अआनन्द्य्मसस्छ्तय्न्धावाः 1 :

ब्रन्बाङ्कः ४२ ।
श्रीमरसायणाचार्यविराचितभाष्यसमेता

इष्णयजुर्वेदीयतेतचतिरीयसंहिवा । `

~~ ०५

तत्र पष्ठसपमाष्ठकद्यरूपोऽउमो मागः (<) 1

एवष्पुस्नक
: ¦ वे. शा. सै. रा. कारीनाथसान्नी आगार, इत्यते; सैदोपितम्‌ । ६
व्च

राषमहादुर इत्यपपद्धारिभिः
° गंगाधर बाप्राव कणि”
[य
ुण्ाङ्पपतने ।

भमन्‌ " महादेव चिमणाजी आपदे *

इत्यमिधेयमहामागग्रतिष्ठापिते

५.
€ आनन्दाश्रमसुद्रणास्य
आयतताक्षदरयिल्वा

मकाशितम्‌ |
दितीयेयमड्कनात्रतिः +
^ -ालिवाहनकान्दाः १८७३ 1 +
छिस्ताब्दाः १९५१ ।
रा रायात्तनानुसरिय स्वायचीषनाः )।
मे रूपकपटकम्‌ ( ६) ।

8 ¶8 -

हार
11
1. रषः ८4८८

अ 2. 54
००८००५५ । क भन

( कृष्णयज्जवैदी यतेततिरीयसंहितायां षषटोऽकः ) 1

( ततर प्रथमप्रपाठके भथमोऽनृवाकः ) 1

हरिः ॐ।

्राचीन॑वश्शं करोति देवमनुष्या दिशो व्य॑भ-
जन्त प्राच देवा दक्षिणा पितर प्रतीचीं मनुष्या
उदीची ५ रद्रा यल्ाचीनव तं क रोतिंदेवलोकमेव
तयज॑मान उपा्ैति परं श्रयव्यनर्दितो हि दैव-
लोको भ॑नुष्यलोकाज्ास्मालोकतसेवतव्यमिवेत्याहुः
को हितदेद्‌ पयम्मिह्ठोकेऽस्तिं बा न वेति
दिषषव॑तीकाशान्करोति ( 9.) उभयेलोकयेरभि-
जित्य केशदमशर पते नखानि नि न्तत भृता
बा एषा तगेष्या यत्केरभश् प्रतानेव त्वच॑
# ˆ ममेध्याम्॑त्य यिये। भरता मेधमुपैत्ङ्गिरसः
सवर्ग लोकं यन्तोऽपपर शक्षातपशी प्रोदरयनम्सु

स्नाति साक्षदेव

स्ञाति तीयंहिते तारम

तीथमेव समाना भवत्यः पवन्तर्‌त एवं

दव्यम्‌ । तपरतदुनुवाकस्य माध्यव्‌ {९९५ पृ द्रव्यम्‌ )
२९९८-१

२६७८-१

श्रीमत्सायणाचा रविरचितमाप्यसमैता- [६ ष्ठकाण्ै

( ्कमादिकृतस्य परागवशपवेशामिधानम्‌ ) २

व्यथो आचिष॑मेवेतामा शासतऽेसतूषाधाने
वायोवतिपान पितृणां नीविरोप॑धीनां प्रघातः
(३ ) आदित्यानां प्राचीनतानो विष्वा
देवानामोतुकष्राणामतीक्ञास्द्वा पुनस्स
वत्य॑ यदवासो यदवाससा दीक्षयति सवीभिरैनै
देवतःमिदीक्षयाति बहिग्राणो वै म॑नृष्यस्तस्पा-
हनं प्राणोऽश्नाति सर्राण एव क्षक्षत भारतो
भवति यावनिवास्य॑॑प्राणस्तेन सह मेधमुति
घतं देवानां मस्तु पितृणां निष्कं मनुष्याणां
तद्र ( ४ ) एतत्स्॑वंदेवत्य यन्नव॑नीतं यननव॑नीतिना-
भ्यङ्क सव। एव द्वेताः प्राणाति प्रच्य॒तो वा
एषोऽस्माष्टोकादर्गतो देवलोकं यो ककषितोऽ
न्तरे न्नीतं तस्माज्नव॑नीतेनाभ्यङक्तेऽलोमं
यञ्चषा ग्यावृत्या इन्द्रो वृजरम॑हन्तस्य॑ कनीनिका
प्राऽपतत्तदाञजन मभवथदाङ्क्ते चक्षरेव भराव
व्यस्य वृक्ते दक्षिणं पूर्वमाऽङ्क्ते ( ५) सन्य
हि पूव मनुष्यां आश्जतेन निधकर नीवि
मनुष्यां धावन्ते पञ्च छत आऽङ्क्ते पर्ाक्षरा
पाक्तिः पाङ्क्तः यञ यक्ञमेवाव॑ रुन्धे परि"
मितमाऽद्ते परिमितः हि भुष्यां भक्ते
सतूलयाऽपङृततेऽपतूलथा दि भनष्यां जते
ध्याये यद्‌\तूरयाऽऽ्षीत वं इव स्यारसदू-
छयाऽद्ते भितनतवायं ( ९ ) दनद वृत्रम॑ह्‌-
सुसोऽपो प सय्॑चिय्‌त्‌ तासां य्मेभ्यं॑यृ्तियु«

५.

पषा०उभेनु०१] छष्णयज्दीयतोकषरी पसुता । ९४७६
‡-(्कमादिर्तस्य परा्शपेशाभिधानप्र )
सरदैवमासी्द्पो्दकाभत्ते दर्भा अमवन्यदरमपु-
लीलेः प्वय॑ति या एव मेध्यां यक्तियाः सदैवा
आपस्ताभिरवन पवयति द्वाभ्यां पवयत्यहोरात्रा-
भ्यांमेनं पययति चिभिः पवयति चथ इमे
लाका एभिरेवैनं लोकः पवयति पञ्चभिः ( ७)
पवयति पञक्षरा पक्तिः पृक्तौ यज्ञो यक्ञा-
यवेन पवयति पद्भिः प॑वयति पङ्का ऋतव ऋत्‌-
^ भिंरेवेनं पवयति सतभिंः पवयति सप्त छन्दा शप
छम्दोभिरेवैनं पवयति नवभिः पवयति नव वे
पुरुषे प्राणाः सप्रौणमेनं पवयत्येकंविरदाप्या
प्रवयति दश हस्यं अद्गृयो दश्च पयः
आत्मेकवि्ो याव॑निव पूरुषस्तमपरिवर्भमू
(< ) प्रवयति चितसतिस्वा पनावि्याह
मनो वै चिखतिर्भनैसवैनै पवयति वाक्पतिस्त्वा
पुनावित्यौह वावन पवयति देवस्त्वा सविता
पुनालित्यांह सवितृध्सृत एवैन पवयति तस्य॑ ते
पवित्रपते पृवित्रैण यस्मै कं पने तच्छ॑केयमित्यां
हाऽऽशिषमेवेतामा शास्ति (९) ॥
( अतीकाशान्कैरोतपेवैशयन्वीय स्नाति पातो भ॑नुष्पाणा वद्वा अन्ह्ं

मिलवां पृशचमिरदिवरममचतारिरदाज्च ॥ १ ॥ )

इति ृष्णयजुवैदीयतेत्तिरीयरसंहितायां पष्ठा्टके प्रथम-
प्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥

६९८५

शरीमत्सायणा्ोविरकितिमाप्यसमेता- [दष४कणै-
( दीक्षा ुत्मभिधिरप्र)
(अथ षष्ठा प्धुमप्पाठके द्वितीयोऽहुवाकः )
यन्तो वै देषा यज्ञायापुनत त एवाम॑ष्य

एवं विदरान्यज्ञायः पुनीते भवत्येव वहिः प॑वधि-
श्वाऽन्तः पर पादयति मनुष्यलोक पवन पवयित्वा
पूं दैवलोकं प्र ण॑यत्यक्षित एक्‌ याऽयेत्पहः
शुवेण चत॑स्रो जुहोति दीक्षितलवायं सखुचा वश्वमीं
प्ीक्षरा पष्क्तिः पाङ्क्तो यज्ञो यज्ञमेवाव रुम्ध
आकूतय परभनेऽधय (१) स्वाहेतयाहाऽकत्या दि
परो यज्ञमभि प्रगरक्ते यजेयेति मेधायै मन॑-
सेऽ्रये स्वाहत्याह मेधया हि मन॑सा पुरषो
य्ञम॑मिगच्छंति सरस्वत्यै पृष्णंऽ्ये स्वाहे-
प्याह वाग्वै सरस्वती प्रथिवी पूपा वाचेव
्रधिव्या यज्ञं ्धद्क्त आ देरवीवहतीरविष्वरभ्‌ 1
इत्याह या वै वर्यास्ताः ( २ ) आपो देवीहतीः
विं्वरौयुवो यदेतय्चनं बरुपादिव्या आपोऽशान्ता
इमं लोकम भच्छेयुरपों देवीर्ृहतीर्विश्वसेयुव इ्य(-
हास्मा एवैनां लोकाय शमयति तस्मौच्छान्ता शमे
छोकमा गच्छन्ति याव थिवी इत्याह यावाप्रथि-
भ्योहिं यज्ञ उव॑न्तरिक्षमित्यौहान्तरंक्षे हि यक्तो

बहस्पतिनो इविपां वृधातु ( १) इत्याह बह्म वै
देवानां वृहस्पति्ह॑णेवासं यज्ञमवं रन्धे यदत्रया-
दिधेरितिं यज्स्थागुभंच्छेदृवृधावित्याह यजञस्थाप॒मेव
परि वृणक्ति पनाधतियंज्म॑सननत सोऽस्मा परा

५

9

भैपा०१अब्‌०२] कृप्णयनुदीयतेत्तरीयसंहिता | ११८१
( दीकष्यमिषानम्‌ )
छेत प्र यजुरब्ठीनाख साम तमरगुद॑यच्छचहगृदयं
च्छतदैदृरहृणस्यै।द्रहणत्वम्रचा( ४ ` होति यज्ञ-
स्योयतथा अनुषटन्छन्द॑सागुद्‌यच्छदित्यांहुस्तस्मादन्‌-
ष्टमा जोति यक्ञस्योयत्ये दवाद॑ा बात्सवन्धान्पुद॑-
यच्छकनित्याहुस्तस्मं दृद्रादाभिषात्सवन्धविदे दीक्ष-
यन्ति स्ता वा एपर्नषटुगवागनु्टदेतय्चां दृक्ष
ति वाचैवैनः सव॑ दीक्षयति विश्व देवस्य नतु-
रित्यांह साविञ्यैतेन मरत वृणीत सख्यम्‌(५)इत्यौह
पित्देवततेन विभ्वे राय दपध्यसीत्यौह वेशवदेभयैतेन
य्न वृणीत पुष्यसर इत्यह पौष्णयेतेन सा वा एषः
कसैवदेवत्ां यदेतयर्चा दीक्षयति सरवामिरेेनं देवतां-
भिदीक्षयति सपाक्षरं प्रथमं पदमषटाक्षराणि जीणि
यानि जीणि तान्यष्ावुषंयन्ति यानि चत्वारि
तान्यष्टौ यदाक्ष॑रा तेनं (2) गायत्री यदैकादङा-
क्षरा तेन॑ भिष्टुग्यद्वाद्‌शाक्षरा तेन जग॑ती सा
वा एपकर्स्वाौणि छन्दासि यदेतयचां दक्षपौति
सर्वभिरेवैनं छम्दोभिरक्षयति सपाकं परथमं पदर
स॑दा शक्वरी परावः शक्वरी पञूनेवावं रन्ध
एक॑स्मादक्षरादनापत प्रथमे पदं तस्मायद्राचोऽनौष्तं
तम्म॑नुष्यौ उप॑ जीवन्ति पूर्णयां जोति पूणं श्व
हि प्रजापतिः परजाप॑तेरप्तये ्युनया जुहोति भ्यू
नादि प्रजापतिः प्रना असनत प्रजाना* मृष्ट (५) ॥
4 ( भग्नया वातृ सख्यं वेनं
षि पदर च )॥ २॥

५५५

५६९९ . धौभप्ायमाचायूविरचितमाष्यसमेता- [६ष४काणैन
( हष्णाजिनादिमिदक्षिकरणागिषानम्‌ }
इति छृष्णयज्रवदीयतैत्तिरीयसंहितायां पषठाषके
प्रथमप्रपाठक द्वितीयोऽरुवाकः॥ र ॥

( अथ पष्ठ प्रथाप्रपठङ वृतीयोऽनुषाकः ) ।

क्रक्सामे धे देवेभ्यो यज्ञायाऽति्ठमाने ष्णो
रूपं शत्वाऽपकरम्यौतिष्तां तैऽमन्यन्त ये वा मे
उपावर्स्यतः स इदं भविष्यतीति ते उपामन््यन्त
ते अहोराजयोंमंहिमानमपानिधायं॑देवानुपाष॑तं-
तामेष वा रचो वर्णो यच्छं हैष्णाजिनस्येष
साभ्नो यर्छृष्णश्क्सामयोः रिल्यै स्थ इत्याहः
क्समि एवाव रन्ध एषः ( १ ) वा अह्लो वर्णो
यच्छं छैष्णाजिनस्यैष रात्रिया यत्छष्णं यवे
वे्मयोस्तत् न्य॑क्तं॑तदेवाव॑रन्धे रृष्णाभिनेनं
दीक्षयति बरह्मणो वा एतद्रूपं य्छष्णाजिनं ब्रह
वनै दीक्षयतीमां धिय शिक्ष॑माणस्य देवेत्याह
यथायज्रेवैतदभं वा एष यदीकषित उल वासः
भर्ते तस्मात्‌ ( २ ) गर्माः प्राता
जायन्ते न परा सोम॑स्य कयादपौण्वीति यरा
सोम॑स्य कयाद॑पोण्वीत गर्भाः प्रजानां परापा-
वुंकाः स्युः करीति मोमेऽपौ एते जाय॑त एव तद्थो
यथा वीयाश्सं प्रत्यपोपते तादगेव तदृङ्गिरसः
सुव्री लोकं यन्त ऊर्ज व्यभजन्त ततो यद्य.
सिष्यतते शरा अभव्गवै ररा यच्छरमथीं
(६) मेखला भवसर्नमेषावं इन्धे मध्यतः सं

भरषा०१अनु०। छृष्णयजुवदीयतेततिरीयसंहिता । "` ६६८३
( हृम्णाजिनदिमिदीक्षाक्रणमिवानव्‌ ) ५
न॑द्यति मध्यत एवास्मा ऊज॑ दधाति तस्मा॑न्म-

ध्यत ऊर्जा भजत ऊर्व वे पषस्य नाभ्य मेध्य
मवाचीनैममेध्यं यन्॑ष्यतः संनह्यति मेध्यै॑चैः
वास्य॑मिष्ये च व्यावर्तयतीन्ं वृत्राय वजं ्ाहं-
रतस तरेधा व्य॑मवतस्पयस्ृतोंयः रयस्तृपीयं यूप॒-
स्ततींयम्‌ (४) येऽन्तः श॒रा अशीवैन्त ते श॒रा
अंमनृन्तच्छराण;ऽ शरत्वं वजो वै शुराः त्तु
वे म॑ुपयस्य भ्रातुवयो यच्छ॑रमयी मेला सति
वनेव साक्षतं घ्रातव्यं मध्यतोऽपं हते जि
दैवति तिदद भाणश्चिवृतमेव प्राणं मच्यतो यज~
माने दधाति पृथ्वी भ॑वति रल्जनां व्याकृत्ये
भेलंछया यजमानं दुक्षयति योकनेण परी
मिश्वनतवाय॑ (५) यज्ञो दक्िगामृम्धष्यायत्तार
सम॑मवत्विन्रौऽचायतसोऽपन्यत यो वा इतो
ज॑निष्यते स इदं म॑बिष्यतीति तां भमि नस्या
इन्द्र॑ एवाजांयत सोऽमन्यत यो वै मदितोऽप॑रो
जनिष्यते स इदं भविष्यतीति तस्यां अनृष्श्य
योनिमाऽच्छिनता पतथसाऽमवनत्मूतव॑शायै
जन्म॑ (६) तारः हस्ते न्यवेशयत तां गमु
न्यवधात्सा छष्णविषाणाऽर्मवादि्॑स्य योनिरसि
मामा हिश्दीरितिं छृष्यिपाणां मर य॑च्छति
सयोनिमेव यजं करोति स्योनं विणा
सोनिमि््र॑ः सयोनित्वाय छ्य ववा सुसु-
सवाथा इत्याह तस्मादक्पच्या ओ्पधयःपुच्यन्त्‌

६६८४

शरौमत्सायणांचार्यदिरदितमध्यसमेता- [धहकाण-

(दण्डादानादिकरणपू्तकनियमानुष्ानविषिः)
भुपिप्यलाम्यस्सोष॑धीम्य इत्याह तस्मादोष॑धयः
फ गन्ति यद्धस्तेन (७) कष्डूयेतं पाम-
नंभावुकाः प्रजाः स्युयत्स्मयेत नसरंमाबुकाः छृष्ण
विपाणयां कण्टूयतेऽपिगरद्य स्मयते प्रनानं। गोपी-
थाय न पुरा दक्षिणाभ्यो नेतोः रष्णविषाणाम्वं
श्ेतयसुरा दक्षिणाभ्यो नेतः छष्णविषाणाम॑व-
चतेयोनिः प्रभानौं परापातुंका स्यान्नीतासु दक्षि
णास चातरलि छृष्णविपाणां प्रास्यति योनिँ
य॒ज्ञस्य चात्वाटं योनिः छृष्णविषाणा योनविव
योनिं दधाति यक्षस्य सयोनित्वाय (८) ॥ `

(स्थ ए्ष वसच्छरमवी युपसं मिथुनलाय
जन्म हृसेनाशच॑तवारिररच्च । ) त

इति कै्णयजरवेदीयतेततिरीयसंहितायां षष्ठा प्रथम-

भ्रपाठकं तृतायोऽनुवाकः ॥ ३ ॥

( अथ ष्ट प्रथमप्रपाठके चतुयोऽनुषाकः ) ।

वे देभ्योऽपौकमयज्ञायातिं्माना सा बन्‌-
स्पतीन्पाविरततेषा वाग्वनस्पतिषु बदति या दुन्दुभो
यातूण॑वे या पीगणायां यदीक्षिदुण्डं प्रयच्छति
पाचभेवाव सन्ध ओदुमपरो भवतयूगवां अम्बर
ऊ्ज॑भेवावं रुन्धे ससेन संमतो मयति मुखत
एव।स्मा ऊर्ज दधाति तस्मान्मृखत ऊनां शते
(१) कीति सोमे मेनावरुणाय॑द्ण्डं प्र य॑च्छति
मैनाबरपो हि पुरस्तादविर्भ्यो क्च विभन॑ति

ैषी*¶अनु ०४} छप्णयजुषदीयतीत्तिरीयसंहिता ।

4

(ण्डा

९९९

दानःदिकरणपृकनियमःनृष्ठ
तागरृबिजो यज॑भने प्रतिं छापयन्ति स्वाह यज्ञं

मनसैत्यौह मन॑सा पि पृरुपं च्छ॑तिस्वाहा
याव॑प्रथिवीन्यामितग॑हं चावे।४०५) ६ यज्ञः स्वा-
होरोरन्तरिक्षा द्याह तरि हि यक्ञः स्वाह यज्ञं
वातादा रम्‌ इत्यहायप्र (२) वाव यः प्वतेप्त
यज्ञस्तमेव भादा रमते सी दन्येति वाच य-
च्छति यक्षस्य प्रत्या अदीक्षि्टायं बाक्षग इति
तिपा रवाह देवेभ्यं एनं पाऽऽह निरववरुमयेम्य
एवेन देवमनुषयेभ्यः प्राह न पुरा न्षन्भ्यो वाचं
वि प्रनेयतपरा नक्षत्रेभ्यो वा “' विम्रनेयकञं विच्छ
न्यात्‌ (द)उदितेषु क्ष॑नरेषु तं छणुतेति वाय्‌ वि
परंजति यज्ञव॑तो यैः दक्षितो यक्ञमेवाभि वाचं वि
सृजति यदि विूनेदै्र्वाश्चमनु ब्रयाय॒ज्ञो
विष्ुयं्ञनैव यज्ञः सं वनेति दैवी धियँ मनामहू
इत्याह यन्ञमेव तन्प्दयति शुपारा ने अद्र
इत्याह स्यु्िमेवार्व २१५८४) वह्यवादिनों वदन्ति
होतभ्यः दीक्षितस्य ग्रहादइ न होतव्या दमितिं
हक दींकषितो यन्तरहुयायज॑मानस्यावदायं जहुया-
यन्न जंयाय॑नञपरुरन्तश्थाये देवा मनोजाता मनो
युज इत्याह प्राणा वेदेवा मनोजाता मनोयुनस्ते-
ष्वेव परोक्ष होति तेव हं नवाईमःस्वपनं
कीलितः रक्षाधि जिषाध्सनत्याभिः (५)सलु पै
रकषोदाऽमे लशु जागृ वय॒ मंवि पीमदीत्या-

२१८५

१९८६

८५

श्ीमत्सायणाचाय॑दिर वितनाप्यसमैता- [देष्काण्दै-

(दण्डाद्नादिङरणपूवकनियमानु्नविषिः)
हाभिमेवाधिपां छत्वा स्वपिति रक्ष॑सामरपहत्या अव-
त्यभिव वा एष करोति ये। दीक्षितः स्वपिति त्म
चतपा अीत्याहाभिमे देवाने! वतप॑तिः स एवैनं
बृतमा लम्भयति दैव आ मर्लष्वत्याहे दैवः (२)
चेष सन्म तवं यजञेषवीडच ईत्याहित दि यज्ञे
पवीडतेऽ वे दीक्षितासतपुषं इन्दं देवत; काम
न्ति विग्वि देवा अभि मामाऽववृत्नानेतयहिद्धियेणे-
वेन देवताभि, सं भयात यदतय्यजुरन बरूपायार्वत एव
पद्नभि दीक्षत तावन्तोऽस्य पुर्वः स्यू रास्वेयत्‌
(७, सौोमाऽऽभपे। मरेत्याहापरिमितानेव परनवं
रुन्धे चन्द्रमसि मम मोगा मवेतयाह यथदे-
बतमेदेनाः प्रतिं गृह्णाति वायै तवा वरंणाय तेति
येदेवमेता नानुदिरेदय॑थददवतं दक्षिणा गमयदा
देवताभ्यो ब्च्येत यदेवभेता आनुदिङ्तिं यथदिष्‌-
तमेव दक्षिणा गमयति न देवत।भ्य आ५८)वदच्य-
ते देवीरापो अपां नपादित्याह यदौ भष्य यक्ञिय॒र
सदषं तद्रौ माऽ कमिपमिति ववितदादाच्छिनन
तसतं पृथिष्या भनु गेषमिरत्याह सेऽमेव छताऽ
पयैति (९)॥

(पृते चिनयादुनवेऽपर)ह दव धहेवताश्च आ वमिव ) |

इति षष्णयञवदीयौै्तरीयसंहितायां प्ठाधके
प्रथमप्रपाठके चतृर्थोऽनुवाकः ॥ ४॥

५९०१७ न्५] = हृष्णयज्दीयौतिरोयतंहिता। = ११८७
( प्रायफीयाविषानम्‌ )
अय पृष्ठे प्रथमपादे प्चणोऽनुवाकः ) ।

देवा वै दैवयज॑नमध्यवसताय दिशो न प्राजान-
न्तै१ऽन्योन्यमुपांधावन्वया प्र जानाम्‌ त्वयेति
तेऽदित्या९ सम॑भियन्त त्वया प्र जा॑नामेति साऽ
वाद्व वृणे प्रप्रायणा एव वों यज्ञा मईदयना
असननिति तस्मांदादित्यः प्रौयणीयो -यक्ञानामा-
दित्य उदयनीयः पञ देवतां यजति पञ्च दिशं
दिशां र्तस्य (१) अथो पर्चक्षरा पष्क्तिः
पाङ्क्तो यज्ञो यज्ञमेवावं रुन्धे पथ्या स्वस्ति-
यजन्राचीमेव तया दि प्राजानन्नभिनां दक्षिणा
सोमेन प्रतीचीः सवि्ोदीचीमदित्योध्वौ पथ्या
स्वस य॑जति प्राचीमेव तया दिषो प्रजानाति
पथ्याई स्वस्तिमिष्टाऽीपोमौं यजति चक्षुषी दा
एते यज्ञस्य यदुक्ोपोमो ताभ्यामिवान परयति
(२) भीषा संविता१ यजति सवितृभर-
सूत एवानु पडयति सवितारंमिषाऽदिंतिं यजतां
वा अदििरस्यामेव प्रतिषटायानुं परयत्यदिंतिमिष्ठा
मारुतीमचमम्वौह मरुतो च देवानां विरो देव-
विहो खलु वे कल्प॑मानं मनुष्यविशमनुं कस्पते
यन्मौरुतीमृच॑भन्वाह विशां कटृपयै ब्रह्मवादिनो
वदन्ति प्रयाजवंदननूयाजं प्रौयणीयं कारय॑मनुया-
जधत ( ३ अप्रयाजमुंदयनीयमितीमे वै प्रयाजा
अमी अनूयाजाः मैव सा यज्ञस्य सेततिस्तच्तथा
न कृर्यमात्मा वै म॑याजाः प्रजाजनुंयाजा यतं

३९८८

( अरुणया सोमकयामिषानम्‌ )
याजान॑न्तरियिादात्माममन्तरिंयाधदनूयाजारमन्त-
रियाल्मजामन्तसिथाद्यतः खकु वै यज्ञस्य वित॑-
तस्य॒ न क्रियते तदृ यज्ञः परां भवति यज्ञ
पराभवन्तं यज॑मानोऽनु ( ४ ) प्रां भवाति
प्रयाजषैदेवानं याजव॑सायणीय कारय प्रयाजवद्‌
नूयाजवदुदग्ननीयं नाऽऽत्मानमन्तरेति न प्रजां न
यज्ञः पराभवति न यज॑मानः प्रायणीयस्य
निष्कास उंदुयनीरयममि निर्व॑पति सैव सा यज्ञस्य
संततयः प्रायणीयस्य याज्या यत्ता उद्यनीय॑स्य-
यान्याः कर्थासर।कं लोकमा रोदखामायकः
स्याद्यः प्रीयणीय॑स्य पुरोनुवाक्यास्ता उदयनी-
य॑स्य यायाः करोत्यस्मिनेव छोके प्रति
तिष्ठति (५)॥

( रति ऽ्व्यतूवाजवधरमानोऽत पुरोनुवाक्यास्ता अटौ च॑ । )
इति छृष्णयज्ञवदीयतेततिरीयसंहितायां पष्ठाष्टफे प्रथम
प्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ ५॥

(अथ षष्ठा प्रथापरपाठके पोऽनुबाकः ) ।

कटश वै सुपर्णी चौऽऽमरूपयोरस्पपेता सा
कटः सपण जरत्पाऽर्वदीततृतीय॑स्थायितो दिवि
सोमस्तमा ईर वेनाऽक्ानं नेष्कीणीष्व्तयं
कट्ूरसौ सुपण छन्दासि सोपर्णीयाः साऽर्जषीद्‌-
स्मै पै पितरौ पुतरानिपरतस्तूती य॑स्यामितो दिवि सो-
मस्तमा र तेनाऽऽ्मानं निष्कींगीष्व (१ ) इतिं

शीपरक्ायणाचा्विरचितभा्यसमेता- [६ षष्टकषाणै*

° भ्‌ ०६] कम्णयञुवेदीयतैकतरीयसं हितां । ६१८९
( अक्णया सोप्रकयाभिधानमन )

मा कडूरषोचदिति जगत्दैपतच्चतदशाक्षरा सती
साप्य न्यवतेत तस्य दे अक्षरे अभीयेता सा
पष्मिंशच दीक्षया चाऽग॑च्छन्स्मान्जग॑ती छन्द॑सा
पकम्य॑तमा तस्मातपशुमन्त दीक्षोप नमति बिष्टगुद॑-
पतत््रयोदशाक्षरा सती साऽप्ौप्य न्य॑प्तत तस्येद
अक्षरं अर्मीयेतार सा दक्षिणाभिश्च (२) तपा
चाऽग॑च्छत्स्मौलविष्टमो रोके माध्यंदिने सवने
दक्षिणा नीयन्त एतत्वकु वाव तप इत्याहुः स्वं
ददातीति गायञयर्दपतचतुरक्षरा सत्य॑नया ज्योतिषा
तम॑स्या अजाऽभ्यरन्ध तद्नायां अजत्व» सा सोमं
चाऽहरच्चत्वारि चाक्षराणि साऽटाक्षरा सर्मप-
चत ब्रह्मवादिनो वदन्ति (६) कस्मात्सत्याद्रंयची
कनिष्ठा छन्द॑सार सती यक्ञमृखं परीयायेति यदे
वादः सोममाऽदरततस्मायज्ञमुखं पर्ेस्मा तेजस्वि
नीमा पद्भयां दे सवने समगरणान्प्रसेनैकं यन्प-
खन सुमग्दणात्दैधयततस्पादु्र सव॑ने कर्ती प्रा
तःसवनै च माध्यंदिनं च तरस्मानूतीयसवन जी
पमाभि पण्वन्ति धीतिं हि मन्य॑न्ते (४)भारि-
रंमव॑ नयति सञ्यकलायाथो सं भरत्येवेन्त सोः
समाहियमाणं गन्धर्यो विश्वावसुः परयमृष्णात्स
तिश्ो राः परिमषितोऽवसनस्मात्िस्रो राधः
कीतः सोम वमति ते देवा अंबुवन्त्ीकामा वै
गन्धर्वाः धिया निष्कौणामेति ते वाच चवियमे-
कंहायनीं छता तथा निर॑कीणन्तसा रदं

२३९० भमत्सायणाचायृिरनचितमाण्यसमेता- [धकः
( अरुणया सोमक्षयप्रकाराभिधानम्‌ )
तवा गन्धर्व्यः ( ५ ) अपकरम्यातिष्टतद्रोदितो
जन्म्‌ ते देवा अं्रवनप॑ं यष्मद्क्भीकास्मानपाव-
तते वि हंयामहा इति वर्म॑ गन्धर्वा अवंद्न्नगौय-
न्देवाः सा देवानार्यत उपावर्तत तस्माद्राय॑न्तर
लियः कामयन्ते कामुका एन्‌र धियो भवन्ति य
एवं वेदाथो य एवं विद्वानपि जन्येषु मवति तेभ्य॑
एव धैदत्युत यद्रहुत॑याः ( ६) भवन्तेकंहायन्या
कीणाति वाचेवेनर सर्वया कीणाति तस्मादेकं
हायना मनुष्यां षार्च॑ वदुनयकूटयाऽकंरणयाऽका-
णयाऽन्लोणयाऽसपङषफया कीणाति सर्वयेवनं
क्रीणाति यच्छ्रेतयां कीणीयादुदश्वमा यजमानः
स्पावत्छृष्णयाऽनस्तरणी स्या्प्मा्युको यजमानः
स्याय्यदुद्धिपया व्रष्नी स्यात्स वाऽन्यं जिनी-
यात्तं वाऽन्यो जिंनीयादरुणयां पिङ्गाक्ष्या कीणा-
स्येते सोभ॑स्य रूप स्वेन देवत॑था की-
णाति (७)
( निष्कीणीष्व दक्षिणागिश् वदन्ति मन्धते गनधर्म्पर बहवाः
¡` प्ङि्याद्च)।
इति छष्णयञुर्वेदीयतेत्तिरीयपैदहितायां पधा्टकं प्रथम-
प्रपाठके षष्ठोऽनुवाकः ॥ ६॥

( अथ पष्ा्टके प्रथमप्रपाठके सप्तपोऽनुवाकः ) 1
तद्धिरण्यमभवत्तस्मीददभयौ दिर॑ण्यं पुनन्ति बह्म
दिनों वदन्ति कस्मौत्सत्यादुनस्थिकेन प्रनाः

#.

भरपा०4अनु०७] छष्णय ुर्दकीयतेनिरीथसं हिता ।
( अरुणया सोमक्रयप्रकाराभिधानप््‌ }

परवीयन्तेऽस्थन्वतीजावन्त्‌ इति यद्धिर॑ण्यं पृतैऽव-
पायं होति तस्माद्नस्थकेन प्रन पर वीन्तेऽ-
स्थन्वतीं्ायन्त एतद्रा थकनेः प्रियं धाम यदृतं
तेजो दिरण्याियं द क तनूरिद व्च इत्यह
सतेनसमेवेनर सतैनुं ( ; ) करोत्यथो सं म॑र-
त्येवेनं यद्धद्धमवदुध्यष्टमाः प्रजान परापातुकाः
स्यर्वद्धमवै दधाति गर्भीणां धृः निष्टकय बध्नाति
प्रजान प्रजन॑नाय वाग्वा एषा यतप्रमक्रय॑णी
जरसी्यौह यद्धि मन॑सा जते तद्वाचा वदति
धरता मनसेत्याह मन॑सा हि व्धरता जुष्टा
विष्णैव इत्याह (२) यज्ञो वै विष्फर्यजञायेषेनां
जुष्ट करोति तस्स सत्यसवसः प्रसव इत्याह
सवितृप्सूतामेव वाचमव॑सन्पे काण्डेकाण्डे बै
कियमणे यज्ञ रकषार्ि जिषारसन््ेषे सलु
वा अर्षोहतः पन्था योऽनेश् पूयस्य च सूैस्य
चक्षुराऽरंहमभेरकष्णः कनीनिकामित्यांह य एवा-
रक्षोहतः पन्थास्तः समारोहति ( ६ ) षाग्बा
एषा यत्सोमक्रयणी चिद॑ति मनाऽसीष्याह
शास्येवैनामित्तस्म।च्छिटाः प्रजा जायन्ते चिद्‌-
सत्याह यद्धि म्रा चेतयते तद्वाचा बदति
मनाऽसीत्थाहि यद्धि मनैप्नाऽभिगच्छंति तत्करोति
पीरसीत्याह यद्धि मन॑भा ध्यायति तदराचा
( ४) वद॑ति दक्षिणाऽपरीत्वाह दक्षिणा देषा

यियाऽमीत्पौह परजञयमिवेनौ करोति करभि- ,

९६५१

११४९६ शरीमत्सायणाचा्यविर सितभाष्यसमैता-- ` [षष्ठकाण्डे
~ ( अरुणया सोपक्रयप्रकाराभिषानम्‌ )
याऽकीन्पौह क्षिया पाऽदितिरस्यमयतःशीरष्णीं
त्याह यदेवाऽऽदितयः प्रायणीयो यज्ञानामादित्य
उंद्यनीयस्तस्मादेवमांह यद्धद्धा स्याद््य॑ता
स्याय्दिबदधाऽनस्तरणी स्याल्ममागुको यज~
मानः स्यात्‌ ( ५ ) यतकंणगृहीता वार्थ स्यात
वाऽन्यं जिनीयात्तं वाऽन्यो जिनीयान्मित्रस्वां
पदि ब॑धनालित्यौह मित्रो वै शिषो देवाना तेनै-
वेनं पदि ब॑ध्नाति पूषाऽष्यनः पावित्यदियं वै
पूषेममिवास्या अधिपाभकः सम्या दनद्रायाण्य॑-
क्षयेत्यद्रमेवास्या भध्क्षं करोति ( ६ )
अनुतवा माता म॑न्यतामर पितेत्याहानुमतयैवे-
नथा क्रीणाति सा देवि देवमच्छेदीयह देवी
दषा र्वः सोम ॒इन्द्र॑य सोममित्याहेन्द्राय हि
सोम॑ आहियते यदेत्ज॒नं तूपातरांच्येव सो
मकय॑णोयादुद्रस्वाऽऽ वतंयवित्यह रुद्रो वै
कूरः ( ७) देवानां तमेवास्यै प्रस्तं दात्यावृसये
करूरमिव वा एतत्करोति यद्दस्य॑कीर्तयति
भित्रस्यं पथेत्यौह शान वाचा वा पुष वि
णीते यः सोमका स्वतव सोम॑ससा पन.
रें सह रण्यत्याह वाचेव विशय पूरातमन्धाचं
धततेऽनैपदासकाऽस्य वारभ॑वति व पव वेद (८)
८ सू पिप्मव इत्यह समरति ध्यायति वदषा
भमान स्प्करोति कृते वेद ) ।
ति कृष्णयन्वदीयौेत्तिरीयसंदिताया पष्ा्टके
प्रथमप्रपाठके सप्मोऽनुबाकः ॥ ७ ॥

यर» १अनु ०८} = छृष्णयचुषेदीयतत्तिरीयसं दिता । २९९३
( पदस्रहणामिरघानेम्‌ )

( अथ षष्ठ्टके प्रयमप्पाठकेऽमोऽनुवाकः ) ।
पट्पदान्धन॒निष्कांमतिः पठं वाङ्नापिं .बद-
स्यत वरसरस्यायने यात्येव .वाक्त(मवं रुन्धे स-
पमे. पदे जुहोति सप्तथदा राकरी पवः हारी
पृथूनेवा्व॑ न्धे सप्त आम्थाः पराः सपताऽऽरण्याः
सप्त छन्दा॑रस्युभयस्याव॑रुद्धये वस्व्यसि रदराऽसी-
त्याह रूपमेवास्या, एतन्म॑हिमानम्‌ ( १ ) व्याच
बहस्पतिंस्वा समे र॑ण्ववित्यांह बह्म वै देवानां
बृहस्पतिब्णेवारैम पुनव रुन्धे द्रो वसंमिरा
` िकलित्याहाऽधव॑चये पृथिष्यास्तां मूर्ध्नाजिषमिं
देवयजैन इत्याह पृथिव्या संप मूधा यदैवयर्जनमि-
याः पद्‌ इत्यादेडि सेस यत्पोमकवै्येपूत-
वति स्वाह।(२)8त्याह्‌ यदेव थै पदाद्षुतमपीढयत्‌
तस्म दिवम।ह यर्दष्वयर॑न्ा वाति जुहुयाद्न्धोऽ-
व्व; स्यद्रकषा सति यज्ञः दन्युिण्यमुपास्यं जहो
त्यभिवत्येव ज॑शोति नान्धोऽध्वयुभ॑व॑ति न यज्ञ
रक्षरसि घ्रन्ति काण्डेकाण्डे वे क्रियमाणे यज्ञ
रक्षा शसि जिषाश्सन्त परिंठिखितः रक्षः परिंलि-
सिता अरातय इत्याह रक्॑सामधहत्ये(३)8दमह९
शक॑ मीवा अपिं छन्तामि योऽसमान्देषटि ये च
यं द्विष्म इत्य द्रौ वाव परमो ये चेव देष य~
शनदेथि तयोरेवानंनतरायं मीवाः शन्ति परावो
४ सोमकयणयै पदं यावस्मूत सं वैपति पञनेवावं
सनये राय इति से ैपसया्मामेवाच्ः (४)
1

२६९४ = ्रौमलायणादायंदिरदिलमाचमतो- (धणे
( सोमोन्मानामिधानम्‌ ) >
पृडभ्यो नान्तरंति त्वे राय हाति यज॑मानाय प्र य
च्छति यजमान पुष रुं द॑धाति तोते राय॒ इति
पलिया अर्धो वाएष आत्मनो यत्न यथा! गह
निधत्ते तागेव तत््टौमती ते मेध्या लटा वै
पशनां मिथुनानां रूपषृदपमेव पृषु दधात्य-
स्मैवै लोकाय गाहैपत्य आ धांयतेऽमृष्मां आहः
वनीयो यद्रहपित्य उपवपैदस्मिलोके धडामन्तस्या-
धद हवनीयेऽम॒भिष्ठके पजुभान्तस्यादुमयोरपं ध
वपलयमयोरेनं लोकयोः पमन करोति (५) ॥ = `
+ ( महिमानः स्वाहाहृ्या अधवयरधभते
ध चतुर्दशा ) | ४
इति छृम्णयजदीयतैततिरोयसंहितायां पषठ्टके
प्रथमपरपाठकेऽटमोऽनुबाकः ॥ € ॥

( अथ षठा्टके प्रथमप्रपाङे नवमे इनुवकः ) ।

----- #

अहमधादिनों वदनि विचिध्यः सोभा ६न
विचित्या ३ इति सोमो वा. ओषधीना* राजा
तस्मिन्यवाध्नं अपितमेवास्य तयदिचिनृपाय-
याऽसं दितं निंम्लिदतिं तागेव तन्न विवि
नुयायथाऽकषननाप॑नं विधावति तागेव (तक्र
कोऽध्वयुः स्यार्ोफो यज॑मानः सोम॑विक्रयि-
नसम रोधयेत्येव ्रैयायदीतरम्‌ (१ ,) यदी-
तैरमभयेनेव सोमविक्रापिणुमपंयाति तस्मास्तोम~
विक्रयी कषोपुकोऽरुणो ई स्माऽहोप॑ेशिः सोप

परषीर१

~

क

भनु९] शृग्णयनुदीयतततिरौयसंरिता ।

(0

( सोमोन्मानामिधानम्‌ )
` कय॑णु एवाहं तुतीयसवनमवं सन्ध इति पष्ूनां

चमीभ्मिमीते प्युनेवावं रम्ये परावो हि तृतीय
वैनं यं कामयेतापशुः स्यादिरयक्षतस्तस्यं मित
तक्षं बा ंपश्यम॑पडारेव भवति यै कामयेत
पमान्रस्यात्‌ ( २) हति छोमतस्तस्यं मिमीतै-
षद, पशनाद रूपर रूपेणिवास्मै पदन रग्धे
पड्मनिय म॑वत्यपामन्ते करणाति सरंसमेवेनं
कीणत्यमात्योऽमीर्याहामेवैनं कुरूते शुकस्ते ग्रह
इत्याह शको दस्य अरहो न साऽच्छं याति महि-
मान॑गेवास्यच्छं यात्पन॑सा ( ६) अन्छं याति
तस्मादनोवाद्यं ९ समे जीव॑नं यन्न खलु वा एत
ष्णां हर॑न्ति तस्माच्छोषहायं गिरो जीवनमामि
व्यं देवरसुवितारमित्यतिच्छन्दस चां मिंमीतिऽतिं
च्छन्दा वे सर्वाणि छन्द शसि स्वेभिरेवैनं छदो
मिर्मिमीते वर्मं वा एषा छन्द॑सां यद्तिच्छन्दा
यदतिंच्छन्द्भचां मिमीते वर्भवेन॑र समानानौ
करोत्येकथैक यो तसर्गम्‌ ( ४ ) मिमीतेऽयतयाभ्नि
यायातया्नियेवैन मिमीते तस्माज्ानीवी्यां अढग्‌-
ल्य सवस्विङ्गषठपृष नि गह्णाति तस्म॑लमा
यदवीर्योन्योभिरषगुलिमिस्तस्मात्सरवा अनु सं च॑रति
यत्सह सवौमिरमिमीत सश्न्छिष्टा अङ्गुलयो
जायेरननेकैथेकयेःप्सग मिमीते तस्पाद्विभ॑क्ता जायन्ते
पञ्च कृत्वो यञजुषा मिमीते पचाक्षरा पड्क्ति
पूङते। यज्ञ यज्ञमेवावं रुन्धे प्च छृतवसतूष्णीम्‌

२६९५

१६९६

५४४ ~

शीपतापणाायंदिरवितमाष्यसमैता- (६4४५१

( अन्यैः सोमक्तयमिषांनष )

(५) दृश स प॑यन्ते दरक्षरा विराडन्नं विराङ़-
विरजवाज्नायमवं सन्ये यद्यजुषा मिमेति भूतमे-
वां शन्धे यष्टष्णीं भंविष्ययद्े तावनिव सोमः

स्यानं मिमेति यजमानस्यैव स्यान्नापि सद्‌; `

स्य॑ानां प्रज(भ्यस्तेस्युप समरहाति सद्स्यानेवान्ाः
भ॑जाति वास॒सोप॑ नयति स्दव्य पै ( ६ ) वासः
सर्वौमिरेवैन देवताभिः सम॑र्धयति परावो वे सोम्‌;
प्राणाय तेतु नह्यति प्राणमेव पूष दधाति
व्यानाय ल्वेत्यनुं सुम्थति व्यानमेव पङषु दधाति
तस्म॑तस्वपन्तं प्राणा न ज॑हति (७)॥ ,
( ददर पदमान्स्यद्यातयन॑तो्सर्ग तष्मी
सैपिदेयतय पै भय॑क्षिश्याच । )

, इति ष्णयजुवेदीयतैनतिरीयसंदितायां पष्ठा्टके

प्रथमप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ॥ ९॥

( भय पषठा्टके प्रथमप्रपाठके दरमोऽदुवाकः ) ।

यत्कृलया ते शफेन ते कीणानीति पणेतागो-
अर्षः सो कुर्यादगोअर्धं यज॑मानमगेंथंमध्व्ं
गोस्तु महिमानं नाव॒॑तिरेदर्वा ते कौणानीत्येव
बयादरोर्धमेव सोभ करोतिं गोअर्ष यजमाने
गोऽम॑ध्व् न गोर्महिमानमव तिरत्यजयां
कीणाति सतैपसमेषेनं कीणाति हिरण्येन कीणाति
सञ्ुकमेष (१, एनं कीणाति धेन्व कींगाति सा.
सिरमेवैष कीणात्यपमेणं ऋणाति सेनद्रमेदेनै

नेः

४

#

क॑* 4 जनु ०१९] हभ्णययुरवेदीयतेत्तिरीयसंहिकी ।
( अन्यैः सोमकयोभिघानम्‌ }

कीणात्यनडहा णाति वहिवां अंनदन्वहिनेव

>६५९५

बहि यक्ञस्यं कीणाति मिथुनाभ्यां कीगाति मिरु

नस्या्वरुद्धधे वाससा कीणाति स्वववत्य वै वातः
सभ्य एवैनं देवताभ्यः कीणाति ददा सं प॑यन्त
दाक्षरा विराढ्नं विरा्ाविराजेवान्नायमयं रुन्धे

` (२) तप॑सस्तनूरसि श्रना इत्याह पञम्यं

एव तरदष्वधनिं हमत आरमनोऽनौबस्काय गच्छ॑ -
ति भिये भ्र पञूनाभोति य एवं वेदं शुकं तै यु
केणौ कीणामीतयांह यथायजुरेतदेवा पे येन हि-
रण्येन सोममक्रणन्तदुमीषहा पुनराऽद॑द्त कोहि
तेज॑सा विकरेष्यत इति येन हिरण्येन ( ३) सोमे
करीणीयात्दंभीषहा पनरा दैदीत तेज॑ एवाऽऽ्म-
न्ध॑ततेऽस्मे ज्योतिः सोमविक्रयिणि तम॒ इत्य॑ह
भ्योतिरेव यज॑माने दधाति तम॑सा सोमविक्रपि-
णंमपंयाति यद्नूपभरथ्य हस्यादैनदञूकास्तार
समा सर्पाः स्युरिदमह९ सर्पाणौ दन्दृकानां
अीवा उप॑ यथ्नामीत्याहादन्दकास्ता९ सर्मा«
सुपा भ॑वन्ति तम॑सा सोमविक्रयिणं विष्यति स्वान
(४) भ्राजेत्पहिते शा अशत्मिीके सो्ममरकषन्ते-
मयोऽपि सोममाऽदरन्पदेते्य॑ः सोमक्रय॑णाजानु.

दिशेदक्रीतोऽस्य पोम॑ः स्थाननास्यैतेऽपर्िदयोके
सोभ रषयुदेत्ब॑ः सोमकरम॑णाननुदिशतिं

१६

८ = भौमसमायणाचा्िरदिताण्यस्मेता- , (६ पहन,
( करतपोमस्य शकटेन नू्न्‌मिषानम्र्‌) ;
करीतऽस्य सोमं भवरत्यतेऽस्यामृष्मिदधोके सोम॑
रक्षन्ति (५)
( सकमेष रन्ध इति येन हयेन खान
बरु्लारिश्यच् )।
इतिछृष्णयज्ैदीयतैत्तिरीयसंहितायां पष्ठाके
प्रथमप्रपाठके द्रामोऽनुवाकः ॥ १० ॥

( अथ पषठा्टके प्रथमप्रपाठक एकादृश्ोऽनुवाकः ) 1

वारुणो वै कीतः सोपर उप॑नद्धो मित्रो न एहि
सुमित्रधा ह्याह रा न्त्या इनद्रस्योरुमा विंदा दक्षि-
णमित्याहदेवा वे य सोममक्ीणम्तमिनद्र॑स्पोरौ
दक्षिण आऽसतद्यन्नेष खलु वा पतहर यो
यते तस्मदिवमाहोदा यपा स्वा पपेत्याह देवतां
एवान्वारभ्पोत्‌ (१ ) तिष्ठत्य्न्तरि्षम िहीत्यां-
हान्तरिकषदेवत्यो १ देतह सोमोऽदित्याः सऽ
स्यदिर्याः सद्‌ आ सीदेत्याह यथायजरेतदि वा
एंनमेतक॑यति यद्र॑रुण< सन्त मननं क रोतिं वारु-
ण्यर्चाऽऽ सौद्यति स्वयैवैनं दवत॑या समंधंयति
वासा पर्यानं्ति सवदेवत्यै वे वासुः स्वामि
शेव (२) एनं देवताभिः सम॑धंयर्यथो रक्षसा
महये वनैमु च्यनतरित ततानेति वेष्‌ हि
अ्य॑नतरिक्षं ततान वाजमरवासिवित्यांह वाज दष
पथो अत्नियास्वित्याह पयो चतनियासु हससु कु
मित्याह हृ ;हिः कतुं वरुणो विश््वमिमित्यद

` का १अतु० १५] ` @्णयसुरदीयतीतिरोयसंदिता ।

# ( कीत्ोमस्य शक्टेन नयनामिधानम्र }

वरणो हि विषव॑भिं दिषि सूर्यम्‌ ( ३ ) इत्याह
द्विहि प्र्य॑रः सोममद्रावि्त्याहं अर्बाणो वा
अद्द्रयस्तेषु वा एष सोमं दधाति यो यज॑ते तस्मा-
देवमाहोदु व्यं जातदैदसमिति सौय॑चां छष्णाजिनं
प्त्यान॑ह्यति रक्ष॑सामरषहत्पा उ्नवित पूर्षाहा-
वि्याह यथायजगरेेत्प च्य॑वस्व भुवस्पत इत्याह"
मूताना£ हि ( ४) एष पाती्विश्वन्यभि धामाः
नीया विश्वानि दौ १ पोऽमि धामानि पच्यते
मात्वा परिपरी विंददित्पाह यदेवादः सोम॑मा-
हियरमाणं गन्धर्वो विष्वावुः परगर्णात्स्मवि-
वमाहाप॑रिमोपाय यज॑मानस्य स्वस्त्य्न्यसीथांह
यज॑मानस्यवेष यजञस्यान्वारम्भोऽन॑बच्छिय वरं ~
णो षा एष यज॑मानमम्यति यत्‌ (५: कीतः सोभ

उप॑नद्धो नौं मित्रस्य वरणस्य चक्ष॑स॒ श्या `

शान्त्या आ सोमं वहनयभिना प्रतिं किषितेतौ
समन्तौ यजैमानममि संभवतः प्रा खक्‌ वावैष
मेधायाऽक्मानैमारभ्यं चरति यो कषक्षितो यव~
प्रीषोमीयं पुमालरम॑त आत्मनिष्कयंण एवास्य स
तस्मात्तस्य नाऽऽेये परुषनिष्कथ॑ण इव हछयथो
सस्वाहुरधीपोमाभ्यां वा दन््रों वृत्रम॑हभिति
अद्मीपोमीरय ` पड्ामालम॑ति वार्जत्र एवास्य स
` तस्मादद्य वारुण्यां परि चरति' स्वेन
~" देवतया परि चरति (६) ॥

प४८४ भौमरसायणाचायविरवचितभा^्यसमेता- [दवकाण्-
( आतिश्येह्यामिषानम्‌ )

( भ्भारम्पोस्मिरेव सूयं भूताना\
सेति यद॑हुः सरिति ) ।
§ति छृष्णयजरवेदीयतेत्तिरीयसंहितायां षष्ठा्टके
प्रथमप्रपाठक एकादोऽनृवाकः ॥११॥

[8 ।

प्ीमवरतं य्व कषमि वे वायै देयो देवापे वपने कवभ
हविर्य+ पद्पदानि जह्वा पिन विवित्यो प्कटध| ते वारुणो भै करीत
रोम शृष।दश ॥ ११॥
प्रषीन॑वर्ाः स्वहित।ह वेतः गरा हेष सतस
त व्‌ पकरि रोतो बः
पृटूतति; ॥ ७६ ॥
हरिः #।
इति रष्णयलुयदीपतेनिरीयसंहितायां पषा्के
प्रथमः प्रपाठकः ॥ 1 ॥
(अथ षष्टाष्टके दिवषः पपक; ) ।
( तत्न यमेऽनुषाकः ) ।
हृरिः ॐ।
यदुभो विपुच्यांऽऽतिभ्वं गरदरूणीयाय्॒गं वि च्छि
न््ायदुम(वविधुच्य यथाऽऽनांगतयाऽऽतिथ्यं कियते
ताइगेव तद्विथकताऽन्यऽनंइवाम्भवत्यविमृक्तोऽ-
न्योऽथ।ऽऽतिभ्वं गृह्णाति यज्ञस्य सेत॑त्ये पर्य
` ्वार॑भते पलनी दि पौरीणदस्ेश पलिनथवामतँ

[नि

पा ०रेअनु०१] हष्यजुदौयतैत्तिरीयसं हिता ।
( आर्तिथयेक्यमिधनम्‌ )

निर्वपति यदे पलीं यज्ञस्य करोति मिथुनं तदथो
परलनिया एव ( १ ) एष यजञस्याम्वारम्मोऽनैव-
च्छित्यै यावंद्धवे राजा ऽनचरैरागच्छति सरवभ्यो
चै तेभ्य आतिच्यं क्रियते छन्द्सि खलु बै
सोम॑स्य राज्ञोऽनुचराण्यभेरातिथ्यमासि विष्ण॑वे
त्वेत्याह गायज्रिया एवैतेन करोति.सोमस्याऽऽति-
यमि विष्ण॑वे वेत्याह शिष्ट एवते करोत्य-

तिंथेरातिथ्यमसि विष्णव त्वत्य जर्॑रये ( २ ) ,

: एवैतेन करो्यसयै त्वा रापस्पोषदान्ने विष्ण॑वे

: व्वे्याहानुष्टमं एवैतेन करोति स्येनाय॑ त्वा सोम

) भृते विष्ण॑वे तवत्यौह गायत्रिया एवैतेमै करोति

=

पच छत्व गृ्ताति पञ्बकषरा पद्धिः पाड! यत्तो

ज्ञमेवां रुन्धे बह्मवादिनों वदन्ति कस्मातसर्या-
दयन्निया $भयतं आतिथ्यस्य किरयत हति यदे-
वादः सोममा ( ६ ) अहरचस्थाायत्निया ` ऽम्‌-
यत॑ आतिथ्यस्य किरयते पुरस्तौचोपरिंशश्च
कचिरो बा एतयन्तस्य यदातिथ्यं नव॑कपालः पृरो-
हरो भवाति तस्मीन्नवधा शिरो वियत नकपालः
परोऽशों भवति ते जय॑शिकपालाचिव्ता स्तोमेन

संभितास्तेजिवृत्तेज' एव यज्ञस्य सीर्न्दधाति नष

कपालः पुरोडारों भवति ते तरय॑धिकपालाचिवृताः
प्राणेन रमिताखिवृद्(४)पाणचिवृतमेव प्राणमभि-
पूर्व यज्ञस्य शीपन्दुधाति परजातेवां एतानि १;

२४०१

२४०९

भरोमराभणाद्दोयैविरदितमाःवसमेता- [धषकाण्द-
( आतिथ्येध्यामिषानम्‌ )

माणि यद॑श्वव्‌,छा पुक्षवी तिरश्ची यदाश्ववालः
प्रस्तरो भवेलयक्षवी तिरश्चीं प्रजापतिरेव तच्चक्षुः
समरति देवा वै या आदहुतीरजुहधुस्ता अग्रा
निष्काव॑मादनते देवाः कौष्दयमपदयन्करमण्यो वे
क्नेन क्विति ते कौप्म॑य॑मयान्परिषीन्‌ (५)
अकवत तैद ते रकषारस्यपांष्नत्‌ यत्काप्ंयंमयाः
प्रिषयो भव॑न्ति रकषप्ामपहत्यै सर स्प॑रौयति
स्शंसामनैश्ववचाराय न प्रस्तार दधात्यादित्पो
ेषोघनपर्ताक्करस्यपहनतष्ने समिधावा ध्षाचु-
परिादेव रकषास्यप॑ हन्ति यजप्ऽनयांतूष्णीमन्यां
मिंथनत्ाय द था दैपाति द्िपाचज॑मानः परवि-

` छितये बह्मवादिने। षदन्ति (६) अभिश्च वा एतौ

[॥

सोमश्च क्था प्नोमा॑वाऽपतिथ्यं क्रियते नाभ्य इति

यद्भवा मथित्वा प्रहरति तेनैवाप आतिथ्यं

क्भितेऽथो सत्वा हुरमिः सौं देवता इति यद्ध-
तरिरासष्ह्ं मन्यति हभ्य.यैवाऽऽपतभाय सौ

देवकर भनयानिः( ७) ॥

( पिपा एव जैत भा विवि परिषीव॑दनते-

कचत्ारिशवाच्च ) |

षि कृष्णयजु्वेदीयतेत्तिरीयतंदितायां षष्ठा द्वितीय-

प्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः । १ ॥

०पअनु०९] = शम्गयचुेदौपततिरीयसोदिता ।
( तानूनम्नष्यभिधान१्‌ }

(अभ पष्ठ दितीयपपाठङे दितीयोऽनुनाः )॥

देवासुराः संय॑त्ता आसक्ते देषा मिथो दिभरिया
आसन्त 9 ऽन्योऽन्यस्मै. स्येषकरायातिंहमानाः
पञ्चषा व्॑कामन्नमिवसमिः सोमं चदरिनधो मर-
दिर्वरंण आादितयवृहस्पतिर्दिशिदवेस्तेऽमन्यन्ता्-
रेभ्यो वा ददं घरारषयेभ्यो रश्यमो यथिथो
विग्रियाः स्मो यानं दमाः प्रियास्सनुव्स्वाः सम~
कंयामहे ताभ्वः स निकरंच्छाबः ( १ ) नः रुम
१ ऽर्ोम्यस्मै द्यादिति तस्मायः सतीनूनपत्रिणां
प्रथमो दुह्य॑ति स॒ आतिंमाच्छति यत्तानुनपृत्र
संमवधति प्रातरव्याभिभूत्ये मवैत्यात्मना पराऽस्य
धरवभ्यो भवति पञ्च छतवोऽै यति पञ्चधा हिं
ते तत्सैमवा्न्ताथो पञ्चाक्षरा पक्तिः पाङ्क्त
यज्ञो यज्ञमेषावं रुन्ध॒ आप॑तये त्वा गृहामीरयौह

प्राणो वै (२) आपतिः प्राणमेव प्रीणाति परि

पतय शत्यौहं मनो वै परिपतिर्मनं एव श्रीणाति
तनूतपन इत्याह वनुवो हि ते ताः संमवाय॑म्त
शाकरायेत्याह शक्त्ये दि ते ताः समवा्चन्त
इाक्भन्नोजिंष्ठायेत्याहौजिं् र हि ते तदात्मनः सम~
वायन्तानाधर्टमस्यनाप्रष्यमित्याहानाृष्टः देतद्‌
नारण्यं देवानामोज॑ः (६) इत्याह देवाना
हतदोजेोऽमिरस्तिपा अंनभिरास्तन्यमित्याहाभि-
कृस्तिपा सेतद॑नभिरासवे्यमयु मे कषां दीक्षा

१४०६.

५४०५

[न

शवीमसायणाचा्यपिरयितभाष्यसमेता- ' [्वहणै-

( तानूनपरे्ट्यभिषानम्‌ )

पतिमन्यतामित्याह यथायज्गरेवैतद्यृतं पै देवा
वण छता सोम॑मन्नननिकमिंव लह वा स्ये
तशचरन्ति यतत॑नूनपुतरेण॑ प्रचर ःुरशयुस्ते देव
सोमाऽ्ण्यायतामित्याह यत्‌ (४): एवास्य॑पु-
कायते यन्ीय॑ते 'तदेवास्यैतेनाऽन्यायत्या, तुभ्य:
मिन्द्रःःण्यायतामा खमिन््रंय प्यायस्वेत्याहोभा-
येवनद्र॑ च सोमं चाऽ्यांययस्या प्यायय सशी.
ससुभ्या मेषयेत्याहवििजो वा अस्य सख।यस्ताः
-नेवाऽण्यांययति स्वस्ति तै देव सोम सत्याः
शीय (५) इ्याहाऽऽरिषमेवैतामा शस्ते.
त्रा एतेऽस्माह्लोकार्च्य॑वन्ते ये सोम॑माण्याययन्तय-
स्तरिकषदेव्ये हि सोम आप्यायित ष्टा राय
भरे भगायेत्याह यावाप्ूथिवोभ्यामिव नमस्छत्या-
स्मद्वीके प्रतितिष्ठन्ति देवासुराः संय॑त्ता आसुन्त
देवा विभ्य॑तोऽभं प्राविशान्तस्मादाहुराभिः सर्वा
देवता. इति ते ( £ ) अभिमेव वरूथं छृत्वाऽसुं
रानभ्य॑भषनभिमिंव सकु वा एष प्र विशाति
योऽवाम्तरदीक्षामुपैति भार्ृष्याभिभूत्ये भव॑त्या-
त्मना पराऽस्य श्राव्यो मवत्यात्मानैमेष दीक्षयां
पाति प्रजाभवान्तरदीक्ष्ा सेतरां मेष॑लार समा-
यच्छते प्रा ह्यत्मनोऽन्त॑रतरा तप्तव॑तो. भवति
मद॑न्तीमिमजियते निमिः रीतेन वारयति
समिद्धे या ते अपने रुद्रिया तनूरित्यौह स्वयेषै
नँदेदत॑या जतयति सयोनित्वाय शान्त्यै (७)॥

1

५

पी ° रभु ३1 - ` शछमणयञेदीयतेनिरोयसंहिता + क्य
( उपसद्धोमभिषानष्‌ )
(षोषा ओज जाह मदीयेति तै एकादश द ) 4
इति कष्णयर्वदीयतेसिरोयसंहितायां पाटकः
द्वितीयप्रपाठके द्वितीयोऽनुवाकः | २॥

अथ षष्ठाष्ट दितीयप्रपाठके तृतीयोऽनुवाकः )। ,

: वप्रमहराणां तिन पुरं आसन्नयस्मण्य॑वमाऽयं
रजताऽथ हरिणी ता देवा जेतुं नादौक्लवन्ता उपस
दैवाजिमीषन्तस्मावाहुंशवं वेद यश्च नोपसदा वै
महापुरं जयन्तीति त इषु” सर्मस्कु्व॑ताभिमनीक ५
सोभ शल्यं विष्णं तेजभं तैऽवन्क इमाम सिष्यतीतिं
(१) रुद्र ₹ईय॑ुवन्दरो धै करः -सोऽस्यल्विति
सोऽनवीद्वर वरणा अहमेव प॑डनामधिपतिरसानीति
तस्मीदृदरः पशनामधिपतिस्तारुढ्ो ऽवा सजत्स विस्रः
पुरौ मिज्वेभ्यो छोकेभ्योऽदरान्राफद्त यदुधसदं
उपसुचन्तेभ्राव्यपराणत्यै नान्यामाहतिं पुरस्ता्जु-
हयायदन्यामाहुति परस्तान्हुयात (र)भव्यन्मुसं
कु्यालछवेणां$ऽघारमा धारयति ज्ञस्य र्ना
प्राारिकिम्यं जोति प्राच एभ्यो छोकेभ्यो यज॑-
मानो श्रातुब्यास्म एुदृत पुनैरत्याकम्योंपसरद जुहोति
भरएयेवैभ्यो लोकेभ्यो ्रातुम्याजचित्वा भ्रातृव्यलोक-
मभ्यारोंहाति देवा षै याः प्रातरुपसदं उपासीदभ-
हस्ताभिरसरान्प्ाएदन्त याः साय रात्रिये तामि-
यंलसायंमांतरुपसद; (३) उपसयन्तैऽहोरात्रा्य॑भिव
तयनंमानो म्रादवयाख दते वाः. आतथपाः

५५८

१४०६

प्रौमत्ायणाचायिरदितमाप्यसमेता~ [ध्वन्‌

( वरयभिधानम्र )

स्युस्ताः सायं परोनृवाक्यांः कृयाद्यांतयामलाय
तिच उपसद उति जयं इमे लोका इमानेव लोका
नध्ीणाति टसं धयन्ते पट्वा ऋतवं ऋतूनेव षीं
णाति द्वादृशुहीने सोम उपैति द्वाद॑श मामां
सेबत्सरः सैवतसरमेव शींणाति चकर्वेशशातिः समू
(४) पन्ते चतुंविशतिरधंमासा अंधंमासनिव
परीणात्याराग्रामवान्तरदीकषामुपेयाचः कामयता-
सिन्ध लोकेऽधरंक\ स्यादित्येकमपेऽथ हावथ
भीनथ॑ं चतुर॑॑एषा वा आराग्राऽवान्तरवीक्षाऽ
स्मननेवास्भं लोकेऽप्रंकं भवति परोव॑शीयसीमवा-
न्तरदीक्षाम्रपैयायः कामयेतायुभ्भिन्मे लोकेऽ
धंकस्यादितिं चतुरोऽग्रेऽथ ओीनथ द्रावथेकंमेषा
वे परोवरीयस्यवान्तरदीक्षामुभ्िननेषास्मै लोकेऽ
धकं भवति (५) ॥
( असितीति भहुमाततापयौवरपसदशूवि शयति;
सै चतुरो षोडश ष) ।
इति छृष्णयञुर्वेदीयतेत्तिरीयसंदितायां षष्ठा्टके
द्वितीयप्रपाठरे तृतीयोऽनुवाकः ॥ ३॥

( भथ पष्ठ द्वितीयप्रपाठके चतुथोऽनुवाकः ) 1 ,
सवं वा एते लोकं य॑न्ति.य पसु उपयन्ति
तेषां य उज्य॑ते हीय॑त. एव प्त नोदनेषीति शरी
यमिव ब वै स्वार्थाः यतारश्राम्तो हीयत उत स
निष्याय॑ सह व॑सरि तस्माद्य नापरं

छे

॥]

रुन्धे ( १ ) यज्ञो देवेभ्यो निलौयत विष्णं रूपं
छत्व स पृथिवीं पावितं देवा हस्तान्त्सररभ्यै-
च्छम्तमिन्दरं उपर्ुपर्यत्यकामत्सोऽबवीत्को -माऽय्‌
मुपरयपर्थत्यंकमीदि्यहं इग हनतेत्यथ कस्तामित्यहं
ुगौदाहृतंति सोऽबवीद्‌दुरगे वे हन्ताऽवोचथा वरा-
होौऽयं वाममोषः (२) सुतानां गिरीणां परस्तात
वेयमद्राणां बिभाति ते ज॑हि; यषः दे हन्ताऽ-
सीति स द॑रमप्ीलम॒दृद सप गिरीन्मि्वा तमह
न्तस।ऽनवीद्दुगाद्रा आहेतांऽवोचयथा एतभा हृरति
तमेभ्यो यज्ञ एव यत्तमाऽहरथत्द्धितं वेधमदराणा-
मविनदन्त तदेकं वेधं बेदितखमसषराणापर(ईवा इय
संभ्र आसीयावदासीनः परापरव॑ति ता॑देषानां ते
देवा अंबवननस्तवेव नोऽस्यामपीति कियदो दा-
स्याम इति यार्वदिय संलाघ्रकी जिः पैरिकामति
ताव॑मो दकेति स ल वृकी रूपं छतवेमा
नरिःसस प्यक्रामत्ताद्मानावेन्देन्त यादृमामावे-
दन्त तद्ध वेदित्व५ (सा वा इयर सर्वैव वेदि
रिति रृक्ष्याभीति तवा भ्ैवमाय॑ यजन्ते निश्टा-
त्यदानिं पश्चाततिरशचों मवति षटृत्रिश्श॒त्माची चु
विशतिः प्रस्ता त्िरश्च दसद सं धयन्ते दा
क्षरा भिरान्नपिराइविराजबान्नाचमवं रुन्ध॒ उ-
दध॑न्ति यदेवास्य अमेध्यं तदप॑ हन्न तस्मा-

दो्षथयः पर| मबन्त दहि स्तृणाति क्ष्य.

