानि । मूलदौ विष्णोः पादादिपू-
जनम्‌ । कारसिके कृत्तिकायां च केशवायैनौमभिर-
ख्युतपूजनम्‌ः। कातिकादिमासचतुष्टयेऽ्रदानस्य कत-
ग्यत्वेन विधानम्‌ । फाल्गुनादिमासचतुषटये कृशरद-
नम्‌ । भाषाढादौ पायसदानबिधानम्‌ । नक्षत्रत्रतकेऽ-
नन्तव्रतकथनम्‌ । अनन्तमु य धृतेन मासचतुषटप्न्तं
होमस्य विधिः । चैत्रादौ शालिना होमादेः कतैन्यत्-
कथनम्‌ । ए० २**--२४५
दिषसव्रतानि । भेनुव्रतकथनम्‌ । पयोव्रतम्‌ ।
कल्पवृक्षव्रतम्‌ । त्रिरात्र बतमहिमवणेनम्‌ । कातिकशु-
हृदराम्यां कातिकवतम्‌ । चैत्रे तरिरात्राश््वित-
वणनम्‌ । ए० २५५
मासव्रतानि। आषाढादिचतुमासत्रतम्‌।
वैसाखमासव्रतमू । मधे चै चगद्धनुप्रदाननतम्‌।
मारगशीषादिमासेषु नक्तत्रतम्‌ । मांसादित्यागाद्धि-
प्रतादिग्राप्तिकथनम्‌ । आश्विने कीमुदव्रतकथनम्‌ ।

कौमृदब्रतफठनिरूपणं च । प° २४६ ।
नानाव्रतानि । वधीकाठ हन्धनदान्रतम्‌ ।

सध्यायां मौनव्रतम्‌ । तिलषष्टावल्चदानादित्रतानि ।

१९

१९

अध्या०।

+

ब्‌

११

परततिपा्यविषयाः । भध्या०।
संक्रान्तित्रतकथनम्‌ । उमावतादिकथनम्‌ ।

एण २४६२४७५ १९५

दीपदानव्रतम्‌ | दीपदानप्रशंसा। दीपदानाद्रि-
दर्भराजदुषितुरंलिताया राजपतनीतप्रात्तिः। दीपहतुने-
रकादिप्राप्निवर्णनम्‌ । ० २५८७--२५८

नवव्यहा्चेनम्‌ । भम्ने मण्डले वापुदेवाचै-
नादिकथनम्‌ । दिक्षु ्रधुन्नादिदेवतानां स्थापनम्‌ ।
गुरुकतैन्यस्य न्यासदेनिरूपणम्‌। गुरकतंग्यन्यासस्यैव
दिष्यदेहे कतैव्यत्वकथनम्‌ । बद्धने्ररिष्यस्य यन्मतं
पष्यक्षिपणं तदहेवतानामकरणम्‌ । तित्व्रह्यादि-

१९३ | भिर्होमविधानम्‌ । शिष्परदीक्षणं च । प्र० २५८

पुष्पवगेकथनम्‌ । पृष्पगन्धूपादिभिर्हरेसतो-
षणम्‌ । मालयादिपुष्परविष्णुपूजने तत्तत्कलप्राति-
वणनम्‌ । पुष्पमालाप॑णे पुण्याधिकयकथनम्‌ ।
स्ववनान्यवनोप्पघनपृष्पेभ्यो वनजपुष्पाणां फणाधिकय-

१९४ वणनम्‌ । विरीर्णः पुषयविष्णोः पूजनस्य निषेधः ।

काश्चनारादिभिर्विष्णुपूजने नरकप्रातिकयनम्‌ । सुगन्पै-
्रह्मपद्यदिभिषिष्ण्व्चनविधानम्‌ । शक्रेमन्दारादिभिः
शिवाचैनम्‌ । अद्िसारूपपुष्पादिभिरीशपूजने भक्तिमु-
क्तिप्राप्तिवणनम्‌ । वाङणाय्पुष्पिकया पूजनस्य विधा-

१९५ |नम्‌ । एू° २५९

नरकस्वरूपम्‌ । पृषपाय्धिषणुपूजने नरकम्रा-
प्ययभावस्य कथनम्‌ । भागुषोऽन्ते देहिनः पञ्चस ततः
स्वकर्मणा यातनीयदारीरप्रापतेरिरूपणम्‌ । पापिनो
यमलोकप्रातेः कथनम्‌ । धमौचरणास्स्वगंप्ाप्तिः ।
सेयमिन्यां पापिनां विविधयातनासेभोगप्रा्िवणैनम्‌ ।
¶ृण १५०

मासोपवासव्रतम्‌ । भाधिनुषकादश्ां मा-

१९६ सत्रतप्रहणम्‌ । व्रतनियमादिकथनम्‌ । त्रतविधिनिङ्-

पणं च । व्रताषषरणफलकथनम्‌ । ¶ू° २५१
भीष्पपश्चकवतम्‌ । कतिकरुकादश्यं भी-
ष्मपशचङत्रतप्रहणम्‌ । पञ्चगय्यादिना विष्णुसपयाविधिक-

१९७| थनम्‌ । तिलव्रह्यादिभिहोंमविधिकथनम्‌ ।

पूण २५१--२५२

अगस्त्याध्यैदानकथनम्‌ । सुने: कारपुष्प-
म्या सूतेः पूजनादिविभिः । मष्यंदानविधिः ।
लोपामुद्राया अध्यंदानम्‌ । ब्राह्मणभोजनादिकथनम्‌ ।

१९८ |अ््यदानफलकथनम्‌ । प° २५२

कौगुदत्रतम्‌ | भाश्वयुजे शिते वरतप्रहणं मादप-
न्तं विष्णुूजनं ्रतविधानं च । १० २५३

२००१

२०३

२०४

२०५

२०६

२०५७

#.

प्रतिपा्मिषयाः ।

व्रतदानादिसमुष्चयः । सर्ववतसामान्यवि-
भिनिङ्पणम्‌ । ¶° २५३--र्५

दानपरिमाषाकथनम्‌ | पीतूयादिनिमाणि
मुकिगरा्तयणेनम्‌ । अग्निहोग्रेदादीनां परिपालनास्सवगै-
प्राततः कथनम्‌।प्रहपरागा दिषु रानादेः कतंव्यलकथनम्‌।
युगा दानमहिमवर्णनम्‌ । युगानामुत्पत्तिकालकथ-
नमू । भश्वयुकदुक्ठनवम्यादिषु दानस्याऽऽवरयकत्वन
कथनम्‌ । दानकाले दात्रा पते मान्यं परतिपरहीत्रो-
द्मृञ्ञेन भाव्यमिति कथनम्‌ । कनकाश्वतिलादि-
दानस्य महादानतेन वभैनम्‌ । प्रतिश्रृतादाने कुलानां
परात इति कथनम्‌ । गुतरदीनां पण्यदानकथनम्‌ । दाने
पात्रापात्रविचारः । कन्यादिदानानां प्राजापयादिरेव-
ताकस्वस्य कथनम्‌ । यज्ञाथ दद्ीयधनस्पराब्रहणमिति
निक्पणम्‌ । शध्यापनायाजनादरर्हितप्रातिम्रहादविप्राणां
दोषाभावत्वेन निश्पणं च । पू० २५४--२५६

महादानानि । सलापुरुषादिषोऽशमहादान-
निक्पणम्‌ । मेष्दानकथनम्‌ । दश्धेनुदानानि । नु-
शान प्रशंसा । गोदानादिविधिकथनम्‌ ।
ए० २५६--२५५

नानादानानि । गोदानकथनम्‌ । गोदानग्रश-
सा । मदिष्यादिदानम्‌ । वृषोत्सगंविधिवणनम्‌ । शग्या-
दिदानकथनम्‌ । कृष्णतिलमयपुरुषदानं त्परशंसा
ख । सुवणोदिदानफलग्रापिषण॑नम्‌ । अघ्नदानप्रशंसा ।
भभयदानप्रशंसा । वि्ादानप्रदौसा । पुस्तकदानफ-
निरूपणम्‌ । विष्ण्वादिदेवताप्रतिमादानादिवर्णनम्‌ ।
पएू० २५७--२६० ~

मेरुदानानि । मागेशीषौदौ पिषटमयाश्वदानदः
कथनम्‌ । मेरदानविधिः । मेरुदानफल्वणैनम्‌ । महा-

भेर्दानं स्वण॑मेवौिदानकथनं च । पू० २६०-२६१ २१२

पृथ्वीदानानि । सपदरीपवतीं ससागरां पञ
भिभोरैः काक्षः परथ्वीं कृत्वा सा देयेति कथनम्‌ ।्र्वी-
दनफलकथनम्‌ । पलानां पञ्चभिः शतैः काञ्चनैः
कामधेनु निमोय तदहानस्य दिधिः । धेनुदानम्‌ ।
सालंकारलीदानादश्वमेधफलम्राप्िः । भूमिदानादिकय-
“नम्‌ । ए २६१- २६२

नादीचक्रकथनमू । नमेरधस्ताकन्दाडास-
पततिसहश्लाणां नाडीनामतपत्तिकथनम्‌ । तन्मध्य ईइडा-
दिभ्रधाननाङीनां कथनम्‌ । प्राणापानादिवायुनां प्रति-
पादनम्‌ । नागकूमोगुपवायूनां कथनम्‌ । प्राणादि-
` बायूनां लक्षणम्‌ । जीवस्य द्राधप्रयाणादिवणेनम्‌ ।

अध्या हि 1

विषयादुमः 1

प्रतिपाधविषयाः ।
सुषृम्नादिनाडीत्थानकथनम्‌ । अणायामकथनम्‌ ।

२०८ | भजपागायत्रीजपविधानम्‌ । देहे ब्रह्मादिदेवता्या-

२०९

२१

२१

२१३ |¶० २७२-२७ र

©

१

नस्य कथनम्‌ प्रासादलक्षणकथनम्‌ । जपहोमादिविभि-
कथनम्‌ । पृण २६२--२६३

संध्याविधिः । भकारस्य सवैमन्नोपयोगि-
तेन कथनम्‌ । गायत्रीमाहात्म्यवर्णनम्‌ । गायश्रीम-
शरस्य ऋष्यादेः कथनम्‌ । गायग्रीवरणेदेवतादिक्षथनम्‌ ।
माजेनाघमर्पणादिविधानम्‌ । २६३--२६५

गायत्नीनिकीणम्‌ । गायत्रीजपत्य कतैन्य-
स्वेन पिधानं, होमादुृष्यादुत्पत्तेः कथनम्‌ ।
ध्र° २६५-->६६

गायत्री निर्वाणम्‌ । सििमूतिशिवस्तुतिकय-
नम्‌ । वसिष्ठ प्रति शिवकृतवरदानादेः कथनम्‌ ।
९० २६६-२६५५

राजाभिषेककथनम्‌ । राजकषणभू्‌ । सेव
त्सरं पुरोहितादीनां वरणम्‌ ।, राजाभिषकास्मागैन्ी-
शान्याः कर्तव्यत्वेन विधानम्‌ । भभिषेकदिनकतं-
व्यविधिनिरूपणम्‌। अभिषेकार्थं मृदाहरणादेः कथनम्‌ ।
शतच्छिद्रसीवणपात्रेणाभिषेकल्य कतैम्यत्ववणंनम्‌ ।
= । पू २६५७-२६८

अभिपेकमन्राः । ४० २६८--२५१ `

सहायसंपत्तिः । राजञा ्ा्मणकषत्रिययोमेध्येऽ-
न्यतरो नीतिज्ञः सेनापतिः का इति कथनम्‌ । दृता-
दिसंब्रहणादिकयनम्‌ । उत्तमरमध्यमाधमानां ` पुर-
षाणां तत्ततकार्ेषु नियोज्यत्वक्य निरूपणम्‌ । सृभ्रय-
काम्यया परराजगृदात्प्राप्तानां दुष्टादुषनां संश्रयण-
त्वेन कथनम्‌ । रज्ञां शत्रुषु वतेनक्रमादेनिङूपणम्‌ ।
२५७१-२७२्‌

अनुजीविदत्तम्‌ । १० २५२

दुगंसंपक्तिः । राजसपरा्मदेशकयनम्‌ । दुग-
संप्रहवणेनम्‌ । षिषादितो राजरक्षानिरूपणं प्रसङ्गादि-
षादनानां वृक्षादीनां कथनं च । देवद्रव्यादिहरणाद्राहं
नरकप्राप्तिः । देवालयादिनिमाे स्वगौदिफलपरतिः
कथनम्‌ । राजधमैक्रथनम्‌ । ज्ञीधरमकथनं च ।

राजधर्मा; । भ्रामाधिपतिस्थापनादिकषनम्‌ ।

प्रजापालनादे राजधर्मत्वनिरूपणम्‌ । प्रनषटस्वामिक-
द्रम्यव्यर्वस्थिल्ादिकथनम्‌ । राजुब्राह्यमागङथनम्‌ ।

राजञा स्वधमाचरणेनाऽऽयुधनादिफलपातेनिरूपणम्‌ ।

पू० २०३--२७५ ५

अध्या०।

२१४

२१५

२१६

४१७

२१८
२१९

१२०
२२१

२२२

३२;

विषैरिक्मः।

" उअतिपकषणाः। मम्या[ पहचान ।
राजधमीः। विरक्जनीणां स्याऽयलेन कथनम्‌ ।
| शानुरागाणां श्ीणा सप्रा्यत्वेन निरूपणम्‌ । जञानदरव्याणा
कथनम्‌ । युखरोगविना शकगुटिकाम्रयोगकथनम्‌ ॥
निं 1 पट २७५-- २५७६
राजधमौ; । राजपुनोषदेशादिनिर्पणम्‌ ।
राज्ञा दिवास्वप्नादि न कायमिति कथनम्‌ । राका
गुप्तमण्रेण भान्यमिद्यादिकथनम्‌ । एू० २७६-२७७
सामायुपायकथनम्‌ । राजपौरषत्य शरेष्ठ
स्वादिवणेनम्‌ । सामादुपायानां परथक्तेन वणनम्‌ ।
सान्नस्तथ्यातध्यभेदेन द्ैविष्यभिति कथनम्‌ । अद्ण्डय-
दण्डे राङञो दोपप्रातेः कथनम्‌ । प्र २५८
दण्डपरणयनम्‌ | ताम्ररूप्यसुवणोनां मानम्‌ ।
चोरादिदणडप्रकारवणैनम्‌ । कन्यां प्रदाय योऽन्यस्तै
पुनस्तां संभरयच्छति स राज्ञा दण्ड्य इयादि.
कथनम्‌ । वि्रा््रति धरमोपदेृशदस्य दण्वयत्वकथ-
नम्‌ । दृण्डप्रकारः ।
ए० २७८--२८१
युद्धयात्रा । शक्रोन्य॑सने तदानीमेव राजा
श्रोरमिमुखं बजेदिलयादिकयनम्‌ । प° २८१
स्वमरनुभा्युमदुःस्वस्महरणकथनम्‌ । प्रथम-
्वितीयहतीयचतु्ेयामेषु स्वप्दश्नेऽनुकमेण संवत्स-
रेण षण्मासेन त्रिमासेनाधैमासेन फलप्राप्तेः कथनम्‌ ।
स्वप्ा्ते राजकुञ्जरादिददनस्य धभववेन कथनम्‌ ।
१० २८१-२८३ ५
शकुनानि । मयाणादौ सितवन्नादिदनस्याङ
भत्वेन प्रतिपादनम्‌ । हरिपूजनाविनाऽमङलनाशः । श्े-
तपुष्पादीनां शुभत्वेन कथनम्‌ । सवैस्मान्मनसस्तुध्रिव
फलदात्रीतिकथनम्‌ । एू° २८२--२८३
शकुनानि । शकुनानां पटप्रकारष्वेन वर्णनम्‌ ।
गवाश्ोष््दनां भ्रामवासितवेन कथनम्‌ । गोकणौदीनां
दिवाचरत्वेन कथनम्‌ । वागुयरृकादीनां रात्रिचर-
लवेन वणनम्‌ । हंसादीनामुभयचरत्वेन कथनम्‌ । एते
सघचारिणः पुरस्ताच्छुभावहा शयादिकथनम्‌ । प्रयाणे
ने फलकथनम्‌ । प° २८३--२८४
शकुनौनि । सङ्परामगमनदौ नानाविध्भाशु-

भशकुनानां फलस्य कथनम्‌ । एु° २८५--९८६

श्या ॥

देर४

२२५

२२६

२१७

२२८

४२९

९३०

यानामण्डरूचिन्तादि । शकास्तादौ भ्या-

गाभावस्य कथनम्‌ । भादिव्यारिच्छायामानकयुनम्‌ ।
नन्मलमन शक्रचापे संमुखे गमननिषेधः । स्वाम्य-
ायादिभिः सप्ताङ्गं राज्यस्येदादिकथनम्‌ । मण्ड.

भ्रतिपादयविषयाः ।

लचिन्तानिरूपणं ख । कुल्यानन्तरङृत्रिमादिभेदेन
रिपुणा ब्ैविध्यभित्यादिषणनम्‌। ए २८६--२८५

षाड्गुण्यम्‌ । परदेशे दण्डादिकयनम्‌ । प्रका-
शाग्रकाशभेदेन दण्डदरविध्यम्‌ । मायोपायेन शत्रो
जनादेः करणीयतवेन कथनम्‌ । इन्द्रजारनिरूपणम्‌ ।
षड्गुणानां पृथक्स्वङ्पेण वर्णनम्‌ । ए° २८७-२८८

मात्यहिकराजकमं । राजवतैनकमकषनम्‌ ।
ए० १८८

रणदीक्षा । यदधप्रयाणाप्पूवं राकः सप्ताइ-
तयस्य कथनम्‌ । मोदकाधैर्विनायकादिदेषतापूजनादि-
विधानम्‌ । राज्ञो विजयज्ञानम्‌ । शप्तमेऽहि त्रिवि-
कमपूजनम्‌ । युदधगमनविधिवणेनम्‌ । दशानां यानां
भतिपादनम्‌ । सेनासंनिवेशनादिषणेनम्‌ । युद्धम.
निरूपणम्‌ । विजयगप्राप्तौ देवविप्रादीनां संयजनदेः करै.
व्यत्वस्य कथनम्‌ । स्वायसुशत्नो; पुश्रवतपरिपालनस्य
कतैव्यत्वेन कथनम्‌ । प° २८९--२९१

भीस्तोत्रभर । भीस्तोत्रपाठपरवगफलकयनम्‌ ॥
ए० २९१

रामोक्तनीति; । म्यायेनाथस्याजंनं बर्पने
रक्षणं सत्पात्रप्रतिपत्िशवेतिवतुर्बिधराजवृत्तकथनम्‌ ।
गजगुणकथयनम्‌ । कामादीनां स्याज्यल्वेन कथनम्‌ ।
आन्वीक्षिकयादिम।ऽयैविक्ञानादिचिन्तनप्रकारस्य व्णै-
नम्‌। ्बाणनां लिङ्गिनां घाहिसादिख्ामान्यधमौदेः कथ-
नम्‌। प° २५९२२९१

राजधर्मा; । राज्यस्य सप्ताङगतेन कथनम्‌ ।
साधुनृपतेगृणनिसूपणम्‌ । भात्मतपदरणकयनम्‌ । मश्रि-
गृणकथनम्‌ । पुरोहितगुणवणेनं च । मित्रसप्रहणादि-
कथनम्‌ । अनुजीविवृत्तकथनम्‌ । भ्टवगीपरिपालना-
दिकथनम्‌ । प° २९३--२५४

षाद्गुण्यम्‌ । दरादराजकमण्डसादिनिमांणक़-
थनम्‌ । संधिविग्रहयानासनानां कथनम्‌। संधेः षोडश-
प्रकारत्वेन कथनम्‌ । वाल्वृद्धादिषु संध्यभावस्य कथ-
नमू । सापल्नयादिभेदेन वैरस्य पश्वविधत्वेन वर्णनम्‌ ।
विग्रहावसरवणेनम्‌ । यानस्य पकषविषत्येन कथनम्‌ ।
भातनस्यापि यानवत्प्विधत्वेन कथनम्‌ ।
पर २९४--२९५

सामादि । म्मावोत्सादादिभिमेष्मशक्ेः प्राश-
स्त्यस्य वणनम्‌ । विज्ञानभेदेन मश्रपश्वाङ्गकथनम्‌।कमै-
सिद्धिलक्षणकरथनम्‌ । नृपतिदृतलक्षणनिरूपणम्‌ ।
शत्रच्छिद्रपरिज्ञानप्रकारफथनम्‌ । राजव्यसनकथ-

१

१४

भष्या०।

२६३

११४

२६५

२१३६

२३८

३१९

२४०

१४

प्रतिपाद्यविषयः ।
नम्‌ । सभिवव्यसनम्‌ । राषटव्यसनादिकथनम्‌ ।
पकषविधदानवणंनम्‌ । द्विषतां भीव्यथेमिद्रजालनिमौ-
णस्य कथनम्‌ । ए २९६--२९८
राजनीति! । सेनारचनादिवणंनम्‌ । युद्रधरमकथ-
नमू । भनीकविभागेन व्वृहादितंपकतयनम्‌ । गोमृत्नि-
कादिवयृहवणेनम्‌ । गोमूत्रिकारिनयहाना लक्षणम्‌ ।
ए* २९८---३००
पुरुषलक्षणम्‌ | तरिवलमदुसुषस्य त्रकालज-
रषादिकयनम्‌ । एर ३०१
क्ीरक्षणम्‌ । ९० ३०२
चामरादिलक्षणम्‌ | भद्रासनलक्षणम्‌ । दाह-
चापादिनिमौणकथनम्‌ । त्रैलोक्य मोहनमशरैापलड्ग-
पूजनविभानम्‌ । नन्दकनामकखड्गोतप्तिकथोनकम्‌ ।
खह्गरक्षणकथनम्‌ । सङ्गवद्ने न पद्येदियादिधम-
कथनम्‌ । प° ०२३०३
रत्नपरीक्षा । क्जमरकतादिरलानां वणैनम्‌ ।
मौकतिकोतपत्तिकथनं मौकिकगुणवणेनं च ।
पभ ३० 3--२०५
बास्तुलक्षणम्‌ । चदुःष्टिपे ब्रह्मादिदेवतानां
स्यापनादिविधानम्‌ मनेः रिेष्टकादिविन्यासस्य कथ-
नम्‌ । गृहसमीपदेशे वृक्षसमारोपदेः कथनम्‌ । सरवव-
क्षाणां फलपुष्पादिसूद्धः साधरनीभूतस्य द्रव्यस्य कथ
नम्‌ । ककषदोहद्वभेनम्‌ । पर ३०४--३०५
पष्पादिपूनाफलम्‌ । १० ३०५
धसुरदः । धनुर्दस्य पञ्चविधत्वेन वभैनम्‌ ।
यश्ममुक्तादीनां लक्षणम्‌ । समपदस्थानादीनां लक्षणानि।
कमुक्थारणादि प्रकारवणैनम्‌ । ¶०३०५--३०६
धनु्ेदकथनम्‌ | धनुरवि्ाभ्यसनादिप्रकार-
नम्‌ । वेष्यगणवर्तनविधिकथनम्‌ । पर ३०७
धनुर्वदकथनम्‌ | धनुिद्यासिद्धिमाश्ित्य
दाहनारोहणादिवरिधानप्रकारस्य वणैनम्‌ । प्र
१०७-- ३१८
धनुरवेदकथनम्‌ | सहुवमांयनेकविधरन्ञपा-
रणे भरान्तोद्भ्रान्तादिमेदेन नानाजातीयप्रकारषणे-
मम्‌ । प ३०८-३०९

२४१

विषयानुकभः }

अर्ध्या ०।

भ्रतिपायविषयाः ।

व्यवहारकथनमू । ऋणमतयपणादिविषयक-
ग्यवहारकथनम्‌ । प° ३१२--११३

दिव्यप्रमाणकथनम्‌ । सा्षलक्षणादिक्यन-

म्‌ । कूटताक्षिणः पातकादिभ्ापतेः कथनम्‌ । तदृष्दप्रणथ-

नप्रकारवणेनम्‌ । ले्यजृतश्णस्य देयत्वमित्या.

दिकथनम्‌ । सत्यपरीक्षणादौ सप्तस्वश्वत्यस्य पत्रेषु

ूत्लौहमप्निमयं पिण्ड वेषटयितवीं हस्तयोरधारणादि.

२१३

कथनम्‌ । ए० ३१३--११५

दायविभागकथनम्‌ । पितरोरूभव्क्यगरणे

भध्या०।

२५४

२५५

रेण | पुत्राः समं विभजेयुरित्यादिकथनम्‌ । विया कछष्ध. ,

्न्यस्याविभाग इत्यादिकथनम्‌ । भौरसादिपुत्रमेदस्य
कथनम्‌ । धनाधिकारिणां निरूपणम्‌ । ज्ञीपनादिक-
थनम्‌ । ज्लीधनाभिकरिणश्च । दुर्मक्षादिसंकटे भ्रौ
जीधनं गृहीतं चेलुनः नियै दातुं नाहतीत्यादिनि-

२५ | स्म्‌ । ४० ३१५--३१६

सौमाविवादादिनिर्णयः | सीमाविवादेऽ-
नृते दण्डप्रणयनादेः कथनम्‌ । सस्वषातकारि-

२४६ | णीनां महिष्यादीनां दण्डनीयत्ेन प्रतिपादनम्‌ ।

२४४

२४

२५

२५

२५

ि।

व्यबहारकथनम । गेयानयविवेकादिर्षचारः। `

ग्यभियोगादिकथनम्‌ । निकिपादिलक्षणकथनम्‌ ।
मूल्येन पण्यं विक्रीय यश ज्रत्रे न दीयत इयादि-
विवाद्पद्कथनम्‌ । १० २०९--३१२

[९

=

1

कमकणा वेतनापैगादिकथनम्‌ । धू" ११६-३१८

वाक्पारुप्यादिप्रकरणमू । भषयामिरास्या-
दीनामनेकविधदण्डप्रणयनादिकथनम्‌ । ० ३१८-३२१
४ ऋर्विधानमू | गायत्रीजपादिविधिनिरूपणम्‌ ।
अमी पुरोहितमिति परिवत्सरं जपन्सदौन्कामा-
नाप्रोतीत्यादिविधिकथनम्‌ं । सदसस्पतयादिमश्रनौ-
नाविधानुष्टानाविभिनिङ्पणम्‌ । ० ३२१--३२५
~ यजुविधानम्‌ | होमायनेकाषधानृषठानषिपि-
निरूपणम्‌ । तदनुष्ठानफलकथनं च। पृ ३२५-३२८
य सामविधानम्‌ | यत इन्द्र भयामह इद्यादेज-
पाद्विसादोषविनाशनफउस्य कथनम्‌ । सर्पसाम प्रयुज्ञा-
नस्य सपेभयामावयोधनम्‌ । भनेकविषानुष्ठानपिभि-
कथनम्‌ । ततफलप्राप्तिवणेनं च । ० ३२८--३२९
~ अथवंविधानम्‌ । होमानुषठानविधिकयनमू ।
१० ३२९-->३०
उत्पातशान्ति! । भक्सा भौरूकजपारभी-
परततिरियादिकथनम्‌ । अमृतामयादिशान्तीनां सर्वो
त्पातविमदेकतवेन कथनम्‌ । उस्कापातादीनो शा-
न्तेनिरूपणम्‌ । भकाठम्रसदानां विकृतप्रसवानां च
शान्तेः कथनम्‌ । आकाशे तू्नादादीनां शान्तेः कथ-

२५३।नम्‌ । १० २३२०-३)

२५६

२५८

२५९

२६२

२६३

= ।
देवपूजाविन्वदेवषी । पशरपकषिषयुपना-
वेधिकषनम्‌ । तदुदिदय होमविधेनिरूपणम्‌ । देव-
ताभ्यो बलिदानादेः कथनम्‌ । पिण्डनिवैपणविधाना-
देकथनम्‌ । ए° ३३१--३३२
दिक्याशादिश्ञानमू । देवाख्यादिषु ज्ञाना-
पथक्फसपरातिवेणंनम्‌ । पूननबादिमिदद्तेनपवकलाना-
वरणविधानम्‌ । मण्डले विष्ण्रादिदेवतापूजनपूवैकहो-
पविधिनिरूपणम्‌ । कुम्भ ओषधीनिक्षेपणादिविधिक-
पनम्‌ । ए* ३३२. ३३३
निनायकञ्ञानम्‌ । दुः्वमदशेनदोषषिना-
पकज्नौनविधिप्रतिपादनम्‌ । न्नीणामनपदलयादिदोषवि-
पाशकश्य ज्ञानबिधेर्भरपणम्‌ । होमादिविधिकथ-
मम्‌ । एर ३३३-रेदेष
माहे्वरस्ानरक्तकोटिष्टोपादयः। राजा-
पजंयवरधनं महिश्वरलानम्‌ । मश्रपकहोमविधिकय-
ममू । दूलपाणिपूजनम्‌ । घृतादिल्ञानादिभिरायुवै-
मैनादिफलस्य कथनम्‌ । विष्णुपादोदकल्नानस्योत्तमत्वेन
प्यनम्‌ । भक्रन्दयतिसूक्तेन हस्ते मणिबन्धनादिगप्र-
रस्य वणनम्‌ । पृतादिमिर्विष्णुलानविधिः । धूपदी-
दिभित्तसूजनघ्य त्रिषानम्‌ । लक्षदोमकोटिदोमयोः
नतिपादनम्‌ । ¶० ३३४३२१५
नीराजनाविधि; । जमक्षं राजपूजनमग-
स्टस्योदयेऽगस्तयपूजनम्‌ । चातुमाश्ये विष्णपूजनम्‌ ।
शयनोत्थापने पञ्चदिनं समुत्सवादेः करणीयत्वकथनम्‌।
पोष्पदे सिति पक्ष शक्ष्वजस्यापनपूर्वंकशचीरकपू-
जनस्य विधानम्‌ ।ब्रह्माद्र्थना । भद्रकाली ननम्‌ ।
नीराजनादिविधिकथनम्‌ । ¶० ३३५-३३६
छत्रादिप्रायेनामच्राः । ० ३३६९--३३८
विष्णपञ्चरम्‌ | विष्वायुधानां गदानां पएूथ-
कृत्वेन वणेनम्‌ । बासुदेवप्राथैना । प° ३३८
वेदक्षाखादिकथनम्‌ । ऋगेदादिमश्रपरमा-
णकथनम्‌ । तच्छाशमभिद्कयनम्‌ । भभनपुराणभरशंसा ।
१० ३३८-- ३३९
पुराणदानादिमाहारस्यम्‌ । महादानारिक-
थनम्‌ । एच दैदै९-- ३० ,
सु्॑श्चकीतेनमू । ह्मणो मरीच्युतातैः ।
भरीचेः करयपस्य ततः सूयोदीनां चोतयततेः कथनम्‌ ।
० ₹४०--३५२ ।
सोमबेशरवरणनर्‌ । बहयुप्ोऽत्रिः, रतः सो"
माययुखत्तेः कथनम्‌ । सोमरूपविमोहितरहम्यादिदे-

अध्या०)

२६४

२६५

१९५

प्रतिपाथविषयाः । अध्या
वताृतस्य स्वपतिदयागपूषैकसोमाभिलाषस्य बणेनम्‌ ।

सोमस्य सप्तरोकषेकनाथत्वपरापतेः कथनम्‌ । सोमहृत-
तारा्रणवणैनम्‌ । तदर्थं देवदानवानां. युद्धम्‌ ।
ताराया बुधोत्पत्तिः । ततः पुरूरवभादीनामत्पतिः ।
पृ° ३*२-२४३

यदुंशवणेनम्‌ । यदोः सदलजिदादीनामुतप-
स्तिरिति कथनम्‌ । प्रसङ्गात्स्यमन्तकाद्यानकथनम्‌ ।
पाण्डवोत्पततिकथनम्‌ । प° ३४३-३य्४

द्वादश्च सङ्कापाः। देवक्यां हृष्णोत््तिः। सक्षि
पतः कृष्णचरित्रस्य वणेनम्‌ । नारसिंहादीनां दरादद-
सङ्कामाणां वणनम्‌ । प° 3४०--३५५,

राजवेशवणैनम्‌ । ततोषेगीशेनयुलतिरि-

२६६ |१तकयनम्‌ । ° ३४५--३५६

२६७

२६८
२६९

२७

२५७

[0

पुरुषेशवणेनम्‌ पृेभनमेजयादीनामुतत्तिः।
श्न्तनोग॑ङ्गायां भीष्मोतत्तिः । ० ३५६-- ३५८

सिद्धौषधानि | भोगे ज्वरे वमनमू्वी
विरेवनाभेति कथनम्‌ । उ्वरादिरोगनिवृत्तौ सिद्धौष-
धम्‌ । वातरोग्यादीनां तक्रारिष्टदे्हिततवस्य कथनम्‌ ।
१० ३८--३५०

सर्मरोगहराण्यौषधानि । शरीरमानसाग-
सतुसहजग्याधीनां एकत्वेन बणेनम्‌ । तत्पदिाराय
सुय॑वारादौ पृतगुद।दिदानस्य कथनम्‌ । शिशिरा
दीनां धभकथनम्‌ । रोगोत्पत्तिनिदाननिङ्पणम्‌ ।
घातप्रकृलयादीनां लक्षणकयनम्‌ । १० २३५०--३५२

रसादिरक्षणम्‌। कषाधकंल्यनादिकथनम्‌ ।
कषाभे दव्यपरि भाणस्य कथनम्‌। लेय चृणेगुणवणेनम्‌।
निदाघादावङ्गघपीडनादेर्विधानप्‌ । शजीर्गे रमं न
कुयोदिति कथनम्‌ । व्यायामादिभ्यः; कफनाशनादि-
गुणोलत्तः कथनम्‌ । ए ३५२--३५) |

दृ्षायु्रदः । उत्तरादििध शश्षादिपृक्षाणा
कमलेन कथनम्‌ । द्विजचनद्पूजनपूवैकवृकषरोपणवि"
धानम्‌ । दरूमरोपणशस्यनकषत्रकयनम्‌ । भशोकादि"
वृक्षाणां घमोन्ते साथप्रातःसेचनं शीतके दिना-
न्तरेणेदयादिनिरूपणम्‌ । वृक्षाणां फलपुष्पसमदधये

२७२ | विडङधूतादिद्व्यैः सेचनादिविधानम्‌ । ४०३५३

नानारोगहराण्यौषधानि | सबौतिसारा-
दिषु सिदीशटीत्यादिनिभितक्राथसेवनादि कथनम्‌ ।

९७३ | बालरोगहराण्यौषधानि । गुदाङ्कुरे तक्ादि पेयमिलया-

दिकथनम्‌ । मूवरकृच्छरादिनाशककषायादिप्रतिपादनम्‌ ।
ए० २३५४३५५

२३७४

२५५

२७५

२७१

२८०

२८१

१८

२८१६

व्रि = ~~ ~ ~~~ । अ्रतिपाधर्वियाः म
मच्रङूपीषकथनम्‌ | भोक्रारादिमश्राणामा- दष्टचिकित्सा । विषत्य दैषि्येन, कनम्‌. ।

विषविनाशकताक्षयादिमण्नकथनम्‌ । ए ३७२-३५७३ २१
पलङ्गरुद्रविधानम्‌ | विषन्याभिमिमदेनप-
| वामणकयनम्‌ । विषदारिदुभ्निकादिदेतादीना

कथनम्‌ । ° ३७१६--३७ ११९

युरारोग्यकरत्वादिकथनम्‌ । प° ३५५--२५६ ,९८४

मृतसंजीवनकरसिद्धयोगः । वातिकज्व-
रादौ विल्वादिपशमूलस्य क्राथादि । गण्डमाला-
पहतैसादिकथनम्‌ । न्ञीणां प्रदरादिनाशकौषधानि ।

व क. २८५। विषहृन्मन्नषधमू | विषमदनौषधकयनम्‌ ।
च ए° ३७५--३५५ र

मृत्युजयकरपाः । रोगमदेनत्रिफटादिषूणेक- , 0

धनम्‌ । कष्टनाशकक्ताथादिकथनम्‌ । कृष्णकच- गोनसादिचिकित्सा । स्पादिविषधातकौष-

विधायकतैलादिकथनम्‌ । ए ३५९--३६१ २८६ | धानि । मच्रपूवेकौषधसेवन विधानम्‌ । ए ३७५-३७९ ६९

गजचिकित्सा । गजविशेषलक्षणकथनभ्‌ । वालादिग्रहहरषारतक्रम्‌ । बाठपीडानि-
गजरोगमदंनौषधादिकथनम्‌ । मदक्षीणनागस्य परयः, वतेकभूपादि्िधानम्‌ । देवतोदेर्यकबणिदानादिषिधा-
पानादिविधिः । गजनेत्रयोश्वटकादिपुरीषानम्‌ । नमू । बालप्रहहरमन्राणां कथनम्‌ । ए० १७६-३७८ २९

श ४ ३ ६ "भ ३ ६ ¶ “ ; ८७ गुरुदेवारिकोपात्प
। ग्हहुन्मश्रादिकथनम्‌ । ल-
अश्ववाहनसारः । शयादिषाहनेऽशविन्यादि भोनमादोतेः कथनम्‌ । न्यगा हां सथतिपि.

नक्षत्राणां प्रक्षस्त्यख बोधनम्‌ । अश्ववदने ताडनस्य म्यो पीासंप्रातत
नषेभः। भधवपुष बरमादिेवतायोजनप्कारस्य ब. |सादिवर्नम्‌ । ्हेभ्यो गिभ्वादीन वे
नम्‌ । अश्वप्राथेना च । अश्वारोहणादिवणैनम्‌ । मकषि- नम्‌ । सूयौविमरहपूजनादिषिधानम्‌ । रहापदानादि-

कादिदेशश्रमविनादानङ्गलेपादिकथनम्‌ । गुणविशेष. = | शयनम्‌ । ४० ३७८--३५९ दय 9

दीनेनाशवेषु द्विजादिजातीयलस्य कथनम्‌ । सूयार्च॑नम्‌ । गणपमच्रकयनप्‌ । बिरेषेण

प° ३६१-३६३ २८८ | चतुय ततपूजनादिविधानम्‌ । सूौदिपरहाणा पूजनम्‌ ।
अश्वचिकित्सा । भश्वलक्षणानि । अश्वाति- सुया्यप्रदानकथनम्‌ । सूरयीदिपूजनायुद्धे जयग्रा््या-

सारनाराकक्षाथादिकथनम्‌ । दाडिमन्रिफलाव्योषादी- | देवैणेनम्‌ । ° २०९--३८१ ३०

नामश्वपोषकत्वेन कथनम्‌ । अश्वदोथादिनाशकठेपादि- नानाम्रौषधकफथनम्‌ | मश्रानुष्टानाद्भ्र्ट-

कथनम्‌ । ¶° ३६३--३६५ २८९ राज्यस्य पुना राज्यप्राघर्वणेनम्‌ । वशीकंरणमश्र.
अश्वशान्तिः । कजिरोगविमदेनशान्तिप्रयो- कथनम्‌ । वक्षीकरणायीषधकथनम्‌ । सुखप्रसवटेपकथ-

गकथनम्‌ । प° ३६५--३६३ ६९० | नम्‌ । गोरक्षकमच्कृथनम्‌ । प° ३८१--३८२ ३०३
गजशान्तिः । गजरोगविमदैनशान्तिप्रयोगक- अङगा्षराचैनमू । वादुदेवादपूजनविानम्‌ ।

थनम्‌ । ए° ३६६--३६५ १९१ प° ३८२--३८३ ३०३
गवायर्वद; । गोमाहारम्यवणैनम्‌ । महासौतप- पाक्षरादिपूजामन्राः । शिष्यदीषािधा-

मवरतक्थनम्‌ । कृच्छरातिङ्च्छरतङ््छरादितरतानां कथ- नवणेनम्‌ । भनन्तयोगे पीठ तसुसषादिसूतीना

नम्‌ । गोमतीरियाजपद्गोलोकप्राप्तिव्णनं गोरोगमदंन- | स्थापनं ततपूननविधानं च । दकषायां िष्यनामकर-

तैलादिकथने च । धू® २९०- ३६८ २९२ |णादेः प्रकारस्य वणनम्‌ । पू ३१८३३८४ १०४
वि पथपथाशदिष्ुनामानि । ४० ३०५ २०५

त्रिधात्वम्‌ । श्यादिमच्नलक्षणादिकथनम्‌ । गुरुल- र <
क्षणकयनम्‌ । रिष्यलक्षणम्‌ । कपटेन गृही तमश्रस्यान- नारसिहादिमन्नाः,। मश्रजपाद्ुद्महमारी

यैकत्वमिति कथनम्‌। मच्मजपविधानादिकथनम्‌ । सद्ग व्िषामयानां विनाद दति कथनम्‌ । परण ६८५-३८ ६९ ३०६
मश्नाणां सिद्धिदत्वेन कथनम्‌ । ४० ३६८-३७० ` २९३ तैलोक्यमोहनमश्रः | विष्णपूजाजपहोमा-
नागरक्षणानि | शेषवासुकितक्षकादीनां परधा- दितिधानम्‌ । ० ३८६--१८८ ३०५
नत्वेन बणेनम्‌ । विविधनागजातीनां बणैनम्‌ । पस्थाने ्रलोक्यमोहनीरक्षम्यादिपूना | तेव
एुभस्य शकुनेः कथनम्‌ । ए०३७०--३५२ २९४ । तामच्रकृयनम्‌ । ए ३८८--३८९ ` ३०८

।

9

१७

` ` परतिपायबिष्वाः। ` परप्वप 1 जत्तसस----- । अध्या०। अतिपाथ्दिषयाः । भध्या०।

त्वरितापूजा | त्वरिताध्यानपू जनादिकथनम्‌ ।
ए ३८९--३९०
„ स्वरितापक्रादि । मभीतादिमुयासकषणकयनम्‌ ।
४० १९० १९२

त्वरिताषटमन्नादि । पूजाजपहोमादिवर्-
नम्‌ । ° ३९२--३९३

त्वरिताविधां । वियाप्रस्तावकथनम्‌ । मुख
स्तम्भनादिप्रयोगकथनम्‌ । त्वरितावि्ामहिमवणै-
नम्‌ । ४० ३५३- ३९

नानामन्रा; | बिनायकाचैनादिप्रयोगकथनम्‌।
शश्राटनविधानम्‌ । गौरीमचरानुष्ठानादिकथनम्‌ ।
ए° ३९५--३९६

त्वरिताङ्गानम्‌ । त्वरितापूजनविधिः । निमर-

. ३१

३१२

३१३

हानुग्रहचक्रलेखनादिविधानवर्णनम्‌ । धर ३९६.३९७ ३१४

स्तम्भनादिमन्राः । ४० ३९७--३५८ २१५

नानामन्नाः । कालदष्टजीवनादिमश्वनिरूप-
णम्‌ । प° ३९८- ३९९

सकलादिमश्रोद्धारः । ब्रहमपद्चककथनम्‌ ।
म्रासादमश्चादिकथनम्‌ । पश्वाङ्गसदारिदकथनम्‌ ।
विेश्वरवणनम्‌ । प° ३९९--४००

गणपूजा । रिवगायत्रीकथनम्‌ । द्वाचेपद्रारर-
चितविप्रमददूयमण्डले गणपतिपूजनव्िधानम्‌ । जप-
दहयोमादिविधानवर्णनम्‌ । पर ४०१

वागीश्वरीपूजा । समण्डलवागीश्वरपू जनं क-
पिलाज्येन होमविधानं पूजनात्कवित्वप्रातिरिति कथनं
चे । ० »*०१-४०्‌

मण्डलानि । स्वंतोभद्रकादिमण्डलविधानम्‌ ।

ए० ०२.४०४
अधोराज्ञादिशान्तिकरपः । शिवायलपूज-

नम्‌।परहपूनदिकादशस्यामफलग्राप्तिरित्यादिकथनम्‌ ।

त्वोत्पातनिनारिकाज्ञशन्तिकथनम्‌ । प° ८०४
पाुपतश्नान्ति; । १० "०५०६

षडक्गान्यधोरा्ाणि, । व्षीकरणादिम-
शराणां विघानम्‌ । शतावयौदिचृणेसेवनासुत्रलाम

३१६

३१७

३१८

३१९

३२०

३२१
३२२

"इत्यादिकयनम्‌ । महामृवयुजयादिमचकथनम्‌ ।

एु० »*०७--- "6८ “ ३२३

रदरक्षानिति; | खश्ान्तिफलकथनम्‌ ।
पु० ४०८-- ४०९
द

३०९ | सिद्धैः सिद्धायंशककथनम्‌ । भ ४१०--,११

अंशकादिः । क्क्षपारणविषानम्‌ । मश्न-
३२५,

गौयादिपूजा । मकध्यानमण्डलगुाेमरि-

११० |कयनम्‌ । गौरीपूजाफठनिरूपणं घरत्युंजयार्चनकथनं

चं । १० ४११--*१२
देवाल्यमात्म्यष्‌ | माल्मज्ञपबिधिनिरूप-
णम्‌ । शिवलिकङ्गपूजामिमवणेनम्‌ । वित्तानुसारेण
देवालयस्य कतैव्यत्वेन विधानम्‌ । ए० १२४१६ ६२०
छन्दःसारः । १० ४१३ ३२८
छन्दःसारः । यजुषां षडणो गाय्यृचामष्ा-
दशर्भत्यादिगायत्रीभेद्कथनम्‌ । गायत्रीषठन्दोनिङ-
पणे च । १० ४१३
छन्दःसार‡ । पदभेदाच्छन्दोभेद इत्यादिक-
थनम्‌ । छन्दोदेवताकथनं च । ए ४१४--५१५
छन्दोजातिनिरूपणमरू । उकलादिच्छन्दो-
जातीनां कथनम्‌ । प्रु ४१५--४१६
विषमत्तकथनय्‌ । ४० ४१६
अर्सपदृ्तनिरूपणम्‌ । ए *१५
समवृत्तनिरूपणम्‌ । ४० *१५--,१<
प्रस्तारनिरूपणम्‌ । ४० ५१९
शिक्षानिरूपणम्‌ । कण्ठस्यानादिकथनम्‌ ।

प° ४१९-- १२५

काव्यादिरक्षणम्‌ | कान्यटक्षणकथनम्‌ ।
गयपद्यादिभेदेन काव्यस्य तिग्रकारत्वेन वणनम्‌ ।
आद्या यिकैत्यादिमेदेन गद्यकाम्यस्य पशवप्रकारत्वेन
निरूपणम्‌ । आदख्यायिक।दीनां लक्षणम्‌ । प्रय
कुटुम्बादिकथनम्‌ । महाकान्यणश्षणारिकथनम्‌ ।
प° ४२०- ४२१

नाटकनिरूपणम्‌ | नाटकप्रकरणादिभेद्‌-
निरूपणम्‌ । नाग्यटक्षणम्‌ । पूवेरहे नान्दीमुखलक्ष-
णम्‌ । नदीविदृषकपारिपाश्वकादिपात्राणां कथनम्‌ ।
कथोदूघातलक्षणम्‌ । सिद्धोतेक्षितादिभेदादिकथ-
नम्‌ । ए ४२२--*२३

शुङगारादिरसनिरूपणमू। रतिद्ासादिलक्ष
णक्थनम्‌ । विभावस्थाऽऽलम्बनोदीपनप्रत्मकभेरेन रि-
प्रकारत्वेन वणनम्‌ । धारोदात्तादिनायकमेदकथनम्‌ ।
शृङ्गारे नायकस्य न्मसचिवानामनुनायकानां च कथ-

३२६

३२१

3३99

३३१
३१२

३९३
६३४
३६९५

४३६

६३५७

३३८

३२४ |नमू । भाप्रणादिस्वक्पक्थनम्‌ । प° *२३--*२५ ३३९

१८

प्रतिपाद्यविषयः ।

सीतिनिङ्पणम्‌ । पाषारीगोडदेशीयादिः
भेदेन रीतिनिङ्पणम्‌ । ए० ४२५

दृलयादावङ्कर्मनिरूपणम्‌ । लीणां सीला-
विलासरादिभेदेन प्ररीरचेशौषेशेषकथनम्‌ । शिरः कम्प-
नादाकम्पितादिभेदेन प्रयोद्शप्रकारवणैनम्‌ । सप्तप्र-
कारेण भूकमादिकयनम्‌ । तारकादीनां नवधाकमाँ-
दिकषनम्‌ । ए० ४२५--*२६

अभिनयादिनिरूपणम्‌ । अमिनयरक्ष-
णम्‌ । रषादिविनियोगकथनम्‌ । शृङ्गारस्य संभोगवि-
प्रलम्भभेदेन दविप्रफारस्वेन वैनम्‌ । पुनस्तद्धेदनिरूप-
णम्‌ । शसािटक्चषणकथनम्‌ । करणादिरसानां भेदस्य
निङ्पणम्‌ । शष्दारकाररक्षणादिकुथनम्‌ ।
पु० ४१९६-८

दाष्दाएटकाराः। भनुप्रास्रयलंकाराणां कथः
नम्‌ । चक्रबन्धादिनिङ्पणं गोमूत्रायनेकबन्धकथनं च।
पूण ४२८-- ४१०

अर्थारंकारा । साद्दयाधलंकाराणां निरु-
पणं पद्वक्षणकथनं च । प्र° ४१०--*३१

शृब्दाथीरकारः परशस्तीदयादिभेः षण्णां
मेदानां कथनम्‌ । तुटुक्षणकथने च ।
पृ० १--"२

काष्यगुणविवेकः । शष्दगुणकयनम्‌ । गुण-
रक्षणं च । प्रघादादिलक्षणकथनम्‌ । मद्रीकनारि-
केलाम्बुपाक्योः कयनम्‌ ।

रागङक्षणादिकथनम्‌ । ०८३२-३

काव्यदोषदिवे कृ; | षल्यानामुदरेगजनकदो-
षस्य सपतषाप्रकारव्ंनम्‌ । भसाधुत्वाप्रयुक्तत्वयोः
पद्निप्रहृत्वेन प्रतिपादनं तयोः शब्ददाल्नविरुद्रत्वाद-
साधुत्वेन कथनं च । छान्दसत्वाविस्पृषटस्वादिदोषक-
थनम्‌ । तद्रक्षणकथनम्‌ । विसेथ्यादिदोषाणां कथनम्‌।
पूण ४१६- ४३५

एकाप्षराभिधानम्‌ । पएकक्षरमच्रनिस्प-
णम्‌ । मातृकरामश्वकथनम्‌ । नवदुगाचेनविधानम्‌ ।
गणपतिपश्रकथनम्‌ । स्वाहान्तमनुना होमपूजनवि-
भानम्‌ । ए° "२५--*३७

अ््या०।

| ४०

9.४१

४२

११२

३५४

३४५

३५५

उ्याकरणसतारः । प्रयादारसाधक्सूत्राणां ,
कथनम्‌ । अणादिप्रलयाष्टाररथनम्‌ ।
१" »३९--*२०

संपिसिद्धरूपम्‌। दण्डगराुदाहरणानां निषप-
णम्‌ । प्र° ४३५

दभ

१५१

विषयानुक्रेमः।

भरतिपाद्यविषयाः । अध्या०।
सुञ्िभक्तिसिद्धरूपम्‌ । विभक्षिपदवाच्यसुति-
डोः कथनम्‌ । स्वादिविभक्तिनिरूपणम्‌ । अजन्त-
दलन्तभेदेन प्रातिपदिकस्य द्विप्रकारतवेन षणेनम्‌ ।
तयोः पुनः पुस्त्वादिभेदेन त्िप्रकारतवस्य वणनम्‌ ।
वृक्षादिसिद्धङूपकथनम्‌ । पर »३७--४२०

५१

ख्रीरिङ्गश्ब्दसिद्ध्पमर्‌ | रमादिरूपाणां

कथनम्‌ । ¶० ४**०--४४१ १३५२
नपुंसकशब्दसिद्धरूपम्‌ |. "१ २५३
कारकम्‌ । भमिदितानभिदितत्वेन कवुं्तमा-

धमत्वेन कथनम्‌ ) कमसज्ञादिनिरूपणम्‌ ।

द° "४१--** ३५४
समासः । ततुषादिसमात्तकथनम्‌ ।

धृ० स्४र-- ४१३ ३५५
तद्धितः | तद्धितसिद्धक्षकथनम्‌ ।

पू ३५६
उणादिसिद्धरूपकथनम्‌ । १० "६९ ३५५

तिङ्रिभक्तिसिद्धरूपम्‌। ए २,५-**५ ३५८
कृात्सद्धरूपम्‌ ॥ ए० ४४६-- ४४७ ३५९
स्र्गपाताटादिविगीः । १० ,*--*५० ३६०
ययव्भः | ए० *५०---ग्प१ ३६१
नानार्थवर्गः । १० ,५२--*५३ ३६;
भृमिवनौषध्यादिवर्गाः । १०५५१-*५६ ३६
न्रहम्षत्रविदशूद्वरगाः । १०१५९०५५ ३६,
परह्मवगैः । पृ ,५५ ३६५
ष्रविटद्रवगीः । १० ,५८--*५९ ३५।
सामान्यनामरिङ्गानि । १० ५९.६० ३६.
भरयवणेनम्‌ | निलनैमित्िकप्राकृतायन्ति-
कादिभदैशवतुधिधग्रलयवणेनम्‌ । पृ. *६०--४६१
आलयन्तिकलयगर्भोत्पच्योनिकूपणम्‌ । रारीरमानस-
भेदेनाऽऽध्यासिकसंतापश्य द्विपरकारकत्वेन वणनम्‌ ।
भोगदेहं लक्षा कर्मणा जीवस्य गमान्तरपरापिकथ-
नम्‌ । शुभाशुमकमंफलनिरूपणम्‌ । ग॑गस्य प्रथमादि"
मासेषु तत्तदवरयवोत्पत्तिकथनम्‌ । `सारिवकादिगुणानां
रक्षणम्‌। देहे रधिरादनां गृणकथनम्‌ । ए०८६१-०६३ ३६।
शरीरावयवाः । कमन्दियाणां निरूपणम्‌ ।
देहे सप्ताश्यानां कथनम्‌ ^ पादादिशषीषान्तदे
जालानां षोडशतवेन निरूपणम्‌ । ग्रीवायक्यवादिषु

३६.

नाडग्रमाणकथनम्‌ । प° *६३--४६५ ३५

विषयानुक्रमः। १९
` ` अतिपायविषयाः। अष्याः] प्रतिकवि त्म प्रतिपाद्यबिषयाः । अध्या
नरकनिरूपणम्‌ | शुभकर्मणा पुरुषाणां प्राण भात्मनः सर्वद्षलं भोक्ृत्वमित्यादिकथनम्‌ । किदे.
उष्वैच्छिदराद्विनियातीत्यादिकथनम्‌ । याम्यमागकष्य- दायुत्पत्िकथनम्‌ । ब्रह्मज्ञः संसारान्युच्यत इति
नमू । तामिल्ञादिनरकनिरूपणम्‌ । पापिनां नानावि. 1 १५७
धयौतनावणैनम्‌ । भाष्यात्मिकादितापलक्षणकथनम्‌। ब्रह्मङ्गानम्‌ । १० *५३--*५४ ६५८
४० ४६५--*६६ ३५१ ब्रह्महनानमर । यत्तैदवा्पराप्रोति तपता वैराज-
यमनियमाः । भङ्गयोगनिरूपणम्‌ । बला- [पदाः कमेसेन्यासाद्रहमपदप्रापिः वैराग्यात््म-
रपर दव्यहरणात्तिर्यग्योनिप्रापतिकथनम्‌ । मनोजयादिक- कृतौ रयः, क्ञानात्कैवल्यमिद्यादिपश्च गतयो जीवस्ये-
थनम्‌ । विष्णुपूजनात्परगतिभवतीतिवर्णनम्‌ । द्यादिकथनम्‌ । भावनातरैविध्येन ब्रह्मोपासना कथनम्‌ ।
ए० ४६६--*६८ ३५२ |ब्ह्मज्ञानलक्षणादिकथनम्‌ । प° ४७४--*७५ ३७९
आसनप्राणायामपरत्याहाराः । ओतव्रहममिजञानम्‌ । भन्तकाने मूगसमर-
क १०१ |णान्मृगदेदप्राप्तिरिति कथनम्‌ । अदरैतज्ञानविषये राज-
ध्यानम । ध्यानयक्स्य सुक्िसाथनतेन कथ- = [बर्मणसंवाद्‌ः । राजन्राह्मणसंवादे निदावऋछतुसंवादक-
नम्‌ । हदये विष्णोध्यौनादिकयनम्‌ । प° थनम्‌ । ब्राह्मणो पेशाद्ा्ञो मुक्तिरिति कथनम्‌ ।
१५ ३७४|पृ० *७५--४७८ १६८०
५५ व । गीतासारः । १० *०८--*८ ३८१
णाकथनम्‌ । एेशानीधारणाकथनम्‌ । धारणादिभिः
साधको विशतङ्केशो जायत इति कथनम्‌ । यमगीता । गीतापठनफलनिरूपणम्‌ ।
प° »७०--४७१ ३७५ |ए० ४८१--*८२ ३८२
समाधि । समापिटक्षणम्‌ । योगिप्ररंसा । । आप्रेयमहापराणमाहातम्यम्‌ | हेमन्तादा-
योगी सूमण्डलं मित्वा ब्रह्मलोकमतिकरम्य परां गति वामनयपुराण्वणेनामिेमादियज्षफम्ाततिकथनम्‌ ।
यातीदयादिनिकूपणम्‌ । सदाचारगृहस्यस्यापि मुक्ति . आपनेयपुराणान्तगैतविषयक्रमनिरूपणम्‌ । पुराणसंख्या-
रितिकयनम्‌ । पृ० ,७१--*७र ३७६।कथनम्‌ । पुराणपाठकपूजनादिनिरूपणम्‌ । पुस्तकदा-
दे्ादेराप्मत्वाभावषोधनम्‌ । नप्रशंसा । पु० ४८२--*८४ ३८३

ब्रह्मज्ञानम्‌ ।

समापतेयमग्निएुराणान्तर्गताध्यायविषयानुक्रमणी ।

"~~~

श्रीमदृहेपायनयुनिप्रणीतम्‌
अभरिपुराणम्‌ 1

तन्न प्रथमः प्रभाध्यायः।
" मङ्लाधरणश्च्रेकः ।

भभियं सरसतीं गोरी गणे स्कन्दमीश्वरम्‌ । बरह्माणं वहिमिन्रादीन्वासुदेषं नमाम्यहम्‌ ॥ १

पुराणारम्भप्रस्ताषनाश्काः ।

नैमिषे हरिपीभाना ऋषयः शौनकादयः । तीर्थयात्रामसङगेन स्वागतं सूतमङवन्‌ ॥ २
ऋषय उचः-

सूत स्वं एनितोऽस्मराभिः सारात्सारं वदस्व नः । येन +विहातमात्रेण सहत्वं भजायते ॥ 8
पूत उवाच-

सारात्सारो हि भगवानिष्णुः सगीदिषदिभुः । ब्रह्माहमस्मि तं कात्वा सर्त प्रजायते ॥ ४

दे ब्रह्मणी वेदितव्ये भश्दब्रह्म परं च यत्‌ । दरे विधे वेदितव्ये हि इति चाऽऽपर्षणी भुतिः५

अहं धक पेला्ा मत्वा बदरिकाश्रमम्‌ । व्यासं नता पृष्ठन्तः सोऽस्मान्सारमयात्रषीद्‌॥ ६
व्यास उवाव--

शकैः भृण॒ सत सवं वसिष्ठो पां यंथाऽत्रवीत्‌ । ब्रह्म सारं हि पृच्छन्तं युनिभिश पैरात्परम्‌७

, [+ बसिष्ठ उवाच-- |

दविमिषं ब्रह्म व्ष्यामि श्रृणु व्यासालिरौत्माम्‌ । यथाऽभरिमी रा पाह मुनिरभिरदिवतैः सह ॥८

पुराणं परमाप्रेयं ब्रहमविाऽ्तरं परम्‌ । ऋषेदीयपर ब्रह्म संदेवर्खखं परम्‌ ॥ ९

अग्निनोक्तं पुराणं यद मियं वेदसंमितम्‌ । भुक्तिपुक्तिपदं "पण्यं पठतां शृण्वतां वृणाम्‌ ॥ १०

कालाप्निरूपिणं बिष्णु उपोतिब्रक्ञ पत्रम्‌ । यनिभिः पृष्वान्देवं पूजितं ब्ञानकर्मभिः ॥ ११
वसिष्ठ उवाष-

संसारसागरोचीरनागं ब्रहमे्वरं षद्‌ । विधातारं यदिदित्वा सहो जायते नरः ॥ १२ `
अग्रिदषाष-

बिष्णु; काठापरिरद्रोऽहं बिधासारं षदामि ते। व्रंषाऽऽेयं पुराणं यत्सर्व सर्वस्य कारणम्‌॥ ११
सस्व भतिसर्स्य वंशमन्वन्तरस्य च । वं शानुचरितदेश् मत्स्यक्मादि रूपक ॥ १४

# सक्मीमिति कवितुस्तके पाठः । + वि्ञानमात्रेणेति ढ. पुस्तके पाठः। * “ अपरं ब परं च यत्‌" इति
फुत्रितपुस्तके पाठः । + इदमधिकम्‌ ।

१क.७. द्‌ । शु") २ क, ध. यदन'। ३ ख. ढ. च. परापरम्‌ । ४ ख. ग. दैविं । घ. दैन्यं । ५ क, ङ,
सधाम । ध. ° सानुगम्‌ । ९ क. "दायं प'। ढ. "दादिप'। ० श. ग. सवेवेदमुखं । < ष. “पुखावहम्‌ । ९ ध.
६. "यं ब्रह । १०१, इ, दिग्पं। ११ क, द, 'रापर'। १२क. “तारे नादं र । १३ क, इ. विथासारं + १४ क,
इ, "पड्म ।

।ओ श्रीपहूपायनगुनिभरगीत्‌- [अ° ३ ®छो° १११]
। त % ( भत्स्याबंतारकथावर्णमम्‌ | | )

द विये भगवानििष्णुः परा चैवापरा द्विज । ऋग्युःसामायर्वाख्या पेदां अङ्गानि षुद्विन १५
शिक्षा कृरपो व्याकरणं निरुक्तं ज्योतिषां गतिः। छन्दोभिषानं भ्ीमांसा धमशा पुरागकष्‌ १६
न्यायो वेधकगान्धर्ं धलुरेदोऽधेशाल्चकम्‌ । अपरेयं, परा विदा यया ब्रह्मौवगम्यते ॥ १७

यत्तददयमग्ाहमगोत्रचरणं धषम्‌ । विष्णुनोक्तं यथा परं देवेभ्यो ब्रह्मणा एुरा ॥ १८
तथा ते कथयिष्यामि हैतं मत्स्यादिरूपिणम्‌ ॥ १९

दइदयादिमहाराण भाप्नेये व्यासप्रोक्तं प्रथमः प्रशाध्यायः ॥ १॥
आदितः शोकानां सम्ङ्ाः- १९

भय द्वितीयो ष्ध्यायः।

मत्स्यावतार्‌कथावर्णनम्‌ ।
वसिष्ठ उवाच- । र ।
मरस्यादिरूपिणं विष्णुं बरहि सगादिकारणमू। पुराणं ब्रह्म चाऽयं यथा विष्णोः पुरा श्रुतम्‌ ?
अभिस्वाच-

मत्स्यावतारं वक्ष्येऽहं वसिष्ट श्रुणु वै हेः । अवतारक्रिया वु्टन्यं सत्पालनायहि॥ २
आसीदतीतकरपाने त्रीहमो नेमित्तिको लयः । समु्रोप्टुनासन लोका भरारिका मुने ॥ 3
मलुवस्वतस्तपे तपो प भुक्तिुक्तये । एकदा कृतमालायां कुतो जलतपणम्‌ ॥ ४.
` तस्याज्ञस्युदके मत्स्यः सवरप एकोऽभ्यपद्यत । पिका जसे प्राह न पां किप दैपोत्तप ॥ ५

ग्राहादिभ्यो भयं पेऽ तच्छत्वा कलशेऽक्षिपत्‌ । मतुं रदः पुनमैतस्यः पाह तं देहि मे बृहत्‌६
स्थानमेतद्वचः श्चत्वा राजाऽोद्श्चनेऽक्षिपत्‌ । तत्र दृद्धोऽव्रषीडपं पृथु देहि पदं मनो ॥ ` ७
सरोवरे पुनः क्षिपतो बभे तत्ममाणवान । उतरे देहि बृहत्स्थानं पाक्तिपशाम्बुषो भनुः ॥ ८
रक्षयोजनबिस्तीणैः क्षणमात्रेण सोऽभवत्‌ । मलस्य तमद्धतं दपा विस्मितः भात्रबीन्मनुः ॥ . ९
को भवा्सुं विष्णुस्ततं नारायण नमोऽस्तु ते । मायया माहयापि मां किमर्थ त्वं जनार्दन॥१०
सतुनो क्तोऽत्रवीनमतस्यो मनुँ वै पाठने '\तः । अवतीर्णो भवायास्य जगतो बुष्टनष्ये ॥ ११

१४ < नि १४

सपतमेऽय दिने 'तैभ्धिः इाषयिष्यति बै जगत्‌ । उपस्थितायां नावि से बीजादीनि निधाय
सकषपिभिः परितो निशां ब्राह्म "धरिष्यामि । उपस्थितस्य मे ङ्ग निवधरीहि पहाहिना ॥ ११
इत्युक्त्वाऽभददपे मत्स्यो मनुः कारपतीक्षकः । स्थितः समुद्र उद्वेले नापरभाररुहे तदा ॥ १४
एकशयङरभरो मरस्यो हैमो निशुतयोजनः । नावं "ध्वा तस्य शग मत्स्याख्यं च पुराणकम्‌ ॥
शुश्राव मत्स्यात्पापघचं संस्तुबन्स्तुतिमिश्च तमू । ब्रह्ममेदपहर्तीरं हयग्रीवं च दानवम्‌ ॥ , १६

---------------+-

१य.चह।२ क्‌. 'दाङगानि च यदद्िन। ३घ.ड. क्याभिग' । घ. परम्‌ । ङ. हुवन्‌ । ५ आ, ।
“नत बरहमभेमि"। ६क. इ. ब्राह्मे । ७ घ. ङ. नरोत्तम । ८ घ. मेऽ्य। ९, त । सतुं । १० ग. क्दः।
११... ततः । १२४. &. “तुवै विष्ुनोरा। १३क.घ.४्‌. रतम्‌ । १४ ड. “मे दिवसे श" । १५ग.
ध. त्यन्धिः {१९ घ. इ, विधाय। १७ ख. ड, घरिष्यति 1 १८ ग. “नतर्हिते मत्स्ये म" । शनत्ितो म्‌" । ३९६,
क. पप्न्ध रच्छ । । =" 6

९.१ र १-१९] ` अधपुराभष्‌। ३.
(शमीवकारङ्यावगेनम्‌.) त 9५
भवषीददत्रायन्पारुयामास केश्वः । मते -रेेऽथ वाराहि शरूपोऽपवद्धरिः ॥ १७
` श्यादिमहापुराण भाियेऽिपोके विदासारेमरस्यवतारव्णनं नाम द्वितीयोऽध्यायः 11 ९ ॥
आदितः शछोक्रानां समष्यड;-३६

अथ ततीयोऽध्यायः ।
कूर्मावतारकथावणनम्‌ |
अप्निरूषाच-

वषये कूमोवतारं च सेधतं पापनाशनम्‌ । पुरा देवासुरे युद रदनः पराजित; ॥ - १
दुबरीससश्च शापेन निश्रीकाश्रामवस्तदा । सराः प्षीरान्धिगं विष्णुपूचुः पाय वै सुरार्‌ ॥
ब्रह्मादिकान्हरिः माह संधि फुवरन्तु चासुरैः । क्षारान्धिपयनार्थं च अष्ृतार्थ भिवे सुणः ॥ १
अरयोऽपि हि संपेयाः सति कँ यार्थगौरे । युपमानगृतमाजजोऽथ करिष्यामि न दानवार्‌ ॥ ४
मन्थानं मन्दरं कृत्वा नेतरं कृतवा चे वासुकिम्‌ । प्षीरान्थि मत्सहायेन निर्मथत घ्यतन्धिताः ॥ ९
विष्क्ताः संतिदं कृत्वा दैलयैःक्षीरान्धिमागताः । ततो मधितुपारग्धा यतः पुच्छं ततः सुराः

फणिनिशवासमंग्लाना इरिणाऽऽप्यायिताः सुराः। फथयपरनिऽणेतरे सोशद्िरमाधासे द्षपोऽविश्त्‌
कुरमरूपं समास्थाय दघ विष्णुश्च मन्द्रम्‌ । क्षीराब्धर्थ्यमानाच्च विषं हाटाहरं भूत्‌ ॥ ८
हरेण धारितं कण्ठे नीलकण्ठस्तत।ऽभवत्‌ । ततोऽमृद्रारणी "देवी पारिजातश्च कौस्तुभः ॥ ९
गावश्राप्सरसो दि्या र्ष्मीदनी हरं गता । परहयन्तः सर्वदेवास्तां स्तुवन्तः सश्रियोऽमवन्‌ ॥
ततो धन्वन्तरिपिष्णुरापरेदमदशेकः । विभ्रत्कमण्डसं परणमदृतेन सुस्थितः ॥ ११
अगतं तत्करीव्देलाः सुरेभ्योऽर् परहा फ़ च । गृत्वा जम्पर्जम्माधा विष्णुः ज्ञीरू्क्तवः ॥
तां दृष रूपसंपां दैत्याः मो्विमोहिताः। मव मायीऽगृं ह्य पाययास्मान्वरानने ॥ १३
तपेत्युकत्वा हरिस्तेभ्यो पृहीत्वाऽप्रययस्सुरात्‌ । चन्दररूपधसे राहुः पििंकरनुनऽपितः ॥
इरिणाऽप्यरिणा छि संबाहु "तच्छिरः पृथक्‌ । कृपयाऽमरतां नीतं वरदं हरिमत्रवीद्‌ ॥ १५
राहु्॑स्तु चन्द्रकं अप्सयेते ग्रहणं ग्र; । तरिमन्कारे च यानं दास्यनते स्यात्तदक्षयम्‌ ।१६
तथेल्याहाय्‌ तं विष्ण॒ल्ततः "सवैः सहामरैः । (* द्वीरूपं सपरिलज्य '्ैरेणोक्तं भदश॑य ॥१७
दश्ेयामास इद्रम्‌ः क्ञीरूपं भगवान्हरिः । ) मायया मोहितः शुरगोरीं लक्त् किवं गतः १८
नप्र उन्मचस्पोऽशूरिसियः(याः) केशानधारयत्‌ । अगाद्िुच्य केशान्ह्वी अन्वधावच्च तां गताम्‌

। ऋभसुस्त>-- नुूितः । इति पाठो वर्त॑ते । # धनुशचिहान्तगंतो परन्धो ग, पुस्तके नास्ति ।

अकङ्‌. पातुं देऽ्य । २ घ.ङ. शरुता ।३घ. ङ. “पप्रणाक्'। इ. "ताः। सु" । पग. घः ङ. स्तुता ।
६ स. घि 1, ५. ग. कायस्य गौ” । ८ घ.ङ. “जो दि कारयामिः। «ग. ष. ङ. तु। १, प; ठ. "ततप
ह" । ११ ख. ग्‌. “तो हरः ।'त' । १२ ज. ग. श्रवतंकः । १२. क, समन्वितम्‌. १४.ग. "पमागतेः । १५ ग. ग्यः । ,
१६ ष. त.राहत्तच्छि" । १७ ग. कण्ठतः शिरः । १८ क. ख. गः व. हः ॥ ममेयं ये, तदाः दान । १९ इ. ब, कनै.
स्तदाऽमरैः 1 २८ कं. स. ध, दरेणोक्तः । २१ ख, ग, “पोऽपि ज्यः ।

श्रीपहैपायनङुनिषरणी 7विधू-- . [.अ० # ऋोम १--१८
9 श स ध
स्खलितं तस्य वीरय कौ यत्र रत्र हरस्य रि । ततर तत्रामवल्ेजं लिङ्गानां कनकस्य बः॥ २०
मायेयमिति तां बञात्वा स्वरूपस्थोऽभवद्धरः । शिवमाह इरी श्र जिता माया त्रया हि २।२१
न जेतुमेनां शक्तो पर खहतेऽ्यः पुमान्धषि । धमाक्ाथायूतं दैत्या देदवद्धे निपातिता; ॥ २२
त्रिदिवस्थाः सुराथाऽऽपेन्दैलयाः पाताटवासिनः । यो नरः पठते देवविजयं तरिदिवं व्रजेत्‌ २३
हयादिमहापुराण आनये विदयासरे कूमौवतारवणेने नाम तीयोऽध्यायः ॥ ३ ॥
आदितः शछोकानां सम्यङ; -९९

अथ चतुर्थोऽध्यायः ।

वराहनारकिहादीनामवताराणां वणनम्‌ ।
अभिरवाच--
अवतारं षराहस्य वक्ष्येऽहं पापनाशनप्‌ । हिरण्यापतोऽसूरेशोऽधरदेवाज्जित्वा दिवि स्थितः॥ ?
देषैगेता स्तुतो पिष्णर््नरूपो बराहकः । अभृतं दानवं हत्वा दैत्यः या हु कण्टक्षू ॥ २
धमदेवादिरकषाष़त्तः सोऽन्ते हरिः । हिरण्याश्स्य वै भ्राता हिरण्यकशिपुस्तथा ॥ र
जितदेवयज्भागः सषेदेवाभिकार्त्‌ । नारसिंहं वपुः कृत्वा तं जर्घान सुरैः सह ॥ ४
स्वपदस्यान्सुरांधकरे नारसिहः सुरः स्तुतः । देवासुरे पुरा यद्धे बिपर्रातिभिः सुराः ॥ ५
जिताः सगात्रिथरष्ठ हरिं 4 क्रणं गताः । सुराणामभयं द्वा अदित्या कयपेन च ॥ ६
सुतोऽपौ बामनो भत्वा दिलं स क्रतु ययौ । बलेः श्रीयजमानस्य, गङ्गादारे एणन्सुतिम्‌ ७
बेदान्यटनतं ते श्रत्वा वामनं षरदोऽब्रवीत्‌ । (#निवारितोऽपि शक्रेण बरिन्ंहि यदिच्छसि ॥८
त्तेऽहे सेमदास्यामि, वामनो भलिमग्रवीत्‌ । ) पदरथ मे गुषयं देरि दास्ये तमन्रवीत्‌ ॥ ९
तोये तु पतिते हस्ते बापनोऽश्रदवामनः । भूर्छोकं स भवर्लोकं शकं च पदत्रयम्‌ ॥ १०
चके बि च रुते तच्छक्राय ददौ हरिः । करो देष स्तुत्वा भषनेशः शली तवधत॥ १२
वध्ये परधुरामस्य चावतारं शृणु द्विन । उद्धतान््रियान्मत्वा धरभारेद्रणाय पः ॥ ` १२
अवतीर्णो हरिः शान्त्यै देवबिपादिपारुकः । जमद रेणुकायां मारवः शख्पारगः ॥ ` ` १३
दसापरेयपसादेन कातैवीयों नृपस्त्व्रत्‌ । सहस्वाहुः सवापपितिः स एगयां गतः॥ २४
अन्ति निमशनितोऽरणय पुनिना जदा । कामपेनुमभाेण भोजेतः सबो मृषः ॥ १५
अमाययत्कामधेनुं यदा सत न ददौ तदा । हृतवानथ रामेण क्षिरश्ष्वा निपातितः ॥ १३
(५ युद्धे परना राजा सपेनुः स्वाश्रमं ययौ । कारतबीयस्य पुषैस्तु लमदधििपाषितः) ॥ १७
रामे मनं "ति वैरादथ रामः समागतः । पितरं निहतं षट पिद्नाक्षाभिमितः ॥ १८
# धुशविहान्तग॑तो पन्थो ग. पुस्तके नास्ति । * धनुधिहान्तगंतं ग. पुरत नास्ति, `

- १९. तन्न चतक) २ स. द्रेः। शि" । ३ क. मे त्वामृते" । * ग. घ. अ्राद्वोथामू'। ५ फ. ड च."सन्यः
पठत दषं । घ. सभ्यः प्टेतििदिवं । ६ क. ङ. च. दिवं) ५ घ.ङ. साकं च। ८ ल. ग. ङ. “बानामु' । ९ श. *ै;
सह + दै" । ११४. इ. वै । ११ क. "दि्याथ्च क" । १२ ख. च. ^रे गुणल्भतिम्‌ । ष. शेऽगृणाप्ूतिम्‌ + ११८ ज. ।
स्वगेषोके प" । १८ इ, च. "त" । १५ ग. ५रेः साकषारेव" । १६ क. शान्तो । १५ ख. य, "यदम" \ ५२ क. ड |
श, ते बीरा) । .

अर % को» १--११] ` -अदिुरानन्‌ ~ ` । ९
- १ पनलरिति कक्षषान्बम्‌ ) |
भिस्त शृथिषीं निःपप्रापकरोदिमुः । क्रेत्रे प कुण्डन्त्वा संतप्य वे पितन्‌ ॥ १९
कंशयपोयं में दश्वा महेन्द्रे पते स्थितः । दमस्य घ पराहस्य छारिहस्व च षामनय्‌ ॥ २०
अबतारं चं रामस्य त्वा याति दिवं नरः ॥ | २१
` ` इष्यादिमहापुराण भाप्ये वराहटतिहवामनपरदुरामावतारवणैनं नाम बतुथोऽभ्यायः ।॥ » ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ः--८०

अथ पञ्चमोऽध्यायः ।

श्रीरामावतारकथावर्णनम्‌ ।
अभ्निरषाच- ।
रामायणमहं बक्षये क पुरा । ीरपीकषये यथा तदरत्पणितं भुक्तिपुक्तिदग्‌ ॥ १
` नारद्‌ उव
विष्णुनाभ्यभ्जजो ब्रह्मा मरीचित्र्मणः सुतः । मरीयेः कश्यपस्तस्मात्सुों दैवखतो भतः ॥२

ततस्तस्मात्तेश्वाङु सस्य वंशे ककुत्स्थकः । कङकुरस्यस्य रपुस्तस्मादजो दशरथस्ततः ॥ ३
रावणादेर्वपार्थाय चतुरधौऽ्त्सरयं हरिः । राङ्ञोदश्रथादरामः कौसरयायां बध्व ह ॥ ४
कैकेय्यां भरतः पुत्रः सुमित्रायां च लक्ष्मणः । शदुर्ष्यश्ङगेण तास संदरपायसात्‌ ॥ ५
भाजरिताधद्गसंसिद्ाद्रामाय्ाश्च समाः पितुः । यज्ञविध्रविनाशाय बिन्वामि्राधितो नृपः॥ ६
राथ संमेषयापास र्ष्मणं युनिना सह । रामो गतोऽल्ञशञ्ञाणि धिक्षितस्तोढकान्तहत्‌ ॥ ७
मारीचं मानिवाज्ञेण मोहितं दूरतोऽनयत्‌ । सुबाहुं यदहन्तारं सबरं षावधीद्ी ॥. = ८

सिद्धाश्रमनिवासी चं रिश्वामित्रादिभिः सह । गतः क्रतु मेथिलस्व दर चप सहानुभः ॥ ९
शतानन्दनिपिसेन विश्वामितपभांबेतः । रमश्च भथितो राद्ना समुनिः पूजितः क्रतौ ॥ १०
धनुरापूरयामास छीरूया स षभञ्ज तत्‌ । वीरयशुखकां स जनकः सीतां कन्यां त्वयोनिजाम्‌ ११
ददौ रामाय रामोऽपि पित्रादौ हि समागते । उपयेमे जानकीं तागूर्षिर। कक्ष्मणरतेदा ॥ -१२

शुतकीतिमाण्डवी च कुशध्वजसुते तथा । जनकस्यानुजस्यैते श्ु्नमरताबुमौ ॥ १३
कन्ये दे टयेमाते, जनकेन शमितः । रामोऽगात्स बसिष्ठायेजामदरन्यं विभि च ॥ १४
अवोध्यां, भरतोऽप्यामात्सश्षत्रघ्रो युधाजितः । १९

शखाप्रये महापुराणे श्रीरामायणे बालका हे प्श गोऽध्यायः ।। ५॥
आदितः शोकानां सपण्हाः--९९

` न . भ्पुरमिविशषिवः। 71111

` ल. १, "तोः ५ २ च. ारपाय । २क. ७. च, "रं स रा । * ल. ग. बात्मी्य । ५ ग. "च सृष्ये रसदाः । *ख, ग. बात्मीकाय । ५ ग. "ब तृष्य
च हश्च ।९ क. ग. प. श्व कष्य" । ७ ख. ग. "स्तटकाः। ८ क. पावहङन्नेण। ङ. च, पवनान्नेण । ९ ज्ञ.
"वोधती) हिः 4:49, मेवं । ११ क, “जः । स्वानः । १२ ख..ग. क..व. "कः रा" । १३अ.ग. घ. डव,
राप्य 1 ५४ खं. श, ड. कप्ितो । १५. इ. “स्तया । शु । १६ ऊ, च, मु {जिताः । १७ $. श्रोऽय राभिवाम्‌ 1
खे.भ, इः शनो बुवाजितम्‌ । ।

द. भीमवय = [५० १ शोः {-२६]

( रामषरिेऽ्थं
, भव पष्ठोऽध्यायः । स ८.
रामायगेऽयोध्याकाण्डम्‌ । ..
नारद उवाच- [र
भरतेऽथ गते रापः पित्रादीनभ्यपूजयत्‌ । राजा दक्षरथो रापयुत्राच श्ण राघष्र ॥ 4

युणातुरागाद्राज्ये त्वं मजाभिरमिषेचितः । मनसाऽहं परभाते ते यौवराज्यं ददामिह॥ २
रात्रौ त्वं सीतया सार्ध संयतः सुव्रतो भव । राह्श्च पत्रिणी सवसिष्ठस्तथाऽश्ुबन्‌ ॥. ३
दृष्टिजैयन्तो विजयः सिद्धार्थो रोज्यवधनः। अरशारके धर्मपालश्च सुमन्रः सवतिष्ठकः ॥ ४
पित्रादिवचनं श्रुत्वा तयेतयुकंस्रा स राघवः । स्थितो देवार्चनं त्वा फीपद्यायै निवे तद्‌<
राजोवाच वसिष्ठादीत्रामराज्याभिषेचने । संभारान्तं्मर्तु स इत्युक्त्वा केकयीं गतः ॥ ३
अयोध्यां शटा ज्ञाता रामामिषेचनम्‌ । भविष्यतीलयाचचकषे कैकेयीं मन्धरौऽसती ॥ ७
पादौ ग्रहीत्वा रामेण कर्षिता साऽपराधतः । तेन वैरेण सा रामं वनवासं चं काङ्क्षति ॥ ८

केयि त्वे समुत्तिष्ठ रामराञ्याभिपेचनम्‌ । मरणं तवर पुत्रस्य ममते नात्र संशयः ॥ ` ९
कुम्नयोक्तं च तच्छत्वा एकमाभरणं ददौ । उवाच मे यथा रीमस्तथा मे भरतः सतः ॥ १०
उपायं तं न प्यामि मरतो येन राज्यभाक्‌ । केकेयीमव्र्वात्कद्धा हारं ल्यक्तवाऽय मन्थरा ११

मन्यरोवाच-
भाट रपत भरतमात्मानं मां च राघवात्‌ । भविता सघत राजा राघवस्य ततः भता: ॥१२
राजवंशस्तु कैकेयि भरतात्परिहास्यते । देवासुरे पुरा युद्धे शम्बरेण हताः सुराः ॥ -१३

राग्रौ भता गतस्तन रक्षितो विश्या तरया । बरदरयं तदा मादाचाचेदानीं करं च यत्‌ ॥ १४
रामस्य च बने वासं नव वर्षाणि पश्च च । यौवराज्यं च भरते तदिदानीं दास्यति ॥ १९
भोत्साहिता कम्जया सा अनर्थे चायंद्धिनी । उवाच रदुपायो मे कथितः रस करिष्यति १६
क्रोभागारं परबिहयाय पतिता भवि मूता । द्विनादीनर्चयितखाऽथ राजा दशरथस्तदा! ॥ १७
ददश कैकयीं रुष्टामुवाच कथमीदृशी । रोगातां क भयोद्धिमा किमिच्छसि करोमि तत्‌ ॥ १८
येन रामेण हि बिना न नीशमि युदूतैकम्‌ । शपामि तेन कुथ ते वाञ्छितं तव सुन्दरि ॥ १९.
सलं बूहीति सोवाच दप मं ददासि चेत्‌ । वरदयं पएषेदतं सत्या देहिमे द्प॥: २०.
चतुदश समा रामो वने वसतु संयतः। संभरैरेभिरयैतर भरतोऽतराभिषेच्पताम्‌ ॥ २१
विषं पीत्वा मरिष्यामि द्‌स्पसि स्व ~ चेभूप । तच्छत्वा सूतो भमौ वजञ!इत इवापतत्‌ २२

गूतितनां माप्य कैकेयीमिदमव्रवीद्‌ ॥ २१.

+स्‌ द्ररथः।

1 अ. ५.) [॥

` १क. ङ. गुणान्धरागा" । च, गुणान्धकाराद्रा । २ इ, त्वां । ३ क. "वाऽभ्युसः। गख. “स्तदाञ्बु ॥ ५,
द. राषटवधनः। ६ क. "को मश्रपाः। ७क.स.ग. ष. ङ. कौशल्या । ८ क. ख. घ. न्मवन्तु । ९. "तषी । .
क ।१० क. अ. यकांगतिम्‌ । कौ" । ग. ठ. च काषशषती । दैः । ११क.ग. केकयं । ख. ध, ङ केकयि } "
१२ च. रामो भरतो मस्ुतस्तया । उ“ । १३ स. ग. घ. ङ. च.्येतुन।१४क्‌. "वीतकन्जा हा । १५ क. ष. `
इतः । १६७; डे, च. . स त्वया यन्मे कथितं कारायेष्यति । कल. घ. सदुपायं मे काशि कारयिष्यति । १७ अ
षच, प्रनिषटाऽप । १८ घ, सयातं । १९ क, ग, संगतः । २, ख, ग, इ, च. "भिषिच्य" । २१ ग, नमे दप `

। म्‌.६ शा. २३-४० |
देषरय उवाच-- = ॥ कः
वि छृतं तव रामेण पया वा पापनिश्चये । यन्मामेवं ब्रवीषि स्वं सर्वरोकापिय॑करि ।॥ २३
केषर तलिमं एत्वा भविष्यामि सुनिन्दितः । नै त्वं भायां काररामिरभरतो नेशः सृतेः२५४
भश्षापि विभवा रा्यं शृते मयि गते सते । सत्यपाशनिबद्धस्तु राममाहूय चात्रवीत्‌। - २९
कैकेय्या बश्वितो राम राज्यं कुरु निष माम्‌ । # त्वया बने तु षस्तध्यं कैकेयीभरतो दृषः+
%पितरं चैव वैकेयीं नमस्त्यं भदक्षिणम्‌ । कृत्वा नत्वा च कौसल्यां समाश्वास्य सरश्मणः॥
सीतया भायैया साप सरथः ससुमघ्रकः । दखा दानानि विभ्यो दीनानायेभ्य एव सः२९
माठभिथेव पित्राधैः शोकर्तिनितः पुरात्‌ । उषित्वा तमसातीरे रात्रौ पौरान्विहाय च+॥ १०
ममाते तमपदयन्तोऽयोध्यां ते पुनरागताः । रेदव्ाजाऽपि कौसर्याग्हमागात्सुदुःखितः ॥ ३१
पारा जनाः लियः सवा रुरुदू रानयोषिरवः । रामो रथस्यशरीराढ्यः शक्रपुरं ययौ ॥ ३२
गुहेन पूजितस्तश्र इङ्गुदीमूरमाभितः । रकष्मणः सगुहो राप्नौ वक्रतुजागरं हितौ ॥ ३१
सुमनं सरथं त्यक्तवा मतिनावोऽथ जाहवीम्‌ । रामलक्ष्णसीताधं त्वा तेऽगुः मपागकम्‌ ३४
भरद्वाजं नमस्कृ चित्रकूटगिरिं ययुः । वास्तुपूजां तत्र कृत्वा स्थिता मन्दाकिनीतटे ॥ ३५
सीतायै दधोयामास वि्कूटं च राधः । नसेधिदारयन्तं तां काकं तच्घुरक्षिपत्‌ ॥ १६
पषिकास्नेण(१) शरणे माप्तो देवान्विहाय सः । रामे बनं गते राजा ष्ऽहि निश्षि चाव्रवीत्‌ ॥
कोर्यायै कथां पूर्व यदज्ञानाद्धतः पुरा । कौमारे शेशयतीरे यङ्गद्तकुमारकः ॥ ३८
(# शब्दभेदाच्च कुम्भेन शब्दं कर्वे ततपिता । शशाप विरपन्मात्रा+शोकं कृत्वा रुदन्युहुः)३९
प्रं बिना मरिरष्यीवस्त्वं च शोकान्मरिष्यति । पत्रं विना स्मरञ्शोकात्कौशरये परणं मम॥ ४०
कयापक्ताऽथं हा सममुक्त्वा राजा पिबं गतः । सपं मत्वाऽथ कोट्या सुषा शषोकार्॑मेव सा ॥
सुपभाते श्षयानं तं सूतमागधबन्दिनः । (भथबोधका बोधयन्ति न च बुध्यत्यसौ वष) ॥ ४२
कौशया तं शतै हात्वा हा .हताऽरभीति भौपतत्‌ । नरा नार्योऽथ रखदुसेखद्रोण्यां निषाय वम्‌४१
वसिष्ठेन च तत्कारुमानीतो भरतः क्रिल । सुमत्रायैः सकशुघ्रः शीघं राजष्हातपुरीम्‌ ॥ .४४
टरा सशोकां कैकयीं निन्दयामास दुःखितः । अकीतिः पातिता मृधि कौशरयां स पर॑स्य ष ४९५
पितरं तेद्रोणीस्थं संस्कृत्य रयत । बतिष्ठायेभनेरुक्तो राज्यं किति सोऽभरवीत्‌ ॥ ४६
व्रजामि राममानेतुं रामो राजा मतो बली । शङगवेरं भवागं च भरद्वाजेन भोगितः ॥ ४७

-# अथेपूरणायात्र “ भवा › इति प्राहम्‌ । + भवत्विति शेषः । + ¶ति दशरयवाक्यं त्वा रामः” ` इत्व्पृरैः
पायात्र प्राहम्‌ । + रामो गत इति शोषः । * धनुविहान्तगंतो भ्रन्थः. 5. ड, ध, पुस्तकेषु नारित । + यशदत्तमात्रा
सेखयैः । * धनुबिहान्तगेतो भन्यो नास्ति क. ड, च. पुस्तकेषु ।

१.या स्वमाया कालरात्री भर'। २ क. ङ. च. "पारेन षः । ३ ख.ग.न।४ग, सरयूतीरे । ५ग. षद
०५७७१ एहमागातमदुःद्ति । ६ ग. "तः । तक्गीकः सानुजो रामः ° । ७ क. क, च. श्रौ द्दतु^ । ८ग, ;
मतःकके$प ! ९ के. ठ. च. वा च जा" । १० ग. "ध ययुर्तीणीः भर" । घ. "अ तीणौ आपुः प्र" । ११ घ. ग, ततः +.
१२ क्‌, ङ्‌. च. "वः । एकान्ेणेव श" । १३ क. ध. “स्यां त कथां पौवां । १४ क, सरयूतीरे । १५ क. ड, ष, `
दतत, भरमा" । १ क, ॐ. च. श्यामि त्वं च । १७ क. ढ, च. “प वा रामसुको रा” । १८ छ. धु, मृतः। १९. -
ष. चाव्रवीत्‌ 1.3९ ९. गतो । २१ क. ड, च. "वेरप्र' ।

क

` ८ | भमपायनानमभात्य्‌- = | भ०,७ -आ० इ~ ७.१४

नमस्कृत्य भरदाजं रामं रक्ष्मणमागतः । पिता स्वग गतो राम अयोध्यायां वृषे त ॥.. ४८.

(#अआरं बनं भयास्यामि त्वददिश्गर॑तीप्तकः) । रामः श्रुर्वा जरं द्वा शृरीर्वा पावुङे अन॥४९

राज्यायाहं न यास्यामि सेद्या्ीरनटाधरः। रामोक्तो मरतश्वौगामन्दिग्रामि स्थितो बलीः॥५\५०

ल्यक्त्वाऽयोध्यां पादुके ते एज्य रोज्यं भरपाख्यत्‌ ॥ ५.१
ईत्यादिमहापुराण भाप्नेये रामाद्यानेऽयोध्याकाण्डे षष्ठोऽध्यायः ॥ ६ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- १४६

भय सप्तमोऽध्यायः । `

रामायगेऽरण्यकाण्डवणनम्‌ ।
नारद उवाष- ॥ |
रामो षसिप्ठं मातृश्च नत्वाऽत्रि च प्रणम्य सः । अनसयां च तत्यत्नीं शरभङ्गं युतीश्णकम्‌ ॥ १
अगस्त्यभ्रातरं नत्वा अगस्य तैरमसादतः। धनुः खद च समाप्य ' दण्डकारण्यमागतः ॥ २
जनस्पाने पश्वषयां स्थितो गोदावरीतटे । तत्र शरुपैणलाऽऽयाता भक्षितुं तान्भयंकयी ॥ ३
रामं सुरूपं ष्टा सा कामिनी वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ ४
एषेणलोदाव--
करत्वं कस्मात्समायातो मतौ मे मव चाधितः । एतौ च भक्षयिष्यामि इद्युकर्त्वाऽकतं सयुधता९
तस्या नासां च कणौ च रामोक्तो र्ष्मणोऽच्छिनत्‌। रक्तं क्षरन्ती मययौ सरं श्रातरमव्रवीत्‌।।९६
मरिष्यामि षिनासाऽईं खर जवामि वै तदा। रामस्य जौया सीताऽस्ति तस्याऽऽसी््ष्ममोऽनुमः७
तेषां यदुषिरं कोष्णं पाययिष्यसि भां यदि। खरस्तथेति तामुक्त्वा चतुरैश्यसहस्स्ैः"॥ ८
रक्षसां दुषणेनागादय त्रिधिरसा सह । रामं, रामोऽपि युयुपे शरेषिव्याध रक्षताम्‌ ॥ ९
इ्त्यश्वरयपादातं बलं निन्ये यमक्षयम्‌ । तरिशीषाणं खरं रोद युध्यन्तं चेव दूषणम्‌ ॥ १०
ययौ शूरषणखा लङा रावणाप्रेऽपतङ्कति । अब्रवीद्रावणं कुद्धा न त्वं रार्जा च रक्षकः ॥ ११
खरादिषन्त्‌ रामस्य सतिं भार्या हरस्व च । रामलरेमणरक्तस्य पानाजीकामि नान्यथा ॥ १२
तयेलयाह च तच्छत्वा मारीचं माह यै वरन । स्वणंचित्रमृगो पत्वा रामलक्ष्मणकर्षकः ॥ ११
सीत्रे तां दरिष्यामि अन्यया मरणं तव । मारीचो रावणं माह रामो 'पृदुषुषैरः ॥ १४
रादणादपि मरैष्यं परैष्यं राघवादपि । अवहयं यदि मतैव्यं बरं रामो न रावणः ॥ १९
शात मत्वा एगो भत्वा सीतप्रे व्यचरनयहुः। सीतया मेरितो रामः शरेणाधावधीष तम्‌ ॥१द
त्रियमाणो एूगः पाह हा सीते रक्ष्मणेति च । सोमिः सीतयोक्तोऽथ विरुद शमपरः १७

* धनुबिहन्तगितो प्रन्यः क. ड. च पुस्तकेषु नाह्ति। =. ‰ ` , ';

१.ग्‌. रक्षण । ९ ग, पत्यै धीर" । ३ स. ग. घ. -धायान्' । ४ ख. गं, घ रा्यमपा 1, ५७, ग.
क, ॥ 1 9, 1 ऊ %
तत्माणतः । ६{७, ग, घ. कत्वा ते स" । च. कत्वाऽन्तं स" । ७ स. ग. घ. भाया सोताऽपौ । ८ शजम

., "राकसः । ९ क, श. ग, इ, च. "चित्रो" १०३, पृत्यः हृतो मम । च, शत्युने तद्वरम्‌ । ११ ष, श्रगमागतः ।

ई क | रं जटायु । जटायुषा स विरथो भसमादाव भानकीष ॥ १८
वरयामास चोत्रदीद्‌ १९ `,

भाया वमाग्ष्या स्वं, रातो रश्यतामियम्‌ । रामो एतवाऽय मारीचं दृष्टा क्मणमनवीत्‌

श्वाय- |
पयार्गोऽसौ सौमित्रे यथा त्वमिह चाऽऽगतः । तया सीता हृता दूने नापश्यत्स गतोऽय ताम्‌

पोच विङकापाऽऽतों भां त्यक्वा इ गताऽसि वै । रक््मणाश्वासितो रामो मार्गयामास जानकीम्‌

टा भर्टोयुसतं भाई रावणो हतवा ताम्‌ । एतोऽय संस्कृतस्तेन कवन्धं चावपीततः ॥ २१

्ापपुक्तोऽतरवीद्रापं स तवं सुग्रीवमाव्रज ॥ २४
। इद्यादिमहापुराण भाप्ये रामायणेऽरण्यकाण्डे सप्तमोऽध्यायः ॥ ७ ॥ |

आदितः शोकानां समष्यङाः- १६९

अथाष्टमोऽध्यायः ।

रामायणे किष्किन्धाकाण्डम्‌ ।

नारद उवाष- |
रामः पएम्ा्रो गत्वाऽ्नोवत्स शषरीं गतः । हनूमताऽय सुग्रीवं नीतो मिभ्रं षकार ह ॥ १
सपतताह्ान्विनिभिय शरेणेकेन पर्यतः । पादेन बुन्दुभेः काय॑ विेप दश्चयोजनम्‌ ॥ २
दिं बाढिने इत्वा तरं वैरकारिणम्‌ । किष्किन्धां कपिराज्यं च रमां तारां समर्पयत्‌ ॥३
कष्यमूके इरीश्चाय, किष्किन्पेकोऽग्रवीदय । सीतां स्वं भाप्स्यते यद्या राम करोमि ते ॥ 9
तच्छत्वा मास्यवत्पषेःवातुमारवं चकार सः । किष्किन्धायां च पुत्रीव यदा नाऽऽयाति दमभ
तदाऽग्रवी्तं रमोक्तो एक्षमगो व्रज राघवम्‌ । न च संकुचितः प्म्था येन षौरी इतो गत॥॥६
समे तिषठ युप्रीव मा वािपथमन्वगाः । सुग्रीव आह संसक्तो गतं कां न बुद्धवार्‌ ॥
हल्का स सत्र रामं नत्वोवाच हरीश्वरः ॥ <

शुपरीव

आनीता कनः. सदं सीतापाशच गमेषणे । स्वन्मेताः मेषयिष्यामि विधिन्वन्तु च जानकीर्‌ ९
एवादः बर्न पसाध्यं निन्य तान्‌ । इस्ुक्ता वानराः पूरपपथिमो ्रमागेगाः ॥ १०
भद्‌ रां सहदिविषर्दयनतसतु जानकीम्‌) । रामाङ्गुलीयं संग एटूमान्यानरेः सह ॥ ११
दक्षिणे भार्मसेनास थमाया गहान्तिढे । मासाद्य च विन्ध्यस्था अपश्यन्तस्तु जामदीम्‌ ॥
सरा रिषमामो भदायर्न्य एष सः । सीता्ये योऽत्यनसाणातावणेन इतो रणे ॥ १३
तषा आद कपिभक्तणम्‌ । ्ाताऽसौ मे भटायुर्े पयोडीनोऽकमण्डडमप्‌॥ १४
अकतापद्रकितोऽगारण्षपोअेमेभगः । रामवाताभवातपतौ भातौ भूयोऽय भानकीम्‌ ॥ १५ |

4 कग. मिन्ध । २.क. भङमादाय । ख. अतेनाऽऽदाय । ग. भङ्ेगाऽञ्वाय । ष. भङ्धनाऽऽदाय । ३ क, ।
स्वो ध्वन र इ. दुः चैवा । ५१. रानोक्ते । ९ क, शाषिरेतो । ७ प, ^जताटेष" । ८ १,.७,. १, 'हमायान्तु `
मा" । १ क.-ॐ, दर. भृदादिके । १० ध, पिम्बस्ता । ११ ष. शकषोऽयम" । १२ प, दमन्रगः। =`

१० ्ीमूपायनूनिप्रणीतमू-- [भ ९ शो० १-१९

( रामबरिघ्रे सुन्दरकाण्डम्‌
पदयाम्यश्नोकवनिकागतां लङ्कागतां रल । शतयोजनविस्तीगे रषणाग्धौ त्रिकूटके ॥ ९
ञाता, रामं समूत्रीवं वानराः कथयन्तु वै ॥ , १

इद्यादिमहापराण भाग्रेये रामायणे किष्छिन्धाकाण्टेऽष्टमोऽध्यायः ॥ < ॥
आदितः शोकानां समचङ्ः- १८६

अथ नवमोऽध्यायः ।

रामायणे पुन्दरकाण्डम्‌ ।

नारद उवाच-
संपातिवचनं शरुता इतूमानङ्गदादयः। अन्थि हषटराऽघुवस्तऽ्धि लष्धयेत्को यै जीवयेत्‌ ॥
कपीनां जीवनार्थाय रामकायंमरसिद्धये । शतयोजनविस्तीर्णं पषुवेऽन्धि स मारुतिः ॥
दृष्पोस्थितं च मैनाकं सिषिकां बिनिपल्य च । लङ्क षरा राक्षसानां गृहाणि, वनिताश्हे ॥
दशग्रीवस्य ङुम्भस्य कुम्भकणस्य रघ्षसः । विभीषणस्येन््रनितो शृ हऽन्येषां च रक्षसाम्‌ ॥
नापहयत्पानपरम्यादौ सीतां चिन्तापरायणः । अशोकवनिकां गत्वा हष्वा[#भ्डिपातठे ॥
राक्षसीरक्षितां सीतां, भव ार्येतिवादिनम्‌ । रावणं शिङपास्थोऽथ नेति सीतां सुवादिनीषर
भव भायौ रावणस्य रप्तसीवादिनीः कपिः । गते तु रावणे प्राह राजा दशरथोऽभवत्‌ ॥ `
रामोऽस्य लक्ष्मणः पुत्रौ वनरं गतौ वरौ । रामपत्नी जानकी त्वं रावणेन हृता बात ॥

रापः सुग्रीवमित्रसत्वां मागयन्मैषयच् माम्‌ । साभिहनानं चाङ्कटीयं रामदत्तं गृहाण वै ॥
सीताऽङ्करीयं जग्राह साऽपहयन्मारुति ररौ । मूयोऽ्रे चोपयिष्टं तमुवाच यदि जीवति ॥ !
रामः कथं न नयति शङितामव्रदीत्कपिः ॥ १
हनुपानुबाच- |
रामः सीते न जनाति क्षाता त्वां स नयिष्यति । रावणं राक्षसं हत्वा सवं देवि मा शुच
साभिश्षाने देहि मे त्वं मणि सीताऽददार््कपौ । उवाच मां यथा रामो नयेच्छीप्रं तथा कुर १
#काकाक्षिपातनकथौं प्ात्याहि हि शोकहा । मणि कथां एृीत्वाऽऽह हनूभिष्यते पतिः॥!
अथवा ते त्वरा काचितूष्ठारुह मे शुभे । अद्य त्वां दर्शयिष्यामि ससुग्रीवं च राघवम्‌ ॥ १
सीताऽव्रवीद्धनमन्तं नयतां मां हि राघवः ! हतूमान्स दश्रीवदशनोपायमाकरोत्‌ ॥
वनं वभञ्च तत्पालीन्हत्वा दन्तनखादिभिः । हत्वा तु किकरान्सवोन्सप्त मधमियुतानपि ॥
पुम कुररं च शक्रजिच्च बवन्ध तम्‌ । नागपाशेन पिङकाप्तं दशयामास रावणम्‌ ॥
उवाच रावणः कस्त्वं मारुतिः पराह रावणम्‌ ॥

# इ. सं्गिते पुस्तके धनुधिहान्तगतो भरन्यो नास्ति । * काकाक्षिपातनकथाङूप प्रमभिज्ञानं "गृहीत्वा
प्रातयौहि, स्वं मच्छोकहाऽसीयथैः ।

ग. इ.न।२क.डः च. दृष्ट्वा स्थितं। ३ ड. हे तेषां । * क. ड. च. "वासगः। ५ ड. 'ौयतपेषयेश
६ ङ. कपिम्‌ । ७ स. ग. ध. ङ. च. जानीते । < इ. त्कपेः । उ* । ९ ध. थां प्रतियाहि हि शोकह । म । ५०
स. ग. इ, च. “ानेष्य । ११क.ख.ड. च. लाहताद्" । १२क. ब. शरमङ्गक' । ख, ग, श्रमक्षकुः |

श्रमुष्यं कु ।

अ० १० श्छो° १-६ ] अपरिुराणेम्‌। ११
( रामवरि्रे युद्धकाण्डम्‌ )
हतूमादुवाच-- ` ` , ।
पदूतो राघवाय सीतां देहि मरिष्यति । रामबाणैरैतः साप लङकस्यै रा्तैशुवम्‌ ॥ २०
वणो इनतुमुधुक्तो विभीषणनिवारितः । दीपयामास लागु दीपः स मारुतिः ॥ २१
गवा रां राक्षसानां शटा सीतां णम्य ताम्‌ । समुद्रपारमागम्य शृ सीतेति चाव्रवीत्‌ ॥
क्रदादीन्‌ , अङकदायेः पीत्वा मधुवने मु । जित्वा दधिपुलादीअ ष्टा रामं च तेऽब्रुवन्‌ २३
टा सीतेति रामोऽपि हृष्टः पमरच्छ मारुतिम्‌ ॥ २४
श्रीराम उवाच-
पथं दृ त्वया सीता क्रियुबाच च मां प्रति । सीताकथागतेनैव सिश्च मां कामवहिगम्‌ ॥ २५
नारद उबाच-
तूमानव्रवीद्रामं टङ्ययित्वाऽन्धिमागतः । सीतां दृष्ट्रा पुरीं दग्ध्वा सीतामणि गृहाण वै ॥२६
त्रा त॑ रावणं सीतां प्राप्स्यसे राप मा शरैचः। गृहीत्वा तं मणि रामो रुरोद विरहातुरः॥२७
णि दृष्ट्रा जानकी मे दृष्टा, सीतां नयस्व माम्‌। तया बिना न जीवामि, सुग्रीवायेः परबोधिषः॥
मुद्रतीरं गतवांस्तन्न रामं विभीषणः । गतस्तिरस्टरृतो भ्रात्रा रावणेन दुरात्मना ॥ २९
पाय देहि सीतां स्वमित्युक्तेनासहायवान्‌ । रामो विभीषणं मित्रं लङकरवरयेऽभ्यपेचयत्‌ ॥३०
प्रं मर्थयन्पा् यदा नादात्तदा श्रै; । भेदयामास, रामं च उवाचाग्धिः समागतः ॥ ३१
समुद्र उवाच-
टेन सेतुं बदध्वाऽ्धौ लकां तरर, गभीरकः । अहं सया कृतः पू, रामोऽपि नलसेतुना १२
तिन वरुगैखायैर्गतः पारं महोद्पेः । वानरै; स सुपरेस्थः सह लङ्कां ददश षै ॥ ३३
इयादिमहापुराण आभ्नेये रामायणे सुन्दरकाण्डे नवमोऽध्यायः ॥ ९ ॥
आदितः शकानां समश्यङ्ः-२१९

अथ दक्षमोऽध्यायः ।

रामायणे युद्धकाण्डम्‌ ।

नारद उवाच-
| 4 गत्वा रावणं पराह जानकी । दीयतां राघवायाऽऽशु अन्यथा सवं मरिष्यति ?
हन्तुमुधुक्तः स आगाद्धतराक्षसः । रामायाऽऽह दशग्रीवो युद्धमेकं तु मन्यते ॥ २

पो युद्धाय तच्छत्वा डां सकपिराययौ । वनरा दनुमान्धैन्दो द्विविदो जाम्बषान्नरः ॥ ३
टस्तारो ऽदो धूमो सुषेणः केसरी गजः । ईनसो धिनतो रम्भः ईरः ईम्पनो बली ॥४
क्षो दधिवक्त्रश्च वयो गन्धमादनः । ते चान्ये च सुग्रीव एतैयुक्तो हय॑स्यफेः ॥ ५
# रक्षसां वानराणां च युद्ध संकुलमाबमौ । राप्तसा बानराञ्जघः शरशक्तिगदादिभिः ॥]६

# धनुधिहान्तर्गतोऽयं प्रन्थो ड. पुस्तके नास्ति ।

१स.ग. ध. राक्षसांश्च । २क. ख. घ. ड. च. राच । ३ घ. "क्तः सङ्गामेद्ध'। ४ध. ड. वानरो ।५ख.घ.
१, केरी । ° क, पिनो । ७ क, सरमः । ८ ल. ग. घ, इ. क्रथनो । ९ क. इरया । १० क. प्रे ।

१२ ओमौपावनेमुनिमणीतम्‌-- ( भ° १० को ° ५--१।
( राभथरित्र युद्धकाण्डम्‌ )

बानर त ४ बलं क
इरूमानगिरिषूङ्गेण धूम्राक्षमवधीद्रिपुम्‌ । अहस्तं च यु ल आवपीह्‌ ॥ `
त विमुक्ता रामलक्ष्मणौ । ताश्यंसंदशनाद्वाणै्मप्र्‌ राक्षसं षरम्‌ ॥

रामः शरे्जजंरितं रावणं चारोदरणे । रावणः कुम्भकर्णं च बोधयामास दुःखितः ॥ ¦
कुम्भकर्णः भबुदधोऽथ पीत्वा षरसहलतकमू । मयस्य पहिषादीनां+ मक्षपित्वाऽऽह राषणम्‌ !

ुम्भक्णं उवाच--
सीताया हरणं पापं हतै, त्वं हि गुरुतः । अतो गच्छामि युद्धाय रामं हन्मि सवानरम्‌ ॥।
नारद उवाच--

इत्युक्त्वा वानरान्सवीनकुम्मकर्णो पदं ह । एृहीतसतेन सुग्रीवः कर्णनासं चकै सः॥ ।
कणनासाविहीनोऽसौ भक्षयामास वानरान्‌ । रामोऽथ कुम्मकणेस्य षाद्‌ चिच्छेद सायकैः!
ततः पादौ ततन्षछिरा शिरो भूमौ न्यपातयत्‌ । अय कुम्भो निकुम्भश मकराप्तथ राक्षसः!
सशेदरमहापार्थो मत्त उन्मत्तराक्षसः । भरसो भासकर्णश विरूपाक्ष संगरे ॥ 1
देवान्तको नरान्तश्च भिरिराशातिकायकः । रामेण लक्ष्मणेनैते वानरैः सबिभीषणैः ॥ !
युध्यमानास्तथा त्वन्ये राक्षसा भुवि पातिता; । इन्द्रनिन्मायया युष्यन्रामादीन्स बबन्ध ह १
बरदतेनागेपाशेरोषध्या तौ विशरयकौ । विशषरययाऽबणौ कृत्वा भारुलयानीतप्तते ॥ १
इटूमान्धारयामास तेजागं यत्र संस्थितः । निकुम्भिलायां होमाः वन्तं तं हि र््मणः॥२
शररिददरभितं बरं युद्ध तं त व्यपातयत्‌ । रावणः शोकसंतकषः सील हन्तुं सम्यत ॥ २
#अविन्ध्यवारितो राजा रथस्थः सबको ययौ । इन्रोक्तो मातली रामं रथस्थं पकार तमू?
रामरावणयोुदं रामराबणयोरिष । रावणो वानरान्हन्ति भारुलयायाथ रावणम ॥ २
राम्‌; शखैस्तमहञेच बयर्प जदो यथा । तस्य ध्वजं स चिच्छेद "रथमश्वा सारथिम्‌ ॥ २
भवाषभ्विरांसयेव उकिष्न्ति शिरां हि । पैतामहेन हृदयं भिता रामेण रावणः ॥ २
भूते पातितः सवे राप्तसे रुरुदुः च्यः । आश्वास्य तं च संल रामाङ्प्नो विभीषणः २
एनूमताऽऽनयद्रामः सीतां दां रहीतान्‌ । रामो वहने प्रविष्टं तां शृदधामिद्रादिभिः सतुतः
अष्मणा द्गरथेन, त्वं विष्णु राप्तसमरदनः । दन्ोऽधितोऽष्या जीवयामास वानरान्‌॥२
रामेण पूजिता जम्मु टा दिवं च ते । रामो बिभीषणायादाछङकामभ्यस्य वानरान्‌ ॥२
सपतीतः पष्पके स्थित्वा +गतमार्गेण वै गतः । दर्धयन्वनदर्ाणि सीतायै एष्मानसः ॥ ३
1

+ भर्॑पूरणायात्र “ सहलकं च ” इयध्याहतैव्यम्‌ । # सुहक्निवारिति इति घ. पुस्तकटिप्णस्यः पाठः
+ ध. पुस्तकस्थरिप्पण्यां ‹ स्वगैमार्गेण बै गतः इति पाठो तंते । । ॥

१ इ. अक्स्पनं । २ ष. संयुगे । ३. घ. च. "गबाणैरो। *क. च. विश्ञल्ययां बणेकृती मा । ख. -1
विशल्यया वणेकृता मा" । ढ. विशिल्यादाय वण॑तो मा । ५क. ङ. च तद्वां यत्र संस्थितम्‌ । स, ग. तद्रामं यः
संस्थितम्‌ । ६ 5. "दि कतुं हतुं समु्' । ७ ग. बं । ८ ब. "दर युद्धे ग्य'। ९ख. ष. व्यशातयत्‌ । १०४
च. "तां तां हन्तुम्‌ । ११ ग. अवन्ध्य" । १२ इ, शुद्धि । १३ च. "भिस्ततः । १८. ङ, विष्णुना राक्षसादेन । £
१५. ग. घ, द्रोऽधितो । १६ क. स, इ, च. तं ` ।

[भर ११ ®ो० १-१६] - भअश्धवुरान्‌। १३
` ( शमवरित्र ठ्तरराण्डम्‌ )

भरदाजं भमस्छल नन्दिग्रां समागतः । भरतेन नतशागादयोध्यां तम संस्थितः ॥ २१

वसिष्ठादीभषस्छतय कौशरयां वैव केकयीम्‌ । सुमिश्रां माप्राज्योऽथ्दिनादीन्सोऽभ्पूमयत्‌

वासुदेवं स्वमात्मानमश्वमेषैरथायनत्‌ । सबैदानानि स ददौ, पाठयामास स प्रना;ः ॥ ३१

ुत्रबद्धम॑कामादीन्‌ ] दुष्टनिग्रहणे रतः । स्वो षमैपरो लोकः स्ैसस्या च मेदिनी ॥ ३४

नाकालमरणं चाऽऽपीद्रामे राज्यं परशासति ॥ ३५

इदयादिमहापुराण आये रामायणे युद्धकाण्डे दशमोऽध्यायः ॥ १० ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--२५४

अथैकादशोऽध्यायः ।

रामायणं उत्तरकाण्डम्‌ ।
नारद उवाच-
राज्यस्थं रातं जग्युरगस्त्याघाः सुपूजिताः ॥ १
ऋषय उचुः-
धन्यस्त्वं बिजयी यस्मादिन्द्रनिदरिनिपातितः । ब्रह्मात्मनः पुलस्त्योऽभृद्विभ्रवास्लस्य कैकसी २
-ुष्पोर्कयऽपूत्मथमा तसपुत्ोऽभूद्धनेश्वरः । कैकस्यां रावणो नङ विश्दवाहुदश्षाननः॥ ३

तपसा ब्रह्मदत्तेन वरेण नितदैवतः । कुम्भकणेः सनिद्रोऽभूदमिषठोऽभूद्विमीषणः ॥ ४

स्वसा शूष॑णखा तेषां, रावणान्मेधनादकः । इन्द्रं जिखेन्द्रनिामूद्रावणादषिको बरी ॥ ५

दैतस्त्वया लक्ष्मणेन देवादेः क्षेममिच्छता ॥ ६
नारद उवाच-~

इत्युक्त्वा ते गता मिमा अगस्त्याधा नमस्कृताः । देवमराधितरामोक्तः शशुप्रो लबणाईैनः॥ ७
अभूूयुर काविदरामोक्तो भरतोऽवधीत्‌ । कोटित्रयं च हैूषपप्राणां निशितैः शरैः ॥ ८
तेषं हप्गन्धर्व सिन्धुतीरनिबासिनम्‌ । तक्षं च पुष्करं पत्रं स्थापयित्वाऽय देशयोः ॥ ९
भरतोऽगात्सकषश्ु्रो राघवं पएूनयन्स्यितः । रामो दृष्टाभिहत्याऽऽनीं शिषटान्त॑पारय दानतः ॥
पुत्रौ कुशलवौ जातौ वारमीकेराभमे वरौ । लोकापवाद स्यक्तायां हाती सुचरितश्रवात्‌ ॥ ११
राज्येऽभमिविच्य ब्रह्माहमस्पीतिधष्यानतत्परः । दश्च वर्षसहस्नाणि दश्च षपैशतानि च ॥ १२
राभ्यं कत्वा करदृनहत्वा सर्ग देधाधितो ययौ । सपौरः सानुजः, सीतापुत्रो जनपरदन्वितः ५॥

„ * धनुधिढान्तगेतो प्रन्पो भार्ति इ. पुस्तङ्े । „+ पौलस्त्यस्य विभवतो द्वे भार्ये, एषा $ैक्ी, भन्या
पुष्यीकटा, तयोः पुष्पोत्कटा प्रपमा, तस्यां कुवेरोऽजीजनदन्यस्यां रावणादय इयमस्य शोकस्यायेः । # राज्यं जकर
रेति शेषोऽभेः। `

१ क. इ. च. श गत । २ क. “वं सखात्मा" । च. "भं युध्वमान । 9 क. हतः स्वयं ल" । च. हतस्त्वं ल ।
क्‌. ना की रामो" । ड. च. "राकारा रामो। ५ ष. व. दुष्गन्धवे । ६ ख. ग. ध, मानवः । च, दानद; ।
५७९, च. दत्वा । ८ र स्वगे। ९, ढः, न, देवावितो 1 १० क. इ, च. 'दास्यितः।

पा त त ५ वि

१४ श्रीमहैपायनमुनिपणीतम्‌-- [ अ° १२ शलो. १-२० }-
( ृष्णाबरतारकथावणैनम्‌ )

अप्निरवाच-- ५४
बास्मीकिनारदाच्छृत्वा रामायणमकारयत्‌ । सविस्तरं, य एत शरणुयारस दिवं मेत्‌ ॥ १४
श्यादिमहापुराण आपने रामायण उक्तरकाण्ड एकादक्षोऽध्यायः ॥ ११॥ ।
आदितः छोकानां सप्ङाः --२६८

1)

जथ द्वादशोऽध्यायः ।

कृष्णावतारकथावर्णनम्‌ ।

अध्रिरवाच-
हरिवंशं भवशष्यामि विष्णुनाभ्यग्बुनादजः#। ब्रह्मणोऽत्रिस्ततः सोमः सोपाजातः पुरूरवाः १
तस्मादायुरभृत्तसमान्हुपोऽतो ययातिकः । यवु च तुसु तस्मादेवयानी व्यजायत ॥ २
यं चानुं च पूरं च शमिषठा वाषपर्वणी । वदोः कुले यादवाश्च वासुदेवस्तदुत्तपः ॥ १
भुवो भारावतारार्थं देवक्यां वसुदेवतः । हिरण्यकशिपोः पुत्राः षद्गभा योगनिद्रया ॥ ४
विष्णपयुक्तया नीता देवकीजठरं पुरा । अभूच सप्तमो गर्भो देवक्या जठराद्वः ॥ ९
संक्रामितोऽप्रोहिण्यां रौहिगेयस्ततो हरिः । कृष्णाष्टम्यां च नमसि अर्धरात्र चतुभनः ॥ ६
देषक्या वसुदेवेन स्तुतो वारो द्विबाहुकः । बसुदेषः कंसभयाग्रशनोदाशयनेऽनयत्‌ ॥ ७

यशोदाबाकिकां ए देवकीशयनेऽनयत्‌ । कंसो बारध्वनि श्रुत्वा तां चिक्षेप गिलातले ॥ ८
. षारितोऽपि प्त देवक्था गृतयरगरमोऽ्मो मम । श्रुतवाऽ्चसरिणीं व्राचमतो गमीसतु मारिताः ॥ ९

सा क्षिका बालिका कंसमाकाशस्थाऽत्रषीदिदम्‌ । १०
वाछिकोवाच- ४

कि मया क्षिप्तया कंस जातो यस्त्वां बधिष्यति । सर्व्तभूतो देवानां भरभोरहरणाय सः ॥११
अग्निशखवाच-

कंसोऽपि पूतनादीथ परषयद्गालनाशने । यशोदापतिनन्दाय वसदेषेन चापितौ ॥ १४
रक्षणाय च कंसादेरभतिनेव हि गोकुले । रामृष्णो चेरतुस्तौ गोभिर्गोपालकैः सह ॥ १५

यमलाज्नमध्येगाद्भ्नौ च यमलार्जुनौ । परश्च शकटः पाद्तेपात्तनाधिना ॥ १७
पूतना स्तनपानेन सा हता हन्तुयुद्ता । दन्दाबनगतः कृष्णः कालियं यमुनाहदात्‌ ॥ १८
जित्वा निःसायं चाम्धिस्थं चकार बलसंस्तुतः । पमं तारुवनं चकते हतवा धेतुकगरदंभम्‌ ॥ १९
अरिषषमं हत्वा केरिनं हयरूपिणम्‌ । शक्रोत्सवं परित्यज्य कारितो गोभ्रयहकः ॥ ` २०

# अजीजनदिति शेषः ।

"---------.

9 ग, कया विवाहसमयेरितः । सा । २ घ. वाचं मत्तो ग'। ३ ष. न्ताः । समपितास्तु देवक्या विवादस-
मयेरिताः । सा । » क. 'भाराह"। ५ ख. ध. वेदगमा । ६ ख. ग, घ, मानदेप्रुवा । ७ घ. ्दीधाप्रः ।

[अ० १२ शो° २१-४६१ ] अगनिपुरानप्‌।

( इष्णावतारकथाबणेनम्‌ ) ४
पतं पारयित्वा च शकताषष्टिनिवारिता । भस्कृतो महेनदरेण ओषिन्दोऽया्ुनोऽितः ॥ २१
इन्द्रोत्सवस्तु तष्ेन भयः कृष्णेन कारितः । रथस्थो मथुरां चागात्कंसोक्ताशूरसंस्तुतः ॥ २२
गोपीमिरदुरक्ताभिः क्रीडिताभिनिरीक्षितः । रजकं भवामयच्छन्तं इत्वा बल्नाणिं सोऽरहीत्‌॥
सह रामेण मारलधिन्माराकारे बैरं ददी । द्तातुरेपनां कुम्नाएजं च ऽहनदनम्‌ ॥ २४
मतं कुवर्यापीडं दारि रङ्गं भविदय च । कंसादीनां पदयतां च पैश्चस्थाने नियुद्धकम्‌ ॥ २५
चक्रे चाए़ूरमलेन पुष्टििन बलोऽकरोत्‌ । चाणरपुष्ठिकौ ताभ्यां हतौ मौ तथाऽपरे ॥ २६

मथुराधिपतिं कंसं हत्वा तपिपितरं हरिः । चक्रे याद्वराजानपस्तिपाप्ी च कंसगे ॥ २७
जरासंधस्य ते पु्रयौ, जरासंधस्तदीरितः । चक्रे स मथुरारोधं यादवैवुयुषे क्षैः ॥ २८

रामढृष्णौ च मथुरां लक्तवा गोमन्तमागतौ । जरासंधं विनिलयाऽऽजौ पौष्डकं वासुदेवकम्‌ ॥
पुरीं ¶ द्वारकां कृतवा न्यवसदादतै्ैतः । भौमं तु नरकं हत्वा तेनाऽऽनीताश्च कन्यकाः ॥ ३०
देवगन्धर्वयक्षाणां ता उवाह जनादैनः । पोडशस्रीसहस्रीणि रकिमण्याधयास्तथाऽट च ॥ ३१
सत्यभामासमायुक्तो गरुडे नरकादैनः । मणिरैलं सरत्नं च इन्द्र जित्वा हरिरिषवि ॥ १३२
पारिजातं समानीय सल्यभामाग्ेऽकरोत्‌ । सेांदीपनेश्च शरां बञात्वा तद्बालकं ददौ ॥ २१
जित्वा पश्चजनं दैत्यं यमेन च सूुप्भितः । अवधीत्काखयवनं ुचकुन्देन पूजित ॥ २४
वसुदेवं देवकीं च भैक्तविपां्च सोऽ्॑यत्‌ । रेवत्यां बलमद्रा् हनाते निषधोरपुकौ ॥ ३५
कृष्णत्सिम्बो जाम्बवल्यामन्याखन्येऽभवन्पुताः । भचुस्नोऽभूच रुकिमण्यां षषठेऽहि स हतो बत्‌
शम्बरेणाम्बुधौ क्षिप्नो मत्स्यो जग्राह, धीवरः तं मत्स्य शम्बरायादान्मायावतय च शम्बरः ॥ २७
मायावती मत्स्यमध्ये दृष्ट्रा स्व पतिमादरात्‌ । पुपोष सा तं चोवाच रतिस्तेऽहं पतिर्मम ॥ ३८
[भकापस्तवं शम्युनाऽनङ्गः कृतोऽहं शम्बरेण च। हृता, न तस्य पत्नी, त्वं मायाङ्गः शम्बरं जहि
तच्छत्वा शम्बरं हत्वा मधुनः सह भार्यया । ] मायावत्या ययौ ष्णं ष्णो दृष्टोऽथ सकिमणी
भद्नादनिरुदधोऽगरदुषापतिरूदारथी; । बाणो बलिसुतस्तस्य सुतोषा शोणितं पुरम ॥ . ४१
तपता शिवपुत्रोऽर्भन्मयूरध्वजपाततः । युद्धं माप्स्यसि बाण त्वं बाणं तुष्टः शिबोऽभ्पधात्‌ ४२
शिवेन क्रीडतीं गौरीं शेषा ससृहा पतौ । तामाह गौरी भ ते निशि समे त दशनात्‌ ४१
वैशासमासदरादरधां पुमान्भतां भविष्यति । गौयुक्ता हिता चोषा ए सादं तद्‌ ॥ ५४
आत्मना संगते ज्ञात्वा तत्सख्या चित्ररेखया। लिखिताद चित्रपटादनिरुदधं समानयत्‌ ॥ ५४५
कृष्णपौत्रं दारकातो दुषित्रा बाणमन्रिणः । कुम्भाण्डस्यानिरुदधोऽगाद्रराम ह्युषया सह ॥ ४६

# ‹ च प्रजल्पन्तं ° इति घ. पृस्तकरिप्पणीस्थः पाठः । # धनुधिहान्तर्गतो प्रन्थश्वुस्तके नाति ।

४
१क. स. ग. ड, च. नमस्कृ । २ क. ख. ड, च. गोविन्देऽथाः। ३ ख.घ.ड. च. "णिचप्रः। ४क. ख.
ग. ड. च, "लाभून्मा* । ५ इ. धनं । ६ क. ड, च. % हरिः कजम्‌ । ० घ. म्गस्थानां । ८ घ. च. । ९ ग. सादी-
पिनिः। ड. सांदीपनाच्च । १० च सच्छाल्नं । ११ द्‌. म्तवि। १२क.ख. घ. यज्ञाते । ग. इ. यजञत्ते ।
च. यज्ञान्ते । १३ ल. ग. घ. निशटोन्मुकी । १४४. ड. च. शष्गच्छाम्बो । १५ ड. तं प्रवा । १६ ग,
घ. ड, “भून्मायूरध्वजपातितः । १५ क. ख. ग. ड. च. “भ्ययात्‌ । १८ ड. श्रीडितां । १९ क. ड, च, दृष्वा सा
स" । २० ध. सुतेति। २१ क, घ. ड, च. “यां पसो भतौ । २२ क, ठ, च, दरं च पराऽऽनय' । ।

॥ । १६ ओमरपायनपुनिमनीविधर-- [ज १६ नऋ” १-१९]
( भरताङ्वानम्‌ )

बाणध्यभस्य संपातो रक्षिभिः श निवेदितः । अनिरशुदस्य बाणेन युद्धमासीस्सुदाशणम्‌ ॥ ४७
चत्वा तु नारदास्कृष्णः भयुज्ञवलभदरषान्‌ । गरुढस्योऽय जित्वाऽप्ण्ड्वरं महिश्वरं वथा ॥४८
इरिशंकरयोयुद्धं बश्ववाय शराशरि । मन्दिविनायकसन्दयुख्यास्ता्ष्यादिभिभिताः ॥ ४९
लुम्मिते शकर सते जुम्भणालेण विष्णुना । छि सहतं बाहूनां शदेणाम्ंमयितमर ॥ ९०
विष्णुना जीवितो भाणो द्विबाहुः परात्रवीच्छिषम्‌ ॥ ५१
कृष्ण उवाच-
त्वया यदभयं दते बाणस्यास्य मयाऽपि तद्‌ । आबयोनासति मेदो वै मेदी नरकमाुयात्‌ ॥
अप्निरुवाच-
शिषाचैः एनितो विष्णुः सानिश्द्ध उषादियुक्‌ । द्वारकां तु गतो रेमे उग्रसेनादियादषैः ॥ ५३
अनिश्दधात्मभो षो मार्॑ष्डेयानु सपैषित्‌ । बभ्र: प्रम्बघ्नो यमुनाकषणोऽभवत्‌ ॥ ५४
द्विविदस्य कपरभेता कोरगोन्मादनाशनः । हरी रेमेऽनेकपूतीं रकिपण्यादिभिरीश्वरः ॥ ५५
पतराुत्पादयामास त्वसंख्यातान्स यादवान्‌+ । हरिवंशं पठेधस्तु प्राप्रकामो हरिं बजेत्‌ ॥ ५६
ै शयादिम्ापुराण भाभेये हरिवंशे दावशोऽध्यायः ॥ १२ ॥
आदितः श्लोकानां समष्यङ्ाः-- १२४

भय प्रयोदरोऽध्यायः ।

मारताख्यानम्‌ ।
अगिश्वाष-

भारतं सैमषशष्यामि कृष्णमाहात्म्यलक्षणय्‌ । भूभारमहरदिष्णुनिमित्तीडृत्य पाण्डवान्‌ ॥ १
विष्णुनाभ्यग्जजो ब्रह्मा ब्रह्मुत्रोऽप्रिरभरितः । सोमः सोमाशबुधसस्मादे आसीत्पुरूरवाः ॥
तस्मादायुस्ततो राजा नहुषोऽतो ययातिकः । ततः पुरुस्तस्य क्षे भरतोऽथ रपः कुरुः ॥ ₹
तदंशे शैतनुस्तस्मादधीष्मो गङ्गायु्रीऽतुजौ । चिग्राङ्ृदो विचित्रश्च सत्यवत्यां च क्र॑तनोः ॥ ४
स्थग गते सतनो च भीष्मो भार्याविवजितः । अपारयद्वातृरा्यं शारुधित्राङदो हतः ॥ ५
भैचित्राङ्गदेन, दे कन्ये कारिराजस्य चाम्बिका । अम्बािका च भीष्मेण आनीते विजितारिणा
भाय वियिपरषीर्यस्य यक्ष्मणा स दिवं गतः । सत्यवत्या शनुमतादम्बिकायां दृपोऽभवत्‌ ॥ ७
धृतराषटोऽम्बालिकायां पाण्डुश्च व्यासतः सुतः । गान्धार्या धृतराष्राश्च ५. दतग््‌ ॥ ८
शतश्ङगश्रमपदे मायोयोगदथो एतः । ऋषिशापात्ततो धमीतछृनत्यं पाण्ठोयुधष्ठिरः ॥ ९
घाताद्धीमोऽदनः शक्रान्माधामन्िकुमारतः । नकुलः सहदेवश पाणडुमादरीयुतो एतः ॥ १०
कणैः कुन्त्यां हि कन्यायां जातो दुर्योषनाभितः । हुरपाण्डवयोर्ैरं देवयोगाद्वशूव इ ॥ , ११
दुर्योधनो जुषे पण्डवानदषत्कुधीः । दग्धागारा्टिनिष्काम्ता मातृषष्ठास्तु पाण्डवाः ॥ १२

#सङ्ृष्णो यादवानुत्वसारयामसेदर्ः । * चतादाखयन गन्धण इत ध्ः । + पात श्र, । `

=~~-----~---~-------------------------------------------.

१क. इ. घ, नम्दी विनायकः स्कन्दमुखास्ता । २ क. ख. ध. च नष्टे । ३ कः &, च. *यर्तनिभम्‌ !
*क.ल.ग,& च, “तो ध्वजौ । ५ स. “लयाऽभ्यनु" । ६ क, "गायतो मू । ल, ग. भाच तन्ृतिः। ऋ" । ७ क,
इ, च, रीसुतो नुषः । क ।

[अ० १४ श्लो १-४] अश्िपुराणम्‌ । १७
( भारताष्याने कुरपाण्डवसद्भामवणैनम्‌ )

ततस्त एकचक्रायां ब्राह्मण्य निवेशने । एुनिमेषाः स्थिताः सवे निह वक्राकषसम्‌ ॥ १३
ययुः पाञ्ालमिषयं द्रौपद्यास्ते स्वयंवरे । संमा बहुमेषेण दरौपदी पञ्चपाण्डैः ॥ १४

अधैराभयं फनः भाप्ता ज्ञाता दुर्योधनादिभिः । गाण्डीवं च धनुदिग्यं पावकाद्रथुत्तमम्‌ ॥ १५
सारि चायुः संख्ये कृष्णमक्षय्यसायकान्‌ । ब्रहमा्नादीस्तथा द्रोणात्सव पर्विशारदाः १६
कृष्णेन सोऽञजुनो बरहि खाण्डमे समतयत्‌ । इन्द्रवृष्टिं वारयंश्च वरीरबन्धेन पाण्डवः ॥ १७
जिता दिशः पाण्डवेसतु राञ्यं चक्रे युधिष्ठिरः । बहुस्वर्णं राजसूयं, न सेहे तत्सुयोधनः ॥ १८
भरात्रा दुःशासनेनोक्तः करणेन माप्तभूतिना । यूतकारय शकुनिना चूतेन स युधिष्ठिरम्‌ ॥ १९
अजयत्तस्य राञ्यं च सभास्थो मायया हसन्‌ । जितो युधिष्ठिरो भावृगुक्तश्वारण्यकं ययौ॥२०
षने दादश वर्षाणि परतिङ्गातानि सोऽनयत्‌ । अष्टाशीपिसहस्राणि मोजयन्पर्ववद्धिनान्‌ ॥ २१
सधोम्पो द्रौपदीषष्ठस्ततः पागादिरारकम्‌ । कड द्िनो हबिहनातो राजा भीमोऽथ सूपकृत्‌ २२
बृहमडाऽजनो, भाया सैरन्ध्री, यमजौ तथा । अन्यनाम्ना, भीमसेनः कीचकं चावधीक्निशि२३
्रीपदीं हतकाभं तमरजुनश्वो नयत्कुरन्‌ । कुतो गोग्रहादींश्च तैज्गाताः पाण्डवा अथ ॥ २४
सुभद्रा कृष्णभगिनी अ्ुनात्समजीजनत्‌ । अभिमन्युं ददौ तस्मै तरिराटश्ोत्तरं सुताम्‌ ॥ २९
सप्ताप्तोहिणीश् आसीद्धमेराजो रणाय सः । कृष्णो दूतोऽत्ररीह्ला दुर्योधनममर्षणम्‌ ॥ २६
पकादनाप्नौहिणीशं दपं दुर्योधनं तदा । युधिष्टिराया्राञ्यं दहि ग्रामां पश्च बा॥

युध्यस्व वा) वचः श्रुत्वा कृष्णमाह स॒योधनः । २७
सुयोधन उवाच-

भूसूच्यग्रं न दास्यामि योत्स्ये संग्रहणोद्तः ॥ २८
अग्निरवाच-

14

9० त ॐ
विश्वरूपं दरहयिस्वा अधषयं विदुराचितः । पागादुधिष्ठिरं पराह योधनं सुयोधनम्‌ ॥ २९
इ्यादिमहापुराण आक्नेये भदिपवौदिभारताष्यानं नाम त्रयोदशोऽध्यायः ॥ १३ ॥
आदितः शोकानां सप्ठड्ाः-३५३

अथ चतुदशोऽध्यायः ।

मारताख्यने कुरुपाण्डवपङ्परमवर्भनम्‌ ।
अभिरुवाच-
यौधिष्ठिरी दौर्योधनी षुरुसेत्रं ययी चमूः । भीष्पद्रौणादिकान्टष्टा नायुध्यत गुरूनिति ॥ १
पाथं ह्युवाच भगवानशोच्या भीष्ममुख्यकाः । शरीराणि विनाशीनि न शरीरी विनरयति॥ २
अयमात्मा परं ब्रह्म अहं ब्रह्मास्मि बिद्धि तम्‌ । सिध्यसिद्धोः समो योमी राजधर्म परपालयर
कृष्णोक्तोऽा्नोऽयुध्यदरेस्थो बादशब्दवान्‌ । भीष्मः सेनापतिरभूदादौ दौर्योधने श्रे ॥ ४

१ख.ग. ष. तस्तुए । २ ख. घ. ड. बाहुवेधेन । ग. बाहवेदेन । च. बहूबोधेन ३ क. द्रौपदीं । * क.
पाण्डवाः । ५ स. घ. ततः । ६ घ. शक्विशारदाः । ७ ख. ग. घ. शरव्ेण । ८ इ. च. हन्तुकामं । ९क.ग.द. च,

'्थावधीत्क । १० क, ड, च. विदुरान्वितः । ११ क. इ, च. ए ।
ई,

१८ ्ीमदूपायनुनिमणीतम्‌-- [ भ० १४ शछो° ५-२८ ]

{ भारताल्यने कुरुपाण्डव्रसङ्गामवणनम्‌ )
पाण्डवानां शिखण्डी च तयोरदधं बभूव ह । पातैराएः पाण्डवांश्च जघ सभीष्मकाः ॥ ५
धार्पराष्ाव्शिखण्ड्याय्याः पाण्डवा जश्रुराहवे । देवासुरसमं दं इरुपाण्डवसेनयोः ॥ ६
बभूव सस्थदे वानां एवया प्रीतिवधनम्‌ । भीष्मोऽसैः पाण्डवं सन्य, दश्ाहोभिन्यपातयत्‌ ॥ ७
दशमे नो बाणमयं वीरं वपं इ । शिखण्डी दुपदोक्तोऽदधेमवष जल्दो यथा॥ ८
हस्लयश्वरथपादातमन्योन्याञ्चनिपातितम्‌ । भीष्मः खच्छन्दपृत्युश्च युद्धमार्गे पदक्य च॥ ९
वसूक्तो वसुलोकाय शरशय्यागतः स्थितः । उत्तरायणमीक्षथ ध्यायन्िप्णुं स्तुबन्स्थितः ॥ १०
दुयोधने तु शोका द्रोणः सेनापतिस्त्वभूत्‌ । पाण्डवे हिते सेनयेशष्टव्शवमूपतिः ।॥। १
तयोर्युद्धं बभूवोग्रं यमराए्विवरधनम्‌ । विराटदुपदाधराश्च निमग्ना द्रोणसागरे ॥ १२
दौर्योधनी महासेना हस्यश्वरथपत्तिनी । धृष्टय्नाद्धि पतिता द्रोणः काल इ्वाऽऽभौ ॥ १३
हतोऽत्यामा बेलयुक्ते द्रोणः शच्चाणि चालयजत्‌ । शरष्टुन्नशराक्ाम्तः पतितः स॒ पहीतले॥ १४
पश्चमेऽदनि दुरध्पः सर्वक्ननं ममथ्य च । दुर्योधने तु शोकरति कणेः सेनापतिस्त्मूत्‌ ॥ १५
अर्जुनः पाण्डवानां च तयोयुद्धं वभ्रव ह । दस्राश्चसि महारौद्रं देवामुररणोपमम्‌ ॥ शद
कणाजुनार्ये सङ्कामे कर्णोऽरीनवधीच्छरः । द्वितीयेऽहनि कर्णस्तु अर्जुनेन निपातितः ॥ १७
शस्यो दिनापं युगुपे ह्यवधीत्तं युधिष्ठरः । युयुधे भीमसेनेन हतसैन्यः सुयोधनः ॥ १८
वहन्हत्वा नरादीश्र भीमसेनमर्थाऽऽदरवत्‌ । गदया प्रहरन्तं तु भीमस्तं तु व्यपातयत्‌ ॥ १९
गद याऽन्धानुजांस्तस्य तस्मि्नष्टादशेऽहनि । रात्रा सुपुप्रं च बरं पाण्डवानां न्यपातयत्‌ ॥ २०
अ्षोहिणीममाणं तु अश्वत्थामा महावछः । द्रौपदेया पाश्चालान्ृ्टयु्नं च सोऽवधीत्‌ ॥ २१
पुत्रहीनां द्रोपदीं तीं रुदतीमजुनस्ततः । शिरोमणि तु जग्राह ेषीकाज्ञण तस्यच ॥ २२
अ्वत्थामाच्निरदग्धं जीवयामास वै हरिः । उत्तरायास्ततो गर्भं स परसंक्षिदभृषपः ॥ २३
कृतयो कृपो दरौणिखयो% गुक्तास्ततो रणात्‌। पाण्डवाः सालकिः कृष्णः स्त क्ता न चापरे
चियश्ाऽऽ्ताः समाश्वास्य भीमाध्रैः स युधिष्ठिरः । संसफृय महतान्वीरान्दत्तोदकषधनादिकः॥
भीप्मास्छान्तनवाच्छरत्वा धमन्त शान्तान्‌ । राजपमान्मो्षधमन्दानधमाभृपोऽभवत्‌ ॥
अश्वमेधे ददौ दानं ब्राह्मणेभ्योऽरिमदनः । श्ुखाञुनान्मौसटेयं यादवानां च संक्षयम्‌ ॥२७
राज्ये परीक्षितं स्थाप्य सानुजः स्वर्गधीप्तवान्‌ ॥ २८

इदययादिमहापुराण आभनेये भारता्यानं नाम खतुददोऽध्याय्ः ॥ १४॥
आदितः श्टोक्ानां समछडाः-- ३८०

"= ----

"--------~----------~-
द

% दुरयोधनपक्षीयान्नयो रणान्मृक्ताः पाण्डवपक्ीया सप्तथः ।

१क.्. च. निपीडितः ।२च. "वितः" । ३ क. ट. च. श्रामिपः। घ. शाधि । ५ क, श्वाचले।

ह" । ५ ष. चेदयुकते । ६ क. च. स्वानि । ७क, स. घ. इ, 'या्रवीत्‌ । ८ क. च. “न्यात्मजां' । ड. यास्ता
॥ 6 9 + [] प ५; 1
तस्य । ९ ध. "देयान्तपा । १० च. तां सद्‌” । ११क. ह. च. "तेस या०।१२ग. ड, "मयान्‌ । इ" ।

1८ , न~~

[अ० १६ छो १-६] अग्निपुराणम्‌ । १९
( पाण्डवस्वगारोहणवणैनं बुद्धावतारवर्णनं च )
अथ पञ्चदशोऽध्यायः ।

पाण्डवस्वगरिहणवर्णनम्‌ ।

अँप्निरुवाच-
युधिष्ठिरे तु राञ्यस्ये आश्रमादाश्रमान्तरम्‌ । ध्रतराष्रो वनमगाद्वन्धारी च पृथा द्विज ॥ ?
रिहुरस्त्वपनिना दग्धो वनजेन दिं गतः। एवं विष्णुमुमरो भारमहरहानवादिकम्‌ ॥ २

धर्मायाधर्मनाक्षाय निपित्तीकृय पाण्डवान्‌ । स पिमशापग्पाजेन मुषलेनादरत्छुटम्‌ ॥ ३
यादवानां भारकरं, ज्ञं राज्येऽभ्यषेचयत्‌ । दबादेश्नाखमासे स देह लक्लवा खयं हरिः॥ ४
इनद्रोके ब्रह्मलोके पूज्यते सैग॑वासिभिः । बलमद्रोऽनन्तपूतिः पारतोरस्रमपीयिवान्‌ ॥ ५
अविनाशी हरिर्देवो ध्यानिमिर्ध्येय एव सः । श्विना तं द्वारकास्थानं एावयामास सागरः ॥ ६
संस्छृ यादवान्पारथा दत्तोदकधनादिकः । क्षियोऽषटावक्रशापेन भार्या विष्णोश्च याः स्थिताः
पुनस्तच्छापतो नीता गोपारैर्ढगड युपर । अरजैनं हि तिरस्क) पाथः शेके चकार ह ॥ ८
व्पासेनाऽऽश्वासितो मेने वं मे कृष्णसंनिधौ । हस्तिनापुरमागत्य पार्थः सरम न्पव्रदयत्‌ ॥ ९
युधिष्ठिराय सभ्रात्रे पालकाय वणां तदा । तद्धनुस्तानि चाक्ञाणि स रथस्ते च वाजिनः॥ १०
बिना कृष्णेन त्म दनिपश्रोत्रिये यथा । तच्करुतरा धमेराजस्तु राञ्ये स्थाप्य परीितम्‌॥ ११
स्थानं प्रस्थितो धीमान््रौपया भ्रात्भिः सह । संसारानिलयतां ज्ञाता नपन्नएशतं हरेः ॥१२
महापथे तु पतिता द्रौपदी सहदेवकः । नकुलः फाल्गुनो भीभो राजा शोकपरायणः ॥ ११
इनद्रानीतरथारूढः सानुजः स्वगमप्तवान्‌ । दृष्ट दुयोधनादीशच वासुदेवं च हमितिः ॥ १४
एतत्ते भारतं शक्तं यः पठेत्स दिवं व्रनेत्‌ ॥ १५
द्यादिमहापुराण आनेय पाण्डवप्रास्यानिकपववर्णनं नाम पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५ ॥
` आदितः श्टोकानां समष्यङुः-- ३९५

सथ प्रोडदो ऽध्यायः ।

बुद्धावतारवर्णनम्‌।
अगरिरुवाच-
वक्ष्ये बुद्धावतार च पठतः शरण्वतोऽ्थदम्‌ । पुरा दे दीबायुरे यदे दैलरदेवाः पराजिताः ॥ ?
रक्त रेति क्षरणं बरदन्तो जग्मुरीश्वरम्‌ । मायामोहसरूपोऽमौ शृद्धोदनसुतोऽभवत्‌ ॥ = २

मोहयामास दयां सतास्त्याभिता वेदधमंकम्‌ । ते च बौद्धा वभूव तेभ्योऽन्ये बेदबजिताः॥ ३

इ

# भारतीयमाद्यानं त्वतीतानन्तराध्यायान्तिमश्ेकादतीताध्याय एव समापितामिति ज्ञायते । परं च पाण्डवीं
प्रास्थानिकं वृत्तं पुनर्विस्तरेण व्याख्यातुमारन्धवानभिरतो नायमध्यायः पृनरक्तसदशः ।

१ क. ड. च, श्रमायान्या" । २ क. ड. च. "हन्तुः । ३ ख. ग. स्वर्मिवा' । ४ क. (^तालत्स्वगै । ५ क.
“ना तदार" ।.६ ड. च. "लदुटायुः । ७ घ. श्य सभरा" । ड. "य सद्रत्रे। < ध. दानं चाध्रोः । ९ग. प्रस्थानं ।
१० क. 'स्थानप्र' । ११ क. ग. "एनन्ततां ।

< >
६:

[+ ५ ५
+ ८४^१^ 8 \77.4.>

(य
2, ना (९

0 ` न
1 * 1४41. 0^. #

२० श्रीमहपायनपुनिप्रणीतम्‌-- [अण १७ छो १-१० ]

( जगत्सगेवणेनम्‌ )
[भर्तः सोऽमवतश्वादा्हतानकरोत्परान्‌ । एवं पाषण्डिनो जाता वेदधमादिषजिताः॥ ४]

नरका कम चकगरहीष्यनःयधमादपि । सव कलियुगान्ते तु भविष्यन्ति च संकराः ॥ ५
दस्यवः शीलहीनाश्च बेदो वाजसनेयकः । दश पञ्च च शाखा वे प्रमाणेन भविष्यति) ॥ ६
धपकशकसंवीता अधम॑रुचयस्तथा । पानुषान्भक्षयिष्यन्ति म्लेच्छाः पाधिवरूपिणः ॥ ७

कल्की व्िप्णयशषःपत्रो याङ्गवस्क्यपुरोहितः । डत्सादयिष्यति म्डेच्छान्पृहीतास्ः ठृतायुधः।॥ ८
स्थापयिष्यति मयादौ चातुर्वर््ये यथोचिताम्‌ । आश्रमपु च सर्वेषु प्रजाः सद्ध्मवत्मेनि ॥ ९
कर्किर्पं परित्यज्य हरिः स्वर्गं गमिष्यति । ततः कृतयुगं नाम पुरावतसंभविष्यति ॥ १०
वर्णाश्रमाश्च धर्वूषु स्वेषु स्थास्यन्ति सत्तम । एवं सर्वेषु कलेषु स्ेमन्वन्तरेषु च ॥ ११
अवतारा असंख्याता अतीतानागतादयः । विष्णोदेशावर्तारांशान्यः पठेच्छरणुयाश्ररः ॥ १२
सोऽवाप्तकामो विमलः सकुलः स्वगेमारुयात्‌ । धमोधमग्यवस्थानमेवं वं कुरते हरिः ॥ १३
अवरततीण; स जगतः सगीदेः कारणं हरिः ॥ १४
श्टयादमहपुराण आप्रेये वुद्धव्रतारवणन नाम (+दश्चाश्ध्यायः ॥ १६॥
आदितः शकानां समश्पङ्ाः-- ४०९

च ५.0 9.४4 द १ र.

अथ सप्तदशोऽध्यायः ।

जगत्गैवर्णनम्‌ ।

अग्निरुवाच-

सगत्सर्गारिकां ऋीडां विष्णोर्कषयेऽधुना इणु । सगादिङृत्स सगादिः सृष्यादिः सगुणोऽगुणः
भह्याव्यक्तं सदग्रेऽभून खं रात्रिदिनादिकम्‌ । पतिः पुरूपं विष्णुं मविषया्षोमयत्ततः ॥ २
सगकाले महत्तखमकारस्ततो ऽभवत्‌ । वैकारिकस्तेजसश्च भूतादिश्चैव तापसः ॥ ` ३
अहंकाराच्छब्दमात्माकाशमभवत्ततः । स्परैमात्रोऽनिटस्तस्मादूपमात्रोऽनलस्ततः ॥ ४
रसमात्रा आप इतो गन्धमाज्ा ४रित्यभूत्‌ । अहकारात्तामसानु तेजसनीन्धिपाणि च ॥ ५
पैकारिका दश देवा मन एकादशेन्द्रियम्‌ । ततः स्वयंप्रभगवान्सिधशुप्रिविषाः मनाः ॥ ६
अप एव ससजौऽऽदौ तासु बीयमवाष्जत्‌ । आपो नारा इति भोक्ता आपो वै नरसूनवः ॥७

0.॥

अयनं तस्य ताः प्र तेन नारायणः स्मृतः । दिरण्यवरणेमभवत्तदण्ड मुद केशयम्‌ ॥ ८
तस्िञ्ज्ने स्वयं ब्रह्मा स्वयंभूरिति नः श्रुतम्‌ । दिरण्यगरमा भगवानुषित्वा परिवत्सरम्‌ ॥ ९
तदण्डमक्रोद्ेषं दिवं युवमथापि च । तयोः परकलयोपै्य आकाशमष्टनलषः ॥ १०

# धनुधिष्ान्तमतं ग. पुस्तके नास्ति । + इत आरभ्याऽऽ ध्यायपरिसमाप्तिपयंन्ताः शोका महाभारतान्तमतहरि
बंशपवस्थद्वितीयाप्यरायत उदुभधृता इति गम्यते शरोक्रानामक्षरशच उभयत्र पाटसाम्यात्‌ ।

१ क. ह. च. “न्यवमा'। २ ग. शाला वै प्रायेणेव भ" । ३ क. उच्छेद" । * च. ष्दां भविष्यति पथक्पथक्‌ ।
वणाधरमाथ धर्मेषु स्वेषु स्थास्यन्ति सत्तम । आधर । ५ क. यथेरिताम्‌ । ६ ख. घ. "ताराख्यान्यः। ७ घ. "तीणैश्च स
गतः स'। ८ क.ख.ग. ह, च. जगत्सगौदिवे; । ९ क. इ, च ब्रहम व्यक्तं । १० ध. सदाऽ । ११ ग, कृति पुरषो
विष्णुः प्रः । १२ख. ग. घ. मही स्मृता। १३ क. पूरण।