भो "रअ॑न्‌०४] = हष्णयहदीयतैतिरीयसंदिता । ~~~ ४४
(वेयभिधानस )
येतं दु्नोजयेतेतद्व पुनाः सूप रूपेणेव पदानषं

१४०. भीमेयिणाचायौिरदिरभाष्यसभैरता- ` [६ष४काषय-
( बतनिरूपणम्‌) भ
धयः पुनरा भवम्त्य्तरं वर्हि उचतरवर्दिः स्तैणा-
रजा वे बहिर्ेनंमान उत्तरबहियंज॑मानमेवा-
य॑जमानादुतरे करोति तस्मायज॑मानोऽथजमाना-

द्तैर; (५ )
रुव वूभमेपो देदितमहुणा परिव

भवन्ति प्चमि ५शतिभ्र ) ।

इति रष्णयनुदीयतैत्तिरीयसंहितायां षष्ठा्टके द्वितीय -
भपाठके चहुथोऽनुवाकः ॥ ४.॥

( अथ पष्ठाठके दितीयप्रपउके पथमे(ऽनुबाकः ) |

यद्रा अनीश्षानो भारमीदत्ते विवे लिङिति
यदद साहनस्योपतदः स्यस्िसनेऽहीनैस्य य~
ज्ञस्य विम किथत तिस एव साहनस्ये।पसो
द्रदाहीस्य यज्ञस्य सवोधत्वायायो सरलम्‌
क्रियते वरसस्यैकः स्तनो भागी हि सोऽथेकर
स्तनौ बतशुपेत्यथ द्वावथ ब्रीनथं चतुरं एतद (1)
शुर॑वि नाम॑ वरतं येन प्र जातामभातुग्याुदूते
भ्रति. जनिष्यमांणानथो कनींयरैव भूय॒ उपैनि
चधुरोऽगरे स्तनाचतम्पेत्यथ त्रीनथ॒ दावथैकमे-
तदै छंजघनं नामं वरतं त॑पस्थर सुवग्य॑भथो भ्रव
जयते प्रजया परभिेवाग्‌ राज्यस्य अतं करव
कै य॑कागः करूर ईव (२) राजन्यो व्रस्य हप
सभद्ष्या आमिक्षा वेश्यस्य पाकयज्ञस्य सूपं

[काज

पृष्ठे ब्राहमणस्य तेजो बे नाकषणस्मेजः पय
19

भरा ° रभूनु०५] . -ट्णयजुरवेदीयतैत्तिरीयसं हिता ! २४०९
( वतनिरूपणम््‌ ) ४

स्तेज॑ेव तेजः पयं आत्मन्धततेऽथ प॑ वे गौ
वर्धन्ते ग्म इव खल्‌ वा एष यदीक्षितौ यद॑स्य
पये वतं भव॑त्यात्मान॑मेव तद्यति रियतो वै
मनरासीदिव॑ता अरा पकं्ताः (३) देवाः
भ्रातभे्यदिने सायं तन्मनेवितमसीताकयज्ञस्य'
रूपं पृष प्रातश्च सायं चक्राणां निमेषं क्षपो
रूपं ततस्ते प्रऽभवन्मध्योदिने मध्यरूतर देवानां
ततस्मिऽमवन्तवर्भ लेोकमवन्यद॑स्य मध्येदिने
मध्यरात्रे वृतं भव॑ति मध्य॒तो वा अननिन भृते
मध्यत एव तदूनं घते घ्ा्व्याभिभूे मव॑त्यातमनां
(४) पराऽस्य भर्व्यो मवति गमो वा एष
यदींक्षितो येनिदीकषितविभितं यक्षि करकषित-
विमितात्मवसेयथा योनेगंभः स्कन्द॑ति तादगेव
तन्न भवस्तव्य॑मालनों भेपीथायैष वे मयाः
कठगोपो यदशचिस्तस्माच्ीक्षितः प्रवत धन
मीश्वरोऽनूत्थाय हन्तोनं भरवस्तव्य॑मात्मने गुप
दक्षिणतः संय पदै यजमानस्याऽऽयतन्‌< स्व
एवाऽऽयतने रयेभवेमभ्याङ्त्यः रये देवतां एव
यज्ञमयाय इये ॥ ५॥

( एवै कू हेकलता अप्लन्‌ यज॑मानस्य परवेद च ) ।

इति छृष्णयज्वदी यतैतिरीयसेदितायां पषटा्के द्वितीय-

प्रपाठके पञ्चमोऽनुवाकः ॥ ५॥

६०२

६४१० = शरीमत्सीयणाचारयपिरवितरभपयसमेता- [कषण

( काम्ययागभूम्यभिधानम्‌ )
( अथ षष्ठे द्वितीयप्रपाठके षष्ठोऽनुवाकः ) 1
पुरोहविषि देषयज॑ने याजयेयं कामयेतोपैन-

स्तरो यज्ञो नमेदमि वर्गं लोकं अयेदित्येतदे
प्रोहविदेवयज॑नं यस्य होता प्रातरनुवाकभ॑नुतु-
वन्नभिमप आदित्यममि विपर्यत्यपेनमुतत॑रो यत्तो
नंमत्यमि पव लोकं जैयत्याते देवयज॑ने याज-
येद्धातृव्यवन्तं पन्थो वाऽधिस्परयेत्क वा याव~
ज्नान॑से यातवै (१) न रथायैतद्वा आपं दैव-
यजनमाभोत्येव श्राव्यं ननं ्रातूम्य अग्रोतयेको-
ते देवय्ने पाजयेसशक मको ताद दैवय-
जन्‌वङ्किरसः पृशूनंसृजन्तान्तरा संदोहाषिधानि
उन्नत स्यदितद्वा एकशतं देवनं पडमानेव
भ॑वति य॑जते देवयजने याजयेत्पुवभक।मं न्य॑न-
तद्वि दैवयज॑नादङ्गिरसः सवर्गं लोकमान्न्त-
राऽऽहवनीयं च दविधामं च (२) उन्नतः स्याद्‌-
मारा हंषिथनिं च सव॑श्ान्तरा सद॑श्च गातं
चैतद्वै ऽयु्पंदेवयभ॑न\ सुवर्गभेव लोकमेति प्रति
किते देषयज॑ने याजयेसतिष्ठाकाममेतदै प्रतिभं
देवयजनं यत्सर्व समं प्रत्येव तिष्ठति यत्नाम्पाअन्या
ओष॑धयो भ्यतिंषक्ताः स्युस्तयाजयेत्पञुकाममेतदे
पना रूप रूपेणेवास्मै पृशन्‌ ( ३) अवं
रुन्धे पुमनिव भवाति निर्िगृहीते देवयजने
याजयेयं कामयेत निक्रत्याऽस्य यत्तं ्र।हियेयमि-
येतद निकरतिृहीतं देवयजनं यासद स्य!

छ

षै

पा *६अन ०७] ष्णयुदी यौतिरीयसंरिता ।

( उत्तपवोदेनिरूपनम्‌ )
ऋक्षं निकरतयवास्य॑ यज हयात व्यापतते देव यजने
याजयेदावृत्कांं यं पात्रं वा तल्यं वा मीर्मा९-
सेरन्ाचीन॑माहवनीयां सवण? स्यासरतीचीनं गार-
पत्यादेतदव व्याद्रतं देवयजनं वि प्राप्मना धरातु-
व्येण ऽऽ वतते नैनं पत्रे न तल्पै मीमा$सन्ते
कथं देवयजने याजयेद्धतिकामं कार्यों वे परप
भ॑व ( ४) ॥ अः
(याव हविषा च पदूाननुम्यदश च)।
इति रष्णयजवेदीयतेत्तिरीयसंहितायां षषठा्टके
द्वितीयप्रपाठके षष्ठोऽनुवाकः ॥ ६ ॥

(अथ षष्ठाष्टमे दितीयप्रपाठफे सप्भोऽनुवाकः ) ।

तेभ्य॑ उन्तरवेदिः सि ही रूपं छत्वोभयांनन्त-
राऽपकरम्यातिछि्ते देवा अमन्यन्त यतरान्वा इयमु
पादरस्यौति त इदं भ॑विष्यन्तीति तापामन््रयन्त
साऽज॑वीदरं वृणे सर्वान्मया कामान््य॑श्रवथ पूर्वा
ठ्‌ माऽभराहैतिरश्रवता इति तस्माद्नरवेदिं एवौ
मभनेष्योघारयन्ति वारेवृत सस्ये साम्यया परि
मिमीते ( 9 ) मभिवास्यै साऽथो गृक्तेनेव गुक्त-
मवं रुन्धे वित्तायैनी मेऽसीत्यांह वित्त देनानां -
सिक्ताय॑नी मेऽसीत्यौह तिक्तान्हैनानावदरवतान्मा
नाथितमित्ौह नाधितान्नानावदव॑ताम्मा व्यथि -
तमित्यांह म्यथितन्धयनानावद्िदेरभिनंमो नामं
(२) अभ अङ्गिर इति निर्हरति य एवैषु लोकं-

४४))

२४१२ शरौमतसायणाार्यिरादितभाप्यसमेता- ` [दकि
( व्यावांरणविषिः ) +~
प्वसमयस्तानेवायं सन्ये तुष्णीं चतुथं हरत्यानि-
शुक्तमेवावं रन्धे सिध्टीरंसि महिपीरसीत्पाह
सिंरहीदैषा रूपं छत्वोमयनिन्तराऽपकम्यातिठ-
दुर्‌ प्रथस्वोरु ते' यज्ञपतिः प्रथतापित्यांह यजजमा-
नमेव प्रजयां पशुभिः प्रथयति ष्रवा( ६. )
अप्रीति सु हन्ति प्रतं देवेभ्यः छन्धस्व देवभ्यः
दभ्भस्ेतयवं चोक्षति प्र च किरति दध्या
इन्द्रधोषस्तवा वसुभिः पुरस्तास्पालित्यौह दिग्भ्य
एवेना प्रोक्षति देवावेद॑त्तरयेदिरुपाव॑वतींहेव षि
ज॑पामहा इ्यदुरा वच॑मुयतय॑देवानभ्यायन्त
तानिन्रघोषो वग्भिः पुरस्तादप॑ ( ४ ) अनुदत
मनोजवाः पितृभिर्दक्षिणतः प्रचैता र्दः पश्वा
द्विश्वकं्माऽऽदित्येरतरतो यदेवशत्तरेदिं परोक्षतिं
दिग्भ्य एव तज॑मानो भ्रातृव्या रदत इन्द्रो
यतीन्तसालावरकेभ्यः प्राय॑च्छत्तान्दक्षिणत उत्तर- ४
वेद्या ओदन्यत्परोक्ष॑णीनामुच्छिष्येत . तद॑क्षिणत
उत्तरवेद्यै नि न॑ये्यदेव तत्र क्रं तत्तेन शमयति
यं द्विष्यात्तं घ्ायच्छरचेवैनंमपंयति ( ५.) ॥
मिषति नायै वां इचा प्रीणि च) ;
इति छम्णयजुदीयतेतिरीयसंहितायां पषठ्के
द्वितीयप्रपाठके सप्तमोऽनुवाकः ॥ ७ ॥

1

( अय पके दितीयमपाठकेऽोऽनुवाकः } ।
सोत॑रवेदिर॑ववीत्पर्वान्मया कामान्व॑शरवंयेति

पेषी रजु ८] हृष्णथङरवशीयतेतिरीयसंहिता {` ४१६
( व्यावारणविधिः )

ते देवा अंकांमयन्तासुरान्धत्वयोनेमि वेमेति
तैऽलञहवः ति श्टीरसि सपलेभाही स्वाहेति तेऽ

रन्धित्व्यानभ्यंमवन्तेऽसुरोन्धातुव्यानमिभूयौका-
मंयन्त प्रजां विन्देमहीति तैऽजहेवुः . सिध्ठीरौि
सुप्रजावनिः स्वाहेति ते प्रजामविन्दत तेः प्रभां
वित्वा ( १ ) अकामयन्त 'निनदेमहीति
तैऽङ्ञहषुः सिशदीरमि रायस्पोषवनिः स्वाहेति ते
पृषानविन्दन्त ते पदन्वि्वाऽकांमयन्त भविं
विन्देमहीति तैऽनुहवुः सि ष्टीरस्यादित्यवानिः स्वा-
डेति त इमां भतिष्ठाम॑वि्दन्त त इमां भति
वित्त्वाऽकमियन्त देवतां आहिष उपेयामेति
तैऽजहवुः सिष्टीरस्या वंह देवान्देवयते (२)
यज॑मानाय स्वाहेति ते देवतां आशिष उपाय
मपश्च छृत्वो व्याघारयति पक्षा पक्क्तिः
पाङ्क्तो यज्ञो धज्ञमेवावं रुन्धेऽकष्णया व्याघारयति
तस्मांदकष्णया पञ्चवोऽङ्गांनि `प्र हरन्ति प्रतिष्ठिते
भूतेभ्यस्त्वेति स्रचमगृक्ताति य एव देवा भूता-
स्तेषां तद्भागधेयं तानेव तेन॑ प्रीणाति पौतुदरवान्प-
रिथीन्परिं दधात्येषाम्‌ (३ ) लोकानां विधृत्या
अमेशठयो ज्यार्याश्सो भ्रातरं आसन्ते देवेभ्यो
हव्यं वहन्तः प्रमींयन्त सोंऽभिरंविभेदिध्यं वाव
स्य आर्तिमाऽरिभ्यतीति स निलायत स यां वन-
स्पतिष्ववषत्ं पूत॑द्रौ यामोषधीषु `ता सुगन्धि
तेज॑ने यां पडषु तां पत्व॑स्यान्तराः-जङ्गे तं देवता

१५१४ भीमासायणाद्ा्िरवितमाप्यतसमेता- [दष्क
( व्याघारणविषि; )
रैषमैच्छन्तमम्बविन्दन्तम॑तुवन्‌ (४) उप॑न आ
व॑र्तस्व ह्यं न वहति सोऽनवीद्ररं वृणे यदेव
शहीतस्याहतस्य बहिःपरिधि स्कम्दातत्मे भरातुण
,भागषेय॑मसदितितस्मायद्गृहीतस्याहतस्य बहिः
प्रिधिस्कन्दति तेषां तद्धांगपेयं तानेव तेनै
प्रीणाति सोऽमन्यतास्थन्वन्तौ मे पएरे भ्रात॑रः
, परामेषतास्थानि हतया इति स यानि (५),
भस्थामयशौतयत॒ततूतहवमवयन्माशमुप॑मृतं _ `
तदृगुरणुलु यदेतानैमारान्सं मर॑त्यमिमेव तत्वं _
भरत्यभिमेव त्सं भैररयप्ेः पुरीषमसीत्याहाभेधैत-
सरीषं यतपैमारा अथो सत्पहुरेते वविनं
ते शरात॑रः परं हेरे यतपतुद्रवाः परिधय
इतिं (६) ॥ ।
( विता दैवयत एषाभवुवन्पानि
चत भतवारिर्शचच ) ।
इति ष्णयजुर्दीयतेक्तिरीयसं हिताया ष्टके
दवितीयगप्रपाठकेऽ्टमोऽनुवाकः ॥ ८ ॥

( अश पष्ठाटके द्वितीयप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ) ।
बद्धमव॑ं स्यति वरुणपाशादेवैनः पृशचति प्र

णेनेक्ति मेध्यं एवैन करोति सावित्रिया हूत्वा
हैषिधाने प्र वयति सवितृभ॑ूत एवैने प्र व॑तंयति
वरंणो वा एष दुवांगरंभयतों बद्धो यदक्षः स यदु-
त्सनेयज॑मानस्य गृहानभ्यतसतूवाग्देव दुर्या
आ वदेतयहृ गरहा वै द्याः सान्त्य पलीं ( १)

~

पोरु ०९] कायलुवैरदीयतीतिरी यसंितां ।
(भ्याघारणविषिः )

उपांनक्ति पत्नी हि सर्वस्य मित्रं मित्रत्वाय यद
पत्नीं यज्ञस्य॑करोतिं मिथनं तद्थो पलिया
एवेष यज्ञस्यान्वारम्भोऽनंवच्छिस्ये वर्त्मना वा
अन्वित्यं यज्ञ रक्षौर॑सि जिधाश्न्ति वैष्णवी-
भ्यांरम्या वरमौनोजंहोपि यज्ञो बे विषथञादेव
रक्षाशस्यप॑ हन्ति यदंध्व्ुरेनमावाहुतिं जुहुयाद्‌
न्धोऽध्वयंः स्याद्रक्षभ्सि यज्ञ\ हंम्पः (२)
दिरंण्यमुपास्यं जहोत्यग्निवत्येव चंहोति नान्धौऽ-
ध्वयुरमव॑ति न यज्ञ रक्षाश्सि त्नन्ति प्राची
भरत॑मध्वरं कल्पयन्ती इत्याह सवगमेषेन लोकं
ग॑मयत्यन्रं रमेथां व्नपयिष्या इत्यांह वर्मं
हयततपयिष्या यदैवयज॑न रिरो षा पतयज्ञस्य
यद्ध॑विर्थानं दिवो वौ विष्णवुत वां प्रथिभ्याः
(६ ) इरयासीपंदयर्चां दक्षिणस्य हारिधानिस्य
मेथीं नि हन्ति सीष॑त एव यज्ञस्य यज॑भान
आरिषोऽवं रुन्धे दण्डो वा ओप्रस्तृतीषस्य
हविर्धानस्य वपट्करिणाक्षमच्छिनयनूतीर्यं छवि
हैविषानिंयोरुदाहियतं तृतीयस्य हविरघानस्या॑-
शुध शिरो वा एतयज्ञस्य यद्धीविषानं विष्णो
रराटमसि विष्णोः पृष्ठमसीत्याह तस्मदितावद्धा
रिरो विष्यूतं विष्णोः स्यूरसि विष्णोप्ैवमसी-
स्याह वैष्णव हि देवतया देविनं यं प्रथमं
अन्थि भर॑ध्नीयायत्तं न विस्नरसयेदमहेनाध्वयुः

भ्र मीधेत तस्मास्स विक्चस्य॑ः (४) ॥

९४१५

३४३ शरमससायणादय॑दिरवितमाण्यसमेता- -- [दडः
( सदोमिषानप् }
(परली हतया मिवा विषयत विष्णोः
पिरिध । )
इति छृष्णयनुरवदीयतैत्तिरीयसंहितायां पष्टा्टके
द्वितीयप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ॥ ९ ॥

( अथ ष्ठे द्वितीयप्रपाठके दशमोऽनुवाकः ) ।

देवस्य तवा सवितः सव इत्यभ्पिमा द॑त्ते
सूत्या अब्रिनोरबाहुभ्यामित्याहाशविनौ हि देवा-
नौमधव्रं आस्त पूष्णो दस्तीम्यामित्यांह्‌ यत्यै
वरर ्व.वाः एषा यदृ्दरिभ्द्राति नासिसीत्यांह
शास्त काण्डेकाण्डे वै क्रियम॑णि यज्ञः रक्षां
शपि जिषाश्सनति परिलिसित रक्षः परिलिः
सित्रा अतिय॒ इत्याह रकष॑सामषदत्ये ( १ )
इदमह ऽरकषसो अवा थय एटन्तामि योऽस्मि
य॑ च.वयं दविषम इत्याह द्रौ वाव पपौ यं चेव
वेटि यश्व दष्ट तयेरेवानंन्तरायं यवाः छृन्तति
विवे . खाऽतरकषाय ता परपिष्पे व्ेतयहिभ्य
एवैन लोकेभ्यः भक्षति परस्तादर्वाच प्रोक्ष॑ति
तस्पात्‌ (२) प्रस्तादबौ्। मनुष्यां ऊर्जुमृषं
भवन्ति क्ररमिय वा एतत्करोति यत्लनःयपोऽव
मयति शान्तये यव॑मतीरषं नयसय यव ऊमुदुम्बरं
ऊर्जैवोले£ सम॑र्धयति. यज॑मानेन संमितीदुम्बरी
मदति. यावनिव. यज॑मानस्ताव॑तीमवत्मिजन
दधाति पितृणा सर्दनमसीतिं बहिर स्तृणाति

भपा० अनु

०१०} छम्णयडयदीयतत्तिरीयसंहिता ।

( सदोभिधानम्‌ )

दण्द

पितृदेवत्य॑ष्‌ ( ३ ) सेतयन्निखीतं यद्विरन
वस्तीयं मिनृयापित्देषत्या निखाता स्यादर्दिरं
वस्तीयं॑मिनोत्यस्यामेवैना' मिनेोत्यथो स्वारुई-
मेवेनो करोत्दिवः स्तभानाऽन्तरिषं पृणेत्याहिषां
छोकानां विधते श्रतानस्तरां मारतो भिनोवित्याह
दयुतानो ई स्म वै मारुतो देवानामोदुभ्वर
मिनःति तेनेव (४) एनां भिनो ह
त्वा क्षच्रचनिभिर्याह्‌ यथायञ्रेवैतद्‌युतेन' यावा
थिवी आ पणयामित्योदुमबर्षाो जहोति यावा
पवी पुव ररेनानक्तयान्तयन्बवेश्चवयत्यान्तमेव
यज॑मानं तेज॑साऽनक्वनद्रमसीति छदिराषि एने
दृषा हि देवत॑या सदो विभ्वजस्यं छयि-
त्याह विश्वजनस्य द्यैषा छाया यत्सदो न्व॑छदि
(५) तेजस्कामस्य मिनयाच्िवृता स्तोमेन
संमितं तेअ॑चिवुद्ेजरूयेव भ॑वत्पकदरादीन्धिय-
क(मस्येकादराक्षरा भि्ेभिद्धियं निष्टगिन्ि-
य॒म्थिव भ॑वति पञचदराछादे भ्रातुस्थवतः पश्चवृहो
वनो भरादृन्याभिमूत्ये सृपद॑शकादि प्रजाकामस्य
सपदशाः परजापतिः परजा्तराप्त्या पकं बिशजाति-

छदि प्रिकमस्वैक शः स्तोमानां पर्छ
भविंशित्या उदरं वै सद्‌ अगौदुम्धरो मध्यत ओदु-
स्वरी मिनोति मध्य॒त एव प्रनानामूजं दधाति त-
स्मात्‌ (€) मध्यत ऊजां भुजते यजभानटोके

` २४१५

२४१८

शरीमत्सायणाचायाविरदितमाप्यसमेता- [दषकाण्दे-
( उपरवािषानम्‌ )

वै दक्षिणानि छदी्पिं भ्रातृष्यलेक उत्त॑राणि
दकषिणान्यरचराणि करोति यजमानमेवाथजमान्‌-
दुत्तरं करोति तस्मायज॑मानोऽय॑जमानादुततरोऽन्त-
वतान्किरोति व्याये तस्माद्र प्रजा उप्‌ नौ
वन्ति परिं त्वा गिकंणो गिर्‌ इत्यह यथायज्गरेषै
तदिदस्य स्युरसीम््स्य ध्रवमसीत्ाद्रः हि
दवत॑या सदौ यं प्रथमं यन्धि अध्नीयक्यत्तं न
विंसञ्येदमेदहेनाष्वयैः प्र मीयेत्‌ तस्मात्स वि-
सस्यैः (७) ॥
( भते तस्मानिपुरेव्य तेनेव नव्छठदि
पलालः पश्व्श च )।
इति छष्णयजरवदीयतैत्तिशयसहितायां पष(धके
दितीयप्रपाठकं दृरामोऽतुवाकः ॥ १०॥

(अथ षाक दितीयप्पठक एकदिकोऽतुनाकः । )

सिरो वा एतयज्ञस्य यद्धीविधनिं प्राणा ठेष-
रवा हेविधनिं सलायन्ते तस्मा॑च्छीरषन्राणा अध-
स्तौत्वायनत तस्मादुधस्ताच्छीष्णः प्राणा रंकषो-
हणो वलगहनौ वेष्णवाम्बंनामीत्यांह वैष्णवा हि
देषतथोपरवा अरा प नियन्ता देकनौ प्रणिषु
वगाज्नघलतननन्वाहमातरे्वविष्दनतस््षाटुम्‌ -
जाः सायन्त इवमहं तं ब॑लगमुर॑पामि (१) यं
नैः समानो यमसमानो निचघनेत्याह दरौ वाव क
रपो यन्नैव संमानो यश्चास॑मानो यमेवास्मै तौ

ध

१

परषा०२अनु०११) हष्णयजु्दीपेत्तिरीयसं हिता । २४३९
( उपरवाभिधानम्‌ )
वंठगं निखन॑तस्तमेवोद्ट॑पा स्मारं
र्णा अन्तरतः स्मादै-
भिन्नाः प्राणा जपोऽवं नयति तस्पादाद्रा अन्तरतः
प्राणा यवेमतीरवं नयति ( २) ऊर्वे यवैः प्राणा
उपरवाः प्राणष्वेवोरजं दधाति वहधिवं स्तृणाति
तस्माष्टोमरा अन्तरतः प्राणा अन्यन व्याधा
रयति तेलो वा आन्थं प्राणा उपरवाः प्राणेष्वेव
तेजो दधाति न्‌ वा एते यज्ञस्य यद॑पिषवंण नं
सं॑व्रृणत्यसंतृण्णे हि हनू अथो सुं दीर्घसोमे
संत्ये चे धृत्यै हिरो वा एतयज्ञस्य यद्ध॑बिधर्भिम्‌
(३) प्राणा परवा ह्र अधिषवणे जदा चमं
श्रावांणो दन्ता मसठमाहवनीयो नाभिकोत्गवे
विद्र" सदे यदा खल्‌ वे जिह्यं दुर्वां
खाद्प्यथ युं गच्छति यद्‌। मुखं गच्छत्यथो-
द्रं गच्छि तस्मद्धविधनि चर्भजधि भाव॑भिर-
भिपृत्यांऽभहवनोयं हूत्वा प्रत्यश्चैः परेत्य सद॑सि
भक्षयन्ति यो पै विराजो यज्ञमुखे वेदं दुह
एवेनामियं वै विराट्तस्यै त्वकूच मधिऽधिषव॑णे
स्तना उपरवा भ्रावांणो वत्मा ऊलिजेां दुहन्ति
सोभः पयो य एवं वेद॑ दुह षवेना्र ( ४) ॥
( वषाम्‌ यवपतीरवं नयाति हेिवानमेव्‌
जयेविश्यतिथ्च ) ।

ईदी यतैिरीः

इति छृष्णयनुर्वदी यतेत्तिरीयसंहितायां पशाटके
दवितीयप्रपाठक एकादज्ञोऽनुवाकः ॥ ११ ॥

। ॐ
य.
2"
[1

२४२९ भमरसायणाचार्थरिरचितभाष्यसमेता- [दषकण्डे+
( धिष्णियाभिधानम्र )
यदुभौ देवासुरा भिथेष९ दवर्ग थद। अगीशानः परोहविषि -तेम्यं उत्त-
सेदिः सोच॑रवेदिवदधं देवस्पाभि९ शिरो वा एकदश ॥ ११ ॥
युमाविचाह देवा यो देवेभ्यो न रथि पजैमानाप
प्रदवानीं नव॑पञचारत्‌ ॥ ५९ ॥
हरिः ॐ ।
इति हष्णयशुवदीयंतेिरीयसंहििायां पाठके
दितीयः प्रपाठकः ॥ २॥

( अथ पष्ठाटके तृतीषः प्रपाठकः ) |
( तत प्रथमोऽनुवाकः ) ।
हरिः ॐ।

चात्ौलद्धिष्णिंयानुप॑ं षपति योनिँ यज्ञस्य
चारौं यक्स्य॑ सयोनित्वाय देवा वे यज्ञं परां-
ऽजनयन्त तमाधवालुनरपां नयन्नेतद्र यज्ञस्याषरा-
जितं यदा्ीधे यदाींधाद्धिण्णिंयानिहौति यदेष
यक्ञस्याप॑राजितं ततं एवैनं पुरन॑स्तनुते पराभि-
तयैव खलु वा एते यन्ति ये बहिष्पवमान
सर्पन्ति बदिष्पवभाने स्तुते ( + ) आहाभीदसी-
चिवि हर वहिः सुणाहि पुरोडाशाः अर्हं कुर्वंति
यज्ञमेवापजित्य पुन॑सतन्वाना यन्त्रे स्वने
वि हरति शलाकाभिस्तृतीयर सशुकल्वायाथो सं
मैरवयेवैनद्धिष्णिया वा अमुके सोम॑मरक्षनते-
भ्यो सोममःऽहरम्तम॑नववायन्ं पथविरन्य एवं

)

[1

पपा०३अद्‌०१] छृष्णरदुददीयतेत्तिरीयसंदहिता |

<

( पिष्णियामिधानम्‌ )
वेद विदन्त ( २) परि्टारं ते सोमपीथेन
ग्या्यन्त ते देवेषु सोमपीथमेच्छन्त तान्देवा अंबु
ददे नाम॑नी कृरष्वमथ भ वाऽप्यथ न
वेत्य्मयो वा अथ पिष्णियास्तस्मादद्विनामां माल्ञ-
णोश्धैकस्तेषां ये नेदं पयंविरन्ते सोमपीथं
पराऽऽन्ुवन्नाहवनीयं आश्ीप्रयों होीयों मारजाी-
यस्तस्मात्तेुं जहवत्पातिदाय वर॑दूकरोति वि रहि
(ड) एते सोमपीथेनाऽऽधय॑न्त देवा वे याः प्राची-
राह॑तीरंहवुयं प्रस्तादरा आसृन्तास्तामिः
भाप॑दन्त याः परतीचीं पशवाद्ुरा आसन्तारस्ता-
भिरपानुदन्त प्राचीरन्या आहुतयो हूयन्ते प्रत्यङ्का-
सीनो पिष्णिंयान्ब्याधाश्यति प्श्चाचेव पुरस्ताच

यजमानो अरतुव्यान््णुदते तस्मालयराचीः प्रनाः
भर वीयन्ते प्रतीचीः ( ४) जायन्ते प्राणा वा
एते यद्धष्णिया यदैष्वयुः पतयिष्णिथानाति-
संप॑खाणान्सं करैखमायकः स्यात्नाभिवां एषा
यक्ञस्य यदधोतोध्व श्‌ वे नाभ्यं प्राणोऽवाल्यानो
यदवः त्यङ््ोतरमतितेपदपान परणं दध्यास-
मायुकःस्याननाध्वयुरुपं गयेदागधी्यो वा अ॑घ्वयु
यदंष्वसंपगायेदराते ( ५.) वाचः संप्र यच्छे
पदाकाऽस्य वाकस्यद्रद्चवादिनों वदन्ति नासं <~
स्थिते सोमेऽध्वशः परत्यद्सदोऽतींयाद्थ कथो
दाक्षिणानि दोतुमेषि यामो हिसतेषां कस्मा

२४९१

२४२२

श्रीमतसायणारः तसाप्यसमेता- [दषठका्ड--
( अग्ीषोमप्रणयनाभिधानम्‌ ) [१
अहं देवा यामं वाऽयामं वाऽनु ज्ञासयन्तीपतर्‌-
णाऽक्रीधं परीरयं होति दाक्षिणानि न प्राणा
मतं कषति न्य॑न्ये धिष्णिया उष्यन्ते नान्ये यानि
वप॑ति तेन तान्प्रींणाति यान्न निवपति यदनुदि-
कति तेन ताद्‌ ( ६) ॥
(स्तुते विष्टे हि वीयन्ते प्रतीचीरद्राव
उष्यन्ते वर्श च )।

1

इति छम्णयञ््वदीयतेनतिरीयसंहितायां प्ठा्टफे
तृतीयप्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥

अथ षषे तृतीयप्रपाठके द्वितीयोऽनुवाकः ) ।

शवरगांय वा एतानि लोकाय ह्यन्ते यदस
नानि द्वाभ्यां गाहपत्ये जुहोति द्िपा्यज॑मानः प्रतिं
छित्या आपि जुहोत्यन्तरिक्ष एवाऽऽकमत आह-
वनीये जुहोति सव्गमेवेनं लोकं ग॑मयति देवान्ये
शग लोकं यतो रक्षाभस्यजिषाःसन्ते सोमेन
राज्ञा रकषारस्यपहत्याप्तमात्मानै छवा स्वगं
छोकमांयन्रक्षसामजुपलाभायाऽऽततः सोमो भव-
त्ययं ( १ ) वैसर्जनानि जहोति रक्षसामपहत्यै तर
सोम तनूकद्धय इत्याह तनूकृद्चेष द्ेषोंभ्योऽन्यष्
तेभ्य इत्याहान्यरतानि हि रक्षारस्यर यन्ताऽति
वरूथमित्यांहोर ण॑स्छृधीति वावैतदाह ज्ञषाणो
अप्तुराज्यस्य वेवित्याहाप्तुमेव यभ॑मानं छता #॥
संवर्भे लोकं ग॑मयति र॑सामयुपलामायाऽऽ

1

्पा०३ेजंनु०३] रष्णयदुर्वदीयतीतिरीयसं दतां । २४२६
(अग्ीममप्रणयनामिधानम्‌ )

सोम ददते (२) आ अग्ण आ वार्वयान्या
रंणकलशामत्पतनीमा न॑यन्त्यन्वना रसि प्र वत
यन्ति यावदेवास्यास्ति तेनं सह अवर्भं लोकमेति
नय॑वत्य्चाऽऽभरीभे जहोति सुवग॑स्य॑॑लोकस्या-
भिनी व्ण बायन्यानि द्रोणकलक्चमा्ीधर
उप वासरयाति बि खनं तगरे फलहेषवासयेदपु-
वुधितं सोभ्य्चा प्र पद्याति स्वयां ( ६) एवैनं
देवतया प्र पाद्यत्यदित्याः सद्‌ऽस्पदियाः सद्‌
आ सीदेत्याह यथायजुरैतथज॑मानो वा एतस्य
पृरा मोषा भवत्येष वो देव सवितः सोम क्यांह
सवितृभ॑सृत एवैनं देवताभ्यः सं भर यच्छव्येतच्व ९
सेम देवो देवानुपांगा इत्याह देवो दष सन्‌ (४)
देवानुपेतीदमदं मनुष्या मनुष्यानित्यांह मनध्ये( १
छथ सन्नुष्यानुषैति यदेतचजुनं वरुयाद्प्रना अप्‌
शु्यज॑मानः स्यात्सह रजय स॒ह रायस्पोषेणेत्याह
प्रजेव प्ञभिः सदेम टक मुपा नमे। देवेभ्य
द्याह नमस्कारे हि देवाना स्वधा पितृभ्य
इत्याह स्वधाकारो हि (५) पितृणामिद्महं निव -
रणस्य पाङादित्याह वरुणपादादेव निर्च्यतेऽं
बेतपत आत्मनः पूर्वा तनुरदेषेत्याहुः को हि
तदेव यद्वसीथान्तस्वे वरो भृते पन॑वां ददातिन

बेति भावांणो वे सोम॑स्य राज्ञे मिभ्ट्पतेना य

एवं विद्वन््राग्ण आयी उपधासयति नैम मटि-
म्टुसेना विन्दति (६) ॥

२४२४ श्रीमत्सायणाचाथौविरचितभाप्यसमेता- [दष४काण्डै-
( यूपसण्डनामिधानम्‌ )

( अथं ददते सवया सन्त्धाकारो हि विन्दति ) ।
इति छृष्णयजुरवेवीयतेततिरीयसंदितायां पषठा्टके
तृतीयप्रपाठके दितीयोऽनुवाकः ॥ २ ॥

( अथ षष्ठा दृतीयापाठके तृतीयोऽनुवाकः ) 1

वैष्णव्यर्चा हुत्वा यूपमच्छैति वैष्णवो वै
द्वत । पः स्वयेषैमै देवतयाऽच्छैत्यतयन्यानगां
नान्यानुपंगामित्याहाति द॑न्यानेति नान्यानुपै
त्यवौक्त्वा परैरविदं प्रोऽव॑ररित्यौहा्वारष्यैनं परै
दि्दतिं परोऽवरेस्तं ल॑ जपे (१) वैष्णवं दवय
ज्याया इत्यह देवयन्याये छनं जुषत देवस्तं
सविता मध्वऽनकितित्या।ह तेज॑तैवैनभनकत्योषधे
चायं॑स्वेन^ स्वधिते भेन हिश्सीरिर्याहि वज्रो वै
स्वधितिः शान स्वभितेवकषस्य विभ्य॑तः प्रथमेन
शकं्ठेन सह तेजः पर पतति यः भ्रमः शकलः
प्रापते्तमप्या दैरत्सतेजसम्‌ (२) एवैनमा हरतीमे क
वै लोका शपांसथतो बिभ्यति दिवमग्रेण मा
दैलीरन्तरिकषं मध्येन मा हिःसीरितयहिभ्य
एवेन लोकिभ्यः शमयति वन॑स्पते शतवैसशो षि
रोदे वश्ने जुहोति तस्मौदाबश्वनादुवक्षाणा धर~
यास्‌ उत्तिढन्ति सहसरवल्डा वि बयर रुहम
तयाहाऽिपमयेतामा सस्तेऽनंक्षसङ्गम्‌ (३) दृशे
यद॑कषसक्गं वृधयेद॑यदपं यज॑मानस्य प्रमायकर
स्यां कमयताभरष्ठितः स्याकवियारोहं तसै

~

जीन ३] त द्षणयदुदीयतैतिरीयसंदिता ।

(युपलण्डनाभिधानेम्‌ )

वृश्वेदेषः वे; वनस्पतीनाम्‌ग्॑तिषठितोऽप तित एव
भ॑वति यं. कामयेतापशुः स्यादित्य॑पर्णी तस्मे
शुष्कौ वरशवेदेष वे `बनस्मतीनामपकष्योऽप्सुरे
भवति य कारयेत पञमान्स्वादितिं बहपरणं तस्मै
बहुशाखं व॑श्वेदेष वे “( ४.)` वनस्पतीनां पशव्यं

पष्टमानेव भ॑वति प्रतितं व्भेतमतिष्ाकमस्थैष वै
वनस्पतीनां भविषठैतौ यःसमे भृम्यै स्वाथोनें रूढः

र॑लिन पृरक।मसय ससपदा रार प्रावः
राक्थैरी पञनेवादं शन्ये नवारलिन. तेजस्कामस्य

न्‌, सवरततेनुरुवपव भवत्ये
कौदसारलिषिद्धियकाभस्यकादसाक्षरा विषगिं-

{च्छमं चिष्ठभि्धियाग्येव भवति पञदजारलिं

भातुम्यबरतः पचदो. वन्ते मरद्न्याभिभूयि सत -
दैशारसि.पजाकामस्य सपदराः भूनाप॑रिः प्रना-
रपप्त्या एकिःरस्यरतिं प्रतिष्ाक्रामस्थैक~

: विशः स्तोमानां तिष्ठा प्रतिष्ठित्या अाभिर्म-

-ब्ुशक्षरा मायी तेजो गायत्री य॑ यनी यज्ञ
;-युसं तेजसे गायत्रिया जञमुसेन संमितः (६)॥

९०४

२४९६

श्रीमरसायिको वौरिरवितेमान्यसमेता- ` ` [दिनके

(-यूषस्थापनाभिषकः)
( जुपे सतैनसमनैकसन्ग बहुखालैःुभदेत केक
उपैनमु॑रो यश आप्याः एकानतं }

इति छृष्णयज्वेदीयतैत्तिरींयरेहिता यौ पिष्टके तृतीयः

प्रपाठके तृतीयोऽनवाकः ः॥ ६५

( अथ पष्ठ वृ्ीयप्रपाऽक्े चतुरथोऽनुषाकः-) ।
परथिभ्यै त्वाऽन्तरिक्षाय त्वा दिवि ल्वरयाहिम्य
एवैनं लोकेभ्यः प्रोक्षति परां प्रोक्ष॑ति. प्रावि
हि सवगो लोकः कूरमिंव वा एतत्करोति यत्सन
त्यपोऽव नयति शाभ्ै यवैमततीरषं नयसय यवो
यज॑मानेन युषः. समितो यावानेव यलेमानंस्तविती-
मेवास्मश्जं द्धाति-( 4) पितुणार सवैनमस्तीतिं
बहिरेव स्तृणाति , पितदषेत्या१ * दतयश्निसोतं
यद्वहिरनैषतीयं मिनुयाितिदिषपणि नितः
स्याद्र्हिरवस्तीयं मिनोप्यस्यामेवेनं मिनोति प
रफलमवास्यति संतेलसपेवेने' मिनोति वेके
सविता मभ्वाऽनकितथरयाहं तेम॑तिषैनेभेक्तेःसुपि-
प्पलाभ्यहवीप॑र्ीभ्य इतिः चंपा प्रतिं (-२.)
तस्मा च्छीषते ओष॑धयः फटगुहिन्नक्ति
तेजो वाः आन्यैः यभैममिभाभिधाऽभिः, संमिता
यदपि्ठागभिंमनक्ति यजमानमेव तेजं तारनकतवो.
नत॑नवरयासोमेकं यजमनैः तेन॑ताजनक्तिः तकः
परि पृररयप॑रिविगभेवोसिशतने।ः कथा
स्तमानोरन्तरक पनेर हि" लोक किये

प्देभीु० $) = तमयदर्वीपेपिरीगरसश्िा ।

( शूतयापनानितननप )
नेशप; ( इ कस्मात बेषययो ये -देवत॑या
यूषः यैत देकतवाःकत्पयाति-दाभ्ी कलम रति
हविषत्पकषमानः '्तिटितये य कामयेत तेनंसेनं

वषतभिरि शिण ्य॑ेगरेयमिस्य॑निष्ां तस्याथ

-करतपित्ति्ियिण व्यर्धयति यं कायत तज॑रोनं
कतगिरिन्जियेण -समंशमेशीेतिः (४ ) यभिष्ठ
कस्याश्निमहवनीचेण : सं ` धिनु पालेतन॑गिमेनं देव
तजि समेधयति ब्रह्मवनिं तवा कन्न
करमिमिश्यर -यधातेतसरि उपथटयुगवं रशना
सजमस्तेन छः -पंमित्तो यलंमलमेवोजां सम~
अफवि-कग्ठि परं व्यति -चमिद्भ एवास्मा
न -तषमति तस्मनाभिद््न उना शेते ये
कामयेतोर्जन॑म्‌ (५) स्येधंयेयमि्ु्वा शा तस्याः
बा॑चीं वाजिनं ` स्यति -पदि कामयेत
वषुकः पर्जन्यः "स्यफद्िवयवानीमवेदिमेव नि
य॑च्छति यदि काप्रयेलमकषृषठःनस्यादिःयू््वामृदृहे
ुषिमि्रो्न्छ मि. मिणो, विच्तातं परनुर्याणमु्व
निखाताका श्छनाणा अआेष॑वना र र्ना विश्वै
षाम्‌ (६) देवानामव परानाया आ चषालादि-
कस्य आशम मा पयानपदतिरिकि € स या एष
णो अं ति स षदं

1

री स लोकेभ्य =

र्र्८ : श्रीमत्या चायविरनितभाष्यसमेता- 1[दषषकाण्डे ="
( अशरिमन्थनामिधानप्‌ )

भनुष्यौ नोऽन्याभ॑विष्यन्तीति ते पपैन योपयित्वा

सुवर्गं लोकमायन्तषयो शूषैनैवान्‌ प्राजौननतश्र-'

धस्य यूप्त्वम्‌ (७) यूपं मिनोतिं सुवर्गस्य
लोकस्य पर्तये पुरस्तांभ्मिनोंति पुरस्ताद्धि यज्ञस्य
भर्ञायते प्रज्ञातः हि तयदतिपन्न आहुरिदं काय॑
मासीदितिं साध्या वै देव यक्ञमत्य॑मन्यन्त तोन्यजञो
नास्परात्न्यथकञस्यािरिक्तमासीतदसपृरादतिरिक्त
धा एतथज्गस्य यदभाधृभिं मथित्वा, श्रहरत्यतिरिक्त-
मेतत्‌ ( < ) य॑स्य यदूर््वे चपालतेषां तैद.
गधेयं तानेष तेन, प्रीणाति देवा वै सरस्थिते सोमे
प्र सुचेऽ्ुरन् पूपं तैऽमन्यन्त यज्ञवेशसं वा इवं
कुम इति ते प्रस्तर शुचां निष्कय॑णमपरयन््वरं
गस्य सशस्थिते सोमे प्र भरस्तरे हर॑ति जुहोति
स्वरमयाय ( ९ ) ॥ ५

“( दवाति लुता समधा -

विधा ुपत्वमिरिकमेतदूि-
च॑तलारिश्यत्च )।
इति हृष्णंयलु्ेदीयतेलिरीयसंहितायां षष्ठा्टके तृतीय
प्रपाठके चतुथोऽनुवाकः ॥ ४॥

( अथ षठा वतीयप पलमोऽनुवाकः ) 1
साध्यातै देवा अस्मिटीक आंसन्नान्यकिचनं
मिपत्तेऽभिमेवासषये मेधायाऽलंमन्त न शन्यद
ठम्भ्यमविन्दन्ततो वा इमाः भरजाः भाजांयन्त

|

शर्वा ०६अनु०५] - . हृष्णयसुेदीयते्तिरीयसंहिता ¡ .

(अनिमन्थनाभिषानम्‌ )

यद्ाव्चं म॑थितवा प्रहरति प्रजानां प्रजननाय श्द्रो
घा एष -यद्भिर्यजथानः ` पञ्चयत्यश्चमालभ्याभिं
मन्थेददराय यज॑मानम्‌ (१) अपिद्ध्यासपमायुकः
स्याद्थो खल्व रभिः सवां देवतां ठाविरेतयत्पञ्चु-
रिति यतपडमालम्यागनि मन्ध॑ति हन्यायेवाऽसं-
नाय सर्वां देवता जनयघ्युपाहत्येव मन्ध्यस्तन्े-
वाऽ्टब्ं नेवानालन्धंमग्नजंनि्मसीत्यहागेनसे-
तेज्जनिनं वृषणो स्थ इत्याह वृषणौ ( २ ) छता-
+ ~ वुर्वश्य॑स्यायुरसीर्यांह भिथुनत्वायं घरतेनाक्ते वर्षणे
= द्धाथामित्यौह ब्रष॑णर देते दधति ये अग्नि
गायनं छन्दोऽन॒ घर जौयस्वत्यह उन्दोमिरवेनं प्र
ज॑नयत्यग्नये मध्यरमानायार् हीत्याह सावित्री
मृचम्वांह सवितृप्रसूत एवैन मन्थाति जातायानुं
जहि (३) प्रहि यमाणाया् ब्हीरयांह काण्डेकाण्ड
एयैनं क्रियमाणे सर्मधयाति गायत्रीः सर्वां अन्वाह
गायघछन्दा वा अग्निः स्वेनेवेनं छन्दसा सम॑
यत्यग्निः प्रा भ॑वत्यग्नि म॑थित्वा प्र हरतितो
संभव॑न्तौ यजजमानमभि सं भवतो भव॑तं नः
सम॑नसावित्याह रानतैशरहत्य॑ जुहोति जातये
वास्मा अन्नमपि दधात्याज्यैन ज्ञहोत्येतद्वा अग्ने
मियं याम यदाज्यं परियेणेषैनं वामना समंधैयत्यथो

तेज॑सा (४) ॥

( यथमानमाह वृषणो जावायात्‌ बरूसप्य-

षाद च )॥

१४९

४५, = शीमर्रणाारिरवितमाप्यसमेवा- -प्काभयैत
पषनिग्रोककशचः)
अति कस्णनुदीतेतिरीयसंरितायां माके
वतीयमपङ्के प्रथमोऽनुवाकः ॥ ५॥

(अय पा ृतीयपपयमे पष्ठोऽनुवाकः )।

इषे तेति वर्हि द॑त्त इच्छत इव हैष यो
यज॑तउपवीरसीर्पाष्ठोप हैनानाकरोत्युपो वेषाः
वीरविशःप्रागरित्यहदेवीरतेता विश॑ः सतीर्देषातैप-
यन्ति वहीराशिज इत्याहतिवेजो वे वह्गय उरिभस्त
स्मदिवमाह वृहस्पते धारया व्ुनीतिं ( ३,)
आह्‌ बह वै देवानां इहस्पतितह्ंणेवस्मे प्र्चनव॑-
रुभ्पर इष्या त स्वदन्तामिर्याहि स्वदय॑त्येवेनान्देष
स्वं रण्वेत्याह तवष्टा वे पनां मिथनामा९
रूपषुपमेव प्प दधाति रेवैती रम॑ध्वमियांद
पृराषों वे रेवती प्नेवास्म रमयति देवस्य॑ तरा
सवितुः प्र॑सव -इतिं (२.) ररनामा पतते परभूत्या
अभ्विनोमौहभ्यामित्पहाभ्विनौ हि देषानामध्वमं
आस्तौं पृष्णी हस्तैभ्याभित्याह यत्या ऋतस्य
स्वा देवहविः पाशेनाऽऽरभ इयाह सुत्यं वा ऋत ५
सतयगवन॑तेनाऽऽ ईमतेऽकषणया प्रि हरति वध्य
हि प्रत्यव परति्रथनति व्याये धरां मानुषानिति
नि नक्त धृत्या अद्भ्यः (.३) तवौषथीभ्यः
शोक्षामीत्याहाष््यो सैष ओष॑धीभ्यः संमति
यत्रा ररपसीतयहिष संमा प्रायो ` मेषा-
याऽऽ रुभयतं स्वां .चिस्सदेनः हस्यमापों देवीः

भक ०नमलु ०७], छष्णयनुर्ेदीयतेसिरीयसंहिता ॥

( सकियन्यामिषानमू्‌ )

स्वर्दतेनमिर्यौह स्वदयंतयेवेनैय॒परिष्टासोकषत्युपरि-
छदेवैनं मेध्यं करोति प्ाययंत्यन्तरत एवैनं मेध्यं
~ करोस्यथस्तादुपोषति स्तैः एवैनं मेषः करोति
(४.)॥
(वसूनीति प्रव इत्यद्भन्वरत
` ्वनेद्कंव)।
इति छम्णयज्वदीयतेरतरीयसं हिताया पषठाके
तृतीयप्रपाठके षष्ठोऽनुवाकः ।। £ ॥
( अथ षष्ठे तृतीयप्रपाठके सप्तमोऽनुवाकः ) ॥
अभरिना वेः हों देषा असुरानभ्य॑मवन्षे
समिष्यमानायात॑बहीत्याह भ्रातुम्यामिमूत्ये
सपद सामिषेनीरन्वाहं सपदुरः प्रजापतिः
मजाधतेराप्यै सपद्रान्वीह द्वारा मा
पतंवः स सैवस्सरः सैवत्सरं प्रजा अतु प्र जौ-
यन्ते प्रजानाँ प्रजननाय देक वे संमिवेनीरमृच्यं
दतं नान्व॑पर्यन्तस प्रजाप॑तिसतुष्णीमावारघ ( १)
अरऽधौस्यत्ततो वेः देषा गहतमभ्वपस्यनयनष्णी-
मार षारयंति यज्ञ्यर्ैर्यात्या अर्षु वै
यतः आसीत केषासतृम्णी £ हेमेन॑ वृतं कतुभभी-
मौयारभांपारयंति ाहुव्यस्येव. तथं इते परि
धीम मछ पनात्येवेनान्निचिः सं मां जयां
वदध यक्लेऽथो रक्सामषदस्वेः ददरः सं प॑यन्ते
दाद॑र(र)मासौः संवरसरः सवत्सरमेष प्रीणात्यथ

२४३१

भ४६९ = शीमत्सायणाचायेविरदितभाप्यसमेता- ` [दकोष
( साभिषिन्यायमिधारनंम्‌ )

संवत्सरमेवास्मा उप॑ दधाति सवर्गस्य लोकस्य
स॑मे रिरो वा एतचज्ञस्य॒यदावारोऽधः
सर्वो देवता यद्‌।घारमांवारथ॑ति रीर्षत एव
यज्ञस्य यमानः सर्व देवा अव॑ नये रिरो वा
एतथक्ञसय यदाधार आत्मा पशरौवारमावायं' पटर
समभनकत्यात्मन्ेव यज्स्य॑ (३). शिरः भरति
द्पाति सै तै आाणो वाएनां भच्छतामितयाह'
वादेवत्प वे प्रणो वायवेवास्य प्राणं जोति

सं यत्रक्पनि सं यज्ञप॑तिराशिपेयाह यज्ञपरति-
मेवस्पाऽऽक्िम गमयति विष्वरपो वे वाष्प
रििसञमभ्धवमीतस्ादुपरिथासरोनावि ¦ यन्ति

: युपरिशासगुर भनक्ति मेष्य॑मेव ( ४). एनं

: करोति वृणीते छम्दास्येव वृणीते सुप
करीते सप्त श्राम्याः पुरीः सप्ताऽशण्याः सप्त
छन्दा रसय॒भयस्यावंरुदृष्या एकव भरयाजान्य॑जति
दशवे प्रोः प्राणं भासमकादुो यार्वनिव
पृश्स्तं भ्र जति व्पामेकः परि शाय आलेवाऽऽ-
त्मानं परि शये वरो वै स्वधिरपिर्वन्ो गूपङचकलो

` तं सं वै देषा वर छल सोम॑मनपृतेनाक्तौ

` पृं जयिथामित्याह वर्णेवेनं वरौ ठताऽऽ
कमते (५)॥

, » (जवः यनै दाकाऽलनेवं भगस्य

2" मेध्ये तड वाअधद् व

भरा ०६अनु ०८] ृष्णेयु्वेदीयतततरीयसहितो ।
( पद्यिंनामिधानम्‌ )

इति छृष्णयजुर्वेदीयतैत्तिरीयसंहितायां षषठाष्टके'
तृतीयप्रपाठके सप्तमोऽनुवाकः ॥ ७ ॥

( अथ षष्ठा तुतीयप्पाठककेऽटमोऽनुवाकः ) ।

परैमि करोति सर्वहुतमेवैनं करोत्यस्क॑न्ाया-
स्क॑न्न? हि तयद्धुतस्य स्कन्द॑ति भिः पर्थौण्नि क~
रोति जयौवदधि यज्ञोऽथो रक्षसामपहत्यै बहमवादिनिों
वदन्तयन्वारभ्य॑ः पड इनान्वारभ्या३ इतिं म्रत्यवे
वा एष नीयते यलषस्तं यद्न्वारमेत प्रमायुको
यज॑मानः स्याद्थो खल्वाहुः सवर्गाय वा एष
छोकाय॑ नीते यत्‌, (3) पृश॒रिति, यत्नान्वारमेत
सुवरगाछकायजमानो हीयेत वपाशरप॑णीभ्याम्‌-
न्वार॑मते तन्नेवान्वारु्धं नेवालन्वारभ्धमुप्‌ मेष्य
होत्या देवेभ्य इत्याहिपित£ हि क॑ङ्ियते
रेव॑तीयत पतिं ्रियधाऽऽ विंरृतेत्याह यथायज्जरेवेत-
ग्निना प्रस्तदिति रक्षसामर्पहत्य पृथिव्याः सैपच॑ः
पाहीति बर्हिः ,२) उपपास्यत्यस्क॑न्दायास्कजश् हि
तयद्हिषिस्कन्दत्यथों बहदभेवनं करोति पराम
वैततेऽध्वगः परोः सज्ञप्यमानायडभ्य' एव तनि
हरत आमनोऽनैवस्काय गच्छंति भियं प्र पटना ~

ओति य पुवं बेदं पवाक वां एषा प्राच्यदानी

यते य्पलमी नम॑स्त " आतानेत्यौहाऽदित्यस्य वै
रमयः (इ) आताभास्तेभ्यं एवं नेभस्करोत्यनर्वा
ह्याह भ्यतैष्पो बा अवा भरतृस्यापनुरये तस्य

२४६३

२४६४ = भमत्सिणाचार्यविरपितमाप्यसपैता~ [दष्क
( वपाहोमाभिषानम्‌ )
कृल्पामनुं षह प्रजया सह . रायस्पोषेणत्यीहाऽ-
रि्षमेवेतामा श॑स्त आपों देवीः शुद्धायुव श्या-
ह यथाय॒रेवैत्‌ ( ४) ॥
( छोका॑ नीये पदौ रप॑ः
समिधश्च )॥
इति हृ्णयञुर्वेवीयतैततिरीयसंहितायां षष्ठा्टके तृतीय-
प्पाठकेऽटमोऽनृबाकः ॥ < ॥

( अथ वषे ततीयप्रपाठके नवतोऽुषाकः )॥ *

पशोवां आक॑म्बस्य प्राणाज्छगृष्छति व्क
आ प्यायतां प्राणस्त आ प्यायतामि्याह प्रणिभ्यं
एवास्य च॑ शमयानि सा प्राणेभ्योऽपि परथिवी
शक्र विराति शमहोभ्यामिति नि न॑यत्यहोरत्रा~
भ्यामेव परथिभ्यै डावर शमयत्योष॑पे आय॑सवैनर
स्वधिते मेनै£ हिश्सीरित्याह बमो वै स्वधितिः
(१) हाम्त्य पाश्वंत भा ति मध्यतो हि
म॑नुष्या आ शछ्चनति तिर्वीनमा ष्ठ॑त्यनूची-
नर हि मनुष्यां आस्छन्ति स्पावृत्यै रक्षसां
भागोऽसीति स्थिमतो बदिरेरूवाऽपांस्यतयस्मैष
रकषाशि तिरवदयत इदमहर रकषोऽधमं तमो
नथामि योऽश्मण्दे्ि षं ¶ बयं दिष्म श्याहि हो
, बाब परशौ यं देष ( २) देहि यजनं देए तष
पावैषमं तमो भती तोति शपामत्िवतीज्छतं

कर ६भप्‌*९ इ्यममुेयीपोविरीवषरहिता ।

८

ििभारैषानद्‌ ) "

इष॒ दप यो यज॑ते पईपतुन्धाहोऽस्व पशान्धातुकः
स्याय्नोप॑ृन्याद्ैता स्यादन्ययोपतुणस्यन्थया न
छतं तेनं याबा्रावी पोण्वीयामितयह याबाप्र-
थिवी एव रसैनानक्यच्छिं्ः ( ६) राय॑ः सवीर
इत्याह यथायङुरेततकृरमिष षा एतत्करोति यद्र
पामर॑स्लिवरवन्तरिक्षमाबिहीत्यौह शाने प्र चा

, पएषोऽस्माह्ोकाच््यवते यः पृं पयवे नीयरमान-

मन्वारमति वपाश्रपणी पन॑रनवारभतेऽसिजेष लोके
प्रविं तिष्ठव्यभिनां प्रस्तदिति रक्षसामपहत्या अथे
देवता एत्र इम्येनं ( ४); जन्ति नाम्तममह्गां-

` रमति हेरेयवैम्वममङ्मारमेतिहेरंदेवता अति मन्येत

वायो वीहि स्तोकानामित्योहे तस्माद्विभ्॑ताःस्तोका
अवं पञयन्तेऽ्रं वा एततदनां ` यद्रपाऽयमोषधीनां
बरिरणेवा् € समं॑यत्यथो ओ॑षीष्ेव 'पश-
नतिं छापयति स्वाहांङतीम्यः प्रषयत्ांह ( ५ )
यतस्य समिं्ये प्राणापानो वा एतौ पशनां यस
षदाज्यमात्मा वपा पषदान्ययैभिषायं वाममि
घारयत्यात्मनेव पानां प्ौणापानौ द॑धाति स्वाहो-
ध्वन॑मतसं मारुतं ग॑च्छतामितयाहोष्वनंमा -ह स्म वे
मतो देवानं वपाथपैणी भरः हरत तेनेन भर

हरति विच भर दरति तर्भादिष्ैथो प्राणा-

पानौ (६) ` , ,

२४२५

` ९४६६ भीमत्तायणावायोविरयितंमाष्यसमेता= (4षकणि-
, (आदानाभिघानम्‌ ) छ
( सवितिमैवाच्छिनो "ह्येष हि प्षैलारिभ्यण्व )
इति छृष्णयणैदीयतेत्तिरीयसंहितायां षष्ठा्टके
तृतीयप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ॥ ९ ॥

( अथ षष्ठा तृतीयप्रपाठके दशमोऽनुवाकः ) ।

पृ्ामारभ्य पुरोडाहों निवपति समेधमेवेनमा
ठैभते वपया प्रचये पुरोडाशेन न चर्ये
परोडाश॒ ऊर्मेवे श्ना मध्यतो दंधात्यथों
पृरोरेष िद्रमपि दधाति एरपदाज्यस्योपह्य जिः
पृच्छति ह़ातशहवी ६ दोमितरिति जिष॑त्या हि'देवा
योऽगरतश्टतमाह .स एन॑सा प्राणापानौ वा एतौ
पटनाप्‌ (१) य्ैषदान्यं पशोः खकु. षा
आलंग्धस्यं हद॑यमास्माऽभि समेति यतपरषदृ्येन
हृद॑यमभिषारय॑त्याप्मन्नव प॑डानां परणापानौ दधाति
पड्ाना वे देवाः वं लोफर्मायन्तेऽमन्यन्त मनु (त
ष्या नोऽन्वामविष्यन्तीति तस्य शिर॑च्छित्या मेधं र
भ्राक्षौरयन्तसप्क्षौऽभवततपमकषस्यं प्क्षत्वं यष्प्ठक्ष-
श्ञालोचराहिभव॑ंति समेधस्येव (२) पशोरवं यति
प्ट व द्वियमौण€ रक्षाश्स्यनुं सचन्तेऽन्तरा पूर्प॑
चाऽऽहवनीयै. च हरति रकष॑सामप॑हत्ये प्रोर्वा
आरंम्धस्य मनोऽप॑ कामति मनति हाषिषोऽव-
दीयम।नस्यानुबरहीत्यौह्‌ मन॑ एवास्यां रुम्धं ए-
कोद्ावदानान्यव॑चति द्रां वै परः प्राणा
आ्मेकांवरो यावानिव परास्तस्यावं ( ६) थति

4

'पषरिदभव ०१०] हष्णयसुरेदीयोतिरीयसदिता †

(-अवदानाभिधानम्‌ )
, ददंयस्याथेऽवं यत्यथं जिह्वाया अथ वक्षो यदै
हदैयेनामिगच्छति तज्जिहयौ वदति यनिहयया
वदति तदुरसोऽधि निवदित्येतदवे परोर्थथापूर्वं
यस्येवम॑वदायं यथाकाम त्तरेपामवयति यथापृवं-
मेवास्यं परोरव्॑तं भवति मध्यतो गुदस्यावं चति
मध्यतो हि प्राण उतमस्यावं याति ( ४ ) उत्तमो
हि भाणो यदीर्‌ यदीतमृभयंमेवाजामि जाय॑मा-
नो वै बरहमणिभिन्णवा जायते बरह्मचर्येण कथि
म्यो यज्ञेन देवभ्यः प्रजां पितृभ्य एष वा अनृणो
यः पुत्री यज्वां बक्मचारिवासी तदैवदारनिरेवावं द्य
ते र्दवदानानामवदानलं दैवास्राः संया भास्‌-
न्ते देवा अभिमंद्वन्त्रयां वीरेणासुरानामि भ॑वमि-
ति (५) सोऽब्रवीद्वरं वृणे परोरुद्ारमद्धरी इति स
एतमद्धारमुदंहरत दोः पवाधंस्यं गदं मध्यतः
श्रोणिं जघनास्य ततो देवा 'अभवन्पराऽरा
यल्यङ्गाणांर समवयाति भ्ातृ्याभिभत्ये भव॑त्या-
त्मना परौऽस्य भ्रातरैवयो भवत्यक्ष्णयाऽव' चति
तस्मादक्ष्णया परावोऽङ्गानि प्र हरन्ति प्रतिष्टित
(६)॥
( एतौ प॑शना -समेधस्येव तस्याबोततभस्पाः
द्यतीति ¶श्च॑वतारिश्शच ) ।
इति छष्णयज्चवैदीतैततिरीयसंहितायां षष्ठे
तृतीयभरपाठके : दरमेऽनुवाकः \॥ १०५
च . "

"१४३

२४६८ भीपत्ायणालपिषिरेतिताप्यसमेता- [शमने
ध < अदूषजक्े)
८.5 (अथ पाठके टतीयगपाठर एकावकषोऽनुषाकः ।
मेद॑सा चौ भणति मेदोरूपा वे परवों
रूपमेव पष दधाति पूपशनवधाय परोरोति रसो
षा एष पटना यद रसमेव पड दधाति पारनं
साहो प्रयौति मध्यं वा एतस्द्नां यपपाश्वंश
रं एष पषटनां यदसा यतपा््वनं वसाहोमं परयति
मध्यत पव पटना रसँ दधाति घ्रन्ति ( + ) वा
एतरपश्ं य्सषपय॑नते्ः सकु षै देवतया प्राण
दे्रोऽपान देषः प्राणो अङ्गेअङ्गे नि दे्यदि-
स्याह प्राणापानवेव पशपु दधाति देवं षषटर्मूरिं
ते स संमेलित्यांह लाटा हि दैवतैया परावो विषु
रूपा यरसलकष्माणो भवथेरत्याह विपुरूपा हैते सन्तः
-सलंश्माण पताह भव॑न्ति देवत्रा य्तम्‌ ( २)
अर्व॑ते ससायोऽनु त्वा माता पितरो मदन्तिश्या-
हातमतमेवैनं माजा पित्ना सुवर्गं लोकं गमथत्य-
चे वसाहोमं ञहोतयसो वा अधंचं इयम॑घंवं इमे
एव रसेनानक्ति दिर जहोति दिष्टं एव रसेनान~
कत्थो दिभ्य एवज रस॒मव॑ रुन्धे प्राणापानौ
षा एतो प॑शना यतपृवाग्यं वौनंस्पत्याः सदं (६)
वै देवतया पवो यतृषदाज्यस्योपहत्याऽऽह वन~
स्मतमेऽ शरूहि वनस्पतये प््येतिं भ्राणापानायेव
पृष दधात्यन्यस्ुनरस्य समवत्तं समवैति
तस्मान्नानारूपाः पवो ृष्णोप॑ सिञ्चति रसो वा
पष शूनां यथ्‌ रसमेव, परु दषाबीडामूषं हयते

|

कषा०रभत्‌०११] हष्णयैदीयतीिरीयसंहिवा ।

।

( अनूयानकथनम्‌ )

परावो द रशं पड्ानेवोपं ह्यते चतुर्पं ` यते
(४) चतु्पादो हि परावो यं कामयेतापड़ः स्यादि
त्य॑मेदस्कं तस्मा श दष्वान्मेदोरूपा वै पवौ
रूपेणेवेनै पञभ्यो निर्मनत्यपडारेव भ॑वति यं काम-
येत पशुमान्स्यादिति मेदस्व्तस्मा आ द॑ष्यान्मे-
दोरूपा वै परावो रूपेणेवास्प पञ्चनव॑ रुन्धे पडामा-
नेव भवति प्रजापति्य्ञम॑सजत स आ्यषू (५)
परस्तादसृजत पूं ५ध्यतः पुषव्‌ज्यं प्श्चा्तस्मा-
दाभ्येन प्रयाजा ईन्यन्ते पानां मध्यतः परषदान्ये-
ना॑तूयाजास्तस्मदितन्मिभमिंव पश्चात्ृ्ट^ सेकाव्‌-
शञानूयाजानथजति दश वैभरोः पाणा आसेकं
दो यावानेव पञुस्तमनु यजति घ्नन्ति वा एतप्प
यत्स्ञपथन्ति प्राणापानौ खल वा एतो प॑न
यतपषदाज्यं यतपुषदीज्येनानूयाजान्यजंति प्राणाषा-

नावेव पृषु दाति (६) ॥
( षन्ति यनवं सदु बदरू हमव भागं य~
पदाण्यन षट्‌ इ॑)।
इति छष्णयशैदीयततिरीयसंहितायां षषठाषके
तृतीयप्रपाठकं एकादशोऽनुवाकः ॥ १1 ॥.`

भातठाुमगौ प पेठनैन निं देषणभ्यसां शयने साध्या के

पेन पशोः पदुमाखभ्य मेता सुषविकांरश ॥ ११.॥

ौरदिवानुपेिं ति पहिपभाणाप पर्य पुषा"
स्यु हाद दिः ॥ ६२ ॥

१४६९

२४४०

श्रीमत्सायणाचायंमिरवितमाष्यसमेता-. - [धवकाण्ड-
(रुदयागकथनम्‌ ) ` +

४4 हरः ॐ।
- इति छष्णयजुर्ेदी यतेतिरीयसंहिवायां षष्ा्टके
तृतीयः प्रपाठकः ॥ ३.॥

( अथ पषठा्टके चतुः भ्रषाएकः )
(ततर प्रथमोऽनुवाकः )
हरिः ॐ।

यकेन चै ्रनाप॑तिः परजा संसृज ता उपयद्भि-
रेवासंजत यदुपयजं उपयजति प्रजा एव तयर्ज-
मानः सृजते जघना्ांद्वं यति जवना्ादि अ्रनाः
परनायेन्ते स्थविमतोऽवं याति स्थविम॒तो हि प्रनाः
मनायन्तेऽमिनद्वं यति प्राणानामसमेदाय न
ृयो्तंयति यत॑यावतयेददावतैः भरना गाटकः
स्थास्समुदं ग॑च्छ स्वाहैत्याह रेतः (१), एव
तदषातयन्तरिप गच्छ स्वहित्याहान्तरक्षेणवास्मै
भरना; भ ज॑नयवयन्तरिक्षः छन भरनाः प्रनाय॑नते
देवर सवितारं गच्छ स्वाहितयाह सवितृ्रसूत ए-
वास्मै प्रनाः प्र ज॑नयत्यहोरातर ग॑च्छ स्वाहित्या-
हाहोराताम्यमिवास्ं प्रनाः भर जनयत्यदोरान्े हनु
प्रनाः जारन्ते मिन्नावरूणौ गच्छ स्वाहां ( र )

4

.; इत्यह प्रजास्व: प्रज॑तसु प्रणापानो दैषाति : ,..

>.