अ० १८ शछो° १-१४ ] अग्निपुराणम्‌ । ९२
( स्वायभुवमनुवशवणैनम्‌ )
अप्सु पारिपुत्ां पृथ्वीं दिशश्च दशधा दपर । तत्र काटं मनो षाचं कामं क्रोधमथो रतिम्‌ ॥११
पसजं ष्टि तदपां सषटमिच्छन्पजापतिः । विधरतोऽश्निमेधांश्च रोहितेन्दरभनुंषि च ॥ १२
पयांसि च ससनीऽऽदो पर्जन्यं चाथ वक्त्रतः । ऋचो यजूषि सामानि निमेमे यद्गसिद्धये १३
साध्यास्तैरयजन्देवान्भूतपुचचावचं भनात्‌ । सनत्कुमारं रुद्र च ससं क्रोधसंभवम्‌ ॥ १४
मरीचिम्यङ्गिरसं पुखस्त्यं पहं कतुम्‌ । वसिष्ठं मान॑सान्सप ब्रह्मणानिति निश्चितम्‌ ॥ १५
सपरत जनयन्ति स्म प्रजा रुद्राश्च सत्तम । द्विषा इृत्वाऽऽत्मनो देहमर्धेन पुरुषोऽभवत्‌ ॥ १६
अर्घेन नारी तस्यां स ब्रह्मा वै चासन्नाः ॥ १७
इदयादिमहापुराण आगरम जगत्सर्गवर्णनं नाम सप्ठदश्ञोऽध्यायः ॥ १७॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ः-४२६

~~~

अथाष्टदशो ऽध्यायः ।

स्वायंमुवमनुवंशवर्णनम्‌ ।
अग्निरवाच-
भपियत्रतोत्तानपादी मनोः स्वायंभवात्स॒तौ । अजीजनस्सुतां रम्यां शतरूपा तपोन्विता ॥ १
काम्या कदर्भकन्याऽतः सम्राटकुषिषिरादभमुः । सुरुच्यापुत्तमो जज्ञे पत्र उत्तानपादतः ॥
सुनीत्यां च भुवः पुत्रस्तपस्तेपे सुकीतेये । धरुषो वषसहस्राणि त्रीणि दिव्यानि हे पुने ॥ ३
तस्मै प्रीतो हरिः भादान्मुन्यग्र स्थानक्गं स्थिरम्‌ । शोकं पपा धयुशना हद्धि षट्रा स तस्य च
अहोऽस्य तपसो वी्महो शरुतमहोऽद्धतम्‌ । यमच पुरतः ढृत्वा धुवं सपतप॑यः स्थिताः ॥ ५
तस्पद्हद्धिश्च मव्यशच धुवाच्छम्भुव्यंनायतं । दृद्धेराधत्त सुच्छाया पञ्च पुत्रानकरमषान्‌ ॥ ६

रिपुं रिपुजर्यं धृष्यं दृफ़सं इकतेनघम्‌ । रिपोराधत्त बृहती चाक्षुषं समतेजसम्‌ ॥ ७
अजीजनःपुष्करिण्यां वीरिण्यां चाक्षुषो मनुम्‌ । [ +पनोरजायन्त दश्च नद्बरायां सुतोत्तमाः]
ऊरः परः बरतदुश्नस्तपसी सत्यवाकविः । अग्निदतिर्शत्रथ सुयुन्नशरतिमन्युकेः ॥ ९
ऊरोरजनयत्पुत्रान्षडाम्ेयी महाप्रभान्‌ । अङ्गं सुमनसं खाति क्रतुमङ्गिरसं गयम्‌ ॥ १०
अङ्गात्सुनीथापत्यं षै वेणमेकं उ्यजायत । अरक्षकः पापरतः स हतो मुनिभिः कुरः ॥ १
परनार्थमृषयोऽथास्य ममन्धुदक्षिणं करम्‌ । वेणस्य मथिते पाणौ संबभूव पृथुरयपः ॥ १२
तं दृष्टा मुनयः प्राहुरेष वे मुदिताः परजाः । करिष्यति पहतिना यशश्च प्राप्स्यते महत्‌ ॥ १३
स धन्वी कवची जातस्तेजसा निर्दहन्निव । पृथरैण्यः परजाः सर्वा रर कषत्रपूवेनः ॥ १४

# अयमप्यध्यायः पुवध्यायवद्रहुशो हरिवंशस्थशेकपाठसदस एव । + धनुधिहान्तग॑तो भ्रन्यः क. ड. च
पुस्तकेषु नारित । †

१क. “यं वर्षचक्रतः। २ च. यजात्‌ \३घ. “नषा: पप्त। "घ. ब्रह्माण इति। ५१. निश्चिताः । ६९ ध,
कन्यां । ७ घ. बातरूपां । ८ क. ख. ध. मभायाऽतः । ९ क. घ. 'स्माष्छिष्टे च भव्यं च ध्रु । १० क. ^त। ककिर
ध. "त रिष्टेराः। ११ख.ग. पुत्रं । ध. रिप्रं । च. पुष्पं । १२ख.ग. घ. वृकलं । १३क. करिण्यां । ग. वारण्यां।
च, बारिण्यां । १४ च. उरूः । १५ च | कः. द. ताश्च । 0७ ख. ग, 'वाभिम। १८ घ. क्ष ्त्रपू ।

^ / पए

| १९५५१९५

२२ ्रीैपायनपुनिपरणीतम्‌ -- ( अ° १८ ® ° ११-४३ ]
( स्वा्थमृवमतुवंशवणंनम्‌ )
राजसूवाभिपिक्तानामायः स पृथिवीपतिः। तस्माचैव सपुतलन्नौ# निपुणौ सूतमागभौ ॥ १९
तत्तो चक्रतुर्वीरौ, राजाऽ्रजनरन्ननात्‌ । दुग्धा गौस्तेन संस्यार्थ भनानां जीवनाय च १६
सह दुनिगणे्न्ध्ैधाप्तरोगणैः । पितृमिदानतैः सवीरद्धिः प्ैतैनैनैः ॥ १७
तेषु तेषु च पत्रेषु दष्माना वसुंधरा । भरादाचरथेप्ततं क्षीरं तेन माणानधारयन्‌ ॥ १८
पृथोः पतरौ तु धर्म जङ्गतेऽन्तधिपाशितौ । शिखण्डिनी हविधौनमन्तथीनाग्ननायत ॥ १९
हिधाना [+ त्पदपरयी भिपरणाऽजनयत्सुतान्‌ । पादीनवर्पं शुं गयं ष्णं ्रनानिनौ ॥२०
पाचीनाप्राः कुशास्तस्य पृथिव्यां यजतो यतः । माचीनव्िमैगवा]न्महानासी लजापतिः ॥२१

सवणांऽऽथत्त सादर दश माचीनवहिपः । स्वे मचेतसो नाम धनुरवदस्य पारगाः॥ २२
अपृथग्र्मचरणास्तऽतप्यन्त महत्तपः । दश्च वपसदस्राणि समुद्रसटिलेश्षयाः ॥ २३

परनापतित्वं संमराप्य तषट विष्णो नि्ेताः । भरः सं ग्यप्र हि तरमिस्तांस्तरूनददहंष ते॥२४
मुखजाभिम््यां च ष्टं चाथ दुमक्षयम्‌ । उपगम्यात्रवीदेतात्राजा सोमः मरजापतीन्‌ ॥ २५
कोपं यच्छत दास्यन्ति कन्यां बो मारिषां बराम्‌ । तपस्िनो पुनेः ण्डो प्रम्लोचायां मयेव च
भविष्यं जानता खष्ठ भार्या बोऽसतु कुङंकरी । अस्यामुत्पत्सयते दक्षः [ॐ जाः संवर्धयिष्यति
भवेतसस्तां नग्हूर््षोऽस्यां च ततोऽभवत्‌ । अचरां चराश द्विपदोऽथ चतुष्पदः ॥ २८
स षट मनसा दक्षः ] पशवाद्नत ख्ियः। ददौ स दद धीय करयपाय ब्रयोदश ॥ २९
सप्तविशति(ति) सोमाय चतस्रोऽरिषटनेमिने । दवे चैव बहुपुत्राय द्रे चेवाङ्गिरसे हेदात्‌ ॥ ३०
तासु देवाश्च नागाद्या मैथुनार््मनसा एरा । धम पवश्यामि दशपत्नीषु धर्मतः ॥ २१
विश्वे देवास्तु विश्वायाः साध्या साध्यान्व्यजायत । मत्वा मरुत्वन्तो वसोस्तु वसवोऽमवन्‌
भानोस्तु भानवः पुत्रा मुहुतासतु युदैजाः । ङम्बाया धतो घोषो नागवीथी च यामिजा ॥
पृथिवीत्िषयं कप मरललयां व्यजायत । संकल्पायास्तु संकल्पा इम्दोनंसत्रतः सुताः ॥ ३४
आपो ध्रुवश्च सोमर पर्रैवानिलोऽनलः । परयूपश्च ममास वसवोऽष्टौ च नामतः ॥ ३५
आपस्य पत्रो वैतण्ड्यः श्रम; शान्तो मुनिस्तथा । धरबस्य काटो लोकान्तो वचीः सोमस्य बै सुतः
धरस्य पुतो द्र्िणो हुतह्यवदस्तथा । मनोहरायाः शिशिरः मराणोऽथं रमणस्तथा ॥ ३७
पुरोजबोऽनिलस्याऽऽसीद विज्ञातोऽनटस्य च । अधिपुत्रः कुमारश्च शरस्तम्बे व्यजायत ॥ ३८
तस्य शाखो विशाखश्च नेगपेयश्च पृष्तः । ठृततिक्रतः कातिकेयो यतिः सनत्कुमारकः ॥ ३९
अत्यूपाहेवलो जज्ञे वि्वकमा भभासतः । कतां रिखपसदक्ताणां जिद्शानां च धकः ॥ ४०
मतुष्याश्चोपजीवन्ति शिरपं वै भूषणादिकम्‌ । सुरभी कदयपादुद्रनिकाद श्च विजङ्ुषी ॥ ४१
महादेबभरसदेन तपसा भाषिता सती । अनेकपाददिवु्यस्त्षट रुद्र सत्तम ॥ २
। स्वषटुधवाऽऽत्मजः श्रीमानिविचरूपो सहायाः । हर बहुरूपश्च त्यम्बकेशापराजितः ॥ ४३

# पुत्राविति शेषः । * धनुधिषहान्तगेतो ग्रन्थश्च. पुस्तके नाप्त । + ख. प्तके भनुथिहान्तगैतो ्रन्थो नात्ति ।

१क. ड, च. सस्यानि। रक. ड. च. गाः । सपू । ३ च. टवाऽनाथ' । * क. इ. च. कण्ड्वः । ५ ख,
ग, ध. च. भदात्‌ । ६ ख. “नान्मानसाः पु" । ७ च. भूमिजा । ८ घ. सवेमरन्धदयां । ९ ध. प्रमाप्श्च । च, प्रभावश्च ।
००क.ग. ङ. च. श्य मरणस्त" । ११ घ. प्रभाषतः । १२ ड. वधकः । १३ जञ. ग, “वानुजः।

(अ० १९ शो° १-२१] अग्िपुराणम्‌। २३
( कङ्यपवैक्षवणनेप्‌ )
हषाकपिशं केभुश्च कहीं रैवतस्तथा । मृगव्याधश्च सर्पश्च कपाली दश चैककः ॥ ४४
ददराणां च क्षतं लक्षं येष्यापं सचराचरम्‌ ॥ ४९
इत्यादिमहापुराण' आप्नेये स्वायंभुवमनुषंशवभेनं नामा्टादहोऽध्यायः ॥ १८ ॥
“ आदितः शछोकानां समण्यज्ाः--४७१

भयैकोनर्विशोऽध्यायः ।

करयपवंशव्णनम्‌ ।
अभ्निराच-
कदयपस्य वदे सगैमदित्यादिषु हे मुने । चा्ुषे तुषिता दरेबास्तेऽदिलयां करयपात्पुनः ॥ ?
आसनिविष्णुश्च शक्रश्च तष्टा धाता तथाऽयेमा । पषा विव्रसखान््बिता पितरोऽथ वरूणो भगः ॥
अशुश्च द्रादश्चाऽऽदिल्या आसन्मरेषस्वतेऽन्तरे । अरिष्टनेमिपत्नीनामपदयानीह षोडश ॥ ३
बहुपुत्रस्य विद्षश्तस्नो विघुतः स्मरताः । प्रलङ्गिरसनाः भरष्ठाः कृशाश्वस्य सुरायुधाः ॥ ४
उदयास्तमने सूरे तद्रदेते युगे युगे । हिरण्यकरिषुिल्यां हिरण्याक्षश्च करयपात्‌ ॥ ९
सिषिका चाभवत्कन्या विप्रचित्तेः परिग्रहः । राहुभशरतयस्तस्यां सेंहिकेपा इति श्रुताः ॥ ६

हिरण्यकः एतरा्चत्वारः मयितोजसः । अनुहादथ हदशच परहादथापिवैष्णवः॥ ७
सहादश्च चतुर्थाोऽभृद्रादएुत्रो हदस्तथा । सहाद पुत्र आयुष्माञ्जिविर्बाषकर एव च ॥ ८

[विरोचनस्तु ्ाहादिरबरिजे्े विरोचनात्‌ । ] बरेः पुत्रशतं स्ासीद्वाभैज्ेष्ठ महामुने ॥ ९
एुराकट्पे हि बाणेन प्रसाद्योमापतिं परम्‌ । पाश्वतो विहरिष्यामि इलव प्राप्त ईश्वरात्‌ ॥ १०
हिरण्याक्षसुताः पञ्च शम्बरः शर्कुनिसत्विति । द्वमूथा रेङ्करायश्च शतमासन्दनोः सुताः ॥ ११
खर्मानोः सुप्रभा कन्या पुरोन्नस्ु शची स्मृता । उपदानवी हयशिरा शाधिष्ठा वार्पपकणी १२
एलोमा कालका चैव वैश्वानरसुते उमे । कदयपस्य तु भार्ये दरे तयोः पुत्राश्च कोटयः ॥ १३
प्हादस्य चतुष्कोव्यो निवातकवचाः कुले । ताम्रायाः षट्सुताः स्युश्च काकी श्येनी च भास्यपि
गरधिका च श्ुचिग्रीवा ताभ्यः काकादयोऽमवन्‌। अश्वाधोष्र् ताप्राया अरुणो गरुडस्तथा ॥
विनतायाः, सदस तु सर्पाश्च सुरसाभवाः । काद्याः सहसरं तु शेषवासुकितक्षकाः ॥ १६
देष्णः कोधवक्षगा धरायाः पक्षिणो जले । सुरभ्यां गोमदिष्यादि इरोत्पम्नास्तृणादयः १७
खसायां यक्षरघतांसि पुनेरप्रसोऽमवन्‌ । अरिष्टायास्तु गन्धवीः कदयपाद्धि स्थिरं वरम्‌ ॥१८
एषां पुत्रादयोऽसंख्या देवे दानवा जिताः । दितिषिनषटपत्रा वै तोषयामास कडयपप्‌ ॥ १९
्रमिन्द्रमहर्तारमिच्छती पराप कश्यपात्‌ । पादामक्षालनात्मुप्ना तस्या गर्भं जघान ह ॥ २०
छ्द्रिमनिष्य चेन्द्रस्तु ते देवा मरुतोऽभवन्‌ । शक्रस्यैकोनपश्चाशत्पहाया दीप्ततेजसः ॥ २१

+ भनुधिहान्मतं शकार्थं क, ड. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

9क.ङ. श. वृषा।२घ. सुताः। ३ क. ढ. च. स्पृताः । ४ क. ङ, च. हदस्य पुत्र । ५ ख. ग. घ, कं ।
६ क. इ. च. हिरण्येन । ७ घ. बरः। ८ क. ढ. च "कुनिः सुतिः । द्विः । ९ स. शम्बराद्याश्च । १० क. च,
धरोत्थाः ।

२४ श्रीमदपायनयुनिप्रणीतम्‌- [अर २० शो° १{-१९ ]
( जगत्सग॑वणंनम्‌ )
एतत्सर्व # हरिर्रह्मा अभिषिच्य पृथुं तृपम्‌ । ददौ क्रमेण राञ्यानि अन्येषामधिपो हरिः ॥२२
द्विजौषधीनां चन्द्रस्तु अपां तु वरुणो नृपः । राज्ञं वैश्रवणो राजा सूर्याणां विष्ुरीश्वरः २३
वसूनां पवको राजा मरतां वासवः प्रभुः । प्रजापतीनां दक्षोऽथ प्रहादो दानवाधिपः ॥ २४
पित्णां च यमो राजा परतदीनां हरः मरुः । हिमवरंैव रेलानां नष्टीनां सागरः भमु; ॥ २५
गन्धर्वाणां चित्ररथो नागानामथ वासुकिः । सर्पाणां तक्षको राजा गरूढः पक्षिणापरथ ॥ २६
एरावतो गनेन्द्राणां गोष्रपोऽथ गवामपि । मृगाणामथ शादृूलः पक्षो बनखतीश्वरः ॥ २७
उञैःभ्रवास्तथाऽश्वानां सुधन्वा पूत्रपालकः । दक्षिणस्यां शङ्कपदः केतुमान्पारको जष्टे ॥ २८
हिरण्यरोमकः सौम्ये प्रतिसर्गोऽयभीरितः ॥ २९
इ्यादिमहापुराण आपये प्रतिस कदयपवेशवणैनं नामैकोनर्विंशोऽध्यायः ॥ १९॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--५००

सथ विंशोऽध्यायः ।
जगत्र्मवर्णनम्‌ ।
अत्निरुवाच--
थमो महतः सर्गो विज्ञेयो ब्रह्मणस्तु सः । तन्मात्राणां द्वितीयस्तु भूतसर्गो हि स स्यूतः ॥ १
भ २.० ५ भ [३
वैकारिकस्तृतीयस्तु सग देन्द्ियकः सृतः । ई्येष माकृतः सगैः संभूतो इदधपूषैकः ॥ २

पुर्यः सर्गश्तुर््तु मुरूया वै स्थावराः स्पृताः । ति्य्॑स्रोतास्तु यः भरोक्तसेर्षगयोन्यस्ततः स्तः
् ४५३ = भ 0,
तथोध्वस्ोतसां षष्ठो देवसगस्तु स स्फृतः । ततोऽवौवस्रोतसां सगः सप्तमः स तु मानुषः ॥ ४
व ५ वक
अष्टमोऽनुग्रहः सगः साचिक्रस्तामसश्च यः । पथते वैकृताः सर्गाः पराकृता त्रवः स्मृताः ॥५

म्रादतो वैकृतशरैव कौमारो नवमस्तथा । ब्रे्यतो नव सर्गास्तु जगतो मूलहेतवः ॥ . ६
ख्याल्याच्या दक्षकन्यास्तु शरग्वाध्ा उपयेमिरे । निलयो नैमित्तिकः सग॑चिर्थाऽथ कथितो जनै‡७
प्रातो, दैनंदिनीयादान्तरमल्यादनु । जायन्ते यत्रानुदिनं निल्यसर्गो हि सँ स्मृतः ॥ ८

देवौ धाताविधातारौ शगः ख्यातिरसूयत । भियं च, पत्नी विष्णोर्या स्तृता शक्रेण ृद्धये ॥
धातुिषातुदो पुत्रौ क्रमासाणो शरकण्डुकः । मारकंण्डयो गकण्डोश्च जतत वेदशिरास्ततः ॥ १०
पोणमासश्च संभूतां मरीचेरम॑तसुतः । स्छलयामङ्गिरसः पुत्राः सिनीवाली कुदस्तथा ॥ १!
राका चानुमतिशचत्रेरनमूयाऽप्यजीजनत्‌ । सोमं दुांससं पुत्र दत्तात्रेयं च योगिनम्‌ ॥ १२
भीलां पुरस््यभायांयां दत्तोटिसत्मुतोऽभवत्‌ । क्षमायां पलहाजातः सहिष्णुः पवपादिकः॥
सनल्यां च कतोरासन्वालसिरया महौजसः । अङ््ैपवमात्रास्ते ये हि पष्टिसहस्तिणः ॥ १४
उनोयां च वसिष्ठा रजा गात्रोर्ववाहुकः । सवनश्रौनयः शुकः सुतपाः सप्त चर्षयः ॥ १५

# अत्र शिचित्तुटित्तमिति भाति ।

१क. ह. य. ^तानां चद्‌ । २ क. ढ. च, इयेवं । ३ ग. कल्लोतस्तु । “ ख. ग. "क्सितिर्य' ५ ग. ब्रह्मणो ।
६ख.ग. धा प्रक । ७ स. संमतः। ८ स. ग. मुकण्डकः। ९ ख. ग. मृकण्डश्च । १० क. ड. च.पत्ततः। ११ क.
ड. च. कुमार्यो । १२स.ग. सववादिकः। १३क. ह, च सतलयां । १४ क. इ. एजो गनध्वयाहुकः । १५ घ,
'ालधुः शु" ।

[अ० २१ क्ो° १-१४] अग्निपुराणम्‌ । २९
( किष्बादिदेवतानां सामान्यूजाविषानम्‌ ) =,
पाषकः पवमानोऽभृच्छुचिः संवाहाभ्नितोऽमषत्‌ । अमिष्वात्ता बहिषदोऽनग्रयः साप्रयो ह्यमात्‌॥
पिहम्यश सछधायां च मेना वैधारिणी सृते । हिसा भाया सधर्मस्य तयोजङगे तथाऽरतम्‌॥ १७
कन्या च निकृतिस्ताभ्यां भयं नरकमेव च । माया च वेदना चैव मिथुनं सिदमेतयोः ॥ १८
तयो्जङगेऽथ वै माया शत्यं भूतापहारिणम्‌ । वेदना च सुतं चापि दुःखं जङ्गेऽथ रौरवात्‌ ॥ १९
गृलयोर्याषिजराशोकवृष्णाक्रोपाशच जरिरे । बरह्मणश रुदञ्चतो रोदनादुद्रनामकः ॥ २०
भरव शर्वमयेशाने तथा पशुपति दिन । भीममुग्रं महादेवपुवराच स पितामहः ॥ २१
दक्षकोपाच्च तद्धाया देहं तत्याज सा सती । हिमवदुहिता भूत्वा पत्नी शेभोरभूत्पुनः ॥ २२
ऋषिभ्यो नारदाथुक्ताः एनाः सानादिपू्विकाः । स्वायंभुवाधास्ताः कृत्वा विष्णादेभै-
क्तिपुक्तिगाः ॥ २३
इत्यादिमहापुराण भाप्रेये जगत्सगवणंनं नाम विंशोऽध्यायः ॥ २० ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ञाः-९२३

भथेकर्विशोऽध्यायः ।

विष्ण्वादिदेवतानां सामान्य्‌ नाविधानम्‌ ।
नारद उवाच-- `
सामान्यपूजां विष्णवादेव्ये मचा सर्मदान्‌ । समस्तपरिषाराय अच्युताय नमो यजेत्‌ ॥ १
धरे विधात्रे गङ्गायै ययुनाये, निधी तथा । दवारभियं बासतुनरं शक्ति कूरमभनन्तक्म्‌ ॥ २

पृथिवीं धर्मक ज्ञानं षैराग्यैश्वयंमेव च । अधमौदीन्कन्दनाखपद्रकेपरकणिकाः ॥ १
ऋग्बेदाधं $ैतायं च सखाधकादिमण्डलम्‌ । मिमलोत्कषिणी ज्ञाना क्रिया योगा चता यजेत्‌ ॥
भही सत्या तयेशा चायु हाऽमलपूतिका । दुर्गा गिरं गणे ्षेत् वासुदेवादिकं यजेत्‌ ॥ ५
हृदयं च रूढां वधै नेत्रमयाञ्कम्‌ । शङ्खं चक्रं गदां पग श्रीवत्सं कौस्तुभं यजेत्‌ ॥ ६
वनमालां भियं पुष्टि गरुदं गुरुपर्च॑येत्‌ । इनद्रमभ्रि यमं क्षो जलं वायुं धनेश्वरम्‌ ॥ ७

ईशाने तमने धां वाहनं कुमुदादिकम्‌ । विष्यक्तेनं मण्डलादौ सिद्धिः पूजादिना भेत्‌ ॥ ८
शिवपूजाऽथ सामान्या पूर्व नन्दिनपर्चयेत्‌ । महाका यजेहरगा यपुनां च गणादिक्रम्‌ ॥ ९
गिरं भियं गुरं बस्तु शरक्लयादीन्धकरकादिकम्‌। वामा ज्येष्ठ था र्वी काटी करबिकारिणी ॥
बहूविकारिणी धापि बप्मयिनी कमात्‌ । समैभूतदमनी च प्रदनोन्मादिनी शिवा ॥ ११
शं हा धिवपूतये सौङ्गवक्ं शिवं यजेत्‌ । हँ शिवाय दौमित्यादि हापीक्षानादिवकनकम्‌ १२
गौरीं गै गणः शक्रयुखाब्ण्ठो हृदादिकाः । भकमात्मुयान मतरा दण्डी पूर्पश्च पिः॥
उचेः्ंवाधारुणश्च मभूतं विपलं यजेत्‌ । सों संध्ये परमुखं सकन्दं मध्यतो यजेत्‌ ॥ १४
# भत्र ख. ग. पुस्तकयोः “ श्िवपूजाक्रमः “इत्यधिकं वतते ।

१ घ. "पिजऽभः। २ क. इ. च. चेदमेतयोः। 3 ख. ग. हृदायं । » क. इ. च. च मन्वा" । ५ ष. शिरः
शूं । ६ क." ड. च. राज्यं । ७ क. इ. च. वस्तुं । < क. ङ. च. ततो) ९क. ङ. च. वाऽपि। १०९, क्ञ, ग,
च. मनोन्मामी रिवासनम्‌ । ११ ल, ग, साङ्गं वक्रं । १२ क. घ. ड, च. सारारीध्यौ परमुखं ।

॥॥

२६ ्रीपैपायनमुनिपरणीतम्‌-- [ अ० २२ शो १७ ]

( पूजाधिकारार्थ सामान्यः ज्ञानविधिः )
दीक्षा सूक्ष्मा जवा मद्रा विभूतिर्विमला तथा। अपोषा विद्ता चैव पृज्याऽथो सर्वतोपुली ॥
अकसनं हि हं खं खं सोल्कायेति च मूतिकम्‌ । हां हीं सः सूयय नमर आं नमो हृदयाय च
अकाय शिरसे तद्दशा भ्यवायुगान, । भूवः खरे ज्वाणिनी शिला द कवचं स्पृतम्‌ ॥ १७
भां नेत्रं रस्तथाऽक्ं राङ्गी शक्तिश्च निःखका। सोमो ्गारकोऽय हुधो जीवः शुक्रः शनिः कमात्‌
राहुः केतुस्तेजश्चण्डः संपतेपादथ पूननम्‌ । आसनं पतयो पृं हृदाचं परिचारकः ॥ १९
विष्णवा्तनं विष्णुपते रां श्रीश्री श्रीधरो हरिः। हीं सर्ूर्तिमत्रोऽयमिति बरेलोक्यमोरैनः॥ २०
ही हृषीकेशो द विष्णुः सरदीर्पदादिकम्‌ । समस्तैः पश्चमी पूना सङ्कामादौ जयादिदा॥२१
चक्र गदां क्र्म च्छं मुसलं सैदगशाङगकम्‌ । पाशाङ्कुशौ च श्रीवत्सं कौस्तुभं बनमालया ॥२२
श्रीं श्रीमहार्ष्मीस्ताक्ष्यो गुररिन्राद योऽर्चनम्‌ । सरसखल्यासनं पति रो हीं देवी सरखती २३
हृदाच्ा लक्मरमेधा च कला तुष्टि पुष्टिका । गौरी पभा मतिर्ुगा गणो गुरुश केत्रपः ॥ २४
तथा गं गणपतये च ही गौरे च शरी भि । हीं त्रिताय ए छी सौं रिषुरा चतुध्व॑न्ता नमोन्तका॥
मणवाद्रश्ि नामाचपक्षरं बिन्दुसंयुतम्‌ । ॐ युता वा समश्राः पूजनाजपतः स्मृताः ॥ २६
होमस्तिरषताच श्च धरमकामारथमोक्षदाः । पूनामव्रान्यठेधसतु भक्त मोगो दिवं वरनेद्‌ ॥ २७

इयादिमहापुराण आभरेये विष्णवादिदेवतासामान्यपूजाविधानव्णनं नामैकरविशोऽध्यायः ॥ २१ ॥

आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः--५५०
सय द्रार्विशोऽध्यायः ।

~---

पूनाधिकारा्थं सामान्यः ज्नानविधिः।
नारद उवाव-
व्ये लानं क्रियार्थ वृसिहेन तु एृतिकाम्‌ । [शृहीला तां दविधा कृत्वा पलस्लानमयैकया॥
निमस्याऽऽचम्य विन्यस्य सिहेन कृतर्षकः । विधिक्लानं ततः] कुर्यासराणायामपुरःसरम्‌ ॥२
हृदि ध्यायन देवं मत्रेणाष्टक्षरेण हि । तरिधा पाणितले गृत्तां दिग्बन्धं सिहजप्नतः ॥ ३
वासुदेवमनपेन ती संकरप्य चाऽऽलमेत्‌ । गात्रं बेदादिमग्ेश संमाञ्याऽऽराध्यमूतिगम्‌ ॥ ४
समूत्वाऽधमरषण वद्.परिधाय समाचरेत्‌ । विन्यस्य प््रोनमीर््यं पाणिस्थं जलमेव च ॥ ५
नारायणेन संयम्य वायुमाघ्राय चोत्छजेत्‌ । जलं ध्यायन्हरिं पथाद्वाऽध्यं द्वादशाक्षरम्‌ ॥ ६
जपत्वाऽन्पान्भक्तितस्तप्यं योगपीडादितः क्रपात्‌ । मत्रान्दिशपालपर्यन्तादषीन्पित्गणानपि ७

----1--~+

# ग. पुस्तकेऽयै प्रन्थो नास्ति ।

१ क, ड. च. अयोध्या । २ घ. 'शासुखा । ९ क. च. निगैता । घ. निष्कुभा । ५ क. ₹, च. प्ररिवारिकः ।
ख. परिचालकः । ५ ड. च "हनम्‌ । ष्ठी । ६ क. ह. च. "मातङ्गं मु ७ क. ड, च. शङ्कशा्कम्‌ । ८ ध. मनःजा'।
९ ल, “या । विमृञ्याऽऽच"। १० क. ख. घ. उ. च. 'म्हरिङञानं म" । ११ क. स. ग. घ, "दिना मन्त्रैः -सेमाज्यौऽ९-
राध्यमूर्तिना । कृत्वा" । १२ ध, “न्य।ऽशतशषस्त ।

[ अ०.२६ %छो° १-१९ ] अग्निपुराणम्‌ । ` ३७
( भादिमृ्योदिसामान्यः पूजानिभिः ) “^

पतप्यान्सशूतानि स्थावरान्तान्ययाऽऽचमे्‌। न्यस्य चाऽऽतमनि संह मत्रन्यागण्हं वमेद्‌ ॥
एवमन्यासु पूजासु मूलाय; लानमाचरेत्‌ ॥
श््यादिमहापुराण अप्रिये सामान्यपूजाविधिवर्णन नाम द्वा्िशोऽध्यायः ।। २२ ॥
आदितः शोकानां समङ्गः - ५५९
सथ प्रयोर्विशोऽध्यायः।

सामान्य आदमूयोदिंदेवतानां पूजाविषिः ।

नारद उवाच-
वषये पूजाविधि विप्रं यं कृता सर्वपाषुयात्‌ । प्र्ारिताङ्परिराचम्य वाग्यतः इतरक्षणः ॥ १
भष्छुलः स्वस्तिकं बद्ध्वा पद्मा्परमे च । यवीजं नाभिमध्यस्थं म्र चण्डानिखात्मक्र्‌ ॥र

वि ्छेषयेदशेषं तु ध्यायन्कायातु करपपषम्‌ । क्षो हृत्‌ नपध्यस्थं बीजं तेजोनिधिं स्मरन्‌ ॥ ३
अधो्वतिर्गाभिस्तु उवालाभिः करप दहेत्‌ । शशाङ्कृतिवद्य येद मरस्य सुधाम्बुभिः ४

हृत्पश्मव्यापिभिदैहं स्वकमाप्ावयेतसुधीः । सुपुश्नायोनिमार्गेण सर्वनाडीविसापिभिः ॥ ५
शोधयित्वा न्यसेत्तखं करणुद्धिमथासकम्‌ । व्यापकं हस्तयोरादौ दक्तिणाङ्कतो कम्‌ ॥ ६
रं देहे द्ादश्ाङ्ग न्यसेन्मतररिषट्फकैः । हृदयं च शिरशेव शिखा वर्म्लोचने ॥ ७

उद्रं च तथा पूष बादृरू जानुपादकम्‌ । मुद्र दा स्मरेदष्णु नपत्वाऽ्दातमर्चयेत्‌ ॥ ८
वामे तु शवधेनीं न्यस्य पूजाद्रव्यं तु दक्षिणे । मकताल्यास्ेण चा््येऽथ गन्धपुष्पान्विते न्यसेत्‌ ९
चेतन्यं सर्वगं ज्योतिरखरनपरन वारिणा । फडन्तेन तु संसिच्य हस्ते ध्यात्वा हारि धरम्‌ ॥ १०
भ ज्ञानं च वैराग्यमेशर्य बहिदिङ्गान्‌ । अधमीदीनि गात्राणि पृत्ीदौ योगपीठके ॥ ११
कम पीठे नन्तं च पशं सूयौदिमण्डलम्‌ । विमलाचाः केसरस्य ग्रहाः कथिकसंस्थिताः॥ १२
ष स्वहृदये ध्यात्वा आवाष्ाचेच मण्डले । अर्य पाथं तथाऽऽचामे मधुप पुनश्च तत्‌ ॥ ११
सानं वल्ञोपवीतं च भूषणं गन्धपुष्पकम्‌ । धूपदीपनैबेद्यानि पुण्डतीकाक्तवरिधया ॥ १४
यनेदङ्गानि एवादौ दवारि एव परेऽण्डजम्‌ । दके चक्रं गदां सौम्ये कोणे शरक धनुन्यसेत्‌ ॥ १५
देवस्य वामतो दक्षे चेषुधी सद्मेव च । वामे च भियं दकते पुष्ट वामेग्रतो न्यते ॥ १६
वनमालां च श्रीवत्सकौस्तुभौ दिक्पतीन्वहिः । स्वमग्रः पूजयेत्सर्वानिष्णोर्चावसानतः॥ १७
व्यस्तेन. च समस्तेन आरबीजेन वै यजेत्‌ । जपत्वा प्रदक्षिणीट्ृय सुलाऽर्धयं च समर्प्यं च १८
हदये विन्यसेवध्यात्वा अहं प्रह्म हरिस्तिति । आगच्छाऽऽवाहने योज्यं क्षपसरेति विसजने।

* # वर्धनी-जल्पात्रष्‌ ।

१च. न््रान्योग"। २ स. ग. ध. इ. च. श्रा यक्ता । ३. विशेष" । * स. ग. च. ध्ययिक्ताया" । ५ क,
इ. च. 'माहूटाकये" । ६ ख. ग. ध. शदविरथा । ५ स. ग, श्रविसगंकैः । ८ क. इ. च. पादजानुकम्‌ । ९ ध.
रथन" । १० क.घ.ढ. चै, परे। स. पदे। ११ क.ख.ग. ष. च. "गुलाः । अ" । १२३. तप्ताऽऽ्दौ । १ र.
यमं । १४.क्‌. ध. इ. च. ^त्थानुप्रहा कणिकात्थिता । पू" । १५ क. ड. च. “न्वष्णवोधौवसानतः । ध, नविष्णु-
र" ।

२६ श्रीमदेपयनपुनिप्णीतम्‌- । [ अ० २४ छो° !- 15
एवमषटक्षरावैश् पूना दृता विपुक्तिभाक्‌ । एकपूय॑व॑नं शोक्तं नवब्यहारवनं शुणु ॥ २०
अङकुषठकदरे न्यस्य बासुदेषं बलादिकान्‌ । तजैन्यादौ शरीरेऽथ शिरोरलाटकरके ॥ २१.
हृभामिगु्जान्वङध्रौ पध्ये पूर्वादिकं यजेत्‌ । एकपीठं नवबयूं नवपीढं च पत्‌ ॥ = २२
नवाज नवपूत्या च नवब्यहं च पूवव । पश्ममध्ये च तत्स्थाने वासुदेवं भयोजयेत्‌ ॥ २१
शत्यादिमहापुराण आमनेये सामान्य आदिमूत्यादिपूजाविधिकथनं नाम ब्रयोषिशोऽध्यायः ॥ २३ ॥
आदितः शोकानां समश्यहः--५८२

अथ चतुर्विशोऽध्यायः ।

कुण्डनिर्माणाच्यश्चिकारयादिकथनम्‌।

नारद उवाच-- ,
अधरकाय प्रवष्यामि येन स्यात्स्वकापभाक्‌ । चतुरभ्यधिकं विशपङ्कटं चतुरस्रकम्‌ ॥ १
सत्रेण सूत्रयित्वा तु कषे तावत्खनेत्समम्‌ । खातस्य मेखलाः कायौस्यक्त्वा चैवाङ्कलद्रयम्‌॥२
सखादिसहाः ¶वास्पा द्वाद शाङ्कलपुच्छरिताः । अष्टाङ्गुला गङ्कलाऽथ चतुरङ्कलविस्ठता ॥ ३
योनिर्॑शाङ्कला रम्या षट वतुगङ्खखोच्छिता । कमाननिन्ना तु कतैव्या पथिमाशाव्यवस्थिता ४
अश्वत्थपत्रस्शी रिचिचण्ठे निवेशिता । तुंाङ्कलायतं नालं पञ्चदशाङ्कलायतम्‌ ॥ ५
रलं तु शङ्कलं योन्या अग्रं तस्याः षटद्भरटम्‌ । लक्षणं चैकहस्तस्य दविगुणं द्विकरादिषु ॥ ६
एकभिमेललं कुष्ठं वतुादि वदाम्यहम्‌ । ङुष्डाये तु स्थितं सूत कोणे यदतिरिच्यते ॥ ७
तदर्ध दिशि संस्थाप्य भ्रामितं बतुंकं भेत्‌ । कुण्डा कोणभागार्थं दिशि चोत्तरतो बहिः ॥ ८
पवैपश्चिमतो यत्नाह्वाञ्छयित्वा तु मध्यतः । संस्थाप्य भ्रामितं कण्डमधचन्दरं भवेच्छुभम्‌ ॥ ९
पद्माकारे दलानि स्पुमेखलींयां तु वर्तुले । बादृदण्डभमाणं तु होमाय कारयेच्छुभम्‌ ॥ १०
सपतपश्च स्गुलं वाऽपि चतुरस तु कारयेत्‌ । त्रिभागेण भवतं मध्ये इतं सुशोभनम्‌ ॥ ११
तिगष्ै सम सौत्वा बहिरर्षंतु शोधयेत्‌ । अङ्कस्य चतुथी शेषाधा तथाऽन्तः ॥ १२
खातस्य मखलां रम्यां शेषार्पेन तु कारयेत्‌ । कण्ठं त्रिभागविस्तारपद्गुष्ुकसमायतम्‌ ॥ १३
साधमगुषठकं बाऽस्यात्तदगरे तु मुखं भवेत्‌ । चतुरदगुखविस्तारं पाङ्गलमथापि बा ॥ १४
िकथङ्गुलकं तस्स्यानभेध्यं तस्य सुशोभनम्‌ । आयामस्तत्समस्तस्य मध्यनिन्नः सुशोभनः॥
सुषिरं कण्ठदेशे स्याद्विशेथावत्कनीयसी । शेषं कृण्ं तु कतैव्यं यथारमि िचिभितम्‌ ॥ १६
[सष तु हस्तमात्रं स्यादण्डकेन समन्वितम्‌ ।] ३६कं(१) अङ्गुलं हतं कर्यं तु सुशोभनम्‌ १७

# एतदधं ड. पुस्तके नाप्त ।

~= 4

१क.ढ. च. 'राधाश्च। रग. ष. पूजां।३क. ङ. च. मध्यपू । ४ख.ग.घ. न्‌ 1 इष्टम" । ५ स. ग.
च. श्ध्ये ततः स्था'। ६ ख.ग. घ. "वं च पृज। ७ च. विशं मण्डलं। ८<ख.ग.ष. पूवश । च. प्सा । ९ क.
घ. शूगुखा्रगा । क" । इ, "शूगुला यथा । क" । १० घ. तुयौदगुलायता । ११ ध. दिशाश्वी्त'। १९ क. ङ, च,
"लानां तु । १३ खस. ग. ढ. ष. "येःछवम्‌ । १४. ग. ह. परम म'। १५ क. घ. सातादरहि" । १६ क. स. ङ, व.
मेखललापेन । १७ ख. ड. घ. ^न्मध्यान्तं तु सु । १८ क, चदु । ह. चतुष्कं ।

[अ° २४ छो १८-४४] अ्रिषुराणम्‌ । .. २९
कृष्डनि्ोणा्प्रिकायिकथनम्‌ ) ४

(
गोपदं सु यथा मपरमरपपङ्क तथा भवेत । उपरिप्य रििदरेखामश्गुखां वैजनामिकाम्‌ ॥ १८
सौम्याग्रा परभां तस्यां रेखे पू्ापुखे तयोः । मध्ये तिक्ञस्तथा एयीदक्षिणादिक्रपेण तु ॥ १९.
एवमुष्िख्य चाभ्यु््य प्रणवेन तु मच्रषित्‌ । विष्टरं कटपयेत्तेन तसमिष्शाक्ति तु वेष्णमीम्‌ ॥२०
अलंढेतारृतुमतीं क्षिपेदभ्नि हरि स्मरन्‌ । भादेशमात्राः समिधो दस्वा परिसमुष् ताम्‌ ॥ २१
दर्भक्ञिा परिस्तीये पूर्वादौ, तश्र पात्रकम्‌ । आसादयेदिधबहिैयं सुक्लुबकद्यम्‌ ॥ २२
आज्यस्थालीं चरस्थालीं कुशाञ्ये च प्रणीतया । मोक्षयिता प्रोक्षणीं च गृरहीत्वाऽऽपूयं षारिणा
पविनरान्तिते हस्ते परिस्राव्य च तजलमूं । अत्नि ध्यात्वाऽय प्रोक्षण्यां योन्या प्रे निधाय च
तदद्धिज्ञिश्च संगरो इध्पं विसस्य चाग्रतः । प्रणीतायां सपुष्पायां विष्णं व च२५
आञ्यस्यालीमथाऽऽञ्येन संपूयाग्रे निधाय च । संबोत्पवनाभ्यां तु कुषोदाञ्यस्य संरृतिम्‌॥
अखण्डिताग्रौ निभो कुशो भदेशमात्रकौ । ताभ्यापुत्तानपाणिभ्पामङकषठानामिकेन तु ॥ २७
आज्यं काभ्यां तु संगं त्रिवारं चोध्वमुरििपेत्‌। खक्सषौ चापि संग ताभ्यां क्षाल्य बारिणा
ताप्य दर्भैः संगृल्य पुनः पर्षासय चैव हि । निष्टप्य स्थापयिता तु प्रणवेनैव साधकः ॥ २९
[श्प्रणषादिनमोन्तेन पश्चाद्धोमं समाचरेत्‌ । गभीधानादिकमीणि याव॑दङ्गव्यवस्थया ॥ ३०

नामान्ते दरतबन्धान्तं समावर्तावसानकम्‌ । अधिकारावसानं रा कुर्यादङ्गातुसारतः॥ ३१
परणवेनोपचारं तु कुयीत्सर्व् साधकः ]। अङ्गहोमस्तु करव्यो यथावित्तानुसारतः ॥ ३२
गभीधानं तु पथमं ततः पुंसवनं स्पृतम्‌ । सामन्तोनयनं जातकमं सामानुशासनम्‌ ॥ ३३

+चूहाढृति व्रतबन्धं वेदवतान्यशेषतः । समावर्तनं पलन्या च 'चीगो यागाधिकारकः ॥ ६४
हृदादिक्रमतो ध्यात्वा एकेकं कमे पूज्य च । अष्टावष्टौ तु लुहुयास्रतिकमीऽऽहुतीः पुनः ॥ ३५
पूणीहुति ततो दथास्खुचा पलेन साधकः । वौषडन्तेन मत्रेण इतं सुखरमुचरन्‌ ॥ ३६
विष्णोषैहिं तु संस्कृ श्रपयेदष्णवं चरुम्‌ । आराध्य स्थण्डि विष्णु मन्रान्तेस्मृूल पूजयेत्‌ ॥
आसनादि क्रभेणेव साङ्गाबरणपुत्तमम्‌। गन्धपुष्पैः समभ्यच्यं ध्यात्वा देवं सुरोत्तमम्‌ ॥ ३८
आधायेष्ममथाऽऽघारावाञ्यावश्रीरसंनिधौ । वायव्यनैकताश्रादिपरह्तौ तु यथाक्रमम्‌ ॥ ३९
आज्यभागौ ततो हृत्वा चक्षुषी दक्षिणोत्तरे । मध्ये तु जुहुयात्सपैभेश्ेर्वक्रमेण तु ॥ ४०
आञ्येन, तपैयनतिं दशांशेनाङ्होमकम्‌ । शतं सहसरं बाऽऽज्याव्ैः समिद्धिव तिलैः रशा ४१.
समाप्यार्च तु होमान्तां शुची डिशिष्यानुपोषितान्‌ । आहूयाग्रे निेशयाथ शसेण भोक्षयेत्पशुन्‌ ॥
शिष्यानात्मनि संयोज्यागियकमैनिवन्धनेः । सिक्तं चैतन्यं सह सिमरिन पितम्‌ ॥ ४१
ध्यानमागेण संभक्ष्य बायुभीजेन शोषयेत्‌ । ततो दहनबीजेन षट ब्रह्मण्डसंह्निकाम्‌ ॥ ४४

# धनुधिहान्तगंतं क. ङ. च. पुस्तकेषु नास्ति । + भत्र फिचित्तरुटितमिति भाति ।

१ ध. वञ्जनासिकाम्‌ । २ ख. ग. घ. शृत्वा मूतिमतीं । ३ घ. ्मवही भूमौ च शरुकधुवद्यम्‌ । ४ क. ड. च.
अविल्लाव्य । ५ घ, मू । प्राहूनीत्वा प्रोक्षणीपात्रं ज्योतिरग्रे । \ घ. तयेस्तु । ७ ख. "हय त्रन्वारानृध्वे । घ. “द्य
द्विनीसा भिरवाङ्क्षिपेत्‌ । < ध, प्रक्षिप्य । ९ क. इ. च. आतप्य । १० घ. 'वदंशम्य” । ११ ज्र, निष्कमणं ततः ।
घ. ङ, नामाज्ञप्राखनम्‌ । १९ ध. योगश्चाथाधिकारकः । १३. संश्रेत्‌ । १४ क. ख. ड, च. “संस्थितौ । वा" ।
५५ क, ख. घर. च. "मश्रानवौ" । १६ क. इ. च. “ूतेदेशाङ्गेना । घ. भूतौ द्‌” । १७ घ. सह । १८ ध, पारितम्‌ ।
रिष्पण्यां- दितम्‌ । १९ क, ड, च. संप्रत्य । २० ध. शोधयेत्‌ ।

३० भ्रीमहुपायनपनिपरणीतय्‌-- [ अ० २९ छो° -१~८ |
( वापुदेवादिमश्राणां लक्षणानि )
[अनिरदग्ां सकलां ध्यायेद्धस्पक्रूटनिमस्थितागू । ्ठावयेदारिणा मस्म संसारं वायं स्मरेत्‌ ॥
तत्र शक्ति न्यसेत्यश्वात्पाधिवीं बी नसंहिताम्‌ । ] तन्मात्राभिः समस्ताभिः संवृतं पाधिवरं शमम्‌
अष्टं तदुद्धवं ध्याये्तदाधारं तदात्मकम्‌ । तन्मध्ये चिन्तयेनपूर्ति पौरुषीं भणवात्मिकाम्‌ ॥ ४७
लिक संकरामयेत्श्चतपा्वस्थं पएवैसंस्ृतम्‌ । विभक्तेन्दियसंस्थानं कमादृदधं हि चिन्तयेत्‌ ॥ ४८
ततोऽण्डमन्दपेकं तु स्थित्वा द्विशकीडेतम्‌ । च वापृथिव्यौ शकले तयोमेध्ये प्रजापतिम्‌ ॥ ४९
जातं ध्यात्वा एनः रोक्ष्य प्रणवेन तु तं शिशुष्‌ । मत्रात्मकतनुं त्वा यथान्यासं परोदितम्‌ ॥
बिष्णुहृ्तं ततो पधि दा ध्यात्वा तु वैष्णवम्‌ । एषमेकं बहट्वाऽपि जपित्वा ध्यानयोगतः ॥
रौ संश पलेन नेत्रे षष्ध्वा तु वाससा । नेत्नमत्रेण मन्री पनशेषानाहतेन तु ॥ ९२
छृतपूजो गुरः सम्यण्देवदेषस्य तत्ववान्‌ । शिष्यानपष्पाञ्जरितः प्राशयुखानुपवेशयेत्‌॥ ५३
अचयगुशच तेऽप्येवं परसूता गुरुणा हरिम्‌ । क्षिप्ता पुष्पाञ्जलि तत्र पुष्पादि भिरनन्तरमरं ॥ ९४
बासूदेवाचनं इत्वा गुरोः पादार्चनं ततः । पिधाय दक्षिणां द्रात्सर्वसवं चाधैमेव षा ॥ ५५
गुरः संरिपषयेच्छिष्यांसतेःपूर्यो नामभिर्हरिः । पिष्वक्सेनं यजेदशं शङ्चक्रगदाधरष्‌ ॥ ५६
सजन्त च तर्जन्या भण्डलस्थं विसर्जयेत्‌ । विष्णुनिर्माल्यमसिलं विष्वक्सेनाय चारयेत्‌ ५७
भणीताभिस्तथाऽऽत्मानममिपिच्य च कुण्डकम्‌ । वहिमात्मनि संयोज्य विष्वक्सेनं मिसर्जयेत्‌
बुुषटुः सर्वमाभोति पुमु्ुछीयते हरौ ॥ ५८
श्यादिमहापुराण प्रये कुण्डनिमांणायभिकार्यादिवरणनं नाम चतुविंशोऽध्यायः ॥ २५ ॥
आदितः शोकानां समश्मङाः--६४० 14 1५4

सथ पञ्चविंशोऽध्यायः ।
वापुदरेवादिमश्राणां रक्षणानि ।
नारद उवाच-
बासुदेवादिमन्राणां पूज्यानां लक्षणं वदे । वासुदेवः संकषणः प्रचन्नश्ानिरुद्धकः ॥ १
नपो भगवते चाऽऽ्दौ अ आ अं अः सवीजकाः। ओंकाराध्ा नमोन्ताश्च नमो नारायणस्ततः
ॐ तत्सद्रह्मणे चैव दं नमो विष्ण नमः । ॐ क्षौ ॐ नमो भगवते नारसिहाय पै नमः ॥ ३
ॐ भरनमो भगवते वराहाय नराधिपाः (१) [ +नपारुणहरिदराभा नी लकषयामललोहिताः ॥ ४
मेधाप्निमधुषिङ्गाभा बह्मा नवनायकाः । ] अङ्गानि स्वरबीजानां स्वनामानौर्यथाक्रमम्‌ ॥ ५
हृदयादीनि कल्पेत विभक्तेस्तघ्रवेदिभिः। व्यञ्जनादीनि बीजानि तेषां लक्षणमन्यथा ॥ ६
दीर्षसरेसु भिभ्नानि नमोन्तान्तस्थितानि तु । अङ्गानि हस्युक्तानि उपाङ्कानीति बण्वते ॥ ७
विभक्तं नामवणान्तस्थितवीजातममुत्तमम्‌ । द्धपिसवरैष संयुक्तमङगोपाङगः स्वरः क्रमात्‌ ॥ ८

-------------

# ख. पुस्तके धनुधिहान्तगतो ग्रन्थो नास्ति । + धनुधिहान्तगंतो ग्रन्थः क. ङ. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१ घ, पुस्तकटिप्पण्या--चाक्षयं । २ क. ड. "तस्यण्डिले पू” । घ. “धादात्मस्थं"' । 3 स. ध. जनित्वा ।
४ ड. कलो।५क. स. स्युज्य । ६ ख. तान्संदेशेना" । ध. तान्सदनेना । ७ स. घ. "म्‌ । अमश्रमचः । ८. षर,
तञ्जपन्तं ।

[° २९ क्छठो° ९-६८ |] अभिपुराणम्‌। ३१
। ( बादुदेवादिमश्ररक्षणम्‌ )
भ्यज्जनानां कमो हष हृदयादि प्ये । स्वरवीजेषु नामानषिभक्तान्यङनामभिः ॥ ९
युक्तानि हद यादीनि दादशचान्तानि परश्चतः ¦ आरभ्य करपयित्वा तु जपेत्सिद्ध्यनुरूपतः ॥ १०
ह्दयं च शिरभूढा कवचं नेत्रमद्ञकम्‌ । षडङ्गानि तु बीजानां मूलस्य द्वाद शाङ्गकम्‌ ॥ ११
हृच्छिरश्च शिखा चैव हस्ती नेतरे तथोदरम्‌ । पृष्वाषूरजारृध जसे पादौ कमाश्यसेत्‌ ॥ १२
कंदंषंशषं बेनतेयः खं ठं फं षं गदानुजप्‌ । गंडंवंसंपृष्टिन्नोधंटैमं हं भिवै नमः॥२१३
चैणेपंस्षं पाचजन्यं छतंपं कौस्तुभायच। जं सं वं सुदरनाय भ्रीवत्सायसंष॑दं चलम्‌
ॐ बै प बनमालाये पेद्ननाभाय वै नमः । निरबीनपदमन्राणां पदैरङ्गानि करपयेत्‌ ॥ १५
जालयनैौनामसंयुकत्हदयादीनि पञधा । णवं हृदयादीनि ततः भोक्तानि पञ्चधा ॥ १६
प्रणवं हृदयं पृ परायेति रिरः शिखा । नान्नाऽऽत्मना तु कवंचमसं नामान्तकं भवेत्‌ ॥ १७
ओं पराद्ादिश् नामात्मा चतुथ्व॑न्तो नमोन्तकः । एकव्यहादिषदुर्वशष्यर्छेन्तः स्यात्मो मनुः
कनिष्ठादिकरग्रेषु परकृतिं देहऽ्चये्‌ । पराय पुरुषात्मा स्याल्यकृद्याता द्विरूपकः ॥ १९
ॐ परायाग्न्यात्मने च वैस वहिरूपकः । अपि त्िपरतो विन्यस्य व्यापकं करदेहयोः ॥ २०
बास्वकों करशाखासु सन्येतरफरद्ये। हदि पूर्तौ तनावेष त्रिव्यूहे तुय॑रूपके ॥ २१
छेदं यापकं हस्ते अङ्कलीपु यजुन्य॑सेत । तलदरयेऽयर्वरूपं भिरोहबरणान्तगम्‌ ॥ २२
आक्राशे व्यापक न्यस्य करे देह तु पूवत । अङ्कलीषु च वारादि शिरोदृु्मपादके ॥ २१
वायुज्यो तिजं पृथ्वी पञ्चव्यूहः समीरितः । मनः श्रोत्र त्वग्हग्निहा प्राणं षडञयृह {रितः२४
व्यापकं मानसं न्यस्य ततोऽङकु्ादितः कमात्‌ । धास्यहृ्दपत्यु कथितः कैरणासकः ॥ २५
आदिपूति्तु सै व्यापको जीवसं्ितः । भूयुः समेहनेनस्तपः सत्यं च सपधा ॥ २६

करे देहे न्यसेदाचमङ्कषठादिक्रमेण तु । तलसंस्थः सप्तमश्च रोकात्मा देहके क्रमात्‌ ॥ २७
देवः शिरोललाास्पृ्ुू्ाङ्पिषु संस्थितः । अग्िष्टेमस्तथोक्थ्यस्तु पोडशी वाजपेयकः॥ २८
अतिरत्रोऽपनोयीपन्र यज्ञाला सप्तरूपकः । धीरहं मनः शब्दश्च स्पशीरूपरसास्ततः ॥ २९

गन्धो बुद्धि््यापकं च करे देहे न्यतेत्कमात्‌ । न्यसेदङ्घौ च तलयोः के ललाटे युस हृदि ३०
नाभौ गुह्ये च पादे च अष्टव्यूहः पुमान्स्यृतः । जीवो बुद्धिरहकारो मनः शब्दो गुणोऽनिलः ॥

रूपं रसो नवात्माऽयं जीव अङ्कुषठकदरये । तजैन्यादि क्रमाच्छेषं यावद्रामपदेिनीम्‌ ॥ ३२
देहे शिरोखलाटास्यहम्ाभिगुह्यजानुषु । पाद योश्च दकशषात्माऽयमिन््रो व्यापी समास्थितः ॥ ३३
अङ्कुष्कदये वहौ तजैन्यादौ परेषु च । शिरोललाटवक्तरषु ह्ाभिगुष्नाुषु ॥ ३४
पादयेरिकादशात्मा मनः श्रोत त्वगेव च । चशषुभिक्षा तथा घ्राणं वाक्पाष्वैड्री च पायु च ॥
उपस्थं मनसा ध्यायऽशरोतरमङकषठकदरयम्‌ । तर्जन्यादि क्रमादष्टावतिरिक्तं तलद्वये ॥ ३६
उसमरालराटास्यहूमाभ्यद्निषु गुडे । उरुयुग्मे तथा जद्छागुरफपदिषु च कमात्‌ ॥ १७ ,
विष्णुमधुहरशैव भरिविक्रमकवामनौ । श्रीरोऽथ हृषीकेदाः पना मस्तयैव च ॥ ३८

१ख.ग.घ. ङ. च. वर्मे। २ ख. यमुनामाय । ध. भहानन्ताय । ३ क. इ. च. वच॑ भंभां नामाः। ध,
"हासस्याऽऽत्मनो म" । ५ कं. घ. इ. च. वाय्वरकौ । ६ घ. ष. "कों च दविर" । ७ ढ. ^त्‌ । स्तनद्रगे"। ८ ख. ग. घ.
च. रिरो हृषवरणान्तकः । ९ ख. करणा्थंकः । ध. करुणात्मकः । १० घ, लोकेशो । ११ ख. ध. इ, च. देहः । १२४.
रात्राप्तोयांभं च य" । १६३ क. ह, च. श्यषपिश्च पावकः ।

१२ शमर पायनपुनिमणीतम्‌-- ([ अ° २१ ो* १-७ ]
( मरां छक्षणानि )

9
दामोदरः केङवशच नारायण इतः परः । माधवश्वाय गोविन्दौ विष्णु व्यापकं न्यसेद्‌ ॥ ३९
अङ्गुष्ठादौ ते चैव पादे जाठुनि वै कटौ । िरःशिसखोरःकव्यास्यजानुपादादिषु न्यसेत्‌ ॥
द्रादश्षात्मा परख्िशषदूविशव्यहकस्तथा । पुरुषो धीरह्कारो मनश्िततं च शब्दकः ॥ ४१
तथा सशो रसो रूपं गन्धः श्रोत्रं त्वचस्तथा । चरक्षाजहा नासिका च वाक्पाण्यस्घी च पायवः
उपस्थो भू्जरं तेजो बाणुराकाशमेव च । पुरुषं ध्यापकं न्यस्य अ्गुषादौ दश न्यसेत्‌ ॥ ४१
शेषान्हस्तते न्यस्य शिरस्यथ ललाटके । पुखहमाभिगुषठोरजान्वदध्रिकरणोद्ते ॥ ४४
पादे जान्वोरुपस्थे च हृदये मधि च क्रमात्‌ । परथ एरषात्माऽऽ्दौ पूवि पुवैवत्परम्‌ ॥ ४५
संचिन्तय मर्टलेऽभे तु मकरं पूनयेद्‌ धः । पूषैयाम्याप्यस रीषु हृदयादीनि विन्यसेत्‌ ॥४६
अल्मरन्यादिपत्रषु वैनतेयादि पूरवत्‌ । दिक्पाला घ पिधिस्तुर्यसिषयूहेऽभिश्च मध्यतः ॥ ४७
एवादिदिग्दलारवासिः पा्यादिभिरलंृतः । कणिकायां नाभसश्च मानसः कथिकासयितः ॥ ४८
विश्वरूपं षति यमेदराज्यजयाय च । सर््वयरैः समायुक्तपरैरपि च पथभिः॥ ४९
गरुढाच्येनद्राच्रः सर्वन्कामानवाष्ुयात्‌ । विष्वक्सेनं यजमान रौषीनं नामसंयुतम्‌ ॥ ५०
इ्यादिमहापुराण भेये बादुदेवादिमन्त्रलक्षणवर्णनं नाम पश्रविशोऽध्यायः ॥ २५ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्काः--६९०

सथ षड्विंशोऽध्यायः ।

मुद्राणां लक्षणानि ।
नारद उवाच-
द्राणां लक्षणं वक्ष्ये सांनिध्यादिपकारकम्‌ । अञ्जिः मथमा पुद्राबन्दनी हृदयानुमा ॥ १
उरष्वद्गषठो बमष्टिक्षिणाद्गुषटवस्धनः । सव्यस्य तस्य बाद्ष्ं यस्य वोर भकीतितः २
तिक्त साधारणा ब्दरहे अथासाधारणा इमाः । कनिष्ठादिविमोकेन अष्टौ मुद्रा यथाक्रमम्‌ ॥ ३
[ #अष्टानां एबीजानां क्रपशस्त्ववधारयेत्‌ । ] अद्गुष्रन कनिष्ठान्तं नापपित्वाऽङ्कुलित्रयम्‌ ४
उर्ध्व तवा संपृ च बीजाय नवमाय षै । वामहस्तमथोत्तानं फो नामयेच्छनैः ॥ ५
वराहस्य स्ता मुद्रा अङ्गानां च कमादिमाः । एकैकां मोचयेयं बापु तथाऽङ्कलीम्‌ ॥६
आङयं दक्षिणेऽप्येवमेव च । उध्वीङष्ठो वाममुषटिदासिद्धिस्ततो भवेत्‌ ॥ ७
इ्यादिमहापुराण आप्नेये मुद्रालक्षणवणैनं नाम षड्विंशोऽध्यायः ॥ २ ६॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः-६९७

># एतदर्धं कं. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

(~

१ ध. विष्णुवै। र ष.द्रौव।३ ध. 'शिलरङ्ग्यां ब जानु" । "क. ह. च दे देतु। ष. "ण्डके तु ।
५४. ड. च. "सौम्येषु । ६ स. ग. "वातिवीयाः । घ. "वासी राज्यादि" । ७ ष. स्त्यै 1८ क, ग. वध्वै
जया । ९ क. ष. ङ, ध. श्रा वै बीजं व्योमसंस्थितम्‌ । १० क. ड. च. “न्धनम्‌ । संन्यस्य । ११ ध. बोर
१२ क, इ, प्रकीतितम्‌ । १२ ध. कृत्वाऽथ । १४ ध. "मुदां द" ।

[ अ० २७ श्ो° १-२९ ] अष्िपुराणम्‌ । ३३
( शिष्येभ्यो दीक्षादानविभिः )
अथ सप्तविंशोऽध्यायः ।

क

शिष्येभ्यो दीकषादानविषिः।
नारद उवाच-
बध्ये दीं सदां च मण्डकेऽभजे हारं यजेत्‌ । दकषम्यापुपरंहूय यागद्रव्यं समस्तकम्‌ ॥ !
विन्यस्य नारसिंहेन संमनूप शतवारम्‌ । सर्षपांस्तु फडन्तेन रोघ्रान्प्वतः क्षिपेत्‌ ॥ २
शक्ति सर्वात्मिकां तत्र न्यसेत्मासादरूपिणीम्‌ । स्वेपिधीः समाहत्य विक्गिरानमिमश्रयेत्‌ ॥ ३
शतवारं श्रुमे पत्रे बसुदेवेन साधकः । संसाध्य पथ्यं तु पञ्चभिपरनपूतिमिः ॥ ४
नारायणान्तैः सेषोक्ष्य कुशचगैसतेन तां भुवम्‌ । पिकिरान्वासुरषेन क्षिपेदृत्तानपाणिना ॥ ५
त्रिधा पूर्वामुखसिषटन्ध्यायन्विष्ुं तदा हृदि । वधन्या सहिते कुम्भे साङ्ग विष्णु भपूनयेत्‌ ॥६
शतवारं म्रयित्वा तवसेणैव च वर्धनम्‌ । अच्छि्धारया सि्च्नेशान्यन्तं नयेच ताम्‌ ॥ ७
कलशं पृषतो नीत्वा स्थापयद्विकरिरोपरि । संहय परिकिरान्दरभेः कुम्भे करं यजेत्‌ ॥ ८
सबसे पश्चरत्नाठ्ये स्थण्डिले पूजयेद्धरिम्‌ । अप्रात्रपि समभ्यच्य भेत्रे: संतप्य पूषरवत्‌ ॥ ९
प्र्तास्य पुण्डरीकेण बिरिप्वान्तःयुगन्धिना । उखामाज्येन संपूथं गोक्षीरेण तु साधकः ॥ १०

आलोड्य वासुदेवेन ततः संकषणेन च । तण्डुलानाज्यस॑खष्न्किवेतीरे सुस॑स्ते ॥ ११
प्रश्नेन समोच्य दर्व्या संघटयेच्छनेः । पपुततारयेत्पथादनिरुद्धन देशिकः ॥ १२
भक्षास्याऽऽङिप्य तत्छुर्यावष्व॑पुष्डं तु भस्मना । नारायणेन पार्थेषु चर्येवं सुसंस्छृतप्‌ ॥ २१
भागमेकं तु देवाय कटज्ञाय द्वितीयकम्‌ । तृतीयेन तु भागेन प्रद्यदाहुतित्रयभ्‌ ॥ १४
शिष्यैः सह चतुर्थ तु गुरुरथयाद्रिशुद्धये । नारायणेन संमन्त्य सप्तधा क्षीरक्षनम्‌ ॥ १५

[दन्तकं भक्षयित्वा यक्ता ज्ञत्वा स्वपततक्रम्‌।| दनद्राग्युत्तरकंषारन दलः सतो ह्यनुत्तमम्‌
गुम सिद्धमिति ज्ञातवंऽऽचम्य भाणाक्निषम्य च। पूजागारं पिरोनपन्र परध विष्णु परुतषिणप्‌
संसारा्णवमपरानां पानां पाशमुक्तये । स्मेव शरणं देव सदा सरं भक्तवत्सलः ॥ १८
देवदेषानुजानीहि पराङ्तः पाशबन्धनैः । पारितान्मोचयिप्यामि सत्मसाद्‌ातपशूनिमान्‌ ॥ १९
इति विज्ञाप्य देप संमबिह्य परंस्ततः । धारणाभिस्तु संशोध्य पूषैवञ्ज्यरनादिना ॥ २०
संस्ृल, पूयी सयोऽय ने बद्ध्वा प्रदशयत्‌ । पुष्यपूर्णाज्ञलींस्तत्र क्षिपेत्तन्नाम योजयेत्‌॥९१
अमन्नमचैनं तत्र पूैवत्कारयेत्करमात् । यस्यां पूर्तौ पतेतपष्पं तस्य तन्नाम निदे ॥ २२
रिखन्तसंमितं सूत्र पादाङ्क्दि षट्गुणम्‌ । कन्यया कितं रक्तं पुनस्तत्रिगुणी कृतम्‌ ॥ २३
यस्यां सेटीयते विश्वं यतो विश्वं प्रसूयते । परकृतिं प्रक्रियाभेदैः संस्थितां ततर चिन्तयेत्‌ ॥ २४
तेन पराङृतिकान्याशान््रथित्वा तच्संख्यया । त्वा शरावे तत्सत्रं कुण्डपार्् निधाय तु॥२९

% एतदर्धं क. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१ ख. ग. श्वस्य । २ ख. ध. “बन्नीशानान्तं । 3 ख. घ. च. सवल्नं पञ्चरलनाब्यं । ४ घ. मन्तरान्संजप्य पू" 1 ५
क, ख. घ. च. आलोक्य । ६ ख, ग. जञात्वोपपा" । ७ ख. ग. ध. ङ. च. "मुखं परतितमूत्त । < ख. ग. “भं सिंहशतं
हुत्वा । ९ ख, ग. घ. ^त्वा आचम्याथ प्रविर्य च । १० ख. ग. घ. रं न्यतेन्म'। ११ ख. ग. प्राच्यं । ध. प्राच्यां ।
१२क. स. ग. घ. भक्तवत्सल । १३ ख. ग. "लानं" । १४ स. ग. टात्रिष' । १५ स. ग. घ, कन्यामुक" ।

॥
॥

३४ ्रीमदैपायनमुनिप्रणीतध्‌-- ([ अ° २७ ो° २१-९५ ]
( शिष्येभ्यो दीक्षादानविधिः )
ततस्तच्चानि सकीणि ध्वात्वा शिष्यतनौ न्यसेत्‌ । छषकरमातपकृत्यादिपृथिव्यन्तानि देशिकः
त्रेधा वा पञ्चधा वा स्यादशद्रादकशधाऽपि च । दातव्यः स््रमेदेन प्रथितस्तस चिन्तकैः ॥ २७
अङ्कः पश्चभिरचान्तं निखिलं परकृतिक्रमात्‌ । तन्माजात्मनि संहृत्य मायासूत्रे पशोस्तनौ ॥ २८
्ङृतिशिङगशक्तिश् कत बुद्धिस्तथा मनः । पथतन्पात्रबुद्धाख्यं कंपाख्यं भूतपचङम्‌ ।॥ २९
ध्याये द्वादशात्मानं सूत्र देह तथेच्छा । हुत्वा संपातपिधिना सृष्टः ष्टकिमेण तु ॥ ३०

एकेकं शतषोमेन द्वा पूर्णाहुतिं ततः । शरावे संपुटीकृत्य कुम्भेशाय निवेदयेत्‌ ॥ ३१
अधिवास्य यथान्यायं भक्तं शिष्यं तु दीक्षयेत्‌ । करणीं कर्तरीं चापि रजांसि खटिकापरपि॥ १२
अन्यदप्युपयोगि स्यात्सर्वं तद्रौमगोचरे । संस्थाप्य मूलमप्रेण परामृरयाधिवासयेत्‌ ॥ ३१

नमो भूतेभ्यश बिः कुशे देयः स्मरन्हरम्‌ । पण्डपं भूषयितवाऽ्थ वितानघटलद्ड्कैः ॥ ३४
मण्डकेऽय यजनेदरिषणुं ततः संतप्य पावकम्‌ । आद्य दीक्षयेच्छिष्यान्बद्धपद्मासनस्थितान्‌ ॥३५
सेमोकषय विष्णुस्तेन परधानं सूदय वै क्रमाद्‌ । प्रकृलयादिकरिकृलन्तां साथिमूतापिदेवताम्‌ ३६
उष्टिमाध्यासिकीं कृता हृदि तां संहरेत्कपात्‌ । तन्माज्भूतां सकलां जीवेन समतां गताम्‌ ३७
ततः संराव कुम्भेशं सूत्रं संस्स्य देशिकः । अप्नः समीपमागत्य पां तं सेनिवेदय तु ॥३८
यटमत्रेण ह्रीशमाहुतीनां कतेन तम्‌ । उदासीनमथाऽऽसाद्च पूणीहुत्या च देशिकः ॥ ३९

शठं रजः समादाय पटेन शतमश्रितम्‌ । संताड्य हृदयं तेन हैफदकारान्तसंयुतैः ॥ ४०
वियोगपदसंयुक्तेबीनैः पादादिभिः क्रमात्‌ । पृथिव्यादीनि तानि बिश्िष्य जुहुयात्ततः ४१
वहावसिखतसानापालये व्याहृते हरो । नीयमानं क्रमात्सव ताधारं स्मरेद्बुधः ॥ ४२

ताडनेन वियोज्यैवमादायाऽऽपाच् सौम्यताम्‌ । प्रकृलाऽऽहूय लुहुयाचथोक्तं जातवेदसि ॥४२
गमीधानं जातकर्म भोगं चैव लयं तथा । कृता रौ ततर तत्रैव ततः शुद्धं तु हमयेत्‌ ॥ ४४
द्धं तं समुदय पूहुस्या हु देशिकः । संधयेद्धि प्रे तसे यावदव्याहृतं क्रमात्‌ ॥ ४५
तत्परं क्ञानयोगेन विाप्य परमात्मनि । विमुक्तबन्धनं जीवं परस्मि्गन्यये पदे ॥ ˆ ४६
नितं परमानन्दे शुद्ध बद्धे स्मरदवुधः । दवात्पू्णाहुति पश्चादेवं दीक्षा समाप्यते ॥ = ४७

परयोगमन्रान्वक्ष्यामि वैदीक्षाहोपसंखयः । ॐ यं भूतानि [ भविषुद्ं हं फट्‌ ॥ ४८
अनेन ताडनं कुर्यादवियोजनमिह दयम्‌ । ॐ यं भूतान्यापातयेऽहम्‌ ॥ ४९
आदानं कृत्वा चानेन प्रलया योजनं ब्रृणु । ॐ यं श्रतानि पं ॥ ५०
होममचरं भरवकष्यामि ततः पूर्णाहुतेमतुम्‌ । ] ॐ भूतानि संहर स्वाहा ॥ ५१

ॐ अं ॐ नमो भगवते वासुदेवाय अं वौषट्‌ । पणीहुलयनन्तरं तु त्से शिष्यं तु संधयेत्‌॥५२
एवं तच्वानि सवबीणि करमात्तेशोधयेददुधः । नमोन्तेन स्वबीजेन ताडनादिपुरःसरम्‌ ॥ ५३
ॐ रां कर्मेन्द्रियाणि, ॐ दै बुद्धीन्द्रियाणि [च]। येबीजेन समानं तु ताडनादिप्रयोगकम्‌ ॥५४
ॐ सुं तं गन्धतन्मात्रे विम्बं युदय हं फट्‌ । ॐ से पाहि हां ॐ सं स्वं युदशष्व प्रका अं
जं हूं गन्धतन्मात्रे संहर स्वाहा ॥ ९५

------------ ~ ~~

१ ध. टिप्पण्या --कः । तत्राऽऽत्मा प" । २ क. ड. च. पत्रकं । २ ख. ग.ष. ्रौयुगो।४ख.ग. घ, कुशे
शेते । ५ क. ढ. च. विकेष्य । ६ क. ड. च. व्याहृतो । ७ ख. ग. घ. शाम्यताम्‌ । ८ घ. 'पुश्ाहो १ हो" । ९ ध.
पदि प्रयोगकम्‌ । १० घ. ॐ सं गन्धतम्मात्रे बियुद्श्व दं ।

[ भ २७ छो ९६-८१ ] अग्निएुराणम्‌। ३९
( शिष्येभ्यो दीक्षादानविधिः )

तत. पूर्णहुतिग्ैषणुत्रेषु मयुज्यते। ॐ रां रसतन्मात्रे । ॐ ते रूपतन्पात्र । ५६
ॐ बे स्पशतन्मात्रे । ॐ यं शब्दतन्मात्रे । ॐ भं नमः । ॐ मौ अकारः । ॐ नै बुद्धौ । ॐ
ॐ ॐ पकती ॥ ५७
एकपूतीबयं पोक्तो दीक्षायोगः समासतः । एषमेव प्रयोगस्तु नपव्यहादिके सृतः ॥ ५८

दग्ध्वा परस्मिन्संदध्याभिर्वाणे प्रकृति नरः । शोधयित्वाऽथ भूतानि कमात्तागि विशोषये्‌^९
बुद्धक्षाण्यय तन्मातरं मनो ज्ञानमहकृतिम्‌ । लिङ्गात्मानं तिजञोध्यान्ते प्रकृति शोधयेत्पुनः ॥ ६०
पुरुषं प्रातं शुद्धमीश्वरे धान्नि संस्थितम्‌ । सगोचरीडृताशेषभोगं युक्तौ कृतास्पदम्‌ ॥ ६१
ध्यपेलगोहुति दाह्यं त्वधिकारदा । अङ्गराराध्य त्रस्य नीता तखछगणं समम्‌ ॥ ६२
क्रमादेवं विशोध्यान्ते सर्वमिद्धिसमन्वितम्‌ । ध्यायन्पूर्णाहुति द्ाीकतेयं साधके स्मृता ॥ ६३
द्रव्यस्य वा न संपत्तिरशक्तिवोऽऽत्मनो यदि । इष्ट देवं यथापरं सर्वोपक्ररणान्वितः ॥ ६४
सथोऽधिवास्य दरादहयां दीक्षयेहैशिकोत्तमः । भक्तो षिनीतः क्ारीरेगुेः समैः समरनवितः ६५
शिष्यो नातिधनी यस्तु स्थण्डिलेऽभ्यस्यं दीक्षयेत्‌ । अध्वानं निखिलं दैवं भौतं बाऽष्या-
तिपिकीटृतम्‌ ॥

एष्टिकरमेण रिष्यस्य देहे ध्याा ठु देशिकः । अष्टाष्टाहुतिभिः पूं ्मत्संतप्ं ठष्टिपान्‌ ६७
सखमत्रवासुरेवादीञ्ज्वलनादीन्विसर्येत्‌ । होमेन शोधयेतश्रात्संहारक्रपयोगतैः ॥ ६८
यानि सूत्राणि बद्धानि पक्त्वा कर्माणि देशिकः । िष्यदेह।तसमाहत्य कमात्त्खानि शोषयेत्‌
अग्नौ पराढृतिके पिष्णी लयं नीत्वाऽऽपिदैक्रके । शुद्धं त्मशदधेन पूर्णाहुत्या तु संभयेत्‌ ॥
शिष्ये मृतिपापनने दण्ध्वा माकृतिकानुणान्‌ । मोचयेदधिकारे वा नियुञ्ञ्यादेशिकः रिन्‌ ॥
अथान्यां शक्तिदीक्षां बा कुषीद्धतरे स्थितो गुरः । मक्यया संम्रतिपन्नानां धतीनां निधनस्य च
सेपूज्य स्थण्डिले विष्णुं पाशस्य स्थाप्य पुत्कमू्‌। देवताभिमुखः शिष्यस्तिथेगास्यः स्वयं स्थितः
अध्वानं निखिकं ध्यात्वा पर्वभिः सैविकलियितम्‌ । रिष्यदेहे तथा देषमाधिदै विकर्याननम्‌ ॥
ध्यानयोगेन संचिन्त्य पूष्वत्ताडनादिना । क्रमात्तानि सर्वाणि श्रोषयेत्स्थण्डिठे हरौ ॥
ताडनेन वियोञ्याय शदीत्वाऽऽत्मनि तत्पुनः । देवरे संयोज्य संशोध्य ग्रहीत्वा तत्स्वमावतः ॥
आनीय शंदधतसेन संधयित्वा क्रमेण तु । शोधयेद्धानयोगेन सभ्ोत्तानमुद्रया ॥ ७७
शेषु चेश्वरे स्थिते । दग्ध्वा निवापयेच्छिष्वीन्पदे चैशे नियोजयेत्‌ ॥ ७८
निनयेर्सिद्धिमार्मेण साधकं देशिकोत्तमः । एवमेवाधिकारस्थो गृही कर्माण्यतन्दरितः ॥ ७९
आत्मानं शोषयस्तष्टेावद्रागक्षयो भवेत्‌ । प्षीणरागमथाऽऽत्मानं ज्ञाता संशुद्धकिरिविषः ॥
आरोप्य पृत्रे शिष्ये वा हधिकारं तु संयमी । दग्ध्वा मायामये पाशं भव्रञ्य स्वात्मनि स्थितः

शरीरपातमाकादसषभ्नासीताव्यक्तलिङ्गवान्‌ ॥ ८१
५ हयादिमहापुराण आपये सवैदीक्षाविधिकथनं नाम सप्तविंशोऽध्यायः ॥ २७॥

आदितः शोकानां समश्यड्ाः--७७८

१ क. भुक्त्वा । २४. ड. च. चयं साथे स्मरता।३ख. ग. घ. "दीञ्जनना'। ४ स. ग, नन्विव्ज' । ५स. ग,
ध. "तः । येनिमु* । ६ क. ड. च. संनयेत्‌ । घ, साधयेत्‌ । ७ इ. सतीनां । < ख. ग. घ. "याचन । ९ ध. तत्परः ।
१० घ. शुद्धभावेन । ११ क. च. “ध्यान्याव्वेशे । १२ क. ख. ग. घ, ड. गे वासाः।

९६ ्ीपदूपायनमनिप्रणीतम्‌- = [ अ०२८ शरो ° १-९ ]
( भआचाययाभिषेकमिधानम्‌ }
अथाशार्विशनोऽध्यायः ।

आचायोभिपेकविधानम्‌।
नारद उवाच--
अभिषेकं प्रवशष्यामि यथौ कयत पुत्रकः । सिद्धिभाक्साधको येन रोगी रोगात्पपुच्यते ॥ १
राञ्यं राजा सुतं स्री च प्राुयान्पलनाशनम्‌ं । मृत्साकुम्भान्सुरत्नाल्यान्मध्यपूरवादितो न्यसेत्‌
सहक्तावतितान्यीदथत्रा शतवतितान्‌ । मण्डपे मण्डले विष्णुं पाच्यैशचीन्योशच पठके॥ ३
निवेश्य संकदीकृल् एवं साधकादिकम्‌ । अभिषेकं समभ्य्यं कुरयाहरीतादिपूवकम्‌ ॥ ४
दद्याच योगपीगदीस्तरनुग्राहमास्त्वया नराः । गुरु समयान्पूरयाहुरः शिष्योऽथ स्ैभाक्‌ ॥ ५
इत्यादिमहापुराण आप्नेय आचायौमिपेकत्रिधिवर्णनं नामाष्टाविशोऽध्यायः ॥ २८ ॥
आदितः शोकानां समङ्क; --५८३

------------~

अयेकोनश्रिशोऽध्यायः ।

मन््रपताधनविधिः सैतोभद्रादिमण्डटटक्षणानि च ।

नारद्‌ उवाच- ।

साधकः साधयेन्मन्रे देवतायतनादिके । शुद्धभूमौ ग्रहे भाच्यं मण्डले हरिमीश्वरम्‌ ॥ १
९9 म ^ नै (~ विक तो शिखेत्‌

चतुरसतीकृते क्षत्रे मण्डलादीनि वे छित्‌ । रसबाणाक्िकोषु सर्थतोभद्रमाल्िखेत्‌ ॥ २

ददविशत्ोष्ठगैः पद्मं पीडे पदक्ला बहिभेषेत्‌। दाभ्या तु वीथिका तस्माद्राभ्यांद्राराणि दिश्चुच
वतं भ्रामयित्वा तु पडकष्र पुरोदितम्‌ । पदमाप भ्रामयित्वा तु भागं द्रादश्षम्‌(कं) बहिः ॥ ४
त्रिभ्य ्रापयेच्छेपं चतुष्पत्रे तु बलम्‌ । थमं कथिक केसराणां द्वितीयकम्‌ ॥ ५
तृतीयं दलसधीनां दलाग्राणां चतुर्थकम्‌ । मसायं कोणसूत्राणि कोणदिङमध्यमं ततः ॥ ६
निधाय केसराग्र तु दलतधसतु लाञ्छयेत्‌ । पातयित्वाऽय सूत्राणि तत्र पत्रा छिसेत्‌ ॥ ७
दरमध्यान्तरारं तु मानं मध्ये निधराय तु । दग्र ्रापयेत्तेन तदग्रं तदनन्तरम्‌ ॥ ८
तदन्तराले तत्प कृत्वा बाहनक्रमेण च । केसरो तु चिसिद्र ह्रौ दलमध्ये ततः पुनः ॥ ९
प्मलकमेतत्सामान्यं तद्वि षटद मुच्यते । कणिकार्धेन मानेन प्राक्संस्थं श्रामयेत्कमात्‌ ॥ १०
तत्या भ्रमयोगेण कुण्डल्यः षड्भवन्ति दि । एवं दादश मत्स्याः स्युष्िषरकदरकरं च तैः ॥
पचपत्रादिसिद्छ्ं मस्ैः कृतवेवपन्जकम्‌ । व्योमरेखावहिःपीटं तत्र कोष्ठानि मारभयेत्‌ ॥,१२
ज्ीणि कोणेषु पादार्थं द्विदिकान्यपराणि तु । चतुषु बिरि्रानि प्त्रकाणि भगु ` ॥
ततः पडक्तिदरयं दिक्षु वीथ्यथं तु विलोपयेत्‌ । द्वाराण्याशासु कुवीत चत्वारि चतसष्वरि ॥
दाराणां पाशवैतः शोमा अष्टौ कुयौद्विचक्षणः। तत्पाशं उपशोमास्तु तावत्यः परिकीिताः ॥

.--------------~-- ~

१ स. ग. घ. शयाऽभचार्यस्त पुत्रकः । सि" । २ ख. ग. प्ति।३फ.घ.ढ, च, म्‌ । मूतिकुः। ख. “म्‌ ।
मृद्धिः कु । ४ख. ग. भच. तान्या च पौ । ५ र. स. ड. च. सकलीङय । घ. शक्ल । ६ ष. "यदः
क्षि । ७ ङ्‌. तुरः बली" । ८ ख. ग. षड्विंश ।९.ख.ध. पीठं। १० के.ध्‌, ड. च, न्न्य द्विषट्कद्‌" । ११.
ग. "वन््यतः । त" ।

[अ० २९ शशो० ११-४९] अग्निपुराणम्‌ । ३७
( मन्रसाधनविधिः सवैतोमदरादिमण्डललक्षणानि च )
समीप उपशोभानां कोणास्तु परिकीतिताः । चतुद ततो दे दे चिन्तयेन्मध्यको्रेः ॥ १६
चत्वारि बाहमतो एृज्यादेककं पाश्वयोरपि । शोभार्थं पायोलीगि त्रीणि दुम्ेदलस्य तु ॥
द्िपयंये कुथीदुपोमां ततः परम्‌ । कोणस्यान्रवदिन्रीणि चिन्तयेमिधिभेदतः ॥ ` १८
एवं षोडशकोष्ठं स्यादेवमन्यत् मण्डलम्‌ । द्विषट्कभागे पदूिकात्पदं पञ्च तु बीथिका॥ १२
एका पकः पराभ्यां तु द्ारशोभादि पूर्वत्‌ । द्ादशराङ्गुरिभिः पद्ममेकहस्ते तु पण्डके ॥ २०
दिसते हस्तमात्रं स्याद्या द्वारेण चाऽऽचरत्‌ । अपीढं चतुरस्रं स्याहिफरं चक्तपडूनम्‌ ॥ २१
पदमा नवभिः मोक्तं नामिस्तु तिसृभिः स्पृता । अष्टभिस्त्वारकान्कु्यज्निमि तु चतुरद्साशेः ॥
त्रिधा विभेष्य च परत्रमनतदीभ्यामथाडयेत्‌ । पञचान्तस्तवारसिद्धर्थ तेष्वास्फाल्य छिखेदरान्‌
इन्दीवरद ढाकारानथ वा मातुलुङ्गवत्‌ । प्रपत्रायतान्वाऽपि रितेदिच्छानुरूपतः ॥ . २४
भ्रामयित्वा बहिनमावरसंध्यन्तरे स्थितः । भ्रामयेदरगरं तु संधिमध्ये व्यवस्थितः ॥ २९
अरमध्ये स्थितो मध्यमराणां ्रामयेरसमम्‌ । एब सिध्यन्लयराः सम्यद्पातुलिङ्गनिमाः समाः।
विभज्य सपा कषेत्रं चतुद शकरं सममू । तिधा कृते शतं हतर पण्णवतयपिकानि तु ॥ २७
कोष्टकानि चतुभिसतेषध्ये भदरं समारिसेत्‌ । परितो बिसृजद्ीथयै तथा दिश समालि ॥२८
कमलानि पुनर्वीथ्यै परितः परिषश्य तु । द्व दे मध्यमक ु ्रीवारथ दिषु कोपयेत्‌ ॥ ` २९
चत्वारि बाह्यतः पशात्रीणि त्रीणि तु रोपयेत्‌ । प्रीवापार्षे बदिस्तवेकः शोभा सा परिकीषिता
विमृज्य बाहकोणेषु स्ान्तस्मीणि माजयेत्‌ । मण्डं नबनालं स्यात्रष्यहे हारं यजेत्‌ ॥ ३१
पञ्चविशातिकन्यूहं मण्डलं विश्वरूपगम्‌ । दरातिशद्धस्तकं क्षरं भक्तं दरात्रंशता समम्‌ ॥ ३२
एवं कृते चतुर्विशलयधिकं तु सहस्रकम्‌ । कोष्ठकानां समुदिषटं मध्ये षोडशकोष्ठकैः ॥ ३३
भद्रकं परिलिख्याथ पार्थे पङ्कं विषटञ्य तु । ततः षोडशभिः कोपैदिशु मदर चिखेत्‌ ॥३४
ततोऽपि प्क संगृ्य तद्रत्पोडशमद्रकम्‌ । छिखित्वा परितः पङ्क विषरृऽ्याय प्रकरपयेत्‌ ॥ ३५
दरारद्रादश्षकं दिश्ु त्रीणि जीणि यथाक्रमम । पद्वहिः परिुप्यान्तपध्ये चत्वारि पाशरयोः ३६
चत्वायेन्तवहं तु शोभार्थं परिमृज्य तु । उपदरारमसिद्धय्ं त्ीण्यन्तः पश्च बात; ॥ ३७
परिगृञ्य तथा शोभां ैवतपरिकसपयेत्‌ । बहिः काणेषु सप्तानस्नीणि कोष्ठानि मार्जयेत्‌॥ १८
प्चविशतिकव्यहे परं ब्रह्म यजते । मध्ये पुवीदितः पने षासुदेवादयः क्रमात ॥ १९
वाराहं पूजयित्वा तु पूैपमन ततः क्रमात्‌ । व्यूहन्संपूजयेत्तावधावर्स्दत्रिदागो भवेत्‌ ॥ ४०
[# यथोक्तं व्यहमसिकमेकसिन्पण्टले क्रमात्‌ । यष्टव्यमिति पत्रेण परचेता मन्यतेऽध्वरम्‌]॥४१॥
सत्यस्तु मतिभेदेन विभक्तं मन्यतेऽच्युतम्‌ । चत्वारिशत्करं कें शत्रं विभजेत्कमात्‌ ॥ ४२
एकैकं सप्ता भूयस्तयैककं द्विषा एनः । चतुःषष्ट्युत्तरं सप शतान्येकं सदत्तकम्‌ ॥ ४३
कोष्ठकानां समुदिष्टं मध्ये षोडशकोष्ठकैः । पाथ वीथीं ततश्रषटमदराण्यथ च वीथिक्ा॥ ४४
षोडशरौम्जान्यथो वीथी चतुर्धिशतिपडजम्‌ । दीयीपद्मानि दरात्रिरातपङ्खिवीथीकजान्यथ ॥ ४९५

# धनुश्िहान्तगतं ड. पुस्तके नास्ति ।

१ स. स्याब्दद्धथाधारे" । २ ख. 'मिस्तार' । घ. "भिद्रौर'। ३ घ. ष्वमागं ह" । ४ ठ. “म्‌ । यदहः परि-

दुप्यन्ते म्मे । ५ क. ड, “जेतकुजे । च. जेत्कुले । म' । ६ घ, ^त्वङ्विशमो भ । ७ ध. "स्मिन्पङ्गमे क" । ८ क, घ,
च. यतेन । ९ च, वर्वि।

३८ शरीमदैपायनसुनिपरणीतम्‌-- [ अ० ३० शरो० १-१९]
( सवेतोभद्रमण्डलादिविधिकथनम्‌ )

चत्वारिशसतो वीथी शेषपद्किप्रयेण च । द्रारशोमोपश्षोभाः स्युदिषु मध्ये षिरोप्य च ॥ ४१
्ितुष्षदु्रारसिच्े चतुर्दश विरोपयेत्‌ । पञ जीण्येककं बे शोभोपदारपिद्धये॥ ४७
द्वाराणां पा्वयोरन्तः षदटरूवत्वारि च मध्यतः । द्व रे छुम्यदेवमेव षदभवन्त्युपशोमिकाः ॥ ४८
एकस्यां दिशि संख्याः स्युश्रतस्रः परिसंख्यया । एकैकस्यां दिश्षि त्रीणि द्राराण्यपि भवन्तः
प्च पच तु कोणेषु पद पौ करमात्सृनेत्‌ । कोष्ठकानि भवेदेवं सतीं मण्डलं शुभम्‌ ॥ ९०
इयादिमहापुराण आनये सर्वतोमद्रादिमण्डललक्षणव्णने नामैकोनभरिशोऽध्यायः ॥ २९ ॥
आदितः शोकानां समध्ाः-८३३

अथ रिशोऽध्यायः ।

(+ + + १

सतोभद्रमण्डलादिविधिकथनम्‌ ।

नारद उाच-
मध्ये परे यनेद्रह्म साङ्ग पूर्रेऽग्जनाभकम्‌ । आपेयेऽन्ने च प्रकृति याम्येऽन्न पुरुषं यजेत्‌ ॥ १
ुरुषाषक्षिणे बहि नैजे बारुणेऽनिलम्‌ । आदितयमेन्दमे पे ऋग्यनुश्ैदपद्यके ॥
इद्रादीशच द्वितीयायां पञ्चे षोडशे तथा । सामायकौणमाकाशं वायुं तेजस्तथा जलम्‌ ॥
पृथिवीं च मनथैव श्रोत्रं तवक्च्षुरचयेत्‌ । रसनां च तथा प्राणं मूरभ्ैव षोडशम्‌ ॥
मह्नस्तपः स्यं तथाऽगिषटोममेव च । अलयमिष्टठोमकं चोक्थं षोडशीं वाजपेयकम्‌ ॥
अतिरां च संपूज्य तथाऽपरोयाममरचयेत्‌ । मनो बुद्धिमहकारं[ +य सं च रुपकम्‌ ॥
रसं गन्धं च पश्यषु चतुर्विंशतिषु क्रमात्‌ । जीवं मनो धियं चाहं प्रकृति] शब्दमात्रकम्‌ ॥
वासुदेवादिमूर्तीश्च तथा चैव दशात्मकम्‌ । मनः श्रोत्रं तवचं पाच्यं चश्च रसनं तथा ॥
प्राणं वाक्पाणिपादं च द्रा्रिवद्रारिनेष्विमान्‌ । चतुर्थावरणे पूज्याः साङ्गा; सपरिवारकाः ॥ ९

6 @ ^ 6 नल -क ९

केसरा रक्तपीताः स्युः कोणावक्तेन पूरयेत्‌ । मूषये्योगपीटं तु यथेष्ठं सार्वबणिक्ैः ॥ १४
तावितानपत्राचवीयिकागुपशोभयेत्‌ । पीण्दरारे तु शेन शोभा रक्तेन रिताः ॥ १५

+ धनुधिहान्तगेतो म्रन्धक्व. पुस्तके नास्ति ।
१. मर््ेध्य(४) । २ क. ख. ग, इ, च. वैव प । ३ ख. ग, परिवार * ख. वाऽप्य॒तवोऽप' \ ५ ध.-चा्ै-
समाः। ६ ध, इ, च, पीततः।

° ११ शछो° १-९ ] अग्निपुराणम्‌ । ३९
[अ । पुराणम्‌

(
धरमीपत्रादिकैः श्यामं बीजानां रध्रजाप्यतः । चतुलततैसतु म्राणां घराना लकतसाधनम्‌ ॥२०
अयुतं हेदधवि्यानां स्तोत्राणां च सहस्र । पूमेवाय लक्षेण मच्रशुद्धिस्तथाऽऽत्मनः ॥ २१
तथाऽपरेण्‌ लक्षेण मत्र केत्रीकृतो भवेत्‌ । पूर्सेवासमो होमो बीजानां संमकीतितः ॥ २२

एसेवादुशंगेन मत्रादीनां भकी तिता । पुरशर्या तु मत्रेण मासिकं व्रतमाचरेत्‌ ॥ २३
मुवि न्यसेद्राभपादं न शहीयात्मतिग्रह्‌ । एवं द्ित्रिगुणेनेव मध्यपो्तमसिद्धयः ॥ २४

मन्रध्यानं पवक्ष्यामि येन स्यान्म्रनं फलम्‌ । स्थूलं शब्दमयं रूपं विग्रहं बाह्ममिष्यते ॥ ९५
सृषं ऽ्योतिमेयं रूपं हार्द चिन्तामयं भवेत्‌ । चिन्तया रहितं यतत तत्परं परिकीितम्‌ ॥ २९
वराहतिदशक्तीनां स्थलं रूपं प्रधानतः । चिन्तया रहितं रूपं वासुदेवस्य कीतितम्‌ ॥ = २७
इतरेषां स्मृतं रूपं हाद चिन्तामयं सदा । स्थूलं पैराजमारूयातं सृषं वे सिङ्गितं मवेत्‌ ॥ २८
चिन्तया रहितं रूपेश्वरं परिकीतितम्‌ । हृतपुण्डरीकनिरयं चैतन्यं उयोतिरग्ययम्‌ ॥ २९
` बीजं जीवात्मकं ध्यायेत्कदम्बकुमुमाङृतिम्‌ । कुम्भान्तरगतो दीपो निरुदधमसवो यथा ॥ ३०
संहतः केवलस्तिष्ठेदेवं मचरे्वरो हृदि । अनेकसुषिरे कुम्भे तावन्मात्रा गभस्तयः ॥ ३१
मरसरन्ति बहिसतदरज्नाडीभिवीजररमयः । अत्रावभासका दैवीमात्मीकृत्य तनुं स्थिताः ॥ ३२
हृद यात्मस्थिता नाड्यो ईरनेन्द्ियगोचरौः । टरऽप्ीषोपात्मके तासां नाड्यौ नासौग्रसंस्थिते ॥

सम्यंगुद्धातयोगेन जित्वा देहसमीरणम्‌ । जपध्यानरतो मश्री मन्र॑नं फलमु ॥ ३४
सुद्ध पततन्मात्रः सकामो योगमभ्यसन्‌ । अणिमादिमवाप्नोति पिरक्तः प्रविलदध्य च ॥ ३५
विदात्मको भरतमात्रा्मुच्यते चेन्दियग्रहात्‌ ॥ ३६

इ्यादिमहापुराण आप्नेये सवैतोभद्रमण्डलादिविधिकथनं नाम व्रिशोऽध्यायः ॥ ३० ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ः- ८७९

अथैक्रशोऽ्ध्यायः ।

अपामार्जनविधानम्‌ ।
अगनिर्वाच-- , ॥ षि
रक्षा स्वस्य परेषां च बश्यऽपामाजैनाहयाम्‌ । यया विमुच्यते वुःसैः ससं च पराष्ठयाशरः ॥१
ॐ नमः परमाथांय पुरुषाय महात्मने । अरूपबहुरूपाय व्यापिने परमात्मने ॥ ४,
{ निष्करमषाय शुद्धाय ध्यानयोगरताय च । | नमस्ृलय परवक्ष्यामि यत्तत्सिध्यतु मे वचः३
वराहाय दृ्िह्यय वामनाय भंहारमने । नमस्कृ परवक्ष्यामि यत्तरिसिध्यतु मे बचः॥ ४
त्रिविक्रमाय रामाय वैकुण्ठाय नराय च । नमस्कृत्य प्रवक्ष्यामि यत्त्सिध्यतु पे बचः॥ ५

# एतदर्धं इ, पुस्तफे नास्ति ।

१ च. बणेलकस्तु । २ घ. बुद्धविद्यानां । २ क. ड. च, व्रिधानतः। * ड, त्वालिष्गितं । ५ ख. ग. ष, च,
अथावभासतो । ६ क. ड, व. दरमेन्दि" । ख. ग. दर्नेन्दि" । ५ ख. ग. "राः । येऽग्री । घ. श्रा; । भप्री । ८ क,
७, च. "सानुं" । ९ घ. “म्यगगृहयेन यो" । १० घ. नन्त्रलक्षणम" । ११ क. इ. च. गविलाप्य च । १२ ध. देवातमको ।
१३ क. &. ज. वे संमाजेनाह' । घ. षये तां माज । १४ क. छ. च. “खं बरह्माऽधप्र' । १५ ख, 7, महामुने ।

४० श्रीमदेपायनपुनिपणीतम्‌-- (अ० ३१ छो १- ३९१]

( अपामार्जनधिधानम्‌ )
वराह नरि वापने त्रिविक्रम । हयग्रीषेश सर्वेश हृषीकेश इराट्मम्‌ ॥ ६
अपराजित चक्रायैश्वतुभिः परमायुः । अखण्डितानुभावैस्तरं सषवुष्टयो भव ॥ ७
हरामुकस्य दुरितं सर्व च कुशं कुर । मत्युषन्धातिभयदं दुरिषटस्य च यत्फयम्‌ ॥ ट

पराभिध्यानसहितैः युक्तं चाऽऽभिचारिकम्‌ । गरस्पर्शमहारोगमयोगं जरया जर ॥ ९
3 र 7
ॐ नमो वासदेवाय नमः कृष्णाय खड्गिने । नमः पुष्करनेत्राय केशवा याऽऽदिचक्रिणे ॥ १०

नपः कपल किञ्चल्कपीतनिपेलवासते । महाई्वरिपुखन्धधृष्टवक्राय चक्रिगे ॥ ११
दं्रोदुतक्षितिभृते जरयीमूतिमते नमः । महायज्ञवराहाय शेषभोगाङुशायिने ॥ १२
त्षहाटकङेशानत ऽवरत्पावकलोचन । वज्ञाधिकनखस्परी दिव्पासिह नमोऽस्तु ते ॥ १३
कादयपायातिहस्वाय ऋग्यजुःसामभूषिणे । तुभ्य वामनरूपयाऽऽक्रमते गां नमो नमः ॥ १४
वराहाशेषदुष्टानि सवैपापफलानि वै । म मंदे महादं मद मर्द च तत्फलम्‌ ॥ १५
नारसिह्‌ कराखास्य दन्तप्रान्तानलोऽञ्वल । भञ्ज भञ्ज निनादेन वुष्टन्पहयाऽऽतिनां शन ॥ १६
ऋयनुःसामगभाभिरवाग्मिर्वामनरूपुक्‌ । पराम सवेदुःखानि नयत्वस्य जना््नः॥ १७

एकाहिकं हिकं च तथा निदिवसं वरम्‌ । चतुथिकं तथाऽत्युप्रं तथेव सततं ज्वरम्‌ ॥ १८
दोषोत्थं संनिपातोत्थं तथेवाऽऽगन्तुफं उवरम्‌ ।शमं नयाऽऽगु गो विन्द्‌ च्छिन्धि च्छिन्ध्यस्य वेदनाम्‌
दुःखं शिरोदुःखं दुःखं चोदरसंभवम्‌ । भ॑नित्वासमतिष्वासं परितापं सवेपधुम्‌।॥ = २०
गुदघ्राणाङ्घ्रिरोगां शच शृष्ठरोगां स्तथा क्षयम्‌ । कामलादींस्तथा रोगान्पमेहांश्वातिदाशूगान्‌॥२१
भगेदरातिसारांश् मुखरोगं वलुरीम्‌ । अमरी पूत रोगानन्यांश्च दारुणान्‌ ॥ २२
ये वातप्रभवा रोगा ये च पित्तसमपुद्धवाः । कफोद्धवाश्च ये केचिये चान्ये सानिपातिकाः ॥
आगन्मुकाश्च ये रोगा लूताषिरफोटकादयः। ते से परशं यान्तु वासुदेवस्य कीतेनात्‌ ॥ २४
विरयं यान्तु ते सवे विष्णोरुञ्चारणेन च । क्षयं गच्छन्तु चारेषास्त चक्राभिहता हरेः ॥ २५
अद्युतानन्तगोविन्दनामोक्चारणंमेषजात्‌ । नदयन्ति सकला रोगाः सद्यं सलं वदाम्यह्‌॥ २६
स्थावरं जङ्गपं वाऽपि दत्रिम चापि यद्विषम्‌ । दन्तोद्धवे नखमभवरमाकाशममवं विषम्‌ ॥ २७

सूतादिमभवं यच विषमन्यशु दुःखदम्‌ । शमं नयतु तत्स वसुदेवस्य कीनम्‌ ॥ २८
ग्रान्मतग्रहांधापि तथा वै डाकिनीग्रहान्‌ । वेताला पिशाचांश्च गन्धवोन्यक्षराक्षसान ॥ २९
शङनीपूतनायां श्च तथा वैनायकान्रहान्‌ । पुखपण्डीं तथा करां रेवतीं वद्धरेवतीम्‌ ॥ ३०

ईदधिकास्यान्हशोभ्ांस्तया मातृग्रहानपि । बालस्य विष्णोधरितं हन्तु बाखग्रहानिमान्‌ ॥ ३१
इद्धा ये ग्रहः केचिधे च बालग्रहाः कचित्‌ । नरसिहस्य ते दृश्या दग्धा, ये चापि यौवने ॥
सगकराख्बदनो नारि महावलः । ग्रहानशेषानिःरेषान्करोतु जगतो हितः ॥ ११,

५ भ
# अघ्र--“ भगंदरातिसारांश्च कुष्ठरोगांस्तथा क्षयम्‌ ” इयेतच्छ्मेकार्धं ख. ग. पुस्तकयोरधिकं वर्ते ।

१ ख. ग. दुरितस्य । २ ध. गदस्य'। ३ ख. “मो भगवते वा । ४ घ, "हररिपुस्कन्दसृषट' । ५ ध. “शाप्रस्व* ।
६क.ख.ग. ढः, च. पाय सृजते । ७ ड.नदं। < क.घ, ड, च. 'टानस्याऽऽर्तः । ९ क. ङ. “नाऽदितान्‌ ।
ऋ" । ११ इ. 'वेदु्टानि । ११ घर. अन्तराः । १२९ क, देवस्य चाऽश्छया। वि" । ख." ग. घ. 'देवापमाजिताः।
विं । १३ क. ङ. 'णमीषिताः। नः । १४क. ख. ग. घ. च. कीतितोऽस्य जनादन । १५ क. द, “नू 4 वासुकीपू' ।
१६, इृद्धका" । १७ क्‌, ड, च, (हांधान्यांस्त" । १८ घ. सद्‌ा कः । १९ ङ, हरिः ।

अ० ६९ छो° १-८ ] अग्निपुराणम्‌ । `
। ( निर्वाणदीक्षापिद्ध्य्षानां संस्काराणां वर्णनम्‌ ) | र
नरसिंह पहापिद स्बालापालोञ्स्वरानन । ग्रहानशेषान्धरवेश खाद सरादापरिोचन ॥ ३४
ये रोमा ये पोत्पाता यद्विषं ये पहग्रहाः । यानि च कूरमभूतानि प्रहपीडाश्च दारुणाः ॥ ३५
शङगप्ततेषु ये दोषा ज्वालागरदभकादयः । तानि सवौणि सवौत्मा परमात्मा जनादन ॥ ३६
ििदरुपं समास्याय षायुदेवास्य नाशय । क्षिप्त्वा सृदशनं चक्रं ऽ्वारमाङातिभीषणम्‌ ३७
सवैदष्टोपश्षमनं कुर देववराच्युत , ८५२न महास्वाल च्छिन्धि च्छिन्धि महारव ॥ ३८
सर्दृष्टानि रकनांसि क्षयं यान्तु विभीषण । प्राच्यां प्रतीच्यां च दिशि दक्षिणोत्तरतस्तथा ॥३९
रकां करोतु सवात्मा नरसिहः गलितैः । दिवि युभ्यन्तरिते च पृष्ठतः पाश्वतोऽग्रतः ॥ ४०

रकां करोतु भगवान्बहुरूपी जनादैनः । यथा विष्णु्जगतपर्यं सदेवासुरमानुषम्‌ ॥ ४१
तेन स्येन दुष्टानि श्रममस्य व्रजन्तु पै । यथा विष्णो स्मृते सथः संप्तयं यान्ति पातकाः ॥४
सलेन तेन सकलं बुषटपस्य प्रशाम्यतु । यथा यह्ेश्वरो विष्णुदैषेष्वपि हि गीयते ॥ ४२

लेन तेन सकं यन्मयोक्तं तथाऽस्तु तत्‌ । शान्तिरस्तु शिवं चास्तु वुष्टपस्य मश्ाम्यतु ॥ ४४
वासुदेव्षरीरोत्यैः कुरनिणारितं मया । अपपाजेति गोषिन्दो नरो नारायणस्तथा ॥ ४५
तथाऽस्तु सषैदुःखानां परमो वचनाद्धरेः । अपमाजंनकं शस्तं सर्वरोगादिवारणम्‌ ॥ ४६
अहं हरि; शा विष्णुहैता रोगा पया तव ॥ ४७
इलयादिमहापुराण भग्रेये कुशापामाजनस्तोत्रवणैनं नभेकभरिशो ऽध्यायः ॥ ३१ ॥
` आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-९१६
सथ द्ा्रिशोऽध्यायः।
निर्वाणदीक्षातिदरध्य्थानां पस्काराणां वर्णनम्‌ ।
अभिषश्वाच-
निर्वाणादिषु दीक्षासु चत्वारिश्तथाओ च । संस्कारान्कारयेदधीमाञ्णु तान्यैः सुरो भवेद्‌ !
गभषानं तु योन्यां बै ततः पुंसवनं चरेत्‌ । सीमन्तोश्यनं चैव जातक च नाम च ॥ २
अन्नाशनं ततभूडा ब्रह्मच व्रतानि च । [ भचत्वारि वैष्णवी पाथं मौतिकी श्रोतिक्री तवा
गोदानं सञातकत्वं च पाकयदवाश्च सप्त ते । अष्टका पैणशरादधं श्रावेण्याप्रायणीति च ॥ | ४
चैत्री चाऽऽयुनी सङ द्विया ताज्युणु । आधानं चाहत च दर्शो वै पौणेमासकः ॥५
चातमास्ं पडूबन्धः सौत्रामणिरथापरः । सोमसस्थाः स शुणु अशरिष्टोमः क्तुत्तमः॥ ६
अदयग्निष्टोम क्थ्यथ षोड वाजपेयः । अतिशंबोऽप्नोयमश्च सहसेशाः सवा एमे ॥ ७
हिरण्या प्रिरिरण्याप्नो हिरण्यमित्र इत्यतः । हिरण्यपाणिेमाक्षो हेमाङ्गो हेमसूत्रकः ॥ ८

# धनुधिहान्त्गतो प्रनयश्च. पुस्तके नास्ति ।

१ख.ग.घ्‌. ह. च. पगाभतैः । २ घ. शिमधितं । ३ घ. भपपाजैतु । ज ष. “शमो जपना । ट. शमः
सीतैना*। ५ ष. कुशो । ६ क. ह. च. फम्‌ । सै । ५ स. ग. ध. उ. "वयेव'। ८स.ग. वैण श्रां । ९ घ.
"बण्यग्ा । ¶ घ, उक्यथ्च । ११क. ङ्‌. च. "कः । त्रिरात्रशवाप्तोः । १२ खल, ध. रत्राप्तो । १३ स.
ग्याध्धिहि' ।

४२ भ्रीमरैपायनयुनिपरणीतम्‌-- [ अ० १६ शो ०-१-१६
( परित्रकारोपणविधिर्यनम्‌ )
हिरण्यास्यो हिरण्याङ्गो हैमजिकठो हिरण्यवान्‌ । अश्वमेषो हि सर्वेशो गुणाश्रय ताञ्युणु ॥
दया च सर्वधतेष प्षानिि्ैष तथाऽऽजवन्‌ । शौचं चैवमनायासो कलं चापरो गुणः ॥ १८
अकार्पण्यं चास्पृहा च, गलेन लुहुयाच्छतम्‌ । सौरशाक्तेयविष्ण्वीशदीक्षास्वेते समाः स्यूताः ॥
संस्कारै, संस्कृतश्रतैर्मक्तिुक्तिमवाुयात्‌ । सर्वरोगादि निरुक्तो देववदरतैते नरः ॥ १२
जप्याद्धोमात्पुजनाश्च ध्यानाहैवस्य चेष्टभाक्‌ ॥ १३
इयादिमहापुराण आपनये निर्वाणदीक्षापिदृध्यथानां संस्काराणां वणैनं नाम द्त्रिशोऽध्यायः ॥ ३२॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--९२९

अथ त्रयरस्तिशोऽध्यायः ।

पवित्रक।रोपणविधिकथनम्‌।
अत्रिरुवाच --
पवित्रारोपणं व्ये वपप्जाफलं हरेः । आषाढादौ काततिकान्ते प्रतिपैस्यञ्यते तिथिः॥ !
श्रिया गौय गणेशस्य सरस्वत्या गुहस्य च । मातण्डमातृदुर्गाणां नोँगिहरिमन्मयैः ॥ २
शिवस्य ब्रह्मणस्तद्रहटितीयादि तिथिक्रमात्‌ । यस्य देवस्य यो भक्तः पचित्रा तस्य सा तिथिः
आरोहणे तुस्यविधिः पृथओश्रादिकं यदि । सावरणं राजतं ताम्रं नत्रकार्पासिकादिकषम्‌ ॥ ४
राह्मण्या कतितं सूत्रं तदलामे तु संसृतम्‌ । द्विगुणं तरिगुणीकृलय तेन कु्यत्पवित्रकम्‌ ॥ ५
[ $अष्टोत्तरशतादूर्ध्वं तदर्धं चोत्तमादिकम्‌ । ] क्रियालोपविघातार्थं यखयाऽभिहितं परमो ॥६

मया तत्क्रियते देव यथा यत्र पवित्रकम्‌ । अविघ्नं तु भवेदेतत्कुर नाथे तथाऽव्यय ॥ ७
भ्ाथ्ये तन्पण्डलादौ तु गायत्र्या बन्धयेन्नरः । ॐ नमो नारायणाय विग्रहे वासुदेगय पीपरि॥
तन्नो विष्णुः प्रचोदयात्‌ । एषा प्रयोज्या सवत्र देवनापानुरूपतः ॥ ९
जानूरनाभिपादान्ते प्रतिमासु पवित्रकम्‌ । पादान्ता वनमाला स्यादष्टोत्तरसषहक्ततः ॥ १०

मालां ठु करपसाध्यां बा द्विगुणां षोडशाङ्गुलात्‌ । कणिककेसेरेः पत्रमत्राधं पण्डलान्तकम्‌ ॥
मण्डलाङ्कुलमातरकचक्र दादी पवित्रकम्‌ । स्थण्डिलेऽङ्गुलमानेन आत्मनः सपूर्विरतिः ॥ १२
आचायौणां च सूप्राणि पितृमात्रादिङः स्वकैः । नाभ्यन्तं द्रादशग्रन्थि तथा गन्धपचित्र।\१३
अङ्करातकरपनादौ द्विमाला चाष्टोत्तरं शतम्‌ । अथवाऽकंचतुविशषटभिरशन्माछिका द्विज ॥ १४
अनामामध्यमाङ्मन्दायैमारिकाधिभिः । कनिष्ठादौ दादश वा ग्रन्थयः स्युः पिके ॥.१५
रषेः कुम्भहुताशादेः संभवे विष्णुवन्मतम्‌ । पीठस्य पीठमानं स्यान्भेलणान्तं च कुष्दफे ॥ १६

-----------------________~_~~~~~-~-~--~-~---- न नुनननन्

% शरोकाधमेतत्क. ङ. च. पुस्तकेषु नाति ।

१. "रोहणं । २ घ. 'जाकलं ह" । ३ स. "पदतते । घ. 'पद्रनदा ति" । ड. “पद्रकना ति" । ४ ड. नागारिह' ।
५ ल. ग. घ. "तिथेः क्र" । ९ ख. घ, त्रिगुणं । ७ ड, "विधानार्थं । ८ ख. ग. घ. ङ. च.वेदत्र क्र । ९ क. ख, ग
ध. च. थ जयान्य ।१०सर.ग. घ. याहवादिरनु । ११स.ग. ड. ब. भिमानान्त॑ । घ. शभिनामान्तं । १२ ख
घ. सरं पत्रे म्रा । १२ ल. “काङ्कादो । ष. क्राम्जादौ । १४ख. "दिषु स्वके । ना ।ध. "दि पुस्तके । ना
१५ स, घ, द्विजः ।

[ अ° ३६ शछो° १७-४८ ] अग्निपुराणम्‌ । ४१
८ पनिन्रकासेपणनिभिकयनम्‌ षर बर्‌
यथाशक्ति सू्बरन्थिः परिचारेऽथ वैष्णवे । सूत्राणि वा सकनद सूमेण निबिभक्तके ॥ २७

रोचनागसकपरहगरकइादिभिः । रञ्जपेषन्दनायैवा सलानसेध्यादिभरः ॥ १८
एकादश्या -पागण्हे भगवन्तं हरिं यजेत्‌ । समस्तपरिवाराय बि दधत्समर्चयेत्‌ ॥ १९

सं पेत्रपालाय द्वारान्ते दरोपरि तथा भियम्‌ । धातर दक्षविधात्रे च गङ्गां च यमुनां तथा ॥

शङ्पद्मनिभी एष्य मध्य वैसमसारणम्‌ । सारङ्गायेति भूतानां मृतक्दधि स्थितश्वरेत्‌ ॥ २१
ॐ हरं हः फट्‌ हरू गन्धतन्मात्रं संहरापरि नमः। ॐ इरं हः फट्‌ दर्‌ रसतम्मात्र संहरामि नमः
ॐ हर्‌ हः फट्‌ दरं रूपतन्मात्रं संहरामि नमः। ॐ हरं हः फट्‌ शरं स्पर्शतन्मात्रं संहरामि नमः]
ॐ रं ह; फद हर्‌ शब्दतन्मात्रं संहरामि नमः । [कपयो द तेगन्धतन्पात्रसरूपं भूमिमण्डलम्‌

चतुरस च ¶ठं च काचनं वजलाञ्छितम्‌ । इन्द्रादिदैवतं पादयुग्ममध्यगतं स्मरेत्‌ ॥ २५
शद च रसतन्मात्रं मविराप्याय संहरेत्‌ । रसमात्र रूपमात्रे क्रमेणानेन पूनकः ॥ २६

ॐ हरु टः फट्‌ दरू रसतन्मात्रं संहरामि नमः। ॐ दहे हः फट्‌ हर रूपतन्माश्र संहरामि नमः
ॐ हरू हः फट्‌ दरू स्पश्तन्मातरं सेहरामि नपः। ॐ दर हः फट्‌ दरू शब्दतन्मात्रं संहरामि नमः

नाजुनाभिमध्यगतं भें व पमलान्छतम्‌ । शृहर्णं चाधवन्द्रं घ्याये्रणदैवतम्‌ ॥ = ९
वतुभिश्च तदुद्धातैः शुद्धं तद्रसमात्रकम्‌ । संहरद्रसतन्माननं रूपमात्रे च योजयेत्‌ ॥ ३०

५ इ हः फट्‌ हरं रूपतन्मानर संहरामि नमः। ॐ दरं हः फट्‌ हरं स्पधतम्पा्र संहरामि नमः
४ हरे दः पट्‌ दरे इब्दत्ातर संहरामि नमः । इति ज्रिभिस्दुदधातैहिफोणं वहवमण्डलम्‌ ॥
1भिकण्डमध्यगतं रक्तं स्वस्तिङलाञ्छितप्‌ । ध्यात्राऽनलापिदैवं तच्छरदरं स्पशे लयं नयेत्‌ ॥
५४ दरु हः फट्‌ दरु स्पशीतन्पत्र संहरामि नमः। ॐ हरे हः फट्‌ हरं शब्दतन्मां संहरामि नमः
ग्डनासामध्यगतं हत्त वै वायुमण्डलम्‌ । दवरदरतैधूमवर्ण ध्यायेच्छदनुलाज्छतम्‌ ॥ ३५
मकमा शन्दमतरैः संहरेद्धानयोगतः । ॐ दरं हः फट्‌ हरं शब्दतन्मात्रं संहरामि नमः ३६
(कोद्धतिन चाऽऽकार शुद्धरफटिकसंनिभम्‌ । नासापुटशिखान्तस्थमाकाशमुपसं हरेत्‌ ॥ ३७
पषणाचरदेहुद्धि शूयदिवं कमात्ततः । शयं केषर ध्यायेत्पादाच्रं च शिखान्तकम्‌ ॥ ३८
वाजेन वंबीनेन ज्वारामालासमायुतम्‌ । देहं रमिलनेनैव ब्रहमरन्धा्विनिर्गतम्‌ ॥ ३९
नुं ध्यात्वा चामृतस्य तेन भस्मकलेवरम्‌ । संषठरये्मिलस्मारेहं सेपाच् दिव्यकम्‌ ॥ ४०
पासं कृत्वा करे देहे मानसं यागमाचरेत्‌ । विष्णं साङ्गं हृदि प्रे मानसैः कुसुमादिभिः ॥४१
लमग्रेण देवेशं राचैयदधक्तयुक्तिदम्‌ । स्वागतं देव देवेश सेनिधौ भव केशव ॥ ४२
हण मानसीं पूजां यथार्थ परिभाविताम्‌ । आधारशक्तिः कूर्मोऽथ पृल्योऽनन्तो मही ततः ॥
धयेऽन्यादी च पमाया अधर्माधाश युरुयगाः । सखादिमध्ये पद्म च पायाविध्ार्यतप्छके॥
लतसं च सूयदिमण्डलं पक्षिराजकः । मध्ये ततश्च वायव्यादीशान्ता गुरूपङ्किका ॥ ४५
णः सरस्वती पूज्या नारदो नलकूबरः । गुरुररोः पादुका च परो गुरुष पादुका ॥ ४६
पसिद्धाः परसिद्धाः केसरेषु च शक्तयः । लक्ष्मी सरसती भीतिः कतिः शान्तिथ कानिका
एिसतुष्िहद्राया मध्ये चाऽऽवाहितो हरिः । पतिः श्रीरतिकान्त्याया परेन स्थाप्यतेऽच्युतः
1

# धनुधिहन्तमैतो प्रन्थो ड. पुस्तके नास्ति ।

१. श्रेदक्षेवि'ः।२ख.ग. ध, च. वास्त्वपवारणम्‌। ३ क. ह, च. प्राथैये" ।

४४ #पदरेपायनपुनिप्रणीतम्‌- [ अ० १४ षो° १९] `
( पवित्रारोपणे पूजाहोमादिषिषिः )
ॐ अभिपुखो मवति भाध्य पराच्यां संनिहितो भव । विन्यस्या्यादिकं दवा गन्धायेगकतो यजेत्‌
ॐ भीषय मीषय हृच्छिरज्ञासय वै नमः । मदय मदय शिखामगन्यादी क्रम तोऽककम्‌ ॥ ५०
रक्त रपत प्रध्वंसय प्रध्वंसय कवचाय नम; । दरू फट अज्ञाय नमो पूलषीजेन चा्गकम्‌ ॥ ५१
एर्दक्षप्यसौम्येष पू्यावरणमर्येत्‌ । वासुदेवः संकर्षणः प्घुल्ञशवानिरुदधकः ॥ ५२
अ्न्यादौ श्रीरतिधृतिकान्तयो पूयो हरेः । शङ चक्रं गदां प्ममन्यादौ पुषेकादिकम्‌ ॥ ५१
शां च मुसलं खड्गे वनमालां च तद्वहिः । इन्द्रां तथाऽनन्तं नेत्रां वरुणं ततः ॥ ५४
बरह्मदरेशानयोमध्ये अल्ञात्ररणकं बहिः । देरावतस्ततश्छागो महिषोऽथ नगेशयः ॥ ५५
यृणः शशोऽथ एषभः कुर्मो हंसस्ततो वषिः । पृभिगमैः कुमृदाग्रा द्ारपारा दयं दयम्‌ ॥ ५६
एवधुरदारान्तं हरिं नत्वा वरि हिः । विषणुपाषैदेभ्यो नमो बलिपीठे बि वदेद्‌ ॥ ९७
[ शतरि्ाय बिष्वक्तेनात्मने इवान यजेत्‌ ] । देवस्य दक्षिणे हस्ते रकतासूत्रं च बन्धयेत्‌ ५८
संबत्सरफृतार्चायाः संपृ्णफलदायिने । पतित्रारोहणायेदं कौतुकं धारय ॐ नमः ॥ ` ५९
उपवासादिनियमं दयौर देवसंनिधौ । उपवासेन नियतो देव संतोषयाम्पशम्‌ ॥ ६०
कामक्रोधादयः सम मा मे तिष्ठन्तु सर्वथा । अद्यप्रभृति देश यावदशेषिकं दिनम्‌॥ ६१
यजमानो ह्यशक्तशेत्कुयीमक्तादिक् व्रती । हुत्वा विसर्जयेतसतुलवा भीकरं निल्यपूननम्‌ ॥ ६२
ॐ दीश श्रीधराय बैलोक्यमोहनाय नमः ॥ ६१
दय ।दिमहापुराण भ्निये सवदेवसाधारणपविश्रकारोपणतरिधिकथनं नाम त्रयश्ञिरोऽप्यायः ॥ ३३ ॥
आदितः शोकानां समष्यड्ः--९९२

अथ चतु्िशो ऽध्यायः ।

`पवित्रकारोपणे पूनाहोमादिविषिः ।
अप्निराच-
विशेदनेन मग्रेण यागस्थाने च भूषयेत्‌ । नमो ब्रह्मण्यदेवाय श्रीधरायान्ययात्मने ॥ १
ऋम्यजुःसापरूपाय शब्ददेहाय विष्णवे । वििरय मण्डलं साय यागद्रव्यादि चाऽऽहरेत्‌ र
म्तालितकरराङ्पिः सनिवन्यस्यारध्यकरो नरः । अ्यादधिस्तु शिरः प्रोक्ष्य द्वारदेशादिकं तथा?
आरभेद्रारयागं च तोरणेशान्मपूजयेत्‌ । अश्त्थोदुम्बरबरपकताः पएृवोदिगा नगाः ॥ ष
छगिनदरोभनं भास्यां यजु॑मसुमद्रकम्‌ । सामापश्च सुधन्वारूयं सोपायवेसुषोत्रकम्‌ ॥ ५
तोरणान्ताः पताकाथ कुपुदाधा पटद्यम्‌ । दवारि दवारि स्नान्नाऽच्वौः पूष पूणेथ पुष्करः ६
आनन्दनन्दनौ दक्षो वीरसेनः सुषेणकः । संमवमभवौ सोम्ये द्ारपांधैव पूजयेत्‌ ॥ ७
अल्ननपपुष्पतपाद्िधानुतसाये संविशेत्‌ । भृतशुद्धि त्रिधायाय विन्यस्य कतमुदरकः ॥ ` «८
फट्कारीन्तं शिखां जप्त्वा सपेषान्दिकषु निक्षिपेत्‌ । वासुदेषेन गोभृते संकषैणेन गोमयम्‌ ॥ ९

# एतदर्धं क. ङ. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१४. ङ्‌. च. "पो वानरो भषः।म'।२ ख. विप्राय।३ क. ग. घ, ङ, च. "णान्तः प । > ख. सं्िपेत्‌।
५क. ङ. च, कृतमूत्रकः । ६ कफ. क्ल. ग, इ, च. 'रान्त.सिहजप्तस" ।

[ अ० ६४ छो १०-६८] अगरिपुराणम्‌ । ५५
( पवित्रारोपणे पुआाहोमादिविधिः )
न्नेन पयस्तस्जाहषि नारायणागूपृतम्‌ । एकद्िश्यादिवेरिण एता भागसोऽपिकम्‌ ॥ १०
भरृतपात्रे तदेक पथगव्यगुदाहृतम्‌ । पण्डपपोक्षणायैकं चापरं प्रश्नाय च ॥ ११
स्नोनाय .दशकुम्भेषु इनदरायठीकपान्यजेत्‌ । पूर्याह ्रावयेत्तां थ स्थातभ्यं चाऽऽङ्गया हरे,॥
यागद्रव्यादि संरक्ष्य विकिरान्विकिरेत्ततः । मृढाष्टशतसंजपनान्ुशकुर्वान्हरेख तान्‌ ॥ ११
न्यां दिशि तपरसयं स्थाप्य कुम्भं च वर्नीमू । कुम्भे साङ्गं हरिं मास्यं वधन्यामद्धमर्थयेत्‌॥
प्रदक्षिणं यागं वधेनीिभमषारया । सिश्वक्षयत्ततः कुम्भं एूजयेश् स्थिरासने ॥ १५
सपशचरत्नवज्ञोव्ये कुम्भे गन्धादिभिर्हरिम्‌ । वर्धन्यां हेमगर्मायां यजेदल्ं च वामतः ॥ २६
तत्समीपे वासतुलक्ष्मीभूविनायकप्चयेत्‌ । स्नपनं कस्पयेदरिष्णोः संकान्त्यादौ तथैव च ॥ १७
पणो$ुम्भौनवस्थाप्य नवकोणेषु नि्र॑णान्‌ । पार्मध्यं चाऽऽचमनं पञ्चगव्यं च निक्षिपेत्‌ ॥ १८
पषीदिकठशेऽगन्यादौ पञ्चागृतनराधिकम्‌ । दधि परं मधूष्णोदं पाथं स्यादतुरङ्गकम्‌ ॥ १९
प्ह्यामाकदूवा विष्णुपत्नी च पाधकमू । तथाऽटाङ्ा्यमार्याते यदगन्धफटा्ततम्‌ ॥ २०
कुदाः सिद्धाथपुष्पाणि तिला द्रव्याणि च॑ ऽभहत्‌ । रबङ्गककोकयुतं दथादाचमनीयकमू्‌॥। २१
स्नापयेनयूलपश्रेण देवं पञ्चामृतैरपि । शुद्धोदं मध्यकुम्भेन देवमूधरि विनिक्षिपेत्‌ ॥ २२
कलशाभ्िःसृतं तोयं दूरवाग्रं संसृशचेभरः । शुद्धोदकेन पायं च अध्यमाचमनं ददेत्‌ ॥ २३
परिगरऽ्य पटेनाङ्गं सवल्ञ मण्डलं नयेत्‌ । तत्राभ्य््याऽऽचरेद्धोपं कुण्डादौ प्राणसंयमी ॥ २४
्क्षारय हस्तौ रेखा तिः पूवी ग्रगामिनीः । द ्षिणादुत्तराम्ताश् तिलुवैवोत्तराप्रगाः ॥ २५
अध्योद्केन संमोक्ष्य योनिमुद्रां दयेत्‌ । ध्यालीऽऽत्मरूपं चार तु योन्या कुण्डे ्षिपेभरः॥
पातराण्यासादयेत्पशवादभंसुक्सुवकादिमिः । बाहुमात्राः परिधय इध्मव्रधनमेव च ॥ २७
भणीता पोक्षणीपात्रमाज्यस्यालीषूतादिकम्‌ । भस्थदरयं तण्डुलानां युगं युभमधोपुखम्‌ ॥ २८
पणीतामोक्षणीपातर न्यसेतमागग्रगं कुशम्‌ । अद्धिः पुं प्रणीतां तु ध्यात्वा देवं पूर्य च ॥२९
मणीतां स्थापयेददर्याणां चैव मध्यतः । पोक्षणीमद्धिः संपूर्य मायं दकष तु विन्यसेत्‌॥ १०
चरं च भपयेदभरो ब्रह्माणं दक्षिणे न्यसेत्‌ । कुशानास्तीय पूर्वादौ परिधीन्स्थापयेत्ततः ॥ ३१
वैष्णवीकरणं कूयादरमाधानादिना 'ततः । गर्भाधानं पुंसवनं सीमन्तो्यनं जनिः ॥ ३२
नामादिसमावर्तनान्तं जुहुयादष्ट चाऽऽ्ुतीः । पू्ाहुति परतिकपे सुचा सुवसुगुक्तया ॥ २२
शुष्डमध्ये ऋतुमतीं रक्ष्मीं संचिन्त्य होमयेत्‌ । कुष्डरक्ष्मीः समाख्याता परकृतिच्धिगुणात्मिका॥
सा योनिः प्वैभूतानां विदयामघ्रगणस्य च । विगुकतेः कारणं वहिः परात्मा च धक्तिदः॥ ३५
माध्यां शिरः समारूयातं बादर कोणे उ्यवस्थितौ । ईश्ानापरेयकोगे तु जपे वायब्यनक्रैते ॥
उदरं कुण्डमित्युक्तं योनियोनिवि्थीयते । गुणत्रयं मेखकाः सरष्पातैवं समिधो दश्च ॥ ३७
पथाधिकास्तु जुहुयास्मणवनमृ्िुद्रया । पुनराधारौ जुहुयाद्ाय्कम्यन्तं ततः श्रयेत्‌ ॥ ३८

१अ.ग. घ. च. "वाराणि घु" । २ घ. भानीय। 3 क. च. “व्यादिसंरक्षाषि"। ्ख.ग. घ. भन्या-
रिछ । ५क. ङ. च. सधिः कु" । ९ क.स.ग.ङ.च.च। पर्वेकुः। ७. (मान्न स्था । ८ घ. ध्यै
माचमनीयं प । ९ क. ह. तिलदर्भाणि। १० क. च, वारणा । ख. घ. चाणम्‌ । ११ क. ध. ड. च,
कूपं । .१२ ख. %वाऽप्रर° । घ. "त्वाऽभि । १३ ख. घ. योन्यां । १४ क. "दमे द" । १५क. ध, इ, च. नरः।
१६ ख, घ. ङ. च. पुणोहुतीः । १५ स. च. मुक्तिदः । १८ क. ₹. च. 'वातस्वस्तिमुद्या ।

५९ भरीमदटपायनपुनिपरणीतम्‌- [० ६९ शो ° १-१८ ]

( पविश्राभिवासनविषिः )
शान्त पृूरमत्रेण आज्यभागौ तु होमयेत्‌ । उत्तरे द्वादशान्तेन दक्षिणे तेन मध्यतः ॥ ३९
व्याहृत्या पद्ममध्यस्थं ध्याय तु संसृतम्‌ । वेष्णवं सप्रनिहं च सूरयकोरिसमपभम्‌ ॥ ४०
शन्द्रववतरं च सूर्याक्षं जुहुयाच्छतमष्ट च । तदं चैष परेन अङ्गानां च दशांशतः ॥ ४?
दद्यादिमहापुराण भापनेये पविधकारोपणसंबन्धिपूजाहोमादिविधिकथनं नाम चतुक्ि्चोऽध्यायः ॥ ३४ ॥
आदितः श्चोकानां सपण्यङ्ाः-- १०३३

भथ पञ््रिशोऽध्यायः ।

पवित्रापिवाप्तनविधिः ।

अग्निरवाच-

संपाताहुतिनाऽऽसिच्य परवित्ाण्यधिवासयेत्‌ । -दृसिहमन्रजप्तानि गुपरान्यज्ञेण तानि तु॥ १
वञ्चसंवेष्टितान्येव पत्रस्थान्यभिमन्रयेत्‌ । [* विखाद्धिः पोक्षितानि मत्रेण चैकधा द्विषा] २
कुम्मपात्रे तु संस्थाप्य रक्तां विज्ञाप्य देशिकः । दन्तकाष्ठं चाऽऽमलकं पूवे संकर्षणेन तु ॥ ?
अनेन भस्म तिलान्दक्ष गोमयमूत्तिकाम्‌ । वारुणे चानिरुद्धेन सौम्ये नारायणेन च ॥ ४
दर्भोदकं चाय हृदा अगरी कुद्कुभरोचनप्‌ । देशरान्यां शिरसा प्रप शिखया सैरतेऽप्यथ ॥ ५
मूलपुष्पाणि दिव्यानि कवचेनाथ वायवे । चन्दन म्मक्षतदधिदूरवाथ पुटिकास्थिताः ॥ ६
हं तरिूत्रेणाऽतेष्य एनः सिद्धारथकान्धिपेद्‌ । दातूजाक्रमेणाथ सैः समन्धपवितरकम्‌ ॥ ७
मचत दरारपादिभ्यो विष्णुं कुम्भे त्नेन च । विष्णुतेनोदधवं रम्यं सर्वपातकनाशनम्‌ ॥ ८
सर्थकामपदं देव तवाङ्गे धारयाम्यहम्‌ । [+संपृज्य धूपदीपावत्रजद्ारसमीपतः ॥ ९
गन्धपुष्पा्षतोपेतं पवित्रं चाऽऽत्मनोऽप॑येत्‌ । पवित्रं वैष्णवं तेजो महापातकनाशनम्‌ ॥ १०
धमकामायसिद्धथे स्वकेङ्गे धारयाम्यहम्‌ । | [आसने परिवारादौ. गुरौ द्रात्पवित्रकम्‌ |

गन्धादिभिः समभ्यस्य गन्धपुष्याक्षतादिभिः । विष्णुतेजोद्धेलादिषूलेन इरयेऽपयेत्‌ ॥ १२

वद्विस्थाय ततो दा देवं संारथयेत्ततः । प्षीरोदधिपहानागशय्यावस्थितविग्रह ॥ १३
प्रातस्त्वां पूजयिष्यामि संनिधौ भव केशव । इन्दरादिभ्पस्ततो दसा विष्णुपाषेदके वरिम १४
ततो देवाग्रतः कुम्भं बासोयुगसमन्वितम्‌ । रोचनाचन्दरकाहमीरगन्धायुदकसंयुतम्र्‌ ॥ १५
गन्धपुष्पादिना ऽऽभृष्य मृलमन्रेण पूजयेत्‌ । म्डपाद्रहिरागल पिच्परि मण्डलत्रये ॥ ५६
पश्चगव्यं चरं दन्तकाष्ठं चेव करमादजेत्‌ । पुराणश्रवणं स्तोत्रं पठञ्ञागरणं निक्षि ॥ १७

परमेषक्वाङानां सीणां मोगभुजां तथा । सथोऽधिवासनं कुयांद्िना गन्धपवित्रकम्‌ ॥ १८
इ्यादिमहापुराण भाप पवित्राधिवासनविधिवणेनं नाम पञ््रशोऽध्यायः ॥ ३५ ॥
आदितः शोकानां सप्यङ्ाः- १०५१

# धनुलिहान्तगेतं ₹. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति । + धनुश्िहान्तगेतो म्रन्थो इ. पुस्तके नास्ति । एतद्ध च.
पुस्तके नास्ति । ।

१.३. च. पञ्चवक्रं । २ क. ठ. च. सूयौख्वं । २ ख. चाधेमू' । र क, ड, च. तंर्षणेन । ५.क. ठ, च. ।
"नान्यक्ष । ६ ख. ग. घ. "दिमत्‌ । व्रि । ५ ख, घ. "द्रवेत्‌ । ।

[श

[ अ० ६१ शो° १-२६ ] अग्निपुराणम्‌ । ४७
। भथ वटूत्रिशोऽध्यायः ।

विष्णुपवित्रारोपणविधिः ।

अत्निरवाच-
भातःल्लानादिकं कृत्वा द्रारपाान्मपूञ्य च । प्रविष्य गुते देशे च समाङृष्याय धारयेत्‌ ॥ ?
एवाधिवासितं दरव्यं बह्ञाभरणगन्धकम्‌ । निरस्य सर्वं निर्मायं देवं संखाप्य पूजयेत्‌ ॥ २
पञचापतैः कषायैश्च शुद्धगन्धोदकस्ततः । पूरयधिवासितं दथादरखं गन्धं च पुष्पकम्‌ ॥ १
अग्र तवा निलयवश् देवं संमाथयेकमेत्‌ । सम्य क्म देवाय पूजां नैमितिक्गी चरेत्‌ ॥ ४
दारपालविष्णुङुम्भवरधंनीः भाथयेद्धरिम्‌ । अतो देवेति पश्रेण मलमच्रेण कुम्भके ॥ ९
ष्ण हृष्ण नमस्तुभ्यं शृहीष्ेदं पवित्रकम्‌ । पवित्रीकरणायीय वरपूनाफलमदम्‌ ॥
परित्रकं कुरुष्वाद्य यन्मया दुष्कृतं कृतम्‌ । शद्धो मवाम्यहं देव लससादास्ुरेशवर ॥
पवित्रं च हृदाचेस्तु आलानममिषिच्य च । विष्णुकुम्भं च संरक्ष्य व्रनेदेवसपीपतः ॥
पतित्रमास्मने दथा्रक्षाषन्धं विरज्य च । गृहाण ब्रह्मसूत्रं च यन्मया करिपतं प्रभो ॥
कर्मणां पूरणार्थाय यया दोषो न मे भवेत्‌ । द्रारपालासनगुरूपुर्याणां च पवित्रकम्‌ ॥ १
कनिष्ठादि च देवाय वनमालं च मूलतः । हृदादिव्िष्वक्तेनान्ते पवित्राणि सपरयेत्‌ ॥ !
वहो हला बहिेभ्यो विश्वादिभ्यः पवित्रकप्‌ । पच्य पूणाहुतिं दधासायधित्ताय परतः ॥

9 ® ¢ ©

म

1

अष्टोत्तरकतं वाऽपि पञ्ोपनिपरै स्ततः । मणिविदुममालाभिमेन्दारकुसुमादेभेः ॥ १३
हयं सा्ररपरी पूजा तवास्तु गरुडध्वज । वनमाला यथा देव कौस्तुभं सततं हदि ॥ १४
तद्रत्पवित्रतन्तुं् एजां च हृदये वह । कामतोऽकापतो वाऽपि यच्छतं नियमाचने ॥ १५

विधिना विघ्नलोपेन परिपूर्णं तदस्तु मे । पराध्यं नत्वा क्षमाप्याथ पवित्रं पस्तकरेऽपैेत्‌ ॥ १६
दसा बि दक्षिणाभिरष्णवं तोषयेहुहम्‌ । विरान्भोजनपस्नावेदिवसं पक्षमेव वा ॥ १७
पवित्रं नकाले वा अवतार्य सपचयेत्‌ । अनिवारितपनराद्ं दवादधङकेऽथ च स्यम्‌ ॥ १८
पिषजैनेऽङ्ि संपूर्य पित्राणि विसर्जयेत्‌ । सांवत्सरीमिमां पूजां संपा विधिवन्मम ॥ १९
वरन पवित्रकेदानीं विष्णुलोकं विसर्जितः । मध्ये सोमेकशषयोः भ्रास्पे विष्वक्सेनं हि तस्यच २०
पवित्राणि समभ्य्य ब्राह्मणाय समर्पयेत्‌ । यायन्तसतन्तवस्तसिन्पतरत्र परिकरिपता; ॥ २१
तावयुगसदस्नाणि विष्णुलोके महीयते । कुलानां शतयुचल दश पूवीन्दश्षापरान्‌ ॥ २२
विष्णुोके तु संस्थाप्य सयं युक्तिमवराषुयात्‌ ॥ २३
हयादिमह पुराण आभेये विष्णुपविघ्रारोपणविधिनिरूपणं नाम पटूर्धिशोऽध्याग्रः ॥ ३६ ॥
आदितः शोकानां समष्ङाः-- १०७४

अथ तप्त्रिशोऽध्यायः ।

अथ संपतः स्ैदेवपाधारणः पवित्रारोपणविषिः ।
अग्निश्वाच- 1
सं्तपात्सर्वदेवानां पवित्रारोहणं शुणु । पवित्रं पतेर स्वीत्छरसानलगं त्वपि ॥ १

` १ ख. नमस्छय । २ ख. ग. प्राच्यां । च. प्राथ्य। २क.ख. ह. च. श्रं पृस्तके। *ख.ग.ष. च. समध.
त्‌ । ५. सवैलक्ष्म । £ क. स्यात्वर' ।

४८ श्रीपपायनपुनिमणीवभ्‌-- [ अ० २८ शो° १-१० ]
,' ( देवारयनिमांणफलरि )
जगधोने समागच्छ परिबारगणेः सह । निपत्रयाम्यहं मादा तुभ्यं पविग्रकम्‌ ॥
जगत्सृजे नमस्तुभ्यं शृहठष्येदं पवित्रकम्‌ । पविग्रीकरणाथांय वषैपूनाफल्पदम्‌ ॥ ।
[# शिव देव नमस्तुभ्यं शृहीप्यदं पवित्रकम्‌ । ] पणिषिदुममालाभिर्मनदारकुमुपादिभिः ॥
यं सांवत्सरी एजा तवास्तु वेदवित्पते । सांबत्सरीमिमां पूजां संपाथ्च विधिवन्मम ॥
वज पवित्रकेदानीं स्वलोकं विसरजितः । सूयं देव नमस्तुभ्यं शृहीष्येदं परिघ्रकम्‌ ॥
पविशरीकरणाथीय वरपपूनाफलमदम्‌ । [+ शिव देव नमस्तुभ्यं ृीषयेदं पविप्रकम्‌ ॥
पवित्रीकरणार्थाय वर्षपूनाफलमदम्‌ । % मेणेशवर नमस्तुभ्यं शीषं पविभ्रकम्‌ ॥
पिग्रीकरणायांय वपैपूनाफठमदम्‌ । | शक्तिदेवि नमस्तुभ्यं गृहीष्येदं पवित्रकम्‌ ॥ ९.

9

¢$ @& ^~ ~>, ८

पविग्रीकरणार्थाय वर्षपूनाफलमदम्‌ । नारायणमयं सूत्रमनिरुद्धमयं परम्‌ ॥ १०
धनधान्यायुरारोगपरदं संमददामि ते । कामदेवमयं सूत्र संकर्षणमयं वरम्‌ ॥ ११
[+ विदयासंततिसौमाग्यमदं संमददामि ते । वासुदेवमयं सूर पर्मकामरथपोक्षदम्‌ ॥ १२
संसारसागरोत्तारकारणं प्रददामि ते । विश्वरूपमयं सूत्र सवैदं पापनाशनम्‌ ॥] १३
अतीतानागतकुलसयुद्धारं ददामि ते । कनिष्ठादीनि चत्वारि मनुभिस्तु क्रपाष्दे ॥ १४

इत्यादिमषापुराण श्रये संक्षेपतः सर्वदेवसाधारणः पविध्रारोपणं नाम सप्तश्रिशोऽध्यायः ॥ ३७ ॥
आदितः शोकानां समश्यङाः- १०६५

भया त्रिशोऽध्यायः ।

देवाछयनिमीणफडादि ।

अप्निरुवाच-
षासुदेवाधालयस्य कृतौ ष्ये फलादिकम्‌ । चिकीपदिवधामा सहत्तननिपापनुव्‌ ॥
मनसा सप्ठकतृणां शतजन्माघनाशनम्‌ । येऽनुमोदन्ति कृष्णस्य करियमाणं नरा गृहम्‌ ॥
तेऽपि पापैविनिगुक्ताः भयान्ख्युतलोकताम्‌ । समतीतं भविष्यं च कुलानामयुतं नरः ॥
विष्णुकोकं नयत्याणु कारयित्वा हरेयहम्‌ । षैसन्ति पितरो हृष्टा विष्णलोके हङंकृताः ॥
विषक्ता नारव्ःखैः कपः दृष्णस्य मन्दिरम्‌ । ब्रह्महयादिपापौषयातक देवतारयम्‌ ॥
फर यम्नाऽऽप्यते यङ्गेषाम कृतवा तदाप्यते । देवागारे कृते सरवती्थलानफलं मेत्‌ ॥

थँ हतानां च रणे यत्तत्फलादिकम्‌ । शाव्येन वैँसुना वाऽपि इतं धाम च नाक्दभ्‌ ॥७
एकायतनटृत्खगीं जयगारी ब्रह्मरोकमाङ्‌ । पश्चागारी शयुलोकमष्टागाराद्धरौ स्थितिः ॥ ८
षोडश्ारयकारी तु भुक्ति पक्तिमवाषुयात्‌ । कनिष्ठं ध्यपं भष कारयित्वा हदम्‌ ॥ ९
स्वगं च वैष्णवं कोकं मोक्षमाभोति च क्रमात्‌ । शरेषठमायतनं विष्णोः कृत्वा यद्धरा्दमेद्‌ १०

# एतदधं क. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति । + धनुधिहान्तमैतो प्रन्यो &. एुत्तके नास्ति । * गणेश्वरस्यायं येकः
क. पुस्तके नस्ति । + धनुधिहान्तगंतो प्रन्थः क. €, च. पुस्तकेषु नारित ।

क 6 ०८ ~क द)

१क.क.ग.ङ. च. 'दंयातुभ्ये। २ ख. घ. वणिश्वर। २ च. “्यप्रवंरं प्र । * क. ड. च. शरं सर्वदं पापना
एनम्‌ । ५ क. इ, च. नन्दन्ति । ६ ङ. देवतीर्थे । च. देवतार्थं । ७ क. ध. इ. च, पांडाना । ८ क, द.ग. ड. घ.
“नवान्भवेत्‌ ।

( म० १८ छो° ११-६९ ] अग्निपुराणम्‌ । ४९
( देवालयनिमौणफलादिवर्णनम्‌ )
कनिष्ठेनैव तत्पुण्यं प्रामोल्धनवान्नरः । सपुत्पात्र घनं त्वा सरपेनापि सुराख्यम्‌ ॥ ११
कारयित्वा हरेः पण्यं परारोदयम्यधिक्ग परान्‌ । रक्षेणाय्‌ सहस्रेण शतेना्पेन बा हरेः ॥ १२
कारयन्मषनं याति यत्राऽऽस्ते गरुदध्यजः। बारपे तु कौढमाना ये परंसुमिभेवने हरेः ॥ ११
वासुदेवस्य फुषैन्ति तेऽपि तह्ोकगामिनः । तीर्थे चाऽऽयतने पुण्ये सिद्धक्षेत्रे तथाऽऽभ्रमे ॥ १४
कररायतनं विष्णोयथोक्त त्रिगुणं फलम्‌ । बन्धकपुष्पविन्यासैः सुधापङ्केन वैष्णवम्‌ ॥ १५
ये विलिम्पन्ति भवनं ते यान्ति भगवतपुर । पतितं पतमानं तु तथाऽपपतितं नरः ॥ १९
१ प्रापनोति द्विगुणं फलम्‌ । पतितस्य तु यः कतौ पतितस्य च रक्षिता ॥ १७
विष्णोरायतनस्येह स नरो विष्णुरूपभाक्‌ । इष्टकानिचयस्तिठेधावदायतनं हरे! ॥ १८
सकुलस्तस्य पै कतौ विष्णुलोके महीयते । स एव पुण्यवानपूञ्प इषलोके पर च ॥ १९
कृष्णस्य वासुदेवस्य यः कारयति केतनम्‌ । जातः स एव सुङृती कुलं तेनेव पालितम्‌ ॥ २०
विष्एरदारदेग्यादेहकता स कीतिमाक्‌ । क्ष तस्य वित्तनिचयैभूढस्य परिरक्षिणः ॥ २१
दुःखानिते्ः ष्णस्य न कारयति केतनम्‌ । नोपभोग्यं धनं यस्य पितृत्रिपरदिवौकसाम्‌ ॥ २२
नोपभोगाय बन्धूनां व्यर्थस्तस्य धनागमः । यथा पुरो वरणां पृ्युत्रि्ना्चस्तथा पुषः ॥ २१
मूढस्तत्रानुषधाति जीवितेऽथ चरे धने । यदा वित्तं न दानाय मोपभोगाय देहिनाम्‌ ॥ २४
नापि कीट न धर्मार्थं तस्य खाम्येऽय को गुणः । तस्माद्वित्तं समासाश्च दैवाद्वा पौरषाद्य ॥
दचात्सम्यद्धिनाग्येभ्यः कीतेनानि च कारयेत्‌ । दनेभ्यश्राधिक यस्मात्कीतैनेभ्यो वरं यतः॥
अतश्च कारयेद्धीमान्विष्णवादेन्दिरादिक्म्‌ । विनिवेश्य हराम भक्तिमदधिर्नरोत्तमैः ॥ २७
निवेशितं भवेत्स तेखोक्यं सचराचरम्‌ । भूतं भव्यं भविष्यं च स्थूरं सृषं तथेतरत्‌ ॥ २८
आब्रह्मस्तम्बपयैन्तं स तरिष्णोः समुदधवम्‌ । तस्य देवाधिदेवस्य सर्गस्य महात्मनः ॥ २९
निवेशय भवनं विष्णोनै भूयो भुवि जायते । यथा षिष्णोधामृतौ फलं तदहिवौकसाम्‌ ॥ १०
शिवब्रह्माफविध्रेशचण्डीलक्षम्यादिकात्मनाम्‌ । देवाटयङ्तेः पुण्यं अतिमाकरणेऽधिक्षम्‌ ॥ २१
प्रतिमास्थापने यागे फटस्यान्तो न तिद्यते । मृन्मयाषारजे पुण्यं दारजादिरठरोद्े ॥ २२
इषकोत्थाच्छैलने स्याद्धेमादेरधिकं फलम्‌ । सप्तजन्पतं पापं पारम्भादेव नश्यति ॥ ३३
दवाहयस्य खीं स्यान्नरकं न स गच्छति । कुलानां शतयुदुल विष्णुलोकं नयेसरः ॥ ३४
यमो यपभटानाह देवमन्दिरकारिणः ॥ १५
[ शयम उवाच-- ] ।
प्रतिमापुजादिड़ृतो नाऽऽनेया नरकं नरा; । देवाङयाथकतीर आनेयास्त विशेषतः ॥ ३६
विचरध्वं यथान्यायं नियोगो पम पारयताम्‌ । नाऽशङ्ाभङ्गं करिष्यन्ति भवतां जन्तवः हचित्‌
केषं ये जगतातमनन्तं समुपाश्रिताः । भवद्धिः परिहतैव्यास्तेषां नात्रास्ति संस्थितिः ॥ ३८
यत्र भोगवता लोके तच्वित्तास्तत्परायणाः । पूजयन्ति सदा विष्णुं ते चं लयाञ्याः पुरर; ३९

# एतदत्र सर्वष्वादशेपुस्तकेषूपलभ्यते परं नेतदधिकम्‌ ।

१ ध. बरम्‌ । २ ष. क्रीडमाणा । ३ क. ख. ग. इ, च. "कुलस्तावत्तततौः।४ स. ग, च. बठे । ५ प, "रादि" ।
६७. ङ. ष. श्धकाभवे । ५ ख.ग.ङ.स्तेतु गोचराः। घ. स्ते तु गोचरे । ८ क. ह. च. भो मेऽनुपाः ।
९ ध. ते बस्स्याज्याः ।

॥ ॥

५० श्रीमदैपायनएनिप्रणीतम्रू-- [ अ० ६९ ो° १-१० ]

८ विष्ादिदेवताभरतिष्ापने भूपरिमरहविधानम्‌ )
[ +यसिष्सपनाच्छशुततषनस्वरिते स्थिते । सेकीतैयन्ति गोचिन्दं ते च त्याश्याः सुद्रतः]
निलतमितिदेदेवं ये यजन्ति जनार्दनम्‌ । नावरोक्या भवद्चसत रता यान्ति तह्तिम्‌ ॥४१
ये पुष्पधूपवासोभिभूषमैशातिषलभैः । अर्चयन्ति न ते ग्राह्या नराः ईष्णाल्ये गताः ॥ ४२
उपरेपनकतीरः संमार्जनपराश्च ये । कृष्णारये परिलयाश्यास्तेषां पुत्रास्तथा कुलम्‌ ॥ ४?
येन चाऽऽयतनं मिष्णोः कारिते तल्छुलोद्धम्‌ । पंसा शतं नावलोक्यं भवद्धषटवेतस्ा ॥ ४४

यस्तु देवायं विष्णोदीररौटमयं तथा । कारयेनयन्मयं वाऽपि स्ैपपैः पपुच्यते ॥ ४५
अह्यहनि यज्ञन यजतो यन्महाफलम्‌ । भामति तत्फटं विष्णोर; कारयति केतनम्‌ ॥ ५६
कुङानां शतमागामि समतीते तथा शतम्‌ । कारयन्भगवद्धाम नयलस्युतलोकताम्‌ ॥ ४७

सघरोकमयो विष्णुस्तस्य यः कुरते गृहम्‌ । तारयलय्तयाीकानकषययान्पतिपद्यते ॥ = ४८
इष्टकाचयविन्यासो यावन्यब्दानि तिष्ठति । तावदषैसहस्ाणि तकि संस्थिति; ॥ ४९
भरतिमाङृदरिष्णकोकं स्थापको छीयते हरौ । देवेसश्नमतिषृतिमतिषाङृतु गोचरे ॥ ५०
अग्निरुवाष-
यमोक्ता न नयन्त्येतं प्रतिष्ठादिङतं हरेः । यप्रीषः भ॑तिष्ठाधं देवानां ब्रह्मणेऽ्वीत्‌ ॥ ५१
इयादिमहपुराण आग्नेये देवालयनिमौणमाहात्म्यादिवणनं नामाषटत्रिशोऽघ्यायः ॥ ३८ ॥
आदितः शछोकानां समच्यङ्ाः-- १११६

अ्ैक्रोनचत्वाश्शीऽध्यायः।

[शष

विष्ण्वादिदेवताप्रतिष्ठापने मृपरिग्रहविधानम्‌ ।
हयग्रीव उवाच--

रिष्वादीनां रतिषठादि वक्ष्ये ब्रहमञ्ुणष्व मे । मोक्तानि पञ्चरात्राणि सपरा्राणि षै मया ॥
व्यस्तानि मुनिभि पश्चविशतिसंख्यया । हयशीषं तत्रमायं तत्र ्रलोकंयमोहनम्‌ ॥ र

मवं पौष्करं त्रं पहादं गाग्ंगाटवम्‌ । नारदीयं च श्रीप्ं शाण्डिसयं चैश्वरं तथा ॥ ३
सलयोक्तं शौनकं तत्रं वासिष्ठं हानसागरम्‌ । सखायंयुवं कापिलं च तक्ष्य नारायणीयकम्‌ ॥ ४
आत्रेयं नारसिहारयमानन्दाख्यं तथाऽऽरुणम्‌ । बौधायनं वेधाश विश्वोक्तं तस्य सारतः ॥
प्रतिष्ठां हि द्विजः कुपोन्मध्यदेशादिसुभवः । न कच्छदेशसंभूतः ,कािरीकोङ्णोद्तः ॥ ६
कामरूपः कलिङ्गोत्थः कायीकादमीरके स्थितः । आकाकशवायुतेजाम्बुभरेताः प्श्चरा्रयः ॥ ७
अभैतन्यास्तमोद्रिक्ताः पथरात्रिभिवभिताः । ब्रह्माऽहं विष्णुरमल इति विच्यात्स देरिकः ॥ ८
सर्वरक्षणहीनोऽपि स गुरुस्तन्रपारगः । नगरामिगुखाः स्थाप्या देवा न च पराश्युखाः,॥ ९
कुरुप गयादौ च दीनां तु समीपतः । ब्रह्मा मथ्ये तु नगरे ए शक्रस्य शोभनम्‌ ॥ १०

+ धनुधिहान्तगेतं इ. पुस्तके नास्ति ।

१. ग.भरुते। २. ते वस्याज्याः।३ध. तद्ता। ४क. इ. च. कृष्णाश्रये । ५क.ग.ध. इ. च,
श्षयान््र' । ६ घ. च. हयसीषैः । ७ घ. प्रतिष्ठाय । < ग. ममिरुबाच । ९ घ. संपकनं । १० घ. वैश्वकं । ११६.
तथाऽऽ तु। १२ ख. ग. ध. च. "कोशलः । आ । १३ क. ख. इ, च. 'जोयुभू" । १४ क. ड, च. नयदिषु स ।

[अ० ४० शो° १-१६] अग्निपुराणम्‌ । ५१
( ब्तुमण्डलदेवतास्थापनपू जनाध्येदानबलिदानादिविषानकथनम्‌ )
अग्नाव मातृणां भूतानां च यमस्य च । दक्षिणे चण्डिकाया पितृदैलादिकृस्य च ॥ ११
्रैकरते मन्दिरं कुयादरुणादेश्च वारणे । बायोरनागस्य वायव्ये सौम्ये यक्षगुहस्य च ॥ १२
चण्डीशस्य महेशस्य एेशे विष्णो सर्वशः । पूदेवकुं पीड्य प्रासादं सरपकं त्वथ ॥ ११
समं वाऽप्यधिकं वाऽपि न कतेव्यं विजानता । उभयो्िगुणां सीमां लक्ता चोच्छरायसंमिताम्‌
भासदं कारयेदन्यं नोभयं पौदयेदवुधः । भूमौ तु शोभितायां तु कुयादमिपरिगरहम्‌ ॥ १५
भाकारसीपापयेन्तं ततो भूतबरिं हरेत्‌ । माषं दरिद्रां तु सलाजं दपिसक्तभिः॥ १६
अष्टाक्षरेण सक्च पातयित्वाऽ्टदिश्ु च । राक्षसाश्च पिशाचाश येऽर््मिसिषए्नि मृतले ॥ १७
सते व्यपगच्छन्तु स्थानं कुर्यामहं हेः । हेन दारयिता गां गोभित्ैवावचारयेत्‌ ॥ १८

परमाण्व्ठकेनैव रथरेणुः मकीतितः । रथरे्वकेैव त्रेः भरकीलयते ॥ १९
तैर्टमिस्तु बाराग्र लिक्षा ैरष्टभिमंता । तामियृक्ञाऽ्मिः खयाता ताश्चाष्टौ यवमध्यमः ॥ २०
यवाषएकैरङ्कं स्याचतुर्विशाङ्गः करः । चतुरङुरसंयुक्तः दवहस्तः पशरदस्तङः ॥ २१

यादिमहापुराण आप्ये विष्ण्वादिदेवताप्रतिषटर्थ भूपरिप्रहवणेनं नार्मैकोनचतवारिंशोऽध्यायः ॥ ६९ ॥
आदितः शोकानां सपष्यङ्ाः- ११३७

अथ चत्वाररिशोऽध्यायः ॥

वास्तुमण्डर्देवतस्थापनपूजनाध्यंदानबटिदानारि विधानादिकथनम्‌ ।
हेयग्रीव उवाच--
एर्वमासीन्पहङतं सर्वभूतभयंकरम्‌ । तदेवानिहितं भूमौ स वास्तुपुरुषः स्मृतः ॥ १
चतुःषष्टिपदे कषतर रशं कोणाधंसंस्थितम्‌ । पृताक्षतस्तपैयेत्तं पन्यं पदगं ततः ॥ २
उत्यङादूभिजेयन्तं च द्विपदस्थं पताकया । महे चेकरोष्स्थं सरवक्तपदे रतिम्‌ ॥ ३
वितानेनाधपदगं सलं पादे धृ पतैः । व्योमदाकुनपासेन कोणाधेपदसंस्थितम्‌ ॥ ४
सूचा चार्षपदे वहि एृषणं लाजयेकतः । स्वर्णेन वितथं दस्यं मन्थनेन शहाप्ततम्‌ ॥ ९
मंसौदनेन षर्मशमेकैकसिन्सयितं देयम्‌ । गन्धर्व द्विपदं गने शाुनजिहया ॥ ६
एकस्यपर्धसंस्थं च पंथा नीपैस्तथा । पितृन्छशरयाऽस्थं दन्तकृषटैः पदस्थितम्‌ ॥ = ७
दौवारिकं दिसंस्यं च सुग्रीवं यावकेन ठु । पष्पदन्तं कुशस्तम्बैः पद्रषरणमेकतः ॥ ८
असुरं सुरया दस्यं पदेशाय घृताम्भसा । यवैः पापं पदार्षस्यं रोगमध्ये च पण्डकः ॥ ९
नागपुष्पैः पदे नागं र्यं भक््यपिसंस्थितम्‌ । पुदहौदनेन भाट पदे सोर पदे तथा ॥ १०
मधूना पायसेनाथ शारूकेन ऋषि द्ये । पदेऽदिति लोपिकाभिरथे दितिमथापरम्‌ ॥ ११
प्रिकाभिस्ततश्वापमश्विधः पयसा पदे । ततोऽधश्चापवतसं तु दधा चैकपदे स्थितम्‌ ॥ १२
रदुटूकैष मरीचि तु पूकोष्ठचतुष्टये । सवित्र रक्तपुष्पाणि ब्ह्माधःकोणफोषठके ॥ ११

१ घ. वाहयिला । सख. ध. "वदा ३स.ग. ध. लिद्या।४्ष.सदहृत्तः।५क.ख.ग. ध. च, भगषा-
नुवाच । ६ ख. घ. ङ. च 'रक्तैःप'। प. द्वष्ठं। ८ क. ड. च, गृहक्षतम्‌ । ९ क्‌. ड, च. स्वयम्‌ । १०क.ढ. घ,
मृगं। ११. द्विष्ठं। १२ क. ड, च, गिरिद्रये।

५२ भीपौपायनपुनिमणीतम्‌-- = [ अ० ४१ शो" १-७ ]
( शिलाविन्यसिविधानम्‌ )

तदषःकोघके दथात्सवित्रे च कुशोदकम्‌ । विषस्वतेऽरुणं द्ाश्वन्दनं चतुरहधिषु ॥ १४
रक्नोऽधःकोणकोषटे घु हन््रायारध्यं निक्चान्वितम्‌ । इन्द्रं जयाय तस्याऽऽयो धृतां कोणकोष्ठके॥
चतुष्पदे तु दात्यमिन्द्राय गुहपायसम्‌ । वाधःकोणदेरे तु रुद्राय पकमां सकम्‌ ॥ १६
तदधःकोणकेषठे तु यक्षायार्धफलं तया । महीधराय मांसान्नं माषं च चतुरदधिषु ॥ १७
मध्ये चतुष्पदे स्थाप्या ब्रह्मणे तिलतण्डुलाः । चरकीं मांससपिर्भ्या खन्द कृशरया सना १८
रक्तपत्रैषिदारीं च कद्ध च पलोदनैः । पूतनां पलपित्ताभ्यां मांसाष्गभ्यां च जम्भकम्‌ ॥१९
पित्तासृगस्थिभिः पाप॑ पिलिपित्सं स्रनाऽसृना । ईशाययात्रक्तमांसेन अभावादक्षौ्नेत्‌ ॥ २०
रक्षोमातृगणेभ्यश पिशाचादिभ्य एव च । पितृभ्यः पषेतरपलेभ्यो बडीन्दधालकामतः ॥ २१
अहुत्वैतानसंतप्य परासरादादीमन कारयेत्‌ । ब्रहमस्थाने हरिं लक््मी गणं पशवात्समर्चयेत्‌ ॥ २२
मैहीं नरं वास्तुमयं वन्या सहितं घटम्‌ । ब्रह्माणं मध्यतः कुम्भे ब्रह्मादींश्च दिगीश्वरान्‌ २२
दधातपूणाहुतिं पशास्स्स्तिवास्य परणम्य च । परगृह कर्करीं सम्पण्डलं तु प्रदक्षिणम्‌ २४
सू्रपारगेण हे ब्रह्मस्तोयधारां च भ्रामयेत्‌ । पषैवत्तेन मर्गेण सप्त बीजानि वापयेत्‌ ॥ २५
मारम्भं तेन मार्गेण तस्य खातस्य कारयेत्‌ । ततो गतं सनेन्मध्ये हस्तमात्रं भमाणतः ॥ २६
चतुरङ्कलकं चाधश्चोपरशिप्याचैयेत्ततः । ध्यात्वा चतुर्मुनं विष्ुमर््य दासु कुम्भतः ॥ २७
करैया पूरयेच्छव भ शुक्ृपष्पाणि च न्यसेत्‌ । दृक्षिणावतैकं शरषठं बीनेमृद्धिध पूरयेत्‌ ॥ २८
अध्य॑दाने विनिष्पाद्य गोवस्ादीन्देदुरौ \ कारङ्गाय स्थपतये चेप्णवादिलयपूजनम्‌ ॥ २९
ततस्तु सानयेद्यलाजलान्तं यावदेव तु । पुरपाधःस्थितं शस्यं न गृहे दोषदं भवेत्‌ ॥ ३०
अस्थिकषरये भिधते वै भिति एहिणोऽदम्‌ । यम्रामकष्दं शृणुा्॑सु शर्वं तदुद्धवम्‌ ॥ ११
यादिमह्ापुराण भाप्ये ऽध्य॑दानविधानादिकथनं नाम चल्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४० ॥
आदितः छोकानां सप्यङ्ाः-- ११६८

भथैकचत्वाररिशोऽध्यायः ।

शिटाविन्याप्तविधानम्‌ ।

हयग्रीव उवाच-
पादप्रतिष्ठां कक्ष्याम शिषारिन्यासलक्षणाम्‌ । अग्रतो मण्डपः काः कुण्डानां तु चतुष्टयम्‌ ॥१
कुम्भन्यासेषटकान्यासो दरारसतम्भोच्छरयं शुभम्‌ । पादोन पूरयेत्लातं तत्र वास्तं यनेत्समे ॥ २

इष्टका सपाः स्पद्रीदशाङ्कलसंमिरतौः । स्वविस्तारभिभागेण वैपस्येन समन्विताः ॥ ३
करममाणा श्रेष्ठा स्पाच्छिर्लाऽप्यथ शिलामये । नव कुम्भास्तान्नमयान्स्थापयेदिषएटकाषटान्‌ ४
अद्धिः पश्चकपायेण सर्वोपधिजशेन च । गन्धतोयेन च तथा कुम्भेस्तोयसुपूरिैः॥ ` ५
हिर्ब्रीहिसयक्तेगनधचन्दनचितैः । आपो हि ेतिविद्मिः शं नो देवीति चाप्यथ ॥ ६
तरत्समन्दीरिति च पावमानीभिरेव च। उदुत्तमं वरुणमिति कयानश्च तयैव च ॥ ७

१ ध. पिक्िपिज्गं। २ ख. ग.अपिवा बक्षः। १ घ. महीश्वरं । * स. ग. थये तत्‌ । ५ घ. "दिभ्य अर्चयेत्‌ ।
६. तत्रश"। ७१. "ताः । सुिः। ८ ख. ग. "ला स्यान्न शि ।

[ अ० ४१ शो° <-३९ ] अग्निपुराणम्‌ । ५९
{ श्रिलाबिन्याघविधानम्‌ ) +
वरुणस्येति पधे हंसः ूचिषदिल्यपि। भीयृक्तेन च तथा शिकः संस्थाप्य संघशः ॥ ८
शय्यायां मण्डपे माच्यां मण्डले हरिमचेयेत्‌ । जहुयाजनयित्वाऽगरिं समिधो ददेशार्णतः ॥ ९
आधाराकञ्यभागौ तु मणदेनेव कारयेत्‌ । अष्टऽऽहुतीरलयाऽ्गराऽयं व्याहृतिभिः क्रमात्‌॥
ठोकेशयाप्रये चेव सोभाय च प्रहाय च) पुरुषोत्तमायेति च व्याहूतीहुया्ततः॥ ११
भायथितं ततः पर्णा र्ति मांसं पृतं तिलान्‌ । वेदोयेदीदरशनतिन कुम्भेषु च पृथकपृथक्‌ ॥ १२
मासस्तु गुरुः कुपादषटदिश विष्य च । मध्ये चैकां शिलां कम्भाश्यसेदेतान्सुरान्तमात्‌ ॥
पं चेव महापद्मं मकरं कच्छपं तथा । कुमुदं च तथाऽऽनन्दं पञ्च शङ्खं च पश्निनीम्‌ ॥ २४
कुम्भास्र चाख्येततेषु न्यसेदषट्टकाः क्रमात्‌ । रेशनान्ता पूवीदाविष्टकाः प्रथमं न्यसेत्‌ ॥ १५
शक्तयो विमलाास्तु इष्टकानां तु देवताः । न्यसनीया यथायोगं मध्ये न्यस्या खनुग्रह ॥ १६
अन्यद्णो चाक्षते पूणे पुनेरङ्गिरसः सुते । षे त्वं भयच्छें मतिष्ठां कारयाम्यहम्‌ ॥ १७
मग्रेणानेन विन्यस्य इष्टका देशिकोत्तमः । गभाधानं ततः ुर्यान्पध्यस्थाने समाहितः ॥ १८
व पश्रिनीं न्यस्य देवताम्‌ । गृत्तिकाश्चैव पुष्पाणि धातवो(तुनओै) रत्नमेव च ॥
हादिनिमिते चान्नं यज गर्भभाजने । दरादशाङ्गुरविस्तारे चतुरङ्कलकोच्छये ॥ २०
पश्नाकारे ताग्रमये भाजने पृथिवीं यजेत्‌ । एकाने स्भूतेरो पैतासनमण्डिते ॥ २१
सपुद्रपरिवारे स्वं देवि गर्भं समाश्रय । नन्दे नन्द्य वासिष्ठे वसुमिः परजया सह ।॥ २९
जये भार्गवदायादे भरनानां पिजयाबरे । परणेऽङ्गिरस(सो)दायादे पृणंकामं कुरुष्न पाम्‌ ॥ २३

मद्रे काश्यपदायादे कुरु मद्रं मतिं मम । सषैवीनसमायुक्ते सर्वरत्न पधीहते ॥ २४
जये सुरुचिरे नन्दे वासिष्ठे रम्यतामिह । मनापतिसुते देवि चतुरस महीयसि ॥ २५
सुभगे सुभे भद्रे शह काश्यपि रम्यताम्‌ । एजते परय गन्धमाल्पैरलंकृते ॥ रद
भव भूतिरक॑री देवि ग्रहे भागवि रम्यताम्‌ । देशसवामिपुरखामिहसामिपरिग्रे ॥ २७
पतुष्यादिकतुष्यथं पशुद्धिकरी भ । एवमुक्त्वा `ततः खातं गोमूप्रेण तु सेचयेद्‌॥ २८
त्वा निधापयेद्रमं गभौधानं भवेभिशि । गोवस्रादि मदथा गुरेऽभ्यषु भोजनम्‌ ॥ २९
गर्भ न्यस्येष्टका न्यस्य ततो गर्भ पूरयेत्‌ । परीठवन्धमतः कुर्यात्ततः पभासादमानतः ॥ = ३०

¶्तमं चोच्छपेण प्ासादस्याभविस्तराद्‌ । पाद हीनं मध्यमं स्यात्कनि्ं चोत्तमा्तः ॥ ११
पीठबन्धोपरिषशतु वौसतुयागं एनय॑नेत । पादपतिष्ठाकारी तु निष्पापो दिवि मोदते॥ ३२
देवागारं करोमीति मनसा यस्तु चिन्तयेद्‌ । तस्य कायगतं पापं तदवा हि मणश्यति ॥ ३३
छते तु ष पुनस्तस्य भासादे विधिनैव तु । अषट्कासमायक्तं यः कुपौदिवतालयम्‌ ॥ ३४
न तस्य एढसंपत्तिव॑कतुं शक्येत केनचित्‌ । अनेनैवानुमेयं हि फलं मासादभिस्तराद्‌ ॥ १९

१ क, संयुताः । घ. संघटाः । २ घ. "दशीस्ततः। २ ध. "न्तरा" । * घ. शशानामप्रये वै सो" । ५ प,
-मााकेषु च । ६ घ. मूतिमांघपृतांस्ता । ७ ख. "दानद" । ८ क. ४. व, र्णे । ९ ड, ण. ष. कुम्भं
न्ये" । १० षृ. लौहानि दिक्पतेरन्नं । ११ क. क. च. "मचाये । १२ ब. ग, "करे दे" । १३९. ठ. च. देहस्वा" ।
भष्क.च्. ग, घ. 'यान्मितपरा' । १५ क, च. व्तुयोगं । स, ग, वप्तुवाजं ।

९४ श्ीपौपायनपुनिपरणीतमर-- ` [ अ० ४२ छो १-२१]
८ प्रातादलक्षणकथनम्‌ )
ग्राममध्ये च पूर्वस्यां प्रयग््ारं परकटपयेत्‌ । विदिशासु च सवासु प्रोममत्यश्यलं भवेत्‌ ॥. २३६
दक्षिणे चोत्तरे चैव पश्चिमे पशुं भवेत्‌ ॥ ३७
इ्यादिमहापृराण भाप्नेे स्वशिखाविन्यासषिधानादिकयनं नामैकचलारिंशोऽध्यायः ॥ ४१ ॥
आदितः शोकानां समण्यडः-- १२०५

भष दहिचलारिशो ऽध्यायः ।

~ ~------

प्राप्तदरृक्षणकथनम्‌ ।

हयग्रीव उवाच--
भासदं सेप्रवहष्यामि सर्दसाधारणं बृणु । चतुरं पे भजेत्षोडवाधा बुधः ॥ १
मध्ये तस्य चतुभिसतु कृपादायसमन्वितमू । दरोदरेव तु भागांश भि्यर्य परिकल्पयेत्‌ ॥ २
जस्पोस्रायस्तु कर्वव्यशतुरभागेण चाऽऽयतः। जद्घाया द्विगुणोच्छायो पञ्जाः कटपयेद बुधः
तु्॑भागेण मञ्ञयीः फयेः सम्पक्मदक्षिणः । तन्माननिगमः काथ उभयोः पाश्वयोः समः ॥ ४

शिखरेण सथं कायेपग्रे जगति विस्तरम्‌ । द्विगुणेनापि करव्यं यथाशोभानुरूपतः ॥ ५
विस्तारान्मण्डपस्यप्रे गर्॑मत्रहयेन तु । दैर््यात्यादादिकं कु्यान्मध्यस्तम्भिभूषितम्‌ ॥ ६
भासादगर्भपानं वा कुवीत पुखपण्डपम्‌ । एकाशीतिपदै वस्तं पशान्मण्डपमारभेत्‌ ॥ ७
शुकान्पराग्रारविन्यासे [।पादान्तःस्थान्यजेस्सुरान्‌। तथा पमरकारविन्यासे ] यजेद्ािशदर््तगान्‌
सर्वसाधारणं चैतत्पासादस्य च क्षणम्‌ । मानेन पतिपाया षा प्रासादमपरं शृणु ॥ ९

मरतिमाया; ममागेन कर्तव्या पिण्डिका शुभा । गर्भस्तु पिण्डिकाभैन गर्भमानास्तु भित्तयः॥१०
भित्तेरायाममानेन उत्सेधं तु कल्पयेत्‌ । भिष्युच्छायातु द्विगुणं शिखरं कटपयेश्वुषः ॥ २१

शिखरस्य तु तुर्येण भमणं परिकरपयेत्‌ । कषिखरस्य चतुर्थेन अग्रतो .पुखमण्डपम्‌ ॥ १२
अषटमांिन गभेस्य रथकानां तु नि्पः । परिषेगुंणमागेन रकां सम्र कल्पयेत्‌ ॥ १३
तततृतीयेन वा कु्याद्रयकानां दु निगेमः । ामबरये स्थापनीयं रथकत्रितये सदा ॥ १४

रिसराथं हि सूप्राणि चलारि विनिपातयेत्‌ । शुकनापोप्यतः सूत्रं तिरयगभूतं निपातयेत्‌ ॥ १५
शिसरस्याधेभागस्यं सिहं तत्र तु कारयेद्‌ । शुकनासां स्थिरीद्त्य मध्यसेौ विधारयेत्‌ ॥ १६
अपरे च तथा पार तद्रू विधारयेत्‌ । तुर्व तु भवेदेदी सकण्ठेसननसारकम्‌ ॥ १७
सछन्धभप्रं न कतैव्यं विकराकं तयैव च । उर्ध्वं तु बेदिकामानारशं परिकटपयेत्‌ ॥ १८
विस्ताराष्िगुणं दवारं कतैवयं तु सुशोभनम्‌ । उदुम्बरौ तवृ च न्यतेच्छासां सुमगरैः ॥ १९
दारस्य ठु चतुथा कायो चण्डमचण्डकौ । विष्वक्सेनो वत्सदण्डो शौ साोहुम्बरे रियम्‌ ॥
दिग्गजैः जञाप्यमानां तां पैः साम्ना सुरूपिकामू्‌। मासाद्य चतुर्थः भाकारस्योयरयो भषेत्‌

* भत्र फिचित्तृटितमिति भाति । + व. पृस्तकेऽयं प्रन्थो नास्ति ।

१ श. ग. ष. पर्वे व ।ङ.च.म्येच।२घ. भ्रामे प्रलक्ुको भ" 3 घ. प्रा्मुलो । * क. ठ. च. कायौ ।
५क. ङ. श. कविणा।त'। ६ ख. ^न्तकान्‌। ७ क.ख. च. शिलरार्पे। ८ घ. च. निधापयेत्‌। «ख, ठा
सनराघ्कम्‌ । घ. “ण्ठा मन" । १० घ. शिशोध्वोडुम्बरे ।

[अ० ४६ शो° १-२०] अप्रिपुराणम्‌। ५५
( प्रासाददेवतास्थापनमृतशान्तयादिकथनम्‌ )
भासादात्पादहीनं तु गोपुरस्योखयो भवेत्‌ । पञ्चहस्तस्य देवस्य एकहस्ता तु पीठिका ॥ २२
गारुदं मण्डपं चाग्रे एकं भौमादिधाम च । दर्याहिभतिमायामं दि चाष्टासु चोपरि ॥ २१
पर्वे राह दके च १ शीषरं जले । उत्तरे तु हयग्रीवमिय्यां नापदर्न्यकम्‌ ॥ २४
नेकैतयां रोमकं षायो वामनं वासुदेवकम्‌ । इरे मासादरवना देया वस्वककादिभिः | २५
द्वारस्य चापौ लयक्त्वा वेधो न दोषभाक्‌ ॥ २६
शयादिमहापुराण भागने प्रासादादीनां क्षणवणंनं नाम द्विचलारिंशोऽध्यायः ॥ ५२ ॥
आदितः शोकानां सम्यडाः-- १२२१

भथ त्रिचत्यारिंशोऽध्यायः ।

प्राप्ताददेवतास्यापनमतशान्त्यादिकथनम्‌ ।

हयग्रीव उवाच-
प्रासादे देवताः स्थाप्या वक्ष्ये व्रहमशयणुष्व मे । पलायतनपध्ये तु वासुदेवं निवेशयेत्‌ ॥ ?
बामनं दहरं चाश्वं तद्र भूरकम्‌ । अभ्य नैक्रते चैव वायव्ये चेशगोचरे ॥ र
अथ नारायणं मध्ये द्यपेय्यामम्बिकरां न्यसेत्‌ । नैक्रयां भास्करं बायौ ब्रह्माणं शिकगपीशके ?
अथवा द्ररूपं तु अथवा नवधामसु । वासुदेवं -न्यतेन्पध्ये परादौ रमरामकान्‌ ॥ ४
इ्रादी्ैीकपालांश्च अथवा नवधामसु । पञ्चायतनकं कुयौन्पध्ये तु पुरुषोत्तमम्‌ ॥ ९

र््मीवैभरवणौ पूवे दके मातृगणं न्यसेत्‌ । सन्धं गणेशमीशानं सूर्यादीन्पधिमे ग्रहान्‌ ॥ ६
उत्तरे दश महस्यादीनाङ्नेययां चण्डिकां तथा । नैक्रैलामम्बिकां स्थाप्य वायव्ये तु सरखतीम्‌
पद्मामैशे वासुदेवं मध्ये नारायणं च वा । त्रयोदशालये मध्ये बिध्वर्पं न्यसेद्धरिम्‌ ॥ ८
एवादौ केशवादीन्वा अन्यधामस्वयं हैरिः। शृन्मयी दारुषटिता लोहजा रलनजा तथा ॥ ९
शेटजा गन्धजा चैव कौसुमी सप्तधा स्मृता । कौसुमी गन्धजा चैव मृन्मयी प्रतिमा तथा १०
तत्कालपूजिताश्रैताः सर्वकामफलमदाः । अथ शैलमयं वक्ष्ये शिला यत्र च शते ॥ ११
पवेतानामभावे च शृहीयानूगतां शिलाम्‌ । पाण्डुरा हरणा पीता दृष्णा शस्ता तु बणिनाम्‌॥
न यदा छभ्यते सम्यग्बणिनां बणैतः शिटा । वणायापादनं तत्र जुहुयास्तिहषिधया ॥ १३
शिलायां श्रेखाऽया कृष्णाऽया सिह्टेमतः। कांस्यघण्टानिनादा स्यात्प॑रिङ्गा विस्फुरिङ्गका

तन्न्दलक्षणा ह्ली स्यादूपाभावा्नपुसका । दृश्यते मण्डलं यस्यां सगर्भा तां विवर्जयेत्‌ ॥ १५
मतिमारथं धनं दश्वा वनयागं समाचरेत्‌ । तत्र सात्वोपरिप्याय मण्डपे तु हरिं यजेत्‌ ॥ १६
वरि दसा कमश टङादिकपथार्॑ेत्‌ । हुत्वाऽथ श्राठितोयेन अन्नेण ोक्षयेष्छिलाम्‌ १७
रकां इत्वा दिन पूकमत्रेण पूजयेत्‌ । हतवा पर्णाहुतिं दधात्ततो भरतव गुः ॥ १८
अत्र ये संस्थिताः स्वा याधातुनाश्च गुह्यकाः । सिद्धादयो वा ये चान्ये तान्संपूस्य क्षमापयत
मतिबिम्बारथमस्माके यात्रैषा केदवाञ्गया । विष्रथं यद्धवेत्कार्य युष्पाकमपि तद्धबेत्‌ = ॥ २०

१ घ. कुयोद्धि प्रतिमायां तु । २ ख. वामकं । ३ च. "मायङगंय'। "स. ग. घ. वामवामकान्‌ । ५ ध. हरिम्‌।
इ. भुव्रि। ६६. कौमुदी दशधा । ७ ध. "त्‌ । विष्णवि" ।

५६ भीपटेपायनमुनिप्रणीतम्‌-- [० ४४ श्रो १-१९ ]
( वामुदेषादिग्रतिमानां ठक्षणानि )
अनेन षकिदानेन प्रीता भवत स्था । पेमेण गच्छतान्यत्र मुक्ता स्थानमिदं त्वरात्‌ ॥. २१
एवं भबोधिता पक्त्वा यान्ति द्रा यथाुलम्‌। शिरिपभिशच चरं प्रादय स्वम्रमन्रं जपेभिक्षि ॥
ॐ नमः सकललोकाय विष्णवे प्रभविष्णवे । विश्वाय विश्वरूपाय स्वभ्राधिपतये नमः ॥ २१
आचक्ष्व देव देवेश परसुपनोऽस्मि तवान्तिकम्‌ । स्मे सर्वाणि कार्याणि हृदिस्थानि तु यानि पे
ॐ ॐ दर फट्‌ विष्णवे स्वाहा । दुमे स्मे शुमं सर्व शशमे सिदहोमतः ॥ २९
प्रातर्यं शिलायां तु दखाऽव्रेणाह्कं यजेत्‌ । फुहाल्टङ्श्लाथं पध्वाध्याक्तपुखं षरे ॥ २६
आत्मानं चिन्तयेद्रषणुं शिरिपनं विशवकमिणम्‌ । शस्तं िष्णवात्मकं दधान्युखपष्ठादि दयेत्‌ ॥
नितेन्दियषटङृहस्तः शिरी तु चतुरस्रकम्‌ । शिलां कृतवा पिण्डिकार्थं किचिष्यूनां तु कल्पयेत्‌॥
रथे स्थाप्य समानीय सवन्नां कास्वेशमनि । पूजयित्वाऽथ घटयेत्मतिमां स तु कर्मृत्‌ ॥ २९

ईयादिमहापुराण भक्नये प्रासाददेवतास्यापनमूतशान्तिशिलालक्षणप्रतिमानिमौणादिनिसूपणं नाम
त्रिचत्वारिशोऽध्यायः ॥ ५३ ॥

आदितः शोकानां समष्य्डाः- १२६०

भथ चतुश्वत्वारिंशो ऽध्यायः ।

वासुदेवादिप्रतिमानां लक्षणानि ।
हयग्रीव उवाच-
वासुदेवादिपतिमालक्षणं प्दामि ते । पासादस्योत्तर पृषती वा चोत्तराननाम्‌ ॥ १
संस्थाप्य पूज्य च वरि द्छाऽथो मध्यसूत्रकम्‌ । शिखां शिस्पी तु नवधा विभ्य नवमऽश्के
सुयेमक्ते शिलायां तु भागं स्वाङ्गुलमुच्यते । दङ्कलं गोलं नान्ना कैखानेतरं तदुच्यते ॥ ३
भागमेकं त्रिधा छृखा पाष्णिमागं प्रकरपयेत्‌ । भागमेकं तथा जानौ ग्रीवायां भागमेव च ॥ ४
मु्टं तालमात्रं स्यात्तालमात्रं तथा एखम्‌ । तालेनैकेन कण्ठं तु ताठेन हृदयं तथा ॥ ५
नाभिमेदून्तरं तालं द्वितालावूरुकौ तथा । ताखद्रयेन जदा स्यात्सूत्राणि शुणु साप्रतम्‌ ॥ ६
कार्थं सुबहयं पादे जङ्पापध्ये तथाऽपरम्‌ । जानौ सूत्रं कार्यपूरुमध्ये तथाऽपरम्‌ ॥ ७
मेद तथाऽपरं कार्यं कय्यां सूत्रं तथाऽपरम्‌ । मेखराबन्धसिद्छर्थं नाभ्यां चैवापरं तथा ॥ ८
हदये च तथा कार्यं कण्डे सृबरं तथा । ललटे चापरं कार्यं मस्तके च तथा परम्‌ ॥ ९
मु्ुटोपरि कतैव्यं सू्रमेकं विचक्षणैः । सूत्राप्य्वं प्रदेयानि सपैव कमलोद्धव ॥ १०
ककषातरिकान्तरेणेव पदमूत्राणि परदपयेत्‌ । मध्यसूत्र तु संतयञ्य सूत्राण्येव निवेदयेत्‌ ॥ ११
छलाटं नातिका वक्त्रं कतैव्यं चतुरङ्गम्‌ । प्रीवाकणोँ तु कतैव्यावायामाश्तुरङ्गलौ ॥ १२
अङ्कुरे दनुके कारये षिस्ताराचिबुकं तथा । अशङ्कलं लाट तु विस्तारेण भकी तितम्‌ ॥ ११
परेण अङ्को शङ कतैव्यावलकान्वितौ । चतुरङ्कलमारूयातमन्तरं कणेनेत्रयोः ॥ १४
अह्करो पृथुको कणो कर्णापाङ्गा्पपयमे । भूसमेन तु सूत्रेण कर्णस्ोतः भकीतितम्‌ ॥ १५

१७ इ. च. प्रपभोऽस्मि। २ स. ध. "कमैकम्‌। ३ ल. चिन्मूलं तु । “क. क च. सूये भक्ते । ध. पपै
भक्तैः । ५. काठनेत्रं। ६ ष. "सिकावः।

[अ० ४४ छो° १६-४७] अश्निपुराणम्‌ । ५७
( वामुदेवादि प्रतिमानां लक्षणानि )
विद्धं षडङ्गुलं कर्णपविद्धं चतुरङ्गुलम्‌ । चिवुकेन समं विद्धमविद्धं बा पडद्गुलम्‌ ॥ २६
गन्धपात्रं तथाऽऽ शष्कुलीं कटपयेत्तथा । अङ्गुखेनाधरः क्यस्तस्यार्पेनोत्तराधरः ॥ १७
अधौङ्कछं तथा नेतरं वक्त्रं तु चतुरङ्गुलम्‌ । आयामेन तु वेपुरयात्सार्षमङ्कलपुच्यते ॥ १८
नासावंश्सपुच्छायं मूके स्वेकाडगुं मतम्‌ । उच्छयाद्श्चहगुरं चग्रे करवीरोपमा स्पृता ॥१९
अन्तरं चक्षषोः कार्य चतुरङ्गुलमानतः । अङ्गु चाक्षिकोरे च शशं चान्तरं तयोः ॥ २०
तारा नेत्रत्रिभागेण दक्तारा पचा दिका । उयद्गुर(लो) ने्रविस्तार(रो) द्रोणी चा्षाद्गुला मता
तसमाणा शुषोठेखा भरुषी चैव समे पते । भूपध्यं त्रहगुं कार्थ भ्यं चतुरदगुटम्‌ ॥ २२
षदविशदडगुलायापरं मस्तकस्य तु वेष्टनम्‌ । पर्तीनां केशवादीनां दािशदरषनं भवेत्‌ ॥ २३
पञ्चनेत्रा त्वधो ग्रीवा विस्तारदष्टन एनः । त्रिगुणं तु मवेदुध्वं विस्तृता््ु्ं पुनः ॥ २४
्रीवात्रिगुणमायामं ग्रीवावक्षोन्तरं मवेत्‌ । स्कन्धावष्ठा इगुल। कार्यौ त्रिकलावंशकौ शुभौ ॥ २५
स्नेत्रौ स्मतौ वादु परवाह षोडशङ्कुलौ । त्रिकलौ विस्तृतौ बाहू प्रवाह चापि तत््पौ ॥ २६
वाहृदण्डो्वतो ङेयः परिणाहः कला नव । सप्दशाङ्कलो म्ये कृष॑रोऽये च षोडश ॥ २७

कूपरस्य मवेन्नाहसिगुणः कमलोद्धव । नाहः भरवाहुमध्ये तु पोडशाङ्कुल उच्यते ॥ २८
अग्रहस्ते परीणाहो दादशाङ्कल उच्यते । विस्तारेण करतलं कीतितं तु षटङ्कलम्‌ ॥ २९

षयं सप्ताङ्गं कायं मध्या पश्ाद्गुला मता । तजेन्यनामिक्ा चैव तस्मादर्धाड्गुलं बिना ॥
कनिषटठादुषठकौ कार्यो चतुरद्गुरसमितौ । द्विपवोऽदगुषठकः कायैः शेषादगुरयस्षिपविकाः ॥
सर्वासां प्णोऽ्न नखमानं विधीयते । वक्षसो यत््माणं तु जठरं तस्रमाणतः ॥ ३३२
अद्रुरैका भवरेन्नामिर्ेधेन च प्रमाणतः । ततो मेदरान्तरं कारये तालमात्रं प्रमाणतः ॥ ३३
नाभिमध्ये परीणाह्य द्विचत्वारिशदद्गुरैः । अन्तरं सलनयोः कार्थं तालमात्रं प्रपाणतः ॥ ३४
चु यवमानौ तु मण्डलं द्विपदं मवेत्‌ । चतुःपश्ठह्गुं काच बेन वक्षसः स्फुटम्‌ ॥ ३९
चतुखं च तदधो वेष्टनं परिक तितम्‌ । परिणाहस्तथा कय्याथतुष्पश्चदशाद्गुखैः ॥ १६
पिस्तारशोरुृके तु पोच्यते द्वाद शाङ्गुरः । तस्मादभ्यधिकै मध्ये ततो निम्नतरं क्रमात्‌ ॥३७
वर्ततां जानु त्रिगुणा परिणाहतः । जडया मध्ये तु विस्तारः सप्राङ्गुल उदाहृतः ॥
्िगृणः परिभिश्रास्य जहयाग्ं पञ्च विस्तरात्‌ । त्रिगुणः परिभि्रास्य पादौ तालप्रमाणकौ ॥
आयामादुत्थितौ पादौ चतुरद्गुमेव च । गुरफात्पं तु कतव्य प्रमाणाच्तुरङ्गुलम्‌ ॥ ४०
निकले विस्छृतौ पादौ यद्ग गुठकः समृतः । पश्चाद्रगुलस्त नाहेऽस् दीषी तद्रसदेरिनी॥
अषटपाष्शषमध्योनाः शेषाद्गुरयः क्रमेण तु । सपादाद्पालुत्तेधमद्गु्ठस्य कीति ॥ ४२
तदेव दविगुणं का्पदरु्ठस्य नलं तथा । अङ्गु तथाऽन्यासां कमाद्यूनं तु कारयेत्‌ ॥ ४३
१यद्गुलौ हषणौ कार्यो मेदं तु चठुरदगुलम्‌ । परिणाहोऽ्र कोषाग्रं कतेव्यं चतुरदृगुलम्‌ ॥
षडङ्गुलपरीणाहौ हषणौ परिकीर्तितौ । मतिमा भूषणाढ्या स्यादेतदुदेशलक्षणम्‌ ॥ ४५
अनयैव दिक्षा कार्यं रोके दृष्ट्रा तु रक्षणम्‌ । दक्षिणे तु करे चक्रमधस्तात्पम्रमेब च ॥ ४६
वमे शङ्के गदाऽधस्तादरसुदेवस्य लक्षणाद्‌ । श्रीपुष्ी चापि कतव्य पञ््रीणाकरानविते ॥ ४०

१कु.ख.ग. इ. च. श्यागोजीवः। र्ग कोणंच।३च. निक्ठे । ४ ब. त्वनयाः ।५ख. ग,
चितरको । ६ ख. शेषं गुल्फक्रम" । ७ घ. "म्‌ । यवोनमद्गुठं का" ।
141

५८ श्रीमदूपायनमुनिप्रणीतम्‌-- [अ ४९ छो १-१९ ]
( पिण्डिकादिलक्षणम्‌ । अ० ४६ शालग्राममूर्तीनां लक्षणानि )
ऊरुमात्राच्छितायामे माङानिध्याधरौ तथा । प्रभामण्डलसंस्थौ तौ प्रभा हस्त्यादिभ्रषणा ॥ ४८
प्राम पादपीठं तु प्रतिमास्ेवमाचरेत्‌ ॥ ४९
इयादिमहापुराण आपनेये वासुदेवादिप्रतिमालक्षणकथनं नाम चतुश्वलार्शोऽध्यायः ॥ ४४ ॥
आदितः शोकानां समचङ्ाः-- १३०९

मध पञ्चचघ्वारिशोऽध्यायः ।

हयग्रीव उवाच-
पिण्डिकालक्षणं व्ये दघ्यंण प्रतिमासमा । उच्छ्रायः प्रतिमार्थं तु चतुःषष्टिपुटां च ताम्‌ ॥ !
त्यक्त्वा पहक्तिद्रयं चाधस्तवुध्वं यत्तु कोष्ठकम्‌ । समन्तादुभयोः पार्थ अन्तस्थं परिमार्जयेत्‌ ॥
उर्ध्व पद्क्तिद्रयं तयक्त्वा अधस्तातत कोष्ठकम्‌ । अन्तः संमाजयेत्नात्पाश्वयोरुभयोः समम्‌
तयोमेध्यगतौं तत्र चतुष्कौ माजेयेत्ततः । चतुधा भाजयित्वा तु उध्वपक्तदरयं बुधः ॥ ४
मेखला भागमात्रा स्यातखाते तस्याधैमानतः । भागं भागं परिलञ्य पाश्वयोरमयोः समम्‌ ॥
द्वा चैकं पदं बे णार कारयेद्बुधः । त्रिभागेण च भागस्य्रे स्यात्तोयविनिग॑मः ॥ ६
नानाप्रकारभेदेन भद्रेयं पिण्डिका श्रुभा । अष्टताला तु कतेग्या देवी लक्ष्मीस्तथा ल्विषः ॥ ७
धुषौ यवाधिके कार्थं यवहीना तु नासिका । गोरकेनाधिकं वक्व तिरयग्विवभितम्‌ ॥ ८

आयते नयने कारये त्रिभागोनेयवैस्िभिः । तदरपेन तु वपुरयं ने्योः परिकरपयेत्‌ ॥ ९
कणपाशोऽधिक्रः काथः छकणीसमसूम्रतः । नम्रं कलाविहीनं तु डुरयाद्रशदरयं तथा ॥ १०

ग्रीवा सा्धकला कार्या तद्विस्तारोपशोमिता । नेत्रं बिना तु विस्तारौ उरू जानू च पिण्डिका
अङ्पिषृष्ठौ सिफचौ कव्या यथायोगं प्रकस्पयेत्‌ । सपतांशोनास्तथादगु्यो दीर्धविष्कम्भनाहतः

नेतरैकवभितायामा जद्रयोरु्च तथा कटिः । मध्यपा्म च तयृत्तं घनं पीनं कचद्रयम्‌ ॥ १३
तालमात्रौ स्तनौ कार्यो कटिः सारधकलाधिका । लक्ष्म रोषं पुराबत्स्यादक्षिणे चाम्बुजं करे ॥
वामे बिसं सिय पार शुभे चामरहस्तके । दीर्वोणस्तु गरुढथक्राङ्गाच्ानथो वदे ॥ १५

दयादिमहापुराण आप्नेये पिण्डिकादीनां रक्षणवणनं नाम पत्रचलवारिशोऽध्यायः ॥ *५ ॥
आदितः शोकानां सम्ङ्ः- १३२४

अथ षट्चत्वारररशोऽध्यायः ।

शाल्प्राममूरतीनां लक्षणानि ।

हयग्रीव उवाच-
शाल्ग्रामादिपूतीन वक्ष्येऽहं युक्तिगुक्तिदाः । वासुदेवः सितो प्रीरि शिलाटग्नद्वियक्रकः ॥ !

१स.ग. ध. अमाणं।२क.ड. च. सूकषण्यांस'। स. सकषिणी। ३ घ. "देवोऽपि । * ष. द्वारे ।

[ अ० ४७ ° १-१२ |] अभ्निएुराणम्‌ । ५९

( शालप्रामादिपृ जाकथनम्‌ )
देयः संकषैणो लप्दविचक्ो रक्त उत्तयः । सूक्ष्मचक्रो बहुच्छिद्रः प्रधुन्नो नीलदी्ैकः ॥ >

तिऽनिरुद्धः पश्न्ा बतुलो द्वित्रिरेखवान्‌ । कृष्णो नारायणो नाभ्यन्तं; सपिरदीपयान्‌॥३
परमेष्ठी सनचक्रः पृष्ठच्छिद्रश्च विन्दुपान । स्थूलचक्रोऽसितो गिष्णुमेध्ये रेखा गदाफृतिः ॥ ४
गरृसिहः कपिलः स्यृरचक्रः स्यात्पश्चविन्दुकः । बराहः शक्तिलिङ्गः स्यात्तचक्रौ विपमौ सतौ॥
इन््रनीटनिभः स्थृरचचिरेखाराञ्छितः शुभः । कृमस्तथोन्तः पृषे वतलावर्तको ऽसितः ॥ ६
हयग्रीयोऽदङुशाकाररेखो नीलः सबिन्दुकः । वैकुण्ड एकचक्रोऽनी मणिभः पृच्छरेखकः ॥ ७
मत्स्यो दी््धिविनदुः स्यात्ताचवणंसतु पूरितः । श्रीधरो वनमालाङ्कः पश्चरेखस्तु वलः ॥ ८
वामनो वतरश्वातिहस्वो नीलः सबिन्दुकः । ऽयापसिविक्रभो दक्षरेखो वामेन रिक्तकः ॥ ९

अनन्तो नागभोगाङ्गो नेकामो नेकपूतिमान्‌ । स्थूरो दामोदरो मध्यचक्रोऽधःसृकष्मबिन्ुकः १०
सुदशेनस्त्वेकचक्रो रक्मीनारायणो द्वयात्‌ । भिचक्रशाच्युतो देवखिचक्रो बा त्रिविक्रमः ॥ ११
जनादनश्वतुशचक्तो वासुदेषश्च षञचमिः। षट्चक्रथेव प्रवस्नः संकर्षणश्च सप्तभिः ॥ १२
दशावतारो दश्शभिर्दैकेनानिरदधकः । द्वादशात्मा द्वादशभिरत उर्धमनन्तकः ॥ १३

इत्यादिमहापुराण भ्ये शालप्रामादिभूतिलक्षणकथने नाम षट्‌चलारिंशोऽध्यायः ॥ ४६ ॥
आदितः शोकानां समणड्ाः- १३२७

अथ सप्तचत्वारिलोभ्ध्यायः ।

शालग्रामादिपू नाकथनम्‌ ।

हयग्रीव उवाच--
शाट््रामादिचक्रङ्पुनाः सिद्ध बदामिते। तरिता स्याद्धरेः एना काम्पाऽकाम्योभयात्मिका
मीनादीनां तु पञ्चानां काभ्यौथी बोभयास्िकरा । वराहस्य सिंहस्य वामनस्य च गुक्तये ॥ >
चक्रादीनां जयाणां तु शाटग्रामार्चनं शण । उत्तमा निष्टा पूजा कनिष्ठा मैकटचेना ॥ ३
मध्यमा पूरततिपूना स्याच्चक्राजे चतुरस्तफे । प्रणतं हृदि विन्यस्य षडङ्गं करदेहयोः ॥ ्
कृतपुद्रातरयशथक्राद्वहिः पे गुहं यजेद्‌ । आप्ये गणं वायते च धातारं करते यजेत्‌ ॥ #
्रिधातारं च कतौरं हारं दक्षसौम्ययोः; । विष्वक्सेनं यजेदीश अग्रये क्षै्रपाखक्रम्‌ ॥ ६
कऋगादिवेदान्यागादााधारानन्तकं भुत्रम्‌ । पीठं प्रं चाकेचरब्रह्माल्यं पण्डलत्रयप्‌ ॥ ७
आसनं द्रौदश्चन्तेन तन्न स्थाप्य शिलां यजेत्‌ । व्यस्तेन च समस्तेन स्ववीजेन यजक्करमात्‌ ॥८

एादावय वेदायैगयतरीभ्यां जितादिना । प्रणवेनार्चयेलश्वानपुद्रास्तिसः परर शयेत्‌ ॥ ९
ेष्यकसेनस्य चक्रस्य कषेरपाटस्य दयेत्‌ । शाख्रामस्य प्रथमा पूनाऽथो निष्कलोच्यते ॥१०
एषैवत्पोढशारं च सपग्ं गण्डं टिखेत्‌ । शङ्गचक्रगदासद्गगुवराध्ं पवेषथनंत्‌ ॥ ११

एवं स।म्ये धुर्वाणान्वेदाव्रैरासनं ददेत्‌ । किलां न्यसेद्रादशा्णस्तृतीय पूजनं इणु ॥ १२

-------

१ ख. रक्तच्छि्रः। २ ड. च. "तः रिशिर। > घ. विन्दुकः । * क. च. पूजां पि" । ५ धर. भ्याऽथो
वो"।ख. भ्म्या्थे बो । ६ घ. निष्फला ¡ ७ घ. सफ़टा' । ८ ध. ननवहूल्याख्यं । ९ घ, द्वादशार्णेन । १० चे,
निष्फलो.

६० श्रीपदरेपायनपुनिमर्णविम्‌-- [अ० ४८ छो° १-१९ ]
( चतपिशतिमूर्तिस्तोत्रम्‌ )
अष्टारमनं विरिलेदुवो्ं पववजेत्‌ । अष्टर्णेनाऽऽसनं द्वा तेनैव च शिं न्यसेत्‌ ॥ १३
पूनयेहश्षधा तेन गायत्रीभ्यां जितं ततः ॥ १४
इयादिमहापृराण आगरये कशालग्रामादिपजाकथनं नाम सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४७ ॥
आदितः शोकानां समघ्ङाः-- १३५१
अथाष्ाचत्वारेशोऽध्यायः ।
चतूविशतिमूरतिस्तोत्रकथनम्‌ |
श्रीभगवानुवाच--
आर्पः केशवः पद्मशङ्गचक्रगदाधरः । नारायणः शङ्खपद्मगदाचक्री पदक्षिणम्‌ ॥ १
ततो गही माधवरोऽरिशङ्खपद्री नमामि तम्‌ । चक्रकोमोदकीपद्मशङ्वी गोविन्द उजितः॥ २
मोक्षदः श्रीगदी पत्री शी विष्णुश्च चक्रधृक्‌ । शङ्कचक्राम्जगदिनं मधुसूदनमानमे ॥ ३
भक्लया त्रिविक्रमः पद्मगदी चक्री च श्षङ्स्यपि । शङ्वक्रगदापग्री वापनः पातु पां सदा ॥४
गतिदः श्रीधरः पद्मी चक्रशङ्खौ च श्षङ्ल्यपि । हृषीकेश गदी चक्री पद्मी शङ्खी च पातु नः५

वरदः पञ्मनामस्तु शङ्कान्नारिगदाधरः। दामोदरः पद्मशङ्खगदाचक्री नमामि तम्‌ ॥ ६
ने गदी शङ्खचक्र बासुदे वोऽगरजभलगत्‌ । संकषणो गदी शङ्खी पश्मी चक्री च पातु वः॥ ७
गदी चक्री शङ्कगदी प्रचुञ्नः प्र्मभत्पमभुः। अनिरुदधश्चक्रगदीं ङ्गी पी च पतुनः॥ ८

मुरेशोऽयग्जगङ्नाव्यः श्रीगदी पुरुपोत्तमः। अधोक्षजः पम्रगदी शङ्चक्री च पतुवः॥ ९
देषो वरिहथक्राग्नगदी शङ्खी नमामि तम्‌। अच्युतः श्रीगदी पञ्ची चक्री शङ्धी च पातुव॑ः ०

बाररूपी शङ्कादीं उपेन्द्रशक्रपदम्यपि । जनादनः पञ्रचक्री शङ्खधारी गदाधरः ॥ ११
श्री पद्मी च चक्री च हरिः कांमोदकीधरः। कृष्णः श्वी गदी पश्ची चक्री मे भुक्तिपुक्तिदः॥
आदिमूर्तिवासुदेवस्तस्मात्संकपणोऽभवत्‌ । संकषणा प्रन्नः परदन्नादनिरुद्धकः ॥ १३
केदावादिपरभेदेन एकैकः स्यात्रिधा क्रमात्‌ ॥ १४

द्वादशाक्षरकं स्तोत्रं चतुविशतिमूतिमत्‌ । यः पठेच्दरणुयाद्राऽपि निमैखः सर्वा्ुयात्‌ ॥ १५
इल्यादिमहापुराष आघ्रये चतुविरतिमूरतिस्तोत्रकथनं नामाष्टाचतवारिंशोऽध्यायः ॥ *< ॥
आदितः शोकानां सम्या -- १२६६
कोनपश्चाशप्तमोऽध्यायः ।
मत््याददशागतारप्रतिमारक्षणवणनम्‌ ।
श्रीभगवानुवाच-

दशञात्रतेरं मरस्यादिलक्षणं भवदामि ते । मत्स्याकारस्तु मत्स्यः स्यात्कुमेः कूमीृतिरभवेत्‌ ॥ !

५

--- ---------~

१. तथा। २ च, असूपः। ३क.च.ततो।ख.ग.वामे। ष्क. ख. ग. ड, च, “न्नजो जगः।
५क.ख. न. माम्‌ । ६ सरग. घ. कक्स्य निधा।७क.ड, च. ° तारमः।

[ अ० ४९ ° २-२८ ] अग्निपुराणम्‌ । ६१
( मल्यादिदावतारप्रतिमालक्षणवर्भनम्‌ ). ॥
नराङ्गो बाऽथ कतैव्यो भूवराहो गदौरिभत्‌ । दक्षिणे वामके शङ्कं लक्ष्मीवां पदमेव षा॥ २

रीवामक्‌¶रस्या हु हमानन्तौ चरणाुगौ । वराहस्थापनाद्राञयं मवान्धितरणं भवेत्‌ ॥ २
नरसिंहो -विहतास्यो वामोरधृतदनवः । तद्रक्षो दारयन्मारी स्फुरचक्रगदाधरः ॥ ४

ठशरी दण्डी वामनः स्यादथवा स्याचतुर्भृनः । रामश्चपिपुहस्तः स्यात्लदगी परशुनाऽन्वितः।॥।५
रामश्चापी शरी खड्गी श्वी वा द्विभुजः स्मृतः । गदालाङ्गलधारी च रामो वाऽय चतुभुनः ॥
वरापाथे लाङ्गलं दधादधः शङ्कं सुशोभनम्‌ । मुसलं देक्षिणारधे तु चक्रं चाधः सुशोभनम्‌ ॥ ७
शान्ताता टम्बकर्णश्च गौराङ्काम्बराहतः । उरध्य पद्मस्थितो वुद्धो वरदाभयदायकः ॥ ८
धनुस्तृणान्वितः करकी म्लेच्छोत्सादकरो द्विजः । अथवाऽखस्थितः खद्गी शाङ्वक्रगदान्वितः
लक्षणं वासुदेवादिनवकस्य वदामि ते। दक्निणा्े गदा वामे बीमार्पे चक्रपुत्तमम्‌ ॥ १०
्रह्ेशौ पा्वगौ निलयं वासुदेवो ऽस्त पूर्वत्‌ । श्वी सवरदो वाऽय द्विभुजो बा चतुरयूनः ११
लाङ्गली मुसली रामो गदाप्रधरः स्मृतः । प्रदुश्नो दक्षिणे चेक्रं शृङ्गं वामे धनुः करे॥ १२
गदोधन्वाहृतः प्रीलया प्रचुज्नो वा धनुःशरी । चतुभुनोऽनिरुदधः स्यात्तथा नारायणो विभुः ॥

चहु॑सश्वतुबीहुषह्ठरमण्डलः । लम्बक जटायुक्तो व्रह्मा हंसाग्रवाहनः ॥ १४
दक्षिणे चाक्षसूत्रं च सुचो वामे तु कुण्डिका । आज्यस्थारी सरस्वती साव्रत्री बापदक्षिणे ॥
विपणुरषटयुनस्ती््यं करे खड्गस्तु दक्षिणे । गदाधर वरदो वामे कार्मुकखेटके ॥ १६
चत्र चतुबाहुनंरसिद्थतुभनः । शङ्गचक्रधरो वाऽपि विदारितमहासुरः ॥ १७
चहर्बाहु्राहसु रेषः पाणितले धृतः 1 धारयन्बाहूना पृथ्वीं वामनः केपलापधः ॥ स
पादल्रा धरा कायां यदा लक्ष्मीठयेवस्थिता । तैलोक्यमोहनस्त्यं ब्रषएवाहसतु दक्षिणे ॥ १९
चक्रं शङ्खं च मुसलमङ्कशं वामके करे । शङ्शाङ्गगदापाशान्पदमवीणासमन्विते ॥ ९०

रक्ष्मीः सरस्रती कायं विश्वरूपोऽथ दक्षिणे । च्रं खडगं च पुसलमङ्कुशं पषटिशं कमात्‌ ॥२१

गहरं च तथा पारं शक्तिशलं शरं करे । वामे श्ण च शाङ्ग च गदां पाशं च तोमरम्‌॥ २२
५ # ४ [9 3 (~ 0. ~. ध

लाङ्गलं परु दण्डं छुरिकां चभ चोत्तमम्‌ । दवा हुधतु्कत्रो दक्षिणस्थोऽथ वामके ॥ २३

त्रिनेत्रो वापपार्थऽपि शयितो जलक्राययपि । श्रिया पृतैकचरणो बिमलाव्राभिरीडितः ॥ २४

नाभिपदरे चतुरो हरेः शंकरकां हरिः । गूलष्विधारी दमने च गदाचक्रधरोऽषैर ॥ २९
रदरकेशवलक्ष्माङ्गो गौरीलक्मीसमन्वितः । शङ्चक्रगद्विदपाणिश्वाष्वशिरा हरिः ॥ २६
वामपादो धृतः रेषे दक्षिणः कूमेपृष्रगः । दत्तात्रेयो द्विवाहुः स्याद्वापोत्सकगे धिया सह ॥ २७
पिष्वक्तेनथक्रगदी दशद्धी हरगेणः ॥ २८

इयप्नेये महापुराणे मत्स्यादिदशावतारप्रतिमाटक्षणवणनं नाभरैकोनपचाशत्तमोऽध्यायः ॥ ४९ ॥
आदितः शोकानां समण्पड्ाः-- १३९४

१ क. ड. च. नृवरो । २ख.ग. ध. "दादिभू । ३ ख.ग.घ. ड. च. "क्षतः । "ख. ग. ध. वामेर््व |
५ ख. दक्षिणार्धेन । घ. दक्षिणोर्ध्वे । ६ घ. दक्षिणोर््पं । ७ घ. वामोध्य॑। < ख. वतः। श । ९. वज्रं। १० घ,
'दानाभ्याष्रः 1 ११ घ. त्ताक्चं क । १२. कमठाधरः। १३ख. ग. ध. चर्मकषेपणम्‌ । १* घ. शधन श ।
१५ घ. "पद 1

६२ श्रीमहैपायनमुनिभणीतम्‌ -- [ अ° ९० छो° १-२७ ]
( चण्ड्यादिदेवताश्रतिमालक्षणानि )

अथ पश्चाशत्तमोऽध्यायः ।
नण्ड्यादिदेवताप्रतिमारक्षणानि ।

श्रीभगवानुप्राच-
चण्डी िक्तिवाहुः स्याद्विशरती दक्षिणे; करैः । शृहासिशक्तिवक्राणे पारसेटायुधाभयम्‌ ॥

५ ५ ४ [ ३ ५
मरं शक्तिकां वपेनोगपाशं च सेट्‌ । कुटाराङ्कशषपाशांश्च घण्टायुधगदास्तथा ॥ २
आदयुदररान्दस्तैधण्डी वा दशबाहुका । तदधो महिपदिछलनपर्ी पातितमस्तकः ॥ ३
शस्रोद्यतकरः कदधस्तद्धीवासंमवः पुमान्‌ । शृलदस्तो वमद्रक्तो रक्तसब्यरधनेक्षणः ॥ ४

सिहेनाऽऽस्वाद्मानस्तु पाशवद्धो गले भृशम्‌ । याम्याङ्घ्याक्रान्तसिहा च सम्याङ्धिनीचगासुरे
चण्डिकेयं त्िेत्रा च सश्ा रिपुमिनी । नवपद्मात्मके स्थाने पूज्या वु स्वएूतितः ॥ ६
आदौ मध्ये तयेद््रा्या नवत्ौत्ममिः क्रमात्‌ । अशशदशमुजेका ठु दके ण्डं च खेटकम्‌ ॥ ७
आदं तजेनीं चापं ध्वजं ढमरसकं तथा । पाशं वामे बिभ्रती च शक्तिमूदरशूखकम्‌ ॥ ८
वज्जखट्गाङ्वादरांशकरं देवी शखाकया । एतैरेवाऽऽयुषेयुक्ताः शेषाः षोडशबाहुकाः ॥ ९
मरे तर्जनीं त्यक्त्वा रुद्रचण्डादयो नव । रुद्रचण्डा प्रचण्डा च चण्डोग्रा चण्डनायिका ॥ १०
चण्डा चण्डवती चैव चण्डरूपाऽतिचण्ठिका । उग्रचण्डा च मध्यस्था रोचनाभाऽरणा सिता ॥
नीला शुञ्ठा धूमिक्षा च पीता शेता च सिषा । महिपोत्थः पुमाञ्शस्री तत्कचग्रहष्टिका १२
आलीढा नव दुगाः स्युः स्थाप्याः पुत्रादिषद्ये। तैथा गौरी चण्डिकाया कुण्ड्यक्षररदाभिघ्रक
सैव रम्भा कने सिद्धाऽभनिदीना लक्ता तथा । सन्धपूधकरा वामे द्वितीये धृतदर्षणा ॥ १४
याये कलङ्करिहृस्ता सौभाग्या तत्र ्चद्धका । लक्षमीयौम्यकराम्भोजा वमे श्रीफलसंयुता
पसताक्षपाछिकादस्ता वीणाहस्ता सरसखती । कुम्भाजहस्ता म्वेतामा मकरे वाऽपि जाहवी १६
मेगा यमुना कुम्भकरा श्यामा च पुज्यते । सवीणस्तुमबुरः शस्तः शृली मात्रग्रतो दषे ॥ १७
गौरी चतुपंखी ब्राह्मी अप्षमालासुगन्विता । कुण्डाक्तपात्रिणी वामे दंसगा शांकरी स्थिता १८
शरचापौ दक्षिणेऽस्या वामे चक्रं धनुषौ । कौमार शिखिगा रक्ता शक्तेदस्ता दविवाहुका १९
चक्रशङ्थरा सम्य वामे लक्ष्मीगेदाग्नधरक्‌ । दण्डशङ्ख(रिगदया वाराही मदिषस्थिता ॥ २०
रेगधी भजे वजहस्ता सहस्राक्षी तु सिद्धये । चामुण्डा कोटराक्षी स्याननिर्मासा तु त्रिलोचना ॥
निमोसा अस्थिसारा बा उर्यैकेशी कृशोदरी । द्रीपिचधरा वामे कपालं पटं करे ॥ २२
शृं कं दक्षिणे स्याच्छवारूढाऽस्थिमूषणा । विनायको नराकारो बृहत्कु्षिगंनाननः ॥ २१
बृहच्छुण्डो शुपयीती युखं सप्तकलं भवेत्‌ । विस्तारादैध्येतथरैव शुण्डं षटू्िशदङ्कलम्‌ ॥ २४
कटा दवादश नाडी तु ग्रीवा साधंकरोच्टिता। षट्त्रिशदङ्गः कण्ठो गह्यमध्यरपमड्गुलम्‌॥
नाभिरूर द्वादश च जख्पे पादे तु दक्षिणे । स्वदन्तं परशुं बाभे लद्दुक चोत्पछं शये ॥ २६
सुमुखी च विडालाक्षी पाव स्कन्दो मयूरगः । स्वामी शासो विशाखश्च द्विभुजो बालरूपध्रः

---

१क.ड. च. स्वरूपतः। २ क. ड, च. 'स्वाणुभिः। ३ ख. ग. त्रयो । ४ ध. म्ये फला ॥ ५ ४.
चोध्विका । ६ ष. दृ्कः। ० क. ङ. च. सिता। < क. ड. च. खादिण। ९ख.ग. घ. वामे । १० क. इ, च,
ग्दण्डो । ११ क, कुण्डं । १२ घ. विडालाक्षी ।

[अ० ९१ छरो° १-८ ] अध्रिपुराणम्‌ । . ६३
( सूदिपरहदेवताम्रतिमालक्षणानि )

दकष शक्तिः कुङकटेऽथ एक्वकतरोऽथ पण्णुलः । पडमुनो वा दरादशमिर््रामिऽरण्ये द्विबाहुकः ॥

हक्तीपुपाशनिद्विेगदासत्तजैनीयुतः । शक्त्या दक्षिणदस्तेषु षट्सु घामे करे तथा ॥ २९

शिखिपिच्छं धनुः सेदं पताकाऽभयक्षक्ुटे । कपालकतैरीगुरपाशभृद्याम्यसौम्ययोः ॥ ३०
[भगनचमश्दनास्यपादा स्याहुद्रचधिकरा । ] सेव चष्टमुना देवी शिरोडमरकान्विता॥६१
तेन सा देदरचामुण्डा तीदेश्वयेय टृलयती । इयमेव महालक्मीरपविष्टठा चतुर्मुखी ॥ ३२

तृवाजिमरहिषेमांश्च खादन्ती च करे स्थितान्‌ । दश्बाहंखिनेत्रा च शच्ासिटपरत्रिकरम्‌ ॥ ३३
विभ्रती दक्षिणे हस्ते वामे पण्टां च खेटकम्‌ । खट्वाङ्गं च त्रशूटं च सिद्ध चागुण्डिकाहया ॥
सिद्धयोगेषवरी देवी सवसिद्धिपदायिका । एतहूपा भवेदन्या पाशाङ्कुशयुताऽरुणा ॥ ३५
भैरवी रूपविधा तु यनेदयोदश्मियुता । एताः सश्चानजा रौद्रा +अम्बाषटकमिदं स्पृतम्‌ ॥ ३६
षमा रिबाहता दधा द्विभुजा वरहतानना । दन्तुरा क्षेमकारी स्याद्धमी जानुकरा स्थिता ॥
यक्षिष्यस्तन्पदी्ाकष्यः शाकिन्यो वक्रद््टयः । पिङ्गक्ष्यः स्युपहारम्या रूपिष्योऽप्तरसः सदा
सा्षमारस्िषूी च नन्दीशो द्राराखकः । महाकालोऽसिृण्दी स्याच्नूटलेटकैरस्तथा ॥ ३९
कृशो श्ङ्ी च टेलन्तै कुष्माण्डस्थटसमैवान्‌ । गजगोकर्णवक्ताद्या वीरभद्रादयो गणाः ॥ ४०

पष्टकर्णोऽष्टादशदोः पापरोगं विदारयन्‌ । वजासिदण्डक्रेषुमुप्तलाङ्कशमुदररान ॥ ४१

दक्षिणे तननीं खेटं शक्ति गण्डं च पाशकम्‌ । चापं घण्टां कुठारं च द्वाभ्यां चैव त्रिशूरकम्‌ ॥
(३ तु ¢

ण्टामाराकुलो देवो विस्फोटकविमदेनः ॥ ४३

दइदययादिमहापुराण भाप्ये चण्ट्यादिदेवताप्रतिमाटक्षणनिरूपणं नाम पञारत्तमोऽध्यायः ॥ ५० ॥
आदितः शछोकानां समण्य्ञाः-- १४२७

~~“

अथेकपश्चाशत्तमो ऽध्यायः ।
मूयदिग्रहदेवताप्रतिमाटक्षणानि ।
श्रीभगवानुबाच-

ससप्ताश्वे सैकचके रये सूर्यो द्विपदमधरक्‌ । भैपीभाजनटेखन्यौ विर््रदण्डी तु दक्षिणे ॥ !
बम तु पिङ्गलो दवारि दण्डमृत्स रेगेणः । बाटग्यजनधारिण्यौ पारे राज्ञी च निष्पमभा ॥ २
अथवाऽश्वसमारूढः कार्यं एकस्तु भास्करः । वरदा श्रभ्निनः सरवे दिक्पाः शङ्ञकराः कमात्‌ र
्रशूलचक्राम्नभतोऽन्यादिविदिकिस्यताः । सृयौधेमादिरकषोऽन्ताशतुस्ता द्विषद्दके ॥ ४
वरुणः सू्नामा च सदक्ताुस्तथाऽपरः । धाता तपनसंहश्च सविताऽथ गभस्तिकः ॥ ५
रविश्चैवाथ पर्जन्यस्त्वष्टा मित्रोऽथ विष्णुकः । मेषादिरारिसंस्थाश मागादिकातिकान्तकाः ॥ ६
कृष्णो नक्तो मनाग्रक्तः पीतः पाण्डरकः सितः । कपिलः पीतवर्णश्च शुकाभो धवलस्तथा ॥ ७
पूरो नीलः करमादर्णाः शक्तयः केसराग्रगाः । इडा सुपुनना विश्वाविरिनुसंहञ पपदिनी ॥ ८

[अ

# एतदधं क. ड. च. पुस्तकेषु नाति । + आया्टकमिति कुत्रचिदपुस्तकरे पाठः ।

१ ह. षडदन्तो । २ स, ग. “शस्तत्र दोस्तजै' । ३ क. ड, च. भद्रचामृण्डा । * घ. निश्च । ५ ख. ग.
कपात्रा तिश । ६४, "कर्वास्त' । ७ ध. मसीभाः। ८ प, 'प्रलुण्टी । ९ क, प्र्वाधनी ।

६9 शरीमदरपायनपनिप्रणीतम्‌ । [अ० ९२ शछछो° १-१० ]
( चतुःषष्टियोगिनी प्रतिमालक्षणानि )
प्हपिणी महाकाली कपिला च प्रोधिनी । नीलाम्बरा भनान्तस्था अपएृताख्या च शक्तयः ९
वरुणादेश्च तदणां केसराग्रषु विन्यसेत्‌ । तेजश्चण्डो महाप्रक्त्रो द्विभुजः प्रलद्गभ्रत्‌ ॥ १०
कुण्डिकाजप्यमाङीन्दुः कुजः शक्यक्षमालिकः। बुधापाक्षपाणेः स्याजीवः कुण्ड्यक्षमालिकः
शुक्रः कुण्ड्यक्षमाली स्याक्िद्िणीमू्रवाञ्शनिः । अधचन्द्रपरो राहुः केतुः खडमी च दीपभृत्‌
अनन्तस्तक्षकः करकैः पद्मो महान्नः शङ्खकः । कुलिकः सूत्रिणः सर्वे फणवक्त्रा महाप्रभाः॥ १३
इन्द्रो वज्री गजारूढच्छागगोऽग्नि्च शक्तिमान्‌ । यमो दण्डी च महिषे नैकतः खदगवामरे१४
मकरे वरणः पाशी वायुतर जधरो मृगे । गदी कुबेरो मेषस्थ इदानश्च जी षे ॥ १५
द्िबाष्यो खोकपाला विश्वकर्माऽक्षसूत्रभृत्‌ । हनूमान्वज्रहस्तः स्यादद्धा सपीडितीसुरः ॥ १६
वीणाहस्ताः किनराः स्युपालाविद्याधराश्च खे । दुबलङ्गाः पिज्ाचाः स्युेताला विदेताननाः
षेत्रपालाः शरलवन्तः मेता महोदराः कृशाः ॥ १८
इयादिमहापृराण आम्नये सूचोदिग्रहदेवताप्रतिमालक्षणवर्णैनं॑नामैकपन्नारत्तमो ऽध्यायः ॥ ११ ॥
आदितः शोकानां समणएयङ्ाः-- १४५५

अथ द्िपनाशत्तमो ऽध्यायः 1
चतुःपटियोगिनीप्रतिमालक्षणानि ।
श्रीमगवानुब्ाच-

योगिन्यष्ाएकं वक्ष्ये इन्द्रादीश्ान्ततः क्रमात्‌ । अक्षोभ्या रुक्षकणीं च राक्षसी क्ेपणा क्षमा !
पिङ्गाक्षी चीक्षया क्षेमा इला नीलाटया तथा । लोखा रक्ता बरकेशी लाटा विपा पुनः
ईगासा च विक्नालाक्षी हींकारा वडवागुखी । महाक्रूरा क्रोधना तु भयंकरी महानना ॥
सभज्ञा तरला तारा ऋमरेदा तु हयानना । साराख्या ईतसंग्राही शंबरा तालजङ्षिक्रा ॥
रक्ताक्षी सुपरतिद्धा तु वरिचयुलिहा करहकिणी । मेघनादा प्रचण्डोग्रा कालकरणीं वरप्रदा ॥
चण्डा अण्डवती चैव भपश्चा प्रलयान्तिका । रिश्ुवक्त्रा पिक्ञाची च पिरिर्गीसिवरोटुपा ॥
धमनी तपनी चैव रगिणीं विकृतानना । वायुवेगा वृहत्कुक्षिधिकृता विश्वरूपिका ॥
यमनिह्ठा जयन्ती च दुज॑या च अन्तिका । बिडाही रेवती चैव पूतना भिजयान्तिका ॥
अष्टहस्ताधषुहस्ता इच्छास्चाः सव॑सिद्धिदाः । मेरवशाकदसतः सयौहन्तुरा्यो जदेनुमृद्‌ ॥
खट्वाङ्कुरकुटरिपुविश्वाभयभृदेकतः । चापन्िगूरखटाङ्गपाश्चक धैवरोदतः ॥ १०
गजचमधरो दवाभ्यां ठृत्तिवासोऽहिभूषितः । मेती सनो मातृमध्ये पूज्यः प्ाननोऽथ वा ॥ ११
अषिलोमाभिपयंन्तं दीघौष्टकैकमेदितम्‌ । तत्षडङ्गानि जालयन्तैरन्वितं च क्रमाध्जेत्‌ ॥ १२

© 6 © < ~ नल ~

१ घ. घनान्तस्था 1 २ख.ग. ह. श्षमाटी स्याः ।३घ. ष्वान्करे। ४ ख. ग. घ. 'ताध्रयः । वीः ।
५घ. कृप्णाऽक्षया। ६ घ. चक्षया।५घ. लक्ता। < घ. हताशा। ९. हकारा । १० क.च. सुसंग्रही । ग.
घ. सदसंप्राही । ११ ख. घ. सम्बरा । १२ख. ग. घ. चन्द्रा । १३ सख. ग. घ. चन्द्रावली । १२. 'ताश्चाच ठो ।
१५ क. वामनी । १६ ख. यमान्तिका । १७ ख. ग, घ, स्यात्परा" । १८ क, ध. खड्गाङ्क्‌" । १९ क, ख. ग.
ड, च. "धधरो्यतः । २० ध. "तारानो ।

अ० ९६ छो १-२० ] अग्निपुराणम्‌ । ६५
( लिकरिदिलक्षणम्‌ )
४मन्दिराग्निदाूढं सुबणेरसंनान्ितम्‌ । नादविन्दिनदुसंुक्तं मातृनाथाङ्दीपितम्‌ ॥ १३
परभद्ो हषारूढो मोतृगः स चतुभुजः । गौरी तु द्विपुना क्षा शूषिनी दपेणान्विता ॥ १४
्रशूलकुण्डिकाकुण्डिवेरहस्ता चतुभुना । अग्जस्था लिता सखन्दगणादशैशलाकया ॥ १५
बष्डिका दहस्ता स्यात्सङगशूलारिशकितधर्‌ । दके बाम नागपाक्चं चमौदुशडडारकेम्‌ ॥१६
युः सिंहे च मिषः शूलेन परहतोऽग्रतः ॥ १७
` इ्यादिमहापुराण भिये चतुःषियोगिनी प्रतिमालक्षणवर्णनं नाम द्िपश्चाश्षतस्तमोऽध्यायः ॥ ५२ ॥
आदितः शोकानां समष्टयङाः-- १४७२

अथ त्रिपश्चाशत्तमोऽध्यायः ।

लिङ्गादिरक्षणम्‌।
भ्रीमगवानुबाच-

लिङ्गादिलक्षणं ब्षये कमलोद्धष तच्छणु । ष्या बसुमिभक्सा लयक्सा भागतयं ततः ॥ १
विष्कम्भं भूतमागैस्तु चतुरस तु कारयेत्‌ । आयां मगृतुमिभक्खा एकद्वनिक्रमाश्यसेत्‌ ॥ २

्रहमपिष्णुरिवाेषु बमानोऽयमुच्यते । चतुरसेऽस्य कणां गुदकोणेषु लाञ्छयेत्‌ ॥ ३

अष्टनो रेष्णवो भागः सिध्यलयेव न संशयः । पोडकास्ं ततः कुर्याद द्रात्िशासं ततः पएनः॥४
[1 ५ क [१३ |" ^

चतुःप कृतवा वरतरं साधयेत्ततः । कपैयेदथ लिङ्गस्य पिर वै देशिकोत्तमः ॥ _ ५

विस्तारमथ शिङ्गस्य अष्टपा संविभाजयेत्‌ । भागार्धं तु संलयञ्य च्छघ्राकारं शिरो भवेत्‌ ॥६
त्रिषु भागेषु सदश आयामो यस्य विस्तरः । तद्विभागसमं क्क स्ेकामफलप्दम्‌ ॥ ७

देष्यस्य तु चर्येन विष्कम्भं देवपूजिते । सर्वेषामेव लिङ्गानां रक्षणं शृणु सारम्‌ ॥ = ८
मध्यसूत्रं समासा ब्रह्मद्ान्तिकं बुधः । पोडशाङ्कललिक्गस्य षड्मागेभाजितो यथा ॥ ९
तैपमनसूज्ाभ्यां मानमन्तरमुच्यते । यवाटपुत्तरे कायं शेषाणां यतहानित; ॥ १०

अर्चाभागं त्रिधा कृता दुधयमेक परिलनेत्‌ । अष्टधा त्रं कृत्वा उध्वं भागत्रयं त्यजेत्‌ ११
उर तु पमाद्धागाद्ाम्य रेखां प्रस्वपेत्‌ । भागमेकं परिलज्य संगमं कारयेत्तयोः ॥ १२
एतत्साधारणं भोक्त लिङ्गानां लक्षणं मया । सर्वेषाधारणं वक्ष्ये पिषण्डिकन्ति निबोध मे ॥ १३
्रह्ममागभवेशं च ज्ञात्वा लिङ्गस्य चोद्यम्‌ । न्यसेद्रमरिटां विद्रान्सम्यकमे शिलोपरि ॥१४
तथा सुर्य हात्वा पिण्डिकां भरविभाजयेत्‌ । दविमागमुच्तं पीडे विस्तारे लिक्गसंमितम्‌ १५
त्रिभागं मध्यतः खातं कृतवा पीठं विभाजयेत्‌ । सवमानार्त्रिभागेण बाहरयं परिकरपयेत्‌ ॥ १६
बाहुरयस्य त्रिभागेण मेवलामथ कल्पयेत्‌ । खातं स्यानमेवलातुरयं क्रमा्नन्नं तु कारयेत्‌॥ १७
मेखलाषोडशांशेन खातं बा तत्ममाणतः । उच्छ्रयं तस्य पीठस्य विकाराङ्गं तु कायेत्‌ ॥ १८
भौ भविष्मेकं तु भागेन पिण्डिका । कणं भागश्िभिः काय भागेनकेन पटिका ॥ १९
मेन वोरधपहं तु एकांशाः सेषपषटिकाः । भागे भागं परविष्टं तु यावत्कण्ठं ततः पनः ॥ २०
८

# मण्डलाभिदलारूढमिति कविसपुस्तके पाठः ।

१ ष. श्वङान्विः। २ग. ध, मातरम । ३ ल. द. च. "यामं मूतिभि'। * क. ष. "कान्तात्निवो" ।
९

६६ श्रीमैपायनपुनिप्रणीतमू- [ म० ९४ शटो° १-२१ ]

( टिङ्गमानव्यक्तान्यकलक्षणादिकथनम्‌ )
निर्गमं भागमेकं तु याक शेषपटिका । प्रणालस्य रिभागेण निर्गमस्तु भिभागतः ॥ २१
परलेऽङ्कुटयग्रविस्तारमग्रे तयंरेन चातः । ईंषश्िन्नं तु कुर्वीत खातं तश्चोत्तरेण बै ॥ २२
पिण्डिकासहितं लिङ्गपेतत्साधारणं स्पृतम्‌ । २३

श्यादिमषापूराण आप्ये लिक्कादिटक्षणवणनं नाम त्रिपश्वाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५३ ॥
आदितः शोकानां समष्यङाः- १४९५
अथ चतुष्पश्ाशत्तमोऽध्यायः ।
लिङ्मानत्यक्ताव्यक्तलक्षणादिकथनम्‌ ।
श्रीभगतरानुवाच- ।
व््याम्यन्यप्रकारेण लिङ्गमानादिकं शुणु । वक्ष्ये लवणजं लिङ्ग घृतजं बुद्धिवर्धनम्‌ ॥
भूतये वल्नलिङ्गिं तु खि्गं तात्कालिकं विदु; । पक्षापकं मन्यं स्यादपकात्पक्षजे बरम्‌ ॥ २
ततो दारुमयं पुण्यं दारनाच्छेलजं वरम्‌ । शेलार तु मुक्ताजं ततो लोहं सुवर्णनम्‌ ॥ ३
राजतं कीतितं ताम्रं पैत्तलं मुक्तिगुक्तिदम्‌ । र॑तजं रसलिङ्ग च भुक्तिमुक्तिपरदं वरम्‌ ॥ ४
रसजं रंनरोहादिरतनगर्भ तु बन्धयेत्‌ । मानादि लष सिद्धादिस्थापितेऽथ स्व॑भुषि ॥ ५
वे च स्वेच्छया तेषां पीठपासादकल्पना । पूजयेत्सूर्बिम्बस्थं दर्पणे भतिमिम्बितम्‌ ॥ ६
पयो हरस्तु सर्वत्र लिक पणार भवेत्‌ । ईस्तोत्तरोच्ूतं शरं दास्जं तरेव हि ॥

>

७
चलमङ्गुलमानेन द्वारगमैकरेः स्थिरम्‌ । अङ्लाद्रहरिङ्ं स्पाचावत्पश्वदशाङ्कलम्‌ ॥ ८
द्रारमानात्रिसंरूयाकं नवधा गभैमानतः । नवधा गर्भमानेन चिङ्गं षन्नि च पृजयेत्‌ ॥ ९

एवं लिङ्गानि पटत्रिशज्जञेयानि उयेष्ठमानतः । मध्यमानेन षटवरिशत्पटूतनिशदधमेन च ॥ १०
इत्थमैक्येन लिङ्गानां शतमष्टोत्तरं भवेत्‌ । एकाङ्कलादि पशवान्तं इमि चरपुच्यते ॥ ११
षडादिदशपन्तं चललिङ्गं च मध्यमम्‌ । एकादशाङ्गुलादि स्याञ्ञयेष्े पञ्चदशान्तिकम्‌ ॥ १२
पटद्गुलं महारतने रत्नेरन्यैनेवादगुलम्‌ । रविभिर्मतारोत्यं लिङ्ग सेपैखिपश्चभिः ॥ १३
पोढशांशे च वेदांशे युगं टुप्तनोध्वेदेशतः । दराजरिश्चस्षोडशांशाथ कोणयोस्तु विरोपयेत्‌ ॥ १४
चतुनिवेदनात्कण्ठो विदतिखिय॒गेस्तथा । पार्ाभ्यां तु बिटुप्नाभ्यां घनरिग्गं भवेदररम्‌ ॥ १५
धाज्नो युगतैनागांैदरीरमानोनितं कमात्‌ । रिङ्के द्ारोच्छयाद बौगभवेत्पादोनिते मात्‌ ॥ १६
गमौ्धेनाधमं लिङ्गं भूतांशैः स्यात्रिमि्ैरम्‌ । तयोर्मध्ये च सूत्राणि सप्र संपातयेत्समम्‌ ॥ १७
एषं स्ुनवसूत्राणि मूतसूतरश्च मध्यमम्‌ । अन्तरो षामवाम(भागोध लिङ्गानां दीधेता नव ॥१८
हस्ताद्विव्ते हस्तो याबत्स्युमव पाणयः । हीनमध्योत्तमं छिङ्ं त्रिविधं त्रिविधात्मकरम्‌ ॥ १९
एकैकलिङ्गमध्येषु त्रीणि प्रीणि च पादशः । लिङ्गानि घटयेद्धीषान्षटूसु चाष्टोत्तरेषु च | २०
स्थिरदीषरभाणेतु दरारगर्भकरासिमिका । भागेशं चाऽऽप्यमीशं च देवेशं तुर्यसंहितम्‌ ॥ २१

१क. ड. च. तारजं।२स.ग. घ. रङ्जं। ३ ख. ग. ध. रसलो" । * ख. ग. ध. मानादि नेष्टं ।५ख.ग.
ध. वामे । इ. च बाणवत्स्वेच्छया । ६ ख. ग. "तिचिहितः । ७ ध. हस्तोत्तरविधं । < ख. ग. घ. स्थितम्‌ । ९ क.

ड. ". नञ्िसं । १० क. ड. च. वाऽपरि ।११क.ख.ग.घ. ड. च. कन्यसंवलमु"। १२६. 'मभारो। १३ स.
घ. श्रमेयाचु द्वा" ।

[भ० ९४ शछो° २९-४८ ] अग्निपुराणम्‌ । ६७
( लिङ्कमानन्यक्ताव्यक्तटक्षणादिकथनम्‌ )
चत्वारि लिङरपाणि विष्कम्भेण तु लक्षयेत्‌ । दीर्षपायान्वितं कृत्वा रिङ्गं कुयातरिरूपकम्‌ २२
चतुरषटष्टटृत्तं च तक्वत्यगुणात्मकम्‌ । लिङ्गानामीप्सितं दध्यं तेन कृत्वाऽदगुलानि वै ॥ २३
ध्वनाचायेः सुरैभूतः शिसिभि्वा हेत्कैती । तान्यङ्गुलानि यच्छेषं रक्षयेब शुभाशुभम्‌ ॥ २४
ध्वजा ध्वनसिहेभटषाः भरष्टः परेऽशुभाः । सरेषु षद्नगान्धारपयमाः शुभदायकाः ॥ २५
भूतेषु च शुभा मूः स्यादभिशाऽऽहवनीयकः । उक्तायामस्य वार्धि नागाशेमाजिते कमात्‌ ॥
रसभूतांशपषठारत्यंशापिकररेषेत्‌ । आं्यानाचसुरेजयर्गतुसयानां चतुरन्नता ॥ २७
पश्चमं वर्धमानाख्यं व्यासान्नाहृद्धितः । द्विधा भेदा बदून्यन्न बकष्यन्ते विष्वकर्मतः ॥ २८
आशादीनां त्रिधा स्थौर्यादबधूतं तथाऽषया । भिधा हस्ताजिनाख्यं च युक्तं स्समेन च ॥

पशचमिशतिलङ्गानि नाये देवाचिते तथा । पथपप्तभिरेकत्वाजितैकतैमवन्ति हि ॥ ३०
चतुद्‌शसहस्राणि चतुदैशश्तानि च । एवपषटाङृगुलविस्तारो नमैककरगर्मतः ॥ ३१

तेषां कणार्कोणस्पै्डन्धात्कोणानि सूः । सतारं मध्यतः दृता स्थाप्यं बा मध्यतद्ञयम्‌
विभागावृध्वैमष्टास्तो य्टसरः स्याच्छ्वांशकः। पादा जानन्तको ब्रह्मा नाभ्यन्तो विष्णुरिलयतः
पूषीन्तो भूतभागेशो व्यक्तेऽव्यक्ते च तद्रि । पञलिङ्गव्यवस्थायां रिरो वरतलमुच्यते ॥ ३४
छत्राभं कुकृटाभं वा बलेन्दुपुरुषाकरति । एकैकस्य चतुभदै; काममेदा त्फलं वदे ॥ ३५
लिङ्गमस्तकविस्तारं बसुभक्तं तु कारयेत्‌ । आत्रभागं चतुधा तु विस्तारोच्छायतो भजेत्‌ ॥ २६
चत्वारि ततर सूत्राणि भागभागानुपातनात्‌ । पुण्डरीक तु भागेन विशा रूयं विलोपनात्‌ ३७
्रिशातनातु श्रीवत्सं शचुकदरेदलोपनात्‌। विरः सर्थसमे शरेष्ठं कुकटामं सुराहये ॥ ३८
चतुभौगात्मके लिङ्गे जुष दरयलोपनात्‌ । अनाचस्य भरः भरोक्तमर्धचनरं शिरः श्रृणु ॥ ३९
अंशासान्ते युगांेष दरेकहान्पाऽपृताक्तकम्‌ । पूर्णवलेन्कुएदं द्विभिवेदक्षयात्रमात्‌ ॥ ४०
चतुद्धिरेखं वदनं मुखलिङ्गमतः शुणु । प्रजाभागः भकर्ैव्यो पूय्॑निपदकरिपतः ॥ ४१
अरकं एषवत्यक्तवा पट्थानानि च वतेयेद्‌ । शिरोन्नतिः प्रकर्तव्या ललाटं नापिका ततः४२
वदनं चिबुकं ्रीवा युगभागेभनाक्षिमिः । कराभ्यां मुकुलीटरल प्रतिमायाः ममागतः ॥ ४१
मुखं परति समः कार्यो तिस्तारादषटां शतः । चतुग मया भोक्त त्रियुसं चोच्यते श्ण ॥ ४४
कणेपादाभिकास्तस्य ललाटादीनि निदिशेत्‌ । भुजौ चतुभि्मागिसतु कर्तव्यौ पथिमोिती ॥४५
विस्तारादष्टमांरोन पुखानां परतिनिर्गमः । एकवकनं तथा कार्यं पुत्ास्यं सौम्यलोचनम्‌ ॥ ४६
ललाटनासिकावक्त्र्रीवायां च मिवतेयेत्‌ । भुजाच्च पञमांशेन भुजहीनं विवतेयेत्‌॥ ४७
विस्तारस्य षटंशेन पुखेनिगीमनं दितम्‌ । स्वेषां मुखलिङ्गानां पुषं वाऽथ कुष्म्‌ ॥ ४८

इत्यादिमहापुराण आप्नेये लिङ्ग मान्यक्तान्यक्तलक्षणादिकथनं नाम चतुष्प्राशत्तमोऽध्यायः ॥ ५४ ॥

आदितः शोकानां समण्ङ्ाः- १५४३

१ ख. घ. "कृतिम्‌ । ता । २ ध. आब्यानाद्यसु' । 3 ध. आद्यादीनां । * ख, “व्यादायव्रद्ध्या त“ । ५,
-न्दुपरतिमाङृ' । च. -न्दुत्रपुषा" । ६ प, पूवस्य ।

६८ । श्रीमद्रपायनपुनिपरणीतम्‌ । [जण ९९ श्लो° १-९ ]
( पिण्डिकालक्षणम्‌ । अ० ५६ दशदिकपारयागकथनम्‌ )
भथ पञ्चपश्ाङत्तमोऽध्यायः।
पिण्डिकालक्षणम्‌ |
श्रीभगवानुवाच-
अतः परं परवक्ष्यामि प्रतिमानां तु पिण्डिकाम्‌ । दे्ध्येण प्रतिमातुस्या तदर्धेन तु विस्तृता ॥ ?
उच्ताऽऽयामतो ऽन सुविस्ताराऽधमागतः । तृतीयेन तु वा तुल्यां त्रिभागेण मेखलाम्‌ २
खातं च तत्ममाणं तु किचिदुत्तरतो नतम्‌ । विस्तारस्य चतुेन तोयमार्ग तु कारयेत्‌ ॥ . र
पिण्डिकार्धेन बा हरं दैष्यमीशस्य कीतितम्‌ । देशं वा तुरयदीर्धं च हात्वा सूत्रं पकस्पयेत्‌ ४
[उच्छ्रायं पूवेव्छाद्धागपोडशसंख्यया । अधःपटकद्विमागे तु कष्ठे कुय्रिभागकम्‌ ॥ ९
शेषास्तेकेकशः कायाः परतिष्ठानिगमस्तथा । पट्टिका पिण्डिका चेयं सामान्यपातिमासु च ॥ ६

परासादद्रारमानेन भतिमोद्वारमुचयते । गजव्यालकसंयुक्ता भरमा स्यास्रतिपासु च ॥ ७
पिण्डिकाऽपि यथाशोभं कतेव्या सततं हरः । ] स्वेषामेव देवानां विष्णृ्तं मानमुच्यते ॥ ८
देवीनामपि सर्वासां लक्म्यक्तं मानपुच्यते ॥ ९

इ्यादिमहापुराण आग्नेय पिण्डिकालक्षणवर्णनं नाम पश्चपचारात्तमो ऽध्यायः ॥ ५५ ॥
आदितः शोकानां समश्चङ्ाः-- १५५२

अथषट्पचाशत्तमोऽध्यायः ।

दश्शदिक्पाछयागकथनम्‌ |
श्रीभगवानुषाच- ।
मतिष्ठापश्चकं वध्ये प्रतिमात्मा तु पूरुषः । पतिः पिण्डिका र्ष्मीः प्रतिष्ठा योगकस्तयोः ॥ १
इच्छाफलाधिमिस्तस्मातरतिष्ठा क्रियते नरैः । गभेसूत्रं तु निःसा्ं भासादस्याग्रतो गुरः ॥ २

अषएषोडशविशान्तं धण्डपं चाधमादिकम्‌ । स्नानार्थ कलक्ा्यं च यागदरव्यार्थमर्षतः ॥
्रिभागेणाधेमागेन वेदिं कुयासु शोभनाम्‌ । कलरै्धटिकाभिश्च वितानाचधिभूषयेद्‌ ॥
पश्चगव्येन संमोक्ष्य सवद्रन्याणि धारयेत्‌ । अरढृतो गुरुिष्णं ध्यात्वा त॑ च प्रपूजयेत्‌ ॥
अङ्कलीयपरृतिमिमूतिपान्माथनादिभिः । कष्ठे कुण्डे स्थापयेच पृतिपांस्त्र पारगान्‌ ॥
चतुष्कोणे चाधेकोणे वले पद्मसंनिमे । पूरबीदौ तोरणार्थ तु पिप्पलोदुम्बरौ वटः ॥

तः सुशोभनं पूर सुभद्र दक्षतोरणम्‌ । सुकर्माणं सुहोत्र च आप्ये सौम्ये समुच्छ्रयम्‌ ॥
पञ्चहस्तं तु संस्थाप्य स्योना पृथ्वीति पूजयेत्‌ । तोरणस्तम्भमूले तु कलकशान्मङगरोन्शुर ॥
दयादुपरिष्टाच कुयाचक्रं सुद दोनम्‌ । पश्चहस्तपमाणस्तु ध्वजः कार्यो विचक्षणैः ॥ ` १

9 ® € @& ॐ 6 न ~

* धनुधिहान्तगंतोऽयं प्रन्थः ख. ग. पुस्तकयोनौस्ति ।

१. ध्य कुरा । उ.च. र्यदेशः। २ख.ङच. कुशं। ३३.च. पतरं । गष. कण्ठं। ५६. च.
"मदन्यमु" । ६ ल. ग, मण्डर । ५ च. "थं यागदरनयायमधैतः कलशाय घ । नि" । ८ क, ह, च. सुवर्भं । ९ घ,
"लाद्कुरान्‌ । प्र" ।

[अ० ९७ छो १-२ ] अग्निषुराणम्‌ । ६९
( कलशाधिषासविधिकयनम्‌ )
एर्यं चास्य कुवीत षोडकषङ्कटसंमितप्‌ । सपहस्तोचछितं चास्य कु्याहण्दं सुरोत्तम ॥ ११
(रणोऽप्िनिभ्ैव हृष्णः शुह्ोऽथ पीतकः । रक्तवर्णस्तथा तगरे वणाः करमादध्वने ॥१२
मृदः कुमुदाक्षश्च पुण्डरीकोऽथ वामनः । शङ्कुकणेः स्ैनेत्रः सुपृखः सुप्रािषटितः ॥ २१
स्याः कोिगुणैवुक्ताः एर्वाद्ा ध्वजदेवताः । जलाढकसुपएरास्तु पकबिम्बोपमा घटाः ॥ १४
ाविक्षाधिक्तं काठदण्ठेन वनिताः । सहिरण्या व्रकण्ठाः सोदकास्तोरणाद्वहिः ॥ १५
टः स्थाप्याश्च एवदौ वेदिकायाश्च कीणगाः । चतुरः स्थापयेत्कुम्भानाजिप्रेति समन्ततः ॥
म्मेष्वावाह्न शक्रादीन्पुवादौ पएूनयेतरमात्‌ । इन्द्राऽऽगच्छ देवराज वज्ञहस्त गजस्थित ॥ १७
दारं च मे र्त देवैः सष नमोऽस्तु ते । [ # अआतारमिन््मत्रेण अच॑यित्वा यजेद्बुधः ॥ १८
गच्छे शक्तित छागस्य बरपतयुत । रक्षाऽऽीं दिशं देवैः पूजां शह नमोऽस्तु ते ] २९

विधेति मत्रेण यजेद्वा अग्नये नमः । महिषस्थ यमाऽऽगच्छ दण्डहृप्त महाब ॥ २०
प्स दक्षिणं दवारं वैवस्वत नमोऽस्तु ते । बेषस्वतं संगमनमित्यनेन यनेशधमम्‌ ॥ २१
कैताऽऽगच्छ सदगाढ्य बलवाहनसंयुत । इदमध्यमिदं पाथं र्त तं नैतरतीं दिशम्‌ ॥ २२
पृते नैत्रतेत्यादि यनेद्यादिभिर्नरः। मकरारूढ वरुण पाशहस्त महाबल ॥ २३

गच्छ पिष दवारं रत रक्त नमोऽस्तु ते । उरं हि राजा वरण यनेदु्यादिभिगुरः ॥ २४
गच्छ वायो सबल ध्वजहस्त सवाहन । षायग्यं रक्त देवैस्त्वं समरुद्धिनमोऽस्तु ते ॥ २५
त इलयादिभिश्वाचदा नमो वायवेऽपि वा । आगच्छ सोम सबल गदाहस्त सवाहन ॥ २६
प चगुत्तरदवारं सकुबेर नमोऽस्तु ते । सोभ राजानमिति बा यजेतंसोमाय पै नपः॥ २७
गच्छेशान सबल शूहस्त दषस्थित । यद्गमण्डपस्येशानीं दिशं रप नमोऽस्तुते ॥ २८
शानमस्येति यजेदीश्चानाय नमोऽपि वा । [ + ब्रह्मन्नागच्छ हंसस्य सुक्सुव्यग्रहस्तक ॥२९
लेोकोर््वा दिशं रपत यद्गस्यान नमोऽस्तु ते । हिरण्यगर्भेति यजेन्नमस्ते ब्रह्मणेऽपि बा ॥ १०
नन्ताऽऽगच्छ चक्राठ्य कृर्मस्थाहिगणेशवर । अधोदिशं रप्त र्त अनन्तेश नमोऽस्तु ते ॥ ३१
मोऽसतु सर्पेति यजेदनन्ताय नमोऽपि वा ॥ ३२
इदयादिमहापुराण आभेये दशदिक्पालयागकथन नाम षटूपश्नाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५६ ॥
आदितः शोकानां समच्ङ्काः- १५८४

अथ सप्तपन्रारत्तमो ऽध्यायः ॥

कटृशाधिवाप्तविधिकथनम्‌ ।
श्रीमगवानुबाच-
प्रः परिग्रहं कयाल्िपद्री हीथ सर्पान्‌ । नार्सिहेन र्ोध्रान्पोप्येखश्चगव्यतः ॥ १
मि षरे तु संपूज्य सरत्ने साङ्गकं हरिम्‌ । अन्ञमर्ेण करकं तन्न चाएशतं यनेत्‌ ॥ २

* धनुधिहान्तर्गतो ग्रन्थोऽयं नास्ति च. पुस्तके । + धनुधिषान्तैतो प्न्थोऽय ड. च. पस्तकयोनास्ति ।

१ ख, तरैपुण्यं चास्य । २ क. घ. इ. च. धयात्कुण्डं । ३ घ. रेतः श्वेतवणोदिकक्रमात्‌ । कु" । ४ ध. रमण्ड-
वनिताः । ५४, ड. कोणगान्‌ । ६ ल. "ति अध्ययने । ७ क. स. ध, "ऋतमन्रेण य । < ख. संप्रा ।

७० श्रीमद पायनपूुनिप्रणीवम्‌-- [अ° ९७ को° ३-२६ `
( कलकशषाधिवासविधिकथनम्‌ )
अच्छिन्नधारया सिश्वन््रीहीन्पस्छृलय धारयेत्‌ । प्रदक्षिणे परिभ्राम्य कलशं विक्रिरोपरि ॥ ३
सवने कलशे भूयः पूजयेदच्युतं श्रियम्‌ । योगे योगेति मश्रेण न्पसेच्छय्यां तु मण्डले ॥ ५
कुशोपरि तिका च शय्यायां दिगिवदिश्चु च । विध्ाधिपान्यजेदरिष्णुं मधुघातं त्रिविक्रमम्‌ | ५
वामनं दिश वैहयादौ श्रीषरं च हृषीकेशम्‌ । पद्मनाभं दामोदरमैशान्यां सानमण्डपे ॥ ६
अभ्ययं पश्चादैशान्यां चुष्कुम्मे सवेदिके । लानपण्डपके सर्द्रवयाण्यानीय निक्षिपेत्‌ ॥ ७
सानकम्मेषु कुम्भास्ताधतुदिष्ष्वधित्रासयेत्‌ । करशाः स्थापनीयास्तु अभिषेकाथमादरात्‌॥ ८

वटोदुम्बरकाश्वत्थांम्पकाशोकशरीदुमान्‌ । पलाशा्नपकतांसतु कदम्बबकुलाभ्र॑नान्‌ ॥ ९
पटवांसु समानीय पूकुम्मे विनिक्षिपेत्‌ । प्क रोचनां दुत दभपिशल्मेव च ॥ १०
जातीपुष्पं कुन्द एष्पं चन्दनं रक्तचन्दनम्‌ । सिद्धार्थं तगरं चैव तण्डुलं दक्षिणे न्यसेत्‌ ॥ १
सुवर्णं रजतं चैत्र कूलद्रयगृदं तथा । नाः समुद्रगामिन्या विशेषाजाहवीमृदम्‌ ॥ १२

गोयं च यवाञ्शाटींस्तिलां रैव परे न्यसेत्‌ । विष्णुप्ण शालपर्णीं ृङ्गराजं शतावरीम्‌ ॥१२
सहदेवीं वचां सिंही वलां व्याघ्रीं सलक्ष्पणाम्‌ । देशान्यापपरे कुम्भे मलानि निवेशयेत्‌ ॥

वरीकदएृत्तिकां सप्तस्थानोत्यापपरे न्यसेत्‌ । जाहवीवाटृङां तोयं विन्यसेदपरे घटे ॥ १५
राषटरषनागेन्द्रविषाणोद्धतमृ्तिकाम्‌ । मृत्तिकां पद्ममूलस्य कुशस्य त्वपरे न्यसेत्‌ ॥ १६
[करतीर्परवतृदधिश् युक्त पप्यपरे न्यसेत्‌ । नागकेशरपुष्पं च कादमीरमपरे न्यसेद्‌ ॥ ] १७
चन्द नागरकपैरैः पेयं चैवापरे न्यसेत्‌ । वैद्य विदुरं यक्ता स्फटिकं वजमेव च ॥ १८
एतान्येकत्र निक्षिप्य स्थापयेषेवसत्तमम्‌ । नदीनदतडागानां सलिहिरपरे न्यसेत्‌ ॥ १९

एकाशीतिपदे चान्यान्पण्दंले कलभरारूयसेत्‌ । गन्धोद काचः संपू्णाऽश्रीसुक्तेनाभिपश्नयेत्‌ ॥२०
यवान्तिद्धाथकं गन्धं कुशाग्रं चाक्ततास्तथा । तिलान्फलं तथा पष्पमध्ार् पूतो न्यसेद्‌ ॥२!
पद इयामरता दर्मा विष्एकरान्तां कुडास्तथा । पायां दक्षिणे मागे मधुप तु पिमे ॥ २९
[+ककोलकं ख्वङ्गं च तथा जातीफलं शुभम्‌ । उत्तरे श्वाचमनाय अग्नौ दर्वाक्तताचितम्‌ ॥ २;
पात्रं नीराजनार्थं च तथोदरतैनपानिले । गन्धेपिष्ठन्वितं पात्रमैशान्यां कलशे न्यसेत्‌ ॥ २४
सुरमांसीं चाऽऽमलकं सहदे निशादिकम्‌ । षष्टिदीपात्यतेदष्ट न्यसेमनीराजनाय च ॥ २
गां चक्रं च श्रीषत्सं कुलिशं पङ्कजादिकम्‌ ] । हेमादिपात्रे कला तु नानावणौदि पुष्पकम्‌ २६
इयादिमदहापुराण भेये कलशाधिवासविधिकथनं नाम सप्तपभ्राश््तमोऽध्यायः ॥ ५५ ॥
आदितः शोकानां समचङ्ाः-- १६१०

# धनुधिह्ान्तग॑तो भ्रन्योऽये क. ह, च. पुस्तकेषु नास्ति । + धनुश्िहान्तगंतोऽयं भ्रन्थेः क. ड, व, पुः
डेषु नारित । |

१ ख. “न्संयज्य धाः । ह. च. “न्संहूय धा" । २ ध. वाय्वादौ । 3 ध. “्रकान्‌.। ड. च. पृण॑कुम्भे 1 ५६
ग. द्वामौभरणं चे*। ६ स. ग. घ. दयामल्तां । ७ घ. भ्वी महादेवी ब' । ८ स. ग. ध. शकुल्यान्विगि । ९ घ. पृषं
१० ख. ग. घ. ठ. णण्डपे क' । ११ क. पञ्चतिद्धा्थकं । ख. ग. ङ. च, पश्नसिद्धातमकं । १२ ध. विष्णुपर्णीं । १३ इ
ग घ. दक्षिणे । १४४. ^न्थपृष्पान्वि" । १५ ख, पात्रके ।

[अ० ९८ छरो° १-२५ ] अग्निपुराणम्‌ । ७१
( जञपनबिध्यादिकथनम्‌ )
भथाष्टपत्रादत्तमोऽध्यायः ।
^ सपनविध्यादिकथनम्‌ ।
भीभगवातुबाच--
भरेषान्यां ननय्कण्डं गुरि च वैष्णवम्‌ । गायत्याऽ्शतं हृस्वा संपातविधिना घटान्‌ ॥ १
मोपयेत्कार्नालायां शिर्पिभिपूतिपेवनेद्‌ । तू्श्दैः कौतुकं च बन्धयेद्तिणे करे ॥ २

विष्णवे श्षिपिषिषटेति ऊर्णासूत्रेण सर्पैः । प्टवद्धेण करतव्यं देशिकस्यापि कौतुकम्‌ ॥ ३
मण्डले प्रतिमां स्थाप्य सवरस पूजितां स्तुबन्‌ । नपस्तेऽयै सुरेशानि प्रणीते विश्वकर्मेणा ॥ ४
परभाविताशेषजगद्धाति तुभ्यं नमो नपः। खयि संपूजयामीशे नारायणमनामयम्‌ ॥ ५
रहिता शिरिषदोपैस्खमृद्धियुक्ता सदा भव । एर िङ्गाप्य प्रतिमां नयेत्तां लानमण्डपम्‌ ॥ ६
भिरिपनं तोषयेद्रव्येगुररे गां भदापयेत्‌ । चित्र देवेति मत्रेण नेतरे चोन्मीलयेतततः ॥ ७
अज्योतीति दृष्ट च दद्दर भद्रपीठके । ततः शुक्ानि पुष्पाणि घृतं सिद्धार्थकं तथा ॥ ८
दूष कुशाग्रं देवस्य दद्याच्छिरसि देशिकः । मधु बतितिमग्रेण नेत्रे चाभ्यञ्जयेद्गुरः ॥ ९
हिरण्यगममच्रेण इमं मेति च कीर्तयेत्‌ पृतेनाभ्यज्जयत्पशातपगनधृतवतीं पुनः ॥ १०
+पूरपिष्टनोदत्यं अतो देवेति कीर्येत्‌ । क्षालयेदुष्णतोयेन सप तेऽप्ेति देशिकः ॥ ११

पदादिषेलनुलिम्पेदापो दि रति सेचयेत्‌ । नदीभैस्तीयंजे; तानं पावमानीति रत्नजैः ॥
समुद्रं गच्छ गच्छेति तीर्थमृत्कलशेन च । शं नो देवीः सापयेच गायत्याऽप्युष्णवारिणा॥ १४
पथ मृदधििरण्येि सापयत्परमेश्वम्‌ । सिकताद्िरिमं मेति बरीकोदघटेन च ॥ १४
तदिष्णोरिति ओषध्यद्धिया ओधिमन्रतः । यज्ञा यज्ञेति काषायैः पथमि्गव्यक्रस्ततः ॥ १५
पयः पृथिर्व्यामि्रेण याः फटीति फलाम्बुभिः । विश्वतश्चक्षुः सौम्येन पूरेण कलशेन च ॥ १६

सोमं राजानमियं विष्णोरशाटं दक्षिणतः हंसः शुचि पञिमेन कुयारत हरेः ॥ १७
९८. ^. ५ १९ ५, भ 3

ानमितिमत्रेण धातरीमांस्युदकेन च । मा नस्तोकेतिमत्रेण गन्धद्वारेति गन्धकैः ॥ १८
इदमापेति च धदेरेकाशीतिपदस्थितेः । एषेहि भगवनििप्णो लोकानुग्रहकारक ॥ १९

पत्रभागं गृहाणेमं वासुदेव नमोऽस्तु ते । अनेनाऽऽबाह् देवेशं कुपौत्कौतुकमोचनम्‌॥ २०
गामि स्ेतिमूक्तेन देशिकस्यापि मोचयेत्‌ । हिरण्मयेन पात्रं दध्ादतो देवेति चारघ॑करम्‌ ॥२१
मष बाता मधुपके मयि गृह्णामि चाऽऽचामेत्‌ । अशषन्नपीमदन्तेति किरेदवुबाक्षते बुधः ॥ २२
काण्ठाजिन्थनं कयादनधं गन्धवतीति च । उन्नयामीति मास्यं च इदं विष्णुः पवित्रकम्‌ ॥२१
ह्यते यल्युगं बेदाहपत्तरीयकम्‌ । महाव्रतेन सकलानपुष्पं चौषधयः क्षिपेत्‌ ॥ २४
पपं द्ाद्रसीति विभ्रादसुक्तेन चाञ्जनम्‌ । युञ्जन्तीति च तिलकं दीर्पायुषटेति मास्यकमू २९

# एेशान्यामिलारभ्य क्ञपनस्य विधिः स्मृत ईयन्तोऽयमध्यायः क. ङ. च. पुस्तकेषु नारिति । + मयूरपिष्छे-
ेदरयलपि ध. पुस्तकस्यरिण्पणीपाठः । |

१ ख. ग. 'ेण्डं । २ ध. मण्डपे । ३ ख. 'ेदरस्तुतो" । ग. 'यदुक्ततो" ४ ख “च्छ वसतैस्तीथे ष. “च्छ चन्द्‌-
*।५ ख. ग. "कोत्यष"। ६ ध. %वधीतिम। ७ ख. ग. 'भिद्रेव्य'। < ध. दक्षतः । ९ घ.“ धनं दिवम" १० ख,
ध, पात्रीं मांसी च के ददेत्‌ । मा। ११ ग, शिनं । ध. "निमेञ्छने १२ स. ग, उन्मया'। १३ प. "हमिलयु्" ।

७२ श्रीमदैपायनयनिप्रणीतम्‌-- [ अ° ९९ छो १-१४]
( भधिवासनविधिकषनेम्‌ )

इन्द्रच्छत्रेति च्छन्नं तु आदृ तु विराजतः। चापरं तु विकर्णेन भूषां रथंतरेण च ॥ २६
उ्यजनं वासुदेवाधेगुखामि वेति पुष्पकं । वेदाः संस्तुतिं कर्यादधरः पुरुषसूक्ततः ॥ २५
सर्वमेतत्समं दद्ासिपण्डिकादौ हरादिके । देवस्योत्थानसमये सौपर्ण प्रक्तमुशरेव्‌ ॥ २८
उत्तिष्ठेति सपुतथाप्य रशेयपाया मण्डपे नयत्‌ । शाकुनेनैव सूक्तेन देवं ब्रह्मरथादिना ॥ २९
अतो देबेतिसूक्तेन प्रतिमां पिण्डिकां तथा । श्रीसूक्तेन च शय्यायां विष्णीने सकटीकृतिः ३०
फृगराजं हषं नागं व्यजने कल्म तथा । वैजयन्तीं तथा भेरीं दीपपिदयष्एङ्गशमू ॥ २!

द्शैयेदश्वसुक्तेन पाददेशे श्रिपादिति । उखां पिधानकं पात्रमम्बिकां दीधिकां ददेत्‌ ॥ ३२

पुसलोदृखरं दचाच्छिलां संमार्जनी तथा । तथा भोजनभाण्डानि गृहोपकरणानि च ॥ ३१

शिरोदेशे च निद्रारुयं बह्ञरतनयतं घटम्‌ । खण्डखा्ेः पूरयित्वा शयनस्य विभिः स्तः ॥ १५
श्यादिमहापुराण आनेय क्ञपनविध्यादिकथनं नामाष्टपन्नारत्तमोऽध्यायः ॥ ५८ ॥

आदितः शोकानां समष्टयङ्ाः-- १६४४

अथैकोनषष्रेतमोऽध्यायः ।

अधिवाप्तनविपिकथनम्‌ ।
श्रीभगवानुबाच--
हरेः सांनिध्यकरणमधिवाप्नपुच्यते । सर्वं स्वगं ध्यात्वा आत्मानं पुरुषोत्तमम्‌ ॥ |
ओंकारेण समायोऽय चिच्छक्तिमभिमानिनीम्‌। निःसार्याऽऽस्मैकतां कृत्वा स्वस्मिन्सर्वगते षिभं
योजयेन्मरुता पृथ्ीं बहिशीजेन दीपयेत्‌ । संहरेद्वायुना चाग्नि वायुमाकादतो नयेत्‌ ॥
अधिभूतापिदैतरैसतु साध्याख्यै(त्मोषिभैः सह । तन्पात्रपतिकान्छत्वा सेहेरेततकमादूबुधः ॥ {
आकाशे मनसां ऽऽहूल मनोऽहकरणे कुर । अकारं च महति तं चाप्यग्याकृते नयेत्‌ ॥ 4
अव्याकृतं ब्ञानरूपे वासुदेवः स ईरितः। सृतामन्याृतां मायामवष्टभ्य सिक्तया ॥ १
संकर्षणं सशब्दात्मा स्पशारुयमनतमभुः । क्षोभ्य मायां स भदुन्नं तेजोरूपं संपाखजत्‌ ॥
अनिरुद्धं रसमात्र ब्रह्माणं गन्धरूपकम्‌ । अनिरुद्धः स च ब्रह्मा अप आदौ ससज ह ॥ ‹
तसिमन्हिरण्मयं चाण्डं सोऽणजत्प्चभ्रतवत्‌ । तसिमनसंक्रामते जीवशकितरात्मोपसंहृता ॥ °
प्राणो जीवेन सेयुक्तो हत्तिमानिति शब्दत । जीवो व्याहतिसं्सतु भरागेष्वाध्यात्मिकः स्मृत
माणेयुक्ती ततो बद्धिः सेजाता चा््तिका । अहंकारस्तता जज्ञे मनस्तस्मादजायत ॥ !।
अथौ मजङषिरे पञ्च संकल्पादियुतास्ततः । शब्दः स्प्॑शच रूपं च रसो गन्ध इति स्मृतः ॥ १:
हञानशक्तियुतान्येतेरारब्धानीन्दियाणि तु । त्वर्भरोत्रघाणचकषषि जिहाबुद्धीन्िफणि वु ॥ १
पादौ पायुस्तथा पाणी वागुपस्यश् पञ्चमः । कमेन्दियाणि चैतानि पञ भूतान्पतः घ्रशु ॥ १1

१ घ. बायुैवत्यष । २ घ, "मं कु्यत्पिः । ३ ख. ग. सौवर्णे । * स. ग. शम्यायां । ५ ष. "गोस्तु शकर
कृतिः । मू" ६.ग. घ. दधिकं । ७ ध. जञपनख । ८ स. घ, "पा्रका"। ९ क.ल.ङ च. साऽऽ । घ. ' साऽऽ
१० क. इ. च. क्षोभयामास । ११ क. ख.ग, घ. च. स चासू'। १२ घ. 'न्संकराभिते जीवे श्ष। १३क, ह, च, ' हत
न्धस्तु प्राणः साध्यालमिकः स्थितः । १४ स. घ. 'धमूर्तिकी । भ ।

[अ० ९९ छो ° १९-४६ ] अग्निपुराणम्‌ । ७३
( देवताधिवासनविधिकथनम्‌ ) ।
आकाशवायुतेजांसि सषि पृथिवी तथा । स्थूलमेभिः शरीरं तु सर्वाधारं परजायते ॥ १५
क 1 1 २ (= ४
एतेषां वाचका मत्रा न्यासायाच्यन्त उत्तमाः | जीवमृतं मकारं तु देहस्य व्यापक न्यसेत्‌ ॥१६
प्राणत. भकारं तु जीवोपाधिगतं न्येत्‌ । हयस्य बकारं तु बुद्धितखं न्यसेद्बुधः ॥ १७

फकारमपि तत्रैव छकारं न्यसेत्‌ । मनस्तसं पकारं तु न्यसेत्संकस्पसंभवम्‌ ॥ १८
शब्दतन्मात्रं तु नकारं मस्तके न्यसेत्‌ । स्पशात्पकं धकारं तु वक्त्रदेशे च विन्यसेत्‌ ॥१९
दकारं रूपतं तु दृग्देशे विनिवेशयेत्‌ । थकारं वस्तिदेशे त्‌ रसतन्मात्रकं न्यसेत्‌ ॥ २०

तकारं गन्धतन्मात्रं जदधयोविनिवेशषयेत्‌ । णकारं भ्रोत्रयोन्यस्य ढकारं विन्यसेखवि ॥ २१
इकारं नेत्रयुगे तु रसनायां ठकारकम्‌ । टकारं नासिकायां तु जकारं वाचि विन्यसेत्‌ ॥ २२
कारं करयोन्यस्य पाणित्वं परिचक्षणः । जकारं पादयोन्यस्म छं पायौ. चमुपस्थके ॥ २३
विन्यसेतपृथिवीतखं डकारं पादयुग्मके । वस्तो धकारं गं तं तैजसं हरि विन्यसेत्‌ ॥ २४
खकारं वयुतं तु नासिकायां निवेशयेत्‌ । ककारं षिन्यसेनिल्यं खतं पस्तके बुधः ॥ २५
तपण्डरीके संन्यस्य यकारं सृयदवतम्‌ । द्रासप्ततिसहस्राणि हृदयादभिनिषताः ॥ २६
करापोडशसेयुक्तं सकारं तत्र विन्यसेत्‌ । तन्मध्ये चिन्तयेनपन्री विनयं वसतु मण्डलम्‌ ॥ २७
हकारं विन्यसेत्तत्र भणवेन सुरोत्तम । [*#ॐ आं परमेष्ठ्यात्मने आं नमः पुरुषात्मने ॥ २८
ॐ वां नमो निल्यात्मने नां च बिश्वालमने नमः। ॐ वे नमः सत्रीतमने ] इत्युक्ताः पश्च शक्तयः
नि तु पथमा योज्या द्वितीया आसने मता । तृतीया शयने तद्रचतुथीं यानकपैणि ॥ ३०
अभ्यचायां पञ्चभी स्यात्पञ्ोपनिषदः समृताः । क्षकारं विन्यसेन्मध्ये ध्यात्वा मत्रमयं हरिम्‌ ॥
या पतिः स्थाप्यते तस्या प्रलमच्रं न्यसेत्ततः । ॐ नमो भगवते वासुदेवाय परलक्म्‌ ॥ ३२
रिरोप्राणल्छारेषु पखे कण्ठे हृदि क्रमात्‌ । भृजयाजङ्ययोरङ्ध्योः शवं शिरसि न्यसेत्‌ ३१
नारायणं न्यसेदकत्रे ग्रीवायां माधवं न्यसेत्‌ । गोषिन्दरं मृूजयोन्यस्य गिष्णुं च हृदये न्यसेत्‌ ३४
धुसूदनकं पृषे वामनं जठरे न्यसेत्‌ । कव्यां तिविक्रपरं न्यस्य जङ्पायां श्रीधरं न्यसेत्‌ ॥ ३५
हपीकेद दक्षिणायां पद्मनाभं तु गुरफके । दामोदरं पादयोश्च हट यादिषडङ्गकम्‌ ॥ ३६
एतत्साधारणं ्ोक्तमादिगरस्तु सत्तम । अथवा यस्य देवस्य प्रारब्धं स्थापने भवेत्‌ ॥ ३७
तस्येव प्रलमनत्रेण सजीवकरणं भवेत्‌ । यस्या पूर्तस्तु यन्नाम तस्याऽञग्ं चक्तरि च यत्‌ ॥ ३८
तत्छर्रद्े्मेय ङ्गानि परिकरपयेत्‌ । हृदयादीनि देते गरलं च दशमा्षरम्‌ ॥ ३९
यथा देवे तथा देह तखानि नियोजयेद्‌ । चक्रान्नप्डले विष्ण यजनेद्न्धादिना ततः ॥४०
एववा ऽऽसनं ध्यायत्तन्मात्ं सपरिच्छदम्‌ । शमं चक्रं द्वादशारं दयुपरिषटाद्विचिन्तयेत्‌ ॥ ४१
तिनामिचक द्विनेमि स्वरैस्तच्च समन्वितम्‌ । पृष्ठदेशे ततः पाहः पऱव्ादीकनिवेशयेत्‌ ॥ ४२
एनयेदारकाप्रेषु सूर्य दरादश्था एनः । कलाषोडशसंयुक्तं सोमं तत्र विचिन्तयेत्‌ ॥ ४३

ष ------ -----------
# धनुशचि्ान्तर्गतस्थाने कषितुस्तकेऽयं पटो टश्यते-“ ॐ पं परमेष्टयात्मने ये नमः पुक्पात्मने । ठं नमो
परात्मने वं निक््यात्मने नमः । नै नमः सवांसने ” इति ।

१क.ध. ड, देवस्य । ख. तदेव । २ च. ने । श नामानि व्यत्मने लां चवि । ३. ॐ वां
मनोनिः। ४ ख. ग. ध. स्थाने। ५ ख. ग. प्राणकर्मेणि। घ. पानक्मणि । ६ ख. ग. घ. प्रय्चायां } ७क. ठ. च
क्कारं। स. ग... हुंकारं । < स. घ, यां मृति स्थपपरेतस्मान्मृल । ५ ख. ग. ध. तथा । १० ध. यत्सगात्र ।
११४. "त्‌ । सब्रलं त्रि" ।

१९

७४ श्रीमदरूषायनपुनिपरणीतम्‌। [य° ६० छो ° १-९ ]
। ८ बासुदेवादिदेवतानां सामान्यः प्रतष्ठाविधिः )
[वसनव्रितयं नाभौ विन्तयदेशिकोत्तमः। पमं च दरादशदशं पदममध्य बिचिन्तयेत्‌ ॥] ४४
तन्मध्ये पोरषीं शक्ति ध्यात्वाऽभ्यच्यं च देहिकः । प्रतिमायां हरि न्यस्य तत्र तं पजयेत्युरान्‌
गन्धपुष्पादिभिः सम्यक्साकं सारणं क्रमात्‌ । [्ादशाक्षरवीनैस्तु केशमादीन्मचयेत्‌॥ ४६
दरादशरे ण्डके तु ोकपालादिकं कमात्‌ ।| मतिमामरचयेतपथादन्धपएष्पादिभिद्विनः ॥ ४७
पौरुषेण तु सूक्तेन भियाः सूक्तेन पिण्डिकाम्‌ । जननादिक्रमात्पश्वाज्लनयेदष्णवानलम्‌ ॥ ४८
हुस्वाऽभ पषणवेमतरः कु्ाच्छन्सुद कं बुधः । तत्सिक्तवा भतिमापूधरि वहिभरणयनं चरेत्‌ ॥४९
दक्षिणेऽपनि हुतमिति कुण्डेऽ्नं प्रणयेद्‌ बुधः । अभ्निप्ीति पत्रे तु कुण्डेऽग्नं प्रणयेद्बुधः ॥ ५०
उत्तरे परणयेदप्रिमपिपप्री हरापहे । अमिप्रणयने मन्रस्त्वमगेयुभिरुच्यते ॥ ५१
पलाशसमिधानां तु अष्टोत्तरसहस्रकम्‌ । कुण्डे कुण्डे होपयेच ्रीहीन्वेदादिकैस्तथा ॥ ५२
साञ्यांस्तिखान्व्याहूतिमिपंरपत्रेण वै घृतम्‌ । कुयात्ततः श्ञान्तिमं मधुरन्ितयेन च ॥ ५३
ददशा; सृशेत्पादौ नामि हृन्मस्तकं ततः । घृतं दधि पयो हुत्वा शृरेनूरधन्यथो ततः॥५४
स्पष्ट ्िरोनाभिषादांथतस्ः स्थापयेन्नदीः । गङ्गा च यमुना गोदा क्रमानान्ना सरस्वती॥।५५
देहे तु विष्णुगायजञ्या गायता श्रपयेचचरम्‌ । होमयेच्च वकि दथादुत्तरे भोजयेद्िजान्‌ ॥ ५६
म्ाधिपानां तुष्य देम गां गुर ददेत्‌ । दिक्पतिभ्यो बलि द्वा रात्रौ कुया जागरम्‌ ॥
ब्रह्ममीतादिदाब्देन सैभागधिवासनात्‌ ॥ ५८
इयादिमहापुराण आन्नेये देवताधिवासनविधिकथनं नामेकोनषष्टितमोऽध्यायः ॥ ५९ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ः-- १७०२

~-----------

अथ षष्टितमोऽध्यायः ।

~> -----~

[कष

वापुदेवादिदेवतानां सामान्यः प्रतिष्ठाविधिः ।

श्रीभगषानुबाच-
पिष्डिकास्थापनार्थ तु गमीगारं तु सप्तधा । विमजेद्र्ममागे तु प्रतिमां स्थापयेद्बुधः ॥ !
४ ५ _ (~ [++ (~
देवमानुषपैशाचमागेषु न कदाचन । ब्रह्ममागं परिलज्य किचिदाश्रिय चाण्डज ॥ २

देषमादुषभागाभ्यां स्थाप्या यत्नात पिण्डिका । नपुंसकशिलायां तु रत्नन्यासं समाचरेत्‌ ॥१
नार्िहेन हुत्वाऽथ रत्नन्यासं च तेन वे । व्रहीत्रल्नानि धातृ लोहान्वै चन्दनादिकान्‌॥१
पूरवादिनवगरतषु स्यसेन्पध्ये यथारुचि । अथ वेद््रादिमव्रेध गतै गुगुुनाऽऽदृतम्‌ ॥ ५
ररनन्यास्विधि कृत्वा भतिमामारुभेहुरः । सशलाकवद धः सहदेवः समन्वितैः ॥
सबाघयान्तैथ सस्य पञ्चगव्येन शोधयेत्‌ । भोक्षयेदैभतोयेन नदीतीर्थोदकेन च ॥
होमाय स्थण्डिलं दुर्यात्सिकताभिः समन्ततः । साहस्तममाणं तु चतुरं सुशोभनम्‌ ॥
अष्टदिशु यथान्यासं कलशानपि विन्यसेत्‌ । परवाद्यानषट वर्णेन अग्निमानीय संस्कृतम्‌ ॥

> की

१.1 [>

% धनुधविहान्त्गतोऽयं पन्थः क. ड, च. पुस्तकेषु नास्ति । + ड. पुस्तके पन्थो नास्ति ।

१ ख. साधारणं । २क. ह. च. यच्च गाः। ग'। ३ घ. देतु । * घ. सामाधिपानां । १ क. इ, ब
च. "येद्रन्धतो' ।

५०६० शछो° १०-६६ ] अ्निपूराणम्‌ । ७९
{ वातुदेवादिदेवतानां सामान्यः प्रतिष्ठाविधिः )

पत्र धमिरिति च गाफतया समिधो हुनेत्‌ । अ्ठमैनाषटशतकमाञ्यं पूणा दापयेत्‌ ॥ १०
न्त्ुदैकं ताम्प्र मूलेन शतमत्ितमू । पिञचहेवस्य तन्प्रि भीश् ते हनया ऋचा ॥ ११
ह्यानेन चोद्धुख उ्िषठ ्रहमणस्पते। स्यं विष्णोरिति मेण प्ास्ादाभिषुलं नयेद्‌ ॥ १२
विकायां हरिं स्थाप्य भ्रामयीत पुरादिकम्‌ । गीतेदादिशब्देश प्रासादद्रारि धारयेत्‌ ॥११
[मिषिमेम्लाषषटैः संस्लापयेद्धरिम्‌ । ततो गन्धादिनाऽभ्यच्ये पूलमत्रेण देक्षिकः ॥ १४
तो देवेति बल्ा्मषटङ्गा्यं निवे च । स्थिरे लपने पिण्डिकायां देवस्य त्वेति धारयेत्‌ ॥१५
£ ्रैलोक्यविक्रान्ताय नमस्तेऽस्तु जिविक्रम । संस्थाप्य पिण्डिकायां तु स्थिरं कुयादिचक्षणः ॥

वा धौरिति मब्ेण विश्वतश््रित्यपि । पञ्चगन्येन सेस्लाप्य क्षारय गन्धोदकेन च ॥ १७
नयेत्सकटीकृल्य साङ्गं साधारणं हरिम । ध्यायेत्सं ततर परति तु पृथिवी तस्य पीठिका ॥ १८

लपयेदरग्रहं तस्य तैजसैः परमाणुभिः । जीवमावाहयिष्यामि पशच्विश्तितखगम्‌ ॥ १९
तन्ये परमानन्दं जाग्रतस्वभविवजितम्‌ । देहेन्दियमनोबुद्धिमाणाहंकारवजितमर्‌ ॥ २०

ष्यादिस्तस्बपय॑न्तं हृदयेषु व्यवस्थितम्‌ । हृद यात्मतिमाविम्बे स्थिरो भव प्रेशर ॥ २!
[जीवं फुर विम्बं तं सबाह्माभ्यन्तरस्थितः । अङ्गुष्टमात्रः पुरुषो देहोपाधिषु संस्थितः ॥ २२
योतिङ्गाने परं ब्रह्म एकमेवाद्िती येकम्‌ । सजीवीकरणं त्वा प्रणवेन निषोधयेत्‌ ॥ २३
ीनिध्यकरणं नाम हृदयं सृहय वै जपेत्‌ । सक्तं तु पौरुषं ध्यायननिदं गुद्रमतुं जपेत्‌ ॥ २४

परस्तेऽस्तु सरेशाय सतोषविभवात्मने । स्ञानविज्ञानरूपाय ब्रह्मतेनोमुपायिने ॥ २५
(णातिक्रारतरूपाय पुरुषाय प्रहसने 1 अक्षयाय एराणाय विष्णो संनिहितो भव ॥ २६
च ते परमं तत्छं यश्च ज्ञानमयं वपुः । तत्सवैमेकता नीतपस्पिन्देहे वरिबुध्यताम्‌ ॥ २७

परसानं संनिरधीङृत्य ब्रह्मादिपरिवारकान्‌ । स्वनाम्ना स्थापयेदन्यानायुधादीन्समुद्रया ॥ २८ `
[तरा्रषीदिकं टरा हेयः संनिहितो हरिः । ता स्तुता स्तवा जप्तवा चाषटप्तरादिकम्‌॥
ष्डमचण्डौ द्रारस्थौ निगंलयाभ्यर्चयेदगुरः । अथ प्डपपासा्च गरुडं स्थाप्य पूजयेद्‌ ॥ ३०
देगीशान्दिि देवांश स्थाप्य संपूज्य देशिकः । विष्यक्पेनं तु संस्थाप्य शङ्कचक्रादि पनयेत्‌॥
वैपारषदकेभ्यश्च बि भूतेभ्य अयत्‌ प्रामवज्ञसुवणादि गुरमे दक्षिणां ददद्‌ ॥ ३२
गोपयोगिदरव्याचमाचार्यीय नरोऽपयेत्‌ । आचायेदक्षिणा् तु ऋतिवरभ्यो दक्षिणां ददेत्‌ ॥
न्येभ्यो दक्षिणां दथाद्धोजयेद्राह्यणांस्ततः। अवारितान्फटं दद्याद्यजमानाय वर गुरः ॥ ३४
प्ण नयेत्पतिष्ठाता चाऽऽत्मना सकलं कुरम्‌ । सर्वेषामेव देवानामेष साधारणो बिधिः॥१५
(ठमब्राः पृथक्तेषां शेषं काय॑ समानकम्‌ ॥ ३६
इ्यादिमहापुराण आभनेवे वासुदेवादिदिवतापरतिष्ठासामान्यविधिकथनं नाम षष्टितमोऽध्यायः ।। ६० ॥

आदितः छोकानां समच्यङ्ाः-- १७३८

१ क. ड. च. हन्तेना" । २ ख. घ. "दकमाम्पत्ैमूले' । ३ क. इ. च. 'येत्वातत्य मूि्तु षः । ४ ख.
, च. स्थितम्‌ । भ“ । ५ ल. "्यमोम्‌ । स' । ६ क. ख. ड. च. ^न्तदेशय । ध. ^तवेशाय । ७ घ. "तो लीनम" ।
: क. इ. च, कृत्वा । ९ ख. गला । १० घ, ~फलान्दया' ।

७६ श्रमदरेपायनपुनिप्रणीतम्‌-- [अ° ६१ छो° १-२९]
( अवभृथल्लानद्रारप्रतिष्ठाध्वजारोपिणादिविधिः )
अधैकषष्टितमोऽध्यायः ।

अवमृथसानद्रारप्रतिष्ठाघ्वनारोपणादिविधिः 1
श्रीभगवानुतव्राच-
वक्ष्ये चावभ्थस्तानं विष्ोरनतेति होमयेत्‌ । एकाशीतिपदे कुम्मान्ंस्थाप्य सञापयद्धरिम्‌ ॥ १
पूजयेद्वन्धपुष्पावररबलि दसा गुरं यजेत्‌ । द्राति व्यापि द्वाराधो हेम परै ददेत्‌ ॥ २
अष्टभिः कलशः स्थाप्य शाखोदुम्बरकौ गुरुः । गन्धादिभिः समभ्यच्ं म्रवदादिभिरुरः॥ ३
कुण्डेषु होमयेद्रहि समिदाज्यतिलादिभिः । द्वा ज्ञययादिकं चाधो दव्यादाधारशक्तिकाम्‌ ॥४
शराखयोधरिन्यसेन्पले देब चण्डपचण्डकौ । उरधवोदुम्बरके देवीं रक्ष्मी सुरगणाचिताम्‌ ॥ ५
न्यस्याभ्यच्यं यथान्यायं श्रीसूक्तेन चतमुखम्‌। हुत्वा तु श्रीफलादीनि आचायादेसतु दक्षिणाम्‌
अतिष्टापिद्धारस्य त्वाचायः स्थापयेद्धरिम्‌ । भरासादस्य प्रतिष्ठं तु हृत्मतिषटेति तां श्णु॥ ७
सपराप्रौ हेकनासाया वेधाः प्ागर्भमस्तके । सौवर्ण राजतं कुम्भमथवा शुकनिपितम्‌ ॥ ८

अषटरतनो पधीधातुवीजलोौहान्वितं शमम्‌ । सवसपूरितं चाद्धिमेण्डले चाधिवासयेत्‌ ॥ ९
सपटवं रसिन हुत्वा संपातसंचितम्‌ । नारायणाख्यत्तखेन माणभ्रतं म्यसेत्ततः ॥ १०
वैराजरूपं त॑ ध्यायेत्ासादस्य सुरे्र । ततः पुरुषवत्स्म भासादं चिन्तयेद्‌ बुधः ॥ ११
अधो दखा सुवर्ण तु तखमूतं घटं ्यसेत्‌। गुबोदौ दक्षिणां दव्राद्राह्मणादे श्च भोजनम्‌ ॥ १२
ततः पश्ाद्रेदिवन्धं तद्व कण्ठबन्धनम्‌ । कण्ठोपरिष्टातकरैव्यं भिमलापरसारकम्‌ ॥ ५३

तद्व ईकलं कुयांधकरं चाऽऽयरं सुद्नम्‌ । प्रातं श्रीवासुदेवस्य प्रहरतां निरेदयेत्‌ ॥ १४
कलं वाऽथ कुवीत तवूध्मं चक्रयुत्तमम्‌ । वेद्याश्च परितः स्थाप्या अष्ट वितरे्रास्त्रज ॥ १५
चत्वारो वा चतुदिश्ु स्थापनीया गरुत्मतः । ध्वजारोहं प्रवक्ष्यामि येन भूतादि नक्यति ॥ १६
भासाद्विम्बदरन्याणां यावन्तः परमाणवः । तावदरषसहस्ताणि तत्का विष्णुलोकभाक्‌ ॥ १७
कुम्भाण्डवेदिषिम्बानां भ्रपणादरायुनाऽनध । कण्ठस्याऽभ्ेष्टनाज्जञेयं फलं कोटिगुणं ध्वजात्‌ ॥

पताकां प्रकृति विद्धि दण्डं पुरुपरूपिणम्‌ । भासादो वासुदेवस्य प्रतिरूपो निबोध मे ॥ १९
धारणाद्धरणीं विद्धि आकाशं सृषिरात्मकरम्‌ । तेजस्तत्पावकं विद्धि वायु स्पशते तथा ॥ २०
पाषाणादिष्वेव जलं पाथिवं पृथिवीगुणम्‌ । प्रतिशब्दोद्भवं शब्दं स्प स्यात्कर्वश्ादिकम्‌ २?
शृषठादिकं भवेदपं रषमाहाददशकम्‌ । धूपादिगन्धं गन्धं तु वाग्भेर्यादिषु संस्थिता ॥ २२
शुकनासाधिता नासा बाह शद्रात्मकौ सृतौ । शिरस्त्वण्डं निगदितं कलशो पूजाः स्पृताः॥
कण्ठं कण्ठमिति जञेयं स्कन्धो बेदी निगद्यते । पायुपस्थे प्रणाठे तु त्वक्सुधा परिकीतिता ॥ २४
मुखं दवारं भवेदस्य प्रतिमा जीव उच्यते । तच्छक्ति पिण्डिकां विद्धि पतिं च तदाकृतिम्‌ २

१ क. ड. च. गोन केति । ख. 'व्गोनामिति । २ घ, म्भान्स्थाप्य संस्थाप' । ३ क. घ. ठ. च. मिद्य
जति" । » च. निर्मलम्‌ । ५ च. संपातरि्रितम्‌ । ड. सर्व तु पिशितम्‌ । ६ ख. घ. मैराजभूतं । ७ ध. तद्वदतं 1
८ स. चुबुकं । ड. च. चकं । ९ स. ड. च. वियेशव' । १० ख. दिदरव्याणां भ्र'।ढ. च. "दिवियानां । ११ क.
ड. च, मूरतिभूतं । १२ च. रणीं वार'।१३ख.ग. इ. च. स्प । १४ क. ड. च. “समाम्लादिद्री" । ध. “समन्न

दिद" । १५ ध. तद्रथकरी ।

[अ० ६२ ° १] अग्निपुराणम्‌ । ७७
( ठक्म्यादिदेवताप्रतिष्ठासामान्यविधिः )
निश्वहत्वं च गर्भोऽस्या अधिष्ठाता तु केशवः । एवमेष हरिः साप्षासासादत्वेन संस्थितः २६
जङ्घा त्वस्य शिवो ब्ेयः स्कन्पे धाता व्यवस्थितः । उध्वमागे स्थितो विष्णुरेवं तस्य स्थितस्य हि॥
भ्रासादस्य, भरतिषठां तु ध्वजरूपेण पे शचणु । ध्वजं कृत्वा सुरदा जिताः शच्रादिचिह्ठितम्‌ २८
अण्डोर्ध्वं कलशं न्यस्य तवृध्वं विन्यसेद्ध्वजम्‌ । विम्वाधंमानं दण्डस्य त्रिभागेणाथ कारयेत्‌ ॥
अष्टारं द्वादशारं वा मध्ये पूतिमताऽन्वितम्‌ । नारसिंहेन तारषयण ध्वजदण्डस्तु नित्र॑णः ॥ ३०
प्रा्ादस्य तु विस्तारो मानं दण्डस्य कीतितम्‌ । रिखरधिन वा कुयाचृतीयार्धेन वा पुनः २१
ररस्य दैष्याद्विगुणं दण्डं वा परिकल्पयेत्‌ । ध्वजयरदिवे रेशान्यां बायवेऽथ वा ॥ ३२
प्ौमार्चैशच ध्वजं कुर्यादिचितरं तरैकवण॑कम्‌ । घण्टा चामरङिद्किण्या भूषितं पापनाशनम्‌ ॥ ३३
दण्डाग्राद्धरणीं यारवल्ेक्यं विस्तरेण तु । महाध्वजः सवेदः स्यात्तयाशाद्धीनतोऽचितः । ३४
ध्वजे चार्धेन विज्ञेया पताका मानवभिता । विस्तारेण ध्वजः कार्यो विशचदद्गुटसंनिभः ॥३५

अधिवासविधानेन चक्रं दण्डं ध्वजं तथा । देववत्कलं कृत्वा मण्डपस्लपनादिकम्‌ ॥ ३६
नेत्रोन्मीलनकं त्यक्त्वा परोक्तं सवेमाचरेत्‌ । अधिवारसयद्रिधिना शय्यायां स्थाप्य देरिकः३७
ततः सहस्रशपेतिृक्तं चक्रे न्यसेद्बुधः । तथा सुद शनं पत्रं मनस्तत्र निवेशयेत्‌ ॥ ३८
मनोरूपेण तस्येव सजीवकरणं स्मृतम्‌ । अरेषु प्ृतेयो न्यस्याः केवाद्याः सुरोत्तम ॥ ३९

नाभ्यजप्रतिनेमीषु न्यतेत्तखानि देशिकः । वृ सिहं विश्वरूपं वा अन्नमध्ये निवेशयेत्‌ ॥ ४०
सकलं विन्यसेदण्ड सूत्रात्मानं सजीवकम्‌ । निष्कलं परमात्मानं ध्वजे ध्यायद्यसेद्धरिम्‌ ॥ ४१
तच्छक्ति व्यापिनी ध्यायेदध्वजरूपां बछावलामू। मण्डले स्थाप्य चाभ्यच्य होमं कुण्डपु कारयेत्‌ ॥

कलसे स्र्णकलं न्पस्य रत्नानि पश्च च । स्थापयेचक्रमश्रेण स्वणेचक्रमधस्ततः ॥ ४३
पारदेन तु सं्ाग्य नेत्रषटरेन छादयत्‌ । ततो नितेशयेचकरं तन्मध्ये तु हरिं स्मरेत्‌ ॥ ४४
ॐ क्षौ ृसिहाय नमः पजयेस्स्थापयेद्धरिम्‌ । ततो ध्वजं गृहीत्वा तु यजमानः सवान्धव; ४५
दधिभक्तयुते पात्रे ध्वजस्याग्रं निवेशयेत्‌ । प्रषाव्ेन फडन्तेन प्रजं मश्रेण पूजयेत्‌ ॥ ४६
शिरस्याधाय तत्पात्रं नारायणमनुस्मरन्‌ । परदक्षिणं तु कुर्वीत तूयमङ्गलनिःस््नेः ॥ ४७
ततो निवेशयेषण्डं मन्रेणाष्ठप्षरेण त । मामि स्वेतिगक्तेन ध्वजं मृश्चेद्विचक्षणः ॥ ४८

पात्र ध्वजे कुञ्जरादि दद्यादाचायके दिजः । एष साधारणः प्रोक्तो ध्वजस्याऽऽरोहणे विधिः॥
यस्य देवस्य यहं तन्मच्रेण स्थिरं चरेत्‌ । स्रगच्छद्ध्वजदानात्तु मुव राजा वी भवेत्‌ ५०
इद्यादिमहापुराण आप्नेयेऽव्यलानदरप्रतिष्टध्वजारोपणादिविधिकथनं नार्मकषाशितमोऽध्यायः ॥ ६१ ॥

आदितः शोकानां सपर्यङ्ाः-- १७८८

अथ द्विषष्टितमोऽध्यायः

^

टक्षम्यादिदेवताप्रतिष्ठाप्तामान्यविपिः ।
श्रीभगवानुबाच-
सगदायेन देवादेः प्रतिष्ठां भवदामि ते । रक्ष्याः प्रतिष्ठं पथमं तथा देवीगणस्य च ॥ !

१ख. अतोध्व॑।२ड.न्नंचक्रतत्रिः।३ख. ग. घ. वद्धस्तैकं विः। ४ स. ध. 'सयेश्च विधिः । ५,
मण््पे।६ क,ख, ड, च, संप्राप्य । ५३, च. यौ ।

७८ श्रीपदरपायनपुनिप्रणीतम्‌-- [अर ६६ श्रो° १-९.]
( विष्णवादिदेवताप्रतिष्टासामान्यविधिः पुस्तकठेखनविधिश्च )

एव॑वत्सकलं कु्यान्मण्डप्लपनादिकम्‌ । भद्रपीठे श्रियं न्यस्य स्थापयेदष्ट वै घटान्‌ ॥ २
पतेनाभ्यञ्य पूलेन लापयेत्श्चगव्यकैः । हिरण्यवर्णा हरिण नतर चोन्ीरयेच्दयां; ॥
तां म आवह हत्येवं मददयान्मपरतरयम्‌ । अश्वपूर्णेति पूरेण तां कुम्भेनाभिषेचयेत्‌ ॥ ` ४

कांसोऽस्मितेति याम्येन पशिमेनामिपेचयेत्‌ । बन्दर भमासाएचार्याऽऽदित्यवर्णेति चोत्तराव्‌॥
उपैतु मेति चाऽऽपेाल्छुतिपासेति नैक्रतात्‌ । गन्धद्रारेति वायव्यान्मनसः काममाकूतिम्‌ ॥ ६
ईशानकलरेनेव शिरः सौवणेकरदैमात्‌ । एकराशीतियरैः सानं यत्रेणायं सृनन्सितिम्‌ ॥ ७
आद्र पुष्करिणीं गन्धैरा्रौमित्यादि पुष्पकैः । तां म यावहमन्रेण आनन्द इति चासिलम्‌ ॥८
भरोयन्तीयेन शय्यायां श्रीसूक्तेन च संनिधिम्‌ । रक्ष्मीवीजेन चिच्छक्ति विन्यस्याभ्यर्थयेत्पुनः
श्रीसूक्तेन मण्डपेऽथ कुण्डेष्वन्नानि होमयेत्‌ । करवीराणि वा हुत्वा सहस शतमेव बा ॥ १०
गृहोपकरणान्तादि श्रीसूक्तेनैव चारयेत्‌ । ततः मासादसैस्कारं सर्व छता तु पूर्वत्‌ ॥ ११
[मताय पिण्डिकां कृत्वा परिषठाने ततः श्रियाः ।शरीसक्तेन च सांनिध्यं पषवसत्यृचं पेत्‌]
चिच्छक्ति बोधयित्वा तँ मूलात्सांनिध्यकं चरेत्‌ । भस्वणेवद्वगोन्नादे गुखे अ्रह्मणेऽयेत्‌ ॥
एवं देव्योऽखिलाः स्थाप्य राज्यस्वगादिभागभवेत्‌ ॥ १४
ह्यादिमहापुराण आन्नेये लक्षम्यादिदेवतःप्रतिष्टासामान्यविधिकथनं नाम द्विषितमोऽध्यायः ॥ ६२ ॥
आदितः शोकानां सम्ङ्ाः- १८०२

अथ जिप्रटितमोऽध्यायः ।

~

विष्प्वादिदेवताप्रतिष्ठाप्तामान्यविधिः पुस्तकटेखनविषिश्च ।
श्रीभगवानुबाच-
एवं त्यस्य चक्रस्य बरह्मणो टृहरेस्तथा । प्रतिष्ठा विष्णुवत्काया स्वस्वमघ्रेण तां शृणु ॥ १
सुदशेन महाचक्र शान्त दुष्टमयंकर, छिन्धि च्छिन्धि भिन्धि भिन्धि विदारय विदारय

परमव्रान््रस ग्रस भक्षय भक्षय भूतांज्ञास्य जपय हं फट्‌ सुदरीनाय नमः ॥ २
अभ्यच्यं चक्रं चानेन रणे दारयते रिपृन्‌। ३
ॐ क्षौ नरसिह उग्ररूप ज्वल ज्वल परज्वर पज्वल स्वाहा ॥ ४
नरपिहस्य मश्रोऽयं पातार्छीख्यस्य वच्मिते ॥ ९

ॐ क्षौ नमो भगवते नरसिंहाय प्रदीपतसूयंकोरिपदस्तसमतेजसे बजनखदंष्ायुधाय स्फुट-

> न १५, [> अवे €, ्
विकटविकीणेकेसरसटामक्षमितमहाणैवाभ्भोदु्दुभिनिर्योषाय सर्वमश्रोत्तारणाय एह्येहि भगव-
शरसिह पुरुष परापरत्रह्म सत्येन स्फुर स्फुर विनृम्भ विनुम्भ आक्रम आक्रम गजं ' गर्ज युश्च

~ -- 1 = -- ------

% धनुशिषान्तगैतो प्रन्धशव. पुस्तके नास्ति ।

१ ख. (नाभ्यु्ष्य मू" । २ क. ड. "याः । तस्मादावाद घ. “या; । तन्म आ" । च. “याः । भ्रियमाबाह। ३ घ.
अश्वपति । * स. पूरणेन । ५ घ. कामोऽस्मितेति । ६ घ. चन्रं । ७ घ. "णाप सू" । ८ षं. “कैः । तन्म आ । ९घ.
शायन्तीयेन । १० ख. 'णादयादि । ११ घ. मच्रेण । १२ ड, यजेत्‌ । १३ घ. स्थाप्याऽऽबाह्य स्वगादि भावयेत्‌ ।
१४ ड, "लक्षस्य । १५ क. घ. च. म्भोददुभि' ।

(अ० १६ शा° १-२६ ] अग्निपुराणम्‌ । ७९
( विष्वादिदिवताप्रतिष्ठासामान्यविधिः पुस्तकलेखनविधिश्च )
एच सिंहनादं विदारय पिदारय विद्रावय विदरावयाऽऽमिशाऽऽबिशच सर्वपश्ररुपाणे मव्रना-
1 आ २ भ
तीथ हन इन च्छिन्द च्छन्द संक्षिप संषिप देर दर दारय दारय स्फुट स्फुट स्फोटय

भ

स्फोटय उवालामालांघातमय स्तोऽनन्तञ्ालावजर्निकक्रेण सर्वपातालानुत्सादयोत्सा-
दय सर्वतोऽनन्तञ्बालावजश्रपञ्जरेण सर्वपातालान्परिवारय परिवारय सर्ैपातालासरवा-
सिनां हदयान्याकर्षयाऽऽकषैय शध दह दह पच पच प्रथ मथ शोषय शोषय निह्न्तय
निकृन्तय तावद्यावन्मे वकरमागताः पातालेभ्यः [ # फडसुरेभ्यः फष्त्ररूपेभ्यः फण्प-
व्रनातिभ्यः फट्‌ संशयान्मां भगवमरतिहरूप विष्णो सर्वापद्यः ] स्मघ्ररूपेभ्यो रत रक्ष
हं फण्नमो नमस्ते ॥ ६
नरसिंहस्य विचयं हरिसूपौऽथसिद्धिदा । मेटोक्पमोहै्रः स्थाप्यसैरोकयमोहनः ॥ ७
गदी दक्षे शान्तिकरो द्विभुजो वा चतुथैनः। वामोध्यै कारयेचकरं पाञ्चजन्यमथो ह्यधः ॥ ८

श्री पषटितियुतं कुर्याद्रखेन सह भद्रया । प्रासादे स्थापयेद्विष्णुं गृहे वा मण्डपेऽपि वा ॥ ९
वामनं चैव वैकुण्ठं हयास्यमनिरुद्धकम्‌ । स्थापयेनललक्षय्यास्थं मल्स्यादींधावतारकान्‌ ॥ १०
संकर्षणं 1 ॥ ॥ [१ © $ ॥

संकर्षणं विश्वरूपं लिङ्गं वै रुद्रपातकम्‌ । अर्भनारीण्रं ईत हरिशंकरमातृकाः ॥ ११

भैरवं च तथा सूर्य ्रहांसतददिनायकम्‌ । गौरीमिन्द्रादिभिः सेव्या चित्रजां च बलाबलाम्‌ ॥
एस्तकानां प्रतिष्ठां च वर्ष्यं ्िखिनतद्विधिम्‌ । सस्ते मण्डठेऽभ्च्यं शारैयश्रासने स्थितम्‌ ॥
ठेख्यं च छिचितं पुस्तं गुरुर हरिं यजेत्‌ । यजमानो गुरं विं हरिं लिपिकृतं नरम्‌ ॥
प्राह्लः पर्चिनीं ध्यायेिखित्वा श्ोकपसकम्‌ । रौप्यस्थपष्या हैम्या च लेखन्या +नागराक्षरम्‌
ब्राह्मणान्भोजयेच्छकत्या शक्त्या दाच दक्षिणाम्‌। गुरं परां हरि पाच्यं पुराणादि लिखेन्नरः
पूषैवन्ण्डलार्चैशच रेशान्यां भद्रपीठके । दर्पणे पुस्तकं श्रत्वा सेचयेदपरववद्ररः ॥ १७
ेनोन्मीलनक कृत्वा शय्यायां तु न्यतेन्नरः । न्यसेत पौरष सक्तं वेदां तप्र पस्के ॥ १८
त्वा सजीवीकरणं भार्य हुत्वा चर ततः । संप्राप दक्षिणाभिस्तु रुर्वादीन्भोजयेद्धिनान्‌ ॥
रथेन हस्तिना वाऽपि भ्रामयेदुस्तकरं नरैः । शह देवालयादौ तु पुस्तकं स्थाप्य पूजयेत्‌ ॥ २०
वल्नादिवेष्टतं पाठादादावन्ते समचेयेत्‌ । जगच्छान्ति चा्रधायं पुस्तकं बाचयेन्नरः॥ २१
अध्यायमेकं कुम्भाद्धियेजमानादि सेचयेत्‌ । द्विजाय पुस्तकं द्रा फलस्यान्तो न विद्ते २२
्रीण्वाहुरतिदानानि गावः पथ्य सरस्वती । [ #नरकाषुद्धरन्तयेव जपवापनदोहनात्‌ ॥ ] २३
वि्यादानफटं दा मष्याक्त पत्रसंचयम्‌ । यावत्तु पत्रसंख्यानमक्षराणां तथाऽनप ॥ २४
ताबदष॑सहस्वाणि विष्णुोके महीयते । परातरं पुराणानि भारतानि ददरः ॥ २५
कुरेकरविशमुदधूतय परे तषे तु लीयते ॥ २६
इ्यादिमहापुराण आप्नेये विष्ण्वादिदेवता प्रतिष्टासामान्यविधिकथनं नाम त्रिष्ितमो ऽध्यायः ॥६३॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- १८२८

# अन्धोऽयं इ. पुस्तके नास्ति । + तु वराक्षरमिति क्चितुस्तके पाठः । * एतदर्धं ड, पुस्तक एव केवलम्‌ ।

१क. ढः. च. नादान्विहा । रष. सरसर।३ ड. च. पासुि'।४घ. तद्रद्ररि"। ५. ^पत्राष।
६ ख. ययं कृत्वा च बल्ञतः। ७ क. घ. ङ. च, दृट्वा । ख. दत्वा । < ध, संप्रार्य ।

८० भ्रीमदरेपायनमुनिपणीतम्‌ - [ अ० ९४ शो ° १-२९ ]

( कूषवापीतडागप्रतिष्टाविधिः )
अथ चतुःषषटतमाऽध्यायः।
कूपवापीतडागप्रतिष्ठाविषिः ।
श्रीभगवानुबाच--

कुपवापीतडागानां प्रतिष्ठां वचि तां च्यणु । जरसूयेण हि हरिः सोमो वरूण उसमः ॥

अग्नीषोममयं विश्वं विष्णुरापस्तु कारणम्‌ । हैमं सेप्यं रत्नजं वा वरुणं कारयेमरः ॥

दविभजं हेसपृष्स्थं दक्षिणनाभयपरदम्‌ । वामेन नागपाक्षं तु नदीनागादिसंयुतम्‌ ॥

यागमण्डपमध्ये स्याद्वेदिका कुण्डमण्डिता । तोरणं वारुणं कुम्भं न्यसेच्च करकान्वितम्‌ ॥

भद्रके चाधचन्दरे बा स्वसितके दवारि कुम्भकान्‌ । अग्न्याधानं चापि कष्डे कृत्वा पूर्णा भदापयेत्‌

^ ०८ 2 2१ ~>

वरुणं सानर्पीठे तु ये ते शतेति संस्पृशेत्‌ । प्रतेनाभ्यञ्जयेत्पश्ान्मृलम त्रेण देशिकः ॥ ६
शं नो देवीति परक्षास्य शुद्धत्रल्या शिबरोदकैः.। अधिवासयेदष्टकम्भान्तापु्ं पूर्वकुम्भके ॥ ७
गाङ्गपप्रो वर्पतोयं दे रंषसतु नैकञरम्‌ । नदीतोयं पिमे तु बायन्ये तु नदोदकम्‌ ॥ ८

आद्धिजं चोत्तरे स्थाप्यमेशान्यां तीयसंभवम्‌ । अलामे तु सदीतोयं यासां रोजेति मन्रयेत्‌ ॥
[देवरं निमाञ्ये निमेथ्य दुित्रियेति विचक्षणः ।] नेते चौन्मीलयेचित्र तचकषर्भधुरत्रयैः ॥ १०
ज्योतिः संपूनयेद्धम्यां रुरवे गामथार्येत्‌ । समु्रज्येषयमिषिेदरणे पर्कुम्भतः ॥ १
समुद्र गच्छ गङ्कयात्सामो धेन्विति वषेकात्‌ । देवीरापो निङ्गराद्धिनेदाद्धिः पञ्चनद्यतः ॥ १२
उद्धिजाद्धिधोद्धिदेन पावमान्याऽथ तीर्थकरः । आपो हि प्रा प्श्चगव्याद्धिरण्यवर्गेति स्वणैनात्‌
आपो अस्मेति वर्पोत्ैव्याहुलया कूपसंभयैः । वरुणं च तड गोत्र्बरणाद्धिस्तु बैीग्यतः ॥ १४
आपो देवीति गिरिजेरेकाशीतिषरैस्ततः । सापयेदरुणस्येति स्वं नो वरुण चार्धकम्‌ ॥ १५
व्याहूलया मधुपक तु बृहस्पतेति वस्रकम्‌ । वरुणेति पवित्रं तु प्रणवेनोत्तरीयकम्‌ ॥ १६
यद्ररुणेन पुष्पादि मदधयाद्ररणाय तु । चामरं दपेणं छत्रं व्यजनं वैजयन्तिक्राम्‌ ॥ १७
मूलनात्तिष्टसयत्थाप्य तां रात्रिमधित्रासयेत्‌ । वरुणं वेति सांनिध्यं यदरारुण्येन पूजयेत्‌ ॥ १८
सजीवीकरणं प्रूलास्ुनगेन्धादिना यजेत्‌ । रडले पवस्य कुण्डेषु समिदादिकम्‌ ॥ १९
वेदादिमच्रगङ्गा्शतस्ला धेनवो दुहेत्‌ । दिक्ष्वथो वे यवचरुं ततः संस्थाप्य होमयेत्‌ ॥ २०
व्याला वाऽथ गायत्र्या मूलनाऽऽमश्रयत्तथा । सयाय प्रजापतये व्री; स्वाहा चीन्तकनिग्रहाय
तस्य पृथिव्यं देहधृत्ये इह स्वधृतये ततः । इह रत्ये चेह रमत्या उग्रो भीमश्च रौद्रकः ॥ २२
विष्णुश्च वरूणो धाता रायस्पोषो महेन्रकः । अघ्निर्यमो ने$तोऽथ वरुणो वायुरेव च ॥ २९
कवेर ईशोऽनन्तोऽथ ब्रह्मा राजा जटेशवरः । तस्मै सवहिदं विष्णुश तद्विभासेति होमयेत्‌ ॥२४
सोमो धेन्विति पदुदुरवा इं मेति च होमयेत्‌ । आपो हि वेति तिषभिरिमा रुद्रेति होमयेत्‌ ॥

"ग ~~ ~~ जे --*------

* क. ड. च. पुस्तकेष्वेतदर्थं नापित ।

१ध.ते। २ क. ड, च. वाप्यकुण्डे । घ. चाप्यकुण्डे । ३ ख. रक्षः स्थले करम्‌ । ड. च. रक्षस्व नेकरतम्‌
*क. ङ. च. नदीक्षोदं । ५ ड. च. रेति । ६ स. निमज्य । घ. निर्मञ्छ्य । ७ घ प्रयै । < इ, ध्यद्रद्यां गु" ।
९ख., घ. वरयतः। १० घ. यद्वारण्येन । ड. च. सृदरारुण्येन । ११ ध. यद्वारण्येन । ड. च. सद्वारुण्येन । १२ ध.
मण्डपे । १३ सख. घ. चान्तरिक्षकः । इ, च. चान्तकविक्षकः ।

[भ० ६५ शछो° १-६] अगरिएराणम्‌ । ८१
( सभादिस्भापनविधिः )
ददिष बि दयहन्धपुष्पादिनाऽषैयेत्‌ । प्रमिमां तु समुत्थाप्य मण्डले मिन्यसेवूवुषः ॥ २६
एूजयेदन्धपुष्ययरहमपुष्पादिभिः कमात्‌ । जलाशयांस्तु दिग्भागे बितसतदरयसेमितान्‌ ॥ २७
दृता स्थण्डिलात्रम्पान्तेकतान्देशिकोत्तपः । वरुणस्येति मत्रेण आञ्यमषटवातं तत! ॥ २८
चरं यवमयं हुत्वा शान्तितोयं समाहरेत्‌ । सेचयेन्ध्र देवं तु सजीवकरणं चरेत्‌ ॥ २९
ध्यायेत वरणं यक्तं गौय नदनदीगणैः । ॐ वरुणाय ततोऽभ्यस्यं ततः सां निष्यमाचरेत्‌ ३०
उत्थाप्य नागपृष्ठयेश्नौपयेततैः समङगरैः । आपो हि एति च कषिपेत्रिमध्वाक्ते घटे जले ॥ ३१
जलाशये मध्यगतं सुगुप्तं विनिवेशयेत्‌ । सास्रा ध्यायेच्च वरुणं सृष्ट बरह्माण्डसंश्निकाम्‌ ॥ ३२
अग्निवीजेन संदण्ध्वा(्ष) तद्धस प्रावयेतररः । सबमापोमयं लोकं ध्यायेत्त्र जलेश्वरम्‌ ॥ ३१
तोयमध्यस्थितं देवं ततो यूपं निवेशयेत्‌ । चतुरघमथा्टास्तं करं वा सुंकीपितम्‌ ॥ ३४
आराध्य देवताश दशहस्तं तु कूपके । युपं यज्ी्ि)यद्ोत्यं पले दपं फलं न्यसेत्‌ ॥ ३५
वाप्यां पद्‌ शकरं पुष्करिण्यां तु विंहकम्‌ । तडागे प्शरवंश्ार्यं जलमध्ये नितरशयेत्‌ ॥ ३६
कयागमण्डपङ्गणे वा युप बर्ेतिमन्रतः । स्थाप्य तदषटयदरसगूपोपरि पताक्षिकाम्‌ ॥ ३७
तदभ्यच्यै च गन्धानैनंगच्छान्ति समाचरत्‌ । दक्षिणां गुखे दचाङ्धुगोहिमाम्बुपात्कम्‌ ॥ ३८
नेभ्यो दक्षिणा देया आगतान्भोजयेत्तथा । आब्रह्म स्तम्बपयेन्तं ये केविःपटिलाधिनः ३९

ते वृपतिपुषगच्छन्तु तडागस्थेन वारिणा । तोयमुत्सजयेदेवं पञ्चगव्यं विनिक्षिपेत्‌ ॥ ५०
आपो हि षटेति तिष्टभिः शान्तितोयं द्विजैः कृतम्‌। तीयतोयं कषिपेदुण्यं गोकुलं चा्येद्टिजान्‌॥
अनिवारितमन्नायं स्ैजन्यं च कारयेत्‌ । अश्वमेधसहस्राणां सहस्रं यः समासेत्‌ ॥ ४२
काह स्थापयेत्तोयं तत्पुण्यमयुतायुतमू । विमाने मोदते सरग नरकं न स गच्छति ॥ ४३

पादि पिके यस्मात्तस्मात्कतुने पातकम्‌ । तोयदानात्सषदानफङं माप्य दिवं ब्रनेत्‌ ॥ ४४
प्यादिमहापुराण आघ्नेये कपवापीतडागादिप्रतिष्ठाकथनं नाम चतुःषषितमोऽध्यायः ॥ ६४॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ः-- १८७२

भथ पश्चप्टितमोऽध्यायः ।
प्मादिस्थापनविधिः ।
भीभगवानुवाच-

भादिस्थापनं व्ये तथैतेषां प्रवत॑नम्‌ । भूमौ परीक्षितायां च वास्तुयागं समाचरेत्‌ ॥ ?
वेच्छया तु समां कृत्वा सेच्छया स्थापयस्सुरान्‌ । चतुष्पथे च ग्रामादौ न शल्ये कारयेत्समाभ्‌
पहः ङुलपृद्लय कता स्वर विमोदते । अनेन मिधिना डुर्यात्सपमौषं हरेगरहष्‌ ॥ ३
था राह तथान्येषां एवाद्य ध्वजादयः । कोणभुजान्व्मपित्वा चतुःशालं तु वर्जयेत्‌ ॥४
शां बा द्विश वा एकक्षारमथापि वा । व्ययाधिकं न कुवीत व्ययदोषकरं हि तत्‌ ॥ ५
पायाधिके मप्रेत्पीडा तस्माकुर्यात्सपं दयम्‌ । करराशिं समस्तं तु कुाद्रमुगणं गुरः ॥ ६

# एतदर्धं क. इ. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१ ख, प्रकीर्तितम्‌ । घ, प्रवततितम्‌ । च. युव्णितम्‌ । २ ध. ब्रस्केति" ।
११

८२ ्रीपदेपायनपुनिपणीतम्‌-- [ भ° ११ शटो° १-४]
। ( देवतासामाभ्यप्रतिष्ठा )
सप्ताचिषा ठते भागे गगव्रिधािचक्षण! । अष्टधा भाजिते तस्मिन्यच्छेषं स व्ययो मैतः ॥ ७
अथवा करराशि तु हन्यात्सपताविपा बुधः । वसुभिः संहृते भागे ध्यनादि परिकस्पयेत्‌ ॥ ८
ध्वजो धूप्रस्तथा सिंहः श्वा हषस्तु खरो गर्जः । ध्वाहृेति अरमेणेवमायाष्कमुदाहृतम्‌ ॥ ९
त्रिशारकनयं शस्तं सर्वमेद बिवजितम्‌ । याम्यां परशहोपेतं द्विशालं शस्यते सदा ॥ १०
याम्ये शारकश्षाछं तु प्रल्यक्शारमथापि वा । एकशालद्रयं शस्तं शेषास्त्वन्ये भयावहाः ॥ ११
चतुःशारं सदा शस्तं स्ैदोपविषजितम्‌ । एकमोमादि कुवीत भवनं सप्तमोपकम्‌ ॥ १२
द्रारवेधादिरहितं पुराणेन भिवभितम्‌ । देवगृहं देवतायाः प्रतिष्ठाविधिना सदा ॥ ११
संस्थाप्य मनुजानां च समुदायोक्तकर्मणा । पातः सर्वो षधीसतानं खा शुचिरतन्दितः ॥ १४
मधुरस्तु द्विजान्भोज्य पूणेकुम्भादिशोभितम्‌ । सतोरणं खस्ति वाच्य द्विनानोकपूषहसतक्ः१५
गही गहं मनिशेच देङञान्माच्यं संतिरोत्‌ । गहे पृष्टकिरं मत्र पठेचेपं समाहितः ॥ १६
ॐ नन्दे नन्दय वासिष्ठे बसुभिः मनया सह । जये मार्गबदायादे परजानां विजयावहे ॥ १७
र्णऽकिरसदायादि पूणेकामं कुरुष्व माम्‌ । भद्रे कादयपदायादे कुर भद्रां मति पम ॥ १८

सर्वबरीजोषधीयुक्ते सपैरत्नौपधीहते । चिरे नन्दने नन्दे वासिष्ठे रम्यतामिह ॥ १९
मजापतिसते देवि [ + चतुरस महीयसि । सुभगे सुव्रते देवि रहे कारयपि रम्यताम्‌ ॥ २०
पूजिते परमाचार्यगन्धमास्यैररंक्रते । भवमभूतिकरि देवि ] गृहे भागवि रम्यताम्‌ ॥ २१
अव्यक्तेऽव्याकृते पूणे पुनेरङ्किरसः शते । इषे सयं परयच्छ प्रतिष्ठां करयाम्यदम्‌ ॥ २२
देष्सापिपुरस्वामिग्दस्वापिपरिग्ग्)है । मरुप्यधनहस्यश्वपडुद्धिकरी भव ॥ २

इयादिमहापुराण भग्रेमे समादिस्थापनविधिकथनं नाम पञ्चषशितमोऽध्यायः ॥ ६५ ॥
आदितः शोकानां समश्ह्ाः-- १८९५

मथ श्रटूषटितमोऽध्यायः।

देवतापामान्यप्रतिष्ठ ।
श्रीमगवानुवाच--
सणुदायमरतिष्ठ च वक्ष्ये सा बासुदेवत्‌ । आदित्या -वसनो शद्राः साध्या विन्वेऽध्िनौ तथा॥
ऋषयश्च तथा सव व्ये तेषां विकञेपकम्‌ । यस्य देवस्य यन्नाम तस्याऽऽ्धं गह चाक्षरम्‌ ॥ `
मात्राभिभेदयित्वा तु दीर्घाण्यङ्गानि भेदयेत्‌ । परथमं कटययेद्वीजं सविन्दुनु) परणवान्वितमू्‌ ॥१
सर्वेपां पूलमत्रेण पूजनं स्थापनं तथा । निथमव्तकृ्छाणां मठसं करमवेदमनाम्‌ ॥ ४

# गोपुच्छहस्तक १ति ध. पुस्तकरिप्पणीस्थः पाः । + अयं भ्न्धः, च. पुस्तके नास्ति 1

१क.ङ्‌.च. गे खर्गवि'। २ ख.ग. घ. च. गतः। ३ ख. संस्कृते! *घ.पृथ्न्यादि । ५ ब्ल. शनी
भौघ्रोऽ सिदध सौरभेयः स" । ६ घ. जः ! तथा ध्वाक्षस्तु पूवादावुद्धवन्ति विकस्पयेत्‌ । त्रि" । ५ स. घ. च,
शस्तमुदकपृवंवि" । ८ स. घ. लभ्यते । ९ घ. पूरणेन । १० च. वेजीवौष" । ११ क. स. च. कामया" । १२ क. ई
च. गृहभास्कर" । १३ क. क. च. कल्पयेत्‌ । १४ क. इ, च. णवं गति । स" । घ. "णवं नतिम्‌ । १५ क. ड, भः
यमं तत्र $" ।

अ० ११ शछो° ५-६२] अभनिपुराणम्‌ । ८३

( देवतासामान्यप्रतिष्ठा )

सोपवासं द्रादह्या इल्यादि स्थापनं बदे । शिलां पू्णयरं कास्यं संभारं स्थापयेत्ततः ॥ ५
हमर समाहृत्य भ्रपेधवपयं चरम्‌ । क्षीरेण कपिलायास्तु तद्विष्णोरिति साधकः ॥ ६
णेनाभिषारयैव द्यौ संघटयेत्ततः । साधयिलाऽवतार्याय विष्णुपम्पच्यं होमयेत्‌ ॥ = ७
याह्या चैव गातय तद्विमासेति होमयेत्‌ । वि्वतव्ूतरेदाधरेभृरयये तथैतर च ॥ ८
रयाय भजापतये अन्तरिक्षाय हेपयेत्‌ । ग्नौ; स्वाहा ब्रह्मे स्वाहा पृथिवी महारानकः ॥ ९
स्मै सोमं च राजानमिन््रायैकषेममाचरेत्‌ । एवं हत्वा चरोभागान्दचाहिग्बलिमादरात्‌ ॥ १०
पमिधोऽ्टशतं हुत्वा पाला (शीोधाऽऽग्यहयोमकम्‌ । कुयात्पुरुषमूक्तेन इरावती तिलाष्टकम्‌ ॥
ट्वा तु ब्रहमविष्ण्वीशदेवानामनुयायिनाम्‌ । ग्रहणापाहुती टता ोक्ेशानामयो एनः ॥. १२
पैतानां नदीनां च समुद्राणां तथाऽऽहुतीः । हुता च व्याहूतीकै्ात्ुपरपूणा हुतिग्रयम्‌ ॥११
पौपन्तेन मेण पैष्णमेन पितामह । पञ्चगव्यं चरं पराइय दसाऽऽचायीय दक्षिणाम्‌ ॥ १४
तिलपात्रं हेमयुक्तं सवसं गामटकरृताम्‌ । पीयतां मगवाचिष्णुरिव्युत्प्रनेद्रतं बुधः ॥ १५
्ोपवासादिरन्यं प्रतिष्ठ बन्ति पुमैतः । यङ्गन(नाऽऽ)तोष्य देवेशं श्रपयैष्णवं चरुम्‌ ॥ १६
तिलतण्डुलनीवरिः इयापाक्षरथ वा यैः । आथ्येनाऽऽयायै चोत्तायं होमये्ूतिमन्रकेः ॥ १७

विष्णादीनां माप्पानां तदन्ते होमृयेपुन; ॥ १८
ॐ श्रीविष्णे साहा । ॐ विष्ण िभूषणाय स्वाहा । ॐ विष्ण शिपिविष्टाय स्वाह ।
ॐ नररसिहाय स्वाहा । ॐ पुरषोत्तमाय स्वाहा ॥ १९

दरादश।चत्थसमिधो होमयेदघृतसंश्ताः ) विष्णो ररादेपत्रेण ततो द्वादश चाऽऽहुती; ॥ २०
इदं विष्णुरिरावती चरोदरादश चाऽऽहुतीः । हुत्वा चाऽऽश्याहुतीसतद्रतद्विपासेति होमयेत्‌ ॥

पहं ततः त्वा दचयादूर्णुतित्रयम्‌ । शयुञ्जतेलनुषकं तु जप्तवा परादयी(शी)त वै चसम्‌
मणेन खश्दान्ते कृतवा पामरे तु पैप्यले । ततो मासाधिपानां तु कि्राद्रादश्च भोजयेत्‌ ॥२३
त्रयोदशो गुरुस्तत्र तेभ्यो दृधान्नपोदश । कुम्भान्साद्रम्बुपेयुक्तान्च्छत्रोपानहान्वितान्‌ ॥९४
सुवसरहेभमारयाढ्यान्तपुतये त्रयोदश । गावः प्रीति समायान्तु प्रचरन्तु प्रपिता; ॥ = २५
इति गोपथयुत्सृश्य युधं तत्र निवेशयेद्‌ । दशदस्तं पपारामपदक्रमणादिषु ॥ २६
गृहे च होममेव तु ढृतवा स यथाविधि । पू्रक्तिन विधानेन परविश शरं ग्री ॥ २७
अनिवारिमभ्राधं सर्ष्वेषु कारयेत्‌ । द्विजेभ्यो दक्षिणा देया यथाशक्ति विचक्षण! ॥ २८

आशं कारयेधस्तु नन्दने सुचिरं नसेत्‌ । मगभदानात्छलोके शाकषटोफे वपेत्ततः ॥ = २९
मपादानाद्वाकणेन संक्रमण वसेदिवि । इष्टकासेहुकारी च गोलोके मागेडृह्वाम्‌ ॥ ३०
नियमव्रतकृदिप्णः द्छरत्सकपापहा [] । गहं दा वत्वे याबदामृततवम्‌ ॥ = ३१
समुदायप्रति्ठा शिवादीनां गृह्ात्मनाम्‌ ॥ ३२

श्यादिमहाप्राण आम्ेये देवतासामान्यप्रतिष्टाकधनं नाम षष्टितमोऽध्यायः ॥ ६६ ॥
आदितः शोकानां समच्यङाः-- १९२७

% एतदर्थं क. ढ. च, पुस्तकेषु नास्ति ।

-१क. ठच्‌. शत लं निष्णो*। २ क, उ, च. दत्वा । ३ ख, "वेऽतिभूशयाय । घ. वे निभूयपाय ५४ क.
गा ॐ पु । ५ ख. वायं ज'।

८४ श्रीमहैपायनपुनिपरणीतम्‌- [अ ०६१७-१ ८ो ० १-६।१- ११]
( नीर्णोद्व रविध्युस्छवविधी )
भथ सप्तपष्टितमोऽध्यायः ।

जीणोद्धारविषिः।

श्रीभगवानुवाच--
जीर्णोद्धारिधि वक्ष्ये भूषितां लपयेहृरः । अचलां विन्यसेद्रहे अतिभीर्णा परिलयनेत्‌ ॥ !
व्यङ्गां भग्नां च ीलाव्यां न्यसेदन्यां च परवत्‌ । संहार ्रिधिना तत्र तान्सं देशिक! २
सहस्रं नारसिहेन हुता तागुद्धेदुरः । दार्वी दाहयेदरहौ शैलजां प्क्षिपेल्ले ॥ 1
धातुजां रत्नजां वाऽपि अगापे वा जलेऽम्बुधौ । यानपारोप्य जीर्णाङ्गं छाश वल्ञादिना नयेत
वादित्रः प्रक्षिपेत्तोये गुखे दक्षिणां ददेत्‌ । यत्ममाणा च यद्रग्या तन्मानां स्थापयेहिने ॥ ५
कूपवापीतढागादजीर्णोद्धारे महाफलम्‌ ॥ ध
इयादिमहापुराण आप्रये जीणद्धारोवेधिकयनं नाम सप्तषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६५७ ॥

आदितः शोकानां सपङ्ः-- १९३२

अथाष्टष्टेतमो ऽध्यायः ।
उत्प्वविधिकथनम्‌ ।
श्रीभगवातुवाच-- | 4
व्ये विपि चोत्सवस्य स्थापिते तु सुरे चरेत्‌ । तस्मिन्दिने वैकरातरं त्रिरात्रं चाषटराप्रकम्‌ ॥ !
उत्सवेन विना यस्मारस्थापनं नि्फछं भत्रेत्‌ । अयने चित्रे चापि शयनोपवने गृहे ॥ >

कारकस्यानुर्रूरो वबा यात्रा देवस्य कारयेत्‌ । मङ्लाङ्कररोषैस्तु गीतनरल्ादि बाधकैः ॥ )
शरावधटिकापाटी खङ्कुरारोहणे हिता 1 यवाञ्शालीस्तिान्पहानोधूमान्सितसर्षपान्‌ ॥ \
कुरत्थमाषनिष्यावान््षाटयिता तु वापयेत्‌ । पु्रीद च बलि दद्याद्रमन्दीपैः पुरं जिकशषि ॥ ८
इन्द्रादेः कुमुदादेश्च सभभूतेभ्य एव च । अनुगच्छन्ति ते तत्र प्रतिरूपधराः पुनः ॥ ॥
पदे पदेऽश्वमेधस्य फलं तेषां न संशयः । आगलय देवतागारं देवें विङ्गापयेदृगुरः ॥ \
तीर्थयात्रा सया देव श्वः कन्या सुरोत्तम । तस्या(द)रम्भमनुङातुपेहैः स्ेङ्ग सर्वदा ॥
देषंमें तु विज्ञाप्य ततः कम समारभेत्‌ । प्रोहटि+{व्यां तु वेदिकां भूषितां बजेत्‌ ॥
चतुःसतम्भां तु तन्पध्ये स्तक प्रतिमां न्यसेत्‌ । काम्यार्थ लेख्य चित्रेषु स्थाप्य तत्राधिवासयेः
वैष्णवैः सह कुवीत घृताभ्यङ्ग तु मूलतः । पृतधाराभिषेकं धी सकलां शरव बुधः ॥ =?

# एतदर्थं क. ड, च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१क.ड. च. ^स्मन्नव्दे चैक ।२च. च्रं चतुर्टक। 3 क. ड. चान्तराष्टक" । ४ क. ड. च. मिष्य । ५
ट. च. "यने स्थापने । ६ क. ढ. च. कुठेवा। ७ ख. ग. 'लीस्त्वगूकु'। ८ ख. ग. हिताः । ९ क. ङ. मापयेत्‌
च, मायया । १० क.च.ये। ११ख.ग. घ. मया। १२क. च. "मर्हसे देवस" । ख. ग. घ. "मसे देव सवैथा
दे" ।,१३क. ड. च. "वदेवं 1 +४ ख,ग. ध्‌. "का स्रवे' । १५क. ठ. "त्‌ । कमांयनते पत्र । च, "त्‌ । कमौथं
हेप्यापै" । १६ च, च ।

[ अ० १९ शो १-१०] अग्निपुराणम्‌ । ८९
( ज्ञपनोत्सवविस्तारकथनम्‌ )

दर्पणं दशयं नीरांजगीतवा्शच मङ्गल । वी (वी)जनं पूजनं दौपगन्धपुष्पादिभिर्थजेत्‌ ॥ १२
हददरामुक्तकाशमीरधुहचणादि पूषंनि । प्रतिमाया भक्तानां सवेतीयपैलं(ले!) धृते ॥ १३
पियित्वा समभ्यच्यं यात्राबिम्बं रये स्थितम्‌ । नयेहरुनंदीं नादैशछत्राचै राषपालिकाम्‌ ॥
निन्नगा(गां) योजनादवाक्तत्र वेदीं तु कारयेत्‌ । बाहनादव्रतार्येनां तस्यां बेचां निवेशयेत्‌॥ १५
चरं धं श्रषयेत्तत्र पायसं होमयेत्ततः । #अग्लदिकैमत्रैस्तीयान्पावाहयेत्ततः ॥ १६
आपो हि ष्रोपनिषदैः८1) पएूजयेदध(ध्य)पुख्यक्ेः । पनरदेवं समादाय तोये कृत्वाऽधमषैणम्‌॥ १७
सायान्महाजैनेधिमेैयापुत्तायं ते न्यसेत्‌ । एनयित्वा तदह च माप्तादं तु नयेत्ततः ॥ १८
एनयेतपावकस्यं तु गुः स्याद्धक्तिगुक्तिक़त्‌ ॥ १९
इद्यादिमहापृराण प्रेय उत्सवविधिकथनं नामाष्टषष्टितमो ऽध्यायः ॥ ६८ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्काः-- १९५२

अथ नवप्टितमोऽध्यायः 1

स्रपनोत्सवविस्तारकथनम्‌ ।
अभरिरुवाच-
्हमञ्णु परवक्ष्यामि सपवोत्सवव्रिस्तरम्‌ । प्रासादस्याग्रतः कुम्भान्मण्डपे पण्डले न्यसेत्‌ ॥ १
कुया द्धानार्चनं होमं हरेरादौ च कपोणे । सदस्तं बा शतं वाऽपि होपयेत्पुणेया सह ॥ २

जनानद्रग्याण्यथाऽऽदहृत्य कलशांश्चापि विन्यसेत्‌ । अधिवास्य सूत्रकण्ठान्धारयेन्मण्डितो घटान्‌ ३
पत्रं पुरं रतरा शस्तं पर(स्तत्योविमाग्रयेत्‌ । मेध्ये तु नकं स्थाप्य पाशववद्धं भमाजैयेत्‌ ॥
शरालिचृणादिनाऽऽपृयं पुत्रादिनवकेषु च । कुम्भुद्रां ततो वद्ध्वा घटं तत्राऽऽनयेदबुधः ॥ ५
एण्डरीकाप्षमन्रेण दर्भास्तांस्तु वरिसजेयेत्‌ । अद्धिः एणं स्ेरत्नयुतं मध्ये न्यसेद्धयम्‌ ॥ ६
यव्रव्रीहितिखांधेव नीवाराञ्स्यामकान्क्रमात्‌ । कुहित्थमुहसिद्धायान्क्त्वाऽन्यानष्टदिषु च ॥७
एन तु नवके पध्ये धृतपूर्णं घटं न्यसेत्‌ । पलाशाश्वत्थन्यग्रोधविल्वोदुस्बरशी (क्षी)रिणाम्‌ ॥ ८
न्बृशमीकपित्थानां तवकषायेधटाष्कम्‌ । आग्नेयनवके मध्ये मधुपरण घरं न्यसेच्‌ ॥ ९
गाशङन्गगङ्गाम्बगजेन््रदशनेषु च । तीयक्षेत्रलरेष्वषठं एृत्तिकाः स्युषराष्के ॥ १०

> एतद्ध क. इ. च, पुस्तकपु नात ।

१क.ख.ग. ध. ददीनी"। २ ख. राजं गी" । ३क..ग.घ..च. दीपंग"। « क. र. च. 'गौनिमू।
५क. ह. च. 'फठैवैते । ६ क. ङ. च. स्नापयिला।०ख.ग.घ. देद्ढात्रा। < ल.ग.घ. "लकाः । नि 1
९क. क. च. ्यैवतः। १०ख.ग. घ. वै। ११. पवेहृभमुः। १२च. *ये दच्वाऽध। १३ क. च. "अरैषि" ।
१०४क.च. द्दङ्गाचमप्रा | ड. 'दङ्गश्प्रा। १५ख.ग.घ. कस्तंतुगु'। १६ख.ग. घ. मण्डलं । १७ क. इ,
च. कर्मसु । १८ ठ. "येन्मण्टले पुटा । १९ क. . च. स्देःज् प्रविभाजये" । २० ख. ग. घ. ध्येन तु चरस्य ।
२१ क. ङ. च. पृक्तः प्रसजे" । २२ ख. ग. घ. ^रसारिकाम्‌ । २; क. ढ. "गरङ्गासुग" । च, "गमङ्गासुग" ।
र. श्वरे मुष्टौ । २५क. च. "दरेषष्टौ । २६ क, ड, च. "सिकाश्च घटा" ।

८६ अरीमदैपायनपुनिष्रणीतम्‌ । [अ० ७० श्रो° १-७ |]
( पदपप्रतिष्ठाविधिः )
याम्ये तु नवके मध्ये तिरतः न्यसेत्‌ । नारङपथ जम्बीरं सभर पृत्तिका(कां) क्रमात्‌॥
नोरिकेलं न्यसेत्पगं दादिमं पने फलम्‌ । नेशते नवके मध्ये प्रपूर्णं घटं न्यतेत्‌॥ १२
कुङ्कमं नागपुष्पं च चम्पकं मालतीं कमात्‌ । महिकामथ पंनागं करवीरं महोत्पकम्‌ ॥ १३
पुष्पाणि चान्ये(न्य)नवके मध्ये वै नारिकेलकम्‌ । नादेयमथ सामुद्रं सारसं कौप्यमेव च ॥ १४
वर्षजे हिमतोयं च नैकर गाङ्गमेव च । उदकान्यथ बौ यव्ये नवके कदलीनलम्‌ ॥ १५
सहदेवीं क च सि व्याधं तथाऽमृताम्‌ । विष्णुपणीं शरतनिभां वचां दि्यौषधीन्धतेत्‌
पवदौ सौम्यनवके मध्ये द्धिषटं न्यसेत्‌ । पत्रमेलां त्वचं कुप वालकं चन्दनदयम्‌ ॥ १७
कतां कस्तूरिकां चैव कृष्णागरुमनुक्रमात्‌ । सिद्धद्रव्याणि परादौ शान्तितो यमयेकतः ॥ १८
चन्द्रतारं रमी च्छ्व गिरिसारं ज्रपु न्यसेत्‌ । घोषसारं तथा सीसं पुवादौ रत्नमेव च ॥ १९

षतेन भ्यञ्य चोद्रलय सपयेन्पूमश्नतः । गन्धाचरैः पूजयेद्र हतवा पूर्ति चरेत्‌ ॥ = २०
बिं च सर्वभूतेभ्यो भोजयेदत्तदषिणः। देप मनिभिभदवं संलाप्य वेश्वैराः॥ २}
बभूयैः सापयितेत्थं सपनोत्सवकं चरेत्‌ । अष्टोत्तरसहस्रेण पटानां सर्वभागममेत्‌ ॥ २२

यङ्गावभभलाने च पू्णसंखपेनं कृतम्‌ । गौ सलकष्मीविवाहादि चोत्सवं स्ञानपूर्वकमू्‌ ॥ २१
शृत्यादिमहापुराण भाप्रेये श्ञपनोत्सवविधिकथनं नाम नवषष्ितमो ऽध्यायः ॥ ६९ ॥
आदितः छोकानां सपण्ङ्ञः-- १९७५

सथ सप्ततितमोऽध्यायः ।

पादपप्रतिष्ठाविषिः ।

श्रीमगवानुवाच-
प्रतिष्ठां पादपानां च वक्ष्येऽहं युक्तियक्तिदाम्‌ । सर्वौपषध्योधयु)दकरिप्नानिपिष्टातकविमूषितान्‌?
हक्षान्मार्येरुषल वासोभिरभिवेष्टयेत्‌ । सूच्या सोवणया काय सवेषां कणवेधनम्‌ ॥
हेमशणाकयाऽञ्जनं वेधां तु फलसप्तकम्‌ । अधिवासयेच्च परलेकं घटान्बरि नित्रेद येत्‌ ॥

२
१
इन्द्रादेरभिवासेऽथ होमः कार्यो वनस्पतेः । # ऋग्यजुःसाममत्रैशच वारुणेमेत्तमेरषेः ॥ ४
वक्षवेदिककुम्मेथ सपन द्विजपुगवाः । तरूणां यजमानस्य कयुश्च यजमानकः ॥ ५
भूषितो दक्षिणां दच्राद्रोमूमूषणवस्चकम्‌ । क्षीरेण भोजनं दच्याद्यावदिनचतुषटयम्‌ ॥ ६
होमस्य; काय॑स्तु पडाश्षसमिपंस्तथा । आचाय दविगुणं दव द्पूत्वन्पण्डंपादिकम्‌ ॥ 9

# एतस्मादनन्तरम्‌--““ वृक्षमध्यादुत्सजेदरां ततोऽभिषेकं च मश्रतः ” इद्यधमाधकं ख. ग. ध. पुस्तकेषु ।

१क. ङ. च. "रं पथिकाः क्र) २क.ङ.च. नाकिकेरं । ३क.ङच.वामध्येन'। »क. ठ. च. तरी
श" । ५ क.्ट.च. 'माद्र्फंगि'। ६ स.ग. ध. शर्ष्‌। ७क. ठ. च. 'नाऽऽ्सह्यचो'। < क. ड. च. हत्वा ।
९क्ञ.ग. ध. "क्षिणाम्‌ ।दे। १० ख.ग. घ. सुस्थाप्य । ११ क. शवरः । वभूवल्ञाः। १२ख.ग.घ. वुः स्थाप ।
१३क. ङ, च. "यसस्याने पू" । १४क. ड. च. "पने कृते । गौ" १५क..च. कैद" ।१. क. इ, च. $
कुम्भान्व" । १७ ख. ग. ष. "दनम्‌ । हइ । १८ स.ग. घ, मेरे रः । १५ क. ढ.च. कुयाचचयः | २०क.क्ञ. प
च. "लाद्यैः का । २१ क. ङ. च. 'यात्पुरोव ।

[भ० ७२ ° १-९ ] अप्निपुराणम्‌ । ८७
( ज्ञानविधिः)

पापनाशः परा सिद्धिरक्षारापपरतिषठया । स्कन्दायेशो यथा प्राह प्रति्ठाधं तथा श्रणु ॥ ८
सूेशगणशक्त्यादेः परिवारस्य वै हरेः ॥ ९

हएत्यादिमहागुराण भाप्ये पाद्पप्रतिष्ठाविधिवण॑नं नाम सप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७५ ॥
आदितः शोकानां सपश्याः- १९८१

भयेकसप्ततितमोऽध्यायः ।
गणपपुनाविधिः ।
इश्वर उाच-

गणपूां प्वशष्यामि निविघ्र॑यासिलधिदाम्‌ । गणाय स्वाहा हृदयमेकदंश्ाय चै शिर ॥ ?
गैजकणिने च दिखा गजवक्त्राय चभ च । महोदराय सुदण्हस्तायातषि तथाऽह्वक्म्‌ ॥
गणो गुरः पावका च शृक्तयनन्तौ च धकः । मुख्यास्थिमण्डलं चाधधोध्व(धै) ठदनमर्चयेत्‌
प्कणिकयौजं धं ज्वालिनीं नन्दयाऽ्चयेत्‌। सूेशा कामरूपा च उद्या कामवतिनी ॥ ४
सत्या च विघ्ननाशा च आसनं गन्धयृत्तिकीं । वेशो घोरं च दहनं शवो रम्ब तथा स्पृतम्‌ ॥५
लम्बोदराय विद्महे महोदराय धीमहि । तन्नो दन्तिः प्रचोदयात्‌ ॥ ।
गणपतिगैणाधिपो गणेशो गणनायकः । गणक्रीडो वक्रतुण्ड एकद्रो महोदरः ॥ ७
गनव्रक्त्रो ठम्वकुक्षिधिकटो विघ्ननाशनः । प्रवणो पहेद्राद्ाः एष्या गणपतेः स्ताः ॥ ८
इयदिमहापुराण भापनेये गणपपू नाविधिकथनं नामैकसप्ततितमो ऽध्यायः ॥ ५१ ॥
आदितः शोकानां सपर्यङ्ा;- १९९२

भथ द्विपक्ततितमे ऽध्यायः ।

स्नानविप्रिः।
ईर उवाच--
बह्यामि सन्द निलया लानं एनां प्रतिष्ठया । लाल शिरां सुदधलय ृदमषटङ्कंणं तत १
स्वात्मना सतय पुनस्तेनैव 'जयेत्‌ । शिरसा पयसस्तीरे निधायाज्ञेण शोधयेत्‌ ॥ रे
तृणादि श्िखयोद्धल ब्रह्मणा विभजन्रिधा । एकया नाभिपादान्तं प्क्षारय पुनरन्यया ॥
अ्चीभिरुब्धया रक्ष्मीदीष्या सर्वविग्रहम्‌। निरुध्यीऽऽस्याक्षि पाणिभ्यां पराणान्त॑यम्य वैरिणि
निमञ्ञ्याऽऽसीत हलं स्मरन्कालानलप्रभम्‌ । मलस्नानं विधायेत्थं समुत्थाय जहान्तरात्‌॥५

~~

१ ग. "व्रामसि' । २ च. 'लापदा”। ३ च. लम्बकणिने। ४ च. वर्म । ५. ग. पादुका। ६ क. च. कर्मकः ।
५ क. च. 'ह्या्ञिम" । < ख. ग. घ, "णिकाबीजाश्च ज्वा । ९ क. च. "नीजाश्च जालि"। १० ङ. ब. च जालि" ।
११. ग. ध. ^चिनी नन्द्ना्च। १२ क. ङ. च. शन्धमूतिका । १३क.च. का। यं शोषणं च दहनं नवो वितयाऽ-
मृतम्‌ । १४ स. "तवाऽतिनौ स" । १५ ल. ग, ड. गुलं त। १६ क. समाहृ प्रम" । ड. च. समाहृ प्नषनै" ।
१० स. पूरयेत्‌ । १८ क. ढ. च, "जेद्रिभा । १९ स. “ज्ञादि रम्धमारभ्य दी"। २० स. ग. ध्याक्षाणि पा । २१ स,
ग. वारिणा ।

८८ शीमदरेपायनपुनिप्रणीतम्‌ । [ अ० ७२ छो° १-३२]
( ज्ञानविधिः )

अन्ञसंध्यापुपास्याथ बिधिज्लानं समाचरेत्‌ । सारस्रतादितीर्थानामेकमङ्कुशषुदरया ॥ ६

दृदाऽऽकृष्य तथाऽऽस्थाप्य पुनः संहारमुद्रया । शेषं मृद्भागमादाय प्रविशयाऽऽनामि बारिणिऽ

वामपाणितके कुरयादवागत्रयपुदब्युखः । अङगरदभिणमेकाच पूभत्नेण सक्ता ॥ ८
षितरेन देवाधा सौर्यं यजेद्धागजयं माद्‌ । सवेदिकं किप हंफदनौगषाणुना ॥ ९
कुर्याच्छिवेन सौम्येन रिवती्थन तु क्रमात्‌ । सरवाङगगङ्क जपेन पूर्थादि चरणावधि ॥ १०
दक्षिणेन समारभ्य पठज्चतुष्टयम्‌ । पिधाय खानि सवौणि ष्युखीकरणेन च ॥ ११
शिव स्मरनिपजेत हरिं गङ्गेति वा स्मरन्‌ । वौषडन्तषडङ्गेन के कु्यादभिपेचनम्‌ ॥ १२

कुम्भपात्रेण र्ार्थं पवीदौ विक्षिपेजलम्‌ । खात्वा राजोपचारेण सुगन्धामलकादिभिः ॥ ११
खात्वा चोत्तीयं तत्तीर्थं संहारिण्योपसंहेरेत्‌ । अथातो भिपिकुदधेन संहितामधनितेन च ॥ १४

निवृ्यादिविधुद्धन भस्मना स्ानमाचरेत्‌ । शिरसः पादपर्यन्तं हंफदन्तगाुरना ॥ १५
तेन कृतवा मलस्नानं बिधिसतानं समाचरेत्‌ ) ईदतत्पुरुषापोरगुद्रकाजातसंबरै; ॥ १६
कमेणोदतैयेनूधरि बक्ृदुविग्रहान्‌ । संध्या्ये निशीये च वपापू्ाबसानुोः ॥ १७
सुप्ता भुक्तवा पयः पीत्वा कृत चाऽऽवहयकादिकर्‌ । स्जियं नपुसकं शूद्रं बिदारशवमूषिकम्‌
सानम सृष्टा $्यम्बुचुलकं चरत्‌ । मुीशुवतंप प्रासेनो्ववाहुना ॥ == १९
माहे स्नानमैशेन कार्थ सप्तपदावधि । गोसंघमध्यगः कुीत्ुरोत्वातकरेणुभिः ॥ = २०
पावनं मूटमघ्रेण स्नानं तैद्धम॑णाऽथवा । सथ्ोजातादिभिेत्ैरम्भोभिरभिपेचनम्‌ ॥ २१
मब्रस्ानं भवेदेवं वारुणाग्नेययोरपि । मनसा पूलमम्नेण प्राणायामपुरःसरम्‌ ॥ २२

वीत मानसं सानं सर्वत्र विहितं च यत्‌ । वैष्णवादौ च तन्मत्रैरेवं स्ोनानि कारयेत्‌ ॥ २१३
संध्याविधि परवक्ष्यामि म्रैभिन्नः मं गुह । संवीक्ष्य त्रिः पिवेदम्बु ब्रह्मतीर्थेन शंकर; ॥ २४
स्धानतैरातमत्वाचस्ततः खानि स्पशेनपदा । सकलीकरणं दृता माणायामिन संस्कितः ॥२९
त्रिः समावतयेन्मन्नी मनसा विवरसंहितम्‌ । आचम्य न्यस्य संध्यां च ब्राह्म मातः स्मरे्रः ॥
हेसपग्मासनां रक्तां चतुवैकत्रां चतुधुनाभ । अङ्क्षमालिनीं दके वम दण्डकमण्डलु ॥ २७
ताक्ष्यपग्मासनां ध्यायेन्मध्यदि वेष्णवीं सिताम्‌ । शङ्खचक्रधरां वामे दक्षिणे सगदामयाम्‌ ॥ २८
रोर ध्ययेवृषानस्थां त्रिनेत्रां शक्षिभूषिताम्‌ । त्रिशूलाक्षधरां दक्षे वामे साभयशक्तिकाम्‌ २९
सौकिण्यः कर्मणां संध्या आतमानं तस्मभावुगम्‌ । चतुर्थ ज्ञानिनः संध्या निशीथादौ विभाव्यते
इदिनुब्ह्मरन्धरेषु अरूपा तु परे स्थिता । दिवे चैव धधे यस्तु ना संध्या परमोच्यते ॥ ३!
पत्र पूरे मदेविन्याः कनिष्ठायाः भजापतेः । ्राह्मङगप्मूलस्ं ती दैवं कराग्रतः ॥ ३२

१ ख. "थाऽऽन्नाप्य । २ ख. ग. "मन्रेण । ३ स. ग. 'म्यं जपेद्धा । ४ ड. श्र यजेत्प्‌' । ५ ख. ग्‌. “न्तहाराणु।
६ क. च. "तीर्थं सुजक्र^ ख. "तीर्थं भुजक्र'। ७क. ढ, च. समारभ्य ।८ क. ठ. “न्तं दूफ"। ख. ग. न्तंदरू फ ९.
ग. (न्तकषराणु। १० क. च. "वाना । ११ €. "ना । तैः कृत्वाऽऽचमनस्ना॥ १२ क. च. मतं ज्ञा'। १३ ख. श्तबरैः ।
५४ क. ङ्च, दूतवा। १५क. ङ. च. धरं वितानश' । १६क. ड च. रुचावुदूननं च" । १० क. ढ. ष. वसानं
का" । १८ च. गोदंसम" । १९ च. "यात्तच्छरो* । २० ख. ग. “ने नवम" । २१ ख. ग, तत्कर्म । २२ क, ख. ग,
च. क्ञानादि। २३ क. ठ. च. समन्ततः । से" । २४ क. ड. च. सेवः । २५ क. च. 'तभिताम्‌। क. “संमितम्‌ ।
२६ ख. “म्‌ । प्रस्कन्दमा"। ग. भू । शङ्कपद्मान्वितां द । २० क. ड, च. साक्षिणः। २८ क, ग, शिषरोधः पर ।
२९क. ड, च. प्ररे यस्तु साम्यात्पर' ।

[ अ० ७३ शछो° १-२] अग्निपुराणम्‌ । ८९
( वू्पज्ञाकथनम्‌ )

सम्यपाणितले वहेस्तीर्थं सोमस्य वामतः । ऋणां तु सप्रेषु अदु प्पसेधिष ॥ १३
ततः शिवात्मकः कत्वा तीथ रिमातमकम्‌ । माजनं संहितामत्ैस्ततोयेन समाचरेत्‌ ॥ ३४
वामपाणिपतत्तोययोजनं सव्यपाणिना । उत्तमौ क्रथानत्रैमा्जनं समुदाहृतम्‌ ॥ ३५

नीत्वा तदुपनासाग्रं दक्षपाणिटास्यतम्‌ । बोधरूपं शिवं तोयं वामपाटृष्य स्तम्भयेत्‌ ॥ ३६
तत्पापं कजलाभासं पिङ्कर्याऽऽरिच्य मुष्टिना । क्षिद्रजरिला्ौं यत्तद्ेदषमर्षणम्‌ ॥ ३७
स्वाहान्तशिवमत्रेण कुशपुषयाक्षतान्वितम्‌ । शिवायाध्यज्ञलि दता गायत्रीं शक्तितो यजेत्‌ ३८
तपणं संमरह्यामि देवत्तीयन मत्रकात्‌ । तपयेद्रं शिवायेति खाहाऽन्यान्छाहया वतान्‌ ॥२३९

हृदयाय हं िरते हं गिखाये द कवचां । अच्रायाटौ देवगणान्हदाऽऽदिदयेभ्य एव च ॥
हां [तु] वसुभ्यो रुद्रेभ्यो विश्वेभ्यश्चैव मरुद्यः । भृगुभ्यो हामङ्गिरोभ्य ऋषीन्ण्ठोपवीत्यथ१

अत्रयेऽथ वसिष्ठाय नमश्चाथ पुंखस्तये । क्रतवे भारद्राजाय विश्वामित्राय वै नमः॥ ४२

चेतसे मतुष्यांश्च सनकाय वषटूतथा । हां सनन्दायाथ वषटूसनातनाय वै वषट्‌ ॥ ४३
सनत्कुमाराय वषटूपिलाय तथा वप्‌ । प्श्चशिखायं दभवे संटप्रकरमृरतः ॥ ४४
सर्वेभ्यो भूतेभ्यो वपटप्रतान्देवपितनयथ । दक्षस्कन्धोपवीती च कुशमृराग्रतस्िरैः ॥ ५५

कव्यवाहानलायाथ सोमाय च यमाय च । अर्यम्णे चाग्निसोमाय वहिपर्थं; स्वधायुतान्‌ (तम्‌ )
आज्यपाय च सापाय विरेषसूरवतिितन्‌ । ॐ हामीशानाय पितरे स्वधा दव्यापिितापहे ॥ ४७
शान्तप्रपितामहाय तथा मतपितृस्तथा । पितृभ्यः पितामहेभ्यः सखधाऽथ प्रपितापेह ॥ ४८
हदधपपितामहेभ्या मातृभ्यश्च स्वधा तथा । हां मातामहेभ्यः स्रधा हां परमातामेम्यश्र ॥ ४९
हद्ममातामहेभ्यः सर्वेभ्यः पितृभ्यस्तथा । स्रभ्यः सधा ज्ञातिभ्यः स्वांचारयेभ्य एव च ५०
दिशां दिक्पतिसिद्धानां मातृणां ग्रहर्षसाम्‌ ॥ ५१
| इयादिमहापुराण आपरेये ल्नानादिविधिकथनं नाम द्विसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ५२ ॥
आदितः शोकानां समखङ्काः--२०४३

अथ व्रिस॒प्ततितमोऽध्यायः ।

सूयपूजाकथनम्‌।
ईश्वर उवाच--
ष्य सू्ाचनं 4 © 9 न
हये सूयार्नं खन्द कराङगनयासपू॑कम्‌ । अहं तेजोमयः सूरे इति ध्यात ऽ्यम॑ेत्‌ ॥ १
एरयद्रक्तव्णेन ललाटाङृष्टविन्ुना । त संपूज्य खेरङगैः कृत्वा रतताव्ुण्डनम्‌ ॥ २

------

१क. ह. च. णिषुत।२ख. ग. "माङ्गैः क । 3 ख. ग. सितं। *क. ड. व. "या दिव्यम" । ख "याऽऽ
विध्य मु ।५ख. ग. श्यां तु उत्तद'। ६ ख. स्वनात्‌ । ग. स्वतान्‌। ७ कं. च. हां। ख. ग. ॐ। ८ ख. ग. हरी
५ख.ग.दृरु। १० ख. ग. । ११क.द.च.ध्यच।अ। १२क्. ड. च. प्रनटये । १३ क. ड. च. श्य छ्यभः।
१४क.च. लेः। हव्यः । १५ क. ङ. च. शयः सुवा यु" । १९ ड. "शेषः सुरसन्धित्‌"। १७ क. च. “धयुरसन्पित्‌" ।
१८ ख. ग. ॐ हूरामी" । १९ क. ह. च. धरे एषदाज्याय पिना" । २० कर य अथप्रेः।२१ख.ग. हरां ।

ख. ग. ह्रां! र्२ेक.ख.ग. ड. च. ्तवाऽम"।
१२

९० श्रीपदपायनपुनिप्रणीतम्‌ । [अ° ७४ शो {-{]
( शिवपूजार्विधिक्थनम्‌ )
संप्रोक्ष्य तजरव्य पूर्वास्यो भादुपर्थयेत्‌ । ॐ अं हदधीजादि स्तर एजनं दण्डिषिङगौ ॥ १
हारि दक्षे बापपाश्ं ईशाने अङ्गणाय च । अनौ गुरं पीठमध्ये भभूतं चाऽऽसनं यजेत्‌ ॥ ४
अग्न्यादौ विम॑छं सारमाराध्यं परमं सुखम्‌ । सितरक्तपीतनीलवणान्तिहानिभान्यजेत्‌ ॥ ५
पद्ममये रां च दीक्षां रीं सूक्ष्मां हं जयां क्रमात्‌ । रे भद्रं रं विभ्रतीश्च विमलां रेममोषया ६
रो सँ [च] बिधत शक्ति पूर्वाद्याः सतोपृखाः । रं मध्ये अकांसनं स्यात्सूयधूति षटक्षरम्‌॥9
ॐ हं घं सेश्षोस्कायेति यनेदाबाह्च भास्करम्‌ । ललाराकृषपञ्जस्यां ध्याला रक्तं न्यसेद्रविम्‌ ॥
हां हीं सः सुयीय नमो एदरयाऽऽवाहनादिकरम्‌ । विधाय प्रीतये विम्बमुद्रां गन्धादिकं ददेव ॥
पशममुद्रां विभ्बयुद्रा भद्रया हूदीरितम्‌ 1 ॐ आं हूदयाय नमः) अकरोय शिरसे तथा ॥ १०
धरः सः सुरशाय शिलायै नते यजत्‌ । ह कवचाय वायव्य 'हं नेत्रायेति मध्यतः ॥११
वः, अस्येति एवादौ ततो युद्राः पदशयेत्‌ । धतुमद्रा हृदादीनां गोविषाणा च नेत्रयोः ॥१२
चस्य जास्तनी योज्या ग्रहाणां च नमस्क्रिया । सों सों इं दुध रँ च जीवं भं भावं यजे
दले एषीदिकेऽम्यादौ अं(भं) भौमं शं एनम्‌ । रं राहुं क केतवे च गन्धाय संशोल्किना
मूलं जप्त्वाऽष्यपानरासब दत्ता प्रयाय संस्तुतिः । नता पराड्ुखं चाकरं ्षमस्वेति तता वदे
करराणुना फडन्तेन सपाहुलयाणुसंहतिम्‌ । हृत्पगरे शिब सूर्येति सहारिण्योपसंस्छृतिम्‌ ॥ १६
योजयेत्तेजशवण्डाय रविनिरमास्यमर्षयत्‌ । अभ्च्येशजपाद्छानाद्धोमास्सर्व रषेभेवेत्‌ ॥ ९
दइयादिमहापुराण भात्रेय सू्यपूजाविधिक्रथनं नाम त्रिसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ५३ ॥
आदितः शोकानां समध्वा - २०६०
अथ चतुःसप्ततितमोऽध्यायः ।
हिवपूनाविधिकथनम्‌ ।
ईशर उवाच-
शिवपूजां प्रवक्ष्यामि आचम्य प्रणयवान्‌ । द्रारम्राम्बुना प्रोक्ष्य होमादि द्रारपीन्यजेत्‌ ॥1
गणं सरस्वतीं लक्षमीपृध्वोदुम्बरके यजेत्‌ । नन्दिगङ्गे दक्षशाख(खा)स्थिते वामगते यजेत्‌ ॥
महाकालं च ययुनां दिव्यरषटिनिपाति(त)तः । उत्सायं दिन्यानिव्ांशच दुष्पक्षपान्तरित्षगान्‌।
दक्षपाध्णित्रिभिर्यातभमिष्ठन्यागमन्दिरम्‌ । देहटीं लदषयेदरापक्ञाखामाभ्रिय वै विशेत्‌ ॥ `
भरि दक्षपादेन विन्यस्यास्मृदुम्बरे । ॐ हां वास्त्वधिपतये ब्रह्मणे मध्यतो यजेत्‌ ॥ ८
निरीक्षणादिभिः शसः शुद्धानादाय भैद्‌दुकान्‌ । रब्धारुङ्ञः शिवान्मौनी गङ्गादिकमनुत्रनेत्‌ ।

१क. च. गुरुमेट” । २ ख. मासाः । ३ ख. ग. “मूमिषः । ४ घ. सं सोल्का । ५ क. खसोल्का' ।
सषोल्का । ६ क. च. “जन्यां ध्या? । ० क ड. च. "वः स्वरे कालिनि शि" । ख. "वः स्वरोकालिनि रि"। ८ '
ख. सुरं काणिनिश्शि । ९क.ट. चहं । ख. ग. दरू) १० क.ख.ग. इ. च.भां।११क.रः] १२क. ल. ;
ह च.क । १३ क. च. सपषोल्कि'। ग. खसोल्कि' । घ. खसोल्कया । मू" । ड. खखोत्कि । १४ क. ख. ग. इ, ;
'प्त्वाऽ्धपाः । १५ क. ख. ग. इ. च. चारै क्ष'। १६ ख. “हृतिः । हः । १७ स. ग. 'सेहृतम्‌ । १८ क. ख, ग. ८
च. "वारधवाः। १९ ख. ग. "पाष्यसेत्‌ । २० घ. दक्षिणेऽथ स्थि" । २१ ध. पृष्पक्षे । २२ ख. गन्त्वगान्‌ । क. 1
च. शत्रुकान्‌ ।

[ अ० ७४ शछो° ७-३२ ] अश्निएुराणम्‌ । ९१
( शिवपूजाविधिकथनम्‌ )

पवित्राङ्गः पजपेन वसुपूतेन वारिणा । पूरयेदम्बुधौ तांस्तान्गायत्रया हृदयेन बा ॥ ७
गन्यकक्षतपुष्यादि सवद्रन्यसमुचयम्‌ । संनिधीकृलय पूजार्थ भूतशुद्धादि कारयेत्‌ ॥ ८
देवदक्षे ततो न्यस्य सौम्यास्यश्च शरीरतः । संहारपद्रयाऽऽदाय पधि मग्रेण धारयेत्‌ ॥ ९
भोग्यकर्मोपभोगार्थं पाणिक्रच्छपिकाख्यया । हदम्बुने निजात्पानं द्रादशचाम्तपदेऽथ बः ॥ १०
सोधयेत्पश्च भूतानि संचिन्त्य सुषिरं तनौ । चरणाङ्गुषठयोपुममान्सुषिरान्तवैषिः स्मरेत्‌ ॥ ११
शक्ति हृद्यापिनीं पञ्चारे पावकपमे । रन्धपध्ये स्थिते छलं प्राणरोधं हि चिर्नैकः ॥ १२
निवेश्षयेद्रचकान्ते फडन्तेनाथ तेन च । हुकण्ठताट्शरपध्यव्ह्मरन्धे परिभिश्च च ॥ १३
गरन्थीन्निभिच दकारं पधि विन्यस्य जीवनम्‌ । सेपुर हृदयेनाथ पूरकाहितचेतनम्‌ ॥ १४
ष" शिखोपरि विन्यस्य शुद्धं बिन्द्रा्कं स्मरेत्‌ । कृताऽय कुम्भकं शंभावेकोद्रातिन योजयेत्‌ ॥
रेचकेन बीजदृरथा शिते लीनोऽथ शोधयेत्‌ । श्रपरतिलोमे स्वदेहे तु विनदन्तं तत्र बिन्दुकम्‌॥ १६
लयं नीत्वा महीवातां जलबदहवी परस्परम्‌ । द्र द्रौ साध्यौ तथाऽऽकाश्ञमविरोषेन तच्छृणु ॥१७
पाथिवं मण्डले पीतं कठिनं वजलं[ज्छितम्‌ । हौमिद्यौसीयवीजेन तजिदत्तिकलामयम्‌ ॥ १८

पादादारभ्य मूधान्तं पिचिन््य चतुरस्रकम्‌ । उद्वातपश्चेनेव वायुभूतं विचिन्तयेत्‌ ॥ १९
अर्षचनद्रं दरवरं सोम्यं शु्रमम्भोजलान्छितम्‌ । [+दीमितयनेन बीजेन प्रतिष्ठारूपतां गतम्‌ ॥२०
संयुक्तं राममनव्रेण पुरुपान्तपकरारणम्‌ । अध्य चतुभिरुद्रतिर्हिमतं परिशोधयेत्‌ ॥ २१

आग्रेयं मण्डलं यस्तं रक्तं स्वस्तिकलाञ्छितम्‌ । हृमिल्यनेन वीजेन विद्यारूपं विभाव्रयेत्‌ ॥२२
धोराणत्निभिरुद्रतिज॑लमूतं विदोधयेत्‌ । पसं मण्डलं वायोप्रिन्दुभिः पद्मिरङ्भितम्‌ ]॥ २३
कृ“णं हेमितिबीजेन जातं श्ञान्तिकरलामयम्‌ । संचिन्योद्धातयुग्मेन पृथ्पीभूतं विशोधयेत्‌ ॥ २४
नभो बिन्वुमयं हतं विन्दुशक्तितिभूपितम्‌ । व्योमाकारं सृष्टं च शृद्रस्फटिक़निमलम्‌ ॥ २५
हे(कारेण .फडन्पेन शान्त्यतीतकलामयम्‌ । ध्यालेकोद्रातयोगेन सृ्रि्द्धं विभाव्रयेत्‌ ॥ २६
आप्याययेत्ततः सवे मृहेनामूृतत्रपिणा । आधारारूया(खय)मनन्तं च षभज्नानादिपडजम्‌ ॥ २७
हृदाऽऽसनमिदं ध्यात्वा [भमूपिमावाहयेत्ततः । खषा रिवय तस्या सानं दरादश्ान्ततः २८
अथ तां शक्तिमघ्रेण वौषडन्तेन सवतः । +दिव्यापूतेन सेष्ठाव्य कुवीत सकरीकृतम्‌ ॥ २९

हूदयादिकरान्तेष] कनिष्ठायङ्कटीषु च । हूदादिमन्रविन्यासः सकटीकरणं मतम्‌ ॥ ३०
अद्नेण(णाऽऽ)रकष्य मकारं तनुत्रेणाथ तद्वहिः । शक्तिजाटमधशोध्यं महामुद्रां पदशेयेत्‌ ॥ ३!
अआपादमस्तकं याव्द्धावपुष्यैः शिवं हृदि । पतने यनेतपूरकेण आद्ृष्टामृ^तदषूतः ॥ ३२

# इदमर्धं क, ड. च. पस्तकेषु नास्ति । + धनुधिदरान्तगते। पन्थ नास्ति क. इ. च. पुस्तकेषु । * धनुशिहा
न्तगेतो म्न्थो नास्ति ड. पुस्तके । + इदमर्धं च. पुस्तके नास्ति ।

म ---------+

१क. च. श्यं याने कच्छापकाक्षया । ड. य जने कच्छप्रकाक्षया। २क. ट. च. चन्द्रमध्ये। ३क.च. “ला
अणे बिचि" । * क. च. “तकम्‌ । निः । ५ क. च. शन्िवल्य दैका' | स. ग. चित्यं हू । ६ ख. काहत°। ५ ख.
दष । ८ ख. ग. शुद्धिविद्धामक्रं । ‹ ख. स्वहेतौ तुविद्धंततः। १० ख. महीपाता । ११ख. ग. "लाचछनम्‌ ।
१२क. ड. च. ्टार्थीयः। ख 'टयादयाय'। १४ ख. (न्तसकाः। १४क. च. दृष्टं द्येमि' । ड. कृष्टं हमि । १५.ख्‌
ग ५ रमि" । १६ उ. 'विरषिः। १५ क. च. 'माधानं। १८ क.घ. इ. च. तन्मन्रेणा । १९ क. इ. च
"त्रतैः।

९द्‌ श्रीमद्रपायनमपुनिपरणीतम्‌ । [ अ० ७४ छो ६६-९६ '
( रिवपूजाविधिकयनम्‌ )
५.५ [> #० ५ = ॥ 0४ [3
रिवमव्ेनामिण्डे तप्येत शिवानलम्‌ । लले बिन्दुरूपं च चिन्तयेच्छुभविग्रहम्‌ ॥ ३३

४.4 [कप 8 [क ¢). ५ [6
पकं स्व्णादिपात्राणां पात्रमन्ाम्बुशाधितम्‌ । विन्ुव्रसृतपीयूषरूपतोयाक्षतादिना ॥ ३४
हदाऽऽपूयं पेडङगेन पूनयितवाऽमिमन्रयेत्‌ । संर ेतिमत्रेण कवचेनाबगण्ठये्‌ ॥ १५

रचयित्वाऽध्यैम्टङ्ग तेचयेद्धेुद्रा । अभिपिशरेदथाऽऽत्मानं गृध्र तत्तोयविन्ुना ॥ ३६
तत्रस्थं यागसंमारं प्रोक्षयेदस्वारिणा । अभिमन्त्य हृदा पिणडैस्तनुत्राणेन वेष्टयेत्‌ ॥ २७
दशंयिल्वाञ्ां द्रं एष्मं द्वा निजासने । विधाय तिलकं मृधि पृष्पं मूलेन योजयेत्‌ ॥ ३८
खाने देवार्चने होमे भोजने यागयोगयोः । आवरयकरे जपे धीरः सदा वाचयमो भवेत्‌ ॥ ३९
नादान्तोचारणान्म्रं शोषपिखी सुसंरफताम्‌ । परंनामभ्यच्यं गायत्या सामान्धरर््यमुषाहरेत्‌॥
बरहमपश्चकमावत्यं माल्यमादाय लिङ्गतः । देकान्यां दिक्ि चण्डाय हृदयेन नितेदयेत्‌ ॥ ५१
मक्षारय पिण्डिकालिङ्गे अस्तोये ततो हृदा ।. अ्य॑पातराम्बुना सिञ्चेदिति लिङ्गविशोधनम्‌॥४२
आसपद्रव्यमच्रलिकषुद्धौ स्वानसुरान्यनेत्‌ । वाय्ये गणपतये हां गुरुभ्यो ऽर्धयेच्छि ॥ ४१
आधारशक्तिमङ्ुरानिभां कूम्॑षिलास्थिताम्‌ । यजेदरहमरिलारदं रिवस्यानन्तमासनम्‌ ॥ ४४
विचितरकेसरिमख्यानन्पोन्यं पृष्दशचिनः । कृतत्रेतादिरूपेण रिवस्याऽऽसनपादुीम्‌ ॥ ४५
धर्म नं च वैराग्यं चारिदिकूरतोन्‌। क्रुङकपसर्णकललामान्यनेतकमात्‌ ॥ ४६
| च कणिकरामध्ये पर्वादौ मध्यतो नव । वरदाभयहस्ताश्च शक्तयो ध्रतचामराः ॥ ७
षामा श्येष्ठाच रौद्री च काटी कटविररिणी । वलबरिकार(रिणी पूज्या वलममथनी क्रमात्‌

हां सर्वभूतदमनी केसर ग्रे मनोन्मनीं । क्षिलादिशुदधविययां तु त्छन्यापकमासनम्‌ ॥ ४९
न्यसेत्सिहापने देवं शं पमुखं विभुम्‌ । दश्वाहं च खण्डेन्दुं दधानं दक्षिणैः करैः ॥ ५०
भदाकतयृष्टिगूलखदङ्वरदं वामकः करः । डमरं वीजपूरं च नीलाग्जं सूत्रुत्परम्‌ ॥ ५१

दरातरिशक्षणोपेतां श्वी प्रति तु मध्यतः हां हं हां शिवमूर्तये स्वप्रकाशं शिवं समरन्‌ ॥ ५२

ब्रह्मादिकारणल्यागान्पन् नीत्वा रिवास्पदम्‌। ततो ललाटमध्यस्थं स्फुरत्ताराप्रतिपभम्‌ ॥ ५१
6 (> ^ (~ # ५ [४ ५ "५. ^ ग्वा

पङेन समाकीर्णं विन्दुरूपं परं रिषम्‌ । पुष्माज्ञलिगतं वाला सय॑ निवेशयेत्‌ ॥ ५४
< „ „9 ० १८ २.५ [+ का क +
ॐ हा ६। (शिवाय नम आवाहन्या हृदा ततः भाव्रह्(्याऽ$)प्याप्य स्थापन्या संनि यान्तिकं शिवम्‌
निरोषपेननष्ुरया कीलकान्ल्या फडन्ततः । शघ्रीनुत्सायं पुषूयाऽथ लिङ्गमुद्रां नमस्छृतिम्‌ ॥५६

% इदमर्धं क. ड. च. पुस्तक्रेपु नास्ति ।

१ख.ग. एवं । २ ख.ग. शोभित" ।३ क. ड. च. प्रसुतः 1 ख. ग. "पूज्यषः । ५. षडंशेन ।
६ ख. ग. चित्वा निम" । ७ ख. ग. 'चेन विलण्ठ' । घ. ध्येन विगुष्ड। ८ क. ड, च. "त्‌ । बर्धयितवाऽधैम। ९ क.
इ. च. रं रोपये"। ख.ग. रेच्य \ १०क.ड.च. (सस्कारं। ११क.ड.च. ष्वा पुरा कृतम्‌ । १२६.
सृतम्‌ । १३ ध. पृजनेऽभ्यः। १४क.ख.ग. ड. च. न्याधमु"। १५ ख. केशविप्राल्या । ग- 'केशप्रह्यानमन्यो" ।
१६ क.ख.ग. ड. च. कान्‌ । ध । १७क. ड. च. मुखाः । कः । १८ ख. ग. "णिकां म १९ ड. ध्यतोऽथ वा।
व"! २० क.ड.च.तोनवा। वः ।ख.ग.'तोनच। व| २१ख.रामा।२२ क. ड. च. 'कातया।पू" ।
२३क.ङ.च. गौरीं ।रम्क. ड. च. पतप्न।२५ग. ध. रक्ष्मीमू" । २६ क. ट. च. मृति नि। ्७क.ख.ग.
ड. च. धानान्तिः। २८ क. ड. च. वाकर्ण्य । २९क. ह. च. ^तः। बिम्वानु" । ३० स. शरान्युत्सा' । ३१ क.
ड. च. ध्ये षष्टवाऽ° । घ. "यं विषयाऽ ।

[ अ० ७४ छो ५७-८२ ] अग्निपुराणम्‌ । ९३
( शिवपृजाविधिकथनम्‌ ) प

हदाऽवगुण्येत्पथादावाहः संएखी ततः । निवेशनं स्थापनं स्यासंनिधानं तासि भोः ॥५७
आकषैकाण्डपर्यन्तं संनिषेर्योऽपरिशषयेः । स्वभक्त प्रकाशो यस्तद्धवेद्‌ गुण्ठनम्‌ ॥ ५८
सकलीकरणं कृतवा म्रः पदूमिरयताम्‌ । अङ्गानामङ्गिना सार्थ मिदध्यादृतीकृतम्‌ ॥ ५९
चिच्छक्तिहृदयं शेभोः शिव देश्वयमषधा । शिखा वञ्चित्व चामेगयं तेजः कवचमे्वरम्‌ ॥ ६०
मरतापो दुःसहशचाञ्मन्तरायापहारकम्‌ । नमः स्रधा च स्वाहा च वौपटचेति यथाक्रमम्‌ ॥६१
हपुरःसरमुशायं पाद्यादीनि निवेदयेत्‌ । पाव पादाम्बुनरदे वकते स्वाचमनीयक्रम्‌ ॥ ६२
अर्यं किरासि देवस्य द्रएष्पाक्षतानि च । एवं सस्र सं्कारिदंशमिः परमेश्वरम्‌ ॥ ६३
यजेत्प्ोपचारेण विधिना कुसुमादिभिः । #अभ्यु््योदरल निर्मृज्य रानिकालवबणादिभिः ६४
अध्यादविदुपष्ायगंददेः लापयेच्छनैः । पयोदधिषत्ोदरकराररतुकमात्‌ ॥ ६९
{शादिमश्नितेभक्ै गुक्ल तेषां विपर्ययः । तोयधूपान्तरैः सर्गरलेन स्नपयेच्छिविम्‌ ॥ ६६
विरूक्ष्य यवचूर्णेन यथेष्ठं शीतरै्लेः । स्वशक्त्या गन्धतोयेन स्नाप्य शुचिवराससा ॥ ६७
माज्यं दाच नोपरि भ्रामयेत्करम्‌ । न कृन्यमस्तकं लिङ्ग ्मः गर्त्तो ददेत्‌ ॥६८
ब्दनाचः समालभ्य पुष्यः भराय शिवाणुना । धूपभाजनपसतेण भोष्याभ्यन्य रित्राणुना ॥
मेण पनितं घण्टां चाऽऽ्दाय गुणं द॑ । दचादाचमनं पशौतुधमं हूदयाणुना ॥ ७०
मारीत्रिकं सपु्ायं तयैवाऽऽचामेसुनः । मणम्याऽऽ्दाय देषाज्ञां मोगाङ्गानि पूजयेत्‌ ७!
दौ चनद्रभं चैशे रिव चापीकरमभम्‌ । शिचा रक्तां च तैकरले(त) कृष्णं षप च वाये ॥
त्तर चतुर्बाहु दस्यान्ूजयेदिमा्‌ दे ्ाकरालमप्यच एवादौ वज्संनिभम्‌ ॥ ७३
लेहं शिवाय नमः, ॐ हाहं हो शिरथ । दरं शिता दै व चाचरं परिवारयुताय च ॥
षाय दात्पाधं च आचामं चाधे(यपरेव च । गन्धं पुप्प धरपद मवेदाचमनीयकम्‌ ॥ ७९

रोदतनताम्बूलं एुखवासं च दर्पणम्‌ । रिरस्यारोप्य देवस्य दुवाक्षतपवित्रकम्‌ ॥ ७दे
वम्टशतं जप्तवा हृदयेनामिमत्रितम्‌ । चर्मणा वेष्टितं क्रक्षतं कुशपुष्पैः ॥ ७७
क्षोव्या युक्तं शिवमुद्धवसंजगया । गुद्ातिरदुष्लरथ रहाणास्तछतं जपम्‌ ॥ ७८
पद्धिभेषति मे येन तत्मसादाखमि स्थिते । भोगी कं परता तु दक्षहस्तेन दभर ॥७९
लाणुनाऽप्यैतोयेन वरदस्ते निषेदयेत्‌ । यकषत देव सदा सुकृतदुष्कृतम्‌ ॥ = ८०

नमे शिवपदस्थस्य क्षः क्षेपय देकः । शिवो दता शिवो भोक्ता शिवः सर्वमिदं जगत्‌ ८१
=, [+ (~ = __ = क] + न [र
षो यति स्त्र यः शिवः सोऽहमेव च । श्ोकदयमधीलैवं जपं देवा चापैयेत्‌ ॥ ८२

# अर्य कौ नास्ति क. ड, च. पुस्तकेषु ।

१क. ह. च. सीकृतः। २क.ड. च. "वेशः स्थाः।३क.ट. च. नं तत््यत्वंः। ५ क, घ. इ. च,
योऽप" । ५ क. ड. च. य: । अवकाश । ख. ग. यः । अभः। ६क. इ. च. त्रे बाऽऽचः । घ, त्रेष्वाच' ।
प्र. निभज्ज्य । < ख. अर्घोद्‌" । ९ ग. "गनके। १० ख, ग. तेम्॑वमृवचरस्तपां । घ. स्रनयैरय ते। ११क. ङ.च.
¡ मध्ये वादये" । १२ ख. ग. घ. ददेत्‌ । १३क.ड. च. -श्वादवान्तं ह" । घ. शवातस्वधान्तं ह" । १, ख. "यातं
। १५. च. 'रातिकं । ग. 'ार्तिकं । १६क.ख.ग. ड, च. रिरशवार्मा'। १७ घ. वर्म। १८ क, ड. च.
स्था" । १९क. इ. च. हां २० ख. ग, ॐ दरा दरं दरी रि" । २१ ग. ष. ड. सदं र| २२६. ट. "वतु मे।
क. ग. इ. च. 'दित्वाऽ द्‌` । घ. 'रिलाऽध्यं द्‌ । २५ निवेशयेत्‌ । २५ ख. च. थचित्कर्म हे । २६ क ड,
यजति ।

९४ श्रीपद्रेपायनपुनिपणीतम्‌ 1 [अ० ७५ शछो° १-२१]
( शिवमूजाङ्होमविधिः )
शिवाङ्गानां दकार च द्ध्य स्तुतिमाचरेत्‌ । दक्षिणी नेष्टं चापूरतपे ॥ ८३
नत्वा ध्यानादिभिश्चैव यजेचचित्रेऽनलादिषु ॥ ८१
इयादिमहापुराण आग्नेये हिवपजाविधिक्थनं नाम चतुःसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७४ ॥
आदितः शोकानां समछठङ्काः- २१४३

अथ परश्सप्ततितमोभ्ध्यायः ।

शिवपूनङ्गहोमविधिः।

हृ्वर उवाच- ।
अ्पात्रकरो यायादग्न्यागारं सुस्रतः । यागोपकरणं सरवे दिव्य॑(व्योष्ट(प्वा) च करपयेत्‌॥
उदच्छखः कुण्डमीतषेसोक्षणं तानं-कुरीः । विदध्यादसमग्रेणं वमणाऽभ्यक्षणं मतम्‌ ॥ २
खङ्गेन खातमुद्धारं पूरणं समतामपि । कुर्वीत वर्मणा सेकं कुटरनं तु शराणुना ॥ ३
संमाजैनं समालेपं कलारूपपरकरपनम्‌ । तरिसूत्रीपरिधानं च वरम॑णाऽभ्यचैनं सदा ॥ ४
रेरवात्रयमुदकयादेकां पूर्वाननामधः । कुशेन च रिवरासर्णे यदवा तासां विपयेयः ॥ ५
वजजीकरणपशरेण हृदा द्भैशतुष्पथम्‌ । अक्षपाप्रं तनुत्रेण विन्यसेष्टरं हृदा ॥ ६
हृदा वागीश्वरीं तत्र ईश्मीवाह् पूजयेत्‌ । वहं सदश्यानीतं शरुद्धपातरोपरि स्थितम्‌ ॥ ५
क्रव्यादां परिलयज्य वीक्षणादिविशोधितम्‌ । ओदा्थं चैन्दवं भौतमेर्ककृलयानलत्रयम्‌ ॥ ८
ॐ हूः वहविचैतन्याय वहिबीजेन चिन्यसेत्‌ । सेहितामच्ितं वहि पेनुमु्रा्तीकृतम्‌॥ ^

रक्षितं हेतिमन्रेण कवचेनावगुण्ठितम्‌ । पूजितं जिः परिभ्राम्य कुण्डस्योध्व प्रदक्षिणम्‌ ॥ !
शिवबीजमिति ध्यात्वा वागीक्षागमेगोचरे । वागीन्वरेण देवेन क्षिप्यमाण विभावयेत्‌ ॥ !
भूमिष्ठजानुको मश्री हृदाऽऽत्मसमुखं क्षिपेत्‌ । ततोऽन्तःस्थितवीजस्य नाभिदेशे 'समूहनम्‌ ॥

सेशतिं परिधानस्य श्रौचमाचमनं हृदा । गमीग्नः पूजनं कृत्वा तद्रक्षार्थं शराणुना ॥ १३
वधीयाद्रभनं देन्याः कङ्कणं पाणिपटवरे । गमाधानाय संपूज्य सव्रोजातेन पावकम्‌ ॥ ५
ततो हृदयमत्रेण जञहुयाद्‌ाहुतित्रयम्‌ । पुंसवनाय वामेन ठेतीमे मासि पूजयेत्‌ ॥ १५

आहुतित्रितयं दच्याच्छिरसाऽमबुकणान्वितम्‌ । सीमन्तोन्नयनं पष्ठ मासि संपृञ्य हपिणा ॥ १६
जुहुयादाहुतीसििखः शिखया शिखयेव तु । वकत्रङ्गकरपनां कु्ादरक्रोद्धाटननिष्टृती ॥ १७
जातकपतकरमभ्यां दशमे मासि पूमवत्‌ । वहि संध्य द्ातरैः सानं गर्भमरापहम्‌ ॥ १८
सुबणवन्धन देव्या कृतं ध्याता हृदाऽ्चयेत्‌ । सथः सूतकनाशाय परोक्षयेदख्रवारिणा ॥ !\
णं तु बदहिरकेण तादयेदेणासिपेत्‌ । अख्चेणोत्तरपु्वाग्रान्मेखलासु बहिः कुशान्‌ ॥ २

ओंस्थाप्य स्थापयेत्तेषु हृदा परिधिविस्तरम्‌ । वक्त्राणामसमनत्रेण ततो नाखापरुत्तये ॥ २!

----

१क.सल.ग.ड.च. "्चार्धस्तुः। २ख. ग. "ण धर्मेणाभ्युः। ३. 'रात्मना। ग्ख. ण हृदा ता।
५क. ङ, च. 'मन्नेण।६क.ठ. च. माराध्यपू्‌ ।७क.ड. च, 'दाऽग्रपकतं । ८.ख. ग. चैन्धनं भौः। ९६.
ग. हरु । १० स. "मृतं हत" । ११ क. ट, च. दारणा । १२ क. ड. संवीक्ष्य । च. सम्य । १३ क. ख. ग, इ, ^
देव्याः । १५ ख. ग. घ, कुम्भं । १५ख. ग “येद्धमः । १६ घ. 'णोक्षयेत्‌ । १७ क. ङ. च. आस्तीयै । १८ इ
"विधिर ।

[अ० ७१ शो ०२२-४६ ] अग्निपुराणम्‌ । ९५
( शिवपूजाङहामषिधिः )
एमिधः पथ होत्या; भान्ते ते पृषतः । ब्रह्माण शंकरं पिष्णुमनन्तं च हृदाऽरव॑येतं ॥ २२
दवक्षितैशच पर्यन्ते परिषिस्थाननुक्रमात्‌ । इनद्रादीशानप्न्तान्विषटरस्थाननुक्रमात्‌ ॥ २१
अप्ररमिमखीभूताभिजदिश्च हृदाऽर्॑येत्‌ । निवारय विघ्रसंघातं बालकं पालयिष्यथ ॥ २४
ैवीमाज्ञामिमां तेषां श्रावयेततदनन्तरम्‌ । गहीत्वा सुक्छुवावृध्यवदनाधो ुंखौ क्रमात्‌ ॥ २५
प्रताप्याग्नौ जिधा दर्षूलमध्यग्रः स्पृशेत्‌ । कुशस्पृष्टमदेशषु आयुर्धिश्यारिवात्मकम्‌ ॥ २९
कमात्तखत्रयं न्यस्य हां श टं संरवैः कमात्‌ । सुचि शक्ति सुरे हौं विन्यस्य हृदयाणुना ॥
िमूत्रीवेषटि्रीवौ पूरितौ कुसुमादिभिः । कुशानामुपरिषटा्तौ स्थापयित्वा खदक्षिणे ॥ २८
गव्यमाज्यं समादाय वीक्षणादिविोधितम्‌ । स्वकां ब्रह्ममयीं मूरति संचिन्तयाऽऽदाय तद्षृतम्‌
कु्डस्योध्वं हृदाऽऽवर्धयं भ्रामपित्वाऽभिगोचरे । पूनविप्णुमयीं ध्यात्वा धृतमीश्ानगोचेरे ३०
पृत्वाऽऽदाय कुशाग्रेण स्वाहान्तं शिरसाऽणुना । जुदुयादविष्णे विन्दुं रद्ररूपमनन्तरम्‌ं ॥ ३१

मावयनिजमात्मानं नाभो रला पत्तः । ादेशमात्दर्भाभ्यामङ्कष्रानापिकाप्रकैः ॥ ३२
धृताभ्यां सुसं बहेरसेणाऽऽपुवमाचरेत्‌ । हदाऽऽत्मसंमूं त्रतु त्सं पुवनं ततः॥ २१
ह्दाटन्धदग्धद शकतपनेपात्वितरयेत्‌ । दीप्तेनापरदर्भेण नीराज्यान्येन दीपयेत्‌ ॥ ३४

अतमत्रेण निररं बहौ दर्भ पुनः क्षिपेत्‌ । क्षिपा घृते कृतग्रन्थि्ु परादेशसंमितम्‌ ॥ ३५
[3 {3 ०१) न, (~ ए ॥ =
पदयमिडादीनां चयं वदनि त्रिमाचयेत्‌ । करमाद्ागत्रयादाभ्यं सुपरेणाऽऽदाय होमयेद्‌ ॥

सेलर हा धृते मागं शेषमाञ्यं क्िपेत्करमात्‌ । ३६
ॐ हामत्रये सराहा । ॐ हां सोमाय खाहा ॥
ॐ हामग्रीपोमाभ्यां खाहा ॥ ३७
उद्घाटनाय नेत्ाणाम्ननत्र्ये मुखे । सुेण घरतपूर्ेन चतुथींमाहुति यजेत्‌ ॥ ३८
ॐ हामग्नये सिष्कृते खाहा ॥ ३९
भभिमन्त्य षडङ्गेन बोधयेदधनुमुदरया । अवगुण्ठ्य तनुत्रेण रेदाज्यं शराणुना ॥ ४०

हदाऽऽज्यविन्ुविक्ेपाल्छुयादभ्युकष्य शोधनम्‌ । वक्त्रामिधारसंधानं वक्त्रैकीकरणं तथा ॥ ४१
ॐ हां सद्रोजाताय स्वाहा । ॐ हां वामदेवाय सराहा । ॐ हामधोराय साहा ॥

+ तरपुरुषाय स्वाहा । ॐ हामीशानाय स्वाह ॥ ४२
लेकेकपरताहुलया कुयादकत्राभियारकम्‌ ॥ ४१
* हां सद्योजातवामदेवाभ्यां स्वाहा । ॐ हां वपदेवाधोराभ्यां साहा । ॐ हामधोरत-
पुरुषाभ्यां स्वाहा । ॐ हां तत्पुरुपेशानाभ्यां खाहा ॥ ४४
ति वकतरानुसंधानं मत्ैरेभिः क्रमात्‌ । अभितो गतया वायुं निक्रतादिरिवाम्तया ॥
क्तराणामेकतां कुर्यात्सुपरेण धृतधारया। ४९
ॐ हां सच्रोजतिर्मदेवाघोरतस्र्पेशनेभ्यः साहा ॥ ४६

---

१ क. ड. च. ^त्‌ । पूवौभ्यन्तरप" । २ क. ड. च. ^तान्नयदि' ।३ क. ढ. च ग्य । गौरीमा'। ४. शूकैः
"1 ५ख.ग.घ्‌. शले तु आत्मविथ्याः । ६ क. च, श्यं तापयि*।५७क. ह. च. भू । तावभिजयमात्मानं नामौ
द्रायवेत्ततः। ८ क. ड. च. श्वं वाहुच्छतरेणोद" । ९ घ. "ण निवाह्यानेन । १० ख. नीवाह्ानेन । ११ ध. "य॑
पाञञ्ज्येवि"। १२ क, ठ, च. हा । एकैकया घु" । १३क.ख.ग. ड, च. वामाधो"। १४ क, ढ, च. 'वामाषो ।

९६ भ्रीमदपायनपुनिधरणीतम्‌ । [ अ० ७९ छो° ४७-७१ ]
( रिवधूजाङ्गहोमविधिः )
तीयते वक््राणामन्तभीव्स्तदाक्रतिः । ईशेन बहिमभ्यर्च्यं दस्वाऽचेणाऽऽहुतित्रयम्‌ ॥ ४७
कुयत्सिवात्मना नाम शिवाभ्नि्त्वं हृताशन । हृदाऽचितौ विचैर्योपो पितरौ विपिपूरणीम्‌ ॥
मूलेन वौषडन्तेन दश्रादपर्णो यथापरिधि । ततो हदम्बुने साङ्गं सासनं मासरं परम्‌ ॥ ५४९
यजेतपू्ैवदावाह् पाथ्यीऽ जां तयेच्छिवम्‌ । यागाप्रिशिवयोः इत्वा नाडीसंधानमास्मना ॥
शक्त्या पृलाणुना होमं याद ङकद शां शतः । धृतस्य कार्षिको होमः क्षीरस्य मधुनस्तथा ॥ ५२
शुक्तिमात्राऽऽहुतिदं्रः मरतिः पायसस्य तु । यथावत्सववभक्षाणां लाजानां मुष्टिसंमितम्‌ ॥९२
खण्डत्रयं तु मूलानां फलानां स्परमाणतः । ग्रासाधमात्रमन्नानां सृष््माणि पच होमयेत्‌ ॥ ५१
इक्षारापधिकं मानं लतानामङ्कखुदरयम्‌ । पूष्पं पत्रं स्वमानेन समिधां तु दशाङ्खखम्‌ ॥ ५४

चन्द्रचन्द नकातपीरकसत्रीयक्षकदं पान्‌ । कैलायसंपितानेतान्गुगांटं वदरास्थिवत्‌ ॥ ५५
कन्दानापषटमं मागं लुहुयाद्विधित्रतपरम्‌ । होमं निवैतयदे ब्रह्मवीनपदैस्ततः ॥ ५६
धृतेन सुचि पूणीयां निधायराधोपुखं सुवरम्‌ः। सुगर पुष्पमारोप्य पृशवाद्रामेन पाणिना ॥ ९७
एनः सव्येन तौ धत्वा शङ्कसनिभमुद्रया । समृदतोध्यकायश्च समपाद्‌ः समुत्थितः ॥ ५८
नाभं तन्पूलमाधाय सुगग्रव्यग्रलोचनः । ब्रह्मादिकारंणल्यागाद्विनिः खय सुधुन्नया ॥ ५९
वाप्रस्तनान्तमानीय तयोपरूलमतन्दितः । मूलम व्रमविस्पषटं बौ पडन्तं समुचरेत्‌ ॥ ६०

तदं ज्ञहुयादाञ्यं यव्संमितधारया । आचामं चन्दन दखा ताम्बूटमभरतीनपि । , ६
भक्त्या तद्धतिमावन्व विदध्यास्णति पराम्‌ । ततो वहि समभ्यच्यं फडन्तास्ेण संवरान्‌ ६२
संहारमुद्रयाऽऽहू्य ्षमसवेत्यमिधाय च। भासुरान्परिथीसांथ पूरकेण हृदाऽणुना ॥ ६३
श्रद्धया परयाऽऽत्मीये स्थापयद्वुदयाम्बुजे । सवेपाकाग्रमादाय कृत्वा मण्डलकदयम्‌ ॥ ६४
अन्तवेहि्वलि दव्रादापेय्यां कुण्डसंनिधी । ॐ हां रदेभ्यः स्वाहा पुव मातृभ्यो दक्षिणे तथा॥
वरुणे हां गणेभ्यश्च स्वाहा तेभ्यस्त्वयं विः । उत्तर हां च यकतभ्य ईशाने हौ "दैः सह ॥
अग्र हामसुरेभ्यश्च रक्षोभ्यो नैते बलिः । वायव्ये हां च नागेभ्यो नक्षत्रेभ्यश्च मध्यतः ६७
हां राशिभ्यः स््राहा बहौ विन्ेभ्यो नैकरैते तथा । वरुण्यां कत्रपाटाय अन्तर्वटिरुदाहूतः ६८

द्वितीये मण्डले बाह्म इनद्रायैम्निय॑माय च । नेक्रताय जलेशाय वायते पनरक्षिणे ॥ ६९
ईशानाय च पूर्वादावीरीने व्रह्मणे नमः । नेते विष्णवे सराहा वायपतादेव॑हिवंलिः ॥ ७०
वलिद्रयगतान्पत्रान्वहरेन्पुद्रयाऽऽत्मानि ॥ ७!

इत्यामेये महापुराणे िवपूजाङ्गदोमविधिनिरूपणं नाम प्सप्ततितमोऽध्यायः ॥ ५७५ ॥
आदितः शोकानां समघ्द्धाः -२२१४

व ० शत | द ति न

१क.ड. च. इलयष्टः । २ क. ठेरेन । ड. च. ईंशने । ३ घ. पतृष्टमनौ । ४ क. ठ. च. ज्याने पि । ५ख.ग,
हदाऽम्बु। ६ ख. ग. 'दैशङ्गतः। ७ ख. ग. वार्षिको । ८ क. ङ. च. प्रसूतिः । ९ ख. ग. 'लत्रय" । १० ख. कपालं । |
११ घ. शगु ब" । १२ ध. 'रणात्याः । १३ क. ड. च. मुमुक्षया । घ. सुषुम्णया । १४ ख. "महस्तान्तः । १५ ख. ग,
सेबरा* । १६ क. ड. च. “येच हृदम्बु । घ. येत हदम्बु । १७ स. ग. हां गृहेभ्यश्च 1 अ" । १८ घ, प्रहेभ्य उ । अ।
१९क.ख.ग. ड. च. श्रो दोमः। २० ख, ग. वायव्यां । २१ घ. ध्याभियमा" । २२क, ड, च, “शानव्र'। २३
घ. ड, च. “संहारमुद्र' ।

[ अ० ७७ ऋछो* १-४] अप्निएराणम्‌ । ९७
( कपिलापूजनम्‌ )
अथ षटूसप्ततितमोऽध्यायः ।

~~~

चण्डपुना |

ईश्वर उवाच-
ततः रिबान्तिकं गत्वा पूजाहोमादिकं मम । गृहाण भगवन्युण्यफलमियमिभराय च ॥ १
अयोदकेन देवाय यु्रयोदधयसंज्या । हद्धीजपषैमूयेन स्थिरचित्तो निषेदयेत्‌ ॥ म

ततः एवैबदभ्यच्यं स्तुत्वा सोत मणम्य च । अर्य पराषलं दसा कषमसेलमिभाय च॥ ३
नाराचमुद्याऽलवेण फडन्तेनाऽऽत्मसंचयम्‌ । संहृल दिव्यया छिङ्गं मूतिमश्रेण योजयेत्‌ ॥ ४
स्थण्डिले त्वचिते देवे म्रसंहारमात्मनि । नियोज्य पिधिनोक्तेन विदध्या्वण्डपूननम्‌ ॥ ५
ॐ चण्डेशानाय नमो मध्यतश्ण्डमूर्तये । ॐ धूटिचण्डेषराय द्रं फट्स्वाहा तमाहेत्‌ ॥ ६
चण्डहृदयाय दं फडो चण्डशिरसे तथा । ॐ चण्दश्षिसायर ह फटूचण्डायुष्कवचाय च ॥ ७
चण्डाल्ञाय तथा दं फट्‌ चण्डं सदराभिजं स्मरेत्‌ । श्रूलरङ्धरं डृष्णं साप्षसूत्रकमण्डलुष्रं ॥ ८

टहाकारेऽभेचन्रे वा चतुषकतं भपूनयेत्‌ । यथाशक्ति जयं कु्यादङ्गानीं तु दशांशतः ॥ ९
गोमृहिरण्यवस्ञादि मणिहेमादिभूषणम्‌ । बरिहाय शेषनिमौरयं चण्डेशाय निवेदयेत्‌ ॥ १०

रष्वोप्यावन्नवरं ताम्बूलं समविरेपनम्‌ । निर्मारयं भोजनं तुभ्यं प्रदत्तं तु हिवाह्ञया ॥ ११
एथैमेतच्कियाकाण्डं मया चण्ड तवाऽऽज्या । न्यूनाधिकं कतं मोहात्परिपर्णं सदाऽस्तु मे ॥ १२
एति विज्ञाप्य देवेशं द खाऽध्यं तस्य संस्मरन्‌ । संहारम्रतिमत्रेण शनैः संहारमुद्रया ॥ १३
्रफान्वितमूलेन मच्रानात्मनि योजयेत्‌ । नि्मासयापनयस्थानं ठिम्पद्रोमयवारिणा ॥ १५
कष्याध्यीदि वि्ज्याय आचान्तोऽन्यत्समाचरेत्‌ ॥ १५
इत्याप्नेये महापुराणे चण्डपूजाकथनं नाम पटृसप्ततितमोऽभ्यायः ॥ ५ ६॥
आदितः शोकानां समघ्ङ्ाः--२२२९
अथ सप्तसप्ततितमोऽभयायः ।
कपिहपू ननम्‌ ।
ईर उाच--
पिलापृननं बशष्य एमि्रनेच गाम्‌ । ॐ कपिले नन्दे नमः किले भद्रिके नमः १
पिले सुशीले नमः कपिले सुरभिप्रभे । ॐ कपिे सुमनसे मुक्तियुक्तिपरदे नमः ॥ र्‌
रभेयि जगन्मातदेवानामगृतपदे । ग्रहाण वरदे ग्रासमीप्िता् च देहि मे॥ ढे
नदिताऽपि वसिष्ठेन विश्वामित्रेण पीपा । कपिरे हर मे पापं यन्मया ुष्छृतं कृतम्‌ ॥ ४

५
॥

१ क, ख. ग. छ. च. अर्धाद्‌” । २ क. "संहर । ध. संघातम । इ, तंहतिमाः । च, "संहतमाः । ३ क. इ,

ष, मः । ॐ क १३ घ. (ते नम ॐ मु*।१४क.ड. च. जहूनुना।
१३ #

९८ ्रीमदपायनमुनिप्रणीतप्रू- [ अ० ७८ छे ° १-२]
( परविश्राधिवासनविधिः )
गायो ममाग्रतो निलयं मावः पृषत एव च । गावो मे हृदये चापि गवां मध्ये वसाम्यहम्‌ ॥ ९
दत्तं गृहाण मे भ्रासं जप््वाऽस्यां निर्मलः शिवः । प्राच्यं बियापुस्तकानि गुरुपादौ नमेभरः ६
यजेतलञास्वा तु मध्यादे अष्टपुष्पिकया शिवम्‌ । पीटपूतिश्षिवाङ्गानां पूना स्यादष्टपुष्पिका ॥ ७
मध्या भोजनागारे सरिते पाकमानयेत्‌ । ततो मृल्युनयेनेव वौषडन्तेन सप्तधा ॥ ८
जैः सदभेशङ्स्यैः सिश्ेत्तं वारिविन्दुभिः । सर्वैपाकाग्रमुलख शिवाय विनिवेदयेत्‌ ॥ ९
अथा सिकाहयमे बिधानायोपकल्पयेत्‌ । विशोध्य विधिना चुं तदहि पएूरकाहुतिमू ॥ १०
हुत्वा नाभ्यप्िना चैक ततो रेचकवायुना, । बहिवीजं समादाय कादिस्थानगतिक्रमात्‌ ॥ ११
दिवामिर्मिति ध्यात्वा चु्िकाग्नौ निवेशयेत्‌ । ॐ हामप्रये[च] नमो वै हं सोमाय वै नमः
सूयय ्ृहस्पतये प्रजानां पतये नमः । दयेभ्यनरैव देमेभ्यः सर्वविनयेभ्य एव च ॥ ११
हाम्ये सिषटकत पूवादावर्धयेदिमान्‌ । स्वाहान्तामाहुतिं दत्वा क्षपयित्वा विसजयेत्‌ ॥ १४
चुटया दक्षिणबाहौ च यजेद्धर्माय वै नमः । वामवाहावधमोय काञ्जिकादिकमाण्डके ॥ १५
रसपरिवतैमानाय वरुणाय जटीश्रये । विघ्ने दारे पेषण्यां सुभगे नमः ॥ १६
ॐ रोद गिरि च नमश्ोटूखले यजेत्‌ । बरिभ्रियायाऽऽयुधाय नमस्त गुले यजेत्‌ ॥ १५
समार्भन्यां देवतोक्ते कामाय शयनीयके । मध्यस्तम्बे च खन्दाय द्वा वास्तुवरि ततः ॥१८
भुञ्जीत पाते सौव पञिन्यादिदलादिके । आचायः साधकः पत्रः समयी मौनमास्थितः ॥
वटानत्ावापारिस्ैमलातकांस्यनेू । आपोशा(शनं एराऽऽ्दाय माणाचरैः प्रणवान्वतै
साहान्ते चाऽऽहुतीः प्रच दसाऽऽ्दीप्योद्रानलम्‌ । नागः कूर्मोऽथ कृकरो देवदत्तो धनैजयः
एतभ्य उपवायुभ्यः स्वाहाऽऽपोश्ा(क)नवारिणा । भक्तादिकं निवेचाथ पिबेच्छेषोदकं नरः ॥
अगृतोपस्तरणमति माणाहुतीस्ततो ददेत्‌ । मराणाय स्वाहाऽपानाय समानाय ततस्तथा ॥ २१
उदानाय च व्यानाय भुत्वा चु्(ल) कमाचरेत्‌। +अगृतापिधानमसीति शरीरेऽननौदनायच॥
इयादिमहापुराण अभये कपिलापूजनादिविधिकथनं नाम सप्तसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ५५ ॥
आदितः शोकानां समघज्;ः-- २२५३

अथाष्टसप्ततितमाऽध्यायः।

पवित्रापिवाप्तनविधिकथनम्‌ ।
ईश्वर उवाच-
पवित्रारोहणं वध्ये क्रिरयचांदिषु पूरणम्‌ । मिलयं तभिलयुदिष्ट मैमित्तिकमथापरम्‌ ॥
आषाढादि चतुरदश्यामथ श्रावणभाद्रयोः । सितासितासु कर्तव्यं चतुदश्यष्टमीषु तत्‌ ॥

----------

% अयं शोको नास्ति क. ङ. च. पुस्तकेषु । + इदमर्धं क. ङ. च. पुस्तकेषु नारित ।

१क. घ. ठ, च. गृणन्तु । २ क. ठ, च. वेदय" । ३ क. ड. च. सर्वशश्च" ! ५ क, इ. घ्र. श्ये ए।
५क. ड, च. “ते सर्वदाभ्प्य्च। ६ घ. ण्लाप्रये । ७ घ. 'राजो ए" । ८ घ. “के नमो गि" । ९ स, "तानि स" । ५
'्ताविस" । १० क. घ. च. "त्‌ । अपो" । ११ ख. ग. "नं सुरेशाय । १२ इ. भुक्त्वाऽऽचमनमा' । १३ ध. ॥
वायवः । इ” । १४ क. ह. च. "या्थादि* । १५ ख. निले ।

[भ० ७८ शछो° ६-३० ] अ्रिपुराणम्‌ । ९९
( पवित्राभिवासनाविधिः )
कुयौद्रा कातिकीं यावत्तिथौ परतिपदादिके । यहित्रह्माम्विकेभास्यनागस्छन्दार्गूटिनाम्‌ ॥ ३
र्गायमन्द्रगोषिन्दस्मरशंयुसुधामुजाम्‌ । सौवर्णं राजतं ताम्रं कृतादिषु यथाक्रमम्‌ ॥ ४
कटौ कापासनं वाऽपि पटपम्मादिमूत्रकम्‌ । प्रणवश्नद्रा वहिर्ह्या नागो गुहो हरिः ॥ ५
सवशः सर्मदेवाः स्युः क्रमेण नवतन्तुषु । ष्टोत्तररातीव्र्य) तदप चोत्तमादिकम्‌ ॥ ६
एकाशीलयाऽथ वा सूतरल्िशताऽप्यषटयुक्तया । पश्चाङता वा करव्यं तुस्यग्रन्धयन्तरालकम्‌ ॥ ७
दादशङ्करमानानि च्यासादष्टाङ्कलानि च । लिक्विस्तारमानानि चतुरङ्गुलकानि बा ॥ ८

तथेव पिण्डिकासपशं चतु साषदैवतम्‌ । गङ्गावतारकं कैर्प्नतिन सुधौतकमप्‌ ॥ ९,
र्थ याच वामेन अधेरेणाय शोधयेत्‌ । रज्जयेुरुपेणैव रक्तचन्दनकुङ्कमैः ॥ १०
कसुरीरो षनाचनदरहरद्रागेरिकादिभिः । ग्रन्थयो दश कर्तव्या अथ वा तन्तुसंख्यया ॥ ११
अन्तरं वा यथाशोभमेकद्विचतुरङ्करम्‌ । भृतिः पौरुषी वीरा चतुर्थी खपराजिता ॥ १२
जयाऽन्या विजया पष्ठी अनिता च सदाशिवा । मनेन्पनी सर्वपुी गरन्थयोऽभ्यधिकाः शुभाः
कार्या वा चेनद्रवहयकपनितरं रिवरवृदि । एककं निपूतो वौ पुस्त ररे गणे ॥ १४

स्यादेकैकं तथा द्ारदिक्पाटकलशादिषु । हस्त(दिनबरहस्तानतं लिङ्गानां स्यात्पवितरकम्‌ ॥ १५
अष्टाविंशतितो हृदं दशमिदेदाभिः क्रमात्‌ । अङ्कलाभ्यन्तरासतर ्रमादेकाङ्कलान्तराः॥ १६

रन्थयो मानमप्येषां छिङ्गविस्तारसंमितम्‌ । सप्तम्यां वा ्रयोद्श्यां कृतनित्यक्रियः शुचिः १७
भषयदयष्पवस्नाचेः सायहि यागमन्दिरम्‌ । कृतवा नैमित्तिकं सश पिरोपेण च तपणम्‌ ॥ १८
परिषहीते भूभागे (मित्रे सूथेमच॑येत्‌ । आचम्य सकलीकृल मणवार्ष्करो गुरः ॥ १९
दराराण्यद्चेण संोहय पूवादिकरमतोऽच॑येत्‌ । दां शान्तिकलाद्वाराय तथा विद्याकलात्मने ॥ २०
निवृत्तिकलाद्वाराय प्रतिष्ठाख्यकखात्मने । तच्छाखयोः प्रति्ारं दरौ द्रौ द्वाराधिपौ यनेत्‌ ॥ २१
नन्दिनि महाकालायं भरङ्गिणेऽथ गणाय च । वृषभाय च सन्दाय देभ्यै चण्डाय च क्रमाद्‌ २२
निलयं च दरीरपालादीन्म्य दरि पिमे । दष्टा वस्तं भूतशुद्धि विरोपा्यकरः रिषः ॥२१

भक्षणाय विधायाथ यज्ञसंस्काऱन्नरः । भरत्रयेदरमदू्वायिः पुष्पाय हूदादिभिः ॥ २४
रिबरहस्तं विधायेत्थं स्वरिरस्यधिरोपयेत्‌ । शिवोऽहमादिः सर्वज्ञो मम यङ्गपथानता ॥ २५
अलय्धं मावयेदवं जञानखङ्गकरो गुरः । नैतं दिश्मासाय क्षिपेदुदगाननः । २६

अध्याम्बु पथगव्यं च समर््ीनमिखमण्डपे । चतुष्वथान्तसंस्कारवाक्षणाचैः सुपस; ॥ २७
विक्षिप्य विकिरांस्तत्र कुशकयोपकहरेत्‌ । तानीशदिशि बधेन्यामासनायोपकसपयेत्‌ ॥ २८
कते बास्तुगीबाणा[्‌ ] दारे क्ष्मं भूनयेत्‌ । पञिमाभिमृखं कुम्भं सर्वधान्योपरि स्थितम्‌ ॥
मणेर वृषारूढं सिंहस्थां बनीं ततः । कुम्भे साङ्ग शिवं देवं वधन्यामन्नमर्चयेद्‌ ॥ = २०

१ ख. "तातपूर्वे त । २ ख. थं चारुमासिक" ३ क. ट. च. कायमजा * घ. सुजातेन । ५ क. ख. ग. ठ. च.
चण्डः । ६ क. ठ. च. "व्यमि । ए" । ख. 'वत्वया । ए । ० ख. ग. वा सप्तके गुरवे ग" । ८ क. ड. च, गुरवे ग“ ।
५९. ह. च. शय्यां । १०क. ख. ग. ड, च. सूत्रिते । ११क.ख.ग. ड. च.हा। १२ख. व द्रृषि। १३ ल.
ग, द्वारमध्यमे । ष, द्वार । १४ घ, समार" । १५ क, ड. च, मण्डपे द्मृद्राचयैः पु" । १६ क. ड, च. ^न्तान्मृख" ।
१७ख.ग. घ, "कूर्वोप"

१०० शरीमद्रेपायनयुनिप्रणीवभ्‌-- [अ० ७८ शछो° ३१-९८ ]
( पविष्राधिवास्नविधिः )
दिक्च शक्रादिदिक्पालाच्िष्णुव्रह्यदिवादिकान्‌ । वर्धनीं सम्यगादायं घपृष्ठातुगामिनीम्‌ ॥ ११
शिवाज्ञां श्रावयेन्मत्री पूरवादीशानगोचरम्‌ । अविच्छिननपयोधारां मूलमत्रपुदीरयेद्‌ ॥ ३२
समन्ताद्भामयेदेनां रकता्थं शस्ररूपिणीम्‌ । पूतं कलशमारोप्य श्राय तस्य वामतः ॥ ३३

समग्रासनके कुम्भे यजेदेवे स्थिरासने । वन्यां परणवस्थायामायुधं तदतु द्योः ॥ ३४
भगलिङ्गसमायोगं बिदध्याटिङ्गपुद्रया । कुम्भे निवेद्य बोधासि मूलमन्रजपं तथा ॥ १५

तदशांशेन वर्धन्यां रकां विज्ञापयेदपि । गणेशं वायत्रेऽभ्यच्यं हरं पाप्ृतादिभिः॥ ३६
सापयेतपतैवसा्यं कुण्डे च रिव्रपावकरम्‌ । विधिवचरकं ढृत्वा स॑पाताहुतिशशोधितप्‌ ॥ २७
देवाग्न्यात्मविभेदेन दव्य तं विमजत्रिधा। दसा भागो रिवराभिभ्यां संरक्ेदधागमात्मनि १८
नैरेण वमैणा देयं पूतो दन्तधावनं । भस पोररिलाभ्यां बा दक्षिणे पश्चिमे दम्‌ ॥ ३९
सथ्रोजातिन च हृदा चोत्तरे वाऽऽपरीफलम्‌ । जं वामेन शिरसा ईशे गन्धान्वितं जलम्‌ ४०
पञ्चगव्यं पलाहादिपुटकं वै समन्ततः । रेशान्यां कुस॒मं दद्रादा्ेय्यां दिशि रोचनाम्‌ ॥ ४!
अगुरं निकरतश्ायां वायव्यां च चतुःसममू । होमद्रव्याणि सौणि सवोनातैः कुशैः सह ४२
दण्डाक्षमूत्रकोपीनभिक्षापान्नाणि रूपिणे । कलं कुङ्कं तैलं शराकां केशशोधिनीम्‌ ॥ ४३
ताम्बूरं दर्पणं दव्रादुत्तरे रोचनामपि । आसनं पाुफे पातं योगपषतपतरकम्‌ ॥ ४४
पेशान्यामीशमत्रेण दव्यादीशानतुष्रय । परस्यां चरकं साज्यं दद्ाद्वन्धादिकं "गरे ॥ ४५
पत्राणि समादाय परोक्षितान्यध्य॑वारिणा । संहितामत्रपूतानि नीत्वा पावकसंनिधिम्‌ ॥ ४६
कृष्णाजिनादिनाऽऽच्छाद् स्मरन्संवत्सरात्मकरम्‌ । साक्षिणं सर्वछृलानां गोप्तारं शिवमम्ययम्‌॥
स्थेति देति भयोगेण मन्रसंहितया पुनः । शोधयेच परित्राण वाराणामेकथिशतिम्‌ ॥ ४८

गृहादि वेषटयतसूत्रेगन्धाचं रषये ददेत्‌ । प्रजिताय समाचम्य कृतन्यासः कृतार््पकः ॥ ४९
नन्ध्ादिभ्योऽथ गन्धार्यं वास्तोश्चाथ मविदय च। शसरेभ्यो लोकपाटेभ्यः खनान्ना धिवक्ुम्भके
वधनये िश्रराजाय गुर हात्मने यजेद्‌ । अय सर्गौषधीलिकं धूपितं पष्यद्व ॥ ५१

आमन्त्य च पवित्रं तद्विधायाज्लिमध्यगम्‌ । ॐ समस्त्रिषिच्छदरपरणे च षिध प्रति ॥ ५२
मभवानमन्रयामि ता सवदिच्छावाप्िकारिकाम्‌ । तत्सिद्धिमनुजानीदहि यजतश्चिदचित्पते ॥ ५३
सथा सवदा शंभो नमस्तेऽस्त मसीद्‌ मृ । आमत्रितोऽसि देवेश सह देव्या गणेश्वरैः ॥ ५४
मन्ररलाकपारथ सादितः परिचारैः । निमच्रयाम्यहं तुभ्यं परमाते तु पवित्रकम्‌ ॥ ९५
नियमं च करिष्यामि परमेश्च तवाऽऽङ्गया । इल्येवं देवपामन्त्य रेचकेनागृतीडृतम्‌ ॥ ५६
शिवान्ते पृटमुच्चायं तच्छिवाय निवेदयेत्‌ । जेषं स्तोत्रं परणामं च कृत्वा क्षं क्षमापयेत्‌ ॥ ५७
हृत्वा चरोस्तृतीयांशं द (ते ददीत रिवामरपे । दिातिभ्यो दिगीशेभ्यो भूतमानरंमैः स॥

१ क. ड. च. ब्रह्मावसानका"। ख. ग. ब्रदये्वरादि' 1 २ क.ख. ग. ड. च, श्य मृद दृष्ट्वाऽनु' । 3 ल.
"ल्ञालम्भस्य । ४ क. ड. च. ध्यादङ्गमु 1 ५ घ्‌. शरेण।६ ख. धर्मणा।७ख.ग. घ. पू्‌ । तस्माद्धोर < क. ड. च,
भस्मङ्गार। ९ ख. ग. शिवाभ्यां ।१०ख. ग. ररे वामटीकृतम्‌ । घरे वामनीछृतम्‌ । ११ क. ख. ग, ड, च. हशग॥
१२ ख. "दुकापाः । १३ ख. ्ादिपात्र' । १४४. नवे। १५ ख. ग, जप्तवा । १६ क. च, तदधीतशिवालये । १० छ,
ग. घ, "गणेभ्य उ । ए । “

[ अ० ७९ छो° १-१० ] अग्निपुराणम्‌ । १०१
( पविश्रारोहणविधिः )
रदेभयः पत्रपादिभ्यो नमः स्वाहा बहिस्त्यम्‌ । रदिगगजावैश्च एवादौ प्राय चाप्ये षिः
समाचम्य विषिच्छिदरूरफं होममाचोत्‌। पूर्ण व्याहतिहोमं च फतवा रुन्धीत पायम्‌ ॥ ६०
तत ओमरये साहा सवाहा सोमाय चेष हि । ओमग्नीषोमाभ्यां सवाहाऽये सिके तथा ६१
इ्याहुतिचतुष्कं तु दा यातु योजनाम्‌ । वहिकुण्डाधितं देवं मण्डलाभ्यषिते पिबे ॥ ६२
नौदीसंधानरूपेण विधिना योजयेत्ततः । वंशादिपात्रे बिन्पस्य अं च हृदयं ततः ॥ ६९
अधिरोप्य पवित्राणि कलामिषोऽथ म्रयेत्‌। पैडङग ब्रहम हृर्मास्ं च योजयेत्‌ ॥ ६४
विधाय सूत्रैः संवे पूनपित्वाओसंगरैः। रसनां जगदीशाय भक्तिनत्नः समये ॥ ६९
पिते पुष्पधूपा्चैद्॑ा सिद्धान्तपुस्तके । गुरोः पादान्तिकं गत्वा भक्ला दय्यात्पवित्रकम्‌ ६8६

निगल बहिराचम्य गोमये मण्डलत्रये । पञ्चगव्यं चरं दन्तधावनं च क्रमा्जेत्‌ ॥ ६७
९9 व 9८. + [१ च भ्त
ख।चान्तां मश्रसनद्धः कृतसंगीतजागरः । स्वपेदन्तः स्मरन्नीशं बुयुक्षदभ॑संस्तरे ॥ ६८

अनेनैव भरकारेण पुपुशुरपि संवित्‌ । केबलं मस्मशय्पायां सोपवासः समाहितः ॥ ६९
इयादिमहापुराण आप्नेये पविन्नाधिवासनव्रिधिकथनं नामाष्टसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ५८ ॥ ,

आदितः शोकानां समङ्ाः- २३१२

अ्यैकोनाशीतितमोऽध्यायः ।
पवित्रारोहणविधिः ।
ईश्वर उवाच- ॥ |
भय प्रातः समुत्थाय कृतस्लानः समाहितः । कृतसेध्याचनो मच्री परविश्य भ॑खमण्डलम्‌ ॥ १
समादाय पवित्राणि अव्रि्जितदेवतः । एेशान्यां भाजने ङुदधे स्थापयेत्करतपण्डले ॥ २
ततो िसज्यं देवेशं निमील्थमपनीय च । परैवदतले शद्धे कृखाऽऽदविकपय दयम्‌ ॥ ,
भदिलद्रारदिकपाल्कुम्मेश्ानौ शिवेऽनले । नैमित्तिकीं सविस्तारां कुर्यात्पूजां विशेषतः ॥ ४
राणां तपेणे प्रायथि्तहोमं शराणुना । अष्टोत्तरशतं परता दवातूर्णाहुति शतैः ॥ ५
पवित्रं भानवे दसा समाचम्य ददीत च। द्रारपाछादिदिक्यारकुम्भवधनिक्ादिषु ॥ ६
पनिधाने ततः शेभोरपबिरय निज सने । पवित्रमात्मने दा्णाय ुरुहये ॥ ७

ॐ कौलालमना त्वया देव यदिष्टं मामके विधो । ठृतं छिषठं सपुत्छषठं कृतं गु च यत्कतमू्‌॥८
दस्तु हिष्टमहषट कृतं हिष्टमसंस्ृतम्‌ । सवात्मनाऽपुना शंभो पवित्रेण तदिच्छया ॥ ९
» पूरय मखव्रतं नियमेश्वराय स्वाहा ॥ १०

~.

„ # इदमर्धं क. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१क. ड. च. नामिर्म।२ख. पत्रेवि"। दख. पृजिते।४ख.ग.ठ. च. हृद्रमा"। ५क.ड.च.
इसस्वनः । र" । ख. ग. शंबरः । र” । ६ क. ड. च. 'ण्डपत्र । ५ घ, आचान्तो । ८ घ, संबद्धः । ५क. डः,
~ परागः स । १०क. च. मण्डमण्डपे । त" । ११ ख. ग. "मख । १२ क. ड. च. गे होमं प्रायधित्तं रा ।
।२ ध. रात्मना। १४क. ख. ग. इ, च, हुत्वा । १५ ग, सुखासने । १६ ड, च, "करार्थं त" । १० इ; च, यदटषटं ।
।८ क, इ, च. न्तं क्षिप्तमः ।

१०२ भ्रीपदैपायनयुनिपरणीवम्‌-- [ अ° ७९ छो ° ११-२१]
( पवित्रारोहणविधिः )

आत्मतत्तरे भरकृलखन्ते पालिते पद्मयोनिना । पूरं यान्तु पवित्रणारचयेच्छिवम्‌ ॥ ` ११
विघयातंखे च विद्यौन्ते विष्णुकारणपालिते । ईश्वरान्तं सयुधायं प्वित्रमधिरोपयेत्‌ ॥ १२
शिवान्ते शिवतखे च रुद्रकारणपाहिते । शिवान्तं मत्रुशवाये तस्मै देयं पवित्रकम्‌ ॥ १३

सर्वकारणपारषु शिवयुचवायं सुव्रत । परं लयान्तयुबायं दधादङ्गावतारकम्‌ ॥ १४
आत्मविद्याशिवैः पोक्तं एमुषूणां पविज्कम्‌ । विनिर्दिष्टं बुभुक्षूणां शिर्वतखवातमभिः क्रमात्‌॥।१५
स्वाहान्तं वा नमोन्तं वा मच्रमषामुद्‌।रयत्‌॥ १६

ॐ हापात्मत्छापधिप्तये शिवाय स्वाहा । ॐ हां विद्ात्ाधिपतये रिवाय स्वाहा ॥
(*ॐ हौं शिवत्ाधिपतये शिवाय स्वाहा । ॐ हौं सवैतखाधिपतये शिवाय स्वाहा ॥)१७

नेत्वा गङ्गावतारं तु प्राथयत्तं कृताञ्जलिः । त्वं गतिः सवभूतानां संस्थितिस्त्वं चराचरे ॥ १८
अन्तश्ररेण भृतानां द्रष्टा स्वं परमेश्वर । कमणा मनसा वाचा तत्तो नान्या गतिर्मम ॥ १९

मच्रहीनं क्रियाहीनं द्रव्यहीनं च यत्कृतम्‌ । जपहोपाचनेहीनं छृतं नित्यं प्रया तव ॥ २०
अहतं वाक्य हीनं चे तत्पूरय महेश्वर । सुपूतस्त्वं परेशान पवित्रं पापनाञ्षनम्‌ ॥ २१
त्वया पवित्रितं सर्वं नगत्स्थावरजङ्गमम्‌ । खण्डितं यन्मया देव व्रतं वैकल्ययोगतः ॥ २२

एकी मवतु तत्सर्वं तवाऽऽङ्ासूत्रगुम्फितम्‌ । जपं निवेद देवस्य मक्टया स्तोत्रं विधाय च॥२३
नत्वा तु गुरुणाऽऽदिष्टं गृहठीयाजनियमं नरः । चतुमासं त्रिमासं वा उयहमेकाहमेव च ॥ २४
अणम्य क्षमयित्वेशं गत्वा कुण्डान्तिकं व्रती । पावकस्थे शिवेऽप्येवं पवित्राणां चतुष्टयम्‌ ॥ २५
समारोप्य समभ्यच्यं पष्यधृपाक्षतादिभिः । अन्ति पथितं च शद्रादिभ्यो निवेदयेत्‌ ॥ २६
भविर्यान्तः शिवं स्तुत्वा सप्रणामं क्षमापयेत्‌ । भायश्चित्तकृतं हमं कृत्वा हत्वा च पायसम्‌ २७
शनेः पूणाहुति द्वा वहिस्यं विखनेष्छिवम्‌ । होमं व्याहृतिभिः कृत्वी रन्ध्याशरिष्टुरयाऽनल्पर्‌
अग्न्यादिभ्यस्ततो दद्यादाहुतीनां चतुष्टयम्‌ । दिक्पतिभ्यस्ततो दयात्सपवितरं बहिवि्िम्‌ २९
सिद्धान्तपुस्तके दचयात्सपरमाणं पवित्रकम्‌ ॥ ३०
ञहांभूः खाहा। ॐ हां मुवः स्वाहा।ॐ हां खः खाहा। अहां भूमुवः स्वः सराहा!
होमं व्याहृतिभिः कृत्वा दच्वाऽऽहुतिचतुष्टयम्‌ ॥ ३२
ॐ हामश्ये खाहा । ॐ हां सोमाय साह्य । ॐ हापग्रीषोमाभ्यां सराहा । ॐ हामपरय
स्विष्टकृते खहा ॥ १२
गुरं शिवमिबाभ्यच्यं वल्भूषादिविस्तरैः । समग्रं सफलं तस्य क्रियाकाण्डादि वापिकम्‌ ॥ ९४
यस्य तुष्टो गुरुः सम्यगिल्याह परमेश्वरः । इत्थं गुरोः समारोप्य हृदालम्बि पवित्रकम्‌ ॥ ३५
द्विनादीन्भोजयित्वा तु भक्लया वञ्चादिकं ददेत्‌ । दानेनानेन देवेशः प्रीयतां मे सदाशिवः ३६

* धनुधिहान्तमतग्रन्यस्याने स. ग, पृस्तकयोरन्यथा पन्थः स॒यथा--“ ॐ हां ब्रुतवाधिपतये शिवाय
स्वाहा *” इति ।

9 क. ङ. च. “तत्वं च । २ ख. श्यान्तं बि" । ३ ख. शिवान्तं । ४ क. ड. च. "धु सव॑तचेषु सु"। ५ क, ङ. ब.
"रणम्‌ । ६ ख. "वविद्यादिभिः। ७ क. ठ. च. %धिपायरशि। < क. ढ. च. धिपाय शि। ९क.ख.ग. ड. च.
द्वा । १० ख. "येत्तु कृ" । ११ ड. “ने विधिही"। च. ने भक्ति" । १२ क. इ. च. (त्वा कन्याविष्टर' । १३ इ.
दत्वा सप" । १४ ख, स्वाहेति । गु" ।

| [अ० ८० श्वो १-१२ ] अप्निएराणम्‌ । १०४
( दमनकारोहणविधिः )
भक्त्या लानादिकं भातः तवा शंभोः समाहरेत्‌ । पवित्राय पूजयित्वा िसर्भयेद्‌ ॥
। निलं नैमित्तिकं कृतवा विस्तरेण यथा परा । पवित्राणि समारोप्य प्रणम्याग्नौ शिवं यजेत्‌ १८
भराय ततोऽलेण हतवा पर्णाति यजेत्‌ । युक्तिकामः शिवायाथ कुपीतकर्मसमरपणम्‌ ॥ ३९
` तलमप्ादेन करमंदं मास्तु फटसाधकम्‌ । मुक्तिकामस्तु कर्मेदं माऽस्तु मे नाथ बन्धकम्‌ ॥ ४०
बहिस्थं नाडीयोगेन शिवं सेयोजयेच्छषे । हृदि न्यस्याणुसंयातं पावकं च विसर्जयेत्‌ ॥ ४१
समाचम्य परवि्यान्तः कुम्भारुगतसंबरान । शिवं संयोञ्य सेषं क्षमसेति विसर्जयेत्‌ ॥ ४२
विषञ्य लोकपाखादीनादायेशचात्पनित्रकम्‌ । सति चण्डेश्वरे पूजां कृत्वा दसा पवित्रकम्‌ ॥४१
तन्निमाल्यादिकं तसमै सपवित्रं समधैयेत्‌ । अथ बा स्यण्डिठे चण्डं विधिना पू्ववधजेत्‌ । ४४
यत्किविद्रापिकं कमं तं न्यूनाधिकं मया । तदस्तु परिपूर्ण मे चण्ड नाय तवाऽअ्षया ॥ ४५
इति विङगाप्य देवेशं नत्वा स्त्वा मिसजेयेत । यक्तनिपर्यकः शुद्धः लापपित्वा शिवं यजेत्‌
पशअरयोजनसंस्थोऽपि पित्र गुरुसंनिधौ ॥ ४६
श््यादिमदापुराण आप्ये पवित्रारोहणविधिकथनं नावैकोनाशीतितमो ऽध्यायः ॥ ५९ ॥
आदितः शछोकानां समध्यडाः- २३५८

अधाङषीतितमोऽध्यायः ।

दमनकारोहणविधिः ।
इृषर उवाच--

बक्षये दमनकारोहविरधि पूषैवदाचरेत्‌ । हरकोपात्पुरा जातो भैरवो दमिताः सुराः ॥
तेनाथ शपतो विटपो भवेति निषरारिणा । प्रसन्नेनेरितं चेदं एनयिष्यन्ति ये नराः ॥
परिपूर्णं फल तेषामन्यथा न भविष्यति । सकषम्यां वा त्रयोदश्यां दपनं संहितौणुभिः ॥
सपय बोधयेदं मवधाक्येन म्रबित्‌ । हरमसादसंभूत स्वमत संनिी भव ॥
दिवकार्यं समुदय नेतव्योऽसि शिषाङ्गया । गृहेऽप्यामव्रणे कुयौत्सायाहे चाधिवासनम्‌ ॥ ५
यथाव्रिधि समभ्य्यं सूयैशंकरपायकान्‌ । देवस्य पश्चिमे मूर" दच्यात्तस्य दा युतम्‌ ॥ ६
वामेन श्षिरसा वाऽथ नारं धात्रीं तथोत्तरे । दक्षिणे भ्पत्रं च पच्या पुष्पं च धौवनमू ॥ ७
पृरिकस्यं फलं प्रलमयेशान्यां यजच्छिवम्‌ । पयाङ्गमञ्जलो कृतवा आमन्त्य शिरसि न्यसेत्‌॥८
आमन्रितोऽसि देवेश प्रातःकारे मया भमो । कतैव्यस्तपसो ाभः पूरणं सर्वं तवाऽऽहया ॥ ९
पलेन शेषं पारस्थं पिधायाथ पवित्रकम्‌ । प्रातः खात्वा जगन्नाथं गन्धपुष्पादिभिर्यनेत्‌ ॥ १०
नियं नैमित्तिकं कृत्वा दमनैः पूजयेत्ततः । शेषमञ्जलिमादाय आत्पमविदाशिवीत्ममिः ॥ ११
पूलाचैरीश्वरानैभ् चहुथाज्ञलिना ततः ॥ १२

न ~€ द) ~

१ क. ड. च. ्वाश्रसं' । ष, 'स्याभरिसं" । २ क. ख. ङ. सपेक्षा। ३ ध, '"तात्मभिः । ४ ख. शेष्वाम ।
५ क. च. ^ गन्धं तस्य च शाश्वतम्‌ । इ. "लं गत्वा तस्य च ाश्वतम्‌ 1 ६ ख. फलं । ७ इ. "गेऽम्मसः प" । < ख,
घ. भस्म प । ९ ह, च पुष्पं च दन्तथावनम्‌ । १० क, च. पुष्यं । ११ च. धावलम्‌ । घ, धारणम्‌ । १२ क, इ, घ,
काल्ञं फ" । ख. काल्नफ' । १३ ख. 'वाणुभिः।

१०४ | श्ीमहपायनमूनिपरणीतम्‌-- [ अ० ८१ छो° १-१९]
( समयदीक्षाविभिः )
ॐ हौं महेभराय पखं पूरय पूरय शूलपाणये नमः ॥ . १
शिवं वहं च सेपूर्य गुरं प्राच्यां यरीधयेत्‌ । मगन्नतिरिक्तं बा हीनं वा यन्मया कृतम्‌ ॥१५
सर्वं तदस्तु संपूण यचच दामनकं मम । सकलं चै्मासोत्थं फलं भाप्य दिवं व्नेत्‌ ॥ १९
इटयादिमहापुराण आम्नेये दमनकारोदणविधिकथनं नामाक्षीतितमोऽध्यायः ॥ ८० ॥
आदितः शोकानां सपघ्ङ्ाः-- १३७१

1

अथेकाशीतितमोऽ्ध्यायः ।

पमयदीक्षाविषिः ।
इश्वर उवाच--
पक्ष्यामि भोगमोक्षार्थं दीक्ां पापक्षयैकरीम्‌ । मलमायादिपाशानां विशेषः क्रियते यया ॥ !
ञानं च जन्यते रिष्ये सा दीक्षा भुक्तिगुक्तिदा । विङ्ञातकलनामैको द्वितीयः भलयाकलः ॥ २
ठ्पीयः सकलः शास्ेऽतुग्राह्ठसिविधो मतः । तत्राऽऽ्रो प्रटमात्रेण पुक्तोऽ्यो मलकर्मभिः ॥१
कलादिभूमिपयैन्तं सम्बे्तु सकलो मतैः । निराधाराऽथ साधारा दीक्षाऽपि द्विविधा मता॥४
निराधारा दरयोस्तषां साधारा सकरस्य तु । आधारनिरपे्ेण क्रियते दं भुचयैया ॥ ९
तीत्रशक्तेनिपातेन निराधारेति सा स्मृता । आवायंमूततिमास्थाय मायातीतरादिमेदया ॥ ६
शक्ल्या यां कुरुते वभुः सा साधिकरणोच्यते । इयं चतुधा भोक्ता सवीजा बीजवजिता ॥
साधिकाराऽनधिकारा यथा तदभिधीयते । समयाचारसंयुक्ता सवीना नायते रणाम्‌ ॥ ८
निर्वीजा तसमर्थानां समयाचारव॒निता । नित्ये नैमित्तिके काम्ये यतः स्याद्भिकारिता ॥ ९
साधिकारा भवेदीक्ा साधकाचायेयोरतः । निर्वीजा दीक्षितानां पं तथा समिषुतरयोः(१) १०
निलयथांनाधिकारत्वादक्षा (१) निरधिकारिका । दियं दरेपा हिं मतयेकपुपनायते ॥ ११
एका क्रियावती तत्र कुण्डमण्डलपूधिका । मनोव्यापारमात्रेण या सा ज्ञानवती मता॥ १२
इत्थं लब्धाधिकारेण दीक्षाऽऽचारयण साध्यते । छन्द दीक्षां रुः कुर्याख््त्वा निलक्रियां ततः
भणवाध्येकराम्भोजः कृतदाईपिपार्चनः । विघ्रातुरसार्य देहल्यां न्यस्याचचं स्वासने स्थितः १४

कुवीत भृतसंगुद्धि मत्रपोगे यथोदितम्‌ । तिखतण्डुलपिद्धाथंकुशदुवाक्षतोदकम्‌ ॥ १९

सयवे्तीरनीरं च विरेषाष्यैमिदं ततः । तदम्बुना द्रव्यशुद्धि तिलकं स्वा्नात्मनोः ॥ १६
1 १.५ (< [] 6. 4

पूजनं मधरेशुद्धि च पञ्चगव्यं च पूर्ववत्‌ । लाजचन्दनसिद्धाथेमस्मदुर्वा्षतं कुशान्‌ ॥ १७

विकिराज्ुदध्नांस्तान्सधूपानल्पत्रितान । शस्म्ुपरोक्षितानेताम्कवचेनाबरुण्ठितान्‌ ॥ १८
[8 [4 [ [क २१ षटूत्रि
नाना्रहरणाकारान्विघ्रौघविनिवारकान्‌ । दर्भाणां ताल्निन दता षटूतरिशता दहै; ॥ १९

१क. ड. च. &” हीममेश्व" । २ ध. मखेश्व' । ३ ख. शोधयेत्‌ । » ख. "तकाल" । ५ सल. "ण युक्तोऽ ।
६ घ, स्तवैस्तु । ५ स. युतः । ८ क. ख. वीजत्वे स ९ क. ङ. च यत्र । १० क. ड. च. श्यमोचरे । नि" । ११ ख.
तु यथासदपि पु" । घ. तु यदासममपु' 1 १२च. भमात्माविकरारित्वा। १३ क. ढ, श्नाविकारित्वा\ १४ क. ड, च.
`रूपाऽपि प्र*। १५. क. ड. च. ^लृतनित्यक्गियो नृपः । प्र । १६ क. ङ. च. ^रा(रोविपरययः । बि" । १७ क. ड. च
“रसंशुद्धि प । १८ क, ड. च. "लाजास्थान्स' । १९ स. ° । अघ्रा । २० ख, प्मात्रेणछ' । २१ क, ख, इ.
च. कृतां ।

[अ० ८१ छो २०-४९ | अग्निए्राणम्‌ । १०९
( समयदीक्षाविधिकथनम्‌ )

सप्रजप्ं हिवास्ेण वेणीं बोधासिपुत्तपम्‌ । शिवमात्मनि भिन्पस्य खष्पाधारमभीष्ितम्‌ ॥ २०
निष्कलं च शिवं न्यस्य शिवोऽहमिति भाग्येत्‌ । उष्णीषं शिरसि न्यस्य अहं कुयौतसदे हकम्‌
गन्धभण्डनकं स्वीये बिदध्याहक्षिणे करे । मिभिनाा्थयदीशरमित्यं स्याच्छिवहस्नकम्‌ ॥ २२
विन्यस्य शिवम्रेण भस्विरं निजमस्तके । शिवादमिन्नपात्मानं कर्तारं भावयेच्था ॥ ` २ ड
मण्ले कर्मणां साक्षी कलशे यजञर्कः । होमौधिकरणं वहो रिष्ये पाशविभोचकः ॥ २५
सखासन्यतुशहीतेति षडाधारो य ईश्वरः । सोऽहमेवेति कुत मारव स्थिरतः पुनः ॥ २५
बानसङ्गकरः स्थित्वा नैक्रल्या(ल)भिुखो नरः! सार््याम्बुपञ्चगव्याभ्यां परक्षयेदयागमण्डपम्‌
चतुष्पथान्तसंस्कारः संसकुर्यादीक्षणादिभिः । विक्षिप्य विक्गिरास्तत् कुशकूर्च्योपसंहरत्‌ ॥ २७
तानीशदिशि वरधन्यामासनायोपकरपयेत्‌ । नैतत वासतुगीर्वाणान्दररे रक्षी प्रपूजयेत्‌ ॥ २८
ओंग्ये रेः पूरयन्तीं हदा मण्डपरूपिणीम्‌ । साम्बुषसे सरत्ने च धान्यस्य पशिमानने ॥ २९
देशे कुम्भे यजेच्छभरं शक्ते कुम्भस्य दक्षिणे। पथिमस्या(मायां) तु सिंहस्थां वर्षन खङ्गरूपिणीम्‌
दिक्षु शक्रादिदिक्पालानिविष्ण्वन्तानणवासनान्‌ । वाहनायुधसंयुक्तान्हूदाऽभ्यच्यं स्वनामभिः
मयं तान्समादाय कुम्भस्याग्रीभिगामिनीम्‌ । अविच्छिन्नपयोधारां भरामयिला मदक्षिणम्‌३२
रिबरह्ञां लोकपालानां भावयेन्ूरपएचरन्‌ । संरक्षत यथायोगं कुम्भं धृत्वाऽथ तां धरेत्‌ ॥ ३३
ततः स्थिरासने कुम्भे साङ्ग संय शेकरम्‌ । विन्यस्य शोध्यमध्वानं वन्पामलपरचयेत्‌ ॥ ३४
ॐ हः, अन्नानां दू फट्‌ । ॐ, ओमसुपूतंये नमः । ॐ दं फट्‌ , पाुपतान्चाय नपः ।
ॐ ॐ हृदयाय हृ फट्‌ , नमः । ॐ श्र शिरसे फट्‌ , नमः । अयं शिखायै दं फट्‌,
नमः। ॐ गू कवचाय दं फट्‌ , नमः । ॐ फट्‌ › अनलाय हरं फट्‌ , नमः ॥ ३५
चतुष॑कत्रं सदे च स्मरदसं सशक्तिकम्‌ । समुद्रमिषुलापि सूय॑कोटिसमपभम्‌ ॥ ३६
भगलिङ्गसमायोगं बिदध्यादिदङ्गप्रया । अङ्कप्रेन सपृशेतकुम्भ हू युष्ाञछवर्धनीम्‌ ॥ ३७
धुक्तये गुक्तये त्वादौ पुषटिना वधनीं सपृरेत्‌ । कुम्भस्य पृखरकतार्थ ज्ञानसङ्ग सपयेत्‌ ३८
शरं च मूलमत्रस्य शातकुम्मे निवेशयेत्‌ । तदश्गेन वर्धन्यां रकं विज्ञापयेत्ततः ॥ ३९
यथेदं कृत(तं(१))यत्नेन भगवन्मखमन्दिरम्‌ । रक्षणीयं जगना सर्वाध्वरधर त्वया ॥ ५०
मणवरस्थं चतुर्बाहुं वायव्ये गणम्चयेत्‌ । स्थण्डिरे रिव्यं सायै; कुण्डं ्ने्नरः ॥ ४१
निषिष्टो मज्नतु्टयथमर््यगन्धपृतादिकम्‌ । वामे सव्ये तु मिन्यस्य समिदभ॑तिलादिकम्‌ ॥ ४२
$ण्डवहिसुगाज्यादि परागत्संसछृल भावयेत्‌ । यरूयतामू्ववक्तरस्य हृदि बहौ रिषं यजत्‌॥ ५३
समृता शिषषम्मे च स्थण्डिरे त्वनििप्ययोः । छटिम्यासेन बिन्यस्य(स्याऽऽ) शोध्याध्वानं
यथाषिपि ॥ ४८
$ण्डमानं युं ध्यात्वा हृदाहुतिभिरीप्ितम्‌ । वीजानि सप्नजिहानाम्रेहेमाय भण्यते ॥ ४९
धक

१ क,ख. ड. च, ण्डलकं। रख. घ. "वमस्त' । ३ ख. ^स्तके। प्रि ।भ्क, ङ. च. भास्करं ।५
भारिक । ६ क. च. “वे च सुस्थिरं पु । ७ ख. आये । < क. ड. यिः । ९क. ठ, च. (न्वष्कम्भान्ध" । १०
प्रानुवार्तिनी" ११ क. इ, च. ॐ अ दः । १२क.ड.च. "य फः । १३क. ढ्‌. च. ॐ अं ॐ अल्ल" । १४ क.
पन्ये दर १५क च. ग्ला । १६क.च.शरू। १७क. च. ॐ हूफः। १८. द्दा पुष्या । १९
च्रतृप्त्यथ" ।

॥ द ॥

= © ~ 3

१०६ ्रपदरपायनपुनिप्रणीतम्‌-- [*अ० ८१ छो ° ४६-७४ ]
( समयदाक्षाविधिकथनप्‌ )

त्रिरेफापन्तिमौ वर्णो रेफषष्ेसरान्विता । इन्दुविन्दुशिखायुक्ता निहावीजाधनुक्रमात्‌ ४६
हिरण्या कनका रक्ता कृष्णा तदनु सुप्रभा । अतिरिक्ता बहुरूपा शुदरद््रागन्याप्यदिद्ाः({)॥
्षीरादिमधुरेहोमं कुयार्छान्तिकपाष्कि । अभिचार तु पिण्याकसक्तकशवुककाञल्चिकंः ॥ ४८

वणे राजिकातक्रकटुतलश्च कण्टकः । समिद्धिरपि वक्त्राभिः कुद्धो भाष्याणुना यजेत्‌ ॥ ४९
कलम्बकलिकाहोमाद्क्षिणी सिध्यति धुवम्‌ । वन्धरककरिगुकादीनि वहयाकषाय होमयेत्‌ ॥ ५०
विसं राज्याय लक्ष्य्थं पाटलांश्म्पकरानपि । पद्मानि चक्रवर्तित्वे भक्ष्यभोज्यानि संपदे ॥५१

दूब व्याधेत्रिनाश्ञाय सव्रसखवशीकरने । प्रियंगुपाट री पुष्पं चूतपत्रं ज्वरान्तक्रम्‌ ॥ ५२
मृत्यजया मृत्युजिःस्याद्‌ग्राद्धः स्यात्तिल्ापतः । रद्रजान्तिः सवंशान्त्या अथ प्रस्तुतमुच्यते ५३

हत्यषएठशतमरलपङ्गानि तु दशां शतः । सतपरेयेन प्रूखन दव्रात्पूणां यथा पुरा ॥ ५४
तथा शिष्यप्रवेशाय प्रतिशिष्यं शतं जपत्‌ । दुनिपित्तापसाराय सुनिपित्तकरृत तथा ॥ ५५
शतद्रयं च होतव्यं मूलमन्रेण पूववत्‌ । परखाव्णएटास्मत्राणां स्वादान्तस्तपरण सन्त्‌ ॥ ५६

रिखासंपितिवीजर्हफटन्तेश् दीपनम्‌ । ॐ ह शिवाय सत्राहा इयादिमत्रश्च तपणम्‌ ॥ ५७
ॐ दरु हौं हीं शिवाय दरं फडिलयादि[च] दीपनप्‌ । ततः शिवाम्भसा स्थारीं क्षालितां
वपमगुण्ठिताम्‌ ॥ ५८
चन्दनादिसमालब्धां बध्रीयाकटकरं गले । वमाञ्लनप्ंसदमेपत्राभ्यां चरुसिद्धये ॥ ५९
धर्मा्ैरासने दत्त सार्भेनदुकृतमण्डले । न्यस्तायां मृतिभूतायां माव्रपष्यैः रिरे यजेत्‌ ॥ ६०
वस्चवद्धपखायां बा स्थाल्यां पुप्यवहिभेवेः । चचां पवरिमवक्वायां शुद्धायां वीक्षणादि भिः६!
न्यस्ताहकारदी जायां न्यस्तायां कुण्डदक्षिणे । धमाधमररीरायां जप्तायां मानुषात्मना ॥ ६२
स्थारीमारोपयेदस्रनप्ां गव्याम्ुपाजिताम्‌ । गव्यं पयोऽदखसंगुद्धं प्रासाद श्तमत्रितम्‌ ॥ ६२
तष्डलाञ्छयापकादीनां निक्षिपेत्तत्र तद्यथा । एकरिप्यत्रिधानाय तेपां परखतिपञ्चकष्‌ ॥ ६४

प्रतिं भसति पश्ाद्रधयेदन्रादिपु क्रमात्‌ । कुयांचानलमत्रेण पिधानं कवचाणुना ॥ ६५
रिवाभ्नौ मलमत्रेण पत्रीस्यश्ररफं यजेत्‌ । सुखिन्ने तत्र तचुटयां खुवरमापूयं सपिपा ॥ ६६
स्वाहान्तैः संहितामत्रद खा तप्ताभिघारणम्‌ । संस्थाप्य मण्डले स्थालीं सदर्भेऽच्राणना कृतेऽ
प्रणवेन पिधायास्यां तदेहटेपनं हदा । सुशीतलो भवत्येवं प्राप्य ज्ीताभिघारणम्‌ ॥ = ६८

विदध्यात्संहितामत्रेः शिष्यं परति सकृत्सकृत्‌ । धमा्रासनकरे हुत्वा कुण्डमण्डटपश्चिमे ॥ ६९
संपातं च सुचा हत्वा शुद्धि संहितयाऽऽचरत्‌ । चरूफं सषरदारभ्य तयव वषडन्तया ॥ ७०
येनुमदरामृतीभतं स्थण्डिले शान्तिकं नयेत्‌ । साञ्यमागं स्वरशिप्याणां भागो देवाय वहये ॥ ७!
कुर्यान्न छाकपालादेः; समध्वाज्यमिदं त्रयम्‌ । नमोन्तेन हदा दग्मात्तेनेवाऽऽचमनीयकम्‌ ॥ ५‹
सज्यं मच्रशतं हत्वा दयासू्णा यथाविधि । मण्डलं कुण्डतः पूरवे मध्ये वा शंभुडुम्भयोः ७!
रद्रमादगणादीनां निर्यान्ति हृदा । शिवमध्येऽथ रब्धाज्ञो रिधायेकलमावनम्‌ ॥ ५४

१ख. भ्मोरे'। २ ख. ््रमरक्षितौ । ३ ख. 'शिवायु" । * ज. "जानुपक्र'। ५ ख. (तिरष्ता । ६ ब
त्स्यद्रिषिः स्या । ७ ख. "तप्यं प्रतः । ८ ख. प्रदेशाः । ९ ख. जदृर्फ ।१०ख प्षंदर्भ प । ११ख. न्ते म्र
यक्र' । १२ खे. "जप्तग" । १३ ख. कुरवशवाटनमन्नेण । १४ ख. धृत्वा । १५ ख. "ण्डपप' । १६ सल. -नीत्रयषू 1
१७ ख. सायं । १८ घ. ध्येऽप्यल ' ।

[अ० ८२ शछो° १-९ |] अपरिपुराणम्‌ । १०७
( सैस्कारदीक्षाविधिः )
सपजतादियुक्तोऽदं समन्ताच्चोपरि स्थितः । मपांशो योजनास्थानपपिष्ठाताऽहपध्वरे ॥ ७९
रिषोऽहमियहैकारी निष्कमे्ागपण्डपात्‌ । न्यस्तपुतराग्र॑संदभे शस्राणुङ्तपण्डले ॥ ७६
प्रणवासनके शिष्यं शुह्धवस्ञोत्तर।यक्रम्‌ । सातं चाद अं युक्तय पववक्त्रं तु भुक्तये ॥ ७७
उ्वैकायं समारोप्य पएृत्ास्यं प्रविरोकयेत्‌ । चरणादिशिखां याबन्युक्तां यक्त परिटोमतः ७८
चक्षषा सप्रसादेन शेव धाम विृण्वता । अद्लादकेन संम मत्राग्बस्लानसिद्धय॥ ५७२,
ससानाय विघ्नानां शान्तये पापमित्तये । खष्टिसिहारयागेन(ण) ताडयेदस्चभस्मना ॥ ८०
एनरक्नाम्बुना मराह्यं सकलीकरणाय तम्‌ । नामेरूध कुशाग्र॑ण माजेनीयास्चपुचरन्‌ ॥ ८१
त्रधाऽऽछमेत तन्पूटेरधमष।य नाभ्यधः । दरविध्याय च पाञ्चानामारमेत शराणुना ॥ ८२
च्छरीरं शिवं साङ्ग सानं दिन्थसेत्ततः । पृष्पादिपूजितस्यास्य नेतरे नेत्रेणवाहूदा॥ ८३

दध्या मत्रितव्रस्रेण सितेन सदशेन च । प्रदृक्षिणक्रमादेनं प्रवेशय रिषदक्षिणम्‌ ॥ ८४
पवस्रपासनं दद्याद्यथावण निवेदयेत्‌ । संहारमुद्रपाऽऽस्मानं प्या तस्य हूम्बुने ॥ ८९
नेरध्य शोधिते काये न्यासं कृत्वा तमचंयेत्‌ । पृत्राननस्य शिष्यस्य पून्पग्रेण मस्तके ॥ ८६
शिवहस्तं प्रदातव्यं रुदरशपददायक्म्‌(१) । शिवसेवाग्रहोपायं दत्तहस्तं रिबाणना ॥ ८७
ते शषेपयद्पुष्यमपनीयाचेकान्तरम्‌ । तत्पात्रस्थानपत्राद्यं शिवरेवगणारुगम्‌ ॥ ८८

िपरादीनां क्रमानाम क्यारा सेच्छया गुरः । प्रणतिं कुम्भवधंन्योः कारयिलाऽनलानितक्रे८९
पदक्षिणासने तद्रत्ताम्यास्यपुपत्ेशयेत्‌ । रिप्यदे हविनिष्करान्तां सुपुस्नाभिव चिन्तयेत्‌ ॥ ९०
निजविग्रहटीनां च दभपूलेन त्रितम्‌ । दमाग्ं दक्षिणे तस्य विधाय करपदे ॥ ९१
गनपरलमात्मजङ्धायामग्रं चेति दिखिध्वन । सिप्यस्य हूय गल्ला रचकन रिवाणुना ॥ ९२
एकेण समागल स्वकीयं हृदयान्तरम्‌ । शिवाभरिना पुनः कृत्वा नादीसंधानमीदशम्‌ ॥ ९३
हदा तत्सनिधानारथं जुहुयादाहुतित्रयमर्‌ । रिव्रहस्तस्थिरतार्थं शतं पलेन होमयेत्‌ ॥ ९४
इत्थ समयदीक्षायां मवेद्योरयां भवाचने ॥ ९९
इयारिमदय (राण आभ्य समयदाक्षावाकरथन नामक्र [शीतितमो ध्यायः ॥ ८१ ॥
आदितः शाकानां समच्वङ्ः-- २४६८

अथ ब्मरीपितमोऽ्ध्यायः ।

संस्काररीक्षानिपिः।

इर उवाच-
क्ये संस्कारदीक्षाया बरिधाने बण पण्यु । आवाहयेन्मेकस्य वहविस्यस्य रिपौ हृदि ॥ १
प॑शचि्ठं तौ समभ्यच्ये संतप्य हृदयाणुना । तयोः संनिधये दथ्तेनंवाऽऽदुतिपञकम्‌ ॥ >

कुसुमेनास्ररिप्रन ताडयेत्तं हृदा रिषम्‌ । प्रस्फरत्तारकाकार च॑तन्यं तत्र माव्रयत्‌ ॥ ३
मविरय तत्र हकारमुक्तं रेचकयोगतः । संहारिण्या तदीाहुष्य पृरकेण हृदि न्यसेत्‌ ॥ ४
तता वागीश्वरीं योनौ मुद्रयोद्धवसंज्गया । हृःसंपुंटितमत्रेण रेचकेन विनिक्षिपेत्‌ ॥ ५

-------.

१ ध. ्रसन्र्मे। > ख. श््वजे। शि। ३ घ. रिरो । ४्घ.व्यासना ।५ स. त्र दष्क ।६ घ
दाङ्ृष्य । ७ क्‌, इ, च, "पुटात्ममः । ख. "पुरासमूदरेण ।

१०८ श्रीमदपायनुनिप्रणीतम्‌-- = [ अ° ८३ छो १-२]
( नि्वाणदीक्षािधिः)

ॐ हां हं हामातमने नमः ॥ ६
जाज्वल्यमाने निर्धूम जहयादिषटसिद्धये । अंपरवदधे सधरमे तु होमो बहौ न सिध्यति ॥ ०
लिग्धः मरदक्षिणानरपः सुगन्धिः शस्यतेऽनलः । विपरीतः स्फुलि्गी च भूमिसपृद्न प्रशस्यते ॥
इत्येवमादिभिधिहैदुतवा शिष्यस्य कस्पषम्‌ । पापभक्षणहोमेन दहेद्रातेः भवात्मना ॥ ९
द्िजत्वापादना्थाय तथा रद्रांशमावने । आहारदीजसंगुद्धौ गर्भाधानाय संस्थितौ ॥ १०
सीमन्ते जन्मतो नामकरणाय च होमयेत्‌ । शतानि परथ पूेन वौषडादिदशांशतः ॥ ११
किथिदीभूतबरन्धस्य शक्तावृत्करणं च यत्‌ । आत्मनो र्त्रे गर्भाधानं तदुच्यते ॥ १२
स्वातन्छयात्मगणव्यक्तिरिह पुंसवनं मनम्‌ । मायात्मनोपिवेकेन ज्ञानं सीमन्तव्नम्‌ ॥ १२
शिवादितसुद्धस्त स्वीकारो जननं मतम्‌ । बोधनं यच्छिवत्वेन शिव्रतराईस्य नो मतम्‌ ॥ १४

संहारण्रयाऽऽत्मानं स्फुरदरहिकणोपमम्‌ । विदधीत समादाय निजे हृदयपड्ज ॥ १५
ततः कुम्भकयोगेन मूलमच्रमदरीरयेत्‌ । कुयीत्सर्परसीमावं तदा च रिबयोरदि ॥ १६

अष्यादिकारंणलयागक्रमाद्रेचकयोगतः । नीत्वा रिवान्तमात्मानपादायोद्धवपुद्रया ॥ १७
हसं पएुटितमश्रेण रेचकेन विधानवित्‌ । शिष्यस्य हृद याम्भोजकाणकायां विनिक्षिपेत्‌, ॥ १८
पूजां िवस्य वहे गुरः कु्याततदोचिताम्‌ । प्रणतिं चाऽऽत्मने शिष्यं समयाञश्रावयेत्तथा॥ १९
देवं न निन्देच्छास्वणि निमीस्यादि न लङ्घयेत्‌ । रिवराभ्रिगुरुपूना च कतैन्या जीवितावधि ॥
वालबालिशृद्धल्ीमोगयुरू्याधितातमनाम्‌ । यथाशक्ति ददीतौरथं समथेस्य समग्रकान्‌ ॥ २
ध्रताङ्गानि जटामस्मदण्डकौपीनसंयमान्‌ । ईशानात्रैहूदा्रैबां परिजप्य यथाक्रमात्‌ ॥ २२
स्वाहान्तसंदितापत्रः पामरष्वारोप्य पूववत्‌ । संपताभिहुतं हुत्वा स्थण्डिलेशाय द्शयेत्‌ ॥ २१
रक्षणाय घटाधस्तादारोप्य प्षणमात्रकरम्‌ । दिवादान्ञां समादाय ददीत व्रतिने गुः ॥ २४
एवं समयदीक्षायां िशिष्टायां विशेषतः । बहिहतेपागमज्ञानयोग्यः संजायते शियः ॥ २५
हयादिमहापराण भ्रेये संस्कारदक्षाविधिक्यनं नाम द्सीतितमोऽध्यायः ॥ ८२॥
आदितः शोकानां सपण्वङाः- २४९३

अथ त्यश्ीतितमोऽध्यायः ।

निर्वाणदीक्षाविधिः ।
इश्वर उवाच-
अथ निबोणदीकषायां कुयान्मृखादिदीपम्‌ । पारवन्धनशकर् ताढनादिष्तेन वा॥ !
एकैकया तदाहलया प्रलेकं तन्रयेण वा । दीनगमेरिख तु हुंफडन्तध्रवादिना ॥ २

न्न ध =

१क.ड.च.हं।२फ. ड. च. अप्रबुद्धे । २ ध. “मिस्प्ः प्रः । ४क. ह. च. “तं नवाः।५ ख. "नम्‌।
दवि । ६ क. ड. च. शिखिनां भ" । ७ क. इ. च. ` सिद्धस्तु । < घ. मवशीभाः । ९ ष, राला । १० ख.
"येयथा । ११ च. देवान्न नि" । १२क. ड. च. "जादे नि" । १३क.ड. च. "ताश्नं स" । १४. घ. भूताङ्गानि ।
१५ ध. 'पादितदतं । १६ ख. रविः । १७ ख. "पकम्‌। १८ क. ङ. च. कृतेऽपि वा । १९ ऊ. स. ठ. च. ई
भः ।२०क.ख.ढ. च. खद्दर ।

[अ० ८३ छो° ३-२७ ] अप्निपुराणम्‌ । १०९
( नि्वांणदीक्षाविधिः )
ॐ हरू हौ हौ हरु फडिति परलमव्रसय दीपनम्‌ । ॐ हरं हौ हौ हरं फटिति हृदय एवं शिरोपखे
प्रयेकं दीपनं कुयोत्सैसिवन्करक्मणि । शान्तिके पौषके चास्य वषडन्तादिनाऽणुना ॥ ४
वपद्वोषटूसमोपेतेः सवेकाम्योपरि स्थितैः । हवनं संवरैः कुर्ात्सवेत्राऽऽप्यायनादिषु ॥ ५
ततः स्वसव्यभागस्थं ण्डलेृद्धयिगरहम्‌ । शिष्यं संपूज्य तत्सूत्रं सुपु्नेति विभाषितम्‌ ॥ ६
पूलेन तच्छिलाबन्धं पाद्‌ ्खुष्ठान्तमानयेत्‌ । संहारेण पुपु्ोसतु बधीयाच्छिष्यकागके ॥ ७
पस्तु दक्षिणे मागे वामे नायां नियोजयेत्‌ । शक्ति च शक्तिप्रेण पूजितां तस्य मतके ॥ ८ `
संहारु्रयाऽऽदाय सूतं तेनैव योजयेत्‌ । नाडीं त्वादाय पून सरे न्यस्य हदाऽ्च॑येत्‌ ॥ ९
अवगुण्ठ्य तु सद्रेण हृदयेनाऽऽहुतित्यम्‌ । मद्ात्संनिधानार्थ शक्तावप्येवमेव दि ॥ १०
(ॐ हां प्दध्वने न्प; ॥ ) २१
ॐ हां वणोध्वने नमो हं भवनाध्वने नमः। ॐ हां कर्वे नमः (+ओध्याध्वानं हि सूतरके
नपस्याज्ञवारिणा रिष्वं मोकष्यास्चमत्रितेन च । पुष्पेण हृदि संताड्य रिष्यरेहे भविरश्य च १३)

रुध तत्र हृकरियुक्तं रेचकयोगतः । चैतन्यं हंसबीजस्थं विश्िष्येदायुर्धाणुनं ॥ १४
ॐ हं हुंफट्‌ ॥ 1 १५
आच्छि शक्तिसूत्रेण हां ह स्वाहेति चाणुना । संहारपु्रया सुतर नाडीभूते नियोजयेत्‌ ॥ १६
हां हं हामात्मने न५:॥ १७
व्यापकं भावयेदेनं ततुत्रेणाबगृण्ठपेत्‌ । आहुतित्रितयै दथाद्धदा संनिपिहेते ॥ १८
विदेह च विन्यस्य शान्त्यतीतावलोकनम्‌ । तस्यामितरतौरं मतरभूतं विचिन्तये ॥ १९
ॐ हां ह शान्ल्तीतकलापाशाय नप इलनेनावलोकयेत्‌ ॥ २०

द त्ते मत्रमप्यकं पदं वणौ) षोडश । तथाऽ भनान्यस्यां बीजनादीर्कैवदयम्‌ ॥ २१
[१३ ॥ ॥ $ # (^ (^ [१ ( [+ कर
रिषं च गुणं चैकं कारणं च -सदारिष५ । सितायां शान्द्तीयामन्तभौग्य मपीढयेत्‌ ॥ २२

ॐ ह शान्तीतकरापाशाय दरं फट्‌ ॥ २३
सहारमुद्रयाऽऽदाय विदध्यात्सूत्रमस्तक्रे । पूजमेदाहुती स्तिघ्नो दधरारसनिभिहेते ॥ २४

वे द क्रे दे च बीजनाडीरद्रयम्‌ । गुणौ म्र त्थऽजस्थमेकं कारणमीशवरम्‌ ॥ २५
पदानि मानुसेख्यानि सवनानि च सपन च । एकं च पिभथं शान्तौ दरप्णायामच्युतं स्मरेत्‌ ॥
ताइयित्वा समादाय मुखसूत्रे नियोजयेत्‌ । जुहुयागिनक्षजन सांनिध्यायाऽऽहुतित्रयम्‌ ॥ २७

* ष. पुस्तके घनुधिान्तग तो मन्थो नास्ति । + धनुधिहान्त्तो परन्धलचटितः क. ह, च. पुस्तकेषु ।

२९ स. "कसद" । २७ ख. "याऽन्तस्थः | २८ ख, घ, "नि दशस" । २९क. ट. च. मध्यतः । ३० क. इ, च,
३९यां मध्यतः स्म ।

११० श्रीपदरूपायनुनिपरणीतम्‌-- [ अ° ८६ श्वो° २८-९२ ]
( निवौणदीक्षानिधिः )
विद्यायां सप्त तानि पादानापेकमिशतिम्‌ । पट्वरणान्संचरं च॑कं छोकानां पञ्चविशतिम्‌ ॥२८
गुणानां जयमेकं च विषयं रटरकारणम्‌ । अन्तमोव्यातिरिक्तायां बीजनादीर्कथद्वयम्‌ ॥ २९
तान्यादाय विदध्या पटं ्थिकर्वशतिम्‌ । लक्रानां च कलानां च पष्ट गणचतुष्टयम्‌ ॥३०
मच्राणां त्रयमेकं च विषयं कारणं हरिम्‌ । अन्तभान्य प्रतिष्ठायां शङ्कायां ताडनादिकम्‌ ॥ ३१
विधाय नाभिसूत्रस्थां संनिधायाऽऽहुतीयजत्‌ । हीं मुवनानां शतं साग्र पदारनपष्टविंश्तिम्‌ ॥
बीजनादीसमीराणां दयोरिद्धिययोरपि । बण तच च विषयपक्रकं गुणप्चकरम्‌ ॥ ३३
हेतु ब्रह्माण्डमःतेस्य शम्बराणां चतुष्टयम्‌ । निषत्ता पींतवण।यामन्तम।व्य प्रताडयत्‌ ॥ ३४
आदौ यत्तखभागान्ते सूत्रे बिन्यस्य प्रनयेत्‌ । जुहुयादा हुतीस्िघ्ः संनिधानाय पावके ॥ २५
इत्यादाय कलासूत्रे योजयेच्छिप्यविग्रदात्‌ । सर्वाजायां तु दीक्षायां समयाचारयागतः ॥ ३६

देहारम्भकरक्षाय मरश्रसिद्धिफलाद्‌पि । इएाप्रतादधमाय व्यातिरिक्तं प्रवन्धकम्‌ ॥ ३७

चतन्यवापक सूक्ष्म कटानामन्तर्‌ स्परत्‌ । अमुनेव क्रमणाय कुयात्तपणद्‌।पन ॥ ३८
आहतिः स्वपत्रण तिख्भास्तामस्तथा ॥ ९, ३९
ॐ ह्‌ शान्दयततकरापाशाय सराहयाद्‌ तपणम्‌ । अदाद दा शान्तातक्खपाशाय द
फडिल्यादि द(पनम्‌ ॥ ४9

तत्सूत्रं व्याप्निवोधाय कलास्थानेषु प्सु । सशय कुङ्ुभावेन तत्र साङ्गं शिवे यजेत्‌ ॥ ४!
दंफडनमैः कलापत्रैभिखा पाज्चाननुक्रमात्‌ । नमोन्ते प्रविहयान्तः कुयाद्रहणवन्धने ॥ ४२
्द्ूहांदहौदां द फटशान्यतीतकटां रृ्णमि बधामि चयादिभिमत्रैः कानां प्रहणवन्ध

नादिभ्रयोगः ॥ ४२
पाश्चादीनां च स्वीकारो प्रहणे बन्धनं पूनः । पुरुप प्राति निःशेषव्यापारपरातिपत्तये ॥ = ४४
उपतरेहयाथ तत्सूत्रं शिप्यस्न्धे निवेशयेत्‌ । विस्मृतापरपरमोपाय शतं ,मूटेन दामयत्‌ ॥ = »९
शरावसपुटे पुसः खियाश्च प्रणिताद्रं । हुदस्सपुट सूत्र विधायान्यचयद्धुद्रा ॥ ४६

सूत्रं शिवेन साङ्गेन कृत्वा संपातशञोधितम्‌ । निदध्याक्लशस्याधो रक्षां विज्ञापयेदिति ॥ »७
शिष्यं पएष्पं करे दा संपञ्य कलक्नादिकम्‌ । प्रणमय्य वहियांया्यागमन्दिरिमध्यतः ॥ ४८

मण्डलत्रितयं कृत्वा मुपुश्षन॒त्तराननान । मुक्तये पूवेवक्ाश्च शप्यास्तत्र नवशयत्‌ ॥ ४९
प्रथमे पञचचगव्यस्य प्रा्येच्चुटुकत्रयम्‌ । पाणिना कुशयुक्तन आचतानन्तरान्तरब्र ॥ ५०
चरं ततस्तृतीये तु प्रासतितयरसामतम्‌ । अष््रासप्रमाण वा दरनस्पशेत्राजतम्‌ ॥ ९१

पाटाशपुटके युक्ता युक्ता पिप्यटपत्रके । हदा सभाजन दखा पतराचापयजलयः ॥ ५२

= --------------~

१क. ड. च. "नि पदा । २ क, ड. च. षडन्तान्सस्वरं। ३ च. "य करणं हरिम्‌ । ४क. ड. "कद्र । ख.
"कखद्र" । ५ घ. भू । अघछ्रमादाय द्‌" । ६ क. ड. च. ^त्‌ । केवलानां । ७ ख. श्रं पादाः । ८ ड. "नामेकर्मि" । ९ इ.
योरन्तरयो । १० क. ड. च. °न्तस्थमसुरा० । ११ क. ड. च. आदायैतन्रिभाः । १२ क. ड. च. "रपाशतः ।
१३ क. ड. च. कथर्माथे । १४ ख. `य प्रतिीजं प्रः । १५क. ड. च, “न्यरोचक मृक्षंक । १६ख. हां । १५ क
ढ.च.हांहंह्यौशा।१८ख. दं । १९सख. हः। २० क. ट. च. 'पतिरोधा। २१ घ. ड. माज्येन । २२ ख. त्‌।
हृरूफः । २३ क. ड, च, ` तिपेचनम्‌ । उ` । २८ ध. मिस्तताः । २५ क. ड. च. श्चं निधा । २६ च. संपू ।
२७ घ. 'जुद्टक'।

[अ० ८४ शछो° १-१३] अग्निपुराणम्‌ । १११
( निवृत्तिकसाश्लोधनम्‌ )
दन्तकाष्ठं हद्‌ कृतवा पकषििच्छोभने शुभम्‌ । न्यूनादिोषो षाय मूलेनाष्टोत्तरं शतम्‌ ॥ ५१
बिधाय स्थण्डिलेशाय सवैकर्मसमणम्‌ । पृरनाविसर्जनं चास्य चण्डेशस्य च पृजनम्‌ ॥ ५४
निमाटयमपनीयाथ ोषमशनो यजेचरोः । करं लोकपलांध पूजयित्वा विसृज्य च ॥ ५९
बिषजेदणपश्िं च रक्षितं यदि वाह्मतः । बाह्यतो लोकपालानां दचा संपपतौ बलिम्‌ ॥ ५६
भस्मना शुद्धतोयेवां खात्वा यागालयं मित्‌ । गृहस्थानद शय्याया पशीपान्सुरक्षितान्‌॥५७
हृदा सद्स्मक्षय्यायां यतीन्दक्षिणमस्तकान्‌ । शिखवद्धश्िखानल्चसप्तमाणवक्रानितान्‌ ॥ ५८
गायं स्ापयेच्छप्यांसततो यायातयुनर्वहिः ॥ ५९
ॐ हिषि हिलि शूखपाणये स्वाहा ॥ ६०
पचचगव्यं चरं पराद्य गृहीत्वा दन्तपाथनपर्‌ । समाचम्य रिवं ध्याला शग्यापौसाय पावनीम्‌
दीक्षत क्रियाकाण्डं संस्मरन्संतशेहुरः । इति संक्षपतः भक्तो विपिदीक्षाधिवासने॥ ६२
इयादिमदापूराण आपनेये निर्वाणदीक्षायामधिवासनविभिकयनं नाम अ्यशीतितमोऽभ्यायः ॥ ८३ ॥
आदितः शोकानां समघ्ङ्ः--२५५५
अथ चतुर्यातितमोऽभ्यायः ।
निर्वाणदीक्षायां निवृत्तिकखशोधनम्‌ ।
ह्र उवाच--
अथ मातः समूत्थाय कृतस्नानादिको गुरुः । दध्या्रषांसमवदेः प्रशस्ताऽभ्यवहासिता ॥
गनाश्राराहणं स्मे शमं गुकंगुकादिकम्‌ । तैलाभ्यङ्गादिकं हीनं दोमोऽगरोरेण श्रान्तये । ।
निलकमेदयं कृतवा पवरिदय मखमण्डपम्‌ । स्वाचान्तो निवत कुयाननेमित्तिके विधौ ॥
ततः संशोध्य चाऽऽ््मानं क्ियहस्तं तथाऽऽत्मनि । विन्यस्य कुम्भगं पर्य इनद्रादीनामलुक्रमात्‌
मण्डले खण्डिले वाऽपि प्रकुर्वीत रिवाचनम्‌ । तपण पूजने बनः पणीन्तं मव्रतपणमर्‌ ॥ ५

९ „६१ ~©

दुःखप्रदोषमोषाय शसेणाएटाधिकर शतम्‌ । दुता दंसंएेनेव विदभ्यान्मत्रदीपनम्‌ ॥ 7
अन्तविविधानं च प्ये स्थण्डिलकुम्भयोः । कृत्वा रिप्यप्रवश्ाय रन्धातु्ञो वहविनेत्‌ ॥ ७
कुयात्समवत्त् मण्डलारापणादिकम्‌ । संपातहोमं तन्नादीरूपदरभकरानुगम्‌ ॥ ८

[43

तत्सनिधानाय तिलो हुत्वा प्रलाएनाऽऽहुनी; । कुम्भस्थं शिवमम्यन्ये पाञ्चमत्रपपाहरेत्‌ ॥ ९
स्दक्षिणोध्यैकायस्य शिष्यस्याभ्यधितस्य च । तच्छितायां निवध्रीयात्पादङुषएठावरम्वितम्‌ ॥
त निवेश्य निषटतेसतु व्याप्तिमालोक्य चेतमा । जञेयानि भुवनान्यस्यां शतमण्राभिक्ग ततः ॥ ११
रपालोऽजश्च वुदधश्च वजदेहः पमदनः । विमृतिरव्ययः शास्ता पिनाकी ब्रिदश्ाधिपः॥ १२
ओरी खो हुताशी च पिङ्गलः सादो हरः । लनो दहरा वभुमसमान्तकक्षपान्तकौ ॥ १३

१क. ड. च. "मोक्षाय । २ क. ड. च. “जेतक्षण" । ख. जेदण" | ३क.ड्‌. च, श्य श्रावये" । ख, श्य
स्याप। घ, च्छि त्रिशूः। ५ख. "मादाय। ६घ. "तक्रे" । ५क.ड, च, स्वध्रन्तं।८< ख. रिवंदहंसं तः।
५क. ङ. च. ^त्वाहसं'। ल. “तवा दृरंसं। १०क.ढ. च. व्यक॑तत्र। ११ख. 'होमवन्ना । १२. श्रएुपा" ।
१३क. ख. ङ. च. अपिखरौ हुः । १८ स. “नो वाऽपि भस्मा" ।

११२ आरीमहपायनपुनिप्रणीतम्‌ । [ अ° ८४ @छो° १४११]
( निश्तिकलाशोधनम्‌ )
योम्यगृत्यहरो धाता विधाता कारमरञ्जकः । कालो धर्मोऽप्यधर्मशच संयोक्ता च वियोजकः १५
नै्रतों मारणो हन्ता कूरटषटिभैयानकः । द््वोशको विरूपाक्षो परम्ररोहितदेष्वान्‌ ॥ १९
बलश्वातिबरधरैव पाशहस्त महावलः । श्वेतश्च जयमद्रशच दीर्धवाहुजंलान्तकः ॥ १६
वडवास्यथं भीमश्च देते वारणाः स्मृताः । दीघो टघुवायुवेगः सृष्ष्मस्तीकष्णः कष॑मान्तकः॥ १७
पश्चान्तकः पञ्चशिखः कपदीं मेघवाहनः । जटापुकुटधारी च नानारत्नधरस्तथा ॥ १८
निधीशो रूपर्वान्धन्यः सौम्यदेहः मसादङत्‌ । प्रकाशोऽप्यथ लक्षमीवान्कापरूपो दकशो्तरे॥। १९
विद्याधरो ज्ञानधरः सवज्ञो वेदपारगः । पावष्त्तश्च पिङ्गाक्षो भूतपालो बरिप्रियः॥ २9
सवेविद्यात्िधाता च युखदुःखहरो दश । अनन्तः पाटको धीरः पातालाधिपतिस्तथा ॥ २१
वृषो वषधर वीय ग्रसनः सेतोः । लोदितशरैव विज्ञेया दश्च रद्रा; फणिस्थिताः॥ २२
शंमुषिमुगेणाध्यक्षसयक्षसिदहवन्दितः । संवाहश्च विवाहधं सामो सिप्सुरिचक्षणः॥ २१
अत्ता कुहककाछापिर्द्रो हाटक एव च । कृष्पाण्डश्चव सलश्च ब्रह्मा विष्णुश्च सप्तमः ॥ २४
रद्श्ाष्ाविमे रुद्राः कटाहाभ्यन्तरे स्थिताः । एतेषामेव नामानि भुवनानामपि स्मरेत्‌ ॥ २५

भवोद्धवः सवेमूतः सवेमूतसुखप्रदः । सवेसांनिध्यङरद्रद्यविप्ण॒र्दरशराविर्तः ॥ २६
संस्तुत पूवस्थित, ॐ साक्षिन्‌, ॐ रुद्रान्तक, ॐ पतङ्ग, ॐ राब्द, ॐ सृप, ॐ रिव सप
सषैद्‌ स्वसा निध्यकर ब्रह्मविष्णसद्क्र, ॐ नमः शिवाय, ॐ नमो नैः ॥ २७
अषटाविशतिर्पीदानि व्योमव्यापिमनोगुह । सदयो छनेजाणि मच्रवणाष्टको मतः ॥ २८

बीजकारो मकारथ नाड्याविडापिङ्गखाहये । प्राणापानावुभां वाय घ्राणोपस्थौ तथेन्द्रिये २९
गन्धस्तु विषयः प्रोक्तो गन्धादिगुणपश्चके । पाथिवं मण्डलं पीतं वजङ चतुरस्रकम्‌ ॥ ३०
विस्तारो योजनानां तु कोटिरस्य शताहता । अत्रैवान्तर्गता जेया योनयोऽपि चतुर्दश ॥ ३
प्रथमे सोपदेवानामनश्वाच्रा देवयोनयः । भगः पक्षी च परवशतुधा तु सरीस॒षाः॥ ३
स्थावरं पमं सर्व योनिः षष्ठौ अमानुषी । पैशाचं रक्षसं यक्तं गान्धवं चन्दरमेवच॑॥ ३
सोम्यं भेजिश्वरं ब्राह्मपषट्मं परिकीतितम्‌ । अष्टानां पाधिवं तचमधिकारास्पद्‌ं मतम्‌ ॥ २४
लयस्तु भृता बुद्धां भोगो व्रह्मा च कारणम्‌ । ततो जा्रद्रस्थानंः समस्तभुप्रनादिभिः॥ ३९
निवृत्ति गमितां ध्यात्वा समग्रेण नियोज्य च ॥ ३६
ॐ हां देर हां निवृत्तिकापाशाय द्र फट्‌ , तत ॐ हां हां निवृत्तिकलापाशाय स्वाहेने
नाङ्कुशमुद्रया पूरकेणाऽऽढृष्य, ॐ हरू दरां दरं निवृत्तिकलापाशाय रदृर फडिलयनेन
संहारमुद्रया कृम्भकेनाधःस्थानादादाय, ॐ ॐ हरं हां नि्टत्तिकखापाशाय नम इल्नेनोद्ध

१क.ख.ड.च.याम्योमरः। २ क. च. भ्यैवश्चकः। ३ क. ड. च. “क्ता विधिपोषकः। * क. इ. च
हस्तो म" । ५ च. थ भौम" । ९ घ. शीघ्रो । ७ क. ड. च. क्षपान्तकः । घ. क्षयान्तकः । ८ खः “वान्वन्यः सौ' ।
९ घ. "न्धन्योऽसौ' । १० क. ड. च. वीरः । ११ क. च. रे धार्यो म्रथनः। १२. संहारश्च विहारश्च । १३
श्च नभोलि" । १४ क. ड. च. णतः । अनध्ित, असे" । १५ क. ख. ड. च.“न्‌., तुङ्ग २ पतङ्ग २ ज्ञान २ शब्द्‌ २ सूर
२ शिब २ सवैदण्ड २ स्वसा । १६ क. ड. च. प्रपर, । १७ क. ड. च. "मः, ॐ दिवाय, ॐ नमो नमः । ४।
१८क.ख. ङ, च ^तिपदा"। १९ क. ह. च." दन्ते नेः । २० घ. “मा सवैदे"। २१ घ. “वानां मन्वाद्या ॥ २२
ध. पुग | २३ ध. प्राणेश्व" । र४्स.रं। २५ स. हरं । च. हुं। २६स. हानि । च.हांहंहां । २७
हंहंहंनिः।२८ख. हं।२९च. कम्मेन नाभ्यवस्था। ३० ख. अमद्ंहांनि'। च, अॐ्हांद्नि'।

| ० ५बठ ° ५=-९२। आप्नपुराणम्‌ | ११३
( निवृत्तिकलाशोधनम्‌ )

षा न मे सतया ॐ निकाय्य नम इत्यनेनार्घ्यं दश्वा संपूज्य
बिमसेनैव स्वाहान्तेनैव संनिधानायाऽऽहुतित्रय संत्पणाहुतित्यं च द्वा, ॐ हां ब्रह्मणे
नम इति ब्रह्माणमावाह्न संपूज्य च स्वाहान्तेन संतप्य ॥
र्॑लवाधिकरारेऽसिमन्ुुं दीयाम्यहम्‌ । भाग्यं तयाऽनङूलेन पिप बि्ञाप्येदिति ॥३८
आवाहयेत्ततो देवीं रक्तां वागीश्वरीं हृदा । इच्छङ्गानक्रियारूपां ष्विधां हेककारणम्‌ ॥ १९

एजयेत्तपयहेषीं परकरिणापुना ततः । वागीश्वरी विनिःशेषयोनिविक्षोभकारणम्‌ ॥ ४०
हसं पटाय॑की जादि द्ंफटन्तसराणना । ताडयेद्धदये तस्य प्रविशेत्स विधानवित्‌ ॥ ४१
ततः शिष्यस्य चैतन्यं हदि वहिकणोपपम्‌ । निततिस्यं युतं पारौजयषठया विभनेदथा ॥ ४२
अहैदंहः)दरंफट्‌॥ ध,
ॐ हां खहित्यनेनाय पुरकेणाङ्कशषद्रया । तदार समघ्ेण रहीतवाऽऽत्मनि योजयेत्‌ ॥४४
ॐ हं हरू हापरात्मने नमः ॥ ४५
पित्ोविभाग्य संयोगं चैतन्यं रेचकेन तत्‌ । ब्रहमादिकारणत्यागक्रपान्नीला रित्रास्पदम्‌ ॥ ४६
गमोधानार्थमादाय युगपत्स्ैयोनिषु । सिदद्रागीश्वरीयोनौ वामयोद्धमुद्रया ॥ ४७
ॐ हां दं हामात्मने नमः ॥ ४८
पूजयेदप्यनेनैव तपैयेदपि पश्चा । अन्ययोनिषु सासु देहगुद्धि हृदाऽऽचरेत्‌ ॥ ४९
नात्र पुंसवनं सयादिशरीरस्यापि संभवात्‌ । सीमन्तोन्नयनं वाऽपि दवान्यङ्कानि देहवत्‌ ॥ ५०
शिरसा जन्म कुर्वीत युगपत्सतरदेहिनाम्‌ । तथैव भावयेदेषामधिकारं शिवाणुना ॥ ५१
भोगं कथचमन्रेण शसेण तरिपयात्मना । मोहरूपमभे्ं च लयस्गं विभागयेत्‌ ॥ र्‌
रिवेन श्रोतसां शुद्धि हृदा त्सविशोधनम्‌ । पञ्च पञचाऽऽहुनीरदयाद्रमधानादिषु मात्‌ ९३
मायया मलकमोदिपाशबन्धनिये । निष्के हा पशाच्रनेत शतमाहुतीः ॥ ५४
परशक्तिनिरोधेन पाशानां च बियोजनम्‌ । स्वाहान्तायुषमत्रेण पञ्च प्ाऽऽहुतीयेजेत्‌ ॥ ५५
मापायनतस्य पाशस्य सक्वारास्नप्या । कररया छदनं कुयौतकरपदासरेण तयथा ॥ ` ५६
ॐ दं नित्तिकखापाश्चाय दं फर्‌ ॥ ५७

बन्धकत्वं च निवल हस्ताभ्यां च शराणुना । विज्य वरतीकृख परतप सुतरे धरर ॥ ५८
दहदपुकलाज्ञेण केवलाज्ञेण भस्मसात्‌ । कुयीतपच्ाऽऽहुतीसा पीशाङ्कशनिदत्तये ॥ ५९
ॐ है, अस्चाय दं फट्‌ ॥ | ६०
भायशित्ं ततः कुर्थादच्ाहुतिमिरषटभिः । अथाऽऽवाद्च विधातारं पूनयेत्तपयेत्तथा ॥ ६१
ततः-ॐ हां शब्दस्प्ारशदब्हन्द्हाण सराहेलाहुतित्रयेणापिकारमस्य समषेत्‌ ॥ ६२
दग्धनिःशेषपापस्य ब्रह्मन्नस्य पशोस्त्वया । बन्धाय न पुनः स्येयं शिवाज्ञां श्रावयेदिति ॥ ६३

१च. कुण्डे संप्राप्य, उदंनि'। २ क. ड. च. 'इविधाथककारणात्‌ । पू । 3 क. ड. च. शरं च निः°।
"कड. च रोच्चवि। ५ख.दांदरंहांहःहरंफः। ६ क.ड. चूहा हः,। ७ क. ड. च. "कृष्याऽऽत्मम'।
<क.ड.च.हं।९क.ट.च. हं। १०क.ड. च. रिखण्डिना। ११क. ड. च. मनःशः। १२क. ढ. च. नियो-
जनम्‌ । १३ क. इ. च. -न्तस्थपा* । १४ क. इ. च. चरेत्‌ । १५ क. इ. च. पादाश्कुनि" । १६ क.¡ ङ. च. दं ।
१७क.द.च.हुं। १८क. स. ढ. च. 'शुह्त्र।

१५

११४ श्रीमदरेपायनपुनिप्रणीतम्‌-- [ अ० ८९ शछो° १-१६]
( प्रतिष्टाकलासंशोधनाविधिः )

ततो विज्य धातारं नाड्या दक्षिणया शनैः । संहारमुद्रयाऽऽतानं कुम्भकेन निजाणुना॥६१
राहुयुक्तैकदेशेन चद्दरविम्बेन संनिभम्‌ । आदाय योजयेत्सूत्र रेचकेनाद्धवाख्यया ॥ ६५
पजयिलाऽध्यंपात्रस्यतोयविन्दुमुधोपमम्र्‌ । अपप्यायनाय शिष्यस्य गुरुः शिरसि विन्यसेत्‌ ६९
विष्टज्य पितरौ दयद्रौपडन्तंरितराणुना । वैरणाय त्रिधिः पूणा निष्टत्तिरिति शोधिता ॥ ६3
इदयादिमदापुराण आग्नेये निर्वाणदीक्षायां निवृत्तिकलाशोधनं नाम चतुरशीतितमोऽध्यायः ॥ ८* ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-२६२२

अथ पञ्चार्ीतितमोभ्ध्यायः ।

परतिष्ठाकटापंरोधनव्रिधिः ।

ईश्वर उवाच-
पंसमोरथ संधानं कुर्याच्छरदविषुद्ध योः । हस्वदीघप्रयोगेण नाद नादान्तसङ्गिना ॥ १
ॐ हां हरू हाम्‌ ॥ २
अपनो वायुराकाशं तन्मातरेनदरियवृद्धयः । गुणत्रयमहंकारशतुविशः पुमानिति ॥ }
प्रतिष्ठायां निविष्टानि तसरान्येतानि भावयेत्‌ । पञ्चविशतिसंख्यानि खादियान्तापक्षराणि च॥४
पञ्चादादधिका षष्ि्ृनेस्तुरयसंत्िताः । तात्रन्त एव्र द्राशर बिज्ेयास्ततर तयथा ॥ ५

अमरेशः प्रभावश्च नेमिः पुष्करोऽपि च । तर्था पादिश्च दण्डिश्च भावभूतिरथाष्ट्मः।॥ ६
नक्ृरीश्नो हरिषन्द्रः श्रीरैखो दशमः स्मृतेः । अन्वीशाऽश्रातिकरेशश्च महाकालोऽथ मध्यमः।॥७
केदारो मेरवश्रैव हितीयाएकमीरितम्‌ । ततो गयाकुरक्त्रखलानादिकनादिक ॥ ८
विपलश्टृहयासश्च माहेन्द्रो भीम एव च । वस्वापदं सुद्रकोटिरवियुक्तो महावलः ॥ ९
गोकर्णो भद्रकर्णश्च स्वर्णाक्षः स्थाणरेव रवे । अजेशत्रैव सवज्ञो भास्वरः सूदनान्तरः ॥ ०
सुवार्हवहरूपी च विशाखो जटिलस्तथा । रोद्रोऽथ पिङ्गरक्षश्च कालदष्र मतरेत्ततः॥ १!
विद्रव घोरश्च प्राजापल्यो हताशनः । कापरूपी तथा काटः कर्णाऽप्यथ भयानकः ॥
मतङ्गः पिङ्गटश्ैव हरो वेधातसंज्ञकः । शङ्कुकर्णा विधानश्च श्रीकण्ठश्रनद्रगूखिना ॥

सहैतेन च पयन्ताः कथ्यन्तेऽथ पदान्यपि ॥ १
व्यापिन , ओपरूप्‌, ॐ प्रमथ, ॐ तेजः, ॐ उयोतिः, ॐ पुरुष) ओम) ॐ धूम, अगर
भस [न], ॐ अनादि) ॐ नाना, ॐ परध) ॐ भ्रः), ॐ भुवः) ॐ स्वः) अनिधन विधना

१ घ. 'जातमना । २ ख. न्तशराणुः। ३ क ध्रावणाय । * क. ड. च. तत्तयो” । ५ ख. ग. “न्तस
शषिना । ६ क. ख. ग. ड. च “वनास्तुल्य' । ७ क. ड. च. धः प्क्षवोऽपि । ८ क. ड. च. तथाऽऽपादश्च । ९ क. ६
च. "तः । जलन्तीम्याति'। १० घ. शशास्छ्राति'। ११ ख.ग. गयां कृरक्षत्रं खलीना । १२क.ङ. च थाय
टामश्चमा । घ. चाष्हा । १३क.ख.ग. ड च. वल्लाप । १४ स. च] ओजे । १५ क. ड. च. रः । स्वरा
त्र° । १६ घ. 'दुरमततरः । १७ स. विदूर । १८ क, ड. च. "कः । पतङगशैव वहवः श्रीः । १९ घ. शद्रशेखरः । स)
२० क्‌. ड. च. न्‌, २ अरूप ३ प्रथम तेज (जो) ज्योतिः २ पुरषः(११)) २ अनश्च २ अधम > अभस्म रे अनादि!
नाना २ वृत्त २3 भूः ।

{ जण ५ 3 ८७८- ४० \\५ | ग नुर।७ब्‌ ॥ द द५्‌
( प्रतिष्टाकलांशोधनविषिः )

शिव श्वं परमात्मन्महश्वर महादेव सद्धविश्वर महातेजः, भोगापिपते मश्च प्रथैम सष सर्वेति

दवातजिञञत्पदानि ॥ १४
वी(बी) जावे जयो मन्ना वामदेवः शिवः शिला । गान्धारी च स॒पु्ना च नाड्यो द्रौ पारतौ तथा॥
समानोदननामानां रपस्तना पायुरिद्धिये । रसस्त॒ विषयो रूपशगः स्पशरसा गणाः ॥ १६

मण्डलं वलं तच पुण्डरीकाङ्कितं सितम्‌ । स्वभावस्था प्रतिष्ठायां कारणं गरुडध्वजम्‌ ॥ १७
रतिष्ठान्तगेतं सव संचिन्लय भुवनादिकम्‌ । सूत्रं देहेऽय मत्रेण प्रविश्येनां वियोजयेत्‌ ॥ १८
अहांलींहां प्रतिष्ठाकलापाज्नाय) ॐ फट्‌ । स्वाहान्तेनानेनेव परेणाङ्कशणुद्रया समाक.
पेत्‌ । ततः, ॐ दां दरू द्रां दरू परतिष्टकलापाश्नाय दं फटिल्यनेन संहारपुद्रया कुम्भकेन
हृदयादधो नाभिसूत्रादादाय, अहां दृरुं हां प्रतिष्ठकटापश्चाय नम इत्यनेनोद्धवणुद्रया
रेचकेन कुम्भे समार।पयत्‌ । ॐ हां दरी प्रतिषएठकलापाश्ञाय नम इत्यनेना चयित्वा संपूञ्य
स्वाहान्तनाऽऽहुतीनां त्रयेण संनिधाय ततः- ॐ हां विष्णवे नम॒ इति वरष्णुमाबाह् संपूज्य
सतप्यं ॥ १९
त्रिष्णो तव्राधिकारेऽस्मिन्पुश्ष दीक्षयाम्यहम्‌ । भाव्यं तयाऽनुक्रेन विष्णुं विज्ञापयेदिति ॥
तनो वागीश्वरीं देवीं वागीशमपि पूत्रैवत्‌ । आवाह्याभ्यस्य संतप्य रिप्यं वक्षसि ताडयेत्‌ ॥ २१

ॐ हींहांहंफट्‌॥ २२
भविशदुप्यनने चैतन्यं विभजेत्ततः । शसेण पाशसंयुक्तं जयेष्टयाऽङकुशमुद्रपा ॥ २३
्हांदंहा दरं फट्‌ ॥ ९ २४
स्राहान्तेन हृदाऽऽद्ष्य तेनेव पुटितात्मना । गृहीत्वा तं नमोन्तेन निनात्मनि नियोजयत्‌॥२५
ञ हाहं हामार्मन नमः॥ ॥ २६
एवेवतिपरयोगे भावपित्वोद्धवार्यया । वामया तदनेनैव देवीगर्भे रिनिक्षिपेत्‌ ॥ २७
अहां हं हापात्मने नमः॥ २८

देहोसत्तौ हा हेवं शिरसा जन्मना तथा । शिखया वाऽधिकाराय भोगाय कवचाणुर्नी ॥ २९
तशा हृदा ह्येवं गभाधानाय पूर्वत्‌ । शिरसा पाशशेयिलये निष्कृलयतरं श॒तं जपत्‌ ॥ ३०
एवं पाशवियोगेऽपि ततः शस्रामनप्तया । छिन्शादस्ेण कतेया कला वीजवता यथा ॥ ३१

ॐ हरीं परतिष्ठाकलापाक्ञाय दः फट्‌ ॥ , ३२
विष्टज्य वरटी पाश्मस्ेण पवत्‌ । प्रतूणे मे दा कटाचवेणैव होमयेत्‌ ॥ ३३

--------------------------- -----

१ख. ग. घ. योगाधिपतये । >? ख. श्व ॐ प्र । 3 ख. "थम, ॐ स । ग ख, रखा । ५.क. ख. ग. ट,
च. शितम्‌ । ९ घ. ददे स्वम" । ७ क.ड.च.खां। ८क.ड. च. । ५ क. ट.चहांद्ष्ीहांदं प्र ।
ख.हांहंदृरंप्रः। १०क.ट.च.हं। ११. ना्डस॒ । १२क.उ.च.दहू। १३क.ख.ग.घ. इ. च. हांप्र।
१४क.खे.ग. ङ. च. ह्रां । १५क.ख.ग. ड. च. नाधयिः । १६ क. द्‌. च हांदंहां हः फः । १७क.ढ.च
दहांदंफः।१८स. हां । १९ख. ्दीत्वाऽतनमोः। २० क. इ. च. हं हामाः। २१ क, ड. मपाद्तलनं ।र्र्ख
देवो ग" । २३ क.ख,ग. ढह. च. जन्मने। २८ क.दट.च. ना। नवद ।ख.ग. ना । बखर । २५ क. ह
च, यजत्‌ । २६ के. ड, च.ष्ीं। २७८. च. दः । वि ।८क.ध. इ, च. श्रव ।

११६ श्रीमद पायनमुनिपरणीतम्‌-- [ अ° ८६ शछो° १-१२ ]
( विधासंशोधनविधिः )

अद्धेण जुहुयात्पच पाशाङकुशनिदत्तये । मायथित्तनिपेधार्थ दचादष्टाऽऽहुतीस्ततैः ॥ ३४
ॐ हः, अन्ायं रं फट्‌ ॥ ३९
हृदाऽऽवाह्म हृषीकेशं ढता पूजनतर्पणे । एवोक्तविधिना कुर्यादधिकारसमर्पणम्‌ ॥ ३६
ॐ हां रसश्रुरकं गृहाण स्वाहा ॥ ३७

निःशेषदग्धपाक्षस्य पशोरस्य हरे सया । न स्थेयं बन्धकत्वेन शिवाज्ञां श्रावयेदिति ॥ ३८
ततो विसृज्य गोविन्दं विदरात्मानं नियोज्य च॑ । राहुमुक्ताधदयेन चन्द्रविम्बेन संनिभम्‌ १९
संहारमुद्रया स्रस्थं विधायोद्धवमुद्रया । सूत्रे संयोज्य विन्यस्य तोर्यबिन्ुं यथापुरा॥ ४०
विसृज्य पितरौ हेः पूनितौ कुसुमादिभिः । दद्यातुर्णा तरिधानेन भरतिषठाऽपि विकशषोधिता॥ ४१
इ्यादिमषटापुराण आननेये निर्वाणदीक्षायां प्रतिष्टकरटांोधनव्िधिकथनं नाम पत्राशीतितमोऽध्यायः ॥८५॥
आदितः शोकानां सपण्यङ्ाः- २६६३

सथ प्रडदीतितमोऽ्ध्यायः ।

व्रि्यापरश्ञोधनविभिः |
ईश्वर उवाच--
संभानमथ वरिव्ायाः प्राचीनकया सह । कुरत पूथवत्छृत्वा तैसं वर्णय तथा ॥ १
ॐ हो क्षीमिति संधान ॥ २

रागश्च शुद्धतया च नियतिः कलया सह । कालो माया तथाऽविद्या तखानामिति सप्तकम्‌ ?
रख्वाः शषसा वणाः पट्विद्ायां मकौतिता; । पदानि मणवरादीनि एकव्िंशतिसंर्यया ॥ ४
ॐ नमः शिवाय सरव॑मभवे शित्रायेशानप्ुध्ीय ततपुरुपवक्त्रायाधोरहृदयाय वामदेवगुद्वाय
सथोजातपतंय ॐ नमो नमो गुह्यातिगुह्याय गोपेऽनिधनाय क्बाधिपाय ज्योतीरूपाय पर.
मेषवरोय भावेन, ॐ व्योम ॥

ॐ शद्राणां भुषरनानां च स्वरूप कथयते । परथमो वामदेवः स्यात्ततः सरवभगोद्धवः ॥
वजदेहः परयुधौता क्रमविक्रमसुभाः । वदुः परशषान्तनामा च परमाक्षरसंज्कः ॥

शिवश्च सशिवो बधुरक्षयः शंभु च । अद्षरूपनापानौ तथाऽन्यो रूपवर्धनः ॥
मनोन्मनो महावीयैधित्राङ्गस्तदनन्तरम्‌ । कल्याण इति विङ्गेयाः पश्चविशतिसंख्यया ॥
मत्री घोरामरौ बीजे नाञ्यौ दरे तत्रते यथी । पूर्वा च हस्तिनिहा च व्याननागौ प्रभञ्जनौ १०
विषयो रूपमेबेकमिन््िये पाद चक्षुषी । शब्दः सरश्च रूपं च ्रय एते गुणाः स्पृताः ॥ ११
अवस्थाऽत सूपनिश्च द्रो देवस्तु कारणम्‌ । विद्यामध्यगतं स्वं भावयेद्ुषनादिकम्‌ ॥ २२

म, ~. = ~ --------

© © @ > ~€

१ख.ग. घ. 'टकृरनि"। रक. ड. च. तः। अ ।३क. ड. च. ष्य फः ण्ख. ह 1५ ख.ग.घ.च।
बाहु" । ६ ख. ग. "यविद्धंयः । ७क.ङड. च. तद्दणदितं यथा < क.च. ॐ्हाङ्की हरू हां संधाने । रोग" ।इ'
ॐ हरां हरीं दरं हरां संधाने । रोग । ५ ख. ग. म्‌ । योग'। १० क.ख. ड. च. "गधादुः। ११. ग्वेहंशे'।
१२क. ड. च. समैनिदाधि । १२ क. द. च. °रायाचिन्तनाय । इद्राय भु । १४ख. मपिकः । १५क.इ्‌.घ
"प्रजाः। ष" १६ ख, ग. ध. इ. च. मन्रो । १० ल. ग, तथा।

[अ <७ शो" १-११ ] अश्निपुराणम्‌ । ११७
( शान्तिशोधनविधिः ) (

तानं छेदनं तत्र भरवेशं चापि योजमम्‌ । आछृष्य ग्रहणं कुयादवियया हृतपदेशतः॥ १३

आत्मन्यारोप्य संश कलां कुण्डे नितरशयेत्‌ । वामया योजयेधोनौ गृहीत्वा दरादशान्ततः॥ १४

कुवीत दे दसंपत्ति जन्माधिकारमेव च । भोगं लयं तथा स्रोतःगुद्धिस्त्खतिशोधनम्‌ ॥ १५

निःेषमलकमादिपाश्वन्धनिदत्ये । निषकृलयैव पिधानेन यजेत कतमाहुतीः ॥ १६
अल्वेण पाशरैथिरयं मलशक्तितिरोहतिम्‌ । छेदनं मर्दने तेषां रलीकरणं तथा ॥ १७
दां ्द्तरामावं भायधित्तमथोदितम्‌ । रद्राण्यावाहन पूना रूपगन्थसमरपणम्‌ ॥ ४
ॐ हौ रपगन्धी शल्कं सद्र गृहाण सराहा ॥ १९

संतराव्य शाम्भवीमाङगं रदं विज्य कारणम्‌ । मिधायाऽऽत्मनि चैतन्यं पाञचसूतर नितेशयेत्‌२०
विन्दं शिरसि विन्यस्य विष्टजेत्पितरो ततः । द्राण विधानेन सपस्तविधिषूरणीमू ॥ २१
पर्ोक्तविधिना कारय तरिद्ायां ताडनादिकम्‌ । स्वरी तु विक्ेषः स्यादिति विदा विशोधिता
इयादिमहापुराण अनये निवोणदीक्षायां वियाशञोधने.नाम षडशीतितमोऽध्यायः ॥ ८६ ॥
आदितः शोकानां समघङ्ाः-- ६८५

~---------

अथ सप्ताज्ीतितमोभ्ध्यायः।

रानिरोधनम्‌ ।

इर उवाच--
पदध्याद्धुना ववां शान्तया सार्धे यथात्रिधि । शान्तौ वन्त्य छनं मपरे्वरसदाशिषी ॥ १
[+ [39 मै
एकार क्षकारश्च द्रौ वणो परिकीर्तितौ । सदराः समाननामानो भुवनैः सह तयथा ॥ २
= [+ [५३ = दै (~
मिवः समयः श्रो विमलः शिव इत्यपि । पैना निरञ्जनाकासौ शबरी दीप्रकारणौ॥ ३

ेदशेशवरनामा च त्रिदशः काटसंजकः । सृषमाम्बुनेश्वरधेति रुद्राः शान्तौ मतिषि्ाः ॥ ४
न [भ [न (~ (~ 9) श 9
यमल्यापिने व्योमव्याप्यरूपाय सर्वव्यापिने शिर्थ।यानन्तायानाधायानाधिताय शबाय

वताय योगपीठसंस्थिताय नित्ययोगिने-ध्यानाहारायेति द्वदश पदानि ॥ ४ ५
(रपः कवचो मन्नौ बीने विन्ूपकारकत । भलम्बुषायसानाड्यो वायू कृकरकुभकः ॥ ६

न्दे त्वकरावस्याः स्पर्शस्तु विषयो मतः । गणो स्य्त॑निनादौ दरातरेकः कारणमीश्वरः ॥ ७
यावस्यितिश न्स्ं संभाव्य मुवनादिकम्‌ । बिदध्यात्ताडनं मेदं प्रवेशं च वियोजनम्‌ ॥ ८
कृष्य ग्रहणं कु्याच्छनतवैद्‌नसूत्रतः । आसमन्यारोप्य संगृ कशां ण्डे निवेशयेत्‌ ॥ ९
१८ ५, र न ¢

% तवाधिकरेऽसमन्पुपु्ं दीक्षयाम्यहम्‌ । भाग्यं त्वयाऽनुकूेन शरयाद्ज्ञापनामिति ॥ १०
7वाहनादिकं पित्रो; शिष्यस्य ताडनादिकम्‌ । परिधायाऽऽदाय चैतन्यं विधिनाऽऽत्मनि योजयेत्‌

---

१क. ठ. च. पद्वक्षपादरृतपवेश। २ क. च. कठाकु" । ख. ग. कल्पक? । 5 घ, रोह्िताम्‌ । *्क. ह,
` दङ़नाभा'। ५क.ङ.च. हां । ६क.ख.ग. ड. च. पिकेष। ७ क. ठ, च. तच्चव्रयं नीमा । ८ च, ग,
क ।९ख.ग.धनौ। १०क.ड.च.्ताः। व्या) । ११ क, वायानाथाः । इ, '्वायानाश्निः । च. ष्वाय
नाया । १२क.ड. च, कूराय । १३. कवचौ । १४. ड. च. “णौ चात्र नि" । १५ख. ग, श्शान्यंे सं" ।
२ क. इ. च. नियोजयेत्‌ । १७ क, ड, च. संपएृज्य। १८ क. ड. च. दरो ।

११८ ्रीमदेपायनमुनिप्रणीतम्‌-- [अ° ८८ ो* १-\]
( निवाणदीक्षारोषविषिः )

र्ववलिसंयोगं भावयित्वोद्धवाखयया । हृत्ंपुटात्मकीजेन देवीगर्भे नियोजयेत्‌ ॥ २
देहोत्पत्तौ हृदा पञ्च शिरसा जन्महेतवे । शिखय। वाऽधिकाराय भोगाय कवचाणुना ॥ १३
लयाय शक्ञमग्रेण स्रोतःशुद्धौ शितेन च । तखशरुदधों हृदा छतं गभाधानादि पूपरवत्‌ ॥ ११
वर्मणा पाशशेथि्यं निष्कृत्यैवं शतं यजेत्‌ । मलशक्ति तिरोधाने शसेणाऽऽहुतिपश्चकम्‌ ॥ १९
एवं पा्ञतरियोगेऽपि ततः सपतास्नजप्तया । छिन्यादस्ेण कतेयां पाशान्वीजवता यथा ॥ १६

ॐ शँ शान्तिकलापाशाय ईः) दं फट्‌ ॥ १७
विज्य बरुटीड्ल पाशमेशेण पएषैवत्‌ । धृनपृणे सुतर दा करास्ेणेव होमयेत्‌ ॥ १८
अद्ेण जुहुयातयश्च पाञ्ाङ्कशनिहत्ये 1 परायचचित्तनिपेधाय दग्रादष्टाऽऽहुतीरय ॥ १९
ॐ हः) असनाय दरू फट्‌ ॥ २9
ह्रं समावह कृता पूजनतपैणे । विदधीत बरिधानेन तस्मं शुसकसमपणम्‌ ॥ २)
ॐ हामींश्वर वुद्धयईकारां शुखं गृहाण स्वाहा ॥ नि

निश्शेषदग्धपाशस्य पदोरस्येश्वर सया। न स्थेयं वन्धकसेन शिवाज्ञां श्रावयेदिति ॥ २
विसनेदीशवरं देषं रौद्रात्मानं नियोजयेत्‌ । ईकश्रन्द्रमि्ाऽऽत्मानं विधिनाऽऽत्मनि योजयेत्‌ २९
सूत्र संयोजयेदेनं शद्धयोद्धवमुद्रया । दय्यान्मूढेन िष्यस्य रिरस्यगृतविन्दुकरम्‌ ॥ २५
विदधञ्य पितरौ बः पूजितौ कुसुमादिभिः । दव प्पू्णा विधानज्ञो निःशेषधिषिपूरणीम्‌ ॥ २६
अस्यामपि व्रिधातव्यं पुषैवत्ताडनादिकम्‌ । स्वबीजं तु तरिेषः स्याच्छुद्धिः शान्तेरपीडिता २७
इत्यामरेये महापुराणे निर्वाणदीक्षायां शान्तिशोधनं नाम सप्ताशीतितमोऽध्यायः ॥ ८७ ॥
आदितः शोकानां समच्ठह्ञा;-- २७१२

अथाष्टारीतितमोऽध्यायः ।

निवाणदीक्षाशेषविधिः ।

हषर उाच-
संधानं शान््यतीतायाः शान्त्या सार्पं विषघद्धया । कुवत पूप्रवत्त्र त्छर्वणादि त्था ॥ ¦

अ््हीषक्षाह हामिति संधानानि ॥ २
उभौ शक्तिशिवौ तवे पुवनाष्टफैसिद्धिकम्‌ । दीपकं रोचि चैव मोचं चोर्ध्वगामि च ॥
व्योमरूपमनायथं च स्यादनाभितमष्टकम्‌ । अकारपदीशने.मघ्रो .बणाश्च षोडश ॥

अकारादि विसर्गान्ता बीजेन दे्कारकौ । कुद शङ्धिनी सौख्यो देवदत्तनंजय। ॥ "
+पमारुतौ स्पदनं शोत्रमिन्दिये विषयो नमः । शब्दो गुणोऽस्यावस्था तु तुयातीता तु पञ्चमा

-~-------------

1

~~~. १

+ इदमत्र चाध नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

१क. ड. च. ग्या चाधि*।२ध. जपेत्‌ ।३क.ड.च दुं । ४ क. ड. व. हाः। ५ ख. “मन्नेण । ६३
हरं । ७ क. ड, च. "तपिण्डक” । < क, च. व्वर्णोदितं य । ९ क. ड. च. हां ।ख. द्रीं १०क.ह. च, $
धितम्‌) ११ क. च, रौचकरं। १२क. , च. “दाने म । १३ क, ख. ह, च. नाथौ ।

[ अ० ९८ शछो° ७-३४ ] अग्निपुराणम्‌ । ११९
( निवांणदीक्षाशेषविधिः )

हतः सदारिवो देव इति तत्वादिसं वयम्‌ । संचिन्तय शान्त्यतीता स्यं षिदध्यास्ाडनादिफम्‌ ॥

कलापाशं समाताड्य फडन्तेन विभि च । प्रविश्यान्तर्ममोन्तेन फडन्तेनं परियोनयेत्‌ ॥ ८

गिखाहृत पटी भूतं स्वाहान्तं छेणिषु्रया । पूरकेण समाकृष्य पाश भस्तकसूत्रतः ॥ ९
ऊम्भकेन समादाय रेचकेनोदधवाख्यया । हृत्ंदुटनमोन्तेन वहि कुण्ड निवेशयेत्‌ ॥ १०

अस्याः पूजादिकं स्वै निषत्तेरिव साधयेत्‌ । सदाशिवं समावाह्य पूजयित्वा प्रतप्य च ॥ ११
सदाऽऽल्यातिशिकरारेऽसिमपषं दीक्षयाम्यहम्‌ । भाव्यं तयाऽनुकृटेन भक्त्या विज्ञापयेदिति
पित्रीरावाहनं पूजा कृतवा तपणसंनिधी । हृत्तपुटात्म्रीजेन शिष्यं वक्षति ताद्येत्‌ ॥ १३

हाद फट्‌ ॥ १४
भविशय चाप्यनेनैव चेतन्यं विभजेत्ततः । दास्ेण पाशसंयुक्तं जयष्टयाऽदकुशपुद्रया ॥ १५
अहहद्रफट्‌ ॥ १६
खाहानोन्‌ तदाषृष्य तनैव पुटितात्मना । हीतवा तं नमोन्तेन निजात्मनि नियोजयेत्‌ ॥ १७
ॐहां ह हीपात्मने नमः ॥ १८
एवैवतपितृप॑योगं भावयित्वोद्धवाख्यया । वामया तदनेनैव देव्या गर्भँ नियोजयेत्‌ ॥ १९

न,

गभौधानादिकं स पू्ोक्तत्रिधिनाऽऽचरेत्‌ । मूलेन पाशरौधिरये निष़्रलष दते जपेत्‌ ॥ २०
+ भ भ 3) 0 9 ^¬ © [न
मलशक्तितिरोधाने पाज्ञानां च षरियोजने । पश्च पञचाऽऽहृतीदेदयाद्‌ युपेन यथा पुरा ॥ २१

पावानाुपमत्रेण स्तवाराभिनपतया । छिन्द्ादज्ञेण कतयां कलावीनयुजा यथा ॥ र्‌
ॐ हां शान्लतीतकापाशाय हः, द्रं फट्‌ ॥ २४
िषटञ्य वतुटीकृल पाशानज्ेण पर्ववत्‌ । घृतपरणे सूर दसा कलाचरमैव होमयेत्‌ ॥ २४
अघ्ेण जुहुयात्पशच पाश्ाङ्कुशनिषटत्तये । परायशित्तनिषेधार्थं द्ग्यादषए्ाऽऽहुतीस्ततः ॥ २९
सदाशिवं हृद ऽऽबराह्च करता पूमनतपणे । पूर्वोक्त प्िभिना कुर्यादधिक्ारसमर्पणम्‌ ॥ २६
ॐ हां सदारिर्वे मनोविन्दं शुखं शृहाण स्वाहा ॥ २७

निःेपद्ग्धपाक्षस्य पशोरस्य सदाशिव । बन्धाय न त्वया सपेयं रिवाज्ां श्रावयेदिति ॥ २८
रेन जुहुयादूर्णी वि्टजेत्त सदाशिवम्‌ । तता विशुद्धमात्मानं शरचन्द्रमिवोदितम्‌ ॥ २९
सहारप्रया रगा सेयोऽ्य गुररासनि । कुवीत शिष्यदेहस्यमुदधलोद्धवगुद्रपा ॥ ३०
रयादाप्यायनायास्य मरतकेऽ्यम्बुविन्दुकम्‌ । क्षपयित्वा महाभक्त्या पितरौ विसूजेत्तथा ॥
सेदितौ शिष्यदीक्षायै यन्मया पितरौ युवाम्‌। कारण्यानमोक्ष(च)पितवा तदरन सं स्थानमात्मनः
धिप्ितकतर्या वोषशक्तिसरुपिणीम्‌ । रिखां छिन्याच्छवासेण शिष्यस्य वहुलम्‌

4 _ ^

> ङ्व शिखायै हू फट्‌, ओमस्नाय हं फट्‌ ॥ ३४

----___ व र 4

१ क.ढ.च. 'तायांवि।२क. ड. च. “न नियो” । ३ क. ठ. च. प्राणमुद्रया । स. ग. शूलमुदया । ४ क.
द, च. केनान्तराद्य" । ५ ख. ग. प्पुटेन'। ६ क. ख. ग. ड, च. वहिकुः । ० ख. ॐ द्रां दरं हरां फः । ८ ध.
हं।९क.ह.च. हां हं1१०ख.ग. दरु । ११क.द्‌. च. हं हामा"। १२ क. ड. च. "धिमाच । १३ क. इ,
पहं । स. दृरं। १४क.च. श्व नमोवि'। १५ क. ड. च. “मवान्‌ । कु"। १६ ख, ग. "स्तके ह्यम्बु । १७ क.
ख.ग. इ. च. दगु । १८ क. ट. च. हरं । ख. ग. हं! १९ख. ग. दृरं। २० स. ग. दरं ।

१२० ्रीपदैपायनमुनिप्रणीवम्‌- [ अ० ८८ छो ° ६९-९७.
८ निवाणदीकषाेषैधिः ) `

सुचि तां दरृतपूणीयां गोकिङ्गोटकमध्यगम्‌ । संविधायाल्मग्रेणं दंफडन्तेन होमयेत्‌ ॥ ३
ॐहौँ हैः, अलर्ये दं फर्‌ ॥ २
शक्षाद्य सुक्षौ शिष्यं सस्लाप्याऽऽचम्य च सयम्‌। योजंनिकास्थमात्मानं श्धपन्रेण तीये
वियोज्याऽऽृष्य संपूज्य पूर्वबद्मादशान्ततः । आत्मीयहूदयाम्भोजकशिकायां निवेश्षयेत्‌॥ १८
पूरितं सुवमाज्येन विहिताधोपुखसुचा । निलयोक्त विधिन।ऽऽदाय शङ्कसंनिममुद्रया ॥ ३९
भ्रसारितरिरोग्रीवो नादोचारानुसारतः । सपरष्टः स्थिरथान्तः परभावसमनितः ॥ ४४
कुम्भमण्डलवरहिभ्यः शिष्यादपि निजात्मनः । गृहीत्वा पड्व्िधाध्वानं शरु(खु)गग्रे माणनारिक्‌
संचिन्य विन्दुबरद्धात्वा क्रपशषः सप्तधा यथा | प्रथमं प्राणसंयोगस्वरूपमपरं ततः ॥ ४२
हृदयादिक्रमोचारविखष्ठं मच्र॑जञकम्‌* । सुपुस्नानुगतं नादस्वरूपं तु वतीयक्रम्‌ ॥ ४}
सक्षम कारणल्यागास्शचान्तव्रिस्ररं ख्यः । शक्तिनादोध्वसं चारस्तच्छक्ति भिस्वरं मतम्‌ ॥ ४४
पराणस्य निखिटस्यापि शक्तिपरमेयवनितम्‌ । तत्कालविस्वरं षष्ठं शक्लयतीतं च सप्तकम्‌ ॥ ५५
तदेतद्याजनस्थानं विस्वरं तत्छसंज्ञफम्‌ । पूरकं कुम्भकं कृत्वा व्यादाय वदनं मनाक्‌ ॥ ५६
शनरदीरयन्परलं कृत्वा शिष्यासनो लयम्‌ । हकारे तडिदाकारे पडध्यप्राणरूपिणि ॥ ४
उकारं परतो नामेवितरस्ति व्याप्य संस्थितम्‌ । ततः परमकारस्तु हृद याचतुरङ्गलम्‌ ॥ ५८
अ्काँरवां्कं विष्णास्तताऽाङ्कलतरण्टकम्‌ । चतुर ङ्कटताटस्थ पकारं रुद्रवाचकम्‌ ॥ ५९

तदरललाटमध्यस्थं विन्दुमीश्वरवाचक्रम्‌ । नादं सदाशिवं देवं ब्रह्मरन्धावसानक्रम्‌ ॥ = ५४
शक्ति च ब्रह्मरन्धस्थां लयननिल्यमनुक्रपात्‌ । दिव्यं पिपीलिकास्पर्शं तस्मिनेवानुभूय च ॥५!
द्वादशान्ते परे त्ते परमानन्दलक्षणे । भावशरुन्ये मनोतीते रिते नित्यगुणोदये ॥ ५१

विलीयमानमेतसिमञ्जिष्यात्मानं विभावयेत्‌ । बिषुश्चन्सपिषो धारां उ्वालान्तेऽपि परे शिषे}
योजैँनिकास्थिरत्वाय बौपडन्तरिवाणुना । दा पूर्णा विधानेन एुणापादनमाचरेष्‌ ॥ ५!
ॐ हामातमने सवज्ञो भव स्वाहा । ॐ हापास्मने परितृप्तो भव सराहा । ॐ दरूपास्मनेऽनादि

बोधो भव स्वाहा । ॐ होमात्मने स्वतच्रो भव स्वाहा । ॐ हमात्मन्नलुप्रशक्तिभैव खाह।

ॐ हः, आत्मनेऽनन्तशक्तिभव स्वाहा ॥ ५५
इत्थं षड्गुणमात्मानं ग्रहीत्वा परमाक्षरात्‌ । विधिना भावनोपेतः शिष्यदेहे नियोजयेत्‌ ॥ ५६
तीव्राणुशक्तसंपातजनितश्रम्ान्तये । रिष्यपूरधनि विरधस्यध्यादृतविन्युकम्‌ ॥ ५४

% एतद्रे“ पूरके कुम्भकं कृत्वा व्यादाय वदनं मनाक्‌ । ” इयथमारधेक ध. पुस्तके ।

१ ख. ग. 'विन्दोऽल' । ख. "णदृरुफः। २ क. ड. च. । ग्ख.ध्यफः।५क. ड्‌.च जनी
क्षमा" । ६ क. ड. च. संगृह्य ।७क.ढ.च. ^तेश्रवः। ८क.घ. ड. च. 'खश्रुचा। ५सख. ग. घ. ष्िशिवथा ।
१०क.ड. च. ^त्वासद्विषाऽऽ््मानं युगात्रे। ११ क. ड. च. 'डिगम्‌। १२ क. ङ. च. श्ल विधव ध्यात्वा । १३४
ड. च. योगं स्व" । १४क. ड. च, “रूपक । १५ ख. नाद्‌ स्व । १६ क. स. ग. ड. च. विषुवं क" । १७ क. ई
ग. ड. च. विषु । १८ क. ख. ग. ड. च. "विषुवं प" । १९ क. ड. च. प्तं तु संयुतम्‌ । २० ध. “जनास्था' ।
२१क.ख.ग.ढ.च. विषुवं । २२क.ख. ग. ड. च. नालः । २३ स. घ. कारं वाः । २४ख. “वको वि
२५ घ. "कण्ठकः । २६ ख. ग. घ. "नसे त'। २७ क. ड, च. 'जनीयास्थि" । २८ ख- हा । भोमा' । २९ क, ₹%
शिवदे' । ३० क. ड, च. “न्यस्य दयाद्भरुः । ६१ ख. ग. दाद्‌" ।

[ अ० ८९-९० छो° १-९ ] अग्निपुराणम्‌ । १२१
( एकतत््वदीक्षाविध्यभिषेकादिविधी )
मणमय्यदङम्भादीञगिवादक्तिणपण्डले । सौम्यवक्त्रं व्यवस्थाप्य तिष्यं द्निणमालनः ॥ ९८
सयवानुहीतोऽयं पूतिमास्थाय मामकीम्‌ । देवे बहौ गुरौ तस्माद्क्ति चाप्यष्य वर्धय ॥ ४९
हति विदाप्य देवेशं प्रणम्य च गुरुः सम्‌ । प्रेयस्तमास्तिति ्रपादाशिपं शिष्यमादरात्‌ ६०
ततः परमया भक्त्या दा देषेऽपुष्पिकाम्‌ । पुत्रकं शिवकुम्भेन संज्ञप्य विष्टनेमलप्‌ ॥६१
इयादिमहापुराण आपने निर्वाणदीक्षाकथनं नामाषटाश्ीतितमोऽध्यायः ॥ << ॥
आदितः शछोकानां समश्वङ्काः--२७७३

अ्थकोननवतितमोऽध्यायः ।
एकतत्तदीक्षाति्िः ।
श्वर उवाच-
अथेकताचिङी दीक्षा टधुत्वादुपदिदयते । सूत्रबन्धादि कुवीत यथागोगं निजोगुना ॥ १
कालारन्यादिरिवान्तानि तानि परिभाषयेत्‌ । समते समग्राणि सूपे पणिगणानिव्र ॥ २
आह्न सिवत्ादि गभाधानादि पूषेवत्‌ । पूतेन फ तु कुत सर्युरकषमपणम्‌ ॥ ३
अदीत ततः पूणा तत्रातोपगभिताम्‌ । एकयैव यया शिष्यो निर्वाणमधिगच्छति ॥ ४

योजनाय शिवे चान्यां स्थिरत्वापादनाय च । दा पूरणो पुपर शिवकुम्भामिषेचनम्‌ ॥ ५
इयदिमहापुराण अभ्रेय एकतत्वदीक्षाविधिकथनं नामैकोननवतितमोऽध्यायः ॥८९॥
आदितः शोकानां समङ्क; -- २७७८

अथ नवतितमोऽध्यायः ।

4
न

अमिषेकादििधिकथनम्‌ ।

हषर उवाच--
शिविमभ्यस्याभिषेकं कुयाच्छिष्यादिके भिये । कुम्भानीशादिकाष्रमु क्रमो नव विन्यसेत्‌ ॥
तेषु क्षरोदं क्षीरोदं दध्युरं घृतसागरम्‌ । इसुकादम्बरीस्वादुपस्तूदानए सागरान्‌ ॥ 1
निशयेधथासंसूयमष्टौ बियेश्वरानथ । एकं शिखण्डिनं सं श्रीकण्ठं तु द्वितीयकम्‌ ॥ 2
पतिमेकस्द्रापतमेकनेतर शिबोत्तमम्‌ । समं सृष्ष्मनामानमनन्तं रुदरमषमम्‌ ॥ ट

चिव समुरं च शिवमव्रं च विन्यसेत्‌ । यागालयं न्दिगीशस्य रचिते स्ानमण्डपे ॥ ५
यक्वरदयायामां वेदीमष्टाङ्कलोच्छिताम्‌ । श्रीपणाद्सने तत्र विन्यस्यानन्तमासनम्‌॥ ६

पयं नवेव पू्ीस्यं सकटीकृ पूजयेत्‌ । काञ्जिोदनृडसदृवगोमयगोलक्रैः ॥ = ७
दर्यदधितोयैशच कु्याननिमेन्यनं तव": । क्षारोदादुक्मेणाथ हृदा वरिधेशशम्बरः॥ ८

करैः सपयेच्छि्यं सुधाधारणयाऽन्वितम्‌ । परिधाप्य सिते वने निवेश्य रिब्दक्षिगे ॥ ९

१ क. ङ. च, "क्ति नाथास्य। २. जात्मनां। ३ ख. त्वानि गः ।४क. ख. ग. ष, च. विश्रश ॥
सग. ध. "मृतम" । ६ स, ग. भे शकना" । ५ ख. ग. याहिरीश' । ८ ध. इ, मानसम्‌ । ५ स. ग. "मथनं ।

' ₹, इ. च. "तः । क्षीरो । ११ च, शदासंचरैः ।
_ १६

१२२ भरीमदेपायनपनिपरणीतम्‌- [अ० ९१ शछो° १-११]
( अभिषिक्तेन कर्तम्यस्य तकचहेवतापूजनस्य विधिः }
र्वोदितासने शिष्यं पुनः पूर्ववदर्चयेत्‌ । उष्णीषे योगपरं च धुकुटं कैरी धदीम्‌ ॥ १०
अक्षमालां वृस्तकादि रिषिकाश्रधिकारफम्‌ । दीक्षाव्यार्यापरतिष्ठायं ह्ात्वाऽपथृति त्वया ॥
सुपरीक्ष्य विधातव्यमान्ां संभ्रावयेदिति । अभिवा्र ततः शिष्यं प्रणिपत्य महेश्वरम्‌ ॥ १२
धिघ्रञ्वारापनोदार्थ कुर्याद्िक्ा्पनां यथा । अभिपेकार्थमादिष्स्त्वयाऽहं गुरुपूतिना ॥ १३
संहितापारगः सोऽयमभिषिक्तो मया शिव । तृप्तये मश्रचक्रस्य पश्च पथाऽऽहुतीरयजेद्‌ ॥ १५
ददादपर्णा ततः रिष्यं स्थापयेनिनदक्षिणे । शिष्यदक्षिणपाणिस्था अङ्कषटाचङ्करीः कमाद्‌१५९
लाञ्छयेदुपवद्धाय दग्धदभग्रशषम्बरः । कुसुमानि करे दखा परणामं कारयेदमुपर्‌ ॥ १६
कुम्भेऽनछे शिवे स्वस्मिस्ततस्तत्कृयमाविशेत्‌ । अनुग्रहमास्त्वया शिष्याः शाब्वेण सुपरीक्षिताः
भूपवन्मानवादीनामभिपेकाद भीष्पितम्‌ । #& श्र भ्रौ पद दं फडिलस्नराजाभिषेकतः ॥ १८
इत्यापेये महापुराणेऽभिषकादिविधिकथनं नाम नवतितमोऽध्यायः ॥ ९० ॥
आदितः शोकानां समङ्क; - २७९६

अथैकनवतितमोऽध्यायः ।

अभिषिक्तेन कर्व्यस्य तत्तदेवतापूननप्य विधिः।
ई्वर उवाच-
अभिषिक्तः शिवं बिष्णु पूजयेद्धास्रादिकान्‌ । शङ्कमेर्यादिनिरयोपैः सापयेत्पश्चगग्यकैः ॥ !
+यो देवान्देवलोकं सम याति स्वं कुलमुद्धरन्‌ । वैकोटिसदस्ेषु यत्पापं सयुपाजितम्‌ ॥
घृताभ्यङ्गेन देवानां भस्मी भवति पावके । आढकेन पृतागरेश्च देवान्स्नाप्य सुरो भवेद्‌ ॥ ,
चन्दनेनानुरिप्याथ गन्धात्रैः पूर्येत्तथा । अल्पायासेन स्तुतिभिः स्तुता देवास्तु स्वेदा ॥ \
अतीतानागतङ्ञानम्रधीमुक्तियुक्तिदाः । गृहीता प्रभ्सू्ष्मा्णे हृते दास्यां शुभाशुभम्‌ ॥ \
त्िभिजीवो पूरपातुतुमित्री्णादिषी; । पश्वादौ भूततचवादि शेषे चैवं जयादिकम्‌ ॥ "६
एवत्रिकीतत्िकानते पदे द्विपमकान्तके । अरम मध्यमं मध्येषिन््रह्धिषु रपः परुभः॥ ५
संल्याैन्दे जीविताब्दं यमोऽब्ददशहा धवम्‌ । सूये मास्येशदुरगाश्र विष्णुमव्रैशिसेत्कने ॥ ८
कटिन्या जक्नया रसे गोपूत्ाकृतिरेखया । आरभ्यैकं त्रिकं यायत्रिचतुष्कावसानकम्‌ ॥ ९
मर्ोममरद्वीनिशुःषष्टपदे तथा । अक्षाणोँ पातनात्सक्ाद्रिमादौ शुभादिकम्‌ ॥ ,, !
एकत्रिकादिमारभ्य अन्ते चारिकं तथा । ध्वजाच्ा या; समा हीना विषमाः शोभनादिदा

# इदमर्धं क. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति । + इदमर्धं क. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१ ख. मुकुरं । २ ख. परटीम्‌ । ३ ख. ड. पुष्पका" । » ख. "पनं तथा । ५ ग. इ. च. 'ेदृषरएवाय ९
भर्विसंयरेः । ६ ख. ॐ श्रौं पडन्हुं फः । ७ ख. भ्मुपस्थित"। ८ क.स.ग इ. च. “अय॑स्तथा । \
ड. च. तुबदृक्ते्नो' । १० ख. कात्ित्नि। ११ क.ड. च. दे द्वयम" । १२ स. "पदक । १३ क.
श्ये स्वकेन्द्रलिन्‌" । स. ध्ये स्वे केन््रन्िनु" । १४ ख. त्ते जी । १५ ख. “व्दं मयोऽब्द" । १६ क. इ, च,
मो" । १७ क. ख. ग. द, च. पूया । १८ क, ड, न्न. "एतवोरामदेगशच" । १९ घ. “णां पत । २० ख, त्रिष
२१ क. ड. च, 'दिकाः । आः ।

[अ० ९२ छा° १-१६। अप्रिपुराणम्‌ । १२
( संक्षेपेण प्रतिष्ठाविधिः) ॥ि |

ओं्प्वितैः कायैः पोदशस््रपूगैः । आयस्तः सस्वरैः काचैखिपुराना्कोः ॥ १२
हषीजाः प्रणवाथाः स्युनेमोन्ता यत्र पूजने । मचा विदातिसादस्ताः शतं पैष्पधिकं ततः ॥ १३
आहरीमत्राः सरख्रल्याशवण्डिकायास्तयेव च । तथा गौर्याश्च वुर्गाया ओ्रीमव्राः भरियसतर्था
तथा ्मघराः सू्॑स्वं आंहोमन्राः शिवस्य च। भगंमध्रा गणेशस्य आंपत्राश्च तथा हेर ॥१५
` प्रतार्धेकाधिकैः व स्वरः । कावेसतेः सस्वराः कामौरत्रास्तथाऽखिखाः
रवीशदेवीमिष्णूनां खाग्धीदवेनरवतैनात्‌ । तत्रयं पषटयधिकरं पलयेकं मण्डलं क्रमात्‌ ॥ १७
अभिषिक्तो जपेद्धायेच्छिष्यादीन्दीक्षयेद्ुरः ॥ १८
इयादिमदापुराण भप्रयेऽभिषिक्तेन कतेव्यस्य तत्तहूवतापूजनस्य विधिकयनं नामेकनवतितमोऽध्यायः ॥ ९१ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्काः - २८१४

भथ द्विनवतितमोऽध्यायः ।

सक्षेपेण प्रतिष्ठाविषिः |

ह्र उवाच-
तिष्ठं संमवश्यामि कमात्संषपतो गुह । पीठं शक्ति शिषो छिङ्गं तद्रोगः सा शिवाणुभिः ॥१
प्रतिष्ठायाः पञ्च भेद्‌स्तपां रूपं वदामि ते । यत्र ब्रह्मशिलायोगः सा प्रतिष्ा विशेषतः ॥ २
स्थापनं तु यथायोगं पीठ एव निवेशनम्‌ । प्रतिष्ठा भिन्नपीठस्य सथितस्थापनमुच्यते॥ >
उत्थापनं च सा भोक्ता शिङ्गोदधारपुरःसरा । यस्यां तुं शिङ्गमारोप्य संस्कारः क्रियते बुपैः॥।४
आस्थापनं तदुदषट द्विधा विष्ण्वादिकस्य च । आसु स्वसु चैतन्यं नियुञ्जीत परं शिवम्‌ ॥ ५
यदाधारादिमेदेन प्रासादेष्वपि पञ्चधा । परीक्षामथ मेदिन्याः कुर्यासासादकाम्यया ॥ ६
वृिंऽऽज्यगन्था रक्ता च रक्तगन्धा सुगन्धिनी । पीता दृष्णा सुरागन्धा विप्रादीनां मही कमात्‌
परगोत्तरसर्वत्र षी चैषां विरिष्यते । ओखति हास्तिके यस्याः पूग मृदधिका भेत्‌ ॥ ८
उत्तमां तां महीं वरि्यात्तोयावरैवा समुक्षिताम्‌ । अस्थ्यङ्गारादिमिदरष्टापलन्तं शोषयेहुरः ॥ ९
नगरप्ामदुगौ् णहमासादकारणम्‌ । सननेगोकलावासेः पणवा पुहषृहुः ॥ १०
मण्डपे द्रारपूजादिमन्नेतप््यवसानकम्‌ । कं निवर्याषोरासं सहस मिधिना यजेत्‌ ॥ ११
समीकृलोपलिङ्षायां ममौ संशोधयदिशः । सणदध्यकषते रेखाः परकुवीत पदक्षिणपम्‌ ॥ १२
मध्यादीशानकोष्स्ये पृणेङुम्मे शिवं यजेत्‌ । वास्तुपभ्यय्यं तत्तोये; सिभेतकुहालकादिकम्‌ १३

१ क. भेप' । ख. आदापः । २ क. ड. च. संवरैः । ख. सुस्वरैः । ३ क. ड. च. "मच्निकाः।४ क. इ. च.
काः। हनी । ५ स. षयाऽधि? । ६ क. च. अरध्रीमन्ताः। ७ क. स. ग. इ. च. अश्रीमन्ताः। ८ क. इ.
च.श्या। क्षौः।९ख. ग. श्याक्रोमः। घ. श्याग्रौक्षो। १० क. च. स्य आ्नौम'। ११क. च. आगमन्ता ।
१२क.ख.ग. ह. च. शस्य आयान्ताश्च । १३ क. ल. गढ. च. श्येरैः षो । १४ ख. शतद्रयं। १५क. ठ. च,
तृ पीढ्मा। १६ क. घ. ड, च. रुत्काऽऽज्य । १५ ल. ग. छाऽष्यग । १८ ख. ग. परा । १९ क. षच,
आस्यते । २० ख. पूरवे । २१ क. च. अघ्नागारा । २२ ख. येतुरा ।न'। र्च्‌. "खट्व" | २४क.ख.ग. ठ.
च. वेलं धोरान्नस"। स. ग. भ्ल धो" ।

१२४ ्ीमदैपायनपुनिपरणीतमरू- [ अ° ९२ चो ° १४-४०]
( सेक्षेपेण प्रतिष्टाविधिः }
बष्ठि रक्षोगणानिषटरा विधिना दिग्वहि क्षिपेत्‌ । भूमि संसिच्य साप्य कुलवर मपूजयेत्‌ ॥
अन्यं बल्युगच्छन्नं कुम्भं सकन्धे द्विजन्मनः । निधाय गीतायादिब्रह्मथोषसमाङुलम्‌ ॥ २५
पूजां कुम्भे समाहृत्य परते रपरेऽपिकोष्ठमे । ुदालेनाभिपिक्तेन परध्वक्तेन तु खानयेत्‌ ॥ १६
नैकरलयां किपयेन्भलां खाते फुम्भजलं क्षिपेत्‌ । पुरस्य पूसीमान्तं नयेधावदमीप्पितम्‌ ॥ १७
अथ तद्रक्षणं स्थित्वा ्राभयेत्परितः पुरम्‌ । सिचन्सीषान्तचिहानि यावदीशानगोचरम्‌ ॥ १८
अ्यदानमिदं भोक्त ततर कुम्मपरिश्रमात्‌ । इत्थं परिग्रहं भमः कुवीत तदनन्तरम्‌ ॥ १९
कर्करान्तं जलान्तं वा श्स्यदोषजिधंसया । सानयेद्धकुनारीं चद्िधिना शस्यमुद्धेत्‌ ॥ २०
(शअकचरतपयशदहान्मानवशरेखन्नाक्षराणि तु । अगनेध्यैजादिपतिताः स्वस्थाने क्षरयपाख्याननि
कतुाङ्गत्िकारेण जानीयात्ततमाणटः । ) प्वादीनां परेशेन दीनैः ॥ २२
माठकामषव्गाल्यां फलके यवि वा शिखित्‌ । शट्यत्ञानं वगबशापर्वादीशान्ततः कमात्‌ ॥२३

अवग चैव लोहं तु कवे ऽकरारमधितः । चवर्गे मस्म दक्षे स्याह्वगेऽस्यि च नैक्रैते ॥ २४
तवर्गे वेषटका चाऽऽप्ये कपालं च पे, । यवर्गे शवकीटादि शवर्गे लोहमादिशेद्‌ ॥ २५
हरवर्ग रजतं तद्रदवगाचानर्थकरानपि । पराक्ष्यारमभिः कराप्ररष्टाङ्गलमृदन्तरैः ॥ २६
पादोनं खातपापूयं सजटगुहराहतैः । लिक्षा समष्टवा तत्र कारयिता मुत्रं गुरूः ॥ २७

सामान्यी्येकरो यायान्पण्डपं ककष्यमाणकप्‌ । तोरणद्राःपतीनिष्टठा प्रयश्रारेण संविशेत्‌ ॥ २८
फुयी्तराऽऽसदुद्छादिकृण्डमण्डपस्ृतिमू । कलग वधनीसक्तं लोकपालशचिवाचैनम्‌ ॥ २९
अगरेऽ्वलनपूलादि सर्व पुवबदापरेत्‌ । यजमानानितो ायाच्छलानां सानमण्डपम्‌ ॥ ३०
रिखाः प्रा्ादल्िङ्गस्य पादा धमादिषं्काः । अष्ाङ्कलोच्च्रताः शस्ताश्चतुरस्राः करायताः ॥
पापाणानां शिलाः कायौ इष्टकानां तदर्धतः । भासादेऽ्मक्षिलाः तैल इष्टका इषटकामये ॥३२
अङ्िता नववक्र्ैः पङ्कजाः प्ङ्जान्विताः । नन्दा भद्रा जया रिक्ता पूर्णाख्या पश्चमी मता॥
आसां पद्मो महापद्मः शङ्खोऽथ एकरस्तथा । सपुद्रभेति पञ्चामी निधिकुम्भाः क्रमादधः ॥ ३४
नन्दा भद्रा जया एणा अजिता-दाप्राजिता । विजया ङ्करास्या च धरणी नवमीं िखा३५

सुभद्र विभद्रश्च सुनन्दः पुष्पनन्दकः । जयोऽथ विजयश्रैव कुम्भः पूर्णस्थोत्तरः ॥ ३६
नवानां तु यथासंख्यं निधिकुम्भा अमी नव । आसनं मयपर द खाऽऽताड्योलिस्य श्षराणुना॥
सौसामविरेषेण तनुतरेणाव्रुण्ठनम्‌ । मृद्धिगोमयगोपूत्रकपाेन्धवारिणा ॥ ३८
अञेण हंफडन्तेन मलद्धान समाचरेत्‌ । मिभिन पञ्चगव्येन सानं पवामृतेन च ॥ ३९

गन्धतोयान्तरं कु्याजनिजनामाङ्किताणुना । फलरत्नसुवर्णानां गोशुङ्गरिरैस्ततः॥ == ४०

# धनुशचिहान्तमतो मन्थो नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

१ख.ग. ग्लीन्क्षपिः । २क.स.ग. ड. च. संस्थाप्य । ३ क. ङ.च. सरक्तेन। “ख,ग.
"मयन्परि" । ५ क.ख.ग. ड. च. भदा । ६क.ड.च. न्तं भद्रकः ।५ क. इ. च. जिहास' । ८ ख. ग.
दिपातेः। ९ क. ङ. च. "वभे स्थिरने*। त. ग. पवर चरनैः। १० क. ड, च. “त्‌ । क्वगे रजतं तद्रव्रक्षास्तार्ध
करान । ख. ग. "त्‌ । कवग रजतं तद्वदवर्गान्थचारपि । ५१ घ. प्रोक्ष्याऽऽत्मभिः। १२ क. ख. ग. ड. च. -नया्क
१३. *प्नेजनमः।१४ख. ग. ननां स्थान । १ ५४. पाद्ध। १६ क. च. मण्डलक्षा। १७ क. ड. च.्पदन्तकः ।
१८क.ढ. च, पूवेस्त ) १९ क.ख.ग. इ, च. प्रणवं । २० घ. टृफ । २१ क. इ. च. कुम्भानां । २२ क, &
च, "लवत्सुसु" ।

अ० ९२ छो° ४१-६५९ ] अग्निपुराणम्‌। १२९
(संक्षेपेण प्रतिषटाविपिः ) ह

न्दनेन समालभ्य वह्ैराच्छादयेच्छिलाम्रं । खणोत्थमासनं दखा नीता योगं प्रदक्षिणम्‌ ॥
[थायां कुश्षतरपे बा हृदयेन निवेशयेत्‌ । संपूर्य न्यस्य बुद्धा दिधरान्तं तसं चयम्‌ ॥ ४२
रखण्डर्यापएकं तत्वत्रयं चानुक्रमार्यसेत्‌ । बुद्धादौ चित्तपयेन्ते विन्तातन्मा्रकावधौ ॥ ४३
मात्रादौ धरोौन्ते च शिवविात्मनां स्थितिः । तानि निजप्रेण तसेशांश् हदाऽर्चयेद्‌ ॥
धनिषु एष्पमालादिविश्ितिषु यथाक्रमम्‌ ॥ ४९
५ दू शिवाय नषः। ॐ हू श्षिवत्ापिपतये रुद्राय नमः । ॐ हां विव्रात्ाय
पः। ॐ हां विच्रातच्वाधिपाय विष्णवे नमः । ॐ हामातमतच्ाय नमः ॥ ॐ हपाततखा-
परपतये ब्रह्मणे नमः ॥ ४६
मापियजमानाकोज्जलवतन्दुखानि च । प्रतितं न्यसेदष्टौ मतीः परति शिलां शिलाम्‌ ॥ ४७
(शव पशुपति चोग्रं दरं भवमयेश्वरम्‌ । पदहदेवं च भीमं च पूतींशांथच यथाक्रमात्‌ ॥ ४८
४ धरापतये नमः । ॐ धराधिपतये नैः ॥ ४९
लादिपव्रा्टीकपालान्यथासंख्यं निजाणुभिः । विन्यस्य एजयत्डुम्भां सन्प्रैवा निजाणुभिः

दादीनां तु बीजानि वक्ष्यमाणक्रमेण तुं ॥ ५०
सरुषुंपदयु पं भूमिति ॥ ५१

क्तो नवशिराप्तः शिखा पञ्चपदा तथा । प्रतितं न्यसेन्पूतीं; सषा पथ धरादिक्षाः॥ ५२
ष्मा विष्णुस्तथा रुदर ईश्वरश्च सदाशिवः । एते च पच पर्तीशा यषटव्यास्तायु पूर्वत्‌ ॥ ५१
2 पृथ्दीपूतेये नमः । ॐ पृथ्वरपू॑धिपतये ब्रह्मणे नमः । इ्यादिमश्राः ॥ ५४
एय कटजशान्पस कमेण निजनामभिः । निरुन्धीत विधानेन न्यासो मध्यशिलाक्रमात्‌ ॥ ५५
-पासाकारमग्रेण भूतिदरभसिछेस्ततः । ईुण्डेण धारिकां शक्ति विन्यस्याभ्य््यं तर्पयेत्‌ ॥ ५६
सतच्ाधिषान्परतिप्रतीशांशच घृतादिभिः । ततो ब्रह्मां शशु दधर्थ मूलाङ्गं ब्रह्मभिः क्रमात्‌ ॥ ५७
ता शतादिपूर्णान्तं माक शान्तिनरैः [शैलाः । एूनयेच कुमः सूषा प्रतितसमतुकरमा२५८
निध्यमय संधानं त्वा शुद्धं एुनन्य॑सेत्‌ । एवं भागत्रये कै गत्वा गत्वा समाचरेत्‌ ॥ ५९

#\ आम्‌ , ईम्‌, आत्मतखविच्तखाभ्यां नम इति ॥ ६०
सृरेदभमूलायत्रहयङ्गादित्रयं क्रमाद्‌ । सूर्यात्तखानु थानं इस्वदीपभमयोगतः ॥ ६१
& 9 ५

2 हम्‌, उ विद्यातच्चरिवतखामभ्यां नमः ॥ ६२

तेन मधुना पूर्णास्ताम्रकुम्मान्सरत्कान्‌ । पञचगव्याध्॑संसिक्ताटीकपालाभिदेवतान्‌ ॥ ६२
{नयित्वा निजे; संनिधौ होममाचरेत्‌ । शिलानामथ सवासां संस्मरेदधिदेवता; ॥ ६४
वेारूपाः कृतसलाना हेमवणाः शिलाम्बराः (न्यूनादिदोषापाय बवास्तुभूपरेश शुद्धये ॥
५, ०9९ [ [1
मजेदल्ेणे पृधान्तमाहुतीनां शतं शतम्‌ ॥ ६९५
इद्यादिमहापुराण आत्रेये प्रतिष्ठाङगकषेलान्वासाविधिकथनं नाम द्विनवतितमोऽध्यायः ॥ ९२ ॥

आदितः शोकानां सपण्ङ्ा;ः--२८७९ |
१क. इ, च. च्छिलाः । सद्र्नासि' । २ ख. ग. मम्‌ । यदुतथ' । ३ ष. यागे । ४क. ड. च. चित्तं तैम
का" । ५ क. इ. वरन्ते । ६ख. ग. हृरं। ५ख.ग. दरं; ८क.ड.य.ह्री।ख. हयी । ९ क. ठ. च. ॐ
पा । १० क. ड. च. ॐ वरा । ११ क. ड. च. “मः । ोकपरालाननन्तान्तान्य' । १२ क. ह. च. तु । ॐ सूं रं
(शूदूकृमि"। १३क.ख. ग. ड. च. तदा।१४क. ड. च. कुम्भेषु । ल. कुरोषु । १५ घ. प्रोक्ष्याः । १§ क. इ.
१६,।१७ क. इ. च. "षनाशा्थ । १८ ख. "मोक्षाय । १९ क. इ. च. "ण शुद्धयर्थमकृती" ।

१२६ श्रीप्रेपायनपुनिपरणीतम्‌-- [ अ० ९६ टो १-२३]
( बास्तुपूजादिविषिः }
अथ त्रिनवतितमोऽध्यायः ।

वस्तुपूनादितिभिः।
ईर उवाच--
ततः मासादमांमूर्य वयद्रास्तुमण्डपम्‌ । दुर्यात्कोष्ठ चतुःष कषतर बेदँसके समे ॥ ॥
कोणेषु बिन्यसेदेशौ {बोऽष्टौ षिकोणगाः । द्विपदाः षदपदास्तास्तु वास्तु ततराचैयेश्था ॥ २
आदुश्चितकरं बास्तुुत्तानमसुराृतिम्‌ । स्मरत्पूनासु क्दयादिनिवेशे त्वधराननम्‌ ॥
भानुनी कूर्परौ सविथ दिशि वातहुताशयोः । कयां पादपुटौ रोगा शिरोऽस्य हदयेऽज्ञलिः
अस्य देहे समारूढा देवताः पूजिताः शुभाः । अष कोणाधिपास्तत्र कोणार्षेष्वष्सु स्थिताः ।
षट्पदास्तु मरीच्याय्ा विषु पादिषु क्रमात्‌ । मध्ये चतुष्पदो ब्रह्मा शेषास्तु पदिकाः सृताः
समस्तनादीसेयोगे पहाममीतुजं हकम्‌ । निशूरं स्रस्तिकं जे महासवसितकसंटौ ॥ = ५
परिकरं मणिबन्धं च सुभरशुद्धं पदं तथा । इति द्वादश ममौणि वास्तोमिस्यादिषु लभेत्‌ ॥ ८
साज्यमक्षतमीशाय पज्यायाम्बुनोदकम्‌ । ददीताथ जयन्ताय पताकां कुङ्कपोड्जलाप्‌ ॥ ९
रत्नवारि महेन्द्राय रवौ धूम्रं वितानकम्‌ । सल्याय धतगोधृममाज्यभक्तं भृशाय च॥
विमांसमन्तरितायै शङन्तेभ्यशच पवत्‌ । मधुक्षीराज्यसंपृणा भदय्ादहये श्लु ॥ !!

छाजान्ूर्णे सुवर्णाम्बु मितथाय निवेदयेत्‌ । दर्य्रहपतते कषादरं यमराजे पटोदनम्‌ ॥ १२
गन्धं गन्धर्वनाथाय जिहां भृक्काय पक्षिणः । मृगा यवपणानि याम्यामिखष् देवताः ॥ \१
पितर तिोदकं क्षीरं हृ्तनं दर्तपावनम्‌ । दौवारिकाय देवाय प्रद्द्धेनुमुदरया ॥ १५
सुग्रीवाय दिशेुगान्पुष्पदन्ताय दभकम्‌ । रक्तं परचेतसे पद्ममसुराय सुरासवम्‌ ॥ १

यृते गुडौदनं शेषे रोगाय घृतमण्डकान्‌ । लाजान्वा पश्चिमाशायां देवाष्टकमितीरितम्‌ ॥ १
मारुताय ध्वजं पीतं नागाय नागकेशरम्‌ । द्ये भक्ष्याणि भारे पुदमपं सृसस्छतम्‌ ॥१५
सोमाय पायसं साज्यं शारधकपूषये दिशेत्‌ । लोपीमदितये दित्य एुरीमिलुत्तराष्ठकम्‌ ॥ १८
मोदकानतरह्मणः भाव्या पटूपदाय मरीचये । सवित्रे रक्तपुष्पाणि ब्रह्माधःकोणकोष्टके ॥ !९
तदधःकोष्ठके दवरात्सापित्यै च कुशोदकम्‌ । दक्षिणे चन्दनं रक्तं षट्पदाय विवस्वते ॥ °

हरिद्रदनमिन््राय रक्षोधःकोणकोष्ठे । इन्द्रजयाय मिभ्रान्नमिन््राधस्तान्नि्रद येत्‌ ॥ २१
चार्या षट्पदासीने मित्र सगुडमोदनम्‌ । रुद्राय घृतसिद्धान्नं वायुकोणाधरे पदे ॥
तदधो रदरदासाय पासं मार्गमथोत्तरे । ददीत मापनेयं षट्पदस्थे धराधरे ॥ २

# इदमर्धं कं ह. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१क.ड. च. प्माभ्रेय व! २क.ख.ग. ड. च, ण्डलम्‌ । ३ क. द. च. ददाप्रके। षक. ड. च, 4
र*।५क. ड, च. “शौ राज्ञान्टौ द्विको" । ६ ख. ग. रनावटौ । ७ घ. “कचं वा* । ८ घ. "वेश उत्तरा । ५५
टे रौ" । १० क. स. ग. ढ. "दासु म" । १९ ख. पिकाः । १२ ख. 'ाम्बुजं । १३ घ. फलम्‌ । १४ घ. पिक
१५ क. ङ. च. “य सृत्य पूवेतः । मः । १६ ख. ग. पूणं प्र । १७ क. ठ. च, भ्रुवम्‌ । ख. ग. श्रुतम्‌ । १ ड
म्‌ । जा पूर्णे । १९ क. ठ. च. ऽथ ष । २० ल. ग. "यादूतङृते । २१ ख. ग. ष्णाय । २२. य पप्र ।
२३ क. ङ. च. शेयुपान्पुः । २४ घ, "तूषान्पु"। २५ ख. ग. सुखे । २९ क. ड. च. "टू मृगये । ग. "टक संशये ।
२७ घ. "णि वहयधः" ।

~

[अ ९४ शो° १-६] अग्निपुराणम्‌ । १२७
( शिकाविन्वासविषिः )

ओपाय शिवकोणाधस्तद्ूरसाय च त्रे । क्रमाददयादधि क्षीरं पूजयित्वा विधानत! ।॥ २४
चतुष्पदे ५ मध्यदेशतः । पञ्चगव्याक्षतोपेतं चरं साञ्यं निवेदयेत्‌ ॥ २५
यु यथाक्रमम्‌ । वस्तुने चरक्याचाश्तक्तः पजयेशथां ॥ द

चरक्यै सथं मांसे विदा दापि पङ्कजम्‌ । पूतनायै परं पिततं रुधिरं च निवेदयेत्‌ ॥ २७
अस्थीनि पापराक्षस्यै रक्तपित्तपलानि च । ततो माषौदनं पाच्यं सन्दाय विनिवेदयेद्‌॥ २८
अथैस्णे दक्षिणाशायां पुषान्कृसरया युतान्‌ । जम्भकाय च वारुण्यामामिषं रधिरान्वितम्‌ ॥
उदी्यां पिङिपिच्छाय रक्तान्नं कुयभानि च । यजेद्रा सकलं वास्तुं शुशदध्यक्षतैजेरे! ॥ १०
रहे च नगरादौ च एकाशीतिपदैयजेत्‌ । त्रिपदा रज्नवः कार्याः षट्पदाश्च विकोणके ॥ ३१
ईशावा पादिकासतस्मर्मागाचाशच द्विकाप्ैगः। षटूपदस्था मरीचा(च्या)ध्ा ब्रह्मा नवपदः स्मृतः
नगरग्रामखेटादौ वास्तुः शतपदोऽपि वा । वंशद्रयं कोणगतं दुय दुधरं सदा ॥ ३३१
यथा देवाटये न्यासस्तथा शतपदे हितः । ग्रहाः स्कन्दादयस्तत्र विजेयाभिवु षट्पदाः ॥ ३४
चरक्याद्या भूतपदा रज्जुषंशादि पूषवयत्‌ । देशसंस्थापने वास चतुखिशच्छतं भवेत्‌ ॥ ३९
चतुःषष्टिपदो ब्रह्मा मरीच्याद्याश्च देवताः । शरचतुष्पभाकत्पदिका आपावष्टौ रसाभ्रिभिः ॥२९
ईशानाया नवपदाः न्दाथाः शतिकाः स्ताः । नरक्याचास्तद्देव रजेशादि पूष॑वत्‌ ॥
यो विशसहसैसतु वास्तुमण्डलगः परैः । म्यासो नवगुणस्तत्र करतन्यो देशवास्तुबत्‌ ॥ ३८
पञविकत्पदा(दो) बास्तरवैतालार्यधितौ स्मृतः । अन्यो नवपदो वास्तुः षोडशादपिस्तथाऽपरः

= 9

पदस्त्यसत्तदिमेध्ये स्याचचतुरसकम्‌ । लते सतुम पष न्याते ब्रह्मरिलात्मके ॥ ४०

शावाकस्य निवेशे च मूतिसंस्थापने तथा । पायसेन तु नैवेदं सर्वेषां वा प्रदापयेत्‌ ॥ ४१
उक्तातुक्ते तु वे वास्तुः पञहस्तममाणतः । गृरहमासादमानेन वासतुः शरेषु सवदा ॥ ५२

इत्यादिमदापुराण आग्नेये वास्ुपूनादिविधिकथनं नाम त्रिनवतितमोऽध्यायः ॥ ५३ ॥
आदितः शोकानां समच्ङ्ाः- २९२१

भथ चतुरनैवतितमो ऽध्यायः ।

शिाविन्याप्तविषरिः ।
हषर उवाच-- = ,,
ईैणादिषु चर्याः पूवतूनयेद्वहिः । आहुतित्रितयं दद्ासतिदेवपतुक्रभाद्‌ ॥ १
दशा मूतषलि ररे शिलान्यासमनुक्रमात्‌ । मध्यसूत्र न्यसेच्छक्ति कुम्भं जान्वन्तपुत्तपथर्‌ ॥ २
नकारारूढमूलेन कुम्भेऽसमन्धारयेच्छिलाम्‌ । कुम्भानष्टौ सुमद्रादीन्दिषु पूवादिधु कमात्‌ ॥ ?

# इदमर्धं क. ड. च. पृत्तकेषु नास्ति ।

१ क. ङ. ष. अपाय । २ ध. ततस्ते । ३ स. ग, “था । वारा स" । "ख. ग. शसं पूजयित्वा मिधा-
भेतः। पू । ५ ध. 'पिञ्जाय । ६ ख. ग. 'भापाया । ७ क. ख. ग. ड. च. काः । ष । ८ ख. ग. स्तवा शष" ।
९ख. ग. ^रकाया। १० क. ड. च. 'पतुतु । ११ क. ड. च. "तं ए(मोतम्‌ । च । १२ ख. १. देवा । ११.
ग. साता" । १४. वास्तोः स" । १५ ख. °ेद्धरिः । भा. ।

१२८ श्रीमहैपायनुनिपरणीतम्‌-- [अण ९९ शछो° १-८]

८ प्रतिष्ठाकालतामग्व्याहेषिभिः )
लोकपालाणएमिन्वैस्य शश्रषु न्यस्तशक्तिषु । भिास्तेष्वय नन्दायाः करमेण विनिवेशयेत्‌ ॥ १
शम्बरपूतिनायानां यथा सैयुभित्तिपध्यतः । वीस धपीदिकानषटौ कोणात्कोणं बिभागक्षः ॥५
सुभद्रादिषु नन्दाव्राश्वतस्लोऽग्यादिकोणगाः। अनितादयाथ् पबीदि नयादिष्वय विन्यसेत्‌ ॥६
~+्रह्माणं चोपरि न्यस्य व्यापकं च महेश्वरम्‌ । चिन्तयेदेष चाऽऽत्मानं व्योमप्रासादमध्यगम्‌॥

बरं द्वा जपेद्नं िघ्रदोषनिवारणम्‌ । शिखापञ्चकपक्तेऽपि मनागुदिदयते यथा ॥ ८
मध्ये पूणेक्षिलान्यारछः सुमद्रकटेेऽधतः । पद्मादिषु च नन्दाधाः कोगेष्वग्यादिषु कमात्‌ ॥९
मध्याभावे चतक्नोऽपि माद्वद्ावसंमताः । ॐ पगे तं महाविष सर्वसंदोहलक्षणे ॥ १०

सवे() संपूरणमेवानर कुरुष्वाङ्गिरसः सुते । ॐ नन्दे त्वं नन्दिनी पुंसां तामत स्थापयाम्यहष्‌॥
भासादे तिष्ठ संतप्ता यावचन््राकंतारकम्‌ । आयुः कामं भियं नन्दे देहि वापिष्ि देहिनाम्‌ १२
असित्र्षा सदा काया प्रासादे यत्नतस्त्वया । ॐ भद्रे लं सवदा भद्रं टोकानां कुरु काश्यपि
आयु कामदा देवि श्रीप्रदा च सदा म । ॐ जपेऽतरं सवेदा देति श्रीदाऽथ्युदां सदा भ
ॐ जयेऽत्र सवेदा देवि रिष तव स्थापिता मम। निलयं जयाय भल च्‌ स्वामिनो भव भाषि
ॐ रिक्तेऽतिरिक्तदोपघ्रे सिद्धिपुक्तिपदे शमे । समदा सवैदेशस्थे तिष्ठासिन्नीरर्‌ पिणि ॥ १६
गगनायतनं ध्यात्वा तन्न तत्रयं न्यसेत्‌ । मायश्चिततं ततो हुस्वा विधिना विषजनखम्‌ ॥ १७
इयादिमहापुराण आपये रिलाविन्यासविधिकथनं नाम ॒चतुनेवतितमेऽध्यायः ॥ ९४ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ञाः- २९४८

~~ ~------~

अथ पञ्चनवतितमोऽध्यायः ।

प्रतिष्ठाकारप्तामग््पीरितिषिः ।

हषर उवाच-
प्पे लिङ्गप्रतिष्ठां च भ्रापादे भुक्तिषुक्तिदाम्‌ । तां चरेत्सर्षदा पृक्तौ युक्तौ देवदिने सति ॥ !
त्रिना चैत्रेण माघादौ प्रतिष्ठा मासपश्चङे | गुरुशुक्रोदये कारयां भथमे करणत्रये ॥ २

श्प विगेपेण दृष्णेऽप्यापश्चमं दिनम्‌ । चतुर्थी नवमीं पष्ठी वजयित्वा चतुर्दशीम्‌ ॥ ?
शोभनास्तिथयः शेषाः क्रूखारविप्रजिताः । शताभेषा धनिष्ठाऽ्री अतुराथोततरात्रयम्‌ ॥ ४
रोहिणी श्रवणशेति स्थिरारम्मे प्रहोदयाः । ठग्रं च कुम्भसिहारितुराख्रीहषधन्विनाम्‌ ॥ ५
शस्तो जीवो नवकेषु सप्तस्थानेषु सदा । बुधः षडष्टदिक्सप्तुर्येषु विन्त सितः ॥ ६
सपतुत्रिद शादिस्थः शशाङ्को बलदः सदा । रगिरदशतरिषटसंस्थो राहुश्िदशषद्गतः ॥ ७
पटत्रिस्थानगताः शस्ता मन्दाङ्कारककेतवः । शुभाः क्राथ पापाश्च सवं एकाद कस्थिताः ॥ ८

# इदमर्धं के. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति । + इदमर्धं क. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१क. ड. च. नन्यैस्यतपत्रेषु । २ ख. ग. सूत्रेषु । ३ ख. ग. स्युमितिमः । ४ ख. ग. तास्वध" । ५ ख ग.
“येदसुराध्मानं । ६ घ. "देषु चाऽऽधानं । ७ च. "ने योगप्रा' । < क.{ड. च. "सः समुद" ।९ क. ख, ग. ड. च.
“लकशोऽधैः । १० ध. मध्यभा'। ११ख.ग. रतवं सदा। १२. 'स्मिन्विश्वरू'। १३ ख. "जेन्पुख । १४ ध.
'ङाराकंके" ।

[ अ० ९५ छो ° ९-३९ 1 अद्निुराणम्‌ । १२९
( प्रतिष्ठाकालसामग्न्यादिविधिः )

एपां दनी पणा त्वाधिकी ग्रहभूतयोः । पादिकी रामदिक्स्थाने चतुरौ पादवभिता ॥ ९

पादन्यूनचतु्नाडी भोगः स्यान्मीनमेषयोः । हपङम्भौ च यञ्जति चत्त; पादबजिताः ॥ १०

करो मिथुनं पञ्च चापाटिषहरिककंटाः । पादोनाः पर्‌तुलाकन्ये घटिकाः साधपश्च च ॥ ११

केरी हृषभः कुम्भः स्थिराः स्युः सिद्धिदायकाः । चरा धनुस्तुलामेषा द्िस्मावासृतीयकाः

# ककेटो मकरोऽलिश्च परव्रञ्याक्रायनाशकाः । गभः नुभग्रहेद्ः शस्तो लप्र; शुभाधितः ॥ १३

गुरणुकरबुधयुक्ता लग्नो दद्ाद्वलायुषी । राज्यं शो वलं पत्रान्यशचो धर्मादिकं बहु ॥ १४
परथमः सप्रमस्तुया दशमः केन्द्र उच्यते । गुरुगुक्रवुधास्तत्र सव्रसिद्धिमदायकाः ॥ १५
उपेकादशचतुषैस्या लग्रात्पापग्रहाः प्रुभाः । अताऽन्यऽमी च कर्मा योज्यास्तिथ्यादयो बुधः
धान्नः प्रचगुणां भूमि लयक्त्वा वा पामसंमिताम्‌ । हस्ताद्रादशसोपानात्छुयान्मण्डपमग्रतः ॥ १७
चतुरं चतुद्रीरं लोनायं तु तदर्धतः । एकास्यं चतुरास्यं वा रां भाय्युत्रेऽथ वा ॥ १८
हास्तिको दृशदस्तो वं मण्डपाऽकक्रोऽथ वा । द्विहस्तोत्तरया द्धा शेपं स्यानमण्डपाषटकम्‌ १९
वेदी चतुष्करा मध्ये कोणस्तम्भेन संयुता । वेदीपादान्तरं लयक्लवा कुण्डानि नवर पञ्च वा२०
एकं वा शिवेकषटठायां प्राच्यां वा तद्रो; परम्‌ । पष्टिमातरे शतप स्याच्छते चारत्निमात्रकम्‌ ॥
हतं सहृस्रहाम्‌ स्यान्नियुते तु द्िहास्तिकम्‌ । लक्षे चतुष्करं कुण्डं कोटिहोमेऽषहस्तकम्‌ ॥ २२
भगाभपग्ना खण्डन्दु दक्षे त्यस्रं च नेते । पडघ्रं वायते पद्मं सोम्ये चाषरास्क रिपरि॥ २३
तियक्पातसमं सातप्धवं परखलया सह । तद्रहिमेखलास्तिसनो वेदि यमाङ्ुरेः ॥ २४
अङ्कुल; पटभिरेका वा ङुण्डाक्रारास्तु मेखलाः । तासापुपरि योनिः स्यान्मध्येऽश्त्यदलाकृतिः
उन्तरायणाङ्कल तसराद्विस्तारणाङ्गुलाएक्‌ । देष्य कुण्डाधमानेन कुण्डकण्डसमोऽधरः॥ २६
एवापरियाम्यकुण्डानां यानिः स्यादुत्तरानना । पूत्रानना तु शेषाणामे्ान्येऽर्यतरा तयोः ॥२७
ङष्डानां यशचतरविशो भागः सोऽङ्ुल इत्यतः । पुपनोदुम्वरकाश्वत्थवटजास्तोरणाः करमात्‌॥२८
शान्तिमृतिवटाराग्यपृतरांद्ा नामतः क्रमात्‌ । पयषट्‌सतहस्तानि हस्तखातस्थितानि च ॥ २९
तदधविस्तराणि स्युयुतान्याग्रद खादिमिः। इन्द्रायुधोपमा रक्ता कृष्णा धूम्रा शशिप्रभा ॥ ३०
शङाभा हेपवेणां च पताका स्फाटिकोपमा । + प्रवादिता ऽछ्नजे रक्त। नीलाऽनन्तस्य नैररते ३१
पहस्तास्तदधाशच ध्वजा दीर्घा विस्तराः । हैस्तथदेशिता दण्डा ध्वजानां पशचहस्तकाः॥ ३२
वत्पीकादन्तिदन्ताग्रात्तथा हपमशङ्गतः । पद्रसण्डाद्रराहाच गोष्ठा पि चतुष्पथात्‌ ॥ २१
गृततका द्वादश ग्राह्या वेकूण्टेऽषट पिनाकिनी । न्यग्रोधोदुम्बराश्रथनूनजम्बूखगुद्धवम्‌ ॥ ३४
कषायपञ्चकं प्राह्ममातेवं च फंलाष्टकम्‌ । तीयाम्मां ति सुगन्धीनि तथा सर्वोपधीजलम्‌ ॥ ३५

(5
| * इदमधं घ. पुस्तके नास्ति । + इद्मं क. ट. च, पुस्तक्रेपु नास्ति । # इदमर्धं क. ड. च. पुस्तकेषु नाप्त ।
+ उदम्धं क. ङ. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१क.इ.च.नेवसुद्रौपाख.ग. नेरमृषटौपाः। रख. ग. भनृक्तो। ३क. ठ. च. काः । एका।ख.ग
काः । धकाः । * ध. 'ते[ऽप्यनीचक्र। ५ क. ड. च. न्ये नेप्र्व) क६क.ख.ग. इ. च. ध्यः । आयप्पव्र। ७ क
च. वाधेनुसं"। < क. ड. च. प्स्तान्वाद्‌ः। ९कर.ख.ग. ट. च. स्थानार्थ ।१० ख. ग. तर तथा । हाः ।
१अ.ग. मम्भेषुसंः। १२क. ट. च. कृम्भं। १३१. 'तरिवरंखाः। १५क.ड.च. न्न्यत्रवातः। १५ख.ग
तराऽनयोः । १६ ध. दु्ठाभा । १७ ख. ग. १ते ध्वे । १८ ग. "क्ता तिता । १९ क, ट. च. दस्ताप्रदै ।
° ख. ग. कलाष्टकम्‌ ।
१५

१३० ` श्रपरूपायनयुनिपणीतभ्‌-- [अण ९९ छो° ३६-११]
( प्रतिष्ठाकालसामगन्यादिविधिः )
शस्तं पुष्पफल वक्ष्ये रत्नगोशृङ्गवारि च । सानायापाहरेत्पश्च पञ्चगव्यामृतं तथा ॥ ३६
पिष्टनिभित्वहञादि दैव्यं निर्म्नाय च । सहस्रशुषिरं कुम्भं मण्डलाय च रोचना ॥ ३७
दातमोषधिग्रानां विजया ष्मणा बलौ ॥ गुडूच्यतिबला पाठा सहदेवा शतावरी ॥ ३८
भदः सवचेला हृद्धिः सीने मोक्ता पृथक्पृथक्‌ । +रकषायै तिलदे भवं भसम्लानं तु केवसपर
यवगोधरूमविल्यानां चूणानि च विचक्षणः । विरेपनं सकप्ररं लानार्थ कुम्भगण्डकान्‌ ॥ ४०
खटा च तूलिकायुग्मं सोपधानं सवघ्रकम्‌ । कुयाद्वितानुसारेण शयने रक्ष्यकल्पने ॥ ५१
युतकषद्रयुतं पात्रं कयात्छर्णशलाकिकाम्‌ । वर्धनीं भिवक्ुम्भं च लोकपारयटानपि ॥ ४२
एकं निद्राकरते कुम्भं शञान्टर्थं कुण्डसंख्यया । द्रारपालादिध्मादिपशान्तादिथटानपि ॥ ५१
वास्तुटक्ष्मीगणशानां कलशानपरानपि । धान्यपृज्ञकृताधारान्सवक्ञान्सषग्विभूषितान्‌ ॥ ४१
सहिरण्यान्पमारन्धानान्धपानी यपूरितान्‌ । पृणेपात्रंफलाधारान्पहटबाव्यान्सलक्षणान्‌ ॥ ५५
वद्ेराचछादयेत्कुम्भानाददरौरसर्षपान्‌ । विङ्किरा्थ तथा लानाज्ज्ानखहगं च पूर्ववत्‌ ॥ ४६
सापिधानां चरुस्थालीं दवीं च ताम्रनिधिताम्‌ । ृतकषोदरान्िते पात्रं पादाभ्यङ्गकृते तथा ॥४७

विष्टरांखि(क्षि)शता द्मेदहेवाहुममाणकरान्‌ । चतुरथतुरसतद्रत्पालाशान्परिधीनपि ॥ ४८
तरपा हविष्यात्रमयेपात्रं पवित्रकम्‌ । परर्थिश्तिपानानि ्ण्टापूपप्रदानकम्‌ ॥ ४९

सुकं पिटकं पीठं व्यजनं शुष्कमिन्धनम्‌ । पुष्पं पत्रं गुग्गुलं च पुतैदीपांश्च धूपकम्‌ ॥ ५9
अततानि(१) तरिसूरीं च गव्यमाज्यं यवांस्तिलान्‌ । कुशाः शन्त त्रिमधुरं समिधो दक्षपविकाः
बाहुमात्रं सुरं हस्तमकोदिग्रहशान्तमे । समिधोऽकपराशोत्थाः खादिरामार्गपिप्पलाः८१) ॥५२
उवुम्बरशीदूर्वाः कुशोत्थाः शतमष्ट च । तद मावे यत्ति श्रहोपकरणं तथा ॥ ५१
स्थाली दी पिधानादि देवादिभ्ोऽशुकदयम्‌ । यद्रा कुटवासांसि हारङण्डलकङ्णान्‌॥ ५४
र्यादि चायपूनार्थं वित्तशाठ्यं विवर्जयेत्‌ । तत्पादपादहीना श मरतिभदस्रनापिनाम्‌ ॥ ५५
पूना स्याज्ञापिभिस्तुस्या विप्रदैवन्नशिरिपनाम्‌ । वजार्श्ान्तौ नीकं तिनीलपुक्ताफशानि च॥
पष्पपद्नादिरागं च वेद्‌ रत्नमषटमम्‌ । उक्ीरापर॑वक्रान्ता रक्तचन्दनकागुर ॥ ५७
भरीखण्डं सारिकं कुषं शङ्किनी ्योषधीगणः । हेम ताम्रभयो रं राजतं च सकांस्यकम्‌ ॥ ५८
सीसकं चेति लोहानि हरितालं मनः्षिला । गैरिकं हेम माक्षीकं पारदो वहिगैरिकम्‌ ॥ ५९
गन्धका्रकमिल्य्टौ धातवो ब्रीहयस्तथा । गोधूमान्सतिलान्माषान्ृह्ानप्याहेग्वान ॥ ६१
नीवाराञ्स्यापकनेत व्रीहयोऽप्यष् कीतिताः ॥ ६
इयादिमदहापुराण आत्नेये ्रतिष्टाकासामग्व्यादिविधिकथनं नाम पक्ननवतितमोऽध्यायः ॥ ९५ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ः-- १००९

* एततपरृत्य्चतुषटयं नास्ति क ड. च. पुस्तकेषु । + इदमर्धं नास्ति क. ड. च, पुस्तकेषु ।

2

१ख.ग. 'वकत्रादि।२ख. ग. द्रव्यनि। ३ ख. ग. ्छायांवि"।४क.ख. ग. ड. च. लक्षणा । ५ क. ६.
च. “स । अवल्गृही चाति" । ६ क. ड. च. टा सः । ७ घ. सुवचैसा। ८ क.ख.ग. ड. च. स्थाने । ९ घ. "दभौषि
भः । १० ख. ग. ्रकलाहाराः । ११६. वर्विश्ाष्टमाः । १२. घटीधू" । १३क. ड. च. अकृता । १४क.ख.ग,
ट. च. शान्तौ । १५ ख. ग. लान्गृहो'। १६ख.ग. च पूजाऽमृद' । १७ क. ड. च “मृच्छल्ञ' । १८ क. ख. इ.¶.
"ककान्तौ । १९ क. ड. च. "लाम नी'। २०क.ख.ग. ढ. च. "थवीका । २१ख.म. ष, ष्ठम्‌ । घ्री । २२४.
"मयं रक्ततरा रक. ठ. च. श्रं तारमात्रंसः। ख. ग. करु तावमायं स" ।

[अ० ९१ शो १-२९ ] अग्निपुराणम्‌ । १३१
( प्रतिष्ठायामधिश्रासनषिभिः )
अथ षण्णवतितमो ऽध्यायः ।

~~~

1 प्रतिष्ठायामथिवाप्ननविषिः ।

ईश्वर उवाच-
जञात्वा निखद्रयं कृत्वा प्रणवार्थकरो गुरः । सहायैपूतिपधिमैः सह गच्छेनमलाल्यम्‌ ॥ १
ान्द्यादितोरणां सतत्र पमैवतपूजयेत्कमात्‌ । प्रदक्षिणक्रमादेषां शाखायां द्रारपालक्रान्‌ ॥ २
भावि नन्दिमहाकालो याभ्ये भेङ्गिगिनायकौ । वारुगे दषभखन्दौ देवीचण्डौ तथोत्तरे ॥ ?
तच्छालामृल्देशस्थौ भशान्तरिशिरौ पटौ । पर्जन्याशोकनामानौ भृतसंजीवनामृतौ ॥ ४
धनदश्रीप्रदौ दरौ द्रौ एूनयेदनुपुषशः । स्वनाममिशतुध्य॑नतैः पणवादिनपोन्तरैः ॥ ५
लोकग्रहवसुदराःस्थसवन्तीनां दयं दयम्‌ । मासुत्रयं युं वेदो लक्मीगंणपतिस्तथा ॥ ६
इति देषा मखागारे तिष्ठन्ति प्रतितोरणम्‌ । विघ्रषंघापनोदाय क्रतोः संरक्षणाय च॥ ७

वज शक्ति तथा दण्डं खद पार ध्वजं गदाम्‌ । त्रिशुलं चक्रमम्भोजं पताकाश्राचयेत््रमाद्‌ ॥ ८

ॐ हरु फट्‌ , नमः। ॐ हरू फट्‌ , हस्ते शक्तये दरू फट्‌ , नम इयादिमत्रः ॥ ५
कुएदः मुदाक्षशर एण्डरीकोऽथ वामनः । शङ्ककणेः सर्वनेत्रः सुपुख; सुप्रतिष्ठितः ॥

धवनाषटदेवताः पृज्याः पु्वादौ भूतकोटिभिः ॥ १०
ॐ कों कुमुदाय नम इलयादिमत्रैः ॥ ११
हतक त्रिपुरघ्नं च श्र॑क्टयारयं यमनिहकरम्‌ । कालं कराने पमकद मीममणएकम्‌ ॥ १२
तयैव पूजयेदिक्ष क्ेत्रपालाननुकमात्‌ । बलिभिः ङुमुमेभपैः संतु्ान्परिभाषयेत्‌ ॥ १२

भकरम्बेलास्तृतेषु वर्णेषु 'वंशस्थणास्नुक्रमात्‌ । पञ्च पिल्यादितसानि सथ्ोनातादिभियभेत्‌॥

सदारशिवपदम्यापि मण्टपं घाम शांकरम्‌ । पताकाशक्तिसंयुक्तं तसदष्याऽवलोकयेत्‌ ॥ १५
¢ [+ क (~ (~ [>

दिष्यान्तस्षभूमिष्ठविघ्रातुरसायै पू्ैवत्‌ । ( + भविरेतपधिमदरारा शेषद्वाराणि दशेत्‌ ॥ १६

पदक्षिणक्रमाद्वस्वा निविष्टो वेदिदक्षिणे । उत्तराभिपुखः कु्यादरतशृद्धि यथा एरा ॥ १७

अन्तयां शिेषार्ध्यं मचरदरव्यादिशोधनम्‌ । कुवीत खत्मनः पनां पचगव्यादि पूतरैवत्‌ ॥)१८
साधारं कलशं तस्मिनविन्यसेत्तद नन्तरम्‌ । षिरोर्षचि शिवं ध्यायेत्तखत्रयमनुक्रमात्‌ ॥ १९

ललारक्तन्धपादान्तं शिवविचात्मकं परम्‌ । नारा ५णब्रहमदैवते निजसंच(ब)रेः ॥ २०
ॐहंहाम्‌ ॥ २१
ूरतीसतदीरांस्त्रपूथैवद्रिनिमेशयेत्‌ । तथ्यापकं रिवर साङ्गं भिषहस्तं च पूथ॑नि ॥ २२
ब्रहमरनधरभविषटेन तेजपा ब्ठसान्तरम्‌ । तमःपटलमाधूय परयो तितदिगन्तरम्‌ ॥ २३

मात्मानं सूतिपैः सार समबसृकुटादिभिः । मूपयित्या विऽति ध्यात्वा बोधासिमृद्रेत
र ॥ ह ^~ (~ [का + [41 वेने निन ५, (3
चतुष्पदान्तसंस्कारेः संस्कुर्यान्मखपण्डपम्‌ । विक्षिप्य परिकिरादीनि कुशक्‌ चे(व्यो)पसंहरेत्‌ ५

-----------

# इदम नास्ति क. ड. च. पृस्तकेषु । + धनुधिहान्तगैतो प्रन्थो नास्ति क. ड, च. पुस्तकेषु ।
न

१. ग. भ्ये दहि" । २क.ड. च. ॐ हूं फटश्त' । 3 क. ड. च. वहथार्यं । ४ ख. ग. (म्बरातृणेषु ।
५सख. वंशेस्यू ।६ क. ड. च. म्‌ । पिनाकः । ७ ध. आत्मनः । < घ. ्ाच्छिवतसाय तस्र" । ५ ख. ग.
शिवत्वाय तत्व" । १० ख. ग. इटं ना । ११ख. ग, ्यणेत्रः। १२, ग, प्रतिषे । १३ ध. ल्रकुसुमादि" ।
भ्*्क, इ. च, धातु सेः। ख. ग, श्यां तु से ।

१३२ शीमद्रेपायनमुनिप्रणीतमू-- [ अ° ९६ छो° २९-९९]
( प्रतिष्टायामयधिवासनविधिः )
आसनील वर्धन्या वास्तादीनपर्ववय्जेत्‌ । शिवकम्भास्वधैम्यौ पूनयेश् स्थिरासने ॥ २६
स्वदिष्च कटशारूढाटीकपालाननुक्रमात्‌ । बाहायुधादिसंयुक्तान्पूजयेद्विधिना यथा ॥ २७
एेराव्रतगजारूढं स्वणवर्णं किरीटिनम्‌ । सहस्रनयनं शक्रं वज्रपाणि व्रिमावयेत्‌ ॥ २८
सप्नाचिषं च बिध्राणपक्षमालां कमण्डलुम्‌ । ज्वालामालाकुलं रक्तं शक्ति हस्तमजासनम्‌ ॥ २९
महिषस्थं दण्डहस्तं यम॑ कारानठं स्मरेत्‌ । रक्तनेत्रं खरारूढं खड्गहसतं च नैक्रौतम्‌ ॥ ३०
वरुणं मकरे श्वेतं नागपाशधरं स्मरेत्‌ । वायुं च हरिणे नीटं कुवेरं मेषसंस्थितम्‌ ॥ ३१
्रिशृिनं हषे चेर कुेऽनन्तं तु चक्रिणम्‌ । ब्रह्माणं हंसगं ध्यायेचतुवेक्त्ं चतुभुनम्‌ ॥ ३२
स्तम्भपूलेषु कुम्भेषु वेयं पमादिकान्यनेत्‌ । दिक्षु कुम्मेष्वनन्तादीन्पूजयन््यपि केचन ॥ ३१
रिवाज्ां श्रावयलुम्भं भ्रापयेदतमपृष्गम्‌ । पूषैवरस्थापयेदादौं कुम्भं तदनु वर्भनीम्‌ ॥ ३
शिवं स्थिरासनं कुम्भे श्रां च धुपान्‌ । पूजयिता यथाप सृशेदुद्धबणुद्रया ॥ ३५
निजयागं जगना रक्त भक्तानुकम्पया । एभिः संश्राव्य रक्तर्थं कुम्भे खद्गं निवेशयेत्‌ ॥३६
दीक्षास्थापनयोः कुम्भे स्थण्डिले मण्डलेऽथ वा । पण्डलेऽभ्य्य देनेशं रन कुण्डेसंनिधौ ३७
कृष्डनामि पुरस्कृ निवा मरतिधारिणः । गुरोरादेशतः कुयुनिजकृष्डेषु संस्कृतिम्‌ ॥ ३८
नपेयुनापिनोऽसंख्यं मग्रमन्ये तु संहिताम्‌ । प्ठेय्राह्मणाः शान्ति खशाखेदपारगाः ॥ ३९

शस्तं पावमानी मेत्रकं च पाकपिमू्‌ । ऋगेदी पत्दिर्ागे सर्मरततसमुचरेत्‌ ॥ = ४
देवव्रतं तु मारण्डं ज्येष्ठसाम रथंतरम्‌ । पुरूपं गीतिमेतानि सामवेदी तु दक्षिणे ॥ ४!
रुद्रं फरुपसूक्तं च शछोकाध्यायं विङेपतः । ब्राह्मणं च यजुर्दौ पश्िपायां समुचरेत्‌ ॥ ४२
नीलसं तथाऽथवीं सृक्ष्मासृ्मं तयैव च । उत्तरेऽ्र्श्ी ष च तत्परस्तु समुद्धरेत्‌ ॥ ४३
आचापंाग्निपुत्पाद् परतिकुष्डं भरदापयेत्‌ । दैः एवादिकान्भागानपूर्वकुण्डादितः क्रमात्‌ ॥ ४४
पृष्दीपचरूणां च ददीतामनि समुद्धरेत्‌ । पूैवच्छ्िमभ्य्यं शिवाग्नौ मच्रत्पैणम्‌ ॥ ५५
देशकालादिसंपत्तौ दुमिमित्तपरशान्तये । होमं करत्वा तु मत्रहग पूर्णा दसा गुभवहाम्‌ ॥ ६
पैवचरकं कृतवा प्रतिकुण्डं निवेदयेत्‌ । यजमानादेक्रृतास्तु व्रजेयुः सञानमण्डपम्‌ ॥ ६७

भद्रपीठे निधायेशं तादयित्वाऽवरुण्ठयेत्‌ । स्ापयतयूनयित्वा तु मृदा काषायवारिणा ॥ ५८
गोमूतरेगोमयेनापि वारिणा चन्तराऽन्तरा । भस्मना गन्धतोयेन फडन्तास्रेण वारिणा ॥ ५९
देशिको मिषः सार्थं कृता कारणशोधनम्‌ । र्मनपतेन संाव पीतवर्णेन बाप्पा ॥ ५०
संपृज्य सितपुष्यैश्च नयेदुत्तरेदिकाम्‌ । तत्र दत्तासनायां च शय्यायां संनिमरेह्य च ॥ ५!
कुङुमारिप्मूत्रेण भज्य गुरुरालिखेत्‌ । शाकया सुवर्णस्य यक्षिणी दस्क्षणा ॥ ५२
अज्जयेक्षकृत्पशराच्छाचहेन कर्मणा । (अकृतकरम च दाच्ेण रक्षी (कमी) रिखपी सपु
भयंशाद््धोऽय पाद्‌धौद्धोया अरथतोऽय वा । सरमकाममसिद्धर्ं बुभ ए्मावतारणम्‌ ॥ ५४)
लिङ्दींविकारांे मिभक्ते भागवर्णनात्‌ । विस्तासे लक्पदेहस्य मेलिङ्गस्य सरतः ॥ ५५

# धनुथिदरान्तगतं नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

१ख.ग. कष्यसेत्‌ । २ ख. ग. “वयन्कुमभं । 5 क. ड. च. 'दानुपूषैशः । पू" । » स. ग. कृष्टं ।
५क. इ. च. ण्डलादिभिः।गु। ६४. पिनः सं"। ७ क. ड. च. 'सट्यमख्रम' । ख. ग, स्तंख्यमत्रमः । ८ ल.
ग. गीतेः । ९ ख. ग. कृत्वाऽथ मः । १० ग. लक्म्याव° ।

[अ० ९१ -छो° ९६१-८४ ] अग्निपुराणम्‌ । १३३
( प्रतिष्टायामभिवासनविधिः )
यवस्य नवभक्तस्य भागरशटामरावृना । हास्तिक लक्ष्परेला च गाम्भीयादिसतरादपि ॥ ५६

शांवेषु-च लिङ्गेषु पादवृद्धषु सवेतः । लक््पदेहस्य विष्कम्भो भेदे यववर्षनात्‌ ॥ ५८
गम्भीरत्वषृथुत्वाभ्यां रखाऽपि त्य॑शद्धितः । सर्वेषु च भवेतसूक्षमं रिङ्गमस्तकमस्तकम्‌ ॥ ५९
रक्ष्कषतरेऽषटषा भक्तं परति भागद्वये दुमे । षदूभागपरिषर्तेन मुक्त्वा भागद्रयं त्वधः ॥ ६०
रखात्रयण सबद्ध कारयदृषठदेशगम्‌ । रत्नजे लक्षणोद्धारो यवौ हेपसमच्े ॥ ६१
घरूपलक्षणं तेषा परभा रत्नपु निमला । (नयनोन्मीलनं व्र सांनिध्याय च रक्षम तत्‌॥६२
टक्षणाद्धाररखां च धृतेन मधुना तथा । मृत्य नयेन संपूज्य रिल्पिरोपनिद्रत्तये ॥ ६३

अर्चये ततो लिङ्गं लपयितरा मूृदादिमिः। शिखिनं तोषयित्वा तु दद्यादरां गुरवे ततः।।६४)
लिङ्गं धूपादिभिः मर्यं गायेयुमेदेगाः सिः । सम्येन चापसव्येन सूत्रेणाथ करेन वा ॥ ६५
षट च रोचनं द्वा कुयुनिमन्धनादिकम्‌ । गुडलवणधान्याकदानेन बि्जेच ताः ॥ ६६
एरम्रतिधरेः सार्ध हृदा वा प्रणवेन वा । मृत्छागोमयगोमरजरभसमिः सरिछान्तरम्‌ ॥ ६७
लापयत्पश्चगव्यन पश्चामृतपुरःसरम्‌ । विरूक्षणं कषायश्च सर्वोपधिजलेन वा ॥ ६८
शृ्रपुष्पफलस्रणरत्नसुङ्गयवोदकंः । तथा धारासहस्रेण दिव्यौषधिजलेन च ॥ ६९
ती्ोदुकेन गाङ्गेन चन्दनेन च वारिणा । क्षीराणवादिमिः कुम्भैः रिवकम्भजलेन च ॥ ७०
विरुक्षणं विलं च सुगन्धेश्वन्दनादिभिः । संपूज्य ब्रह्मभिः पृ्पवर्मणा रक्तचीवरेः ॥ ७१
र्रूपेण नीराज्य रक्तातिलकपएवैकमू । गीतोेज॑लदुषैशध कशायैरष्यसूनितैः ॥ ७२
द्रव्य; स्तुत्यादेमिस्तुष्टमचयत्पुरूषाणुना । समाचम्य हृदा देवं ब्रयादुत्थीयतां प्रभो ॥ ७३
दव ब्रह्मरथनेव क्षिप द्रव्याणि ते नयेत्‌ । मण्डपे पथिपद्रारे शय्यायां विनिवेशयेत्‌ ॥ ७४
दक्त्यादिपतिपयन्ते विन्यसेदासने शरुमे । पिमे पिण्डिकां तस्य न्यसेद्रद्मशिखां तथा ॥ ७५
शस्ञपस्चरताखब्धानेद्राकुम्भं पुतरासनम्‌ । प्रकरप्य रिवकाणे च दचाऽध्य हदयेन तु ॥ ७६
उत्थाप्याक्तासने चिक शिरसा पूतेमस्तक्रम्‌ । समारोप्य न्यसेत्तस्िन्सष्या धमादिवन्दनम्‌ ॥
द््ादपं च संपूञ्य तथा वासांसि वरणा । गृहोपकृतिनतरद्ं हृदा दवास्स्वशषक्तितः ॥ ७८
घतक्षद्रयुतं पात्रमभ्यङ्गाय पदान्तिके । देशिकश्च स्थितस्तत्र पटत्रिशत्तचसं चयम्‌ ॥ ७९
शक्त्यादिभूमिपर्न्त सुत्छापिपसंयुतम्‌ । विन्यस्य पृष्पमाराभिच्िखण्डं परिकपयेत्‌ ॥ ८०
(1+मायापदेश्श्षक्लयन्तं तुया(या)१। एं शवतैलम्‌ । तत्राऽऽत्मतच्वविद्राख्यं रिव खष्क्रमेण तु )
एकशः प्रतिभागेषु ब्रह्मविष्णहराधिपान्‌ । विन्यस्य म्रतिमतींशन्पृवीदिक्रमतो यथा॥ ८२
हमावरहवियजमानाकेजलवायुनिश्नाकरान्‌ । आकाशमूतिरुपां स्ताकयसेत्तदधिनायकरान्‌ ॥ ८३
स(शवं पशुपति चोग्रं सदर भवमथेश्वरम्‌ । पहादेवं च भीमं च मघ्रास्तदराचक्ा इमे ॥ ८४

* धनुधिहान्तग॑तं नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु । + धनुश्िहान्तगंतं नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

क ध न क =-= ---~

१क. ड. च. भ्भीरां नवहाः। २ ख. 'रान्नचदहाः। ३ क. ड. च. "खाभप्रमेण।४ख. ग. व्यक्ते! ५ख
ग. रलेखां । ६ ष, स्पत्वा । ७ क. ड. च. कगवोद' । ख. ग, सरोद" । ८ क. ड, च. बहृस्पेण । ९ ध. भ्‌ ।
मृता । १०क. ङ. च, क्षिेदन्या । ख. ग. क्षिप्र । ११ घ. 'दिशक्तिपः। १२ क. ड. च, "मखररातावश्च नि
*१क. ढ्‌. च, 'यादुदरयं च। १२४. न्ते स्वत'। १५ ख. ग. तुयौयांसव" ।

१३४ ्रीपहैपायनयुनिप्रणीतम्‌-- [ अ° ९६ छो° <८९-११०]
( प्रतिष्टायामधिवासनविधिः )
लवशषचयसाश्च हकारश्च त्रिमात्रिकः । प्रणवा हृदयाणु्ा मूलमश्रोऽथ वा कचित्‌ ॥ ५
पश्चकुण्डात्मके यागे पूर्ती; पाय वा न्यसेत्‌ । पृथिवीजलतेजांसि वायुमाकाशमेव च ॥ «८६
क्रमात्तदपिपान्पच ब्रह्माणं धरणीधरम्‌ । रुद्रमीशं सदाख्यं च उष्टिन्यायेन प्रवित्‌ ॥ ८५
ण्तोवां नित्ताद्या अजाताश्रास्तदीशवराः । भननितसं वाऽथ सेतर म्यसेशाप्त्यासकारणम्‌॥
शुद्धे चाऽऽस्मनि विद्रेशा अष्युदधे छोकनायकाः । दरषटव्या पूतिपाशैव भोगिनो मत्रनायकाः॥
पश्चरविशत्तयेवाषट पञ त्रीणि यथाक्रमम्‌ । एषां तं तदीशशानामिन्द्रादीनां ततो यथा ॥ ९
ॐ हाँ शाक्तितखाय नम इल्यादि । ॐ हां शक्तित्चाधिपाय नम इ्यादि । ॐ हां साप
नमः। ॐ हां कमामू्यधिपाय हिवाय नम इत्यादि । ॐ हां पृथितरपूैये नमः । ॐ हू पृथि
वीपूत्यंधिपाय ब्रह्मणे नैम इत्यादि । ॐ हां शिवतसराधिपाय सद्राय नम इलयादि ॥ ९!
नाभिकन्दात्समुचाये षण्टानादविसरपणम्‌ । ब्रह्मादिकारणल्यागाद्यदक्चान्तसमाभितम्‌ ।॥ ९२
मत्रं च पनपाऽभिन्नं परापठानन्दरसोपमम्‌ ) द्रदशान्तात्समानीय निष्ट व्यापकं शिवम्‌ ॥९१
अषट्(्ा)त्रिशत्कलोपेतं सहस्रकिरणोञ्ञ्वलम्‌ । सवेशक्तिमयं साङ्गं ध्यात्वा सि निवेशयेत्‌ ९४
जीवन्यासो मबेदेवं लिक सर्वा्साधकः । पिण्डिकादिष तु न्यासः परोच्यते सांपरतं यथा ॥९५
पिण्डिकां च कृतस्नानां विपां चन्दनादिभिः । सद्रसैथ समाच्छाद्य रन्पे च भगलक्षणे॥९६
परत्नादिसंयुक्तां सिकरस्योत्तरतः स्थिताम्‌ । लिङ्गवत्छृतविन्यासां तरिधिवत्संपपूनयेत्‌ ॥ ९७
कृतस्लानादिकां तत्र लिक्गपरे शिं न्यसेत्‌ । कृतल्लानादिसंस्कारं शक्सयन्तं दषम तथा ॥९८
पणवयपुर हुं प हीं मध्यादन्यतमेन च| क्रियाशक्तियुतां पिण्डीं शिलामाधाररूपिणीम्‌ ॥ ९९
भस्मदर्भतिलैः कु्यासाक्ारत्रितयं ततः । रक्षाये लोकपालांश्च सायुधान्योजयेद्रहिः ॥ १०
ञं हं क्रियाशक्तये नमः। ञं हां हः, पहागोरी(रि) रुद्रदयिते स्वाहेति च पिण्डिकायाम्‌
ॐ हपाधारशषक्तये नमः । ॐ हां इृषभाय नमः ॥ १०)
धारिका दीश्षिमत्युप्रा ज्योत्ला चैता बलोक्तराः। तथा धात्री बिधान्नी च न्यसेद्वा पच नायिकाः
वामा ज्येष्ठा क्रिया हाना वेधां तिञ्लोऽय वा न्यसेत्‌ ।्रिया हाना तथेच्छा च पएववच्छान्िपरतिष
तमी मोहा क्षमी निष्ठा मूत्युपायाभवश्राः । प चाथ महामोहा घोरौ रात्रिमया रा ॥
तिस्थ वा क्रिया ज्ञाना तथा बाधादिनायिकरा । आत्मादित्रिषु तक्छेषु तीव्रूतिषु विन्यसेत्‌॥
अत्रापि पिण्डिका ब्रह्मशिलादिषु यथात्रिधि । गौयादिसंवरेे पूमबत्सवेमाचरेत्‌ ॥ १०६
एवं विधाय विन्यासं गला कुण्डान्तिकं ततः । कुण्डमध्ये महेशानं मेखलासु महैश्वरम्‌ ॥ १०७
क्रियाङ्घक्ति तथाऽन्यासु नादमोष्ठे च विन्यसेत्‌ । षटं स्थण्डिलवहीैनी दीसंधानकं ततः॥ १०८
पश्रतन्तुसमां शक्तिषुदातेन समुद्यताम्‌ । बिशन्ती(न्ती) सूयमागण निःसरन्तीं समुद्तताम्‌॥ १०९
पुनश शून्यमार्गेण विशन्तीं स्वस्य चिन्तयेत्‌ । एवं सवेत संधेयं पूतिपेश्च परस्परम्‌ ॥ ११०

न~~ र ~ ----------_-~~~___~_~__--~

# इदमर्धं क. ट. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१ख. ग. तवात्मने न" । २ क. ड. च. %धिपतये नः । ३ क. ड. च. हां ए" । * घ. श्यैधीकशाय । ५ स
ग.घ.हांमू"।६ क. ह. च. नमः। ॐ 1 जल. ग. शु भून्याः। < ख. शक्यातंवृ । ९ क. ङ. चदं । ख.
हरं । १० स. ग. ॐ हरं हं क्रिः । ११ क. ठ. च. ॐ दरीं सः, म" । १२ ख. हे । १३क.ख.ग. ड. च. रोधा।
१४६. र्‌ा च श्रितयज्व"। १५ख. ग. “था विनायका । १६ ख, 'मुदधाते' । १५ क. ख. ग. इ, च. न्ती शून्या ।

~~

[ अ० ९७ छो° १-६ ] अभ्रिपुराणम्‌ । १३५
( शिवप्रतिष्ठाविधिः ) ।

पूज्य धारिकां शक्ति कुण्डे संतप्य च कमात्‌ । तखतखेश्वरान्मूतिपतींशांश्च पृतादिभिः ॥
संपूर्य तपंयित्वा तु सनिधो संहिताणुभिः । शतं सद्म वा पणेया सह होमयेत्‌ ॥ ११२
तसतचेश्वरान्ूतिमूती शां ध करेणुकान्‌ । तथा सेतप्यं सांनिध्ये जुहयुमूतिपा अपि ॥ ११३
ततो ब्रह्मभिरैचद्रव्यकालातुरोधतः । सत्यं शाम्तिकुम्भाम्भःपोिते कुशमूलतः ॥ ११४
सिकं च सस्पृरय जपेयुहामसरूयया । सेनिधानं हृदा कुयुमेणा चावगुण्ठनम्‌ ॥ ११५
एवं संशोध्य ब्रह्मादि विष्षन्तादि विद्धे । विधाय पूववरसर्व होमसख्याजपादिकम्‌ ॥ ११६
कुशमध्याग्रयोगेन(ण) खिङ्गमध्याग्रकं स्पृशेत्‌ । यथा यथा च सेधानं तदिदानी मिहोच्यते ॥ ११
ॐ हम्‌, ओम्‌, ओम्‌, ओम्‌, एम्‌) ॐ भं भं बाहपतंये नमः। & हां वाम, आम्‌, ओम्‌,

आं षाम्‌ ॐभू भूं वां वह्विमूतंये नमः॥ ११८
एवं च यजमानादिमूतिभिरभिसंधेयम्‌ । पश्चपूतयातमकेऽप्येवं संधानं हृदयादिभिः॥ ११९
मूढेन खीयवीनेवा जेयं ततससत्रयात्मके । रिलापिष्डीदपेषमेव पूर्णाछिन्नं सुसंवरैः ॥ १२०

भागाभागविद्ुद्धर्थ होमं कुर्या्छतादिकम्‌ । न्यूनादिदोषमोक्षाय शिवेनाष्टाधिकं शतम्‌ ॥ १२१
हुत्वाऽथ यत्तं कमै रिवश्रोत्रे निवेदयेत्‌ । एत्समन्वितं कर्म त्वच्छक्तौ च मया मभो॥ १२२
ॐ नमो भगवते रुद्राय रद्र नमोऽस्तु ते । बिधिपूणेमपूणं बा स्वशक्लयाऽऽपूयं गृषताम्‌ ॥ १२१
ॐ हूर शांकरि पूरय स्वाहा, इति पिण्डिकायाम्‌ ॥ १२४
अथ रिरे न्यतेज्छानी क्रियाख्यं पीठविग्रहे । आधाररूपिणीं शक्ति न्यसेद्रह्मरिलोपरि १२९
निवध्य सप्रातर वा पञ्चरात्र त्रिरात्रकम्‌ । एकरात्रमथो वाऽपि यद्रा सव्रोऽधिवासनम्‌ ॥ १२६
विनाऽभिवासनं यागः कृतोऽपि न फलमदः । स्वमनः परलहं देयमाहुतीनां श्तं शतम्‌॥ १२७
शिवङुम्भादिपूजां च दिम्हि च निवेदयेत्‌ । रुादिसहितो वासो रात्रौ नियमपूर्ैकम्‌ ॥
+ अधिवासः स वसतेरधेमाबे घ ईरितः ॥ १२८
इयादिमहापृराण अआभ्नये प्रतिष्टायामधिवासनविधि कथनं नाम पण्णवत्तितमोऽध्यायः ॥ ९६ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- २१३७

भथ सप्तनवतितमोऽध्यायः ।

शिवप्रतिष्ठाविषिः ।

इश्वर उवाच--
प्ातनिल्यवि्ि त्वा द्रपालपरपूजनम्‌ । प्रविश्य प्राग्िधानिन ेहुद्धादि मार घोराय
दिक्पतींश्च समभ्यच्यं शिवदुम्भं च वधनीम्‌ । अषटमु्टिया लिगं वहि संतर फर, ०६५
रिवाज्गातस्ततो गच्छेत्मासादं शज्ञमु्चरन्‌ । तदवतान्मक्षिद्वित्रन्हफरः |

# इदमर्धं क. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति । + क. ठ- = _ , । *ख. ग. अमुके शिविना । ५ ल.
। ` (द| ९ख. ओम्‌, भम्‌ अधष्टदलच्छ" ।
१४. पमे शक्ति कु" २ क. ठ. च. ॐ हाम्‌, जण्वापपुे ख, ॐ ध" १. ख. भः। ज्ञा । ग. "मः ॥
म मूष । पख.ग.भरवा। ६ क.ड.च्‌. ष... ह । १९. | २ण्ध. हृदे।२१स्‌. ग.
9 ॥ द ध
भाम्‌, भोम्‌ , भोम्‌ , वाम्‌, ॐभूं। म्द. मः।गां।र्धख,ग. दरं मीं रिवां गूं । २५ स. ग. योत्रा
राजञ" । ११ क. ड, च. “नान्दूफ' ' ।

१३६ अ्ीमदेपायनमुनिप्रणीतप्ू-- [ अ° ९७ श्लो ४-६२ ]
( शिवव्रतिष्टाषिधिः )

न्पधये स्थापयेषिङगं वेषदोपिश्ङ्कया । तस्मान्मध्यं परिलयज्य यवार्भेन कतेन षा ॥ १
किचिदीशानमाभ्रिलय शिछामध्ये नि्ेशयेत्‌ । मूखेन तामनन्ताख्यां सर्वाधारखरूपिणीम्‌ ॥ ५
सवगा सृष्धोगेन विन्यसेदचलां शिलाम्‌ । अथ वाऽनेन पुत्रेण शिवस्याऽऽसनरूपिणीम्‌ ॥ ६
ॐ नमो व्यापिनि भगवति स्थिरेऽचले धवे । हीं छं हीं साहा ॥ ७
त्वया शिवाज्ञया रक्ते स्थातम्यमिह संततम्‌ । इत्युक्त्वा च समभ्यर्च्य निरुध्यौद्रोधयुद्रया ॥ ८
वजजादीनि च रत्नानि तथोशीरादिकौषधीः । लोहान्देमादिकांस्यान्तान्दरिताखादिकांस्तथा॥९

ान्यमभृतिसस्यांध पूयक्तानतुक्रमात्‌ । पमारागतवदेहल्वीरथशक्तिमयानिमान्‌ ॥ १०
भावयन्नकचित्तसतु लोकपालेशसंपरैः । पूर्वादिषु च गतेषु न्यसेदफैकशः क्रमात्‌ ॥ ११
हेमजं तारजं कुं षं वा द्रारसंषुलम्‌ । सरित्तदमृदा युक्त पर्वतग्रमृदाऽथ बा॥ १२
मक्षिपन्मध्यगतादौ यद्रा में सुवणजम्‌ । मधूकाक्षतसयक्तमञ्नेन समन्वितम्‌ ॥ १३
पृथिवीं राजतीं यद्वा यदा हेमसमद्धवाम्‌ । सरववीजसुर्णाभ्यां समायुक्तां बिनिश्षपेत्‌ ॥ १४
स्वणनं राजतं वाऽपि सर्वैलोहसमुद्धपम्‌ । सुवर्ण कृशरायुक्तं पञ्च॑नारं ततो न्यसेत्‌ ॥ १५

अ

देवदेवस्य शक्त्यादिमूतिपयेन्तमासनम्‌ । मकरप्य पायसेनाथ हिप्त्रा गुग्ुटनाऽथ वा ॥ १६
शरभ्रमाच्छव्र वस्ेण तटुत्रेणासलरकषितम्‌ । दिक्पतिभ्यो वलि दखा समाचान्तोऽथ देशिकः १७

रिवन वा शिलाश्वभरपङ्गदोषनिष्टत्तये । दस्चेण वा शनं सम्पगुहुयादूणैया सह ॥ = १८
भ + # 0 [१९ $ [अ ९३
एककाहुतिदानन सतप्य वास्तुदेवताः । समुत्थाप्य हदा देवमासनं मङ्गलादिभिः ॥ १९

ुरूदेवाग्रतो गन्छेन्मूतिपैध दिगि स्थतैः । चुभिः सह कता च देवयानस्य पृष्तः ॥ २७

मासरादादि परिधम्य भद्राख्यद्रारसंएुखम्‌ । रङ्गं संस्थाप्य दचाऽ्ध्य परासादं संनिवेशयेत्‌ ॥
न १ ११ = ४१५ ४

द्रेण द्वारबन्धेन द्वारदेशेन कदविच्छि(तच्छि(१))ला । द्रारन्धे शिखागुन्ये तद््भनांपं तहे(?)

बजयनदरारसंसपश द्वारेणैव महेशम्‌ । देवशृहसमारम्मे कोगेनापि पेशयेत्‌ ॥ २३
अयमेव बिभिरङगेयोऽव्यक्तरिङ्गेऽपि सर्वतः । गरे पशनं दारे लोकैरपि समीरिता(त)प्‌ ॥ २४
अपदरारमवेशेन वरिदुगोतक्षयं गृहम्‌ । अथ पीठे च संस्थाप्य लिङ्गं दरारस्य संमुखम्‌ ॥ २५
तूपाङ्गटनिेविदूवाकनतसमन्वितम्‌ । समुति् हदतयक्सा महापाशुपतं पठेत्‌ ॥ २६

अपनीय घटं शवभ्रादेशिको परतिषैः सह । मत्रं संभारयित्वा तु बिचि कुङमादिभिः ॥ २७
शकतिशक्तिमतोरेकयं ध्यात्वा चैव तु रक्षितम्‌ । (कलयासं पूरपुचाथ सृष्टा षभ निवेशयेत्‌॥
अंशेन ब्रह्मभागस्य यद्रा अंशद्रयेन च । अर्थेन वामां शेन सर्वस्याथ प्रवेशनम्‌ ॥ २९

कग -मीसक नाभिदीर्याभिः सुसमाहितः । परभ वालुकयाऽभपय बूयास्स्थिरी भवेति च)॥

दत्ता र्मृते ध्यात्वा सकलरूपिणम्‌ । पूलमुचायं शक्यन्त शव्या च निष्कलं न्यसेत्‌

५, <

र । एव्‌ 1 [4 च [कन षत्‌ 9
पुनश गृन्यमागण कक्^यामीं दिशमथाऽऽश्रयेत्‌ । तत्तदिगीशषन्रेण पणौन्तं दक्षिणान्वितम्‌ ३२

% ३ धनुश्िहान्तगंतं नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

१ख. ग. तवात्मने न" । २ क. ड. च. पिपत रेख. रेषु । "घ. हरं । ५ क. ठ. च. ््याक्रोधः।
ग.घ.हांमू।६ क. ड. च. नमः।ञॐ।०ख.ग. षु भून्या^"क.ख.ग.ड.च. प्रवालं । ८ क. इ. वच.
हरं । १० ल. ग. उ हरुहंकति'। ११क.र. च. ७ हरीं सः, म । १ ख. ग. ड. च. तद्विना । द्वा । १२ क.
भ्ण्घ, राच तरितयञ्व'। १५ ख. ग. “धा विनायका । १६ख. "मदराति' । १५

[ अ० ९७ ° ३३-५९ |] अग्निपुराणम्‌ । १३७
(शिवप्रतिष्ठाबिधिः )
म + ~ #
सम्यस्थाने च बकरे च चरिते स्फुदितेऽध वा । लुहुयान्भूलमब्ेण बहुरूपेण वा हतम्‌ ॥ २३
कि चान्येष्वपि दोषेषु शिवदान्ति समाश्रयेत्‌ । उक्तन्यासविधि सिङ्ग कुषदिषे न दोषभाक्‌॥
पीदवन्धमतः कृत्वा लक्षणस्यांशगरक्तणम्‌ । गोरीमन्रं लये नीत्वा ष्या पिण्डीं च विन्यसेत्‌ ॥

ब्‌ [ स रप
संपू पाशवसंधि च वाटुकावज्रलरपतः । ततो पूतिथरैः सार्पं गुरः शौनिपोरध्यवः ॥ ३६
भलाप्य कलरीरन्यसतदरपशचाए़तादिमिः । विलिप्य चन्दना संपूस्य जगदीश्वरम्‌ ॥ ३७
उमामरैशमन्राभ्यां तौ सपृरेलिङ्गमुदरया । ततसितखविन्यासं षईडघादि पुरःसरम्‌ ॥ ३८

कृत्वा पू तदीज्ञानामङ्गानां ब्रह्मणामय । ज्ञनचिक्गे क्रियापीठे विन्यस्य सापयेत्ततः ॥ ३९
गन्पैवििप्य संधृष्य ग्यापित्वेन शिवे न्यसेत्‌ । सग्धृपदीपनैतरेयहदयेन फलानि च ॥ ४०
विनिवेद्य यथाशक्ति समाचम्य महेश्वरम्‌ । दचाऽ्यं च जपं कृता निर्य वरदे करे ॥ ४१
चद्द्ाफतारकं यावन्मत्रेण दैवमूतिवैः । स्ेच्छयैव त्वया नाथ स्थातग्यमिह मन्दिरे ॥ ४२

प्रणम्यैवं बहिग॑तवा हृदा वा प्रणतेन वा । संस्थाप्य षम पथासू्ैवद्मलिमाचरेत्‌ ॥ ४१
न्युनादिदोषमोक्षाय ततो मृत्युजिता शतम्‌ । शिवेन सरिषो हुत्वा शान्लर्थं पायसेन च ॥४४
ज्ानाङ्गानट्ृतं यच्च तत्पूरय महाविभो । दिरण्यपुमृम्यादिगीतवाद्ादिरेतरे ॥ ४९५
अम्बिकेशाय तद्धक्त्या शक्तया सर निवेदयेत्‌ । दानं महोत्सवं पश्वाल्छ्यादिनचतुष्टपम्‌ ॥ ४६
रिष॑ध्यं त्रिदिनं मत्री होमयेन्मूतिपेः सह । चतुर्थेऽहनि पर्णा च चरू बहुरूपिणा ॥ ४७
निवे सर्वकुष्ठेषु संपाताहुतिशोधितम्‌ । दिनचतुष्टयं यातन निरमासयं तदृध्वैतः ॥ ४८

निमौर्यापनयं छृतवा सञापयित्वा ह पूजयेत्‌ । पूना सापान्यरिष्गषु कायौ साधारणाणुभिः ॥
रिहाय लिङ्गचैतन्यं कु्ास्स्थाणुविसर्नम्‌ । असाधारणरिङ्कपु क्षमस्ेति विसतजेनम्‌ ॥ ५०
आ्राहनमभिव्यक्तिधिसगीः ्षक्तिरूपता । प्रतिष्ठान्ते कवितमोक्तं स्थिराययाहुतिसप्तकम्‌ ॥ ५१
स्थिरस्तथाऽपमेयश्रानादिबोधस्तयैव च । निल्योऽथ सवगत्रैवावरिनाश्री छ एव च॥ ५
एते गुणा महेशस्य संमिधानाय कीर्तिताः । ॐ नपः रिवराय स्थिरो मेदयाहुतीनां क्रमः॥५३
एवमेत संपाद्य विधाय सिवकरुम्मवत्‌ । कुम्भदयं च तन्मध्यादे ककुम्भाम्भसा भवम्‌ ॥ ५४
संसलाप्य तद्धितीयं च कर्वललानाय धारयेत्‌ । दसा बि समाचम्य वंहिगेच्छेच्छिवाज्या॥५५

नगत बाह्यतश्चण्डमेशान्यां दिति मन्दिरे । धामगरभ॑भपाणे च सुपीठे कर्पितासने ॥ ५६
एवरयासह्ोमादि विभाय ध्यानपूरवकम्‌ । संस्थाप्य विथिवक्ततर व्रह्म; पूजयेत्ततः ॥ ५७
अङ्गानि पएपुक्तानि ब्रह्मणि त्वणुना यथां ॥ ६८

६ 4 1 (व्‌ [ 9 ६, [4 त श १.४ नव
एअ) वं सद्योजाताय दरं फट्‌, नमः । ॐ विं वामदेवाय दरू फट्‌ , नमः। ॐ बम्‌, अधाराय
हं फट्‌, न॑मः । ओम्‌ , एवं (एवम्‌, अचं (तत्पुरुषाय) वोषीशानाय च दरं फट्‌, न०१९

4 „ । भख. ग. अमुके ङ्षिविनाः। ख.
9. 9. युक्तन्याः ह ३८ 4 ४1 ह
2 ध ध व ३ ॑।९ख. ओम्‌, अम्‌, अधष्टदलच्छ ।
त । ५. शान्ति घटो" । ६ ख. ग. न्तिघटो'। ७ ग. संस्थाप्य

० < १३. ध । १४५. मः ज्ञा । ग. मः |
ट * लर ॥ि ^

-वत्तनिमो' । ११ स. ग. दत ।१२क. द. च. बहिः टय, ह ।१८ घ. १९. प्री । २० प. दृष। २१स.ग.

हनाणी त्वचेना । १५ क. ड. च. शा । ॐ

स्र" त - स + 9
न „` १३४. मः।गा। प्न्ख, ग. दरं्गीरिवांगृ। २५ स. ग. मगल्ना
च, मः । एवंच ।घ. मः ॐत ` #

# 23

१३८ भ्रीपदेपायनयुनिपरणीतम्‌-- [ अ° ९७ छो ६०-८७]

( शिवप्रतिष्टाविधिः )
9 ( ४७ [4 च (~ ण 9 , 96
जपं नित्रेय संतप्य विङ्ाप्य नतिपूर्वकम्‌ । देवः संनिहितो यावत्तावरं संनिधो भव ॥ ६०
न्यूनाधिकं च यतिकिवित्कृतमङ्ञानतो मया । तत्प्रसादेन चण्डेश्च तत्सर्वे परिपूरय ॥ ६१

वाणलिङ्गे बाणरोहे सिद्धलिङ्गे स्वयंभुवि । प्रतिमासु च सवौसु न चण्डोऽधिकृतो भरेत्‌ ॥ ६२
उद्वितभावनायुक्ते स्थण्डिलेशव्िधाव्रपि । अभ्यच्य चण्डं ससुतं यजमानं हि भार्यया ॥ ६३
पवस्थापितककम्भेन सापयेत्छापकः स्वयम्‌ । स्थौपकं यजमानोऽपि संपञ्य च महेशवत्‌ ॥ ६५
वित्तशाय्यं बिना दद्रादुहिरण्यादिदक्षिणाम्‌ । मूतिपान्विधिव्रसश्राजापकान्त्रह्मणां स्तथा ६५
देवज शिल्पिनं पाच्यं दीनानाथादि भोजयेत्‌ । यदत्र संमुखीभामे खेदितो भगवन्मया ॥ ६६
्षमस् नाथ तत्सर्वे कारुण्याम्बुनिपे मम । इति विक््नियुक्ताय यजमानाय सद्रुः ॥ ६७
प्रतिष्ठापण्यसद्धावं स्फुरत्तारकरसप्रभम्‌ । कुशपुषपाक्षतोपेतं स्वकरेण समर्पयेत्‌ ॥ ६८
ततः पाुप॑तं जप्तवा प्रणम्य परमेश्वरम्‌ । ततोऽपि वलिभिभतान्सनिधाय निबोधयेत्‌ ॥ ६९
स्थातव्यं भ॑वता ताव्रावत्संनिहितो हरः । (भगुरूसादिसंगुकतं गृहीयाद्यागमण्डपम्‌ ॥ ५०
सर्वोपकरणं शिस्पी त्था स्नापनमण्डपम्‌ ।) अन्ये देवादयः स्थाप्या मत्ररागमसंभयैः ॥ ७!
आदिवणस्यं भेदाद्वा स॒त्छन्यापतिभाविताः । साध्यपमुखदेवाश्च सरिदोषधयस्तथा ॥ ७२
सेनपाः किंनरावाशच पृथिवीतत्समाभिताः । (+ स्थानं सरस्वतीरक्ष्मीनदीनामम्भसि कचित्‌भं
मुवनाधिपतीनां च स्थानं यत्र व्यवस्थितिः । अण्डवृद्धिमधानान्तं त्रितं ब्रह्मणः पद्म्‌ ७४
तन्पात्रादिपधानान्तं पदमेतत्रिकं हरेः । नास्येशगणमात्रणां यक्षराशरजन्मनाम्‌ ॥ ७५
अण्डजाः शुद्धविद्यान्तं पदं गणपतेस्तथा । मायांशदेशशक्लयन्तं शिवारिवेप्ररोचिषाम्‌ ) ॥ ७६
पदमीश्वरपय॑न्तं व्यक्तार्चासु च कीतितम्‌ । कमी कीतिं यच यच रत्नादिपश्कम्‌ ॥ ७७
परक्िपेत्पीढं सयां पञ्चब्रह्मशिलां विना । एट्मि्िभाजिते गर्ते लक्त्वा भागं च पृष्तः ॥७८
स्थापनं प्श्चमांश च यदि वा वसुभाजिते । स्थापनं सप्तमे भागे प्रतिमासु सुखावहम्‌ ॥ ५९
धारणाभिविश्ुद्धिः स्यात्स्थोपने टेपचित्रयोः । स्नानादि मानसं तत्र॑ शिखारत्नादिवेशनम्‌ ८०

नत्रोद्धाटनमत्रेष्मासनादिप्रकसपनम्‌ । पूजा निरम्बुभिः पुष्यथ चित्रं न दुष्यति ॥ «८!
~ [न [र 8 न [न [स [भ +मा + अ
विधिस्तु चललिङ्गेषु संमतयेव निगद्यते । पञ्चभितरी तरिमिव्रोऽपि पंयक््याद्विभाजिते ॥ ८

(#भागत्रयेण भागांशो भवेद्धागद्येन बां । स्वपीरेष्वपि तदरतस्यालिङ्गषु तखमेदतः ॥ ८}
सृष्टिमत्रेण संस्कारो विधिवत्स्फाटिकादिपु। किं च ब्रह्मशिखारतनपभतेधानिवेदनम्‌ ॥ ८४
योजनं पिण्डिकायाश्च मनसा परिकसययेत्‌ । खयंभृत्राणलिङ्गादौ संस्छतौ नियमो न हि ॥ ८4
सापनं संहिताम्न्यासं होमं च कारयेत्‌ । नदीसमुद्ररोहाणां स्थापनं पूर्वन्मतम्‌ ॥ ८
मृन्मयं छिद्गं पिष्टकादि च तक्षणात्‌ । दृता संपूनयेच्छद्ं दीक्षणादि विधानतः ॥ ८५

शू

रक ड. च. पुस्तकेषु नात्ति । + धनुशिदवान्त्भतं नाति क. ड. च. पृस्तकेषु । # धनुधिः
स्तक्ेषु ।

१ख. ग. "चात्मने न । २क.ङ.च. नधत `
ग.घ.हांमू'।६क. ठ. च.नमः। 1०. ग. शु मूर * ल. या स्थाप । ५ क. ड. च. ^तय शेषत्वा्वत ।
दरु 1 १० ख. ग. उॐ> दरु हं क्रि" । ११ क. इ. च. 92 दरी सः, म" ¡ जवो गुरोऽ ' १० ख. "टसक्तायां । 7
भ्ण, रा च त्रितयज्व'। १५ ख. ग. धा विनायका । १६ख. 'मद्धति' । ¶०५ बदरि" ।

[अ० ९८ छो° १-१९ ] अग्निपुराणम्‌ । १३९
( मौरीप्रतिष्ठविभिः )

समादाय ततो मत्रानात्पानं संनिधाय च । तजले प्रक्िपेलिङ्गं बत्सराकामदं भवेत्‌ ॥ ८८
रिप्ण्वादिस्थापनं चैव पृथद्पत्रेः समाचरेत्‌ ॥ ८९
श्टयारिमहापुराण आनये रिवप्रतिष्राविधिकथनं नाम सप्तनवतितमो ऽध्यायः ॥ ९५ ॥
आदितः शोकानां समश्वङ्ाः--३२२६

अथाषएटनवतितमो ऽध्यायः ।

ह्वर उाच--
पक्ष्ये ग।रीपरतिष्ठां च पूजनया सहितां शृणु । पण्डपायं पुरो यच्च संस्थाप्य चाधिरोपयेत्‌ ॥
दयायां तां विन्यस्य मत्रान्पर्ादिकानुह । आ्मविद्राशिवान्तं च कुयाद्‌ी शनिवरेशनम्‌॥ २
शक्ति परां ततो न्पस्य हुत्वा जपा च पूवत । संधाय च तथा पिण्डी क्रियाशक्तिस्वरूपिणीम्‌
सदेशन्पापिकरां ध्यात्वा न्यस्तरत्नादिकां तथा । एवं संस्थाप्य तां पादवं तस्यां नियोजयेत्‌
परशक्तिस्यरूपां तां स्वाणुना शक्तियोगतः । ततो न्यसेत्फियाशक्ति पीठे ज्ञानं च विग्रहे ॥ ५
ततोऽपि व्यापिनीं शक्ति समावाह्न नियोजयेत्‌। अभ्विकां शित्नान्नीं च समारभ्य प्रपूजयेत्‌
ओम्‌, जधारशक्तय नभ॑ः ॐ कूपाय नपः। ॐ सन्दाय च तथा नमः। ॐ ह। नारायणाय

नपः। ओम्‌, एश्वयोय नमः । ओम्‌, अधच्छदनाय नमः ॥ ७
३ पद्मासनाय नमोऽय सपल्याः केशवां स्तथा ॥ ८
ॐ हा कणिकरायं नमः । ॐ क्ष पृष्कराक्षभ्य इदाचयत्‌ ॥ ९
ॐ हां पुण्ये हयी च ज्ञानाये दर्‌ प्रियाये तता नमः॥ १०

ॐ“ नाटाय नप; । ॐ र्षमाय न५ः। रु ज्ञानाये नपः। ॐ वंराग्याय नमः| ॐ वे, अथः
मायनमः। ॐ रप्‌, अज्ञानाय नमः । अम्‌) अरराग्याय व नपः। अम्‌, अनश्वयाय नमः
रू वाचे दरं च रागिण् हर्‌ जउ्वाटिन्ये ततो नमः। ॐ ह शमायं च नमो दर्‌ ज्येष्ठायै तत नमः

ॐ हू[राक्र( न्रशक्यगा च गोयासनाय च। ग गर्प्रतियं नमां ग्या पटपथाय्यते १३

ॐ ह सः) महागोरि दददपिते खाहा गौय नः ॥ १ १४
ॐ गोंदर हीं शिवो ग स्याच्छिसायै कवचाय च। गे नेत्राय च गोम्‌, अल्लाय ॐ ग
विजगानशक्तये ॥ १५

१ख.ग.तांचवि") र्से.ग. दीशेनि'।३ ल. ग. परापरं न्यः। * ख. ग. अमुके शिविनाः।५ ख.
ग.त्‌।आ। ६ ख.ग.्येचनः।०सल.ग. "मः स्फ । वख. ग. ।९स. ओम्‌, अम्‌, अधषटदलच्छ ।
१०. ग. हं।११ख. यै, ॐनाग'। १२. मः। रं । १६ख. उॐ्धः। १्ख.प्मः। ज्ञा । ग. "मः ॥
स्ता।१५ग. मः | दरवा १६९ ख. य द्ष्वा। १७. हू । १८ घ. ह| १९. । २० घ. हृष। २१ ग

व्परोद्रौ नः रस. ग. शक्ताश्च गौ। दष. मः।गां।२८ख, ग. दहंगीं दिवां ग । २५ ख. ग. सोघ्राः
५.२ख.ग 3।[ |

१४० शरीमदरेपायनमुनिपणीतमू-[अ ° ९९-१०० छो १-५।१-९
( सूथैप्रतिष्ादरारपरतिष्टाविषी )
ॐ ग क्रियाशक्तये नमः पूर्वादौ शक्रादिकान्‌ । ॐ वुँ सुभगायै नैपो ही बीजलङिता तत\
ॐ हीं कामिन्यै च नम ॐ द्रु स्यात्कामशालिनीत्रैगेरीं मतिष्ठाप्य भां जप्त्वाऽथ स्मा
इयादिमहापुराण आग्नेये गौरीप्रतिष्टाविधिकथनं नामाष्टनवतितमोऽध्यायः ॥ ९८ ॥
आदितः शछोकानां सप्यङ्ाः- २२४२

अथ नवनवतितमोऽध्यायः ।

सूमैप्रतिष्ठाविषिः ।
ईश्वर उवाच-- |
वक्ष्ये सूर्यपरतिष्ठां च पूवैवन्पण्डपादिकम्‌ । सानादिकं च संपा पूर्वोक्तविधिना ततः ॥ !
विर्धोमासनश्नय्यायां साङ्ग विन्यस्य भ्रम्‌ । त्रितं विन्यसेत्तत्र सं (सस्वरं खादिपवकम्‌
शुद्धादि पवत्छृत्वा पिण्डीं संशोध्य पूपेवत्‌ । सदे शंपदपयन्तं विन्यस्य तत्वपचचकम्‌ ॥
शंक्लया च सबैतोपुर्या संस्थाप्य तरिधि्रत्ततः । स्वाणुना विधिवत्स शक्यन्त स्थापये
स्वाम्यन्तमथ बाऽऽदिलं पादान्तं नाम धारयेत्‌ । सूयमत्रासतु पूर्वोक्ता द्रष्टव्याः स्थापनेऽपि ३
इत्यामनेये महापुराणे सूयंप्रतिष्ाविधिकरयनं नाम नवनवतितमोऽध्यायः ॥ ९९ ॥
आदितः शोकानां समश्ङा; - २३२४८

अथ शततमोऽध्यायः ।

^

द्वारप्रतिष्ठाविषिः

[1

हषर उवाच-

द्ाराभितपरतिष्ठौया वक्ष्यामि विधिमप्यथ । दराराङ्गाणि कषायावैः संस्कृ शयने न्यसेत्‌ ॥ !
मूलमध्याग्रभागेषु त्रयमात्मादिसेन्वरम्‌ । विन्यस्य संनिवेरयाथ हुत्वा जप्तवाञत्र रूपतः॥
दारादथो यनेदरासतं ततरवानन्तमत्रतः । रत्नादिपश्वकं न्यस्य शान्तिहोमं िधायच।॥ ¦
यवसिद्धथकाक्रान्ता ऋद्धिदधिमहातिलाः । गोगृत्स्षपर गिन्दरमोहनीलक्ष्मणामृताः ॥ "५
रोचगौरुषचो दुर भासादाधश्च पोटली । परकृलयोदुम्बरे बद्ध्वा रक्षार्थं भरणेन तु ॥ ।
द्वारमुत्तरतः किचिदाशितं संनितेहयेत्‌ । आत्मतखपधो न्यस्य विच्चातच्ं च शाखयोः; ॥ ६
रिवमाकाशदेशे च व्यापकं सर्भमण्डले । ततो महेशनाथं च विन्यसेन्मूखमनव्रतः ॥ ॥
द्वाराश्रितांश्च तस्पादीन्कृतयुक्त; स्वनापमि; । शुहुयाच्छतमधं वा द्विगुणं शक्तितोऽथ वा ॥ ।
न्यूनादिदोपषपोक्षारथ हेतितो जुहुयाच्छतम्‌ । दिग्बटि पूरववहा प्दशाहक्षिणादिकम्‌॥ ^

इव्यादिमहापुराण आप्नये द्वारप्रतिष्टाबिधिकथनं नाम शततमोऽध्यायः ॥ १०० ॥

आदितः श्चोकानां समश्यङ्ाः- ३२५७

१ख. ग. ॐ भूकर । २ख.सं। 3 ख. ग. नमः, ॐ दीं बीजालताय ममः। ॐ। ४ ख, ग. श्यादां ।
५ख. श्ापाद। ६ ख. ग. "यं यदा तश्नाम। ७ख, ग, षायां व। < ख,ग. श्तः । चन्द्रादि । ९ ड. 1
"द्वात्मका" । १० ख. ग. द्विता । ११ ख. शनामसुरा दू" । ग. "ना रसदुवो प्रप्रा" । १२ ख. पोच्छरलीम्‌ । `
पाच्छुलीम्‌ । १३ स, ग, म्‌ । हृतौ द्वौदु' । १४ घ. "द्रुत्वा प्र'।

[अ० १०१-१०२ छो ° १-१६।६\-]अग्निपुराणम्‌। १४१
( प्रासादग्रतिषठाध्वजारोपणविधी )
अ्काभिकशततमोऽध्यायः ।

. परप्तद्रप्रतिष्ठा ।
इृश्र उवाच-)
1 च 9 भ 3 €^
भ्ासादस्थापनं बकष्ये तवेतन्यसुयोगतः । शुकनौशासमापतौ तु पथ्याश्च पध्यतः ॥ १
आधारशक्तितः पगे विन्यस्ते पणवेन च । स्वणधिकतमोदधते पञ्चगभ्येन संयुतम्‌ ॥ २
मधुक्षीरयुतं कुम्भं न्यस्तरत्नादिपश्चकमं । सवसं गन्धछिप्न च गन्धवदयुष्पधरपितम्‌ ॥ |
सूतादिपवानां चं कृती कृलं च विन्यसेत्‌ । पूरेण समादाय सकलीकतविग्रहः ॥ ४
सवत्माभिन्मात्माने स्वाणुना खान्तमास्तः । आंजञायाऽऽरोधयेच्छमौ रेघकेन ततो गुरः॥ ९
दरादशान्तात्समादाय स्फुरदरहिकणोपमम्‌ । निक्षिपेत्कुम्भगर्मे च न्यस्ततन्रातिवाहिकम्‌ ॥ ६
ग्रहं तदणानां च बोधकं च कलादिकम्‌ । # पनन्त वागीषरं तनु भरतं तत्र निवेदषचत्‌ ॥ ७
दश नाडीरदेश प्राणानिन्द्ियाणि त्रयोदश । तदथिपांध संयोज्य परणवाचैः सनामभिः॥ ८
स्वकायेकारणत्वेन मायाकाशनिंधामिकाः । पिेशासेरकान्शं व्यापिनं च सुवः ॥ ९
अङ्गानि च विनिक्षिप्य निरुन्धयद्रोधमुद्रया । सुवर्णायुद्ध यदवा पुरषं परपानुगम्‌ ॥ १०
पञ्चगग्यकषायाचेः पूषैवत्संस्छृतं ततः । शय्यायां कुम्भमारोप्य ध्यात्वा ददरुमापतिपष्‌ ॥ ११
तश शिवमन्रेण व्यापकत्वेन षिन्यसेत्‌ । संनिधानाय होमं च मोक्षणं सपशनं नपम्‌ ॥ १२
सांनिध्यवोधनं सवं भागत्रयविभागतः । विधायैवं परृलन्ते कुम्भे तं विनिपरेयेत्‌ ॥ २३
इयादिमहापुराण आग्नेये प्रासादग्रतिष्ठावर्णैनं नमैशाधिकशततमो ऽध्यायः ॥ १०१ ॥

आदितः शोकानां समघ्यङाः-- २२७०

अथ द्यधिकशततमोऽध्यायः ।
ध्वनारोपणम्‌ ।
ईर उवाच-
घूलके \षरजदण्डे च ध्वजे देवकुले तथा । मतिष्ठा च यथोदिष्टा तथा सकन्द वदामिते ॥ १
(+कमागाधेपेशादवा यदवा सवादेशनात्‌ । देष्टफे दारुनः शूलः ररजे धाश्नि शैलजः)॥ २
दष्णवादौ च शैकराव्यः कुम्भः स्यान्ूतिमानतः। स च त्रिशूलयुक्तस्तु अग्रचूलाभिधो पतः ३
ईश्ूखः समाख्यातो पूप लिङ्गतमन्वितः । वीजपूरकयुक्तो वा शिवादिषु तद्विः ॥ ४
चितो ध्वजश्च दातो यथा जङ्धा्तो भतेत्‌ । भबेद्ा दण्डमानस्तु यदि वा तथध्च्छया ॥९

# इदमर्धं क. ङ. च. पुस्तकेषु नास्ति । + धनुधिदान्तमतो ग्रन्थो नास्ति क. इ. च. पृस्तकेषु ।

१ घ. "तन्यं स्वयो । २ च. “नासास" । ३ क. ङ. च. तु पूवे । ४ ख. ग. “न्येत्मणः । ह, “न्यस्य प्र" ।

५. म्‌ । कषगवज्ञं। ६क. च. च चक्रीकृख युवस्यृरेत्‌ । इ. च वक्रीकृदमुपर्शेत्‌ । ७ क. ख. ग, ड. च्च,

` छृखर्ि' । ८ घ. 'वात्मभि" । ९ क. ड, च. आज्ञामारोपयेद्धस्तौ रेः । घ, आज्ञया बोध" । १० ख. ग. वामेश्वरं ।

।१ ष, वराते । १२ ख. ग. "यामकाः । १२ क. घ. ढ. च. "निष्यायोः । १४. ते । तडागाः । १५ क. इ, चक्ादौ ।
१ ग. चक्राः । १६ चैत्राय । क. जद्ाता । ख. ड, संगाता।

१४२ श्रीपद्रपायनमुनिपरणीतम्‌-- [अर १०२ छो° ६-२०]
( ध्वजारोपणविधिः }
महाध्वजः समाख्यातो यस्तु पीठस्य वेष्ठकः । शक्रग्रह रसंबाऽपि दस्तदेण्डसतु संमितः ॥ ६
उत्तमादिक्रमेणैव विज्ञय सूरिभिस्ततः । वंशजः शञाटजादि्वा स दण्डः सर्वेकाषद्‌ः ॥ ७
अयमारोप्यमाणस्तु भङ्गमायाति व्र यदि । राज्ञोऽनिष्टं विजानीयाद्रजमानस्य वा तथा ॥ ८
मत्रेण बहुरूपेण पूर्रवच्छान्तिमाचरत्‌ । दरारपालादिपूजां च मत्राणां तपणं तथा ॥ ९
विधाय चलकर दण्डं स्नापयेदस्चमनव्रतः। अनेनेवोक्तमत्रेण ध्वजं संप्रोक्ष्य देशिकः ॥ =!
यृत्कषायादिभिः स्नानं प्रासाद कारयेत्ततः । विलिप्य रसमाच्छान्र शय्यायां न्यस्य पएूषष्‌॥
भञलके लिङ्गवन्यासोनं चज्ञानं नच त्रिया । तिशेपाथा चतुर्थी चनं च कुण्डस्य करना
दण्डे तथाऽयतसरं च विद्यातं द्वितीयकम्‌ । सदया जातादिवक्र णि शिवतं पुनध्वेने ॥ १३
निष्कलं च शितं तत्र न्यस्याङ्गानि प्रपूजयेत्‌ । चखके च ततो मगरी सांनिध्ये संहिताणुभिः १४
होममेखतिमागं च ध्वज तस्तु फडन्तकरः । अन्यथाऽपि करत यच्च ध्वजसस्कारण कचित्‌ ॥ १९
अह्लयागु्रिधावेवं तत्सवेगपद शितम्‌ । प्रासादे कारितस्थाने स्षग्रस्रादिविभर पिते ॥ १६
जङ्घा वेदी तद्व तु तितच्छादि निवेहय च । हामादिके व्रिधायाय दिवं संपूर्य पूत्रैवत्‌॥ १७
सवैतसमयं ध्यात्वा रिते च व्यापकं न्यसेत्‌ । अनन्तं काररुदरं च विभाव्य च पदूाम्बुजे॥१८

कृष्पाण्डहाटकां पीठे पात्तारनरकेः सह । भुवनेटोकपारश्च शतर्द्रादिभिषटेतम्‌ ॥ १९
ब्रह्माण्डकमिदं ध्याल्रा जङ्घायां च विभात्रयेत्‌ । वारितेनोनिरव्योमपमाषएकसपन्वितम्‌।।२
स्वावरणसंजञं च वद्धियोन्यषटकान्वितम्‌ । योगा्टकसमायुक्तं नाशाविधि गुणत्रयम्‌ ॥ २!
पटैस्थं पुरुषं सिहं बमं च परिभवरयेत्‌ । मज्ञरीतरेदिकायां च विद्यादिकचतुष्टयम्‌ ॥ २२

कण्ठे मयां सर्वां च विव्राश्वामरपतारफे । कले चेन्वरं विन्दुं विये ्वरसमन्वितम्‌ ॥ २}
जटाजूटं च तं विद्याच्छरं चन्दराधरूपकरम्‌ । शक्तित्रयं च तत्रैव दण्डं नाद्‌ विभाग्यच॥ २
ध्वजे च कुण्डं शक्तिमिति धान्नि विमावयेत्‌। जगल वाऽय संधाय लिङ्गं पिण्डिकेयाञ्यवा
सैभूत्थाप्य सुमने बिन्धस्ते शक्तिपङ्कजे । न्यस्तरत्नादिके तत्र स्वाधारे विनिवेशयेत्‌ ॥ २
यजमानो ध्वजे मरे बन्धुमित्रादिभिः सह । धीम प्रदक्षिणीकृ लभते फटमाहितम्‌ ॥ २७
गहः पाशुपतं ध्यायन्स्थिरमन्राधिपयुतम्‌ । अधिपाञ्शस्युक्तांशच रक्षणाय निवाधयेत्‌ ॥ २८
उनादिदोषशान्लयर्थ हुता दखा च दिग्दिप्‌ । गुरवे दक्षिणां दत्रा्रजमानो दिं व्रजेत्‌ २९
परतिमालिङ्गवेदीनां यावन्तः परमाणवः । तावदयुगसदस्राणे कतुमागयजः फलम्‌ ॥ ३०
इदयादिमहापराण आप्नेये ध्वजारोपणादिवियिकरथनं नाम ग्मधिकशततमोऽध्यायः ॥ १०२ ॥
आदितः शोकानां समच्ङ्ाः-- ३२००

# टदमध क. इ. च. पुं्तरक्षु नस्ति। + इदमध क. ड. च. पुस्तकषु नास्ति ।

१ख "जः मालः ।२क. ड. च. चतकं। ख. धृलफे। ३ क. >. च. प्य च समासद्।* घ. चृडक ।
५ख,ग. न चाज्ञानं च सक्किया। ६ क. ड, च. नवचण्ड' | ७ ग. कुम्भस्य । ८ क. ड. च. तथाऽऽत्मत" । ५
तयाऽ्थः। ९ ख. ग. ^तानि चक्राणि। घ. तानि वक्राणि। १० क. ड. च. तरते । घ. चृडके। 9१क. "निध्येऽ
हृदितात्मभिः । ड. च. 'निध्योक्गदितात्मभिः । १२ ख. ग. ध्यागं विधायवे । १३. तते स्था । १८ ग. च
यो । घ. च दृद्धयो" । १५ ड. च. परस्थं । १६ क. ङ. च. रागं । १७ क. ड. च. मायाधकक्रं च । १८ ख. घा
चाथ १९क.ढड. च, लिङगापिः। २० ख, ग. समुत्थाय । २१ ख. ग. “न्यतेच्छक्ति' । २२ क. ल. ग, इ, च, लौ ।
२३ क. ड. च. वाम ।स.ग. वामे।२५ख. ग. गुरं) २५ ख. “त्रादिभि्ुः ।

[अ० १०३ छो° १-२६ ] अभनिपुराणम्‌ । १४१
( जीणँद्धारविधिः )
अथ त्यधिकाततमोऽध्यायः ।

-----

जीेद्धारविप्रिः ।

इश्वर उवाच -
जीणीदीनां च लिङ्गानामुद्धारं विधिना वदे । रक्ष्मोज्कितं च भप च स्थूलं वज्ञहतं तथा ॥ १
पटं सरितं व्यङ्गं लिङ्रमिलेवमादिकम्‌ । इलयादिदुटलदगानां लभ्या पिण्डी तथा वृषः ॥२
चाहितं चितं निश्नमलयर्थ व्रिपमस्थितम्‌ । दिदं पातितं णिङ्गं मध्यस्थं पतितं तथा ॥ ३
एवंविधं च संस्थाप्य नितरैणं च भवेद । शनादेयेन पवादेण तदपाक्रियते यदि॥ ४
ततोऽन्यत्रापि संस्थाप्य तरिधिद्ेन कमेणा । सुरिथतं चास्थिनं वाऽपि शिवकिङगं न चालयेत्‌ ५
पतिन स्थापनं कुर्यात्सहसेण तु चालनम्‌ । पूजादिभिश्च संयुक्तं जीर्णायमापि सुस्थितम्‌ ॥ ६
प्राम्ये मण्डपमीशे च मलग्ररिकतोरणम्‌ । विधाय द्रारपूनारि स्थण्डि मन्रपूननम्‌ ॥ ७
दे्रछि च बहिग॑ता समाचम्य स्वयं गुरः । ब्राह्मणान्मोनयिला तु शभ विज्ञापयेत्ततः ॥ ८
ठं लिङ्गमिदं शंभो शान्तिरुदरणस्य नेत्‌ । रुचिस्तवास्ति भिधिना अधितिष्ंच मां रिषर॥९
पं ज्ञाप्य देवेशं शान्तिहोमं समाचरेत्‌ । मध्वाजयन्तीरटवामिप्रलनाष्ाधिकं शतम्‌ ॥ १०
(तो लिङ्गं च संस्थाप्य पनयेत्स्यडिले तथा । +ॐ व्यापकेन्वरायेति तच्वेनालन्तवादिना ११
व्यपकिशराय ह्दपाय नेष व्यापकेश्वराय शिरे नमः । ईत्याग्रङगमत्राः ॥ \३
पस्तताऽञश्रते तत्व श्रावूयदस्तत्रतः। सः कोऽपीह थः कथिलिङ्गमाधरिल एषति ॥?४
लिगं लक्तवा शिवाज्ञाभियंत्रे्ं तत्र गच्छतु । मिचाविवे वैकः मुर मनिष्यति ॥ १५
सहं परतिमगे(गं) च ततः पञुपताणुना । दुला रान्यम्बुना पक्ष्य सृष्टा कुशजपेत्ततः १६
दसाय) च विलोमेन तखतसाधिपां सः । अपनी वरा पिण्डिकासंस्थितानुरः १७
वरिष्ज्य स्रणैवारोन दृपसन्धस्थया तथा । रज्ज्वा वद्ध्वा तया नीत्वा शिमत्रंगृणञ्जनैः १८
तजे निक्षपेन्मतरी प्रय जुहुयाच्छतम्‌ । तृ्षये दिक्पतीनां च वास्ुर्शद्धे शतं शतम्‌ ॥ १९
रक्षं विषाय तदानि मदहापाुपताख्तः । लिङगमन्यत्ततस्तत् परिधिवत्स्यापयेहुरः ॥ २०
अुनिभिगे्िस्तवरविद्धिः मतिष्ठितम्‌ । जीर्ण वाऽप्यथ बा भगं परिधिनाऽपि न चालयेत्‌ २१
एष एव तरिधिः कार्यो जी्णधामपमुद्धत । खं अन्रगणं श्वैस् कारमेन्मन्दिगन्तरम्‌ ॥ २२
संकोचे मरणं मोक्तं विस्तारे तु पर्य । तद्रव्यं भरष्ट्रवयं बा तत्कार्य तत्मपाणकम्‌ ॥ २३
इत्यादिमदापुराण अग्नेय जी्ेद्रारविधिकथनं नाम व्यधिकदाततमोऽध्यायः ॥ १० ३॥

१. योज्या।२घ. ^तं लिक्रम'। इ. तं चैवमः। ३. "दि । नयादिक्प्रः।४क च, "तं घटितं । घ्र. श्तं
दुःस्थिते । ह. "तं दूषिते । ५.वा।६क.च. "ल्यं परपु । ख. ग, -लेशप्रपू । इ. (ले यच्र। ७ ध. व्वादित्रिः।
<. "्स्रमां। < घ, %ति नान्तं रिववाः। ९ ध. "पकं हृदयेश्ररय न" । १० ख. ग. इलयभ्यङ्गः । ११ ख. च.
ते मरं धारये । १२ घ. "स्ततः । १ ३ ख. ग. "तः । मत्तः कोऽ । १८क. ग. इ. च.यः कोऽपि लिङ" ।
१५. ध. ड. च. "तःस वोऽत्र । १६स. ग. श्तः। मृतिमू' । १२ख.ग. रिषि । १८ घ. शुद्धौ श ।
१५ख.ग. तक्नान्ने। २० ख. ग. "भिंदस्तच्ववि' । २१ क. ड. च, खड्गम । २२ ख. ग. मच्रागतं न्य' । २३ क.
३. च व्याप्य ।

१४४ भ्रीपदरेपायनमुनिमणीतम्रू- ( अ° १०४ छो° १-२९]
८ प्रासादलक्षणम्‌ )
अथ चतुरधिकशततमोऽध्यायः ।

पराप्तादल्क्षणम्‌ ।
ईर उवाच--
ष्ये परासादं सामान्पलक्षणं ते क्षिखिध्वज । चतुभागीढृते कषेत्रे भित्तेभागिन विस्तरात्‌ ॥ !
%अद्रिमागेन(ण) गर्भः स्यातिपण्डिका पादविस्तरात्‌ । पञश्चभागीडते चापि मध्यभागे तु पिण्डिका
शुषिरं भागविस्तीर्णं भित्तयो भागविस्तरात्‌ । भागौ द्रौ मध्य॑मे गभ ज्ये भागदरयेन तु॥ \
त्रिभिस्तु §न्योसो( ग्भः शेपमित्तिरिति कृचित्‌। पोढा भक्तेऽथ वा ्षेत्े भितिर्भागैकविस्तराद
गर्भो भागेन विस्तीर्णो मागदयेन पिण्डिका । विस्ताराद्विगुणो वाऽपि सपादद्विगुणोऽपि बा५
अधी्दरिगुणो वाऽपि त्रिगुणः कचिदुच्छ्रयः । जगती विस्तरार्धेन निभागेन(ण) कवि्वयेत्‌ ॥६
नेमिः पादेन विस्तीणां भासादस्य समन्ततः । परिधिष्यंशको मध्यो रथकांस्तत्र कारयेत्‌ ॥ ५
चण्डभेरव तेषु नादेशे च निवेशयेत्‌ । प्रासादार्भेन देवानामष्टौ वा चतुरोऽपिवा॥ ८
पदक्षिणाषहाः क(हन्कुःयासासादादिषु बनराः(न्‌) । आदिलयाः पूबत्स्थाप्याः खन्दोऽ
पिर्वायुगोचरे ॥ ९
एवं यमादयो न्यस्याः खस्यां खस्यां दिशि स्थिताः। चतुधा शेखरं कृतवा शुकनासा द्विभागिका
तृतीये वेदिकं। त्वमे; सकण्ठोऽ्लसारकः । वैराजः पुष्पकशान्यः कैलासो मणिकस्तथा ॥११
तिविष्ट॑पच पञ्चैव मेरपूधनि संस्थिताः । चतुरस्रस्तु तत्राऽऽ्चो द्वितीयोऽपि तदायतः ॥ १
त्तो हत्तायतश्चान्यो द्टसश्वापि पञ्चमः । एकैको नवधा मेरैथत्वारिश्च पञ्च च ॥ १
भासादः प्रथमो मेरुदितीयो मन्दरस्तथा । विमानं च तथा भद्रः सवैतोभद्र एवच ॥ १४
चरुको नैन्दको नन्दि्मानस्तथाऽपरः । श्रीवत्स्ेति वैराजान्ववाये च समुतिथकनौः ॥ १५
वलभी एहराजश्च शालागरृहं च मन्दिरम्‌ । विशालर्पसो ब्रह्ममन्दिरं मुबनं तथा ॥ १६
भवः शिविका वेहम नवते पुष्यकोद्धवाः । वर्यो दुन्दुभिः पद्मो महापद्मक एव व॑ ॥ १७
वनी वान्य उष्णीषः शाह कलरास्तथा । खक्ष तथाऽप्येते इत्ताः कैलाससंभवाः ॥ ८
गजोऽथ हषभो हंसो गरुत्पानृक्तनायकः । भ्रपणो भूधरथान्यः श्रीजयः पृथिवीजरः॥ ९
हत्तायतात्सयुदधुता नेते मणिकाहयात्‌ । वजरं चक्रं तथा चान्यतस्वस्तकं वर्जस्वस्तिकभू ॥२५
+ चित्रं स्वस्तिकखङ्ग च गदा श्रीकण्ड एष च । विजयो नामतश्चते ्रिविष्टपसमुदधवा; ॥ २!
` नगराणामिमाः सन्ना लटादीनामिमास्तथा । ग्रीवार्नोन्तं चुं पृथुं स्त्रिभागतः ॥ २२

९ # इदमर्धं ख. ग. पुस्तकयोनास्ति । + इदमर्धं नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

१ ख..श्‌. "दमानस्य ल' । २ घ. ^तेक्ि्रेऽन्तमागे। २ क. इ. च. ्यमो गर्भो ह्येष भा । ख. ग. श्ये
गर्भो ज्ये°। ४ घ. दैन्यसा ग । ५ क. ड. च. न्यासा ग" । ६ क. ड, च. अध्यर्ध" । ५ ख. ग. "चित्कचित्‌। ८ ख
ग. घ. णक्षिणां बहिः कु ।\ ख. ददिक्षुवाः। १०घ.वानवा।आः। ११ क.ड.च.काविप्रेस"। ख,ग. क
स्मे स । १२ ख. "मरसाः। १३क.घ. ट, च. छपंचपः। १४५ख. ग. नन्दनो। ध. नन्दिको । १५ ख, "ताः।
बलभीगरह । १६ घ. ड. “व समो त्र । १७ क. ड. च. च । पक्राटी वान्यदुष्टाश्चः खड्गाश्च क । ख. ग. च ।
बाल्यवक्रीकषः दृक्ष: क । १८ ख. ग. जदस्तक । १९ ख. ग. “मू । चक्रस्व' । २० क. ड. च. वर्णं । २१ ई
च. श्लेचत्रिः। ष. लंच विभा'।

[अ° १०५ ो° १-९] अप्निपुराणम्‌। १४५
(हादिवास्तुकषयनम्‌ )
दशधा वेदिकां कृवा पश्चभिः स्कन्द विस्तरः । प्रिभिः कण्ठं तु कर्तव्यं चतुभसनु ैचण्डकम्‌॥
दिक्षु द्वाराणि कायाणि न विदिश कदाचन । पिण्डिका कोणषिस्तीणा मध्यमान्ता शुदाहूता ॥
$वितय्ममागेन महतां गभेपादतः । उच्छ्रायो द्विुणस्तषामन्यथा वा निग्ते॥ २९
षष्याऽधिकात्समारमभ्य अङ्कुलानां शतादिह । उत्तमान्यपि चत्वारि द्वाराणि दश्चहानितः २६
नीण्येव मध्यमानि स्ुसीण्येव न्यसान्यधः । उच्छयार्भेन विस्तारो शुच्छ्रौयो षपिर्दसिधा॥
चतुमिरषटमिवाऽपि दशभिवोऽङ्लैः युमः । उच्छरायायादगिस्तीणाः शाखासतेदरुदुम्बरो(र) ॥
वि्ताराेन ाहुरयं सर्वेषामेव कीतितमू । निपश्चसप्नवरभिः शालाभिर्ररमिशम्‌॥ २९
अधःदालाचतुथष परतीहारो निवेशयेत्‌ । मिथुनैः पादवर्णाभिः शासशेषं विभूषयेत्‌ ॥ ३०
सम्भविद्ध भर्ता सयादरपतविद्ध त्वभ्रतिता । कूपव्रिदध भवे, रार षे्रविद्धे धनक्षयः ॥ ३१
भासादण्दश्ञालादिमागेविदधेषु बन्धनम्‌ । सभाँविद्धेन दारिन्यं वणैविद्धे निराकृतिः ॥ ३२
उदरूलेन दारिवं शिाविद्धेन शरुता । छायाबिद्धेन दारियं वेधदोषो न जायते॥ ३२
ठेददुत्पाटनाद्राऽपि तथा प्राकारलक्षणात्‌ । सीपाया द्विगुणलयागदरधदोषो न जायते ॥ ३४
इ्यादिमहापुराण आप्नेये सामान्यप्रासादलक्षणकथनं नाम॒चतुरधिकराततमोऽध्यायः ॥ १०४ ॥
आदितः शोकानां सप्ङ्ाः-२२५६

अथ पञ्चाधेकशततमेोऽध्यायः ।

गृहदिवाप्तुकथनम्‌ ।
षर्‌ 4५ १७ १८
पर्रामदुगादौ शृहमासाददद्धये । एकाशीतिपदे वात पूनयेसतिदधये परुषम्‌ ॥ १

पगास्या दश्नधा नाड्यस्तासां नामानि च त्ुपरे। शान्ता यशोवती कान्ता विशाला प्राणवराहिनी
पती वसुमती नन्दा सुभद्राऽथ मनोरमा । उत्तरास्या दशान्या एकराशीयदर्भ्रिकारिका ॥ ३
रिणी सुपरमा लक््ीधिमूतितरिमला प्रिया । जया ज्वाला विश्लोका च स्मृत स्ताः मूत्रपाततः४
[शादष्टष्ठकं दिक्षु यजेदीशं धनंजयम्‌ । शक्रम तथा सल भरल व्योम च पूर्वतः ॥ ५
{व्याह च पूषाणं वितथं मोममेव च | दृतान्तमथ गन्ध गृश्षं मृगं च दक्षिणे ॥ ६
पितरं द्वारपालं च सु्रीवं पुष्पदन्तकम्‌ । वरुणं दैतयशेपौ च यध्माणं पश्चिमे सदा ॥ ७
0गाहिषस्यो भटाः सौमाग्यमदितिर्दितिः । नीरतःपदगो ब्रह्मा पूज्योऽपे च षददप्रिगाः८
्शान्तरकोषटस्थमार्योखयं तु पदद्वये । तदधशापवतसाख्यं केनरान्तरेषु षदप ॥ ९

१ ख, ग. तदण्डकम्‌ । २ख. महती । ३ घ. उच्छूयया । ४ क. ड. च. कलशान्य" । ख. ग. कल्यशान्य ।
4 घ. 'च्छरायोऽभ्यधि" । ६ ख. ग. "कस्तथा । च' । ७ क. ड. च. 'इगुरैस्ततः। उ* । ८ ध. 'स्तीणो विशा । ९ ध.
त्तदुदुम्बरे । वि" । १० ध. थ्‌ । द्विप । ११ क. ड. च. "हम्‌ । १२ ख. ग. वेधश्च ब । १३ स. ग, भाविधेन ।
+४स. ग. रं चृहीवि'। १५क. ड. च. िद्ेऽदममूतरता । ख. "बिद्वऽन्यमूत्रता । १६ क. घ. ड. च. "गधा गृ ।
१७ ष. दस्तु । १८ क. ह, च वास्तु पू । १९क. घ. ढ. च. ^रा द्वाद" । २० क. इ. च. शशीतयक्षिकाऽ्थिका ।
९१ घ, 'तास्ततूतर' । २२ घ, भृशे । २३ क. इ. च. वान्त" । २४ ख. ग, श्तःपाद" । २५ घ. "याख्या तु ।

१४६ भ्रीमदपायनपुनिभणीतम्‌- [ अ° १०५ छो ° १ ०-६९
८ णएहादिवास्तुकथनम्‌ )

मरीधिकाऽतनिमध्ये तु सविता द्विपदस्थितः । सावित्री तदधो शंस बिवस्वान्षदपदे त्वधः ॥!
पितृब्रह्मान्तरे विष्णुमिन्दुमिन्द्रं त्वधो जयम्‌ । वरुणब्रह्मणोपध्ये मित्राख्यं षट्पदे यजेत्‌ ॥ !
रोगब्रह्मान्तरे निर्यं विष्णुं च रुद्रदासकम्‌ । तदधो श्ङधगं यक्ष्म षट्सौम्येषु पैराधरम्‌ ॥!
(चरका स्कन्द विकररं विदारीं पृतनां क्मात्‌। म्भ पापं पिखिपिच्छं यजदीक्षादिबाह्यतः)
एकाकीतिपद्‌ं वेश्म मण्डपश्च शरताद्पिकः । पूतेवहेवताः एञ्या ब्रह्मौ तु षोडर्शाश्के ॥ !
मरीचिश्च विवर्तंश्च पित्रे पृथ्वीधरस्तथा । दशकोष्रस्थता दिक्च तन्ये चेश्ादिकोणगाः |!
देल्यमा्तां तथेश्ाप्नी मृगाख्या पितरो तथा । + पापयक्ष्मानिलौ देवाः सर्वे सौर्धाङ्पिके स्थिः
ये(पत्यी्ोकः परवक्ष्यामि सकषपेण क्रमाद्रहं । सदिग्विश्षतकररदध्यादटाविश्चतिविस्तरात्‌ ॥ !
शिवाश्रयः रिवाख्यश्च शद्रहीनः सदोभयोः । रुद्रदविगुणितानाहाः पृथुष्णोभितिना(!) निभिः
स्याद्रह्विगुणं दध्यात्तिथिभिश्चैव विस्तरात्‌। सावित्रः साखयः कुड्या अन्येषां पृथर्वितरश्ां रतः
कुड्यपृथूपनङ्घाचात्कुड्यं तु त्रिगुणोच्छरयम्‌ । कुव्यसूत्रसमा पृथी वीथीमेदादनेकधा ॥ २
द्र तुल्यं च वीथीभिद्रारवीथी विनाग्रतः | श्रीजयं पृषतो दीनं भद्रोऽयं पाश्वेयोधिना ॥ २
गभपूथृसमा वीथी तदधार्भेन वा कचित्‌ । वीथ्य्ेनोप्वीथ्यादमेकद्विधिएुरान्वितम्‌ ॥ >
सामान्यीन्यगूं वक्ष्य सर्वेषां सवेकामदम्‌ । एकद्ित्निचतुःशालमष्टशञालं यथाक्रमम्‌ ॥ २
एकं याम्ये च सोम्यास्यं दरे चेत्पश्चात्परोपुखम्‌ । चतुःशालं तु सांपुख्यात्तयोरिन्धन््रपुक्तयोः
शिवास्यमम्बुपास्यप({)इनदरास्ये यमसूय॑कम्‌ । पराक्पाम्यस्थे च दण्डाख्यं प्राग्पीम्ये वातजं
ॐगआप्यन्द्‌। गृहवल्याख्यं त्रिगृलं तद्रिनद्धकरत्‌ । पूवरशालावरिहीनं स्यात्सु्ेत्रं हद्धिदायकमर
याम्ये हीने भवच्छरृी त्रिशालं वित्तकृत्परम्‌ । प्रं जलदीनाकः सुतघ्रं बहुशवुरत्‌ ॥ २

नद्रादक्रमता वाचम ध्वना ग्रहाण्यहेम्‌ । +प्रक्षाखानुस्गणावासपत्रा तस्य महान्तम्‌ ॥ २
याम्ये रसक्रिया शय्या धनु; शच्लाण रक्नासे । धनभुक्यम्बुपश्षाख्य सम्यगन्धां ({)च मारे

(कग. कक

साम्य धनपगू कुयादीशे दीक्षावराख्यम्‌ । खापिहस्तमितं वेह विस्तारायापिपिण्डिकम्‌ ॥१
तरिगुणं हस्तसयुक्तं कृत्वाऽ्ंशेहतं तथा । तच्छेषोऽयं स्थितस्तेन वायसान्तं ध्वनादिकम्‌ ॥
तरयः पक्षा्निवेदेषु रसपिवसुतो भवेत्‌ । सवेनाश्चकरं वेहम मध्ये चान्ते च संस्थितम्‌ ॥ }

# धनुधिहान्तगेतं नास्ति क. ड. च पुस्तकेषु । + इदमर्धं क. ड, च. पुस्तकेषु नात्ति । > इदमर्धं ना
क. ड. च. पस्तकेषु । + ददम नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

१क.घ.ड.च. ्टंद्विपश्च र ।२ क. ट. च. यस्मात्यट्‌' । ३ क. ढ. च. चराचरम्‌ । ४ स. जुम्भ
५ख.ग. ्यान्ताःषो। ६ क. ड. च. ^ताहरेखाश्रीमर। ख. ग. "ता हरो खड्गी मु" । ७. सार्ाशके । ८
ड. च. ताः । प्रद्याद्येकः । ९ ग. यत्पाद्याकः । घ. यत्पयो" । १० ख. “लायाकः । ११ क. ड. च.ष्ह । दि
शत्कुरवो दध्या" । १२ घ. शिशिराधरयः । १३ क. ड. च. भ्रमः शि" । १४ क. ड. च. 'ट्यस्य शदद्िगुणभावहा
स्याद्र । ख. ग. `ल्यस्य र" । १५ क. ड. च. ्यानृषिमिशवैव विस्तरात्‌ । कुब्यसू' । १६ ख. ग. “उ्यपिि
१७ क. इ. च. वीथी । १८ घ. °न्यानाथगृ" । १९ क. ह. च. “योः । सिद्धाथेसंख्ययाम्येव इनदराप्येषसमृहशम्‌ ।
ग. “योः । सिद्धाथमभ्युपसि च इन्द्रा । २० ख. ग. श्याम्योर्वोत" । २१ ख. ग. आदौ च मृं च वृन्दार्यं । २२
तद्रन"। ररक. ड. च. वेच्चुष्ठी त्रि" । ख. वेच्छन्दी त्न" । २५ क. €. च. "लं क्षतिङ्ः । ध. श्ल वृद्धि
२५ ध. यक्ष्व । २६ ख. म्‌ । प्रक्षाः । २७ ख. गावोस। २८ ख. भम्रौ भस्मस्य मक्षये । या । ३९ ख. 4
स'। ३० ख. ग. दीधाम्बरा" ।

[ अ० १०६ छो° {-१३ |] अग्निपुराणम्‌ । १४७
नगरादिकवास्तुकथनम्‌ )
समाश्च नवमे भागे रुभटृननिखया मतः । तन्पध्ये पण्डपः शस्तः समो वा द्विगुणायतः ॥ ३३
परयगाप्ये चेन्दुमे हट्ट एव शृहावटी । एकेकमुषनास्यानि दि्षटष्फपख्यया ॥ ३४
{्ञाद्यदितिकान्तानि फलान्येषां यथाक्रमम्‌ । भयं नारी चलत्वं च जयो हदिः भतापकः ॥३४
कथर्मैः कलिश्च नेसत्यं च प्ाद्ररेषवषटसु भरुपम्‌ । दाहोऽसुखं सुहत्राशो धननाशो गृति्षनम्‌ ॥
शिदिपतवं तनयः स्याच्च याम्यदरारफलाषटकम्‌ । आयुष्यत्राह्यसस्यानि धनकान्ययेसंक्षयः॥३६
शोप(षोभोगं चापल्यं च जलद्वारफलानि च । रोगो मदातिपुर्यत्वं चौँयायुःकृशता मतिः॥ १७
मनश द्रारतः पूत उत्तरस्यां दिगि क्रमात्‌ ॥ ३८
दयामय महापुराणे नगरगृहादिवास्तुप्रतिष्टाविधिकथनं नाम पाधि कशततमेऽध्यायः ॥ १०५ ॥
आदितः श्छोक्रानां सप्वङ्ाः- ३२९४

अथ पडधिकरशततमोऽ्ध्यायः ।

नगरादविकवास्तुङथनम्‌ ।
इर उवाच--
रादिकर्वास्तुं च वक्ष्ये राज्यादिषद्रये । याजनं योजनाध वा तदयं स्थानमाश्रयेत्‌ ॥ १
च्य वास्तुनगरं भराकाराल्य तु कारयत्‌ । इशादि तरिशत्पदक प्रार्‌ चसूप्रफ॥ २

1

पव्या दक्षिणे स्पद्रारूण्ये पिमे तथा । साम्पद्रारं साम्पपद्‌ कायां हृट्रस्तु विस्तराः ॥
भादि सुखं गच्छे्कुयोद्रारं तु पटफरम्‌ । ।छिन्तकर्णं भिभिन्नं च चद्द्राधामं पुरंनदि ॥*
सूयत नेष्ट सढृद्धित्रिसमागमम्‌ । चापाभं वज्नतागामं पुरारम्भे हि शनि ॥ ५
स्यं वरिष्ण॒हरा्ादी नत्वा दवयाद्वषि वली । अघ्रेय स्वणेकपारानधुरस्य विनिवेशयेत्‌ ॥ ६
पते नलयदत्तीनां वेहयाद्खीणां गृहाणे च । नटानां चंिकादीनां फैवतादेश नैते ॥ ७
नामायुधानां च कृषाणानां च वारुणे । शण्डिक कमाधिङता वायव्यं परिकर्मिणः ॥ ८
ह्मणा यतयः सिद्धाः पण्यन्तश्च चोत्तरे । फलाय्रादिविक्रयिण इशचाने च वणिग्जनाः ॥ ९
तथ बलाध्यक्षा आगरये तितरिधं वलम्‌ । स्रीणामादशिनी दक्षे काण्डारान्नकरते न्यसत्‌ ॥१०
धमे च महामाल्यान्कोषपालांश् कारकान्‌ । उत्तर दण्डनायां् नायकद्विनसकुखान्‌ ॥ ११
तः कत्रियान्दपे वेश्याज्खरदरं्च पाश्चमे । दिषु वेद्यान्वाजिनश्च बलानि च चतुदिशम्‌ ॥ १२
ण चरलिद्ग्यादीञ्दमश्ञानादीनि दक्षिणे । शिम गोधनावं च कृषिकतृसतथात्तरं ॥ १२

# अयं श्रोको नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु । + इदमर्धं क. ठ. च. पुस्तकेषु नास्ति । # इदमर्धं नास्ति
इ. च, पुस्तकेषु ।

१क.ख.ग. ड. च. श्तः। प्रागा | २ क. ड, च.्प्ये चन्द्रयामेवा हृद । ३ ख. ग. न्दुयमि बाहृद
।४क.ड.च. दृस्त। ५ ख. ग. दिया । ६ क. ट. च. प्रजायकः । ख. प्रपातकः । ७ ख. चाऽऽतमयुः ।
ॐ, च. "वास्तव्यं व । ९ क, ड, च. भ्थप्नी द" । १० क. इ, च. "गे पृशव्राः। ११क.ड. च. राः । प्ति
पमुखं । १२ क. ड, च, 'दीन्हतवा । १३ क. इ. च. ब(बाोदविकादीनां । १४ क. ट. च. "वणस्तथोत्त । १५ क
च, "हामागान्को" । १६ क. ह, च. कारका" । १०७ क. ड, च. "जसदरणान्‌ । १८ क. ढ. च. “लिङगादी

१४८ श्ीमदेपायनमूनिपरणीतमू- [अ १०७ शो° {-१६।
( स्वाय॑मुवसगेकथनम्‌ )

न्यसेनप्लेच्छांश्च कोणेषु ्रामादिषु तथा स्थितिम्‌ । भियं बरश्रवणं द्वारि पू तौ पतां

देवादीनां पिमतः (भपू्वस्यानि गृहाणि हि । पूर्वतः पश्चिमास्यानि दक्षिणे चोतैराननान्‌
नाकेशविष्ण्वादिधामानि रकनर्थं नगरस्य च ।) निवतं तु नगरग्रामदुगश्हादिकम्‌ ॥ १६
भुज्यते तत्पिशाचार्च रोगाः परिभूयते । नगरादि सर्वं हि जयदं भुक्तिपुक्तिदम्‌ ॥ ७
पूर्वायां (वस्य) गृहं परोक्तम्रेययां वै महानसम्‌ । शयनं दक्षिणस्यां तु नेक्रतयामायुधाभषा
भोजनं पश्चिमायां तु वायव्यां धान्यसंग्रहः । उत्तरे दरव्यसंस्थानमैशान्यां देवताह्‌ ॥ १९
चतुःशां त्रिशालं वा द्विशालं चैकशालकम्‌ । चतुःशाटश्दाणां तु शालौखिन्दकमेदतः ॥२४
शतद्वयं तु जायन्ते पञ्चाशत्पञ्च तेष्वपि । त्रिशालानि तु चत्वारि द्विक्नालानि तु पञ्चधा ॥ २!
एकशालानि चत्वारि एका्ेन्दानि वचूमि च । अष्टाविंशद छिन्दानि गृहाणि नगराणि च॥
चतुर्भिः सप्तमिश्रैव पञ्चपञ्चाशदेव तु । पडरिन्दानि वरिरोव अष्टाभि्िक?) एव हि ॥ २
अष्टाडिन्दं भवेदेवं नगरादौ दाग हि ॥ २।

इयादिमहापुराण आभेये नगरादिवास्तुकथनं नाम षडधिकृकततमोऽध्यायः ॥ १०६ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः- ३४३८

अथ सप्ताधिकशततमोऽध्यायः ।

स्वायभृवपरमकथनम्‌ ।

अभ्निरुवाच-
वक्ष्ये युवनकोषं च पृरवीद्रीपादिलक्षणम्‌ । अग्रीधशराभिबाहुश्च वपुष्पान्वुतिपांस्तथा ॥
मेधा मेधातिथिर्भव्यः सवनः पुत्र एव च । ज्योतिष्मान्दशस्तेषां सलयनामा सुतोऽभवत्‌ ॥ \
मियत्रतसुताः ख्याताः सप्त द्रपनदौ पिता । जम्बुद्रीपमयाप्रीधरे एतं मेधातिेदौ ॥ )
वपष्मते शारं च ज्योतिष्मते कुशाहयम्‌ । करोशद्रीपं युतिमते शाकं भव्याय दत्तवान्‌ ॥ \
पुष्करं सवनायादादग्रीध्रोऽदात्सुते शतम्‌ । जम्ब्रीपं पिता रकष नेभे हिाहयम्‌ ॥ ५
हेमकूटं क्रिुरुषे हरिवर्षाय नैषधम्‌ । इलाहते मेरुमध्ये रम्ये नीटाचलाभितम्‌ ॥ ।
+ हिरण्वते श्वेतवर्षं कुरुस्तु कुरे ददौ । भद्राश्वाय च भद्राश्वं केतुमालाय पश्चिमम्‌ ॥ ६
मेरो; मियव्रतः पुत्रानभिषिच्य यया वनम । शालग्रामे तपस्तप्त्वा ययौ विष्णवालयं नृपः ॥ ‹
यानि क्पुरषाद्यानि ह्यष्ट व्पाीणि सत्तम । तेषां स्वामागिकी सिद्धिः सुखप्राया ह्ययत्नतः ॥९
जरामृत्युभयं नास्ति धमाधर्मो युगादिकम्‌ । नाधमं मध्यमं तुर्या हिमादेशात्तु नाभितः ॥ !*
ऋषभो मेरुदेव्यां च ऋपभाद्धरतोऽभवत्‌ । ऋषभो दत्तश्रीः पतर शाटग्रामे हारि गतः ॥
भरताद्भारते वर्प भरतात्सुमतिस्त्वभूत्‌ । भरतो दत्तलक्ष्मीकः शालग्रामे हरिं गतः ॥ =!
स योगी योभिस्थाने वध्ये तच्चरितं पुनः । सुमतेस्तेनसस्तस्मादिन््धुन्नो व्यजायत ॥ !१
ग. ~
# धनुशविहान्तगेतं क. ड. च. पुस्तकेषु च्रुटितम्‌ । + इदमर्धं नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

४ स
१ क. ड. च. स्थितम्‌ । २ ग. तरेणवा। ना । ३ क. ड. च. (लानिनवभेः। ४ घ. 'प्रीप्रेऽदा" । ५ ९
ढ. च. नामिदत्तं । ६ क. ठं. च. शालाप्रमे । ७ ल. ग. घ. विष्णोरछयं । ८ क. ट. च. “गविस्तारे वः । ५५

“प्रस्तावे व ।

॥
॥

[अ० १०८ छो {-१७] अग्निपुराणम्‌ 1 १४९
( भुवनकोशकथनम्‌ )
परमेष्ठी ततस्तस्मासमतीहारस्तदन्वेयः । ( शमतीहारासतीहरता प्रतिहतर्मुबसततः ॥ १४
उद्वीतांऽय च प्रस्तारो विभुः प्रस्तारतः स॒तः । ) पथेव ततो नक्तो नक्तस्यापि शयः सुतः ॥
नैरो गंधस्य तनयस्तत्पुत्रोऽभृद्िराट्ततः । तस्य पुत्रा महाव्रीया धीमांस्तस्मादजायत ॥ १६
हान्तस्तत्सुतशाभून्मनस्यस्तस्य चाऽऽत्मजः | त्वष्ट तषश्च विरजा रज(जा)स्तस्याप्यभूत्सुतः
सत्याजद्रज्षस्तस्य जङ्ग पुत्रशत मुन । विश्वञ्योतिःप्रपानास्ते भारतं तेविवधितम्‌ ॥ १८
कृतत्रतादसग्ण सगः स्वाययुत्रः स्परतः॥ १९
इयादिमदहापुराण आभनेये स्वायंभुवसर्मकथनं नाम सप्ताधिकशततमोऽध्याय ॥ १०५७ ॥
आदितः छछोकानां समष्टवङ्ः--३४२७

अथाष्टायिकरततमोऽध्यायः ।
भुवनकोशकथनम्‌ ।
अगनिरुवाच-
जम्बरपप्ताहया द्वीपां शारमटिश्चापरो महान्‌ । कुशः कोशचस्तथा शाकः पृष्करधेति सप्रमः॥ १
एते द्वीपाः सुसु सप्त स्तभिराष्ताः । लवणेषसुरासमिदपिदटुपजरैः समम्‌ ॥ २
जम्ब्पा द्वीपमध्ये तन्पध्ये मररुच्छितः । चतुरशीतिषादस्नो भूयिष्ठः पोडशाद्रिराद्‌ ॥ श
दरातरिशन्मूधि विस्तारातपोडशाधः सहस्वान्‌ । भूयस्तस्यास्य शेखोऽपी काणिकाकारसंस्थितः
हिमवान्हेमकूटश्च निषधश्चास्य दक्षिणे । नीरः श्वेतश्च शुङ्ग च उत्तरे वर्षपर्वताः ॥ ५
लक्षपपाणां द्रां मध्ये दशर हीनास्तथाऽपरे । सहस्चद्रितयोच्छरायास्ताव्रद्रिस्तारिणश्ते॥ ६
भारतं परथमे वर्षं ततः रिपुरुपं स्पृतम्‌ । दरिं तपरवान्यन्भरोरदक्षिणतो द्वन ॥ ७
(+ रम्यकं चोत्तरे वरं तथेवान्यद्धिरण्मयम्‌ । उत्तराः कुर्व यथा वै भारतं तथा॥ ८
नवसाहससमेकेकमेतेषां म॒निसत्तम । इलाषटतं च तन्पध्ये स।वर्णो मेररुच्छ्ितिः ॥ ९
मरोधतुदिशं तत्र नवसाहसरविस्तृतम्‌ । इलाष्टतं महाभाग चत्वारात्र पषैताः ॥ १०

कषिष्कम्भा रचिता मेरोयजनायुतविस्तताः । प्रेण मन्दरो नाम दक्षिणे गन्धमादनः ॥ ११
विपुलः पश्चिमे पानं सुपाशवश्ोत्तरे स्मृतः । कदम्बस्तेषु जम्ब पिपयलो बट एव च ॥ १२
एकादशशतायामाः पादपा गिरिकेतवः । जम्बर्रीपेति संज्ञा स्यात्फलं नम्ब्बा गजोपमम्‌ ॥ ११
नम्बरूनदी रसेनास्यारितदं जाम्बनदं परम्‌ । सुपां पएषेतो मेरोः केतुमालस्तु पश्चिमे ॥ १४
पेन चत्ररथ पव दक्षिणे गन्धमादनः । वेश्राज पिम सम्प नन्दन च सरास्यथ॥ १५
अरुणादं महाभद्र शीतोदं मानसं तथा । सिताम्मशक्रमुञ्ञाचाः पूतः केवराचलाः ॥ १६
द्षिणेद्धेषिकूायाः सिखिभे(सधुख जले । रङ्ककटादयः सौम्ये मेरौ च ब्रह्मणः पुरी ॥ १७

यि

# धनुश्चिहान्तर्गतं नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु । + धनुधिद्वान्ताातं नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु । #ख.ग
पस्तकयोरिदमर्धमनत्र नास्ति क चोत्तरशनो कपूवांभोत्तरं विधते ।

१ इ. यशः । च. शयः । २ द. नगो । च. नवो।३क ड. च. न्मनः प्राप्तस्य । ४क. ड. च. हरिवंशं ।
५ख. ग. मदराश्चः। ६ ध. द्रं संशितीदं समानसम्‌ । रिता ७ ख. शिरिरावलाः। <क.ग.ध. किशिवाः। ९ग
नासुम्‌ । १० ग, “खानले |

१९० भ्ीपदेपायनमुनिपरणीतम्‌-- [ अ° १०९ श्लो" १-७]
^ का ह ( तीथेमादात्म्यम्‌ )
चतुदश सहस्ञागि योजनानां च दिश च । इद्रादिलोकपालानां समनतादरह्मणः पुरः ॥ १८
विष्णपादातडावयित्वा चनं स्वगौत्पत॑तयपि । परेण शीता म्रषाच्छैाच्छैलादताऽभव्‌ १९
तयैवालकनन्दाऽपि दक्षिणेनैव भारतम्‌ । याति सागरं तवा सप्तभेदाऽथ पचिमम्‌ ॥ २०
अन्ध च चक्ुःसोम्याऽ्ि भद्ोत्तरकुखूनपि । आनीलनिषधायामौ मासयवहन्यमादनौ ॥ २१
तयोम॑ध्यगतो मेरुः कणिकराकारसंस्थितः । भारताः केतुमालाश्च भद्राश्वाः कुरवस्तथा ॥ २२
पत्राणि लोक्पग्मस्य मर्यादाशेखाहयतः । जठरो देवशर पयादुपर्वाबुभौ ॥ २३
तो दक्षिणोत्तरायामावानीलनिपधायतौ । गन्धमाद्‌नकलासौ पतैवचाऽऽयतावुभौ ॥ २४
अङीतियोजनायामावणंवान्तर््यवस्थितौ । निषधः पारियात्रश्च मर्यादापर्वता्ुभौ ॥ ) २५
मेरोः पशिमदेग्भागे यथा प्र तथा स्थितौ । भरिशकगो रधिरवैव उत्तरौ वपेपरती ॥ २६
पवंपशायतवेतावर्णवान्तव्यवस्थितौ । जाठराच्ाथ मर्यादा्ैला मेरोधतुदिशम्‌ ॥ २७
केशरादिषु याः प्रण्यस्तासु सन्ति पुराणि हि । रक्ष्मीविष्णभ्ितूरयादिदेवानां मुनिसत्तम ॥२८
भौमानां स्वैधर्माणां न पापास्तत्र यानि च । भद्राषेऽस्ति हयग्रीबो वराहः केतुमाले ॥२९
भारते कूभरूपी च मत्स्यरूपः कुरुप्यपि । विश्वरूपेण सर्वर एज्यते भगवान्हरिः ॥ ३०
(+ किगुरुषाचटसु शुद्धीतिशोकादिकं न च । चतुधिशतिसादस्रं मजा जीवन्लनामयाः) ॥ ३१
हृतादिकरपना नास्ति भौमान्यम्भांसि नाम्बुदाः । सर््ेपवेतेषु वर्मैपु सप्त सप्त कुगचलाः॥ ३२
नद्यश्च शतशस्तेभ्यस्तीयमृताः प्रजहिरे । भारते यानि तीर्थानि तानि तीर्थानि वच्मि ते॥ ३;
इत्यादिमहापुराण आप्नये भुवनकोशकथनं नामाष्टाधिकराततमोऽध्यायः ॥ १०८ ॥
आदितः शोकानां सम्ङ्ाः - ३४७०

अथ नवाधिक्ररततमोऽध्यायः ।
तीथमाहात्म्यम्‌ ।
(# अग्निराच-
हासस्य सवतीर्थानां वक्ष्ये यद्धक्तपुक्तिदम्‌ । यस्य हस्तौ च पादौ च मनश्रैव सुसंयतम्‌ ॥१
चिदया तपश्च कीर्ति स तीथंफलमश्चते । परतिग्रहादुपा्तो लध्वाहारो जितेद्ियः॥ २
निष्पापस्तीयेयाननी तु समैयज्ञफलं भेत्‌ । अनुपोष्य िरात्नाणि तीर्थान्यनभिगम्य च ॥ ३
दक्वा काञ्चनं गाश्च दरिद्रो नाम जायते । तीथाभिगमने ततस्याद्वक्गेनाऽऽप्यते फलम्‌ ॥ ४
ृष्करं परमं तीं सांनिध्यं हि त्रिसतधयकम्‌ । दशकोटिषहस्राणि तीर्थानां विप्र पुष्करे ॥ ५
रह्मा स सुरैरास्ते युनयः सर्वमिच्छवः । देवाः भाक्तः सिद्धिमत्र खाताः पितृसुरार्थकाः॥ ६
भश्वमेधफलं प्राप्य ब्रह्मलोकं भयान्ति ते । कातिक्यामनदानाच् निलो ब्रह्मलोकभाक्‌ ॥ ७

7 < कप ए क
% इदमर्धं नास्ति क. . च. पुस्तकेधु । + धनुश्िहान्तगतं नास्ति क. ड, च. पुस्तकेषु । » धनुशविहान्तग॑तं
स्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

१ घ. "तन्त्यपि । रग. द्राशवं हौलाः। ३ ग. "वैपधाय'। ४ ख. ग. 'रिभद्रध। ५ग. च. "तौ । जट'।
\घ. शु याद्रोण्य'।७क. ड. च. मदरधर्माणां। < ख, ग.ररिः। मृष किंपुरुषायसु क्षु । ९ ब. ग, 'द्वीो"।

[अ० ११० छो° १-६ ] अग्निुराणमू । १९१
८ गङगामाहात्मयम्‌ )

एष्करे दुष्करं गन्तु ुषकरे दुष्करं तपः । दुष्करं एष्करे दानं वसं चेव सुदुष्करम्‌ ॥ ८
तत्र वासाजनपाच्छादवातकुलानां शतएदधरेत्‌ । जम्बमरग च ततैव तीं तण्ुहिकाभ्रमप्‌ ॥ ९
कण्वाश्रमं कोटितीर्थं नम॑दा चाहुदं परम्‌ । तीर्थं च््वती सिन्धुः सोमनाथः पभासकम्‌ ॥ १०
सरस्रलब्धिसङ्गशच सागरं तीयैगुत्तमम्‌ । पिण्डारकं ्रारका च गोमती सवैसिद्धिदा ॥ ११
ममित ब्रह्म तीर्थ पञ्चनदं परम्‌ । भीमतीर्थं गिरीन देविका पापनातिनी ॥ १२
ती विनेदान पुण्यं नागोदधदमघारदनम्‌ । तीर्यं कुमारकोरिश् सवेदानीरितानि च ॥ १३
दरसेत्रं गमिष्यामि कुरुतेतर वसाम्यहम्‌ । य एं सततं ब्रूपासोऽमलः मश्रुयाहिवम्‌ ॥ १४
तत्र विष्ाद्यो देवास्तत्र वासाद्धरिं ्रनेत्‌ । सरखलयां संनिरिलयां लानहरदरह्मरोकभा९१५

पापोऽपि कुरुक्षेत्रे नयन्ति परमां गतिम्‌ । धर्मतीर्थं सुव्रणार्यं गङ्गाद्रारमनुत्तमम्‌ ॥ १६
तर्य कनखलं पुण्ं भद्रकणेहदं तथा । गङ्गासरसतीसङ् व्ह्मावर्तप्रादेनम्‌ ॥ १७
गत्ग च कुज।म्रं गङ्गे दवेदपघान्तकरम्‌ । वाराणसी वरं तीयैपविपुक्तमतुत्तमम्‌ ॥ १८
कृषालमोचनं तीयं तीयराजं भयागकम्‌ । गोमतीगङ्गयोः सङग गङ्गा सक्र नक्दा॥ १९
र राजहं एण्यं शालग्राममघान्तकम्‌ । वरेशं वामनं तीयं कालिकासङ्गमुत्तमम्‌।॥ = २०

भ, क

लोहिलयं करतोयास्यं शोणं चाये प्रम्‌ । श्रीपं कौटगिरिः सदाद्रिपटयो गिरिः ॥२ १
गोदावरी तुङ्गभद्रा कावेरी वरदा नदी । तापी पयोप्णी सा च दण्डकारण्यमुत्तमम्‌ ॥ २२
कालनरं ज्व तीरथ सूपोरकं परम्‌ । मन्दाकिनी चित्क शृङगमर रं परम्‌ ॥ २३
भवन्ती परमे तीयैपयोध्या पापनाशनी । नैमिषं परमं तीरथ युक्तिपुक्तिपरदायकम्‌ ॥) २४
इत्यादिमदापुराण आपनेय तीर्थमाहातम्यव्णनं नाम नवाभ्िकदततमोऽध्यायः ॥ १०९ ॥
आदितः शोकानां समघ्ङाः-- ४९४

अथ दशाधिकशततमो ऽ्यायः।

गङ्गमाहात्म्यम्‌ |

अप्निरुवाच--
क्ीमाहालम्यमाख्यास्य सेन्या सा भूक्तिुक्तिदा । येपां मध्ये याति गङ्गा ते देशाः पावना वरा
गङ्गा तु तानां गतिमनयेषतां सदा । गङ्गा तायते चोभौ वेशौ निल हि सेविता ॥ २
1न््रायणसहस्नाच गङ्गाम्भःपानपुत्तमम्‌ । गङ्गां मासं तु संसेव्य स्भयङ्ञफलं लभेत्‌॥ ३
करापहरी देवी सगेलोकमदायिनी । यावदस्थि च गङ्गायां तात्छगे स पिष्ति॥ ४
न्धादेयस्तु तां सेव्य देैगच्छन्ति तुरयताम्‌ ¦ गङ्गातीयसमुदरतमृद्धारी सोऽषहाऽ्कषत्‌ ॥ ५
शनात्स्नात्पानात्तया गङ्गेतिकीरतनात्‌ । पुनाति पृण्यपुरुपाञ्डतशोऽथ सहः ॥ ६

इ्यादिमहापुराण आन्नये गङ्गामाहातम्यवर्णनं नाम द्शाधिकशततमोऽध्यायः ॥ ११० ॥
आदितः शोकानां समण्य्ञाः--३५००

१ख.ग. शं मण्डलिः।२ख. ग. कष्टाश्रमं । धर कर्माधमं । 3 3 ख. ग. कृमितीर्थ । „ घ. शीनं चदेः।
ग, विनाश । ६ ग. शत्र ग। ७ स. ग. श्वरे ते यान्ति। < ख. तीथरा । ९ घ. कोत्वागिरं । १० क. ङ. च.
£ हाद" । ११ क. ड, च. 'तिगैतिमतां । १२ क. ड, च, पावयते । १३ क. ड. च. वहत्य फा ।

१५२ श्रीमदपायनमूनिप्रणीहम्‌- [अ ०११- १२) ° १-१४।१-९]
८ प्रयागमादात्म्यवाराणसीमाहास्मये )
अधैकादशाधिकशततमोऽध्यायः ।
प्रयागमाहात्म्यम्‌ ।
अभिरूवाच--
वश्ये प्रयागमाहार्म्यं मुक्तिपुक्तिप्रदं परम्‌ । प्रयागे ब्रह्मविष्ण्वाद्या देवा मुनिवराः स्थिताः॥।
सरितः सागराः सिद्धा गन्धर्वाप्सरसस्तथा । तत्र ब्रीण्यप्रिकुण्डानि तेषां म्ये तु जाहवी ॥२
वेगेन समतिक्रान्ता सवेतीयपुरस्कृता । तपनस्य सुता तत्र त्रिषु छोकेषु विश्रुता ॥ ३

गङ्कगायमुनयोमध्यं पृथिव्या जघनं स्मृतम्‌ । प्रयागं जघनस्यान्तरूपस्थगृषयो विदुः ॥ ह
प्रयागं सप्रतिष्ठानं कम्बला्तराबुमौ । तीर्यं भोगवतीं चैव वेदी भोक्ता प्रजापतेः ॥ ९
तत्र वेदाश्च यङ्गाश्च पूतिमन्तः प्रयागके । स्तवनादस्य तीर्थस्य नामसंकीनादपि ॥ ६
एृत्तिकालम्भनाद्वाऽपि सवेपापैः परपुच्यत । प्रयागे संगमे दानं श्राद्धं जप्यादि चाक्षयम्‌ ॥ ७
न बेद्वचनाद्विम न लोकवचनादपि । मतिरुतक्रपणीयाऽन्ते प्रयागे मरणं प्रति ॥ ८
दश तीथसदस्राणि पषटिकोष्यस्तथाऽपराः । तेषां सांनिध्यमत्रैव प्रयागं परमं ततः ॥ ९
वासुकरमोगवल्यत्न हंसमपतनं परम्‌ । गवां कोटिप्रदानावन्रयहं खानस्य तत्फलम्‌ ॥ १९
यागे माघमासे तु एवमाहुमेनीपिणः । स्त्र सुलभा गङ्गा तरिषु स्थानेषु दुभा ॥ ११
गङ्गाद्वारे प्रयागे च गङ्गासागरसंगमे । अत्र दानादि यानि राजेन्द्रो जायतेऽजच।॥ १२
वटमूले संगमादौ मृतो विष्णुपुरीं वरेत्‌ । उवंशीपुलिने रम्यं तीरथ संध्याबटस्तथा ॥ १९
कोटितीर्थं चाश्वमेधं गङ्गायमुनमुत्तमम्‌ । मानसं रनता हीनं तीर्थं वासरकं प्रम्‌ ॥ १४
¶त्यादिमहापुराण आग्नेये प्रयागमाहात्म्यवणनं नामेकादशाधिकशततमोऽध्यायः ।॥ १११ ॥
आदितः श्छोक्रानां समण्वङ्ाः- २३५१४.
अथ द्रादद्याधिक्रशततमोऽध्यायः 1
वाराणप्तीमाहातम्यम्‌ ।

अग्निरवाच--
वाराणसी परं तीर्थ गौय प्राह महेश्वरः । थक्तिपुक्तिमदं पुण्यं वसतां गृणतां हरम्‌ ॥ '!

रुद्र उवाच-

गोरि कषत्रं न मुक्तं वै अतरिपक्तं ततः स्पृतम्‌ । जपं तपरं हृतं दत्तमवियृक्ते किलाक्षयम्‌ ॥ २
अमना चरणां ईत्वा वसेत्काशीं न दि लनेत्‌ । हरिधनद्र परं गुह्यं गुह्यमाम्नातकेश्वरम्‌ ॥
जप्येश्वर परं गुदं गुह्य भ्रीपवते तथा । पहाटयं परं गयं मूपिचण्डश्वरं तथा ॥ ४
केदारं परमे गुह्यमष्टौ सन्यविपुक्तके । गुह्यानां परमं गुहमविणुक्तं परं मम ॥ ५

१क.ड. च. मेध्ये षएः।२क. ड. च. “के । श्रवणाद०। ३ क. ह. च. श्राद्धवज्यादि। ४ क. ॐ. ॥।
भोग । ५ क. ह. च. वानर" । ६ क. इ, च. शुण्वतां । ५ क. च. क्षत्रेण मु । ८ क. ग. हृत्वा ।

[अ०११६- ११४७० १-० {-<] अग्निएुराणम्‌ । १५३
( नमदामाहातम्यगयामादास्म्ये )
द्वियोजनं तु परं स्या्योजनार्ध तदन्यथा । वरणा च नदी नाप पध्ये बाराणपी तयोः ॥ ६

अत्र सान जपा हापा मरण द्‌ब्रपूजनम्‌ । श्राद्ध दानं निवासश्च यद्रत्स्याद्ुक्तिषुक्तिरम्‌ ॥
इयादिमहापुराण आप्नेये वाराणसीमाहातम्यकरथनं नाम द्रादशाधिकशततमोऽध्यायः ॥ ११२ ॥

आदितः छकानां सप्वङ्ाः-- ३५२१

अथ चरयेदजश्ञाधिकराततमोऽध्यायः ।

~

नर्मदामाहासम्यम्‌ ।
अग्निरू्ाच--
नमदादिकमाहात्स्यं वहषयेऽहं नमदां पराम्‌ । सचः पुनाति गङ्गेयं दशनाद्रारि नार्मदम्‌ ॥ !
विस्तराद्योजनशतं योजनद्रयपायतमर्‌ । पष्टिस्तीय॑सदश्चाणि षर्िकोव्यस्तथाऽपराः ॥ २
पवतस्य समन्ता तिष्न्त्यमरकण्टके । कातरेरी संगमं पुण्यं श्रीपतमतः शरणु ॥ ३
गारी श्रीरूपिणी तेपे तपस्तापव्रवीद्ध॑रिः । अतराप्स्यापे लमध्यास नाश्ना श्रीपर्वतस्तव ॥ ४
समन्ताद्योजनं महाणये मरिष्यति । अत्र दानं तपो जप्यं श्राद्धं सर्वपथाक्षयम्‌ ॥ ५
मरणं शिवलोकाय सवेद तीयमुततमम्‌ । हरोऽत्र क्रीडते देव्या हिरण्यकशिपुस्तथा ॥ ६
तपस्तप्त्वा बली चाभृन्युनयः सिद्धिमागरुवन्‌ ॥ ७

इसादिमहापुराण आत्रेये नमंदामाहात्म्यवर्णनं नाम त्रयोदशायिकशततमोऽध्यायः ॥ ११३ ॥
आदितः शछकानां समश्वङ्काः- २३५२८

अथ चतुदेशाधिकशततमोऽध्यायः ।

~~~.

गयामाहात्म्यम्‌ ।

अग्निर्वाच--
गयामाहारम्यपाख्यास्ये गया तीरथोत्तमोत्तपम्‌ । गयासुरस्तपस्ते तत्तपस्तापिभिः सुरैः ॥ १
उक्तः क्षीराभ्थिगो विष्णुः पालयास्मासपासुरात्‌ । तथेत्युक्त्वा इरि्देलयं वरं बहति चाव्रवीत्‌
देलयोऽत्रबीत्पत्रित्रोऽहं भवेयं सवैताधतः । तथेल्युक्तवा गतो विष्णुदत्ं शट्रा रा हरिम्‌ ॥
गताः शुन्या मही स्वगं देवा ब्रह्मादयः सुरा; । गता उवुहेरिं देव शृन्या भूस्िदिवं हरे ॥ ४

देयस्य दशनादेव ब्रह्माणं चात्रबीद्धरिः । यागाथ देदह चं भार्य त्रिदशैः सह ॥ ५
तच्छ्रत्वा ससुरो ब्रह्मा गयासुरमथाव्रवीत्‌ । अतिथेः भाथयामि त्वां देहं यागाय पावनम्‌ ॥६
गयासुरस्तथेत्युकत्वाऽपतत्तस्य शिरस्यथ । यागं चक्रार चकिते देहे पृणाहूतिं विभुः ॥ ७

पनव्हमाऽत्रवीदिष्ण पूरगाकालेऽसुरोऽचसत्‌ । विष्णुमेमथाऽऽरय प्राह देवमयीं शिलाम्‌ ॥ ८

"~~~.

न

१क.ख.ग. ड. च. “सी तयोमध्ये वराणसी। अ" । २क. डं. च. यज्ञः श्याद्धक्तिमृक्तिदः । १ । १ क,
सश. पद्वरः। अ ४ क. ङ. ष. राज्ञा।५क. ट. च. णितैःसुः । ६ ष.नवा।७क.षक्‌.च. पुनः । ष,
:1 ९क.ध. ड. च, देहि। १० क. ट. ध. मवि । ११. पृणैकाः । १९. ^रोऽज्वल' ।

१५४ भीमदैपायनपुनिग्रणीतम्‌-- [० ११४ शछरो° ९-६६ ]
॥ ( गयामाहातमवम्‌ )

धारयस्व सुराः सर्वे तस्यामुपरि सन्तु ते । गदाधरो मदीयाऽथ मरतिः स्थास्यति साऽपरैः ॥ ९
धैः मिला देवीं तच्छरत्वाऽ्धारयत्पराम्‌ । या धा दुर्वत्यां च जाता धर्ैवता सुता ॥१०
मरीचित्हमणः एत्रसतामुवाह तपोन्विताम्‌ । यथा हरिः श्रिया रेमे गौयां दपुस्तथा तया ॥११
कुशपुष्पाद्ररण्याच आनीयातिश्रमान्वितः । मुक्त्वा धरमत्रतां प्राह पादसंवाहनं कुरु ॥ १२
विश्रान्तस्य युनेः पादौ तथसयुक्त्वा प्रियाऽकरोत्‌ । एतस्मिन्नन्तरे ब्रह्मा एुनौ सुपे समागवः ॥
धर्मव्ताऽचिन्तयच कं ब्रह्माणं समर्चये । पाद संवाहनं कुवे ब्रह्मा पूज्यो गुरो्ुरः॥ १४
विचिन्त्य एूजयामास ब्रह्माणं चार्हणादिभिः । मरीचिस्तामपरथन्त शशापोक्तिव्यतिक्रमात्‌ १५
शिला भविष्यसि कोधाद्धमत्रताऽत्रवीच तम्‌ । पादाभ्यङ्गं परिलज्य त्वद्गुरुः पुजितो मया१६
अदोषाऽहं यतस्त्वं हि शापं पराप्स्यसि शंकरात्‌ । धरमत्रता पृथक्शापं धारयित्वाऽतनिमध्यगात्‌॥
तपश्चचार वीणां सह्ाण्ययुतानि च । ततो विष्ण्वादयो देवा वरं ब्रूहीति चाघ्वबन्‌ ॥

धमेत्रताऽत्रवीदेवाञ्डापं निवतंयन्तु मे ॥ १८

देवा उचुः--
दत्तो मरीचिना शापो भविष्यतिन चान्यथा । शिला पवित्रा देवाङूधिलक्षिता सं भविष्यसि

देवदता देवशिला सर्वदेषादिरूपिणी । सवदेवमयी पुण्या निश्चला(नेश्स्या)यासुरस्य हि ॥२०

देव्रतोबाच-
यदि तुषाः स्थ मे सर्वे मयि तिष्ठतु सर्वदा । ब्रह्मा विष्ए्रसट्राया गौरीलक्ष्मीमुखाः सुराः२!
अप्निरवाच-

देवत्रतावचः शरुत्वा तथेत्युक्त्वा दिवं गताः । सा धर्मेणासुरस्यास्य धृता देवमयी शिला ॥२२
सशिलश्चलितो दैत्यः स्थिता रद्राद्‌यस्ततः । सदेवश्रलितो दरैस्ततो देः भरसादितः ॥ २३
्ीरान्धिगो हरिः प्ादात्समूति श्रीगदाधरम्‌। गच्छन्तु भोः स्वयं यास्ये प्रया पै देवगम्पया
स्थितो गदाधरो देवो ग्यक्ताव्यक्तोभया्मकः।निश्वला(मैश्वसयापर् स्वयं देषः स्थित आदिगदाधरः
गदो नामासुरो रीद्रः स हतो विष्णुना पुरा । तर्दस्थिनिपरिता चाऽऽ्रा गदा या विश्वकर्मणा
आद्यया गद्या हेतिप्रमुखा राक्षसा हता; । गदाधरेणं देवेन तस्मादादिगदाधरः ॥ २७
देवमय्यां शिायां च स्थिते चाऽऽदिगदाधरे । गयासुरे निशलेऽथ ब्रह्मा ए्णाहुतिं ददौ ॥२८
गयासृरोऽत्रवीदेवानिविमथं वञ्चितो दहम्‌ । विष्णोर्वचनमात्रेण पिं न स्यां निश्चलो षम्‌ ॥२९
आक्रान्तो यहं देवा दातुमैत मे वरम्‌ ॥ ३०
देवा उचुः-
तीैस्य करणे यखमस्माभिनिशलीकृतः । विष्णोः शमो व्रह्यणश्च पेज तब भविष्यति ॥ ३१
सिद्धं समेतीर्थभ्यः पिव्रदिर्बह्मलोकदम्‌ । इत्युक्त्वा ते स्थिता देवा देव्यस्तीर्थादयः स्थिताः
यागं दत्वा ददौ ब्रह्मा ऋत्विभ्यो दक्षिणास्तदा । पयक्रोदं गयां पन्वाकतश्च चाये.
(चाऽऽपेय)त्‌ ॥ ३३

।
~ ~ ~ -

% इद्मधं क. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१ घ. धारयध्वं! रघ. "व यस्या। 3 क.च. "ति संैः। ग. तिसा सुरैः । *ख. ग. घते तथाऽऽग"
५ ध. "श्यत्स सश्चा" । ६ क. इ. च, ववतीथैम"। ७ ध. देयः । ८ क.ढ. च, "दङ्गानिर्मि" । ९ ध. "ग विधिवत्तस्मा।

[अ० ११९ शछो° १-१७ ] अग्निपुराणम्‌ । १५५
( गयायात्राविधिः ) ह
्ामान्स्रणगिरीन्डतवा नदीदुरधमधुश्चवाः । सरोवराणि दध्याञ्यबहून्नादिपर्वतान्‌ ॥ ३४
कामयेत कल्पतरं स्वणेरूप्यगृहाणि च । न याचयन्तु प्रमिन्रा अस्पाुक्त्वा ददौ परभुः ॥ ३५
धर्मयागे प्रोमभासु मरति धनादिकम्‌ । स्थिता यदा गयायां ते क्तात ब्रह्मणा तदा ॥ ३६
विद्यारिवजिता पयं तृष्णायुक्ता भविष्यथ । दुगधादिवजिता न्यः शरेलाः पाषाणरूपिणः। ३७
ब्रह्मणं ब्राह्णाशोचुनंष्टं शापेन चाखिलम्‌ । जीवनाय मसादं नः कुरु विभां सोऽव्रबीत्‌३८
तीर्थोपजीविका यूयं सचन्द्रा मव्रिष्यथ । ते युष्मान्पूनयिष्यन्ति गयायामागता नराः ॥ ३९
हव्यकव्येनैः शर दवसतेषां कुलशतं व्रजेत । नरकास्सवगलोकाय स्वगैलोकात्परं मतिम्‌ ॥ ४०
गयोऽपि चाकरोधयागं हन्न बहुदक्षिणम्‌ । गया पुरी तेन नाज्ना पाण्डवा ईजिरे हरिम्‌ ॥ ४१
इयादिमहापुराण भाप्नेये गयामाहाल्यवर्णनं नाम॒ चतुदशाभिकशततमोऽध्यायः ॥ ११४ ॥
आदितः शोकानां सपश्यङ्ाः-- २५६९

भथ प्र्नदशाधिक्रशततमोऽध्यायः ।

गयायात्राविधिः ।
अथिरुाच--
उद्यतश्चेद्गयां यातु श्राद्धं कृतवा विधानतः । विधाय का्पदीतेश(प) ग्रामस्यापि प्रदक्षिणम्‌ ॥ १
कृतवा प्रतिदिनं गच्छेत्संयतश्चाप्रतिग्रही । एृदाचरितमात्रस्य गाया गमनं प्रति ॥ २
सर्गारोहणसोपानं पितृणां तु पदे पे । व्रहमज्ञनेन फि काथं गोगृहे मरणेन भिम्‌ ॥ ,

किं कुरुकेत्रवासेन यदा पुत्रो गयां त्रन्‌ । गयां प्राप सृतं द्रा पितृणापुत्सवो भवं ॥ ४
पद्यामपि जलं स्पृष्टा अस्मभ्यं कि न दास्यति । ब्रह्मज्ञानं गयाश्राद्धं गेहे मरणं तथा ॥ ५
वापरः पुंसां कुरुषे मुक्तिरेषा चतुविधा । काङ्क्षन्ति पितरः पत्रं नरकाद्धयभीसखः॥ ६
गयां यास्यति यः पुत्रः स नञ्चाता मरिष्यति । पुण्डनं चोपवासश्च स्वेतीरयेष्यं विधिः ॥ ७
न कालादि गयातीयं दचापिण्डांश निलज्चः । पक्षत्रयनिवासी च पुनालासप्तमं कुलम्‌ ॥ ८
अध्कासु च ृद्धी च गयायां मृतवासरे । अत्र मातुः पृथङश्राद्धमन्यत्र पतिना सह ॥ ९

पित्रादिनवदेवलयं तथा दवादशषदैवतम्‌ । प्रथमे दिवसे स्ायाततीर्ये हुत्तरमानसे ॥ १०
उत्तरे मानसे पुण्य आयुरारोग्यषद्धये । सर्वापौयविघाताय सानं कुर्या्रुक्तये ॥ ११
संतप्यं देवपितरादीञ्शरादधकृतिण्डदो भवेत्‌ । +दिष्पान्तस्तिमौमस्था(मिष्)देबान्ेतपै-
याम्यम्‌ ॥ १२
दिव्यान्तरिक्षभौमादि पितृमात्रादि तर्पयेत्‌ । पिता पितामहयेव तमत्र भपितामहः ॥ १३
माता पितामही चैव तयैव प्रपितामही । मातामहः प्रमातामहो हद्धभमातापहः ॥ १४
तेभ्योऽन्येभ्य इमान्पिण्डानुद्धाराय ददाम्यहम्‌ । ॐ नमः सूर्यदेवाय सोमभौमहरूपिणे ॥ १५
नीवशुकरशनेशवारिराहुकेतुस्वरूपिणे । उत्तरे मानसे सात जद्वरत्सकलं कुलम्‌ ॥ १६

५५ न ५9० (न. [शक (ख्‌ 4 ध (क
= व्रनन्मौनी नरो दुक्षिणमानसम्‌ । दक्षिणे मानसे सानं करोमि पितृत ॥ १७
+ इदमरभं नाप्ति क. ड, च. पुस्तकेषु । ` ध

१क. इ. च. महत्‌ । २क.ड. च. गन्तुं । 3 क.ङ्‌. चः "त्‌ । पुत्रे मयिजः। "कृ. ड. च. अन्वष्टकासु वृ" ।
५क. ढ्‌. च. "दिमेकदे'। ६ क. ड, च, तेभ्यस्तेभ्य । ७ क. इ. च. ततो । < क, इ. च. "तुदवते । ग" ।

१५६ ्रीपायनमुनिपरणीतमू-- [ अ° ११९ श्रो १८-४५ ]
( गयायात्राविधिः}
गयायामागतः सर्ग यान्तु मे पितरोऽखिलाः । शराद्धं पिण्डं ततः कला सूर्यं नत्वा वदेदिदमर्‌
ॐ नमो भानवे भत भवाय भव मे विभो । सुक्तिपुक्तिभदः स्ैपितृणां भव भावितः ॥ १९
कव्यवाहोऽनलः सोमो यम्रैवायेमा तथा । अग्निष्वात्ता बाहिपद्‌ आञ्यपाः पितृदेवताः ॥ २०
आगच्छन्तु महाभागा युष्मा रक्षितास्त्विह । मदीयाः पित्रो ये च मातृमातामहादयः ॥२१
तेषां पिण्डेमदाताऽहमागतोऽस्मि गयामिमाम्‌ । उदीच्यां मुण्डपृष्ठस्य देव॑पिगणपूनितम्‌ ॥ २२
नान्ना कनखलं तीर्थ तरिषु लोकेषु बिश्तम्‌ । सिद्धानां मीतिजननैः पापानां च भयंकरः ।२३
रेकिदानेषहानागै रक्ष्यते चैव निलयश्च; । ततर साल्वा दिवं यान्ति क्रीडन्तेन्ति) भुवि मानवाः
फरगुतीरथं ततो गच्छेनमहानां स्थितं परम्‌ । नागाजनाद॑ना्छूपादटाचोत्तरमानसात्‌ ॥ २५
एतद्वयारिरः भक्तं फलुतीर्थं तदुच्यते । पुण्ड्रं नगा द्रौ सारात्सारमथान्तरम्‌ ॥ २६
यसिन्फलति श्रीरगोवो कामधेनुज॑लं मही । दषटिरम्यादिकं यस्मात्फट्गुतीं न फर्गुवत्‌ ॥२७
फल्गुतीयं नरः सात्वा दृष्टा देवं गदाधरम्‌ । एतेन करि न परप रणां सकृतकरारिणाम्‌ ॥२८
पृथिव्यां यानि तीथानि आ समुदरत्सरांसि च । फल्गुतीर्थं गमिष्यन्ति वारमेकं दिने दिने २९
फरगुतीरथे तीथंराजे करोति सलानमाहतः। पितृणां ब्रह्मलोकराप्ल्या आत्मनो गुक्तियुक्तये ॥२०
सात्वा श्राद्धी पिण्डदोऽथ नमवे पितापहम्‌ । कलौ माहेश्वरा लोका अत्र देषो गदाधरः ३१
पितामहो दिद्गरूपी तं नमामि महेश्वरम्‌ । गदाधरं बलं काममनिरुद्धं नरायणम्‌ ॥ ३२
ब्हमवरिष्णनृसिहाखयं वराहादीन्नमाम्यहम्‌ । ततो गदापरं दृषा कुलानां श्रतयुदधरेत्‌ ॥ ३३
धमारण्य द्वितीयऽ मतङ्गस्याऽऽभ्रमे बरे । माङ्गवाप्यां संस्नाप्य श्राद्धकतिण्डदो भेत्‌ ॥ २४
मतद सुिद्धेशं ना चेदपुदरीरयेत्‌ । प्रमाणं देवता; सन्तु छोकपालाश्च साक्षिणः ॥ ३५
मयाऽऽगलय मतङगेऽस्मिन्पित्रणां निष्कृतिः कृता । स्ञानतर्षणश्रादधाि ब्राहमतीरयेऽथ कूपे ॥३६

तत्कृपेय॒पयोमध्ये राद्धं कुलशतोदतो । महावोधितरं नत्वा पर्म्ान्छगोकमार्‌ ॥ = २७
तृतीये ब्रह्मस्रति सानं कुयायतव्रतः । सानं ब्रह्मसरस्ती्े करोमि बरहममूतये ॥ ३८
पित्णां ब्रह्मलोकाय ब्रह्मपिगणसेविते । तर्पणं शरादधङृतिण्डं मदयन प्रसेचनम्‌ ॥
कुंच वाजपेयार्थी ब्रह्॑ूपदृक्षिणम्‌ ॥ ३९
एको पुनिः कुम्भकुशाग्रहस आम्रस्य प्रठे सलिलं ददाति ।
आम्राश्च सिक्ताः पितरश तृप्ता एका क्रिया ्र्थकरी प्रसिद्धा ॥ ४9

ब्रह्माणं च नमर्फृल कानां शतमुद्धरेत्‌ । फल्ुतीर्य चतुैऽहि सञातवा देबादितर्पणम्‌ ॥ ४!
कृता श्राद्धं सपिण्डं च गयारिरसि कारयेत्‌ । पञ्चक्रोशं गयाक्षेत्रं क्रोशमेकं गयाक्िरः ॥ ४२
ततर पिण्डप्रदानेन कुलानां शतयुद्धरत्‌ । मुण्डपृष्ठे पटं न्यस्तं महादेवेन धीमता ॥ ४१
ण्डे शिरः साप्तादवयािर उदाहृतम्‌ । साकषाद्वयाशिरस्तत्र फटगुतीरया्िप कृतम्‌ ॥ ४४
अमतं तत्र वहति पितृणां दत्तमक्षयम्‌ । खात्वा द्षाषमेषे तु रा देव पितामहम्‌ ॥ ५५

# इदमधं क. ड. च. पुस्तकेषु नास्ति । 1
तः १ ------*----------------------------~

१ घ. 'वाहान" । २क. ड. च. 'ण्टयुतानां च आग" । ३ क. ड. च, ्वतागणतेषरित। ४ ख, ग, ध,
`एषठनगायाश्च । ५ क. ह. च. पषृष्टयो"। ६ क, ड. च. "याश्च सदू्रतः। ७ क. ड, च. श्पृष्ठप्रः। ८ क. खं.ग
ध. पुरस्कृ । ५ क. ड, च, श्रयं कृ" ।

[अ० ११९ छो° ४६-७४ ] अशरिपुराणम्‌ । १९७
( गयायात्राविधिः )
एरपादं नरः सृष्टा नेह भयाऽमिजायते । कामीपत्रप्रमाणेन पिण्डं दसा गयाशिरे॥ ४६
नरकस्था दिवं यान्ति स्वगस्था मोक्षमागयुः । पायसेनाथ प्िटिन सक्तना चरुणा तथा ॥ ५७
पिण्डदानं तण्डुरेश्च गोधूपेस्तिलमिभितैः। पिण्डं दचा.रद्रपदे कलानां शतमुद्धरेत्‌ ॥ ४८
तथा विष्ण॒पद्‌ श्राद्धपिण्डदो ह्यणमुक्तिङ्रत्‌ । पित्रादीनां शतकुलं स्वात्मानं तारयेमरः ॥ ४९
तथा ब्रह्मपदे श्राद्धी ब्रह्मलोकं नयेततितन्‌ । दक्षिणामनिषदे तददराईपद्यपदे तथा ॥ ५०
एं चाऽऽहवनीयस्य भ्राद्धी यज्ञफलं लभेत्‌ । आव्रसथ्यस्य चन्द्रस्य सूर्यस्य च गणस्य च ५१
अगस्त्यकातिकेयस्य श्राद्धी तारयते कुलम्‌ । आदियस्य रथं नत्वा कर्णादि नमेन्नरः ॥ ५२
कृनकशपद्‌ नत्वा गय॒करेदारकं नमेत्‌ । सर्वपापत्रिनिपुक्तः पिनृनत्रहमपुरं नयेत्‌ ॥ ५३
विशालोऽपि गयां पिण्डदोऽभूच्च पुत्रवान्‌ । त्िशालायां िशालोऽमृद्रानपुत्रोऽत्र्रीदधिजान्‌
कथं पुत्रादयः स्युमं द्विना उचव्रिशालकम्‌ । गयायां पिण्डदानेन तव स भविष्यति ॥ ५५
विशालोऽपि गयाश्ीपं पितृपिण्डान्ददौ ततः । दृषटाऽऽकाशे सितं रक्तं पुरपांस्तांश पृष्वान५६
क यूय तेषु चकः सितः भचे-विशालक्रमू । अहं सितस्ते जनक इनदररोकं गतः शरुमात्‌ ॥५७
प रक्तः पिता पुत्र कृष्णेव पितामहः । अघ्रवीनररकं भा्तास्वथा दक्तीकृता वयम्‌ ॥ ५८
पिण्डदानाद्रह्मछाकं व्रजाम इति ते गताः । विशाखः पराप्तपत्रादी राज्यं कृत्वा हरिं ययौ ॥५९
पतरानः स्वगुकत्ये च वणिजं चेदमब्रवीत्‌ । पेतैः समैः सहाऽऽतैः सन्सुकृतं मृज्यते फलम्‌ ॥
ध्वणद्राद शायाम कुम्भः साजे साद्कः । दत्तः पुरा स पध्याद्वे जीवनायोपतिषएठते ॥ ६१
पनं ग्रहात्वा म गच्छ गयायां पिण्डदं भव । वणिग्धनं. दयता तु गयायां पिण्डदोऽभवत्‌ ॥
राजः सहे पतेयुक्तो नीतो हरेः परम्‌ । गयाशीपे पिण्डदरानादात्मानं स्वपितंस्तथा ॥ ६३
पतत्रे मृता.यं च मातूवशे तथेव च । गुरुश्वशुरवन्धूनां ये चान्ये बान्धत्रा मृताः ॥ ६४
1 मकुटे टुप्रपिण्डाः पृत्रदारषिवनिताः। क्रियालोपगता ये च जालयन्धाः पङ्गवस्तथा ॥ ६५
रूपा आमगमा ये ज्ञाताज्ञाताः कुले मम । तेषां पिण्डो मया दत्तो हक्ष्यपुपतिष्ठताम्‌ ॥ ६९
1 काचसतरूपंण तिषएठन्ति-पितरा मम । ते सर्वे तृप्तिमायान्तु पिण्डदानेन सवद्‌। ॥ ६७
पण्ड[ द्यस्तु सवभ्यः सपव कुलतारकः । आत्मनस्तु तथा दथा चक्षय राक्रमिच्छता ॥ ६८
शिपि गदाखट सलायान्मन्रेण बुद्धिमान्‌ । गदापक्षालन तीथं गदालोरेऽतिपावनं ॥ ६९
तानं करोमि संसारगदशान्दये जनादन । -नमोऽप्षयवट वव्रं अङ्य्यसर्गदाभिने ॥ ७०
पत्ादीनामक्षयाय सवेपापक्षयाय च । श्राद्धं बटतले कुर्यादराह्यणानां च भोजनम्‌ ॥ ७१
(कास्मन्भोजिते विमे कोटिभेवति भोजिता । किं पनवेहुभिभुक्तः पित्णां दत्तमक्षयम्‌ ॥ ७२
यायामन्नदात्ता यः पितरस्तेन पुत्रिणः । वटं वटेश्वरं नत्वा पूजयेत्मपितामहम्‌ ॥ ७३
श्षया्टेभते लोक्षन्छुलानां शतगुदधरेत्‌ । करमतोऽक्रमतो वाऽपि गयायात्रा महाफला ॥ ५४
इत्यादिमहापुराण आमेये गयायात्राविधिवरणनं नाम पत्रदशायिकशततमोऽध्यायः ॥ ११५ ॥
आदितः शछोकानां, समच्ङ्ाः- २६४३

१क. ड्‌. च. शिलां । २ क. ड, च. स्वातमनोत्तार'। 3 ख. ग. घ, दे वाऽऽ्हः। क, ठ, च. श्राद्धं
क. इ. च. "पदान्यच्च ग । ख. ग. "पदान्यत्र ग" । ६ क. इ, च. गतः।७क, ड, च.श्व हृषः । < क्ल
हः । अवीचिनंरः। ९ क. ड, च. प्राप्तौ त्या । १० ख. ग. मक्ताः क" । ११क. ड. च. मोद्ः। १२ क. इ,
व सवंपापक्षयाय च । पि" । १३ घ्‌. शक्षयस्व' ।

१५८ श्ीमद्रपायनमुनिप्रणीतम्‌-- [ अ° ११९ छो° १-२९
( गयायात्राविधिः )
अथ षोडशाधिकशततमोऽध्यायः ।

गयायात्राविधिः ।
अभ्निरुवाच-
गायत्ेव महानद्यां लतः स्यां समाचरेत्‌ । गायत्र्यां अग्रतः प्रातः श्राद्धं पिण्डमथाक्षयम्‌ ।
मध्याहे चोदति सावा गीतवावरषयुपास्य च । सावित्रीं पुरतः सेध्यां पिण्डदानं च तत्ते ॥ २
अगस्त्यस्य पदे कुपायोनिद्ारं मबरिह्य च । निर्गतो न पुनर्योनिं मविशेनपुच्यते वात्‌ ॥ }
बलि काकशिलायां च कुमारं च नमेत्ततः । स्वगदया सोमकुण्डे वागुतीरथेऽथ पिण्डदः ॥ ५
भवेदाकाश्षगङ्गायां कपिलायां च पिण्डदः । कपिलेशं शिवं नत्वा रपिपङुण्डे च पिण्डदः ॥ ५
कोटितीथ च कोटीशं नत्वाऽमोधपदे नरः । गदालोले वानरके गोभचारे च पिण्डद; ॥ ॥
नत्वा वं (गां वै) वैतरण्यामेकवरिशङुलोदतिः । शराद्धपिण्डमदाता स्यात्करौश्पादे च पिण्ड;
तृतीयायां विशालायां निश्चिरायां च पिण्डदः । ऋणमोक्षे पापमोक्ते भस्मकुण्डेऽथ भस्मना ॥८

सानट्ृन्पुच्यते पापाननमेदेषं जनार्दनम्‌ । एष पिण्डो मया दत्तस्तव हस्ते जनार्ई्न ॥ ९
कपरलोकगते महयम्षय्यमुपतिषटठताम्‌ । गयायां पितृरूपेण यमेव जना्नः ॥ ` १
तं टरा पुण्डरीकाक्ष मुच्यते वे ऋणत्रयात्‌ । मार्ण्डयेशवरं नत्वा नमेुपरे्रं नरः ॥ १!
मूलक्षेत्रे महेशस्य धारायां पिण्डो भेत्‌ । एके गधरे धौतपादे च पिण्डदः ॥ १२

एष्करिण्यां कदमाले रामतीर्थे च पिण्डद; । प्रभासे नमेसेतश्चिलायां पिण्डदो भवेत्‌ ॥ ११
दिव्यान्तरिकषभरमिष्ठाः पितरो बान्धवादयः । मरतादिरूपा रुक्ताः स्युः पिण्डैदतेर्मयाऽलिलाः।
स्थानत्रये प्रेतशिला गयारिराति पावनी । भासे प्रेतकुण्डे च पिण्डदस्तारयत्कुम्‌ ॥ १९
वतिष्ेशं नमर तद्रे पिण्डदो मवेत्‌ । (+गयानाभौ सूषुन्नायां महाकरोधयां च पिण्डद; ॥

गदाधराग्रतो पुष्डपृष्े देव्याश्च संनिधौ । पुण्डपृष्ं नमेदादौ केत्रपाछादिसंयुतम्‌ ॥ १७
पूजयित्वा भयं नं स्याद्विपरोगादिनाशनम्‌ । ब्रह्माणं च नमस्कृलय बह्मलोक नयेत्कुटम्‌ ॥ १८
सुभद्रां बमद्रं च प्रपूज्य पुरुषोत्तमम्‌ )। स््कामसमायुक्तः कुरगुद्ल्य नाकभाक्‌ ॥ १९

हूषीकेशं नमस्कृत्य तदग्रे पिण्डदो भतेत्‌ । माधवं पूजयित्वा च देषो वैमानिको भवेत्‌ ॥ २०
महारक्मीं पाच्यं गौरीं पलां च सरस्वतीम्‌ । पितनुदय स्वरगस्थो युक्त मोगोऽत्रशाद्धपीः॥
दादशादिल्यमभ्यच्ये बहि रेवन्तमिन्द्रकम्‌ । +रोगादिपुक्तः स्वी स्या्छ्रीकपर्दिविनायकम्‌॥
भूर्य कौतिकेयं च निधिघ्रः सिद्धिमापुयात्‌ । सोमनाथं च काटे केदारं मपितामहप्‌ ॥ २,
सिद्धेश्वरं च रुद्रं रामे ब्रह्मकेशवरम्‌ । अष्ट लिङ्गानि गुह्यानि पूजयित्वा तु सप्रभाक्‌ ॥ २४
+ दम नास्तिक. ड. च, पत्तवेषु । + पनाम क, ड, न. पेषु नासत , ५ प्रनत
क. ङ. च. पुस्तकेयु । + इदमर्धं नास्ति क. ड, च. पुस्तकेषु ।

१क. ह. च, प्रातः ।२ क. ड. च. ्यामुप्र। ३ क. . च. वेद्ति। ४ क. ड. च. ययास्य । ५१.
ङ. च. 'वित्रीष्टवतः। घ. छ. 'वित्रीपुः । ६ क. ह. च. सकमद्ण्डे । ७ ड. च.च्छेचनः।८ख, गावो। ९ ८
ढ. च, यां प्रीवायां चसपि'।१० क. ड. च. नामतीर्े। ११ क. ड. च. लोकभाक्‌ । १२ क. ड. च. साधनं ।
१३. “रो देवीं च मुकुलं तथा\पि'। १८क. च. मुकुल । १५ क. ड, च, मिन्दुक' । १६ क. ह. च, कपिकेयं।

[अ* ११७ शछो° १६] अग्निएुराणम्‌ । | १५९
(श्राद्धकल्पः )

नारायणे वराहं च नारसिषहं नमेच्छरिये । ब्रह्मिष्णुपेशासख्यं त्रिपुरघ्रमरोषदम्‌ ॥ २५
पीतां रामं च गरुढं वामनं समरपूञ्य च । सवकामानवाप्रोति ब्रह्मलोकं नयेत्पितृन्‌ ॥ २६
तैः सार्ध संपूञ्य देवमादिगदाधरम्‌ । ऋणत्रयपरिनिुक्तस्तारयेसकलं कुलम्‌ ॥ २७ ,.

देवरूपा शिला पण्या तैसाहेवमयी शिला । गयायां न हि ततस्थानं यत्न तीथं न विधते ॥२८
यभ्ाज्ना पातयेत्पिण्डं तं नयेद्रह्म शाश्वतम्‌ । फल्वीशं फलुचण्डीं च प्रणम्याङ्गारकेश्वरम्‌ २९
पकस पदे श्राद्धी भरताश्रमके भवेत्‌ । हंसतीर्थे कोटितीर्थे यत्र पाण्डुररिलौनदः ॥ ३०
त्र स्यादश्िधारायां मधुक्लवति पिण्डदः । ईनद्रशं कििकिलशं नमेदूषटद्धि विनायकम्‌ ॥ ३१
पिण्दो पेनुकारण्ये पदे घेनोनेमेच गाम्‌ । सवान्पितृस्तारयेच सरसरलयां च पिण्डदः ॥ ३२

सथ्यापुपास्य सायाहे नमेहेवीं सरस्वतीम्‌ । त्रिसध्याढृद्धपेद्धिमो वेदवेदङ्कपारगः ॥ ३२
गयां प्रदक्षिणीहृख गयाविपान्यपूञ्य च । अन्नदानादिकं सवर कृतं तत्राक्षयं भवेत्‌ ॥ ३४
पतला संपराथयदेवमादिदेवं गदाधरम्‌ । गदाधरं गयावासं पित्रादीनां गतिप्रदम्‌ ॥ ३५
ध्ाथकाममोक्षार्थं योगदं प्रणमाम्यहम्‌ । देदेन्दियपनोवुद्धिभराणार्कारवजितम्‌ ॥ ३६
निलयगुद्धवुद्धगुक्तसत्य ब्रह्म नमाम्यहम्‌ । आनन्दमयं देव द्‌षदानववन्दितम्‌ ॥ ३७
देवदेवीन्दयुक्तं सर्वदा प्रणमाम्यहम्‌ । कलिकरपपकारातिदमनं वनमालिनम्‌ ॥ ३८

पलितासिलरोकेशं कुखोद्धरणमानसम्‌ । #व्यक्ताग्यक्तविभक्तास्मातिभक्तात्मानमारमनि॥ १९
लितं स्थिरतरं सारं बन्दे घोराधमदनम्‌ । आगतोऽसि गयां देव पितृकार्ये गदाधर ॥ ४०
स मे साक्षी भवा अरृणोऽदमृणत्रयात्‌ । साक्षिणः सन्तु मे देवा ब्रह्मश्षानादयस्तथा ॥४१
ण्या गयां समासाद्य पितृणां निष्ठृतिः कृता । गयामाहारम्यपठनाच्छ्रद्धादौ ब्रह्मलोकभाक्‌ ॥
तृणापरक्तयं श्राद्धमक्षयं ब्रह्मलोकदम्‌ ॥ ४१
शयादिमहापुराण आप्नेये गयायात्रािधिकथनं नाम पोडशाधिकशततमोऽध्यायः ॥ ११६ ॥
आदितः छोकानां समश्ठज्ञाः- २३६८६

भथ सप्तदज्ञापिकशततमोऽध्यायः ।

श्रद्धक्रसः ।
अग्निखाच--
7व्यायनो गनीनाह यथा श्राद्धं तथा षदे । गयादौ श्राद्धं कुर्मो संक्रान्त्यादो विशेषतः ॥ !
ले चप्रपकते च चतुध्यामृध्वमेव वा | सपाद च पदकं च पूर्वदुश्च निमच्रयेत्‌ ॥ २

पीन्द्हस्यसाधून्वा स्तातकाञ्भरोतनियाद्धिजान्‌ । अनवद्यन्कमनिष्ठाञ्शिष्टानाचारसंयुतान्‌ ॥ ३

` # हृदमर्धं नास्तिक. ड. च पुस्तकेषु ।

----

१क. ड, च. नरं । २ फ. ढ. च, "ल्यं त्ेपुरषमथाषधम्‌ । ३ क. ठ. च. तस्यां देव । ४क.च. भू।
णौशं कणेचण्डीं । ५ ख. ग. घ. ठ. "्लान्नदः । ६ क. उ. च. मध्ये ल । ७घ.छ. शं । ८क. ड, च. "हैव ।
के. इ. च. 'द्विमनोहं' । १० घ. छ. "दुद्धं बुदधियुक्तं स" । ११ स. ग, बद्धम । १२ क. द. च. स्थिरं । १३ख.
"प. छ. दे षाऽपः। १८क. इ. च. संपदे च यदाज्ञा च।

१६० श्ीमदरेपायनयुनिप्रणीतम्‌-- [ अ° ११७ छो ४-२९

( श्राद्कल्यः )
वर्जयेच्छ्िकृ्ठा ्षा)दीम गहीयान्निमत्रितान । स्नाताञ्छुचींसवथाऽऽचान्तामाशुखान्देष
कमाण ॥ ६. -^4

. उपवेशयत्रीन्पिर्यानेकेकपुमयत्र वा । एवं मातामहादेश्च शक्रैरपि च कारयेत्‌ ॥ ८

तदहि ब्रह्मचारी स्यादकोपोऽत्वरिता मृदुः । सलयोऽप्रपत्तो ऽनध्वन्यो हयस्वाध्यायश्च वारयतः

सर्वोच्च पद्वमूधन्यानपृच्छेत्से तथाऽऽसने । दभौनास्तीयै द्विगुणान्पि्रये दरैवादिकं चरेत्‌ ॥ \
वि्वन्देवानावराहयिष्य पृच्छेदावाहयेति च । विश्वे देवास आवाह विकीयौथ यवाञ्जपेद्‌ ॥.
विश्वे देवाः शृणुतेमं पितृनावराहपिप्येति । पृच्छेदावाहयेरयुक्त उशन्तस्त्वा समाहयेत्‌ ॥ ,
तिलानिविक्रीयाय जपेदांपर््विलादि पातके । सपवित्रे निषिशरद्रा शे नो देवीरिति (याचा ।
यवाऽस।ति यवान्दखा पित्रे सवत्र वं तिलान्‌ । तिलोऽसि सोमदेवत्यो गोसवे देवनिितः

अत्नवद्धिः प्रत्तः सखधया पितू[निमाछिंकान्पीणया हि नः सखपेति । श्रीश तेति ददेष्पुष्पं पाः

हैमेऽथ राजते ॥ १:
आदुस्बरे वा खड वा पणपात्रे प्रदक्षिणम्‌ । देवानामपप्तव्यं तु पितृणां सन्यमाचरेत्‌ ॥

(कएकफेकस्य एकैकेन सपवित्रकरेषु च ॥ १।
या दिव्या आपः पयता संबभूवुर्या अन्तरिक्षा(क्या)उत पाधिवरीर्याः। हिरण्यवर्णा यद्विय
न अधिः चर स्योना भवन्तु ॥ ॥

विवे देता एष वोऽधः स्वाहा च पितरेष ते । स्यैव पितामहादैः संसपान्मथमे चरेत्‌ ॥ ) !८
पितृम्यः स्थानमसीति न्युर्जं पात्रे करोत्यधः । अत्रगन्धपुष्पधृपदी पाच्छादनदानकम्‌ ॥ १६
धृताक्तमन्नमुदरत्य पृच्छलयभ्ां करिष्येति । कुरुष्वेत्यभ्यनुङ्गातो जुहुयात्साग्निकोऽनले ॥ १५
अनभ्निकः पितृहृस्ते सपत्त्र तु मच्रतः । अग्रमे कव्यत्राह्नाय स्वाहेति भथमाऽऽहुतिः ॥ १८
सोमाय पितृमतेऽय यमायाङ्गिरपेऽपरे । हतशेषं चान्न पत्रे दत्वा पात्रं समालमेत्‌ ॥ २
पृथिवीं ते पत्रे य्ोरपिधानं ब्राह्मणस्य पुखेऽमृतेऽमृतं जक्ोमि साहेति ॥

जप्तवद्‌ विप्णारिलन्ने द्नाङ्खएं निवेशयेत्‌ ॥ स
अपहतेति च तिलान्विकीयाननं मद पयेत्‌ । जुषध्वमिति चोक्सवाऽय गायत्यादि ततो जपेत्‌ ॥
देवताभ्यः पितुमभ्यव् पहायागिभ्य एव च । नमेः स्वाहाये स्धायं नियमेव नमो नमः ॥ २
त्ाञ्ज्ातवाऽननं विक्रिरेदपो दव्यात्सटृत्स्रत्‌ । गायत्रीं पूथेवजप्त्वा मधं वातेति तरै जपेत्‌॥२।

दप्ाः स्थ इति संपृच्छतप्राः स्म इति वे वदेत्‌ । शेषमन्नमनुज्ञाप्य सर्वमन्नमथेकतः ॥ २४
उदुधरलयोच्छिषटपाशवं तु कृत्वा चेवावनेननम्‌ । द्राक्ुेषु जीन्पिण्डानाचान्तेषु परे जगुः॥२५
4 3 अ

% धनुधिद्ान्तमेतो भ्रन्थो नास्ति क. ड. च. पुस्तकेषु ।

0 द भ
१ख.ग. घ. छ. स्तथा दन्ताः । २क. ड. च. “न्पित्रय एके । घ. छ. न्पित्रयादीने* । ३ क, इ. ई
"यिष्यति । ४ घ. छ. श्ये च प ।५ख. ग. 'दाहनिदयाः। घ. छ. ष्दायान्तिद्यादि पित्र ६ क.ड. व.
येऽथ नि" । ७ ध. छ. वीरमित्र । ८ क. 'तिदुवा। ९क. ड. च. %सि पितदे" । १० क. ड. च. गोसवो । 4१ १.
छ. "पः शिवाः संदयोना सुहवा भ । १२ क. ड. च. अभ्रं गः। १३क. ड. च °देषमथो ह्यन्नं कता सर्वं स । १४४
छ. श्वरे यौः पि'। १५७. "मः स्वधायै स्वाहे निलमेव भवन्तु ते । 7 । १६ स. ग. ताथ विकिरे दर्म द' ।

१७. इ. च. श्रं प्ररि । १८स.,ग. घ. छ, “धु मालिति।

[अर ११७ छो° २६-९६१ ] अग्निपुराणम्‌ । १६१
(श्राद्धकल्पः ) ॥
आचान्तषुदकं एष्याण्यक्षतानि प्रदापयेत्‌ । अक्षय्योदकमेवाथ आशिषः प्ारथयेन्नरः ॥ २६
अघोराः पितरः सनतु गोत्रं नो वधेतां सदा । दातारो नोऽभिवर्धन्तां वेदाः संततिरेव च ॥२७
शरदा चनो मा ज्यगमदनहु देयं च नोऽस्तिति । अन्नं च नो बहु मवरेदतिधींध लमेमहि॥२८
याचितारश्च नः सन्तु माच याचिष्म कंचन । स्वधावाचनीयान्छुशानास्तीयं सपवित्रकान्‌ २९
सधां वाचयिष्ये पृच्छेदनुह्ञातच वाच्यताम्‌ । पितृभ्यः पितामेभ्यः प्पितामहुरुयके ॥ ३०
सधोर्यतामस्तु सधां उच्यमानस्तयैव च । अपो निषिशेुत्तानं पार कृताऽथ दक्षिणाम्‌ ११
यथाशक्ति प्रदा दैवे पितरेऽ(त्येऽथ वाचयेत्‌ । विषे देवाः प्रीयन्तां च वाजे वाजे विसर्जयेत्‌
आ मरा वाजस्येत्यनुत्रञ्य कृत्वा विपासदक्षिणम्‌। गह विशेदमावास्यां मासि मासि चोत्तथा
एकोदिषटं भवष्यामि श्राद्धं पूरैवदाचरेत्‌ । ` एकं पयित्रमेकार्धेवं पिण्डं मदापयेत्‌ ॥ ३४
नावाहनाग्नौकरणं विश्वे देवा न चात्र हि । व्षिमन्न खदरितमिति बदेत्सुसखदितं द्विजः ॥ ३५
उपतिष्तामिलक्षय्ये तिस चाभिरम्यताम्‌ । अभिरताः स इत्यपरे शेषं पपैवदाचरत्‌ ॥ ३६
सपिण्डीकरणं क्ष्ये अब्दान्ते मध्यतोऽपि वा । पित्णां त्रीणि पात्राणि एकं मतस्य पात्रकम्‌ ॥
सपवित्राणि चतवारि तिलपृष्पयुतानि च । गन्धोदकेन युक्तानि पूरयिलाऽभिषिश्ति ॥ ३८
मतपातरं पितृपात्रे ये सम(मामना इतिदरयात्‌ । एववति्ठदानादि मतानां पितृता भवेत्‌ ॥ ३९
अथाऽऽभ्युदयिकं भरद य्य स्म तु पूषेषत्‌ । जपेतिदमवरवने पूवी ततमदक्षिणम्‌ ॥ = ४०
उपचारा ऋनुकृशास्तिलार्थेव यवेरिह । पृकषिमस्तु संपन्नं ससंपन्नं वदेद्रिनः ॥ ४१
दध्यक्षतबदराचयाः पिण्डा नान्दीपुखान्पितन्‌ । अवाहपिष्य पृच्छे प्रीयतामिति चाक्षये ॥४२
नान्दीगुखाश्च पितरो वाचपिष्येऽथ पृच्छति । नान्दीपृखान्पितृगणान्भीयन्तामिल्यथो वदेत्‌ ४३
नान्दीपुखाश्च पितरस्तत्पिता प्रपितामहः । मातापहः प्रमातामहो हृद्धपमातुकरापहः ॥ ४४
सथाकरानन युञ्गीत युगमान्विपांध भोजयेत्‌ । ठकि वषये पितणां च प्रम्पैरोषपिभिसतथा ४५
मासं तृहिस्तथाऽऽरण्येः कन्दमूलफलादिभिः । मत्यरमासदरयं मौयं वै शाकुनेन च ॥ ४६

चतुरो रौरषेणाथ प्रच पटूरागटेन तु | कूर्मेण स्न चाष्टौ च वाराहेण नकैव तु ॥ ४७
७ (~ न नि [| * १ १
मेषमांसेन दश च माहिषैः पपितैः शितैः । संवत्सरं तु गव्येन परयसा पायसेन वा ॥ ४८

पीनस्य मांसेन तृतिदठीदश्वापिकी । खड्गमांसं कालक्ाकं लोदितच्छगलो मधु ॥ ५९
महाशल्काश्च वषास पघाश्राद्धमथाक्षयम्‌ । पत्राध्याय्यभिहयत्री च शाखाध्यायी पडङ्गवित्‌॥५०
कृणाकिकेतच्विमधुपद्रोणस्य पाठकः । विपु(सु)पणैनयष्रसामङ्ञानी स्युः पद्धिपावरनाः ॥ ५१
काम्यानां कृल्पमास्यास्ये प्रतिपत्सु धनं वहु । ियः परा द्वितीयायां चतुय परकापदः ५२
पम्या पुत्रकामस्तु षष्ठयां च स्वष्यमागपि । कृषिमागी च सप्तम्यामषटम्यामर्थलामकः ५३
नवम्या च एकशफा दशम्यां गोगणो भवेत्‌ । एकादश्यां परीवारो द्रादह्यां घनपान्यकम्‌ ५४
तिश ्रयोद्यां चतुय च शस्तः । मृतानां शराद्धं स््तममावास्यां समीरितम्‌ ५५
स व्याधा दशारण्ये मृगाः काठेजरे गिरौ । चक्रवाकाः शर्रीपे हंसाः सरसि मानते ॥ ५६

, १के. ड. च. येत्ततः। अ" । रस. ग. धा तस्य चानन्तेषु च । अ । च. श्या स्तव्यमा"। ३ क. ख. ग.
वे विध्य । च. "वे पित्र तमाऽ्ययेः । ४ क. ड. च, गृहं । ५ च. "जं तद्‌" ) ६ च. "कारं नयु" । ५ क, ड. च,
सभयं । ८ च. पार्तः । ९ ध. छ. दायीनसस्य । १० क. च, "पुधलद्रो। ११ क. करमकाद्यः । १२ घ, छ. दशार्णेषु ।

१६२ भीगेपायनपुनिमणीतमू- [अ०११८-११९ो ० १-८१]
( भारतवषेमहाद्वीपादिवणैने )

च

तेऽपि जाताः कुरुक्षेत्रे ब्राह्मणा वेदपारगाः । प्रस्थिता दूरमध्वानं यूयं तेभ्योऽवरसीदत ॥ ५७
शराद्धादौ पठिते श्राद्धं पर्ण स्याद्रह्मलोकदम्‌ । श्राद्ध कुर्याच पृतरादिः पितुजीवति तत्तु; ५८
तत्पितुस्तत्पितुः फुर्याजलीवति प्रपितामह । पितुः पितापहस्याथ परस्य परपितामहात्‌ ॥ ५९
एवं मात्रादिकस्पापि तथा मातापदहादिके । श्राद्धकसपं पठेद्यस्तु स लमेच्छराद्धृत्फरम्‌ ॥ ६०
तीर्थे युगादौ मन्वादौ श्राद्ध दत्तमथाक्षयम्‌ । अश्वयुक्ुह्नवमी द्वादशी काके तथा ॥ ६१
ठतीया चैव मायस्य तथा भाद्रपदस्य च । फालुनस्याप्यमावास्या पौषस्यैकादशी तथा ॥ ६२
आषादस्यापि ददामीं माघमासस्य सप्तपी । श्रावणे चाष्टमी ष्णा तथाऽऽषाडे च पूगिपा ॥
कातिकी फारुनी तद्ररजयेष्ठे पश्चदश्री सितां । सायंमुवाद्या मनवस्तेषामाधाः किलाक्षयाः ॥
गया प्रयागो गङ्गा च कुरक्षं च नमेदा । श्रीपर्वतः मभासश्च शालग्रामो वराणसी ॥ ६५
गोदावरी तेषु शराद्धं श्रीपुसुषो्तमादिषु ॥ ६६
इत्यादिमहापुराण भन्नये ्राद्रकल्पवणैनं नाम सप्तदशाधिकश्ततमोऽध्यायः ॥ ११५॥
आदितः शछोकानां सपष्यङ्ाः- ३५५२
अथाशदश्षाधिकञशततमोऽध्यायः ।
मारतवर्पवरणनम्‌ ।
अभ्िरुवाच--
उत्तरं यत्सयुद्रस्य हिम्रत्ैव दक्षिणम्‌ । वर्ष तद्धारतं नाम नवसाहस्रविस्तृतम्‌ ॥ १
कर्मभूमिरियं सर्गम च गच्छताम्‌ । मदेन्रो मर्यः सः शक्तिम नहे न्दिपपमेतः ॥ २
बिन्ध्यश्च पारियात्रश्च सप्तात्र कुटप्ैताः । इन्द्रद्रीपः कसेरुश्च ताम्रवर्णो गभस्तिमान्‌ ॥ २
नागद्वीपस्तथा सौम्धो गान्धरसत्वय वारुणः । अयं तु नवमस्तेषां द्वीपः सागरसंहतः ॥ ५
योजनानां सदस्ताणि द्रीपोऽये दक्षिणोत्तरात्‌ । नव भेदा भारतस्य मध्यमेदेऽथ पूर्वतः ॥ ५
किराता यवनाश्चापि ब्राह्मणाचाश्च मध्यतः। वेदस्पृतिपुखा नः पारियात्रोद्धबास्तथा ॥ ६
विन्ध्याच नमदाचाः स्युः सद्चात्तापी पयोष्णिका । गोदावरी भीमरथी कृष्णवेणादिकास्तथा॥
मरया्कृतमालायाच्धिसामाच्रा महनद्रनाः । कुमाराधाः शक्तिमतो हिपदरशवन्रमागका ॥
पशमे कुरुपाचाठपध्यदे शादयः स्थिताः ॥
इयादिमहापुराण आभेये भारतवर्षवर्णनं नामाष्टदशाधिकदाततमोऽध्यायः ॥ ११८॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः--३७६०

अथैकोनपिशत्यधिकदाततमोऽध्यायः ।

महा्रीपादिवर्णनम्‌ । ,
अभ्निरवाच-
लक्षयोजनविस्तारं जम्बीपं समाहतम्‌ । लक्षयोजनमानेन क्षारोदेन समन्ततः ॥ |
9

१६. छ. तेऽभिजा'। २ च. तथा।३क.ह.च, "मादृक्षपः। क. च. “भ्यो गन्ध” । ५ ध. छ. क्षीरोदेन ।

[य° ११९ छो° २-२१] अ्रिपुराणम्‌ । १६२
( महाद्रीपादिबणनम्‌ ) ॥

सवेष क्षारपुदपि पुतद्रीपस्तथा स्थितः । सप्त मेधातियेः पुत्राः पुषद्रीपेश्वरास्तथा ॥ २
घाद्ान्मयः,शिशचर सुखोदय इतः परः । आनन्दश्च शिवः के धवस्तन्नाम वम्‌ ॥?
यादा गोमेषन्द्रो नारददु्दुभी । सोमकः सुमनाः शलो वैभ्राजास्भेनाः शुभाः ॥ ४
नः भधानाः सप्तात्र यक्षाच्छक्ान्तकिषु च । जीवनं पथपाहस्ं धर्मो वणीश्रमात्मकः ॥ ९
आकः कुरव्ैव विर्वा भाविनश्च ते । मिमाते सोमोऽ द्विल्व पर्कः ॥ ६

मनिनक्षरसोदेन रतो द्विगुणश्ासपलः। वपुष्मतः सप पत्राः श्रासटेशास्तथाऽभवन्‌ ॥ ७
भेतोऽथ हरितगैव जीएतो रोहितः कमात्‌ । वतो मानसर सुभभो नाम वर्षः ॥ ८
्ुणो दविुणेनैव सुरोदेन सपाषतः । कुमदश्वानलश्चैव तृतीयस्तु बलाहकः ॥ ९

रणः कोऽथ पठिः ककुदान्त् निज्ञगाः । कपिलाशारुणाः पीताः कृष्णाः सप््राह्मणादयः
वायुरूपं यजन्ति स्म सुरोदेनायमाहतः । ज्योतिष्मतः कुशाः स्युरुद्धिदो वेणुमान्सुतः ॥ ११
थी रम्बनी यैवः कपिलश्च प्रभाकरः । बिप्राया 'दमिपुर्यासु ब्रह्मस्पं यजन्ति ते ॥ १२
वदुमो हेमशैलश्च युतिमान्पष्पवांसतथा । कुरशयो हरि! रेको वीर्यं मन्दराचलः ॥ १३
टितो पृतोदेन क्रद्ीपेन सोऽप्यथ । क्रौेषवरा युतिमतः पुत्रास्तस्ामवर्षकाः ॥ १५
(*कुशलो मनोनुगथोष्णैः पधानोऽयान्धकारकः। पुनि दुन्दुभिः सप्त सप्त शेलाश्च निश्नगाः)
कोश वामनधव तृतीयधान्धकारफः । देबरत्पुण्डरीकशथ ुनुमिर्गो मिथः ॥ १६
वीप द्वीपेषु ये शका यथा दरपानि ते तथा । पुराः पष्फला धन्धसििथ्यां विमाय हरिम्‌
पननत करौशवदरीपस्त दधिमण्डोद्काहतः । संहतः शाकेन भव्पाच्छाकेषराः सुताः ॥ १८
रदशर कुमार सुमारे म्णीचकृः । कुशोत्तरथो (रोऽय) मोदाकी हुमसतन्नामवर्पकाः ॥१९
सदयाख्यो जकभरो रेवतः यापक्कौ । आग्विकरेयस्तथा रम्पः केवरी सप्त निश्नगा; ॥२०
शा मगधमानस्यामन्द्गाश्र द्विजातयः । यजन्ति सूषरूपं तु शाकः क्षौरान्िनाऽऽदृतः ॥ २१
प्रेणाऽऽतः सोऽपि द्रौ पतरौ सवनस्य च । महादीतो धातकिश्च वपे द नामविद्िते ॥ २२
(कोऽ्रिमानसाखयोऽत् मध्यतो वरुयाछतिः । योजनानां सहस्राणि वरिस्तारोच्छ्रायतः समः॥
वनं दशसाहस्रं सुर्ह्माऽतर पू्यते । स्वादूदकेनोदधिना वेष्टितो द्वीपमानतः २४
नितिरिक्तता चापां समुद्रेषु न नायते । उद्यास्तमनेषिविन्दो पक्षयोः शृ्धकृप्णयोः ॥ २५
शोत्तराणि पृशचैव अङ्कानां शतानि बै । अपां हदिकषयौ दौ सापदरीणां महापुने ॥ २६

न ॥ ० क

# क. ठ. पुस्तकयोरनास्ति धनुश्िहान्तगतो प्रन्थः ।

१क. ग. मेदश्च" । २ ध. 'स्तननाः। २ क. निविश्ा। च. विदिरो। * च. भापिनिश्चिते। ५. छ. श््रा-
धरक्ष' । ६ च. भजन्ति । ७ च. 'देन समा" । ८ घ. छ. “रदविनो येनुमा" । «क, द्वैरथो । १०. दधिमु ।
) ख. ग. लो मुब्रटथो" । च. "लोमानु" । १२ख. ग. च, "णः पीवरोऽप्यन्धः । १३ क. ठ, "गुणा मि"। १५.
(करावा तिथ्यां । च. “करावत्यां तिथ्यां । + ५. छ. न्यस्तीथौ वि०। १६ ख. ग. 'स्तिथ्या वि"। १७.
न इव्या"। १८ च. "लजश्च । १९. छ, "णीवकः । २० क, इ, कुसुमो्तरः ससोदाकिदरुम' । श. ग. कसुमोत्तरः
मोदाक्टम' । २१ क. %केद्कौ । २२ स. ग, कोहुकौ । `

१६५ भीमद्रपायनमुनिप्रणीतम्‌-- [ भ० १२० छो° १-२१]
( भुवनकोशवणेनम्‌ )
स्ववृदकात्त द्विगुणा भूमी जन्तुबजिता । लोकालोकस्ततः रो योजनायुतविस्तृतः ॥ २७
रकाोकस्तु तमसाऽऽरतोऽथाण्डकटाहतः । मुपि; साऽण्डकराहैनं पञ्चाशत्कोयिविस्तरा ॥२८
इयामरये महापुराणे महाद्वीपादिव्णनं नामैकोनरविदायधिकशततमोऽध्यायः ॥ ११९ ॥
आदितः श्चोकानां समणङ्;ः-- २७८८

सथ विशलययिकशततमोऽध्यायः ।
मुवनकोरावर्णनम्‌ ।
अप्िरवाच-
विस्तारस्तु स्मृतो भूमेः सहस्राणि च सप्तिः । उद्रायो दशसाहस्रं पातालं चैकमेककम्‌ ॥ !
अतलं पितलं चैव नितलं च गभस्तिमत्‌ । महाग्यं सुतलं चाग्यं पातालं चापि सप्तमम्‌ ॥ २
कृष्णपीतारुणाः शुहश्कराः शेलकाश्चनाः । भूमयस्तेषु रम्येषु सन्ति दैत्यादयः सुखम्‌ ॥ ,
पातालानामधश्वाऽऽस्ते शेपो विष्णुश्च तामसः । गुणानन्लात्स चानन्तः शिरसा धारयन्पहीप्‌
भभुवरोऽधो नरका नेके न पतेत्तत्र वैष्णवः । रिणा भासिता पृथ्वी यावत्तावन्मो मतम्‌ ॥ ५
भमर्योजनलक्षं तु वसिष्ठ रविमण्डलम्‌ । सेक्षेण चन्द्र लक्तान्नाक्षजमिन्दुतः ॥ ६
दिलक्षाद्ादूबुधश्चाऽऽस्ते बुधाच्छुक्रो द्विरक्षतः । द्विटक्ेण कुनः शुक्राद्ौमाद्धिलक्षतो गुरः॥०
गुरोदिलक्षतः सोरीर्क्षात्सकषपयः इनेः । लक्षाद्‌पधुमो दटषिभ्यस्त जोक्यं चोच्छरयेण च ॥ ८
धुबात्कोव्या महर्छोको यत्र ते करपवासिनः । जनो द्विकोटितस्तस्माचत्राऽऽसन्पनकादयः ॥९
जनात्तपशा्टकोय्या वैराजा यत्र दैवताः । पण्णव्रल्या तु कोटीनां तपसः सल्यरोकक; ॥ ०
अपुनर्मारका यत्र ब्रह्मलोको हि स स्मृतः । पाद्गम्यसतु मृ्छोको मुः सूरयान्तरः स्मृतः ॥११

स्वगैलोको धुान्तस्तु निथुतानि चतुर्दश । एतदण्डकटहिन दतो बह्माण्वरिस्तरः ॥ १२
े [] ॥ (~ £.
वारिवह्निलाकाशैस्ततो भ्रतादिना वहिः । दतं दशगुणेरण्डं भूतादिर्महता तथा ॥ १३१

दशोत्तराणि शेषाणि एकेकस्मानमहाएुने । महान्तं च समाल मरधानं समवस्थितम्‌ ॥ १४
अनन्तस्य न तस्यान्तः संख्यानं नापि विद्ते । हेतुभूतमशेषस्य प्रकृति; सा परा मुने ॥ १५
असंख्यातानि चाण्डानि तत्र जातानि चे्शाम्‌ । दारुण्यभ्नियैथा तैलं तिले तद्रतुमानिति॥ १६
भधाने च स्थितो व्यापी वेतनेत्माऽऽ्पवेदनः । भधानं च पुपांत्ैव स्भूतात्ममूतया ॥ १७
विष्णुशक्त्या महापराज्ञ एतो संश्रयधमिणौ । तयोः सैव पृथग्भावे कारणं संश्रयस्य च ॥ १८
्षोभकारणमूनश्च सर्गकाले महामुने । यथा जैल जले वातो विभक्त कणिकागतम्‌ ॥ १९
जगच्छक्तिस्तथा विष्णोः प्रधानमतिषंदिकाम्‌ । विष्णुशक्तिं समासाच देवा्राः संभवन्ति दि
स च विष्णुः स्वयं ब्रह्म यतः सर्वमिदं जगत्‌ । योजनानां सदक्ञाणि मासरस्य रथो नव २१

# इद्म्ं नास्ति क. ड, पुस्तकयोः । 1

१४. छ. "दका बहुगु" । २ ख. ग. त्रिगुणा । ३ क. इ, च, श्रुतो । ४ घ, छ. 'लोक्याशचोच्छर । ५ ग.
अयुतानि । ६ क. ड. च. नं नैव" । ७क. ड. च. "दशाः दा ।८ क. प्पी तन्नामा सुप्र । ९ ख. ग,
"नाभ्नाऽऽत्म'। १० क. ख. ग. ह, च. "पादक्रम्‌ । ११क. ट. च. ब्रह्मा ।

{अ० १२१ शछो° {-२] अगिषुराणम्‌ । १६५
( ज्योतिः शाज्ञकथनम्‌ )

शादण्डस्तयैवास्य द्विगुणो मुनिसत्तम । साधकोटस्तथा सप्त नियुतान्यधिकानि वै ॥ २२
योजनानां तु तस्याक्षस्तन्न चक्र प्रतिष्ठितम्‌ । त्रिनाभिमतिपश्चारं(?) षण्नोपि श्रायनात्मकषम्‌ २२
संबत्सरभयं इत्लं कालचक्र परतिष्ठितम । चत्वारिरत्सहस्वणि दितीयाक्षो निवसतः ॥ २४
पान्यानि तु साधानि स्यन्दनस्य पहामते । अक्षप्रमाणमुभयोः प्रमाणं तदगायोः ॥ २५
इखोऽक्तस्तयुगा्पं च ध्रवाधारं रथस्य वे । हयार सप्त च्छन्दांसि गायत्रयादीनि सुव्रत ॥ २६
उदयास्तमनं वेयं दशंनादशेनं रवेः । यावन्मात्रपरदेशे तु.वसिष्ठा्रस्थितो पुषः ॥ २७
स्यमायाति तावु भूमेराभरतसंपुवम्‌ । उरध्वात्तरमृषिभ्यस्तु धरुपरो यत्र उयवस्थितः॥ २८
एतद्विष्णुपदं दिव्यं तृतीयं व्योन्नि भास्वरम्‌ । निधृतदोपपङ्ानां (णां) यतीनां स्थानपुक्तमम्‌ ॥

ततो गङ्गा प्रभवति स्परणात्पापनाश्ननी । दिवि सूपं हर्य रिङ्ुमाराङृति प्रभोः ॥ ३०
पेथतः पृच्छे ध्रुवस्तत्र भ्रमन्थ्रामयति ग्रहान्‌ । त रथाऽपिष्ठिता दवेरादियव्ऋषिभिवेरः २१
गन्धरवरप्परोभिश्च प्रामणीसपराप्षसंः । ) हिपोष्णवारिवषाणां कारणं भगवात्रविः॥ ३२
ऋमेदादिपयो विष्णुः स गुभा्चुभकारणम्‌ । रथस्िचक्रः सोपस्य कुन्दाभास्तस्य वाजिनः३२३
वामदक्षिणतो युक्ता दश तेन चरत्यसौ । जय्धिशतसहस्राणि अयस्िशनच्छतानि च ॥ ३४
अ्रयलिरत्तथा देवाः पिवन्ति क्षणददरकरम्‌ । एशां कलां च पितर एकामारदिमिसतस्थिताः ॥१५
वाय््रत्नि्रव्यस्भ्रतां रथथेन्द्रसतस्य च । अग्राभेस्तुरगयक्ता बुधस्तेन चरत्यापे ॥ रेष

हुक्रस्यापि रथोऽष्ात्वो भांमस्यापि रथस्तथा । वृहस्पतं रथोऽष्टाश्वः सनेधाष्रा्करो रथः ॥२३७
स्वभोनाश्च रथाः केताद्वाएाश्वका रथः । यद्द्र वेप्णवः कायस्तता तिप्र दसुधरा ॥ ३८
प्रक्रारा सथृद्धता पवेताय्याद्सयुता । उ्यातिभूवननय्याद्रसमुद्रवनके हारः ॥ ३९
यदस्ति नासि तद्रिषणुव्िप्णुजञानविजम्मितम्‌ । न विज्ञानमृते किंचिज्ज्ञानं विष्णुः परं पदम्‌ ॥
तत्कृ याचन वष्णुः स्यात्तल ज्ञानमनन्तकम्‌ । परटद्ुवनकाश हं यः साजवाप्तसुखात्मभार्‌ ४०
ज्यातिःशाघ्लादिबिद्याश्च जुमाजुभाधिषा हरिः ॥ र्‌
इदयादिमहापुराण आप्नेमे मृवनक्रोशवर्णने नाम विंशलयथिकशततमोऽध्यायः ॥ १२० ॥
आदितः श्लोकानां समघङ्ाः--२८३०

अथेक्विरयधिकदाततमोऽ्ध्यायः ।

उ्योतिःशाख्रकथनम्‌ ।
अगनिरवाच-
ज्यातिःशाघ्ं पवकष्यामि शुभाद्ुमकिवेकदम्‌ । चातुरुक्षस्य सारं यत्तञजञात्वा सव॑विद्धवेत्‌ ॥ !
परटकाष्टके विवाह्य न न च द्विददशे खियाः। न जिकरोणे ह्यथ प्रीतिः शेषे च समसप्तके॥ >

# धनुश्चिद्वान्तगेतो ग्रन्थो नास्ति क. ड. पुस्तकयीः ।

------

१ क. द, “मिन्यक्षयार्थके । सं" । ख. ग. 'मिय्यक्षयात्मक्रे । से" । २ क. ड. च, “तो व॒धः । क्षय" । 3 खः
ग. घ. छ. वे । ऊ । ४ च. गति सर्वपापप्रणाशच' । ५ ख. ग, ध. छ. प्रमो । ६ च. तो दैलैरा* । ७ च. "मर्दैः ।
ग।८घ. ददाचर्‌*।९ ख,ग. श्यः । एतद्वि वैः। १० ख, 'श॒भधियां ह । ११ ध. छ, षदष्के । १२९ घ

छ. द्विद्राद" ।

१६६ भमदरैपायनयुनिमणीतपू-- ( अ° १२१ षो ६-२९]
( ज्योतिः शान्नथनम्‌ )

््ीदशे त्रिकोणे च मैत्री पषत्रपयो्यदि । भवेदेकाधिपत्यं च ताराभीतिरथापि वा ॥ }
तथाऽपि कायैः संयोगो न तु पटक पुनः। जीवे भृगौ चास्तमिते भ्रियते च पुमान्बियाः॥
गुरुेतरगते सूर्ये सू्केत्रगते गुरो । विवाहं न प्रश॑सनि कम्यावेधव्यङृद्धेत्‌ ॥

अतिचारे तिप स्यार मामचतुषटयम्‌ । वतेद्ाहौ न कुवीत गुरोक्रा(वीक्रया)तिचारयोः ॥६
चेते पौषे > रिक्तसु हरौ सुपे कुने रमौ । चन्द्रे चाशुमं स्यात्संध्याकाटः शुभावहः ॥ ७
रोहिणी चोत्तरा ग्रं साती हस्तोऽथ रेवती । तुले चं मिथुने शस्तो विवाहः परिकीर्तितः ॥८
विवाहे कणंवेधे च त्रे पुंसवने तथा । मारने चाऽभ्यन्डायां मिद्ध च विवर्जयेत्‌ ॥ ९
शरवणे मूलपुष्ये च सूर्यमङ्गलजीककर । कुम्मे सिह च मिथुने क पुंसवनं स्मृतम्‌ ॥ १०
हस्ते पे एृगे पौष्णे बुधे शुक्रे च निष्छरतिः । अरगेनदुजीवभूगुजे मूले ताम्बृलमक्षणम्‌ ॥ ११
अन्नस्य भराशनं शुक्रे जीवे मृगे च पीने । दस्तादिपञचफ एष्य कृत्तिकादितिये तथा ॥ १२
अचिन्यामथ रल्यां नवान्नफलमक्नणमू । पुष्यो हस्तस्तथा जयेष्ठा रोहिणी श्रवणाधिनी॥ १३
स्वातिसौम्ये च भेषञ्यं कुयादनयन्र वर्जयेत्‌ । पूर्वात्रयं मधा याम्यं पावनं श्रवणतयमू्‌ ॥ १५
भोमादितयशनेवीरे तव्यं रोगमुक्तितः । पाथितरे चष्हीकारं पथ्ये नाम च दिक्षुष॥ १५
हीं पाथिवे दिक्षु हीं विदिश्च लिलद्रमून्‌ । गोरोचनाङुङ्कुमेन भूर वसे ठे धृतम्‌ ॥ १६
शत्रवो वश्गमायान्ति मन्रेणानेन निधितम्‌ । श्री दरीं संपुटं नाम श्रं दरी[च] पतराष्ठके कमार्‌॥

गोरोचनाकु्कुमेन(भूरजेऽथ सुभगे । गोमृभ्यवागमः पत्रे दरिद्रया रतेन च ॥ १८
सिलापटेऽरीन्सतम्भयति भूमावधोपुखी कृतभ । ॐ दुं सः संपुटं नां ओं द सः पत्ा्के क्रमात्‌
गोरोचनाङङकमेन) भू पृ्युनिवारणम्‌ । एकपथचनव भ्रील द्विषदद्रादश्च योगकाः ॥ २०
त्रिसपकादशे लामो बेदाष्टादशे रिपुः । तूर्नं च सहनः सुहत्मुतौ रिपुस्तथा ॥ २१
जाया निधनधर्मो च कर्माऽऽयव्ययकं करात्‌ । स्फुटं मेषादिरपरेषु नवताराबलं देत्‌ ॥ २२
न्प सपदिपलमं भल्यरिः साधकः कमात्‌ । निधनं मित्रपरममितरं ताराबलं विदुः || २१
वारे गुरुशुक्राणां सुय चन्द्रमसोस्तथा । माधादिपासपर्के तु ्षौरमायं परशस्यते ॥ २४

न (4

कणेेधो ठुभे जीवे एष्य श्रवणचित्रयोः । प््मेऽब्दरं चाध्ययन पष्ठीभतिपदं यजेत्‌ ॥ २६
रिक्तं पञ्चदशीं भौमं माच्यं वाणीं हरिं धियम्‌ । माधादि मासपदे तु मखलाबन्धनं शुमम्‌२९
चढाकरणमायं च श्रावणादौ न शस्यते । अस्तं यति गुरौ कर ्तीगे च दाशलाज्छने ॥ २७
उपनीतस्य िपरस्य मृत्युं नाञ्यं विनिदिशेत्‌ । क्षौरं शुभवारे च समावतैनमिष्यते ॥ २८
शुक्त बिलेषु शुभयुकतक्ितेषु च | अश्विनीमधाचित्रासु स्वातीयाम्योत्तरासु च ॥ २९

# धनुधिहान्तगतो ग्रन्थो नास्ति च. पुस्तके ।

१. छ. न्त्िया । गु । २स.ग.तु। घ. छ. रक्तामु। भ्ख.ग.तु।ष.छ.न। ५क. ढ. व.
दृक्ष विव । ६ क.ड. च. 'क्तिदः। पा" ७क.ठ.च.्पुटेपाः। ८ क.ख.ग. ह. श्ु विदिश हरीं णि* ।
९क. ङ. च. गणेवृत"। १० क. ठ. 'जेऽधक्षतगोृते । ११ क. ट. श्वयरामगः प ।१२क. ड. च। ॐ । १३क.
म्‌ ।ओमोशःसे। १४ख.ग. अॐभरंसः। १५क. मश्रीम्‌, ॐ सं जुसः। ड, श्रीम्‌, ॐ जुसः। १६ ख. ग
भूः । १७ क. योक्ष्यकाः । इ, योस्वकाः । च. दोषकः । १८ क. “ब्दे भावप(फ)लं ष । इ, "गदे मान्यफलं षं ।
१९क. घ. छ. "कायं |

[भ° १२१ टो ३०-९६ ] अशनिपुराणम्‌ । १६७
( ज्योतिःशा्नकथनेम्‌ )

एसी तथा पुष्य धुः मास्यते । भरण्य मथाऽशठेपा वहिभगकयोसथा ।॥ ३०
निजीविषुनं कुवीत वह्ञमावरणं नरः । गुरौ शुक्रे षम वलं वरिषाह्मदौ न भादिक्म्‌ ॥ ३१
र्वयब्रिधनिषास हस्तादिषु च पञ्चसु । शृ्विदुमरत्नानां परिधानं परशस्यते ॥ ३२

याम्यसापथनिष्ठासु जिषु पर्ष वानने(ानरे) । कते हानिकरं द्वयं विक्रीतं लामषृद्धपरत्‌ ३२
अधिनीसातिचित्रासु रलयं वारणे हरौ क्रीतं लाभकरं द्रव्यं विक्रीतं हानिकृषेत्‌ ॥ ३४
भरणी त्रीणि पूर्वाणि आद्र छेषामधानिटाः। वहिज्यष्ठाविश्नाखासु स्वामिनो नोपतिक्ते॥ १५
द्रव्यं दतं भुक्तं वा यत्र निक्षिप्यते धनम्‌ । उत्तराश्रवणे शक्र टुयाद्राजाभिषेचनम्‌ ॥ ३६
कर जयेष्ठं तथा भद्रमाभिनं पौषमेव च । माथं सैव परित्यज्य शरेपमासे गहं शुभम्‌ ॥ ३७
अध्रिनी रोहिणी पूमुत्तरात्रयमेन्द्म्‌ । स्वाती हस्तोऽतुराधा च गहारम्मे प्रशस्यते ॥ १८
आदिलभौपवज तु वापीमासादके तथा । िहरा्िगौ नी गुादित्ये मलिम्नुषे ॥ ३९
बाले दृदधेऽस्तगे शुके गृहमे विवर्जयेत्‌ । अभिदाहो भयं रोगो राजपीडा धनक्षतिः ॥ ५४०
दे तृणकाष्ठानां कृते भरवणपशचके । शृहपत्रेकने कुरयादधनिषटोत्तरवारणे ॥ ४१
नौकाया घटने द्वित्रिपश्सप्तनयोदशषी । रृपद्षो धनिष्ठासु दैस्तपौप्णाभ्विनीपु च ॥ ४२
एवायं धनिष्ठाऽर बदिः सौम्यविशासयोः । आपा चाधिनी चेव याग्रासिर्धिसतु संपदा
परेषु रोहिण्यां सिनीवाली चहु्दशी । श्रवणा चैव हस्ता च चित्रा चेवाषटमी तथा ॥ ४४

गोषु यात्रं न कुर्वीति पवेश नैव कारथेत्‌ । अनिरोत्तररोदिण्या मृगपूरपुनवसौ ॥ ४५
एष्यश्रवणहस्तेषु छृषिक्म समाचरेत्‌ । पुनवसृत्तरास्वातीमगमूरेन््रवारणे ॥ ४६
एोः शुक्रस्य वारे वा वारे च सोमभास्वतोः । दषते र कव्यं कन्यायां मिथने तथां ॥४७
द्िप्चदरमी सप्तृतीया च अ्रयोदशी । रती रोहिणीद्धरिहस्तमत्रोत्तरेषु चं ॥ ४८
मन्दारवर्ज बीजानि वापयेत्संपदर्ध्यपि । रेवतीहस्तम्रटेषु श्रवणे मगर्त्रयो; ॥ ४९

पितृदे तथा सम्य +धान्यच्छदं मृगोदये । हस्तचित्रादितिसातीरेवत्यां श्रवणत्रये ॥ ५०
स्थिर ले ुरोवारेऽथ वा भार्गवसौम्पयोः । याम्यादितिमघाञयषठाृततरेष पवरेशयेत्‌ ॥ ५१
ॐ धनदाय सर्मेधनेश्राय देहि मे घनं साहा । ॐ नरे ' ईप, इलादरत्रि लोकसं वधिनि कौम.

परिणि देहि मे धनं खा ॥ ५२
पसप हसितं धान्यराश्चिस्यं पान्यवधथनम्‌ । निसु विशाखायां थनिष्ठावारुणेऽपि च ५३
एतेषु टसु विञेयं धान्यनिष्क्रमणं वुः । देवतारामवाप्यादिपतिष्रोद ञ्चे रषौ ॥ ५४

षस्य रषौ दशौचदि स्यादरादकषी तिथिः । सदा तत्रव कषयं शायनं चक्रपाणिनः(१)॥५५
िहतलिगते चाके द्शीचद्राद श्रयम्‌ । आदानिन्द्रसयत्यानं प्रबोधश्च हरे; कषात्‌ ॥ ५६

* एतदायधंदयं च. पुस्तक एतस्मालूरवमेव संपदे स्यामे वतते । + यथायथं करियापदयोजनं कायम्‌ ।

१ क. क. च. पेविरालामु । रक. ख.ग. ठ. च. पूर्वासु । ३. छ. वारणे । "क. ख.ग ड च. "एति।
४ च, फलम्‌ । ६ च. पतेचेव्गु। ७ग.घ, च. छ. हस्तापौ*ः। ८ स, 'द्विश्तुष्पदे । त्रि" । ५क.ख.ग. ड, च.
परासु रो" । १०. छ. गोष्या० । ११ च. ° सोममुतस्य च । ग्र । ५२च.न। १३च.ग्या। त्रिप" । १४ च.
नाधिद'। १५ ख. ड. च । त्रं च व , ६ख.ग. घ. छ. वरे अथमा"। १७ च. ऊॐश्रीधः | १८. छ,
| १९क. इ, फामहपिगो । २. क. ख,ग, ड यत्रस्थं । च. य्रस्थं ।

१६८ शरीमदेपायनमुनिप्रणीतम्‌- [ अ° १२१ छो° १७-७९ |

ज्योति शलरकथनम्‌ )
तथा कन्यागते भानौ दगोरथाने तथामी । त्रिपदिषु च ऋक्षेषु यदा भद्रा तियिरभवेत्‌ ॥ ५७

भामादित्यशनेश्वारी(?) विततयं त्रिपुष्करम्‌ । सवेकमेष्युपादेया बिदुद्धिशवन्रतारयोः ॥ - ५८
जन्माभरतस्तिषषठतच सप्तमा दशमस्तथा । एकादशः शशी येषां तेषामेव शुभं वदेत्‌ ॥ ५९
शुक्ृपकषे द्वितीयश्च पञ्चमो नवमः शुभः । मित्रातिमित्रसापकसंपत्षेमादितारकाः ॥ ६०
जन्मना मूत्युमामोति विपदा धनसंक्षयम्‌ । प्रल्यरा मरणं विद्याज्निधने याति पञ्चताम्‌ ॥ ६!
कृष्णाषएमीदिनादृष्वं यावच्छ्काष्टमीदिनम्‌ । तावत्कालं शशी क्षीणः पूर्णस्तत्रोपरि स्पृतः ॥६२
हषे च मिथुने भानौ जीते चन्े्धरैवते । पौणेमासी गुरोवारे चैहाज्यष्ठी भकीतिता॥ ६१
दन््रे गुरः शशी चैव प्राजाप्रये रविस्तथा । पूणिमा येषमापस्य मर्होज्ेषठी परकीतिता ॥ ६४
स्वात्यन्तरे यत्रनिषे शक्रस्यात्थापयेद्ष्वनम्‌ । दैयक्षपादे चानिन्यां सप्ताहान्ते विसर्जयेत्‌ ॥६५
सवं हेमसमं दानं सर्वे ब्रह्मसमा द्विजाः । सवं गङ्गासमं तोयं राहुग्रस्ते दिवाकरे ॥ ६६
ध्वाद्क्षी महोदरी पोरा मन्दा मन्दाकिनी तिखा। राक्षसी च क्रमेणाकात्सिक्रान्तिनामाभेः सृता
वारे काले नागे तेति्े करणे यादि । उत्तिष्ठनसंक्रमलयकस्तदा लोकः सुखी भवेत्‌ ॥ ६८
भरे ववे बणिग्विषट/ किस्त कनी त्रनेत्‌ । राज्ञो दोपेण लोकोऽयं पीड्यते संपदा समम्‌ ॥
चतुप्पादिष्टिवाणिज्ये शयितः संक्रमेदरव्रिः । दुर्भिक्षं राजसङ्कामो दपत्यो; संशयो भवेत्‌ ॥ ७१
कृत्तिकायां नवदिनं त्रिशतं रोदिणीपु च । +पृगरिरः पथरात्रमाद्रोस पभ्राणनाश्ननम्‌ ॥ ७!
पुनवेसां च पुष्ये च सप्तरात्रे विधीयते । नवरात्रं तथाऽ्ेषा इपमशानानतं मघापुच॥ ७२
द्रौ मासो पए्फास्युम्यापुत्तरासु त्रिपञ्चकम्‌ । हसते तु द्यते कितास्वमासं तु पीडनम्‌ ॥ ७
मासद्रयं तथा स्वातिविशाखा विशतिदिनम्‌(?) । मेत्र चेव दशाहानि ्येष्ठाखेवाैमासकम्‌ ७४
मरलेन जायते मोक्षः पूर्वपा त्रिपञ्चकम्‌ । उत्तरा दिनवरिंशषला द्रौ मासौ प्रैवणेन च ॥ ७९
धनिष्ठा चाधैमासं च वारुणे च दशाहकम्‌ । भ॑व भाद्रपदे मोक्ष उत्तरासु निपशचकम्‌ ॥ ७६
रेवती दशरात्रे च अहोरत्रं तथाऽश्िनीं । भरण्यां प्राणहानिः स्याद्वायत्रीहोमतः शुभम्‌ ॥ ७५
पश्चधान्यतिटाज्यायधनुदानं द्विज शमम्‌ । दश्च सूयस्य चाएटव्वा इन्दोः पश्चदशेव तु ॥ ५८
अष्टं वषाणि भोपस्य दश सप्र दशा बृषे । दशाब्दानि दशा पङ्गोरूनविश्हरोदेश्ना ॥

राहोदरादश्ष वषाणि भागेवस्येकविशतिः ॥ ५९

इत्यादिमहापुराण आभ्नेये ज्योतिः शाघ्रकथनं नामेकविशयधिकशततमोऽध्यायः ॥ १२१ ॥
आदितः श्ोक्रानां समच्ङ्ाः-- ३९०९

% इदमर्धं क. ट. च. पुस्तकेषु नास्ति । + यत्तच्छब्दाध्याहारेण योजना कर्तव्या । एवमेव पूर्वाप्रे च तत
तश्र द्रष्टव्यम्‌ ।

"~

१. छ. “धारिवि" । २ च. ननदरसूरयैयोः। ३ ख. ग. च. महाज्येष्ठी । ४ ख. ग. च. मषाजये्ठी । ५ क.
गनिधि पश्वादुत्था* । ६ क. इ. च. ह्यश्रपादे । ख. ग. हययपदे । ७ घ. छ. "नीद्िजाः । रा । < क. ख. ग, इ.
भते सपदा समः। च । ९च. द्विराप्रं। १०. छ. श्रा अधैः। ११६. छ. 'ति्विशाः। १२ च. श्रवणस्य । १२३१४.
ड. छ. न चभाः। १४क. ड. च. "नं निजैः घमः। १५ स. ग. जेशमः । द्‌” । १६१. छ. शस्य षष्ठाब्दा ।

। [अ० १२९२ शछो° १-९१ ] अरिपुराणम्‌ । ` १६९
| (-कञाठगणनम्‌ )
। ~ अथ द्राविशषलयधिकशततमोऽध्वायः ।

र काटगणनम्‌ ।

अग्निरवाच-

कालः समागणो वक्ष्ये गणितं कालबुद्धये । कालः समागणोऽघ्रो मतैवेतादिमिषूतः ॥ १
द्वो दिष्ठः सवेदः स्यात्पशङ्गषटयुतो गुणः । नरष्ठो मध्पो वसुगणः पुनर्वेदगुणश्च सः ॥ २
अष्रन्धाप्निद्यीनः स्यादः सेकरसा्टकै । मध्यो हीनः पष्टदतो लब्धयुक्तस्तथोपरि ॥
यूनः सपकृतो बारस्तदधस्तियिनाडपः । सगुणो द्रण तिभिरूनो गुणः पुनः ॥ ४
अधः खरामसंयुक्तो रसाको्टपरेवुतः । अष्टाविशच्छेषपिण्डस्तियिनीज्या अधः स्थिः ॥ ९
¶ुंणसिषटमिरूनोऽधं दवाभ्यां चं गुणयेतपुनः । मध्ये शणः कार्यो दधः सैको अाभरिभिः ॥६
रव्धहीनो भवेशवध्यो द्रावि्ातिनिवभितः । षष्टि ऋणं हेवं छम्य?) परिनिक्षिपेत्‌ ७

सप्तविकतिकेषस्तु धो नक्षत्रयोगयोः । माति मासि क्षिद्र दारजिश्द्रविकास्तिथौ ॥ ८
द्पिण्डे दवे च नक्षत्रे नाड्य एकादश हणे । वारस्थाने तिथि दयरत्सप्तमिभीगमाहरेत्‌ ॥ ९
गेषवाराश्र सूयद्या घटिकासु च पातयेत्‌ । पिण्डेषु तिथि दर्य॑दरेचेव चतुदश ॥ १०
ककण धनं धनमृणं क्रमाज्जेयं चतुदश । प्रथमे त्रयोदशे पञ्च द्वितीयद्वादशे दश ॥ ११
पशचदश तृतीये च तथा वेकादरे स्मृतम्‌ । चतु दकषमे चैव भेदेोन्िरशतिः ॥ १२
पमे नवमे चेव द्रौविरतिरुदाहताः । +प्ठाषमे तखण्डाः स्युधतुिशतिरव च ॥ १३

समे पचविशः स्थोत्लण्डाः पिण्डकाद्धेत्‌ । करादौ हेदराषिपृतुेदतमैः क्रमात्‌ ॥ १४
हृरादौ मातिखोम्पेन यो वेदरसाः क्रमात्‌ । मकरादौ दीयते(ने(१)) च रपवरेदतरयः कात्‌
मेषादौ भातिलोम्येन यो वेद्रमाः क्रमात्‌ । सषवः खयुगा मैत्र मेषादौ ककल धनम्‌ ॥ १६
कर्कटे प्रातिलोम्यं स्यादणमेतत्तलादिके । चहुगणा तिथिङ्चया विकलन सदा ॥ ` १७
हनपाटि्तौ गतागामिपिण्डसंरूपाफलान्तरः । परऽ म॑पपोचाये हानौ देयं धने भनम्‌॥१८
दवितीयोचरिते वग वेपरील्मिति स्थितिः । पिधिदविगुणिता काया पष्भागपरिजिऽ। ॥ १९
रविकर्मविपरीता तिथिनाडीसमायुता । ऋणे शद्धे तु नाञ्यः स्यक्रणं शृध्येत नो यदवा ॥ २०
सपि प्रदेयं तत्पच्याधिक्ये च तसयजेत्‌ । नक्षत्रं तिथिमिश्रं स्याच्चतुभि्णिता तिथिः ॥ २१

# इदमर्धं क. ग. ट. पुस्तकेषु नास्ति । + क ड. च. पृस्तकेषिदमर्धं नास्ति ।

१ क. ड. कालयुद्धये । ख. ज. कालनृद्रये । च. कालसिद्धये । २ख. ह. मासश्च" । ३क. ड. च. कराप्तयु" ।
५क. ठ त्रिष्वे म । ५क. च. तो । ६ क. ड. 'थिवाइनः । स ७ च. "बुगैः सार त्रिभिगणक्रगणः । ८ क. इ.
धार त्रि"। ९ क. नतो वसरकोऽ्ट" । १० क, ड, "परशः रेष" । ११ क. ढ, "नाधादधः। १२क. स. ग, ठ. "तः ।
गणः । १२ क. ड, गुणः प्रष्िरूधवेऽथ द्राः । १४ क. ख. ग. ङ, च गणः । + ५क.ख.ग.ह. हद्रगणः । १६.
ग, नराभि" । १७ क. ड. न्मध्ये द्रा । १८ क. ढ, “शेषो ्युण । १९ क. ङ. लब्वः पूर्व वि"! २० ख. ष्वाद्रारे रैव ।
२१ क. ढः 'दरधैव। २२ स. शश । धनश्रणं धः । २३ ध.छ. दे प्र। २४क.ल.ग.ङ्‌च. द्वात्रिंशः ।
२५ क. इ. “त्यातषण्डकः पि" । २६ ल्ल. मपरतः। २० ध. च. छ. शा मता । १८ ख. म. 'छवात्प्रथमोशा्य हाः ।
२९ क, “मे द्वये (दर्ये) हा" । ३० क. वहेवैपः । ३१ च. “ता । परिक ।

२२

१७० श्रीमद्रपायनयुनिभणीतम्‌-- [ अ० १२९ शरो १-१, ]
( युद्ध जयाणवीयनानायोगाभिधानम्‌ )
¶ ॐ त
तिथिससिभागसंगुक्ता ऋणेन च तथाऽन्विता । तिथिरत्र चिता काया दददा्योगकोधनम्‌ ॥२२
रविचन््रो समौ दत्वा योगो भवति निश्चलः । एकोना तिथिद्टिुणा सप्तभिभाढृतिष्िा ॥२१
तिथिश्च दविगुणकोना कृता्ैः करणं निरि । कृष्णचतुदैयन्ते शकुनिः पर्वणीह चतुष्पदम्‌ ॥
प्रथम तिथ्यर्धतो टि कस्तघ्रं परतिषन्धुखे ॥ २४
इद्यादिमहापुराण आग्नेये कालगणनं नाम द्राधिशलयधिकदाततमोऽध्यायः ॥ १२२ ॥
आदितः शछोकानां समष्याः- २९३३

अथ त्रयोविलधिकश्ततमोऽध्यायः ।
युद्धनयाणेवीयनानायोगाभिधानम्‌ ।
अभ्िरुवाच- ,
वक्ष्ये जयगुभाधर्थं सारं युद्धजयाणवे । अइ उओ सराः स्युः करमा्न्दादिका तिषिः!
कादिहान्ता भौमरवी श्ञसोमौ ुररभगिवौ । दानिरद्॑षिणनाञ्यां तु भौमाकंशनयः परे ॥ २
७ „न र नि | 9 [^ ्
खाणेवः खरसैगुण्यो खरभागे समाहरत्‌ । रसीहते हु तत्कृत्वा पूतेभागेन(ण) भाजयेत्‌ ॥ ३
वहिभिश्वाऽऽहतं कृत्वा रूपं तत्रैव निक्षिपेत्‌ । खन्दनं नाड्या; पलानि समाणस्यन्दनं पुनः॥४
अनेनैव तु मानेन उदयन्ति दिने दिने । स्फुरणैखिभिरुच्ास उच्छासैसतु पलं स्पृतम्‌ ॥ ९

पष्टिभिश्च परिपा लिकषाषषटिस्त्हनिशम्‌ । पशचमार्थोदये वालकुमारयुकद्काः ॥ ६
गतयुरयनोरदधस्तन चास्तमेकाद शाश; । कुटागमे भवेदङ्ः समृत्युः पशचमोऽपि गा ॥ ७
स्वरोदयचक्रम्‌ ।

शनिचकरे चार्धमास प्रहाणाुदयः कमात्‌ । विभागैः पञचदङ्षमिः यानिभागस्तु मृस्युद्‌ः ॥ ८
शानिचक्रम्‌ ।
१९५ न
दश्कोटिसहस्राणे अददं न्यवुदं हर । तयोदश च लक्षाणि प्रमाणं कूर्मरूपिणः ॥ ९
मादौ ₹ृत्तिकाधन्तस्तदेश्ान्तः शनिस्थितौ ॥
कूमचक्रम्‌ ।

राहुचक्रे च सपोध्व॑मधः सप्र च संलिसेत्‌ । बायरन्योथैव तैले पएूणिमाऽऽरेयभागतः ॥ १०
अमावास्यां वायवे च राहवे तिथिरूपकः । रंफरं दक्षभागे हु हकारं वायवे षिसेत्‌ ॥ ११

अम

१ क. ड. 'यिवद्रजिता । ख. “थिवहुटिता । २ ग. 'रत्रोचि" । ३ क. ड. श्या भवेदा । * ख. तच्छेदा।
५क. ङ. च. "पच्छि्ना । ६क.ड. एतुस्व'। ख. ग. एभोमों स्वः। च. एउदस्व'। ५" क. ङ्‌, ्दितास्ता
भौ" ८ च. (भास्करौ । श । ९ क. ह. "कैमनयोः प" । १० क. च, °रे । सतुरः षरतीम्येन २०। ११ क. ङ, ^।
जय ॐ र” । ख. ग. ^त्‌। जयद ओन र" । १२ क. %सायनं तु । १३ च. 'दयास्ते। १ क. ङ. शत्तेषां वस्तुमे'।
१५ख.ग. घ. छ. वदान्य" । १६ च. कमात्‌ । १७ ख. ग. छ, ष्दशे च । १८ क. पकारं । ख, ग, दकारं । च.
एकारं ।

[अ १९६ छो १२-६४ ] अग्निपुराणम्‌ । १७६१

( युद्धजया्णेवीयनानायोगामिधानम्‌ )
मतिषदादौ ककारादीन्पकारं नेते पुनः । राहत तु भङ्गः स्यादिति राहुरुदाहृतः ॥ १२
विष्ट पौणमास्यां करोली ृतीय॑कम्‌ । पोरा याम्या तु सक्षमा दशम्यां रौद्रसौम्यगा ॥
चतुदश्या तु वायव्ये चतु्या वर्णाश्रये । शुङ्का्म्यां दक्षिणे च एकादश्यां भृशं लनेत्‌॥ १४
रौदथैव तथा श्वेतो मेत्ः सारभटस्तथा । सौतरिनो विरोचन्‌श्र जयदेवोऽभिनित्तथा ॥ १९

रीवणो विजयश्चैव नन्दी वरुण एव च । यमसौम्यौ भवधान्ते दश पञ्च पृहूतकाः ॥ १६
रद रौद्राणि कुवीत शेते लानादिकं चरेत्‌ । मैत्र कन्पातिवाहादि शुभं सारभटे चरेत्‌ ॥ १७
सातप स्थापनां षा विरोचने दृपक्रिया । जयदेषे जयं कु्ाद्रावणे रणकरप च ॥ १८

विनये दरषिवाणिज्यं पटबन्धं च नन्दिनि । वरुणे च तडागादि नाशक यमे चरेत्‌ ॥ १९
सोम्ये सौम्यादि कुवीत मवेहप्रमहदिवा । योगा नाज्नाऽपिरुद्‌ स्युर्योगा नान्नैव शोभनाः॥
राहुरिनद्रात्समीरं च वायोदक्षं यपाच्छिवम्‌ । शिवादाप्यं जलादधिसेः सौम्यं तस्यम्‌ ॥२१
ततश्च संक्रमे हन्ति चतप्नो घटिका भ्रमन्‌ ॥ २२

राहुचक्रम्‌ |

~~ ---~

१०
चण्डीन्द्राणी वराही च मुदरी गिरिकणिका । बला चातिबला क्षीरी प्िकाजातियूथिकाः
यथालाभं धारयेत्ताः शवेतार्कश्च शतावरी । गुडुची वागुरी दिव्या ओषध्यो धारिता श्रये ॥२४

ॐ नो भैरवाय सद्गपरशुदस्ताय ॐ दरं विश्रविनाशाय ॐ रं फट्‌ ॥ २५
अनेनैव तु मघ्रेण शिखाबन्धादि कृपे । तिलकं चाञ्जनं चैव धूपलेपनमेव उ ॥ २६

सानपानानि तैलानि योगूटिमतः शुणु । सुभगा एनःशिला तां लाक्षारसस्तमनितम्‌ ॥ २७
तरणीक्षीरसंयुक्तो ललाटे तिलको वशे । विष्णुक्रान्ता च सर्पाक्षी सहदेवी च रोचना ॥ २८
भनादुग्धेन संपिष्टं तिलको वह्यकारकः । पिय॑गुकुङ्कमं कुषं पोहनी तगरं घृतम्‌ ॥ २९
तिलको वयैव रोचना रक्तचन्दनम्‌ । निशा मनःशिला तालं भियंगुः सषैपास्तथा ॥ ३०
मोहनी हरिता कान्ता सदेदी शिखा तथा । मातुलङ्गरसैः प ललाटे िलको षर ॥ ३१
सेन्द्राः सुरा वशं यानि कि पतः शद्रमानुषाः। मञ्जिष्ठा दन्दनं रक्तं टुकन्दा विरासिनीर२
एुननेवासमायुक्तो लेपोऽयं भस्करो वशे । चन्दनं नागपुष्पं च पक्ञिष्ठा तगरं वेषा ॥ ३३
लोधर भि॑गुरजनी मांसीतैलं रकरम्‌ ॥ ३४
यादिमहापुराण आनये युद्ध जयार्णवीयनानायोगाभिधानं नाम त्रयोरविङलयधि कररपतमोऽध्यायः ॥ १२३ ॥
आदितः शोकानां समणङ्काः--३९६७

१ क. स्यात्तिथीनां तु उदा" । २ ख. ग. छ. 'राणी्द्रे । ३ क. इ च. "यकाः । घो । ४ च. श्रवणात्रये ।
५बे. सरितो। ६ ड. च. वारुणो । ५ च. ्याद्रारणे। < क. 2. च. ततः प्रिय" । ९ च. वराद्ी। १०च. क्षीरा ।
११ स. च. जपेत्‌ । १२४. छ. खण्डप। १३ क. ड. च. दं । १४क. ह. च. हं । १५ क. ड. च. जपेत्‌ । ति"।
१६ क. कंवा जठ वै'। १७ क. "गवृत्तिमः।१८ क. ड. च. महदिवी । ध. छ. सहदेवं । १९ क. ह, च. अनलि-
इरमैः पिः( २०, ग, च, पिण्डं । २१ क, ठ. च. भास्करा । २२ क. ढ. च. तथा ।

१७२्‌ भीमदपायनमुनिपणीतम्‌-- [ अ० १९४ श्रो" {-२०)
८ युद्धजयाणेवीयज्योतिःशान्नसारः )
खथ चतुप्रिशलयधिकराततमोऽध्यायः।

य॒द्धनयारणवीयञ्योतिःशाच्पतारः ।
अश्गिरुवाच-- ,
उ्यातिःकास्चादिसारं च वश्ये युद्धनयाणवे । वेरामच्नौषधाधं च यथोमामीश्वरोऽत्रवीत्‌ ॥ !
देव्युवाच-- ,
देवैजिता दानवाश येनोपायेन तद्द । शुभाभविकावं हानं युद्धनयारणवम्‌ ॥ २
ईश्वर उवाच--
एूख्देषेच्छया जाता शक्तिः पश्चदक्षाक्षरा । चराचरं ततो जातं यापाराध्याखिला्थवित्‌ ॥ ३
मव्रपीठं परवक्ष्यामि पञ्चपत्रसमुद्धवम्‌ । ते-मच्राः सरवमश्राणां जीषिते मरणे स्थिताः॥ ४
अरुः सामाय्वार्यतेदमन्राः क्रमेण ते । सद्योजातादयो मत्रा ब्रह्मा विष्णुश रद्रकः ॥ ५
शशः सप्तशिखा देवाः शब्दाचाः पश्च च स्मराः।अइउए र कलाश्च परंब्रह्मेति कौतितप्‌
काष्मध्ये यथा वद्विरमवद्धो न दृश्यते । विद्यमाना तथा देहे रिवशक्ति् दृश्यते ॥ ७
आदौ शक्तिः सयुत्पन्ा आकारस्वर प्रपिता । ततो विन्दुमहादेषि एकारेण व्यवस्थित; ॥ ८
जाता नाद्‌ उकारस्तु नदते हृदि संस्थितः । अर्षचन्् इकारस्तु मोक्षमागैस्य बोधकः ॥ ९
अक्षारोऽव्यक्त उत्पन्नो भोगमोक्षपदः परः । अकार्‌ रेरे भूमिनिषततिशच कला स्मृता ॥ १०
गन्धो न बीजः भाणास्य इडा शक्तिः स्थिरा स्यृता । इकारथ भतिष्ठास्पो ए्सोयानश् फिट
भूरा शक्तिरीवीजः श्याद्धरवीनोऽभिरपवान्‌ । बिना समाना गान्धारी परक्तिश्च दहनी सता
ए शान्तिवोयुपस्पशो यथ्रोदानथा क्रिया । ओंकारः शान्लतीतारपः सकाब्दगयपींठिनः१३
पर्व वगः स्व जताः कुजङ्ञगुरमारगवाः । दनिः करमादकाराचाः क्काराचास्त्वधः स्थिताः
एतन्ूमतः सर्व ब्वायते सचराचरम्‌ । िधापीठं परवक्ष्यामि प्रणवः शिव ईरितः ॥ १५
उमा सोमः स्यं शक्तर्वामा स्ये च सौवपि । हमा विष्णुः करमादुद्रो गुणाः सगीदयस्यः
रत्ननादीत्रयं चैव स्थल; सूक्ष्मः परोऽपरः । चिन्तयच्ेतवु्ं तं पुजमानं परामृतम्‌ ॥ १५
छग्यमानं यथाऽऽत्मानं चिन्तयेत्तं दिवानिशम्‌ । अजरत्वं भवेहेवि शिवरुपगच्छति ॥ १८
अङ्कषठादौ न्यसेदङ्गननत्रपध्येऽथ देह । यृतयुनयं ततः प्राच्यं रणादौ विजयी भवेद्‌ ॥ १९
श्यो निराखयः शब्दः स्पशंस्तियेदनतं सृरोत्‌। रूपस्योर्ध्वगतिः भोक्ता जलस्याधः समाभिता

१. छ. "वे । विनाम"।२क.ङ. च. ^त्‌ । उमोवाः। ३क.ड. च. ज्ञानयुदधंजः। »* ख, ग. न
सुदुजयं तु वै । द" । ५ क. ङ. बरह्मविष्णुमदेधराः । ६ । ६ ष. छ. पक्रायाः। ज च. छ.ओ।८क.ड गहिदुग्धमध्य
यथा वृतम्‌ । वि" । ९ क. ङ. शिवे भक्ति । १० स, “न्धो वीचजः प्रा । ११क. ड रम्ये पालछ्व। घ. छ, रषे
पालध। १२ स. "ला । कुयोच्छक्ति्टि बी । ३क. ड. शक्तेऽथ वी" । १४ क. उ. स्याधर' । १५ क. ह. शती
शवरमही स्मृ । १९ क, ख. ड. सयः स्व॑र । ग. "ट्यः सश । १५७ ध. छ. "पाणिनः । १८ क, ड. "रक्षाः स" ।
१९ क. ड. (रान्ताः । २० ख. ग. ज्ञाताः । २१ क. ड, सित । च, स्थिर । २२ क, ख, इ, च. णाः स्वगौ" ।
२३ च. 'येच्छरभव* । २४ इ. “म्‌ । पृच्छथमानं यदाऽऽत्मा" । च, म्‌ । प्राच्य॑माने तथाऽऽ । २५ च. चवेद्राऽपि
रि । २६ च, तमधिग'। स्०्स.ग.ष. छ. चेतरैमः।२८ ख. घ, स्प ति ।२९ ख. ग, च. "यगतं ।

[अ० १२९ छो° १-१६] अभ्निएुराणम्‌। १७१
( युद्रजयाणैवीयनानाचक्षाणि )
१ [भ
्वस्यानविनिुक्तो गन्धो मध्ये च मूलकम्‌ । नाभिपरे स्थितं नदं रिव तु पण्डितम्‌ २१
शक्त्यहेन सोमोऽकों हरिस्तत्र व्यवस्थितः । दशवायु्मोपेतं पश्चतन्मात्रमण्डितम्‌ ॥ २२
कालानलसमाकारं भस्फुरन्तं शिवात्मकम्‌ । तज्ञीवं जीवलोकस्य स्थावरस्य चरस्य च ॥
तस्मिन्न मृतं मन्ये मत्रपीठेऽनिलात्मकम्‌ ॥ २३
इत्यादिमहापुराण आग्नेये वुद्रजयाभवीयज्योतिःशाघ्लसारवर्णनं नाम चतुविशव्यधिकरशततमोऽध्यायः ॥ १२४ ॥
आदितः शोकानां समघ्ङ्ाः-- २३९९०

अथ प्नविरालयधिकदयाततमोऽध्यायः ।

युदधनयार्णवरीयनानाचक्राणि ।

ईर उवाच-- “
ॐ रौं कणेमोटनि बहुरूपे बहुदर दमं फट्‌, ॐ हः) ॐ ग्रस ग्रस कृन्त बरनत च्छक च्छक
हसं फट्‌, नमः ॥ १
पठ्यमानो हयं मध्र; कुद्धः संरक्तलोचनः । मारणे पातने वाऽपि मोहनोचादने भवेत्‌ ॥
कभमोदी महाविद्या सर्ववर्णेषु रक्षिका ॥ २

[इति] नाना्रिदाल्व्राः) |

पषोदयं प्रवक्ष्यामि स्वरोदयसमाभ्रितम्‌ । नाभिहदन्तरं याव्रत्ताव्रति मारुतः ॥ ३
उचाय्यद्रणादौ तु कर्णाक्षीणि पमेदयेत्‌ । करोति साधकः कुद्धो जपहेपपरायणः ॥ ४

दात्य कण्ठं उवरदाहारिमारणे । कण्ठोद्वो रसो बायुः कान्तं पौ रसम्‌ ॥ ५
दियं स्तम्भं समाक गन्धो नौसाम्तिको भुर; । गन्धलीनं मनः कृता स्तम्भयेन्नात्र संचयः
सम्भनं कीटनाग्रं च करोत्येव हि साधकः । चण्डय्रण्टा करार च सृपृखी दुली तथा ॥ ७
सती भयमा धोरा वाुचकर तु ता यजेत्‌ । उचाटकारिका देन्य; स्थितास्तेजसि संस्यिताः॥८
पम्या च भीषणी देषी नया च धरिजया तथा । अजिता चापराजिता महाकोटी च राद्रयार
एष्ककाया प्राणहरा रसचक्रे स्थितः अमूः । विरूपाक्षी पर्‌ा दिव्यास्तथा चाऽऽकाशमातरः ॥

+23 ८3. 9 9१५. (~ (^^. ४ ¢

९६।९। जातहारी च दंद्राला ग्करेवती । पिपीलिका पुरा महापुधिवर्भना ॥ ११
भद्रकाली सुभद्रा च मद्रमीमा सुभद्रिका । # स्थिरा च निषुरा दिव्या निष्कम्पा गदिनी तथा
्ानिशन्मातरशकरे अषटाकमशः स्थिताः । एक एव रवरिधन्धर एकथकेकरक्तिका ॥ १३

---------------.

# इदमर्धं क. इ. पुस्तकयोनां ति ।

१ क. इ. पवैकालमि"। च. ज्ञान" । २ क. ड, गन्ध । ३ च. अभनिष्वाच।४च, रू। ५स.ग, वाट
पिरप दर हरं फट्‌, भ दः, असङृकतच्छकतहू फट्‌, नमः । ६ क. मदे दक कररमे दं टं फट्‌, फट्‌ हा हं भर ।
* फ. ह 'हयन्तः । घ. छ, 'हृदान्त' । < ख. ग. 'त्पादुकं । ९ क. ड. रसः। ख. वक्षम्‌ । १०ख. नाशान्ति"। ११ क.
£" भवः। ख. च. धरुवः । १२ख. घ. छ. क्रषुता। १३क. ड. "हारा जिनहा"। १४क.स.ग. ड. दंणी १५क,
२ग. इ. शकर" 1१ ६ क. ङ. पि । १७ क. हारा च मः। १८क. स, इ, शेके सदक्तिकाः। म" ।

५

१७४ भ्रीमदैपायनमुनिषरणीतम्‌-- [ अ° १२१ @छो° १४-१७

॥ ( युद्धजयाणैवीयनानाचक्षाणि )
भूतभेदेन तीर्थानि यथा तोयं महीतठे । भाण एको मण्डरैश्च भिद्यते भूतपञ्जरे ॥ १1
वापरदक्षिणयोगेन दशा संप्रवर्तते । वि(वि)नुण्डबिचित्र च तश्ववल्ञेण वेष्टितम्‌ ॥
ब्रह्माण्डेन कपालेन पिवेत परमामृतम्‌ । पश्चपर्गबरायुद्धे जयो भवति तच्छृणु ॥ १
अआक्चटतपयाः श आच्यो वगे ईरितः । इरछथफराः षो वर्गश्च द्वितीयकः ॥ १
उऊगजढदबलाः सो वरग तृतीयकः । एरेधङ्नदधभवा हो वग चतुर्थकः ॥ १

ओओओंअः,डगणना मो वगः पञ्चमो भवेत्‌ । वणीथाभ्युदये नृणां चत्वारिंश पञ्च च॥१
वालः कुमारो युवा स्यद्द्धो मृत्युश्च नामतः । आत्मपीडशोषकः स्यादुदासीनश्च कालकः २
९५ (क [3 न ४७

छेत्तिका पतिपदध।५.आतनो लाभदः स्मृतः । षष्ठी भौमो मघा पीडा अद्री चैकादशी कुर
सृत्युमया द्वितीया ज्ञो लाभा च व । ईथोऽहनि भरणी हः श्रवणं कार इः
जीवो छामाय च भवेचृतीया पृवफर्गुनी । जीवोऽषरमी धनिष्ठाऽड्र जीवोऽश्वेषा योदश

सृतयो शुतरशतुथी स्यातूर्वभाद्रपदां भिये । पू्ाषाढा च नवमी शुक्रः पीडाकरो भवेत्‌ ॥ २

भरणी भंतजा शुक्रो यमदृण्ठो हि ईनिङ््‌ । कत्तिका पमी मन्दो लाभाय तिथिरीरिता २
आ(अ)छेषा दशमी मन्दो योगः पीडाकरो भवेत्‌ । मधा शनिः पूणिमा च योगो भृत्युकरः स्फ
[इति] तिषियोगः(गाः)।

~~~

१३
एरवोत्तराभिनेक्रेयदक्षिणानिलचद्रुगाः । ब्र्ीच्ाः दुषयः स्युः प्रतिपन्नवपीषुखाः ॥ २
राशिभिः सहिता ट ग्रहाद्याः सिद्धये स्पृताः । मेषायाश्रतुरः कुम्भ नयः पूर्गेऽन्यया गरी
सूर्यादि रिक्ता पूणां च क्रमादेवं दापयेत्‌ । रगे सूये फलं नास्ति सोमे भङ्गः परशाम्यति॥२'
कुजेन कलहं विद्याद्बुधः कामाय वै गुरः । जयाय मैनते शुक्रो मन्दे भङ्गो रणे भवेत्‌ ॥ ३
देयानि पिङ्गलाचक्रे सू्य॑गानि(गि) च भानि हि । पुखे नेत्रे ललाटेऽथ रिरोहस्तोरुपादके॥?
पादे मृतिचिक्रे स्याज्जीणि पक्तेऽथेनाश्नम्‌ । खस्थे च भवेत्पीडा शिरःस्थे कायैनाशनम्‌
कुक्षिस्थिते फलं स्याच राहुचक्रं वदाम्यहम्‌ । इन्द्राच नैतं गच्छेमैरतात्सोममेव च ॥ ?
सोमाद्धुताशनं बहेराप्यमाप्याच्छिवाखयम्‌ । रुद्रायं यमाद्वायुं वायोश्चन्द्रं व्रनेतपुनः ॥ २
दे चतस्रो नाङ्य(दी)सु रौहुः पर जयो रणे । +अग्रतो मृतयुामोति तिथिराहुं बदामि ते
आग्नयादि शिवान्तं च पूणिमायादितः भिये । पू कृष्णाम यावद्रा जयो भवेद्‌ ॥ १
देशाम्याग्रेयनैक्षत्यवायव्ये फणिराहुकः । मेष्या दिशि पूर्वादौ यत्राऽऽदिल्योऽप्रतो एति,

# इदमर्धं नास्ति क. दः पुस्तकरोः । + इदमर्धं नास्ति क. ड. पुस्तकयोः 4

१क. ङ. भिघ्नानि।२क. ङ. "पञ्च च। वा" । २ क. ड. विष्णुमण्डविचित्रं च तै व" । ४ क. ड, चेत
मयाऽमर । ५ क. ड, कार्तिकी । -६ क. ड. म अश्वारोदादयः स्मृताः । ष" । ७ क. ङ, “ज्ञो भवादरौतिथिसः । ८१५
छ. बुे हानि" । ९ क. ड. द्दाश्चये। १० क. ङ. मृतजा । ११ घ. छ. हानिकम्‌ । १२ क. इ, मखम । १3३ क.8
कये द्‌' । १४क. घ. छ. "न्दमाः ) ब्र" । १५ ख. 'ह्मा[या]चिषु पृषे स्युः। १६ क. इ. स्युञखिदण्डी स्युः
१७ क. ड. “म्भा यजेदूर्णोऽन्य" । १८ स. जयपू" । १९ क. ह. "लं भाति सो" । २० क. ङ. शनये । २१ स. मुर
२२ ख. राहु । २३ ख. शृ ज" । २४ क. ड, प्ेय्यां दिशि षाऽन्ते च । २५ क. इ, शुषे जः । २६ ख. ग,
छ. भयो । २७ खन. ग. ^त्यो गतो ।

[अ० १२५ छो ° ६८-९९ ] अग्निपुराणम्‌ । १७९
( युद्धजयाणंवीयमानाचक्राणि )

कीया दृष्णपते तु सपमी दशमी तथा । चतुद तथा शङ चतुध्येकादश्षी तिथिः ॥ ३८
पए्दशी दिष्टयः स्युः पूणिमाऽऽपेयवायवे । अकचटतपयशा वर्गाः सूर्यादयो ग्रहाः ॥ ३९
एपोल्कदयेनकाच पिङ्गल; कौशिकः क्रमात्‌ । सारसश्च मयूरश्च मीवत्सः पक्षिणः सपताः॥४०
आदी साध्यो हतो मच्र उचाटे पटवः स्मृतः । वश्ये ज्वरे तथाऽऽकपे पयोगः सिद्धिकारकः
न्तौ भीती नमस्कारो वौषैपषटौ वशादिषु । ह" गयौ भीतिसंनाशेपिदरेषोचाटने च फट्‌ ॥
वषटूसुते च मन्राणां जातयश्च पद्‌ । ओषधीः संयवक्ष्यामि महारक्षाविधायिनी! ४९
प्हाकाटी तथा चण्डी वाराही चेश्वरी तथा । सृद्रीना तयेद्राणी गात्रस्था रक्षयनित तम्‌ ॥
बहा चातिबला भीर्पुसली सहदेव्यपि । जाती च मिका यूथी गारुदी भृङ्गराजकः ॥ ४९
चक्ररूपा महीषध्यो धारिता विजयादिदाः । प्रहणे च महादेवि उद्धृताः श्ुभदायिकाः ॥ ४६
दा च कुञ्जरं त्वा सषैटक्षणलकषितम्‌ । तैस्य पादते कृत्वा स्तम्भयेच्छममासनः ॥ ४७
तप्र चैके, च वज्ाहतमदेशके । वरमीकृदमाहय मातरौ योजयेत्ततः ॥ ४८.
ॐ नमो महाभैरवाय विृतदंग्रपाय फकलाक्षध त्िशूलसद्गधराय वौषट्‌ ॥ ४९

एनयेककदमां देवीं स्म्भयेच्छस्ननालकम्‌ । अभिका प्रवक्ष्यामि रणादौ जयवधनम्‌ ॥ ५०
साने निशि काषठापरौ नरो पुक्तशिखो नरः । द्षिणास्यस्तु जुहुयाभ्रमांसं रुधिरं विषम्‌ ॥

#तुपास्थिसण्डमिभ्रं तु श्नान्ना कतकम्‌ ॥ ४ ५१
ॐ नमो भगवति कौमारि लल कं लालय ललय पष्टादेषि, अपक मारय मारय सहसा
नमोऽस्तु ते भगवति विधे साहा ॥ ू ५२
अनया विद्या होमादेन्धत्वे नायते रिपोः ॥ ५३

ॐ वज्रकाय वजतुण्ड कपिल पिङ्गल कराखवदुनोध्वकेश महावर रक्तयुख ताडलिह महारौद्र
कट कर क्रालिनमी ददार रङ्के्र सैन्य शेलमरबाह गगनचर, एद्ेहि भगवन्पहा-
सरपराक्रम भेरवो ज्ञापयति, एहेहि महारौद्र दीषैलाद्भारेन, अमुकं वषट वेष्टय नम्भय
नम्भय खन खन वैते दरं एट्‌ ॥ ॥ ५४
भषश)निशच्छतं देवि हलुमान्सर्वकभेड्त्‌ । ५ह(द) नुमत्सदेशाद्धङगपायानि शत्रवः ५५
श्यादिमहापुराण आभ्नये यद्धजयारभवीयनानाचकरपरतिपादनं नाम पश्षधशषयधिकरशततमोऽध्यायः ॥ १२५ ॥

आदितः शोकानां समश्डाः--४०४५

प

----------

*# शृदमर्धं नारित क. ड. च. पुस्तकेषु ।

१. छ. गोरह्कुः । २ क. ङ. भृतो । 3 क. इ. "षडष्टौ । ४ ल. हरं ।५ क. ड, दर्‌, लामे च ्रीष्मादौ
\ स. दि्थादौ । ७ क. ड. च. दण्डी । ८क. ड. शली । ९ क. इ, भस्म । १० क, ड, नागाप्रे । १ १ क, ह.
१, भैरवाय । १२ क. ड. च. पिङ्गा्षाय । १३ क. ड. च. “य सड्गखटूवाङ्गवन्धाय । १४ख. ग. घ, छ, ष्द॑मं देवि
त । १५. त पेतुक प्रेतुक ला" । ठ, "ल पटुक प्रलुक ला” । १६ क. इ, ग्कर तारय तारय स । १७ क.
ति । १८ क. ह, वेये । १९ क. ड, होमोदत्ततवं। २० ख. ग. "दध्वं । २१ क. ड, क्षणात्‌ । २२ ख. ग. 'हकरा"।
२क. ह. कहकरा । २४क. ख. ग. ङ. "ठिनि महाः । २५ क. ड. "हाद । २: ख. ग. रकार । २७ख ग.
"तुवन्ध ।२८क. ङ्‌. "तरयश । २९. छ. श्यज'। ३० क. ड. श्य प्रय पद्य रोभ दूह फः। 3१ क. ट
१।१द्‌ , ह" । ३२ घ. छ. पटे हनुमत्संदनाद्ध' । ३३ ख. ग. "तदशना ।

१७६ भीमहपायनएुनिपरणीतम्‌- [ भ० १९६१ शरो° १-२९]
(नकषत्रनिणेयः )
भय षड़रवंशलयधिकरशततमोऽध्यायः ।

नक्ष्रनिणयः ।
हृश्र उवाच-
बकष्यामयृकषात्फकं पिण्डं शुभाशुभविदृद्धये । यसम भेत्मूर्यस्तदादौ त्रीणि पूर्धनि ॥ !
एकं मुखे द्रयं नेतरे हस्तपादे चतुष्टयम्‌ । हृदि पञ्च सुते जानौ आयुषदधि विचिन्तयेत्‌ ॥ २
शिरःस्थे तु भवेद्राज्यं पिण्डतो वक्त्रयोगतः । नेत्रयोः कान्तिसौभाग्यं हृदये द्रव्यसंग्रहः ॥ ३
इस्ते धृतं तस्करत्वं गतासुरध्वगः पद्‌ । कुम्भके भानि लिख्य सुयकुम्भस्तु रिक्तकः ॥ ५
अष्युमः सृयकुम्भः स्याच्छुभः पूत्रादिसंस्थितः । फणिराह परवक्ष्यामि जयाजयविवेकदम्‌ ॥ ५
अष्टा्रिशटिखे((द्विनुन्पुनमाज्यासिभिसिभिः । अथ ऋक्ताणि चत्वारि रेखास्तत्रैव दापये्‌॥
यस्मिनरक्षे स्थितो राहुस्तरक्षं फणिमृधनि । भतदादि बिन्यसेद्धानि सप्ततरिशक्रमेण (?) ¶ ॥
वकत्र सप्त ऋक्षे भ्रियते सवे आहवे । स्कन्धे भङ्ग वरियानीयात्सप्मेषु च पध्यतः॥ ८
उदरस्थेन पजा च जयश्रैवाऽऽत्मनस्तथा । कटिरिगे स्थिते योध आदे हरते परान्‌ ॥ ९
पुच्छस्थितेन कीर्तिः स्यादराहु्े च मे मृतिः । पुनरन्यं प्रल्यतपोवष्यापि रवरिराहुबलं तष ॥
रविः शुक्रो बुधश्चव सोमः सारिगुरुस्तथा । लोहितः संदिफथव एते यापापमागिनः ॥ !!
सारि रवि च राहुं च कृवा सनेन पृषतः । स जयत्सेन्यसंप्ातं चूतमध्वानमाहवम्‌ ॥ १२
रोहिणी चोत्तरास्तिसतो मृगः पञ्च स्थिराणि हि । अधिनी रेवतीस्वाती धनिष्ठा शततारका ॥
क्षिप्राणि पञ्च भान्येत्र याजरार्थी चव योजमेत्‌ । अनुराधा दस्तमृलं मृगः पुष्यं पुनव्रसुः ॥ १
सवेकायषु चतानि ज्येष्ठा चित्रा विश्ाखया । ~पृतरासिन्तोऽभिभेरणी माद्र छेषा दारुणाः॥
स्थावरेषु स्थिरं दयकषं यात्रायां क्षिपमुत्तमम्‌ । सोभाग्य मृदृन्येव उरे तु कारयेत्‌ ॥ !६
दारुणे दारुणं कुयादरक्ष्ये चाधोपुखादिकम्‌ । कृत्तिका भरण्या(ण्य)छेषा विचा पितृनेकऋ्‌
पूवत्रयमधोवकत्रं कमं चाधोयुखं चरेत्‌ । एषु कूपतडागादि विद्याकर्म भिषक्क्रिया ॥ 1८
स्थापन नाकाक्रू पादे विधानं खननं तथा । रेवतीं चाथिनीं चित्रा हस्तः स्वा(स्तस्वाती पएनवेषु
अनुराधा मृगो ज्येटठा नव वै पाशव॑तोमुखाः । एपु राज्याभिषेकं च पष्वन्धं गजाश्वयोः ॥ २

आरामग्हमासादं प्राकारं षेतरतोरणम्‌ । ध्वजचिद्पताकाश्च सर्वानेतांश् कारयेत्‌ ॥ २!
द्वादशी सूथैदग्धा तु चद्दरेेकादश्ी तथा । भौमेन दक्षमी दथा तृतीया वै बुेनच॥ २
पष्ी च गुरुणा दग्धा द्वितीया भृगुणा तथा । सप्तमी सूयेपुत्रेण त्रिपुष्करमथो षदे ॥ २
द्वितीया द्वादशी चैव सप्तमी तरै ततीयया । रविरभोमस्तथा सौरिः पडतास्तु(ते तु) जिपुष्कराः।
विशाखा कृत्तिका चेव उत्तरे द्रे एनवसुः । परवंमाद्रपदा चैव षडेते तु त्रिपुष्कराः ॥ २५

# इदमर्धं नास्ति क. ड. पुस्तकयोः । + इदमर्धं क. ड, पुस्तकयोनास्ति । » इदमर्धं क. ढः. पुस्तकयोनाँसित ।

१ क. ड. “खयुते भानं ह्यायु" । २ ख. ग. च. जातौ । ३ क. ड. ^तायुर* । » क.^ङ. "ख्य पूवेकु' । ५९
ड. पूवकुम्भः । ६ क. ड. पाणिनास्तं । ख. ग. फकिराहुं । ७ घ. छ. नभोज्यीलर' । ° क. ड. तु । चक्रे सप्तगते राई
क्रियः । ९ क. ड. ^पप्ताहेषु । १० स. 'पतमेषु । ग. मेषु च मध्यमः । उ' । ११ क. ड, "दयस्पे" । १९ क. ४
्त्युत्थितेन । १३ क. ह, 'शाखाऽपि च न" । १४ क. ड, प्रोक्ता । १५ क. इ, तृतीया ।

[अ० १२७ शछो° १-११ ] अशरिपुराणम्‌ । १७७
( नानाबलानि )
राभो हानिजेयो द्धिः पुत्रजन्म तयेव च । न शरं पिनष बा ततसर् गुणं भवेत्‌ ॥ २६
अभिनी भरणी चैव अशेषा पुष्यमेव च । खाति विशाखा च श्रवणं सप्तमे पुनः ॥ २७
एतानि दृ चक्षुषि परयन्ति च दिशो दश । यात्रासु दूरगस्यापि आगमः पुण्यैगोचरे ॥ २८
आषाढे रेवती चित्रा केकराणि एुनवैसुः । एषु प्सु ऋषु निरगतस्याऽऽआमो भरेत्‌ ॥ २९
ृततिका रोहिणी सौम्यं फरगुनी च मघा तथा । पलं ज्येष्ठाऽनुराधा च धनिष्ठा श्ततारकाः ॥
र्वमद्रपदा चेव चिपिटानि च तानि हि । अध्वानं व्रजमानस्य पुनरेवाऽऽगमो भवेत्‌ ॥ ३१
हत उततरमाद्रश् आद्रऽऽषाढा तयेव च । न्टाथरिव दृदयन्ते सङ्कामो तैव विद्रे ॥ ३२
एनव्ष्यामि गण्डान्तमृक्षमध्ये यथा स्थितम्‌ । रलयन्ते(ते) चरुकं तु अचरिन्यादिचतुषटपम्‌ ॥
उमयोयाममात्रं तु बजयेत्तसयत्नतः । अशेषान्ते मादौ तु घटिकानां चतुष्टयम्‌ ॥ ३८
दवितीयं गण्डमाख्यातं तृतीयं भेरवि गृण॒ । जयेपूरमयोमध्य उग्ररूपं तु यापकम्‌ ॥ ३५
न कुर्ाच्छभकर्माणि यदीच्छेदात्मजीवितम्‌ । दारके जातकाले च॑ म्रियते कपितृपातसै ॥ ३६
इ्यादेमहापुराण भप्नेये नकषतरनिणंयप्रतिपादनं नाम षड्पिंशयधपिकशततमोऽध्यायः ॥ १२६ ॥
आदितः शोकानां सम्ठङ्ाः--४०८१
अथ सप्तवि्चलयधिकशततमोऽध्यायः ।
नानाबलानि ।
ईर उवाच--
विष्कम्भे पटिकासिक्लः शूटे पञ्च विवजयेत्‌ । पट्पट्गण्डेऽतिगण्डे च नव व्यापातवज्रयोः॥ १
परिपे च व्यतीपात उभयोरपि तेदिनमू । वेधृते(तो) तदिनं चेव यात्रागुद्धादिकं यजेत्‌ ॥ २
प्रः शुभाशुभं व्ये देवि मेषादिराशितः । चन्दरशुकौ च जन्मस्थौ बजितौ शुमदायकौ ॥ ३
तीयो मङ्रोऽयाकेः सौरिथैव ठु सैहिकः । दरन्यनामलाभं च आद्ये भङ्गमादिशेत्‌ ॥ 9
सोमो बुधो भृगुजींवो द्वितीयस्थाः शुभावहाः । ततीयस्थो यदा भानुः शनिरभोमो रगुस्तथा ५

दशेनदू राहुं स ते फलदा ग्रहाः । बुधशुक्रौ चतुर्थो च शेपाग्रैव भयाव्रहमः ॥ ८
क ष्क्‌ ५ 6 ॥ ज न = १ (0

पशचमस्थो यदा जीवः शुकः सौम्यथ चन्द्रमाः । ददेत चेप्ितं लाभं पस्थाने शुभो रषिः ७

चन्द्रः सौरिमेङ्लशच ग्रहा देवि स्वराशितः । बुधश्च रुमदः पष यजत्पषठं गुरं भरगुम्‌॥ ८

समोऽकैः शनिभोमो राहृद्यनये सुखाय च । जीवो भगु सम्यत तशु चापौ गभो ॥९

+ेषा ग्रहास्तथा हान्यै ब्भग्‌ नवौ वुभौ । मेषा हन्ये च रामाय दशषमौ भृगुभा्रौ १०
^ ५ कभ ^ _ 9१५.