सोमं गच्छ स्वाहेर।ह सोम्या हिःदेवत॑या भजा _.,
यक्त ग॑च्छ स्वाहेत्याह .परना एव. गर्िया: करोति ` `

छन्दा गच्छ स््रदित्यौह -पशवो.वे छन्दा सि

प्रपां ०४अनु ०९] छृष्णयजुयदीयतत्तिरीयसंहिता ।
( वसतविर्यभिधानम्‌ }
पृद्नेवावं रुन्धे यावपृथिवी ग॑च्छ॒ स्वहत्याह

प्रजा एव प्रजाता यावांप्रथिवीभ्यांप्रमयतः परिं `

गृह्णाति नभ॑ः (६) दिव्यं ग॑च्छ स्वहित्याह
प्रजाभ्यं एव प्रजाताभ्यो वृष्टिं नियच्छत्या् वे
श्वानरं ग॑च्छ स्वाहेत्याह अरजा एव प्रजाता
अस्यां प्रति छापयति प्राणानां वा एषोऽव यति
योऽवद्यति गद्स्य मनो मे दाद यच्छेत्याह
प्राणानेव यथास्थानमु९ ह्यते पञ्ञोवां आरब्धस्य
¬ दवय इृगृच्छाति सा दैदयश्रलप्‌ (४) भमि
समेति यलथिव्या हैदयशटभुदासयेपृथिवी"
इचाऽपथेयदण््वपः शुचाऽपेच्छुष्कस्य चाऽऽ-
दस्यं च संाबद्‌सयत्युभयस्य शान्त्यै यं द्विपां
` ष्यायेच्छचेवैन॑मपंयति ( ५) ॥
(तो मित्राणो गच्छ साहा नमो"
सयग दतिया ) ।
इति छृष्णयजु्दीयतैतिरीयसंहितायां पष्क
चतुर्थप्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥
(अथ ष्ठष्ठ चतुर्थपपाठके दितीयश्लवाकः 1
` देवा मै यज्ञमासींभे स्थमजम्त ततो यद्य
सिष्य तर्दजुव तु न॑ इदिति त्दसती-

वरीणां वसषतीवरित्वं तस्मिन्ातनं समंशाक्नुवन्त-
दषु ्रावराय्ता व॑सतीवरीरभवन्वसतीवरीगहाति
२०६

२४४१

२४४२

श्रीमत्सायणाचार्यमिरादितमाप्यसमेता- [धषषठकाण्डे*
( वसतीवर्यभिवानस-) \
यज्ञो मे वसतीवरीयज्ञमेवाऽऽरभ्ं गृहीतवोषं वस्ति
यस्यागृहीता अमि निभरोचेवनारम्भोऽस्य श्न
स्यात्‌ (3) यज्ञं वि च्छिन्यान्नयोतिष्या वा गृही-
यद्धिरण्यं वाऽवधाय सञ्काणामेव प्रावि यो
वां बाह्मण बहुयाजी तस्य कम्यानां गह्णीयात्स
हि गहीतव॑सतीवरीको वसतीवरीशृाति प्रो वै
वं्तीवरीः पञनेवाऽऽभयं गृहीत्व वसति य~
नीपं तिष्ठनृ्ीयािरमागुका अस्मालशव॑ः स्युः
भतीषं तिव॑नदणाति परिरुष्यवासम प्युःृहणा- =,
तीन; ( २) वृत्रमह॑न्ौ १5पोय्॑रियत तास्ता
यनमेधयं यज्ञियः सर्दैवमासीततदत्म्‌ च्यत ता व॑-
स्तीरभवन्वहैन्तीनां गृहणाति या एव मेध्यां यज्ञियाः
सदैवा आपुस्तासमेव पूति नान्तमा वन्ती
रतींवायद॑न्तमा वहन्तीरतीयाय्ञमतिं मन्येत न
स्थोवराण गृहणीयादवरदणगृहीता वै स्थावरा
यत्स्थांवराणीं गहणीयातर (६). वरुणेनास्य यज्ञं
आंहयेयदै दिवा मव्यपो रात्रिः प्र विति
तस्मात्ता आपो दिवा द्र यजक्तं मवत्यपोऽहः
भ्र विंशति तस्माचन्द्रा आपो नक्त दभर छायायै
चाऽतैतश्च संपौ गृदणात्यहोराजयेरिवास्मे वरणं
शरहणति हविष्मतीरिमा आप इर्य दविण्ठता-
नामेव गृहणाति हषिष्मा* भस्त (४) सूयं इत्याह
सरकाणमव गणत्यनष्टमां गृणाति ' वाग्वा
अनु्ग्वाचेवेनाः सर्वया गृहणाति च॑तमदयर्चा

परषा०४अनु ०३] ` ष्णयजुवेदीयतेततिरीयसंहिता । २४४३
( सोभोपावहरणकथनम्‌ }

गृहणाति भिः सादयति सप सं पयन्ते सपद
शरी प्रावः शकंर पृ्नेवाव रंन्धेऽस्मै वे
लोकाय गार्हपत्य आ धीथतेऽमुभ्मां आदवनीयो
-यदराईैपत्य उपमाद्येव्म्टीके प॑समान्तस्पायद-
हवनीयेऽम्रभिन (५) लोके धरु मान्तस्यादुभ-
योरूपं सादयत्य॒मयों रेवैनँ लोकयोः परमन
करोति स्वतः परं हरति रक्ष्॑ामपैहत्य इन्द्राि-
योभैगयेयीः स्थेत्याह यथायज्रैतदाञनींभर उप्‌
वासयतयेतद्रे यज्ञस्यापराजितं यदाभीं यदेव
यज्ञस्यापराजितं तदेवेना उप॑ वातयति यतः
खल्‌ मै यज्ञस्य वित॑तस्य न क्रियते तदन यज्ञः
रक्षाश्स्यवं चरन्ति यदरहन्तीनां मुहणातिंक्रियमां-
णमेव तयज्ञस्यं रये रक्षसामन॑न्ववचाराय न सता
देलय्त्या -तुतीयसवनात्परि ` हेरे ` यज्ञस्य
संतत्यै (६) ८

( स्यादिनो गृहीपा॑स्वमृभिन्छिते
पवि र्शतिश्च ।

इति रृष्णयनुर्ेदीयतेनतिरीयसं हिताया पष्ठा्टके

चतुर्थम्पाटके द्वितीयोऽनुवाकः ॥२॥

( अथ पष्क चतुरा त्रतीयोऽतुवाकः ) ।
बह्मवादिनों वदन्ति स त्वा अध्वर्युः स्थायः
सोमंगपावहरन्तस्भ्यो देवताभ्य उपावहरेदिति दे
त्वेत्याह मनुष्येभ्य एवेन करोति मनने वेत्याह

२४४४ धौमत्सायणाचायारिरचितमाम्यसमेता- [९षष्काणे~
८ सोमापाव्हरणकथनम्‌ ) ४ 1

पितृभ्य एवैतेन करोति दिवे ता सूरयौय लेत्याह

देवेभ्य एवैतेन करो्येतावैतीवे देवतास्ताभयं एवैन ₹

सरवौम्य उपावहरति पुरा वाचः ( १ ) प्रवदितोः

परातरनुवाकमुपाकरोति यात्येव. वाक्तामवं रुन्धेऽ-

पोऽओऽभिव्याहैरति यज्ञो वा आपो शृ्ञमेवाभि

वाचं वि संनि सर्वणि छन्दाऽस्यन्वाहि पशवो षे

छर्दति पशयनेवावं रन्धे गायनिया तेज॑स्कामस्य

परि दध्याच्ि्ठमेन्धियकामस्य जग॑त्या पडकामरस्या- ऋ

नष्टा प्रतिषटाकांमस्य पड्कत्या यज्ञकौमस्य विरा-

जाऽज॑कामस्यं यृणोत्वक्षिः समिधा हवैप्‌ (२)

म इत्याह सविरभ॑सूत एव देवतौभ्यो निवेयापोऽच्छै-

वयप दैष्य होतरित्यहिपितः हि क करियते भेजा

वरुणस्य चमसताध्वयवा वरवे्यंह भिजावर॑णौ वा

अं नेतारौ ताभ्यामिवेना अच्छैति देवीशपो अपां

नपादित्यादाऽद॑वनां निष्क गृहात्यथें हवि- ४१
{ ष्टतानामेवाभि्तानां गृरद्रणाति ( ३) कार्षिरसी-

त्याह रम॑लमेवाऽऽस्तामषं॒ष्ठावयाति समुद्रस्य

वोऽक्षित्या उन्नेय इत्याह तस्मौद्यमौनाः पीय्माना

आपो न क्षीयन्ते योनिवैँ यज्ञस्य चावां यज्ञो

व॑सतीवरीहोत चमसं च॑ मेत्राषरुणचमसं च॑ स~

स्पद्यै वसतीवरीर्व्यान॑यति यक्षस्य सयोनितवा-

याथो स्वादवेना योनेः प्र जनयत्यष्वयोऽवैरपाद

शत्यंहितिम॑नननमुरुतेमाः पर्येति ववितदाह॒ यं

मिष्टोमो जोति यदयक्थ्यैः परिथौ नि मा

र

क

पपाण४मतु ०४] ृ्णयजुरवदीयतैत्तिरीयसं हितां ।

( सन्मानकथनम्‌ )
यथातिराजो यजुवद प्यते यज्ञकतूनं व्यासे
(४)॥

( वाचो हवभमिषूतानां गृहाघ्युव पव॑विभ्विथ )1
इति रष्णयभु्वदीयतैतिरीयसंहितायां पषठाष्टके
चतुर्थप्रपाठके तृतीयोऽनुवाकः ॥ ६॥

( अथ षषठा्टके चतुर्थप्रपाठके चुर्थोऽतुवाकः ) ।
देवस्य॑ तवा सवितुः ध्रसुव इति्िवांणमा दैतते
रत्या अग्विनो वं हुभ्यामित्य॑हाश्विनौ हि देवाना
मध्वभं आस्तौं पूष्णो हस्तीभ्यामित्याह यं प~
शवो वै सोमों व्यान उपाभदसवनो यदपाऽशुस-
कैनममि मिर्मीति व्यानमेव पशुं दधातीनद्रीय
वेन्द्र त्वेति मिमीत इनद्रंय हि सोम॑ आहिते

पञ्च छृत्वो यज्ञषा मिमोति (१) पञ्चसलरा पट्क्तिः

पा्क्तौ क्ले यज्ञमेवा्व॒₹न्पे पञ्च छतुष्णीं

द सं पन्त दशाक्षरा विराऽन्नै विराहूविराजै
.वान्नायमवं रन्धे श्वानः स्थं वृत्र +

अपार सोमपीथो य एवं वेद नाण्स्वातिमाच्छैति
यतते सोम द्विषि न्योतिरितयंहिम्य एवेनैम्‌ (२)
लोकेभ्यः सं भरति सोमो षै राजय विङोऽमव-
स्यायत्स दिशोऽनु प्ाविंशस्रागपागुदगधरागित्यौह
दिग्भ्य एवैनः सं भरत्यथो दि एवास्मा अवं
रन्पेऽ् नि परत्य काका एन? शये भ~
चन्तिय एवं वेद्‌ यत्ते सोमादभ्ं नाम्‌ जागूषीति

१४४५

०२४४६ भीमतसायणादायदिरवितमाप्यसमेता- [द्वषकणै-
*( उपांडयहकथनम्‌ )
(६) आहैष वे सोम॑स्य सोमपीथो य एवं वेद्‌
न सोम्यामातिमाच्छति ष्नन्ति वा एतत्स द
भिपृण्वनत्यनप॑ गृणाति जाय॑त पवन प्राणा
वा अर्शः परेवः सोमोऽश्मृ्पनरापि खनति
प्राणानेव पशुषु दधाति द्ौदाकिं सृजति तस्मा-
द्रो माणाः (४)
(य्वा मिमीत एन नागृषीति
चदु्तवरिध्शच्च ) ।
-इति.छृष्णयजुरवीयतेत्तिशीयसंहितायां पष्ा्टके
चतुर्थप्रपाठके चतुर्थोऽनुवाकः ॥ ४ ॥

( अथ षष्ाष्टके चतुर्थप्रपाठके पशचगोऽनुवाकः )1

पराणो वा `एष यदुपाश्सर्यदपा श्वा गरहौ
गृह्ेपराणमेवानु प्र य॑न्यसुणो द॑ स्माऽऽहपैवचिः
भरातःसव॑न एवाहं यज्ञ सर स्थापयामि तेन ततः
-सरस्थितेन चरामीत््टौ छृतवोऽगेऽमि पैणोत्यश-
` क्षरा गायदची गायत्रं प्रातःसवनं प्रंतःसवनभेव
तेनाऽभरोव्येकांदश्‌ छतो द्वितीयमेकौदराक्षरा
तिष्ट माध्य॑दिनं ( १ ) सव॑नं माध्यैदिनमेव
'सर्॑नं तेनाऽऽभोति द्वाद॑श॒ छत॑स्तृतीयं द्वादशाक्षरा
-उजग॑तीः जागतं तृतीयसवनं 'दृतीयसवनमेव तेना
{कओोतयेता श्ट वाव स यज्ञस्य सरस्थितिमृवाचा-
(नदायास्कंचः हि =तयय॒स्य स॒ रस्थितस्य

न

भषा०४अनु ०५] ष्णयजुरदीयतेत्तिरीयसंहिता ।

+

„ ( उपाश्चमहकथनपर )

स्कश्दव्यथो सर्वाहुगायत्री वाव प्रातःसवने
नातिाद्‌ इत्यनंतिवादुक एनं भ्रातरो भवतिय
एवं वेद्‌ तस्म॑दृशव्॑ौ ( २ ) छत्वोऽभिपुरं
बह्वादिनि। वदन्ति प्ितरवन्तेश्ये अरहा
गृह्यन्ते किंप॑वित्न उपाश्रित वाक्पवित्र इतिं
कयाद्वाचस्पत॑ये पवस्व वानिभित्याह वाचेषेनै
प्वयति उष्णो अध्य॒भ्यामित्याह वृष्णो दयैतवध्यू
यौ सोम॑स्य गभस्तिपूत्‌ इत्याह गभंस्तिना
ह्येनं पवयति देवो देवान प्विभमीरत्वह
देषो हषः (६) सनदेवानं। पवित्रे येष भागोऽसि '
तेभयस्त्ेत्याह ` येष दह॑प भागस्तेभ्यं॒॑पएनं `
गरहति स्वातोऽसीत्यांद प्राणमेव स्वत
मधरमतीमै इष॑स्छषीत्याह॒सर्धभेवास्मा शर
स्वदयति विश्वम्यस्वे्ियेभ्य दिव्येभ्यः पार्थि
वेभ्य इत्याहिमयष्वेव दैवमनप्येषु प्राणार््दधाति
मनस्तवा ( ४ ) अष््वित्याह मन॑ एवात
उर्वनतरिक्षमन्विहीत्यान्तरिकषेवत्यों हि भाणः
स्वाह त्वा भवः प्रययित्याह प्राणा वे स्वर
ये देवासते्वेव प्रोम॑ जुहोति देव्यस्ता
मरीचिपेभ्य इत्या हाऽपदित्यस्य वै रमयां दषा
मैरीचिपास्तेभां तदधोगधेयं तानेव तेनै, प्रीणाति
यदि कामयेत्‌ वपुः पन्य; (*स्याकिति नीचा
हस्तेन गिः पृर्थाद्ब्टिमेब नि चच्छनि. युद्वं.

२४४५.

= य

1
२४४८ ` श्रीमत्सायणाचाय॑निरचितमाप्यसमेता- [िष्ठकाण्ड-
( अन्तर्योमग्रहकथनम्‌. )
कामयेतार्वपुकः स्यादि्यतानेन नि ृन्यादुषृ्टि-
मेवो्॑च्छति य्य॑मिचरैदमुं जह्यथ ला होम्यामीति
हयादादुतिमेवे भरे्सनदनि यादि दूरे स्यादा त-
मिंतोसि्ठे्ाणमेवास्यांनुगत्य॑ हन्ति यथ॑भिचर-
दमृषय॑ (६) त्वा प्राणे सादयामीति सादयेदनो
षै पराणः प्राणमेवास्यं साद्थति पमिर्‌श्स्भिंः
प्यति पड़वा ऋतव कऋतुभिरेवैमै पवयति तेः
प॑वयति य॑ इमे लोका पएमिरैनै ठकः
पवयति बरहमवादिनं वदनि . कस्मास्सव्याच्रयः
पशुना हस्तौदान। की यच्रिह॑पार छ दस्तेन
विगृहाति तस्माच पना ५ हस्तादानाः पुरषो
हस्ती मर्कटः ( ७) ॥
( माध्यदिनमष्टव्वेष मन॑वा जं
इति ष्णयजुर्वदीयतेत्तिरीयसंदितायां पषठा्टके
चतुर्थप्रपाठके पञ्चमोऽनुवाकः ॥ ५॥

( अथ पठे चतुथ्पाठके पषोऽनुवाकः ) ।

देवा वै यय्ञेऽकृवंत तदसुरा अदुव॑त ते देवा
उपाररौ यहः सरस्याप्य॑मप्यन्तमुपा ऽशो सर्म-
स्थपयन्तेऽुरा वज॑श्रचत्य देवानस्यायन्त ते देषा
बिभ्यत इनदरभुपा धावन्तानिन्रौऽन्तयमिणान्तर॑यन्त
त्नतर्यमस्यान्यामतवं यदन्तरयामो गृहते ब्र
ग्यानिवं तथज॑मानोऽन्तत्ेऽन्तस्ते (१ ) दधामि कः

„ चबांछथेषी अन्तरवनतरििभितयहिरेव दोक -

-्

षा ०४अनु ७] ष्णयजुर्वदीयतेतिरीयसंहिता ।

( देन््वायवग्रहकथनम्‌ )
जंमानो भ्रातरन्यानन्तधेनति ते देवा अमन्यन्तद्रो
वा इदम॑भूयद्रय स्म इति तैऽ्रवन्मधवजनुं न
आ मजेत सजोषा देवैरवरैः परैश्ेत्यबवीये चैव
देवाः प्ररे ये चार्बरे तानृभयांन्‌ ( २) अन्वाम॑-
उत्सजोषां देवैरषरैः परैशवत्याह ये चैव देवाः
ये चार्वरे तानुमयानन्वाभजत्यन्तयांमे म॑यषन्मा-
दयस्वेतयाह यज्ञादेव यज॑मानं नान्तरेत्युपयामग
हीतोऽसीत्याहापानस्य प्रये यदुमावंपविननौ ग
यातां प्राणम॑पानोऽन्‌ न्युच्छेखमायुंकः स्यात्पदि-
अवानन्तयांमो गद्यते (३) प्राणापानयोदि्रैत्यै
भाणापानौ वा एतौ यूपा्वन्त्यांमौ व्यान
उपाश्ुसरवनो ये कामयेत प्रमायुकः स्यादित्य-
संस्पृष्ट तस्य॑ सादयेद्ग्यानेनैवास्यं प्राणापानौ वि
च्छिनत्ति ताजक्प्र मीयते य कामयेत सवंमायुः
रिथादिति सरस्ृष्ठो तस्यं सादयेद्व्यानेनेवास्थं
प्राणापानौ सं तनोति सर्वमायुरेति ( ४) ॥
(व उमपानुवे पुषत्ारिरयच )॥
इति छष्णयजुर्वदीयतेततिरीयपं हितायां पेष्ठ्िके
चतुथंभ्पाठके षटोऽनवाकः ॥ ६ ॥

(अथ पके चतुर्थपाठर सप्तमोऽनुवाकः") ।
काण्वा एषा यैनद्रवायवो -यदैन्रवायवाा
धौ गखन्ते वाच॑मेवानु प्र य॑न्ति वायं देवा
अं्ुवन्तसोम€ राजान हनामेति सोऽबवीद्रं वृणे
३०७

२४४९

१४५० शरीमत्सायणाचायंविरदितमाप्यसमेता- [ध्वकाण्डे-
( रेद्रवायवग्रहकथनम्‌ )
मद॑था एव वो यहां गरह्यान्ता इति तस्मिन्वा
यवा्रा अहा गरदयन्ते तम॑ब्रन्त्तोऽपूयत्तं देवा नोप
पृष्णवन्ते वायुम॑तुवजनिमं नैः स्वदय ( 1 ) इति
सोँऽबवीद्रं वरणे महेवरयान्येव वः पात्।ण्युच्यान्ता
इति तस्मा्नानादेवत्यांनि सन्ति वायव्यान्पृच्यन्ते

यन्तं
तमेभ्यो वायुरेवास्व॑दुयततस्मायत्पूय॑ ति तप॑वाते वि
प॑जन्ति वायुर्हि तस्य॑ पवयिता स्व॑दयिता तस्यं
विग्रहणं नावि्॑दन्त्साऽदिंतिरववीद्रं वृणा अथ
मया वि गहणीध्वं मदेवत्य। एव वः सोमाः (२)
सन्ना असक्नित्युपयामग्दीतोऽसीत्यांहादितिद्वे
स्य॑स्तिन यानि हि दुरभयांणि पा्ाण्यस्येतानि
योनेः संभरतानि यानि न्मयांनि साकषाचान्यस्यै
तस्मादेवमाह वाग्वै पराच्यव्यारृताऽवदतते -देवा
इन्रमङवजिमां नो वाचं व्याकविति सोऽव
वृणे मदं चेेष पायवे च सह गरंयाता इति तस्म
कैदरवायवः सह गदते तामिनधौ मध्यतोऽवकम्य
व्याकरोत्स्पांदियं ्याछता वाश्यते तस्मात्स
दिनद्राष मध्यतो गृहते द्विवांयवे दरौ हि ष बरा-
वणीत ( ६ )।

( श्वदुप सोमः सहा्टारिदशतिश्च ) ।

इति ृष्णयज्वेदीयतेत्तिरीयसंहितायां पषठा्टके
चतुर्थप्रपाठके सप्तमोऽनुवाकः ॥ ७॥ `

भरपा०४अतु <] छृम्णयसुरदेदीयतैतिरीयसंदिता ।

(भेतरावरुणग्रहकथमग्‌ )
अथ षष्ठा्के चतुर्थ्पाठकेऽमोऽनुवाकः ) 1

मिं देवा अंवरुबन्त्सोम राजान हनामेति
सोऽबवीन्राहः सव्य वा अहं मिजमस्मीि तम
इवच हनामिवेति सोऽबधोदरं वणे पथसेवमे सोम॑
श्रोणाजिति तस्मन्मिजावरुणं पथसा श्रीणन्ति त~
स्मौदावोभांकामानित्र सनकररमकारेति' कूर.
मिव खल वा एषः (१) करोति यः सोमेन य~
जते तस्मीत्पशवोऽपं कामम यभ्पनावरुणं पयं
सा श्रीणाति पडभिरेव तन्मि संमधंयति पडा
मिमान परा खलु वविं मित्नोऽेदप मत्क्रूरं
चकरुपः परश्वः कमिष्यन्तीति तस्मोदेवम॑वृणीत
वरुणं देवा अंत्रवन्वर्याऽसकभृवा सोम राजान
हनामेति सोऽवीदर वृणे मह च (२) वेष
मिना च सह गृह्याता -इति तस्मान्मेत्रावरुणः
सह गृह्यते तस्माद्राज्ञा राजानमःशभुवां घ्रन्ति
वेदयैन वेद्यं शदरेणं इद्रे न वाददं दवान
नक्तमासीदभ्यावत्त ते देवा मित्रावरणाववुवचिदं
नौ षि वांसयतमिति तावतूतां बर त्रणावहा एकं
एवाऽऽवसूों अहो गृद्याता इति तस्मदिन्दरवायवः
पूं मैनावरुणाद्गते प्राणापानौ चती यदपा९-
श्वन्तयांमो मिननौऽद्रजैनयद्ररंणो रात्रिं ततो वा
इदं व्यौच्छयन्मैनावरणो गदते सये ( ३) ॥

(पष चैन्वायवो दारिश्ातिश्र )

२५५१

९४५२ भीमतसायणावापीपिरवितभाप्यसमेतां- ` [दषम
( आग्विनमहकथनम्‌ )

इति छष्णयशू्दीयतेसिरीयसंहितायां षाक
चतुथंभपाठकेऽषटमोऽनुवाकः ॥ < ॥

( अथ षष्ठाष्टमे चतुर्थप्रपाठके नवमोऽनुवाकः )

यज्ञस्य रिरौऽच्छियत ते देषा अग्दिनाव्व-
न्मिपजो वे स्थ॑ हदं यज्ञस्य शिरः प्रतिं घत्तमिति
तावंशरूतां बर वृणाधहे अर्ह एव नावत्नापि गृद्यता-
मिति ताभ्यामितमां्विनम॑गृह्णन्ततो वै तौ यज्ञस्य
शिरः भत्थधत्ता यदग्विनो गते यक्षस्य नित्य
तौ देवा अ्चवन्नपूतौ वा इमो भ॑नुष्यचरौ (१)
भिषजािति तस्मादराह्मणेन॑ भेषजे न काथमपृतो
छ १ पोऽमेध्यो यो भिषक्तौ बहिष्पवमानेन प्व-
यित्वा ताभ्यामेतर्माभ्विनरमगरदणन्तस्मंद्रहिष्पमाने
स्तुत आश्विनो गरंयते तस्मीदेवं विदुषौ बहिष्प-
वमान ॐपसयैः पवित्रं वै बहिष्पवमान जासमानैः
मेव पवयते तथोेधा मैष्॑ं वि न्य॑दधरम तीं
यमण्डु तृतीशं बराह्मणे तृतीयं तस्पादुद्पात्रष्‌ (२)
उपनिधाय॑ बाह्मणं दक्षिणतो निषायं भेषजं कुर्या
धाव॑देव भेषजं तेन॑ करोति समरभकमस्य छतं
भ॑वति बक्षवादिनो, वदन्ति कस्मौतसरथादेकपाजा
देव्यां गहयन्तं दविपात्रा हूयन्त इति यदेक॑पा्ा
गह्यन्ते तस्मदिकोऽन्तरतः प्राणो द्विपां दूयन्ते
तस्माद बहिंस्माणाः प्राणा वा एते यदिदे
वर्पः परव इडा यदि पूर्वा द्विदेवत्येभ्य उप-

(7

पपा०४अनु ०१०] शृष्णयलुददीयतैतिरीयसं हिता |.

( श्कामान्यिग्रहकथनम्‌ )
हयैत ( ६) पड़ाभिः प्राणानुम्तदषीत प्रमाधकः
स्यादिदेवत्यान्मक्षपित्वेडामुपं हपते प्राणानेवा$ऽ-
स्मन्धितवा प्यनुष हृयते वाग्वा देनद्रवायवशवकमे-
जावरुणः भोज॑माभ्विनः पुरस्तदिन््रवायवं मं्॑ष-
कषति तस्मासुस्ताद्राचा व॑दति पूस्स्तानमेजावरुणं
तस्मरसुरस्ताचक्षुषा परयति सतः परिहारभा-
श्विनं तस्मात्स्वतः धोत्रैण शृणोति प्राणा. षा
एते यद्वदेवत्याः ( ४ ) अरिक्तानि प्राणि
सादयति तस्माद्रिक्ता अन्तरतः प्राणा यतः खलु
वै यज्ञस्य वित॑तस्य न क्रियते तदनु यज्ञ रक्षा-
स्य॒वं चरन्ति यद्रिंक्तानि पारणि साद्य॑ति

ियमाणमेव तयज्ञसय॑ शये रकष॑सामन॑न्ववचाराय “

दक्षिणस्य हविधानस्योचरस्यां वतैन्या९ सादयति
वच्यैव वा दधात्या त्॑तीयसवनात्परिं हेरे
यज्ञस्य संत॑त्यै ( ५ ) ॥
( मृनृष्यचरावुद्पावभूपहव देवरा;
। पटूष॑लारिष्यच ) ।
इति छष्णयुर्वदीयतैत्तिरीयसेहितायां षष्ा्टके
चतुथंभपाठके नवमोऽनुवाकः ॥ ९ ॥

( अथ पष्ठा्ठके चतुधग्पौठके द्मोऽनुवाकः.) ।
बुहस्पतिरदवानौ पुरोहित आसीच्छण्डामकाव-
सराणां बहषण्वनतो देषा आसन्बहंण्वम्तोऽमररास्ते
१ इन्योऽनयं नादौ क्लवचमिभ॑वितं ते देवाः शाणडा-

१४५६

१४१५४

श्ीमस्सायणायाय॑दिरचितमाप्यसमेता- . [दषकाण्य-

८ डकामन्थगहकधनम )
मरकोषुपामन्त्यन्त ताधैण्रतां वर व्रणावहे अर्हा-
वेष नावत्रापिं गृहेतामिति ताभ्यामेतौ द्कामन्थि-
नावग्रहणन्ततों देवा अर्भवन्पराऽस॑रा यस्यैवं विदुषः
शकामन्थिनों गृह्येते भव्॑यास्मना परां ( १ )
अस्य श्रातृभ्यो भवति तो देवा ्पनुयाऽऽत्मन्‌
इन्द्रयाज्हवुरषनुततो शण्डामंकौं सहामनेतिं ग्ल
यायं द्विष्यायमेव दवे तेनैनो सहां तुदते स
भ॑यमः संति्विन्यकरमतयवेनावात्मन इनद्ौाज्ञ-
इषुरिन्रो छतानिं रूपाणि करिकरदव॑रद्सो वा
आौदत्यः डक्रशचन्द्रमां मन्ध्यपिगरह्य प्रा्चो निं
(२) करामतस्तस्मासराश्चौ यन्तौ न प॑श्यन्ति

` प्रत्यश्चावावृत्यं जहतस्तस्मात्यश्ो यन्तो पर्यम्ति

चक्ष षा एते यज्ञस्य यच्छकरामन्थिनौ नाभिं-
कोत्तरेदिराभितः पारिक्म्य॑जुहुतस्तस्मादभितो
नासिकां चकषुपी तस्माननासिकया च्ुपी विते
सर्वतः परिं क्रामतो रक्ष॑सामधहत्ये देवा वे याः
प्ाचीराहुंतीरजरदवुयं प्रस्तादस्रा आसन्ता्स्ता
भिः प्र (३) अनृदृन्त याः प्रतीची पश्चादश्ुरा
आसृन्तारस्ताभिरपानुदन्त प्राचीरन्या आहुतयो
हूयन्त" प्रत्यओ शुकरामन्थिनो! पश्चाच पृरस्ताच
यजमानो श्राक्म्यान्र णुदते तस्मात्परां चीः प्रजाः
भर धीयन्ते भ्रतीचीर्जायन्ते लुक्रामन्धिनो वा अर्थ
परजाः प्र जांयन्तऽजीश्वाऽऽौश्व सवीराः परजाः

(-

-

पषा८४ भतु०११] षृष्णयजुैदीयतैततिरीयसंरिता ।

( आग्रयणगरहकथनम्‌ )
पजनय्॒प॑रीहि डकरः टकररोचिषा ८४)
सुप्रजाः प्रजाः प्र॑जनयन्परींहि मन्थी मन्थिशा-
चिपेत्याहिता पै सवरा या अज्ीरेताः श्रना
या भायां य एवं बेदान्य॑स्य ग्रना जायते ना-
ऽं प्रजाधरक्यश्वयत्तसरौऽपतत्तदिकहकतं
प्राविशत्तद्िकंङकते नारमत तयवं प्राविरात्तयवेऽ-
रमत तथ्यैस्य ( ५) यवत्वं यद्वैकह्कते मन्थि.
पातं भव॑ति सङ्कभिः श्रीणाति प्रजापतेरेव तचः
सं भ॑रति ब्रह्मवादिनो वदन्ति कस्मात्स॒त्या-
न्म॑न्थिपा्रर सदो ना्मुत इत्यात॑पातन हीति
इूयायदंसुषीतान्धोऽप्वयः स्यादार्तिमा्चस्मा्ा-
इनुते ( ६) ॥
८ आतमना प्रा निष्म दुक्रशे।चिषा यव॑स्य सपर्शं )
इति छष्णयलु्वेदीयतैतिरीयसंहितायां ष्ठा्के
चतुर्थप्रपाठके दङमोऽनुबाकः ॥ १० ॥

(अथ ष्ट चतु्पपाठ्क एकादशोऽनुवाकः ) ।

देवा वै य्ञेऽकृव॑त तवरा अङूषैत ते देवा
आं्रयणाथान्यह्लनपद्यन्त न॑गृहत ततो वे तेऽरं
प्रययिन्यस्यैवं विदुष आग्रयणाग्रा हां गरचन्तेऽ्~
मेव समानानां प्यति रुग्णव॑त्यचां भरत्व्य्वो
गृद्णी यादुशरातु°यस्ैव सक्त्वाऽग॑< समानानां परैति
ये दैवा दिव्पेकौदरा स्थेत्याह (# ) एतावती
देवतास्ताभ्य एवैन सर्वो गृह्रणात्येष ते योनि-

२४५५

२४५६

भीमतसायणाचा्य॑विरचितमाप्यसमेता- [षकाण
( आग्रयणग्रहकथनम्‌ )

रवशवभ्यस्वा देवेभ्य इत्याह वैष्वदेवो सैष देवत॑या
वाग्वै देवेभ्योऽपाकामयज्ञायाकििमाना ते देवा
वाच्यप॑कान्तायां तुष्णीं अ्रह।नगृष्णत्‌ साऽम॑न्यत
वागम्तनति वै मेति साऽऽगर॑यणं परत्याऽगंच्छत्द्‌
अयणस्याऽऽअरयणत्वम्‌ (२) तस्मांद््यणे वागि
न्यते यन्ष्णीं पूव अहं न्ते यथां ततारीय॑ति
म्‌ आस इय॑ति नाप रासस्यामीरयुपावनरजत्येवमेव
तदै्वयुरंमयणं गृहीत्वा यक्ञमारभ्य वाचं वि
शने तिहि करोत्ातनेव तहूणीते प्रनाप॑तिवां
एष यद्‌।मयणो यदौगयणं गहीत्वा र करोति
प्रजापतिरेव (३) तस्रना अमि जिघ्रति तस्मादस्ं
जातं गौरमि जित्रत्यात्मा वा एष यज्ञस्य यद्‌[-
ग्रथणः सर्व॑ने्वनेऽमि गरदणात्यात्मनेव यज्ञ सं
त॑नोत्यपरि्टादा न॑यति रेत॑ एव तद॑धात्यधस्तादुपं
गृणाति प्र ज॑नयत्येव तदर्॑वादिनों वदन्ति कस्म।-
ससत्यादर।यजी कनिष्ठा छन्द॑सा सती सर्वणि
सव॑नानि वहृतीर्येष वै गायत्रियै वत्सो यद्‌ यथ-
णस्तमेव तदमिनिवंत॑ः सवरौणि सव॑नानि वहति
तस्मात्समपाङतं गौरमि नि वतते (४) ॥
( भाहाऽ्यगूव निति विरशवित्र )

: इति छभ्ययनुैदीयतेचरीयसहितायां पाके

चतुरथरपाठकृ एकाद्रोऽग्‌ पोकः ॥ १1 ॥

४,

से

( श५भनु ०१ = छृष्णयजुवैदीयतैतिरीयसंहिता । २४५७
( उक्थ्यगहकथनम्‌ )
यज्ञेन ता पयदूमिरवा पे यज्ञमाभरीपरे ब्रसवादिनिः स तै देवस्य राणं
माणो वा पाद्या देवा वा उपादशौ वाम मिव यज्ञस्य शिरो बहुसवं
वावा भगथणाय्निकद्श ॥ ११॥
यज्ञेन छोके पदुमान्त्यात्तनं माध्यदिनं बाबा अरकानि
वलन्‌ पषनचायत्‌ ॥ ५१ ॥
हरिः ॐ ।
इति छृष्णयज्दीयतैततिरीयसहितायां पा्टके
चतुथः प्रपाठकः ॥ ४ ॥

( अथ षष्ठाके पश्चमः प्रपाठकः ) ।

( तत्र प्रथमोऽनुवाकः ।

हरिः ॐ ।

इन्द्र वरत्राय षमु्यच्छत् वन्न वजादुय॑ता-
दिभेत्सोऽबवीन्मा मे प्र हारस्ति वा इदं मधिं
वीयं तत्ते प्र दास्यामीति तस्मा उक्थ्यं प्ाय॑च्छ-
तस्मै द्ितीयमुद॑यच्छरसोऽव्र्वान्मा मे प्र हारस्ति
वा इदं मयि वीं तत्ते प्र दास्यामीति (१) तस्मां
उकथ्वमेव भाय॑च्छतसमै तृतीय रद॑यच्छतत विष्णुर-
तित जहीति सोऽवीन्मा भे भ्र हारस्ि वा
इदं मथि वीरै तत्ते प्र दास्यामीति तस्मा उक्थ्यं
मेव प्राय॑च्छन्तं निर्यं मतमहन्यजञो हि तस्य॑
मायाऽऽसीचदुक्थ्यो गृदवं इच्छयैव ( २ )
दरीयै.यजमानो घरवृ्यस्य वृद्क्त इन्द्राय त्वा

०८

२४५८ श्रीमत्सायणाचार्यविरचितमाप्यसमेता- [दैषषकण्डे-
( शवग्रहकथनम्‌ ) =
वद॑ते बय॑स्वत इत्यदिन््राय हि स तं प्ाय॑च्छ- ५
त्स्मै ता विष्णवि त्वेत्याह यदेव विष्णुन्वतिष्त
जहीति तस्मादिष्ण॑मन्दामजाति िनिंगदणाति तिह
स.तं तस्मे पराय॑च्छदेष ते योनिः पनंर्हविरसीत्याह
पुनैः पुनः ( ३ ) सं॑स्मानिगंहणाति चक्र्वां एत-
यज्ञस्य यदुक््यस्तस्मादुकथ्य र हृत? सोमा
अन्वा्यन्ति तस्मादात्मा चक्षरन्यैति तस्मादेकं यन्त
बहवोऽनुं यन्ति तस्मादेको बहूनां भद्रो भ॑वति
तस्मादेको बह्वीजाया दिन्दते यदि कामयेंताध्वयु-
रात्मानं यज्ञयशसेनांयेयमितयन्तराऽऽहवनीष च
, हविर्धान च तिष्व नयेत्‌ ( ४ ) आत्मानमेव
यं्यङ्पेन।पैयति यदि कामयेत यज॑मानं यत्त-
यङसेन।पथेयामित॑न्तरा संदोहविधौने विष्वं नये-
ध॑मानभेव य॑जञयर्तेनाप॑यति यदिः कामयेत
सदस्यानयत्यरतेना पेयमिति सद॑ जआलभ्याव॑ ।
नयेत्सदृस्यानिव य॑क्यरपिनापंयति ( ५) ॥
इीनधुषमेव ूमसुननपे्रप लिश )
इति छष्णयभुर्वदीयतैक्तिरीयसंहितायां पाके
पृञचमप्रपाठके प्रथमेऽनुबाकः ॥ १ ॥
( अय ष्ठा्के पञ्चमप्रपाठके दर्तीयोऽनुवाकः } ।
आयुर्वा एतयन्तस्य यदृष्टव उत्तमो बर्हणा
गृहते तस्मादाः शाणानामृत्तमं मूषि धवो

पैषा०५भनु०३] हृष्णयजुरदीयततेतिरीयसंहिता ।

( ऋतुग्रहकथनम्‌ )

अरतिं पथिस्या इत्याह पृधीनंमेवेभ९ समानानं।
करोति वेश्वानरशतायं जातम्चिमिरयांह वेश्वा-
नर५ दि देवतयाऽरुमयतोवैश्वानरो गृह्यते त~
स्मौदुमयतः प्राणा अधस्तांच्चोपरिं्च्चार्धिं-
नोऽन्ये अहा गरृन्तेऽर्थी ष्ठ्वस्तस्मांत्‌ ( १ )
अर्ष्यवाइप्रा्णोऽन्येषौं प्राणानामूपेतनिऽन्ये भहा
सायन्तेऽनुपोते ण्वस्मौदस्थ्नाऽन्याः प्रभाः प्र॑ति-
तिनि माश्सेनान्या अचरा वा उंचरतः प्रथिवीं
परथाचिकी्न्तां देवा ष्स्वेणा्टःहन्तदृष्छवस्यं
_घ्वत्वं यदृष्ट्व उंसरतः सायते धृत्या आयुर्वा
एतयक्तस्य यद्ष्क्व आत्मा होता यद्धोतृचपसे
धरृवम॑बनयंत्यातन्नेव यक्स्य॑ (२) आयुंद॑धाति
पुरस्तौदुकथस्यावनीय इत्याहुः परस्ताद्ध्याुषो
अुख््ते मंध्यतोऽवनीय इर्याटूमष्यमेन सायुषो
भृष््त उततराथैध्वनीये इत्याहुरत्मेन द्यायुषो
मृते वैश्वदेव्यामृचि शस्यमौनायामवं नयति
वैश्वेष्यो वे प्रनाः प्रजस्वेषाऽऽगुदंधाति : ३) ॥

€ अरा च्तवश्तसदिष यक्येकाचच॑तारिवशचचं ) ।
इति ष्णयजुरवेदीयतेततिरीयसंहिताथां पाशके

पञ्चमप्रपाठके द्वितीयोऽनुवाकः ॥ २ ॥

( अथ षषठ्ठके पचमप्रपाठके तवो ऽनुवाकः )
यज्ञेन पै देवाः सुवर्ग लोकमायन्तेऽमन्यन्त

मनुष्या नोऽन्वाभविष्यम्तीति ते धैवतरेणं यप

२४५९

२४६०

प्रीम्सायणाचायंविरचितमाष्यपमेता- [धषष्काण्डे-
( ऋुयहकथनम्‌ )
` पित्वा संवर्ग लोकर्मायन्तयृष॑य ऋत्भैरेवान

प्राजा नन्यहतु्हा गन्त छवगस्य॑ लोकस्य
भ्त दवादङा गृहन्ते दादरा मासांः संवत्सरः

सैवल्मरस्य अजञा्यै सह थमो गृद्येते सहोत्तमौ

तस्ादोदवृत्‌ उ॑मवतोंसमरुपाजं भवति कः
(1) हि तद्द यतं ऋतूनां रखंगरतुना ण्यति
पदत्वं आह पदूवा क्तव ऋतूनेव प्रीणातयरतुभि-
रिति चतुश्वतृषमद एव पन्भीणाति दिः परन्तु -
नांऽ$ह द्विपदं एव श्रीणात्यूतना भरष्येति पटलं
आहृतुमिरेति चतुस्तस्माच्चतुषपादः पशव॑ ऋतूनुपं
जीवन्ति दिः (र) पन॑जतुना ऽह तस्मादिपादध्च-
ह्यदः प्तप जीवन्तुना प्रेष्यति षदतं मा
इतंमिरितिः चतुः पुनरन ऽऽदहाऽऽकरम॑णमेव

तत्सेतं यज॑मानः कुरुते इवगंस्यं॑टोकस्य सम॑-
श्ये नान्योऽन्यमनु परपयेत यद्न्योऽन्यमनप्रपयेत-
तैकतमनु प्र धयेततेवो मोहकाः स्युः (३) भ-
सिंदधमेवाधवग्कषिणेन भर प्यते परषदधं परति-
भरस्थातो्तरेण तस्मा॑दादित्यः पण्मासो दक्षिणेनेति

प्डररेणोपयामगहीतोऽप सश्रपोऽस्य शदस्मत्याय
वेत्याहास्ि अयोदृशो मास इर्यदुस्तमेव तखी-
णाति (४)॥

(को भीवन्व दविः सशवंलिरशचच ) ।

ॐ

श

` पषा०५अ०५] ` ` छष्णय॒ुैदीयत्तेतिरीयसंहिता †
( मरुत्वतीयमदिन्गरहकथनम्‌ }
इति छृष्णयज्दी यतैत्तिरीयसंहितायां पष्ठा्टके
पञ्चमप्रपाठके तृतीयोऽनुवाकः ॥ ६ ॥

( अथ षष्ठा्टके पत्मप्रपाठके चतुर्थोऽनुवाकः )
सुवगौय वा एते छोाकायं ग्र्न्ते यदतुयहा
ज्योतिरिनद्रा्ी यदैका्गतपातरेणं गदणाति
ज्योतिरेवास्मां उपरिटादधाति सवर्गस्य लोकस्या-
बुल्यात्या ओजोभृतौ वा एतौ देवानां यदिनरा्री
यदवा गलत ओजं एवाव रुन्धे कैवदेवः
सकप्रणं गृणाति वेष्वषयो वे प्रजा थसावां-
दित्यः ष्क्रो यदेश्वदेवः सक्रपात्रेणं गर्णाति
तस्मौद्सावांदित्यः (१) सवौ प्रजाः प्रत्ङ्ढ्देति
तस्मात्स एव म॑न्यते मां पर्यद॑गादिति वेभ्वदेव
सुक्रपात्रेणं गृणाति वे्वदेव्यों वै प्रजास्तेनः
गकरो यद्देव € गुंकरपा्ेणं गृदरणातिं भ्रजा-
स्वैव तेजो दधाति (२) ॥
( तस्मादसि च्च )
इति छृष्णयञर्वदीतैत्तिरीयसंहितायां षष्ठा्टके
प्श्वमप्रपाठके चतुर्थोऽनुवाकः ॥ ४ ॥

( अथ पष्ठा्टके प्चमपरपाठके प्मोऽनुवाकः ) 1
इन्द्रौ मरुद्धिः सांविंयेन माध्यैदिने सरवने वर्न-
मंहन्यन्मा््यैदिने सव॑न मारुततीयां गुखन्ते
वा्च्ना एव ते यज॑मानस्य गृदन्ते तस्थं॑वे

“ १४६१

९४६९

शरीमत्सायणाचायेिरवितमाप्यसमेता- [वषकाण्डे-
८ मरतवतीयमहन््रमहकथनम्‌ )

जध्ुषं ऋतवोऽमु्यम्त क्रैतुपाेणं मरुतवतीया॑नगृ-
हणात्ततो वै स ऋतृस्पाजौनायदंुपातेणं मरुत
तीयांगरद्यन्तं ऋतूनां प्रात्य वनं वा एतं यज॑
मानो श्ातुभ्याय प्र हरति यन्भ॑रुत्वतीया उदेव
प्रथमेन ( १ ) यच्छति प्र ह॑रति द्वितीयेन
स्तणते तृतीयेनाऽऽयधं वा एतयज॑मानः सर
स्कुरुते यन्म॑रुत्वतीया षरुरेव प्रथमो न्या द्वितीय
इषु्तृतीयः प्रत्येव प्र॑थमेनं धत्ते विं सजति द्विती-
यैन विष्य॑ति तृतीयेन वृर हत्वा परीं परावत॑-
मगच्छद्पाराधमिति मन्धमानः स हरितोऽमवत्स
एतान्म॑रुततीयांना्मस्परंणानपद्यत्तानगृहीत(र२)
भाणमेव प्र॑यमेनास्पृणतापानं द्वितीयैनाऽपत्मा॑नं

- तृतीयेनाऽऽमस्परंणा वा एते यन॑मानस्य गृह्यन्ते

यन्॑रुततीया प्राणणेव प्॑यमेन स्पुतेऽपानं
द्ितीपेनाऽभमानं तीयेन वृ्रम॑हन्तं देषा
अंत्वन्महान्वा अयम॑भूयो शर्मव॑धीदिति तन्म॑"
हन्रस्यं मदेनदरत्व स एतं माहिन
वृत्र हत्वाऽन्याश्ं देवतास्वपि यन्भहिन्रो गयत
उद्धारमेव तं यज॑मान उर्रतेऽन्याछ प्रनास्वधिं
श्क्रपत्रणं गृहणाति यजमानदेवत्यो वै महिन्र-
स्तेज; शुको यन्महिन्£ हकपर्णं गृह्णाति
यज॑मान एष तेजो दधाति (३) ॥ क
८ पथनृहणीत देवासषाविरतिश्च ) ।

=

>

भषा०५अन्‌०६] हष्णयजुदीयतेतिरीयसंहिता ।
( आदित््रहकथनम्‌ )

इति छष्णयजुवैदीयतैततिरीयदितायां षषठा्टके
पश्वमप्रपाठकफे पञ्चमोऽनुवाकः ॥ ५ ॥

( अथ ष्ठे पच्दमपपाठके षष्ठोऽनुनाकः ) ।

अदितिः पूजका सष्येभ्यो देवेभ्यो बह्मौदन-
मेपचनत्तस्यां उच्छेष॑गमददुस्तस्माश्नात््ा रेतोऽधत्त
तस्य चत्वार आदित्या अजायन्त सा दितीय॑मप-
चत्साऽमन्यतेच्छेष॑णान्प इ्मैऽ्ञत यद्ये प्राशि-
ष्यामीतो मे वसींयारसो जनिप्यन्त इति साऽ
भरश्वात्सा रेतोऽषत्त तस्ये श््द्मूण्डम॑नायत्‌
साऽपितयेभ्यं एव (१ ) तृतीयभपचद्धोग।य म
इद्‌ शरान्तमस्विति तैऽतवन्वरं व्रणामहे योऽतो
जायता अस्माक स पएके।ऽ्तयोऽस्य भनायाशर-
ध्यौता अस्माकं सोगौय वादिति ततो बिवेध्वा-
नादित्योऽजायत्‌ तस्य वा इयं प्रजा यन्॑तष्या-
स्तास्वेकं एवर्धो यो यर्जते सघ देवानां भोगाय
मवति देवा वै यज्ञात्‌ (२) रंदरमन्तर।यन्त्त
आदित्यानन्वाक्षमत वे द्िदेवत्यान्मापयन्त तान्न
भ्रति. पाय॑च्छन्तस्मादपि ` वध्यं प्प न प्रतिप्र
य॑च्छन्ति तमां ददियवत्वेय आदित्यो निति
यद्च्छेषणाद्जांयन्त तस्म ुच्छेषणाद्गृह्ते ति-
मभि म्िगहणाति भाता पिता पुजस्तदेव न्धि.
न्सवं गौ जरर तेदेव तत्‌ (३) मिन
पशवो वा एने यदित ऊध दश्वा मषः

२५६द

२४६४ शीमत्सायणाचायेविरचितभाप्यसमेता- [६षष्ठकाण्डे-
' ( साकतिवेशवेवग्रहकथनम्‌ )

श्रीणादय्जमेव पशनां म॑ध्यतो द॑धाति युतात-
ङकरयन मेध्यत्वाय तस्मांदामा पकं दहे प्रवो वा
एते यदादित्यः परिभित गृहणाति प्रतिरुष्येवास्मै
पहात पशवो वा एवे दादित्य एष श्रो
यदाभः परितं गृहणाति रृद्रोदेव प्नन्प्दधाति
(४) एष वै विर्वस्वानादित्यो यदुपाध्यु्तव॑नः
स एतमेव सोमपीथं परिं शाय आ तुतीयसवना-
दिक॑स्व आदित्यैष ते सोमपीथ इत्याह विवंस्वन्त-
मेवाऽऽदित्य < सोमपीथेन, सम॑र्धयति या दिव्या
बर्टस्त्या त्वा भरीणामीति वृष्टिकोमस्य श्रीणी-
याद्ृ्टिमेवावं रन्ध यदि ताजक्प्रस्कनेदषकः
पजन्य स्याथदि विरभवपुको न साद्यत्यक॑न्नादधि
भरनाः भजा्॑नते नान्‌ व॑ट्करोति य्दनृवषट्कु-
राद भजा अन्ववस्जेनन दुत्याऽन्वीक्षेत यद्न्वी-
क्षेत चक्रस्य प्राक स्यात्तस्मा्ान्वीक्ष्यः
(५)॥
( एव यजञा्जरायु तदेव तृन्दधाति न
सपविशिव )।
इति छृष्णयजुरदीयतेततिरीयसंहिताया पेाके
पे्चमप्रपाठके षष्ठोऽनुवाकः ॥ ६॥

( भथ पष्ा्फे पयमप्रपाठके स्भोऽतुवाङः ) ।
-अन्तर्यामपातेणं साविज्मध्रयणाद्गरहाति भ्र

जाप॑तिवां एष यदूाभ्रयणः प्रजानां प्रजन॑नायन ४
सां्यत्यसं्नाध प्रजाः प्रजायन्ते नानु वष॑ट्क-

भरपार५अनु ०७] छष्णयजुर्दीयतेत्तिरीयसंहिता ।

>

( साकितेश्वेवग्रहकथनम्‌ )
रोति यदन॒वषटृकुयांद्रद्रं प्रजा अन्वकप्रजेदेष वै
गायत्रो देवानां यत्विंतष गांयज्निये लोके गद्यते
यद्‌[अयणो यदेन्त्यामप्तणं साविजमंययणाद्गं
छाति स्वादेवैनं योनर्गिुहाति विन्वै ( १) देवा-
स्तृतीय सव॑नं नो्यच्छन्ते सवितारं प्रातःसवन
` भंगः सन्तं तृतीयसवनमभि प्थणयन्ततौ वैते

ग्यते तृतीयस्य सव॑नस्योय॑त्ये सवितृपात्रेण वैश्व-
देवं कृलजञादगृहणाति वैश्वदेषयों वै प्रजा वैश्वदेवः
कलशैः सविता प्र॑सवान॑मीरौ यत्पवित्प्त्रेणं
वैश्वदेवं कलशाद्गृहणातिं सवितूभसृत एवास्मै
प्रजाः प्र ( २) नयति सोमे सोमंमरि गृदणाति
रेत॑ एव तद॑थाति स्शमाऽसि सुप्रतिष्ठान इत्याह
सोमे हि सोम॑मभिगरणाति परतिष्ित्या एतासिन्वा
अपि प्रह मनुष्येभ्यो देवेभ्यः पितुः करियते सञञ-
मासि सुप्रतिष्ठान इत्याह मनुष्येभ्य एवैतन
करोति बृहदित्य॑ह देदेभ्य॑ एवै सेति
इत्याह पितुम्य॑एयैतेन॑करोत्येता्वतीवं
स्ताभ्प॑ एवेन सर्वभ्यो गृणात्येष योनिर्विशवे-
.भ्वस्वा देवेभ्य इत्याह वैश्वदेवो पः ( ३) ॥
(विश्न पर पितृभ्य पेतेन करोपयकानवि राति ) ।
इति रष्णयजुरवेदीयतैत्तियसंहिताय षष्ठा्टके
पश्चमप्रपाठके सप्तमोऽनुबाकः ॥ ७ ॥

१४

२४६५

२४६द्‌

धीमतसायणादायोषिरचितमाध्यसमेता- [षष्ठकाण्डे ~

( पोलमीवतग्रहकथनम्‌ )
( अथ षष्ठाष्टके पञ्मप्रपाठङेऽटमोऽनुवाकः ) ।
पराणो वा एष यईुपाधुर्वदैपाशयुपूनिण प्रथ
मश्च तमश्च रहै ग्द पराणमेवानु प्रयन्ति प्राण -
मनु॑न्ति प्रजापतिर्वा एष यदांमयणः प्राण उवा
ध्यः पत्नीः प्रजाः ` प्रजनयन्ति यदुपार्डुपा्ेणं

पालीवतमथयणादगृहणातिं प्रान प्रजननाय

तस्मास्राण प्रजा अनु प्रजायन्ते देवा वा इतईतः
पत्नीः सवगम ( १) टोक्मजिगाभसन्ते
वः+ लोकं न प्राजा॑नन्त एतं पांपनीवतमपर्यन्त-
मगणत ततो वै संवग लोकं पराजाननयापाली-
वतो गयत सवर्गस्य लोकस्य पर्ञत्ये स सोमो
नारित चभ्यो परमण श्तं वन
छत्वाऽन्नन्तं निरिद्धिये तम॑ गहणन्तस्माण्वियो
निरिन्धिवा अदायादरपिं प्षालु त उपसि
तरम्‌ ( २) वदन्ति यदधुतेनं पात्नीवतः श्रीणाति
व्नेणेवेनं वरं छता गृद्णात्युपयामगृहीतोऽसी- `
त्यदियं वा उपयामस्तस्मादिमां प्रजा अनु प्र
जयन्ते बहस्पति सतस्य त इत्याह बह वे देवानां
वहस्पतिबरह्गेवास् परजाः प्र ज॑नयतीन्दो इत्याह
रेतो वा इन्द रतं एव तदधातीन्धियाव्‌ इति (६)
आह परजा वा इ॑द्धियं भरना एवास्मै प्र ज॑नयत्यप्रा
इ इतयाहाभिर्व रेतोधाः पत्नीव इत्यह मिथुनत्वाय
सकदेवेन तष्टा सोम पिबेत्याह त्वष्टा वे पानां
मिंध॒नाना६ रूपद्रपमेव पुं दधाति देवा वै

ॐ,

१,

पपा ०५अ०९] षम्णयजुवेदीयतै्तिरीयसं हिता ।

१

( हार्योजनेग्रहकथनम्‌ )

त्वष्ट॑रमजिघाश्सनःस पतनः प्राप॑यत तं नःप्रति
भाय॑च्छन्तस्माद्पिं (४ ) वध्यं प्रप्॑नंन प्रतिगर
य॑च्छन्ति तस्मासपालीवते छष्टपिं गते न
सादयत्यास॑न्नादि प्रजाः प्रजायन्ते नानु वष॑ट्क-
रोति यदुनवपदरकूयदरदं प्रना अग्ववंसृजेयननानु-
वषट्कर्यादशानतम्रीरसों मक्षयेदुपाःश्वनु वष॑-

टूकरोति न रद्र प्रजा अंन्धवन्रनतिं शान्तम॒भी-

त्सर मक्षयत्यस्ीनेषटुपस्थमा सीद ( ५) नेष्टः
पनीभृदानयेत्याहाभीदेव नेष्वरे रेतो दधाति
नेष्टा पलियाभृद्राजा सं स्यांपयति श्रजापंतिां
एष यदुद्राता प्रजान प्रजन॑नायाप उप प्र व॑ं
यति रेतं एव तस्ति्द्युरुणाप प्र वर्तयत्युरुण, हि
रेतः सिच्यत नशं योसमुप प्र कतंयति यदा दहि
नम्र ऊरुमंवत्यथं मिथुनी संवतोऽथ रेत॑ः पिच्तेऽथं
प्रजाः प्र जायन्ते ( ६ ) ॥
( परली: सुवेमूषस्तितरमिन्धियाव ह्यपि
सीद्‌ मियो च) ।
हति रृष्णयनुर्वदीयतैत्तिरीयसंहितायां षष्ठा्टके ,
पश्चमप्रपाठकेऽटमोऽनुवाकः ॥ < ॥

( अथर षषठा्टके पमप्रपाटङ़े नवमोऽनुवाकः ) 1
इन्द्रौ वृत्रभहस्तस्यं॑रीर्षकपाठमुदौन्नत्स

द्णकलशोऽभवनस्मात्सोमः सरम॑चचवत्स हांरियो- `

जनोऽमवक्त व्धचिकिरसन्जरहवानी ३ मा होषाई-
मिति सोऽमन्यत यद्ो्याम्धामः होष्यामि यन्न

६४६०

२४६८

ध्ीमत्सायणावारयविरयितभाग्यसमेता- | दषकाण्डे-

( हास्यजनग्हकथनम्‌ }

होष्यारि यज्ञवेशसं करिष्यामीति तमंभियत
होतर सोऽग्निर्रवी्न मय्याम£ होष्यतीति तं

. धानाभिंरश्रीणात्‌ ( १) तर शतं परतम॑जुहो-

चद्धानाभिंहांरियोजन ५ श्रीणाति युतत्वायं श्रत-
मेवैनै भतं जुहोति बह्वीभिः श्रीणाव्येवावैतीरेषा-
स्यामुभि्टोके कौमदुघां भवन्त्यथो खल्व॑हुरेता
वा दनदरस्य पृशरयः कामद्वा बद्धारियोजमीरति
तस्माहह्लौभिः शरर्णायादक्ामेषवा इन्द्र॑स्य हरी
सोभपानौ तयोः प्रिषयं आधानं यदह
प्रि्ीन्जुहुयादन्तरोधानाभ्याम्‌ (२) घां भ्र य~
च्छेखहत्यं परिवीञ्जहोति निरधानाभ्यामेव घां
भ्र यच्छलयन्नेता जुहोति यातयंमेव दयतर्घध्वयुः
स्वगाछंतो पदध्वयलुहुयायथा विमतं पनयन्ति
तादृगेव तच्छी्ष्नधिनिधायं होति सीपंतो हि
स सुमरभवद्विकम्य॑ जुहोति विक्रम्य दान वर
मदन्तम॑द्धयै पशवो वे हौरियोजनीर्तसमि-
न्याद्त्पाः ( ३ ) एनं पञ्चवों मनन्त उप॑ तिष्ठ

रन्यत्त सैभिन्याद्वहवं एनं प्रवेऽक्चन्त उप॑
किडठिरन्मन॑सा सं बधत उम्यँ करोति वहवं एवेन
पशवो घुजन्त उप॑ तिन्त उननतयुपहवभिच्छन्ते
य एव तत्र॑ सोमपीयस्तमेवावं॑रुम्धत उत्तरवे्ां

`नि व॑पति पशवो वा उत्तरवेदिः पर्वों

हारियोजनीः पड्ष्वेव पडन्परति शापयन्ति (४) ॥
( अश्रीणदृन्तरपानाम्पामल; स्थापयन्ति ) ।

६,

४.

पष ०५अनु०१०] ृष्णयजुरेदीयतेततिरी यसं हिता ।
( आग्रयणादीनां पुन्रहकथनम्‌ }
इति छृष्णय॒जुरवदीयतेतरिरीयसंहितायां षष्ा्टके
पञ्चमप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ॥

( अथ षष्टष्टके पञ्चमप्रपाठके दुशषमोऽनुवाकः ) ।

अहान्वा अनुं प्रजाः पावः प्र जांयन्त उपारभ्व-
््यामाव॑नावरथः सकामन्धिनो परुषा ऋतया
नेकंशफा आदित्यं गाव॑ आदित्यग्रह भरूयि-
छाभिक्रभ्मिृह्यते तस्मादवा्वः पथूनां पूषि
यच्रिरुपाशः हस्तेन विगृह्णाति तस्माद
च्रीनजा जनयत्यथावयो भ्रय॑सीः पिता वा एष य~
दाग्रयणः पृ्ः कलशौ यदा्रयण उपदस्येतकल-
ङाद्गृहणीयाद्यथां पिता (१) पुतं क्षित
उपधावति ताहगेव तद्यत्कलशं उपदस्यैदा्रयणा-
दृगुंहणोयाथथां पनः पितर क्षित उपधावति
तामेव तदात्मा वा एष यज्ञस्य यदांअयणो य~
दृशरहे वा कलशो बोपदस्यंदा्रयणाद्गृहणी-
यदात्मनः . एवाधि यक्ञं निष्क॑रोत्यविजञातो वा
एष गते यद्‌ग्दयणः स्थाल्या गृह्णाति वाय.
व्येन जहोति तस्मात्‌ (२) गर्भेणािज्ञतेन
बह्महाऽव॑भरथमवं यम्ति परां स्थालीरस्यन्तद्वाय-
व्यानि हरन्ति तस्मास्वियै॑जातां पराऽस्यन्यु-
सुमा शसः हरन्ति यतपरोरुचमाह यथा वस्य॑स
आसति तागेव तदहं गृहणाति यथा
वस्य॑स आहत्य प्राऽऽह ताइगेव॒तयत्ादयौति

१४६१

२४८१९. , रौमततायणाचायुषिरदितमाप्यसमेता- [धषन्नणै-
( सोपपावस्तुति )
यथा वस्यस उपनिषायापक्राम॑ति तादगेव तयद
यज्ञस्य साम्ना यजुषा किरियतै रिथिं तयद्चा
तदं प्रस्तौद्पयामा यजुषा गरद्यन्त उपरिधादुप-
यामा ऋचा यज्ञस्य प्रतय ( ३) ॥
( पथ पिता तस्मदृपकराम॑ति वाप
त्ष च)।
इति छभ्णयनुर्वदीयंतेत्तिरीयसं हतायां पष्ठा्टके
प्वमप्रपाठके ददामोऽनुवाकः ॥ १०॥

( अथ षष्ठाष्ट पशचमप्रपाठक एकदसोऽनुबाकः ) ।

प्रान्यानि पार्रणि पन्पन्ते नान्यानि यानि
प्राचीनानि प्रयु्यन्तेऽमूमेव नैरलोकमाभे ज॑यति
प्रिव ह॑सौ लोको यानि पुन॑ः प्रयन्यन्तं
. इममेव तेछकममि ज॑यति पुन॑ः पुनरिव ह्य॑यं
लोकः प्रान्यानि प्राणि युज्यन्ते नाम्यानि यानि
पराचीनांनि ्रयन्यन्ते तान्यन्वोप॑धयः परां भवन्ति
यानि पूर्नः ( १ ) प्रन्यन्ते तान्यन्वोष॑धयः
पनरा भ॑वन्ति प्रान्यानि पाजाणि न्यन्ते नान्यानि
यानिं पराचीनानि प्रन्यनते तानयन्वारण्याः परा
बोऽर॑ण्यमपं यन्ति यानि पुनः प्गग्यन्ते तान्यनु
भाम्याः प्रवो भ्ाम॑ुपावैयन्ति यो वै अहणां
निदानं वेद॑ निदानंवान्भवत्याज्यमिलयुक्थं तदव
अहाणां निदानं यदैपाश्छ दाशति तव्‌ (२)
उपारश्वन्तयांमयोयेदेस्तदितरेषां अहांणमेतदे

भप ०५अबु ०८] हृष्णयजुरवेदीयतैत्तिरीवसंहिता। “ २४७१
(सोमपानि )

अ्हांणां निदनं य एवं मेदं निदार॑वान्मवति यो

वै महांणां मिथ॒नं वेद्‌ प्र प्रनयं परुभि्मिंथने-

जयते स्थालीमिरन्ये अह गन्त वायव्यैः
एतद्वै अहांणां मिथन य एवं वेद्‌ प्र प्रया
यञ्भिरमिंरनेजं।यत इन्द्रस्लषटः सोभ॑मभीपह।-
ऽपिबत्स विष्वढ ( ३) व्थाच्छतत आत्मननारम॑णं
नाविन्दत्स एतान॑नु वनं रोडाशानपरयचानिर-
वपत्तेवँ स॒ आ्मन्नारम॑णमकुरुत तस्मादनु्वनं
पुरोडाशा निरंनयन्ते तस्माौयन॒सवनं परोडासानां
प्राश्रीयादृतमननेवाऽऽरमणं करुते नेन सोमोऽतिं
पवते बह्मवादिनों वेदन्ति नचां न यथवा पद्‌.
क्तिस॑प्यतेऽय किं य॒ज्ञस्य॑ पाङ्क्ततमिति धानाः
करम्भः प॑रिवापः एरोढ।३; पयस्यां तेन प्द्क्ति-

।'्यते तयज्ञस्पं पाङ्क्तत्वम्‌ ( ४) ॥

( भवन्वि यानि पुनः श९९० वदिष्वदूफिं चतुदश च ) 1
इति छष्णयजु्ेदीयतेततिरीयसंहितायां पषठाश्के
प्श्चमप्रपाठक एकादसोऽतुवाकः ॥ ११ ॥ +

नो वृभायाऽ यञ सवरशो भह रििस्तयामपाेण पाण पा

शवपवगनधो वृ्हन्रय यहानयै परानयानि पावाण्येकीदृर ॥ ११ ॥
` स्थो वृताय पूषन 58 शुन पशवो नटः पलीपाव-
स न्तयौमयोिचतारि९्शत्‌ ॥ ४९॥
ध , हरिः ॐ 1
इति छप्णयजुरवदीयतैत्तिरीयशंहितायां षाक
पञ्चमः प्रपाठकः ॥ ५॥

१४८२ , शीमत्सायणा्ाय॑विरदितमाप्यसमेता- [द्षकाण्ड
( दक्षिणाहोमकथनम्‌ }
(अथ पष्ठा्टके पष्टः प्रपाठकः ) 1
( तत्र प्रथमोऽनुवाकः ) ।
हरिः ॐ।
सवर्गाय वा एतानिं छोकायं हूयन्ते यद॑क्षि
णानि दवाभ्यां मा्ैपत्ये जहोति ह्विपायजंमानः
भतिश्ठि्ा आशी जुहोत्यन्तरिक्ष एवाऽऽक्रमते
सदोऽभ्येत सवगंमेवेनं लोकं ग॑मयति सुौरीभ्यां-
गभयं गाहिपत्ये जहोत्यमुमेवेनं लोकः समारो-
इयति न॑वत्य्चाऽऽ्यीधे जहोति सवगं॑स्य॑ लोक-
स्याभिनीत्ये दिप गच्छ सुवः पतेति हिरण्यम (१)
इत्ोदगरदणाति सुवरगभवेनँ लोकं ग॑मयति रूपेण
वो रूपमभ्येमीत्याह रूपेण ह्यास स्ूपमभ्येति
यद्धिर॑ण्येन तथोषे। विश्वेद्‌ वि भंनवित्याह
तथो हंस्म पै विश्वकेदा देवानां दक्षिणा वि
भंजाति तेनैवैना पि भ॑जत्येतत्ते थभ्ने राध॑ः (२)
रेति सोभच्यतमित्याह सोभच्य॒तर ह्य॑स्य राध
देति तान्मिजस्पं पृथा नयेत्यांद शान्ध्य। कतस्य
` पथा भतं चन्द्रदक्षिणा इत्याह सुर्यं व( करतः स~
त्यनेषैनौ ऋतेन पि मजि यज्ञस्य॑ पथा सविता
नथ॑न्तीरित्यह यज्ञस्य देताः पृथा यन्त यदक्षिणा
भाह्मणमच राध्यासम्‌ ( ६) कऋषरिमापेयमित्या-
हैष पै बाह्ण ऋर्िरा्पय यः श्रषातृतस्मादि-
वमाह वि पवः पद्य व्य॑न्तरिकषाित्याह सवं
मनै छोकं ग॑मयति यत॑स्व सवृस्यैरितयाह मिज

/

7

६१५

पैपा०६अन्‌ ०२] छृष्णयजुदीयतैतिरीयसंहिता ।
( समिष्टयज्ञहमकथनम्‌ )

तवायास्मदाजा देवच म॑च्छत म्रमतीः पदाता-
रमा वितेत्ाद वयमिह दातारः स्मोऽस्मा-
नमत सधषतीरा विर्तेतिं ( ४ ) वपतदाह
दिरंण्यं द्दाति न्योतिवं हिर॑ण्यं ज्योति रेव पुर-
स्त॑द्धत्े सुवर्गस्थ लोकस्यानरूपात्या अभ्रीधेव्‌-
दात्यभिभखनेवतुरींणाति वह्मणे द्दाति प्रसूत्यै
होत्र वदात्यात्मा वा एष यजस्य यद्धोताऽऽत्मानं-
मेव यज्ञस्य द्षिणाभिः समं्वयति (५) ॥

[ हिरण्य रषौ राध्यासं मधुमतीरा विंतेव्ारिरशच 11
इति छम्णयजेदीयतेतिरीयसदितायां पषठाटके

षष्ठप्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥

( अथ षषठटफे पष्ठ्पाठके द्वितीयोऽनुबाकः )

समिष्टयज्न ऽपिं जहोति यज्ञस्य समिटये यदै
यन्ञस्थ॑ क्रं यदिष्टं यदत्येति यन्ास्येति यर्
तिकरोति यन्नापि करोति तदेव तैः भरींगाति
नव॑ जुहोति नव वै पुरषे प्राणाः पुरुषेण „+<.
समितो यानेव यज्ञस्तं भणति पदछणिवाग
जञदोति दा ऋतव॑ ऋतूनेव भंगा नणि
यच शारि ( १ जयं इमे लोका इमेव शोक
श्यंगाति यक्ते यज्ञं ग॑च्छ र तप॑त गच्छत्य!
यहपंतिमेवैमै ` गमयति स्वां य गन्छे्याह
स्वमिषेनं योनिं गंमयत्येष तें यज्ञो य॑ज्ञपते सह-
सं्तवाकः पूवी इत्याह यज॑मान एव वीर

२४५७६

२४०४ = श्रीमापायणाचाषिरचितमाण्वसमेता- (दघकाष्डै-
(अवभृथयजर्ेमकयनम्‌ }) = -#।
दधाति बागिष्ठो हं सरात्यहन्यो दैवमागं प॑भच्छ
यत्यान्बहुयाजिनोऽथीधनो यज्ञे (२) यज्ञं
अत्य॑तिषटिपा ६ यज्ञपता ३ विति स हौवाच यज्ञ
प॑तातिति स॒व्या सजया: परां कुरिति होवाच
यज्ञे वाव यज्ञः प्रतिप आसीयज॑मानस्याप॑रा-
मावायेति देवा गत्विदो गातं वित्वा गात्‌
मित्याह यज्ञ एव यज्ञं रतिं छापयति वज॑मान्‌-
स्याप्रामावाय (३) ॥ ॥
( यजन मि ज्ञ एकैचत्वारिरशच्च ) ।
इति छृम्णयजुर्वेदीयतेततिरीयसंहितायां षष्ठा्टके
पष्ठप्रपाठके द्वितीयोऽनुवाकः ॥ २॥