शनिरमोमश् राहुश्च चन्द्रः सौम्यः शुभावहः । हुभाव्ैकादशे सर्व वजयेदश॑मं गुरुम ॥ ११

# मध्यमपदलोपी समासः । + इदमर्थं नास्ति क. ड. पुस्तकयोः ।

`---~-~--~-------. ~ ए
१क. ड. दृष्टं । २ क. उ. “ण्यचोत्तरे । ३ क. . आपदा । ४ घ. छ. ^तुर्नाडो अ ५ क. ड, “यौनमा" ।
६ ध. छ. "ाभमूलयो" ७। क, च निपाते पिद्रमातके । इ" । ८ क. इ. पद्‌ गण्डातिगण्डेति न ९ क. ड. तत्क्षणम्‌ ।
१० च. वो भानुधवैव शनिस्तथा । द्वितीयस्थो यदा राहुः स्व । ११ क. ड. “थ ब्रहदिव स्वराकषेतः। बु" । १२ क, ड,
शभ । १३ क. ड. "जेयुश्च गु! १५क. ड, %ौ । गतिर्भोः। १५ छ. शशमे गु" ।
३

१७८ श्ीमद्पायनमुनिमणीतम््‌ू- [ अ° १२८ श्लो १-१२ ]

् ् ४५ क ( कोद )
इद्र दादशस्थौ ेषानद्ादशगास्यनेत्‌ । अहोरात्रे दादश स्यू राशयस्तान्वदाम्बहम्‌ ॥ १२

मीनो मेषोऽथ मिधुनं चतस्रो नाडपो(१) हषः । +यट्कपद्क्सिहकन्याथ तुला पथ च हृधिकः
धनुर्नक्रो घटश्चैव सूथेगो रदिराचक्ः । चरस्थिरदस्वभावा मेषाचयाः स्युर्यथाक्रमम्‌ ॥ १४
कुलीरो मकरथैव तुलामेपादयश्वराः । चरकार्थ जयं काममाचरेच शुमाशुमम्‌ ॥ १९
स्थिरो हषो हरिः कुम्भो दश्चिकः स्थिरक । शीघः समागमो नासि रोगातों नैव मुच्यते
मिथुनं कन्यका मीनो धनु द्विस्वभावकः । दविस्वभावाः शुभाये सकार्येषु निलशः ॥ १७
यात्रावाणिज्यसङ्घामे विवाहे राजदशैने । दद्धि जयं तथा लाभं युद्ध जयमवाप्ुयात्‌ ॥ १८
अन्विनी त्रिशत्ताराथ् (रा च) तुरगस्याऽऽकृतियेथा । यत्त्र कुरुते देष्टिमेकरात्रं पवर्षति ॥

यमभे तु यदा वृष्टिः पक्षमेकं तु वपति ॥ १९

इत्यादिमहापुराण आप्ये नानावलवणेनं नाम सपतर्विरात्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १२७ ॥
आदितः शोकानां समघ्ङ्ाः-४१००
अथाष्टार्विशलयथिकङ़ततमोऽध्यायः ।
कोटचक्रम्‌ ।
ईर उवाच--

गिदचकरं भ्रवक्ष्यामि चतुरस पुरं शिखेत । चतुरस पुनमध्ये तन्मध्ये चतुरघकम्‌ ॥ १
7ादीतितयचिदषाव्यं मेषाय्ाः पूर्वदिष्ुखाः । कृत्तिका पूर्वभागे तु अश्छेषाऽऽपेयगोचरे ॥ २
परण दक्षिणे देया विशाखां नेते न्यसेत्‌ । अनुराधां पिमे च श्रवणं वायुगोचरे ॥ ३
निष्ठां चोत्तरे न्यस्य पेशान्यां रेवतीं तथा । बाह्ना्यां स्थितान्येव अष्टौ क्षाणि शलतः
गहिणीएुष्यफलुन्यः स्वाती जयेष्ठा क्रमेण तु । अभिजिच्छततारा तु अधिनी मध्यनाडिका ५
णिटमध्ये तु या नाडी कथयामि प्रयत्नत; । मृगश्ाभ्यन्तर प्र तस्याऽऽेय पुनवसुः ॥ ६
प्तरा फल्गुनी याम्ये चित्रा नैकऋेतसरिता । मूलं तु पशे न्यस्योत्तराषार्ा तु वायते ॥ ७
एैभादरपदा सौम्पे रेवती ईशगोचरे । कोटस्पाभ्यन्तरे नादी दृकषाएकसपन्विता ॥ ८
आद्र हस्तस्तथाऽऽपाहां चतुष्कं चोत्तरातिकम्‌ । ( भमध्ये स्तम्भचतुष्कं तु दध्चात्कोटस्य कोटरे
एवं दुर्गस्य विन्यासं च स्थानं दिशाधिषात्‌।) आगन्तुको यदा योद्धा ऋक्षवान्स्यात्फलान्वितः
कोरमधये ग्रहाः सौम्या यदा ऋक्षान्विताः पुनः । जयं मध्यस्थितानां तु भङ्गमागामिनो क्रिः
पशमे परेष्टनयं निगमे च निगेमेल्छे)त्‌ । शगु; सौम्यस्तथा भौम ऋकषानत सकलं यदा १२

+ “धट्षट्कक सिंहकन्यास्तुला” इति परो युक्तः । + धनुधिहान्तग॑तं नास्ति क. ड. पुस्तकयोः ।

१क. ड. "दरोऽपरौ शे" । २ क. ड. राघ्रिरायकम्‌ । च । ३ क. ड. शीप्रागमो यमो।४ख.ग. ध. 8
नी विशतारा। ५क. ड. वृष्टः पक्ष" । ६ क. ड. पाद्तः। ७क.ड, "तः। मृश्वा* । ८ क.ख. ग. इ. च.
यस्य उत्तरषादां वा" । ९ क, इ. ढा मूत्ययं चोत्तरान्तिक' । १० ख. ग, बाह्यायालदि" । ११ ख. ग. पान्‌ । आ'।

अ०१२९-१३०ो ° १-९।१-१०] अग्निपुराणम्‌ । १७९
, भैकाण्डमण्डलादिकयने )
षदा भगं विजानीयाजयमागन्तुकस्य च । पेश्षचतुष्फ त सक्षारं चाऽऽरमेव्दा ॥
दा सिध्यति तहं न यातत जिस्मयम्‌ ॥ १३
इयादिमदापुराण आप्नेये कोटचकरवणेनं नामाटाविशलधिकशततमोऽध्यायः ॥ १२. ॥
आदितः शोकानां समछड्ाः-४११३

अयेकोनविशदभिकशततमोऽभ्यायः ।

अर्धंकाण्डम्‌ ।
हेर उवाच-
( # अधमानं परवक्ष्यामि उल्कापातोऽथ भब । निर्घातो ग्रहणं वो दिशां दाहे भवेया
लक्षयेन्मासि मास्यं यतेते स्युश् चेत्फे । अलंकारादि सं पद्मि्ातिशतर्ुणप्‌ ॥ २

वैशाखे चाषे मासि पट्गुणं ससंग्रहम्‌ । ज्येष्ठे मासि तथाऽऽपादे यत्रगोधूपधान्यकैः ॥ ३
श्रावणे पूततैलायेरानिने वह्धान्यकैः । कातिके धान्यकः कीतेमति स्यान्मार्गशर्षकञे ॥ ४
एषय(पीपे) ुङ्पगन्धायेलोभो धान्ये माधे । गन्धतः फले करीतैरथकाण्डयुद्‌ हतम्‌ ॥५
इयादिमहापुराण आप्नेयेऽपधकाण्डप्रतिपादनं नामेकोन््िशदधिकशततमोऽभ्यायः ॥ १२९ ॥
आदितः शोकानां समघ्ठङ्ाः-४११८
अथ व्रिश्दधिकराततमोऽ्ध्यायः।
मण्डलाद्िकथनम्‌ ।

ईर उवाच-)
फष्डलानि प्रवश्यामि चतुधा त्रिजयाय हि । कृत्तिका च मघा पुष्यं पवा चैव तु फलुनी ॥ १
विशाखा भरणी चैव पूवरभाद्रपदा तथा । अग्रेयं मण्डलं भद्र तस्य वक्ष्यामि रक्षणम्‌ ॥ २
य्न चलते वायुर्ेएटनं शरिसूययोः । + भूपिकम्पोऽथ निपातो ग्रहणं चन्द्रसूर्ययोः ॥ ३
पूमञ्जाला दिशां दाहः केतोधैव प्रदशनम्‌ । रक्तदृष्टिोपतापः पापाणपतनं तथा ॥ ट
ने्रोगोऽतिसारश्च अरिश्च प्रबलो भवेत्‌ । खत्पक्षीरास्तथा गावः सल्पपुष्पफला वरुभाः ॥ ९
मिाशथैव शस्यानां सरपट विनिदिरेत्‌ । चमथा. मपीववनते कुता अखिला नराः ६
सन्धवा यामुनाशैव गुजरा मोजवादलिकाः । जालंधरं च कादमीरं सक्षम चोत्तरापथम्‌ ॥ ७
देाशचते भिनरयन्ति तस्मि्त्ातद शने । हस्तचितरा मया साती मृगो बाऽथ पुनरसुः ॥ ८
उत्तरा फल्गुनी चैव अधविनी च तथैव च । यदाऽ भवते किचिद्रायम्यं तं वि(तद्विनिर्िरेत्‌
गषटमूताः भनाः सवी हाहामूता विचेतसः । (#र्दाहिलः कामरूपं च(पश्व) कलिङ्गः कोशलस्तथा
५ धनुशिहान्तभेतो ग्रन्थो नास्ति ख. पुस्तके । + इदम नास्ति क. इ. च. पुस्तकेषु । * धनुधिषान्त्गतो

भन्थो नास्ति क. इ, पुस्तकयोः ।

-----

१क. ठ. “मे कारये्य'। २ क. ड. भूतलम्‌ । नि" । ३ क. इ. वेगो । » च. नक्षत्राणि । ५ ख. ग. ष. छ.
चातुवेणोः । ६ क, इ, ययत्र । ५ स. ग. ध. छ, नष्टधमाः । < ख. इहालं । ग. डहालं । ५ च, कोकणं तथा ।

१८० श्रीमदैपायनपुनिप्रणीतप्‌-- [अ० १३१ श्रो १-१६

` ( षातचकादि )
अयाध्या च अवन्त च नयन्त(न्त) कोङ्कणान्ध्रकाः । ) अशेषा चैव ग्रं तुपूतरीषाढा तयैव
रवत वारुणं शृकषं तथा भाद्रपदोत्तरा । यदाऽ चरते किंदिद्रारण तं बि(तद्रिनििशेत्‌ ॥१२
बहुकत।रघृता गावा वहएष्पफ़ला दरुमाः । आरोग्यं तत्र जायेत वहृशस्या च मेदिनी ॥ १
धान्यानि च सम्घाणि सुभि पाथिवं भवेत्‌ । परस्परं नरेन्राणां सङ्कमो दारुणो भवेत्‌ ॥११
ज्या च रोहिणीं चतर अनुराधा च वेप्णवम्‌ । धनिष्ठा चोत्तरापाढा अभिनित्सपतमं तथा॥१५
यदाऽ्र चरते किचिन्मादेदं तं वि(तद्रि)निदिशेत्‌ । परनाः समुदितास्तसमिन्सर्रोगमिवभिता;

संधि कुवेन्ति रानानः सुभिक्ष पाधिवें शुभम्‌ । प्रासस्तु विविधो तेयो पुखपुच्छकरो महान्‌ १७

चन्द्रा राहुस्तथाऽऽ।दय एकरा यादे सितः । पृखग्रासस्त॒ विज्ञेयो जामित्रे प्रच्छ उच्यते|

9
9

भानाः प्रञ्वद्र द्यक्ष यदा चराते चन्द्रमाः । तिथिच्छेदे त॒ संप्रा सोमग्रसिं विनिर्दिशेत्‌ ॥१९
इत्यादिमहापुराण आभ्य मण्डलादिकथनं नाम िशदधिकशततमोऽध्यायः ॥ १ ३० ॥

आदतः छकरानां सपण्वङ्ाः- २१३७

अयैकत्रिशदधिकशततमोऽध्यायः ।
धातचक्रादि |
इश्वर उवाच-

पदक्षिणमकारादीन्स्ररान्यू्ादितो छिचेत्‌ । चैत्राय भमणाचकत प्रतिपयूणिमा तिः ॥
त्रयोदशी चतुदश अष्टम्येका च सप्तमी । प्रतिपत्रयोद्रयन्तास्तिथयो द्वदश स्प्रताः॥ २
चैत्रचक्रे तु संसरशाजपलाभादिकं वरिदूः । भिषमे त॒ शुम ज्ञेयं समे चाजुममीरितम्‌ ॥ ३
युद्धकाले सपत्पन्ने यस्य नाम दयुदाहूतम्‌ । मात्रारूढं तु यन्नाम आदयो गस्य च॥ ४
जयस्तस्य सद्‌ाकराक सद्ग्रामे चव भीषणे । हघनाम(मा) यदा योधो भियते निवारितः
भथमो दीधे आदिस्थो द्वितीयो प्रध्ये अन्तकः८१)। द्रौ मध्ये न मथमान्तौ जनौयेते (टोनात्र संद्र
पुनश्चान्ते यदा चाऽऽदौ स्ररारूढं तु दश्यते । हस्वस्य मरणं वि्यादीषस्यैव जयो भवेत्‌ ॥ ` ७
नरचक्र भवष्यामि द्षपिण्डात्मकं यथा । मरतिमामारिखेसपत्रं पश्चाहक्नाणि विन्यसेत्‌ ॥ ८
शीपं बीणि एुसे चैकं दे ऋक नेत्रयोन्येत्‌ । बेदसंस्यानि हस्ताभ्यां कर्णं ऋकषदरयं पनः ॥ ९
हृष भूतसख्यानि पदूऋक्षाणि तु पादयोः । नः भकं स्फ कृत्वा चक्रमध्ये तु विन्यसेत्‌ १०
नेत्र ररदुक्षकण याम्यहस्ते च पदयोः । हृद्रीवावापहस्ते तु पुनगेषचे तु पादयोः॥ ११
यस्मि स्थितः सूयः सौरिभौँमस्त सैहिकः । तस्मिन्स्थाने स्थिते बिय।द्वातमेव न संशयः ॥
लयचक्र प्रवक्ष्यामि आदिहान्ताशर प टिसेद्‌ । रेखान्नयोदश्राऽऽरिख्य पदरेवास्तिथेगारिस्‌

१ के. ड. णस्कन्दत । रक. ड. 'चिच्यारू(र)रशत(त) वि" ।३ घ. छ. द्विविधो 1४ घ, छ. श्रामसतु।
५क. ड. "धिभेदे। ६ घ. छ. प््रामंबि'। ७ क. ड, गन्धर्वाणि। < क, डः स्यतदाः। ९क. ड, भाषणे । १०
ड. कुध्यमानो । ११ क. ह. ह्यविचारतः। १२ क. ख. ग. ङ. च, मध्य अः । १३ क. ग. ड. जायते । ख. जयते ।
४४. छ, भ दक्ष । १५क. डः हृते । १६ क. ह, उपचक्रं । १७ छ, ड्ठेला" )}

[ अ० १३२ छो° १-१६] अग्निपुराणम्‌ । १८१
( सेवाचक्रादि )
दिहा पुनयः सूयां ऋलिश्रसितिधिः कमात्‌ । मर्नासमृततदरभमिना अरेडमा इषः ॥ १४
आदिलाव्राः सृते नामान्ते बलिनो ग्रहाः । आदिलयसौरिभौमास्या जये सौम्याश्च संधये॥
रेखा दादश्च चोद्य पट्च याम्यास्तयोत्तराः । परतुशरैव तु ऋक्षाणि नेतरे च रविमण्डलम्‌ ॥ १६
तिथयश्च रसा वेदा अशनिः सप्नदश्ाय वा । वसुरन्धा; समाख्याता अकटपानधो न्यसेत्‌ ॥ १७
एकैकमक्षरं न्यस्त्वा(स्य) रोषाण्येवं क्रमात्यसेत्‌ । नापाकषरष्तं पिण्डं सुभिरभाजयेत्ततः ॥ १८
बायसानपण्डलोऽतयुपरो मण्डलाद्रासमो वरः । रासमादरपमः भ्रष्ठ उषभाच्छुञ्ञसो वरः ॥ १९
जरा पुनः सिदः सिचव खरपैरः । सरोध्ैव वली पूप एवमादि वलाबलम्‌#।॥ २०
इत्यादिमहापुराण आभेये धातचक्रादिवभैने नामेकाप्शद्धिकशततभोऽध्यायः ॥ १ ३१ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-४१५७
भथ द्वात्रिशदधिकशततमोऽध्यायः ।
तेवाचक्रेदि ।
ईृषर उवाच--

सेनाचकरं परवक्ष्यामि लाभालाभा्थसूचक्रमू्‌ । पिता माता तथा भराता दंपती च पिरेपर्तः ॥ १
तस्सिधके तु विहञेयं यो यस्माटमते फलम्‌। पड्वौः स्थापयेदेव मिन्नाघ्रटौ तु तिर्वगाः(गाः)
कोष्ठकाः पश्चत्रिश तषु वणान्समारिसखेत्‌ । स्वरान्पश्च समुद्र स्पशन्पश्ात्समाछितत्‌ ॥२
ककारादिहकारान्तान्दीनाङ्गसीनिवजेयेत्‌ । सिद्धः साध्यः सुतिद्धथ अरिश्च नापरतः ॥ ४
+अशिृतयुच दराषेतौ व्जवेतसर्मैकपैयु । (एषां मध्ये यदा नाम रक्षयतत प्रयलनतः॥ ५
आत्मपक्षे स्थिताः सखाः स्वे ते शुभदायकाः । द्वितीयः पोपकथरैव ततीयशार्दायकः ॥ ६
+आत्मनाशश्चतुधंसतु पञ्चमो मद्युदायकः । स्थानमेवायलामाय मितरभृलयादिवान्ध्ाः ॥ ७
तिद्ध; साध्यः सुसिद्धश स्व ते फलदायकाः । अरिमूतयुध दरावेतौ वरजयेत्सवकर्मसु ॥ ) ८
अकारान्तं यथा परोक्तम इ घ शं विष्ट्या । पन्रवांशकान्वक्ये वगीषएटकसुसंस्कृतान्‌ ॥ ९
देवा अकारे तु दैलाः कवर्गमाधरिताः । नागायैव चवर्गः) स्युगन्धमाशच ठवर्गजाः ॥१०
तवगे ऋषयः प्रोक्ताः पवग राक्षसाः स्थताः । पिशाचाश्च यक च श्व मानुषाः स्पृताः ११
द्भ्यो बहनो दला दैलयेभ्यः प्नगास्तथा । पक्रम्य गन्धर्वा गन्धर्वादपयो वराः ॥ १२
ऋषिभ्यो राक्षसाः गुरा राक्षसेभ्यः पिदाचकाः । पिशाचेभ्यो माटुपाः स्युषलं वर्जयद्रली ॥
प न = ~ =

क. ख. ग, ड. च. पुस्तकेष्वत्राध्यायसमातिना स्ति । + इदम नास्ति क. इ, पुस्तकयोः । अत्राप्यधिक-
मेतदनुषदमस्यैव परिष्यमाणलात्‌ । # धनुधिद्न्तरगतो प्रन्यो नास्ति ख, पुस्तके । + एतदादिसार्धश्चोको नास्ति क. इ.
पृष्तकयो; ।
= त

१क. ङ. स्तिथि" । २ क. ड. "कहमाज्यवः । आ" । ३ घ. छ. "पहूते । « क. ड, मच्रध वसतुर्ाणि ।
४ मरतश्ैव ऋ" । ५ क. ङ, 'कएयान' । ६ क. ख. ग. ड, ध तर'। च. शवरः ०क.ख.ग.ड.च, "र|
तर । ८ क. ह. "तः । यस्मि । ९ क. ड. तेष्वव' । १. क. ख. ग. ड, च, श्वीणि व° । 9 १क.ड.एओ वि" |
ल. ग.एएे वि"। १२ ख. ग. 'दुत्तमाः । पु । १5३ क. ड, वाध्वा ।

--------------~~------

१८२ भ्ीमदपायनमूनिप्रणीतम्‌- [ भ° १३३ छो° १-७ |]
(.नानाबलानि )
ुनमे्विभागं तु ताराचक्रं क्रमाच्छृणु । नामाचप्तरमृं तु स्फुटं कृतवा तु पूर्वतः ॥ १४
ऋत तु संस्थितास्तारा नवत्रिका यथाक्रमात्‌ । जन्मसंपदविपलभं नामकषीत्तारका इमा; ॥ १६
मत्यरा धनदा षषी नैधनामैत्रके परे । परमे(मि)त्राऽन्तिमा तारा नन्मतारो तु शोभना ॥ १६
संपत्तारा हाभ्रष्ठा विप्तारा तु निष्फला । केमतारा सवके प्रलरा अथेनाशिनी ॥ ७
धनदा राज्यलामादि(य) नधना का्थनारिनी । मैत्रतारा च मित्राय परमित्रा हिता्रह्म ॥१८
ताराचक्रम्‌ ।

क 4

शा व स्वरसंजना स्यान्नाममध्ये क्षिपेसिये। विशल्या च इरद्धागं यच्छेषं तत्फरं भित्‌ १९

उमयोनाममध्ये तु लक्षयेच धनं दृग्‌ । हीनमात्रा दयणं ज्ञेयं घनं मात्राधिकं पुनः ॥ २०
धनेन मित्रता तणगृणनेव दयरास(सिगता । सेवाचक्रमिदं भोक्तं छाभालामादिद्थैकम्‌ ॥ २९
मेषमिथुनयोः भरीतिमेत्री मिधुनतिहयोः । तुलासिद्चै महामैत्री एवं धनुरटे पुनः ॥ २९
र [क २, _ ९

मित्रसेवां न कुवीत मित्रोत) पीनदरपौ मतौ । हषकर्कटयोरमेनी कुलीरघटयोस्तथा ॥ २३
कन्याह्चिकयोरेवं तथा मकरकीटयोः । मीनमकरयोर्भेत्री तृतीयैकादशे स्थिता ॥ २४
तुामेषी महभित्री विद्रिष्टौ उषवृशधिकौ । मिधुनधतुपोः पीतिः (+ककंटमकरयोस्तथा ॥

ध [4 न,
मृगकुम्भकयोः प्रीतिः) कन्यामीनौ तयैव च ॥ २९

इयादिमहापुराण आप्नेये सेवाचक्रादिवर्णनं नाम द्रा्रिशदपिकशततमोऽध्यायः ॥ १३२ ॥
आदितः शोकानां समङ्ाः- ४१८२

अथ त्रयल्लिशदधिकरशततमोश्ध्यायः ।

नानब्रहानि ।

ईर उाच-- ति
ग्भजातस्य वक्ष्यामि कषेत्रापिपस््रूपकम्‌ । नातिदीधः कृशः स्थः समाङ्गो गौसैत्तिकः ॥!
रक्ताक्षो गुणवाञ्मुरो गृहे सूय॑स्य जायते । सौभाग्यो(सुभगो) मृदुसारश्च जातश्न्द्षहोदये ॥२
वाताधिको ऽतिटन्धादि जातो भूमिभुवो गहे । बुद्धिमान्सुभगो मानी जातः सौम्यग्रहोदये ॥२
बृहतकरोधश सुभगो जातो गुरुगृहे नरः । त्यागी भोगी च सुभगो जातो भरगुण्होदये ॥ ४
बद्धिमान्सुभगो मानी जातश्वाऽऽकिगरृहे नरः । सौम्यरपरे तु सौम्यः स्यात्कररः स्यात्शुरलग्रके॥
दशाफलं गौरि वक्ष्ये नामराशौ तु संस्थितम्‌ । गजाश्वधनधान्यानि राञ्यश्री्िपुला भवेत्‌ ॥६
पुनधेनागमशवापि दशायां भास्करस्य तु । द्रवयस्लीदा चन्द्रदशा भूमिलाभः सुखं कुजे ॥ ७

# एतदायध्यायसमाप्तिपयैन्तं नास्ति च. पुस्तके । + धनुधिहान्तगैतो ग्रन्थो नास्ति क. इ. पुस्तकयोः ।
# इदमर्धं नाध्ति क ड. पुस्तकयोः ।

१क.ख. ग,घ. छ. "नर्भिर ।२क ड. ^तः। स्वगषुसं। क इ. बलदा। ४्घ. छ. “रा लशे।
५. ग. निधना।६ क. इ, श्रा चेश्वर'।५ ख.ग. वै सुर'। ८क. ह. लभेत्‌। ९क. ड. मित्रारिवां । १० ४.
छ. तु । दिग्य" |

[अ० १६६ श्वो ° <-२२] अग्निपुराणम्‌ । १८३
( नानाबलानि ) §
ूमि्ान्यं धनं बौधे गजाश्वादिधनं गुरी । खाचपानधनं शुके शनौ व्याध्यादिसंयुवैः ॥ ८
सथानतेवा दिवराध्यानं वाणिज्यं राहुदशंने । वामनाडीप्रवाहे स्यान्नाम वेद्विषमाक्षरम्‌ ॥ ९
तदा जयति सङ्कमे शनिमोमस(सु?ंदिकाः। दक्षनादीभवारेऽङे वाणिज्ये) चैव निष्फटम्‌
पक्षम जयमामोति समनामा नरो धुवम्‌ । अधश्चारे नयं वि्ादर््वुवारे रणे मृतिम्‌ ॥ १
दपर, ॐ हम्‌, ॐ स्फेम्‌, अचं मोदय, ॐ चूणेयं चूर्णय, ॐ सर्वश मर्दय मर्दय, &
र्‌ ॐ दरः फट्‌ ॥ ू । १२
सकारं न्यसेन्मन्रं ध्यात्वाऽऽत्मानं तु मेषम्‌ । चतुभुनं दशयुजं विद्ौहात्मकं शुभम्‌ ॥ १३
णृरषटवङ्गदसतं तु खड्गकट्रारिकोश्रतम्‌ । भक्षणं (कं) परसैन्यानामात्मसतैन्यपरादगुखम्‌ ॥ १४
एवं शङ्सैन्यस्य दतमषटोत्रं जपेत्‌ । नंपाड़मसकाच्छन्दच्छघ्ं लक्ता पलायते ॥ १५
परसेन्यं(्ये) मृणु भङ्गं मयोगेण पुनवेदे । इमशानाङ्गारमादाय विष्ठां चोलुककाकयोः ॥ १६
कट प्रतिमां लिरूयं साध्यस्यैवक्षरं यथा । नामाथ नवधाऽऽछिर्य रिपोशचैव यथाक्रमम्‌ ॥१७
र वक्रे छलटे च हृदये गुह्पादयोः । पृष्ठे तु बाहुमध्ये तु नाम पै नवधा लिखेत्‌ ॥ १८
मरोययेदुद्धकाले तु उचरित्ा(समचाय) तु प्रिया । ताक्ष्येचक्ं मवक्ष्यामि जयां मिगलाक्त्‌
षप ॐ खाहा ता््यौतमा श्ुरोगविपादि तुत्‌ । दषटभतग्रहास्यः व्पाभितस्याऽऽतुरस्य च २०
करोति यादं कम तादशं सिध्यते खगात्‌ । स्थावरं जङ्गमं चैव लूताश्च कृतिमं विम्‌ ॥ २१
तत्सवं नाशमायाति साधकस्यावोकनात्‌ । एुनध्ययिन्महाता््यं द्विपं मानुषाृतिम्‌ ॥ २२
द्विभुजं वक्रचशुं च रीजकृर्मधरं भमुम्‌ । असंस्योरगपादस्थमागच्छन्तं खमध्यतः ॥ २३
ग्रसन्तं चैव खादन्तं तुदन्तं चाऽऽह्ये रिपून्‌ । चञ्चा हताश दष्टव्याः केचित्पारैथ चूणिताः॥
पपातिश्ूणिताशर केचि दिशो दश । ताक्ष्यभ्यानान्वितो यभ ब्ैटोकये नयो भवेत्‌ ॥२५

पिच्छिकां तु मव्ष्यामि मत्रसाधननां क्रियाम्‌ ॥ २६
॥.1 ५ क (~ ॐ + = ¢ [1 ॐ ४७

अ दरु पक्षन्किप, ॐ दं सः, महावलपराक्रप सरवतैनयं भक्षय भक्षय, ॐ मर्दय मर्दय, ॐ वूर्णय
पणय, ॐ विद्रावय विद्रावय, ॐ हं खः, ॐ भैरो ज्ञापयति स्वाह ॥ २७

अगस्य) चन्द्र्रहणे तु जपं कृता तु पिन्छिकराम्‌ । मत्रयेद्ामयेतसेन्यं संपुसं गजासिहयोः॥२८
ध्यान्रवान्मदेयेच सिहारूढो मू विकान्‌ । श्दादधङ्गं भवक्ष्यामि दरं मत्रेण बोधयेत्‌ ॥ २९
मणां चरुकं ददयात्कालरात्रया विशेषतः । इमशानमससंयुक्तं मालती चामरी तथा ॥

रापार्शृलमानं तु तेन दूरं तु बोधयेत्‌ ॥ | ३०
भम्‌, अहे हे महेन्द्रि, अहे महेनदि भज्ञ हि । ॐ जहि मसानं हि खाहि खाहि किलि किर,
<. पद| ३९१

भरे <4 4
नाशं वूरशब्दाजक्या भङ्गविद्यया । अपराजिता च धतुरस्ताभ्यां तु तिषकेन हि ॥ ३२
न व ह [प

१ख.ग. "तै । स्थानयानंधः। २४. छ. "तः । ल्लानसेवा दिनाध्याः । ३ क. घ. उ. छ. फला । स ।
"स. ग. ॐ दरम्‌, ॐ दरम्‌, ॐ स्फः । ५ क. द. च. भ्‌, स्फे'। ६ क. ड. च. “त्रे कोटय च्‌'।७क.ट.च.
यम॒ ८क. इ, ॐ दृरूः फ । ख. ग. च ॐ हः फः । ९ क. ख.ग. र. च. द्वादूथवा शतम्‌ । १० क. ङ,
भत्वा उमदकाल्ञातरा्नं । ११ क. ड, “छ्य रि" । १२क. ख. ड, च. मोचये" । १३ क. ड, पदेक़त्‌ । १८ क. ठ.
पञ्चकं १५ क. द, वञ्जचरम॑वहं । १ ६ ख. शगादिका। १७ इ. नृनं । ख. ग. हर । १८ क. ह. तस्य मू । १९क., दइ.
भनन्तारब्द्नशब्दाजप्तया दश्रवि' ।

१८४ भमेपायनमुनिपरणीतमरू-- ([ अ° १३४ छो १-१ ]

6 ( ्रैलोक्यविजयविगरा )
ॐ किलि किलि विकि) इच्छाफिलि भूतहनि शद्विन, उमे दण्डहस्त रौद्रि मदिश्वरि, उत्का
मुखि ज्वाखाएएाति शङ्खके शुप्कजस्येऽलम्बुषे हर हर सर्वदष्टन्वन खन, ॐ यन्मां निरी.
देवि तासतान्मोहय, ॐ रद्रस्य हदये स्थिता रोदि सौम्येन माषेनाऽऽत्मर्ां ततः कुरु खा
बाह्यतो मात; संटिख्य सकलाकृतिवेषटिताः । नाभैपत्रे रिसेद्वयां सर्वकामार्थसाधनीम्‌ ॥ ३४
हस्ताचेधारिता पूप बह्मरविष्णुभिः । गुरुपङ्खामकाले तु चि्यया रक्षिताः सुराः ॥ ३4
रक्तया नारसि्या च भैरव्या शक्तिरूपया । स वतरैरोक्यमोरिम्या गौर्या देवासुरे रं॥ ३६

बीजसंएटितं नाम कणिकायां दलेषु च । पूजाक्रमेण चाङ्गानि रघ्तायत्र सतं शुभे ॥ ३७
एत्युनयं भवक्ष्यामि नामसंस्कारमध्यगम्‌ । +कलामिवेष्टितं पश्चात्सकारेण निबोधितम्‌ ॥ ३८
जकारं विनदुसंयुक्तभकारिण समन्वितम्‌ । धकारोद्रमध्यस्थं वकारेण निबोधितमरं ॥ १९

चन्द्रसंएटमध्यस्थं सवेदटविमरदेकम्‌ । अथ वा कथिकायां च टिते्ाम च कारणम्‌ ॥ ४
प्रे दल त्थोकारं स्वदक्त चोत्तरे छिखेत्‌ । अमनय्यादौ वं दकारदरे षोडशके स्वरान्‌ ॥ ५!
चटुलिशदले का्न्वाहये मत्रं च मृत्युजित्‌ ॥ लिखि भूजंपत्रे तु रोचनाङङ्ुगेन च ॥ ४२
कपूरचन्द्नाभ्यां च बेतमूत्रेण वेट्‌ । सिक्थकेन परिच्छाच कलशोपरि पूजयेत्‌ ॥ ४
यन्रस्य धारणाद्रोगाः शाम्यन्ति रिपवो एृतिः । व्रां तु भेलखीं व्ये विभरयोगपूतेषरी(राप
आं८ॐ) वातले वितले विडालमुखि, इन्द्रपुत्रि, उद्धवो वायुदेवेन खीलि, आः, जी हाजा मपि
वाह, ईयादि दुःखनिलयकण्ठोबैदूतान्वया, अह मां यस्महएपाडि, ॐ मेरसि, ॐ खाई

नवदुगोसपरनकषान्षस्तम्भो युखस्थितात्‌ ॥ ४६
ॐ चण्डि) ॐ दुं फट्‌ स्वाहा ॥ ४७
गृहीत्वा सप्रनप्ं तु सद्गयुद्धेऽपराजितः ॥ ४८

इत्यादिमदापुराण आभरये युद्धजयाणैवे नानावलवर्णनं नाम त्र्याक्शादधिकडततमोऽध्यायः ॥ १३३॥
आदितः शोकानां सपघ्ठङ्ाः-- ४२३०

------ -----

अथ चतुश्िशदधिकरततमोऽध्यायः। |
चेोक्यविनयतरिा |
इश्वर उवाच-
वप १.५ ^ [त्‌ © ^9८ [॥१
तैरोकयविंयां वध्ये सर्वयत्रविभदिनीम्‌ ॥ ॥

ॐ रूप्‌, ॐ नमो भगवति दंष्रिगि मीमवकतरे महोग्ररूये हि हिलि रक्तनेत्रे करिहि

+ इदमर्धं क. ड. पुस्तकयोनांरित । * ददम क. ठ. पुस्तकयोरननारित ।

१ ग, ड. करिणि किणि इच्छाकिणि मू" । २ ख. ड. टन्खादय सादय, ॐ । 3 क. ह, यशर लिः । *३.
इ. भिः । एना सद्ामकाठे तु विश्रधाराक्षि' । ५ क. ड. गिहाश्वोद्धख्च्या श ६ क, ड, "ॐ । कणिका पिकं नां ।
७च. भ्‌ । मन्रषं। < क. ड. दुःखवि'। ९ क. संदे । ख. संदक्षे । च. सदक्षे। १०ख.ग.च दरक । १११.
"यान्वकषये मः । १२ क. ड. शिक्यकेन । घ. तिषठके' । १३ क. ड. भेरी । १२ क. श्ये रिपूरोग" । १५ घ, इष्दि।
१६ क. इ. "दा । वनमुक्तान्सप्त' । १७ क. इ, "जयं व' । १८ क, ड. "मर्दनम्‌ ।

[ अ० १६९ छो° १] अभिपुराणम्‌ । १८९
( सङ्खामविजयविया ) |
किलि महानिसवने कुटु, आं निभि कट कट गोनसाभरणे विहि विरि क्षवपाराधारिणि
द्रावय, ॐ महारोष्ि सा्ैवमकृताच्छदे विजनम्भ, ॐ वृलयासिल्ताधारिणि भृकुटी ङृतापा्ग
विषमनेत्रकृतानने वसामेदो बिलिप्तगात्रे कह कह, ॐ हस हस करुद्ध कुद्ध) ॐ नीरजीपरत-
व्णेऽभ्रमालाकृताभरणे विस्फुर, ॐ घण्टारवावकीणेदेहे, ॐ सिसिस्थेऽरुणवर्णे, ॐ हां ही
हदं रोदरपे दरु हीं हणीम्‌, ॐ हौ दरूपोमाकरप, ॐ धन धून, ॐ हे हः रषः, वज्निणि
मिन्द, ॐ महाकाये छिन्द, ॐ करालिनि किटि किटि महाभूतमातः सधैदष्टनिवारिणि जये,

ॐ विजये, ॐ तरैरोक्यविजये दं फट्‌ सराहा ॥ २
नीला मेतसंस्थां विंशहस्तां यजेजये । न्यासं कतरा तु पञ्चाङ्ग रक्तपुष्पाणि होमयेत्‌ ॥
सङ्के सेन्यमङ्गः स्यत्रैरोक्यविजयाप॑यात्‌ ॥ ३

ॐ बहुरूपाय स्तम्भय स्तम्भय, ॐ मोहय, ॐ सदुनरावेय, ॐ ब्रह्माणमाकरषैय विष्णु-

4

पाकफरषय) ॐ महैश्वरमाकषैय, ओमि यख्य, ॐ पेतांधालय, ॐ सपन सागराञ्शोषय,

ॐ छिन्द्‌ च्छिन्द बहुरूपाय नमः ॥ #
भजग नाममून्पूतिस्यं वि्ादरिं ततः ॥ ५

इयादिमहापुराण अघ्निये य॒द्धजयार्णवीयग्रैलोकयदिजयपियावणेने नाम चतुक्िशदधिक-
शततमोऽध्यायः ॥ १३४॥

आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--४२३५

अथ पश्चनिरादयिक्शततमोऽध्यायः।
पङ्प्रामविजयविद्ा |
ह्वर उवाच--
सङ्भामविजयां विद्यां प॑द्मालां वदाम्यहम्‌ ॥ १
ॐ हीं चामुण्डे इमशानवासिनि सटषाङ्गकपाबस्ते पहामेतसमारूे महाविमानपमाकुले काल-
रात्रि महागणपरिषटते महापुखे बहुभुजे षण्टाडपरङ्गिङ्किणि[दस्ते], अदर ट्रदाते किलि फिलि, ॐ
फट्‌, देष्राधोरान्धकारिणि नाद शब्द्‌ वहुे गजवचमातशरीरे मांसदिग्धे लेखिदानोग्रजिहे महा-
राक्षसि रोद्रदंष्करारे भीमष्ष्हासे स्फुरदवरममे चल चल, ॐ चकोरनेत्रे चिलि विलि, ॐ
ललनिहे, ॐ भीं भ्रकुरीपुखि हंकारभयतरासनि कपाटमालवेषटितिनरापुकुटशशाङ्धारिगि,
भ्यषरहासे किरि किलि, ॐ दरं दष्राघोरान्धकारिणि सवंतिध्रविनाशिनि, इदं कम॑साधय
पाधय) ॐ शीध्रं कुर कुरु, ॐ फट्‌, ओमङ्कशेन शमय प्रवेशय, ॐ रङग रङ्ग कम्पय कम्पय,
ॐ चालय, ॐ रधिरमांसमपिये हन हन, ॐ कुट, ॐ छिन्द, ॐ मारय, ओमनुक्रमप;
ॐ वज्जशरीरं पातय, ॐ प्रलोक्यगतं दुषमदष्टं बा एृहीतमणृीतं वाऽअेशय) ॐ वल, ॐ
वन्द, 9 कोटराक्यूष्ैकेश्युलूकवदने करङ्किणि दह, ॐ पच पच) ॐ गृहण, ॐ मण्डलमध्ये

-----

१४. गि दरं क्ष कषां क्षोभरूपिणि प्रज्वल प्रज्वल, ॐ भीमभीष्णे मि" । २ ख. ग. "पदात्‌ । ३क. ह.
पमा । * स. घ. "णि, ॐ करदमालधारिणि द्‌" ।
2४

द्य र =

१८६ श्रीमदरपायनमुनिप्रणीतम्‌-- [° १६१ छो १-२ |
( नक्षत्रचक्रम्‌ )
भवेशय, ॐ किं विटम्बसि ब्रह्मसत्येन विष्णुमलेन रुद्रसप्येनपिसत्येनाऽवेश्षय, ॐ किशि
किलि ॐ खिलि खि विलि विलि, ॐ विकृतरूपधारिणि दृष्णयुजंगवेष्टितशचरीरे सग्रहा
शनि प्रलम्बोषटिनि भ्रूभङ्गटप्रनासिके विकटमुखि कपिलजटे ब्राह्मि भञ्ज, ॐ उनालापृखि
सन, ॐ पातय, ॐ रक्ताक्षि पर्णय भरमि पातय, ॐ तरिरो गूह च्षुमीरय, ॐ हस्तपादौ
गृह पुद्रां रफोटग, ॐ फट्‌, ॐ विदारय, ॐ त्रिशूलेन च्छेदय, ॐ वजेण हन, ॐ दृष्डेन
ताडय ताडय,ॐ चक्रेण च्छेद्य च्छेद य,ॐ शक्लया भेदय द्या कीरय,) ॐ केणिक्रया पाटय,
आमङ्कशेन यह, ॐ रिरोक्षिज्वरमेकादिके व्याहिकं तयाहिकं चातुधिकं डाकरिनीस्कन्दग्रहा
मुञ्च पुश्च, ॐ पच, ओपुतसादय) ॐ भ्रमि पातय, ॐ गृह, ॐ ब्रह्माण्येहि, ॐ माहेशर्वहि,
[ॐ ]कौमार्येहि, ॐ वैप्णव्येहि, ॐ वारादयेहि, ओभन््हि, ॐ चामण्ड एहि ॐ रेवल्येहि, ओप
काशरेषत्येहि, ॐ हिमवंचारिण्येहि, ॐ रुरमदिन्यसुरक्षयंकर्याकाङगामिनि पाशेन वन्ध वन्ध,
अङ्कुशेन कट केट समयं तिष्ठ, ॐ मण्डलं प्रवेशय, ॐ गृह्ण गुखं बन्ध, ॐ चकषुषेन्थ हस्तपादौ
च वन्य वुषग्रहान्सर्बान्बन्ध, ॐ दिशो वन्ध, ॐ विदिशो बन्ध, अधस्ताद्वन्ध, ॐ सर्वं बन्ध,
ॐ भस्मना पानीयेन वा मृत्तिकया स्पे्वा सवीनवरेशय, ॐ पातय, ॐ चायुण्डे कि

किलि, ॐ विचि हुं फट्‌ खाहा ॥ २
पदमाखा जयाख्येयं सवेकममसाधिका । समदा होमनप्यावरैः पाठानरैशव रणे नयः ॥
अष्टाविश्चमुजा ध्येया असिखेदकपट्‌करों । गदादण्डयुतौ चान्यौ शरचापधरौ परौ ॥ ५
मृ्द्रयुक्तौ च रैङ्गखड्गयुतौ परौ । ध्वजवज्रधरौ चान्यौ सचक्रपरश्‌ परौ ॥ ५
डभरुदपणाल्यी च शक्तिकुन्तधरौ परौ । हठेन पुसलेनाऽऽव्यौ पाशतोमरसंयुतौ ॥ ६
ॐकापणवसंयुक्तावरभयां पुष्टिकान्वितौ । तजयन्ती च महिषं घातनी होमतोऽरिजिं ॥

तरिमध्वाक्ततिहोमो न देया यस्य कस्यचित्‌ ॥ ॥।

इयादिमहापुराण आप्नये युद्धजजया्णवे सड्य्ामवि जयवियावर्णनं नाम पश्भिशदधिकश्षततमोऽध्यायः ॥ १३५॥
आदितः शोकानां समश्ठङ्ाः--४२४२

अथ पटृव्रिश्चदधिकशततमोऽध्यायः ।

नक्षघ्नचक्रम्‌ ।
ह्वर उवाच- ५
अथ चक्र पवष्यामि यात्राद्‌। च फनमदम्‌ । अधिन्यादा सेकं त्रिनादीपृतिप
अधिन्याद्रादिभिः पूवा ततश्नोत्तरफलसुनी । दस्ता(स्तो) जयेष्ठा तथा गलं फ: भ चाप्यक

# इदमर्धं च. पुस्तके नास्ति ।

५क. छ. वन्तधारि । ६क.ड.च.व्ियि्टु1७क ष्कुखः । < क. डः
तो विजि । १० च, त्‌ । त्रिशभक्त' । ११ क. ड, "दोमिनंदे"। १२क. ल. ग. ड, हस्तज्ये" । १३ क. स. ग.६
णे वाऽप्य" ।

[ अण १३७ छो १-११] अग्निपुराणम्‌ । १८७
( महामारीविदयाकथनम्‌ )

नादीयं थमा चन्या याम्यं मृगरिरस्तथा। पुष्यं भाग्यं तथा चित्रा पत्रं चऽऽप्यं च वासवम्‌

अददं तृतीयाऽय कृत्तिका रोहिणी हहिः । चित्रा स्वाती विशाखा चै श्रवणा रेवती च भप
नाडीतरितयसंनुष्ट्रहज्ेयं शुभाशुभम्‌ । चक्रं फणीश्वर तसु रिनाडीपरिभूषितम्‌ ॥ ९
भरविभौमार्वरार्हुस्थपदयुमं स्याच्छमं परम्‌ । देशग्रापेयुता भरात्भार्याचया एकशः शुभाः ॥ ६
अभठकृरागृआपुपएुञआमपूउदहवचिस्ाप्रिअन्येपरूपएूउभ्रषकश्षपूडउरे॥ ७9
अत्र सप्तविशतिनक्षत्राणि जेयानि ॥ ८
इयादिमहापुराण आभेये नक्षत्रचकवणंनं नाम परूधिश्षदधिकङशततमोऽध्यायः ॥ १३६ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः--*२५०

अथ स॒पतत्रिशदधिकशततमोऽध्यायः ।
महामारी विद्याकथनम्‌ ।
इश्वर उवाच--
महापारं प्रवक्ष्यामि विद्यां शतरुिमदिनीम्‌ ॥ १
ॐ हू महामारि रक्ताक्षि कृष्णवर्णे यमस्याऽजज्ञाक्(का)रिणि सरभूतसंहारकारिणि, अमुकं
हन हन, ॐ दह दह, ॐ पच पच, ॐ छिन्द च्छिन्द; ॐ मारय मारय, ओपुत्ादयो-
स्मादय, ॐ सथेपतखवंकरि सवैकामिके ह फटस्वराहेति ॥ २
ॐ मारि हृदयाय नमः । ॐ महामारि शिरसे स्वाहा । ॐ कालरात्रि शिखायै बौषद्‌ । ॐ
प्ण खः; कवचाय हुम्‌ । ॐ तारकाक्षि वरिदुजिहे सथैसखमयकरि रक्ष रक्ष सर्वकार्येषु

ह त्रिनेत्राय वषट्‌ । ॐ महामारि स्ेभूतदमनि महाकालि, अल्लाय हुं फट्‌ ॥ ३
एष न्यासो महादेवि कतव्य: साधक्रेन तुं । शवाद्विवच्चमादाय चतुरस त्रिदस्तकम्‌ ॥ ४
ृप्णवर्णो तरिमक्त्रां च चतुर्बाहुं समालिखेत्‌ । पे विचित्रवर्णध धनुः शरल् कैकाम्‌ ॥ ५
खट्वां पारयन्ती च कृष्णाम पूतेपाननम्‌ । तस्य टष्टिनिपातेन भक्षयेदग्रतो नरम्‌ ॥ &

द्ितीययाम्यमाने तु रक्तजिहं भयानकम्‌ । +रेलिहानं करां च द्‌ ्रत्कटभयानक्रम्‌ ॥ ७
तस्य दृष्टिनिपातेन भक्ष्यमाणं हयादिकम्‌ । तृतीयं च मखं दन्याः शवेतवरण गजादिनुत्‌ ॥ ८
मन्धपुष्पादिपध्वाज्यैः पधिपायिमुखं भजेत्‌ । मत्रसमृतेरक्षिरोगः शिरोरोगादि नयति ॥ ९
वरया स्य॒यक्षरक्षाश्च(षांसि) नाक्षमायान्ति शत्रवः । समिधो निम्बदक्तस्य हयजारक्तविभिंभ्रताः
मारयत्करोधसंयुक्तो हयोषादेव न संशयः । परसेन्यमुखां रत्रा सप्ताहं जुहुयाश्रदि ॥ ११

+~ ---------------~

# इदम ग. पुस्तके नात्ति । + इदमर्धं च. पुस्तके नास्ति । # इद्मध ग पुस्तके नास्ति ।

१क.ड. चाग्यं सवा'। २ क. चुर । 3 ग. मित्रः। ४ क. इ. चश्रवणंरेवतीतु च। नाः ।
५ क. ड. -संदषग्ररैञेयं । ९ क. द. ^रं तद्त्रिना' । ७ क. ड. 'रिदूषि' । < क हृस्था अशयुभस्था शुभावहा ॥
९।९क. ड, 'मसुता। १० क. ड. एकगाः । ११ख. ग. ङ्क । १२ ख. ग. "हविर्‌" । १३क. ग. ॐ । १४ क
ग. इ. तु । सर्वादि" । १५ ख,ग. त्रिरक्तांच। १६क.ग. द. कर्तिकाः। १७क. ड. गुभदन्तं। १८ ख.ग
यजेत्‌ । १९ ढ. (रयन्करोधः ।

१८८ ्रीपैपायनमूनिप्रणीतम्‌ू- [अ १३८ शो° {-१२]
( षट्‌कमौणि )
वयाधिभिश सैन्यं भङ्गो भवति वैरिणः । समिधोऽषटसहस्नं तु यस्य नान्ना तु होमयेत्‌ ॥ १२
अचिरान्श्रियते सोऽपि ब्रह्मणा यदि रक्षितः । उन्मत्तसपिधो रक्तविषदयुक्तसहस्रकम्‌ ॥ २३
दिनत्रयं ससेन्यश्च नाशमायाति वै रिपुः । राजिकालणे्होमाद्धङ्गोऽरेः स्याहिनन्रयात्‌ ॥ १४

खररक्तसमायुक्तहोपादुबाययेद्रिएुम्‌ । +काकरक्तसमायोगाद्धोपादुस्सादनं श्रेः ॥ १९५
वधाय कुरुते सर्वं यत्किचिन्मनसेप्सितम्‌ । अथ सद्रामसमये गजारूढस्तु साधकः ॥ १६
छुमारीदयसयुक्तो मघ्रसंनद्धविग्रहः । दूरशङ्गादिवा्ानि विया द्यभिमश्रपेत्‌ ॥ १७
महामायापं शरगृष्र उच्छेत्तव्यं रणाजिरे । परसैन्यमुखो भृत्वा दश्चयेत्तं महापटम्‌ ॥ १८

कुमारीभाजियेत्त्र पश्वाविण्डीं च भ्रामयेत्‌ । +साधकशिन्तयेत्सेन्यं पाषाणमिव निश्चलम्‌ ॥१९

निरुत्साहं तरिभेपरं च पुद्यमानं च भव्रयेत्‌ । एष स्तम्भो मया प्राक्तो न देयो यस्य कस्पित्‌॥

ओरोक्यविजया माया दुरवं मैरी तथा । दञ्ञिका भरी द्रो नारसिंह) पटादिना ॥ २१
इत्यादिमहापुराण आग्नेये महामारीविद्यावणनं नाम स्त्रिशदधिकशततमोऽध्यायः ॥ १३७ ॥

आदितः श्चोकानां समश्यङ्ाः--४२७१

अथाष्ट्चिशदधिकशरतवमोऽ्ध्यायः ।

षट्कर्माणि |
इश्वर उवाच--

षटूकमीणि प्रवह््यामि सवेमन्रपु तच्छणु। आदौ साध्य लिखें चान्ते मच्रसमान्वतम्र्‌ ॥

पटवः स तु विज्ञेयो महाचाटकररः परः । आद्‌। मत्रस्ततः साध्यो मध्ये साध्यः पुनमेनुः ॥ २
योगाख्यः संम्रदायोऽयं कुलात्सादषु योजयेत्‌ । आद्‌ मन्रपदं दव्रान्पध्ये साध्यं नियोजयेत्‌?
एनथान्ते टिखेनश्रं साध्यं मश्रपदं पूर्नः । रोधकः संमदायस्तु स्तम्भनादिषु योजयेत्‌ ॥ ४
अधोऽ याम्यवामे तु मध्ये साध्यं तु योजयेत्‌ । (संपुटः स तु विङञेयो वहयाकरषैषु योजयेत
मन्राक्षरं यदा साध्यं प्रथितं चाक्षराक्षरम्‌ । प्रथमः) संमदायः स्यादाकृष्रिशकारकः॥ ६
मन्राक्षरदयं टिस्य एकं साध्याक्षरं पुनः । विदमः सतु विङ्गेया वशयाक्पेषु योजयेत्‌ ॥ ७
आक्षेणादि यत्केमे वसन्ते चेव कारयेत्‌ । तापज्वरे तथा वेदये स्वाहा चाऽऽकषेणे शुभम्‌ ॥८
नमस्कार पदं चेतर शानििषद्धां प्रयोजयेत्‌ । परष्टिफेषु वषट्‌ रारमाकरपे वशकमंणि ॥ ९
ब्दरेपोचारने मृत्यौ फटस्यात्वण्डीकृतोऽ्मे । लामादौ मतव्रदीक्षादौ वषट्कारस्तु सिद्धिदः १०
योऽप यमराजोऽसि कालरूपोऽपि धमराद्‌ । मया दत्तमिपरं शतरमचिरेण निपातय ॥ १
निपातयामि वरेनेन निषत्तो भव साधक । संहृएमनसा प्रयाैशिक)ऽरिमरसृदनः ॥ ११

+ इदमर्धं क. ह, पुस्तकयोनास्ति । * अस्मिञगरोम गृद्येति पदमारषम्‌ । + इदमर्धक, ह. च पुरतकेषु नास्ति!
# इदमर्धं ग, च. पुस्तकयोनास्ति । + धनुधिहमितगतग्रन्थो ग. पुस्त नास्ति ।

[र ~ द ---- नः च्ल

१ क. ह. "धिभिः पूर्यते । २क.ठ. पदं एः ।२क. ड. "सिच्छीच।* ख. भीषयेत्‌ । ५ क. इ
कुम्भिका । ६ ख. ग. च. "नः | बोध" 1 ५ क. ड. "शिरसका" । ८ च. "यो रष्व । ९ क. ह, व्ये | १० क, इ
परं चै" । ११ च. “को रिपुसूदनम्‌ । भ्षिस्वणेमयं प्रा । १२ क, ड. "नः । अभ स्वर्णमयं प्राः ।

[मर १६९-१४० छो ० १-१३।१ ] अशरिपुराणम्‌ । १८९
( सेवत्सरफठवश्यादियोगाः )
रे शुके यमं प्राच्यं होमादेतत्पतिध्यति । आत्मानं भ्रं ध्यात्वा ततो मध्ये कुरेशरीम्‌॥ १३
रत्रौ वातं विजानाति आत्मन परस्य च । दुगे बर्र्नणीति दुरगौ भा्यारिहा भवेत्‌ ॥
नप्ता हसक्षमलवरयुं मैरवीं पातयेदरिम्‌ ॥ १४
` शयादिमहापुराण भेये पट्कमंकथनं नामाटाभरिदाधिकशततमोऽध्यायः ॥ 9 ३< ॥
आदितः शोकानां समघडाः--४२८६

अयैकोनचत्वारिशदधिकशततमो ऽध्यायः ।
पटिः पेवत््राः ।
ईश्वर उवाच-
पणब्दानां परवक्ष्यामि शुमादुममतः शुणु । परमते यज्ञकर्माणि प्रभरे सुसिनो जनाः ॥ १
के च सथैसस्यानि प्रमोदेन भरमोदिताः । मजाप्तौ शद्धः स्यादङ्गिरा भोगवर्भनः॥ २
मपु वधते लोको भामे भावः प्रवते । युना च वते शक्रो धाता सवोपथीकरः ॥ ३
ईने सेपमायेगयं बहुधान्यः सुभिक्षदः । परमाथी मध्यवेषस्तु विक्रमे सस्यसपदः ॥ 1
हषो द्यति सर्वाश्च चित्रभानुश्च चित्रताम्‌ । सुभानुः(नी) केममारोग्ं तारणे जलदाः शभाः॥
परथि सस्यसंपततिरतिषृषटस्तथा व्यये । सर्वनितयु्तमा दृष्टिः सर्भधारी सुभिक्षदः ॥ = ६
विरोधी जलदान्हन्ति विकृतिश्च मय॑करः । सरे भपेत्पुपान्वीरो नन्दन नन्दते(ति) प्रजा ॥ ७
विजयः शश्हन्ता च श्यो) रोगादि मर्दयेत्‌ । उ्वरातों मन्म लोको दुष्करे दुष्करः परजाः)

दंस दुख लोको देपलम्बेन संपदः । संबो महादेवि परिरम्बस्तु सुभिक्षदः॥ ९
[+ भाक ९ ¢ [3 म [प ए भभ

वरकारी शृजुकोपाय विजये(शाषैरी) समदा कचित्‌ । एमे वन्ति तोयानि शोभने शुभटस-

(्रुभच्छोभने प्रजा ॥ १०

रातत निष्ठुरो लोको विविधं पान्यमानने(टे) सुरः पिङ्गे कापि कारे धटुक्तो(टयुक्ते) धनक्षयः
पिदा सिष्यते(ति) सर्व रोदें पवते । दुम॑तौ मध्यमा दिभिः षेपधान्यदन्‌ ॥ १२
पन्ति) रुधिरोद्वारी रक्ताक्षः(क्ष) कोधनो(ने) जयः। क्षे क्षीणधनो छोकः पषटिसवत्सराणि तु
इ्यादिमहापुराण आनेय युद्ध जयाणैवे षषटिदवत्सरवर्णनं नार्मकोनचत्वारिद्धिकदात तमोऽध्यायः ॥१३९ ॥
आदितः शोकानां समष्व्1:--४२९८

~~

अथ चत्वारिशदधिकडयततमोऽ्ध्यायः ।
वरयादियोगाः ।
इर उवाच-
स्यादियोगान्वक्ष्यामि शिचेद्शष्पदे त्विमान्‌ । भृङ्गराजः सहदेवी मयूरस्य शिखा तथा ॥ १

न

*कोध्यायानन्दान्तेकादशसवत्सरफग्रतिपाद्काः शोकाचुटिताः ।

ष. ते। पूरणो पूरतेश'।२क,स. ड, ध्धतुविः। ३ ख. ग. विषयः। ५ क, ख, इ, "त्रे म।

१९० ्ीमद्रपायनमुनिप्रणीतम्‌-- [अ° १४१ छो १-१
( षट्‌त्रिशत्पदक्ानम्‌ )
पुत्रं जीवत जारी ह्यधःपष्पा रुदन्तिका । कुमारी सद्रनटा स्यािष्णुक्रान्ता शि(सि)तोऽपड
खञ्जालुका मोहटता कृष्णततूरसंहिता । गोरक्षः ककेटी वेव मेषषुहवी सुही तथा ॥ |
ऋत्विजो बहयो नागाः पक्षा ुनिमनू शिवः । वसवो दिग्रसा वेदा ग्रहतुरमिचनद्रमाः ॥ +
तिथयश्च क्रमाद्भागा ओषधीनां प्रदक्षिणम्‌ । प्रथमेन चतुष्केणं धृपश्ोदर्तनं परम्‌ ॥ ८
ठतीयेनाज्ञनं छुरयात्लानं ङु्याचतुष्कतः । भङ्गराजानुलोमाच चतुर्धा ठेषनं स्मृतम्‌ ॥ ५
मुनयो दक्षिणे पा युगाद्राश्ोत्तराः स्पृताः । भूजगाः पादसंस्थाश्च ईरा मूर्धि संयताः
मध्येन सार्फशरिमिध्रषः स्यात्सतरकार्थकरे । एतेविरिकनरेहस्तु तरिदतैरपि पृर्यते ॥ ८
+्रपस्तु पाडशाचस्तु गृहायुद्रतने स्मृतः । युगाद्याश्राज्ञने प्रोक्तां बाणाधाः स्ञानकमीणि ॥ !
खद्राद्या भक्षणे पक्ताः पक्षायाः परनके सृताः । चिगबेद तनयनेस्तिलकं लोकपोहनम्‌ ॥ १

सू्॑निद शप शेः स्री लेपतो वर्ना । चद्दरफणिरु्रै योनिलेपा्रशाः सिय; ॥ =!
तिधिदिग्युगवाणत्र गुटिका तु बशेकरी । भक्षये भोज्ये तथा पने दातव्या गुटिका वशे ॥ ?;
ऋतिवग्प्रहाक्षिशेखंय रासरस्तम्मे मुखे धृता । शखेनद्रवेदरन्धरश अङ्गलेपाज्जे वसेत्‌ ॥
बाणाक्षिपनुरुदरेथ गुटिका श्चत्तृपादिनुत्‌ । त्रिषोडशदिशाबाणेर्टेपात्सी दुभेगा युभा॥ \
त्रिदरशाक्षिदिशानेत्रटेपात्कर डच पन्नगैः । ्रिदशषेशमुजगेर्टेपात्छी सयते.सुखम्‌ ॥ ५

(# सक्षदिख्छुनिरन्ध चरतजिद्रस्नरेपतः । तरिदशाक्ष्यन्िमुनिभिध्यंनटेपाद्रतौ स॒तः ॥) १
ग्रहन्धिसप्यत्रिदरेगटिका स्याद्रश्करा । कऋात्क्पदास्थत। लष(तांष) याः प्रभावः प्रतिपादितः
इलयादिमहापुराण आप्नेधे वदृपादियोगवर्णनं नाम चतवाररिशदपिकशततमोऽध्यायः ।। १४० ॥

आदितः शोकानां सम्ङ्ाः- ४२१५

अथक चत्वा रदाद्‌वकशततमाशध्यायः।

पट्‌ नम्‌ |
इर उवाच--
षटूतरिरत्पद्‌ संस्थानापोपधीनां बदे फलम्‌ । अमरीकरणं नृणां ब्रह्मरदरद्सेषितम्‌ ॥ ॥

हरातक्यक्ष्य(क्षोधात्यश्च मरीचं पिपली किफा । वहिः शुण्ठी पिप्प च गुडूची वचनिम्बकराः
वासकः शतप्रटी च सेन्धवं सिन्धुव्रारकम्‌ । कण्टकारी मो(गो)क्षरका बिखं पौननेवं बरा ॥
एरण्डमुण्ड।रुचका शङ्गः प्षाराऽथ प्पट; । धन्याको जरिकशचव शतयपष्पी ज(य)्ाणि(नि)क।
विदङ्गः खदिरभैव कृतमालो हरिद्रया । वचा सिद्धाय एतानि षरूत्रशत्पदगानि हि ॥ ५
कपादकादिसंज्ञानि ह्य।पधानि महान्ति हि । +सर्वरोगहराणि स्यरपयीकरणानि च ॥ ६

~ = ----- -------------+----

+ हृदमधं च. पुस्तके नास्ति । # धनुधिहान्तगर्तश्रोकः क. ड पुस्तकयोना्ति । + इदमर्धं क. ड. पुस्तकयोनांसित ।

~ ---- ~“

१ग. कताजा। रग. घ. ड. ्णधृस्तुर"। ३ क. ठ. "ण वृषो" । ५ ख. ग. श्शापास्तु । ५ क. ई
ग. क्ता रणायाः स्थानः । ६ क. ड. पारे । ७ क. ड. च. धृतम्‌ । ८ क. ड. शशाहिदशनेत्रस्तेयात्पीडावप । ^ †
श बुतजिद्धस्तलेपनः। त्रे । १० ख. ग. "हात्निसयत्नि। ११क. ढः, शफाः । १२ क, ख. ड. "ची चव्य ।
१३क. ड, “का विडी नतक ब'। १४ क. उ. समानिका।

[अ० १४२ छो १-१० ] अश्रिएुराणम्‌ । १९१
( मश्रीषधादि.)
इततीपलितभेशृणि सवैकोषगतानि तु । एषां चूर्णं च वटिका रतेन परिभाविता ॥

७
अवलेहः कषायो घा मोदको गुडखण्डकः । मधुतो धृततो वाऽपि प्तं तेलमथापिवा॥ ८
सवोतमनोपयुक्तं हि एृतसंजीवनं भवेत्‌ । कार्थं केकं वा पलार्धं पलमेककम्‌ ॥ ९
ययेषटीचारनिरतो जीेदरषशतन्नयम्‌ । मृतसंजीबनीकसे योगो नासात्परोऽस्ति हि ॥ १०
भथमज्षवकाचोगात्सवैरोगेः भपुच्यते । द्वितीयाच्च तृतीयाच चतुर्थान्पुच्यते रुजः ॥ ११
एवं षट्काच्च परथमाद्वितीयाच्च वृतीयतः । चतुरथासपचपात्पष्ठाततथा नवचतुष्कतः ॥ य्‌
एकद्वित्रिचतुष्पञ्चपटसप्ताष्टमतोऽनिलात्‌ । अग्निभास्करषदिंशसप्विरेश्च पित्ततः ॥ १३
बाणततैटवसुभिस्तियिभिु्यते कफात्‌ । वेदाप्निमिवणगुगेः पद्गः स्याद षते ॥ १४
्रहादिग्रहणान्तश् सवरव विमुच्यते । एकदितिरंसः शेखवमुग्रहरिगैः क्रमात्‌ ॥ १५

दातरिशततिथिसूरयश्च नात्र कायो विचारणा । पदूर्िसरकज्ञाने न देयं यस्य कस्यचित्‌ ॥ १६

इयादिमदापृराण आग्रये पटूश्ररतयदकज्ञाना्यानं नामेकचतवारशदयिकदाततमो ऽध्यायः ॥ १४१ ॥

आदितः श्टोक्रानां समङ्ाः-- ४३
अथ द्विचत्वाटिशिदधिकशततमोऽभ्यायः ।
मन्नरोपधारि |

ईश्वर उवाच-
मन्रापधानि चक्राणि वक्ष्ये सवमदानि च । चौरनाश्नो बणेुणो विघ्नो मातराश्रतर्गुणाः ॥ १
न्ना हूते भवेच्छेपशचौरोऽथ जातकं बे । पर्ने ये पिपमा वर्णास्त गर्भे पुत्रनन्मदा;॥ २
नामरवरणं; समः काणो वामेऽष्िणि विपः पुनः । दक्षिणाक्षि भव््काणं स्ीपरनामाप्षरस्य च॥र
मरत्रावणाश्चतुनिघ्रा वणोपिण्ड गुणे कृते । सपे सी विषमे ना स्याद्विशपे च मृतिः च्ियाः॥ ४
मधम रूपशुन्येऽथ प्रथमं भ्रियते पुमान्‌ । अप्रं सूक्ष्माय द्रव्यभगिऽखिहे मतम्‌ ॥ ५
शनिचक्रं प्रवक्ष्यामि तस्य दष्ट परिलयनेत्‌ । रारिस्थः सप्तमे टष्टितुरशशषतेऽधिका ॥ ६
एक्यष्ट्राद्‌ स्मः पादरृष्टिं तच्यनेत्‌ । दिनाधिपः प्रहरभक्शिषा यामाधेमागिनः ॥ ७
शनभागं यजेचुद्धे दिनराहुं वदामि ते । रषौ पूर्ेऽनि्े मन्दे गुरौ याम्पेऽनले भगी ॥ ८
अपरो जे भवेत्सौम्ये स्थिते राहुबुधे संद । फणिराहुस्तु प्रहरे वह च राक्षसे ॥ ९
पायौ संवेष्टयित्वा च शत्र हन्तीशसंगुखम्‌ । तिथिराहुं व्यापि पएूणिमाऽऽपरेयगोचरे ॥ १०

+ इदमर्धं क. ट पृस्तकयोनास्ति । * ददमर्धं क. इ. पुस्तकयोन।स्ति ।

१ क. सयुतो । २ क. ^तोयाम्भोध" । ३ क. ड. “नोयगक्तं । ५ क. द. छा वाचिनिः । ५ क. ड. “नी
भेन्यो यो" । ६ख.मानचकाः।७क. ड. शोववसुतिस्तिः। ८ क. ड. वक्षरेरे'। ग. श्यकष्रे।९ क.
६ रथः रेतेधनुप्रहाशिरैः क“ । १० ग. "शप्रकटजञा । ११ क. ड. गुणाद्रियामाः । १२ ख. कृते । १३ क. ग. चवे
कोणः हनी" । १४क.ख ह, धिप्रावणपिण्डैगुणेहंते । १५ क. ख. ड. रोपै(्रेऽ)थ मू" । १६ क, ख. इ. क्रियाम्‌ ।
१७ क.ख. ड. चथ तं लजे'। १८ क. इ, भाद्मेषाया" । १९ ख, ग. कुण्डे । क. ह, ध्वजे । २० क. इ, श्रिये ।
-१स.ग.ष्दा। यातिरा'। २२ ख. ग, वायो स वेष्टयिाङ्ग शरं हस्तौ सं'। २३ च. "थिभ प्र ।

१९२ रम पायनपुनिमणीतमरू-- = [ अ० १४६ शो" १-४ ]
, । त ०
अमावास्यां वायवे च राहुः संमुखषुहौ । काथा जान्ताः संते सुया दान्ताश्च दषे ॥
भशुक्के यजच्छुनगुणान्धाव्रा मान्ताश् पूर्तः । याग्रा हान्ता उत्तरे स्युस्तियिदष्टविवभेयेत्‌ १२
वाश्च दक्षिणास्तिसो रेखा पै मूलभेदे । मू्वरादयादि संलिरुप इष्टौ हानिर्भपोऽन्यथा ॥ १३
विष्टिराहुं प्रब्ष्यामि अष्टौ रेखास्तु पातयेत्‌ । शिवां यमद्रायुं वायोरिन्द्रं ततोऽम्बुपम्‌ ॥१५
नता नयेषद्रं चदा ततो जे । नलादीक्े चरद्राहुविष्मा सह महाबलः ॥ १९
एेशान्यां च तृतीयादौ सप्तम्यादौ च ्याम्यके । एवं दरष्णे सिते पपे वायौ राहुश्च हन्दरीन्‌॥
इ्ादीन्भेरवादीशच बरह्माण्यादीन््हादिकान्‌ । अष्टकं च पूर्वादौ याम्यादौ वातयोगिनीमू १७
यां दिशं वहते वायुस्तत्रस्थो घातयेदरीन्‌ । दृदीकरणमार्यास्ये कष्ठे बाहादिधारिता ॥ १८
पष्पोद्धता काण्डरछकष्यं वारयेच्छरपुह्धिका । तथाऽपराजितापागह्राभ्यां खड्गे निवारयेत्‌ ॥१९
ॐ नमो भगवति वज्रे हन हन, ॐ म्न भक्ष, ‡ खाद, ओम्‌, भरे रक्तं पिव कारेन
रक्ताक्ि रक्तपटे भस्माङ्गि भस्मखिपशरीरे बजञायुपे वजपराकारनिचिते परा दिशं बन्ध वन्ध,
दक्षिणां दिं बन्ध वन्ध, ओंमुततरां दिशं बन्ध बन्ध पश्चिमां दिशं बन्ध बन्ध (+नागान्वन्ध वनय
नागपत्नीर्बन्ध बन्ध, आमसुरान्वन्ध वन्ध, ॐ) यक्तराक्षसपिशाचान्वन्ध बन्ध, ॐ मेतभतगन्.
बीदयो ये केचिदुपदरवासतेभ्यो रत र्त, ओरं रक्त रक्त, अधो रप रप्र, ॐ कषुरिकं वन्ध
बन्ध, ॐ ज्वर महावले घटि घटि, ॐ मोटि मोटि सटावि्रजाभिवजमाकारे हुं फट्‌,
शरीफ) ही हः, एफ कः स्वगरहेभ्यः सर्वव्याधिभ्यः सर्द्टोपदरेभ्यो हीमरेपेभ्यो
रक्त रक्त ॥ २०
ग्रहञ्वरादिभूतेषु सर्वकर्म योजयेत्‌ ॥ २
हयादिमहापुराण आनये मश्रोषधादिवर्णनं नाम द्विचतवारिशद्धिकशततमोऽध्यायः ॥ १५२ ॥
आदितः छोक्रानां समध्वङ्ाः--४३५२

अथ त्रिचत्वारिंशदापिकशततमोऽध्यायः ।

कुठ्निकापूना ।
ईर उवाच--
कृन्निकाक्रमपूजां च वक्ष्ये सर्वार्थसाधनीम्‌ । ययाऽसुरा जिता देषैः शक्ञायैरंम्यसंयुतैः ॥ !
मायाबीजं च गुयङगे षट़मचरं करे न्यसेत्‌ । काटी काटीति हृदयं दुष्टचाण्डालिका शिरः॥ `
हीरफंहससखकछढ ओंकारो भैरवः शिखा । भेरसीकवचं दूतीनेत्रारूपा रक्तचण्डिका?
ततो गृषकुञ्जिकासत मण्डले स्थानके यजेत्‌ । अग्नौ कू्वरिरो रर तैकलेऽय शिखाऽनिले ॥ ४

~----~--

% इदमर्धं क. ड. पुस्तक्योनांस्ति । + धनुधिहान्तैतपाठः क. ह, च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१ च. "हा ग्याघातायाः पञमे स्युः सीधादा" । २ क. ड, पश्िमे।३ख.ग. "जेदुध्वजः । ४ क. ख,
ह. दृष्टिराहुं । ५ क. ढ, वरविध्या सः | ६ क. इ. यामके। ७ क. ढ. कृष्णरातेज्याप्ये वा । ८ क. ड, नन्ल्धीन्‌ ।
९च. नन्‌ । कटीकरणमध्यास्ये क । १० क. ढः कण्ठबाद्दादिवारिवा । पु । ११ क. ड, "लक्षधारयेच्छरपुषिका ।
त'। १२्ग. च. अदे। 93 क. ग, रक्षसं १*ख.ग, पति कद्तीदु" । १५ क. ङ. श्रौ कृला शि" ।

[भ १४४ छो° १-४] | अभिपुराणम्‌ । १९३
( कुम्मरिकापूजा )

कवचं मध्यतो ने्रमल्ं दिश च .मण्डले | ्ातरिरता कणिकायां सरो हसक्षपरनववषटघयात्मष-
व्रबीनकम्‌ ॥ ९
हमाणी चैव महिश कौमारी वैष्णवी तथा । वाराही चैव माहे चापुण्डा चन्डकेनद्रकात्‌ ६
भयजेदरलकसहाञ्िवन्राप्रियमेऽप्निपे । जले तु कुसुममालामद्विकाणां च पञ्चकम्‌ ॥ ७
नालषरं पूणैगिरिं कामरूपं क्रमाधरजेत्‌ । (+मर्दीकश्नाभिनेशरलये मध्ये वै वजङनिकाम्‌ ॥ ८
अनादिग्रिमलः पूज्यः सर्महविपरस्ततः । # प्रसिद्धविमलशाय संयोगविमलस्ततः ॥ ९
समयाख्योऽथ विमल एतद्विमलपश्चकम्‌ । मरुदीशाननैटे बहौ चोत्तरशृङ्गके ॥ १०

इनाय सिद्खिनी पष्ठी सोपनना सुस्थिरा तथा । रत्नसुन्दरी चैशाने शृङ्गे बाटऽऽदिनायकाः॥
मिरे ओदीशपषष्टयारूयौ वर्षा अग्न्यसबुपेऽनिले । भवेदगनरतनं स्याच्ाऽऽप्ये कवचरत्नकम्‌ १२
रं मयैः पञ्चनामास्यो परुदीश्चान््िगः । याम्या्रेये पञचरलनं जयेष्ठा रौद्री तथाऽन्तिका १३
ति हसा महाृदधाः पञ्च प्रणवतोऽखिलाः । सप्तविश्षय्टाविशभदास्संपूजनं द्विषा ॥ १४
ॐ एं गू क्रमगणपतिं मणवं वटुकं यजेत्‌ । चतुरस मण्डले च दक्षिणे गणपं यजेत्‌ ॥) १५
बाम च बटुकं कोणे गुरन्पोडश नाथकरान्‌ । वायव्यादौ चाषट(्ट)दश्च प्रतिषटूकोणके ततः १६
्हमाच्ाश्वा्ट परितस्तन्मध्ये च नवात्मकः । कुव्जिका कैलटा चैव क्रमपूना तु सर्वदा ॥ १७
इयादिमहापुराण अननये कुव्जिकापूजाकयनं नाम त्रिचत्वारिंशदधिकरततमोऽध्यायः ॥ १५३ ॥
आदितः शोकानां समण्डा: -४३६९

अथ चनुश्चत्वारिंशदापेकशरततमोऽ्ध्यायः ॥

कुञ्निकापूजा ।
ईर उवाच-- `

्ीमतीं कुभ्निकां वक्ष्ये धर्पाथादिजयपदामू । पूजयेनमृलमत्रेण परिवारयुतेन बा ॥ १

भोम, पे हों शरं सै हं हसक्षमलचवयं भगवति, अम्बे हां हीं क्षी पौ भ्र क्रीं कुभ्निके

रम्‌, ॐङ्जन ण मेऽोरपुखिवां दरखी किलि क्चिक्षौ विवेस्योशीं करोम्‌, ओं

होम्‌, ए बजकुम्निनि सीं परोकपंकपिणि हीं कामाङ््ा्िगे हीं खं महाक्नोभकारिणि, एं

दीकषम्‌,एहींशरीके तौ नमोः भगवति क्षरो कुम्नकरे हौं हो प्र ङ ज णनमेऽधोरपुखि त्रा

शं षिचे, ॐ कि किटि ॥ [प २

छता कराङ्गन्यासं च संध्याबन्दनमाचरेत्‌ । वामा ज्येष्ठा तथा रोद्री संध्यात्रयमतुक्रमात्‌ ॥ ३
४५ [4 (का +। क

खवागीशि विग्रहे । ब्रहाकाटीति धीमहि । तनः कौरी प्रचोदयात्‌ ॥ ४

* अयं शोकः क. ड. पुप्तकयोनारित । + धनुधिहान्तमतम्नन्थो ड. पुस्तके नाप्ति। # इदमर्धं क. च.
पस्तकयोनास्त ।
9 अ क ध
१क.स.ग. ड. श्रिशागोक । २ ख. ग. धृष्टः ३स.ग. ष. षष्ठा! ४ग. शवतु्ीश"। ५ख.ग.तरं।
९ ल. ग. "हिम्‌ । याः । ७, दं! < क. ठ, 'तिप्षोऽशके। ९ क. द, कुटिलास्फोकं क" । १० क, इ,
कयहषि" ।

=^

१९४ श्रीमहैपायनयुनिपणीतम्‌-- [ अ० १४४ श्रो १-२१]

( कुजरकापूजा )

म्रा; पञ्च परणवाथयाः पादुकां पूजयामि च । पध्ये नाम चतुध्यंन्तं दिनषारमकवीजकाः ॥ ५
नमोन्ता वाऽथ षष्टया तु सरवे ज्या वदामि तान्‌ । कौलीशनाथः सुकला जन्मतः कुभ्निका वत
ओकण्डनाथः कौलेदो गगनानन्दनाथक्ः । चटुला देवी मेतरीशी कराली वैर्णनायकः ॥: ७
अंतख्देवी श्रीचन्द्रा देवीलयन्तास्ततरित्मे । भगौत्मकणदेषमोहनीं पाटुकां यजेत्‌ ॥ ८
अतीतभुवनानन्दरत्नाव्यां पादुकां यजेत्‌ । ब्रहम्ञानाऽथ कमला परमा विद्या सह ॥ ९
विया देवी शुरुगुद्धिखिषुदधि प्बदामि ते । गगनशवटुढी चाऽऽस्मा पग्नानन्दो मणिः कला ॥१७
कमलो माणिक्यकण्ठो गगनः कुमदस्ततः । श्रीपद्मो भैरवानन्दो देवः कमल इयतः ॥ ११
शिवो भोऽ कृष्णथ नव सिद्धाश्च षोढश । वर्दपूरोऽथ गुल्मश्च शुभः कामोऽतिपुक्तकः ॥
कैष्ठो वीरः भयोगोऽथ कुशलो देवभोगकः । बिषवदेवः खदम॑रेबो श्रो थाताऽसिरेव च ॥ १३
श्रास्फोयो वेशपूरो भोजः षोडश सिद्धकाः । समयान्यस्तु देहस्तु षोढान्यासेन यन्नितः ॥ १४
मक्षिपय मण्डले पुष्पं मण्डलान्यथ पूजयेत्‌ । अनन्तं च रातं च सर्ेदा श्षिवपाढुकामू ॥ १९
महाग्याश्नि च शून्यं च पश्चत्यात्ममण्डलम्‌ । श्रीकण्ठनाथपादुकां पेकरानर्त॑कौ यजेत्‌ ॥ १६
सदावः पिङ्गल भृग्बानन्द्श्च नाथकः । लाङ्गालानन्दसंवरतो म्टस्थानके यजेत्‌ ॥ १७

सये श्रीमहकालः पिनाकी च महेन्रकः । खड्गो गूजगो वाणध्ं अधातिः शब्दको बधः॥
आग्गारपो नन्दरूपो वि दखा ऋमं यनेत्‌ ॥ १९
संख टंसों बटुकाय, अरु, अर, अर्ध पुष्पं पूपं दीपं गन्धं बलि पूजां शृ शह नमसु-
भ्यम्‌ । ॐ हां हीं दर क्षं पषेत्रपाटायाव्रतरावतर महाकपिलजटाभार भास्वर भरने
ज्वालापुख, एदयहि गन्धपुष्पवलिगपूनां गह गृह खः खः, ॐ कः, ॐ कः, ॐ प्रहाडापरा-
पिपतये सराहा ॥ २०
वलिरेषेऽ्थ यनेद्रौ दरं हां श्रीं वै त्रिकटम्‌ । वामे च दक्षिणे ह्रे याम्ये निदानाथपादुकाः
( # दषते तमोरिनाथस्ं हरे कालानलस्य च । उड्डियाणं जालंधरं पूरण र कामरूपकम्‌ ॥ २२
नगनानन्ददेवं चं स्र्गानन्दं सवर्गकम्‌ । +परमानन्ददेवं च सत्यानन्दस्य पादुकाम्‌ ॥ २३)
नागानन्दं च वगौख्यमृक्तं ते ररनप्कम्‌ । सौम्ये शिवे यनेत्पटफ सुरनाथस्य पादुकाम्‌ ॥२४
भीमत्समयकोदीशं विदयाकोदीश्वरं यजेत्‌ । कोशं बिन्दुकोटी व सिद्धकोदीश्वरं तथा ॥ २९
सिद्धचतुष्कमाभनय्याममरीरोषवरं यजेत्‌ । ॐ चक्रीशनाथं कुरशं छश चन्द्रनाथक्रम्‌ ॥ २६

* धनु्िक्ान्तम॑तो प्रनथश. पुर्तफे नास्ति । + इदम क. ग, ड, पुस्तकेषु नास्ति । ‰ इृदमर्भं क, इ,
पृस्तक्योनौसित ।

9 कृ. ड. "वाक्धायवान्ता स" । २ क. ड, दुष्टनाथकः। ३ ख. अतुलदेविधीचन्दरेदे*। ४ ख. ग. भे)
गरताशायुक्कभ दे" । ५ क. ठ. “गाथी मुकपदिवप्रहणी पा” । ६ क. ह, गुरुं सिद्धि" । ७ क. ढ. "मरौ माणिक्षयकष्ठा
गगन॑ कुमुदेस्त" । ८ क. ड. न्दभ्रभोऽथ । ९ क. ख. ग. ड, "मोऽथ मु । १० क.ख.ग. ढ..वटो । ११ क. इ.
भोगदायकः । १२ ख. ग. इगदोवार'। १3 क. ड. मजालयस्तु । १५ क. ड. महोत्साऽथ सर्वथा शिवपादुकाः 1.
म । १५क.ख.ग. ह, "न्तकोय"। १६ क. ख. ग. ड. च. "ण्डे स्था" । १७ क. ढ, व भाप्ीसः शष्दको रसः।
भा। १८. ग, ॐ दरं ह्री हरै कै" । १९ क. ह. "तस्य अपे का” । २० क, ढ. च मत्वेनिन्द्स्य पादश्मम्‌।
२१ ग. “शेखरं ।

[ अ° १४९ छो° १-१] अग्निपुराणम्‌ । १९९
(माङिनीमश्राः )

यनेदन्धादिमिधतान्याम्पे मिपलपशचकम्‌ । यजेदनादि मलं सरभहविभलं ततः ॥ २७
यनेधोगीशविमलं सिद्धाख्यं समयाख्यकमू । नले चतुरो देवान्यजेतकन्दर्षनायकम्‌ ॥ २८
षी शरक्तीथ साच सुम्निकापाटुकां यजेत्‌ । नवातमङञेन प्रेण पथभणवकेन बा ।॥ २९
सलक्षमनवयं विष्णुं रिं सदा यजेत्‌ । पूरीच्छिवानत ब्रह्मादि ब्रह्माणी च महेषवरी ॥ ३०
कौमारी वैष्णवी चैव वाराही रक्रशक्तिका । चागुण्डा च महालक्ष्मीः एवदौ शान्तम्थयेत्‌॥ ३१
डाकिनी राकिनी पूज्या लाकिनी काकिनी तथा। शञाकरिनी याक्गिनी पूज्या बायन्यादुग्रषदसु च
यजेद्धात्वा ततो देवीं दवानिशदर्णकात्म(त्मि)काम्‌ । पचपरणङेनापि हींकारेणाथ बा यजेत्‌ ॥
नीलोत्प्दलद्रयामा षट्यकतरा षटपरकारिका । चिच्छक्तिरष्टादश्षारया बाहुद्रादशसंयुता ॥ ३४
सिंहासनसुखासीना पेतपद्मोपरि स्थिता । कुलकोटिपहरसीव्या कको मेखलास्थितः ॥ ३५
तपषक्रेणोपरिष्टा्च गले हारथ वासुकिः । कुलिकः कणेयोयस्याः कृषः कुण्डलमण्डलः ॥ ३६
शबो; पशनो महापद्मो वामे नागः कालकः । अकषमत च खटपाङग शङ्कं एसतं च दक्षिणे ॥ २७
निशूलं दर्पणं खड्गं रत्ममालाऽङुशं षनुः । शेतमर्धं खं देव्या उत तथाऽपरम्‌ ॥ ३८
पवीसयं पाण्डरं करोधि दद्षिणं कृष्णवणेकम्‌ । हिमकुन्देनदुभं सौम्यं ब्रह्मा पादतले स्थितः॥ ३९
विष्णुस्तु जघने रुद्रौ हृदि कण्डे तयेष्रः । सदाशिवो ललाट स्याच्छिवस्तस्पोध्यतः स्थितः ॥
आश्रूणिका कुन्जिकैवं ध्येया पूनादिकर्मब ॥ ४०
इत्यादिमहापुराण आनये कुष्जिकापूलाकथनं नाम॒ चतुधत्वारिशदयिकशततमो ऽध्यायः ॥ १८५ ॥
आदितः छोकानां समण्ङ्ाः- ५१४०९

अथ पश्चचत्वास्सिदयिकरततमोऽध्यायः ।
माहिनीमश्रा; ।
हषर उवाच-
नाना मच्रान्मवक्ष्यामि षोढान्यासपुरःसरम्‌ । न्यासचिधा तु षोढा स्युः शाक्तशांभवयामलाः
शाम शब्दराशिः षदपोडशग्रन्थिरूपवान्‌ । (तरिविश्रा तदहो न्पासचितखात्माभिधानकः
चयौ वनमालायाः श्लोकद्वादशषरूपवान्‌ ) । (पथमो रल्नपञ्चात्मा नात्मा प ईरितः ॥ ३
शक्ते पक्षे च माङिन्यासिविद्रान्मा द्वितीयैः । अधोय॑छकरूगेऽन्यो द्रादशाङ्गतुथकः ॥ ४
पचमस्तु षडङ्गः स्याच्छक्तिथान्याऽचचण्डिका) । ही हीं ष्ठी शंकु फट्‌ त्रयं स्यात्तयांस्यं
सवेसाधकम्‌ ॥ ९
माछिन्पा नोदिफान्त स्याश्नादिनी च शिखा स्पृश अग्रनी रिरति स्याच्छिरोमाखानिदत्तिः शः

# धनुधिहान्तरतम्रन्थो ग. पुस्तके नास्ति । + धनुशिद्ान्तगतो ग्रन्थश्च. पुस्तक्रे नास्ति ।

१ कं. ड. “तये च यजेदेवा* । २ ख. रो वेदान्य" । 3 क. पूरवान्सदक्तीन्सवौ" । ४ क. स. ग, ड. शृक्षम-
षच्यु वि" । ५ क. ढ ददशां तुअ ६ख.ग. "पिक्का" ।७ क. इ. "काशका। ग. "कारिका । ८ क. ढ. श्वा-
स्या" । ख. ग. ब. लय्याक। ९क. ड. तरोः। स. ग. श्रुवः । च. तयोः। १० क. द. पाण्डुरं । ११क. ख.
६. च. "तुयो व" । १२ क. ड. "याऽन्वितः । १३ क. ह. "कः । आदाप्याष्ट' । १४. नादिकन्तं । १५ क, इ.
ता । षड्रनागि" ।

१९६ ्ीमदपायनपुनिपरणीतमू-- [ भ° १४९ शो ° ७-३० ]
( माछिनीमश्राः )

ट शाम्तिथ शिरो भूयाबागुण्डा च त्रिनेत्रगा । है भियदृषटषितरे च नासागा गु्ठाक्तिनी॥ ७
न नारायणी दिकणे च दक्षकर्णे त मोहिनी । ज परग बामकर्णस्था वक्रे च वज्जिणी स्मृता ८
क करोली दकदृ्ौ वामांसा ख कपालिनी । ग शिवा उर्वद्र स्याद्‌ घ घोरा बामदेष्क
उ शिखा दन्तविन्यासा ई माया जिहया स्ूर्ता। अ स्यान्नागेश्वरी वाचि व कष्ठे शिखिवाहिनी
भ भीषणी दक्षस्कन्धे वायुवेगा म वामके । ड नामा दक्षबाहौ तुढ वामे च विनायका ॥ १
प पूणिमा द्विहस्तेतु ओकाराङ्कलीयकरे । अं दश॑नी वापाङ्कट्य( अ, स्पात्संजीवनी करे॥
ट कृपालिनी कपालं शृखद्ण्डे त दीपनी । ज्रिशूले च जयन्ती स्यादृद्धियंः साधनी स्ृता॥१३
भीवरे शं परमाख्याद्ध पराणे च अभ्विका स्ता । दक्षस्तने छं शरीरा न वामे पूतना सने १४
अ स्तनक्षीर आ माटौ लम्बोदयुदरे च थ। नाभौ संहारिका क्ष स्यान्पहाकारी नितभ्बे) प
ठे स एुसुममाछ ष शुके शुक्दषिका ।-उर्दे त तारा स्याद गाना दक्नातुनि ॥ १६
वामे स्यादौ क्रिया शक्तिरो गायत्री च जङ्यगा। ओ सावित्री वापनद्छा दक्ते दो दोहनी प
फ फेत्कारी वापपादे नवात्मा माकिनी मनुः। अ श्रीकण्ठ; भिखायां स्यादा वक्त्रे स्यादनन्तकः
इ सूक्ष्मो दक्षनेत्रे स्यादौ त्रिरूतिरतु बामके । उ दक्षकर्णे ऽमरीशच उ कर्णऽर्घोशिकोऽपरे ॥ १९
ऋ भावमूतिनांसाग्रे वामनासा तिथीर ऋ (कर) । (श्‌ स्थाणुर्कषगण्डे स्या्रामगण्ड इर लु
कदीश्षो दन्तपङ्कावे भूतीशशोध्वदन्त ए । सद्रोजात ओ अधर उरवेषटऽतुग्रहीक्च भौ) ॥ २!
अं कूरो धोटक्ायां स्पादः, महासेनजिहठया । क कोधीरो दत्तखन्धे खश्वण्डीशश्च बाहुषु २२
पथान्तकः फूषरे गोग) घ िखीं दक्षकङ्कणे । ङ एकपादशवाङ्कर्यो वामस्कन्धे च कू्कः॥२३
छ एकनेत्रो बाहों स्याच्चतुर्कत्रो न कूरे । (गक राजसः कद्कणगो चं सर्वकामदोऽङकली॥२४
ट सोमेशो नितम्बे स्यादक्न उरुटै,रौ ठ) खाङ्गली)। ड दारको दक्षजानौ जङ्घा दोऽपरजखेषरः
ण उमराकान्तकोऽङ्क्यस्त आषाद्री नितम्बक्ते । थ दण्डी वाम उरौ स्याह भिदो वामजानुनि॥
ध प्रीनो वामजङ्ायां न मेषश्चरणाङ्गुली । प रोहितो दक्षकुक्षौ फ शिखी वामकुक्षिगः ॥२७
ब गलण्डः पृष्वंशे भो(भ) नामो च दिरण्डकः । म महाकालो हृदये य वाणीशससविस्पृतः ॥
र रक्ते स्याद्भजंगेशो ल पिनाकी च मांसके। ब खड्गीशः स्वात्मनि स्याद्रकथास्थिनि श्वः स्तः
ष श्वेतथैव मजायां स भरगुः टुकथातुकरे । प्राणे दो नकुलीशः स्यान संवर्तश्च कोषगः ॥

रद्रशक्तीः भपूज्य हीं बीजेनालिलमाश्यात्‌ ॥ ३०

इत्यादिमहापुराण आग्नेये माजिनीमनच्रादिन्यासकथनं नाम ॒पञ्चचत्वारिंशदधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५५ ॥
आदितः शोकानां समच्यङुः-- ४४३९

----------~

* धनुश्िहान्तगेतो प्न्यः क. ड, पुस्तकयोरनास्ति । >< धनुधिहान्तर्गतो प्रन्यः क. ड, पुस्तकयोना सित ।

१्ख.ग.धः। ख. रणेनमोः।३क.ड. ज्ञा रासक। ग्क. ड. ^रानी दण्डदं। ५क. ड. टरा रामा-
सखादिपा। ६ च. "नी । सशि" ७क.ख. ग. च. 'विन्यस्या । < क. ड. न्ता । भास्येत्रा\ ९ ख, म. स्ते ररक
री ह्यु" । १० ण्डेन दी" । ११क. ड. च. यं: पावनी । १२क. ङ स। १३क. ङ्च. छ.छकरी*। १५.
ग. ङ्च. मोटी ।१५च. म्वसः। गु 1 १६क.ख.ग.ड. लाभ ष्ु, १७ख.ग. ड. च.र्गो। १८ स. ग. [0
वामकेऽप" । १९ क. ड. गुण्डिकायां । च. कण्ठिकायां । २० स. ग. "इगु वा" । २१ ख. ग. च. °भ॒ अशनं बाम ।
२२ ख. ग. 'स्तवरिः स्मृ ।

[अ० १४१ छो° {-१९ ] अभरिपुराणम्‌ । १९७
( भष्टकदेन्यः )
अथ षट्चत्वारिशिदधिकशततमोऽध्यायः ।

अष्टष्टकदेष्यः ।
ईशर उवाच-
त्रिखण्डीं संमक्ष्यामि ब्रह्मविष्णुमहेश्वर्‌म्‌ ॥ १
ॐ नमो भगवते रुद्राय नमः । नमश्चापण्डे नपश्ाऽऽकाङमातणां स्कापाथंसाधनीनापनरा-
परीणां सवं्ाभतिहतगतीनां स्वरूपरूपपरिविनीनां सपसखवशीकरणोत्सादनोन्भृखनसम-
लकममहत्तानां सवेमातृगुह्यं॑ हृदयं परमसिद्धं॑परकपच्छेदनं परमसिद्धिकरं मातृणां
वचनं शुभम्‌ ॥ ब
ब्ह्मखण्डपदे रुैरेकरविशाधिकं शतम्‌ ॥ ३
तचथा--ॐ नमश्चामुण्डे ब्रह्माणि, अपोरेऽमोपे वरदे विच्चे स्वाहा । ॐ नमश्वापुण्डे चण्डि
अपेरेऽमोधे वरदे विच स्वाहा । ॐ नमश्वागुण्ड इशानि अधोरेऽपोपे वरदे वरचे स्वाहा ॥ ४
यथाप्षरपदानां हि विष्णुखण्डं द्वितीयकम्‌ ॥ ५
ॐ नपश्वामुण्ड उधयकेशि ज्वलितशिखरे विदलिद्रे तारफक्षि पिङ्गलशरुे बिकृतदंष्र
द्धे, ॐ मांसशोणितस॒रासवमप्रिये हस हस, ॐ नल्य नृय, ॐ विजृम्भय विजुम्भय, ॐ
पायत्रेलोक्यरूपसहस्रपरिवतिनीनाम वन्ध वन्ध) ॐ कुट कुट चिरि चिरि हिरि हिरि भिरि
भिरि त्रासनि जासनि भरामाणि भ्रामणि, ॐ द्रवि द्राव्रणि प्षोमणि प्षोभणि माराण
पारणि संजीवनि संजीवनि हेरि हरि गेरि गेरि घरि घेरि, ॐ सुरि सुरि, ॐ नमो मातु
गणाय नमा नमो विच ॥ ध
एकन्रिदात्पदं भोः शतमत्रेकसप्रतिः । हे घो पञचप्रणवायन्तां त्रिखण्डीं च जपेधनेत्‌ ॥ ७
हे षौ श्रीकुलिकाहदयं पदसं तु योजयेत्‌ । अकुलादिनिपध्यस्थं कुलादेश्च तरिमध्यगम्‌ ॥ ८
पध्यमादित्रिमध्यस्थं पिण्डं पादे त्रिमध्यगं । त्रयाधेमात्रासंयुक्तं प्रणवाय शिखा शिवम्‌ ॥ ९
ॐ क्ष्रां क्िखाभेरवाय नमः । (स्वं स्ीं स्वं स बीजव्रयक्षरः ) ॥ १०
हां ह्यह निर्वीजं ्यर्णेद्रानिशदर्णकं परम्‌ । क्षादयश्च ककारान्ता अष्ला च कुटक्रमात॥ ११
शशिनी भानी चैव पानी रिव इत्यतः । गान्धारी णश्च पिण्डाक्षी चपलां गजनिदहिकां ॥
पर शषा भयसारा स्यान्मध्यमा फोऽजराय च । (भकुपरारी काटरात्री न संक्या दध कालिका
फ़ षिवा भवधोराणट बीभत्सात विद्यतां। उ विश्वभरा शंसिन्पाह ज्वाखापाखया तथा)
करा दुर्जया छी वामा ज्येष्ठा च रौग्रमि। ख काटी क कुलाम्बी अनुलोमा द पिण्डिनी

+ धनश्िहान्ततः पाठः क. ख. ग. ट. च. पुस्तकेषु नास्ति । # धनुध्िहान्त्म॑तो प्रन्थः क. ढ. पुस्त

कयोनास्ति ।

ग. शमोषव । २क.ख.ग.ड.च.े।३क.ख.ग.च.एे। ४क. ड. काक्षः पि" । ५ क. ड्‌.
चिरण्डि चिरण्डि दि । ६ क. ड. स । ७ क.स.ग. ड. भू । तयोध'। ८ च. श्रयोऽधः।९ ख. ग. शिखी । १० क
ढ.च. भ्‌} काद्‌” ।११च. ^त्‌ । शषाक्तिनी मातुनी वैव यावनी सवैकारतः । १२ क. ड. च. “ला नागजि" । १३
का । मयूखमयमाख्यानमध्यः । १५ ख च. च । १५ ल, ग. ^ता । ठविशं भगिन्यां ढ। १६ क. ग. नद्गा ।

१९८ ्ीपरैपायनपूनिपणीतप्रू- [ अ° १४०७ श्रो* १-७ |
( लरितादृगि )
आवेदिनी ६रूषी वै शान्तिपू्तिः कटाकुरा। (+ऋ खदगिनी उ बरत ठ कला ट तथा य
सुभगा (गेेदेनादिन्या कराली, ओ च मध्यमा। अः, अपेतरयाः पीठे पूञ्याशच शक्तयः कषा
+सखां स्वी स्तो महाभैरवाय नमः ॥ ` १८
अक्षोद्या दृक्षकणीं च राक्षसी प्षपणक्षया। ) पिङ्गाक्षी चाक्षया पेमा ब्रह्माण्यषटकस्थिताः॥ १९
इछा लीलावती नीला लङ्का लङ्क्री तथा । लालसा विमला माला माहेशव्य्टके रिथिताः ॥
हुताशना विशालाक्षी दरूकारी वडवामुखी । हाहारवा तथा करा कोधा बाला खरानना ॥
कोमीया देहसंमृताः एजिताः सवेसिद्धिदाः । सर्मजञा परला तारा ऋम्बेदा च हयानना ॥ २२
(#सारासारस्यंग्राह्म शाश्वती वैष्णवीकुरे । ताटुजिहा च रक्ताक्षी विधुनिहा करङ्किणी ॥
मेघनादा भरचण्डोग्रा कालकर्णी कलिप्रिया ¦ वारादीकुरसमताः पूजनीया जयाधिनां ॥ २४
चम्पा चम्पावती चैव चम्पा उलितानना । पिशाची पिचुवक्त्रा च लोपा रेन््रीसंभवाः )
पावनी याचनी चैव वामनी दमनी तथा 1 विन्दुवेला बृहत्छृक्ती दिधुता विश्वरूपिणी ॥ २६
चागृण्डाकुलसंभूता मण्डले पूजिता जये । यमनिहा जयन्ती च दुजेया च यपान्तिका ॥ २७
बिडालं सवती चैव जया च त्रिजया तथा । महार्ष्मीकुटे जाता अष्टाषटकपुदाहृतम्‌ ॥ २८
इयादिमहापुराण आप्नेयेऽाष्टकदेवी कथनं नाम षट्‌चत्वारि शदधिकरततमोऽध्यायः ॥ १४६ ॥
आदितः शोकानां समछङ्ाः-- ४५४६७

मथ सप्तचत्वारिरदधिककञततमोऽ्ध्यायः।

त्वरितापूजादि ।
हषर उषाच--
ॐ रुकुग्नके हं एट्‌ , मम्‌ सर्वोपद्रवनयन्रमवरतश्तरणंपयोगादिकं येन कृतं कारितं कर
करिष्यति कारयिष्यति तान्पर्वानहन हन दैष्रकराछिनि दै हय हहं गुकुभ्निकाये खहा
हौम्‌, ॐ से घों गुहयकुग्जिकाये नमः ॥ ४ १
हीं स्ैजनक्षोभणी जनानुकषिणी ततः । ॐ सै सूयां सर्वजनवशंकरी तथा स्याजनमाहनी ॥
ॐ ख्यो सैजनस्तम्भनी एँ सं खां क्षोभणी तथा । प त्रितं बीनं प्र कले पञक्षरी तथा
फश्रीपंश्रीहीपतं वच्छेप्तेपतिदरुफट्‌, हींनमः ॐहांष्षे वच्छेक्षेक्षो हीं फट्‌॥४
नवेयं सरिता[भोक्ता] पुनरेयाऽधिता जये । हौ सिहायेलयासनं स्याद्धीं क हृदयमीरितम्‌॥५
बद्छेऽथ शिरसे स्वाहा त्वरितायाः शिवः शतः । प हीं शिखायै बौषटस्याद्वेतसं कवचाय हम्‌
हरं नेत्तरयाय बौपहूहीमन्तं च फडन्तकम्‌ । हीकारी सेचरी चण्डा छेदनी पोभृणी क्रिया ॥

क ल द #
# धनुश्िहान्तयेतो पन्थः क. ड. पुस्तकयोनास्ति । + एतद्वयस्व पाठः ख. ग. च. पुस्तकेषु नास्ति । # धनुषि
हान्तगंतो पन्थः क. ड. पुस्तकयोनास्ति।

१ख.ग.च. नीह रू २ख. "नीलवलितात्दत्कुलानन्दयोपिते । सु" । > ग. "दवादि" । * सष. ग
अथवचा धी" । ५ क, ड. “मारीदे* । ६ क. ड. तबला नाभा ऋ" । ७ ख. ज. “ना । पृश्चा प्चवती चैव प्रचण्डा ज्व ।

. <स. पूणे" । ९ क, ङ, फे । १० ग. च. "मोदिनी । ११ क. ड, च. स्पृतम्‌ ।

[भ° १४८ शो १-९ ] अ्निपुराणम्‌ । १९९
( षङ्गामबिजयपूजा )

हेमकारी च हीकारी फट्कारी नव शक्तयः । अथ दतीः मव््यामि एज्या इनद्रादिगाशच ताः

नले बहुतुण्डे च खगे हीं खेचरे ज्वालिनि ज्वल सखे छ च्छे शवविभीषणे च च्छे चण्डे

दनि कराणि खसे छसे सरहङ्गी हींकति वते कपिले हष इं तेजीवति रद्रि मातः,

फे बे फेफेवकतरे बरी फे एटि एटि घोरे दर्‌ फट्‌, व्रह्मवेतालि मध्ये ॥ ९
ह्ङ्गानि च तत्वानि त्वरितायाः पुनपेदे । हौं हर हः हृदये भोक्तं दीं ह शिरः स्मृतम्‌ १०
फ ज्वल ज्वरेति च शिखा मै इठे इं ह हुम्‌ ॥ ११

करं श्रीं नप्रितयुक्तं पमल वै ततश्च पट्‌ , हुं से वच्छे, हीकषहंफद्‌)वा॥ १२
ह धरिरभैव मध्य स्यात्पूवीदौ से सदारिवे । व ईशर्छे मनोम्मानी मे तारो हं च माधवः॥
ब्रह्मा हं तथाऽऽदिलो दारुणं एट्‌ सृताः सदा ॥ ` ` १३
इत्यादिमहापुराण आप्ेये त्वरितापूनादिविधिकथनं नाम सप्तचत्वारिशदधिकशततमो ऽध्यायः ।॥। १५५ ॥
आदितः शोकानां सपछङ्ाः--४४८०

भयाष्टाचत्वाररिंशदधिकशततमोऽध्यायः ।
सङ्ग्रामविजयपूजा ।

हषर उवाच-
(#ॐेष ख्यां सूर्याय ) सङ्काममिजयाय नमः। हां हीं दरं हं हीं हः ॥ १
पदङ्गानि तु सूर्यस्य सद्ग्रामे जयदस्य हि ॥ २
ॐ हं खं खशोल्काय स्वाहा । (स्फ दरं हूं कम्‌ , ॐ हे करम्‌ ॥ ,
तं विमं सारमाराध्यं परमं सुखम्‌ । ) धरम ब्ञानं च वैराग्यमेषर्याद्ठकं यजेत्‌ ॥ ४
अनन्तासन सिंहासनं पञ्माप्तनमतः परम्‌ । कणिका केशराण्येव मूयंसोपा्रिमण्डलम्‌ ॥ ५
दी सृक्ष्मा जया मद्रा विभूतिषिमला तथा । अमोघा बद्धता पृर्या नवमी सर्षैतोपुखी ॥ ६
पथं रजस्तम षति पुरुषं तथा । आत्मानं चान्तरात्मानं परमातमानमर्चयेत्‌ ॥ ७
सवे सिन्धुसमायुक्ता मायानिलसमन्विताः । उषा परमा च संध्या च साया माया वलाचिता
बिनुविष्णुसमायुक्ता द्रारपारास्तथाऽषटकम्‌ । सूर्यं चण्डं प्रचण्डं च पृजयेदरन्धकादिभिः ॥
एनया जपहोमाधेयुंद्ादौ विजयो भवेत्‌ ॥ ९

शत्यादिमहापुराण आभनेये सद्परामविजयपूजाकथनं नामाष्टाचत्वा र्रदधिकदाततमोऽध्यायः ॥ १४८ ॥

आदितः शछोकानां समघ्य्ाः- ४४८९

"~ ----

---______~__-~~~~_~-~__~~-----~-~-~

* धनुिहन्तग॑तो प्रन्थः क. ख, ग. ङ, च. पुस्तकेषु नास्ति । + धनुशविहान्तगैतम्न्थः क, इ. पुस्तक.

षोनास्ति ॥
क

१ क. ङ. हन्तीः । ज. आहृतीः । ख. ग. भूतिः । रक. ढः. च. "ले वज्रतु"।३क.&.ह्री। र्ख.ग,
भमे। च. चमे । ५ क. स. ग. &. च, "नोन्मनी । ६ कं. ह. पूमा। ७ क. ल.ग.ध. ढः, चं बिन्द्घः |

२०० भ्रीपपायनमूनिपरणीतम्‌-[अ ० १४९-११० शो ° {-१५।१-६]
( सक्षकोटिहोमविधिमन्वन्तरषने )
अधे कोनपश्चारदधिकराततमोऽध्यायः ।
ठक्षकोटिहोमः ।
ईश्वर उवाच--
होमाद्रणादौ विजयो राज्यापनिि्ननाशनम्‌ । कृच्छेण शुद्धिमुत्पाद्य प्राणायापदतिन च ॥ !
अन्ते च गायत्रीं अज॑प्ला पोडशथाऽऽचरेत्‌ । माणायामांशच परवाह जुहुयात्पाथके हविः २
म्ययावकभक्षी च फलमूलाशनोऽपि वा । क्षीरश(स)कषृताहार एकमाहारमाश्रयेत्‌ ॥ ३
यावतसमाप्षि्मवति लक्षहोमस्य पाति । दक्षिणा रक्षदोमान्ते गावो वस्लाणि काञ्चनम्‌ ॥
सर्वोतपातसपुतपत्तौ पश्चमिर्दशभिद्िनेः । नासि लोके स उत्पातो यो ह्यनेन न शाभ्यति ॥ ९
मङ्लयं परमं नास्ति यदस्मादतिरिच्यते । कोटिदोमं तु यो राजा कारयेतपववदविजैः॥ ६
न तस्य श्वः संख्ये जातु तिष्ठन्ति किचित्‌+ । अतिवृष्टिनावृष्िमषकाः शलभाः शुकाः ॥७
राक्षसायाश्च शाम्यन्ति सरवे च रिपवो रणे । कोणिम तु वरमेद्राह्यणान्विशति तथा ॥ ८
श्तं चाथ सहस्रं बा यथेष्ट भ्तिमाधुपात्‌ । कोटिदमं तु यः कयंद्रिजो पपोऽथ वा चदिट्‌९
यदिच्छेताषयाचत्तःसरीसे दिषं त्रञेत्‌ । गायत्या ग्रहमत्ैवो कृष्मणदेजातवेदसेः ॥ !

रेदद्रवारुणवाधव्ययाम्यप्नयर पेप्णवैः । शाक्तेवैः शांभवः सौरिमतरहमाचेनातततः॥ १
अयुतेनाखसिद्धिः स्याटक्षहोमोऽखिलातिरुत्‌ । सर्वपीडादि(वि)नाश्चाय कोटिहोमोऽखिरायेदः
यमव्रीहितिटक्षीरघतकुशमैसापिकाः । पडजोशीरविरवाम्रदला होमे पकीतिताः ॥ १
अष्टस्तपमाणेन कोटिहोमेषु खातकम्‌ । तस्मादर्ममाणेन लक्षहोमे विधीयते ॥ १४
होमोऽयुतेन लक्षेण कोव्याययाज्येः परकीतितः ॥ १५

दलयादिमहापएुराण आप्रेयेऽयुतलक्षकोरिदोमकथनं नामैकोनपश्राशदधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५९ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ४५०४

अथ पञ्चाश्दधिकशततमोऽध्यायः ।

मन्वन्तर्‌।गि ।
अग्निरूवाच--
मन्वन्तराणि वक्ष्यामि आः स्वायं मनु; । आप्रीघ्रा्ास्तस्य सृता यमो नामतदा पुरः
अ [3 न म
ओवाद्याश सप्तपैय इर दतक्रतुः। पारावताः सतुषिता देवाः स्वारोचिषेऽन्तरे ॥
शमिपथितत्र देवेद्ध उर्जस्तस्मादयो द्विजाः । वेत्रकिपुरषाः पुत्ास्तृतीयशोत्तमो मतुः ॥ र

~

# अत्रेदमाव आपः । + एतदप्रे ५ न तस्य मारको देशे व्याधिवा जायते कचित्‌ । ” इध क, ग, ४,
ढ. च. पुस्तकेषु # हृदमर् च. पुस्तके नापि ।
(न
१क. ङ च. ष्या । २ क. ड, भ्षयावकेक्षी । 3 क. ड, “नेनानुशा* । " क. ठ. च. लं च ध. ।
५क. ह, च. परितो । ६ क. ड. टं धृतिमा। च. श मु(भू)मिमा। ७ भ. माण्डीजा॥ < क, ड, "पन्यां यम्यानेः
याथ वैष्णवी । शा॥ ९ क. ठ, "प्रकारिङाः । १० स. ग, दशो" । ११ ख, 'जेस्वन्ताद्‌" । `

[अ० १९० छो° ४-२९ ] अभ्रिपुराणम्‌ | २०१

( मन्वन्तराणि )
युशान्तिरिन््रो देवाश्च सुधापा्या वक्षि(पि्ठनाः। कसपतषयोऽजाधाः पुत्राशुर्स्तापतो मतुः

खरूपाच्राः सुरगणाः रिलरि(रीग् सुरेष्रः। ऽ्योतिहौमादपो विधान ख्यातिपुषाः सुरतः
रेते वितथशव्रो अमितामास्तथा सुराः । हिरण्यरोपाय्ा यनयो बलबन्धादयः सुताः ॥ ६
।मनोजवश्राुषेऽये इन्रः स्वात्यादयः सुताः । +सुमेधाधा महषयः पुरुपश्तयः सुताः ॥ ७
मिवसतः सतो मिभः श्राद्धदेवो मनुस्ततः । आदिलयसुरुदाचा हवा इन्रः परदरः॥ ८
वशि(पिठः कादयपोऽयात्रिनेमदगिः सगोतमः । बिशामित्भरदाजौ पुनः स सांमतम्‌ ॥९
इवाशुममुखाः पत्रा अंशेन हरिराभवत्‌ । स्वायं मानसोऽभुदजितस्तदनन्तैरे ॥ १०
सत्यो हरिदैववरो वैकुण्ठो बामनः क्रमात्‌ । डायानः सूर्यपुत्रस्तु भविता चमो मतु; ॥ ११
ए॑जस्य सवर्णोऽसौ सावणिर्मविताऽ्मः । सुतपा्रा देवगणा दीप्निषदुद्रौणिकादयः ॥ १२
एनयो बहिरिनरश्च विरजप्रमुखाः सुताः । "नवमो दक्षसावगिः पाराचाश्च तदा सुराः ॥ १३
द्रधैषादधतस्तेषां सवनाय द्विजोत्तमाः । धृतकेत्वादयः पूतराब्रह्मसाबणिरिलयतः॥ १४
सुखादय देवगणास्तेषां शान्तिः शतक्रतुः । हत्िष्यायाश्च मुनयः सुक्ेत्रा्श्च तत्सुताः ॥ १९
पमूसावणिकथाय िङ्कगा्रासदा सुराः । गणघे््रो निश्वराग्ा युनयः पुत्रका मनो; ॥ १६
स्वत्रगाया रुद्राख्यः सावणिर्मबिता मुः । कतथामा सुरेन्द्र हरिताद्याश्च देवताः ॥ १७
तपस्याद्याः सप्पैयः सुता वै देषवन्पुखाः । मुक्लयोदशो रौच्यः सूत्रामाणादयः सुराः ॥ १८
द्रो दिषिसपतिस्तेषां दानवादिनिमदनः । निरमोहाचः सर्षयशित्रसेनाद्यः सताः ॥ १९
मुतो भौत्यः श्ुचिरिन्रो भविष्यति । च्ुषाव्ाः सुरगणा अग्रिबाहाद्यो दिनाः ॥२०
चतुदशस्य भौत्यस्य पुत्रा उरुमुखा मनोः । मवतेमन्ति वेदांश्च भुत सपर्पयो रिवः ॥ २१
देवा यक्नस्ते तु(सौस्ु) भूः(स्व)पत्रैः परिपा्यते । ब्रह्मणो दिवसे व्रहमन्मनषस्तु चतुर्दश ॥
मन्वाद्या हरिर्वदं दरापरान्ते बिभेद सः । आयो बेदशरतुष्पाद्‌ः शतसाहस्रसंमितः ॥ ` २ ,
एकाऽऽसीनुर्दस्तं चतुधा व्यकर्पयत्‌ । आध्वर्यवं यज्ुपिसतु कममद्ैन तथा पुनिः ॥२४
भोहतरं सामभिशक्रे ब्रह्मसरं चप्ययर्मभिः । पपं व्यासशिष्यस्तु पैलो ृग्रेदपारगः ॥ १५
धः मतये भादादवाप्कलाय च संहिताम्‌ । =वौप्यादिभ्यो ददौ सोऽपि चतुधा निजसंहिताम्‌
पशदतरोः शाखाः स्धिरान्महामतिः । पैशंपायननामाऽपौ व्यासरिष्य्कार मै ॥ २७
काण्वा पाजसनेयाद्ा याङ्ञवरक्यादिभिः स्मृताः । सापेदतरोः शाखा व्यासशिष्यः स जैमिनिः
पह कमा च पएेकां संहितां ततः । गृहत च सुकमार्यः सहसरं संहितां गुरः ॥ २९
गि

* इदमर्धं क. ड. पुस्तकयेोनास्ति । † इदमर्भं च. पुस्तके नास्ति । + इदमधं क, ह, च. पुस्तकेषु
न्ति । ‡ श्दमर्धं क, ड. च. पुस्तकेषु नास्ति । >‹ इदमर्धं क. ड. च. पुस्तकेषु नारित । $ मर्धं क. द, पुस्तयो -
गति । = इदमरप च. पुस्तके नास्त ।

१

१ ल. ग. "योऽजिषाः पु" । २ क. ल. ग, इ. च. शिखरि । ३ क. स. ग. ड, च. तिषामा'। ४ क. ह, च,
ताः । कते वि" । ५क. ठ. श्य पुरप्मृतयः । ६ क. ढ. देव इन्दः प्रवरधनः । व । ७ क. इ, “न्तरम्‌ । स ।
ˆ₹„ ३, च. "पायाः स । ९ क. द. च. दविजाः । १० क. इ. सनामा ।

१०२ भरीपदैपायनपुनिपणीतम्‌- [ अ° १५१ छो ११६]
+ व वर्णेतरणभोः )
सुमन्ुश्वाय्ैतरं व्यासशिष्यो बिभेद तम्‌ । शिष्यानध्यापयापास \॥ ३५

पुराणसंहितां चक्रे सूतो व्यासप्रतादतः ॥ ११
हयादिमष्ापुराण भग्रये मन्वन्तरवणनं नाम पशचाशदधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५० ॥ ।

आदितः श्लोकानां समध्यङ्ाः--४५१५

भयैकपन्चाशदधिकशततमोऽध्यायः।

व्गेतरधमीः ।
अद्निरवाच--
मन्वादयो य॒क्तिगृक्ति(्ती) रमीशवीर्वाऽऽशुवन्ति यान्‌। भोचे परशुरामाय वरणोक्त (कासु)
पुष्करः ॥

पुष्कर उवाच--
बणाश्रमेतराणां ते धर्मान्वष्यामि सर्वदान्‌ । मन्वादिमिनिगदितान्वासुदेवादितुष्िदान्‌ ॥ २
अहिंसा सलयत्रचनं दया भूतेष्वनुग्रहः । भतीयानुसरणं दानं ब्रह्मचरयममत्सरः ॥ }
देवद्रिजातिशुभूषा गुरुणां च भूगरतम । श्रवणं सवैधमीणां पित्णां पूजनं तथा ॥ ४

$, ®

भक्तिश्च टृपतौ निदं तथा सच्छास्नेजता । (+आनृशस्यं तितिक्षा च तथा चाऽऽस्तिक्यपेव घ
घणीभ्रमाणां सामान्यं धर्माधर्म समीरितम्‌ ) । (1यजनं याजनं दानं वेदाचध्यापनक्रिया ॥ ६
पतिग्रहे चा(हश्ाोध्ययनं विप्रकर्माणि निदिशेत्‌ )। दानमध्ययनं चैव यजनं च यथाविधि ॥
कषश्नियस्य सवैहयस्य कर्मेदं परिकीतितम्‌ । क्षत्रियस्य विशेषेण पालनं वुष्टनिग्रहः ॥ ८
कृषिगौरक्ष्यवाणिञयं वैश्यस्य परिकीतितम्‌ । शरुरस्य दविजहरुशरूषा सर्वशिल्पानि वाऽप्यथ ॥ ९
मौज्ञीवन्धनतो जन्म मिपरादेश द्वितीयकम्‌ । आुलोम्येन वणोनां जातिमतृषमा स्शृता ॥ १०
चण्डारो ब्राह्मणीपुत्रः शूद्रा भतिलोमतं; । (सूतस्तु कषत्रियान्नातो वैश्यद्ि देवस्तथा ॥११
पसः क्ष्रियाएत्रः शृद्रात्स्यात्मतिलोमनः ।) मागधः स्यात्तथा वैश्याच्छूदरादायोगबो भवेह्‌१२
वैश्यां परतिरोमेभ्यः प्रतिलोमाः सहस्रशः । विवाहः सदरौस्तषां नोक्तमेनीधमैस्तथा ॥ १९
त्चण्डालक निष्टं वध्यानां घातनं तथा । स्लीजीवनं तु तद्रक्ना प्रोक्तं वैदेहकस्य ष ॥ १५
$पूतानामश्वसारथ्यं पकसानां च व्याधता। स्तुतिक्रिया मागधानां तथा चाऽऽयोगवस्य च ॥
रङ्गावतरणं परोक्तं तथा शिटपैश्च जीवनम्‌ । बदिग्रामविवासश् पृतचेरस्य धारणम्‌ ॥ १६

# इदमर्धं क. इ, पुस्तकयोना्ति । + धनुशिहान्तगेतग्रन्धश्च, पुस्तके नास्ति 1 † धनुिहान्ततैतपन्धः क
ड. पुस्तकयोनास्ति । > धनुधिहान्तेतप्न्थश्च, पुस्तके नास्ति । = दमं क. इ, पुस्तकयोनास्ति । $ पए्वमर्षं इ. ४
पुस्तकयोनौस्ति ।

अ ४

१ क. र. "धमोधान्ताषट्वन्द्रिपान्‌ । प्रो" । २ क. ड. च. ^न्वकषयेऽथ स । 3 क. ड. "त; । शूद्रस्य श ।
भ्क. ड. ग्यां प्रातिः। ५ च. वध्यता।

०१९२-९ द. ° १-५।१- १०
म = ! स) ष १०] अग्निपुराणम्‌ । २०१
न संसपवौसयेबान्येभण्डालस्यः विधीयते । (भग्राह्मणा्े गवाय वा देहतयागोऽ यः तः १७
हवीषालापुपपक्ती वा बाह्यानां सिद्धिकारणम्‌ । संकरे जातयो हेयाः पितुमा कर्तः ॥ १८
हयादिमहापुराण भाप्ये वर्णेतरधमवर्णनं नामकपश्वारदधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५१ ॥
आदितः श्चोकानां समघ्यह्ाः--४५५३

~~~ ~

भथ द्िपश्वाशदधिक्रशततमो ऽध्यायः ।
गृहस्थवृत्तिः ।
पष्फर उवाच-
आजीवं तु यथोक्तेन ब्राह्मणः स्वेन कणा । पत्रबिदरधर्मेण जीवन्नेव तु शदरनात्‌ ॥ १
कृषिवाणिज्यगौरकष्यं कुदं च द्विजश्रेत्‌ । गोरसं गुडलवणलाक्षापांसानि वर्जयेत्‌ ॥ >

भूमिं भिखीषधीरिछा हतवा कीटपिपीलिकान्‌ । पुनन्ति खलु यज्ञेन केका देवपूजनात्‌ ॥ १
{हलमष्टगवं धर्म्यं षड्गवं जीविताथिनाम्‌ । चतुर्गवं नृशंसानां द्विगवं पमेषातिनाम्‌॥ ४
क्ताष्ताभ्यां जीवेत एतेन पए़तेन वा । सल्यानृताभ्यामपि वा न शर्या कदाचन ॥ ५
इत्मादिमहापुराण भ्ये गृदस्थवृत्तिवर्णनं नाम द्विपशचारादधिकश्ततमोऽध्यायः ॥ १५२ ॥।
आदितः शोकानां समश्ठङाः-४५५८

अथ त्रिप्ाश्षदधिकशततमोऽध्यायः।

ब्ह्मचयायाश्रमधमीः ।
पष्कर उवाच-
परमा्रमिणां ष्ये भुक्तिमुक्तिदं शण । पोडशतुमिशाः स्ीणामा्ासििस्तसतु गर्हिताः ॥ १
्नेधुगमासु पुत्राथी क्माऽऽधानिकमिष्यते । गभस्य स्पष्टता ्ाने सवनं स्पन्दनात्पुरा ॥ >
पमे वा सीदिनत पुत्रीय नाभं शमम्‌ ) । अच्छिन्नाल्यां करव्यं जातकमे बिचक्षगैः ॥ १
अरौ तु व्यतिक्रान्ते नामकम भिधीयते । शमौन्ते ब्रह्मणस्योक्तं वमन्तं क्षत्रियस्य तु ॥ ४

गुदासात्मकं नाम प्रस्तं वैदयदृद्रयोः । बालं निषेदयेद्धतरे तव एतरोऽयमिसयुत । । ५
पथाढुलं तु चृडाृद्राह्यणस्योपनायनम्‌ । गभीषमेऽमे वाऽन्दे गमादेकादगे नृपे ॥ ६

मासु दात्त दये षोडशान्दादितो न हि। युञ्ञानां वसलानां हु रमान्मौञज्यः मकीतिताः
मागेषेयापरबास्तानि चर्माणि वतचारिणाम्‌ । पणैपिष्पलबिरानां क्रमादृण्ठाः परकीतिताः ॥ ८

दशलायस्यतुरयाः भक्ताः क्रमेण तु । अवक्राः सलचः स नापिडुष्सतु दण्डकाः ९
बापोपवीते कार्पासक्षीमोगीनां यथाक्रमम्‌ । आदिमध्यावसानेषु भवच्छम्दोपरक्षितम्‌ ॥ १०

# धनुधिहन्तगेतो पन्च. पूस्तक्े नास्ति । † ददम क. ड, पस्तकयोनास्ति ।

१७. ६. कर्ममावकमि°। १ क, ड, 'तास्थाने वमनस्यन्दना । ३ क, इ. 'मन्तक्ष्ियं * ल. ग. ध,
नाविप्तुः । ५ क, इ, प्रीतका्पासाक्षौ" ।

२०४ भ्ीपदेपायनपुनिभणीतम्‌- [ अ० १५४ शरो° १-१७ ]
। ( विषाः )
पथमं तत्र भिक्षेत यत्र भिक्षा धुवं भेत्‌ । स्रीणाममच्रतस्तानि विवाहस्तु समश्रकः ॥ १९
उपनीय गुरुः शिष्यं शिक्षयेच्छीचमादितः। आचारमभ्रिकार्थ च संध्योपासनमेव च ॥ ३२
आयुष्यं राहृमुखो युद यशस्यं दक्षिणायुखः । भ्रियं प्रलशमुखो मृङ्क ऋतं ङक उद मुखः १३
सायं प्रातश्च जुहुयान्नामेध्यं >्यस्तहस्तकम्‌ । मधु मांसं जनैः सार्धं गीतं वलं च वै लजेत्‌॥
हितां परापवादं वा अशीं च विशेषतः । दण्डादि धारयेक्रष्टमप्यु क्षिप्तवाऽन्यधारणम्‌ ॥ १५
वेदस्वीकरणं ृत्वा साया दत्तदक्षिणः । नैष्ठिको ब्रह्मचारी वा देहान्तं निवसेष्ुरौ ॥ १६
इयादिमहापुराण आनये ब्रह्मचयायाश्रमवणैनं नाम त्रिपन्वाशदधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५३ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--४९७४

अथ चतुष्पश्चारादधिकराततमोऽध्यायः ।
विवाहः ।
पुष्कर उवाच-

विप्रश्तस्रो विन्देत भार्यासिश्रसतु मुमिषः। द्रे च वैरयो यथाकामं भरयैकापपि चान्यजः ॥!
धर्मकार्याणि स्वणि न कार्याण्यसवर्णया । पाणिग्रहः सवणीसु शृहीयारषत्रिया क्षरम्‌ ॥ २
वैश्या प्रतोद्मादय्राहशां वै चान्या तथा । सषकन्या प्रदातव्या हरंस्तां चौरदण्डभाक्‌ ॥१
अपलयगरिक्रयासक्ते निष्कृतिनं विधीयते । कन्यादानं रचीयोगो बिवाहोऽय चहुथिका ॥ ४
िवाहमेतत्कधितं नाम कमचनुष्टयम्‌ । नटे मृते प्र्जिते करीषे च पतिते पतौ ॥ ५
पञ्चस्वापत्सु नारीणां पतिरन्यो विधीयते । मृते तु देवरे देया तद्भावे यथेच्छया ॥
पवात्रितयमागरयं वायव्यं चोत्तरात्रयम्‌ । रोहिणी चेति चरणे भगणः शस्यते सदा ॥
+नेकगोत्रं तु वरयेननकापेयां च भार्गव । पितृतः सप्तमादू्यं मातृतः पथमात्तथा ॥
आहूय दानं ब्राह्मः स्यात्कुलशीटयुताय तु । ?परषांस्तारयेत्तजो निदं कन्याप्रदानतः ॥
तथा गोमिधुनादानाद्विवाहस्त्वाषं उच्यते । माथिता दीयते यस्य प्राजापलयः स धर्मद्रत्‌ ॥ !°
शुरकेन, चाऽऽसुरो मन्दो गान्धर्वो वरणान्मिथः । राक्षसो युद्धहरणातैशाचः कम्यकाछलाद्‌ ॥
वेवाहिकेऽहव कुत कुम्भकारमृदा शचीमू्‌। जलार्शे तु तां पूज्य बायाचैः द (्ी()) शद नयेद्‌
भसुपे केरे नैव विवाहः काये एष हि । पौ चैत्रे कुनदिने रिक्ताविष्टितिथौ न च॥ १
न शुक्रजीवेऽस्तमिते न शशाङ्क ग्रहादिते । अकाकिभौमयुक्ते भे व्यतीपातहते नदहि॥ १४
सौम्यं पिष्यं च वायव्यं सावित्रं रोहिणी तथा । उत्तरात्रितयं पूं पजं पौष्णं विवाहभम्‌॥ १५
-मातुषार्षस्तथा लग्नो मानुषाख्यांशकः शुभः । तृतीये च तथा पै दशमैकादश्ेऽमे ॥ १६
अकाकचन्द्रतनयाः प्रशस्ता न कुजोऽष्टमः । सप्तान्याष्पवरगेषु शेषाः शस्ता ग्रहोत्तमाः ॥ १७

< € @

| | अयं शोक : ख. ग. पुस्तकयोनस्ति । + इदमर्धं क. ड. पुस्तकयोनास्ति । »‹ इदमे क. ड, पुस्तकयोः
नोस्ति । = इदमर्धं क. उ. पुस्तकयोनोस्ति ।
~^ क नत व क म
१ अ. “नि वारिहस्तसः। २ क, ड. जटिलं। ३क.ख.ग. इ. ्वैमेऽथपः | «क. ड, ग्वादित्रयमा ।

५क. ह. च. 'केऽब्दे कु” । ६ क. ड, “शयं हतामृज्य । ७ क. ड. षष्ठं । च. शेरे ।

[अ° ११९ शछो° १-१९] अग्निपुराणम्‌ । २०५
( आचारः }
तेषामपि तथा मध्यात्सषठः शुक्रो न शस्यते । वैवाहिके भे कर्ैव्या तथैव च चतुधिका ॥ १८
न दातव्या ग्रहास्तत्र चतुरा्यास्तयैकगाः । परवर्ज खयं गच्छेत्सल्या दत्ता सदा रतिः ॥ १९
इयादिमहापुराण आप्नेये विवाहभेदकथनं नाम चतुष्पञ्चाशदधिकङततमोऽध्यायः ॥ १५४॥
आदितः शोकानां समघ्व्ाः --४५९३

अथ पञ्चपञ्ारादधिक्रशततमोस्ध्यायः।
आचारः|
पष्कर उवाच-
राच मुहूतं चोत्थाय परिप्णादीन्दैवतान्स्म(दिदेवताः स्म)रेत्‌ । ८ उमे मत्रपुरीषे तु दिवा
कुादुद र्मुखः ॥ | १
रात्रौ च दक्षिणे कुयाहुमे संध्ये वथा दिवा । +न मार्गादौ जछे बी्यां सतृणायां सदाऽऽचरेत्‌ )
शौचं टृतवा गृदाऽऽचम्य भक्षयेदन्तथावनम्‌ । नियं नेमित्तिकं काम्यं क्रियाङ्गं मलकर्पणम्‌ ॥
करियाक्ञानं तथा षष षोढा सानं प्रकीततितम्‌ । अस्तातस्याफलं कम प्रातः सानं चेर्ततः॥ ४

भमिषुदतादुण्यं ततः भर्षवणोद्कम्‌ । ततोऽपि सारसं एष्यं तस्मान्नादेयमुच्यते ॥ ९
पतीयेतोयं ततः पुण्यं गाङ्गं पुण्यं तु सर्वतः । संशोधितमलः प्र निप्र जलाश्चये ॥ ६
उषैसृश्य ततः कु्यादम्भसः परिमार्जनम्‌ । दिरण्यनर्णास्तभिः शं नो देवीति चाप्यथ ॥ ७
आपो हिति तिष्धभिरिदमापस्तथैव च । ततो जछाशये मग्नः कुर्यादन्तर्जरं जपम्‌ ॥ ८
त्राऽऽघमषणं सूक्तं दुपदां बा तथा"जपेत्‌ । ( † युञ्जते मन इद्येवं सुकतं वाऽप्यथ पौरुषम्‌ ९
गायत्रीं तु विशेषेण अधमर्पणसूृक्तके । देवता भावचस्तु ऋषिभरैवाघपर्पणः ॥ १०

उन्दशवतुुभं तस्य भावहत्तो हरिः स्फ़ृतः । ~ आपीडमानः शाटीं तु देवतापितृतर्पणम्‌॥ ११)
पौरुषेण तु सूक्तेन ददेचैवोदकाञ्ञलिम्‌ । ततोऽग्नहवनं कुयाहानं दा तु शक्तितः ॥ १२
ततः समभिगच्छेत योग्षेपाथेमीन्वरम्‌ । आसनं शयनं थानं जायाऽपल्यं कपण्डलुः ॥ १३
आतमनः शुचिरे(चीन्ये)तानि परेषां न शुचिभेषेत्‌ (चीनि वे) । भाराक्रान्तस्य गुरविण्याः पन्था
देयो गुरुष्वपि ॥ , १४
( =न प्यष्ाकेयुघन्तं नास्तं यान्तं न चाम्भसि । नेतेन्नमरं खयं कूपं शूनास्थानपधौषिनम्‌
कापांसास्थि तथा मस्म नाऽऽकरामे्च कुत्सितम्‌ । ) अन्तःपुरं वित्तगृहं परदालं व्रजेन हि ॥
नाऽऽरोरेद्िषमां नावे न क्तं न च परवैतम्‌ । अर्थायतनक्ञासेषु तयैव स्यात्ुतृहटी ॥ १७
"होष्पदीं तृणच्छेदी नखखादी विनयति । ुखादिषादनं नेहेष्ठिना दीपं न रात्रिगः ॥ १८
नाद्वारेण विददेश्म न च वक्तं त्रिरागयेत्‌ । कथाभङ्गं न कुत न च बासोबिपर्थयम्‌ ॥ १९

* धनुश्िहान्तगंतो ग्रन्थश्च. पुस्तके नास्ति ! + इदमर्धं क. ढ. पुस्तकयोनास्ति । ¶ इदर्मप्र क. ड. पृस्तक-
थोनौस्ति । † धनुधिहाभ्तगतो अन्धः क. ठ पुस्तकयोनार्ति । ~ इदमर्थं च. पतक नास्ति । = धनुधिहान्तमैतपन्थः ,
$. इ. पुस्तकयोनास्ति । ›‹ अय॑शरकः क. ड, पुस्तकयोनास्ति ।
`.

१ ख. ग. च. "वजंक्नियो ग" । क. इ. "वजः छि" । २क.ड.च. "मनाःपू" । ३ क. इ. (विश्य ।
"क. र. पातरं। ५ स. "पं सृतिस्था" । ६ क. ड. च. "रभृतं तर ।

२०६ श्रीमदपायनपुनिमणीतम्‌- [ अ० १९९१ शो० {११ ]
( रवयः )

भद्रं भद्रमिति व्रेयाम्नानिट कीर्तयेकचित्‌ । (पालाशमासनं व्यं देबादिच्छायया व्रजेत्‌ ॥२७
न मध्ये पूनयोर्यायान्नोच्ष्स्तारकादिदक्‌ । नधां नान्यां नदीं षयान्न कष््रयेद्रि
असंतप्ये पितृन्देवाभनदीपारं च न व्रजेत्‌ । मलादि प्रकषिपेन्नाप्सु न नरः सानमाचरेत्‌ ॥ २२
+ततः समभिगच्छेत योगकषेमायमीश्वरम्‌ । सजं नाऽऽत्मनाऽपनयेत्छरादिकरनस्टजेत्‌।।) १
हीनान्नावहसेत्कृच्छरेन्नादे शे() निसेच तेः । वेधराजनदी हीने म्टेच्छस्लीबहुनायके ॥ २४
रजखलादिपतितेनं मापेत्केशवे स्मत्‌ । नासंहतपुखः ुयीद्धासं जुम्भां तथा भतम्‌ ॥ २९
भभोरप्यवमरानं स्वं गोपयेदचनं वृधः । इद्धियाणां नानुकूटी वेगरोधं न कारयेत्‌ ॥ २६
नोपेक्षितव्यो व्याधिः स्याद्विुरस्पोऽपि भागव । रथ्यातिगः सदाऽऽचामेद्धिभृयान्नाभिवारिषी
न ह कु्याच्छिवं पूयं पादं पादेन नाऽऽक्रमेत्‌ । मत्यक्नं बा परोक्षं वा कस्यचिभ्नाप्रियं बदेत्‌॥
वेद्शास्रनरेन्पिदेवनिन्दां विवजेयेत्‌ । स्रीणांमीषी(्पा) न कव्या विश्वासं तासु बैयेत्‌ २९
धर्मश्रुति देषरति कुयाद्धमादि निशः । सोमस्य पूजां जन्म िभरदेवादिपूननप्‌ ॥ ३०
पष्ीचतुरदश्यषटम्यामभ्यङ्गं वजेयेत्तथा । दूराष्हान्पूत्रविषठे नोततमैैर माचरेत्‌ ॥ ११

शयादिमदापुराण आप्ते आचारकथनं नाम पञ्चपवराशदधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५५ ॥

आदितः शोकानां सप्यङ्ाः--४६२५

अथ पटूपश्वाशदधिकशततमो ऽध्यायः ।
दरभ्यशुद्धिः ।
पुष्कर उवाच-

द्रव्यशुद्धि पवश्यामि पुनःपाकेन मृन्मयम्‌ । बुध्येनमूत्रपुरीषावरैः स्पृष्ट ताम्रं सुवणेकम्‌ ॥
आवतितं चान्यथा तु बारिर्णाऽम्टेन ताम्रकम्‌ । क्षरेण कांस्यलोहानां पृक्तादेः क्षार्नेन ठ २
अब्जानां चैव भाण्डानां सर्वस्याइममयस्य च । शाकरज्जुमृरफलमैदलानां तयैव च ॥ ` ?
माज॑नाचङ्ञपात्राणां पाणिना यज्ञकमणि । उष्णाम्बुना ससेहानां शुद्धिः संमाजैनाद्रहे ॥ ४
कषोधनोन्मरप्षणादरसे एृत्तिकाद्धिषिश्योषनम्‌ । शहुवसे प्रोक्षणाच्च दारवाणां च तस््षणाद्‌ ॥ ५
भोक्षणात्संहतानां तु द्रवाणां च तथोत्ुवात्‌ । शयनासनयानानां शूषस्य शकटस्य च ॥ ६
भशिः संमोक्षणाज्जेया पलालेन्धनयोस्तथा । सिद्धान्नकानां करस्फेन शङ्गदन्तमयस्य च ॥५
गोबर; परपात्राणामस्य दूयाच्छूवत्तया । नियसानां गुडानां च लवणानां च शोषणात्‌ <
सुम्भङ्कसुमानां र शधं नदीगतं तोयं पण्यं तद्रमसारितम्‌ ॥ ९
गुखबर्ज च गौः शुद्धो शुद्धमश्भ.जयोुखम्‌ । नारीणां चैव वत्सानां शकुनीनां शुनो पुखर १५
युस ध हते मृगयायां सदा शुचि। युक्त्वा क्षुखा तथा सुप्त्वा पीत्वा चाम्भो विनाह् च

न)

# षदमर्ध ¢
† धनुरिहान्त्तो परन्थशव. पुस्तके नास्ति + इदमर्धं ग, पुस्तके नास्ति । * मर्थ छ. पुस्तके नास्ति ।

१ ख. ग. मानेषु गो" । प ग. ' मेद्विटूयान्ना' । ३ ख. ग. "णामिच्छान। ४ च. "णाः ज्ञानता" । ५४.
ड. नात्ोक्षणा" । ६ क. ठ. चतुरस । भ. ढ. "ठैः फलमात्रा । ८ ख. घ. कुडुम्म । ९ स, ग, घ. पुण्यं । १५४
ढ, च. “मू । रतौ प्रवचने वर्णे श" । । |

[भर १९७ शो" १-१८] अग्निपुराणम्‌ । २०७
( शावाश्तौवादि )

रथ्यामाक्रम्य चाऽऽचमिदासो विपरिधाय च । माजीरथद्करमाच्छुदधशतुरयेऽहि रजस्वरा ॥ १२
ज्ञाता ज्ञी पञ्चमे योग्या दषे पित्ये च कमणि । पञ्चापाने दरौकसिमभुमयोः सप्र एृत्तिकाः १३
एका रिग्रे श्दं दथात्करयोशिद्विपृत्तिकाः । ब्रह्मचारिवनस्थानां यतीनां च चतुगुणम्‌ ॥ १४
शीफटेरुानां क्षौमाणां गौरसषपैः । शुद्धिः पै तोयेन मृगलोन्नां भकीतिता ॥ १५
एषपाणां च फलानां च मोक्षणाललतोऽखिलम्‌ ॥ १६
इत्यादिमहापुराण आनेय द्रन्यशुद्धिकथनं नाम षटूपश्ाशदधिकरततमोऽध्यायः ॥ १५६ ॥
आदितः शोकानां समष्ङ्ाः- ४३४१

अथ सप्तप्ारदधिकरततमोऽध्यायः ।

शावाोचादि ।
पष्कर उवाच-
रति परवष्यामि सृतिकाशुद्धिमेव च । दशा शावमाशौचं सप्ण्डिषु परिधीयते ॥ १
भनने च तथा दुद्धित्रीह्मणानां भृगूत्तम । द्रादशाहेन राजन्यः पकषद्ैरयोऽथ मासतः ॥ २
(भषरोऽतुरोमतो दासे खामितुरयं त्वशौचकम्‌ । षद्मिसिभिरयेकेन कषत्रविट्‌श्रयोनिषु) ॥ १
ब्राह्मणः शुद्धिमामोति क्षत्रियस्तु तथेव च। विद्ुद्रयोनिः शुद्धिः) स्याक्रमात्युशमकः(१)
पहूत्ेण त्रिरात्रेण षड्भिः शूद्रे तथा त्रिशः । आ दन्तनननात्सयय आ चडातैशिकरी श्रुतिः॥९
त्रिरात्रमा व्रतादेशाहङ्षरात्रमतः परम्‌ । उर्नतरैवार्िके प्रदरे पञ्चाहाच्छुद्धिरिष्यते ॥ ६
ददशष्िन शुद्धिः स्यादतीते वत्सरत्रये । मतिः सेवत्सरः षडमिः शद्िमीसेन कीतिता ॥ ७
सरीणामहृतचूडानां विषुद्धिनँशिकी स्मृता । तथा च दृतचूडानां यद चछुध्यन्ति बान्धवाः ॥८
विवाहितासु नाऽऽशौचं पितृपक्षे विधीयते । पितुर्यहे भसूतानां चिरुद्धिनेशिकी स्पृता ॥ ९
सूतिका दशरात्रेण शुद्धिभामोति नान्यथा । विवाहिता हि चेत्कन्या भ्रियते पितेहमनि ॥१०
तस्याज्ञिरात्ाच्छुष्यन्ति बान्धवा नात्र संशयः । समानं लप्वशौचं तु प्रथमेन समापयेत्‌ ॥ ११
असमानं दवितीयेन धभैराजवचो यथा । देशान्तरस्थः शरुत्वा तु कुल्यानां मरणोद्भवौ ॥ १२
यच्छेषं दशरात्रस्य ताबदेषाष्ुचिभेषेत्‌ । अतीते दशरात्रे तु त्िरात्रमशुचिर्भमेत्‌ ॥ १२
।तथा सेवत्सरेऽतीते लात एव विगुध्यति । म(मा)तामहे तथाऽतीत आचये च तथा मृते १४
रत्रिभिमासतुरयाभिगं्भस्ाे विशोधनम्‌ । सपिण्डे ब्राह्मणे वर्णाः स्वं एवाधिरोषतः ॥ १५

दशरात्रेण शुध्यन्ति द्वादशाहेन भूमिपः । वैश्याः पश्वदशाहेन शद्रा मिन भार्गव ॥ १६
रच्छिषटसंनिधावेदं तथा पिण्डं निवेदयेत्‌ । फीर्वयेच तथा तस्य नामगोत्रे समाहितः ॥ १७

धृक्तवत्सु द्वजनद्रषु पूजितेषु धनेन च । बिखषटक्षततोयेषु गोतरनामानुकीसैमैः ॥ १८

# धनुधिहान्तगेतो प्रन्थः क. ड. पुस्तकयोनोरित । † इदमर्धं क. ड, पुस्तकयोननीस्ति ।

१९. क. ग. च. पमक्षतो"। २क.ख.ग.ड. च. "मि पृक्तिकाशु। ३ क. ड. “नत्रिपाक्षिके शरू ।
४क. ङ. मृतैः । ५ क. च. "च्छित" । ६ क. ड. वनेषु । ग. धनेषु ।

२०८ मदरपायनपुनिपणीतम्‌- [ अ° ११७ ो° १९-१
भ्ीमहैपायनपुनिपणीतम्‌-- [ ५ ]
चतुरङ्गरविस्तारं तत्लातं तावदन्तरम्‌ । वितस्विदीर्धं करव्यं विकपूणां तथा त्रयम्‌ ॥ १९
विकूणां समीपे च अ्वाटयेज्ज्यलनत्रयम्‌ । सोमाय बहये रामयमाय च समासतः ॥ २५
लुहुयादाहुतीः सम्पक्समेतरैव चतुस्ञयः (1) । पिण्डनिकंपणं कुपीसागदेव पृथकपृथक्‌ ॥ ` २१
अन्नेन दधा मधुना तथा मांसेन पूरयेत्‌ । मध्ये चेदधिमासः स्यातुयादः्यषिकं तु तत्‌ ॥ २२
अथ वा द्रादश्षाहैन सवमेतत्समापयेत्‌ । संवत्सरस्य मध्ये च यदि स्यादधिमासकः॥ २१

तदा द्वादशके श्राद्धे कार्यं तदधिकं भवेत्‌ । +तैवत्सरे समते तु राद्धं श्राद्धवदाचरेत्‌ ॥ २४ `

मताय तत ऊर्ध्वं च तस्यैव पुरुषत्रये । पिण्डान्विनिरपेत्त्रचतुरस्तु समाहितः ॥ २९
सैपू्य द्वा एूथिवी समाना इति चाप्यथ । योजयेत्मेतपिण्डं तु पिण्डेष्वन्येषु भार्गव ॥ २६
मेतपात्रं च पात्रेषु तथैव विनियोजयेत्‌ । पृथक्पृथक्मकरतव्यं कमैतत्करमपा्ङे ॥ २७
मन्रव्जमिदं कर्म शूष्रस्य तु विधीयते । सपिण्डीकरणं स्तीणां कार्यमेवं तदा भवेत्‌ ॥ २८

शराद्धं कुयौच प्रब्द मेते ङुम्भाश्मन्द्कम्‌ । गङ्गायाः सिकता धारा यथा वर्षति वासवे ॥२९
शक्या गणयितुं लोके न स्वतीताः पितामहाः । काटे सततैगस्यैय नास्ति तस्मात्कियां चरे्‌॥
देवत्वे यातनास्थाने मेतः श्राद्धं कृतं 8भेत्‌ । नोपङुयानरः शोचन्मेतस्याऽऽत्मन एव वा ॥११
शृग््निपारकाम्भोभिगरतानापालसघातिनाम्‌ । पतितानां च नाऽऽशौचं विचुच्छल्रहताश्च ये ३२
यतिवतिवरह्मचारिनृपकारकदीक्षिताः । (राजाङ्क्रारिणो ये च साय ्रतेगाम्पपि ॥ ३
मधुने कटधूमे च सद्यः सानं व्रिधीयते ।) द्विजे न निदैरेसेतं शूद्रेण तु कथंचन ॥ ३४
न चरुर द्िजनापि तयोर्दोषो हि जायते । अनाथविमपरेतस्य बहनात्सगेलोकमार्‌ ॥ ३५
सङ्खामे जयमाभ्मोति मरतेऽनाथे च काषः । संकरप्य बान्धवं प्ेतमपप्तभ्येन तां चितिम्‌ ॥ ३६
परिक्रम्य ततः सानं कुयैः स्वे सवाससः । परेताय च तथा दवसीरखभिवोदकाज्ञलीन्‌ ॥ ३७
दायदमनि पदं दा परविशेुस्तथा शरदम्‌ । अक्षतानिकषिपदरहौ निम्बपत्रं विदश्य च ॥ ३८
"पृथक्‌ शयीरन्भुमौ च क्रीतरध्वा(ध्य) शनो भवेत्‌। एकः पिण्डो दशाहे तु उमश्ुकमेकरः बुः
पिद्धाथकेस्तिरेविद्ान्मजेद्रासोऽपरं दधत्‌ । अजातदन्ते तनमे शिशौ गरभलुते तथा ॥ ४१
कार्यो नैवाभिसंस्कारो नैव चास्योदकक्रिया । चतुर्थे च दिने कार्यस्तथाऽस्मां चैव संचयः ४
अस्थिसंचयनादृध्वेमङकसपश विधीयते ॥ ४९
इदयादिमदापुराण आमरेये श्ावारोचकथनं नाम सप्तपश्चाशदथिकशततमोऽध्यायः ॥ १५५ ॥
आदितः श्चोकानां समच्ङ्ाः- ४६८३

# इदमर्धं क. ड, पुस्तकयोनास्ति । + इदमर्पं क. इ. पुस्तकयो्नारित । = धनुशविहान्तगेतो परन्यशव. प्ते
नास्ति । >< इदमर्धं क. ट. पुस्तकयोनौप्ति ।

१ क. इ, “रभ्यानविस्तारं ततस्यातं वदतां वरम्‌ । वि" । २ क. ड. हुति । ३ क. ह, ^तगाम्भीय ना ।
*क, ह, चरेत्‌ । ख. भवेत्‌ । ग, जपेत्‌ । ५ क. &. "तशाम्यति । मैः । ख. ग, ^तमास्पति । मै । \ क, ल 7"
च, “च । शावाः ।

[° ११८ शो १-२७ ] अग्निपुराणम्‌ । ` २०९
( जञावायशौचम्‌ )

भयाष्टपशचाशदधिकराततमोऽध्यायः ।
, खावा्यशौचम्‌ ।
पुष्कर उवाच॑--
हावाकोचे वक्ष्यामि मन्वादिपुनिसंमतम्‌ । रात्रिभिमीसतुयाभिर्रभकतामे व्यहेण वा ॥ १
चातुपरसिकपातान्ते दशाहं प््मासतः । राजन्ये च चतूरात्र पये पथ।हमेव च ॥ र्‌
अष्टहेन तु शृद्रस्य दाद श्राहादतः परम्‌ । स्रीणां विशुद्धिरुदिता सानमातेण पै पितुः॥

न सानं हि सपिण्डे स्यात्रिरात्रं सप्तमाष्टयोः(?) । सथः शौचं सपिण्डानामा दन्तजननात्तथा।
आ चृढदेकरात्रं स्यादा वताच त्रिरात्रम्‌ । दशरा्र भवेद्रमान्मातापित्रो्चिरात्रकम्‌ं ॥ ५

अनातदन्ते तु शते ठृतचरढेऽफे तथा । ते न्ने तिमिरे शुद्धिस्तु मैशिकी ॥ 1
महेन पश्रय शुद्िल्िभिर्ैरय पृते तथा । शुद्धिः शूदर पचमः स्पासाग्बिवाहाद्िषटूत्वहः ॥७
(कयत त्रिरात्रं विप्राणामशौचं संपरहयते । तजर श्द्र द्ादशाहः षण्नव क्ष्रैश्ययो;ः॥ ८

अन्दे नेवाभरिसंस्कारो मृते तं निखनति । न चोदकक्रिया तस्य नानि चापि कृते सति ॥ ९
जातदन्तस्य वा कार्यां स्यादुपनयनाहश्च । एकाहाच्छुध्यते विभो योऽभिवेदसमन्वितः ॥ १०
हने हौनतरे चेव भ्यहशवतुरहस्तथा । प्शवाहेनाभिहीनस्तु दशाहाद्राह्मणन्रुवः ॥ ११
त्रियो नवसप्राहाच्छृष्येद्िमो गुणेयुतः । दशाहार्सगुणो वैदयो विशाहाच्छू् एव च ॥ १२
दशाहाच्छुध्यते विमो द्रादशाहेन भूमिपः । वैरयः पञ्चदशचारेन शूद्रो मासेन शुध्यति ॥ १४
गुणोत्कपे दशाहाप्तौ भयहमेकाहकं तहे । एकाहाप्तौ संःशचं सवतरेवं समये ॥ १४
दासानतेवासिष्तकाः रिष्य्रेकत्रवासिनः । स्वामितुस्यमशौचं स्पान्भृते प्थक्पृथरभवेत्‌ ॥१५
मरणादेव कर्तव्यं सेयोगो यस्य नाभिभिः । दाहादुध्वमक्नौचं स्यास्य वैतानिक विधिः॥१६
सवषामेव बणोनां त्रिभागात्सरशनं भवेत्‌ । तरिचतुष्यशचद्शमिः सृश्यवणीः क्रमेण तु ॥ १७

चतु पञ्चमे चैत्र सप्तमे नवमे तथा । अस्थिसंचयनं कार्यं वणीनामनुपू्श; ॥ १८
अहस्त्वदत्तकन्यासु मदत्तासु यहं भवेत्‌ । पक्षिणी संस्छृतास्रेव सस्नादिषु विधीयते ॥ १९
पितृगोत्रं मारीणां व्यूढानां भरवृगोप्रता । जलप्रदानं पित्रे च उदवाहे चोमयत्रतु ॥ २०

दशाहोपरि पित्रोश्च वुहितुैरणे उयहम्‌ । सदः शौचं सपिण्डानां पं बडाकृतेदिन ॥ २१
एकाहतो हया विवाहादूर्ध्वं हस्तोदकाश्यहम्‌ । पक्षिणी भरादृपत्रस्य सपिण्डानां च सथतः(१) ॥
दशाहाच्छुध्यते विप्रो जन्महानो स्वयोनिषु । पद्मिखिभिररै(हे)केन कषत्रविटशूदरयोनिषु ॥ २१
एतन्ेयं सपिण्डानां वये चानौरसादिषु । अनौरसेषु पत्रेषु मा्यीखन्यगतासु च ॥ २४
परवा च ज्ञीषु निरा्रच्छुद्धिरिष्यते । दथा संकरनातानां पर्रज्यायु च तिष्ठताम्‌ ॥ २५
भत्मनस्त्यागिनां चैव नि्तैतोदकक्रिया । मात्रैकया द्विपितरौ भ्रातरावन्यगामिनौ ॥ २६
एकाहः सूतके तश्र एत तु यहो) मवेत्‌ । सपिण्डानामशौचं दि समानोदकतां बरे ॥ २७
प व

# धनुशिहान्तगेतो प्न्थश्च. पुस्तके नास्ति ।
१९.ख.ग. च. "व । शावा" ।२ग. ^ । सजाः।३ क. ग. च. व्यहेन(ण)। ४ ङ सदा।५क. ङ्‌. न्ते
षाऽपि धक्‌ । म।६ ख, "थक्स्वकं भवे। ७ ख. ग. श्रमू। ज < इ. केन तथा भ ९ख.ग. "कनं ष ।
६७

२१० भ्ीमदूपायनयुनिप्रणीतम्‌-- [ अ° १९८ छो° २८-९८]
८ ्नावायशौचम्‌ )

धाले देशान्तरस्थे च पृथविपण्डे च संस्थिते । सवासा जटमा्ुल् सथ एव विष्यति ॥ २८

दशाहिन सपिण्डास्तु शुध्यन्ति परेतमूतङे । त्रिरात्रेण सङ्कल्यास्तु सानाच्छुध्यन्ति गोत्रिणः २९

सपिण्डता तु परमे सपमे बिनिवतैते । समानोदकभावस्तु निवतताऽऽ चतुर्द॑शात्‌ ॥ ˆ ३०
नन्पनामस्मृते बे ततततपरं गोत्रपुयते । त्रिगतं तु विदेशस्थं शृणुयाद्यो धनिर्दशम्‌ ॥ १!
यच्छेषं दशरात्रस्य तावदेवाधुचिभेवेत्‌ । अलिक्रान्ते दशहि तु तरिरात्रमशुविर्भषेत्‌ ॥ ३२
संबरत्सरे ग्यतीते तु सपषेवापो विशुध्यति । मातुले पक्षिणी रातिः रिष्यिग्बान्भवेषु च ॥१३
मते जामातरि मेते दौहित्र भगिनीसुते । श्यालके तत्सुते चैव सानमात्रं विधीयते ॥ ३४
मातामह्यां तथाऽऽचा्ये मृते मातामहे उयहम्‌ । दुर्भिक्ष राषरसंपाते आगतायां तथाऽऽपदि ॥ १५
उपसगमृतानां च दहि ब्रह्मविदां तथा ) । सभ्नित्रतिबरह्मचारिसङ्कमि देशबिषुरे ॥ ३६

दाने यज्ञे विवाहे च स्ःशंचं विधीयते । विपगोनृपहन्तृणामतुक्तं चाऽऽत्मघातिनाम्‌ ॥ १७
अाध्यन्याधिगुक्तस्य स्वाध्याये चाक्षमस्य च । परायश्चित्तमलुङ्ञातमभितोयपपरेशनम्‌ ॥ ३८
अपपानात्तथा क्रोधात्लतेहात्परिभवाद्भयात्‌ । उद्भध्य भ्रियते नारी पुरषो वा कथंचन ॥ ३९
आस्घाती चेकलक्षं बसेत्ष नरकेऽशुचौ । दधः भरौपषसमतेटु्ः परित्यजति यस्तवसून्‌ ॥ ४०
त्रिरात्रं तत्र चाशौचं द्वितीये चास्थिसंचयम्‌(ः) । तृतीये तूदकं कार्थं चतुर्थे श्राद्धमाचरेत्‌ ॥४!
व्िधुदस्भिहतानां च त्यहं शुद्धिः सपिण्डके । पापण्डाश्रिता भतधून्यो नाशौचोदकगाः जियः॥
पितमातरादिपाते तु आद्रैवासा शुपोपितः। अतीतेऽब्दे भक्त मरेतकार्यं यथाविधि ॥ ५१
यः कशितु हरेतमेतमसपिण्डं कथचन । लात्वा सचे सपृषटाऽभन घरतं मारय बिशुध्यति ॥ ४५
यद्यन्नमत्ति तेषां तु दशाहेनैव शुध्यति । अनदन्नमदे न वै तस्िनहे वसेत्‌ ॥ ४५
अनाथं ब्राह्मणं मेतं ये वहन्ति द्विजातयः । पदे पदे यज्ञफलं हुद्धिः स्यात्स्नानमात्रतः ॥ ४६
मेतीभूतं द्विनः शूदरमनुगच्छंहपहाच्छुचिः । मृतस्य बान्परैः सार कृत्वा च परिदेवनम्‌ ॥ ४७

वर्येत्तद होरात्रं दानश्राद्धादि कामतः । बृद्रायाः परसनो गेह शरदरस्य मरणं तथा ॥ ४८
भाण्डानि तु परित्यज्य उयहाद्भलेपतः शुचिः । न वपर खेषु तिसु मृतं शद्रेण नाययेत्‌ ॥४९
(#नयेतरेतं ापितं च पूजितं कुमुपेदहेत्‌ । नपरेहं दैत किचिदह परित्यजेत्‌ ॥ ५

गोत्रजस्तु षीत्वा तु चितां चाऽऽरोपयेत्तदा । आहिताभिर्यथान्यायं दग्धव्यन्िभिरप्रिभिः)॥
अनाहिताश्निरफेन रौकिकेनापरस्तथा । अस्माखमभिजातोऽसि त्वदयं जायतां पुनः ॥ ५२
असौ स्वगीय लोकाय मुखा प्रददेत्सुतः । सक्रलसिशतयु(न्यु)दकं नामगोत्रेण बान्धवाः ॥
एवं मातामहाचा्मेतानां चोदकक्रिया । काम्योदकं सखिपरतस्सीयश्शुरस्विनाम्‌ ॥ ५४
अप्‌ नः शोशुचदयं दशाहं च सुतोऽपेत्‌ । ब्राह्मणे दश पिण्डाः स्युः क्रिय दवादश स्ृताः॥
वरये पञ्चदश मोक्ताः शूद्र तिशत्मकीतिताः । पुत्रो वा पृत्िकाऽन्यो वा पिण्डं दथा पुत्रबह्‌॥
विदश्य निम्बपत्राणि नियतो दवारि वेदमनः । आचम्य चाग्निमुदकं गोमयं गौरसर्षपान्‌ ॥ ५७
भविशेयुः समारभ्य कृत्वाऽदमनि पदं शनैः । अक्षारलवर्णजरा स्युनिर्मासा भूमिश्चायिनः॥९८

* धनुशिषषान्त्गतो म्रन्धः क. इ, पृस्तकयोर्नास्ति ।

+. इ. हदशः । › इ. मित्रे । 3 ग, "द्वः शौचस्छे' । ४ च. 'तस्मातनुप्तः । ५ ग, नाचे" । `
६ ग, "णार्थौः स्यु" । ।

[भ० १९९ छो १-११ } अग्निपुराणम्‌ । २११
( भतेककृतदिशौषम्‌ )

कवीतरन्धाक्नाः सता आदिकेती दश्ाहकृत्‌ । अमर व्रह्मचारी तु कुपौतििण्डोदकादिक्षम्‌

यथेदं शावमाशौचं सपिण्डेषु पिधीयते । जननेऽप्येवमेव स्याकिपुणां शुद्धिमिच्छताम्‌ ॥ ६०

(+सवषां शावमाशोचं मातापित्रोश्च सूतकम्‌ । सूत पाुरव स्यादुपस्पृहय पिता शुचिः ॥६१

म्रम्भदिने भाद्धं कतैव्यमिति निशितम्‌ । तदहस्तत्यदानार्थं गोहिरण्यादिवासाम्‌ ॥ ६२

मरणं मरणेनैव सूतकं सूतकेन तु । उभयोरपि यत्पर तेनाऽऽशौचेन शुध्यति ॥ ६१
मृतके भृतकं चेत्स्यान्पृतङे त्वथ सूतकम्‌ । तत्राधिह्ल मृतकं शौचं कुथ सूतकम्‌ ॥ ६४
समाने ध्वशौचं तु प्रथमेन समापयेत्‌ । असमानं द्वितीयेन धर्मराजवचो यथा ॥ ६५

वान्तः शाव आयाते पूवश चेन शुध्यति । गुरुणा लघु बाध्येत लघुना नैव तहर ॥ ६६
मृतके सूतके वाऽपि रानिमध्येऽन्यदापतेत्‌ । तच्छेषेणैव धुभ्येरत्रातरिरेषे यहाधिकात्‌ ॥ ६७
प्रमति यथशौचं स्याच्छुध्येरंय तरिभिष्धिनैः । उभयत्र दशाहानि कुलस्यान्नं न भृय्यते ॥ ६८
दानादि विनिवर्तेत भोजने कृलयमाचरेत्‌ । अज्ञाते पातकं नाऽऽगरे भोक्तरेकपहोऽन्य(हरन्पोथा)
इत्यादिमहापुराण आमरये शावाशौचकथनं नामाष्टपाशरपिककशततमोऽध्यायः ॥ १५८ ॥
आदितः छोकानां सप्यङ्ाः- ५७५२

अपरैकोनषच्यपिकडाततमोऽ्ध्यायः ।

श
द्‌

अप्छतारिशोचम्‌ ।
पुष्कर उवाच--
संसकृतस्यासंस्कृतस्य स्वगा मोक्षो हरिस्पृतः । अस्थ्नां गङ्गाम्भसि केपासेतस्याभ्युदयो भवेत्‌
गङातोये नरस्यास्थि यौवत्तावदिति स्थितिः । आलमनस्तयागिनां नासि पतितानां तथा क्रिया
तेषामपि तथौ गाङ्गे तोयेऽस्थ्नां पतनं हितम्‌ । तेषां दत्तं जटं चान्नं गगने तस्मरीयते ॥ र
` अनुग्रहेण महता मतस्य पतितस्य च । नारायणविः कँयस्तेनानुग्रहमश्ुते ॥ ४
अक्षयः पुण्डरीकाक्षस्तत्र दत्तं न नश्यति । पतनान्नायते यस्मात्तसातपात्रं जनादर्नः ॥ ५९
पततां भुक्तियुक्ल्यादिपरद एको हरिधुवम्‌ । दृषा टोकान्तरियमाणान्सहायं पमेमाचरेत्‌ ॥ १६
गृतोऽपि बान्धवः शक्तो नानुगन्तुं नरं मृतम्‌ । जायावर्ज हि सर्वस्य याम्यः पन्था विभिचते७
ध्र एको व्रजनं यतचनगामिनम्‌ । श्ःकाथमचर कुवीत पूोह चाऽऽपराक्िकम्‌ ॥ = ८
न हि परतीक्षते पत्युः छृतं वाऽस्य न वा कृतम्‌ । कषत्रापणष्रहासक्तमन्यत्रगतपानसम्‌ ॥ ९
दरीवोरणमासाव गृत्युरादाय गच्छति । न कारस्य प्रियः कथिदष्यशरास्य न विद्यते ॥ १०
आयुष्य कणि क्षीणे परसश्च हरते जनम्‌ । नामापतकाटो म्रियते विद्धः शरशतैरपि ॥ ११

इदमर्धं च. पुस्तके नास्ति । + धनुशविान्तमतो प्रन्धः क. द. पुस्तकयोनौस्ति । धनुधिहान्तगीतग्रन्थस्थाने
^ प्रे पञ्चतया नित्यं वषौस्वमावकादिकाः। आद्रैवाताश्च कीवासभार्येया "` । अद्रेवासाश्च हेमन्ते यश्ैवाग्रंनरद्रती ।
भपराभितामास्याय प्रजेहिरामजिह्यगः । ”” इति ्रन्थश्च. पुस्तके ददयते 1 † च. प्तक एतप्रमृखघ्यायद्वयं न टृद्यते ।

, १ क. इ. यावानार्व॑ङ्गिरःस्थि" । २ क. ड. श्या गङ्गातोये क्षापतनं दि" । २ क. इ, कायैः जेहानु' । ४ क.
नः । पततं भुक्किमुक्ती दि पदमेको । ५ क. ह, षेतरपरण ।

२१२ श्रीमहपायनयुनिपणीतम्‌ - [अ ० ११०-१११-७ो०१-९।१-९]
( वानप्रस्थप्रमथतिधमौः )
कुशाग्रेणापि संस्पृष्टः प्राषठकालो न जीवति । ओषधानि न मन्रायास्चायन्ते मृत्युनाऽन्वितम्‌ ॥
वर्सवराकृतं कप कर्तारं विन्दति धुवम्‌ । अश्यक्तादि व्यक्तमध्यमव्यक्त निधनं जगत्‌ |॥ ११
कोमारादि यथा देहे तथा देहान्तरागमः । नवमन्यद्यथा वं गृहालवं शरीरकम्‌ ॥ `
दे दही नित्यमवध्योऽयं यतः शोकं ततस्त्यजेत्‌ ॥ १४
इत्यादिमहापुराण आगरेयेऽसंस्कृतादिशौचकथनं नामेकोनषष्टथयिककषततमोऽध्यायः ॥ १५९ ॥
आदितः शाकानां! सपच्यङ्ाः- ९७६६

सथ पष्धिकरततमोऽध्यायः ।

वानप्रस्थाश्रमः ।

पुष्कर उवाच- ५
धानपरस्थयतीनां च धर्म वक्ष्ये यथा शुणु । जटित्वमभनिहोत्रितवं भूशय्याऽजिनधारणम्‌ ॥
वने वासः पयोपृलनीवारफटष्टत्तिता । प्रतिग्रहनिग्र्तिश्च त्रिः लानं ब्रह्मचारिता ॥
देवातिथीनां पूजा च धर्मोऽयं वनवासिनः । शी ह्पलयापयं च दृषटाऽरण्यं समाश्रयेत्‌ ॥
तृतीयमायुषो भागमेकाकी वा सभारयकः । ग्रीष्मे पञ्चतपा निर्यं वषाखथ्रावकाशिकः ॥
आद्रैवाप्ताश्च हेमन्ते तपश्चोग्रं ररद्ररी । अपराहततिमास्थाय व्रजेदिश्मजिद्यगः ॥

इटयादिमदहापृराण आभनेये वानप्रस्थाश्रमकथनं नाम षष्टथधिकराततमोऽध्यायः ।। १६० ॥
आदितः शोकानां सम््ाः- ४७७१

® < + =.) = ~)

अथैकषष्टयधिकडततमोऽध्यायः ।
यतिधमौः ।

पष्कर उवाच-
यतिधर्मं भवक्ष्यामि ह्ञानमेक्षादिदरैकप्र्‌ । चतुर्थमायुषो भागे पाप्य सङ्गात्परित्रनेत्‌ ॥
यद्हि विरनेद्धीरस्तदहि च परिव्रेत्‌ । माजापतयां निरपये्टि सवेबेदसदक्षिणाम्‌ ॥
आसमन्यप्रीन्समारोप्य परव्रजेदर ह्मणो श्हात्‌ । एक एष चरेन्निलयं ग्राममन्नाथमाश्रयेत्‌ ॥
इपेक्षकोऽसंचयि(य)को पुनिङ्गानसमन्वितः । कैपालं दृक्षप्ूढं च फुवेरमसशयता ॥
समता चैव सवैसिन्नेतनमुक्तस्य रक्षणम्‌ । नाभिनन्देत मरणं नाभिनन्देत जीवनम्‌ ॥
कालमेव प्रतीत निदेशं शतको यथा । दृषटपतं न्यसेत्पादं बस्तं जलं पिषेत्‌ ॥
सत्यपूतां बदेद्राचं मनःपूतं समाचरेत्‌ । अलाडुदारुपात्राणे मृन्मयं वैणवं यतेः ॥.
विधूमे न्यस्तपुसले व्यङ्गारे भुक्तवन्नने । इत्ते शरायसंपाते भिक्षां निं .यतिशरेत्‌ ॥

[य 1

€« @ क ~©» न्द क 9

# इदमर्धं ड. पुस्तके नास्ति ।

१ ख. "वकृतं । २ क. इ. 'दोठत्वं । ३ क. ड. "गं सत्क सैः । » क. ड. उापक्षको मुनिशमं तथा श
स" ।५क, ढः. कयानं वृक्षमूलानि क्वेरम' । ६ ख. ग, मे सम्नमु' । ॥

अ० १६२ छो° १-६] अग्निपुराणम्‌ । र
५ 6 णम्‌ ११

्ाूकरमसंज्ृत माकमणीतमयादितम्‌ । तात्कािकं चोपप भें पञ्चविधं सृतम्‌ ॥ ९
पाणिपात्री भवेदराऽपि पात्रे पात्रार्समाचरेत्‌ । अपरेमेत गतिं त्रणां कमेदोषसमुद्धवाम्‌ ॥ १०

द्धमावशवेदधरम यत्र तताऽऽशरमे रतः । समः सरवै रतेषु न लिङ्गं धर्मकारणम्‌ ॥ ११
फलं कतकटक्षस्य यवप्यम्बुपरसादकम्‌ । न नामग्रहणादेव तस्य वारि प्रसीदति ॥ १२

अनिदयैः पण्डकः पङ्कुरन्धो बधिर एव च॑ । सदधि ुच्यतेऽसद्धिरन्ानास्संखतो दविजः ॥ ११
अहि.रात्यां च याञ्जन्तन्दिनस्त्यङ्गानतो यतिः। तेषां साल्वा विषुद्धं पराणायामान्पडाचरेत्‌

अस्थिस्थूणं सलायुयुतं मांसशोणितलेपनम्‌ । चर्मावनद्धं दुगन्धे पूरण मूत्पुरीषयोः ॥ १५
जराशोकसमाविष्टं रोगायतनमातुरम्‌ । रजस्वुपनिलयं च भ्रेतावासमिमं यजेत्‌ ॥ १६
धृतिः क्षमा दमोऽस्तेय शौचमिन्धियनिग्रहः । दीधिधा सत्यमक्रोधो दशकं धर्मलक्षणम्‌ ॥ १७
चतुथं भै्तवस्तु कुटी चकबहदकौ । दंसः परमहंसश्च यो यः पथात्स उत्तमः ॥ १८

एकदण्डी भिदण्डी वा योगी गुच्येत बन्धनात्‌ । असा सत्यपरस्तें ब्रहमचयौपरिरही ॥ १९
यमाः पञ्चाथ नियमाः शौचं संतोषणं तपः । स्वाध्यायेश्वरपूजा च पद्मकाद्यासनं यतेः ॥ २०
प्राणायामस्तु द्विविधः सगर्भोऽगभे एव च । जपध्यानयुतो ग्म विपरीतस्त्वगमकः ॥ २१
्रलयेकं तरिविधः सोऽपि पूरकुम्भकरेचकैः । पूरणापूरफो बायोनिश्वललाच्च कुम्भकः ॥ २२
रेचनाद्रेचकः भोक्त मात्रामेदेन च त्रिधा । द्रादशात् चतुर्विंशः पदत्रिदान्मात्रिको ऽपर; ॥ २१
तालो सष्वक्षरो मातरा प्रणवादि चरेच्छनैः । प्रत्याहारो जापकानां ध्यानपीश्वरचिन्तनम्‌ ॥२४
मनोधृतिर्धारणा स्यात्समाधि ब्रह्मणि स्थितिः । अयमात्मा परं ब्रह्म सलं ज्ञानमनन्तकम्‌ ॥ २५
मिज्ञानमानन्दं ब्रह्म तखमस्यहंपसमि तत्‌ । परं ब्रह्म ञ्योततिरात्मा वासुदेवो विगुक्त ओम्‌॥२६

देहन्दरियमनोबद्धिपाणादैकारवनितम्‌ । जाग्रत्छप्रसुपुप्त्यादिमक्त ब्रह्म तुरीयकम्‌ ॥ २७
निलजुद्धबुद्धुक्तसत्यमानन्दमद्रयम्‌ । अह ब्रह्म परं ज्योतिर्षरं सवेगं हरिः ॥ २८

योऽसावादिलयएरुषः सोऽसावहमखण्ड मोम्‌ । सवौरम्भमपरिल्यागी समदुःलसुखः क्षमी ॥ २९
भावुद्धथ ब्रह्माण्डं भिखा ब्रह्म मरे्नरः । आपषाल्यां पौणैमास्यां च चातुमास्य व्रतं चरेत्‌ ॥
ततो वरनेसवम्यादौ हयतुसधिषु वापयेत्‌ । भायशचित्तं यतीनां च ध्यानं वायुयमस्तथा ॥ ३१
इ्यादिमहापुराण भेये यतिधर्मकथनं नमिकषष्ट यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १६१ ॥
आदितः श्योकानां सम्छङ्ः- ४७९७

अथ द्विष्यधिकशततर्मोऽध्यायः ।

----------

धरमशाखकथनम्‌ ।
पुष्कर उवाच--
हविष्य हरयो हारीतोऽतिथमोऽङ्गराः । वसिष्ठद्षसवतंसातातपपराशराः ॥ १
भपस्तम्बोशनोग्यासाः कात्यायनबृहस्पती । गोतमः -दङृखिखितौ :धषैमेते यथाऽव्रवन्‌ ॥ >
तथा ब्षये समासेन भक्तिक्तिभदं श्ण । प्रतं च निदत्त चशद्िविधं कपे वैदिकम्‌ ॥
त
१ ख, ह्यः खज्ञकः ! २ ख. च । षड्मिध । २ च. (त्यो मरीचोऽ्त्रि' ।

२१४ श्रीमदरवायनपुनिपरणीतम्‌-- (ज १६६ छो° !-८}

[॥ © 4 [+ च ४ [न [+ ( ड )
काम्यं कपं प्रत्तं स्यातं जञानपूवेकम्‌ । वेदाभ्यासस्तपो हानमिन्ियाणां च संयमः ॥ ५
अर्िंसा गुरुसेवा च निःश्रेयसकरं परम्‌ । स्वेषामपि चैतेषामातमहञानं परं स्मृतम्‌ ॥ ५

तवाग्नयं स्ैविधानां भाष्यते मृतं ततः । स्रभतेषु चाऽऽत्मानं स्ैभूतानि चाऽऽत्मनि ॥ ६
समे पहयन्नातमयानी खाराञ्यपधिगच्छति। आसमज्ञाने स(श)मे च स्या्ेदाभ्पासे च यत्नवान्‌
एतद्विजन्मसामथ्यं ब्राह्मणस्य विशेषतः । वेदशा्नाथ॑तच््नो यत्र तत्राऽऽश्रमे वसन्‌ ॥ ८
इव लोके तिष्ठद ब्रह्मभूयाय करयते । सवाध्यायानाएपाक् श्रावण्यां श्रवणेन तु ॥ ९
हस्ते चौषधिवारे च पशम्यां भ्रा्रणस्य बा । पौषमासस्य रोदिण्यापष्टकायामथापि वा ॥ !०
जलान्ते छन्दसां कुयादुत्सग परिधिवद्वहिः । यहं मेतेष्वनध्यायः रिष्यतिवगगुरुबन्धुषु ॥ २!
उपाकर्मणि चोत्सर्गे खशाखाश्रोभिये तथा । संध्यार्गानितनिषंति भूकम्पोर्कानिपातने ॥ १२

समाप्य देदं हनिशमारण्यकमधीत्य च । पञदर्यां चतुरह्यामषटम्यां राहुसूतके ॥ १३
कऋतुसंधिषु भक्त्वा वा श्राद्धिकं परतिग्ू्च च। पुगण्डुकनकुलन्वाहिमाजौरदुकरः ॥ १४
डृतेऽन्तरे खहोरात्रं शक्रपाते तथोच्छ्रये । शक्रो गर्द भोलूकेमासवाणतुनिस्छने ॥ १५
अमेध्यशवशदरान्यकपशानपतितान्तके । अद्लुभासु च तारासु विचुत्सतनितसंपुपरे ॥ १६

मुक्तवाऽश्रपाणिरम्भोन्तरर्षरात्रऽतिमारते । पुय दिशां दाहे संध्यानीहारभीतिषु ॥ १७
[अकष ए भ [+ भ
धावतः प्राणिवाये च विशिष्टे गृहमागते । खरोष्रयानदस्यश्वनोकाषक्षादिरोहणे ॥
सप्तनिशदनध्यायानेतां सात्ताटिकान्विदुः ॥ १८
हत्यादिमहापुराण आम्नेये धमशाल्लवणेनं नाम द्विषष्टयधिकशततमोऽध्यायः ॥ १६२ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः--४८१५

अथ त्रिपष्टधधिकङशचततमोऽध्यायः ।

्राद्धकल्पकथनम्‌ ।
पुष्कर उवाच-

शराद्धकरपं परवधष्यामि गुक्तिमक्तिपरदं शरणु । निमन्त्य किपरामपरुः स्वागतेनापराह्घतः ॥ ए
मास्पोपेशयेत्वीरे युगमानदैवेऽय पिये । अयुगमान्राखुलान्दैवे अनपत्ये चैकमेव बा ॥ २
मातामहानामप्येवं तग्र वा वरवदेविकम्‌ । पाणिपक्षाटनं दसरा विष्टराय कुशानपि ॥ ३
आबाहयेदरुङ्गातो विशे देवास इत्यृचा । यतैरन्वपकीयांथ भाजने सपवित्रके ॥ ४
क्षं नो दे्या पयः कषिप्ता यवोऽसीति यवांस्तथा।या दिभ्य इति मत्रेण हस्ते हरथ भिनिक्षिपेद्‌
दश्वोदकं गन्धमास्यं धृषदानं परदीपकम्‌ । अपसव्यं ततः ठृत्वा पितृणामप्रदक्षिणम्‌ ॥ ६
्िुणासु कुशन्कता हशन्तस्लेत्यचा पितन्‌ । आवाहन तदनुहगातो जपेदायन्तु नस्ततः ॥ ५
यर्वाथासतु तिरः कायाः कुया द्ध्यीदि पूर्ववत्‌ । द साऽय संसवाज्योषान्पतरे छृत्वा मिधानवः

-------------------------_~__~

१ क. ड, त्वाश्रीस' । २ स. ग. "सो बौषधिभवे वा प । 3 ग. "माघस्य । ४ क. इ. "हिः । अहं ज्योतिः
रनाध्यायशिष्यत्वं कतुब' । ५ ख. ग. "कसामबाणातैनि° । ६ ख. ग. “वायेस्तु ।

[अ० ११६ छो ९-४० | अग्निपुराणम्‌ । २१९
(शराद्धकल्पकथनम्‌ )

(ध्पिहभ्यः स्थानमसीति न्युन्नं पतरं करोयधः। अपरौ करिष्य आदाय पृच्छलयभ्ं पततम
ुरुष्वेति शनुङ्ातो हृत्वाऽ्रो पितृयज्ञवत्‌ । हुतशेषं मदव्ाततु माजनेषु समाहितः ॥ १०

यथालामोपपजेषु रौप्येषु तु विरेषतः । ) द्याऽननं पृथिवी पात्रमिति पाजाभिमन्रणम्‌ ॥ १९१
तदं विष्णुरिलयन द्विजाङ्गुष्ठं निवेशयेत्‌ । सन्याहृतिकां गायत्रीं मधु बाता इति उयृ(त्‌)चम्‌ ॥
जप्त्वा यथासुखं वाच्यं भुञ्जीरंस्तेऽपि वाग्यताः । अन्नमिष्टं हविष्यं च दचाजप्त्वा पवित्रकम्‌
अह्ममादाय दृष्ता; स्थ रोषं चेवाननमस्य च । तदशन विकिरेदमा दया्चापः सकृत्सषत्‌ ॥ १४
सवमन्पुपादाय सतिलं दक्षिणापुखः । उच्छिषसंनिभौ पिण्डान्म्रदच्ातिपतृयज्ञवत्‌ ॥ १५
पतामहानापप्येवं द्ादाचमनं ततः । स्वस्तिवाच्यं ततः कर्यादक्षययोदकमेष च ॥ १६
दवा तु दक्षिणां शक्तया स्वधाकारणुदाहरेत्‌ । बाय्यतामिलयनुजञातः सपितृभ्यः स्ोच्यताम
रसतु खधतयक्ते भूमौ सिरत्ततो जलम्‌ । ्ीयन्तामिति बा दैवं विवे देवा नलं दैदेत्‌॥१८
दातारो नोऽभिवर्धन्तां बेदाः संततिरेव च । श्रद्धाचनोमा व्यगदवहु देयं च नोऽस्त्विति॥
ह्युक्ता तु प्रिया बाचः भणिपलय विजयेत्‌ । बाजे वाज इति परीतपितुपू्ं विसर्जनम्‌ ॥ २०
पिसतु संस्वाः पूमैमर्धपात्रे निपातिताः । पितृपात्रं तदुत्तानं कृत्वा विप्रान्विसनंयेत्‌ ॥ २१
रक्तिणमनुव्रञ्य भुक्तवा तु पितृसेवितम्‌ । ब्रह्मचारी भवेत्तां तु रजनीं ब्राह्मणै; सह ॥ २२
एवं प्रदक्षिणं कृत्वा हृद्धौ नान्दीपुखानिहन्‌ । यजेत दधिककन्धुमिधानिपण्डान्यतैः क्रिया २३

एकोदिष्टं दैवहीनमेकायेकपवित्रकम्‌ । आवाहनाप्नौकरणरहितं ह्यपसव्यवत्‌ ॥ २४
उपतिषटतामिलक्षय्यस्थाने पितृविसरजैने । अभिरम्यतामिति वदेद्रयुस्तेऽभिरताः स्म ह ॥ २५
गथोदकतिरेषुक्तं कयात्पाजचतषटयम्‌ । अ्थोपितृपातरेषु पेतपातर मसेचयेत्‌ ॥ र्द
पे समाना इति द्वाभ्यं शेषं परवदाचरेत्‌ । एतत्सपिण्डौकरणमेको दिष्टं खिया सह ॥ २७

अवौकसपिष्डीकरणं यस्य संबत्सराद्वेत्‌ । तस्याप्यन्नं सोदकुम्भं दयात्सवत्परं द्विजे ॥ २८
गृताहनि च कर्तव्यं भरतिमासं तु वत्सरम्‌ । भरतिसंवत्सरं कार्य श्राद्धं मै मापिकाममत्‌ ॥ २९

हविष्यान्नेन वे मासं पायतेन तु वत्सरम्‌ । मात्स्यहारिणकौर भरशाङुनच्छागपाकतैः ॥ = ३०
एेणरौरयवाराहसाो्मोति्यथाक्मम्‌ । मास द्याऽभितृप्यन्ति दरव पितामहाः ॥ ३१
सद्गामिषं महाशल्कं मधुयुक्तान्नमेव च । लोहामिषं कालक्कं मांसं वाधनपस्य च ॥ ३२
यहदाति गयास्थश्च सवैमानन्लयपुच्यते । तथा वर्षा्योद्दयां मधप च न संश्यः॥ ३३

कन्यां मजां बन्दिनश्च पदान्पुख्यान्सुतानपि । धृतं कृषि च वाणि्यं दविशफैककशफं तथा ॥ ३४
महमवर्स्विनः पृत्ान्सर्णरूप्ये सकुप्यके । ्ातिग्रष्टयं सपैकामानामोति भद्धदः सदा ॥ ३५
पतिपसभृतिष्वेतानवर्यित्वा चतुरेशीम्‌ । शसेण तु हता ये बै तेषां ततर परदीयते ॥ ३६
स्वं ह्यपत्यमोजश्च शय त्रं बठं तथा । पत्रम्र्टयं ससौ माग्यमपलयं मुर्पतां सुतान्‌ ॥ ३७
पृत्तचक्रतां पतरन्वाणिज्यं भमुतां तथा । अरोगित यशो वीतशोकतां परमां गतिम्‌ ॥ ३८
धनं बिद्या भिषकसिद्धिं रूप्यं गाथाप्यजाविकम्‌ । अव्वानायुश्च विधिवदः शराद्धं सेमयच्छति॥
हततक्ादिभरण्यन्ते स कामानरुयादिमान्‌ । वसृर्द्रादितिसुताः पितरः श्राद्धदेवताः ॥ ४०

# धनुिहान्तगतग्रथः क. ड. पुस्तकषयोनास्ति ।
3 1 १

+₹.ख. ढ. वानुमान्य च ।२क. म्‌ ।प्रयुर'। ग. ड. ददृत्‌ । * ख, श्री्ा पि" । ५ ग, श्मभिपा।

२१६ श्ीमदरेपायनभनिभणीतम्‌- [अ०११४- १६५७ ° १-१५ १२] |

( नवप्रहहोमो नानाधमोक्ष ) `
भीणयन्ति मलुष्याणां पितृडश्रद्धेन तपिताः। आयु; परजां धनं विदां सग मोप्ं सुखानि १॥
प्रयच्छन्ति तथा राज्यं प्रीता तृणां पितामहाः ॥ - भदे

दयादिमहापुराण आग्नय श्नाद्धकल्पवणेनं नाम त्रिषष्ठधिकराततमोऽध्यायः ॥ १६३ ॥
आदितः शोकानां समच्यङ्ः--४८५७

अथ चतुःषषट्यधिकरततमोऽध्यायः ।
नवग्रहहोमः ।
पुष्कर उवाच-
भरीकामः शान्तिकामो वा ग्रहयत्नं समारभेत्‌ । दश्यायुःुष्िकामो वा तथेवाभिचरन्पुनः ॥ ?
सूयः सोमो मङ्गलश्च बुधश्चाथ बृहति; । शुक्रः शनेश्वरो राहुः केतुधेति ग्रहाः स्मृताः ॥
ताम्रकात्स्फटिकाद्रक्तचन्दनात्सणकादुमौ । रजतादयसः सीसाद्रहाः कायौ; क्रमादिमे ॥ ३
सुषर्णँबां यजेदधिरूय गन्धपण्डलकेषु वा । यथाव प्रदेयानि वासांसि कुसुमानि च ॥ »
गन्धाश्च बलयश्रैव धूपो देयस्तु गुगौ)गगुलः । कर्ैव्या मत्रवन्तश्च चरवः प्रतिदैवतम्‌ ॥ ५
आ षणेन इमं देवा अगनिपधां दिवः ककुत्‌ । उद्वुध्यस्मेति च ऋचो यथासंरूयं भ्रकीतिता॥
बृहस्पते अति यदयैस्तयैवास्पात्परिशरुतः । शं नो देवीस्तथा काण्डात्केतुं कृण्वजिपास्तथा ॥ ७
(#अक्षः पलाश्चः खदिरो हपामार्गोऽथ पिप्पलः । उदुम्बरः शमी दूब कुशाश्च समिषः क्रमात्‌
एकैकस्याम(स्य आ्टशतमष्टाविशषतिरेव वा ) । होतव्या मधुसपि्यो द्रा चैव समन्विताः ॥९
गुढौदनं पायसं च हविष्यं क्षीरंयटकिम्‌ । दध्योदनं हविः पपान्मांसे चित्राञ्ममेव च ॥ १
दधाद्धहकमादेतद्धिनेभ्यो भोजनं बुधः । शक्तितो वा यथालाभं सत्कृ तरिथिपूषैकम्‌ ॥ !!
धेनुः शङ्गस्तथाऽनदाहिम दासो हयस्तथा । कृष्णा गौरायसश्छाग एता वरै दक्षिणाः क्रमात्‌ ॥
यश्च यस्य यदा दृष्य॑ः स तं यत्नेन पूजयेत्‌ । ब्रह्मणेषां वरो द॑ नः पूजिताः पूजितस्य च ॥११
ग्रहाधीना नरेन्धाणापुच्छरयाः पतनानि च । भावाभावौ च जगतस्तस्परारंपू्यतमा ग्रह; ॥ १४
इदयादिमदापुराण आतनेये नवग्रहहोमवरणेनं नाम चतुःषष्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १६४ ॥
आदितः शोकानां समच्वडूः-- ४८७!

अथ पश्चपष्यधिक्रशततमोऽध्यायः ।

नाना धमः ।

अभिश्बाच-
ध्येय आ्मा स्थितो योऽसौ हृदये दीपवत्मभुः। अनन्यविषयं कृतवा मनो वुद्धिः(द्धि) सतीद्धिष
भद्ध तु ध्यायिने देयं गन्यं दाप घृतं पयः । भियंगवो मपूराश्च बाताकुः कोद्रवो न हि॥
प _ ~~
^ धनुिहान्तगैतग्रथश्च. पुस्तके भा्ति ।

१. “रषि । ख. दुष्टः।३ स. ग. ड, च. दसी यत्नेन पूजयिष्यथ । भ्र ।

[अ० १६५ शछो° ६-२८ ] अग्रिएुराणपू । २१७
( नानाधमेवेनम्‌ ) ¢

तैहिकेयो यदा सूर्य रसते पकसंभिषु । हस्तिच्छाया तु स। ङेया श्राद्दानादिकेऽ्नया ॥ ३

पिि(्ये) चैव यदा सोमो हेते चैव करे स्थिते । तिथिैवस्वती नाम सा छाया कुञ्जरस्य तुश

अगनौकरणशेषं तु न द दवेत । अग्न्यभावे तु विप्रस्य इते दधातु दक्षिणे ॥ ५
न ही दुष्यति जारेण न विपो वेदकर्मेणा । बलात्कारोपभुक्ता चरिहस्तगताऽ्पि वा ॥ ६
संलजेद्रूषितां नारीपूतुकाटेन शुध्यति । य आत्मव्यतिरेकेण दवितीयं नात्र परयति ॥ ७
्रहममृतः स एवेह योगी चाऽऽत्मरतोऽपमलः । विषयेन्दियसंयोगातकेचिद्योगं वदन्ति ै ॥ ८
अधर्मो धप॑वुद्धया तु सहीतस्तेरपण्डिैः । आत्मनो मनसश्चैव सयोगं च तथाऽपरे ॥ ९
हततिीनं मनः कृत्वा पत्रं परमात्मनि । एकीकृल विमुच्येत बन्धाय्ोगोऽयमुत्तप्ैः ॥ १०
टमः पञश्चभिग्रीमः पषस्तत्र महत्तरः । देवासुरमनुष्यैवौ स जेतु नैव शक्यते ॥ ११

वहिपुखानि(णि) सर्वाणि कृतवा चाभिपुलानि बै। मनस्येवेन्िग्रामं मनशाऽऽत्मनि योजयेत्‌
सवैमाषविनिुक्तं सेवं ब्रह्मणि न्यसेत्‌ । एतश्जञानं च ध्यानं च रोषोऽन्यो ग्रन्थविस्तरः ॥ १२
यत्रास्ति स्ैरोकस्य तदस्तीति बिरुध्यते । कथ्यमानं तथाऽन्यस्य हृदये नावतिष्ते ॥ १४
सेदं हि तद्रह्म कुमारी सीसं यथा । अयोगी नैव जानाति जालन्धो हि षटं यथा १९
सन्यसन्तं द्विजं दृष्टा स्थानाचलति भास्करः । एष मे पण्डकं भिचा प्रं ब्रह्माधिगच्छति॥१६
उपवासव्रतं चैष सानं तीर्यं एलं तपः । द्िनप॑पादनं चैव संपन्नं तस्य तःफलम्‌ ॥ १७
एकतरं परं ब्रह्म प्राणायामः परं ष्पः । साक्रियास्तु परं नासि पावनं परमं स्मृतम्‌ ॥ १८
ए सिः सुरैक्ताः सोमगन्ध्ैवहिभिः । युजञते मादुषाः पथामैता दुष्यन्ति केनचित्‌ ॥ १९
असवर्णेन यो गर्भः स्रीणां योनौ निषिच्यते । अशुद्धा तु भमेन्नारी यावच्छस्यं न पु्ति॥२०
निःते तु ततः शटये रजसा शुध्यते ततः । ध्यानेन सहं नासि शोधनं पापकर्मणाम्‌ ॥ २१
सपक्रेष्वपि यृज्ञानो ध्यानेन हि विदुष्यति।अत्मा ध्याता मनो ध्यानं ध्येयो विष्णुः फलं हरिः
अक्षयाय यतिः श्राद्धे पड्किपावनपावनः। आर्ढो नैष्क धर्मं यस्तु भच्पवते द्विजः ॥ २३
पाय्ित्तं न पश्यामि येन शुध्येत्स आ्पहा । ये च प्रव्रजिताः परल्यां या चेषां बीजसंततिः॥
विदुरा नाम चण्डाला जायन्ते नात्र संशयः । शतिको म्रियते एधः श्वासी दरादरिकस्तथा २५
चापो विक्षतिवरषांणि शूकरो दश्षमिस्तथा । अएष्यो विफलो इक्षो जायते कष्टकरातः ॥ २६
ततो दावाम्निदग्धस्तु स्थाणुभ॑वति सानुगः । ततो वर्षशतान्यष्टौ द्र च तिष्ठलवेतनः ॥ २७
एणं वषसह तु जायते ब्रह्मराक्षसः । पेन लभते मोप कुरस्पोष्सादनेन बा ॥

योगेव निपेवेत नोनं मश्रमघापहम्‌ ॥ २८

2

इत्यादिमहापुराण आभेये नानाधरमवणनं माम पञ्पष्टयधिकशततमोऽध्यायः ॥ १६५ ॥

आदेतः शोकानां समच्वङ्ा--४८९९
न

१ क, च. वेशौरह्‌' । २ च. "मः । कुरस्थैः पशचमिग्रामैः सदोगश तथाऽपरे । दे" । ३ ग. शेषान्ये प्रन
विस्तराः । य" । „ ठ, नान्योपायम ।
=

२१८ भ्रीमद्रपायनपुनिप्रणीतम्‌ -[अ ० १६६९-१६७छो ० १-२२।१]
( वणैधमादिकथनमगरतादिहोमकथनं च )
अथ षटषष्ट्यधिकक्षततमोऽध्यायः ।

वणधमादिकिथनम्‌ ।
पुष्कर उवाच--
वेदस्मातं मवक्ष्यामि धर्म वे पधा सतम्‌ । बणैत्मेकमाभ्रिल योऽधिकारः प्रवर्तते ॥ १
वणधमः स विङ्गेया यथापनयनं त्रिपु । यस्त्वाश्रमं सप्राधरित्य पदाथः संविधीयते ॥ र्‌
उक्त आश्रमधमस्तु भिन्नपिण्डादिको यथा । उभयेन निमित्तेन यो विधिः सेपरवतते॥ ३

ममित्तिकः स वियः पायशित्तत्रिधियया । ब्रह्मचारी ग्रही वाऽपि बानप्रस्थो यति्ैप ॥ ४
उक्त आश्रमधमस्तु धमः स्यात्प्धाऽपरः । प।दगुण्यस्यामिधाने यो ष्टाः स उदाहृतः ॥ ५
स त्रेधा मत्रयागाद्र्छाथ इति मानवाः । उभयार्थो अयत्रहरो दण्डधारणमेव च ॥ ६
तुस्याथानां किकरस्पः स्या्रागमरलः प्रकौतितः । वेदे तु विहितो ध्रः सृतौ तादश एव च॥
अनुवादं स्मृतिः सूत कायाधमिति मानवाः । गुणाथः परिसंस्यार्थो बाऽनुबादो विक्षतः ॥ ८
विशृष एवासा फलाय इति मानवाः । स्यादषचत्वारिशद्धिः संस्कारे ब्रह्मरोकगः ॥ ९

गभाधान पुंसवनं सीमन्तान्नयनं ततः । जातक्रम नमकरातरनपाश्नचूडक्म्‌ ॥ १०
सस्कारद्रापनयन वदूत्रतचतुष्टयम्‌ । सान स्वधमचारण्या यागः स्याद्यन्नपश्चकम्‌ ॥ ११
द्वयन्न; ।पतृयज्ञा मनुष्यभूतयनज्नका । ब्रह्मयज्ञः सप्र पाकयन्सस्थाः पराएकाः ॥ १२

पवेणश्राद्धं श्रव्रण्याग्रहायणी च चेत्यपि । आश्वयुनी सप्र हवियेज्गसंस्थास्ततः स्मृताः) १३
अगन्यापेयमग्निहतर दरः स्यात्पणपास्कः । चातुपास्याग्रहायणाएनरूढः; पषवन्धकः ॥ १४
सोत्रापणिः सप्रप्तमक्षस्थाऽब्रष्प आदतः । अलयाव्रएाप उक्थ्यश्च पाडश्चा वाजपेयकः ॥ १५
आतरात्राऽथाप्रयममा ह्यष्ट चाऽऽत्पगुणास्ततः। दया क्षपाऽनस॒या च अनायासाऽथ मङ्गलम्‌
अकापण्यास्पृहाशाच यस्यतसपर्‌ त्रन॑त्‌ । प्रचारं मथन चव प्रस्रवे दन्तधावने ॥ १७
सानभाननकाल च पटूसु मान समाचरत्‌ | पृनदान पृथक्क सापिषं पयसाञन्वतम्‌ ॥ ! ८
दन्तच्छद्‌नगुष्ण च सप्त चतुषु वजयत्‌ । स्लालवा पुष्प न गरह्णीयादवायाग्य तदीरितम्‌ ॥ १९
अन्यगाज्ाऽप्यस्तवद परतस्याभि ददाते यः । पिण्ड चादकदान चमस दशाह समापयत्‌ ॥२०
उदके च तण भस्म द्वार पन्थास्तथव च । एाभरन्तारत कला पङ्क्तिदाषा न विद्यते ॥ २१
पश्च प्राणाहतादद्यादनामाङ्कप्रयागतः ॥ म्द
इत्यादिमहापराण आश्नेये वणधमादिवणनं नाम प्रटूष्धिकञ्ञत तमोऽध्यायः ॥ १६६ ॥
आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः- ४५२१
अथ सप्तषश्यधिकशततमोऽध्यायः ।
अयुतलक्षकोरिहोमाः ।
अ्निरुवाच-
भ्रीश्ानितिविजयाचर्थ ग्रहयज्न पुनवद्‌ । ग्रहयज्ञाऽयुतहापरशक्षकोव्यातकसिधा ॥

~~ ------~----~

१. दारस्तुद्‌ । २ ध. उक्थश्च ।३ख.ग. घ. क्पानमाञ्येन पयसा निशि। द्‌" * क. ड, मष्ट च ।

[अ० १६९० ° २-३६ ] अग्निपुराणम्‌ । २१९
( भयुतलक्षकोटिहोमकथनम्‌ )

वदेशे छषरिकृण्डाद्र हाना मण्डले । सोम्ये गुरुवुधभरगे शुकः पर्दले शशी ॥ २

अत्रेये दक्षिणे भीमो मधप स्याद्धा्करस्तधा । शनिराप्येऽथ नेकस्य राहुः केतुश् वापे ॥३
[र्‌ ७, र द्ये दै (^ (^ = ^~ ^

शशो रुह विष्णुर्न यमकालकौ । चितरगुप्रधाधिदेया अभिरापः तितिररिः॥ ४

इद्र देरी देवता च मनशोऽहितरिधिः क्रमात्‌ । एते प्रत्यधिदेवाश्च गणेशो दुीयाऽनिलः ॥ ५
खमण्विनी च संपृज्य यजेद्वीजेथ वेदजैः । अकैः पलाशः खदिरो ह्मपामार्मश्र पिप्पलः ॥ ६
उदुम्बरः शी द कुशाश्च समिधः क्रमात्‌ । मध्वाज्यदभिसंमिश्रा दयेतव्याक्राएमा शतम्‌ ॥७
एकाषटवतुरः कुमभानपथे पृरणाहुतिं तथा । वसोर्धारां ततो दवरादक्षिणां च सतो ददेत्‌ ॥ ८
यजमानं चतुमिस्तेरमिषिश्वेत्समव्रपैः । सरास्त्रामभिपिश्वन्तु ब्रह्मवरिप्णुपहेश्वराः ॥ ९
वासुदेवो जगन्नाथस्तथा संकर्षणः प्रभुः । प्रचुन्नशरानिरुदधश भवन्तु विजयाय ते॥ १०
आखण्डलोऽभ्रिभगवान्यमो वै नेकरतस्तथा । वरुणः पयनश्रैव धनाध्यक्षस्तथा रिवः ॥ ` ११
ब्रह्मणा सहितः शेषो दिक्पालाः परन्तु वः सदा । कीतिलक्षमीधृतिमेया पुष्टिः श्रद्धा क्रिया मिः
बुद्धिक॑ना वपुःशान्तिसतष्टिः कान्तिश्च मातरः । एतास्त्राममिपिश्न्तु धर्मपल्य; समागताः ॥
आदिलयश्रन्रमा मौमो बुधजीवसिताकजाः । ग्रहास्तवाममिपिश्वन्तु राः केतुश्च तपिताः॥ १४
देवदानवगन्धतरौ यक्षराक्षपपन्नगाः । कपयो मनवो गावो देवमातर एत्र च ॥ १५
देवपल्यो हुमा नागा देलयाश्राप्सरसां गणाः । अघ्ाणि समशश्नाणि राजानो वाहनानि च ॥
ओषधानि च रत्नानि काटस्याव्रयवाश्च ये । सरितः सागराः भैलास्तीर्थानि जलदा नदाः; ॥
एते खाममिषिश्न्तु सवैकामार्थधिद्धमर । अलेकृतस्ततो दयाद्धेमगोन्नमुवादिकम्‌ ॥ १८
कपिले सभरदेवानां पूजनीयाऽत्ि रोरिभि। कीयदेवपयी यस्मादतः शानत परयच्छमे॥ १९
पुण्यस्त्वं शङ्क पुण्यानां मङ्गढानां च मङ्गलम्‌ । विष्णुना परिधृतो नियमतः शान्ति मयच्छमे॥
ध सं हषरूपेण जगदानन्दकारकः । अष्ूरतरधिष्ठानमतः शान्ति प्रयच्छ मे ॥ २१
हिरण्यगम॑यभस्थं हेम वीजं विभाव्रसोः । अनन्तपुण्यफलदमतः शान्ति प्रयच्छमे॥ २२
पीतवल्युगं यस्पादासुरेवस्य बहभम्‌ । प्रदानात्तस्य वैँ विष्णुरतः शान्ति प्रयच्छभे॥ २३
विष्णस्तरं मत्स्यरूपेण यस्मादमृतसंभवः । चन्द्राकवबाढनो नियमतः शान्ति प्रयच्छ पे ॥ २४
यस्माच पृथिदी सवां पेनुः केशवघ्रनिमा । सवैपाप्हरा निलयपतः शान्ति भयन्छ पे ॥ २५
यस्मादायस्कर्माणि तवाधीनानि सर्वदा । टाङ्गराचायुध्रादीनि अतः शानत परयच्छ मे॥ २६
कस्माच सरवयज्ञानापङ्गलेन व्यवस्थितः । येनिधरमाव्रसानित्यपतः कान्ति परयच्छ मे ॥२७
गरगङ्गेषु तिष्ठन्ति भुवनानि चतुरश । यस्मात्तस्माच्छं मे स्यादिह रोके परत्र च॥ २८
यस्पादृन्यं शयनं केशवस्य शिप्रस्य-च । शय्या पमाप्यशरुन्याऽस्तु दत्ता जन्मनि जन्मनि।।२९
मथा रत्नेषु सर्वेषु स देवाः प्रतिष्ठिताः । तथा ज्ञानि प्रयच्छन्तु रत्नदानेन मे सुराः ॥ ३०
यथा भूमिप्रदानस्य कलां नारईनिति षोडशीम्‌ । दानान्यन्यानि मे शान्तिभ्रमिदानाद्धवततिह ३१

गरहयजञोऽयुतहोमो दक्षिणाभी रणे जितिः । विवाहोत्सवय्ञेषु मतिष्ठादिषु कर्मसु ॥ ३२
सवेकामाक्तये लक्षकोटिहोमद्रयं मतम्‌ । ग्रहदेशे मण्डपेऽथ अयुते हस्तमात्रकम्‌ ॥ ३३

# इदम ग. पुस्तके नस्ति ।
अ भ = 7
१ क. ड, ^न्पूज्य पृष्टास्ततो ददेत्‌ । व" ।

२२० ्ीमदपायनपुनिमणीषप्‌- [ अ° १९८ छो १-१६]
( महापातकादिकथनम्‌ )

मेखरायोनिस॑यक्तं कुण्डं चत्वार ऋत्विजः । स्यमेकोऽपि वा रक्षे स्वं दशगुणं हि तत्‌ ॥२४
चतुरसतं द्विहस्तं वा ता्ष्यं चात्राधिं यजेत्‌ । सापध्वनिकरीरस्तवं वाहनं परमेष्टिनः ॥ ३५
विषयापहरो निल्यमवः शान्ति परयच्छ मे । पूतैवलछण्डमागन्त्य सक्षहोमं समाचरेत्‌ ॥ ३६
वसोर्धारां ततो दथाच्छय्यामूषादिकं ददेत्‌ । तत्रापि दश्च चाष्टौ च लक्षहोमे तथत्विनः॥ ३७
(गत्रौ नराञ्यविजययुक्तियुक्टयादि चाऽऽपुयात्‌ । दक्षिणाभिः फलेनास्माच्छशुघ्रः कोटिहोमकः
चतुर्हस्तं चाष्हस्तं कण्डं द्वादश च द्विजाः । पश्चविरं षोडशं वा पटे दारे चतुष्टयम्‌ ॥ ३९
कोरिष्टोमी सर्वकामी विष्णरोकं स गच्छति । ) होमस्तु ग्रहमतरैवां गायत्या वैष्णवैरपि ॥ ४०
जातवेदोमुखैः रोवेमेदिकैः भयितेरपि । तिदेयेदेघृतेधान्येरण्वपेथफलादिभाक्‌ ॥ ६१

देषण।भिचारेषु त्रिकोणं कुण्डमिष्यते । समिधो वामहस्तेन इयेनस्थ्यनलसयुताः ॥ ४२
रक्तर्भषैक्तकेरैध्यायद्धिररिवं रिपोः । दुभित्रियास्तस्म सन्तु यो द्रष्ट हं फडिति च ॥ ४
छिन्द्ासभरुरेण प्रतिमां पिष्टरूपं रिपुं हनेत्‌। यजेदेकं पीड वा यः स कृत्वा दिं त्रनेत्‌ ॥ ४४

श्यादिमहापूराण आप्नेयेऽयुतलक्षकरोरिद्टोमवणैनं नाम सप्तषष्टधधिकशततमोऽध्यायः ॥ १६५७ ॥
आदितः शोकानां सपश्य्ः- ४९६५

अथाषटषष्टयपिकरततमो ऽध्यायः ।
महापातकादिकथनम्‌ ।
पुष्कर उवाच-
दण्डं कुर्यानुपो नृणां परायधित्तपकुरवताम्‌ । कामतोऽकामतो वाऽपि प्रायधित्तं कृतं चरेत्‌ ॥ !
मत्तक्द्धातुराणां च न भुज्जीत कदाचन । पदापातक्षिना स्पृ यच स्पृष्मुदक्यया ॥ ॥

गणान्नं गणिकां च वाधुपेगीयकस्य च । अभिशस्य पस्य वैस्याश्नोपपतिहे ॥ 1
रजकस्य तृशंसस्य बन्दिनः कितवस्य च । ( > मिथ्यातपस्िनरैव चोरदण्डिकरयोस्तथा ॥ !
कुण्डगोल्लीजितानां वेदविक्रयिणस्तथा । शेट्षतन्तुत्रायान्नं कृतघ्रस्पामव्र च ॥ ॥
कर्मारस्य निषादस्य चेलनिर्णेजकस्य च । ) मिथ्यामतरनितस्यान्े ंवरयास्तेलिकस्य च ॥

आओरूढपतितस्यान्े विदाने च वजेयेत्‌ । तयैव ब्राह्मणस्यान्नं ब्राह्मणेनानिपश्रितः।। =
ब्राह्मणानं च परद्रेण नाय्राचैव निमच्रितः। एषामन्यत्सस्याज्नमसल। वा त्यहं क्षिपेत्‌ ॥ ।
मत्या पुक्तवाऽऽचरेत्छृर्छरं रेतो पिष्पूतरभेव च । चण्डालश्वपचान्नं तु मुक्त्वा चान्द्रायणं चरत्‌,
अनिदैशं च मेतान्नं गवाऽशप्रातं तयैव च । श्द्रोच्छिटं शुनोच्छिषे पतिताद्चं तथव च ॥ !
तप्र परकुतीत अश्षौचे दृच्छपाचरत्‌ । अशोचे यस्य यो भुङ्के सोऽप्यश्ुदधस्तथा भवेत्‌ ॥!
मृतपश्चनखाःरूपादमेध्येन सकृयुतात्‌ । अपः पीत्वा अयद पिषेतसोपवासो द्विजोत्तमः ॥ !
सर्वत्र शदे पादः स्याद्यं वै्यभूपयोः । विद्मराहखरोष्राणां गोमायोः कपिकाकयोः ॥ !

~~~

# धनुधिहाम्त्ेतप्रन्धध. पुस्तके नास्ति । >‹ धनुथिद्ान्तमैतप्नन्थः क. ड. च. पुस्तकेषु नासति ।

१ ख. श्रान्स्वरा" । २ ब. "गातिचा० । ३ स. ड. 'नास्थिलकषसं' । ४ ग. भूमौ मुक्त' । ५ क. क. हरेत
६ क. ड. खण्डस्य । ५४क.ख.ग. ह. च. यस्य चौपः। < ख. (रदाम्मिक 1 ५ ख. त्याऽऽय प्रद क्षिपि ।

[अ० १६८ छो° १४-४० ] अग्निपुराणम्‌ । २२१
( महापातकादिकथनम्‌ )

रय पूत्रपुरीषागि द्विनशरानद्रायणं चरेत्‌ । शष्काणि जग्ध्वा मांसानि मेतां कराणि च१४
करव्यादशुकरोष्रणां गोमायोः कपिकाकयोः । गोनराश्वखगोष्णां छत्राकं ग्रापकुष्ुटम्‌ ॥ १९
पसं जग्ध्वा कुञ्जरस्य त्च्रेण शुध्यति । आमश्राद्धे तया मुक्त्वा ब्रह्मचारी मधु त्वदन्‌ ॥
लनं गृज्नं चाययासाजापल्यादिना शुचिः भुक्ता चान्द्रायण कु्यान्मा(नमा)पं चाऽऽलङ्कतं तथौ
हुगव्यं च पेयूषं तथा छेष्मातकं गृदम्‌ । ठया कृदरसंयावपायसापूपकष्कुरीः ॥ १८
अनुपाकृतमांसानि देवान्नानि हवीपि च । गवां च महिषीणां च बजयित्वा तथाऽप्यजाम्‌॥ १९
सराणि व्यानि तासां चैवाप्यनिर्म्‌ । शशकः शल्यकी गोधा खड्गः कू्ैस्तमैव च२०
भयाः पञ्चनखाः मोक्ताः परिशेषाश्च वनिताः । पादीनरोहितान्मरस्यान्पिहतुण्डांश् भक्षयेत्‌
(\ यवगोधूमजं सम॑ पयसश्चैव विक्रिया; । वागपाडगवचक्रादीन्सकेहमुषितं तथा ॥ २२
अगनिहोत्परीदधाधित्राह्यणः कामचारतः । चान्द्रायणं चौना बीरहलयासमं हि तत्‌ ॥ ) २९१
रहा सुरापानं स्तेयं रुष्गनागमः । महान्ति पातकान्याहुः संयैग्रैव तैः सह ॥ २४
अनृते च सपुत्कषों राजगामि च पैशुनम्‌ । गुरोश्ाटीकनिर्न्धः समानं ब्रह्महलर्या ॥ २५
व्रह्मोजयवेदनिन्दा च कोटस सुहधः । ग्िान्नाव्ययोर्जग्धिः सुरापानसमानि षद्‌॥२६
नि्पस्यापहरणं नराश्वरजतस्य च । भरूमिवजमणीनां च स्क्मस्तेयसमं स्मृतं ॥ २७
रेतःसेकः स्वयोनीषु कुमारीप्वन्लजाम॒ च । सख्युः पुत्रस्य च सषु गुरुतरपसमं व्रिदुः ॥ २८
गोवधोऽयाञ्यसंयाञयं पारदा्यासविक्रयः । गुरुमातपितरलयागः खाध्यायाग्योः सुतस्य चर२९

पयेतत चानुजेन परिवेदनमेव च । तयोदानिं च कन्यायासतयोरष च याजनम्‌ ॥ ३०
कन्याया दूषणं चैव वाधष्यं व्रतलोपनम्‌ । तडागारामदाराणापपत्यस्य च विक्रयः ॥ ३१
व्रात्यता बान्धवत्यागो भ्रताध्यापनमेव च । भृताच्ाध्ययनाद्‌(नपत्िक्रेयस्य विक्रयः॥ ३२
स्वोकरिष्वधीकारो महायत्रपवतंनम्‌ । हिौ पथीनां सेयाजीवः करियलड्यनकेव च ॥ ३३
द्थनायेमदुष्काणां दुपाणां चैव पातनम्‌ । योपितां ग्रहणं चैव स्ीनिन्दृकसपागमः ॥ ३४

आत्मां च क्रियारम्भो निन्दितान्नादनं तथा । #अनाहितापनितः स्तेयमृतानां चाऽऽतपक्रिया
असच्छास्नाधिगमनं दौःशीरयं व्यसनक्रिया । धान्यङ्कप्यपरुस्तेयं मपह्रीनिपेवणम्‌ ॥ २६
सरीशद्विरूकन्नवथो नास्तिकं चोपपातकम्‌ । ब्राह्मणस्य रजः कृलयं प्रातिरपरेयम्ययो;॥ ३७
भ्यं पुति च परधुन्यं जातिभ्रंशकरं सत्‌ । चरो ्फन्द्राणामनान्योगरैव मारणम्‌ ॥ ३८
संरीणंकरणं हेयं मीनाहिनकुषस्य च । निन्दितेभ्यो धनादानं बाणिज्यं शूद्रसेवनम्‌ ॥ ३९
भप्रीकरणं ज्ञेयमसत्यस्य च भाषणम्‌ । कृमिक्ीटकयोरैत्या मच्ानुगतमोजनम्‌ ॥
फटेषःकप्मस्तयमपैयं च मलावहम्‌ ॥ ४०
इत्यादिमहापुराण आभेये महापात कादितर्णनं नामाष्टपष्टयधिकडततमोऽध्यायः ५ १६८ ॥
आदितः शोकानां समश्च; -५००५

» धनुिहान्तगैतमरन्यश. पस्तके नापित । * एतदर्पस्थने ख. पस्तदे--“ अनादितामितास्तेयमृानां चानय-
्िया » इर वर्तते !

१ ख. ग. ड, सं क्रन्यभनस्तथा । ख. इ. `या । शिदुं ग" । ३ क. ख. ग. ड. याः । रागसण्डवननकादी" ।
1 घ. ग. घ. "वध्यास" । ५ ख.ग. योगाश्च ६ स. "या । ब्रह्मज्ञं वे" । ७ क. ड. भ्‌ । रजकाद्मक्यो' । < क,
& रिश्ता अनु । ९ च. "कारायुभाफा" । १० स. ग, च. 'हामच्र' । ११ क. ठ. दि्ीषधीनां ज्ीजीः । १२ क. च,
म्बन" । १३ क. 2. मं कौशाद्यं वामन । १४ क. इ. "ये: । ब्राहयं पु ।

२२२ श्ीमदरपायनपुनिपरणीतम्‌ -- [अ° १६९ टो १-२५.
८ प्रायश्चित्तानि )
अभकोनसप्तयधिकशचततमो ऽध्यायः ।

प्रायश्चित्तानि |
पुष्कर उवाच -
एतत्पभृत्तिपापानां प्रायश्चित्ते वदामि ते । ब्रह्महा द्रादशान्दरानि कुरां कृत्वा बने वसेत्‌ ॥ )
भिक्षताऽऽत्पविशुद्धयं कृत्वा शवरिरोभ्वजम्‌ । रस्यिदात्मानमप्नौ वा समिदधत्रिरवाक्रिराः२
यजेत वाऽश्रमेधन खनिता गास्वरेन वा । जपन्वाऽन्यतमं बद्‌ योजनानां शतं त्रनत्‌ ॥ 3३
सव्वं वा वेदविदे ब्राह्मणायोपपादयेत्‌ । व्रतरतेव्यपो हन्ति महापातकिनो मलम्‌ ॥ ५
उपपातक्संयुक्ता गाध्रो मासं यतान्पिवेत्‌ । कृतवापा वेदोष चणा तेन सं॑एृतः ॥ ५
चतुथंकाटपभीयादक्षारलवणं मितम्‌ । गोमूत्रेण चरेत्ानं द्रौ भासौ निषतेद्धियः॥
दिवाऽनुगच्छद्वश्रैव तिष्नुध्य रजः पिवेत्‌ । हषभेकादश गास्तु दव्राद्विचरितत्रतः ॥ ५
अगि्रमाने सवं वेद्विद्यो निषेदयेत्‌ । पादमेकं चरद्रोधे द्रौ पादौ बन्धने चरेत्‌ ॥ ८
योजने. पादनं स्याचरेत्सवं निपातने । कान्तारेप्वथ दुर्भपु विपमेषु भयेषु च ॥ ९
यदि तत्र विपत्तिः स्यादेकपादो विधीयते । पषण्टामरणदोपेण ततरां विनिद्विशेत्‌ ॥ }
दुमने दामने रोधे शकटस्य नियोजने । स्तम्भशृङ्कटपाशेषु मून पादोनमाचरेत्‌ ॥ ११
शृङ्गभङ्गऽस्थिमङ्गे च ठाङ्गूखच्छदने तथा । यावकं तु पिवेत्तावन्रावस्ुस्था तु गभ॑त्रेत्‌ ॥ १२
गमतो च जपद्वियां गस्ताति गोमती स्मरेत्‌ । एका वद्रहुमिदेवायत्र व्यापादिता मत्रेत्‌ ॥१३
पाद पाद तु हृत्यायाधरयुस पृथक्पृथक्‌ । उपकारे क्रिषमाणे तरिपत्ता नास्ति पातक्रम्‌ ॥ १५
एतदेव व्रतं कुयुरुपपातकिनस्तया । अक््।णीं च शुद््थं चान्द्रायणपथापि वा ॥ १५
अवकरा्णी तु काटेन गदभेन चतुप्पथे । पाकयज्ञविधानेन यजेत निक्षि निशि ॥ १६

५

छृत्वाऽप्रि विधिव्रद्धोपानन्ततस्तु समिच्युवा । च न्द्रद्रगुरबहीनां जञहुयात्सविषाऽऽहुतिम्‌ ॥ १४
अथवा गादेमं चम वधित्वाऽ््दरं चरैन्महीम्‌ । ह्वा गभेमनिद्गातं ब्रह्महल्यात्रतं चरेत्‌ ॥ !८
सुरां पीत्वा द्विजो मोहादग्रिवणं सुरां पित्‌ । गोमूत्रमशिवर्णं वा पिविदुदकमेव वा ॥ १९
सुवरणस्तेयृद्विमो राजानमभिगम्य तु । +स्कमं ख्यापयन्दरूयान्मां भवाननुश्ास्तिति ॥ २०

हीतवा मुशलं राजा सग्रदधन्यात्सयं गतम्‌ । चयेन शध्यते स्तेनो ब्राह्मणस्तपसैव वा ॥ २!
गुरुतरपा निकृतेभव शिश्न च हपणं स्यम्‌ । निधाय चाज्ञा गच्छेद निपाताच नेक्रतिम्‌॥
चानद्राणान्वा तरन्पापसरानम्यसेनियतेन्दरियः । जातिभ्रशकरं कमं इृतराऽन्यतममिच्छया ॥२२
चरच्छा(त्सां तपन कृच्छर पाजापल्यमनिच्छया । संकरीपात्रकृलयासु मासं शोधनमैन्दवम्‌ ॥ २४
मलिनीकरणीयेषु तपं स्याव्ावके तयहम्‌ । तुरीयो ब्रह्महलायाः कषत्रियस्य वधे स्मृतः ॥ २५
वसयेऽ्मांशो त्स्य श्र जयस्तु पोडशः । मार्जारनकुलौ हरा चापं मण्डूकमेव च ॥ २६

शगवाटृककाकनि शुदरहयाव्रत चरत्‌ । चतुणापाप वणानां नारा हृत्वाऽनवास्थताम्‌ ॥ ०

-------

2

+ इदम क. ग. ड. पूस्तकेषु नास्ति ।

१च. प्राणे दातारमः। रख. ग. याभौ।3 क. ड. च. वामने। क. ड, पावकं । ५ क. ङ, बन्धेन । ६
ध. ङ. च. स्तेयो । ५ ख. यणंवात्रीः। ८ क. ड. (त्वा वापंम' । च. श्वा वपैमच्रक । ९ ग. तरा ब्रतस्थि'।

[अ० १७० छो° १-१२ | अप्रिएुराणम्‌ । २२३
( प्रायश्चित्तानि )
अमतय परमाध्य सतीं शृद्रहयाव्तं चरेत्‌ । सपौदीनां वभे नक्तमनस्थ्नां वायुसंयपः ॥ २८
्म्ाणामरपसाराणणा स्तेयं कृत्वाऽन्यवेरमतः । च च्छं (त्सां तपनं कृज्ं व्रतं निर्वाप्य शुध्यति
भ्तभोञ्यापहरण यानशय्यासनस्य च । पृष्पगरढफलानां च पञ्चगव्यं विशोधनम्‌ ॥ ३०
ृणकादुपाणां तु शुष्काजप्य गुडस्य चं । वेचर्पामिपाणां तु निरात्र स्यादभोजनम्‌ ॥ ३१
मणिषूक्तापरवालानां ताम्रस्य रजतस्प च । अयःकांस्योपलानां च द्रादश्ाहं कणान्नय॒क्‌ ॥ ३२
कापौसकीरनीणाना द्विशफेकशफस्य च । पक्षगन्धो पथीनां ठु रज्वा चव व्यहं पयः ॥ ३३
एरतसपत्रतं कुयाद्रेतः सिकतवाऽस्वयोनिषु । सख्युः पुत्रस्य च स्रीपु कुमारीष्वन््जास च ॥३४
पितृ्सषेयीं भगिनी स्वस्नीयां मातुरेव च । मातुश्च भ्रातुराप्तस्य गत्वा बान्रायणं चरेत्‌ ॥ २५
अपातुपीषु पुरुष उदक्यायामयोनिषु । रेतः सिक्त्वा जले नैव कृच्छं सांतपनं चरेत्‌ ॥ ३६
प्रभुं तु समासेव्य पुति योपिति वा द्विनः। गोयानेऽ्प्॒ दिवा चैव सवासाः सानमाचरेत्‌॥
चण्डालान्तयस्ियोगैत्वा युक्त्वा च प्रतिगचच च । पतलङ्गानतो पिपरा ज्ञानात्साम्पं तु गच्छति ॥

पिदृ लियं भता निरुन्ध्यदेकबेदमनि । यत्पंसः परदारेषु तदेनां चारयेद्रतम्‌ ॥ ३९

सा वेलयुनः भ्ष्येत सषेनोपमच्रिता । कृच्छं चान्द्रायणं चव तदस्याः पावनं स्मृनम्‌ ॥ ४०
= म [ष [4 कभ 9 न ५, (~ 9 ~ (~ ^ अ (न

य्तरोकरात्रण एषी सेवनं द्विनः । तद्ेश्ययुग्नपेननिलयं भिभिवचत्येपोहति ॥ ४९

इत्यादिमहापुराण आप्ये प्रायश्चित्तवणन ना्मेकरोनसप्तयभिकशततमोऽध्यायः ॥ १६९ ॥
[क $
आदतः छ्ाकानां सपच्ङ्ाः-- ५०४६

अथ सप्तलपिकशततमोऽ्ध्यायः।

प्रायश्चित्तानि ।

। पृष्कर उवाच--
पापोपानुयक्तानां प्रायधित्तानि वन्मि ते। सैवत्सरेण पतति पतिनेन सहाऽऽचरन ॥ १
पजनध्यापरनौ्रौनान्न तु यानाशनासनात्‌ । यो येन परतिनेनैयां सेमं याति मानवः॥ २
प तस्येव त्तं कु्या्तःसंसगस्य शुद्धये । पतितस्योदकं कार्यं सपिण्डैः सह ॥ ३
निन्दितेऽहनि सायाहे ज्ात्यृलिगयुरुपंनिधौ । दासी घटमपां परणं पर्स्ेसमेतवन्वदा ॥ ४
अहोरात्रपुपासीरनश्तौचं बान्धमैः सह । निवकैयेरंस्तस्पात्तं जयेशं मापणादिि ॥ ५
गांश ापुयाचास्य यवीयान्गुणतोऽधिकः । परायधितते तु चरति पर्णं कुम्भमषां नवम्‌ ॥ &
पत सार्ध मा्येयुः साता पुण्यजलाशये। एतमेव विधि कुरयोमित्यु परितापि ॥ ७
पन्नपानं देयं तु वसेयुश्च ग्रहान्तिके । तेषां द्विजानां सातरित्री नानुत्रेत यथाविधि ॥ ८
तथारयित्वा बीनकृच्छरन्यथाविध्युपनाययेत्‌ । पिकरमस्थाः परिलक्तास्तपामप्येतदाप्िरेत्‌ ॥ ९
भपित त्रीणि साकित्रयाः सहस्राणि समाहितः । मासं गोष्टे पयः पीला मुच्यतेऽसत्परिप्रहात्‌
बत्यानां याजनं कला परेषामन्त्यक्मं च । अमिचारमदीनानां त्रिभिः कृच्छीव्य॑पोहति ॥ ११
परणं परित्यज्य वेदं वरिष्ठाग्य च दिनः । संवत्सरं यताहारस्तत्पापमपतेधति ॥ १२

१ग. च. स्ौदीनां । २ क. ड. च । वेषुव'। ३क. ड, 'हं गणाः । छै. तु लज । ५ स. ग. पोप
गानां । ६ ख. ग. शनाध्ययनादौ वा न तु1७क. इ, 'नादीनामनुया। ८ क.ड. ण प्रयस्येः । ९क.ड. श्तु
एतमापणादिकम्‌ । ज्ये" ।

२२४ श्ीमदपायनपुनिमणीतम्‌ । [ अ° १७० छो" १३-४१]
् ( प्रायश्चित्तानि )

सशरगाललरदो ग्रा्यैः करव्याद्धिरव चं । नरोषटाैरादैशच माणायामेन शृध्यति ॥ १३
सातकव्रतलोपे च कर्मतयागो भोजनम्‌ । हुंकार ब्राह्मणस्योकंतवा त्वंकारं च गरीयसः ॥ १४
स्नात्वाऽनश्नश्नहःशेपमभिवाय म्तादयेत्‌ । अरग चर्छृच्छरमतिकृच्छं निपातने ॥ १५
कृच्छरातिकृच्छं करवीत विप्रस्योत्पाद्य शोणितम्‌ । चाण्डालादिरविङ्ञातो यस्य तिष्ठेत वेश्मनि ॥
सम्यगजनातस्तु काटेन तस्य ङुतींत शोधनम्‌ । चान्द्रायणं पराकं वा द्विजानां तु विदोधनम्‌१७
भाजप तु दृद्राणां शेषं तदनुसारतः । गुडं कुसुम्भं लत्रणं तथा धान्यानि यारि च ॥ १८
छृतवा गहे ततो दारि तेषां दथादुता्चनम्‌ । मृन्मयानां तु मण्डानां त्याग एव विधीयते॥१९

व्याणां परिरेषपाणां दरव्यशुद्धितिधीयते । कूपैकपानसक्ता ये रैपशात्पंकल्पवुषिताः ॥ २०
शुध्येगुरुपवापेन पर्गव्येन वाऽप्यथ । यस्तु संस्पृहप चण्डालमश्नीयाच्च स्वकामतः ॥ २१
द्िनश्चाद्रायणं ङुयात्तप्तकृच्छमथापि वा । माण्डसंकुलपंगीणेशाण्डालादिजुगुष्पितैः ॥ २२
भुक्तवा परीता तथा तेषां षद्रात्रेण विशुध्यति । अन्त्यानां भुक्तशेषं तु भक्षयिता द्विजातयः
व्रतं चान्द्रायणं कुयुसिरातरं शर एव ठु । चण्डालकूपभाण्डेषु अङ्ञानातिपि्ते जलम्‌ ॥ २४
द्विजः शान्त(सातपनं कुय॑च्छ्रथोपवसेदिनम्‌ । चण्डालेन तु संस्पृ यस्त्वपः पिषते दिनः।
निरात्रं तेन कर्तव्यं शदरथोपवसेदिनम्‌ । उच्छिेन यदि सृष्टः शुना रेण बा द्विनः॥ २६
उपोष्य रजनीमेकां प्गब्येन शुध्यति । वैदयेन कषत्रियेमैव स्नानं नक्तं समाचरेत्‌ ॥ २४
अध्वानं मस्थितो विप्रः कान्तारे यथदूनके । पकषान्नेन गृहीतेन मूत्रो्ारं करोति षै॥ २८
अनिधायैव तद्रन्मङ कृता तु संसिथितम्‌ । शौचं कृत्वाऽत्रमम्युक्य अरस्य दशैयेत्‌ ॥२९
स्टच्छेगैतानां चौरैर्वा कान्तारे वा पानाम्‌ । भध्ष्याभक्ष्यविशुद्धरथ तेषां वक्ष्यामि निष्पिष्‌
पुनः पराप्य खदेशे च वणानामनुपूर॑शः । दृच्छ्रस्यान्ते ब्राह्मणस्तु पुनः संसारमर्पति ॥ २!
पादोनानते क्षत्रियश्च अर्पानते वैशय एव च । पादं कृत्वा तथा रुरो दानं दसा विशुध्यति ३२
उदक्या तु सरणा या सृष्टा चेत्स्यादुदक्पया । तसिन्नेवाहनि स्नाता शुद्धिमामोल्यसंशयम्‌२,
रनखला तु नाभ्नीयास्संसृष हीनवरणया । कयावन्न शुद्धिमामोति शरुद्धस्नानेन शुध्यति ॥२४
मूत्रं कृत्वा जन्वसं स्ृतिभरंशा लं पिवेत्‌ । अहोरात्नोषितो म्वा प्चगव्येन शुध्यति ॥ ३५
(1.ूत्रोचारं द्विजः कृत्वा अकृत्वा शोचपारमनः। मोहाङ्धक्तवा तिरात्रं तु यवान्पीत्वा विद्ध्य
ये प्रत्यवसिता विप्राः प्रवरज्यादिषलात्तथा । अनाशकनिदत्ताथ तेषां शुद्धिः भचध्ष्यते ॥ ३७
र्गरयेन्रीणि कृच्छाणि चान्द्रायणमथापि वा । जातक्मादिसंस्कारः संस्कुर्यात्तं तथा पुनः॥१८
उपानहममेध्यं च यस्य संस्पृशते मुखम्‌ । ृत्तिकागोपये ततर पश्चगव्यं च शोधनम्‌ ॥ १९
वापनं विक्रयं चैव नीख्वच्रादिधारणम्‌ । तर्पनीयं हि विप्रस्य निभिः कृच्विशुध्यति ॥ ४०
अन्त्यजातिश्वपाकेन संस्पृष्टा ल्ली रनखला । चतुर्थेऽहनि शद्धा सा तरिरातरं तत्र आषरेत्‌ ॥४१
चाण्डाटश्वपचौ सृष्टा तथा पूयं च सूतिकाम्‌ । शवे तत्स्पारिनं सृष्टा सथः स्नानेन शुध्यति

* एतदर्धस्थने क. ड. पुस्तकयोरिदमरथ द्यते“ यावच्छुद्धिमवाप्रोति तावरस्नानेन शुध्यति ” इति । + षु
धिहान्तगैतो प्रन्थः क. इ, पुस्तकयोर्नासित ।

क
१क.ख. च। नानाशवैव । २क. ड, "गृह्य च"! ३ ख. च. स्यरीसंक। ४ क. ग. ड, म्ठेशूढैः हृत ।
५ख. चच्छैहताः। ६ सख. ग. च. पतनीयं। ७ ख. ग. "यापं च । च. श्याऽऽस्पर्य च ।

[अ० १७१ च्छो° १-१७ ] अग्नि एुराणम्‌ । २२९
( प्रायधित्तानि )
नीरं सृष्टा ठ सस्नेहं स्नात्वा विभो विशुध्यति । रथ्याकरदमतोयेन अधो नाभिरृदोदकैः ॥ ४३
बातो विरिक्तः स्नात्वा तु धतं मादय मिशुध्यति । स्नानासमुरकरमकता क़दर हणेऽन्नमुर्‌॥
अपद्कफशी गव्या शुना दष्टस्तथा शविः । कृमिदषटथाऽऽसवाती द्च्ज्नप्याच हीमतः॥
हेायैश्ातुतापेन पूयन्ते पापिनोऽखिखाः ) ॥ ७६
ह्त्यादिमहापुराण आभनये प्रायश्ित्तवर्णने नाम सप्तयधिकरशततमोऽध्यायः ॥ १७० ॥
आदितः शोकानां समण्ठह्ाः--५०९२

~

भथेकसपतत्यधिकशततमोऽध्यायः ।
प्रायश्चित्तानि ।
पष्कर उवाच--
भपित रहस्यादि वक्ष्ये शुद्धिकरं परम्‌ । पौरुषेण तु सूक्तेन मासं जप्याद्विनाऽयहा ॥ १
ष्यते पातकैः सर्वेनप्त्वा त्िरघमर्पेणम्‌ । भवेदजप्याद्रायुयमादरायत्या व्रततोऽपहा ॥ ` २
एनं सवैङृच्छरेष सानं होमो हरेयनिः । + उत्थितस्तु दिवा त्िप्रहुपिष्टस्तथा निशि ॥ >
एतदीरासनं भाक्तं कच्छेन पापहा । अष्टभिः प्रत्यहं ्ात्यतिचानद्रायणं स्यतम्‌ ॥ ४
मतश्रतुभिः सायं च रिद्ुचान्द्रायणं स्पृतम्‌ । यथाकथंवितिषण्डानां चत्वारिशच्छतद्रयम्‌ ॥ ९
मासेन भ्तयदेतत्सुरचान्द्रायणं चरेत्‌ । अदमुष्ण पिवेदा(द)पह्यहपुष्णं पयः पित्‌ ॥ द

यहमुष्णं घृतं पीत्वा वायुभक्ष भवेत्रयहम्‌ । तश्हनच्छमिदं परोक्तं शीमैः शीतं मरक तितम्‌ ॥ ७
हषछरातिकृचर पयसा दिवसानेकविंशतिम्‌ । गोपूत्र गोमयं क्षीरं दाप सपिः कुशोदकम्‌ ॥ ८

एफरज्ोपवासथ कृच्छं सांतपनं स्पृतम्‌ । तच्च मलहाभ्यस्तं महासांतपनं स्पृतम्‌ ॥ श्‌
४यहाभ्यस्तमयेक्रैकमतिसां तपनं स्पृतम्‌ । कृच्छर पराकं स्याद्रादश्राहमभोजनम्‌ ॥ १०

एभक्तं उयहाभ्यस्तं क्रमान्नक्तमयाचितम्‌ । भाजाप्लमुपोष्यान्ते पाद्‌; स्याछच्छरपादकः ११
पथमा फलं च्रं विलैः शरकृच्छर ईरितः । पदातैः सयादामतरैःपुषङ्रच्तरं तु पुष्पे; १२
पृच्छ तथा पतेसोयषृच्छरं जलेन तु । मूलकरच्छरं तथा पूैघ्रा क्षीरेण तक्रतः॥ १३
मानं वायव्यट्च्च स्यात्याणिपूरामभोजनात्‌ । तिछेद्रद्ञरत्रेण कृच्छरमाग्रयमातितुत्‌ ॥ १४
पं ष्या लाजानां बरह्मकूर्च तथा भवेत्‌ । उपोपितवरु्इयां पञ्चदश्यामनन्तरम्‌ ॥ १५
प्यं सपश्नीयाद्धविष्याशीत्यनन्तरम्‌ । मासेन द्विमरः रता सरमपामैः ममुच्यते ॥ १६
भीकामः पष्िकामशच खगृकामोऽनषटये । देवताराधनपरः दृन्छ्रकारी स सवभाक्‌॥ १७
इत्यादिमहापुराण आप्नेये रहस्यादिप्रायधित्तवर्णनं नामेकसप्तयपिकशततमो ऽध्यायः ।। १७१ ॥
आदितः शोकानां समघ्ठङ्ाः-५१०९

~~~

* इदमे क. ड. पुस्तकयोर्नास्ति । + अयं शयोक. पुस्तके नास्ति । $ इदमधं ग. च. पृस्तकयोर्नसिति ।
| एतद्स्थाने “ गव्यं प्रमरज्य लाजानां ब्रह्मढृच्छरं तदा चरेत्‌ । "” इदमर्प दृश्यते ।
ˆ~

, १ च. नावं स्शष्टऽ्थि स" । २ घ. च. विविक्तः । ३ च. षृतन्लानेन शु । ४ खं. "्टराजाप्याच कामः| ५ग.
ण्डलं । ६ ग. एकभक्तं श्या । ५ ग, घ, प्षं। ८च, ्रहमङृच्छर ।
२९

२२६ भीपद्रपायनमुनिपणीतम््‌ू- [ अ° १७२ ° १-२१ ]

( सवेपापप्रायधित्तानि )
अथ द्विसप्तयधिकशततमोऽध्यायः ।
सषपापप्रायशचित्तानि ।
पुष्कर उवाच-
परदारपरद्रम्यजीवदिसादिके यदा । भरवतेते रृणां चित्तं परायधित्त स्तुतिस्तद्‌ा ॥ !
विष्णवे विप्णवे निलयं विष्णवे विष्णत्रे नमः । नमामि विष्णुं चित्तस्थमहकारगतं हरिम्‌ ॥ २
चित्तस्थपीरशमन्यक्तमनन्तमपरानितम्‌ । व्रिष्णुपराङ्यपशेपण ह्यनादि निनं विभुम्‌ ॥ }

विष्णुशित्तगतो यन्मे विष्णुबुद्धिगतश्च यत्‌ । भयचाहंकारगो विष्ण़यद्रिष्णुमयि संस्थितः ॥ ५
करोति कैमभूतोऽसा स्थावरस्य चरस्य च । तत्पापं नाशमायातु तस्मिनेव हि चिन्तिते ॥ ५

ध्यातो हरति यत्पापं स्मे दृएसतु भावनात्‌ । तपुपेन््रमहं विष्णुं परणतातिहरं हरिम्‌ ॥ ६
जगर्यसिन्निराधारे मजजमाने तमस्यधः । हस्तावलम्बनं विष्णु प्रणमामि परात्परम्‌ ॥ ५
सर्वेश्वरेश्वर विभो परमात्मनधोक्षज । हृषीकेश हृषीकेश हृषीकेश नमोऽस्तु ते ॥ ८
नतिहानन्त गोविन्द भूतमावन केशव । दुरुक्तं दष्कृतं ध्याते शपयाधं नमोञ्स्तुते॥ १९
यन्मया चिन्तितं दृष्टं खचित्तवरशवतिना । अकराय (य)पहदयुग्रं तच्छम नय केशव ॥
ब्रह्मण्यदेव गोविन्द्‌ परमाथेपरायण । जगन्नाथ जगद्धातः पापं प्रशमयाच्युत ॥ १।
यथाऽपराहन सायाहे मध्याहे च तथा निशि । कायेन मनसा वाचा ठृत पापमजानता ॥ !२
जानता च हृषीकेश पुण्डरीकाक्ष माधव । नापत्रयोचारणर्तः पापं यातु ममक्षयम्‌॥ ¦
शारीरं मे षीकेश पुण्डरीकाक्ष भाधवर । पापं प्रशमयाग्र त्वं ङ्त मम माधव ॥ १५

यद्धञ्जन्यत्स्वपंस्तिएनच्छञ्ाग्र्दा स्थितः । एतवान्पापमच्ाहं कायेन मनसा गिरा ॥ !५

यत्स्रलपमपि यत्स्थूलं कुयोनिनरकाबहम्‌ । तथ्यातु प्रशमं सर्व वासुदेवानुकीतैनात्‌ ॥ १६

परं ब्रह्म परं धाम पवित्रं परमं च यत्‌ । तस्मिन्परकीतिते विष्णा यत्पापं तल्मणदयतु ॥ !५

यत्म्ाप्य न निवर्तन्ते गन्धस्पश्ची दिवजितम्‌ । सूरयस्तत्पदं बिष्णोस्तत्सर्वे शमयत्वघम्‌ ॥ !८

पापप्रणाशनं स्तोत्रं यः षठेच्छरणुयादपि । शारीरेमानसेवाग्जैः ठृत: पापैः प्रमुच्यते ॥ १९

धैपापग्रहादिम्यो याति विष्णोः परं पदम्‌ । +तस्मात्पापे कृते जप्यं स्तोत्रं सीधमदैनम्‌ २०
परायतित्तमघौषानां स्तोत्रं वतङृते वरम्‌ । परायथित्तैः स्तोत्रजयेवतैनेऽ्यति पातकम्‌ ॥

ततः कार्याणि संसिद्धये तानि वै भुक्तिमुक्तये ॥ २

इ्यादिमहापुराण आप्नेये सवैपापग्रायधित्ते पापनाशनस्तोत्रवणनं नाम द्विसप्तत्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५२ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः-५१३०
# इदमधं क. ङ पुस्तकयोन दरयते । + इतःप्रभृति शरकद्वयं च. पुस्तके न ददयते ।
स न

१६. गतिं ह। २ छ. विष्णुः शुद्धमनः(नाः)स्वयम्‌ । य° । 3 ख. ग. च. करत" । « च. 'यस्मिजिधाक म ।
५क. ड. "कषेम । ६क.ग.घ. ^तःस्वपरेयाः। ७ च. मानसम्‌ । ८ क. ड. संचिते) ९ क. इ, कृतं वर प
मथार्थं काः। च. कृतं वा पापमत्रा्थं का । ध

[अ° १७६ छो १-२९ ] अश्निपुराणदै। २२७
( प्रयधित्तम्‌ )

भय त्रिसपतत्यपिकरततमोऽध्यायः ।
प्रायश्चित्तम्‌ ।
अग्निरुवाच-
प्यधित ब्रह्मणोक्तं वध्ये पापोपशान्तिदम्‌ । स्यासाणरयोगफलो व्यापारो हननं सृतम्‌ १
रगद्वेपासमादाच स्वतः परत एव वा । ब्राह्मणं घातयेवस्तु स भेद्रह्यपातकः ॥ म

बहूनामेककार्याणां सर्वषां शसपारिणाम्‌ । यग्रेको घातकस्तत्र सर्वे ते पातकाः स्पृताः ॥ ३

आक्रोशितस्ताडितो वा धनवा परिपीटितः । यमुदिरय लनेसाणांस्तपाहुतैहयपातक्गम्‌ ॥ ४
ओषधायुपकारे तु न पापं स्यात्ते एते । एत्र शिष्यं तथा भार्या शास्ततो न मृते हषम्‌ ॥ ५
देष कां वयः शक्ति पापं चक्षय यत्नतः । मायश्चित्तं भकसप्यं स्यादत्र चोक्ता न निष्छतिः
गवाय ब्राह्मणां वा स्यः प्राणान्परिलयनेत्‌ । ास्येदात्मानमग्नौ वा पुच्यते ब्रह्महत्यया ॥ ७
पिरःकपाली ध्वजवान्भे्षा्ी कप वेदयन्‌ । ब्रह्महा दरादक्ञाग्धानि मितमुह्शुद्धिपाश्ुयाद्‌ ॥ ८
पद्मि; शुद्धचारी ब्रह्महा एयते नर्‌: । विहितं यद्कामानांँ कामात दविगुणं स्तम्‌ ॥ ९
भायधितते त्स्य वधे स्यात प्रिवापिकम्‌ । भतरह्म्रि पतर द्विगुणं विट्ष्र द्विगुणं त्रिधा॥१०
अन्यत्र विभ सकलं पादोनं क्रिमे मतम्‌ । वैदयेऽ्भपादं कषत्रे स्याद्दद्वीवालरोगिषु ॥ ११
हरयो ब्रह्महलयायाः प्रियस्य वधे स्मृतम्‌(:) । वैवयेऽ्ांसो इत्श्ये शूर यस्तु षोडशः ॥

अष्टं छियं हत्वा शृ्रह्यात्रतं चरेत्‌ । पश्चगग्यं पिवेद्रो मासमासीत संयतः ॥ १३
गयो गोनुगापी गोदानेन शुध्यति । कृच्छ्रं चैवातिकृच्छं वा पादहासो वृषादिषु ॥ १४
अतिषटद्ामतिकृशामतिवालां च रोगिणीम्‌ । हत्वा पूर्ममिधानेन चरेरप त्तं दिनः ॥ १५
बाह्गान्भोजयेच्छक्लया द्याद्धेमतिलादिकम्‌ । पृषटिचपेटक्ीठेन तथा शृङ्गादिमोयने ॥ १६
सृडादिभहारेण गोवधं तं विनिर्दिशेत्‌ । दमने दापने चैव शकरादौ च याजने ॥ १७
लम्मशर्पारेवा एते पादोनमाचरेत्‌ । कष्ठे सांतपनं कर्यासाजापदयं तु लो ॥ १८
च्छ तु पाषाणे शसने चाप्यतिष्च्टकम्‌ । माजारगोधानङुलपण्डुकश्वपतनिणः ॥ १९
हवा त्यहं पिवेह्ीरं ङृच्छ चान्द्रायणं चरेत्‌ । वतं रहस्ये रहसि पकाशोऽपि मकाशकम्‌ ॥२०
7णायामराते कार्थं सर्वेपापापनुत्तये । पानकं दरषमधकं सारं ताल्मै्तनम्‌ ॥ २१

तीरं रङ्माषी(धवी)कं वरेयं नारिकेलजम्‌ । भं म्यान्यपि मवरानि पैठ मुरा सुरा स्मृता
पणस्य निषिद्धानि पीता पं हरयः शुषिः । कणान्वा मकषयेदवदं पिण्याक वा सदृननिरि ॥
परापानापतुचवर्थ वैनवासी जटी ध्वजी । अङ्गानात्माइ्य विषपत्ं सुरासंसूमेव च ॥ २४
(नःसंस्कारमरहन्ति त्रयो वणा द्विजातयः । म्रभाण्डस्थिताश्चापः पीला सप्तदिनं व्रती ॥ २९
१ण्डालस्य तु पानीयं पीत्वा स्यात्वददिनं वती । चण्डालकूपभाण्डेषु पीत्वा सांतपनं चरेत्‌२६
ˆ~. १0 &

* एतदर्धस्थाने श्रहप्तष्दविगुणविरद््धे विगुणं द्विषा” इदमर्धं क. ह. पुस्तकयोरददयते ।

, १ क. ड. वा बन्धैवा। २च. वाऽपि वियोजितः।३ क. ल. "वैः इच्छा ४ क. ड. "करे । ब ५ क. ड.
॥ ए्े।६ग, संयुतः । ७ च. 'रेदेकं व्रतं च यत्‌ । त्रा ८ घ. श्यं तत्रनिः। ९क. ड, च. योजिते। १० ख, ग,
ेव्यान्य" । ११ क, इ, तरिव्णस्य । १९ ख, च, "तप्ता ह्यपः ह' । १३. ख. बालवासा ।

२२८ श्ीमदेपायनुनिप्रणीतम्‌ -- [ अ° १७३ श्रो" २७-९४ |
( प्रायलित्तम्‌ )
पचेगन्यं त्रिरात्रान्ते पीत्वाऽलयजजलं दिजः । मतस्यकण्टकेशम्बूकशडशुक्तिफपर्दिकान्‌ ॥ २७
पीत्वा नवोदकं चेव पञ्चगव्येन शुध्यति । शवकूपोदकं पीत्वा त्रिरात्रेण विश्रुध्यति ॥ २८
अन्द्यावसायिनामनरं भक्ता चान्द्रायणं चरेत्‌ । आपत्काले शरदरगृहे मनस्तापेन शुध्यति ॥ २९
शूद्रमाजनयुग्विप्रः पञ्चगव्यादुपोपितः । +कटुपकं सहपकं सेहं च दधिसक्तवः ॥ ३०
षदरादनिन्यान्येतानि गुडक्षीररसादिकम्‌ । अस्लातयृक्चोपवासी दिनान्ते तु नपाच्छुषिः॥ ११
मरजोचारयशुचिभैक्तवा त्रिरात्रेण विद्ुध्यति । केशकीटावपन्नं च पादस्पृष्ट च कामतः॥ ३२
शरूणघ्रातरेक्षितं च॑व संस्पृष्टं वाऽप्युदक्यया । काकायेरवीदं च शुना संस्पृष्टमेव च ॥ ३,
गवाैरन्नमाघ्रातं सुक्खवा ज्यहयुपावसेत्‌ । रेतोविणपूत्रमक्षी तु माजापलयं समाचरेत्‌ ॥ ३४
चान्द्रायणं नवश्राद्धे पराको मासिके मतः । पक्षत्रयेऽति्रच््ं स्यात्पण्मासे दृच्छपेव च ॥ ३
आग्दिके पादकृच्छ्र स्यादेकाहः पनराब्दिके । पररयुतषिकं शराद्धे परेयुः एुनराग्दिकम्‌ ॥ \६
निषिद्धभक्षणे युक्ते परायशित्तमुपोषणम्‌ । भूस्तृणं लशुनं मुक्त्वा शिग्रुकं इृस्छरपाचरेत्‌ ॥ ३७
अभोज्यागां तु युक्त्वाऽं सीश्रद्रोच्छिष्टमेव च । जग्ध्वा मांपमभश्ष्यं च सप्तरात्रं पयः प॥
मधु मांस च योऽश्नीयाच्छावें सूतकमेव वा । प्राजापत्यं चरेत्कृच्छ ब्रह्मचारी यतिव्रेती ॥ ३९
अन्यायेन परस्त्रापहरणं स्तेयमुच्यते । पुसलेन हता राज्ञा स्वणस्तयी विशुध्यति ॥ 89
अधःशायी जटाधारी पणमूरफलाश्चनः । एककारं समश्नानो द्वादशाब्दे विदुध्यति ॥ ५!
रुक्मस्तयी सुरापश्च ब्रह्महा गुरुतसपगः । स्तयं कृत्वा सुरां पीता कृच्छं चाब्दं चरेनरः ॥४२
मणिपुक्ताप्रबालानां ताम्रस्य रजतस्य च । अयस्कांस्योपलछानां च दादशादईं कणान्नधर्‌ ॥ ५,
मनुष्याणां तु हरणे स्रीणां क्षतरएहस्य च । वापीकूपतडागानां शरुदधिश्वाद्धायणं स्पृतम्‌ ॥ ५४
भक्ष्यभोञ्यापहरण यानक्शय्यासनस्य च । पृष्पमूरफलानां च पचगव्यं विशोधनम्‌ ॥ ५५
तृणकषठदुमाणां च दुष्कान्नस्य गुडस्य च । चेलचमामिषाणां च त्रिरात्रं स्यादभोजनम्‌ ॥ ५
पितुः पत्नीं च भगिनीमाचायतनयां तथा । (#आर्चायाणी(नी) सुतां स्वां च गच्छंश गुूतसपाः
गुरुतसेऽभि भाप्येनस्तपरे सरणा्योमये । सूर्मी जटन्तीं चाऽऽशिष्य मृत्युना स बिद्ुध्यति१८
चान्द्रायणान्वा तरीन्मासानभ्यस्य गुरुतरपगः।) एवमेव तिपि कुयाच्रोपित्सु पतितास्वपि ॥४९
यत्पुंसः परदारेषु तचेनां कारयेदव्रतम्‌ । रेतः सिक्त्वा कुमारीषु चाण्डारीषु सृतासु च ॥ ५५
सपिण्डापल्यदारेषु प्राणत्यागो विधीयते । यत्करोलेकरात्रेण हषटीसे्ेनं द्विजः ॥ ५}
तदधक््यभग्जपननितयं तरिभिप््यपोहाति । पितृव्यदारगमने भातृभार्यागमे तथा ॥ ५१
चाण्डा पुक्कसीं वाऽपि स्नुषां च भगिनीं सखीम्‌। मातुः पितुः ससार च निक्षिप्ता शरणागतम्‌
मातुलानी ससार च सगोत्रामन्यमिच्छतीम्‌ । रिष्यभार्यो गुरो भार्य गत्वा चान्द्रायणं चरे१॥
इद्यादिमहापुराण आभेये प्रायधित्तवणनं नाम ॒भ्रिसप्त्यधिकराततमेऽध्यायः ॥ १७३ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-५२३०

+ इदम क. ड. पुस्तकयोर्नास्ति । # धन।यिहान्तगैतग्रन्थः क. &, पुस्तकयोनास्ति ।

॥
१ च. ककीरास्थिशद्ख'। २ च. शवोद्कं गृहीत्वा तश्रि"। ३ ग. शिशफं। * च. “गे यानशय्यासनस्य

५क. स. "णे परिश। ६च. "वार्यस्य रुषां चैव ग"। ७कं.ख. ग. ड, "वनादुद्रिजः। < क.ख.ग.
व्यापी लु ।

[ अ० १७४ छो° १-२२ ] अग्रिपुराणष । २२९
( प्रायित्तानि )

अथ चतुःसप्तत्यधिकशत्तमोऽध्यायः ।
। प्रायश्चित्तानि ।

अग्निरवाच-- ।
देषा्रमाचैनादीनां भायश्ित्ते तु लोपतः । पूनालोपे चाष्टशतं जपेद्धिुणपजनम्‌ ॥
पथोपनिषदैभे्तवा ब्राह्मणमोननम्‌ । सूततिकान्यजकोदक्ासपूे देवे शतं जपेत्‌ ॥
परलोपनिषदेः पूजां द्विगुणं सानमेव च । विपभोज्यं होमलोपे होपलानं तथाऽभनम्‌ ॥
होमरभ्ये पूषिकायषिते कीटसंयुते । तावन्मात्र परिलयञ्य प्रषय देवादि पूजयेत्‌ ॥
अहरा्पणमानं तु च्छित भिन्नं परिखने । असृदयशैव संसृष्टे अन्यपन्न तदु॑णम्‌ ॥ ५
दैवपारुपवि्नघ् पूजाकले तयैव च । मब्ररव्यादिव्यलयाे पलं जप्ता पुर्पेत्‌ ॥ ६
कुम्भे नष्टे शतजपो देष तु पतिते करात्‌ । भिन्ने नषे चोपवासः होमाच्छभं भवेत्‌ ॥ ७
छते पापेऽनुतापो बै यस्य पुंसः भ्रनायते । भायभि्तं तु तस्यैकं हरिसंसरणं परम्‌ ॥ ८
चन्दरायणं पराको वा प्राजापलयमघौषतुत्‌ । सूयेशशक्तिश्रीशादिमच्रजप्यपघौधर्‌त्‌ ॥ ९

८ ~ „९१ छ

गायगरीप्रणवस्तोज्मन्रनप्यपधान्तकम्‌ । काचेरावी नसंयुकतेराध्ैराव्ैस्तदन्तकैः ॥ १०
सूयशशक्तिश्रीधादिमत्राः कोव्यधिकाः पृथक्‌ । ओं हीमाचाधतुध्यन्ता नमोन्ताः सर्वकामदाः
दिदेश हणेमालापन्नावधौषनुत्‌ । अग्रयस्य पुराणस्य पठनं श्रवणादिकम्‌ ॥ १२
4 दिबिध्रारूपको विष्ण़रभ्िरूपस्तु गीयते । परमात्मा देवमुखं सरभतेदेषु गीयते ॥ १३

मती तु निवृत्त तु इज्यते युक्तिपक्तिदः । अभ्निरपस्य विप्गोदि हमने ध्यानमर्चनम्‌ ॥ १४
जप्य स्तुतिश्च भणतिः षारीरस्थावधौषनुरत्‌ । दश स्वर्णानि दानानि धान्यद्राद शमे च १५
ताएरुषमुरुयानि(णि) महादानानि पोडशर । अन्नदानानि युरूपानि स्ण्यघहराणि हि॥१६
तियिवार्स ्रान्तियोगमन्वादिकाटके । तारि सूयशशक्तिशरीश्चदेरयघातनम्‌ ॥ १७
गङ्गा गया प्रयागश्च कार्ययोध्या ह्यवन्तिका । कुरुक्षेत्रं पुष्करं च नेमिपं पुरुषोत्तमः ॥ १८
शाट्ग्राममरभासाय्ं तीथं चापघौषधातकरम्‌ । अह व्रह्म परं अ्योतिरिति ध्यानमघौधनु्‌ ॥ १९
पुराणं ब्रह्म चाऽयं क्रह्मा विष्णुपहेश्वरः । अवताराः स्भपूजाः परतिष्ठामतिमादिकम्‌ ॥ २०
ज्योतिःश्ास्पुराणानि स्मृतयस्तु तपो व्रतम्‌ । अर्थशाच्नं च सर्गाद्या आयुर्रदो धलुर्मतिः ॥ २१
शिक्षा छन्दो व्याकरणं निरुक्तं चामिधानकमू्‌ । करमो न्यायश्च मीमांसा हन्यत्सर्व हरिः भभु

+ एतदधंस्थाने च. पुस्तके “मुच्यते सर्वपापेभ्यो ह्यभिरप्यत्र गीयते” इतीदमर्धं॑ददयते । # एतदरस्थाने
= ९.८.
“यदा स्वणीदिदामादिष्यानाया दश मेखलाः । ” इदमर्धं क. ड पुस्तकयोध॑॑ते ।

१ ख. ग. शयावः । २ ख. ग. 'श्ित्तमशेषतः । ३ च. दवा त्राः । » ग, द्विगुणां । ५ ग, प्रेक्ष्य । ६ क.
इ, ^त्‌। स्टृशेचैव तु सं" । ७ क. ड, च्विप्प्े । ८ ख. ग. "दि चाभ्यासे। ९च. नरयजेत्‌। १० क. ड. शतं होमो
विभावसौ । छ" । ११ क. ड, काठरात्राजसं । १२ च. 'दरस्तोतरमा” । १३ क. ग. ट. श्वाप्तुमा'। १४८ क.ढ,
त्मा सवेमुः । १५ क. इ, "वृततै्तु निव्तैस्तु भुज्य" । १६ च. "त्‌ । शतस्वणादिपानागि धान्यानि द्वाः । १७ ल.
ग, "दलपक । तर ।

२३० ्ीमैपायनपुनिपरणीतमू-- [ अ° १७९ टो १-२१]
४.४१. ( व्रतपरिभाषा )
एको दयोधैतो यिन्यः सर्ममिति वेद यः । तं दृषटराऽन्यस्य पापानि विनश्थन्वि हरिश सः ॥
विचाष्ादशरूपशं सृक्ष्मस्थलोऽपरो हरिः । ज्योतिः सदक्षर ब्रह्म परं विष्णुश्च निर्मलः; ॥ २४
इयादिमहापुराण अग्नये प्रायशित्तकथनं नाम चतुःसप्तत्यधिकरततमोऽध्यायः ॥ १७५॥.
आदितः शोकानां सम्ठङ्ाः--९२९५४ ।

अथ प्रश्रसप्तत्यथिकशततमोऽध्यायः।

व्रतपारेमाषा ।
अप्रिराच- ॥
तिथिवारतेदिवसमासलनदराकसंकमे । (भसीवतादि वक्ष्यामि वसिष् णु तत्मात्‌ ॥ १
शाज्ञोदितो हि नियमो वतं तच तपो मतम्‌ । नियमास्तु विरेषास्मु व्रतस्यैव दमादयः ॥) २
व्रतं हि कवैसंतापात्तप इत्यभिधीयते । इन्द्रियग्रामनियमानियमश्वामिषीयते ॥ ३
अनग्रयस्तु ये विप्रास्तेषां प्रेयोऽभिधीयते । त्रतोपवासनियमैनीनादानैस्तथा द्विनः(जाः) ॥ ४
ते स्युदवादयः प्रीता भुक्तिपुक्तिमरदायकाः । उपावृत्तस्य पापेभ्यो यस्तु वासो गुणैः सह ॥ ५

उपवासः स धिजञेयः सर्वभोगत्रिवजितः । कायं मासि मसूरं च चणकं कोरदूषकम्‌ ॥ ६
शाकं मधु परान्नं च लयनेदुपवसन्त्ियम्‌ । पृष्पाटंकारवच्राणि प्र पगन्धानुरेपनम्‌ ॥ ७
उपवासे न श्यन्ति दन्तधावनमञ्जनम्‌ । दन्तकाष्ठं पञ्चगव्यं कृत्वा प्रात््रतं चरेत्‌ ॥ ८

अपकृललपानाच ताम्बूलस्य च भक्षणात्‌ । उपवासः परुप्येत दिवा स्वप्रौच पधुनात्‌ ॥ ९
क्षमा सत्य दया दानं शौचमिन्धियनिग्रहः । देवपूजाऽप्िहरणं संतोषोऽस्तेयमेष च ॥ १०
सर्वतरतेष्वयं धर्मैः सामान्यो दशधा स्यतः । पवित्राणि नपेचैव जुहुाश्चैव शक्तितः ॥ ११
नित्यलायी मिताहारो रुर्देवद्विनाचेकः । कारं कषद्रं च लवणं मधु मांसानि वर्जयेत्‌ ॥ १२
तिलमुदराहते शस्यं शस्ये गोधूमकोद्रवौ । चीनकं देवधान्यं च शमीधान्यं तयैकषवभ।॥ १२
शितधान्यं तथा पण्यं पलं क्षारगणः स्मरतः । व्रीहिपछिमुद्राश्च कलायाः सतिला यवाः १४
स्यामाकाथैव नीवारा गोधरमा्रा वरते.हिताः । कूष्माण्डालावुवार्ताकान्पालङकीं पूतिका लनेत्‌॥
चरुभेकष्यं सक्तकणाः शाकं दधि घृतं पयः । उयामाकशालिनीवारा य(या)वकं मृरतण्डुलम्‌ ॥
हविष्यं वरतनक्तादावभ्िकायौदिके हितम्‌ । मधु मासं विहायान्यद्रते बा हितमीरितम्‌ ॥ १७
त्यहं प्रातच्यहं सायं उयहमद्याद याचितम्‌ । ज्यं परं-च नाश्चीयासाजापत्यं चरन्दिनः ॥१८
(एकेकं ग्रासमश्नीयाञयहाणि त्रीणि परवत्‌ । अयं -चोपवतेदन्लमतिङ़च्रं चरन्दरिनः ॥ १९
गोभ्रत्रं गोमयं क्षीरं दधि सपः कुशोदकम्‌ । एकरातोपवासश् कृच्छ्रं सांतपनं स्पृतम्‌ ॥ २०
पृथक्सांतपनं द्रभ्येः पडहः सोपवासकः । सप्तादेन तु कृच्छ्रोऽयं महासांतपनोऽपहा ॥ २१

>८ धनुश्विहान्तगेतं क. ड. पुस्तकयोनास्ति । * धनुशिहान्त्गतं नास्ति च. पुस्तके ।

१ ग. च. “थ मूतंसथू" । २ च. मे । राज्यतर । ३ ख. ग. स्यं माषं म । " ग, दुष्यन्ति । ५ ख. ग.
प्ाक्षमै"। ६ क. ड, ^ते शाम्बं मत्स्यगो*। ७ख.ग. ममू । छििन्नंधाः। ८< ख. ग. ग्यहमन्रं च । ९ क. ग,
बान्द्रायणं ।

अ० १७५ छो° २२-११ ] अग्निपुराणम्‌ । २१
ध रिषुराणम्‌ १

दादृशाहोपवासेन पराकः सवैपःपहा । महापराकष्चिगुणस्त्ययमेव परकीपितः ॥ ) २२
पौर्णमास्यां पथदृ्ास्यमावंस्यभोजनः । एकापाये ततो द्धौ चान्द्रायणमतोऽन्यथा ॥ २३
कपिागोः पलं पूतरमधाङुष्ं च गोमयम्‌ । क्षीरं सप्तपलं दवादश्रैव पलदरयम्‌ ॥ २४
ृतमेकप्ं द॑धावलमेकं कुशोदकम्‌ । गायत्याऽऽपरहय गोमू गन्धद्वारेति गोमयम्‌ ॥ २९
आप्यायस्वेति च क्षीरं दधिक्राग्णेति वै दधि । तेजोऽसीति तथा चाऽऽ देवस्येति कुशोदकम्‌
्रहमकूचो भवलेवमापो हि एतयृच जपेत्‌ । अघमर्षणसृक्तेन संयोज्य भरणेन वा ॥ = २७

पीत्वा स्गीधनिर्क्तो विष्णुलोकी शयुपोपितः। उपवासी सायेभोजी यतिः षष्ठात्मकालवान्‌ ॥
मांसवजी चाश्रमेधी सत्यवादी दिवं व्रजेत्‌ । अग्न्पापेवं प्रतिष्ठां च यज्घदानवरतानि च ॥ २९
देभवरतवृषोत्सर्गश्डाकरणमेखलाः । माङ्गटयमभिपेकं च मलमासे विवर्जयेत्‌ ॥ ३०
दशादोसतु चान्द्रः स्यात्निशाहशैव सावनः । मासः सौरस्तु सेक्रानो्ना्परो मविवर्मनात्‌ ॥३१
सौरो मासो विब्राहादौ यज्ञादौ सावनः स्मृतः । आब्दिके पितृकाय च चान्द्रो मासः परशस्यते
आपषादीमवधि कृत्वा यः स्यातक्षस्तु पञ्चमः । कुयोच््द्धं तत्र रविः कैन्यां गच्छतु वा नवा
मासि संवत्सरे चैव तिथे यदा भवेत्‌ । तत्रोत्तरोत्तमा मेया पर्वा तु स्यान्मरिम्नुचा ॥ १४
उपोषितव्यं नक्षत्रं येनास्तं याति भास्करः । दिवा पएण्यासतु तिथयो राजौ नक्तत्रते शुभाः ३५
युाबनिकृतभूतानि षणमुनयोव॑स॒रन्धरयोः । रुदेण द्वादशी युक्ता चतुरयाऽथ प्रणिमा ॥ ३६
मतिषदा त्वमावास्या तिथ्योयुगं महाफलम्‌ । एतन्रसतं महघरोरं हन्ति पुण्यं पुराकृतम्‌ ॥ ३७
नरेदद्रमच्िव्रतिनां विवाहोपद्रवादिषु । सद्यः शौचं समाख्यातं कान्तारापदि संसदि ॥ ३८
आरण्यदीर्वतपतां चै राना व्रतहा खियाः। गभिणी सूतिका नक्तं कुमारी च रनखला ॥३९
यदाऽ्ृद्धा तदाऽन्येन कारयेत क्रिया; सदा । क्रोधालसमादाल्लोमाद्रा व्रतभङ्गो मत्रेघदि ॥ ४०
दिनत्रयं न ध्ञीत पुण्डनं शिरसोऽथ वा । असाम त्रतकृतौ पत्नीं वा कारयस्सुतम्‌ ॥ ४१

सूतके मृतके कार्यं प्रारज्धं पूजनोज्डितम्‌ । व्रतस्थं मूषितं दुग्धपानावैरदरेहुरः ॥ , ४२
अषौ तान्यत्रत्नानि आपो पूं फटं पयः । हवि््ाह्मणकाम्या च गुरोरमचनमौपधम्‌ ॥ ४१
फीतिसंततिविधादिसौमाग्यारोग्यदृद्धये । तेमर्यभुक्तिपुक्लर्थं कय व्रतपते व्रतम्‌ ॥ ४४
इदं वतं मया श्रषं हीतं पुरतस्तव । निर्विघ्नां सिद्धिमायातु त्लसादाजगत्पते ॥ ४९
गृीेऽसिन्त्रतवरे यथपू्े त्रिये ह्यहम्‌ । तत्सं पृणमेवास्तु प्रन्ने त्वपि सत्पती ॥ ४६

बतपूति जगद्धि मण्डले सवसिद्धये । वाहये नमस्तुभ्यं संनिधौ भव केशव ॥ ४७
मनसा करिपतेभक्त्या पशचगव्यैजलेः भैः । पञ्चामृतैः सापयामि स्मेव भव पापहा ॥ ४८
गन्धपुषपोद्कयुक्तमध्यंमध्यपते हभम्‌ । गृहाण पाद्यमाचाम अध्यीं कुरु मां सदा ॥ ४९
पस वल्पते पुण्यं शृहाण कुर मां सदा । भूषणागैः सुव्ाधेम्छादितं त्रतसत्पते ॥ ५०
सगन्धिगन्धं विषं गन्धपूर्त एहाण वै । पापगन्धविहीनं मां कुर सं हि सुगन्धकम्‌ ॥ ५१
"` ------------------

% इदमर्धं क. ट पुस्तकयोनांस्ति ।

१ के. 'बास्यामभोः। २ च. नीत्वा । ३ च. क्तो बह्यलेः। "ख. ग. “जी यथ षष्ठा्रकाः। ५ ख, ग.
केन्यागभे तु ।६ख. ग. देते य'। ७ क. ग. 'हादोषं ह'। ८ क. ड. संयति । ग, ध.संपदि । ९५ क. श. न
रजा ब्तहं ज्ञि" । १० ख. “न्धं चन चोज््रति। र" । ११ च. सिद्धये ।

२३२ शरीमदेपायनुनिप्रणीतम्‌- [अ ० १७९-१७६ छो ०९२.१२।१-५]

८ मतिपदूब्तानि )
पुषं श्हाण पृष्पादिषएर्णं मां कुरु सर्वदा । पृष्यगन्धं सुविमलमायुरारोग्यदद्ये ॥. ५२
दशाङ्ग गुगुटुतयुक्तं धूं गृहाण बे । स(सु)धरपप्रपितं मां त्व कुरु धूपित सत्पते ॥ ५१
दीपम्वरिख दीपं शृहाणाखिलभासकम्‌ । दीपमूर्तं पकाशाव्य सर्वदोध्यगतिं कुर ॥ ५४
अन्नादिकरं च नैवेधं गृहाणान्नादि सत्पते । अन्नादिपूर्णं दुरु माममदं स्ैदायकम्‌ ॥ ५५
मव्रहीनं क्रियाहीन भक्ते्ीनं पया भमो । यत्पूजितं व्रतपते परिपूर्णं तदस्तु मे ॥ ५६
धम देहि धनं देहि सौभाग्यं गुणसंततिम्‌ । कीति वितां देहि चाऽऽयुः स्वग मोक्षं च देहिमे
इमां पूजां व्रतपते ग्रहीत्वा व्रज सांप्रतम्‌ । पुनरागमनायैव वरदानाय वै भरभो ॥ ५८

खात्वा व्रतवता सवैवरतेषु व्रतमरतैयः । एृञ्याः सुत्रणेजास्ता तर शक्तया बै भूमिश्नायिना ॥ ५९
भपो होमश्च सामान्यव्रतान्ते दानमेव च। चतुपरिशा द्रादश् वा(शतिद्रीद्श)पञ्च वा जय दककः॥
विमा; अप्या गुरवो भोज्या; शक्त्या तु दक्षिणा । देया गावः सुषणा; पादुकोपानहौ पृथक्‌
जलपात्र चान्नपाज्मृत्तिकाछत्रमासनम्‌ । शय्या वञ्चयुगं कुम्भाः परिभषियमीरिता ॥ ६२
इत्यादिमहापुराण आप्नेये त्रतपरिभाषावणैनं नाम प्रशचसप्तत्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १७५ ॥
आदितः श्छोकानां समश्यङ्ाः- ५२१६

अथ षटूसप्तलयधिकशततमोऽध्यायः।

प्रतिपद्रतानि ।
अपिशर।च-
वक्ष्ये प्रतिपदादीनि ्रतान्यसिख्दानि ते । काकषिकाश्वयुने चैत्र परतिपद्रह्मणस्तिधिः॥ १
पञ्चदश्यां निराहारः प्रतिपयचेयेदजम्‌ । ओंतत्सद्रह्मणे नमो गायत्या वाऽन्दमेकक़मू्‌ ॥ २
अक्षमालां सुवं दक्षे वामे सुच(चै)कमण्डलुम्‌ । म्बकूर्च च जटिलं दैमं बरह्माणमर्चयेत्‌ ॥ ?
शक्या क्षीरं पदचाज् ब्रह्मा मे भ्ीयतामिति । निलो भोगभुक्सवगे भूपो बिभो धनी भवेत्‌॥४
स्थं व्रतं परवक्ष्यामि अधन्यो धन्यतां व्रनेत्‌ । मागशीर्षे प्रतिपदि नक्तं हुत्वाऽप्युपोषितः ॥ ५
अग्नये नम इट प्राच्याब्दं सवेमागभवेत्‌ । प्रतिपयेकमक्ताशी समाप्ते कपिलाप्रदः ॥ ६
वेश्वानरपदं याति शिखिव्रतमिदं स्पृतम्‌ ॥ ७
इत्यादिमदहापुराण आन्नये प्रतिपद्व्रतवणैनं नाम षटूपप्तयधिकराततमोऽध्यायः ॥ १५६ ॥
आदितः शोकानां सम्ठङ्ाः-५२२३

अथ सप्तसप्तयधिकशततमोऽध्यायः ।

दवितीयात्रतानि ।
अिरूाच-
द्वितीयाव्रतकं व्ये युक्तिगुक्लादिदायकम्‌ । पुष्पाहारो द्वितीयायामभ्विनौ पजयेत्सुरौ ॥ '!
व क 1

१क.ग. ङ, एववा।वि'।२क.ड. श्वर च मुदां च मुद्रिकाद्रवमाः। 3 क. ड, “मे दण्डक । ४ क.
ग. "क्तं कृत्वाऽ।

[अ० १७८ छो° १-४] अग्निपुराणम्‌ । २३३
( ठतीथात्नतानि )
अगदं खरूपसौभाग्यं सवगेमाग्नायते वती । काति शृहप्षस्य द्वितीयायां यप जेत्‌ ॥ २
अब्द पुपोषितः स्वग गच्छेम नरकं व्रती । अशन्यशयनं वषये अबेधव्यादिदायकम्‌ ॥
हृष्णपे द्वितीयायां श्रावणस्य चरेदिदम्‌ । श्रीवत्सधारिरश्रीकान्त श्रीधामञशरीपतेऽव्यय ॥ ४
गाहस्थयं मा प्रणाशं मे यातु धरमा्यकामदप्‌ । अग्नयो मा परणदयन्तु मा प्रणयन्तु देवताः ॥ ९
पितरो मा प्रणदयन्तु मत्तो दापल्यमेदतः । रक्ष्या विमुच्यते देवो न कदाचिद्रथा भवान्‌॥६
तथा कलत्रसंबन्धो देव मामे बिभिदयताम्‌ । खक्म्या न भूयं बरद यथा ते शयनं विभो ॥ ७
कय्या ममाप्यशून्यास्तु तथव पपुसूदरन । लक्ष्मी विष्णुं यजेदब्दं दवाच्छय्यां फलानि च।॥८
रतिमासं च सोमाय द्याद्यं समन्रम्‌ । गगनाङ्गणतदीप दुग्धान्धिमथनोद्धव ॥ ९
प्रामासितदिगाभोग रमानुन नमोऽस्तु ते । ॐ शरं श्रीपराय नमः सोमात्मानं हरि यनेत्‌ १०
पटहं सं श्रिये नमो दकषरूपमहात्मने । पतेन होमो नक्तं च कयां दय्राद्विजातये॥ ११
दीपा्नभाजनैयुक्तं छत्रो पानहमासनम्‌ । सोदकुम्भं च प्रतिमां विप्रायाथ च परत्करम्‌ ॥ १२
यत एवं च कुरते भुक्तियुक्तिपवा्ुयाद्‌ । कान्तित्रतं प्रवक्ष्यामि काक्िकस्य सिते चरेत्‌ ॥ १३
नक्तभोजी द्वितीयायां पूनयेद्लकेशबौ । वप भामति वै कान्तिमायुरारोग्यकादिकम्‌ ॥ १४
अथ विष्णुत्रतं वक्ष्ये मनोबाञ्छितदायकम्‌ । पौषशुङ्कदितीयादि ठता दिनचतुष्टयम्‌ ॥ १५
(भूं सिद्धायकेः सानं ततः कृष्णतिरैः स्पृतम्‌ । वचया च तृतीयेऽदि सर्वोपध्या चतु्थके॥
एर मांसी वचा ङं शेयं रजनीद्रयम्‌ ।) सरी चम्पकयुस्तं च सर्वौयधिगणः स्मृतः ॥ १७
नान्ना कृष्णाच्युतानन्त हृषीकेशेति पूजयेत्‌ । पादे नाभ्यां चक्ुषि च क्रमाच्छिरपि पुष्पकैः ॥
परिचन्द्रशशुडधनयुसंज्ञाभिशाध्य इन्दवे । नक्तं युञ्जीत च नरो यावचिष्ठति चन्द्रमाः ॥ १९
पोतं पारणं चान्दं भामुयात्सकरं वरती । एतव्त्रतं सः सीभिः कृतं पू सरादिमिः ॥ २०
श््यादिमहापुराण आग्नेये द्वितीयात्रतकथनं नाम सप्तसप्तल्धिकशततमो ऽध्यायः ॥ १७७ ॥
आदितः छोकानां समघ्ठङ्ाः-५२४३

अभ्थष्टसन्नत्यथिकरषततमोऽध्यायः ।

~ - ~

तृतीयात्रतानि।
अभ्िरवाच-
तीपावतान्याख्यास्य भक्तिुक्तिपरदानि ते । ललितायां तृतीयायां मूलगौरीव्रतं शृणु ॥ १
तीयायां चैत्रके उदा गौरी हरेण हि । तिरुसतातोऽरयेच्छयुं गौयां हैमफलादिभिः ॥ २
नमोऽस्तु पाटलायै च पादौ दैव्याः शिवस्य च। रि्ायेति च संकीतयं नयायै गुरफयोयनेत्‌॥
षाय साय भवान्यै नङ्ोदैयोः । रिषं रदरायेशराय बिजयायै च जानुनी ॥ ४

# धनुश्चिहान्तगंतो प्रन्थः क. ड, पुस्तकयोनां प्ति ।

१ग.भासाति'। २ ख.ग.श्री। 3 खग. "दुद्वितीयके। दी । "ख. ^त्‌। उजैत्र। ५क. ख. ङ.
ाचात्पार्‌" । ६ च, “णं छता प्रा । ७ ग, मूखागौ ' । क, ड, मूलं गौ" । ८ क. ह, श्या हेमफसमाथिमिः । ५क. इ,
न्यै । १०, न्व॑.भद्राये |

३०

२३४ श्ीमेपायनपुनिपणीतष्‌ । [ अ° १७८ शो° १-२९८]
( दतीयात्रतानि )
ईशायेति कटि देव्याः शंकरायेति शंकरम्‌ । कुकषद्रयं च कोट्यै शूकिनं शूरूपाणये ॥ ५
मङ़लाये नमसतुम्युदरं चाभिपूजयेत्‌ । सवौत्मने नमो रदरमैशान्ये च कुचद्वयम्‌ ॥ ६
रिबं देवात्मने तटरवहादिन्यै कण्ठमर्थयेत्‌ । महादेवाय च शिवमनन्तायै करदयम्‌ ॥ ५
त्रिरोचनायेति हरं बाहं कालानलमिये । सौमाग्यायै महेकाय पूषणानि रपूजयेत्‌ ॥ ८
अदोकमपुवासिन्यै ईश्वरायेति चोष्कौ । चतुरपुलमिया चाऽऽस्यं हराय स्थाणवे नमः ॥ ९
नमोऽधनासशहरममिताङ्गवै च नासिकाम्‌ । नम उग्राय लोकेशं रखितेति एुनधुवी ॥ !9
षाय पुरहन्तारं वासन्यै चैव तालुकम्‌ । नमः श्रीकण्ठनार्थोये शितिकण्ठाय केदाकम्‌ ॥ १।

भीमोग्राय सुरूपिण्यै शिरः स्वासने नमः । मदिकाशोककमरुन्दं तगरमारती ॥ !२
कदम्बं करवीरं च वाणपम्टानङ्ङकुमम्‌ । सिन्धुवारं च मासेषु सर्वेषु क्रमशः स्पृतम्‌ ॥
उमामहेश्वरौ पूज्य सौमाग्याष्टकमग्रतः । स्थापयेद्धृतनिष्यावङुसुम्भक्षीरजीरकमू ॥ = !४
तृणराजेशषुलवणं कुसतुम्बरमथाष्कम्‌ । चैत्र ग्ोदकं भाय देवदेग्यग्रतः स्वपेत्‌ ॥ १९

भातः ज्ञात्वा समभ्य्वं विप्रदोपत्यमर्चयेत्‌ । तदष्टकं दिने दया्लखिता प्रीयतां पर्प ॥ !६
शुकोदकं गोमयं च मन्दारं ्रिरषपत्रकम्‌ । फुशोदकं दपि कीरं कातिके पृषदाज्यकम्‌ ॥ !७
गोपूत्राज्यं कृष्णतिल पश्यं क्रमाशनम्‌ । टकिता भिजया भद्रा भवानी कुयुदा शिवा ॥१८
वासुदेवी तथा गोरी मङ्गला कमला सतीं । चैत्रादौ दानकाले च भरीयतामिति वाचयेत्‌ ॥ १९
फलमेकं परितयाश्यं व्रतान्ते शयनं ददेत्‌ । उमामहेश्वरं हैमं षे च गवा सह ॥ २७
गुरं च मिथुनान्यच्यं वच्ावरैक्तिगुक्तिभाक्‌ । सौभाग्यारोग्यरूपायुः सोभाग्यक्षयनव्रतात्‌ २!
नभस्ये वाऽथ वैशाखे कुर्यान्मारगरिरस्यथ । शुङ्कपक तृतीयायां लछिताये नमो यजेत्‌ ॥ २२९
भ्रतिप्तं ततः भाच्यं वतान्ते मिथुनानि च । चतुषिशतिमभ्यस्य वद्ाधेभक्तिमुक्तिभार्‌ ॥ २
उक्तो मागो द्वितीयोऽयं सौभाग्यवरतमायदे । फालगुनादितृतीयायां लवणं यस्तु बेत्‌ ॥ २४
समपते शयनं दावं चोपस्करान्वित्रं । सपूञ्य विभमिथुनं भवानी प्रीयतामिति ॥ २4
करसौमाग्या् तृतीयोक्ता गौरीलोकादिदायिनी । माधे मद्रे च वैशाल तृतीयाव्रतङ्या॥९
दमनकतुतीयाडचैतरे दमनकैर्नेत्‌ । आत्पतृतीर्थ मास्य पराचप॑च्छाभोजनादिना ॥ _ २
गोरी कारी उमा भद्रा दुगा कान्तिः सरस्वती । वैष्णवी ठकः परकृतिः शिवा नारायणी कराद्‌
मागंतृतीयामारभ्य सौभाग्यं स्वगमाषुयात्‌ ॥ ४
इत्यादिमदापुराण आनये ठतीयात्रतकथनं नामाष्टसप्तत्यपिकशततमोऽध्यायः ॥ १५८ ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ाः- ५१७१

~~ --~------
# इत भारभ्याध्यायसमाप्तिपयैन्तम्नन्थो नास्ति च. पुस्तके ।

१क.ख. ग. ड. च. “वं वेदा्ैतत्वजञं रूपिण्यै क" । २ क. ड. "रं चान्तका" ।२ ख. ग. च. शत्य च तथाः
लक । ४ ख. ग. च. "थाय सितकेशाय दोदयेत्‌ । भी° । ५ ग. घ. "जीवकः । ६ क. ड. “मू । प्रा । ० $
ड. च्य पूजयेन्चापि कुम्भकम्‌ । त° । < क. ड. “म । कृपोद* । ९ क. च. "व्यं कुशासन ॥१० ख,ग. न्ते
चरेत्‌ । ११ स. ग. शरौ दमो वरः । १२ क. इ, “यू । अलेकाराणि सर्वाणि भः । १३ क. इ, "नस्य ठतीया व कत्र
१४क. ण्या मक्षे प्राः।

[भ०१०९-१८०-१८१कनो०१-६।१-३।१-२]. अ्रिएुराणभ्‌ । २३९
( चतु्थीपब्मीषष्ठीवतानि )
भेवेकोनाशीत्यधिकशततमो ऽध्यायः ।

चतुर्थीत्रतानि ।

अगरिखाच--
सतीवतान्यास्यास्वे अ्तुक्तिमदानि ते । पापे शुहचतु्यौ तु उपवासी यनद्णम्‌ ॥ १
एम्यां च तिलान्नादी वेपाभिविघरतः सुसी । गे सवाहा मूलमश्रोऽयं गामा हूदपादिकम्‌॥२
आगच्छोरकाय चाऽऽबाह्न गच्छोरकाय विसर्जनमू्‌।उत्कानतैगादिगन्धाचैः पूजयेन्मोदकादिभिः
भं महोल्काय विदे वक्रतुण्डाय धीमाहि । तन्नो दन्ती प्रचोदयात्‌ ॥
मसि भाद्रपदे चापि चतुरथीडृच्छिवं जेत्‌ ॥ ४
चतरयारकेऽभ्यस्यं गणं सर्वमवाश्ुयात्‌ । चतुर्थो फालगुने नक्तमबिघ्रार्या चतुध्य॑पि ॥ ९
सूर्या दमनैः पूज्य चैत्रे राच्यं गणं सुखी ॥ ६
श्यादिमहापुराण आभनेये चतुर्ीतरतकथनं नामैकोनाशीलखधिकरततमोऽध्यायः ॥ १५९ ॥
आदितः शोकानां समखङ्ाः--५३७७

~ ~-----~

भधाश्ीयधिकराततमोऽध्यायः ।
पञ्चमीव्रतानि ।
अग्निरवाच--
प्मीवरतं वश्ये आरोग्यस्वगमोक्षदम्‌ । नभोनभस्याभिने च काति शुरटपक्षफे ॥ १
वएुकिसतषकः पूर्य; काटीयो मणिभद्रकः । %देरावतो प्रतराष्रः ककोौटकथनंनयौ ॥ २
एते मयच्छन्त्यमयमौयुतिद्यायशः भरियम्‌ ॥ ह

इव्यादिमहापुराण आभनेये पवमीव्रतकथनं नामाश्षीयपिकदाततमेोऽध्यायः ॥ १८० ॥
आदितः श्लोकानां समघ्यङ्ाः--९३८०

भयैकाश्षीत्यधिकरशततमोऽध्यायः ।

षष्ठीत्रतानि ।
अप्रिरवाच- ।
प्तानि व्याम कातिकादौ समाचरेत्‌ । षष्ठां फलाशनोऽ्य व ुक्तिुक्तिमवाषुयात्‌॥ १
सन्दप्ीव्रतं मोक्तं मद्रे पष्टयामथाक्तयम्‌ । कृप्णपठव्तं व्ये मगर रेच तत्‌ ॥
अनाहारो वषैमेकं युक्तिरुक्तिमवाुयात्‌ ॥ २
इत्यादिमहापुराण आनेय षष्टीव्रतकथनं नामैकाशीत्यधिककशततमोऽध्यायः ॥ १८१ ॥
आदितः शोकानां सपश्ठङ्ाः--५३८२

------.

# अयं शको नास्ति क. ढ. पुस्तकयोः ।
१ क, ड. *जेद्गुरुम्‌ । प । २ क. ढ, वर्प निरि" । ३ च. 'तमाष्यास्ये आ” । * क, ढ. "ज्यः स्वसौद्यप्र-
पकः । ५ च, मातमविया' ।

२३६ श्ीमदवपायनपुनिप्रणीतम्‌- [अ ० १८२९-१ ८३० १-४1१-14]
( सेप्म्यष्टमीत्रतानि )

भथ द्यीलयधिकशततमोऽध्यायः ।
सक्तमीत्रतानि ।
अभिशषाच-- ।
सप्तमीवतकं वये सर्वषां युक्तिपृक्तिदम्‌ । पाघपासेऽजके दृष सूर्यं प्राच्यै तरिश्ोकमाक्‌ ॥ !
सवौवापषिसतु सप्तम्यां मासि मादरऽ्कपूजनात्‌ । पौषे मासि सितेऽनश्चनप्रा्याई पापनाशनप्‌
डृष्णपतते तु माघस्य सवविातिस्तु सप्तमी । फा्ुने तु सिते नन्दा सप्तमी चार्कपूजनात्‌ ॥ ›
भरमागीशीपें सिते माच्यं सप्तमी चापराजिता । मा्गशीप सिते चाब्दं पुत्रीया सप्तमी क्वियाः।
इत्यादिमहापुराण आप्रेये सप्तमीव्रतकथनं नाम यशीययिकञ्चततमोऽध्यायः ॥ १८२ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ; ५३८६

अथ त्यशीयथिकरराततमो ऽध्यायः ।
अष्टमीव्रतानि ।

अभरिरुवाच-- ।
वक्ष्ये व्रतानि चाष्टम्यां रोहिण्यां प्रथमं वतम्‌ । माक भाद्रपद ऽ्म्यां रोहिण्यापरषरात्रके ॥ ।
1 कृष्णो जातो यतस्तस्यां जयन्ती स्यात्ततोऽष्मी । सप्तजन्पकृतात्पापान्पुच्यते चोपवासतः ।
कृष्णपक्षे भाद्रपदे अष्टम्यां रोदिणीयुते । उपोषितोऽयेतटृष्णं भुक्तिगुक्तिपदायकम्‌ ॥
+आवाहयाम्यहं कृष्णं बलभद्रं च देवकीम्‌ । वसुदेवं यञ्चोदां गाः पूजयामि नमोऽस्तु ते ॥ \
योगाय योगपतये योगेश्ञाय नमो नमः । योगादिसंभवायेव मोषिन्दाय नमो नपः॥ ५
( लानं कृष्णाय दध्रोत्तु अध्य चानेन दापयेत्‌ । यज्ञाय यज्ञेश्वराय यज्ञानां पतये नमः ॥ १
यद्ञादिसंभवायैव गोविन्दाय नमो नमः । ) हया देव पुष्पाणि सुगन्धीनि प्रियाणि ते ॥ ‹
स्ैकामप्रदो देव भव मे देष्न्दित । प्रूपधूपित धूपं स्वं धुपितैस्तं एृहाण मे ॥ ८
सुगन्ध(न्धिधूषगन्धाल्यं कुरु मां स्वेदा हरे । दीपदीप् महादीपं दीपदी्षिदि सव्दा ॥ ,
मया दत्तं गृहाण सवं कुर चोध्व॑गतिं च मामू । विव्वाय विश्वपतये विनवेशञाय नमो नमः॥ १८

विश्वादिसंभवायैव गोविन्दाय नितरेदितम्‌ । धपौय धमेपतये धर्मेशाय नमो नमः॥ \!
धमादिसेभवायेव गोविन्द शयने कुर । स्वाय सरपतये सर्वेशाय नमो नपः ॥ त
सर्वादिसंभवायेव गोविन्दाय च पावनम्‌ । क्षीरोदाणेवसेभूत अत्रिनेत्रसमुद्धव ॥ १1
गृहाणार्ध्यं शशाङक रोहिण्या सहितो मम । स्यण्िे स्थापयेदेव सचन्द्रं रोहिणीं यजेत्‌ ॥?)
देवकीं वसुदेवं च यशोदां नन्दकं बलम्‌ । अधेरात्रे पयोधाराः पातयद्ुडसपिषा ॥ १
वह्महेमादिकं दचाद्राह्मणान्भोजयेद्रती । जन्पाष्मीतरतकरः पुत्रवान्विष्णुखोकभाक्‌ ॥ !८

# इदमरथं नास्ति क. ख. ग. द, च. पुस्तकेषु । † अथं शोको नास्ति च. पुस्तके । + इदमर्धं ग.

नास्ति । >‹ धनुधिहान्तरैतग्रथः क. सख. पुस्तकयो्नौस्ति ।
का ----

१. श्से कजे श। ख. म. श्से रक्लपक्षे स।२ अ. ्दे कृष्णे रो.। 3 ख. च. "येदघतस।

[अ० १८४ ्ो° १-२१ ] अश्िपुराणम्‌। २७

( शष्टमीतानि )
कते वपे तु यः कुर्याुत्राथीं वेत्ति नो भ्यम्‌ । पुत्रान्देहि धनं देहि आयुरारोग्यसेततिमरं ॥१७
धर्म कामं च सौभाग्यं स्म पोक्तं च देहिमे ॥ १८
इद्यादिमहपुराण आप्नेये जयन्त्यष्टमीव्रतकथनं नाम श्यश्रीलयधिकशततमो ऽध्यायः ॥ १८३ ॥
आदितः शोकानां समध्वङ्ाः--५३९४