( अय पठ्के षष्ठापाणके ठतीचेोऽनुबाकः ) ।

अवम्रथयज्पि जोति यदेवावांचीनमेकंहा-
यनादन॑ः करीति तदेव तेर यजतेऽपोऽवपथमवै-
त्य वै वरणः क्षदिव वहम यजते वर्ना
- बा अन्वितं यत्तः रकनाथति गिवाभनिः सामना
प्रस्तोतान्ववैति साम वै रकषोहा रकष
चिनिंधन परैति चयं इमे लोका एभ्य एव
रक्षा्षि (4 ) अप॑ हनि पुरषः

एवैति पएरपमृरुपो हि ससी रकषदामरहत्य

उक हि राजा वर॑णश्चक रितं परतिधिव तं तँ
राजन्मिरः सहसनमितयाह मेषनमेवासय करोत्य- क

मिषतो वरग्य पार्‌ इत्याह वरुणपाङमेवामि

प्रपार्द्जनु ०३) छष्णयभुर्मदीयततेतिरीयसंद्िता ।
( अवभ्रययज्॒दौमकथनम्‌ )

तिति वहिरामि सुंहो्याहतीनां प्रति्ित्या अथं
अभिवत्येव जंहत्पपविपः यानान्‌ (२)
यजति अजा वे वहिः पजा एव व॑रुणपारान्पर
अत्ार्थभागो यजति यद्ञस्येव चक्षपी नान्तरेति

संणे यजति वरुणपाादेवेनै सुयश्ीवरंणौ
यजति साक्षदेवेनँ वरुणपाराग्धर्च्यप॑वािपावनू-
याजो य॑जति प्रजा वे वहिः प्रजा एव व॑रुणपाशा-
नध्ति चतुरः भ्रयाजान्य॑जाति द्राव॑नुयाजो पदसं
प॑यन्ते पदवा ऋतवः ( ई ) ऊतुष्येव प्रतिं तिष्ट
वयव्य निचङ्कुणेतपांह यथोदितमेव वरंणमर्थ
यजते समुद्रे ते हद॑यमण्स्व॑न्तरितयाह सरे संनत
वरुणः सं लां विश्न्ोष॑धीरुताऽऽप्‌ इत्याहाद्धि-
रेवेनमोष॑धीभिः सम्यश्चं दधाति देवीराप एष वो

| गर्भ .इत्याह यथायजरुवेततपशवो वै ( ४ ) सोमो
यद्धिन्दुनां भक्षयैलङ्मानस्यादरंणस्यैन हीया-
यन्न भक्षयैदपञुः स्याननेनं वर॑णो गृहणीयादुमसपू-
इय॑मेव प॑डमान्भ॑वति नेनं वरुणो गृह्णाति प्रति -
युतो चरणस्य पाङ इत्यांह वरुणपाशादेव नि
च्यतेऽतीक्षमा य॑न्ति वरणस्यान्तहःया एधोऽस्ये-

धिषीमदीर्याह सुमिधैवारिं नमस्यन्तं उपायन्ति
तेजोऽि तेजौ मथि पेहीतयांह तेज॑ एवाऽधम -
न्धत्ति(५)

१ रकषाशसि पयाजानृतवो वे मैमस्नो दशर च)

२४०५

२५५७६

भ्रीमरसायणाचाय॑विरवितमाष्यसमेता- [दषका्डे-

( यैकादशिनीकथनम्‌ )
इति शृष्णयलुर्वदीयतैततिरीयसंहितायां षष्ठा्ठके
पशप्रपाढके तृतीयोऽनुवाकः ॥ ३ ॥

( अथ षष्ठे षष्ठप्रपाठके चतुर्थोऽनुवाकः )

स्पेन वेदिपद्धान्ति रथाक्षेण धि मिषति पष
मिनोति जिघत॑मेव वन्श९ संमरत्य अातरष्याय भ्र
हेरि स्तते यदुनत्वेदि भिनुयःदेवलोकममि ज॑ये-
यद्वहिवेदि भनुष्यलोकं वरयन्तस्यं सधौ मिंनात्यभ-
योलोकयोरमिित्या उपरसंमितं मिनुयासितरलो-
ककौमस्य ररानममितां मनुष्यलोककामस्य च~
षालंसमितामिद्धयकामस्य सर्वन्त्समान्परपिठा-
कमस्य ये रयो मध्यमास्तान्समान्परकौमस्यै
तान्वै ( १ ) अर पराव उप॑तिष्ठनते पटूमनिष
भधति व्यतिषनेदितंरान्परनयैवैम पडामिव्यविषज ति
यं कामयेत प्रमायुकः स्यादिति गतंमितं तस्य॑
मिनुयादृ्राध्यं वर्षिष्ठमथ हसीयाश्समेषा वै
ग॑तंमियस्येवं मिनोति ताजक्प्र मीयते दक्षि-
णायै वर्पिं मिनुयात्सवगंकामस्याथ हसीधा९-
समाकरमैणमेव तततेतुं यजमानः कृरु सवस्य
लोकस्य समै ( २ ) यवेकंस्मनधरे द्रे शने
प॑रिम्यय॑ति तस्मादेको दवे जाये विंदते यनेक
रशनां द्ोयधयोः परिव्ययति तस्मान्नैका दौ
पती विन्दते यं कामयेत सू॑स्य जयेेलयुपानते
तस्य म्यतिंपजेरस्यैषास्य॑ जायते य कामयेत

# 3

1;

पषा०६अनृ*५) - हेष्णधजुरवदीयतेतिरीयसंहित। ।
( पश्वेकादुक्िनीकथनम्‌ )

पृमानस्प जायेतेत्यान्तं तस्य प्र वेष्टयेसपुम॑निवास्यं
(६) जायतेऽशुरा वे वेवान्दकषिणत उपीनयन्ता-
न्देवा उपशयेनैवापौनुदन्त तदुंपशायस्योपरायत्वं
यदक्षिणत उपङय पराये शातूव्यापगुत्ये सर
वा अन्ये धराः पष्मन्तोऽयौपराय एवापडास्त-
स्थ यज॑मानः पृशुर्यन्न निंदिरोदातिमा्छेयनमा-
नोऽसौ तै पृङरिति निशेयं द्विष्यायभेव ( ४)
दवष्टि तम॑स्मे परो निर्दिशति यदि न द्विष्यादाखुस्ते
पषारिति ब्रयान्न ध्ाम्थान्पङन्हिनस्ति नाऽऽरण्या-
न््रजाप॑तिः प्रजा अंस्रनत सोऽन्येन व्यार्यतस
एतामेकादरिनीभपर्यचया वै सोऽन्नायमर्वारन्ध
यदश गपा भव॑न्ति वृशोक्षरा विराडै पिराद्रवि
राजैवाजाययवं सन्ये (५) य पुकादृकः स्तनं
एवास्यै स दुह एवैनां तेन वल्रो वा एषा सं मी-
यते यदैकादृिनी सेश्वरा पुरस्तौसप्त्यथै यज्ञ
संम॑दितोरपौतनीवतं मिनोति यज्ञस्य भर्तव्य
सयत्वाय ( ९) ॥
(पै सम॑यै पुमानिवास्य येमव श्ये विष्शचच॑ )

इति छृष्णयनुर्वदीयेेतिरीयसंहितायां पाके
षष्ठप्रपाठके चतु्थौऽनवाकः ॥ ४ ॥

( अथ पष्ठा्के षष्परपाठके प्चभोऽनुवाकः ) 1
प्रजापतिः भरना असृजत स रिरिचानोऽमन्यत

स एतामेकादरिनीभपरदयचया वै स आयुरिन्छियं
वी॑मा्मनैषत्त प्रा ईव सह वा एष सनते यो

४७७

२४०८

श्ीमरसायणोचायदिरवितमाष्यसमेता- [काण्डे

( पषवेकादशिनीकथनप्‌.)
यज॑ते स एतर्हि रिरिचान ध्व यदुषेकांदशिनी
मवत्यायुरेव तयेंन्टियं वीर्यं ग्ज॑मान आत्मन्धत्त
प्रवाऽकमेयेन वापयति मिथन सारस्वत्या क॑रोति
रेत॑ः ( 3 ) सौम्यनं दधाति प्र ज॑नयति पौष्णर्न
बार्हस्पत्यो भवति येह वै देवानां ृहृस्पतिव॑-
णेवास्प प्रनाः प्र ज॑नयति वैश्वदेवो भ॑वति वै्व-
देव्यो वै प्रजाः प्रजा एवास्मै प्र _ज॑नयतीद्धिय-

मेवन्रेणावं रुन्धे विह मार्तेनाजो वैनेन
भ्रस्वायं सावि निर्वरुणत्वाय वारुणो भ्॑यत
रनम ठंमते मध्यत एवेन्द्रियं यजमाने दधाति
(२ ) प्रस्तादिनद्रसयं वेश्वेवमा ठंमते वेभ्वदेवं
वा अननमन्मव परस्तं तस्मांपरस्ताद्मयत
े्रमालभ्यं मारुतमा लते विड्वे मरुतो विसं-
मेवास्मा अयुं बधाति यादृ कामयेत योऽव॑गतः
सोऽप॑ रुध्यतां योऽपरुद्धः सोऽव॑ गच्छवियेन्रस्यं
के वा॑रुणमा लमेत वारुणस्थ॑लोक देनद्रप्‌
(६) य पएवाव॑गतः सोऽप रुध्यते योऽपरुद्धः
सोऽव गच्छति यदि कापर्यैतप्रना म॑सेयरिति
पडनब्यतिंपनेरपरजा एव मोहयाति यद॑मिवाहतोऽपां
वारणमालमेत प्रजा, वरुणो ग्रहीयादक्षिणत
उद॑श्चमा लमतेऽपवाहतोऽपां भरजानामव॑रुणव्रा-
हाय (४)॥ ध

^ (रेतो यज॑माने दूरा खोक दनद सपवि<रच ) 1

पा०६अन्‌ ०७] छृष्णयजुर्वदीयत्तेतिरीयसंहित । १४७१
( सौम्यचरुकयंनम्‌ )
इति छष्णयञ्वदीतैतिरीयसंदहितायां पशा
पष्परपाठके पचमोऽनुवाकः.॥ ५ ॥

( अथ षष्ा्टके प्रपाठके प्ठोऽनुवाः ) ।
पत्निया मरुमयाजयत्ता प्रयास्ररृतामृद्‌-

सृजत्तया मन॑रारधोयत्पयैभिहतं पालीवतम्॑सृजति
यामेव भनुकंदधिमार्ामेव यज॑मान कऋथोति
यज्ञस्य वा अग्रगिितायज्ञः परां भवति यज्ञ
प्रामर्वनतं यज॑मानोऽनु परर भवति यदाज्येन
पात्नीवतः संस्थापयति यज्ञस्य प्रतिितये यज्ञं
प्रतितिष्ठन्तं यज॑मानोऽनु प्रतिं तिष्टवीष्ठं वपया
(१ ) मवत्यनिष्टं वशयाऽथं पात्नीवतेन प्र
„ चैरति तीर्थं एव प्र चरत्यथ पतध्चैवास्य या
स्त्वाष्टो भ॑वति त्व्ठा वै रेत॑सः सिक्तस्य स्षाणि
. बि करोति तमेष पषाण पतनीष्वापिं सजति सोऽस्मे
रूपाणि वि केरोति (२)॥
( वपया षृट्‌नि<शच्व्‌ |)
इति दष्णयज््दीयंततरीयः हतायां षश

(अय षषठा्के ष्ठमपाठम> षतमोऽनषाद्ः
न्ति वा पततं यदमिवुष्वन्वि यसै
अव॑ति यथां मतायोस्तसणीं अन्ति त
तयडुचरा्ं वा सथ्य वा जुहुयददिवतभ्यः सम
` द््यादक्षिणा्े ज्तयेषा वे पितृणां दिक्वायां-
भेव दिरि पितनिरष॑द्यत उद्यं हरन्ति ताभ

२४८० = श्रीमत्सायणाचाय॑विरवितभाष्यसमेता- [दष्काण क
( सौम्यचसकथनम्‌ )

देव्यो वै सौम्बो यदेव सा्॑रछम्बदकु्वन्ति
तस्यैव स सान्तिरवं (1) शन्ते पावि वै सोम्य
आत्मानमेव पचयन्ते य आत्मानं न परिपदयेदि-
ताः स्यादिदं छत! अक्षित तस्मन्ड॑स्मारम
प्रिपरयत्यथो आत्मार्ममेव प॑वयते यो गतमनाः
स्थात्सोऽनै्षत यन्मे मनः परागतं यद्र भ अप॑रा-
गतम । राज्ञा सोमेन तद्यमस्मा् धारयामसीति
मनं एवाऽऽतमन्दांघार ५ २ ) न गृतम॑ना भवृत्यप
वै तृतीयसवने यज्ञः कमतीजानाद्नींजानमभ्यां-
सवि्णव्य्चा परतस्य' यजल्याः सवा देवता
रिषणुयजञो देवतांशरेव यज्ञं च॑ दाषारोपाश्शयं-
जति भिथ॒न॒त्वायं बह्मवादिनोः वदन्ति मित्रो
यत्तस्य स्विष्टं युदते वर्णो षरि्टं क तदि" यत्तः
कं यज॑मानो भवतीति यन्मे्रावशणीं व्दामाल-
भते मिेणेव ( ३ ) यज्ञस्य स्थि्ट रमयति व~
रणेन दुरिष्टं नाऽऽतिम छति यज॑मानो यथा वै
छाक्गलेनोव प्रमनदनत्ेवखकसमि यजं भ भिन्तो
यन्मौनायरुणीं वक्षामालम॑ते यामव पराभिन्नाय
मत्यमन्ववाश्यति सान्त्य यातयामानि वा एतस्य
छन्द्सि य ईजानश्छम्द्ामेष रसो, यदशा

` यर्मेनविरैणीं षदामालभते छन्दार॑स्येव पनरा
परीणात्ययौतयामस्वायाथो छन्द॑ःसवेव रसं व्याति
(४)॥

( अव॑ दाष मिवेभेव पणाति पूष ) |

¢ ४

क

र्षा* ६अनु °<} छृष्णयजुरदीयतेततिरी यसं हिता ।
( अतिभाद्यपहकथनम्‌ )

#\)

इति छृष्णयज्ैदीयतैक्तरीयसंदितायां पषठा्टके
पषठप्रपाठके सपमोऽनुवाकः ॥ ७ ॥

( भय पष्ठ्के पषठ्पाठकेऽमोऽनुवाकः ) ।
देवा.वा न्दियं वीर्य व्य॑मजन्त ततो यद्‌-
त्य हिम्यत ततियाद्चां अभवन्तदति्ाद्यणाम-
तिाह्यलं यदत्राद्य गृह्यन्त इद्धियमेव तद्वयं
यजमान आत्मन्धत्त तेज॑ आमेयेनेद्धिंयमनर्ण

बदमवचंसः सैरयेणपस्तम्भनं वा एतयङ्ञस्य यद्‌-

तिभ्रा्यश्चके एृषानि यदृष्ठयेन गह्ीयासरा्ं
यज्ञं पृष्ठानि स सुंणीषुदुक्थ्य (१) गृही
यालत्यश्च यज्ञतिगरदय।: सः दणीदुर्विश्वजिति
स्ैपृषठे अदीत यज्ञ्य सवीवायं प्रजापति
वेभ्यो यजञान्यादिंुत्स प्रियास्तनूरप न्य॑धत्त
तविभ्य अभवनितैचस्तस्थ यज्ञ इत्याहुयस्या-
न्त हत्यप्यीगिषटोमे व॑दता
त्वायं देवता वे सर्वा सदशीरासन्ता
न व्यात्रत॑मगच्छन्ते देवाः ( २ ) एत एतान्वह॑न
नप्यन्तानंगहणताऽऽग्नेयमग्निरन्रमिन्दरः सौ ५९-
स्यस्ततो वै तैऽन्पाभिर्वुवताभिभ्यंवतभगच्छन्य-
स्थेवं विदं एते यहां गृदन्त व्यावृतमेव पप्पना
भ्रातुभ्येण गच्छर्तीमे लोकाभ्ल्योतिप

य॒ज्ञस्य॑ सतनुः

समा
धद्रीयाः काय॑ इत्याहराग्नयेनास्मिहटीके ज्योति

~ ~,

त्त पेन््रेणासि् इन्द्रवायू हि सथन सोरयेणा

बटे

४८२

धरीमत्सायणाचार्यविरचितमाप्यसमेता- [दषषटकाण्े-

( अदभ्यग्रहकथनम्‌ )
मुषमद्ीके ( ६ ) ज्योतिर्धत्ते ज्योतिष्मन्तोऽस्मा
इमे लोका भ॑वन्ति समावद्रीयौनेनान्कुरुत एतान्वै
अहन््बाविभ्वधयताववित्तं ताभ्याेमे लोकाः
पराशचारवाचश्च परमु्॑स्येवं बिदुषं॑एते थां
गरहयमे प्रास्मा इमे लोकाः प्राचश्च

भान्ति (४५.)॥
( उकं देवा अगभिदीक एकानव॑लारिर्शतं )
इति छभ्णयजुर्वदीयतेत्तिरीयसंहितायां पषठा्टके
ब्ठप्रपाठकेऽधमोऽनवाकः॥ < ॥

( अथ ष्टके षष्ठप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ) ।

देवा वे ययज्ञेऽ्ु्वत तदर्र॑रा अङर्वत ते देवा

अदाभ्ये छन्दसि सव॑नानि समंस्थापयन्ततों
दैवा अर्मवन्पराऽस॑रा यस्यैवं बिदपोऽदभ्यो गृह्यते
भर्वत्यार्मना पराऽस्य भ्रात॑ब्यो भवति यद्वै देवा
अस॑रानदाम्येनादम्तवन्तददभ्यस्यादाभ्यत्वं य एवं
वेद॑ द्भ्नो्येव घ्रात ननं परान्यो दभ्नोति (१)
एषा वै प्रनापतेरतिमोक्षिणी नाम॑ ततूर्ददा॑भ्य
उपनद्धस्य ` एदणातयति्कया अरतिं पापम
शातुगयं म्यते य एवं वेद्‌ रन्ति षा एत्सोमं
यदमिपृण्बन्ति सोम हन्यमाने यज्ञो हन्यते यज्ञे
यजमानो ब्रह्मवादिनो परन्ति किं तयकञे यज॑मानः
ङे | जीष॑ुवर् लोकमेतीति जीषग्महो

॥

६

शष + अनु ०१०] छृष्णयजुरवदीयतेत्तिरी यसंहिता । २४८६
( अषटगरहकथनम्‌ )

वा एष यददुभ्योऽनभिषुतस्य गृह्णति जी्न्तः

मन॑ < सुवर्ग छोकं ग॑मयति वि षा एतय

छिन्दन्ति यदद्य सरस्यापयंन्तय शून पि सृजति

यज्ञस्य संत॑त्यै (२ ) ॥

( दत्न॑मिषुस्य गृह धिकानविंदशतिष )
इति छृष्णयजुर्वदीयतैत्तिरीयसंहितायां पषठा्टके
षष्ठप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ॥ ९॥

( अथ षष्ठा्टके षष्ठप्रपाठऊे दरमे।ऽनुवाक; } ।
देषा वै प्रवाुग्हांनगृहणत स॒ एतं प्रजाप॑-
तिररभुम॑पश्यत॑गरहीत तेन वै स॒ आर्नोयस्यैवं
विदुपोऽधगूंह्यतं ऋध्नोत्येव सुखृद॑मिपृतस्य गृ-
इणाति सरृद्धि स तेनाऽष्नोन्मन॑सा गृणाति
मन॑ इव हि प्रजापतिः प्रज प॑तिराप्तया ओोढ्बरेण
गृद्धणात्यू्वां उदुम्बर ऊजैमेवाव॑रन्धे चतुः
सक्ति भवति दिष्च (१) एव प्रतिं िष्ठति यो
वा अश्शोरायत॑नं वेदाऽऽयत॑नवान्भवति वामदे
व्यमिति साम तदवा अंस्याऽप्यतनं मन॑सा गार्य"
मानो ग्रणात्यायत॑नवानेव भ॑वाति यदृध्वयुर शं
गृद्णना्येदुभाभ्यां नध्य॑ताध्वयंवे च यज॑मानाय
चच यद्धेदुमाभ्यागृष्येतानंवानं गह्णाति सेवा -
स्ििर्यममि म्नि मे हिरण्यमयः
शाण आेवामवमाभि धिनोति सतनं मवति

२४८४

श्रीमत्सागरणाचायुतिरदितभाप्यसमेता~ [६१काण्टे=
८ पोढरिगरहकथनम्‌ )

दताः परुष. इतेष्दिय आव्यषन्छये प्रतिं
किति (र)॥
( दिश्वनितिं विशति )
इतिं छृष्णयजवदीयतैत्तिरीयसं हिताया षष्ठाके
पथपृपाठके द्दामोऽनुवाकः ॥ १९ ॥

( अथ षट्के षष्पाठङ़ एकादशोऽनुवाकः )

प्रनापिदवेभ्योः यज्ञान्ब्यादिश॒त्म रिरिचा-
नोऽ ‹न्यत स यज्ञान< पोडशेन्दियं वीव॑मात्मा-
नैममि समंक्सिदततसपोउस्यमवज वै पोँडरी नाम॑
यज्ञोऽस्ति यद्वाव षोडशा स्तोत्र षडा शां
तेन॑ षोडरी तत्षोडरिन॑ः षोडरिववं यत्पोडशी
गद्यत इ्द्रियमेव तद्वीयैः यज॑मान अआत्पन्ध॑ते
देवेभ्यो वै सुवर्गो लोकः ( 4 ) न प्राभ॑वत्त ए१६
पोंडरिन॑मपस्यन्तमंगृहूणत ततो वै तेभ्य॑ः सुगो
लोकः प्रारभवयत्पोंडशषी ग्रह्यतै वगंस्य॑॑लोक-
स्यामि्जि्या इ््रो वै देवानापानुजावर आसीत्त
भ्रनाप॑तिम॒पापावततस्मां एतः पोडरिनं प्राय॑च्छ-
चरभगृदणीत ततो पे सोऽ देवतानां पर्यश्वं
विदुषः पोडसी गर्तं ८ २ ) अभरभेव समानानां
पीति भातःसवने हणाति वजो वै भेजी वय॑ः
परातस्सवनर स्वादेवैनं येनेर्निशदणाति स्व॑ने्व-
नेऽभि गह्णाति सवर॑नतपवनदेनं प्र॒ ज॑नयति
ठृतीयस्तवने प्कमस्य ग्रहणो यजो वे बेदी

ॐ

>

शी ०६अतु ११] हृश्गय्दीयतीतिरीसंदिता ।
( कोढरिगरहकुधनय्‌ )

पराव॑स्तृतीषसवनं वज॑णेवास्म ततीयसवनातपञ्‌-
नष रन्े नोक्थ्य॑गदेणीयायजा वे प्रवं
उक्थानि यदुक्थ्यं ( ३) गृदणीयालमनां पश्न॑स्य
निदहेदतिरातरे पड्कामस्य गृरहणीयादनो प
बेंदशी व्णेवास्भं पर्नंवरुष्य रातिंयोपरिंश-
च्छमयत्यण्ंमिष्टोमे रांजन्य॑स्य गृद्णीयोद्वयावृ-
त्कौमो हि रजन्यौ यते साह एवास्मे व
निर्वो दहतव-
कविध्डः स्तोत्रं भ॑वति प्रतिष्ठित्यै हरिषच्छस्यत
शृष्रस्य परियं धाम ( ४) उरपाऽऽओोति कनीधा-
धि वे देवेषु छम्दारस्यासजयायाशस्यसरेषु ते
देवाः कनीयसा छन्द॑सा ज्यायस्छन्दोऽमि ष्य॑श-
&सन्ततो वै तेऽसुराणां लोकम॑वृजत यत्कनीयसा
छन्द॑सा ज्यायण्न्दोऽभि विश्च रमति भ्रातभ्य-
स्येव तद्ोकं दक्ते षटक्षराण्यतिं रचयन्ति पड्वा
ऋतव॑ ऋतूनेव प्रीणाति चत्वारि पूर्वाण्यवं कल्प
यन्ति (५) चरष्पद्‌ णव पृष्नवै श्न्धेद्धे
उत्तरे द्विपद एवावं रन्येऽनुष्टममभि सं पादयन्ति
वाग्वा अनृटस्मौसाणाणां वारुचमा संमयावि-
पवि पं षोडशिनः स्तोत्मुपाकंरोतयेतस्मिनवै
लोक इन्र वरनमहन्त्साक्षादेव वलं भ्रातृव्याय भ्र
हरस्यरुणगिराङ्गोऽश्वो दर्िणोतद् वज॑स्य रूप

शृष्णाति स एनं वजो भस्य

समृद्ध्यै (६) ॥

९४८५.

९४८५ = भौमततापणाचा्तिरविवसाण्यसमेतां- {५१का-
( पोढरिगहकथनम्‌ ) क

( लोको विदुषः पोडशी गृहते पदक्य पाभ कृरपपन्षि
सच॑वारि्चच )
इति श्णयजुेदीयतैत्तिरीयसंहितायां पषठा्के
पष्ठप्रपाठक एकाद्रोऽनुवाकः ॥ ११ ॥

सवाय यहौक्िणानिं समिषटयजुरयवमथयभरमि रफयेन वेदिं पजा-
पतिर घलि देवा वा {न्वं देवा वा अद॑मये देवा पे परवाहकपजापतिः
स रिरिचान स यज्ञानौ: पै रपैकदिश ॥ ११ ॥
वायं पति प्रणाः सौम्येन गृहीपाशरतक्ं गृहणी
पशूनि॑वारिरशत्‌ ॥ ४३॥
ए हरिः ॐ।
इति रष्णयणुेदीयतैत्तिरीयसंहिताथां पषठाश्के
पष्ठ प्रपाठकः ॥ ६॥
मूलक्रमेण पष्ठा्ठके-प्र ६अ० ६६
माप्यक्रेण पठकाण्डे-य० ६ अ० ६६
मूलकरमेणाऽऽदितः समष्टयह्काः-अष्ट ० ६ प्र ६९ अ० ५३४
भाष्यकरेणाऽपदितः समषटवङ्काः-का० द मण ३९ भ० ५२९

१,

समापोऽे षं एम्यजवदीपौ निरी यहिया,
पष्ठः काण्डः ।

अथ समाष्यरृष्णय्दीयतेतनतिरीयसंहिताया

सप्तमं काण्डम्‌ ।

( दत्र प्रथमप्रपाठके प्रथमो्ुवाकृः ) ।
यस्य निशितं वेदा पो वेदेम्योऽखिङं जगत्‌ ।
निभे तमहं वन्दे वि्यावी्थमहेश्वरम्‌ ॥ १ ॥
चयननरटणं काण्डे पमे सफुटमीरितम्‌ ।
षठेतृ काण्डे सोमस्य मन्राणां नाह्ण कमात्‌ ॥ २ ॥
उक्तं मन्नास्वाधकाण्डे द्ितीयादिपपाठ्कैः ।
भिभिरुक्ता ब्राहमणं च व्यारूपाते वत्र तेः सह ॥ ३ ॥
पट्सयुः पाठकाः पठे काण्डे प्रसयकमेषु च-।
एकादशानुवाकाः स्यस्वदृथानचम्यनुकमात्‌ ॥ ४ ॥
प्राशं कषरकरमादिसंसछतः प्रविशेदिति ।
आये भक्तं दवितीे तु दीक्षहुतय ईरिताः ॥ ५॥
ष्णाजिनेन वल्ेण दीक्षा मेखख्या तथा ।
कुर्ाज्वीये तत्पोक्तं वथा रृष्णविषाणया ॥ ६ ॥
चतुर्थँ दण्डपाद्‌प मुषीकरणवाग्पवी ।
षृताऽ्तो दीक्षितो भूत्वा नियमाननु तिष्ठति ॥ ७ ॥
पञ्चमे प्रायणीया स्यात वरुणा कषः ।
स॒पतमे तत्करः स्पादष्टमे प्द्रहः ॥ ८ ॥
सोमोभ्मानं तु नरपे दशमेभ्यैशच तकतपः ।
एकादशे कीवततोमं शकटेन नभेदिति ॥ ९ ॥
परपाढकेऽसिन्यथमेऽनुषाकर्थाः समीरिताः ।
परपाठङे द्ितीयेऽानुवाकारथान्कषादूहुवे ॥ १० ॥
आतिध्येिरिह्य$ऽये स्याचानूनप्वं द्वितीयके ।
वथाऽवान्तरदीक्षा च तृतीये तूपत्तदधवेत्‌ ॥ ११ ॥
वेदिरुका तथ्य पमे बवनिणैषः ।

` ठे काम्या यागमूषिः समे वेदिर्तरा ॥ १२॥

९४८८

श्रीमत्पुयणाचार्यविरचितभाप्यसमेता- [७ सपमकाण्डे-
( ज्योतिषोपतदायरसस्यारूपा्िटोमयोरिधानमर )

व्पावारणं छष्टम स्याद्िधानभनन्तरे 1
द्मे तु सदः परोक्तं परोक्ता उपरवाः परे ॥ १३॥
परपाढकेऽनुवाकाथां दिवीयेऽसिनुशीरिाः
तृवीयस्याऽऽदिमे सव भित्णिषाः स्ुदैतीपके ॥ १४ ॥
अद्रीपोमप्रणयनं तृतीये यूपचण्डनम्‌ ।
चर्य स्थापय वद्नं पथनाति पचे ॥ १५॥
नियुनक्ति पं षषे सामिषेन्यशु सपमे ।
आरो च प्रपाश्च ह्म हसनं पोः ॥ १६॥
नकमे स्यादुपाहोमोऽदानानि तनन्वरे ।
एकदे लनूवाज।सूतीपो ऽयं प्रपठकः ॥ १७ ॥
गुदयागशचतुथौये वत्तपीवयं ईरिताः ।
द्विवीयेश्य तृ्ीमे सेमोपाकहरणं श्रुतम्‌ ॥ १८ ॥
सोमोन्मानं चदय स्यातच्वमादविषु सपु ।
उगशपमुखा आग्रषणन्ता हि रहा श्रवा; ॥ १९॥
उषाुरन्तपौमश् तुतीयभन्दवायव्‌ः ।

भेवावरणनामा स्याद्‌ातरिनासग्रहसलथा ॥ २० ॥

इकरनयि्रहावाग्रपणस्ु्; प्राठः ।

उक्थ्यः पञ्चमे द्वितीय प्रव ईरितः ॥ २३ ॥
क्ग्रहासूवीय स्यैाभसतु चतुर्थक ।

मरुत्वतीया महन्ते पञ्चे श्रवाः ॥ २२ ॥
स्यादादित्यम्रहः पठे सतामिजः सपमे तया ।
पैशरमषोऽ्याटमे हि श्रवः पालीवतो भ्रः ॥ २६ ॥
हृरियोजनश्गतु नमे रह ईरिवः ।

क्षये लव्रथणदीनां द्रम स्वासुनर्हः ॥ २४ ॥
कैतोमपावसगुविएवन्ते पवमोऽयै परपाढकृः ।

पष्ठये दक्षिणाहेमः समरष्टपजुरुततरे ॥ २५ ॥

र

^ एतदषस्रनि ख. च. पुस्तकयोः ° सवनीयपुकैदाशाविषिरेकाद्षे स्थितः । पावे मेः

दकया पित ए एवमूरितःः › एतःदशः श्लोको वर्तते 1

क. "णादानं स" ।

॥।

पा ०१भदु० १] : शृष्णयजुदीयतेतिरीयसंदिता ।

क

( ज्योतिषटमतदायसंस्यारूपाशरिषटोमयेोर्विधानम्‌ )
ततीपेभ मृथसुर्े यूपकाद्‌ शनी स्ता ।
पेकादशिनी तूर्ये पटे पार्नीवतः पुः ॥ २६ ॥
सौभ्यश्वरः सपमे स्यादतिग्रह्ास्तथाऽमे ।
अदाभ्यो नवे तदवदंशुतु दशमे श्रुतः ॥ २७ ॥
वेडश्येकदशे पोक्त एवं पष्ठः समपिवः ।
एकाहाहीनसनाणि सोमभेद्‌ा इमे चयः ॥ २८ ॥
वण्यन्ते समे काण्डे मन्नाः केऽ्यश्वमेषगाः ।
ज्योतिष्टोमः सोभयागप्रर्विः स तु सपधा ॥ २९॥
अभिष्टोमो व्योतिमदैमूखभरपिरादिमः ।
स्तोभा ज्पोतीपि पस्पासो ज्पेविटोमः स ईरिवः ॥ ३० ॥
त्रिवृ्श्चदशः सदृशः स्तोमाखपो मताः ।
तथेकमिश एतानि व्योवीपीसपम्यधाचरतिः ॥ ३१ ॥
सोऽमेतादृशो ज्पोतिषटोम अदौ विधीयते ।
(इति भाष्यङ्रोपेदरवातः ) ।
( अथ छष्णयञु्ैदीयतेत्तिरीयसंहितायां सपतमोऽटकः )
८ तत प्रथमप्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ) 1
हरिः ॐ ।

प्रजननं ज्योतिरमिरदैवतानां ज्योतिंिरादछ-
न्धं ज्योतिर्विराहृवाचोऽमौ सं तिष्ठते विरान॑-
माभि सं ¶यते तस्मातत्जयोतिरुच्यति द्रौ स्तोमौ
भातःसवुनं वंहतो यर्थ प्राणश्चापानश्च दौ माधय.
विनि£ सव॑नं यथा चश्च धरं च दवौ वृतीयस-
वनं यथा वाक्च॑ प्रतिष्ठा च पूरंषसंमितो वा एष
यज्ञोऽस्धरूरिः (१ ) यं काम कम्यते तमेतेना-
भ्यदनुते सर्वैर दास्ूरिणाऽभ्दनुतेऽभिष्ठोमेन भै

१९

२४८९

२४९०

श्ीमत्सायणाचायंविरवितमाष्यसमेता- ७ समकाण्ै-:

(ज्योतिेमतदायसंस्थारूपाशर्ोमयोरविधानम्न )
परनाप॑तिः प्रना अग्रनत ता अधिषटोमेनैव पर्ये
हातासां परिगरहीतानामध्वतरोऽतय्वत तस्यान-
हाय रेत आदत्त तद्वद॑मे न्य॑मारदैतस्मदरदमो
द्विरेता अथो आहूव॑ड्वायां न्यमािति तस्माद्ईवा
द्विता जथो हुरोष॑षीषृ ( २ ) न्य॑भारिति
तस्मादोष॑धयोऽ॑भयक्ता रेभन्त्यथोः आदुः
माम न्य॑माडिंति तस्मायमो ज येते तस्मीद्भ्व-
तरोन भर जायत्‌ आतता हि तस्मादिष्यन॑-
वक्टपः सववेद वा सहसे वाऽव॑कटषोऽति द्य
वत य एवै विदवान॑मिष्टोमेन यजते प्राजाताः
भरना जनयति परि प्रजाता गृणाति तस्मादाह्‌-
येय इति ( ३ प्रजपतिवावि ज्येष्ठः स दते
नाभनऽय॑यत प्रजापतिरकामयत प्र जायेयेति स
मुंखतसिदृतं निरमिमीत तमभिर्दैवताऽन्॑सन्यत
मायी छन्दो रथतरः सा बाह्मणो म॑नुष्याणा-
मनः प॑शना तस्मात मस्यां मृलतो हापगयन्तो-
रंसो बाहुमधां पचदृशं निरमिमीत तमिन्द्रो देष-
ताऽन्न्यत निष्पन्द वृहत्‌ ( ४ ) साम॑
राजन्यो मनरयाणामदिः पञ॒नां तस्मात्ते वीर्या
वन्तो बर्ौदष्यनयन्त मध्यतः संद्र निरं
मिमीत तं विष्वं देवा देवता अर्प्न्यनत जम॑ती
छदौ वेरूपर साम्‌ वैश्य मनुष्याणां गावः

लं तस्मात धारा अन्धान्‌ दृष्यशनयन्त

कैः

यर्पी० १अु ०३] ष्टष्णयनुैदी यतैत्तिरीधसंहितां । २४९

क ( ज्योतिषोमतदायसंस्यारूपागिषठोभयेो विवानम्‌ }
तस्मरादूयार्सोऽन्येभ्यो भूपिंठा हि देवता अन्व-
पनयन्त पत्त पकरि निर॑मिमीत तभनुुणछन्दः
(५) अन्यस्नन्यत वैराज सामं द्र म॑न्य
णाभस्वः पनां तस्मात्तौ भतसंकामिणावश्व॑शच
श्रद््च तस्माच्छरद्रो यजञेऽन॑वक्ट्धो न हि देवता
अन्वस्न्यत तस्मासादावुपं जीवतः पत्तो ह्य
ज्येतां प्राणा वे चिवृ्मासाः प॑थचदराः प्रना-
पतिः सपद्राख्यं इमे लोका अप्तावादित्य एक~
वि एतस्मिन्वा एते भिता एतस्मिन्पतिषिता
य॒ एवं वेदैतसिमननेव -भ्॑यत एतस्मिन्परिं
तिष्ठति (६) ॥

( भस्रिरोर्षषीष्‌ व्ये इतिं वृहद॑षट्छनुः मवि नव॑ च ) ।
इति छष्णयजुैदीयतेत्तिरीयसंहितायां सप्तमाके

प्रथमप्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥

( अथ सप्तमकाण्डे पथमपपाठक पथपोऽनुषाकः ) ।

तमेतं ज्पोविष्टोमं विधातुं द्ानतघयेण व्येपिषवं वावदृशषति--
प्रजननमिति । मनुष्याणां मध्ये पजोलादृनं ज्योतिः । अपत्परहिरासतु
म्डानमृखास्तमःऽसदृशा भवन्ति । दववानां मध्ये व्योतिरभिः । अन्यासां दैव-
तानां गृहमध्ये यथा दीपपक्षा नैवम््ेल्यपिक्षाऽस्ि । न्दतां मध्ये विरा
दन्दो ज्योतिः । दीपिवाचकेन राजतिधातुना व्यवष्ियमाणलात्‌ 1 तेव
त्रिविधमपि छोकपरसिद्धं ज्योतिः सोमपणि संपादयितुं शकपते । पजोतत्तिषा"
घनत तावद्य अभिष्टमेन वै भूनापतिः ॥ ध ग इति।
इ अगिल्पलं विरावं चतरिव सप्ते । या वषो विूरिता दृश

क

२४९२ भीमत्सायणाचायरिरिदितमाण्यसमेता [६११
८ ज्योतिशेमंतदरायसस्थारूपा ि्ोपयोर्विधानप्‌ ) -#
सेष्पा दशाक्षरा विराहिवि धते, र सेर्पाश्नो समाप्य । तथा हितः+
सवने हिमवमानारूपस्तोवम्य त्िवुर्लोभः । पव विषु सूकतषेकैकस्मसव
ऋच येवं नव स्तोत्रियाः । तथा तस्मिनेव सवने वतु्मष्यसतोतेषु पश्चद-
शासतो सति पष्टः स्तोत्रीयाः सपन्ते । तथा माध्यदिनसवने म्यंदिनप्वमा-
. नारूपसतोरस्य पश्चदशस्तोमे सति प्श स्तोत्रीयाः सपन्ते । तथाऽसि-
नेव सवने बहु पृ्टसतोतेषु स्दशस्तोमे सत्यष्टपषटिः स्तोक्ीपाः सेपधन्ते ॥
तथा तृतीयसवन आभेवपयमानारस्पसतोषस्य सदश सति सपश स्तोत्ी-
पाः सेपद्यन्ते. । यद्यपि माध्यंदिनिपवमानःमवपवमानयोः सूक्तमेदाहवोऽयन्तं
बहवः सन्ति तथाऽपि -सतोतरगतस्तोमप्युक्या मणनेयमित्यविरोधः । वथा
तलिनेव सवने यज्ञायसिपसोतस्यैकविंशस्तोमे सतेकविंशपिसंख्याकाः स्वोबीयाः.
सपन्ते । तदेव प्रातः सवन एकोनसपतिमा्यंदिनसवने उपशोतिस्तृतीयसव
नेशा्रिशदिति मिखिता नवत्यपिकाः रतसल्याकाः स्तोत्रीया भवन्ति ।
ताश्च दृशाभिरिमक्ताः सत्य एकोनवशतिविरषः सपन्ते । सेयं संपद्यमाना
सोक्रीपारूया वाचः सेवन्धिनी विरादुपठक्षिव। दशसंर्याश्नो _ समाप्यते |
अन्तिमस्य पक्ञायज्ञिपस्तोवस्पाऽऽरेथतात्‌ । अभिहि तच प्रतिपायते । पत्ता
मज्ञा बो अप्रय इत्पा्नानात्‌ । अपोऽभि्पलं विरारूपतं च सोमयागस्य
सिद्धम्‌ । पस्माद्यं सोषयागो विराद्रूपमिसपदयते तस्माद्विरादृहूपलायनो-
सचिहेवुला् सोमयागसरूपं ज्योतिरित्युच्पते ।
वदेवं विषेयस्य सोमयागस्य संवन्विनि च्योतिष्ठोमनाक्नि च्योतिरित्यय-
मशः प्रतिपादितः । अथावरिष्टमंशं प्रतिपद्पति-~
द्वाविति । तत्र चिवृत्सतोमो बरिष्पवमानःर्वं स्तोमं॑वहति निष्पादयति ।
पृथदशदतोमधवतायाज्पस्तोत्ाणि वहति । एवं दरौ स्तोमौ भतःसवनं निरवहवः ।
यथा छोपत पृरपस्य पराणापानौ; जीवनं निर्हतस्तदत्‌ । दतः पश्चदृशस्तोमो ‹
माध्यंदिनं पवमानस्तोषं वहति । सप्दशस्तोमशवतवारि पृरटस्तोवाणि वहंति । एवं
दरौस्तोमो माध्यंदिनसवनं पहतः। यथा पृषतय चुःभेते रददशनरम्-
भवणग्यवह(र + त्‌ । सपदशस्तोम आभेवपवमानं वहति ' । पएकेविंश-
स्तोमो ये्ञयज्िू्ीनि हति । एवं द्वौ सोमो तृतीयसवनं वहतः । पथा
` ृरषस्प वागिन्विपशचदेन्वियं चामिवदृनगभनव्पवहारं वहवसतदरत्‌ । परति

3

ख

कैः

भी - ४अनु ०१1 हृभ्णयजुरवैदीयततिरीयसंहिता | ९४१
८ ज्योतिष्टोमतदायसंस्थारूपाध्रेष्टोमयोर्विधानम्‌ ) ई
विषटन्ति मानं यया प्देन्द्रियपवृ्या सेवं रिष्टा । वेदं स्तेनर्िनोऽे
सोममागः पुरुषतदशो नतु स्पूरिः, केनाप्यङ्घेन नयुनः स्थूरिरितुभ्यते, नल
न्यूनः, पाणापानादिृसस्नपरुपावयवसाम्पस्प प्रविपादिवत्वात्‌ । एषं स्पोष-
पते सिते तति ज्योतीरूपाः स्तोमा अग्रेति भ्बुसस्या ष्योतिषटोष शतु
श्यते । एतदेवाभिपत्यान्यताऽऽम्नावम्‌--“ तदाहुः । कतमानि वाव हानि
छ्योतीशमे। ष एतस्य स्तोमा हवि! तरिवृश्वद शः सदश एकािशवाः। एतानि
षाव तानि ज्योतीशपे । य एतस्य स्तोमाः? इति । स्तोमानां च खरूपविरेषः
परथमकण्डे राजमूयपकरणे समिधमातिषठत्नुवाके साम्रालणोदाहरणेन िलष्टः

प्रतिषादिवः।

तदेवं ज्योतिषटोमनामब्युतदनमृखेन विेयारथभशंता सैपादिता । दानीं
तदिषिमुनयति--

यमिति। एतेन ज्योतिष्टोमेन सर्वकामानां(गपरापतु शक्यतवादिं ज्योविष्टोमं
ु्ादित्यमिपायः । यस्पाकेऽ्यसथूरिणा सवोवयवसपणेन साधनेन वतकठं
तवमप्य्केे तस्मादत्रापि स्तोमसपृणंनानेन सवैकामपाियुक्ता ।

हत्थं ज्योतिष्टोमं सर्वतेमयागपररूतिमूतं विभाय तदीयासु सपरेस्थाजु मध्ये
परथमरंस्थारूपमसिषटोमं विधातुं पस्वौति--

अभिष्टोमेनेति । एर सिनः प्रज पतिरसिष्टमेन प्षधनेन मनाः सृष्ट्वा
तेनैव श्वाधौनतया परिगृहीतवान्‌ । तासां परिगृहीतानां प्रलानां मध्ये गदृमा-
शवाम्पामुषादििः सकीरणजातिरधतरः । सोऽयं पजप्तिपरिम्रहमृहङ्ूष्पातन्वदूर
गतः । स च पजापतिस्तस्याश्रस्य पृष्ठतो गत्वा तदीयं शरीरगवं शारमूवं रेव
आदाय गरदमररीरे न्यमादूं नितरां मृष्टवान्‌ । अत एत गर्दृमो दिषिषेतो-
युक्तः । गर्दभजतिरशवतरजातिशवोतयनेन द्विविभत्वम्‌ । अपि चन्ये केषिद्भिशना
एवमाहुः-वडयायामशवयोषिवि निवरा मृषटवानेति । तस्मादियं वडबा रेवोदष-
युक्ता । साऽण्यश्वनापिमश्वतरज।ति चोसाद्यति । अपि चान्येऽभिज्ञा एव ॥
माहुः-भषधीपु नितरां मृषटवानिषि । अत दएवौष्णो पनुष्पाणागिव प~
भडाम्यङ्गामविऽपि साराधिक्येन वर्षन्ते स्निग्धवदृदहयन्व इत्यथः । षि
॥ १. ङ्‌. च. कं सोम" ।

४९४ = भरीमत्सायणाचाय॑दिरद्दितमाम्यसमेता- = [दष्टकाण्रै-
( ज्योति्टोमतदाथसंस्यारूपा्निढोमयोरविधानम्‌ )
कन्येऽभिज्ञा एवमाहुः-पजसु मनुध्यजातिषु नितरां मृष्टवानिति । अत एवं
कृषिकर्म ` शरीरद्रपमुलधये । यस्मादयमशवतरः भ्रजपत्यपहतरेवस्क्त-
समानपंसरूबदयं प्रजामुलादयितुपसभथंः । यस्म्रायं निःसारस्वस्मदिव
यङ्ञे्ययोग्यः । यस्तु यन्तविशेषः स्॑सवद्निणाकः सदसरक्षिणाको वा
काये नियमेन दानयोग्यः । रेतोराहिवयऽन्यतिवद्ष्य गन्तुं समर्थलादृति-
सष्पिवपारतदक्षिणाङ यजने योगो भयपि । ' अश्रं सासे सववेद च
ददाति » इति सूवफारखचनात्‌ ।
इदानीं पिषत्ते--
` य एवमिति । अगि्टोमयानी पूरमनुसचाः प्रजा उताद्पितुमुतनाश्च
ख्वाधीनदेन परिमीतुं समर्थो भवति । यसपत्वषां देवानां म्ये जयेष्ठः
जापतिः तर्टिसाधनवेनागर एवेनायजव व्माण्ञेेने्वात्मथममिष्टवाच्चा-
यमबिषटोमो व्ये्ठयज्ञः सर्वेषामुकध्यदीनां मूखपकतिमूत इत्यथैः । अमिषि-
पृयेण यन्तायज्ञ पो अग्नय इति पन्ने दैप्ाद्मानो योऽपमेकङिशः स्तोमस्तेन
सेपाप्यमानत्वाद्यमभिष्ठोभ इत्युच्यते ।
तस्य च प्रनोलद्नताभनलं यतूदमृकत१--५ अग्निन भै प्रजापूतिः
पजा अन्ननत ?” इति, तदिदं मुखादिस्थाननतुष्मेन प्रपश्चयितुं मुखजन्पां
सुरि दश॑यति--
प्रजापतिरिति । सिः परजापतिस्त्साधनवेनािटोभमनषठाप तत्साम
थ्न त्क्कपः, सन्सकीयानुलशरिवूदादेय $लदयन्तामिति सेकरप्य येव
निषितः सनौ भिवृत्सोमः सृष्टः । वमनु देवतानां मध्येऽभिः । तपण्यु
च्छन्दसां मध्ये गायक ष्टा । तमप्यमनु सम्नां मध्ये रथेतरं पृथम्‌ । वर्‌-
यनु मनुष्याणां म्ये ब्राहमणः पृष्टः । तमप्यनु पशनां मप्येऽनः पष्टः ।
य्मदेते मूलतः स्ष्टसतसमा्ृख्या दह्यमणिभ्यः मेष्ठाः !
अथं दवितीयस्थानादुसरति दशैयति-- <
` उरसो बाह्भ्यामिति । पूर्वद्रचरब्येयम्‌ । वीरयुकादहुदेशदुमनतवाते-
, पुमपि सौमथ्पिक्यम्‌ । ॥
"अय तृतीयस्थानादुलतति द्थौयति-- 5
` मध्यतः इति । मध्यत उद्रपदे गात्‌ । यस्पाईचाधारेदुद्रदषृन्यन्त तसमा
१ स. बच. `युप्यादिनौः । २ स. ष. ड, च. उलायः |

कै

॥..

॥..

भरषा०१अनु ०१] ृम्णयनु्वेदीयतैत्तिरीयसंहिवा । २४९५
८ ज्योतिषटेमउदायदस्यारूपाशि्टेमयोर्विंधानम्‌ )

द्या मोग्याः । वैश्या वाणिन्येन धनसेपादकलाद्धोगषाः । गविश्च क्षीर दितं
पद्नेन भोग्पाः । यस्माद्तिबदूनिश्ान्देषानन्वते पश्याः सषटासतस्मादाणिन्पक-
तारो के मूषांसः।

अथ चतुधंस्थानादुलत्ति इदेयति--

पत्त एकंविशामिति । पत्तः पादतः । भूतानां पू्वोनानां ब्र्णणादीनां
सकामः सम्यगाकरमणं तदधीनतेनावस्थानमित्यथः । सोऽयं मृतसक्ामो ययो
रधदयोस्तावुभौ मूवसंकामिणै । दृद्राणां वर्णवयपरिवर्ामृख्यसेन वरपीन-
सम्‌ । अश्वोन च वनेन तद्धीनतवम्‌ । अव पूरस्थनिम्थ इव पद्तो न
कचिदेवतः पृष्टा, तस्सहिवरामन्‌ सृज्पत्वमावाच्छर्रो यज्ञे पवितं न पोग्यः 1
स्पद्धङ्ी पद्व उलन तत्मासाद्विव तयोरजीवनततभनम्‌ \ शुरो दि
ब्राह्लणाचयाज्ञया पदृभ्पां यव कापि गमनागमने कुवज्लीवति । अथरश्च ब्रज्ल
णाद्धिवाधिपदिपेव कपि गच्छन्वा खमे ।

एवे सृषिसिधनमनिशोमं भरसितं प्ट प्रपञ्चय तन प्रुतोपयुकान्स्तोमा-
न्विशेषपः मदंसति-~

प्राणा इति । बरिष्पवमानस्तेमे सुक्तानां मि चदिकेकसिमन्पुक्ते मक्ीनां
भरित्वा तदीयस्य स्तोमस्य तरिवृखम्‌ । प्राण पानव्यानानां चोष्वौषोमध्यवर्दिना
तितवाचतसाम्यम्‌ । अर्मासतमतानां रात्रीणां सेरुपया प्चदृरस्तोप्ता्यम्‌ ।
मजपृतित्पणामाश्वयेत्यादीनमक्षराणां सेख्या सपद्रस्तोषन्तम्पम्‌ । आदि-
त्यस्य सख्ये कावंशस्तोमसाम्यं वक्तं वय इमे ञाका इत्यनेन ब्राहमणान्तरं
प्रत्मभिज्ञाप्यते । तच्च व्रा्गान्वरमव१।म्नतम्‌-५ इद्र भासाः पञ्चदवसलष्‌
इभे ठोका असावादित्य एकपि श्यः » इवि । एतपिमभेकविंशस्वोमे पूर्ाका-
िवृषादय जाभिवाः । अधिकररूपापापलसेरुपान्मवा्‌ । फरदेवसिनेषव
स्तोमाः परविषठिताः समाप्ताः नहेकवियादूरवमधिष्टोमे कथिदृषिकः स्वोगो
विद्यते । य एपमेतत्य महिमानं वेद स एतसिनाभिवः प्रविष्टो मववि ।
अभिमन्तृ फं प्तं च पोगथो मतीत्य; । ,

इति श्रीमत्तायणादापविरमिपे माधवीमे वेदा्मकाशे कष्णवनुरदीप-

भैततिरीयततहितामाप्ये स्मङ्ण्दे परथममप।के
प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥

१स.ष. ङ. च. “वादीनां

४४६६ श्रीमतसायणाचारयिरदितमाप्यसमैता- [६काण-
१ ( स्तोमानां संभरूयकारित्वकथनम )
( अथ सप्तमे प्रथमप्रपाठके दितीयोऽनृवाकः ) ।

प्रातःसवने पै गायत्रेण छन्दसा भिवृते
स्तोमाय न्योतिदष॑देति तितव्रतां ` बह्मवर्चसेनं
पदाय न्योतिव॑धदोति पथदेनोज॑सा वीर्येण
सदृशाय भ्योतिदष॑देति सपद्रोनं प्राजापयेनं
परजनेनैक विधाय ज्योतिर्द्देति स्तोम॑ एव
तत्स्तोमाय स्योति्दधैदेत्यथो स्तोम॑एव स्तोम॑-
मभि प्र ण॑यति यावन्तो वै स्तोमास्ता्वन्तः कामा-
स्ताव॑न्तो छोकास्ताव॑न्ति ज्योतीरष्येताध॑त एव
स्तोमनितार्वतः कामनिताष॑तो लोकानेताषन्ति
ज्योतीरप्यवं म्पे ( १ ) ॥

( पानतो छोकासयोदश च ) ।
इति ष्णयजु्वदीयतेत्तिरीयसंहितायां सपमा्टके
प्रथमप्रपाठके द्वितीयोऽनुवाकः ॥ २॥

( अथ सपमकाण्डे परथममपादके दिवीषोऽुवाकः ) ।
पथेमेशनुवाके सोभयागानामा्यो व्योविशेमस्तदीपसतसंस्थानामादतंस्या-
स्पोऽगिटोपभरेसुमपं विहम्‌ ।
„ अथ वच स्तोमानां मुरूयलं दर्शयितुं दपीयेऽनुवाके स्तोमानां सैमूकारिषं
वाबद्दौ ददयवि-- 1 ह
प्रातःसवन इति। अदौ परनापतिरभिष्टोममनुतिष्ठन्पादःसवनकाठ उपासे
गायता नर # शयतन्मन्वगृवेन गायत्रेण च्छन्दा -युकस्ताववा प्रसिोषं पाप्य

तिवृत्लोमसिदधवर्यं ज्योतिदधतद्विषयम कारितां मनोवि धारयनेति पवते, -

िवृत्सोम शत्यं पयोक्तष्य इति विारयनेवाऽत इत्यर्थः । स घ सो प्रत
वरचैत्तमदताततपः । तेन ब्रलपर्च॑सर्मेण तरिवृत्सोमेन तुष्टोऽप्यपरितृषटः प्च

# सवपते“ त्येतस्मिन्मन्त्रातेन ” इति वर्तते तदुक्तमिति प्रतिभाति ॥

ॐ

परषी०१अनु०६; षृम्णयजु्दीयतैतिरीयसंहिता › २४
( अतिरावविध्युज्नयनम्‌ )

दृशस्तोमाय मनोवृत्ति धारम्रनास्ते । स॒ च पश्वः. शारीरबर्पेन्वियताम-
धस्य च हतु्ाततवुभपासकः । तेनापि युकः पनः सघदृशस्तोमानुष्ठानाय
मनोवृत्ति धारयन्यवर्वैते । स च स्तोमः सख्ययाऽऽभाव्येत्यायक्षरसाम्पातक्त-
रालकप्रजापविततबन्ि(न्धी) प्रजोतत्तरेतुशच । तादृशेन स्तोमेन युक्तोऽपि
पनेरक्िशस्तोमानु्ानाय मनोवत्ति धारणन्भवते । वदे स्तोभ एव पूर्वोक्त
स्तोमरूप एव स्च तरस्तोभप पज्जयोतिर्षनोवृति भारयन्मररपते । अगि च
तथा पवृत्तः सनतरस्तोमभामिपृर्पेन प्रणपति ।

इत्थं स्तोमानां समूषकारिलं ददतम्‌ । अथ स्तोमान्रशंपत--

यावन्त इति । स्तोम! पावन्तो यावर ख्यकास्तवन्त एव कामाः काम्यानि
फृटानि तेतिपयद्यानि । वच पूव सूदिवम्‌ । भिवृता न्वतं निष्पत ॥
पृश्चदशेनोजो वीर्यं च । सपदशेन परजास्वामितवं भजे।तादृकतं च । षत्रयम~
भव सूचितम्‌ । एकविंेन भतिषठोतायते । दच्च पू्वानुषाक्‌ एवलिन्मपषि-
हतीति सूविवम्‌ । एवं सति पान्तः स्तोषास्वोदनतः काः सेनाः । वत~
उमोगाधाकूत देहा रोकारतोऽमि तावन्त एवं । ते¶ृ देहेषु वेत्कडानुर्मबा एव
ज्योतींषि । तान्पपि तावन्त्येव ।

इत्थं स्तोमान्पशशस्य योऽ्नषटोमेन यजेते वस्य फं परशंसति-एताबत इति।

इति श्रीभसायणादायंविरतिते माधवीये वेदथमकारे ठष्मपनुरी पत

त्तिरीपतंहितामाष्ये सप्तमकाण्डे प्रथमपपाठके

दवतीपोऽनुषकः ॥ २ ॥

( अथ स्मा प्रथमप्रपाठके टरती्योऽुवाकः ) ।

अह्वादिमों बवन्ति सतवे जेत योऽभिषठौमेनं
यजमानोऽथ सर्वस्तोमेन यजेतेति परस्परं जिव
तैमन्तयंन्ति प्राणार्स्तस्यायनि प्रणि -बेऽन्वं
सदिति खलु वै यतेन यज॑मानो वनते यस्यै
पश्चसयंन्तयनितं वीयं तस्यान्तयन्त बी बे

१स,घ. च. शृत्तिरुपं धा" \२ ल. निष्पाय । २ सल. च. "कत्व । एत्‌* । ४
क, घ. ङ. च, "मव ए" ॥
|

रट = भीम्सयणाचायंविरचतमाष्यसतेता- जक
् ( अतिराजविध्युन्यम्‌ )
सदिति खलु वै ग्रेन यजमानो यजते यस्यं
दामन्तयन्ति ( १ ) प्रजां तस्यान्तथैन्ति
भरजायां मेऽपपसदिति खल्‌ वै यकेन यज॑मानो
यजते यस्थैकविः्भन्तर्यन्ति तिं तस्या-
न्यनि परतिठायां मेऽम्॑सदिति खलु वे यज्ञेन
यज॑मानो यजते यस्य॑ निणवमंनतय॑यत्‌ श्व -
तस्य॑ नक्षिं च विराज॑मन्त्न्ूपु मेऽ््॑-
जक्षतरि्यायां च विराजति (२) खट्‌ वै यकेन
यज॑मानो यजते यस्य॑ जयिरङम॑न्तंन्ति देव-
तास्तस्यान्तयन्ति देवतास मेऽ्य॑तदिति खल्‌ वै
येन यजमानो यजेते यो षै स्तोमानामवमं
परमतां गच्छन वेदं परमतामिव ग॑च्छति चिव
सतोमानामवमशचिवतपरमो य एवं वेद प्रमतीमेष
गच्छति (र) ॥ . ्
( सुषदुशभन्त॑न्ि विरौति. चुशवषवारि शन्न )।
इति छष्णयनुर्वेदीयतेत्तिरीयसंदितायां सपतमा्के
प्रथमप्रपाठके तृतीयोऽनुवाकः ॥ ई ॥

` (अथं सपमकषण्डे पथमपपादके तृतीयोऽनुवाकः. ):। `"

पथमाहविकवरिहित ज्योतिश) पुरुषं प्रोचयितुं ` दविवीपेऽन्ाफे स्तोमप्र-
शंसा छवा. -अध्निशेभस्य तु प्राथम्यं “तस्माद्‌; इनिवाकेयेनो कम्‌ ।
तत्मायम्यवल्याथम्यमतिरविस्यापि वैकलिकमस्ति । अत. एव सूषरकरिणो-
कमू--“अश्धेमः पथमयज्ञोऽतिरके पूं समापनन्वि ? इति ।

तधयैतस्यापिरावस्य तृपीयानुवोके वि्िमृनयति-- ` `

ब्ह्ादिन इति । यः पृह्षोऽभिोषमनुदिषठति स एनः तव॑सतोमेन वैय
जेष वदा व षयो पि नुवान आटः । कगलतोमपतुिनिदि

५:

` धास्पति-^ सूषै्ोभोऽविराज उत्तरम्‌ › इवि 1

परषा०उअनुः१] , शृष्णयजु्ेदौ तैत्तिरीयसंहिता १. `; २४९६
( अतिरात्रविध्यु्षयमम्‌.)
विषिरुनेयः । अशिष्टमे बतार एव सोमालिवृदद्यः । अविरत कु ब्रिण-

~ वषयरसिंशवपि स्तोमो वियते । तस्मादयं चवक्तामः । ` सष

ततरान्बयव्यतिरेकभ्यां पथमं पशंसति-- अ

यस्य [जवृतामात । यस्य यजमानस्य मागे वर्तमाना कतिविजसिवृतस्तोभष
न्तरितं कुस्तस्य स्तोमस्प पराणर्पतवातत कतिजस्तस्य पजमानस्प प्राणने
वन्तरितान्कु्ेनति । न चेतधक्तम्‌ । अयं यजमानो हि प्रणिष्वपि मे मागि-
त्मरितवत्यमिपरेत्य यज्ञमनुतिष्ठति । तस्मत्रिवृत्तोमोऽवश्वभावी ।

अथ द्विवीयस्तो्म परंसति--

यस्य प्थदरामिति । पश्वदशस्य वीरयसेधनताततदन्तरापे वीरष्पा-
न्रायः । अन्पतपवैवत्‌ । अथ तृतीपस्तोमे प्रंस्ति--

यस्य सप्तद्‌शमिति । पूष॑वत्‌ ।

भथ चतुर्यसतों पशंसति--

यस्यैकपिशरामिति । पूषैष्‌ ।

अथ पृश्वगं स्तोमे पशंसति--

यस्य िणवमिति । तुतेन त्रिणवस्य स्तुतिः शाखान्तरे वर्ष्या |
भतसिणवस्पान्तराप क्रतूनमिवान्तरायो भवति । ब्िणवस्तेमे सपि षावि
रूपाकाः स्तोवीया नक्ष्ाणि च छत्तिकादीनि स्वि शपिरंख्पाकानि । विरा
दुशन्दोऽपि पिविधराज्यवाची नक्षते शरुममाणे. फर्मूहमुपदक्षपति । वथा
सपि मिणवान्तरायेण नक्षत्ररबन्धिन्पा विराजे ऽन्तरपः । शेषै पूववत्‌ |

अथ षष्ठं सोप ्ररंसति--

यस्य जयलिश्टामिति। तिध्वपि ठोकेषु पतयेकमेकाद शरहपाकृ। देवताः।
वश्च ५ येदेवा दिभ्येकादश स्थ") इति मने समाम्नाताः | तथा सति
श्रपसिशस्तोमान्वरामे अयिशस्तोमाूप ( स्था ) सम्पात्तासां देवानाम
न्तरायो भवति । सोऽपमन्तरापोऽनुपपनः । . देववाज्न॒ यत्फलं वदि मे परष(~
हित्यभिरेष्यं यजपनेन यष्ट रवृत्तत(त्‌ । वदेवमतिरात्रविक्षपा सेवै सतोषाः
प्रशस्ताः । सन्ति हि किमथिदतिरवि सव स्तोमाः 1 अतः एव ` घुपरिषदि-

हथाऽन्यमतिरा गतं विषं विषित्सया परशेषति--

: ६५९१

शोषाइति । स्तोमानां मध्ये सूनररूपाकस्तोिोपेतसलवृततोमोऽवमेः
च एवोत्तपः दस्य च प्रमतवादन्ते. परपोगः । अतिरात्रे हि तथा पमुण्पते ।
शितेः हैपिरिपि परो . रितीति वरिपृतो विधानात्‌ । य प्व वेदेति

धीपसायणा चायंपिरदितमाभ्यसमिता- [अशामकाणर~

( आङ्गिरसादिपत्राहनिषीषकथनम्‌ )

, पुरोरथम्‌ ।

हि ीषित्तादणासापैविर ते परषषीये देदा्प्रकारे रष्णयनुदी-

पतेततिरीपंहिवाभेष्ये सपमकण्डे प्रथमपपठके
तृतीयोऽनुवाकः ॥ ३ ॥

( अथ रूपमा प्रथमप्रपाठके चतुर्थोऽनुवाकः । )
अङ्गिरसो वै सत्रमासत ते सवग लोकमाय-

नतष, हविरष्माश्् हविष्टच्चाहीयेतां ता्वकामः

यता सुवर्ग लोकमियावेति तवित द्विरात्रम॑प

इयतां तमाऽहैरतां तेनांयजेतां ततो वै तौ शवर्गे
खोकभैतां य एवं विद्ान्दिरानेण यजते पवग॑मेव
लोकमेति तावितां पवंगाह्याऽगंच्छतामुत्तरेण (१ )
अभिषवः पू्वमहमंपति गतिरुतर जयोतिं्ेमोऽभि-
छोमः पूरव महभंवति तेजस्तेनावं रन्धे सर्ैस्तोमोऽ

तिरात्र उरः सर्वस्थाऽऽ्त्ये सरवस्यविरेद्ध्ये
गायत्रं पूर्वेऽहन्त्सामं भवति तेजो वै गायत्री
गयत्री जह्मवच॑सं तेज एव बंहयवर्चसमात्मन्ध॑ते
बष्टममचर ओजो वे वी शिष्टगोजै एव वाये,

मात्मन्धत्ते रथंतरं पर्वं ( २ ) अदन्त्सामं भवतीयं
वै रंथंतरमस्यामेव प्रतिः तिष्ठति व्हदु्तरेऽसौ बै
बहदमृष्यमिव प्रतिं तिष्ठति तदहः क्रं जमती
चानुषटपचेतिं वेलानसं पूेऽहनपामं मवति नेत

१९, भमः त । २, तरस" |

ष

+=

"पषा" १अनु*४] ष्णयजुवैदीयेतिरीयसंहिताः। ' , २५०१

( आक्गिरसदिरात्राहीनविविकथनम )

† जगत्यै नेति पोडस्य्तरे तेनौनृष्टमोऽथाऽऽहय॑-
स्ममानेऽभंमाते स्यातामन्यतरस्याल्ौ वीधपनु पये.
तेत्व॑माव। स्यायां पूवमह॑भ॑वत्यत्तरस्मिचुत्तैरं नानै-
वाधंमासयोभेवतो नानावीर्ये भवतो. हविष्य
निधनं , पमहंमंवाति हविष्ठन्निधनधुततैरं रतिं
शित्यै(३)।

( उर्त॑रेण रथैतरं पूवैऽ्ेकैवि रतिश्च)

इति छृष्णयजुर्वेवीयतेत्तिरीयसंहितायां सप्तमाश्के
पभरथमप्रपाठके चतुर्थोऽनुवाकः ॥ ४ ॥
16
( भथ सामकाण्डे पथमप्रपठके चतुर्थोऽनुवाकः ) ।
तृतीयानुवाफे सरवस्तोमोऽपिराष्र उक्तः । सेका इति शवश्येकाहा एवे.
नोपटक्षिताः। अथाहीना द्विरा्रादयः. करमेणोष्यन्े । चारो हि दविर.
भेदाः ! कवर ब्युषटदिरात्ो राज्ञं विष्टितः ।
अथाङ्गिरसां द्विरात्रो विधीयते--
अङ्खिरसो वा इति । अङ्किरसो महषंयो यदा सत्रमनुष्ठाप स प्ाघाल-
दानीं तेषां मध्ये हविष्पान्हविष्डदितयतो पृरुषावनुष्ठनेन स्वगेवा्रषि हीनौ स्पा
( नावभव कताम्‌ । तौ एनः स्पा कामयमानौ -दिरावार्पं यागं वत्ताष-
नतेन निधित्य तृतीयां समौ संपाद्य तदनुष्निन सर्ग पापौ । अतोऽ्पोऽपि
स्व्गपरा्ये द्विरात्रेण यणेव ।
अथाहर्विशेषं विषते--
ताैतामिति । वौ हविष्पदविष्ठनामानावृषी द्विरगतेन पूर्ेणाहम। सग
परविष्टौ । अवर स्वैनाहःरमेनेकदिनताध्यस्तोमभयोग उप्दक्षपते । अगि.