~~~

अथ चतुरश्षीयधिकशततमोऽध्यायः ।

अष्टमीव्रतानि ।
अभिरवाच॑-
रह्मादिमादयजना्लपेन्मादगणाष्मीम्‌ । दृष्णाषटम्यां चेतरमासे पूज्याब्दं छृष्णमथभाक्‌ ॥ १
णायते वक्ष्ये मासे मागरिरे(शीपे) चरेत्‌ । नक्तं कृतवा शुनिभूतवा गोमू माशयेभ्भिशि॥
भूमिशायी निशायां च शकर पूनयेद्त्रती । पौषे शभु घर माय माघे क्षरं महेश्वरम्‌ ॥
हादे फारणुने च तिलाशी समुपोषितः । चैत्रे स्थाणुं यवाकी च वरासेऽथ शिवं यजेत्‌ ॥ ४
भङुरोदारी पडुपति जयेष्ठ शोदकादनः । आपद गोमैयादयग्र श्रावणे सरमकपुक्‌ ॥ ५
यम्बकं च भाद्रपदे विरपत्रा्ननो निशि । तण्डुलाशी चाऽऽ्युने ईशं रद्र तु कातिके ॥ ६

दध्या्री होमकारी स्याद्रषीनते मण्डले यनेत्‌ । गोव्हेम गु दाद्िमे्य इद्शम्‌ ॥ = ७
€ १ भि 3 [43 ए

भाययित्वा द्िनान्भोज्य मक्तिक्तिमवाष्यात्‌ । (।नक्ताशी खष्टमीषु स्यद्रत्सरान्ते च पेतुदः ॥

ैरदरं पदं याति सर्मतिवरतमुच्यते ।) अष्टमी बुधवारेण पक्षयोरमयोषैदा ॥ ९

तदा वरते प्रकुर्वीत अथ वा सगुडारिता । तस्यां नियमकतीरो न स्युः खण्डितसंपदः ॥ १०
तण्डरस्या्ुष्ठीनां बर्नयित्वाऽङ्करीदरयम्‌ । भक्तं कृत्वा चाऽऽम्रपुटे सके सकुलाम्विकाम्‌११
साचिकं पूनयित्वाऽङ्ग भद्खीत च कथाश्रवात्‌ । शक्तितो दक्षिणां द्वात्कर्कदीतण्डुलान्विताम्‌॥।
धीरो द्विनोऽस्य भायौऽस्ति रम्भा पूत्रस्तु कौरिकः । वुदिता विजया तस्य धीरस्य धनदो दषः
कौरिकसतं शृहीतवा तु गोपाैशारयन्दरषम्‌ । गङ्गायां सानषृत्येऽथ नीतशवौरैपस्तदा ॥ १४
जञात्वा हृषमपदयन्त हषं मागितुमागतः । मिजयाभगिनीयुक्तो ददे स सरोवरे ॥ १५
दिव्यज्ीयोषितां दृन्दम्रवीदेहि भोजनम्‌ । स्ीहन्दमूचे वतकरदुङकषव त्वमतिधियतः ॥ १६
बतं कृतवा स बुमृने प्ाक्तवान्वनपालकम्‌ । गतो धीरः सदटपभो व्रिजयासहितस्तदा ॥ १७
धीरेण विजया दत्ता यपायान्तरितः पिता । व्रतभाबात्कोविकोऽपि ह्ययोध्यायां नृपोऽभवत्‌ १८
पित्रोस्तु नरे दृष्टा विजयाऽऽर्पि यमे गता । मृगयामागतं भोचे मुच्यते नरकात्कथम्‌ ॥ १९
ब्रतदया्मः भोचे पराप्य तत्कौरिको ददौ । बुधाषटमीदयफलं खगेतौ पितर ततः ॥ = २०
विजया हपिता चकते व्रतं यरक्यादिसिद्धये । अदोककलिकाश्वाषटौ ये पिवन्ति पनवैसौ ॥ २१

‰ इदमर्पं क. ड. पृस्तकयोनास्ति । † धनुधिहान्तगतं नास्ति च, पुस्तक ।

१ ख. ग, धरयसन्मति?। २ च. भ्‌ । आयुधम च । क.ढ. भम्‌ । कामं भोगंच।३ख. श्व--त्राहयादि" ।
४्क,ढ, विधु। ५ ख. ग. "मयं क्षरं ध्रा" । ६ च. "गे सर्कराज्यभर" । ५ क. ङ. "ति सुशान्तित्र । ८ ख. च. भुक्त ।

२१८ शीमदेपायनपुनिमणीतम्‌ -- [ अ० १८९ शो १-१९ ]
( नवमीत्रतानि )
चेतरे मासि सिताष्टम्यां नते शोकमवाधूयुः । सरामशोक हराभीए मधुमाससमुद्धव ॥ म
पिवामि शोकसेतपनो मामशोकं सदा कुरु । चैत्रादौ मादृपूनाृदषम्यां जयते रिपून्‌ ॥. २३
श्यादिमहापुराण भेयेऽद्टमीवरतकथावर्णनं नाम चतुर शीत्यधिकरततमोऽध्यायः ॥ १८४॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ५४१७

भय पञ्चाशीत्यधिकशततमोऽध्यायः ।
नवमीव्रतानि ।
अधरिरुवाच-
नवमीव्रतकं वश्ये ृक्तियुकत्यादिसिदधिम्‌। देवी पूर्याऽऽभिने शके गौरयाया नवीत्रतम्‌ त)
पिष्टकाख्या तु नवमी पिष्टाशी देषिपूननात्‌ । अषटम्यामाभिन शे कन्या मूलम यदा॥ २
अपार्दना रो वै महती नवमी स्मृता । दुगा तु नवगेहस्था एकागारस्थिताऽथवा ॥ ३
पूजिताऽष्ठादशमुना शेषा; पोडशरसत्कराः । शेषाः पोडशहस्ताः स्युरञ्जनं दमं तथा ॥ ४
रुद्रचण्डा प्रचण्डा च चण्डोप्रा चण्डनायिका । चण्डा चण्डवती पूञ्या चण्डरूपाऽतिचण्डिका ५
कमान्मध्य चोग्रचण्डा दुगा महिषमदिनी । (५ वु दुगं रणि खाहा, दशाक्षरो मचः) ६
+दीषकिारादिमन्रादिनवनेत्ो नमोन्तकः । षद्भिः पदैनंमःस्धायपदकरहूदादिकम्‌ ॥ ७
अङ्ष्ठादिकनिष्ठानत न्यस्याङ्गानि जपेच्छिवाम्‌ । एवं जपति यो गुहं नासौ केनापि बाध्यते ॥८
कपालं सेटकं घण्टां दर्पणं तजेनीं धनुः । ध्वजं इमस्कं पाशं वामहस्तेषु बिभ्रतीम्‌ ॥ ९
शक्तिगुदररशूलानि वजं खड्गं च ुन्तकम्‌ । शङ्खं चकर शाकं च आयुधानि च पूजयेत्‌ ॥१०
पशं च काली कालीति जप्तवा सहूगेन घातयेत्‌ । कालि कालि वज्ेशरि रोहदण्डायै नमः॥
तदुत्थं रुधिरं माते पूतनाये च नेशते । वायथ्यां पापराक्षस्यै चरक्यै नम ईर ॥ १२
विदारिकाये चाऽनय्यां महाकौशिकमप्रये । तस्याग्रतो वृषः सायाच्छब्रं पिष्टमयं हरेत्‌ ॥ ११
दधात्खन्द्विशखाभ्यां ब्राहया्ा निरि ता यजनेद्‌। जयन्ती मङ्गला काटी भद्रकाली कपालिनी
दुगं शिवा क्षमा धात्री स्वाहा सथा नमोऽस्तु ते । देवीं पारः ज्ञाप्य पूजयेबादणादिना॥
ध्वजादिरिथयात्रादिबलिदानं बरादिषत्‌। ॥ १५
इत्यादिमहापुराण भ्नेये नवमीत्रतकथनं नाम प्नशनील्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १८५ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--५४३२

# धनुधिहान्तगंते ग. पुस्तके नास्ति । + दीधीकारादीत्यारभ्य जपेच्छिवाभित्यन्तपरन्थः क. ग, ङ. च.
पुस्तकेषु नास्ति । † एवं रत्वा विधानेन नवमीव्रतमाचरेत्‌ । इत्यथैमधिकं क. पुस्तके दयते ।

नी

१ ख, ग, "कमाश्रये ।

भ०१८६-१८०-१८८ ° १।१-९।१-२]
। ( दशम्येकादशीद्रादशीव्रतानि ) । +.
भथ षडरीत्यधिकरततमोऽध्यायः ।
दशमीत्तम्‌ ।
अभिरुवाच--

ददमी्रतकं वक्ष्ये धपैकामादिदायकम्‌ । दक्म्यामेकभक्तारी समते दशपेतुदः ॥
दिश काथनीदाद्राह्मणापिपतिरभवे्‌# ॥ १

इत्यादिमहापुराण प्रये दशमीत्रतकथनं नाम षडशीत्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १८ ६॥

आदितः शोकानां सपष्यङ्ाः- ५४३३

~~~

अथ सप्ताशीत्यधिकदाततमो ऽध्यायः ।
एकादश्ीव्रतम्‌ ।
अगिश्वाच-
एकादशीव्रतं वक्ष्ये भुक्तिपुक्तिप्रदायकम्‌ । दशम्यां नियताहारो मांसमेधुनवनितः ॥ १
एकाद्यां न युञ्जीत प्र्षयोरुभयोरपि । दरादश्येकादश्ी यत्र तत्र संनिहितो हरिः ॥ २
ततर क्रतुशतं पुष्यं ्रयोदश्यां तु पारणे । >+एकादश्षीकला यत्र परतो द्वादशी गता ॥ ,
ततर क्रतुशतं पुण्यं त्रयोदश्यां तु पारणे । दशम्येकादशीमिश्रा नोपोष्या नरकदा ॥
एकादश्यां निराहारो भुक्त्वा चैवापरेऽहनि । भोध्येऽहं पुण्डरीकाक्ष शरणं मे भवाच्युत ॥ ५
एकादश्यां सिते पक्ष पुष्यकषं तु यदा मवेत्‌ । सोपोष्याऽक्षययफलदा परोक्ता सा पापनाशिनी ६
एकादशी द्वादशी या श्रवणेन च संयुता । विजया सा तिथिः भोक्ता भक्तानां विजयप्रदा ॥७
एषैव फाल्गुने मासि पूष्यक्षेण च संयुता । विजया परोच्यते सद्धिः कोटिकोयिगुणोत्तरा ॥ ८
एकादश्यां विष्णुपूजा कायौ सर्वोपकारिणी । धनवान्पुत्रवाीके विष्णुोके महीयते ॥ ९
इदयादिमहापुराण भापरेय एकाद्रीव्रतकथनं नाम सप्ताशीत्यधिकशततमोऽध्यायः ।। १८५७ ॥
आदितः शोकानां समण्यड्ाः- ५४४

न्ट

भधाष्टाप्रीत्यधिककततमोऽध्यायः।

दरादश्चीततानि ।
अगिरवाच-
दरादशीवतकं वक्ष्ये भुक्तिपुक्तिमदायकम्‌ । एकभक्तेन नक्तेन तथैवायाचितेन च ॥ १
=उपवासेन भक्षयेणं चैवं दरादशिकवती । चैत्रे मासि सिते पके द्वादश्यां मदनं हरिम्‌ ॥ २

# एवं कृत्वा तु विधिना दशमी्रतमाचरेत्‌ । इत्यधैमधिकं क. पुस्तके वर्तते । >‹ इदमर्धं ख. पुस्तके नास्ति ।
= इदमर्धं च. पृष्तके नास्ति ।

१क.ग. इ. "ण्य द्वादश्यां पारणे कृते ॥ ए" । २ क. इ. "दिफलप्रदा । ए" । ३ क. ख ण, "ण नैव द्वाद
शिक भवेत्‌ ॥ ञः ॥

२४० भ्रीमदैपायनपुनिपरणीतम्‌-- [ अ० १८९ छो° १-११ ]
( क्रवणद्रादशीग्रतम्‌ )
८ अदुजयेदधुक्तिगुक्छ्थीं मदनद्रादक्तीतरती । पाघशके तु दवादहयां भीमद्रादशिक्वती ॥
नमो नारायणायेति यनेष्ष्णं स सपैभाङ्‌ । फाल्गुने च सिते पक्षे गोषिन्ददरादशीव्रती ॥ ५४
विशोकद्रादशीकारी यजेदाश्वयुजे हरिम्‌ । ) लवणं मार्गी तु ृष्णपभ्यच्यै यो नर; ॥ ५
ददाति शृहृद्रादश्यां स सर्वैरसदायकः । गोषरसं पूनयेद्धाद्रे गोवत्सद्राद शीत्रती ॥ ६
माध्यां तु समतीतायां श्रवणेन तु संयुता । द्रादश्ती या भवरेकृष्णा भोक्ता सा तिल््रादश्री ७
तिरः सानं तिरैरेमो नैवे तिटमोदकरम्‌ । दीपश्च तिकतरेन तथा देयं तिलोदकम्‌ ॥ ८
तिलाश्च देया भ्य; फलं होमोपवासतः । ओं नमो भगवतेऽथो वासुदेवाय वै यनेत्‌ ॥ ९
सङुलः सगैमाभोति पटरतिलद्रादशीवरती। मनोरथद्रादशीडृतफा्युने तु सितेऽ्च॑येत्‌ ॥ १०
नापादश्षीवतष्टतकेशवायेश्च नामभिः । वर्षं यजेद्धरिं सरगीं न मवेननारकी नरः ॥ १,
फारगुनस्य सितेऽभ्यच्यं सुमतिद्रादश्ीरती । मासि भाद्रपदे शुके अनन्तदरादशीव्ती ॥ २२
आं टप तु मूले वा माये कृष्णाय वै नमः । यजेत्तिलांश्च जुहुया्तिलद्रादशीढरमरः॥ १३
सुगतिद्रादशषीकारी फारगुने तु सिते यजेत्‌ । जय ष्ण नमस्तुभ्यं वर्ष स्याद्ुक्तिमुक्तिगः ॥
पोषे तु द्वादश्यां संरापनदराद शीत्रती ॥ १४
इत्यादिमहापुराण आपरये नानाद्वादशीव्रतकथनं नामा्टाीव्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १८८ ॥
आदितः शोकानां सपच्ङ्ाः- ५४५६

अध्ैकोननवत्यधिकडततमोऽध्यायः ।

श्रवणद्रादङ्ञीत्रतम्‌ ।
अपिरवाच-
भ्रवणद्रादशषीं वक्ष्ये मासि माद्रपदे सिते । रवणेन युता शरेष्ठा महती सा श्युपोपिता॥ !
संगमे सरितां सानौच्छणद्रादशीफलम्‌ । बुधश्रवणसंयुक्ता दानादौ सुमहाफला ॥ २
निषिद्धमपि कपैव्यं ्योदहयां तु पारणम्‌ । द्वादश्यां च निराहारो वामनं पूजयाम्यहम्‌ ॥ ¦
उदुम्मे स्वर्णमयं योदया तु पारणम्‌ । आवाहयाम्यहं विष्णुं वामनं शङ चक्रिणम्‌ ॥
सितवच्वयुगच्छनने घटे सच्छन्नपाठ्के । सलापयामि जलैः शुदधेषिष्णुं पश्ाृतादिभिः॥ ५
छत्रदण्डधरं विष्णुं वामनाय नमो नमः । अध्यै ददामि देवेश अध्यादययैः सदाऽचितः ॥ १
भुक्तियुक्तिमरजाकीतिसवै य॑युतं कुरु । वामनाय नमो गन्धं होमोऽनेनाषएकं शतम्‌ ॥ ५
ओं नमो वासुदेवाय हिरः संपूजयेदधरेः । श्रीधराय मुखं तदरकष्डे कृष्णाय बै नपः॥ ।
नमः श्रीपतये वक्षो भुजौ सर्वाखरधारिणे । व्यापकाय नमो नाभि वामनाय नमः किमू ॥ ९
्रैलोक्यजर्नायेति पेद जवे यजनेद्धः । सर्वापिपतये पादौ विष्णोः सर्ात्मने नमः ॥ १८
छतपकं च तैवेवं द्ाह्योदतैर्षटान्‌ । रात्रौ च जागरं कृत्वा प्रातः साखा च संगमे ॥ २।

* धनुधिहान्तरैतप्रन्थश्च. पुस्तके नास्ति ।

©, स्तिर्द्ो 9. 4 ४. ४
१. भ्य । २ क. ड. कुलं द्वादशीव्रतम्‌ । म । > क. इ. भाषव्कषेषु मू" । ४ क, ढ, च
समायुक्ता म" । ५ ख. ग, नादद्रादकषदवा । ६ क. ह. नकाय" ।

[अ० १९० छो° १-६ ] अ्निपुराणम्‌। ` २४१
( अदण्डदराददीत्रतम्‌ )
गन्धपुष्पादिभिः पूर्य बदेत्पुष्पाञ्जछिरिःवदम्‌ । नमो नमसते गोविन्द्‌ बुपश्रवणसंद्वित ॥ १२
अधौधसं्षयं कृत्वा सरवेसौख्यमदो भव । प्रीयतां देव देवेश्च मम निलयं जनार्दन ॥ १३
बाप बुद्धिदो दाता द्रव्यस्थो वामनः खयम्‌ । वामनः परतिश्हाति वामनो मे ददाति च१४
द्रव्यस्थो वामनो निलयं वमनाय नमो नमः । दत्तदक्षिणो विपान्संभोञ्यान खरं चरेत्‌॥ १५
श्यादिमहापुराण भाप्ये श्रवणद्रादकषीवतकथनं नामेकोननवत्यथिकङततमोऽध्यायः ॥ १८९ ॥
आदितः शोकानां समच्छङ्काः-५४७१

~~~ ~~

भय नवत्यधिकशततमो ऽध्यायः ।
अखण्डद्वादक्षीवतम्‌ ।
#अमिरवाच--
अखण्डद्वादशीं वक्ष्ये वरतसंपू्णताङृतम्‌ । मागे सिते विष्णं दरादश्यां समु गोषितः ॥
पश्चगष्यजरे खातो यजेत्तत्मादानो व्रती । यवव्रीहियुतं पातर द्वादश्यां हि द्विजेऽषमेत्‌ ॥
सह्जन्मनि य्किचिन्पया खण्डं वरतं छतम्‌ । भगवेस्त्वसपरसादेन तदखण्ड पिहास्तु प॥
यथाऽषण्डं जगत्सर्वं त्वमेव पुरुषोत्तम । तथाऽखिलान्यखण्डानि व्रतानि मम सन्तु वै ॥
एवमेवानुपासं च चातुर्मास्य विधिः स्मृतः । अन्यतेत्रादिमासेषु सक्तुपात्राणि चापयेत्‌ ॥
भरावणादिषु चाऽऽरभ्य कातिकान्तेषु पारणम्‌ । सप्तजन्मसु वैकस्यं व्रतानां सफ कृते ॥
आयुगररोग्यसौभाग्यराऽ्यभोगादिमाशुयात्‌ ॥ ६
इदयादिमहापुराण भाप्येऽखगणडदरादशीत्तकथनं नाम नवत्यथिकशततमोऽध्यायः ॥ १९. ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-- ५४७७

~----------~

~ म © द)

अधैकनवत्यधिकशततमो ऽध्यायः ।
प्रयोदक्षी्रतानि ।
अभनिर्वाच- 4 ू
भ्रयोदशीव्रतानीह सवैदानि वामि ते । अनङ्गेन कृतामादें वशषयऽनङ्गनयोदकीम्‌ ॥ श
भोदह्यां मागं शेऽनह दरं यजेत्‌ । मध समाया परनहोपस्तिलक्षतः ॥ २

पोषे योगेश्वरं भ्यं चन्दनाशी कृताहुतिः । +पदेशवरं मौक्तिकाशरी मयिऽभ्यस्यं दष वरञेत्‌
काकोरं प्राश्य नीरं तु फारगुने एजयद्रती । कपृराशी स्वरूपं च चैत्रे सौभाग्यवान्भेत्‌ ॥ ४
महार्पं तु वैशसे यनेलातीफलार्यपि । लवङ्गाश्षी श्येषमासे पधुन्नं पूजयेद्रती ॥ ९
तिरोदाश्ची तथाऽऽषाहे उमामर्तारमचयेत्‌ । श्रावणे गन्धतोयाशी पृजयेच्छरलपाणिनम्‌ ॥ ६

* अयमध्यायो नास्ति क. इ. च. पुस्तकेषु । + दम क. इ. पुस्तकयोनांसिति ।

„ _१क.ठ. च. दरिं।२क. स. ग. ङ, "शी हृताः । ३ च. नायेश्वरं । ४ क. ढ.च. चीनं । ५ ख, ग,
प. एदिनेप्र' ।

२४२ भीम पायनपुनिमणीतम्‌-[अ ०१९११९२ ०७-१ १११. १५
( प्रयोदशीचतुदेशषैबतानि )

सथ्रोजातं भाद्रपदे प्ारिता गुरमचेयेत्‌ । सवर्णवारि संमार्य आधिने मिदशाभिपम्‌ ॥ ५

विश्वेश्वरं कार्तिके तु पदनाशी यनेद्रती । किवं हे तु वर्षान्ते संखाग्राऽऽग्रदलेनतु॥ 4

व्ण पूजयित्वा तु दद्यादधिमाय गां तथा । शयनं छत्रकलक्ान्पाहुकारसमाननप्‌ ॥ ९
्रयोदहयां सिते चैत्रे रतिप्रीतियुतं स्मरन्‌ । अशोकाख्यं नगं छिरयु सिन्दूररजनीपसैः ०
अब्दं यजेत्तु कामार्थी कापत्रयोदशीव्तम्‌ ॥ ११

इत्यादिमहापुराण आये त्रयोदशीत्रतकथनं नामैकनवल्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १९१ ॥
आदितः शछोकानां समण्यङ्ाः-- ५४८८

अथ द्विनवलयधिकशततमोऽध्यायः ।
` चतरदशीत्रतानि ।
अग्निशवाच-
वतं बके चतुदेश्या पुक्तुक्तिमदायकम्‌ । कातिके तु चतुश्यां निराहारो यजेच्छिवम्‌ ॥ !
(+वरष मोगधनायुष्यान्कुवन्शिवचतुर्दशषम्‌ । शाही सितेशम्यां दृतीयायां मुनितः ॥२
दादस्यां वा चतुदेश्ां फलाहारो यनेतमुरम्‌ । त्यक्त्वा फलानि दधातु कुषन्फलवतुदषीप्‌।
चतुद यामथाषटमयां प्यो; शृ्धकृष्णयोः । अनश्नन्ूनयेच्छंभुं सवग्युमयचतुर्दशीष्‌ ॥ ४
कृष्णा्टम्ां तु नक्तेन तथा ऊृष्णचतुदंशीम्‌ । इह भोगानवामोति परतर च हभां गतिम्‌ ॥ ५
कातिके च चतुदैदयां कृष्णायां सनङृत्सुखी । आराधिते महेन तु ध्वनाकारासु यष्टिषु) ॥ ६
ततः शुङ्ृचतुदरयामनन्तं पूजयेद्धरिम्‌ । कृत्वा दर्भमयं चैव वारिधानीमन्वितमू ॥ ७
शालिमस्थस्य पिष्टस्य पूपनान्नः कृतस्य च । अर्थ भरिमाय दातव्यमभात्मनि योजयेत्‌ ॥ ८
कतैव्यं सरितां चान्ते कथां कृत्वा हरेरिति । अनन्तसंसारमहासमुद्रे मग्रान्समभ्युद्धर वासुदेग९
अनन्तरूपे विनियोजयस्व नन्वैरूपाय नमो नमस्ते ।
अनेन पूनयित्वाऽय सूत्रं बद्ध्वा तु मत्रितम्‌ । स्वके करे वा कण्ठे वा त्वनन्तव्रतकृसुषी १०
इत्यादिमहापुराण आभेये नानाचतुदशीव्रतकयनं नाम द्विनवलयधिकशततमोऽध्यायः ॥ १९२ ॥
आदितः शोकानां समछङ्ाः-- ५४९८

अथं त्रिनवत्यधिकशततमो ऽध्यायः ।

शिवराश्चिव्रतम्‌ ।

अग्रिरवाच- । ।
शिवरात्रिवतं बधे ुक्तपुक्तिमदं शृणु । माघफालुनयोक्य ष्णा या तु चतुर्दशी ॥ 1!
1 त"
+ धनुधिहान्तमेतगरन्यः क. ड, पुस्तकयोनास्ति । * मा्गशीषै इत्यारभ्य फल्चतुईशीमिलयन्तप्न्थः ल,

पुस्तके नास्ति । |

~~~ ~~~

+ स. ग. भोजयेत्‌ । क. ढ, च. भोजनम्‌ । २ क. ढ, “न्तसूत्राय ।

[अ०१९६-१९४छो ०२-६।१-५१-४] अश्रिपुराणम्‌। २४१
( ्चिवरात्रि्रतमशोकपूणिमादिव्रतं वारव्रतानि च )
कामयुक्ता तु सोपोष्या कुषैज्ञागरणं वती । शिषराबित्रते कु चतुदं्यामभोजनम्‌ ॥
रत्िनागरणेनव पूजयामि शिवं वती । आवाहयाम्यहं रभु भुक्तिुक्तिमदायकम्‌ ॥
नरफाणेवको्तारनावं शिव नमोऽस्तु ते । नमः शिवाय श्रान्ताय परजाराञ्यादिदायिने ॥
कसौमाग्यारोग्यविचारथे सरगमागमदायिने । धर्म देहि धनं देहि कामभोगादि देहिमे॥
गुणकीतिसुसं देहि सर्ग मोक्षं च देहि मे । लुन्धकः म्राप्तवान्ुण्यं पापी सुन्दरसेनकः ॥
हयादिमदापुराण आमेये शिवरात्नितकयमं नाम त्रिनवत्यधिकरततमोऽध्यायः ॥ १९३ ॥
आदितः शोकानां समङ्ः-- ५५०४

क 6 म ~ ९

भथ चतुनैवत्यधिकश्ततमोऽध्यायः ।
अशोकपूणिमादिनतम्‌ ।
अभिरबार--
अशोकपूणिमां व्ये मृषरं च युवं यजेत्‌ । फ।रुन्यां सितपकषायां वर स्यादुक्तिपुक्तिभाङ्‌॥ १
कातिक्यां तु एषोतसग हृत्वा नक्तं समाचरेत्‌ । रेवं पदमवाभोति षव्रतमिदं परम्‌॥ २
कितया याऽपमरावसी(स्या) तस्यां पितृणां दत्तमक्षयम्‌ । उपोष्याण् पितृनिषटरा निष्पापः स्वरगमाशुयात्‌
पद्यां च माघस्य ज्याने सर्वमापुयात्‌ । वक्ष्ये सावित्यमावास्यां भुक्तिमुक्तिकरीं धुमा
पदस्या वती ज्ये बटभूले महापसतीम्‌ । मिरा्नोपोषिता नारी सप्तधान्यैः ्रपूनयेत्‌ ॥ ५

भसः कण्ठसूत्रैश्च रजन्यां कुङ्कुमादिभिः । बटावलम्बनं कृत्वा नृल्यगीतैः प्रभाक्तरे॥ ६
नमः सावित्रये सतयत नेमे चापदि । वेदम गत्वा द्विजान्भोज्य स्यं भुक्ता विसर्जयेत्‌
सावित्री पीयतां देवी सौभाग्यादिकमाष्ुयात्‌ ॥ ८

हत्यादिमहापुराण आभरेये तिभित्रतवणैनं नाम चतुर्वत्यधिकराततमोऽध्यारः ।। १९५ |
आदितः शोकानां सपर््ाः- ५५१२

-----~

अथ पञ्चनवेत्यधिकशततमो ऽध्यायः ।

वारव्रतानि ।

अप्निरवाच-
पारवतानि वक्ष्यामि यक्तिपृक्तिपदानि हि । कैरः पुनरसुः सय साने सर्वौषधी शुभा॥ १
भाद्वी चाऽऽ्दित्यवारे तु सप्तजन्मस्रोगभाक्‌ । संक्रान्तौ सूर्यवारो यः सोऽर्कस्य हृदयः शुभः
छता इत्ते सू्मारं नक्तेनाब्दं स सर्मभाक्‌ । चित्राभसोपवाराणि सप्त त्वा सुखी भेत्‌॥१
पालां शीता चाङ्गारं सप्तनक्लयातिवजितः । विश्नासायां बुधं श्च सप्ननक्ती प्रहा्ितुत्‌ ॥४
व क

# इदमर्धं क. ड. पुरस्तङ्योनाँस्ति ।
2

१ खं. ग. 'शाप्नस्वः।२ग.ध.करं। 3 ग. ड. पज्य।

२४४ श्रीम पायनमृनिप्रणीतम्‌ -- [ अ० १९९ ो* १-२९१ ]

== (4 9 , ( मकैत्र्रतानिं )
अनुराधे देषगुर सप्रनक्ती ग्रहातितुत्‌ । शुक्र ज्येष्ठासु संगर सप्नक्ती प्रहातिुत्‌ ॥* `
रे शनैश्वरं श सप्तनक्ती ग्रहातिनुत्‌ ॥ -. 4

इत्यादिमहापुराण भग्ेये वारत्रतवणेनं नाम प्चनवत्यधिकरततमोऽध्यायः ॥ १९५ ॥
आदितः शोकानां समच्य्ञाः-५५१७

. अथ षण्णवत्यधिकशततमोऽध्यायः ।
नक्षत्रततानि ।
अग्निरवाच-
नक्तजवरतकं वध्ये मे हरिः पूजितोऽथेद्‌ः । नक्षत्रपुरुषं चाऽऽदौ चैत्रमासे हरिं यजेत्‌ ॥ 1!
मूले पादौ येल रोदिणीष्वचैयेद्धरिम्‌ । जानुनी चाश्विनीयोगे आपाहासूरसंजञके ॥ २
मे पवोत्तरासरेव कटि प्र एृत्तिकासु च । पा भाद्रपदाभ्यां तु कुक्षि वै रेवतीषु च ॥ }
स्तनौ चैवानुराधासु धनिष्ठासु च पृष्ठकम्‌ । भुज पथ्यो विशाखासु पुनवैखङ्कली्येत्‌ ॥ ५
अश्छेषासु नखान्पूज्य कण्ठं उये्ामु जयेत्‌ । श्रोत्रे विष्णोश्च भवणे पुखं पुष्ये हेरय॑भेत्‌ ॥ ५
यजेतखातिषु दन्ताग्रमास्यं वारुणमेऽर्चयेत्‌ । मघासु नासां नयने गृगशीषे रणाटकम्‌ः॥ ६
चित्रासु चाऽधद्रीसु केचानन्दान्ते सणै$ं हरिम्‌ । गुडपू्णे पटेऽभ्वच्यं शय्यागोथादि दक्षिणा$
नक्षत्रपुरुषो विष्णुः पूजनीयः शिवात्मकः । शां भवायनीयत्रतकृन्माछमे पूजयेद्धरिम्‌ ॥ ८
कारके कृत्तिकायां च पृगक्ीपे मृगास्यके । नामभिः केङवाधेस्तु अच्युताय नमोऽपि वा ॥‹
कात्तिक कृत्तिकामेऽहि मासनक्षत्रगं हरिम्‌ । शांभवायनीयव्रतकं करिष्ये भुक्तिषुक्तिदम्‌ ॥ !
केशबादिपहामूतिमच्युतं सवदायक्रम्‌ । आवाहयाम्यहं देवमापुरारोग्यदद्धिदम्‌ ॥ १!
का्तिकादौ सदा देयमन्नं मासचतुषटयम्‌ । फारुनादौ च कृशरमाषाढादौ च पायसम्‌ ॥
देवाय ब्राह्मणेभ्यश्च नक्तं नेवेधमाश्येत्‌ । पञ्चगग्यजछे सातस्तस्येव प्राशनाच्छुचिः ॥ !?
अर्वागिविसर्जनाद्रव्यं नेयं सर्मपुच्यते । पिसभिते जगन्नाथे निमास्यं भवति क्षणात्‌ ॥ \।
नमो नमस्तेऽच्युत मे क्षयोऽस्तु पापस्य द्धि सपुयेतु पुण्यम्‌ ।

एेष्वयवित्तादि सदाक्षयं मे क्षयं च मा सेततिरभ्युपेतु ॥ १५
यथाऽच्युतस्त्वं परतः परस्तात्स ब्रह्मभूतः परतः परात्मन्‌ ।
तथाऽच्युतं सवं कुर वाञ्छितं मे मया कृतं पापहराप्रमेय ॥ १४

अच्युतानन्त गोविन्द्‌ प्रसीदे यदभीप्सितम्‌ । अक्षयं माममेयासन्डुरुष्व पुरुषोत्तम ॥ ५
सप्त वर्षाणि संपूज्य भक्तिगुक्तिमवाुयात्‌ । अनन्तव्रतमारूयास्ये नक्षत्रबतकेऽ्दम्‌ ॥ !
मगरी मृगरिरे(शीषे) गोपूतराशी यजनेद्धरिम्‌ । अनन्तं सवैकामानामनन्तो भगवान्फटय्‌ !९
भरददाल्यनन्तं च पुनस्तदेवान्यन्न जन्मनि । अनन्तपुण्योपचयं करोत्येतन्पहात्रतम्‌ ॥ =“
यथाभिरितपराप्चि करोलक्षयमेव च । (पादादि पूथ्य नक्ते तु मुञ्ञीयाततैरवजितप्‌ ॥ '

1] एतदर्षस्थाने क. इ. पुरतश्योरिदं दयत "वेदे दवे रक्षजन्मानि पुनरात्मानमात्मनि' इति । + ट जनन सतनन्म न त प म्न

पाठः क. ड. पुस्तकयोन। स्त । 7
१ख.ग करावब्दाः।२ग. "द पद्मीप्ि*। क इ. "द परमेश्वर ।भ'।

[ अ० १९५ शो १-११ | अपनिपुराणम्‌ । २४९

( दिषतवरतानि )
ृतनानन्तपुदिश्य होमो मासचुष्टयम्‌ । चेनादौ शाणिना होमः पयसा श्रावणादिषु ) ॥ २२
परधाताऽमुचुबनाश्वादनन्तव्रतकात्सुतः ॥ २९
इयादिमहापुराण आप्ये नक्षत्रव्रतव्णनं नाम पण्णवयधिकराततमोऽध्यायः ॥ १९६ ॥
आदितः शोकानां सम्यज्ञाः- ५५.४०

भथ सप्तनवत्यधिकरततमोऽध्यायः ।

दिवप्तनरतानि ।

अभ्निरुवाच-
दिवसवरतकं वक्ष्ये ह्यादौ पेनुव्रतं बदे । यश्ोभयपुखीं दवयासमभरूतकनकान्विताम्‌ ॥
दिनं पयोत्रतस्िष्ेत्त याति परमं पदम्‌ । अयहं पयोव्रतं त्वा काश्चन कटपपादपम्‌ ॥
दसा ब्रह्मपदं याति करपषप्षव्रतं स्तम्‌ । द्रादिशत्पलादूध्वै महीं कृतवा तु काञ्चनीम्‌ ॥
दिने पयोव्रतस्ि्ुदरगः स्यादिवात्रती । प पष त्रिरात्रं तु भक्तेनकेन यः क्षपेत्‌ ॥
विपुलं धनमाभोति तरिरत्रवरतङृदिनम्‌ । मासे मासे त्रिरात्राशी एकभक्ती गणेशताम्‌ ॥ ५
यलिरात्नं वतं कुर्यात्समुदिहय जनादनम्‌ । कुलानां श्तपादाय स याति भवनं हरेः ॥ ६
नवम्बौ च सिते पे नरो मरर्मञनिरस्यथ । प्रारमेत चिरात्राणां ततं तु विषिवद्रती॥ ७
+†ओं नमो वासुदेवाय सहस वा एतं जपेत्‌ । अषटम्यमिकभक्तारी दिनत्रयपुपावसेत्‌ ॥ ८
दादश्यां पूजयेद्रिष्णुं काके कारयेद्त्रतम्‌ । विपरान्संमोऽय वस्नाणि शयनान्याप्तनानि च ॥ ९
छप्रोपवीतपात्राणि ईदत्संपार्थयेद्धिजान्‌ । वरतेऽसिमिनदुष्करे चापि विकटं यदभून्मम ॥ ` १०
भवद्धिस्तदनुङ्ञातं परिपूर्णं भवत्विति । युक्तभोगो व्रजेद्ष्णुं ्रिराजत्रतकव्रती ॥ ११
कातिकव्रतकं व्ये मुक्तिमुक्तिमदायकम्‌ । दशम्यां पश्चगव्याशी एकादृश्यापुपोषिहः ॥ १२
(#काततिकस्य सितेऽभ्यच्यं विष्णुं देवो विपानगः। चैत्र त्रिरात्रं नक्ताशी अनापश्चपदः सुसी
त्रिरात्रं पयसः पानपुपवासपर्यहम्‌ । ) पष्टथाद काते शे ृच््रो माहेन्र उच्यते ॥१४
परात्र परयः पीत्वा दध्याहारो ्ुपोपितः । एकादश्यां काके तु ढृच्छरोऽयं भास्करोऽदः॥
यवागूं यावकं शाकं दधि कषीरं घृतं जलम्‌ । पञ्चम्यादि सिते पक्षे छृच्छ; सांतपनः सत; १६
हत्यादिमहापुराण भाप्नेये दिवसत्रतकथनं नाम सप्तनवयथिकशततमोऽध्यायः.॥ १९५७ ॥

आदितः छोकानां समष्यङ्ाः- ५५५६

न -९ ९) =

~~~

+ दमय नास्ति च. पुस्तके । * धनुधिशन्तगंतः पाठशव. पुस्तकरे नास्ति ।

१ च. "यादरिस्जनाद्‌ । २ ख. ग. "कमुक्िगणेश्ररम्‌ । य । ३ क. ख. ग. 'म्यां चाऽऽदिमे प । ५ क. ग च.
रतं । ५ ग. बिभिरन्रवीत्‌। ६ ल. ग. "मो भगवते वा" । ७ क. ड. “कयां पार" । ८के. ठ.दशसप्रा ।५क. ख,
श्रत" । १० ख, ग, “शी जां प" । ११ च. "रोऽन्रदः ।

२४६. भ्रीपदरैपायनयुनिभणीतम्‌- [अ ° १९८-१९९.को०१-११। १-१]

( मासव्रतानि नानाब्रताति च )
भधाष्टनवलयधिकशततमो ऽध्यायः । 9
य ध
माप्तत्रतानि । ।
अभनिरुवाच-
मासव्रतकमार्यास्ये युक्तिपुक्तिमदायकम्‌ । आपादादिचतुमीसमभ्यङ्गं वजयेत्मुषीः }

वैशाखे पुष्पटवणं लक्तवा गोदो तरपो भवेत्‌ । गोदो मासोपवासी च भीपत्रतकरो हरिः ॥ २
आषाढादिचतुर्मासं भरातःसायी च विष्णुगः । माघे-मास्यथ चैत्रे वा गुडधेतुमदो भवेत्‌ ॥
गुडवरतस्ृतीयायां गौरीशः स्यान्महावती । मार्गशीर्पादिमासेषु नक्तद्विष्णुोकभार्‌ ॥ ५
एकभक्तवती तदरद्रादशीवरततकं पृथक्‌ । फलवती चतुमांसं फलं यक्ता प्रदापयेत्‌ ॥ ८
श्रावणादिचतुरमासं व्रतैः सरवै टमेदूव्रती । आषाढस्य सिते पक्ष एकादश्यापुपोपितः ॥ ५
चातुमास्यवतानां तु कुर्वीत परिकल्पनम्‌ । आपाल्यौ चाथ संक्रान्तौ कर्वैटस्य हरिं यनेत्‌ ॥७
इदं व्रतं मथा देव शीतं पुरतस्तव । निविघ्ां सिद्धिमायातु प्रसन्ने खयि केशव ॥ ८
एहीतेऽसिमन्वते देव यत्ूर्णे न्रिपे दहम्‌ । तन्मे भवतु संपूर्णं त्वत्मसादाजनादेन ॥ ९
मसादि लक्ता विप्रः स्याततेलल्यागी हरिं यजेत्‌। एकान्तरोपवासी च त्िरीत्री बिष्णुशोकभाक्‌
चान्द्रायणी विष्णुलोकी मौनी स्यान्पुक्ति भाजनम्‌ । प्राजापत्रती स्वगं सक्तुयाब्रकभक्षकः ॥
वुग्धा्याहारवान्स्वगीं पञ्चगन्याम्बुभुक्तथा । शाक्गूलफलाहारी नरो विष्णुपुरीं व्रनेत्‌ ॥ .!२
(पांसवजीं यवाहारो रसवजीं हरिं व्रजेत्‌ । कौषुदव्रतमाखूयास्ये आधिने सुपोषितः ॥ १३

द्वादश्यां पूनयेद्ष्णु प्रिप्याजजोखलादिभिः । ध्रृतेन तिखतैलेन दीपनेवेदमरषयेत्‌ ॥ १४
ओं नमो वासुषैवाय मालला मारया यजेत्‌ । धर्थकामाथेमोकषांश्च प्ाुयात्कौपुदन्रती ॥ १५4
स्थं लमेद्धरिं पाच्यं मासोपवासकव्रती ) ॥ १६

इत्यादिमदहापृराण आग्नेये मासत्रतकथनं नामाष्टनवलयधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५८ ॥
आदितः शोकानां समखड्ाः-- ५५७२

अथ नवनवत्यधिकशततमोऽधप्रायः ।
नानात्रतानि ।
अभ्निरवाष--.
ऋतुवरतान्यहं वक्ष्ये य॒क्तिपुक्तिपरदानि ते इन्धनानि तुभ्यो दधराद्रषीदिचतुरो शतन ॥ !
धुतपेनुपरदशवानते ब्राह्मणोऽपित्रती भवेत्‌ । त्वा मौनं तु संध्यायां मासान्ते प्रृतकुम्मदः ॥
तिषटषण्टावस्दाता सखी सारस्वतवती । पश्चामृतेन सपनं इृत्वाऽ्दं पेनुदो वृपः ॥ २
एकादश्यां तु नक्ताशी चैत्रे भक्तं.नितरदयेत्‌ । रैम षिणोः पदं याति मासान्ते विष्णुपद्रती ॥

>‹ धनुशिहान्तगेतः पार्श्व. पुस्तके नारित ।

१ ख. ग. शतयुली । वै" । २ क. इ. "व्या वृषसं" । ३ ख. मांसयागी तु वि जघ, शरत्रं वि" । ५४
ख. उ. सुधीः।

[भ० २०० शो° १-१७ ] अग्निपुराणम्‌ । २४७
( दीपदानत्रतम्‌ )
भपायताक्षी गोयुगदः श्रीभाग्देषीवती भवेत्‌ । निवे पिददेवेभ्यो यो पुङके स भवेभुपः ॥ ५
व्रतानि चोक्तानि संक्ान्तव्रतकं षदे । संक्रान्तौ स्वरगरोकी स्यादरात्रिजागरणान्नरः ॥ ६
अमाकास्यां ठ संक्रान्तौ शिवारकयननात्तथा । उत्तरे त्वयने वेज्यः भातःलानेन केशवम्‌ ()॥७
्ारिवत्लमानेन सर्वपापैः भमुच्यते । पृतक्षीरादिनाऽऽलाप्य भामोति विषुवादिषु ॥ ८
लीणाुमातरतं भरद्‌ तीयासवष्टमीषु च । गौरीं महेश्रं चापि यजेत्सौभाग्यमाषुयात्‌ ॥ ९
उमामहेषरो प्राच्यं अवियोगादि चाऽुयात्‌ । पूलव्रतकरी द्वी च उमेशव्रतकारिणी ॥ १०
मू्भक्ता तु या नारी शेवं सा पुरुषो भवेत्‌ ॥ ११
हयादिमहापुराण आप्ये नानात्रतवणैनं नाम नवनवत्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १९९ ॥
आदितः श्लोकानां समच्ङ्ञाः--५५८३

भथ द्विशततमो ऽध्यायः ।

ीपदानत्रतम्‌ ।

अरिरवाच-
दीपदानव्रतं वक्ष्ये भूक्तियक्तिभदायकम्‌ । देवद्विनातिकर्हे दीपदोऽन्दं स सर्वभाक्‌॥ १
चा(च)तुमासि(स) विष्णटोकी काततके स्वगीलोक्यि। दीप्दानात्परं नास्ति न मूतं न भविष्यति
दीपेनाऽऽयुध चश्ुष्मान्दीपाटक्ष्मीसुतादिकम्‌ । सौभाग्यं दीपदः पराप्य खरगैलोके महीयते ॥?
विदर्भराजदुहिता ललिता दीपदनभाक्‌ । चारपर्मकषमापपत्नी शतमायादिकाऽभवत्‌ ॥ ४
ददौ दीपसदसतं सा विष्णोरायतने सती । पृष्टा सा दीपमाहारम्यं सपत्नीभ्य उवाच ह ॥ ५

लकितोवाच-
सौवीररानस्य पुरा भजेयोऽभूतुरो हितः । तेन चाऽऽयतनं विष्णोः कारितं देविकातटे ॥ ६
काति दीपकस्तेन दत्तः संमरितो मया । वक्त्रमान्तेन नर्यन्या माजीरस्य तदा भयात्‌ ॥ ७
निर्गाणवान्बदीप्रोऽश्रदर्या मूषिकरय! तदा । मृता राजात्मजा जाता राजपत्नी शताधिका ॥ ८

अपकलिपतमप्यस्य परणं यत्कृतं मया । विष्णायतनदीपस्य तस्येदं भुज्यते फलम्‌ ॥ ९
नातिस्मगा तो दीपान्भयच्छमि सहानिशम्‌ । एकादश्यां दीपदो वै विषाने दिवि मोदते १०
नायते दीपतां तु मूको बा जट एव च । अन्धे तमसि दुष्पारे नरके पतते किङ ॥ ११
गिक्रोशमानांथ नरान्यमक्गिकर आह तान्‌ । बिापैरलमत्रापि र वो भिकपिते फलम्‌ ॥ १२
षदा ममादिभिः पूर्वमलन्तप्पुपक्षितः । जन्तुजेन्मसहसेभ्यो हफसिमन्मारुपो यदि ॥ ११

त्ाप्यतिषिगूहाता किं भोगानमिधावति । खेहितं विषयास्वादैः क्रन्दनं तदि हाऽऽगतमर्‌ ॥१४
म्यते च कृतं पूैमेतस्कि बो न चिन्तितम्‌ । परलत्रीपु कुचौ भयङ्गं भीतये दुःखदं हि वः ॥१५
एदूतविषयास्वादोऽनेककोवयन्ददुःखदः । परष्वीहारि यद्वीतं हा मातः कि विप्यते॥ १६
रोऽपिभारो हेरेनानि मिया परिकीरने । ।वतितैरेऽसपपूयेऽपि यदभ्िकभ्यते सदा ॥ १७
द

# इदमर्धं फ. ड. पुस्त कयोनास्ति । + इदमर्थं च. पुस्तके नास्ति ।

१क. ह. द्दार्थभाः। २क, इ, हसितं। ३ ख. ग. “चायङं ।

२४८ भीमदेपायनमुनिपणीतम्‌-- [ अ० २०१ छो {-११

हदा ( नवम्यहा्म्‌ )
दानाकक्तदीपो हतसदरोऽतिदुःखदम्‌ । इदान पि मिापेन सहव यहुपागतमू्‌ ॥ १८

अपिराच-
लकितोक्तं च ताः श्रुता दीपदानाहिवं ययुः । तस्माहीपपरदानेन बतानामधिकं फलम्‌ ॥ १
इत्यादिमहापुराण भाप्नेये दीपदानवणेनं नाम द्विशततमोऽध्यायः ॥ २०० ॥
आदितः शोकानां समष्टयङ्ाः-५६०२

अथैकाधिकद्विश्ततमोऽध्यायः ।

नवव्यूहार्चनम्‌ ।

अधरिरुवाच--
नवब्युहा्च॑नं बक्षये नारदाय हरीरितम्‌ । मण्डलेऽग्नेऽचयेन्मध्ये अवीजं वासुदेवकम्‌ ॥ !
आवीजं च संकर्षणं पयुश्नं च दक्षिणे । अः अनिरुद्धं नक्ते ओं नारायणमप्सु च ॥ २
तत्सदरह्माणमनिले दरं विष्ु क्षौ रसिकम्‌ । उततर भूवैरौह च रशे दवारि च पशमे ॥ चि
कं टंसं दं गरुरमन्तं पूर्ववक्त्रं च दतषिगे । संवे हुं फडितिचखंठंफंशंगदां विधौ।
बंणंमक्षंकोणेशंचयधंदं मं दहं श्रियं यजेत्‌। दक्षिण चोत्तरे प्ट ग दं बं शं स्वषीनकष्‌॥
पीठस्य पिमे धं वं वनमालां च पिमे । श्रीवत्सं चैव संदहंठेछंतं यं कौस्तुभं जरे ॥ १
दशमीङ्गक्माष्िष्णोनेमोऽनन्तमधो ऽर्चयेत्‌ । दशाङ्गादिमहनद्रादीनपरवादौ चतुरो घटान्‌ ॥ ७
तोरणानि वितानं च अगन्यनिकेन्ुवीनकैः । मण्डलानि क्रमाद्धात्वा तैन बन्ध ततः एेद॥८
अम्बरस्थं ततो ध्यात्वा सृ्मरूपमथाऽऽत्मनः । सितामृते निम्र च चन्द्रविम्बार्सुतेन च ॥९

तदेव चाऽऽत्मनो बीनमेमृतं पषसंस्कृतम्‌ । उत्पद्यमानं पुरूषपात्मानयुपकरपयेत्‌ ॥ ११
उत्पभोऽस्मि स्वयं विष्णुर्वीने द्वाद शकं न्यसेत्‌ । हृच्छिरस्तु शिखा चैव कवचं चाञ्चमेव घ ११
वकोमूभेभिखापूषरोचनेषु न्यसेत्पुनः । अजं करदे न्यस्य वतो दिव्यतनुर्भवेत्‌ ॥ १२

यथाऽऽत्मनि तथा देवे शिष्यदेहे न्यसेत्तथा । अनिर्मारसया स्मृता पूजा यद्धरेः पूजनं दि॥!?
सनिमीरया मण्डलादौ षद्धनेत्ाथ् शिष्यकाः । पुष्पं कषियन्त तस्य तमाम कारयेत्‌ ॥
निवेदय वामतः शिष्या स्िलवरीहिषृतं हुनेत्‌ । शतमष्टोत्तरं हुत्वा सहसरं कायशुद्धये ॥ १५
नव्यस मूतीनामङ्गानां च शताधिकम्‌ । पर्णान्द्ला दीक्षयेततानयुरः पूर्यश्च तैषैनै; ॥ १
इत्यादिमहापुराण भाने नवव्यहाचैनवणेनं नामकाधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २०१ ॥
आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः-५६१८ ..

न~ ~

१क.ष्.टं। २ क. ड. राह्शहस्तेवमेचप1 क. ड. कंठंच सं गुरं सव॑ पूवेचक्रं च।४४. ड
मे| जंलंसंहंफः।५क. ट. "धौ । चन्दरपक्षंक्षौणसुखं तंदंभ। ६क.,ख, ढः, "मागं कर| ७क, ख.ग,
द्रध्वा त" । ८ च. अनवस्थं । ९ क. इ, कायैमुदरहेत्‌ । न ।

[अ० २०२ शटो° १-२६] अपिपुराणप्‌ । २४९
( पष्यवगेकथनम्‌ )
भय थथिकद्विशततमोऽध्यायः ।

; पुषपवर्गकथनम्‌ ।
अग्निरवाच-
षपगन्पषपदीपनेवचैरतुष्यते हरि! । पष्याणि देवयोग्यानि द्ययोग्यानि वदामि ते ॥ १
एषं शष्ठ मती ष तमालो पुक्तिुक्तिमान्‌ । पिका सरमपाप्री यूथिका विष्णुलोकदा ॥ ९
भतिपुक्तमयं तदरत्पाटला विष्णुलोकदा । करवीरेविष्णुलोकी जपापुष्पैश्च पुण्यवान्‌ ॥
धावन्तीडनकाचेश तगरेविष्णुलोकभाक्‌ । कणिकरिगिष्णुलोकः वरुणः पापनाशनम्‌ ॥ ४
पेश केतकीभिश्च इन्दपुषपैः परा गतिः । वाणपुषपरवषराभिः कृष्णाभिर्दरिलोकभाङ्‌ ॥ ५

भवोकैसिरूकेसदरदाटरूषमवैस्तथा । युक्तिभागी विरवपतरैः शपीपत्रैः परा गतिः ॥ ६
विष्णुरोकी शृङ्गरानेस्तमाढस्य दहैस्तथा । तुलसी कृष्णगौराख्या कडारोत्पलकानि च ॥ ७
पदं कोकनदं पुण्यं कषताब्जमार्या हरिः । नीपार्जुनकदम्बेध बकुले सगन्धिभिः ॥ <
विदुकैषुनिपुष्यस्तु गोकणैनीगक्णकैः । संध्यापुषपौषिसवत रज्ञनीक्ेतकी भवैः ॥ ९

कृपाण्डतिमिरोत्येश्च कुशकागरंरोदधवैः । यूतादिभिरमरवकैः पतररनयैः सुगन्धैः ॥ १०
क्तकतिः पापष्ानिभेक्तया सर्वत तुष्यति । सरणैलक्षाधिकं पुष्पं पाला कोषिगुणाधिका ११
एवनेऽन्यवने पुष्पैिगुणं वननैः फम्‌ । विदीगैनीचैयदष्णं नाधिका मोसितैः ॥ १२
काश्चनरिस्तथोन्पततैगिरिकाभकया तथा । कुटजैः शासपलीयैश्च रिरीपैमरकादिकम्‌ ॥ ११
गन्ध्रह्मदेशच पष्पैनीरोतपटे्रिः । अर्गमन्दारपुस्तूरकुसुैरच्यते हरः ॥ १४
शुटजेः करटी पष्ैः केतकीं न शरिरे ददेत्‌ । दष्माण्डनिम्बसंमतं पैशाचं गन्धवभितम्‌ ॥ १५
मिसा इ्दियजयः क्षानति्गानं दया शुतम्‌ । भावाष्पुष्पैः संपूर्य देवान्स्यादुक्तिगुक्तेभार्‌॥
( > अहिंसा प्रथपं पृष्वं पष्यपिन्धियनिग्रहः । सर्वपुष्पं दया भूते पष्प शरान्तिषिरिष्यते ॥ १७
शमः पुष्यं तपः पुष्यं ध्यानै पुष्पं च सप्तमम्‌ । सलं चेवष्टमं पष्पमेतस्तुष्यति केदावः ॥ १८
एतरवाष्टमिः पष्पसतृष्यलेवाधितो हरिः । एष्पान्तराणि सन्त्र बाह्यानि मनुजोत्तम ॥ १९
भक्त्या दयान्वितैविष्णुः पूजितः परितुष्यति ।) वारुणं सलिलं पुष्पं सौम्यं घृतपयोद्‌ पि॥२०
भाजापत्यं तथाऽश्नादि आयं धूपदीपकम्‌ । फलपुष्पादिकं चैव वानसलयं तु पश्चमम्‌ ॥ २१
पाथिवे कुदरा वायव्यं गन्धचन्दनम्‌ । भरदधा्यं विष्णुुष्पं च सदा चषषटपुष्पिका ॥ २२
आसनं एूतिपाङ्ग षिष्णुवी चष्टपुष्पिकाः(का) । विष्णोस्तु बासुदेवावरैरीशानायैः शिवस्य गा
इटयादिमहापुराण आमनेये पुष्पषगैव्णनं नाम ग्धिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २०२ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ;-- ५६४१

>८ धनुिहान्तमेतप्न्थः ख. ग. च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१ च. वारलाकुग्जका" । २ स. कुटः । 3 क. इ. “शतोद्ध' । ४ ख. ग, शरैः! कृतारामैशवमस्फैः । ५ इ,
४१ षनिजैः। ६ ख, "णे वाऽनिलं ।
3३

५५० भीमहूपावनमुमिपरणीतम्‌-- [ भ० २०६ शो° १-९६
( नरक्वस्पम्‌ )
भय ऽयधिकद्विशततमोऽध्यायः ।
नरकरूपम्‌ ।
अप्रिरुवाच-
पष्पायैः पूजनादरिष्णोमै याति नरकान्वदे । #आयुषोऽन्ते मरः प्राणैरनिच्छकषपि पुष्यते ॥ !
जलमब्रिरिषं शस शु्याधिः पतनं गिरेः । निमित्तं किषिदासा् देही प्ाणेधिपुस्यते ॥
अन्यच्छरीरमादत्ते यातनीयं स्कमभिः । भुङ्गेऽथ पापषृहुःखं सुखं धर्माय संगतः ॥
मीयते यमवृतैसतु यमं पराणिभयंकरैः । कपये दक्तिणदरारि धाभिकः पश्चिमादिभिः ॥
यमाज्गपैः किकरैस्तु पालयते नरकेषु च । स्वगे तु नीयते धर्मादसिष्ठायुक्तिसंभ्रयात्‌ ॥
गोघाती तु महावीच्यां वर्षक्षं तु पीड्यते । ताप्रकुम्मे महादीे ब्रह्महा भरमिहारकः ॥
महापलयकं यावद्रौरवे पीड्यते षने । ख्रीवारटदधहन्ता तु यावदिन्दराथतुदंश ॥
महारौरवे रोद एहकित्रादिदीपकः । ददते कल्पमेकं स चौरस्तामिस्रके पतेत्‌ ॥
नैककसपं तु श्रलावरैभि्ते यमरिकरः । महातामिस्रके संपनलौकायैश् पीड्यते ॥
यावद्धपिमदहाधा असिपन्नवनेऽसिभिः । नेककस्पं तु नरके करम्भवालुकासु च ॥ ११
येन दग्धो जनस्तन्न दहते बाटुकादिभिः । काकोले इमिविष्ठाश्षी एकाङी मिष्टमोजनः ॥ !?
द्रे मूतररक्ताशी प्रशवयङ्तक्रियोज्ङ्नतः । +सुवुमेन्पे रक्तभोजी मवेदाभष्यमक्षकः ॥ २

© © @ ~® क» ब = ~क 9

तैकपाके तु तिलवत्पीञ्यते परपीटकः । 1 तैरपाके तु पच्येत श्रणागतधातकः ॥ ... ११
निरुच्छरासे दाननाशी रसविक्रयकोऽध्वरे । नान्न वञ्चकटाहे च महापाते सदाऽ्ूती ॥ १४
महास्वाले पापबुद्धिः ककवेऽगम्यगामिनः । संकरी गुदपाङे च परुदेत्परममे्ृत्‌ ॥ . १९

्ारेहदे प्राणिहन्ता श्षुरधारे च भूमिहृत्‌ । अम्बरीषे गोसरणंह्ददुमच्छिदरजश्फे ॥ . , १६
मधुहृती परीतापे कालसूत्रे परोधहृत्‌ । कदमलेऽत्यन्तमांसाशी उग्रमन्पि श्रपिण्डदः ॥ !७
दुधरे ह्यत्कोचभक्षी बन्दि्राहैरताश ये । षे नरके रोहेऽपतिषठ श्चतिनिन्दक्ः ॥ १८
पृतिवकत्रे श्टसाक्षी प्रिष्ष्ठेद्धनापहा । बाल्ञीहद्धपाती च कराले ब्राह्मणातिङकत्‌ ॥ !९
(> बिकेपे मपो विमो महाप्रेते तु भेदिनः । तथाऽऽक्रम्य पारदाराशूलन्तीमायसीं किलाम्‌॥)
शारमलाख्ये तमाखिकरिन्नारी बहुनरंगमा । अस्फोटजिषोदधरणं खीक्षणननत्रमेदनम्‌ ॥ २!
अङ्गारराशौ क्षिप्यन्ते माृपु्यादिगामिनः। चौराः श्ुरैथ भिघन्ते स्वमांसाशी च मांसभुक्‌?
मासोपवासकता बै न याति नरकं नरः । एकादशी्रतकरो मीष्पपञचकसद्रती ॥ २
श्यादिमहापुराण आपनेये नरकस्वरूपवर्णनं नाम श्यधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २०३ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ः- ५६६४

% ृवमर्धं च. पुस्तके नास्ति । + एतद्स्थाने--“चमेकुम्मे रक्तभोजी भवेद्वा रकभोजनः इति च, प्त
बर्तते । † इदमर्धं नास्ति क. ह. पुस्तकयोः । ~ धनुगविहान्तग॑त्रन्थश्च. पुस्तके नारित ।

१ क. ढ, "हावाप्यां व । २ क. ह, "हस्वषमिदा" । ३ क, ङ. सथोज । ४ ध. च. कवाटेन म' ।
५. "कपे प्राः । ६ क. ड. प्राणहती । ७च. रामह । < च, "ग्तेह्य। ९ क, इ, श्टुवनाश्च । १० क. ई
मज्ञिष्ठे । ११ क, ङ, कः । युतिवृक्षे कू" ।

अ०२०४-२०५ो ° १-१८१-२] अषरिषुराणष्‌। ` १५१
। ( मासोप्वासभीष्मप्फतते )
भय चतुरभिकद्िशततमोऽध्यायः ।

माप्ोपवाप्त्रतम्‌ ।

भअगिरवाच-
रते मासोपवासं च स्ोँषटं वदामि ते । इत्वा तु दैष्णवं यह गुरोराङ्गापषाप्य च ॥ >
हचछायैः स्वबलं बुबध्वा फुयौन्मासोपासकम्‌ । वानमस्यो यतिवौऽथ नारी बा विधवा युमे॥
आवरिनस्यामहे पक्ष एकादश्यामुपोषितः । वतमेतसु रृीयाचानर््रिश्चहिनानि तु ॥ ह
अधप्रभृलहं विष्णो यावदुत्थानकं तव । अचेये त्वामनश्न्हि यावन्निशहिनानितु ॥ ४
कातिक्ातिनयार्विष्णो यावदुत्थानकं तव । भिये यथ्न्तराङेऽहं बतमङ्गो न मे भवेत्‌ ॥ ५
प्रिकालं पनयेदिष्णुं त्रिः सातो गन्धपुष्पकैः । विष्णोर्गीतादिकं नप्यं ध्यानं कुयात्रती नरः ६
हयावादं परिषरद्याकाङ्पां पिवजेयेत्‌ । नावतस्यं सृरेतकचिद्रिकैसयाम् चालयेत्‌ ॥ ७
देषतायतने तिष्ठे्याव्जिशदिनानि तु । द्रादर्यां पूजयित्वा तु भोजयित्वा द्िनान्वती ॥ ८
प्रमाप्य दक्षिणां दश्वा पारणं तु समाचरेत्‌ । म॒क्तिमुक्तिमवारोति कल्पांप्रैव योदश ॥ ९
कारयेरे्णवे यङ्ग यजेद्धिांस्रयोदश । तावन्ति बल्ञयुगभानि(णि) भाजनान्यासनानि च ॥ १०
छत्राणि सपवित्राणि तथोपानथुगानि च । योगपटोपवीतानि दघाद्रिपाय तैरमतः ॥ ११
अन्यविप्राय शय्यायां हेमं पिष्णुं प्रपूर्य च । आतमन तथा पूर्वि वच्राधेश मपूजयेत्‌ ॥ १२
स्वपापविनिधुक्तो विमविष्णुपसादतः। विष्णुोकं गमिष्यामि विष्णुरेव भवाम्यहम्‌ ॥ ११
बन व्रज देवषुदधे विष्णोः स्थानमनापयमू । विमानेनामलस्तत्र तिष्ठ िष्णु्रूपधृक्‌ ॥ १४
रिनेतुक्ताऽय तां शय्यां गुरवेऽ निवेदयेत्‌ । डुरानां भध ल विष्णुलोकं नयेद्रती ॥ १९
मासोपवासी यदेश स देशो निमेषो भवेत्‌ । कि पुनस्तत्कुलं स्र यत्र मासोपवासङृत्‌ ॥ १६
वरस्य पूरितं दृष्टा क्षीराञ्यं चैव पाययेत्‌ । नैते व्रतं विनिघ्नति हषिर्विपातुपोदितम्‌ ॥ १७
रीर गुरोहितो(ती)षध्य आपो पूलफलानि च । विष्ुपहषधं कती व्रतमस्मात्समुदधरेत्‌ ॥ १८

इ्यादिमहापुराण भाप्रेये मासोपवासव्रतकथनं नाम चतुरपिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २०४॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--५६८२

भय पश्राधिकद्विशततमोऽध्यायः।

भीप्मपश्चकततम्‌ ।

अपरिरषाच-
मीपापश्चकमार्यास्ये व्रतराणं तु सवैदम्‌ । कातिकस्यामरे पक्त एकादश्यां समाषरेत्‌ ॥ `?

दिनानि पश्च तरिःलायी पञ्रीहितिैस्तथा । तयेदेवपित्ादीन्मौनी, संप्येदपिम्‌ ॥ >

# इत उक्षरमध्वायषट्कं नास्ति च. पुस्तके ।

१४. इ. “वासाख्यं स" । २ य. 'रेदभाका" \, ३ क. ग. इ, "ति गुर्या्ां तु त्रयोदशीम्‌ । का" । * क. इ.
पिष्ु्रतपर' । ५ ख, "जातवा ऽथ । ६, ह, "यी यनद ।

२५२ ओमपायमबुनिपणीतमू्‌-- [ अ० २०१ -ो° ११६
( अगस्या्वदानकषथनष्‌ )

परथगव्येन संस्नाप्य देवं पशचामृतेन च । चन्दनाः समािष्य गुगुहुं सतं दहेद्‌ ॥
दीपं दथयादिवा रात्रो नैवेदं परमाज्क्‌ । ॐ नमो वासुदेवाय जपेदष्टोत्तरं शतम्‌ ॥
जुहुयाच्च धताभ्यक्तांस्तिलव्रीहीसततो व्रती । षडक्षरेण मत्रेण स्वाहाकारान्वितेन च ॥
फपल पूजयेत्पादौ द्वितीये विखपतरकैः । जानुसक्थि ठ्तीयेऽथ नाभि शङ्गरणैनं तु ॥
वाणविल्बनपाभिस्तु चतुथे पञ्चमेऽहनि । माल्या भूमिशायी स्यादेकादश्यां तु गोयम्‌ ॥ ७
गोपं दपि दुग्धं च पशमे पञ्चगव्यकम्‌ । पौर्णमास्यां चरक्तं क्ति युक्ति लभेद्व्रती ॥ ८
मीप्मः छृतवा हरिं माप्स्तनेव भीष्पपश्चकम्‌ । बरस्मणः पूजनात्पश्च(को) पवापादि(तम)वं पेत
इत्यादिमहापुराण भाप्ये भीष्मपन्नकम्रतकयनं नाम पश्वाधिकद्विशततभोऽप्यायः ॥ २०५ ॥
आदितः शोकानां सपष्ङ्ञाः- ९६९१

>7 ~क» व म

सय षडभिकद्विराततमोऽध्यायः ।
अगस्त्याध्यैदानकयनम्‌ ।
अभिरुषाच-
अगस्त्यो मगवाचिवष्णुस्तमभ्व्॑याऽऽपुयाद्वरिम्‌। अपापे मास्करे कन्यां सत्रिभागेिभिदिनै
अर्ध्यं दचादगस्त्याय पूजयित्वा ह्युपोषितः । काशपुष्यमयीं मर्व परदोषे विन्यसेद्ररे ॥ २
पनेयजेततां कुम्भस्थां रात्रौ कुयांतनागरम्‌ । अगस्त्य मुनिशादृठ तेजोराशे महापते ॥
इमां मम कृतां पूजां शृहीपव भियया सह । आवा्चाष्यं च साप्यं भाचैयेशन्दनादिना ॥ ४
जाशयसमीपे तु प्रातनीत्वाऽयमर्पयेत्‌ । काशपुष्पपरतीकारशे अगिमादतसंभव ॥ ५
मित्रावरुणयोः पुत्र कुम्भयोने नमोऽस्तु ते । #आतापिर्भक्षितो येन वातापिश्च महासरः ॥ ६
समद्र; शोषितो येन सोऽगस्यः संपुखोऽस्तु मे । अगस्ति मार्थयिष्यामि कमणा मनसा गिरा$
अर्चयिष्याम्यं मेत परलोकामिकारक्षया । द्ीपान्तरसमृत्पन्नं देवानां परमं भियमर्‌ ॥ ८
राजानं सवैहक्षाणां चन्दनं मतिष्ताम्‌ । धमीरथकाममोक्नाणां भाजनी पापनाशनी ॥ ९
सौभाग्यारोग्यलक्ष्मीदा पुष्पमाला मण्यताम्‌ । धूपोऽयं शृतां देव भक्ति मे चलां कुर ॥!०

ईप्सितं मे षरं देहि परतर च भां गतिं । सुरासुरषुनिशरेष्ठ सरवकापफलमद्‌ ॥ ११
यसुव्रीदिफरेनना दत्तस््वध्यो शयं मया । अगस्त्यं बोधयिष्यामि यन्मया मर्मसोयुतम्‌ ॥
फरेर्य मदास्यामि एृहाणाध्यं महापुने ॥ १२
अगस्त्य एवं सननाद्धरिर्रीं पूनामपलयं बलमीदमानः। |
उभौ कणाहषिस्प्रः पुपोष सतया देवेष्वारिषो वै जगाम ॥ `, . †

* एतदभस्थाने क. इ. पुस्तकयोः--“ वातापी भक्षितो येन समुदः शोषितः पुरा । बिष्यवदधक्षयकरः सोऽ
गस्स्यः प्रमुखोऽस्तु मे *” इति प्रन्थो वर्त॑ते ।

१ ग. ^भ्यच्ये स्तुया । २ ख. ग. "टे । निमन्येत्तां । घ. ङ. "2 । मूते यजे । ३ क. इ, 'हापुते ।
» क. इ. 'शवहिमा" । ५ क. ङ, मश्ैः। ६क. ड, “मू । परशस्तवमुनि" । ७ क. ख, ह, बाचविष्वाभि । ८ ९
ढ़. "नसेप्तित"। ९ क. ख, इ, “भौ वणौ" । |

अ०१०७-२ ०८० १-६।१-४] । । ९
। ( कौमृदमतं त्रतदानदिसमुचयश्च ) 1 १

राजपुत्र नमस्तुभ्यं मुनिपत्नि महाव्रते । अर्धय गरहीष्व देवेशि लोपामुद्रे यशखिनि ॥ १४
परतनसमायुकतं हेमरूप्यसमन्वितम्‌ । सप्तथौ नेहते पातर दधिचन्दनसंयुतम्‌ ॥ १५
अर्व दधादगस्त्याय ज्ीशृ्राणामवेदिकम्‌ । अगस्त्य मुनिशार्दूल तेभोरारे च सद ॥ १६
इमां मम कृतां पूजां हीतवा व्रज शान्तये । यनेदगसतयमुदिय धान्यमेकं फं रसम्‌ ॥ १७
ततोऽन्नं भोजयेद्विानषतपायसमोदकान्‌ । गां वासां पि सुवर्णं च तेभ्यो दधा दक्षिणाम्‌ १८
पृतपायसयुक्तेन पत्रेणाऽऽच्छादिताननम्‌ । सदिरण्यं च तं कुम्भ ब्राह्मणायोपैकलपयेत्‌ ॥ १९
स वर्षाणि दश्वाऽभ्यं सवं सवैमवामुयुः। नारी पत्रश्च सौभाग्यं पति कन्पा तृपो भुबम्‌॥२०
शयादिमहापुराण भाप्ये आस््याष्यंदानकथनं नाम षडधिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २०६ ॥
आदितः श्चोकानां समष्यङ्ाः--५७११

अथ सप्ताधिकद्विशततमोऽध्यायः ।
कौमुद्नतम्‌ ।
अग्निरवाच-
कौ एदाख्यं मयोक्तं च चरेदाश्वयुजे पिते । हरं यजेन्मासमेकमेकादश्यामुपोषितः ॥
आधरिने शहपकषेऽहमेकाहारो हारि जपन्‌ । मासमेकं पुक्तिपुक्लये करिष्ये कोपदं व्रतम्‌ ॥
उपोष्य विष्णु द्रादश््यां यनेवं विरिप्य च । चन्दनागुरकारमीरैः कमलोत्पलपुष्पकैः ॥
कदरारेषीऽय माला दीपं तैखेन वाग्यतः । अहोरात्रं च नैषेद्यं पायसापूपमोदकैः ॥
आं नमो वासुदेवाय विङ्ञाप्याथ क्षमापयेत्‌ । भोजना द्विजे दचा्यावहेवः प्बुध्यते ॥
तावन्मासोपवासः स्यादधिकं फरटँमप्यतः# ॥
इयादिमहापुराण आमरये कौमुदतरतकथनं नाम सप्ताधिकद्विशषततमोऽध्यायः ॥ २०७ ॥
आदितः छोकानां समघङ्ाः- ५७१७

65 € ६१ =

[ष

की

भयाष्टापिकद्टिशततमोऽध्यायः ।

त्रतदानादिप्तमुच्चयः ।
अपरिरुवाच--
वरतदानानि सामान्यं भवदामि समासतः । तिथौ भरतिपदादौ च सूर्यादौ एृत्तिकायु च ॥ १
पिष्कु(ष्कोम्भमादौ च मेषादौ काले च प्रहणादिके। यत्काठे यदृवरतं दानं यद्रव्यं नियमादि यत्‌
तदरव्याख्यं च कालाख्यं सर्व प विष्णुदेवतम्‌ । रवी शतर््लक्षम्या्याः सर्वे विष्णोविभूतयः १
पदवदय अतं दानं एजादि स्यात सर्वदम्‌ । जगत्पते समागच्छ आसनं पाचमध्यैकप्‌ ॥ ४

# एतद्प्र-““ सवान्कामानवाप्रोति कौमुदव्रतमाचरन्‌ ” इत्यधिकं क. पुस्तके ।

१९. ह. "धान्यं चुतं । २ ख. ग. “म्वभुतं । ३ ग, ब्रतक्षा । * ग. "न्‌ । प्रतिमां चसु । ५ क. इ,
पपर" । ६ ग, “जेदेवं । ५ क, ड, "ठतमाप्यते । ६“ । ८ ख. ग, "हरोकायाः ।

२५४ भीमहैपायनपूनिपरणीतम्‌-- [ अ० २०९ शरो° १-११'

( दानपरिभाषाश्यनम्‌ )
भधुपकं तथाऽऽचामं सानं वस्नं च गन्धकम्‌ । एषं धूपश्च दीपश्च नैबेधादि नमोऽस्तु ते ॥ ` ‹
इति पूजाव्रते दाने दानवाक्यं सपं शरणु । अदाुकसगोत्राय मिप्रायामुकदार्भणे॥ . १
एतद्रव्यं विष्णुदैवं सर्वपापोपश्ान्तये । आयुरारोग्यदद्धर्थं सोभाग्यादिषिषृदधये ॥ ५

गोतरसंततिददछर्थं विजयाय धनाय च । परमायैनर्यकामाय तत्वापदामनाय च ॥ ॥
संसारगुक्तये दानं तुभ्यं सं्रददे ह्यहम्‌ । #एतदानमतिष्ाथ तुभ्यमेतददाम्यष्म्‌ ॥ १
एतेन प्रीयतां निलयं सवैरोकपतिः प्रथुः । यङ्ञदानव्रतपते विधाकी्यीदि देहिमे ॥ \,
भमेकामार्थमोक्षं् देहि मे मनसेम्तितम्‌ । यः पटेच्छृुयाभिल्यं बतदानसमुषयय्‌ ॥ !!
स प्राप्तकामो विमलो युक्तिगुक्तिमवाप्रुयात्‌ । तिथिवारकसंकरान्तियोगमन्वादिकं व्रतम्‌ ॥
नैकधा बासुदेषादेनियमात्पूजनाद्गवेद्‌ ॥ १:
इदयादिमदहापुराण आग्नेये तरतदानसमुश्चयकथनं नामाशधिकद्विततमोऽध्यायः ॥ २०८ ॥
आदितः छ्ोकानां सपष्यङ्काः-- ५७२९

ज

भथ नवाधिकद्रशततमोऽध्यायः ।

क~

दानपरिभाषाकथनम्‌ ।
अप्निरवाच-
दानधर्मान्यवश्यामि येक्तियुक्तिमदान्धृणु । दानमिष्टं तथा पूर्त धर्म कर्मनि सर्वभाक्‌ ॥ !
वापीकूपतडागानि देवतायतनानि च । अन्नमदानमारामाः पूर्त धर्म च पुक्तिदम्‌ ॥ २
अग्निहोत्रं तपः सदयं वेदानां चारुपानम्‌ । आतिथ्यं वैश्वदेवं च प्राहुरिष्ं च नाकदम्‌ ॥ }
ग्रहोपरागे यानं सू॑संक्रमणेषु च । द्वाद्रयादौ च यदानं पूर्तं तदपि नाकदम्‌ ॥ ४
देशे काठे च पात्रे च दानं कोटिगुणं भवेत्‌ । अयने विषुवे पण्ये व्यतीपाते दिनक्षये ॥ ५
युगादिषु च संक्रान्तो चतुरदश्यष्टमीषु च । सितपशदशीसरवद्रादशीष्वष्टकासु च ॥ ६
यज्गोत्सवविवादैषु तथा मन्वन्तरादिषु । वैधृते इषठुःखमन द्रव्यब्राह्मणलाभतः ॥ ५
शद्धा वा यद्दिने तप्र सदा वा दानमिष्यते । अयने द्रे विषुवे दे चतसः षदशीतयः॥ ८
चतसनो निष्णुपयश्च संक्रान्त्यो द्वादशोत्तमाः । कन्यायां मिथुने मीने धतुष्यपि रवेग॑तिः ॥ ९
षडशीतिमुखाः प्रोक्ताः षडशीतिगुणाः फलैः । अतीतानागते पुष्ये द्रे उदग्दक्षिणायने ॥ १०
त्रिशत्ककेटके नाड्यो मकरे विशैती सताः । वतमाने तुलमेमे नाञ्वास्तूमयतो दश्च ॥ ध १
षडदीत्यां व्यतीतायां षष्टिरुक्तास्तु नाडिकाः । पुण्याख्या विष्णुपयां च माक्पथादपि षोड॥
भवणाविधनिष्ठासु नागदैवतमस्तके । यदा स्याद्रविवारेण व्यतीपातः स उच्यते॥ ११
नवम्यां शुहृपकषस्य कार्तिके निरगात्छतम्‌ । जता सितवृतीयायां वैशाखे द्वापरं युगम्‌ ॥ !४
दर्षे वै माघमासस्य अ्योद्श्यां नभस्यके । ढृष्णे कठि विजानीयाअओओया मन्वन्तरादयः ॥ ५
अशवयुक्गुह्नवमी द्वादशी कातिफे तथा । तृतीया चैव माघस्य तथा भाद्रपदस्य च ॥ १६

# एतद््धं क. ङ, पृस्तकयोनौरित 1
___ __ ~~

१ स्न, ग, त्रसंपततिवु। २ स, ग, प्रू । मरोः । 3 क, ख, ग. ध. शतिः स्मः ।

[अ २०९ छो° १७-४८] अग्निपुराणम्‌ । २५९
( दानपर्मिषाकथनम्‌ )

फालुनस्याप्यमावास्या पौषस्यफादशी तथा । आपादस्यापि दशमी माघमासस्य समी ॥१७
वणे चामी ष्णा तथाऽऽषादे च पूणिमा । कातिके फारगुने तदर्ञ्ये्ठे पञ्चदशी तथा१८
व -वैवाऽग्रहायण्या अष्टकास्तिस्र हैरिताः। अष्टकाख्या घष्मी स्यादामु दानानि चाक्षयम्‌

तीर्थे देवालवादिषु । अप्राधितानि दानानि विद्यान्न कन्यकानि(१) हि २०
दघातपषैमुलो दाने शहीयादृत्तरापुखः । आयुषिवपते दातु्रहीतुः क्षीयते न तत्‌ ॥ २१
नाम गोत्रं सपाय सेमदानस्य चाऽऽत्मनः । समदेयं यच्छन्ति कन्यादाने पुनल्यम्‌ ॥ २२
ज्ञाताऽभ्यच्ये व्याहृतिभिदयाहानं तु सोदकम्‌ । कनकाश्वतिला नागा दासीरथमहीग्हाः ॥
न्या च कपिला पेलुमशदानानि वै दश्च । शुतशोयैतपःकन्यायाञ्यिष्यादुपागतम्‌ ॥ २४
सं पनं हि सकलं दरं शित्ानुत्तितः । कुसीदकृषिवाणिज्यमाप्ं यदुपकारतः ॥ २५
पाशकयूतचोयांदिमातिरूपकसाहसै; । व्याजेनोपाजितं कृतं त्रिविधं निषिधं फलम्‌ ॥ २६
अध्यग्यध्यावाहनिकं दत्तं चं पीतिकमणि । भातृमतृपितूमापतं पदविधं स्रीधनं स्मृतम्‌ ॥ २७
्रहकषत्रविशां द्रवयं शू्रसयेषामतुग्रहात्‌ । बहुभ्यो न प्रदेयानि गौरहं शयनं चर्य! ॥ २८
कुलानां तु शतं हन्यादम्रयच्छन्पतिश्रुतम्‌ । देवानां च गुरूणां च मातापित्रोस्तथैव च ॥ २९
एणं देयं भरयत्नेन यत्पुण्यं चाजिते कचित्‌ । प्रतिलाभेच्छया दत्तं यद्धनं तदपार्थकम्‌ ॥ ३०
शरद्धया साध्यते धमं दत्तं वाय॑पि चाक्षयम्‌ । ज्ञानशीरगुणोपेतः परपीडावरिष्फृतः ॥ ३१
अङ्गानां पालनाज्जाणात्तत्पात्रं परमं स्मृतम्‌ । मातुः शतगुणं दानं सहस पितुरुच्यते ॥ ३२

अनन्तं दुितुदानं सोदयं दत्तमक्षयम्‌ । अमनुष्ये समे दानं पापे पेय महाफलम्‌ ॥ ३९४
वणेसंकरे दविगुणं शूद्रे दानं चतुगुणम्‌ । पशये चाष्टगुणं तरे षोडशषतव(क) द्विन्रे॥ १४
वेदाध्याये शतगुणमनन्तं बेद्बोधके । पुरोहिते याजकादौ दानमक्षयमुच्यते ॥ ३५
भीविदीनेषु यदत्तं तदनन्तं च यजञ्वनि । अतपर्म्यनधीयानः परतिप्रहरुचिद्िनः ॥ ३६

अम्भस्यदमएेनैव सह तेनैव मल्लति । सातः सम्यगुपस्पृरय ग्रहीयासयतः शुचिः ॥ १७
तिग्रहीता सावित्रीं सवदैव परकीत॑येत्‌ । ततस्तु कीतेयेत्सा् दरम्पेण सह दैवतम्‌ ॥ ३८
मरतिग्राहठी पठेवुचैः मतिश द्विनोत्तमात्‌ । मन्दं पठेतसत्रियाज्ञ उपांशु च तथा विशः॥ ३९
मनस्रा च तथा शरद्रात्खछस्तिवाचनकं तथा । अभयं सवैदैवत्यं मूर्वे विष्णुदेवता ॥ ४०
कन्या दासस्तथा दासी माजापत्याः परकीतिताः । भाजापल्यो गजः भोक्तस्तुरगो यमदैवतः४१
तथा चेकदापं सर्वं याम्यश्च महिषस्तथा । उ तरक्रतो येन्‌ रौद्री छागोऽनलस्तथा ॥ ५४२
भाप्यो मेषो हरिः कोड आरण्याः पशवोऽनिला; । जलाश्षयं वारणं स्याद्रारिषानीघटादयः॥
पषद्रनानि रत्नानि हेमरौहानि चानलः । भाजापत्यानि सस्यानि पक्ान्नमपि सत्तम ॥ ४४
गनपर् गन्धमित्याहुषल् बास्पतं स्पृतम्‌ । वायव्याः पक्षिणः स्वे विचा ब्राह्मी तथाऽङकम्‌॥
सारस्वतं पुस्तकादि विश्वकमौ तु रिट्पके । वनस्पतिुंमादीनां द्रव्यदेवा हरेस्तनुः ॥ ४६
छ दृष्णाजिनं शय्या रथ आसनमेव च । उपानहौ तथा यानप्तानाङ्किर ईरितम्‌ ॥ ४७
रणोपकरणं शसं ध्वजाय सर्दैवतम्‌ । हे च सदैवतयं सर्वेषां विष्णुदेवता ॥ ४८

१ख.ग. जर्जेवै'।२क. ख. ग. शवलं। ३ स. ग. शुत्कशिष्याथव"। * ख. ग. “तः । प्राधिकवू ।
९, इ, तुः | आर्थकदू" । ५ ल. ग. च प्रति" । ६ स. ग, "यः । फला । ५ ग, रतोष ।

२५६ भीमदरपायनपुनिप्रणीतम्‌- [ म० २१० शरो !-. |
( महादानामि )

शषिबो वा न ततो द्रष्यं उपतिरिक्तं यतोऽस्ति हि । द्रव्यस्य नाम यहीयाद्टामीति तथा षदे१॥
तोयं दध्रात्ततो हस्ते दाने विधिरयं स्मृतः । विष्णदीता विष्णु्रव्यं भतिगह्वामि षै वदेत्‌ ॥९४
स्वस्ति मतिग्रह ध भुक्तयुक्ती फलदरयम्‌ । रुरुन्धेलयानुजिहीषरधिष्यन्देवत्ाः पितृन्‌ ॥ ५१
सर्वतः परतिगृहीयाशन तु प्येत्छयं तः । शृ्रीयं न तु यङ्ग धनं द्रस्य तत्फठमर्‌ ॥ ५३
गुढतक्ररसाधाश्च शृषरद्राष्ा निवतिना । सर्वतः मतिगृह्वीयादहस्या कषितो द्विजः ॥

नाध्यापना्ाजनादवा गहिताद्ा ति्हात्‌ । दोषो भवति विराणां अरनार्समा हि ते ॥५४
छते तु दीयते गत्वा अेतास्वानीय दीयते । दवापरे याचमानाय कलौ तनुगमान्विते ॥ ५९
मनसा पातनमदिश्य जटं भूमौ विनिक्षिपेत्‌ । विते सागरस्यान्तो नान्तो दानस्य विद्ते ॥५१
अद सोमाकग्रहणसंकरान्तयादौ च काठके । शगङ्गागयाभयागादौ तीदेरे महागुणे ॥ ५७

तथा चामुकगोत्राय तथा चाफुकशभेणे । वेदवेदाङ्गयक्ताय पा्ाय सुमहात्मने ॥ ५८
यथानाप महाद्रव्यं बिष्णुरद्ादिदेवतम्‌ । पुत्रौ तुरैनरयपतलीधमीर्थसहणाः ॥ ५९

कीतिविद्यापहाकामसौीभाग्वारोग्यददधये । सवैपापोपशान्तयर्थ स्वगोर्थं भुक्तिमुक्तये ॥ १
एतनुम्यं संप्रददे भीयतां मे हरि; शिवः । दिव्यान्तरिपतमौमादिसपुत्पातौषधातङ्त्‌ ॥ ६।
धमाधकाममोप्तापतय ्रह्मरोकपदोऽस्तु मे । यथानामसगोत्राय विप्रायागुकश्मणे ॥ ६२
एतहानमरतिषठ सुवर्ण दक्षिणां ददे । अनेन दानवाक्येन स्ैदानानि वै ददेत्‌ ॥ ६
इयादिमहापुराण भाप्नेये दानपरिभाषावणनं नाम नवाधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २०९ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-५७९२

भय दशाधिकद्विशततमोऽध्यायः ।
महादानानि ।
अभिरुवाच- ।
सवैदानानि वयामि महादानानि षोडश । तुापुरुष आधं हु रिरण्यगर्भदानकम्‌ ॥
ब्रह्माण्डं करपटृक्तश्च गोपहत्रं च पचमम । हिरण्यकामधेनुश्च हिरण्याश्शच सप्तमम्‌ ॥
दिरण्याश्वरथस्तद्रद्धमहस्िरथस्तथा । पञलाद्गटकं तद्रद्ररादानं तयैव च ॥
विश्वचक्रं कट्पलता सप््ागरकं परम्‌ । रत्नेतुपहाभूतथटं शुभदिनेऽपयेत्‌ ॥
मण्डपे मण्डले दानं देवान्माच्यीपैयषटिजे। मेरुदानानि पुण्यानि मेरवो दशं ताज्छरणु ॥ `
धान्यद्रोणसहस्ेण उत्तमोऽर्धातः परौ । उत्तमः षोडशदरोणः कर्तम्यो कवणाचलः ॥
दशभारेगुडाद्िः स्यादुत्तमोऽर्ार्धतः परौ । उत्तमः पलपाहैसैः खर्णपेरस्तया परी ॥
दशद्रोणेसिलाद्रिः स्यालश्चभिश् तरिभिः कमात्‌ । कार्पासपर्वतो विशमारेश दशपञ्चभिः ॥
1

# हृदमर्धं क. ढ, पुस्तकयोनस्त ।

€ क = कऽ च्ल -<७ 3 >

क "न

१ स, ग. राद्ोज्यं नि"।२ ख. ग. "ली तदनुगाभिने । म" । ३ फ. ड. यदेत्‌ । * क. श. इ, सत्तमः ।
५९. इ. "वराकीक' । ६ ल. ग. वरम्‌ । ७ क, ड, "पयाय रिदिपेत्‌ । मे' । ८ क. इ, "था सयूगु । ९ क. ४
दकः स्व" । १० ख, य. परः । द्‌" ।

[अ० २११ छो° १] अग्निपुराणम्‌ । २५७
( नानादानानि )

विशा दृकम्भानाशृत्मः स्यावृधरताचलः । दशभिः पटपताहसरैरत्तमो रजताचलः; ॥ ९

आषटमरिः शरकराद्िभेधयो मन्दोऽ्तोऽधतः । दश पेन भ्यामि या दसा पुक्तिभक्तिभाक्‌

्रथम^गुड्पेतुः स्यादषृतधेनुस्तथाऽपरा । तिकपेनुस्वतीया च चतुथी नरपेनुका ॥ ११
शखेहुधुषेवुः शकराद विधे । रसपेनुः सरूपेण दशमी विरच्यते ॥ १२
म्भः स्ुदैषेनूनामितरासां तु राशयः । कृष्णाजिनं चतरत मारीष विन्यसेद्धुषि ॥ १३
गोभयेनातुरि्रयां द भानासतीयं सरवतः । लध्नैणङराजिनं तदःसस्य परिकरपयेत्‌ ॥ १४

्रा्युखीं कट्पयेद्धमुदक्पादां सवत्सकाम्‌ । उत्तमा गुडषेदुः स्यात्सदा भारचतुष्टयात्‌ ॥ १९
वत्सं भारेण कुरबीति भाराभ्यां मध्यमा स्मृता । अरधभारेण वत्सः स्यात्कनिष्ठा भारकेण तु १६

चतर्थाभिन वत्सः स्यादुडवित्तानुसारतः । पचङ्ृष्णलको माषस्ते सुवर्णस्तु षोडश ॥ १७
पठ सुवणा्रत्वारस्ुला पलशतं स्मृतम्‌ । स्याद्भारो व्रंशतितुला द्रोणस्तु चतुराढकः! ॥ १८
नुवर एदस्योभो सितसूषमाम्बर्ृतौ । शृक्तिकरणाभिश्पादौ शुचिपुक्ताफरेक्षणौ ॥ १९
पितसूनिरंलौ च सितकम्बलफम्बटो । ताम्रमंइढृष्ौ तौ सितचामररोमकौ ॥ २०
वुभदूुगावेतो नवनीतस्तनानिवतौ । क्षौमपुच्छौ कंसवदोहाविन्नीखक्ाौ ॥ २१
गुणश भरणौ रजतक्षुरसंयुतौ । नानाफरपया दन्ता गन्धप्राणमकिपतौ ॥ २२

एवित यजेदेनुमिमेमत्रेिनोत्तप । या ठक््मीः सर्मभूतानां या च देवेष्ववस्थिता ॥ २३
रूपेण सा देवी मम शान्ति भयच्छतु । देहस्था या च ददराणी शंकरस्य सदा पिया ॥ २४
भतुरूमेण सा देवी मम पापं व्यपोहतु । विष्णुवक्षसि या लक्ष्मीः सराहा वा च मिभव्रसोः ॥
बद्क्षरक्तिया पेनुरूपाऽस्तु सा भिये । चतुवस्य या लक्षयां रक्मर्नदस्य च ॥२द्‌
रक्षी लोकपालानां सा पेनु्रदाऽस्तु मे। सधात पितृगरूयाना(णां) सराहा यन्गमुजां यतः
प्पापहरा भेुस्तस्माच्छान्ति भरयच्छ मे । एवमामवरितां धतं ब्राह्मणाय निवेदयेत्‌ ॥ २८
सपानं सर्वधेनूनां विधानं चैतदेव हि । सर्वयश्नफलं प्राप्य निलो भृक्तिमृक्तिभाक्‌॥ २९
खणगृही शके रौप्यैः सुशीषा वलञपंयुता । कांस्योपदोहा दात्या क्षीरिणी गौः सदक्षिणा
दाताऽस्याः स्वगंमाोति वत्सरान्योमसंमितान्‌ । कपिला चेत्तारयति भूयश्चाऽऽसप्तपं दुखम्‌ २१
तगृ रौप्यखुरां कांस्यदोहनकाविताम्‌ । शक्तितो दक्षिणायुक्तां दा स्याद्भक्तेपुक्तेभाक्‌
पितरोमहुरयानि पुगान्युभयतोएलीम्‌ । दा स्गैमवाभोति पूर्वेण परिधिना ददेत्‌ ॥ ३४
भाषन्नशृतयुना देया सवत्सा गौत्तु पूर्वत्‌ । यमद्वारे महाधेरे तप्र वैतरणी नदी ॥

7 ततु च ददाम्पेनां ढृष्णां वैतरणीं च गाम्‌ ॥ ३५

इयादिमहापुराण आभरेये महादानवर्णनं नाम दुशाधिकदरशततमोऽध्यायः ॥ २१० ॥
आदितः शोकानां समचठङ्काः-५८२६

अयैकादसाधिकद्विशतनमोऽ्ध्यायः।

नानादानानि ।
अप्रखाच-- वि
गां दशुदंयादश दयाच गोदाती । शतं सहता तरयफछा दिते ॥ = १

१क. ड, °रातेम्य आसिकः । २ ख. ग, "गडुक" । ३ ख. ग. णौ रजः। *क. इ, घोरा । ख. ग, कष्ठ ।

----------

२५८ श्रीमद पायनपूनिपरणीतम्‌-- [ अ० २११ शो° २-१। |
( नानादानानि }

मासाद यत्र सौबणां वसोर्पारा च यप्र सा । गन्धर्वाप्सरसो यत्र तत्र यान्ति सहलतदाः ॥ १
गवां शतप्रदानेन गुच्यते नरकार्णवात्‌ । दत्ता वत्सतरीं चैव स्वगरोके महीयते ॥ .

गोदानादायुरारोग्यसौ माग्यखगमाशुपात्‌ । इन्द्रादि लोकपारानां या राजमहिषी शुमा ॥ +
महिषीदानमाहास्म्यादस्तु मे स्ैकामद्‌ा । धर्मराजस्य साहाय्ये यस्याः एतरः मतिष्टितः॥ ६
महिषासुरस्य जननी या साऽस्तु वरदा मम । महिषीदानाच्च सौभाग्यं हषदानादिं व्रमेत्‌॥६
संयुक्त हलपङ्कथ।स्यं दानं सर्वफटपदम्‌ । पङ्विदंशहला भोक्ता दारुजा हषसंयुता ॥ ५
सौवर्णपटरसंनद्धा दत्ता स्वगे महीयते । दशानां कपिखानां तु दत्तानां उये्पुष्करे ॥ ८
तत्फलं चाक्षयं परोक्तं हषभस्य तु मोक्षणे । धर्मोऽसि त्वं चतुष्पादश्तततस्ते भिया इमाः ॥ ९
नमो ब्रह्मण्य देवेश पितृभूत्षिपोषके । त्यि पुक्तेऽक्षया लोका मम सन्तु निरामयाः ॥ !४
मा मे ऋणोऽसतु दैवस्यो भौतः पैत्रोऽथ मातुष । धरष्त्वं त्व्पन्नस्य या गतिः साऽस्तुमे
अद्कयेचक्रदूलाभ्यां मघ्रेणानेन चोत्छजेत्‌ । एकादशाहे मतस्य यस्य चोत्एज्यते इषः ॥ !२
युच्यते प्रतलोकात्त षण्मासे चाब्दिकादिषु । दशहस्तेन दण्डेन तरिदादण्डान्निवतेनम्‌ ॥ !}
तान्येव दशविस्तारादोचरमेतत्मदोऽपभित्‌ । गोभृहिरण्यसंयुक्तं कृष्णाभिनं तु योऽपेयेत्‌ ॥ !४
सवदुष्छृतकमाऽपि सायुभ्य ब्रह्मणो व्रजेत्‌ । भाजनं तिरसंपर्णं मधुना पूणेमेव च ॥ ॥
दव्ाक्कृष्णतिलानां च प्रस्थमेकं च मागधम्‌ । शय्यां दसा तु सगुणां भक्तिमुक्तिमवाुयात्‌ ॥
हैमीं मतिकृतिं कृतवा दवा खर्गस्तथाऽऽत्मनः। विं तु गृहं इत्वा दा स्याुक्तिक्तिभार
ह मठं सभां खगं दा स्याच्च प्रतिश्रयम्‌ । दका कृत्वा गोहं च निष्पापः खगमा
(यममाहिषदानाज्ञ निष्पापः स्वग॑माभुयात्‌ । बरह्मा हरो हरिरदेवैमध्ये च यमदूतकः ॥ १९
पाशी तस्य भिररिछवा तं दधारस्वगभाग्भवेत्‌।) त्रिमुखाख्यमिदं दानं गृहीत्वा तु द्विजो ऽधमार्‌
चेन्द्रं रुप्यमयं कर्त्वा के भत्वा तत्मदापये्‌ । होषयुक्तं द्विनायेततकालचक्रषिदं महत्‌ ॥ २!
आसतुर तुयो लौहं ददे नरकं व्रजेत्‌ । पञ्चाप(श)त्परसयुक्तं लौहदण्डं तु योऽधैये्‌॥२२
वह्नेणाऽऽच्छा् विप्राय यमदण्डो न विद्ते । गरलं फलादि वा दरव्यं संहतं वाऽथ चैकशः २!
मृत्युनयं सदिश्य दथादायुविदद्धये । पुमानछरष्णतिकैः कार्यो रौप्यृन्तः सुवर्णद्‌ ॥ २४
खदोचतकरो दीघो जपाकुसुममण्डलः । रक्ताम्बरधरः सरग्वी शङ्गमालाविभूषितः ॥ २
उपानचुगयुक्ताङ्घिः कष्णकम्बलपाश्वकः । गृहीतम सपिण्डश्च वामे वै कालपृरषः ॥ २६
संए्य तं च गन्धायैतब्राह्मणायोपपादयेत्‌ । मरणव्याधिहीनः स्ाद्राजराजेशवरो भवेत्‌ ॥. २५
गोष्टषौ तु द्विजे दा भुक्तिगुक्तिमवाशुयांं । हेमन्ताधिष्टितं चाश्वं दैमं दवा न बृत्युभार ८
यण्टादिपूरणपप्यकं दत्वा स्यादधक्तियुक्ति भाक्‌ । सरवान्कामानवाभोति यः परयच्छति काञ्चन्‌॥
सुवणं दीयमाने तु रजतं दक्षिणेष्यते । अन्येषामपि दानानां सुवर्णं दक्षिणा स्मृता ॥ ?"

# धनुधिषषान्तम॑तग्रन्थश. पुस्तके नास्ति ।

१ ग. शस्य माहातम्यायस्याः । २ क. ह. 'वीसर्वसौ* । 3 ग. भये दत्तेऽक्ष' । " च “न त्रिदण्डेन नवर ।
५४. च्रं ।६च. “त्वा व्यापकलवाख'।७ग. भृला। ८घ. "त्‌ । हेमः । ९ क. खल. ग. ढ, शविवरधते । ¶।
१० क. ह. दण्डः सु" । ११ख. ग. ङृष्णः कमलपा* । १२ ग. घ, च. ^त्‌। रेवन्ताः । १३ क, ढ. “क्‌ । जप्यादि ।

[अ० २११ छोर १२१२] अश्रिपुराणम्‌। २५९

( नानादानानि )
रजतं दक्षिणा पितर्य) धथकामार्थसाधनम्‌ । सुभर्भं रजते ताम्र मणिपुक्तसूनि च ॥ ३२
सकमेतन्महाभाज्गो ददाति वसुधां ददत्‌ । पितथु पितृोकस्थानदेषस्थाने च देवताः ॥ ॐ ३
सतपैयति श्रन्तात्मा यो ददाति वसुंधराम्‌ । समदं सेर बाऽपि प्राप वा सस्यशाछिनम्‌ १४
निकौनकशतं वाऽपि तदर्धं वा शृहादिकम्‌ । अपि गोचर्ममात्रां बा दसवीं स्ैभाग्भवरेत्‌ ॥ ३९
तरैलविन्ुर्यथा चाप्सु परसरदधगते तथा । सर्वेषामेव दानानामेकजन्मानुगं फलम्‌ ॥ १६ `
शदकितिगोरीणां सपतननमाकुगं फलम्‌ । निसप्कुलपुदू कन्यादो बरहमरोकमाक ॥ ३७
गन सदक्षिणं द्वा निलः सगभाग्मवेत्‌ । अव दस्ाऽयुरारोग्यसो माग्य्र्गमाभुयात्‌ ३८
दासीं दा दिनेन्राय अप्सरोलोकमामुयात्‌ । द्वा ताम्रमयीं स्थाटीं पलानां पञ्चमिः शतैः
अ्व्दर्र्भेवी भुक्तिपुक्तिमवाषुयात्‌ । शकटं षसंयुक्तं दा यानेन नाकभाक्‌ ॥ ४०
बतदानाहमेदायुरारोग्यं स्वरगपक्षयम्‌ । धान्यगोध्रपकलमयभादीन्सगंभाग्ददत्‌ ॥ ४१
आपनं तैजसं पात्रे छवणं गन्धचन्दनम्‌ । पपं दीपं च ताम्बूलं लोहं रूप्यं च रत्नकर्म्‌ ॥ ४२
(भदिल्यानि नाना्रन्याणि दा स्ाञुक्तिपक्तिभार्‌ तिलांध तिलपात्रं च दसा स््मपवाभुयात्‌)
अब्रदानात्परं नास्ति न भृतं न भविष्यति । दस्यश्वरथदानानि दासीदासरृागि च ॥ ४४
अन्नदानस्य सर्वाणि कलां नान्त षोडदीम्‌ । कृत्वाऽपि सुमहत्पापं यः पश्वादन्नदो भवेत्‌ ५९
सथेपापविनिभंकतो लोकानाप्नोति चाक्षयान्‌ । (पानीयं च भां दक्स भुक्तिपुक्तिमवाप्तुयात्‌॥
भगं काष्ठं च मागादौ द्वा दीप्ट्यादिमाप्ठुयात्‌।) देवगन्ध्षनारीभिर्धिमाने सेव्यते दिषि७
रतं तैलं च लवण द्वा सर्मेमबाप्तुयात्‌ । छक्रोपानहकाषएठादि दखा खगे सुखी वसेत्‌ ॥ ४८
तिपत्तयिष्येषु विष्कम्भादिषु योगके । चैजादौ वत्सरादौ च अधिन्यादौ हरिं हरम्‌॥ ४९
ब्रह्माणं रोकपालादीन्माच्यं दानं महाफलम्‌ । वृक्षारामान्मोजनादीनमार्मसंबाहनादिकान्‌ ॥५०
पदाभ्यङ्गादिकं दा युक्तिपुक्तिमवाप्तुयात्‌ । त्रीणि तुर्यफलानीह गावः पृथ्वी सरखती५१
ब्रह्मी सरखतीं दा निर्मलो ब्रह्मलोकभाक्‌ । सक््रीपमहीदः स ब्रहङ्ञानं ददाति यः ॥९२
भभयं सर्वभूतेभ्यो यो दचरात्सभादनरः । पुराणं मारतं वाऽपि रामायणमथापि वा ॥ ९१
हिखित्वा पुस्तकं दवा भुक्तिगुक्तिमवाप्तुयात्‌ । वेदशा गरृलगीतं योऽध्यापयति नाकभाक्‌ ॥
त्ति दद्यादुपाध्याये छात्राणां भोजनादिकम्‌ । क्षिमदततं भवेत्तेन ध्मैकामादिदश्चिना ॥ ५५
पजपेयसहृघ्लस्य सम्यग्दत्तस्य यत्फलम्‌ । तत्फटं स्ैमामोति मियादाना् संशयः ॥ ५६
शिवाये विष्णुश सूरस्य भवने तथा । सर्मदानदः स स्यासुस्तकं वाचयेत्तु यः ॥ ७
।खोकंमे चतु(लवा)रो वणाश्रलारथाऽऽभ्माः पृथर्‌।बरह्माया देताः सर्वा विव्रादाने परतिष्ठिताः

मिया कमदुया धेनुधिया चशषुरनुत्तममू । उपवेदभदानेन गनधः सह मोदते ॥ ५९
ङ्गानां च दानेन स्वगैलोकमवरुयात्‌ । धमेशान्चमदानेन धर्मेण सह मोदते ॥ ६०
पदधान्तानां प्रदानेन मोक्षमामोलसंशयम्‌ । विद्यादानमवामोति भरदानापुस्तकस्य तु ॥ ६१
7ज्ञाणि च पुराणानि दखा सर्ममबष्यात्‌ । रिष्या ि्षयेधयसत पुण्डरीकफलं ठमेत्‌ ॥६२
न क

% धनुधिहान्तगंतग्न्धश्व. पुस्तके नास्ति । † धनुधिहान्तगैतं नास्ति च, पुस्तके ।

१ ख. ग. "व सवैलो"।२क. ड. “स्यमि” । 3 ख. "तैः । अधेस्तदर्थयुक्ता वा भ" । ५क.स.ग. इ,
म्‌ । बि्ादिना" । ५ ख, ग, कामोदरहा भे" ।

२६० ध्रीमदैपायनमुनिप्रणीतम्‌-- [ अ° २१२ छोर १-११]
१ ` (मेदेदानानि )
येन जीवति तहा फलस्यान्तो न बिद्यते । रोके भरेष्ठतमं सर्वमात्मनश्चापि यसिवम्‌ ॥ ६
सर्व पितृणां दातव्यं तेपमेवाक्षयाथिना । विष्णु रद्र पद्मयोनि देवीविप्रे्रादिकान्‌ ॥ ६।
पूजयित्वा प्रदधाग्रः पूजादरम्यं स सर्मेभाक्‌ । देवाखयं च मतिमां कारयन्सवैमाश्याप्‌ ॥ ६५
संमार्भनं चोपठेपं कुरन्स्यानिपैलः पुमान्‌ । नानापण्डलकार्थग्े मण्डलाधिपतिर्मवेत्‌ ॥ -६६
गन्धं पुष्पं धूपदीपं नेत्रे च पदक्षिणम्‌ । घण्टाध्वजवरितानं च प्रेक्षणं बाद्यगीतकम्‌ ॥ ६७
वह्लारि दा देवाय युक्ति पुक्तिमव्ाभयात्‌ । कस्तूरिकां सिदल्कं च श्री खण्डममुरं तथा ॥६८
कपूरं च तथा पुस्तं गुग्गुलं विजयं दैदेत्‌ । परतपरस्येन संजलाप्य संकरान्त्ादौ स स्ैभाद्‌ ॥१९
स्नानं पलशतं श्ञेयमभ्यङ्ग पश्चविशतिः । पटानां तु सहस्रेण वहास्नानं प्रकीतितम्‌ ॥ ७
देशापराधास्तोयेन क्षीरेण स्नापनाच्छतम्‌ । सदशं पयसा दधा घ्रूतेनायुतमिष्यते ॥ ५!
दासीदास्मरंकारं गोभूम्यश्वगजादिकम्‌ । देवाय दा सौभाग्यं धनायुप्मा्नेदिवम्‌ ॥ ७१
इयादिमहापुराण आभरये नानाद्‌नमदिमवणंनं नमिकादशाधिकद्विरततमो ऽध्यायः ॥ २११ ॥
आदितः श्करानां समच्यङ्ाः--५८९८
अथ द्रादश्ाधिकशततमोऽध्यायः।
मेरुदानानि ।
अभनिष्वाच-

काम्यदानानि वक्ष्यामि सरवैकामप्रदानि ते | निलयपूजां पासि मासि त्वाऽथो काम्यपूननप्‌!
ब्रताईणं गुरोः पजा वत्सरान्ते महार्चनम्‌ । अवं वरै मगेशीपे तु कमलं पिष्टसंमवरम्‌ ॥
शिवाय पूज्य यो दधरा्सूर्योके चिरं वसेत्‌ । गजं पे पिष्टमयं त्रिसपषकुल्फुद्रेत्‌ ॥ १
मापे चाश्वरथं पं द्वा न नरकं व्रजेत्‌ । फाल्गुने तु षं पष्ठ खगेमुकस्यान्पहीपतिः ॥ "४
चैते चे्ुभैयागारं दास्दासीसमन्वितम्‌ । दा स्वग चिरं स्थित्वा तदन्ते स्यान्महीपतिः ॥
स व्रीही पशस दसा शिवमयो भतेत्‌ । वलिपण्डलकं चान्न; कृताऽऽषादे शिवो मबद
विमानं श्रावणे पौष्पं दा स्वगीं ततो वृपः । शतद्रयं फलानां तु दच्ोद्य कुलं नृषः॥
गुणादि देद््े स्वगीं स स्यात्ततो नृपः । ्षीरसपिर्ेतं पातरमाभिने स्वगैदं मवेत्‌ ॥ ८
काति गुडखण्डाज्यं द्वा खी ततो नृपः । मेरुदानं द्वादशकं वक्ष्येऽहं गुक्तिक्तिदम्‌ ॥
मेख्ते तु काक्या रत्नमेहं ददेदधिन । स्वपा चैव मेरूणां पमाणं क्रमशः शृणु ॥ =!"
वजपद्ममहानीलनीलस्फटिकसंङ्गितः । पष्प परकतं शुक्ता भस्थमात्रेण चोत्तमः ॥ १
मध्योऽधरः स्या्द्पोऽधो वित्तशाठ्यं किरजपेत्‌ । कथकायांस्यसेनमेरंब्रहमविष्वीदेकत्‌।
मार्येन्यू्ैतः पृष्यसतप्े भद्रसं्ितः । अश्वरक्षस्ततः भोक्तो निषधो मेर्दक्षिणे ॥ !,
हेमकूटोऽथ हिमवां च्चयं सौम्ये तथा त्रयम्‌ । नीलः मेत शङ च पिमे गन्धमादर्ः ॥
वैकङकः केतुमालः स्याम्मेदरीदकसेयुतः। सोपवासोऽरचयेद्रिष्णु शिवं बा सानपूमैकम्‌ ॥

0.१ [1 = ५ ५ 9 ० 8 र
9 क. ढ, मं यच आत्म" । २ क. ड, देत्‌ । ३ ग. जेयं मङ्गलं प । ४ क. ह. कार्थ क” । ५
श्मयी गावं दा । ६ ख. ग. चकंरात्रौ कृ! ७ ग. 'ान्प" । ८ क. ठ, “नः । वौषट के" ।

ह |

[अ° २१६ छो° {-४] अभनिपुराणम्‌ । २६१
( पृथ्वीदानानि )
वप्रे पाच्यं मेरं च म्रोधिपराय वै ददेत्‌ । विप्रायापुकगो्ाय मेरंद्रग्यपयं परम्‌ ॥ १६
कतै एुक्लै निर्मलत्वे विष्णुदैवं ददामि ते । इन्द्रलोके ब्रह्मलोके शिवरोके हर; पुरे ॥ १७
कुरर्य ऋीडेत विमाने देबपूनितः । अन्येष्वपि च काकेषु संक्रान्लयादौ प्रदापयेत्‌ ॥ १८
पठानां तु सहसेणं महामेरं परकर्पयेत्‌ । शङ्गत्रयसमायुक्तं ब्रह्ममिष्णुहरान्वितम्‌ ॥ १९
एककं पेतं तस्य शतेकेकेन करयेत्‌ । मेरुणा सह गटास्तु सूयातास्तत्र त्रयोदश ॥ २०
अयने ग्रहणादौ च विष्णग्रे हरिमच्यं च । स्व्णपेरं द्विनायाऽऽ्यं विष्णुलोके चिरं वसेत्‌।॥।२१

` प्ररमाणवो यावन्त इह राजा मरेचिरम्‌ । रौप्यमेरं द्रादशद्रियुतं संकस्पतो ददेत्‌ ॥ २२
| प्ररुक्तं च फलं तस्य बरिषणुं विप परपूञ्य च । भूमिमेरं च विषयं मण्डलं ग्राममेव च ॥ २२
| प्रिकरस्याष्माशेन शेषांशाः पूर्ववत्फलम्‌ । द्रादशाद्िसमायुक्तं हस्तिमेरुसवरूपिणम्‌ ॥ २४
` ददत्रिएसषै्युक्तं दसाऽनन्तं फलं लमेत्‌ । त्रिपञ्वाशेरश्वमेरं हयद्रादशसंयुतम्‌ ॥ २५
` पिष्णादी्पूञ्य तं दश्वा येक्तभोगो नृपो भरेत्‌ । अन्वसंर्यापरमाणेन गोमेर पूववेत्‌ ॥ २६

कपदवसैभारमातरवसमेरश्च मध्यतः । रोचद्रादशवसैशच द्या तं चाक्षयं फलम्‌ ॥ २७
पृतप्पहसैश्च पलानामाऽ्यपवैतः । दातैः पथभिरेककः परवतेऽसिमन्दारं यजेद्‌ ॥ २८
तरिष्र ब्राह्मणायाऽऽप्यं सर्व प्राप्य हारं त्रजेत्‌। एवं च खण्मेरं च कृता दखाऽऽगुयात्फलम्‌
धान्पमेरः पथ्चारोऽपर एककखारकाः । स्वणेत्िशयङ्गकाः सर ब्रह्मविष्णुमरेश्वरान्‌ ॥ ३०
सवेषु एन्य विष्णुं वा विशेषादक्षयं फलम्‌ । एव दश।शमानेन तिलमेहे परफरपयेत्‌ ॥ ३१

शृङ्गाणि पूर्ववत्तस्य तथैवान्यनगेषु च । तिमे प्रदायाथ बन्धुभिषरिष्णुलोकभाक्‌ ॥ ३२
नमो विष्णुस्वरूपाय धराधराय वै नमः । ब्रह्मविष्णीशशुङ्गाय धरानाभिस्थिताय चे ॥ ३२
नगद्रादक्षनाथाय सर्मपापापहारिणे । विष्णुभक्ताय शान्ताय त्राणं मे कुर सेधा ॥ ३४
निष्पापः पितृभिः सा विष्णुं गच्छामि ओं नमः। त्व हरिस्तु हरेरग्रे अहं विष्णुश्च विष्णवे

निवेदयामि भक्त्या तु भुक्तिुक्लयथहेते ॥ ३५

इत्यादिमहापुराण आप्निये मेरदानवर्णनं नाम द्वादशापिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २१२ ॥
आदितः शोकानां समघ्ङ्काः- ५९३२

भथ त्रयोदशाधिकद्विरततम) ऽध्यायः ।

प्थ्वीदानानि !
पृष्वीदानं प्रवक्ष्यामि पृथिषीं त्रिप्रिधा मरता । शतकोटिर्योजनानां सप्रीषां ससागरा ॥ १
भम्दृरीपात्ाधिः सा च उत्तमां मेदिनीरिता । उत्तमा पमिभौरः काश्चनैश्र पकरपयेत्‌ ॥ २
तद्ान्तरजं कूप तथा पदं समादिशेत्‌ । उत्तमा कथिता पृथ्वी बंशेनेव तु मध्यमा ॥ ३
कन्यसा च त्रिभागेन(ण) त्रिहान्या कूम॑पड्जे । पलानां तु सदसेण करपयेकरपादपम्‌ ॥ ४

# एतदर्धस्थाने क, इ, पुस्तकये।रतदूदद्यते --“यद्धवेद्धारगनरेस्तु बसमेदं च मध्यतः । ” इति ।

१ क. ङ. देवपूजिते । २ घ. "ण देममे" । ३ क. इ. च. “भित्ेद्ल' । "क. इ. च । दद्रा । ५. च.
पावपानतः । ज" । ६ ख. "माद्विः समीटि ।

२६२ आीमहपायनुनिमणीतमू्‌- [ भ° २१४ ो° १-१९]
( )

मूलदण्डं सपत्रं च फलपुष्पसमन्वितम्‌ । पञ्चरकन्धं तु संकरस्य पश्वानां दापयेत्सुधीः ॥ ५
एतदहाता ब्रह्मलोके पितृभिर्मोदते चिरम्‌ । पिष्णग्रे कामधेनुं तु पलानां पञ्चभिः शतै! ॥ ॥
बह्मविष्णुमहेशा्ा देवा पेन व्यवस्थिताः । पेृदानं सर्ैदानं सर्वदं ब्रह्मलोकदम्‌ ॥ ७
विष्ण्वग्रे कपिलां दक्वा तारयेत्सकलं कुलम्‌ । अरुत सयं दाद वमेधफलं रुभेत्‌ ॥ ८
भरमि दत्वा सवमक्स्यात्प्ैसस्यपरोदिणीम्‌ । ग्रामं वाऽथ पुरं बाऽपि सेकं च ददत्सु ॥
कातिक्यादौ षोत्सर् कुर॑स्तारयते कुलम्‌ ॥ ११
हयदिमहापुराण भाप्ये धृरथ्वीदानवण॑नं नाम त्रयोदशापिक्िशततमोऽध्यायः ।। २१३ ॥
आदितः शोकानां 'समण्यङ्काः - ५९४३

अथ चतुदशाधिकद्विशात तमोऽध्यायः ।

नाडाचक्रकथनम्‌ ।

अभ्िरवाच-- |
नाडीचक्र मवश्यामि यज्जञानाज्जञायते हरिः । नाभेरथस्ताचत्कन्दमङ्करासत निगैताः ॥ !
दरासप्ततिसहस्नाणि नामिमध्ये व्यवस्थिताः । तिर्थगृध्वमधश्रैव व्याप्त ताभिः समन्ततः ॥ २
चक्रवत्संस्थिता ह्येताः प्रधाना दश्च नाडयः । इडा च णिङ्गछा चैव सुषुम्णा च तथैव च ॥ ३
गान्धारी हस्तिजिहा च पंथा चैव यञ्ा तथा । अमबु हृद्रैव शङ्धिनी दशमी स्पृता ॥ ४
दश प्राणवहा हेता नाडयः परिकीतिताः । प्राणोऽपानः समानश्च उदानो व्यान एष च ॥५
नागः कूर्मोऽथ कृकरो देवदत्तो धनंजयः । प्राणस्तु परथमो वायुर्दजञानामपि स मधुः ॥ ६

माणः प्राणयते राणं वि्र्गालपूरणं मति । निलमापूरयस्येष प्राणिनामुरसि स्थितः ॥ ७
निः्ासोच्छसकासस्मं माणो जीवसमाभितः । ( भयाणे कुरते यस्मा्तसालसाणः भकीतितः
अधो नयलपानस्तु आहारं च ठृणामधः । पूत्रुक्रवहो वायुरपानस्तेन कीतितः ॥ ९
पीतमक्षितमापरातं रक्तपित्तकफानिलम्‌ । समं नयति गात्रेषु समानो नाम मारतः ॥) १
स्पन्दयत्यधरं वकं नेतररागमकोपनम्‌ । एदरेनयति मपीणि उदानो नाम मारतः ॥ ११

व्यानो विनामयलङ्गं व्यानो व्याधिप्रकोपनः । मतिदानं यथा कण्ठाद्चापनान्नान उच्यते ॥१२
उदारे नाग इत्युक्तः कूमथोन्ीरने स्थितः । कृकरो भक्षणे चैव देवदतो बिनम्भिते ॥ १२१
धनंजयः स्थितो घोषे मृतस्पापि न युति । जीवः पयाति दशधा नाडीचक्नं हि तेन तत्‌ १४

संकरान्तिविपुवं चेव अहोराजायनानि च । अधिमास अरणं चैव उनरातरधनं तथा ॥ १९
ऊनरात्र भवेदधक्षा अधिमासो बिजुम्भिका । ऋणं चात्र भवेत्कासो निःासो धनमुच्यते ॥
उत्तरं दक्षिणं केयं वामं दक्षिणसंक्गितम्‌ । मध्ये तु विषु भोक्तं पुटदरयविनिःखतम्‌ ॥ १७

संक्रान्तिः एनरस्येव खस्थानात्स्यानयोगतः । सुषुम्णा मध्यमे हङ् इडा वामे प्रतिष्टिता ॥ १८
पिङ्गा द्तिणे विभ उर्व माणो हः स्ृतम्‌ । अपानो रात्रिरेव स्यादेको वदं शासमकः १९

* धनुश्विहान्तगेतग्रनथः क. ड. पुस्तकयोनास्ति ।

-------~

१क, ड्‌. पूषा। २ क.ख. ठ. षाक । क. ङ. “स्तु जीवनो नाम मारतः । » क. ड, वा स्वगचारथकः।

अ० २१९ छो" {-४ ] अग्निपराणम्‌ ।
॥ ( कध्याविधिः ) प ६९

आयामो देहमध्यस्थः सोमग्रहणमिष्यते । देहा तितसवमायाममादिल्यग्रहणं बिष्ुः ॥ २०
उदरं पूरयेलावदयायुना यावदीप्सितम्‌ । प्राणायामो भरेदेष पूरको देहपूरकः ॥ २१
पाय सवैदराराणि निशवासोच्छ्रासवभितः। संपणंकुम्भरक्तितमाणायामः स कुम्भकः ॥ २२
रयं ततस्त्वं श्वामेनेकेन मत्रवित्‌ । उच्छरासयोगयुक्तश्च वायुपूर्वं विरेचयेत्‌ ॥ २१

इरति स्वयं यस्मात्स्वदेहावस्थितः शिवः । तस्मात्तवविदां चैव स एष जप उच्यते ॥ २४
अयुते दरे सहस्रकं षटशतानि तथैव च । अहोरात्रेण योगीन्द्रो नपसंरूपां करोति सः ॥ २९
अजपा नाम गायत्री ब्रह्मविष्णुमहेश्वरी । अजपां जपते यस्तां पुनर्भन्म न विधते ॥ २६
बन्दराधनिरविसंयुक्ता आच्या कुण्डलिनी मता । हृखदेशे तु सा जेया अङ्कुराकारसंस्थिता ॥ २७
ष्टि्ासो भवेत्तत्र स वै सगवटम्बनात्‌ । स्वन्तं चिन्तयेत्तस्मन्नषएतं सास्िकोत्तमः ॥ २८
देहस्थः सकलो ज्ञेयो निष्कलो देहव्जितः । हंस हमेति यो ब्रुयाद्धंसो नाम सदाशिवः ॥ २९
तरेषु च यथा तैकं पुष्पे गन्धः समाधितः । पुरुषस्य तथा देहे सबाह्माभ्यन्तरं स्थितः ॥ ३०
ब्रह्मणो हृदये स्थानं कण्ठे विष्णः समाभितः । तालुमध्ये स्थितो रुदर रलटि तु मरैश्वरः॥२१
भ्ाणाग्रं तु रिषं विद्यात्तस्यान्ते तु परापरम्‌ । पथा सकः प्रोक्तो व्रिपरीतस्तु निष्फ(ष्क)लः
प्रासादं नादमुत्थाप्य शततन्तु जपेद्यदि । षण्पासास्सिद्धिमाम्नोति योगयुक्तो न संशयः ॥ २१
गमागमस्य ज्ञानेन सपैपापक्षयो भवेत्‌ । अणिपादिरुगेश्वं षदभिरमासेरवाुयात्‌ ॥ ३४
स्थूटः सृ्मः परशेति प्रासादः कथितो मया । हस्तो दीर्धः पुत्रेति परासादं लक्षयेत्रिधा॥ १९
हसो दहति पापानि दीर्पो मोक्ष्रदो भवेत्‌ । आप्यायने ुतश्चेति पधि विन्दुविभूषितः ॥ ३६
आदावन्ते च हवस्य फटूारो मारणे हितः । आदावन्ते च हृदयपादृष्टौ संमकीतितम्‌ ॥' ३७
देवस्य दक्षिणां पर्ति पञ्चलक्षं स्थितो जपेत्‌ । जपान्ते घृतहोमस्तु दशसाहसिको भवेत्‌ ॥ ३८
एवमाप्यायितो मत्रो वरयोचारादि कारयेत्‌ । उर्व शुन्पमधः शून्यं मध्ये शून्यं निरामयम्‌ ३९
नशून्यं यो विजानाति मुच्यतेऽपौ धुवं द्विजः । प्रासादं यो न जानाति पश्चमव्रपहातनुप्‌॥४०
अशटत्िशरत्कलायुक्तं न स आचार्यं उच्यते । तथोकरारं च गायत्रीं रदरादीन्तरेरयसौ गुरुः ॥ ४१
श्यादिमहापुराण आभ्नेये नादीचक्रकथनं नाम चतुदशाधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २१४ ॥
आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः--५९८४

भथ पञ्चदशाधिकद्विशततमोऽ्ध्यायः ।

मध्यावधि; ।
„ अग्रिरषाच-- [र |
भकारं यो विजानाति स योगी स हरिः पुमान्‌ । ओकारमभ्यसेतस्मानमन्रसारं तु सर्वदम्‌ १
योगेषु प्रणवः प्रथमः स्मृतः । तेन संपरिपर्णं यत्ततपूणं कम नेतरत्‌ ॥ २

आकारपूधिकास्िसरो महाग्याहतयोऽग्ययाः । निषदा चैव सावित्री बिङघेयं प्रह्मणो युखम्‌ ॥?
योऽधीतेऽहन्यहन्येताज्जीणि वषौण्यतंन्दितः । स व्रह्म परमभ्येति वायुभूतः समूतिमान्‌ ॥ ४

१ क. ड, हातीतभमा। २ क. ड, शेच्छरवासं त" । > ध. छ. 'तन्नितः।

२६४ भीमदैपायनएुनिप्रणीतम्‌-- [ अ० २१९ शछो० ९-३४ ] `
( संध्याविधिः )
एकाक्षरं परं बरह्म प्राणायामः परं तपः । सावित्यास्तु परं नासि मौनात्सलयं विशिष्यते ॥ ५
सप्तावता पापहरा दकषमिः म्ापयेदिवम्‌ । विशवती तु सा देवी नयते हीश्वराल्यम्‌ ॥ ६
अष्टोत्तरशतं जप्ता तीणः संसारसागरात्‌ । शदरकूष्पाण्डजप्येभ्यो गायत्री तु विशिष्यते ॥ ७
न गायत्याः परं जप्यं न व्याहूतिसमं हुतम्‌ । गायत्याः पादमप्यर्थमृगधमृचमेव वा ॥ ८
प्रह्महत्या सुरापानं सुवणस्तेयमेवर च । गुरुदारागमश्रैव जप्येनैव पुनाति सा ॥ ९
पापे कृते तिकैहोमो गायत्रीजप ईरितः । न्लौ सदस्नं गायत्या उपवासी स पपहा ॥ १४
गोधः पितृप्रो मादघ्रो ब्रह्महा गुरुतर्पगः । ब्रहमघरः खणंहारी च सुरापो लक्षजप्यतः ॥ ११
शुध्यते वाऽथ वा स्तात्वा शतपन्तजंले जपेत्‌ । अपः हतेन पीत्वा तु गायत्र्याः पापहा भपेत्‌॥
शतं जप्ता तु गायत्री पापोपशमनी सृता । सहसरं जप्ता सा देवी उपपात्तकनाश्चिनी ॥ १३
अभीष्टदा कोटिजप्ता देवत्वं गजतामियात्‌ । ओंकारं प्रएुचायं भूर्भुवः सखस्तथैव च ॥ १४
गायत्री प्रणवशान्ते जपे वेवपुदाहूतम्‌ । विश्वामित्र ऋषिश्छन्दो गायत्रं सविता तथा ॥ १५
देवतोपनये जप्ये विनियोगो हुते तथा । अग्निर्वायू रविश्रिदयुद्यमो नलपतिगरः ॥ ,१६
पर्जन्य इन्द्रो गन्धर्व पूपा च तदनन्तरम्‌ । मित्रोऽथ वरुणस्तषटा वस्तो मरुतः शशी ॥ १७
अङ्गिरा विश्वनासलयौ कस्तथा समदेवताः । रुद्रो ब्रह्मा च विष्णश्च क्रपरशोऽक्षरदेवताः ॥ १८
गायत्या जपक्रले तु कथिताः पापनाशनाः । पादाङ्कषौ च गुरफो च नलकौ जानुनी तथा१९
भङ्षे रिश्नश्च इषणो कटि्नामिस्तथोदरम्‌ । स्तनौ च हृदयं ग्रीवा मुखं ता च नासिका २०
चश्ुषी च वोभयं काटे पू्ैमाननम्‌ । दक्षिणोत्तरपा द्रे शिर आस्यमनुक्रमात्‌ ॥ २!
पीतः इयामश्च कपिलो मारकतोऽभिसंनिभः । रकमविचुदूम्रकृष्णरक्तगेरिन्रनीलमाः ॥ २२
स्फाटिकस्वणपाण्ड्वाभाः पद्मरागोऽखिलयुतिः । हेमधूमररक्तनीलरक्तकृष्णसुवर्णमाः॥ २३
शटृष्णपलाशाभा गायतया वर्णकाः कमात्‌ । ध्यानकाले पापहरा हुतेषा सर्वकामदा ॥ २४
गायत्या तु तिे्होमः सेवैपापमणाशनः । शान्तिकामो यैः दुर्यादायुष्कामो घृतेन च ॥ २९
सिद्धायकैः कर्मसिद्धये पयसा ब्रह्मवर्चसे । पुत्रकामस्तथा दधा पान्यकामस्तु सािभिः ॥ २६
प्रीरिष्तसमिद्धिसतु ग्रहपीडोपशान्तये । धनकामस्तथा विखैः श्रीकामः कमरैस्तथा ॥ २७
आरोग्यकामो दृरबाभिगुरूत्पाते स एव हि । सौमाग्येच्छुगुगुट॒ना विद्यां पायसेन[च] ॥२८
अयुतनोक्तसिदधिः स्या्क्षेण मनसेप्सितम्‌ । कोठ्या ब्रह्मवधान्ुक्तः कुलोद्धारी हरिभेषेत्‌ २९
ग्रयञमुखो वाऽपि होमोऽयुतसोऽथचरत्‌ । अ।बाहने च गाफत्यास्तत ओंकारमभ्यसेत्‌ ॥ १०
सपृत्वोकारं तु गायत्र्या निवध्रीयाच्छिलां ततः । पुनराचम्य हृदयं नारि स्कन्धौ च संसृशेद्‌
णवस्य ऋषि््ह्या गायत्री न्द एव च । देषोऽभिः परमात्मा स्याधरोगो बै सर्मकमसु ॥ ३२
शा चाग्निरुखी दिव्या कालयायनपतगोत्रना । बैरोक्यवरणा दिया पृथिव्याधारसंयुता ॥

अक्षसूत्रधरा देवी पद्मासनगता शुभा ॥ ११
ॐ तेजोऽति सोऽपि बलमाति भ्राजोऽसि देवानां धामनामाऽसि विश्वमसि विश्वायुः सवै
मसि सर्वायुरोमभिभुः ॥ २४

१ छ. श्यामप । २्स.ग. घ. छ. नासिके । ३ क. ड. "पिल: कबरः दिवसं" । ४ घ. छ. भसि महोऽ"।
च, "सिब।

[अ° २१९. शो° १-७ ] अगनिपुराणप्‌ । २६९
( गायत्रीनिवीणम्‌ )

आगच्छ वरदे देषि जप्ये(पे) मे संनिधौ त्र ॥ [गायन्ते त्रायते यसाद्वायत्री खं ततः स्सृता]
वयाहूतीनां तु स्ासामूृषिरेव मनापतिः । व्यस्तागरैव समस्ता ब्राहमक्षरमोमिति ॥ ३६
िश्वापरत्रो जमदग्नि(कमैरदाजोऽथ गौतमः । कषिरनिर्पिष्थ काश्यपश्च यथाक्रमम्‌ ॥ ३७
अपिर्यायू रबिगव्ाक्पतिवरणस्तथा। इन्द्रो विष्णुऽ्यौहूगीनां दैवतानि यथाक्रमम्‌ ॥ ३८
गामत्युष्णिगनुषुपच बृहती पद्िरेव च । त्रष्पच जगती चेति च्छन्दांस्याहुरनुक्रमात्‌ ॥ ३९
दिनियोगो व्याहृतीनां प्राणायामे च होमे । आपो हि एेतयृचा चापो दुपदादीति वा सृता
हया हिरण्यवणामिः पावमानीभिरन्ततः । विुपोऽट िपेदुष्यमानन्पङृतपापनित्‌ ॥ ४१
अन््जैट ऋतं चेति जपत्रिरयमपैणम्‌ । आपो हि एतितयुक्स्य सिनधुद्ीष ऋषिः समृतः ॥ ४२
्ह्ज्ञानाय च्छन्दोऽस्य गायत्री देवता जलम्‌ । माजेने षिनियोगोऽस्य हयावभृथके क्रतोः॥
अधपर्षणसूक्तस्य ऋपषिरेवाघमर्षणम्‌(णः) । अनुषएच भवेच्छन्दो माववरत्तसतु दैवतम्‌ ॥ ४४
पो योती रस इति गायत्यास्तु रिरः स्मृतम्‌ । ऋषिः प्रजापतिस्तस्य च्छन्दो हीनं यजुयैतः
ह्यापनिवादुसूर्याश्च देवताः परिकी तिताः । प्राणरोधात्त वायुः स्याद्रायोरभरिश्च नायते ॥ ४९६
प्रिरापस्तः शुद्धिस्ततश्वाऽऽचमनं चरेत्‌ । अन्तश्चरति भूतेषु गुहायां विश्वमूर्तिषु ॥ ४७
पो यज्ञो वषटकार आपो ज्योती रसोऽमृतम्‌ । उदु लयं जातवेदसमृषिः भस्ण्व उच्यते॥४८
1यत्री छन्द आख्यातं सूथभ्ैव तु दैरतम्‌। अततरात्रे नियोगः स्यादग्नीषोमो (धरिष्टोमे) नियोगकः
मप्र देषेति च ऋच ऋषिः कौत्स उदाहृतः । त्रिषष्डन्टो दैवतं च सूर्योऽस्याः परिकीतितप्‌
इयादिमदापुराण नेये सेध्याविधिकथनं नाम पश्वदशाधिकट्टरिशततमोऽध्याः ॥ २१५ ॥
आदितः शोकानां समघ्यङ्ा;- ६०३४

भथ षोटशापिकद्विरततमोश्ध्यायः 1

गायत्रीनिर्वाणम्‌ ।
अद्निर्वाच- ।
एवं सध्याविधि ढृतवा गायत्री च जपेत्सरेत्‌। गायन्डप्यान्यतन्चायेत्कायः(यं) माणां सयैव च
ततः स्मृतेयं मायत्री सावितरीयं ततो यतः । भरकाशनात्सा सवितुवरागुपल्वात्सरस्ती ॥ २

तर्स्योतिः परं ब्रह भगीस्तेनो यतः स्मृतम्‌ । भा दीक्ातिति रूपं हि भ्रर्न पाकेऽथ तस्स्मृतम्‌
भोषध्यादिकं पचति भ्राज्‌ दीक्तौ तथा भरेत्‌ । मगः स्ाद्वाजत इति बहुलं छन्द ईरितम्‌ ॥४
देणयं स्तेनोभ्यः शरेष्ठं ३ परमं पदम्‌ । सवगौपवगकामैवा वरणीयं सदव हि ॥ ९
पणेतेषैरणार्थस्वाजाग्रत्छमादिषनितम्‌ । निल श्रद्ध बुद्मेकं सलं तद्धीमदीश्वरम्‌ ॥ 8
आहे ब्रह्म परं ऽ्योतिध्यीयेमहि() विपुक्तये । तञ्ञ्योतिमगपानिवष्णुनेगजन्मादिकारणम्‌ ॥ ७

# च पुस्तकेऽयं धनुधिहान्तगेतो प्रन्थो नास्ति ।

१ ध. गोतमः । २ छ. "ेतयुचोऽस्याश्च षि । ३ ख. ग. बरमजञानाय । ४ घ. छ. धोपस्य । ५ क. ज़, ग.

ह "पृतं चदे" । ६ क. ठ. च, परहयथ उ । घ. छ. परषकन । ७घ. छ. "ति चकः ।८ ल्ल. ग, षः छ,
प प्रा" ।
बेग

२६६ ्ीमहूपायनषटूनिपरणीतम्‌ -- [ अ° २१० शछो° १-१२]
( गायश्रीनिषोणम्‌ )
शिवं केचित्पठन्ति स शक्तिरूपं पठन्ति च । केचित्सूर्य केचिदभरि वेदगा अग्निहोत्रिणः ॥ ८
अग्न्यादिरूपी विष्णुं वेदादौ ब्रह्म गीयते । तत्पदं परमं विष्णोदेवस्य सवितुः स्एृतम्‌ ॥ ९
महदाशरं सूयते हि स्वय॑ज्योतिर्रिः परथुः । पर्जन्यो बायुरादिलः शीतोष्णा पाचयेत्‌ ॥१०
अग्नो परास्ताऽऽहुतिः सम्यगादि लषुपतिष्ते । आदिलयाजायते वषव्रं ततः प्रजाः ॥ ११
दधातेवां धीमहीति मनसा धारयेमहि । नोऽस्माकं यथ भगे सर्वेषां प्राणिनां धियः ॥ १९
चादयात्मेरयेदवुद्धीभोक्तणां सवकमसु । दृष्टाएविपाकेषु विष्णुसूर्यभरिरूपवान्‌ ॥ ११
ईश्वरमेरितो गच्छेत्स्वर्गं वा श्वभ्रमेव वा । ईशावास्यमिदं सर्व महदादि नगद्धरिः॥ १४
स्वर्गाः क्रीडते देवो यो हसः पुरुषः भुः । आदित्यान्तगतं यच्च भगाखयं वै यमुशुमिः॥१५
जन्ममृत्युषिनाश्षाय दुःखस्य भिविधस्य च । ध्यानेन पुरुषोऽयं च द्ष्व्यः सूर्यमण्डले ॥ १६
तच्छं सदसि चिद्रह्य विप्णोयत्परमं पदम्‌ । देवस्य सवितुभरगो वरेण्यं हि तुरीयकम्‌ ॥ १७
देहादिजाग्रदो व्रह्म अह ब्रह्मेति पामि । योऽसावादिले पुरषः सोऽसाबहमनन्त ओग ॥
गानानि श्ुभकमीदीन्धवतेयति यः सदा ॥ १८
इत्यादिमहापुराण भाप्नेये गायत्रीनिवाणकथनं नाम षोडशाधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २१६ ॥
आदितः शछटोकरानां समघ्वङ्ाः- ६०५२

अथ पप्तदश्ाधिकद्विशततमोऽध्यायः 1

गायत्रीनिर्वाणम्‌ ।

अग्निरुवाच-

शङ्गपूति शिवं स्तुता गायत्या योगपाप्तवरान्‌ । निर्वाणं परमं ब्रह्म वसिष्ठीऽन्यश शंकरात्‌ ॥!
नमः कनकालिङ्गाय वेदलिङ्गाय वै नमः । नमः पैरमलिङ्गाय व्योमलिङ्गाय वै नमः॥
नमः सहस्षरिङ्गाय वहिखिङ्काय वै नमः । नमः पुराणलिङ्गाय श्रुतिलिङ्गाय वै नमः ॥
नमः पातारलिङ्गाय ब्रह्मलिङ्गाय पै नमः । नमो रहस्यणिङ्गाय सप्रीपोध्वरिङ्गिने ॥
नमः सर्वार्मलिङ्गाय सर्भलोकाङ्गलिङ्गिने । नमस्तब्यक्तलिङ्गाय बुद्धिलिङ्गाय वै नमः ॥
नमोऽहंकारलिङ्गाय भूतरिङ्गाय वे नमः । नम इन्दियरिङ्गाय नमस्तन्मात्रिङ्गिने ॥
नमः पुरुषलिङ्गाय भावलिङ्गाय वै नमः । नमो रजोधशिङ्गाय सच्चलिङ्गाय वै नमः ॥
नमस्ते भवलिङ्गाय नमरतैगुण्यशिङ्गिने । नमोऽनागतािङ्गाय तेजोलिङ्गाय बै नमः ॥
नमो वागूष्वलिङ्गाय श्रुतिलिङ्गाय वै नमः । नमस्तेऽथर्वलिङ्गा्य सामरिङ्गाय वै नमः ॥
नमो यद्वाङ्णिङ्गाय यज्घरिङ्गाय बै नमः । नमस्ते तसशिङ्गाय देवाजुगतरिगङ्गिने ॥ १०
दिश्च नः परमं योगपपलयं मत्समं तथा । ब्रह्म चैवाक्षयं देव शमे चैव परं विभो ॥ ११
अक्षयत्वं च वंदास्य धम च मतिमक्षयाम्‌ ॥ ११

© € @ ® 5» ~€ -अ ब)

१क.ङ. श्ट्रेः। स्व २ ड, '्दास्वरगमहं। ३ क. ड. "म्‌" यज्ञादिशु"। ४ ख. च. ोऽपयेव शं ।
५ क्‌. ह, पवनलि" । ६ क. ह, वागृ्वं' । ५ ग, 'स्ते स्वै" । ८ द, “य श्रुति । ९ इ, "स्ते भवि" ।

[अ° २१८ शलो" १-९१ ] = अगरिएुतोणम्‌ । २१७
( राजाभिषेककयमप्‌ )
अपरिराष-
सिन [1 © ॥
वसिष्ठेन स्तुतः शंयुसतुषट भ्रीपवते पुरा । वसिष्ठाय वरं दसा ततरैबान्तरपीयत ॥ १३
` शत्यादिमहापुराण भाप्ये गायत्रीनि्वाणकथनं नाम सप्तदशाधिकट्िशततमोऽध्यायः ॥ २१५ ॥
आदितः शोकानां सप्ङ्ाः--६०६५

भथाष्टादक्षाधिकद्वि्ञततमोऽध्यायः ।
राजामिषेककथनम्‌ ।
अप्रिरुबाच-
एष्करेण च रामाय राजधर्मं हि पृच्छते । यथाऽऽ्दौ कथितं तदरदसिष्ठ क्थयामिते॥ १
एष्कर उवाच-
राजय परवक्ष्यामि सवैस्माद्राजधषैतः । राजो भवेच्छ्नहन्ता भनापालः सुदण्डवान्‌ ॥ २

परयिष्यामि वः स्ान्धपैस्थान्तमाचरेत्‌ । संवत्सरं स दृणुयात्पुरोहितर्थ दिनम्‌ ॥
म्रिणश्राखिलासन्नान्मदिषीं धमलक्षणाम्‌ । सांवत्सरं वृपः काठे सस॑भारोऽभिपेचनम्‌ ॥ ४
एयान्पते दृपे नात्र कालस्य नियमः स्मृतः । तिरे; सिद्धायै; सानं सावत्सरपरोक्ितः ॥ ५
पाषयेत्वा जर्यं राज्ञा राजा भद्रासने स्थितः । अभयं घोषयेद्रद्वान्मोचयेद्राज्य॑पाल्े ॥ ६
एुरोपप्ताऽभिषेकासाङ्घा्थन््री शान्तिरेव च । उपवास्यामिपेकाहे वेचग्रौ जुहुयान्मन॒न्‌ ॥ ७
वैषणवनिनद्रपत्रासतु सावितरानवैश्दैवतान्‌ । सौम्यान्सस्यनं श आयुण्यामयदान्मतन्‌ ॥ ८

अपराजितां च कलशं वहेदक्षिणपाश्वगम्‌ । संपातवन्तं देम च पूजयेद्रन्धपुष्फकरेः ॥ ९
पदक्निणावतेकशिखस्तप्रनाम्बनदममः । (करथोधपेघनिर्पोषी विधूमश्च हुताशनः ॥ १०
अनुलोमः सुगन्धिश्च सरस्तिकाकारसनिभः। ) प्रसन्नाविमहाज्वालः स्फुलिङ्गरहितो हितः। ११
न वनेयुश्च मध्येन माजारमृगपर्षिणः । पैताग्रमूदा तावन्मूधीनं शोधयेनरपः ॥ १२्‌

परमक प्रदा कर्णो बदनं केशवालयात्‌ । इन्द्राखयगृदा ग्रीवां हदयं तु ठपाजिरात्‌ ॥ ११
ररिदन्तोडतग्रदा दक्षिणं तु तथा भुजम्‌ । इषश्ुङ्गोदतगृदा वापं चैव तथा भुजम्‌ ॥ १४
परग्रदा तथा पृष्ठपुररं संगमान्पू(मगर)रा । नदीतटद्रयमृदा पार्थ सं्ञोधयेचधा ॥ १५
पेरयाद्रारमृदा राज्ञः कटिश्च विधीयते । यज्ञस्थानात्तथबोरू गोस्यानानानुनी तथा ॥ १६
अश्वस्थानात्तथा जद्पे रथचक्रमृदाऽङ्प्रिके । पधानं पश्चगस्यन मद्रासनगत वरम्‌ ॥ १७

भभिषिश्वेदमालानां चतुष्टयमथो षरैः । पूतो हेमकुम्भेन धतपूरमेन ब्राह्मणः ॥ १८
रुप्यकस्भेन(ण) याम्ये च क्षीरपर्मन क्षत्रियः । दघ्ना च ताम्रङम्भेन(ण) वेहयः पश्चिमगेन च॥
मृ्मयेन जलेनोदक्ूद्रामालयोऽभिषेचयेत्‌ । ततोऽभिपेकं तृपतेवहू्टचपरवरो द्विजः ॥ २०
वीत मधुना विमर्छन्दोगश्च कुशोदकैः । संपातवन्तं कल्दां तथा गत्वा पुरोहितः ॥ २१

# ग. पुस्तकेऽयं धनुधिहान्तगेतप्रन्धो नास्ति ।
~;

+ क.शल.ग. ह. च. "जा हरिः शत्रु । २ क. ख. ग. ड. च. सदण्डवान्‌ । ३ घ. छ. पालयिष्यति । ४ क. ख.
¶, इ, च. "यरलिज' । ५ छ. भेदुदुगान्मो' । ६ क. ढ. च. “उ्यकािके । ७ स. ग, सदोशदा ।

२६८ भीमहूपायनमुनिप्रणीतमू-- [म० २१९ कोर १-९].
( भभिषेकमश्नाः )
विधाय वहिरक्षां तु सदस्येषु यथाविधि । राजश्रियाऽभिपेके च ये मच्राः परिकीर्तिताः ॥ २२
तेस्तु दथान्महाभाग ब्राह्मणानां स्वनैस्तथा । ततः एुरोशितो गच्छद्रदिभूलं तदेव तु ॥ ` २१
शतच्छि्रेण पात्रेण सोवरणेनामिपेचयेत्‌ । या आपीय थीभीरयेरयुकवेति गन्धकैः ॥। २५
ष्यः पष्पवतीलेव ब्राह्मणेति च बीजकः । रलैराशुः शिशानश्च ये देवाश्च कुशोदकैः ॥ २५

ययुर्ेययवैवेदी गन्धद्रारेति संस्पृशेत्‌ । शिरः कण्ठं रोचनया सरमतीरथोदकगेिनाः ॥ ४
गीतवाय्यादिनिरपोामरग्यजनादिपिः । सर्वोषधिमयं कुम्भं धारयेयुनृपाग्रतः ॥ २७
तं पदयेदषैणं राजा धृतं वै मङ्गलादिकम्‌ । अभ्ययं विष्णु ब्रह्माणमिन्द्रादींश ्रहे्वरान्‌ ॥२८
व्याघ्रचरमोत्तरां शय्यामुपविष्टः पुरोहितः । मधुपकीदिकं दखा प्वन्धं प्रकारयेत्‌ ॥ २९
राज्ञो मुङुटवन्धश्च पञ्चचर्मोत्तरं ददेत्‌ । पधुवात्रैरिति च यिगेदृपनं दषभांशजम्‌ ॥ ०
द्वीपिनं सिहं भ्याघ्रनातं चै तदासने 1 अपालसचिवादीशच प्रतीहारः पद्येत ॥ ३१

गोजाविगृहदानायैः सांवत्सरपुरोहितौ । पूजयिता द्विनासाच्यं शन्यान्भृगोन्पुखूयकेः ॥ १२
वाहि प्दक्षिणीकृय गुरं नत्वाऽथ पृष्तः । दृपमालभ्य गां वत्सं पूनयित्वाऽथ मभ्नितम्‌ ॥ ३१
अश्वमारुद्य नागं च पूजयेत्तं समारुहेत्‌ । परिधमेद्रानपागे वल्युक्तः प्रदक्षिणम्‌ ॥ ३४
पुरं विशे दानाच; भच सर्वानविसर्भयेत्‌# ॥ १५
शूत्यादिमहापुराण आग्नेये राजाभिषेककथनं नामाष्टादश्ञाधिकद्विशचततमोऽध्यायः ॥ २१८ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः--६१००

भधकोनीवशत्ययधिकद्विरततमोऽध्यायः ।

। अभिपेकमन्नाः।
एष्कर उवाच--
शजदेवाद्यमिषेकपग्रान्यक्ष्येऽपमर्दनान्‌ । कुम्भाक्छुशोदकेः सिश्चेत्तेन सर्व हि सिध्यति ॥
सुरास्त्वामभिषिचन्तु ब्रह्मविष्णुपहेश्वराः । वासुदेवः संकर्षणः प्रशुश्नधानिरुद्धकः ॥
भवन्तु विजयायैत इन्द्राच्या दश्च दिगताः । रुद्रो धर्मो मनुद॑क्षो रुचिः श्रद्धा च सवदा ॥
भृगुरतरिष॑सिष्ठ् सनकश्च सनन्दनः । सनत्कुमारोऽङ्गिराथ पुरस्त्यः पुलहः क्रतुः ॥
मरीचिः कश्यपः पातु भरजेशं पृथिवीपतिम्‌ । प्रभासुरा बाहिषद अभिष्वात्ताथ पान्तु ते ॥
कञ्यादाश्ोपहूताश्च आज्यपाश्च सुकालिनः। अप्मिभिश्वामभिपिश्चन्तु लष्ष्याधा धमेबहमाः ॥
आदिलयाध्राः कश्यपस्य बहुपुत्रस्य वल्ठमाः । कृशाश्वस्याभिपुत्रस्य भायशरारिष्टनेमिनः ॥ ७
अन्विन्यादाश्च चन्द्रस्य पुलहस्य नथा प्रियाः । भूता च कपिशा दंष्री सुरसा.सरमा दनुः ॥८
श्येनी मासी तथा क्रौश्ी धरतराष्री शुकी तथौ । एतास्त्वाममिषिशचन्तु अरुणश्ाकसारयिः ॥

~~~

क्ट ~क 9

>

----------------------"~--

# क. पुर्तकेऽत्र श्रोकाथेमधिकं तद्यथा--“ एवं कृत्वा तु विधिवद्राज्याभिषेकमाचरेत्‌ ” इति ।

-~----------_--------------

१ क. ख. ग. ड, च. ये अक्षिति । २ ग. जीवकैः। ३ क. ड. च. ्वर्मोत्तरच्छदे । धर" । ४ घ. छ. कषद
शजम्‌। ५ क. इ. प्राध्ये। ६छ. पान्तु । ७ छ. प्रजेाः। ८ छ. प्रथिवीपतिः। ९ च. देवपुत्रस्य । १० फ़, & च
पृलस्सयस्य । ११ स. ख. ग. इ, छ, "था । पलन्यस्तवाः ।

अ० २१९ छो* १०-६९ ] अग्निपुराणम्‌ ।
[ मू २६९

( : )

आयतिनियती रा्िनिद्रा लोकस्थितौ स्थिताः । उमा मेना शची पान्तु धूमोर्णा निरतिर्भया॥
गौरी शिवा च श्रद्ध बेला या चैव नदृला। सिङ्गी च तथा ऽयोत्सञा देवपल्यो वनस्पतिः
परहाकरपश्च करपश्च मन्वन्तरयुगाणि च । सेवत्सराणि वर्षाणि पान्तु त्वापयनदयम्‌ ॥ १२
रुतवश्च तथा मासाः पर्षा रत्रयदनी तथा । सेष्यातिथिपुहूर्तीश्च कारस्यावयवंश ये ॥ १३
ूर्याचाश्च ग्रहाः पान्तु मनुः स्वायैमुवादिकः । स्वायंभुवः स्वारोचिष उत्तमस्तामसो मनु १४

रैतशवाशुषः षष्ठो येवखत इहेरितः । सावधिव्हयपुतर् धपपुत्रध सदरनः ॥ १५
दपरनो रौच्यभौत्यौ च मनवस्तु चतुर्दश । विश्वभुक्च बिपश्चिच सुचित्तिश्च शिखी पिथुः॥ १६
परनोजवस्तथीजस्वी बलिरदधुतशान्तयः । दृपश्च ऋतधामा च दिषसपृक्विरिन्दरकः ॥ १७
रेवन्तश्च मारश्च तथा वत्सविनायकः । वीरभद्र नन्दी च विश्वक्रमा पुरोजवः ॥ १८

एते तवापभिषिवनतु सुरुख्याः समागताः । नासत्यौ देवमिषरजौ धुवाय्या वसबोऽ् च ॥१९
हश चाङ्गिरसो वेदास्ताऽभिषिश्वन्तु सिद्धये । आत्मा ह्यायुपैनो दक्षो मदः प्राणस्तथैव च ॥
हविष्मांश्च गरिष्ठश्च ऋतः सलयश्च एन्तु वः । क्रतुदक्षो वसुः सलः कौलकामो परिभये ॥ २१
पुरूरवा आ्रैवाश्च विशे देवाश्च रोचनः। अङ्गारकाय; सूर्यस्तां निरतश्च तथा यमः ॥ २२
अनेकपाद िवैध्न्यो धूमकेतु दैद्रनाः । भरतथ तथा मृत्युः कापालिरथ किङ्किणिः ॥ २१
भवनो भावनः पान्तु स्वजन्यः स्वजनस्तया । क्रतुश्रवा पधा च याजनोऽभ्युशनास्तथा ॥२४
मवशवाग्ययश्रैव दक्षश्च भृगवः सुराः । मनोनुमन्ता प्राणश्च नबोऽपानश्र वीयैतरान्‌ ॥ २५
वीतिहोत्रो नयः साध्यो हंसो नारायणोऽतु । तरिभुधरैव प्रभुधैव दवश्रष्ठा जगद्धिताः ॥ २६
धाता मित्रोऽथमा पृषा शक्रोऽथ वरुणो भगः । तवष्टा विवस्वान्सविता विष्णुद्रीदश्च भास्कराः॥
एकञ्योतिश द्विञ्योतिदनिशच(च)तुर्यो तिरेव च । एकशक्रो द्विशक्रश्च भिशकरथ महाबलः ॥ २८

इध मेलादिश्षतु ततः प्रतिमहरत्तथा । मितश्च संमितशरैव अमितश्च महावलः ॥ २९
तजित्सत्यजिचैव सुषेणः सेनजित्तथा । अतिमित्रोऽतुमित्रश्च पुरुमित्रोऽपराजितः ॥ ३०
गतश्च ऋतवाग्धाता विधाता धारणो शरुतः । दिधारणो महातेजा वासवस्य परः सखा ॥ ३१
इ्तथाप्यह्षश्च एताहटगमितादनः । क्रीडितश्च सदृ्त् सरमश्च महातपाः ॥ १२
धता पूर्य धुरिभाम) अभियुक्तोऽक्षपात्सहः । ध्रतिवरसुरनाप्रष्यो रामः कामो जयो विराद्‌ ॥
देवा एकोनप्ाशन्मरुतस्त्वामवन्तु ते । चित्ङ्गदचित्ररथशित्रसेनश्च वै कलिः ॥ ३४
एणायुरुग्रसेनश्च धृतरा नन्दकः । हाहा दृदूनीरदश्च विश्ववसुश तुम्बुरुः ॥ १५

एते त्वापमिषिश्वन्तु गन्धव विजयाय ते । पान्तु ते पंनयो पृख्या दिव्याश्राप्सरसां गणा! ॥
अनवद्या सुकेशी च मेनका सह जन्यया । करतुस्थखा पृताची च विश्वाचीं पुञ्जिकस्थला ३७
भम्टोचा वो रम्भा पथत्रटा तिलोत्तमा । चित्रटेा लक्ष्मणा च पुण्डरीका च वारुणी ॥
प्रूलादो षिरोचनोऽथ बलिबाणोऽय तत्त; । एते चान्पऽभिपिचन्तु दानवा राक्षसास्तथा ॥

१क.ड. घ. छ. "वृतिः । पू^। २ख. ग. घ. छ. ष ओत्तमिस्ताः। ३ क.ख.ग.घ. ठ. छ. "वर्णो
रह्म । «क. ख. ग. इ. सो देवास््वाऽ ५ क. ड. काठः काः। ६ क. ड. ध. छ. चवा माद्रवा ७ क. ठ. सदरकाः।
८क.ख.ग. घ. ड, नरोऽपा । ९ग. देवज्येष्ठा। १० ल. च. कृखो । ग. कुरुपा । घ. छ. कुरूपा । ११ ख, ग. घ.
४. "त्ताः । ए" ।

२७० श्रीमदेपायनपुनिषणीतम्‌-- [ अ० २१९ शो ° ४०-७०]
( भभिषेक्मश्राः )
हेतियैव प्रतिश्च विधुत्सफूजयुरग्रकाः । यक्षः सिद्धासकः पातु मणिभद्र नन्दनः ॥ ४०
पिङका्षो धृतिमांशरैव पुष्पवन्तो जयावहः । शङ: पद्म मकरः कच्छपश्च निधिर्जये ॥ - ४!
पिशाचा उध्वकेशाथा भुता भूम्यादिवासिनः। मदकाले पुरस्कृ नरसिहं च मातरः ॥ ४२
गुहः न्दो विश्ाखस्तरां नेगमेयो ऽभिपिचचतु। डाकिन्यो याश योगिन्यः खेचरा भूचराश्च या
गरुदशारुणः पान्तु संपातिपरमुखा; खगाः; । अनन्ताद्या महानागाः शेषवासुकितक्षकाः ॥ ४४
ेरावतो महापद्मः कम्बटाचतरावुमौ । शङ्खः कर्कोटकश्चैव ध्रतरा्रो धनंजयः ॥ ४५
ुुदैरावणौ पद्मः पुष्पदन्तोऽथ वामनः । सुपरतीकोऽज्नो नागाः पान्तु त्वां सर्वतः सदा॥४६
पैतामहस्तथा हंसो दषभः शंकरस्य च ¦ दुगांधिदश पान्तु त्वां यमस्य महिषस्तथा ॥ ४७
उचैःभरवाधाश्वपतिस्तथा धन्वन्तरिः सदा । कौस्तुभः शङ्कराजश्च वं शलं च चक्रकम्‌ ॥ ४८
नन्दकोऽल्राणि रक्षन्तु धर्मश्च व्यवसायक्रः । चित्रगु्ध दण्डश्च पिङ्गलो शृत्युकालकौ ॥ ५९
बारखिरयादिपुनयो ग्यासवारमीकरमुख्यकाः । पृथुदिलीपो भरतो दृष्यन्तः वशरनिद्ररी ॥५०
पनुः ककुःस्थश्रानेना युवनाश्वो जयद्रथः । मांपाता पृचङुन्दश्च पान्तु त्वां च पुरूरवाः ॥ ५१
वोस्ुदेवाः पञ्चविरत्तसखानि विजयाय ते । रुक्मभौमः चिलाभोमः पातालो नीदमूतिकः ॥५२
पीतरक्तः क्षितिश्रैव श्वेतभौमो रसातलम्‌ । भूर्टोकोऽय युवरभृर्या जम्ब्रीपार्दयः भिये॥ ५१
उत्तराः कुरवः पान्तु रम्यो दिरण्यकस्तथा । भद्राश्रः केतुमालश्च वर्षशरैव बलाहकः ॥ ५४
हरिवर्षः क्रपुरष इन्द्रदीपः करशेरमान्‌ । ताम्रवर्णो गमस्तिमान्नागद्रीप सौम्यकः ॥ ५५
गान्धर्वो वारुणो यश्च नवमः पातु राज्यदः । हिमवान्हेमक्टश्च निषधो नील एवे च ॥ ५६

मेत पृङ्गवान्मरमीरयवानान्धमाद नः । महेद्रो मलयः सद्यः शुक्तिमातक्तवानिरिः ॥ ५७
विन्ध्यश्च पारियात्रश् गिरयः श्ान्तिदास्तु ते। कग्रेदाग्राः षडङ्गानि इतिहासपुराणक्रम्‌ ॥ ५८

\आयुत्रदथच गान्धवधनुतरेदोपवेदकाः । शिक्षा कसो व्याकरणं निरुक्तं ऽ्योतिषां गतिः ॥ ५९
एरन्दोऽङ्गानि च बेदार मीमांसा म्यायविस्तरः । धर्मश पुराणं च विना हेतातुरदश ॥ ६०
सांख्यं योगः पाध्ुपतं वेदा वै पञ्चरात्रकम्‌ । कृतान्तपसकं दयतद्रायत्री च शिवा तथा ॥ ६!
दुगा चिदया च गान्धारी पान्तु लां शान्तिद ते। ल्वगेुसुरासपिदंधिदुग्धजलाग्धयः ॥६२
चत्वारः सागराः पान्तु तीथानि षिविधानि च। पृष्करथ परयागश्च भभासो नेमिषः पर॥६१

गयाशीर्षो ब्रह्मरिरस्तीयपुत्तरमानसम्‌ । कालोदको नन्दिकुण्डती४ पचचनदस्तथा ॥ ६४
शृगुतीयं प्रभासं च तथा चामरकण्टकम्‌ । जम्बूपागश विमलः कपिलस्य तथाऽऽश्रपः ॥ ६९
गङ्गाद्रारकुकशावरतौ विन्ध्यको नीलपरपैतः । वरादपतेत्रैव तीथं कनखलं तथा ॥ ६६
काेजरश केदारो रुद्रकोटिस्तथैव च । वाराणसी महारीर्थ बद्याश्रम एव च ॥ ६७

द्वारका भीगिरिसतीयै तीर्थं च पुरुषोत्तमः । शालग्रामोऽथ वाराहः सिन्धुसागरतंगमः ॥ ६८
फरगुतीय विन्दुरसः करवीराश्रमस्तथा । नयो गङ्गासरसलयः शतदरुगण्डकी तथा ॥ ६९
अच्छोदा च विपाशा च वितस्ता देविका नदी । कारे वरणा वैव निरा गोमती नदी ॥

~

१७. ड, च, °भः पाच्जन्यशच । २ प. छ, शक्षजि" । ३ ध. छ. मकः । » इ. पावनाश्वो । ५ क. इ, वाड

देवः। \ ग, 'द्यश्चये। ७5. ड. वरदा ।

[भ २२० श्नो° १-२१] अश्निएुराणम्‌ । १७१
( स्ायतेपत्तिः )
पौरा चमेष्वती रपा मन्दाकिनी महानदी । तापी पयोष्णी वेणा च गौरी वैतरणी तथा॥ ७१
गोदावरी भीमरथी कुकमद्रंऽरणी तथा । चन्द्रभागा शिवा गौरी अभिषिशवनतु पान्तु चं ॥७द
`, इ्यादिमहापुराण भामरयेऽभिषेकमच्रकयनं नामेकोनविंशयधिकदरिशततमोऽध्यायः ॥ २१९ ॥
आदितः शोकानां समष्य1;- ६१७२

अथ विरशयधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

पहायप्तपत्तिः ।
पुष्कर उवाच-
सोऽभिषिक्तः सहामात्यो जयेच्छवुषुपोतच्तमः। राक्षा सेनापतिः कार्यो ब्राह्मणः ््नियोऽथ वा
कुटीनो नीतिशासरतः प्रतीहारश्च नीतिकरत्‌ । दूतश्च प्रियवादी स्यादक्षीणोऽतिबलानितः ॥ २
ताम्बूलधारी ना न्ञी वा भक्तः कैशसहः प्रियः । सांधिविग्रहिकः काथः पादगुण्यादिविक्नारदः
स्रदगधारी रक्षकः स्यात्सारथिः स्याद्वलादिवित्‌। सूदाध्यक्नो दितो शिजञो महानसगतो हि सः
परभासदस्तु रज्ञा टेको ऽश्ररविद्धितः । आहानकालविङ्गाः सयुिना दौवारिक्ा जनाः॥ ९
एलादिङञो धनाध्वकष शरथद्रारे हितो नरः । स्याद्‌ युद विद्रैयो गनाध्यप्तोऽथ हस्तिषित्‌ ॥ ६
निश्रमो गजारोहो हयाध्यक्षो हयादिवित्‌ । दुर्गाध्यक्षो हितो धीरमन्स्यपतिवास्ुेद वित्‌ ॥ ७
व्रुक्ते पाणिपूक्ते अभुक्ते मुक्तधारिते । अघ्चाचार्यो निबुद्धे च कुशलो पृपतेशितः ॥ ८
ृदरशान्तःपुराध्यक्षः पश्वाददरापिकाः सियः । सप्रयब्दासु पुरषाशरेयुः सरकर्मसु ॥ ९
न्रतस्यादायुधागारे ब्गात्वा वृत्तिधिधीयते । उत्तमाधमपध्यानि (वुद्ध्वा कमीणि पाथिवः ॥
उत्तमाधममध्यानि ) पुरुषाणिनिव) नियोजयेत्‌ । जयेच्छः पृथिवीं राजा सहायानानयेद्धितान
पिषठान्ध्कर्येषु शूरान्सङ्ामकर्मसु । निएुणेनधेकृलयषु स्मै च तथा शुचीन्‌ ॥ १२
तषु षण्ठानिज्ञीत तीकषणान्दारुणफपह । यो यत्र विदितो रज्ञा शुषिेन ठु त॑ नरम्‌ ॥१३
धं चाये च कामे च नियुञ्जीताधमेऽधमान्‌ । राजा यथा कुर्याच उपधाभिः पितन्‌ १४
पमश्री च यधान्याया्छ्यादधस्तिवनेचरान्‌ । तत्पदान्वेषणे यत्तानध्यकषास्तत्र कारयेत्‌ ॥ १५
पञ्िन्कमणि कौशल्यं यस्य तस्मन्नियोजयेत्‌ । पिठैतामहान्भूलान्र्वकरमसु योजयेत्‌ ॥ १६
विना दायादृलेषु तम ते हि समा मताः । प्रराजग्रहान्पाप्ताज्ञनान्प॑श्रयकाम्पया ॥ १७
शृषटानप्यय वाऽदुष्टान्संश्रयेत परयत्नतः । दुष्टं जञात्वा विश्वसे तदति वरये ॥ १८
ेवानरागतान्पार्थे चारेहात्वा दि पूजयेत्‌ । शत्रमोऽभरिषिषं सो निक्िशमपि चैकतः ॥ १९
भृा विशिष्टं निह्ञेयाः कुशलाश्च तथैकतः । चारचक्ुमेवद्राना नियुज्ञीत सदा चरान्‌ ॥ २०
ननस्यािहितान्सौम्यांस्तथाऽजञातान्परसपरम्‌ । वणिजो मश्रकुशलान्सांबत्सर चिकित्सकान्‌ २१
क 9

# क. &. पुस्तकयोरयं धनुशचिदान्तगैतो प्रन्थो नास्ति ।

१ ग. परा। र्ग. घ. छ. द्राऽप्रणी।३ग.घ.छ.वः।४क. ठ. भुक्तः। ५क. ह. "को रक्षको हितः।
९ ष. छ. “ध्यक्ष भ(स्त्वोनुद्रा" । ७ क. ड. 'मान्स्थाप्यते वास्तु । < क. ढ. च. "यान्मानयेवृद्धिजान्‌ । ९क, इ,
गान्गृहङृ ' । १० क, इः, विहितो । ११ ध. छ. समागताः । १२ क. ख. ग. इ, च. न्तरगः।

१७१ भीमहूपायनपुनिपणीतम्‌ - [अ ०२२ १-२२२.ो० १-१४।१]
भनुजीविषृतवुगैस॑पतती

तथा प्रवजिताक्ारान्वरावलविवेक्षिनः । नेकस्य राजा श्रदध्याच्छहध्याद्वहुवाक्यतः ॥ २२
रागापरागं धरत्यानां जनस्य च गुणागुणान्‌ । शुमानापशरुमानां च ज्ञानं कुर्यादकनाय च ॥ २१

अनुरागकरं कमं चरेजद्याद्िरागजम्‌ । जनानुरागया लक्ष्म्या राजा स्याजनरञ्जनात्‌ ॥ २४
इत्यादिमहापृराण भाग्रेये सहायसंपत्तिवणनं नाम व्िंश्शयधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २२० ॥

आदितः श्यकानां सम्ङ्ाः- ६१९६

भयैकविरत्यधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।
अनुजीवि्रृत्तम्‌ ।
पुष्कर उवाच--
शलः कुयाततु राजानां शिष्यवत्सुस्षियः पत; (त्युः)। न क्षिपेदचनं राज्ञो अदकं भियं देत्‌
रहोगतस्य वक्तव्यमप्रियं यद्धितं भवेत्‌ । न नियुक्ती हरेष्िं नोपेकत्तस्य पानकम्‌ ॥ २
राह्गश्च न तथा कायं वेषभाषाविचेषटितम्‌ । अन्तःपुरचराध्यक्षो वैरभधरतैमिरारतैः ॥ |

संसर्गं न वनेदुयो राज्ञो गुह्यं च गोपयेत्‌ । प्दश्यं कौशलं किचिद्राजानं तँ विकेषयेद्‌ ॥ ४
राज्ञा यच्छरातरितं गुह्यं न तद्लोके परकाशयेत । आज्गाप्यमाने वाऽन्यस्मिन्कि करोमीति वा बदे्‌॥

धसं रतनमटकार राना दत्तं च धारयेत्‌ । नानिैष्टो द्वारि तिरेन्नायोभ्ये(य)मुवि राज्‌ ॥

` जुम्भा निष्ठीवनं कासं कोपं पय॑ङ्किकाश्रयम्‌ । गूरी बातमुद्ारं तत्समीपे विवर्जयेत्‌ ॥ ७
स्वगुणाख्यापने युक्ल्या परानेव नियोजयेत्‌ । शाव्यं लीस्यं सपैशून्यं नास्तिक्यं शुदरता तथा
चापर्यं च परिल्याञ्यं नियं राजानुजीविना । शरुतेन विव्रा्िस्यैशच संयोऽयाऽऽत्मानमातना९
राजसेवां ततः कुयौद्मूतये मूतिवर्धनः । नमस्याः; सदा चास्य पुत्रहभपश्रिणः ॥ १०
सचिवेनास्य विश्वासो राजचित्तपियं चरेत्‌ । त्यजेद्विरक्तं रक्तात्तु हत्तिमीहेत राजवित्‌ ॥ १!
अपृष्ास्य न व्रूयात्कामं कुयात्तथाऽऽपदि । प्रसन्नो वाक्यसंग्राही रहस्ये न च शङते ॥ १२
हालादिपरिमश्रं संमयच्छति चाऽऽसनम्‌ । तत्कथाश्रवणादृष्टौ अ्वामियाण्यपि नन्दते ॥११
अटः, दत्ते भ्रणृ्णाति स्पेत्याथान्तरेष्वपि । #इति रक्तस्य कतया सेवाऽन्यस्य विवजेयेत्‌॥ १४
इ्यादिमहापुराण आभनेयेऽनुजीविवृत्तकथनं नामेकर्मिरत्ययिकरद्विशततमोऽध्यायः ॥ २२१ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः-६२१०

भय द्राविरात्यधिकदिरततमोऽध्यायः ।

दुगप॑पत्तिः
पुष्कर उव
1 गदेशे वपेशृषः । वैदयशरद्रननप्रायो शनाहारयस्तथा. परैः ॥ १

*# एतदर्धं क. ड. पृस्तकयोनौ हित ।

-----------7-र
व घ. छ. "वत्सच्छयः ९२ क" € । नाऽऽक्षिपे' । 3 क, ड. श्षे्नास्य । * क, ढः क्षो भरैभृखनि ।
५क.ङ्‌.न।६क. र. लं पत्रमे ० क. ड. दिदरा। ८ स, घ. छ. “यन्तिका" | ९ क. इः मं ब्रूया
िधि। प्र । १० ध, छ. स्तव्यं चेवामूत्य ।

[अ २२३ छो° १] अगरिपुराणप्‌ । | १७१
( राजधमौः )

िचिद्वाह्मणसंगुक्तो बहुकमेकरस्तथा । अदेषपाठको भक्तजलो देशः प्रहास्यते ॥ `

फररपीडितः एष्यफलधान्यसमन्वितः । अगम्यः परचक्राणां ठयालतसङ रवितः ॥

पण्णाभेकतमं वुं ततर कृत्वा कतेद्ली । धनुर महीक नेदु तथैव च ॥

(भवां चेवामबदग च गिरिदुगै च भारग । सर्वोत्तमं तोलेयं चान्पभेदनम्‌ ।)

रं तत्र च हटा देवतायतनादिकम्‌ । (+अनुयघ्रायुधोपेतं सोदकं ुगुततभम्‌ ॥

राजतं मरकष्यामि रक्ष्यो भूपो पिषादितः । पाङ्गसत शिरीषः स्या्ूजरपष्टो पिषाईनः ॥७

पतावरी छिर्रुहा विषधर तण्डुलीयकम्‌ । कोषातकी च कदलारी ब्राह्मी चित्रपटोरिकरा ॥८

क 6 @ -क

मषटूकपणीं वाराही धात्यानन्दकमेव च । उन्मादिनी सोमराजी विष्ं रलनमेव च ॥ ९
बसुरक्षणतयुक्तं वसनदुगे सुरान्यजेत्‌ ) । मजा पालयेदषञ्ञमेहानामि दापयेत्‌॥ १०
दषद्र्यादिहरणात्करपं तु नरके वपेत्‌ । देबालपानि कुत देवपूनारतो नृषः ॥ ११
सुराख्याः पालनीयाः स्थापनीयाश्च देवताः । मृन्मयाहारुजं पण्यं दारुनादिष्कामयम्‌ ॥ १२
ष्काच्छैरनं पुण्यं शैलनात्छर्णरत्ननम्‌ । ऋीदन्पुरशृहं डुेन्पुक्तिुक्तपवामुयात्‌ ॥ १३,
चिव्रहृदरीतवायादिक्षणीयादिदानक्रत्‌ । तेलाज्यमपुदुग्धा््ैः ्ञाप्य देवं दिं व्रनेत्‌ ॥ १४
एनयेत्पाखयेद्विमाद्दिनस्वं न हरेशुपः । सुवणमेकं गामेकां भूपरप्येकमङ्कलम्‌ ॥ १९
दर्रकमामोति यावदाभूतपषुवम्‌ । दुएचारं न द्विषेव समैपापिष्वपि स्थितम्‌ ॥ १६
नैवासि ब्राह्मणवधातपापं गुरुतरं कचित्‌ । अदैवं दैवतं कु कुयुरवमरैवतम्‌ ॥ १७

बराह्मणा हि महाभागास्तान्नंमखेत्पदैव तु । ब्राह्मणी ददती हन्ति कुलं राज्यं भनास्तथा॥ १८
प्रध्ी स्ञीणां पाटनं च राजा कुर्याच धापरिकः । सिया प्रहट्या भाव्यं एृका्यिकदक्षया १९
ष॑तोपर्रया व्यये चागुक्तहस्तया । यसमै द्ात्पिता सेनां शुश्रूषेत पतिं सदा ॥ २०
ते भेरि खयीयाद्रह्मचये स्थिताऽङ्गना । पररेदपरविमै स्याच स्याकरहशालिनी ॥ २१
ण्डनं वर्जयेननारी तथा परोपितभ्का । देवताराधनपरा कदरे रता ॥ २२
धारेन्मङृरा्थाय किचिदाभरणं तथा । मर्जाऽ्रि या पिरोनारी साऽपि सरगपवाप्तुयात्‌॥ २१
भियः संपूजनं कारय सृहसमार्जनादिकम्‌ । दरादयां कानिक विष्णं गां सवत्सां ददेत्तथा ॥ २४
परावित्या रक्षितो मतां क्लाचारतेन च । सप्तम्यां मार्गशीर्षे तु सितेऽभ्य्य दिवाकरम्‌ २५
एतरानाम्भोति च सीह नात्र कार्या विचारणा ॥ २६
शत्यादिमहापुराण मेये दुगंसंपात्िवर्णनं नाम द्वाविदाययिकद्िशततमोऽध्यायः ॥ २२२ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ा;-६२३६

अथ त्रयोविश्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

~---------~

रामी; ।
पुष्कर उवाच--
स्यापिपाति कयादशग्रामाधिं नृपः । शतग्रापाधिपं चान्यं तथै मिषयेशधरम्‌ ॥ १

--_ > षनुधिहान्तगंत्ेकव, पुस्तक नास्त । + धनुधिहानत्गतोऽय पन्थः क. इः पलक नस्त ।
9 इ. जधा ब ~

9. भुक्तजनो।२क. इ, "लसर" । ३ ग. महादुर्गं । ४ क. इ. नसदुगं । ५ च. श स्यात्स" । ६ क,
(१ सत्यवान्सुत्र 1

१} ।

र शीपपायनपुनिप्रणीतम्‌-- [ भ० २२३ ° २-६१ ]
( राजष्भौः )

तेषां भोगविभागश्च भवेतकंमीतुरूपतः । नियमेव तथा कार्थं तेषां चारै परीक्षणम्‌ ॥ २
ग्रमे दोषान्षपुत्पक्षन्द्ामेशः प्रशमं नयेत्‌ । अशक्तो दशपालस्य स तु गत्वा निवेदयेद्‌ ॥ ३
भूत्वाऽपि दक्षपारोऽपि तत्र युक्तिमुपाचरेत्‌ । वित्ताच्ाभोति राजा वै विषयाु सुरक्षितात्‌॥४
धनवान्धरममामोति धनवान्काममश्चते । उच्छिद्यन्ते बिना हथैः क्रिया ग्रीष्मे सरिया ॥ ५
विशेषो नास्ति लोकेषु पतितस्याधनस्य च । पतितान्न तु गृणन्ति दरिद्रो न परयच्छति ॥ ६
धनहीनस्य भार्याऽपि नैव स्यादकषवर्तिनी । राषट्पीडाकरो राजा नरके वसते चिरम्‌ ॥ ७
| निलयं राज्ञा तथा भाव्यं गाभिणी सहधमरिणी । यथा स्वं सुखपुरऽ्य गर्भस्य युसखमाबहेत्‌ ॥ ८
किं यङ्गैस्तपसा तस्य प्रजा यैस्य न रक्षिताः । सुरक्षिताः भरना यस्य स्वैस्तस्य गहोपमः ॥ ९
अरक्षिताः प्रजा यस्य नरकं तस्य मन्दिरम्‌ । भराजा षडमागमादतते सुङृतादद्ष्कृतादपि ॥१०
(+धरपागमो रक्षणाच्च पापमामोलरक्षणात्‌ । सुभगा षिटभीतेव राजवछ्ठभतस्करेः ॥ ११
` भक्ष्यमाणाः परजा रक्ष्याः कायस्यैशच विशेषतः । रक्षिता तद्ेभ्यसनु राज्ञो भवति सा प्रना१२
अरक्षिता सा भवति तेषामेतरेह भोजनम्‌ । दुष्ठसंपदेनं कुयच्छास्रक्तं करमाददेत्‌ ॥) १३
(कोते म्वेश्येदधं निलयं चां द्विजे ददत्‌ । निपि द्विजोत्तमः प्राप्य शृह्वीयात्सकलं तथा ॥१४
चतुेपषटमं भागे तथा पोडशमं(कं) द्विजः । बणेक्रमेण द्याच निधि पात्रे तु धर्मतः ॥ १५
अनृतं तु वदन्दण्ड्यः युव्रित्तस्यांशमष्टमम्‌ । मनष्टस्वामिकमृक्थं राजा उयब्दं निधापयेत्‌ ॥ १६
अवोकतयब्द्‌ाद्वरेत्ख।मीं परेण नृपति्ैरेत्‌ । ममेदमिति यो त्रयात्सोऽधैयुक्तो यथाविधि ॥ १७
संपाद्य रूपसंख्यादीन्स्वामी तद्रव्यपहति । बाख्दायादिकपक्थं ताबर्राजाऽनुपारयेत्‌ ॥ १८
यावत्स्यात्स समाषत्तो यावद्वाऽतीतशेशवः । बालपुत्रासु चैवं स्याद्रक्षणं निष्कुलासु च ॥ १९
पतिव्रतासु च स्रीषु विधवास्वातुरासु च । जीवन्तीनां तु तासां ये संहरेयुश्च बन्धवाः ॥ २०
ता्शिष्याज्चीरदण्डेन धामिकः पृथिवीपतिः । सामान्यतो हृतं चौरैस्तद दथ्ात्खयं) मृपः॥२१
चौररप्ताधिकारिभ्यो राजाऽपि हृतमा्ुयात्‌ । अहूते यो हृतं शेयान्निःसार्यो दण्ड्य एव सः२२
न तदरङ्ञा मदतव्यं शरृहे यद्गहहैतम्‌ । स्वराष्रपण्यादाददयाद्राजा वशतिपं द्विज ॥ २३
शर्कांशं परदेशाच क्षयव्ययपरकाशकम्‌ । ज्ञात्वा संकस्पयेच्छकं लाभे वणिग्यथाऽऽप्तुयात्‌२४
विशांशं लाभमादवयादण्डनीयस्ततोऽन्यथा । सीणां परत्रजितानां च तरशर विवर्जयेत्‌ ॥ २९
तरेषु दासदोषेण नष्टं दासात्तु दापयेत्‌ । भरुकधान्येषु षडमागं शिम्बिधान्ये तथाऽ्मम्‌ ॥ २६
राजा बन्याथमादवयाहश्कारानुरूपकम्‌ । पचपदभागमाददयद्राजा प्डुहिरण्ययो; ॥ २७
न्थोषधिरसानां च पूष्पपरलफलस्य च । पत्रशाकदृणानां च वंशैणवचरमेणाम्‌ ॥ २८
वैदलानां च भाण्डानां सवैस्यारममयस्य च । पट्भागमेव चाऽऽदधान्मधुमांसस्य सितैः ॥२९
प्रियं चापि न वाऽऽदधाद्राह्मणेभ्यस्तथा करम्‌ । यस्य राज्ञस्तु विषये श्रोत्रियः सीदति शुषा
तस्य सीदति तद्रे व्याधिदुरभिक्षतसरः । श्रुतं इत्ते च विङ्गाय त्ति तस्य भकटपयेत्‌ ॥ ?१

की त
* एतदादिस्तस्करेरिखन्तो प्रन्धशच. पुस्तक नास्ति । + क. ड, पुस्तकयोरयं धनुिहान्तगतो.भ्रन्थो नापित ।
† धनुधिहान्तगेतो प्रन्थश. पुस्तके नास्ति ।

१ग. घ. छ. स्यादृपव" । २ क, इ, येन । ३ घ. छ. दासास्तु दा* । * क. इ, फलपुष्पीषधीषुं । ५ इ
ग, घ. छ, “षः । प्नियन्नपि ।

[अ० २२४ %छो° १-९१ ] अ्रिपुराणम्‌ । २७६
( राजधमौः )

एच सर्वतस्त्वेनं पिता पु्मिबौरसम्‌ । संरष्यमाणो राजञा यः कुरते धर्ममन्वहम्‌ ॥ २२
तेनाऽधयुवरषते राहो द्रविणे राषट्मेव च । कमै कुयुमैरेन्रस्य मासेनेकं च शिरिपनः॥ ३३
ुक्तमोत्रेण ये घान्ये स्वशरीरोपजीषिनः ॥ १४

हत्यादिमहापुराण भाप्ये राजधमंकथनं नाम त्रयोविशयधपिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २२३ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ः- ६२७०

अथ चतुिशलयधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

` रानधमौः ।
पुष्कर उवाच--
ब्येऽन्तःपुरविन्तां च पर्माच्ाः पुरुषा्ैकाः । अन्योन्यरक्षया तेषां सेवा काया सिया नृपैः १
ध्मपूोऽ्॑बिटपरस्तथा कामफलो महान्‌ । तरिव्गपादपस्तत्र रप्तया फलभाग्भवेत्‌ ॥ 1

्षामाधीनाः ज्यो राप तदर्थं रत्नसंग्रहः । सेग्यास्ता नातिसेव्याश्च भूभुजा विषयैषिणा ॥ ३
आहारो मेनं निद्रा सेव्या नाति हि रुभे । पश्चाधिकारे कर्तग्पाः लियः सेव्याः सरालिकाः
षटान्याचरते या तु नाभिनन्दति तक्कथाम्‌ । एेक्यं द्विपदधिवरंजति गवर बहति चोद्धता ॥ ९
भुम्बिता मा्टि वदनं दत्तं न बहु मन्यते । स्रपिल्यादौ मसृप्ताऽपि तथा पाद्विुध्यते॥ 8
सृष्टा धुनोति गात्राणि गात्रं च विरुणद्धि या । इषच्छरणोति वाक्यानि प्रियाण्यपि पराशुली
न प्यलयग्रदत्तं तु जघनं च निगृहति । इषे विवर्णवदना मित्रेष्वथ पराली ॥ ८
तत्कामितास च श्रीषु पध्यस्थेव च रक्ष्यते । ज्ञातपण्डनकालाऽपि न करोति च प्रण्डनम्र्‌ ॥९
यासा विरक्ता तां क्वा सानुरागां ्ियं मेत्‌ । दैव हृष्टा भवति वीक्षते च पराश ॥
हर्यमाना तथान्यत्र दृ त्षिपति चञ्चलाम्‌ । तथाऽप्युपावतेयितु नैव शक्रोत्यशेषतः ॥ ११
बिहृणोति तथाऽङ्गानि सस्या गुह्ठानि भागव । गर्हितं च तथैवाङ्गं परयत्नेन निगहति ॥ १९
तदशन च कुरूते वारारिङ्गनचम्बनम्‌ । आभाष्यमाणा भवति सलयवाक्या तयैव च॥ १३

सृष्टा एलक्कितैरङः स्वेदेनैव च भ्यते । करोति च तथा राम सुलमेदरन्ययाचनम्‌ ॥ १४
ततः सरस्पपपि प्राप्य करोति परमां यदम्‌ । नापसंकीतैनदेव मुदिता बहु मन्यते ॥ १५

करजाङ्ाङ्कितान्यस्य फलानि प्रेषयत्यपि । तत्मेषितं च हृदये बिन्यसलयपि चाऽऽद्रात्‌ ॥ १६
आलिङ्गनैश्च गात्राणि रिम्पतीवामूतेन या । युपे स्वपिलयथाऽऽदौ च तथा तस्य बिबुध्यते॥ १७
ऊरू स्पृशति चात्यर्थं सुप्ं चैनं विबुध्यते । कपित्थचृणैयोगेन तथा दधः स्रजा तथा ॥ १८
तं सुगन्धि भवति बुगरः कषित्ैस्तथा यैः । भोज्यस्य कर्यनेषं स्याद्न्धमुक्तिः प्रद ्ते ॥ १९
शौचमाचमनं राम तथन च विरेचनम्‌ । भावना चैव पाकश्च बोधनं धूपनं तथा ॥ २०
वासनं चैव मिष्ट कमीटकमिदं स्तम्‌ । कपित्यविरवनम्ब्बाभ्रफरथीरकपटवैः ॥ २१

१ग. ध. छ. कर्म॑फलो । २ क. ह, कामाधाराः । ३ क. इ. ^त्‌ । नवापि" । ख. त्‌ । न चाधि" । च. न्त्‌ ।
न वाभिवारे । ४ छ. स्वरामिकाः। ५ ख. छ. वीक्षिते । ६ क. ड, “म्बने । भ" । ७ क. ड. कः सा स्वेदैनं च ।
< इ. शौच च वमनं । ९ क, ढ, "कस्य बो" ।

२७६ शीमदेपायनमुनिपरणीतम्‌-- [ अ° २२५ ो° १-३].
^ ( राजधमोः )

करत्वोदकं प यद्वयं शौचितं शोचनं तु तत्‌ । एषामभावे शौवं तु मृगदर्पाम्भसा भवेत्‌ ॥ २२
नखं कुष्ठं घनं मांसी सपृकरैटेयनं जम्‌ । तयैव गुङ्कमं शाक्षा चन्दनारुरनीरदम्‌ ॥ ` २१
सरलं देवकाष्ठं च कपर कान्तया सह । वालः कन्दुरुक्ैष गुग्गुः श्रीनिवासकः ॥ २९
सह सनैरसेनेवं धृषद्रम्येकरविंशतिः । धूपद्रन्यगणादस्मादेकविंशाद्येच्छया ॥ २९
द्द द्रव्ये समादाय संजैभागैनियोजयेत्‌ । नसपिण्याकमरयैः संयोज्य मधुना तथा॥ २६
धूपयोगा भवन्तीह यथावत्सरेच्छया कृताः । त्वचं नादीं फलं तैलं कुङ्कमं गन्थिपर्वकम्‌ ॥ २७
दरें तगरं कान्तां बोट कद्रूमेव च । मांसीं सुरां च कुष्ठं च सानद्रन्याणि निरदिशत्‌ ॥ २८
एतेभ्यस्तु समादाय दरव्यत्रयमयेच्छया । मृगदप॑युतं सानं का कंदरपवरषनम्‌ ॥ २९
स्वश्युरानलदैस्तुसयेवीलकाधसमायुतैः । सानपुत्पलगन्थि स्यात्सतैलं कुङ्कुमायते ॥ ३०
जातीपष्यसुगन्थि स्यात्तगरार्पेन योजितम्‌ । सन्ामकं स्याद्वकुरैसतुरयगन्धि मनोहरम्‌ ॥ ३?
म्ञिष्ठा तगरं चोरं सरचं व्याघ्रनखं नखम्‌ । गन्धपत्रं च विन्यस्य गन्धतेलं भवेच्छुमम्‌ ॥ ३१
तैलं निपीडिते राम तिः पुष्पाधिवासितैः । बासनात्पुष्पसदशं गन्धेन तु भवेदधुव्म्‌ ॥ १९
एलाखवक्गकको खजातीफटनिशाकराः । जातीपत्रिकया सार्थ स्वतन्रा पृखवासकाः ॥ ३४
फपूरं कुङ्कपं कान्ता पृगद्पं हेरणुकम्‌ । कक्षोटेरालवङ्गं च जातीकोशकमेव च ॥ ३५
त्वक्पत्र श्रदिपुस्तौ च तां कस्तूरिकां तथा । कण्टकानि लवङ्गस्य फलपत्रे च जातितः ॥ ३६
कटुकं च फटं राप कापिकराण्युपक्ररपयेत्‌ । तूर्णे च(खादिरं सारं दवरासुयं तु वासितम्‌॥३७
सहकाररसेनास्य कर्ेव्या गुटिकाः शुभाः । मुखन्यस्ताः सुगन्धास्ता पुखरोगविनाशनाः ॥ १८
गं प्रक्षालिते सम्यक्पथपटववारिणा । शक्त्या तु गुटिकादरव्यवापितं एुखवासकम्‌ ॥ ३९
कटुकं दन्तकाष्ठं च गोमूत्रे वासिते च्यहम्‌ । कृतं च पूगवद्राम पुखसोगन्धि(्ध्य)कारकम्‌ ॥ ४०
त्वक्पथ्ययोः समावंशौ शशिभागा्ंयुतो । नागवह्ीसमो भाति युखषासो मनोहरः ॥ ५१
एवं कु्यारसदा ष्वीणां रक्षणं पृथिवीपतिः । न चाऽऽसां विश्वसेज्जातु पत्रमातुिशेषतः ॥

न स्वपेरतरीृहे रात्र विश्वासः ्रत्रिमो भवेत्‌ ॥ ४२

शयादिमदापुराण भाप्नेये राजधर्मकथनं नाम चतुध्रिशलधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २२४॥
आदितः शछाकानां समच्यङ्ाः- ६२३१२

अथ प्रशचविंश्चलययिकद्विरततमोऽप्यायः ।

राजधमीः ।
पुष्कर उवाच-- ।
राजपुत्रस्य रक्षा च कतैव्या पृथिवीक्षिता । षमार्थकार्गराल्ञाणि धनु्ेदं च शिक्षयेत्‌ ॥ !
शिद्पानि रिक्षयेचेनमातपिप्यागियदैः । शरीररप्ताव्याजेन रक्षिणोऽस्य नियोजयेत्‌ ॥
न चास्य सङ्गो दातव्यः कद्धटुब्धविमानितैः । अशक्यं तु गुणाधानं कर्तं तं बन्धयेत्सुैः ॥ ३

१ क. कुरन्दकः । २ ब. सर्वगन्ध" । 3 क. इ, श्व जातीफ' । » क. प्रन्थिजन्तुकम्‌ । ५ क. ङ, "वच्छ
भम्‌ । ६ क. इ, "मसूत्राणि ।

[ अ° २२९९ छो° ४-२६] अभ्िपुराणम्‌ । २७७
{ एजधमौः )
अगिकररेषु सरेषु विनीतं विनियोजयेत्‌ । एृगयां पानमक्षांश्च राऽ्यनाशांस्यनेनपः ॥
दिवां हथाय्यां च वाक्पारुष्यं मिवर्भयत्‌ । निन्द्‌ च दण्डपारुष्यमथेदूषणमुस्छनेत्‌ ॥
आकाराणां सयुच्छेदो दुगोदीनामसक्किया । अर्थानां दूषणं परोक्तं विप्रकीरणतलमेव च ॥
अदेशकाले यहानमपात्रे दानमेव च । अषु दुपणं भोक्तमसतकरममर्तनम्‌ ॥
पं क्रों मदं मानं लोभे देप च बरजेेत्‌ । ततो भृल्यनयं कृत्वा पौरजानपदं जयेत्‌ ॥
वयेद्वाद्वानरीन्पशचद्ाह्माथ तिषिधारयः । गुरवस्ते यथा कुरयानन्तरङत्रिपाः ॥
पद्पतामहं मित्रं सामन्तश्च तथा रिपोः । कृतिम च महाभाग मितं रिविधमुच्यते।॥ १०
लाम्यमात्यो ननपदा दुर्गो दण्डस्तथैव च । कोपो मित्रं च धरमन सप्ताङ्गं राञ्यगुर्यते ॥ ११
एं खामी स वे रक्ष्यस्तस्मादराञयं विशेषतः । राज्याङ्गद्रोहिणं हन्यातकराले तीक्ष्णो गृदुभषेत्‌।
एवं ोकदरयं राको भृलेहसं षिबर्जयेत्‌ । भृलयाः परिभवन्तीह रपं हर्षणसत्कथम्‌ ॥ १३
रोकसंग्रहणा्थाय तकल्पसनो भरेत । स्मितपर्वाभिमापी स्पाछोकानां रञ्जनं चरेत्‌ ॥ १४
दीसूत्रस्य टृपतेः कमहानिधवं भेत्‌ । रागे दपं च मने च द्रोहे पामे च कपरणि॥ १५

© € @ ^~ 6 न

अग्रिय चैव वक्तव्ये दीर्घसूत्रः अस्यते । गु्मभ्रो भवेद्राजा नाऽऽपो गुप्तप्रतः॥ १६
+ + [अ+ अ] [4

हायते हि कृतं कम नाऽऽरण्यं तस्य राज्यकम्‌ । आकरिरिङ्गितैगैल्या वेष्टय भाषितेन च ॥१७

तमक्तविकाराभ्यां शृषठतेऽन्त्गेतं एनः । नेकस्तु मत्रयेन्मन्रं न राजा वहुभिः सह ॥ १८

बुभिर्व्रये्ामं राजा मन्रानपृथक्पृथर्‌ । प्रत्रिणामपि नो कुयौन्यश्री मथ्रपकादनम्‌ ॥ १९
हापि कस्यापि विश्वापो मवतीह सदा नृणाम । निश्चयश्च तथा मत्रे काये एकेन सूरिणा॥२०
नशयेद्विनयद्राजा रोऽयं च मिनया्भेत्‌। तरविचेभ्यन्ञयीं विचयं दण्डनीतिं च शाशवतीमू२१
भानपीक्षि्षीं चायेविद्यां वातरम्भांशच लोकतः । जितेन्द्रियो हि शक्रोति वशे स्थापयितुं परजाः
एवया देवा द्विजाः सवे दथ्ाहनानि तेषु च । द्वे दानं चाक्नयोऽयं निधिः कैधिन्न नाइयते
्मष्वनिवतित्वं परजानां परिपालनम्‌ । दानानि ब्राह्मणानां च राज्ञो निःभ्रयसं परम्‌ ॥२४
हषणानादृदधानां विधवानां च योषिताम्‌ । योगक्षेमं च त्ति च तथेव परिकस्पयेत्‌ ॥ २५

वणोभरमव्यवस्थानं काथ तापसपूननम्‌ । न विश्वसेच स्त्र तापतेषु च भिषतेत्‌॥ २६
मिशरा्येकापि परं त्खभूतेन हेतुना । बकवचिन्तयेदर्थ िहवच पराक्रमेत्‌ ॥ २७
एकवावलुम्पेत शशव विनिष्यतेत्‌ । दृदपरहारी च भवेत्तथा शुकरवशूपः ॥ २८

कितराकारथ शिखिवदुढ भक्तिस्तथाऽशववत्‌ । भवेच मधुरामापी तथा कोक्िलवभूषः || २९
काकी भवेक्नियमङ्गातां वसतिं वसेत्‌ । नापर कषितं च भोजनं शयनं सशेत्‌॥ ३०
नाबिद्वातां यां गच्छेननाहातं नावमारहेत्‌ । राक्षां भ्रश्यते च राज्यार्थाच्चैव जीवितात्‌ ३१
र वत्सो भातवलः कर्मयोग्यो यथा मम्रेत्‌ । तथा राष्ट महाभाग भृतं कर्पसहं भवेत्‌ ॥ ३२
एव कर्मेदमायत्तं विधाने दैवपौरपे । तयोरैवमविन्यं हि पौरे विचय क्रिया ॥
गनातुरागमभवा राज्ञो राज्यमहीभियः ॥ ३३
हत्यादिमहापुराण भापरेये राजधर्मकथनं नाम पश्र्विश्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २२५ ॥
आदितः शोकानां समणष्यङ्ाः--६ २५५

` १. ग, "थावाचंवाः। २ क. ठ. दर्धं। ३ ख. भृतकन्यसनो। *क. ङ. प्रणद्यति । ५ क, श्द्वि।
९. ग, 'भित्यं नाहा ।

२७८ भरीमदरेपायनपुनिभरणीतम् -[अ०२२१-२२७ो०१-२०)]
( सामायुपायद्ण्डप्रणयनकथनम्‌ )
भथ षडर्विंशल्यधिकद्विराततमोऽध्यायः।

पामादयुपायकथनम्‌ ।
पुष्कर उवाच--

स्वमेव कप दैवारुयं विद्धि देहान्तराजितम्‌ । तस्मात्पौरुषमेवेह ब्रेष्ठमाहु्मनीषिणः ॥ !
परतिकूलं तथा दैवं पौरूषेण विहन्यते । साचिकात्कपैणः पुतीत्सिद्धिः स्यात्पौरुषं विना ॥ २
पौरुषं दैवंप्या काटे फलति भार्गव । देवं पुरुषकारश्च द्यं पुंसः फटावहम्‌ ॥ १
कृपिषैष्टिसमायोगात्काठे स्युः फलसिद्धयः । सधर्मं पौरष $ुर्यानालसो न च देषवान्‌ ॥ ४
सामादिभिरपयेस्तु सव सिध्यन्तयुपक्रमाः । साम चोपप्रदानं च भेददण्डौ तथाऽपसौ ॥ ५
मायोपेक्न्रनालं च उपायाः सप्त ताञ्च्रणु । द्विविधं कथितं साम तथ्यं चातथ्यमेव च ॥ ६
तत्राप्यतथ्यं साधूनामाक्रोशायैव जायते । महाकुलीना द्यूनबो धम॑नितया जितेन्द्रियाः ॥ ७
सामसाध्या अतथ्यैश्च गृणन्ते राक्षसा अपि । तथा तदुपकाराणां कृतानां चैव णनम्‌ ॥ ८
परस्परं तु ये द्विष्टाः कूद्धभीतावमानिताः । तेषां मेदं भयुज्जीत परमं दशैयेद्धयम्‌ ॥ ९
आत्मीयां द्येदाश्ां येन दोपेण बिभ्यति । परास्तेनैव ते मेदा रश्यो तर ब्रातिमेदकः॥ !*
#सामन्तकोपो वाह्स्तु मच्रामालयात्मनादिकः। अन्तःकोपं चोपकाम्यं कुञ्च तं जयेत्‌ ॥
उपायश्रेष्ठं दानं स्याहानादुभयलोकभाक्‌ । न सोऽस्ति नाम दानेन वक्गो यो न जायते॥११
दानवानेव भक्रोति संहतानमेदितु परान्‌ । त्रयासाध्यं साधयेत्तं दण्डेन च कृतेन च ॥
दण्डे सर्वं स्थितं दण्डो नाशयेदुष्पमणीकृतः । अदण््यान्दण्डयन्नदयेदण्व्यात्राजाऽप्यदण्डयन्‌११
देवद लोरगनराः सिद्धा भूताः पतत्रिणः । उत््मेयुः स्वमर्यादां यदि दण्डान्न पाटयेत्‌ ॥ १९
यस्माददान्तान्दमयलयदण्ड्यान्दण्डयत्यपि । दमनादण्डनाच्ैव तसरादण्डं विदुढंधाः ॥ १६
तेजसा दुनिरीक्ष्यो हि राजा भास्करवत्ततः । रोकपमरसीदं गच्छेत दशंनाचनदरवत्ततः ॥ १७
जगथ्याभ्नोति वे चारैरतो राजा समीरणः । दोषानिग्रहकारित्वाद्राजा वैवस्वतः परभुः ॥ १८
यदा दहति दुद्धं तदा भवति पावकः । यदा दानं द्विजातिभ्यो दथात्तस्माद्धनेश्वरैः ॥ १९
यनधारामवपित्वादेवादौ वरुणः स्मृतः । क्षमया धारयदीकान्पापिवः पाथिवो भवेत्‌ ॥

उत्साहमव्रशक्तया्े रकषेधस्माद्धरिस्ततः ॥ ०
इयादिमहापुराण सामये सामायुपायकथनं नाम षड्विशल्यधिकद्विशततमोऽघ्यायः ॥ २२६ ॥

आदितः शछोकानां समच्यङ्ाः- ६२६५

अथ सप्तविशत्यधिकद्धिशततमोऽध्यायः ।

दण्डप्रणयनम्‌ ।
पष्कर उवाच- -
दण्डप्रणयनं वक्ष्ये येन राज्ञ; परा गतिः । +नियवं कृष्णलं पिद्धि माषस्तत्पश्वकं भवेत्‌ ॥ !
_____ _ _* एत्थ क. ड. पुस्तकयोनास्ति । + क. इ, पस्तयोरिदमर्ष नास्ति। ______ _
१क. इः, “ुक्तका" । २क.ढ. कृतीनां । क ड. कृतीनां । ३ क. ठ. वर्तनम्‌ । "क, ढ, भन्तकोपं। ५ क, ख,म, ४
"णीतक्ः । अ" । ,६ क. इ. 'सादमिच्छे । ७ ख, ग. "रः । धन" ।

[ अ० ९२७ शछो° २-३३. ] अग्निपुराणम्‌ । २७९
)

( इण्डप्रणयनकथनम्‌
हृष्णलानां तथा षष्या कार्ष राम कीतितम्‌ । युवणैथ मिनिदिष्टो राप षोडशमाषकः ॥ २
निष्कः सुवणाशत्वारो धरणं दशभिस्तु तैः । ताम्ररूप्यसुवणीनां पानमेतत्मकी पितम्‌ ॥ ३
भतान्निकेः काषिको राम भक्तः कापीपणो वुः । पणानां रे शते सार्ध थमः साहसः स्मृतः॥
मध्यमः पश्च विद्गेयः सहस्तमपि चोत्तमः । चौरेरपूषितो यस्तु मूषितोऽस्मीति भाषते ॥ ५
तत्मदातरि भूपाले स दण्ल्यस्तावदेव तु । (+यो यावद्विपरीतार्थं मिथ्या वा यो बदेतु त्‌ ॥६
तौ कृषेण हषे दाप्यौ तदविगुणं दपम्‌) । क्‌(कौ)टपा्यं तु ुर्वाणांल्ीन्वरणौथ दापयेत्‌ ७
विवासयेद्ाहमणं तु भोज्यो(अन्यो) विधिनं हीरितः। निक्षेपस्य समं मूटयं दण्ड्यो नितेपयुक्तया
बह्ादिकस्य मेह तथा धर्मों न हीयते । यो निकषं घातयति यशानिक्षप्य याचते॥ ९
भौ चौरवच्छास्यौ दण्ड्यौ वा द्विगुणं दमम्‌ । अङञानाः पुमान्कु्ौन्परद्रव्यस्य विक्रयम्‌ ॥
विदोषो ब्ञानपूत्ै तु चोरदण्डमरहति । पूरयमादाय यः रिसं न दादण्ड्य एष सः ॥ ११
रशव्ामदातारं सुरण दण्डयेनुपः । भरति गृह न कुर्मा्ः कर्मठ कृष्णला दषः ॥ १२
भकाले तु सननभल दण्डय; स्यात्तावदेव तु । करीत्वा विक्रीय वा परिचिव्स्येहाुशयो भवेत्‌
सोऽन्तदंशाहात्त्स्वामी दयाचैवाऽऽददीत च । परेण तु दशाहष्य नाऽऽदयाक्रैव दापयेत्‌ १४
आददद्धि ददच्चैव राज्ञा दण्ड्यः हतानि पट्‌ । वरदोपानविख्याप्य यः कन्यां वरयेदिश ॥१९
दत्ताऽप्यदत्ता सा तस्य रत्ना दण्ड्यः शतद्रयम्‌ । प्रदाय कन्यां योऽन्यस्मै पुनस्तां संप्रयच्छति
रण्ड; कार्यो नरेन्ेण तस्पाप्यु्तमसाहसः। सलयंकारेण वाचा च युक्त पुण्यपसंशयम्‌ ॥ १७
टगधोऽन्यत्र च विक्रेता पटशतं दण्डमरति । दवदत न यः पाटो हीतवा भक्तयेतनम्‌ ॥१८
प तु दण्ड्यः शतं राज्ञा सुवर्णं वाऽप्यरक्षिता । धनुःशतं परीणाह ग्रामस्य तु समन्ततः ॥ १९
दविगुणं तरिगुणं वाऽपि नगरस्य च करपयेत्‌ । त्ति तत्र परकुीत यागु नावलोकयेत्‌ ॥ २०
ततरापरिष्ते धान्ये हसिते नैव दण्डनम्‌ । ग्रहं तडागमारामं परतरे वा भीषया हरन्‌ ॥ २१
शृतानि पञ्च दण्ड्यः स्यादज्ञानाद्िशतो दमः । मर्यादामेदकाः सवै दण्ड्याः प्रथमसाहसम्‌ ॥
शतं ब्राह्मणमानस्य क्षत्रियो दण्डमहति । वेदय द्विशते राम श्र बन्धमैति ॥ २३
प्वाृद्राह्यगो दम्यः पषत्रियस्याभिशंसने । वेश्य वाऽप्यधपश्वारच्छे द्वादशको दमः ॥ २४
त्रियस्याऽऽुयादश्यः साहसं एवमेव तु । व्रद्रः पत्रियमाक्रुह्य मिहाछेदनमाष्ुयात्‌ ॥ २५
प्ोपदेशं विमाणां शूद्रः क्श दण्डभाक्‌ । शतदेशादिषितथी दाप्यो द्वियुणसाहसम्‌ ॥ २६
स्तपः साहसस्तस्य यः पापैरुत्तपान्कषपेत्‌ । भमादायैया परोक्तं भरीलया दण्डाधरहति ॥ २७
परातरं पितरं स्येष्ठं भातरं श्वशुरं गुरुम्‌ । आक्षारयञ्शतं दण्डयः पन्थानं चादददुरो; ॥ २८
भन्त्यजातिद्विजाति तु येनाङ्गेनापराधरयात्‌ । तदेव च्छेदयेत्तरय क्षप्रमेताविचारयन्‌ ॥ २९
अवनिष्ठीवतो दपीद्रबोष्ठौ छेदयेशुपः । अपमूत्रयतो मेदूमपरन्दयतो गुदम्‌ ॥ ३०
ऽकतषटासनसंस्थस्य नीचस्याधो निङृन्तनम्‌ । यो यदङ्गं च रजयेत्दङ्गं तस्य करयेत्‌ ॥ ३१
भेपादकरा! कारयां गोगजाश्ोूयातकाः । दृं तु वरिफलं कृत्वा सुवर्ण दण्डमर्ईति ॥ ३२
दरुणं दापयेच्छिन्ने पथि सन्नि जछाश्षये । द्रव्याणि यो हरेचस्य जञानतोऽक्ठानतोऽपि वा ॥

% शगरकोऽयं क. इ पुस्तकयोनां ति । + धनुशिहान्तगेतो प्रन्थः क. ड, पुस्तकयोनांस्ति ।

१ क. ^त्वा मुक्त" ।

२८० भीपहपायनगूनिपरणीतम्‌ू-. [ भ° २२७ छो" ६४-११]
( सप्रणयनङमम्‌ )
स तस्योत्पाथ बुष तु रा्गे दधात्ततो दमम्‌ । यस्तु रञ्च षटं कूपाद्रेष्छिन्धाख तां भाम्‌ ॥
स दण्डं परामुयान्मासं दण्ड्यः स्याल्ाणिताडने। धान्यं दक्षभ्यः कुम्भेभ्यो हरतोऽभ्यधिकं षष
शेपेऽप्येकाद शगुणं तस्य दण्डं भक्रपयेत्‌ । सुवरणैरनतादीनां षीणां हरणे वधः ॥ ३६
येन येन यथाऽङ्ेन स्तेनो रषु विचेष्ठते । तत्तदेव हरेदस्य प्रत्यादेशाय पाधिवः ॥ १७
बराह्मणः शाकधान्यादि ह्स्ं एह दोषभाक्‌ । गोदेवार्थ हरपि हन्यादुष्टं वधोथतम्‌ ॥१८
शहसेत्रापहतोरं तथा परन्यभिगामिनम्‌ । अग्निदं गरदं हन्यात्तथा चाभ्युद्तायुधम्‌ ॥ ३९
राजा गवाभिचारेभ्यो हन्याचैवाऽऽततायिनः । परस्ियं न भाषेत प्रतिषिद्धो विशे हि ॥४०
अदण्ड्या स्री भवेद्रङ्गा वरयन्ती पति स्वयम्‌ । उत्तमां सेवमानः स्रीं जघन्यो वधमरहईंति ॥४!
| मतरं उङ्घये्या तां श्वमिः सेघातयेत्ल्ियम्‌ । सवणेदूषितां फुर्यासिण्डमात्नोपजीषिनीप्‌ ॥
उ्यायसा दूपिता नारी पुण्डनं समवायात्‌ । वैरयागमे तु विप्रस्य कषत्रियस्यान्यजागमे ॥ ४१
क्षत्रियः परथमं वैद्यो दण्डयः शृद्रागपो भरेत्‌ । ग्रहीत्वा वेतनं वेश्या लोभादन्यत्र गच्छति ॥
वेतनं द्विगुणं दव्रादण्डं च द्विगुणं तथा । भार्या पुत्राश्च दासाश्च शिष्यो भ्राता च सोदरः ॥
दृतापराधास्ताञ्याः सप रज्ज्वा बेणुदरेन वा। पृष्ठेन मस्तक हन्याचचौ(चो)रस्याभोति किखिषप्‌
रप्ताथाधिकृतैये्तु मजाभ्योऽरथो विलुप्यते । तेषां सर्वस्रमादाय राजा दुर्यासवासनम्‌ ॥ ४७
(ये नियुक्ताः स्वकार्येषु हन्युः काय।णि कपमिणाम्‌ । निधरणाः कूरमनसस्ताननिःसान्कारयेश्पः
अमातयः भद्धिवाको वा यः कुर्यात्कायमन्यथा । तस्य सवैस्वमादाय त राजा विप्रवाप्तयेत्‌ ॥)
गुरुतल्पे भगः कायः सुरापाने सुराध्वजः। स्तेषु श्वपदं विदयाद्रह्मह्या(८घति)श्षिरः पमान्‌ ५०
शूद्रादीन्धातयेद्राजा पापानिवपरन्पवासयेत्‌ । महापातकिनां वित्तं वरुणायोपपादयेत्‌ ॥ ५
ग्रामेष्वपि च ये केचिच्चौराणां भक्तदायकाः । भाण्डारकोषदाशरैव सर्वास्तानपि घातयेत्‌ ॥ ५२
राट राषट्राधिदतान्सामन्तान्पापिनो हरेत्‌ । संपि कत्वा तु ये चौर्यं रात्रौ कुषैन्ति तस्कराः ॥
तेषां छिखा रपो हस्तौ ती्णे शूले निवेशयेत्‌ । तडागदेवतागारभेदकान्धातयेशपः ॥ ५४
समुत्मृजेद्राजमार्गे यस्समेध्यमनापदि । स हि कार्पापणे दण्डयस्तममेध्यं च शोधयेत्‌ ॥ ५९
पतिमासंक्रममिदो दुः पशतानि ते। समश्च वरिपमं यो वा चरते पूट्यतोऽपि वा ॥ ५६

सम्ुयान्नरः प्र दमं मध्यमपेतर वा । द्रव्यमादाय वणिजामनर्धेणावरुन्धतामर्‌ ॥ ५७
राजा पृथक्पृथकुपादण्डयुत्तमसाहसम्‌ । द्रव्याणां दूषको यश्च परतिच्छन्दकविक्रयी ॥ ५८
मध्यमं भ्राष्याहण्डं कूटकं तथोत्तमम्‌ । कलहापटतं देयं दण्डश्च द्विगुणस्ततः ॥ ५९

अभकष्यभक््ये किरि वा शुद्र वा कृष्णलो दमः । तुलाशासनकर्ता च शूटटन्नाशकस्य च ॥ ६०
एभिश्च व्यवहतां यः स दाप्यो दमपुत्तमम्‌ । विषायिदां पतिगुरुविभापलयममौपिणीम्‌ ॥ ६!
विकणकरनासोठीं कृतवा गोभिः प्रवासयेत्‌ । केतरवेहमग्रामवनविदारकास्तथा नराः ॥ ६२
राजपरन्यभिगामी च दग्धव्यास्तु कटाभ्रिना । उनं बाऽप्यपिकं वाऽपि छिखे्यो राजशासनम्‌
पारजायिकचौरौ च एतो दण्ड उत्तमः । राजयानासनारोहुण्ड उत्तमसाहसः ॥ ^
यो मन्येताजितोऽस्मीति न्यायेनापि पराजितः। तमायान्तं पुनजित्वा दण्डयेदिगुणं दपम्‌॥६4

% धनुधिहान्तयैतो प्रन्श्च. पुस्तके नास्ति ।

१क. ठ. 'मायिनीम्‌ । २ घ नन्तं पराजिदय द्‌'।

[भ०२८-२२९ो०१-८।१-<८] अग्निपुराणम्‌ । २८१
( युद्धयात्रास्वपरशुभाुभदुःस्वप्रहरणकधनम्‌ )
आहानकारी वध्यः स्यादनाहूतपयथाऽऽहयत्‌ । दाण्डिकस्य च यो हस्तादभिपक्तः परायते ॥
हीनः पुरुषकारेण ते दण्ड्याइण्डिको धनम्‌ ॥ ६७
श््यादिमहपुराण भाप्ये दण्डप्रणयनकथनं नाम सप्तर्विशत्यधिद्विशततमोऽध्यायः ॥ २२७ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--६४३२

भयाष्टाधिशत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

युद्धयात्रा ।

पुष्कर उवाच--

षदा मन्येत नृपतिराक्रन्देन वरीयसा । पाष्णिप्राहोऽभिभूतो मे तदा यात्र प्रयोजयेत्‌ ॥
ष्ट योधा शता भरलयाः परभूतं च बठं मम । पूलर्तास्मर्थोऽसिम क्वा रिषि व्रनेत्‌ ॥ २
ृरत्रोषो व्यसने यायादवावरैः पीडितं परम्‌ । भ्रकम्पो यां दिशं यातियांच केतु्॑दुषयत्‌ ॥ १
विदटनावां सैन्यं संभूतान्तःमकोपनम्‌ । शरीरस्फुरणे धन्ये तया सुखमदृ्ने ॥
निमित्ते शकुने धन्ये जाते शुरं जेत्‌ । पदातिनागबहुलां सेनां प्रापि योजयेत्‌ ॥ ५९
हेमन्ते शिशिरे चैव रथवाजिसमाकृलाम्‌ । चतुरङ्गबलोपेतां वसन्ते वा शरन्पुसे ॥ ६
सेना पदातिबहुला शश्ज्ञयति सवेदा । अङदलिणमागे तु श्तं प्रफुरणं भरेत्‌ ॥ ७
न शस्तं तु तथा बामे पृष्टस्य हृदयस्य च । लान्छनं पिरक चैव विहय स्फुरणं तथा ॥
मिपययेणाभिहितं सव्ये स्रीणां शुभं भवेत्‌ ॥

इयादिमहपुराण भाप्ये युद्धयात्रावर्भनं नामष्टा्विरयाधिकद्विशततमे ऽध्यायः ॥ २२८ ॥

आदितः शोकानां समघ्ठङ्ाः--६४४०

~~ ------

व्ल

>

भयेकोनभिशदाधिक द्विशततमोऽध्यायः ।
स्वभरशभाडमदुःखप्रहरणकथनम्‌ ।
एष्कर उवाच-
समं शुभाशुभं वध्ये दुःसखमहरणं तथा । नाभि पिनाऽ्यत्र गात्रे तृणढप्तसपुद्षः ॥
चृणनं प्रधि कांस्यानां मुण्डनं नप्रता तथा । मणिनास्बरधारितमभ्यङ्गः पङदिग्यता ॥
उचात्मपतनं चैव विवाहो गीतमेव च । तच्रीवा्रिनोदश्च दोलासहणमेवर च ॥
अननं पशमलोहानां सर्पाणामथ मारणम्‌ । रक्तपष्मदुमाणां च चण्डारस्य तयैव च ॥
पराहृशसरोष्राणां तथा चाऽऽरोहणक्रिया । मक्षणं पक्षिमांसानां तैरस्य कृशरस्य च ॥
भातुः परमेशो जठरे चितारोहणमेव च । शक्धवजाभिपतनं पतने शसिमूर्भयोः ॥
दव्यान्तरिषभौमानागुलातानां च दर्शनम्‌ । देवदविनातिभूषानां गुरूणां कोप एव च ॥
भतनं हसनं चैव पिवाहो गीतमेव च । तत्रीवा्विहीनानां वाद्यानामपि वादनम्‌ ॥

6 © ^® .& न ~ .@

१ ख. पुरम्‌ ।२ख. ग. छ. “भूतानां ।

२८२ श्रीमदेपायनयुनिप्रणीतमू- [मण २६० शो !]
( शकुनानि )

स्रोतोवहाधोगमनं स्लानं गोमयवारिणा । पङ्दकेन च तथा मशी(षी)तोयेन बाऽप्यथ ॥ ९
आशिनं कुमारीणां पुरुषाणां च पेुनम्‌ । हानिधैव स्वगात्राणां विरेको बमनक्रिया ॥ १५
दक्षिणाश्षापरगमनं व्याधिनाऽभिपवस्तथा । फलानापुपहानिश् पातृनां मेदनं तथा ॥ ११
ग्रहाणां चैव पतनं ृहसंमाजंनं तथा । क्रीडा पिज्ञाचक्रव्यादवानरान्तयनरैरपि ॥ १२
परादमिभवश्चैव तस्माच्च व्यसनोद्भवः । काषायवस्रधारितवं तद्रत्ैः कीडनं तथा ॥ ११
सेहपानावगादही च रक्तमास्यानुरेषनम्‌ । इत्यधन्यानि स्वप्नानि तेषापकथनं बरुभम्‌ ॥ १४
(कभृयश्च स्वपनं तद्रतकायं ञानं द्विजार्चनम्‌ । तिरैहोमो हरिब्रह्मशिवार्कगणपूजनप्‌ ॥ १५
तथा स्तुतिप्रपठनं पुसृक्तादिजपस्तथा । खप्रास्तु प्रथमे यामे संवत्सरविपाकिनः ॥ १६
पटमिमासेदितीये तु तिमिर्मासेलियामिकाः । चतुय त्वषमासेन दशाहादरुणोदये ॥ १७
एकस्यामथ चेद्रात्री शुभं वा यदि वाऽ्ुभम्‌ ।) पश्चादृष्टस्तु यस्तत्र तस्य पाकं विनिदिशेत्‌॥ १८
तस्मात्तु शोभने स्मे पथात्छापो न दास्यते । रैरप्रासादनागाश्वहृषमारोहणं हितम्‌ ॥ १९
हुमाणां बरेतपुष्याणां गगने च तथा द्वि । दमतृणोदवो नाभौ तथा च बहुबाहुता ॥ २०
तथा च बहुशीपेखं परितोद्धत एव च । युशुङ्कमारयधारितवं सुषङ्काम्बरधारिता ॥ २!

चनद्रफैताराग्रहणं परिमार्जनमेव च । शक्रध्वजालिङ्गनं च ध्वजोच्छरायक्रिया तथा ॥ २
भूम्यम्बुधाराग्रहणं शत्रणां चैव विक्रिया । जयो वित्रादे यते च सङ्कामे च तथा द्विज ॥ २१
भक्षणं चाऽदरमांसानां पायसस्य च भक्षणम्‌ । दशनं रुधिरस्यापि सानं वा रुधिरेण च॥२४
सुरारुधिरमद्रानां पान क्षीरस्य वाऽप्यथ । अननैषिचषटन प्रमो निषेलं गगनं तथा ॥ २५
मुखेन दोहनं शस्तं महिषीणां तथा गवाम्‌ । सिंहीनां हस्तिनीनां च वडवानां तथैव च ॥ २६
भसादो देवविपेभ्यो गुरुभ्यश्च तथा द्विज । अम्भसा चाभिषेकस्तु गवां शृङ्गच्युतेन च ॥ २७
चंदन वा राम जञेयं राज्यप्रदं हि तत्‌ । राज्याभिषेकश्च तथा छेदनं गिरसोऽप्यथ ॥ २८
मरणं वह्विलाभश्च वहिदाहय गृहादिषु । छब्धिश्च राजलिङ्गानां तन्रीवाच्याभिवादनम्‌ ॥ २९
यस्तु परयति समान्ते राजानं कुञ्रं हयम्‌ । हिरण्यं हषभं गां च कुटम्बस्तस्य वैते ॥ ३०
हपेमग्रहशेलाग्रक्षारोहणरोदनम्‌ । घृतविषठानुटेपो वा अगम्यागमनं तथा ॥ . १

इत्यादिमहापुराण भगनये स्वप्रशभाश॒भदुःस्प्रहरणकथनं नभिकोनश्निक्तदाधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २२५ ॥
आदितः शोकानां समघङ्का;ः-६ ४७१

---~---~

भथ भ्िहदयिकद्िरशततमोऽध्यायः ।

शकुनानि ।
पुष्कर उवाच-
सितवल्ं प्रसन्नाम्भः फली दक्षो नभोऽमलम्‌ । ओषधानि च युक्तानि धान्यं ृष्णमरशोभनम्‌ !

% प्रन्धोऽयं धनुश्विहान्तगैतः क. ह. पूर्तकयोनौ रित ।

१च. "णां तासामेवच।२क. ह. प्रासादे । ३ क. ङ. चन्दद्े। भ. णंचहि लोभः।५ क, #
"टुम्बे तस्य ।

१ शछो° १-१२ ] अग्निएुराणम्‌ । | २८३३
( शकुनानि )

कार्पासं तृणगुषकं च गोमयं वे धनानि च । अङ्गारं गृहसनौं च युण्डाभ्यक्तं च नग्रफप्‌ ॥ २
अयः पङ चमेकेषादुनमत्तं च नपुसकम्‌ । चण्डारश्वपचायाश्च नरा बन्धनपालकाः ॥ ॐ
गर्भिणी ज्ञी च विधवा; पिण्याकरादीनि वै मृत्‌ । तुपभस्मकपालास्थिभिममाण्डपदास्तकम्‌ ॥
अशस्तो वाद्कब्दश्च भिन्नमेरव्णरः । एहीति एुरतः शब्द्‌; शस्यते न तु पृषतः ॥ ५

गच्छेति पश्वच्छब्दोऽग्यः पुरस्तात्तु विगर्हितः । ह यासि तिमा गच्छ रकि ते तत्र गतस्य व
अनिष्टशब्दा त्यर्थ क्रव्यादश्च ध्वजादिगः । स्वनं वाहनानां चे शख्ङ्स्तयैव च ॥ ७
शिरोधातथ हाराचैर्छत्रवासादिपातनम्‌ । हरिमभ्यर्यं संस्तु स्यादमङ्गस्यनाशनम्‌ ॥ ८
दवितीयं तु ततो दृटा विशुद्धं भविशेवगदम्‌ । वेताः सुमनसः शरेष्ठाः पूर्णकुम्भो महोसमः ॥ ९
मासं मत्स्या वृरशब्दा हद एकः पशुस्त्वजः । गावरसतुरेगमा नागा देवाश्च ज्वशितोऽनलः १०
षाऽ्ैगोमयं वेशया स्वर्णं रूप्यं च रत्नक्रम्‌ । वचासिद्ार्थकौपध्यो दद आयुभ्रखड्गकभ्‌ ११
छतर पीठं राजिं शवं रदितरजितम्‌ । फलं घु दपि पयो अ्यो्ततादकमाक्षिकम्‌ ॥ १२
श इः शुभं वाक्यं भक्तवादित्गीतकम्‌ । गम्भीरमेयस्तनितं तदितुष्टिशच मानसी ॥

एकतः सवैलिङ्गानि मनसस्तुष्टिरेकतः ॥ १३

दयादिमदापुराण आपनये शकुनवर्णनं नाम व्रिशदधिक्रद्विराततमोऽध्यायः ॥ २३० ॥
आदितः छोकानां समण्ङ्ा;-६४८४

अयेकप्रिशदधिकद्टिशततमोऽ्ध्यायः ।

~-------~

शङुनानि ।
पुष्कर उवाच-
तिषृतो गमने प्रभरे पुरुषस्य शुभाम्‌ । नितरेदयन्ति श्ना देशस्य नगरस्य च ॥ १
सर्वः पापफलो दीक्षो निदिषठो दैवचिन्तकः । शान्तः शुभफशश्ैव दैवतैः समुदाहूनः ॥ २
षटूपकारा विनिदिष्टाः शकुनानां च दीप्तयः । वेखादिग्देशकरणरुतजातिविभेदतः ॥ ३

पवौ एवा च विङगेया सा तेषां बलवत्तरा । दिवाचरो रानिचरस्तथा रात्रौ(नरिःदिवाचरः ॥ ४
कूरषु दीप्ता बिङ्गेया कक्षल्प्ग्रहादिषु । प्रूमिता सा तु वङ्गा यां गमिष्यति भारः ॥ ५
यस्यां स्थितः सा उवङिता युक्ता चाङ्गारिणी पता । एतास्तिषः स्पृता दीप्ताः पच शान्तास्त-
याऽपराः ॥ ६
दीप्तायां दिशि दिग्दीप्ं शकुनं परिकीतितम्‌ । प्रामेऽरण्या बने ग्राम्यास्तथा निन्दितपादपः ७

ग वेवाशुमे ङ्ेयो देशदी द्विजोत्तम । ियादीप्नो विनिशरिष्टः स्वनालयनुचितक्रियः ॥ ८
रद प्थ कथितो भिन्नभैरवनिस्वनः । जातिदीप्तस्तथा ज्ञेयः केवल मांसभोजनः॥ ९
दीपराच्छान्तो विनिर्दिष्टः सवैर्भदैः परयत्नतः । मिभरपिश्रो विनिर्वष्टसस्य वाच्यं फलाफम्‌ ॥
गोोषट्गदभश्वानः सारिका शदगोधिका । चटका मासकूर्माद्याः कथिता ग्रामवासिनः ॥ ११
भजाविशुकनगेन्राः कोलो महिपवायसौ । ग्राम्यारण्या विनिर्दिष्टाः सर्वेऽन्ये वनगोचराः ॥

---

१ क. ०. गुदसर्जो , घ. गुडसर्पौ । २ क. ख. ग. ह. च. वधकाः। 3 घ. च्वमुररः। * ऊ. मृपूर्व।५स.

१.च. च वन्न ६ग. वाऽऽ गोः । ७ क. ड, मृद्‌।

२८४ भीपदेपायनयुनिप्रणीतम्‌- [ अ० २६२ श्लो १]

( शकुनानि
माजीरङुकुटौ ग्राम्यौ तौ चैव वनगोचरौ । तयोभवति विङ्ानं निलयं वै सूपमेदतः ॥ ॥ }
गोकणरिखिचक्राहखरहारीतवायसाः । ुखादृ्ुकुमदयेनफेरुखञ्जनवानराः ॥ ` १४
शतघ्रचटकरयामचास(ष)श्येमकपिञ्चलाः । तित्तिरिः शतपत्रश्च कपोतश्च तथा त्रयः ॥ १५
खञ्जरीटकदाव्यृहशुकराजीवशुक्कटाः । भारद्वाजश्च सारङ् इति ज्ञेया दिवाचराः ॥ १६
वागुयुलूकशरभक्रोशाः दारककच्छपाः । रोमापिकाः पिङ्गलिकाः कथिता रात्रिगोचराः ॥१७
इईंसाश्च मृगमाजीरनकुटकषमुजंगपाः । हकारिसिहव्याघोषट्ामकूकरमाधुषाः ॥ १८
शवाविवषमगोमायुदृककोकिलप्तारसः । तुरगो पीननरा() गोधा हयुमयचारिणः॥ १९

बैठप्रस्थानयोः सर्वे पुरस्तात्सघचास्णिः । जयावहा विनिदिष्टाः पशा्निषनकारिणः॥ २०
गृहाम्य यदा चासो(षो) व्याहरनपुरतः स्थिनः । दृपावमानं बदति वामः कलहमोजने ॥२!
याने तदनं शस्तं सव्यमङ्गस्य वाऽप्यथ । च॑रैरमोघमथाऽऽख्याति मयूरो भिन्ननिःस्वनः ॥२२
भयातस्पाग्रतो राप मृगः प्राणहरो भवेत्‌ । ऋक्षासुनम्बुकव्याघ्रसिहमाजारगर्दभाः ॥ २३
परतिलोपास्तथा राम खरश्च वरिकृतस्वनः । वापः कपिञ्जलः श्रष्स्तथा दक्षिणसंस्थितः ॥ २४
पृष्ठतो निन्दितफलस्तित्तिरिस्त॒ न शस्यते । एणा वराहाः पृषता वापा भृता तु दक्षिणाः २९
भवन््यथैकरा निलयं विपरीता विगगर्दिताः । दपाश्वजम्बुकव्याघ्राः विहमार्नारगदेभाः ॥ २६
वाज्छिताथंकरा ज्ञेया दक्षिणादवामतो गताः । विवाः इ्यामाननाइुच्डः पिङ्गला गृहगोधिका ॥
शृकरी परपुष्टा च पुंनामानश्च वामतः । स्रीसंज्ञा भासकारूषकपिश्रीक्च्छिखराः ॥ २८
कपिश्रीकणेपिप्पीका ररूदयेनाश्र दक्षिणाः । जातिकादिशशक्रोडगोधानां कीर्ैनं शुभम्‌ ॥ २९
ततः संदशनं नेष्टं परतीपं वानरक्षयोः। कार्कृद्रली शकुनः भस्थितस्य हि योऽन्वहम्‌ ॥ १०
भवेत्तस्य फलं वाच्यं तदेव दिवसं वुधैः । मत्ता भक्ष्याथिनो बाला वैरसक्तास्तयैव च ॥ ३!
सीमान्नमभ्यन्तरिता विञेया निष्फला द्विज । एफद्वितरिचतुभिस्तु शिवा धन्या स्तेवेत्‌ ॥ ३२
पश्चमिश्च तथा षडमिरधन्या परिकीतिता । सप्तभिश्च तथा धन्या निष्फला परतो भवेत्‌ ॥२१
नृणां रोमाथजननी वाहनानां मयपदा । ाछानला सूयी विज्ञेया भयवधिनी ॥ ३५
पथमे सारङ्ग दषे शमे देशे शमं वदेत्‌ । संवत्सरं मनुष्यस्य अश्ुमे च शुभं तथा ॥ ३९
तथाविधं नर; पदयेत्सारङ्गं मरथमेऽहनि । आत्मनश तथान श्ञात्यं बर्सरं फलम्‌ ॥ ३६
शयादिमहपुराण आपनेये शकुनवणनं नाधैकर्रिशदधिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २३१ ॥
आदितः शोकानां समण्डा; ६५२०

मय द्रात्रश्ञदधिकद्िशततमोऽध्यायः ।

शकुनानि ।
पुष्कर उवाच-- ।

चिश्वन्ति येन मार्गेण वायसा बह्वः पुरम्‌ । तेन मार्गेण रुद्धस्य पुरस्य ग्रहणं भवेत्‌ ॥ !

8 ~

9. १ [ष्‌ [क ॥
१ क. ड. “साः । कुरङ्गगोपीततरा । २ क, ढ. रएणप्रस्यानयोः । ख. ग, रथप्रस्थानयोः । ३ छ. 'हेदुर ।
भ्क.ख. शशा।

[अ० ६६२ छो° २-३४ ] अग्निपुराणम्‌ । २८५
( शकुनानि )

हेनायां यि वा साय निविष्टो वायसो रेदन्‌। षामो भयातुरख्स्तो भयं वदति दुस्तरम्‌॥ २
छायाङ्बाहनोपानच्छननवस्नादि कष्टे । त्ुसततपूनने पूना तदिष्टकरणे शुभम्‌ ॥ 2
्ोपितागमहृत्काकः कुषन्दरारि गतागतम्‌ । रकतं दं एेदरम्यं कषिपन्बहिनिवेदक! ॥ ४
न्येद्रक्तं पुरस्ताच्च निेदयति बन्धनम्‌ । पीतं दरव्यं तथा सुक्मरप्यमेव तु भार ॥ ५

यचैषरोपनय्रभयं तस्य न्धि बिनिदिशेत्‌। द्रवयं बाऽपनयेज् तस्य हानिं विनिदिशेत्‌॥ ६
एतो पनलब्धिः स्यादाममांसस्य च्छदने । मूभ्धिः स्यान; प्पे राभवं रतनापणे महत्‌॥७
यातुः काकोऽनुकूलस्तु क्षमः कमैक्तमो भवेत्‌ । न त्वर्थसाधको हेयः प्रतिकूलो भयावहः ॥ ८
ूलेऽभ्योति तिस्वर्यात्ाघाततकरो भवेत्‌ । वामः काकः स्यृतो धन्यो दक्षिणोऽ्विनाशङत्‌ ९
वामोऽनुरोमगः ष्ठो मध्यमो दक्षिणः समृतः । मतिहोमगतिरवामो गमनप्रतिपेष्त्‌ ॥ १०

निबेदयति यात्रार्थमभिपरेतं गे गतः । एकाक्षिचरणस्तवङई वीक्षमाणो भयावहः ॥ ११
गोटे वासमानश्च महौनथकरो भरेत्‌ । न शुभस्तुषरे काकः पङ्कः स तु श्स्यते॥ १२
अमेध्यपूणंवदनः काकः सर्धेसाधकः । हेयाः पतत्रिणोऽन्येऽपि काकवद्गुनन्दन ॥ १३
खन्धावारापसन्यस्था; श्वानो तरिमविनाशकाः । इन्द्रस्थाने नरेनरस्य पुरेशस्य तु गोपुरे ॥ १४
अन्हे गृहेशस्य मरणाय भरेद्धपन्‌ । यस्य जिघ्रति वामाङ्गं तस्य स्याद्धतिद्धये ॥ १५
भयाय दक्षिणं चाङ्गं तथा भुजमदक्षिणम्‌ । यात्राघातकरो यातुर्भतेमतिमुखागतः ॥ १६
मरगौवरोधकरो म्न चौरान्वदति भागव । अलामोऽस्थिएुवः पापो रञ्जुचीरपुषस्तथा ॥ १७
सोपानत्कमुखो धन्यो मांसपूणपुखोऽपि च । अगङ्कट्यएखद्रव्यं केशं चैवाडुमं तथा ॥ १८

अयाग्रतो याति यस्य तस्य भयं भवेत्‌ । यस्या्रमरूऽय वरनति शुभं देशं तथा हुम्‌ ॥ १९
मरं च तथा दरव्यं तस्य स्याद्थ॑सिद्धये । स्ववच राम चिकञेयास्तथा वै नम्बकादयः ॥ २०
भयाय स्वामिनो केयमनिमित्तं रतं गवाम्‌ । निक्षि चौरभयाय स्यातं मूल्ये तथा ॥ २१
दिवाय सखामिनो रात्रौ बरीवदों नद्न्भवेत्‌ । उत्छषटदृपभो राज्ञो भिजयं संभयच्छति ॥ २२
अभ्वं मक्षयन्लश्च गावो दत्तास्तथा स्वकाः । यक्तसहाः खपत्तेषु गर्क्षयकरा पता; ॥२३
भूमि पद्ैविनिघरन्यो दीना भीता भयावहाः । द्रीडयो हषरोमा शृङगलपरमदः भुभाः २४
महिष्यादिषु चाप्येतःसर्व वास्यं प्रजानता । आरोहणं तथाऽन्येन सपर्याणप्य वाजिनः॥ २५

लोपवेशनं नेष भभौ च परिवतनम्‌ । विप्करं तुरगस्य सुप्र बाऽप्यनिगित्ततः ॥ २६
पवमाद्कयोर्ूपस्वकरस्माच्च न शस्यते । वदूनाद्ुधिरोत्पत्ति्वेपनं न च शस्यते ॥ २७

करीन्वकः कपोतैथ सारिकामिमति वदेत्‌ । साश्रुनेत्रो जिहया च पादलेदी विनष्टये ॥ २८
वामपादेन च तथा विरिखंशच वसुंधराम्‌ । स्वरे वामपार्ैन दिवा वा न शरुमप्द्‌ः ॥ २९
भयाय स्यात्सङृन्पत्री तथा निद्राविाननः । आरोहणं न चेद्यासतीपं वा गरं रेत्‌ ॥ ३०
पात्राविघातमाचषटे वामपा तथा स्पृशन्‌ । हेषमाणः शद्रुपोधं पादस जयव्रहुः ॥ ३१

प्रापे वरजति नागभेन्धुनं देशहा भवेत्‌ । परसूता नागवनिता प्रत्ता चान्ताय भूपतेः॥ ३२
प. [1 $ ॥ णि क नवप ष्क्‌

भारोहणं न चेहव्रात्पमतीपं वा गृहं जेत्‌ । मदं बा वारणो जह्याद्राजघातकरो भवेत्‌ ॥ ३३

बाप दक्षिणपादेन पादमाक्रमते शुभः । दक्षिणं च तथा दन्तं परिमा्िकरणच॥ ३४

१ के, इ. ब्रहृ्टो । २. छ, स्वन्‌ । ३ क, इ. 'हानःदफ़। * छ. अभय । ५ क, ङ. “न्ल। दिवाभीः ।

२८६ भीमहूपायनपुनिप्रणीतम्‌ -- [ अ° २६९ शयो° १-२१]
८ यात्रामण्डलचिन्तादि )
हषोऽश्वः कुञ्जरो वाऽपि रिपुतैन्यगतोऽदुभः। खण्डमेधातिदृ्या तु सेना नाशमव्ुवात्‌ ॥३९
मतिकशूलग्रहक्षा् तथा संमुखमारुतात्‌ । याजाकाले रणे वाऽपि छत्रादिपतनं भयम्‌ ॥ ३६
हृष्टा नराधानुलोमा ग्रह वै जयलक्षणम्‌ । काकेयोधामिमवनं क्रव्याद्धि्ण्डरक्तयः ॥
माची प्चिमकैशानी सौम्या मरेष्ठा भा च दिक्‌ ॥ ३७
इत्यादिमदापुराण आमेये शकुनवणैनं नाम द्रात्रिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २३२ ॥
आदितः शटोक्ानां समच्ह्ाः-६५५७

भथ त्रयश्चिशदपिकद्विशततमोऽध्यायः।

य्ात्रामण्डटविन्तारि ।
पष्कर उवाच-
सव॑यातरां परवक्ष्यामि राजधमसमाश्रुयात्‌ । अस्तं गते नीचगते विकले रिपुरारिगे ॥ !
भरतिलोमे च विध्वस्ते शुके यात्रां बिवजेयेत्‌ । प्रतिलोमे बुष यात्रां दिक्पतौ च तथा प्रहे ॥ २
वैधृत च व्यतीपाते नागे च शकुनौ तथा । चतुष्पादे च पस्तुरे तथा यात्रां विवर्मयेत्‌ ॥ !
विपत्तारे नैधने च प्रत्यरौ चाथ जन्मनि । गण्डे विवभेये्यातरां रिक्तायां च तिथावपि ॥ »
उदीची च तथा प्राची तयोरैक्यं प्रकीतितम्‌ । पश्चिमा दक्षिणा या दिक्तयोरकयं तथैष च॥५
वायभिदिक्समुद्धतं परिघं न तु लडघयेत्‌ । आदित्यचन्द्रसौरास्तु दिवसाश्च न शोभनाः ॥६
कृत्तिकाद्यानि पूर्वेण माघाद्यानि च याम्यतः । मैत्राद्यान्यपरे चाथ वास्तवाद्यानि बाऽप्युदक्‌ ७
सवेदाराणि श्षस्तानि च्छायामाने वदाति ते । आदित्ये विंशतिङेवान्दरे पोडक्च कीतिताः॥ ८
भौमे पश्वदकतैवोक्ताशतुरश तथा बुपे । योदश तथा जीवे शुके द्वादश कीरिताः॥ ९
एकादश तथा सौरे सवकर्मसु कीपिताः। जन्मलगरे शक्रचापे संमुखे न व्रनेन्नरः ॥ १०
शकुनादौ शुभे यायाजयाय हरिमास्मरन्‌ । वक्ष्ये पण्डलचिन्तां ते कर्तव्यं राजरक्षणम्‌ ॥ ११
खाम्यमात्यस्तथा दुर्गः कोषो दण्डस्तयैव च । मित्रं जनपदृशरैव राज्यं सप्नाङ्गपुच्यते ॥ १२
सप्ताङ्गस्य तु राञ्यस्य विध्रकरतैन्विनाश्षयेत्‌ । मण्डलेषु च स्वषु दृद्धिः कार्यी महीक्षिता ॥ !?
आत्ममण्डलमेवात्र परथमं ण्डलं मये । सामन्तास्तस्य विङ्गेया रिपवो मण्डलस्य तु ॥ १५
उपेतस्तु सृह्ञ्ेयः शधरुमित्रमतः परम्‌ । मित्रमित्रं ततो जञेयं मित्रमित्ररिपुस्ततः ॥ 4,
एतत्पुरस्तात्कयितं पश्चादपि निबोध मे । परष्णिग्राहस्ततः पशात्ततस्त्वाक्रन्द उच्यते ॥ १६
आसारस्तु ततोऽन्यः स्यादाक्न्दासार उच्यते । जिगीषोः शश्ुयुक्तस्य विमुक्तस्य तथा द्विन॥
नात्रापि निश्चयः शक्यो वक्तुं पनुजपंगव । निग्रहानुग्रहे शक्तो मध्यस्थः परिकीतितः ॥ १८
निग्रहानुगरहेऽशक्तः सर्वेषामपि यो भवेत्‌ । उदासीनः स कथितो बलवान्पूथिवीपतिः ॥ १९
न कस्यचिद्विपुमितरं कारणाच्छश्रुमित्रके । मण्डलं तव संमोक्तमेतद्राद सराजकम्‌ ॥ ६
तरिविधा रिपवो जेयाः कुर्यानन्तरङृतरिमाः । पूर्वो गुरुस्तेषां दुधिकित्स्यतमो मतः ॥ २!

अनन्तरोऽपि यः शशः सोऽपि मे कृश्रिमो पतः । पाष्णिप्राहो मवेच्छ्नोपित्राणि रिपवस्तथा ॥
व ८

१८त.ग. घ. छ. विसजंयेत्‌। २ क. अयत्‌ ।

[अन २६४ शरो १-२१ ] अ्निपुराणमू । २८७
( षाङ्गुष्यम्‌ )

परष्णगराहमुपायेशच शये तथा सकम्‌ । मिपरेण शत्रोरुच्छेदं पदंसनित पुरातनाः ॥ २३

मित्र च शधृतामेति सामन्तत्वाद नन्तरम्‌ । शवं जिगीपुरच्छिन्धार्छयं शक्रोति चेचदि ॥ २४

तापद्धौ तेनापि नापत्राल्लायते भयम्‌ । यथाऽस्य नोद्िजेह्योको विश्वासश्च यथा भवेत्‌॥२९

निगीपुमविजयी तथा लोकं वशं नयेत्‌ ॥ २६

शयादिमहापुण आनये यात्रामण्डलचिन्तादिकथनं नाम व्रया्निशदधिकद्िशततमोऽध्यायः।। २२३ ॥
आदितः शोकानां समच्ङ्ाः-६५८३

भथ चतु्निशदधिकद्विशततमोऽध्यायः।
षाड्गुण्यम्‌ |
पुष्कर उवाच-
सामभेदौ मया भक्तौ दानदण्डौ तयैव च । दण्डः स्वदेशे कथितः परदेशे ब्रभीमि ते ॥
पकाशृथामकाशथ द्विविधो दण्ड उच्यते । लुण्ठनं प्रामधातश्च सस्यघातोऽग्निदरीपनम्‌ ॥
भकारोऽथ जिं बहिविवरिषैः परुपधः । दषणं चैव साधूनामुदकानां च दूषणम्‌ ॥
दण्डणयनं मोक्तुं शृण भागव । यद्‌ा मन्येत ठृपती रणे न मम विग्रहः ॥
अनर्थायातुबन्धः स्यात्संधिना च तथा भेत्‌ । सामलब्धास्पदं चात्र दानं चा्थपषयकरम्‌ ॥ ५
मददण्डादुबन्धः स्यात्तदोपेकषां समाश्रयेत्‌ । न चायं म शक्रोति िचित्कतुमुपद्रवम्‌ ॥ ६

न् -@ द) =

न चाहमस्य शक्रोमि ततरोेक्ां समाश्रयेत्‌ । अवरहञोपहतस्तत्र राज्ञा कार्यो रिपरमरेत्‌ ॥ ७
मायोपायं मवक्ष्यामि उत्पातिरनृतैरन्‌ । श्रोरदरेननं शत्रोः रिषिरस्थस्य पक्षिणः ॥ ८
स्यूलस्य तस्व पुच्छस्थां कृत्वोरकां विपुलां द्विन । वि्टजेच ततश्रैवयुल्कापातं प्रदशषयेत्‌ ॥ ९
एवमन्ये दश्नीया उत्पाता बहवोऽपि च । उदेनं तथा कृयातकुहमैषिवितैिाम्‌ ॥ = २१०
सरवत्सरास्तापसाग्र नाशं ब्रयुः पैरस्य च। जिगीषुः पृथिवीं राजा तेन चेद्रेनयेत्परान्‌ ॥ ११
देवतानां भसादश्च कीैनीयः प्रस्य पु । आगतं नो मित्रबलं पहरध्वमभीतवत्‌ ॥ १२

एषं दरूयादणे प्राते भपराः स परे इति । एवेडाः िलक्गिलाः कार्या वाच्यः शशुहतस्तथा ॥१३
पवङ्गाह्ृहितो राजा संनद्धः समरं भरति । इन््रनालं परवक्ष्यामि ईर कालेन दशयेत्‌ ॥ १४

शूरं पठं राजा सहायार्य दिवौकसाम्‌ । बलं ठु दर्ये रकि चरद्रिपौ ॥ = १९
छिन्नानि रिपुशीर्षाणि मासादप्रषु दशेत्‌ । षादगुण्यं समवष्यामि तद्वरौ संपिषिप्रहौ ॥ १६
सपि विग्रह््ैव यानमासनमेव च । दरीभावः संशयश्च षदगुणाः परिकीतिताः॥ १७
पणबन्धः सृतः सधिरपकारस्तु विग्रहः । जिगीषोः शश्ुविषये यानं यात्राऽभिधीयते॥ १८
ग्रहेण स्वके देशे स्थितिरासनमुच्यते । बलार्पेन भयाणं तु देधीमावः स उच्यते ॥ १९

उदासीनो मध्यमो वा संभ्रयात्संश्रयः स्फ़ृतः । समेन संधिरन्वेष्योऽहीनेन च बलीयसा ॥ २०
हैनन विग्रहः काः खयं राज्ञा बरीयसा । ततापि शुद्धपाष्णस्तु बलीयांसं समाश्रयत्‌ ॥२१
व न

१क. इ, पतनं । २ क. इ, "ति कथित्क° । १ क, ड. परस्परम्‌ । जि" । ४ क, ड. इन्द्रे" । ५ क,
इ, प्र ्र्‌* 4

२८८ भ्ीमहूपायनमृनिपरणीतम्‌- [अ० २६९ %छो° १-१७]
( प्रा्हिकराजकमे )
आसीनः कमविच्छेदं शक्तः करम रिपोथदा । अशुद्धपार्णिश्वाऽऽसीत विग्रह वमुधाधिपः॥२२
अषुद्धपाष्णिषलवादरैधीभावं समाश्रयेत्‌ । बलिना विष्दीतस्तु योऽसदेहेन पाथिव्ः ॥ २१
सेश्रयस्तेन वक्तव्यो गुणानामधमो गुणः । बहुप्तयव्ययायासं तेषां यानं प्रकीतितम्‌ ॥ २४
बहुलाभकरं पशवात्तदा राना समाश्रयेत्‌ । सेशक्तिविहीनस्तु तदा कुर्याच सेश्रयम्‌ ॥ २६
इयादिमहापुराण भाप्ये षाइगुण्यवणैनं नाम चतुक्ञिदादधिकद्िशततमो ऽध्यायः ॥ २३४ ॥.
आदितः शोकानां समश्वङ्ाः-६६०८

भथ पञ्चत्रिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

प्रात्यहिकराजकर्मं ।
पुष्कर उवाच- |
अजस्रं कपै वक्ष्यामि दिनं मरति यदाचरेत्‌ । दविषुूतीवरेषायां रात्रौ निद्र त्यजेशरुषः ॥ !
वा्वम्दिस्वनेगींतेः पद्यं स्ततो नरान्‌ । विज्ञायते न ये लोकास्तदीया इति केनचित्‌ ॥ २
आयव्ययस्य श्रवणं ततः कार्थं यथात्िभर । वेगोत्सर्गं ततः कृत्वा राजा सानग ब्रजेत्‌ ॥ ?

सानं कुयौश्रपः पश्चादन्तथावनपूर्कम्‌ । कृतवा सेध्यां ततो जप्यं वासुदेव प्रपूजयेत्‌ ॥ ५
वेदी पवित्राञनुहुयात्तपयेदुद कैः पितृन्‌ । द्ात्सका्चनीं पेतु द्विनाशी्वादसंयुतः ॥ ५
अनुहि्नोऽलेकृतश्च मुखं पयेच दपं । ससुवर्णे धृते राजा शृणुपादिवसादिकम्‌ ॥ ६
आओपथं भिषनोक्तं च मङ्गलालम्भनं चरेत्‌ । पदयेदुरं तेन दत्ताशीरवादोऽथ व्रजेत्सभाम्‌ ॥ ७
तत्रो ब्राह्मणान्पदमेदमात्यान्मत्रिणस्तथा । पकती महामाग परतीहारनिवेदिताः ॥ ८
भुसेतिहासं कार्याणि कार्याणां कीर्यनिभेयम्‌ । व्यवहारं ततः पद्येन्मत्रं कुर्याच मत्निभिः॥९
नैकेन सहितः कुर्यान्न करयाद्रहुभिः सह । न च रैन चान्न भकटं चरेत्‌ ॥ =!
मरं स्वधिष्ठितं कुयाचेन राप्‌ न बाधते | आकारग्रहणे राज्ञो मन्ररक्षा परा मता॥ ११

आकारिरिङ्गितैः माहा म्र यहन्ति पण्डिताः । सांवत्सराणां परै्ानां मतिणां वचने रतः॥ १२
राजा विमूतिमाभोति रयन्त नृपं दिते । मचरं कृताऽथ व्यायाम चक्रे याने च शक्रे ॥ १?
निगुद्धादौ नृपः सातः पदयदिप्ण सुपूजितम्‌ । हुतं च पावकं पदयेदधिमा्पद्येतुएजितान्‌॥ १५
पितो भोजनं कु्ाहाना्ैः सुपरीक्षितम्‌ । मुक्त्वा गृहीतताम्बूलो वामपार्वेन संस्थितः ॥१५
शाक्ञाणि चिन्तयेदृषटरा योधान्कोष्ठायुपं गृहम्‌ । अन्वास्य पमां सेध्यां कार्याणि च परिचिन् ठ
चारान्तमेष्य भुक्त्वाऽन्नमन्तः रचरो मवेत्‌ । वा्गीते रक्षितोऽन्यरेवं नित्यं चरेभृपः ॥ १७
इलयादिमहापुराण आपनये प्रात्यहिकराजकम॑कथनं नाम पकचधिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २३५ ॥

आदितः शोकानां समषटवङ्ाः- ६६२९

~~~ _-~-~--~-~--~

१ क. इ. "दयेदृद्वंस्त" । > क. ह, वहावाज्यं च जुहु" । ३ क, ह, कावनिश्वयम्‌ । ४ ख. घ. छ. धारय
न्ति। ५७. निःसत्वादी ।

[ अ० २६६ छो° १-२८ ] अश्रिपुराणप्‌ । २८९
( रणदीक्षा )
भथ षर्टाध्रशदधिकद्विश्षततमोऽध्वायः ।
रणदीक्षा ।
पष्कर उवाच-
यात्राविधानपूर्ं तु ब्षये साङ्ीमिकं विधम्‌ । सप्ताहेन यद्‌ याप्रा भविष्यति पीपेः १
एननीयो हरिः शेभुमोदकाधविनायकः । द्वितीयेऽनि दिक्पालान्पेएञ्य शयनं चरेत्‌ ॥ २
प्याया वा तदग्रेऽथ देबान्माघ्यं पतु स्मरेत्‌ । नमः शमो जिनेत्राय रुद्राय वरदाय च॥ ३
बापनाय विरूपाय स्वम्राधिपतये नमः । मगबन्देवदेषेश भृलमृद्रपताहन ॥ ४
इानिष्टे ममाऽऽचक् समने सुप्तस्य शाश्वत । यजाग्रतो दूरमित पुरोधा मव्रपुचरेत्‌ ॥ ५
दतीयेऽहनि दिक्पालानसद्रास्तान्दिक्पतीन्यजेत्‌ । गरहान्यजेचतुर्थऽद्वि पचे धराध्िनौ यजेत्‌ ॥६
मर या देवतास्तासां न्यादीनां च पूननम्‌ । दिव्यान्तरी(रिक्षमोपस्थ(भूमिष्टोरेवानां च

तथा बलिः ॥ ७

रत्रौ भूतगणानां च वासुदेवादिपूननम्‌ । भद्रकारयाः भियः कुर्यासाधेत्सपदेवताः ॥ ८
् [दा [+ र = ^ (~ न

वादेव संकपणः परयुन्नशधानिरुढकः । नारायणोऽग्नजो बिष्णुनारपिहो वराहकः ॥ ९

शिव ईशस्पुरूषो हइथोरो राम सत्यनः । सयः सामः कुनधान्िनावः शकरः शतैश्रः ॥ १०
गहुः केतुगिणपतिः सेनानी च(शरण्टिकरा युपा । लक्मीः सरसी दुगा ब्रह्माणीपमूषा गणाः
हा इन्द्रादयो बहिनागास्ता्योऽपरे सुराः । दिव्यान्तरी(रिप्तभमिष्ठा विजयाय भवन्तु मे१२
यन्तुं रणे शभून्सरगृोपहारकमं । सपुत्रमातृभृत्योऽदं देवा वः शरणं गतः ॥ १३
चमूनां पृष्ठतो गत्वा रिपुनाशा नमोऽस्तु वः । बिनिषत्तः प्रदास्यामि दत्तादप्यधिकं बलिम्‌ ॥
पोऽहि भिजयस्लानं कतैव्यं चामिपेकषत्‌ । यात्रादिने सप्तमे च पूजमेच त्रिविक्रमम्‌ ॥ १५
नीराजनोक्तमग्रेश् ह्यायुधं वाहनं यजेत्‌ । पुण्याहजयशब्देन मच्रमनन्नि नामयेत्‌ ॥ १६
दिव्पान्तरी(रिक्षभूमिष्ठाः सन्तरायुदराः सुराश्च ते । देवसिद्धि परामृ चं देवयात्राञ्सतुसातव
एन्तु देवताः सर्वां इति शरुत्वा नृपो व्रजेत्‌ । शदीत्वा सकारं चापं धनुनौगेति पत्रः ॥ १८
दिष्णोरिति जप्त्वाऽथ दद्ाद्रिएृखे पदम्‌ । दक्षिणं ईं दवानिशदिषु भाच्यादिषु क्रमात्‌ ॥
नागं रथं हयं चेव धूरयतरैवाऽऽरत्रमात्‌ । आर्य वावर्गच्छेत पृषतो नावरोकयेत्‌ ॥ २०

गोशा गतस्तष्ठतपूजयेहेव्रता द्विजान्‌ । परदेशे वरनेत्धादात्मसैन्यं हि पालयन्‌ ॥ २१
रना प्राप्य विदेशं तु देक्षाचारं हि पालयेत्‌ । देवानां पूजनं कुर्यान्न च्छिन्धादायमतर तु ॥२२
नविमानयेततहेयानागत्य स्वपुरं एनः । जयं पाप्याचयेहेवान्दचाहानानि पाधि: ॥ २३

द्वितीयेऽहनि सक्घामो भविष्यति यदा तदा । सापयेद्रनम्रादि यजेदेवं रृिहृकरम्‌ ॥ २४
छत्रादिराजदिङ्गानि शच्वाणि निशि बै गणान्‌ । पातर्सिहकं पूज्य बाहनाग्रमरेषतः ॥ २५
एरोषसा हुतं पद्ये हुत्वा द्विजान्यजेत्‌ । एत्वा सदारं चापं गजाधर पै बनेत्‌ ॥ २६
दशे खद्दयः शत्रणां कुतङृतिकपनाम्‌ । संहतान्योधपेदसयान्कामं विस्तारमेद्रदन्‌ ॥ २७
एषीपुखमनीकं स्यादल्पानां बहुमिः सह । व्यृहाः प्राण्यङ्गरूपाशच द्रव्यरूपाश्च कतिः ॥२८

१क.ख.ग. ड. चासिलान्यजे' । रक. ङ. न्तुचमेशः। च. भू । अवन्तु मां स्वभूः । * ड, पद्‌
मदर्य दिक्षु ।५ख, ग, घ, छर, देशपालं तु पाग।
चे

२९० भीमदेपायनषनिमणीतम्‌-- [ म० २६१ छो° २९१९
नि (३ © । ( रणदीक्षा )
गरुढो मङरव्यहश्क्रः इयेनस्तयैव च । अधंवन््र्च वजश्च शकटव्यूह एव च ॥ २९
मण्डलः सवैताभद्रः सूचीव्यूहशच ते यव(ददा) । व्यूहानामथ सर्वषां पञ्चधा सैन्यकरपनां | १०
द्री प्ावतुप्षौ द्ववश पञ्चमं भवेत्‌ । एकेन यदि वा द्वाभ्यां भागाभ्यां युद्धमाचरेत्‌ ॥ ११
भागत्रयं स्थापयेत तेषां रक्षामेव च । न व्युहकर्पना काया राज्ञो भवति फ्िवित्‌ ॥ ३१
मूरच्छेदे विनाशः स्यान्न युध्येच स्वयं वषः । सैन्यस्य पश्चात्तु ्रोशमामर महीपतिः ॥ })
भग्रसधारणं तत्र योधानां परिकीतितम्‌ । प्रधानभङगे सैन्यस्य नावस्थानं विधीयते ॥ ३५
न संहतान्न विरलान्योधान्व्यूहे प्रकसपयेत्‌ । आयुधानां तु संमदो यथा न स्यात्परस्परम्‌ ॥१९

भेत्तुकामः परानीकं संहतेरेव भेदयेत्‌ । भेदरक्ष्याः परेणापि कर्तव्याः संहतास्तथा ॥ ३६
७, ० (4 © ॥न [+
व्यहं मेदावहं कुयात्परव्यूहेषु चेच्छया । गजस्य पादर्ौरथाशरत्वारस्तु तथा दिन ॥ 3७

रथस्य चाश्वात्वारः समास्तस्य च. चपिणः । पन्विनश्िभिस्तुस्याः पुरस्ता्चपिणो रणे ३८
पृषतो धन्विनः पशवाद्धन्विनां तुरगा रथा; । रथानां श्रा; पशवादातन्याः पृथिषीक्षिता॥९
पदातिकुञ्चराश्वानां धर्मकार्यं प्रयरनतः । प्रूराः भरुखतो देया नो देया भीरवः चित्‌ ॥ #
शूरान्पमुखतो दखा स्कन्धमात्रपद श्नम्‌ । कतेव्यं भीरसंयेन शधुविद्रावकारकम्‌ ॥ ४!
दारयन्ति परस्तात न देया भीरवः पुर; । भरोत्साहयन्त्येव रणे भीरुञ्छूराः पुरस्थिताः ॥४\
माँशवः शुकनासा ये चाजिद्यक्षणा नराः । संहतूयुगाशरैव क्रोधनाः कलहप्रियाः ॥ ५४
नित्यहृष्टाः प्रृष्टाश्च शूरा ज्ञेयाश्च कामिनः । संहतानां हतानां च रणापनयनक्रिया ॥ ४५
भतियुद्धं गजानां च तोयदानादिकं च यत्‌ । आयुधानयनं चैव पत्तिक विधीयते ॥ ५५
रिपूणां मेत्तकामानां स्वसैन्यस्य तु रक्षणम्‌ । भेदनं संहतानां च चर्पिणां करम कीतितम्‌ ॥ ५६

विमुखीकरणं युद्धे धन्विनां च तथोच्यते । दू रापसरण यानं सुहतस्य तथोच्यते ॥ ४
आसनं रिपुसैन्यानां रथकमं तथोच्यते । भेदनं संहतानां च भेदानामपि संहतिः ॥ ८
माकारतोरणा्ालदुमभङ्गश्च सद्र । पत्तिभूधिषमा जेया रथाश्वानां तथा समा ॥ ४९
सकदैपा च नागानां युद्धभूमिरुदाहूता । एवं विरचितव्यूहः कृतपृष्ठदिवाकरः ॥ ५
तथाऽनुलोपष्ुक्राकिदिक्पाटमृदुमारुताः । योधातुत्तेजयेत्सवीन्नामगोत्रावदानतः ॥ ५।

भोगपराप्टया च विजये स्वगेभाप्तया मृतस्य च । जित्वाऽरीन्भोगसंप्ाधचिरैतस्य च परा गतिः ॥
निष्कृतिः स्वामिषिण्डस्य नाति युद्धसमा गतिः । ररौ णां रक्तमायाति तेन पापं यजन्ति ते॥
घातादिदु;ःखसहनं रणे तत्परमं तपः । वराप्सरःसहस्राणि यान्ति बरं रणे एतम्‌ ॥ ५४
सामी सुकृतमादत्ते भप्रानां मिनिवतिनामू । ब्रह्महयाफलं तेषां तथा परोक्तं पदे पदे ॥ ५५
त्यक्वा सहायान्यी गच्छेेवास्तस्य विनष्टये । अश्वमेधफलं भक्तं शूराणामनिवतिनाम्‌ ॥ ५६
धर्मनिष्ठे जयो राज्ञि योद्धव्याश्च समाः समैः । गना्ैश्च गजादाश्च न हन्तव्याः पलायिनः ॥
न पेक्षकाः प्रविष्टश्च अक्स्ाः पतितादयः । शान्ते निद्राभिभूते च अर्पोततीरणे नदीवने ॥ ५८

दुर्दिने ङय्युद्धानि शवरुनाशाथमाचरेत्‌ । बाहू मह विक्रोशेद्ध्रा भगाः परे इति ॥ ५९
व स

१क.ग. ड, च. छ. नराः\२ढ. "ना ) सपक्षौ द्वौ च पक्षौ द्रौ द्रावदयं । ३ ख. ग. ण्षा्थं वत्वा । ४ ब

ग. घ. छ. देयाः स्क" । ५ क. ढ.येचजि'।६ क. ङ. निलयतष्णाः । ७ क. ह. "राणामुत्तमा जातिस्तेन
ह. "मेः । राजादाश्च । ९ क. ड श्रान्ते । १० क. &. (द्वादि शत्रुणां संधिमीरयेत्‌ ।

| ८ क, |

[अण २६७ श्रो १{- १९] अगिपुराणम्‌ । २९१
(श्रस्तोभ्रम्‌ )

रमेतं बं भूरि नायकोऽत् निपातितः । सेनानी नि(नि)हतशायं भूपतिश्ापि विप्लुतः ६०

वृतानां तु योधानां सं घौतो पिधीयते । पपाथ देया धर्मज्ञ तथा च परमोहनाः ॥ ६१

पताकचैव संभारो वादित्राणां भयावहः । संराप्य विनयं युद्धे देवार्ििभांथ संयजेत्‌ ॥ ६२

रलानि राजगामीनि अमात्येन कृते रणे । तस्य सियो न कस्यापि रक्ष्यास्ताश्च परस्य च ६१

पं प्य रणे कतं पत्रवत्परिपालयेत्‌ । पुनस्तेन न योद्धव्यं देशाचारादि पालयेत्‌ ॥ ६४

ततश्च स्वपुरं राप्य भुवे भे भविरोरहम्‌ । देवादिपूजनं क्या्रकेयोधकुटुम्बकम्‌ ॥ ६५
विभागं परावापिः का ङूल्ननस्य च । रणदीक्षा मयोक्ता ते जयाय नूपतेुवा ॥ ६६

इयादिमहापुराण भापनेये रणदीक्षावण॑नं नाम षरट्भ्रिशदधिकद्रिशततमोऽध्यायः ॥ २ ३६ ॥
आदितः शोकानां समघठङाः--६६९१

भथ सप्तत्रिशदधिकद्धिरेततमोऽध्यायः ।

---~

श्रीस्तोत्रम्‌ ।

पुष्कर उवाच-
रास्यरुक्ष्मीस्थिरत्वाय यथेन्द्रेण पुरा भियः । स्तुतिः कृता तथा राजा जयार्थं स्तुतिमाचरेत्‌ ॥
इन्द्र उवाच-
नप्से सवैलोकानां जननीमन्धिसंभवाम्‌ । भियपुनिदरपदमा्ी विष्णुककषस्थलस्थिताम्‌ ॥ २
पं पिद्धिस््वं स्वधा स्वाहा सुधा तवं लोकपावनि। सेध्या रातिः प्रमा भृतिरमेषा श्रद्धा सरस्वती
यदिद महाविद्या गुह्ठविच्ा च शोभने । आत्मविच्रा च देवि तं विपुक्तिफल्दायिनी ॥ ४
अग्वीक्षिकी त्रयी बाता दण्डनीतिस्त्वमेव च । सौम्या सौम्य जगद्रूपं खयेतदेवि पूरितम्‌ ॥ ५
का खन्या त्वामृते देवि स्ेयङ्गमयं वपुः । अध्यास्ते देवदेवस्य योगिचिन्त्यं गदाभृतः ॥ ६

खया द्वि परिलक्तं सकलं भुवनश्रयम्‌ । विनष्पमायमभवखमेदानीं समेधितम्‌ ॥ ७
दाराः पत्रास्तथाऽगारं सुहृद्धान्यधनादि्किम्‌ । भवत्येतन्महाभागे नित्यं तदरीक्षणाचणाम्‌ ॥ ८
परीरारोग्यमैशरव॑मरिपकष्तयः सुखम्‌ । देवि लदृषटद्टानां एरपाणां न दुभम्‌ ॥ ९

सम्ब सवभूतानां देषदेषो हरि; पिता । त्वयेतद्विष्णुना चाम्ब जगना चराचरम्‌ ॥ १०
नं कोषं तथा कोषं मा गृहं मा परिच्छदम्‌ । मा शरीरं कलत्रं च त्यजेथाः सर्वपावनि ॥११
रा पुत्रान्मा सृह्रगान्मा पदुन्मा विभूषणम्‌ । त्यजेथा मग देवस्य बिष्णोक््षस्थलाल्ये ॥ १२
स्पेन समरौचाभ्यां तथा शीखादिभिरणैः। यज(ज्य)ने ते नराः सद्यः संलयक्ता ये त्वयाऽमले
षयाऽवरोक्िताः सः वीलाव्रैरसिलेगुंभेः । कुटेश्व्येध युज्यन्ते पुरुषा, निगुण अपि ॥ १४
2 स गुणी धन्यः सं कुलीनः स बुद्धिमान्‌ । स शूरः स च विक्रान्तो यस्त्वया देषि

क्षितः ॥ १५
५ न

१ग. “पं चित्रवलं। २ क. ढ. मुखं । 3 क. ड. खति । * क. ड, न्व प्रान्गुरून्यजे" । ५ क. द. भनघेन ।
९. भनयेन । ६ क. ड. युक्तं । ७ ख,ग. घ. छ. -सोम्येजेगदस्यै' । ८ छ. स्वेन सत्यौ" । ९ क. ट. स शूरः
प्च पदिन

° ॥ ग्मन्त ~ ५ ९ ~ ऋ आ जि +

२९२ श्रीमदधैपायनयुनिप्रणीतम्‌-- [ अ० २३८ छो° १-२० )
( रामोक्षनीतिः )
सथो परगण्यमायान्ति शीलाद्याः सकला गुणाः । पराख्छली जगद्धात्री यस्य त्वं बिष्णुबषमे॥
न ते वणेयितुं शक्ता गुणाज्िहाऽपि बेधसः। प्रसीद देवि पद्माक्षि ना(माऽ)स्मांस््याक्षीः कदाचन
पुष्कर उवाच-
एवे स्तुता ददौ श्री वरमिन्द्राय चेप्सितम्‌ । सुस्थिरत्वं च राज्यस्य सङ्कापत्रिजयादिकम्‌ ॥
खस्तोजपाठटश्रवणकरतेणां यक्तिगृक्तिदम्‌ । श्रीस्तोत्रं सततं तस्मात्पठेच शुणुयानर; ॥ १९
इटादिमहापृराण आभेये श्रीस्तो्रकथनं नाम सपतत्रिशद्धिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २३७ ॥
आदितः शोकानां सपश्यज्काः- ६७१०

अथाष्टात्रिकषदधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।
रामोक्तनीतिः ।
अग्निरवाच-
नीतिस्ते पुष्करोक्ता तु रामक्ता क्षणाय य। । जयाय तां परवक्ष्यामि शृणु धरमादिवरषनीम्‌॥
राम उवाच-
स्यायेना्जनमथैस्य वर्धनं रक्षणं चरेत्‌ । सत्पात्रपरतिपततिश्च ‡ जटत्तं चतुपिधम्‌ ॥ २
नयस्य बरिनयो पूं विनयः शास्चनिश्यात्‌ । रिनयो दीन्दरियजयस्तेयुक्तः पालयेन्मदीम्‌ ॥ }
शासं भर्गा धृतिदौक्यं प्रागरभ्ये धारयिष्णुता । उत्साहो वामिमतौदायैषापत्कालसदिष्णुता ॥
परभावः शुचिता मत्री तयागः सयं ढृतङ्गता । कुं शीरं दमश्चेति गुणाः सेपत्तिदतवः ॥ ५
भक्ीणव्रिषयारण्ये धावन्तं विप्रमाथिनम्‌ । ज्ञानाङ्गुशेन दुर्बीत वर्यमिद्दियदन्तिनम्‌ ॥ ६
कामः क्रोधस्तथा लोभो हर्षो मानो मदस्तथा । षड््रगपुतछजेदेनमससिस्तयक्तं सुखी दषः ॥ ५
आन्वीक्षिकीं जीं वार्ता दण्डनं च पाथिवः | तद्रिस्तत्करियोपेतेिन्तयेद्विनियानिितः ॥ ८
आन्वीकषिक्पाऽ्तिहनानं पमीधरमों अयीसिितौ । अर्थानयों तु बातायां दण्डनीत्यां नयानयौ ॥
अदिस सूनरेता बाणी सलं सौचं दया क्षमा । वथिनां लिङ्गिनां चैव सामान्यो धमे उस्पते ॥
भरना; समनुग्रह्ीयात्कु्यादाचारप॑स्थितिम्‌ । वाक्सूनृता दया दानं दीनोपगतरक्षणम्‌ ॥ !!
इति त्तं सतां साधुहितं सत्पुरुपतरतम्‌ । आधिव्याधिपरीताय अच श्वो वा तरिनाक्षिने ॥ !२
कोहि राजा श्ररीराय धमौपेतं समाचरेत्‌ । न हि खसुखपनिच्छन्पीडयेत्छृपणं जनम्‌ ॥ ११
कृपणः पीख्यपानो हि मन्युना हन्ति पार्थम्‌ । क्रियतेऽम्यै्णीयाय सजनाय यथाऽङ्गटिः॥
ततः साधुतरः कार्यो दुजैनाय शिवाथिना । भियपेनाभिधातध्यं सत्सु नित्यं द्विषत्सु च ॥ !५
देवास्ते पियवक्तारः पदवरः कूप्वादिनः । श्ुचिरास्तिकयपृूतातमा पू नयेदेषताः सदा ॥ 1६
देवताबदुरजनमातमनचच सुहृलनम्‌ । प्रणिपातेन हि गुरं सतोऽपृषानुचे्ितैः ॥ १७
कुर्बीतामिपुखान्भृत्येदेवान्सुकृतकमणा । सद्धावेन हरेन्मित्रं संभ्रमेण च बान्धवान्‌ ॥ १८
सरीभ्रलयान्भमदानाभ्यां दाकषिण्येनेतरं जनम्‌ । अनिन्दा परषृतयेषु स्ध्मपरिपालनमरू ॥ !‹
कर पणेषु दयाटुलं सर्व मधुरा गिरः । भा्णरपयुपकारितवं मित्नायाग्पमिचारिणे ॥ =“

क गभी ध

१ क. इ, स्वभवेन ।

[अ० २६३९ छो° १-२६ ] अभ्रिपुराणम्‌ । २९३
( राजधमौः )
गृहागते परिष्वङकः शक्तया दानं सषिष्णुता । स्रसमृद्धिष्मनुत्तेकः परददधिष्वपत्सरः ॥ २१
अपरोपतापि वचनं मानव्रतचरिष्णुता । बन्धुभिबद्धसंयोगः स्वजने चतुरश्रता ॥
उचितातुषिधायित्वमिति एतं पहारमनाम्‌ ॥ २२
इत्यादिमहापुराण आप्नेये रामोक्तनीतिकथनं नामाष्टात्रिरदधिक्रद्विशततमोऽध्यायः ॥ २३८ ॥
आदितः छोकानां समणयङ्ाः- ६७३२

अथैकोनचत्वारिशदधिकष्टिकाततमो ऽध्यायः ।
रानधमाः |
राम उवाच- |
स्वाम्यपालश्च राष्‌ च दुर्गः कोपो षटं सुहूत्‌ । परणरोपकारीदं सप्ताङ्ग राज्यमुच्यते ॥ १
राज्याङ्गानां बरं राष्रं साधनं पाटमयेत्सदा । कुलं शीं वयः स्वं दाक्षिण्यं क्षिप्रकारिता ॥ २

अविसंवादिता सत्यं ृद्सेवा कृतङ्गता । दै वसंपन्नता बुद्धिरक्ुदरपरिवारता ॥ ह
शक्यसामन्तता चेव तथा च दृदभक्तिता । दीक्षितवपुत्साहः शुचिता स्थूललक्षिता ॥ ४
विनीतत्वं धामिकरता साधोश्च नुपतेगुणाः । परख्यतवरशमकूरं रोकपंग्राहिणं शुचिम्‌ ॥ ९
कुषीताऽऽत्महिताकाङ्क्षी परिचारं महीपतिः । बागी प्रगरमः सृतिमानुदग्रो बर्वान्वशी ॥६
नेता दष्डस्य निपुणः ृतशिसपपर्परहः । पराभियोगमसहः सवेदषयतिक्रिया ॥ ७
परत्तान्तवेत्ता च संधिविग्रहत्वमित्‌ । गृढमत्रपरचारज्ञो देशकालविभागवित्‌ ॥ ८
आदाना सम्यगथानां विन(नि)योक्ता च पात्रवित्‌ । करोधलोममयद्रोहदम्भचापलवनितः ॥ ९
परोपतापपश्(शुन्यमात्सर्येष।(घ्या)नृनातिगः । ृद्धोपदे शसपन्नः शक्तो मधुरदशनः ॥ १०

गुणाुरागस्थितिमानात्मसंपहुणाः स्मृताः । कृ्ीनाः शुचयः भूराः श्तवन्ताऽतुरागिणः ॥११
दण्डनीतेः प्रयोक्तारः सचिवाः स्युमहीपतेः । सुविग्रहो जानपदः कुलशीलकलान्वितः ॥ १२
वारमीं प्रगरमश्चकषुष्पानुत्सादी प्रतिपत्तिमान्‌ । स्तम्मचापलहीनश्च पत्रः छशसहः शुचिः ॥ १३
सल्यस्खधृतिस्थेयप्रमाव रोग्यसंयुतः । कृतकषिसयश दक्ष परज्ञवरान्धारणान्वितः ॥ १४
षृदमक्तिरकतौ च वैराणां सचिवो भवेत्‌ । स्पृतिस्तत्यरताऽ्थषु चित्तङ्नो ज्ञाननिश्चयः ॥ १५
दहता मगृ्चि्च मन्रिपंपतमकीतिता । च्रय्यां च दण्डनीत्यां च कुशलः स्यात्पुरादहितः ॥ १६
अथपैवेदविहितं कर्याच्छान्तिकपौषिकिम्‌ । साधुतैषापमालयानां तद्ियैः सह बुद्धिमान्‌ ॥ १७

ुष्मत्तां च शिल्पं च परीक्षेत गुणदयम्‌ । स्रजनेभ्णो विजान।यात्कुल स्थानमतर्रहम्‌ ॥ १८
परिकषैसु दक्षं च विज्ञानं धारयपिष्णताम्‌ । गुणत्रयं परीक्षेत प्रागरभ्यं प्रीति(तोतां तथा ॥ १९
कथायोगेषु बुध्येत वाग्मित्वं सल्यव्ादिताम्‌ । उत्साहं च प्रभावं च तथा कशसदिप्णुताम्‌॥२०
एति चैवानुरागं च स्पैयं चाऽऽपदि रक्षयेत्‌ । भक्ति में च शौचं च जानीवाच्र्रहारतः २१
संबाक्षिभ्यो बलं सखमारोग्यं शीलमेव च । अस्तन्धतामचापरयं वैराणां चाप्यकरीतेनम्‌ ॥ २२
क्षतो विजानीयाद्धदरतां श्ुद्रतामपि । फलादुमेयाः सवेत्र परोक्षगुणहत्तयः ॥ २३

१क. ढः. हारा गणव। > क्र. ड. कगणान्वि' ।

२९४ श्रीद पायनमुनिपणीतम्‌-- [ अ° २४० को° १]

ठ । ( षागष्यम्‌ )
सस्याकरवती पुण्या खनिद्रन्यसमन्विता । गोहिता भूरिसरिला पुण्य्जनपैयता ॥ २४
(म्या सकुञ्जरबला वारिस्थटपथान्विता । अदेवभातृक्रा चेति कषस्यते भूरिभूतये ॥ ` २५

ट्वकारवणिक्मायो महारम्भः कृषीवलः । सानुरागो रिपद्ेषी पीडासहकरः पृथुः ॥ २६
नानादेश्यैः समाकीर्णो धामिकः पदुमान्बली । ईद्जनपदः, शस्तोऽगरखंव्यसनिनायकः ॥ २७

ृथुसीमं महाखातगचपराकारतोरणम्‌ । पुरं समावसेच्छैटसरिन्मरूवनाभ्रयम्‌ ॥ २८
नलवद्धान्यधनवहुरग कालसहं महत्‌ । ओदकं पातं वाकषमैरिणं धन्विनं च षट्‌ ॥ २९
{प्सितद्रव्यसंूरणः पित्पैतामहो चितः । धर्माजितो ग्ययसहः कोषो धर्मादिषृद्धये ॥ ३०
पिदषेतामहो बयः संहतो दत्तेतनः। विख्यातपौरुषो जन्यः कुशलः शक्तः ॥ ३!
तानामरहरणोपेतो नानायुद्धविश्ारदः । नानायोधसमाकीर्णो नीराजितहयद्विपः ॥ ३२
पबासायासदुःखेषु युद्धेषु च कृतश्रमः । यदरैधक्षत्रियपापो दण्डो दृण्डवतां मतः ॥ ३३
धोगनिन्नानसक्साल्यं महापक्षं भियंवदम्‌ । आयतिक्षमं गित कुवीत सत्कुलम्‌ ॥ ३४
रादेवामिगमनं स्पष्टा्हृदयानुगा । बाक्सत्छृल परदानं च निषधो मित्रसंग्रहः ॥ ३९

रमकामाथेतंयोगो मित्रा त्रिविधं फम्‌ । ओरसं तत्र संनद्धं तथा वंशक्रमागतम्‌ ॥ ३६
(षितं व्यसनेभ्ययथ मिन जञेयं चतुव्िधम्‌ । मित्रे गुणाः सलयताय्याः समानसुखदुःखता ॥ ३७
क्षयेऽतुजीभिनां हतं सेवी सेबेत भूपतिम्‌ । दक्षता भद्रता दारव् क्षानिः कैशसदिष्णुता ॥३८
प्रतोषः शीलमुन्साहो मण्डयदयनुजीमिनम्‌ । यथाकराटमुपासीत राजानं सेवको नयात्‌ ॥ ३९
रस्थानगमं कोयैमौद्धलयं मत्सरं लनेत्‌ । विश्व कथनं भरल्यो न कु्यज्ज्यायसा सह ॥ ४०
यं पे च मरं च न च भरैः प्रकाशयेत्‌ । रक्तदटत्ति समीहेत विरक्तं संलनेभरपम्‌ ॥ ४१
काये मातिषेषशच काये चापि पतनम्‌ । सं्ेपादिति सदृतति बन्धुमिननानुजीषिनाम्‌ ॥ ४२
भाजीव्यः सवैसचानां राजा पर्जन्यवद्भवेत्‌ । आयद्वारेषु चाऽऽपत्य्यं धनं चाऽऽददृतीति च ॥
एयीवुधोगसंपमनानध्यकषान्सवैकपैस्‌ । कृषिर॑णिक्पथो दुग सेतु; कुञ्ञरवन्धनम्‌ ॥ ४९.
बन्याक्रबलादानं शून्यानां च निवेशनम्‌ । अष्टवगमिमं राजा साधृषृत्तोऽनुपारयेत्‌ ॥ ५५
भाषुक्तिकेभ्यशौरेभ्यः पौरेभ्यो राजव मात्‌ । पृथिवीपतिलोभाच्च मरजानां पर्चधा भयम्‌ ४६
रेह्यतद्धयं काल आदृदीत करं नृषः। अभ्यन्तरं श्ररीरं सं वावा रार च रक्षयेत्‌ ॥ ४७
(ण्डयास्तान्दण्डयद्राजा स्वरं रके तरिपादितः । खियः पुत्रं शत्रुभ्यो विश्वसेन्न कदाचन ४८
पत्यादिमहापुराण आपरेये राजधर्मकथनं नामैकोनचत्वारिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २३९ ॥
आदितः शोकानां समघ्ङ्ाः--६७८०

भथ चत्वारिशदधिकद्िश्षततमोऽध्यायः ।

षाट्गण्यम्‌ ।
रामर उवाच-
ण्डलं चिन्तयेन्ुरयं राजा द्रादशराजकम्‌ । अरिपि्मरेमित्रं मित्रमित्रमतः परम्‌ ॥ 1

१ क. ड. "गोपुरम्‌ । २ क. ट ``" टबलाध्र'। ३ च. सजनम्‌ ।

[अ० २४० छो २-६२ ] अग्निपुराणम्‌ । २९५
( षाड्गुण्यम्‌ )
तथाऽरिमित्रमित्रं च विजिगीषोः पुरः स्पृताः । पाप्णिग्राहः स्मृतः पश्चादाक्रन्दस्तदनन्तरम्‌र
आसारावनयोश्चैवं विनिगीषोश मण्डलम्‌ । अरेश्च विजिगीषोश्च पध्यमो भूम्यनन्तरः ॥ ३
अङग संहतयोनिग्रहे व्यस्तयोः परभुः । मण्डलाद्भदिरेतेषामुदासीनो बलाधिकः ॥ ४
अनुग्रहे संहतानां व्यस्तानां च वे मुः । संधि च विग्रहं यानमासनादि वदामिते ॥ ५
वलवद्रिशहीतेन संपि कुर्याच्छिवाय च । कपाल उपहारश्च संतानः संगतस्तथा ॥ २
उपन्यासः प्रतीकारः संयोगः पुरुषान्तरः । अद्एनर आदिष्ट आत्माऽपि स उपग्रहः॥ ७
परिक्रमस्तथा छिन्नस्तथा च परदूषणम्‌ । खन्धोपनेयः संधिश् संधयः पोडरेरिताः ॥ ८
परसरोपकारश् मेः संबन्धकस्तथा । उपहाराश्च चत्वारस्तेषु मुख्याश्च सभयः ॥ ९

१

बारो दृदधो दीधेरोगस्तथा बन्धुवहिष्कृतः । भीरुको भीरकननो लुब्धो लुब्धजनस्तथा ॥ १०

पिरक्तग्रृतिशैव विषयेष्वतिशक्तिमान्‌ । अनेकचित्तमच्र देवव्राह्मणनिन्दकः ॥ ११
देषोपहतकभैव दैवनिन्दक एव च । दुरक्षभ्यसनोपेतो वलव्यसनसंकुलः ॥ १२
सदेशस्थो बहुरिपुक्तः कालेन यश्च ह । सत्यथपैव्येतथ मिदातिः एरषा अमी ।॥ १ ३
एतैः संधिं न कुवीत विशृहीयाततु केवलम्‌ । परस्मरापकारेण पुमां भवति बरग्रहः ॥ १४

मत्मनोऽभ्युदयाकरादक्षी पीड्यमानः परेण वा । देश्काल्वरोपेतः प्रारभेतेह विग्रहम्‌ ॥ १५
राज्यन्नीस्थानदेश्ानां ज्ञानस्य च बलस्य च । अपहारो पदो मानः पीडा वेपयिकी तथा॥१६
गनात्मक्तिधमाणां विघातो दैवमेव च । मित्रार्थ चापमानश्च तथा बन्धुविनाश्चनम्‌ ॥ १७
मूतानुग्रहतिच्छेद स्तथा पण्डलबूषणम्‌ । एका्थाभिनिपेशित्पिति विग्रहयोनयः ॥ १८
साप्यं वास्तुजं स्रजं वाग्नातमपराधनम्‌ । परैर पश्चविधं पोक्तं साधः परमं नयेत्‌ ॥ १९.
रिचित्फठं निष्फठं वा संदिग्धफलमेवर च । तदासे दोपजननमायल्यां चै निष्फलम्‌ ॥ २०
आयत्यां च तदात्वे च दोषसंजननं तथा । अपरिजनानवीरमेण परेण स्तोभितोऽपि वा॥ २१

थ सीनिमित्ते च दी्कालं दविजैः सह । अङ़ालदवयुक्तेन वलोद्धतस्खेन च ॥ २२

ले फलमंयुक्तमायलयां फलमनितम्‌ । आयलयां फलसयुक्तं तदासे निष्फलं तथा ॥ २३
इतीमं पोदशतरिधं न कुर्यादेष विग्रहम्‌ । तदात्वायतिसशुद्धं कप राजा सदाऽऽचरेत्‌ ॥ २४
ए पष्ठ वलं मत्वा शहीयाद्विपरीतकम्‌ । मित्रमाकरन्द आसारो यदा स्यषदभक्तयः ॥ २५
परस्य विपरीतं च तदा बिग्रहमाचरेत्‌ । विच संधाय तथा संभूपाथ भसङ्गतः ॥ २६
मोक्षय च निैर्यानं पञ्चविधं स्तम्‌ । परस्परस्य सामरथ्पविप्रातादासनं स्पृतम्‌ ॥ २७
अरे विनिगीपोशच यानवत्प्धा सृतम्‌ । वछिनोष्टिषतोर्मधये वाचाऽऽत्मानं सपपंयन्‌ ॥ २८
1 नि (न तेषे
दधीमावेन तिष्ठेत काकाक्षिवदलक्षितः । उभयोरपि संपाते सेवेत बलवत्तरम्‌ ॥ २९
यद्‌ द्रावपि नेच्छेतां संशछेषं जातसंबिदौ । तदोपसर्पेत््छशमभिक वा स्यं त्रनेत्‌ ॥ ३०
रच्छिद्रमानो बिना निरुपायपरतिक्रियः । कुलोदधतं सलयमार्थमासेमेत वलोत्कटम्‌ ॥ ३१
पषशेनोपास्तिकता निलयं तद्धावमाविता । तत्कारितपभरयिता हत्त संश्रयिणः श्रुतम्‌ ॥ ३२

हत्यादिमहापुराण भाप्नये षाड्गुण्यकथनं नाम चत्वारिशदधिकद्िशततमोऽध्यायः ॥ २५० ॥
आदितः शोकानां सम्यङ; -६८१२

८

१ के, ड, भीरजनको । २ क, 5. 'स्परोप ।

२९६ भ्रीमदैषायनमुनिप्रणीतम्‌ -- [ अ० २४१ छो १-६० ]
( सामादि )
भधैकचत्वारिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

मामादि।
राप उवाच-

भभागोत्साहशक्तिभ्यां मश्रशक्तिः प्रशस्यते । प्रभागोत्साहवान्काग्पो जितो देवपरोपसा ॥ !
मश्रयेतेह कार्याणि नानापरैनाविपशिता । अशक्यारम्भषटत्तीनां कुतः छशाहते फलम्‌ ॥ २
अधिज्ञातस्य बिज्ञानं विज्ञातस्य च निश्चयः । अथस्य संदेहच्छदनं शेषदर्शनम्‌ ॥ ३

हायाः साधनोपाया भिभागो देशकार्योः । विपत्ते प्रतीकारः पञ्चाङ्ग त्र इष्यते ॥ ४
मनःपसादः श्रद्धा च तथा करणपाटवस्‌ । सहायोत्यानसंपच्च क्मेणां सिद्धिलक्षणम्‌ ॥ ५

द प्रमादः कापश्च सूद्तप्ररपितानि च। भिन्दन्ति मतरं प्रच्छन्नाः कामिन्यो रमतां तथा ॥ ६
परगरभः स्मृतिमान्वारगपी शखै शासे च निष्ठितः । अभ्यस्नकमा दपतेदतो भवितुमर्हति ॥ ७
निशष्ठर्थो मितार्थश्च तथा शासनहारकः । सापथ्यतपादतो हीनो दूतस्तु त्रिविधः स्पृतः ॥ ८

नाविज्ञातं पुरं शोः मविशेच न संसदम्‌ । काटमोकित कायोयैमनुङ्ञातश्च निष्पतेत्‌ ॥ ९
छिद्र च शवोजनीयात्कोषमित्रबलानि च । रागापरागौ जानीयादृष्टिगात्तिचेष्ठिते; ॥ १०
कुर्याचचतुश्रिधं स्तोत्रे पक्षयोरुभयोरपि । तपस्विग्यञ्जनोपतेः सुचरेः सह संवसत्‌ ॥ ११

चरः प्रकाशो दतः स्यादप्रकाशश्चरो द्विधा । वणिकृषीवलो लिङ्गी भिश्काय्यात्मकाश्चराः॥ १२
यायादरिं व्यसनिनं निष्फले दूतचेष्टिते । भरकृतिन्यसनं यरस्यात्तत्समीकष्य समुत्पतेत्‌ ॥ ११
अनयाग्रस्यति भ्रेयस्तस्मात्तन्चसनं स्मृतम्‌ । हुताशनो जलं व्यापिषु्भिक्ं मरकं तथा ॥ १४
इति पशचविधं दैवे व्यसनं मानुषं परम्‌ । देवं पुरूपकारेण शान्लया च प्रशमं नयेत्‌ ॥ १५
उत्थापितेन नीत्या च मानुषं व्यसनं हरेत्‌ । मच्रो मश्रफलावाप्निः कायानुष्ठानमायतिः ॥ १६
आयव्ययौ दण्डनीतिरमित्रपरतिषेधनम्‌ । व्यसनस्य प्रतीकारो राज्यराजाभिरक्षणम्‌ ॥ १७
इत्यमाल्यस्य कर्मदं हन्ति सव्यसनान्वितः । दिरण्यधान्यवद्लाणि वाहनं प्रजया भवेत्‌ ॥ १८
तथाऽन्ये द्रव्यनिचया हन्ति सव्यसना प्रजा । प्रजानापापदि (दा)स्थानां रक्षणं कोषदण्डय।;

पौराचाश्वोपदवेनित संश्रयादिह दुदिनम्‌ । तृष्णीं युद्धं जनत्राणं मिवापित्रपरिग्रहः ॥ २०
सामन्तादिकृते दोपे नच्येत्तश्रसनाच् तत्‌ । भृत्यानां भरणं दानं प्रजामित्रपरिग्रहुः ॥ >!
धभेकापादिमेदश दुगैसंस्कारभूषणम्‌ । कोपात्तद्यतनाद्धन्ति कोषपूलो हि भूपतिः ॥ रर
मित्रामित्रावनीदेमसाधनं रिपुमदनम्‌ । दूरकायाशुकारितवं दण्डात्तश्चसनाद्धरेत्‌ ॥ २

सस्तम्भयति मित्राणि ह्यमित्रं नाशयत्यपि । धनायचैरुपकारित्वं मित्रा्त्यसनाद्धरेत्‌ ॥ २४
¶ ( क ¢ न

राजा स व्यसनी हन्याद्राजक्नर्याणि यानि च । वाण्दण्डयोत पारुष्यमथदूषणमेव च ॥ २९

पानं ज्ञी मृगया चूतं म्यसनानि महीपतेः । आलस्यं स्तन्धता दपः प्रमादो दरैधकारिता ॥ ९8

इति पूर्वोपदिष्टं च सचिवव्यसने स्मृतम्‌ 1 अनादि पीडादि राषटव्यसनपुच्यते ॥ २७
विशीणेयत्रपाकारपरितात्वमशक्लता । क्षीणया सेनया नद्धं दुगेग्यसनमुच्यते ॥ ९
ठ्ययीकृतः परिकषिप्नोऽमरनितोऽसंजितस्तथा । दूषितो दरसंस्थश्च कोषग्यसनगुच्यते ॥ २९

उपरुद्धं परिकषिप्तममानितविमानितम्‌ । अभतं भ्याधितं श्रान्तं दूरायाते नागतम्‌ ॥ १५

[° २४१ रो° ६१-१६] अभिपुराणम्‌। २९७
( घामादिकथनम्‌ )

प्रिीणं भतिहतं महताग्रतरं तथा । आशानिर्ेदभूयिषठमनृताप्तमेव च ॥ ३१
सलपर नितिप्तमन्तःशरयं तथेव च । मिच्छननमिविधासारं शुनयपूलं त्प च ॥ ३२
असास्यसंहतं बाऽपि भिश्नकूटं तथैव च । दुष्पाष्णप्राहमर्थ च वरु्यसनमुन्यते ॥ ३३
दरेबोपपीडितं मित्रं ग्रसं शश्ुषरेन च । कापक्रोधादिसंयुक्तयुः्साहादरिभिभवेत्‌ ॥ ३४
अर्थस्य दूषणं क्रोषात्पारष्यं वाक्यदण्डयोः । कामनं मृगया चतं व्यसनं पानके सिवः ॥ ३५
वाक्पारुष्यं परं खोक उद्रेननमनर्थकम्‌ । असिद्धसाधनं दण्डस्तं युक्ल्याऽवनयेशरुपः ॥ ३६

उदेनयति भतान दण्डपारुष्यवाच्ुपः । शरतान्यदेज्यमानानि द्विपतां यान्त सेश्रयम्‌ ॥ ३७
दिषृद्ाः शत्रवशरैव विनाक्चाय भवन्ति ते। दूष्यस्य दूषणार्थं च परिलागो महीयसः ॥ ३८
अर्थस्य नीपित्ङेरयंदुषणपुच्यते । पानातकार्यारिनो(ष्वोह्नानं मृणयातोऽरितः क्षयः ॥ ३९
नितश्रमारथ मृगयां विचरेद्रक्षिते वने । धर्मर्थमाणनारारि दते स्यातकल्हादिकम्‌ ॥ ४०
कालातिपातो धमाथैपीडा स्ीन्यसनाद्ेत्‌ । पानदोषालसाणनाशः कारयाका्यातिनिश्रयः ॥४१
सन्धावारमिवेशञो निमित्तज्ञो रिपुं जयेत्‌ । स्कन्धावारस्य मध्ये तु सकोपं गपत्‌ ॥ ५२

गोटी रतं श्रणिघुहृद्विषदाटविकं बलम्‌ । राजहम्पं समाहत्य करमेण विनिवेशयेत्‌ ॥ ` ४३
सेनयेकदेशः संनद्धः सेनापतिपुरःसरः । परिभरमेचत्वरांशच मण्डडेन वहिभिशि ॥ ४४

वातः स्वका विजानीयादूरसीमान्तचारिणः । निर्गच्छेलविशेचेव स एमोपलक्षितः ॥ ५५
साप दानं च भेदश्च दण्डोकेेन्रनालकम्‌ । मायोपायाः सप परे निक्िपित्साधनाय तान्‌ ॥ ४६

चुविधं स्मृतं साम उपकारानुकीतैनात्‌ । मिथः सेवन्धकथनं मूदुप् च भाषणम्‌ ॥ ४७
आयाते दशेनं वाचा तवाहमिति चार्पणम्‌ । यः संमाप्ठपनोःसग उत्तमाधममध्यमः ॥ ४८
प्रतिदानं तदा तस्य गृहीतस्पानुमोदनम्‌ । द्रव्यदानपपूप्ं च स्वयग्राहणवर्तनम्‌ ॥ ४९
| देयश्च परतिमोक्षश्च दानं पञ्चविधं स्मृतम्‌ । कतेहरागापनयनसंहरपौत्पादनं तथा ॥ ५०
= मिथो मेदश्च मेदैमेदथ तरिविधः स्मृतः । बधोऽगहरणं चैव परिेशिधा दमः॥ ५१
मकागश्चाप्रकाशश्च लोकद्धष्टान्धकाशतः । उद्विजेत हतैरछोकसतेपु पिण्डः परशस्यते ॥ ५२

विषेणोपनिषद्योगदन्याच्छन्लञादिना द्विषः । जातिमात्र द्विजं नैव हन्यात्ामोत्तरं वशे ॥ ५१
रिम्पकिव चेतांसि हृष्टा साधु पिविभिव । ग्रसन्निवामृतं साम भयुञ्ञीत मियं वचः ॥ ५४
मिथ्याभिशस्तः श्रीकाम आहूयाप्रतिमानितः । राजदरेषी चातिकरस्तवातमसंमावितस्तथा ॥९५
विच्छिन्नपमेकामार्थः करुद्धौ मानी विमानितः । अकारणात्परिलक्तः कृतपैरोऽपि सान्ितः॥
हद्रन्यकलत्रश्च पूजारहोऽपतिपूजितः । एतांस्तु भेदयेच्छत्रौ स्थितान्नियान्मुशङ्कितार्‌ ॥ ५७

भागतानपूनयेत्कापैनिजां श प्रशमे नयेत्‌ । सामदष्टानुसंधानमत्युग्रभयद शनम्‌ ॥ । ५८
मधनदानमानं च भेदोपायाः प्रकीतिताः । मित्रं हतं कषमत धुगजग्धं विश्ीयेते ॥ ५९

निश्तिरदेशशारङ्गो दण्डेनास्तं नयेदरीन्‌ । मेत्रीभधानं कस्याणबुद्धि सान्तसरेन साधयेत्‌ ॥ ६०
दृधं क्षीणं च दानेन मित्रानन्योन्यशङ्कया । दण्डस्य दशनादष्टान्पुत्रध्रात्रादि सामतः ॥ ६१
दानमेदैश्गूपुरुयान्योधाञ्जनपदादिकान्‌ । सामन्तारप्रिकान्भददण्डाभ्पापपराद्धकन्‌ ॥ ६२

कतामतिमानां तु पूनयाऽन्तगेतैनेरः । एमान्सरीषन्ञसंवीतो निशि चाद्धुतदशेनः ॥ ६३

१ख. ग. पालनं । ३ क. ठ, उद्वेजितः । ३ क. ड. प्रकादृयते ।

२९८ ्ीमदपायनपुनिपरणीतम्‌-- [ अ० २४२ शो° १-२१ ]
( राजनीतिः )
वेतारोर्कापिश्षाचानां शिवानां च स्वरूपिका । कामतो रूपधारितं शस्राग्न्यरमाम्बुवषणम्‌ ॥
तमोऽनिलोऽनो मेध इति माया ह्यमानुषी । जघान कीचकं भीम आस्थितः सरीसवरूपताम्‌ ॥
अन्याये ग्यसने युद्धे पर्त्तस्यानिवारणम्‌ । उपेक्षेयं स्मृता भ्रातोपेक्ितश्च हिदिम्बया ॥ ६६
मेघान्धकरारदृश्छमनिप्ैताद्ुतद शनम्‌ । दूरस्थानां च सैन्यानां दर्शनं ध्वजशाक्िनाम्‌ ॥ ६७
छिन्नपाटितभिन्नानां संताना च दशनम्‌ । इतीद्रनालं द्विषतां मीलर्मुपकस्पयेद्‌ ॥ ६८
¶त्यादिमहापुराण आप्रेये सामादिकथनं नामिकचत्वारिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २४१ ॥
आदितः शोकानां सपघ्ङ्ाः--६८८०

अथ द्वाचत्वारिशदधिकदिरततमोऽध्यायः।

राजनीतिः ।
राम उवाच--
पटवरिधं तु वलं वपष देवान्भाय्ये रिपुं ्रनेत्‌ । मौरं रतं भ्रोणिसुहृद्विषदाटविकं बलभ ॥ !
रवं पूर्व गरीयस्तु बलानां व्यसनं तथा । षडङ्गं मव्रकोषाभ्यां पदाय्वरथद्विः ॥ २
नदयद्विवनदुेषु यत्र यत्र भयं भवेत्‌ । सेनापतिस्तत्र तत्र गच्छेद्‌ व्य कृते्षरः ॥ १

नायकः पुरतो यायापवीरपुरुपाटृतः । मध्ये कलत्र स्वापी च कोषः फल्गु च यद्वलम्‌ ॥ ४
् [क 6. श म

पाश्योरमयोरश्वा वाजिनां पायो रथाः । रथानां पाश्वयोनागा नागानां चाटथीवलम्‌॥ ५

पशवात्सेनापतिः सर्व पुरस्कृय कृती खयम्‌ । यायात्संनदसैन्पौषः सिन्नानाश्वाप्यञकनः ॥६

यायादृव्यृहेन महता मकरेण पुरो भये । शयेनेनोदुतपक्षेण सूच्या वा वीरवक्त्रया ॥ ७
पश्चाद्भये तु शकट पाशवयोरवजसंतितम्‌ । सर्वतः सर्ैतोभद्रं भये वयूहं पकपयेत्‌ ॥ ८
कन्दरे शोगहने निश्नगावनसेकटे । दीरथाध्वनि परिश्रान्तं शुततिपासाहितकमम्‌ ॥ ९
व्याधिदुभिक्षमरकपीडितं दस्युविदरुतम्‌ । पङ्पांशुनलस्कन्थं व्यस्तं पुञ्जीकृतं पाथे ॥ १
पमुप भोजनव्यग्रमभूमिष्रमसुस्थितम्‌ । चौराभिभयवितरसतं दृष्टिवातसमाहतप्‌ ॥ ११
इत्यादी स्च र्षतपरसैन्यं च घातयेत्‌ । विग्िष्टो देशकालाभ्यां भिन्नविपहृतिर्बली ॥ १२
कुयासकावायुद्धं हि कृयुद्धं विपर्यये । तेषववसछन्दपारेषु परं हन्यास्समाक्लम्‌ ॥ १३
अभूमिष स्वभूमिष्ठः स्वभ्रमौ चोपनंौतयः । पकृतिपग्रहाकृष्ट पारपनचरादिभिः ॥ १४
हन्यासपवरीरपुरूपभङ्गदानापकरषणेः । प्रस्ताहशेनं दसा तदकषङतनिश्चयान्‌ ॥ ` १५
हन्यात्पशरासपवीरेण बलेनोपेलय वेगिना । पथाद्रा संकुीकृत्य हन्याच्छरेण पूर्वतः ॥ १६

आभ्यां पाशवाभिषाती तु व्याख्यातौ कूटयोधने । परस्ताद्टिषमे देशे पशचाद्धन्याजञ वेगवान्‌ १७
पुरः पथात्ु विषम एवमेव तु पा्वयोः । प्रथमं योधयित्वा त दुष्यामित्रारीवरे; ॥ १८
भान्तं मन्दं निराजन्दं हन्यादशरान्तवाहनम्‌ । दृष्यामितरवरैवोऽपि भङ्गं दसा भयतनवान्‌॥१९
जितमिलयेष विशस्तं हन्यान्पत्रव्यपाश्रयः । स्कन्धावारपुर्रापसस्यसापिपरनादिषु ॥ २०
विभ्रभ्य(म्भोन्ते परानीकमप्रमत्तो विनारयेत्‌। अथ वा गोग्रहाृष्टं तदक्षयं मागवन्धनात्‌॥२१

न

१ ख. ग, कूरवक्त्रया । > घ. "जायतः । प्र । ३ ख. ग, विषय ।

[ अ° २४२ शछो° २२-९६ ] अग्निपुराणम्‌ । २९९.
( राजनीतिः)

अव्तन्दमयाद्रनिपरनागरकृतश्रमम्‌ । दिवा सुत्रं समाहन्याननिद्राव्याङुलसनिकम्‌ ॥ २२

निश विश्रन्धसंसपं नागेवां सद्गपाणिभिः। भयाणे एष॑यायित्वंबनुर्गभेशनम्‌ ॥ २३

अभिञ्ानामनीकानां भेदनं भित्रतंग्रहः । बिभीपिकषद्रारातं कोषरतेभकम च ॥ २४
अभिन्नभेदनं भित्रसेधानं रथकमे च । वनदि मामतिचये वीवधासारलक्षणम्‌ ॥ २५
अनुयानापसरणे श।धरकायापपाद्नम्‌ । दीनानुसरणं घातः कोटीनां जघनस्य च ॥ २६

अधवकर्माय पत्ते सवेदा शस्रपारणम्‌ । शिबिरस्य च मागीदेः श्लोधनं बस्तिफमं च ॥ २७
सं्थूटस्थाएुवस्मीकटृकषगुरमापकण्टकम्‌ । सापसारा पदातीनां मूर्नातित्रिषमा मता ॥ २८
खलद्ोपला क्षिभङ्घनीयनगा स्थिरा । निःवररा विपङ़ा च सापसारा च वाजिभूः २९
निस्याणुक्षकेदारा रथमभूमिरकदमा । मदैनीयतरुच्छेयव्रतती पडूवाजनिता ॥ ३०
नि्रागम्यशेका च विषमा गजमेदिनी । उरस्यादीनि भिन्नानि मरतिगहन्वलानि हि ॥ ३१
रतिगरह इति रूयातो राजकार्यान्तर्षमः । तेन शृन्यस्तु यो व्यूहः स भिन्न इर क्ष्यते ॥ ३२
जयाथी न च युध्येत मतिपानप्रतिग्रहः । यत्र राजा तत्र कोषः कोपाधीना हि राजता ॥ ३३
योधेभ्यस्तु ततो दथ्रार्किचिदातुं न युज्यते । द्रव्यलक्षं राजघति तदर्ध तत्सुतार्ने ॥ . १४

सेनापरतिवपे तद्रदद्वस्तयादिपदने । अथ वा खलु युध्येरन्पत्यश्वरथदन्तिनः ॥ ३५
यथा भवेद संबाधो व्यायापविनिवरतने । असंकरेण युष्येरन्त॑करः संङुटावहः ॥ ३६
महासंकुलगुदधेषु संश्रयेरन्मतङ्गनम्‌ । अश्वस्य प्रतियोद्धारो मेयः पुरुषास्रयः ॥ १७

इति करप्याद्ञयश्चाश्वा विधेयाः कुञ्जरस्य तु । पादगोपा मतरयुश्च पुरुपा दश्च पच च ॥ ३८
विधानमिति नागस्य विहितं स्यन्दनस्य च । अनीकमिति तिह्नेयमिति कल्प्या नव द्विपाः॥३९

तथाऽनीकस्प रन्धं तु पथधा संपचक्तते । इत्यनीकविभागेन स्थापयेदव्यरहसंपदः ॥ ४०
उरस्यकक्षपक्षांस्तु करप्यानेतान्पचक्षते । उरःकक्षौ च पक्षौ च मध्यं पृषं प्रतिग्रहः ॥ ४१
फोदी च व्युहृशाघहैः सप्ाङ्गो व्यूह उच्यते । उरस्यकक्षपक्षास्तु व्यहोऽयं सपरतिग्रहः ॥ ४२
गसेरेष च शुकस्य कक्षाभ्यां परि्वानितः । तिषयुः सेनापतयः प्रवीरः पुरपैडेताः ॥ ४३
अभेदेन च युष्येरत्रेयुश्च परस्परम्‌ । मध्यव्यूहे फरगुतैन्यं य॒दधप्स्तु जघन्यतः ॥ ४४

ुद्धं हि नायकप्राणं हन्यते तदनायकम्‌ । उरसि स्थापयेन्नागान्भचण्डान्कक्षयो रथान्‌ ॥ ४५
हा पक्षयोव्यहो मध्यभेदी परकीपितः । मध्यदेशे हयानीकं रथानीकं च कक्षयोः ॥ ५४६
प्योश्च गजानीकं व्यृहोऽन्तमद्यं स्मृतः । रथस्थाने हयान्दव्रत्पदरातीथ् हयाश्रये ॥ ४७
रथाभावे तु द्विरदान्ब्ृहे स्त्र दापयेत्‌ । यदि स्यादृण्डवाहुर्यमावाधः संरकीतितः ॥ ४८
पण्ठलासंहैतो भोगो दण्डस्ते बहुधा शयुणु । तिर्॑टतिस्तु दण्डः स्याद्धोगोऽन्या हृत्तिरेव च४९
मण्डकः सर्ैतोदत्तिः एथण्डत्तिरसंहतः । दरो दढकोऽस्यध्ापो वै कुक्षिरेव च ॥ ५०
पतिषठः सुपरतिष्श्च श्येनो बिजयसंजयौ । भिशालो विजयः सूची स्थृणाकणेचप्रयुखौ ॥ ५१
सपास्यो वलयशरैव दण्डभेदाश्च दुर्जयाः । अतिक्रान्तः प्रतिक्रान्तः कक्षाभ्यां वेकपक्षतः ॥ ५२
अतिक्रान्तस्तु पक्षाभ्यां श्रयोऽन्ये तदविप्ये । पषरस्येरतक्रान्तः प्रतिष्ठोऽन्यो विपर्ययः ॥ ५१

* १ स. "यादु्टादि ° । २ क. ति त्वा त्रय" । ३ क. हतौ भो" 1 ४ ख. ग. प्रवरो । ५ क.ख.ग, च.
तिष्टाप्र । ६ ख. “तुदरा । भः । ।

३०० शीिपायनमुनिपणीतम्‌ -- [ अ० २४९ छो ५१७६]
( राजनीतिः )
स्थृणापक्षो धुष्प्ो द्विस्थूणो दण्ड उरध्वगः । द्विगुणोऽन्तस्त्वतिक्रान्तपक्षोऽभ्यस्य विपर्यय;९४
दविचतुदेण्ड इत्यते ज्ञेया लक्षणतः क्रमात्‌ । गोमूत्रिकाहिसंचारी शकटो मकरस्तथा ॥ ` ५५
भोगभेदाः समाख्यातास्तथा पारिपुवङ्गकः । दण्डपक्षौ युगोरस्यः करस्तद्विपयैये॥ ५९६
मकरो व्यतिकीणेश्र रेषः कुञ्जरराजिभिः । मण्डलब्यृहमेदौ तु समतोभद्रदर्मयौ ॥ ५७
अष्टानीको द्वितीयस्तु मथमः सर्वतोमुखः । अर्धचन््रक उरध्वाङ्ञो बजभेदास्तु संहतेः ॥ ५८
तथा करकटश्यङ्गी च काकपादी च गोधिका । जिचतुष्पचसैन्यानां ज्ञेया आकारभेदतः ॥ ५९
दण्डस्य स्युः सप्तदश व्यृहा द्रो मण्डलस्य च । असंघातस्य षट्पञ्च भोगस्यव तु सङ्गरे ॥ ६०
पक्षादीनामथेकेन हत्वा शेः परिक्षिपत्‌ । उरसा वा समाहत्य कोटिभ्यां परिषरे्येत्‌ ॥ ६!
परे कोटी समाक्रम्य पक्षाभ्यामप्रतिग्रहात्‌ । कोटिभ्यां जघनं हन्यादुरसा च प्रपीदयेत्‌ ॥ ६२
यतः फरण यतो भिन्नं यतान्येरधिष्टितम्‌ । ततश्चारिबलं हन्यादात्मनश्रोपवहयेत्‌ ॥ ६३
सारं द्विगुणसारेण फट्गुसारेण करपयेत्‌ । संहतं च गजानीकैः प्रचण्ैदरयेद्रटम्‌ ॥ ६४
स्यातक्षपकषोरस्यश्च वतमानस्तु दण्डकः # । तत्र प्रयोगो दण्डस्य स्थानं तुर्येण दशयेत्‌ ॥ ६५
स्यादण्डसमपक्षाभ्यामतिक्रान्तः प्रदारकः । भवेत्स पक्षकक्षाभ्यापतिकरान्तो इदः स्मृतः ॥ ६६
कक्षाभ्यां च मरतिक्रान्तव्यृहोऽसह्यः स्मृतो यर्था । कक्षपक्षावधः स्थाप्योरस्यैः कान्तश्च सौतकः

द्री दण्डौ वलयः परक्तो व्यह्ो रिपुतरिदारर्णः । दुर्जयश्चतुवखयः सतरोछविपर्दनेः ॥ ६८

कक्षपक्षोरस्येभांगो विषमं परिवनैयेत्‌ । सपचारी गोपत्रिका शकटः शकटाकृतिः ॥ ६९

विपययोऽपरः भोक्तः सवश्धुविमदेकः । स्यात्वक्षपक्षोरस्यानामेकीमभावस्तु ण्डे; ॥ ७५

चक्रपद्मादयो भेदा मण्डलस्य प्मेदकाः । एवं च समैतोभद्रो वजाक्षवरकाक्वत्‌ ॥ ७१

अधचन्द्रध शृङ्गारो ह्यचलो नामरूपतः । व्यृहया यथासुखं कायोः शवरूणां बल्वारणाः ॥ ७२
अग्निरुवाच - -

रामस्तु रावणं हत्वा ह्याध्यां पराप्वान्धिन । रामोक्तनीत्येन्द्रजितं हतवार्द्मणः पुरा ॥ ७१
इयादिमदापृराण आप्रेये राजनीतिकथनं नाम द्विचत्वारिंशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २४२ ॥
आदितः शोकानां समच्यड्ाः- ६९५३
* दण्डकल्ूहस्याद्कनिदेशो यथा--००००। प्रदारकस्य यथा-- २ ° १ । दृढव्यहस्य यथा-- ‡ { 2 ।
भसहयव्ूहस्य यथा-- १ ° 2 ° । खातकन्यूदस्य यथा-- ५ ५० 2०९ ०। वलयव्यहुस्य यथा-- £ ‡ -
९. 1 दुजंयनव्युहस्य यथा-- 2 १ । भोगन्दूहस्य यथा--०००००। मोमूत्रिकाव्वूहस्य यथा-
। शकटव्यहस्य यथा-- > ‡ 2 । अमरव्यूहस्य यथा-९००००० । सरैतोद्नयूदस्य यथा--

£ ९ १ ° । मण्डल्व्युहस्य यथा--००० । भयं व्युदाङ्निदेशस्तु घ. पस्तकरिप्पणीतः संगृहीतः । अयं य
पस्सकयोः किंचिन्न्यनाधिकतया वर्तते । तश्चाधोगतपाठाज्जेयम्‌ । अयं च नातीव विश्वसनीय श््यपि ध. पुस्तके
रिष्पण्यामेवोष्धिखितम्‌ ।

~ न
१ क. शेषं कुञ्जरवाजिः । २ ख. ग, घ. पीडयेत्‌ । 3 क. ड. दद्यते । ०००० 1 स्या" । ४ क. ड. कः ।
1

२०४ ।।५क. ह. नन्तोदरःस्पृतः {१६ ।क+६क.ठ.ष्या। १०६२०। क| ७०क.&

००००९
०००००

6 © ॥ (

खादकः। २५९२०२०२ ०। द्व क.ड.ष्णः। ६२६५ ।दु'। ९क.क. नः ६११६२१२
[का 9 [ [1 गति

क“ । १० घ. “वयं परिवर्तयन्‌ । स" । ११ क. ह. न्त्‌ । ००००० । स" । १२ क. ड. स्ैचारी । १३ क. &, "तिः।

9 ०9 © ०9

२२९० । वि 1१४ क. इ, देनः। ९५००००० । स्याः । १५ कृ. इ, ्लः। ०९०।ब'।

[अ° २४६ शो° १-९१] अग्निपुराणम्‌ । ३०१
( पुरुषलक्षणम्‌ )

भय त्रिचत्वारि शदधिकदटिशततमोऽध्यायः।

६ पुरुषलक्षणम्‌ ।
अग्रिरवाच--
रंमोक्तोक्ता मया नीतिः स्रीणां राजशरणां वदे । लक्षणं यत्सपदरेण गर्गायोक्तं यथा पुरा ॥ १
सपुद्र उवाच-

सां च लक्षणं व्ये स्रीणां चैव शुभाशुभम्‌ । एकाधिको दशु परिगम्भीरस्तथैव च ॥ ९
रिनिकलिपम्बश्च तिभिर्याभोति यस्तथा । िवलीमांसिषिनतखिकालङ्शर सुव्रत ॥
एषः स्यासमुलक्ष्यो ्रिपुटश्र तथा तरिषु । चतुरटेखस्तथा यथ तथैव च चतुःसमः ॥ ४
चुषकषडुतुर्भतुष्कृष्णस्तयैव च । चतुरगन्धश्तस्तः मृषमदीर्मश्र पञसु ॥ ९
पटुत ऽवेशाश्च सप्सेहो नवल; । दशपत्मो द्व्यहो न्यग्रोपपरिमण्डलः ॥ ६
चतु बसमदरदः पोडशाक्षश्च शस्यते । धमारथकामसंयुक्तो धर्मो दयेकाधिको मतः ॥ ७
तारकाभ्यां विना नेत्र शुङृदन्ती द्वशुककः । गम्भीरस्चिश्रवो नाभिः सखं चैके चिक स्एृतम्‌८
अनसूया दया क्षान्ति्ङगलाचारयुक्तता । शौचं सहा त्वकापण्यमनायासशच शौर्व(रता ॥ २
ित्रिकल्चिपरम्बः स्यादुदरषणे भजयोनेरः । दिग्देशनातिवर्गाध तेजसा यक्सा भिया ॥ १०
व्याप्नोति यत्निकग्यापी निवलीमान्नरस्त्वसौ । उद्रे बलपस्तिस्नो नरं त्रिविनतं शृण ॥ ११
देवतानां दिनानां च गुरूणां प्रणतस्तु यः । धमोथकामकार्चचिकारङ्ञोऽमिधीयते ॥ १२
एगो ललाटं वक्रं च त्रिषिस्तीरणो वरिटेखवान्‌ । दरौ पाणी द्रौ तथा पादौ ध्वजच्छत्रादिभिर्ुतौ
अङ्कर्यो हृदयं पृष्ठं कटिः शस्तं चतुःसमम्‌ । षण्णवलयङ्गलोरसेषश्तुष्किष्ुभमाणतः ॥ १४
यत््नद्रामाशचतुष्छष्णं वदामि ते । नेत्रतारौ सुरौ स्रः कृष्णाः केशास्तथैव च ॥ १५
नासायां वदने स्वेदे कक्षयोर्धेदगन्धकः । हस्वं रिद्गं तथा प्रीवा जज्षे स्यद्रिदहस्वकः १६
ृमाण्यङ्करिपरवांणि नसकेश्िनत्वचः । हनू नेतरे रलटे च नासा दी स्तनान्तरम्‌ ॥ १७
कषकक्षी नखा नासोन्नतं वक्त्रं कारिका । ज्लिग्धास्तकेगदन्ताथ रोमदषिनंखाश् वाक्‌ ॥
नान्वोसू्ोश पृष्स्थवेशौ दौ करनासयोः । नेत्र नासापएटौ कणँ मेद पायुपुखेऽपरलम्‌ ॥ १९
निष्ठौ तालुनेने तु दस्तपादौ नखास्तथा । रिश्नाग्रवकतर दास्यन्ते पञ्चाभा दश देहिनाम्‌ २०

पणिषाद्‌ं मुखं ग्रीवा श्रवणे हृदयं शिरः । रराटमुदरं पृं ब्रहन्तः पूजिता दश ॥ २१
प्रसारितयुजस्येह मध्यमाग्रदरयान्तरम्‌ । उच्छायेण सम यस्य न्यग्रोधपरिमण्डलः ॥ २२
परौ गुरफौ सिफचौ पार्थो वदक्षणौ षणौ शुचौ । कणो) सक्थिनी जस्ये हस्तौ बादू
तथाऽक्षिणी .॥ । । २३
सु्दशसमदद एतत्सामान्यतो नर) । वियात यैः पयेवः षोडशाक्षकः ॥ २४
पं शिराततं गात्रमहुभं मांसवर्जितम्‌ । वुगन्धिविपरीतं यच्छस्तं दृष्या प्रसन्नया ॥ २९
पनपस्य मधुरा वाणीं गतिम्॑ेमसंनिमा । एककूपभवं रोम भये रक्षा सढृस्सषृत्‌ ॥ २६

इत्यादिमहापुराण भप्नेये पुरुषलक्षणकथनं नाम त्रिचत्वारि शदथिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २४३ ॥
आदितः शोकानां सरम्यड्ाः--६९७९

१ छ. रमायोक्ता । २ घ. दष्टः शष्कः ङृष्ण' । ३ ग. महाबलः । * छ. "योर्विढन' ।

३.२ श्ीमदपायनयुनिपरणीतम्‌-[अ०२४४-२४१ो ° १-१1१-१९]

( ज्ञीलक्षणं चामरादिक्षणे च)

अथ चतुधत्वारिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः।,
स्रीटक्षणम्‌ ।
समुद्र उाच-
शस्ता ज्ञी चारुसर्वाङ्गी मत्तमातङ्गगामिनी । गुरूरनघना या च पर्तपारावतेक्षणा ॥ ?
सुनीरकेशी तन्वङ्गी विकोमाद्गी मनोहरा । समपरमिसपृशो पादौ संहतौ च तया स्तनौ ॥
नाभिः प्रदक्षिणावतां गुह्यमश्वत्थपन्रवत्‌ । गुरफौ निगूढौ पथ्येन नाभिरङ्कुष्मानिका ॥ ३
जठरं न मढम च रोमा न श्नोभना । नर्दप्नदीनान्नी न सदा कठदप्रिया ॥ \
न कोटुपा न दुभीषा शुभा देवादिपूनिता । गण्डेमधूकपुष्पामैने शिराला न रोमशा ॥ ५
न संहतभूकुटिला पतिप्राणा परतिमिग्रा । अरक्षणाऽपि क्षण्णा यत्राऽऽकरारस्ततो गुणाः ॥
भुवं कनिष्ठिका यस्या न सूरेन्मृत्युरेव सा ॥ ६
इत्ादिमष्ापुराण भाप्ये ज्ञीरक्षणकथनं नाम चतुश्वत्वारिंशदाधेकद्धिशततमोऽध्यायः ॥ २४५ ॥
आदितः शोकानां समश्यङाः- ६९८५

भथ पश्चचत्वारिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

चामरादिरक्षणम्‌ ।

अग्निरुवाच-

चापरो रुक्मदण्डोऽग्व्यरछनरं राज्ञः परशस्यते । हंसपपैधिरचितं मयूरस्य शुकस्य च ॥
पततर्बाऽथ बलाकाया त कार्थं मिश्रपक्षकैः । चतुरं ब्राह्मणस्य एतं राज्ञ दुक्‌ ॥
तरिचतुष्पश्चपदसप्त अ(का)एपव् दण्डकः । भद्रासनं क्षीरैः पश्चाद ङ्लोच्द्रयेः ॥
विस्तारेण रिहतं स्यात्सुवर्णाचैथ चित्रितम्‌ । धनुद्रैव्पत्रयं रोह शृङ्गं दार द्विजोत्तम ॥
ज्याद्रर्यञ्नितयं चैव वैशभङ्गत्वचस्तथा । दारुचापपरमाणं तु श्रेष्ठं हस्तचतुष्टयम्‌ ॥

तदेव समहन तु पोक्तं मध्यकनीयसि । पृष्ट्राहनिमित्तानि मध्ये द्रम्याणि कारयेत्‌ ॥
स्वर्पकोटिस्त्वचा पदगं शाङ्गरोहपये द्विज । कामिनीभरूरताकारा कोटिः कायौ सुसंयता ॥ ५
पृथग्वा विप्र मिश्र वा लौहं शाङ्ग तु कारयेत्‌ । काङ्ग समुचितं कार्यं सक्मबिन्दुतरिमूषितप्‌ ॥ ८
कुटिकं स्फुटितं चाप॑ सच्ि्रं च न शस्यते । सवण रजतं ताम्रं ृषणायो धनुषि स्मृतम्‌ ॥ ९
माहिषं शारभं शाङ्ग रौहिषं वा धनुः शुभम्‌ । चान्दनं वैतसं सालं धावं काष्ुमं तेथा ॥ १०
स्वशेष धनुरवतोयदीतैः शरदि भितः । एजयेत्त धनुः सद्ग मचैल्ञेटोक्यमोहनैः ॥ ११
अयसश्चाथ वंशस्य शरस्याप्यदारस्य च । ऋजवो हेमवर्णाभाः सायुश्चिषटाः सुपत्रकाः ॥ १२
खकपपुकाः सुपुह्गसते तैरधौताः सुबणकाः । यात्रायामभिपेकादौ यनेद्वाणधलुलान्‌ ॥ ११
सपताकास्नसंगरासंवत्सरकराभ्रपः । ब्रह्मा वर मेरुशिखरे खगेगङ्गातटेऽयजव्‌ ॥ &
टोषदैत्यं स दषटशे पिघ् यङे तु चिन्तयन्‌ । तस्य चिन्तयतो वहेः पुरुषोऽपृद्ररी महान्‌ ॥ १५

~~~

69 < -क = -ब9 =>

ध १८७ तहः।

[अ° २४१ ो° १-१३ |] अग्निपुराणम्‌ । १०१
( रतलपरीक्षा )
दन्देऽनं च तं देवा अभ्यनन्दन्त पिताः । तस्पात्स नन्दकः सदह देवोक्तो हरिरग्रहीत्‌ ॥
१ जग्राह गरे देवो विकोषः सोऽभ्यपधत । खद्गो नीलो रलनुषिस्ततोऽभूच्छतवाहुकः।। १७
ठैः स गदया देवन्द्ाचयामास वै रणे । विष्ण॒ना सदृच्छिन्नानि दैलगात्राणि भृतठे ॥ १८
पतितानि हु सैस्पशौमन्दतस्य च तानि हि । टोदमूतानि सणि हतवा तसमै इसिरम्‌ ॥ १९
ददौ पवितं त आयुधाय भवेदधषि । हरिमसादाद्रह्याऽपि चिना विघ्रं हरि भ्यम्‌ ॥ २०
पूनयामास यज्ेन बक्षयेऽथो सलक्षणम्‌ । खदीखषट्रनाता ये दशीनीयासतु ते स्पृताः ॥ २१
कायच्छिदस्त्वापिकाः स्युढाः मूरपारकोद्धवाः। तीकष्णाइदसहा वङ्गास्तीक्ष्णाः स्युश्वाङ्गदेशजाः
परताधाङ्गलानां च भें दण मकीतितम्‌ । तदर्ध मध्यमं ज्ञेयं ततो हीनं न धारयेत्‌ ॥ २९
दीः सुमधुरः शब्दो यस्य खद्गस्य सत्तम । रिङ्िणीसदशस्तस्य धारणं श्र्टपुच्यते ॥ २४
सदगः पश्मपलाशाग्रो मण्डलाग्रश्च शास्यते । करवीरदलाग्रामो घृतगन्धो वियत्ममः॥ २९

प्ाङ्कलस्थाः शस्यन्ते णाः सदगेषु लिङ्गवत्‌ । काको टकसवणभा विषमास्ते न शोभनाः ॥
सदर न पश्येददनशुच्छिष्टो न स्पृशेदसिम्‌ । पृरयं नाति न कथयेनिशि कुर्या शीर्षके ॥ २७

इत्यादिमहापुराण भाप्नये चामरादिलक्षणकथनं नाम पचचतवारिंशदधिकादिशततमोऽध्यायः ॥ २५५ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--७०१२

भथ षट्चत्वारिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

रत्नपरीक्षा ।
अग्निरवाच-
एलानां लक्षणं वक्ष्ये रत्नं धार्यपिदं न्प । वज मरकते रत्नं पद्मरागं च मौक्तिकम्‌ ॥ १
इ्धनीरं महानीलं दूर्यं गन्धत्तस्यकम्‌ । चन्द्रकान्तं सूर्यकान्तं स्फककं पखकं तथा ॥ २
केतनं पुष्पराग तथा ज्योतीरसं दिन । स्फयिकं राजप च तथा राजमयं बुभम्‌ ॥ २
मोगन्धकं तथा गञ्जं शव्रहममयं तथा । गोमेदं रुधिराक्षं च तथा भटातकं द्वन ॥ ४
रीं मरकत चैव तुत्थकं सीसमेव च । पीदं भवाटकं चैव गिखििजं द्विजोत्तम ॥ ५
परगममणि चैव तथा वन्नमणि शुभम्‌ । टिद्धिमं च तथा पिष्टं ध्रापरं च तथोत्पलम्‌ ॥ ६
पुणमतिबद्धानि रत्नानि श्रीजयादिके । अन्तःपभवं वैमसयं ससेस्थानत्वमेव च ॥ ७
एषायां नैव धायीर्तु निष्मभा मछिनास्तथा । खण्डाः सशर ये च परशस्तं वज्ञपारणम्‌॥ ८
भम्भस्तरति यद्रजपभेचं विमलं च यत्‌ । षट्कोणं शक्रचापामं रघु चार्कनिभं शुभम्‌ ॥ ९
एरपक्षनिभः क्िग्धः कान्तिमान्विमरस्तया । सर्णतूणनिभैः सू्यमरकतश्च बिन्दुभिः ॥ १०
सटिकाः पद्मरागा; स्यू रागवन्तोऽतिनिम॑लाः । जौ तरङ्गा मवन्तीह कुरुविन्द पुद्धवाः ॥ ११
रगन्धिकोत्याः काषाया मुक्ताफलास्तु शुक्तिनाः । विमलास्तेभ्य उष्टा ये च शङ्णोद्धवा मुने
गगदन्तभवाथाप्रयाः कुम्भसूकरमत्स्यजाः । वेणुनागभवाः श्रेष्ठा मौक्तिकं मेधनं वरम्‌ ॥ १३
क त
१ छ. ह शनैरदेवो । २ छ. जातवङ्गाः ।

१०४ भीपैपायनपुनिमणीतम्‌ -- [ अ° २४७ ो° १-२४ ]

( वास्हुलकषणम्‌ )
हततव शृता स्वाद्छथं मह्यं मौक्तिके गुणाः । इन्द्रनीलः शमः क्षीरे राजते भाजतेऽपिकप्‌
रञ्जयेरस्वपरभाव्रेण तपपूरयं पिनिदिशेत्‌ । नालगक्तं तु वेदय भ्रष्ठ हारादिकं भनेत्‌ ॥ १५
इयादिमहापुराण आभनेये रत्नपरीक्षाकथनं नाम षटू वत्वारिशदधिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २४६ ॥
आदितः शोकानां सम्ङ्ाः-७०२७

भथ सप्तचत्वारिंशदधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।
वस्तृरक्षणम्‌ ।
अग्रिरवाच-
बास्त॒लक्ष्म प्रव्ष्यामि विप्रादीनां च -भरिह । चेता रक्ता तथा पीता कृष्णा चैव यथाक्रमम्‌ ॥
घृतरक्तान्म्ानां गन्धाढ्या रसतश्च भूः । मधुरा च कषाया च अम्ायुपरसा क्रमात्‌ ॥ २
कुरः शरैस्तथा कारोवूवीभिरय च संश्रिता । पाच्यं विपां निःशस्यां खातपर तु पयेत्‌ ॥
चतुःषष्टिपदं कृत्वा मध्य ब्रह्मा चतुष्पदः । परक्तेषां वै गरहस्वामी कथितस्तु तथाऽयैषा ॥ ॥

दक्षिणेन विवस्वांश्च मिन्नः पशिमतस्तथा । उदहीधरथैव आपतत्सौ च वहि ॥ ५
सानित्रधैव सविता जयेन्द्रौ तैर्तेऽम्बुधौ । रदरव्याधी च वायव्ये पूर्वादौ कोणगाददिः ॥ ६
महेद्धथ रविः सल्यो भरशः पूरवेऽथ दक्षिणे । यहक्षतोऽयमध्ती गन्धवा वारुणे ॥ ७
पुष्पद्न्तोऽसुराश्ैव वरणो यक्ष एव च । सौम्पे मलारसोमौ च अदितिधनदस्तथा ॥ ८
नागः करग्रह्ैरो अष्टौ दिशि दिशि स्मृताः । आयन्तौ तु तयोर्दवौ भोक्तावतर गृहे्षरौ ॥ ९
पजन्य; भमो देवो द्वितीयश्च करग्रहः । महेद््रविसलयाश्च भृशलोऽथ गगनं तथा ॥ १०
पवनः पूरैतशरैव अन्तरिक्षधनेश्वरौ । आपरेये चाथ नै करतये मृगसुग्रीवकौ सुरां ॥ ११

क

रोगो युर्यश्च वायब्ये दक्षिणे पुष्पवित्तदौ । यह्षतो यमधृशौ गन्धरषो नागपैतृकः ॥ १२
आप्ये दोवारिकसुग्रीगौ एष्पदन्तोऽसरो नलम्‌ । यकष्मरोगश्च शेषश्च उत्तरे नागराजकः ॥ ११
मुरूपो भलाटशरिनौ अदितिश्च कुवेरकः । नागो हुताशः श्रेष्ठो वै शक्रमूर्यो च पूर्वतः ॥ १४
दक्षे गृहक्षतः पुष्प आप्ये सुग्रीव उत्तमः । पुष्पदन्तो शुदरब्ारि भष्टाटः पृष्पदन्तकः ॥ ५
शिरेष्टकादिविन्यासं मत्रैः माच्य सुरांशरेत्‌ । नन्दे नन्दय वासिष्ठे वसुभिः परजया सह ॥ १६

जये भागैवदायादे भरजानां जयमावह । पूगेऽङ्गिरसदायादे पूणेकामं कुरुष्व माम्‌ ॥ ७
मद्रे काश्यपदायादे कुरु मद्रा मति मम । स्ैवीजसमायुक्ते सर्वरत्नौषधैरैते ॥ १८
रुचिरे नन्दने नन्दे षासिषठे रम्यतामिह । प्रजापतिसुते देवि चतुरस प्टीमये ॥ १९
स॒भगे सुव्रते भदे गृहे काइयपि रम्यताम्‌ । पूजिते परमा वर्यगन्धमार्यैरलंछृते ॥ ९

भवभूतिकरि देवि हे भार्गवि रम्यताम्‌ । अव्यङ्गे चाक्षते पूणे पुनेरङ्गिरसः सुते ॥ २!

इ४के त्वं प्रयच्छेष्टं मतिष्ठं कारयाम्पहम्‌ । देशस्वामिपुरस्वामिग्रहस्वामिपरिग्रहे ॥ रद
मनुष्यधनहस्तयश्वपशुद्धिकरी भव । शृहपवेशेऽपि तथा शिलान्यासं समाचरेत्‌ ॥ २१

उत्तरेण शुभः पृ्तो वटः पा्स्यादृरृहादितः । उदुम्बरश्च याम्येन पशिमेऽशत्य उत्तपः ॥ ४
~~

१क. छ, “श शोष ।

[अ०९४८-२४९.छो° १-६।१--७] अग्निपुराणम्‌ । `` ३०५
( पुष्पादिपूजाफलधनु्वेदकधनम्‌ )
बामभागे तथोधानं कुयादरासं गृहे शुभम्‌ । साये पातु धर्शन शीतक दिनान्तरे ॥ २५
परषौकाले भवः शोषे सेक्तव्या रोपितदुमाः। निडङगघनतंयुक्तम्पेचयेच्छीतवारिणा ॥ २६
फटा ङुकरत्येश मातेुदेस्तिरेषैः । पतशीतपयःतेकः फलपुष्पाय सषदा ॥ २७
मत्ाम्भतता तु सेकेन हृद्धिमेवति शाखिनाम्‌ । आविकाजगषचूर्ण यवचरणं तिलानि च ॥२८
गोमांसपुदकं चेति सप्तरात्रं निधापयेत्‌ । उत्सेकं सर्थहृ्नाणां फलपुष्पादिषद्धिदम्‌ ॥ २९
्रतस्योदकेन शीतेन आम्राणां सेक इष्यते । प्रशस्तं चाप्यशोकानां कामिनीपादताडनम्‌ ॥ ३०
सतरूनारिकेलादेरुबणाद्धिषिवधनम्‌ । विडङ्गमरस्यमां सादिः सेषं दोहदं शुभम्‌ ॥ ३१
इ्यादिमहापुराण मपरेये वास्तुलक्षणकथनं नाम सप्तचत्वारिंशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५५ ॥

आदितः शछोकानां समघ्वङ्ाः--७०५८

भथाष्टचत्वारिंशदधिकद्विश्चततमोऽध्यायः }

पष्पादविपूनाफलम्‌ ।

अग्निरुवाच-
ष्पसत एननाद्िषयुः सर्ैकायेषु सिद्धिदः । मालती महिका यूथी पाटला करवीरकम्‌ ॥
प्रषम्तरतिगृक्तश(!) कणिकरारः कुरण्टकः । कुजकस्तगरो नीपो वाणो वरहिक्षा ॥
अशोकस्तिलकः कुन्दः पूजायै स्यत्तिमालनम्‌ । बिखपतर शमीपत्रं पत्रं भृङ्गरनस्य तु ॥
इलसीकालतुरसीपतरं वाप्तकमचैने । केतकीपत्रपुष्पं च पदं रक्तोत्पलादिकम्‌ ॥ ४
नाऽऽ नोन्पत्तकं काची पूनने गिरिमटिका । कौनं शासमलीपृष्पं कण्टकारी न हि ॥ ५
ृमस्येन विष्णोश्च स्नानं गोकोटिसत्फलम्‌ । आढकेन तु राना सयाद्घतकषीरवं त्रमेत्‌ ॥६
इयादिमहापुराण आमेये पुष्पादिपूनाफलकथनं नामाष्टवतरारिदादयिक्िशततमो ऽध्यायः ॥। २५८ |
आदितः शोकानां समथङ्काः--७०६४

~क ६१ =

अयेकोनपन्नाशदधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।
धतूरवदः ।
अपिर्बाष-
सष्पादं षुरेदं पदे पश्चि द्विज । रथनागाशरपत्तीनां योधाश्ाऽऽभ्रिलय कीर्तितम्‌ ॥ १
ष्मक्तं पाणिषुक्तं पुक्तसंधारितं तथा । अमुक्तं बाहुयुद्धं च पश्चधा तत्मकरीतितम्‌ ॥ र्‌
व शल्नाहञपंपरया द्वितं परिकीतितम्‌ । इनुपायाविमेदेन भूयो द्विषिधमुच्यते ॥ ३
पपणीचापयन्ाचेपपुक्त पकीतितम्‌ । शिलातोमरयत्राध्रं पाणिपुक्तं परकीतितम्‌ ॥ ४
पपथारितं वेयं प्रासाद्ममपि यद्धमेत्‌ । सद्गादिकपपुक्तं च नियुद्धं बिगतायुधम्‌ ॥ ५
इयायोग्पानि पात्राणि योदुमिच्छूजितश्मः । धतुःगषठानि युद्धानि भासमध्यामि तानि च ६
नि लदणजयन्यानि बाहुमत्यवराणि च । धुरर गुरुभिः पोक्तो ~ सद्शनन्यानि बाहुभलवराणि च । पनु गुरुभिः भोक्त बदर च ॥ __ ७ च॥ ७

१छ. वषारात्रे । २ क. ङ. “मू । परेत्िरतियुक्तथ । ३ क. ह, यर्दरङतकी ।
३९

१०६ भीमरैपायनपुनिप्रणीतम्‌-- [अ° २४९ छो° ८-६७]
॥ ८ भनु्दकयनम्‌ )
युद्धाधिकारः शूद्रस्य स्यं चाऽऽपदि शिक्षया । देशस्थैः शरे राहः काय युद्धे सहायता ॥८
अङ्क्रगुटफपाण्य न्यः शिष्टाः स्युः सहिता यदि । टं समपदं स्थानमेतदक्षणतस्तथा ॥ ९
बादयङ्कलिस्थितौ पादौ स्तम्धजानुबलावुभौ । भरिवितस्यन्तरास्थानमेतदैशासपुच्यते ॥ १
हेसपङ्ूयाङ़तिसमे दःमेते यत्र जानुनी । चतुतितस्तिषिच्छिन्‌ तदेतन्पण्डलं स्पृतम्‌ ॥ १
हलाङृतिमयं यच स्तम्थजानृरदक्षिणम्‌ । वितस्त्यः पञ्च निस्तार तदाखीढं प्रकीतितम्‌ ॥ १२
एतदेव विपयंस्तं भत्याीढमिति स्पृतम्‌ । तिर्ग्भूतो भवेद्वामो दक्षिणोऽपि भवेदनु; ॥ १
गुटफौ पाध्णिग्रहौ चैव स्थितौ पञ्चाङ्कलान्तरो । स्थानं जातं भवेदेतद्ादश्ाङ्कलमायतम्‌ ॥१४
्नुजानुभेबेदामो दक्षिणः सुप्रसारितः । अथ शा दक्षिणं जानु कुलं भवति निशम्‌ ॥ १५
दण्डायतो भवेदेष चरणः सह जानुना । एषं विकटपदिष्ट दविदस्तान्तरमायतम्‌ ॥ १६
जानुनी द्विगुणे स्यातामुत्तानौ चरणावुभौ । अनेन विधियोगेन संपुटं परिकीतितम्‌ ॥ १७
करिचिद्विव्तिती पादौ समदण्डायतौ स्थिरौ । दृष्टमेव यथान्यायं षोडशाद्गुलमायतम्‌ ॥ १८
स्वस्तिकेनात्र कुवीत परणामं पथमं द्विज । कामुकं शृ वामेन बाणं दक्षिणकेनतु ॥ १९
वैशसे यदि बा जाते स्थितौ वाऽप्यथ बाऽऽयतो । गुणान्तं तु ततः कृता काके भियकाूषः
अधःकोटि तु धनुषः फलदेशं तु पतनिणः। धरण्यां स्थापयित्वा तु तोलयित्वा तथेव च ॥२१
भुजौभ्यामत्र कुजाभ्यां भकोषाभ्यां शुभव्रत । तस्य बाणं धनुः्षं पुडखदशे च पत्रिणः॥२२
विन्यासो धनुषशव द्रादशषारगुलमन्तरम्‌ । ज्यया विशिष्टः कतेग्यो नातिहीनो न चाधिकः २१
निवेश्य कारुकं नाभ्यां नितस्वे शरसंकरम्‌ । उस्पिपेदुत्थिते हस्तमन्तरेणाक्षिक्णयोः ॥ २४
र्वेण पृष्टिना प्राहः स्तनाप्रे दक्षिणे शरः । हरणं तु ततः ढता शीघ्र पूव प्रसारयेत्‌ ॥ २५
नाऽऽभ्यन्तरा नैव बह्मा नोरध्वका नाधरा तथा।न च कुम्ना न चोत्ताना न चला नातिवेकठि
समा स्थैयगुणोपेता पररदण्डमिव स्थिता । छादयित्वा ततो लक्षं पूर्वेणानेन पुष्टिना ॥ २७
उरसा तुत्थितो यन्ता तन्रिकोणविनतस्थितः । सस्तांसो निश्वटग्रीवो मयुराशितमस्तकः ॥ २८
ललाटनासावकतरा सक्ूपरेषु समो भवेत्‌ । अन्तरं अयद्गुलं हेयं विर्कस्यांशू(स)कस्य च ॥ २९
पथमं उयद्गुलं जञेयं द्वितीये अटगुलं स्मृतम्‌ । तृतीयेऽद्गुटुदिष्टमायतं विबुकांसयोः ॥ ?°
गृहीत्वा सायकं पुङ्ात्तजन्याऽङ्ष्ठकेन तु । अनामया पुनय तथा मध्यमयाऽपि च ॥ २!
तावदाकष॑येदरेगाचावद्वाणः सुपूरितः । एवंविधमुपक्रम्य मोक्तव्यं पिधिवत्खगम्‌ ॥ ३२
दषटपष्टदतं लक्ष्ये भिन््ाद्वाणेन सुव्रत । युक्त्वा तु पश्चिमं हस्तं कषियद्ेगेन पृष्ठतः ॥ १
एतद्च्छेद मिच्छन्ति ज्ञातग्यं हि त्वया द्विज । करं तदधः कायेमाटष्य तु धनुष्मता ॥ २४
उर्व विपक्तके कामकषिशचिषठं तु मध्यमम्‌ । शरं कृ बिहेयं पतुःशाह्लविशरदैः ॥ ५
उयेषस्तु सायको ्ेयो भवद्रादश ष्यः । चतुरदस्तं धतुः शरेष्ठं जयः सा तु मध्यमम्‌ ॥ ?१
कनीयस्तु त्रयः भोक्तं नियमेव पदातिनः । अश्वे रथे गने भरे तदेव परिकीतितम्‌॥ १,
इयादिमहापुराण आनये धनुर्वेदकथनं नामेकोनपश्चाशदधिकद्विराततमोऽध्यायः ॥ २५९ ॥
आदितः शोकानां समध्ङ्ाः-७१०१
2

१ छः “य॑ व्याप" । २ क. ह, “जभ्य मश्रगपाभ्यां । ३ स. "म्बे सरं क" । “ क. इ, सस्तो । $
लस्त॑से । ५ छ, त्रासः कृयुरश्वसमं भ" । ६ क, ड. "कस्याङ्गकस्य ।

[अ०१९०- २११ लो ° १-१९।१-४] अभिपुराणमू। ३०७
( भनुवद$थनम्‌ )
भय पदादादपिङद्विशततमोऽध्यायः ।
घनुरवदकथनम्‌ ।
अभिराच-

9
एतं दिनः दृतवा ततो मासेगेदायुान्‌ । सनित धनुः ता यङ्पूमौ विधापयेत्‌ ॥ १
ततो बाणं समागृ् दंशितः सुसमाहितः । तुणमासाद् बद्रीयाृढां कक्षां च दक्षिणाम्‌ ॥ २

| विर्यमपि तद्वाणं ततन चेव सुसंस्थितम्‌ । ततः समुदधरद्ाणं तृणादक्षिणपाणिना ॥ ३
= तेनेव सहितं मध्ये रं संगृह्य धारयेत्‌ । वापहस्तेन वै क्षां धनुस्तस्मात्समुद्धरेत्‌ ॥ ।
अविषृण्णमतिभूवा गुणे पहं निवेशयेत्‌ । संपीड्य सिहवर्णेन पदेनापि समे दृढम्‌ ॥ ५

बामकर्णो पविष्ट च फं वामस्य धारयेत्‌ । वर्णान्मध्यमया तत्र वामाङ्कट्या च धारयेत्‌ ॥ ६
मनो रक्यगतं हृत्वा गृष्टिना च तरिधानवित्‌ । दक्षिणे गात्रभागे तु कृत्वा वरणं विमोक्तयेत्‌ ॥७
ककारपुटसंस्थानं दण्डं रके निवेशयेत्‌ । आकृष्य ताडयेत्तत्र चन्द्र षोदशाङ्कलम्‌ ॥ ८
एकवा बाणं ततः पृश्चदूर्णाशिक्यं तदा तया । निगृह्ीयान्मध्यमया ततोऽङ्कटया पुनः पुनः॥९
अप्निलक््ं कषपेत्तृगा्चतुरसं च दक्षिणम्‌ । चतुरस्गतं बेध्यमभ्यसेचाऽऽदितः स्थितः॥ १०

` तस्मादनन्तरं तीं पराषृतं गते च यत्‌ । निन्नमुमतवरेधं च अभ्यसेस्छिपरकं ततः ॥ ११
` वेध्यस्थानेष्वयैतेषु सखस्य पुटकाद्धनुः । हस्तावापशधित्रैसतजेयेहुप्तरैरपि ॥ १२
तसिन्पेध्यगते विप दर वेध्ये दृदसंङ्के । दे वेध्ये दुष्करे वेध्य दरे तथा चितरुष्करे ॥ १३
नतु निन्नं च तीक्ष्णं च ददवेध्ये परकीतिते । निन्नं दुष्करे वेध्यमव॑गतं च यत्‌ ॥ १४
मस्तकायनमध्ये तु चित्रदुष्करसंजञक़े । एवं वेध्यगणं कृत्वा दक्षिणेनेतरेण च ॥ १५

आरोहैतमथमं वीरो जितलक्षस्ततो नरः । एष एव बिधिः प्रोक्तस्तत्र दष्टः प्रयोक्त्भिः ॥ १६
अधिकं श्रमणं तस्य तस्मद्िध्यालमङी तितम्‌ । लक्ष्यं स योजयेत्तत्र पत्रिपत्रगतं दृदम्‌ ॥ १७
भान्तं मचल चेव स्थिरं यच भेदति । समन्तात्ताडयेद्धिन्याच्छेदपे्थयेदपि ॥ १८
कमयोगमिधानशो ह्ातवैवं विधिमाचरेत्‌ । मनसा चक्ष द्या योगभिषुयपं जयेत्‌ ॥ १९
शयादिमहापुराण भप्नेये धनुर्वेदकथनं नाम पक्ठाशद्धिकरद्विरततमोऽध्यायः ॥ २५० ॥
आदितः शोकानां सपष्यङ्ाः- ७१२०

अथैकपन्चादादधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

धनुरवदकथनम्‌ ।
अगिश्षाच-
नितहृस्तो जितमतिभितष्र्ष्यसाधकः । नियतां सिद्धिभासाय्र ततो वाहनमार्ेत्‌ ॥
दशहस्तो भवेत्पाशो हत्त; करमुखस्तथा । गुणकार्पसयुज्ञानां भङ्लायवर्कवप्रिणाम्‌ ॥
भन्येषं सानां च सुतं परिष्ठितम्‌ । तया मासम पातर बुधः कुर्यातमुवतितम्‌ ॥
भ्त्यं शि्ष्स्तस्य स्थानं क्षासु वै तदा । वापहस्तेन संगृ दक्षिणेनोद्धरे्ततः ॥

५ ठः आः भवीत्वा ॥ सण ५ > ब ग्वान्न््यानित्थिल्यना । > ऋ आः श्प्रेगारो क ॥

न -क ६) -

३०८ श्रीमदवेपायनपूनिप्रणीतम्‌-- [ भ० २९२ छो° १-१५]

( धनुदकेषनम्‌ }
कुण्डलस्याऽऽकृति इृत्वाऽऽभ्राम्यैकं मस्तकोपरि । क्िपेकणमये तूर्ण पुरुषे चरमे ॥ ५९
रिते च छते चैव तथा पतरजितेषु च । समयोगविधिं कृत्वा प्रयुञ्जीत सुशिक्षितम्‌ ॥ ६
विजित्वा(ल्य) तु यथान्यायं ततो बन्धं समाचरत्‌। कव्या बद्ध्वा ततः खङ्गं वामपाश्वोवरम्वितम्‌
दं विथ्ष्य वामेन निष्कपंदक्षिणेन तु । षडङ्कलपरीणाहं सप्तदस्तसमपन्छितम्‌ ॥ ८
अयोमय्यः शलाकाश्च बमोणि बिग्रिधानि च । अर्धहस्ते समे चैव पिर्यगुवगते तथा ॥ ९
योजयेद्विधिना येन तथा त्वं गदतः श्चणु । तृणचमीवनद्धाङ्ग स्थापयित्वा नष दम्‌ ॥ ११
करेणाऽऽदाय हगुदं दक्षिणाङ्कलपरं न्म्‌ । उधम्य घातयेचस्य नाशस्तेन शिंशोदम्‌ ॥ ११
एमाभ्यामय हस्ताभ्यां क्यात्तस्य निपातनम्‌ । अङ्केन ततः कुषन्वपे सिद्धिः पकीतिता ॥
वाहानां श्रमकरणं प्रचाराय पुरा तर ॥ १२

हत्यादिमहापुराण आभनेये धनुयैदकथनं नामैकप्ाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५१ ॥

आदितः शोकानां समणष्यङ्ाः-७१३२

भथ द्विपतचाङदधिकद्िराततमोऽध्यायः ।
धनुर्वदकथनम्‌ ।
अभिषूवाच-
श्रान्तमुद्धान्तमाविद्धमाष्तं विषं शतम्‌ । संपातं सेमुदीशं च इयेनपातमथाऽऽकुलम्‌ ॥ =!
उद्ध॒तमवध्रतं च सभ्यं दक्षिणमेव च । अनालक्षितविस्फोटौ कराखेन््रपहाससौ ॥ २
पिकरारनिपातौ च विभीषणभयानकौ । समप्ाधठतीयांश्पादपादार्षवारिजाः ॥ }
भ्र्ारीदपथाऽऽदीदं वराहं लुं तथा। इति द्रािशतो(का) जेया] सङ्गचमविधौ(धा) रणे
पराहत्तमपातं गहीतं रधु ङञितम्‌ । उर्वक्िप्िपधःकिप्ं संधारित्रिधारितम्‌ ॥ ५
इयेनपातं गजपाते ग्रादग्ाहं तथैव च । एवमेकादश विधा ज्ञेयाः पाशबिधारणे ॥ ६
श्रऽवायतं विकारं च तिथैग्धापितमेव च । पञ्चकम विनिर्दिष्टं व्यस्ते पाशे महात्मभिः ॥ ७
छेदने भेदनं पःतो श्रमणं शमनं तथा । विकतेनं कर्तनं च चक्रकर्मेदमेव च ॥ ८
आस्फोटः क्वेडनं मेदस्नासान्दोितको तथा । शुलकर्माणि जानीहि पषमाधातसंहितम्‌ ॥ ९
दृष्टिपातं मुजाघातं पाश्वघाते द्विजोत्तम । ऋजुपतेषुणा पातं तोपरस्य प्रकी तितम्‌ ॥ १
आहतं तिप गोपूत्रभमूतं कमलासनम्‌ । ततध्वगात्रं नमितं वामदक्षिणमेव च ॥ ११
आवृक्तं च परावृत्तं पादोद्धतमवश्तम्‌ । हंसमर्द विमद च गदाकमे प्रकीतितम्‌ ॥ १२
करालमवधातं च दंशोपशुतमेव च । क्षिप्दस्ते स्थितं गन्यं परशस्त बिनिदिशेद्‌ ॥ ११
ताडनं छेदनं विप्र तथा चूणनमेव च । पुद्ररस्य तु कमणि तथा पुषनधातनम्‌ ॥ १४

संश्रान्तमय विभ्रान्तं गोविसम सुदुधैरम्‌। भिन्दिपालस्य कर्माणि लगुडस्य च तान्यपि ॥ १९
, अन्त्यं मध्यं परावृत्तं निदे शान्तं द्विजोत्तम । वजस्येतानि कमणि प्टिशस्य च तान्यपि ॥ १६
हरणं छेदनं धात भेदने र्षणं तथा । कृपाणकपम निदिष्टं पातनं स्फोटनं तथा ॥ +

१ ङ ण्ध्व्मधम्तथा। २ स्व व्रमलीर्णी । > छ हायन । भ ठ शनो उन्मोऽज्याा्यागन्त + क+।

[भऽ २९६ ो° १-७ ] अश्रिपुराणम्‌ । ३०९
( म्यवह्मरकथनम्‌ )

रासनं र्षणं घातो बलोद्धरणमायतम्‌ । सेपणीकमं निर्दिष्टं यश्रकपेतदेव तु ॥ १८
सपाङ्गपधदं शश्च बराहोदूतकं तथा । हस्तावहस्तमालीनमेकहस्तावहस्तके ॥ १९
द्िषस्तबाहुपाशे च करिरेचितकोद्रते । उरोललाटथाते च मुजापिधमनं तथा ॥ २०
करोदूतं विमानं च पादाहतिर्विपादिकम्‌ । गात्रसं श्टेषणं शान्तं तथा गात्रविपयंयः ॥ २१
उध्वपरहारं घाते च गोपूत्रं सव्यदक्षिणे । पारकं तारकं दण्डं कवरीवन्धमाकुलम्‌ ॥ २२

तिर्गबन्धमपामारगे भीमवेगं सुदशेनम्‌ । सिंहाक्रान्तं गजाक्रान्तं गद॑भाक्रान्तमेव च ॥ २३
गदाकमाणि जानीयाननियुद्धस्याथ कमं च । आकषंणं विक्रप च बाहूनां परूटमेव च ॥ २४

्ीषाविपरिवते च पृष्ठभङ्गं सुदारुणम्‌ । पर्यास्नविपर्यासो पशुपारमजातरिकम्‌ ॥ २९
पादप्रहारमास्फोदं कटिरेवितकं तथा । गात्रारलेषं स्कन्धगतं मदहीग्याजनमेव च ॥ २६
ऽरोरलाटथातं च विस्प्ठकरणं तथा । उद्धतमवधरतं च ति्यद्मागगते तथा ॥ २७
गजस्कन्धमवकषेपपपराख्युखमेव च । देवमागमधोमागेममागेगमनाकुटम्‌ ॥ २८
यष्टातमवक्षेपो बसधादारणं तथा । जानुबन्धं भुजाबन्धं गात्रवन्धं सुदारुणम्‌ ॥ २९
विपृष्ठं सोदकं शुभ्रं भुजावेष्टितमेव च । संनद्धः संयुगे भाव्यं सरस्र्े्गनादिभिः ॥ ३०
वराङ्कुशधरौ चोभापरेको ग्रीवागतोऽपरः । खन्धगौं द्रौ च धानुष्को द्रौ च सङ्रधरौ गने ॥२१
रथे रथे रणे चेव तुरगाणां त्रयं भवेत्‌। धानुष्काणां जयं प्रोक्तं रक्षायं तुरगस्य च ॥ ३२
धन्विनो रक्षणार्थाय चपिणं तु नियोजयेत्‌ । सवमत्र; शस्नमभ्यच्य शानं बेटोक्यमोहनम्‌ ॥

यो युद्धे याति स जयेदरीन्संपारयेद्ुवम्‌ ॥ ३३

इयादिमहापुराण आभ्रये धनुर्वेदकथनं नाम द्विपञ्चाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५२ ॥
आदितः शोकानां समश्ड्ाः-- ७१६५

भय त्रिपन्नाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः।

व्यवहारकथनम्‌ ।

अग्निहवाच-
व्यवहारं मबक्ष्यामि नयानयत्रिवेकदम्‌ । स चतुष्पाचतुःस्थानशतुःसाधन उस्यते ॥ १
चतुहितशतुज्यापी चतुष्कारी च कीलेते । अष्टङ्गोऽ्टदशपदः शतशाखस्तथव च ॥ २
तरियोनि्यमियागश्च द्विद्ारो द्विगतिस्तथा । धरमशच व्यवहारश्च चरित्रं राजज्ञासनम्‌ ॥ ३
तुष्पा्यवहाराणाप्रत्तरः परवेसाधकः । तं सत्ये स्थितो धमां व्यवहारस्तु साक्षिषु ॥ ४

चरित्रं संग्रहे पुंसां राजाज्ञायां तु साधनम्‌ । सामा ( कटुपायपताध्यत्वाचतुःसाधन उच्यते ॥५
चतुर्णामाश्रमाणां च रक्षणात्स चतहितः । कर्तारं साक्षिणशैव सम्या)व्राजानमेव च ॥ ६
व्याम्राति पादशो यस्माचतुव्यापी ततः स्मृतः । धमस्यायस्य यशसा लोकष्कस्तयैव च ॥ ७

# धनुश्िहान्तगंतो पन्थः क. ट, च. पुस्तकेषु नास्ति ।

१ क. ख. ह. "पातयेदुघरुव' । २ क. टंशोऽ्टा। ३ छ, द्विदारो । * क. शर स्तेषटितो । ५च, सभ्यो
वितो । ६ क. स. घ. छ. पादगो । ग. यादशो ।

३१० शीमदहपायनमुनिपरणीतमू-- [ भ० २९६ ° <-६४ ]
( व्यवह्ारङ्थनम्‌ )
चतुणां करणादेष चतुष्कारी प्रकीतितः। राजा सपएरुषः सभ्याः शाश्च गणकटेखकौ ॥ ८
हिरण्यम्निरुदकमष्टाङ्गः समुदाहृतः । (कामात्क्रोधाच्च लोभाञच तभ्यो यस्मात्वरैते ॥ ९
तियोनिः कीले तेन त्रयमेतद्विवादङ्त्‌ । यभियोगस्तु शिङञेयः शङ्ातखराभियोगतः ॥ १०
शङ्का सद्भिस्तु सस्गात्तसं पोढाभिदशेनात्‌ । पकषदरयाभिसंबन्धाद्िद्रारः समुदाहृतः ॥) ११

पूवैवादस्तयोः पृक्तः मतिपक्तस्तनन्तरः । भतच्छलानुसारित्वाद्िगतिः समुदाहूतः ॥ १२
फणं देयमदयं च येन यत्र यथा च यत्‌ । दानग्रहणधर्मश्च ऋणादानमिति स्मृतम्‌ ॥ १३
स्वद्रव्यं यत्र विभ्रम्भाज्निक्षिपत्यविशङितः । निक्षेपं नाम तत्परक्तं व्यवहारपदं बुधैः ॥ १४
वणिक्प्रभृतयो यत्र क॑ संभूय कुर्ते । तत्संभूप समुत्थानं व्यवहारपदं विदु; ॥ १५
दत्वा द्रव्यं च सम्यग्यः पुनरादातुमिच्छति । दत्तामदानिकं नाम तद्विवादपदं सृतम्‌ ॥ १६

- अभ्युपे च दशरूषां यस्तां न मतिपद्यते । अशुशरुषापुपेदेतद्विवादपदपुच्यते ॥ १७

(भृत्यानां बेतनस्याक्तो दानादानविधिश्च यः । वेतनस्यानपाकष तद्विवादपदं स्पृतम्‌ ॥ १८
निक्षिप्तं बा परद्रव्यं नष्टे लन्ध्वाऽप्हूय वा । विक्रीयते परोक्षं यत्त ज्ञेयोऽखामिविकरि(क्रोयः
विक्रीय (पण्यं मूटयेन क्रते यच्च न दीयते । विक्रीयासंमदानं तद्विवादपदपुच्यते ॥) २०
करीत्वा पूरयेन यः पण्यं केता न बहु मन्यते । दरैतवा मूर्यं तु यः पण्यं दुष्क्रीते मन्यते क्रयी ॥

पाषण्डनेगमादीनां स्थिति; समय उच्यते । समयस्यानपाकरम तद्टिवादर्षदं स्मृतम्‌ ॥ २२
सेतुकेदारमयीदा विकृष्टाङृष्टनिश्चयाः । पेत्राधिकारे यत्र स्य्रिवादः के्रनस्तु सः ॥ २?
वैवाहिको बिधिः स्रीणां यत्र पंसा च कीर्ते । ) स्रीपुंसयोगसंहं तु तद्विवादपदं स्पृतम्‌ ॥२४
विभागोऽधेस्यै पैत्रस्य पृत्ेयसतु भकरप्यते । दायमागमिति भक्तं तद्विवादपदं इषः ॥ २५
सहसा क्रियते कमे यतिकिचिद्वलदपिते ¦ । तत्साहसमिति भोक्त विवादपद पुच्यते ॥ २६
देजातिकुलादीनामाक्रांशाग् संयुतम्‌ । यद्वचः प्रतिकूलार्थं वाक्पारुष्यं तदुच्यते ॥ २७
परगात्रेष्वमिद्रोहो हस्तपदायुधादिभिः । अग्न्यादिभिश्रोपघौषण्डपारुष्यमुच्यते ॥ = २८
अक्तवजरालाकायेदेवन चूतमुर्यते । पशुक्रीडा वयोभिश्च पाणिधूतं समादिशेत्‌ ॥ २९
मकीणेकृः पन्यो व्यवहारो निराश्रयः । रात्नामाह्गापतीघातस्तत्कर्माकरणं तथा ॥ ३०

व्यवहारो दशपदस्तेषां भेदोऽथ वै तमू । करियामेदान्मनुष्याणां शतशाख निगचते ॥ ३१
भ्यवहाराभरपः पदयजज्ानिविगररकोपनः । दभुमित्र्माः सभ्या अलोभाः श्रुतिवेदिनः ॥ ३२
अपदयता का्यवश्ात्समभ्येविपं नियोजयेत्‌ । रागाह्ठोमाद्धयाद्राऽपि ुलपेतादिकारिणः॥ ३२

सभ्याः पृथक्पृथग्दण्ड्या विवादाद्धि्ुगो दमः । स्मृत्याचारव्यपेतेन पर्मेणाधर्षितः परैः ॥ १४

# धनुश्िहान्तगेतो प्रन्धोऽयं च, पुस्तके नास्ति । + धनुधिहान्तर्मतो भ्न्योऽयं क, -ढ. पुस्तकयोनापित ।
† धनुिहान्तेगतो ्रन्थोऽयं च. पुस्तके नास्ति ।

१ क. ख. ग. घ. च. छ. "तच्वषोढादिद । २ ग. समुत्प । 3 ख. ग. छ. "स्वोक्तं दा* । ४ ख. ग. ठ.
"क्रिया । वे" । ५ छ. श्रीत्वा । ६ क. ठ. ्परंस्मु'। ७ क.ड. शस्य योगस्तु पु" । < क. ड, “ाकालकमादी ।
९५ख.ग. च. छ. क्रोरालङ्ग" । १० क. ट. "पदमुखादि' । ११ ख. ग. च. छ. "दूतसमाह्ष्यः । प्र 1 १२ स. ग.
ठ. "रोऽशद" । १३ स. ग, छ. "पि स्मय । १४ क. ख. ग. ड. "गुणं दमम्‌ । स्प" । १५७, भण घ. ।

[ अ २१६ ो° ६९-६६] अग्निपुराणम्‌ । ३११

( व्यवहारक्थनम्‌ )

आवेदयति यद्राङ्ग व्यवहारपदं हि तत्‌ । मर्यधिनोऽप्रतो लेख्यं यथामेदितमाधिना ॥ १९
सपामासतदर्पीहनामनालयादिचिद्ितम्‌। शरुताभस्योत्रं लेख्यं पवातरेदकसंनिधौ ॥ ३६
ततोऽथीं ठेखयेत्सचः प्रतङ्नातायसाधनम्‌ । तस्तिद्धौ सिद्धिपाभरोति पिपरीतपतोऽन्यथा ॥३७
चहष्पादयवहारोऽयं विवादे षूपद शितः । अभियोगमनिस्तीर्य नने भत्यभियोनपेत्‌ ॥ ३८

अभियुक्तं च नान्येन ल्त विप्रकृतिं नयेत्‌ । कुयासलभियोग तु कलहे साहसेषु च ॥ ३९
उमयोः मतिभूगरह्मः समैः काम्यनिणैये। निदे भावितो दयाद्धनं रहे तु तत्समम्‌ ॥ ४०
मिथ्याभियोगाद्विगुणममियोगाद्धनं हरेत्‌ । साहसस्तयपारदष्येष्वभिशापात्यये खियाः ॥ ४!
विचारयेत्स् एव कालोऽन्यत्रेच्छया स्मृतः । (# देशारेशान्तरं याति छक्िणी परिरेदि च॥
ठठाटं स्विद्यते चास्य पुखमैवण्यमेव च । सभावाषतं गच्छेन्मनोवाक्षायकमममिः ॥ ४३
अभियोगेऽथ वा साये वाग्दुष्टः परिकीतितः । संदिग्धार्ं स्वतग्रो यः साधयेधश्च निष्पतेत्‌॥
न चाऽऽदूतो बदेत्किविदहीनो दण्ड्यश्च स स्पृतः । साक्षिषूभयतः सत्सु) साक्षिणः पूर्ववादिनः

ए॑पतेऽधरीपरते मवन्स्ुत्तरादिनः । दैपणधेद्विवादः स्यात्तत्र हीनं तु दापयेत्‌ ॥ ४६
ठं पणं वसं चैव्‌ धनिनो धनमेव च । छलं निरस्य हेन व्यवहारास्ेभुपः ॥ ४७

पूतमप्युपन्यस्तं हीयते व्यवहारतः । निदतुते लिखिला(ता?नेकमेकदेशविभावितम्‌ ॥ ४८
दाप्यः स्वो नृपेणा्थो न गरहमस्त्रनिवेदितः । स्पृयोधिरोपर न्यायस्तु बलवान्व्यवहारतः॥४९
अथेशाज्ञाद्धि बलबदधम॑शाच्चमिति स्थितिः । ममाणं छिखितं भुक्तिः साक्षिणशेति कीतितम्‌५०

एषामन्यतमाभावे दिन्यान्यतममुच्यते । प्येवं वितव्रादेषु बलवत्युत्तरा क्रिया ॥ ९१
आधौ प्रतिग्रहे क्रीते प्री तु बलवत्तरा । परयतो बुभतो धरमर्हानिषितिवाधिकी ॥ ५२
परेण युज्यमानाया धनस्य दशवापिकी । अधिपीमोपनिः्षपजढबालधनैर्िना ॥ ५३

तथोपनिधिराजन्ली श्रोत्रियाणां धनैरपि । आध्यादीनां बिहतीरं धनिने दापयेद्धनम्‌ ॥ ५४
दण्डं च तत्समं राज्ञे शक्तयोक्ष्यमथापि बा । आगमोऽप्यधिको भुक्ति विना पैक्रपागताम्‌५९
आगमोऽपि बरं नैव युक्तिस्तोकाऽपि यत्न न । आगमेन विशुद्धेन भोगो याति भमाणताम्‌ ९६
अविशुद्धागमो भोगः प्रामाण्यं नाधिगच्छति । (+ आगमस्तु कृतो येन सोऽभियुक्तस्तुद्धरेत्‌॥
न तत्सुतस्तत्सुतो वा भुक्तिस्तत्र गरीयसी । योऽभियुक्तः परेतः स्यात्तस्य ऋक्थात्तमुद्धरेत्‌ ९८
न तथ कारणं ुक्तिरागमेन बिना कृता । बटोपायिवरिनितान्त्यवहारामिवतयेद्‌ ॥ = ५९
तरीनक्तमन्तरागारवदहिःश्शुङृतस्तथा । मत्तोन्मत्तातंग्यसनिवालभीतप योजितः ॥ ६०
अ्॑बद्धकृतशरैव व्यार न सिध्यति । प्रनष्टाधिशतं देयं दृपेण धनिने धनम्‌ ॥ ६१
बिभियेन्न वेधिङ्ैसत्समं दातुमर्ईति । देयं चौरहृतं द्रव्यं राज्ञा जनर्पदाय तु ॥) ६२
अशीतिभागो इृद्धिः स्यान्मासि मासि सेधन्धके । वणेक्रमाच्छतं दवितिचतुष्पश्चकमन्यथा ॥६३

# धनुधिहान्तगेतो प्रन्थश्व. पुस्तके नास्ति । + धनुधिहान्तीतो प्रन्थय पुस्तके नास्ति ।

१क.ख.ग. ड. च. धितोऽप्र।२ ड. च. "येस्यान्तरं। ३ क. ड. च. भा) । ष्क.ख.ग. ठ. च,
शष्यगोभि" । ५ छ. "चिद्धनी द्‌” । ६ छ. सगण । ७ छ. दत्ते । ८ क.ख..ग. ह. च. भूतेन । ९ छ. प्यथ
मप्यस्तं । १० क. इ, दीयते । ११ छ. ^ते निलि" । १२ क. इ, "निबमच्रप्र" । १३ क. सल. ग. इ. “म दणुम" ।
४४क, ह. "पदस्य तु । १५ च. सवर्णके।

३१२ प्ीमदूपायनपुनिमणीतप््‌ -- [ अ० २९४ छो° १-२० ]
( व्यवहारकमनम्‌ )
सप्तिस्तु षषटस्रीणां रसस्याष्टगुणा परा । वस्रधान्यहिरण्यानां चतुचचिद्धिुणा तथा ॥ ६४
ग्रामान्तरात्तु दशकं सामुद्रादपि विंशतिम्‌ । दयुर्वा स्वतां दधि सर सर्वासु जातिषु ॥ ६५
मननं साधयमर्थं न वाच्यो तृपतिर्वेत्‌ । साध्यमानो नृपं गच्छेदण्व्यो दाप्यश्च तद्धनम्‌ # ६६
इत्यादिमहापुराण भापनये व्यवहारकथनं नाम तिपश्चाशदधिकद्विशतततमोऽध्यायः ॥ २५३ ॥
आदितः शोकानां सम्ठङ्ाः--७२३१

भथ चतुष्यश्चाशदधिकाद्विशततमोऽध्यायः ।

म्यवह्‌।रकथनम्‌ ।
अभ्रिरवाच-
एहीता्थः करमाहाप्यो धनिनामधमाणिङः । दा तु ब्राह्मणायाऽऽदौ दृपतेस्तदनन्तरम्‌ ॥ १
राङ्ञाऽपमणिकरो दाप्यः साधिताहशकं स्मरम्‌ । पचक तु शतं दाप्यः प्रप्ताथो शुत्तमणिकः॥२
दीनजाति परिक्षीणमृणार्थं क कारयेत्‌ । ब्राह्मणस्तु परिक्टीणः शनैदाप्यो यथोदयम्‌ ॥ ?
दीयमानं न गृह्वाति प्रयुक्तं यः स्कं धनम्‌ । पध्यस्यस्थापितं तत्स्यादरधते न ततः परम्‌ ॥ ४
ऋक्यग्राह ऋणं दाप्यो योपिद्वाहस्तयैव च । पुत्रोऽनन्याभितद्रग्यः पुत्रहीनस्य ऋक्थिनः ॥९
अत्रिभक्तेः कुटुम्बार्थं यदृणं तु ठृतं भरेत्‌ । दचुस्तदकिथनः मेते भोषिते बा कुटुम्बिनि ॥ ६
न योपित्पतिपुत्राभ्यां न पूत्रेण दृतं पिता । दचयाहते कुटुम्बार्थान्न पतिः स्ीकृतं तथा ॥ ७
गोपशोण्डशकैटृपरनकव्याधयोपिताम्‌ । ऋणं दच्ात्पतिस्त्वासां यसमादृत्तस्तदाश्रया ॥ ८
प्रतिपन्नं सिया देयं पल्या वा सह यत्कृतम्‌ । स्वयंकृतं वा यणं (+नान्यस्ली(व्खी) दातुमरति
पितरि मोपिते मेते व्यसनाभिश्ुतेऽथ बा । पुतरपौतैकरणं देयं ) निमे साक्षिभावितम्‌ ॥ १०
सुराकमधूतकृतं दण्डडुर्कावशिष्टकम्‌ । इथाऽऽदानं तथैवेह पुत्रो दथयान्न पैठ्कम्‌॥ ११
भ्राहृणापथ दैपलयोः पितुः पत्रस्य चेव हि । प्रातिभाव्यमृणं साक्ष्यमविभक्तेन च स्तम्‌ ॥ १२
दीने प्रलये दाने पातिभाग्यं बिधीयते । आधौ तु वितथे दाप्या वितथस्य सुता अपि ॥ १३
दरीनपतिभूर््र एतः प्रात्ययिकोऽपि वा । न तत्पुत्रा धनं दधुर्दानाय समुपस्थिताः ॥ १४
बहवः स्युय॑दि संशयः भरतियुवो धनम्‌ । एकच्छायाभितेष्वेषु धनिकस्य यथाराचि ॥ १९
परतिभुदापितो यत्र मकारो धनिनो धनम्‌ । द्विगुणं मतिदातव्यमूाणिकस्तस्य तद्धे ॥ १६
ससंततिस्ी पशव्यं धान्यं द्विगुणमेव च । वसं चतुरयुणं भोक्त रसश्वाष्गुणस्तथा ॥ १७
आभिः पणदयद्रगुणे धने यदि न मोक्ष्यते । काटे कैलकृतो नदयेत्फलमोग्यो न नइयति ॥
गोप्याधिभोगिनो दद्धिः सोपकारेऽथ भाविते । नष्टो देयो विनष्टं दैवराजकृताहे ॥ १९
आधेः स्वीकरणात्सिद्धी रक्षमाणोऽप्यसारताम्‌ । यातशरेदन्य आषेयो धनभाव धनी भवेत्‌ ॥

न
# छत्र क. ढ. पुस्तकयोः श्रोकाथमधिकं त्यधा--“ अनेन बरिषिना राज्ञा व्यवहारे न विष्यति “ शतरि ।
+ धनुश्विहान्तग॑तं च. पुस्तके नास्ति ।

१ च. प्रसन्न ।२क.ख. ड. शातम्‌ । २ क. ह. निह्नुते । * छ. "ण प्राह्मम' । ५ ल. ग. छ, 'ुदंषदी-
नायये स्थि'। ६ ग, छ. धनिने । ५ छ. कालकृतं । ८ ड, विशि्श्च । ९ क. “ देशकालो विभाज्यते ।

[अ° ९९५ को° १-१८] अपरिपुराणम्‌। ३१३

{ दिन्यप्रमाणकषनम्‌ )
चरित्र बन्धककृतं सदद्ं दापयेद्धनम्‌ । सत्यंकारकरतं दरव्यं द्विगुणं पतिदापयेत्‌ ॥ २१
उपस्थितस्य मोक्तव्य आधिदण्डोऽन्पथा भवेत्‌ । भयोजङे सति धनं कुलेऽन्यस्याऽऽधिपाश्यात्‌
ततकालकृतपूरयो वा तत्र तिषठदद्धिकः । बिना धारणकद्राऽपरि विक्रीणीते ससाक्षिकम्‌ ॥२१
यदा कु दविगुणीभूतपूणमाधौ तदा सहं । मोच्यश्राऽऽधिस्तदत्ावः विष द्ियुगे धने ॥ २४
ग्यसनस्थमनाख्याय हस्तऽन्यस्यं तद्प॑येत्‌। द्रव्यं तदौपनिधिकं मतिदेयं तथैव तत्‌ ॥ २९
न दाप्योऽपहृतं तत्तु राजदेवततस्छरैः । मेपश्चन्माणिते दत्ते दाप्यो दण्डश्च तत्समः॥ ५६
आजीवन्घेच्छया दण्ड्यो दाप्यस्तच्चापि सोदयम्‌ । याचितावाहितन्यासनिपष्मप्ययं विधिः
श्यादिमहापुराण भाप्नेये व्यवदारकथनं नाम चतुष्पञचाशद्धिकद्विशाततमोऽध्यायः ॥ २५५ ॥
आदितः शोकानां समघङ्ाः--७२५८

भय पशचपशवाशदधिकदविश्चततमो ऽध्यायः ।
दिव्यप्रमाणकथनम्‌ ।
[अग्निरुवाच-]
तपसिनो दानशीटाः कुडीनाः सलयवादिनः । पर्ममधाना ऋजवः पुत्रवन्तो धनान्विताः; ॥ १
पशचयहक्रियायुक्ता; साक्षिणः परश्च वा जयः । यथाजाति यथावर्णं सर्वे सर्वेषु वा सृताः ॥ २
सीहद्बालकितवमत्तोन्मत्ताभिशस्तकाः । रङ्गावतारिपापण्डिशरछष्िलेन्दिपाः ॥ ३
परतिता्तीर्थसेवन्धिसहायरिपुतस्कराः। असाक्षिणः पर्वसाकये चौरयपारप्यसाहसे ॥ ४
उभयानुमतः साक्षी भवयेकोऽपि धमेषित्‌ । अ्रुवन्दि नरः स्ष्यपृणं स द श॒वन्धकरम्‌ ॥ ५
राहा स प्रदाप्यः स्यात्पट्‌ वत्वारिंशकेऽदनि । न ददाति हि यः सायं जानन्नपि नराधमः॥।
स कूटसाक्षिणां पापैसतुरयो दण्डन चैव हि । साक्षिणः श्रावयद्रादिपरतिवादि समीपगान्‌ ॥ ७
पे पातकृटृतां लोका महापातक्गिनां तथा । अग्निदानां च ये रोका ये च स्ीवारघातिनाम्‌ ॥
ता्पवान्समवाोति यः सा्यपदतं बदेत्‌ । सुतं यखया फिविजन्मान्तरशतैः कृतम्‌ ॥ ९
तत्सवै तस्य जानीहि यं पराजयसे मृषा । दे वहूनां बचन समेषु गुणिनां तथा ॥ १०
एषिदये तु वचनं ग्राहं ये गुणवत्तराः । यस्यो; साक्षिणः सत्यां प्रतिज्ञं स नयी भवेत्‌॥११
अन्यथा बादिनो यस्य धुरस्तस्य पराजयः । उक्तेऽपि साक्षिभिः साये यदन्ये गुणवत्तराः ॥
द्विगुणा वाऽन्यथा ह्रु; कूटाः स्युः पू्पता्षिणः । पृथक्पृथग्दण्डनीयाः कूटकृत्साक्षिणरूथा ॥
विवादादिगुणे ईण्डं विवास्यो ब्राह्मणः स्पृतः।यः साध्यं श्रावितोऽन्पेभ्यो निदनुते तत्तमोहतः
प्र दाप्योऽषगुणे दण्डं ब्राह्मणं तु विवासयेत्‌ । बणिनां हि वधो यत्र तत्र साक्ष्येऽनृतं बेत्‌ ॥
पः कथिदर्थोऽभिमतः स्वरुच्या तु परस्परम्‌ । टेख्यं तु साक्षिमत्कार्यं तस्मिन्धनिकपुवकम्‌ ॥
समामासतद्षाहनांमनातिस्वगोतकेः । सत्रह्मचारिकातमीयपिदृनामादि विदितम्‌ ॥ १७
समप्नेऽयै ऋणी नाम स्वहस्तेन निवेशयेत्‌ । मतं मेऽपुक पुत्रस्य यदनोपरि ठेखितम्‌ ॥ २८

१ कं, लु । मेध्यश्ना' । २ क. "दुत द्वि'। 3 क ख. ढ. छ. शस्य यद" । ४ क. ङ. "काः । लाक्षा ।
५ग. "पाश्च सं" । छ. "तानरसं' । ६ छ. सवपाक्षी । ७ क. ए. शये धर्यपा' । ८ क. ख. ड. द्रव्यं ।

३१४ भ्रीपदरेपायनयुनिभणीतम्‌-- [ अ° २९५ छो ° १९१७]
( दिव्यग्रमाणकयमम्‌ )
साक्षिणश्च स्वहस्तेन पितृनापकपर्वकम्‌ । अत्राहमपरकः साक्षी लिखेयुरिति ते समाः ।॥ १९
अरिपिजञ ऋणी यः स्यष्ेलयेत्छमतं तु सः । साक्षी वा साक्षिणान्येन सवंसाशतिसमीपत्‌)॥
उभयाभ्याथतेनैतन्भया छ्ुक सूनुना । छिखितं हामुकेनति ेखकोऽन्ते ततो लिखेत्‌ ।॥ ` २१
भिनाऽपि साक्षिभिरछ्ं स्वहस्तरिखितं च यद्‌ । तत्ममाणं स्मृते सर्व वरोपधिक़ृताहते ॥ २२
ऋणं टेख्यकृतं देयं पुरूपैखिभिरेव तु । आधिस्तु भुज्यते ताव्याधत्तनन प्रदीयते ॥ २१
देशान्तरस्थे दुरुख्ये नन्मे हृते तथा । भिने छिन्ने तथा दग्ध टेखूयमन्यत्तु कारयेत्‌ ॥ २४
संदिग्धार्थबरिशुद्धरथ स्वहस्तछिखितं तु यत्‌ । युक्तिमापिक्रियाचिहसेबन्धागमदेतुभिः ॥ २९
लेख्यस्य पृष्ेऽभिरिखेत्पविष्टमधमणिनः । धनी चोपगतं दश्रास्स्वहस्तपरि विहितम्‌ ॥ २६
दच्च्णं पाटयलेख्यं शुद्ध चान्यत्तु कारयेत्‌ । साक्षिमच्च मे्ेयततु तदातव्यं ससाक्षिकम्‌ ॥ २७
तुलाग्न्यापो विषं कोषो दिष्यानीह विशुद्धये । महाभियोगेष्वेतानि शी ष॑कस्थेऽभियोक्तरि॥२८
रुच्या वाऽन्यतरः कु्यादपरो वरतयेच्छिरः । विनाऽपि शीषकाकर्याश्प्रोहेऽथ पातके ॥ २९
नाऽऽसहस्राद्धरेःफाछं न तुलां न विषं तथा । दपारयष्वमियोगेषु वहेयुः शुचयः सदा ॥ ३०
सहघ्ाथे तुलादीनि कोषमस्पेऽपि दापयेत्‌ । शतार्धं दापयेच्छुदधमशुदधो दण्डभागभवेत्‌ ॥ ३!

सचेटस्लातमाषटय सूर्योदय उपोषितम्‌ । कारयत्सर्दिव्यानि नुपतराह्मणसंनिधौ ॥ ३२
तखा स्रीबालदवान्धपङ्कतराह्मणरोगिणाम्‌ । अधिर्जटं वा श्ु्रस्य यवाः सप्त विषस्य वाँ ॥ ३३
तुखाधारणविद्रद्धिरमियुक्तस्तुरभितः । प्रतिमानसमीभूतो रेखैं कृर््वाऽवतारितः ॥ ३४
आदित्यचन्द्रावनिरोऽनश्च यौभूमिरापो हृदयं यपश्र ।
अहश्च रात्रिश्च उभे च संध्ये धमथ जानाति नरस्य हत्तम्‌ ॥ २३

तवं तुले सत्यधामाऽसि पुरा देवैविनिभिता । सयं वदस्व कल्याणि संशयान्यां मिमोचय ॥३६
यथस्ि पापढृनमातस्ततो मां त्वमधो नय । शुद्धशेदमयोध्वं मां तुखामिल्यमिमन्रयेत्‌ ॥ ३७
कर विगृदितव्रदेक्षयित्वा ततो न्यसेत्‌ । सकषाश्व्थस्य पत्राणि हाव्मूत्रेण वेष्टयेत्‌ ॥ ३८

त्वमेव सैभरतानामन्तशचरसि पावक । साक्षिवत्पुण्यपापेभ्यो बरूहि सयं करे पम ॥ ३९
तस्येत्युक्तवतो लौहं पञ्चाशत्पलिकं समम्‌ । अ्रिषर्ण न्यतेतिण्डं हस्तयोरुभयोरपि ॥ ४०
स तमादाय सैव मण्डला वेनत । पोशाङ्कुलकं जञेयं मण्डलं ताबदन्तरम्‌ ॥ ५१

मक्त्वाऽगनिं एृदितत्रीहिरदग्धः शुद्धिमा्ुयात्‌ । अन्तरा पतिते पिण्डे संदेह बा पुन्रत्‌ ॥ ४२
पवित्राणां पवित्रत्वं शोध्यं शोधय पावन । सलेन माऽभिरक्तस्व वरुणेत्यभिशस्तकम्‌ ॥ ४१
नाभिदघोदकस्थस्य सृहीत्वोरू नकं विशेत्‌ । समकालमिषुं पृक्तमानीयाथो भंबान्गरः ॥ ४४
यदि तस्मिन्नपरं पयेचेच्छुद्धिमाशुयाद्‌ । त्वं विप ब्रह्मणः पुत्र सत्यधर्म व्यवस्थित ॥ ४५
जायस्वास्मादभीशपारसयेन भव मेऽमृतम्‌ । एवयुक्त्वा विषं सङ्गं भ्षयेद्धिमशेकजम्‌ ॥ ४६

^ ¢ 4 =

यस्य वेगेषिना नी शुद्धि तस्य बिनिदिशेत्‌ । देषानुपरान्तमभ्यस्यं तत््ञानोदकमाहरत्‌ ॥ ४७

१ क. ख. ड. लेखिताथोस्ततो । छ. ठेखकोऽर्थास्ततो । २ क. नयेत्‌ । ३ छ. 'लोपाभि"। * ख. य, ॥
५क.च। ६ च. 'लात्थितः। ७ क. ड. खलं । ख. ग. लेखं । ८ च. तवा विभावितः। ९ क. धर्मो हि जा।
१० क. तथा । ११ स. ग. 'भिजाप्यक' । १२ क. स. ग, "त्वोर्जे" । १३ क. ठ. च. छ. जवी नरः । १४ क, ह,
छ, शा ।

[अ० २१६ शो १-२० ] = अगिषुराणम्‌ । २१५
( दायविभागकथनम्‌ }
श्राव्य पाययेत्तस्माजलात्‌ परटतित्रयम्‌ । आ चतुर्श्पादहो यस्प नो रानरैषिकम्‌॥ ४८
म्यसनं नापत घोरं स शद्धः स्याद्‌(संशयम्‌ । सल्यवाहनशङ्ञाणि गोधीजकनकानि च ॥४९
देवतागुरुपादाश्च इष्टापूत्तानि च । इटयते सुकराः पोक्ताः शपथाः सखर्प)संश्ये ॥ ५०
“ शत्यादिमहपुराण भक्तये दिव्यप्रमाणकथनं नाम पशचपशचाशद्धिकद्िशततमोऽध्यायः ॥ २५५ ॥
आदितः शोकानां समष्टयङ्ाः--७३०८

अथ षटूपञ्नाशदधिकद्िशततमोऽध्यायः ।

दायविमागकथनम्‌ ।
अभिरुवाच-
विभागं चेतिपता यदिच्छया भिमनेतम॒तान्‌ । ज्येष्ठं वा परष्ठमगिन सै बा स्युः समांगिनः
पदि दद्ास्समानंशन्कायौः पल्य; समांरिकाः । न दत्तं स्ीधनं यासां भरत्र वा श्हुरेण वा॥
शृक्तस्यानीहमानस्य किंचिद पृथक्क्रिया । न्युनाधिक्रषिभक्तानां धम्प॑श्च पिततः ढः ॥ ३
विमनेयुः सुताः पित्रोरुपयमृक्थगृणं समम्‌ । मातुदुंहितरः रोषमृणात्ताभ्य ऋतेऽषयेत्‌ ॥ २४
पिदरव्याविनाशेन यदन्यत्स्यमजेयेत्‌ । मेत्रमेदराहं चैव दायादानां न तच्छेत्‌ ॥ ५
स्ामान्याथसमूत्याने बिभागस्तु समः स्मृतः । अनेकपितृकर्याणां पितृतो भागकसना ॥ ६
भूयां पितामहोपात्ता निबन्धो द्रव्यमेव वा । तत्र स्यारसदशं साम्यं पितुः पत्रस्य चोभयोः ॥७
विभक्तषु सुतो जातः सवणोयां विभागभाक्‌ । दृश्याद्वा तद्विभागः स्यादायम्ययविशोधितात्‌ ८
कमादभ्यागतं द्रभ्यं हृतमभ्युदधरेच यः । दायादेभ्यो न तदश्याद्विवया रब्धमेव च ॥ ९
पिहृभ्यां यस्य यत्तं तत्स्यव धनं भवेत्‌ । पितुर मिभजतां माताऽप्यवं समं हेत्‌ ॥ १०
अर्स्कृतासतु संस्कायां श्रात्मिः एषसः । मगिन्यश्च निजादशादचां ऽं तु तुरीयकम्‌ ११
चरचिथेकमागाः स्युषैर्णशो ब्राह्मणात्मनाः । कत्रनासिन्ेकमागा पिद्जास्तु बेकमागिनः ॥

अन्योन्यापहृतं द्रवयं विभक्ते यत्त दृयते । तत्पुनस्ते समेरंरोधिमजेरक्निति रियतिः ॥ १३
अपुत्रेण परक्षेत्रे नियोगोत्पादितः सुतः । उभयोरप्यसावृक्थी पिण्डदाता च धमतः ॥ १४
ओरसो धर्मपत्नीजस्तत्समः पुत्रिकासुतः । पेत्रनः सेत्रनातस्तु सगोत्रेणेतरेण बा ॥ १५

रे परच्छक्र उत्पन्नो गूढजस्तु स॒तः स्मृतः । कानीनः कन्यकाजातो मातामहसुतो तः ॥ १६
अक्षतायां क्षतायां बा जातः पौनर्मवः सुतः । दान्मता पिता बौ य॑ स पूत्रो दत्तको गवेत्‌॥
शीतश्च ताभ्यां विक्रीतः कृत्रिमः स्यात्छयं कृतः । दत्तात्मा तु स्वयं दत्तो गभ विन्नः सदहोदनः
रत्छष्ट श्यते यस्तु सोऽपविद्धो भवेत्सुतः । पिण्डदो ऽशहरपैषां पत्राभावे परः परः ॥ १९
पनातीयेष्वयं परोक्तस्तनयेषु मया विधिः । जातोऽपि दास्यां शूद्रस्य कामतोंऽशरो भवेत्‌॥२०

# धनुधिहान्त्गतो म्रन्थश्. पुस्तके नास्ति ।

१ क. संज्ञाव्य । ल. ग. सं्राव्य । २ क. ट. च. शकद्‌" । ३ क. ड. च, स्मृतः । "ख. ग. छ. काणांतु
। ५ क. ङ, ^रेतुयः।६क. ड, गिन्याश्च। ० ल. ग. "पठृतं। < ख. यतः। ९क.ड.वाऽपिस। १,
६1

११६ भीमदपायनपुनिपरणतिम्‌ -- [ अ० २९७ छो° १-८]
( सीमाविवादादिनि्णयः )

मृते पितरि कुय॑स्तं भरातरस्त्वधमागिकम्‌ । अभराठको हरेत्सर् दुहितृणां स॒ताश्टते ।॥ २१
पत्नी दुहितरश्चैव पितरौ भ्रातरस्तथा । तत्सुतो ग।त्रजो बन्धुः शिष्यः सब्रह्मचारिणः ॥ २२
एषाममतरे दूषः स्याद्धनभागुत्तरोत्तरः । स्वयतिस्य हपुतरस्य सर्वर्णेष्वयं मिषिः॥ - २१
वानपस्थयतित्रह्मचारिणागृक्थभागिनः । करमेणाऽऽचायैसच्छिष्यधरमश्ना्रेकती्थिनः ॥ २४
संमृष्टिनस्तु संसृष्टी सोदरस्य तु सोदरः । द्राचापहरेचांशं जातस्य च मृतस्य च ॥ २५
अन्योदयंसतु संमृष्ट नान्योद्थधनं हरेत्‌ । असंरषटयपि चाऽदध्ात्सोद्यो नान्यमातृनः | २६
पतितस्तत्सुतः क्ीवः पङ्ुरन्मत्तको जडः । अन्धोऽचिकित्स्यरोगाय्या भतैव्यास्तु निरंशकाः२७
ओरसाः सेजरनास्तेषां निदोषा भागहारिणः । सुतात्रैषां मभतव्या यावद भैसात्कृताः ॥२८
अपुत्रा योपितश्रषां भतैव्याः साधृष्त्तयः । निवास्य व्यभिचारिण्यः प्रतिक्ूलास्तयैव च ॥२९
पितृमातृपतिभ्रातृदत्तमध्यम्युपागतम्‌ । आधिवेदनिकं चैव स्रीधनं परिकीतितम्‌ ॥ ३०

बन्धुदत्तं तथा एुरकमृन्बाधेयकमेव च । अप्रजायामतीतायां बान्धवास्तदवाघ्ुयुः ॥ ३१
अप्रना(न)त्रीधनं मूत्राहयादिषु चतुरप्पि । दहितृणां प्रसूता चेच्छेषेषु पितृगामि तद्‌ ॥ ३२
दखा कन्यां हरन्दण्ड्यो व्ययं दद्याच सोदयम्‌ । मृतायां द्तमादात्परिशोध्योभयन्ययम्‌ ॥
हुभिक्े पर्मकाये च व्याधौ संमरतिरोधके । गृहीतं स्रीधनं सती न किये दातुपर्ति ॥ ३९
अधिवित्तन्चिये दथादाभिवेदनिकं सपम्‌ । न दत्तं स्रीधनं यस्यै दत्ते तवं प्ङीतितम्‌ ॥ २५
विभागनिहरे ज्ञातिबन्धुसाक्ष्यभिरेखितैः । विभागभावना ज्ञेया शृदष्षेतरशच यौतकैः ॥ ३६

हइद्यादिमदहापुराण आप्नेये दायविभागकथनं नाम षटूपन्चाशदभिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५६ ॥
आदितः शोकानां सपष्यङ्ाः--७२४४

सथ सप्तपश्चारदधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

अग्निरुषाच- ॥
सीक्लो विवादे पेतस्य सामन्ताः स्थविरौदयः । गोपाः सीमाकपिणो ये सर्य च वनगोचरः ॥
भणेयुरेते सीमानं स्थूलाङ्गारतुषदुैः । सेतुवरपीकनिन्नास्थिवैतयावरैरूपलक्िताम्‌ ॥ २
सामन्ता वा समग्रामाश्चत्वारोऽषट दशापि वा । रक्तसग्वसनाः सीमां नयेयुः क्षितिचारिणः ॥३
अरृते तु पृथग्दण्ड्या राज्ञा मध्यमसाहसम्‌ । अभावे ज्ञातृचिह्यानां राजा सीश्नः परवतैकः ॥ ४
आरामायतनग्रामनिपानोद्यानवेहमस । एष एष ्रिधिङ्ञेयो वषोम्बुमवहेषु च ॥ ९
मर्यादायाः मभे(्रादेषु कषेत्रस्य हरणे तथा । मर्यादायाश्च दण्ड्याः स्युरधमोत्तममध्यमाः ॥ ६
न निपेध्योऽ्वापस्तु सेतुः कस्याणकारफ! । परभूमिं हरन्फूपः स्वसपकषेभरो -बद्दकः ॥ 9
स्वामिने योऽनिवेधेव पत्रे सेतु मकरपयेत्‌ । (#उत्पनन स्वामिनो मोगस्तद भावे महीपतेः ॥ ८

* धनुश्िहान्तगैतं च. पुस्तके नास्ति ।

१क ठ. छ. पुवैस्य धन । २ क. 'दुत्ह्मादि" । ल. ग. ठ. तुग्राहमादि"। 3 स. ग. छ. "रा गणाः। गो ।
४ छ. "राः । नयेयु । ५क. ड, छ. "नं स्थला । ६ स. ग. छ. 'तिधारि' । ७ क. ख. ङ. "तेः । फला" ।

[ अ° २५७ छो ९-६९ ] अग्निपुराणम्‌ । ३१७
( शीमाषिषादादिनिणेयः )

फालाहतमपि क्षेत्र यो न कुयांमन कारयेत्‌। स परदाप्योऽङृष्टफलं क्षनमन्येन कारयेत्‌ ॥ ) ९

मौषानष्ठौ तु महिषी सरस्यपातस्य कारिणी । दण्डनीया तद तु गौस्तदधमजाविकम्‌ ॥ १०

भक्षयित्वोपविष्टानें द्विगुणो वसतां दपः । सममेषां विधीयेत खरोषरे महिषीसमम्‌ ॥ _ ११

यर्वत्सस्यं विनष्टं तु ताषत्सेत्री फलं लभेत्‌ । पारस्ताञ्योऽथ गोस्वामी पवोक्तं दण्डमदति १२

पथि प्राममिवीतान्ते पत्रे दोषो न विते । अकामतः कापचारे चौरषदण्डमहति ॥ १३
मोक्षोत्छषटपदवः सृतिकाऽऽगन्तुका च गौः । पालो येषां तु ते मोच्या दैवराजपरिष्ताः॥ १४
यथारषितान्प्रनोपः सायं प्रय्येत्तथा । परमादरमृतनष्टं् प्रदाप्यः कृतवेतनः ॥ १५

पालदोषविनाशे तु पारे दण्डो विधीयते| अर्त्रयोद्‌शपणः स्वामिनो द्रव्यमेव च॥ १६
्रमिच्छया गोपचारो भूमिराजवरेन वा । द्विनस्तृणेषःपुष्पागि सर्वः सवेदाऽऽहरेत्‌ ॥ १७

धनुःशतं परीणाहो प्रामक्ेतरान्तरं भवेत्‌ । दवे इते सर्वटस्य स्यान्नगरस्य चतुःशतम्‌ ॥ १८
सं रमभेतान्यविक्रीतं करतुदो षोऽपकारिते । हीनाद्रहो दीनप्पे वेलाहीने च तस्करः ॥ १९
नष्टापहतमासाच दैतोरं ग्राह्येमरम्‌ । देशकालातिपत्तौ वा गृहीत्वा खयमपैयेत्‌ ॥ २०
िकरतुदेवीनाच्छुदधिः खामी द्रव्यं पो दमम्‌ । केता पूयं समाममोति तस्माचयस्ततर विक्रयी २९१
आगमेनोपभोगेन नष्टं मास्यमतोऽन्यथा । पञ्चबन्धो दमस्तस्य राङ्गस्तेनाप्यभाक्िति ॥ २२

हूतं भनषटं यो द्रव्यं परहस्ताद्बाप्ुयात्‌ । अनित तपे दण्ड्यः स तु षण्णवतिं पणान्‌ ॥ २२
शौखिकेः स्थानपारैवी नष्टापहूतमाहूतम्‌ । अवौकसंब्सरात्स्रामी कमते परतो दृषः॥ २४

पणानेकशषफे द्ाचतुरः पञ्च मानुषे । महिपो्रगवां द्रौ दरौ पादं पादमजाक्करि ॥ २५
खङ्ुटुम्बाविरोधेन देय दारसुताहते । नान्वये सति सवसं देयं यच्ान्यसंशरतम्‌ ॥ २६
परिग्रहः प्राशः स्यात्स्थावरस्य विशेषतः । देयं प्रतिश्रुतं चैव दा नापहरेत्पुनः ॥ २७
द्रौकपथसप्ताहमासत्यहा्पमासिकम्‌ । बीजायोवाह्मरःनस्रीदोहयपुसां पतीक्षणम्‌ ॥ २८

अग्नौ सुवर्णमक्षीणं द्विपलं रजते शते । अष्टौ त्पुषि(णि) सीते च ताम्रे पञ्च दश्नायसि ॥ २९
शृते दशपला हद्धिरौगे कापौसिके तथा । मध्ये पञ्चपला ज्ञेया ष्म तु तिषा मता ॥ ३०
कामिके रोमबद्धे च तरशद्धागः क्षयो मतः| नक्षयो न च दृदधिस्तु कौशेये बलेषु च ॥११
देशं कालं च मोग च ज्ञात्वा ने वछावलम्‌ । द्रव्याणां कुशला ब्रुय॑त्तहाप्यमसंशयम्‌ ॥ ३२
बलाहासीकृतशौरेविक्रीतशापि मुच्यते । स्वामिप्राणप्रदो मक्तलयागंनिष्करयणादपि ॥ ३२
मवरुयावसिती राष्नो दास आपरणान्तिकः । बणानामानुलोम्येन दास्यं न प्रतिलोमतः ॥ ३४
कृतशिष्योऽपि निवसेत्कृतकाछ गुरोशहे । अन्तेवासी गुरुपराप्रभोजनस्तत्फलप्रदः ॥ ३५
रोजा कृत्वा पुरे स्थाने ब्राह्मणाङ्यस्य तत तु। भविन एत्तिमद्रुयात्छधमेः परयतामिति ३६
निजधमविरोधेन यस्तु सामयिको मवेत्‌ । सोऽपि यत्नेन संरक्ष्यो धमां राजकृतश्च यः ॥ ३७
गणद्रव्यं हरेधस्तु संविदं लड्ययेशच यः । सर्वस्वहरणं कृत्वा तै राष्राद्विवासयेत्‌ ॥ ३८

व्यं वचनं रैः सपृहहितवादिनाम्‌ । यस्तत्र विपरीतः स्यात्स दाप्यः प्रथमे द्मम्‌ ॥ ३९

१ छ. मासान* । २ छ. ना-यथोक्ताद्विगुणो द" । ३ छ. विवीतिऽपि ख" । » क. इ. वत्॑ख्यं वि" । ५.
प्रसेच्छ । ६ ए, "तः स्ववदा । ७ क. ड. कतीरं । ८ ख. सौम्ये । ९ छ. "गात्तभिष्कयाद्‌" । १० ख. ग, छ.
शिल्पोऽपि । ११ ख, तेषां । १२ ग. छ. "दिभिः । य ।

३१८ श्रीपदेपायनषुनिपणीतम्‌-- [ अ० २१८ शछो° १-१६]
( वाक्पारष्यादिप्रकर्ण्‌ )
सप्रहकार्यभरितेः ययभेत्तत्तद१येत्‌ । एकादशगुणं दाप्यो यदसौ मापयेत्खयम्‌ ॥ =. ४०
(भवेदङ्ञाः शुचयोऽलुब्धा भवेयुः काथेचिन्तकाः । वैन्यं षचनं तेषां समूृहहितवादिनाम्‌।।) ११
भेणिनेगमपापण्डिगणानापप्ययं विधिः । मेदं चैषां नृपो रेतपर्हक्ति च पालयेत्‌ ॥ ` ५२
गरहीतवेतनः कमे त्यजन्द्गुणमावहत्‌ । अगृहीते समं दाप्यो शले रक्ष्य उपस्करः ॥ ४१
दाप्यस्तु दशमं भागं बाणिज्यपशुसस्यतः । अनिशित्य शरातं यस्तु कारयेत्स महीक्षिता ॥ ४४
देशषं कारं च योऽतीयारकपं कुर्याच योऽन्यथा । तत्र तु खामिन्छन्दोपिकं देयं कृतेऽधिके ॥
यो यावत्कुरुते कमे तावत्तस्य तु वेतनम्‌ । उभयोरप्यसाध्यं चेत्साध्ये कुर्ाघथाशरुतम्‌ ॥ ४६
अराजदैषिकं नष्ट भाण्डं दाप्यस्तु वाहकः । प्रस्थानविघ्ृचचैव प्रदाप्यो द्विगुणां शति ॥ ४७
भक्रान्ते सप्तमं भागं चतुर्थं पयि संलयनन्‌ । भृतिमर्धपथे सर्वा प्रदाप्यस्त्याजकोऽपि च ॥ ४८
ग्लहे शतिकषटद्धस्तु समिकः पशचकं शतम्‌ । गृहीयादुतेकितवादितरादशकं शतम्‌ ॥ ४९
स सम्यक्पारितो दयाद्रा्े भागं यथाकृतम्‌ । जितमुद्राहयेजेत्े दघास्सलयं बच; क्षमी ॥ ५०
प्राप्त नृपतिना भागे प्रसिद्धे धूतैमण्डले । जितं स्माभके स्थाने दापयेद्न्यथानतु ॥ ५
रशे ग्यव्हाराणां साक्षिणथत एव हि । राज्ञा सचिह्मा निबीस्याः कृटाक्षोपधिदविनः॥५२
चूतमेकपुखं कायं तस्करज्ञानकारणात्‌ । एप एव विधिङ्गयः प्राणिद्ते समाहये ॥ ५३
इद्यादिमहापुराण आप्नेये सीमाविवादादिनिणय कथनं नाम सप्तपब्ाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५७ ॥
आदितः शोकानां सपश्व्ाः--७३९७

अथाष्टपन्चारादधिकद्विशततमोऽध्यायः ।
वाक्पारप्यादि प्रकरणम्‌ ।
अभ्िरुवाच-
सल्यासलयान्यथास्तेतनिन्युनाङ्गद्ियरोगिणाम्‌ । क्षेपं करोति चेदण्ड्यः पणानर्भत्रयोद श्च ॥
अभिगन्तासिम भगिनी मातरं वा तवेति च । शपन्तं दापयेद्राजा पश्चतिशतिकं दमम्र ॥
अर्पोऽधमेषु द्विगुणः परस्ञीपृत्तमेषु च । दण्डप्रणयनं काथ वणेजात्युत्तराधरेः ॥
भातिलोम्यापवादिषु दविुणत्रिशुणा दमाः । बणीनामानुलोम्येन तस्मदेवाधेहानितः ॥
बाहु्रीपानेत्रसङ्िथिविनाशे वाचिके दमः शस्तस्ततोऽधिकः पादनासाकर्णकरादिषु ॥
अशक्तस्तु वदन्नेवं दण्डनीयः पणान्दश । तथा शाक्तः प्रतियुपरं दधयाेपाय तस्य तु ॥
पतनीयकृते क्षेपे दण्डो मध्यमसाहसः । उपपातकयुक्ते तु दाप्यः प्रथमसादशषम्‌ ॥
्रैवि्रृपदेवानां क्षेप उत्तमसाहसः । मध्यमो जञातिपूगानां भथमो आमदेशषयो, ॥
असाक्षिकहते चिदैयैक्तिभिश्वाऽऽगमेन च । द्रष्टव्यो व्यवहारस्तु कूटविहकृताद्धयात्‌ ॥
भेसमपङ्रनःरप् ण्डो दृश्षपणः स्मृतः । अमेध्यपाष्णिनिषठदूतसपदने द्विगुणः स्मृतः ॥
समेष्वेवं परस्रीषुद्रिगुणसतृ्तमेषु च । हनेष्वर्ध दमो मोहमदादिभिरदण्डनम्‌ ॥ ११
व

७ €+ @ 9 ® ल ~ ड) ~

[+
# >

# इ. पुर्तकेऽयं धनुधिहान्तगतो प्रन्थो नास्ति ।

१क.ख. ङ, शे चाधिक्रोद्‌ ।

{अ० २९८ छो १२-४० ] अशरिपुराणम्‌। २१९
( वाकपारस्वादिप्रकरणम्‌ )

विप्रपीडाकरं ेमङ्गषघ्ास्मणस्य तु । उदू मयम दण्डः संस्तु तदरषङः ॥ १२
इदे हस्तपादे तु दशबिशतिकौ दमौ । परस्परं त सर्वेषां शासे मध्यमसाहसः ॥ १३
पादकेशांदुककरोहुचनेषु पणान्दश । पीडाकरषोशुकविष्टपादाध्यासे शतं दमः ॥ १
शो्भितेन विना दुःखं कुवन्काादिभिर्रः । दर्शतं पणान्दाप्यो द्विषुणं दशनेऽपुनः ॥ १५
करपाददतो भङ्गे छेदने कणेनासयोः । मध्यो दण्डो व्रणोद्धदे मृतकल्पहते तथा ॥ १६
यष्ाभोजनवाग्रोषे नेत्ादिप्रतिभेदने । कंषरावाहुसक्थ्नां च भङ्गे मध्यमसाहसः ॥ १७

एकं घ्रतां बहूनां च यथेक्ताद्िगुणा दमाः । कलहापहृतं देय दण्डस्तु दविुणः सृतः ॥ १८
दुःलपुत्यादषेधस्तु स समुत्थानजं व्ययम्‌ । दाप्यो दण्डं च यो यसमन्करहे सपुदाहूतः ॥१९
तरिकः स्थलजं शर्क गृहन्दण्ड्यः पणान्दश । ब्राह्मणपरातिेहयानामेतदेव निमन्रणे ॥ २०
अमियति तथा भेदे छेदे कड्यावपातने । पणान्दाप्यः पथदश विशाति वयं तथा ॥ २१
दःलोतयादि शै द्वयं क्षिपन्माणहरं तथा । पोडशञाऽऽ्ः पणान्दाप्यो द्विगुणो मध्यमं दमम्‌ ॥
दुःखे च शोणितोतादे शाखाङ्गच्छेदने तथा । दण्डः श्ुदरपशुनां स्याद्िषणपभृति क्रमात्‌ ॥२३
रङ्गस्य च्छेदने एृततौ(तयौ) मध्यमो पूरयमेवे वा । महापदनामेतेषु स्थानेषु द्विगुणा दमा; ॥२४
परोहिशाखिनां शाखास्कन्धसर्वविदारणे । उपजीव्यदुमाणां तु बिशतेदिगुणा दमाः ॥ २९
पः साहसं कारयति स दाप्यो द्विगुणं दमम्‌ । (कयस्त्रेवयुक्ताऽहं दाता कारयेत्स चतुरमुणम्‌
आयाक्रोशातिक्रमङद्धातृमायपरहारेकः । (1 संदिषटस्यापदाता च समुदरग्हमेदकः ॥ ) २७
प्ामन्तकरुटिकादीनामपकारस्य कारफः । ) (+पञाक्त्पाणिक्ो दण्ड एषामिति विनिश्रयः॥२८
सच्छन्द विधवागामी विकृटेनामिधावकः।) अक्रारेण(रणे?) च विक्रोष्टा चाण्डालश्ोत्तमान्सृकषन्‌
(मवरनितानां च दवे पे(पि)त्ये च भोजकः । अयुक्तं शपथं कर्य्नयोग्यो योग्यकषत्‌ ३०
षश च पुस्तरस्य प्रतिघातन्त्‌ । साधारणस्यापटापी दासीगर्भकरिनाशक्रत्‌ ॥ ३१
पितापुत्रसवषरातदुपत्याचा्शिष्यकाः । एपामपतितान्योन्यत्यागी च शतदण्डभाक्‌ ॥ १२
पानस्रीन्पणान्दण्ड्यो नेजकस्तु परांशुकम्‌ ! विक्र्यापक्रियादानयाचितेषु पणान्दश ॥ ३३
पलाशासनमानानां कूटकृन्नाणकस्य च । एभिश्च व्यत्त यः स दाप्यो दण्डमुत्तमम्‌ ॥ ३४
भङटं कूटकं धृते. कूटं यश्चाप्यकूटकम्‌ । स नाणकपरीक्षायां दाप्यः प्रथपसाहसम्‌ ॥ ३५
मिषडमिथ्याऽऽचरन्दाप्यसति्श मथमं दमम्‌ । माटुषे मध्यमं राजमातुपेषत्ं तथा ॥ ३६
भेध्यं यश्च बध्राति बध्यं यश्च परमुश्चति । अप्राप्तव्यवहारं च स दाप्यो दममुत्तमम्‌ ॥ ३७
निन तुलया वाऽपि योऽशमषटमकं हेत्‌ । द्राविशतिपणा(गनदाप्यो हृद्धौ हानौ च करिपतम्‌ ॥
प्जेहलवणगन्धधान्यगुहादिषु । पण्येषु प्रक्षपन्हीनं परणा)न्दाप्यसु पोट \ ३९
पभ कुवैतामर्धं सबाधं कारशिस्पिनाम्‌ । अरस्य हासं हद्धि बा सहस्र दण्ड उच्यते ॥ ४०

----

*% येगिहान्तर्गतो प्रन्थोऽयं च. पुस्तके नास्ति । † धनुधिहान्तरगैतं क. इ. पुस्तक्रयोनस्ति । + धनुधि-
गन्तगेो ग्रन्थोऽयं च. पुस्तके नास्ति । &$ धनुिहान्तगैतो प्न्थोऽयं च. पुस्तके नास्ति । >‹ क. पुस्तके धनुधिहा-
तगीतोऽयं प्रन्थो नास्ति ।

व न

१ छ. श्देवानि" । २ छ. तत्रयं । ३ फ. ठ, किप्रप्राण। ४ ख. ग. च. छ, द्वितीयो । ५ छ. ^रदः । षं" ।
`स, ह । ७क.ख. ग. छ. शुद्र भ्र' । < छ. -यावक्रयाधान" ।

३२० श्रीमदैपायनमुनिप्रणीतव्‌-- [ अ° ९९८ छो ° ४१-७१]
( काकपारष्यादि प्रकरणम्‌ )
राजनि स्थाप्यते सोऽधः प्रय तेन विक्रयः । कयो वां विक्रयस्तस्माद्रणिजां लाभटत्स्पृतः ॥
स्वदेशपण्ये तु शतं बणिगगह्णीत पञ्चकम्‌ । दशके पारदेश्ये तु यः सद्यः क्रयविक्रयी ॥ ४२
पण्यस्योपरि संस्थाप्य व्ययं पण्यसमुद्धवम्‌ । अर्घोऽनुग्रहृत्कायः केतुपिकरेतुरेव च ॥. ४१
ृहीतपूरयं यः पण्यं तनव प्रयच्छति । सोदयं तस्प दाप्योऽसौ दिग्ाभं बा दिगागते ॥४४
विक्रीतमपि विक्रेयं पूर्व केतयति । हानिश्ेतकरतृदोपेण केतुरेव हि सा भवेत्‌ ॥ ६९
राजदैवोपथातिन प्ये दोष उपागते । हानिषिकरेतुरेवासौ याचितस्याभयच्छतः ॥ ४६
अन्यहस्ते च विक्रीतं दृष्टं वा दुष्टवचदि । विक्रीणीते दमस्तत्र तम्पटयाद्टिगुणो भवेत्‌ ॥ ४७
क्षयं इद्धि च बणिजा पण्यानामविजानता । करीत्वा नानुशयः कायः कुषैन्पदभागदण्डभाद्‌ ॥
समवायेन वणिजां लाभार्थं कमं कुयताम्‌ । कामाङाभौ यथाद्रव्यं यथा बा संतरिदा ठृतौ ॥४९
अरतिषिद्धपनादिषटं ममादाय्च्च नाशितम्‌ । स तददादरिषएुवाच रक्षिताददामांशमार्‌ ॥ = ९०
अरममरक्पणाद्विशं भागं शुखं पो हरेत्‌ । व्यासिद्धं राजयोग्यं च विक्रीते राजगामि तद्‌॥९१
मिथ्या बदन्परीपाणं शरुखकस्थानादपक्रमन्‌ । दाप्यस्तवष्टगुणं यश्च स व्याजक्रयविक्रयी ॥ ५२

देशान्तरगते मेते द्रव्यं दायादबान्धवाः । ज्ञातयो वा हरेयुस्तदागतास्तेधिना दषः॥ ५१
जिह्मं यजेयुनिलोभपशक्तोऽन्येन कारयेत्‌ । अनेन भिधिराखुयात ऋचिकषषककपिणाम्‌ ॥ ९४
्रा्म्ते चौरो लेोप्नेणाथ पदेन वा । पूर्वकर्मापराधी वा तथेवाशुद्धवरासकः ॥ ५५

अन्येऽपि शङ्कया ग्राह्या जातिनामादिनिहयैः । ूतस्लीपानसक्ताश्च धुष्कमिन्नपुखसराः ॥ ५६
परद्रव्यगृहाणां च पृ(प)च्छका गृढचारिणः । निराया व्ययवन्तश्च विनष्टदरव्यविक्रयाः ॥ ५७
हीतः शृङ्या चौय नाऽऽत्ान चेद्विशोधयेत्‌ । दापयित्वा हूतं द्रव्यं चौरदण्डेन दण्डयेत्‌॥५८
चौरं प्रदाप्यापहृतं घातयेदविविषै; । सचिदं ब्राह्मणं कृत्वा स्वराषदविभवासयेत्‌॥ ५९
धातितेऽपहते दोषो ग्राममतैरनिगते । स्वसीन्नि दवाद्भामस्तु पदं वा यत्र गच्छति ॥ _ ६०
पशचग्रामी बहिः करोशादशग्राम्योऽथ वा एनः । बन्दिग्राहसथा वाजिकुञ्जराणां च हारिणः॥

भरसहयथातिनशरैव शरकमारोपयेन्नरान्‌ । उत्सेपकगरन्धिमेदौ करसंदंशदहीनक ॥ ६२
नि ४०५ ९ $ [९
कार्यो द्वितीयापराधे करपादेकहीनकां । भक्तावदं शाग्न्युदकपमच्रापकरणम्ययान्‌ ॥ ६३

दखा चौरस्य हन्तुम ज्ञानतो दम उत्तमः । शद्ञावपाते गभैस्य पातने चोत्तमो दम; ॥ ६४
उत्तमो वाऽधमो वाऽपि पुरुषन्नीपमापणे । रिलां बद्ध्वा क्षिपेदप्सु नरघ्ीं विषदां च्धियम्‌ ९५
विषाभिदां निजगुरनिजापस्यममापणीम्‌ । विकणेकरनासीष्ठं कृत्वा गोभिः भेमापयेत्‌ ॥ ६६
्ष्मेहपवनग्रामविवीतखलदाहकाः । राजपल्यभिगापी च दग्धग्यास्तु कटाभ्निना ॥ ६७
पुमान्सग्रहणे ग्राहः केशाकेशि प्र्चियाः । स्वनातावुत्तमो दण्ड आनुलोम्य तु मध्यम; ॥ ९८
भातिलोम्पे बधः पुसां नार्याः कणीवकतैनम्‌ । नीवीस्तनमावरणनाभिकेशावमदनम्‌ ॥ ६९

अदेशषकारसंभाषं सहावस्थानमेव च । स्री निपेषे शतं दधाद्धिशतं तु दमे पुमान्‌ ॥ ५०
भरतिषेषे तोषण्डो यथा संग्रहणे तथा । पशुनगच्छल्शतं दाप्यो हीनां सी गा मध्यमम्‌ ॥५१
ए

१क.ढ. च. छ. वा निष्षवस्तः । २ क. इ. च. छ. अथोऽनु । ३ ख. ससिद्धं । ह. स्वसिद्धं । ४ ल. यदि।
५७. ड, च. कौ 1 रकषावदासागन्यु" । स. ग, "कौ । रक्षावकाशग्न्यु" । ६ इ. साहसे । छ, जानतो । ७ इ. दण्ड ।
८ ड. "स्मः सद्‌ा । उ । ९ इ क्षमपयेत्‌ । ।

[भ० २५९९ शछो° १-१० ] अग्निए्राणम्‌ । ३२१
( ऋग्विधानम्‌ )

अवरुद्धासु दासीषु युजिष्याय तथेव च । गम्पास्रपि पुमान्दाप्यः पश्चाश्त्पणिके दमम्‌ ॥७२

रसश्च दास्यभिगमे दण्डो दशपणः स्मृतः । कुबन्धेनाऽऽद्कय गमयेदन्लयाम्रजितागमे ॥ ७१

न्य॒नं बाऽप्यधिकं वाऽपि दिखेध्रो राजशासनम्‌ । पारदारिकचौरं वा गुश्वतो दण्ड उत्तपः ७४

अमश््ववूषयन्विगरं दण्ड उत्तमसाहसम्‌ । कटादी सर्णहारी विमांसस्य च विक्रयी ॥ ७५

अङ्गदीनश्च करव्यो दाप्यश्नोत्तमसाहसमू । शक्तो मोक्षयन्छामी देण शङ्िणस्तथा ॥ ७६

थमं साहसं दयाद्रकृष्े दिगुणं तथा । अचो चौरयेऽभिवदन्दाप्यः पञ्चातं दमम्‌ ॥ ७०

रङञोऽनिषटमवक्तारं तैरयेवाऽऽकरोशरं तथा । मृताङ्गलगरविकरेतुरीरोस्ताडयितुस्तथा ॥ = ७८
तन्मधरस्य च भत्तारं छि जिहां प्रवासयेत्‌ । राजयानासनारोदुकण्डो मध्यमसाहसः ॥ ७९
द्विनेत्रभेदिनो रानद्वटादेशकृतस्तथा । मिपरतमेन च शरस्य जीवतोऽषटशतो दमः ॥ ८०

यो मन्येताजितोऽस्पीति न्यायेनोभिपराजितः । तमायान्तं एनभित्वा दण्डयेद्धिगुणं दमप्‌ ॥
र्ाऽन्यायेन यो दण्डो शीतो वरुणाय तम्‌ । निरय दधराष्धििभ्यः स्यं तिराद्णीकृतम्‌ ॥
धमधार्थश्च कीर्तिश्च लोकपङ्किरपग्रहः । परजाभ्यो वहुमानं च स्वस्थानं च शातम्‌ ॥
पदयतो व्यवहारांश्च गुणाः स्युः सप्त-भृपतेः ॥ ८
श्यादिमहापुराण आमेये वाक्पारुष्यादिप्रकरणकथनं नामापश्वाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ।। २५८ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः--७४८०

अधेकोनषष्यधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।

मटुगिधानम्‌ ।

अग्निरबाच- ४
ऋगयज्ञःसापायेवा वै)णविधानं पुष्करोदितम्‌ । युक्तिपुक्तिमदं जप्याद्धोपाद्रामाय तद्रे ॥

पुष्कर उवाच-
मतिविदं तु कमोणि कायीणि प्बदामि ते । प्थमपृग्िधानं बै श्चणु त्वं मुक्तिपुक्तिदरम्‌ ॥ २
अन्तजैले तथा होमे जपतो मनसेप्पितम्‌ । कामं करोति गायग्री पाणार्ीमादिशेपतः॥ र
गायत्र्या दशसाहस्रो जपो नक्ताशिनो द्विन । बहुलानस्य तत्न सर्वकरपपनादानः ॥ ४
दशायुतानि जप्त्वा यो होमं कूर्यात्स पुक्तिभाक्‌ । प्रणतो हि परं ब्रह्म तज्नपः सर्पाप ५

[/ ॥

आकारशतजङ्तं तु नाभिमात्रोदकस्थितः । जलं पिबेत्स सर्वस्तु पामे विप्रमुच्यते ॥ ६.
मात्रात्रयं यो बेदाज्ञयो देबास्नयोऽप्रयः । महाग्याहृतयः सप्र लोका होमोऽखिलाघहा ॥ ७
गायत्री परमा जप्या पहाञ्याहूतयस्तथा । अन्तजले तथा राम भोक्ततरैवाधमर्षणः ॥ ८
अभ्िमीे पुरोहितं सूक्तोऽयं बहिदैवतः । शिरसा धारयन्वहिं यो जपेत्परिवत्सरम्‌ ॥ ९

होमं तरिषवणं मैक्ष्यमनभिज्वलनं चरेत्‌ । अतः परमृचः सप्त वायाच्रा याः परकीतिता; ॥ १०

१ छ. कूटस्वणव्यवहारी । २ छ. “चौरं चौरेऽभि' । $ क. इ. तथैवाऽऽ" । ४ क ङ. नापि प। ५ ज.
ग. छ. "थवैवि" । ६ छ. "क्तिकरं ज" । ७ क. इ. च. जप्यते । < क. ड, भ्यामो विशे । ९स. ग. छ. 'प्वाऽप
पष्याशी स मु" । १० क. ड, रर ज्ञेयः सब्रह्म सवैपापनुत्‌ । ओं । ११ क. ठ, ओंकारं तु जपन्नित्यं ना ।
४१

३२२ ्रीपदरेपायनगुनिपरणीतम्‌ -- [ अ० २१९ शछो° ११-६८ ]
1 ( र्विधानम्‌ )
ता जपन्पयतो निलयमिष्टान्कामान्समश्ुते । मेधौकामो जपेन्निलयं सदसस्पपिति युप्‌ ॥ ११

अन्व(म्ब)यो यक्नि(न्ती)माः प्रोक्ता नवर्चो मृत्युनाशषनाः । शुनःगेपरूषि बद्ध; संनिरुद्धोऽथ
वा जपेत्‌ ॥ ` १२
युच्यते सर्वपापेभ्यो गदी बाऽप्यगदो भवेत्‌ । य इच्छेच्छाश्वतं कामं मित्र परह एरेदरम्‌ ॥ ११
पएग्िः षोडशभिः कु्यादिनदरस्येति दिने दिने । हिरण्यस्तृपमिलयेतत्लपडशशून्पबाधते ॥ १४
मी भवति चध्वानि ये ते पन्था जपश्नरः । रौद्रीभिः षद्भिरीश्षानं स्नुया्यो वै दिने दिने ॥
चरं वा कल्पयद्रदरं तस्य शान्तिः परा भवेत्‌ । उदित्युध्न्तमादिलयगुपतिष्न्दिने दिने ॥ १६
पषिपेलञ्जरीन्सप्न मनोदुःखबिनाशनम्‌ । द्विषन्तमिल्यथाषंच यद्विमान्तं जपन्स्मरेत्‌ ॥ १७
आगस्छृत्सपतरात्रेण विद्रेषमधिगच्छति । आरोग्यकामो रोगी वा पृष्कर्यास्योभयं (पुरीष्यासो
अयो) जपेत्‌ ॥ „ १८
उत्तमस्तस्य चार्भचों जयेदरैरिषिनादने । उद यत्यायुरक्षययं तेजो मध्य॑दिने जपेत्‌ ॥ १९
अस्तं अति गते सूरये दविषन्तं प्रतिबाधते । न वयश्च(यो नेति सूक्तानि जपश्शशूक्ियच्छति ॥
एकादश सुपर्णस्य सषैकामान्विनि्दिशेत्‌ । आध्यात्मिकी; क इत्येता जपन्मोक्षमवाष्रुयात्‌ ॥२१
आ नो भद्रा इत्यनेन दीर॑मायुरवाश्यात्‌ । त्व सोमेति च सूक्तेन नवं पशयेभ्निक्षाकरम्‌ ॥ २२
उपतिप्त्सपित्पाणिवांसांस्यामोलसंश्षयम्‌ । आयुरीप्सभ्भिपमिति कौत्सं सूक्तं सदा जपेत्‌॥२३
अप नः शोश्रुचदिति स्तुत्वा मध्ये दिवाकरम्‌ । यथा मुश्वति चेषीकां तथा पापं प्रयुश्चति॥२४
जातवेदस इयेत्नपेतस्वस्ययनं पयि । भयेविपुच्यते सर्वैः स्वस्तिमानामरुयाब्रहान्‌ ॥ २५
वयुष्टायां च तथा रात्रयमितदुःस्वमनाश्षनम्‌ । प्रमन्दिनेति सूयन्त्या जपेदरभवि मोचनम्‌ ॥ २६
जपन्निन्धरमिति सातो वैश्वदेवं तु सप्तम्‌ । युचल्ाज्यं तथा जुहत्सकलं किरिबषं नरः ॥ २७
मामिति जपश्श्वत्कामानामोल्यभीप्सितान्‌ । मा नस्तोक इति द्वाभ्यां त्रिरात्रोपोषितः शुषि
ओदुम्बरीश् जुहुयात्समिधशाऽऽभ्यसस्कृताः । छिखा सर्वाम्ृत्युपाश्ाञ्जवेदरोगविवजितः॥२९
उ्व॑बाहुरनेनेव स्तुत्वा शं तथेव च । मा नस्तोकेति च ऋचा शिखाबन्धे इते नरः ॥ १०
अध्रष्यः सवै भृतानां जायते संशयं विना । चित्रमित्युपातिष्ठेत(भनतरिसंध्यं भास्करं तथा ॥ ३१
समित्पाणिनरो निलखमीप्ितं धनमा्यात्‌ । अधः समे(पहये)ति च जपन्धातमंध्यंदिने दिने ॥
दुःसम चारदये्ृत्लं भोजनं चाऽऽुयाच्छुमप्‌ । उभे पुमानिति तथा रकषोघ्रः परिकीतितः ॥
उभे वासा इति ऋचो जपन्कामानवाप्नुयात्‌ । तमागन्निति च जपन्मुच्यते चाऽऽततायिनः ३४
, कया शुभेति च जपञ्ञातित्रेष्थमवाप्तुयात्‌ । इमं नु सोममित्येतत्सवीन्कामानवाश्ुयात्‌ ॥ ३५
[+पितरितयुपतिषेत] निल्यमर्थमुपस्थितम्‌ । अग्ने नयेति सूक्तेन धृतहोप रागग;ः॥ २
पीरान्नयमवामोति स॒ श्छोकं यो जपेत्सदा । कङ्कतो नेति सक्तेन विषान्सवोन्व्यपोहति ॥ ३७
यो जात इति सूक्तेन सवौन्कामानवाुयात्‌ । ) गणानामिति सूक्तेन स्िग्धमामोत्यनुसमम्‌ १८

% च. पुस्तके घनुधिषान्तरीतो प्रन्थो नास्ति । + धनुधिहान्तमेतोऽयं पन्थः कः ड. पुस्तकयोना्त ।
व

१क. ङ. वामकामो । २ क. ह, च. अनुयोजन्ति याः प्रो । ३ क. ॐ. र्तं । ४ क. ख. ग. इ. च.
चाध्यानो ये । ५ छ. प्रस्कभरस्योत्तमं । ६ छ. "द्र विविधासने । ७ ड, करयं । < ख, ग. रं वदते कृत्लं । ५ क. ई. ब.
यदि । १० ग. मागतः ।

[अ० ९५९ शछो° ६९-१८ ] अग्निपुराणम्‌ । ३१३
( श्ररिबधामम्‌ )

यो मे राजमितीमां तु दुःस्वप्र्मनीफृचम्‌ । अध्वनि प्रस्थितो यस्तु पद्येश्छष समुत्थितम्‌ ३९
अग्रस्तं शस्तं बा कुबिदङग इषं जपेत्‌ । दर्शकं नपन्पूक्तमाध्यात्यिकभनुततमम्‌ ॥ = ४०
पेसु प्रयतो निलमिषटान्कामान्सश्रते । कृणुष्वेति जपन्सृक्तं जुहदाज्यं समाहितः ॥ ४१

अरातीनां हरेाणान्रकतंस्यपि विनाशयेद्‌ । उपति्नतस्वयं वहि परि(री)त्यचा दिने दिने ४२
त रति स्वयं बहिविश्वतो विशवतोयुखः । हंसः शुचिपदिलयेतच्छुधिरीकषेिवाकरम्‌ ॥ ४३
(४ रि परपचमानस्तु स्थालीपाक्गं यथाग्रिपि । जुहुषात्तेतमष्पे तु मनिः स्वाहान्तपयभिः ()

इद्राय च मरद्यस्तु पजैन्याय भगाय च। यथाच तु विहेाङ्गलं तु कृषीवलः ॥ ४५
क्तो धान्याय सतायै शुनासीरमथोत्तरम्‌ । ) गन्धमाल्यैपस्कारपजेदेताश् देवता; ॥ ४६
रवापने मलवने खलक्ीतापहारयोः । अगिधं करम भवति वरते सर्वदा कृषिः ॥ ४७

समुद्रादिति सूक्तेन कामानाभ्भोति पावकात्‌ । विश्वानि न इति द्ाभ्यां य ऋरभ्यां बहिमति॥
प तरत्यापदः सवां यशः ाभमोति चाक्षयम्‌ । विपुलां भियमाभोति जपं प्रामोयनुत्तमम्‌॥४९
अप्र त्वमिति च स्तुत्वा धनमाभोति वाञ्छितम्‌ । प्रजाकामो जपेभिलयं वरुणदैवतप्नम्‌ ॥ ५०
स्रस््या त्रयं जपेत्मातः सदा स्वस्त्ययनं महत्‌।खस्ि पन्था इति भोरय स्वस्तिभैन्रजतेऽध्वनि
पिजहीष्व वनस्पते शरणां व्यापितं भवेत्‌ । सिया गर्मपूढाया गर्भपोक्तणपुत्तमम्‌ ॥ ९२
अच्छा वदेति सूक्तं च दृष्टकामः प्रयोजयेत्‌ । निराहारः ह्िन्नषासा नचिरेण प्रवर्षति ॥ ५१
पनसः कापर इ(प्रि)खेतां परुकरामो नरो जपेत्‌ । करदपेन इति सायासजाकापः शुचित्रतः॥५४
अ॑भपू् इ(णांमि)ति सायाद्राञयकामस्तु मानवः । रोशिते चपि ्ायाद्राह्मणसतु यथाविधि
राजा चमोणे वेयप्रे छागे वैश्यस्तथैव च । दशसादसिको होमः भेक परिकीपरितः ॥ ५६
आगार इति सूक्तेन गो गां लोकमातरम्‌ । उपतिरद्रनेचैव यदीच्छत्ताः सदाक्षयाः ॥ ५७
रपेतितिष्टभी राज्ञो दु्ुमीनभिमन्रयेत्‌। तेनो बलं च मामोति श्रु चैव नियच्छति॥ ५८
वृणपाणिजपेतपक्तं रोपर दस्युमितः । ये फे च अमेयृचं जप्ता दीर्मायुरबाुयात्‌ ॥ ५९
नीपूतसक्तेन तथा सेनाङ्गान्यभिमन्रयेत्‌ । यथालिद्गं ततौ राजना विनिहन्ति रण रिपून्‌ ॥ ६०
प्रयेति तरिभिः सूक्तथनमाभमोति चाक्षयम्‌ । अमीवहेति सूक्तेन प्रतानि स्थापयेभिशि ॥ ६१
संबाधे विषमे दग देद्दो वा निर्गतः चित्‌ । परलायन्वा एदीतो वा सूक्तमेतत्तथा जेत्‌ ॥ ६२
निरा नियतोपोष्य श्रपयेत्पायसं चरुम्‌ । तेनाऽऽहुतिशतं पूरण जहुयायम्बकेत्यृचा ॥ ६३
समिय महादेवं जीषेदग्द शतं सुखम्‌ । तच्कषुरित्यन्ा लात उपतिदेहिवाकरम्‌ ॥ ६४
श्यन्ते मध्यगं चैव दींमायुजिजीविषुः । (+ न हीति च चतुष्केण पच्यते महतो भयाद्‌ ॥६५
पक्ताभ्यां पर एवाऽऽभ्यां हुताभ्यां मूतिम्ुयात्‌ । इनद्रा्ोमेति सूक्तं तु कथितं शश्रनाशनम्‌
पस्य एं रतं मोहाद्रालयेवां सजेत्सह । उपोष्याऽऽञ्यं स जुहुयाम व्रतपा इति ॥ ६७
भादिलेत्यक्च(च) सम्राजं जप्त्वा वादे जयी भवेद्‌। महीति च चतुष्केण मुच्यते महतो भयात्‌

# के. इ, पुस्तकयोधंनृधिह(न्तगंतो प्रन्थो नास्ति । + धनुधिहान्तगीतो प्रन्यदछ. पुस्तके नास्ति ।

१ क. इ. च. छ. स्वनी। २ छ. शश्वानर ई ।३ छ. "मन्प्रनजेऽध्व"। ४ छ. “जिगीषुषैन" । ५ छ. व्याधितं ।
९ स. भश्वपूणो । ७ क.ड. हरिते। ८ क. ढ. े गोलो । ९ स. 'ेचिन्मत्यू" । १० छ. नन्‌ । भामेये"। ११ ट.
नि स्वाप" । १२ छ. वन्धो ।

१२४ भरीपहैपायमपुनिपरणीतम्‌-- [ अ० २९९ शो ६९-९८]
( ऋग्विधानम्‌ )
ऋचं जप्त्वा यदि हेतत्सर्वकामानवाष्ुयात्‌ । द्राचत्वारिंशतं चेन्द्र जप्तवा नाश्रयते रिपून्‌ ६९
वाचं महीति जप्त्वा च प्रामोयारोग्यमेव च। शे नो भवेति द्वाभ्यां तु भुक्त्वाऽ्ं प्रयतः शुषिः
ह्दयं पाणिना स्पृष्टा व्याधिभिनामिभूयते । उत्तमेदमिति सातो हृत्वा शष पपापयेत्‌ ॥ ७१
दौ नोऽग्र इति सूक्तेन हुतेनथिमवाष्ुयात्‌ । कन्यावारितिस्क्तेन दिग्दोषाद्विममुच्यते॥ ७२
यदद्य कचचे्युदिते जपते वर्यं जगद्धवेत्‌ । यद्वागिति च जप्तेन वाणी भवति संस्छृता ॥ ७१
वा(वःचोविदमिति तेतं जपन्वाचं समश्रुते । पवित्राणां पवित्रं तु पावमान्यो हयो मताः॥७४
वैखानसा अचधिशत्पवित्राः परमा मताः । कचो द्विषष्टिः पोक्ताथ् परस्येत्युषिसत्तम ॥ ७५

सवेकर्पपनाश्षाय पावनाय शित्राय च । खादिष्यति सूक्तानां सप्तषष्टिरदाहूता ॥ ७३
दशोत्तराण्य॒चश्चैताः पावमान्यः शतानि पट्‌ । एत्नप॑थ ज्हच घोरं मृत्युमयं जयेत्‌ ॥ ७७
आपो हि एति बारिस्थो जपेत्पापभयारदने । परदेवेत्ेति नियतो जपेच्च मरुधन्वसु ॥ ७८
मराणान्तिके भये प्रपते क्षिप्रमायुस्तु विन्दति । मरावेषामि्यचमेकां जपेच्च मनसा निशि ॥ ५९
व्युष्टायामुदिते सूर्ये चूते जयपवाश्ुयात्‌ । मा प्रगामेति पढ पन्थानं पथे विन्दति ॥ -८०

प्षीणायुरिति मन्येत य॑ कंचित्सहूदं प्रियम्‌ । यत्ते यममिति सरातस्तस्य पूर्थानमालमेत्‌ ॥ «८!
सहस्रकृत्वः पञ्चाहं तेनाऽऽयुविन्दते महत्‌ । दंदमित्थेति जुदुयादयघ्रतं प्राहः सहस्रशः ॥ «२
पदुकामो गवां गोष्टे अथेकामशचतुष्पये । वयः सर्पणां इलयेतां जपन्वै विन्दते धियम्‌ ॥ «८
हविष्यन्तीयमभ्यस्य सवैपापैः भरमुस्यते । तस्य रोगा विनयन्ति कायाि्वरभते तथा ॥ ८४
या ओषधयः खस्ययनं स्ैव्याधिविनाशनम्‌ । ब्रहस्पते अतीलेतद्षष्िकामः भयोजयेत्‌॥८९
सवतरेति परा शान्तिर्याऽ प्रतिरथस्तथा । सुतं सां रयपं नित्यं परनाकामस्य कीर्तितम्‌ ॥ ८६
अहं रद्रभिरिदयेतद्रार्पी मवति मानवः । न योनौ जायते विद्राञ्चपत्रत्रीति रात्रिषु ॥ ८७
रात्रिसूक्तं जपत्रात्रौ रात्रि क्षमी नयेनरः । कटपयन्तीति च जपन्निलयं कृतवाऽरिनाशनम्‌ ॥८८

आयुष्यं चैर वचस्य सक्तं दाक्षायणं महत्‌ । उत देवा इति जपेदामयघ्नं धृतव्रतः ॥ «८९
अयमप्रे जरी लयेतज्ञपेदभरिमये सति । अरण्यानील्यरण्येषु जपेत्तद्धयनाशनम्‌ ॥ ९०

बरह्मीमासाध् सूक्ते दरे ऋचं ब्राह्मी हतावरीम्‌ । पृथगद्धिषते्वाऽय मेधां लक्ष्मीं च बिन्दि ॥
शास इत्था सपत्नधं सङ्कामं विजिगीरपतः । बह्मणाञगनिः संविदानं गरभमृत्युनिवारणम्‌ ॥ ९२
यपेहीति जपेत्सूक्तं शुचिदुःस्मनाशनमू्‌ । येनेदमिति बै जप्ता समां विन्दते परम्‌ ॥ ९३
मयोभ्रबोत इत्येतद्वा स्वस्त्ययनं परं । शाम्बरीमिन््रनाटं वा मायामेतेन वारयेत्‌ ॥ ९४
मदिग्रीणार्भवो ऽस्त्विति पथि स्रस्ययनं जपेत्‌ । रप्रये विदर्षिष्यं जपेच रिपुनाशनम्‌ ॥ ९५
वास्तप्पतेन मत्रेण यजेच गृहदेवताः । जपस्यैष विधिः प्रोक्तो हुते जेयो विशेषतः ॥ ९६
होमान्ते दक्षिणा देया पापशानतिहुतेन तु । हुतं शाम्यति चान्नेन अन्नं हेमपरदानतः॥ ९७
विमाशिपस्त्वमोाः स्युबेहिः सानं तु सर्वतः । सिद्धा्थका यवा धान्यं पयो दधि धतं तथा॥

१ छ. नाप्रम' । २ छ. "वारा" । 3 क. ड. "वमिति । * छ. “यमिति तु ज्ञा" । ५ छ. इदं मेष्येति ।
६छ. "पणे इ' । ७ छ. सूत । < स. ग. सकारयपं । ९ छ. द्रति इत्ये" । १० छ. "ति। भास. एलयस" । ११ ४.
तः । ब्रह्मणोऽभिः । १२ क. ख. ड, पराम्‌ । 43 क. ड. भू । साबरी*। १ छ. 'भवरोस्त्वि' । १५ छ. भये ।
१६ छ. धननेवे ज“ ।

[अर २१० छो° १-२३ ] अग्निपुराणम्‌ । ३२९
( यजुर्षिधानम्‌ ) =,
ीर्ास्तपेष्य तु होमे वै सवङामदाः । समिधः कण्टकिन्यशच राजिका रुधिरं विषम्‌ ॥ ९९
अभिचारे तथा रैरमश्षनं सक्तवः पयः । दपि भक्ष्ये फलं मूटपृगिविधानपुदाहूतम्‌ ।॥ १००
प्यादिमहापुराण भाप्नेय ग्विधानकथनं नागैकोनषष्टथयिकद्विशत तमोऽध्यायः ॥ २५९ ॥
आदितः शोकानां सपश्यज्ञाः-७५८०

भय षष्टयधिकद्विशततमोऽध्यायः।

यजुिधानम्‌ ।
पुष्कर उवाच-
यज्ुविधानं वक्ष्यामि भुक्तिगुक्तिमदं सृणु । आकारपूथिका राम पहाव्याहूतयो मताः ॥ १
सवैकर्मषनारिन्यः सवैकाममदास्तथा । आञ्याहुतिसहसेण देवानाराधयेदबरुधः ॥ म
मनसः काहितं राम मनपेप्सितकामदम्‌ । शान्तिकामो यतरः कु्याततिैः पापापनुत्तये ॥ ३
धान्यैः सिद्धा्थेैव सरवकामक्रैस्तथा । ओदुम्बरीभिरिप्माभिः पशुकामस्य शस्यते ॥ ४

ह १

दधा चैवान्नकामस्य पयसा शान्तिमिच्छतः । अपामागेसमिद्धिस्तु कामयन्कनकग बहु॥ ५
कन्याकामो घृताक्तानि युग्मशो प्रथितानि तु । जातीदुष्याणि जुहुषाद्रामाथीं तिलतण्डुलान्‌ ६
वहयकर्मणि शाखोट(कवासापामार्गमेव च । पिपारुडमिश्रसमिधो व्याधिघातस्य भार्म ॥ ७
फुदसतु जुहुयात्सम्यर्‌) सभणां वधकाम्यया । सवंत्रीहिमयीं कृतवा रङ्गः प्रतिहतिं द्विनः ॥ ८
सह्रशस्त॒ जुहया (+द्राना वशगतो भवेत्‌ । वस्कामस्य पुष्पाणि दू व्याधिविनाशिनी ॥ ९
ब्रह्मच॑ंसकामस्य वासोऽग्रं च विधीयते । मयङ्िरषु जुहुया)त्तपकण्टकमस्ममिः ॥ १०
षणे च पश्माणि काककौरशिकयोस्तथा । कापि च घतं हुत्वा तथा चन्दर द्विज ॥ ११
वचावर्णेन संपातात्समानीय च तां वचाम्‌ । सहस्तमश्रितां भुक्त्वा मेधावी जायते नरः ॥ १२
एकादाङ्के शङ्कं छह खादिरमेव च । द्वितो वधोऽसीति जपभिखनेदरितरेदमनि ॥ १३
रचाटनमिदं कमे शधरूणां कथितं तव । चश्ुष्या इति जप्ता च बिन चकषुगषुात्‌ ॥ १४
इपयुञ्जत इत्येतद टुवाकं तथाऽनदम्‌ । तत्रूनपाप्रे सदिति दूर्वा हुखाऽतिवजितः ॥ १९
भेषजमसीति दध्याञयेहोंमः पशुपसमेनुत्‌ । त्रियम्बकं यजामहे होमः सौभाग्यवर्षनः ॥ १६
कन्यानाम गृत्वा तु कन्याछाभकरः परः । भयेषु तु जपन्नित्यं भयेभ्यो भिप्रमुच्यते ॥ १७
ुसरपुषपं सूतं हृस्वा स्यात्सवैकामभाक्‌ । हुता तु गुग्गुलं राम स्तम पयति दकरम्‌॥ १८
ुज्ञते मनोगुवाकं जप्तवा दीघायुराघुयात्‌ । विष्णो रराटमित्येततसर्मवाधाभिनाशनम्‌ ॥ १९
रोधं च यशस्यं च तथैव विजयप्रदम्‌ । अयं नो अश्निरित्येतत्सङ्कामे विजयपदम्‌ ॥ २०
इदमापः प्रवहत साने पापापनोदनम्‌ । विश्वक्रमेश्ु हविषा प्रचीं रौदीं दशाङ्गुखाम्‌ ॥ २१
कन्याया निखनेदारि साऽन्यस्मै न प्रदीयते । देव सवितरेतेन हुतेनैतेन चाज्नवार्‌ ॥ २२
अभ्र स्वाहेति जुहुयाद्वलकामो द्विनोत्तमः । तिरेयवेष धमे तथाऽपामार्मतण्डुरैः ॥ २१

% च. पुस्तके धनुधिहान्तेगतो भ्रन्थो नास्ति । + धनुशिहान्तगंतो भ्रन्थश्च, पुस्तके नास्ति ।

१क.ख. छ. होमा । २. नमतः ।

३२६ अमपायनपुनिपणीतम्‌- [ म० २१० छो° २४-९६ ]
- ` (युिधानम्‌ )
सहस्रमच्नितां कृतवा तथा गोरोचनां द्विज । तिलकं च तथा कृत्वा जनस्य प्रियतामियात्‌ ॥२४
रद्राणां च तथा जप्यं स्ोधतरिनिपृदनम्‌ । स्करमकरो होमस्तथा सर्वत्र शान्तिदः ॥ २९
अनाविकानामश्वानां कुञ्राणां तथा गवाम्‌ । मनुष्याणां नरेन्द्राणां बालानां योषितामपि २६
रामाणां नगराणां च देशानामपि मामव । उपद्रुतानां धर्मज्ञ व्याधितानां तथैव च ॥ २७
मरके समनुप्राप्ते रिपुजे च तथा भये । सद्रहोमः परा शान्तिः पायसेन धृतेन च ॥ .२८
कूष्पाण्डधूतहोमेन सवान्पापान्ग्यपोहति । सक्तयावकरभेक्षाश्षी नक्तं मनुजसत्तम ॥ २९
षिःलानरतो मासान्मुच्यते ब्रह्महत्यया । मधु वातेति मघ्रेण होमादितोऽखिं मेत्‌ ॥ ३०
दधिक्राव्णेति हुत्वा तु पूत्रान्परामोलसशयम्‌ । तथा घृततवरतीत्येतदायुष्यं स्यादधृतेन तु ॥ ३!
स्वस्ति न इन्दर इत्येतत्सभैवाधाविनाशनम्‌ । इह गावः परजायध्वमिति पुष्टिविवर्धनम्‌ ॥ ३२
धृताहुतिसदस्रेण तथाऽलक्मीनिनाशनम्‌ । सप्ेण देवस्य त्वेति हत्वाऽपामागंतण्डुलम्‌ ॥ १३
मुच्यते विकृताच्छीघ्रमभिचारान्न संशयः । सद्र यत्ते पाशस्य समिद्धिः कनकं लभेत्‌ ॥ ३४
रिवो मवेखम्युत्पाते व्रीहिभिजहुयात्नरः । याः सेना इति चैतच्च तस्छरेभ्यो भयापहम्‌ ॥३५
यो अस्मभ्यर्मरातीयादुत्वा इृष्णतिराब्रः । सहस्रश्नोऽभिचारा्च च्यते विदताद्टिन ॥ ३६
अभ्ेनामपतेतयेवं हुत्वा चान्नमवामुयात्‌ । हंसः टुचिषदित्येतजप्ं तोयेऽघनादानम्‌ ॥ ३७
चत्वारि शृङ्ग इयेतत्सर्वपापहरं जले । देवा यङ्तेति जप्त्वा तु ब्रह्मलोके महीयते ॥ ३८
वसन्तेति च हृत्वाऽऽञ्यमादिलयाद्ररमाभ्रुयात्‌ । स॒पर्णोऽसीति चेल्यस्य कर्मं व्याहूतिषद्धपेत्‌॥१९
नमः साहेति त्रिजेप्तवा बन्धनान्मोक्षमापरयात्‌ । अन्त्जठे तरिरावत्यं हुपदां सवपापगुक्‌ ॥ ४०
इह गावः प्रजायध्वं मच्रोऽयं बुद्धिवर्धनः । हुतं तु सपिषा दधा पयसा पायसेन बँ ॥ ५!
शंनो देवीति चैतेन हुत्वा पणंफलानि च । आरोग्यं भरियमामोति जीवितं च चिरं तथा॥४९
ओषधीः प्रतिमोदध्यं वपने लवनेऽथेकृत्‌ । अश्वावती पायसेन होमाच्छान्तिमवा्ुयात्‌ ॥ ४१
तस्मा इति च मश्रेण बन्धनस्थो विपृ्यते । युवा सुवरासा इत्येव वासांस्याभरोति चोत्तमम्‌ ४४
शन्तु मा शपध्या(या)दिसेवकिख्विषनाशनम्‌ । मा मा िसौस्तिलाज्येन हुतं रिपुविनाशनम्‌
नमोऽस्तु सर्पेभ्यो हुता धृतेन पायसेन तु । कृणुष्व पाज इत्येतदमिचारविनाशनम्‌ ॥ ५६
ुर्वाकाण्डायुतं हुत्वा काण्डात्काण्डेति मानवः । ग्रामे जनपदे वाऽपि मरकं तु शमं नयेत्‌ ॥४७
रोगार्तो मुच्यते रोगात्तथा वुःखात्त दुःखितः । ओदुम्बरीध समिधो मधुमान्नो वनस्पतिः ॥४८
हुत्वा सहस्रशो राम धनपामरोति मानवः । सौभाग्यं पहदाभ्रोति व्यवहारे तथा जयम्‌ ॥ ४९
अपां गभमिति हुत्वा देवं वषौपयेद्‌ धुवम्‌ । अपः पिवेति च तथा हुत्वा दधि धृतं रु ॥ ५०
प्रवयति धष महाषृष्टिमनन्तरम्‌ । नमस्ते रद्र इयेतत्सरव।पद्रवनाशनम्‌ ॥ ५१
सरषशचान्तिकरं परोक्तं महापातकनाशनम्‌ । अध्यवोचदित्यनेन रक्षणं व्याधितस्य तु ॥ ५२
रकषोघरं च यशस्यं च॑ चिरायुःुष्िरधनम्‌ । सिद्धार्थकानां केपेण परथि चैतजपन्मुसी ॥ ५१

१ क. ह. च. मकरे । ख. ग. नरके । २ क. ङ. रं यत्ते। ३ छ. र पातु पः ।४ख.ग. घ. “मयाती' ।
५ख.ग. घ. तोयोध*। ६ छ. रि शतेतत्त॒ सव" । ७ छ. वा । हतं य इति। ८ क. ख. ग. ड, च, "त्‌ । उच्छुष्मा
इति चैतेन पवनस्थो । ९ छ. सरवान्तकविना" । १० क. ढ. "सीतिब्येन । ११ छ. श्तु सवेसर्पभ्यो घृ" । १२ छ.
'णुध्वं राज । १३ छ. मकरं । १४ क. ड, “ग्यं धममप्रोः । १५ क, इ. पयः । १६ क. ह, च पीत्वाऽध्युः' ।

[अ० २१० %रो° ५४-८२ ] अग्निपुराणम्‌ । ३२७
( यजुर्बिधानम्‌ )

असौ यस्ताभ्र हतयेतत्यठन्भिलयं दिवाकरम्‌ । उपातिषेत धर्मज्ञ सायं प्रातरतन्धितः ॥ ५४
अमक्षयमामोति दीर्घमायुश्च विन्दति । मयु धन्न्नियेतत्षहमिराणुषमन्रणम्‌ ॥ = ५५
रिपूणां भयदं युद्धे नात्र कायां विचारणा । मा नो महान्त इयेवं बाखानां शान्तिकारकम्‌ ५६
नमो दिरण्यबाहव इत्यहुवाकसकतकम्‌ । राजिकां कटुतैलाक्तां जुहुयाच्छ्ननाशनीम्‌ ॥ ५७
नमो वः किरिकेभ्यश्च पद्ं्षकृतैनेरः । राज्यलकष्मीमवामोति तथा बिखैः सुबणेकम्‌ ॥ ५८
हमा रद्रयेति तिलहोमाच धनमाप्यते । दुवहोमेन चौऽऽअ्येन स्ैव्याधिविवाभैतः ॥ ५९
आङ्ुः शिशान इत्येतदायुधानां च रक्षणे । (कसङ्कामे कथितं राम सर्हशुनिषर्हणमूं ॥ ६०
वाज मेति शुहुयात्सदस्ं पञ्चमिरद्विन । आज्याहुतीनां धर्मज्ञ चकष्रोगाद्विुच्यते ॥) ६१
र नौ वनस्पते श्रे होमः स्पाद्रस्ुदोषनुत्‌। अग्र आगमि हुताऽऽयं दषं नाऽऽपरोति केनचित्‌
अपां फेनेति लाजाभिहं (जश्च हु)त्वा जयमवाषुयात्‌ । भद्रा इतीन्दियैहीनो जपन्स्यास्सकलेन्दियः
अग्निश्च पृथिवी चेति बकशीकरणयुत्तपम्‌ । अध्वनेति जपन्मश्रं व्यवहारे जयी भवेत्‌ ॥ ६४
्रह्मराजन्यमिति च कमीरम्भे तु सिद्धिकृत्‌ । संबस्सरोऽसीति पूरटक्षहोमादरोगवान्‌ ॥ ६५

तं कृण्वमितीलेतत्सङ्कामे जयवधंनम्‌ । इन्द्रोऽपि इ्येतदरणे धर्मनिबन्धनम्‌ ॥ ६६
© ४ १९ = (~ = [4 १

धुनागेति म्र धनुप्राहणिक्रः परः । यजीतेति(१) तथा म्नो विङ्ञयो उ्याभिप्रणे ॥ ६७

वरश्ाहिरिविलेतच्छराणां मच्रणे भवेत्‌ । वहीना पितरिलेतन्तणमच्रः प्रकीतितः॥ ६८

पुञ्जतीति तथाऽश्वानां योजने पश्र उच्यते । आशयः शिश्चान इलयेत्यात्रारम्भणपुच्यते ॥ ६९
विष्णोः क्रमेति मच्रश्च रथारोहणिकः परः । आर्जदयतीति चाश्वानां ताडनीयमुदाहूतम्‌ ॥७०
याः सेना अभिखरीति मरसैन्यपुखे जपेत्‌ । दुन्दुभ्य इति चाप्येतहुनुभीताढनं भवेत्‌ ॥ ५७१
एतः एषहुतमंश्ैः कृतयैषं विजयी भवेत्‌ । यमेन दत्तमिल्यस्य कोटिहोमाद्विचक्षणः ॥ ५२
रथमूस्पादयेच्छीप्रं सङ्कामे विजयप्रदम्‌ । आ कृष्णेति तथैतस्य कप व्याहूतिवद्धरेत्‌ ॥ ५७३
शिवसंकरपनापेन समाधि मनसो लभेत्‌ । पञ्च नदः) पञ्चलक्षं हुत्वा रक्ष्पीमवामुयात्‌ ॥७४

यदीं बधरन्दाक्षायणां मत्रणानेन मच्रितम्‌ । सहस्रकरः कनकं भारयेद्िफवारणम्‌ ॥ ७५
इं नीबेभ्य इति च शिलां लोष्टं चतुरश्‌ । क्षिपदरहे तदा तस्य न स्याचौरभयं निशि ॥७६
१२ मे गामनेनेति बश्षीकरणयुत्तमम्‌ । हन्तुमभ्यागतस्तत्र वशी भवति मानवः ॥ ७७

मष्यताम्बूहपुष्याद्यं मन्रितं तु परयच्छति । यस्य धर्मज्ञ वरागः सोऽस्य शीघ्रं भविष्यति ॥ ७८
शं नो मित्र इतीत्येतत्सदा सर्वत्र शान्तिदम्‌ । गणानां त्वा गणपतिं कृता होमं चतुष्पथे ॥७९
वशी कुयांलगत्सर्थं स्ैधान्येरसं शयम्‌ । हिरण्यवर्णाः शुचयो मत्रोऽयमभिपेचने ॥ ८०
शं नो देवीरभिष्टये तथा श्रान्तिकरः परः । एकचक्रेति प्रेण हुतेनाऽऽज्येन भागक; ॥ ८१

भ्यः श्ान्तिमाभोति प्रसादं न च संशयः । गावो भग इति दवाभ्यां हुत्वाऽऽञ्यं गा अवाभरयात्‌

# ग. पुस्तकेऽयं धनुश्िहवान्तगेतो प्रन्थो नास्ति ।

१क. ड. अर्थम" । २ क. ह. च. छ. लक्षात" । ३ ख. चानेन । छ. चान्येन । * छ. “मू । राजसामे' ।
५ ख. नो भवस्येति गृ । ६ छ. धन्वा नागे" । ७ छ. दिरथेतये' । ८ छ. 'जड्पेती" । ९ क. द. विनियोजयेत्‌ ।
१२७. "दा वधूं दक्षा" ।

३२८ भ्ीमदवेपायनपूनिमणीतम्‌-- [ अ० २६१ %छो* १-२० ]

( सामविधानम्‌ )
भवादां षः({) सोपदिति शर)हय्गे विधीयते । देवेभ्यो वनस्पत इति दुपयङ्ञे विधीयते ॥८३
भक ॥ ( $ ¢ 1
गायत्री वैष्णवी ङेया तदिष्णोः परमं पदम्‌ । सर्वमापपरशमनं सर्पकामकरं तथौ ॥ ८४
दयादिमहापुराण भाप्ये यजुषिधानकथनं नाम षष्टषधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २६० ॥ . -
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--७६६४

अयेकषषटययिकद्विक्षततमोऽध्यायः ।

सामविधानम्‌।
पुष्कर उवाच-
यजुविधानं कथितं व्ये सान्नं विधान । संहितां वैष्णवीं नप्ता हुत्वा स्यात्सपरकामभाक्‌
संहितां छन्दसी साधु जप्त्वा प्रीणाति शंकरम्‌ । स्कान्दीं पैत्ां संहितां च जप्तवा स्यासु
प्रसादवान्‌ ॥ ,
यत इन्द्र भयामहे रिसादोपविनाशनम्‌ । अव़ीणीं मुच्यते च अभिस्तिगमेति तै जपन्‌ ॥ ३
सर्वपापं शेयं परितोषं च तासु च । अनरफरेये च विक्रीय जयेदघुत्तीति च॑ ॥ ४
जा नो देव सवितं दुःखमरनाशनम्‌ । अवोध्यमिरिति मग्रेण घृतं राम यथात्रिषि ॥ ५
अभ्युक्ष्य धृतशेषेण मेखङाबन्ध इष्यते । स्वीणां यापं तु गर्माणि पतन्ति भृगुसत्तम (१) ॥ ६
मणि जातस्य बालस्य बधीयात्तदनन्तरम्‌ । सोप राजानमेतेन व्याधिभिरविपरमुच्यते ॥ ७
सर्पसाम पयञ्ञानो नाऽऽप्तुयात्सर्पनं मयम्‌ । माऽ तवा वाघतेलेतदधतवा(१) विभः सह्राः॥
शतावरि(री)पणि वद्ध्वा नाऽऽषुयच्छैन्नतो भयम्‌। दीर्षैतमसोऽक इति हुखाऽनन भाप्तुयाद्ह
समध्यायन्तीति जपन त्नियेत पिपासया । त्वमिमा द्योपधीलेतज्प्तवा व्यार्षि न चाऽस्पतुयात्‌
पयि देवव्रतं जप्तवा भयेभ्यो विमुच्यते । यदि््रो पुनये स्वेति हृतं सौ भाग्यवर्षनप्‌ ॥ १
भगो न चित्र इयेवं नेतरयोरञ्जनं हितम्‌ । सौभाग्यवर्धनं राम नात्र कार्या विचारणा ॥ १२
(जपेदिनद्रेति बग च तथा सौभाग्यवधेनम्‌।परि परिया हि वः कारिः(1) काम्यां संस्ावयेतित्ियम्‌
सातं कामयते राम नात्र कायौ विचारणा । ) रथंतरं वापे बरहमवचसवर्धनम्‌ ॥ १४
भाशयेद्धालकं निलयं वचावृर्ण धतप्टुतम्‌ । इन्द्रमिद्वाधिनं जप्तवा भवेच्छरृतिषरस्त्वसौ ॥ १५
हुत्वा रथ॑तरं जप्त्वा पुतरमाभोल्यसंशयम्‌ । मयि श्रीरिति मश्रोऽयं जक्तम्यः श्रीषिवषैनः ॥ १६
वैरूप्यस्याष्टकं निलयं भयज्ञानः भियं लभेत्‌ । सपताकं प्युज्ञानः स्ान्कामानवाप्डुयात्‌ ॥१७
गव्येषुणेति यो निलयं सायं प्रातरतन्द्रितः । उपस्थानं गवां कु यत्तस्य स्युस्ताः सदा गृहे ॥१८
धृताक्तं तु यद्द्रोणं वात आवातु भेषजम्‌ । अनेन हुत्वा विधिषत्सरगा मायां व्यपोहति ॥ १९
भर देषो दासेन तिखान्हुत्वा कौेणङ्धन्तनम्‌ । अमि त्वी शर नोनुमो वषट्फारसमन्वितम्‌ २०

# क. ङ. पुस्तकयोरयं धनुश्विहान्तगंतो गन्धो नास्ति । `

१क. इ. दुभम्‌। २ छ. इन्द्रं भजाम"। ३क.ड.च। शंनो देवः सवितेति क्ञेयं। * छ. भया ।५क. ई
्छक्ुतो । ६ क. इ, दीथै चमोऽ {।७स.ग.मित्र। ८ क. ङ. "वेदूति' । ९ क, ह. करमनिकन्तनम्‌ । १० ४.
त्वा पूवैपीतये व" ।

[अ० २१२.को° १-१९] अग्निपुराणम्‌ । १२९
( अषवैविषानम्‌ )
वामदे्पसहृलं तु हतं युद्धे नयमदम्‌ । हस्त्यशवपुरुषान्कुरयाशषुधः पिष्टमयाञ्शुभान्‌ ॥ २१
परकीयानथोदिर्य मधानपुरुषास्तया ¦ सुस्विभनान्पिषटकबरान्भुरेणोत्कृत्य भागक्षः ॥ २२
अभि स्वा शूर नोनुमो मच्ेनानेन मश्रमित्‌ । दत्वा सर्पतैलाक्तान्करोभेन जुहुयात्ततः ॥ २३
एतत्कृत्वा बुष कमे सङ्गमे नयमाप्तुपाद्‌ । गारुडं वापेभ्यं च रथ॑तरबरृह्थौ ॥
सर्वपापरशचमनाः कथिताः संशयं चिना ॥ २४

शस्यादिमहापुराण आग्नेये सामविधानं नामेकषष्चधिक्रिदाततमोऽध्यायः ॥ २ ६१॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ञा;--७६८८

अथ द्विषघ्पिकद्विश्ततमो ऽध्यायः ।

| अथर्वविषानम्‌ ।

पष्कर उवाच-
सान्नं विधानं कथितं वश्ये चायर्वणामथ । श्रौन्तातीयं गणं हुता शान्तिपामोति मानवः ॥१
भैषज्यं च गणं हुत्वा सवौ्रोगान्व्यपोहति । त्रिसप्ीयं गणं हुत्वा सर्वपापैः मुच्यते ॥ २
$चिन्नाऽऽप्रोति च भयं हुता वैत्रामयं गणम्‌ । न कचिल्ञायते राम गणं हुत्वाऽपराजितम्‌ ₹
आयुष्यं च गणं हृत्वा शपमृत्यु ऽ्यपोहति । स्वस्तिमाभोति स्त्र हृत्वा स्वस्त्ययनं गणमू्‌॥४
भसा योगमाोति शर्मव्मगणं तथा । वास्तोष्पत्यगणं हुत्वा वासतुदोषान््यपोहति ॥ ५
तथा रौदरगणं हुत्वा स्ौन्दोषान्ब्यपोहति । एदश्गुणेहोमो हष्टादशमु शन्तिषु ॥ ६
वैष्णवी शान्िरन्री च ब्राह्मी रौप्री तयैव च । वायव्या वारुणी चैव कौवेरी भागवी तथा॥७
भरानापत्या तथा त्वरी कोपारी बहिदेवता । मारदणा च गौन्धारी शान्तनेत्रैतकी तथा ॥८
शन्तराङ्गिरसी याम्या पाथिवी सर्वकामदा । यस्त्वां मृत्युरिति हेत मृ्युमिनाशनम्‌ ॥९

एणंसवेति हुत्वा च भुजौरनैव बाध्यते । इद्रेण द्तमित्येतःसर्वकामकरं भेत्‌ ॥ १०
(४इन्द्रेण ण्डमित्येतत्सर्वबाधाविनाशनम्‌ । इमा देवीति मध्र सव॑शान्तिकरः परः ॥ ११
रवा मरुत इत्येतत्सवैकामक्रं भवेत्‌ । ) यपस्य टोकादिल्येतदुःखभरशमनं परम्‌ ॥ १२
नदश पश्च वणिजः पुण्यलाभकरं परम्‌ । कमो मे वाजीति हूतं ज्ीणां सौभाग्यवधैनम्‌ ॥१२
(भ्पमेव जपञ्ित्यमयुतं तु हृतं मवेत्‌ । अपरे गोभिर्न इत्येतन्मेधाद्धिकरं परम्‌ ॥ १४
ष धेणेति हृतं स्थानलाभकरं भवेत्‌ । अलक्तजीेति शुना कृषिलामकरं बेत्‌ ॥ १५
अह ते भप इस्येतद्भेतसोभाग्यवर्धमम्‌ । ये मे पाशास्तथाऽ््येतदवन्धनान्मोक्षक्ारणम्‌ ॥ १६
॥पतवह्निति रिपुञञाशयेद्धोमजाप्यतः । त्वगुत्तममितीतयेतय्शोवुद्धि विवर्धनम्‌ ॥ १७

पथा मृगमतीत्येततजलीणां सौभाग्यवधनम्‌ । येन वेह दिशं चैव ग्भलाभक्रं पतेत्‌ ॥ १८
भयं ते योनिरित्येततपुतरलाभफरं भवेत्‌ । दिवः शिघ्राभिरित्येत्ेत्तौ भाग्यवर्धनम्‌ ॥ १९

% प्रन्थोऽयं धनुश्विहान्तगेतः क. ढः. च. पुस्तकेषु नारित ।

१ छ. वासकध्मस° । २ ख. ग. शातातीयं । इ. च. शेरातीयं । ३ ख. ग. गान्धर्वी । * छ. दत्तमि'। ५क.
तग. ढ.ल्नरंचप" | ६क. ड. च. काममेवानति। ७ क. इ. च. मे प्राणस्त" । ८ क. इ. "तलुदरं भूयः प्रसा
चत्‌ । बृ" ।

४

१३० श्रीपदैपायनुनिपरणीतम्‌-- ( ज० २६१६ को १-१९ ]
८ उत्पाततक्षान्तिः )
स्पतिः परिपातु पथि सरस्तययनं भवेत्‌ । युखामि त्वेति कथितपपरतयुनिवारणबू ॥ २०
अथर्शषिरसोऽध्येता सर्भपापेः भुच्यते । पभाधान्येन तु मन्राणां विचित्र तेरितम्‌ ॥ २,
क्षाणं य्वियानां तु समिधः भथमं हविः । आज्यं च व्रीहयभरैव तथा दे गोरसर्षप्म; ॥ २२
अक्षतानि तिला दधिक्षीर च भार्गव । द भस्तयेव दूवीश्च बिटवानि कमङानि च ॥ २}
श्ान्तिपुष्टिकराण्याहुरव्याण्येतानि सश । तैं कणानि धर्मन राजिका शधिरंःबिषमर्‌ ॥ २४
समिधः कण्टकोपेता अभिचारेषु योजयेत्‌ । आर्षं वे दैवतं छन्दो विनियोग आचरे ॥ २५

इत्यादिमहापुराण ओत्नयेऽथवेविधानं नाम द्विषध्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २६२ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ; - ७७१३

भथ त्रिष्यधिकद्रिशततमोऽध्यायः ।
उत्पातक्नान्तिः ।
पुष्कर उवाच- ८
्ीसृक्तं प्रतिवेदं च केयं रकष्मीविवर्धनम्‌ । हिरण्यवर्णा हरिणीएचः पश्वदकच भिषः॥ =!
रयेष्वकषेषु वाजेति चतस्लो यजुषि प्रियः । स्ताबन्तीयं तथा साप श्रीसूक्तं सामबेदके॥ र
श्रियं धातमेयि पेहि भरोक्तपायर्वणे तथा । श्रीसूक्तं यो जयेद्धक्त्या हत्वा श्रीस्वस्य वै भवेत्‌ ॥
पद्मानि चाथ विख्वानि हुताऽऽज्यं वा तिामुभरियः । एकर तु परुषं सूक्तं प्रतिवेदं तु सबैदम्‌
सुक्तेन दधान्िष्पापो हरैकया जलाञ्जलिम्‌ । लात एकैकया पुष्पं विष्णोदेसाऽघषहा भवेत्‌ ॥
खात एकैकया दा फलं स्यात्सवैकामभार्‌ । महापापोपपापान्तो भवेजनप्तवा तु पौरुषम्‌ ॥
कृस्टेधिशुद्धो जप्तवा च हुत्वा स्ात्वाऽथ सवैभाक्‌ । अष्टादकषभ्यः शान्तिभ्यसिलोऽन्याः
शान्तयो वराः ॥ ` ७
अगृता चाभया सौम्या सवौत्पातविमदनाः । अमृता सर्वदेवत्या अभया ब्रह्मदैवता ॥ ८
सौम्या च सवैदैवत्या एका स्यात्स्ैकामदा । अभयाया मणिः कार्यो वरुणस्य भरगृत्तम ॥ ९
शरतकराण्ठोऽगृतायाश्च सौम्यायाः शङ्नो मणिः । तदैवत्यास्तथा मन्राः सिद्धौ स्यान्मणिबन्धनम्‌
दिष्यान्तरी(रिक्षमौमादिसमुत्पातादैना इमाः । दिव्यान्तरी(रि)क्षमौमे तु अदधत त्रिविधं शण
अदहेकषपरकृतं दिव्यमान्तरी (रिक्षं निबोष मे । उल्कापातश्च दिग्दाहः परिषेशस्तथैव च ॥ १२
गन्धवैनगरं चेष दृष्टिश्च विकृता च या । चरस्थिरभवं भमौ मूकम्पमपि भूमिजम्‌ ॥ १३
सप्ताहाभ्यन्तरे वृष्टावद्धुते निष्फलं भवेत्‌ । शान्ति बिना त्रिभिरवरदरदधुतं भयहृद्धमेत्‌ ॥ १४
देवताचाः मनन्ति वेपन्ते भज्वरन्ति च । आरटन्ति च रोदन्ति परस्विधन्ते हसन्ति च ॥१५
अचाबिकारोपशमोऽभ्यच्यं हुत्वा परजापतेः । अनभिदीप्यते यत्र राष्‌ च भृशानिःसवनम्‌ ॥ १६
न दीप्यते चेन्धनवांसतद्रर पीड्यते रपैः । अशनिवेकृलशमनममिग्रेशच भागेव ॥ १७
अकाले फलिता क्षाः पीरं रक्तं सरवन्ति च । इृक्तोत्पातपदमनं शिवं पूज्य च कारयेत्‌ ॥ १८
अदिदष्टिरनाहृष्टदपिक्षायोभयं मतम्‌ । तृतौ त्रिदिनारब्धृषटिहया भयाय हि ॥ १९

१
१ इ. ^त्कमौवतारि"।

।

(देवपूजविशदेवबली )
िङृलनाक्षः स्यात्यभेन्येनदरेपूननात्‌ । नगरादपरपैनते समीपपुपयान्ति च ॥ २०
नयो हदभक्लबणा पिरसाश्च भवन्ति च । सङिलाक्षयवैकृत्ये अपत्यो वारुणो मनु! ॥ २१
अङ्गाहमसषा नायः कारतो वाऽपरजास्तथा । विदृतप्रसवधरैव युग्मपरसवनादिकम्‌ ॥ २२
ल्लीणां मसषवैकृलये खीविपरादि भपूनयेत्‌ । वंडंा हस्तिनी गौरवां यदि युगं भसूयते ॥ २१
बिजाल्यं विकृतं वाऽपि षडमिमासै्नियेत पे । पितं वा परसृयन्ते परचक्रभयं भवेत्‌ ॥ २४
हेमः परसृतिवेडले जपो विप्रादिएननम्‌ । यानि यानान्युक्तानि युक्तानि न वहन्ति च ॥२५
आकाशे तुयनादाश्च महद्धयमुपस्थितम्‌ । प्रमिशन्ति यदा ग्रापपारण्या ृगपक्षिणः ॥ २६
अरण्यं यान्ति वा ग्राम्या जटं यान्ति स्थलोद्धवाः। स्थरं वा जलजा यान्ति राजद्रारादिके शिषः
प्रदोषे कुक्कुटो वासे शिवा चाकोंदये भवेत्‌ । एह कपोतः मिशे्रव्याद्रा पधि रीयते ॥ २८
परुं बा मक्षिका कु्यात्ताको मेयुनगो दशि । पासादतोरणोद्यानदरारपाकाखेहमनाम्‌ ॥ २९
अनिमित्तं तु पतनं दृढानां राजमृल्यवे । रजसो वाऽथ धूपेन दिशो यत्र समाकुकाः ॥ ३०

अ २१४ छो° १-१९] अ्रिपुराणय्‌ । ३३१
[ परिपुराणम्‌

केतृदयोपरागौ च च्छद्रता शशिसूयंयोः । प्रहमिकृतियेतर तत्रापि भयमादिशेत्‌ ॥ ३१
अभ्निर्यत्र न दीप्येत स्वन्ते चोदकुम्भकाः । मृतिभंयं शरून्यतादि द्युसातानां फलं भवेत्‌ ॥
्िजदेवादिपूजाभ्यः क्ञानि्जप्यस्तु होमतः ॥ १२

इ्यारिमहापुराण शाप्नेय उत्पातश्चान्तिकथनं नाम त्रिषष्यपिकद्िशततमोऽध्यायः ॥ २६३ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः- ७७४५

-~------~

भय चतुःषष्टयधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।

देवपूनविश्वदेवबटी ।

पुष्कर उवाच-
देवपूनादिकं कमै वक्ष्ये चोत्पातमदैनम्‌ । आपो हि षेति पष्टभिः सातोऽध्यै बिष्णवेऽपयत्‌ ॥
हिरण्यवणामिति च पाथं च तिष्ठभिद्विन । शरं न आपो ह्याचमनमिदमापोऽभिषेचनम्‌ ॥
रथे अक्षे च तिष्टभिरगन्धं येति वल्कम्‌ । पुष्यं पष्यवतीलयेवं धूपं धूरसि वाऽप्यथ ॥
तेजोऽसि श्रं दीपं स्यान्पधुपकं दधीति च । दिरण्यगभे इष्टाः भोक्ता निवेदने ॥
अशनस्य पनुजश्रष् पानस्य च सुगन्धिनः । चापरव्यजनोपानच्छत्रं यानासने तथा ॥
य्किचिदेवमादि स्यात्सायिन्ेण निषेदयेत्‌ । पौरुषं तु जपेतमक्त तेनैव जुहयात्तथा ॥
अचौमावे तथा वेधां जे पूर्णघटे तथा । नदीतीरेऽथ कमले शान्तिः स्याद्िपणुपूजनात्‌ ॥
ततो होमः भकपैव्यो दीप्यमाने विभावसौ । प्रिसंमृज्य पष्य परिस्तीये परिस्तरः ॥
सवीभनाग्रं समुद जृहुयात्यतस्ततः । बाघुदेवाय देवाय ममे चाब्ययाय च ॥
अपय चैव सोमाय मित्राय वरुणाय च । इन्द्राय च महाभाग इन्द्रा्निभ्यां तथैव च ॥ १०
विगरेभयश्चैव देवेभ्यः प्रजानां पतये नमः । अनुमत्यै तथा राम धन्वन्तरय एव च ॥ ११
बास्तोष्यलै (तये)तैतो देभ्यै ततः स्वष्टृतेऽग्रये। स चतुध्य॑न्तनान्ना तु हत्वेतेभ्यो बर हरेत्‌

० & @ < „6 = ~ ~

१ छ. धुरं मक्षिकां क्‌" । २ छ. “साऽद्वाऽय । ३ छ. पूपोऽति चाप्य । क. इ, च, छ. नक्तं तदेव ।
५, तथोदीच्यै त" । ।

१३२ भ्रीमहैवायनपुनिपरणीतम्‌- [ अ° २१९ छलो*.१-६ ]
(

| )
तततोपतक्षपभितः पूर्ेणाप्रिमतः परम्‌ । अश्वानामपि ध्मह .उ्भानामानि चाप्यथ ` ११
निरन्धी पूत्रिणीका च अश्पन्ती तथेव च । मेधपत्नी च नामानि सर्वामेव मामव ॥ १४
अप्रेयाश्रा; क्रमेणाथ ततः शक्तिषु निक्षिपेत्‌ । मन्दिन्यै च सुमाग्यै च सुमङ्गल्यै च मार्ग १६
भद्रकासये हतो दशा स्थूणायां च तथा श्रिये । हिरण्यकेदये च तथा षनस्पतय एष ख । १६
धर्माधमेपयौ द्वारे शहमध्ये ध्रुवाय च । मूल्यमे च बहिरदद्ादरुणायोदकाश्ये ॥ १७
भूतेभ्यश्च बहिदधाच्छरणे धनदाय च । इनद्रायेन्दरपुरुषेभ्यो दध्रातपू्रेण मानवः! ॥ १८
यमाय त्पुरुषेभ्यो दधाहक्षिणतस्तथा । वरुणाय तत्पुरूषेभ्यो दव्रात्पशिमतस्तथा ॥ १९
सोमाय सोमषुसूषेभ्य उदण्दवादनन्तरम्‌ । ब्रह्मणे बह्मपुरुपेभ्यो मध्ये दधात्तयैब च || २०
आकारे च तथा चोय स्थण्डिलाय क्षितौ तथा । दिवा दिवाचरेभ्यश् रात्रौ रात्रिषरेषु च ॥
बि बहिस्तथा दद्ात्सायं भातस्तु परलदम्‌ । पिण्डनि्ष॑पणं कुर्यात्ततः सायं न कारवेत्‌ ॥ २२
पितरे तु थमं द्यात्तत्पित्रे तदनन्तरम्‌ । भरपितामहाय तन्मात्रे पिमात्र ततोऽ्षयेत्‌ ॥ १३
तन्मात्र दक्षिणाग्रेषु $ुशेष्वेषं यजेत्ितृन्‌ । इनदरवारुणमायव्या यास्या बा नैक्रताश्च पे ॥ २४
ते काकाः प्रतिग्हन्तु इमं पिण्डं मयोयृतम्‌ । काकपिण्डं तु प्रेण शुनः पिण्डं प्रदापयेत्‌ ॥ २५
बिवस्वतः कुठे जतो दरौ यौपदाबरौ शनौ । तेषां पिण्डं प्रदास्यामि पथि रत्तु मे सदा २६
सोरमेय्यः सवेहिताः पवित्राः पापनाशनाः । परतिग्हन्तु मे प्रासं गावलञैलोक्यमातरः ॥ २७
गो्रासं च स्वस्त्ययनं कृत्वा भिक्षां परदापयेत्‌। अतिथीन्दीनान्पूनयित्वा शह भुज्जीत च खयम्‌
ॐ भ्र; सवाहा, ॐ भुव; साहा, ॐ स्वः स्वाहा, ॐ भूवः खः स्वाहा। ॐ देवकृतस्य.
नसोऽवयजनमसि खाहा । ॐ पिृङरृतस्यैनसोऽवयजनमसि स्वाहा । ॐ आसपहृतस्वैनः
सोऽवयजनमति स्वाहा । ॐ मरनुष्यकृतस्यैनसोऽवयजनमति साहा । ॐ एनस एन-
सोऽवयजनमापि स्वाहा । यच्ाहमेनो विद्रंधकार यजा विद्रस्तस्य सव॑स्यैनसोऽवयजनप्सि
स्वाहा । अग्नये सिषटकृते स्वाहा । ॐ परनापतये साहा ॥ २८
रिष्णुपूजावैश्वदेववलिस्ते कीतितो पया ॥ २९
हत्यादिमहापुराण भप्नेये देवपूजावैशदेवबलिक्रथनं नाम चतुःषष्टधिकद्िशषततमोऽध्यायः ॥ १६४ ॥
आदितः छोकानां सपण्वङ्ाः-- ७७७४

भथ पदषषटयथिकद्विशततमोऽध्यायः ।

दिक्पाडादिन्नानम्‌ ।
अभिरबार्-
सवारथप्तापनं लानं श्ये शान्तिकरं शरणु । लापय सरितीरे प्रहानििष्णं िषकषणः॥ !

देवार्थे ऽवरालयादी विनायकग्रहादिते । विधाधिनो इदे गेहे जयकामस्य वीर्के॥ २
पशचिन्यां स्लापयेन्नारीं गर्भो यस्याः स्वेत्तया । अशषोकसंनिधौ सायालातो यस्या विनश्यति

१क. इ निरक्षी । २ च. जाता द््म्यां द्रादश्ारणाः । ते" । ३ छ. श्यावश्च । » क, ढ, “न-ियं
नैमित्तिकं ज्ञा । च. च-सवायेसाधकं ज्ञा" । ५ च, "नो हृदङ्गे च ज । ।

[भण ९९९ शछो* !-१० ] अभरिषुराणम्‌ । ३३१
षितायडञानम्‌ )

(
ष्ारधिन्यभ पुष्या पतराधिन्याभ्र सागरे । शे सौमाग्यकामानां सर्वेषां पिष्णतनिपौ ॥४
प्णवे रेदतीपुष्ये सर्वेषां लानमु्तमम्‌ । लानकामस्य स्ह एयुत्सादनं स्तम्‌ ॥ ९
एनैव रोधना च शतो गुरुणा त्वचम्‌ । मधूकं रजनी दरे च तगरं नागकेशरम्‌ ॥ ६
अम्बरी चेष पञ्षां मांसीयासर्कर्पैः । मियङसरषपं कुष बलां ब्रम च कुङुमम्‌ ॥ ७
पथग्यं सङ्पिश्रपुदरतय सानमाषरेत्‌ । मण्डले कणिकायां च विष्णु परह्माणमच॑येत्‌ ॥ ८
दते वामे रं पूव प्त्रे पएवोदिके क्रमात्‌ । शिसेदिनद्रादिकान्देवान्तायुधान्सहवान्धवान्‌ ॥ ९
लानमण्डलकाम्दिशु कूरया्ेव विदिष्ठ च । विष्णत्रहमशशकरादीं लद खाण्य््य होमयेत्‌ ॥ १०
एकैकस्य खष्टशतं समिषस्तु तिलानघरतम्‌ । भद्रः सुद्र: सिद्धार्थः करदाः पष्टिरनाः ॥ ११
अमोधभिभरभानु पर्जन्योऽय सुदीनः । स्थापयेत घटानेतान्साभिरदरमरटरंणाः ॥ १२
विशवे देवास्तथा देत्या वसवो पुनयस्तथा । आगरेवयनत सुप्रीतास्तथाऽन्या अपि देवताः ॥ ११
ओषधीनिक्िपेतकुम्भे जयन्तीं विजयां जयाम्‌ । शतावरीं शतपुष्पां विष्णुरान्तापराजिताम्‌ ॥
स्योतिष्मतीमतिवलां चन्दनोकश्षीरकेशरम्‌ । कस्तरिकां च कूरं वालं पत्कं त्वचम्‌ ॥ १५
नातीफलं लवङ्गं च रृत्तिकां पश्चगव्यकम्‌ । भद्रपीठे स्थितं साध्यं सापययुष्िना बलात्‌ ॥१६
राजामिषेकमनघ्रोक्तदेवानां होकाः पृथक्‌ । पूणाहुति ततो दसा गुर दक्षिणां ददेत्‌ ॥ १७
व्रोऽभिषिक्तो गुरुणा पुरा देलयाज्ञपान हे । दिकपालल्ानं कथितं सक्घामादौ ंयादिदम्‌ १८
शयादिमहापुराण आपनेये दिक्पालन्ञानविधिकथनं नाम पश्चपषटयधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २ ६५॥
आदितः श्रोकानां समश्यङ्ञाः--७७९२

भथ षटूषषटथपिकट्विशततमोऽध्यायः।

विनायकस्नानम्‌ ।
पष्कर उवाच-
विनायकोपर्षटानां लानं सर्वकरं बदे । बिनायक; कषै(मा)विध्रसिदध्यर्थं विनियोजितः ॥ ?
गणानामाधिपत्ये च केशवेशपितामरैः । स्मेऽवगाहतेऽत्यथै जलं पुण्डां पश्यति ॥ २
विनायकोपरसतु क्रव्यादानधिरोहति । व्रनमानस्तथाऽऽत्मानं मन्यतेश्ुगते परैः ॥ ३

विमना विफलारम्भः संसीदत्यनिमित्ततः । कन्या वरं न चाऽऽपनोति न चापत्यं बराङ्गना ॥
चाये भोत्रियश्च न शिष्योऽध्ययनं लभेत्‌ । धनी न लाभमाभ्नोति न कृषिं च कृषीवरः॥
एना राभ्यं न चाऽऽमोति लपनं तस्य कारयेत्‌ । हस्तपुष्या्गुकंसीम्े ेष्णे भद्रपीठे ॥
गौरसषपकरकेन साश्यनोतसादितस्य च । सर्वैः सर्वगन्धः मल्किभिरसस्तथा ॥ । ७
पतुभिः कठरौः स्नानं तेषु सवेषधीः क्िपेत्‌ । अश्वस्थानाद्गनस्थानादरसीकास्वेगमाद्धदाद्‌॥ ८
ृर्िकां रोचनां गन्धं गग तेषु निक्षिपेत्‌ । सदसा शतधारमृषिभिः पावनं कृतम्‌ ॥ ९

त्वाममभिरि्चामि पावमान्यः पुनन्तु ते । भगं ते वरणो राजा भगं मूर्यो बृहस्पतिः ॥ १०

„. १8, "धनां च पु्पव्ये । २ छ. "धिनां च सा"। ९७. ताग गु । “छ. "कमर्दनैः। प्रि । ५ क. ठ. छ.
शुं बराह्मम" । ६ च. छ. "रणान्‌ । वि" । ७ क. ढ. तथा । ८ क. ड, "कान्तां प। ९ ख,ग. च. ह । दीक्षज्ानं
१५।१० स. च. छ. जयादिकम्‌ । ११ छ. “सृष्टस्तु । १२ क. ड. “ज्येनाऽऽच्छादि" ।

३१४ अमहूपायनगुनिषरणीतम्‌- [ भ० २९० छो» १-२१]
( मादेश्वरस्नानलकषकोटिहोमाश्यः )
भगमिन्द्रश्च वायुश्च भगं सप्षयो दवुः । यत्ते केशेषु दौरमाग्यं सीमन्ते यच पूनि ॥. ` ११
ललाटे कणैयोरकष्णोरापसतवन्तु सवेदा । दर्भपिञ्जिमादाय वामहस्ते ततो गुद! ॥ ` १२
जातस्य सारषपं तैं सुपरेणौदुम्बरेण च । जुहुयान्न कुशान्सव्येन परिश् च ॥ ` १३
मितश्च संमितशरैष तथा शालककण्टकौ । कृष्माण्डी राजपुत्र एतैः स्वाहासमन्वितैः ॥ १४
नामभिषलिमत्रैश्च नमस्कारसमन्वितैः । द्ाचतुष्पये शूपे कुशानास्तीर्य सर्वतः ॥ १६
छृताृतांस्तण्डुलांथ पललौदनमेव च । मत्सयान्पङस्तयेव्ाऽऽपानयुष्यं चित्रं सुरां भिधा ॥ १६
मूलकं पूरिकरापएपां स्तयेवेण्डविकास्नः । दध्यन्नं पायसं पिष्टं मोदकं गुडमरपयेत्‌ ॥ १७
िनायकरस्य जननीपुपतिषटेत्ततोऽम्बिकाम्‌ । दुबोसर्पपपुष्पाणां दष्वाऽ्ध्यं (६य) पूर्णम्मरिम्‌ ॥
रूपं देहि यशो देहि सौभाग्यं सुभगे मम । दत्र देहि धनं देहि सवौन्कामांश्च देहि रे ॥ १९
भोजयेद्राह्मणान्दचादरखयुगं गुरोरपि । विनायकं ग्रहान्पाच्यं भियं कफल रमेत्‌ ॥ २०
ईत्यादिमहापुराण भाप्नये विनायकल्ञानकथनं नाम षटूषष्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २६६ ॥

आदितः शछोकानां सम्यङ्ाः--७८१२

~~~

भथ सप्तषष्यपिकद्विशपतततमोऽध्यायः ।

महेश्वरलानलक्षकोटिदोमादयः ।
एष्कर उवाच--
सानं माहेश्वरं वषये राजादेनयवर्षनम्‌ । दानवेन्द्राय बरुये यज्गादोशना पुरा ॥ !
भास्करेऽनुदिते पीठे मातः संसलापयेदधरैः ॥ १

ॐ नमो भगवते द्राय च बाय च पाण्डरोचितमस्मानुरिष्तगात्राय (#तद्यथा) जय जय

सर्वान्शाशरन्मूकस्य कलहपिग्रहविवादेषु भञ्जय भञ्जय । ॐ मथ मथ सवेपरतयधिकान्योऽपरौ
धुगान्तकारे दिषक्षाति । इमां पनां रौदरमूतिः सदसरांशुः शः स ते रस्तु जीषितम्‌ ॥ २
सेवतकापनितुरयश्च भिपुरान्तकरः शिः ॥ }
सवैदेवमयः सोऽपि तव रक्षतु जीवितं किति लिखि खिलि खहा ॥ ५
एवं सातस्तु मत्रेण जुहुयाततिकतण्डुटम्‌ । पश्चामृतेसतु संताप्य पूजयेच्छरलपाणिनप्‌ ॥ ६
स्लानान्यन्यानि वक्ष्यामि सर्वदा विजयाय ते । ल्लानं धृतेन कथितमार्युषो वर्धनं परम्‌ ॥
गोमयेन च रक्ष्मीः स्यादोपूत्रेणाघमर्दनम्‌ । क्षीरेण बरद्धिः स्यादधा रक्ष्मीविवधनम्‌ ॥

€

कुशोदकेन पापान्तः परचमन्येन स्वैभाक्‌ । दातपृटेन सर्गीपषगोशूङ्गोदकतोऽघनिद्‌ ॥ ९
पराशविस्वकमलकुशसानं तु सथैदम्‌ । वचा हरिद्र दे यस्तं लानं रक्षोहण परम्‌ ॥ ९

आयुष्यं च यशस्यं च धमेमेधाविवर्धनम्‌ । दैमाद्धिभैव माङ्गर्यं रूप्यताप्नोदकेस्तथा ॥. १०

रत्नोदकेस्तु विजयः सौभाग्यं सरमगन्धकरैः । फलाद्धिश्च तथाऽऽरोग्यं धात्यद्धिः प्रमां भषम्‌

~~~
# एतद्र सर्वेषु पुस्तकषूपलमभ्यते । परं चैतदधिकम्‌ ।

१ क. ए. च. "लमा" । २ क. ख. ग, ड. च. "कटेकरौ । कूः 1 3 ख. पुत्रान्देहि । ४ क. ड. च, हे ।
५ छ. "वेपयिकाः । ६ क. इ. च. परः। ख. शरः) ७ क. इ. च. "तं, टिखिनि टि्खिनिस्वाः। ८ष्ट. पुष्य ।
९ छ. "लब्धिः ।

[ अ° २१८ छो° १-१० ] अप्पुराणम्‌ । ११९
( नीराजनाबिधिः )

तिरसिद्ायकैककष्मीः सौभाग्यं च भियेगुणा । पञ्नोत्परुकदैम्बः भ्रीं बलादुमोदकैः ॥ १२
विष्णुपादोदकस्लानं स्ैसानेभ्य उत्तमम्‌ । एकोकयकैककामो यो हैफरैकं विधिवश्वरेत ॥ १३
अक्रन्दयतिसूकतेन भबध्रीयान्मणि करे । कष्पाठावचाश्ुण्ठीशङ्कलोहादिको मणिः ॥ १४
सर्वषमिव कामानामीश्वरो भगवान्हरिः । तस्य संपूजनादेव स्वान्कामान्समश्ते ॥ १५
ज्ञापयित्वा पूतक्षीरेः पूजयित्वा च पित्ता । पञ्चमम द्वा हवतिसारात्ममुच्यते ॥ १६
पगव्येन सृन्ञाप्य बातम्यायि विनाशयेत्‌ । द्िरेदसपनाच्छले्परोगृहा बाऽतिपूजया ॥ १७
धृतं तैलं तथा क्षोदं लानं तु भिरं परम्‌ । सानं धृताम्ु दिनं समलं पृततैखकम्‌ ॥ १८
्रािश्ुरसं क्षीरं स्नानं त्रिमधुरं स्पृतम्‌ । धृतमिक्ुरसं तैलं क्षोदं च त्रिरसं भिये ॥ २०

अनुकेपलिशृस्तु कपूरोशीरचन्दनेः । चन्दनारुरकपूरमृगदरपैः सङ्ङ्कमैः ॥ २१
पातुरेषनं विष्णो; सवकामफटमदम्‌ । त्रिदुगन्धं च करूरं तथा चन्दनकुङ्कमेः ॥ २२
पादपं सकपूरं मयं सपैकामदम्‌ । जातीफलं सकपूरं चन्दनं च निशीतम्‌ ॥ २३
पीतानि शचकवणानि तया शह्ठानि भार्मव । कृष्णानि चैव रक्तानि पञवर्णानि निदिशेत्‌ २४
उत्प प्नजाती च त्रशीतं हरिपूजने । कुङ्कमं रक्तपञ्मानि रक्तं रक्तपुतपलम्‌ ॥ २५

धृषदीपादिभिः भाच विष्णु श्ान्तिमवेधृणाम्‌ । चतुरख्करे कुष्ठे बराह्मणाश षोडश ॥ २६
रकषहेमं कोटिषोमं तिङाञ्ययवधान्यकैः । ग्रहनभ्यच्यं गायत्या सवैशरान्तिः करमादवेद्‌ ॥२७
श्यादिमहापुराण भाप्नेये माहिश्वरज्ञानलक्षकोणिहोमादिकथनं नाम सप्तषष्टयधिकद्ि शततमोऽध्यायः ॥ २६५ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः- ७८३९

भथाष्टषष्टथधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

नीराजनाविषिः।

पुष्कर उवाच-
कं सांवसरं राकां जनमे पूजयेच तम्‌ । मासि माति च संक्रान्तौ सूसोमादिदेवताः ॥ १
अगस्त्यस्योदयेऽगस्लयं हुास्ये हरं यजेत्‌ । शयनोत्थापने पवदिनं कुथात्सषुतसवम्‌ ॥ २
्रष्पादे सिते पष प्रतिपत्ति क्रमात्‌ । शिषिरात्पवदिग्मागे शक्रार्थं मनं चरेत्‌ ॥ श
तत्र शृक्रध्वजं स्थाप्य दाचीं शक्रं च पूजयेत्‌ । अष्टम्यां वा्रधोपेण तां तु यष्टि प्रवेशयत्‌ ॥ ४
एकादरयां सोपवासो द्वादश्यां केतुपुत्थितम्‌ । यजेदस्रादिसंबीतें पटस्थं सुरपं शचीम्‌ ॥ ५
वेन्द्र जितामित्र दप्रहन्पाकश्चासन । देषदेव महाभाग तं हि भूषितां गतः ॥ ६
खं रधुः कषाशवतश्चैव सर्ैभूतहिते रतः । अनन्ततेजा वैराजो यश्षोजयश्िवधनः ॥ ७
तेजस्ते वर्भयनःषेते देवाः शक्रः स॒दृष्टिृद्‌ । बह्मविष्णुमहेशाश्च कातिकेयो विनायकः ॥ ८
आदित्या बसषो रुद्राः साध्याश्च भृगवो दिश; । मरणा लोकपाला ग्रहा यक्षाद्रिनिन्नगाः ९
सुराः श्रीही गौसी चण्डिकां च सरस्वती । भवतैयन्तु ते तेजो जय शक्र शचीपते ॥ १०

१ छ. शम्यैव श्री । २छ. "काकी एकफाभयेत्येकीऽ्कं षि" । ३ क. इ, ^त्‌ । भाक । " च. कृत. ।

५ छ. शुहकणानि । ६ छ. शुकादि । ७ क, इ, कमाख्यं । ८ क. इ, च. छ. चातुमौस्वं । ५ फ, इ, प्रोष्ठपदे ।
१० ख, ग. पटस्थं |

११६ मपायनुनिमणीतम्‌-- [अ २१९ श्रो° {-६]
(

तव चापि जयाक्भिलयं मम संप्तां शुभम्‌ । प्रसीद राहा भिभाणां प्रजानामपि सर्वतः ॥ ४ १
मवत्पमसादात्पूथिवी निलयं सस्यवती भवेत्‌ । शिवं भवतु निधिघ्ं शाम्पन्तामीतयो भृशम्‌॥ १२
मन्रणन्द्र समभ्यच्यं नितभः स्वगेमाप्तुयात्‌ । भद्रकालीं पटे शिरूय एजयेदाश्वने जये ॥ १३
शुपकषे तथाऽम्यामायुषं कारक ध्वजम्‌ । छतं च राजलिङ्गानि श्यं कु्मादिभिः ॥ १४
जग्रभिदि बरि दचरादितीयेऽहि पुनर्यजेत्‌ । मद्रकाङि महाकाछि दुगे दुगौतिहारिणि ॥ १९
भरोक्यविजये चण्डि मम शान्तौ जये भव। नीराजनविपि वक्ष्य दशान्या मन्दिरे चरेत्‌ ॥ १६
तोरणत्रितयं तत्र गृहे देषान्यजेत्सदा । चित्रां लक्ता यदा स्वातिं सविता भतिपधते ॥ १७

२८

ततः पशत कर्तव्यं यावत्स्वातौ रषिः स्थितः । ब्रह्मा विष्णुश्च शमु शक्ैवानडानिहौ १८
विनायकः कुमार वरूणो धनदो यमः । विभवे देवा वैश्रवणो गजाशा्टौ च तान्यमेत्‌ ॥ १९
ुमदैररदणौ पमः पुष्यदन्तश्च वामनः । सुमतीकोऽञ्जनो नीलः पूना काया शृहादिके ॥ २०
पुरोधा लुहुयादाज्यं समित्सिद्धायेकं तिराः। कुम्भा अष्टौ पूमिताश्च तैः साप्याणवगजोत्तपाः
अधः स्वायां ददेिण्डांस्ततो हि प्रथमं गजान्‌ । निष्कामयेत्ोरणैसतु गोपुरादि न श्यपेँ
निष्कमियुस्ततः स राजलिङ्गं हे यजेत्‌ । वारणे वरणं भार्यं राजौ भूतषछि ददेत्‌ ॥ २१
विशाखायां गते सूये आश्रमे निवसेधुपः। अकुयादिते तसमिन्बाहनं तु विशेषतः ॥ २४
पूजिता राजलिङ्गाश्च कतैव्या नरहस्तगाः । (हस्तिनं तुरगं छत्रं खद्गं चापं च वुन्वुभिष््‌ २९
ध्वजं पताकां धर्ेहञ कालङगस््वमिमश्रयेत्‌ । अभिमन्त्य ततः सर्वानदुर्यातनरधृगतान्‌ ॥ २६
कुजरोपरिगो स्यातां सांबत्परपुरोहितौ । ) मच्रितं् समारुह तोरणेन विनिगीमेत्‌ ॥ २७
निष्क्रम्य नागमारुहय तोरणेनाथ निगेमेत्‌ । बलि बिभञ्य बिषिवद्राना कुनरधू्ैतः ॥ २८
उर्पुकानां तु निचयमादीपितदिगन्तरम्‌ । राजा परदक्षिणं कुयाज्ीन्वारान्सु्माहितः ॥ २९
चतुरङ्बलोपेतः सथैसैन्येन नादयन्‌ । एवं कृता शं गच्छेद्िसनितर्जनस्ततः ॥ ३०
शनान्तिनीराजनास्येयं इृद्धये रिपुमदैनी ॥ ३,
हत्यादिमहापुराण आन्नेये नीराजनाविधिकथनं नामाशटपटथयिकद्विशषततमोऽध्यायः ॥ २६८ ॥
आदितः शछोकानां समश्यङ्ाः-७८७०

अयेकोनपप्तयधिकद्विशततमोऽध्यायः।
छत्रादिपरार्थनामन्राः ।
पुष्कर उवाच--
छतरादिमच्रान्वक्ष्यापि यैस्ततपूज्य जेयादिकम्‌ । ब्रह्मणः सलयवाक्येन सोमस्य वरुणस्य च ॥!
सूयैस्यं च प्रमावेण वर्धस्व त्वं महामते । पाण्डरामपरतीकाश दिमङुनदेनदुसुभभ्‌ ॥ र्‌

यथाऽम्बुदृम्छाद्यते शिवायैनां वसुंधराम्‌ । तथाऽऽच्छादय रोजान॑ विजयारोग्यषद्धये ॥ ?
न~ ---
+ धनुश्चिहान्तगतो प्रन्थः क. ड. पुस्तकयोर्नास्ति।

१क. $. ^त्‌ । तत्रस्था भद्रकाली चदु" ।२क. ठ. कविः। ३ क. ड. छ. वैभ्रवसो। *.क,ख.ग. ड. च.
"वतौ प'। ५क. ङ. च. "के । प्रोवाजु'। ६ छ. अदवाः ज्नाप्याद्‌"। ७ ज्ञ, "त्‌ । विषमेण । ८३. ७, "जनो
जयेत्‌ । शाˆ। छ. “जलाञ्जलिः । शा" ९ क, इ, जपादिकम्‌ ।

[ ° २९९ शो° ४-३९ ] अश्िपुराणम्‌ । १३७
( छश्रादिश्राथेनामश्राः )

गन्धर्वकुलजातस्तवं मा भूयाः कुखदूषकः । ब्रह्मणः सत्यवाक्येन सोपस्य वरुणस्य च ॥
मावा हुताशस्य बंस त्वं तुरंगम । तेनसा चैव सूवैस्य पुनीनां तपता तथा ॥
रद्य ब्रह्मच पवनस्य वरेन च । स्मर स्वं राजपत्रोऽसि कौस्तुभं तु मणि स्र ॥
मां गति ब्रह्महा ग्छेत्पृहा मातृहा तथा । मूम्य्थऽनृतादी च पषत्रियश्च पराख्खः ॥
्रनेस्त्वे तां मतिं किप मा तत्पापं भवेत्तव । विकृति माऽपगच्छेस्तवं युदधेऽध्वनि तुरंगम ॥
रिन्िनिघ्रन्समरे सह भ्रा सुखी मव । प्रकेतो महावीय सुपणैरत्वाएपाभितः ॥
पतत्रिरदनतेयस्तथा नारायणध्वजः । कादयपेयोऽगृताहती नागारिपिष्णु्राहुनः ॥ १०
अप्रमेयो दुराधर्षा रणे देवारिमूदनः । महावलो महवरिगो महाकायोऽमृताशनः ॥ ११
गरुतमान्मारुतगतिस्त्वायि संनिहितः स्थितः । विष्णुना देषदे्ेन शक्ररथं स्थापितो हयसि ॥ १२
जयाय भव मे निलयं हृदधयेऽथ बलस्य च । साश्ववर्मायुधान्योधात्न्ास्माकं रिपृन्दह ॥ १३
कुुदैराणी पद्मः पुष्पदन्तोऽथ वामनः । सुप्रतीकोऽञ्ञनो नीट एतेऽष्टौ देवयोनयः ॥ १४
तेषं एताश्च पीताश्च वनान्य समाभिताः । भद्रो मन्दो मृगश्च गजः सकीमै एव च ॥ १९
वने बने प्रसृतास्ते स्मरयोनि महागजाः । पान्तु त्वां वसवो रा आदित्याः समरुदणाः। १६
भीरं रक नागेन्द्र समयः परिपारयताम्‌ । पेरावतापिरूढसतु बजहतः शतक्रपुः॥ १७
पएठतोऽनुगतस्त्वेष रक्षतु तां स देवराद्‌ । अवरा जयं युद्धे सुस्यैष सदा वज ॥ १८
अवाघ्रुहि बरं चेव एेरावतसतमं युधि । श्रीस्ते सोमाद्रलं विष्णोसतनः सयौ गोऽनिात्‌॥ १९
स्थं गिरेजयं शद्रा्यशो देवासपुरंदरात्‌। यदध रतु नागास्वां दिश सहं दैौः ॥ २०
अश्विनो सह गन्धैः पान्तु तवां सर्वतो दिशः । मनबो वसवो शद्रा वायुः सोमो महषैयः॥२१

2 ¢ @ ® 6 न

नागिनरगन्धवेयक्षतगणा ग्रहः । प्मथासतु सहाऽऽदिदै्तशो मातृभिः सह ॥ २२
शकर; सेनापतिः खन्दो वरुणश्चाऽऽभ्रितस्त्रयि । प्रदहन्तु रिपूरपवत्राजा बिजयमृच्छतु ॥२३
यानि मयुक्तान्परिमिरदृषणानि समन्ततः । पतन्तु तव शत्रणां हतानि तव तेजसा ॥ २४
काटनेमिवे यदघुदध तिपुरधातने । दिरण्यकशिपोयंद्े वधे सर्वासुरेषु च ॥ २५
शोमिताऽप्ि तयेवा्य शोमस्व समयं स्मर । नीटमरेतामिमां टटा नदषन्त्वा तपारयः ॥ २६
व्याधिभिषितिधेर्धोरेः शदथ युपि निजिताः पएरतना सती ठेवा कालरात्रीति पल्वे ॥ २७
दहन्तु रिपूमसरवान्पताके स्वापुपाणिताः । स्मेर महायङ्े देवदेवेन शूलिना ॥ २८
परेण जगतश्चैव सारेण स्व पिनिधितः । नन्दकस्यापरां पभ स्मर रात्रुनिबर॑ण ॥ २९.
नीलोत्पलदलक्ष्याम कृष्ण वुःसञ्मनादन । असिर्विशसनः सदु्तीक्णधारो दुरासद; ॥ ३०
्ीगभो विजयश्ैव पपरपारस्तयैव च । इलयष्टौ तव नामानि परोक्तानि स्यधवा ॥ ३१
कत्र कृत्तिका तुभ्यं गुरुदेवो महेश्वरः । हिरण्यं च शरीरं ते दैवतं ते जनार्नः ॥ ३२

गानं रक्ष निचि सबलं सपुरं तथा । पिता पितामहो देषः स स्वं पाटय स्रदा ॥ ३३

ए्ममदस्तवं समरे वमे सैन्ये यशोऽव मे । र्त मां रक्षणीयोऽहं तवानघ नमोऽस्तुते ॥ ३४
द 1 न ~~ न १

इन्दुम त्वं सपत्नानां घोषाद्धदयकम्पनः । भव भ्रूमिपसन्यानां यथा परिजयवर्धन; ॥ ३५

१ख. ग. छ. श्च बलान्य* । २ख. च. ह, रेरावणसमं। ३ ख. छ. -भिरमूष' । * क. ख. %भितोऽसि ।
५ क. इ. गवष्मौ दु" । स. ग. ^क्णचमा दु ।
॥ 8 ।

३१८ ्रीमद्रेपायनमुनिपरणीतपू-[भ०२७०-९७१ छो ° १- १५१]
( विष्णुपञ्जरवेदशाादिकथनम्‌ )
यथा जीमूतधोषेण हृष्यन्ति वरवारणाः । तथाऽस्तु तव शब्देन हर्षोऽस्माकं पुदावह ॥ ३६
यथा जीपूतशब्दन क्लीणां त्रासो ऽभिजायते । तथा तु तव शब्देन तरस्यन्त्वस्महिषो रणे ॥ ३७
म्रः सदाऽचैनीयास्ते योजनीया जयादिषुं । कृतरक्ष्च षिष्ण्वदिस्त्वभिषेकश्च बत्सरे ॥ ३८
राङ्गोऽभिषेकः कमैम्यो दैवज्ञेन पुरोधसा ॥ १९
इद्यादिमदापुराण भाप्तेये छत्रादिप्राथनामश्नकथनं नामैफरोनतप्तयधिकद्िशततमोऽध्यायः ॥ २६९ ॥
आदितः शोकानां समण्ञाः--७९०९

भथ सप्तयधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

विप्णुपञ्ञरम्‌ ।

पुष्कर उषाच--
तिरं जघ्ुषः पतं ब्रह्मणा विष्णुपञ्चरम्‌ । शंकरस्य द्विजश्रेष्ठ र्षणाय निरूपितम्‌ ॥ १
वागीरेन च दात्रस्य बलं हन्तु प्रयास्यतः ) तस्य स्वरूपं वक्ष्यामि तच्च शुणु जयादिमत्‌ ॥ २
विष्णुः प्रास्यां स्थितश्चक्री हरिदेक्षिणतो गदी । प्रतीच्यां शङ्गपग्विष्णुनिष्णुः खड्गी ममोत्तरे॥
हृषीकेशो विकोणेषु तच््िषु जनार्दनः । क्रोडरूपी हरिभरमौ नर्सिहोऽम्बरे म्मे ॥ ४
रान्तममठं चक्रं ्रपत्येतत्पुदशेनम्‌ । अस्यांशुमाला दुष्य हन्तु प्रेतनिज्ञाचरान्‌ ॥ ५
गदा चेयं सहस्ताचिः परदीप्पावकोज्ञ्वला । रक्षोमरतपिशाचानां डाकिनीनां च नाक्षनी ॥ ६
शाङ्ग विस्फूर्जितं चैव बायुदेवस्य मद्विपून्‌ । तियखनुष्रूष्माण्डमेतादीन्दन्त्वशेषतः ॥ ७
खद्गधारोज्ज्वलञ्योत्लानिधरूता ये समाहिताः । ते यान्तु श्षाम्यतां सथो गरुडेनेव प्रन्नगाः.
ये एष्माण्डास्तथा यक्षा ये दैत्या ये निज्चाचराः। मेता विनायकाः कूरा मतुष्या जैम्भगाः सगा;
सिहादयश्च पमो दन्दश्काश्च पन्नगाः । सर्वे भवन्तु ते सौम्याः कृष्णशङ्गरबाहताः ॥ १०
चित्त्सिहरा ये मे ये जनाः स्मृतिहारकाः । बलोजसां च हतीरम्डायाविधंशकाश्च ये ॥ ११
ये चोपभोगहरतारो ये च रक्षणनाशकाः । कृष्माण्डास्ते प्रणयन्तु विष्णुचक्ररवाहताः ॥ १२
ुद्धिस्वारथ्यं मनःस्वास्थ्यं स्वास्थ्यमेन्दरियकं तथा । ममास्तु देवदेवस्य वासुदेवस्य कीतैनात्‌

पृषे पुरस्तान्पम दक्षिणोत्तरे विकोणतश्चास्तु जनादनो हरिः ॥

तमीञ्यमीश्नानमनन्तमच्युतं जनादंनं प्रणिपततो न सदिति ॥ १४॥

यथा परं ब्रह्म हरिस्तथा परो जगत्स्वरूपश्च स एव केशवः ॥

सदेन तेनास्युतनामकीतेनासणाशयेतु तरिषिषं ममाशुभम्‌ ॥ १५ ॥

इ्यादिमहापुराण भाेये विष्णुपञ्नरकथनं नाम सप्तत्यधिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २७० ॥
आदितः शोकानां सम्य्ाः- ७९२४

~-----~

सथैकसप्तत्यधिकद्विदाततमो ऽध्यायः ।
वेदशाखारिकथनम्‌ ।
पृष्कर उवाच-
© ४ 1
सर्वानग्राहका मच्राशवतुवर्गपसाधकाः । ऋगयर्व तथा साम यजुः संख्या तु लक्षकम्‌ ॥ =!

१छ. शु । घुतकम्बरवि" । २ छ. म। कुरा ९ क. क. भज्ञफाः । क, ठ, सवीर्थकाममश्राश्च चतु ।

[अण ९७ शो {-४ ] अगिपुराणम्‌ । १३९
( पुराणदानादिमाहात्म्यम्‌ )

भेदः सांख्यापनभैक आश्वलायनो द्वितीयकः । शतानि दकष मच्राणांब्रौष्मणा द्विसहस्रकम्‌ २
वेदो हि पमाणेन स्मृतो दैपायनादिभिः । एकोनद्विसषहस्ं तु मश्राणां यजुषस्तथा ॥
श्रानि दश्च विप्राणां षडशीतिश्च शाखिकाः । काण्वमाध्यंदिनी संज्ञा कठी माध्यकदी तथा ४
मैत्रायणी च संज्ञा च तैत्तिरीयामिधानिका । वैशम्पायनिकेलयाधाः शाखा यज्ञाषि संस्थिताः ९

कौ $. ७ र्‌ (स ६ ॥
तान्न कौधुमसंजेका द्वितीयाऽयर्षणायनी । गानान्यपि च चत्वारि बेद आरण्यकं तथा ॥ ६

इ सडयतु्शच मनना नवसहस्ङाः । स चतुःशतका्ैव ब्रह्मसंयटकाः सताः ॥ ७
पथंशतिरेषात्र संममानं प्रकीतितम्‌ । सुमन्तुजाजिगरैव शोकायनिरथवके ॥ ८
शौनकः पिप्पकादशच मुञ्जफेशादयोऽपरे । मन्राणामयुतं षषटिशतं चोपनिषच्छतम्‌ ॥ ९

व्यासरूपी स भगवाञ्शाखामेदाधकारयत्‌ । शातामेदादयो विष्णुरितिहासः पुराणकम्‌ ॥१०
राप्य व्यासात्पुराणादि सूतो वै लोमहर्षणः । सुमतिथाधिवर्चाश्च मित्रयुः शिशपायनः ॥ ११
कृतव्तोऽथ सावणिः षटृकषिष्यास्तस्य चाभवन्‌ । शांशपायनादयशचकरः पुराणानां तु संहिताः ॥
ब्रह्मादीनि पुराणानि हरिषिद्या दशाष्ट च । महापुराणे ह्वपरये विद्यारूपो हरिः स्थतः ॥११
सपपश्चो निष्पपचो पूतीमूपस्वरूपधरक्‌ । तं ्ञात्वाऽभ्यस्यं संस्तय युक्ति पुक्तिमवाभ्रुयात्‌ ॥ १४
विष्णनिष्णुभविष्णाश्च अधिसूयादिरूपवान्‌ । अभिरूपेण देवादेषूषं विष्णुः परा गतिः ॥ १५

देषु स पुराणेषु यज्ञमूतिथ मीयते । अ्रेयाखय पुराणं तु रूपं विष्णोहत्तरम्‌ ॥ १६

अप्रेयाख्यपुराणस्यकती श्रोता जनार्दनः । तस्पातपुराणम्नयं सपैबरेदमयं महद्‌ ॥ = १७
¢ $ # 1 (9

सरवत्रि्यामयं एण्यं स्रङ्ञानमयं वरम्‌ । स्त्महरिरूपं हि पठतां शृण्वतां वणम्‌ ॥ = १८

वि्याधिनां च विदरादू[म]थिनां श्रीधनप्रदम्‌। राज्याधिनां राज्यदं च धर्मं पमेकामिना(णा)प्‌
सगीधिनां स्वगीदं च प्रदं पुत्रकामिना(णा)म्‌। गबादिकामिनां गोदं ग्रामदं प्रापकामिना(णा)प्‌
कापाधिनां कामदं च स्वसौमाग्यसंप्रदम्‌ । गुणकीतिपदं त्रणां जयदं जयकामिनाम्‌ ॥ २१
सवैपसृनां सर्थदं तु मुक्तिदं पुक्तिकामिनाम्‌ । पप्र पापकरणामतरेयं हि पुराणकम्‌ ॥ २
इदयादिमहापुराण आप्नेये वेदशाखादिकथनं नपिकसप्तत्यपिकदिशततमोऽध्यायः ॥ २५१ ॥
आदितः श्टोकानां समष्यङ्ाः-७९४६

~~ ------~

भथ द्िसप्तव्यधिकद्विराततमोऽध्यायः ।

पुराणदानादिमाहत्म्यम्‌ ।
पुष्कर उवाच-
्रह्मणाऽभिहितं पर्व याबन्पात्र मरीचये । रक्षार्थ तु त्राह छितितवा रोपदापयेत्‌ ॥
वैशाख्यां पौणमास्यां च स्वेमीथां जल्येनुमत्‌ । पादं द्वादशसाहस्रं आ दाच धेनुमत्‌ ॥ २

भाराहकलपतान्तमधिकृतय पराशरः । ्रयोगरंशतिसादसं ष्णवे भह चाषियेत्‌ ॥ ३
गल्धेनुपदाषाढ्यां विष्णोः पदमवा्ुयात्‌ । चतुदश सहस्नाणि वायवीयं हेरिपरियम्‌ ॥ ४

स
१ क. ब्रह्मणा । ख. ब्रह्मणो । २ क. ड, “नी कोखान्य" । ३ क. इ. शालामानं । * स, ग. सदप्रं। ५ क.
र. प्रकीर्तितम्‌ । ख, ग, हरप्रियम्‌ ।

३४० श्ीमदरेपायनपुनिग्रणीतम्‌-- [ अ० २७३ शरो १-२]

( सू्यवंशकीर्षनम्‌ )
न्वेतकरपपसङ्गेन धर्मान्वायुरिहात्रवीत्‌ । दव्रािखित्वा तदिमे श्रावण्यां गुडथनुमत्‌ ॥ ५
यत्नाधिकरलय गायत्रीं कौत्येते धविस्तरः । दृतरासुरवधोपेतं तद्धागवतमुन्यते ॥ ६
सारस्वतस्य कल्पस्य प्रपां तु तददेत्‌ । अष्टादश सहस्राणि हेमर्सिहसमन्वितम्‌ ॥ ७
यत्राऽऽह नारदो धमंन्बृहत्करपाथितानिह । पश्चवितदस्वाणि नारदीयं तदुच्यते ॥ ८

सधेनु(नु) चाऽऽश्विने द्यात्सिद्धिमात्यन्तिकीं लभेत्‌ । यत्राधिहृत्य शत्रणां धमधर्मविचारणा
कातिक्यां नवसादसतं मरकण्डयमथाियेत्‌ । अभनिना यद्सिष्ठाय परोक्तं चाऽऽेयमेव तद्‌ ॥ १०
िसित्वा पुस्तकं दथान्पागेशीर््या स सदः । दाद रैव सदत्ाणि सपमिन्रा्योधनम्‌ ॥ ११
चतुदश सदस्ाणि भविष्यं सूवसेमवम्‌ । मव्रस्तु मनवे प्राह दद्यात्पौ्या गुडादिमत्‌ ॥ १२
सावणिना नारदाय व्रह्मेवतैमीरितम्‌ । रँथंतरस्य एततान्तमष्टदशसहस्म्‌ ॥ १३
माघ्यां दयाद्रराहस्य चरितं ब्रह्मलोकभाक्‌ । यत्राप्रिलिङ्गपध्यस्थो षगोन्भाह महेश्वरः ॥ १४
आग्रेयकस्पे तदिङ्गपकाद शसहम । तद्वा शिवमा्नोति फारुन्यां तिल्पेनुमत्‌ ॥ १५
चरुवशसहस्राणे वाराहं परिष्णुनेरितम्‌ । प्मै(म्ये) वराहचरितं मानवस्य भत्तितः ॥ १६
सदेम गारुडं चेत्या पदमारोति वैष्णवम्‌ । चतुरशीतिसाहस्रं स्कान्दं सछन्देरितं महत्‌ ॥ १७
अधिकृल सधर्मा कलये तत्पुरुभेऽधयेत्‌ । वामनं दशसादसरं पौमकसे हरेः कथाम्‌ ॥ १८
दचराच्छरदि विपुर धमाथोदिनिवोधनम्‌ । कूम चसह च कूरमोक्तं च रसातले ॥ १९
इनद्रधन्नमसङ्गेन दथात्द्धेमक्भेवत्‌ । त्रयोदर सहस्राणि मात्स्यं करपादितोऽतरषीत्‌ ॥ २०
मरस्यो हि मनवे चाद्वप हेममत्स्पवत्‌ । गारुदं चाएटसादसतं विष्णुक्तं ताप्करपफे ॥ २
विश्वण्डाद्ररुडत्पातते तददचाद्धेमहं्वत्‌ । ब्रह्मा बरह्माण्डमाहारम्यमधिषृलयारवीततु यत्‌ ॥२२

तश्च द्वादशसाहस्रं ब्रह्माण्डं तद्धिजेऽपयेत्‌ । मासते प््तमापतौ वस्चगन्धक्तगादिभिः ॥ = २?
वाचकं पूनयेदादौ भोजयेत्पायसैद्विनान्‌ । गोमूप्रामसुवरणादि दवारि प्रणि ॥ २४

समाक भारते विर संहितापुस्तकं यजेत्‌ । शुम देवो निवेद्याथ कषौमवल्ादिनाऽऽहतम्‌ ॥ २५
नरनारायण पूज्यां पुस्तकं कुसुमादिभिः । गोन्नमृहेप दस्ाऽथ भोजयित्वा क्षमापयेत्‌ ॥ २६
महादानानि देयानि रत्नानि विविधानि च । मासक दरौ यथैव माते मासे प्रदापयेत्‌ ॥२७
अयनादौ श्रावकस्य दानमादौ विधीयते । श्रोताभेः सकटेः कार्य ्रावके पूजनं द्विज ॥ २८
इतिहासपुराणानां पुस्तकानि परयच्छति । पूनयित्वाऽऽयुरारोगयं स्वममोक्षमवाभुयात्‌ ॥ २९
इत्यादिमहापुराण आप्नये पुराणदानादिमाहारम्यकथनं नाम द्विसप्तत्ययिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५२ ॥
आदितः शछोकानां समश्वङ्काः--५९७५

~~ -- ~

भथ त्रिसप्तयधिकट्टिश्षततमोऽध्यायः ।

सूर्यवेशाकी्ैनम्‌ ।
अभ्निरवाच-
तयवंशं सोमवंदो र्गा ेशं वदामि ते । हर्ष्या पद्गोऽभृन्मरीचिग्र्मणः सुतः ॥ १
मरीचेः कश्यपस्तस्माद्िवसतस्य पर्यपि । संज्ञा रङ्गी मभा तिसलो राङगी रेवतपुत्रिका ॥ २

१क. च. "दः । पोडशै" । २१. ठ. संस्तव'। ३ छ. रथान्तरस्य । .* छ. तुर्दश" । ५ क. मू । एकाशी'।
६ ख. ग. पुष्कर उवाच ।

[ अ° २७६ ो° ६-६२ ] अश्निपुराणम्‌ । ३४१
( सूथंव॑शकरीतैनम्‌ )

¶

रवतं से पत्रे भातं च प्रभा रेः । त्वार संज्ञा मनु पतरं यमलौ यमुनां यपम्‌ ॥ ,
छाया संज्ञा च सार्वाण मलं वैवस्वतं सतम्‌ । शनि च तपतीं पिष्टि सज्ञायां चाधिनौ पुनः॥४
मनेविवस्वतस्याऽऽसनयुत्रा वै न च तत्समाः । इष्वाकुशरैव नाभागो धृष्टः शयौतिरेषव च ॥
नरिष्यन्तस्तथा पांशु्नाभागाचषट सत्तमाः । करूषश्च पृषधश्च अयोध्यायां पहव्रला;॥ ६
कन्येला च मनोरासीदुबुधात्स्यां पृररवाः । पुरूपवसपुत्पाच सेला सुधुन्नतां गता ॥ ७
ुननादुकलगयौ विनताश्स्रयो नृषाः । उत्कलस्योत्कटं रार बिनताश्वस्य पश्चिमा ॥ ८
दिक्पूयौ राजत्रयेस्य गयस्य च गया पुरी । वशि(सि)एवाक्यात्पचु्नः प्रतिष्ठानमवाप ह ॥ ९
तपुरूरवसे परादाल्मुधुन्नो राज्यमाप्य तु । रिष्यतः शकाः पुत्रा नाभागस्य च. परष्णवः॥ १०
अम्बरीषः प्रजापालो पाष पृष्टतः कुलम्‌ । सुकन्यानते शौतेतररे्ानतो वृपः ॥ ११
आनतैविषयश्राऽऽपीत्ुर चाऽऽसीर्ुशस्थरी । सवस्य रवतः पुरः ककु नाप पापकः ॥
जेः पत्रदातस्याऽऽसीद्राञयं प्राप्य कुशस्थर्खीम्‌। स कन्यासहितः श्रता गान्धर्व ब्रह्मणोऽन्तिके

४

हूूतं देवस्य मर्यं बहुयुगं गतम्‌ । आजगाम ज्ेनाथ स्वां पुरी यादरतम्‌ ॥ १४
तां दवारवतीं नाम बहुद्वारां मनोरमम्‌ । भोजटृष्णयन्धकग्ंवासुदेवपुरोगमैः ॥ १९५

रेवतीं बख्देवाय ददौ ज्ञात्वा हयनिलयताम्‌ । तपः सुपेरकषिखरे त्वा विष््बालयं गतः ॥ १६
नाभागस्य च पुत्रौ दरौ वैदयौ ब्राह्मणतां गतौ । करूषस्य तु कार्षा कषत्रिया युद्धदुदा;॥ १७
रतवं च पृषधोऽगाद्धिसयितवा गुरोश्च गाम्‌ । मटुपुतरादुथेक्वाकोपिकुपिदेवराडभृत्‌ ॥ १८
िकुकसतु कङुत्स्थोऽमूत्तस्य पत्रः सुयोधनः । तस्य पुत्रः पृथुनाम विश्वगाचः पृथोः सुतः १९
आयुस्तस्य च पुत्रोऽपदूवनाश्वस्तथा य॒तः । युवनाश्वाच ध्रावन्तः परर श्रावनितक्रा परी ॥ २०
भावन्ताद्‌बरृहदण्वोऽ्तकुबला स्ततो दपः । पुन्धुमारत्रमगमद्धन्धोनीन्ना च वे पुरा ॥ २१
ुनधुमाराज्रयो भूपा द्टान्वो दण्ड एव च । कपिलोऽय ददाश्वात्त हयेशवश प्रमोदकः ॥ २२ ,
हय्वाच निङ्कम्भोऽभरत्सहताश्नो निकुम्भतः । अकृशाशवो रणाश्वश्च सेहताश्वसुतावुमौ ॥ २३
युरनाश्वो रणाश्वस्य मांधाता युत्रना्तः । मांधातुः पुरुदुः्सो ऽग्न्पुचन्कु(कृ)न्दो द्वितीयकः ॥
पर्कुत्पान्रसदस्युः संमतो नमंदाभवः । संभृतस्य सुधृन्वाऽम्‌त्रिधन्वाऽथ सुधन्वनः ॥ २५

्रिधन्वनस्तु तरुणस्तस्य सलयत्रतः सुतः । सलयव्रतात्सलयरथो हरिश्च तत्सुतः ॥ २६
हरिशनद्रद्रोितान्ो रोदिताश्वाद्कोऽभवत्‌ । काद्वाहुश्र वाहश्च सगरस्तस्य च पिया ॥२७
भरमा षषिसदस्ाणां सतानां जननी हभरत्‌ । तुष्टादोवीश्रपादेकं भादुमल्यसमञ्जसम्‌ ॥ २८

खनन्तः पृथिषीं दग्धाः कपिटेनाथ सागराः । असमज्ञसोऽशुमांश्च दिलीपाऽशुपतोऽमवत्‌ २९
भगीरथो दिीपाज येन गङ्गावतारिता । भगीरथाज्ञ नाभागो नाभागादम्बरीषकः ।॥ ३०
सिन्धदरीपोऽम्बरीषात्तश्रुतायुस्तत्सुतः स्परतः । धरुतायोकैतुपर्णोऽप्रत्तस्य करमाषपादकः ॥ ३१
करमाषाड्घेः सर्कमां हयनरण्यस्ततोऽभवत्‌ । अनरण्यातु निप्रोऽथ (#दिलीपस्तत्सुतोऽभवत्‌

# धनुधिहान्तग॑तम्रन्थल्थाने ख. ग. छ. पुस्तकेष्वन्यः पाठो दृदयते स यथा--““ अनमित्रस्ततो रघुः । एधोरभू-
हितीपस्तु दिलीपाचाप्यजो दपः ॥ दार्धबाहुर जात्कोरस्त्वजपालस्ततो ऽमवत्‌ इति ।
स 4 ~ --

१ छ. रेवन्तं । २ छ. वितता" । ३ छ दिक्सवौ । » क. ढ, राजपुत्रस्य । ५ छ, "निन्दिता" । ६ छ, दग्धा
निष्ुना बहुता । ७ क. ख, ह, च. "क्रीतपः ।

३४२ भीमदैपायममुनिपणीतम्‌-- [ भ° २७४ छरो° १-२ ]

( सोमर्ष॑शवणेनम्‌ )
तस्य राज्ञो रपु तत्सुतोऽपि छ्वजो भवत्‌ > । तस्मादशषरथो जातस्तस्य पुत्रचतुष्टयम्‌ ॥ ३१

नारायणात्मकाः सर्व रामस्तस्याग्रजोऽभवत्‌ । रावणान्तकरो राजा ह्योध्यायां रघूत्तमः ॥१४
वारमीकियैस्य चरितं चक्रे तभ्नारद श्रवात्‌ । रामपुत्रौ ङुशलवौ सीतायां ुलवर्षनौ ॥ ३५
अतिथि हृशाज्ङ्े निषधस्तस्य चाऽऽत्मजः । निषधातु नलो नङञे नभोऽजायत बै नखात्‌ ॥
नभसः पुण्डरीकोऽमूःसुधन्वा च तताऽभवत्‌ । सुधन्वनो देवानीको हहीनाष्श्च तत्सुतः ॥१७
अहीनाशवात्सदसताश्नधनद्रारोकस्ततोऽमवत्‌ । चनद्रावरोकतस्तारापीडोऽस्माचनद्रप्वतः ॥ ३८
चन्द्रगिरेमाठुरथः श्तायुस्तस्य चाऽऽत्मजः । इष्वाकुयंशममवाः सुथवशधराः समृताः ॥ ३९
श्यादिमहापुराण आभेये सूर्यवंशकथनं नाम त्रिसप्त्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५३ ॥
आद्रेतः शोकानां समघ्ठङ्ञाः-८०१४

य चतुःसप्तयधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

| पोमवशवर्णनम्‌ ।
अघ्िरवाच--
सोमर भवशष्यामि पठितं पापनाशनम्‌ । विष्णुनाभ्यञ्(न)जो ब्रह्मा बरहमपत्नोऽत्रिरजितः ॥!
सोमशकरे राजसूयं त्रोक्यं दक्षिणां ददौ । समापतेऽवभ्रये सों तदूपालोकनेच्छवः ॥ २

कामवाणाभितपताङ्कधो नैव देग्यः सिषेविरे । लक््मीनारायणं लक्त्वा सिनीवारी च कर्दमम्‌
धुतिविभावसुं त्यक्त्वा पष्टिधीतारमव्ययम्‌ । परभा मभाकरं त्यक्त्वा हविष्मन्तं कुहुः) खयम्‌
कीतिजंयन्तं मर्ता वसुमारीचकरयपम्‌ । धरतिस्त्यकतवा पात नन्दीं सोममेवाभजततदा ॥ ५
स्वकया इव सोमोऽपि कामयामास तास्तदा । एवं कृतापचारस्य तासां भर्तगणस्तदा ॥ ६
, न शशाकापचाराय शरैः शन्नादिभिः पुनः । सप्रोमिकनायत्वमवापतस्तपसा हत ॥ = ५
विषश्नाम मतिरस्य विनयादनयाहता । बृहस्पतेः स वै मारया तारां नाम यकषसिविनीष्‌ ॥ ८
जहार तरसा सोमो ह्यवमन्याङ्गिरःुतम्‌ । ततस्तधुद्धमभवत्मख्यातं तारकामयम्‌ ॥ ९
देवानां दानवानां च लोकक्षयकरं महत्‌ । ब्रह्मा निवार्योशनसं तारामाङ्गिरसे ददौ ॥ १
तामन्तःप्रसवां दृष्ट गर्भ खनात्रवीहुरः । गर्भस्यक्तः भर्दीपोऽय माहा सोमसंभवः ॥ ११
एवं सोमादृ बधः पुत्र; पुत्रस्तस्य पुरुराः। सर्गं यक्त्वोषशी सा तं वरयामास चाप्सराः १२
तया सहावसद्राजा दश्च वषौणि पच च । पच षटू चष्टौ च दश चाष्टौ महापुने ॥ ११
एकोऽप्निरभवतपू तेन तेता परवतिता । पुरूरवा योगशीलो गान्धर्ैरोकमीयिवान्‌ ॥ १४
आयुषदायुरणवायुेनायुधतिमान्वसुः । दिविजातः शतायुश् सुरे चोर्शी नृपाद्‌ ॥ १५
आयुषो नहुषः पुत्रो इद्धा रजिस्तथा । दम्भो विपाप्मा पायं रजेः पुत्रशतं श्मरत्‌ ॥ १६
राजेया इति विख्याता विष्णुदत्तवरो रजिः । देषापरे रणे दैल्यानवधीत्मुरयाचितंः ॥ १५
शतान्य पुत्रत्वं दवा राञ्यं दिवं गतः। रनेः पएतरहतं राज्यं पक्रस्याय सुदरमनाः ॥ १८
ग्रहशन्त्यादि विधिना गुररिन््राय तददौ । मोहयित्वा रजिसृतानासंस्ते निजधर्ैतः ॥ १९
नहुषस्य सुताः सप्त यति्ययातिरुत्तमः । उद्धवः पचकश्चैव वर्यातिमेषपारकौ ॥ यातिमेयपालको ॥ __ २०

१९. इ, “ॐ रोकमनोहरम्‌ । रा । २ छ. नरदे* । 3 छ. "तः । गतयेन्दरा' । * क, इ. भिनभमैतः।

[ अन २७९ छो° १-२४ ] अश्निपराणम्‌ । ३४१
( यदुव॑शवभेनम्‌ )

यति; कुमारभवेऽपि विष्णुं ध्यात्वा हारं गतः । देवयानी धुक्रकन्पा ययातेः पलन्यभृत्तदा २१
दरषपैना शिष्ठा ययातेः प्च तत्सुताः । यदुं च तुवै चैव देवयानी व्यजायत |॥ २२
षं चालुं च पुरुं च शिष्ठा वषिपवेणी । यदुः पुरुशाभवतां तेषां वंशिवर्धनौ ॥ २३

इयादिमहापुराण भाप्ये सोमवेशकथनं नाम ॒चतुःसप्तयधिकद्विशषततमोऽप्यायः ॥ २५८ ॥
आदितः श्लोकानां समण्यङ्ाः-- ८०३७

सथ पश्चसप्तत्यधिकद्विरततमोऽध्यायः ।

यदुवैशवशनम्‌ ।
अग्निरुवाच -
पदोरासन्पञच पुत्रा ऽयष्स्तेषु सहस्रित्‌ । नीलाञ्जिफो रघुः फट शतमिच्च सस्रभित्‌ ॥ १
्रतनिद्धहयो रेणुहयो हय इति त्रयः । धर्मन दैहयस्य र्भनत्रस्य संहतः ॥ २
महिमा संहतस्याऽऽसीन्मदिक्नो भद्रसेनकः । मदरसेनादु्गमो ऽपर मात्कनकोऽभृषत्‌ ॥ ए

कनकात्छृतवीवसतु कृताभिः करवीरकः । कृतौजाश्च चतुर्ोऽभृत्कृतवीयत सोऽचनः ॥ 9
दत्तोऽज्॑नाय तपते सद््रीपपहीरताम्‌ । ददौ बाहुपहस्नं च हनेयत्वं रणे तथा ॥ ५
अधम बतपानस्य विष्णुहस्तान्मृति्धुवा । दश यङ्गसहल्राणि सोऽर्जुन कृतवाश्रपः ॥ ६
अनषटुन्यता राष्ट्रे तस्य संस्मरणादश्रत्‌ । न नूनं कार्तीयस्य गति यास्यन्ति पै वृषाः ॥ ७
यैदानिस्तपोमिश्च विक्रमेण शतेन च । कातैवीरथस्य च शतं पुत्राणां पञ्च तै परम्‌ ॥
एरसेनशच शर पृष्टोक्तः कृष्ण एव च । जयध्वजध नामाऽऽप्तीदाबन्लयो दृपतिभरहान्‌ ॥ ९
नयध्वजात्ताकजङ्यस्तालजङ्घात्ततः सृताः । दैहयानां कुलाः पञ्च भोजाश्वाऽऽबन्तयस्तथा ॥
बीतिहोत्राः स्यं जाताः शौण्डिकेयास्तथैव च । वीतिहोत्रादनन्तोऽपरदनन्तादुरजेयो मृषः ॥११
करोटरवशं मवकष्यामि यत्र जातो हरिः स्वयम्‌ । क्रोणेस्तु जिनीवा स्वाहाऽभृदुवृजिनीवतः॥

64

प्राहापुत्रो रेषद्ुश्च तस्य चित्ररथः सृतः । एशविन्दुधित्ररथाचक्रवतीं हरौ रतः ॥ १९१
शशबिन्दोश्च पत्राणां शतानामभवच्छतम्‌ । धीतां चाररूपणां भ्रशििविणतेजसताम्‌ ॥ १४
एुश्रवाः प्रधानोऽपत्तस्य पुत्रः स॒यज्कः । सृय्स्यो शना पूत्रस्तितिश्चरुशनःसुतः॥ १५
तितिक्षोस्तु मरुत्तोऽधत्तस्मातकंषटव्िषः । पथारादुक्पकमचादुकमेषुः पृथुरुकमकः ॥ १६

हविश्यामघः पापदचो ज्यामघः घ्वीनितोऽभवत्‌ । रैभ्धरायां उ्यापयाद सीदद भंस्तस्य कौषिक
रोमपादः क्थः ्रषत्ृतिः स्या्ोमपादतः। कौशिकस्य चिदिः पुत्रसतस्माचैधा नृपाः स्मृताः
कथादविदमपुत्रा्च कुन्तिः कुनेसत धृषटफः । धृष्टस्य प्रतिस्तस्य उद्कौस्यो षिदूरथः ॥ १९
दशायुत्ो भ्योमस्तु व्योमा्ञीपूत उच्यते । जीमूतपुत्रो विकलस्तस्य भ।भरथः सुतः ॥ २०
भीप्रथाक्मवरथस्ततो दृदरथोऽभवत्‌ । शकुन्तश्च दृदरथाच्छङुन्तेश्च करम्भकः ॥ ४५१
कम्भादेवरातोऽभूरेयकेत्शच तत्सुतः । देवतेतरान्पधुनाम मधेद्रवरसोऽमवरद्‌ ॥ २
दषरस।रपुुदूतोऽभूनन्तुरासषु तसुतः । गुणी तु यादबो राजा जन्तुपुत्रस्तु सात्वतः ॥ २३
परात्वताद्नमानस्तु इृष्णिरन्धक एव च । देबाषश्च चत्वारस्तेषां वंशास्तु विश्वताः ॥ २४
~----~

१७. गेऽरिणा । अ । २क, ह, सुभह्गृश्च । ३ @, सेन्यायां ।

३४४ भ्रीमदैपायनगुनिपरणीतम्‌-- [ अ० २७६ शो° ! ]
( द्वादश सक्प्रामाः )
भजमानस्य वा्ठोऽभूदृष्टः कृमिनिमिस्तथा । देवाष्रधाद्वभ्ररापीत्तस्य श्चोकोऽत्र गीयते ॥ २९
यथेव शृणुमो दृराहणांस्तद्त्समन्तिकात्‌ । बशः शरेष्ठो मनुष्याणां देवाः समः ॥ २६
चत्वारश्च सुता बश्रोबीयदेवपरा नृपाः । कुकुरो मनपानस्तु शिनिः कम्बलबर्हिषः ॥ २७
कुकुरस्य युतो धृष्णुृष्णोस्तु तनयो पतत; । धृतेः कपोतरोमाऽप्रत्तस्य पुत्रस्तु तित्तिरि; ॥ २८
तित्तिरेसतु नरः पूत्रस्तस्यं चाऽऽनकटुन्दुभिः। पुनस्तस्य पुत्र आहुकशाऽऽदुकरीपुतः ॥ २९
आहुकादेवको जज्ञ उग्रसेनस्ततोऽभवत्‌ । देववानुपदेवश्च देषकस्य सुताः स्ताः ॥ ३9
तेषां स्वसारः सप्राऽऽसन्वरसुदेवाय ता ददो । देवकी श्रुतदेवी च मित्रदेवी यज्ञोधरा ॥ ३१
भरीदेवी सत्यदेवी च सुरापी चेति सप्तमी । नवोग्रसेनस्य सुताः कर्थस्तासां च पूर्नः ॥ ३२
न्यग्रोधश्च सुनामा च कङ्कः ङ्कु भूमिपः । सुतनू राष्पालश युद्धमुष्टिः सुपष्टिकः ॥ ३३
भजमानस्य पुत्रोऽथ रथमुख्यो विदूरथः । राजाधिदेवः शूरश्च विदूरथसुतोऽभवत्‌ ॥ ३४
राजाधिदेवपुत्रौ दरौ शोणाश्वः श्वेतवाहनः । शोणाश्वस्य सुताः पञ्च शमीशब्रनिदाद्यः ॥ ३५
शमीपुत्रः प्रतिक्षेत्रः प्रतिक्षत्रस्य भोजकः । भोजस्य हादिकः पुतो हरिकस्य द शाऽऽत्मजाः॥३६
कृतम शतधन्वा देवाह भीपणाद यः । देवाहातकम्बटवरिरसमौ जास्ततो ऽभवत्‌ ॥ २७
सुदंष्थ सुवासश्च पृष्टोऽप्रद मोजः । गान्धारी चैव पाद्री च धृष्टाय बभूवतुः ॥ ३८,
समित्रोऽमूच गान्धायां माद्री जगे युधाजेतत्‌ । अनमित्र: रिनिधृषटात्ततो वै देवमीहुषः ३९
अनमित्रसुतो निघ्नो निघ्रस्यापि प्रसेनक्रः । सत्राजितः प्रतेनोऽथ मणि सूर्यात्स्यमन्तकरम्‌ ॥ ४०
पराप्यारण्ये चरन्तं तु सिह हत्वाऽग्रहीन्मणिम्‌ । हतो जाम्बवता सिह जाम्बवान्हरिणा जितः
तस्पान्मणि जाम्बवतीं माप्यागाद्भारकां पुरीम्‌ । सत्राजिताय प्रददौ शतधन्वा जघान तप्‌॥४२
हत्वा शतधनुं कृष्णो मणिमादाय कीततिभाक्‌ । वलयादवपुख्यग्रेऽक्रराय मणिमापैयत्‌ ॥ ५४३
मिथ्याभिक्स्ति कृष्णस्य त्यक्लला स्वी च संपठन्‌। सत्राजितो भङ्गकारः सत्यभामा हरेः भिषा
अनमितराच्छिनिर्ज्े सलयकषस्तु शिनेः सुतः । सत्यकनात्सात्यक्िजेहे युयुधानादुनिहयरत्‌ ॥ ०५
पुनेयगंधरः पृत्रः स्वाह्नोऽमूत्स युधाजितः । ऋषभक्षत्रको तस्य ह्पभाच्च स्व()फरफकः ॥४६
स्व()फरफपुत्रो हमक्रो क्रूराच सुधन्वकः। ूरात्त वसुदेवाद्या पृथा पाण्डोः प्रियाऽमवत्‌॥
धमीदभिष्ठरः -पाण्डोबायो; कुन्त्यां कोदरः । इन्द्राद्नंनयो मायां नकु; सहदेषकः ॥ ४८
वयुदेवाच्च रोदिण्यां रामः सारणदुगैमौ । वयुदेवाच देवक्यामादौ जातः सुषेणकः ॥ ४९
कीतिमान्भद्रसेनश्च जारुख्यो विष्णुदासकः । भद्रदेहः कंस एतान्पड्गभीनिजघान ह ॥ ५०
ततो वस्ततः कृष्णः सुभद्रा भद्रभाषिणी । चारदेष्णश शा(सा)म्बाव्ाः दृष्णालाम्बवतीसुताः
इत्यादिमहापुराण आप्रेये यदुरवैशकथनं नाम पश्रसप्तयधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २७५ ॥
आदितः शोकानां समघ्ठङ्काः--८०८८

अथ षटृपप्तयधिकद्िशततमोऽध्यायः ।

दादश सङ्ग्रामः ।
अभिरुषाच-
करयपो वसुदेवोऽग्रदेवकी चादितिर्वरा । देवक्यां वसुदेवात्‌ कष्णोऽमूततपसाऽन्वितः ॥_ १

१ छ. दुहुरो । २ छ. कुरस्य । ३ छ. “स्य चन्द्नदु । ४ ख. ग. -सस्तेषां च । ५ क. इ, "दिण्यामादौ जा ।

[ अर २७७ | १-२] अभ्िपुराणम्‌ । १४५

(
धसरप्णायौय हर्महरणाय च । सरदेः पालना च दै्दिथनाय च ॥ र
हकिपिणी सत्यभामा च सत्या नाप्रजिती परिवापल मापा हरेः सेष्या गान्धारी लक्ष्मणा तथा
मकरविनदा च कालिन्दी देवी जाम्बपरती तथा । सृशोला च तया मद्री कौरवा मरिनयां जया
एवमादीनि देवीनां सहस्राणि तु पोदश । परयुन्नायाथ रकतण्यां भीपाचाः सलखयभापया ॥ ९
नाम्बबल्यां च साम्बाधाः कृष्णस्याऽऽसंस्तथा परे । शतं शतसहश्लाणां पत्राणां तस्य धीपतः
अशीतिश्च सहस्ाणि यादवा; ऊृष्णरकषिताः । प्युन्न्य तु ैद्यामनिरुद्धौ रणमियः ॥ ७
अनिरुद्धस्य वज्जधा याद्वा; सुमहावलाः । तिन्तः कोव्यो यादधानां षष्टि्षाणि दानवाः ८

ष्ये बाधका ये तु तज्नाश्ाय बध्रष सः। कु परमव्यवस्थाने मनुष्यो जायते हरिः ॥ ९
देवायुरणां सक्घामा दयाय द्वादशाभवन्‌ । प्रथमो नारसिदस्तु द्वितीयो वामनो रणः ॥ १०
सङ्मस्त्वथ वाराहश्ुयोऽपृतमन्थनः । तारकामयतङ्क(पः षष्ठ ह्ाजीवको रणः ॥ ११
पुरथान्धकवरधो नवमो हत्रघातकरः । जितो हालाहलश्राय घोरः कोलाहलो रणः ॥ १२

हिर्यकरिपोथोरो बिदायै च नसः पुरा । नारसिंहे देवपालः प्रह्लादं कृतवाभरपम्‌ ॥ १३
देवामुरे वामनश्च च्छरित्वा बहपूनितम्‌ । महेन्राय ददौ राज्यं काहयपोऽदितिषंमवः ॥ १४
वराहस्तु हिरण्याक्षं हत्वा देवानपालयत्‌ । उजहार भप मघां देदैरमिषटुनः ॥ १५
मन्थानं मन्दरं छृतवा नेत्र कृतवा तु वासुकिम्‌ । सुरासुथ मथितं देरेभ्यापतं ददौ ॥ १६
तारकामयसङ्कामे तदा देवा पाताः । निवार गुहन्देवान्दानवान्सोमवशङ्ृर्‌ ॥ १७

विशवामित्रवरशिष्ठात्रिकवयश्च रणे सुरान्‌ । अपालयस्ते निवाय राग्रेपादिद्ानत्रान्‌॥ १८
एथमीरये ब्रह्मयन्तुरीशस्य शरणो हरिः । ददाह चिपुरं देवपालको दैयमर्दनः ॥ १९
गौरं जिदीषृणा रुदरमन्धकेनादितं हरिः । अरुरक्तश रेलयं चक्रे चान्धसुरादेनम्‌ ॥ २०
अपां फेनमयो श्रत्वा देवामुररणे हरन्‌ । हतर देववरं विष्णुदमधमानपालयत्‌ ॥ २१

ग्रलादीन्दानवाञ्जित्वा हरिः परगुरापकः । अपाटयत्युरादीशर दुकृकत्रै निहत्य च ॥ २२ `
हलाहलं विषं दैलं निराक़ल महेश्वरात्‌ । भयं निणीशयामास देवानां मधूपरदनः ॥ २३
देवासुरे रणे यश दलः कोलाहलो जितः । पालिताशच सुराः स विष्णुना पालनात्‌ ॥२४
राजानो राजपुत्राश्च मुनयो देवता हरिः । यदुक्तं यच नैबोक्तमतरतारा हरेरिमे ॥ २९
यादिमहापुराण आपये द्वादशसंख्याकसदूय्रामकरथनं नाम षटूसप्तयधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५६ ॥
आदितः शोकानां सम्ड्ाः- ८११३

भथ सप्तसप्तयधिकद्विश्षततमोऽध्यायः ।

राजवशवर्णनम्‌ ।

अभ्रिरवाच-
सोश्च दतो गो गोमाुस्तस्य चाऽऽसनः । गोभानोरासीतरैशनिसैषानेसु कपः ॥ ९
कपमान्मरततोऽभदुषयन्तसस्य चाऽऽत्मजः । दुष्यन्तस्य बरूथोऽमूहाण्दीरसतु बरूपतः ॥ २
=-=;

१ स. ग. छ. कर्मेन्यवस्थानं । २ छ. देवर । ३ क. इ. “भे दैत्ये पजने जघान ह । पाः । * क, ड, व॑शो ।

३४६ भ्रीमदेपायनपुनिप्रणीतम्‌ -- [ भ० २७८ ो° १-१०]
(पृ्वशषनम्‌ }

माण्टीराचैव गान्धारः पश्च जानपद्‌ास्ततःगान्धाराः केरराश्रोखाः पाण्ड्याः कोखा महावा;
दस्तु बधरसेतुश् षश्पेतोः पुरोवसुः । ततो गान्धारा गान्धरधमो पर्मादषुतोऽभवत्‌ ॥ ४

धृतासु विदुषस्तस्मासचेतास्तस्य वे शतम्‌ । अनदुश सुभानुश्च चक्षुषः परमेषुक;ः ॥ ९
सूमानोश्च कारानलः कालानरजः ञ्ञयः । पुरंजयः ञ्जयस्य तत्पुत्रो जनमेजयः ॥ ६
तत्पुत्रस्तु पहाशालस्तत्पुत्ोऽभ्रन्महामनाः । तस्पादुशीनरो ब्रह्म्रणायां तु दृगस्ततः ॥ ७

नरायां तु नरश्राऽऽसीत्छृमिस्तु कृमितः स॒तः । दशायां सृत्रतो त्ने हषदरलयां शिबिस्तथा ॥ ८
शिबेः पुत्रास्तु चत्वारः पृथुदरमथ वीरफः । (कैकेयो मद्रकस्तेषां नान्ना जनपदाः शरभाः ॥ ९

तितिशुरशी नरजनस्तितिक्षोश्च सुपद्रथः । रपद्रथादत्वेखः पैखाश्च सुतपाः स॒तः ॥ १०
महायोगी बलिस्तसपादङ्गो वङ्श् पुखयकः । ) पृण्टूः कलिङ्गो बारेयो बलि्वोगी बलान्वितः ॥
अङ्गाहधिवाहनोऽग्रततस्माहिविरथो नृपः । दिव्रिरथाद्धमेरथस्तस्य चित्ररथः सत; ॥ १२
चिभ्ररथात्त्यरथो लोमपादश्च तत्सतः । रोमपादाचतुरङ्गः पृथुलाक्षश्च तत्सतः ॥ ११
पृयुलाक्नाच चम्पोऽप्रचम्पादयङ्गकोऽभवत्‌ । हयेङ्गाच् मद्ररथो बृहत्कमा च तत्सुतः ॥ १४
तस्माद भूदवृदवानुषदधानोहात्मवान्‌ । तस्माल्यद्रथो ह्यासीजयद्रथादूवृहदरधः ॥ १९
वृहदरथाद्वि्वनिच्च कर्णो भिश्वजितोऽभवत्‌ । कणस्य हषसेनस्तु पृथुत्ेनस्तदत्मनः ॥ १६
एतेऽङ्गवषजा ग्रपाः परोवशं निबोध मे॥ १७

इत्यादिमहापुराण भाप्ये राजवंशवणेनं नाम सप्तसप्तयधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २७७ 11
आदितः श्लोकानां सम्यङ्ाः-- ८१३०

भयाष्टसप्तयभिकद्विरततमोऽध्यायः ।

परवंशवर्णनम्‌ ।

पुरोजनमेजयोऽभत्याचीवान्नाम तत्सुतः । प्राचीवनो मनस्ुस्तु तस्माद्रीतमयो कृपः ॥ =!

न्धुदीतपयाश्ाप्रस्छुन्धोरहुविधः सुतः । बहुविधा संयाती रहोवादी च तत्ततः ॥ २
तस्य पुत्रोऽथ भद्राश्वो मद्राशवस्य दश्षाऽऽत्मजाः । ऋचेयुश्च कृषेयुश्च संनतेयुस्तथाऽऽत्मजः ॥२
धृतेयु चितेयुशच स्थण्डिलेयुश्च सत्तमः । धर्मेयुः संनतेयुश्च कृतेयुमेतिनारकः ॥ ४
तंसुरोधः प्रतिरथः पुरस्तो म्रतिपारजाः । आसीत्पतिरथात्कण्वः कण्वान्मेधातियिस्तवभरत्‌ ॥ ९
तेसुरोधाच्च चत्वारो दुष्यन्तोऽथ प्रवीरकः । सुमन्तश्चानयो वीरो दुष्यन्ताद्धरतोऽभवत्‌ ॥ ६
शकुन्तलायां तु बी यस्य नाज्ना तु भारताः। सृतेषु पाठृकोपेन(ण) नष्टेषु भरतस्य च ॥ ७
ततो मरुद्धिरानीय पुत्रः स तु बृहस्पतेः । संक्रामितो भरद्राजः क्रतुमि्रितथोऽमवत्‌ ॥ ८
स चापि वितथः पुजाज्ञनयमास प्च वै । सुहोत्रे च सृहोतारं गयं गै तथैव च ॥ ९
कपिं च प्रहातमानं सुकेतुं च सुतदरयम्‌ । कौशिकं च शत्सपति तथा यत्सपतेः सुताः ॥ १०
प

# के. ह. पुस्तकयोरथं धनु्िहन्तगेतो ग्रन्थो नास्ति ।
ऋका अ" -

१ क. इ. दरह्यास्तु । २ क. ख. ङ, ग्ग ।

[अ० २७८ छो" ११-४० ] अग्निपुराणम्‌ । ३४७

( पुस्वंशवणनम्‌ )

बाहमणाः त्रिया वयाः काशा दीर्थतमाः सुताः ततो धनयन्तरिशवाऽऽपीतत्तोऽभरब केतुपान्‌
ेहुमतो हैमरथो दिषोदास इति शतः । मतदेनो दिवोदासादधीवत्सौ भत्दनात्‌ ॥ १२
बत्वादनर्कं आसीच अनकाततेमकोऽमपत्‌ । सेमकादरपरेतुश वकषकेतोधिभुः स्एतः॥ १३
विभोरानतैः पुत्रोऽद्विोश्च सकुभारफः । सुकुमारात्सलकेतुत्सभभिसत वत्सकात्‌ ॥ १४
होतरस्य बृहत्फत्ो बृहतस्तनयान्ञयः । अजमीढो द्विमीढश्च पुरमीदश्च बीयैवान्‌ ॥ १५

अनपीदस्य केरिया जङ्गे जहुः भतापवान्‌ । नहोरपरदजका षो बलाकाधस्तदातमनः ॥ १६
वराकाश्वस्य किकः कुरिकाद्वाधिरिद्रकः । गाधेः सत्यवती कन्या बिन्वामित्रः सुतोत्तमः ॥
देवरातः कतिषुखा विश्वापित्रस्यते सृताः । बरुनःरेपोऽष्कश्रान्यो ह्ननमीढास्पुतोऽभवत्‌ ॥ १८
नीटिन्यां शान्तरपरः पुरुजातिः सुशान्तितः। पुरुजतेस्तु बाह्माशरो बाह्माध्रात्पश्च पाधिवाः॥
एः खञ्जयत्ैव राजा वृहदिषुस्तथा । यवीनरश कृमिः पाञ्चाला इति विश्वताः ॥ २०

एकुलस्य तु मोकुर्याः क्षत्रोपेता द्विनातयः । चश्वाष्वो पुकुला(ला)लङ्े चाश्वान भृत्‌
दिवोदासो द्रया च अह्यायां शरदरतात्‌ । शतानन्दः रतानन्दात्सलप्हिुनं ततः ॥ २२
पः कृपी दिवोदासान्मेनेयः सोमपस्ततः । छञ्ञयात्पश्चधनुषः सोपदत्शच तत्सुतः ॥ २१
सहदेवः सोपदततात्सददेवात्तु सोमकः । आसीच सोपकाञ्जन्तु्नतोश् पृषतः सुतः ॥ २४
एषताद्‌दुपदस्तस्पादृष्वुन्नोऽथ तत्सतः । धृष्ठफेतुशच पूषिन्यामूक्षोऽभूदजमीढतः ॥ २५
ककषात्संबरणो जज्ञे कुरुः संवरणात्ततः । यः परयागादपाक्रम्प कुरुपेत्रं चकार ह ॥ २६
कुरोः सन्धा सुधनुः परीक्षिच्च रिपुंजयः । सुधन्वनः सृहोतरोऽप्रसमुहोत्राच्यवनो हपत्‌ ॥ २७
दसु्ष्ठोपरिचाराः सक्ताऽऽसनिरिकामुताः । बृह्थः शो वीरो यदुः प्रलप्रहो बलः ॥ २८
मत्स्यकाटी कुशाग्रोऽतो द्यासीदराजञो वह्धथात्‌ । कुशाप्रावृपभो जने तरप सत्यहितः सुतः॥२९

सुषन्वा तत्ुतश्रोने उजादासीच संभवः । संभवा जरासंधः सहदेवश तत्सुतः ॥ ३०
सहदेवादुदापिि उदापेः शरुतकभैकः । परीक्षितस्य दायादो धापिक्रो जनमेजयः ॥ ३१
ननमेजयान्रसदस्युजैहोस्तु सुरथः युतः । श्रतसेनोग्रसेनौ च भीमसेनश्च नामतः ॥ ३२
जनमेजयस्य पुत्रौ तु सुरथो महिमांस्तथा । स॒रथाद्विदरथोऽभृदक्ष आसीद्विुर्थात्‌ ॥ २१

क्स्य तु द्वितीयस्य भीपसेनोऽभव्रत्य॒तः । प्रतीपो भीमसेनात्तु प्रतीपस्य तु हेतुः ॥ १४
देवापिबाहिकश्रैव सोमदत्तस्तु शेतनोः । वाहठकात्सोपदततोऽधरदूरिभररिभ्रवाः शलः ॥ ३५
गायां शेतनोभौष्मः कार्यायां चित्रमीकः । कृष्णैपायनघरैव पेज ३ चैत्रवीये ॥ ३६
धृतरा च पाण्डुं च विदुरं चाप्यजीजनत्‌ । पाण्ठोयधिष्ठिरः इन्दं भीमभरैवारेनञ्चयः ॥ ३७
नकुलः सहदेवश्च पण्डा च दैवतः । अजनस्य च सौभद्रः परीक्षिदभिमन्युतः ॥ ३८
्रपदी पाण्डवानां च मिया तसा युिषठराद्‌ । मतिनिन्धयो भीमतेनाचनूतकीतिनेनयात्‌॥
सषेवाच्छरसोमः शतानीकस्तु नाडिः । भीमसेनाद्धिडम्बायामन्प आसं द्रोसकचः ॥ ४०

# भीमसेनसुतः सृतसोमनामा महाभारत उक्तः, परं चात्र तस्यानुदेखः । सदेष्वादशेपुस्तकेष्वन्न पाठमेदोऽपि
नव दयते । भतोऽत्ाधकषारे “ भीमसेनत्सुतसोमः ” हत्यध्याहतैग्यम्‌ ।

१६. काक्ञे।२ ख. च. मौद्रल्याः। 3 छ. क्षेत्रोपेता । * छ. वशिष्टपरिवाराभ्यां ख । ५ छ. विचित्रवी-
पैकः | ६, श्रे मै जित्रः। ५ श, देवतः। ८ क, इ, "तरमा श । ख. ग. छ. ^तकमीः श ।

३४८ ¦ भ्रीमदैपायनपुनिप्रणीतम्‌ ~ [ भ० २७९. रो १-२०
( सिद्धौषधानि )
एते मृता भविष्याश्च दृपाः संख्या न विद्यते । गताः कारेन कालो रि हरिस्तं पूजयि ॥
होममग्रो सयुदि्य कुर सेर्थमदो यतः ॥ ४१
एत्यादिमहापुराण भाप्नये पुरुवंशवणने" नामाष्टसप्तलयधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २७८ ॥
आदितः शोकानां समण्यज्मः-८१७१

~~~

भयेकेनारीयधिकद्विशततमेोऽध्यायः ।
तिदधपयानि ।
अभिरुवाच--
आयुर्दं वक्ष्यामि सुश्रताप यमग्रवीत्‌ । देवो धन्वन्तरिः सारं मृतसंजीवनीकरम्‌ ॥ !

(ऋसुश्चुत उवाच- |
आयुं मम बरूहि नरान्ेमरूर्दनम्‌ । सिद्धयोगान्सिद्धमन्रानृतसंजीयनीकरान्‌ ॥) २
धन्वन्तरिरुवाच, |

रकषन्वलं हि ज्वरितं लङ्धितं योजयेद्धिषक्‌ । सविश्वं लाजमण्डं तु वृदज्वरान्तं श्रतं जलम्‌ ॥
पुस्तपपैटकोशीरचन्दनो दी च्यनागरैः । षडदे च व्यतिक्रान्ते तिक्तकं पाययेद्‌ धुवम्‌ ॥
जोहमेरयक्तदोषं तु ततस्तं च षिरेचयेत्‌ । जीर्णाः षषटिकिनीवाररक्तशालिप्रमोदकाः ॥
तद्विधास्ते उवरेषिष्टा यवानां शिहकतिस्तथा । मुदा मसूराशषणकाः इुलत्थाश्च सकृषटकाः ॥
आदक्यी लावकरावाश्च कर्कोदकरटौलकम्‌ । पटोलं सुफङं निम्बं पटं दाडिमं ज्वरे ॥
अधोगे चमनं दास्तपू्वगे च मिरेचनम्‌ । रक्तपित्त तथा पानं षडङ्गं शुण्ठिजितम्‌ ॥
सङ्ुगोध्रमलाजा् यवशाचिमसूरकाः । सकुएटचणका मुद्रा मह्या गोधरूमका हिताः ॥
साधिता पृतदुग्धाभ्यां क्षरं हृषरसो मधु । अतीसारे पराणानां शालीनां भक्षणं हितम्‌ ॥ !°
अनभिष्यन्दि यचान्नं लोधवर्कलसंयुतम्‌ । मारुतं वजयेधतनः कार्यो गुपेषु सर्वथा ॥ ११
षाय्यं क्षीरेण चाश्नीयाद्रासतुकं परेतसाधितम्‌ । गोपरमशायस्िक्ता हिता जटरिणामथ ॥ १२
गोधूमश्ालयो मुद्रा ब्रह्म्षखदिरोऽभया । परश्कोलं जाङ्गलाश्च निम्बधात्यः पटोलकाः; ॥ १३
मरातुलुङ्गरसा्जानिरुष्कमूखकमेन्धवाः । कुष्टिनां च तथा शस्तं पानार्थं खदिरोदकम्‌ ॥ १४
मप्रमुदौ दपा भोज्या जीर्णाश्च शालयः । निम्बपधैटङौ काकौ जाङ्गलानां तया रसः ॥ १५
विडङ्गं मरिचं पुस्तं कुष्टं रोधं सुवरचिका । मनःशिला वदा हेपः कृषा पूत्रेपितः॥ १६
अपूपङुषटकुरपापयवाद्या मेहिनां हिताः । यवान्नविकृतिगृद्वाः कुलत्था जाणेशाटयः ॥ १७
तिक्तरुप्ाणि शाकानि तिक्तानि हरितानि च । तैलानि तिलरिष्टुकतिमतिकेङ्कदानि च ॥ १८
गुहाः सयवगोधरमा धान्यं वर्षैस्थितं च यत्‌ । जाङ्गलस्य रसः शस्तो भोजने राजयक्ष्मिणाम्‌१९
कुरत्थमुत्रकोलायेः दुष्कपूलकजाङ्गटैः । पुपैगी विष्किरः सिदैपिदाडिमसापितैः ॥ = २०

@ € © क ~ऽ, न

> घनुधिहान्तगेतो भ्रन्थः क. ड. पुस्तकयोनीस्ति ।

१ स.ग. ड. च. छ. सवपरदे। २क.ढ. च छ. ^तंभोज'। छ. श्वयो नारकाः । * क, ड. "कटिः
हक“ । ५ छ. "टोल्वकम्‌ । ६ छ. "जाति" । ७ क. उ. छ. पेया्भ्‌ । < छ. लाच षरलियः कु'।

[अ० ९७९ ो° २१-५९ ] अभरिएराणम्‌ । ३५९
( सिद्धौषधानि )

मतरस दाकनाग्योषादिस्तैः । यवगोधूमशारयभभोजयेच्छवासकासिनम्‌ ॥ २१
दमूलबलाराक्लाकुत्यैरुपसाधिताः । पेया धृतरसकथाः श्वासदिक्लानिवारणाः ॥ २२
ु्कमूलककौलत्थमूलजाङ्गलनै रसैः । यवगोधूमहार्यन्न जीर्ण सोशीरमाचरेत्‌ ॥ २३
श्षोथवान्सगुडां पथ्यां खादेदरा गुडनागरम्‌ । तकरं च चित्रकश्ोभौ प्रहणीरोगनाशनो ॥ २५
पुराणयवगोधृरमश्ालयो जाङ्गलो रसः । पुदामलकखर्जरमृद्रीका बदराणि च ॥ २५

ष सिः प्यसतक्रं निम्बपपटकौ दपम्‌ । तक्रारिष्टाच खनते सततं वातरोगिणाम्‌ ॥ २६
ह्ोगिणो विरिच्यासतु पिषपल्या(रयो) हिकिनां दिताः ।तक्रारनालसीधूनि युक्तानि विकिराम्भसा
ला सौवचैलाऽनानी मयं शस्तं मदालये । स्ौद्रपयसा लाता पिवेच क्षतमा्नरः ॥ २८
षयं मांसरसाहारो बहिसंरक्षणाज्ञयेत्‌ । शराठयो भोजने रक्ता नीवारलमादयः॥ २९
यवामरविृतिर्मासं शाकं सौव्ैरं शटी । पथ्या तथैवाथ यन्मण्डसतक्रं च वारिणा ॥ ३०
ए्ताभ्यासस्तथा लेपयितरकेण हदिद्रया । यवाननिकृतिः शालिवास्त समुषर्च॑यम्‌ ॥ ३१
तएुषवार({गोधूमाः ररिुयृतसंयुताः । प्रच्छ च शस्ताः स्युः पाने ण्डसुरादयः ॥ ३२
एाजाः सक्तुस्तथा कोद्र न्यं मांसं परपकम्‌ । वातीकुलावशिखिनशछरि्राः पानकानि च ॥
शास्यन्नं तोयपयसी केवरोष्णे गुतेऽपि वा । तृष्णा युस्तगुडयोगुटिका वा पते धृता ॥ ३५

पवाजनविङृतिः एं शृष्कपूलकजं तथा । शकं पटहे ्रूरस्तम्भविनाशनम्‌ ॥ ३९
एादक्ममराणां सतिरेजं ङ्गे रसैः । ससेन्धवप्रतदराकताशुण्ठ्वाम[ल [कको रजैः ॥ १६्‌
षैः एराणगोधूपयवक्षाट्यन्नमभ्यसेत्‌ । विसपी ससिताक्तद्रपद्रीकादादिपोद्कम्‌ ॥ ३७
रक्तषष्टिकगोधूमयवमुद्रादिकं ल्घु । ककपाची च वेत्राप्रं वास्तुकं च सुवा ॥ ३८
पातशोगितनाश्चाय तोयं शस्तं पितं मधु । नासारोगेषु च हितं घन दुकीपरसाधितम्‌ ॥ ३९
भरराजरसे सिद्धं तैलं धात्रीरमेऽपि वा । नस्यं सर्वामयेषिष्ठ मूं जन्तदधरेषु च ॥ 8०
शीततोयाश्नपानं च तिलानां त्रिप भक्षणम्‌ । द्विनदाल्यङरं भक्तं तथा तुष्टिकरं परम्‌ ॥ ४१
गण्डूषं तिलेन द्विनदाल्यंकरं परम्‌ । बिदङ्चूर्ण गोत्रं सर्मैत्र कृमिनाशने ॥ ४२
पाीफलान्यथाऽऽञ्यं च रिरोलेपनृत्तमम्‌ । शिरोरोगवरिनाशाय लिग्धयुष्णं च भोजनम्‌ ४१
तलं वा बस्तमूत्रे च करणपूरणपुत्तमप्‌ । कणैगलबरिनाश्चाय सश्ुक्तानि बा द्विन ॥ ४८

गिरिगृखन्दनं खाक्ता मालतीकलिका तथा । संयोज्य या कृता वर्पिःप्र्तधिव्रहरी तु सा॥ ४५
व्योषं त्रिफलया युक्तं तुत्थकं च तथा जलम । सर्वाक्षिरोगशमनं तथा चैव रसाञ्जनम्‌ ॥ ४६
आञ्यभृष्टं शिलापिष्टं लोधरकाञ्चिफपैन्धेः । आंशयोतनविनाशाय समरनत्रामये हितम्‌ ॥ ४७
गिरिपृन्दनैरपो बहिरनत्रस्य शस्यते । नेत्रामययिघातार्थं तरिफलां शीलयेत्सदा ॥ ४८
रात्रौ तु मधुसपिभ्या दीधमायुजिजीतरिषुः । शतावरीरते सिद्धौ दृष्यौ क्षीरघृतौ स्मृतौ ॥ ४९
करटविङ्कानि माषाश्च द्ष्यौ क्षीरघृतौ तथा । आयुष्या जिफला ङेया पूर्ववन्मधुकानिता ॥ ५० .
मधुादिरसोपेता वलीपकितनारिनी । वचासिदधघृतं विम सूतो पविनाशनम्‌ ॥ ५१
र्यं बुद्धिमदं चैव तथा सवीयैप्ापनमू । बलाकरककषायेण सिद्धमभ्यज्ञने हितम्‌ ॥ ५२

१ छ. पेयाः पूपरसाः क्षा । २ छ. मुक्ताः । ३ छ. "जादिम" । * छ. काकमारी । ५ क. ठ, च. 'श्कानि ।
६ 8. "तशुक्रह" । ७ क, भामवातमि" । < छ, 'उम्बिकानि ।

२५० भीमदरपायनुनिपणीतम्‌-- [अ० २८० शो १-१६ ]
( सवरोगहराण्यौषधानि

रा्ासहचरैवीऽपि तैटं वातविकारिणाम्‌ । अनभिष्यन्दि यानन तद्गु प्रशस्यते ॥ ५३
सकतुपिण्डी तथेवाऽऽम्ा पाचनाय प्कषस्यते । पस्य च तथा भेदे निम्बन्र्णं च रोपणे ॥५१
तथा सुच्युपचारश्च वलिकमे विशेषतः । सूतिक च तथा रक्षा पराणिनां तु सदा हिता ॥ ५५
भक्षणे निम्बपत्राणां सर्पदष्टस्य भेषजम्‌ । तालनिम्बदं केदयं जीण तैलं यबा शृतम्‌ ॥ ५६
धूपो इथिकदष्टस्य शिखिपत्रृतेन वा । अरकप्ीरेण संपिष्टं रेषो वीजं पलाश्ननम्‌ ॥ ६७
हृथिकातेस्य कृष्णा वा शिवा च फलसंयुता । अकरैक्षीरं तिं तैलं पललं च गुडे समप ॥ ९८
पानाज्जयति दुरोरं चविषं शीघ्रमेव च । पीता पृं नित्तरयं तण्डुलीयस्य सिषा ॥ ५९
सपैकीटविषाण्याश्रु जयल्यतिबलान्यपि । चन्दनं पद्मकं कुषं लतौम्बशीरपाटलाः ॥ ६७
निगृण्डी सारिवा सेलृृताविषहरोऽगदः । रिरोषिरेचनं शस्तं गुढनागरकं द्विन ॥ ६१
सेहपाने तथा बस्ती तैर धृतमनुत्तमम्‌ । सेदनीयः परो वहिः शीताम्भःस्तम्भनं परम्‌ ॥ ६९
त्रिद्धि रेचने भ्रष्ठ वमने मदने तथा-। बस्तिधिरेको वमने तें सपिस्तया मधु ॥
बातपित्तवलासानां क्रमेण परमोषधम्‌ ॥ ६३

इयादिमहापुराण भामेये सिद्धोषधकथने नभेकोनारीयपिकद्विराततमोऽध्यायः ॥ २५९ ॥

आदितः शोकानां समचङ्ाः- ८२३४
भधाशदयधिकद्विशततमोऽध्यायः ।
सैरोगहराण्यौषधानि ]
धन्वन्तरिरुवाच-

शारीरमानसागन्तुसदजा व्याधयो मताः । शारीरा ज्वरकुषएरा्याः कोषाव्रा मानसा पताः ॥ !
आगन्तवो विघातोत्थाः सहनाः शरुञ्जरादयः । ज्ञारीरागन्तुनाक्चाय सूथैवारे धृतं गुडम्‌ ॥ २
रवण सदिरण्यं च विप्रागौऽऽच्यं सम्येत्‌ । चद््रे चाभ्यङ्गदो मिमे सवरोगैः परमुच्यते ॥ १
तरं शनैश्वरे दद्य(दाशिने गोरसान्नदः । धृतेन पयसा लिङ्गं संलापे स्यादुगुज्ज्ितः ॥ ४
गायत्य हावयेदरहो दूर तरिमधुरषरुनाम्‌ । यस्मिन्मे व्याधिमाप्नोति तसिन्स्थाने बलिः दुमे ५
मानसानां रुजादीनां विष्णोः सतोत्रं हरं भेत्‌ । वातपित्तकफा दोषा पात्व तथा बुणु ॥६

युक्तं पकाशयादन्नं द्विधा याति च शश्त । अरेनैकेन किदत्वै रसतां चापरेण च ॥ ७
किदभागो मरस्तत्र विष्पूत्रस्ेदरूपवान्‌ । नापामलः कणंमलस्तथा देहमलः स्पृतः ॥ ८

रसभागाद्रसतस्तत्र समाच्छाणिततां वजेत । मांसं रक्तात्ततो मेरो मेदसोऽस्थ्नश्च संभवः ॥ ९
अस्थ्नो मज्जा ततः शुक्र शुकराद्रागस्तथौजपः । देशमार्िं बलं शक्ति काठ प्रकृतिमेव च॥ १०
हत्वा चिकित्सितं कुयौद्धेषनस्य तथा बलम्‌ । तिथिं रिक्तां लनेद्धौमं मन्दभं दारुणोर््म्‌ ॥

इरिगोद्विनचनदराकपुरादीनमतपूचय च । शुणु मन्रमिमं विदरन्भेषजारम्भपाचरेत्‌ ॥ १२
बरह्मदक्षानिषन्रम्‌ चन्द्राकोनिलानलाः । ऋषय्रोषधिग्रामा भूतसंघाश्च पान्तुते॥ १३
9 १

१७. लेोपा।२च. "ताशी" । > छ. व्यापूपमर्चये। भख. ^प्यचगदेनतु। गा] ५ क. ल.
ह. शया होमये* । ६ ख, शुश्रम । ७ छ. "ददूषिकाः 1 नाः ।

[ अ० २८० चछो° १४-४१ ] अपिए्राणम्‌ । ३५१
( सर्वरोगहराण्यौषधानि )

रसायनमिवर्षीणां देवानाममृतं यथा । सुधेवोत्तपनागानां भेषज्यमिदमस्तु ते ॥ १४
वातशष्मकृरो देशो बहदकषो बहूदकः । अरूप इति बरिरुपातो जाङ्गलस्तद्विवजितः ॥ १९
किचिवृदपषोपको देशस्तथा साधारणः स्तः । जाङ्गलः पित्तबहुलो मध्यः साधारणः स्मृतः ॥
रक्ष; शीतश्चलो वायुः पित्तमुष्णं कटुत्रयम्‌ । स्थिराम्टल्तिग्यपधुरं बलासं च परयक्षते ॥ १७
दिः समानिरेतेषां विपरीतैविपर्ययः । रसाः स्वारम्ललवणाः शष्पा वायुनाशनाः ॥ १८
कटतिक्तकषायाश्च वातलाः शेष्मनाश्नाः । कटरम्ठलवणा ज्ञेयास्तथा पित्तविवधना; ॥ १९
तिक्तखादुकषायाश्च तथा पित्तविनादनाः । रसस्यैष गुणो नास्ति विपाकस्यैष इष्यते ॥ २०
वीर्योष्णा; कफवातघराः शीताः पित्तविनाशनाः । मभावतस्तया कप ते कुन्ति च सृश्ुत॥२१
िक्षिरे च वसन्ते च निदधे च तथा क्रमात्‌ । चयप्रकोपप्रशमाः कफस्य तु मक्रीततिताः ॥ २२
निदायरपारात्री च तथा शरदि मुश्रुत । चयमफोपमरामाः पवनस्य प्रकी तिताः ॥ २३
मेधकाले च शरदि हेमन्ते च तथा क्रमात्‌ । चयप्रकोपप्रशमास्तथा पित्तस्य कीक्षिताः ॥ २४
वर्पादयो विसगौस्तु हेमन्ताचास्तथा रयः । िरिराचास्तथाऽऽदनि प्रीप्मान्ता ऋतवस्नयः२९
सौम्यो विसगेस्तरादानमाग्रयं परिकीतितम्‌ । वपीदींतीगत्रसोमशरन्पयायशो रसान्‌ ॥ २६

जनयल्यम्लल्वणमधुरां ्रीन्ययाक्रमम्‌ । रिशिरादीर्तूनर्कशवरन्पयीयको रसान्‌ ॥ २७
विवधयेत्तथा तिक्तकषायकटुकान्करमात्‌ । यथा रजन्यो बधैन्ते बकमेवं हि बते ॥ २८

रम्नोऽय मनुष्याणां हीयमानासु हीयते । रा्िभुक्तदिनानां च वसथ तयैव च ॥ २९
आदिमध्यावप्तानेषु कफपित्तसमीरणाः । मरकोपं यान्ति कोपादौ कारे तेषां चयः स्पृतः ॥३०

यफोपोत्तरके काले दमस्तेषां पकी रितः । अतिभोजनतो विप्र तथा चाभोजनेनच॥ ३१
रोगा हि सर्व जायन्ते वेगोदीरणधारणैः । अन्नेन कृकदरविशावेकं पानेन पूरयेत्‌ ॥ ३२
भाभरयं पवनादीनां तथेकमवशेषयेत्‌ । व्यापेतिदानस्य तथा विपररीतमथौषधम्‌ ॥ ११
कतेग्यमेतदेषाज मया सारं पकीतितम्‌ । नाभेद्मधगरैव गुदभरोण्पो सयैव च ॥ १४
षटासपित्तषातानां देहे स्थाने प्रकीतितम्‌ । तथाऽपि सर्गा देहे वायुधिरेषतः ॥ ३५
देहस्य मध्ये हृदयं स्थाने तन्मनसः स्पृतम्‌ । कृशोऽपकरेशशषलो बहूवाग्िषमानरः ॥ ३६
व्योमग तथा खनने बातमरकृतिरुच्यते । अङालपह्ितः कोधी परसेदी मधुरमरयः ॥ १७

समे च दापिमसेक्षी पित्तमकृतिरुच्यते । दढाङ्गः स्थिरचित्त सुमभः स्िग्धमू्धनः ॥ १८
दाम्बुदरशीं स्मे च कफप्रकृतिको नरः । तामसा राजसाश्चैव साचिकराश तथा स्एृताः॥३९
पर्या युनिशादल बातपित्तकफत्मकाः । रक्तपित्तं यवायाच गुरकर्भवर्मनैः ॥ ४०
रेःसमोजनादायुदेे शोकाच्च कुप्यति । म्रदादिनां तथोल्कानामूष्णान्ाध्वनिपेिणाम्‌ ॥ ४१
पततं मकोपमायाति भयेन च तथा द्विन । अलम्बुपानगु्नभोनिनां युक्तशयिनाम्‌ ॥ ४२
शष्पा भकोप्मायाति तथा ये चाट जनाः। वाताचुत्थानि रोगाणि ज्ञाता शाम्यानि क्षणैः
अस्थिभङ्गः कपायत्वमास्येदष्कास्यता तथा । जुम्भणं रोमहरैश्च वातिकव्याधिलक्षणम्‌ ॥ ४४
ननेज्षिराणां तु पीतत्वं कटुता पुस । ठष्णा दाहेष्णता चैव पित्तव्याधिनिदवीनम्‌ ॥ ४९
ध 011

१ स छ. -केन्मातको दे" । च. "कष्मान्तको दे । २ ख. ग. र्नालं । २ क. ख. ग, छ. ^्यैतदणं ना* ।
"छ. "दानं श्री" ।

१५२ श्ीमदूपायनपुनिपरणीतम्‌ -- [ अ० २८१ छो ° १-२२ ]
( रसादिलक्षणम्‌ )
आस्यं च प्रसेक गुरुता मधुरास्यता । उष्णाभिलापिता चेति शष्मकव्याधिलक्तणम्‌॥४६
्िग्धोष्णमन्नपभ्यङ्कसैलं पानादि वातनुत्‌ । आञ्यं क्षीरं सितां च चन्दररश्म्यादि पिततनुव्‌
सपत्र तनिफला तैकं व्यायामादि कफापहम्‌ । सपरोगपशान्त्ै स्यादिष्णोर््यानं च पूजनम्‌ ॥
इटयारिमहापुराण भाप्नेये सवरोगहरोषधादिकथनं नामाश्षीत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २८० ॥
आदितः शोकानां समच्यङ्ाः--८२८२

अथैकारीदयधिकद्िशततमो ऽध्यायः ।

रपरादिलक्षणम्‌ ।
धन्वन्तरिरवाच-
रसादिलक्षणं वषये भेषजानां गुणं श्रुणु । रसवीयविपाकज्ञो नपादीत्प्तयेननरः ॥ 1
रसाः स्वाद्रम्टलवणाः सोमजाः परिकौतिताः । कटुतिक्तकषायाश्च तथाऽऽगरेया प्रहमयुन ॥ २
त्रिधा विपाको द्रव्यस्य कटुम्लवणात्मकः । द्विषा वीर्यं समुदिषटमृष्णं शीतं तथैवच॥ ३
अनिदश्यप्रभाव ओषधीनां द्विनोत्तम । मधुरथ कषायश्च तिक्तथेव तथा रसः ॥ ४
शीतवीयीः सपुदिष्टाः शेषास्तृष्णाः परकीतिताः । गुड ची तत्र तिक्ताऽपि मवत्युष्णाऽतिषरीपतः
उष्णा कषायाऽपि तथा पथ्या भवति मानदं । मधुरोऽपि तथा मांस उष्ण एव प्रकातितः ॥ ६
लवणो मधुरशचैव वरिपाकपधुरौ स्पती । आम्रोष्णश्च तथा परोक्तः शेषाः कटुपाकिनः ॥ ७
वीयैपाके विपस्तप्मावाततत्र निथयः । मधुरोऽपि कटुः पाके यच क्षरं पकौतितम्‌ ॥ ८
काययेत्पोडश्गुणं पिबेदरव्याचमुगुणम्‌ । कसपनेषा कषायस्य यत्र नोक्तो बिधिभेबेत्‌ ॥ ९
कषायं तु भवेत्तोयं सेदपाके चतुगुणम्‌ । द्रव्यतुस्यं समुदय द्रभ्ये सेहं क्षिपेदवुधः ॥ १०
तावल्ममाणं द्रव्यस्य सेहपादं ततः क्षिपेत्‌ । तोयवनं तु यद्रव्यं सेदटद्रव्यं तथा भरेत्‌ ॥ ११
सेवतिताषधः पकः लेहानां परिकीतितः । तत्तुसयता तु रेद्यस्य तथा भवति सुश्रत ॥ १२
स्वच्छमरपाषधं काथ कषायं चोक्तव्रद्धवेत्‌ । अक्षं चूगस्य निदिष्टं कषायस्य चतुष्पलम्‌ ॥ १३
मध्यमषा स्पृता मातरा नास्ति मात्राधरिकस्पना । वयः कारं वरं वहि देशं द्रभ्यं रजं तथा ॥
समवेष्य महाभाग मात्रायाः करना भवेत्‌ । सौम्यास्तत्र रप्ाः भायो विह्ञेया धातुबर्भनाः ॥
मधुरस्तु विङ्ेषेण शिङ्ञेया धातुवधनाः । दोषाणां चैव धातूनां द्रव्यं समगुणे तु यत्‌॥ १६

तदेव इृद्धये ज्ञेय विपरीतं त्षयावहम्‌ । उपक्रमत्रयं पोक्तं दे हेऽस्मिन्मतुनोत्तम ॥ १७
आहारो मेयुनं निद्रा तेषु यत्नः सदा भवेत्‌ । असेवनात्तेवनाच्च अलन्तं नााष्यात्‌ ॥ १८
ज्षयस्य लेहणं काय स्थूलदेहस्य कषणम । रक्षणं भध्यकायस्य देहमेदास्यो मताः ॥ १९

उपक्रमदयं भक्तं तपणे वाऽप्यतपेणम्‌ । हिताशी च मिताशी च नीणाश्ची च तथा मेत्‌ ॥२०
ओषधीनां पथ्वबिधा तथा भवति कसना । रसः कल्कः शृतः शीतः फाण्ट मनुजोत्तम ॥२१

रसश्च पीडको श्यः कलक आरोडिताद्धमेत्‌ । कथितश्च एतो बयः शीतः पुषित निश्चि ॥२२
9

१ क. ह, "याः प्रकीर्तिताः । त्रि" । २. हं पिषेद्बुः । 3 क. इ. भयावहम्‌ । * क. ख. दुष्कक्षयप्य ।
५ छ. निशाम ।

[अ० २८२ छो° १-१४] अग्निएराणम्‌ । २५३
( वृ्ायु्वदः )
पथोभिधृतपूतं यत्तत्काण्टमभिीयते । करणानां शते चैव षष्टिगैवाधिका स्पृता ॥ २१
यो वेति स नेयः स्यात्सेबन्धे बाहुशौण्डिकः। आहारणुदधिरगन्यथेमपनिपूलं बं नृणाम्‌ ॥२४
पिन्यु्रिफलां चाात्ुषं राइपभिवणेदाम्‌ । जाङ्गलं च रसं सिन्धुगुक्तं दधि पयः कणाम्‌ ॥
एसाधिकं समं कुर्यान्नरो बाताधिकोऽपि वाः। निदापे मर्दनं भोक्त रिरिरे च समरं बहु ॥ २६
वसन्ते मध्यमं देयं निद पे मदैनोखणम्‌ । त्वचं तु प्थपर मर्थं मज्ञा च तदनन्तरम्‌ ॥ २७
जपुरुधिरदेहेषु अस्थि चातीव मांसलपर्‌ । सन्ध वाद तथेपेह तथा न्ये सजानुनी ॥ २८
अिवन्मदेतमाहञो जड़ वक्ष एैवत्‌ । अङ्गतभिषु सेषु निषीड्य बहुलं तथा ॥ २९
्रपारयेदङ्गसंधीम्र च कषिपेण चाक्रपात्‌ । नाजीर्णे तु भे कुयीन्न भुक्वा पीतवात्ररः॥ ३०
दिनस्य तु चहुमोग देव तु महरार्के। व्यायामे(मो) नैव करंव्य(ग्यः) लायाच्छोताम्बुना सदत्‌
वादष्णं च श्रमे जह्ादृदा श्वासं न धारमेत्‌ । व्यायामश्च कफं हन्याद्वातं हन्याच्च रदनम्‌॥ ३२
ज्ञाने पिचाधिकं हन्यात्तस्यान्ते चाऽऽतपाः परियाः । आतप्ेशकर्माऽऽदौ पेपव्यायौम उत्तरः॥
इदयादिमहापुराण भाप्ये रसादिलक्षणकथनं नामैकारीयधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २८१ ॥
आदितः शछोकानां समष्टयङ्ाः- ८३१५

भथ ्यरीयधिकद्टिशततमोऽप्यायः।

ृक्षयुर्वदः ।
घन्वन्तरिरुवाच-
हप्षायकेदमाख्यास्ये पुक्षश्नोत्तरतः बुभः । प्राखरो याम्यतस्त्वाम्न आप्येऽश्रत्थः क्रमेण तु ॥ १
दक्षिणां दिशपुत्पन्नाः समीपे कण्टकदु पाः । उ्यानं गृहषाते स्यात्तिानाऽप्यथ पुष्पितान्‌ २

गहीयद्रोपवेवृक्ान्धिजे चन्र प्रपूज्य च । धरुवाणि पच वायव्यं हस्तं प्रजशूरष्णवष्‌ ॥ ३
नक्षत्राणि तथा पलं शस्यन्ते दुभरोपणे । पेशये्दीवाहन्ुष्करिण्यां तु कारयत्‌ ॥ ४
हस्तो मधा तथा मैत्रमायं पुष्पं सत्राप्वमर । जलछाशयसमारम्मे वारुणं चोत्तरात्रयम्‌ ॥ ५
संय वरुणं विष्णं पञन्ये तत्समाचरेत्‌ । अरिष्टशोकपुनागशिरीपाः सपरियंप्रः ॥ ६

अगोकः कदली जम्बुस्तथा वदुलदरादिमाः । सायं प्रातस्तु धमन्ति शीतकराठे दिनान्तरे ॥ ७
० = अ [न ^ ~ 0 (न

वपारात्रो मुरः शोषे सेक्तव्या रोपिता दुभा; । उत्तमा विशतिहेस्ता मध्यमाः पोडश्नान्तराः ८
[१ र्य [न ५ भे २ #

स्थानात्स्थानान्तरं कार्य दक्षाणां द्रादश्चावरम्‌विफलाः स्युथना क्षाः शस गाऽऽदां हि शोधनम्‌

विदङगघृतपङ्क्तान्तेचयेच्छीतवारिणा । फटने कुटत्यशच मायैगृदियतैस्तरैः ॥ १०
एृतरीतपयःसेकः फपुष्पाय सदा । आपिकाजशकृषर्ण यतरन्र्ण तिलानि च ॥ १९
गोमासपुदकं चैव सप्तरात्रे निधापयेत्‌ । उत्सेकः सर्वक्षाणां फलपुष्पादिष्िदः ॥ १२
मरस्याम्भसा तु सेकेन वृद्धिभेयति शाखिनः । बिढङ्गतण्डुलोपेतं मात्स्यं मांसं हि दोषहदप्‌॥ १२
वपामदिरोषेण दृक्ाणां रोगपरदैनम्‌ ॥ १४

इयादिमहापुराण आमय वृकषायुर्ैदकथनं नाम ्मश्ीदययिकद्रिशततमोऽध्यायः ॥ २८२ ॥
आदितः शोकानां सपष्य्ाः- ८३२९

~~ ~= ---~ र

१ छ. ्यामिनो नराः। ई* २ छ. धमौर्तो । ३ छ. मत्स्य ।

३५४ भीपहैपायनपुनिप्रणीतप्- [ अ° २८६ %छो° {-२९]
( नानारोगहराण्यौषधीनि-)
भव श्यी यधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

मानारोगहराण्योषधानि।
धन्वन्तरिरषाच-

पिष शटी निश्षायुगं वत्सकं काथसेवमम्‌। शिशोः स्ीतिसरिषु सन्यदोपेषु शस्यते ॥ !
हङ्गी सदृष्णातिमिषां चूणितां मधुना लिहेत्‌ । एका चातिविषा काशश्छिञ्वरहरी शिश्नो २
बालैः सेव्या वचा साज्या सदुग्धा वाऽथ तैलयुङ्‌।यष्टकां शपुर वा बालः प्ीरान्वितां पिरे
वाध्रपसंपद क्तायुर्ेधा श्रीपते शिशोः । वचा हभ्रिशिखावातलुण्ठीटृष्णानिशागदम्‌ ॥
सयष्टितैन्धवं बालः परातमेधाकरं पिवेत्‌ । देवदारुसहाशिधुफलत्रयपयोुचाम्‌ ॥ ५
कायः सकृष्णामूद्रीकाकस्कः स्ोन्कृमीन्दरेत्‌ । तरिफलामृङ्कविश्वानां रसेषु मधुसधिषोः ॥
मेषीक्ीरे च गोत्र सिक्तं रोगे हितं शिशोः । नासारक्तहरो नस्याहूबीरस इहोत्तमः॥ ७

८

९

[=

लढुनाद्रकशिष्रणां रसः फणेस्य पूरणम्‌ । तटमा्रकजाचं वा बूचतुचौषरोगतुत्‌ ॥
जातीपत्रं फलं उ्योपे कवलं मूत्रकं निरा । दुग्कायेऽभयाकरफे सिद्धं तैकं द्विनािनुत्‌ ॥
धान्याम्बुनारिकेलं गोपत करपुकरविश्वयु्‌ । काथितं कवलं काथ जिहाव्याधिप्र्नान्तये ॥ १०
साधिते लाङ्गटीकलके तैलं निशुण्डिकारमेः । गण्डपालागलाण्डौ नाशयेन्नस्यक्मगा ॥ ११
पटवैरकपतीकसु्हीरूघातजातिकैः । उद्रतयेरसगे पूतैः स्ेत्वग्दो पनाशनैः ॥ १२
वाकुची सतिरा भुक्ता वत्सरा्छुनाशनी । पथ्या भल्लातकी तैल्गुढपिण्दी तु कुष्ठजित्‌ ॥११
यूथिकावहिरजनी त्रिफटाव्योपचूणेयक । तक्र गुदाङ्कुरे पेयं भक्ष्या वा सगुडाऽ्भया ॥ १४
फलदा्वीविक्ालाजः काथो धात्रीरसोऽथ वा । पात्यो रजनीकरः क्षद्रक्षोद्रपपेहिणा १५
ासागर्मो व्याधिषातः काय एरण्डतैसयह््‌ । बातशोणितहूस्पानातिपप्परी स्यार हा्ी॥१६
व्या जठरिणा ईृष्णा स्नुक््षीरबहुभाविता । पयो बौ ऽरुचिहन्त्यमिषिदङ्गन्योषकरकयुक्‌ १७
ग्रन्थिकोभ्राऽमया कृष्णा विङङ्ाक्ता धृतं तथा । मांसं तक्रं ग्रहण्यदःपाण्डुगुरमङृपीनरेत्‌ ॥ १८
फलत्रयामृतावातस्ातिक्त पनिम्बजस्तथा । काथः समाक्षिकरो हन्यात्पाण्डुरोगे सकामलम्‌ ॥ १९
रक्तपित्ती पिवेद्रासास्वरपं ससितं मधु । वरीद्राक्नाबलाद्रुण्डी साधितं वा पयः पृथक्‌ ॥ २०
बरी विदारी पथ्या च बलात्रय सवासकम्‌ । श्वदंष्रापधुपपिभ्यामालिहिरक्षयरोगवान्‌ ॥ २!
पथ्याशिषरकरञ्ातपक्सारं मधुसिन्धुमत्‌ । सप्र धिद्रधि हन्ति परिपाकाय तच्रजित्‌ ॥ रर
त्रिता जीवती दन्ती पञ्जिष्ठा शषैरीदयम्‌ । ताषेजं निम्बपत्रं च रेपः शस्तो भगैदरे ॥ २१
रुग्यातरजनीलाक्षातू्णाजकषदरसंयुता । बासोवकत्रे योज्या क्रोधनी गतिनाकनी ॥ २४
इ्यामायषटिनिश्ालोधप्मकोत्पलचन्दनेः । समरी चैः शतं तें कीरे स्याद््णरोहणम्‌ ॥ २५
भीकापोसदलैरभख फलोपलवणा निशा । ततिपण्ड सदनं साम्ने तत्रं स्यास्षतौपषम्‌ ॥ २६
कुम्भीसारं पयोयुक्तं बहिदग्धं व्रणे सित्‌) । तदेव नाशयेत्पेकामारिकिररनोधतम्‌ ॥ २७
विश्वाजमोदसिन्धूस्थविशात्वग्मिः समाऽभया । तकेणोष्णाम्बुना वाऽथ पीताऽतीसारनाश्नी
षत्सकातिविषाविश्वाविसुस्तशृतं जलम्‌ । सामे पुराणेऽतीसारे सासृकूरे च पाययेत्‌ ॥ २९
~

१ छ. वा च्यदन्याप्ि' । छ, धते । ३ छ. स्थिता ।

[ अ» २८४ शोर १-६] जभिपुराणम्‌। १९९
1 8

अङ्गदं सुंगतं सिनधुुष्णाप्ुना पिवेत्‌ । शृवानय बा तदि सिन्धुहिङ्कुकणाभया ॥ ३०
रटुरोहात्कणातङलाज्भं मधुश्‌ । बस्च्छदरगतं वकते न्यस्तं ठष्णां मिनाशयेद्‌ ॥ ३१

पर्ादाबीजातिदलं दरक्षामूलबलात्रयैः । साधितं समधु शाय॑ कवलं एुलपाक्हृत्‌॥ २२
ृष्णातिविषतिकतेनद्ररारपाठापयोुचाम्‌ । कायो पूते वरता पतर सर्ैण्ठगदापहा ॥ ३१
पथ्यागोश्रदुःसपशरानदक्तशिर्ल्ितः । कषायः समधुः पीतो पूृच्छरं व्यपोहति ॥ ३४
वशतग्बरणक्षायः श्करारमविधातनः । रालोरङायसकषदर्षीराशी शछीप्दी पेत्‌ ॥ ३५
मषाकत्वक्ययस्तेरं मधुसिक्तं च सैन्धवम्‌ । पादरोगं हेत्पपिर्जलङ्ङ्कटजं तथा ॥ ३६

ृष्ठीसोषचैलादिङ्कतरणं ष्ठी रेधृतम्‌ । रुजं हरेदथ काथो बिद्धि बद्धाप्रिसापने ॥ ३७
सौषचेलाप्नषठिदनां सदीप्यानां रेयुतम्‌ । बिद्दप्यम[सु]युत्तं वा तकरं ुरमातुरः पिबेत्‌ १८
धतरीपरोलगुदरानां कायः साञ्यो विसर्पा । धुण्ठीदारनवाक्षीरकायो परत्ाचितोऽपरः ॥ ३९
सन्पोषायोरनश्षारः फलकायश्च शोधहूत्‌ । गुडशिपूतरिवृद्धिशच सेन्धवानां रनोयुतः ॥ ४०
नह्टताफलजः काथः सगुडः स्याद्रिरेचनः । वचाफलकपायोत्थं पयो वमनङृद्धपरत्‌ ॥ ४१

त्रिफलायाः पलत पृथग्धृङ्षरजोन्वितम्‌ । पिडङ्ग रोदच्भं च दश्षभागसमन्वितम्‌ ॥ ४२
वरतावरीगुदुच्यम्निपलानैं पञ्चविंशतिः । मध्वाज्यतिलजैशिद्यदर्ट पित जितः ॥ ४३
पृतपन्दं हि जीबेत समैरोगत्िवजितः । त्रिफला सरोगघ्री समधुः शर्करानिता ॥ ४४
पितामधुपतैयुक्ता सकृष्णा त्रिफला तथा । पथ्या चित्रकुण्ठयध गुदर पुशलीरनः ॥ ४५
सुहं भक्षितं रोगहरं त्रिशनवधैकृत्‌ । किचि जपापुष्पं पीडितं, पि्ठनेलले ॥ ४६
तैं भवेवधृताकारं किचिशूर्ण नलान्वितम्‌ । पूपार्थ दयते चित्रं वृपदंशनवायुना ॥ = ४७
एुनपीक्षिकधूपेन दृश्यते तद्यथा परा । कपूरनलूफामेकौले पाटलिग्ररयक्‌ ॥ ८
पष्टाऽऽहिप्य पदे दरे च चरेदङ्गारके नर; । वृणोत्यानादिकं व्यद्च दशैयन्वे कृतुहरम्‌ ॥ ४९
विष्रहरुजध्यैसकषद्र कमं च कामिकम्‌ । तत्ते षट्क परोक्तं सिद्धिदरयसतमाभ्रयम्‌ ॥ ५०
मवध्यानौषधिकयामरेजया यत्र पृष्टयः । चतुरगंफलं मोक्तं यः पठेत्स दिप ब्रनेत्‌ ॥ ५१

इयादिमहापुराण शपरये ननारोगहरौषधकथनं नाम प्यशीत्यभिडद्विशततमोऽध्यायः ॥ २८३ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- ८१८०

अप वतुरशीत्यधिकद्विशततमेऽध्यायः ।

मरहूपोपधकथनम्‌ ।
धन्वन्तरिरवाच--
भयुरारोग्यकर्तार ओंकाराय नादाः । आकारः परमो म्रस्तं जप्त्वा चामरो भवेत्‌ ॥ ?
भायशरी परमो मश्रस्तं जप्ता युक्तिमुक्तिमाक्‌ । ॐ नमो नारायणाय पत्र; सवीयैसाधकः॥२
ॐ नमो भगवते वासुदेवाय सर्वदः । ॐ दरं नमो विष्णवे मब्नोऽयं बोषधं परम्‌ ॥ १

१ ख. स्वगतं । २ क. ऊ. "कषृत्‌। ३ ड. श्री वाधकश्च ग'। ४ छ. 'जाभिधाम्‌ । 5" । ५ क. इ. पिबेत्‌ ।
६७. 'ङ्गजभानित" । ७ छ, "नां दत्व । ८ छ. पिण्डितं ।

` ३५६ भ्रीमपायनपुनिमणीतमू्‌- ( भ° २८९ शो १-१६]
( मृतस्ंजीवनकरसिद्धयोगः )
अनेन देवा सुराः सभ्यो नीरजोऽमवन्‌ । मूतानागुपकारथच तथा धर्मो महौषधम्‌ ॥ ५
धमः सदधमकृदधमी धो निर्मलः । भ्रीदः श्रीशः श्रीनिवासः श्रीधरः श्रीनिकेतनः ॥ ५
भियः पतिः श्रीपरमो हतेः भ्रियमवागुयात्‌ । कामी काममरदः कामः कामपारस्तथा हरिः॥

आनन्दो माधवथेव नाम कामाय वै हरः । रामः परशुरामथ त्रसिहो विष्णुरेव च ॥ ७
त्रिविक्रमश्च नामानि जप्तन्यानि जिगीषुभिः । बिवापभ्यस्यतां निलयं जप्नम्यः पुरुषोत्तमः ॥ ८
दामोद्रा बन्धहरः पुष्कराक्षोऽक्षिरोगनुद्‌ । हषीकेशो भयहरो जपेदौषधकप्रणि ॥ ` ९
अस्यृतं चामृत मच्र सङ्घामे चापराजितः । जलतारे नारि पू्रादौ प्षेमकामवान्‌॥ १०

चक्रिणं गदिन चैव शाङ्गिणं सद्गिनं स्मत्‌ । भस शमनिते भक्त्या न्यवहारेषु संस्मरेत्‌॥ !!
नारायणं सकारे वरृपिहोऽखिलभीतिनुत्‌ । गरुदध्वजश्च विषहृदासुदेवं सदा नमेत्‌ ॥ १२
धान्यादिस्थापने स्वमन हयनन्तास्युतमीरयेत्‌ । नारायणं च वुःस दाहादौ जलशायिनम्‌ ॥१३
हयग्रीवं च वि्ाथी जगत्सूतिं सुताप्तये । वलम शौय॑काय एकं नामार्थसाधकपम्‌ ॥ ` १४
इत्यादिमदापुराण आनये मच्ररूपौषधकथनं नाम चतुरशीत्यधिकद्विशततमोऽप्यायः ॥ २८४ ॥
आदितः शोकानां सपश्ठङ्काः-८३९४

~>

भथ पश्नाश्ीयधिकष्रिदाततमोऽध्यायः।

मृतप्तजीवनकरपतिद्धयोगः ।
धन्वन्तरिरवाच--
सिद्धयोगान्पुनर्श्ये सृतसंजीवनीकरान्‌ । अनेयभापितान्दिव्यान्सर्वन्यापिवरिमदनान्‌ ॥ !
आत्रेय उवाच--

विसवादिपञ्चग्रलस्य कायः स्यादरातिके उपरे । पावने पिप्यलीपूं गृड्ची विश्वजोऽथवा॥ २
आमलक्यभया कृष्णा वदवि; सवैञ्वरान्तकः । विस्वामिमन्थस्योनाककार्म्ः पाटला स्िरा॥
निकण्टकं पृशिपणीवहतीकण्टकारिकाः । ज्वराविपाकपाश्वातिकाश्नुत्छुशगूलकम्‌ ॥ ४
गुडूची पैट मुस्तं फिरातं विश्वभेषजम्‌ । वातपित्तज्वरे देय पचभदरमिदं स्पृतम्‌ ॥ 4
तिदिशालाक्टुकात्निफलारणपरः कृतः । सक्षारो मेदनः काथः पेयः सर्ञ्यरापहः ॥ ६
देवदारबलावासात्रिफलाग्योपपदकैः । सिद: पितातुरयं तश्चर्भ प्चकाम(स)नजित्‌॥ ७
दशमूली शटीरास्तापिप्पली बित्वपोष्करेः । शृङगीतामलकीमार्गगुड्चनिागवाहिभिः ॥ ८
यवागूं विधिना सिद्धं कषाय वा पिवेन्नरः । कासहद्रहणीपाशवहिक्ाश्वासमक्षान्तये ॥ ९
मधुक मधुना युक्तं पिप्पलीं शर्करानिताम्‌ । नागरं गुडसंयुक्तं दिका खवणत्रयम्‌ ॥ १०
करग्यजाजी मरिचं द्राक्षा इृक्ताम्लदादिमम्‌ । सौवचरं गु क्षौद्रं स्वरो चकनाशनम्‌ ॥ २१

ृङ्गवेररसं चैव मधुना सह पाययेत्‌ । अरुचिग्वासकासघ् मतिश्यायकफान्तकम्‌ ॥ १२
षटं ङ्ीशिलारोधदादिमं मधुकं मथु । पिवे्तण्डुलतोयेन च्छदितृष्णानित्रारणम्‌ ॥ १

*% इदमर्धं छ. पुस्तके नास्ति ।
`` ~~
१ छ. संस्कारो ।

[अ° २८५ छो° १४-४९ ] अग्निपुराणम्‌ । १९७
( मृतसंजीवनकरसिद्धयोगः )

ची वासकं लोधं पिपली सुतम्‌ । कफान्वितं जयदं तृष्णाकासज्यरापहम्‌ ॥ १४

वासकस्य रसस्तदरप्समधुस्ताभ्रनो रसः । रिरीषपुष्पसुरसभावितं मरिचे हितम्‌ ॥ १९
ह्बातिनुन्पसूरोऽथ पि्ुक्तणडुलीयकम्‌ । निगण्डीसारिवाशेलुर्ोलश्च पिषापहः॥ १६
महोषभामृता्षदरापुष्करगरन्थिकोद्धवम्‌ । पिबेत्कणायुतं काथं मूरछायां च मदेषु च ॥ १७
हिङ्सोवचैरुव्योषेदिपलांरोषनाढकम्‌ । चतुर्गुणे गवां पूरे सिद्धपुन्मादनाशनम्‌ ॥ १८
शरष्पीवचाकुैः पिद ब्ाहीरतेवुतम्‌ । पुराणे हन्यपसमारं सोममा पेधयषतमम्‌ ॥ १९
पशचगव्यं घृतं तद्रतकषठनुचाभयायुतम्‌ । पटोरत्रिफलानिम्बगुद़ चीधाषनीपैः ॥ २०

करञ्जे सिद्धं कु्रुदजकं स्मृतम्‌ । निम्बं पटोलं व्याघ्री च गुडुची वासकं तथा ॥ २१
ुाहश्पलान्भागानेकेकस्य स(सुकृष्टितान्‌ । जलद्रोणे पिपक्तय्यं यावत्पादावशेपितम्‌ ॥ २२
ृतमस्थं पचेत्तेन त्रिफरागभेसंयुतम्‌ । पञ्चतिक्त भितिख्यातं सपिः कृपरारिनादनम्‌ ॥ २१
अशीति बातजात्रोगांथत्वारिरच पेत्तिकान्‌ । विशति श्ैष्मिकान्कासपीनसारञोत्रणादिकान्‌ ॥

र 9,

हन्यन्यान्योगराजोऽयं यथाऽकैस्तिमिरं खलु । निफलायाः कषायेण भृङ्गराजरसेन च ॥ २९

व्णक्षालनं कुयादुपद शमश्षान्तये । पटोलदल्ररणेन दादिमत्ग्रनोऽथ वा ॥ २६
गुण्ठयेचच गजेनापि त्रिफलावरृणेकेन च । तरिफलायोरमोयष्िमार्गबोत्पलमारिमैः ॥ २७
ससन्परः पचेततेरमम्यङ्गाच्छदिकापहम्‌ । सक्तीरान्माफवरसान्दिमस्थपधुकोतरैः ॥ २८
पचतु तेलडव तन्नस्यं पठितापहम्‌ । निम्बं पटोढं त्रिफला गुडूची सदिरं षम्‌ ॥ २९
मनिम्बपाठात्रिफलागुडूचीरक्तचन्दनम्‌ । योगद्रयं उरं हन्ति दुए(कवगपपरिकाः ॥ ३०

पटोलं फला चैव गुदरचीपुस्तचम्द नैः । सदूवौ रोहिणी पाठा रजनी सदुरारभा ॥ ३१
कपायोऽयं ज्वरं हनति कुषट)विस्फोटकादिनप्‌ । पटोल मृतभूनिम्बवासारिषकपटैः ॥ ३२
सदिरालयुतैः काथो विस्फोटञ्वरशानितरत्‌ । दशमी छिन्नरुहा पथ्या दार पुनर्भवा ॥ ३३
ज्वरथिद्रधिशोथेषु शिग्र विश्वजिता हिताः । मधूकनिम्बपत्राणां लेपः स्याद्रणश्षोधनः ॥ ३४
त्रिफला खदिरो दारं न्यग्रोधाति्रलाकुशाः । निम्बपूलकपत्राणां कषायाः शोधने हिता; ३९

करज्ञारिष्टनिगुण्डीरसो हन्याद्‌व्रणहृमीन्‌ । धातकी चन्दनवलासमङ्गामधुकोतरैः ॥ ३६
दा्वीमेदोन्वितैेपः ससपिव्रेणरोपणः । गुग्ुटुजिफलाग्पोषसमांगेधतयोगतः ॥ ३७
नादीदुष्ट्रणं शठं भगेदरमुखं इरेत्‌ । हरीतकीं मृतरसिद्धां सतैटख्वणान्विताम्‌ ॥ ३८
मातः प्रातश्च सेवेत कफवातामयापहाम्‌ । जिकटुत्रिफराकायं सक्षारलवणं पिवत्‌ ॥ ३९
कफातातमकेष्येव विरेकः कफवृद्धिनुत्‌ । पिप्पी पिप्पीपूवचाचित्रकनागरैः ॥ ४०
कथितं वा पिवेत्पेयमामवात्तविनादनम्‌ । राला ुदू्चामेरण्डदेषदारुपहोषधम्‌ ॥ . ४१
पिबेः्सवाङ्गंके वाते सामे संभ्यस्थिमजगे । दश्मूलकषायं वा पिवेदरा नागराम्भसा ॥ ४२
इण्ठीगोक्षरककाथः मरतिः भातनिपेवितः । सामवातकटीशूटपण्डुरोगप्रणाश्चनः ॥ ४२

सपूरपतरशषाखायाः परसारण्याश्च तैलकम्‌ । गुद्च्याः स्वरसः कसफशूगे बा कथमेव च ॥ ४४
भतकामासेव्य मुच्यते वातशोणितात्‌ । पिप्पली वधमानं बा सेव्ये पथ्या गुडेन वा ॥ ५९

~~ -. -----------------~~~~~~~~~_~

* धनुधिहान्तगतो प्रन्योऽयं छ. पुस्तके नापि ।

१ इ. 'स्त्‌।रजो । २ छ, "पाचनो सकप्रणा' ।

३९८ भ्ीमहपायनपूनिमणीतमू-- [ भ ९८९ र ° .४६-५१ ]

॥ । , (पतस॑जीवनकरषिदयोगः )
पटोलत्रिफातीवरफटुकामृतसापितम्‌ । पक पीला नययाु सदाहं वातशोणितम्‌ ॥ ४६
गुगु कोष्णश्ीतेन गुद ीतिफलाम्मता । वापुननेतेरण्डवरृहतीदयगोक्षरः ॥ ४७

सशिङ्खलवणेः पीतं स्यो वातरजापम्‌ । कापि पिप्पलीं पञ्चैव लवणानि च ॥ ५८
परली चित्रक शुण्ठी त्रिफला शरिवृता वचा । दौ क्ारौ दीतखा दन्ती स्वर्णक्षीरी विषाणिका
कोलममाणां गुटिकां पिबेत्सोवीरकायुताम्‌ । शोथावपाके बहता श्रद्धे चोदरादिके ॥ ५०
क्षीरं शोथहरं दारयषाभूनागरैः धमम्‌ । सेकस्तथाऽवर्पाभनिम्बकायेन शोफमित्‌ ॥ ९
व्योषगभे पलाशस्य त्रिगुणे भस्मवारिणी । साधितं पिबतः सारपैः पतयो न सशयः ॥ ५२
विष्वकतेनाननिगुण्डी साधितं चापि छण्‌ । िङ्गानलसिन्ूत्यराकताप्र्ीरदारूभिः ॥ ५१
तैलं चतुगुणं सिद्ध कटुद्रभ्यं जलन वा । गण्डमाखपहं तैलमभ्पङ्गादलगण्डनुत्‌ ॥ ९१४
धाठीकुनागवरयङ्ायः क्षीररसे युतम्‌ । पयस्यापिप्पलीवाप्ताकल्करं सिद्ध क्षये हितम ॥ ५९
षचाविदभयशुण्टीदिङुकुषठाप्िदीप्यकान्‌ । द्वित्रिषट्चतुरेकां शसप्षपश्चा(जां विका क्मात्‌॥५६

चरणं पीतं हन्ति गुल्ममुदर शकासतुद्‌ । पठानिकुम्मतिकटुतरिफलामिसुतापिता ॥ = ५७
त्रेण चूरणगुटिा गुरमीहादिमर्ईनी । वासानिस्बपटोलानि भिफला वातपित्तनुत्‌ ॥ ५८
लिद्यात्सोदरेण िडङगतूं कृमिविनाशनम्‌ । बिरङगतेन्धक्षारपू्ेणापि हरीतकी ॥ ५९

श्टकीवदरीजम्बुषियालाम्राजुनतरवः । पीताः क्षीरेण मध्वक्ताः पृथक्शोणितत्रारणाः ॥ ६०
विखास्नधातकीपाुण्ठीमोचरसाः समाः । पीता रन्धन्तयतीतारं गुतक्रेण दुजेयम्‌ ॥ ६!
च्गेरीकोलदध्यम्बुनागरक्षारसंयुतम्‌ । पृतयुक्काधितं पेयं गुदभरशरुजापहम्‌ ॥ ६२
विडङ्गतिविषामस्तदारूपाठ कलिङ्गकम्‌ । मरीचेन समायुक्तं शोथातीसारनाशनम्‌ ॥ ६१
शकैरासिन्ुगुष्ठीमिः इृष्णा मधुगुडेन वा । द दे खदेद्धरीतक्पौ जीविद्रषशतं सुखी ॥ ६१
त्रिफला पिपलीयुक्ता समध्वाञ्या तथैव सा । त्ृणेमामलकरं तेन सुरतेन तु भावितम्‌ ॥ ६५
भध्वाञ्यशरायक्तं लीडर जलीशः पयः पिवेत्‌ । मापपिप्लिशालीनां यवगोधूमयोस्तथा॥ ६६
सृणभागैः समां पेतिप्पलिका माम्‌ । तां भक्षयिता च पिविच्छरामधुरं पयः ॥ ६७
नवशवटकवदस्ठेदश वारान्ति शरम्‌ । समङ्गाधातकीपुष्पलोधरनीलोत्पलानि च ॥ ६८
एततीरेण दातव्यं सरीरं प्दरनाशनम्‌ । बीज कौरण्टकं चापि मधुकं मवेतचम्दनमू्‌ ॥ ६९
पद्मोत्परस्य मूलानि मधुकं शर्करातिलान्‌ । द्रवमाणेषु गर्भेषु गमैस्थापनयुत्तमम्‌ ॥ ७9
देवदारु नभः कुषं नलदं विश्वभेषजम्‌ । ठेपः काञ्चिकसंपिषटसलयक्तः रिरोतिनुद्‌ ॥ ५७१
ब्तपूते क्षिपेत्कोष्णं सिन्धत्थं कणषूलनुत्‌ । ल्डनाद्रैकशिषरूणां कदर्या बा रसः पृथक्‌ ॥ ७२
बरारतावरीरा्लागृताः सेरीयकैः पिवेत्‌ । त्रिफलासहितं सपिस्तिमिरघ्रमतुत्तमम्‌ ॥ ७?
त्रिफलाव्योपसिन्धत्यैधेतं सिद्धै पिवशनरः । चश्ष्यं भेदनं हं दीपनं कफरोगतुत्‌ ॥ ५७५
नीलोत्पलस्य िज्ञरफं गोश्दरससेयुतम्‌ । गुटिकाञ्नमेतस्स्पाहिनरात्यन्धरयोहितम्‌ ॥ ७९
यष्टीपधुवचाङृष्णादी जानां कुटजस्य च । कलफेनाऽऽछोड्य निम्बस्य कषायो बमनाय सः ॥

* ^“ दश वारन्नियो ध्रुवम्‌ ”” इत्यपि कदाचित्स्यात्‌ ।

१ क. इ. क्ायितं । २ छ. शाद्वला । ६ क. ठ. विहिता । ४ छ. लावणम्‌ । ५ क. भरू । दाच्यादि"। ६४. ७,
ड, "णां प्रसवना" ।

[भ° २८१ %ो° १-२२] अग्निपुराणम्‌ । ३५९
( मृत्युंजयकषल्पाः )

लिग्धस्विभयवं तोयं मदातव्यं विरेचनम्‌ । अन्यथा योजितं कुर्यान्मन्दाधरि गौरधारुची ॥७७

पथ्यसेन्धवङृष्णानां चुमुष्णाम्बुना पिवेत्‌ । भिरेकः सर्रोगघ्रः श्रेष्ठो नाराचसंहक्षः ॥ ७८

िद्ठपोगा मुनिभ्यो य आत्रेयेण प्रदुधिताः । स्ैरोगहराः स्योगाग्याः सुशुतेन हि ॥ ७९

श््यादिमहापुराण भक्नेये सृतंजीवनकरघिद्धयोगङयने नाम पतशीत्यषिङद्विशततमोऽध्यायः ॥ २८५ ॥
आदितः श्लोकानां समखङ्ा;ः-- ८४७१

भथ षीत्यधिकद्विश्षततमोभध्यायः ।
मत्युनयकस्पाः ।
धन्वन्तरिह्वाच-

कान्पृत्युनयान्वकष्ये हयायुदत्रोगमरदनान्‌ । त्रिशती रोगहा सेव्या मध्वाज्यतरिफलाएृता ॥ १
पं पला कर्मं वा त्रिफलां सफलां तथा । बिलतैलस्य नस्यं च मासं पथशती कमि; ॥ २
रोगापदू्युरहिजित्तिरं भल्लातकं तथा । पचक बाकुचीनर्भं षण्मासं खदरिरोदकैः ॥ १
कयैः $ जयेतपेनयै चू नीलकुरुषटजम्‌ । पीरेण मधुना वाऽपि शृतायुःण्डदुग्धुक्‌ ॥ %
मध्वाज्यकुण्ठीं ससेव्य पलं प्रातः स परत्युनित्‌ । वलीपलितजिलीमेन्माण्डुकीचूणेव्ग्धपा; ॥ ९
उ्चटा मधुना करव पयसा मृत्युजिन्ररः । मध्वाञ्यैः पयसा वाऽपि निगुण्डी ृलयुरोगिद्‌ ॥ ६
पलाशतेठं करकं षण्मासं पुना पित्‌ । दुग्धभोजी पशचदती सद्नायुपेन्नरः ॥ ७
स्योतप्प्तपत्रसं पयसा त्रिफलां पिवेत्‌ । मधुनाऽऽन्यं ततस्तदरच्छतात्रया रजः पलम्‌ ॥ ८
वास्यः पयता वाऽपि निगुण्डी रोगगृसयुजिद्‌ । पञ्चाङ्गं निम्बस्य खदिरकाथमावितम्‌ ॥
कष भृङ्गरसेनापि रोगनिच्वामरो भरेत्‌ । रदनितिकाज्यमधूयुग्दुग्भोनी च गृत्युनित्‌ ॥ १०
कपैचूर्ग हरीतक्या भाविते भूङगरा्पैः । पूतेन मधुनाऽऽतेव्य तिशतायुश्च रोगजित्‌ ॥ ११
वरादिकाशृङ्रसं लोहतर्भ शतावरी । साञ्यं कप पञ्चशती कार्थं शारी ॥ १२
भाविते शृङ्गरानन मध्वाज्य त्रि्िकती भरेत । आम्रामृतामितृतुरं गन्धकं च कुमारिका ११
पिगृज्य दर मजञे साज्यं पश्चशताग्द्षात्‌ । अश्वगन्ध।फठं तैलं साज्यं खण्डं शताब्दवान्‌ १४
परं पुननंवाञ्ं मध्वाज्यपयसा पिवन्‌ । अशोकचणंस्य पलं मध्वाज्यं पयपाऽिनुत्‌ ॥ १५.
निम्बस्य तैकं समधु नस्यात्ृष्णकचः शती । कर्षमक्षं समध्वाज्यं हतायु; पयसा पिबन्‌ ॥ १६
अभयां सगुहां जग्ध्वा घृतेन मथुरादिभिः। दुगधान्नभकष्णकेशोऽरोगी प्रताब्द्वान्‌ ॥ १७
पह कृष्माण्डकावूरणं मध्वाज्यपयसा पिबन्‌ । माप दुग्धान्नमोजी च सहस्नायुषिरोगबान्‌ ॥१८
शाटकचरण भृङ्गाज्यं समध्वाज्यं शताग्दनरत्‌ । कटुतुम्बीतैलनस्य करप श्तद्रयाब्दवात्‌ ॥ १९
तरिफला पिपी शठी सेविता निशताग्दङृत्‌ । तापर पूपोगः सहताय्षलातिष्ठद्‌ ॥२०

चित्रकेण तथा पूं तथा पुष्ठीिडङ्गतः । लेदेन भृङ्गराजेन बलया निम्बपरैः ॥ २१
सदिरेण च निदण्डया कण्टकायांऽथ वासकात्‌ । वप युवा तद्रसेन भावितो शरिकराृतः ॥२२
स