वाख्पः कथचितवहहृयागविेषः । तस्य च प्रथमदिने उपोनिभिममथमरंस्या्पो

ऽभि्टपो विहितोऽस्ति । स एवात्रामिष्टवशन्ेनोपरकपते ।, सोऽत्र पवमहम-

१क.ख, ठ. च. शेम: "1

५० भौमतसायणाचा्यपिरदितभाप्यसमेता- [ऽपपकाण्ये-
( आशङ्गिसदिरानाहठीनविधिकथनम्‌ )
पति, पएवदिनशन्ेय कृतपथः । गम्यते स्वगो पेनापिरभ्रेण तोऽपमतिरातरवरिशेषो
मुविः। स च गतिरुतरमहमरववि, दिकीयदिने सोऽपिरानोऽनृ् इयर्थः ।
उक्ताथस्करण दरेण स्ोमविशेषान्विधत्े-
स्थोतिषठाम इति । अभिषव इत्यसय व्यारूयानं व्योतिषटोभ इति । तत्र हि
व्योरिशेमे निरूपिवाकिवृदादयश्वतारः स्तोमाः क्रिषन्ते। पदनु्ठानेन तेभः
प्रामोति । सव्तोमैरेतोऽतिराभ्र इत्यनेन तिणवरयस्जिशस्तोभाम्पां सहिता
अशेषस्तोमा उक्ताः । तेन च सर्वमप्यपाप्यं पराप्यते, स्वाधरं च भवति ।
हदशः ` से्तेतोऽमिष्ठम एफोनतंरद्निः( वा )सोत्रसमेतोऽपिरात्र इति
वरोर्मदः।
अथ हेतारं भति प्रयोक्ष्ये सोते दिनभेदेन सामविशेषं विधत्ते
गायज्मिति । ग यव्ीठन्दस्कायाृच्युलचं गयभमेतचमि( प) साम्‌,
कदेतोतुराभिपस्येम १नीगरे सतोत्रे गयेत्‌ । वेवसूरवेऽहनि बरम्यम्‌ । गाय
या अभिना सहोसनत्वाचेजस्तं, ब्राणिरनुेयतवदवलप्ैसतव, वदुमयम-
जे साम्ना खसिमन्समापयन्ति । यद्यपि धेष्टुमारूयं , फिवित्ताम नालि
तथाऽपि विषटष्ठनदस्कायामृखनत्तैष्टुममितयुच्पते । वदेतदुचरदिने गायेत्‌ ।
तेन शारीरं बरमिन्दिसामरथ्वं च प्रभोति ॥
अथ पृष्स्तोतसामविशेषं चोद्कप्राकसनिवारणायं नियमयति~
रथेतरमिपि । प्ररु तु वरह्धेतरयोरोशच्छिको विकलः । इह तु दिन
भेदेन न्यवस्था ॥
पनरपि दिनभेदेन व्यवरिथिवं ऽमान्तरं विधत्ते ४
तदाहरिति । अ ब्हवादिनभेदयन्ति-अवर विद्युन द्र ए्वाहुनी, तयोः
पू॑सिन्गायच्यामूसनं साम गीत, वदुत्तरमस्तु शिषटुम्युतनं साम मीत, न
त्र वृतीपचतुर्थे अहनी वियते । वतो जगत्पनष्टुमो द्ववतिषेते इति ।
वताभिजञाः समन्तरविधानमुसेनोत्तरमाहुः--पद्वृहत्यमृच्युचं वेषानसाख्पं
साम ततपहदिने गपत्‌ । वृहती च ष्टि गदृक्षरा सती चतुवारमावतयमाना नगृतीर
भये शपते । अशतवारिशदकषराणां जगतीनां तिनृणमक्षरतेख्पयौ वृहती-
सदष्टयत्मानलात्‌ । वेन पैखानससम्नाऽयं दरत्पागो जगत्याः सकाशाना-
भति । कोडशिरब्देन मोडशस्तोते गीयमाम मोरिवीवास्थं सामोष्येते । वच्चो
१ स.ष.क. च. %ेननि। +

ङ रैषा०अन्‌०४] छृष्णयजु्ववीयत्ेतरीयसंहिता । ९५०६४

॥.

( आङ्गिरसदिरात्राहीनविषिकथनम्‌ )
सरेऽहनि गित्‌ । वदापारमूतामूचमषम््य पूथैवदृषटुं संषादयेव्‌ वेन पोड-
दी( शि ) समम्नाऽयं दिरातरोलुष्टुमः सकाशाचगरति ॥
अय दिनद्वयस्य पक्षन्यवस्थां विधत्ते
अथाऽऽहुरिति । शुः रुष्णो पैक एव पक्षः समानोऽ्मासः । तस्मिनेव
यद्यमे अहनी स्यातां वदानीमेकपक्षगवतवदेकस्याहूनो यदी तावदेव पेत्‌ ।
इतरस्य वीरं तु टुप्येत । अतः रष्णक्षस्यान्विमदिने मथममहः क्ष्यम्‌ ।
शृ्कपक्षस्य प्रथमदिने द्वितीयमहः । एवं सति भिनाधंमासवविलाद्धिनवीर्थे
भवतः ॥
अथ दिनभेदेन निषनविशेषै विषत्ते-
हविष्मनिति । पधा विभक्तस्य सन्नः पथवपेमागो निषनम्‌ । हविष्प-
च्छब्दहूपं निधनं यस्िनहनि दद्धकिप्मनिधनं, परदिने हविष्मदििशन्दः
प्रथोक्त्य इत्यर्थः । एवमिवरषापि । उत्तरसिनहनि हविष्च्छन्द्‌ इत्पथः ।
निधनयेो्ितवातादसदशत्वेन प्रविषिव्यं संपद्यते |
अत मीमांत्ता--.
दमाध्यायस्य पञ्चमपदि चतु्थाविकरणे चिन्तितम्‌--
द्विरावादौ द्दशाहपापणीयादिकः कमः ।
भदन्त वजपिला वा विशेषामावतोऽभिैः ॥
दवादश दविवीयस्य द्विरात्रे प्रथमत्वतः ।
जागरस्यान्तरायाच विध्यन्तो इशरात्रगः ॥
अहनरूपरय द्वादशाहस्य विकूतमो दिराजतरिरा्रादयः। वेषु कि दवादशहृस्य
परथममहुः घायणीयसंतकमारम्य कमेण विभ्यन्वः पवतैते) कवा प्रापणीषोद्य-
नीयावाचन्तौ वज॑यितवा तन्मभ्पमवस्प विष्यन्तः प्रवर्तत इति संशयः । शद
शकर्पदियमीदिशं वनीयमिति विरेषनियमकाभावादादिव आरम्य परैव
वि पूवैः पक्षः । द्विरात्र प्ररतयेवपान्नायवे--' यत्पथम वदूदिवीयं यदद्वि-
हीयं तन्नतीयम्‌ ? इति । अयमर्थः--दविरात्रस्य पत्मथममहृरनष्टयं वदुद्ादशा~
हस्य दिषीयागिति । एवमुत्तरदामि योज्यम्‌ । वदेवलमापणीयवजैने दिङ्गम्‌
वथा जगीमृनवर्न्वीवि जागतस्याहृनोऽ्तराप आम्नायते । तच्च वर्जने ठि-
ङ्कम्‌ । एवमादिमििङ्गेहभयं वरजिलवाऽशिषटो विध्यन्तो यत्र॒ यावन्ति

६५०४ श्रौमत्सायणाचायविरचितमाप्यसमेता- [७ समका्डे-
( गत्रिर्राभिषानम्‌ ) .
ततैव जपेदश(धिकरणेऽ्यचिन्वितम्‌ --
॥ ्विरा्ेऽङ्गिरसां ोडर्पपा्ः कं विधीयते ।
प्रिसख्पायते वाऽ्यशचोदक च्छीभरवुदितः ॥
अनारभ्पविपेः शौ परिसैख्याऽविदेश्तः ।
पिकसोऽनयदवरत्रेषु परोक्तं वृति) मवम्‌ ॥
सन्ति बहो दिर । वेष्वङ्गरसां दिर शरूषे--' पेवानतं पूर
न्तम मवति, पेदश्युतरे इवि । सोऽयं पोडरषपाषः सन्विधीयते । न च
चोदकात्मापिः शङ्कनीया, परलक्षवचनस्य शीनपव्तेः। चोदको सानुमानिक-
लेन विम्बिव इति मपि वभा. मूचोदकः । अशि हनारम्पाषीं
मर्यकं विष्पनवरम्‌ --“ उचरऽहनद्रावस्य गृहवे › इवि । वेषु( न ) सषु
द्विरमरेषु प्रः सनङ्गिरतां द्विरात्र एव नान्येषु द्िरतेधिवंति परिसेर्यायते ।
वतोऽङ्खरसां पिरे नियमेन पोडदी गृह्यत इतरेष्वतिराषविरतितवनाति-
देशा्विकलमपते । ततद्षुिकारभवम्‌ ॥
कैव माप्यकारमेनाऽऽ्वपति--
परिसंख्या पू्वप्ष(क्षो ) न सा युक्ता विदोषः ।
मपस्पान्धा( दयेव )नुवदेन पिभेये सा न शक्यते ॥
वृत्तिकारस्य सिद्धान्ता षा पर्सिख्पा तेव माप्य पूः पक्षः|
सिदधान्वस्पु पोडशयुत्तर इत्ययं पिथिरेव न भवति । विषित्तिवैखानतत्तामवा-
कंपेषतेनाथपचवात्‌ । अतः परिदिख्य। रोषजपोपेता नात कसनीषा
भस्य विध्यथंस्य परित्यागः । अपरस्य निमेषा्धस्य सकारः । अन्यत्र
भाप्ठस्य बा इति दूत्यम्‌ ॥
इषि श्रीमरापणेचाविरसति मावमीपे पेदार्थपङाे रष्णपनुदीप-
पेत्तिरीपरसहितामाप्ये सप्ठभृकण्डे परथषपपादफे
चतुर्थोऽनुवाकः ॥ ४ ॥ `

1

( अथ स्के प्रथमप्रपाठके प्मोऽनुबृककः ) } अ:
आपो वा दमभ सलिलमसीत्तसन्रनाप॑-

६ न भोः) २ वनात!

क

॥।

भषा० भु ०५) छृष्णयजु्ैदीयतीततिरीयसं हितां ।

( गरगदनिरात्रामिषानम्‌ )

तिर्ागर्वाऽधरत्त इमाभप्यत्ां धराहो परूवाऽ-

हरचं विश्वकर्मां भत्वा व्यमादूसाऽधरयत सा

पथिव्पभव॒त्तसपृथिन्यैप्रथिवितवं तस्यामश्राम्पत्म-
स देवान्न वन्दना दितयान्ते देवाः
प्रजापतिमञ्रुवन्प जायामहा ईति सोऽब्रवीत्‌ (4)
यथाऽह युष्माभस्तपसाऽदक्षयेवं तप॑सि प्रनन॑न-
भिच्छध्वमिति तेभ्योऽभिमायतनं प्रायच्छदेतेना-
ऽऽयत॑नेन श्राम्यतेति तेऽर्भिनाऽयःनिनाश्राम्यन्ते
वस्र एकां ग५सृजन्त तां वधुभ्यो रभयं
आदिभ्यः प्रायच्छत र्ष्वमिति तां
वबधुवो रद्रा आ।दिषया अरक्षन्त सा वरुभ्यो ₹-

दविभ्यं आदिव्येभ्यः प्रजयत च्रीभिं च (२)
हातानि घथसिध्शतं चाथ सैव स॑हसरतम्ध॑भवचे

` देवाः प्रजाप॑तिमत्रवन्त्सहष्चेण नो याजयेति सोऽ-
शिष्टोमेन वशरुनयाजयत्त इभं लोकभजयन्तच्चौ-
दुः स उकध्येन रुरान॑याजयन्ऽनतारक्षमनय्‌-
न्तच्च॑ ददुः सोऽतिरानेण।ऽऽपि्ान॑ याजयते
छोकभजयन्तच्च।वदुस्तृन्त रक्ष्‌ ( ३ ) ग्वै.
त तस्माद्रा घावुका अनायतना हि तस्माबाहुः
थिंक धै भध्यममहचिरा्स्य वि हि तदु
तेति वरेषु मध्यमस्याहन आन्य मवति संवान।
नि क्तानि रारपति पोडरिम॑ः राध्यो
धृत्या भिथिलभावाय्‌ तस्मौलिराजस्य॑भिषटोम
एव यममः स्यादथोक्ण्योऽ्थतिरान एषां
६१४ ५.

२५०५

२५०६ श्रीमत्सायणाचायत्रिरचितमाप्यकतमेता- [ऽपपमकाष्डि- .#
( गमंत्िरात्रामिधानम्‌ )
लोकानां विरये ्ीभिंत्रीणि रतान्धनूचीन, ह-
म्यवच्छि्नानि ददाति. ( ४) एषां लोकानामनु
संते द्दात न बि च्छिन्यादिरानं नेदिंच्छिन-
दानीत्यथ `या संहस्चतम्यासीचस्या मिनद्र॑श्च वि-
स्पाद॑च्छेतार स इन्द्रऽमन्यतानया वा
इदं विः सहस वक्यतं इति तस्यामकल्पेता
द्विमांग दनद्र्तृतीये विग्य्दवा एषाऽभ्वनूच्यत ४
उमा जिग्यथुरिति तां वा एताभ॑च्छावाकः (५)
एव हौसत्यथे या संह्तमा सा हेते देयेति
होतौरं बां भम्यतिरिच्यते यदंतिरिच्॑ते होताऽ-
नापस्याऽऽपविताऽयाऽहरुननेने वैयेत्यतिरिक्ता वा
एषा सहस्रस्यातिरिक्त उनेतरतिज(मय।ऽऽहः
सर्व्वः सदस्यो देत्वथोऽघरदात्या सा
व्‌/ चरेदित्यथ।ऽ्वैहणेः चभ्रीपै च देयेतिं ॥ १
(९) दिमाग बह्मणे त्तीथमसीषं द्रो वै
बहम ैष्णवोऽगनीयथेव तावकसपेाित्यथ|ऽ5.
हरा कल्याणी व॑हरूपा सा देेत्यथाऽया दवि~
रूपो भयतएनी सा देयेति सद॑स्य परिगृहीत्यै
तद्वा एततहस्स्यायंन सः स्तोजीर्या;
सहस्रं दक्षिणाः सह्संमितः सवगो लोकः सुव
गस्य लोकस्याभिजित्यै (७)॥ `
( अनीच वनवरं ददातपच्छावाफृथ देयेति
सपचवारिशवन्च )1 छ

र

1) ^

कै

पष अतु ०५] कष्णययुैदीप्ौचिरीयसहिता (२५०७
( गत्रिरावामिधानमर्‌ )
इति छष्णयजर्वेदीयतेत्तिरीयभंदितायां सपमाष्ठके
पथमपरपाठके पशचमोऽनुवाकः ॥ ५॥
( अथ सपमकण्डे प्रथमप्रपाठके पश्मोऽनुषाकः ) ।
चरुर द्विर्ोऽभिहिवः। अथ बिरार विधातुं काविदारूपाधिको्यते ।
स्यां चाऽऽल्यायिकायामाद प्थिव्युि ददयति--
अपो वा इति । इदितादानीं हषयमानं गिरिनदीपपुवाहिकं नगधथि-
शुस्ते पव सछिटपासीत्‌ । तसिनेव सि केषा आप एव नतु मूतान्परं
तत्का व फििदपि नाऽऽसीत्‌ । तदानीं परजापतिमूतष्य शरीरस्यावस्थातं
स्थानामवद्रयृरूपौ प्रूला वसिन्तट्ठि सव॑ चरत्‌ । धरिता च सचि
निभ मषिं द्वा सथं वरे मूषा दषटू्ेण तां परूषि जरस्येप्ाहरत्‌ ।
आहत्य च वराद मतसुरप विशवकर्ा मूर्वा िरेषेण मारन कला तत्रत्यं
प्वमपनीय तां विस्तारितवान्‌ । वत इयं टृरपमाना स्वप्ाण्याधारमूता प्रथि"
वपरभवत्‌ । प्रथनदिवः प्रथिवीनाप सपनम ॥
अय दैवसं गोष्ठं च केण दयति
तस्यामिति । तस्यां भूमौ स प्रणापतिः स्वेनैव शरीरेणाृस्थाय सिरृशु-
रभाम्यत्तेः छतषान्‌ । तस्माच्च तपःसाम्यज्ीनवसवादिदैवगणानम्नजव । ते च
वश्वाद्यः प्रजापत प्रति प्रजोतादृनोपायं प्रच्छ; । स च प्रनापर्विदत्तपति
के सति पृशवाद्रमूलाद्नमिच्छतेतपुकवा हेमख्पस्य तपस आधारभूतमिं
द्वा तेनाभ्निना हमलक्षणे तपः कुरतेतयुक्तवान्‌ । ते च सवत्तरं तथा छता
तदन्ते सरवऽयेकां गामगरजन्त । तां च गां स प्रगपतिवसुभ्पो रक्षण दन
वान्‌ । सा च रक्षिता सती ववर्थ गवां रदतरयं वरथक्चिशतं बोत्ादुयामास ।
वतः परजाप्तिस्वमिव गां सरभ्यो दचवान्‌ । सदराथमि सा तथेवोत्ाद्यामात ।
एवमाहिरपाथमप्युलाद्यामास । तमि ( दिदं ) पापतरं संगृह्य. भुतिरेकेनेव
बक्येनोदाजहार । तव तरेधा वाकयं विभञ्य योजयितव्यम्‌ । एवं सत्येकोन-~
सहस .ग्ां संप्म्‌ । येयं सहस्रतमी गौः सेये सदसत संख्पापूरण्यमवत्‌ ॥
अतः सहस्क्षिणकेन मिरा्रयगिन( ण ) पाजनं दशंपति-
ते देवा इति । वसुषुदादित्याः सवे मिषा. गौसहसदक्षिणाकयकचा्थ

२५०८ श्रोमत्सायंणाचायाकिरवितभाणये्तमेता- [७तपकाण्डै-
( गर्त्रत्राभिघानम्‌ )

प्रजापत प्ाथपामासुः। ल च पजपरर्दवगणत्रयं विमज्य विषु दिनेषु काद्‌
मिष्टोमोक्थ्यातिरकरेयानितवान्‌ । दरादशस्तोजोऽमिटोमः । पश्चदशस्तोतर
उक्थ्यः । एकोन््ंशतसतोतरोऽविराषः । ते च तैोकवयमजयन्‌ । स्वकीये
स्वकीयं तचद्रोधनं च दृ्षिणाथैमृषिवग्भ्यो दचवन्तः ॥

अथेोक्थ्यह्मे मध्यमेऽहनि कांशिष्छेसनविदेषान्विषते--

तद्न्तरिक्षमिति । यदन्तरिक्षं रणितं वदन्ति गयत पिशीणंमभूे
गृहं रोकरंस्थानं भञमममूदित्यथेः । तस्मादुदाणामायतनमन्वरिक्षलोकस्थानं
विशीणंममूतस्मादायतनामावाददाः कोपाविषटाः सन्तः सर्वर प्राणिवातिनोऽ-
भवन्‌ । यस्मातकठमूतमन्तरिकषं॑विशीणंममूत्स्मातत्साधनमातरं वरिरात्रपागस्य
मध्यममहः केना वेकल्येन दिथिकमित्येवमभिज्ञा आहः तसमान्मघ्यमस्याहूनो
वुर्थन कोधितयपरिहाराय कानिदिच्छसखण्यनु्ठेयानि । विष्टष्डन्दस्काामू-
च्युलनं भषटुमं होतुराज्यरच्ं दसनीयम्‌ । तथा सयानाख्यानि दारातय्यां
प्रसिद्धानि सूकान सेत्‌ । तथा पोडरपार्यमपि रासं वसेत्‌ १}

इत्यमार्यायिकां परत्य मध्यमे विशेषा विधाय विरावपागस्याहविरे-
षन्विषत्ते--

तस्मादिति । यस्मादृख्वदिभिरस्रपेण सोकत्रयजगयायाहसरयसेषातच्प-
मनु्ठितं तसमात्रिरा्रयागमनुतिछठदित्यशैः ॥

यदुक्तं सूथकारेण--' सहं दक्षिणाञ्लीणि शतानि अमरचि च प्रथ-
मेऽनि ददध्व द्वितीये तृतीये च साहच्यतिरिच्यते ? इति, तदिदं षिधत्ते-

्ीणित्रीणीति। अनुकमेणाश्चति प्रवतत इत्नूचीने, वादव च वदहश्रा-
मुचीनाहं परतिदिनमित्यथंः । प्रतिदिनपवीच्छलानि यथा भवन्ति वथा बरीणि
जीण शतानि ददाति । षय्तिशत्तख्यामा अप्येतदुपटक्षणम्‌ । तथा सत्ये
-कैकस्मन्दने अयसि रदधिकं गवां शतवरयं दथादित्य्थौ भवति । एतच
डोकानां भूरादीनां सेवते मवति ॥ .

यदुक्तं सूतकारेण-- दक्षिणानयने न्यूना दशधा नयेत्‌ › इवि, तदेतदि-
तते

ॐ

दृशं नेति । दशानां वगो इशत्तध्य वर्गस्य विच्छ न कुषौत्‌ । वेरेद- क्ष

स. च. न्‌. ददार" ।

+>

पषा ०१अनु ०५] छृष्णयनुषैदीयतोतिरीयसौहिता | २५०६
( गरगत्रिरव्ामिधानश्‌ ) #
क्षिणस्यां दिमवस्थिता गाः प्रांशसद्सोधयेन यरोतरस्थां दिशि दक्षिणार्थे
नयति तद्नीेकैकं दशकं सहेव नयेत । न तु दशतो न्यूनं नयेत्‌ । दशसं -

. छटपाया विराङ्ूपलवात्‌ विराजं नैवे पिच्छिलां करोमीति नेतुरमिपरापः । यन्न

विशत उपरि तरथमधिक तद्पि चरेण दृशकेन सह नयेत्‌ । न्यूनवस्यैवतर
{ दृशपेति } विधानात्‌ ॥

एवमेकोनसहसे मिषु दिनेषु दते सति सहसतमी परिशिष्यते । वहनं तु
बहुधा मिकलिपतं प्ददयित प्रस्तौति

अथ येति । बलिः कल्पन, तेथेव॒वटप्पा तस्यां सहसत््पां गवि
निमित्तपूताणां मेये मूषादित्यवगिन्दभ विष्णुश प्रसरं कठहं करतः ।
वदानीभिन्रो मनस्येवमविन्तपत-तां गां गहोत्वा विष्णुरनपा गवा सहसमिःं
सर्पे ¶ वर्जयिता स्वा्धाने करिष्यति, तस्मास्य स्ये वाधिकेन भ गिन मवि.
वञ्यभिति । ततस्वावुभो तस्पां मव्कल्मेता व्यवस्थां रववन्तो । श्रो दविभगे
व्यवस्थितः । विष्णुसृतीये भगि व्यवस्थितः । वदेतमथंपभिरक्षप काबिदयेदे-
उष्ुगनू च्यते । सा च मागत्रयपरतिपादिका । तस्पाश्च प्रतीकष्‌ ५ उमा जिग्य
धुः › इत्येतत्‌ । श्यं चोपारेवनेऽनुवाके समा्नास्पते ॥

अेतस्मा कचः दीसननियपं विधते--

तां वेति । विकलितेषु दानाकषेषु प्रथमे पक्षमाह--

अथ येति । पिदिने वरयक्तिशद्धिकशातश्रये साम्थेन दत्ते सति सेयं
सहससतम्यतिरिच्यते । यतत द्वयं यागिऽतिरिकतं भवति तत्सर्व होवारमभिरक्षयै-
वापिरिव्यते । होता हनापस्प सस्य फठस्य पा\पिता । तस्माद्र सहस“
तमी देपेत्या्यः पक्षः ॥

द्वितीयं पक्षं दशयति--

अथाऽऽहुरिति । एषा गोः सष्टसत्य मध्येऽतिरिकेवीयां । उनेवास्यु-
तिविजां प्येऽतिरिकषीर्यः । अत एव हि हारिमोजनभक्षे श्रपते--, उनेत-
युपहमिच्छन्ते › इति । तस्मादियमृनेते देमेधिषं केबिद्हुः ॥

वीयं क्षं दीयति-- ॥

अथाऽऽहुः सर्वेभ्य इति । भत्रे पपतति्वहिरेव वष्ट्या । ‹ पावन्मो वै
सदस्यास्ते सै दक्षिण्पाः › इत्यन्यत्राऽम्नातम्‌ । तस्मात्सदस्येभ्पो देया ॥

१ क. ठ. तथेव ।

२५१० = भामल्सायणाचायंविरावितमाष्यसमेता~ [ऽण्डे
( स्ह्रतम्यमिर्धानप्‌ )
चतुर्थ पक्षं ददपति--
अथेति । अतराप्युपपाततिः पवत्‌ } दिनवये विभागसम्येन दक्षिणा दत्ता
इं सैका मागें च न पकतम्‌ । अतरो पज्ञममेुदरवां रता सवशलेन
` यथा चरवि तथा कुौत्‌ ॥
पश्चमे पक्षं दच॑वति--
अथाऽइदूह्चण इति । इन्द्रस्य विष्णोश्च या मगक्दरिस्वदचदीययो-
भह्ञा्ीधरयोरदृषा ॥
पृष्ठं पकं दश्ेयति--
अथाऽषुयोति । इथं पै सहली न किनिदेषा । [$ लेतततीतिनि-
विक या कारिक्तस्याभी वहक्षीरादिगुणववी विचित्रवर्णं सा दातव्या ॥
सप्तमं पक्षं दृलेयति--
अथाऽऽयंति । यौ गौः दक्टरष्णवर्णाम्यामुपेततेन द्वप, पारदे
इक्टकेशेपेततवादमयत एनी, पहसैर्पपूलवर्थ तासी काविदेपा ॥
तदिद सहसदानेपेतं क्म परंसति--
तद्वा एतदिति । चरिद्ाष्यं यत्कर्मोक्तं तदैवत्सहसचस्याकफस्य प्राति
हेतुः । पस्मादर त्रिषु दिनेषु मिटित्वा स्तोीया कचः सदतं विन्त, दृ्ि-
णाश्रोकरीत्या सदसत गावः, खवगंटोकश्च सृखाधिक्पादुमूरोकतहुस्ेग समानः,
[ दस्माद्‌ ] तादृशस्य सगंस्याभिनपायें कम योगम्‌ ॥
इति श्रीमत्सायणाचायंिरमिते माधवीये वेदाथमकरे छष्णयषुवदीय-
पैत्तिरीयसरितामाष्ये सप्मकाणडे प्रथमपरपाके
पञ्चमोऽनुवाकः ॥ ५ ॥
*( अथ सतमा्टके प्रथमपाके षठोऽनुवाकः ) ।
सोमो यै सहसर॑भविन्दु्तमिनद्रोऽन्वविन्द्ौ यमो
न्याग॑च्छावववीदस्तु मेऽतरापीत्यस्तु ही ३ इत्यं-
बरूताऽ सयम एकस्यां वीर्धं पर्यपर्यदियं वा
अस्य सखस्य वर्थ विमर्तीति तावैववीदिये

ममस्तेतदवयोरिति तावता स्वँ वा एतदै-

†

ङ

प° 3 अतु] छष्णयञवदीयतौतेरयिोहिता ।
( सहच्नतम्थभिधानम्‌ ) *

तस्यौ वथम्‌ ( १ ) परं पडयामोऽस्टमा दरम
महा इति तस्याम स॒माऽदरन्त तामप्॒प्रावेरय-
नतसोमौयोदेहीति सा रेर्दिणी पिलेकंहायनी
रूप छता अथच्िरता च निमिश्च दृतिः सहो
देत्स्माद्रोिण्या पिङ्गलयैकहायन्या सोभ की-
णीयाय एवं विशन्रोहिण्या विङ्गलयकंहायन्पा
सोभ कीणाति चय॑चिरर॒ता चैवास्य भिभिश्च
(२) शतः सोम॑ः कीतो भ॑षति सकीतिन यजते
तामप्॒प्रवरायनिन्दयोदेहीति सा रोणी
लक्ष्मणा पष्ठौही वाघ रूपं छता चयि शता
च चिभिश्च रतैः सहोदैत्स्माद्रोहिंणीं मणां
पोषं वातरर्घ दयाय एवं विद्वान्रोदिंणीं खक्ष्मणां
पहं वं ददति ज्र चैवास्य जीणि
च हतानि सा दत्ता ( ९, वृति ताम्॒ प्दे-
शयन्यमायेदंहीति सा जरती मूलां त॑ज्जघन्या
कूपं छवा ज्॑चिरजञता च त्रिभिश्च शतैः सहो-
दैचस्मान्जशतीं मखो तजवन्याभनुस्तर॑णीं करवीत
य एवं विद्रार॑तीं मखी धैज्जषन्याभनस्तरणीं
कुरुते अय॑चिःशच्चैवस्य व्रणं च रतानि
साऽमुभि लोके भ॑वति वागेव संरृखतमी त~
स्मात्‌ (४ ).बरो देयः साह वर॑ः सहस्रमस्य
सा दुत्त भ॑वाति तस्मादरो न प्रतिगरः
व्रः सहस्ममस्य प्रतिगृहीतं भवतीयं वर इतिं
वयाद्थान्यां यादि ममेति त्थाऽस्य्‌ वरुदच्-

२५११

1

४५१२ श्रौमतसायणाचाथैविरचितमाप्यस्तमैता- [एघकाण्द-
४ ( सहच्नत्यमिधानम्‌ )
मभर॑तिगरहीतं भवत्युभयतपएनी स्याचद्‌हुरन्यतएनी
स्यात्सह प्रस्तदितामिति येव वरः (५)क-
स्य,णी रूपग्रद्धा सा स्याता हि वरः सभदध्ये
ताुररेणाऽऽकषधं पयौपीय।$ऽहवनीयस्यान्त
द्रोणकलशमदं व्रापयेदा भित्र कठ! महमहथ।-
रा पर्वत्या लां विशृन्तिन्धवः सथद्राभव सि
न्वयः त्ता म सद आ भन प्रनयापरभिः
स्ट पृनम।ऽऽविशताद्वाधरिति प्रजयवेनं पृशमीं
र्थ्यास्म्र (6) भूर्धयति मूनाव॑नपजमान्दयि-
मान्भ॑वति य एषं वेद्‌ तयां सहाऽऽधीधरं परत्य
परस्तातीच्यां पथितं जपादमा जिग्यधुन
प्र। जयेथे न प्र जिग्ये कतरश्चनैनोः । इन््श्व
विष्णो यदुप॑स्परंथां बेधा सहृ वि तदर्पेया
मितिं ञषामिभक्तं वै चिरान सह < सहस्ीमे-
येन करोति सदेसस्यैवेनां मात्रप्‌ (७) क~

रोति रूपाणि जुहोति रूपैरेनाः स्यति
तस्य| उपोत्थाय कथमा ओद रन्तेऽदिते स॒र-
स्वति भिय रयि महि बिश्लेवानि ते आनय
नामानि पुतं मा देवे4 वुतादितिं वे एवै
नमा दैदुयतयन्दनं देवा वैष्यन्ते (८ ) ॥,

( पषतस्यौ वपसय जिमिशच दुता संहसतमी वसदि बरः सँ

मावनिक्नच॑ता रिश ) ।
इति कृम्णयलुर्वदीयतेत्िरीयसंहितायां सपमाधके
प्रथमप्रपाठके पष्ठोऽनुवाकृः ॥ ६ ॥
~~ ४

पपार अनुद] कृष्णयजवेदीयतैत्तिरीयसंहिता । २५१३

( सहस्ततम्यमिधानष्‌ )

( अथ सपमकण्डे पथममपाठके पृषठोऽनुवाकः ) 1

पृचमेऽनुव के निरा्रोऽभिहितः । अथ पठे तजत्थां सदसततमीं पञ्चपितु-
मुषाख्यानं दुवीयति-

सोमो बा इति । पर कदातित्तेो ोसदसभठभव । तमनुगम्ेद्धोऽपि
तदेव गोहृस्तमटभत । तो सोमेन्धौ पति यमोऽपि भागं निकामयभान जग
च्छत्‌ । आगत्य चाय गोसहसे भमापि कचिद्धगोऽस्विलयत्रपीत्‌ । ववि
तथाशस्तितङ्गप कुर्वः । आदरार्थः ष्ठः । वतः स पमः परीक्षप वसि
न्तस एकस्पामुत्तमायां गवि सापथ्यैमपयतू । वव इवमेकेवाल् गोसहसचस्प
वीर्थं मिमतींति मनसा निध्ि्पयमेव मास्तु युवयोरिवरत्सह्यमिर्यजवीव्‌ ।
ततस्तौ सोमेन््विवमुक्वन्यौ सर्ऽपि वयं मिदिैवस्यामृत्तपायां गवि वी
प्रीकषय तस्यामरमेकैकं स्वी कु इति विचा्थं तथैव छतवन्तः ॥

तत्र सोमस्य प्रथपमंशहरणपरकारं दीयति

तामण््विति । वे बोऽपि भिचा वृतां गां स्ेमायोदेहीतयेवं वुष-
मतोऽ प्रविशन्‌ । घोमस्य यच्चावदूरं योगपं तावदरपं गृहीत्ा जज
च्छेत्यथः | ततः सा गैरप्तु परविष्टा जखादुद्गमनवेखावां तताथिवं स्म
छृतोदगच्छत्‌ । तदेव सपं स्ट करिपते-रोदिभी रारे लोहितणां वङ्गा
पिङ्गराक्षयेकहाषन्येकवतरययस्का, शटशी सवी उवण्येषिं सपं च छता
गवामन्यासां असच शतसंलयय। शततपरर्पथा च सह॒ जदादुदगच्छत्‌ ।
यस्मात्तोमा्थं रोहिण्यादिह्सं प्रववौ त्तद्रोिण्येकहापन्धा गिङ्गर्षा
सोमं कीणीयात्‌ 1 तया कीतः सौमखयक्षिशद्‌विकेन दतमयेण कतो भवति ।
ततः सुकरीतेन सोमेनातौ भजते ॥

अथेन्द्रस्य तदीयां शहणपकारं दृरीषवि-

तामिति । पूषैवद्पार्पेषम्‌ । ठकषषणा शुङ्गमुच्छायपयवतौषठवगोग्परे्ष,
णोपेता । १४६ चतुर्ष । वानी दुरोनमतरेण मानसक्ठेदापृहृशी ।
यस्मादिदध्येदी मिवोदेत्तमारीद मिव द्षिणासेन द्चातरू ॥

अय पमं वीय शहरणमक्ारं ददयति-

तामसम ्रविश्ञयजनिति । जरी वृद्धा । मूष रेषणसीटा । धैव ज.

१क.घ. ङ. च. "लषणः |
३१५

२५१४ श्रीमत्सायणाचारयविरावितमा्यसमेता.- [छतममकण्डे-
( स्दस्नतम्यभिथानम्‌ )

धन्या तज्जवन्या, इषमेवात्यनकुकपा नान्ये्यथैः । अनुसरैणी मृतं परुषमनु
यागं इला वद्वयवामेतदुरुषावयेष्वास्ृणम्ति सेयमनुस्लरणी । साच
जरादिगुणयुक्ता कायां । (अ }सपाऽऽ्तरेन प्रखोके परयत्तिशद्मिकगो-
शतत्रयं सेपदयते । रेप पूर्वत्‌ । अव कयदानानुस्तरणीविषयः प्रासङ्किकाः ॥

एवमार्धाधिकयः सहसत प्रशस्याथ भकरुन्तरेण प्रंप्ति-

वागेदेति । येयं सदसी सोगायय स्प्रयं सीरत जखदुदूगवा सा
वाभेवतेव । यसैद्स्वा वगदरेतैव( ता )हप( पलं ) तसत्सहक्चदकषिणे यगि
वाग्ेवतालहंपादनाय श्रेष्ठ एव गोपेशेषो देषः । यस्मात्सह्लवमी बरेष्ठो
गोविशेषस्वस च्छे. दते सत्ययं यभगानस्य सस्रचव्पा सा सहस्रतमी
दत्ता मवति । पष्मच्छरे्ठो गोपिगेषः सहददरस्तसन्छेषठं गोविशेषे न
पविगृहणीपात्‌ । वत्यतिगरहे सति गौतहसमतिग्र्दोपौ भवेत्‌ । अथ कथेवि-
सपिगृहणीयात्दौ नमेवं नििशेत्‌-पोऽपं वरः सेयं सहकछमीपि । एवं नि~
श्षाथान्या प्रसेवं वरूपात्‌-इयं वरध्पतिरिका पवि । एवं निरये सति वर-
परतिगरदेऽपि सहस विग्रह्रोष न भवति ॥

इत्यै सहसत बहुवा प्रशस्य वस्ण दतव्याया दक्ष्णे विधत्त

उभयतएनीति । उभये: पाये; शृङकरेता यस्थाः सेयमुभवतए्नी ॥

अथ प्रकारान्तरेण ठक्षणं पिपत्ते-

तदाहृरिति । वसिन्सहश्चवभीविषयेऽभिज्ञा एवमाहुः-अन्वतरलिनेष पर्थ
शष्ठरेवा परय । तवेपचि पैवमाहः-गएवं प्रलातहसमेतस्य गोवैरेषस्य
प्रभाग गोसदसं विष्टयवी न वत शृङ्केवाभोक्षिपेति ॥

अथ सहसपमीपरतिनिविवेन पक्षान्तरं विषत्े-

वैवेति । पा गैः कटयागी बहृक्ीरादगुभिकी स्पतशरदभे( दा )पमी-
भीनृ्च्छद्ोवा रैवाज क्रो दम्यो गोषः सपाद । तदनिनैव समू
दभति ॥

दृतध्याया्लस्वा गोर।स्तपणं रिते

स््वपस्तमषु (तस्यास्तरणेन › इति वर्तते, परं ततर पद्‌ च्छेदुविषय संदेहः । अतः
श््थनकूहतया * भध्याऽनतरेणेन › इति

१७, णाश २ सच.

ॐ

5

भपा०१अन्‌ ०६] छृम्णयजुदीयं्तिरीयसंदिता । २५१५

( सहस्नतम्यामिधानप्‌ }

तामुत्तरेणति । अधध शरणमाभ्ीधर तस्पोत्तरमि तां दातव्पां गा प्र
क्षिणत्वेनाऽऽनयिऽऽहवनीयस्य समीपे द्ोणकटरत्थितं सेमप्वध्पयेत्‌ ॥

तसिमिनाधापणे मन्वरसद्यति-

आ जिघ्र कलशामेति। महीति गोनाम ख( वक्षे । हे महितं
वोणकशं सरवतो निष । कोशो लम्‌, उरूधारा दुषिकषोरधारोपेता । पय~
स्वती बहठक्षोरोपेवा । तादशं तापिन्दवः सोमविष्दष आविशन्तु । यथा
समर सिन्धवः प्रविशन्ति तद्वत्‌ । सा तं मामलिन्गोसहस्न आभज पूर्वतः
माप । वथा रपिधंने प्रजया परभिश्च सह पां पृनराविशतु ॥

आघ्रापणस्य फट दृशोयति-

प्रजेधवेनमिति । वेदनं पदीसति-

प्रजावानिति । अथ तदङ्गं कंविदधोप विधते -

तथेति । आहवनीमसमोपे स्थितया तथा गवा स्ह पुनराीरसरमपि
प्र्ागत्य तस्पाऽऽ्नीपरस् पूवमा प्तप्पृखलेन गमि स्थिताशां जुहटथात्‌ ॥

हिमाङ्गभृतं मनते ददोयति-

उभा जिग्यथरिति। हे दृ्ाषिष्णु युवामुमोभो निग्पशः स्र जित
वन्तो, न प्रापे कापि पराजयं न प्रप्नुथः । एनेरिनधोभयोभ्ये कतर्‌.
शनेकोऽपि न पराजिग्ये पराजयं न प्राप्तवान्‌ । हे विष्णो लमिन्द्रमोभौ यद
पधेथां यदा प्रसरं सरिववन्तौ तत्तद गोरसं तरेधा पिमन्यरमेयामिन्धस्य
द्रौ भागौ षिणोर्कि माग इत्वेवं पराणवनी ॥

धा सहसरभिवि मखमभागस्य तापर वर्शयति-

जेधाविभक्तमिति । तिशत्ाख्मे यगि गोसहसतै दिनत्पार्थ वेषा विभकत-
व्थमिति यततेनैनां सहसतमीमेव गां सही सदसपितां करोति, न कवं
सहसेपेवा कितु तस्य सहसतस्य यावती मा तावन्मतरेवेनां करोति ॥

अयतदङ्गभू होभान्रं विधतते-

हपाणीति । रोहिणी पिङ्गेकहायनीतपाकीनि यानि रूपाण्युक्तानि तानि
जृहात्‌ 1 रोहिण्यै स्वहित्याद्मो मन्त्रा्तवरोनेयाः । एृतसिन्होमे कते सत्य-
पक्षे हवना गां सम्रढां करोति ॥

जयेतदङ्गभूं जपं विधत्त

२५१६ श्रौम्तायणाचा्मिरचितमाप्यकषमेता- ([पषकण्डे-
( सहत दानविविः )
तस्या उपोत्थायेति । वस्या गोः कणैसमीपु॑परलयुपस्थितो मूला वक्ष्य
माणं मनं जेत्‌ ॥
तमित मन्व ददीयि-
ईडे रन्तेऽदित इति । केनापि न हन्यत इत्पव्निय। गौः । हेऽधिमे, इडा-
दीनि तव नामानि । अतशतेनाममिरिह रेषोध्यते । पएतादृरी तं देवेषु मध्ये
मां यजमानं सुकं पुण्यतं तहि ॥
मन्वस्य तात्य दृदषति-
देवेभ्य इति । एवम्न्तपषठनेयं मौदेवेम्य श्यैतं यजमानपविप्यवि । ते च
देवा एनं यजमानं पुण्यकारिणं जानन्ति ॥
इति श्ीमल्सायणाचायैविरपिते माधवीये वेदप्रकाश कष्णयजुर्वदीय-
तैत्तिरीयरीहितामाष्ये सप्मकाण्डे पथमपपाके
पष्ठोऽुवाकः ॥ ६ ॥

( अथ सपतमा्टके प्रथमप्रपाठके सप्तमोऽनुवाकः )

सह्रतम्यौ वै यज॑मानः सवर्गे लोकमेति पन॑
सुवर्ग लोकं ग॑भयति सा मां सरग लोकं ग॑मये-
त्याह सुवग॑मवेनै लोकं ग॑मयति सा मा म्योतिं
पन्तं लोकं ग॑मये्त्याह ज्पोतिष्मन्तमेवेन लोकं
म॑मयति सा मा सर्वानुर्याटीकानममयेत्यह सः
वंनियैनं पण्य्धीकागमयति सा (3) मा प्रतिष्ठं
म॑मय प्रजया पञ्चभिः सह पुनमौऽऽ विङाद्रषि-
रिति प्रजयैवैनं पड्ाभी रय्पां परति छाप्याति
परजावान्यहथान्र॑पिमान्म॑वति य एवं वेद्‌ तामभ्ीधै
वाब्रह्म वा होन बोदन वौऽषवववे वाद्या
स्हस्नमस्य स। दता भषति सहस्ममस्य प्रति-
गृहीतं भवाति यस्तामविद्ाच्‌ (२) ्िग्रहणाि

॥.)

¢

(॥

प्रपा ०१अन्‌ ०७] छृष्णयनुर्वदीयतेत्तिरीयसं हिता ।

( सहस्रतमीदानविषिः )
तां प्रति गृदणीयदेकौऽसि न सहर्मिकं ता
भृतां प्रतिं गृद्रणामि न सह्ामेकां मा भरताऽऽ
विहा मा सहस्नमित्येकमियेना भता प्रति गृहणाति
न सुसं य एवं वेदं स्योनाऽपिं सपा सेवां
स्योना माऽऽ विंश सुषदा माऽऽ विर्‌ सुशेवा
माऽऽ विं ; ६ ) इत्याह स्योनः सृषदांप्न-
रेवां परताऽ विशाति नैन॑ हिनस्ति ब्रह्मवादिन
वदन्ति स्च सहस्तभ्यन्वेती६ संहस्रतमीर
सस्रा मिति यल्माचीपरलपुजेतसहसच ५ सहश्रतम्य
न्वियाचतसहस्रभप्रशच ध सवर्गं लोकं न प्र जानी
यासरतीचीम्सरजाति ता सहखमनुं पर्याव॑तते सा
जानती सुवर्गे लोकमेति: यज॑मानमभभ्॒त्सनति
क्षिप्रे सदं प्र जौयत उत्तमा नीयते प्रथमा देवा-
च्छति ( ४)
( ठोकानगभयति साऽङिदन्तुरेवा पाऽ विंग

ज यमानं ब्रादंश च)
इति रृम्णयज्वेदीयतेत्तिरीयसंहितायां , सतमाशटके

प्रथमप्रपाठके सप्तमोऽनुवाकः ॥ ७ ॥

( अथ सपमकाण्डेप्रथपपपाठके स्प्मोऽनुवाकः ) ।

२५1७

पेऽनुवाके सहसवथीं प्रशस्य तपृङ्गभूरं होभारिकमुक्तम्‌ । अथ सप्तम

वानं विधीयते ॥
तत्र यदुक्तं सू्रकरिण

“तां यजगानोऽपिषन्तपेते सामा सुवर्गं ठोकं
गभयेति » इति, वानेतान्सहसपम्पा अनुमन्णन्ांथतुे चुताच व्यावि-
रूपासुः पथममन््रतातर्य द्दौयति~

¶ स. व्युलाय ।

२५१८ -्रीमस्सायणाचायंविरवितमाप्यसमेता- [ऽतपमकाण्डे-
८ सहस्रनमीदानविषिः )

सदस्रतम्येति । यणमानोऽं सहकतवम्या गवा सवर्ग दकं परमोति । सा
सेनं पापयति । तस्पातता मेत्यािमनतं पेत्‌ । हे सरसततमि सा लं मां स्वगे
रोक प्रापेति स्थाथः । वेन सा सवर्गे परापयत्येव ॥

एवमुत्तरेषा जरथाणाभपि म्राणां कमेण वारय द्यति

सा मेतिं। व्योपिष्मानादिवयलेकः । हृनदरराकादयः एण्याः । प्रतिष्टां
स्थिरावस्थानम्‌ । परजया पृदाभिश्च सह रयिर्न पुनर्मा प्रविशतु ॥

वेदनं प्र्ति--

प्रजावानिति । तस्याः सदसतम्पा दानं विषत्ते--

तामन्रीथ इतिं । अथ प्रतिगरो पपरिहाराय तसमतिग्रहमनं विधत्ते

सृसमस्योपि । ये मन्वमविदवानसहलवमीं परिगृहणीयादस्य गोसहसे
परिगृहीते भवति, तावान्त्यवाय इयथः। अत एकाऽसीतपादिमन्ेण वाँ दह -
सतीं परतगृहुणीयात्‌ । मन्वाथंसतु-तहसतमी तमकेव गोरसि नतु सहस्रम्‌ ।
अतस्वामिकामवं पा प्रतिगृहणापि न दु सहस, त्वपप्येकैव मूता मां पिश,
सहस मुता मा पवि । इतिशब्दो मन्वसमाण्मथः ॥

मन्त्रषेदनं परोषति--

एकमिवेनामिति । अथ परतिमहादू्वं जप्यं मच्मषा्य वार्य

द्दयति--
स्थोनाऽसीति । हे सहस्नवमि तं स्पोना ुखपदा सुषदा दोहनादिके

सुखेन परप्ं शक्या सुशेवा कण्टूषनादिना सृतेन सेवितुं शक्या चापि ।
अतस्तथावियैव मृत्वा मां प्विश । एतनमन्वपिन तथेष भरता परविश्य सरव-
परकरिणघ्येनं न हिनस्ति ॥

अथान्वव्यरिरकाम्ां प्यद्मूखदेनेत्सने विधतते--

वेह्यवादिनि इति । फ गोसह््य पुणो गमनं किं वा सदसतम्पाः
पुरतो गमनमिति बहञवादिनां विचारः । तत्र पदि पराडमुखीमेनामृेत्तदानीं
परतो मोहे गच्छति स्ति परादि गच्छेद्‌ । तदानीं परज्ञानरदिते गोसह्
सवग न जानीयाद्‌ । तसात्तरिहाराय प्रतप्पुसीमनामृलुयेत्‌ । तानी पूरो
गच्छन्पीं दा सहलततमीभन्‌ परतो गोपदं गच्छपि । सा च तह्चवभी भ~
गौभिजञा सती सरम प्रप्नोति ॥

॥

\¶०१अब्‌०८] छन्णयलवेदीयतैनतिरीयसंदविता } २५१९

( आत्रेयचतूरात्राभिषानम्‌ )

यदुक्तं सूथरकरिण--' तां शतमानेन हिरण्येन निष्करीप परजमानस्य गेषठे
विभजति › इति, तेतदविभते--

यजर्मानमिति । कतकिभ्यो निष्करीगं तां सहसतव्ीं वजभानगृहामि-
मुरूपेनोतजेत्‌ । तथा सति यजमानगृहे सल एव कठि रहल्षपृसकते । इयं
च स्मतभी दृक्षिणानयनकेठे चरमा सती नीयते । स्वगंपामिकठि प्रथमा
सदी यजमानेन सह्‌ देवानच्छति ॥

इति श्रीमत्सायणाचा्थपिरमिते माधवीये वेदार्थपकामे रष्णयजुरेदी-

यतैततिरीयंटिवाम्ये सप्रमकष्डे प्रथमपपठके
सप्मोऽनुवाक; ॥ ७॥

( अथ सप्तके प्रथप्रपाठेऽषपोऽनुवाः ) 1

अनरिरददादौर्वौप प्रजां पुजकौमायस रिरिवा-
नौऽमन्यत निवीः हिथिले। यातयामा सर पुतं
चैतूराम॑परयत्तमाऽदह ततेन यजत ततो वै तस्य॑
चत्वारो वीरा आऽज।यन्त सहेता चंहाता स्व॑षवर्ुः
सभेयो य एवं ब्िद्ाध्थैतूरा्ेण यज॑त
आऽस्य चध्वारों वीरा जायन्ते सुहोता श्द्रता
स्वध्वयुः सुधुभेयो ये ५ प्वमानां
बह्र्चसं तत्‌ ( \ ) य उत्तः रतोमाः शरीः
साऽभिर थद्धादैवं यज्ैभानं चत्वारिं वीर्याणि
नोपौनमम्तजं इन्छियं ज्॑तवचैसमननायः्‌ स एता९-
॥ आत्रष्व मान्तो नपृदव्तानाऽदैरतेरयजत तेज॑
एव प्र॑थमेनावौरृनयेद्धिषं द्वितीयैन बह्वच त्‌-
तीयेन चतुय॑न य वं विद्ार्रतुरश्चत्ो-
तेजते पेज एव भ्रथमेनावं
न वद्धर्चस त॒तीयैन(न्राय

> ~

~ ५

॥

३५२० श्रीमत्सायशाचार्यविरोदितमभ्िसमेता- [ऽतपकाण्डे-
( अत्रेयचतुरात्राभिधानरं }
चतुथन यामेवानिर्द्धिमाघ्नौत्तामेव यज॑मान
ऋध्नोति (२)॥
( वेज एव्टद्शच च ) ।
इति छृष्णयनुरवदीयंेतिरी यसंहितायां सपमाष्टके
प्रथमप्रपाटकेऽ्टमोऽनुवाकः ॥ < ॥

( अथ सपमकण्डे प्रथमपपाढङेऽटमोऽ्नुबाकः ) ।

सपमे सहस्वमीदानृक्तम्‌ । तावता पश्वममारम्य ्रिघ्वनुषकेषु गगत्रिरावः
समापितः । अथाटमनवम भो चतूरा्रावृच्येते ॥

ततरेथतूरावमष्टमेऽमिषत्ते--

अभिरददादिति । डस्य एव ओः । स च पुवकामोऽ्रै यावित
वान्‌ 1 वसते सोऽतरः स्वकीयां पनां ददौ । वतः प्रार्थन रिक्तः सम~
नस्येवममन्यव--अहं निर्वीथैः परजोतादनसामध्पैरहिवः) रिथिटः किष
क्षमः, यातयामा गवस्ारशास्मीवि विचायै परनोलाद्नसाधनें सतूरात्रं निधित्
वत्सामर्मीमाहय तेनायजत । तस्य सुहोवाद्यश्रतरः पूवा उस्ना; । वे च
हेव ओद्गात भध्व्वे यन्तपपोगोपरे ते च कृशाः । अपोऽ्वेभपि चतृरा-
मेगिष्ट्वा तादृशान्ुत्रहमन्ते ॥

अत्र वहिष्पवमानमाध्यंरिनपवमानामपवभानेषु तिष्दपरि स्तोमरिशेषं
विथत्े-~

ये चतु्विःहा इति । कतुवरतिसंस्पया प्र सतोतिया कष अदृताः
स स्तोपशचतुरिशः। वशेन सोपेन युक्ता पे पवमानस्ति कष्या; । वया
सति वतवमानघयं स ब्हवर्चसस्वष्यं मवति । चतुधिरतिरैष्याया गायेवी-
जपादिना बर्तव्घसहेतुतत्‌ ॥

अथ प्वमानम्यतिीरकसतेषूतरोतरस्तोमषिं विधत्ते

य॒ उद्यन्त इति । उत्तरोत्तसुत्करषः गच्छन्तः स्तोमा उथत्सोमाः । त[-
शा ये सनि सव शीः । तदतुषेन वेषा शीलम्‌ । अभिवुिपकारः पूष्य-
ते--सन्ति तिवुसश्वदशसपरेकरिंशबिणववप्चिशाख्पाः पट्तोमाः । वत्र

१च. संस्यया गायत्रीछन्त्ता च ^ ।२ स, “यन्धा ब" 1 रक. भ. ङ. मवि"
दपं षि" ।

॥।

#6

॥॥

प्षा०+अनु*९] हृष्णयलुर्ैदौ यतैत्तिरी संहिता । ९५२१

( जामद्रन्यचरात्राभिधानम्‌ ) भ
पथमेऽषि भावने त्रिवृह्लोमयुकतम्‌ । मा्यरिनं सवनं पश्व शस्तोमयुकतम्‌ ।
तृतीयसवनं सपदृशस्तोमयुक्त्‌ । अथ दितीयेऽकि तिवृपं परियज्यैकिंशं
स्तोमं स्वारुत्य पृश्वदृशतद्शेकि शेः स्नत्यं निष्पाचम्‌ । तृपीयेऽहने
जषदरेकापि राविणः । पतरं वहनि एकवंशमिणववकति रैः । वदिदमुय-
त्स्लोमलम्‌ ॥

तमि चतूरात्रेिकःरं परशंसति--

अनिर श्रद्धादेवापोति। भ्रद्धादेवो यस्यासौ भद्धदिविः। पथ। देवताय(-
मद्रस्तथा भ्रद्धापामित्य्थः । तादशेतरिष॑जमानः सर्वदा पागान्करोति ।
तथाविधं यजमाने तेज आदीनि न पा्नृषन्‌ । तेजः शरीरकानिः। इन्िषं
चकष्राविज्ाभथमम्‌ । रसवच तं शरताभ्ययनसंपतिः । अनाधं सवदनसतपतिः
एकेकलिलहति प्वमनेषु केतूिशसतोमः । पवमानत्रपाधमृक्तरीत्या तरिवृदाद्‌
यज्लपः स्तोभाः । एवं चतृष्व॑पि दिनेषु चतृटो¶ाभतवारः सोमपाग(स्तदनुष्ठनि-
नात्रिसेजअ॥देकपठभत ५

पूरं चतूरप्रेणायगतेवि एत्लः ऋप५६िवः। दानीं कलवपवाश्तुरहपं-
शेषान्वधतते--

य एवमेति । ेज एव परथने्यदेरुकसपव संहाय यमिवेरपादिपुनै-
भनम्‌ ॥

इति शरीमत्तापणचायपिररिवे माधवीये पेदाथप्रकाशे छष्णपनुेदीय-

पेत्तिशेहितामाप्ये सप्तमकाण्डे पथमपषाढ$ऽ-
मे(नुषाकः ॥ ८ ॥

(अथ समौ परथ्रदाठके नवमोऽनुवाकः ) )
जभदभिः पृषटिकामश्चतूरातेणायजत स एता"
म्पोष।£ अपप्यत्तस्मासिलितौ जामं॑दभियौ न सं
ज।नति एतानेष पोषान्पष्याति य एवं विद्रा ~
ठूरात्रेण॒ यते पुरोडाशिन्य उपसद मवन्ति

३१६

१५२६४ भीमत्यः (षणः

( जैपिकन्यवतैक्राभिधेनिष))
तरेव वरो पशनेवावं 'श्थपै
म #
नव

-मिदारश्वत्रातेण यजतिः (१ 9 4: ;

( जमदिरष्टाचवारि रशत्‌ ) ।

.: +. दः म नः इ
> ४ (अथ सपपकाण्डे पथपपाठके नवभोऽनुवकः.) 1; ०१12;
अषठोऽनुवाके चतुरा आमो निरूप
निह्येन कि -तानमनत

तमिमं विधातुं प्रसौपि-- र

क्ञभदभिरितिःप एतोकीकम पिन्यलापरषिनो भो नृष्यततषाद्िकवान्‌ ।
यस्मादेव नमदूधिः पृषटहुयागपृव्कस्तसमान्नामदधियो तदे ४
पितिः वयेति न जिवि नेति
पृतं स्वकीयं देहं न जानति । अयमर्थः -पृठिपधाषस्य जपद्भनिना
पिता कोऽपि दसि" नसि 1 यदि केथिदपवि त्त
र्ण दौ पमौ पृथिमनकरवः पथो पठितौ न चतएव) “74

अथ विधते-- ५२ ५९

एतानेवेति । भवोपतत्स॒ कतिद्िरेषं विषत्ते--

प्रोडारिन्य इति ।.एरोदरा्र-मासाननास्तीरिःुरोह॥रिन्यः । दादश
शूष॒ दादश रोहरवियेूकतोः पमिति एककपाठ
भधिने द्रिका से-पेणणविकिद तिक्रा नसावितताप्लकपालो
पातः पकषवेुसपुङपनधन वफ
बरणौ दशक श 1 य उवह
मृबन्ति ?इति। शि पृशारतु्वदनहैपुवानरू त्वा श् तः इदमपि ॥ . 4

एतदेदनपुकमनुक्नं मंस॒ति--अाद्श्रति ।

1, रि |
क (तलनिनुनम्‌ )
हति शमस पदमत्र पिम प्क कशे साज पै-

४
प नत
परन्प्राऽऽपरोय एवं विदान्पं्रात्रेण यजंः
कै
सहं पसन ति ककरः : परावहो मेरकरापरयकतः
॥ सि एतैः प्वरात्रमा (र्‌)
क

(६) ऋतुष्वेव वत्सरे मि तिष्यो प्त क

. ९१५२४ श्ीमत्सायणासानिरसितमाप्यतमेता- [तान्य
( पर्रत्नागिषानम्‌ )

क्षरा पृक्तिः पाङ्को यज्ञो गकषमेवावं॑रन्धे

~ िषद॑भिष्टोमो भ॑वति तेज॑ एवाव रुन्धे पथद्रो
मैवतीन्विसमेवाव्‌ रम्धे सपदुशो भ॑वत्यननायस्या-
बैुृष्या अथो भरेव तेनं जायते पश्चवि भोऽभि-
होमो म॑बति प्रजापरण्य महाबतवानम्नायस्या-
व॑रुदषये विश्वजितर्वप्ठोऽपिराजो भ॑वाति सर्व॑स्या-
भिनित्ये ( ४)॥
(वे व्पाकौन्त प्रपिता स्पाभिति स शतं प्वरामा

सैवत्सरोऽिनिंतये )

इति ृष्णयञवेदीयतेत्तिरीयसंहितायां सप्माके
भरयमप्रपाठे दरमोऽनुवाकः ॥ १० ॥
( अथ सपमकाण्डे प्रथमपपाढके दशमोऽनुवाकः )

नकमेभ्तुवाके जामद््पचतूरा् उक्तः । अथ द्वामे पचरानोऽभिषीयते ॥
तिमे विषत्ते--

संवत्सरो षा इति । इं वसन्तायतभेदोपेतं काटसस्पमृूस्तः पू
सैवत्सरात्मक एक एव प्रजापिरात्ीत्‌ । स कनृन्ससकषुस्तःताभनतेन पश्चरा-
अपागमनष्ाय पृष्टवान्‌ । एवमन्योऽपि परजाकामसेन यगिन प्रजामृत्ताद्षति ।

अथ व्यवृत्तिकामस्य वमेव विष्त--

त ऋतव इति । मजापतिना सटा वसन्त दूतदेवास्तदतृरिङ्गविरेमै-
ग्पौपृिमटममानासत्साधनतेन प््वरावमनृटाय तत्दृविङ्गै्या वृति मा्ाः ॥
एवमन्योऽष्यनषठाय पाप्मना भ्तृगयेण च विपो प्रामोषि ॥
अथ पूदपराप्यर्थं तमे विभते--

साष॑सेमिरिति । सर्वसेनाख्पस्य पृरुषस्यपतये सातेनिः । दष्पाह्पापाः
किमा अत्वं रोषः ॥ अथ समायां वक्तलमिेषं कामयमानस्य वमेव

सरार विषते--

ॐ

#

भा. १अनु०१०] म्णकसुरदीयतेतिरीशसंरिता २५९५

( पचचरात्राभिषानम्‌ }

जमर इति । यदरो नामतः, पवाएणस्पापरयं प्रावाहणिः। बमरषदस्पोऽपि
पृ्राभरेण समायां प्रकर्षेण बता भवति । तदीयं वक्तमनुमोदमानाः सवे
शभ्यासतं वाचम्पतिरि्येवं व्यवहरन्ति ॥ †

एवं बहुविधफएठसाधनतवेन परात्र विषाय न्यूनातिरेकाभविन तं परासाति-

अना इति । एकेनाह्ना, ्यूनलवाचतुरा्रो नोक्तेभ्यः फठेम्पः परणाहः ।
पशमिरेकहोभिस्ततफउनिवुतेरेकेनाहना पदा्र।ऽतिरिकः । ९१ श्वरः संपति
समीीनों स्पूनापिरेकाभविन ये्ः। अव एतदनृ्टायी योग्यनेव पनेहवाम्भ
वति ॥ अधाहगतां पशचरैरूपां परशोसति--

पञ्चराश्र हति । हेमन्तशिशिरयोः सम्‌सादतनां ¶अम्‌ ॥

अथ पश्वरात्राषयवमूतानि पश्चाहानि विषत्ते-

चिवद्भिषटोम इति । प्रतौ टि पिवृसश्वदशतप्तदोकविरोभतरभै
स्तोमैरभिष्टोभगतानि ददश सतो्ाणि निषधे । अश्र वेकेमैव विवृत्सोमेन
सरवस्तोषनिभाततिः । ादृशोऽभरिष्टोपः प्रथममहः । तरिवदृग्पोरुषयो मखेन सहो
सलतवात्िवृता तेजःपा्िः। पृश्वददेनैकेनेव सोमेन युक्त उको दितमिभहः।
पश्वद्रास्तोभसयन्रस्प चोरौ बादृषु सहोतन्नतालश्वदशेनेनधिपपाप्तिः । तण.
दुदोनैकेन स्तोमेन युक्त उक्ध्यसतृतीयमहः । तप्यदशस्यानाषररे मध्पप्रेवा
उतनत्व्तिनालपराम्िः । अगि च सप्तदशस्य पाणापत्पत्वातेन प्रनोतपादक-
त्वमपि भवति । यद्यप्यत्रोभयोक्थ्मो न प्रतस्तधाऽप्यहीनानमितेषां दारशाह-
विृतिलादूद्रादशहे च प्रायणीयानन्तरमाविनः पृष्ठचषडहस्य पश्वराषपरुति-
खालुष्ठयषदहे च दितीयतृतीयोरुमयोरुक्धपला सादविकतिरूपपोरनमोरष्यहूनो-
सक्ध्पतवं टभ्यते । पएवदेवामिपेत्य बौभायनेनोक्तम्‌-पस्याहानि भिवृषपरिशेमैः
पृश्वदृश उक्ध्पः सप्तदशा उक्थ्यः पश्चविंरोऽपिष्टोमो महातरववानििश्रणित्तव-
ृष्ठोगपिरा्ः › इति । चोदकपराप्तानापपि बपाणामेतापहूनां विस्र्थ पुन~
विधानम्‌ । िरेनेकेनेव स्तोमेन युक्तोऽभि्ोगशवतृरथमहः । यथपि विवृदा +
दिस्तोमवत्तामन्रासतणे पश्चि शस्तोमो नाऽ्नावस्तथाऽपि सतरकारोक्तपकारेण
स॒स्सोप उनेयः। अस्य च स्तोमस्य प्रजापतिदेवताकतवात्तेन तत्पापिः । स
चाभिष्टोमो भहानतपमवान्‌ गवामयने महावता्यमेकमहः । तक्िमिनहनि यानि
स्तोबाणि तान्यत्र प्रयोकतन्पानीतयरथः । महात्रतस्यानसापनष्ात्तेनानमािः ।

कद शआीमाप्प्प्राकिनिषितयमेता = ककण ~

{ (्वत्ानम्र )
शिविनिकनाऽमिशेपकारकष्विक्ाहः 1 तिकीकतिजतिकितिह्पादितः
प्पातिाप्तसुनः तो स्पेकरृहमैरपेनवाकरेवतात्फीनिृष-

पषवदिनरंवादििेषेरत्तमोः भेत्‌

दिरा्भारमै ततत नभं

लौकिको क्यः वाऽधरसिवृददेः सपलतः । :
2 उपो मिष्यधेवदिकेवाकथसादसिकहान्तिमः
दहकनिभिति धतो पिछले ची अतिदोध्यः
दकौ ८. जंरिष्पवमोनि्तोनिन्पादन-

` छमाणिविपास गोरथती नैर वौ नयकर {च नियः वेदस्य
` वलेतेऽपि पपी 'रीकरेदैवोवानवरेवाद मिथो विकले मही
छवो विति चेमेवम्‌ ५ टोपिकवीकि पि पिषिवीिरेवैगण्यम्‌ जं

यरी । :शनिषतारष पमना लकषः शिरी

मापो वपि पकर वितमः = गि

क

प जतृ०] ` छन्णवुदीयौकितवसरितोत "`` = रप्द७>
( प्रात्र भिधाने

` षै
स्वषु साधनेषु सप्ते, किं
विव्च्छब्दस्य वगुण्यवावि
सा सवौ तरितेन विक्रियत ई
सिद्धा छो भगण तरे तथाः

वमानेमिलुकवो "सौवण ` नवा
वृम्‌ ॥

ची | भिवृद्हिष-
द समविषय तरि

समधि पवीयदि ततीयाधिकरणे पिनिवम्‌- "
“ विभजित्तर्वपृषटः किमनुवदे रथंतरम्‌ 1

"प्न वैदके स
" समुेषो वा विधये स्वैव बह्वीक्षया । _
तु दषोरतः षण्णां ृष्ठानामिदैशनम्‌ ॥
विदु 4
कुतः, प्राप्लात्‌ । थौ
नद्रादीनि चत्वारि स्तत्रागी

सरेषु चानि रोदि तोप गीते । ४
मानानां ति 0 गिव वदाः, तोम ॥
भं

तादृशेषु स्तोतषु पष्ठ “ रम्तद्शानि 1 ति । तानि चतवारि

पठानि" विक्त चोपकधरतततानधनुधंत ववर्थ क्षिः । रथं

६५३८ श्रमत्सायणाचाधतिरदितभाम्यसमेता- [ऽतपमकाभ-
( अश्वमेषमन्त्रकथनम्‌ )
कानि पृष्ठान्यतिदिन्दे । १३हे प्रतिदिनमकैकं पृष्टं विदितम्‌ । तानि च षट्‌- .
पृष्ठानि रथंतरयहैरूपवैराजशक्वरयेतसामतिरनि्ा यानि । यद्यपि विशरनिव
एकाहतवारुज्योपि्टोमविरृतिलमेष नतु १३हविकुतितवं, तथाऽपि सवपषठोकिम-
खातानि षटपठा्पिदिषनते ॥
दृशमाघ्पायस्य ष्ठे पदे पश्चमाधिकरणे विन्वितम्‌-
फ पवृ सवाणि पृष्ठे यथोकति वा ।
पृषठश्दाृ्ठरेओे वचनात पवस्थिविः ॥
इदमाज्नायते--८ विभाभततवपषठः * इवि । षडहे पटह कमेण रथं `
सरनृहदैर्पमित्याहिनिः पड्भिः सामभिः पृषठसतोभ्च निष्पादितम्‌ । तानि सवणे
पृष्ठतामानि यसमिनिश्रजिवि सोऽयं स्पष्टः । तत माच्यंदिनपवमानमेवावरुण-
साम्नोरन्तरारल्से ृष्टस्तोवदेरे क सवाणि पृषठसामानि कर्याणि, करिवा पथा-
कचनं देदान्यवस्येते संशयः । पृष्ठकयगमकेन्‌( ण पृष्ठ वन्दे पृष्ठदेशे: भाप्ते
वचनेन देशविरेषो व्यवस्थाप्यते । वचनं भेवमाम्नायते-- पवमाने रथंतरं
कृरोत्याभवेबृहनम्यत इतर बरल्पं हेतुः प६ वैराजं व्रहहाम शाक्वरं
भेनावरुणसताम रैवतमच्छावाकसताम › इति । वचनं हि न्यायद्वलीयः । वस्मा-
हविशषिशेभा व्यवस्थिताः ॥
इति श्रीमत्तायणाचायंपिरमिते माधवीये वेदाथ॑पकरे रष्णयषुर्दीय-
पेत्तिरीयसदिवामाप्ये स्मकाण्डे परथमप्पण्के
दृश्भोऽनुबाकः ॥ १० ॥

(अथ सपपाधके पकप पवकः )॥

वेवस्यं॑त्वा सापितिः भसवैऽभ्विनोबहभयौ
पूष्णो हस्ताभ्यामा दद इमाभगृ्णन्रहनागरतस्य
पं आमि विद्येष कृन्या । तयां देवाः सुतमा
बैभूवगतस्य साभ॑न्त्रभारषन्ती । अभिधा असि
भुव॑नमसि यन्ताऽपिं वीजति तोऽमिं वैभ्वानरः
सभर॑यं गच्छ स्वाहाछनः शथिष्यं यन्ता र,इय~

१ क. स. शेषे व्य" । २ स, व्यवस्थितिः ।

क

-#

भपा०पअनु ०११) रूष्णयजुैदीयतततिरीयतंहिता । ` २५२९
( अश्वनेधमन्वकथनम्न )

न्ताऽमि यम॑नो धर्ताऽभिं धरुणः छृष्यै ला
क्षेमाय त्वा रण्ये खा पोषाय त्वा पृथिव्यै
व्वाङन्तरक्षिय त्वा द्वि तौ स॒ते ताऽ
सते त्वाऽदभयस्वोष॑ीभ्यस्वा विभ्वेभ्यस्वा
भरतेभ्यः ( १) ॥
( धरणः प्शचविर्शतिथ ) ।
इति छष्णयनर्वदीयौेत्तिरी संहितायां सप्तमाथके
प्रथमप्रपाठक एकादशोऽनुवाकः ॥ १) ॥