१७. प्रयःपा श्रु" । २. त्‌ । तारं मृतं मततुल्यं। ३ क. ङ. ते।४क. इ. मुस्ते। ५ छ. “न्धापरं ।
६8. तिलस्य ।

३६० श्रीमदरूपायनपुनिपरणीतम्‌-- [ भ० २८७ शछो° १-२२]
( गजवचि्ित्वा )

चरणं धृतवौ मधुना गुडागरै्वारिणा तथा । ॐ दरू स इतिमत्रेण मत्रितो योगराजकः ॥ २३
गृतसंजीवनीकटपो रोगमूत्युजयो भवेत्‌ । स॒रासुरेथ पुनिभिः सेविताः कटपसागराः ॥
गजायुर्ेदं भोवाच पालकाप्योऽङ्गराजकम्‌ ॥ २४
इत्यादिमहापुराण आप्ये मृ्युंजयकल्पकथनं नाम षडशीत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २८६ ॥
आदितः शोकानां सपषएटयङ्ाः-८४९७

भथ सप्तारीत्यधिकद्रिशततमो ऽध्यायः ।

गजचिक्रित््ता ।
पालकाप्य उवाच--
गजलक्ष्मविकित्सां च छोपपाद वदामि ते । दीषहस्ता महोच्छासाः प्रशस्तास्ते सदिष्णवः !
विशलयष्टादशनखाः शीतकाटमदाश्च ये । दक्षिणधोन्नतो दन्तो वहित नल्दोपमम्‌ ॥ २
कर्णो च विपुलो येषां म्मविन्द्रनिव॑तास्तरचि । ते धार्या न तथा धार्या वामना ये सरक्षण
हस्तिन्यः पाशवर्गाभण्यो ये च मंढा मतङ्गजाः । व्ण सं बलं रूपं कान्तिः संहननं जवः ॥ ४
सप्ता्थतो गजश्चेदक्सङ्कमेऽरीज्ञयेत्सदा । कुञ्नराः परमा शोभा शिबिरस्य बलस्य च ॥ ५
आदृतः ुञ्रैथैव विजयः पृथिवीक्षिता । पकेषु च स्वषु कतैस्यमलुवा सनम्‌ ॥ ६
धृततेलाभ्यङ्गयुक्तं सानं वाततरिवजितम्‌ । स्कन्धेषु च क्रिया कायौ तथा रपाटक्वक्पैः ॥ ७
गोपूत्ं पाण्डुरोगेषु रजनीभ्यां धृतं द्विन । आनाह तेखपिक्तस्य निपेकस्तस्य शस्यते ॥ ८
खवणेः पञ्चमितिश्रा प्रतिपानाय वारुणी । वरिडङ्गत्रिफलाव्योषरेन्धैः कवछान्कृतान्‌ ॥ ९
रस भोजयेन्नाे क्षौद्र तोयं च पाययेत्‌ । अभ्यङ्गः शिरसः शे नस्यं चैव प्रशस्यते ॥ १०

नागानां सेहपटकैः पादरोगानुपक्रमेत्‌ । पञात्कस्फकपायेण शोधनं च विधीयते ॥ ११
शिखितित्तिरलावानां पिप्पलीमरिचान्वितैः । रसैः संभोजयेन्नागं वेपधु्स्य जायते ॥ १२
बालबिखं तथा लोधं धातक सितया सह । अतीसारप्रिनाश्षाय ण्डं भज्गीत कुञ्जरः ॥११
नस्यं करग्रहे देयं घृतं लवणसयुतम्‌ । मागधी नागराऽजाजी यवागरयुतसाधिता ॥ ११
उत्कर्णके तु दातव्या वाराहं च तथा रसम्‌ । दशमृलकुरत्थाम्लकाकपाचीविपाचितम्‌ ॥ १५
तैरं शङ्लसंयुक्तं गलग्रहगदापहम्‌ । अष्टमिरवणेः पिः सननं पाययेदघतम्‌ ॥ १६
यूत्रभङ्गेऽथ वा बीजं कथितं अपुषस्य च । तवण्दोपेषु पिवेत्निम्बं वृष वा कथिते द्विपः ॥ १७
गवां मूत्र विडङकानि कृमिकेषठेषु शस्यते । सङ्गषेरकणाद्रा्षारराभिः च्यत पयः ॥ १८
्षत्तयकरं पानं तथा मांसरसः शुभः । पुरौ दनं व्योषयुतमरुचौ तु प्रशस्यते ॥ १९
तिवृ्ोषामिदन्लकषश्यामा क्षीरेभपिष्यी । एतैगुरपहरः सेहः कृतशैव तथा प्र; ॥ २०
भेदनद्रावणाभ्यङ्गलेहपानानुवासनैः । साने समृत्यत्रानिवद्रपीन्समुपाहेरत्‌ ॥ ` २१
यष्टिकं मद्रसूषेन शारदेन तथा पिबेत्‌ । बारबिल्वैस्तथा ठेषः कैटरोगेषु शस्यते ॥ २१

१ छ. “न्वितत्वचौ । ते । २ क. ख. ड, 'सितिन्यो याश्च ग. । $ क, ङ. मतता । * क. ड. पातल्षु तु स ।
५, ४ पैलपरीपाकं स्थानं 1 ६९ख.ग. पाकबलेनृपः 1 गोः ॥ .७ न्व, षले पानदसं' । छ, ण्ठ भूषणसं" ए 3:0 प्रत्ना ॥
९ क. ह, कष्टरोगेषु । छ. कटुरोगेषु ।

अ० २८८ %छो* १-१३] अश्निएुराणम्‌। ९६१
( अश्ववाहनसारः )

द्रयवो हिङ्ग धरले रजनीद्यम्‌ । एवह दापयेनिपण्डान्म्शूलोपशान्तमे ॥ २३
7ानभोजने तेषां षषटिकवरीदिशालयः । मध्यमौ यव्गोधूपा हेषा दानतिनि चाधपाः॥ २४
त्रैव तथेवेषुनीगानां बलवर्धनः । नागानां यनम ुष्कं तथा धातुपरकोपणम्‌ ॥ २९
क्षीणस्य नागस्य पयःपानं परशस्यते । दीपनीगेस्तथा द्रमैः शृतो पसरसः ुभः॥ २६
यसः कुक्रशोभौ काकोल्कुलं हरिः । भे्ौदरेग संयुक्तः पिष्डदरेकगदापएहः ॥ २७

मतस्यविडङगानि क्षारः कपातकौपयः । हद््र चेति प्रपोऽं कुञ्जरस्य जयाब्रहः ॥ २८
पलीत्डुलीतं माध्वीकं माक्षिक तया । नेत्रयोः परिेकोऽयं दीपनीयः परशरयते ॥ २९

षं चटकायाश्च तथा पारावतस्य च । प्षीरवृक्षः करीयश्च भसम्रा चष्टमञ्ञनम्‌ ॥ ३०

गनाज्ञतनत्रसतु कराति कदनं रणे । उत्पलानि च नीलानि पुस्तं तगरमेव च ॥ ३१
ध [*4 ^~ ¢ 4 ६ [न न्द, = [न

इलोदकापिष्टानि नेत्रनिवोपणं परम्‌ । नखवृद्धौ नलन्छदसतैरसेकश मास्पापि ॥ ३२

पास्थानं मवेचास्य करीषैः पंसुभिरनथा । शरननिदाघयोः सेकः सिषा च तयेष्यते ॥११
इ्यादिमहापुराण भाप्ेये गजयिकितपाकथनं नाम सप्ताशीत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २८० ॥
आदितः शोकानां समण्वङ्गाः--८५२०

भवाष्टाश्रीत्यधिक्रद्विक्षततमो ऽध्यायः ¦

अश्ववाह्नप्रारः ।
पैन्वन्तरि शषाच-

पबाहनसारं च वक्ष्ये चाश्वचिङ्षित्सनम्‌ । वाजिनां सग्रहः कार्यो धरमकमीर्थपिद्धये ॥ १
भनी श्रवणे हस्तपुकत्तरात्रितये तथा । नक्षत्राणि प्रशस्तानि हयानापादिवाहने ॥ २
न्तः शिशिरश्चैव वसन्तश्वाशववाहने । प्रीपमे शरदि बष॑स्‌ निषिद्धं वाहनं हये ॥ ३
नि चपरठैण्देषदने न च ताडयेत्‌ । कीलास्यिसंकुले सैव विषमे कष्टकानिते ॥ ४
पकापङसंछनने गतागतेमदू पिते । अचित्त्गो विनोपाधैवाहनं कुरते तु यः ॥ ९
बाते हयेनेव पृष्ठस्थ; कटिकां विना । छन्दं मिज्ञापयेत्कोऽपि सुरती धीमतां वरः ॥ ६
यासादभियोगाच्च विना शाच्नं सवाहकः । सतस्य प्रा्युषस्याथ देवौन्यपुषि योजपेत्‌9

वादिनमोन्तेन स्वबीजेन यथाक्रमम्‌ । बर्मा चित्ते बटे गिष्णनतेयः पराक्रमे ॥ ८
¢ ट न © ६ ~ ८ न न"
† रुद्रा गुरुदधौ विष्ये देवाश्च मर्मसु । हणाय दशीन््रको कणेयोरन्विनौ तथा ॥ ९

ऽत्रिः स्वधा स्वेदे वागजिहायां जतरेऽनिलः । पृषतो नाक्पृषस्‌(कखुत्रे सत्ेपताः॥१०
र रोमक्पेषु हृदि चान्द्रमसी कला । तेजस्यग्री रत्निः श्रोण्यां ललाटे च जगत्पति; ॥ ११
श हेषिते वैव तथेगोरापि वासुकिः । उपोपितोऽचपेतसादी हयं दक्षश्रती जपेत्‌ ॥ १२
गन्वराजसतव) शृणुषय वचनं मम ! गन्धयकुशजनातस्तं मा भसं कुलुपकः ॥ १९१

# च. पुस्तकेऽयं धनुधि्ान्त" तो ्रन्थो नास्ति ।

१ स. सबलं । २ क. ढे पायसे पिण्डाः । छ ङ पाये ।३छ..ण्डो युद्र महापदि । क । „ क. इ.
प्वाच। ५क. इ. "वान्विधिषुयो'। ६ क. ड. च. दशते ।

॥#
| नि

~

३९६२ भीपैपायमपुनिषणीतप्‌- ( भ° १८८ श%छो° १४. ५१]
( भश्वबाहनस्नारः )
द्विजानां सत्यवाक्येन सोमस्य गरुडस्य च । शुद्रस्य वरुणस्यैष पवनस्य बलेन ष ॥ १४
हुताशनस्य दीप्तया च स्मर जाति तुरंगम । स्मर राजेनद्रपुत्रस्तवं सत्यवाक्यमनुस्मर ॥ १९५
स्मर त्वं वार्ण कन्यां स्मर तवं कौस्तुभं मणिम्‌ । क्षीरोदसागरे चैव मथ्यमाने सुरासुरै,॥१६
तत्र देवे जातः स्ववाक्यं परिपाखय । कुरे जातस्त्वमश्वानां मित्र मे मव शाश्वतम्‌ ॥ १७
शुणु मित्र त्पेतञ्च सिद्धो मे भव बाहन । विजयं रक्ष मां चैव समरे सिद्धिमावह॥ १८
तव पष्ठ समारुह हता दैत्याः सुरैः एरा । अधुना त्वां समासश्च नेष्यामि रिपुवाहिनीम्‌ ॥ १९
कणेजापै ततः ढृत्वा विपुह्च च तथाऽप्यरीन्‌ । पर्यानयेद्धयं सादी बाहयेुद्धगो जयम्‌ ॥ २१
संजाताः खशरीरेण दोषाः प्रायेण वाजिनाम्‌ । हन्यन्तेऽतिप्रयत्नेन गुणाः सादिवरैः पुनः ९१
सहजा इव ददयन्ते गुणाः सादिवरोद्धवाः । नाश्चयन्ति गुणानन्ये सानः सहजानपि ॥ २२
गुणानेको विजानाति वेत्ति दोषांस्तथाऽपरः । धन्यो मान्दं वेत्ति नो मयं वेत्ति मन्दी; ॥
अकमङ्ञोऽनुपायज्ञो वेगासक्तोऽपि कोपनैः । जयदण्दरति्ित्रो यः शस्तोऽपि न शस्यते ॥ २४
उपायज्ञोऽथ चित्ङ्नो विशुद्धो दोषनाशनः । गुणाजेनपरो निलयं सषैकर्मविक्षारदः ॥ २५
ग्रहेण गृहीत्वाऽथ प्रविष्टो बाहभृतलम्‌ । सव्यापसञ्यमेदेन बाहनीयः सुसादिना ॥ २६
आसह सहसा नेव ताडनीयो हयोत्तमः । ताढनाद्धयमाम्नोति भयान्मोदश्च जायते ॥ १७
भातः सादी शतेनैव वल्ामुद्रूल चारयेत्‌ । मन्द मन्दं विना नारं धृतव्र्गो दिनान्तरे ॥ २८
भोक्तमाश्वासनं समेदोऽभरेन नियोऽयते । कंशादिताढनं दण्डो दानं कारसदिष्णुता ॥ २९
पवैपति्ुदधौ तु बिदध्यावुत्तरोत्तरम्‌ । जिहातछे विना योगं बिदध्याद्राहने हये ॥: ३०
ुणोत्तरशतां वरगां सृकण्या सह गाहृयेत्‌ । विस्मायं वाहनं कुर्याच्छिथिलानां शनैः शनैः ॥१।
हयजिहाङ्गपाहीने जिहग्रन्थि विमोचयेत्‌ । गाढतां मोचयेत्तावध्रावत्स्तामं न पञति ॥ ३२
कुयाच्छतयुरक्ञाणमविलालं च युचति । उर्ध्वाननः सभावाचरस्तस्योरस्ञाणमश्छयम्‌॥ १९
विधाय बाहयेदृ्या छीखया सादिसत्तमः । तस्य सव्येन पूरेण संयुक्तं सव्यवसाया ॥ ३४
यः कुरयात्पधिमं पादं शृहीतस्तेन दक्षिणः । क्रमेणानेन यो वामे दुरुते वापत्रराया ॥ २९
पादौ तेनापि पादः स्या्ृहीतो बाम एवं हि । अग्रे चरणे लक्तं जायते सुष्दासनम्‌ ॥ ३६

यो हूतौ दुष्करे चेव मोटे नाटक्ायनम्‌ । सबव्यहीनं खीकारो हनने गुणने तथा ॥ २७
स्वभावं हि तुरगस्य पुखव्यावर्तनं पुनः । न चैवेत्थं तुरगाणां पाद्प्रहणदेतवः ॥ १८
विश्वस्तं हयमारोक्य गाढमापीड्य चाऽऽघनम्‌ । रोधयित्वा पखे पादं प्रा्यतो लोकनं हितम्‌॥
गादमार्पड्च रागाभ्यां वसामाङृष्य गृष्यते । तद्वन्धनायुग्मपादं तदरसानपुच्यते ॥ ४०
संयोऽ्य बरगया पादान्वसामालोच्य वाञ्छितम्‌ । बापाणिप्रयोगाचु यत्र तन्मोटनं मतम्‌ ॥
अर्या बिष हात्वा क्रमेणानेन बुद्धिमान्‌ । मोटनेन चतुर्थेन विधिरेष विधीयते ॥ ४२

नाऽऽत्तेऽधश् यः पादं योऽ ठैर्घनमण्डले । मोटनोदरकनाभ्यां तु ग्राहयेतयादमीश्म्‌ ४१
बण्टपित्वाऽऽतने गाढं मन्द मादाय यो त्रनेत्‌ । ग्राह्ठते संग्रहाचत् तत्संग्रहणमुध्यते ॥
हत्वा पाश्वप्रहरेण स्थानस्थो व्यग्रमानसम्‌ । वर्गामादैष्य पादेन प्राह कण्टकपायन्‌() ५५

9 छ. “नः । धनद” । २ छ. "तिच्छिदे यः समोऽपि । ६ क. इ, वितानं यो षि"। ५ क. ढ. गुणेन रसत"
शद्धः सु" । ५ छ. रोकयि" 1 ६ छ. दद्रकन' । ७ छ. रुनि म" । ०

[भ १८९ श्वो" १-४ ] अग्रिपुराण्‌। १६१

( मभ्रविकित्सा )
वसेणा(ना)योङ्प्रिणाऽनेन पाष्णातांस्तुरगपः । शृते यत्वकीडृत्य सलीकारः स चेष्यते
गतिभ्ये भियः पादमादत्ते नैव षाञ्छितः। हत्वा तु यत्र दण्डेन शृते हननं हि तत्‌ ॥ ५७
बंशीडृलय चतुष्केण तुरङ्गो वरायाऽन्यया। उष्छवास्य प्राहतेऽन्यत्र तत्स्यादुच्छा(च्छरा)सने पुन!
खभावाद्रहिरस्यन्तं तस्यां दिशि तदाननम्‌ । नियोऽ्य प्राहयेत्ततु युखग्यावतैनं पतम्‌ ॥ ४९
्रा्यित्वा ततः पादं त्रिविधासु यथाक्रमम्‌ । साधयेत्पश्चपारासु क्रमशो मण्डलादिषु ॥ ५०
(#५अआनानूृष्वौननं बाहं शिरं बाहयेतसुभीः ¦ आषु लाघवं यावत्तावर्तं बाहयेद्धयम्‌ ॥ ५१
परदुः सकन्धे शुरषक्तरे शिपिलः सवैसंधिषु । यदा स सादिनो वयः संशहीयात्तद्‌ा एयम्‌) ५२
न टजेत्पकिभं पादं यदा साधु भरततदा । तदाऽऽङृषटित्रिधातव्या पाणिभ्यामिह षरायो॥ ५१
एकारधिको यथा तिषठदद्धीवोऽ्वः समाननः। धरायां पञ्िमौ पादाबन्तरी(रितति यदाभयो॥

हदा संभारणं कुयाद्ादबाहं च ृषटना। सहसैवं समाढृशे यस्तुरणो न तिष्ठति ॥ ` ५५
्रीरं विक्षिषन्तं च साधयेनमण्डल श्रेः । प्षिपेत्छन्धं च यो वाह; स च स्थाप्यो हि वया॥
गोपं लबणं मूत्र एधितं ृतसमन्वितम्‌ । अद्गरेषो पक्िकादिदं सश्रमविनाश्नः ॥ ५७

म्ये द्रादिनातीनां मण्डो देयो हि सादिना । दशनं सक्ष्मकीटस्य निरुत्साहः क्षुधा हयः ५८
यथा वद्यस्तथा शिक्षा विनहयन्त्यतित्राहिताः । अवाहिता न सिध्यन्ति तुङ्गकं वाहयेत्‌ ॥
संपीय जानुयुग्मेन सिथिरुष्टिस्तुरंगमम्‌ । गोमूत्ाः दुटिला वेणी पद्मपण्डलपालिकाः ॥ ६०
(पश्हृरिकाः कायं गपितासतेऽतिकीतिताः । सषि चेव पिकषिप्ं चितं च यथाचितम्‌॥
इरिगतावरिगतौ चैव षोहा रेत्थमुदाहूतम्‌ । वीयौ धनुःशतं यावद शीतिनेवतिस्तथा ॥ ६२
भदः सुसाध्यो बाजी स्यान्मन्दो दण्डैकमानसः। मृगज्यो मृगो बाजी संणंसतत्समन्वयात्‌
धरंरापधुलाजादः सगन्धोऽश्वः ्ुचिद्िनः । ) तेजस्वी प्रियथाचो विनीतो बुद्धिमांध यः॥
ोऽहुविशवलो मन्दो विरूपो विमतिः खलः । बरणया धायेमाणोऽभनो कोलकं यथ &१येत्‌॥
भरिषु योजनीयोऽसौ ्रह्महमोक्षणेः । अ्वादिरपतणं वध्ये शरालिहे्रो यथाऽवद्द्‌ ॥ ६६
इदयादिमहापुराण अभियेऽशववाहनसारवणनं नामा्टाशीरभिकट्रिशततमोऽप्यायः ॥ २८० ॥
आदितः शोकानां सप्पड्ः--८५९६

~~~

अवैकोननवदयाभकद्विरततमोऽध्यायः।
भधनिकित्ा ।
शाषिोत्र उवाचव- ।
अश्वानां लक्षणं व्ये चिकित्सां वेव पुशरृत । हीरदन्तो बिदन्तश्च कराः शष्णतादुफ़ः ॥ ?
हष्णजिहश्च यपरजोऽजातपृष्कथ यस्तथा । द्वििफथ तथा शरी त्रिवणों स्याघ्रवणेकः ॥ >
सरणा भस्मव्णो जातश्च ककुदी । धित्री च काकसादी च्‌ खरसारस्तयेव च॥ ३
षानरा् कृष्णसटः कृष्णरुदवस्तयैव चं । कृष्णमोयश् शकश यश्च तित्तिरिसंनिभःः॥ ४

स न
भच. पस्तकेऽय धनुविहा्त्तो प्रनपो नास्ति । + च. पस्तकेऽय धनशिडान्तगेतो प्रन्यो, नास्ति ।

छ. ग्या | तत्र त्रिको।२क इ. तालु । १ र. क. द्पयेत्‌ । ८छ. धारासु, ।५ ब, हतात्‌ ।,

३६४ भ्रीमदरैपायनपुनिप्रणीतम-- [ भ० ९८९ ्लो° ९-१६७ ]

( भश्वचिकित्सा )
विषमः श्वेतपादश्च ध्ुवावतेविवाजतः। अशुभावतैसंयुक्तो वजेनीयस्तुरंगमः ॥ ५
रन्धोपरन्धयोद्व द्वौद्वौ द मस्तकवक्षसोः । भायेण च छलाटस्यकण्ठावरतीः रुमा दश्च ॥ १
मृकण्यां च ललाटे च कणपूले निगालके । बाहुमूले गले श्रेष्ठा आवतांस्त्श्माः परे ॥ ७
शकेन्दरगोपचन्द्राभा ये च वायससंनिमाः । सुषणवणाः लिग्धाश्र भश्स्तास्तु सदैव हि॥ ८
द्।यद्रावा्िकूटा् हस्वकणा् शोभनाः । राज्ञां तुरगमा यत्र विजयं बजयेत्ततः ॥ ` ९

पातितस्तु हयो दन्ती शुभदा दुःखदोऽन्यथा । भियः पुत्रास्तु गन्धर्वा वाजिनो रत्मपुत्तमप?

अश्वमेधे तु तुरगः परवित्रत्वात्तु दरयते । वृषो निम्बब्रृहत्यो च रुहूची च समाक्षिका ॥ ११
सिङ्घाणकहरी पिण्डी खदशच शिरसस्तथा । ङ्क पुष्करमूलं च नागरं साम्लवेतसम्र्‌ ॥ १२
पिप्पलीसन्धत्रयुतं शख चोष्णवारिणा । नागरातिविषा पुस्ता सानन्ता बिल्वमािका ॥ १३
कथमपा पिबद्राजी सवोतीसारनाशनम्‌ । प्रियगुसारित्राभ्यां च युक्तमाजे यतं पयः ॥ १४
पयाप्तशकर पाला श्रमाद्राजीं विमुच्यते । द्रोणिकरायां तु दातव्या तेलब्रस्तिस्तुरंगमे ॥ १५
केष्ठजा वा शिरा वध्यास्तन तस्य सुत भवेत्‌ । दाडमं त्रिफला व्याषं गुडथ समभावितः१६

पिण्डमेतसरदातव्यमश्वानां कार्यनाशनम्‌ । भियगलोधमधभिः पिवेदषरसं हयः ॥ १७
त।‹ वा पश्वकरोलां कामनाद्धि परमुच्यते । परस्कन्धेषु च सर्वेषु भ्रय आदू विशोधनम्‌ ॥ १८
अभ्यङ्गोदतेनस्नहनस्यवतिक्रमः स्फृतः । ज्वरितानां तुरगाणां पयसैव क्रियाक्रमः ॥ १९
रोधकरञ्जयोभ्रूलं मातुटुङगाप्िनागराः । कठं हिङ्क वचा राता लेपोऽयं शोथनाशनः ॥ २०
मज्ञा मधुकर द्राक्षा बहला रक्तचन्दनम्‌ । तरपुषीवीजमृलानि पृङ्गाटककशेरुकम्‌ ॥ २!
अजापयः तमिदं सुशीतं शकेरान्वितम्‌ । पत्वा निरश्चनो वाजीं रक्तमेहात्ममुच्यते ॥ २१
मन्याहनुनगालस्थरिराशाथा गलग्रहः । अभ्यङ्गः कटुतैलेन तत्र तेष्वेव शस्यते ॥ २

गलग्रहगदः शायः परायश्ञा गलदेशके । प्रलयक्पुष्पी तथा वहिः सैन्धमं सौरसो रसः ॥ २५
कृष्णादङ्युतराभः कृत्वा नस्य न सीदति । निद ज्योतिष्मती पाडा दृष्णा दुष्टं वचा प्रषु ॥
निहास्तम्भे च लेपोऽयं गुढमूत्रयुतो हितः । तिलैया रजन्या च निम्बपत्ै् योजिता ॥२६
्षद्रण शधन पिण्डी सपिपा व्रणरोपणी । अभिघातेन खञ्ञन्ति ये हयश्वास्तीतव्रवेद्‌नाः ॥ २७

परिषेकक्रिया तेषां तैलेनाऽऽशु सजापहा । दोपे कोपाभिषाताभ्यां तले लिङिति तथा ॥ २८

शान्तिमत्स्यण्डिद्धाभ्यां पकभिन्ने व्रणक्रमः । अन्वत्थोदुम्बरपृक्षपधृकवटविस्वकेः ॥ २९
भ्न्र॒तसाल्टक्ाथः सुखप्णा व्रणञ्चाषनः | रताहानागर्‌ रातामञ्धिष्ठाङप्रसैन्धवे ॥ १०
दवद्‌ारवचायुग्मरजन।रक्तचन्दनेः। तें सिद्ध कषायेण गुदुच्याः पयसा सह्‌ ॥ ३१

मरक्षण वस्तिनस्ये च योज्यं सवत्र दिद्धिते । रक्तस्तावो जलोकािरनतरान्ते नेत्ररोगिणः ॥ १२
सदिरोदुम्बराग्वत्थक्रपायेण च साधनम्‌ । धा्रीदुरालभातिक्ताभिवंरुकुङ्कैः समैः ॥ २१
गृह्या च एतः कल्को दितो युक्तावलम्बिने । उत्पाते च रिरे भ्राव्ये शरष्कश्ोफे तथैव च॥

्षिप्रकारिणि दोपे च स्यौ वेधनामिष्यते । गोश्ङन्पज्ञिकाङप्ुरजनी तिलसर्षपैः ॥ ३९
गवां पत्रेण पिष मदने कण्डुनाशनमू । शीतो मधुयुतः काथो नासिकायां सशरः ॥ ३६
रक्तपित्तहरः पानाद्न्वव्णं तयेव च । सप्तमे सप्तमे देयमन्वानां छबणं दिने ॥ १७

ग न्मः

१छ. सिषा गन्धकरी ।२क, ज, ठ. छ. कसना" । २ छ. "कर्मस्थ" ।

[भ० २९० छो १-७ ] अग्निपुराणम्‌ । ` ३६५
( भश्वकान्तिः)

तथा भुक्तवतां देया परतिपाने च वारुणी । जीवनीयैः समपुरदीकाशकरा युतैः ॥ ३८
सपिप्पलीकः शरादे मतिपानं सपक्षैः । विङ्गापिपयलीषान्यकताहालोधतेन्ध्ैः ॥ ३९
सचितरकेसतूरंगाणां पतिपानं हिमागमे । लोधरमिधगुकापुस्तापिप्पलीविष्मेषतैः ॥ ` ४०

सकषदैः प्रतिपानं स्यादरसन्ते कफनाशनम्‌ । भिगुपिपलीरोध्रयष्टयाहैः समहोषयै; ॥ ४१
निदि सगुडा देया मदिरा प्रतिपानकरे । रोधक सलवणं पिप्रयो विश्वभेषजम्‌ ॥ ४२
भवेतेलयुतैरोभिः मतिपानं घनागमे । निदापोद्तपित्ता ये रतम पष्टशोणिताः ॥ ४
आृहमिननपुरीषाश पिवियुवोभिनो दतम्‌ । पितेयवाजिनस्तैलं कफयास्पिकास्तु पे ॥ ४४
लेहात्तापोद्धवो येषां कार्यं तेषां रक्षणम्‌ । अयहं यवाग रक्षा स्याद्धोजनं तक्रसंयुतम्‌ ॥४५

शरभिदाधयोः सपिस्तैलं शीतवसन्तयोः । वर्पासु विशिरे चैव बसौ यमकमिष्यते ॥ ४६

षभिष्यन्दुक्तानि व्यायामः ल्लानमातपम्‌ । वायुवरजं च वाहस्य सतेहपीतस्य व्नितम्‌ ॥ ४७
$ + ॐ (~ १ ॥ ९ = न न) ०

जञानं पान सङृत्यादश्वानां सल्िलागमे । अलयर्थ दुद्धिने कारे पानमेकं मक्स्यते ॥ ४८

क्त (क्त) शीतातपे काटे द्विः पानं सपने सङगत्‌ । ग्रीपमे तरि; सानं पानं स्याचिरं तस्यावगाहनम्‌
निस्ृषाणां परदातव्या यवानां चतुराहक । चणकव्री हिमो दानि कलायं वाऽपि दापयेत्‌ ॥५०
अहोरात्रेण चाधस्य यवसस्य तुला दश । अषठौ शुष्कस्य दातन्धा्तसतोऽथ बपुप्मतः ॥ ५१
दाः पित्तं यवः कासं बुश श्ेष्मसंचयम्‌ । नाशषल्यजुनः चासं तथा वारो बलक्षयम्‌ ॥५२
बाता पत्तिकाभैव शटेष्पजाः सानिपातिकाः । न रोगा; पीडयिष्यन्ति दूबहारं तुरंगमम्‌ ॥

2 रण्डबन्धौ दुष्टानां प्षयोरमयोरपि । परधद्धनु कर्न्यो व्रकीरव्यपाश्रयः॥ = ५४

बा(वपेयुस््वास्दते स्थाने ृतधूपनमूमयः । यत्नोपन्यस्तयवसाः समदीपाः सुरक्षिताः ॥ ५५
© [०३

दृर्वाहनकपयो पायभाश्वश्हे मृगाः ॥ ५६

श्यादिमहापुराण भाप्रेयेऽशवनिकिःसाकथनं नापरैकोननवष्ययिकद्िशततमो ऽध्यायः ।। २८९ ॥
आदितः शोकानां सपघ्यङ्ाः--८६५२

भथ नवत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः।

अश्वशशान्तिः।
तालिदोत्र ष्वाच-
अधशान्ति परवक्ष्यामि वानिरोगविमदरनीम्‌ | निलां नमित्तिकी काम्णा विविधां श्णु सुभुत१
र १ ति + ध ^~
शुभे दिने श्रीधरं च भिययुचेःश्रवःयुतम्‌ । हयरानं समभ्यर्च्य सावित्रजहुयाद्तम्‌ ॥ ब्‌

नेभ्यो दक्षिणां दधादश्वद्धिस्ततो भवेद्‌ । अशवयुकणुह्ृपकषस्य पमदृश्यां च शान्तिकम्‌ ॥ १
पिः कु्याद्विरेषेण नासत्यौ वरुणं यजेत्‌ । समुटिख्य ततो देवीं शाखाभिः परिवारयेत्‌ ॥ ४
धटान्सर्वेरतैः पृणीन्दिश्च दयात्सवद्काम्‌ । याज्यं जुहुयासास्यं यनेद शवां साधिनान्‌ ॥५
विमेभ्यो दक्षिणां द्ामित्तिकमतः शृणु । मकरादौ हयानां च पद्रैपिष्ण भियं यजेत्‌ ॥ ६
ब्रह्मणे शंकरे सोममादित्यं च तथाऽन । रेवन्तयुचैःभरवसं दिक्पालांश्च दरेष्वपि ॥ ७

१ क्ल, सवेत्रके "। २ छ. सेहन्यापद्ध । 3 क. ल, ङ. समुदिटमश्वा' । ४ क. ठ, “भदुन्धश ।

१६६ भीमहेपायनुनिमणीतम्‌-- [ भ° २९१ %ो° १-२१]
( गजशान्तिः )

मलयं पूणेुम्भेषु बेधां तरसौम्यता(या) नेद्‌ । तिलाक्षताञ्यतिद्धाथान्देवतानां श्तं शतप ॥

छपोपितेन कतैव्यं कम चाश्वरुनापहम्‌ ॥ ८

इत्यादिमहापुराण भाप्तयेऽश्वशान्तिकपनं नाम नवत्यधिकद्विशततमोऽध्वायः ॥ २९१ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः- ८६६०

भयैकनषध्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

गनशानििः।
क्षाङिहोत्र उवाच-

गजान्त परवक्ष्यामि गजरोगविमर्दनीम्‌ । विष्णुं भियं च पञ्चम्यां नागमैरावतं यजेत्‌ ॥ !
ब्रह्माणं शंकरं विष्णौ शकर वैश्रवणं यमम्‌ । चदराकञो वरुणं वायुप्नं पृथ्वीं तथा च खम्‌ ॥ १
शेषं लान्ङुञ्जराश् पे तेऽष्टौ देवयोनयः । विरपाक्षं महापद्रं भद्रं सुमनसं तथा ॥ १
कुयदैरावणः पद्मः पुष्पदन्तोऽथ वामनः । सुप्रतीकोऽञ्जनो नागा अष्टौ होमोऽथ दक्षिणा ॥१
गजाः शन्त्युदकैः सिक्ता दधौ नेमित्तिकं शुणु । गजानां पकरादौ च रेशषान्यां नगराद्हिः ५
स्थण्डि कमले मध्ये विष्णुं लक्ष्मीं च केसरे । ब्रह्माणं भास्करं पृथ्वीं यजेत्खन्दं नन्तम्‌ ६
स॑ शिवं सोपमिन््रादीस्तदस्नाणि दरे कमात्‌ । वजे ङि च दण्दं च तोपरं पाकं गदाम्‌ ७
शरं पञ्च बहिदन्ते(ते) चक्रे सू तथाऽश्विनौ । वसूनष्टौ तथा साध्यान्याम्येऽय नैकरैते दहे॥८
देवानाङ्गिरसशान्यान्परग्‌ (नु) मरूतोऽनिले । विभ्वे) देर्वास्वथा दके शद्राघ्रद्रेऽथ पण्डटे॥९
इृत्तया रेखया ततर देवान्वै बा्चतो यजेत्‌ । सूत्रकाराटृषीन्वाणीं परवादौ सरितो गिरीन्‌ ॥ १०
महाध्रतानि कोणेषु रेशान्यादिषु संयजेत्‌ । पश्च चक्रं गदां शं चतुरश्रं तु मण्डलम्‌ ॥ १!
चतुदरीरं ततः कुम्भानग्न्यादौ च पताकिकाः। चत्वा(तुःरस्तोरणान्दारि(१) नागानैराबतादिकान्‌
एवादौ चौषधीभिश्च देवानां भाजनं पृथङ्‌ । पृथक्शताहु्तीथाऽऽभ्यैगेजानच्यं भदक्षिणम्‌ ॥११
नागं बहि देवतादीन्वाचैर्जगुः स्वकं शम्‌ । द्िनेभ्यो दक्षिणां दथाद्धसतमधादिकांस्तथा॥ १४
करिणं तु समार्य बदेत्कर्णे तु काषित्‌ । नागराजे पृते शान्ति ठृत्वाऽन्यस्मिञ्ञपेन्मनुष्‌ ॥१५
भीगजस्तव कृतो राज्ञा भवानस्य गजाग्रणीः । गन्धमारयाग्रभकतैस्त्वां एजयिष्यति पाथिः १६
ोकस्तदाञ्घया पूजां करिष्यति तदा तव । पालनयिस्त्वया राजा युद्धेऽध्वानि तथा शृ ॥ १७
तिरमगमायं सपुत्छ्य दिव्यं भावमनुस्मर । देवासुरे पुरा युद्धे भरीगजकिदरः हृतः ॥ १८

एेरावतसतः श्रीमानरिष्टो नाप वारणः । श्रीगजानां तु तत्तेजः सर्वमेवोपतिष्ठते ॥ १९
तत्तेजस्तव नागेन्द्र दिव्यभावसमन्वितम्‌ । उपतिष्ठतु भद्रं ते रक राजानमाहवे ॥ व

इत्येवमभिषिक्तं तमारोहेत श्रमे दपः । तस्यानुगमनं कयः सशब्ञा नरपुगवाः ॥
ध्रारासवसौ स्थण्डिलेऽभ्न दिक्पालादीन्यनेदविः । केसरेषु बलं नागं भुवं चैव ब्९
मेध्ये तु दिष्दिमं भाच्यं गन्धमास्यानुरपनैः । हुत्वा देयस्तु कशो रसू द्विजाय च ॥ २१
~~~

१ छ. स्थले । २ छ. मध्येषु टि" > क, इ. च. दण्डिनं ।

[० २९२ ®छो° १-२६] भश्निएुराणम्‌ । ३६७
( गवायुवदः )

गजाध्यक्षं हस्तिषं च गणितब्ग च पूजयेत्‌ । गजाध्यक्षाय तं दधारदिष्डिमं सोऽपि बादयेत्‌ ॥
मगम्भीरशम्दैः स्याजयनस्थोऽभिवादयेत्‌ ॥ १४
श्यादिमहापुराण भाप्ये गजशान्तिकथनं नमिकनवलयपिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २९१ ॥
आदितः शोकानां समध्ङाः- ८६८४

-----~----~

भय द्विनवत्यधिकद्विकततमोऽध्यायः ।
गवायुर्वेदः ।
धन्वन्तरिरुवाच-
गोबिमपारनं कायं राज्ञा गोशान्तिमावदे । गावः परतरा माङ्गस्या गोषु लोकाः प्रतिष्ठिताः १
न्त्र परं तासामलक्ष्मीनाशनं परम्‌ । गवां ण्टूयनं वारिदानं शुङ्गस्य मदनम्‌ ॥ म्‌

गोपं गोमयं हरं दधि संपिः कुशोदकम्‌ । (भषटङ्ग परमं पाने दुःस्वप्रादिनिवारणम्‌ ॥ >
रोषना विषरोप्री प्रासदः स्वरगगो गवाम्‌ । यद्रे दुःखिता गाषः स याति नरकं नरः ॥ ४
परोप्रासदः स्वगीं गोहितो ब्रह्मलोकभाक्‌ । गोदानात्कीरतनदरक्षं ृत्वा चोद्धरते फलम्‌ ॥ ९
गवां शासात्पवित्रा भूः सदीनाक्किखिपक्षयः । गोभूतरं गोमयं सर्पिः क्षीरं दधि इशादकम्‌ ) ६
एकरात्रोपवासश्च श्वपाकमपि दोधयेत्‌ । सर्वीशुभविनाश्राय पुराऽऽचरितमीष्वर, ॥ ७
पलेकं च उयहाभ्यस्तं महासां तपनं स्पृतम्‌ । स्ैकाममरदं चैतत्सरवाशुमामर्दनम्‌ ॥ ८
हृचछातिहृच्छं पयसा दिवसानेकविंशतिम्‌ । निम॑लाः सर्वकामाप्तया स्वर्गाः स्पुभरोत्तमाः॥९
ऽपदुष्णं पिन्तं यहमुष्णं धृतं पिवेत्‌ । ्रयहपुष्णं पयः पीत्वा वायुभक्षः परं अयम्‌ ॥ १०
रातं सर्वपापं ब्रह्मलोकदम्‌ । दीतस्तु शीतदृरछं स्याद्रक्तं ब्रह्मलोकदम्‌ ॥ २११
गोपेणाऽऽचरेत्लानं वृति कुर्याच गोरसैः । गोभिर्मेनेच युक्तासु भुञ्जीत च गोव्रती ॥१२
परिनेकेन निष्पापो गोोकी संगणो भवेत्‌ । विद्यां च गोमतीं नप्त्रा गोलोकं परमं ब्रनेत्‌ ॥
पतिवलैरप्सरोभि्िमाने तत्र मोदते । गावः सुरभयो निलयं गात्रो गुगुढुगन्धक्ाः ॥ १४
गावः मतिषटठा भरतानां गावः स्वस्त्ययनं परम्‌ । अमेव परं गावो देवानां हरिरुत्तमम्‌ ॥ १५
पावनं सरवभतानां क्षरन्ति च वहन्ति च । हबिषा मच्रपूतेन तर्पयन्त्यमरादधितरि ॥ १६
कषीणामदनहत्ेषु गावो होमेषु योजिताः । सर्वेषामेव भृतानां गावः शरणपुत्तमम्‌ ॥ १७
गादः पवित्रं परमं गावो माङ्गरयपुत्तमम्‌ । गावः स्वगस्य सोपानं गायो धन्या; सनातनाः॥ १८
नमो गोभ्यः श्रीमतीभ्यः सौरभेयीभ्य एव च । नमो ब्रह्मसुताभ्यशथ पवित्राभ्यो नमो नमः १९
ब्राह्मणाश्चैव गावश्च कुलमेकं द्वा कृतम्‌ । एकम मच्रासतषठन्ति हविरेकत्र तिति ॥ २०

दत्राह्मणगोसाधृसाध्वीभिः सकलं जगत्‌ । धारयते वे सदा तस्मात्सर्वे पूज्यतमा मताः ॥ २१
पिबन्ति यत्र तत्तर्ं गङकाया गाब एव हि । गां माहात्म्यमुक्तं हि चिकित्सां च तथा श्णु२२
शृ्रामयेषु पेनूनां तैलं दथात्ससेन्धवम्‌ । शृङ्गबेरवकामां सीकरकसपिद्धं समाक्षिकम्‌ ॥ २?
स

# धनुधिहान्तगेतो प्रन्थोऽयं ज. पुस्तके नास्ति ।

१७. सर्पिश्च रोचना । ष" । > ह, स्वगो ।

३६८ भप्ूपायनएुनिप्रणीतभ्‌ -- [ अ० २९३ रो १-२]

( मश्पस्माषा )
कणेगरतेषु सर्वेषु मज्ञिष्ठाहिङ्कपैन्धतरः । सिद्धं तैलं प्रदात रसोनिनाथ बा पुनः ॥ २४
बिखपूलमपामागं धानक च सपाटला । छटजं दुनतशरेषु ेषाततच्रलनादनम्‌ ॥ २९
दन्तशूलहरद्धतं रापपिपाचितप्‌ । (पुखरोगहरं जेयं जिष्रोगेषु सैन्धवभ्‌ ॥ २६
शङ्ेरं हरिद्र दरे त्रिफला च गलग्रहे । हृस्छले बस्तिशूके च गातरागे क्षये तथा ॥ २७

त्रिफला घूनपिश्रा च गवां पाने प्रशस्यते । अतीसारे हदि द्रे पाठं चैव प्रदापयेत्‌ ॥ २८
सर्वेषु कोषएरोगेषु तथा शाखागदरेषु च । शङ्गबेरं च भाङ्ग च कासे श्वासे परदापयेत्‌ ॥ २९
दातव्या मप्रसंपाने मिवैगुत्रणान्विता । तलं वातहरं पत्त मधुयषीषिपाचितम्‌ ॥ ३9
कफे व्योषं च समधु सपुष्टकरजो ऽके । तैलाज्यं हरितालं च भग्रकषत व्रतं ददेत्‌ ॥ . ३!
¦ मापास्तिलाः सगोधूूमा; पयः क्षीरं धृतं तथा। एषां पिण्डौ सल्वणा वत्सानां पुष्टिदा तयप्‌
बलप्रदा विषाणां स्याद्र नाशाय धूपकः । देवदारु वचा मांसी गुगगुटुशङ्गसर्षपाः ॥ ३१
ग्रहादिगदनाशाय एष धपो गवां हितः । घण्टा चैव गतां कार्या धूपेनानेन प्रपिता ॥ ` १४
अश्वगन्धातिलेः शुक्ठं तेन गौः क्षीरिणी भवेद्‌ । रसायनं च पिण्याकं शतो यो पार्थे?) श़े॥
गवां पुरीषे प्चम्यां निलयं शान्त्यै भियं यजेत्‌ । वासुदेव च गन्धाग्ैरपरा शान्तिरुच्यते ॥१६
अश्वयुकशु्कपक्षस्य पश्चदह्यां यजेद्धरिम्‌ । हारे रुदरमजं सथं भयमा घृतेन च ॥ १७
दधि संमाश्य गाः पूज्य कार्या बहविप्रदक्षिणाः । टृषाणां योजयेचुद्धं गीतवायरमैव॑हिः ॥ ३८
गवां तु रणं देयं ब्राह्मणानां च दक्षिणा । नैमित्तिके माकौदौ येदिष्णुं सह भिया ॥ ३९
स्थण्डिलेऽन्जे मध्यगते दिषु केसरगान्सुरान्‌ । शुभदाय रपरः पूज्यो बहुरूपो बलिबहिः ॥ ४०
खं विश्वरूपा सिद्धिश्च ऋद्धिः शान्तिश रोहिणी । दिग्पेनवो हि पूत्रीद्याः कशरैशन्द्र हषरः ॥
दिक्पालाः पद्मपत्रे कुम्भेष्वसनौ च होमयेत्‌ । क्षीरस्य समिधः सषैपाक्षततण्डुलान्‌ ॥ ४२
शतं शतं सुवर्णं च कांस्यादिकं दिने ददेत्‌ । गावः पूज्या विमोक्तव्यः शान्त्य क्षरादिसंयुाः
अश्निहवाच-- ।
काटिदहोत्रः सुश्रुताय हयायुतेदयुक्तवान्‌ । पाटकाप्योऽङ्गराजाय गजायुररदमत्रवीत्‌ ॥ ४५
इयादिमहापुराण आत्नेये गवायुतंद्कथनं नाम द्विनवत्यधिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २५२ ॥
आदितः शोकानां सपच्ङ्ाः-८७२८

~

भथ त्रिनधत्यधिकद्विशतततमोऽध्यायः ॥
मन्त्रपरिभाषा ।
अश्निरुब्राच -- |
म्वि्यपहं क्ये थक्तिपक्तिपदां शृणु । विदत्य्णीधिकरा मत्रा माङामश्राः स्पृता द्विज ॥ !
दशाक्षराधिका मच्रास्तदबाग्बीजसंङ्गिताः । वार्धक्ये सिद्धिर हते मालामच्रास्तु यौवने ॥ २
व न

% धनुश्चिहान्त "तोऽयं प्रन्थः क, इ, पुस्तकयो्नासित ।

१३. दन्तमूलेषु । रच. "तं वामः ।3 च. रोमरगेषु। * छ. पशक्षी। ५ सख. मत्तो। ६ छ, बुमदराजो ।
७८छ. या हरिं व" । |

|

[म° २९६ %ो° ६-११] अग्निपुराणम्‌ ।
( मश्रपरिभाषा )

१६९

= पदवाप्तराधिका मन्राः मिद्धिदाः सर्द परम्‌ । ती पुनपुसकतवेन तरिधा स््श्रनातयः ॥ ३

ह्लीपत्रा बहिनायानता नमोन्ताश् ) नपुपकाः । शेषाः पुमां सस्त शस्ता वरयोचाटेनकेषु च॥ ४
सुदक्रियामयध्वसे ज्वियोऽन्यत्र नपुंमकाः। मनव्राव्र्रेयमौम्पारयौ ताराघन्ताैयोभयेत्‌ ॥ ५
तारान्तयापरिवियत्मायो मत्र आप्रेय इष्यते। विषाः सौम्याः मशस्तौ तौ कर्मणोः कृरसौम्ययोः
अग्रियमघ्रः सौम्यः स्यातरायशोऽन्ते नपोनितः। सोौम्यमत्रस्तथाऽ गेयः फटकारेणान्ततो युतः
षः भबुदधमातरो वा मव्रः सिद्धि न यच्छति । सरौपकालो महा्रहो नागरो दक्षिणावहः ॥८
भ्नियस्य मनोः(*सोम्यमश्स्यैतदिपर्ययात्‌ । मवोधकालं नानीयादुमयोरुभयोरहः॥ ९
एएरायिबिदेषिवणादीन्वनयेनमनन राञयलाभोपकाराय ्ररभयारि स्वरः रुम्‌ ॥ १०
गोपारककुटीं परायात्पू्णामित्युदिता छिपिः । नक्षत्रेषु क्रपायोज्यौ खरान्लयौ रेषतीयुजौ ॥११
पला गुरः स्वराः(रः) शोणः कर्मणैवेति मेदिताः । छिप्य्ना वशिषु जेयाः] षशादींश्च योजयेत्‌
लिपौ चतुष्पथस्थायामार्पावर्णपदान्तरा; । सिद्धाः साध्या द्वितीयस्याः सुसिद्धा प्ैरिणः प्र
षिद्वादीन्कस्पयेदेवं सिद्धोऽलन्तगुमैरपि । पिदधे सिद्धो जपात्साध्यो जपपूजाहुतादिना ॥ १४
सुपिद्धो ध्यानमात्रेण साधकं नाशयेदरिः । दुटाणैपरचुरो यः स्यान्पन्र; स्ैषिनिन्दितः ॥ १५
विश्य विधिवदीक्षामभिपेकावसानिकाम्‌ । भुला तत्र गुरोढभ्पं साधयेदौप्सितं मतुम्‌ ॥ १६
धीरो दक्षः शृविभक्तो जपध्यानादितत्परः। सिद्धस्तपस्ी कुश्रलस्तश्रतनः सल्यमापणः ॥ १७
निग्रहानुग्रहे शक्तो गुरुरिलयभिधीयते । शान्तो दान्तः पटुशीर्ण्रहमचर्यो हमिष्यमुक्‌ ॥ १८
एवेमाचारयगुधरूषां सिद्धोत्साही स रिष्यकः। स तपदेरयः पर्थं विनयी वसुदस्तथा ॥ १९
परं दयाल्ससिद्धौ तु सहस्रं देशिको पेत्‌ । यहच्छया शुत मत्रं उलेनाथ वणेन वा ॥ २०
र स्थितं च गाथां च जनयेचदनर्कम्‌ । मवरं यः साधयेदेकं जपहोमार्चनादिभिः ॥ २१
करियाभिभ्ररिभिस्तस्य सिध्यन्ते स्वसपत्ताधनात्‌ । सम्पक्सिद्धेकमत्रस्य नासाध्यपिह क्षैचनर२
बहुपपरवतः पुंसः का कथा शिप एव सः । दशलक्षनपादृकवरणो मचः प्रसिध्यति ॥ २३
वणहद्धा जपहासस्तेनान्येषां सगृहयेत्‌ । बीजाद्वित्िगुणान्मन्रान्पाामवरे जपक्रिया ॥ २४
षस्यानुक्तौ शते साष्टं सहस्रं बा जयादिष । पादश सप्र साभिपेक् हुतिः २९
्वयादुक्त श्रतं होमे जपोऽशक्तस्य सर्वतः । ग्रलपच्राद शशः स्यादङ्गादीनां जपादिकम्‌ ॥ २९
नपात्सशक्तिमच्रस्य कामदा मव्रदेवनाः। साधकस्य भवेत्त ध्यानहोमार्चनादिना ॥ २७
स्ेपादिशिषटः स्यादुपाधुदशमिगु मैः । जिहाजपे शतगुणः सहस्चो मानसः स्मृतः ॥ २८
भ्सोऽवाछखो वाऽपि यव्रकमं समारभेत्‌ । मणवाचाः सरवमव्रा वाग्यतो विदिता शनः॥ २९
भपीनस्तु नपेन्मवरान्देवताचार्थतुरयहक्‌ । कुटी विविक्ता देशाः स्युवालयनदीहदाः ॥ ३०
पिद यवरगवैवी पयो भशं हविष्यम्‌ ।मम्रसय देवता तवत्तिथिवरषु पै येत्‌ ॥ ३१
ह्णापीचतुदषयोग्हणादौ च साधकः । दस्त यमोऽनलो धाता रशी खो गुरुदितिः ॥ ३२
सप; पितरोऽथ भगोऽ्मा शीतेतरधुतिः । त्वष्टा मरुत इन्र मि्रे्रौ निर्भतिजलम्‌ ॥ ३३
भ

# धृनुधिहान्तगेतोऽयं न्थः क. द. च, पुस्तकेषु नास्ति ।
= -
५ छ. 'टविषेषु । २ क. ङ. सायंकठे । 3 ग. छ, शर्षक' । ४ ल. ग, "थ द्यभ्यासी व'। ५ ख. ग, देव ।
९अ.ग. तारा तिथि" । ५ छ. जपेत्‌ ।
७

३७० भीपदैपायनपुनिप्रणीतम्‌ -- [ अ० २९४ शो ° १-१ ]
( नागलक्षणानि )

विश्वे देवा हृषीकेशो बौसव्ः सखिलाधिषः । अनेकपादहिवुभ्यः एषाऽचिन्यादिदेवताः ॥ १४
अमनर्दसवुमानिश्रौ नागकन्रो दिवाकरः । मातदुरगा दिक्षामीशः कृष्णो वैवस्वतः रिवः ॥ ३५
पश्चदरयाः शशाङ्सनु पितरस्तिथिदेवताः । हरो दुगा गुरुषिष्णुबरह्या रक्ष्पीरषनेश्वरः ॥ ३६
एते सूर्यादिवारेशा छिपिन्यासोऽथ कथ्यते । केदान्तषु च हत्तेषु चक्षषोः श्रवणद्रये ॥ १७
नासागण्डोषटदन्तषु दरे दर परधस्ियोः क्रमात्‌ । वणन्पञ्चसु वर्गाणां बाहुचरणसंधिषु ॥ ३८
पार््धयोः पृष्ठतो नाभौ हृदये च क्रमाक्यसेत्‌ । यादींश हृदये न्यस्पेदेषां स्पुः सप्त धातवः १९
त्वगखञांसेदोस्थिमन्नाडुक्ाणि धातवः । रसावरै पयोन्तैश लिख्यन्ते च हिपीश्वरै; ॥ ४०
भ्रीकण्ठोऽनन्तमृक्मौ च जिपूतिरमर्रः । अग्रीश्नो भौरभृतिश्च तिथीक्ष; स्थाणुको हर; ॥ ४
दण्डीशो भौतिकः स्योजातशरानुग्रहेश्वरः । अक्र महासेनः शरण्या देवता अमूः ॥ ४१
तत॑; सूचीरचण्डो च प्रशवान्तकभिवोत्तमो । तयेव शु्रकूमो च तरिनेत्रशरतुराननः ॥ ४१
अजेशः शा्मसोमेशौ तथा छाङ्गलिदारुकौ । अपनारीश्वरथोमाकान्तश्वाऽऽषाठिदण्डिनौ ॥ ४
अत्रिपींनश्च मेषश्च लोरितश्च शिखी तथा । शुलगण्द्विगण्डौ द्रौ समहाकारवाटिनौ ॥ ४५
भजंगश्च पिनाकी च खद्गीशश्च वकः पुनः । वेतो मृगुगहाकाक्षः क्षयः संवतेकः स्मृतः ॥ ५६
रद्रान्पशक्ता(क्ती)न्विटिखेन्नमोन्तानिन्यसे्कमात्‌ । अङ्गानि विन्यसेर्सवं मव्राः साङ्गा
सिद्धिदाः ४७
हूदेखाव्योमसेएणीन्येतान्यङ्गानि विन्य । दृदादीन्यङ्गमत्रान्तेयोनयेचुदये नमः ॥ = ४८
स्वाहा शिरस्यथ वप्‌ शिखायां कवचे च हम्‌ । वौ पण्नत्रेऽस्राय फट्स्यात्पभाङ्ग नेत्रवभितम्‌॥
निरङ्गस्याऽऽत्मना चाङ्गं न्यस्य त नियुतं जपेत्‌ । क्रमेण देवीं वागीशं यथोक्तांस्तु तिखानुनेत
लिपिदेवी साक्षसूतरकुम्भपुस्तकषपद्ध्रक्‌ । कवित्वादि प्रयच्छेत कमीदौ सिद्धये न्यपत ॥

निष्कविनिमलः स्वे मन्राः सिध्यन्ति मातूमिः॥ ५

श्यादिमहापुराण आपये मच्रपरिभाषाकथनं नाम त्रिनवययिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २९३ ॥
आदितः शोकानां समपघ्वङ्ा;ः-- ८७७९

अथ चतुनवलयपिकद्विशततमोऽध्यायः ।

नागरक्षणानि ।

अप्निरबाच--
नागाद्योऽथ भावादि दश्च स्थानानि कम च । सूतकं दष्चेटेति सप्त क्षर्णसंयुता() ॥ !
शेषवासुकितक्षाख्याः ककंटनौ महाम्बुनः । शङ्पालश्च कुलिक इलयष्ठौ नागवर्यैकाः ॥ २
दशषाष्टपजत्रिगुणशतमूधौन्वितौ क्रमात्‌ । विप्रौ ठपौ विशौ षृ द्व दौ नागेषु शीतितौ ॥ ।

तदन्वयाः पञ्चशतं तेभ्यो जाता असंख्यकाः । फणिपण्डङिराजीटवातपित्तकफात्पकाः ॥
व्यन्तरा दोषमिश्ासते सर्पा दवींकराः सृताः । रथाङ्गलाङ्गलच्छत्रस्वस्तिकाङ्कशधारिणः ॥ 4

गोना मन्दगा दीर्घा मण्डरेधितिधेधिताः । राजिलाशचित्निताः स्िग्धासतियेगरधववरिरानिभिः
न 8

१ छ. वायसः । २ छ. भावभू । ३ च. छ. "तः कोघीश । * छ. “ल्वासिनौ । ५ क. ड. "त्‌ । विषाभिः
निर्म" । ६ छ. "णमुच्यते । शे" । ७ क. इ. "विधैः स्मरताः । ग. 'विधैः स्थिताः ।

[भ० २९४ शरो" ७-६९] = भगनिुराणम्‌ । ३७१
( नागलक्षणानि )
व्यन्तरा मिभ्रविहश्च मूबषप्ियवायवः । चतुषिधास्ते पद्विशमेदाः पोदश्च गोनसाः ॥ ७
अ्रयोदश्ष च राजीला व्यन्तरा एकविश्षतिः । येऽनुक्तकाले जायन्ते सर्पास्ते व्यन्तराः सृताः ८
आपादादित्रिमासैः स्याद्र्भो मासचतुषटये । अण्डकानां शत दवे च चल्वारिशसमसूपते ॥ ९
सं ग्रसन्ति सूतोधान्विना स्ीपुनुसकान्‌ । उन्धीरितेऽकिण सप्ताहाृष्णो मासाद्ेदरहिः॥
दादशाहात्सुबोधः स्पादन्ताः स्युः सूयंदशंनात्‌ । दरा्िशदिनवि्षत्या चतक्स्तेपु दे्फाः॥ ११
कराली मकरी कालरात्रिश्च यमदूतिका । एतास्ताः सविषा देषा वापदक्षिणपाश्रगाः॥ १२
पमासान्ुच्यते छत्ति जीषेत्पषटिसमादरयम्‌ । नागाः सू्यादिवारेशाः सप्त उक्ता दिवा तिक्षि॥
खषा पट्पमतिवारेषु कुलिकः सर्वसंधिषु । श्न वा महानेन सह तस्योदयोऽथ वा ॥ १४
पोषो नादिकामात्रमन्तरं कुलिकोदयः। दुष्टः स कालः सर्म् सदे विशेत; ॥ १५
इततका भरणी स्वाती परं पू्रयाधिनी । विशालाऽद्रौ मथाऽऽेपा चित्रा श्रवणरेहिणी
हसो मन्द$ुनो वारो पथधी चामी तिधिः । पष्ठी रिक्ता शिवा निना पश्मी च चतुर्दशी
सध्याचतुषटयं ष्टं दु(द्)पयोगाश्च राशयः । एकद्विहो दंशा दषं रद्धं च खण्डितम्‌ ॥ १८
अदेशपवगुपं स्यादंशमेवं चतुविधम्‌ । चयो ब्ेकक्षता दंशा वेदना रुधिरोखणा ॥ १९
नक्तं सेकाङ्धिकूपीभा दंशाश्च यमचोदिताः । दाही पिपीलिकासप्ी केण्ठशोथरुजान्वित२०
सतोदो ग्रन्थि दंश; सविपोऽन्यस्तु निविपः । देवालये शम्ये वरपीको्यानकोटे ॥ २१
रथ्यासंपौ इ्मशाने च नां च सिन्धुसंगमे । दीपे चतुप्पये संपि शृषऽने पर्मतग्रतः ॥ २२
विलदरारे जीणे जी्वेदमनि कुड्यके । विय शेप्मातका्षेषु जम्धूदम्बरपेणपु ॥ २१
पदे च नीणेपाकारे खास्यहृकक्षजङ्गाणे । ताटो शङ्गे गले पूवर चिबुके नाभिपादयो; ॥ २४
दोशः शृभो दूतः पुष्पहस्तः सुवराकसुधीः । टिङ्गवणंसमानशचशुह्यस्ोऽपलः शुचिः ॥२५
अपदरारगतः शस्ली भमादी भूगतेक्षणः । विवणेवासाः पाज्चादिदस्तो गहदवणभाक़ ॥ २६
एष्ककाष्ठाधितः सिन्नस्तलालक्तकरांडुकः । आद्रैवासाः कृष्णरक्तपष्ययुक्तगियेरहः ॥ २७
एच नसच्छेदी गुदस्पृक्पादटेखकः । केशाटुश्वी तृणच्छेद। दुरा दृतास्तयैकशः ॥ २८
डाऽ्या वा बहधा यदि दूतस्य चाऽऽत्मनः। आभ्यां दवाभ्यां पुष्टवास्मानिवास्नीपनपुंसकान्‌
एतः स्पृशति यद्वात्रं तसिन्दंशमुदाहरेत्‌ । दृताङ्घ्रिचनं दुुत्यितिर्निथला शुभा +॥ ३०
गीवा शुभो दूतो दु्टोऽन्यत्र समागतः । जीवो गतागतः शरुमो दूतनिवरदने ॥ ११
दतस्य वाक्मदुष्टा सा पूरवामनधनिन्दिता । विभकतैस्तस्य वाक्यानोधिपनिधिपकारता ॥ ३२
भवः स्वरश्च कायश वर्भेमिन्नलिपि्रिा । खरनो वसुमान्वगीं इति जेया च मातृका ॥ ३३
पातागरीद्रनलात्मानो बगेषु च चतुष्टयम्‌ । नपुंसकाः पचमाः स्युः स्वराः शक्राम्बुयोनयः॥ ३९
दूतस्य बाक्पादौ बाताप्री मध्यमो हरि; । भास्ता वारुणा वणा अतिदुष्ट नपुसक्राः॥ ३९
भयाने मङलं वाक्य गजितं मेयहस्तिनोः । मदक्षिणं फटे हके वामस्य च रुतं जितम्‌ ॥ ३६
शभा गीतादिशब्दाः स्युरीदं स्याद्धि सिद्धये । अनथगी रथाक्रन्दो दक्षिणे विरतं कषतम्‌॥। १७
शया विमो दपः कन्या गौ्दन्ती पुरनध्वजौ । प्ीराज्यदभिशङ्खाम्बुच्छत्र भेरी फषं सुराः ३८
प्ल हेम रूप्यं च सिद्धयेऽभिगुखा अपी । सकाः सानल; कार््मटिनाम्बरवासथत्‌ ॥१९
न

१९. शद7*। २ छर. वैश्यो । 3 %. क्षतो । * ख. ग. सरा।

३७२ ीपहूपायनपुनिप्रणीतम्‌- [ भ° २९५ को" १-२०]

( दष्टचिकित्सा )
गलस्थटडो गोमायगध्ोटककपर्दिकाः । तैलं कपारुकापासे निषिद्धे भस्म नषे ॥ ५१
विषरोगाश सप्त स्युधातोधातरन्तराप्निनः । विषदंशो राट याल्यतो नेत्रं ततो गुखम्‌ ॥
आस्या वचनीनाञ्यी({) धातृन्पारोति हि क्रमात्‌ ॥ ४१

इस्यदिमहापुराण आप्रेये नागठक्षणकथनं नाम चलुनेवलयधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २९५४ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--८८२०

-----~-----~

सथ पृद्नवदयधपिकद्िशततमोऽध्यायः ।

दष्टविकित्प्ा ।
अग्निरवाच-
मच्रध्यानोषधेदैष्टविकित्सां भरवदामि ते ॥ १
ॐ नमो भगवते नीखकण्डायेति ॥ २

जपनाद्विष्टानिः स्यादौषधं जीवरक्षणम्‌ । साञ्यं सह्द्रसं पेयं दवितिधं विषपुच्यते ॥

लङ्गपं सपेमूषादि शङ्खारि स्थावरं विषम्‌ । शान्तस्ररान्वितो ब्रह्मा लोहितस्तास्कः दिषः ॥?
बियतेनीममघ्रोऽयं ताक्षयः शब्द मयः स्मृतः ॥ ४
ॐ” स्वर महामते हूदयाय, गरुडविरार शिरसे, गरुड शिखाय, गरुढ विषमञ्जन प्रभेदन
अभेदन वित्रासय वित्रासय विमर्दय विमदैय कवचाय) अप्रतिहतश्नासने हं फट्‌, अस्ना, गर
रूपधारक स्ैमयंकर भीषय भीषय सर्म दह दृह भस्मी कुरु कुरु स्वाहाय नेत्राय सप्तवन

ग्माष्दिग्द लसर केशरादिवणेरुद्धं विरा भरतकणिकरं मात्काम्बुजम्‌ ॥ 4
रत्वा हृदिस्थं तन्भश्री वापहस्ततखे स्मरेत्‌ । अङ्कष्रादौ न्यसेद्णान्वियतेरभेदिताः कटाः ॥ ६
पीतं वज्नचतुष्कोणं पाधि शक्रदेवतम्‌ । त्तार्थमाप्यपग्नार्पं शुदं वरुणदेवतम्‌ ॥ ७
इयसरं(सं!) स्वस्तिकयुक्तं च तैजघं बहिर वतम्‌ । हत्त विन्दु्तं वायुदेवते दृष्णमाजिनम्‌ ॥ ८
अङ्कु्ाश्ङ्कटी पध्यपर्स्तषु स्वतरेहपसु । सुवणनागवाहेन वे्ितेषु न्यसेत्क्रमात्‌ ॥ ९
वियतेशवतुरो बणीन्सुमण्डलस्तमतिविषः । अरूपे रपतन्मात्े आकाशे शिबदेवते ॥ १०

कनिष्ठामध्यपरवस्ये न्यसेत्तस्याऽऽ्मक्षरम्‌ । नागानापादिवर्णाश् खमण्डलगताङ्यसेत्‌ ॥ ११
भूतादि वर्णाचिन्यसेद इगुष्ठाचन्तपवसु । तन्मात्रादि गुणाभ्यर्णानह्गुटीषु न्यसेद्बुधः ॥ १२
स्पश्ैनादेव तार्येण हस्ते हन्याद्रिषदरयम्‌ । मण्डलादिषु तान्वर्णान्वियतेः कवयो नितान्‌ ॥११
भष्टथदगुरिभदेहनाभिस्थानेषु पर्वयु । आ जानुतः सुवणोभमा नाभेस्तुहिनप्रमम्‌ ॥ १५
कुङकुमारणमा कण्ठाद्‌ केशान्तास्सितेतरम्‌ । ब्रह्माण्डव्यापिनं ताक चनद्रारूयं नागशूषणम्‌ १५
नीशोग्रनासमात्मानं माप्तं स्मरेद्बुधः । एवे ता्यौर्मनो वाक्यान्म्ः स्यानात्रिणो षे ॥
मष्टिस्ताक्ष्यैकरस्यान्तः स्थिताऽदगुष्टविषापहा । त्यं हस्तं समु्म्य तत्पश्चा 1
कुयाद्िषस्य स्तम्भादीस्तदुक्तमदवीक्षया । आकाशादेष भूवीजः पथाणापिपतिभेनुः ॥ १८
सैस्तम्भयेऽतिबिषतो भाषया स्तम्भयेद्विषम्‌ । व्यत्यस्तभृषणो बीजनमच्रोऽयं साधसाभितः ॥१९
मं पतचावययवडाव्लाश) भशरेरिषय । नण्यपन्थापमेनेषघ ्लत्तारभोधिचेकरम ॥ २०

[ भ» २९१ छो° १-७ ] अशिपुराणम्‌। १७१
( पषाहविषानम्‌ )

नशङभेया दिनिस्वन भ्रवणेन बा । संदहत्येव संयुक्तो भूतेनोगयत्ययासिस्थतः ॥ २१
मवाुष्यल्ययान्मक्रो विषं संक्रापयत्यसौ । अन्तस्थौ निजवेहमस्थो बीजाग्रीनुनराम्बुभिः २२
एतत्कप नयेनमन्नी गरूडाकृतिविगरहः । ताकयवरुणगेहस्यस्तज्पाम्नाशयद्वषम्‌ ॥ २३

नातुदण्डीमुदितं स्वपाश्रीवीनलाज्छतम्‌(१) । सानपानात्वैविषं उवरा(र)रोगापमृत्युनिद्‌ ४
पक्षि पक्षि महापक्षि महापक्षि वि वि स्वाहा । पक्षि पक्षि महापक्षि महापक्षि क्षि क्षि स्वाहा ॥

वतौ पकषिराप्पन्नो विषघ्तावभित्रणात्‌ ॥ २६
पक्षिराजाय विग पक्षिदेवाय धीमहि । तश्नो गरुढ[;] प्रचोदयात्‌ ॥ २७
बिस्थौ पाशत्व दन्तश्रीकौ च दण्डिनौ । सकारी लाङ्गली चेति नीलकण्ठाधपीरित्‌ ॥
बक्षः कण्डशिखाश्वेतं न्यसेत्स्तम्भे सुसस्छृतौ ॥ २८
षर हर हृदयाय नमः कपदिने च रिरसि । नीलकण्ठाय ब शिखां काटकूटविषभक्षणाय स्वाहा
अय वरै च कण्ठे नेत्र कृत्तिवासाल्िनेनम्‌ । पएर्वायैरानमेयुक्तं मेतपीतारुणासितैः ॥ ३०
अभयं वरदं चापं वासुकि च दधद्धनेः । यस्योपबीतपाशवस्था गौरी रुद्रोऽस्य देवता ॥ ३१
पदजानुगुहानाभिहूत्कण्ठाननपूरधसु । मच्राणाभ्यस्य करयोरदगुष्ठायद्गुरीषु च ॥ ३९

तजैन्यादितदन्तासु सर्वमद्गुष्योन्येसेत्‌ । ष्यासैवं सेहरेस्तिषरं बद्धया शूल्पुद्रया ॥ ३३
कनिष्ठा व्यष्या बद्धा तिन्लोऽन्याः प्रढतेजवाः() । षिषनाशे वामहस्तमन्यसिन्दक्षिणं करम्‌॥
ॐ नमो भगवते नीककण्ठायं चिः, अपलकण्ठायं चिः । सर्वहकण्ठाय चिः, क्षिप क्षिप्‌, ॐ
स्वाहा । अमलनील्कण्ठाय नैकसबेविषापंहाय । नमस्ते ददर मन्यव इति सेमा्भनादविपे विनश्य-
तिन संदेहः । कणनाप्या ३ेपानश वा ॥ ३५
यनेहुदबिधानेन नीलग्रीवं महेश्वरम्‌ । विषव्याधिग्रिनाशः स्पाच्ृतवा ददरविधानफम्‌ ॥ १६
इयादिमहापुराण भाप्ये दष्टचिकिःसाकथनं नाम पञ्चनवत्यधिकद्विरततमो ऽध्यायः ॥ २५५॥

आदितः शोकानां समध्यङ्ाः--८८५६

भथ षण्णवदयधिकद्िशततमोऽध्यायः ।

पश्चाङ्गर्द्रविषानम्‌ ।
अप्रिरवाच- ।
स्पे रदरविधानं तु पञाङगे सदं परम्‌ । हृदयं शिवसंकर्पः शिरः सूक्तं तु पौरुषम्‌ ॥ १
शरिलाऽ्यः सेभतं सूक्तमाशुः कवचमेवच । शतर््रीयैसं्ञस्य रुद्रस्यङ्गानि पहि ॥ २
पथाङ्गान्यस्य तं ध्यात्वा जपेवुद्रांस्ततः क्रमात्‌ । यलाग्रत इति सूक्तं षडु मानसं विदुः ॥ ?
ऋषिः स्याच्छिवसेकटपश्छन्द सिषठुबुदाहृतगर । गिरः सदस्लशीषेति तस्य नारायणोऽप्युषिः॥ ४
देवता पुरषोऽनुषट्डन्दो केयं च नैष्टभम्‌। अद्भ्यः संधरतसक्तस्य ऋषिरुत्तरगो नरः ॥ ५
आद्यानां तिष्णां शरिषटष्छन्दोऽुषट्धयोरपि । छन्दसषुममन्यायाः पुरषोऽस्यास्ति देवता ॥ ६
भश्रिन्रो द्रादश्चानां छन्दलिषटबुदाहृतम्‌ । ऋषिः भोक्तः मतिरयः सूक्ते सप्तदशचैके ॥ ७

१६,१्य कि. भः। जभ्य, इति। भ" । २ ह, उपकलता। ३ छ. "यमल्ञं घ द । ४ छ. यट्चं।

३७४ भीैपायनूनिमणीतम्‌ -- [ भ° २९७ ° १४]
। ( )

पृथकपृथग्देवताः स्युः पुरुषि ङ्गदेवता । अवशिष्टदैवतेषु च्छन्दो ऽनुषटवुदाहृतम्‌ ॥ ८
असो यस्ताप्नो भवति पुरटिद्गोक्तदेवता । पदक्तिषछन्दोऽय मर्माणि भिषु्लकगक्तदेषताः॥ ९
रद्राध्याये च सर्षस्मशरषिः स्यात्परमष्रयथ । मजापतिर्वा देवानां कुतसशच तिसृणां पुनः॥ १०
मनोद्रयो रुगेका स्याद्रो रद्रा देवताः । आयोऽतुवाकोऽय पूं एकरुद्रार्यरैवतः॥ ? १
छन्दो गायत्रमाद्याया अनुषुश्निसृणागृचाम्‌ । तिखणां च तथा पद्किरनुष्टवथ संस्मृतम्‌ ॥ १२
योश्च जगतीछन्द रद्राणामप्यशीतयः । हिरण्यक्ाहवसिस्नो नमो वः किरिक्षाय च ॥ ! |
पश्यो रद्रदेवाः स्यत रदरातुवाककः । विरके रद्रदेवास्ताः रथमा बृहती स्मृता ॥ १४
ऋ्दरितीया जरजगती तृतीया त्रिषटुयेव च । अनुष्टुभो यजुस्तिस्र आर्योऽभिङ्गः सुसिद्धिभाष्‌ ॥

जैलोक्यमोहनेनापि विपन्याध्यादिमर्दनम्‌ ॥ १९
श्भींहीं दर त्रैटोक्यमोहनाय विष्णवे नपः॥ १६
अनुषटटमदसिदेन विषव्याधिविनाश्चनम्‌ ॥ १७
ॐ हम्‌ , ए › उग्रं वीरं महाविष्णु ज्वलन्तं सर्तोगलम्‌ ॥ १८

छरसिहं भीषणं भद्र एृ्युमृत्युं नमाम्यहम्‌ । अयमेव तु पञ्चाङ्गो पशः सर्वार्भसाधकः ॥ १९
दादक्ा्टाक्षरी मनौ विषव्याधिमिमर्नौ । कुलिका त्रिपुरा गौरी अन्धिका विषहारिणी ॥२०
मरसादमच्रो विषहृदायुरारोग्यवधैनः । सौरो बिनायकस्तद्रुद्रमत्राः सदाऽसिलाः॥ २!
इलयादिमहापुराण भ्नेये पशचङृखविधानं नाम षण्णवलयधिकदरिशषततमोऽध्यायः ॥ २९६ ॥
आदितः शोकानां समघ्ङ्ाः--८८७७

भथ सप्तनवत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

विषहन्मन्नीषधम्‌ ।
अभिरुवाच-
ॐ नमो भगवते रुद्राय च्छिन्द च्छिन्द विप अलितिपरहपाणये च । नमो मगवते पिरदाय
दष्टकपुत्थापयोत्थापय दष्टकं कम्पय कम्पय जस्पय जरपय सषैदषटमुत्थापयोत्यापरय लल रल
घन्ध बन्ध मोचय मोचय वररदर गच्छ गच्छ वध वध दुट चुट बुक बुक भीषय भीषय पुटिना

विषं संहर संहर ठ ठ ॥ १
पक्षिदरेण ह विषं नाशमायाति मच्रणाद्‌ ॥ द्‌

ॐ नमो भगवते रुदर नाशय विषं स्थावरजङ्गमं ठृतिमाङृतरिमपुपतिषं नाशय नानापिषं दष्क
विषं नाशय धम धम दम द्म वम वम मेषान्धकारधारावषे निर्षिषी भव संहर संहर गच्छ
गच्छाऽऽवेशयाऽऽवेशय पिषोत्थापनरूपं मच्राद्विषारणम्‌ । ॐ क्षिप, ॐ क्षिप सवाहा । ॐ
हांहीखींसः,उंद्रौदहींटः॥

नपादिना साधितस्तु सपौन्वध्राति निलक्षः । एकद्वितिचतु्ीजः छृष्णयकाङ्गपश्चकः ॥
गोपीजनवह्ठभाय स्वाहा सर्वार्थसाधकः ॥
न व

१ य्ह श्चण्डिमि ।

भण २९८ श्वो* १-१४] अग्निपुराणम्‌ । ३७५
। ( गोषसादिचिकित्सा ) #॥

॥
ॐ नमो भगवते खाय भ्ेताधिपतये श्ण शृणु गजं गजं भ्रामय भ्रामय पुश्च पुञ पुष पु
क कट! आविश आविश, सुवणपत्ग रो कापयति ठ ठ ॥ ५
पापारक्षोममश्नोऽयं म्रणादिषनाशनः । दंशकाहिदंरे सथो दषः काषशिलादिना ॥ ६
विषशान्लं दहिदंशज्वारकोकनदादिना । शिरी षवीजपृष्पाकक्षीरवीजकटुत्रयम्‌ |; ७
विष वरिनाश्येलानदेपनेनाञ्जनादिना । शिरीषष्पस्य रसभावितं मरिचं सितम्‌ ॥ = ८
पानमैस्याज्जनायैश्च मिषं हन्यान्न संशयः । कोपातकरीवचाहिङकशिरीषाकंपयोयुतम्‌ ॥ ९

कटुत्रयं समेषाम्भो हरेननस्यादिना तिषम्‌ । रापठकष्वाकुसवाङ्गचूर्णं नस्याद्िषापदम्‌॥ १०
हबलाभिक द्रोणं तुलसी देविका सहा । तद्रसाक्तं त्रिकटुकं चूर्णं म्यं विषापहम्‌ ॥ ११
पथां ृष्णपसम्यां शिरीषस्य विषापहम्‌ ॥ १२
इयादिमहापुराण आपनेये विषहन्मच्रौपधकथनं नाम सप्तनवद्यधिकद्विशततमोऽ्ध्यायः ॥ २९५ ॥
आदितः श्चोकानां सम्ठङ्ः--८८८९

थाटनवदलयपिकद्विशततमोऽध्यायः ।

गोनप्रादिनिक्रित्पा ।
अप्निरवाच-

गोनसादिचिकित्सां च वशिष्ट शुणु वसि ते ॥

ॐ हां हीम्‌, अमलरपक्षि स्वाहां ॥ ।

ताम्बूरलादनान्मग्री हेरन्मण्डलिनो विषम्‌ । लशुनं रामठफलं कुष्ोप्रा व्योषकं विषे ॥
सुदीप्रीरं गव्यघृतं पक पी्वाऽहिने प्रिये । अथ राजि च पेया ढृप्णा ससन्धवा ॥ ४
आञ्यं क्षौद्रं शकृत्तोयं पुरीतत्या ्रिषापहम्‌ । सकृष्णाखण्डदुगधाञ्यं पातव्यं तेन पाक्षिकम्‌ ॥९
व्योषं पिच्छं विडाखारिथनकुलङ्गररैः समैः । चरणितमपदु्धाकतैषपः सरवविषापहः ॥ ६
रोमनिगुण्डिकाकोलवर्णैवा लनं समम्‌ । पुनिपत्रः कृतसतेदं दं काञ्चिकपाचितः ॥ ७
एकाः षोडश भोक्ता रसं कार्पासजं पिते । सतैलं मूषिकापि फलिनीकुसुपमं तथा ॥ ८
सनागरमुदं भक्ष्यं सद्विषारोचकापहम्‌ । चिफितसा विरतिः भोक्ता छरतावरिपहरो गणः ॥ ९
पकं पाटली कुषं नतयुशीरचम्दनम्‌ । निगुण्डी सारिवा शेलु ठता सेचपेरेः ॥ १०
गजञानिगुण्डिकङ्कोलपणं शुण्ठी निशाद्रयम्‌ । करञ्जास्थि च तताैधिकातिहरं शृणु ॥ ११
पक्िष्ठा चन्दन व्योषुष्पाशिरीपकौमुदम्‌ । संयोष्याशरतुरो योगः टेपादौ दृशिकापहा; ॥ १२
४४ नमो भगवते रदराय चिवि चिवि च्छिन्द च्छिन्द किरि गिरि मिन्द मिन्द खङ्गेन च्छेदय
च्छेद्य शूङेन भेदय भेदय चक्रेण दारय दारय) ॐ रूं फट्‌ ॥ ११
मेण मन्रितो देयो गर्दभादीनिहन्तति । तरिफरोशीरएुसताम्बुमां सीपश्कचन्दनम्‌ ॥ = १४

"---

# इत भारभ्य--““त्वरिताज्ञानमास्यास्थे शत्यस्मासप्रागघ्यायदश्चकपरिमितो प्रन्थः क. इ. पस्तकयोनाप्ति ।

४ ९) ॐ

१ छ. “ये गुव गुरव ग । २ क. इ, गण्डो । ३ स. ग्नलेपाज्ञ'। ४ क, इ, ष्च स्वा ।५क. ङ "ह ।
पर्वा । ६ क. इ. "रीद्रारा वि")

१७६ भीमपायनमुनिमणीतम्‌-- [ भ० २९९ %रो° १-१४]
बालादिप्रहहरबालतश्चम्‌

(

अजाक्षीरेण पानादौ गरदभादे रिषे हरेत्‌ । हरेच्छिरीपपश्ाङ्गगयोषं शतपदी विषम्‌ ॥ ` ६
सकन्धरं शिरीपास्थि हरेदनदूरनं विषम्‌ । व्योष समपि पिण्डीतपलमस्य रिषं हरेत्‌ ॥ १६
्ारण्योषवचाहिङकविडङगं सैन्धवं नतम्‌ । अम्बषटठाऽतिबरा कुष्ठं सवेङीटरिषं हरेद्‌ ॥

यष्टिव्योषगुदक्षीरयोगैः श्रुनो विषापहः ॥ १७
ॐ सुभद्रायै नमः, ॐ सुप्रभायै नमः ॥ १८
यान्योषधानि शष्न्ते विधानेन विना जनैः । तेषां बीनं स्वया प्राहमिति ब्रह्माऽब्रबीष ताम्‌
तां प्रणम्योष्धीं पश्ाधवान्मक्षिपय पुषटिना । द जप्तवा मच्रमिपे नपक्छुरया्तदौषधम्‌ ॥ २०
त्वामुदधराम्यधवनेत्रामनेनेव च भक्षयेत्‌ । नमः पुरपर्सिहाय नमो गोपारुकाय च ॥ २१
आत्मनेवाभिजानाति रणे कृष्ण पराजयम्‌ । अनेन सत्यवाक्येन अगदो मेऽस्तु सिध्यतु ॥ २२

[+ वह ४.

नमो वैदुयमातरे तेत्र र्त रप्र मां स्वैविेभ्यो गौरि गन्धारि चाण्डालि मातक्गिनि खाहा

हरिपाये ॥ । २१
ओषधादौ प्रयोक्तव्यो मचोऽयं स्थावरे बिषे । युक्तमत्र स्थिते ज्वाले पर्मशीताम्ुेवितप्‌।
पाययेत्सधूते क्षौद्रं विषिधेत्तदनन्तरम्‌ ॥ २४

इयादिमहापुराण भाप्नेये गोनसादिचिकरित्साकथनं नामाष्टनवत्यधिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २९८ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ८९११

भय नवनवद्मधिकद्विशततमोऽध्यायः 1
नाठादिग्रदहरबारतश्रम्‌ ।
अप्निरूवाच--
षाठतश्रं परवक्ष्यामि बाछादिग्रहप्दनम्‌ । अथ जातदिने वत्सं ग्रही गरहणाति पापिनी ॥
गात्रदेगो निराहारो नानाग्रीवामिवरतनम्‌ । तबेष्टितमिदं तत्स्यान्पात्णां च बलं हरेत्‌ ॥
मत्स्यमांससुराभ्ष्यगन्धक्तगपूपदी परैः । सिम्पेच धातकी लोधमल्ञिष्ठातालचन्दनैः ॥
महिषाकषेण धूपश्च द्विरात्रे भीषणी ग्रही । चेष्ठा कासनिःश्वासो गात्रसंकोचनं यहुः ॥
अजापूत्रयुतः कृष्णा सेव्याऽपामारगचन्दनेः । गोशङगदन्तकेरोश धूपयेत्पकद्रारिः ॥
ग्रही तिराते षण्यली तचेषटठा कन्दनं मुहुः । जृम्भणं स्वनितं जासो गत्रोद्ेगमरोचनम्‌ ॥
केशराञ्जनगोहस्तिदन्तं साजपयो खिपेत्‌ । नखराजीबिसद ठैपरपयेच वरि हरेत्‌ ॥
रही चतुथी काकोरी गान्रदगः मरोचनम्‌ । कफेनोद्वारो दिशो हृष्टिः कुरपापैः सासवैषेरिः॥८
गजदन्तारिनिर्मोकवाजिप्रमटेपनम्‌ । सराजीनिम्बपत्रेण ईककेशेन धूपयेत्‌ ॥ ९
हंसाधिका पमी स्याञ्जुम्भाश्वासोष्वैषारिणी । पुष्िन्धशच तेषा बर मरस्यादिना हद्‌ ॥
मेष्ङ्गबलारोधरिलाताटैः शिश हिपेत्‌ । फरट्ारी तु ग्रही षष्ठी भयपोषमरोदनम्‌ ॥ !!
निराहारोऽङगविकषेो हन्पत्स्यादिना बलिम्‌ । राजी गुगगुटुकृ्मदन्ताचेधूपरेपनेः ॥ =!
सक्षम पक्तकेदयातैः पुतिगन्धो विन्नम्भणम्‌ । नादः प्रोदनं कासो धूपो भ्याघनसैिपेत्‌ ॥११
वचागोमयगोपूजरैः श्रीदण्डी चाषे प्रह । दिशो निरीक्षणं निहाचालनं कासरोदनम्‌ ॥ १४
स

१ ख. ग, "गः सिलमि" । च. "गः स्या वि २ छ. तभर” । ३ स, धृतकेरेन । छ, धूतङेशेन ।

€ ® ~> जल ~अ द)

[अ० २९९ छो° १९-४९ ] अग्निपुराणम्‌ । ३७७
( बालादिप्रहहरगारतश्चम्‌ )

बलिः पर मत्स्याचेषूपरेपे च हिङ्कना । वचापिदार्थजशुतैधा्भप्ाही महरी ॥ १९
उेननोध्वनिःधासः स्वमृष्ठियखादनम्‌। रक्तचन्दनवुठचषय्ेपेच्छुष्‌ ॥ १६
कपिरोमनसैधूपो दशमी रोदनी ग्रही । तचचेष्ट रोदनं शश्वत्पुगन्धो नीखवणेता ॥ १७
पृषो निम्बेन भूतोग्रराजीसर्जरतेल्पित्‌ । बि वहिरेलानुर्पापकरकौदनम्‌ ॥ १८

यवत्रयोदशाहं स्यादेवं धरूपारिका करिया । गृहाति मासिकं वत्सं पूतना शकुनी ग्रही ॥ १९
राकद्रोदनं श्राप पूरगन्धोऽक्षिपीलनम्‌ । गोपूतस्पनं तस्य गोदन्तेन च शपनम्‌ ॥ २०
पतं ददद्तगानयेौलदीपकः । विवि पाये मथ तिलं मंसं चक्ष्‌ ॥ = २"
इरज्ञाधो यमदिरि सप्ताहं तेवंलि हरेत्‌ । द्विपापिक् च कुडा वपुः पीतं च शीतलम्‌ ॥ २२
छदिः स्यन्ुलशोषादि पएष्पगन्धांशुकानि च । अप्पमोदूने दीपः ईैष्णनीरादिधषूपकम्‌ ॥ २३
तीये गोपुखी निद्रा सबिणपूचमरोदनम्‌ । यताः मिवेगुः पैलं कुरपापं शाकमोद्नम्‌ ॥ २४
पीर ए देन्मध्येऽहनि प्रूपश्च सधिष । पञचमङ्गेन तत््ानं चतुथं पिङ्गला ऽन्व्‌ ॥ २५
षुः शीता पृतिगन्धः शोषः स भ्रियते धरम्‌ । पश्चमी ललना गात्रस्ादः स्यान्पुखशोषणम्‌ ॥
भपानः पीतवणेश महस्यवदक्षिणे बलिः । पष्पाते पड्ना चेष्टा रोदनं बिृतसररः ॥ २७

पयमाससराभक्तएष्पगन्धादिभिरव्िः । सके तु निराहारा पतिगन्धादिद्न्तरक्‌ ॥ २८
पषएमांससुरापांसेबछिः स्याद्पनाऽ्मे । विस्फोटकशोषणायं स्यात्तचिक्षिःमां न कारयेत्‌ ॥ २९
पिम कुम्भकण्यीरतो ज्वरी छर्गृति पालके । रोदनं मासङुसमापमच रेशके विः ॥ ३०

द्श्मे तापसी चेष्ट निराहारोऽक्षिमीलनम्‌ । पण्टा पताका पिष्टक्ता सुरापां वलिः समे ॥३१
गषस्यकाद शी पीडा नेत्रादौ न चिङ्गित्सितम्‌ । शवश्चना ददृशे श्वासक्चासादिकविवेषटितम्‌॥
बलि; पूर्वेऽथ मध्यहि कुराषात्रैस्तिलादिभिः । यातना तु दवितीयेऽग्दे यातनं रोदनादिकष्‌ ॥
लिमांसमयमांसेवेलिः सानादि पूर्वत्‌ । ठृतीमे रोदनी कम्मो रोदनं रक्तमूकम्‌ ॥ ३४

एदोदनं तिहाएपः प्रतिमा पिलयिषटना । तिलसलानं पलपत्रेधृपो राजफरत्वचा ॥ ३९
सथं चटकाशोफो जवरः सरवीङ्गसादूनम्‌ । मत्स्यमासततिलायेश्च वलिः सानं च प्रूपनपर्‌ ॥३६
पला पचपेऽ्दे तु उवरल्रासो सादनम्‌ । मां पौदनायैश् वलिरमषशङगेग धूपनम्‌ ॥ ३७
प्टाशोदुम्बराशवत्थवरटविसखद लाम्बधृ्‌ । षटेऽन्दे धावनी शोषो वैरस्यं गात्रपतादनम्‌ ॥ ३८
सहोभिः परशः सानं च भृङ्गैः । सपमे युना छदिचोहासरोदनम्‌ ॥ = १९
मांपपायसमचव्रैवेहिः सानं च धूपनम्‌ । अष्टमे बा जातरेदा निराहारं भरोदनम्‌ ॥ ४०

हगरापषदध्यायेवेलिः सानं च धूपनम्‌ । कालाग्दे नवमे बाहोरास्फोटो गनं भयम्‌ ॥ ४१
पिः स्याल्छशरापूपसकतुकुरमाषपायसेः । दरमेऽग्दे कलहंसी दादेऽगकृशता ज्वरः ॥ ४२
१षिकापूपदध्यनैः परातरं बि हरेत्‌ । निम्बधूपकु्रयेपात्रेकादशपके ग्रही ॥ ४३
षी निषुरवाषलिरपादि पवत्‌ । बलिका दरद भासो वङ्टिपादि पूप्ैवत्‌ ॥ ४४
भयोदशने वायवी च पुैरोगो सादनम्‌ । रक्तामान्धमाट्यायै्बलिः पदैः पेत्‌ ॥ ४५
न

# ग. पुस्तक इदमर्धं नास्ति ।
४
१ सं. शकृली । छ. संकुटी । २ छ. कृष्णं नी" । ३ च, छ. पलनं । "स, च, छ. पिषटोक्ता । ५ छ. नेत्रां ¢

4 स. ग. "दिम रावो हास" । ७ छ. "लनाह्य्ग" ।

१७८ शीमहैपायनरूनिप्रणीतम्‌-- [अ० ६०० शो १-१०]
(

भरहन्म्रादिकथनम्‌ )
राजीनिम्बदृटेधूपो यक्षिणी च चतुर्दशे । वेषा श्रो स्मरो दाहो मांसभ्ष्यादिर्रषैकिः ॥ ५१
सानादि पए्वच्छान्त्ये पुण्डिका्िख्िपथरे । तवेष्टऽखक््तवः श्तु याम्मातृचिकित्सनप्‌९७
बानरी पोडशी भमो पन्नद्रा सदा उवरः । पायसावरैसतिरात्रं च बलिः सानादि पूमरैवद्‌ ॥

गन्धवती सप्रे गात्रद्रेगः प्ररोदनम्‌ । कुस्पापावेषलिः स्ञानप्ूपरेपादि पषैवत्‌ ॥ ५९
दिनेशाः पूतना नाप वर्षाः युकुमारिकाः ॥ ५०
खः नमः स्वमातृभ्यो वालपीडासंयोगं मुज्ञ भुज्ञ चुट चुट स्फोटय स्फोटय स्फुर स्फुर ए
ग्रह ऽऽक्रन्दयाऽऽक्रन्दय, एवं सिद्धरूपो ज्ञापयति । ९१

हर दर निर्दोषं कुरु कुरु वाटिकां बालं सयं पुरूपं वा, स्ग्रहाणापुपक्रमात्‌ । चायुष्डे नमो
देव्ये हरं टरं हीमपसरापसर दृष्रहान्द्रू तद्यथा गच्छन्तु गृह्यकाः, अन्यत्र पन्थानं श्र
ज्ञापयति ॥ । ५२
स्ैवालग्रहेषु स्यान्मन्नोऽयं सर्वकामदः ॥ ५१
त नमो भगवति चामुण्डे मु पुश्च बां वाटिकां वा बि गृह्ण गृह जय जय वस वस्‌॥ ५४
सवत्र षलिदानेऽयं रकषादरत्यठ्यते मनुः । ब्रह्मा विष्णुः दिवः न्दो गौरी रक्ष्मीगंणादयः ॥
रक्षन्तु ज्वरदाहाते युशवन्तु च कुमारकम्‌ ॥ ५५
हत्यादिमहापुराण आग्ेये बालग्रहहूर बालतन्छकथनं नाम नवनवद्यथिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २९९ ॥
आदितः शोकानां सपश्व्ाः- ८९६८

मथ त्रिद्ततमोऽ्ध्यायः।

ग्रहहन्मन्छादि कथनम्‌ ।

धभ्निर्राच-

्रहोपहारमन्रादीन्यकये ग्रहतिपर्दनान । हर्पच्छाभयकशषोकादि विरुद्धौ शुचि भोजनात्‌ ॥
गुरुर वादिकोपाच पञोन्पादा भवन्त्यथ । त्रिदोषनाः सेनिपाता आर्गन्तव्र इति स्मृताः ॥
देवादयो ग्रह्म जाता रद्रकोधादनेकथा । सरित्सरस्तडागादौ शेरोपवनसेतुषु ॥

नदीसङ्ग शृन्ययहे विल्दरायकट्के । ग्रहा गृरहन्ति पुंसश्च श्रियं सुपां च गभिणीम्‌,॥
आसन्नपष्यां नम्रां च ऋतुखाने करोति या । अवमानं नृणां वैरं विघ्रं भाग्यविप्॑यम्‌ ॥
देवतागुरमादिसदाचाराद्विदषनम्‌ । पतनं ओैटदरक्ताद विधुन्वन्पूरधजान्ृहुः ॥
रुदशृलयति रक्ताक्षो दरंरूपाऽनुग्रही नरः । उद्धिः शृखदाहाैः शरुचष्णातैः िरोतिमान्‌ ॥ ५
देहि देहीति याचेत बहिकापप्रही नरः । सीमालामोगललानेच्छ रतिकरापग्रही नरः ॥ ५
महासुदरशंनो व्योमन्यापी बिटपनासिकः । पातालनारसिहाद्ा(!) चण्डीमत्रा ग्रहादनाः ॥ ९
(कृशी दिङ्कवचाचक्ररिरीषदयितं परम्‌ । पाशाङ्कुशधरं देवमक्षमालाकपाठिनम्‌ ॥ _!“

१ > 6९ क~ दक 89

# धनुश्िहन्तगेतोऽयं ग्रन्थः केवलं छ. पुस्तक एव । ˆ

१ ख. छ. भक्षादि"। २ ख. गर. स्वगेमारिकाः । ३ छ. 'हकटटयाऽऽकशय । * छ. सवकामिकः । ५
मे । ६ छ. प्रहापः । ७ ख. ग. "द्ापरविभो" । < ख. छ. "गन्तुरिति ते स्मृ । ९ ख. ग, ज्नियं । १० स. ४, ` `
दे" । 4१ छ. श्धजं मुहुः । १२ ख. ग. "पानप्र' ।

[अ० ६०१ शछो° १] अग्निपुराणम्‌ ।
( सूयाचैनम्‌ )
दानादिशक्ति च दधानं चतुराननम्‌ । अन्तवीश्ादिसैदराङगपद्महयं रिमण्डले ॥ १९
आदिलादियुतं माच्ये उदितेऽ्ऽ्यकं देत्‌ । शासविषाभ्ििपरकुण्डी हृेासकलो भृगः८1)
अकाय भृशवः सश्च नारिनीं कुलमृहरम्‌(१) । पद्मासनोऽरणो रक्तवस्लः सयुतिविष् (र्‌)
दारः पद््दोभ्यौ समः सवङ्गमूपितः । रव्याद्यो ग्रहाः सौम्याः वरदाः पृमधारिणः१५
विठतृज्ञनिभं सं भतः सोभोऽरगः कुनः । वुभसदुरः पीतः शठः कः शतैशरः ॥ १५
ष्णङ्गरनिभो राहुधम्रः केतुरुदाहूतः । वामोरुवामहस्तानदृशहल रनानप्‌ ॥ १६
स्नामावर्तु बीजान्तदस्तौ संशोध्य चस्ितः। अङ्घ्रौ तले ने्रहुराचं व्यापकं न्यसेत्‌॥ १७
एवीने्धिमिः भाणध्यायकं (न्त्य सारकम्‌ । पन्नाल्य पात्रमद्नेण पूरेनाऽञपृं बारिणा१८
गन्धपष्तत न्यस्य दूय।१६५ च मच्रत्‌ । आत्मानं तेन संमोह्य पृजादर्यं च र धुवम्‌ ॥१९
प्रमृतं विमं सारमाराध्यं परमं सुखम्‌ । पौठ्यान्करपयेदेतान्हूद। मध्ये विद्िक्षुच॥ २०
¶2षरि हदो मध्ये दि चैव विदिश च । पीठोपरि हानं च केसरेण शक्तयः ॥ २१
दृषा बीं तथा सूक्ष्मां वुं जयां वृं च मद्रिकाम्‌ । प विभि विमलां बोपसिपातविदयुताम्‌
षौ सरवतोएखीं वं पीठं वः पाच्यं रमि यजेत्‌ । आवाह दयाला हृत्पडङगन स्रत ॥ २१
सकारो दण्डिनौ चण्डौ मजादशनसंयुता । मां पदी न दाुहूततस्वदं रेः) ॥ = २४
बहीशरकषोपरूतां दिक्च पूज्या हृदादयः । समघ्रैः काणिकान्तस्था दिक््सं पुरतः सद्‌ ॥ २५
पए्वादिदिश्ु संपूज्याशन्द्रहगुरुमार्गवाः |) भैपृथिदिङ्घुवचाचक्रशिरी पलञुनामयैः ॥ २६
नस्याञ्जनादि कुत साजमूवरग्हापरैः । पाठपथ्यावचारिवरतिनधुष्योपैः पृथकूपरैः ॥ २७
भनक्षीराढके पं सपिः सवग्रहान्दरेत । दश्चिकाली फला कुं छणानि च दावम्‌ ॥ २८
भप्मारविनाशाय तजलं त्वमियोजयेत्‌ । वरिदारिकुशकाशेक्क(थनं पाययेययः॥ २९
रोणे सयष्ठकूष्मण्डरसे सिध संसृतम्‌ । पथाव्यं घृतं तद्ररोपं ज्वरहरं शेणु ॥ ३०
ॐ भस्माह्नाय विद्महे । एकदं एय धीमहि । तन्नो जरः पचोदयात्‌ ॥ ३१
हष्णोपणनिशार सादात गुड लित्‌ । श्वासवानय वा मार्गा सयषटिपपुतपिषा ॥ १२
पठातिक्ताकणामागींमथ वा मधुना टित्‌ । धात्री मिवा सिता कृष्णा पुप्ता खर्जूरमागधी ॥
परा चेति शिकार तन्रध मधूना खिद्‌ । कामलीनीरमाण्टूकी निश्चाधारीरसं पिबेत्‌ ॥ ३४
वपपद्मकत्रिफलाबिदङ्गदेवदाखः । राला समं खणैजष्वा कासहरं धुवम्‌ ॥ ३५
श्यादिमहापुराण भप्नेय प्रहन्मच्रादिकथनं नाम निश्ञततमोऽध्यायः ॥ ३०० ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्;ः-- ९००३

२७९.

अयैकाधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

पूयार्चनम्‌ ।
भभररवाच-- €.€ बीजं 4
यया तु दण्डी साजेशञपावकशतुराननः । सव्थसाधकमिदं बीजं पिण्डा्थमु्यते ॥ ?
*ख. ग पुस्तकयोः पृश्चिशव्दस्थाने षष्ठीशब्दो वियते। `

१ छ. खष्टङ्गा । २ छ. "खच्क्वाप । 3 छ. सौम्यः । ४ छ, रक्ताहदाद । ५ छ. "तः सौम्योऽह' । ६ छ,

गृहः । ७ न न~ . --*.

~

३८० भीमहेपायनपुनिमणीतमू-- [ अ० ६०१ छो २-३२
क नम्‌)
स्वयं दीयस्रा्ं च दीनेष्वङ्गानि सेशः । खातं साधु विषं चैव सबिन्युं सकलं तथा ॥ :
गणस्य पश्च बीजानि पृथग्दष्फलं महत्‌ ॥ ।
गणंजयाय नम एकदं एय चखकणिने गजवक्त्राय महोदरहस्ताय ॥ \
पथाङ्गं स्मैसामान्यं सिद्धिः स्याक्तनाप्यतः ॥ ५
गणाधिपतये गणेश्वराय गणनायकाय गणक्रीडाय ॥ ६
दिग्दले पूजयेन्ू्ती; पुरावचाङ्गपश्चकम्‌ ॥ ५
वक्रतुण्डायेकदं राय महोदराय गजवक्त्राय विकटाय विघ्रराजाय धूम्रवर्णाय ॥ ८
दिभ्िदिश्ु यजेदेतादटीकां(के)शायेव मुद्रया । मध्यमातरजनीमध्यगताङ्कष्टौ सपृष्टिकौ ॥ ९
चतुधनं मोदकाव्ये दण्डपाशाङ्कशान्वितम्‌ । दन्तभक्ष्यधरं रक्त साजपाश्ाङ्केैतम्‌ ॥ ०
पूजयेत्तं चतु््यौ च विरषेणाथ नि्यशञः । शवेताकमूटेन कृतं सवापिः स्याततिरैहुतैः ॥ ११
तण्डटेदंपिमध्वाज्यै; सौभाग्ये वश्यतामियात्‌ । परोपासृक्माणधालदीं दण्डी माेण्डभैखः १२
परमाथेकाममोक्षाणां क्ती विशवपुदीहतः । हस्वाः स्ुरतयः पञ्च दीर्घाण्यङ्गानि तस्य च ॥ १३
सन््रवारुणमीशानवामाधेदयितं रविम्‌ । पााद्छुशधरं देवं हक्षमालाक्पालिनम्‌ ॥ १४
सदरङ्गादिकशक्ति च दधानं चतुराननम्‌ । अन्तानि विषद्धक्त({) पदमसथं रविमण्डलम्‌ ॥ १९
आदिल्यादियुतं पराच्थ उदितेऽ्ऽपैकं ददेत्‌ । श्वासं विषामिविपदण्डीन्दुरेखासकलो भृगुः ()
अक्राय मू्मुवः स्वरेऽ्वालिकुरसतयपङ्गकम्‌(१) । पश्रासनोऽरुणो रक्तवस्तुसथ॒तिषिम्बगः ॥ ७
उदानः पशरह्दोभ्या धरम्रकतुरुदाहतः । (श्रक्ता हृदादयः सौम्या वरदाः पञ्मधारिणः ॥ १८
विधुतुञ्चनिभः स्वकैः चेतः सोमोऽरुणः कुनः । बुधस्तदरहुरः पीतः शुक्रिः() शुक्रः शनैषरः
टृष्णाङ्गारनिभो राहुधम्रकेतुरुदाहूतः । ) वामोरुामहस्तास्ते द्षदस्तामयमदाः ॥ २५
स्वनामाचन्तवीनास्ते हस्तो संशोध्य चा्वतः । अङ्षा्ौ तले नेत्रे हृदाचं व्यापकं न्यसेद्‌ २!
पलबीजेसिभिः प्राणव्यापकं न्यस्य साङ्गम्‌ । पक्षाय पात्रमन्चेण पूठेनाऽपूथ बारिणा ॥२२
गन्धपुषपाकषते न्यस्य दूवामर्य च मच्रयेत्‌ । आत्मानं तेन संमोष्य पूजाद्रव्यं च वैभवम्‌ ॥ २}
मभूतं विमलं सारमाराध्यं परमं सुखम्‌ । पीटाद्रान्करपयेदेतान्हूदा पध्ये विदिक्षु च ॥ २४
पीठपरि हृदा च केसरेष्वस्नशक्तयः । रां दीप्रं रीं तथा सृष््मां र(रोजयां ङ च भद्रया २4
रं विशति र मिमां रोमयोद्ाथ विदुतम्‌ । रौं सर्वतोपुखीं रं च पीठं भाच्यं रवं यनेत्‌॥२
आवाहन दग्ात्पाादि हृ्षडङ्गेन सत्रतः । खक्रारौ दण्डिनौ चण्डौ मलादश्चनसेयुता ॥ २७
मांसदीया नवदरायु्तत्सष॑दं खः । बहीशरकषोमरतां दिषु पृञ्या हृदादयः ॥ स;
स्वमन्रः कणिकरन्तस्था दिक्षु तं पुरतश्च ध्रक्‌(१) । पूवादिदि्च संपज्याथन्द्रहगुरभागंवाः ॥२९
आग्नेयादिषु कोणेषु कुजमन्दादकितवः । स्नात्वा विधिवदादिल्यमाराध्याध्यपुरःसरमं ॥ १८
कृतान्तमेशे निरयं तेजश्रण्डाय दीपितम्‌ । रोचनं कुङ्कमं वारि रक्तगन्धाक्षताद्कृराः ॥ १
वेणुवीजयवाः शाखिशयामाकतिलराजिकाः । जपापुष्पानितां दखा पातैः शिरसि धायं त्‌॥
1 9

# धनुधिहान्तमेतम्रन्थो ग. पुस्तके नास्ति ।

१ ख. ग. घोषसकप्रणधातवरवाद्‌" । २ घ. 'तौनिम्बपटागृः । ३ ख. ग. "तेऽ उष्वैकं। ष्म, रू । ५1

[ भ, १०२ शरो १-११६ ] अश्रिएुराणम्‌ । ३८१
( नानामण्मौषधकयनम्‌ )
जानुभ्यामवनीं गला सूपोयार्य निवेदयेत्‌ । सविद्ामननितैः कुममैर्नवभिः पायं वर ग्रहान्‌
्रहादिशान्तये जञानं जप्तवा सवैमाषुपात्‌ । सङ्घामतिनयं सारि बीजदोषं सबिन्ुकम्‌ ॥ १४
न्यस्य पूर्थादिषादान्तं पृं पृज्यं तु मुद्रया । सरङ्गानि च यथान्यासमात्मानं भावयेद्राविम्‌ ॥३९
ध्यानं च मारणस्तम्भे पीतमाप्यायने सिय । रिपुपातव्रिधौ णं मोदयेच्छक्रधापवत्‌ ॥ ३६
योऽभिपेकजपध्यानपूजाहोमपरः सदा । तेजस्वी ह्नजयः श्रीमान्स युद्धादौ जयं रमेत्‌ ॥ १७
तामबूलादाविदं न्यस्य जप्ता दग्ीदुशीरकम्‌ । न्यस्तषीजेन हस्तेन स्पशीनं तदरशे स्परत्‌ ॥१८
हत्यादिमहापुराण आपये सूयोच॑नविधानकथनं नामेकाधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ६०१ ॥
आदितः शछोकानां समश्यह्ाः-९०४१

~-------------

भय ग्मधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।
नानामन्नोषधकथनम्‌ ।
अप्निरुवाच-
वाक्मपाश्वयुकशुकैतोकडेते मतो एवः । हुतान्ता दश्वर्णेयं विदा युख्या सरस्वती(1) ॥ १
अ्षाराशची वर्णलक्षं जपेत्स मतिमान्भवेत्‌ । अत्रिः सवहवि्नापाक्षिबिनदुविद्रावकृत्परः ॥ २
बजञपद्मधरं शकर पौतपरावाह् पूजयेत्‌ । नियुते होमयेदाज्यतिरांस्तनाभिषेचयेत्‌ ॥ ,

नषादि भष्राज्यादीत्राज्यपप्रादिमाषुयात्‌ । हृेला शक्तिरेवाख्या घोषोऽगरिदेण्डिदण्डवान्‌॥४
शिवमिष्टौ जपेच्छक्तिमष्टम्यादिचतुरदशीम्‌ । चक्रपाशाङ्करधरां साभयां वरदायिकाम्‌ ॥

हेमादिना च सौभाग्ये कवितं पुत्रवान्भवेत्‌ ॥ ५
ॐ हीम्‌ ॐ नमः कामाय सरपेजनदिताय सर्मजनमोहनाय प्रञ्वहिताय सर्वननहूदयं ममाऽऽत्म-
गतं कुरु कुरु+ ओम ॥ ६
एतज्पादिना मच्रो वशयेत्सकटं जगत्‌ ॥ ७
ॐ हीं, चापुण्डेऽपुकं दह दह पच पच मम वश्मानयाऽऽनय ठठ उ (ओम्‌) ॥ ८
वशीकरणङ्ृन्मन्रश्वयुण्डायाः परकीपितः । फलत्रयकषायेण वरङ्ग क्षालयेदरे ॥ ९

अश्वगन्धारधवैः ज्ञी तु निशा कपूरकादिना । पिप्पटीतण्डुलान्यषटठौ मरिषानि च विशतिः ॥१०
शृहतीरसलेपशच वदो स्यान्प्णानतिकम्‌ । कैटीरमूटटनरिकटुकषौद्रलेपस्तथा भवेत्‌ ॥ ११
हिमं कपित्थकरसं मागधी मधुं मधु । तेषां केपः पयुक्तस्तु दंपत्योः स्वस्तिभाचहेत्‌ ॥ १२
सशर्करो योनिठेपात्कदम्बरसको मधु । सददेषी महारक््मीः एतनीषी छृताज्ञलिः ॥ = ११
एतधूरणं शिरःतिप्त लोकस्य वकषयुत्तमम्‌ । त्रिफलाचन्दनक्ायमस्या द्िकुढपं पृथक्‌ ॥ = १४
ृङ्देमरसं दोषा तावती छम्ब मधु । धतः पका निशाछायाश्ुष्का रेप्या तु रञ्जनी ॥ १५
बिदारी सनटामांतर्ण तां सशर्राम्‌ । मथितां यः पिबेतसीरेनिलयं सीरतकं ब्रजेत्‌ ॥ १६

# इदमर्धं नास्ति ग. पुस्तके । + एतस्मातपुरतः ख. पुस्तके “ ठट ”* प्ययिकम्‌ ।

4 ख, ग. शू । विदुत्वात" 1 २ ग. "याद्रशीकरम्‌ । २ ल. 'छत्तोकृतेमकतो । ४ ग. हृतोनतेद्ठवम्‌ । ह" ।
५ ख. धा यजेच्छ" । ६ स, ग, "यवज्ञी । ७ स. ग. कटौ चमू"

१८२ भीमदूपायनघुनिमणीतम्‌-- [ भ० १०१ श्रो" १-५ ]
( भङ्गक्षराेनम्‌ )
शपामापतिटग्रीहिच्णं क्ीरभितान्वितम्‌ । अभत्य्ेदर्माणा मृ रै ्रष्णवीभियो;॥ १५
पलं दूवौश्वगन्धोत्यं पििलीरैः सुताधिनी । कौन्तीरक््योः दिवाधानीवीजं लोधवशङ्कर्‌ ॥
(%#भञ्यक्षारयृतौ पेयं एता तरिदिवं सिया । पुत्राधिनी पिस्ीरं भीरं सवाद्‌ )१९
भीवराद्कुरदेवीन रसं नस्ये पिच सा । भीपद्मपूटमपुतस्ीरमश्वत्थोत्तरप्रलयुक्‌ ॥ २०
तेरणं पयसा युक्तं कार्पासफलपटवम्‌ । अपामार्गस्य पृष्पाग्रं नवं समहिषीपयः ॥ २१
पुत्रार्थं चाधषट्‌ शल क्ियोगाश्चल्वार ईरिताः । शकेरोत्पर्पुष्यकषे लोधचन्दनंपारिवा ॥ २९
सेवमाणे सविया ग दतव्यासतण्डुलाम्भसा । लाजा यषटिसितद्राषकषदरसर्फीपि वा रित्‌ ॥
आटरूषकलङ्गस्योः काकमाच्याः रिफा पृथक्‌ । नामेरः समाटिप्य भसूते भरमदा सुख१्‌२५

रक्त ढं नपपूषपं रक्तगुकरञचतौ पिवेत्‌ । केशरं वृहतीपरं गोपीपष्टीतृणोरपलम्‌ ॥ २९
साजकषीरं सतैठं तद्धक्षणं रोमजन्मष्‌ । शी्माणेषु केरोषु स्थापनं च भवेदिदम्‌ ॥ २६
धात्रभुङ्गरसमस्थं तैलं च क्षीरमाढकम्‌ । पष्चज्ञनपलं शलं तत्केशाक्षिरिरोहितम्‌ ॥ २७
इदिद्राराजटृक्षत्वक्चिश्चा ठैवणोध्ररौ । पीता खारी हरदा गवायुदरणृंहणम्‌ ॥ २८
ॐ नमो भगवते उयम्बकायोपदामयोपदामय चुलु चुं मिछि मिलि भिदि भिदि गोषा
निनि चक्रिणि रूं फट्‌ ॥ १९
अस्िन्रमि गोकुलस्य र्तं कृरु शानत कुरु कुरु कुरु ठ ठ ठ ॥ ११
घण्टाकर्णो महासेनो बीरः मोक्तो महावलः । मारीनिर्ना(गा)शनकरः स मां पातु भगत्पतिः॥
शोक चेव न्यसेदेतौ मचौ गोर्षकौ पृथक्‌ ॥

हयादिमहापुराण भामेये नानाविधमच्रौषधादिकथनं नाम द्यपिकत्रिदततमोऽध्यायः ॥ १६०२३ ॥
आदितः शछोकानां सपण्यङ्ाः-- ९०७२

भथ त्ययिकत्रिशततमोऽध्यायः ।
अङ्गाक्षरार्चनम्‌ ।
अगिरुवाच-

यदा जनपर्षगधन््रो भानुः सप्तपराश्गिगः । परौणः काठः स विजञेयस्तदा र्वोसं परिक्षयेत्‌ ॥ १
कण्ठोष्ठौ चरतः स्थानाधस्य वक्रा च नासिका। कृष्णा जिष्ठा च सप्राहं जीवित तस्य वै भेत्‌
तारो मेषो विषं दन्ती नरो दीर्घो घनारसः । करदधोखकाय महोर्काय बीरोरकाय गिला भवेत्‌
शलाय सदस्लोरकाय व॑ष्णवोऽषटक्षरो मतुः । कनिष्ादितदष्टानामङ्कटीनां च परमस ॥ ४
ज्यषठा्रेण क्रमात्तारंपृधन्यक्ष न्यसेत्‌ । तर्जन्यां तारमङकष्े रपे मध्यमया च तत्‌॥ ५
तलेऽद्गष्े तदत्तारं बीनोत्तारं ततो न्यसेत्‌ । रक्तगौरधमरहरि्नातरूपाः सिताज्ञयः॥ ६
एवरूपानिमार््र्णा तावद्‌ बुद्ध्वा न्यसेत्कमात्‌ । हृदा स्यनेत्रमर्भादपिताटुग्चकरादिषु ॥ ७
# धनुधिहान्तगेतग्रन्थो ग. पुस्तके; नासत ।

----- ~~ = -------

१ ख, तर्णं । घ, तरलं । २ ग. "नमारिवा । ३ ग. कपणलोलभौ । ४ घ. प्रासं । ५ख. दण्डी । ६६.
न्वणौन्भावनुद्धाश्यसे" ।

[भ० ६०४ छो° ११९] अप्निपुराणम्‌। १८३
( पञचक्षरादिपूजामश्राः )
अङ्गानि च न्यसेदधीजाङ्यस्याय करदेहयोः । यथाऽऽत्मनि तथा देते न्यासः कार्यः करं विना
ददादिस्थानगान्वगानगन्ध प्प; समचयत । धमौयरनपादरधमीदि गत्र पीठेऽमबुनेन्पसेत्‌ ॥ ९
पकेपरकिञ्ञसकल्पापिमु्न्ुदाहिनाम्‌ । मण्डलं (ल) त्रितयं तावद्ध तर न्यपेतक्रमात्‌ ॥ १०
एणाश्च त्र ससाद; केशरस्थाथ शक्तयः । विपरोतकपणीङ्ञानक्रियायोगा प क्रमात्‌ ॥ ११
अही स्या तये्ञानाऽनुग्रहा मध्यतस्ततः । योगपरं समभ्यच्यं समाबाह्न हरि यजेत्‌॥ १२
पाचाध्यीचमनीयं च पीतवसविभूषणम्‌ । एतत्पश्चोपचारं च स गमेन दीयते ॥ १९१
वासुदेवादयः पज्याशरत्वारो दिश प्रतयः । विदिक्षु श्रीपरसलयौ रतिशाम्ती च पूजयेत्‌ ॥ १४
पं चं गदां पदं पुसं सद्गशाङ्के । बनमालान्वितं दि मिदि च यनेतकमात्‌ ॥ १५
अभ्यस्य च विसता देवस्य एरतोऽ्चयेत्‌ । विष्वकतेनं च सेमिशं मध्ये आवरणाद्हिः १६
ृद्रादिपरिषारेण संपूज्य समवायात्‌ ॥ १७
शृत्यादिमदापुराण भ्नेयेऽकक्षरपूनाविधिवैनं नाम ऽयधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३०) ॥
आदितः शोकानां समश्ठङ्काः--९०८९

भय चतुरधिक्रत्रिशततमोऽध्यायः ।

[+

प्च्षिरादपूनामन्राः |
अप्निहवाच-
मेषः संञा विषं साज्यमस्ति दीर्योदकं रसः । एतत्पा्षरं घ्रं शिवदं च शिवात्मकम्‌ ॥ १
(तारकादि समभ्यन्यं देवलरादि समाप्रुयात्‌ । ज्ञानात्मकं परं ब्रह्म परं वद्धिः शिषो हृदि)>
तच्छक्तिभूतः सर्वेशो भिन्नो ब्रह्मादिग्रतिभिः । मच्रा्णाः पञ भूतानि रैन्त्रा विषयास्तथा॥ ४

पाणादिवायवः पञ्च ज्ञानक्यैन्दियाणि च । सर्व पञ्चाक्षरं व्रह्म तद्रणटाक्षरात्पकम्‌ ॥ ४
गव्येन प्ोक्षयेदीक्षास्थानं मत्रेण चोदितम्‌ । तत्र संभूनसभारः रिवमिषटरा विधानतः ॥ ५
एमूयङ्तरिदयामिसतण्डुलकषेपणादिकम्‌ । एत्या चरुं च यतक्ीरे एनस्तद्विगजेत्रिषा ॥ ६

निवरयेक् परं हुत्वा सरिष्योऽन्यद्नेहुषः । आचम्य सकलीकृत्य दयाच्छिष्पाय देशिक ¦ ॥७

दन्तकाष्ठं हदा जप क्षीरदक्तादिसंमवम्‌ । संशोध्य दन्तान्पंिप्ला(्य) प्क्नासयैतस्िपेदधुवि ॥८
पवैण सौम्यवारीरगतं ह॒भमतोऽगुभम्‌ । पुनस्तं रिप्यमायान्ते शिखावन्धादिरक्षितम्‌ ॥ ९
त्वा वेदां सहानेन स्वपेद भस्तरे वुभः । स्वस्व वीक्ष्य तं शिष्यः परभाते भवियेहुरम्‌ ॥ १०
मैः सिद्धिपदैम॑क्तिसेः पुनपैण्डलाचनम्‌ । मण्डलं भदरकायुक्तं एनयत्सवसिद्धिदम्‌ ॥ ११
सात्वाऽऽचम्य गृदा देह मन्ैरालिप्य कलपते । शिवतीयं नरः सायादधमपेणपकम्‌ ॥ १२
इस्ताभिपेकं कृत्वाऽथ प्रायात्पूनाग्रहं बुधः । मरूलेनानासनं कुय। ततेन पूरकङ्कम्भकान्‌ ॥ १३
आत्मानं योजयित्वोर््वं शिखान्ते द्रादशादगुले । संशोष्य दग्ध्वा स्वतनुं फएयवरयेदभृतेन च॥ १४
ध्याता दिव्यं वुस्तस्मि्नात्मानं च पुनर्नयेत्‌ । इत्येवं चाऽऽत्मगुद्धिः स्यादविन्यस्यार्चैनमारमेत्‌

# धनुश्विहान्तगेतम्रन्थो ग, पुस्तके नस्ति ।

१ च. विन्यसेत्‌ । २ ख. ^भ्यस्यदे"। ३ स. च, तन्मात्रा । ४ ख. “ई पेर्षी" ।

१८४ ्रमौपायनुनिमणीतम्‌-- { भ० ६०४ शो {१-४१]
( पकाक्षरादिपूजामश्वाः )

कमातकष्णसित्यामरक्तपीता मेगादयः । भमा दण्डिनाऽ्ानि तष सीरत गतयः ॥१६

0 अद्गृष्ठादिकनिष्रानं विन्यस्याङ्गानि स्तः । न्यसेनमन्राकषरं पादगुहदृदकतरपूषस॒ ॥ १७

व्यापकं न्यस्य पूथादि परलम्गानि विन्यसेत्‌ ।) रक्तपीतदयापसितान्पीटपादान्सकोणजान्‌ १८

साध्यान्पननात्यसेदात्राण्यधमीदीनि दिश च । तत्र पं च सूयौदिमण्डलत्रितयं गुणान्‌ ॥ १९

प्रीदिषतर वामाद्या नवमी किकोपरि । वामा ओष्ठा करमद्रद्री काली कलविकारिणी ॥ २०

यलपिकारिणी चाथ वलमपथिनी तथा । सर्वभूतदमनी च नवमी च मनोन्पनी ॥ “` "-२!
ता रक्ता सिता पीता इयामा वहिनिमाऽसिता । इृष्णारुणाश् ताः शक्तीऽ्वीलारूपाः
सरेत्क्रमात्‌ ॥ २२
अनम्तयोगपीडाय आबाह्नाय हृदन्तः । रफटिकामं चतुर्बाहुं फलशूरधरं शितम्‌ ॥ >!
साभयं वरदं पश्चवदने च त्रिलोचनम्‌ । पत्रेषु मयः पर स्थाप्पास्तसुरूषाद्यः ॥ _ २)

त ततुरुषः मेतो अ(तोऽप्योधोरोऽमुनोऽसितः । चतुरबहुमुखः पीतः सथोजातश्च पिमे ।
(वामदेवः द्वीविरासी चतुैकतरभुजोऽरुणः । सौम्ये पास ईशान ईशानः समदः पितः
इष्ट(टाक्गानि यथान्यायमनन्तं सकष्मचयेत्‌ । ) सिद्धेश्वर स्ेकनित्ं पादौ दिक्च एनयेत्‌ ।
एकरद जिनतं च श्रीकण्ठं च तिखण्डिनम्‌ । रेकान्यादिविदिष्ेते बियेशाः कमलासना; २.
मेत पीतः सितो रक्तो परम्रो रक्तोऽरणः सितः । शूटाश्निशरेष्वासवाहवश्चहुराननाः ॥ २
इमा चण्डीदानन्दीशौ महाकालो गणेश्वरः । एषो भङ्करिटिखन्दारुत्तरादौ प्रपूजयेत्‌ ॥ १
कुलिशं शक्तिदण्डो च खद पानौ गदाम्‌ । श्रं चक्रं यजेपश् पीदौ देवभच्यं च ॥ ३
तहोऽभिषासितं शिष्य पाययव्यपश्चकम्‌ । आचान्तं रोय नता नने नेत्रेण बन्धयेत्‌ ॥ ३
रारे पेशयेच्छिषयं मण्डपस्याथ दक्षिण । सासनादिकुशासीनं ततर संशोधयेहुरः ॥ =?
आदितखानि संहृ परमाथ यः क्रमात्‌ । पुनरतपादयेच्छिष्यं मृषटिपा्ण देशिकः ॥ 1
स्पासं विष्ये ततः कृत्वा ते मदकषिणमानयेत्‌ पशिमदारमानीय पेपयेकुसुमाञ्जलिम्‌ ॥ ।
यस्िन्पतनित पुष्पाणि तन्मां विनिदिरेत्‌ । पाम यागभुवरः सते कुण्डे समाभिमेखले॥'
शिवाध्रिं जनयि पुनः शिष्येण चार्चयेत्‌ । ध्यानेनाऽऽतमनि तं कषिषयं संहृ प्रयः क्र
पुनरुतपाय् तत्याणौ द्ाहमीशर म्रितान्‌ । पृथिव्यादीनि तलानि जुहुयाचदयादिषिः॥
एककस्य शतं हुत्वा व्योमप्रूलेन होमयेत्‌ । हूत्वा पणोहुति कुगीदघेणा्टाऽऽहुतीहुनेत्‌ ॥ |
भायि विशुद्ध ततः शेषं समाप्‌ । $ कुम्भे समत्ितं राच्यं रिष्टं पीठेऽभिषेचयेत्‌॥
ष्ये तु समयं दवा स्णाचैः खगुरं यजेत्‌ । दीक्षा पश्चाक्षरस्योक्ता विष्वादेरेवमेव हि॥
हत्यादिमरहापुराण प्रेय पश्चाक्षरदीक्षाविधानकथनं नाम चतुराधकभ्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३५४ ॥

आदितः श्लोकानां समच्डड्ाः- ९१२०

न
# एतदयस्थाने च. पुस्तक इदम वक्ते “चराणा दण्डमागाना मूलमङ्गानि विन्यसेत्‌ इति । † ष
रति गसि पत 1१ विमय = ------- नास्ति च. पुस्तके 1 + भनुधिषान्ततप्न्यः सप्तके नास्ति । $ इदम नास्ति ग, पस्तके ।

१ च. नमाद्‌' । २ ल. ग. ^ देक । ६. च. ग्यद्म्य' । * ख. ग, इः) सादि'।

[भ० ३०५-३०१ शो १-१७।१-२] अप्निपुराणप्‌ । १८९
( पपश्चशद्वष्णुनामानि नारसिहादिमश्राश्च ) 1
अथ प्ञाधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

पश्चपश्चाशद्धिष्णुनामानि ।
अभ्निरवाच-
् ^~ 9 न €
तपन्यै पवपाशदिष्णुनामानि यो नरः । पच्रनप्यादिफलभाक्तीरयेषवर्चादि चक्षियम्‌ ॥
एष्करे पुण्डरीकाक्षं गयायां च गदाभरमू । राप चित्रकूटे तु मभासे दैलवमूदनम्‌ ॥ ९
जयं नयन्यं तद्र्च जयन्तं हस्तिनापुरे । (वाराहं ब्रधपाने च काहमीर चक्रपाणिनम्‌ ॥ $
ननादेनं च कुब्नासन मधुरायां च केशवम्‌ । शन्नाम्रफे हषीके गङ्गादारे जटाधरम्‌ ॥ ) ५

शालग्रामे महायोगं हरिं गोवधनाचरे । पिण्डारके चतुर्बाहुं शङ्गदधारे च शङ्गिनम्‌ ॥ ५
वामनं च कुरुक्षेत्र यमुनायां ्रिषिक्रमम्‌ । विधवेवरं तथा शोणे कपिलं पमसागरे ॥ ॥)
ष्णुं महोदधौ विचराहकगासागरसगमे । वनमालं च फिषकिन्धयां देष रैवतकं शरुः ॥ ७
काशीतटे महायो विरजायां रिपुजयम्‌ । विक्षखयूपे हिते नेषाटे लोकभावनम्‌ ॥ ८
राकायां विद्धि कृष्णं मन्द्रे मधुम्दनम्‌ । ठीकाकृले रिुहरं शालग्रामे हरि स्मरेत्‌ ॥ ९
रुप पूरुषवटे विमले च जगत्यम्‌ । अनन्तं सैन्धवारण्ये दण्डके शाङ्गारिणम्‌ ॥ १०

रत्पलावतके सौरिं नमेदायां शरियः पतिम्‌ । दामोदरं शतके नन्दायां जलश्षायिनम्‌ ॥ ११
गोपीश्वरं च सिन्ध्वेभ्धौ माद्रे चाच्युतं विदुः । सचचा्रौ देवदेवेशो वैकुण्ठं मागपे बने ॥ १२
सैपापहरं विन्ध्य ओष्ट्र तुपुरूपो्तमम्‌ । आतमानं हृदये विद्धि जपतां भुक्तिपृक्तिदम्‌ ॥ १३
बटे वटे वैश्रवणं चत्वरे चत्वरे शिवम्‌ । परमते पर्षते रामं स्त्र मधुमूदनर्‌ ॥ १४
नरं भूपो तथा उ्योन्नि वशि गरुढध्वजम्‌ । वासुदेवं च स्तर सेस्मरन्ुक्तिपुक्तिमाक्‌ ॥ १५
नामान्येतानि विष्णोश्च जप्तवा सवमवाधुात्‌ । कत्ष्मतेषु यच्छ्राद्धं दानं जप्यं च तपैणम्‌ ॥
तत्स कोटिगुणितं मृतो ब्रह्ममयो भवेत्‌ । यः पठेच्रृणुपाद्राऽपि निलः स्वगपाश्यात्‌ ॥ १७
इष्यादिमहापुराण आम्नेये पश्चपश्चाशद्िष्णुना मकथनं नाम पञ्चाधिकत्रिरततमोऽध्यायः ॥ ३०५ ॥
आदितः शोकानां समच्ठङ्ाः-९१४७

भथ षडधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।
नारपनिहादिमन्नाः ।
अभ्रिराच-
सम्भो दिद्िषणोच्वाट उत्पादो भ्रमपारणे । व्याधिशेति स्तं शुद्र तन्मोक्षो वक्ते श्रुणु ॥ ?
ॐ नमो भगवते, उन्पमर्तरद्राय म अम भ्रामय श्रामय, अमुकं वित्रास्य वित्रासय, उव्भ्रा-
मय, उद्श्रापय रद्रारौद्रह्पेण हरु फट्‌ ॥ २
व क

# धनुशचिदवान्तमंतप्रन्धश्च. पुस्तके नास्ति ।

। 1
+ ल. ग. 'कतीयेृषोदि । २ स. ग. कूमैमाठे । 3 ख. ग. कृन्जाव्रते । * च. श्वेने वने। पि" ५ च. व्रिजनुङ ।
९ ग. “शालचू" । ५ ख, सोहागेले । ८ च. प्रतरणं । ९ ख. सिद्धौ ।

१८६९ भ्रीपद्रपायनपुनिपरणीतम्‌- = [भण ६०७ छो १]
(ब्रैखोकयमोहनमन्ः ) `
शरमाने निति जपेन तरिक्षं मधुना हुनेत्‌ । चिताप्न प्त॑समिद्धिभम्यते सतते रिपुः ॥ ३
हेमगेरिकया कृष्णा परतिमा हेमम्रचिभिः । जप्तवा विध्येच्च तकण्डे हृदि बा भ्रियते रिपुः ॥ १
खर॑बालं चिताभस्म ब्रह्मदण्डी च मेदी । यहे वा गृध्र तूर्ण प्पुत्सादृस्पिपेत्‌ ॥

भृग्वाकाशो सदीप्तापिभगुवरहि वहि फट्‌ ॥ ५
एवं सहस्रारे ॥ 1
दर्‌ फट्‌, आचक्राय साहा हृदयं तरिचक्राय शिवः) शिखाचक्रायाथ कवचं विचक्रायाय नेक
संचक्रायासपुदिष्टं उवालाचक्राय पषत्‌ । साङ्ग सुदगीनं शुद्रग्रहटर्र्वसाधनम्‌ ॥ ८
पधाक्षिपुखहू्गुषपादे ह्स्याक्षराग्यतेत्‌ । चक्राल्नासनमग्न्यामे दंषिण च चहुजम्‌ ॥ ९
शङ्कचक्रगदापञशलाकादछशपाणिनम्‌ । चापिनं पिङ्गकेशाक्षमरव्यापतत्रि विष्टपम्‌ ॥ ११

नाभिस्तिनाभ्रिना विद्धा नह्यन्ते व्याधयो ग्रहाः । पीतं चक्रधरं रक्ता अराः इयामपवान्तरम्‌॥
नेमिः सरेता वहिः कृष्णव्णरेखा च पाधिवी । मध्ये तारमये वर्णानेषं चक्रद्रयं छित्‌ ॥ १२
आदावानीय कुम्भोदं गोचरे संनिधाय च.। दृष्टा सुदशैनं तत्र याम्ये चक्रे हुनेतक्रमात्‌ ॥ ११
आञ्यापामागसमिधो हक्षतं तिलसर्पपौ । पायस्तं गव्यमाज्यं च सरस्राष्कसंख्यया ॥ १४
हुतशेषं क्षिपेतकुम्भे प्रतिद्रव्यं विधानवित्‌ । स्थानेन एतं पिण्डं म्भे तसिन्निरेशयेत्‌ ॥

विष्ण्वादि सर्य ततैव न्यसेत्तत्रैव दक्षिणे ॥ १५
नमो विष्णुजनेभ्यः सवशान्तिकरेभ्यः प्रतिगृह्णन्तु शान्तये नमः ॥ १६
दद्यादनेन मत्रेण हुतश्ेषाम्भसा बलिम्‌ । फलके करिपते पात्र परक्षीरशाखिनः ॥ ?७
गव्यपर्णो निवेदयैव दिक्ष्वेवं होपयेदधिजैः । सदक्षिणमिदं होमद्रयं भूतादि नाशनम्‌ ॥ १८
गव्याक्तपत्रलिसितैिप्यभैः शरुदरहधतम्‌ । दृ्भिरायुपे प्च; भिये एत्र) उदुम्बरः ॥ १९
मोसिद्धये सिषा गोष्टे मेषाय सर्ध्ाखिना ॥ २०
ॐ प्तौ नमो भगवते नारिहाय ज्वाटामाचिने दीपदष्रायाभिनेत्राय सरवरकषोध्राय सवभूत
नाकाय सरमैज्वरविनाशाय दह दह पच पच रक्त रक्त दरू फट्‌ ॥ २१
मश्रोऽयं नारिहस्य सकलाघनिवारणः । जप्यादिना दरेरकदरगरहमारीविषामयान्‌ ॥

चृणेमण्टूकवयसा जलाभ्निस्तम्भकृद्धषेत्‌ ॥ १6

इसयादिमहापुराण अग्नेर नाररिहादिमश्चकथनं नाम षडधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३०६ ॥
आदितः श्योकानां सपण्यङाः- ९१६९

अथ सप्राधिक्त्रिशततमोऽध्यायः।

तर्क्यमोहनमच्चः।
अभिरुवाच--
वध्ये प्रं चतुवगेसिद्धे त्रेखोक्यमोहनम्‌ ॥ |
ॐश्रीहीं ह्रूम्‌, ॐ नमः पुरुषोत्तमः पुरपोत्तममरतिरूप लक्ष्मीनिवास सकलजगत्नोभ।
2

१ख.ग. 'रनालं। २ छ. 'गुवहि" । छ. वर्म।

[अ० ३०७ ० २-२४] अग्निपुराणम्‌ । 8
(प्रैलोक्यमोहनमश्चः )
सवे्ीहयदारण निभुवनमदोन्मादकर सुरमतुजसुन्द्रीजनमनांसि तापय ताप्य दीपय दीपय
शोषय शोषय मारय मारय स्तम्भय स्तम्भय द्रावय द्रावयाऽऽकरषैयाऽऽकैय परमसुभग सरव,
सौमाग्यकर्‌ काममदायुक् हन हन चक्रेण गद्या सदेन सर्वबाणेभरिद्‌ भिद पाशेन कट कट,
अलूकुशोन ताढय ताडय त्र त्वर रि तिष्ठसि यावरत्तावरसमीदितं मे सिद्धे भवति दरू फट्‌,
नपः॥ ह
ॐ पुरुपोत्तम जिभुवनमनोन्पाद्कर्‌ दे फट्‌) हृदयाय नमः करमय महाबल हू फट्‌, अघाय
भुवनेश्वर समैजनमनांि हन इन दारय दारय मम वशमानयाऽऽनय ह फट्‌, ेनभ्रयाय
्रढोक्यमोहन हृषीकेशामतिरूप सर्ेशरीहूद यापकर्पण, आगच्छ, आगच्छ नमः ॥ १
सतकिव्यापकेनेव न्यासं मूलवदौरितम्‌ । इट संजप्य पशचारत्सहघरमभिपिच्य च ॥ ४
इष दैविके बहौ चरं त्वा शतं हनत्‌ ।पृथगदभि पर परं चरं साज्यं पयः शृतम्‌ ॥५
्दशाऽऽहुतिभ्र(तीपर)रेन सहसरं चक्षतांस्तान्‌ । यव मधुरय पष्य फलं दधि समिच्छतम्‌ ६
हला एगाहतिं रिष्टं माशयेत्सपृते चस्प्र । संभोज्य भ्िपभरानाचा् तोषयेतिषध्यते मतुः ॥ ७
जात्वा यथावरदाचम्य वाग्यतो यागमन्दिरिम्‌ । गत्वा पञ्चासनं बध्वा शोपयद्धिधिना बपुः॥८
रपोघ्रबिघ्रृदिश न्यतेदाद सुदशनम्‌ । [अश्वी जं नाभिमध्यस्थं धूम्रं चण्डानिलात्मकम्‌॥९
अशेषं करपपं देहादि श्वेपयदनस्मरेत्‌ । रंवीजं हृदयाजस्थं स्मृता ज्वाराभिरादहेत्‌॥ १०
उ्वीषस्तियेगामिसतु पृथ संषवदेदपुः । ध्यालातवेहिवान्तः सुपर्नमार्मगामिमिः ॥ ११
एवं शृदधवपुः प्राणानायम्य मुना त्रिधा । बिन्यतेशृयस्तदस्तान्तः शाति मस्तकवक्रयोः ॥१२
ने गले दिक्षु हृदि कुक्षी देहे च सवैतः । आवाह ब्रहमरन्प्रेण हृतम सूर्यमण्डलात्‌ ॥ १३

तारेण संपरातमानं स्मतं सवैलक्षणम्‌ ॥ १४
नेलोकंयमोहनाय विग्रहे स्मराय धीमहि । तन्नो शरिषणुः प्रचोदयात्‌ ॥ १९
भात्माचैनात्रतुद्र्यं मोक्षयच्छुदधपात्रकम्‌ । कृतवाऽऽत्मपूनां बिभिना स्थण्डि तं समर्थयत्‌ ॥
कूपीदिकर्िते पे प््मस्थं गरुदोपरि । सर्वाङ्गसुन्दरं पाप्रवयोलाव्रण्ययौवनम्‌ ॥ १७
मदाधूणितताम्रा्षमुदारं स्मरबिहृखम्‌ । दिठ्यपा्याम्बराटेपभूषितं ससिमिताननम्‌ ॥ = १८
पिष्णुं नानाविधानेकपरिवारपरिच्छदम्‌ । लोकानुप्रहणं सौम्यं सहस्रादित्यतेजस्‌ ॥ १९
पश्चवाणधरं पराप्तकामि(मा) ष द्विचतुयनम्‌ । देवघ्रीभिरैतं देवीपुखासक्तक्णं जपेत्‌ ॥ २०

चतर शं धनुः स्रं गदां पुपलपङ्कशम्‌ । पाशं च बिभ्रतं चर्चेदावाहादि विसमैतः ॥ „२१
भियं बामोरुजडधास्यां श्िप्यन्ती पाणिना पतिम्‌ । साम्नवामकरां पीनां श्रीवरसकीसत-
भाचििताम्‌ ॥ ह
पालिने पीतवल्ञं च घक्राय्ाठ्यं हरिं यजेद्‌ ॥ न
ॐ सुददेन म्ाचक्रराज धथेशान्त दु्मयंकर च्छिद च्छिद विदारय विदारय परममन्नानप्र
ष भक्षय भकतय भूतानि चाऽऽयूय चाऽथ दरं एट्‌, ॐ जलचराय स्वाहा सर्गतीहष्ण
च्छिन्द च्छिन्द्‌ सद्गाय नमः शारङ्गाय सशराय दरं फट्‌ ॥

# धनु्विहान्तगंतग्रन्थशच. पुस्तके नास्ति ।

१ख. च. ^र सुरास्‌। २ ख. त्रासय ।

३८८ भीमदैपायनपुनिमणीतम्‌ - = [ अ० ६०८ छो° १-९]

( तरैलोक्यमोदनीलकषम्यादिपूा )
ॐ भूतग्रामाय विग्रहे चतुिधाय धीमहि । तन्नो ब्रह्म पचोदयात्‌ ॥ २६
संवतैक इवसन पोथय पोथय दरं फट्‌, स्वाहा पार धम धमाऽऽक्ैयाऽऽकषैय दं एट्‌,
फट्‌ । अङ्कुशेन कट दरं फट्‌ ॥ २६
क्मादनेषु मचे; सैरेभिरश्ञाणि पूनयेत्‌ ॥ २७
ॐ पक्षिराजाय हर्‌ं फट्‌ ॥ २८

ता्ष्य यजेतककथिकायामृदेवान्यथाविपि । शक्तिरिन््रादियत्रेषु तार्याध्रा धृतचामराः ॥ २९
शक्तयोऽन्ते परयोज्याऽऽदौ सुरेशाग्राश्च दण्डिना । पीते लक्ष्मीसरसत्यौ (करतिपीतिजयासिताः
कीतिकान्त्यो सिते श्यामे ) तुष्िुष्यौ स्मरोदिते । छोकेशान्तं यजेदेषं विष्णुमिष्टाथ॑सिद्धये १!
ध्यायेन्मश्रं जयेदैनं जहुयाखमिपेचयेत्‌ ॥ ३२
च्श्रीष््ींहीं दूर तरैटाक्यमोहनाय विष्णवे नमः ॥ १९
एतत्पूनादिना सबौन्कामानामोति पूमैवत्‌ । तोयैः संमोहनी पुष्पैनित्यं तेन च तपयेत्‌ ॥ २४
ब्रह्मा सश्कश्ीदण्डी बीजं त्रैलोक्यमोहनम्‌ । जप्त्वा त्रिलक्तं हुत्वाऽन्नैरे्तं विसमे साऽय;
तण्डुरैः फलगन्धावैदूरवाभिस्त्वायुराुयात्‌ । जपामिषेकहोमादिक्रियातुषो छभीष्टदः ॥ ३६
ॐ हरं नमो भगवते वराहाय मुर्भवःस्वःपतये भ्रपरतित्वं मे देहि दाप॑य स्वाहा ॥ १७
प्चङ्गं निलमयुतं जप्ताऽऽयु राञ्यपाभ्यात्‌ ॥ १८
इयादिमहापुराण आनये त्रैलोक्यमोहनमश्रकथने नाम सप्ताधिकरत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३०७ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--९२०७

अथाष्टाधिकत्रिश्ततमोऽध्यायः ।

्रेरोक्यमोहनीरषम्यादिपूना ।

अभरिरुबाच-
वक्तं; सवहिरवामाप्षो दण्डी श्रीः सर्वसिद्धिदा । महाश्रिये महासिद्धे महाविधत्पममे नमः॥ !
(+भ्रिये देवि विजये नमः। गौरि वहाबटे बन्ध बन्ध नमः । दं महाकाये प्रहस्ते दर एद
श्रिये नमः । दरं श्रिये फट्‌, श्रिये नमेः, भ्रिये श्रीद नमः) स्वाहा श्री फट्‌ ॥ +
अस्याङ्गानि नोक्तानि तेपे च समाश्रयेत्‌ । भिलक्षमेकलक्षं वा जप्तवाऽकताम्नैशच भूतिदः ॥
शरीगेहे िष्णुगेहे वा भियं पूज्य धनं लभेत्‌ ।] आञ्याक्तैसतण्डुलेलंकषं जुहुयात्वादिरानले ॥ ४
राजा वयो मबेदद्धिः शीश स्यादुत्तरोत्तरम्‌ । सरषपाम्भोभिषेकेण नश्यन्ते सकला ग्रहाः ॥५९
बिरवलक्तहुता ल्ष्मीधित्त्द्धि् जायते । शक्रेदम रच॑तुद्रीरं हृदये चिन्तयेदथ ॥ ६
षलाकीं वामनां यामां भेतपडनधारि्णोम्‌ । उरधरवाहुद्रं(या) ध्वायत्करीडन्तं दारि पू॑व॥
ऊरध्वीटतेन हस्तेन रक्तपड्जधारिणीम्‌ । शेताङ्गीं दक्षिणे द्वारि चिन्तयेदनमाछिनीम्‌ ॥ ८
हरितां दोदयेनोध्वपदरदन्तीं सिताम्बुजम्‌ । ध्यायेद्धिभीषिकां नाम श्रीदूतीं द्वारि पिमे ॥ ९

% धनुश्िहान्तमेतश्रन्थो ग. पुस्तके नास्ति । † धनुशिहान्तमैतग्रन्थो ग, पुस्तके नारित ।

१ छ. र बन्ध बन्धाऽऽक* । २ घ. हृद्याय । 3 ग, बल; । » ख. महावने । ५ छ, "मः, भिये फट्‌ भी नमः

प्रि" †६ ग. वतुषोरं।

[भ ६०९ शछो° १] अग्निपुराणम्‌ । १८९
( तरितापूजा )

कञंकरीगुत्र दारि तन्मध्येऽषदलं कजम्‌ । वासुदेवः सेकर्पणः प्रद्नशरानिरुद्रकः ॥ १०
ध्येयास्ते पदमपत्रेषु शङ्कचक्रगदाधरः । अञ्जनक्षीरकारमीरहेमा मास्ते सुवाससः ॥ १९१
ओग्ियादिषु पत्रेषु गुगगुटुश्च कुरण्टकः । दपकः सलिलं चेति हस्तिनो रजतपभाः ॥ १२
हेमुम्भधराभते कणिकायां शरियं स्मरेत्‌ । चतुर्नां सुवरणीभां सपदमरध्वभुजद्याम्‌ ॥ १९
दक्षिणाभयहस्ताभां बामहस्तवरप्रदाम्‌ । म्वतगन्धांडुकामिकरौप्यमालाद्ञषारिणीम्‌ ॥ १४

ध्याला सपरिवारं तामभ्यच्यं सकलं लभेत्‌ । द्रोणाग्नपुष्यं श्रीृकतपर्ण मूर्धि न धारयेत्‌ ॥१५
लबणामलकं वर्ज्यं नागादिदयतिथो कषात्‌ । पायसाशी जपेतमृ्तं भियस्तेनामिषेचयेत्‌ ॥ १६
आबाहादिविसगौन्तां मूध ध्याखाऽचैयेचदरियम्‌।विरवाज्यान्जः पायसेन पृथग्योगः भिये भेत्‌
विषं न हन्ति कालाभ्िरद्विज्योतिरिति दयम्‌ ॥ १८
ॐ हीं महांमहिषमरदेनि ठं ठः, पूलमत्र महिषरिसिक़े नमः । महिषरश्रं भ्रामय, ॐफटठदं
महिष हेषय हेषय, ॐ हरं महिषं हेषय हेषय हरू महिषं इन हन देवि दूरं महिषनिष्दनि फट्‌
ुर्गाहदयमित्युक्तं साङ्ग सर्वायंसाधकम्‌ । यनेच्थोक्तं तां देवीं पीठे चैवाङ्गपध्यग(गा)म्‌ ॥ २०
ॐ हीं दुगे दुगे रक्षणि स्वाहा चेति दुगाय नमः । वरवर्ण्ये नपः। आर्याय कनकपमायै इतति

कायै, अभयप्रदाय कन्यकायै स्वरूपाय ॥ २१
न [१ का ।

पस्था; एजयदेता पूतीराः स्वरैः क्रमात्‌ ॥ २२

चक्राय शङ्काय गदाये खदगाय धनुषे बाणाय ॥ २३

अहटम्याचैरिमां दुर्गो लोकेशं तां यजेदिति । दुर्गायोगः समायुःश्रीस्वामिरक्ताजपादिङ्त्‌ ॥२४
संसाध्येशानमत्रेण तिलहोमो वशीकरः । जयः पस्तु दूराभि; शान्तिकामः पलाशजेः ॥ २५

एषः स्या्काकपेण गृतपादिकं भवेत ।गरददरभयापतति सवमेव मलुदरेत्‌ ॥ २६
ॐ दुर्ग दुगे रक्षणि स्वाहा ॥ २७

रपताकरीयमुदिता जयदुरगाङ्संयुता । श्यामां तिलोचनां देवीं ध्यातवाऽऽत्मानं चतुभजम्‌ ॥ २८
्कचक्राग्जशूलासित्रिशूलां रंदररूपिणीम्‌ । युद्धादौ संजयेदेतां यजेत्वदगादिके जये ॥ २९
ॐ नमो भगवति ज्वालामालिनि गृध्रगणपरिहते च २ रक्षणि साह्य ॥ ३०
युद्धार्थे च जपेन्पन्नं शभूञ्ञयति योधकः ॥ ३१
दयादिमहापुराण आभनेये लकषम्यादिपूजावणैनं नामा्टापिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ११८ ॥
| स्दितः शोकानां समष्टय्ाः--९२३८

अथ नवाधिकवरिशततमोऽध्यायः ।

त्वारितापूना ।

अश्रिरवाच-
सरिताङ्ञानमाख्यासये धुक्तिमुक्तिपदायक्रम्‌ ॥ = ˆ १
ओमाधारशक्त्यै नमः । ॐ भो पुर पुरु महासिंहाय नमः, ॐ पश्राय नमः, (* ॐ दीं दरं

# धनुधिहान्तग॑तं नास्ति च. पुस्तके ।

१ ष. णक्षिगेऽभयदा्रीं तां बाः। २ ख. 'हाविष"।

३९० भीषैपायममुनिपरणीतशू - [अ° ६१० छो° १-२]
( त्वरितामश्रदि )
सेचच्छेक्षःस्ीदरुपति। फट्‌ त्वरितायै नमः । खे च हृदयाय नपः। च च्छे शिषे
नमः । ठे क्षः शरिखाये नमः । क्षः सीं कवचाय नमः, ) घं दरं नेत्राय नमः। दरं क्षेमनञाप
फट्‌, नमः ॥ । २
ॐ त्वरिताविध्यां विद्यह तुणेविदयां च धीमहि । तन्नो देवी प्रचोदयात्‌ ॥ }
श्रीपभ्रणीतायै नमः, दरं वामायै नमः । ओंकाराय नमः, ॐ खे च हृदयाय नमः,
खच नमः, चण्डायै नमः, ्षस्री कवचाय नमः । छेदन्यै नपः केपण्यै नमः क्विये हृं
कां नमः । ्ेम॑कये जयायै विजयायै किंकराय रक्ष । ॐ त्वरिताज्ञया स्थिरो भव वषट्‌ ॥४
तोता सरिता तूरणेयेवं विचेयमीरिता । शियेश्रमस्तके कण्ठे हृदि नाभो च गृहक ॥ ५
उर्थोश्च जानुनद्धोरूदये चरणयोः क्रमात्‌ । न्यस्ताङ्गो न्यस्तपश्रस्तु समस्तं व्यापकं न्यसेद्‌ ॥६

पावेती शबरी चेवा वरदा मयहस्तिक्रा । मगररबलया पिच्छभौटलिः क्रिसल्ांशुका ॥ ७
सिहासनस्था मायूरबहच्छत्रसमन्विता । प्रिनेत्रा इयमा दूरी वनमालाविभूषणा ॥ ८ |
विपाहिकणाभरणा कषत्रकेयूरभूपणा । तरैसयनागकटीवन्धा ठपाहिकृतर्‌पएरा ॥ 1

एवरूपासिमका भ्रतवा तम्मच्रं नियुतं जपेत्‌ । ईशः किरातरूपोऽमूटपुरा गोरी च ताशी ॥ १०
नपेद्धायेत्पूनयेत्तां सर्मिद्ध विषादिहूत्‌ । अषटिहासने पूज्या दले पए्मादिके क्रमात्‌ ॥ ११
अङ्गगायत्री प्रणीता द्रूकाराच्या दलाग्रे । फट्कारी चाग्रतो देव्याः शीबीजेनाचेयेदिमाः ॥१२
लोकेशायुधव्णास्ताः फंटकारीं तु धनुर्धरा । जपा च विजया द्वाःस्थे पृज्ये सोवणपुके ॥१२
किंकरा बर्बरी पुण्ड लगुडी च तयोवेहिः । इषव सिद्धये द्रव्यैः कण्डे योन्याकृतौ हुनेत्‌ ॥१४
हेमलामोऽकनैधान्यैगोधमैः पृषटिसंपद्‌ः । यवै्ान्धैस्िछेः सर्वसिद्धिरीतिविनाशनम्‌ ॥ १५
अत रुन्मत्तता शत्रोः शारपलीभिश्च मारणम्‌ । जम्बूमिर्षनधान्यारिस्तिनीं शोत्पलेरपि ॥ १६
रक्तोत्परैमहापुषटिः कुन्दपुष्पमंहोदयः। मदिकाभिः पुरकषोभः कुमुद नेनवह्भः ॥ १७
अशोकैः पुत्रलाभः स्यात्पाटलामिः शुमाङ्गना । आत्रैरायुस्तिरेरंह्मीविरपैः श्रीश्म्पकैषनम्‌ ॥
इष्टं मधुकपुष्पैश्च विपैः सर्वज्ञतां लभेत्‌ । तरिरक्षनप्यार्सवाधिहो माद्धयानात्तयेज्यया ॥ १९
मण्डलेऽभ्यस्यं गायत्या आहुतीः पथचिशतिम्‌ । दचाच्छततरयं मृलत्पलवेदीक्षितो मवेत्‌

परथगठ५ पुरा पीत्वा चरुकं प्रा्षयेत्सदा ॥ 29

श्यादिमह्पुराण भाप्ये त्वरि तापूजाविधिकथने नाम नवाधिकतिशततमोऽध्यायः ॥ ३०९ ॥
आदितः शोकानां सप्ठङ्ाः- ९२५८

भध दुक्षापिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

प्वारितामन््नादि ।
अग्निरवाच- |
अपर सरितां वष्षयेऽहं अक्तिपुक्तिदाम्‌ । पुरे वजाकुखे देवी रनोभिटिसिते यजेद ॥ !
पदमगमे दिग्बिदिष् चाटौ बजाणि बीयिकामू । दवारोभोपशोभां च रिसेच्छीघ् स्रेभरः

१ स. हे तृष्णावि'। रस. ग. फलकारा ध । ३ च. णेयटि" । * क, ल. ग, 'लासूणोवै' ।

[भ० ६१० श्छो* ३६२] आगिर्राणम्‌ । ३९१
( व्वरितामश्ारि )

अषटदशषम॒जां सिह वामजङ्घा प्रतिष्टिता । दक्षिणा द्विगुणा तस्याः पादपीठे समीप्िता ॥ ३

नागभूपां वजदण्डे खद चक्रं गदां क्रमात्‌ । श्रूं शरं तथा शक्ति वरदं दकिणैः करैः ॥ ४

धनुः पादं शरं घण्टां तजनीं श्कमङ्कशम्‌ । अभयं च तथा वज्ञे वामपा प्रतायुधम्‌ ॥ ५

एननाच्छनरुनाशः स्याद्रा जयति लीलवा। दीपाय रा्मूतिः स्यादिव्यादिग्यादिसिद्धिभाङ्‌॥

तठेतिसक्षपातालाः कालाभ्िभुषनान्तकाः । ओंकारादीन्वरा(्मा(?))रभ्य याब्द्रह्माण्डवाचक्रमू

तकारादरामयत्ताय त।तला त्वरिता ततः । भस्तावं संप्रवक्ष्यामि स्वरवर्भ टिखेदभुषि ॥ ८

टु्रगेः कवगेः स्याचृतीयो निहतालङः । चतुर्स्तालुजिहाग्रो जिहादन्तस्तु पञ्चमः॥ ९
पष्ठाऽष्पृटसतपन्ना पिनत्रवगस्तु सप्तमः । उरष्माणः स्याच्छवगेस्तु उद्धरेच मनुं तत. ॥ १०
पषटसखरसमारुढप्रष्मणान्तं सविन्दुकम्‌ । तां द्वितीयं तु सरेकादशषयोजितम्‌ ॥ १९१
जिहताटुक्तमायागे पथम केवलं भवेत्‌ । तदेव च द्वितीयं तु अपस्तात्पुनरेव तु ॥ १२
(कएक।द्शस्वरयुक्तं प्रथम ताटुब्रगतः । उष्पणश्च द्वितीयं तु अधस्तादृश्य(१) योजयेत्‌ ॥ २३
पाठशस्वरस्युक्तपृष्मण्र प्रतायक्रम्‌ । जिहादन्तसमायोगे प्रथमं याजयेदधः ॥ १४
मिश्रवगाह्ितीयं तु अधस्तात्पुनरेव तु । चतुथस्वरसंमिन्नं ताट्वगादिसंयुनम्‌ ॥) १५
उप्मणश् द्वितीयं तु अधस्ताद्रिनियो नयेत्‌ । स्वरैकादशमिन्नं तु उमणान्तं सविन्दुकम्‌ ॥ १६
पचसरसमारूढं षष्टं संपुटयोगतः । द्विती यपक्षरं चान्यजिहग्रे ताहो गतः ॥ १७

मयमं पञ्चमे योज्यं स्वरार्पेनोद्धना इमे । ओंकाराच्रा नमोन्ताश्च जेतस्वाहममिका्करे ॥ १८
अहु दृर दृठः , हृदयं हां हेति शिरः । शिखा हव उल अल शिखा स्याकवचं हुल
हु द्यम्‌ ॥ १९
ह शरीक नेतरत्रयाय विद्यनेतरं परकीतितम्‌ | क्षौ हः खो दरू फलाय गृष्ठाङ्कानि पुरा न्यसेत्‌
त्वरिताङ्गानि वक्ष्यामि विद्याङ्गानि ब्रणुष्व मे। आदिद्हदयं परोक्तं त्रिचतुः शिर इष्यते ॥ २१
पशचपष्ठः शिखा प्रोक्ता कवचं सप्तमा्मात्‌ । तारकं तु भवेनरत्रं नवाधाक्षररक्षणम्‌ ॥ २२
ततषति समाख्याता वजतुण्डे ततो भवेत्‌ । ख ख हरू दशवीजा स्याद्रजतुण्डनद्रदतिका ॥२१
सेचरी जालिनी वारे खखेति उवालिनी दश । वधशवरी भीपणी खखेति च शवयेपि ॥२४
छख्दनि कराछिनि खखेति ह करास्यपि। क्षः भ्रवजवरपक्ी ख ख दुतीं पुत्रहग्यपि ॥ २६९
(द्वीवटे कलिधुनिनि शासी श्वसनतरेगिका । क्षपक कपिे हस कप्लिनाम दूतिका )॥ २६
दरू तेजोवतीं रद्र च मातङ्गी सौद्विदुतिक्ा। पुरेषु ख ख खट फट्व्रह्मकदूतिका(?) ॥ २७
वैतालिनि दशाणीः स्यस्त्यजान्यहिपखाख्वत्‌ । हृदादिकखसाद्‌ स्यान्पध्ये नेत्र न्यसेत्सुधीः॥
पादादारभ्य पर्धान्तं शिर आरभ्य पादयोः। अदूप्रिजानूरगृष्े च नाभिहूतकण्ठदेशतः ॥ २९
वक्त्रपण्डलपध्वं च अधोध्यं चाऽऽदिवीजतः । सोभरूपं ततोऽकारं धारापूलसुवासिनम्‌ ॥ १०
विशन्तं ब्रह्मरन्ध्रेण साधकस्तु विचिन्तयेत्‌ । पूधस्यकण्ठहू्ामी गुद्योरुजानुपादयोः ॥ ३१
आदिबीनं न्यसेन्पन्नी तजन्यादि पनः पुनः । उध्वं सोपपधः पद्मं शरीरं बीजविग्रहम्‌ ॥ ३२

> धनुशचिहान्तगेतो प्रन्यश्व. छ. पुस्तकातिरिक्तपुस्तकेषु नास्ति । + धनुक्चिहान्तगंतं नाति ग. पुस्तके ।

१ ख. श्ौयराप्तमः। २ घ.इ.म्‌। ओकरा । ३ ख.ग. ड, प्रस्तारं। * घ. "दिदेशतः। ५६,
मुकर््िणम्‌ ॥

१९२ श्रीमदपायनगुनिपरणीतम्‌-- [ अ० ६११ शो १-१४]
(

यो जानाति न मृत्युः स्यात्तस्य न व्यापयो पात्‌ । यजेल्लपेत्तां विन्यस्य ध्यायेहेषीं
द व्ये मणीताचयाः मणीताः पञ्चधा स्फृताः । ग्रथितौ हु करौ इत्वा मध्येऽङकुष्ठौ निपातेह।
तजेनीं गृधिं सेनां विन्यसेत्तां िरोपरि । भणीतेयं समाख्याता हृदेशे तां समानयेत्‌ ॥ १५
छर्थ्वं तु कन्यसामध्ये सबीजां तां बिदुद्िनाः । नियोज्य तजनीमध्येऽनेकटग्रां परस्परम्‌ ॥ १६
ञ्येष्ाग्रं निक्षिपेन्मध्ये भेदनी सा प्रकीतिता । नाभिदेशे तु तां बद्ध्वा अदगुष्ठाम्बु क्षिपेत्ततः
कराली तु महामुद्रा हदये योज्य पत्रिणः । पुनस्तु पुप्वद्रह्मलगरां जयेष्ठं सपृत्किपेत्‌ ॥ २८
वजतुण्डा समाख्याता वजे तु बन्धयेत्‌ । उभाभ्यां चैव हस्ताभ्यां मणिबन्धं तु बन्धयेत्‌ ॥
जीणि ज्ीणि प्रसार्येति वजपुदरा प्रङीतिता । दण्डः खङ्गं चक्रगदा मुद्रा चाऽऽकारतः स्पृता ४०
अद्गष्ेनाऽऽकरामत्रीणि त्रिशुलं चोध्वैतो भरेत्‌ । एका तु मध्यमोध्वां तु शक्तिरेव िधीयते४!
शरं च वरदं चापं पाशं भारं च प्टया । शमङ्ुशमभयं पद्मम च विशतिः ॥ ४२
ग्रहणी मोक्षणी वैव वालिनी चामृताऽभया । प्रणीताः पन्च पुदरास्तु पूजाहोमे च योजयेत्‌ ॥

इदययादिमहापुराण आभेये व्वरितामनच्रादिकथनं नाम दशापिकत्रिरशततमोऽध्यायः ॥ ३१० ॥

आदितः शोकानां समष्टयङ्ाः- ९२०१

भयैकादशायिक्रत्रिशततमोऽध्यायः ।
त्वरितामृहमन्रादि ।
अ्निरुबाच-
दीक्षादि वक्ष्ये विन्यस्य सिहवजकुठेऽजके ॥ १
ततुत्तु हेति बञेति पुर पुरु लृ लुट गजं गजं ह ह सिंहाय नमः ॥ २
तियैगृध्वेगता रेखाश्रत्वारश्चतुरो भवेत्‌ । नवमागप्िभागेन कोष्कान्कारयेव्‌ बुधः ॥ १

ग्राह्या दिश्ागताः कोष्ठा विदिशासु विनाशयेत्‌ । बाह्य वरै ोष्कोगेषु बाह्रे साष्कं स्पृतम्‌॥ १
बाहमकोषटस्य बहनि तु मध्ये यवरसमानयेत्‌ । वजस्य मध्यमं शृङ्गं बाह्मरेखा दविधाधतः॥ ५

वाह्यरेखा मबेदरकरा द्विमङ्गा कारयेद्‌ बुधः । मध्यकं भवेत्प पीतकणिकयुज्ञ्वलम्‌ ॥ ६
कृष्णेन रजसाऽऽछिख्य कुलिशाक्षिस(सिश)रापता । बाह्यतथतुरसरं तै बजसंपुटराञ्छितम्‌॥७
द्र भदापयेन्मन्री चतुरो वज्संपुटान्‌ । (कपद्मनाम मवेद्रामवीथी चैव समा भवेत्‌ ॥ ८
गभं रक्तं केसराणि मण्डले दौक्िताः ज्धियः। यजेच्च परराष्ट्राणि क्षिपं राज्यमवाष्ुयात्‌) ॥ ९
मूरति रणवसंदीका दकारण नियोजयेत्‌ । प्रलवि्ां सयवां मर्ोमगतां दिन ॥ १०
मथमेन पुनव कणिकरायां पूजयेत्‌ । एवं प्रदक्षिणं पूज्य एकैकं बीजमादितः ॥ ११

दलमध्ये तु विधां गामाञ्नेयां पञ्च ने तम्‌ । मध्ये नेतं दिशाल्ञं च गु्ठकाङ्गे तु र्षणम्‌ ॥ १२
हृतयः केशरस्थास्तु वामदक्षिणपार्व॑तः । पच पञ्च प्रूज्यास्तु सैः सतर; भपूजयेत्‌ ॥ !१
लोकपालाङ्यसेदष्टौ बाहो ग्भमण्डले । वणान्तमभ्िमारूढं पष्स्वरपिभेदितम्‌ ॥ १४

# धनुश्विहान्तगंतग्रन्धश्च. पुस्तके नास्ति ।

१ ग. "तवर्णीवसज्ज्व' । २ ग. तु चन्दरसं' ।

ज० ६१२ शो" १] अगरिूराणम्‌ णम्‌ ।
| ( त्ररिताभि्या ) क १९२

पथदश्ेन चाऽऽकान्त स्वै स्वैनोमभिरयोनयेत्‌ । शीघं सिह कथिकायां यजेद्न्धादिभिः भिषे
अषटमि्ष्टयेत्कुम्भभनराशतप्चितैः । मन्रपष्टमहसतं तु जप्तराऽङानां दशांगकम्‌ ॥ १६
हमं कुयादगनिकुणडे बदिमव्रेण चालयेत्‌ । निक्षिेदधरयेनामि बक्ति पयेऽग्निगा स्मरेत्‌ ॥ १७
गभीधानं पुंसवनं जातक च होमयेत्‌ । हृदयेन शतं हेष गहे जनयेच्छिखिप्‌॥ १८
पोहति तु विद्यायाः शिवापनिजनितो भवेत्‌ । होमयेन्पूरमश्रेण शतं चाङ्गं दशांप्तः ॥ १९
निवेदयेत्ततो देभ्यास्ततः शिष्यं पमेशयेत्‌ । अतेण ताडनं कृत्वा गृ्ङ्गानि ततो न्यसेत्‌ ॥२०
वियाकै्ेव संनद्धं वियाङ्गेषु नियोजयेत्‌ । पपं कषिपाययेच्छिष्यमानयेद्धिकुण्डकम्‌ ॥ २१
पधान्येस्तिरराञ्यभूलवरियाशतं हुनेत्‌ । स्थावरत्वं पुरा होमं सरीपमतः परम्‌॥ २२
पि्गपषतवं च मानुषं ब्रह्ममेव च । विष्णुत्वं चैव रद्रत्मन्तेपूर्ाहुतिर्भेत्‌ ॥ २३
एकया चैव शचहुतया शिष्यः स्यादी(ष्योऽस्य दी)तितो भगेत्‌। अधिकारो भवेदेवं शृणु मोक्षमतः परभ
ुमेरस्यो यदा मन्री सदाशिव स्थितः । परे च होमयेत्सवस्थोऽकर्पकमशतान्दश(!) ॥ २५
एणाहुला तु तच्ोगी धरमाधरमेने लिप्यते । मोक्षं याति परं स्थानं यदत्रा न निके ॥ २६
पथा नटे नलं क्षिप्रं जटं देही शिवस्तथा । कुम्भैः कु्याचाभिपेकं जयराज्यादिसषभाङ्‌ ॥२७
भकार ब्राह्मणी पूज्या गुषीदेदंक्षिणां ददेत्‌ । यनेत्सह्मेकं तु पनां कृत्वा दिने दिने ॥२८
तिलाञ्यपूरहोभेन देवी श्रीः कामदा भवेत्‌ । ददाति विपुखान्भोगान्यदन्यच समीहते ॥ २९

नप्ता हक्षरलक्षं तु निधानाधिपतिर््ेत्‌ । द्विगुणेन भवेद्राज्यं त्रिगुणेन च यक्षिणी ॥ ३५
पतुगुणेन ब्रह्मत्वं ततो विष्णुपदं भवेत्‌ । षद्गुगेन महासिद्धिरक्षगेकेन पापहा ॥ ११
दश जप्तवा देदशुद्धचै तीथंसलानफलं रतात्‌ । पटे वा भतिमायां वा शीघ्र वै स्थण्डिले यजेत्‌॥
धातं सहस्रमयुतं जपे होमे भक्गीतितम्‌ । एवं बरिधानतो जप्तवा लक्षमेकं तु होमयेत्‌ ॥ १९
महिपाजमेषमां तर्नं नरजेन पुरेण ब्रा । तिछैपरस्तथा लानैत्र दिगो ूमकनामबुजैः ॥ ३४

भीफरेराज्यसंयक्तैहोपयित्वा व्रतं चरेत्‌ । अधरातेषु संनद्धः खडगवापशरादिमान्‌॥ ३५
एकवासा विचित्रेण रक्तपीतासितेन वा । नीलेन वाऽय वसेण देवीं तैरेव चार्चयेत्‌ ॥ १६
बनेदक्षिणदिग्भागं दरि दच्याद्वरि बुधः । दुतीमत्रेण दारादाविकटप्त उमशानफे ॥
एवं च सरवकामा्नि मृङके सर्वा महीं रपः ॥ ३७
इ्यादिमहापुराण भामनये त्वरितामूलमश्रादिकयनं नामेकादशाधिकत्रिरततमोऽध्यायः ॥ ३११ ॥
सादितः शोकानां सप्ठङ्ाः-९३३८

भय द्रादशाभेकत्रिशततमोऽध्यायः।

त्वरिताविद्या ।

अग्निखवाच-- ध

१९ © [१ भ ९ विः ॐ
गरापस्तवमाखयास्ये धमकामादिसिद्धिदम्‌ । नवकोष्ठविमागेन विद्याभेद च विन्दति ॥ !

` # इदमर्धं नास्ति ग. पुस्तके ।
ध १ ग. पृष्पाक्षिपायसेच्छि" । २ क, "धप विपाचये' । ल. प्प क्षिपापये' । ३ख. ग. क्िमूल्प' । * क.
पवाऽऽज्याहु" । ५ क. भम्‌ । समे" । ख. ग. "मू । खमेकस्तोध' । ६ ख. ग. 'पद्‌।स्ि' । ७ ख. ग.पूर्णा । ८क्‌, कः...
८ भेरजेण 9, 9 ८५५
-¶ भरजेण परे" । ९ क. ड, “क्षेण शौन" । १० क, ग. इ, स्तारमा” । ११ क. ड, भेदश व्रियते । भं ।

| ह ।

३९४ ्ीपैपायनपुनिमणीतम्‌ -- [ भ० ६१९ शो २२९]
4 ( त्वरिताशरिया )

अनुलोपत्रिलोमेन समस्तव्यस्तयोगतः । कणांवरिकर्णयोगेन अत उर विभागक्षः॥ २

तरित्निकेण च योगेन देग्या चनद्धवरिग्रहः । जानाति सिदधिदान्मव्रान्स्तावाननिगैताम्बषून ॥ १

भ व

शाते वाले स्पृता मवा; भयोगास्तत्र दुकभाः । गुरः स्यात्मथमो बणैः फुदधपहववणव्‌ ॥ ४
भस्तावे तत्र चैकार्णां वणा व्र्णदयोऽभवन्‌ । ( भेतिरयगृध्वगता रेखाशवतुरशतुरो) भजेत्‌ ॥९
नव कोष्ठा मवन्दयवं मध्यदेशे तथाऽऽदिमान्‌ । दक्षिणेन संस्थाप्य मस्तावं दयेत ॥ ६
रस्तावरक्रमयोगेन(ण) प्रस्तावं यस्तु विन्दति । करपुष्टिस्थितास्तस्य साधकस्य हि सिद्धयः॥ ७
भलोक्यं पादमूले स्या्वखण्डां मुषं कभेत्‌ । कपाले तु समालिख्य शिवत्वं समन्ततः ॥ ८
श्मशानके वाऽथ वाहे निष्कम्य मन्रवित्‌ । ) तस्य मध्ये लिलिन्नाम कणिकोपरि संस्थितप्‌॥
तापयेत्लादिराङ्रिभूजमाक्रम्य पादयोः । सप्ताहाद्‌ नयेत्सरव भरढोक्यं सचराचरम्‌ ॥ १०.
वज्रसंपुरगभं तु द्वादशारे तु टेखयेत्‌ । मध्ये तु गर्भगं नाम सद शषिववरिदमितम्‌ ॥ ११
कुख्ये फलकके वाऽथ शिलापट्ट हरिद्रया । मुखस्तम्भं गतिस्तम्भं सैन्यस्तम्मं तु जायते ॥ १२
विषरक्तन संटिख्य इमशाने कपटे बुर: । षट्कोणं दण्डपाक्रानतं समन्ताच्छक्तियोजितम्‌ ॥१३
मारयेदचिरादेष इमशाने निहत रिपुम्‌ । छेदं करोति राष्र्य चक्रमध्ये न्यसेद्‌ ॥ १४
चक्रारां गतां शक्ति रिपुनान्ना रिपु हरेत्‌ । तार्यणेव तु बीजेन खद्गमध्ये तु ठेखयेत्‌ ॥१९
विदमेरिपुनामाथ इमदानाङ्गाररेखितम्‌ । सपाहात्साधयेहें ताडयेस्ेतभस्मना ॥ ११
भेदने छेदने चैव मारणेषु शिवो मवेत्‌ । तारकं नेतरं शान्िपष्टौ नियोज ॥ ७
दहनादिमयोगोऽयं +शाकिनीं चैव कषंयेत्‌ । मेध्यादिवारुणीं याव्रैकतुण्डा समन्वितः ॥ १८
कु्ठाच्रा(च) व्याधिरोगं तु नाशयेननतर संशयः । मध्यादि उत्तरान्तं तु कराटीबन्धनाज्पेह्‌ ॥
रकषयेदात्मनो विं मतिवादी सदाशिवः । वारुण्यादि ततो न्यस्य ज्वरङ्ेशविनाशनंं ॥ २०
सोम्यादि मध्यमान्तं तु गुरुत्वे जायते वटे । प्वादि मध्यमन्तं तु लघुत्वं कुरते क्षणात्‌ ॥ २१
भजे रोचनयाऽऽछिर्य पएतदरजाकृलं पुरम्‌ । करमस्यमत्रवीजेर्तु रकं देषु कारयेद्‌ ॥ २२
वेष्टा मावहेक्ना च रक्षेयं ृ्युनारिनीं । विघ्रपापारिदमनी सौभाग्यायुः्रदा धृता ॥ २
धूते रणे च जयदा शक्रतैनये न संशयः । वन्ध्यानां पुत्रदा हयेषा चिन्तामणिरिवापरा ॥ २४
> साधयेत्पररा्ाणि राज्यं च पृथिवीं जयेत्‌ । फट्‌ सीं पं दरं लक्तनप्याधकषादिरव्षगो भेद
हत्यादिमहापुराण आप्नेये त्वरिताबियासिद्धिकथनं नाम द्रादशाधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३१२ ॥

आदितः शोकानां समच्ङ्ः-९३६३

[भि

# धनुश्िहान्तगंतप्न्धः क. ड. दुस्तकयोनास्ति । + “ शाकिनी करपयेतकषणात्‌ ” इति क. ढ, पुस्तर्योः
पाठः । > अयं शोको नास्ति च. पुप्तङे ।

१ क ड, "गाधिक। च. 'गात्रिवणैः।२क. ढः "फे दिवयो। ३ ख. ग. णैः प्तय" । ४ क $
सुधीः । ५ ख, कं तत्सु । ६ क. ड. त्‌ । देना रिपृयो" । ७ क.&. दअतु"। ८ क. ड, दीष्डा। ९».

"रशोकनि" । १० क, &. “म्‌ । सोशरादिमध्यमान्तस्तु गू" । ११ श. "त तार" ।

[अर ६१६ शो° !-२९] अ्रिपराणम्‌ । १९५
(नानामश्राः )
भथ त्रयोदशाधिकभिशततमोऽध्यायः ।

नानामन्राः ।
अप्निरवाच--
ॐ बिनायकाचैने वध्ये यजेदाधारक्तिकम्‌ । पर्माद्फकनदं चै नालं पशं च कणिकाम्‌ ॥ १
हारं त्रिुण पमं तीव्रं च स्यलिनीं वंनेत्‌ । नन्दां च युगशां वेरं जौवन्तीं विन्धयवासिनीम्‌
गणप्ति गणपति "हृदयं स्याद्रणंजयः । एकदन्नोकटशिरः्िखायाचलकराणने ॥ १
गजवक्त्राय कत्वं दरंफडन्तं तथाऽष्कम्‌ । महोदरी दण्डहस्तः पूरमादौ मध्यतो यजेत्‌ ॥ ५
लयो गणाधिपो गणनायको ऽथ गणेश्वरः । वक्रतुण्ड एकटृन्तोकटरम्बोदरो गजः ॥ ५
वक्त्रो विकटनापाऽथ दपर विशघ्रनारिने । पूम्रर्णो पहनद्राश्ो बि विघ्रशषपूजनम्‌॥ ६
गिएुरायजनं ब्ष्ये असिताङ्ग रुरस्तथा । चण्डः क्रोधस्तथोन्मत्तः कपाली भीषणः क्रमात्‌ ॥७
(कषंहारो भैरवो ब्राह्मी पुर्या हसरस्तु भैरवाः । ब्रह्माणी पणता दीघ अग्न्यादौ बटुकाः
कमात्‌ ) ॥ ८
समयपुत्ो ब(ब)दुको योगिनी पुत्रकस्तथा । सिद्धपत्रशच बटुकः दुखपुत्रधतुर्कः ॥ ९
हतुकः सेतरपालश्च तिपुरान्तो द्वितीयकः । अप्रिरतालोऽगप्रिजिहुः कराली काललोचनः॥ १०
एकदश मीमा रे परेतस्तथाऽऽपनम्‌। [ॐ] ए हीं चौ जिपुरा पञ्रापनसपास्थिता॥? !
विभ्रयभयपुस्तं च वामे बरद्मालिकाम्‌। मूणेन हृदयादि स्याज्जालपूणं च दकम्‌ ॥ १२
गोमध्ये नाम संलिख्य चाषटपतरे च मध्यतः । इयशञानादिषटे इमशानाङ्गारेण त्रिटेखयेत्‌ ॥ ११
विताङ्करपिषटकेन प्रि ध्याता तु तस्य च । सिप्लोदरे नीटसूत्रष्ठ चोच्ाटनं मवेत्‌ ॥ १४

ॐ नमो भगवति जा(ज्वा)लामानि(लि)नि गृध्रणणपरिहते स्वाह ॥ १५
दध गच्छ्ञपन्यत्रं पमान्साम्नाल्लयो भवेत्‌ ॥ १६
ञश्रीहींष्ींभिव नमः॥ १७
उत्तरारौ च ूणिनी सूर्या एनया चतुर्दटे । आदिल परभाक्ती च सोमानिमधुराच्छ्िः (1) ॥
ॐ दीं मयै नमः॥ १९

गौरीमतरः सक्कसे होमाद्धानाज्ञपार्यनाद्‌ । रक्ता चतन पावरदा दक्षिणे परे ॥ २०
अदगुशञामययुक्तां तां प्ाथ्यं सिद्धात्मना पुमान्‌ । जीवदषेरते धीमा चौरारिभयं भवर्‌ ॥ २१
¶ृदः मादी भवति युधि मत्रा्बुपानतः । अज्ञनं तिलकं बहयो जिगर कविता भवेत्‌ ॥२२
तपान्यैयुनं शैदये तन्तपादयोनिवीक्षणम्‌ । सशरी तिलहोपात्सर्मं चैव तु सिध्यति ॥ २१
सपाभिपत्नितं चामं यज्ञस्तस्य पिषः सदा । अधनारी शर्ूपोऽयं लक्म्यादितैष्णवादिकः॥२४
भनङ्गरूपा शक्तिश्च द्विता मदनातुर । पवनवेगा भुवनपाला वै पसवैसिद्धिका॥ २५
स

+ धनिहान्ततपरस्थः क. ह पुरस्तकयोनसितं ।
(~ ]-------~--~~~~~
५ क. ठ, च सवार पक । २ ख. ग.क्शवं । रेख जपेन्‌ । „ स. ग. तेजोवती । ५ क. $,
वाऽत्र" । ६ क, इ, पाव भीमास्य ठँ । ७ स. ग. काकम्‌ । ८ ख, इ भजुने। ९ च. बं । १० श. त्‌.
" ।

१९६ आमहैपायनमुनिपरणीतम्‌-- [भ ६१४ छो १-९]

( त्वरिताज्ञानम्‌ )
अनङ्कपद नानङ्गमेखणां तां जपेच्छये । प्रमध्यदरेषु हीं सखरान्कादींस्ततः शिया; ॥
षट्कोणे वा धटे वाऽथ रिखितवा स्यद्रशषीकरम्‌ ॥ २६
ॐ हीं तरू नित्य्छिने पदद्रषे। ओम्‌, ओम्‌ ॥ २७

पूरमन्नः षडटङ्गोऽयं रक्तवर्णे त्रिकोणके । द्रावणी दखादकारिणी प्तोभिणी गुरुशक्तिका ॥ २८
हेशानादौ च मध्ये तां निलया पाशाङ्कुशौ तथा । कपालकरपकतरं वीणा रक्ता च तदती ॥२९
निलयाऽभया मङ्गला च नववीरा च मङ्गला । दुभंगा मनोन्पनी पूज्या द्रावा पवादितः स्थिता॥
ॐ हीम्‌ › अनङ्गाय नमः । ॐ हीं स्मराय नमः ॥ ॥ ३
मन्मथाय च पाराय कामायवं च पश्चधा। कामाः पाशाङ्कुशौ चापबाणा ध्येया बिभ्रतः
रतिश्च विरतिः भरीतििमीतिश्र मतिधतिः। विरतिः पुष्टिम क्रमात्कामादिकेवुताः॥ ११
ॐ छं नित्यह्नने मदद्रवे, ओम्‌, ` ओम्‌, अ आइ ंउ उक्ल एओ भरौ
अंअःकुखगयपङ्चषछजक्षमटदठडदणतथदध नपफबमभमयरक्ष

शषसटह क्षः, ॐ छं निद्यक्लिने मदद्रवे स्वाहा ॥ १४
1आधारशक्ते पमं च सिहे देवीं हृदादिषु ॥ १९
ॐ हीं गौरि रुद्रदयिते योगेश्वरि हरू फट्‌ स्वाहा ॥ १६

हइसादिमहापुराण भान्नेये नानाम थनं नाम त्रयोदशाधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ १११९ ॥
आदितः शोकानां समघ्यह्ञाः- ९३९९

भय चदुदंशाधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।
१ त्वरिताज्ञानम्‌ ।
अपनिरुवाच-
ॐहींदरुखेछेक्षःसींदैरप्षं हीं फट्‌ सरितायै नमः॥ ॥
त्वरितां पजयेग्यस्य द्विभूनां चाषएवाहुकाम्‌ । आधारशक्ति परमं च सिहे देवीहृदादिकम्‌ ॥ :
पूर्वादौ गायन्रीं यजेन्मण्डले वै प्रणीतया । ईरूकारां चेचरीं चण्डां छदनीं किपणीं स्ियाः॥ ?
दरूकारीं क्षेमकारी च फट्कारी मध्यतो यजेत्‌ । जयां च विजयां द्वारि किंकरं च तद्गरतः॥४

तिेहोमशच सव॑प्तय नामन्याहृतिमिस्तथा । अनन्ताय नमः स्वाहा कुलिकाय नमः स्वाहा ॥4
स्वाहा वासुकिराजाय शङ्गपालाय बौषट्‌() । तक्षकाय वषेण्निदयं महापञ्ाय वै नमः॥ ९
स्वाहा कर्कोटनागाय पटूपद्माय च वै नमः । लिखेनिग्रहचक्रं तु एकाशीतिपदेनेरः॥ ५
वस्ते पदे तना मून शिलायां य्टिकासु च । पध्ये कोष्ठे साध्यनाम पूर्वादौ पटिका च ॥ ८
ॐ दरू क्षु छन्द्‌ च्छन्द चतुरः कण्ठकां काररातिकाम्‌। पेशादीवधुपदौी च यमराज्यं च बाह्य

ल जन्त सरत न लनल
# एतस्मालुरतः--“ ह्रीम्‌, भ दरीं नियरक्तिनने मददरमरे स्वाहा ” ¶त्ययिकं ख. पुस्तके 1 † इदमरपं नि

कल.ग.ङपूस्तकेषु। पृस्तकेषु ।

। १्‌.ग. ठे वर्हिस्व।२स पटे, रग. हरीं । ४ ग. हरं छशा सेः। ५ स. ज्निवम्‌ ।६ग इंकार ।
७ ज्ञ, ग. "हेमिश्च। ८ ग, य जपाभियं। ९ ल. “षट्‌ तुभ्यम" । १० क. ङ. धने। ११क.ग.ढ्‌. म्‌ । एषा
१२ ज. दाष पाः । १३ क. इ. 'शपदौ'

[०११५ शो*१-२] अ्रिएुराणम्‌ । ३९७

( स्तम्भ्नािमश्राः )
ककराली नारवमाीकाटींमोक्षमोनली । पामोदेतत्तदेमोना रक्षत स्व स्व भक्ष यों ॥ १०
(पमयाटटयाटमोटमा मोटमा । मोमोदाभ्रविरिभूषाटटवीश्रीश्वारर ॥ ११
यमराजाद्वाद्यतो रं तं तोयं मारणात्मकम्‌ । कललं निम्बनिर्यासमलाष्टग्िषसंयुतम्‌ ॥ १२
अङ्गारेण समायुक्तं पिङ्गलाधारसेयुतम्‌ । काकपक्षस्य रेखन्या इमशाने वा चतुष्पये ॥ ११
निषाप्य्कण्डापस्तादररपीके वाऽथ निक्षिपेत्‌ ) । बिभीतहुपवाखाधो यत्रं सवौरिमरदनम्‌॥। १४
रिषेचानुगरहं वक्रे शुङपमेऽथ मूर्जके । लाक्षमा कुद्कुमेनाथ खटिकाचन्दनेन वा ॥ १५
वि भित्तौ च एवादि नाम मध्यमकोष्ठे । सण्डेनुपारिमष्यस्यमों जं सोवाऽपि परिम्‌ १६
रकमीशछोकं शिवादौ चं राकषसादिक्रपलिसे्‌ । श्रीःसामोर्मामासौश्रीःसानौयाङ्े

¶

यानौ सा॥ १७
(] १ [>

पायारीलालौलीयार्मौ हेयीनौसामराया । लीला यत्र षदुक्ता बहिः शीघ्रां दिक्षु

च कलशं वहिः ॥ १८

पदस्थं पञ्मचकरं च मृत्युजित्सरगगं धृतिम्‌ । शान्तीनां परमा शान्तिः सौभाग्यादिपरदायकम्‌ ॥
रे दरसमाः कामाः कोष्ठकास्ततर तां लितित्‌। ओं माधा दरेफडन्ता च आदिवणमथान्ततः॥
रिय वरणक्रमेणेव संज्ञां च वपडन्तकाम्‌ । अधस्तात्मलङ्गिरेषा स्ैकामाथसाभिका ॥ २१
(+एकाशीतिपदे सवोमादिवणेन्मेण तु । आदिमं याद्न्तेस्यादरषदनतं च नाम बे ॥ २२
एषा प्रलङ्किरा चान्या सवेकरौयादिसाधनी । ) निग्रहानुग्रहं चकर चतुःषष्टिपदेशिसेत्‌ ॥ २१
अमृती सा विीं चक्रे सः, हीनामाय मध्यतः । फटकाराधाऽन्यत्रगतां त्रदहीकारेण वेष्टयेत्‌ ॥
कुम्भद्धारिता सरमश्शरहृत्सवदायिका । विषं न्येत्क्णनपादक्षरावरध दण्डकैः ॥ २५
इयादिमहापुराण भाग्ये त्वरितामच््रकथनं नाम चतुदशाधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ११४ ॥
आदितः श्चोकानां समष्याः-९४२४

भथ पश्वदशाधिक्रेशततमोऽध्यायः ।

स्तम्मनादिमन्राः ।
अश्निरुषाच--
स्तम्भनं मोहने दयं विदेपोचाटनं षदे । विष्याभिमरोगं च मारणं शोभनं एनः ॥ १
भने कूर्मं समाङिखय तीढनेन पदङ्कलम्‌ । पुखपाद चतुष्केषु ततो मत्र न्यसेद्धिनः ॥ र

# भस्मिननय काली मारपमाली च काली भ्रलोकयमोदनीति च. पुस्तके । † धनुशिहान्तगैतम्न्थो ग. पुस्तके
मास्ति । >< इदमर्धं नास्ति ख. पुस्तके । + धनुधिहान्तमतमरन्थः क. ङ. पस्तकयोनास्ति ।

१ ग. श्लगोक्ष" । २ ख. “वः । ३ ख. तनलं । क. ड. यदिशम्‌ । ५ क. क. च रक्षरादि"। ६ ग. स ।
७ग.मो। न्ख.या।९ख.या। १०ख.मा। ११क. ठ तौ। १२ग. यां । १३ क.ना। १४क. ङ. या ।
१५क. ख. "या खनोलालीसानायज्ञेवषडंताब'। १६ क. सन्ना संज्ञा च मध्यमम्‌ । १७ क. ङ. ग्कामाथेसा । १८ ग,
"यासा १९ क.ङ. "पदे लिते । २० क. ङ. च. 'यावजरंसंदट । २१ क, ल, पासनं । २२ क. सच, ताडकेन ।

१३क.ङ्श्केत्‌ तः।

१९८ भौमपायनिपणीतम्‌-- [० ११९ शरो, १]
( नानमन्ाः )
चतुष्पदषु हीकारं 'दीकारं एुलमध्यतः । गर्भे बिं ततो णिरप साधकं पृषतो छित्‌ ॥ १
मालामनरसतु सवेष इषठकोपरि संन्यसेत्‌ । पिध.य कूमेपृष्ठन करलनामिेपडेत्‌ ॥ ५
महाकू्य पूजविनवा पादमेकं तु निक्षिपेत्‌ । त.दयेद्ामपादेन स्पृता शरु च सप्तधा ॥ ५
ततः सजायते शत्रोः स्तम्भनं युखरागतः । कृत्यौ तु भैरवं ख्यं मालाम समालिखेत्‌ ॥ ६
ॐ शाश्मुखस्तम्भनी कीमरपा आदी ढि्वरीमू्‌। हीं फं फत्कारिणी मम शश्रणां देवदत्तानां पुसं
स्तम्भय स्तम्भय (\मम सविदरेषिणां युलरलम्भनं कुर कुर, ॐ दरं फं फत्कारिणी खाद
पटहतुं समालिख्य तज्नपन्तं महावलप्‌ । वामेनैव नगं शरं संचिखिदक्षिणे करे ॥ . ८
रिखिन्मन्रमपोरस्य सङ्गमे स्तम्भयेदसैन्‌ ॥ ९
ॐ नमो भगवत्यै भगरमाछिनि निरं फर निर स्फुर सन्द खन्द निल द्रव द्रष) ( ईर
‡ हीकाराक्षरे स्वाह ॥ ११
एतेन रोचनाधसतु तिडकान्मोहयेजगत्‌ ॥ ११
ॐ फं दर्‌ फटफटत्कारिणी हीं जल ज्वल) तरलोक्यं मोहय मोहय । ॐ गु्ठकारिके खाह॥
अनेन तिलकं कृतवा राजादीनां व्ीकरम्‌ । गर्दभस्य रजो गर कुसुमं ृतक॑स्य च ॥ ११
नारीरनः कषिषदरातरौ शय्यादौ देपकृ्मेत्‌ । गोखुरं च तथा शृङ्गमश्वस्य च सुरं तथा ॥ १४
शिरः सस्य संक्षि एेषूचाटनं भवेद्‌ । करवीरदिफा पीता संसिद्धा च मारणे ॥ १९
ग्यालच्छच्छुन्दरीरक्तं करवीरं तदयथंत्‌ । सरं षट्‌्दं चापि तथा कर्कटवृधिकम्‌ ॥
चृणीृलय क्षिपेत्तेले तदभ्यङ्गं च कुत्‌ ॥ ष १६
ॐ नवग्रहाय स्ैशश्रनमम साधय साधय मारय मारय, आं सोमं बुचुशंशंक्षंको अ स्राष्॥
अनेनाकरतिरच्यं उमशाने तु निधापयेत्‌ । भू वा मतिमायां बा मारणाय गिपोग्हाः ॥ १८
ॐ कुञ्जरौ ब्रह्माणी, ॐ मज्ञरी महेशरी, ॐ वैताली कौमारी, ॐ काली वैष्णवी, ॐ धोरा
वाराही, ॐ वेतालीनद्राणी, ॐ उरी चामुण्डा, ॐ वेताली चण्डिका, ॐ जयाली यक्षिणी,
नब मातरो हे मम श्यत गहत, मू नाम रिपो्िरय इमशाने पूजिते भिपेत्‌ ॥ १९
इयादिमहापुराण भेये स्तम्भनादिमच्रकयनं नाम पञ्चदशापिकनि शततमोऽध्यायः ॥ ३१५ ॥
आदितः शोकानां समष्ङाः- ९४४३

भथ षोडशाधिकत्रिरततमोऽध्यायः ॥

नानमश्राः।

अश्निरुवाच- द.
आदौ हुंकारसंुक्ता सेशच्छेपदभूषिना । वरगातीनमिसगण चीरं पफडनितका ॥ १

% इदं पदं नास्ति ख. ग. च पुस्तकेषु । † धनुधिहा-तगेतप्रन्थः क. इ. पस्तकयो नस्ति । + षनुिहान्तभैत
ग्रन्थश्च. पुस्तके नास्ति । ।

१ ख. हरापमरं ।२ क, ख. संन्यस्य । > क. स. इ. 'भिवेध्येत्‌ । क.ड. शु त्रिसः । ५ क. ३,
नत्वा । ६ ख. ग, कामं) ७ क. ढ, ^ पायनी निकरी हरीं हरं फट्कगि" । ८ ख. ग. "मालिन्यै । ९. वि 1
१ ग. च. स्पुर्‌। ११ स. ^तेमोह" । १२ स. रज्कत्य । १४ ख. ग. दख पी" । १४. सौ ।१५ ग. म॑ बृ
शसकैष्वा'। १६ ख. "पेष" । १०४. क. लेक्तेफ' ।

[म° ६१७ छो° १-११] अ्रिपुराणम्‌ । १९९

( स्कलादिमच्ोद्ारः )
सकमकरी विश्या विषसपादिपरदनी । (अद्रकरच्छेति परपोगथ कालदष्टस्य जीवने ॥ २
ॐ दरं कक्षः भरयोगोऽयं विषदष्ममर्दनः । ) सी दरू फटिति योगोऽयं पापरोगादिकं नयेदै॥
{मिचेति च भयोगोऽयं रिपुवष्टादि वारयेत्‌ दर शाप्रामिति योगोऽयं योषिदादिषश्षीकरः ॥
सत्ीखेच योगोऽयं काल्दष्रिपुं येत्‌ । कषः खी क्षः संमयोगोऽयं बकाय विजयाय च ॥
र हीं री स्मये स्प भगवति [+अंम्वक कुम्नके। सयं स्फं स्फम्‌) उम्‌ उप्‌, इरण नमो
धोराए्सि च्छा छी किणि किणि विन्छरसफो छ श्रीं हीम्‌ । रे श्रीमति कुम्निकाविधा सरव.
करा | स्मृता ॥ ६
भूः स्कन्दाय यानाह मन्रानीशश्च तान्वदे ॥ ७
इ्यादिमहापुराण आभेये नानामच्रकथनं नाम षोडशाधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३१६ ॥
आदितः शोकानां समणडाः-- ९५९५०

भय सप्तदशाधिकत्रिश्षततमोऽध्यायः ।

सकलाद्विमच्रोद्धारः।
हषर उवाच-- |

सकलं निष्कं शून्यं कलायै खमरुकृतम्‌ । पणे प्यमन्तस्थं करो चाष्टमं शिवम्‌ ॥
प सादस्य पराख्यस्य स्मृतरूपं गुहाया । सदारिवस्ं शब्दस्य रूपस्याखिलपिद्धये ॥
अमृतशशुामे्रभेशरशोग्र उकः । एकपदैल ओनारूय ओपषधशाुनदी ॥

अकारादेवाचकाश्च ककारादेः क्रमादिमे । कापरेवः शिखण्डी च गणेशः कालक्ंकरौ ॥
एकनेत्रो द्विनेत्श् जिशिखो दीर्घबाहुः । एकगादधचन्द्रध वपो योगिनीमियः ॥ ५
शक्तीश्वरो महाग्रन्थिस्तपकः स्थाणुदन्तुरौ । निधीशा नन्दिपद्मश्च तथान्यः शाकिनीमियः ॥३
गृखबिम्बो भीषणश्च कृतान्तः पाणस ज्ञकः । तेजस्वी इक्र उद्धिः श्रीकण्ठः सिह एव च ॥७
पाहो विरूपश्च पष स्यान्नरपिहकः । सूर्यमात्रा समाक्रान्तं बिश्सूपं तु कारये ॥ ८
अष्पतसयुतं कृतवा शशिनीजे विर युतम्‌ । ईशानमोजसाऽऽकरान्तं मथ तु सपुदधरेव्‌ ॥ ९

¶८

०८ -@ ॐ ~

तीयं परुषं विद्धि दक्षिणं पचम तथा । समं वामदेमं तु सद्योजातं ततः प्रम्‌ ॥ = १०
+ 4 + नि © ~= {
रसयुक्तं तु नवमं ब्रह्मपचकम।रितम्‌ । ओंकाराद्याश्रतुथ्य॑न्ता नमोन्ताः सर्वमन्रकाः ॥ ११

# धनुधि्ान्तगेतभ्रन्थः क. ट. पुस्तकयोनांस्ति । 1† इदम्थं नस्ति ख. ग. पुस्तकयोः । + धनुधिान्तग॑त.
भन्थः ख. पुस्तके नास्ति ।

क

१ ग. "वकारीसर्वंहरीविषसंघरादि" २ग कक्षः।३ख.ग. त्‌ 'घेतीच। ४्क. ड. ह शी हू ह्मि" ॥

क ह्न्नीदहदरूमिः। ध६्ख गरश्रीस्केषे स्मयेमः 1 छ.श्रास्फेकंक्षोमः।७क ठ. आम्ब। <ग.के॥

रकां नस्क ॐ नदं रणनमे अरां जसिष्ठंशं छठी प्रिल क्रिल पिक छणज्मंप्त श्रश्रश्री । छ. "के स्फेम्‌, थो

भतं व्च नमो अधोराय मुके त्रवी फिलि किलि भि्ास्फौ हसं फो हर श्रीमिति कुः । ९ च. "रंहतम्‌ ।

1० क. ठ. क्षेमणं । ११ क. ड, च. प्रसादस्य । १२ क. ङ. च. ' स्य सच्छन्दरू'। १३ क. इ. च. माञ्शशी, 4

क. ढ. "शोऽनन्तप। १५. व यक्षः स्याः च. श्व षश्च" । १६ क. इ, ^त्‌ ॥ भङ्गम'। १७ क. इ. "नामु" ।

१८, ग, द्वितीयं ।

४०० ओपहेपायनमुनिपरणीतम्‌- [ भर ६१८ शरो,

(
सधोदेवा द्वितीयं तु हदयं चाङ्गसंयुतम्‌ । चतुर्थ तु रिरो विद्धि र॑श्वरं नाम नामतः ॥ २ ॥
(कषहकणंक्िखा ङेया विश्वरूपसमन्विता । तन्पश्नमषटसंर्यातं नेत्रं तु दशमं मतम्‌ )॥ १}
अनलं शशी समाख्यातं शिवसंज्ञं शिसिध्वजः । नमः स्वाहा तथा वौषद्‌ हरं च षटफक्रमेण त्‌
जातिषटकं हृदादीनां भासदं मन्रमावदे । ईशानाद््रसंख्यातं पोदधरेबांदुर्ञितम्‌ ॥ १५
ओषधाक्रान्तरिरसमृहकस्योपरि स्थितम्‌ । अरथचन्द्रोध्वनादश्च बिनयद्धितयमध्यगम्‌ ॥ १६
तदन्ते विश्वरूपं तु कुटिलं तु भिधा ततः । एषं परासादपन्र्च स्कमेकरो पनुः ॥ १७
गिखाबीनं सपुदृल फट्कारान्तं तु चेव फट्‌। अ्चनदरासनं ्ेयं कामदेवससपैकम्‌ ।॥ १८
महापाशरुपतास्ं तु सर्मदुषटममर्दनम्‌ । भासादः सकलः भोक्तो निष्कलः भोच्यतेऽधुना ॥ १९
सौषधं विष्वर्पं तु रद्राख्यं सूयमण्डलम्‌ । चद््ार्षनादसंयोगं विसं कुटिकं ततः ॥ २०
निष्कलो युक्तिुक्तौ स्यात्पाङ्गोऽयं सदारिवः । †अंगुमानिश्वरूपं च आरतं शून्यरञ्जितम्‌।
बह्मङ्गरहितः शून्यस्तस्य मूतिरंसस्तरुः । विध्रनाश्चाय भवति पूजितो बलबालरैः ॥ २२
अंशुमान्विश्वरूपारुयपूषकस्योपरि स्थितम्‌ । कलायं सकलस्यैव एूजाङ्गादि च सर्वदा ॥ २}
नरसिंहं इृतान्तस्थं तेजस्वी माणपर्वेगम्‌ । अंडुमानूहकाक्रान्तमधोधपं समलंकृतम्‌ ॥ २५
चन्द्राधनादनादान्त बरह्मविष्णुबिभूषितम्‌ । उदधि नरतिहं च सूरयमाज्ाबिभेदितम्‌ ॥ २९
यदा कृतं तदा तस्य ब्रह्माण्यङ्गानि प्रवत्‌ । ओनाख्यपंशुमदुक्तं पथमं वणगुद्धरेत्‌ ॥ २६
अंगुमचाुनाऽऽकन्तं दवितीयं वणेनायकम्‌ । अगुमानी्वरं तदचुतीयं पुक्तिदायक्म्‌ ॥ २७
ऊहकशांुनाऽऽकरान्तं वरुणं प्राणतेनसम्‌ । पञ्चमं तु समाख्यातं कृतान्तं तु ततः परम्‌ ॥ २८

अंुमानुदकमाणः सप्तं वणंगुदधृतम्‌ । पद्ममिन्दुसमाक्रान्तं नन्दीशमेकपाद्‌ धृक्‌ ॥ २९
भथमं चान्ततो योऽय क्षपणं दशवीजक्म्‌ । अस्याऽऽ्च च तृतीयं च पञ्चमं सप्तमं तथा ॥ ३५
सद्योजातं तु नवमं द्वितीयं हदयादिकम्‌ । दश तु प्रणवं यत्तु फडन्तं चास्मुदधरेत्‌ ॥ ?!
नमस्कारेयुतान्यत्न ब्रह्मङ्गानि(णि) त नान्यथा । द्वितीयादषमं यादौ बिचेश्वरा मताः ॥ १२
अनन्तेशशच सूहेमश्च तृतीयश्च शिवोत्तमः । एकूरयेकैरूपस्तु मिपूिरपरस्तथै ॥ ३३

शीकण्ठशच शिखण्डी च अष्टौ वियेश्वराः स्मृताः । शिखण्डिनोऽप्यनन्तान्ते मश्रानतं मूतिरीसि
इयादिमहापुराण आग्नेये सकलारिमश्रोद्धारवणंनं नाम सप्तदशाधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३१७ ॥
आदितः शोकानां समश्यङाः--९४८४

भयाशटदशाधिकत्रिश्षततमोऽध्यायः ।
गणपूना।

श्र उवाच- ।
विश्वरूपं समुदय तेजस्युपरि संस्थितम्‌ । नरसिहं ततोऽधस्तात्ृतान्तस्तदधो न्यसेत्‌ ॥ !

* धनुधिहान्तगेतप्न्थः क. इ. पुस्तकयोनाह्ति । † एतदर्भस्थाने “ भङ्गुखानि श्रूपश्च सोऽत शून्यस
तम्‌ “” इति क. ढ. पुस्तकयोः ।

१क.छ. ध्यं चांशसं। २ क. ट. निःसङ्घे। ख. ग. "रसंभरम्‌ । वि" । ४ छ. बालानारषीः। ध ग
ड. च. शूर्षग"। ६ ख. भ्मेवा ततो। ७ क. ङ. "रमुराहय त्र । < क, ङ, तु वाऽन्य । ९क. इ, च, "करदस्तु ।
१०क, ह, "या । रिण्डश्च। ११ ख. ग. श्रीरण्डश्च ।

भ» ६१९ को° १-६] अभ्रिपुराणम्‌ ।
[ (भीता ) धु ०१

पणवं तदः हतवा अरकं तैदथः एनः । अगुमानि पपू कण्ठो परणवादिकः ॥ २
नमोन्तः स्याक्तुर्वरणो बिश्व च कारणम्‌ । सृधमा 31हतं व्रह्मण्यङगानीह च पवत्‌ ॥
षद्रेसणवं पए फु यपृचःत्‌। धोरधोरतर पशवाददुरूपमतः स्मेत्‌ ॥ ४
पर्दं दविधा छृत्वा ततः अणवमुेत्‌ । दहेनि च द्विषा कारय परेति च द्विषा मतम्‌॥ ५
वातयति द्विषा कृतवा दफडन्तं सचेत्‌ । अधोराच्नं तु नेत्रं स्याद्वायतरी चोच्यतेऽधना ॥ ६
तन्महेवाय विग महादेवाय धीमहि । पतनः शिवः मचोदयाद्वायतरी सर्भूसाधनी ॥ ७
वात्रायां बिजयादौ च यजेत गणं भिये । दोस तु पुरा कमरे समन्ताददमाणिते॥ «८
षतु्पदं त्रिकोणे त तरदं कमलं शिसेत्‌ । ततष्ठे पदिकावीयिमागि भिद्लमश्वयुक्‌ ॥ ९

[द = न
वसुदरेवसुः सानेन्ञिर ठैः पादपा । तदूर््े वेदिका देया भागपात्रप्रमाणतः ॥ १०
द्रं पशममितं काषटादुदरारं विव्रभितम्‌ । द्वारोपद्राररनितं मण्डलं विघरमूदनम्‌ ॥ ११

आरक्तं कमलं मध्ये बह्यपद्मानि तद्विः । तिता तु वीथिका करायी द्वारानि तु यथेच्छया ॥
कणिका पीतवर्णा स्या्ेशराणि तथ पुनः । पण्डलं बिन्रम्दास्यं मध्ये गणपति यजेत्‌ ॥ १३
नामायं सवराकं स्याहेवाच्छकसमन्वितम्‌ । जिरो हतं ततपुरुपेर्ग उमां च नपान्तकम्‌ ॥ १४

गजास्यं गक्ष च गाङ्गेयं गणनायकम्‌ । त्रिरा गगनगं गोपति पू्वङकिगम्‌ ॥ १५

रिचित्रसं महाकायं लम्बोष् ठम्पकणेकम्‌ । लम्बोदरं महाभागे चिट्तं पामैतीपियम्‌ ॥ १६
च ॥ ॥ न = = [1 [१ प

भयाव्रह च भद्रं च भगणं मपसृदनम्‌ । द्वादशैते दशपङ्कौ देवत्रासं च पिमे ॥ १७

महानादं भासुरं च विघरराजे गगधिमम्‌ । उद्ररसरनषुण्डौ च महषृण्डं च मीपकम्‌ ॥ १८
मन्मथं मधरसूदे च सुन्दरं भा्रमुकम्‌ । सौम्ये ब्रह्मेश्वरं ब्राह्मं मनोहत्ति च संख्यम्‌ ॥ १९
रयं नृत्थमियं रौरं विकर्णं वत्सलं तथा । कृतान्तं कालदण्दं च यजेतकुम्भ च पूषैह्‌ ॥२०
अयुतं च जपेन्मन्रं होमयेनु दशांशतः । शेषाणां तु दशादूलया नपाद्धोमं तु कारयेत्‌ ॥ २१
एणा दसखाऽमिषेकं तु कुर्पात्सर् तु सिध्यति । भूगोश्वगजवन्रा्चगुरपूनां चरख्रः ॥ २२
यादिमहपुराण भेये गणपूनाविधानकथनं नामाष्टादशापिकनिशततमोऽध्यायः ॥ ३१८ ॥
भादितः शोकानां समणङ्ाः- ९५०६

भथैकोनविंशत्यपिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

वागीश्वरीपूजा ।
{षर उाच- ह
पागीश्वरी पूजनं च प्रवदामि समण्डलम्‌ । ईशरं कालसंयुक्तं मनुं वणसमायुतम्‌ ॥ १
निषद्‌ दृशवरं कार्थं मनुना चन््रमथषह्‌ । अत्रं न हि दषं स्यद्छयेन्कुनदन्दुसंनिभाम्‌ ॥ >
पश्वाशदर्णमाशं तु मुक्ताक्लग्दापभूषिताम्‌ । वरदाभयान्नमूत्रपुप्तक्रल्यां त्रिरोचनाम्‌ ॥ डे

१ख.ग उदकं । च. उहू।२क. णवर स्फाद्रयपमु" । ३क. ड, बहुशब्दं । ४ ग. प्रवरमु' ।
५७ वमेति।५क. ङ. सपनो रदः प्रः ।७ क, इ, तुये । ८ क. ड. "ण गण्डमायं वमो" । ९ स. ग. ^रं तारपुष्ट" ।
१०्ञ, ग. भूलप्रिषं ।

४०२ शीमहूपायनुनिपरणीतम्‌ - [अन ६२० शो १-१९]
नोर ए क.
रक्तं जपन्मचचकांमनु कादान्तं बणपालिकराम्‌ । अक्रारादिक्षकारान्तां विशन्तीं मालवन्स्मरेत्‌॥४
कुयवुर दीक्षार्थं मवरग्राहे तु मण्डलम्‌ । तुयग्रागनदुमक्तं तु भागाभ्यां कपल हितम्‌ ॥ ५
सीया पदिका कार्या पञ्मान्यषटौ चतुष्पदे । वीथिका पटिका बच द्राराणि द्विपदानि तु ॥६

उपद्राराणि तदरच्च कोणवाह्मं द्विप्टिकम्‌ । मितानि नतर पद्मानि कणिका कनकप्रभा ॥ ७
केदराणि भिचित्राणि कोणाचरक्तेन पूरयेत्‌ । व्योपरेखान्तरं दृष्णं दाराणीन््ेभमानतः ॥ ८
मध्ये सरस्व प्च वागीशी पूतैपश्रञे । हेला चित्रवागीशी गायत्री विश्वरूपया ॥ ९
दाकर पतिधृतिच् पूर्माद्या हीं स्ववीजकाः । ध्यर्यो सरस्वती कपिलाज्येन होक; ॥ १०
संस्छृतमाङृतकतरिः का्यशा्चादिविद्धवेत्‌ ॥ ११

इयादिमहापुराण भाप्ये वागीशवरीपूजाविधानकथनं नामैकोनविशलयधिकम्रिशततमोऽध्यायः ॥*६१९ ॥
आदितः शोकानां समचङ्ाः- ९५१७

भय ्शदयधिकश्रिकशषततमोऽध्यायः ।
मण्डरानि ।
ईश्वर उवाच--

सवैतोभद्रकान्यष्ट मण्डलानि बद वीह । शङ्कुना साधयेसाचीमिषटायां षु सुधीः ॥
चित्रास्वरात्यन्तरेणाथ हृष्सूत्रेण वा पुनः । पूत्रापरायतं सूत्रमास्फालय मध्यतोऽदुयेत्‌ ॥
कोटियं तु तन्मध्यादङ्येदक्षिणोत्तरम्‌ । परर्स्द्रयं भकतंग्यं स्फालयेदक्तिणोत्तरभू ॥
शतकषेत्राधमानेन कोणसेपातमादिशेत्‌ । एवं सूत्रचहुष्कस्य स्फाटनाचतुरस्कम्‌ ॥
जायते तत्र कतैव्यं भद्रं वेदकरं शमम्‌ । वसुभक्तनदुदरिपदे पेते वीथी च भागिका ॥
दारं दविपदिकै पञ्चमानां सकपोलकम्‌ । कोणवन्धविवि्रं तु द्विपदं तत्र भयत ॥
शृ पञ्च कणिका तु पीता चित्रं तु केसरम्‌ । रक्ता वीथी तत्र करप्या द्वारं लोकेशरपकम्‌ ॥७
रक्तकोणं विधौ निलये नेमिततिफेऽन्कं श्णु । असंसक्तं तु संसक्त द्विधाऽनं युक्तिपुक्तकर्‌ ८
असंसक्त युपुकषणां संसक्तं तत्रिधा पृथक्‌ । वारो युवा च दृद्धश्च नामतः फलसिद्धिदाः ॥ ९

[न्व का

पदक तु सत्राणि दिग्विदिक्षु मिनिक्षिपेत्‌ । दत्तानि पश्चकरपानि पद्पेत्र्मानि तु॥ १०

क 6, न्ट < न ~~

पथमे कणिका तत्र पुष्करनेवमिर्युता । केसरागि चतुर्धिशद्धितीयेऽथ तृतीयके ॥ ११
दरसंपिगेनकुम्भनिमान्तहटाग्रकम्‌ । पश्चमे म्यो" सूपं तु संसक्तं कमलं स्मृतम्‌ ॥ १२
असंसक्तं दलग्रे तु दिग्भागेस्तगा नेत्‌ । भागद्रयपरित्यागाद्रसवतयेहलम्‌ ॥ ११
संधिविस्तारसूप्रेण तनपानान्नाज्ञयंदलम्‌ । सम्यासन्यक्रमेने्" र्भयेतद्धव्तथा ॥ १४

अथ वा संधिमध्यानु भ्रामयेदधेचनद्रवत्‌ । संपिद्रयाग्रसूतरं बौ बालपद्मं तदा भवेत्‌ ॥ १५

१. न्मस्तकान्त स्कन्दान्तं । २क. ढः न्तीं मणिवः! छ. न्तीं माठ़वः। ३ ग. शाकम्बरी।४क. *,
"यत्स । ५७. ङ. च. षएहे। ६ क. ङ. च. वालस्यद्रयं। ७ क.ड. म्‌, क्षातः। ख. ग. “मू । गत" । ८
ड. नर्तयेत्‌ । ९ ज. ग. रक्तकोशं । १०ख.ग. सृक्माणि। ११ क. ख. ग. "वेत्‌ । १२ ख, “न्मात्रातार्बे' ।
१३ग. ष. “येत्कुक" १ ५४. ठ, च. "व वृद्धये तद्धः। ५

[अण १२० छो° १ १-४९ ] अग्निपुराणम्‌ | ४०३
( मण्डलानि )

संथिूत्रामानेन पृष्ठतः परिवद्‌ । तीरणाग्र त्तुवातिन कमं गुक्तिक्तिदम्‌॥ १६ `

कौ हृदं च वडयादौ बालं पं समानकम्‌ । नवनामे नहतं भ्रेष तत्‌ ॥ १७

पध्येऽजनं पष्टिकावीयीद्ररिणाग्जस्य मानतः । कण्ठो पकण्ठपुक्तानि तद्धे वीथिका मता ॥ १८

प्चमागान्विता सा तु समन्तादशमागिका । दिग्षिदिष् पदानि दरारपश्रं स्ीयिकम्‌ ॥ १९

तद्वा पथपदिका वीथिका यत्र भूषिता । प्वद्रारकण्सतु परिक चाष्ठकण्ठकषू ॥ = २०

मध्यं तु कमलं शष्ठ पीतं रक्तं च नीलकम्‌ । पीतं शुके च धूम्रं च रक्तं पीतं च मुक्तिदम्‌॥२२
र्द कमलान्यषट रिवतिष्णादिकं यजत्‌ । मापादपध्यतोऽभ्पच्यं इकरादीनन्जकादिषु ॥२९
अष्वाणि ब्म्रीथ्यां तु विष्मरादीनश्वमेषभाक्‌ । पतरि्ारोहणादौ च रहापण्डटमारिखत्‌॥२४
अषटहस्तं पुरा कषेत्रं रसपकपिषतयेत्‌ । द्विपदं कमलं मध्ये वीथिका पदविका ततः ॥ २५
दिष्िदिशषु ततोऽषटौ च नीलाग्जानि धिवतयेत्‌ । म्यपदममपाणेन पिशसम्मानि तानि तु ॥२६
दरपंधिविष्ीनानि नीटेन्दीवरकागि च । तप्पृषठे पदिका बरीयी ( भसरस्िकानि तवृष्वैतः२७
द्िदानि तधा चाष्टौ कृतभ (ष्तानि तु । वौपित्स्रस्तिका स्तत्र बीयिका पूव द्वहिः ॥ २८
दाणि कप यद्रदुपकण्ठयुतानि तु । रक्तं कोणं प्रीतीषी ) नं पत्रं च मण्डले॥ २५
सरतिकादि विचित्रे च स्ैकामप्रदं गुहे । पशचाग्नं पचतं स्यात्समन्ताहशमाजितम्‌ ॥ ३०
द्विपदं कमलं वीथी पटिका दिक्ु पडूनम्‌। चतषक पृष्ठतो वरीथी पदिका द्विषदाऽन्यथा ॥ ३१
कण्ठोपकण्ठगुक्तानि द्राराण्यम्जं तु मध्यतः । प्ाञनपण्डमे हमतिमन्तितं पीतं च पूरकम्‌ ॥ १२
वदूदयौमं दक्षिणान्जं दुन्दाभे तारणं कनम्‌ । उत्तानं तु शङ्काममन्यत्स् पिचित्रकम्‌ ३३
पथेफापपरदं वकये दशहस्तं तु मण्डलम्‌ । पिकारभक्तं तुर्यां दवारं तु द्विपदे भत्‌ ॥ ३४
पध्ये प्च पूैवच्च विघ्रध्व॑सं वद्‌ाम्यथ । चतुर्स्तं पुरं कृता ततं चैव करदयम्‌ ॥ ३५
वीथिका हस्तमात्रा तु स्वस्तकैवहुमिद्रता । हस्तमात्राणि द्राराणि दिश इतं सपद्क्रम्‌ ॥ ३६
पञचानि पञ्च शृह्धानि मध्य पूज्यश्च निष्कलः । हृदयादीनि पूर्वादौ विरिक्चज्ञाणि वै यजेत्‌ ३७
पराव पच पश्चानि बुद्धाधारमतो वदे । दातभागे तिथिमागे पतरं चिङ्गाष्छं दिशि ॥ ३८
मेलाभागंयुक्तं कण्ठे द्विपदिकं भवेत्‌ । आचार्यो वुद्धिमा्रिय कराये लनादिकम्‌ ॥ ३९
घतुः षर्‌ पश्माष्टादि खाङिषराग्न्यारि मण्डलम्‌ । स्रन्वपूर्गं सव स िमनधुपर्णनात्‌ 9
चलारिवादृभिकानि चतुदशशतानि दि । मण्डलानि हरः कुमोर्दृनयाः मू्स्य सन्ति च ॥ ४१
दश सपरं विभक्ते तु ताल्कगोद्ध श्णु । दिषु पथ त्यं चैकं जयं पञ्च च छोपयेत्‌ ॥ ४२
से दविपदे सिकं मन्दरं पाथकेष्ठयोः । मधये १ द्विपदं पञ्चपय चैत च ङ्न ॥ ४१
लिकस्य पायोभदरे पदद्रारमलोषनात्‌ । त्पावंशोभाः पदलेप्य लताः शेषास्तथा हरे; ॥४४
उर्व दविपदिक छोय हेभृद्राष्कं स्मृतम्‌ । रदिमपालासमायुक्त वेदलपाञच शोभिकम्‌ ॥ ५४५

# धनुधिहान्तगंतम्नन्थः क. पुस्तके नास्ति ।

१ क. ड, अन्ये तिपादं तु त्रिप । २ क. ठ. च मध्यतह्माणि मध्याधराम। ३. तिवेभगि' । गस,
ग, "षट्‌ रक्षम्टा । ५ क. ड. सादान्दू्य न्ध सावर वेन््रव । ६ छ साक्षिवेवे। ७ क. ङ. "त च रिकतेषु ल" ।
९८क.ढ.न च पं प्रमथ चैकायदञ्यिम्‌ । यि" । ९क. ह. ग्वयोवीयगोयल' । १० ख. ग. व्य स्मै" । ११.
इ, लोमा । १२७. ड, शोभिका । ख. ग. शोभिकाम्‌ । ।

५०४ भरीमदैपायमयुनिमणीतम्‌-- ( अ* ६२१ रो° {-११]

४ ( अधोराज्ञादिशान्तिकष्पः )
पञ्चविङतिमिः पैद्मं ततः पीठपपीठकम्‌ । दं द्यं रक्तयित्रा उपदोभास्तथा च॥ ५६
देव्यादिरव्यापकं भदरं ब्रहन्मध्ये परं रु । मध्ये नवपदं पद्मं कोणे भद्रचतुष्टयम्‌ ॥ ४७
्रयोदशपदं शेषं बुद्धथाधारस्तु ण्डलम्‌ । शतपत्रं षण्यधिके बुद्ध्ःधारं हरादिषु ॥ = ४८

हत्यादिमहापुराण भाप्रये मण्डलविधानकयनं नाम वैशद्याधिकाधरेशततमो ऽध्यायः ॥ ३९०॥
आदितः शाकानां समष्यङ्ः-- ९५६५

भयेकर्विशञव्यथिक्षत्रिशततमोऽध्यायः ।

~~~

अधोराज्ञादिशान्तिकलपः ।
, इश्वर उवाच-- ।
अक्षयागः एुरा कार्यः सपैकर्मसु सिद्धिदः । मध्ये पूज्यं शिवास्त ्रजादीन्पूर्तः क्रमात्‌ ॥ !
पशचमवत्र दशषकरं रणादौ पूजितं जैये। (शवग्रहपूजा रविर्मध्ये पराचा सोपकदयः॥ २

स एकादश्स्थास्तु ग्रहाः स्युगरहपूजनात्‌ । अच्शान्ति प्ष्यामि सर्वोत्पातविनारिनीम्‌ ॥) }
्ररोगादिशमनीं मारीकशुविमदिनीम्‌ ) । बिनायकोपतापश्रीमधोरास्ं जपेः ॥ ४
लक्षं प्रहादिनाशचः स्यादत्पातं तिलहोपतः । दिव्ये लक्षं तदर्धेन व्योमजोत्पातनाक्नम्‌ ॥ ५
धृतेन रक्षपातेन उत्पाते भूमिजे हितम्‌ । पृतगुगगटहोमे च सर्वोत्पातादिमदनम्‌ ॥ ६
रबापतताञ्यहोमेन व्याधयोऽथ घनेन च । सहस्रेण तु दुःसम परिनदयन्ति न संशयः ॥ ७
अयुताद्रहदोषध्नो यतरादृधघूनतरिपिशरितात्‌ । िनायकरा्िशमनपयुतेन घृतस्य च ॥ ८
भूतवेतारशान्तिस्तु गुगौरयुनेन च । पहाषक्षस्य भङ्गे तु ग्यार्टकड शदे स्थिते ॥ ९
अरण्यानां ममेश च दुज्याक्षतहावनात्‌ । उल्कापाते भूमिकम्पे तिर।ज्येनाऽऽहुनाच्छिवम्‌ ०
+रक्तस्रवे तु ृक्षाणापयुतादुग्युलोः शिवम्‌ । अक्राले फलपुष्पाणां राष्रमङ्गे च मारणे ॥ ११
्िपदादे्दा पारी रक्षा्थाच तिलाञ्यतः । हस्तिमारीपरशान्ल्यय करिणीदन्तवर्धने ॥ ?२
हस्तिन्यां पदद््टौ च अयुताच्छानितिरिष्यते । अकाले गभपाते तु जातं यत्र बिनहयति ॥ !
धिता यत्र जायन्ते यत्राकारेऽय॒तं हुनेत्‌ । तिनञ्यलक्षहोमस्तु उत्तपा(पः)सिद्धिसाधने ॥१४
मध्यमायां तदर्थ तत्पादादधमास च । यथा जपस्तथा होमः सङ्क, विजयो भवेत्‌ ॥ !५
अधोरास्ं जपेक्यस्य ध्याला प्ास्यमरूजितम्‌ ॥ १६
हत्यादिमहापुराण भाप्ेयेऽधोराल्नादिश्ान्तिविधानकथनं नाैक्िंशलपिक्रिशततमो ऽध्यायः; ॥ ३२१ ॥
आदितः शोकानां समङ्ाः--९५८१
~~
* धनुशिहान्त्तम्न्य. पुस्तके नारित । + इदमर्धं नास्ति क. इ. पुस्तकयोः ।

म

१क. ड, पीठं।२क. ढ. "णे मध्यव ।३क. ड ^. शतत्रयं । *क. ड योगः, ५क. च. जवेद्‌।

वौज्यपृतष

६. ह. दिव्यं । ७ क. ह. शगुलेनायुः । ८क. ड. "लकारे ए" । ९क. इ प्रदेशे । १० क. ड, 'वाज्यर
9 ^ = ^~ = ~= ०, च2ि-० । ५9 व न ताय + © न्द त ए ५॥ १५ आ. गः, उता ॥

[म* ३२१ ह १1 अभ्निपराणमू । ४०६
( पाद्ुपतदान्तिः

भष द्रा्विरयधिकत्रिशततमोऽध्यायः }

पाडपतशानितः।
हषर उवाच--
वश्ये पाशुपताज्ञेण शान्तिजापादि पूतः । पादतः पूर्नाशो दि फडन्तं चाऽऽपदादिनुत्‌ ॥ १
ॐ नमो भगवते महापाशुपतायातुरखबटवीयपराक्माय व्रिपश्चेनयनाय नानारूपाय नानाप्रहरणो-
ताय सवीङ्गरक्ताय भिमराञ्जनचयप्रर्याय उमशानवेताटमियाय सर्मविघ्रनिङृन्तनरताय सरव-
पिद्धिपदाय भक्तानुक्म्पिनेऽसंख्यवक्त्रमुजपादाय तस्मिन्सिद्धाय बेताटग्ित्रासिने क्राकिनी-
प्षोमजनकाय व्याधिनिग्रहुकारिणे (कपापमज्ञनाय सूय॑सोमाभ्निनेजाय विष्णुक्वचाय खडुवज-
हस्ताय यमदण्डवबरुणपाश्नाय सुद्रशूलाय जरलिहाय सवैरोगविद्रावणाय ग्रहनिग्रहकारिणे )
ुष्नागक्षयकारिणे, ॐ कृष्णपिङ्गलाय फट्‌ , क्रूराय फट्‌, वज्दस्ताय फट्‌, शक्तये फट्‌?
दण्डाय फट्‌ (+यमाय फट्‌, खद्वाय फट्‌) नैकताय फट्‌, वरुणाय फट्‌ , ।वज्ञाय फट्‌ ,
पाराय फट्‌, ध्वजाय फट्‌, अङ्कुशाय फट्‌, गदाये फट्‌, कुवेराय फट्‌ , त्रिशूलाय फट्‌, )
हराय फट्‌» चक्राय फट्‌, पश्चाय फट्‌) नागाक्चाय फट्‌, ईशानाय फट्‌, सेकाच्चाय फट्‌,
गुण्ाय फट्‌ , पण्डास्ञाय फट्‌, कङाटाघ्चाय फट्‌) पिच्छिकाच्चाय फट्‌ , प्ुरिकाच्चाय फट्‌,
बरह्माञ्चाय फट्‌, शक्त्यस्ाय फट्‌ , गणाञ्चाय फर्‌, सिद्धाघ्वाय फट्‌ , पिलिपिच्छस्चाय फट्‌) गन्ध.
बीस्ाय फट्‌, पर्बास्नाय फट्‌, द्षिणास्राप फट्‌ , वामान्चाय फट्‌, पथिमाल्चाय फट्‌ , मच्रास्राय
फट्‌, शाकिन्यज्ञाय फट्‌ , योगिन्यन्नाय फर्‌, दण्डाख्चाय फट्‌, नमोस्राय फट्‌ , चिवास्चाय फट्‌
ईशानान्चाय फट्‌) महादण्डास्ाय फट्‌, नागास्राय फट्‌, पुरपाल्नाय फट्‌, अधोरान्नाय फट्‌ +
वामदेवान्चाय फट्‌ , सद्योजातास्नाय फट्‌, हदयास्नाय फट्‌ , (महास्नाय फट्‌, गरुढान्लाय
फट्‌, राक्षपाच्चाय फट्‌, दानवाक्ञाय फट्‌ , क्षौ नरसिदास्राय फट्‌, त्वष्र्नाय फट्‌) सषौ-
सराय फटे, ) -लः फट्‌, नः फट्‌) (भः फट्‌) पः फट्‌, मः फट्‌, स्राफट्‌, हैट, भूः
फट्‌, युवः फट्‌, सवः फट्‌, महः फट्‌, जनः फट्‌, तपः फट्‌, सत्यं फट्‌, सवैलोक फट्‌»
सरवैपाताल फट्‌, ससख फट्‌, समाग फट्‌, स्नादी फट्‌) सवकारण फट्‌ , सथैदेव फट्‌,
हीफट्‌, भरी फट्‌, दरु फट्‌, सतु फट्‌) आं फट्‌) खां फट्‌) वेराग्याय फट्‌ ) पायाज्ञाव
फट्‌, कामाञ्चाय फट्‌, पित्रपालास्चाय फर) हकाराक्ञाय फट्‌, भास्कराल्ञाय फट्‌) चन्द्रा
साय फट्‌, पिघ्रिवरान्नाय फट्‌, गौः, गां फट्‌, खो खो फट्‌ , ह हो" फर्‌) घ्रापय च्रामय
फट्‌, संतापय संतापय फट्‌, छादय च्छादय फट्‌, उन्धूलगोन्पूलय फट्‌) असय त्रास्तय
फट्‌, संजीवय संजीवय फट्‌, विद्रावय विद्रावय फट्‌, सथेदुरितं नाश्य नाशय फट्‌, ।

* षनुष्िहान्तनेतग्रन्थः क. इ पृस्तकयोर्नास्ति। + धनुधिहान्तगतग्रन्थः स पृस्तकरे नास्ति । † इदं पदद््य नास्ति
ग. पृस्तके । >८ धनुशिङान्तगेतथन्थः स. पुस्तके नास्ति । = एतदादि भवः फठिलयन्तप्रन्थस्थाने क. ङ पूस्तक्यो-
रेव पन्थो बत॑ते “नः फट्‌, या फट्‌, मः फट्‌, भां फट्‌ , प्र फट्‌ इति । $ धनुशिहान्तमंतगरन्थो ग. पुस्तके नास्ति ॥
¶ एततपुरतोऽधिकं ख. पुस्तके तद्यथा--“नः फट्‌, यः फट्‌ ” इति ।
(०
9 क्‌. ड, भिनयनाय । २७. षद्‌, नः पट्‌, वः फद,पः। ३. । ल. द्‌, उका । ५ ह. ही ।

[

४०६ भौमहैपायनपूनिमणीतम्‌-- [ म° ३९१ शो १{-१५]
४ ( षडङ्गान्यधोरा्नाभि )
सेृदावतैनादेव सरमविश्रान्विनाशयेत्‌ । शतार्वतेनै चोत्पातात्रणादौ विजयो भवेत्‌ ॥ २
धृतगुगगुटहोमा्च असाध्यानपि साधयेत्‌ । पठनात्स्वशान्तिः स्थाद्‌शरु पाश्चुपतस्य च ॥ }
इत्यादिमहापुराण भामनेये पाशुपतशान्तिकथनं नाम द्वाविंशत्यधिक्रत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३२१ ॥
आदितः शछटोकानां समण्यङ्ाः-- ९५८४

भय त्रयोर्िंशयधिकन्निराततमो ऽध्यायः ।
षटङ्गान्यधोराल्ञणि।
इश्वर उवाच-
ओं द्रं स इति मत्रेण गृ्युरोगादि शाम्यति । लक्नाहुतिभिदूर्ाभिः शान्ति पृष्ट प्रसाधयेत्‌
अथ वा प्रणवेनैव मायया वा षडानन । दिव्यान्तरिक्षमौमानां श्ञानिरुत्पातषक्षकरे ॥ २
ॐ नमो भगवति गङ्गे कालि कालि महाकालि महाक्रारि मांसश्चाणितमोजने रक्तङृष्णयुखि
वकपानय मानुषान सराहा ॥ }
ॐ लक्षं जप्त्वा दशांशेन हुत्वा स्यात्सषक््त्‌ । वह नयति शकरादीन्मातुपेष्मेषु का कया॥
अन्तथौनकफरी विचा मोहनी जम्भनी तथा । वदं नयति शत्रूणां शत्रबुद्धिभमोहिनी ॥ ५

कामधेनुरियं विचा सप्तधा परिकीपिता । मच्ररानं परवक्ष्यामि शधरुचौरादिमोहनम्‌ ॥ ६
महाभयेषु सर्वेष स्पतैव्यं ईरपजितम्‌ । लक्षं जप्तवा तिकेक्ेपः सिध्यदुद्धाखं ब्णु ॥ ७
ॐ हे शूरे एहि ब्रह्मसत्येन (किष्ण॒सत्येन रुद्रसत्येन ) रक्ष मां वाचेश्वराय सराह ॥ ८
दुगात्तारयते यस्मात्तेन दुर्गा शिवा मता ॥ ९
ॐ हीं चण्डकपारिनि दन्तानि किट किट क्षिट रुचे पाम्‌ ॥ १०
अनेन मच्रराजेन क्षालयित्वा तु तण्डलान्‌ । त्रिशद्राराणि जप्तानि तचोरेषु प्रदापयेत्‌ ॥ !!
दन्तेशू्णानि शुद्ानि पतितानि हि शुद्धये ॥ १२

ॐ ञ्वलल्लोचन कपिटजटाभारभास्वर विद्रावण त्रैलोक्य डामर ठामर दर दरं भ्रम भ्रमाः
कषटाऽऽकृहं तोटय तोटय मोटय मोट दह दह पच प्रच, एवं सिद्धिरद्रो ज्ञापयति यदि
्रहोपगतः स्वगंलोके देवों वाऽऽरामविहाराचकं तथाऽपि तमावपैपिष्यामि बि शह श
ददामिते सख्रदहिति ॥ १ ११
्ष्रपालवरि दा ग्रहो न्यासौ्ुदन््नेत्‌ । शत्रवो नाशमायान्ति रणे वैरगणक्षयः ॥ १४
हज तु तिन्यस्य विषं तु जिवि हरेत्‌ । अगरु चन्दनं कुषं कुद्कुमं नागकेसरम्‌ ॥ १५

# धनुश्िहान्तगतं नारित क. ङ. पुस्तकयोः । विष्णुरद्रसत्येनेति ख. ग. पुस्तकयोः ।

-----------

१ सख. ग. सहल्लाव*। २ ख. इ. "ते मदोत्पाः। ३ ख. ड. स्यादन्नपा। * क. ड. भोंसः, ई । ग. ४
देहस । च.भोनुंस । ५७. हरुहंस्‌। ६ ग. ^त्युलोकादि। ७ क. ङ. "षाय स्वा ।८ क. ह, इरि"
पूजनम्‌ । ख, हरपूजनम्‌ । ९ क. ₹. च. चण्डि” । १० छ. न्किटि किरि क्षिटि क्षिटि गुह्ये फट्‌ , हरीम्‌ । ११ क.
^ भ्राम भमाऽ$० । १२ क. ठ. प्रोयय प्रोरय मो" । १३ क. ङ. ग्यहन हन प । १४ श. "सदृ ्रजे ।
१५ क. इ, वै सरग । ख, वैरिगः ।

न

[० १९१६ छो १६-३९ ] अग्निपुराणम्‌ । ४०७
( पडङ्ान्यघोराज्ञाणि )

नखं बै देवदार च समं कृत्वाऽथ पूपकरः । माक्षिकेण समरायुक्तो देभवल्नादि पनात्‌ ॥ १६

विवादे मोहन ज्लीणां मण्डने कलहे शुभः । कन्याया बरणे भाग्ये मायापत्रेण मत्तः ॥ १9

स रोचना नागपष्पाणि इुङ्कूपं च मनःशिका । ललःटे तिलक छृतवा य पमे वशी भवेत्‌

पतावासत चण तु दुग्धपीतं च पचत्‌ । नागकेशर तु पकं त र्त्‌ ॥ ` १९
पालाक्षबीजपानेन लभते पुत्रकं तथा ॥ २०
ओपृ्तिषठ चागुण्डे जम्भय जम्भय मोहय मोहयां वशमानय वदामानय साहा ॥ २१
पटू्विंशा सिद्धविया सा नदीतीरमृदा सियम्‌ । एृतीन्पत्तरसेनैव नामाऽऽङिख्यार्पत् २२
त्स ततः कृत्वा जपेत्तामानयेतिद्यम्‌ ॥ २१
ॐ शुं सः वषट्‌ ॥ २४
महमृत्यंनयो मरो जप्याद्धोमाच पष्टत्‌ ॥ २५
श्हंसः दरु) दमः, हः) सौं रेः॥ २६

तस जीनिनी बिद्या अष्टाणां जयषद्रणे। न्रा ईशानपख्याश पर्मकामादिदायकाः ॥ २७
ईशानः सवंकिधानामीश्वरः सर्वभूतानाम्‌ । ब्रह्मणशराधिपति््रह्म शिवो मेऽस्तु सदाशिवः ॥ २
ॐ ततयुरषाय विश्रहे महादेवाय धीमहि । तन्नो रुद्रः प्रचोदयात्‌ ॥ २९
भोमोरेभ्योऽथ घोरेभ्यो घोररेभ्यस्तु स्तः । सेभ्यः सर्शर्वेभ्यो नमस्तेऽस्तु रुद्रेभ्यः
ॐ वामदेवाय नमो ज्येष्ठाय नमः श्रेष्ठाय नमो रद्राप नमः कालाय नमः कलविकरणाय
नमो बलत्िकरणाय नमो बलाय नमो बटमरमयनाय नमः सर्भूतद्मनाय नमो मनो-

नमनाय नमः ॥ ३९१
ॐ सद्योजातं भप्ामि सद्योजाताय पै नमः । भवे भवे नातिभरे भवस मां भवोद्धवाय नमः
पञ्चत्रह्मङ्षट्‌क च व्षयेऽहं भुक्तिपृक्तिदम्‌ ॥ ३३

ॐ नपः परमात्मने पराय कामदाय परमेश्वराय योगाय योगसेभवाय रसर्वङराय कुर र
सद्र सद्य भव भवे भवोद्भव वामदेव सर्मकार्यकर पापपरशमन सदाशिव पसम नमोऽस्तु
ते खाहा ॥ ३४
ह्दयं सवीर्थदं तु सप्तयक्षरसयुतम्‌ ॥ ३५
ॐ शिवि शिवाय नमः शिरः, ॐ रिवर हृदये ज्वालिनि साहा शिखा, ॐ शिवात्मक महातेजः
सवे परु सेवय महाधोरफथच पिङ्गल, नमः । महाकवच शिवाया हृदयं बन्थ बन्धं
(भुमेय पूणैय वर्णय वुर्णय सूष््मासूष्मवजनथर वजपाषर वजशरीर मैच्छरीरमनुमिहय

७

सदृ्टनसतम्भय स्तम्भय दहम्‌ ॥ १६

* सद्र सदेति नास्ति क. ढ. पुस्तकयोः । 1† एतत्परतः--“ भायाहि पिङ्गलः ” दवयधिकं क. कं. पुस्त-
र्योः) + धनुशविहान्ततग्रन्धः क. ठ. च. पुस्तकेषु नासि ।
9

१ क. ख. देहव* । २ क. इ. पत्रछत्‌ । ३ क. ढः घृतपीते। गकं. ङ. "त्वोन्मश्मर" । ५ सल.ग.भों ह
षतोसौःषमू' । च.भसहूहक्षःसोसौः,मृः । ६७. दंसः, हः,। ७ क. क. 'वैमण्ाणामी" । ८ क.
६. स्वेकाराय । ख. ग. सैशकराय । ९ क. ड. व्यावर्तय । स. आवर्तय । १० क. ढ. च. *न्थ भवद्‌ रम्वट्‌र कतु
¶। छ. “न चू्य भूतय ज"! ११ छ. "रपनुवैजकषनिव" । १२ छ. मम शरी" । १२ छ. ह्‌ । ।

४०८ भीमदैपायनपूनिप्रणीतम्‌-- [अ ६२४ शो" १-१७ ]

( खकषान्तिः )
अक्षराणां तु कवचं शतं पश्चाक्तगणिकम्‌ ॥ १५
आओपोजसे नेत्रम्‌, ॐ पुस्फुर पुम्फुर तनुरूप तनुरूप) चट चट प्रचट मरचट कट कट एम
घातय घातय दरं फट्‌ , अधोरास्चम्‌ ॥ १८

इ्यादिमहापूराण भाप्ये षडङ्गाघोरान्नकथने नाम श्रयोविशयधिकत्रिश्ततमोऽध्यायः ॥ ६२३ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः--९६२१

~~~

भथ चतुरररात्यधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

रद्रशानिः।
ईृषर उवाच--
शिवशषान्ति परवक्ष्यामि कटपाधोरमपूर्वकम्‌ । सक्रकोय्यभिपो घोरा(रो) ब्रह्महत्यापारईदनः ॥ !
उत्तमाधमसिद्धीनामालयोऽखिलरोगतुत्‌ । दिव्यान्तरी(रिक्षभौमानापुत्यातानां विप्दनः ॥ २
विषगरहपिशराचानां ग्रसनः सवेकामञ्त्‌ । प्रायधित्तमयो(घौ.षातौ दौरमाग्यातिषिनाश्नम्‌ ॥ !
एकवीर तु विन्यस्य ध्येयः पञ्चपुखः सदा । शान्तिकर पौष्टिके शुको रक्तो वह्येऽथ पीतकः॥॥

सतम्भने भूम्न उचचाटमारणे कृष्णव्णकः । कषणे कपिरो मोहे द्रातिशदणमचैयेद्‌ ॥ = ५
तरितं जपेन्मन्रे होमं कुयौदशां शतः । गुगनैलघ्रनयुक्तेन सिद्धे सिद्धार्थसर्शत्‌ ॥ ६
अपाराम्ापरो मच्रो वियते भुक्तिमुक्तिकृत्‌ । अब्रह्मचारी ब्रह्मचारी अस्नातः सातको भेद
अधोराल्ञमथोरस्तु द्रातरिपौ मन्रराजकौ । जपहोमाचनाघुद्धे शशरुतैन्ये विमर्दयेत्‌ ॥ ८

रदरशान्ति प्रवक्ष्यामि रिव्ां स्रोथैताधनीम्‌ । पुत्रार्थ ग्रहनान्ायं विषव्याधितिनष्टये ॥ ९
हुभिक्षमारी गान्ध दुःस्वमरहरणाय च । बलादिराज्यैपाप्त्य्थं रिपूणां नाशनाय च ॥ 1
¢ [+ भक

अकाले फलिते दक्षे सपेग्रहविपदेने । पएूनने तु नमकारः स्तरादन्ते हवनं तथा ॥ १।
आप्यायने वषट्कारं पष बौ पण्नियोजयद । चकारद्ितयस्थाने जातियों तु कारपरत्‌ ॥ !२
8.4 ५९ क [ 1 7 |
ॐ रदाय ठ, ई टषभाय नमोऽतिपुक्तौयासंभाय परुषां प्प्ञ्याय ईशपुत्र पौरुषे पर्व

पोत्रे विन्बरूपाय करालाय विद्तरूपाय) (+अविडृतरूपाय) ॥ ११
निकृती चापरे काले अप्सु माया च नैऋते ॥ १४
एकपिङ्गलाय श्वेतपिङ्गलाय ईणपिङ्गलाय न॑मैः ॥ १९
मधुपिङ्गलाय नियतावनन्तायाऽडद्रीय दुष्काय पयोगणाय काठत्ते करालाय विकरााय प
मायात सहस्रशीर्षाय सदस्पक्ताय #सह्ंकर्वरणाय सदखरिङ्गाय ॥ १६
विद्यात सहस्च्षाद्विनयमेदसिणे दले ॥ १

+ धनुध्िहान्तमतं नास्ति क. ख. ग. इ. पुस्तेषु । * इदं प नास्ति स ग. पुस्तकयोः ।

१ख.ग. अरणाणक । २क ड. च इम्‌ । ३ क. ढ. गुग्गुलं ृतमयुक्तसिः। ४छ. रिद्धोऽषिदोऽ ॥
थुक. ह. ज्यसिद्यर्थ। ६ क द. 'हान्तो हवन मनुः । आ०। छ. हान्पो हवने तथा ,आ०।०स. ¶्‌। भा |
क. इ. "ह्‌ । दका । ८ ग. यातियो। ९ क.ढ. य नमः, @, छ. च्य चच ॐ । १० क. ढः "छाव ५,।
११क. ङ्ग्य सूयाय।छ.ध्यचपू" 1१२ ख. ईशपत्रे । छ. ईशानाय । १३ छ. पौराय । १४८. अ बो ।
१५क. ड. च, नियतौ । १६ क्र. ढ. दषटपिकखाय । १५ छ. ध्मः । मपुपिङ्गकाय नमः, म । १८ स, ज. |
१९क. इ, सहस्रकिरणाय ।

[ अ० ६२४ शो° १८-६२ ] अभि९्राणमू । ४०९.
( खशान्तिषिभानम्‌ )

एकनटाय द्िनयाय त्रिजटाय स्वाहाकाराय खधाकाराय वषट्काराय षट्रद्राय ॥ १८
ईशततते तु बहिपतरे स्थिता गुह ॥ १९
पषतये श्पशुपतय उमापतये कालाधिपतये ॥ २०
सदाशिषारूयतस्वे षट्‌ पूज्याः पर्वदरे स्थिताः ॥ २१

। उमधिकरूपधारिणि, ॐ कुर कुर रुदिणि रुहिणि रुद्रोऽसि देवानां देव देष मिशाल इन इन
` दृह दह पच पच मथ भये तुरु तुरु, अर, अर मुर युर सुद्रशान्तिमनुस्मर इृणिङगिठे, अका-

` ऊपि्ाचाधिपतिविश्वेषराय नमः ॥ २२
` किवत कणिकायां पूज्यौ शुमामहेश्वरौ ॥ २३
. उ्थोमष्यापिने व्योमरूपाय सवैव्पापिने रिवरायानन्तीय +नायायानाभिताय शिवाय
शवतस नव पदानि व्योपव्याप्यभिधास्य दि ॥ २५
्रा्रताय योगपीढसंस्थिताय नित्ययोगिने ध्यानाहाराय नमः । ॐ नप; शिप्ाय र्भ
शिवाय) शशानमूर्धाय तत्परीय प्यक्त्ाय ॥ २५
नवपदं पूेदले सदारूये पूजयेहुह ॥ २६

१३९

अधोरहृदयाय वामदेबगुद्ाय स्रो नातपूषषे । ॐ नमोनमः । गुह्यातिगुह्याय गोष्त्ेऽनिधनाय
सपैयोगापिङ्ृताय ज्योतीरूपायाम्निपतर हीरतचे विश्वत पर गम्यते परमेग्वर। थ, अवचेतना-

चेतन भ्योमन वधापिन(न) अरूपिन्‌ । सप्रथ तेनस्तन; ॥ २७
क भ्त [ष [र
मायाततखे नेक्रैते तु काटत्चयेऽय वारुणे ॥ २८

ॐ नाना वां बामनिधन निधनोद्धर शिव सर्य परमात्मन्‌ । पहादेष सद्धरेश्वर महा-
तेनयोगाधिपते पुश मृश मधम भयम, ॐ सवं सर्व, ॐ भव मव, ॐ भवोद्धव स्परतसखमद
वायुपृत्रेऽथ नियतौ पुरूषे चोत्तरे नव ॥ ३०
सवेसांनिध्यकर ब्रहमरिपणदरपरानधितास्॑पं स्तुत साक्षिण साक्निण त तुरु पतङ्ग पतङ्ग
पिक पिङ्ग ज्ञान ज्ञान शब्द शब्द सूक्ष्म सूक्ष्म शिवि तिव समद सर्द, ॐ नमः
शिवाय) ॐ नमो नमः शिवाय, ॐ नमो नमः ॥ ३१
वाने भाढृते तते एनयेभ्जहुमाजपेत्‌। गरहरोःदिमायातिमनीं सिदधिक्द्‌ ॥ १२
एयादिमहापुराण भात्नेये दश न्तििधानकथनं नाम चुप्रशवययिक्रत्रिशततमोऽप्यायः ॥ ६२४ ॥
आदितः शछोक्रानां समष्टयङ्ाः--९६५३

---

# दं पदं नात्तिक. ह, च. पुस्तकेषु । + इदं पदं नास्ति ख. ग पुस्तकयोः । >< इदं पदं नास्ति क. ङ.
च. पुस्तकेषु । † इदं पदद्वयं नास्ति ख. ग. च. पुस्तकेषु । = हदं पददयं नास्ति क. इ, पृस्तश्योः ।
"~ १ अ त

१ क. ह. भूतपतये, २ ख. “ये भूतपतये महामूपतवप ।३षछ. य कुरू । ५ख.ग. च. ॐ तु
पृह। ५ ख. ग. थ तुर तुर, अ'। ६ख.ग. रंस्रस्वररु'। ५क ख. द. च लकाः । ८ छ. ^न्तायाना" ।
५ख.ग.नतव।१०ल.ग. वैभावकचिः। ११. ग. रष्वा १२छ षादिपः। १३ख. ग. ॐ नमः। १५क.
६. ज्योतिरूः । १५ छ. श्रे हौमत' । १६ छ "यतवेद्रे याम्यने पः। १७ ख.ग. तु यस्यगेपः। १८ छ. श्यजे'।
१९क, ङ. व्योमन्‌ । २० क. ड. व्यापिन्‌ । क. व्यापिने. २१८छ. प्रथम 1 स्स्क. ट. ध्ओनानाओंवां। २३ कं,
5, ए. -.मिधान ! २४ छ. प्रमथ प्रमथ, ॐ । २५ ख. ग. "पदान । २६ ख. ग. "त का । २७ क. ग. तरु । २८क,
ठ. सवद । ख. ग, पद्‌ ।२९ क, इ. च. "गारिमा।

पर्‌

४१० भीमदपायनपुनिपर्णीतम्‌-- ([ स० ६२९ श्रो° १-२९]

( भशकषादिः )
भथ पृश्चविंशययिकत्रिशततमोऽध्यायः ।
अक्कादिः।
ईश्वरं उवाच-
रद्राक्षकटकं धारय विषमं सुसमं ददम । एकत्रिपभवद्नं यथालाभं तु धारयेत्‌ ॥ १
्िचतुःपण्पषं शस्तमव्रणं तीव्रकण्टकरम्‌ । दक्षबाहौ शिखादौ च धारयेचतुराननम्‌ ॥ २

अब्रह्मचारी ब्रह्मचारी अस्नातः खातक भवेत्‌।(दैमी वा मुद्रिका धार्या शिवमन्रेण चाऽस्य
शिवः शिखा तथा ञयाति; सावित्रथेति गोचराः)। गोचरं तु कुलं ज्ञेयं तेन रक्ष्यस्तु दीक्षितः

प्राजापत्यो महीपालः कापोतो ग्रन्थिकः शिवे । कुटिकाश्रैव वेतालाः पर्महेसाः शिखाकुे | ५
तरा बकाः काका गोपाला ज्योतिसंज्गफे । कुटिका सैठराग्रैव गुटिका दण्डिनोऽपरे ॥ ६
सावित्री गोचरे चेतमेककस्तु चतुवरिधः । सिद्धादंशकमाख्यास्ये येन मत्रः सुसिद्धिद्‌ः ॥ ७
भूमौ तु पाठका ठेख्याः कूटेयघ्रविवर्निताः । मव्राक्षराणि भिश्छिष्य अनुस्वारं नयेत्पृथक्‌ ॥८
साधक्स्यतु यासंत्ना तस्या विष्छेषणं चरेत्‌। मश्रस्याऽऽदौ तथा चान्ते साधकार्णानि याजयेत्‌
सिद्धः साध्यः सुतिद्धोऽरिः संज्ञातो गणयेत््रमात्‌ । मत्रस्याऽऽ्दौ तथा चान्ते सिद्धिः

स्याच्छतां शतः ॥ १
सिद्धादिन्तसिद्धिश्च तत्क्षणादेव मिध्यति । सुसिद्धारिः सुसिद्धान्तः सिद्धवत्पारिकरपयेत्‌ ॥
आरमाद्‌ा तथाऽन्ते च दूरतः परिवजेयेत्‌ । सिद्धेः सुमिद्धैका्थे अरिः साध्यस्तयैष च ॥ १२
आदौ सिद्धः स्थितो मश्रस्तदन्ते तद्वदेव हि । मध्ये रिपुसहख्वाणि न दोषाय भवन्ति हि ॥११
मायाप्रसादप्रणतरनांशकाख्यातमघ्रके । ब्रह्मांशको ब्रह्मविश्रा विषङ्ग वैष्णवः स्मृतः ॥ १४
रद्रांशको बेटी वीर इन्द्रंशधेशवरभियः । भौगांशो नांस्तसाक्षो यक्षौश्चो भषणमियः ॥ १५
गन्धर्वोशोऽतिगीतादि भीमासो राक्तसांशकः । दैत्यांश स्याद्धकशीर्मानी विध्ाधरांशकः १६
पिशाचाश मलाक्रान्ता मत्रं दद्याभिरीक्ष्य च । पश्र एकात्फडन्तः स्याद्िधा पाशताष्पि॥
बाला विशाक्तरान्ता च॑रुद्राद्वाविश्षगायुधा | तत ऊरध्यंतु ये मत्रा द्धा यावच्छतत्रयम्‌॥१८
अकारादिहकारान्ताः क्रमात्पक्षौ सितासितौ । अनस््रारविसर्गेण विना चैव स्वरा दश्च ॥ !९
हस्वाः शृह्णा दीघा इयामास्तिथयः परतिषन्पुखाः। उदिते श्ञान्तिकादीनि भ्रमिते भश्यकादिकम्‌
श्रामिते संध्यया द्रषोचाटने स्तम्भनेऽस्तक्रम्‌ । इडावाहे शान्तिकाच्ं पिङगरे कर्षणादिकम्‌ ॥

9 अ 5

मारणाचाटनाद्‌।नि विषुवे पञ्चधा पृथक्‌ । अधरस्य शे पृथ्वी ऊर्ध्वं तजोऽम्तरा द्रवः ॥ २२

# धनुधिहान्तमगतग्नन्थस्थानेऽयं पाठो दशयते क. ड पुस्तकयोः -दैमी धायीऽपिमश्नेण वाच्यं तु शिरः शिला ।
तथा ज्योतिसमावित्रः सावित्रश्वेति गोचरा इति ।

~~

१ क. ड. “येदनुवासरम्‌ । २ क. ड. शिवाकु" । 3 छ. सागरश्ै' । गख ग. शण्डिनौ प । ५.७..८.
ण्डवि' । ६ छ. याजयेत्‌ । ७ स. ग. द्रः स्वसि' । ८ क. ट. 'ददरहिः । म'। ९ क. ट, 'नाङ्गकस्याङ्गम" । १, $
ह. विष्ण्वशो। ११७. को भवेद्वीर । १२क.ड च व्रती। १३क. ऊ नागङ्गो । १४ क. इ, "स्तद्वक्ष ।
१५क. इ. ्षङ्गोभू । १६ क. ड. च. च रन्ध्रद्वात्रिकतायु"। ख. च. च बण द्वाः १७ क. ङ. बता । १८३
श, श्रासिते । १९ क, इ. मध्यया ।

[म ६२६ छो° {-२०] अग्निुराणम्‌। ` ४११
( गौ्यरिपूजा )
एप बषिवोयुः स व्याप्य प्रः । स्तम्भनं पाधि शान्तिनैे बड्यादि तेने ॥
कायौ स्याक्गमणे शून्ये पण्यं कालं समभ्यसेत्‌ ॥ २१
श्यादिमहापुराण आप्ये ऽशकादिकथनं नाम पद्विरशत्ययिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३२५ ॥
आदितः शोकानां सपष्यड्ञः- ९६७६

भथ पडटुप्विशयिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

[न

गोरयादिपूना ।
ईश्वर उवाच-
सौभाग्यादेरमापृजां वक्ष्येऽहं मुक्तिपृक्तिदाम्‌ । मघ्र्यानं पण्डलं च पदर होमादिसाधनम्‌ ॥?
चित्रभानु शिवं कारं महाशक्तिसमन्वितम्‌ । इडां परतोङत्य सदेव सविकारणम्‌ ॥ २

दितीयं दवारकाक्रान्तं गौ रीगतिपदान्वितम्‌ । चतुर॑न्तं भरतंव्यं गौर्या वै पूलवाचकम्‌ ॥

हीं सः श्ौश्रगोयिं नमः। ४
णंतरितयेनैव नातियुकतं पङ्कम्‌ । आसन परणवेनेव पूति वे हृदयेन तु ॥ ५

हवं च तथा कालं शिवबीजं सयुद्धरेत्‌ । प्राणं दीषेषराक्रान्तं षडङ्गं जातिसंयुतप्‌ ॥ ६
[सनं प्रणमेनात्र पतिन्यासं हृदाऽऽचरेत्‌ । यामलं कथितं वत्स एकवीर वदाम्य ॥ ७
पकं उष्टिसयुक्तं वहिमायाङ्रशारुभिः । शिवशक्तिमयं बीजं हृदयादि व्रिबमितम्‌ ॥ (
रीं यनेद्धेमरप्यां काष्ठैनां शेखजाद्विकाम्‌ । प्श्चपिण्डां तथाऽव्यक्तां कोणे मध्ये तु पम्‌ ॥
लिहा सुभगा गौरी प्तोभनी(गी) चाभितः कमात्‌। वामा ज्येष्ठा करिया बञाना हृत्त पीदिती
भेत्‌ ॥ १०
पे वामभागे तु किवस्याव्यक्तरूपकरम्‌ । व्यक्ता द्विनेत्रा उका वा णुदधा वा करानि ॥
[पद्मरयस्था वा द्विना वा चतुभना । सिंहस्था बा हकस्या वा अषटाषटादशपतत्करा ॥ १२
गपमृत्रकलिकं गरकोत्पलपिण्डिका । रं धरु सत्येन पाणिनाऽनयतमं महत्‌ ॥ ११
मेन पसतताम्बूलदण्ड भयकपण्डलुम्‌ । गणेश दरषणेष्वासान्दचयादेककशः क्रमात्‌ ॥ १४
यक्ताव्यक्ताऽय वा कायौ पदम स्एृताऽऽघने। लिङ्गा रिवस्याक्ता + मुद्रा चाऽऽबाहनी दयोः
क्तु सु योन्याखया चहुरतर तु मण्डलम्‌ । चहुं तरिता मध्यकोटचतषये ॥ १६
यसां वाचनं तु द्विषं द्विगुणं कमात्‌ । द्विपदं द्राकण्ठ त दविगुणादुपक्ण्तः ॥ = १७
खरं श्रं दिसु अथ बा भद्रके यजेत्‌ । स्थण्डिले वाऽथ संस्थाप्य पश्चगय्यामृतादिना॥ १८
क्पुष्पाणि देयानि पूजयित्वा शुदष्टलः । पते हुत्वा परतां च प्णादः सवैसिद्धिमाष्‌ ॥
लि दक्वा कुमारीश्च रिचो बा चाष्ट भोजयेद्‌ । नैबेचं शिवभक्तेषु ददान स्वपमाचरेत्‌ ॥२०

# इदं पदं नारित क. ड. च. पुस्तकेषु । + “ मद्याऽऽपाहनं तयोः “ इत्यपि क्षवित्पाठः ।

१ छ, शसीप्रीति* । २ छ. “उद्गुलम्‌ । ३ क. ख. ग. ट. सुरां । ८ क. ड. जातसयुगम्‌ । ५ ल. ग.
स्यजां। क. क, कोष्जां । ६ स. ग. "यस्तारा द्विः । ० क. ल. ढ, का शलाको"। ८ क. ड. द्रा स्थिताऽ5

\ स, यम्‌ । भ्य" । १० ख. ग, ज्नियो ।

४१२ भीमदैपायनपुनिप्रणीतम्‌ -- { भ° १२७ छरो* १-१७ |]
कन्यार्थी लभते कन्यापपुतरः पुत्रमाषुयात्‌ । दुर्भगा चैव सौभाग्यं राजा राज्यं जयं रणे ॥ २०
अष्टलमश्च वाकिंसद्धिरेतात्रा वक्षमापुः । अनिवेद्य न चाश्चीयाद्वापहस्तेनं चार्चयेत्‌ ॥ २}

अष्टम्यां च चतुर्दश्यां तृतीयायां तरिशेषतः । मत्य नया चैनं वक्ष्ये पूनयेत्कलशोदरे ॥ २२
हूयंभानं च प्रणवो परतिरौजूंत ईदृशम्‌ । मूकं च वौषडन्तेन कुम्भयुद्रं पदशयेत्‌ ॥ २१
होमयेतषीरदू्वज्यममृतां च पृनन॑वाम्‌ । पायसं च पुरोडाशपयुतं तु जपेन्मनुम्‌ ॥ २४

चतुमंसं चतुर्बाहुं राभ्यां च कलशं दधत्‌ । बरदाभयकं द्वाभ्यां साया कुम्भपुद्रया ॥ २
धव [१ # + न ^~ ~ 3
आरोग्यैषयदौघीयुरोषधं मच्रिते शुभम्‌ । अपगृ्युहरो ध्यातः पूजितो हत एव सः ॥ २६
इद्यादिमहापुराण भ्रेये गौयादिपूजावर्णनं नाम पड्विशलयधिकत्रिशततमो ऽध्यायः ॥ ३२६ ॥
आदितः शोकानां समश्ङ्ञाः-९७०२
भथ सप्तधिश्चयधिकत्रिशततमोऽप्यायः ।

देवाछयमाहात्म्यम्‌ ।
ईर उवाच--

ब्रतेश्वरांथ सलयादीनिष्ट्रा व्रतसमपणम्‌ । अरिटशषमने शस्तमरिषटं सूजनायकम्‌ ॥
च न्थ [1 म ४ ~ 8,
हेमरत्नमयं भृत्यं महाशङ्खं च मारणे । आप्यायने शङ्कू मौक्तिकं पुतरनम्‌ ॥ २
+न) $ यै, + ~ ॥ षति $ = 9

स्फाठिकं भूतिदं कौशं युक्तिदं रुदरनेत्रनम्‌ । धात्रीफलममागेन संदरक्षं चत्तमं ततः॥ २

समर मेरहीनं वा सूत्रं जप्यं तु मानसम्‌ । भनापाङ्कष्माक्रम्य जपं भाष्यं तु कारयेत्‌ ॥ »
५
६

{> 0

त्जन्यङ्कषटमो क्रम्य न मेरुं द्षयेज्पे । भमाद्‌त्पतिते सूत्रे जप्तव्यं तु शतद्वयम्‌ ॥
सर्ववाद्यमयी घण्टा तस्या वादनमर्थ्त्‌ । गोशङ्कनूत्रवरमीकमृत्तिकामस्मवारिमिः ॥
वेरमायतनलिङ्गादेः का्मेवं विशोधनम्‌ । स्कन्दो नमः शिवायेति मन्रः सर्वार्थसाधकः ॥ ७
गीतः पञ्चाक्षरो बेदे लोके गीत; षटक्षरः । ओमित्यन्ते स्थितः शमभुपहर्णिं वटबीजवत्‌ ॥ ८
जमा्ञमः शिवायेति ईशानाद्ानि बै विदुः । षडक्षरस्य सूत्रस्य भाष्यं विधाकदम्बकप्‌ ॥ ९
यदं नमः शिवायेति एतावरत्परमं पदम्‌ । अनेन पूजयेदिङ्ग रिङ्गे यस्मात्स्थितः शिवः ॥ !°
अनुग्रहाय लोकानां धमेकामा्गक्तिदः। यो न पूजयते खङ्गं न स धमीदिमाननम्‌ ॥ !'
लिङ्गचेनादधुक्तिपुक्तियावज्नीवमतो यजेत्‌ । वरं प्राणपरित्यागो युञ्जीतापूज्य नैव तम्‌ ॥ !२
रुद्रस्य पूजनादुदरो विष्णुः स्याद्वष्णुपूननात्‌ । सूयः स्यात्सूर्पूजातः शक्त्यादिः शक्तिएननाद्‌
सवैयज्नतपोदाने ती बेदेषु यत्फलम्‌ । तत्फलं कोटिगुणितं स्थाप्य लिङ्गं लभेन्नरः ॥ १४
तरिषध्यं योऽचयेषटिङगं कृत्वा विरपेन पाथिवम्‌ । शौकादरिकरं यावत्कुटुदुल् नाकभार्‌॥१५
भक्तया वित्तानुमारेण कुर्यात्मासादसंचयम्‌ । अल्पे महति वा तुल्यं फलमाढ्यद रिदरयोः ॥ १६
भागयं च धर्माय करपयेन्लीवनाय च । धनस्य भागमेकं तु अनिलं जीवितं यतः ॥ ५
स

१क. डः “न वाऽ्चैः।२ख.ग. ज्ञमासनं । क. ड. युग्मासनं । ३ क. द, भुवि।ग्क ह. भापने ।

५ क. ङ. 'मत्रेणन।६क. ह. "हाये बरहनी । ख. शदार्थवः।

[म०६२८-६२९ो° !-६।१-५] अग्निपुराणम्‌ । ४१९३
( छन्दःसारः ) *

्रिसपकुरुखुत्य देवागारङ़दथभार्‌ । मृत्करः करमात्कोरिगुणं फलम्‌ ॥ ` १८

-आषठकसुरागारकारी स्वगमवाष्ुयात्‌ । पांशुना कीडमानोऽपि देवागारद्दर्थभाक्‌ ॥ १९

५, न

श्यादिमहापुराण आनये देवालयमादात्म्यवर्णनं नाम सप्तविशलयधिकनिङरततमोऽध्यायः ! १२५ ॥
भादितः श्लोकानां समडाः-- ९७२१

भपारार्विशयपिक्शिक्षततमोऽध्यायः ।

छन्दःसारः ।
अत्रिरुवाच-

छन्दो बक्य परलनैसतैः पिङ्कलोक्तं यथाक्रमम्‌ । स्वादिमध्यान्ताणौ भ्टौ भ्पो जौ स्तौ प्रका
गणाः ॥ १
इस्मी गुरुव पादान्ते पृ्ैयोगाद्विसगैतः । अनुखारा्ज्जनारप्याजिहापृलीयतस्तथा ॥ २
उपध्मानीयतो दीर्घो गुर॑ग्छो नौ गणाविह । वसवोऽष्टौ च चारो वेदादीन्यादिरोर्कतः ॥ ३
यादिमहापुराण भाप्नेये छन्दःसारकथनं नामाटाविंशयिकत्रिश्ततमो ऽध्यायः ॥ ३२८ ॥
आदितः शोकानां सपषएवङ्काः-९७२४
अयैकोनाशदयथिकतरिश्ततमोऽध्यायः ।
छन्दःसारः।
अनिरूाच-
छन्दोधिकारे गायत्री देवी चैकाक्षरा मवेत्‌ । पञचदेशाक्षरा सा स्यासाजापल्याऽ्वशिक्ा ॥ १
= + १५
यजुषां ष्णा गायत्री सान्न स्याद्रादश्ाशरा । कचाग्टादकश्ाणा स्यान्ताज्नां वर्धतं च द्रयमू२
ऋचां त्रयं च वरध॑त माजापत्याचतुष्टयम्‌ । व्देकैककं शेषे आसुयां एकमृर्छनेत्‌ ॥ ३
[+ >, ५ [^ ति ११
ऽष्णिगनुषब्ृहती पद्विसखिषरलगत्यपि । तानि ज्ञेयानि कशो गायत्रो ब्र्ूम्य एव ताः ॥ *
तित्तसिक्ञः सनाम्न्यः स्युरपैका भाष्यं एव चच । प्रागयजुषां च संजाः स्युशतुःषष्टिपदे शिखेत
इत्यादिमहापुराण आभनेये छन्दःसारकथनं नामे ओोनाभ्रशदधिर्का +शततमो ऽध्यायः ॥ ३२९ ॥
आदितः छेकानां समणङ्ाः- ९५२९

१ क. ङ. एन्दान्वक्षये। रस. ग. "लशम्दैःपि'। ३ क.ढ.घ्रो (ल. गत्रौ । भक. ङ.उ्मो।५ ख.
ग. “स्वो रधुव । ६ ख. ग. ° नौ सगलव्रि" ।५ ख. ग. "दा इत्यादि । ८ ए. "लोपतः । ९ क. इ, "द्रयासुरी रम्या
भाजा" । १० क. ड, ग्भे्यं दर" । ११ क ढ. "य देवः । १२ छ. भां । १३८. च । ऋग्यः ।

४१४ शरीमदपायनमनिपणीषम्‌-- [ भ० ३६० शो १-९ १]

* ( छन्दःसारः }
भथ व्रिशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

~~

छन्द्ःपारः ।

अगिरवाच-
पाद आपादपूरणे गायतयो वसवः स्पृताः । जगत्या. आदिलयाः पादो परिराजो दिश्च इसिः
्रष्ुमो रुद्राः पादः स्याच्छन्द एकादिपादकम्‌ । भवं चतुष्पाहतुभिच्तिपात्सपताकषरेः हचिद्‌२
(सा गायत्री पादनिचत्मतिषठषटद्रिषट्‌निपात्‌ । वर्धमाना षष्ट त्रिपालदषटमूषरैः ॥
गायतयतिपादनिचु्नागी नवनवतुभिः । वाराही रसद्िल्पैष्ठन्दश्चाय ठतीयकम्‌ ॥
द्विाद्ादशवस्वर्णेिपौतत तषमैः स्मृतम्‌ । उष्णिक्डन्दो वखरेः पादरेदे परकीर्तितः ॥
ककुदुष्रगषटसूयवस्मेभद्धिमिरेव सः। पुर उष्णिक्पूर्यवसुषस्वर्गेश् त्रिपादधषेत्‌ ) ॥
परोष्णक्परतसतु स्यातुषपौपिभिरभवेत्‌ । सा्षररनषटपस्याचतुष्पाच तरिपात्कचिर्‌ ॥
अष्टारसूयव्णः सयानमध्येऽम्ते च इपिद्धमेत्‌ । इत नशतस्नपो गायत्याः परैको, यदि ॥
द्यः पथ्या भवति द्वितीया न्यङ्कुसारिणी ¦ सन्धो प्रीवा रो स्वाद्यास्कस्योरो बृहल्यि
उपररिषाव्‌बृहत्यन्ते पुरस्ताद्बृहती पुनः । चिन्नथकाश्चत्वारो दिणिदिक्षषटवाणिका ॥ = १०
महाबृहती जागतः स्त्रिभिः सतो वृहत्यपि । वाँण्डिनः पदविछमद्‌ स्यासमूपाकाष्टाछ्रणेते॥
रो चेदयुजौ सतः पङ्विथ विपरीतकौ । ्रस्तारपङ्किः पुरतः परा्मस्तारपङ्किकः ॥ १२
~ तिस्तारपङ्किरन्तशद्वहिः सस्तारपङ्धिका । अक्षरपाङ्कः पश्चकाश्च चत्वारालपशो दयम्‌ ॥ १
पदपद्किः पञ्च भवेचतुष्कं षटककम्रयम्‌ । षटपथमिगां यतरः पट्भिश्च जगती भवेत्‌ ॥ १४
एकेन च्िषटुबूञ्योतिष्मती तथैव जगतीरिता । पुरस्ताञ्ज्योतिः थमे मध्येज्यतिश्च मध्यतः १
उपरिष्टाञ्ज्योतिरन्लयादेकसिमन्पश्चके तथा । मवेच्छन्दः शङ्कुमती षट्के छन्दः ककुशती ॥ ६
त्रिपादिष्ुमध्या स्यात्सा पिपीलिकमध्यमा । विपरीता यवमध्या भिदेकेन वजिता॥ १७
भरिजैकेनाभिङेन विहीना च चिराधमेत्‌ । स्वरादस्याद्वाभ्यामाधिकं संदिग्पे देवतादितः ॥१८
आदिपादाभिश्वयः स्याच्छन्दसां देवताः क्रमात्‌ ।(†अभ्निः सूः शस्मी जीवो बरुणश्न्दर एव च
विभ्वे देवाश्च पशनगत्याः स्वराः षडनो हषः कमात्‌) । गान्धारो मध्यमभैव पञ्चमो भेवतसतवा
निषादो वणे; मेत सारङ्ग पिशङ्गकः । कृष्णो नीलो लोहितश्च गौरो गिनिमुरूयङे ॥ २१

# धनुशिहान्तगंतग्रनथश्व. पुस्तके नास्ति । + शदमर्धं नास्ति क. ध. ड. पुस्तकेषु । † धनुधिहान्तग॑त्रन्यो
नास्ति क. ड. पुस्तकयोः ।

¢ @ 7 ~> न्ल

१ ख. "पुरेण गाः। २ छ. विष्णुतो । ३ छ. श्री पदे नीृत्तःप्रतिष्ठादि' 1 * छ. शतद्वसुभू' । ५ छ. "प्री"
तिपदनीवृकना" । ६ क. “द्विनवकं वधमानत्वेगष्टभिः ॥ वस्वश्वषद्कवर्णेथ प्रतिष्ठा तु प्रकीतिता ॥ द्वि । ५ ४. ४
'पात्व्ेजुतैः स्मु* । ८ ख. "गनुषटप्मूयै" । ९ ख. ग. “स्वणौद्प्िभे' । छ. 'स्वणोत्निभि" । १० क, ड. श्यान्ुनिमिर्म ।
छ. "्ादा्निभि । ११ क. "तीजागतन्ञ' । १२ छ. "गल्ल । १३ छ, स्कन्धौ । १४ छ स्या स्याद्रो ६ 94९
8. 'स्योरव्‌' । १६ ख, ग. दिग्दिगटा्ट' । १५ छ. मण्डिलः । १८ घ. द. च. वो वेदय" । ष. वौ देवयु" । १९ इ"
ड. पथादा* । २० क. क, 'दास्वासप' । २१ क, ड, निङेदैकेन । ल. ग. निवृदेकेन । २२ छ, भूमिज" । ९६४.
हीना । २४ छ, षडूजायाः । ६५ क. &, “यश्यमुच्यते । गो" ।

।
।

[अ° ३६१ %छो* १-१७ ] अप्निपुराणम्‌
( छन्दोजातिनिरूपणम्‌ ) ध ५

गोरोचनाभाः कृतयो ्तिरछ(च्छ)न्दो हि श्यामलमू्‌। अगिः काश्यपश्च गौतमाङ्गिरस कमात्‌

भगवः कोशिकमैव वासिष्ठो गोतरमीरितम्‌ ॥ २३

इत्यादिमदापुराण भाप्रेये छन्दःसारकथनं नाम त्रिशदधिकत्चिशततमोऽध्वायः ॥ ३१० ॥
आदितः शोकानां समण्पङ्ाः--९८५२

भयैकभ्रिशदाधिकन्रिशततमोऽध्यायः; ।
छन्दोजातिनिरूपणम्‌ ।
अगनिरुवाच-
चतुःशतमुलछृतिः स्यादृृतेधतुरस्त्यजेत्‌ । अभिसंरया प्रयङृतिस्तानि च्छन्दति वै पृथक्‌ १

॥।

टृतिश्ातिष्तिर्धाती अंत्यष्टिाषटरित्यतः । अतिश्ंकरी रैकरीति अतिजगती जगत्यपि ॥
छन्दोऽत्र लौकिकं स्याच्च आंपिमात्रेषुमासपृतम्‌ । निषटुपपङ्कदृहती अनुषबृष्णिगीरितम्‌ ॥

७.2
१

गायत्री स्यात्सुपरतिष्ठा प्रतिष्ठा मध्यया सह । अल्ुक्ता्युक्तं आदिश एकेकाक्षरर्षभितम्‌ ॥
चरुमौगो मवेत्पादो गणच्छेन्दः प्रदह । तावन्तः समुद्रा गणा ्ादिमध्यान्तसूर्वगाः ॥
चतु्णाः पश्च गणा आर्यालक्षणमुच्यते । स्वरार्थं च आया स्वादार्यायां विषप्रण जः ॥
षष्ठोजोन रघुवर स्याद्वितीयादिपदं नरे । सप्तमेऽन्ते प्रथमा च द्वितीये पमे नरे ॥
अर्थे पदं भरथमादि पष्ठ एको ठघुभेषेत्‌ । तरिषु गणेषु पादः स्यादायीपञंपके स्मृता ॥
्रिषुलान्यथ चपला गुरुमध्यगतौ च जौ । द्वितीयचतुर्थौ पर च चपला पुखपुषका ॥ ९
द्वितीये जघनपएवौ चपलार्या प्रकीर्तिता । उभयोमेहाचपर्छी मीतवाधयाधैतुरयक ॥ १०
न्लेनाधनोपगीतिरदरीतिशोलमारसछृता । अर रष्षगणा आया गीतिच्छन्दोऽथ मात्रया॥ ११
वैतालीयं द्विशषस्ता स्या्चुष्पादे समे नलः । वसवोऽम्ते वनगाश्च गोपुच्छं दशकं भरेत्‌ ॥ १२
भगणान्ता पैतङ्िका शेषे परे च पूतवत्‌ । साकं षदा मिश्रयुनि भाच्यदत्तिः प्रदश्यते ॥ १३
पचेन एरवसाक्ं तृतीयेन सहस्रयुक्‌ । उदीचयदततिराध्ा सपाघरगपच पपतंकम्‌ ॥ १४
अयक्चारुहातिनी स्यायुगपचान्तका भेत्‌, । सक्षविवंसवधेव पात्रासमकमीरिषमू्‌ ॥ १५
भे्लरम लश्च ददशो चा नवासिक्ा । विशोकः पथम मो चित्रा नवमकशच लः ॥ १९६
पयुक्तं नोपयित्रा पादाकुलकमिलयतः । गीलार्यालपेतसौम्या लपु श्योतिरीरिता ॥ १७

€ @ ^® 6 ब् क 9

१ छ. ज्योतिषछन्दो । २ क. ढ. (तिवृहती अ", छ. तिवृत्ती अ। ३ क. इ. भषप्रत्यष्टि॥ क. इ. छ. भतिश-
क ।५क. ङ, छ. शरी । ६ क. ठ. आयमत्रष्टतान्स्मृत" । ख. ग. आरयामातरैस्यमस्मृत' । ७ क. ड, "कोर ।
<ख.म. वाघतः । ९ क. ड. गणछन्दं । १० क. ड प्रशस्यते । ११ ख. ग. "ते । भवेन्तः। १२ स. ठ. भ्मे
नरः । ष । ११ ख. म. ब्ाद्यके । १४५८क. द्‌. ल शषीतवायंध । १५ ख. ग. "का । भद्धेनाः । १ ६ क. ङ,
भनन्तेनो" । १५७ क. इ. "य च खगणमार्याः। ख ग. "यँ बसुगण आ" । १८ स. ग. "ली पट्क्तिः बुरास्या" ।
१९ छ, द्िसवरास्यादयुष्पा' । २० क. हः "वो तेन नागा” । २१ घ. पाटलिक्रा । २२ ख. ग. अमुकवारहा" ५.३...
इ. वुष्मार' । २५ क. ड. "त्‌ । गताविव" । ख. ग. "त्‌ । गताद्िव । २५ क. इ, वेतु नवमो नश्च द्रा्योवामन" ।
२६३, इ, विष्णोः कयन्रमाषटौमोनित्रनवमकश्चनः । प २७ क ख. ह. पवित्रा । २८ २ क. ङ. 'लोगश्रसतौम्या नः
पवो ज्यो" । ।

४१६ भ्ीमदैपायनपुनिप्रणीतमू्‌-- [ भ० १६२ शो १-१०]

( विषमकयनम्‌ )
स्याच्छिखा विपयस्ताधाी तूचिकरा समुदाहृता । दैकोनभिशचदन्ते गः स्ाज्छेन न समाव १७
य इलयेकगुरं संख्या वैणदिश्च बिप्थयात्‌ ॥ १८

प्यादिमहापुराण भप्नेये छन्दोजातिनिरूपणं नमिकत्रिशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ६११ ॥
आदितः शोकानां समघड्ाः-९७७०

~-~-----~

भय दद्राभ्रि्दधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

विषमकथनम्‌ ।
अगिरवाच--
दत्त समं चाधसमं विषमं च त्रिधा.वदे । समं तावेरत्वकृतमर्धं समं च कारयेत्‌ ॥ १
विषमं चै वा स्य॒नमतिदृतं समान्यपि । लग्नौ चतुष्पमाणी स्यादाभ्यामन्यद्ितानकम्‌ ॥ र
कपादस्याऽऽ््ं तु वक्त्रं स्यात्सनी न परथमा स्पृतौ । वान्यमुरतुर्थदर्णात्पथ्यावक्तरं स्वयोनतः
निपरीतपथ्या न्यासाच्रपला वायुजस्तनः । +विपु 7 युगमसप्तपः सर्वे तस्यै तस्यधं॥ ५
भौतो वा बिपुलानेका वक्त्रनातिः समीरिता । भवरेखदं चतुरूध्वं चतुबृद्ध। पदेषु च ॥ ५
गुश्दयानु आपीडः प्रलयापीडो गर्णादिकः । प्रथमस्य विपर्यासे मञ्जरी सरणी क्रमात्‌ ॥ ६
भबेदग्रतधाराख्या उद्धतेत्युच्यतेऽधुना । एकतः ससजसा नः स्युसौ नो गोऽय भौ न नौ।
ना गोऽथ सजसा गो गस्तृतीयचरणस्य च । सरमे केचन भगा रितं च नमौ जनपौ ॥ ८
उपस्थितं परचृपिते प्रथमाध्ौ समौ भेकी । गोगथो मलना रो गः समौ च रनयः एे॥ ९
वधभोनं पेशी स्रोन सौ अथो तोजोर ईरिता । श्द्धषिराडार्पभारूपं वक्ष्ये चारसमं ततः ॥
ह्यादिमहापुराण भभ्रेये विषमकथनं नाम द्ाधिशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३३२ ॥

आदितः शोकानां समघ्ङ्ा;ः-९७८०

# अस्मिञ्लोकेऽयं पाठः क. ख. पुस्तकयोः--यादष्टं न्टवतरं स्यात्मनौ तत्प्रथमा स्प्रतौ । वान्यदयश्चयथाब-
णापर्यावकत्रं युयोज न इति । + .एतद््स्थाने क. इ. एस्तकयेः 'विपुलायुगमसयूमौः सर्वैतः सैतवस्य च” इति ।

१क. ह. विस्तराधौ। २ क. टः गिक । ख. ग. मलिका। ३.क. ढ. एकेन विशदन्ते शः स्याजननः
समहाब्रलाः । गु। ४ घ. “्जेजन।५क. ड. शला, लं इयेवं गुरुसं। ६ ख. ग. ग । ७ "णौषृरावि' । ८ छ. देशवि।
९स. ग. बद्‌ हृदुहूतमधंस' । च. "वद्‌ हदृतकृतधम॑स' । १ क. ड. "कछ्रहदम्धसः । ११ ख ग. “पि । गली च । च
श्पि। नगौच'।१२ख.ग. "लप्र्रसः। १३ ख. ग. चरौ तौ वा। १५ ख. ग. हतवेऽस्य तुआ" । १५ क, इ
पीडीगकादि' । १६ ख. ग, "गाधिकः । १७क. ड. च. नवटी । ख. ग लवनी । १८ ख. ग. उद्तेतयुः । १९. क. .
ह. "तः शजसा नस्युनैसौ गो जोऽधमोजमौ । नागो । ख. ग. ^तः सत्रसा नस्यतैतौ ज्यौ गोऽ" । २० ल्ल. गलो । |
२१ क. द. सौरभं । २२ ख. ग. “भे रनभागालल्डितौ च नलो चसौ। २५ क इ केचन भयानारितं तत्वश
उ' । २ण्स. ग. जभौ । २५ क, ङ, 'मानौस्तौ च नसौ अथोभ्येयो नद्रीरितम्‌ । शु" । २६ क. ग. तनौ । २५४
स्वौ न भथो भो जोष ई“ ।

(भ०६१६-३६४ ० १-९।१-७] भग्निपुराणपू। ४१७
( भैसमसमवुचनिरूपणम्‌ )
भय प्रयल्लिशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।
अर्धप्मनिह्पणम्‌ ।
अप्निरवाच--
उप॑वितरकं सेसमनामयमोज भगामय । हुतपध्यौ ततमगा गथोननजयाः स्मृताः ॥ १
मेगवती ससपगा भभम गोगथो स्मृता । रदरविसतारस्तो समगासमजा गोगथा सृतौ ॥ २
रजसा गोगथो द्रोणी गोगौ वै केतुमलपि । आरूयानिकी ततनगा गथ जगतजगागय ॥ ३
विपरीतार्यानकीतिजंयागा तौ नगोगय । सीमलौगय लभभोरो भेदरिणृ्हभा ॥ ५
रौ वनौ गाथ नजजा यः स्यादपराक्रमम्‌(?) । पष्पिताग्रा नंछवया नजजा रो गथो रजौ ॥९
वोज जवजपरागो मूके पनमती शिखा । अष्टाविषतिनागाभा भिदभ्रागं ततो युनि ॥
ञ्जा तद्विपरीता स्यात्सपदतत अदरयते ॥ 1
हत्यादिमहापुराण भेये ऽभसमनिरूपणं नाम व्रयल्निशदधिकतिशततमोऽध्यायः ॥ ३११ ॥ ।
आदितः शोकानां समघ्ठज्ञाः--९७८६
भथ अतुश्निशदधिकत्निशततमोऽध्यायः ।
पतमवृत्तनिरूपणम्‌ ।
अप्निरुवाच-
यतिबिच्छेद्‌ इत्युक्तस्तत्तनमध्यान्तयौ गणौ । यौ सः कुमारललिता तौ गौ चिप्रपदा स्पृता १
वघुन्मालौ सभागस्य गणौ रतलौभेत्‌ । पाणवकक्रीडिततं पगौ हलषटलौ वेतः ॥ = २

पष
स्याग्ुनंगरिशचषटता नो मोहं सरं ननौ 1 भवेच्छुदैिरादृहतं मतिपादं समौ जगौ ॥ १
णवो नतयापः स्याजौ गौ मयूरसारिणीं । सैताममसगा हत्त मजतायुपरि स्थिता ॥ ४
[9 3. द्रः +
रकमबन्ती भससगाबिन््रवजा तनो जेगौ । जतौ जगौ तूपरो बाचन्तापुपजातयः ॥ ५

दोधकं भग(भोभागौ स्याच्छालिनी मत्मौगगौ । यतिः समुद्रा ऋषयो वातो मभतागगी॥ ६
पतुःखरा स्याद्रभरी विसता मभौ नलौ । सषुद्रा अथ ऋषयो वनौ लौ गौ रथोद्धता ॥ ७

१ ख. ग. “पचित्रं समसनागथभोडभगागथो । छ. "पचत्र । २ क. ठ. समपनाभासश्वमभौभा्य । 3 ख.
ग. ध्या भभभ'। ४ ल. ग. समसगाभभोभगो। ५ क. ढ. "ता । सजगागोगथोमी वोगोगवेक्षेः । ६ ख. ग. श्यो
्रौनौगो"। ७ ख. ग. धोय जज्गागय । छ. "यो ततः । ८ छ. “स्थानिको तौ जया" । ९ ख. ग. ्जमगोतौ ।
१० छ. भावौ भः। ११ ख. ग. “णष्ठृता । नौषणौगथ । १२ क. इ. ननरजारोजोगयीवसौ । रजथोरजगः जरे.
मृलेजवयती 1 छ. ननव' । १३ छ. "जावोग० । १४ ख. ग. "जौ । रोजथो जरजारो गोमूलयेवम । १५ ज. ग. ^तिला-
गन्तात्रि' । १६ ख. ग. प्रदेये । १७ क. ङ. “लाममगणाङ्गगै्त" । छ. ममम गणैशेतगणेमे। १८ ख. रनौ । १९ ख.
घ. रसः। २* च. “शुभृता रौ मोहं मङ` । छ. “शुसूतानौमेहं नमर । २१. ततौ । २२ ख. " वेच्छब्दद्िरावकतं ।
२३ख.ग. 'द्रषिरादं । २४ छ. “गौ । पणवो मलयो मः। २५ क. ड. 'वोमनजागः स्यादृष्ौ गोमः। २६ ख.ग.
णी । सेतानभस' । २७ क. ह. सतामव समावृ" । २८ क. ठ. ननौ । २९ क. इ, सनौ । ३० छ भूपपृवा,
३१ क, ड. “नी यतनाग' । ३२ स. सभाभगौ । ३३ क, 'मभाग'। ।

५३

४१८ भमद्ेपायनूनिप्रणीतम्‌ -- [ भ० ६६४ शो° <-६ |]
1 ध ( समश्तानेरूपणम्‌ )
स्वागतां धनभा गो गो एत्ताननसपाश्च सः । श्येनीवरै जवना गः स्यद्रम्या नपरगा गगः ॥ ८
जगती वेश्ञस्था इतं जतो जावथ तौ भवौ । इन्द्रवंशा तोटकं सेतुभिः प्रतिपादितम्‌ ॥ ९
भवेदृदुतविलम्बिता नमी भरावथो नल । स्यौ शरीर्प॑रो वसुतरदाञ्रोदधतगतिजलौनसौ ॥ }०
जततो वसरवव्वाथ ततं ननमैराः स्मृतम्‌ । कुसुवरचित्रा चोन च नौ रम्याचलातषिका ॥ ११
जंगपरयाते येः स्याचतुभिः स्म्निणी तु रः । भमिताक्षरा गजौ सौ कैन्तोत्पीडां मतौ समौ
वे्वदेवी ममययाः पथाङ्गा नवमालिनी । नजौ भयौ प्रतिपादं गणा यदि जगल्यपि ॥ ११

महपिणी स्रवा गोपतिवहिदिश्षु च । रुचिं ंभसनगा छिन्ना वेदैश्ैः स्मृता ॥ २४
॥ क्तौ ( [+ [4 [न ॥ १
मत्तमयूरं मतया सती वेदग्रहैयेतिः। गौरी सरेनसा गः स्यादसंबाधा नतौ शी ॥ १५

गोग इद्धियनवकौ ननं रसटगाः स्वराः । स्वराध्रापराजिता स्यान्ननभा नलगाः खरा, १६
द्विः भरहरणकङिता वसन्ततिलका नमो । जौ गौ सिहोन्नता सा स्यान्मुनेरुदर्षिणी च सा॥१७
¢ न, न १९५८ [> (~ ^~ १
चनदराधता ननौ सोमारेततनवकः स्मृतः । मणिगुणनिकराऽसौ मानी नौ मयौ भसः ॥ १८
~€ [4 ० 9 म [3 २१५२
यतिथसुस्वरा भौ बौ नतछेमित्रसग्रहाः । ऋषभंगजनिलपितं श्ेया शिखरिणी जगौ" ॥ १९
र (~ (~ (=
रसभालमभृगुरदराः प्थ्वीनसजसा जेनो । गावसुग्रहमिच्छिन्ना पिङ्गलेनेरिता पुरा ॥ २०
वेशपतरपतितं स्थाद्धेवना भौ नगौ सदिक्‌ । हरिणी नसमा रः सो नेगी रसचतुःखराः ॥ २}
मन्दाक्रान्तो समभतं नगौ रान्धिवसुः स्वराः । कुमुपितरता वेष्ठिता वतना यययाः शराः २२
3.) [र (+ [% क ^
रथाः स्वराः प्रतिरथससतनाः सतता गः । श्रादूटनिक्रीहितं स्यादादिलयपुनयो यतिः ॥ २१
3 नि नि [न र ^ ५ त
कृतिः सुव्रदनां मो रा भनया मनगाः सुराः । यतिपुनिरसाश्रथ इति दत्तं क्रमास्स्मृतम्‌॥ २४
33 = (~ + ९५
स्रग्धरा मरतानो मो यपो त्रिःसप्तका यतिः सैु्रकं मरना नो बनगा दश्च भास्कराः ॥ २५
अश्वखलितं नजभा र्भजा भनपीडातः । मत्तक्रीडा ममनैना नौ नग्नौ गोष्टमातियिः ॥ २६
= [न [ति
तन्वी भनतसा भो भो टयो बाणसुराकंकाः । क्रौश्चपदा भमतता नौ त्रौ बाणशराएतः।॥ २५
क ३९.५१ = ० ध (0
भुजगविनूम्भितं ममतना ननवार्खनौ । रष्टेश्मृनिभिर्छेदो दयुपहावार्यमीदशम्‌ ॥ २८
र नर ४
मनना ननता नः सो गणेग्रहरसो रसात्‌ । नो सप्त रो दण्डदः स्याचण्डटृषटपियातकम्‌ ॥ २९
रेफटद्या ननवाः स्यु््यारजीशूतमुख्यकाः । रोषे ब रतितो हेयो गाथा परस्ता इच्यते ॥ २०
इत्यादिमहाएराण आप्नये समवृत्तनिरूपणं नाम चतुिशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३३४ ॥
आदितः शोकानां समच्ङाः- ९८१६

१ छ. सामता।२क.ड, न्ता रणभा । ३ ख. घ. 'नीरजरदागः स्याद्रस्यानपरगागनः । ज । * स. ग. जरौ।
५ छ. श्रीपुटो वसुतरदा जलेद्रतिजलौ जमौ । ज ६ ख. ग. "सौ रस्तवः। ७ क. इ. "मवस्मृ। ८ छ. श्रा न्यौ चौ नौ
नौ रो स्याच्लाम्बिका । ९ क. ड, कालोलीनामभौस'। १० ख. ग. 'तीला म" । ११ ल. ग. मरजरा गो'। १२१. ६
"रा गभः । १ ख. ग. जभजसगा । १५ क. सगो । १५ ख. ग. नननसा मः स्या" । १६ स. नसती । १७.
पौननव" । १८ छ. यवः । १९ स. ग. 'लमदरिस । २० स. ग. "मजगजमिः । २१ ख. ग. यसौ । २९ क. 8 प ।
नसभानगृं तु ₹। २३ क. ङ. “्वी सजयसापरौ । गा । २४ ख. ग. "नौ । गोव । २५ क. ड. 'पन्नप" । व ष
स्याद्रचनाद्रौ ` । २० ख. ग. (द्ररतो भौ लगोस" । २८ ख. ग. लभौ । २९ ख. ग..श्ता नभननं न । रा
मत । ३०. ग. मतोयमययाः पराः । ३१क. इ. रसासुराप्रतिरथमशताः शतजास्वगः । ३२ ख. ग. क
वृसं । ३३ क. ढ. "रमारोयो ययौ त्रिः । ३० क. ग. सद्रकण्ठवनीरोनेोरामगा । ३५ ख. स. "रनागौतीनोन' । ३६ स. ।
"भजलममी"। ३७ ख. ग. "नवा नौ ममौ शोषः । ३८ स. ग. नी यानश' । ३९ क. ह. "तं सोसमतना नरप ल ॥
ग'। ४० क. ढः. नौ । गतमु । ख. ग, नौ । षे मृनिभिरदछेः । «१ ख, ग. पात । *२ क
“फवल्या्रववणो वास्य" ।

न०२३५-३६१ो ° १-९।१-१४] भभ्रिपुराणम्‌।

( परस्तारनिरूपणरिक्षानिरूपणे ) ४१९

भथ पत्व्रिरादधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।
प्रस्तारनिह्पणम्‌ ।
भअभरिरुवाच-

छन्दोऽ सिद्धं गाथा स्यात्पादे सर्वगुरौ तथा । प्रतार आयेगाथो न; परतुरयोऽथ पूर्वगः ।
नषटध्ये समेऽङक नः समेऽधैविषमे गरुः । मतिलोपगुंगं नाचं दविरुदिषग एकनुत्‌ ॥
संख्याद्विरधं खपे तु शून्यं शून्य द्विरीरितम्‌ । तावदु त्ुणितं द्विदग्यूनं च तदन्ततः ॥
परे परण परे पूणं मेरभस्तारतो भेत्‌ । नगसंरया एतस्या चाधाङ्करटमधोर्धतः ॥
स॑स्यैव द्विगुणेकोना छन्दःसारोऽयमीरितः ॥

हत्यादिमहापुराण भाप्नये प्रस्तारनिरूपणं नाम पञ्चमिरदभिकतिशततमोऽध्यायः ॥ ३११५ ॥

भादितः श्लोकानां समण्वङाः-- ९८२१

~® ० -@ ७

भय पटव्रिशदपिकत्रि शततमोऽध्यायः

93

शिक्षानिरूपणम्‌ ।

अग्निरवाच--
ब्य शिक्षां तिषषटिः स्यर्णां वा चतुरा(रथिक्ाः । खरा िशनिरकश्च सर्ानां पथविशषतिः॥
यादयश्च स्मृता ष्टौ चत्वारश्च यमा; स्मृताः| अनुस्वारो विसगैश्वः कः पौ चापि पराध्रितौ॥

दसृष्टश्ेति विङेयो लकरः एन एव च । रङ्ध खे अरं शर्तं हकारः पश्चमैगंतः ॥ ३
अन्तस्थाभिः समायुक्त ओरस्यः ईण्ठ्य एव सः । आत्मा बुद्धा समेलयारथान्मनो युदक
विवक्षया ॥ ४
मन; कायाग्निमाहन्ति स मेरयति माएतम्‌ । मार्तस्तूरसि चरन्न जनयति स्वरम्‌ ॥ ^
भातः सवनयोगे तु च्छन्दो गायत्रमाश्रितम्‌ । कण्ठे माध्यंदिनयुतं मध्यमं बषुमानुगम्‌ ॥ ९
तारं तातींयसवनं शीर्षण्यं जागतानुगप्‌ । सोदीर्णो पृध्य॑मिहता वक्रमापद्य मारुतः ॥ ७

वर्णाञ्जनयते तेषां विभागः पधा स्पृतः । सरतः कारतः स्थानासयलार्थपरदानतः ॥ ८
७ ।

भट स्थानानि वणोनाुरः कण्ठः रिरस्तथा । जिहामूं च दन्ताश्च नापिकोष्ठै.च तालु च॥

अनुस्वारो विसर्गश्च शषा रेफ एव च। निहाूटपुपध्मा च गतिरए्रिधोष्पणः ॥ = १०
यथो भावपसंधानयुकारादि परं पदम्‌ । सरान्तं तादश तरिवाद्दन्यययक्तमूष्मणः ॥ ११
कृतीथीदागतं दग्धमपवर्णं न भक्षितम्‌ । एवयुचारणं पापमेवपुचारणे शुभम्‌ ॥ १२

मतीयादागतं व्यक्तं सवान्नायं सुन्यवरिथतम्‌ । सुस्वरेण सुषकत्रेण भुक्तं ब्रह्म राजते ॥ ११
न करालो न छम्ब नाव्यक्तो नाुनासिक्ः । गद्वदो बद्धनिहश्च न वणान्वक्मरईति ॥ १४

# अयमध्यायी नास्ति ख. पुस्तके ।

1
१क. ह. भद्योगोधोनः। रग. श्यगाप्रोलःष'। ३ क. ड. शुणामायं । ४ क. ङ. "लतदार्षः।
ख. ग, एकारः । ६ क. द. च । वषये मेऽप्तर प्रो । ७ स. ग, परोक्तमका" । ८ क. ग, कण्ट एकः । भा ।

----------------- ~~

४२० भीमैपायनपुनिप्रणीतम्‌-- [अ० ६६७ शो* १-१४]
( काग्यारिलक्षणम्‌ )
(यथा व्याघ्री हरेतपुत्रा्द्रभ्यां न च पीडयेत्‌ । एषं वर्णाः मयोक्तश्या नाव्यक्ता न च
पीडिताः । १५
सम्यग्र्णपयोगेण ब्रह्मलोके महीयते )। उदात्ताुदाच्तशच स्वरितश्च स्वराख्चयः ॥ १६
हृस्वो दीर्धः त इति कालतो नियमा भपि(वि) । कण्ठ्या कु(व)हाविचुयशास्तारष्या
ओष्रजाबुप्‌ ॥ १७
स्युपृषन्या ऋटुरषा दन्त्या ठतुरसाः सताः निहापूले तु कुः भोक्तो दन्त्योष्ठो बः स्तो पुम
एर तु कण्ठतालव्या ओ ओं कण्ठयौ(ण्ठो)ठजौ स्यृतौ।अधैमात्रा तु कण्ठस्य एकारेकारयोभवेह
अयोगवाहा विज्ञेया आश्रयस्थानभागिनः।अचोऽस्पृषटा यणस्त्वीषननेमाः(म) स्पृष्टाः शरः सूताः
शेषाः सृष्ट हरः मोक्ता निबोधात्र पधानतः।अमोऽनुनासिका नहे (है) नादिनो दकषषः स्मृताः
ईषश्नादो(दा) यण्रैव चासिनश् खफाद्यः । ईषच्छासं शरं विद्यादोरभामितसचक्षते ॥ २२
शयादिमहापुराण आप्नेये शिक्षानिरूपणं नाम परटूत्रंशदधिकत्रि शततमोऽध्यायः ॥ १३६ ॥
आदितः छोकानां समष्यङ्ञाः-- ९८४२

भवय सप्तश्चिशदभिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

काव्यादिरक्षणम्‌ ।

अप्रिरवाच- ।
कार्यस्य नारकरदेश् अलेकारान्वद्‌म्यथ । ध्वनिर्वणाः पदं वाक्यमिलयवेद्राजयं मतम्‌ ॥ !
शानेतिहासवाक्यानां त्रयं यत्र समाप्यते । शा्ञे शम्दमधानत्वमितिहासेषु निता ॥ र
अभिधायाः प्रथानत्रात्काव्यं ताभ्यां विभिधते । नरत्वं दुरं लोके विध्या तत्र सुबुरमा ॥ १

कवित्वं दुभ तत्र शक्तिस्तत्र च दुभा । व्युत्पत्तिरुमा तत्र विवेकस्तत्र दुंभः ॥ ४
सप शासूमबिदद्धषयमाणं न सिध्यति । आदिवणां द्वितीया महारमोणास्तुरीयकाः ॥ ^
वर्गेषु वणहन्दं स्यात्यदं सुत्निदमभेदतः। सं्षेपाद्राक्यमिषटर्थग्यवच्छिन्ना पदावली ॥ ६

काव्यं स्फुरदरंकारं गुणवहोपवजितम्‌ । योनिरवेद च शोकश्च सिद्धभेन्नादयो निजम्‌ ॥ ५
देवादीनां संस्कृतं स्यातपाृतं तविषं नृणाम्‌ । गं पद्यं च मिश्रे च कान्यादि त्रिविधं सत्‌

अपदः पदसंतानो गं तदपि गदते । चृणकोत्कलिकादहत्संधिमेदाज्रिरूपकम्‌ ॥ ९
अल्पौरपविग्रहं नातिमृदुसंद भनिभेरम्‌ । वर्णकं नामतो दीर्ष्॑मासोत्कलिका भवेद्‌ ॥ !°
भवेन्मध्यपसदरभं नातिकु्सितगिगरहम्‌ । हत्तच्छायाहरं टतसंधिनैतत्किकोत्कटम्‌ ॥ 1!
आस्यायिका कथा खण्डकथा परिकथा तथा । कथानिकेति मन्यन्ते गघकाव्ये च पृचषा॥!२
कठं्वशभरंसा स्याथत्र गयेन विस्तरात्‌ । कन्याहरणसङ्कामविपलम्भविपत्तयः ॥ ११

भवन्ति यत्र दीप्ताश्च रीतिरत्तिभत्तयः । उच्छवासैथ परिच्छेदो यत्र या चूणको्तरा ॥
स

# ___* पनुविहान्तगतन्थः क. ड पर्तक्वोनरिति। ______ --- क. ड. पुस्तकयोनौरित । र

#. # ॥ 6. 8.1 ©, 9 श्रा

१ ख.ग. 'निवर्णप"। २ सल, ग. ^तदाभरयं"। 3 क. क. तिष्ठता । ४ च. श्राणाः स्वरूपकाः। क. ई गतवि॥
शङ्ारकाः। ५ स, ग. "मरथाद्‌ ६ ख. ग, वेदादीनां । ५ क, ढ. “तपान्यविग्रं जाति'। ८ क. ख, ग. छ. त

~

[ अ० ६६७ शो° १९-३९ ] भप्रिपुराणम्‌। ४२
( कान्यादिलक्षणम्‌ )
वकं बाऽपरपक्त्रं वा यप्र साऽऽस्यायिका स्पृता । शोकैः स्ववशं सं्षपात्कविर्यप्र परशंसति ॥
शख्यस्याथीवताराय मवेधत्र कथान्तरभू । परिच्छेदो न यत्र सयादधवेदा म्बकः शचित्‌ ॥ १६
सा कथा नाम तद्भे निबध्रीयाज्चुष्पदीम्‌ । वेत्वण्डकथा याऽसौ कथा परिकथा तयोः॥ १७
अमालं सार्थकं वाऽपि द्विनं वा नायकं विदुः । स्यात्तयोः करुणं विद्धि विपलम्भशरतुिषः १८
समाप्यते तयोनाऽऽया सा कथामतुधावति । कथाल्यायिकयोपिश्रमावात्परिकथा स्पृता ॥ १९
भयानकं सुखपरं गभं च करुणो रसः । अखुतोऽन्ते सु्ृप्ाथो नोदात्ता सा कथानिका ॥ २०

पं चतुष्पदी तच्च हत्त जातिरिति द्विधा । इत्तम्षरंसरूयेयमुक्थं तत्छृतिशेषजम्‌ ॥ २१
मात्राभिगंणना यत्र सा जातिरिति काश्यप । सममर्धसमं त्तं विषपं रेङ्गलं त्रिधा ॥ २२

सा विदा नौस्तितीपृणां गभीरं काव्यत्तामरम्‌ । महाकाव्यं कलापश्च पयविन्धो विरोषकम्‌ २१
कुलकं पुक्तकं कोष इति पद्यङुटुम्बक्म्‌ । सगेबन्धो महाकाग्यमारम्यं संस्छतेन यत्‌ ॥ २४
तादातम्यमजहृ्ततन तत्समं नातिदुष्यति । इतिहासकथोदूतमितरद्रा सदाश्रयम्‌ ॥ २५
मदूतपयाणाजिनियतं नापीरस्तरम्‌ । शकर्याऽतिजगलयाऽतिशकया शरिष्मा तथा ॥ २६
पष्पिताप्रादिभि्कत्रामिननैधारमिः समैः । भुक्ता तु भिज्त्तान्ता नातिसंकिप्तसगेकम्‌॥ *७
अतिशकरिकोष्टभ्यामेकसंकीणेमैः परः । मात्रयाऽप्यपरः सर्गः प्ाश्षस्तेषु च पक्िमः ॥ २८

करपोऽतिनिन्दितस्तसमिन्वरोपानादरः सताम्‌ । नगेराणेवश्ैलतुचन्दराकीश्रमपाद्पैः ॥ २९
उश्रानसङिलक्रीडामधुपानरतोत्पः । दूतीवचननिन्यासेरसती चरितादधुतेः ॥ ३०
तपसा मरुताऽप्यन्यैविमावैरतिनिभेरः । सवैहततिहततं च सवेमामममावितम्‌ ॥ ३९
सर्रीतिरसैः स्ृषठं षटं गुणविपरषणैः । अत एव महाकाव्यं तत्क च महाकपिः ॥ ३२

बामैदग्ध्यमधानेऽपि रस एत्र जीवितम्‌ । एृथकमधंं निवल बाभिक्रमणि() रसाद्रषुः ३३
चतुगेफरं विशरव्याख्यातं नायकारूयया । समानंटैतिनिव्यूः कौरिकीहत्तिकोपलः ॥ १४
कलापोऽत् प्रवासः प्रागनुरागाहयो रसः । सविशेषकं प्राप्यादि संस्छृतेनेतरेण च ॥ ३५
( +ोकैरनेकैः कुलकं स्थात्संदानितकानि तत्‌ । पुक्तकं शोक एकेकथमत्कारप्मः सताम्‌ )॥
सृक्तिभिः कविसिहानां सुन्दरीभिः समन्वितः । कोषो ब्रह्मापरिच्छि्नः स बिदग्धाय रोचते॥
आमासोपमकषक्तिश् सम यद्धि्रहत्तता । मिश्रं वपुरिति ख्यातं प्रकीणंमिति च द्विषा ॥ ३८
( ।भ्रभ्यं चैवाभिनेयं च मर्ण सकलोक्तिभिः ॥ १९
इदयादिमहापुराण भाप्नेये कान्यादिठक्षणकयनं नम सर्ा्रशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ६१५ ॥
आदितः श्लोकानां सम्यङ; -९८८१

# एतदस्थाने--“ युका तु भिग्रफतास्या नातिदक्षिपतसङ्गकम्‌ इति क. इ. पृस्तकयोः। + धनुभिहान्त-
मतप्न्यश, पस्वके नास्ति † धनुधिहान्तगेतमन्यः क. ङ. पुर्तकयोनोित ।

१, ग, लम्भक्ैः। २ छ. त्रिधा। ३ क. इ. रसंक्षपं पुज्यते तद्विशेषणम्‌ । * श. इ. "कदाभ्यामे'।
५. ग, ारान्तरश" । ६ ख, ग. शैः । कृती" । ७ क. ह. "वविभावविव्‌ । श्वरीतिरजेजुट पुणिर्गुण"। ८ ण. ग,
"गण" । ९ क. ड, 'वानुजीवनम्‌ । १० क. ठ. ग्यलनिशर्यै वाशुकिभनिर' । ११ क. ङ. "वेकं च संषिथ ग्पाष्या' ।
१२ स. ग, “शव्या । १३ स. ग, 'वृत्तनि" । १४ क, द. स्याच्छब्दानितकारि त' ।

४२२ भ्ीमेपायनपुनिमणीतम्‌ -- [ भ° ६६८ रो" १{-२१]

( नाट$निस्पणम्‌ )
भया्टार्विकषदाधिक्रशततमोऽध्यायः ।
नाटकनिरूपणम्‌ ।
अभिरवाच-
नाटकं सप्रकरणं दिप ईहा पृगोऽपि वा । हेयः संमवकारथ भेवेलहने तथा ॥ !

व्यायोगभाणवी्यङ्क्ोटकान्यथ नाटिका ) । सद्रकं गिर्पकः कणा एको दमछिका तथा ॥२
मस्थानं भाणिका भाणी गोष्ठी ईहीशकानि च । काय्यं श्रीगदिनं नाव्यरासकं रासकं तथा?
उषाप्यकं भद्षणं. र सपतयिशतिभव तत्‌ । सामान्यं च विरप् लक्षणस्य दी गतिः ॥ ५
सामान्यं सर्वविषयं िक्ेषः कापि यतेते । पषेरङ्गे निषत्ते द्रौ देशषकालादबुभावपि ॥
रसमाव्विमावानुमावा अभिनयास्तथा । अङ्कः स्थितश्च सामान्यं सयत्ैवोपसर्पणात्‌ ॥
विशेपोऽवसरे वाच्यः सामान्यं परवुस्यते । जिवगसाधने नाय्यमिल्याहुः करण च यत्‌ ॥
इतिकतैव्यता तस्य प्रको यथात्रिधि । नान्दीपुखानि द्रातरिशदङ्गानि पूरैरङ्गके ॥
देवतानां नपरकारो गुरूणापरपि च स्तुतिः । गोब्राह्मणरपादीनामाश्रीवादादि गीयते ॥
नाय्य)नते सूत्रधारोऽपतौ रूपकेषु निवध्यते । गुरपुरकमं वंशम पौरपं कवेः ॥ =!