( भथ सप्तमकाण्डे पथपपपाठक एकादशोऽनवाकः ) । ,

दृशमेभ्नुव्ति पश्वरत्रे व्िवः। अधतराहीनविरेषानवस्थप्यैकाद्शमा-
र्य. पपाठकसमानिपर्थनोममेषपन्वा उच्यन्ते । तेषां यथासं ब्राह्ण-
यन्थोक्ता विनिषोगा उद्‌हिभन्ते । तत्र नाहगवकंपमेवं पठयते ~ देवस्य ता
सरषितुः पसव इति रशनामाद्ते पूतैः । जधिनोवांहुम्पारित्याह्‌ । अधन
हि देषानाम्यभूं असाम्‌ । पूष्णो हस्तम्यमित्याह्‌ यै । व्यद वा एतथ
जप्य । पद्पजुष्फेण क्रिपते ! हति ॥ न्वपत्ु--

देवस्य त्वेति । हे रशने सुप्य पररणे सपयधिवनि्पा बाहू
छाम्पां पृषसंवन्धिभ्यां हस्ताय्वां तवामादृदे ॥

अथ वरा्षणम्‌-‹ इमामगूम्णन्दशनामृतस्येतपपिवदृति पणुष्तै » इति ॥

परलु--

इमामगभ्णन्निति । विदथेषु सेषु आपुपि यजमानायुनिमिते पूं
कव्या कवयो विद्वांस कतिज कतस्य यत्तस्य रवन्विनीमिमां रशनामगृम्ण-
नवीछतवन्तः । चया रशनया देवाः सद सुवपायमूवृर्थवन्यनद्रारा परिम्न
शभेये पधानमूतं त्िरात्र्यं सोमयागममितः प्रानाः । कीदशी रशना,
ऋवस्य यज्ञस्य सामन्ताभनिं समाप्तो निभि्तमूदायां सत्यां सरं सरणं प्रवृत्ति
मारपन्ती कथयन्धी । हे कत्विग्पजभानाः चीन यज्ञं समापयतेति वदन्ती सेयं
शना रक्ष्यते, खीयदीर्वलेनाश्चवन्धनपोग्पत्वद शनात्‌ ॥

_ , १स.ष.च.च्तयै" ६'।९स.चेयं। 7
८

२५, श्रीमहप्ायणांचाैविरदितमाण्यसमेता-- [ऽतमकाण्डे-
(अ्वमेधमन्वकथनम्‌ ) ˆ
कल्पः-^ अभिधा असीतपशचममि दधाति › इति.॥
¶्बल्‌--
अमिधा इति । अभिधीयते धायते बध्व इत्पमिषाः, हेऽ तं वादे
बध्यमानोऽति । तथ। भुवनारिरूपोऽकि । तव प्राजापत्यताल्नपृतिगुणाः
सरवि लम्यवस्थिताः । प्रजापति मुवनकारणतवादुमृवनह्पः । अन्तयाप्रिः
साच्च यन्ता । पौषकताच् धत । तद्रा तमपि वथाविषोऽतति। स वादश
स्वं वैश्वानर स्व र्पहिवकारिणं सपरथसं॑पिस्वरिण सहितमभ्रिमाहवनीयं
गच्छ । आहवनीये सशवङ्गानि दन्ते । तवर गता च स्वाहाः साहकरि-
णासाभिदेकेम्यो दतो भव । ततो हृतः सचृपो परवा पृथिन्धां यन्ता राड्भव
नियामको राजा मव । वतोऽनन्वरमाविन्यन्दरिक्षे च अहनक्षवादीनां यन्वा
यमनश्च पि, निपन्ुमद्कतो यन्ता, नियन्त समर्थो पमनलाहशे मब । वतोऽ
प्युपशिवन घ्ोके धत परुणोऽसि, स्व॑स्थितानां परुषाणां र्व पोषयितुमु-
युकः, धरुणः पोषधितुं समथः, तादशो मव । तथाविधं लां छे सव॑(स्योनि-
भक्तये बध्नाति शेषः । एवमुत्तरवापि योज्यम्‌ । क्षेपः प्रास्य धनस्य रक्ष
णम्‌ । रापः परापर्णीयं धनम्‌ । पेपृस्लन्जन्या भोगपुष्टिः । पृथिन्पाद्यस्तपः
भा्तव्या उोकाः । वेषु रोकेषु पू विधयमानं दृष्यं सत्‌ । इदः (षरं सैपादुनीयं
र्यम्‌ । एतत्सव भाविनन्मविषयम्‌ । असिञ्चन्मन्येक्षिता अप ओषधयः
स्वप्णिनश्च । त सर्वस्य सिद्धचर्यं तवाभिह बध्नामि । एतच सरवे पाग-
दरिगोषपदयते ॥ ५९
^. इषि शरीमत्सामणाचायैषिरपिते माधवीये वेदूधपकारे रष्णयनुरदीष-
ैचिरीयतीहूतामाष्ये सपमकाण्डे प्रथमपपाठक
एकादशोऽनुवाकः ॥ ११ ॥
( अथ समाक प्रथमप्रपाठके ्द्ोऽनुवाकः )
विपां प्रभूः पिजाऽोऽति हपोऽस्यत्योऽति
नरोऽस्यरवाऽपति - सतिरसि वा्धति वृषौऽसि
कमणां अक्ति ययुनाम॑स्यादिव्यानां पलवान्धि-
दये स्वाहा स्वहिदधालिन्याध स्वाह प्रजापतये

श

प्पा० ,नैनु०१२९] षृष्णयङ्ञवदीयतैक्तरीयंहिता । ~ ६५६१
( अश्वमेचमन्तरकथन्‌ )

स्वाह विन्वैभ्यो देवेभ्यः स्वाहा स्वभ्पो -
दषतीभ्य इह धृतिः स्वाहेह विधर॑तिः स्वाहेह

रन्तिः स्वाहेह रम॑तिः स्वाहा भूरपि भवे वा

भव्याय स्वा भविष्यते त्वा विश्वेभ्यस्त्वा भूतेभ्यो

देव आज्ञापाला एतं देवेभ्योऽश्वं मेषाय प्रोक्षितं

गोपागत (१)॥ `

( र्विः साहा दापिशशतिश्च ) ।

हति छृष्णयजुर्वदीयतै्तिरीयसंहितायां सपमा्के
प्रथमप्रपाठके द्वादशोऽनुवाकः ॥ १२॥

( अथ सामकाण्डे प्रथमप्रपाठके ददृशोऽनुषाकः ) ।

कलसः दिमू्माता प्रभूः पिवव्स्य दक्षिणे करणे यजमानं वाचमिषा ?
इति ॥ पसु- क 4

विभूमौनरेति । हेऽ लं माषा सदीपया प्रथिवीरूपया विभूरसि म्पाि-
मानि । विषा दोकस्तेण प्रभूः परभृतशक्िपानति । ‹ एं पे माता |
असौ पिता › इति हि ब्राह्मणम्‌ । प्रथिम्पा विभत्ादृधुटोकष्य मोभेमुषाच्च
तदुभपमसिनजनपचर्ैते । तथा तमोऽ मुख्पाश्नातिमानसि, न तु तव गदं"
भ्कर्थ॑म्‌ । हिधावोः कमणाथेकादुतनो हमशब्द्‌ः । भतो होऽति समी-
सीनक्रमणवानति । सुररौकर्मेण मूमावाकरमण तदीयं स्थिरमित्यथः । भत्यो-
अति सततगमनशीखोऽपि । नरोऽ्युपयौरूढाना नेता । अरवाऽतत समीची
नगतिमानक्ि । सिरति स्वेष्मपि युद्धादिकरयषु सेबबोऽसि । वाजी वेगवा
नसि । वृष पूर्छसामधप॑वानति । नुमणा नुभिम॑ननीयोऽसि । पयुनौमाति
स्व्गप्पक इत्येतदेव त प्रि नाम । भत एव बराह्षणे " ययुनौमासीत्पाह्‌ ।
एतद्वा अश्वस्य परिये नामधेयम्‌ › इति । दैदटयस्वमादित्यानां प्रतिमासवर्विनां
द्वादशसैख्यानां पं पनं यद्न्तरिक्षगमनं तदृन्न्वरि्षमनमेहि गच्छ ॥

कल्पः“ अग्रे स्वाह खदिन्राभि्यामिति पृदैहेमान्ुला › इति ॥

प्रस्तु- -

१ च. भी्यप्रः। २ स. श्रद्वा ।

२५६९ श्रीमत्सायणाचारधविरवितभाप्यसमेता- [रपकाण्डे-

( अष्वेवमन््कथनम्‌ }

अग्नये स्वाहेति । अव प्रथमपन्वः स्वाहान्तं उच चतारो मताः
स्वाहाद्षः ॥

कल्पः“ रथकारगृहे वसति्मैवतीह पतिरिति सायमभरस्य चतुषु परस
चसो धृतीजुंहोपि › इति ॥ १२ु-

इह धरतिरिति । इहासिनकषिणपृ्दे पृविषरणं स्यथ मवद । वदर्थ-
मिदं स्ाहुवमसतु । इहासिनदक्षणपृष्ठपादे विधृतिरवरोषेण स्यय॑मतु । इहा-
समिन चरपृ्ठपदि रन्तिः स्थग रमणमस्तु । हइहसमनुततरपूपाद रमतिरःयन्वं
स्थिरं रमणमस्तु ॥

भूरसि भवे षवेति । कसः मूरसि मुषे ला भब्पाप त्वा भविष्यते
सेत्शवमलपुञ्य › इति ।

विश्भयस्वा मूतेमय हति मन्वरेपाठः। हेऽ लं भूरस्यतीतानामनागतानां
वर्तमानानां मावृधिवाऽि । मृशब्तोऽीतमाचषे, मव्यशब्मो वतमानं, मपिष्य-
ष्ठ आगामि, तस्य त्रिविधस्य भेयसः रिद्षपरथं त्वामुूजामि । वथा
विभयो भूतेभ्यः सरवपाणिस्वाषीनलार्थं लामृतृजामि ॥

कलः“ देवा आशप्रछा.इति रलिम्धः परिददाति › इति ॥ प।एसतु-~

देवा आशापाला इति । आशापाला दिक पाठकाः । हे देवा देवमू-
विषारिणो रलाधामरण पिताः शतसतरूपाक; राजपुत्रा मेषाय ज्ञाय पोक्षि-
तमेतमश्चं देवेभ्यो देवार्थं गोपायत रक्षत ॥

इति श्रीम्सायणचायविरकिते माधवीये वेदार्थमकाशे रुष्णयनुवदी -

यौेत्तिरीषसंदितामाप्ये सप्तमकाण्डे प्रथमप्रपाठके
द्रादुबोभ्नुवाकः ॥ १२॥

( अथ एषमाष्ट प्रथमप्रपाठके जयोदशोऽनुवाकः ) ।

आयनाय स्वाहा प्रायणाय स्वाहोद्द्रावाय
स्वाहोव्ुताय स्वाहा भकाराय स्वाहा शताय
सवाहा पलायिताय स्वाहुाऽऽपलांपिताय स्वाहाऽ
बलति स्वाहां परावति स्वाहऽऽयते स्वाहां
भयते स्वाहा सर्वम स्वाह (१ ) ॥

द्क्‌.च. ङ. च. दटेषेण पा `

६)

ॐ

ॐ

.पा०१अन्‌ ०१३-१४] छष्णयसरैदीयतेतिरीयसं हिता 1 २५३९
( अश्वोधमन्तरकथनय्‌ )
( भव॑नायोतराषलौपिताय वदूविशवतिः ) ।
इति एम्णयञुर्ेदीयतै ्तिरीयसंहितायां सप्माके
भथमप्रपाठके चयोदोऽनुवाकः ॥ १३ ॥
( भथ सपमकाण्डे प्रथमभपठके षयोदृकशोऽनुवाकः ) 1
कत्पः-^ आयनाय स्वाहा प्रायणाय स्वहिद्युटबरावान्‌ › इति ॥ पलु
आयनाय स्वाहेति । आभिृष्येनानं गमनं ` यस्यासावायनक्तसा
अश्वा, तसमीलथमिद खाहूतम्‌ । आभिमुरय गमनमेपि दिविधं-मन्दगमनं
ती्गमने च । तथाऽभयंपू्वमन्मेऽमिहितं द्विकीयं परायणमन्तेऽमिषीयते । केचन
धृतां अश्रा गनतुमनिच्छन्स्ताहिताः सन्तः पूर्वपादावुलममन्वि, अन्ये परौ
प्दायुलममन्ति, तदुभयमृदद्रवोदुदवकब्दाभ्पाममिधीयते । कशया घातितेनो-
दूववर्णरथं क्रिपमाणस्य रामदृविशेषश्पानुकरणार्थ दकार इति प्रयुक्तम्‌ । शूक“
तमेतदेव । पूर्वापरपाद्विषयलेन द्वेषाऽभिधानम्‌ । प्रतो वेगेन धावनं प्राय~
नम्‌ ! आमिुख्पेन धावनमप्ापनम्‌ । चतुर्णामपि पादानां सष्टदु्नमनमा
भिरृख्यविषयमावल्गनम्‌ । प्राकमूखलविषयं परावल्गनम्‌ । पूषंमायनपरापणश-
नदाभ्पां पोऽर्थोऽमिहितः सोऽवीतपिषयः । इह त्वापतपपच्छन्दाम्यां वर्तमान
विषयः स एवौऽमिधीयते । अको यथोक्तततदगुणयुकतागाश्राय ततीयं
स्वहा हृतमिदृमसतु । कं बहुना सर्वसमे सर्वपरकारगमनविगेषयुक्तारपीत्यधं-
भिद स्वाहा हृतमःतु । उक्छृषटगमनविषयत्वदेतेषां हेमानामुद्रावा इति
नापपेयम्‌ ॥
इति श्रीमर्सायणाचाय॑विरकते माधवीये वेदाथेपकाो छष्णयनुर्ेरीय-
पैत्तिरीयसंहितामाप्ये सप्तमकाण्डे ५थमप्पाठके
तरथोदृशोऽनुवाकः ॥ १३ ॥
( अथ सत्तमषटके प्रथमप्रपाठके चतुर्दशोऽनुवाकः.) ।
अभ्रे स्वाहा सोमाय स्वां वायवे स्वाहां
मोद्‌।य स्वाह। सवि स्वाह सर॑स्वतये स्वाहे-

२५३४ भीमत्सायणाचायंविरवितमाष्येसमेता- [ऽर्मकाण्डे-
( अम्वेमधमन्तरकथनम्‌ )
श्राय स्वाहा ब्रहस्पतये स्वाहां माय स्वाहा
वरंणाय स्वाहा पर््े स्वाहां ( १ ) ॥
( अग्रे वायवेभां मेदयेन्वाध वरयोषितः )।
इति छृष्णयजुरदीयतैत्तिरीयसंहितायां सप्तमा्टके
प्रथमप्रपाठके चतुर्दशोऽनुवाकः ॥ १४ ॥

( अथ सपमकाण्डे प्रथमप्रपाठके चतुर्दशोऽनुवाकः ) ।
कलमः-“ अरे स्वाहा सोमाय स्वाहेति पृ्रहोमान्‌ › इति ॥ पठस्तु-
अभ्भये स्वाहेति। अगां मोदः पणन्यः। अनुक्तानां पषहेमाङ्गगनां देवानां
संपदां स्वशब्दः ॥
इति श्रीमत्सायणाचायविरपिते माधवीये वेद्थप्राशे रुष्णयजुव-
दीयतैक्िरीयतहिवाभा्ये सप्तमकणण्डे प्रथमपपणठके
चतुरैशोऽनुवाकः ॥ १४॥

(अय सपमा्टक प्रयमप्रपाठके पश्वदशोऽनुवाकः }

पथ्ये स्वाहाऽनरिंक्ाय स्वाहां पवि स्वाहा
पूयौय स्पाहां चन्द्रमसे स्वाहा नक्ष॑त्ेभ्यः स्वाहा
प्राच्य दि स्वाहा दक्षिणाय दिो स्वाहा परत्य
रे स्वाहोदीभ्ये दिरे स्वा होष्वौयै दिरे स्वाहां
दिग्भ्यः स्वाहौऽवान्तरदिशाभ्यः स्वाहा समाभ्यः
स्वाहां रारद्म्यः स्वाहाऽहोरान्नेभ्यः स्वाहांऽधंमा-
सेभ्यः स्वाहा मासतैभयः स्वाहतुभ्यः स्वाहा संवत
राय स्वाहा सवस्मै स्वाहा ( १ ) ॥
( पिमे एषी नक्षतेभ्यः धानय सपैलारिरत्‌ ) ।
इति छृष्णयजवदीयतततरीयसंदितायां सप्तमाष्टके

प्रथमप्रपाठक पञ्चदशोऽनुवाकः ॥ १५ ॥

क

भषा०4अन्‌० १५.१७] छष्णयनुवदीयतैत्तरीयस्हिता । २५६५
४, ( अग्वमेधमन्त्रकथनम्‌ )
( अथ सप्तमङ्ष्डे प्रथमप्रपाठके प्ञदृशोऽनुवाकः ) ।
कल्पः प्थिब्यै सवाह।ऽन्तरिक्षाप सहियेतं हृत्वा › इति ॥
एतमनुवाकं पूषनामकहोमान्तःपापिलेनैव हृतेतयथैः ॥ पाउस्तु-
पृथिव्ये स्वहिति । पाच्पारिरन्दा तिेषृषाविनः । दिक्शमदः सामा-
न्पपाची । सभाशरःतवत्सररब्दाः सौरवान्नक्षत्रविषयाः । सवशब्दोऽनुकत-
काडविषयः ॥
इवि श्रीमर्ापणावार्विरविते माधवीये देदार्थपकारे छृष्णयनु-
वदीयौेततिरीयसहितामाध्ये सप्तमकाण्डे प्रथमप्पाठके
पृशवद्शोऽनुवाकः ॥ १५ ॥
६ 3 ~~~
( अथ सप्तमा्टके प्रथमप्रपाठके षोडशोऽनुवाकः ) ।
अश्रये स्वाहा सोम।य स्वाहा सवित्रे स्वाहां

सरस्वत्यै स्वाहां पष्णे स्वाहा बृहस्पतये स्वाहाऽपां
मोदाय स्वाहा! वायवे स्वाहां मिजाय स्वाहा वरं
णाय स्वाहा सर्वसमे स्वाहां ( १)
( अभये सवि पृष्मेजां मोदाम वापे तरयोविश्शविः )॥
इति छृप्णयञवदीयतै तिशीयकंहितायां सपमा्के
प्रथमप्रपाठके षोडरोऽनुवाकः ॥ १६ ॥

( अथ सप्रमकाण्डे पथमपपढङ षोडशोऽनुवाकः ) ।
कलमः अथ्पे सवाहा सोभाप सहेति पूदीक्षम्‌ ' इवि ॥ प्लु
अनये स्वाहेति । पूहभानुवाक्षदयनुषाको व्यारूपेयः ॥
इषि भीमत्तायणाचा ‡विरविते माधवीये वेदा्ैपङाे रष्णयचुवैदीय-

ेततिशेयसेदितामाष्ये सप्दमकण्डे परथमथपाठके
पोडकोऽनुषाकः ॥ १६ ॥

( अथ समाक प्रथमरपाठक सतिदशषोऽनुवाकः ) ।
पृथिम्ये स्वाहान्तरिक्षाय सवाह दिवे स्वाहाऽ-

२५६६ श्रौमत्सायणाचाय॑पिरचितमाण्यतमेता- [ऽ्मकाण्द
( अन्वमेषमन्त्रकथनम्‌ )

शथे स्वाहा सोमाय स्वाहा पूर्थौय स्वाह चच्ध-

म॑स स्वाहा स्वाहा राजियै स्वहनैवे स्वाहां

साधवे स्वाहां सुक्षित्यै स्वाह शुषे स्वाहाऽपि-

तिनने स्वाहा रोगां स्वाह॑ हिमा स्वाह री

ताय स्वाहंऽऽतपाय स्वा हाऽण्याय स्वाहा सूव्‌- '

गौय स्वाह टीकाय स्वाहा सर्वस्मै स्वाह

(१)1॥ ।

(पृथिभ्या अभवे चुंभलवारिरशत्‌ ) ।

इति छृष्णयञवेवीयतैततिरीयसंहितायां सपमाध्के
प्रथमप्रपाठके सपदशोऽनुवाकः ॥ १७ ॥

(अथ सपमकाण्डे प्रथमप्रपाठके सपदशोऽनुवाकः )
कसः पृथिव्यै साहृऽतरीक्षाय सहिवयेकविदिमीं दीक्षाम्‌ » इति ॥
प्ढसु--
पृथिव्ये स्वाहेति । अवर कजाद्धन्तयः पृथिभ्पदिदोकाः । तथा च
जाहमणम्‌-' हयं वा ऋजुः । अन्तरिक्ष साधु । अते पुकषिपिः ? इति ।
अशितिमशन्धेन पनिवारकमाशितूति पिधीयते । खैः पुण्यकठमूः ।
ठोकश्ब्दः समान्पवाची । अवरातीतक्ये स्वाहा पृथिव्यै खहितयनुवाकै
पूहोमविषवो । तथा च व्रणम्‌: अघे खाहृ। सोमाय सदेति एवहे-
- मीज्नुहोति । पूं एव द्विषं प्रतृन्पमतिकामपि । पृथिव्ये साहाज्वरिकषाय
स्वाहेत्याह । यथायसुरेमैतत्‌ । । इति । उत्तरौ तनुपाको दी्षाविषयो । ततापि
त्राणम्‌ अघे साहा सोमा सहिति पूवर जोति । पृष्व दि
यन्तं भरतृष्यमविक्तामति । पृथिव्यै साहान्नरिक्षाय स्वहियेकिरयिनीं दीक्षां
जुहोति " इति ॥

+ अव्र कलिशविु(्तके ‹ आशितशबदु्वम्‌ › इति, किः
पृशभ्दवम्न्‌ › इति विधत्ते तःप्ामादरिकमिति ज्ञेयम्‌ ।

१, स. 8, तरनव । २ ग च, श्वः ।

४,

प

०अत्‌०१<] = हृष्णयनुपैदीयततिरीयसंहिता 1 २५६५
( अश्वमेषमन्तरकथनम्‌ }
इवि भीमत्सयणाचायंविरविते माधवीये वेदरथैपकारे एष्णयचुरैरीयते-
तिरीयततहितामा्ये सप्तमकाण्डे प्रथमयपादके
सपदशोऽनुवाकः ॥ १७ ॥

( अथ स्तमा्टके प्रथमप्रपठङेऽशदशोऽनुवाङ्ः ) ।
भवो देवानां कम॑णाऽपसरतस्यं पथ्याऽसि वस

भिरदवेभिंदवत॑या गायत्रेण त्वा छन्दा युनभ्मि
वसन्तेन स्वतैनां हविष दीक्षयामि रद्रेभिरदवेभिद
बता ्टमेन तवा छदना गनभ्मि भीपनेण॑ त~
रैना हविषा वीक्षयाम्यदित्यधिदेभिरवत॑या ज(-
गतेन त्वा छन्द॑सा यृनम्मि वुपाभिस्तना हविष
दक्षियामे विच्ेमिदवेभिर्देवतयाऽपनु्टमेन ला
छन्द॑सा प॒नन्मि ( १ ). ररद्‌। वतना हविषां
दीक्षयाम्पङ्गिरोभिदेभिरवत॑या पाङ्क्तेन ला छ.
सो युनम्मि देमनतशिषिराभ्य वतना! हवि
दीक्षयाम्पाऽहंदुक्षाम॑रहगृतस्य परती गायत्ेण
छन्दा बरह्मणा चत॑ सत्यैऽधार सतयमतैऽपाम्‌ ।
महीप पु पत्म।णमिह धतिः स्वाहेह विरतिः
स्वाहेह रन्तिः स्वदिह रम॑तिः स्वाह (२ )॥ `
( आभृष्न ला छन्॑सा पुनन्मेक्नशार्च ) ।
इति छृम्णयजु्ेदीयतैतिरीयस हिताया स्तमाटके
प्रथमप्रपाठकेऽष्ाद्रोऽनवाकः ॥ १८ ॥

( अथ सममकाण्डे परथमपपाठफोऽटदृरोऽनृषाकः ) ।
करप: मृषो देवानां कमंणेत्युुदीक्षामिः रृष्णाजिनमारादृन्तमभिषनर-
भते › हति ॥ तत्र पथममन्माह- ~
१९८

२५६८ शीमत्सायणाचायेविरचितमाग्यसमेता- [जसधमण्दै-
( अश्वमेधमन्त्रकथनम्‌ )

भुवो देवानामिति । हे दीक्षे लं देवानां संबन्धिना कणतंस्प यज्ञस्य
संबन्धिनाअसा व्य पारेण मुवो युक्ता मव । ल पथ्याऽक्ति देवानां यज्ञस्य च
हिवाथक्ते । अहं वसुमिवेपिषरुेजञदवदवतय। दीक्षाभिमानिन्या गौरेण
च्छन्दसा च तवां युनडि तां युक्तं क्रोमि । वथा वसन्तनतुना सरहितोऽटं
लां हविषा दीक्षयामि रंस्ट्वां करोमि ॥

अथोत्तरांथतुरो मन्ानाह-

सतरेमर्ैवेभिरिति । एवष चु्वपि भन्तेषु मुवो देवाना मित्यादिमागमनु-
पर्य पूषैव्व्यास्मैषम्‌ ॥ अथ पहठमन्वाह्‌-

आहं दीक्षामिति । अह यजमान गपतरेण छना ब्रहणा छन्दो-
रहितेन म्तेण चानुगतः सनृपस्य पृरतनी' यज्ञस्य पार्यिदीं दक्षां नियम-
विशेषह्पामारुहमाषृटोऽति । मदीवमतं त्तमे स्वाप्रवामि सत्यमप्यते स्थाप
यापि । विन्यभानं वस्तुतत्तमृमम्‌ । उच्यमानं वस्तुत सत्यम्‌ । अहं सद्‌
मनत वस्तुव विचारं पक्वा । वाचापि वसतुतखमुचायं च्य
वचं चिन्तयाीतप्ैः ॥

अथ समाहमपोर्मतरयोः मरतीके द्दयति-

महीमू यिति । महीमू पु पातरितपेको मनः| सूव्रभणं प्रधर्ष धामि
त्ते मनवः । तौ च परौ ¶ैषानरो न ऊतवेलनुषके व्पास्परती ॥

करः सां पतिषु हमान रजन्यो वीणागाथी गायति › इति ॥

वनेवान्तिमनानाह-

इह धृतिरिति । तचतुय पद्भपासपेषम्‌ ॥

इषि श्रीमत्सायणादा्यषिरे म्पि वेदांमकारे रष्णयज-

दीपे चतरीयतेहिवामाप्ये सममकाण्टे प्रथभपराउकेऽ-
षाद गोऽनुवाकः ॥ १८ ॥

( अयं सतना प्रथाप्रपाठक एकोनविं्ीनुवाकः ) 1

ईकारायस्वादछताय स्वाहा करदे स्वाहाऽ-
वकन्द॑ते स्वाहा प्रोथते स्वाहे। प्पो्॑ते स्वाहा
गन्धाय स्वाहां ब्राताय्‌ स्वाह प्राणाय्‌ स्वाहा

रै

भप ११अब्‌ ०१९] छष्णयनुैदीयतेत्तिरीयसंदिता ।

( अश्वमेधमन्त्रकथनपर }
व्यानाय स्वाहाऽपानाय स्वाहा संदुयिमौनाय स्वाहा
संदिताय स्वाह विचुत्यमांनाय स्वाहा विचचाय
स्वाह। प्हायिप्प्मांणाय स्वाहा पलायिताय
स्वाहे।परःस्यते स्वाहोष॑रताय स्वाहां निवेक्ष्यते
स्वाहां निषिरामानाय स्वाहा निवाय स्वाहां
निपत्स्यते स्वाहौ निषी्ूते स्वाहा निष॑ण्णांय
स्वाह ( १ ) आसिष्यते स्वाहाऽऽपीनायं
स्वाषंऽऽसिताय स्वाह निपरस्यते स्वाद्‌ निप-
द्॑मानाय स्वाहा निपन्नाय स्वाहां शापिष्यते
स्वाहा शयानाय स्वाह शायित।य स्वाहा संमी-
छिष्यते स्वाहां संमीलति स्वाहा संमीठिताय स्वाहा
स्वर्यते स्वाह स्वपते स्थाहां सुप्ताय स्वाहां प्रभो-
तस्यते स्वाहां परबुध्य॑मानाय स्वाहा परवद्धाय स्वाहां
जागरिष्यते स्वाहा जाते स्वाहां नागरिताय
स्वाहा इश्रूषभाणाय स्वाह जुष्वते स्वाहां शृताय
स्वाह वीक्ष्यते स्वाह ( २ ) वीक्षपाणाय
स्वाहा वीशचिताय स्वाहा सर्ह। स्यते स्वाहां संजि-
हानाय स्वाहोभ्निहौनाय स्वाह विव्ये स्वाहां
विवर्तमानाय स्वह विवृत्ताय स्वाहोत्थास्यते
स्वाहोतिष्ठते स्वाहोस्थिताय स्वाहां विधविष्यते
स्वाहां विप्रनवानाय स्वाहा विधतायं स्वाहो-
त्करस्यते स्वाहोत्कराभते स्वाहोत्कान्ताय स्वाहां
चल्कभिष्यते स्वाहा चङ्कम्यमांणाय स्वाह
चक्कामिताय स्वाहां कण्डूथिष्यते स्वाह। कण्डूय-

३५६१

२५४१ भ्रौमसायणाचायविरचितमाष्यसमेता- , [ऽहषमकाण्डे=
( अश्वोधमन््रकथनम्‌ )

मौनाय स्वाहां कण्डूयिताय स्वाहा निकषिष्यते
स्वाहौ निकष॑माणाय स्वाहा निक॑षिताय स्वाहा
यदाक्ते तस्मै स्वाहा यपिव॑ति तस्मै स्वाहा .यन्मे-
हति तस्म स्वाहा यच्छकत्करोति तस्मे स्वाहा
तंस स्वाहा प्रजाभ्यः स्वाहां प्रजन॑न।य स्वाहा
स्ेसमै स्वाहा (३) ॥

( निषण्णाय स्वाहा वीक्ष्यते खाह। निकष॑माणाय

४ स्वाह स्विर्यपिथि )

इति हृम्णयलर्ेदीयतेत्िरीयसंहितायां सप्माके

प्रथमप्रपाठक एकोनविंशोऽनुवाकः ॥ १९ ॥

( अथ सप्तमकाण्डे प्रथमपपाढक एकोनविदाऽनुवाकः ) ।

कसः“ ईकाराय स्वाहरुताय स्वहितपशवरितानि › इति ॥ पादस्तु-

ईकाराय स्वाहेति । साधं दृष्ट्वा यातुं यो( यँ ) मन्दशन्दे करोषि
तदनृकरणं तदीमित्यनेनोच्यते ! स च शब्दो वर्मान ईकारः। अतीवस्वींरूवः।
वडवां दृवेचेषेपेणोतताहजनितं कदनम्‌ । विरोधिनपधं द्वा कोषेनोभ्चे-
वौपणपवकनदनम्‌ । गनकाठे नासपूटपोः धातशबदः पोथनम्‌ । स एवानुष-
तेमानः पपोधनम्‌ । तृणमक्षणे वा धासशब्दः परमोथनम्‌ । अश्ान्तराप्राणं
गन्धः । स एवा्तीयो स्यातः । भराणपानव्याना ऊषवौषोमध्पवृत्तयः । संदीय-
मानो वध्यमानः । संदितो बद्धः । विचत्यमानो मुच्यमानः । विचृत्तो मुक्तः ।
पायितुम्यतः पटामिष्यमाणः । निवंवितपटायनः पटायितः । ठायनप्रि*
त्याग उपरमः । स च मारी भूतश्च | ाठप्रवेशो निवेशनम्‌ । वच्च मापि
वर्तमानमतीतं चेति त्रिषिधम्‌ । परदिश्य शायां स्थििर्गिषदनम्‌ । तदपि पूर्व
यिषिधम्‌ । एतच वैविध्यं सरवन दष्टव्पम्‌ । णम पादसंकोच आसनम्‌ ।
पस्य मूमरसर्शो निपतनम्‌ । पाद्पसारणं शयनम्‌ । चक्चषोर्गगीनं समी-
ङनम्‌ । स्वपौ निदा । वतरित्यागः प्रबोधः । बास्ावञकन जागरणम्‌ ।

१. च्‌. ति! स््ादम्बु दृष्टवा पाह" ।

|.

ॐ

पष ° +अपु ०२०] छृष्णयज्वेदीयतैत्तिरीयसं हिता । २५५१
¢ 3 ( अष्वःषमन्त्रदथनम्‌ )
अश्रपाठकानामृष्यपनशबदरानुत्तवानं भवणम्‌ । तुणस।यान्वेषणं वीक्षणम्‌ ।
शाखाया बहिर्निग॑मनं सेहानम्‌ । निर्गत्य भूभौ विदुण्डने पिवत्‌ । वदनन्तर्‌-
मू स्थितिरुत्थानम्‌ । उत्थितस्य पूद्िमपनेतुं शरीर बानं विधूननम्‌ । पाद्‌
स्योलमनमुत्कमणम्‌ । मन्दृगमृनं चक्षणम्‌ । दन्तपङ्किभ्पां पृष्ठमगे दशनं
कण्डूयनम्‌ । कृडधल्तम्भादौ शरीरव्षणे निंकषणम्‌ । अदनाद्यः प्रसिदाः ।
परजा अश्वस्पपत्यानि । प्रजनने तदुखादनम्‌ । सर्वशबदरेनाव रिषटान्पश्रषरि-
तानि सेगृहन्ते ॥

इति श्रीमत्सायणाचायंविरिते माधवीये वेदार्थप्रकारे छष्णयरवदीष-
शेत्तिरेयसहिताभाप्ये सपमकाण्े प्रथपपषाठक
एकोनविंशोऽनुवाकः ॥ १९ ॥

( अथ सप्तमा प्रथमप्रपाठके विशोऽलुवाकः ) ।
अपरये स्वाहौ वायवे स्वाहा सयौय स्वाहर्त-
म॑स्प्रतस्यतं म॑सि स्यम॑सि सत्यस्य॑ सत्यम॑सपृत-
स्य पर्या असि देवाना छायाऽप्तैस्य नाम त-
सत्यं यस्वं प्रजाप॑तिरस्याधे यद॑स्मिन्वाजिंनीव
शमः स्पर्धन्ते दिवः सूर्येण विहोऽपो बृंणानः
प॑वते कव्यन्पञ्चं न गोपो ह्यः परभा ८१) ॥
( जथ बूयेऽटाच॑लवारि शत्‌ )॥
इति ृष्णयनुरवेदीयतैत्तिरीयसंहितायां पपतमा्के
प्रथमप्रपाठके विंशोऽनुवाकः ॥ २०॥

पजन॑ने भरावःसवने वे ब॑सवादिनः स ताङ्गिरपं आगो पै सोमो षे
संहसतस्पाभि्मदमिः सेवत्परो देवस्य॑॑विभूरायनापाग
त पृथिम्पा भमर पृथिव्ये भुवं ईकाराया्रये वायवे
विर्वाः ॥ २० ॥

^

१५४१९ = श्रीमरसोयंणचायंविरापितमा्यसमेता-- - [०पपमकण्डे-
( अ्वमेधमसत्कथनम्‌ ) 1
परणमनमङ्खिसः सोमो पै पपगृहातिं वि्वक्षिः : ~
माण द्िप्॑ाशत्‌ ॥ ५२॥
हरिः ॐ।
इति छष्णयञर्वदीयतेसिरीयसंहितायां सप्तमा्के
प्रथमः प्रपाठकः ॥ १ ॥
( भथ स्मकाण्डे पथमप्रपाढके विंशोऽनुवाकः )
कर्प; अग्ने खाहा वाये खहिषयेतं ह्वा › इति ॥
एतसिपिनुषाके ओन्पन्वनाह- ^
अन्नपे स्पाहेति । अथ चतु्थप्रयममस्रावाह-
ऋतमसीति हेऽ त्वमृतं यन्मानसतं सत्यं तदति । यागरहितानां पृ
षाणां यष्ं तस्याप्यु्मे तवमृपं सत्यमसि । तव यगस्ाधनव्वोत्‌ । एवं सत्य
व्पमपि वच वि )कदिषयतेन व्या्येयम्‌ ॥ भथ पषटमन्वमाह-
ऋतस्य पन्था इति । कतस्य वज्गस्य पन्था मर्गोऽपसि । तदृारेण हि
यागो निवत्ते । तथा देवानां छायाऽत्ति । यथा षपैकाडे वृक्षस्य छापा
सुलपदा तथा त्वं रखपदोऽरे । अत एव त्वममृतस्य नामासि । देवाहि
तदीयं हविः" पौूषमित्यव सौ दुर्वन्ति । ` त्वं पजापृिक्पोऽकीति यत्तस्य ङ,
नात्र श्िदुपचारोऽस्ि। प्रजापतेरेव हि त्वदाकरेण निष्पनम्‌ ॥
अथ सप्तममध्ममाह-
अधि यदस्मिन्निति । ययस्माक्रारणाद्राजन्यस्मिमभरे गुमः शोभनो
गुणसषोऽधीव देवेभपोऽप्धाधिक इव दृश्यते तस्मत्कारणादिवः सेबन्धिनो विशो
मदूगणाः सूर्येण ` ृषंसमानेनाधेन सार्धं सरधन्ते वयं गुणाधिका अधो न
युणाषिक हेव सरथा कृषन्ति । -ताशोऽयपशवः । फंचायमपो वणान इई
कृं पवतंपितुभिच्छन्पवेते विं पुनाति । तत्र दृष्ान्वः-कव्पनद्रं न । पथा
यागेषु सतुतिमिच्छन्दवः पद वृणोति वथाऽयमधः कैदं वृणीते । देवो हि
ननाविधाभिः सतृतिमिः स्तूयमानः पृदापं हविरतिपरीविपूरकमिच्छवि । एव~ }
मशोऽप्यनकैहमिःः सावकैवनेश्. परित्टः क समाप्थितुभिच्छीतय्थः ।
कीोऽः) गोपा शिग्पृजमानानां -रक्षकः । इयः कम॑दाराऽहेतुः ।

भप. १अत्‌ ०२०} छष्णयजुरवदीयतीत्तिरीयसंदितां । ९५४३
( अभ्वोथमन््कथनम्‌ )
ॐ पृरितमा परिः सवमोकारौ गनं समथः । पतैः सभभियेहमो बौधायने-
नापि दशितः“ सामिवाणि जहोत्यप्नये स्वाह। वायवे स्वाहेति सप › इति ॥
अव विनियोगपतप्रहः-
उच्यन्ते नुवाकाथीः सप्तप्ा्यपपारफे ।
अभिष्टोमविषिस्त्वाये द्वितीये स्तोपरस्तवः ॥
सरवस्तोमलृवीपे स्पाच्वतुरभे तु द्विरावफः ।
निरा; पञ५ षे स्युः सहसतमीगकाः ॥
होमाद्याः स्वे दानं चतूरषोऽपरिमौश्छमे ।
द्वितीयो नवमे ५७बरातरो दशम ईरितः ॥
अत ऊर्धं वधमेमभन्त्राणां विनियोजनम्‌ |
उन्पते रशनां देव गृहीसा ममयेदिमाम्‌ ॥
अभिपेत्यशपाचध्य( श बध्नीयात्‌ परयो मना देसि ।
विभूः कर्णै वाचपीत अप्पे पूषंहेपकान्‌ ॥
पह प जुह्वतु भूरसीत्यतः ।
अश्मुलुजते देषा रलिभ्पोऽवं प्रषच्छति ॥
अनुवाक दर दोऽ्िनन्वर ददश बणिताः |
अयनोदुव्रावहोपस्तु तत्र मन्वसथोदृश ॥
अधये पूहेमाः प्या एकाद स्मूनाः ।
॥ पृथिष्पा इति ते हैषा मन्त अत्रैकवंशतिः ॥
अपे पएृव॑दक्षा्ां हेषा एकाङ्क स्मृताः ।
पृथी(धीकयवरि तथा होमा द्ापिंशतिचदीरतिः ॥
भुव शएतयुुदीकषस्पमनेभ पाविरोहणे ।
मन्वपेद्टमिः पत्सु जुहथा दिह परवत्‌ ॥
अदश नुवाकेऽसिमन्ा दवादश वरिवाः ।
ईपशवचरिीरहेमाशवतुरधीतिरीशाः ॥
क्पे सप्तमि्नििपः सावित्र ईरितः
हवि घ्ीषरामण चाविरकिते मापवीये वेद ैमकशि छभ्ययनुरैरीय-
पैतिदीयं हितामाप्ये सप्तमकाण्डे प्रथमपप्णके
विंशोऽनुवाकः ॥ २० ॥

२५४४ श्रौमत्सायणाचायविरदितमाप्यमेता- [ऽतपमकाण्डे-
(पत्रकथनम्‌ )
वेदार्थस्य प्रकादोन तमो हर्द निवारयन्‌ ।
पुमथीश्रतुरो देयाद्वियातीथंमहेश्रः ॥
इति श्रीयद्िधपीर्थमहेधरापरावतारस्य भरीमद्राजाधिराजपसेध्रस्य
शरवीरवुक्कमहाराजस्याऽसापरिपारकेन माधवाचरविण विर-
विते वेदार्थ रष्णयदुर्वदीयौेचिशीयसेहिवामाष्ये
सप्तमकाण्डे परथमः प्रपाठकः ॥ १ ॥

( अथ सप्तमा्के द्वितीयः प्रपाठकः )

६,

तन प्रथमोऽनुनाकः ।
नु .4+

हरिः ॐ ।

साध्या वै देवाः स्वर्गकामा एत षडानम॑पर्य-
न्तमाऽदरन्तेनायजन्त ततो वे ते दुवर्ण लोकभा
यन्य एवं विदा सैः पद्रात्रमासते सवर्गमेव ठोकं
य॑न्ति देवस वै ष॑टरजः प्रत्यक्षः देतानिं पृष्ठानि
य एवं विद्वारसः पदूजमारसते साक्षादेव देव्ता
अभ्यारोहन्ति पाजो भ॑वति षड्वा क्रतवः ॐ
पदटृष्ठानिं ( १ ) पषरवनन्वारोहन्ट्यतुभिः संव-
स्रं ते सैवत्सर एव प्रतिं तिष्ठनि वृहद्रथेतराभ्या'
यन्तीयं वाव रैथंतरमसौ वृहाभ्यामेव यनयथों
अनयोरेव प्रति किषन्येते वै यक्स्यसप्ताय॑नी
सती ताभ्यामेव ह॑ लोकं य॑नि बिवमिधमो
भति तेज॑ एवां रुन्धते पशचदरो म॑यतीन्द्ियमे-
बाव॑ रुन्धते सदृशः (२) भत्यन्ाथस्पा॑र- + ॐ
द्या अयो प्रेव तेन जायन्त एकविरो मवति |

षी ४९अद्‌०६ 1 छष्णयजुवैदीयतेतिरीयसंदिता ।
( परा्रकथनम्‌ )

३१९

भरतिित्या अथो रुचमेबाऽऽमन्दते अणवो
भ॑वति विजित्य जयकचि्टो मंषति प्रतिष्ठिते
सदोहविर्धानिन एतेन षद्रानेणं यजेरन्नाश्व॑त्थी
हविर्धानं चाऽऽ्ीष्रं च भवतस्तद्धि सुवग्यं
चक्रीव॑ती भवतः सुवर्गस्य लोकस्य सम्॑या उद्‌
स॑लवुध्नो यूपो भवति प्रतिंष्ित्ये प्रां यान्ति
प्राव दि संवगः (३) लोकः सरस्वत्या
यान्तयेष धै दैवयानः पन्थास्तमेवान्वारोहम्-
कोरन्तो यानयवरतिमेवाग्पस्मिन््रतिषञ्ज्यं प्रतिष्ठं
म॑च्छन्ति यदा दं शातं कृरवनयथकंमुत्वानैर
इातायुः पुरुषः इतेन्धिय आष्यवेद्धिये प्रतिं
तिष्टन्ति यदा श॒त£ सह॑ कुषैन्तयथैकंपृत्थानं £
सहंमितो वा अतौ लोकमव लोकमि
ज॑यन्ति युदैषौ प्रमीयेत यदा वा जीयेरनथैवं -
मुल्थानं तदि तीरथष्र (४)॥

( पृष्ानि सप्तदशः सुवर्गो ज॑पन्ति प्रैक।६१ ¶ )।

इति रृष्णयनुरवदीयतैत्तिरी संहितायां सप्तपाष्टके '

द्वितीयप्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥
. ( अथ सप्तमङण्डे द्विवीपः प्रपाक )
( तत्र प्रथमाजनुवक्रः )।
क्य निःशसितं वेदा ये वेदेभ्धोभसषिलं जगत्‌ ।
निमे तमहं वन्दे वि्यातीर्थमहेधरम्‌ ॥
अहीनः प्रात्रान्ताः प्रथमे समुदीसिि।ः ।
पवा दवितीपेऽय वह्पनेऽसन्पपादके ॥

२५५५

४५९६: श्रीमत्सायणाचौयिरावितमाप्यसमेता- (७घमकणडे-
( पद्धतरकथनषु )
वत्र भरथोेऽतुषके पानं विधत्ते ~
साश्वा वा इति । साध्यशब्दो देवगणविरोषवाची । अत्र स्वैव दशनं
शास्लीयनिश्चयः। आहरणं सामीपाद्नम्‌ । यजनमनुष्ठानम्‌ । यद्यप्ययं
पृदामोऽहानतायजि चोदन येयस्तथासप्यत केषासिततारसवतसत्रधर्माणां स~
द्धावपमिमेत्य विदं भतत इत्य सिचोदनया पिहितः । वे च ष्मा आशरत्थी
हविधानं वेत्यादिना वशषयनते ॥
एतमेव सत्रलोपचरपभपरय प्रशंसति ~
देवसरजं वा इति । देवानां सवरवलियतवा दं देवसवम्‌ । वदेव सवव
खिल्वं सष्टी किपते-तवल्मै दशहि पः पृष्टयः पडहृस्तसिमन्पद्मु दिनेषु
सानि पृषटसतोत्ाणि- रथतरृहैदूपरान साक्वरीववास्यैः सामर्भिनिप्ाद्यानि
एतान्यत्रापि षट दिषु कमेण पतक्षमुषरभ्यनतो प्म; तस्मदिवानां स~
वतयिपतवमुिम्‌ । एं देवपरयतं विदिता ठानेन बहुकाषव्पवधानमन्तरेभैष
देवताः प्रामोति ॥ >
अत्राहगंता षटहह्यां परशसति- `
पटो भवतीति । कपवो वथा पद्तख्पाका एवे पृष्ठान्यपि टुपस्या-
का | अतः पृकत्ारा तवस्तरं प्राप्य व्र परतितिष्ठन्ति ॥
एतेषु षट्‌ होतेषु परथमदविवीपयेरहृनोरनुषेषे रथंतरनृ्टे-ये सोत्र
ते पिरेषेण प्ररसति- य †
` बहदरथतराभ्यामिति । ब्दशासपोक एवात्र वृहच्छम्स्य पूर्वनिषतिः।
अनुष्ठानं तु रथैतरसयैव प्रथमम्‌ । यन्ति स्तोमनृदिषेयुियर्थः । जनयोः
साम्नोर्ञोकदेहमलाहोक।म्यामेवं वद्नृष्ठितै मेवति । अपि चानषटवारो शो
` कृयोदैपौः भविप्नतेव । पिते समिन यज्ञधयाञजैमेन समाभिमापकौ
मरगावतसताम्पमिम सं भ्प्नुवनि ॥
अथ पटूतल्याकन्यहू(न चोदकथाप। १ विसं दुष्त
जिवृदृचि्ोम इति । निवराद्यः शलदा; प कथ्वरावनुषाक्‌ ईवान।पि
ध्याल्येया२७। तज सजधम्‌पिदेशामत्नि बहुपजमानकतवमियमभव दकव चनेन
निर्देशः । ईह्‌ त्‌ तनिपभसद्धवदहपदोन निशः । पपिरे पृष्टयपइहे
तरिवृरधिठोभो रथवरसामा पथमः । पचः उक्थ्यो वहृत्तामा द्िवीषः ।
“7 रच्‌ तम) ९ स मा वप । ल. च. च रिषः ।

प्रा अनु ०१) छष्णयजुर्वेदीयतेत्तिरीयसंहिता 1 २५४०

( पद्ात्रकथनप्र }
सप्तदरा उक्थो पैच्मतामा तृतीयः । एकशः पे।डशी वैरानतामा अतुः ]
त्रिणव उक्थ्यः दाकपरसामा पमः । वरयल्तिश उक्थ्पो रेवतसापा पृष्ठः |
तदिदं दादशाहान्तगंवस्य पषठयपेदषस्य स्वरूपम्‌ । तद्िति्वद्षापि वधाव

, ध्येवाहानि व्रटव्यानि ॥

अथ सारस्वतसत्रधर्माननुवाकसमाप्तिपयंन्तमतिरिरिकचस्ताषदेकं धरम विधते

सदोहविरिति । ये यजमानाः सदोहविर्ानाम्पां मण्डषाम्पां युक्ताः
पति प्रवतन्ते तेषां हषिर्धानमास्ीधं वेति मण्डपदरषम(शत्थी भवतोऽपायका-
निमिते उभे करये । तराधत्थकष्टं स्वगंसाधनम्‌ ।। धमीन्तरं विधत्ते

चक्रौवती इति । पथा रथस्य शकटस्य.वा चक्रं तथा वक्रं पोरा
ध्रहिधानभण्डपयोस्ते चक्रोवती । अयमरधः-चंकपोरक्षं प्कषप्प दाकटाकारं
षृतवा तस्पोपरि फठकान्पःस्तोपि तेषामूपरि मूमामिष मण्डपे: तिमात्पमिति ॥
हश च स्वग धाण्ये भवति } रथेनेव वक्रपृकतेन मण्डपेन गर्‌ शकंपतात्‌ ॥

धमान्तरं विधत्त

उक्खलति । पथा का्ठमपस्मोटूखरस्य पूरपति्थूटं समतलं भवति
तथा युपमूरं करतभ्यम्‌ । एतच्च यथ ५ब पूरे नीयते ततर तत्र भूमौ छननमन-
रेणैव प्रविषठपनाथम्‌ ॥ धमन्तरं विधते-

भरा. यान्तीति । चकयुकामीप्य दिभिः सह पर्मृष्ा गण्छेयुः। सगे
दोकस्य प्राग्यतितवेन पतिभ्मनाव्‌ । एतश्चोक्तं सूत्रकारेण“ वसिभन्तस्थिते*
श्वय; शमां प्राचः पस्यति सयत्र निपतति तदवाप्यं सिनपदूशरशतं पराचः
परकेमात्पक्रामति तदह्ननीयः, वकरीवरन्ति सदोहविधीनान्पाद्ीषे चाडधरत्पी
हविर्धानमाश्रीभं चोटूरयुष्नो युप. पष्येदुपोप्त एषु -नोप्रवानबनन्वि ९
इति । एकति्हनि समाप्ते सति परः; पावः राम्यक्ञपमत्तं गत्वा वतराहर्‌+
सैरमनष्ठाय तस्मिनपि "समाप्ते वतः परुदपि तथेयर्थः ॥ ५
२, बमान्तरं विधते“, „८ `+ = नि

सरस्वत्येकति । या सरखत्यारुप्ा तदी वषा सहे वतर" पविदिनं गभ्ते,
युः । शष, सरश्वतीतीरगतो मे देवयानो दे्हपुःपयिव कमोशवच्ेव्‌ आन्त
वन्ति ॥ धरमान्वरं विधत्ते-- „^ ५३१ ५१

आकरोत्‌ इति । उत्सहातिशयें किया; इव्दतमो प्वमिराक्रोर

क, च, ड, मीयते । २ च, न्तमनु* । ३ स. नुव त" ॥ गी

९५१९ भ्रीमत्सायणा वार्यविरपितमा्यसमेता- [७ सपमकाण्डे-
( सतशतरकथनम्‌ )
श्तं कर्वनो गच्छेपुः । धनसंकोचभन्तरेण जवनं वर्विः । त्रैपरीचेन दरि
मवा; । अवृ्तिरवविः । वां चर्षिन्पतिमिनैरिणि प्रतिप पतिष्ठित-
खेन चयुतं कृता स्वयं धनसंपाँ प्रतिष्टां गच्छन्वि ॥
एवमनुतिषठतः काडावधिल्पं धर्मान्तरं विधते-
यदा दृहा रातमिति । एकेन वृषमेण सिवा दश गावो पावि का-
देभत्यभरवेन गवां शतं संपादयन्ति त वन्तं कारं पौनःपनयेनानृषटाप तद्नुष्ठा-
नादुत्यानं कत्यमनषठानं समापयेदिवर्थः । सोऽयमेकः समाप्तिकाठः । गोदते
सति पुरुषस्य श्वसंत्सरायषटवाना$शतकरचरेण॒शतेवियलद( च।55 )
-युषीन्द्िये च प्रतितिष्ठनि ॥
काडावपौ पक्षान्तरं विधत्ते-
यदा शतमिति । शतं गवो पदा पूषत्सहसं संपाद्षन्ि सोऽपमेक
उत्थानकारः । न चावीवपक्षेण सांकर्यं शद्कमीयम्‌ । परसवषित्येण न्यूना
विककाठततेमवात्‌ । गवां सहससपतौ सत्यां सहसतंख्वाकैोग्पनतिः समृदः
स्व्गः पाप्यो भवति|
कारवधवेवपरं पकषद्रये विषते
यदैषामिति । एषां यजमानानां मध्ये कियद प्रीयेत, सोऽपमेक
उत्यानकः । यद वा राटक्षोमादिना शवुभिरेवे यजमान निवा अपहत
सव॑स। भवन्वि, सोऽपमेक उत्थानकाठः । उक्विधं यदुत्थानं ततीय परि-
भ्यक्तारकम्‌ । तस्मातसर्यनवं टत आवरवनीयः ॥
इति श्रीमलतायणाचायैविरपिते माधवीये वेदाथमकारे रष्णवनुरयदीय-
पनिरीपरतीहितामाष्ये सपमकाण्डे दितीयपपाढके
पथमोऽनुवाक; ॥ १ ॥
( अथ सतमाष्टके दवितीयप्रषाठके दितीयोऽनुवाकः »)
कुसुरुषिन्दं ओदौलिरफामयत पडमागेस्या-

मिति स एतः संपराज्माऽरतेनौयजत तेन वै स
यावन्तो थरा्याः पृरवस्तानवांरुन्ध॒यं एवं वि-
दान्सपराेण यज॑ते यवन्त एव भम्याः पञ-

#ै

ॐ

मपां २अन्‌ ०९] ह्णययुेदीयतैत्तिरीयसंहिता ।
( सप्तरात्रकथनप्‌ )

वस्तानेवायं रुन्धे सपरा्रो मंवाति सप्त भ्राम्याः
पशवः सप्ताऽऽरण्याः सप्त छन्दा धस्यमयस्यावं
रुदृध्ये तरिवृदीन्टोभो भवति तेजः ८ १) एवाव
रुन्धे पश्वो भंवतीन्द्ियमेवावं रुन्धे सप्तद्रो
भवर्यज्नायस्यावंरुद्ध्या अथो प्रेव तेनं जायत
एकाषिध्डा भवतिं प्रतिष्ठित्या अथो रुचमवाऽ$-
त्मन्धत्ते चिणवो भवति विजित्य पश्चविः्टोऽ-
भिष्टोणो भवति परजापतिरापतय महावतवानक्नायय-
स्यावरुदधये विश्वजित्पवंपषठोऽतिरा्ो भ॑वति सवे
स्याभिभिरये यमत पूरवष्वहैःस॒ पृ्ठन्पपयुः
्रत्यकष॑म्‌ (२ ) विश्वजिति यथा दग्धामपसीदंतये
व.4 तममहंः स्यानेकंरात्रश्चन स्यांद्बृहद्रथतरे
प्वेषवहः सूपं यन्तीयं वाव रंथंतरमसो वृहदाभ्या-
मेव न यन्त्यथों अनयेरिव प्रति तिषटम्ति यख
त्यक्षं विश्वजिति .पष्ठान्युपयन्ति यथा प्रत्त दहे
तादृगेव तत्‌ (६) ॥

इति छृष्णयनुेदीयतेत्तिरीयपेहितायां सप्मा्टके
द्वितीयप्रपाठके द्वितीयोऽनुवाकः ॥ २ ॥

(अथ सपरमकाण्डे दवितीयप्रपाढ द्वितीयोऽनुवाकः ) ।

प्रथेमेऽनुवाके षटू ोऽपिहिवः। अथं द्वितीये सप्तरा्रोऽभिषीयते ॥

तमि विषते

कु्ठरुबिन्द्‌ इति । कसुरविन्दो नादः । त चोह़लकस्य पुत्रः । पशु
मन्वहुपयुकतः । गोछागाशाविपुरुषगदमोषः सप्व भ्ाम्पाः ॥

२५४९.

५५ ` श्रीमतसायणाचापिरवितमाप्यसमेता- [तकण '

( सपतरत्रकथनम्‌ )

अथाहःख्या पदसति-

सप्तरा्ो भवतीति । याम्या उक्ताः] दिचुरशापदपकषिमरीरपहस्ति-
भकटनादेयाः सप्ताऽण्याः । गायतपृष्णिगनुषटहतीपङ्कविषटव्जगत्य इति
स्त च्छन्दांसि । उपयप्य पृदासगूहस्य च्छन्दसः समूहस्य च ॥

अथाहविदेषान्विधत्ते-

चिश्ादिति । यथासभवं प्वरातरपदातवत् व्याख्यथम्‌ । शोकेन पुरस्ता ,
तषदसः स्तृवन्तयनृशचोकेन पश्चादित्यादयो महावरतधम।; । तदधम महाव्रत
वत्वम्‌ ॥ अत्र कतिदिशेषं विधत्ते

यत्प्त्यक्षामिति । सषमादहनः -वाण्यहानि यानि सन्त तेषहःस रथं
हरवहदरूपवराजरीक्वररवतान पृष्ठानि यदि पतयक्षुमयुः, अविष्टतानि तथेव
प्रयुष्यन् इत्यथः । तथा साते सवष इत विधानादव्वजित्यापि स्तेऽ
प्लक्षमविरुतं यथा भव॑ति तथा पषठस्तावाणि पयोक्व्यानि । एममुमयवापि'
( बि }छतप्योमे सति यथः ठेके सरु गा पुनरपि दीम प्रान्तः परुष
उपासोदत्येवमिदूमं सप्तममहः स्यात्‌ । तथा सत्ये विशवजिदूदुग्धगोषनिः-
सारत्वेन केभिदकरात्रपागेऽपि न भवेत्‌, सप्वराव्रपागान्तभीवोऽर त समवतीति
किमु वक्तव्यम्‌ । तसाद धाितः सारतवाय वैरूपादीनि परषठान्यवस्याप्य पूर्वेषु
पट्स्वहःम वृहदथेवेरे ऽमे एव पष पर्यायेणाऽवरतनोये । इयं ववित्यादि एवं
वत्‌ । पूर्वानुवाके मिषेधकस्य नकारस्पामावाद्भ्यमिव -यन्तीत्यतर छोक़ाम्णपनु-
छान निवतयन्तीति व्याख्याचम्‌.। इह तु नकारस्य --सद्वाकादाभ्यां रोकाभ्या
नापगच्छन्तीति व्याख्येयम्‌ । -पषहःसु बृहदरथेतरे द -एवारृषटायःविशवजियं
विषटवानां सर्वषां पृषठानामनुष्ाने सति तथा रोके पततं क्षीरं दु प्रवृत्ता
परसू गाँ पुरुषे दग्धे वा्ेष वद्धवति '॥

हति श्रीमत्सायणाचापविरक्ति मापये वेदा्थप्रकारे छष्णयरबवदीय-

तत्तरीपतहितामृष्ये सष्ठमकाण्डे दितीयपपाठके
द्वितीयोऽनुवाकः ॥ २॥

#

4

कः

॥

~ भष०सेभनु ०१] छण्णयजुददीयतैत्तिरीयसंहिता ।

१

( अष्टराच्कथनम्‌ )

( अव सततमष्टके द्वितीयप्रपाठके त॒तीयोऽनुवाकः ) 1
वृहस्पातिरिकामयत बद्वर्चंसी स्यामिति स
एतमटराजभक्यत्तमाऽहरचेन।यजत ततो वै स
द्यवचैस्यभवय एवं विद्वान्॑रान्ेण , यजति
बहमव्स्येव भवत्या भ॑वत्यक्क्षरा गाय॒त्री
गयी क्च गा॑यजियेव व॑हवच॑सम व॑ रन्येऽ

रातो मवति चत॑खो वे दििश्वतन्नोऽवन्तर- -

दिशा दिग्म्य एव वंहयवर्च॑समवं रुन्धे ( १)
जिष्भिष्टोमो भ॑वति तेजं एवाव सन्ये प्ञ्दरो
भ॑वतीन्दियमवाय रुन्धे सप्तद्रो वत्य्रायस्यावं-
रुदुष्या अथो भरेव तेनं जायत एश्विरशो भ॑वति
प्रतिष्ठित्या अथो सुचमवाऽऽत्मन्धचे त्रेणवो भवाति
वित्वे जयच्चिश्सो भवते भरतिंशितये प्थवि-

२५५१

रो ऽभिशोमो भवति प्रजापतेराप्त्यै महाबतवनन्ना- ,

यस्याव॑ुदध्ये विश्वजित्सर्वपष्ोऽतिराजो भवति
- सैस्यामििंतयै (२) ॥
(दिय बलवत नयेऽभिजिते )

. `. इति छष्णयञु्वदथतत्तिरीयसंहितायां साष्टे

द्ितीयग्रपाठके त॒पीयोऽनवाकः ॥ ३. ॥

< (जय स्षमकाण्ड दितीयप्रपाठके तूपीयोऽनृवाकः )

दविवीमे समरातोऽभि्तिः । अथ वृवीमेऽष्टरावोऽमिषीयते-
बृहस्पतिरिति । पयव रबिन्देन बर्थ एवाष्यपनकाठे सप्वरावस्यै
यु्मृखेन( ण ) निभिततदातः मनाया ` उर दर्शनं नपिक्षितमिपि नोक्तम्‌ ।

ध]

[1

४.4

शक च. ड) च. स्थ सादु न

3 तमक
२५५२ श्रीमत्षाथणाचा्यविरचितमाप्यसतमेता- [भसमकाण-+
( नदसात्रकथनम्‌ )
इह तु तदभावाद्परपदित्युक्तम्‌ । मायत्पा अशक्षरतवादिंशपवान्तरिशां च
मिखिताश्टरस्पेपेतलात्तल्यावारा वदुमपमुसेन बहवाः ॥
अथाहापंशेषानिषत्ते-
जिवदभिषटोम इति । पवत पैव पृचपडहगतान्पह0 । षष्टः १७
विशोऽभनष्ोमः । इहं तु तस्य सप्ठमतवाताइरिकानि सर्वाण्यष्यहानि कमेतै-
वानुषेपानि । अतिरत्रोऽ्टमः ॥
इति भ्ीमत्सायणचायंदिरमिते माधवीये देदाथपकारे रुगणपनुरयदीष-
पेततिरयसंदिवामाष्ये सपमकण्डे दिदीपे
तृतीषोऽलुवकः ॥ ३ ॥
( अथ स्माष्टके दवितीयमपाठके चतुर्थोऽनुवाकः ) ।
प्रजापतिः भरना अंस्रनत ताः माः क्षं
न्यायन एतं न॑वराजम॑पर्यत्तमाऽहरततेन।यजत
ततो वे प्रन(भ्ोऽकल्पत याह प्रन श्प निग.
च्छयस्तीद नवरात्रेण यजेतेमे हि वा एतास
लोका अश्छप्ता अथैताः शधं नि ग॑च्छन्तीमा-
नेवाऽऽभ्यो लोकम्क॑ल्पयति तान्कः्व॑मानान्यना-
भ्योऽनुं कर्पते कल्पन्ते (१ ) अस्मा इमे लोका
ऊर्जँ भजाद्ु दधाति निराेणैषेमं लोकं कंल्मयति
जिरात्रेणान्तरं निरा>णामं लोकं यथां गुणे
गुणमन्वस्थतयेवमेव तलो लोकमचव॑स्यति धृत्या
अरिपिलमावाय न्योतिमरि परितं ज्ञाताः
स्तोम{ भवन्तीयं वाव ज्योतिरन्तरं गौरा
बाभुेषवैव लोकेष प्रतिं तिनि नर

(२)

अजानाम्‌
ति नवरानो भैदत्यमिपू्वमेवास्मिनते-

पा ०शअनृ०४] कष्णयजुर्वदीयतैतिरीयसंहिता ।॥. २५२३
( नवरा्रकथनप्‌ }
जौ दधाति यो भ्योगांमयावी स्यात्स नधरा
तेण यजेत प्राणा हि वा एतस्याध्र॑न अथेतस्प्‌
ज्योगांमयति प्राणानेवास्िन्दाधारोत यदौतास्न-
वति जीव॑त्यव ( ३) ॥
( कलने प्रजानां बर॑लिरशच्च ) ध

इति छष्णयजुर्वदीयतेचिरीयसंहितायां स्तमाथके
द्वितीयप्रपाठके चतुर्थोऽनुवाकः ॥ ४ ॥
( अय सप्तमकाण्डे दृतीयपपाठरे चतुयऽनुषाकः ) ।

वृतीयेऽनुवाकेशटराोऽभिशिवः । जथ चनुँ नवरापोऽभिवीपते ॥
~ तमेतं विधत्ते

प्रजापतिः प्रजा इति । न्थायनिवरां प्रान्‌ । प्रनाम्योऽकलत भरना
नां श्ुनिवारणाष समर्थोऽभूत्‌ । अमो यिन्काे मजा जनाभविन क्षे
नितरां पराप्नुरनिि तद्‌ नवरत्रिम यजे । इमे मृम्पाद्षो छोक : सस्यनिष्प-
स्पभविनेतासां पजानां कनिवारगाथमसम्ां यद्‌ मवन्ति तदानीमेवाः षं
निवरा पापनुरन्ति । नव णतरपमिने( भे )गछकनितासतं परजानां शनिवार
समर्थान्करोति ठोकेषू सस्यं वहु निष््यव इत्यथः । वान्तमथङ्िकानन्‌ यज~
मानोऽ प्रजानां रक्षणे समर्थो मवति । तेच खोक यजमानार्थं चमथा
भवनि यजम.नश्वच्छनुस्ारे सस्य निषदुन्वायर्थः । ततो पजमानः
परनास्नरसं स्थापयति ॥ क

अथ नवरात्रं विभ्य तद्वपक्लिमिर्टोकवयसाम्यं दृरीय-दशन्वपुरःसरं
परश॑सति-- |

भिरत्रेणेवेमामिति । नवरात्रमध्ये योऽयमयक्ञिरवसेन भढोकं क्चनि-
भरणसमर्थं करोति । स एव त्रिरा्ो यदा द्ितीथवारमवत्पते वदा वेनान्त-
रिक समर्थ करोवि । यदा तृदीयवारमाव-पवे पेन तदा स्वर्गं समर्थं करोति ।
ततर इष्ान्वः-पथा रोके विवृदज्युं सिन्कषुः पृष एकस्िन्ततरे दविवपिं सूं

योजयति दतस्तृती धमपि योजयति एवभतेन विर्तेण पुनः पृनरभ्पसतेनेवस्म्‌-
३२१

२५५४ = श्वीमत्सायणाचारधविरचितमाष्यसषमेता- [ऊपपमकाण्डे-.
( नवरात्रकथनम्‌ )

दके पथमे समथ सति ततो दिवां तृतीय च रोक सम्य करोति । एतच्च

सवौसां पजानां धारणाय ठोकानःपोधित्याय च रेपे ॥

इदानी पावत्प॑मानस्य मिरातस्पावयवमूवान्यहानि विधः

श्योतिरगौरायु रेति । ग्योतिरदिश्ब्दवपपूकाः स्तोमरन्मामिषीष-
मानाः सामः स्ैजगतसपेश्टरिरे१। विद्यन्ते । त एवा च(दविरेषाः कषैव्पा
ज्पोतिशेभः परथमः, गोधेमो द्व पमदः, आुषटोमसतृतीवहुः । एते चाहु-
परेषा अत्रापि गवामयनपसङ्गं सष भविष्यन्ति । ज्पोरिषटोपं पयममुरयनिि
गृषटोपं द्िवीमुषयन्यायुष्ोभ तृवीयमुपयन्दीवि हमिवस्यवे । पपेषां च स्ती-
तरियधषश्येण मेदः । अव एवालिनङ्ग आम्दास्यते-; इक्या गोरतिर्किः।
एकयाऽयुहनः ? । इति । अपोविषटमे पवतः सोत्रिषा गेष्म वावतीम्यो-
स्पेकाऽपिका । आयुषटश्येका न्यूना । एदमस्यामपि शालायां ज्ञाताः
प्रतिदाः । समशघरायां तु तिकदुका इतिं ज्ञाः प्रसिद्धा । व एतेऽ्रानु-
छेषा; । ज्योतिरादीनां राकेषयह्मता तेष्वयं परिविष्टि । फ पजानां मध्ये
क गच्छि ुनिवःकोर्यमितयेवं साततं ज्वं ८५ प्रानोतीतः ।
व्योपिगेरियुरे्येव निरत्र अवत्यमानो नवतः सचे । अत एव सु
करिणे(तम्‌--* शटल पिश्गैनान कभ न्यो रिीरायुनैस्पौतिरापिरा्ः ›
इति । चतुदियेषु नवरवपमिविवरातीमृच्यमानस्प शटपिरङ्ग इत्येतनाम ॥

नवरावक्रुं परेसवि--

मवराय इति । योऽयं ज्योतिरादिकक्ितव्रः स एवाऽवतवंमानो नवरा
माति । ददृनृ्नामिपूकमेवाुक्रमे>व परजभाने पेजः पषा १9 । सख्दनुषट-
विरभो दविरनष्िवः पडततिरनितो नवात । एवं पे नोऽत्र व्व
हवर्थः॥

दपेवकनरपदनदासा शुनिषारणार्थं नदरी विद्वः । अथ दृषैरोग-
निवृचर्थमपि पेष विषते

यो ज्वोगामयावीति । ज्योग(भषावी मिएक़ा§ ।नरेगयृकतः । वस्य पृर-
प्य प्राणा यदा धदुरवन्यद्धूता धरिमितुम सक्या भवन्ति तदृनीमेवस्य पृ
भस्य ज्योगामवति दध. उत । नरातनुषनेन प्राणानस्िन्वारयत्येव ,
भि च रोगपिक्यानूैया पूप मूहूर्तं याममात्रं वा गदपराणो भवति,
एदृस्येवक्तवु सा दयं पुनर्नि्येव ॥

१ ०१अब्‌०५] = छृष्णयजुयैश पौततिरीपपंहिता । ९५५५
४१ ( दशषरत्रकथनप््‌)
हति भ्रमतसयणावायंमिरकिे भावी वेदथपकाे रष्णजुैीपी-
सिरीयंहिताभाष्ये सप्तमकाण्डे द्वितीयपादे
चतुयौऽनृवाकः ॥ ४ ॥

( अथ सत्तमा दिपीयपपाठके एथपोऽनुबाकः ) 1

प्रजापतिरकामयत प्र जायेयेति स एतं द

होतारमपद्यततम जेन वशराजम॑सृनत तेनं दृश-

# ` रात्रेण प्राजायत द्रारात्रायं दीक्षिष्यमाणो दश
होतारं ज्हुयादरंहोत्रेव दशारा्« प्रुजते तेन॑
दशरात्रेण प्र जौयते वैराजोवा एष यज्ञो
यद॑रारात्नो य एवं विद्रा्व॑रात्रेण यज॑ते विरा-
जंमिष ग॑च्छति प्राजापत्यो वा एष यत्तो यहंशरात्र
(१) य एवं विद्वान्वङरात्रेण यजते प्रैष जायत
इन्द्रो वे सदृष्देवताभिरासीत्स न व्यावृतंमगच्छल्स
प्रजाप॑तिमृपौधावत्तस्मां एतं दशर्नं परायच्छत
त्माऽहरततेनांयजत ततो वै सोऽन्याभिंदवताभि-
ग्यावृत॑मगच्छय एवं विद्रान्द॑ररात्ेण यजैतेष्यावृ-
मेव पाण्पना ्रात्येण गच्छति त्रिककुदे (२)
एष यज्ञो यदशराजः ककृतयंचदञः ककृदेकवि-
धशः ककत्र॑यासिश्शो य एवं विद्वनव॑शराेण
यज॑ते ` भरिककृदेव संमानन भवति यजंभानः
पशवदो यज॑मान एकविरशो यजंमानश्यलिभ्शाः
५ पुर इतैरा अभिचर्यमाणो दङराजेणं यजेत देव-
परा एव पर्यहते तस्य न कूत्॑चनोपांम्याधो भ॑वति

८९५५६ = धीमरसायणाचायपिरतितमाम्पसमेता- -{७कमणै~
( दष्षरात्रकथनम्‌ )
` न॑म भिचरसतृणुते देवासुराः संय॑त्ता आस्ते
देषा तोः ( ६) देवपरा अ॑प्यनयदारात्रसाः
पौन तेषां न कुत॑शचनोपाष्याधोऽमवत्ततों देवा
अभुवन्पराऽरा यो प्रत्रग्यवान्सस्यास्त व॑र्रातरर्णं
यजेत देवपुरा एव प्युहते तस्थ न॒ कृत्॑वनोंषा-
व्याधो भवति भवत्यात्मना पराऽस्य भ्रारष्यो
मवति स्तोमः स्तोमस्योप॑सििर्भवति भ्रातृ्यमेवो-
बोप॑सिति कृते जापर वै ( ४ ) पएतृवंनति
-्यायारस्‌^ स्तोम॑स्य कनींपारसमपयेन्ि
यदंिधोमसामान्पवस्तौच परस्ता मवनयरजा
मिवा जिवृदन्निषटोमोऽभिषदाभषीपु भवति तेजं
एवां रुन्धे पञचदरा उक्थ्यं पद्रीभिन्दियमेवावं
रुन्धे विवृदभिष्टोमो वैश्वदेवीषु पृषटिमेवावं रुन्धे
सपद्रोऽभिष्टोमः प्राजापत्यां तीबसोमोऽ्राच-
स्यावृष्या अथो प्रैव तेन॑ जायते ( ५) एक-
विशा उक्थ्यः सौरीषु प्रविंित्या अथो रुव॑मे-
बाऽऽमन्ध॑तते सप्तुरोऽभि्टोमः प्राजापरयाशरप-
ह्य उपहवमेव ग॑च्छति चिणवारवंभिष्टोमावमितं
ेद््रीषु विष्ये तरयश्िध्ट उक्थ्यो वैश्वदेवीषु
प्रतिषितये विश्वजित्पैषर्ोऽतिरात्ो भ॑वति सै
स्यामिरजित्यै (६) ॥
-(- पयो षष यजञो गशरसिकडुक वा
वै जयत पएकंविश्शज्च )

।

प्पारश्अतु्या कष्णयज्वैदीयतैत्तरीयसंदितां | ९५५५

( दक्षराकशरनग )

हति ृष्णयजुेदीयतैत्तिरीयसंहितायां सपरमा्टके
"पाठक प्रचमोऽनृवाकः ॥५॥

द्विवीयभपाठके प्छोऽतुवाकः ) ।
नः । अथ पश्वो इशरत्नोऽक्निषीयेते ॥

रं विधिलसुरादौ वङ्गं होभं विधत्ते

परज्ञाप़तििति । प्रजाः सिकः पजाप्तिरादौ वत्सावनमूतं दशपा्रक्र-
तुमृखादपित तस्यापि साधनभूतं दशहोत्रा ‹ वित्तिः सु । वित्तशष्यम्‌ १ ।
इ्ादिकं मन्वमारण्यकाण्डोकतं निश्विम तेन पन्ेण हूत्वा करतुं च सृष्ट्वा
प्रज अस्रजत । त्मने चित्तिः सुगि पारम्य सामराघयुरितनयेवाकयेहौ
निश्वादश्तां सादना दशानाममिषरानदथं भते/ दशहोता । द। वैनन्वा*
पिपत पूरो दपवरपराहूलः प्रलुणेतू । तस्माद दशहोता । तथाच
हेतृबाहणे समाम्नापते-.- अलिचतमनित्यपृन्तन । वले दृ १४ दवः
पर्मशणोत्‌ । स दृशूगोऽभवत्‌ । दशहूतो ह पै नमिष; । तं वा एतं दृशदू-
त५ सन्तम्‌ । दृशहोतेतपावक्षो परोक्षेण । परोक्षपरिषा एव (है देवाः? । इति ।
पेतं एतं इरतररीकषर्थे जुदूपत्‌ । तेन हेमिन दशरत्क्रं ङृषटूषातेन
दशरतिण॒ प्रजामुसाद्थति ॥

थ दरमरूपमूजीञय कथं परगेप्ततिन

षरमजो षा इति । दशसंप१।५। विरू 4बन्धितादिरदकनदःसाभ्यपनं
मपोतीरय्थः ॥

प्रजाप ूष्टववेन करोसतत्संबन्धमुपजी्य परथोसति-

प्राजापत्या वा इति । प्रगोतपादनरक्षणे फरमभिषाप परगक्षपचक्षणं
फटममिपातं विधत्ते

इन्द्रो वा हति। पुरा कदाविरदमोऽन्यमिदेवताभिः समान एवाऽशतीव्‌)
मवु व्यावृत्ति प्राप्तवान्‌ । भो इन्द मच्छ गन्ेत्येषेभव सवे देवा व्यवह्रनि,
न ठु कृचिदराजन्छाप्िनिि व्यवहरति । ततः प्रजपतिपुपततेऽप तन्पूलाहश>
राक ्रुपवगत्य तदनुष्टनेन उपावृत्त प्राप्ठवान्‌। एवमन्पोऽपयेवदृनु्टाय प्रा्मना
अह्भ्येश च वियोगे गच्छति ॥

विषास्यमनिषु दशस्वहः तपागःमहूनां वृषमसंबन्विककृत्तम्येनीनसपे

१ स. च. ठ. च. तदिन । र लः च. मिध ।

२५५८ श्रीमत्सायणाचायाविराचेतमाप्यसमेता-- [ऽपकण्डि-
( ददशरात्रकथनम्‌ )

भिककुद्ा इति । ग्रीणि कठुरपदशान्युनतस्ेमयुकतानणहाभि पसव
दकरावस्य सोऽयं तरककृत्‌ । कं तदुनवहस्पमिति, दुच्येते-प; प्चदश
उक्थ्यो दषीयमहस्तदेकं ककुरस्थानीयम्‌ । पथमवृीययोतिवुदमिष्टमयोरहूनो-
नविस्तोधुक्तवात्‌ । यथा वृषसंबन्धिककुदः पुरोवर्ती गखमागः प्थादरतींपृष्ठ-
मागमेत्युमो निम्नौ तदत्‌ । तथेकरषिया उक्थ्यः पञ्चममहः । तदेकं ककुरस्या-
नीयं, चषषटयोः सप्तद्चो.कथ्यल्ययोरहुनोरमिम्नस्यानीयतात्‌ । तथा त्रय
लिश उक्थ्योऽटममहः । तदप्येकं ककुस्यानोय, त्रिणवाष्टापरूमयोः . सप्त
मनवमवोरहनोर्नम्नध्यानौयत्वात्‌ ¦ एतं महिमानमिज्ञ।यानुष्ठाने यजमानः
समानानां मध्ये व्रिगणेनीन्येन पजापद्ाधनादिषृतेन युक्तो भवति । य एते
पृश्चदरोकविंशत्रपस्िगास्ततस्थानोपो यजमान इतरा अहस्यानोयाः प्रजा यज
मानस्य पूरस्धानीया मरषन्ति । पथा प्रां सवसा राजा स्वामी, एवभन्पासां
पणानां यजमानः खौ भवतीत्यथेः ॥

पव दशरात्रस्यानमापिः पापव्यावृत्तिदेति फट्दरथं दशितम्‌ । अथाभि '
चारवाधनिवृतिूयं फठं दगेपितु वित्त

अमिचर्थमाण हति । मृदिश्य गघुरभिवारं करोति सोऽयमभिक्य-
माणः। स चाभिचारवाधपारहाराय दृशरव्रिण यजेत । वरस्मिननुष्ठिति सिं
देवानां यानि पुराणि दविधटरमदप्तयपारपृणौनि तानि सर्वाणि स्वरक्षां
परितः स्थापयति । यः वातुरभिवराति सोऽयेनं न हिमस्वि, तस्य हसितुमक्ष*
मत्वात्‌ । न कृतोऽप्यभिचारदिवध एवस्य यजमानश्य सेमवति ॥

अभिचारबाधनिवृत्तिफटमुकवा ाुजयहपं फटममिधातुं विधत्ते

दैवासराः संयत्ता इति । देवाश्वापुराश्च फस युद्धो्यत.स्तदानीं देवा,
विजयोपायं विचायं पो द्रावस्तदूषाणि देवपुराण्पुपायलेन निध्ित्य प्रित ~
सानि स्यापितवन्यः । तेषा परिणा कुतोऽपि भ्ारन्यामिवापो न मवति । तपो
देवा.विजपे प्रासा अद्राश्र पराजिताः । ततो भहूव्यवान्धजमानोऽि दशः
रेण विजयौ भवति । तदीयो भ्रतृष्यशच पराभवति । फ वाव कुक्षयः.
पञ्चरशस्तोमस्य समी्वता तिवृददिसतोम उपरतिः धीमो मति । तेन भातू-
द्षव क्षीणं करोति ॥

अथासिद्दशरतरि कैविद्िरोषं विधते

१९.व. ठ, च. रिणः

। >

भषा०अनु ०५] षृष्णधनुर्वदीयतेत्िरीयतं हिता । २५५९

(-दश्रात्रकथनम्‌ )

जामि वा देति । पः ठोके कथिव्रजम्पदविही सदभपूष १
शवह़ासियभनुमव तनः हठो मवति वयाशरापि दविवीयेड्गि व्यापा
पश्वदकास्तोमं ककुटूप.५४य तस्तुतीपेऽहनि कनीयसं निम्नमागस्थानीयं त्रि
वहतोममनतिष्ठन्तीषि यत्तदैतरजामि कुन्ति भारल्वयुकतं कृकीवयर्थः । जत
आरस्पपरीहाराप पञ्चदो वध्या दद्वितीयसादहूनोऽस्त सयेऽहन्युषरि-
च्च तृतीपेऽहन्यमिरोमतानाने यक्ञायद्वुू4ति कुत्‌ । तेनाऽ १२-
पं भवा । एवोकयोक्धपल्तलच्व दूतः पूरौ तरदिनोः । अपक्तिगे-
कधपरूप्‌द्टादृहूनः ततरदिनपोर्यधिषतदस्यापरपेजि( ज कानि यक्चप-
जीयसामाति कृत्‌ । पन सव्रालसय १९६६ भवति ।

अथास्य इशर्‌बत्य परथमहेपवत्ते-जिवृद्मिनष्ठोन इति ।

अभिविषयो यज्ञयसीयसामतानमोऽन्िमोत्रवनः सानो यस्य सोऽम-
भिष्मः । वह्येववान्तरपि पेषः कविद्भिष्टदेतृच्पे । प्र सूर्मि सोत्र
प्वभिरेव सतूषते + च २१5 निवृत्लमनैव युक्तः । सर्व्पत सुतपा
द्द वकष सोऽभिषटद्वौवि । तदिदं भयममहः । वेन तेजः प्रापनोवि ॥

अथ द्िषीषमहूरवधत्ते-

प्चदरा दति । स्वापायृचापिनवपिषपतदिभरिपम विः ।

अथ तूपीयनहवषतते-

जिवशभिष्टोम इति । सर्ासमृदां पशवेषलेन पृपानिः।

भथ चतृथमहपिषतते-

सम्तदृश शति । दीवतोमो ताम कथिदक्यावान्वर्‌ षः | पलिना-
शोरथं गवां शतं दहन्वि मुकर सिररपतमपायानृषित्‌ । पश्चदशतु
सतोपरेणन्दिमस्तोवमे परित्रे पति द{श्वोरेपेनानि्ठोषता सयते |
रतोत्राणि च पमि प्रजवलयालृश पभोक्व्धाने । तीत्सोभवाद्नपरामि-
भवां भाज(रव्यतरालमजौत (तिव भति । अथ पवममहरपिवतते-

एकविश्ड हति । सोरेकपिदवेन परतिष्ठकम्विः । कदां सोतसा
दरीतिधारणम्‌ । अथ एष्मह; ५२९ ~

सपदरोऽगनिष्टोम ६, ` :दो नाम कथिदेकाहपिरेषः । तदनु-
एनेनत्रो"हं समे५।मनुत्तां १५... "धां परमो पि ।

१ च दुन्षायपराः(

४५६० = भ्ीमत्सायंणाचायदिरदिदमापसमेता- ([ऽसपकान-
( एकादशारात्रकथनेम्‌ )
अथ सप्तमनकषेः अहनी विपत्ते
जिणवाविति । वष्यमाणस्प प्र्पासिरारूपस्य हनः पूर्वौ रदिनयोश्गिण-
वस्तोमयुकतावद्निोमौ करथो । तत्र सर्वां अप्य॒च देन््सतेन विजयो मवि ।
हपोरहूनोमंभ्यमपष्टमपहुर्िषतते ~
जयिध्टा इति । कषां सवां पेधदरेवयेन पविष्टसिदिः ।
अथ दृकाममह्िषत्ते-
विश्वनिष्िति \ गतम्‌ ॥
हति भरीमत्तापण चाय॑विरचिते माधवीये वेद्‌ थपकारे कष्णमनुदीय-
पैततिःयततहिताभाप्ये सप्तमकाण्डे दितीयपपाठके
प््वपोऽनुवाकः ॥ ५॥

( अथ सप्तमाटके द्वितीयमपाठम़ षष्ठोऽनुवाकः ) ।

ऋतवो वे प्रनाकमाः रजा नाविंनन्त तेऽका
मयन्त प्रजा सूंजेमहि प्र॒जामव॑ रुन्धीमहि परजां
विन्देमहि परजावन्तः स्यामेति त एतपेकादङराजम-
पद्यन्माऽदूरेना जप्त वत वै ते प्रनामवांरु-
न्धत प्रजामविनदन्त प्रना्वन्तोऽभवन्त कतवोऽम-
बन्तवतिवानुमर्तरलगतूना वा एते पृत्रास्तस्मात्‌
(१ ) थार्तवा उच्यन्ते य एवं विद्वाश्स पकाद्‌- `
शरात्रमास॑ते प्रजामेव दजन्ते प्राम रुन्धते
प्रभां विनमते परजाैन्तो भवन्ति ज्योधिरतिरात्ो
भ॑वति ज्योतिरेव पुरस्त॑दधते रुः<५.४ )कस्य(-
नुरूपापये पृष्ठ्यः षडहो मंवति १; 1. षट
पृष्ठानि पृैरवनन्वारोहन्ृतर ^ २, .तपरं ते `
पैवतसर एव भिं तिनि चतुिशो भ॑वति
चट्विरक्षरा गायन । २) गायतं बव

ॐ

कै

प ०\अनु ०६} छृम्णयजुरेदीयतैतिसीयतहिता १ २५६१
(एकादुकषराज्कथनम्‌ ) ठ (

चैते गायन्नियामेव बवर्ैसे रतिं तिनि.
चतुश्चत्वारिर्ठो भ॑वति चुश्रतवारिश्शदक्षरा
शिष्टगिद्धियं जि्टचनष्ट्यवेन्धिये प्रतिं तिष्ठमय-
छाचत्वारिध्शो म॑वतयधाचतारिषवकषरा जग॑ती `

जाग॑ताः पृरवो जभ॑स्पामेव पपु प्रति तिष्ठन्त्य-
कद्रारात्नो भ॑वति. पश्च ब्रा ऋतवः आतवाः
पशचतुष्बेवाऽऽतवेषुं॑ संवत्सरे प्॑तिष्ठायं प्रजामबं
न्धतेऽतिरात्रावभितो भवतः प्रनाये परशि

„ हीत्ये ( ६)।
( एते पूत्रास्तस्म्रायत्वेकान शाश | ) +

इति छष्णयजुदीयतेत्तिरीयसंहितायां सषमाष्टके .. _ , ;
दितीयप्रपाठके प्ठोऽनृवाकः॥ ६॥ . ,; ,., ""

२ ५

( भथ सपमकाण्डे-दवितीषपप।उके षष्ठोऽनुवाकः ) | * `

पृश्वमे द्रार्‌भरोऽभिहितः । अथ पठ एकाव्शरगरोऽमिषीपते ॥

तमेतं विधत्ते

ऋतवो वा दाति । वसन्तायूत्वभिमानिनो देवाः पुरा परजानिच्छन्तोवि
नामन्त । ते चतुधा काभनामक्यैव । प्रजां सषु समर्थाः स्यमितयेङा
कामना । ततोऽवरोदधं निमन्ुं समाः स्यमिति, तीया कागना । वव उताद्‌-
नेन परजां उमेभहीति वृतीप। कमना । ततो बद्वीमिः' परशस्तामिभ्रं परजामिः
मर] अदिति चृ कामना । तेषाूनमिकाद शरनिण तत्छं तिदधम्‌ ।
ववसे वन्ता ऋतयोऽभवन्‌ । पजा मूविपषर्प प्रपाः. । यस्मव शं
प्रणिन ऋतूनां ए्रासस्मादवा इत्युच्यन्त । कपुवदनयेषाममि पजमानानवि-
दहं सिध्य॑ति । भस्य येकादशरातर्य सूरदणभूवपाऽपि चोदना विषान।-

कत्सं द्वयम्‌ । नुप स्यादा पदति इव धर्मदिदिायैयृत्तियोरना ।

कददभातिरेपानां पतविरेषणमशभवणात्‌। वस्मादयसूतूनविक(वृशर्‌वः सम्‌ |
कोऽन्य शालान्तरिहिता एकाद ररवा भरना;
॥

२५१२ श्ीमल्सायणाचाय॑विरवितमाम्यसमेता- [७ तकण
( एकवृशीत्रकथनम्‌ )
एततिन्ततुनमिकाद शरात्र प्रथममहर्विपतते-
भ्योतिरेतिरन्न इतिं । पू ज्पोिरगौरायुरितिण्योिःशम्दामिभेयो प
काह उक्तस्तेकराहमतरातिरावतंस्थात्स कुषौत्‌ । तथा सति प्रथमेव ज्योति-
िषानात्छगं जिगमिष पजमानस्य. पुरस्तादेव पकारः छतो भवति । तम्ब
स्वगैरोकपकारनाय भवति ॥
: अथ दितीयादसप्तमान्तान्यहानि विधत्ते
पष्ठः पह हापि । इदि दरितीपदेनपारम्य सप्तमान्ेषु दिनेषु
^ रथतरािमिः पद्भिः पानि प्हहानि विहितानि । वानि बास्मामिः
ताध्पानांवहूतरपसङ्गेनोद्रहतानि । तेषा सेवः पृष्टयः षडहः, सोऽ कर्व्यः।
दधा सति षटृरेख्पाद्ररिणतुपामिः । वदरा सवर्सरपानिः ॥
अथाष्टममहरिषतते- ६
चतुरस इति । पदुधिशस्तोमयुकतो रथंतरसामा य उकध्पः सोऽयम्‌
ब्राहममहः । तथा सपि चतृर्िशतिरसेख्पदरारा गायत्रीपराभिः ।: वदूदारा च
बहबच॑पाम्विः ॥
अथ नवमहर्विषते-
चवुश्वत्वारिध्ठा इति चतृश्तवारिशस्तोमयृक्तो रहव्रथवरापा ष
उक्थ्यः सोऽयमव नवममहुः । तदनृषठानेन सैरपद्वारा शिषटपाभ्तिः । वदूदारा
वेन्ियभाग्तिः॥ ‡
अथ दाममहिधत्ते - क
अष्टाचल्वारिश्टा इति । अशाचलारिशस्तोमयुकतो शृहत्तामा य उक्थ्यः
शौऽयमव दभमहः । तेन सैल्यादारा जगतीं पराप्य तदृह्ारा पष पतिति-
हन्ति । चान्येषानि ब्ीण्यहानि सूतरकेरिण सषटुदाहवानि-‹ तवस्ीर्छन्दोमा-
< गुकपरननहपूपपन्ति चतुथं चतुभरता रिप चत्ािशमिति, रथंतरसामा
मथो .वहवथवस्ताम। द्वितीयो बृहत्सामा ततीयः, इति । छन्दोमिगांपत्रीतरि-
पु्गतीमिसशरतंख्यद्वारा भीष प्रिच्ठिदन्त इति चतृकषिशादिस्तोमारछ-
नोक तव चतुर्िशस्तोमस्व विष्टुतिः सामनाजषण पएषमाम्नायते-“ अष्टम्पो
महि करेति च तिसृभिः स पततमः स एकया, अशम्यो हि करोति ४
कष्‌ त तिदभिः प सतसमिः, अष्टभ्यो (ह करोति स चतनाभिः सं एक
पिक पशवो दै छण्‌ पदृशम्पो हि करोत्यशषरफाः प्रषः? हति |

३

परा ०२अन्‌ द्‌] छभायशुेदीयतेततरी यसं हिता १५६६

( एकादज्ञराचकथन्‌ }
स एकस्मिस्षे प्रथमपरयायि प्रथमामृचं तरिः त्‌ । दिवीयां षुः पत्‌ |
तृतीपां सरृठेत्‌ । दिवीयपपाये सरलिश्वुरेति कमः । तृतीयकपापि शतु
सरुन्िश्वेति कमः । चतुश्वतारिशस्वोमस्य विष्टुविरवाक्नयते- पथदृशम्पो
ह करोति स तिभिः स एकादशभिः स कथा, बठुदरम्यो हिकरोति स
एकपा स विपः स दृदाभिः, पञ्चदृशम्यो हिकरोति स एकादशभिः स
एक१। त तिमिः › $पि । अत प्रथमपर्याये तिरेकादृशतः सरूदिविकमः।
दितीयप्पि -सछत्रिरेशरूतः । तृतीयया प एकाद्‌गरूत्वः सरुब्रिः । अष्टा
सवारिशस्लोमस्य विष्टुतिरेबमाम्नायते-“ डकम्यो हिं करोति च तिङमिः चत
ददकभिः स प्कया, बोडरम्यो हिंकरोति च पक्षा स विभिः त द्व्‌
शभिः, बोडशम्पो हिंकरोति स दाद्शभिः च एकप स तिनभिः, अनो बा
अष्टाचसवारिशः प्दवच्छन्दोमाः › इति |. अतर प्रथमपरयाये व्िद्ादशछलः
सत्‌ । दितीयपयंये सषृव्रिदौ द गरुत्वः । वृतीयपर्यये दाद शश्लः रुतः
एवं विपेरछन्दोमैर्टनवप्पान्यहाते निमा्ानि ।

बकष्यमाणमेकाद्शमप्यहहोदि निघाथ तेन सरितेकादशरातरं पररतति-

एकादृरारात्न इति । अस्य कतोद्रष्टारो वलन्वायरतदेववाः( वाः ) पश्च
सैर्पाकासदेवेः संपादिता पष्मोद्रमादय क्तृतेगन्धिनः स्वमावाः पञ्चतैरूपाका।
एं मिवा दृश सपना: । सेवत्तर दृकाददाः 1 एतेन सवेषवकाद्शरावानु- `
निन परतिषठं प्राप्य पश्वासजां प्रप्युबनि ।

अथेकादश्महर्दिषते-

अतिरा्ञाबिति । एकोनविंशस्तोभ्युको सोऽपपतिरा् ` श्काहविशेषः
जलोऽयमतैकाद्शमहः । ज्योतिरविरा्ो मवतीत्युकेन पथमेनाहूना तह नदि
शाद्तिरात्राविति दिभचननिरदेशः। सश्रचिङ्गस्पोमेयतेोऽपिरवित्वस्य हष पापना
प्रजासाषनस्य कतीरुभमतोऽविराकतवे ताति फमूतायाः परजाया उभयतो रका
पृरिगृहीवा मवदि॥ .

इति भीवत्बोपणाचायं विरचिते माधवीये वेदाथंपकाे रुष्णरुर्ष

दीपेतैत्तिरीपसहिवार्भोष्ये चप्वमकाण्डे दवितीवपषाठके
्ोऽनुषाकः ॥ ६॥

१... च. एता1 २5. बढ, च. शर; प ।

~ १५६४ = भरीमतायणाचारयविरदितमप्यसमेता- (ताके
, ( हदशरा्कथनग्र )
;4 ( अथ स्भा्के दितीयगपाठके सपतमोऽ्वाकः ) ।
पुग्रवायवाग्ानगृह्ीयायः कामयेत यथापूर्व
पराः कल्पेरन्निति यज्ञस्य षे कं्िभनु प्रनाः
कर्ते यज्ञस्याक्दभतमनु न क॑ल्पन्ते यथापूर्॑भेव
परनाः, कंल्मयति न ज्यायारसं कनीधानतिं काम-
सवेद्धवायतामां नाह्णीयादामयाविनः प्राणेन वा
एष ्यरध्यते यस्याऽऽमय॑ति प्राण दनद्रवायवः
भराणेनेयेन« सरमधंयति मैनावरुणा््रगगरहीर-
भ्येषां दीक्षितानां प्रमीयैत ( १ ) प्राणापाना्म्पां
वा एते धयनते येष दीक्ितानैं प्रमीयते प्राणा-
पानो मिभ्रावरंणौ प्राणापानावेव भुखतः, प्रि
हरन्त आग्विनागरयाहीताऽऽननावरोऽभ्विनौ बै
देवान।मानुजावरो पथ्वेवायं पर्यतामग्विमाितस्प॑ं
देवता य आंनृजावरस्तविवेनमय्रं परं णयतः
इ॒काशरन्दहीत गतश्रीः भतिष्ठाकामोऽप्तौ वा
आंदित्यः इकर एरोऽन्तोऽन्तं मनुष्यैः (२ ' भिये
मत्वा नि वैतेतेऽनतेदिवान्तमा ईमते न ततः पापी-
अन्मवति मन्ध्य॑मानालीताभिचर्॑नातंपा्ं वा एत~
` अन्न्थिपां परत्यनेवेमै मराहयति ताजगातेमा-
छँत्याग्रयणाभानगृहणत्‌ यस्य॑ पिता पितामहः पुण्यः ,
स्याद्य तन्न प्राप्नयादाचा वा एषं ईद्दियिण
म्ौष्यते यस्प॑ पिता पितामहः पृरण्यः( ३) भव-
स्यथ तनन परगो्युर इवेतयजस्य वाभिव यदुम
यणो व्चेवेनिन्दियेण समयि न ततः पापी-

~ = धा

पा०९अनु ०७] ्णयञवेदीयतैततरीय हिता 1 १५६५
४. ( हादशरात्रकथनम्‌ )
यान्भवत्यक्थ्याय्रायाहीतामिचयंमौणः सरवैषां षा

एतत्पाज्ाणामिद्धियं यदृकथ्यपाजर सर्दणेवैन॑मि
स्ियेणाति प्र यङ्क सरैस्वत्यमि भो नेषि वस्य
इतिं प्रोरुचै कयद्वागवे ( ५ ) सर॑स्वती वचेषै
नमति प्र यक जा तवते ण्यरंगानि गन्मेत्याह
श्याव कित्राण्यरंणामि तेनैव मर्यो क्षेजाणि न
ग॑च्छति पूर्णान्यहौमाक्लीपादामयाविरनः प्राणान्वा
# पस्य गच्छति यस्याऽऽमय॑ति प्राणा बरहा
प्राणानेवस्य॑ दाचो मुंखत्युत यदीता सभवं ति जीव॑.
त्येव परणान्पहौन्गृह्णीया्यदं पजेन्यो न वर्षपरा
णान्वा एत्ह प्रजाना ५ शगु च्छति यहं पर्जम्यो
न वर्षति प्राणा अहौः प्राणानेव प्रजानां इचो
युति ताजक्पर वषंति (५) ॥
( प्रमीयेत मनप्यं कथ्येते स्प पिता पितामहः पुण्ये। वाग्वा
४, एव पूणत्हानश्चवि £ विभ ) ॥ ७ ॥
इति छृष्णयञर्वदीयते त्तिरीय संहितायां सप्मा्टके
द्वितीयप्रपाठके सप्तमोऽनुवाकः ॥ ७ ॥
( अथ सप्तमकाण्डे द्वितीयप्रपाठके पसमोऽनुवाकः ) ।

पष्ठेऽनुवाक पृकादशरामोऽभिितः । अय सप्तममारम्यदरमान्वेषु चतु
ववनुबाकेषु ददशरा्रोऽभिधीयते । तवासिन्तप्वमे कम्प्रहानुषठानप्रकारा

उच्यन्ते । । +
ववर प्रथपमेकं प्रकारं विधत्ते
#॥ देनद्रवायवायातिति । पं पितृषिहामहाद्धो याद आरि परवृत्ता

साद एवाऽऽवरे पूररौताद़ीनां परजानां च परृतिर्थथापू॑सम्‌ । एवत्कामषः

२५६९; ्रोमत्सायणावायंविरचितभेष्यपमेता- [जहका
( द्वादशरात्रकथनम्‌)

पानो दिदेवत्यमेषवादविनधपायकयरं गृहणीयात्‌ । यद्यपि नित्यपयेगेऽपि
तदृममशि तथाऽपि कभसंपोगार्थ पूनविधानम्‌ । ययाञ्िहेते दध्ना नुहे-
हीति सत्यम नितयविधा दननेन्दिपकमस्येति पुविषानं तदत्‌ । यत्तस्य सम्य
कयवृष्पा तत्कदमभूताना प्रजाना प्रवृत्तिः समीर्वाना भवि । यज्ञ्य विपये
परलानामपि विपपैयो भवति । वसमदनदापवग्रते प्रजा वथपषैमेव प्रबैने |
नतु ज्याया पितरं पितामहं वा कनीयान्किदप्यतिकरामति ।

उक्तमेव रकारं रोगनिवृत्य्थं विधते

देद्वायवाभ्रागूद्रणीयादिति । यस्य पूर्पस्य रोगो भवि स प्रणिन
वियुक्तो भवति, पराणस्य निगंनुमुयुकलात्‌ । देनदुवायतरस्य प्राणल्मलं पाण
देन्रवायव इत्यादिश्रतिवटादृवगन्तन्पम्‌ । वागपि हि प्राणविशेष ९ । अव
दनद्रशायवस्य प्राथम्येन प्राणस्य सभ्रदौ सत्यां रोगो निवर्ते 1

अथ नेमिकं कंविदूम्रपकारं विधत्ते

भज्ावरुणाानिति । सत्रमे ददशि दीक्षितानां मध्ये वदि कभि-
निमिेव तदा वस्मनपरणं निमित्तीटवेतेरे दीक्षिताः परथमं भेत्रावरुणे गृहीता
पदन्धवायवं पयुञ्ीरन्‌ । सः सहानृष्ातुपुपकाललादेकसिनपि मृते तत्य~
येषां पराणापानौ शिथिलाबिव मवतः । भितररुणयोः प्राणाोनाभिमानि-
त्वाचदीय्रहस्य प्राथम्ये तन्यादित एव प्राणापानौ परितः समादृषते ।

अथापकरपपरिहारारथं प्रकारान्वरं विषते

आष्िनाग्ानिति । स्यं सर्दपाम्रजत्वेन एृष्यः सनप्यनृवद्वरो
वा यः सलिरत्कियते सोऽयमानुनावरः । त॒ पाऽधिनं पहं परथमं
प्श्य प्दिवायवादीनययञ्जोत । देवानां मध्येऽधिनावानुजावरौ सयं दैव-
सेन पूज्यौ सन्ताबपि भिपक्वेनवरतभ्‌पनौ । अत -एवान्यत्ाऽ्नावम्‌ ।
५अपूतो वा इमो मनुष्चरौ भिषजाविति › इति ।, तथाविषाव्िनौ पथा
काचान्देऽ्मिव रवा परेषठवभेव पाप्तवन्तो 1 एवरपि तषाऽ्नतम्‌-‹ तौ
बहिप्मदमनिन प्वपितवा ताभ्पमिवमाधिनपगृहगन्‌ › ¶ति । एव सति प भनु
जादरोऽस््ेतस्य समानरवभावतवादधिनौ देवता । तदीयम्रहस्यामते सुन्श्र-

` नापेमेनं यजमानं प्रष्ठ पापपतः ॥ ४
अथ परविधार्थ प्रकारान्तरं विते
शुकामानिति । यो. नषटभीकः सनयुनः परिष्ठां कामये सोऽयं कमी

११।०९अबनु ०७ केम्णयनु्दीयतैत्तिरीयसं दिता । ` २५६७
( दादशरात्रकथनम्‌ )
गृह्णीयादिति । दीलिमचवादत्तावादित्यः रकरः । एष एव प्रकाशानामन्तः
काषठाऽन्विमः । न हादित्वादधिकः प्रकाशेत .। अवः दाकागरतेन भनुष्य-
भिया अनतं काष्ठां पाप्य पएृव॑समादारितर निभे । परकाशप्रमकाषटार्षादादि-
त्यदिव सपत्रमकषठां प्राप्नोवि । वत ऊप कदाचिदपि द्रि न मवति ॥
अभिषारहेतं प्रकारं विधत्ते
मम्ध्यश्रानिति । अभिचरमन्यिनमादौ गृहणीयात्‌ । प्रस्याऽ्ैत्पाप-
णादिदमार्वपावम्‌ । वदमतेन वैरिणं ृतयुगृहीं करोषि । स च वैरी तद्नी-
: भेर मृतय प्राप्नोति ॥
स्वकीयपिवादिसमानोतकष वार्थं प्रकारान्तरं विषते -
आग्रयणा्रानिति । पस्य यजमानस्य पितृरिवामहौ भनविदयादिभि-
निरुतको, स्वयं तु वमुत्कर्यं पदि नाऽऽमोवि, तादश ज।मपणं मथनं गृहणी"
यात्‌ । पिवद्करवै सति स्वयमुलकवैहीनः सामभ्य वाक्यापिण्ड्येनतर्म्य-
बहारेषवन्दिपसामर््ैन वयुः, आभयणसतु यज्ञस्योरःपरेशवत्ामथ्पौपारो
वागिन्दरिषवदुतकषहेतु् । अतस्वद्मलेनैनं यजमानं सदा पाण्डित्ंरूपया बाचा
म्यवहारान्तरतामध्य॑स्सणेन्दिपेण च समृद्धं करोति । वत ऊर्व कदाषिदपि
` वदुभयहीनो न भवति ॥
प्रकीयामिचारनिवृच्यर्थं परकान्तरं बिषत्ते-
उक्थ्याञ्चानिति ! यन्येतानि सोमपात्राणि सन्ति तेषां मध्ये यदुक्ध्य-
पृं तदिन्दियसामथयेपेतम्‌ । अवस्स्ागरते सत्यभिषारकवारमेनं सवैेणपि
सामर््ननातिक्रम्य स्वयमनुविठवि ॥ .
अवं मन्वविरेषं विधत्ते
स्रस्वत्यामि न इते । सोभरसग्रहणातुर्ं १९्तव्या पुरोरुकां च पुरो-
रुचमन्र सरस्वत त्यादिकं पेत्‌ । मन्नोक्ता सरखवी वामे । भतो वमे
शरैनमभिचरितारमतिकरम्पानुषिष्ठति । ३यमृगनराघ्ठणयन्ये दिवीयकाण्ड उपहो-
भाख्ये पपाठक एवमान्नता-
, ^ सरस्वत्यभि नो नेषि वस्यः । मा पस्फतीः पयसा मा न आषक्‌ ॥
जुष मः सख्या वेश्या च । मा तललेत्राण्यरणानि गन्म ? । इति ॥
अस्यायमर्थः-हे सरस्वति नोऽस्मान्वस्यो वरं प्राणधारणचत्पं॑जीवनम~
~ भिनेष्पाभिमुहूयेन पष । मा पस्फरीरस्मानमा हिंसीः । मा न्‌ जप्‌) म

„ ५९८ श्रीमस्तायणाचायौपिरादितमा्यसमेता-- [७कपमकाण-
॑ 6 ( द्वश्षराज्कथनम्‌ )
स्मन्मा षाक्षीः। भविं तु सख्या सख्येन वेशा च प्वेशनि( नी )पवपा च
ने ऽाञ्ुषसखास्मासु परविश्य सस्यं कृत्र्थः । व वल्सादार्रणानि -
कशषाणि अरमणीयानि स्थटानि मा गन्म मा पा्नुयति ॥

वमि चुर्थपाद्मनूदय व्पाच्छे-

मा तल्छोबाणीति । तेन मन्तपदठेन मृतयुवन्धीन्यरणानि पानि स्था
नानि तानि न प्रामोति न॒ प्रीयत इत्यथः ॥

अथ रोगपरिहाराय प्रकारान्तरं विधतते-

परणान्यहानिति । या्यनधवायवादीनि प्रताणि तानि सोभरसेन पूनि
पथा भवन्ति तथा रोगनिवृच्यर्थं गृहणीयात्‌ । य्य रोगो वर्तते तस्य प्राणा-
उषुकशोक्‌ उपद्रवः पाप्नोति । ततः पृणौनां ग्रहाणां भाणरूपतदृष्व पजमा-
नस्य प्राणानूपमरहेः रोकाःमोचयति । तथा सति यथम मृहूतमरं गवपाभ `
तथाऽ पनर्जविषिव ।

एतमेव प्रकारं पुनरपि वृष्ट्यर्थं बिधतते- ( ८

पर्णाश्यहानयदणीयादिति । यदा स्वकटि वर्नं भवेतदा वृष्पर्केव-
कापराह्ित्राणि सोमरसेन प्रणीयानि । यदा वृष्टयमावस्तदा पलानां पाणा
अनामावाण्डोकेन परोपयनते । गरहपूरोन शोको निवर्ते । तदानीगिव परेण
बरषणात्‌॥

हति श्रीमल्ावगवार्यविरकिते पाधवीमे वेदाथमकाये छष्णयजुरेरीप-

पौतिरैयसंहितामाष्ये सषमकण्डे दितीयपपाठके
सृषमोऽनुवाकः ॥ ७ ॥

( अय स्मये दितीयपठङेऽमोऽनुषाकः ) 1
गायत्रो त्रा देन्रवायवो गायतं प्रयणीयमह-
स्तस्मासायणीयेऽदननधवायवो र्यते स्व षवेन-
मायत॑ने गृहाति ज्मो वे यकचेषुमं िीमहु
स्स्मादितीयेऽहैजछको गते स्व एवैन॑मायतने

१, भ्यथ्यनते ।

भृपा०२्अतु०<] = छृष्णयजुर्ैदीयतैत्तिरीयसंहिता । २५६९
८ दादशरत्रकथनम्‌ )
गरहति जाम॑तो व। आंभयणो जाग॑तं तृतीयम
स्तस्मानुतीयेऽह्ा्रयणो द्यते स्व पवैन॑माय-
वने ग्रहत्व ( १) वज्ञमाप्यच्छन्द रस्ति
यद्रयणः खो ग्र्यते यत्रैव यज्ञमदैशान्तवं एवैन
पूनः प्र भ्त जरगनमरखो वै द्वितीय॑लचिरा्रो
जामत आग्रयणो यज्र्थऽदेनना्रयणो गृह्यते स्व

ध रन्ते राथैतरो वा दनद्रापवो राधैतरं पच्ममह्‌-
स्तस्मात्पञ्चमेऽहन॑ ( २ ) देन्रषायवो गृह्यते स्व
एवैन॑भायतैने गृहणाति वाहत वै छ्क्तो वार्त

. पृषठमहुस्तस्मौत्पष्ठेऽदैज्छ को गाते स्व एवेन॑भाय-

वाग्वा आग्रयणो वागेषटममहस्तस्म-
द्टमेऽहै्न(्यणो ग छते स्व एवैन॑मायत॑नेगदणाति
पराणो वा देद्रवायवः प्राणो न॑वममहस्तस्मानिव -
मेऽैजेन्वायवो गद्यते स्व एवेन॑मायतनं गरणा
तयेतव्‌ ( ४) वै तृतीय यज्ञमापयच्छन्द स्था"
भोति यदै्धवायवः ध्वो गृहते यत्रैव यजञमदैर-
भवतं वेनं पुनः पर ुख्तेऽथो स्वप्रे छन्दोऽनु

दषः ~

३५५० = शीमत्तायणादयंिरनितमाप्यसमेता- [७६११५५३

( दादशचरानकयनम्‌ ) ॐ
प्यविरतनते पथो चा एतेऽध्यप॑थेन यन्ति येऽन्येनै-
द्रवायवाल॑तिप्न्तऽन्तः खह़ वा एष यज्ञस्य
यदराममहंद॑रामेऽदनेन््रवायवो गृंद्यते यज्ञप्यं ५)
एवात गत्वा पथातन्थामपिं यनयो यथा वहीं
यसा प्रतिसर वह॑न्ति ताषटगेव तच्छन्द्‌ रस्यन्योऽ-
न्यस्य॑लोकमभ्य॑ष्यायन्तान्येतेनेव देवा व्यवा-
हृयननद्वायवस्य वा _एतदायतनं यच्र॑ृथ॑मह्‌
तस्िन्नामयणो गृह्यते तस्परदायणस्याऽऽयरने
नवमेऽहंनेदधवायवो गर्ते गुकस्य वा एतदायत॑नं
यल॑चमम्‌ ( ६ ) अदस्तसमिन्रषायवो गयत
तस्म॑दैनदरवायवस्याऽऽयतने सपमेऽदेन्छकन गचत
आग्रयणस्य वा एतदायतनं यतषठमहुस्तस्मिज्छको
मद्यते तस्माच्छकस्याऽऽयंतनेऽष्टमेऽदन्ना यणो
गह्यते छन्दस्येव ताद वहति भ्र वस्य॑सो क्वि
हमाभोति य एवं वेदाथो देवताभ्य एव यज्ञे संविद क
दृधाति तस्मादिदिभन्योऽन्यस्म ददाति (७ ) ॥
( एवै ।मेऽटनेदम एतदह्ते वजत पच मन्यस एकं च ) 1

इति छम्णयजवेदीयते्ेरीवसं हतायां सपतमाष्टके
द्विती वप्रपाठकेऽ्टमोऽन्‌षाकः ॥ < ॥

(अथ सप्तमकाण्डे द्वितीयपरपाकेरटमोऽनुवाकः ) ।
र्तेनतुवाफे इद शाहमाः केम्बयहमकेरा उक्ताः| सच द्वादशाहो
विविधः पढ । तत हमूढपकारः सूवश्नरे दितः व्यनीकां _
व्यार्पास्या देन्य प्रय गेद्षनीपो दकम चाहः। अभेदरषां नवा- #
नानयवायवाभे पृथममह्‌, । भुय पुकमतथासरपमममेवं विद्वा तस्म

प्प०९५५०८) = रष्गयदर्वदीयतेततिरीयसंदिना । २५०॥

( ददिसारत्रकशथनः्‌ )
नीका परिवर्तते यधब्यूढ; ” इति । एवं सह कारमुकवौ व्यृढमकारोऽपि
तेनेव द्शितः-' व्यूढ वैन्दयायवामरौ परायणीवेदयनी पाकयेनरेषां दशानविन्र-
पयव प्रथममहः । अथ दाकामरर्य द्वे अपाये अयिन्धवायवाममयद्े
शकम अथाऽमयणायमथ दव देनदेवापवभने ' इति । तश्रालिनष्टमेऽनुवाके
वयढपकारोऽभिधीपते ।

ततर प्रायणीयोदयनीयौ परित्यज्य यसानीतराण्वह्‌।नि मध्प््ीनि दशसं
छूपाकानि तेषु प्रथमेऽहन्यन्दवायवाम्तं रिषे

गायत्नो वा हति । सानि मृष्पानि च्छन्ति गप॒त्रौतिष्टनजगतीरपाणि
तेषा पये गायत्री प्रथमा । अग्रतेन चदरन्वायवदकद्मपणा विकसने |
तेषां च मध्य देन्वायवः प्राथम्येन प्रकृतावाम्नविः । ततः प्रायम्प्तम्पदि-
न्दवापयो गायतः । निहपणीयानां दृशान(महूनां मध्ये पल्मायपीपे पथममा-
व्यहस्तदपि प्राधम्पस्य साम्पाद्गायत्रमू । एवे च सति तद्मिनयायणीये दशनां
मध्ये प्रथमेऽ्ये खवायव अदौ परहीतन्यः । दन्रयायवस्य गायतरदवसाम्धाव्‌ ॥
एषं च सति स्ेवन्धि्येवाऽऽपतने प्रथुपाहुःस्वह्पस्यनि तनवाव
गृहणाति ।

अथ दशस्वहः१ दितीयेऽहनि शुक्रलं विषते

अष्टमो वा दाति । भिषट्ठन्दसः दकष्य दितीपस्याहून्च पूर्वन्पयेन
द्वितीवलसाम्पं पोजभिला व्याख्येयम्‌ ।

अथ तृतीेऽहन्पामपणागलव विधत्ते ~

जागतो वा हति । पूर॑वधोजनीषम्‌ ।

एतदेवाऽ्रण.्रत्वै परति

एतद्रे यज्ञमिति । यदामपण।ऽत छन्दास्पाप्नोति गपत्पदिच्छन्दो-
पाणि तरीण्यहानि वाप्नोति चथाणामहूनामनेनाऽयपणा मतेन समप्तत्वा-
देतदेवाऽऽगरपणामतं यज्ञमपत्मथगन्पनीकाल्लं त्रिरत्र यज्ञ प्रप्नोति । चरी
एपनीकृन्ययत्वानयेन्दवायवामलदक्ययलाय पणाद्रलल्याणि यस्यां किपायां
सा क्रिया ज्यका । तदरूपक्तरावज्ञोऽेनाऽपरयण।मतेन समाप्यते| कं
चो्तरसि्तुरयऽहन्पाय्रपण एवाप गृहो । यद्येवं तस्यायमेवाञ्मयणा-

१ स. "कल्प्यन्ते }

,२५७२ = शीपस्ायणादायरिरदि तमाष्यस्मेता- [ऽस्‌
( एकद्रशरत्रकयनम्‌ )
अलि यमहरोचिराततमा्ं दववन्व्तत एवारवणाग्रतं , य पुनः
पयुक्तपनभवति तम्मा प्रशस्तम्‌ !
अथ तुर्थऽहन्पा्रपणायलमेव विधत्ते
जगन्परसो वा इति । समू दादशाह न्धनीका विरावृत्ता । तदेक &5-
वृतिः पथमलिरन दिवीयाऽृतिद्तीयाक्िरवः । स्त च यथपि सूह,
शाह देनदवायोपकातवदिनदपायवस्प च गायत्रा पतीपुसो मवति, तुथ।ऽ-
प्यव जगनयखो जगत्य 'कमः कर्ववयः । अप्रवण्‌(्रश्र जागत इति, ूमेवोप-
` पादिवम्‌ । तस्माच्चतर्थश््यग्रयण।म्रते गृहीते सति स्वकीय, एव. स्थनि
तदगृहं मवति । भवि चाऽप्रयणभ्रलं खकीयमेव जगवीछन्दोऽनृसूतप पून्‌-
राततं भवति ।
अथ पृशवोशहनयनधपायवामधव विधते
` राथंतरो वा इति । प्रतिर अपरतिषटेमे पदि रथैतरसूमा सोमः
स्पदवायवामाृहर्गापादैपायवाय्ं प्रति रथतरसाम्नो निमित्ततभ-
वणदन्दवायवस्य राधतरतम्‌ । प्श्चपस्याहूनो रथंतरसंबन्धस्य शाखान्तरे
पसिद्धतवद्राध॑तरत्म । तसमदैवायवस्यहूनश्च राथतरतवसाम्यालश्मेऽह-
न्ैदवायवः प्रथमं ग्रहे । वथा सवयेनो्दवां खकीय एव स्थाने
गृहणाति ।
अथ षठेःहानि दकराग्रल पिधत्ते
बाहैतो वा इति । दुकगरहस्य पषटस्पाटूनथ वृहृत्सामसवन्धः शा स्ना-
न्रे प्रपिदः। रेष पूवैवद्चारष्येयम्‌ ॥
तदेतच्छकामतं परंसति-
एतद्रे दिती यामेति । त्पनीकःया
यज्ञः । दोपमा्रयणवाकयवदृचरष्मेयम्‌ ॥
अथ सप्तेऽहन्यपि दकभ्रतयेव पिधत्ते
जिष्ङ्मृखो वा इति । ष्यपि सपे टतीयस्य विर्र्याऽ््येऽहनयै
न्वायवामलाटूगापग्रीमृख एवायं त्रिरत्स्तयाऽ््यव बि टुमृखः कव्य
युक वेष्ुम इति पूवैमनोपपादिवम्‌ । वस्तसमश्ने दकः परथमो गृहते 1
रोष परवद्चारममेयम्‌ ।
अयष्टमडटृन्याग्रवगायलव विधते

्ितीयावृततिह्पम्िराषो - द्ितीपो

॥

भरषारस्भनु ०८] . छष्णयजुषदी पौतनिरी पसंहिता । २५७
( दादशषपत्रकथनम ) ॐ
वाग्वा आयण इति । षष्ठकण्ड अ्रपणग्रह्राह्णे वामदेवे.

भ्पोभाक्रामदियुपकम्य साऽप्रपणं पर्यागच्छद्वुकलाद्‌ पणस्य वामप

मथैवादान्तर बष्टव्पम्‌ । अतो वापरूपलतामान्यदष्टपेडहृनयामपणः प्रथमे पोः
क्तव्यः |

थ नवमेऽहन्मन्दवायव।यलं पिधत्ते

प्राणो वा हति । प्ररतो प्रहरणे वाणा एषा परैषायव शयु
सद्वागिद्धिस्य च प्राणावन्तरमेदृतदधवापवत्य प्राणलम्‌ | नवमस्माः
नोऽपि प्राणेन सुतिरन्यत्र द्व्या । अतः प्राणव तरम्यानकरहनैन्दबा-
सवः, प्रथम्‌ बरहीतमपः।

पदेतैलपापवामतवं पदप्तति-

एते परतीयमिति । व्यनीफायाशृतीपावृततिरूासिवस्तृतीयो . पश्चः।
शेषमाय्मपणवाकयवद्वच स्थम्‌ ।

अथ. दृशमेऽहुनयेन्रवायवायतं विधत्ते

पृथोवा एत ति । द्वादशाहस्य परापणीयोदषनीययोध्पव्तीं योऽयं
दुशुरा्स्तं दशरतं मे भजमाना देन्दवायवाप्रलदन्येन बक्रमरलादिना प्रगि-
पन्ते प्रारभन्ते त एते पमानः पथः सकाशम अविकेनाप्था कुपर्णेण
गच्छन्ति । तस्पदन्धवावातवेनैव दरार उपकरान्धम्यः । तथैव सनुवाकदौ
यणितम्‌ | यदेतशममहरस्ति स हेष देन्द्रवायवाग्रतेनेपक्रन्स्प . दशरत
रूपस्य यश्गस्या्यः. खट्‌ पै समापिमूपिरेय । तः प्रथपदिनवदनििमद्िनेऽ्ैन्-
वायव एव प्रथपं ग्रहीतव्यः । तथा सति पन्तस्य परिसमाप्य कुमार

. परितज्य, सम्यव्यामेव प्रप्नुवन्ति । भपि च पथा ठोके वहीपसा प्रौढा

, खाहिना, बटीवदतमूहैन यृक्त। वणिजः पतिसारं वहन्ति गर्दुषगतान्धुवरमा-

गौन्वारित्यज्प प्रतिदध एवं राज्र्मे बीवदैः पङ्कन्ाकरो पथा भवति था
नयन्ति तद्रदतरपयन्तवायवोपकरोपतंहारौ दषम ।

॥ तिमोायवाभ्रलादिरूपं वयूढपकारं टोकपरतिदविवाहसम्बेन प्रशं
सदि

छन्दाश्सीति । पथा .ोके काश्यपगोबोतनाः पुरुषा विवाह्य भार-
„द्वाजगो्ोतन कल्पकामभिवो पिचारयनि, मारदाजगेत्रोयनाशरेवरां विचा

हद्देव विवाहं कुर्वन्ति, एवमवापि च्छन्दोभिमानिनो देवाः सवक्षीपानमिन््रवा ^

२५७४ श्रौमत्सायणाचारथविरचितमाष्यसमेता- [७षाकाणडे-
( द्दङगत्रकथनग्‌ )
यवाडठदीनामन्योन्यस्य स्थानपभिष्यायन्तस्वानि पर्ण्नधुवायवतादीनये-
तेनैव पूरवोक्करेण विवाहयन्ति विवाहं कारयन्ति श्थानेविपौसेन पिय
नवीत्यथेः।
वयेन्धवायवाममपणयेोरन्योन्य्यान्‌विपयातं दृषीयवि-
दिनद्रवायवस्येति । समूढो हि ददशह ववृ पकतिः । तषे हि
परायणीयोद्यनीयदशमाहानि परियव्यशिष्टेु नवसु दिनेषु उपनीका त्रिरा-
वृचा । वत्र द्वितीयायारूपनीकाय मध्यवृनि। नवरघ्य चुर्यहनयुपकरान्
व्यत्त वाधवस्थाऽयतनं, तस्पि्हनि पर्वोकव्यूढप्रकररेण दितीय
आपणो गृहीतः । नवमं चाहः समूढ अ्पणस्याऽऽपतनम्‌ । तथ ष्यूढप-
करेण दताय देन््रवायवो गृहीतः । सोऽपवायवाय्रषणयोः प्रसरं
विवाहः ।
अथ दुकैन्दवायवयोः परस्परं विवाहं दरीपति-
शक्रस्य वा इति । समृढगते नवरात्र यतपश्चममहुस्तदेतद्‌ तवि यारूय-
नौकाया मध्यवर्िचाच्छक्रस्याऽध्यतनम्‌ । तस्मिच्हनि ब्युढमफृरिगैन्वायवो
गृहीतः । यन्न सपममहस्तदेतनूतीयायारू्यनीकायाः परथमद्िनसरन्वाय *
, वस्याऽऽ्यतनम्‌ । सिनहनि द्ितीयतारमावर्यपानः दको गृहतः । सों
शुकैनद्वायवयो्विवाहः ।
भय दुकरामणामपोः प्रतरं विवाहं दव्रीपति-
आग्रयणस्येति । यदेवलष्टमहस्तदेतद्ठैतीपायारूपनी कथा अन्तिष्‌ ~
लादुभ्रयणस्याऽभ्यतने, पस्मिनहनि व्यढपकरेणाऽ्वत्यमानः प्रथमः राको
गृहीतः । यच्वष्टमपहस्तदेततततीयायारूपनीकाया = मध्यवर्विवाच्छुकस्पाऽऽ~
यतनं, तसिनहनि ब्यूढपकारेणाऽ्रपणो गृहीतः । सोऽयं शकरामयणयो
विवाहः}
एतदेदनं परत्तति- ॥
छन्द श्स्येवेति। यः पुमनेवमैन्धवायवात्वादीनां विषाहं जानाति स
वेन वेदनेन च्छन्दोदेवतानामेव विवाहं एतवान्मवति । स्वयं च धनिकतमा-
ककुद्ध प्राप्नेति । अपि च यज्ञनष्टानकाठे देवताविषयमाधिजञानं .दषाति
धारयवि । यस्मदेवं छनदसां विवाहः परृ््तस्ालोकेऽ्पीरं कन्यकालपमपतय-
मन्यः पिताऽन्पसमै जामते ददावि ।

#॥.

पषा -२अनु =<] छभ्णयनुर्दी यतेत्तिरी यस्ंहिता । २५८५
( दवाद्ञरत्रकयनपर )

अय मीमा - <

द्कानाध्पायस्य पमष दर शापिकरणे चिन्तितम्‌
उ्यनी दासीन््रवायवदाकामानुवाद्वा |
प्रित्या वाऽ्चैवादो वा विधिर्न हि तेषम्‌ ॥
पयत तिदोषलाक्षण(पतिवलथा ।
+ विधिराभ्रयणाम्रत इवाौमिततिको हि तः॥
अछि द्वाद्राहि व्यनीका । देद्रवायवयौ प्रामणीयोदयनीयौ दशमं
चाहः 1 अथेतरेषां नवानमहनमिन्दयापययं प्रयममहः । जप युक्पममथा-
ऽत्यपणासमयैन्धवायवाद्रमथ युक वयाञपयगासमयेनदवायवायमय दक्र
समथाडदयग्र्िति । तव दद्वाहूणेषु दिती पतूतीपचुरथेतु विषहस्तु ,
कमेगेन्ववापवमलदाकमरलायथणागरलापे विहितानि । वेष्वायं र्थैतरनि-
भिचम्‌ । दविवीयं वृहलिमिचम्‌ । एवच्च मतौ व्यवस्थितम्‌ । वदुभपमव चौ
दकेन प्राप्पम्‌ । तथ चतुधा संशपः--अनुवादो वा परिपल्पा वाऽ
वा विधिति। तथ पाप्वतवद्नुषाद्‌ इति के्‌ । न, पैषथ्वपचेः। वरटि गु-
णान्पर्परितख्य।अस्विवि चेत्‌ । न, पोष्पपचेः । चतु्ऽहन्यप्रापश्वाऽऽ
मपणाय्रलस्य विधिस्तस्य पदचार्थोऽय्थराद्‌ इति वेन । उक्षगावृति-
प्रसङ्गात्‌ । दस्मदा्पणायतये यथा पिमिलयेवरथो<पि कवयः । न ५ ।ष-
लाद्विधिेति बारम्‌ । वस्य विवेरनेभिचिकताम्युरगमात्‌ | रथवराकन0-
तकपोरेव हि चोदकेन पातिः । प्रयोजनं तु ह. शाहवितिषृ यत्र कापि रथं
तरादिनिपित्तामविर्पेदतायवामल।पदधिः 1
तरैवान्यचचिनितम्‌-
्यूढोऽी परहविः फिं 4 शिहरिः स्याद्धि रत्‌ ।
विधित्ताम्पादािभोऽन्यो ठिङ्ग्छमे विवेरपि ॥
दविषिधो हि इ णहः-सढो व्यूढ । त समूढः पूमृदहवः । अथ
प्यूढ उद्‌ िथते-न्धयापवागर प्रायणीयोदयनीयौ । अयेतरेषां दृशानमहा-
भेनदवायवा्ं ५ नहः | अथ इुकायरमय द्र <।मयणम्रि । अयेन्दवापवान
अमथ द्र एकमे जतः उ्यमाम्रम्य दै देनदवापवम्रि ईति । ततर समूढस्य

तवघ्रतित ` व:।१५॥ वद्वदधूढःऽपि फ पविः फं वा पिरुतिरिति सैशथे

-------*

१ ख. मवि

३५०६ श्रीमरायणाचा्यविरापितभाप्यसमेता- [७एपमकाण्डे-
( दरादजञराव्कधन )
भिरिति प्राप्तम्‌, । कुतः । विभिताम्पात्‌ । मधा सभूटपकरः कवर्धा
विह्धिवस्तथा व्यूदभकारोऽपि । न चत्र किद्विरेषोऽकति, येन तयोः प्रकमि-
विषतिभाषो निश्चीयेत । न च प्रङृरद्यत्य पंरपितमदषटवरम्‌ । रथ॑वरवृह-
स्टयोग्पोपिशोमपकारथोसतद नाति पूः पक्षः । ष्टः समूढस्य विरतिः ।
कुदः । टिद्घृरनाव्‌ । ‹ दन्दवायवस्य वा॒एृतदायवनं यच्वतु्भहः ? ईति
ढे भ्रु । एतच्च विकतित्वे सति भति नान्यथा । तथा हि बृ पाय
णीयोदयनीपन्पतिरिकिषु दशसवहःसु यच्च तदामरयग रध रापवंस्याऽऽ -
यतनम्‌ । समू तु तदहूनवानामहूनां मध्य दिवीषिक।दितवपिन्धः वायम्‌ 1
तच्च ब्यूदक्य वितिागं चोदन प्रा्पाणं विधित्तिता्रवणामरतसतुतयंऽ-
नूद्यव इति युकम्‌ । छि च थः कमेत बहु त्यां प्रजविपरेति कर्मा व्यूढो
विधीयते । वथा च सवि समूढपकतर्थं वि्यमवद्रथेतरदषृष्षम्ेणे
विकलितप्ररितं नाति । वतः सण्ढघ् दृदृशाहस्य रितिः । अहमि -
ष्वनयोरन्तरप्यातिदेशः एवपक्षिणः पथोगनम्‌ । तशूढधिवादिदेशः सिंचनतः।
तत्ेवान्प्चिनितग-
यढ रकषदिमन्णार्थानां ब व्यतिक्रमः ।
भन््ाणेव वाऽथ्यः स्याद्विरेपेम कीर्तनात्‌ ॥
छन्दसां व्यत्ययः पोको नाथानि तेन मन्वा; ।
गायन्याद्य। रिवयास्या अर्भवृकतिः पशष्वये ॥
यदे द्वादशाहे भक्षपवयानत्दुमनप व !रिमिकपाडानि चोकमापरानिं ।
व भकषमन्मेषु सवनवयगयेषु यावीछ-रसिषटण्ञनदसो जगतीछन्द इति
पवय भुवम्‌ । तथा प्वमानवपविषष्यन्दरिट्ततेषु गथनीछनदालिषटु-
ण्छन्दा जगतीछन्दा इति श्रवम्‌ । तथा परिधिससवकेऽर्थवदि पठयते-'ायनो
मध्यमः प्रिषिसैषटमो दक्षिणो नागत उत्तरः) इतति । तथा कपाठविष्े
वाक पवते-- अशकपाठः पातःसनीभ एकादयक्पा्े भषयदिनीयो
द्र दशकपारसतृवी( सावी )पसवनिकः › इ -। अनारतानितिभिः' स~
` स्पामिगौवंत्यादिच्छनासि दत्तसदाकषरस्परतिदररिणोषस्थ,नयन्ते । एवं स्थिते

> न्यायमालायां मन्त्रतिषदं न त्ते ,

~ १ स, च, कृतिषु अ" । ९.क. च. ठ. "यतरच्छ" । ३ इ, ष, ठ "यच्छ |

पषा०२अनु०९] रष्णयञ्ुैदीयतेततिरीयपै हिता । २५७७

8; ( दा्ठक्षरात्रकधनम्‌ )
सति श्यूढपकरणे छन्दो्पतिक्रमः पच - - ° छन्दांसि वा अन्योन्यस्य ठो-
कपम्पभ्यायन्‌ , गप्र श्रि्टुमलिषेन्जत्या जगती गायन्पाः ? इगि। वत्र "
संशवः--तोऽपे छन्दोऽयतिक्रमो भःपमानपरिविकषारक्ाणापर्यानामूृमय-
विधमन्वगच्छन्दोवाविशन्दानां च ऽयः, फं वा तेषां शब्दरानामेवेति । तव
मन्तगतानाभेवेति विशेषाश्रवणात्सव॑न व्यतिक्रम इत्याद्यः पक्षः । वेन गायेत -
शब्दूनिदि्टः प्रातःसवनीयो मक्षलिष्टुप्यान्ितस्य माध्यंदिनीपस्य भक्षस्य
श्यनि । स च तृदीयसतवनीयस्य स्थनि, सोऽपि प्रावःसचनीयस्य स्थाने ।
तथा सहिष्पयमानो पाध्येदिनपवमानि, पा्यंदिनप्वपानस्तर्वीप तवने । अभव
पृमानः पातने । तथा मध्यमः स्थविष्ठः परिधिदृक्िगवः, अभीयान्द्रा
-‡॑षीयानुत्तरवः, अणिषठ। हसिषठो म्यत । तथाश्टाकृषादो माध्पद्ने सवने,
काद्राकपास्तृती स्वने, दरद रकरः प्रवःसवने । सऽयमथैन्यतिक्रपः
मन्दयशब्देथ्वष्येवं योजनीयमिवि प्ते ब्रूपः-छनदांसीति वाक्येऽयानां व्यवि-
करभो नोक्तः | अतो मन्वगतगपत्यादि रसदनमिव व्यतिकरः 1 यस्वभषु
गायत्यादिशन्दुपपीगः स परशंता्थः । मक्षायवौनां मुरुरच्छनदस्वाभावा-
दिति रान्वः ॥
हवि भीनेत्तायणावायपिरविते मापवीये येदाचपकशे छष्गपजुरदीय-
तैतिरीपरतीहवामाध्ये पपभकाण्डे द्वितीयप१ाऽकऽ.
ॐ पोऽ्नुवाकः ॥ < ॥
स
अथ स्तम दितीयपरयठड नधमेऽतुवाकः ।
परजाप॑तिरकामयत प्र ज॑मिेति स एतं द्ौद्‌-
शराज्नमपडयत्तमाऽदैरततेन।यजत ततो षे स प्राजा
यत. यः.कंमयेत्‌ प्र जायेयेति स द्राद्राराबेणं
यजेत प्रैव जायते बह्मवादिनों वद्नयभिष्ोम््रीयणा
यक्ता अथ कर्माद्तिरानः पूरैः प्र वुष्यत इति

र १क.स. ठ. ण्यक । २ स, च. ने) मा्य॑वरनीरे (गतस्य स्थाने, जागतो

स्य श्रतःसवनिकस्य स्थने । त" ।
६२३

२५७८ = श्रीमत्सायणाचार्यविर वितभाप्यसगरैता- [पकप
वी वतिरनौ ८ ददशरातकथनम्‌ ) १)
चश्व॑पी वा एते यज्ञस्य यद॑तिरात्रौ कनीनिके
अधिष्टोमौ यत्‌ ( १ ) जभिषटोमं पू परय॒ल्ीरनवै-
हिं कनीनिके दध्यु्तस्मद्तिराजः पूरवः प्र
युभ्यते च्वुी एव यज्ञे धित्वा मध्यतः कनीनिके
भतिं दधति यौ वे गायत्रीं भ्योति.पक्षां वेद
ज्योतिषा भासा शवर्गे लोकमेति याव॑भिषटोमौ
तौ पक्षौ येऽनतरेऽशवुक्ण्याः स आातमेषा वे ौयत्री
ज्योतिक्षा य एवं वेद्‌ ज्योतिषा माता सुग
लोकम्‌ २) एति प्रजाप॑तिवां एष द्ाद्रधा
विदितो यदद्वादषराघो याव॑तिरात्रौ तौ पक्षौ यऽन्त॑-
रेऽटवरकथ्याः स आत्मा प्रजाप॑ति्वाविष सन्तसद्ध
वे सरणं स्पृणोति प्राणा वै सस्राणानेव स्पृणोति
स्वासां वा एते प्रजान प्राणेरासते `ये सत्रमास॑ते
तस्मासृच्छन्ति किमेते सभ्रिण इतिं परियः भना
नात्थितो मवति य एवं वेद (६) ॥
(जा मिषटेमौ युर रोक भियः भजनानां प्च च ।)
इति छप्णयजुदीयौत्तिरीयसंहितायां सतमाणके
{तीयप्रपाठके नवमोऽनुषाकः ॥ ९ ॥

( अथ सप्तमकषण्डे दवितीयपपाठके नवमोऽनुषाकः ) ।
जष्ोऽुवाके ददशह व्यूढ पकारो निष्पिवः । अथ नपेमे दृशा
हस्पाह्ितेषा उच्यन्ते ।
तत्राऽभौ दाद्राहं विधतते-
परनापातिरिपि । अथ पशनोत्तरगृतेन( ण ) पथममहा्धपते-
बह्मवादिनो वदन्तीति । अशचिशेषः पायं प्रथममेवी येषां सोषा +