॥ ,

संबन्धा च कान्यस्य पचचेतानेष निदिरेत्‌ । नदी चिदुपको वाऽपि पारिपाश्क एव च॥ १!
सहिताः सूत्रपारेण संलापं यत्र कुरते । चितरैवाक्यैः स्वकाय (येः) पस्तुताकषेपिमिमियः॥!२
आगुख्यं तत्तु विञेयं बुवः मस्तावनाऽपि सा । प्रवृत्तकं कथोद्घात; प्रयोगातिशयस्तथा ॥१२
आपुख्यस्य त्रयो भेदा बीजांगेषूपनायते । काटे प्रवृत्ताय सूत्रधृग्यत्र णयत्‌ ॥ !४
तदाश्रयस्य पात्रस्य प्रवेशस्तत्मवृक्तकम्‌ । सूत्रधारस्य वाक्यं वा यत्र वाक्याथैमेव वा ॥ ५

> €+ @ ७

गहीत्वा मविरेत्पातरं कथोद्धातः स उच्यते । भयोगेषु प्रयोगं तु सू्रधुग्यतर वणयेत्‌ ॥ १६
ततश्च पदिगेत्पात्नं भयोगातिश्यो हि सः । शरीरं नाटकादीनामितिवृत्तं भरचक्षते ॥ १७
सिद्धपुसेक्षितं चेति तस्य भेदावुभौ स्मृतौ । सिद्धमागमषषटं च खृष्टयुतेकषितं कवेः ॥ १८

घीजं बिन्दुः पताका च करी कारयमेव च । अर्थप्रृतयः पश्च पञ्च चेष्टा अपि क्रमाद्‌ ॥ \९
पारम्भश्च प्रयत्नश्च प्राप्निः सद्धाव एव च । नियता च फलप्रा्षिः फर्योगश्च पथमः ॥ २०

४.4 [ > 9. न क 5 # (1
मखं प्रतिमुखं गर्भो विमदश्च तथैव च । तथा निहरणं चेति क्रमात्पश्चैव संधयः ॥ २
अस्पमात्रं सपुदिष्टं बहुधा यत्पसर्पति । फलाषसानं यजैव वीजं तदभिधीयते ॥ २९
(~¢ ॥ ए 9.8 [>
यत्र बीजसपुत्पत्तिनीनार्थरससंभवा । काव्ये दारीराुतं तन्युखं परिकी पितम्‌ ॥ २१

ृष्टस्यार्थस्य रचना वृत्तान्तस्यानुपक्षयः । रागपराध्चिः प्रयोगस्य गुणानां चैव गहनम्‌ ॥ २४
आश्रयंबदभिरूयातं पकाश्चानां प्रकाशनम्‌ । अङ्गहीनो नरो यदरस् षं काव्यमेव च ॥ २4
देशकारैविना िचिननेतिवृ्तं भवति । अतस्तयोरुपादींनं नियमात्पद्‌पुच्यते ॥ २६

१. ग. समरकारशथ् । २ ख. ग. “तोट । ३ स. ग. दुर्मणिक्रा। * ख. ग. इन्दीसकानि । ५ क र
ग. ° बैष्यङ्गैरन्यथाऽपि वा । भा" । ६क. ढ. बतैयेत्‌ । ७ क. ल. ग. बिन्दु । ८ क. क. आकरीः। ९४.
१० क.स्.ग. भाता तन्म" । +) क. इ. प्रेयः । १२ क. ख. ग. "दाननि'। ।

[ भ* ६६९ ो° १-९] अप्निएराणम्‌ । ७२१
( शप्रादिरिसनिर्पणम्‌ )
देशेषु भारतं वर्षं काठे कृतयुगत्रयम्‌ । भते ताभ्यां भाणभृतां सुखदुःखोदयः कचित्‌ ॥
सगौ सगादिषाता च भरैसञ्जन्ती न दुष्यति ॥ २७
इत्यादिमहापुराण भिये नाटकनिरूपणं नामाष्टा्िशदधिक्रत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३३८ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ा;--९९०८

~ ~~~

भवेकोनचत्वारिादथिकनत्रि शततमोऽध्यायः ।
शृङ्गारारिरसनिरूपणम्‌ ।
अग्निश्वाच-
अक्र परमं ब्रह्म सनातनमजं विभुम्‌ । वेदान्तेषु बद्न्लेकं चैतन्यं उ्योतिरीश्रम्‌ ॥ . १
आनन्दः सदैनस्तस्य वध्यते स कदाचन । व्यक्तिः सा तस्य चैतन्पचपत्काररसाहया ॥ २
आयसलस्य विकारो यः सोऽदेकार इति स्मृतः । ततोऽभिमानस्तत्रदं समाप्तं भुवनत्रयम्‌ ॥ ३
अभिमोनीद्रति; सा च परिपोषरुपयुषी । व्यमिर्चायादिसामान्याच्रकार इति मीयते ॥ ४
तदधदाः काममितरे हास्याचा अप्यनेकशेः । (भस््स्वस्थायिविशेषोऽथ परिघोषस्वलक्षणा॥५
सञ्वादिगुणसंतानाजायन्ते परमात्मनः । रागाद्धवति शृङ्गारो रँद्रसैकषण्यालनायते ॥ ६
वीरोऽष्टम्भजः संकोचमूषीमतस इष्यते । शङ्गाराल्ायते हासो रौद्रा करुणो रपः ) ७
पीराच्चादुतनिष्पत्तः स्याद्वीमत्साद्धयानकः । सङ्गारहास्यकरुणा सं दरवीरभयानकाः ॥ ८
पीमत्साद्ुतशान्तारूयाः स्वमावाचतुरो रसाः । लकष्मीरि विना त्यागान्न वाणी माति नीरसा
अपारे काव्यसंसारे कथिरेव प्रजापतिः । यथा वे रोचते विश्वं तथेदं परिवर्ते ॥ १०
श्री चेत्कबिः काग्ये जातं रसमयं जगत्‌ । स चेत्कविवींतरागो नीरसं व्यक्तमेव तत्‌ ॥११
7 भावहीनोऽस्ति रसो न भावो रसवजितः । भावयन्ति रसानेमिर्माव्यन्ते च रसा इति॥ १२
स्थापिनोऽ्टौ रतिपुखाः स्तम्भावा व्यभिचारिणः । मनोनुकेऽतुभयः रातस्य रतिरिष्यते ॥
हपौदिभिश्च मनसो विकासो हास उच्यते । +पनरकव्यमिच्छनि शोकमिषक्नयादिभिः ॥१४
कोधस्तश्ण्यं बोधश्च प्रतिकूला नुकारिणी । एरुषानुसमोऽप्यर्थो यः स उत्साह उच्यते ॥ १५
चेतरादिदशनाेतोयकृवयं बभे भयम्‌ । जुगुप्सा च पदार्थानां निन्दा दौ माग्पवाहिनाम्‌॥। १६
वस्मयोऽतिशयेनाथैदशनाचेततविर्ृतिः । अठ स्तम्भादयः सषवाद्रनसस्तमसः प्रम्‌ ॥ १७
लम्भश्ष्टपरतीयातो भयरागायुपाहितः । श्रपरागायुपेतान्तःप्तोभजन्म वपुमेलम्‌ ॥ १८
घेदो इषादिभिर्दहेच्छासोऽन्तःुलकोद्गमः। हपादिन्पवान्सङ्गः स्वरभेदो भयादिभिः ॥१९

# धनुधिहान्तगतपरन्थः क. ड. पुस्तकयोना्ति । + एतदादिसा्शटोकश्छ. पृस्तकेऽश्र नास्ति लेतुरोव-
तिभयादिभिरिलेतस्मात्पुरतो वर्तते ।

१ ख. च. नर्तिताभ्यां । ग. वातिताभ्यां । २ ख. ग. प्रमनन्ती। ३ क. ड. 'हजं येष बाध्यतेस । * ख.
ज, युज्यते । ५ ख. ग, “मानावृति; । ६ क, ठ. नतस्स्मृतिः । ० कृ. ख. ^रितोष' । ८ क. ड. "चारादि"। ९. ग.
"शः । सुषुननादिविरेषोत्सप"। १० क. "दयाः स्वपुशश्चतु" } ख, ग. “छ्याः सुषुषपाश्चतु° । ११ स. ग. कूलोऽनु।

४२४ भीमदैपायनपुनिपरणीतम्‌-- [ म* ६६९ शरो २०-५९]
( शक्ारादिरसनिङ्ूपणम्‌ )
चिक्त्षोभभवस्तम्भो वेपथुः परिकीर्तितः । वैवर्ण्यं च भिषादादिजन्मा कान्तिविपर्ययः ॥ २०
दुःखानन्दादिजं नेत्रजलमश्षु च विश्रुतम्‌ । इन्दियाणामस्तमयः लयो लङ्धनादिभिः ॥ २
बैराग्यदिषेनःसेदो निर्वेद इति कथ्यते । मनःपीदादिजन्मा च सादो ग्टानिः ्षरीरगा ॥२१
शङ्काऽनिष्टागमोसेक्षा स्यादसूया च मत्सर; । मदिराचुपयोगोत्थं मनःसंमोहनं मदः ॥ २}
क्रियातिशयजन्माऽन्तःशरीरोस्यङ्कपः भ्रमः । शृङ्गारादिक्रियादरेष्चित्तस्याऽऽकस्यमुस्यते ॥ २५
दैन्यं सखादपथंशशिन्ताथपरिभावनम्‌ । इतिकतैव्यतोपायाद शनं मोह उष्यते ॥ २९
स्मृतिः स्यादनुभूतस्य वस्तुनः मतिबिम्बनम्‌ । मतिरर्थपरिच्छेदस्तसक्ञानोपनायितः॥ २६
ब्रीदासुरागादिभवः संकोचः कोऽपि चेतसः । भवेचपलताऽस्यर्य हर्पचि(शि)त्तपरसकनता ॥ २७
आवेश मतीकाराशया वैधुयैमातमनः । कर्वये प्रतिभा भ्रंशो नडतेत्यभिधीयते ॥ २८
इष्टमापेरुपचितः संपदाभ्युदयो धतिः । गः परेष्ववङ्ञानमासमन्युत्कषभावना ॥ २९
भवेद्विषादो देवदिक्िषातोऽभीषठवस्तुनि । ओत्क्यमीप्सितामीज्छया तरा स्थितिः ॥ १०
चित्तेद्दरियाणां सतैमित्यमपरमारोऽनवस्थितिः । युद्धे व्याधादिभिन्लासो वीप्सा चित्तचमृतिः

करोपस्यापश्षमोऽमषः भबोधधेतनोदयः । अवहित्थं भवेहुरिरिङिंताक्ारगो चरा ॥ १२
रोषतो गुरुषाग्दण्डपारुप्यं विदुरग्रताम्‌ । ऊहो वित्तैः स्याद्यायिमनोव परग्रहः ॥ ३?

अनिबद्धमलापादिरुन्मादो पदनादिभिः । तखक्षानादिना चेतःकषायोपरमः शमः ॥ ३४
कविभिर्योजनीया वे भावाः काग्यादिके रसाः । विभाव्यते दि रल्यादियैत्र येन विभाग्यते१९
विभावो नामस देषाऽऽलम्बनोदीपनात्मकः । रत्यादि भावृषगोऽयं यमाजीन्योपजायते ॥ ३६
आहम्बनविमाबोऽसौ नायङादिभवस्तथा । धीरोदात्तो धीरोद्धतः स्याद्धीरलरितस्तथा ॥३७
धीरप्रशान्त इत्येवं चतुधा नायकः स्मृतः । अनुकूलो दक्षिणश्च शठो धृष्टः प्रवतितः ॥ २८
पीठमरदो बिटशचैव विदूषक इति जरयः । शृङ्गारे नमेसचिवा नायकस्याुनायकाः ॥ १९
कपीठमदेस्तु कलशः श्रीमास्तहेशजो विटः । विदूषको वैहसिक (अ{स््व)ष्ट नायकनायिक्षाः ४०

स्वकीया प्रकरीया च पुनध्ररिति कौशिकाः । सामान्या न पुनभूरि इत्याधा बहुमेदतः ॥ ४
उषहीपनतिभावास्ते संस्कारेधिविषैः स्थिताः । आटम्बनविभावेषु भावानुदीपयन्ति ये ॥ ५२
चतुःषष्िकिला देषो कर्मायेगीतिकादिभिः । कुहकं स्पृतिरप्येषां प्रायो हासोपहारकः ॥ ४१
आङम्बनविभाषस्य भैरुदवबुद्ध संस्कृतैः । मनोवागबुद्धिवपुषां स्मृतीच्छादवेषयत्नतः ॥ ४४
आरम्भ एव विदुषामनुभाव इति स्मृतः । स चानुभूयते चात्र भवत्युत निरुच्यते ॥ ५५
मनोग्यापारमृयिष्ठो मनञआरम्भ उच्यते । द्विविधः पौरुषः सैग दृशोऽपि प्रसिध्यति ॥ ४६
शोभा विलासो माधुर्यं स्यैयं गाम्भीर्यमेव च । रकित च तथौदार्यं तेनोऽषटाविति पौरुषाः ॥
नीचनिन्दोत्तपसपर्था शौ दाक्षा(्या)दिकारणम्‌ । मनोधमे भवेच्छोभा शोभते भवनं पथा॥
भावो हारशर देका च शोभा कान्तिस्तयैव च । दीनिमाधुषैरौये च मागरभ्यं स्यादुदारता ॥

* अयं शोक. पस्तकेऽत्र नास्ति क त्वेततपुरोवतिहासोपदारक इलेतस्मात्पुरतो वतते ।

१ क. ड. भपरिस्तम्भो । ल. ग. 'भततरस्तम्भो । २ स. ^तिवेशनम्‌ । ३ क. ड. द्वेज्यावादि' । ५ स.
कराविभः।५ क, ङ, 'दिरसघ्त। ६ क. ढः, धीरपत्तः। ५ ख,ग, “भूव इयाः । ८ क, ग, स्ताः । ५ ९.
स. शा प्रवाश्ेगींतका ।

अ०१४०-१९४१ नो !-{१।६] भग्निपुराणम्‌। ४२५
( रीतिनिरूपणं नृद्यादावङ्गक्मेनिरूपणं च )

यरय गम्भीरता ज्ञीणां विभावा दवादरेरिताः । भावो विरासो हावः स्याद्ववः किचि हपभः

पचोयुक्तिभेदद्रागारम्मो दादश एव सः । तत्र माषणमारापः प्रापो वचनं बहु ॥ ५१

बेलापो दुःखवचनमनुलापोऽसङ्दवः । संलाप उक्तपरत्युक्तमपलापोऽन्यथा वचः।॥ ५२

पती मयाणं संदेशो निर्देशः प्रतिपादनम्‌ । तदेशोऽतिदे शोऽयमपदेशोऽन्यत्णैनम्‌ ॥ ५३

उपदेदाश्च विकषावाग्व्याजेोक्तिव्यपदेशषकंः । बोधाय एष व्यापारः सुदुद्धयारम्भ इष्यते ॥

तस्य मेदाक्लयसते च रीतिषत्तिपरत्तयः ॥ ५४
शयादिमहापुराण भाप्रिये शुह्ारादिरसनिरूपणं नामैकोनचत्वारिंशदधिङतरिश्त तमोऽध्यायः ॥ ३१९ ॥

आदितः शोकानां सम््ाः-९९६२

भय नत्वारिशदधिक्षत्निश्षततमोऽध्यायः ।
रीतिनिरूपणम्‌ ।
अभरिरुवाच-
पामिद्यास॑मतिङ्ाने रीतिः साऽपि चतुभ्िषा । पाञ्चा गौढदेशीया वैदभीं लाटजा तथा ॥१
सपचारयुता मृद्री पाञ्चाली हस्तग्रह । अनवस्थितसंदभां गौदीया दीधगिग्रहा ॥ २.
उपचरिनं बहुमिरूपचरिभिवजिता । नातिकोपलसंदा वेदीं पुक्तविप्रहा ॥ ३
लादीया स्फुटसेदभा नातिविस्फैरविग्रहा । परित्यक्ताऽमिभूयोऽपि रुपचरिरुदाहूता ॥() ४
करि खविषमा दृत्तिमीरलयारभदी तथा । [कौदिौ साती चेति सा चतुरौ भरतिष्िता॥५
पाक्पधाना नरमाया द्वीयुक्ता भाद्ृतोक्तिता । भरतेन प्रणीतत्ाद्धारती रीतिरुच्यते ॥ &
(+चतायङ्गानि भारत्या वीथी प्रहसनं तथा । भस्तावना नाटकादेवींथ्यक्राशच ज्रयोदश्न ॥ ७
एदूघातकं तयैव स्याद्पितं स्याद्टितीयकम्‌ । ] असत्मलापो वाकश्रेणी नाछिका विषणं तथा ८
व्याहारल्ञिपतं चैव च्छलाधस्कन्दिते तथा }) गण्डोऽय मृदवशरैव त्रयोदश्षमथोचितम्‌ । ९
ताप्सादैः महसन परिहासपरं वचः । पयेन्दरनालयुद्धादिबहुखाऽऽरभदी स्मृता ॥ १०
पकषिप्रकारपातौ च वस्तूस्थापनमेव च ॥ ११
दद्यादिमहापुराण भप्रेये रीतिनिरूपणं नाम वत्वारिकिदधिकव्रिशततमोऽभ्यायः ॥ ३४० ॥
आदितः शोकानां समथडः--९९७१

भवैकघत्वारि शषदधिकफ्रैशततमोऽप्यायः ।

नृत्यादवज्धकमनिरूपणम्‌ ।

अगरिराच -
वेषटमिशेषमप्यङ्गमत्यङगे कम चानयोः । षररीरारम्भमिच्छन्ति मायः र्वोऽवराभ्रयः॥ ?

____----__-_--_ ~
| # धनुशविहान्तग॑तप्न्यशच. पुस्तके नास्ति । † धनुधिदवान्तगंतप्रन्यः क, इ. पृस्तकयोनास्ति ।

| न र म्दतदजसयमः (रक. ग. कः । वाचोऽदेशो व्या" ३ ल. ग, "दी स्याही |" ‰.
| १, च, '्नारविव" । ५ च. “स्कुटि" । ६ क, इ, "यासु नियम्‌" । ७ स, ग, "षितं । ८ क" ग. च. नश्यंदिते ।

४२६ आीद्रपायनपुनिमणीतम्‌ -- . [ अ० ६४२ करो° १२]
। ( भभिनयादिनिरपणम्‌ )
लीला विलासो विच्छिततिरिश्मं किङरकिचितम्‌। (%पोद्रायितं कुदरमितं बिव्योको रकित तषा
शिह्धनं क्रीडितं केलिरिगि दरादशथेत्र सः । लीलेष्टजनचष्ठानुकरणे संतृतक्षये ॥ }
विरेषीन्दशपच्िचिद्विलासः सद्धिरिष्पते | हतितक्रम्दितारीनां सैकरः किलर्किचितम्‌ ॥ १
परिकारः कोऽपि तिव्वोको ललितं सौक्ुपाय॑तः। शिरः पाणिरुरः पाव कटिरङधिरिति भग्र

अङ्गानि चूलतादीनि भरलङ्गन्यमिजायते । अङ्गमलङ्गयोः कर्म परयत्नजनितं बरिना ॥ ६
न प्रयोगः कचिन्मुर्यं तिरशीनं च ततक्चित्‌ । अःकम्पितं कम्पितं च धूतं विधुतमेव च ॥ ७
परिवाहितमाधूतमवधूतमथाऽऽचितम्‌ । निङुखितं पराटत्तमतस्सिप् चाप्यधोगतम्‌ ॥ ८
रदित चेति ्ङ्े4 त्रयोदशविधं हिरः । भक्मं सप्तधा ज्ञयं पातनं भरूुदीपुखम्‌ ॥ ९

दष्टिखिधा रसंस्थायिसंचारिपतिवन्धना । दैट्‌व्रशद्धदविधृरा रसना तत्र चाष्टधा ॥ ) १४
नवधा तारक।करमे भ्रमणं चलनारिकम्‌ । पठा च नासिका जेया निःश्वासो नवधा मतः|!)
पोटाएकमकं पां सप्तधा चिवुकरिया । करट गादिमुखं षोढा गरी नवविधा स्एृता ॥ १२
असेयुतः सेयुतश्च भृन्ना हस्तः प्रयुज्यते । पताकस्सिपताङश्च तथा वै कपरीम॒खः ॥ १३
अथचन्द्रोत्करालश्च शरुरतुण्डस्तयैव च । ष्रि सिखरपरैव कपित्थः कैटकागुखः॥ ११
सूच्याम्यः पञ्कोपो हि शिराः समूृगक्ीपकेः । कामूलकालपदमौ च चतुरभ्रमरौ तथा ॥ १५

हं्ास्यहंसपन्षौ च संदंशमुडुखौ तथा । ऊ्गेनाभस्ताप्रचडशतुिशतिरित्यमी ॥ १६
1 भ ॥ [प [ब > ¢ [4
असंयुतकराः भक्ताः संयतास्त॒ त्रयोदश । अञ्जटलिश्व कपोतश्च करकटः खस्तिकस्तथा ॥ २७
७ ९ ४३
कटको वधमानश्चाप्यसङ्गो निषधस्तथा । दोलः पूष्पपुटशरैव तथा म्र एत्र च ॥ १८

गजदन्तो बहिःस्तम्भो वर्धानो ऽपरे कराः । उरः पश्चत्रिध स्यात्तु आप्न्कादिकप्‌ ॥ !९
उदरं त्वनतिक्तामं सण पूर्णमिति तरिधा । पायोः पच कर्माणि जर्धाकम च पधा ॥ २
अनेकधा पादुक दृलयादौ नापर स्मृतम्‌ ॥ २
शतत्यादिमहापुराण आप्नेये दृयादावङ्गकर्मनिरूपणं नामैकचत्वारिशदधिकतरि शततमोऽध्यायः ॥ १४१ ॥
आदितः शोकानां सपष्टचङ्काः- ९९९४

अथ दाचत्वारिरदधिक्व्रिक्ततमोऽध्यायः ।

"~~

अभिनयादिनिरूपणम्‌ ।

अग्निरवाच--
आभियं नयभ्यानि्ेयोऽभिनयो बुधैः । चहु संमवः सेत्ववागङगाहरणाभयः॥ =!
स्तम्भादिः साच्िका वागारम्भो वाचिक आङ्किकः । श्ररीरारम्भ आहार्यो बुद्धारम्मपरश्तयः
1 नी
% धनुशचिहान्त्गतग्न्थश्च. पृत्तके नास्त ।

सा

१ क. ह. 'पानुशनं फिचि । ख ग. 'पादुव्यसनं किचि । २ क. ड. "सस्तासां चरितप्रः । १ क. 8,
विरद्धेदभिदरा ब्रसुधा तः । * क. ह. "ठुखादि' । ५ क. इ. कटुद्ा । ६ स. ग, शिवाः । ७ क इ. ध
काष्ुलः । < क. ठ. संदहमु" । ९ क. ठ. दोलं पुष्पपट` । १० क. ड, कमठ । ११ क. ख. बहिस्यश्च व । १ ५
ठ. मुभानिरगुणादि" । १३ क. ₹, ललं । १४ ए, ग, "ख्यं त्वयलारथान्बि" । १५ क. ख. क, सस्वो क" । १६९९ '

को रागारम्भो बाऽभिक।

[अण ६४१ -छो° ६-६० ] अग्निपुराणम्‌ । ४२७
( अभिनयादिनिरूपणम्‌ )
रसादिषिनियोगोऽथ कथ्यते शयंतिमानतः । तमन्तरेण सर्वैषामपायैव सतवता ॥
संभोगो विप्रलम्भश्च शुङगरो द्विविधः स्तः । प्रच्छन्न काश्च तावपि दधौ पनः ॥
रिपरलम्भामिधानो यः शङ्कार स चतुतरिधः । पर्वानुरागमानाख्यः भैतासकरणात्मकः ॥
एतेभ्योऽन्यतरं जायमानं संमोगलक्षणम्‌ । विवतेते चतुर्थे न च प्रागणिवर्षते ॥
सरीपषयोस्तद्रदयं तस्य निवता रतिः । निखि काः साचिकासतत्र मैरण्व्ररयौ तिना ॥
ध्माथंकाममाकच शृङ्गार उपचीयते । आलम्बनमिकपेश तद्वििमैनिरन्तरः ॥
ङ्गारं द्विविधं पिचाद्रद्नेपथ्यक्रियातमक्रम्‌ । हास्रतुपिधो ऽलक्ष्यदन्तः स्मित इतीरितः ॥
िचिहठक्षितदन्ताग्रं हासतं फष्ठरोचनम्‌ । वरिहपितं सस्तनं स्याजिह्मोपहसितं तु तत्‌ ॥ १०
सशब्दं पापहपितमशब्दरमतिहासितम्‌ । यथासौ करुणो नाम स रसचचित्रिधो भवेत्‌ ॥ ११
धर्मोपघातजध्ित्तविलासननितस्तथा । शोकः शोकाद्धेत्स्थाय। कः स्थायी परनो पतः ॥ १२
अङ्गनेप्यवाकथ॑श्च रोद्रोऽपि निविधो रसः । तस्य नि्॑तैकः क्रोधः सदो रोमाशचपरेपथुः ॥१३
दानवीरो धमेवीरो युद्धवीर इति त्रयम्‌ । बरीरस्तस्य च निष्पततिर्ुरुत्साह हृष्यते ॥ १४
आरम्भेषु भरेदयत्र वीरमेवानुवतेते । भयानको नाम रसस्तस्य निभ॑तकं भयम्‌ ॥ १५
उदरेननः प्षोमन(ण)त बीमत्सो द्वित्रिधः स्पृतः।उद्रेननः स्याल्प्रयाव्ः क्षोमनो(गो) रुधिरादिभिः
लुप्ता ऽऽरम्मभिक्रा तस्य साचिकरंशो निवतेते । काव्यशोभाकरान्धर्मानटकारान्पचक्षते ॥ १७
अलंका(कःरिष्णवस्ते च शब्दम्पुमौ त्रिधा । ये य्युतत्यादिना शब्दमठकरुमिह क्षमाः॥१८
ष्दटैकारमाहुस्तान्काव्यमीमां पका विदेः । छाया मुद्रा तथोक्तिष पुक्तिगुम्फनया सह ॥
वाको वाक्यपनुपरासथित्रं दुष्करमेव च । ज्ञेया नवाटेकरतयः गब्दनामिलयसेकरात्‌ ॥ २०
(भतत्रान्योक्तेरनुषतिरडाया साऽपि चतुर्धा । खोक्च्छका भकोक्तीनमिकोक्तेरनुकारतः॥ २१
आभाणको हिलोशेक्तिः सव॑सामान्य एव ताः। याऽनुधरवरति टोकोक्तिरछायापिच्छन्ति तां बुधाः
छेका बिदग्धा वैदग्ध्यं कलास कुशला मतिः । तापु्टिखन्ती ठेकोक्तिञ्छाया कत्िभिरिष्यते ॥
अब्युत्पननोक्तिरखिरैरभकोक्योपटक्ष्यते । तेनाभेकोक्तिमछाया तन्पानोक्तिभनुकु्ेती ॥ २४
विषठुताक्षरमश्चीलवचो मत्तस्य तादृशी । या सा भवति मत्ताक्तिश्छायोक्ताऽप्यतिशामते ॥ २५
अभिप्रायविशेषेण कव्रिशक्ति विष्णव । मुसदायिनीति सा मुद्रा सेव शय्याऽपि नो मते २६

उक्तेः सा कथ्यते यस्यापथः कोऽप्यपपात्तमान्‌ । ठाक्रयात्रायतवाधना धिनोति हृदय सताम्‌

[+ ऋ)

उभौ प्रिधिनिषेधौी च नियमानियमावपि । विकृसपरिसंख्ये च तद्‌ ५1; षटथाक्तयः ॥ २८
अयुक्तयोरिव मिथो बा्यवाचकयोदरयोः । योजनाय कटपमाना यु

€ @ ~ $ =

©

क्तरुक्ता मनाषाभः॥२९
पद्‌ चेष पदाथ वाक्यं वाक्याथमेव च । पिषयाऽस्याः प्रकरण मपद्वक्वात षदटूव्िषः॥ ३०

--~-~----=------*

# धनुधिहान्तमतग्रन्थो ग, पुस्तके नास्ति ।
-~--- = ~---~-~-----------~-~_-~_~--~~----------------------
१ छ. हयभिमा। २ क. ड. प्रस्ताप्कहणामयः । ए" । 3 छ. 'स्तदुदयस्तस्य । ४ क. ड. 'वल्यप्रज्योऽपि वा ।
ध ।५क. इ. म्‌ । बिन्दुंसि'। ६ क. "यी कुापूर्वः पुनः पुनः । अ" 1 ७ ख. ग. "गुप्सरः । ८ क. च
रनाभ्रस्तान्का । ९ क. च. विदुः । १० क. ड. ति म्ोक्ति'। ११ क. ङ. "ती । उद्धरोतीति । ख. (ती । उद्र
भीति। १२ क. श. वसिज्यादिनो ! १३ क. 2. "ते कप्मात्सना्यम्युपः । १४ क. ड. याः स तथो । छ.ग

४१८ ओदपायममुनिप्रणीतम्‌-- [अ ६४६ शरो" १-१९]
शब्दालैकारा
गुम्फना रचना चौर्था(?) शब्दारथक्रमगोचरा । शब्दानुकारादथानुपर्थयं क्रमाश्रिधा ॥ }!
उक्तिमत्युक्तिमद्राक्यं वाको वक्यं दविपैव तत्‌ । ऋुषकोक्तिमेदेन तत्राऽऽचरं सहजं वचः॥ १२
सपूवपरक्िकरा प्रश्नपूविकेति द्विधा भवेत्‌ । वक्रोक्तिस्तु भवेदधङ्गया काकस्तेन कृता द्विषा ॥
त्यादिमह्ापुराण भापनेेऽभिनयादिनिरूपणं नाम द्वाचत्वारिंशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३४२ ॥
आदितः शोकानां सम्ङ्ाः- १००२७

भय त्निचम्वारिंङदधिकच्निशततमोऽध्यायः ।
शठ्दाद्काएः ।
अभ्नेरवाच- ।
स्यादाषटततिरनुपासो वर्णानां पदवाक्ययोः । एकवर्णोऽनेकवर्णो दृततषैणगणो द्विषा ॥ =?
एफवणेगता दृत्तेजीयन्ते पञ्च वत्तयः । मधुरा लिता पौढा भद्रा परुषया सह ॥ २
मधुरायाश्च वर्गान्तादधो वग्यरुणौ वनौ । हस्रसरेणान्तरितौ सेयुक्ततं नकारयोः॥ ?
न कायां वग्वर्णानामादत्तिः पचेभाभिका । महाप्राणोप्मसंयोगमविपुक्तटधूत्तौ ॥ ¢
रखता वलमूपिष्ठा भ्रीढा या पणवगैजा । ऊर्म रेफेण युज्यन्ते नटवरगो न पञ्चमाः ॥ ५
भद्रायां परिशिष्टाः स्युः परुषा साऽभिधीयते । भवन्ति यस्याम्ष्माणः संयुक्तास्तत्तदक्षर; ॥
अकारवर्जमाषत्तिः स्वराणामतिभूयसी । अनुस्वारविसगौ च पारुष्याय निरन्तरौ ॥ ७
शपसा रफयुक्ताशाक्रारथापि भूयसा । अन्तस्था भिन्नपाभ्ां च हः पारुष्याय संयुतः ॥ ८
अन्यथाऽपि गुरुणः संयुक्ते परिपन्थिनि । पारुष्यायाऽऽदिमांस्तत्र पूजिता न तु परमी ॥ ९
क्षपे शब्दानुकारे च परुषाऽपि भ॑युञ्यते । करणारी कौन्तली कौन्ती कोङणी वामनासिका
द्राबणी माधी पयवर्णान्तस्थोष्पभिः क्रमात्‌ । अनेकवणा दृत्तियां भिन्नायेपरतिपादिका ॥ !?
यमकं साऽव्यपेतं च व्यपेतं चेति तद्विधा । आनन्तयीदग्यपेतं व्यपेतं व्यवधानतः ॥ !!

भक ^ 4१

ैविध्पनानयोः स्थानपादमेदाच्चतुपिषम्‌ । आदिषपादादिमध्यान्तेष््कद्वि्निनियोगतः ॥ \:

पथां सप्तपर्ण चेत्पादेनोत्तरोत्तरः । एकद्वित्रिपदारम्भस्तुटयः षोढा तदा परम्‌ ॥ ४
तृतीयं त्रिविधं पादस्याऽऽदिमध्यान्तगोचरम्‌ । पादान्तयमकं चेव काश्चीयमकमेव ५ ॥ !५
संसगंयमकं चैव विक्रान्तयमकं तथा । श्रपादादि यमं चैव तथाऽऽग्रेडितमेव च॥ !६
चतुव्यवसितं चेव मालायमकमेव च । दशधा यमकं भष तद्धेदा बहवोऽपरे ॥ (४

स्तश्रस्यान्यतघ्रस्य पदस्वाऽऽवपैनाद्विषा । भिनभयोजनपदस्याऽऽत्ति मनुजा विषुः ॥ !८

धि [व [द न 1
दयोरावृत्तपद योः समस्ता स्यात्समासतः । असमासात्तयो््॑स्ता पादे त्वेकत्र विग्रहात्‌ ॥ !“
प ~~~ ~
# अत्र “यमकं वक्रवालश्च संदष्टयमक तथा” इति क. ड. पुस्तकयोरधिकं वर्तते ।

१ छ. चया । २ ख. ्वायस्तु फ" । ३ क. ल. वाकयीविभेव । » क. ड. 'धोदक्षावशौधनो । ५ स भनौ ।
६ क. द. धयावृक्षव"। ७ क. ड. “अधा स्मृताः । म" । ८ क. . केपशब्दानुकारेण प" । ९ क. ड पूरयते ह
१० क. इ. "धा पृद्परे च नोन्यदे'। ११क. ह. "स्यः सोऽगप्तदा । १२ क, इ. च । सतवदूयमक' 1 स ग
समुप्य" ।

(भ. ६४६ शछो* २०-४८ ] अप्िपए्राणम्‌ । ४२९
( शष्दालंकाराः )

वाक्यस्याऽऽवृत्तिरप्येवं यथाप्तमविष्यते । अलंकाराचनुप्रासो लघुमप्येवपर्णात्‌ ॥ २०
यया कयाचि्ृश्या यत्समानमनुभूयते । तवुपादिपदासत्तिः सानुमासा रसावहा ॥ २१ '
गोष्ठयां कुतृहलोध्यायी वाग्बन्धथितरमुसयते । प्रश्नः प्रहेलिका गु युतं दत्ते तथोभयम्‌ ॥ २२
सर्पस्या सप्त तद्धेदा नानायस्यानुयोगततः । यत्र प्रदीयते तुरयवणेविन्यासमुत्तरम्‌ ॥ २१
स परश्वः स्यादेकपृष्टदिषृशेत्तरमेदतः। द्विपैकपृो दविषः समस्तो व्यस्त एव च ॥ २४

दोरप्यथेयोगृहनमौनश्ब्दा प्रहेलिका । सा द्विधाऽऽथां च प्राग्दी च तप्राऽऽथ चा्बोभतः ॥
शब्दाववोधतः शान्दी माहुः पोद। महेलिकाम्‌।यस्मिनापतेऽपि वाक्याङ्गे माग्यर्थोऽ(पा)राधिकः
तदङ्गे विहिताकाङ्कषसतद्ु्ं गूढपप्यदः । यत्रार्थान्तरनिमौसो वाक्यौक्ृच्यवनादिभिः ॥ २७
तदृङाविदहिताकार्कषस्तश द्युतं स्याचचतुशरिधम्‌ । स्वरव्यञ्जनविन्यूनां विसर्गस्य च विच्युतः ॥
दत्तेऽपि यत्र वाक्याङ्गे दवितीयोऽथैः प्रतीयते । ६ण्हं तदाुस्तदधेदाः स्वरातरः पूर्ववन्मताः ॥२९
अपनीतक्षरस्थाने न्यस्ते बणोन्तरेऽपि च । भासतेऽथान्तरं यत्र च्युतद्तं तदुच्यते ॥ ३०
सुश्िषटप्यमेकं यन्नाना्टोकां निमितम्‌ । सा समस्या परस्पाऽऽ्मप्रयोः कृतिसंकरात्‌ ॥३१
दुःखेन कृतमय्थं कविसामध्यसूचकम्‌ । दुष्करं नीरसत्वेऽपि बिदग्ानां महोत्सवः ॥ ३२
नियमा्च विदर्भा बन्धाच्च भवति निधा । कमः भतिज्ञा निमोणरैम्यस्य नियमः स्मृतः ॥३३
स्थानेनापि स्वरेणापि व्यञ्जनेनापि स त्रिधा । विकटपः मातिलोम्यानुलोम्यादेवाभिधीयते ३४
प्रतिलोम्यानुलोम्यं च शब्देनायैन जायते । अनेकधावृत्तवणंवरिन्पासैः शिरपकटपना ॥ ३५
तत्तत्मसिद्धबस्तूनां बन्ध इत्यभिधीयते । गोपरूतिकार्षभ्र५णे स्तो मद्रपम्बुजम्‌ ॥ ३६
चक्रं चक्राजकं दण्डो परजाश्चेति चाषा । प्रल्ं प्रतिपादं स्यादेकान्तरसपाक्षरा ॥ ३७
द्विपा गोपूत्रिकां पएूवामाहुरश्वपदां परे । अन्त्यां गोमूमरिकां पेतं जालबन्धं बदन्ति हि ॥ ३८
अधौभ्यामरपपदिथ कु्यादविन्यासमेतयोः । न्यस्तानामिह बणानामधोधःक्रमभागिना(गा)म्‌ ॥
अभोधःस्थितवणानां यावतुरयपदं नमेत्‌ । तुपपीदान्वेदुध्यं पादां पमातिलोम्यतः ॥ ४०

तदेव सर्वतमेभद्रं तरिविधं सरसीरुहम्‌ । चतुष्पत्र ततो विघ्रं चतुष्पत्रे उमे अपि ॥ ४
अथ प्रथमपादस्य मूर्धन्यं त्रिपदाक्षरम्‌ । सर्वेषामेव पादानामन्ते तदुपजायते ॥ ४२
पाक्पदस्यान्तिमं प्रलैक्पादादौ प्रातिलोम्यतः । अन्यपादान्तिमं चाऽऽद्यपादादावक्षरदयम्‌ ४१
पेदे भवेदषटस्छदे वणैत्रयं पुनः । स्यात्पोडशच्छदे यकरान्तरं वेदेकमक्षरम्‌ ॥ ५४
कणिकान्त लिखेवुष्व पत्राकारक्षरावरिम्‌ । पवेशयेत्कणिकायां चतुष्पत्रसरोरूहे ॥ ४५

कणिकायां रिखिदेकं ददर दिक्च मिदिक्ु च। पवेशनि्गमी दिषु कुाद९च्छदेऽम्बुने ॥ ५४६
विष्वग्विषमवर्णानां तावत्पत्रावलीजुषाम्‌ । मध्ये समाक्षरन्या्तः सरोजे षोदशच्छदे ॥ ४७
द्विषा चक्रं चतुररं षडरं तत्र चाऽऽदिमम्‌ । पूवां सद्शा वणाः पाद्प्रथमपचमाः ॥ ५८

१ स. "दि यदा सद्भिः सा २ स. ्लाहासी वाः । ३ ख. “पतं तदृत्ान्तमो" । ४ क. क. यमस्या । ५ क.
श. “मानं श । ६ ख. शथोपरिसाधकः । ० क ह. 'कयाभच्यवनादपि । त' । ८ छ. दत्तं । ९ क. रसस्य । १० क.
ह. "मरसर्वै* । ११ क. ठ. "मच्युतम्‌ । १२ ख. "पादन्तिमं प्रयक्पादादौ प्र । १३ क. लक्पदा ।॥ १८ क,
ह. “तः । अनुपादान्तिमं वा्यपदादाब" । १५ क इ चतुष्पदे । १६ क. द. वेच्छम्दच्छेदने चत्र । १७ क, इ,
शिकातोभयेदु' ।

५३० सीमहूपायनपुनिमणीतम्‌-- [ भ° ६४४ श्रो ° १-७]
( अ्ाखंकाराः )
अयुजोऽग्ययुजयैव तुयौरपयष्टमावपि । तस्थोदकपागवाक्भलयगरेषु च यथाक्रमम्‌ ॥ ६९
स्या्पादाैचतुषकं तु नाभौ तस्याऽऽदरमक्षरम्‌ । पञिमारावधि नये्नेमौ रषे पदी ॥ ५०
ततीयं हुयंपादान्ते मयौ सदशावुमौ । वर्णो पादत्रयस्यापि दत्रमः सशो यदि॥ ५९
मथमे चरमे तस्य पद्णाः पिमे यदि । मरन्ति अन्तरं ताह बृहच्क्रमदाहूनम्‌ ॥ ९२
समुखारदरये पादमेकं क्रमशो टित्‌ । नामौ तु वर्णं दशमं नेमौ तुर्यं नयेत्‌ ॥ ५१
छोकस्याऽऽयं तु दशमाः समा आधरन्तिमौ यजौ । आदौ वणः समौ तु्प्चमावाधतुययोः ॥
द्ितीयपातिलोम्पेन तृतीयं जायते यदि । पदं विदध्यातपत्रस्य दण्डशवक्राग्नकरं $तेः ॥ ५५
द्वितीयौ मराग्दले तुर्यौ सप्तमो च तथाऽपरौ । सदशाव॒त्तरदलो दिती यभ्यामयार्थयोः ॥ ५६

दवितीयषष्ठाः सदशाध्तुर्थो पञ्चमावपि । आचन्तपादयोस्तुरयौ परार्धसप्तमावपि ॥ ५७
समो तुर्यं पञ्चमे तु क्रमेण विनियोजयेत्‌ । तुरगो योज्यौ तु तदच दलान्ताः क्रमपादृषोः ॥ ९८
अथयोरन्तिमाचौ तु मुरजे सदगावुमौ । पादारथपतितो बभैः पातिरोम्यानुलोमतः ॥ ५९
अन्तिमं परिबप्रीयाचावततुय॑मिदाऽऽदिमर्‌ । पादः कर्याव्रेवो ऽं नवमात्वोदशरादपि॥ ६०
अह्रत्पुटका मधये मध्येऽह्रचतुषटयम्‌ । कृतवा कु्ाचमैतस्य एरजाकारता मवेत्‌ ॥ ६!
दवितीयं चत्ञादुलविक्रीडितकसपदम्‌ । गोमूनिका सर्हतेरन्ये बन्धस्तनुषटमा ॥ ६२
नामधेयं यदि न चेदमीर्षु किकराव्ययोः । मिभरमेयानि तुष्यन्ति नामित्रः खिद्यते तथा ॥ ६३
वाणवाणासनन्योमलदरषहरशक्तयः । द्विचतुधंगिशृङकारा दम्भोलिगुशचराङ्कशः ॥ ६४

पदं रथस्य नागस्य पुष्करिण्यसिृत्रिका । एते बन्धास्तथा चान्ये एव्र जेयाः स्यं बुर; ॥६५
इ्यादिमहापुराण भभनेये शब्दालंकारकथनं नाम त्रिचत््ा प्शदपिकनि शततमोऽध्यायः ॥ ३४३ ॥
आदितः श्छोक्रानां समण्वङ्ाः-- १००९२

भय चलुश्वत्वा;ररदधिक्रत्रिशततमोऽध्यायः ।
अ्थाछकाराः ।
अप्निरवाध॑-- ५५

अलंकरणमथांनामथालंकार इष्यते । तं बिना शग्द सौन्दरथमपि नास्ति मनोहरम्‌ ॥
अथारुकाररहिता विधवेव सरस्वती । सरूपमथ सादश्ययुसेक्षातिशयात्रपि ॥
विभावना विरोधश्च हेतुश्च समपषटा । स्वभाव एव भावानां स्वरूपममिधीयते ॥
निजमागन्तुकं चेति द्विविधं तदुदाहृतम्‌ । सांसिद्धिकं निजं नेमित्तिकमागन्तुकं तथा ॥
सादृश्यं धर्ेसापान्यमुपमा रूपकं तथा । सहोकलय्थान्तरन्पासाभिति स्याज्‌ चतुर्विधम्‌ ॥
उपमा नाम सा यस्यामुपमानोपमेययाः । सत्ता चान्तरसामान्ययोगित्वेऽपि विवक्षितम्‌ ॥
,किंचिदादाय सारूप्यं लोकयात्रा भवतेते । समासेनासमातेन सा द्विषा मतियोगिनः॥ _ ५

१ ऋ. 'स्योपपादभ्राकप्र । २ क. ढ, "मू । सुमुखर" । ख. "म्‌ । सेमुलाश्च द्योः पाः । ३ क. इ. हतम्‌ ।
» क. ह. "यायाम द्वयोः । ५ क. ढ. "भौ । पदे द्विषः । ६ ख. "तुयात्वदे वाक्यं न'। ७ क. ह वार्ध न" । ८
“षृ ध्वनिका" । ९ क, ङ. मितिष्येयामिस्तुष्य । १० क. इ. "व--षद्वङ्गकरणोऽथा* । ख, "व--सुभगीकरणोऽया ।
११. यं}

@ << ~° ~ल ~र 3 =

( शब्दाथौलेकाराः ) भगनिएराणम्‌ ४३९

विग्रहदमभिधानस्य ससमासाऽन्यथो्तरा । उपमा धोतकपदेनोपमेयपदेन च ॥ ४
^ ताभ्यां च विद्रहान्नधा ससमासाऽन्तिमा निधा । विशिष्यमाणा उपमा भवन्तयष्टादश् स्फटाः॥

यत्र सापारणो ध्मः कथ्यते गम्यतेऽपि वा । ते धर्मबसनुपाधा याद्धपेवस्त्षमे उभ ॥ १०

तुस्यमेवोपमीयेते यत्रान्योन्येन धमिणो । परस्परोषैमा सा स्यात्मसिद्धरन्यथा तयोः ॥ ११

सएुचयापमाऽताऽन्यधमवाहुटपकरी तनात्‌ । बहोधपस्य साम्येऽपि वैरक्षण्यं विपरक्षित्‌ ॥ १३
यवुर्यतेऽतिरिक्ततं उयतिरकोपमा तु सा । यत्रोपपा स्याद्धहुमिः सदतैः सा बहूपमा ॥ १४

धराः भत्युपरमानं चदन्या मालोपमेवर सा । उपपानक्रिकरारेण तुलना रिक्रियोपमा ॥ १९
्रैलोकंयासेभवि ज्रिमप्वारोप्य परतियोगिनि । कविनोपमीयते या प्रथते साऽदधुतोषपा ॥ १६
प्ररियोगिनमारोप्य तदभेदेन कीतनम्‌ । उपमेयस्य सा पोहोपमाऽपरो श्रानितिपद्रवः॥ १७
उभयोपिणेस्तथ्पानिशयातसंशमोपपा । उपमेयस्य सहाय्य निथयानिश्रयोपमा ॥ १८
वाक्यार्थेनैव वाक्यार्थोपमा स्यादूपमानतः । आत्पोपपानादुपमा साधारण्यतिक्चायिनी ॥ १९
उपमेयं यदन्यस्य तदन्यस्योपमा मता । यथुत्तरोत्तरं याति तदाऽसौ ्गमनोपमा ॥ २०
शेता चैव निन्दा च कदिपिता सदृशी तथा । परंचिचासदशी ज्ञेया उपमा प्रधा पनः ॥२१
उपमानेन यत्त्छमुपमेयस्य रूप्यते । गुणानां समतां दृष्ट्रा रूपकं नाप तद्विः ॥ २२
उपमैव तिरोभूतमेदा रूपकमेव वा । सहोक्तिः सहभावेन कथनं तुस्यधपरणाम्‌ ॥ २३
मरेद्थान्तरन्यासः साद्धमेनोत्तरेण सः । अन्यथोपस्यिता टत्तिशरेतनस्येतरस्य च ॥ २४
अन्यथा मन्यते यत्र तापरलयक्षां प्रचक्षते । खोकरपीपानि्हत्तस्य बरम्तुधमष्य कौननम्‌ ॥ ५
भवेदतिश्चयो नाप समतरासंमवराद्धिधा । गु गजातिक्रियाद्वीनां यत्र वैकरयदृनम्‌ ॥ २६

विशेषद्शेनायेव्र सा विशेपोक्तिरय्यते । प्रतिद्धहेतुन्याद्या यक्किवित्कारणान्तरम्‌ ॥ २७
यत्र स्वरामाव्िकतय वा त्रिभाग्यं सा बिभातरना । संगतीक्ररणं युक्त्या यदसगच्छमानयोः ॥२८
पिरोधपूप्रकत्पेन तद्विरोध इति स्मृतम्‌ । सिसरापाधवयिपितायस्य हतुमेवति साधकः ॥ २९
कारको ज्ञापक इति द्विधा सोऽप्युपजायते । प्रवतेते कारकार्यः प्राक्पश्चात्तापेजन्मनः ॥ ३०
एवैरेष इति रुयातस्तयोरेव व्रिशेषयोः । कायकारणमाव्राद्रा स्वभावाद्वा नियामक्रात्‌ ॥ ११

अबिनाभावनियो ह्रिनामावद्शनात्‌ । ज्ञापकाख्यस्य भेदोऽस्ति नदीएूरादिदशनमू ॥ ३२
इट्यादिमहापुराण आप्नेयेऽथालकारकथनं नाम चंतुशवतवारिरदविक्तरिशततमोऽध्यायः ॥ ३४ ॥

आदितः शोकानां समच्वहः- १०१२४

भथ पच्त्वाद्लिदगरिकत्निशततमोऽघ्यायः।

शव्दा्थालंकराराः।
अप्निरुवाच- [ति वा |
शण्दार्थयोरलकाो दावलंङुरते समम्‌ । एकतर निहितो हारः स्तनं ग्रीवामिव्र क्लिपाः ॥ १

रद्र जनरल रक. ड. -पतमान्यासतिद्धवान्य"। ३ क. द. “मा न स्वदिच्छित्तिनि" । » क. इ, प्रकी-
तितम्‌ । ५ क. ख. ड ब्रैकाल्यासंभविकमप्या* । ६ छ. गगनो । ७ क. ड यत्तैक* । ८ क्ष. "यमादश्नान्य्षष्‌" ।

९क. इ. “रो षामालं" ।

४१२ धीमदेपायनपुनिमणीतम्‌-- [ भ० ६४६ श्रो {-१]
( कान्यगुणविवेकः )
भकषसतिः कान्तिरोषियं संेपो याबदथैता । अभिष्यक्तिरिति व्यक्तं षदभेदासतस्य जाग्रति २
मशस्तिः परवन्ममदवीकरणकर्मणः । वाचोयुक्तिष्िपा सा च प्रमोक्तिसतुतिमेदतः ॥
मेमोक्तिस्तुतिपर्यायौ मियोक्तिगुणकी्ने । कान्तिः सर्भमतो रुच्यवाच्यवाचफसंगति; ॥
यथा वस्तु तथा रीतिर्यथा वृत्तिस्तथा रसः । उर्जस्विृदुसंदमादौचिलयुपनायते ॥
संषेपो वाककरल्पैषेहोरथंस्य संग्रहः । अन्यूनाधिकता शग्दवस्तुनोर्याबद््ता ॥
मकटत्वमभिव्यक्तिः श्तिराक्षेप इत्यपि । तस्या भेदौ श्ृतिस्तत्र शायद स्वायैसमर्पणम्‌ ॥ ७
भवेभेमित्तिरी पारिभाषिकी दविवियैव सा । संकेतः परिभाषेति ततः स्पात्यारिमापिकी ॥ ८
भपुख्योपचारिकी चेतिसाचसाचद्विधा द्विषा । साभिधेयस्सलद्वत्तिरमुख्याथस्य षाचक।९
यया शब्दो निमित्तेन केनाचित्सौपचारिकी । सा च लाक्षणिकी गौणी रक्षणा गुणयोगतः १०
अभिषेयाविनाभूतपरतीतिरक्षगोच्यते । अभिधेयेन संबन्धात्सामीप्यात्समवायतः ॥ ११
बैपरील्ाक्कियायोगाद्यक्षणा पञ्चधा मता । गौणी गुणानामानन्लादनन्ता तद्विवक्षया ॥ १२
अन्यधर्ेस्ततोऽन्यत्र छोकसीमानुरोधिना । सम्यगाधीयते यत्र स समाधिरिह स्तः ॥ ११
शुतेरखभ्यमानोऽर्थो यसाद्धाति सचेतनः। स आक्षेपो ध्वनि, स्या ध्वनिना व्यञ्यते यत॥
कब्देनार्येन यत्रायैः कृत्वा स्वयमुपाजनम्‌ । प्रतिषेध इवेष्टस्य यो विशेषोऽभिधित्सया ॥ १९
तम्तिपंषुबन्त्यन्न स्तृतं स्तोत्रमिदं पुनः । अधिकारादपेतस्य वस्तुनोऽन्यस्य या स्तुतिः ॥ १६
यत्रोक्तं गम्यतेऽन्योऽयसतत्समानविदोपणः । सा समासोक्तिरदिता संपषेपा्यतया बै; ॥ १७
अपहूनुतिरंपूनुख किंचिदन्याथसूचनम्‌ । पर्यायोक्तं यदन्येन प्रकारेणाभिधीयते ॥
एषामेरकतमस्येव समारूया ध्वनिरित्यतः ॥ १८
षयादिमहपुराण भेये शब्दाथौलकारकथनं नाम पश्चचत्वारिशदभिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ १४५ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ञाः- १०१४२

क 65 वट कव

भय षट्चत्वाररिशदाधिकत्रिश्चततमो ऽध्यायः ।

काप्यगुणकविकः ।

अगरिरूषाच-

भलेकृतमपि प्रीदे न काव्यं निगुंणं भवेत्‌ । (+वएष्यललिति ह्लीं हारो भारायते परम्‌ ॥ !
न च वाच्यं गुणो दोषो भाव एव भविष्यति । गुणाः छषादयो दोषा गूढार्थः पृक्ता;
यः काव्ये महतीं छायापनुग्हात्यसौ गुणः । संभवत्येष सामान्यो परशेषिक इति द्विषा) ॥ ?
सर्वसाधारणी मूतः सामान्य इति मन्यते । शब्दमर्थमुभौ भापठः सामान्यो मवति त्रिधा ॥ ४
शब्दमाश्रयते काव्यं दरीरं यः स तदुणः । शेषो लाहत्यगाम्भीये सौकुमाय॑ुदारत ॥ ५
सत्येव यौगिकी चेति गुणाः शब्दस्य सप्रथा । सुश्िषटसंनिवेश्तं शब्दानां छेष उच्यते ॥ ६
# इदमर्धं नास्ति क. ड, पस्तकयो; । + पनुधिहान्त्गतपरन्ः क. ङ. पुस्तकयोरना स्ति ।

~ 9. [1 6 ^ ॥
१ स. षदं चाथः।२क. ड, संज्ञातः। ३ ख. ग. भूता प्र । ४ क. ढ. ° तेबेसमानाथों । ५ ख. -रपाङख ।
६ ख. “कत्रसजेवस" । ७ ख. ग. दोषाभाव एष भ । ८ ख. ग. दोषाः दूरा्था" । ९. ग. ^ता। रुदिथ योगि
१० क. ख.ग. ङ. ^ते। यणाः।

[म ६४७ छो° १-६ ] अ्निएराणम्‌ । ४११
( को्यदोषवियेकः )

गुणदेश्ादिना पूं पदसंबद्धमक्षरम्‌ । यत्र संधीयते तैव तलालित्यमुदाहूतम्‌ ॥ ७
. बििष्ठलक्षणोहेखेरुपमुत्तानरशब्दकम्‌ । गाम्भीर्यं कथयन्त्यार्यस्तरेवान्पेषु कम्दताम्‌ ॥ ८
अनिष्टषुराक्षरमायशब्दता सुकुमारता । उत्तानपषदतौदार्य युतं छाध्मै परिशेषः ॥ ९
ओजः समासभूयस्तमतैत्पदयादिजीवितम्‌ । आत्रह्च सतम्बपयेन्तमोजपेकेन पौरुषम्‌ ॥ १०
उच्यभानस्य शब्देन येन केनापि वस्तुनः । उत्कषमावहसर्थो गुण इत्यभिधीयते ॥ १
माधुर्यं संबिधानं च कोमलत्वमुदारता । पहितापपिक्गतवं च तद्धेदाः षैद्‌ चकासति ॥ १२
क्रोपेष्यीकारगाम्भीयं माधु धेयेगाहिता । समिधानं परिकरः स्यादपेक्षितसिद्धये ॥ ११
यत्काटिन्यादिनिमंक्तसंनिषेशविशिष्ठता । तिरस्ृयैव मृदुता माति कोमलतेति सा ॥ १४
लक्ष्यते स्थूलरक्षत्वम्रहततेयेत्र रक्षणम्‌ । गुणस्य तदुदारसमाक्षयस्पातिसौष्वम्‌ ॥ १५

अभिप्रेते मतिहतं नित्रीहृस्योपपादिकाः । युक्तयो दैतुगाभिष्यः भदा मौदिरुदाहृता ॥ १६
खतत्रस्यान्यतव्रस्यं बा(बाोघ्वान्तःसमयोगतः । तत्र व्युसपत्तिरथस्य या सामपिकतेति सा १७
दन्दार्थावुपकुर्ाणो नान्नोभयगुणः स्पृतः । तस्य प्रसादः सौभाग्यं यथासंरूयं प्रशस्यता ॥१८
पाको राग इति प्रा्तैः षट्‌ पपश्चविपधिताः । सुप्रसिद्धाधपदता प्रसाद्‌ इति मीयते ॥ १९
उत्कषवान्युणः किधस्मिशुकते भरतीयते । तत्प भाग्यपुद्‌ रस परवदन्ति मनीषिणः ॥ २०
पथापसेरयमनुद्ः सामान्यमपिदिशयते । समये वणेनीयस्य दरुणस्यापि वलनुनः।॥ २१
यदारुणेन शब्देन ाकस्त्यपुपत्रणनम्‌ । उचैः परिणतिः काऽपि पाक इत्यमिभीयते ॥ २२
प्ीकानारिकेलाम्बुपाकमेदाचतुश्रिधः । आदावन्ते च सौरस्यं म्रीकापरक एव सः॥ २३
काव्येच्छया विशेषो यः स राग इति गीयते । अभ्यारोपः कान्ति सहनापापि विते २४
हरद्मैव कौसुम्भो नीटीरागश्च स तिधा । पर्पिकः पर्निपो यः सहक्तणगोचरः ॥ २५
ददयादिमहापुराण अप्रिये काव्यगुणपिवेककथनं नाम पट्चत्वारंदादपिकत्रि शततमोऽध्यायः ॥ ३५६ ॥
आदितः शोकानां सपछहाः-- २०१६७
भग्र सप्तचत्वारिदिदधिकरचिशततमोऽध्यायः ।
काव्यद्‌।षविवैकः ।
अप्निरुबाच-- &
सदरगलनको दोषः सत्यानां स च स्रधा । वकतृाचकवास्यानामेकद्वित्िनियागतः ॥
तत्र दक्ता कविनीप भयते स च भेदतः । संदिहानोऽगरिनीतः सन्नो ज्ञाता चतुिषः ॥
निमित्तपरिमाषायाम्थसंसयक्षिवाचकम्‌ । तदधेदौ पदवाकषे दर कथितं लक्षणं द्योः ॥
अपाधुत्वाभयुक्तले द्रागेव पएदनिग्रह । शद शासविरुदुन्वमसापुतव वदुदा ॥
्ुतप्नैरनिवद्धतवमभयुक्तसुस्यते । छन्दसतवमविसपूतवं च कषटतवमेष च ॥ ५
तदसामपिकलं च ग्राम्यं चेति प्श्वधा । छन्दसत्वं न भाषायापविस्पृष्टपबोधतः।॥

© -छ४ ९१ - <

न

१क. ह. 'णोपेतरेखामः। २ स. ग. "तद्या" । ३ क. इ, पडुदाहताः । क । » क. ख. ग. मृक्तयो ।
५क. इ, "ता । सुत" । ६ स. ग. शस्य राद्वान्तः । ७ क. ड. नतः कीर्तिः सजतिमतिवः। ८ छ. सम्व्राना। ५ क,
ह, प्रथमे । १० स, ग, "यो: । ससाधुताप्रमृक्त' । ११ ख. ग, युद्धं कं । १२ ल, च. विस्पष्टः ।

८७१

४३४ भीमदरपायनमुनिपरणीतम्‌-- [ अ० ६४७ शरो ° ५६४]

( काञ्यदोषविवेकः )
गृढा्थता विषयस्ता्थता संशयिता्थता । अविस्पष्र्थता मेदास्तत्र गढार्थतेति सा ॥ ७
यत्रार्थो दुःखसंमेे विप्स्ताथता पनः । विषक्षितान्यशग्दार्थप्रतिपत्तिमलीमसा ॥ ८
अन्यार्थत्वासमथंत्वे एतामेवोपसपैतः । संदिष्ठमानवाच्यत्वमाहुः संशयितायंताम्‌ ॥ ९
दापल्वमनुषध्राति सजनोद्रेजनाश्ते । असुखोचायेपाणतवं कष्टत्वं समयाच्युतिः ॥ १०

असामयिकनाँ नेयामेतां च एुनयो जगुः । ग्राम्यता तु जघन्यार्थमतिपत्तिः सरीटृता ॥ १,
घक्तव्यग्राम्यवाच्यस्य वचैनात्स्मरणादपि ! तद्राचकपदेनाभिसाम्याद्धवति सा त्रिधा ॥ १२
दोषः साधारणः परातिसिरकोऽथस्य स तु त्रिधा । अनेकमागुपालम्भः साधारण इति स्मृतः॥
क्रियाकरारकयोर्भशो विसंधिः पुनरुक्तता । व्यस्तसंषन्धिता चेति पश्च साधारणा मताः ॥ !५
आअक्रियतं क्रिया्रेशो अरषएठकारकतां पुनः । कतरादिकारकाभावों षिसंधिः संधिदूषणम्‌ ॥ १५
विगतो बा विरुद्धो वा संधिः स भवति द्विधा । संपेविरुद्धता कष्टमपदायान्तरागमाह्‌ ॥ १६
पुनरक्तत्वमामीक्ण्यादमिधानं द्वमव तत्‌ । अर्थाष्त्तिः षदाटत्तिरथाहृततिरपि द्विषा ॥ १७
पयुक्तयरशब्देन तथा शब्दान्तरेण च । नाऽऽवतैते पदादत्तौ वाच्यमाघर्ते पदम्‌ ॥ १८
व्यस्तसंवन्धता सृष्ु संबन्धो व्यवधानतः । संबन्धान्तरनिभो सास्संबन्धान्तरजन्पनः ॥ १९
अभावेऽपि पयोरन्तव्यैवधानात्रिधैव सा । अन्तरा पदभाक्याभ्यां भरतिभेदं पुनर्िा ॥ २०
( वाच्यवैर्थाध्य॑मानत्वात्तद्धिथा पदवाक्ययोः । व्युत्पादितं पूैवाच्यं व्युत्पा चेति मिधते॥
इष्टव्यापातकारितवं हेतोः स्यादसपर्थता । असिद्धलं विरुद्धस्वमनेकान्तिकरता तथा ॥ २
एवं सत्पतिपक्षत्वं कालातीतत्वसंकरः । पक्षे सपक्ष नास्तित्वं नरिपकेऽस्तित्वमेषे तत्‌ ॥ २१
काव्यर्ु परिपद्यानां न म्रदप्यरतुदरम्‌ । एकादश निर्थलं दुष्करादौ न दुष्यति) ॥ २४
दुःखा करोति दोपङ्गानमूहायेत्वं न दुष्करे । न ग्राम्यतेोदरेगकारी प्रसिदधेलोकशास्रयो; ॥ २५
क्रियाञ्रंशेन लक्ष्मासिति क्रियाध्याहारयोगतः । चष्टकारकताक्तेप्रलाध्याहूतकारके ॥ २६
चे श्यते नेव क्षतं विगतसधिना । कष्पागाद्विसंधिखं दु्चादौ न दुर्भगम्‌ ॥ २७
अतुमासे पदत्तिव्यस्तं संबन्धिता शुभा । नार्थसंग्रहणे दोषो ब्युत्माेनं शिप्यते ॥ २८
विभक्तिसंज्ञा लिङ्गानां यत्रेद्रेगो न धीमताम्‌ । संख्यायास्तत्र भिन्नस्पुपमानोपमेययोः ॥ २९
अनेकस्य तथैकेन बहूनां बहुभिः शुभा । कवीनां समुदाचारः समयो नाम गीयते ॥ °
सामान्यश्च विरिष्् पर्मवद्धवति द्विथा । सिद्धतैदधान्तिक्ानां च॒ कवीनां वा विषादतः ॥ \!
यः प्रसिध्यति सामान्य इत्यसौ समयो मतः । स्ये सि(सै)द्धान्तिका येन संबरन्ति निरयम्‌
कियन्त एव वा येन सामान्यस्तेन स द्व । ठेदसिद्धान्ततोऽन्यः स्यात्केषांचिद्धानितितो यथा
तकन्ञानं पुने; कस्य कस्यचित्सणभङ्गिका । भूतचैतम्यता कैस्य ज्ञानस्य सुप्रकाशषतीं ॥ २४

~~~ -----~

# धनुधिहान्तगैतप्रन्थश्च. पुस्तके नास्ति ।

१ ख. ग. "तवं समयाच्युतिरीरिता । भ । २ क. ढ. “तिः । समयाऽपिकृता नेमेषतां । च. 'तिः।
आसामायक्' । ३ ख. "तलिया* । ४ ख. ग. "तिष्ठिकोऽ । ५ छ द्विषा) ६ क. ड. 'मरथोऽन्यमा" । ७ क. ड, दिता
पुवैवाचा भ्युत्पादं वेति । < ख. ग, पु परिसा" । ९ क. ड. 'रिपेधानां । १० क. ड. "वे । गृह्यते न.
ख. ग. "के । भगृष्ागृष्यते । ११ क, ख. "धिता । क" । १२ क. ड. च. "संख्यालिः। १३ क. क, धा । १
सिद्धं ततोऽन्यत्स्यातै" । १४ क. इ. करमाज्जञान' । १५ क. ड, “ता । षडडगुलस्धूलश" ।

[अ० ३४८ छो° १-१६ ] अग्निपुराणम्‌ । ४३९
( एकक्षिराभिधानम्‌ }

्रहातस्यलता शब्दानेकान्ततवं तथा ऽतः । दोकौष्णवशाक्तेयसौरसिद्धान्तिनं मतिः ॥ ३९
~ जगतः कारणं ब्रह्म सारुयानां सम्धानकमू । असिमन्सरस्तीरोके संचरन्तः परस्परम्‌ ॥ १६
बधन्ति व्यतिपदयन्तो यद्रिरिष्टः स उच्यते । परिग्रहादप्यसतां सतामेवापरिग्रहात्‌ ॥ १७

भिद्यमानस्य तस्यायं ्रविष्यमुपगीयते । मलय्तादिभमाणैवद्वाधितं तदं सद्विुः ॥ १८
कविभिस्ततमतिग्राघ ज्ञानस्य चोतमानता । यदेवाथंक्रियाकारि तदेष परमार्थसत्‌ ॥ ३९
अङ्गान॑ज्ञाततते च ब्रह्मेव परमाथ॑सत्‌। विष्णुः सगीदिरैतुः स शब्दाटकाररूपवान्‌ ॥

अपरा च परा विद्या तां ज्ञात्वा मुरपते भवात्‌ ॥ ८१

इयादिमहापुराण भाप्ये काम्यदोषविवेककथनं नाम सप्तचत्वारिशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३५५ ॥
आदितः शोकानां समघ्ङ्ाः-- १०२०७

भयाद्टचत्वारिंशदधिकाध्ररततमोऽध्यायः ।

एकाक्षराभिषानम्‌ ।

अथिरषाच-

एकाक्षराभिधानं च पादकं च वदामि ते। अ विष्णुः प्रतिषेधः स्यादा पितापहूवाक्ययोः ॥ १
सीपायापव्ययमा च मेतरेत्संक्रोपपीदयोः । इः कपे रतिलक्ष्म्योरी उः शिवे रक्षका ऊः ॥२
आ शदे चादितौ ऋ स्यात्टृदतेप्रै दितौ गुहे । एदेवी पे योगिनी स्यादो ब्रह्माभौ
महेश्वरः ॥

अं काम(मे)अः प्रशस्तं स्यात्को ब्रह्मादौ फु कुतिसते। सं श्न्येन्दियमुखं गो गंप च.विनायके
गे मीते गो गायने स्याद्वो घण्टा फिफिणीयुखे । ताडने ङथ विषये सृहायां मैव भरव ॥ ५
चो दुर्जने निर्मले छरछेदे निजैयने तथा । जं गीते क्षः प्रशस्ते स्याद्रले लो गायने च टः॥ ६
दश्नद्रषण्डले शन्ये रिषे चोदवन्धने पतः । दश ट्रे ध्वनौ तासे दक्षायां दो ध्वनौ मतः ॥ ७
णो निष्कर्षे निश्चये च तश्चौरे कोदपुच्छके । भक्षणे यदे दो धारणे शोभने मरतः ॥ ८
भो धातरि च पूस्तूरे नो वृदे सुगते तथा । प उपवने वरिरूपातः पृ ब्रजकषानिले मतः ॥ ९
फुः एत्कारे निष्फले च पिऽ(विः) पक्षी भं च तारे । पा श्रीमान च माता स्या्रोगे यो
यातरीरिणे ॥ । १०
रो वह्नौ बलशक्रे च लो विधातरि ईरिर्पः । विशेषणे यो वरुणे शयने शथ श सखे ॥ १५
षःश्रष्ेसः परोक्षे च सा रक्षमीः स दैचे मतः । धारणे हस्तया रद्र क्षः क्षेत्रे चाक्षरे मतः ॥
भो वृसिहे हरौ तदरस्ेत्रपालकयोरपि । मनर एकाक्षरो देवो मुक्तिपुक्तिमदायकः ॥ २३
तौ हयशिरसे नमः सर्वैविद्ाभदो मनुः । अकाराचयास्तथा मन्ना मातृकामन्र उत्तमः १४
एकप्चऽर्येदेताशव दुर्गाश्च पूजयेत्‌ । मगवती कालयायनी कौरिकी चाय चण्डिका ॥ १५
मचण्डा सुरनायिका उग्रा पार्वती दुग॑या ॥ १६

१ ख. ग. प्रकुलस्थू" । २ ख. च. "नाज्जञानतस्वेकमीक्षयैव । ३ ख.ग. तकभ व । * ख. च. ष्ड्दे
वाजितौ कः स्यादतो ॐ स्यात्छृतौ णहे । ५ ल. ग. "वे । चतुष्करे निभ" । ६ क. ड. शिवो बोदन्ध, । ब. ग.
शिवोोदवन्ध' । ५ क. इ, १ या यानवारिणि । रो । < ख. ग. "तः । शिगे सीर्वो व" । ९स.ग. करे।

४२६ श्ीूपायनपुनिपणीतम्‌-- = [ भ° १४९ श्रो, १-६ `
( न्याकरणसारः )
ॐ चण्हिकायं विग्रहे भगवत्यै धीमहि । तन्नो दुर्गा प्रचोदयात्‌ ॥ १७
क्रमादि तु पङ स्पादणो गुरुगीरः क्रमात्‌ । अजिताऽपराजिता चाथ जया च विजया ततः ॥
कालयायनी भद्रकाली मङ्गला सिद्धिरेवती । सिद्ादिवदुकाः पज्या हेतुक कपालि! ॥ १९
एकपादो भीमरूपो दिक्पालान्पध्यतो नव । हीं दुर्ग दरगे रक्षणि स्वा मत्राथसिद्धये ॥२०
गोरी एञ्या च धर्मा्ाः रन्दावाः शक्तयो यजत्‌ । पह्ना ब्ञानक्रिया वाचा बागी
श्वालिनी तथा ॥ २१
(वापा ज्यष्ठाचरोद्रा च गौरीं हीं च पुरःसरा । हीः सः, महागौरि रुददयिते स्वाहेति बा
ज्ञानशक्तिः क्रियागक्तेः सुभगा लिता तथा |) कामिनी काममाहा चडृन््राच्ाः शक्तिपूजनम्‌
ॐ ग समाहा गृखमच्रोऽयं गं बा ग गपतये नमः । पङ्गो रक्तश्च दन्ताक्षपरशूत्कटः ॥ २४
समोद्कोऽय गन्धादि गन्धौर्कायेति च क्रमात्‌ । गजो महागणपतिर्महोकः प्य एव च॥
कष्माण्डाय) एकदन्ताय त्रिपुरान्तकाय इयामदृन्तत्रिकटहरहासाय छम्बनासाननाय पष्द॑ष्रय
मेधोल्काय धूपोरकाय वक्रतुण्डाय विपरे्वराय विकगेक्कटाय गजेन्द्रगमनाय भुजगेन्दरशराय
शसाद्गपराय गणाधिपतये स्वाहा ॥ २६
एतेमनुभिः स्वाहानतः पृज्यस्तिलहोमादिनाऽर्भभाक्‌ । कायैरावीजसंयुकतैसौराचैश नपोन्पैः॥
मघाः पृथवपृथग्वा स्वद्िरफदविपवाक्षिणः । कालायनं स्कन्द भाह्‌ यत्तश्याकरणं दे ॥ २८
हयादिमहपुराण भप्नेय एकाक्षरामिषानं नामा्टाचत्वारिशद्भिकधिशततमोऽष्यायः ॥ ३४८ ॥ `
आदितः शोकानां समच्ङ्ाः-- १०२३५

धयेफोनपद्वारादधिकत्रिदततमोऽध्याचः ।

~ -~----

म्यक्रणपतारः |
स्कन्द उवाच--
वक्ष्ये व्याकरणं सारं सिद्धशषब्द स्वरूपकम्‌ । कात्यायन विवोपाय षाॐानां बोधनाय च ॥ !
प्रत्याहारादिकाः संज्ञाः शाह्लसंव्यवहारगाः ॥ र्‌
अईउण्‌› ऋलक्‌, ए ओद, एेओच्‌ , हयवरट्‌, रण्‌, जपरणनमू, प्तभम्‌, पडधष्‌, भमगदद्‌,
खफछठथचटतव्‌, कपय्‌, शषसर्‌ , ह्‌ ॥ १
इति पल्याहारः ॥ ४
उपदेश इदलन्त्यं भवेदजतुनासिकः । आदिवरणो शृषमाणोऽप्यन्तयेनेता सरैव तु ॥ तै

तयोगरभ्यगतानां स्याद्ाहकः स्वस्य तथर्था ॥

* इदम नारित ख. ग. पुस्तकयोः । + धनु्िहान्तरमतपन्यर्छ. पुस्तके नास्ति ।
7 ।

१ख. ग. तिद्धादि"।२ख.ग. ष्यस्य चरसि" ।३क. ड. स्युदैवषद्धिषगाद्विगाः । का । ख. स्युदेषरिषुद-
याक्षिगाः। का । *क.ख.ग. ड. विरोधाः। ५ स ग. ग्ठानाममिधारय। भ्रः । ६ क. ख. श्या। एङ्‌ यम्‌ भ
पर्येण णकारेण । छव्‌ अद्‌ षू मष्‌ अक्‌ अट्‌ ठक्‌ अण्‌ द्ण्‌ यण्‌ प्रेण णकारेण । शम्‌ जम्‌ इम्‌ भव॒ श्वदेव्‌ च
मम्‌ पय्‌ यरप्वर वर रभश्‌ दश वर्‌ क्षश जश् अङ्‌।

भ०१५०- ६५१ ो०१- १६१] अग्नि

(षमिति) क ५०
अं, एद्‌ अट्‌, यड्‌)(य्‌|यस्‌, | छबर्‌(व्‌) मूष), भष्‌ , अक्‌, इक्‌,[उ९्‌] अण, इण, यण्‌
पिणं णकारेण । अमू › यमू › उप्‌, भ्‌, इच्‌, [एच] एच्‌, अप्‌, मण्‌, य्‌, सय, नव (श),
ध्‌ (र), स्‌ (र), चब्‌ (र), [यर्‌ | शब्‌ (र), अस्‌.श्‌), इस्‌(श्‌), वस (श्‌), भम्‌ (बश्‌) [अश्‌]
अल्‌, दृट्‌ , ब(वषट्‌) रल्‌, क्षल्‌, शल्‌, इति प्रलयाहारः (राः) ॥ ७

शयारिमहापुराण भाप्ये म्याकरणपारवभनं नमिकोनपाददयिकमिदाततमो ऽध्यायः ॥ १५९ ॥
आदितः शोकानां समखङ्काः-- १०२४२

भय पत्ाशद्धिकत्रिशततमो ऽध्यायः ।

पंषिधिद्धहूपम्‌ ।
स्कन्द्‌ उवाच-
ये पयि सिद्धरूपं सरसंभिपथाऽऽदितः । दण्डग्ं साऽऽगता दीद नदीहते मधूवकप्‌॥?
पिहपर्भः, लृकारश तवेदं सकलोदकम्‌ । अधर्चोऽयं तवरकारः सैषा सैन्द्री ततौदनम्‌ ॥ २
तट धोऽभवदि सेषं व्यसुधीबैस्वलं कृतम्‌ । पित्रथेपवनं दात्री नायको लावक नयः ॥ १
त शह तयिहत्यादि तेऽत्र योऽत्र जलेऽकजम्‌ । प्रमि नो अहो एहि अ अवेहि १ इन्द्रकम्‌ ॥४
घ उतिष्ठ कवी एतौ षाय एतौ यने इमे । अपी एते यज्ञभूत एहि देव शमं नय ॥ ५
वये संबि व्यञ्जनानां बौग्यताजेकमातृक्ः । पडते तदिमे बादर वादूनीतिः पण्युखादिकम्‌॥६
वाञ्मनसं वाग्भावादिर्वाकछक्ष्ं तच्छरीरकम्‌ । तहुनाति तचरेच कुहढास्ते च सुगगि(ण्णि)ह
मवांशरन्भवांरछात्रो भवांष्टीका मरवा्ुकः । भवांस्तीयं भवान्स्येयान्भ(द ?)बाेा भवाञ्जयः
भवाष्छेते भवाश्बरेते भवाङरेते भवाण्टीनः । खम्भरता त्वङुरिष्यादिः संधिर्पो विसगैतः ९
कदिछन्द्ा्तशवरेत्कषटः कषः कस्यश्च कश्वलेत्‌ । कः खनेत्क- करोति स्म क पठेत्कन फटेत वा
फश्णुरः कः श्वशुरः कस्सवरः कः स्ववरः । का फठेत कः शयिता कोऽत्र योधः क उत्तमः
देवा एते भो शह स्वदेवा यान्ति भगो वज । दुः सूदूरात्रिरतर बायु्ाति पनन हि ॥ १२
एनरेति स यातीह एष याति क ईरः । ्योतीरूपं तव चछनरं स्ठेच्छधीदिद्माच्छदित्‌ ११
पए्यादिमहापुराण भाप्ये संधिसिद्धरूपकथनं नाम पश्वाशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ६५० ॥
भादितः शोकानां सप्छड्ाः-- १०२५५

भधैकपश्वादादधिक््रिशततमोऽध्यायः ।
सुञ्विभक्तिपिद्धरूपम्‌ ।
६ स्कन्द्‌ उवाच- ^
क्तेसिद्धसूपं कष [+ +. | र

विरभो च कालायन वदामि ते। द्रे विमक्तीं सुप्िडशच सुपः सप विभक्तयः॥ ?
ˆ---~ ~~~ ------ ~ --- ----~ =- ~~~ ~

१. "ण वङ्‌ र्‌ य्‌ करर दुरधकः षड भक इ उ अण।ग. "ण ए अदू करङ्शचदुग्धेकः पड भक
१ उभण्‌। रख. "ण भय मम जय भवदव वप यम यस यजरठ प्ख खर अश दृश वश भर जस्‌ श भल इन वड
रज ज्वर मल श इति । ग. 'ण भय मम जय भव इ उ वप यम यख यज रष रख खर सर भश द्गवशभर
जस शा अक हृल वल रल उवर मल शस इति । ३ क. ङ, संधिस्वस्थ च स्व । गख. ग. मः, होतृक।रशैवमिदं षकं
रलो" । ५ ख, ग. वाप्राताषटैकः । ६ क. इ. तो जे" । ७ क. फ. गोऽनुजः। सु" । < ख. ग, सुपीः सवहरपिर' ।
९स.ग. "भक्ति सिद्धस्पां च।

४३८ भीम पायनरुनिमणीतम्‌ - [ न° ३९१ शो ° २-२५]

ध सुभ्विभक्किसिदुर्पम्‌ }
सु ओ जसिति प्रथमा अमौशसो दवितीया(पिकरा) । टा भ्यां भिसिति तृतीया न्यायस्‌.
अतुध्यंपि ॥ प
रूसिभ्याभ्यसः पश्चमी स्यान्डपोसामिति षष्रयपि । सिभोस्मुषिति सप्तमी स्यास्सयुः प्रापि
पदिकात्पराः ॥ १
हिवि पातिपदिकं ब्जन्तं च हलन्तकम्‌ । प्रयेकं तरिविधं तत्स्यासपुपान्न्ी च नपूंसकम्‌ ॥ १
द्यन्ते नायकास्तेषामनुक्तानां च वीय॑तः । क्षः सरवो्थ पपच प्रथमश्च द्वितीयकः | ५
तृतीयः खहगपा बहविः सखा पतिरहतिः। पटुना ग्रामणी सलपूमित्रमूः स्रभूः॥ ६
सुश्री सुधीः पिता भ्राता ना कती क्रोषटनप्तकौ । सुरा रा गौस्तथा बरोट; स्वरान्ताः पपि
नायकाः ॥ ७
सुवीक्त्वक्पृषतंसन्नादजन्ममाक्च सुरापि । आपो मरुद्धवन्दीव्यन्भवांथ पघतरान्पिषन्‌ ॥ ८
भगवानयवानवा बहिमत्सवि्मृत्‌ । सुसीमा कुण्डी राजा च श्वा युवा मथवा तथा ॥ ९

पूषा सुकमी यञ्वा च सुषमां च सुध्मणा । अर्यमा त्रम पन्थाः भुकङुदादिपञ्च च ॥ !०
मशान्सुतांथ पथाऽऽयाः सुगौः सुराः सुपृरपि । चन्द्रमाः सुतरचाः प्रेयाचिवद्रंोशना सह ॥
पेचिवागौरनदषानोधुजिन्रहु येऽश्वटिट्‌ । क्ियां जाया जरा वारा एडक्रा सह हृद्या ॥१२
(कषत्रिया बैहुराना च बहुदासार्षवालकाः । माया कोुदगन्ध्या च सां पूरं सहान्यथा)॥
द्वितीया च तृतीया च बुद्धिः दी श्रीनेदी सुधीः । भवन्ती चैव दीव्यन्ती भाती मानती च
यान्त्यपि ॥ १४
शयष्यती तुदती की बुदन्ती कुत मही । रुन्धती क्रीडन्ती दान्ती पालयन्ती सुराण्यपि()॥
गौरी पत्रवती नौश्च शधुदेवतया भुवा । तिल द्रे कति वपौभूः खसा माता बरा च गोः ॥१६
नौवाक्त्वकमाच्यवायचीति तिरश्ची समुदीय्यपि । शरद्िषुत्सरिचोपिदभिषित्सस्यदा ई(१)६॥
यैषा सा बेदवित्स॑षिद्रही राङ्गी त्वया मया । सीमा पादयो राजा धृः पतरैव दिका गिर॥
चतस्रो विदुषी चैष केयं दिक्‌, ष्वेव तादृशी । असौ सियां नायकाश्च नायका नपुसके १९
ण्डं स्वं सोमपं च दभि वारि धरुप्वय । मधु पु क भत अतिमत पयः पुरः ॥ २
माकमल्यक्च तिरयुदग्नगलाप्र्था स(श)डृद्‌ । सुप सुदण्डीह अहः कि चेदमित्यापि॥९१
षट्‌ सपिः म्रयश्चतारि अदोऽन्पे हीदृशाः परे । एतेभ्यः प्रथमादयश्च स्युः मातिपदिकातपराः॥
धातुषलययहीनं यत्स्यात्मातिपदिकं तु तत्‌ । परातिपदिकात्छलिङ्गायैवचने मरथमा बेत्‌ ॥ २
संबोधने च प्रथमा उक्ते कर्माणि करि । कं यत्कियते तत्खाद्ितीया कमणि स्पृता ॥ ‡"*
करियते येन करणं कता यथ करोति सः ! अनुक्ते तिङ्ङ्दधतैसृतीया करणे भवेत्‌ ॥ २५
कारके कर्तरि च सा संमदाने चतुथ्यपि । यसमै दित्सा(त्सा) पारयते संमदानं तदीरितम्‌ २९
अपादानं यतोऽपैति आदत्ते च भयं यतः । अपादाने पश्चमी स्यात्साम्यादौ च षपगि॥

______ *धनुधिहान्तगेतं न्ति पृष्तकै। _ __ ----- *भनुधिहान्त्गतं नास्ति छ. पुस्तके । व
ण पि » > ५ ॥
१ क. स. ग. क्सुपः। सु" । २ क. ड, सुसमिक्षिणी रा । स. ग. सुसमीकुन्तिरा । २, क. क. भौव ।
क. ड. सुकूपतसुपपश्च । ख. ग. सुकटूकादिकं च कः । प्र । ५ क. ठ. बहवो यावदहूदामाधैवाुका । भा क
६ ख. ग. बसुदेवुरुमैवा। ७ क. ठ. मृशत्‌ । ८ क. ठ. “त्‌ ।येषासा वेदतित्सिद्िृहूराजावदाम । ९ ए" ५
च। १०. ग, सलेप्ृयु।म।

[ म० १११ छो° २८-९१ 1 = अगनिपुराणम्‌ । ४
( सृष्विभक्तिसिद्धरूपम्‌ ) ¶ +

आधारो योऽधिकरणं बिभक्तिरतम सपमी । एकाये चैकवचनं अये दवचनं भवेत्‌ ॥ २८
बहुषु बहुवचनं सिद्धरूपाण्यथो वदे । हकः सूर्योऽमबुषाहेऽको हे र हे दविजातयः ॥ २९
विप्रौ गजान्महेद्रेण यमाभ्यामनिरैः कृतम्‌ । रामाय पुनिवर्यभ्यां केभ्यो धर्मादधरौ रतिः ३०
शराभ्यां पुस्वकेभ्यश्च अधेस्येशवरयोगतिः । बारानां सजने भरीतिसयोः कमटेषु च ॥ ३?
एवं काममहेशयाः शब्दा हेया दृतवत्‌ । सवे विश्वे च सर्वस सक्समात्कतरो मतः ॥ ३२

स्वेषां संच विभ्सिञ्ोषं सूपं च दृक्यत्‌ । एषं चोभयकतरकतमान्यतरादयः।॥ ११
प एवा एवस एषै्मौत्मुसमागतः। पूत बुद्धिश पूतैसिमज्दोषर्पं तु सषैवत्‌ ॥ १४
एवं परादराधाशच दक्तिणोत्तरकान्तराः । अपराश्राधरो नेमाः प्रथमाः परथमेऽरववत्‌ ॥ ३५

एवं चरमास्तयान्ता असपार्था नेम आदयः(१) । द्वितीयजनै द्वितीयाय द्विनीवस्माद्वितीयकात्‌ ॥
्विीयस्मिद्धितीये च तृतीयश्च तथाऽकेवत्‌ । सोमपाः सोमपौ तेमौ सोमपाः सोमपा वन ॥१७
कीराटपी सोमपश्च सोपपात्सोमपे दद्‌ । सोपपाभ्यां सोमाभ्यः सोपः सोरम कुलम्‌ ३८
एवं कीलालपाधराः स्यु; ऊतिरमनिस्तथांऽरयः। हे के कविर तान्दरीन्सात्यकिना हृतम्‌॥ १९
र्िभ्यां रविमिरदहि वहमये यः समागतः । अपिरगन्योस्तथाऽग्रीनां कवौ कव्योः कविष्वथ॥४०
एषं सुष्तिरभ्रानिः सुकीतिः सुृतिस्तथा । सखा सखायौ सखायः, हे सचे वरन सत्पततिम्‌॥
पसायं च सखायौ च सखीन्रूयाऽऽगतो दद्‌ । सरूये सरूयुश्च सख्युश्च सख्यो; शेषः कवेखि
पलया पत्ये च पत्युश्च पत्युः पत्योस्तथाऽभनिषत्‌ । दौ द्व दवाभ्यां दवाभ्यां द्वितायधं द्रपोदैयोः ॥
प्रयस्नथ तिभिक्षिभ्यस्रयाणां च निषु क्रमात्‌ । कविवत्काति कतीति शेषं बहुवचनं स्पृतम्‌ ४४
नीनियो च नियो हि नीः, नियं नियौ नियो निया। नीभ्यां नीमिनिये नीभ्यो नियां निषि
नियोस्तथा ॥ ४९
सुश्रीः सुषीप्रभृतयो प्रामणीः पूजगेद्धरिम्‌ । प्रपण्यौ प्रापण्यो ग्रामण्यं ग्रापिण्या प्रापणीमिः॥
्रामण्योग्रामण्यामेवं सेनानीपमुखाः भ्रः । सुमुयौ च स्वयंमुवः सयंमु स्वयैमुव्ः ॥ ४७
सयंमुवा स॑मु एवं प्रतिुवादयः । चपः रप्वौ श्रे चरप्वं च खज्पि च ॥ ४८
एवं शरपएपुखाः स्युः कोष्ठा करोर शरिताः । करोथ क्रोषुना कोष्रा करोषटूनां कोषटरीशम्‌ ४९
पिता पितरौ पितरः, हे पितः पितरौ शुभौ । पितृन्पितुः पितुः पित्रोः पितृणां पितरीश्शम्‌ ९०
(एवं भ्राता च जामादृपुसा नृणां तृणां तथा । क्ता कतोरौ कर्थ कतृणां कतेरीष्षम्‌॥५१
पिद्ैवमुद्वाता स्वसा नप्नादयः सताः । + सुराः सुराय सुरायः सुरायां च पुराय्यपि ॥)
गोः, माबौ गां गा गवा च गोगीवोश्च गवां गवि। एवं द्ौग्डो्वापि तथा सखरान्ताः पुंसि नायकाः
सुाक्सुषाचौ सुवाचा सुषारभ्यां च सुवाक्वपि। एवं दिकपएुलाः मार्च भाज प्राञ्चं च मो व्रन
पारभ्यां[च] माम्मिः प्राचां च माचि च प्रादु पराहृकष्वपि । एवं ददङृुमोची वा सभ्यद्पर-
लक्समीच्यपि ॥ ५९
तिये तिर स्यङ्‌ च विधव(्व)धद्‌ एषैवत्सृताः । अदशङकदपुर स्यात्तथाऽपुषुयडीरितः

# धनुिहान्त्गतप्न्थः क. इ. पृस्तकयोरनास्ति । + इदमर्थं नास्ति ख. ग, पुस्तकयोः ।
१ क, हः, भनशैः कृ" । २. सुट्‌। २३ स. ग. स्मात्स्ात्समाः। ४ क. ग. "मपां धनम्‌ ।५क. क्.ग,
थावयः ॥ ६ स. ग. 'प्रीस्या हरीनस्मान्विषाकृत" ७. ग, भतुर' 1८ कृ. स. ग. स्वभूः । ९ क, ठ,
ए सुलु ]

४४० भीमदैपायनपुनिमणीतम्‌-- [भ० ६९२ ो० १५
( शलिङ्गशब्दसिदधपम्‌ )
अदशश्वो हमदरी च अद्श्भ्यां च पूषेवत्‌ । त्वतर्‌ तच्छतृषौ च तखतृदूभ्यां समागतः ५७
सश्वतृषि त्वतृटूसु एवं कष्टठनाद्यः । भिषम्मिषरभ्यां भिषा जन्ममागादयस्तथा ॥ ५
मप्‌, मरुदयं मरुति एवं शशजिदाद्यः । भवान्भवन्तौ भवतां मवशैव भवन्त्यपि ॥ ५,

महान्महान्तो महतामेव भगवदादयः । एवं मधवरान्मघन्तौ अंपनिमचचाभिमल्यपि ॥ ६०५
अप्निचित्स्वेवमेवान्यदेद वित्त विश्वपि । वेदिदामेषमन्पयः समस्तेन सवैवित्‌ ॥ ६!
राजा[चि] राजानौ राज्ञः, रागि राजनि[च] राजन्‌ । यञ्वा[च] बभ्वानसद्रकसी दण्द ष
दण्डिनौ ॥ ६२

पन्थाः पन्थानौ च पथः पयिभ्यां पथि चेद्वम्‌। मन्था क्रमृक्षाः पथ्यायाः पञ परथ च पशपि;
मतान्मतानौ प्रतान्भ्यां हे मतांथ सूकाः । आपोऽपः, अद्धिरप्येवं परशा्रैव मशाम्यपि ॥६४
कः केन स्वित्केषु अयं चेमे स््ांयः८१) । अनेन चाऽऽभ्यामेभिश्र अस्मै चैभ्यः समस च
अनयोरेपामेषु स्याचत्वारथतुरस्तथा । चतुर्णा च चतुरस सुगीः भरेष्ठः सुमीष्व॑पि ॥ ६६
सुद्यौः सुदिवो सुधुमभ्यां बिहविषौ बिदसु यादः । याभ्यां चैव विद्भ्यां च षट्‌ षट्‌ पणं
च षट्स्वपि ॥ ६७
सृवचाः सुत्रचसा च सुत्रचोभ्यामयेदृशम्‌ । हे सुषचो हे उदनश्रुशना षोशनस्यपि ॥ ६८
पुर(र)दंसा अनेहा हे विद्रनििद्ंस उत्तमाः । विदुषे नमो दरिद्रया दमु च बमभूविषान्‌॥६९
एवं च पेचिवाऽश्रेयाशश्रयांसौ भ्रेयसरस्तया । असौ अपू अभी शरेष्ठा अपृपमनिहापूना ॥ ७०
अमीमिरमुष्मै बाऽपुष्मादपुष्य वाऽपुयोस्तया । अमीषामपुष्मन्नियेव[च] गोधुम्मिरागतः॥9!
गोपुक्िवि्येवमन्पेऽपि मितरदुहो मित्वा । पित्रघुरभ्यां मित्रदु(धू,गिभरेषं चित्तदरहादयः ॥ ७२
स्वर्‌ स्वरिूभ्यां स्वटिहि अनद्त्राननदुस्मु च । अजन्ता हटन्ताश पुस्यथोऽ(या)थ धियां दर
त्यादिमहापुराण भात्नेये सुन्विभक्तेसिद्धरूपकयनं नामेकपक्ाशदधिक्त्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३५१॥
आदितः शोकानां समष्यङञः-- १०३१५

भथ द्विपदाशदधिकन्रिहाततमोऽध्यायः ।

4 5 „>

सीरिङ्गशम्दिद्धश्पम्‌ ।
स्कन्द्‌ उवाच-
रमा रमे रमाः शुभा रमां से रमास्तथा । रमया च रमाभ्यां च रमाभिः तमव्ययम्‌ ॥ !
रमायै च रमाभ्यां रमायां(या) [र] रमयोः शुभम्‌ । रमाणां च रमायां च रमस्व कलादयः
जरा जरसौ नर(र) इति जरसश्च जरा जराम्‌ । जरसं च जर स्तेवं सर्वा सदे च स्वैया ॥ }
सस्य देहि सर्वस्याः सर्वस्याः सबैयोस्तथा । शेषं रावं स्या दे तिश्च तिष्टणाम्‌ ॥ १
बुद्िबु्या बद्धे च इदधये इुद्धेष हे मृते । कबिवरस्यौनयुनीनां च नदी नयौ नदीं नदीः ॥
नधा नदीभिनेयै च नद्यां चैव नदीषु च । कुमारी जुम्भणीलेवे श्रीः भियौ च भियः
भरियैभिये सीं घवियं च सी चियः सिया सिप । चयाः ल्लीणां किवं च प्रामण्यां पेन

च पेनवे ॥ र
2 ---------------

१, ग. "मानपि।भ'। २ ज्ञ. ग, पत्रभुशित्र ष्यते । मि" । १ स, ग, 'त्त्याश्मतीनां ।

[ अ० ६९१६६९४ -ो° {-९।१ ] अग्निपुराणम्‌ ।
( नपुसकशब्दसिद्धर्ूपं कारकं च )
भूमौ च नम्बूथ जम्बूनां च फलं पि । बषीभ्वौ च एनभ्नौ च मात्ाऽपि च गौधनौः
्रासाचा वाग्भिश्च वाक्षु सगभ्यां सनि सरेोस्तथा ।विदरद्यं चैव विदरसमु भवती स्पादधबम्लपि
दीव्यन्ती माती भान्ती च तुदन्ती च तुदत्यपि । रुदती रुन्धती देधी सहनी चोरषन्तयपि॥ १०
श † दृषदि विशेषविदुषी कृतिः । समित्समिद्यां समिधि सीमा सन्नि च सीमनि ॥११
दामनीभ्यां ककुद्यां च केयमाभ्यां तथाऽऽमु च । मीया चैव गिरा गीषु सुमूः सुपः पुरा पुरि
धर धुभ्यां दिवि धुष्‌[च] ताष्दया ताष्शी दिशः । याद्यां यादशी तदर्सुषरचोभ्यां सुप्रचःस्वपि
भसौ चौपुम(मू अपं चापूरमूमिरमुयाऽमुयोः ॥ ११
प्यादिमहापुराण भाप्ये ज्लीलिकशम्दसिदधरूपकथनं नाम द्विपषाशदयिकन्निशततमो ऽध्यायः ।। ६५१॥
भादितः शोकानां समणखङ्ाः-- १०३२८

~ ~~~

भय त्रिपद्ठाशदपिक्तिशततमो ऽध्यायः ।

नपुपकशब्दपिद्धरूपम्‌ ।

४४१

स्कन्द उवाच-

नपुसके किं के कानिरफिके कानि ततो अलम्‌ । सर्म सरवे चपूर्वाधाः सोपपं सोपपानि च॥
परामणि ग्रामणिनी च ग्रामणि प्रामणीन्यपि। वारि वारिणी वारीणि बारि(रीणां बारिणीद्शम्‌
शुचये शरुचिने देहि सवने मृदरे तथा । त्रपु त्रपुणि(णी) त्रपूणां च खल्पएूनि सर्पि च ॥
क्री च कते क अतिय॑तिरिणां तथा । अमिन्यमिनिनी चैव सुवचांसि सुब्राश्ुच॥ ४
यथ्रस्विमे तत्कर्माणि हृदं चेमे सिमानि च । ईदृक्त्वदोऽपरनी अमूनि अपना स्याद्मीषु च ॥५
अहमावां वयं मां पै आवामस्मान्मया कृतम्‌ । आवाभ्यां च तथाऽस्पाभिर्महमस्मम्यमेव च॥६
पदावाभ्यां मदस्मञ्च पुत्रोऽयं मम चाऽऽवयो; । अस्माकमपि चास्मासु स्वं युवां यूयमीजिरे ॥७
स्वा[३] युतं च युष्मांश्च खया युष्माभिरीरितम्‌ । तुभ्यं युवाभ्यां युष्मभ्यं तत्‌ युतवराभ्यां
च युष्पञ्च ॥ £
तव युवयोयुष्पाक त्वयि युष्मासु भारती । उपलक्षणमत्रैव अञ्जञरन्ताश्च ते स्ताः ॥ ९

इत्यारिमहापुराण भाप्ये नपुंसकराव्दसिद्रूपकथनं नाम त्रिपक्ाशदपिकत्रिशततमो ऽध्यायः ॥ ३५३ ॥
आदितः शोकानां सपछङ्ाः-- १०३३७

~~

भय चतुष्यशराशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

क(रकम्‌।

स्कन्द उषाच-) ईदाडोह नौमि पिष
कारकं संमवक्ष्यामि विभक्लर्थसमन्वितमर । ग्रामोऽस्त हेमहाकाह नमि विष्णुं भरिया सह ॥१

--------
----------

१ ख. ग. श्तीभ्यां भवलपि । २ ख. ग. 'शेषावि' । ३ ख. ग. चामूरमुममूरमृभिरमुयाव(मुयोः । * ख. ग,
गव्‌ । ५ स. ग. “म्‌ । समोऽर्ति महाकेह । ६ क, ₹. हेमहा्ेहमासविषणुः भि ।
५६४

४४२ ्रीमहूषायनगूनिमर्णातम्‌ -- == .[भ० ६९५ छो,
त ( समासः)

स्तश्रः कर्ता विश्रानां कृतिनः सपएपासते । हेषुकता सेम्भयते हितं मै कर्मकर्तरि ॥
स्वयं भित्रेताङृतधीः स्वयं च च्छिद्यते तरुः । कर्ताऽभिदित उत्तमः कतीऽनभिहितोऽपमः।)
कनाऽनमिहितो धैः रिष्ये व्याख्यायते यथा । कर्ता पश्चविधः भक्तः कम समभ श्‌
इप्मितं कम च यथा श्वदधाति हरिं यतिः । अनीप्सितं कमे यथा अदं लङ्पयते भूषम्‌ ॥ ५
नेप्तितं नानीप्सितं दुग्धं संभक्षयच्रजः । भक्षयेदप्यकथितं गोपालो दोग्धि गा पयः ॥ ६
कतृकुर्माथ गमपेच्छषयं प्रमं गुरूयथा । कप चाभिहितं पूना करियते वै भि रः ॥ ७
कपौनभिहितं स्तोत्रं हरः कुर्यात सर्वदम्‌ । करणं द्विविधं पोक्तं बा्म(मा)भ्यन्तरं तथा ॥ ८
चक्षुषा रूपं गहाति वारां दात्रेण तहनेत्‌ । संमदानं त्रिधा पोक्तं मेर बराह्मणाय गाम्‌ ॥
नरो ददाति नृपतये दासं तदतुमन्तरकम्‌ । अनिराकतृके भ्र दथारपुष्पाणि सजनः ॥ १५
अपादूनं द्विपा भोक्तं चलमश्वात्तु धावतः । पतितश्चाचछं ग्रामादागच्छति स वैष्णवः ॥ ११
चतुधा चाधिकरणं व्यापकं द्धि तै धृतम्‌ । तिलेषु तैकं देवायमोपश्धेषिकयुच्यते ॥ २
गहे पिष्ेत्क पिते स्मृतं वैषयिकं यथा । जले मत्स्यो षने सिंहः स्पृतं सामीप्यकं यथा ॥ !१
गङ्गायां घोषो वसति ओपचारिकमीदशम्‌ । तृतीया वाऽय बा पष्ठी स्मृताऽनमिहिते तथा॥१४
विष्णुः संपूर्यते छोकेग॑न्तव्यं तेन तस्य वा । परथमाऽमिहितकरेकमणोः परणमेद्धरिम्‌ ॥ १९
हेती तृतीया चान्येन वसेदूक्षाय वै नलम्‌ । चतुर्थी तादर््येऽमिहिता पञचमी पयुपागयसेः। १६
योगे दृष्टः परिप्रामादेषोऽयं बलबस्पुरा । पूत प्रामाहते षिष्णोने गुक्तिरितरो हरेः ॥ 1७
पृथग्विनचेस्तृतीया पञ्चमी च तथा भवेत्‌ । पृथग््रामादिहारेण विना श्रीश्च (भियैभरियाभरियः
कपरमवचनीयाख्यैष्ितीया योगतो भेत्‌ । अन्यूनं च योद्धारो हवमितो प्रामपीरितम्‌ ॥ !९
नमःस्राहास्वधासस्तिवपडायशवतु्य॑पि । नमो देवाय ते सस्ति तुमथाद्धावगराचिनः ॥ ९
पाकाय पक्तये याति तृतीया सहयोगके । हेत कुत्सितेऽ्े सा तृतीया च विशेषणे ॥ >!
पिताऽगात्सह पुत्रेण काणोऽक्ष्णा गदया हरिः । अर्थेन निवसेदधुयः काले भरे च पप्पी २२
ष्णौ नते भवेनपक्तित॑सन्ते स गतो हरिम्‌ । वृणां स्वामी वषु स्वामी वृणामीशः सतां फः
नृणां साक्षी नृषु साक्षी गोषु नाथो गवां परतिः। गोपु सृतो गवाँ सूतो राज्ञा दायादकोऽस्तिह
अन्नस्य देतोव॑सति ष्ठी स्मृलर्थकर्मणि । मातुः स्मरति गो्रारो निस्वं स्या्कतकषेगो; ॥ २६
अपां भत्ता ततर कृतिनं निष्ठादिषु षष्रथपि ॥ २६

श्यादिमहापुराण आग्नेये कारकनिरूपणं नाम चतुष्यश्चाशदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ १५१ ॥
आदितः शोकानां समश्वङ्काः-- १०३६३

----------~

भथ प्चपशचाश्षदधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।

समाप्तः ।
खन्द उाच- ।
षोढा समाप वह्यामि अष्टाविंशतिधा एनः । निलानिल्यविभागेन हुगलोन च द्विषा ॥

१ख.ग. श्त न भ्नियते। २ क. ड. लभते। ३ खल. ग. "तौनाभिदितो धर्मः शिष्यो वया्यायतेऽन्य |
४. ह, 'मौभिनि्ि"। ५ फ ह, तिथसृयेवासस्तदधिमन्तिकम्‌ । भनिशकतकं दात्रे दथात्माप्योऽपि सन ।

[भ° ३५६ छ ° १-१ | भग्निषुराणम्‌ । ७५१
( तद्धितः )
कुम्भकार नियः स्याद्ेमकारादिकसतथा । रङ्गः पुमाव्राजंमाननिलोऽयं समासः ॥ २
कषटभ्ितो लुक्तमासः कण्डक्ालादिकस्वरुह्‌ । स्याद्या तरुषः भयमायाः सुपा सह ॥ १
मथमात्ुरूषोऽयं पूष कायस्य विग्रहे । एषैकायोऽपरकायो इ्वधरोत्तरकायकः ॥ ४
अर्ध कणाया अर्षकणा भिकषातू(तोय॑मयेदशम्‌ । आपत्रनीमिकस्तद्रहितीया माधवाभ्रितः | ५
ब भोग्यो वषभोग्यो धान्याय तृनीयय। । चतुथा स्यादिष्णु्रछकभी तिश्च वपी ॥ ६
रङ्गः पुमाच्ाजपुपान्पष्ठ वृक्षफलं नथा । सप्तमी चाक्षशनौण्ठोऽयपद्धितो नञ्पमासकः ॥ ७

कर्मधारयः सप्तपा नीलोत्पल्पुलाः सताः । विके रणपूर्मपदो पिरोष्योत्तरतस्तथा ॥ ८
वैयाकरणखसरचिः शीतोष्णं दविषदं शुभम्‌ । उपमानपृ {दः शङ्पाण्डुर इत्यपि ॥ ९
इपमानोत्तरपदः पुरुषभ्याघर इत्यपि । संभावनापूपदो गुणबुद्धिरितीदशम्‌ ॥ १०
गुण इति वृत्तिबीच्या सुरेव सुबनधुकः। अवधारणापूर्वपद बहूवीदिशर सप्ता ॥ २११
द्विपदश्च बहुव्रीहिरारूढ भवनो नरः । अं्िताशेपपूर्मोऽयं बहर; परिकीपितः ॥ १२

एते विपराश्चोपदशाः संरुपोत्तरपदस्तयम्‌ । संरूयोभयपदो यदरष्टिता मरेङगतरयो नरः ॥ १३
सहप॑पदोऽयं स्यात्सग्रलोद्धुतकस्तरः । व्यतिहरलक्षणोऽथैः केशाकेशि नखानखि ॥ १४
दिरक्ष्या स्याहक्षिणपृतौ द्िगुराभापितो द्विषा । एकवद्धानि(वी) दिशं पचमी त्वनेकधा॥

दः समासो द्विविधो हीतरेतरयोगफः । द्विष समाहारो मेरपटदमीद्शम्‌ ॥ १६
द्रिधाऽऽख्यातोऽव्यपीमवो नामपप्रपदो यथा । शाकस्य मात्रा शाकरमति यथाऽव्ययपूर्वकरः १७
रपकुम्भं चोपरथ्यं प्राधान्येन चरहूतरिधः । उत्तरपदार्थपुर्योऽप ददरथोभयपुरयक्रः ॥ = १८
पथं सोऽव्ययीभाव बहुत्रीहि बाह्मणः ॥ १९

इएयादिमहापुराण अमेय समासविभागकथनं नाम पञ्चपश्नादादधिकत्रि राततमोऽध्यायः ॥ ३५५॥
आदितः शोकानां समच्ङाः- १०३८२

भथ षटूपश्चाशादाधेकत्रिशततमोऽध्यायः ।

तद्धितः |
सन्द उवाच--
द्धि तरिमिषं बक्षये सामान्या तिरी # । लच्यंसरो वत्सलः स्यादिलि स्यासु फेनिख्म
छामशः हे पामनो ने इलचि स्यात्त पिच्छिरभ्‌। अणि प्राज्ञ आधिः स्याहन्तादुरति दन्तुरः
स्यान्मधुरं युक्षि(षि)रं बे स्याककेशव रम्‌ । हिरण्यं ये मालवो वे वावि स्यद्रूनस्वलः १
{नौ धनी करी हस्ती धनिकं टिकनी रित्‌ । पयस्वी धिनि मायावी उणायुयंि ईरितम्‌ ॥ ४
बग मिनि आर स्याद्राचालश्चाऽऽटचीरितम्‌। फलिनो बर्दिणः केकी इन्दारकस्तथा कनि
भटुचि शीतं न सहते व्ीताङ्धैवमीदशम्‌ ¦ हिमाटुराटचि स्या हिमं न सहते तथा ॥ ६

# “गुणवान्मतुपि प्रोकशरडालश्वालरीदशम्‌” । इदर्धं ख, ग. पुस्तकयोरधिकम्‌ ।

१ ङ. ग, °जपुंसामनि" । २ स. ग. "हदामेकबन्धकः । ३ ख. ग. अजिता" । क. इ. द्विविधं । ५ ल.
1, । न प्राज्ञा भालकः श्रादो दन्ताः ।

४४४ शमहपायनुनिभणीतम्‌ -- [ भ° ६५१ गो ७-१,
( तद्धितः

रूपं वातावुलचि स्या्रातुलश्रान(ण)पलयके । वारिषु कौरषो वासः पाञ्चालः सोऽस्य ४५९
तत्र वासो मायुरः स्यद्त्यधीते च चान्द्रकः । व्युतक्रमं वेत्ति क्रमको नरथक्राम कौरारः()
प्ियंगूणां भव त्र परेयेगवीन(ण)क खमि । मौनं कौदरवीणं च वैदेहश्ान(ण)पयके ॥ ९
इलि दाक्षिदशषरयिः फक नाडायनादिकम्‌। आश्वायनः स्याच्च फानि यि गाग्यं् बात्स्कः
ह स्ादैनतेयादिशथाटकेरस्तयैरकि । दकि गौधेरफो रूपं गौधारथाऽऽरकीरितम्‌ ॥ !!
क्षत्रियो घे कुलीनः खे ण्ये कौरव्यादयः स्मृताः । यति पूधैन्यमुख्यादिः सुगन्धिरिति रूपम्‌
तारकादिभ्य इतचि नभस्तारक्रितादयः । अनङि स्याच्च कुण्ठोध्री पष्यधन्वसुषन्वनौ ॥ }!
चुञ्सुपि विततचुञचुः स्याद्वित्तपस्य च शष्दके । चणपि स्यात्केशचणो रूपे स्यात्पटरूपकम्‌ १४
ह्यसिच पटीयान्स्यात्तरप्यक्षतरादिकम्‌ । पचतितरां च तरपि तमप्यटतिततमामपि ॥ १९
मृदुकल्पः करपपि स्यादिन्द्रकरपोऽफैकरपकः । राजदेश्षीयो देशीये देश्ये दे्यादिरूपकम्‌॥१६
पटुजातीयो जातीये जानुमात्र च मात्रचि । ऽरुदरयसो द्रयसच्यृरुदध्रं च दध्ना ॥ १५
तयपि स्यात्पञ्चतयो दोषारकष्कीरितम्‌ । सामान्यदत्तिरक्ताऽथ अम्ययाख्यश् तद्धितः ॥ १८
यस्मा्यतस्तसिलि च यत्र तत्र त(ज)छीरितम्‌ । अस्मिन्काले हयधुना स्यादिदानीं च
दान्यपि(नीमि) ॥ १९
सर्वसिन्सर्वदा दा स्यात्तसमिन्काे हिटीरितम्‌ । ताहि होऽसिमन्काल इ कटि कसि कासे
यथा थाहि यमि कथं पूर्वस्यां दिशि सचयेत्‌ । अस्ताति चैव पूर्स्याः एूवादिग्रापणीयकषाः२!
पुरस्तात्संचरेदच्छेत्सधस्तुरयेऽहनी रितम्‌ । उतिः पूर्वब्दे च परुत्पूरैतरे परा्यपि ॥ २,
एेषमोऽसिन्संबत्सरे रूपं समस्तणीरितम्‌ । एवौ प्रेति स्यात्परस्मिमहनी रितम्‌ ॥ २!
अभ्रासियसरहनि चे स्यासूर्ेधुश्च तदि । दक्षिणस्यां दिशि वैसेदक्षिणादक्षिणाचुमौ ॥ २!
उत्तरस्यां दिशे वसेदुत्तरादुत्तरायभौ । +उपरि वसेदुपरिषटादधवेदरिशति उर्वंकात्‌ ॥ २
उत्तरेण च पित्रोक्तमाचि च स्याच्च दक्षिणा । आहौ दक्षिणाहि वसेद्धिभकारं द्विषा च धा॥२६
ध्यमुनि चैकध्यं कुर त्वं दरैषं पुनि वेदम्‌ । दरौ पकारौ दिध पाक्त आसृमुरतरं यथा॥२५
निपातास्तद्धिताः मोक्तास्तद्धितो माववाचकः । पटोर्भावः पटुत ते पटुता तकि चेरितू्‌॥८
प्रथिमा चेमनि पृथोः सौख्यं सुखास्ष्यमरितम्‌ । स्तेयं याति च स्तेनस्य ये सख्युः सर्प
रितम्‌ ॥ + २९
कपेभावश कापेयं सैन्यं पथ्यं यकीरितम्‌ । आश्वं कौमारकं चाणि रपं चाणि च यौवनम्‌ ॥

आचायंकं कनि भोक्तमेवमन्येऽपि तद्धिताः ॥ १

इयादिमहापुराण आनये तद्धितरूपकथनं नाम षरटूपश्ारदधिकत्रि शततमोऽध्यायः ॥ १५६॥
आदितः शछोकानां समण्यङ्ाः- १०४१२

ा

4 ।

* एतद्भेस्थने “व्यक्तसंवेति वुको नरशकमशोऽशकः” इति क. ढ. पुस्तकयोः । + एतदर्स्यनि-“भरौ

यपरिवामेषु प्रविशटाद्रसततेरपि” । इति हर्यते क. ह. पुस्तकयोः ।

"न= ~
१ क. ह, "धन्वा सथनिविनि । चु । ख. ग. 'धन्बायज्यपि । वह । २ क. केति । १९. इ, र

येतश्रचेरितम्‌ । उ“ । स, बरसेत्त्येतस्वधीरितम्‌ । उ° । * क. ख. "था बावि आमुमक्षतरा तथा । ड, भा

भयुयुष्टतरास्तमा ।

[अ०९९७-६१८ो * १-\२।१-७] -भद्निपुराणम्‌ । ४४५
( उणादिसिद्धश्पं तिश्विभक्ितिदधसूपं च )
भय सपतपश्नारदधिकत्रिरततमोऽध्याथः ।

उणादििद्धकूपम्‌ ।

कुमार उवाच--
उणादयोऽभिभास्यन्ते प्रयया धातुतः परे । उणि कारु शिंखी स्याजायुमीयुश् पित्तम्‌ ॥ १
गोमायुरायुदेषु बहुल स्युरणाद्यः । आयुः सादु रेताः किशार्षान्यमूककः ॥ २
ठृकवाकुः शुङटः स्यादगुरमेतां पनुस्तया । शरायुश्वाजगरो ज्ञेयः सररायुधयुच्यते ॥ ,
स्वरूपं त्रुः सीसमसारं फलगुरीरितम्‌ । शधशर कनि करिरचि मन्दिरं तिमिरे तपः १
षवि सलिटं वारि कस्याणं भण्डिल स्पृतम्‌ । बुभ िद्ान्कपौ स्याश्च शिबिरं गु्तसंस्थितिः
ओतुषिडालशच तुनि अभिधानदुगाद्यः । कणः कामी च गूृहमू्वास्तु जैवातृकः स्पृतः ॥ ६
अनदून्वहतेिनिः स्याजातौ जीवाणवौषधम्‌ । नौ वहिरिननि हरिणो मृगः कामी च भाजनम्‌
कम्बोजो भाजनं भाण्डं सरण्डश्च चतुष्पदः । तरुरेरण्डः संघातो वरूढः साम निर्भरम्‌ ॥ ८
स्फारं प्रभूतं स्यान्नन्तप्रलयये चीरवस्कलम्‌ । कातरो भीरुरुप्रस्तु प्रचण्डो नवं वणम्‌ ॥ ९
भगवेव तु भूरखोको(कः) इशानुञ्योतिरकंकः । ववैरः कुटिलो परतैथत्वरं च चतुष्पथम्‌ ॥ १०
चीवरं भिशुः पावृत्तिरादित्यो मित्र ईरितः । (पुत्रः सरुः पित्ता तातः पृदाकुापरबृशिके ॥
गर्तोऽवटोऽथ भरतो नटोऽपरेऽप्युणादयः ॥ १२

इयादिमहापुराण भाप्रेय उगारिसिद्धरूपकथनं नाम सप्तपश्ाशदधित्रिशततमोऽध्याषः ॥ ३५५ ॥

आदितः शछोकानां समच्ङ्ाः- १०४२४

सथा्टपष्रारदधिकत्रिततमोऽध्यायः ।
तिङ्विमाक्तेतिद्धरूषम्‌ ।
कुमार उवाच- [र
तिङविभकि प्रवक्ष्यामि तथाऽऽदेशं समासतः । तिङ्च्चिष्वपि वरन्ते भावे कर्मणि करि ॥१-+
सकरमकाकर्मकाच्च कपीरि द्विपदे स्ताः । सकमकाकमैणि च तददेशस्तथेरितः ॥ ।

व्रमाने छदाख्यातो पिध्याधयें छिडीरितः)। विध्यादौ छो दाशिषि च पूतानधतने च एड ॥
ते सुह छिद्‌ परोक्षऽथ भाविम्यथतने च ह्ु्‌। लिडपि च रेपे्ये लुद्भविष्यति दहभबेत्‌
लिङ्निमित्ते क्रियातिपत्तौ तडानावात्मनेषदम्‌ । पर नव परस्मैपदं तिर्सम्तीति भयमः पुमान्‌॥
सिप्‌ थस्‌ थ पथ्यमनरो पिवरूमस्मथोत्तमः पमान्‌ । त अतामन्ताऽऽत्पने पुरूवस्यासाथां ध्वं
च मध्यमः॥ ति ६
एत्तरथ इ बहि महि भूशया धातवः स्यृताः । भुविरेधिः पविनन्द्वसिः श्रौतः पदिस्त्वदिः॥

# धनुषिहन्त्मतप्रन्यः ख. ग. पस्तकयोनोस्ति । + सकमकाश्देकाश्च क्तरि द्विपदे स्मृत दयनिकं क. ड.
पुस्तकयोः ।

१ क. स्प्रणी। २ल.ग. स्यात्तमै। ३ क. द, ^नाडादशाद' ।* क. ढः 'दूनत्र बु स्तौ
स्यादाप्तौ जीवन्तिरौष । ५ ख, ग, “तेऽयं भा" । ९ स. म, "सुशमि । ५ क. ग. मातां शाऽऽतम' 1 < क. ख. क.
"म इर्वहिमहिक्भ्‌" ।

८४६ भीम पायनपुनिमणीतम्‌-- [ भ, ३९९ श्रो, १९ ]
( कृत्सिदरस्पम्‌ )
कीरिः करीदी ज(िज)होतिश जहातिश्च दधालपि। दीग्यतिः खपितिरहिः सुनोतिर्वसिरेव घ
तुदिणृशतिध्वती रधिभूनिस्स्यजिस्तानः । शवादिके विकरणे मनिश्रैव कसेल्यपि ॥ ९
करीदतिवृ प्रहिशोरिः पा नीरधि्र नायकाः । पवि स्यात्िङ्‌ भवति स मवतस्तौ भमित त॥
भवसि त्वं युतां मवथो युयं भवथ चाप्यहम्‌ । मवाम्यातरां मवावश्च भवापो चेषते कुखम्‌॥ १!
एषते द्रे तथेधन्ते एधसे त्वं हि मेधया । एेये च समेषध्वे एषे दवेभावहे भिया ॥ १९
एधामहे हरभपत्या पचतीत्यादि पर्ववत्‌ । मूयतेऽनुभूयतेऽसौ भावि कमणि वै यकि ॥ ११
षति सनीयेवं णिभिं भावयतीश्वरमू । यङि बोभूयते वाध बोभोति स्या यङ्लुकि ११
पुत्रीयति पु्रकाम्यत्येवं पटपटायते । घटयत्यथ सनि णिचि बुमूपयति सूपकम्‌ ॥ १९
भवेद्धवेतां च लिङि भवेयुश्च भरः परे । भवेत च भवेतैवं मेयं च भमव च भवेम च[1]॥ १६
एषेत[च्‌] एपेयातामेपेरन्मनसा भिया । एपेयाथ एपेयायमिपेध्वमेमेय एषेषहि एषेमहि ॥!७

अस्तु तावद्धवतां लोटि भवन्तु भवताद्भव । भवतं भवत भवानि भवाव च मवाप च ॥ १८

एधतामेधेतामेषन्तामेये पचाव पचामहै । अभ्यनन्दृदपचतामपचम्मपचस्तथा ॥ १९
अभवत्तमभवतापचमपचातरापचाम च । एषेतेतधध्वमेये चैधामहीरितम्‌ ॥ १९
भभूवमूतामभूवननमृशा भूतमेव लु । देथिष्ेधिपातां नैर(रा) वषिष्ठ एेषिषीष्ठम्‌ ॥ २!
लिटि बभूव बभूपतु्भूबुश्च बभूविथ । वभवयु्वभ्रय च बभूविव बभूविम ॥ २९
पेचे पेचाते पेचिरे त्वमेषां चे तथा । एषां चक्राय पेचिध्वे पेचे पेचिपहे तथा ॥ २१

लुटि भविता भवितारौ भवितारो हरादयः। भवितासि मवितास्थो भवितास्मस्वथा बयम्‌ ॥
पक्ता पक्तारौ पक्तारः प्ताति त्वं शुभौदनम्‌ । पक्ताध्वे पक्ताहे चाहं पक्तास्महे इरधसम्‌ ॥
रिस सुखं भूयाञरुयास्तां हरिशेकरौ । धरयाुस्ते च भूयास्त्वं युवां मूयास्तमीषरौ ॥२६
भूयास्त यूयं भूयास्महं भूयास्म स्वेदा । यन्ती दयेधिषीयास्तां यक्षीरन्धिषीय च ॥ २७
यक्तीवद्पिषीमहि छि चाय्षयतेति लृङ्‌ । अय््येतामयक्ष्न्ताय््येऽयक्ष्येथां युवाम्‌ ॥ २८
अयकष्यध्वमेपिष्यावरचेभिष्यामहरेवंयम्‌ । लटि स्याद्वविष्यतीति देभिष्यामह हषम्‌ ॥ २९
एवं विमाबयिष्यन्ति बोभविष्यति रूपकम्‌ । घटयेत्पटयेत्दपत्रीयति च काम्यति ॥ ?°
प्यादिमहपुराण भामेये तिङ्विभक्किसिद्धरूपकथनं नामाश्पन्वाश्दधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ १५८ ॥
दितः शोकानां समघ्यङ्ः-- १०४५४

भवेकोनषषटयधिकत्रिशततमो ऽध्यायः ।
कृत्सिद्धहूषम्‌ ।
कुपार उवाच- 1
छृतज्ञिष्पपि लिङेया भावे कणि कर॑रि । अन्‌ दुद्‌ क्तिन्‌ पयो मातेव] युजत एव
भवि धमस्य तरिनय उत्करः भरकरस्तथा । देवो मद्रः श्रीकरथ स्युरि रूपं तु शोभनम्‌ ॥

------------------------_

१ स. धीङ्कुशो जु" । २ ख. न्टि। २ख.ग. "चि तार्य । ४ क. ङ. मेम । ५छ.नरा।६\ ख, ग.
ध्वे एधतामेमेय परचामहेपनामदै' । ख । ७ फ, ङ. ^कारानषए^। ८ स. ग. "रउ ए" ।

भण ० ° १-
| 1 + १९ ] अग्निपुराणम्‌ । ४५७
क्तिनि हृदधः स्तृतिमती घि मागोऽथ युच्पपि । कारणा भाकनत्पादि अकारे च चिक्षिरसया ,
. तथा तव्यो नीयश कत्य करणीयकम्‌ । दयं ध्येयं चैव यति ण्यति कार्थं च कृत्यकाः ॥ ४
कतरि क्ताद्यो बया भावे कपमेणि च कधित्‌ । गतो ग्रामं गतो ग्राम आशिष गुरुस्त्वया॥ ५
शतृशानचौ [च] मवज्नपमानो भवन्त्यपि । षुलतृनौ समेधातुभ्यो भावक भविता तया ॥ ६
किबन्तशच स्वय॑भूथ भूते लिटः कसुकानच । वभूविवानेविरवाश पेचानः भ्रदधानङः ॥ ७
भणि स्युः कुम्भकाराद्या मूतेऽप्युणादूयः स्मृताः। वायुः पायुश्र कारः स्याद्रहुलं छन्दसी रितप्‌
श्यादिमहपुराण भाप्ये कृतिपद्धरूपकथनं नमिकतोनषष्यभिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ६५९ ॥
भादितः शोकानां समषएटथङ्ाः- १०५६२

~ --

भव पषछमयिक्त्रिशततमोऽघ्यायः ।

सर्गपाताद्यदिवगीः |
अगरिरवाच-
स्रगादिनामलिङ्गो यो हरिस्तं प्रवदामि ते। सखः सर्मनाकतिदविवा ग्रोदिवी द भ्रिविष्टपपर्‌ ॥१
देवा हन्दारका रेखा रुद्राद्या गणदेवताः । विद्याधरा(रो)प्परोयक्षर्तोगन्यप्रक्रिनरा; ॥ २
पिशाचो गुह्यकः सिद्धो भूतोऽमी देबयोनयः । देषदिषोऽसुरापरैयाः सुगतः स्यात्तथागतः ॥ १
ब्ह्माऽऽ््मभूः सुरञ्येषटठो विष्णुनौरायणो हरिः । रवतीशो ही रामः कामः प्शरः स्मरः ४
रकष्मीः पञ्माङया पञ्मा स्वः सर्वेषरः शिवः । कप्दोऽस्य जटाजूट; पिनाकोऽजगवं धनुः ॥
पपथाः स्युः पारिषदा मृडानी चण्डिकाऽभ्विका । देमातुरो गनास्यश्च सेनानीरपिभृगुहः ॥ ६
आखण्डलः शुनासीरः सृत्रापा च दिवस्पतिः । पुलोमा दचीन्धाणी देवी तस्य तु वभा ७
स्पात्मासादो वैजयन्तो जयन्तः पाकशासनिः । परावतोऽभ्रपातङ्ैरावणा्रषुव्रहमाः॥ ८
हादिनी वजमस्ली स्यात्छुछिशं मिदुरं पतिः । ग्योमयानं बरिमानोऽल्वी पीयूषममृतं सुधा ॥ ९
स्यालयुमा देवसमा स्वगग सुरदीधिका । यां बहुष्वप्सरसः स्वेद्या उर्शीपूखाः ॥ १०
हाहा दष्टशच गन्धो अयिवहिषैनंनयः । जात्रेदाः कृष्णवत्मी आभ्यश्च पावकः ॥ ११
हिरण्यरेताः सप्ताचिः गुकथैवाऽऽशुक्षणिः । हुचिरप्पित्तमेप्रस्तु वाडवो बदढवानलः ॥ १२
बहेदयोऽ्वालकीलाव्रविहीतिः रिस सियाम्‌ । तरिषु स्फलिक्रोऽप्निकृणो धर्मराजः परेतराद्‌ ११
रलोऽन्तक्ो दण्डधरः श्राद्धरेषोऽथ राक्षसः । कोणपाञ्चपकरव्यादा यातुधानथ तैक्रीतिः॥ १४
परचेता वरुणः पाशी श्वसनः स्प्वीनोऽनिलः । सदागतिमातसिवा प्राणो मरुत्समीरणः ॥ १५

नवो रंहस्तरसी तु लबु कषिपमरं दरुतम । सत्रं चपलं तूणेपविहम्बितमाशु च ॥ १६९

सततेऽन।रताश्रान्तसततताविरतानिशम्‌ । निदयानवरताजस्रपप्यथातिदायो भरः ॥ १७
(न ० [4 ~

अतिेशशालय्थातिमानोद्वादनिभैरम्‌ । नीतरेकान्तनितान्तानि गाहबादद्ढानि च॥ १८

गुकेशो यक्षराजो राजराजो धनाधिपः । स्याक्किनरः ग्रिएुरुपस्तुरङ्गबदनो मयुः ॥ १९

१ क,ख. ग. 'सूर्भवेत ।.ब'। २ ख. ग. "ण्डटशुनःसीरमुत्रामाणोदि'। क. ख. ण, “वी हस्तस्य ।
ण्स. ग, कालान्तक; | ५ क, द. रंह तुरवोलः।

४४८ भीमदेपायनपुनिप्रणीतम्‌-- [ भ० ६१० शषो* २०-९० |
( स्वगपातालादिवगौः )

निषिर्ना शेवपि््यौम त्वभरं पुष्करमम्बरम्‌ । चोदिगौ चान्तरि्षं खं काष्ाशचाककुमो दिशः ॥

अभ्यन्तरं ्न्तराक्ं चक्रवालं तु मण्डलम्‌ । तहित्वान्वारिदो मेषस्तनपित्तु्रलाहकः ॥ २१
कादम्बिनी मेषमाला स्तनितं गजितं तथा । शस्पाशतहदाहादिन्यैरावद्यः क्षणपरभा ॥ २२
तदित्सौदामनी विचुचश्वला चपलाऽपि च । स्फूर्जयुप॑जनिर्घोषो वृष्टिपातस्त्ववग्रहः ॥ १}
धारासंपात आसारः शीकरोऽम्बुृणाः स्मृताः । वर्षोपलस्तु करका मेषच्छननेऽहि दुदिनम्‌ २१
अन्तधौ व्यवधा पसि त्वन्तर्धिरपवारणम्‌ । अपिधानतिरोधानपिधानाच्छादनानि च ॥ २९
अनो जैवातृकः सोमो गोगा; कलानिधिः । विधुः कुपुदबन्धुश्च बिम्बोऽल्ञी मण्डलं मिषु
कला तु षोडशो भागो भित्तं शकललण्डके । चन्दिका कौपुदी ज्योत्ला भसादस्तु भरसभता२७
क्षणं लक्मकं चिदं शोभा कान्तियुतिश्छविः। सुषमा परमा शोभा तुषारस्तुहिनं हिमम्‌ ॥२८
अवह्यायस्तु नीहारः प्रारेयः रिक्षिरो हिमः । नक्षत्रमृक्षं भं तारा तारकाऽप्युडु बा ्धियापू२९
गुरुजीव आङ्गिरस उशना भागेवः कविः । विधंतुदस्तमो राहुगरं राश्ुदयः स्मृतः ॥ २०
स्ठष॑यो मरीच्यत्रिपुखाधित्रशिखण्डिनः । %हरिदश्वत्रधपूषधुभाणिमिदिरो रविः ॥ १!
परिविषस्तु परिषिरुपसयकपण्डले । किरणो्मयुलां गुगमस्तिषृणिधृणयपः ॥ ` १२
भातुः करो मरीचिः स्रीपुंसयोदींधितिः स्ियाम्‌। स्युः पमा रुपुविस्त्वहमा भाश्छविधतिदीपयः
रोचिः शोचिरुभे द्बे प्रकाशो द्योत आतपः । कोष्णं कवोष्णं मन्दोष्णं कदुष्णं त्रिषु तद्रति॥
तिग्मं तीष्णं खरं तदरदिष्टोऽनेहा च कालक! । घक्षो दिनाहनी चैव सायं संध्या पितुप्रसूः॥ ३९
मत्यपोऽदुखं करयुषःपतयुषसी अपि । पाहापराहमध्याहालिसध्यमथ दार्षैरी ॥ १६
५ ८ _ © ० ८ _ (~ सो ५ 9

यौ तमी तमिघ्ठा च ईयौत्ल चन्द्रिकयाऽन्विता । आगामिवतेमानाहयुक्तायां निशि पक्षिणी
अर्भरा्निशीथौ द्रौ प्रदोषो रजननीएलम्‌ । स पर्वसंधिः परतिपत्यकदश्योयंदन्तरम्‌ ॥ = २८
पक्तान्तो पदशयी दे पौणमासी तु पूणिमा । कलाहीने साऽनुमतिः पूर्णे राक्र निशाकरे ॥१९
अमावास्या त्वमावस्या दशः सूर्येन्दुसंगमः । सा दृटेनदुः सिनीवाली सा नहटन्दुक्रला कुदः ४५
संवरैः प्रलयः कपः क्षयः करपान्त इत्यपि । कलुषं हनिनैनोषपहोदुरितवुष्कृतम्‌ ॥
स्याद्ध्ममियां पुण्यश्रेयसी सुतं षः । पुत्ति; मदो हष; भमोदामोदसंमदाः ॥ ४२
स्यादानन्दथुरानन्दः शर्मशातसुखानि च । श्वःश्रेयसं शिवं भद्रं करयाणं मङलं शुभम्‌ ॥ १
मावुकं भविकं भव्यं कुशलं सममयम्‌ । दैवे दिष्टे मागरेयं मायं ज्ञी नियतििधिः ॥ ४४
्त्रहन आत्मा पुरुषः भधानं प्रतिः याम्‌ । हेतुना कारणं बीजं निदानं खादिकारणप्‌ ५५
चित्तं तु चेतो हृदयं सान्तं हृन्मानसं मनः । बुद्धिमेनीषा धिषणा धीः परमा शेुषी मरतिः *६
््तोपरस्धिशित्संवित्पतिषञ््िवेतनाः । धीधौरणावती मेषा संक्स्पः कमे मानसम्‌ ॥ ,*७
संख्या विचारणा चर्ची विचिकित्सा तु संशयः । अध्याहारस्तकं अहः समौ निणैयनिश्वयौ ॥
मिथ्यादृष्टिनास्तकता भ्रान्तिधिथ्यामतिर्भैमः। अङ्गीकाराभ्युपगमपतिश्रवसमाधयः ॥ = ४९

मोत धीञ्ानमन्यम्र विज्ञानं तिदपश्चाख्योः । पक्तिः कैवस्यनि्वाणभरयोनिःमरेयसागृतम्‌ ॥ ^°
~~

# राशीनामुदयो ठप तेषु मेषवृषादय इति क. ड. पुस्तकयोराधिकम्‌ ।

[; ९, ४ ङ
१क.ढ. म्‌ । दौवा चा ।२ ख, ग्‌, 'दम्बदीमे'। ३ छ. “अनिष्येषो।४ख. ग. गिरद्मयः । ५
ख. ग, यामा । ६ क, इ, उ्योल्ञा ।

मर ३१० को ९१-८९

। ( स्वगैपातालादिवर्गाः ) 1 भगिपुराणम्‌ । । ५
मो्षोऽपवरगोऽयाङ्ञानमविाऽदपतिः किया । विमरदोतये परिमलो गन्धे जनमनोकरे ॥ ५१
` आमोदः सोऽतिनिहीरी सुरभिप्रौणतपणः। शुहठगुभ्रविषेतमिशदशयेतपाण्डराः ॥ ५२
अवदातः सितो गोरो बक्षो धवलोऽ्बुनः । हरिणः पाण्डुरः पाण्डुरीषत्पाण्ु्तु धृततरः ॥ ५३
ृष्णे नीासितदयामङालदयामलमेचकाः । पीतो गौरो दरिद्रामः पालाशो हरितो हरित्‌ ५४
रोहितो छो्ितो रक्तः शोणः कोकनदच्छगरिः । अव्यक्तरागस््रुणः भ्ेतरक्तस््‌ पाटलः।।५५
श्यावः स्यात्कपिशो मरभूमलो कृषालोहिते । कडारः कपिलः पिङगपिशङ्गौ कदुिलौ ५६
वित्रं किीरकरमापराबरेताथ क्रे । व्याहार उक्तिदंपितपपभरशोऽपकाब्दकः ॥ ५७
तिङ्सुबन्तचयो वाक्यं क्रिया वा कारकान्विता । इतिहासः पुरां पुराणं पञ्चक्षणम्‌ ॥५८
आख्यायिकोपलब्धाथा प्रबन्धकल्पना कथा । समाहारः संग्रहस्तु प्रबह्िका प्रहेछिका ॥ ५९
समस्या तु समासाथौ सृतिसतु पैसंहिता । आर्याहे चाभिधानं च वाती तान्त ईरितः६०
शृतिराकारणाऽऽहानयुपन्यासतसतु बाङ्पखम्‌ । बिवादो भ्यवहारः स्यात्रतिवाकपोत्तरे समे॥६१
उपोद्धात उदाहारो शय मिथ्याभिशंसनम्‌ । अभिकचापो यशः कीतिः मनः पृच्छाऽनुयोगकः ॥
आग्रेदितं दविखिरुक्तं कुस्सानिन्दे च गहे । स्यादाभाषणमालापः परलापोऽन्कं वच; ॥ ६३
अवुकापो पृहुर्माषा विलापः परिदेवनम्‌ । विप्रलापो पिरोधोक्तिः संलापो भाषणं मिथः॥६५
सुप्रापः सुवचनमपलापस्तु निहतः । रेशती वागकरपाणी संगतं हृदयंगमम्‌ ॥ ६५
अलथमधुरं सान्तवपबदधंस्यादनयैकम्‌ । निषा शछीरपरप॑ प्रास्य सुरतं पिये ॥ ६६
सत्यं तथ्यमृतं सम्यद्नादनिःस्वाननिःस्वनाः। आरवारावसंरात्रविरावा अथ मर्मरः ॥ ६७
स्वनिते वह्मपर्णानां भूषणानां तु शिञ्जितम्‌ । वीणाया निकषणः काणसितिरथां वारितं रुतम्‌ ॥
कोलाहलः करको गीतं गानमिमे समे । द्वी मतिश्रततिध्वाने तत्रीकण्डाभिसा(षा)दकः ६९
काकली तु कले सूषमे ध्वनौ तु मधुरास्फुटे । कलो मन््रसु गम्भीरे तारोऽलयुचचैल्नयस्िषु ॥ ७०
सपन्वितरयस्त्वेकतारो वीणा तु बकी । विप्श्ची सा तु तव्रीभिः सप्तभिः परिवादिनी॥७१
तते बीणादिकं वाचयमानद्धं मुरजादिकम्‌ । वशादिकं तु ्षिरं कांस्यताटादिकं घनम्‌ ॥ ७२
चतुविधमिदं वायं बादित्रातोधनामकम्‌ । मृदङ्गा पुरना भेदास््वङ्याखिक्धोध्वकाल्ञयः ॥ ७३

स्याधश्रःपटहो दका भेयामानकदुन्दुभिः(१) । आनकः परह मेदा शङ्गरीदिण्दिमादयः ॥ ७४
मदैलः पणवस्तुरयौ क्रियामानं तु तालकः । ल्यः साम्यं ताण्डवं तु नाय्यं लास्यं च नर्तनम्‌ ॥
तौय्रिकं वृत्यगीतबाचं नाव्यामिदं त्रयम्‌ । राजा भद्ररको देषः साभिपेका च देव्यपि ॥ ७६
गष्णरवीरकरुणाद्भुतहास्यभयानकाः । बीमत्सरोद्रौ च रसाः मूक्रारः शुचिरुञ्ज्वलः ॥ ७७
उत्साहवर्षनो वीरः कारुण्यं करणा धृणा । कृपा दया चानुकम्पाऽप्यनुक्रोशोऽप्यथो हसः ७८
शसो हास्यं च गीभत्सं वितं तरिष्विदं द्वयम्‌ । विस्मयोऽदुतमाश्रयं चित्रमप्यथ भैरवम्‌ ॥७९
दारणं भीषणं भीष्पं घोरं भीमं भयानकम्‌ । भयकरं प्रतिभयं रोद तू्रमपी त्रिषु ॥ ८०
चतुर्दश दरद्ञासौ(सो) भीतिभींः साध्वसं भयपू। विकारो मानसो मावोऽनुभावो भावबोधनः(कः)
गबा(योऽ)मिमानोऽंकारो मानथित्तसपु्नतिः । अनादरः परिमवः परिमावस्तिरस्करिया ८२

१ अ. ग. निन्दा । २क. ड. छ, उषती । ३ क. ड. ण्ठानिषादका। का। ४क. ह, शुषिरं ।५ख, ग.
शरो हि" । ६ श, ण, परमां ।

४५० आमदैपायनमुनिषणीतमू-- ( अ० ६११ -छो* १-११ ]
( भभ्य्थकीः )
व्रीडा लला जपा हीः स्यादभिष्यानं धने सूषा । कौतूहलं कौतुकं च कतुकं च इट्स्‌ ८१
स्रीणां विलासविव्वोकविभ्रमा कितं तथा । हेला रीरेत्यमी हावाः क्रियाः श्ङ्गारभावभा,
द्रवकेिपरीहासाः क्रीडा लीला च कूदैनम्‌ । स्यादाच्छुरितकं हासः सोतासः समनाकिसमपप्
अधोभुवनपातालं छं ्थ्रं वपा सुषिः । गर्तावटी मुवि श्वभ्रे तमिशर(ले) तिमिरं तः ॥ ८६
सैः पृदाकु्ुनगो दन्दशूको विरेशयः। षिपं मेड गरलं निरयो, दुगेतिः सियाम्‌ ॥ ८७
पयः कीलारमगृतमुदकं भुवनं वनम्‌ । ङ्गस्तरङ़ ऊर्मिर्वा कटोोष्टोलकौ चतौ ॥ ८८
पृषन्ति चिन्दुपृषताः कूलं रोधश्च तीरम । तोयोत्थितं तत्पुलिनं जम्बालं पङकक्देमौ ॥ ८९
जलोच्छासाः परीवाहाः कूपकास्तु विदारकाः । आतरस्तरपण्यं स्याद्रोणी काष्ठाम्बुवाहिनी ९०
कटुषश्ाऽऽवरिलोऽच्छस्तु भसन्नोऽथ गमीरकम्‌ । अगाधं दैसकेयतोँ शम्बूका जलशुक्तयः ॥९!
सौगन्धिकं तु कडारं नीलमिन्दीवरं कजम । स्यादुत्पलं कुवलयं सिते कुमुद्केसे ॥ ९२
शालूकमेषां कन्दः स्यास्रं तापरसे कनम्‌ । नीलोत्पलं कुषलयं रक्तं कोकनदं स्पृतम्‌ ॥ ९
करहाटः शिफा कन्दः; किंजरकः केशरोऽच्धियाम्‌। खनिः स्चियामाकरः स्यात्पादाः प्रयन्तपताः
उपल्यकाड्रेरासन्ना भूमिरू्व॑मधिलयका । स्वगपातालवर्गा्या उक्ता नानायकाञ्श्ुणु ॥ ९५
इयादिमहापुराण भात्नेये स्वगेपातालादिषगेकथनं नाम षष्ठधिकभिराततमोऽध्यायः ॥ ३६० ॥

आदिषः शोकानां समष्टयङ्ाः-- १०५५७

-------

भवैकपष्यधिकतिश्ततमोऽध्यायः ।
अग्ययवर्गः ।
अभिरुवाच-
आडीपद््थेऽभिव्यापती सीमार्थे धातुयोगने । आ भष सपरत वाक्येऽप्यास्तु स्यात्कोपपीरयोः
पापकुत्सेषदर्थे कु धिङ्‌निभत्सननिन्दयोः । चान्वाचयसमाहारेतरेतरसगुच्ये ॥ १
सस्ती ेमपुण्यादो प्रकर लङ्घनेऽप्यति । सिविसमश्ने च वितके च तु स्याद्धेदेऽवभारणे॥?
सङृत्सदैकवारे स्यादारादूरसमीपयोः । प्रतीच्यां चरमे पञ्चादुताप्यथविकल्पयोः ॥ ॥

पुनः संदार्थयोः श्श्वत्साक्षासलक्षतुट्ययोः । सेदाटुकम्पासंतोषविस्मयामन्रणे बत ॥ ५
इन्त हर्पऽनुकम्पायां वाक्यारम्भव्रिषादयोः । भरति प्रतिनिधौ वीप्सालक्षणादौ प्रयोगतः ॥ £
षति हैतुमकरणमकाश्नादिसमापनिषु । प्राच्यां पुरस्तात्मथमे पुरार्थेऽग्रत इत्यपि ॥ ` ४
यावत्तावच साकर्येऽवधौी मानेऽवधारणे । मङ्गलानन्तरारम्भभश्षकषात्स्येष्वथो अथ ॥ «८
वृथा निरथकाविध्योनानाऽनेकोभयार्थयोः । नु पृच्छायां विकल्पे च पशात्साषटहययोरतु ॥ ९
पभ्नावधारणीनुङ्ञानुनयामन्रणे नु । गर्हासयुचयमश्चशङ्ासंभावनास्वपि ॥ ` ` ६
उपमायां विकल्पे बा सामि त जुगुप्सिते । अभा सह समीपे च कं वारिणि च पुनि ॥११

ध

१ ग. दाक" । २ ख. ग. शयं कुः क्िधिषठुत्तन"। २ क, ङ. सहार्य" । » स. ग. हेतौ प्रकापण ।
५ क्ल. ग. पुरस्तु प्रथः । ६ ल. ग. "णारथज्ञानु" ।

भ० ६११ शो° १२-६८ ] अग्निपुराणम्‌
। ( भन्ययवरमैः ) श्‌ ४५१

वितयम्थयोरवं सूने तमेऽ्यनिशवये । तृष्णीपर्ये सुते जोषं 9 पृच्छायां जगुप्पने ॥ १२
` नाम प्राकाह्संभाग्यक्रोधोपगमकुत्सने । अलं भूषणपर्यापिशक्तिवारणवाचकम्‌ ॥ १९

0 न † र £ १३

द विते परिभश्ने समयान्तिकमध्ययोः । पुनरमथमे भेदे निनिश्चयनिपेधयोः ॥ १४

स्यासबन्धे चिरातीते निकरगागिक पुरा । उररी चोररी च विस्तरे त्रयम्‌ ॥ १५
छव परे च लोके स्ववीतोसंमाव्ययोः किल । निपेधवाक्यारुकारे निह्ासावसरे प्लु ॥ १६
समीपामयतःशीघ्रसाकरयाभिगुखेऽभितः । नामपरकाशयोः प्र्ुियोऽन्योन्यं रहस्यपि ॥ १७
तिरोऽन्तर्धौ तिथगय हा विषादशुगतिषु । अहेल दते सेदे दि हेताववधारणे ॥ १८
चिराय चिररात्राय चिरस्याथी(्याधिरारथकाः । पुषः पुनः पुनः दधदमी्णमसङ्तसमाः१९
्ागनटिलज्ञप्ाश्ाय सपदि द्र्य ते । वरव युत विकसपे फ कपूत च ॥ २०
तुहिच स्मह वै पादपूरणे पूननेऽप्यति । दिवाश्ीलय दोषा च नक्तं च रजनाविति ॥ २१
तिगे सावि तिरोऽप्यथ संबोधनार्थकाः। सपु; प्याट्‌ पाडङग हे १ मोः समया निक्षषा हिकक्‌
अतकिते तु सहसा स्यादपुरः पुरतोऽगरतः । स्वाहा देवहमिदने श्रौपदषौपद्पपद्स्रषा ॥ २३
िषिदीषन्मनागले मेलायुत्र भवान्तरे । यथा तथा चैव साम्ये अहो हो इति विस्मये ॥ २४
मरन तु तृष्णीं तूष्णीकं सद्र; सपदि तत््षणे । दिष्टथा सपपनोपं चेलयानन्देऽथान्तरेऽन्तरा २९५
अन्तरेण च मध्ये स्युः सष्ठ तु हटा्थकम्‌ । युक्ते दरे सामतं स्थानेऽमीह्ण शश्वदनारे ॥ २६
अभवे नश्च नो नापिमा स्प पाऽं च वारणे । पक्षान्तरे चेदि च तसे वद्धाऽञ्जपा द्यम्‌
पाकाश्ये पादुरावरिः स्यादोमेवं परमं मते । समन्ततस्तु परितः सर्मतो व्रिषगिलपि ॥ २८

अकामानुमतौ कामपसरयोपगमेऽसतु च । ननु च स्यादरिरोधोक्तौ कलित्कामभवेदने ॥ २९
निःपमं वुःषमं गह यर्थोस्ं तु यथाययम्‌ । मूपा मिथ्या च षरितये यथार्थं तु यथातथम्‌ ॥ ३०
सयुरेवं त एर्व बेलवधारणवाचकाः । परागतीतार्थकं ूनमवरहयं निधये दरम्‌ ॥ ३१

संदऽवेर सववागामेवं सखयमात्मना । असे नीवैमहतयुदैः मायो भृन्नपदुते पतै! ॥ १२
सना निस्ये बहि स्मातीतेऽस्तमदरने । #अस्ति सचे रपोक्तावृ पशनेऽ[चा]तुनये खयि ॥

ट तरे स्यादुषा रजेरवसाने नमो नतो । पुनर्थऽग निन्दायां पुष सु प्रशंसने ॥ १४
सायं साये फरो प्रातः मभाते निकपषाऽन्तके । परत्परर्थिपमोऽन्दे एत्र पू॑तरे यति॥ ३५
अयातराह्यय पूर्देऽीलयादौ पूरवोत्तरापरात्‌ । तथाऽधरान्यान्यतरेतराप्प्रदुरादयः॥ १६
उभयशुश्वोभयेयुः परेत्वहि परेधवि । शो गतेऽनागतेऽ[हय]हि श्वः पर्वः परेऽहनि ॥ ३७
तदा तदानीं युगपदेकदा समदा सदा । एति संपतीदानीमधुना सामतं तथा ॥ १८

इयादिमष्टापुराण भाप्तयेऽन्ययवगेकथनं नार्मकषष्टयधिकत्रिशततमो ऽध्यायः ॥ ३६१ ॥
भादितः छोकानां समश्यङाः- १०५९५

----------------------------------~~

॥

# एतदर्षस्याने--“ स्वस्ति सप्पुषोक्तौ च भप्र्नेऽनुनये द्वयम्‌ ” हति ख. ग. पुस्तकयोः ।

१७.८.ह।२ स. ग. दे विनाऽऽधर्यनि"। ३ घ. ग. "ने स्वति। ४ ज्ञ, ग, "पार्थस्तु य'। ५. ग. सदा)

५२ भ्ीमेपायनमुनिमणीतम्‌-- [अण ६१२९ श्लो" १-२९ |
( नानार्ैवैः )

भय द्विषष्यधिकत्रिदाततमोऽध्यायः ।

नानाधवर्गः ।
अधिरुवाच--

आकाशे त्रिदिवे नाको ोकस्तु भुवने जने । पये यत्रसि च शोकः रे खट च सायका ॥ !
आनकः पटहो भरी कलोऽह्ापवादयोः । मारुते वेधसि त्रप पुंसि कः कं िरोम्बुनो। ॥ १
स्यात्पुलाकस्तुच्छधान्ये संक्षेपे भक्तसिक्थके । मदेन्रगुगषटकष्यालप्राहिषु कौशिक! ॥
शालको कपिष्वानो मानं स्यान्मितिसाधनम्‌ । सगेः समायनिपों्षनिशयाध्यायसरधिवु ॥ ४
योगः संनहनोपायध्यानसंगतियुक्तेषु । भोगः ससे ज्ञयादिशतावजौ शङ्निकाकरौ ॥ ५
फाकेभगण्डो करटी दुमा शरिषिविषट्कः । षट प्ेमादुमामविष्वरषटे तु शुभाशुभे ॥ १
व्यष्टिः कले समृद्धौ च दृशिकञानेऽषिण दीनि निष्ठा निष्पत्तिनाशान्ताः काष्ठोतके स्थितौ टिषि
मृगोवाचस्तिडा लाः पगादं भरशृच्छ्रपोः । भृशमतिहयोरबादं दैक्तस्य॒गौ ठौ भिषु ॥ ८
विन्यस्तसंहतौ श्यूढौ ष्णो स्यासेऽ्ने हरौ । पणो धूतादिपूत्छषट भृशौ पूरये पनेऽपि ष ॥
मोरो द्रव्याभिते सखदुष्ठसेध्यादिके गुणः । भरषऽधिपे ग्रामणीः स्याश्नुगुप्साकरणे ष्रणे १०
ष्णा सृहापिपाते दे ्रिपणिः स्याद्णिक्पये । विषाभिमरटोहेषु तीक्षण छीषे खरे भिष्‌॥ !!
भमाणं हेतुमयोद्‌ा शाद्धयत्ताममातृषु । करणं के्गातरादावीरिणं शूस्यमूषरम्‌ ॥ ११

यन्ता हस्तिपके सूते वहिञ्वारे च हेतयः । श्रतं शास्नावभू(धरोतयोयगपया्ियोः कृतम्‌ ॥ !१
ख्याते दष्टे मतीतोऽभिजातस्तु कुलजे बुधे । विविक्तौ पूतविजनौ पूछितौ पूदसोच्छरयौ ॥ !४
अर्थोऽभिषेयरेषस्तुप्योजननिवृ्तिषु । निदानागमयोस्तीर्थगषिनृ्नले गुरौ ॥ १५
प्रारान्ये राजि च वृषाङ्गे ककुदोऽन्नियाम्‌ । स्री संविञ्ानसेमाषाक्रियाकाराभिनामघु २६
धर्म रहस्युपनिषत्स्याहती वत्सरे शरत्‌ । पदं ष्यवत्ितित्राणस्थानलक्ष्मारिघवसतुषु ॥ =!
िषवषटमधुरो स्वादू मृदू चातीक्ष्णकोमलौ । सत्ये साधौ विधमाने परशास्तेऽभ्यति च सत्‌॥
विधिर्विधाने दैवेऽपि भणिधिः प्रार्थने चरे । वधूनीया स्तुषा ल्ली च सुधा रेपोऽपृतं शुष्ी ॥१९
स्पृहा संप्रत्ययः श्रद्धा पण्डितंमन्यगरविती । ब्रह्मषन्धुरधिकषेपे भान्‌ रकििदिवाकरौ ॥ २०
्राव्राणौ रैरपाषाणौ पूरनीचौ पृथग्ननौ । तरुरैरौ शिखरिणौ तनुस्त्व्देह्योरपि ॥ २!
आत्मा यत्नो ध्तिबुद्धिः स्वमाप्रो ब्रहम वर्म च । उत्थानं पौरे तम्र व्युत्थानं परतिरोभने २२
निर्यातनं वैरशुद्धौ दाने न्यासार्पणेऽपि च । व्यसनं विपदि भरसे दोषे कापजकोपने ॥ २!
मृगयाऽक्षो दिवा समः परिवादः सियो पदः । तौयंननिकं वथाटधा च कामजो दशको गणः॥
प॑शू(ुन्य साहसं द्रोह द्यासूया्दूषणम्‌ । वाग्दण्डशचैव पारुष्यं क्रोभजोऽपि गणोऽष्टकः २५
अकमेगये कोपीनं पैयुनं संगतौ रते । पधानं परमार्था धीः भरङ्ानं बुद्धिविहयोः ॥ २५
कन्दे रोदनाहने व देहममाणयोः । आराधनं साधने स्यादवाप्तौ तोषणेऽपि ष ॥ २७
रतनं खजाति्ष्ेऽपि ष्म चिदमधानयोः । कलापो भूषणे बर तूणीरे संहतेऽपि च ॥ २८
तं दाययाष्दारेषु डिम्भौ तु रिष्गालिशौ । स्तम्भौ स्यणाजरीभागौ सभ्ये संसदि बै सभ॥
ध न

१७. फे । २ ख. ग. "पिक्षयोः । ३ ख. शक्तः स्पे दरे प्रि" । ४ क. स. तृष्णे । ५ क. ग. सत्ये ।

अन ६१९ छो° १{-१४
( न ५ नप । 9:
िरणमग्रहौ रमी पमाः पण्ययमादयः । रामं पुर्छपषटवएपामापान्यकेतुष ॥ = १० `
परल्ययोऽधीनशपयङ्गामविश्वासहेतुषु । समयाः श्रपथाचारकालसिद्धान्तसंबिदः ॥ १९
अत्ययोऽतिक्रमे इष्टे सत्यं शपथतथ्ययोः । वीर्यं बरमभावौ च इप्यं इपे पशस्तके ॥ ३२
हुरोदरो चूतकारे पणो) धृते दुरोदरम्‌ । महारण्ये दुगपये कान्तारः पुनपुसकम्‌ ॥ ११
यमानिलेन््चन््रार्कविष्णसिहादिके हरिः । दरोऽख्ियां भये श्वभ्रे जठरः कठिनेऽपि च ॥ ३४
घदारो दातुमहतोरितरस्लन्यर्न चयो; । बढा िरीं केशाश सेयता मौलयज्ञपः ॥ १५
पिः करोपहारादौ भैन्यस्यैयादिके बलम्‌ । सी कटीवद्बन्धेऽपि नीवी परिपणेऽपि च ॥ १६
कले पूषिके भेषठे सुरते इृषभे दषः । त्ष सारिफलकेऽप्याकर्षोऽथाप्षपमिन्दिये ॥ १७
ना चूताङ्गे च क्षे च भ्यवहारे करिदुमे । उष्णीषः स्यार्किरीटादौ कषः कुराभिधायिनी ॥
भलयक्तेऽपिङेऽध्यक्षः सूरयवही विभावम्‌ । शृङ्गारादौ मिष वीयं गुणे रागे द्रवे रसः ॥ १९
तेनःपुरीषयोर्बचं आगः पापापराधयोः । छन्दः पयेऽभिलापे च सापीयान्ाधुबाढयाः ॥ ४०
वयह हृनदेऽप्यष्ेऽ्यपरीनदरकास्तमोनुद ¦ ॥ ४१
पत्यादिमष्ापुराण भप्रेये नानाभैवगीनिरूपणं नाम द्विषष्यभिकत्िशततमोऽप्यायः ॥ ६६२ ॥
आदितः शोकानां सपण्य्ञाः-- १०६१६

भय त्रिषष्टयधिकत्रिदाततमोऽध्यायः ।
मूमिवनौषध्यादविव्गाः ।
अभिरवाच--
ब्य भपुराद्िवनौषधिसिहादिवगेकान्‌ । मूरनन्ता क्षमा ध्री ह्माऽपि कुः स्यादधरिञ्यपि॥१
मृन्पृ्तिका प्रशस्ता तु गृत्ला मृत्सा च मृत्तिका । जगत्रिविष्पं लोकं भुषनं जगती सपा ॥ २
अयनं वतमागाध्वपन्थानः पदवी ति; । सरणिः पद्धतिः पा वतैन्येकपदीति ष ॥ र
पः श्यी पुरीनगर्यो वा पत्तनं एटभेदनम्‌ । स्थानीयं निगमोऽन्यत्तु यन्मूनगरात्पुरम्‌ ॥
तच्छा्ानगरं रेषो वेदयाजनसमाश्रयः । आपणस्तु निषद्ायां विपणिः प्ण्यवीधिका ॥ 4
रथ्या प्रतोरी विशिला स्यायो वयमलतियाम्‌। भाकारो वरणः पालः माचीरे(न) भरान्ततो इतिः
मितिः सी व्यद यदन्तन्यस्तकीकसम्‌ । वासः कुरी दरयो शाला समा संजवनं त्विदम्‌॥
चतुःशारं एनीनां तु पणेशालोटनोऽन्नियाम्‌ । चैत्यमायतनं तुल्ये वाजिकश्षाला तु मन्दुरा ॥ ८
हर्यादि धनिनां बासः परासादो देवभूपरनाम्‌ । ज्ञी द्ाद्रीरं भतीहारः स्याद्वितर्दिस्तु बेदिका ॥
कपोतपाशिकायां तु बिड पंनपुंसकम्‌ । कपाटमररं तुरये निःप्रेणिस्त्वधिरोहि(होणी ॥ २०
संमार्भनी शोधनी स्यास्संकरोऽवकरस्तथा । अद्विगो्गिरिग्रावा गहनं काननं बनम्‌ ॥ ११
आरामः स्यादुपवनं इृषिमे वनमेष(य) यत्‌ । स्यादेतदेव परमदवनमन्तःपुरोचितम्‌ १२
बीध्याछिरावरिः पद्किभेणीरेलास्तु राजयः। बानसपलयः फेः पुष्पातेरपुषयाहूनस्पतिः ॥१३
ओषध्यः फलपाकान्ताः परारी दुदुपागमाः । स्थाएुवा ना धवः श््ः प्षुोरफढसंस्फुगः

--------_-------

१ख. ग. भोपपिः।

४५४ भीमहपायनमुनिमणीतम्‌-- [ भ० १११ शो १९४१ ]
(

पलार उदनं पेणैमिध्पमेधः समित्याम्‌ । बोधिुमथख्दलो दभित्यग्राहिमन्मयाः ॥ 0
तस्मिन्दधिफलः पुष्पफलदन्तशठावपि । उदुम्बरे हेमद्ग्धः कोविदार द्विपत्रकः ॥

सप्तपर्णो विशाङत्वकृतमालं(लः) सुवर्णेकः । आरेवतव्याधिधातसंपातचतुरङ्गखाः॥ १५
स्पाजम्बीरे दन्तदाठो वरणे तिक्तशंककः । पुनागे पुरुषस्तङगः केषारो देववहठभः ॥ १८
पारिभद्र निम्बतरमन्दारः पारिजातकः । वल्नुलधित्रकृ्ाय दरौ पीतनकपीतनौ ॥ १९
आघ्नातके मधूके तु गुडपुष्पमुदुमौ । पीर गुडफः ्ष॑री नादेयी चाम्बुवेतसः ॥ २०
शोभौञ्जने भिधुतीक्ष्णगन्धकाक्षीरमोचकाः । रक्तोऽसौ मधुरिपुः स्यादरिषटः फेनिल; समौ!
गालवः श्षावरो रोधस्तिरीटस्विखमाजनौ । शेलुः शछेष्मातकः प्रीत उहारो बहुवारकः ॥२२
वेकडतः जुपरावृ्ो ग्रन्थिलो व्याघ्रपादपि । तिन्दुकः स्फू्ैकः काटो नादेयी भूमिजर्मुका ॥
काफतिनदो पीट्कः स्यातयारतिमोुष्ककौ । पुकः पिकार्यः स्यारकुम्भी कैडयटफरे॥
वीरवुपोऽरष्करोऽप्निपुखी महातकी त्रिषु । सजकासनजीवाश्च पीतसालेऽथ मारके ॥ २९
सजीश्वकणों वीरेरानिन्हुः ककुभोऽुनः । इङ्गुदी तापसतस्मोचा शारमर्रिव च ॥ २६
चिरबिरषो नक्तमालः करजश्च करञ्जके । प्रकीर्यः पुततिकरजो मरफव्यङ्गारवह्री ॥ २७
रोदी रोहितकः पीदशभरदडिमपुष्पकः । गायत्री बालतनयः खदिये दन्तधावनः ॥ २८
अरिमेदो विद्खदिरे कदरः खदिरे सिते । पवाङ्कटो वर्थमानश्शुगनधरवहस्तकः ॥ २९
पिण्डीतको मरुवकः पीतदारु च दारु च । देवदारुः पुतिकाष्ठं श्यामा तु महिलाया ॥ १०
खता गोबन्दनी गुना भिवंगुः फलिनी फटी । मण्टुकपरणपत्रोणेनरफटङगदुष्टुकाः ॥ २१
इयोनाकशुकनास्ेदीवृनतकुट्नगः । पीतदुः सरलश्वाथ निचुलोऽम्बुन इत्रः ॥ ३२
काकोदुम्बरिका फरगुररिष्टः पिचमर्दकः । सवैतोभद्रको निम्बे शिरीषस्तु कपीतनः ॥ ३१
बकुलो वञ्जलः पोक्तः पिच्छिटादुरुशरिशपाः । जया जयन्ती तर्कारी कणिका गणिकारिका २४
भीपणमभिमन्धः स्यादरत्सको गिरिम्िका। कारखन्दस्तमालः स्याततेण्डुटी यो ऽस्पमारिषः २५
सिन्धुवारस्तु निशण्दी सेवाऽऽस्फीता(रफोटा) वनोद्धवा । भणिका यूधिकाऽम्बष्ठा सला
नवका ॥ ३६
अतिमुक्तः पुण्डूकः स्यात्कुमारी तरणिः सहा । तत्र शोणे कुरबकस्तत्र पीते कुरण्टकः ॥ २७
नीला षष्टी दरोरबाणा क्िष्टी सैरीयकस्तथा । तस्मिवक्ते कुरबकः पीते स्वरी दरपोः॥१८
पुसतूर; कितवो धूर्तो रुचको मातुक्गके । समीरणो मरुवकः भस्थपुष्पः फणिन्कः ॥ २९
१२० 3 € भ €.न [43

डुठेरकस्तु पणासेऽथास्फीतो वसुकाकैके । रिवमद्यी पाशुपती वन्दा इृक्तादनी तथा ॥ ४०
जीवन्तिका वृक्षरुहा गुद्ची तश्रिकाऽपृता । सोमवरह्ी मधुपणीं पर्वा तु मोरदी तथा ॥ ५!
मध्लिका मधूभरेणी गोकणीं पीट्पण्यंपि । पाठाऽम्बष्ठा विद्धकणीं माचीना वनतिक्तिका ॥४२
कटुः कटंमरा चाय चक्राङ्गी शकुडादनी । आत्मगा भत्रषायी कपिकच्छुश्च मर्कटी ॥ ४१
अपामागेः रैखरिकः प्रलक्प्णी मयूरकः । पञ्जिका बाह्मणी भागीं द्रवन्ती शम्बरी बुषा ४४

१ स. ग. पत्रमि"।२ क. ङ. छ. “शावकः । 3 सल. ग. सौभाञ्जने । * ख. 'स्तिलकाजनौ । ५ ख. विहतः ।
६क. ड. छ. “्वुकः। का । ७ क. ह. छ. "तन्दुली* । < ख. ग. "ण्डी तीत्रस्फोटा व" । ९ ख, ग. गलि्ा । “१० व
नवमक्निका । ११ स. भहूरः । १२ स. कुबेर" । १२ स. “स्तु कणा रखा स्तोतो । १२ स. ग. आदषायणी । १५ ड
ग. कञ्ञिकरा ।

[अ० ६१६ छो० ४९-७१] अ 1 ४५
० ्रिपुराणम्‌ ९

मष्टूकपणीं भण्डीरी समङ्गा कारमेषपिका । रोदनी कच्छुराऽनन्ता सपुदरान्ता दुरालभा ॥ ४५
~ पृक्िपणीं एृथक्पणीं कठंरिर्धावनिरुहा । निदिग्धिका स्पृशी व्याघ्री शद्रा दुसप्ंया सह॥ ४६
अवलुजः सोमराजी सविः सोमवदिका । कारमेषी कृष्णफला बाकुची एतिफरयपि ॥४७
कणोषणोपडुर्या स्याच्छेयसी गजपिप्पली । चब्यं तु चविका काकंचि्ची गुज्ञे तु कृष्णला ॥
विश्वा विषा भतिषिषा वनश्ङ्ाटगोश्ुरौ । नारायणी शतमरी कारेयकहरिदरवः ॥ ४९
दां पच॑पचा दारु शुका हेमवती वचा । वचोग्रगन्धा पट्ग्रन्था गोरोपी शतपर्विका ॥ ५०
आस्फीता गिरिकणीं स्यास्सिहास्यो वासको वृपः । मिशी मधुरिका छत्रा कोक्षिलाकषेशुरकुरा॥
विद्ोऽस्जी एृपिघ्रः स्यादजेहुः शुक्सुही सुधा । म्रीका गोस्तनी द्राक्षा बरा वाव्यालकस्तथा
काला पसूरविदला त्रिपुटा त्रिवृता निवृत्‌ । मधुकं छवीतकं युका मपूयष्टिका ॥ ५३
बिदारी क्षीरबुकेशुगन्धा कोरी च या सिता । गोपी शयामा श्रारिवा स्यादनन्तोत्पशारिवा
मोचा रम्भा च कदली भण्टाकी दुष्मपैपिणी । स्थिरा धरुवा साशूपणीं शृङ्गी तु ब्रृषभो वृषः
गङ्गेरक्ी नागेबला पुषटी तारपूरिका । उ्यो(्यौ)त्ी पटोरिका नाली अजशृङ्गी विषाणिका
स्पालाङ्रिक्यपनिशिखा ताम्बूली नांगंब्टयपि । हरण्‌ रेणुका कौन्ती हेरी दिग्यनागरम्‌९७
कालादुसायंवदधादमपष्प्ीतशिवानि तु । शैलेयं तारपणीं तु दैदा गन्धकुटी पुरा ॥ ५८
्रन्थिपर्णं शुकं षि षा तु तिषुटा धुटिः। शिवा तामलकी चाथ हनुरईटविलासिनी ॥ ५९
कुटंनरं द(दा)शपुरं धरौनेयं परिपेलवम्‌ । तपस्विनी जटामांसी पृक्षा देवी लता कशुः ॥ ६०
कचूरको द्राविडको गन्धपरूली शदी स्मृता । स्याद्तगन्धा छगङींघ्रा वेगी वृद्धदारक! ॥ ६१
तुण्डिकेरी रक्तफला बिम्बिका पीलुपण्यपि । चाङ्गेरी चुक्रिकाऽम्बषठा सरणक्षीरी हिमावती ६२
सहस्तवेथी चुक्रोऽम्खेतसः शतरेध्यपि । जीवन्ती जीवनी जीवा भूमिनिम्बः किरातकः ॥ ६१
ूर्यशरपो पथुकर(रक)थैः कपिवृकस्तथा । दरदुघ्रः स्यादेढगजो बर्पाभूः श्रोयहारिणी ॥ ६४
ककुनन्दती निष्कुम्भल्ञा यमानी वापिका तथा । खनं ग्रज्लनारिष्टमहाकन्दरसोनकाः ॥ ६५
वाराही प्रदा शषः काकमाची तु वायसी । शतपुष्पा सितच्छन्नाऽतिच्छक्रा मधुरा पिि,६६
अवाक्पुष्पी कारवी च सरणा तु मसरिणीं । फैटेभरा भद्रवला कदैरथ टी इय ॥ ६७
पटोलः कुलकस्तिक्तः कारेः कटकः । कूष्माण्डकस्तु ककौदरि्वारः ककैटी क्षियो ॥६८
इषाः कटुतुम्बी स्याद्िशारा चिवनद्रवारणी । अर्शो सूरणः कन्दो पुस्तकः कुरविन्द्कः॥
वशे त्वक्सारकमौरवेणुमस्करतेजनाः । छत्रातिच्छत्रपारद्नौ मालावृणकमूस्तृणे ॥ ७०
` दृणराश्याहयस्ताको घोण्टा कमुकपूगकौ । शार्दलदरीपिनौ व्यप्र हवप्षः केरी हरि; ॥ ७

# एतदधंस्थाने “सकुलदन्ती निगतन्ञायमाना कधिकास्तथा” इति क. इ, पुस्तकयोः ।

१ ज. ग. "लसी धावनी गुहा । २ ख. ग. ^तिपण्येपि । 3 स. ग. "कनिम्बी गु" । जक, स. ग. इ. "फोट
गिरिम्गी स्याः । ५ क. ङ. "अद्सतु गृहा गृहा । मृ' । ख. ग. “अदस्तुशु । ६ क. स. इ. 'शिकाराट्या कारषी
स्मृता । बि" । ७ ख. “बर्षेणी । ८ ख. ग. शालपर्णीं । ९ क. इ. "गवी सुखताला च मू" । १० स. ग. शगपण्येपि ।
११ क. इ. *न्ती हरीवेदोदीष्वबालकम्‌ । ख. “नती द्ीवेरोदीन्यबारकम्‌ । १२ ख. ग. भ्रेला । १३क. स. ड.
वजयं । १५ ख. ग. उषु: । १५ ख. ग. “ला भेदी गन्धदः" । १६ ल. ग. “न्दः कम्पित्वकस्त" । १७ ख. वदरी ।
१८ ङ. ग. "सारिणी । १९ श. ग. कदुभरा । २, क. इ. दर्वा । २१ स. ग, केसरी ।

४५६ | शीमहपायनमुनिमणीतम्‌ -- [ भ० ६१४ रो" १-१५]

( †ः
कोलः पारी प्राहः स्ात्कोक रहामृगो वृकः । रूतोणेनाभौ तु समौ त्तुवायश्च मरे ॥ क
वृश्चिकः शूककीटः स्यात्सारङगस्तोककौ समौ । कृकवाकुस्ता्रषूढः पिकः कोकिंर इत्यापि ॥१
काके तु करटारिषटौ व(व)कः केह उदाहृतः । कोकशचतशक्रवाकः कादम्बः हंसक | ७
पतक्गिका पृत्तिका स्यारसरथा मधुमक्षिका । दविरेफपुष्पलिद्श्ङ्षदपद भ्रमराहयः ॥ ७६
केकी रिरयस्य वाकका शकुन्तिशकुनिद्रिनाः । स्र पक्षतिः पकषमूलं चश्ुस्दोरिरुमे लिपौ ५६
गतिरुङ़ीनसण्डीनी कुलायो नीदभक्षियाम्‌ । पेषी (शी) कोषो दिहीनेऽण्डं पृथुकः शावकः शिषः
पोतः पाकोऽभको डिम्भः संदोहव्यूहकौ गणः । स्तोमौधनिकरवाता निकुरम्ब कदम्बकम्‌ ॥
संघातसंचयौ इन्दं पुञ्लराशी तु कटकम्‌ ॥ ७८
श्ट्यादिमहपुराण भप्नेये भूमिवनौषध्यादिवगैनिरूपणं नाम त्रिषष्यधिकश्रिशततमोऽप्पायः ॥ ३६३॥
आदितः छोकानां समणखडः- १०७१३

~~~

भय चतु -बष्टयधिकत्रि शततमोऽध्यायः ।

नूत्रक्षत्रविट्ूदरवगीः ।
अप्निरुवाच- ।

न्रहम्न्नविदशदरवगान्वकषयेऽथ नामतः । नरः पञ्चजना म्यी योषिधोषाऽबला वधूः॥ !
कान्ताधिनी तु या याति संकेतं साऽभिसारिका। कुलटा पुंथरयसती नभिका घ्वी च कोटी २
काल्यायन्यधेद्ा या सेरम्धी परमेदमगा । अपिक्गी स्यादद्धा या मालिनी तु रनखला ॥
बारस्ली गणिका वेश्या भरातृनायास्तु यातरः । ननन्दा तु स्वसा प्रत्युः सपिण्डा
सनाभयः ॥ ४
समानोद य॑सोदयसगर्भ॑सहनाः समाः } सगोत्वान्धगङ्ञातिबन्धुसस्रननाः समाः ॥ ५
देपती जपती भायोपती जायापती च तौ । गर्भाशयो जरायुः स्यादुखं च कललोऽक्भियाम्‌ ॥
गर्भो धूण इमौ ठुर्यौ हीवं शण्दो(ष्ठो)नपुंसकम्‌।स्यादु्तानकशया िम्भा शाको माणवकः सतः
पिचि(चःण्डिलो बृहतुक्षिरभ्रटो नतनातिके । विकरखाङ्गसतु पोगण्ड आसोग्यं स्यादनामयम्‌॥८
स्यादेदे वधिरः कुजे गडुलः कुकरे कैनिः । क्षयः शोषश्च यमा च मति्यायस्तु पीनसः ॥९
स्री भूत्ते क्षवः पुंसि कासस्तु क्षवथुः पुमान्‌। शोधस्तु श्वयथुः शोफः पादस्फोटो विपादिका
किलत िष्म कच्छ तु पाम पामा विचचिका । कोटो मण्डलकं कुष्ठं भित्र दुर्नामकारसी ॥
आनादस्तु विबन्धः स्याद्रहणी रुक्मवाहिका । बीजीर्येन्दरियं शुक्रं पललं क्रव्यमामिषम्‌ ॥१२
वृकाऽ्रमांसं दृदयं हृन्मेदस्तु वपा वसा । पशचाद्भीवाशिरा मन्या नादी तु धमनिः शिरा ॥११
तिं कोम मस्तिष्कं दूषिका नेत्रयोमैलम्‌ । अत्रं पुरीतहुरमस्तु श्रीह पस्यथ वस्लसा ॥ १४
लायुः ज्ियां कारुलण्ड यती तु समे इमे । स्पातकपैरः कपालोऽजञी कीकसं कुटयमर्थि च ॥
स्याच्छरीरास्मि कालः पृष्ठास्थि तु करोर्का। शिरोस्थनि करोटिः सजी पाशस्थिनि ९ पटुक
अङ्गं भतीकोऽवयवः दरीरं वर्प विग्रहः । कटो ना भोणिफलकं कटिः श्रोणिः ककुगरती ॥ १७

प

१क.ख.कड। २ छ, ^टेररु। ३ क. द. कुणिः! ४क. ङ. छ. क्षम्यं। ५. छ. "कपूर । ६
ग. पाश्ैकम्‌ |

[ भ० ६१५ शरो* १-११] अग्निपुराणम्‌ । ४५७
( ब्रह्मषगैः )
पथाभितम्बः क्ीकव्याः हीषे तु जघनं पुरः । कूपकौ तु निनम्बस्थौ दरयहीने कुङ््दरे ॥ १८ `
“ सिया स्फिचौ कटिमोथावुषस्यो क््यपाणयोः । भगं योनिद्रयोः शिश्नो मेद्‌) मेहनररेफपी॥
पिचि(च)ण्डकुक्षी जठरोदरं तुन्दं कुचौ स्तनौ । चूचु तु कुनाग्रं स्यान्न ना कदं भुनान्तरम्‌॥
स्कन्धो भुनरिरोंऽसाऽस्ी सेध तस्यैव जश्रुणी । पुनर्भवः कररुहे नखोऽची नखरोऽ्िषाम्‌
भ्रादेशतालगोकणास्तनन्यादियुते तते । अङ्के सफनिषटे स्याद्ितस्तदरदशाङ्कलः ॥ २२
पाणो चपेदमतलमहस्ता मिस्तृनाङ्लौ । बदधपष्टकरो रत्रिररात्ः सकनिषठवान्‌ (षिकः) २३
कम्ु्ीवा भिरेला साऽवदु्ाय कारिका । अपः स्याविवुक चोष्ठादथ गण्डौ गलो हतुः ॥
अपाङ्गौ नेनयोरन्तौ कटाज्षोऽपाङ्गद शने । चिकुरः कुन्तलो वालः परतिकर्म भरसाधनम्‌ ॥ २५
आकसपबेौ नेपथ्यं भलयक्षं सटयोगजप्‌ । चूडामणिः रिरोरत्नं तरलो हारमध्यगः | २६
कणिका तालपत्रंस्यालम्बनं स्याहटलन्तिका । पञ्जीरो त्रएरं पादे किङ्किणी शुद्रषण्टिकरा ॥२७
ेध्यमायाग आरोहः परिणाहो विशाखा । पटचरं जीवसं स्यानं चोत्तरीयक्रम्‌ ॥ २८
रचना स्पात्परिस्न्द आभोगः परिपूणता । समुद्रकः संपुटकः प्रतिग्राहः पतद्भहः ॥ २९
इयादिमहापुराण धाप्रये नबरह्मक्ररिदशुदवगनिरूपणं नाम चतुःप्टठधिकमिशततमोऽध्यायः ॥ ३६४ ॥
आदितः शोकानां समखड्काः-- १०७४२

भय प्नप्रषटयपिकनिश्रततमोऽध्यायः ।

ब्रह्मवगः ।

अत्रिरुवाच-

वेशोऽन्ववायो गप्र स्या्छुलान्यमिजनान्वयौ । त्रव्याख्याङृदावार्य आदषठा स्वध्वरे वरती १
यष्टा च यजमानः स्याज्जात्वाऽऽरम्म उपक्रमः । सतीथ्यातरकगुरवः सभ्याः सामाजिकास्तथा
सभासदः समास्तारा तिजो याजकाश्च ते । अध्ययूदानृहोतारो यजुःसापिनिदः क्रमात्‌ ॥१
चपाला परूषकटकः समे स्थण्डिलचतवरे । आमिक्षा सा श्नोणे या क्षीरे स्याषषियोगतः ॥ ४
पृषदाज्यं सदध्याञ्ये परमान्नं तु पायसम्‌ । उपाकृतः प्रुरसौ योऽभिमन्त्य क्रतो हतः ॥ ५
परं पराकं शमनं भोक्षणं च वधा्थकम्‌ । पूना नपस्याऽपवितिः सपर्यार्चारदणाः समाः ॥ ६
वरिवस्या तु शुश्रूषा परिभर्याऽपयुपासनम्‌ । मियमो व्रतमल्ली तचोपपरासादि पुण्यकम्‌ ॥ ७
यख्य स्यातमथमः करपोऽनुकरस्पस्तु ततोऽधमः । कस्ये तरिधिक्रमौ स्यौ विवेकः पृथगात्मता ८
संस्कारपूतरग्रहणं स्यादुपाकरणं शरेः । भिश्चः परिव्राट्‌ कमन्दी पाराशयंप्ि मरी ॥ ९
षषय ¦ सत्यवचसः सातकथाऽऽप्टतव्रती । ये निनितेद्धियग्रामा यतिनो यतयश्चते॥ १०
शरीरसाषनापेकषं निल यत्कं तचमः । नियमस्तु स यत्कमीनिल्यमागन्तुसाधनम्‌ ॥
स्याहह्मभूयं ब्रह्मत्वं ब्रह्मपतायुज्यपिल्यपि ॥ ११

यादिमष्टापुराण आपने ब्रह्मवगनिरूपणं नाम पश्वषष्टयधिक्रत्रि्ततमोऽध्यायः ॥ ३६५ ॥

आदितः शोकानां सपण्यह्ाः- १०७५३

१.7. ककुन्द्रे ।२ख.ग. श्षस्वेनयो।३ख. ग. ये संयतेन्द्रि" ।

४५८ भ्रीमदूपायनमुनिपरणीतम्‌ -- [ अ° ६६९ छो° १-२७]
( क्षप्रषिदशूदवगः )
भथ षट्षषटयधिकत्रिशततमोऽध्यायः । ।

षश्रविट्‌श्रवगाः ।

अद्निर्वाच-
मूर्धाभिषिक्तो राजन्यो बाहुनः क्षत्रियो विराट्‌ । राजा तु प्रणताश्ेषसामन्तः स्यादधीश्वरः॥!
चक्रवती सवमामो नुपोऽन्यो मण्डलेश्वरः । प्री पीसतचिबोऽमालयां महामात्राः परथानकाः॥२
ररि व्यवहाराणां माद्विवाकाक्षद्कौ । भौरिकः कनकाध्यक्षोऽयाध्यक्षायिषृतौ समौ ॥ ३
अन्तःपुरे स्धिकृतः स्यादन्त्शिको ननः । सौषिदलाः कशुक्रिनः स्थाप्याः सौषिदाश्र ते,
षण्डो वपवरस्तुरयाः सेवकाथ्यनुजीतरिनः । विषयानन्तरो राजा शचुर्मित्रपतः परम्‌ ॥ ९
वदासीनः परतरः पाष्णिग्राहस्तु पृष्तः । चरः स्पशः स्यासणिधिरुत्तरः कार आयतिः॥६
तत्कारस्तु तदात्वं स्यावुदकः फलमुत्तरम्‌ । अदं बहितायादि षं स्वपरचक्रनम्‌ ॥ ७
भद्रकुम्भः पणकुम्भो भृङ्गारः कनकाटुका । ममिन्नो गजितो मत्तो वमथुः करशीक्ररः ॥ ८
जिया सृगिस्त्वङ्कशोऽद्ी परिस्तोमः कुथो द्रयोः । कणीरथः प्रबरहणं दोला परेङ्गादिका सियाम्‌
आधोरणा हस्तिपका हस्त्यारोहा निषादिनः। मया योधाश्च योद्धारः कञ्चको वारणोऽस्िाम्‌
शीषेण्यं च िरस्ञेऽथ तनुतरं व दंशनम्‌ । आयुक्तः पतिगुक्तश्च पिनद्धश्रापिनद्धत्‌ ॥ !!
व्यृहस्तु बलविन्यासश्चक्रं चानीकमलियाम्‌ । एकेभैकरथा उयश्वा पत्तिः पश्वपदातिका ॥ १२
पर्यङ्गेखिगुणेः सर्वेः क्रमादाख्या यथोत्तरम्‌ । सेनामुखं गुटमगणौ वाहिनी पूतना चू: ॥ १३
अनीकिनी दशानीकरिन्योऽ्षीहिण्यो गजादिभिःधनुः कोदण्ड इष्वासौ(सः) कोटिरस्याटनी स्तां
नस्तकस्तु धनुमध्यं मोवीं ज्या शिक्जिनी गुणः । पृषत्कबाणत्रिशिखा अनिद्यगखगाद्चगाः॥१५
तृणोपासङ्गतूणीरनिषङ्गा इषुधिद्रयोः । असिकरषटिध निसिशः करवालः कृपाणवत्‌ ॥ १६
त््ररः खड्गस्य पृष्टौ स्योदीली तु कैरपाछिका । दयोः कुटरः सु(ख)धितिषरिका चासिपुत्रिका
मासस्तु कुन्तो विङ्ञेयः सर्वला तोमरोऽच्धियाम्‌। मेताटिका बोधकर मागधा बन्दिनिसतु तौ (त)
संशप्तकास्तु समयात्सङ्खामादनिवतिनः । पताका वयन्ती स्यात्केतनं प्वजपद्धियाम्‌ ॥ १९
अहँ पूपं पूषमिलहपूधिका सियाम्‌ । । अहमहमिका सा स्यायोऽदंकारः परस्परम्‌ ॥ २०
शक्तिः पराक्रमः पराणः शोय स्थानसहोषटम्‌ । परख तु करमटं धीहोऽप्यवमदेस्तु पीडनम्‌ २!
अभ्यवस्कन्दनं त्वभ्यासादनं विजयो जयः । निवासनं संक्ञपनं मारणं प्रतिघातनम्‌ ॥ २२
स्यात्य्ता कालधर्मो दिष्टन्तः प्रलयोऽत्ययः । विकचो भूमिस्पृशो परइया वृत्तिषेतंनजीवने २}
कृष्यादिष्ट्यो ज्ञेयाः कुसीदं वृद्धिजीविका । उद्धारोऽयपरयोगः स्यात्कणिशं शस्यमञ्चरी॥ २४
किंशारुः सस्यशूकं स्यात्सतम्बो रुच्छस्तणादिनः । धान्यं ्रीदिः स्तम्बकरिः कर्टगरो दुषं (प)
स्मृतम्‌ ॥ २९
माषादयः शमीधान्ये शूकधान्ये यवादयः । तृणधान्यानि नीवारा; शरु भ्रस्फोटनं स्पृतम्‌ ॥१६
स्यूतमसेषो कण्डोरपिटौ कटक्रिनिञ्कौ । समानौ रसवलयां तु पाकस्थानमहानसे ॥ २७
५ स. ग. "कायानु" । २छ.्यांशृणि। ख. ग. "ता । लस्त'। “क. ड, स्यादाी । ख. स्यरानी

तु। ५ स.ग. करवालिकरा। ६क.ख. ग. मोहः पटहाडम्बरौ समौ । भ" । ७ स. ग. निबौपणम्‌ । ८ इ, ग" ६
सारणं । ९ ख, ग, मि्ारः। १० ख. (करिगिञ्जकौ ।

अ० ६१७ %@छो° १-४ प्न
[ | ६ । 1 अभिपुराणम्‌ । ४५९
परोगबस्तदध्यकषः सूपकारास्तु बलाः । आरालिङका आन्धसिकाः सृ ओदनिका गुणाः ॥
हीनेऽम्बरी षं शराष्रो ना ककय लीलन्तिकरा । आहिनरः स्यान्पणिकं सुषवी टृष्णजीरके॥२९
आरनालस्तु कुटमाषं बाह्लीकं हिङ् रामठम्‌ । निशा हरिद्रा पीता न्ञी खण्डे मरस्यण्डिफामिते
सूचिका प्ीरविष्तिः क्िग्धं मसृणविकणम्‌। पृथुकः स्याचिपिटको धाना च्याः जियः
नेभनं लेह आहारो मही सोरभी च गोः ।युगादीनां च बोदारो दुग्यपासङ्गयषारकाः(कटाः)
चिरमसृता बष्कयणी पेनुः स्यानसूतिका । संधिनी वुषभाक्रन्ता बेहृद्रभोपधातिनी ॥ ३३
पण्याजीबो क्षापणिको न्यासशोपनिधिः पुमान्‌ । विपणो विक्रयः संख्या संख्येये ह्ादश निषु
विशत्या्ाः सदेकत्वे स्वाः संस्येयसंख्ययोः ।संरुपा्े द्विुतमे स्तस्तासु चाऽऽनकतेः वियः
पः शतसहस्रादि कमाहशगुणोत्तरम्‌ । मानं तुलाऽङ्ुलिमस्यवुजञाः पश्चाधमापकः ॥ ३६
ते षोदशक्षः कर्षोऽह्ी परं कषैचतुष्टयम्‌ । सुर्णविस्ता रैश्नोऽपे कुरुषिस्तस्तु तत्परे ॥ ३७
तुला ज्धियां पशतं भारः स्याद्विशतिस्तुखाः। काषीपणः काविकः स्यातकापिकरे ताधनिके पणः
द्रव्यं वितत स्वापतेयं रिक्थमृक्थं धनं वसु । रीतिः सियामारकूटो ना सियामथ ताश्नकम्‌॥ ३९
पुखमोदुम्बरं लोह तीक्ष्णं कालायसायसी । क्षारः काचोऽथ चपलो रसः सूतश्च पारदे ॥४०
गरठं माहिषं शग चौ सकपि्म्‌ । हिण्डीरोऽभ्थिकफः फेनो मधूच्छिष्टं तु सिक्थकम्‌ ४१
रङ्गकगे पिचुस्यूलो शूली तु मनःशिला । यतक्षारश पास्यः स्याखकक्षीरा वैशलो चना ॥ ४२
वृषला नघन्यजाःशृ्रा्ाण्डालान्त्याथ शं (स)कराः कारुः शि्पी संहतेसतेदयोः श्रोणिः सनातिभिः
ए्ाजीवधित्रकरस्तषटा तक्षा च वर््गिः । नाईहिषमः खर्णकारो नापितान्तावस्ायिनः ॥ ४५
नक्रालः शयादजाजीवो देवाजीवस्तु देवलः । जायाजीवास्तु शेषा भृतको भृतियुक्तथा ॥४५
किणैः पामरो नीचः प्राकृतश्च पृथग्जनः । विद्ठीनोऽपसदो नासो रतये दापेरचेटकाः ॥ ४६
पतु पेशलो दक्षो एृगयुलग्धकः स्मृतः । चाण्डालस्तु दिवाकरीतिः पुस्तं रेप्यादिकरमेणि॥४७
पालिका पुभिकरा स्पादररस्तरुणः पशुः । मद्षा पेटकः पेडा तुल्यसाधारणी समौ ॥ ४८
मतिम स्यात्मतिङृतिरेग। ब्रह्मादयः स्पृताः ॥ ४९
इ्यादिमहापुराण भा्नेय क्षशरविट्‌शूदवगनिह्पणं नाम षटष्यथिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३६६ ॥
आदितः शोकानां समश्ङ्ाः-- १०८०२

भय सप्तषष्टथधिक्रत्रि शततमोऽध्यायः ।

पामान्यनामरिङ्गानि ।
अगनिरुवाच- ।
सामान्यान्यय वक्ष्यामि नापलिङ्गानि तच्छृणु । सुकृती पुण्यवान्धन्यो महेच्छस्तु महाश्चयः ॥ !?
मवीणनिपुणामिद्नविन्ननिष्णाततिक्षिताः । स्पुयदान्यद्य उलेत्षदानशौण्ड। बहुभदे ॥ २

छती तङः कुशल आसक्तोयुकत उत्सुकः । इभ्य अषद्थः परिष्टो हमिभूनायकोऽधिपः ॥ ३
रक्पीवर्टैक््मणः श्रीः खतः सैयपाहतः । खलपुः स्याद्वहुकरो दीधसूत्रधिरक्रियः ॥

१क. ठ. छ.केप।२स.ग. ल्ागिक्रः। ३ख.ग. क्षीरो वं । न्न. ग. पेया । ५. ग,
रष्यदा | ६ क. ग. “रः स्थयेगौरवः । स । ल. ग, “श्रः स्थेम अवुः ।

४६१ श्रीपहपायनपुनिपरणीतम्‌ - [अ* ६९८ ° १]
( प्रलयषणैनम्‌ )
जारोऽसमीक्ष्यकारी स्यात्कुण्ठो मन्दः करियासु यःकर्मशुरः कमठः स्यादक्षको षस्मको(रो)ऽग्ररः
लोलुपे गेलो यघपिनीतमधितौ तथौ । पृष्टे धृष्णुक्षियातथ निभृतः प्रतिभान्विते ॥ ६
भ्रगरमो भीरुको भीरन्दाररमिवाद्फे । भ्ष्णमपिष्णुरमविता ज्ञाता विदुरबिन्दुौ |॥ ७
मत्तशोण्डोत्कटक्षीवाशण्डस्त्वलयन्तकोपनः । देवानञ्चति देवश्रङ विष्वश्च्‌ विष्वगञ्चति ॥ ८
यः सहाञ्चति सथ्य सं स तिङ यस्तिरोऽञ्चति । वाचोयुक्तिः पटुवाग्ी वावुक्रशच वक्तरि
स्याजरप(द्या)कस्तु वाचालो वाचाटो बहुग्ैवाक्‌ । अपध्वस्तो धिकृतः स्यादवदे कीलिततेयतौ
वरणः शरब्दूनो नान्दीवादी नान्दीकरः समौ । व्यसना्तोपरक्तौ द्रौ बद्धे कीलितसंयतो ॥
बिदस्तम्याुलौ तुस्यौ नुकेसक्ूरथातकाः । पापो धूर्तो वच्चफः स्यान्ूते बैदेहवाङिक्ौ ॥ १२
दर्थे कूपणकषु्रौ मागंणो याचकाधिनौ । अकारवानहयुः शुभयुस्तु शुभान्वितः ॥ १३
कान्तं मनोरमं रुच्यं हृयामीे ह्भीप्िते । असारं फलु शन्यं वै युख्यषय॑वरेण्यकाः | १४
भ्रयाज््रष्ठः पुष्कलः स्यात्मा्रयागरया्रीयमग्रियम्‌ । वद्‌सवरिषुटं पीनपीत्री तु स्थूलपीवरे॥ १५
स्तोकाटयश्च्टकाः सूक्ष्मं छष्ष्णं दभ्रं कृशं तनु । माबराह्रीदवक्रणा भूयिष्ठं एर पुर ॥ १६
अखण्डं पूणसकरयुपकण्ठान्तिकाभितः। समीपे सेनिधाभ्यासौ नेदिष्ठं सुसमीपकम्‌ ॥ . १७

सुरे तु दषं स्यादरततं निस्तलवतुटे । उचपांशूत्रतोदग्रा ध्रव निलः सनातनः ॥ = १८
आविद्धं कुटिं भपरं वेष्टितं षक्रमिल्यपि । चश्चषटं तरल चव कठोरं जठर टम्‌ ॥ १९
परलग्रोऽभिनर नव्ध्ो नदीनो नूतनो नवः । एकतानोऽनन्यदत्तिरुचण्ड विलम्बितम्‌ ॥ २०
उचावचं नंकभेदं संवाधक्लिं तथा । तिमितं स्तिमितं छिन्नममियागस्त्वभिग्रहः ॥ २!

रफातिरद्धौ प्रथा ख्यातौ समाहारः सपचचयः । अपहारस्त्वपचयो बिहारस्तु परिक्रमः ॥ २२
भत्याहार उपादानं निह सोऽभ्य्रकषैणम्‌। विध्रोऽन्तरायः परसयृहः स्यादास्या त्वासना स्थितिः
संनिधि! संनिकषैः स्यात्स॑क्रमो दुगसंचरः । उपलम्भस्त्वनुभवः प्रलादेशो निराकृतिः ॥ २४
परिरम्भः परिष्वङ्गः सं शेष पगहनम्‌ । अनुमा पक्षहेता्ेडम्मे चपरवि्न ॥ २५
असंनिकृष्टायत्ानं शब्दाद्धि शाब्दमीरितम्‌ । सादश्यद शनात्तरपे बुद्धिः स्पादुपमानकम्‌ ॥ २६
काः दृष्टा दिना न स्यादथापत्तिः पराथपरीः । परतियोगिन्यशरहीते भुवि नास्तीयमावक्षः॥ २७
ई लयादिनामरिङ्गो हि हरिरुक्तो दरषुद्धये ॥ ९८
हत्याद्विदापुराण आग्नेये सामास्यनामकथनं नाम सप्तषषटयधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ६६५ ॥
आदितः छेकानां सपष्यङ्ाः- १०८३०

७
~~~

कथाष्षषटयधिकत्रिद्चततमोऽध्यायः ।

प्यव ।
अध्निरवाच- ।
घतुधिषसतु भ्यो निलयो यः भाणिनां टयः । पदा बिनादो जातानां ब्राह्मो नैमित्तिको लषः

%# इदमधं नास्ति क. इ, पुस्तकयोः ।

१क.ख. ण. ह. ध्या । लिङ्गानि लिङ्गिनः साधुरतिशु' । २ ठ. छ. विशवव््िश्वग' । > ख. ग. घ पूषि
अचशायितः । वा" । ४ ल. ग, “न्योष्यन्नमयन्तपश्िमम्‌ । ए" । ५ जञ. ग. “कतो न द्यते । ६ ।

भ० ६१९ छ ° १]
| (.भाखन्तिलयगर्मतप्योररूपणम्‌ ) 1 ४;
चतुयुगसहलान्त पाकृतः भनौ लयः । य आलन्तिको जञानादात्मनः प्रमास्मनि ॥ २.
" नैमित्तिकस्य कटपान्ते वक्ष्ये रूपं लयस्य ते । चहुयुगसदस्रान्ते क्षीणमाये महीतरे ॥ ह
अनावृष्टिरतीवोग्रा जायते शतवापिक्री । ततः ससक्षयः स्याच्च ततो विष्ण॒र्जगत्पतिः ॥ ४
स्थितो जानि पिबति भानोः सप्तसु रदिमषु । भूपातारुसमुद्रादितोयं नयति संक्षयम्‌ ॥ ५
ततस्तस्यातुमषिन तोयाहारोपेहिताः । त एव रइमयः सप्र जायन्ते सप्त भाराः ॥ ६
दहन्त्यशेषं बेरोक्यं सपातालतछं द्विन । कपिपृष्ठषमा भूः स्यात्ततः कालाभिश्रकः ॥ ७
शेषादिश्वाप्तसंपातः पातालानि दहलयधः । पातालेभ्यो पूरं विष्णः सर्गं दहत्यतः ॥ ८
अम्बरीषमिवाऽऽमाति रैलोक्यमखिं तथा । ततस्तापपरीतास्त्‌ लोकद्रयनिवासिनः ॥ ९
गच्छन्ति ते महाक महर्छोकराज्नं ततः । रुद्ररूपी जगदर्ध्वा पुखनिःश्वासतो हरेः ॥ १०
उत्तिष्ठन्ति ततो मेधा नानारूपाः सविद्युतः । हतं व पौगि वपेन्तः बरमयन्त्यभ्निमुरिथतम्‌ ॥ १
सप्तपिस्थानमाक्रम्य स्थितेऽम्भासि शतं मरत्‌ । युखनिः शासतो विष्णोरनाशं नयति तान्धनान्‌॥
वायुं पीत्वा हरिः शेषे रेते चेकाणेवे प्रभुः । व्रह्मरूपधरः सिदधैजरैपृनिभिः स्तुतः ॥ १३
आत्मपायापयीं दिव्यां योगनिद्रां समास्थितः । आत्मानं वासुदेवाख्यं चिन्तयन्पपुसदनः १४
करयं रेते प्रबुद्धोऽथ ब्रह्मरूपी सृजल्यसौ । द्विपरार्धं ततो व्यक्तं परकृतौ टीयते द्विज ॥ १५
स्थानास्स्थानं दशषगुणमेकस्माद्ुण्यते स्थले । ततोऽटादशमेके) भागे पराधमभिधीयते ॥ १६
परां द्विगुणं यत्त मातः परयः स्मृतः । अनादृषट्याऽप्निषपकाच्छते संज्वलने द्विज ॥ १७
महदादेधिकारस्य विशेषान्तस्य संक्षये । कृणच्छाकारिते तस्िन्संराप्ते प्रतिसंचरे ॥ १८
आपो ग्रसन्ति वै पु भूमेगेन्धादिकं गुणम्‌ । ओौत्मगन्धा ततो भूमिः प्र्यत्वाय कर्पते ॥१९
रसासिकाश तिष्ठनि ह्यापस्तासां रसो गुणः । पीयते ज्योतिषा ताप नष्टास्वशनिश्च दीप्यते २०
योतिषोऽपि गुणं रूपं वायुग्र॑ंसति मास्क(स््र)रम्‌ । नषे स्योतिषि वायुश्च बी दोधूयते मान्‌
वायोरपि गुणं सीमाश प्रसते ततः । वायौ नष्टे तु चाऽऽकाशं नीरवं तिष्ठति द्विन ॥ २२
आकाशस्याथ पै बष्दं भूतारिभते च खम्‌ । अभिपानात्मकरं खं च मृतां ग्रसते महान्‌ २१
भृमियीति लयं चाप्सु अपो ज्योतिषि तद्रनेत्‌ । वायौ वायुश सख खं च अकारे ख्यं सच
महत्ते महान्तं च मरहतिग्रसते दिन । व्यक्ताऽग्यक्ता च प्रृतिग्यक्तस्याग्यक्ते खयः ॥ २५
पुमानेकाक्षरः शुद्धः सोऽप्येशः परमात्मनः । परकृतिः पुरपशरैतौ छीपते परमात्मनि ॥ २६
न सन्ति यत्र सर्वेशे नामनाल्यादिकरपनाः । सत्ताभात्ातमके हेये ब्ञानातसमन्यात्मनः परे ॥२७
इदयादिमहापुराण भानेये निखनैमितिकपराकृतप्रस्यवरणनं नामाषटषटथधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ६६८ ॥
आदितः शोकानां समछड्ाः-- १०८५७

भवैकोनसप्तव्यधिकरत्रिशततमोऽध्यायः ।

~

आत्यन्तिकलययगर्मोतपत्योर्मिरूपणम्‌ ।

अप्निर्षाच-
आलन्तिक खयं ब्ये हानादालयन्तिको पः । आध्यातिमकादिसंतापं ज्ञाता सस्य विरागः
र

१ छ, पातालयाता* | २क, त, ग. मुने। ३ क. ख. सल्यः । * छ. मिशापा' । ५ स, ग, भात्तगन्धा ।

४६२ भीमहेपायनयुनिपरणीतम्‌- [ अ० ६९९ छो° २-६१ ]
( अःल्यन्तिकखयगर्भोत्पस्योनिकूपणम्‌ )
आध्यापिकस्तु संतापः शारीरो मानसो द्विषा । शारीरो बहुभिरभैस्तापोऽपौ भूयां द्विन ॥
[श्टयक्त्वा जीबो भोगदेहं गममामोति कर्मभि; । आतिवाििपत्स्तु देहो भवाति वे दिन ॥१
केवलं स मनुष्याणां मृत्युकाल उपस्थिते । याम्यैः पुंमिमनुष्याणां तच्छरीरं द्विजोत्तम ॥ ४ ]
नीयते याम्वमार्गेण मन्येषां प्राणिनां मुने । ततः स्वर्याति नरकं स भरमेध(द)टयन्रबत्‌ ॥ ५
कपभरमिरियं ब्रह्मन्फलमभूमिरसौ स्मृता । यमो योनि(नी)श्र नरकाभिहूपयति कमणा ॥ ६

पूरणीयाशथ तेनैव यमं चेवालुपयताम्‌ । वायुप्रताः माणिनश्च ग्भ ते प्रप्ु्न्तिहि॥ ७
यमदुतैभनुष्यस्तु नीयते तं च पश्यति । धर्मी च पूज्यते तेन पापिष्स्ताख्यते श्रे ॥ ८
्ुमागुमं कमे तस्य चित्रगुपनो निरूपयेत्‌ । बान्धवानापशौषे तु देहे खखातिवा्िकि ॥ ९
तिष्ठलयति धर्मज्ञ दत्तपिण्डाशनं ततः । तं त्यक्तवा मेतःहं तु प्राप्यान्यं प्रेतलोकतः ॥ १०
वसेल्षातषायुक्त आमभाद्धा्भृद्नरः । आतिवादिकदेहाचु प्रेतपिष्डेधिना नरः ॥ ११
न हि मोक्षमवाभरोति पिण्डांसतत्रैव सोऽश्चते । ठृते सपिण्डीकरणे नरः सेवत्सरात्परम्‌ ॥ २२
मतदैहं स्छज्य भोगदेहं पथते । भोगदेहावुभौ मोक्तावदुभा(भ)ुमसं हितौ ॥ १३

मुक्ता तु ोगदेहेन कबन्धाननिपात्यते । तं देदह पैरतस्तस्पाद्धक्षयन्ति निकशाचराः ॥ १४
पापे तिष्ठति वेत्स्वग तेन भक्तं तदा द्विज । तदा द्वितीयं ग्रहति भोगदेहं तु पापिनाम्‌ ॥ १५
मुक्ता तु पापं वै पशाय्ेन भुक्तं तिदिष्टपम्‌ । रुचीनां श्रीमतां गेहे सवगंश्रशेऽभिजायते ॥ १६
पण्ये तिष्ठति चेत्पापं तेन युक्तं तदा भवेद्‌ । तस्मिन्संमक्षिते देहे शुभं एहाति विग्रहम्‌ ॥ १७
कर्पण्यल्पावरेषे तु नरकादपि मुच्यते । मुक्तस्तु नरकाद्याति ति्यग्योनि न संशयः ॥ १८
जीवः मपिष्टो गम तु कललेऽप्यत्र तिष्टति । घनीभूतं द्वितीये तु दृपीयेऽवयत्रास्ततः ॥ १९
चतुरथेऽस्थीनि तासं पञ्चमे रोमसंभवः । पठे वेषौऽथ जीवस्य दुःखं विन्दति सकषम ॥ २०
नराय देहे मृधि बद्धाञ्छिस्तथा । मध्ये वीव तु बाप स्वी दक्षिणे पुष्यति ॥ २१
तिषठसयुदरभागे तु पृष्ठस्याभिमुस्तथा । यस्यां तिष्ठत्यसौ योनौ तां स वेत्ति न संश्यः॥ ९२
सथ च वेत्ति इत्तान्तमारमभ्य नैरजन्मनः । भन्धकारे च पह पीडां विन्दति मानवः ॥ २३
मातुराहारपीतं तु सकषमे मास्युपाश्चम । अष्टमे नमे मासि गशमुद्विनते तथा ॥ २४
व्यवौयपीडामामोति माहुव्यायामे तथा । व्याधि व्याधितायां स्यु शतवषेबद्‌ ॥२५
संतप्यते कम॑भिस्तु कुरुतेऽथ मनोरथान्‌ । गभाद्विनिगेतो ब्रह्मनमोकष्गानं करिष्यति ॥ २६
सूतिषातैरोमूतो निःसरेथोनियत्रतः । पीड्यमानो मासमात्रं करस्रशेन दुःखितः ॥ = २७
खशब्दारपुद्रभोतांसि देहे शोत विविक्तता । शवासोच्छरासौ गतिर्वायोरवक्रस॑स्शेनं तथा ॥ २८
अग रपं देने स्यादृषमा पडक्तश्च पित्तम्‌ । मा वरणं बरं छाया तेनः शोय रीरके ॥ २९
नलात्सवेदश्च रसन देहे वे सैमजायते । छेदो बा रसा रक्तं लुक्रूत्फफादिक्म्‌ ॥ ३०
भमर्घाणं केशनखं रोम च शिरसस्तथा । मातृजानि गृदूम्यत्र सजसद्दयानि च ॥ ३!
न

# धनुधिहान्तगंतप्रन्थश्च. पुस्तके नास्ति 1

१क. ढ्‌. हं सर्वमा । रक. ख. ग. "मै स्वानि" । ३ क. ख. इ. पततस्त'। ४ क. स. पातितम्‌ ।
५७. स. ड, नवज° । ६ छ. भन्धकारं । ७ छ, "वये पी" । ८ ख. ग. "तः ॥ शम्दादिशुदनञोतांसि देह ्रोत्रावरिषि
तथा। श्वा । ९. ग, “दो रकं वसारकं शु । १० छ, “लं गौरवं स्थिरतोऽस्थितः । मा" 1

[अ० ६७० शरो १-९ |] अग्निपुराणम्‌ । ४६३

८ शरीराबयवा।ः )
नाभिमेजा शषन्मेद ेदान्पामाशयानि च । पितृजानि शिरा ललायुः शुं चैवाऽऽप्मजानि तु.

` कामक्रोधौ भथ हर्षो धर्माधमात्मता तथा । आङृतिः खणो तु पेहनायं तथा च यत्‌ ॥ १३
तामसानि तथा ज्ञानं मादालस्यतृदशुाः । पोहमात्सयेतरगुण्यशोक्ायासभयानि च ॥ ३४
कामक्रोधौ तथा शौ यङ्ञप्णा बुमापिना । दकारः परावङ्ञा राजसानि महामुने ॥ ३५
धर्मेप्ता पाक्षकामित्वं परा भक्तिश्च केशरे । दाक्षिण्यं व्यवसायित्वं सास्िकानि बिनिर्िशेत्‌॥
चपलः क्रोधनो मीरुबहुमाषी कलिप्रियः । स्वमन गगनगश्चैव बहुबातो नरो भरेत्‌ ॥ ३७
अकाटपछितः क्रोधी महाप्राज्ञो रणभियः । स्वरभ्न च दौिम्रे्षी बहुपित्तो नरो भवेत्‌ ॥ १८
(कस्थिरमित्रः स्थिरोत्साहः स्थिरङ्ग द्रविणानितः। समे नटपितालोकी बहु ्ेष्मा नरो भवेत)

रसस्तु माणिनां देष जीवनं रुधिरं तथा । लेपनं च तथा मांसं मेदृेहकरं तु तत्‌ ॥ ४०
धारणं त्रस्थिमज्ञा स्यास्पूरणं की्वर्धनम्‌ । एुकवीयकरं घोजः माणकृज्ीवसंस्थितिः ॥ ४१
ओजः शुक्रारसारतरमापीतं दू योपगम्‌ । षडङ्गं सक्थिनी बाहु नठरभीरितम्‌ ॥ ४२

षट तृचा बहतो यद्दन्या रुधिरधारिका । किलासधारिणी चान्या चतुर्थीं कुण्डधारिणी ४३
+पञचमीमिद्धियस्थानं षष्ठी प्राणपरा पत्ता । कडा सप्तपी मांसधरा द्वितीया रक्तधारिणी ॥ ४४
यङृन्छीहाश्रया चान्या मेदोधराऽस्थिधारिणी । मज्ञा्ष्पपुरीषाणां धरा पकादयस्थिता ॥
षष्ठी पित्तधरा शुक्रधरा शुक्राश्षयाऽपरा ॥ ४९५
हत्यादिमहापुराण भाप्नेय भआलन्तिकलयगरमोतपत्तिनिरूपणं नाभैकोनसप्तदयधिक्षत्रिङततमोऽध्यायः ॥ १६९ ॥
आदितः शोकानां सम्ङ्ाः-- १०९०२

भप सप्तत्यधिकत्निशततमोऽध्यायः ।

शरीरावयवाः ।
अश्िरुवाच--
भतरं त्वक्चक्षुषी जिहा प्राणे धीः सं च भरृतगम्‌ । शब्दस्पशोरूपरसगन्धा; खादिषु तहुणाः॥
पाूपस्थौ करौ पादौ बागमवेत्कष सं तथा । उत्सगौननकादानगतित्रागादिकर्म तत्‌ ॥ २
पञ्च कर्मेनदियाण्यत्र पच बुद्धीन्द्रियाणि च । इद्ियारथाय् पञैव महासूता मनोधिपाः॥ ३
आत्माऽव्यक्तश्वतुिशत्तनि पुरुपः परः । संयुक्त वरियक्तश्च यथा मत्स्योदके उमे ॥ ४
अव्यक्तपाितानीह रनःपत्माति च । आन्तरः पृरषो जीवः स परं ब्रह्म कारणम्‌ ॥ ५
स य।ति परमं स्थानं यो वेत्ति परुषं परम्‌ । सप्ताऽऽशयाः स्पृता देहे रुधिरस्यैक आशयः ॥६
शछेषपणश्वाऽऽमपितताभ्य पङाक्नयस्तु पमः । वायुपूतराश्यः सप्त स्रीणां गभौश्चयोऽ्मः ॥ ७
पित्तात्पक्षाशयोऽे स्यायोनिभिकशिता र्धुतौ । पद्वद्र्मादयः स्यात्तत्र धत्ते सरक्तकम्‌ ॥ ८
धुं सवशुक्रतशाङगं कुनतलान्पत्र कालतः । न्यस्तं शुक्रतो योनौ नैति गभौशयं मुने ॥ ९

* धनुश्िहान्त्गतप्रन्यद. पुस्तॐ नास्ति । + इदमर्धं नास्ति छ. पुस्तके ।

१ ख. ग, 'सा्िता।२क. ख. ग. त्‌ । ध्रीरस्यिप्रा । ३ क. ड. "मी चित्रधिष्टानंषः। ४. ग. तिश्वा-
सादिकमेतः। प'। ५ ल. ग, वादिषु" । ६ क, स. ग, भन्तरः । ५ स. ग, "पाणः शवासपि'। < क, &, धुतौ ।
कष. धुतौ । ग. दुता ।

४६४ भीमहैपायनपुनिभणीतम्‌-- [ भ० ६७० श्षो° १०-६८]

( शरीरावयवाः )
ऋतावपि च योनिधरेदातपित्तकफावृना । भवेत्तदा विङाशित्ं नैव तस्यां मरनायते ॥ १०
वुकात्पुक्पकदुीदषृतरोष्ङ्ृद्रणः । तण्डकशथ महाभाग निबद्धान्याक्ये मतः ॥ ११

रसस्य पच्यमानस्य साराद्धति देहिनाम्‌ । ीहा यद्र पर्मज्ग रक्तफेनाच पुकः ॥ १२

रक्तं पित्तं च भवति तथां तण्डकसंत्कः । मेदो रक्तमसाराच बुकायाः संभवः स्मृतः ॥ १३
ह 7 ४» 3 ] [3

रक्तमांसप्रकाराच्च भवन्त्यत्राणि देहिनाम्‌ । सारषत्रिव्यौयाम(व्याम)पंख्यानि तानि नृणां

विनिर्दिशेत्‌ ॥ १४
त्रिव्यापानि तथा ब्लीणां प्राहुर्वेदविदो जनाः । रक्तवायुसमायोगात्कामि यस्योद्धवः सृतः १५
कफमतसाराद्धवति हृदयं पञ्मसंनिभम्‌ । अधोमुखं तच्छपिरं यत्र जीवो व्यवस्थितः ॥ १६

चैतन्यानुगता भावाः सर तत्र व्यवस्थिताः । तस्य बामे यथा पीहा दक्षिणे च तथा यजत्‌ १७
दक्षिणे च तथा होम पृद्मस्येवं पकीतितम्‌ । श्रोतांसि यानि देहेऽसििन्कफरक्तवहानि च ॥१८
तेषां भूतानुमानाचच भवतीद्धियसेभवः । ने्योर्भण्डलं शृष्ठं कफाद्ववति पेतकम्‌ ॥ ` १९
कृष्णं च मण्डलं वातात्तथा भवति मातृकम्‌ । पित्ताचअण्डलं ज्ञेयं मातापितृसमुद्धवम्‌ ॥ २०
मासामृकफ़जना जिहा मेदोसृक्षफमां सजो । वृषा(वोणौ दज्च पराणस्य जेयान्यायतनानि तु ॥२१
भ ह्ाभिकण्डाश्च जिहा शक्रं च शोणितम्‌ । गुदं बस्तिश् गुरफं च कैण्डुराः षोढशेरिताः॥
द्रे करे दरे च चरणे चतस्रः पृष्ठतो गर । देहे पादादिशीर्णाने जलानि चैव षोडश ॥ २३
मांससलायुरिरास्थिम्यश्चसवारशच पृथक्पृथक्‌ । मागेवन्धनगुरफेषु निबद्धानि परस्परम्‌ ॥ २४
षट्‌ कैचीनि स्मृतानीह हस्तयोः पादयोः पृथक्‌ । ग्रीवायां च तथा मेदे कथितानि मरनीषिभिः॥
षटवंशस्योपगताभतस्तो मांसरजवः । ताबन्य॑(लय) व तथा पेदयस्तासां बन्धनकारिकाः ॥ २६
सीरण्यश्च तथा सम पश्च पू्ानमाधिताः । ए्रैका मेदूनिहास्ता अस्थिषष्िशतत्रयम्‌ ॥ २७
सक्षम: सह चतुःपषटिदशना विशतिः । पाणिपादशलाक्राश्र तासां स्थानचतुष्टयम्‌ ॥ २८
षषटङ्कलीनां दरे पाष्ण्योस्फेषु च चतुष्टयम्‌ । चत्वायैरल्पोरस्थीनि नङषयोस्तदरेव तु ॥ २९
द्व रे जानुकपोलोरुफलकांशसयुद्धवम्‌(दवे) । अक्षस्थानांश्कश्रोगिफलके चैवमादिशेद्‌ ॥ ३०
भगास्तोक तथा पृषे चत्वारश्च पञ्च च । ग्रीवायां च तथाऽस्थीनि जघरुकं च तथा हनुः॥२१
तनयं द्वे रलादाक्षिगण्डनासाङ्घ्यवस्थिताः । प्ुकास्तालुः सामु द्विसप्ततिः ॥ ३२
दे शङ्खके कपालानि चत्वार्येव रिरस्तथा । उरः सप्रदशास्थीनि संथीनां द्रे शते दश॥ ३३
अष्टपष्सतु शाखासु षष्टशरैकविवजिता । अन्तरा वे अ्यश्षीतिश् सायोन॑वशतानि च ॥ ३५
तरिशाभिके दे शते तु अन्तराधौ तु सप्ततिः । उरगाः प्‌ शतान्येव शाखास्तु कथितानि तु ॥
पञ्च पेशीरतान्पेव चत्वारिदत्तथोर््वगाः । चतुःशतं तु शाखासु अन्तराधौ च पषटिका ॥ ३६
स्रीणां चेकाधिका तर स्यादिदातिशतुरत्तरा । स्तनयो योनौ च योदश तथाऽऽश्चये ॥ १३७
गभ॑स्य च चतसः स्युः शिराणां च शरीरिणाम्‌ । त्िशच्छतसदस्नाणि तथाऽन्यानि नवैव तु ॥

॥

१ क. ट. "णाः। उण्डरश्च । ख. "णाः । इष्ड्कश्वच ।२क.ढ. च्था इण्डुक" । ३ ख. ग. "व्याससं'। * ख. ग.
"तालीय । ५ क. ख. ग. कण्डराः । ६ स. ग. "ठे । द्र द्रेषाः।७ख.ग. जाननी द्वे च षो । ,८ छ. 'स्थिन्यश्च' ।
९. ग. ट्‌ एूपाणिस्मृ*। १० छ, नवत्यश्व । ११ क. ड, सीवन्यश्च | ख. ग, सीदन्त्यश्च । १२क. स. तत्‌ । तबा
हस्ते त ।

[अ० ३७१ छो १-२० ] अग्निएुराणम्‌ । ४६५
( मरकनिशूपणम्‌ )
पट्पथारात्सहत्ताणि रसं देहे बहन्ति ताः । केदार इव कुल्या हदरेपािके च यत्‌ ॥ ३९
स्ततिस्तथा कोच्यो व्योज्नामिह महामुने । पज्लाया मेदसश्चैव वसायाश्च तथा दिन ॥ ४०
त्रस्य चैव पित्तस्य ्ेष्पणः शृृतस्तथा । रक्तस्य सरपस्यात्र क्रमशोऽञ्जलयो मताः ॥ ५१
अरपर्थाभ्यधिकाः सीः परप्ज्ञलरमताः । अधीञ्ञटिशच गुक्रस्य तदध च तथौनतः ॥ ५२
रजपस्तु तथा सीणां चतस्रः कथिता बुः । शरीरं पल्दोपोदिपिण्डं ज्ञातवाऽऽत्मनि त्यजेत्‌ ॥
श्यादिमहापुराण भाप्ये शरीरावयवविभागवणैनं नाम सप्तत्यथिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३५० ॥
आदितः शोकानां सपष्यङ्ञाः -- १०९४५

अयैकसप्तत्यथिकत्रिशततमोऽध्यायः ।
नरकनिषूपणम्‌ ।
अग्निरवाच--

उक्तानि यपैमागाणि वक्ष्येऽथ मरणे नृणाम्‌ । उष्मा प्रकुपितः काये तीतर्रोयुसमीरितः ॥ १
प्रीरपुपरभयाथ दृत्सान्दोषात्रगद्धि वे । छिनत्ति प्राणस्थानानि पुनरमरमाणि चैव हि ॥ २
ैत्यालमकुपितो बायुषद्रमन्विष्यते ततः । दे नेत्रे दरौ तथा कणँ द्रौ तु नासापुरौ तथा ॥ ३
उभ्वैतु सप्त च्छिद्राणि अष्टमं वदनं तथा । एतैः माणो विनिर्याति प्रायः शुभकर्मणाम्‌ ॥ ४
अधः पायुरूपस्थं च अनेनाग्रुभकरारिणाम्‌ । मूर्धानं योगिनो भिखा जीषो यात्यथ चेच्छया ॥
अन्तकाले तु सपापे भाणेऽपानमुपस्थिते । तपसा सेषते ज्ञनि संदतेषु च मर्मसु ॥ ६
स जीवो नाभ्यधिष्ठानाज्चास्यते मातरिश्वना । बाध्यमानश्वाऽऽनयते अष्टाङ्गः माणहत्तिकाः॥७
च्यवन्तं जायमानं वा परविशन्तं च योनिषु । प्रपयन्ति च तं सिद्धा देवा दिष्येन चक्षुषा ॥८
गहाति तत्स्गाग्रोगे शरीरं चाऽऽतिवाहिकम्‌ । आकाशवायुतेजांसि विग्रहाषध्वणामिनः ॥ ९
नलं मही च पञ्चत्वमापन्नः पुरूषः स्मृतः । आतित्रादिकदेहं तु यमदूता नयन्ति तम्‌ ॥ १०

याम्यं माग महाघोरं षडशीतिसहस्फम्‌ । अन्नोदकं नीयमानो बान्थरैत्तमश्ुते ॥ ११
# = ० [ब [क्‌ = द [4 [थि
यमं दृष्ट्रा यमोक्तेन चित्रगुपरेन चरितान्‌ । प्रामरोति नरकात्रोद्रान्धमीं शुमपर्थदिवम्‌ ॥ १२

भज्यन्ते पापिभिर्क्षये नरकांसताश्च यातनाः । अषटा्िंशतिरेवाधः कषितनेर्कफोटयः ॥ १३
सप्तमस्य तस्यान्ते घोरे तमसि संस्थिताः । पोराख्या प्रथमा कोरिः सुपोरा तदपधःसि्थिता ॥
अतिघोरा प्रहापोरा घोररूपा च पश्चमी । पष्ठी तरलताराख्या सप्तमी च भयानका ॥ १५
भयोत्का कालरात्री महाचण्डा च चण्डया । कोलाहछा प्रचण्डाख्या पश्च[ नरकनायिका॥ १६
पञमावती भीषणा च भीमा चैव करालिकरा । विकराला महावा त्रिकोणा पक्ोणिङा॥ १७
सुदीथी बता सक्तमूमा चैव दभूमिका । दीप्तमायाऽ्ा्विश्षतयः कोटयः पापिदुःखदाः ॥ १८
अष्टाविशतिकोटीनां पञ्च पञ्च च नाय(यि)काः । रौरवाद्ाः शतं चैक चत्वारिदचतुष्टयम्‌ ॥१९
तामिश्रमन्धतामिशरं महारौरवरौरवौ । असिपत्र) बनं चैव रोहमारं तथेव च ॥ २०.

१ ख. ग. "यो रोम्णामि"। २ क. ह. "ममेक्षाणि। ३ ख. ग. "गीदिष'। ४क. क्र. "वायुः स" ५ क,
ग. देवं । ६ ख. ग. सुधृत्िका । ७ ल. ग. दीपतायामषटविषर्याः को" ।

४६६ भ्रीमदेपायनयुनिप्रणीतम्‌ -- [ अ० ३७२ श्रो ° १-९ ]
( यमनिवमाः )
नरकं कालसूत्रं च महानरकमेव च । सेजीवनं महागीचि तपनं संप्रतापनप्‌ ॥ २१
संधि च सकाक्रों कुहमलं पृतिगृत्तिकम । लोहशङ्कुमृजीषं च परधानं शाल्मलीं नदीम्‌ ॥ २२
नरकान्वद्धि कोटीशेनागान्वै घोरदर्शनान्‌ । पालन्त पाप्करमणि एकंकस्मिन्बहुष्वपि ॥ २३
मान॑रोषटकगोमायुष्धरादिवदनाश्च ते । तैलद्रोण्यां नरं क्षिप्त्वा ज्वालयन्ति हुताशनम्‌ ॥ २४
अम्बरीपेषु चेवान्यास्ता्नपाभरेषु चापरान्‌ । अयस्तु चैवान्यान्बहुषदिकगेषु च ॥ = २५
शूलग्रारोपितां अन्ये छिचन्ते नरकेऽपरे । ताडयन्ते कशाभिस्तु भोऽ्यन्ते चाप्ययोगुढान्‌ ॥ २६
यमदूेनेराः पांशुनििष्ठारक्तकफादिकान । तप्तं मधं पाययन्ति पाटयन्ति पनर्गरान्‌ ॥ = २७
यश्रेषु पीडयन्ति स मध््यन्ते वायसादिभिः । तैलेनोष्णेन सिच्यन्ते छिन्त नैका भिर; ॥
हा तातेति क्रन्दमानाः सके निन्दन्ति क ते । महापातकनान्धोरान्रकान्भाप्य गतान्‌ २९
कर्मप्तयालनायन्ते मष्टापात्गिन रिति । पृगन्धशुकरो षाणां बरहमहा योनिमृच्छति ॥ ३०
सरणकश(स)म्डेच्छानां मचपः स्वणहायैपि । कृमिकीटपतङ्गत्वं गुरुगसतृणगुरपताम्‌ ॥ ३!
बह्मह। क्षयरोगी स्यात्सुरापः श्यावदन्तकः । स्वर्णहारी तु कुनखी दुशर्मा गुरुतल्पगः ॥ ३२
यो येन ससूशत्येषां स तलिङ्गोऽभिजायते । अनदरता मायावी स्यान्करो वागपहारकः ॥ ३३
धान्यं हृत्वाऽतिरिक्ताङ्गः पिद्युनः पूतिनासिकः । तैर्तेरपायी स्यासपतिवक्तरसतु मूचकः॥२४
परस्य योषितं हृत्वा ब्रह्मस्वमपहूलय च । अरण्ये निर्जने देशे नायते ब्रह्मराक्षसः ॥ ३५
रत्नहारी दहीननातिगैन्धा्च्छुन्दरी शुभान । पत्रं शाकं शिखी हूप्वा पुखरापान्यहारकः।॥२६
अनः पड पयः काको यानु; फलं कपिः । मधु दंशः फलं शरध दृहकाक उपर्करम्‌ ॥ ३७
चित्री वचं सारसं च श्ि्ठी खवणहारकः । उक्त आध्यातिक्रस्तापः शस्चानरैराधिभौतिकः ॥
अरहम्निदेवपीडाचेर(रा)पिदैविक ईरितः । त्रिधा तापं हि संसारं ज्रानयोगाद्विनाशयेत्‌ ॥ ३९
छृस्मेतैथ दानाधैरविष्णुप्रनारिभिर्मरः ॥ ४०
श्टयादिमहापुराण भप्नेये नरकनिरूपणं नामकसप्तयधिकतरिशततमोऽध्यायः ।॥ १९५१ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्काः-- १०९८५

भथ द्विसप्तयधिकत्निशततमोऽध्यायः ।

~~

यमनियमाः ।
अभ्निरवाच-
ससारतापमुक्त्ययं वक्ष्याम्यषटङ्गयोगकम्‌ । ब्रहमपकाशक्षं जानं योगस्तत्ैकचित्तता ॥ #
चित्तहत्तिनिरोधश जीवब्रह्मातमनोः परः । असा सल्यमस्तेयं ब्रह्मचर्यापरिग्रहौ ॥ २

यमाः पञ्च स्मृता चिम नियमां युक्तिगुक्तिदाः । शौचं संतोषतपसी स्वाध्यायेश्वरपूनने ॥ २
मूतापीडा शसा स्यादहिसा धर्म उत्तमः । य्था गजपदेऽन्यानि पदानि पैयगामिनाम्‌ ॥ ४
एवं स्थमहिंसायां धर्मायैमभिधीयते । उदेगजननं हिसा संतापकरणं तथा ॥ ५

१ख. ग, संहारकस'। २ ख. 'शतेश्पाम्वै। ३स.ग, “जारवृकगो । “ स. ग. निर्जले । ५ छ. "माद्ुषकि ।
६ स. श्यानागपः। ५७ क्र. ख. ढः. पदगा'।

[भ° ६७२ शो° ६-६९ ] अप्निपुराणपू । ४६७
( यमनियमाः )

रकृतिः शोणितङृतिः पश्ुन्पकरणं तथा । हितस्यातिनिवेधश्च मरमोदूाटनमेब च ॥ ६.
भुखापददुतिः संरोषो बधो दशधिधा च सा । यद्वृतहितमलयन्तं वचः सखस्य रक्षणम्‌ ॥ ७
सदयं प्रयासियं षरूयान्न ब्रूयात्सलयपमिषम्‌ । परियं च नारूतं ब्रूयादेष धमेः सनातनः ॥ ८
्ैयुनस्य परित्यागो ब्रह्मचर्यं तदष्टधा । स्मरणं कतेन केटः पेषणं गुह्यभाषणम्‌ ॥ ९
संकरपोऽध्यवसाय्च क्रियानिर्ैततिरेव च । एतन्पेथुनम्टाङ्ग- परवदन्ति मनीपिणः ॥ १०

ब्रह्मचर्यं क्रियापूखमन्यथा विफला क्रिया । वरिष््नद्माः शुक्रो देवाचायः पितामहः ॥ ११
तपोद्ा बयेोवृद्धास्तेऽपि ख्ीभिरिमोहिताः । गदी पष्ठी च माध्वी च िङ्गेयासचिविधाः सुराः
चतुथी स्ञी सुरा श्रेया ययेदं मोहितं जगत्‌ । माद्यति परमदां दृष्टा सुरां पीत्वा तु पाधति ॥११
यस्मादृषटमदा नारीं तस्मात्तां नव्रखोकयेत्‌ । यद्रा तद्रा परद्ररयमपहूत्य बलाक्मरः ॥ १४
अवयं याति तियेक्लं जग्ध्वा चैवाहुतं हविः । कौपीनाच्छादनं वासः कन्थां शीतनिवारिणीम्‌
पादुके चापि गृहीयार्छुयामनान्यस्य संग्रहम्‌ । दे हस्थितिनिभित्तस्य व्नादेः स्यात्परिग्रहः ॥१६
दारीरं धर्मसंयुक्तं रक्षणीयं प्रयत्नतः । शचं तु द्विविधं परोक्तं बाह्मप(मारभ्यन्तरं तथा ॥ १७
पृ्लाभ्यां सृतं बाहं मावशुद्धिरथाऽऽन्तरम्‌ । उभयेन शुचियैस्तु स शुचिर्नेतरः शुचिः॥ १८
यथाकथंचिसाप्टया च संतोषस्तुष्टिरस्यते। पनसश्वेन्दियाणां च रेकाघ्रयं तप उच्यते ॥ ५९
तज्लयः सर्बधम्यः स धैः पर उच्यते । वाचिकं मन्रजप्यादि मानं रागवर्जनम्‌ ॥ २०
पारीरं देषपूजादि सर्वदं तु निधा तपः । प्रणवाद्ास्ततो वेद्‌।; भणे पयवस्पिताः ॥ २१
वायः प्रणवः सरव तस्पालमणवमभ्यतेत्‌ । अकार तथोकारो मकाराधैमात्रया ॥ २२
तस्यो ात्राह्मयो वेदा छोका भूरादयो गुणाः । जाग्रत्समरः सुपि ब्रह्मविष्णुपहे्वरा॥२
भ्रह्मा विष्णुश रुद् सखन्ददेवीमहेश्वराः । परचुन्नः श्री्वासुरेवः समैमोकारकः क्रमात्‌ ॥ २४
अपानो नष्टमाजशच दरवैस्यापगमः शिवः । ओंकारो विदितो येन स मुनिर्नेतरो पुनिः ॥ २५
चतुर्थी मात्रा गान्धारी प्रयुक्ता पत्रि रक्ष्यते । तत्तर।यं परं व्रह्म ञ्योति्दीपो घटे यथा ॥ २६
तथा हृतश्मनिलयं ध्यायेन्निलं जपेन्नरः । प्रणवो धनुः शो ह्चासा ब्रह्म तद्वक्यमुच्यते ॥ २७
अपमततेन बेद्धञ्यं शरवत्तन्मयो भेत्‌ । एतदेकाक्षरं ब्रह्म एतदेकाक्षरं परम्‌ ॥ २८
एतदेकाक्षरं जात्वा यो यदिच्छति तस्य तत्‌ । छन्दोऽस्य देवी गायत्री अन्तर्यापी ऋषिः स्पृतः
देवता परमास्माऽस्य निपोगो भुक्तिपुक्तये। भूररन्यात्मने हृदयं मुवः प्रा(म)जापत्यात्मने ॥ १०
भिरः सवः सूर्यात्मने च शिखा कवचपुच्यते । अ। भुभुवः स्वः कवचं सत्यात्मने ततोऽद्ञकम्‌॥
विन्यस्य पूजयेद्विष्णुं जपे युक्तिगुक्तये । जुहुयाच्च तिलछाञ्यादि सम संपद्यतेनरे॥ ३२
यस्तु द्रादशसादस्ञं जपमन्वहमा चरेत्‌ । तस्य दरादशमिमीसैः परं ब्रह्म प्रकाशते ॥ ३१
अणिमादि कोटिजप्या्क्षास्सारखतादिकम्‌ । वेदिकस्तात्रिको मिभ्रो विष्णो त्रिबिधो मखः

५ [इ [त त्‌
अयाणामीप्ितेनैकविधिना हरिमर्चयेत्‌ । परणम्य दण्डवद्धुपी नम्रारेण योऽचयेत्‌ ॥ २५

% इदमर्धं छ. पुस्तके नास्ति ।

2

१ख.ग. फलाः ज्रियाः।व'। २ ख्‌. ग. "ते । तत्तपः सः ।३ क, ठ शत्रोऽनन्तमा' । ४ ख. ग,
तस्योप" । ५ ख. ग, ^नैववि।

४६३८ भ्रीमदैपायनमुनिप्रणीतम्‌-- [ अ° ६७६ शरो १-२१ ]
८ भासनप्राणयामप्र्ादाराः )
सयां गतिमवाभरोति न तां क्रतुशतैरपि । यस्य देवे पररा भक्तिर्यथा देवे तथा गुरौ ॥
तस्यते कथिता द्याः प्रकाशन्ते महातमनः ॥ ३६
श्त्यादिमहापुराण आभेये यमनियमनिरूपणं नाम द्िसप्तयधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३७२ ॥
आदितः शोकानां सपघ्ड्ाः- ११०२१
भंथ त्रिसप्तल्यधिकत्रिशततमोऽध्यायः ।
आप्रनप्राणायामप्रत्याहराः।
अभ्निरवाच-
आसनं कपला्क्तं तद्‌ब्दूध्वा चिन्तमेत्परम्‌ । हवीं देशे भरतिषठाप्य स्थिरमासनमात्मनः ॥ १
नाल्युचतं नातिनीचं चैखाजिनकुशोततरम्‌ । तत्रैकाग्रं मनः त्वा यतचिततन्दरियक्रियः ॥ २
उपव्रिरयाऽऽसने युञ्ज्याद्योगमात्मविशुद्धये । समं कायशचिरोग्रीवे धारयन्नचलं स्थरः ॥ ३
संमे्ष्य नासिकाग्रं सं दिक्चशानवरोकयन्‌ । पाष्णभ्यां इषणो रक्षंस्तथा भजननं पुनः ॥ ४

उरुभ्यामुपरि स्थाप्य बाहू तिर्यक्पयतेनतः । दक्षिणं करपृष्ठं च न्यसेद्रामतलोषरि ॥ ५
उत्तम्य बनकैवक्त्र पुखं िष्टभ्य चाग्रतः । माणः स्वदेहजो वायुस्तस्याऽऽयामो निरोधनम्‌ ॥६
नातिकापुरपङ्कव्पाऽऽपील्यैव च परेण च । ओद्रं रेचयेद्वायुं रेचनाद्रेचकः स्मृतः ॥ ७
वाहेन वायुना देहं हतिबत्पूरयेव्था । तथा पणेत संति्ठतपूरणादरकः स्यतः ॥ ८

न चति न गृहणाति बायुमन्तवहिःस्थितम्‌ । संपृणेकुम्भवत्त्िद चलः स तु कुम्भकः ॥ ९
कन्यक्रः सदृदुदूषातः स वै द्रादकमातिक्ः । मध्यमथ विद्विरदूयातथतुविशचतिमात्रिकः ॥ १०
उत्तमश्च त्रिरूद्घातः षटूत्रिशत्तारमातिकः । सेदकम्पामिधातानां जननशोत्तमोत्तमः ॥ ११
अभितां नाऽऽरुदेदूमि रिकाश्वासाद यस्तथा । जिते पराणे स्वद्यदोपषविणपूत्रादि परजायते ॥ १२
आरोग्यं शीघ्रगामिलवपुत्साहः स्वरसोषएवम्‌ । षरव्णप्रसाद शच सर्वदोपक्षयः फलम्‌ ॥ १२
जपध्यानं चिनाऽगभेः सगमेस्तत्समन्वितः। इन्दियाणां जया्याय सगर्भ धारयेत्परम्‌ ॥ १४
ज्ञानवैराग्ययुक्ताभ्यां प्राणायामवसेन च । इन््ियांश्र(याणि) पिनिजिल सवमेव जितं भवेत्‌ ॥
इन्दियाण्येव तत्सर्वं यत्सगेनरकाबुभौ । निश्ृहीतविदष्ठानि स्वर्गाय नरकाय च ॥ १६
शरीरं रथमिल्याहुरिन्द्ियाण्यस्य वाजिनः । मनश्च सारथिः परोक्तः प्राणायामः कशः स्पृतः ॥
ञानरराग्यरदधभ्यां मायया विधृतं मनः । दनेर्िश्रलतामेति पराणायामेकसंहितिम्‌ ॥ १८
जलबिन्दु कुशाग्रेण मासे मासे पिवेततु यः । संवत्सरशतं साग्रं प्ाणायामश्च तत्समः ॥ १९
इद्धिपाणि मसक्तानि मरविय विषयोदधौ । आहूल यो निश्हाति प्रलयाहारः स उच्यते॥ ०
उद्धरेदासनाऽऽत्मानं मज्जमानं यथाऽम्भसि । भोगनदतििगेन हानवृक्ं समाश्रयेत्‌ ॥ २
हइयादिमहापुराण अमेय आसनप्राणायामप्रयाहारनिरूपणं नाम त्रिसप्तयपिकश्चिशततमोऽध्यायः ॥६७३॥

आदितः शोकानां सप््ाः-- ११०४२

9 क. ढ, दं भूमिव" । ख, ग. हं मृतिव'। २ स, ग. दिमभ्यामायम्य वि" ।

[ अ० ३७४ छो" १-२९ ] अग्निपुराणम्‌ । ४६९
( ध्यानम्‌ )
भथ चतुःसप्तयधिकत्रिदाततमो ऽध्यायः ।

ध्यानम्‌ ।
अप्निह्वाच-
ध्यै चिन्तायां सूतो पातुर्षिष्णुचिन्ता पुहुमहुः । अनाक्षिपेन मनसा ध्यानमिलयमिधीयते ॥ ?
आत्मनः समनस्कस्य पुक्ताशेपापधस्य च । ब्रह्मचिन्ता समा शक्तिध्यानं नाप वदच्यते ॥ २
ध्येयारम्बनसस्थस्य सदृशमत्ययस्य च । प्रत्ययान्तरनि्क्तः प्रययो ध्यानमृर्यते ॥ ह
ध्येयावस्थितचित्तप्य पदेशे यत्रकुत्रचित्‌ । ध्यानमेतःसमुदिष परल्ययस्थैक भावना ॥ ४
एवं ध्यानसमायुक्तः स्वदेह यः परिखयनेत्‌ । कुं स्वजनमित्राणि समृत्य हरित्‌ ॥ ५
एवं एतमर्थं व ध्यामेचः श्रद्धया हरिम्‌ । सोऽपि यां गतिमारोति न तां समैपहामसैः ॥ ६
ध्याता ध्यानं तथा ध्येयं यच्च ध्यानप्रयोजनम्‌ । एतचतुष्टयं ब्ञात्वा योगं युज्ञीत तस्सबित्‌ ॥७
योगाभ्यासाद्धवेन्मुक्तिर्यं चाथा मदत्‌ । ज्ञानवेराग्यसंपन्नः भ्रहधानः क्षमान्वितः ॥ ८
बेष्णुभक्तः सदोर्सादी ध्यातेत्थं पुरुषः सृतः । पूपं परं ब्रह्म हरध्यानं हि चिन्तनम्‌ ॥ ९
सकलो निष्को ज्ञेयः सवेज्ञः परमो हरिः । अणिमादिगुणेश्वयं पुक्तिध्यानप्रपोजनम्‌ ॥ १०
फेन योजक षिष्णुरता ध्यायेत्परेष्वरम्‌ । गच्छस्ति्ठन्सपञ् ग्रदन्मिपजिमिषन्नपि ॥ ११
शुचिवांऽप्यक्ुचिग्रीऽपि ध्यायेत्सततपीग्वरम्‌ । स्वदेहायतनस्यान्ते मनति स्थाप्य केशवम्‌ ॥१२

हृत्पद्पीठिकापध्ये ध्यानयोगेन पूजयेत्‌ । ध्यानयज्ञः परः शुद्धः सवेदोषविवनितः॥ १३
तेनेष्टा पुक्तिमाम्मोति षाह्यशुदधशच ना्वरेः । दिस्ादोषविपुक्तितखादरिशुद्धिधित्तपाधनः ॥ १४
ध्यानयह्नः परस्तसाद पवगंफलमदः । तस्मादशुद्धं संल्यज्य ह्यनिदं बह्मपाधनम्‌ ॥ १५

यज्ञां कम संत्यज्य योगमत्यथमम्यसेत्‌ । विकारमुक्तमव्यक्तं भोग्यभोगसमन्वितम्‌ ॥ १६
चिन्तयेद्धदये पूर्व करपादादौ गुणत्रयम्‌ । तमः प्रच्छाच रजता ससेन च्छादयेद्रनः ॥ १७
ध्यायेज्जिपण्डलं पूपं कृष्णं रक्तं सितं क्रमात्‌ । सदोपाधिगुणातीतः पुरुषः पञर्विंशकः ॥ १८
ध्येयमेतदश्रु्धं च त्यक्ताशुद्धं विचिन्तयेत्‌ । देश्यं पडनं दिव्यं पुरुषोपरि संस्थितम्‌ ॥ १९
दादशाङ्कलविस्तीरणं शुद्धं विकतितं सितम्‌ । नालम्टङ्कुटं तस्य नामिकन्दसपुद्धवम्‌ ॥ २०
पद्मपत्राषएटकं ब्ेयमणिपादिगुणाष्कम्‌ । कणिकाकेशरं नालं ज्ञानप॑राग्यपुत्तमम्‌ ॥ २१
विष्ण॒धभश्च तत्कन्दमिति पञ्चे विचिन्तयेत्‌ । तद्धमङगानरैराग्यं शिवैश्वयंमयं परम्‌ ॥ २२
ब्ाल्वा प्रासनं स सवैदुःखान्तमामुयात्‌ । तत्पद्मकणिकापध्ये ुद्धदीपरिखाढ़ृतिप्‌ ॥ २३
अङ्कुषटुमात्रमपरं ध्यायेदोकारमीश्वरम्‌ । कदम्बगोलकाकारं तारं रूपमित्र स्थितम्‌ ॥ २४
ध्यायेद्रा रहिपजाटेन दीप्यमानं समन्ततः । प्रधानं पुरूषातीतं स्थितं प्मस्थमीश्वरम्र ॥ २५
ध्यायेज्जपे्च सततमोकारं परमक्षरम्‌ । मनःस्थित्यथमिच्छन्ति स्थूलध्यानमनुक्रमात्‌ ॥ २६
तद्धतं निश्चीमूतं रमेत्सृकष्मेऽपि संस्थितम्‌ । नाभिकन्दे स्थितं नाकं दशाड़गुलसमायतम्‌॥२७
नालेनाष्टदकं पं दरादशादगुविस्ठतम्‌ । सरकणिके केपराले सूयसोमाप्िमण्डलम्‌ ॥ २८
अशिपण्डलमध्यस्थः शङ्कचक्रगदाधरः । प्री चतुभनो विष्णुरथ बाऽ्मुजो हरिः ॥ २९

१ क. ख. ड, भमेण पृ” । २ स. ग. प्वेनाऽऽच्छा' । ३ स. ग. "धानपु" ।

४७० आमदेपायनपुनिमणीतम्‌-- [ न° ६७९ छो ° १-१७ ]
( धारणा )
शाङ्गप्तवरयधरः पाशाङ्ककधरः परः । स्वणेव्णैः भ्ेतवणैः सभ्रीवत्सः सकोस्तुमः॥ ३०
बनमाली स्वणैहारी स्फुरन्मकरकुण्डलः । रत्नोऽञ्वकङगिरीटश्च पीताम्बरधरो मान्‌ ॥ ११
स्वाभरणमूषाढ्यो बितस्तर्वा यथेच्छया । अहं ब्रह्म श्योतिरात्मा वासुदेवो बिगुक्त ओम्‌ २२
ध्यानाच्छरान्तो जपेन्पन्नं जपाच्छरान्तश्च चिन्तयेत्‌ । जपध्यानादियुक्तस्य विष्णुः शीघं प्रसीदति
जपयदनस्य पै यक्षाः कलां नानि षोदशीम्‌ । जपिनं नोपसर्पन्ति व्याधयशाऽऽधयो ग्रहाः३४
भुक्तिथुक्तिमत्युजयो जपेन पराभुयात्फलम्‌ ॥ ३९
हयादिमदापुराण भाप्ये ध्याननिरूपणं नाम चतुःसप्तलयधिकत्रि शततमोऽध्यायः ॥ ३५८ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ११०७७

भय पश्रसप्तयधिकच्िगततमोऽध्यायः ।

धारणा ।
अभरिरुवाच-
धारणा म्र्वसो ध्येये संस्थितिध्यानबदहिधा । पूतापूतैहरिष्यानमनोधारणतो हरिः ॥ =!
+यद्वाक्चावस्थितं लक्ष्यं तस्मान्न चरते मनः । तावत्कालं प्रदेशेषु धारणा मनापि स्थितिः ॥ २
कालाबपिपरिष्छिभं देहे संस्थापितं मनः । न प्रच्यत्रति यद्व्ष्याद्धारणा साऽभिधीयते ॥ १
धारणा द्रादश्चीयामा ध्याने द्रादशषारणाः । ध्यानं द्वादशकं यवत्समाधिरमिधीयते॥ ४
धारणाभ्यासयुक्तात्मा यदि भाणैर्विमुच्यते । कुटैकिदागुत्तायं स्वरयांति परमं पदम्‌ ॥ ५
यस्िन्यस्मिन्भवेदङग योगिनां व्याधिसंभवः । तत्तदङ्गं धिया व्याप्य पारयेत्तसखधारणम्‌ ॥ ६
आग्ेयी वारुणी चैव रेशानी चामृतासिका । सानः शिखा फडन्ता च विष्णोः कार्या द्विजोत्तम
नादीमिधरिकटं दिव्यं शूलाग्रं वेषयेच्छुभम्‌ । पादाङ्ष्टाककपीलान्तं रदिममण्डलपाहृतम्‌ ॥ =“
तिर्यक्चाधोध्वमागेभ्यः प्रयान्ल्योऽतीव तेजसा । चिन्तमेत्साधकगनद्रसतं या्रत्सर्बं महामुने ॥ ९
भस्मीूतं शरीरं सं ततथैवोपसेहेत्‌ । पीतश्टेष्मादयः पापं विनश्यन्ति दविजातयः ॥ = १०
शिरो धीरं विचारं च कण्ठं चाधोपुखे स्मरेत्‌ । ध्यायेदच्छिन्नचित्तारमा मूयोभूतेन चाऽऽल्ना
सफुरच्छीकरसंस्पदीमरते हिमगामिभिः । धपाराभिरखिलं विषमापूये मुवि चिन्तयेत्‌ ॥ १२
बरह्मरन्धाच संप्ोभा्यावदाधारमण्डलम्‌ । सुषुस्नान्तगतो भृता संपूर्णेन ृतारयम्‌ ॥ !१
संाव्य हिपसंस्पदतोयेनागृतमूतिना । धुत्पिपासाक्रममायसंतापपरिपीडितः ॥ १४
धारयेदरारुणीं मत्री तु्टय्थं चप्यतश्नितः । वारुणी धारणा भोक्ता पेशानी(नी) धारणां शण्‌॥
व्योच्नि ब्रह्ममये प्च भाणापाने क्षयं गते । परसादं चिन्तेद्धष्णोर्याबचिन्ता क्षयं गता ॥ १६
महाभावं जपे ततो व्यापक ईश्वरः । अर्धन्दुं परमं शान्तं निराभासं निरञ्जनम्‌ ॥ =}

# इदमर्पं नास्ति क. ङ. पुस्तकयोः । + एतदर्स्थाने--“यदा ग्यवसितं लक्ष्तत्तस्माष्रभते मनः” इति कं. ब.
पुस्तकयोः ।

=

१ख.ग. भ्यादरिम्‌ । २ क. ङ "मथ संष्याय सं'। ख. ग. “नसि ध्येयं" । क. क. शजञया हेय
द्रादशध्यानकम्‌ । यस्मि । ५क. इ. नी चैव तैजसी ॥ सा" । ६छ.रं चकारं। ७ख.ग, स्ताथैः पपोमू।
८ स. “मृतमिह गा ।

( ग° ६७६ ो° {-१८] भपरिपुराणम्‌ । ४७१
( समाधिः )

असत्य सत्यमाभाति तावत्सर्प चराचरम्‌ । यावत्सवस्यन्दरूपं तु न छं गुरक्त्रतः ॥ १८ `
ष्टे तस्मिन्परे तत्वे आब्रह्म सचराचरम्‌ । प्मादृमानपेयं च ध्यानहतपश्कम्पनम्‌ ॥ १९
माभोदकवत्सर्षै जपहोमा्ैनादिकम्‌ । मिष्णुत्रेण वा कर्यादएृतां धारणां षदे ॥ २०

संपनुनिभं ध्यायेत्कमलं तन्निपष्ठिगम्‌ । शिरःस्थे चिन्तयेद्यत्नाच्छश्चाङायुतवच॑सम्‌ ॥ २१
संपृणमण्डलं व्यो्ञि शिवकोपरणतम्‌ । तथा हृत्कमरे ध्यायेत्तनमध्ये स्वतनुं स्मरेत्‌ ॥
साधको विगतङ्केशो जायते धारणादिभिः ॥ २२
इयादिमहपुराण भाप्ये धारणानिरूपणं नाम पृश्रसप्तखधिकत्रिशततमो ऽध्यायः ॥ ३७५ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- ११०९९

भथ पटूसप्तत्यधिकनत्निशततमोऽध्यायः ।
पमाधिः।
अ्निरुषाच-
यदाममाज्रं निभौसं स्तिमितोदधिवस्स्थितम्‌ । वैतन्यरूपवद्धयानं तत्सपाभिरिद्टेश्यते ॥ १
ध्यायन्पनः संनिवेहय यस्िष़ेदचलः स्थिरः । निवीतानलवद्योगी समाधिस्थः प्ररीतितः ॥ २
न श्रुणोति न चाऽऽ्ाति[ुन पयति न रसयंति । न च स्प परिजानाति न संकर्पयते मनः
न चाभिमन्यते फिचिन्न च बुध्याति काषटवत्‌ । एवमीश्वरसंखीनः समाधिस्थः स गीयते ॥ ४
यथा दीपो निवातस्थो नेङ्गते सोपमा स्पृता । ध्यायतो विष्णुमात्मानं समाधिस्थस्य योगिनः९
उपसगौः प्रवर्तन्ते दिव्याः सिद्धिपसू वकाः । पातितः श्रावणी पातुर्दशनस्वाङ्गषेदनाः ॥ ६
पाथेयन्ति च ते देवा भोगेदिव्यैश्च योगिनम्‌ । नृपाश्च पृथिवीदानेधनै सुधनाधिषाः ॥ ७
वेदादिस्ेशास्नं च स्वयमेव प्रव॑ते । अभीषटच्छन्दो विषयं काग्यं चास्य परवति ॥ <
रसायनानि दिग्यानि दिष्याश्रौषधयस्तथा । समस्तानि च दिल्पानि कलाः सर्वाश्च विन्दति
सुरेन््रकन्या इत्या्या गुणाश्च परतिभादयः । तृणवत्तां लनेचस्तु तस्य विष्णुः मसीदति ॥ १०
अणिमादिगुगेश्वर्थः शिष्ये ज्ञानं प्रकार्य च । भुक्त्वा भोगान्ययेच्छातस्ततु यक्त्वा कयात;
तिषैत्छात्मनि विज्ञान आनन्दे ब्रह्मणीश्वरे । मक्िनो हि यथाऽऽद्कते आत्महानाय न क्षमः ॥
तथा विपक्षकरण आत्मज्ञानाय न क्षमः । सवीश्रयान्निने देह देदी चिन्दति वेदनाम्‌ ॥ ११

# इदमर्धं छ. पुस्तके नास्ति ।

१ छ. वम्यति। २ ख, ग. "लीनो यस्तिषठेदचलस्थिरः । य । ३ क. क. ङ. “गो बतदेशकारादिवे' +
भ्ल, ग. "णा द्रेष'।

४७२ शमह पायनपुनिप्रणीतम्‌- [ भ° ६७७ श्रो १ ]
( बरह्मज्ञामप्‌ )

ज्ञानाद्विमुच्यते जीबो धाव्ोगी न रोगभाक्‌ । वर्त्याधारस्नेहयोगा्था दीपस्य संस्थितिः १९
धिक्रियाऽपि च दषटवमकाले प्राणसंक्षयः। अनन्ता रहमयस्तस्पं दीव्यः स्थितो हृदि ॥ २०
सितापिताः कदुनीलाः कपिलाः पीतलोहिताः । उ्वमेकः स्थितस्तेषां यो भिषा सषमण्डलमू्‌
अरह्मलोकमतिक्रम्य तेन याति परां गतिम्‌ । यदस्यान्यदररिपशतपध्वमेव व्यवस्थितम्‌ ॥ २२
तेन देवनिक्रायानि धामानि प्रतिपद्यते । येनेकरूपाश्राधस्ताद्रहमयोऽस्य मृदुममाः ॥ २१
इह कर्मोपभोगाय तश्र संचरते हि सः । बुद्धीन्द्रियाणि सर्वाणि मनःकमेन्दियाणि च ॥ २४
अकारश्च बुद्धिश पृथिव्यादीनि चैव हि। अव्यक्त आत्मा सषेत्र्ग; पेत्रस्यास्य निगधते | २९

शवरः सवैधरतस्य सदसन्पदसज्च सः। बुद्धरत्पत्तिरव्यक्ता ततोऽहंकारसंभवः ॥ म६
तस्मात्ादीनि जायन्त एकोत्तरगुणानि तु । शब्दः स्यश्च रूपं च रसो गन्धश्च तद्गुणाः २७
यो यसििन्नाशरित्ैषां स तस्िननेव छीयते । सं रजस्तमगरैव गुणास्तस्यैव कीतिताः ॥ २८
रजस्तमोभ्यामाविष्शचक्रवद्धाम्यते हि सः । अनादिरादिमान्यश् स एव पुरुषः परः ॥ २९
रिङ्गिनदरिेर्पग्राहमः स विकार उदाहतः । यतो वेदाः पुराणानि धि्ोपनिषदस्तथा ॥ ३०
छोकाः सूत्राणि भाष्याणि यच्ान्यद्रा्ये भवेत्‌ । पितयानोपवीथ्याश्च यदगस्त्यस्य चाऽऽन्तरम्‌
तेनाश्निहोजिणो यान्ति भरनाकपा दिवं मरति। ये च दानपराः सम्यगष्टामिश्र गुता ॥ ३२

अष्टाशषीतिसहस्वाणि युनयो शृहमेधिनः । पनरावरतने बी जभता धर्मपवतेकाः ॥ ३१
सप्तपिनागवीथ्याश्च देवलोकं समाधिता । तावन्त एव मुनयः सर्वारम्भविवजिताः ॥ ३४
तपसा ब्रह्मचर्थेण सङ्कलयागेन मेधया । यत्र यत्रावतिष्ठन्ते यावदादू(भू)तसंपुवम्‌ ॥ ३५
वेदानुवचनं यह्ना ब्रह्मचर्यं तपो दमः । श्रद्धोपवासः सल्यत्वमात्मनो ज्ञानहेतवः ॥ ३६

सखाश्रमैनिदिध्यास्यः समस्तेरेवमेव तु । दरष्टमयस्सथ मन्तभ्यः श्रोतव्यश्च द्िनातिभिः ॥ ३७
य एवमेनं विन्दन्ति ये चाऽऽरण्यकमाभ्रेताः । उपासते द्विजाः सदयं श्रद्धया परया युताः ३८
कमातते संभन्यचिरहः शृं तथोत्तरम्‌ । अयनं देवलोक च सवितारं सतिदयुतम्‌ ॥ ३९
ततस्तान्पुरुषोऽभ्येल मानसो ब्रह्म छोकिकान्‌ । करोति पनराष्त्तिस्तेषामिह न विदयते ४०
यज्ञेन तपसा दानैये हि खग॑जितो जनाः । धूमं निशां कृष्णपक्ष दक्षिणायनमेव च ॥ ४१
पितृलोकं चन्द्रमसं नभो षायुं नलं महीम्‌ । क्रमात्ते सं मवन्पीह पुनरेव व्रजन्ति च ॥ ४२
एतथो न विजानाति मागेदितयमात्नः । दन्दशुक्ः पतङ्गो बा मवेत्कीटोऽथ वा कृमिः ॥ ४३
हृदये दीपव्रसध्यानाल्लीवोऽएतो भयेत्‌ । न्यायागतधनस्तचङ्गाननिष्ठोऽतियिमियः ॥

भराद्धह्ृत्सल्यवादी च गृहस्थोऽपि बिपुच्यते ॥ ४४

इयादिमहापुराण अभये समाधिनिरूपणं नाम षटूसप्तलयधिकरि शततमोऽध्यायः .॥ ३५६ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः- ! ११४१

भय सप्तसप्तत्याधिकचचिश्ततमोऽध्यायः }

~~~

ब्रह्मत्तानम्‌ ।
अभिराच-
ब्रहमङञानं परवक्ष्यामि संसाराज्ञानयुक्तये । अयमात्मा परं ब्रह्म अहमस्मीति मुच्यते ॥ __ १

१ख.ग. "पस्पः स्थि" २क.घ. ङ. देवाः। ३ स, ग, भहमाः।

[ अ° ६७८ छो * १-६ | अग्निपुराणम्‌ । ४७३
(ब्रह्मशानम्‌ )

देह आतमा न भवति दृयतवाश्च घटादिवत्‌ । भसुपते मरणे देशदासाऽन्यो ज्ञायते परुषम्‌ ॥ २ `
देहः स चेश्चवहरेदविकायोदि संनिभः । चक्ुरादीनीन्दियाणि नाऽऽत्मा पै करणं त्वतः ॥ ४
मनो धीरपि भस्मा न दीप्चत्करणं त्वतः । प्राणोऽप्यात्मा न भवति सुषएपे चित्पभावतः ॥४
नाग्रत्खमे च चैतन्यं संकीणेतवान् घुध्यते । बिज्ञानरहितः प्राणः सुषु जायते यतः ॥ ५
अतो नाऽऽसेन्ियं तस्मादिन्दियादिकमासनः । अहैकारोऽपि तथाऽऽत्मा देहवथभिचारतः ६
उक्तेभ्यो व्यतिरिक्तोऽयमार्मा सशरहृदि स्थितः । सर्वदा च भोक्ता च नक्त ुज्जवरदी पवत्‌ ७
समाध्यारम्भकारे च एवं संचिन्तयेन्पुनिः । यतो ब्रह्मण आकाशं खदरायर्बायुतोऽनलः ॥ ८
अप्रेरापो नकातृथ्ी ततः सूक्ष्मं शरीरकम्‌ । अपञ्चीकृतमूतेभ्य आसन्पश्चीङृतान्यतः ॥ ९
स्थूलं शरीरं ध्यात्वाऽसरा्यं ब्रह्मणि चिन्तयेत्‌पद्धीकृतानि भरृतानि तत्कार्यं च विराट्‌ स्मृतम्‌ '
पएतस्स्थूं शरीरं हि आत्मनोऽ्ञानकरिपतम्‌ । इ्द्रियैरय विङ्गानं पीरा जागरितं विदुः ॥ १
विश्वस्तदभिमानी स्यान्नयमेतदकारकम्‌ । अपश्चीकृतमूतानि तत्का लिङ्गपुच्यते ॥ १२
संयुक्तं सप्दशषभिरिरण्यगरभ॑संितम्‌ । शरीरमात्मनः सृष्ष्म लिक्गमियभिधीयते ॥ १३
जाग्रत्स॑स्कारजः सवमः प्रययो विषयात्मकः । आत्मा तवुपमानी स्याततेजसो शमपश्चतः। १४
सथूरमृष्ष्मशरीराख्यदरयस्यैकं हि कारणम्‌ । आत्मा ज्ञानं च साभासं तदैध्याहूतमुच्यते ॥ १९
न सश्नासम्न सदसदे तत्सावयवं न तत्‌ । नि्गतावयथ नेति नाभिन्न भिन्नमेव च ॥ १६
भिशामिन्नं ध्रनिवाच्यं बन्धसंसारकारकम्‌ । एकं स ब्रह्म विज्ञानात्मा नैव च कर्मभिः॥ १७
सर्वारमना हीद्धियाणां संहारः कारणात्मनाम्‌ । बुद्धेः स्थानं सपु स्यात्तहयस्याभिमानवान्‌॥
भ्रा आत्मा रयं चैतन्मकारः प्रणवः स्मृतः । अकारश्च उकारोऽसौ मकारो ह्ययमेव च ॥ १९
हं साक्षी च चिन्मात्रो जाग्रतस्व्रादिकस्य च | नाङ्ञानं चैव तत्कार्य संसारादिकबन्धनम्‌२०
निलयशुद्धबन्ध(बुदध)पुक्तसल्यमानन्दमद्रयम्‌ । ब्रह्माहमस्म्यहं ब्रह्म परं ज्योतिरविमुक्त ओम्‌ ॥२१ ,
अह ब्रह्म परं हानं समाधिरवन्धघातकः । चिरमानन्दकं ब्रह्म सलं ज्ञानपनन्तकम्‌ ॥ २२
अयमात्मा परं ब्रह्म तद्रह्म त्वपमी(सी)ति च । गुरुणा बोधितो जीवो यहं ब्रह्मासि बाह्मतः॥
सो(योऽ)ऽसावादिलयपुरुषः सोऽसावहमखण्ड ओम्‌ । मुच्यतेऽपारसंसारा्रद्मननो ब्रह्म तद्धपेत्‌
इद्यादिमहापुराण भने ब्रह्मज्ञाननिकूपणं नाम सप्तपप्तदयधिकरत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३७५ ॥
आदितः शोकानां सप्यङ्ाः-- १११६७

सथाष्टसप्तव्यधिकत्चिशत तमोऽध्यायः ।
त्रह्मज्ञागम्‌ ।
अगिर्राच--
अहं ब्रह्म परं उ्योतिः पृथिन्ध्रव(ब)नरोञिद्ितम्‌ । अहं ब्रह्म पर ्योतिवाय्वाकाशविवजितम्‌ ?
अहं ब्रह्म परं श्योतिरादिकायविव जितम्‌ । अहं परं ऽ्योति्िराडात्मविषेजितम्‌ ॥ २

अरं ब्रह्म परं ऽ्योतिर्जाग्ररस्थानविवजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं उ्योतिधिश्वम।वविवनितम्‌ ॥ ३

१, ग. प्रसुप्ते । २स.ग. “ने रसाः! ३, ग. "दग्याङृत" । * क. ढ. “न्यनिललिप्पता । अ" ।

९७४ श्रीमहूपायनमुनिपरणीतम्‌ -- [ अ० १७९ छो ° {-६ ]
( मह्मज्ञानम्‌ )
अहं ब्रह्म परं उ्योतिराकाराक्षरपरजितम्‌ । अहँ ब्रह्म परं जयोतिवीक्पाण्यदुप्िविषभितम्‌ ॥ 9
अहं ब्रह्म परं ज्योतिः पायूपस्थविवनितम्‌ । अहं ब्रह्म परं उ्योतिः भोत्रसक्यक्षरुञ्क्षितम्‌ ॥५
अहं ब्रह्म परं ज्योती रसरूपग्रिषजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ञ्योतिः सगन्धविवजितम्‌ ॥ ६
अहं ब्रह्म परं ज्योतिजिष्ठाघ्राणविवजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योतिः स्पशंशाब्द विवजितम्‌ ॥ ७
अह ब्रह्म परं ज्योतिमनोबुद्धिविवजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योतिधित्ताहंक।रवार्भतम्‌ ॥ «८
अहं ब्रह्म परं ज्योतिः प्राणापानमिवजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योतिग्यानोदानविव्रजितम्‌ ॥ ९
अहं ब्रह्म परं अ्योतिः समानपरिवजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योतिर्जरापरणर्वानतम्‌ ॥ १०
अहं ब्रह्म परं ज्योतिः शोकमोहमिवलितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योतिः शुत्पिपासाविवर्नितम्‌ ११
अहं ब्रह्म परं ज्योतिः शब्दोदधूतादिवनितम्‌ । अहं ब्रहम परं उयोतिषिरण्यगरभवभितम्‌ ॥ १२
अहं ब्रह्म परं ज्योतिः स्वमावस्थामिर्वानतम्‌ । अट ब्रह्म परं ज्योतिसतैजपतादि रिवजितम्‌ ॥ १२
अहं बरह्म परं ्योतिरपकारादिषनितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ्योतिः सा्ञानक्रिवजितम्‌ ॥ १४
अहं बरह्म परं ञ्योतिरध्याहूतविवजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योतिः स्यादिगुणवनितम्‌ ॥ १५
अहं ब्रह्म परं ज्योतिः सदसद्धावयजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योतिः सर्वावियववभितम्‌ ॥ १६
अहं ब्रह्म परं उयोतिभदामेद विवजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योतिः सुषत्िस्थानवजितम्‌ ॥ »७
अहं बरह्म परं ज्योतिः भाज्ञभावतिर्वानतम्‌ । अहं बरह्म परं ज्योतिभकरारादिविवजितम्‌ ॥ १८

अहं ब्रहम परं ज्योतिमौनमेयविर्वाजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योतिमितिपाठृविवनितम्‌ ॥ १९
अहं ब्रह्म परं ज्योतिः साक्षित्वादिधिवजितम्‌ । अहं ब्रह्म परं ज्योति; कार्यकारणवजितम्‌ २०
देदन्दियमनोबुद्धिमाणाहंकारवनितम्‌ । जाग्रसस्वभसुषप्त्यादिमुक्तं ब्रह्म तुरीयकम्‌ ॥ २१
निलङघुद्वबुदपुक्तं सलयमानन्दमद्रयम्‌ । ब्रह्माहमस्म्यहं ब्रह्म सविज्ञानं विपृक्त ओम्‌ ॥ २२
अहं ब्रह्म परं ज्योतिः सपापिमोक्षदः परः ॥ २३

इलयादिमहापुराण आत्रेये ब्रहमज्ञानकथनं नामष्टपप्तयधिक्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३५८ ॥
आदितः शोकानां समश्ठङ्ाः-- २११९०

अथेकोनाशीयधिकत्रिशततमोऽध्यायः।

बरहयज्ञानम्‌ ।

अञ्निरुवाच-
यङ्ग देवानामति वैराजं तपरा पदम्‌ । ब्रह्मणः कर्मसन्यासदैरग्यालङ्रतौ ल्यम्‌ ॥ १
= (~, न (न [+ ९ 4 ^ अ + 4 ^ 3
्ञानासमामोति केबर्यं पञ्चता गतयः स्मृताः । प्रीतितापविषादादेपिनिदत्तिधिरक्तता ॥ >
संन्यासः कमणां लयागः कृतानापङृतैः सह । अव्यक्तादौ विङेषान्ते विकारोऽस्िभिवरते ॥ ३

चेतनाचेतनान्यत्वज्ञानेन ज्ञानमुच्यते । परमात्मा च सर्वेषामाधारः परमेश्वरः ॥ ५
9 7 न ए ५ सै ( +

व्िष्णनान्ना च देवेषु बेदान्तेषु च गीयते । यङ्ञे्रो यत्गपमान्पवृततैरिज्यते तौ ॥ ५
© भ = ०३ (3 #

निवृततकषानयोगेन ज्ञानेमूतिः स चेक्यते । हस्वदीरथपरताचं तु वचस्ततपुरुषोत्तमः ॥ ६

~~~

१ख.ग. नामच।२ ख. ग, "गम्यः स ज्यते ।

[अ० ६८० छोई १] अग्निपुराणम्‌ । ४७५
( अद्रैतत्रह्मविज्ञानम्‌ )

तत्मातिदतुजञानं च कष चोक्तं महामुने । आगमोक्तं विवेकाचच द्विथा ज्ञानं तथोच्यते | ७.
“ शब्द्‌ ब्रह्माऽऽगममयं परं ब्रह्म प्रिवेकजम्‌ । द्र ब्रह्मणी वेदितव्ये ब्रह्मशन्द(राग्ए ब्रह्म) परं च यत्‌
वेदादिषिश्रा ह्यपरमक्षरं बरह्म सत्परम्‌ । तदेतद्धगवदा च्य्ुपचारेऽचेनेऽन्यतः ॥ ९

संभ्तेति तथा भती भकारोऽधदयान्वितः । नेता गमयिता सरष्टा गकारोऽयं महापुने॥ १०
एेश्वयंस्य समग्रस्य वीयेस्य यशसः भियः । ज्ञनैराग्ययोैव षण्णां भग इतीङ्गना ॥ ११
वसन्ति विष्णौ भूतानि स च पातुच्चिधात्मकः। एवं हरौ हि भगवाञ्शब्दोऽन्यत्रा(्ो)पचारतः

उत्पति प्रलयं चैव भूतानाप(मा)गतिं गतिम्‌ । वेत्ति विद्यामविद्यां च स वाच्यो भगवानिति॥
` ज्ञानशक्तेः पर्थं वीप तेजांस्यकेपतः । भगवच्छन्द्वाच्यानि विना हेवैगीणादिभिः ॥ १४
साण्डिक्य(क्यो) जनकायाऽऽह योऽयं केरिध्वरजः पुरा । अनासन्यात्मबुद्धिर्या आत्मस्वमिति

या मरतिः ॥ १५
अविद्याभवसेभूतिर्बीजनमेतद्धिधा स्थितम्‌ । पजभूतारमकरे देहे ददी मोदतमाभितः ॥ १६
अहमेतदितीर्युचैः कुरूते कुमतिर्मतिम्‌ । इत्थं च पूत्रपैत्रेषु तदेदोत्पातितेषु च ॥ १७
करोति पण्डितः साम्पमनात्मनि कटठेवरे । सषदेहोपकाराय कुरूते कमं मानवः ॥ १८

देहशान्यो यदा पुंसस्तदा बन्धाय तत्परम्‌ । निर्वाणमय एवायमात्मा क्ञानपयोऽपरखः ॥ १९
दुःखङ्ञानमयो धपे; प्रकृते; स तु नाऽऽत्मनः । जलस्य नाभिना सङ्गः स्थाटीसङ्गात्तयाऽपि हि
दब्दास्ते कादिका धरमास्तत्कृत्वा वे महामुने । तथाऽऽसा प्रहृत सङ्गा हंमानादिमभूषितः॥२१
भजते प्राढृतान्धर्मानन्यस्तेभ्यो हि सोऽव्ययः । बन्धाय व्रिपयासङ्गं मनो नि्िषयं धिषे ॥२२
वरिषयात्ततसमाृष्य ब्रह्मभूतं हरिं स्मरेत्‌ । आत्मभावं नययनं तद्रह्यध्यायिनं मुने ॥ ररे
विचायं सरात्मनः शक्त्या छौ हमाकर्षक्रो यथा । आत्मपयत्नसापेक्षा विशिष्टा या मनोगतिः ॥
तस्या ब्रह्मणि संयोगो याग इत्यभिधीयते । विनिप्मन्दः समाधिस्थः परं ब्रह्माधिगच्छति २५
यमैः सनियमैः स्थिता प्रल्ाहूलया मरज्न॑वैः । प्राणायामेन पवनैः प्रल्याहारेण चेद्धिषैः ॥ २६
वशीहृतैस्ततः कु्यारिस्थतं चेतः शुभाश्रये । आश्रयधरेतसो बरह्म पूप चाप्त द्विषा ॥ २७
सनन्दनादयो ब्रह्ममायभावनया युताः । कपमावनया चान्ये देवाचा स्थावरान्तक्राः ॥ २८
हिरण्यगर्भादिषु च ज्ञानकमीतिका द्विधा । चरिविधा भावना मोक्ता विन्वं ब्रह्म उपास्यते॥२९

परलयस्तमितमेदं यरसत्तामात्रपगो चरम्‌ । वचापात्मपवेयं तञ्ज्ञानं ब्रह्मसंश्गितम्‌ ॥ ३०
वि च धका) ५ ध ©. भ

तच्च विष्णोः परं रूपमरूपस्यानपक्षरम्‌ । अशक्यं प्रथमं ध्यातुमतो धूनादि चिन्तयेत्‌ ॥ ३१

मद्ध(वभावमापन्नप्ततोऽसौ परमारमना । भवत्यमेदो मेदश्च तस्याङ्नानङृतो भवेत्‌ ॥ २२

इ्यादिमहापुराण भभ्नये ब्रह्मज्ञ ननिषयणं नामैकोनादीत्ययिकत्रिशत तमोऽध्यायः ॥ ३७९ ॥
आदितः शोकानां समच्यङ्ः-- ११२२२

अथारीदयधिकव्रिशततमो ऽध्यायः ।

अद्ितत्रह्मविज्ञानम्‌ ।
अग्रिरवाच-
अदतब्रहमविन्नानं वश्ये यद्धवतोऽगदत्‌ । शालग्रामे तपश्चक्रे वासुदेवा्चनादिङृत्‌ ॥ ^

१क. द. ग, ठ. शब्दोदरेका । २ स. र. "ज्जयैः । प्रा" । ३ स. ग. मूर्तानि । » क, ढ, वेदे यद्धावते।ऽगमत्‌ ।

४७६ भ्ीमैपायनयुनिप्रणीतम्‌-- [ भ० १६८० श्रो° २-२९]
( अदवेतब्रह्मविज्ञानम्‌ )
मृगपङ्गान्गो भूत्वा हन्तकाठे स्मरन्मृगमू्‌ । जातिस्मरो भगं स्यक्त्वा देहं योगात्स्वतोऽभवत्‌र
अदरतव्रह्मभूतश्च जडवटोकमाचरत्‌ । क्षता सौवीरराजस्य विष्टियोगममन्यत ॥ ।
उवाह शिविकामस्य क्षतुतर॑चनचोदितः । शीतो विष्टिना ज्ञानी उवाहाऽऽसमक्षयाय तम्र ॥ ४
ययौ जगतिः पश्चाच त्वन्ये त्वरितं ययुः । शीघाञ्शध्रगतीन्दटरा अश्रं ते तृपोऽत्रबीत्‌ ॥९
राजोवाच-
क शरान्तोऽस्यरपमध्वरानं स्रयोढा शिषिका मम। किमायाससष्टो न स्वं धीवा नासि निरीक्ष्यसे
व्राह्मण उाच- |
नाहं पीवा न वै वोढ। शिबिका भवतो मया।न भरान्तोऽस्ि न वाऽऽयासो बोहव्योऽसि महीपते
भूमौ पादयुगं तस्था जङ्े पादद्वये स्थिते । उरू जङ्याद्रयौवस्थौ तदाधारं तथोदरम्‌ ॥ ८
वक्षःस्थलं तथा बाहू न्धो चोदरसंस्थितौ । छन्धस्थितेयं शिबिका मम भारोऽतर रिकतः ९

शिबिकायां स्थितं चेदं देहं खदुपरक्षितम्‌ । तन्न त्महमप्यत्न परोच्यते चेदमन्यथा ॥ १०
अदं तं च तथाऽन्ये च मूतैरुह्याम पाथितर । गुणमवाहपतितो गुणवर्गो हि यात्ययम्‌ ॥ ११
कयेवहया गुणाथरेते साध्राः पृथिवीपते । अभ्रि्यासंचितं कमे तचाशेपेषु जन्तुषु ॥ १२

आतमा शुद्धोऽक्षरः शान्तो निुणः प्रकृतेः प्रः। मद्छपचयौ नास्य एकस्यासिरनन्तषु१
यदा नोपचयस्तस्य यदा नापचयो नुप । तदा पीवा न(ना) सीति स कया युक्या त्वयेरितम्‌
भूजङ्पापाद्कट्चूरजटरादिष संस्थिता । क्षिबिफरेयं तथा न्प तदा मारः सपरत्रया ॥ १५
तद्न्यजन्तुमिभूपक्षिविकोत्थानकमेणा । शैलद्रव्यय्हीतोस्थः पृथिषीसंभवोऽपि षा ॥ १६
यथा पुंसः पृथग्भावः भराङृतैः करणेतेप । सोढव्यः स महाभार; कतरो नृपते पया ॥ १७
यद्रव्या रि्िक्रा चेयं तद्रग्यो भूतसंग्रहः । भवतो मेऽखिलस्यास्य समस्ेनोपवरहितः ॥ ८
तच्ूतवोवाय राजा तं दृ्ीताऽद्रौ क्षमाप्य च । मसादं कुरु लकत्वेमां शिबिकां ब्रूहि सृणते
यो भवान्यन्निमित्तं वा यदागमनकारणम्‌ ॥ १९
ब्राह्मण उवाच--
भूयतां योऽहमियेतद्रक्त नेव च शक्यते । उपभोगनिमित्तं च सर्वत्नाऽऽगमनक्रिया ॥ २०
सुखदुःखोपभोगौ तु तौ देश(शा)षपपादकौ । पर्माधर्मोद्धवौ भोक्‌ जनत शादिमृच्छति ॥ २१

राजोवाच-
योऽस्ति सोऽहमिति ब्रह्मन्कथं वक्तं न शक्यते । आत्पन्येष न दोषाय श्रम्दोऽहमिति यो द्विज
ब्राह्मण उवाच-

शब्द) ऽहमिति दोषाय नाऽऽत्मन्येष तयैव तत्‌ । अनासन्यात्मविज्ञानं शब्दो बा भरान्तिरक्षणः
यदा समस्तदेहेषु पुमानेको ठयवरिथतः । तदा दि को मवान्कोऽहमिलयेतद्विफलं वचः ॥ २४
त्वं राजा शिविका चेयं बयं बाहाः पुरःसराः । अयं च भवतो लोको न सदेतभुपोच्यते ॥२५

%# अयं शोकश्च. पुस्तके मास्ति ।

१८, मृगस्लयक्त्वा २ क. ड. छ. जलगतिः। दख. ग. छ. "वानसि। ४्क. डः, ग्यावास्था त' । ५४७.
भावोऽत्र । ६क. ङ. "रो न छि" । ७ स. ग. 'तीतीत्थं कः । ८ क, इ. छ. भावः। ९ ख. ग, "व यानं तु हित्वा वरध
क्ष । १० ग. देशादुपकारकौ । ११ ख्ञ. ग. “ब्दोभ्यमि' ।

[० ६८० शरो २१-११ ] अग्निपुराणम्‌ । ४७७
( अद्रैतन्र्मविज्ञानम्‌ )

दृक्षाहार ततश्चेयं शिबिका त्वदधिष्ठिता । का इृक्षसंज्ञा जाताऽस्य दारसंहञाऽथ वा नृप ॥ २६
~ दृक्तारूढो महाराजो नायं बदति चेतनः। न च दारुणि सस्तवां ब्रवीति रिबिकागतम्‌ ॥ २७
शिबिका दारुसंघातो रचनास्थितिसंस्थितः । अन्विष्यतां नृपश्रेष्ठ तद्धेदे शिबिका त्वया ॥२८
ुमरान्ह्ली गौरयं बाजी जरो विहगस्तरः । देदेषु टोकसं्ञेयं विङ्षेया कमेहेतुषु ॥ २९
निहा ्रवीलयहमिति दन्तोष्ठौ तालं नृप । एतेनाहं यतः स्वै बाहनिष्पाद्नहेतवः ॥. ०
फ हेतुमिबैदल्येषा वागेवाहमिति स्वयम्‌ । तथाऽपि बाद्नाहमेतवुक्तं मिथ्या न पुज्यते ॥ ३१
पिण्डः पृथग्यतः पुंसः धिरःपायवादिरक्षणः । ततोऽहमिति कुत्रैतां संता राजन्करोम्यष्म्‌॥ १२
यदन्योऽस्ति परः कोऽपि पत्तः पाथिवसत्तप । तदेषोऽमयं चान्यो वक्तमेवमपीप्यते ॥ ३?
परपार्थमेदो न नगो न पुने च पादपः । षरीराच विभेदूश्चिय एते कर्मयोनयः ॥ ३५
यस्तु राजेति यष्टोके यच राजमटात्मकम्‌ । तच्ान्यच्च नृपेत्थं तु न सतसम्यगनामयम्‌ ॥ ३५
स राजा स्षरोकस्य पितुः पुत्रो रिपो रिपुः। पल््याः पतिः पिता सूनोः कस्त्वां भूष षदाम्यहम्‌
तवं किमेतच्छिरः किं हु शिरस्तव तथोदरम्‌ । किमु पादादिकं सं वै ततरकि महीपते ॥ १७
समस्तावयबेभ्यस्त्वं पृथग्भूतो व्यवस्थितः । कोऽदमिलयत्र निपुणं भूत्वा चिन्तय पाधि ॥

तच्छत्वोवाच राजा तमवधृतं द्विजं रम्‌ ॥ ३८
राजोषाच-

भ्रेयोमु्यतः प्ररं कपिलधिमहं द्विज ! तस्यांशः कपिवरं मर्ते दा(्ञाोनदो मुवि ॥ ३९

हञानवीच्युदपेयैरमाघच्छेयस्तच मे षद्‌ ॥ ४०
ब्राह्मण उवाच-

भृयः पृच्छसि कि भ्रयः परमाय न पृच्छसि । भयां परमा्थानि अरेषाण्येव भूपते ॥ ४१
देवताराधनं तवा भनसेपत्तिमिच्छति । पुत्रानिच्छति राज्यं च भ्रेयसस्येव क नृप ॥ ४२
विषेकिनस्तु संयोगः भयो यः परमात्मनः । यज्गादिका क्रिया न स्यान्मासि ्रव्योपैपत्तिता॥।
परमार्थात्मनोयोगः परमाथ इतीष्यते । एको व्या समः शुद्धो निगणः प्रहतः परः ॥ ४४
जन्मृद्धादिरहित आत्मा सर्भेगतोऽव्ययः । पर्‌(र) ्ञानमयोऽसङ्ग गुणजालयादिमिविपुः ४५
निदाधर्तुसंबादं वदामि द्विन तं शुणु । तऋतुत्रे्मसुतो ज्ञानी तच्छिप्योऽभूतपुलस्त्यनः ॥ ५६
निदाधः माप्तवि्योऽसमा्नगरे वै पुरे स्थितः । देविकायास्तटे तं च तककैयामास वै ऋतुः ॥। ४७
दिम्ये वर्षसदसेऽगा्िदाधमवलोकितुम्‌ । निदाघो वै्वदेबान्तेमुक्त्वाऽ्भं शिष्यमब्रवीत्‌ ॥

भुक्लयन्ते वृ्निर्त्पन्ना पषटिदा साऽक्नया यतः ॥ ४८

कतुरषाच--

दस्ति यस्य भुक्तेऽमे तषिव्हमण जायते । न मे कषुदमवचृधि कस्मासं परिपृच्छति ॥ ४९
षणे देहधमांस्ये न ममैते यतो द्विजै । पृष्टोऽहं त्या शरुयां दक्िरस्खेव मे सदा ॥ ५०
पमान्सर्वगतो व्यापी आकाशवदयं तः । अतोऽहं प्रलगात्माऽस्मीलयेतद्थं भवेत्कथम्‌ ॥ ५१

१ख.ग. "ते पुमाघ्रदेषोन च गौम पः । २ स. "वेष्ट तु न सत्संकर्पमानयम्‌ । ३ क. ल. ग, क पषा
दिता । ४ क. ख. ग. द. "ऋभुसवादमद्रैतवुद्धये श्च" । ५ ख. ग. शमत्रे । ६ ख. ग. तुष्टि गन्ता क वासकः । क्रमु
५ ख. ग. "ज । ततः कुत्संमवा तादतृप्ति ! ८ ख. ग. “तः । कृतः कुत्र क़ गन्तासीत्ये' ।

४७८ भीपदपायनयुनिपरणीतम्‌ - [अ० ३८१ शछो° १ 1
८ गीतासारः )
सोऽहं गन्ता न चाऽऽगन्ता नैकदेशनिकेतनः । सवं चान्यो न मवे्ना(ना) पि नान्परस्लत्तोऽस्म
वाऽप्यहृम्‌ ॥ ५२
मन्मयं हि शं यद्नमृदा दिं स्थिरी भवेत्‌ । पाथिवोऽये तथा देहः पार्थि; परमाणुभिः।॥५३
ऋतुररिम तवाऽऽचारयः भङ्गादानाय ते दिन । इहाऽगतोऽहं यास्यामि परमार्थस्तवोदितः ५४

एकमेवमिदं विद्धि न भेदः सकं जगत्‌ । वासुदेवामिषेयस्य स्वरूपं परमात्मनः ॥ ५९

ऋहतुषैषसहस्रान्ते पुनस्तक्नगरं ययी । निदाधं नगरभान्त एकान्ते स्थितमत्रवीत्‌ ॥

एकान्ते स्थीयते कस्मानिदाध ऋलुमत्रवीत्‌ ॥ ५६
निदाघ उवाष-

भो विम जनसंवादो महानेष नरेश्वरः । भविवी्य पुरं रम्यं तेनात्र स्थीयते मया ॥ ५७
ऋतुरुवाच -

नराधिपोऽत्र कतमः कतमधेतरो जनः । कथ्यतां मे द्विजश्रेष्ठ त्वमभिज्ञो द्विजोत्तम ॥ ५८
निदाध उवाच--

योऽयं गजेनद्रमुन्मत्तमद्रिशक्गसमुत्थितम्‌ । अधिरूढो नरेन्रोऽयं परिवारस्तयेतरः॥ ५९

गजो योऽयमधो ब्रह्मपयेष स भूपतिः । ऋतुराई गजः कोऽत्र राजा चाऽऽह निद्‌ाधकः॥६०
ऋतुनिदाघ आरूढो दृष्टान्तं पर्य वाहनम्‌ । उपय॑हं यथा राजा तरमधः कुञ्जरो यथा ॥ ६१
ऋतुः पराह निदाधं त कतमस्त्वमहं वदे । उक्तो निदाघस्तं नता प्राह मे स॑ गुरुधुषम्‌ ॥ ६२
नान्यसादैततेस्कारसंस्छते मानसं तथा । ऋतुः प्राह निदाघे तं ब्रह्मज्ञानाय चाऽऽगतः ॥ ६३
परमार्थं सारभूतम्ैतं द्वितं मया ॥ ६४
ब्राह्मण उवाच--
निदाघोऽ्पयुपदेशेन तेनाद्ैतपरोऽभवत्‌ । सर्वभूतान्यभेदेन ददे स तद्‌ाऽऽतमानि । | ६५
अवाप युक्ति ज्ञानात्त तथा सव मुक्तिमाप्स्यसि । एकः समस्तं त्वं चाहं ष्णुः सवैगतो यतः॥
पीतनीलादिमेदेन यथैकं श्रयते नभः । घरानितदष्टिमियत्माऽपि तथैकः स पृथक्पृथक्‌ ॥ ६७
अभ्निरवाच-
मुक्ति हयत्राप भवतो ज्गानसारेण भूपतिः । सेपताराङ्गानष्षारि ज्ञानं ब्रह्मेति चिन्तय.॥ ६८
यादिमहापुराण भग्नेयेद्ैतत्रदमविज्ञाननिरूपणं नामास्ीयधिकत्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३८० ॥
आदितः शोकानां समघ्यज्ञः-- ११२९०

~~~

अयैकाशीयधिकत्रिश्ततमोऽध्यायः ।

गीताप्तारः ।
अद्निरवाच-
गीतापतारं भवष्यामि सर्वगीतो्तमोत्तम्‌ । एष्य यमर्जुनायाऽऽह पुरा वै भुक्तियुक्तिदम्‌ ॥ !

# इदमर्धं नारित क. स. ड. पुस्तकेषु ।

~~~

+ सल. अव्रिकक्षः। २क,ख. ग. ठ. (वेनिदाघकः। पी" । ३ क. ल. ग, जञानात्सोवीरमू' । » छ, ""्णोऽ-
जनाय यमाह । -

[अ० ३८१ छो २-६२ ] अग्निपुराणम्‌ । ४७९
( गीतासारः )

श्रीभगवानुवाच
गतासुरगतासुतां न शोच्यो देहवाननः । आत्माऽजरो ऽमरोऽमेचस्तसमाच्छोकादिकं लयजेत्‌ ॥२
ध्यायतो विषयान्पुंसः सङ्गस्तष्पजायते । सङ्गात्कापस्ततः क्रोधः कोधात्संपह एव च ॥ ३
संमोहास्स्पृतिविभ्रश् बुद्धिना्ञासखणदयति । वुःसङ्गहानिः सत्सङ्गान्मोक्षकामी च कामनुत्‌ ॥४
कापलयागादात्मनिष्ठः स्थिरपह्गस्तदोच्यते । या निशा सवभृतानां तस्यां जागति सेयपी ॥ ५
यस्यां जाग्रति भृतानि सा निक्षा पद्यतो पुनः । आत्मन्येव च संतुष्स्तस्य काय न विद्ते ॥
, नैव तस्य कृतेनार्थो नाकृतेनेह कश्चन । त्विनु महावाहो गुणकमेविभागयोः ॥ ७
गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सन्लते । सर्व ज्ञानेनैव जिनं संतरिष्यति ॥ <
्ञानाभिः स्ैकमीणि भसमसास्कुरुतेऽजुन । ब्रह्मण्याधाय कर्माणि सै लक्ता करोति यः॥ ९
छिप्यते न स पापेन पदमपत्रमिवाम्भसा । समरभूतेषु चाऽऽत्मानं सवेभूतानि चाऽऽत्मनि ॥ १०
स्तते योगयुक्तारमा सर्वत्रसमद शनः । द्रुचीनां श्रीमतां गेहे योगशरष्टोऽभिजायते ॥ ११
न हि कटयाणकृत्कशिहुगेति तात गच्छति । दैवी हयेषा गुणपयी मम पराया दुरत्यया ॥ १२
मामे ये प्रपन्ते मायामेतां तरन्ति ते । आर्तो जिङ्गासुर्थाथा ज्ञानी च भरतषभ ॥ १३
चतुधा भजन्ते मां ज्ञानी चैकलरमास्थितः । अक्षरं व्रह्म परमं खभावोऽध्यात्मपुच्यते ॥ १४
भतमायोद्धवकरो षिसगैः करमसे्तितः । अभिभूतं क्षरो मावः एरुपश्वाधिदवतम्‌ ॥ १५
अधियङ्गोऽदमेवात्र देहे देहभृतां बर । अन्तकारे स्मरन्मां च मद्वां यालयतेशेयः ॥ १६
यं यं भावं स्मरन्नन्ते लजेदेहं तमा्ुयात्‌ । प्राणं न्यस्य शरुवोरमध्ये अन्ते भामति मत्परम्‌ ॥१७
ओभिदयेका्षरं ब्रह्म बदन्देहं तयजंस्तथा । बह्मादिसम्बपयंन्ताः सैव मम व्रिभूतयः ॥ १८
श्रीमन्तथोनिताः सवै ममांशाः प्राणिनः स्मृताः । अहमेको विश्वरूप इति ज्ञात्वा विपच्यते ॥
प्र श्यरं यो वेत्ति पेत्ङ्ः स प्रकीितः । पेततेत्रजञयोङ्गानं यत्तज्ज्ञानं मतं मपर ॥ २०
महाभूतान्यदकारो बुद्धिरव्यक्तमेव च । इन्द्रियाणि दरेकं च पञ्च वेन्दरियगोचराः ॥ १
च्छा दषः सुखं वुःस संघातशरेतना धृति; । एतत्त समासेन सविकारमुदाहूतम्‌ ॥ ररे `
अमानितरपदम्मित्वमदिसा क्षान्तिरार्जवम्‌ । आचार्योपासनं शौच स्थैयेमामतिनिग्रहः ॥ २१

इन्दियायेषु वैराग्यमनरदकार एव च । जन्पमृत्युनराग्याधिषुःखदोषानुदशेनम्‌ ॥ २४

आसक्तिरनभिष्वङ्गः ए्रदारग्हादिषु । नित्यं च समचित्तत्वमिष्टानिष्ठोपपत्तिषु ॥ २५
[4३ [+ १ (> ् ~ © $

मयि चानन्ययोगेन भक्तिरव्यमिचारिणी । बिषिक्तदेशसेवितवमरतिजनसंसदि ॥ २६

अध्यासङ्गाननिष्ठत्वं त्ज्गानानुदर्शनम्‌ । एतञ्ञानमिति प्रोक्तमक्नानं यदतोऽन्यथा ॥ २७
जेय यत्तत्मव्ष्यामि य॑ ज्ञा(यज्जञा)त्वा ऽफृतमशुते । अनादि परमं ब्रह्म स्ख नाम तदुच्यते २८
सतःपाणिपादान्तं स(दं तत्स)वतोकिशिरोएखम्‌ स्तःुतिमहोके स्ैमाटृल तिष्ठति॥२९
सर्वनद्ियगुणामासं सर्वन्द्रियविवजितम्‌ । असक्तं सर्वश्चैव निरणं गुणमोक्तृ च ॥ = ३०
बहिरन्तश्च भूतानामचरं चरमेव च । सृध्मत्वात्तद विज्ञेयं दूरस्थं चान्तिकेऽपि यत्‌ ॥ ३१
अविभक्तं च भूतेषु विभक्तमिव च स्थितम्‌ । भूतम च विद्यं ्रसिष्णु रमविष्णु च ॥ ३२

१ फ. ख. ग. ड, 'भूतस्थमात्मा' । २ ख. ग. "शयम्‌ । यं । ३ छ. सर्वे । , ख. ग. "दिमपरं बरह्म न ॒सत्त-
प्रासदु" । ५ फ. इ, भूतेषु नि" । ६ ख. ग. "भूतेभ्यो नि" । ।

४८० भरीमहैपायनपुनिपणीतेम्‌-- [ अ० ६८१ छो° ६६-५८ ]
( गविस्षरः )
उयोतिषामपि तर्ल्योतिस्तपमसः परमुच्यते । ज्ञानं हेयं ्ञानगम्यं हृदि सर्वस्य संस्थितम्‌ ॥ ३३
ध्यानेनाऽऽत्मनि परयन्ति केविदात्मानमात्मना । अन्ये सांस्येन योगेन कमयोगेन(ण) चापरे
अन्ये त्वेवमजानन्तः श्रुत्वाऽन्येभ्य उपासते । तेऽपि चाऽशु तरन्त्येव मृत्युं श्रुतिपरायणाः ३५
सखात्संजायते क्ञानं रनसो लोम एव च । प्रमादमोहौ तमसो भवतोऽज्ञानमेव च ॥ ३६
गुणा वर्तन्त इयेवं योऽवतिष्ति नेते । मानावमानमित्रारितुर्यस्त्यागी स निगुंणः ॥ ३७
उध्वमूलमधःकासमन्वत्थं पराहुरग्ययम्‌ । छन्दांसि यस्य पणौनि यस्तं वेद्‌ स बेदषित्‌ ॥ ३८
द्रौ भूतघगो लोकेऽसिन्दैव आसुर एव च । अर्सादिः क्षमा चैव दैवी संप॑त्ततो दृणाम्‌ ३९
न श्रौचं नापि वाऽऽ(चा) चारो ह्वामुरी संपदोद्धषः। # नरकत्वातको(दाः कोधरोभकमा-
स्तस्माज्नयं त्यजेत ॥ 8०
यद्गस्तपस्तथा दानं सावर लिविधं स्तम्‌ । आयुः सं बलारोग्यसुखायामनं तु साखिकम्‌ ॥
दुःखशोकामयायान्नं तीक्ष्णरूपनं तु राजसम्‌ । अमेध्योच्छि्टपूलयने तामसं नीरसादिकम्‌ ॥ ४२
यष्टव्यो विधिना यज्ञो निष्कामाय स साचिकः। यज्ञः फलाय दैम्भाय रानसस्तापसः क्रतुः
भद्धामन्रादिविध्युक्तं तपः श्षारीरपुच्यते । देवादि पूनाऽष्िसादि बा्छयं तप उच्यते ॥ ४४
अनुदेगकरं वाक्यं सत्यं स्वाध्यायसजजपः । मानसं चित्तसंत्रदधि्मोनमासमविनिग्रहः ॥ = ४९
सासिकं च तपोऽकामं फलाचथ तु राजसम्‌ । तामसं परपीडायै साखिकं दानमुच्यते ॥ ४६
देशादौ चैवे दातञ्यपुपकाराय राजसम्‌ । अदैशादाववह्ातं तामसं दानमीरितम्‌ ॥ =“ ४७
ॐ तत्सदिति निर्दशो ब्रह्मणस्िषिधः स्मृतः । य्गदानादिकं कमं सुक्तिमुक्तिमदं वृणामू ॥४८
अनिमिष मिभरं च त्रिवि कमेण फलम्‌ । भवललागिनां प्रेत्य न हु संन्यासिनां कचित्‌ ॥
तामसः कपैसंयोगान्मोदच्छशभयादिकात्‌ । राजसः साखिकोऽकामातयश्ैते कमेहेतवः \। ५०
अधिष्ठानं तथा कतत करणं च पृथग्विधम्‌ । निविधाश्च पृथक्चेष्टा दैवं चेवा पचमम ॥ ५१
एकं ज्ञानं साख्िकं स्यालृथग्ानं तु राजसम्‌ । अता तामं स्यात्कमाकामाय साखिकम्‌

४७

कामाय राजसं कमे मोहात ठ तामसम्‌ । सिद्धसिद्धयोः समः कत। साचिको राजसो ह्यपि

शोऽरसस्तापसः स्यातकार्यादिधीश्च साची । कायां सा राजसी स्याद्रिपरीता तु तापी
मनोधृतिः साचिकी स्यात्मीततिकामेति राजसी । तामसी तु म(पुत्र())शोकादी सुखं स तद
न्तगम्‌ ॥ ९५
सुखं तदराजसं चामरे अन्ते दुःखं तु तामसम्‌ । अतः परहत्तिभूतानां येन सर्वमिदं ततम्‌ ॥ ५६
स्वकर्मणा तमभ्यच्यं विष्णुं सिद्धि च विन्दति । कर्मणा पनसा वाचा सवीवस्थासु सवदा ५७
ब्रह्मादिस्तम्बपयन्तं जगदिष्णुं च वेत्ति यः । सिद्धिमामोति भगवद्धक्तो भागवतो धुवम्‌ ॥५८
इयादिमहापुराण मेये गीतासारनिरूपणं नमिकाशीत्यधिकत्रि शततमोऽध्यायः ॥ ३८१ ॥
आदितः शछोकानां समण्यङ्ाः- ११३४८

त
*# त्रिविधं नरकस्येदं दरं नाशनमात्मनः । कामः कोधस्तथा लोभस्तस्मादेतश्रयं यजेदिति क. ड. पुस्तकयोः पाठः ।
न

१ छ. "पत्तितो । २ क. ङु. दम्भार्ये । ३ क. ड. "दर्मो" । * ख. ग. “व विज्ञातम" । ५ क, ड, “न्यासो
मोरा" । ल, ग, “संत्यागो मो" । ६ क, ग, “्यादिधी रा । ७ ख, ग. इ, “लाय उत्तमः । षु ।

( भ० ६८२ छो ° १-२७ ] अध्रिपुराणप्‌ । ४८१
( यमनीता )

भथ ग्रशीष्याधिकत्रिशततमोऽभ्यायः ।

यमगीता ।
अप्निराच--
यमगीता भवकष्यामि उक्ता या नौचिकेतसे । पठतां शृण्वतां भुक्ल युके मोक्षाधिनां सताम्‌ ९
यप उवाच-

आसनं शयनं यानं परिधानग्हादिकम्‌ । ाञ्छलयशोऽतिपेहिन सुस्थिरं स्वयमस्थिरः ॥ २
भोगेषु शू(ष्वस)क्तिः सतते तथैवाऽऽत्मावरोकनम्‌ । प्रेयः परं मनुष्याणां कपिलोद्वीतमेव हि॥
सर्वत्र समदशित्वं निमेमत्वमसङ्ता । भ्रयः परं मनुष्याणां गीतं पञ्चशिखेन "हे ॥ ४
आगसरजन्मबास्यादिवयोऽवस्थादिवेदनम्‌ । श्रेयः परं मनुष्याणां गङ्ाविष्णुभगीतकम्‌ ॥ ५
आध्याप्मिकारिदुःखानामाचन्तादिमरतिक्रिया । भयः परं मलुष्याणां जनकोदरीतमेव च ॥ ६
अभिन्नयोभेदकरः प्रत्ययो यः परात्मनः । तच्छान्तिपरमे श्रयो ब्रहमोहवीतमुदराहूतम्‌ ॥ ७
कव्यमिति यत्क ऋग्यज्ञःसामस्गितम्‌ । कुरते श्रयसेऽसङ्गाजेगीषव्येण गीयते ॥ ८
हानिः सभरषरिधित्सानापात्मनः सुखतुकी । प्रेयः परं मनुष्याणां देवरोद्धीतमीरितम्‌ ॥ ९
कामत्गगातु विगानं सुखं ब्रहम परं पदम्‌ । कामिनां न हि विज्ञानं सनकोरीतमेव तत्‌ ॥ १०
भरतं च नित्त च कार्यं कमम परोऽत्रवीत्‌ । प्रेयसां प्रेय एतद्धि नैष्कम्यं ब्रह्म तद्धरिः ॥ ११
पमाश्वाभिगतङ्ञानो मेदं नाऽऽपनोति सत्तमः । ब्रह्मणा विष्णप्ेन परमेणाव्ययेन च ॥ १२
ञानं विद्ननमास्तकयं सौभाग्यं रूपमुत्तमम्‌ । तपसा छभ्यते सर्वे मनसा यद्यदिच्छति ॥ ११
नास्ति विष्णुसमं ध्येयं तपो नानश्ननात्परम्‌ । नास्त्यारोग्यसमं धन्यं नास्ति गङ्गासमा सरित्‌॥
न सोऽस्ति बान्धवः कथिद्वषणं मुक्त्वा जगदुरम्‌ । जधश्ोर्् हरिधग्रे देदेन्दियमनोुखे॥ १५
इत्येव संस्परन्भाणान्यसतयजेतस हरिभैषेत्‌ । यत्द्रह्म यतः सरव यत्सर्व तस्य संस्थितम्‌ ॥ १६,
अगराहकमनिदेश्यं सुमतिं च यत्परम्‌ । परापरखरूपेण विष्णु; सवहदि स्थितः ॥ १७
येषं य्परुपं केचिदिच्छन्ति तत्परम्‌ । केचिदिष्णु हरं केचिकेचिदरह्माणमीष्वरम्‌ ॥ १८
इनद्रादिनामभिः केचित्मू्य सोमं च कारकम्‌ । बरह्मादिस्तम्बपयन्तं नगद्विष्णुं बदन्ति च ॥१९
स विष्णुः परमं ब्रह्म यतो नाऽऽवतेते पुनः । सुवर्णादिपहादानपुण्वतीयोवगाहनैः ॥ = २०
ध्यानरतः पूनया च पर्मशला तैदामुयात्‌ । आत्मानं रथिनं बिद्धि शरीरं रथमेव ठु ॥ २१
बुद्धि तु सारथि विद्धि मनः मगरहमेव च । इन्द्रियाणि हयानाहभिषयांभेति गोचरान्‌ ॥ २२
आसेन्रियमनोयुक्तं भोक्तेत्याहुमैनीषिणः । यस्त्वविङ्ानवान्भवदलयवैक्तमनसा सदा ॥ २२
न सत्पदमवाभोति संसारं चाधिगच्छति । यस्तु विङ्गानवान्भवति युक्तेन मनसा सदा ॥ २४

स तत्पदमवाम्नोति यस्माद्यो न जायते । विज्ञानसारथियस्तु मनःपरप्रहवान्नरः ॥ २५
सोऽध्वानं परमाभोति तद्िष्णो; परमं पदम्‌ । इन्दियेभ्यः प्रा हथ अर्थेभ्यश्च परं मनः ॥२६
मनसस्तु परा बुदधिद्धेरात्मा महान्परः । महतः परमव्यक्तमन्यक्तातुष; परः ॥ २.७

# शदमर्धं नास्ति ख. पुस्तके ।

.-__- ------------_____
१ छ, माचिकेतसे । २ ख. ग, तमाप" । ३ क, क, “युक्तेन म ।

४८२ भरीमदरेपायनमुनिग्रणीतम्‌-- [ अ° ६८६ छो° १-१४ ]
( भाप्नेयमष्ाुराणमाहात्म्यम्‌ )

पुरुषान्न परं किंचित्सा काष्ठा सा परा गतिः। एषु सर्वेषु भूतेषु गूढात्मा न प्रकाश्चते ॥ २८

दह्यते तवग्र(गय)या बुद्धा सूश्मया सृ्ष्मदशिमिः । यच्छद्राजनसी प्राहञस्तथच्छेञ्जञान-

मा(न आप)त्मनि ॥ । २९
ज्ञानमात्मनि महति नियच्छेच्छान्त आत्मनि । ज्ञात्वा ब्रह्मात्मनोर्योगं यमाचैब्रह्म स्चवेत्‌ १०
अहिंसा सत्यमस्तेयं ब्रहमचर्यापरिग्रहौ । यमाश्च नियमाः पञ्च शौचं संतोषसत्तपः॥ ३१

स्वाध्यायेश्वरपजा च आसनं पञ्कादिकम्‌ । प्राणायामो वायुजयः प्रत्याहारः स्व(खोनिग्रहः॥

के छक्र विषये चेतसो यत्मधारणम्‌ । निश्ररत्वान्न धीमद्धिषौरणा द्विज कथ्यते ॥ ३१

पौनःपुन्येन तत्रेव विषयेष्वेव धारणा । ध्यानं स्मृतं समाधिस्तु अदैब्रह्मात्मसंस्थितिः ॥ ३४

घटध्वंसाद्यथाऽऽकाश्चमभिन्नं नमसा भवेत्‌ । युक्तो जीवो ब्रह्मणैव सद्रह्य ब्रह्म वे भवेत्‌ ॥ ३५

आमानं मन्यते ब्रह्म जीवो ब्ञानेन नान्यथा । जीवो घ्नानतत्कार्थमुक्तः स्यादजरामरः ॥३६
अग्निरुवाच-

वरिष्ठ यमगीतोक्ता पठतां यृक्तिगुक्तिदा । आलयन्तिको खयः परोक्त बेदान्तब्रह्मीमयः॥ १७
शत्यादिमहापुराण भाप्नेये यमगीताकथनं नाम द्यशीयधिक्रिशततमोऽध्यायः ॥ ३८२ ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ाः-- ११३८५

भथ श्यशीदखययिकत्रिश्षततमोऽध्यायः ।

आग्रेयमहापुराणमाहात्म्यम्‌ ।

अग्रिर्वाच-- ।
आग्नेयं ब्रह्मरूपं ते प्राणं कथितं मया । सपपञ्चं निष्पपशचं वि्याद्यमयं प्रहत ॥ १
कग्यजुःसामायर्वाख्या बिदा विष्णजगलनिः । छन्द्ःरिक्षाग्याकरमं(ग)निषण्ुऽ्योतिरा-
ख्यकाः ॥ २
निरुक्तधर्मशाज्ञादिपीपांसान्यायविस्तराः । आयुवैदपुराणाख्या धनुगन्धर्वविस्तराः ॥

विद्यां सैवार्थ्ास्राखया वेदान्तैन्या(१) हरिभैहान्‌। इत्येषा चापरा विधया परबिद्याऽ्तरं परम्‌॥
यस्य भावोऽखिष्ं विष स नो बाधते कलिः। अनिष्ट तु महायज्गानटृत्वाऽपि पिवृस्वधाम्‌
डृष्णपभ्यचयन्भक्लया नैनसो भाजनं भरेत्‌ । स्ैकारणमल्यनतं विष्णुं ध्यायभ्न सीदति ॥ ६
अन्यतच्रादिदोषोत्थो विषयाढृष्टमानसः । कृत्वाऽपि पापं गोविन्दं ध्यायन्पापैः परमुच्यते ॥ ७
तद्ष्यानं यत्र गोविन्द; सा कथा यत्र केकः । तत्कर्म यत्तद््थीयं किमन्यैषहुभाषितैः ॥ ८

न तप्तिता तु पुत्राय न श्षिष्याय गुरुद्रिनः । परमार्थं परं ब्रुया्देतत्ते मयोदितम्‌ ॥ ९
संसारे रमता रम्यं पुत्रदारषनं वय॒ । सुहृदश्च तथैवान्ये नोपदेशो द्विजेशः ॥ १०
कि एत्रदारभित्रैवी किं मितरतेतरवान्धवैः । उपदेशः परो बन्धुरीदशो यो विगुक्तये॥ ११

दिविधो पूर्वसर्गोऽयं दैव आसुर एव च । विष्णुभक्तिपरो दैवो विपरीतस्तयाऽऽसुरः ॥ १२
एतत्पवितरमारोग्यं धन्यं बुःस्वमनाशनम्‌ । सृखमीतिकरं नृणां मोकषदृधत्तदेरितम्‌ ॥ १४
येषां शृहेषु छिखितमाग्ेयं हि पुराणकम्‌ । पुस्तकं स्थास्यति सदा तत्र नेषरुपद्रवाः ॥ १४

१ विदधद्‌" । २. ग. "यश्विवा। ३. ग. “न्ताया ह" । ४ क. छ. "तमार्गो$' ।

[अ० ६८३ छो° १५४४] अग्निपुराणम्‌ । ४८३
( भप्नियमहापुरागमाहत्म्यम्‌ ) ८

कि तीयैरगोपदानैवा किं यजेः किमुपोषितैः। आपरेयं ये हि शृण्वन्ति अहन्यहनि मानवाः ॥१५
यो ददाति तिलमरस्थं सुरणस्य च माषकम्‌ । शृणोति श्छोकमेकं च आरेयस्य तदाुयात्‌॥ १६
ˆ अध्यायपठनं चास्य गोपदानाद्वि्षिष्यते। अहोरात्रङृतं पापं श्रोतुमिच्छोः प्रणश्यति ॥ १७
कपिलानां शते दत्ते यद्धवेऽज्येष्पष्करे । तदाप्य पुराण हि पठित्वा फरणुयात्‌ ॥ १८
ग्रहततं च नित्त च धर्म विदयाद्रयात्मकम्‌ । आग्नेयस्य पुराणस्य शराक्लस्यास्य सम॑ न हि ॥ १९
पठलनप्नेयकं नित्यं शुण्वन्वाऽपि पुराणकम्‌ । भक्तो वरिष्ठ मनुजः स्ैपापैः प्रमुच्यते ॥ २०
नोपसर्गा न चानथा न चौरारिभयं गृहे । तस्मन््यात्र चाऽऽपेयएुराणस्य हि शस्तकम्‌ ॥२१
न गर्भहारिणी भीतिर्म च बालग्रहा गृहे । यत्राऽऽ्ेयं पुराणं स्यान्न पि(वै)श्ञाचादिकं भयम्‌ ॥
कुण्वन्विभो बेदिरसात्श्रियः पृथिवीपतिः । ऋद्धि मामति वेरयश् वरदरधाऽऽरोग्यृच्छति ॥
यः पठेच्खुगुया्नस्यं समहम्िष्णमानसः । ब्रह्माऽऽेयं पुराणं सतत्र नदयन्तयुपद्रबाः ॥ २४
दिव्यान्तरी(रिीक्षमौमाधया दुःखम्राद्भिचारकाः । यचान्यहुरितं िंचित्तत्समै हन्ति केदावः॥
पठतः शृणतः पुसः पुस्तकं यजतो महत्‌ । आप्य श्रीपुराणं हि हेमन्ते यः श्रुणोति वै॥ २६
भपू्य गन्धुष्पाययरपिष्ठोमफरं लभेत्‌ । शिशिरे पुण्डरीकस्य वसन्ते चाशवमेधजम्‌ ॥ २७
्ीप्मे तु वाजपेयस्य राजसूयस्य वर्ष॑ति । गोसदश्चस्य शरदि फं तत्पठतो दृतौ ॥ . २८
आग्रेयं हि पुराणं यो भक्त्या पठतो हरः । सोऽचैयेचच वशिष्ेह ज्ञानयज्ञेन केशवम्‌ ॥ २९
यस्याऽऽपेयपुराणस्प पस्तकं तस्य वै जयः । लिखितं एूमितं गेहे भुक्तिक्तिः करेऽस्ति दि३०
इति काटापनरूपेण गीतं मे हरिणा पुरा । आग्रेयं हि पुराणं वे ब्रहमवियाद्रयांसदम्‌ ॥

विद्याद्य वशिषटैदं भक्तेभ्यः कथयिष्यसि ॥ ३१
वशिष्ठ उवाच-

व्यासाऽऽ्ेयपुराणं ते रूपं तरिद्याद्यात्मकम्‌ । कथितं ब्रह्मणो विषणोरग्रिना कथिते यथा ॥३२

सार्थ देवैश पुनिभिर्मह्यं सर्वाधेदरीकम्‌ । एराणमभ्रिना गीतमाग्रवं ब्रह्मसंमितम्‌ ॥ १३

यः पठच्छणुगाश्ास सिद्वा रेखयेदपि । श्रावयेत्पामेद्राऽपि पूजयेद्धारयेदपि ॥ 4;

सरपापर्विनिरभक्तः प्राप्तकामो दियं ब्रजेत्‌ । रेखयित्वा पुराणं यो दाद्विमेभ्य उत्तमम्‌ ॥ ३५

स ब्रह्मलाकमाभोति कुलानां शतमुद्धरेत्‌ । एकं शोकं पठेद्यस्तु पापपङ्कादवपुच्यते ॥ ३६

तसाद्यास सदा श्राय शिष्येभ्यः समैदरनम्‌ । शकावैुनिभिः सार्थं श्रोतुकामः पुराणकम्‌ ॥
आग्रेयं पठितं ध्यातं शुभं स्यादधुक्तेमुक्तिदम्‌.। अ्रये तु नमस्तस्मै येन गीते पुराणकम्‌ ॥ १८
व्यास उवाच--

वशिष्ठेन पुरा गीतं सूतैतत्ते मयोदितम्‌ । परा विध्राऽपरा विद्या खरूपं परमं पदम्‌ ॥ २९
आभरेयं दुम रूपं प्राप्यते भाग्यसेयुतैः । ध्यायन्तो ब्रह्म चाऽयं पुराणं हरिमागताः ॥ ४०
विधाथिनस्तथा विद्यां राज्यं राञ्याथिनो गताः । अपुत्राः पुत्रिणः सन्ति नाश्रया आश्रवं गताः
सौभाग्या्थी च सौभाग्यं मोक्षं मोक्षाधिनो गताः। लिखन्तो ठेखयन्तश्च निष्पापश्च भियं गताः
्ुकपैलमुसैः सत आग्नेयं तु प्राणकम्‌ । सूपं चिन्तय यातासि भुक्ति युक्तिं न संश्रयः ॥

भावय तव॑ च शिष्येभ्यो भक्तेभ्यश्च पुराणकम्‌ ॥ छ

१ ख, शण पै ब्ह्मषियाद्वयास्पदम्‌ । सोऽ । २ क. ङ, "यात्मकम्‌ ।

ीपूपायनदुनिपणीतपम्‌-- [ भ० १८६ शो° ४९-७२ ]
८ भानयमहापुराणमाहातम्यम्‌ )

मूत उाच- ।
उथासप्रसादादारयं पुराणं श्रुतमादरात्‌ 1 आग्रेयं ब्रह्मस्य हि पुनयः शौनकादयः ॥ ४५
भवन्तो नैमिषारण्ये यजन्तो हरिमीश्वरम्‌ । तिष्ठन्तः शरद्धया युक्तासतस्मद्रः समुदीरितम्‌ ॥ ४६
अभ्निना पोक्तपाभरेयं पुराणं वेदसंमितम्‌ । ब्रह्मविचाद्रयोपेतं भुक्तिदं पृक्तिदं महत्‌ ॥ ४७
नास्मात्परतरः सारो नास्मात्परतरः सुहृत्‌ । नास्मात्परतरो प्रन्थो नास्पास्परतरा गतिः ॥ ४८
नास्मात्परतरं शन्न नास्मात्परतरा शरुतिः । नास्मात्परतरं बानं नास्मात्परतरा स्मृतिः ॥ ४९
नास्मा्पसे हयागमोऽस्ति नास्मद्विधा पराऽस्ति हि । नास्मात्परः स्यात्िद्धान्तो नास्मात्पर-
प्रङ्गलम्‌ ॥ ९०
नास्मालरोऽस्ति वेदान्तः पुराणं परमं लिदम्‌ । नास्मालरतरं भूपौ विधते घस्तु दुकभम्‌ ५१
आग्नेये हि पराणेऽस्पिन्सरवविवाः प्रदरिताः । सर्वे मस्स्यावताराध्ा गीता रामायणं सिह ९२
हरिवो मारतं च नव सगाः प्रदरिताः ' आगमो वैष्णवो गीतः पूजा दीक्षा प्रतिष्ठया ॥ ५१
पवित्रारोहणादीनि परतिमारक्षणादिकम्‌ । मासादलक्षणाथं च मत्रा वै पूक्तिगुक्तिदाः ॥ ५४
प्ैवागमस्तदथश्च शाक्तेयः सौर एव च । प्ण्डलानि च वास्तु प्रव्राणि विषिधानि च ॥ ५५
परतिस्तगीधानुगीतो ब्रह्माण्ड परिमण्डलम्‌ । गीतो मुषनकोषशच द्ीपवषांदिनिन्नगाः ॥ ५६
गयागङ्गापयागादितीयंमाहात्म्यमीरितम्‌ । ज्योतिश्चक्रं स्योतिषादि गीतो युद्धजयार्णवः ॥ ५७
मन्वन्तरादयो मीता धमा वणदिकस्य च । अशोचं दरव्यदुद्धिश् प्रायतत भदरितम्‌ ॥ ५८
राजधा दानधमां व्रतानि बि्रिधानि च। व्यवहाराः शान्तयश्च ऋगेदादिषिधानकम्‌ ॥ ५९
सू्॑वशः सोपवेशो धरुर्ैदथ वे्यकम्‌ । गान्धववेदोऽधेशासं मीमांसा न्यायाविस्तर; ॥ ६०
प्राणसंर्यामाहात्यं छन्दो व्याकरणं स्पृतम्‌ । अर्टकारो निषण्टुश्च शिक्षा कख इष्टेदितः ६१
नैमित्तिकः भाकृतिक्नो रय आत्यन्तिकः स्मृतः । वेदान्तं ब्रह्मविह्ानं योगो इष्ट ईरितः ६२
स्तोत्रं पराणमाहास्म्यं विद्या हष्ठादश्र स्मृताः । छषेदाचाः परा हत्र परा वि्ाशक्तरं परम्‌ ॥

समपशं निष्मपश्चं ब्रह्मणो रुपपीरितम्‌ । इदं पश्चदशसाहसं शतकोटिपरषिस्तरम््‌ ॥ = ६४

देवलोके देवतै प्राणं पठ्यते सदा । छोकानां हितकामेन संक्षिप्योद्ीतमभ्रिना ॥ ६५
सर ब्रह्मेति जानीध्वं मुनयः शौनकादयः । शुणुयाच्छरवयेद्ाऽपि यः पठेत्पाठयेदपि ॥ ६१
लिसेष्टिखापयेदवाऽपि पएूनयेत्कीरयेदपि । (शरपुराणपाठकं चैव पूजयेत्मयतो दपः ॥ ६५
पोभृहिरण्यदानाधैवल्नारंकारतरपणैः । तं संपूज्य ठमेचैव पुराणश्रवणात्फलम्‌ ॥ ६८

पुराणान्ते च वै कुयीदबदयं द्विजभोजनम्‌ । ) निभैः माप्तसर्वाथैः सकुलः स्वगेमाषुयात्‌ ६९
सरयश्र पस्तकाय सूपं मै प्संचयम्‌ । पदिक वन्धपक्लादि दथाधः स्वगैमाप्तुयात्‌ ॥ ५‹
यो दघादव्रह्मलोकी स्यात्पस्तकं यस्य वै शे । तस्योत्पातभयं नासि युक्तिरुक्तिमाप्तुयात्‌।

ययं स्मरत आग्नेयं पुराणं रूपमैश्वरम्‌ । सृतो गतः पूनितस्तैः शौनङाधा हरि ययुः ॥ ७:
इत्थादिमहपुराण आप्नेय आप्रयपुराणमादाद्म्यकेयन्‌ नमि श्यकी यधिकशततमोऽध्यायः ॥ ३८३ .॥
ताड -११५५* । ,

पणी तमभि पुराणौ॥५\ 9

1)