१स.च प्गावियेः।

क

"धपा ०८०९) दृन्णयनुवेदीयतत्तिरी पसंत । २५७१
(द्रदक्चरात्रकथनम्‌ )
गानां तेऽधि्टोमपायणाः । अत एवस्य काण्स्ससयानुवकेऽमहिवम्‌-! व~
स्पादाहू्ये्ठयज्ञ इति । इति । एवं सति तम्निटोमे प्रिणन्य ददशाहस्य
परथेऽहूनि कस्मात्कारणादतिरात्रः प्रयुज्पत इति वेह्मवादिनां पर्ष; । तता
भिज्ञा उत्तरमेषमाुः-पुरुपस्यानोयस्य दादृशाहयजञस्थ वकगौठकस्यानीपाव -
विरात्र । कनीनिकास्थानीयावदरष्टामो । छृष्णपण्डठस्य पध्ये यदुवान्तरं
प्रथखण्डठमतिरुष्णे वहुरशनशकिश्थानं, सेये कनोनिकतयुच्यते । एवं सति
यदि पजमानाः प्रथपमचिटोमं प्रयु्खरंलदानीमाध रपत गोखकं विना बहि-
रेवाऽऽका रपदे गे कनीनिके स्थापयेधुः । तस्रक्रारणादतिरात्र एव प्रथमेश्ानि
पपोक्तव्पः । तथा सति पृरुपर््मे दद गाहध्ञे गेढकदपं परथपं स्थापयित्वा
न्पध्ये कनीनिका स्थापयनि ।
तदेवं प्रथममहर्िधापानन्तरभाप्रीनि दशाहानि पक्षम परिकल्प्य
विधत्ते--
योवै गायत्रीमिति । अशक्षरपादां गायतरीमरूपोपेतुक्धपर्पमहं ~
रणष्टकं पिरप परिकल्प्य तदूपा गायवीद्युचयते ज्योतीरपौ पक्षौ वस्या
गायत्याः सा ज्पोतिःपक्षा | तादशं पो यजमानो वेद्‌ त प्रजान; पृक्षे
श्योपिरेव स्वगेमागंपदशोनाप माततफे दीपकं छुतवा तेनानुष्ठतज्योतिरार्येन
प्रकाशेन स्वर्ग प्रप्नोति । फोतौ पक्तौ किं तम्याः पक्ि्पापा गयन्याः
स्वरूपमिति तदुमयमृरूपते-- द्वादशाहस्य मायणोयोदेषनीयाख्ये पथोत्तमे
अहनी विहाय मध्यवर्तिनो दशरात्रस्य %्रसयोरहूनोरनृष्यो याशनिष्टोमौ तौ
पृक्षस्थानीयो । ये च तपोरधिष्ठोपयोरम्यन्तरेमष्टतेख्पाकेषषहःछनु्टेषा अष्टा +
बुक्ध्याः सोऽपगुक्धपसेषः पक्षिरूपय। गयत्पा आला शरीरम्‌ । एतादशानि
दशाहानि कृषौदित्यथः । एषा षा इत्यादिः प्रतिषदिवस्पाथेष्वोपसंहरः ।
सोऽयं द्वादशरातो द्िविधः-एवरूपोऽहीनर्पश्च । वव्र सबह्पं तावद्धि
धातुं प्रस्तौति
प्रजापपिवां इति । योऽयं दवादशरावरोऽध्ति सोऽयं ददगमिः परकरिरा-
विभूतः प्रजपिरेव । तस्थ च प्रजापतेः पर्षिरूपल परिकतप्पते । पू कष.
तेन निरूितपोरसिंदेमधोः समीपवर्विनो प्रथमद्राद्‌ शपेरदनेरनुषरेयौ प्रायणी ~

१ख.ष्‌. ठ. च. पक्षरू* । ९स. "पलेन पः। ३क. ध. ड. च.पद्राय"।

२५८१ श्रीमत्सायणाचार्यविरवितमाप्यसमेता- [७्मका्डे-
( दादररानकथनम्‌ )
योक्यनीयारुौ पावािरजौ तावि पृशचामस्यानीपलतक्षदिव । अकरिष्टोषत-
हिवयोरतिराजयोः पक्षोरमणे पेशटवुक्धयाः सोऽवमुक्पसंवः पतिस्स
परजापतेः शरीरम्‌। एष पएवविधो द्वादृशराक्रौ यथोक्तकलनया दवादशविषः।
परजापरिरेव स्वकीयेन स्पपपोगेण सद्‌ सणोति सच्छब्दवाच्यं मदसि
सीणयत्येव । [ऊ तद च्यरिति वदृच्यते--रजानां पाणा एव सच्छन्दवा-
च्याः। गन्मानतरेऽ्धनपयेन सद्भावात्‌ । अतः सच्छन्दवाच्यान्याणनिव
भीणयति ।
अथ प्रस्तुतं सवर्प विषते--
सरसां वा इति । ये यजमाना द्ादशाहर्पं सत्मासतेऽुतिष्ठन्वं ॥
भासिपातुः स्वत्पियेऽुषानमुषरक्षयति। ते यजमानाः सर्वासां प्रनानां प्रणि
रेव निमित्तमूौरनृतिष्ठन्ति । एवदनुटनेतैव जगनिकहृहेतुना प्रणाः पीवा
मवनतीनर्थः । यस्ारतदानुठानं भागानां पीदिहवृस्तसमात्सवै जना अनु्ा-
वा किमेते सप्रिण इत्येवपद्रेण साः एच्ठनि । अवः प्रशस्ति
सत्रमनृष्ेयमित्यधैः ।
अथ वेदनं प्ररापति-
परियः प्रजानामिति । सत्रस्य वेदा सवौसां परजानां रिपो मूवा
जगत्ुरछृष्टो ऽवतिष्ठते ॥
इति प्रीपत्तायणावार्यविरविते माधवीये वेद धैपकगे रष्णगनुरीष-
तैदिरीयसैहिवामाप्ये सषकण्डे द्विवीयपपाठके
नवभरोऽनुषराकः ॥ ९॥

( अथ सतमा्टके द्वितीयप्रपाठके दशमोऽनुवाकः ) ।

न वा एषोऽन्यतेवि्वानरः सवर्गाय छोकं।य
भराभंवदूर्ध्वो ह वा एष आत॑त आसतीतते देवा एतं
वैश्वानरं पीहिनछव्गस्यं लोकस्य प्रभूत्या कतवो
वा एतेन प्रनाप॑तिमयाजयन्त्वारभोदधि तदभरोतिं
हवा कविषु य एवं विदारदश॒हिन यज्ते

॥

रो ०६अन्‌ ०१०) हृष्णयद्‌पदायतणतरीयसंदिता 1
( दादशषरात्रकथनम्‌ )

तैस्मनेच्छम्त. स रसमहं वसन्ताय प्रायच्छत्‌
( १ ) यवँ ब्रीष्मायोधीवंषाभ्यों बीहीन्छरदे
मापतिरौ दैमन्तकषिकषिरा्यां तेन्द्रं परनापंति-
रथाजयत्ततो वा दनद इन्द्रौऽमवततस्मादाहरात॒ना-
व्रस्य यज्ञ इति स देतेनाभरऽयजतेष ह पे कृणपं-
मन्ति यः मे प्रतिगृहं पृरुषकृण॒पमभ्वकृणप्‌ं
भवां अन्नं येन पत्रेणान्ने विग्रेति यत्तन्न निर्णे
निंजति ततोऽधिं (२) म जायत एकं एव
य॑जतकः हि प्रजाप॑तिरा्नोददवादरा राजरीदीकितः
स्याददराद॑श णार्साः संवत्स॒रः सैवत्मरः प्रजापति
प्रजाप॑ति्वावेष एष ह त्वे भांयते यस्तपसोऽधि
जाय॑ते चतुर्धां वा एतास्िश्रसतिस्नो रात्रयो यद्रा
वैोपसवो याः पर॑थमा यज्ञे ताभिः सं भराति या
द्वितीयां यज्ञं ताभिरा रमते ( ३ ) यास्तृतीयाः
पात्राणि ताभिरनिणैनिक्ते याश्वतर्थरिपि ताभिरा
त्मान॑मन्तरतः इन्धते यो वा अ॑स्य पशम
माश्सर सोऽतति यः पुरोह मस्तिष्क सयः
परिवाप पीपर सय आन्य मन्जानभ सयः
सोमर स्वेद सोऽपि ह वा भस्य सीरण्यां
निष्पदः प्रतिं गृहणाति यो दव्ाहे भिगढाति
तस्माददादराहेन न याज्यं पाप्मनो व्पञयै (४)॥
८ अवचछषि रभते द दशदिन चत्वारि च ) ।

९५८१

०१५८२ श्रीमतसायणाचारधविरवितमाप्यसमेता- [ऽतपम्काणर+
^ ( दादशचरवकयनम्‌ )
इति छृष्णयजरवदीयतैत्तिरीयसंहितायां सपमाथ्के
द्ितीयपरपाठकं दशमोऽनुवाकः ॥ १० ॥
( अथ स्तामक्डे द्वितीय दके दशमे ऽनुवाकः ) ।

नवमेऽनुवाके द्वादराहुगतानयेक।दृशहानि विहितानि । अथ दशमे दाद्‌
शमहविषतते-

नबा एप इति । वैवानराख्येनाभिना दृववाद्तिरानो वैधानरः ।
अभ्यत एकलिनेव भागे पैशरानरचबदवाच्पोऽपिरात्रो यस्य ददृश सोऽ-
मन्तो धानरः । आदविवातिरत्रुकतो न ववसान दर्थः । एपादश एष
द्वा {शाहः स्वलोकं सपादे न समथः | कुतो न समर्थं पति वदुच्यते-
एष दादृशाह इप्वौमिमषोऽतिविस्तृत आसीत्‌ । तस्पावसाननियामकामावात्‌ |
अतऽपमप्वतितः सन्छ्स्य प्मनऽसीतु । तदानी देवा एतं पेधानरशम्‌-
वाच्यमतिरात्ंपरयोहिपरितोऽवसानस्थाने निमामकवेन स्थापितवन्तः । अतोऽ
तिरभिण निषितलदितावानधं दशाह इति वतारमाणस्य पंवसतिवला -
त्सर्गटोकं तैपादधितूमयं प्रादुभेवति । तस्मादूपरिष्दतिरत्रः कर्य ईति
विध्यु्नयः |

अयेतस्य द्वाददाहस्पाहौनक्पतां विधक्ते-

ऋतवो वा इति । पुरा कदा विद्नतापवो देवा त्यजो भूता पना-
पतिं पजमानतेन दादशहेनायाजयन्‌ । तेन ददृशहिन स प्रणाप्िसेषतुषु
मध्येऽधिकां समृद्धि परमोत्‌ । तदरदन्पोऽयृलिश् पध्ये ददशाहृविन समृद्धि
भाप्नोति । पूरत्र पजमानवहूताद्‌पिचोदनया विषानाच ददद हस्य सत्रवम्‌।
इह तु मजमनिकलाधजतियोदनय। विधानाचाहौनतवमिति विशेषः ।

तिम दादशाहं परशि परवोक्तमेव परजापतेः समू पपश्चयति-

तेऽस्मिन्ैच्छन्तोति । वे वसनाय ऋतवोऽधिन्शमृदे प्रजपतो भागे
च्छन्‌! स॒ च प्रजपितिरवसन्ताय रह सर्वमपि मोग्पवस्ुगवं सारं दत्तवान्‌ ।
वसन्तक हि मोगापिराथः प्रसिद्धः । तथा पवादुन्वान्यविगेषान्परप्मदिभ्पः
पायच्छत्‌ । ते हि तत्काटे भभू भवनि ।

एवमूकवेहेतुषेन द्रदशाहः परशस्तः । अथपकृष॑निवारकलेन दाद्‌ शाहु
परशेतपि--

पै¶०२अन्‌ ०१०} हृष्णयजुरदीयतैत्तिरीयसंहिता । २५८६
( ददशषरत्रकथनम्‌ )
तेनेन्द्रं प्रजापतिरिति । हन्द उत्तमतेनाग्रजम्रतुवसून्योऽपि सन्पुरा
कदाजिदरनृजवदूवरः सै वैसिरत्किपभरणो प्रवा = वतरिहारोषायं बोक्ुं
भजातिमृपतेवित्तवा नित्येतावद्त बहिरेव द्रव्यम्‌ । अत एवान्यत्राऽम्नादम्‌
“इन्द्रौ वै देवानामानृजावर आसीत पजापतिमुपाधावत्‌ › इवि । सच
प्रज।१तिस्वेन द्वादशदिनेन््मपालयत्‌ । ततो द्वाद शाहममावादयमिन्दस्तदानी-
-मिन्दोऽभवत्छकपपरौश्ररक्षणमिन्दतवं पराप्ववान्‌ । वस्माचचरिका आनृजा-
बस्य यज्ञ इति दवादृराहुमाचक्षपे । यस्मादिन्दर आनुजावर मूत्वा तन्निवृत्तये
भथममेतेन दद्‌ शहेनायजत वस्मद्‌नुजावरयज्तमस्यो पपम्‌ ॥
इदामीं सत्रे दाद्शाहपपोगे दक्षिणानियेधं निन्दोनयति-
एष ह वा हदाति । स्मे हि पे यजमानास्त कविजन इत्यवे यजमान
व्यवह्‌रवदविकवभ्यवहारोऽप्ेस्वि । अत एव शाखन्वरे ‹ अष्ययृ्हति
दीक्षिता बरज्ञाणं रक्षणि › इत्यारावध्वयतरलत।रिश्ूरयैवहिषन्ये । एवं
सति फविक्ववृद्धया पागान्यरवद्ध यो दृक्तिगां पिगृद भाति स्त भपिग्रीता
शवमक्षणेन यः प्रत्यवायं प्रप्नोति । नात पृशचनखरवो विवक्षितः, कितु,
परपाशरा्शवः । फिचनिन यदूनं मद्ये वदूमौरेव मवपि मेोबाततमक्षणसमः
मृत्यवायो मव्त्य्थैः । कंषैनं पियरोवरमृदि पसिन्कंलपात्रे मण्ड
वाञ्ने षारयन्वि ततां यदि शालोकमर्मिग शोधिते न मवरेचवः शोषनामा-
वाचदुकगृहेऽधिकं भटं जायये, पेन प्त्ेण व्यवहतंणामधिकः पतपवायो भव्‌-
वीत्वथः।
एवं दक्षिणातिपेवेन स्त्रभरयोमे दृठीरुत्य पजमानैक्येनाहीनप्रपोगम्‌पि दी
करोवि--
एक एव यजेतेति । पजापेरेकस्मेव समृदधिःपूत्‌, न तु पाजङनामू-
तूमाम्‌ । तस्मादेकस्य कतृाकठमाक्लाच्चाहनलं सिद्धम्‌ ।
अथ दीक्षाविशेपं विधते
द्वाद रा्नीरिति । दाद सेख्योपेवानां मातानां संवत्सररूपल्स॑ब-
प्रस्थ च प्रजापतिसष्टतेन पजापतिूपलदिष यजमानो दवादृशदीक्षापोगास
जाप्रिरेव भवि । फिच तूर मात पितुम्धां जननं त्न मुख्यम्‌ । कितु यो
यजमानो दृक्ष; तपसोऽपिजायत एष एव हि जायते मुख्पलनपवानितपथः।

३५६४ श्रौभसयिणाचायंविरावितमाप्यसमेता^ [कमक ~
( दादशरात्रकथनप्‌ )
अधोपसदिशेषं पितते
चतुधा वाइति । अ्रानुेया दारशदिनसाध्पा उपसदो याः तन्वि
ताश्तिसतिस एकैकरादिरूपेण चतूरधा विभज्यन्ते । तवर पथमराशिगतामि-
सििृमिवेकाधनसेदुनं मवति । दवितीयरारिगवामिलिसूमिरसमृपकरमते ।
तृतीपराशिगवाभि लिक मिजपवराणि शोधयति । चतु्थराशिगवामिलितुमिः
स्व(लनोऽन्तः शुद्धं करोति। ‡
पुनरपि तरे दृक्षिणायतिप्रहलोभातिरयेन प्रसक्तं निन्दति-
योवा अस्येति) पः पुमादरादृशाहृसवरे दक्षिणां पतिगृहगाति सोऽयं
यद्‌ सवषं सोमपागे करोति तद्‌ वदीपपगि पोऽ्य कविगमूला तस्ष प्रवि-
य्हीतुः संबन्धिनपदमपोमााहि हिः दे पमत्ति स कविकपृरषादिमांसमक्ष
णसं प्रत्यवायं प्रापुपात्‌ । पक्क्षीयपागे पृरोडाशरेषमतति स भलिष्कं पृष,
पराहिशिरेगतं मां मक्षितवास्मवति । पः परिवाप टागरूपहविःेषमति स
पुरीपमेष भक्षितवासति । यस्तदीपमाग आग्पेडामाग भक्षति स
मज्जानं भक्षिता वति । पस्तदुौययागे सोमपं भक्षयति स सेदं भक्षित
धन्‌ मवति। फिंच स प्रतिग्रहीता स्पपष्यक्प वृदवाहकर्तैः शीकण्याः
किरस्युसला निप्पो दि च्छन्तीमूठिनजावीः परतिगृहगाति । भथ भेष
वाक्यं स्मान शाहविषयं व्याख्येयम्‌ । तदानीं ध वा अश्व पामि
स्यदेयम्थैः-पः फशचदरविगपरूलासहीनप {7३ गहे पदहविःोषभसि तोऽ
भस्य पजमानस्मैव मासभत्ति । एवपृत्तएवापि एोऽयम्‌ । यस्मादहीनद्ादृ हि
दक्षिणाप्रतिग्रह निषिद्धसतस्मत्कारणाहविगमूत दरादृशोहेन पजगानं न पाज~
येत्‌ । पदेतदयाजनं पानो व्याव सेपद्यते । पाजने ¶ शासक प्रायभि-
ततं क्यम्‌ । सधाहीनपेरेत वनिः तु सयम( स्था )पि पजमान-
लालकिमरह एव नति । अदने तृ विद्यमानस्य प्रविस्य दृटलमतिगृहम
परायधिततं कर्पभिति । , £
भवर भगर्ति ॥ ्
दृशमाध्यापस्य ृष्ठादे षोढश. विकरणे विन्तितम्‌-
अहनरषयोरठदममिदा नस्यल्ि वा न हि ।
भावृत्तिसम्पदृधः स्वादि म्पा तयोभिव्‌। ॥
अति दादशहृस्याहीनतं सत्रलं = स्े्विन्येते-किमहनह्रयी-

-------

५

भरपा०र्अतु०१०) ` छेण्ण प ूरवैदीयतैतिरीयसंहिषा 1 ३५८५
( द्ादक्षरात्रकथनप्‌ )
दैक्षणमेदो नास्या) , । सीति ताव्त्वप्तम्‌ । कुतः, ज्योगिष्टेमा-
व्तरपस्य समानल'न , धा द्विरत्ादीनामेकाद्‌शरात्रान्तानामहीनानाभा-
वृतौ ज्योतिष्टोमख्वूप तथः बोदृररात्(रीनां सत्राणामिति प्रति तूमः-जा-
सीरनुपेयुरिति पोदनाद्पं यजमानव च सत्ररक्षणं, पजतिचोद्ना यज~
मानबहतचोदनाभावश्चाहीनरक्षणम्‌ । वैदिकपपोगे¶ु वयोर्यभिचारादिपि
रादवाचः।
ततैवान्यस्विन्तित१-
सवमेकः.करोतवाहि बषः प्ररूवाषिष ।
एकः कुप दिहऽऽतीरनिः्यकतपा बहवो भता; ॥
दादशाहादिसव््य ज्पोदिष्ोमः प्रषठतिः । तत्र करैक्थास्योदकेन सतेऽपि
कमैक्ये परि प्ररयक्षवचनाद्रहवेम्परेषाः ।
तरैवान्पस्विनिितम्‌-
कलिजोऽनयेज्र पषटमयः सयुक्त एवोत चोरक ।
अन्ये यष्टर्‌ एव स्युः परलयक्षवचना्िभिः ॥
अत्र समे फं पजमनम्पो व्पतिरिक्ता ककिजः करवन्पाः कि षा पज
माना एषध्िजः । उपोतिष्टोमो पजमानादन्येषामृतिक्तादत्राप्यन्ये स्युरिति
भि वूमः-े यजमानास्त धि इति मयक्षवचनाददक्षिणानि सवाणीत्पाहु-
रिति दक्षिणा हित्यधवणगदृघवहपति दीक्षिता बह्लाण दीक्षपति वव
उद्गातारमित्यादिन। बरहतोदृणातारि्माल्यासंयोगदुक्षसंपोमपोरातिष्यया-
जमानदयोतकयोः परतिभान्‌।ख यजमाना एवलिनः ।
तैव द्वि्ीपपदे दृशमाधिकरणे विनितम्‌-
कालिज वरणं समे कायं नो वाध््र तोम ।
कृं मेवं स्वकर्मवक्कतपा्था प्ररत वृतिः ॥
भभ्िहतेदयामिमननैः सोमे वरणगृत्विजामाम्नावम्‌ । सोभवर्ैऽपि वतका
म्‌ । अन्पथ वरणरहितानामूतिक्सामाव त्तरं न ॒सिष्येत्‌ । अत णवत.
स्तिद्धपे सवपकृणे ये यजमानास्त ऋलिज इति खतः पवृत्तानपि पजमाना-
ननूदय वरण॑साषयभविक्वं तेष्वाषवव्यिति विर्षागि । तसादविमरणे सतर
कम्‌ । भवम्‌ । स हनुष्ातृणां सषा सकं । न हि सकर्पणि कार्थं
१ सं. च. ^त्वनियमाभार।२ क. स. श्रे होते" । ३ स्र. च. णराहिनाघू" {
दर्थ

८४६ = श्रीमत्सारणाचायंतव्िरचितमोण्यसमैतां- [ऽहतैम१।५६-

( दादश्यरत्रकथनम्‌ ) ॥ १
वरणमक्षयते । कार्थं हि प्रकतौ रणम्‌ । दानमेव क्रयार्थं वरणं लदृशथ॑-
मिति बेन । वरणस्य भरिष्यहनरूरोनोतताहजननार्थंतात्‌ । अन्यथा वरण"
कृवि कच्िकरपाण्यो दक्षिणा इत्यतिनां पक्र: कथं सेगच्छेत । नत
कविक्वातिदधिः श्नीपा । त वक्तव्यमृतिकं नाम्‌ कं कर्मकरतमुत
यागकर्तुवविति । भध कर्मकराणां स्वाभिलामविनि ये यजभानाक्त कतिजि
इति वचनं विरुषयेत । दूविवीमे वु खव एष यागं कर्म पवृत्तखादूवरणपन्दरे ~
णा्युलिक्वं तिध्यति । द शमेवाऽधिन्पं ववनेन विधीपते । तस्माहानव-
वृबरणं सत्रे दृष्यते । 4

पिषान्यचिनिवम्‌-
कषः कार्यो ने वा तत्रे निेधाक्तीतिकलसनम्‌ |
नित्यातुवदिनक्दूतं क्षो वरणं यथा ॥ ` 1
साायृरःसरमश्निटतैतयादिषवेम प्राथैना वरणम्‌ । तवच वरणं चिकी
यजमानो वरणीपेभ्यो माहणेभ्यः सोमं बुधाव । तेन्पः सों परहिसपसत-
स्ववचनात्‌ } सोकपिषानपक।ररलते कसे दृदिवः-' ज्योतिमेनानिषरेमतते
श्येन रथंन मवा ददशदतदरिणेनाहै यद्ये | कव मे तमुदूगाा भ»
ति । कतर दैवकषिणद््यनिभयेन ब्राहणः सङीयाः कृ्तिपेषे निषेकं
योग्या भवन्ति । सोऽयं केपः । सच प्रहताविि से कार्यः । नच दृक्षि-
णदनस्य निरारततेन देववव्पनिश्चवे ठे तति तत्ताध्यः क्रपोऽवि उृष्ये- भ
` तेति शद्कीयम्‌ । निपेधमूपर्जीवय केषानृक्न्प कत्पपितुं शक्यत्वात्‌ ।
वथहि- न द्र भदीमिे । न पि न हिरण्यम्‌ › हरि से गवादन
भिषिप्यत । च च निविधोऽ्त्यां पकी त संभवति । तः सोमे देष्णं
` सम दनतताकिरम्पुेषा 1 तेपे च देयकरवपाण्यदं शरषनते-' गोशाधशवा्तरश्च
सदमतःजाथावयश्च वरहिपश्च पवथ तिलाश्च माषाश्च तस्य द्वादशशतं दृक्षिणा)
श्वि । दथ गोवासोहिरण्यादीनां विशेषतो निवेषेन दष्यान्तराणां चोदूकपापा
नामभ्यां प्रतीप । वतो देयद्रसद्व्तपः कव्य इवि पूः पक्षः ।
८ शष मैदयतेः इत्यनेन निषे न विधवे, मि तु पूवोकेन नि्ैयेन पा
एव दानाभवोभूधते । ‹ अदृक्षिणानि सवाभीत्वाहून दव गोदी, इति #

प्क स.वेवःस। मकस.

शपा०रअनु०१०) ` छृष्णयजुदी वतेत्तिरीयसंहिता : २५८५
( दादशषरात्रकयनम्र )
` श्तौ प्रोकयुषन्पासप्य प्रसिदधिवायकटिकनस्य [ च 1] पाभिगला्‌ ;
` पस्मानित्यानुवादस्य कसकत्वामावादृरणददरूविनामूतः कथोऽपि न क
त्ैवान्यीच्चनतितम्‌-
अव्ेषदानर्तैयाञ्यावृती सेषु नाऽ्वरेन्‌ ।
कुथोद्राऽऽनतिखोपानेः वमर्थ क्रियतां दयम्‌. ॥
प्रूपौ हिरण्यमतरिपाय दृदीतीवि शुतर्‌ । कतृषाज्पाव्रणे वालि । सदु
भयं सत्रेषु न कर्व्यम्‌ । द्ारवृताया आनतिहुप्तताप्‌ । यद््यतरिपः कमक
< रेभ्यो वहिभतस्तपाऽपि तदनिन परगमानस्पौदार्थे ` पवनो धनकामा, तिज
सानता भवनि । वरणस्य चाडनल्य्वपृतिनरणे पारयाति प्रसिद्धम्‌ |
तस्ादानत्य्पुमपं नाऽभ्वरेदिति एवः पक्षः । -पथपवरतेतेवाऽनतिभिदधेः
काटान्वरे दरणमहृशाथम्‌ \ धनक्मानमदि उवकरणां परम्मकादे सरवङ्त
छया पतेददिके धनं न द्यत एवयव्रिपदायदीनं नाऽऽनतिक्‌ । मद्‌
दृष्येमुभयं कव्यम्‌ ।
` बठाध्यापस्य पषपद वृतीयायिकरणे निनितम्‌-
~" „ स वर्गवयस्योत विप्हयैवातरिदेषतः |
प यश्य भेव सामि विपराणामूृलिजां पतः ॥
; फञ्धिकामाः सत्मासीरनिलतर विधा हति विदेषो न शूषे । वसद्रणै-
~ रयस्य सप्रमिकार्‌ इति वेनेम्‌ । पिपराणमिवऽधिज्पपिति ददे वक्षे ।
, कलिकं यजमानाः सत्रे समाम्नाता प यजमानास्त कृलिजः› इति ।
वस्मा्विपाणपिव सवरष्‌ ।
कैवान्यचिचिन्िनम्‌-
भिनपयाजा्रकलसा अपि सेत्रेऽविकरिणः।
तुल्पकृल्पा एव वाऽधये। वसिष्ादिविनाननैः ॥
नीराशंतादयङ्गतायां ख।पिलोहैशपूकमू ।
नारंततिषी सेनिकपत्पदगुण्यतोऽन्तिमः ॥
भरयाजेषु पुरुषरदेनानृषटानपर्ये भिदो राजन्यकसिक्रदीनां न( ना)
रासो द्वितीयः प्रयाजः तनूतपादृन्मेषाम्‌ । तव वसिषटातरिवध्नपशच गानकक.
णवकश्पपरतंरतिगो्ोलना पे न( ना रादहिपरवाजवन्धः, ये वान्ये वनूनपात्म-

१क.ङ्‌.च.तः : नत ।९क. ष, *१ नतः, दक. ष, ठ. हाना

२५८८ शरीमःसायणाजायंधिरयितभाभ्यसमेता-~ [७समकाण्डे-
( दादकषरत्रकथनम्‌ )
पाजकाः, ह एते भिका भवि मिदिलवा सप्ठदशवराः त्त्रऽपिकारिणः
स्युः । कुतः, न(ना फरशंमृद्धि तदङ्गत्वेन वसिषठादिविधानात्‌ । तधा
सति सविणां मध्ये केपांविदतिषठादिगोवजतेऽपि तदङ्गत्वं सिष्पतीति प्रपि
रूमः-वाहिषठदीन्पणमानानुदिप न (ना रासो विधीयते । वथा सति
विधायकपद्गतस्म धालर्धस्प विधेयतवातनिकषैः । वसिष्ठादिषिषौ तु परान्व-
ोपचलादिमकपैः । अतो वषिषठाृदेरेल नरारसविधौ न( ना )रशंसानुष्ठन
तिष्ठतां हादुृण्पमितरे त रेण, ततूना्नष्नि तु वेषरीलम्‌ । स॑धा
भिल्लानां सर्वषां साद्गुण्यं न सिष्यति । भतः सदुगुण्याप तुरपकला
एवाधिकारिणः ।
करषान्पचिनितम्‌-
विप्रस्य सत्रं सस्य वसिष्टसयेव षा भेत्‌ ।
्ामिनस्येव वाऽय करदीच्छतेन मध्यमः ॥
ब्हषत्वाप एवारिषठो ब्रा वा स्तोपमागतः ।
भैशवामि्समानानमिव हितृलसिद्धये ॥
कविकामस्य स विहितम्‌ । बरहमणाध सवै कलिं वाञ्छन्तु । वसा
द्विमश्य सव॑स्य समाधिकार इत्यादयः पक्षः । वातिषठो ब्रह्न मवतीपि वचनाद्‌-
वातिषटस्य रहषतवसंमवादुप्रह्तताय वासिष्ठस्याधिकारो वाच्यः । तथा सति
भिनकलत्वारणाप वत्पकला एवाधिक्रिपन्त इति द्वितीयः पक्ष; । वा-
सिष्ठो बहलेति वाक्या वारीष्ठस्य बरहमता । रशिरसनि क्षयाय वेत्याद्यो
मन््ौः स्तोमभागासलानधीयानः स्वयमवासिष्टोऽपि बरह्तामहैतीति स्तोममाग-
परशसाहोऽर्धवदि वातिषठ ब्रहेति पठितत्वात्‌ । वस्मदविश्ाभिवो हेवेति पिहि-
वस्य होवृलसिदधे वै्(विस्य वत्समानकल्वानां चाविकरो नान्येषाम्‌ ।
ततरैवान्पच्षिनितम्‌-
अनाधातृश्च वकि वाऽ्ातुरेवाभिमो यवै
एकस्याधचिषु तत्सिविनन सवाभिपःः
तस्सशमशधाधानरहितस्यापि सैभवति ।
दिदि वदीयष्वधिषु वेन सह परवरः

मिद सक्पतारति वेन्भेवम्‌ । आ
१ख.धघ.च्‌. न्‌ न०।९क, न्त्रः सोमगत। स्तं

५ -प तस्य सत्रस्य साध
4 भानफटत्य कर्तृगामिवां

1 द सःपक्.च, तेर" 1

॥

*

पवा०६अ्‌०१०] हृष्णयजुेदीयतेततिरीयसं हिता । १५८९
( दवादुशरा्रकथनप्‌ )
दशैपति । तत्फलं बाश्नीनां क्पोग्यता । ततो पेऽनाहितामपो न वेऽधिका-
रिणः । यश्चाऽऽहिताधि्लस्येव- कममयोग्यता नान्यस्य । कं च सोमविकती-
नापिषिपू (कलं निर्णतिमू । इषिशराऽवानपूथका 4 तस्मादाातुरेव स्वापि
कारः।
वत्रमान्यच्वितितम्‌- ह
यद्व. रस्य कृष्य कार्याः सारणा उत |
स्र ` सघदभिमोऽत्यो मृतदाहि विरोधतः ॥
स॒त्िणां मध्ये यस्य कस्पचित्तैबन्धिभिजुहादिपत्रः स पोक्तव्यम्‌ ।
कुतः, अविरोधात्‌ । अन्यर्दयेष्यस्मष्वालनेपदं यथा विरुध्येते नैवम विरोषः
-४ कृषिदुपठभ्यत ईति रतत त्रमः-यस्य जुद्धाद्पः स॒ चेत्सत्रमध्ये भयते तदा
मृतेन सह गुहवाद्यो द्वन ` ‹ अ हिताधिमभनिभिरदहेनति यजञपत्रेष दतिण~
हते ज॒हूमाादयति ? इत्य र" वमेसतद्वगमा, ' प्रदाह वशिष्टः सत्र
प्रयोगो विगुणः स्यात्‌ । तस्पत्स्‌ धारणा मिना ९व जहवादयः सतर सैपाद्‌-
नीपाः
एकाद शाध्यायस्य चतुधपे पश्वमामिकरणे विन्विषम्‌-
दादश सदीक्षोपसदेहःसु दिनानि किम्‌ ।
शत्यं ददश वा पटूिशदऽपरिमो पतः ॥
पैककर्पणो रोऽ ज्पोति्टोभविकारवा ।
एकैकं तदनृष्ठतं दिनानां पञ्चविंशतिः ॥
अहना द्रादशवाशचतया मध्यपक्षसतेदाऽपि किम्‌ ।
कायो दद्रा सयेस्करशवतुषाणामुत त्रिकम्‌ ॥
एकैकस्यैव पागस्य विरुतिखादिद।ऽऽदिमः ।
अमृल्यकारङ्घ्वाधाचचत्‌ट (प्क ) भते तिषा ॥
दीक्षा उपसदः ुच्याः पकं द्वादश सतोः ।
वतः सङ्गस्य मृख्थस्य पदशरंशदिवसा। मताः ॥
दादशाहसयकेकमहः प्रथकक्मं ¦ तसिश्च सवीकषस्य सोग्सकस्प ससत्श्व

॥।

षै १ ख. च.- "हति य° । = द. ददे दिनमानक्म्‌ । 2ेख.ःच छानंदि"।४कः
घ. ठ. च. 'स्तथाऽपि । ५ स. ड. ` `यस्कराश्च' । दक. घ. इ, "भियतां। ७,
ड. शताः ८ ख. घ, ताः । साङ्गस्य दवश्ाहस्य ष" ।

-१५९५ शरीमतसायणाच्‌।यदिरचितभाष्यसमेता-- ` [ऽक +
( दाषारात्रकभनम्‌ः).
` ्थोविशोमध्य वि्पनतोऽतिदिष्टः | अतिविषटानां दौक्षाण।गृपसदां च पाटवं
हपाब।धनायं यादृशं भुवम्‌ । णो ` दी्षेपसदर्धं उतुषिरविर्िनानि
सुतयाथेमेकं दिनमिति पशवविशतिः । दैदशस्य कर्॑विशेषस्थाहूौ इद्शमिरवृं-
तिभिः चतत्रपं स्यादिल्याचयः पक्षः । तथा सतयहनां द!२ व शरूषमाणं
वाध्येत । तस्मादृहादशेव दषा ईति मध्यमः पदर दीतपनुद्धया-
मक्गाभ्यापपेतसकेकस्याहनः साङ्गन्पोतिष्टोमविकारत्वाचरसव शद्ध एव कत-
व्यमिेकः पक्षः । प्रतौ दीकोपदोपू्यकारा्गेवानुषठितताविहापि
ददैवरष्ठनं प्राप्तम्‌ । हस्व पुरुपकाठे तदनु ाघत । व्षदङ्गुस्य
प्रधास्य च ददृश दिनानि विभश्यानृष्टानमिति पक्षान्तरम्‌ । ददृद्राहृ्य
` -दाक् दीक्षा ददशोपतेद हृ्यद्गेपुख्ये च पृ( सयव )थण्रदशतश्त्या
` दभिरदिति रादान्तः
नवमाध्यायस्य प्रथपपद नवमािकृरणे विन्िक्‌-
परनीरसपाजरसेस्था कि सरवभन्येपरेषु वा ।
जविरेपादादिमोऽनपोऽसंस्थिवत्रोकिलिङ्गतः ॥
हश श्रषते ' पलीरेपाजान्तान्यहानि सैतिषठन्ते › हति । तत्र दाद
शरपषु परवष्वप्यहतु प्रलीतेयागान्तं कर्माु्ापावक्तटं पिष्ठेपादिकं न
क्यम्‌ । कृतः, एतवत पलीतेपानैः समवितरेधिति विरेषनिपामका*
भावादिति चनवम्‌ । अरंप्थिततवाक्पोकठिङ्गंन गरुतंारहूनो पानीतराण्य-
हानि तेषु पलीतैयाजान्वलं व्यवतिष्ठते । तथाहि पलीक्ेयाज(न्ान्यह.नि
सैतिष्ठन्त इत्पस्प विधेः देष एवमाम्नायते; न बर्हिरनुप्रहरति अरंस्थितो हि
तहिं यज्ञः! एति । तत्र पलीैपजिः सेैषमहूनां समाप्त वतस्थिवधं ध्पाहन्येत ।
तसमाप्ततिषठनत इति 'शन्दो न समाप्विवचनः, कं विं सत्येष वदहः सम~
न्थिकतं्यरेषे व्यापरोपरमपाजं वरते । अपे च क्॑पशेषश्वरोऽहृन्यनुष्ठातम्प।
वथा पति ददृशान विहितः सहपपोगोशुगृहीतो भति ।- चथा दि
दादशदेन यजेते स्परयोगो विहितः । अत एव दीक्षोपसद्‌ारिकं. वन्बेणा-
१ स, ततरापि। च. च. तथाऽपि रस, तैवा । इत. च. सो दादश

स्या इ" । ४ च. “मुख्यत्य च । ५ क, ध. ड, भतंःयत्वं स" । ६ ख. जः छ हारि
योजना त्वज्यम्‌ ।

भष ०६अनु ०११} रष्णयनुेकीयतेनिरीयसंहिता । २५९१
(अ्वमेधमन्त्रकथनम्‌ )
नषटीयते । च पथममहः पतीकमाजान्वभनुष्ठाय पिधदेपारिकं वर्हिपहरणान्त
करव्यतवेनावस्थाप्य दवितीयमहः परक्रमते । एवमुत्तरवापि । तत सरवनावशिष
तैनयमृत्मेऽहन्यनु्ातम्पम्‌ । वथा सत्युपक्मेक्यवदुपरं हारस्यापयेकलादिहितः
चषटेपयागः सिध्यति । एकेकत्याहूनः पलास पाजः समाप्तौ भिनाः पयोगाः
भरहन्धरन्‌ । पतु दृशमस्याहूनो मानप्रेण समापन वदरा चनिकम्‌ 1 वसमादुच-
मभ्यतिरिक्तानामेवाहू्ां प्नीसैयाजानन्तरं व्याप।रोपरमः |
पषठाध्यायस्य दविवीकरदे प्रथमाधिकरणे बिन्विवम्‌~
सरे फां शः पपकं सर्वं वाऽश्यः समूहुके ।
कत्ादन्य पूकैकस्यापि तखा हुतः ॥
म.म्नायते-“ कद्धिकाभाः सजमाप्तीरन्‌ इति । व स्तर बहूनां तमु-
द्यस्य कतत्वमवयतम्‌ 1 सेप्मद्‌ सवर्‌; सनम्‌स।र।नविं ऋवण।त्‌ कत्वेन
समुदायस्यैव फटिलविुरूषण। पक कर्जा ¶्वन तु सर्वं फकठमेकेक-
स्येति वेन्भेवम्‌ । पएफैकस्या सेभुदायान्तः्पातिन्‌ः कततवसद्धावात्‌ । अन्यथा
समुदायस्थैकलेम सवमासीरन्निवि भरतं करहुं नेपृपयेत 1 वसमदकैकश्य
करौः सवैफठतद्धवात्तफउकामिनमिवनािकारो न॑ शफठकामिनाम्‌ ॥
_ इति श्रीमत्सायफाचायैविरविते माधवीये वेदा्मकाशे रुष्णयजुदीष्‌-
तैततिरीयंहिवामाध्ये सपमकाण्डे दविवीयमपाठके
दशमोऽनुवाकः ॥ १० ॥
८ अथं स्तमा्टके दितीयपपाउक एकादशोऽनुवाकः } ।
श्यो श्व दाभ्यार स्वाहा चिभ्यः स्वाहां
दहं पृचभ्यः स्वाहां पद्भ्यः स्वाहां
: सप्तभ्यः स्वाह।ऽषटाभ्यः स्वाहा नवभ्यः स्वाहां
दशभ्यः स्वाहैकादुरम्यः स्वाह॑ द्दुरम्यः स्वाहा
जयोदक्भ्यः स्वाहा चतुदेरभ्यः स्वाहां पञचदृशभ्यः
स्वाहा षोडशभ्यः स्वाहां सपदुरभ्यः स्वादऽषद्‌-

स. # हारियोजनादिक स्च. न्क

२५९२ श्रीमतसायिणाचायंविरदितेमाप्यसमेता-. [सण >
( अ्वोधमन््रकथनम्‌ )
सभ्यः स्वाहैकान्नवि ह स्वाहा नव॑वि श्तय
स्वहिक जचैत्वारिध्ते स्वाहा नव॑चत्वारिश्छते
स्वहिकानपध्यै स्वाहा नपश्ये स्वाहिकाना-
श्ये स्वाहा नवीय स्वहिकाज्शताय स्वाहा
शताय स्वाहा द्वापर र॒ताभ्या९ स्वाहा सर्वस्मै
स्वाहा ( १.)॥ ९
( न4चलारिशरते सहिकानिके विशति )।
इति रृष्णयजुरषदीयतैततिरीयसंहिताणां सपतमाके
द्वितीयभपाठक एकादशोऽनुवाकः ॥ ११ ॥
( अथ सन्तमकष्टे दितीपपष ठक्‌ एकादशोऽनुवाकः )।
दमेशुवाफे दरादशात नतपषहदक्षावि > ग्थोक्ः । अथ रिषेषृ दश
< समुवाकेषवशरमधगता भख! उ५ न्ते ।
कल्पः ~° सेस्थिेऽहुन्यभिव आहृवनीमें ५९. वमाशतयानुपवैलन्विमि-
नभ्यरूमिति आदये पटूतरिश्वमध्वधव उपसपानपिरुस सादिः सं
सव|६ रानिभनहोमाग्जहूतपज्यं पपतषण्डुछानृथुका ह जा्करम्बान्धानाः सक्त
ससूष्याति मियह्गषण्डठानिलेकौ सहितेषनुरःर , पुज अन्येन
युजोऽनेनाऽन्येनान्वः › ईपि ।
ततऽ यृजामयुजां च मिभितानां सैषषाहु-
एकस्मे स्वाहेति । भवर लेफशन्देन सालक 4ग(पिरृष्यते । अत
एष प्रागे समाम्नस्पते-: कतमे सदित्याह') प्रजापतिं एकः । तमे-
वाऽऽप्नोति › इति । अस्य च सवौतकतवाचे पे द्विवादिपख्पािरिष्ठाः पद्‌ा~
यंते सऽपि प्नं तिह्( तंलासनप्रिर्सनिवान्तवौनकयानुदिि
स्वाहृतमहितितयेवं ययाम्नातं मिशदाुतीकहपत्‌ । अनुकपदधिते्हार्ं
परवशम्‌: ॥

¶

¶ च. “तस््यान्वि*। २ स, शतः

------*-------

#

प °रभनु ९१२) -छष्णयनुदेदीयतैततिरीयसौहितां | २५२६
( अश्वमेधगतमन्तरकथनम्‌ )
इति श्रीमत्सापणाचा्विरनिते माधवीये वेदायंभकाशे रष्णयरजुर्वै-
दीपतैततिरी यर्हि १४ सप्वमकृष्डे द्विपीयप्रषाठक
एकाद रोऽनुवाकः ॥ ११ ॥

अथ सतषट द्वितीयप्रपाठके द्वावुशोऽनुवाकः ।

एकस्मै स्वाह तिभ्यः स्वाहां पशचभ्यः स्वाहां
सभ्यः स्वाहां नवभ्यः स्वारैकादशभ्यः स्वाहां
चयोदुशभ्यः स्वाह पवद्राभ्यः स्वाह सपव्‌-
भ्यः स्वादैकान विशये स्वाहा नव॑विधरातयै
स्वाहिकान चैत्वारि\इते स्वाहा नव॑चत्वारिध्सते
स्वदिकाज पष्ट स्वाहा नव॑ स्वादैकाननारषवि
स्वाहा नया॑शीतयै स्वादिकाज्न रताय स्वाहा
शताय स्वाहा सर्वस्मै स्वाह ( १ ) ॥

( एकै पश्वारत्‌ )।

इति एम्णयञु्वेदीयतैत्तिरीयसंहितायां सपमा

द्वितीयप्रपाठके द्वावोऽनुवाकः ॥ १२॥

( भथ सप्वमकष्डे दवितीपपपठके ब्रदशोऽनुषाकः ) |

अथयूजमेकाधिकानां सेवमाह-

एकस्मै स्वाहेति । परयक्षे विरत्याहवीरुहपात्‌ । न वा
पषमूषाकेन सह पृनर(किः शङ्क्या । यथावचनु्ठ ५ताद्‌ । अथकाऽननवेषु
पजापत्यवयवेषु यथामति विषपभेद्‌; कटानीयः ॥

इति भ्रीमत्तापण साव॑विरचिते माधवीये वेद्‌थैपकाशे रुष्णगुर्ेदीय-

“ , तैत्तिरीपसहितामाप्ये सततमकण्डे दवितीयपपाठके
इदशोऽनुवकः ॥ १२॥

१२५

९५९४ श्रीमल्सायणाचाय॑विराचितभाभ्यसमेता- ` [उहगकागद-

( अश्वमेधगतमन्त्रकथनम्‌ )
अथ स्मा द्वितीयप्रपाठके जयोदुशोऽनुवाकः ).

द्वाभ्या स्वाह चतुरभ्यै स्वाहां षड्भ्यः स्माहौ-
इ्टभ्यः स्वाहां दरभ्यः स्वाहां द्वाद्रभ्यः स्वाहां
चुदशभ्यः स्वाहां षोडशभ्यः स्वार्हीऽदकभ्पः
स्वाह विश्शातयै स्वाहाऽटानवतयै स्वाहां रताय
स्वाहा सरवे स्वाद (१) ॥

( द्वति पवितिः) 1

इति छृष्णयजु्वेदीयतेतिरीयसंहितायां सप्तमा

दितीयप्रपाठके अथोदञोऽनुवाकः ॥ १६॥

( भथ सप्तमकाण्डे दितीपपाठके भयोदृक्ोऽनुषाकः ) ।
अथ द्ितंल्पाफारम्य युगरंल्पानां रवाह
द्वाभ्यार स्वादिति । पिर सपो दयाऽन्पहती जह" ॥
ति परीम्ापणासायंििे पीये वेद्यिपकाते कृष्ण जुषते"
त्िरीयरंशिवामापये सप्तमकाण्डे दविवीयपरपाठके
तैद े।ऽनुवाकः ॥ १३॥

(अथ सपाट {
तिभ्यः स्वाह व्भ्यः स्वाह सषभ्यः स्वाहां
भृवभ्यः स्वाैकाद्रभ्यः स्वाहां अरयौदृशे्यः -
स्वाह पद्भ्यः स्वाह सप्तदस॒भ्यः स्वाई-
थे स्वाहा नवंविर्शातयै स्वरिकाभ

चत्वारिश्टाते स्वाहा नव॑चत्वारिश्शते स्वहिकान
पष्य स्वाहा नवप स्वाहकाभ्नासीत्यै स्वाहा
नवांरीत्वे स्वाहिकाच्च हताय स्वां शताय॒ .
हश सरसम ध्वाह। (१)॥. 9

क

भथ ्रिररूयामारभ्य विषमरंरूथानां
जिभ्य स्वाहेति । रैरतथैनैरेकोनविं
इतिं भरमत्सायणाषायंविरदिते माधवीये वेःथभद्धरे रुष्णव्ुरदीय-

अनु९१४-१६] हृश्णयशुदीयतेततिरीयसं हिता ।

( भश्वोधगतमन्वंकथनम्‌ )

( िभ्योऽष्टाचत्वारिशत्‌ ) ।

इति रष्णयजुवेदीयतेत्तिरीयसंहितायां सप्तमाष्टके
दितीयभपाठकं चतुर्रोऽनवाकः ॥ १४॥

( भथ सप्तमकाण्डे द्विदीयपपाठके

रंशोनुवाकः ) ।
इ~

पेतिरीयसंहिताभाध्ये सप्तमकाण्डे दवितीयपपठके
वतुर्दशोऽनुवाकः ॥ १४ ॥

(अश्र सप्तमा्टके दितीयप्रपाठरे पञ्चदजञोऽनुवाकः ) ।
चतभ्य॑ः स्वाहीऽटाभ्यः स्वाहा दवाद्राभ्यः
स्वाह। पोडराभ्यः स्वाह बिरराष्ये स्वाहा
पण्णवत्ये स्वाहां शताय॒ स्वाहा सर्वस्मै
स्वाहां ( १.) ॥
( चतु्म्यः षण्णव पेड॑श ) ।

` इति रभ्णयनुत्रदीग्रतेःतेरीयसंहितायां सप्रमा्टके
दितीयग्रपाठके पञ्चदशोऽनुवाकः ॥ १५ ॥

( भथ सप्वमकाण्डे द्विवीयपपाठफे पञ्चदशोऽनुवाकः ) ।

अथ वकुभैरुपामारम्य बदुरुतराणां समसर्पानां संवमाह-
चतुम्वः स्वाहेति । एो्नरवादुवीजुहयात्‌ ॥
इति श्रौ मत्ापणाचाय॑पिरविते माधवी) वेदाथपकारे रष्णयनुर-

दीपतैतिरीयसैरिकषामाष्ये सप्तमकाण्डे द्ितीयपषठके `
षचदशोऽनुवकः ॥ १५ ॥

( अश्च सत्तमा्के दितीयप्रपाठके वेःद्ोऽनुवाकः ) 1
पञ्चभ्यः स्वाहा द्भ्य स्वाहा , पचद्शभ्यः

१५९५

पाका आहुनीजुंदूषात्‌ ॥

२५९६ श्ौमतसायणाचाधविरवितमष्यतमेता- [७रकाणर-

॥ ( अश्मोवमन्त्रकथनम्‌ )
स्वाहौ विःशत्यै स्वाहा पथ॑नवतय स्वाहां रताय
स्वाहा पवसमै स्वाहां ( १ ) ॥

( पृम्ः पशचनवते चदश ) ।
इति ष्णयशुर्वेदीयतैक्तिरीयसंहितायां सपमा्टके
द्वितीयप्रपाठके षोडशोऽनुवाकः ॥ १६॥

( अथ सपमकाण्डे दिषीयप्रपठके पोडशोऽनुवाकः ) ।
अथ पशचसेह्पामारभ्य पशोत्तराणां समविषमसंख्पानां संवमहु~
पृशवभ्यः स्वाहेति । एनः सप्ताऽऽुषी्ूहुयात्‌ ॥
इति भीमत्सापणाचापविरकिते माधवीये केदाथेमकारे कष्णयनुदीय-
तेपिरीयसेहिताभाष्ये सप्तमकाण्डे दवितीयपपाढके
पोडशोभुषाकः ॥ १६॥

( अथ स्माकं दितीयपपाठके सपदुशोऽनृवाकः,) ।
वुङभ्यः स्वाहा! विरङूत्ये स्वाहा तिश्शते
स्वाहां चत्वारिऽते स्वाहां पथारते स्वाहा

पृष्टयै स्वाहा सप्त्ये स्वाह।ऽसीतयै स्वाह। न-
वत्यै स्वाहां श॒ताय स्वाहा सर्वसमे स्वाह (१ ) ॥
( दृश्यो हाषिधशतिः )।
इति छृष्णयज्वेदीयतेत्तिरीयमंहितायां सपमाष्टकेः .
द्विती यपरपाठके सप्दशोऽनृवाफः ॥ १७ ॥

( अव सप्तमकाण्डे ्वितीयमपपाके तप्ददृशोऽनृषाकः ) ।
अथ दृशासल्यामारभ्ध दृशोत्तराणां सेवं द्रशथति-
क्राभ्यः स्वाहेति । रोनेरिकाद्‌ णऽुीषुहवात्‌ ॥-

4

>

रषी -रअवु ° १७-१९छप्गयजुरवदीयतत्तिरीयसंहिता । २५९३
( अश्वमेधगतमन्तरकचनम )
हति श्रीमत्तापणाचायौिरविते माधवीये वेदा्थपरकशे रष्णपयुव
दीपतैतिरीपतंहितभ्ये सष्ठमकाण्डे दितीयप्पादके-
सप्तदशोऽनुवाकः ॥ १७ ॥

( भथ सप्ता द्वितीयपरपाठकेऽषटादशोऽनुवाकः ) ।
विरशतय स्वाहां चत्यारिशते स्वाहा' पष्ठये
स्वाहाऽशीत्यै स्वाहां श॒ताय स्वाहा स्ैस्मे
स्वाह ( १ }॥
( विदश्य द्वादश )।
इति रृष्णयजुदी पतैत्तिरीयःःदितायां सप्माष्टके
दितीयप्रपाठकेऽ्टाोऽनुषाकः॥ १८ ॥

( अथ तप्तमकाण्ठे दवितीपपपटकफेश्टादशोऽनुवाकः ) ।
अथ पिंशातिलंरूपापारम्य विंशयुत्तराणां सेरूपानां सेषमाह ~
विशटातये स्वाहेति । एतनः पराहुपीरहुषात्‌ ॥

हति श्रीमल्तायणावार्थविरविते माधवीये वेदा्थपक।गे छष्णषजु-
ददीपततिरीयसहिवामा्ये सप्वभकाण्डे द्ितीयपपाढकेऽ
हादृशोऽनुषाकः ॥ १८ ॥

अथ सतमाष्ट दितीयप्रपाठक एुफोनरविशोऽनुवाकः ।

पश्वाराते स्वाहा इाताय स्वाहा द्वाभ्यां
इाताभ्या स्वा तिभ्यः ईतेभ्यः स्वाहां च ुभ्धः
इतिभ्यः स्वाहां पञ्चभ्यः इतेभ्यः स्वाहां पद्भ्यः
इतेभ्यः स्वाहां सप्तभ्धः स्तेभ्यः स्वाहाऽछाभ्यः
इतिभ्यः स्वाहां नवभ्य॑ः रृतिभ्यः स्वाह सहघौय
स्वाहा सर्वसमे स्वाहा ( १ ) ॥

( वाये दावियाद्‌ ) ।

दभ = भरमत्सायणाचारयविरवितमाप्यसमेत(-. ५गएकपेः
` (-अम्वमेषगतमन्हधनपः)

इति हष्णयशदीतैरिरीयसंहितायां ` सप्माष्ठे “:
-द्वितीयप्रपाठक एकोनविंशोऽनुवाकः ॥३९॥ `

( भथ सममकषणडे दितीयपपठक एकोनविंशोऽनुवाकः )
अथ पशारात्तल्योमारम्य पञचाददुचराणां शरो्तराणां च वै दर्पति
पश्चारेति स्वाहेति । एौषनै्द शाहु हथात्‌ ॥
हति भ्रीमत्तायणावाविरदिे पदपरीये वेदम इष्णयनुव-
द़ौनिरीसंहितामाष्ये सप्तमकाण्डे द्तीमपषाढकःः
एकोनविंशे(ऽनुवाक; ।। १९ ॥

( अथ समा्के द्वितीयपपठके विशोऽतुषा्ः ) 1

`“ शृताय स्वाहौ सहस्य स्वाहाऽपरताय्‌ सवाह

नियुताय स्याहां ्रयुतौय स्वाहायृदाय स्वाह `

ददा स्वाह सृ सवाहा मयय स्वाहाऽ ,
. स्नाय स्वाहां परार्धाय स्वाहोपसे स्वाहा व्यये

स्वाहोदिप्यते स्वाहोचते स्वाहोदधिताय स्वाहौ

सुव १ रवाह: लोकाय स्वाहा स्मै स्वाहां

(१)

( कषापाारिदत्‌ )।

रवदीयतेतिरीयसहिायां सपाकं _
पाठके विंशोऽनुवाकः ॥ २०॥

साध्याः व्रजं कुतुरुषिदः सराव वृहदा भनपतिः $
नवरात्रं परजाप॑तिदंशंहोतारमृतवं रेववायवागरालायनो वै प्रजपतिः स द्वद
शरव न वाप्कणा पके द्यी विभयशुमधः पमौ. द्ये| विश्कतय
पबे शां विरशुतिः ॥ ९० ॥ (४६

इति

#

की ° {मु९०] कृष्णयङपदीयतिरीयरिता 1 ३५९५
( अश्वमेधगतमन्तरकयनय्‌ )
साभ्या अस्मा इषे टोका गौय वे ुतीयभेक
पश्चात्‌ ॥ ५० ॥
ष, हरिः ॐ।
इति छृष्णयञ्र्वदीयतैत्तिरीयसं हित्था -1५ नाटके
द्वितीयः प्रपाठकः ॥ र्‌

(अथ सप्तमकाण्डे दितीयपरपाठके पेन
जथ शतसेख्यामरभ्योत्रोचरद शुग ्धियुकानां ख्पानां संबमाह-
उत्ताय स्वाहेति । अन सप्रािशज्ाः सप श्तसहला2शन्दयदुत्तरो-

त्रदशगुगसरूयावानिन पव । परा ब्रलण अपृष्या्स्पाऽृतानां मानुषे
वत्सराणामवधिमूप चरम ख२1 । न दतोऽधिकां ऊचित्संख्या कविदि्ते ।
परास्य दैगुण्ये तु परायद्यमितयेव व्यवहरन्ति । तस्ातसंस्पावृदधविश्ानि-
स्त्र वृष्ट्या ।
कलस~ एतागनुवावनुनः पृनरम्यासतं रात्रिरेव. हुतोषते साहतयुषा
बयुच्छन्तये स्वहिपि व्यु छनयां न्ट सखाहेति व्यष्टायामुरेष्पते स्वहित्पुपो-
द्यमुधते सहेय उदवाय ‹।हा सूवगौय स्वाहा टोकाम्‌ स्हितयुदिते
हत्वा » इवि । जव व्युच्छ ने (वाहि चखान्वरषन्वः । इवरे व्रत्या एव ।
अन्न बस्मगो रज्प्वत्ाने प्रमि तदीया उषःकारदयोऽ् विक्षिवाः। पदा
मनुष्यपसिद्धाः । एवं दत्य . 1प्क्रम उक्तः । व्युष्टि शन्दरेन सम्प
कंपभातदृशोक्त[ 1 उ: , वालाचीनसमषद्शा । उदग्डन्दैन-
द्यकाटनदृशवा । उशन्त दपादू्नभविनी दृखा । स्वग॑वन्देन धवो
विवक्षिवः। छोकरसन "कयुक्तो भूदि: । अभानुक्तपतयविरेषतेमहार्थ
सव्ये स्वाहितयन्ते .॥
अन्न पपढकरः ,-नध।
षड्‌: स्यादद्ितीयाये द्वितीये सप्वराभकः
अष्टरामसृरीये स्पा्तर्थे नवराजकः ॥ 4 ॥
शरीः पदेः स्यदिकादयरात्कः

म ना र८.. सपमे स दोजै शुतः॥ २॥

२६०५ . धीमत्सयणाचायुविरचितमाप्यसमेक- (काणे
( पर्ोक्तद्ादशाहशेषविशेषकयंनम्‌ )
ददशाटगतानि स्पुरहन्पेकादशानि वु ।
मवमे दृशामे तस्य रोषः सवं उदीरिः ॥ ३ ॥
अथाशमेषरेषाः सयमम्माः सर्वानहोमग।; ॥
इषि ्रीमत्सायणचाय॑विरविते मापवीपे वेदारथमरकारे कष्णवजुरै-
दीयौततियरहितामाप्ये सप्तमकाण्डे दितीपपषाठके
विंशोऽनुवाकः ॥ २० ॥
वेदाय प्रकशिन तमो हाद निवारपन्‌ ।
पृमर्थौभतृरो देयाद्विवातीधंमहेप्रः ॥
इति भ्ीमद्विधाती्महेध रप्रावतारस्य श्रीषद्ाजाधिराजपरमेध्रस्म
श्ीवीरवु्कमहराजस्याऽश्ञपरिपाठफेन भाधवाचर्थिण विर्‌
विवे वेदाथभकारे रष्णयजुद्तेततिरीयतंहिवामाप्ये
सप्तमकाण्डे द्वितीयः प्ढकः ॥ २॥

( अध सम्तमके तृतीषः परपाढकः )

तन प्रथमौ लनृबकः ।

हरिः ॐ।
रेवं वा एतेन॑यन्ति य्दर॒ममहः पापा-
वहीयं वा एतेन भवन्ति यदर॒ममहयां वै
प्रजवै यतामधथेने प्रतिपयैते यः स्थाणु हृन्ति
यो भ्रेषं न्येति स हीयतेस योवै षर्‌

पाक्य उपहन्यते त हीयते तस्मे ५

व्याह तमेवान्वारभ्य सभ॑श्नृतेऽथ यः रया
( १) हीयते तस्म॑दशुमेऽदहनविवाक्य उपहताय
भ ग्ुच्यमथो सत्यस्य पे सदेन देषा;
पैन लोकमौयनयहसय ग्नदेशुमरोसमाव-

, पपान्दूजनु०१) दप्मयजुरददीयौत्तिरीयरसहिता। ` २६०॥ .
( पूवोक्तद्वादशाहरेषविरोषङ्थन्‌ )
यज्निति यत्सछ वै यज्ञस्य सभूद्धं तथर्जमानस्प

यदुब्युद्धं तद्भराटव्यस्व स योवे दृरमेऽहंनाबे-
वाक्य उपहन्यते स एवातिं रेचयति ते ये बया
इशीकब॑ः (२ ) स्युस्ते वि ब्रययंदि तत्र न वि-
्देगरम्तः स्दपादृष्छच्यं यदि तन्न न विन्दधुमुह
पतिना ब्पुच्यं तद्ग्यच्धमेवाथ वा एतरसप॑रालियां
करम्भिः स्वन्तीयं वे सैतो राजत यदा अस्या
किं चार्थन्ति यद्‌ नृच॒स्तेनेय< सपराही ते यदेष
क्ति च वाचाऽनच्॑दुतोऽ्पुदेता(ः ( ६)
तदुभय॑माप्वाऽव्रुष्योत्तिष्ठामेति तामिमंन॑ा
स्तुवते न वा इमारमश्वरथो नाश्वतरीरथः सयः
पयौप्तुमहंति मनो वा दमा सयः पयाप्तमहंतिः
मनः परिभवितृमथ बह्म वदन्ति परिमिता वा
ऋचः परिमितानि सामानि परिमितानि पजर््य-
येतस्यैवान्तो नास्ति यद्बह्म तस्म॑तिरणत आ
च॑क्षीतसप्रतिग्रः( ४)॥
( म्याह स ६शीकवोऽर्वितारः स एवैः च) 1

इति कृष्णयजु्वेदीयतैततिरीयपहितायां सप्तमा
तृतीयप्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥

( भथ सप्वमकण्डि तृतीयः परपढकृः ) ।
( वत्र प्रथमोऽनुवाकः ) ॥
` प्य निभिं वेद यो वेदेभ्योऽसिलं जंगव्‌ ।
निरभमे तमहं वन्दे वि्यातीयम्हश्रम्‌ ॥ `
परात्र द्वादशाहृप्न्ता विवः कमात्‌ ।
दिवीमेऽ्य तृतीयेऽसिन्प्बजातपुदीर्ते ॥
१९२५

दष्क भरम॑तमातगिीविधििन्ि्तन्यशमेता- (कृकण
( पवद हीषिति) भै
1 पथोतरमृककणततकाहयेफो त ररते निति विशे
पोऽभिषीयते । वि 5 7 3 प ध ध
स कीनि
प्रजवं वाशति फी पिरि विष्त्लं >कककरीककिपाद्ग-
बाहुसयात्तसिनेसीततिनी षट य भारीटभेवा-
वृषिहठन्ि । 1 ५ । ४ पापाः
वीये, भवनि पासि ही ४/1 ५ {4 1 न. -पूप्नुडनि) ।
वसां सेक ए एः 1 दोक.
की दधन उ-तरिभैमागृकुनिौनिक्षीण को = +
यथा मवति दषू। एतया पृरीिनधीनिरिसकिननिः किनि पणि
पः सतपि (क्री न
मागण गच्छ।त । ध५श्च[न्म्‌ ५ ४ 1 रवान्‌ स्थाणद्रश्वा
पदिनतं ९५ त (कः (1 पि रीः
सें रेप गितक्तामयनश् निरु ्रहोणिि रीती पमो
हीषते रक्षहेतोहतकिीषजति ककनोभमि्मि शसिविषः
पो हीनल्फफिकीनीिलाणि सोकिीपवीपो।

सोऽं इ ४ ॥ विग
एमेऽहन्ुषहन्पः ५1 ष च कै नात [-सोऽय- ॐ
गूिकछम्पगुघतृन विग्य) दान 4१ ) "दिक एक दृश,
सहविरोध्ये । अनु (वरवपत्छक्ततनिलिङ्गकाहदेतीन समरित

भवय मपि (किक नीकििमीनिीीमनरडप्िविा
केपमलिनहनि तदहमिह विमलेन सिनहनि

भे वक्तन्ाभत्यधः । ९१ सदुवहृतौकस्सयेत।नृष्ठानायं तस्या कतिजे

योभ्यः कथिदयिग्र( विलुपालेरीीकणतप पक्तोसनरम्पाव-

छम्य स्रठिानृ्ान्‌ः स 1 (0 अथानन्तरं
योऽपो म्याह विकर र १ ८.0 ऋति
म्भो हीषो । तसाकारग हही ुरिवनुषानाम $
ने व्युच्यं विकषमग ५ कान फाल ,

पकवरमदू-- ॥ (0 पनीर्‌ एमी

क्त्‌ उक पमिलििकनािगौविं ६०४०६
( नको देकोधलमे )
गः िथोगखथोहोरोकिरीनिरिषतत मोक परय ! यत्वमेमनकिोन
एवाः समीनासीनाष्यस्ामुीितिसतेनाुकतपिपनापसरारमा-
सिके त दूणपिर्ीलुकमानगुनिनिविकरणु कषति गिनी शति
हिनो नसेमानाीि तक्सिकान्ानोुिपीनतपणमृो 5
॥ पिरक्किसीितनमिदेदूभपनि फाकधको पतयत मतविगि्रेन
-ग्भुनक्ता जेट मगा न्त अनाशी षिवा -
आपः दितिविणी प्रपूत मा प्रयाते ककिपीकिरचत्प
गीती कया करमो स्योर पेषे तकम सनि
विनि रपिनुरफिकायिसफा गोग विष
-ततरिि मितं 7 दालक नाः जि कोः ननाह
"कि कदटाक्ानेरतहीतातः ए एग क विपि गिगामालाणरतन
यदि तन्नेति । दव तेषु ्रटुमागवमुरोककसनिवि पनेतिकप
जमानायदिन ठमस्तदानीमनतःिीदरगिेकावतीनि मनि ~
तपति वीहमूतिीनि+ $ । निरकिरम्िफ
--रिष्लुरकतिपज्ारीह-> कन्न मार्क कासन ागिि+
नातकङ्मकितषेरकिकितःतिणुविषिकेसय मिक्मुरमाना्िन तेर नीं
हिवणगविकतपीिक्षचिकिन्वनिमि कत कान्कागिः । 0 म
कौ रकषोसिथ। तीनिपयमनपीति द 7 एनत ) हि
तद्वयुच्यप्रध्तिाि वी फकीणुरीषः यनं विसुत्नज
मूतिननिषि पिपिष गणी पेकोणोहीतिकमायरपव-
तमकः एम यतेन" न्पविेजा रक्य-
। म्‌ । नषि ठकिपिकफक्यापितनिककवतिः थाना कूनिरतु-
ते दिवगा काप्ः ईफिषवहानम्त दि कन्यऽमाानक क्वाधातु
एिरय्ािलुनाफमेन्कशनिःफतिवातेक पिवकृमनि+िः 1176
गीरिति सोवि किति एः धि
"ष्यः धििदषिदितिं 1 पर फारजनििष्मिसहकर्ककमप्र ।
पए धिनि प्वरानियाः सदधि सोनिपत
10.111 1.8

इयमेव भूमिः सतः संवार दुर्सम स्रयनम्ीनो रज्ञ । परतन क सेल

६६०४ ` भीमत्सायणाचा्ैषिरवितमाण्यसमेता- :[७तमकाणै-
( पूषोक्तदादशाहशेषविरेषकथनग्‌ )
“ ` स्योततरं तेपलम्‌ । अथ कथं सपंरा्ीत्मित्यस्येत्तरमृच्पते-प्राणिनां मध्ये
प्रसरोपकायौपकारि्स्य साद्धावात्केयिद्चैकाः [ अवनीया ] । तष
` पर्कितितपाणिजातमन्ये परुषा अर्व॑म्त, यदान्ये पर्षा अर्चपितारः,
दुमपमप्यसनीयारपतृपाणिस्समस्पांपृरथिश्पमिव वते । तस्मारसवैतोऽचं-
नादिष्यवहारं कतः प्राणिजावस्पाऽऽपार इति भूमिरियं सरा्ञीतयुभ्पते |
तस्याः स्राषियाः सेवन्धिन्य भवो भूमिभमनेत्यादयः। एते ष मनाः प्रथ
कण्डे पूनरापानप्रकरणे हमाम्नाताः। ताभ तत्रत्य ब्रलिण एतनाम्न। भ्यवह्‌.
~ सराहा क्मििगहिपतयमादप।ति › इति । वस्मादूषिममनेत्याद्िभिर्
सत कुपः । सतोतृणामन् कोऽभिप्राय इति सोऽपमृच्यते-पदेव कविध्पाणि-
जातमम्े पुषा अस्यां भूमो वासा पूजितवन्तः, ये चास्या भूमेरपि
स्दुभयस्वहसमपि स्तोतारो बयं पराप्य पञ्च स्वाधीनं रुला पथादुत्ति्ठमेतयेव-
मेतामिरम्मिः सतोतृणाममममिपापः
सोप्ानतरेभ्यः कवि्िरेषं विषते
तामिम॑नसेति। शरैः सोता विशी सुतिः क्रियते । ताभिस्तु स~
रङ्ीमिर मानतपरहस्य प्रव्तमानतान्मनता सिं कुः । वशां देतृरुष्पते-
बख्वद्धिरषेपुको रथोऽधरथः । अतयत सकीजावपोऽयन्तपलगुकसा-
भिरृकतेऽधतरीरथः। वयेरन्पतरो ऽप्येकसिनेव दिने भूमिभिमां छतां ष्पा
शि । मनस्तेकिनेव क्षे सरी भूमि वापमहंति } अनि च सवै तिर-
स्महि । तस्मदपूमिविषपामिकरमिर्मनतेष स्वोवभ्यम्‌ ।
दुक्तं सुत्रकरेण-‹ होता वतहोतनपाचे › इति, तदव विधत्ते-
`` अथ ग्द्येति । पर्योक्तामिकरग्मिः शसनकाठेः पञ्च पत्राध्व्ःप्रविगरं
प्के तत्र परतिगरकठि हैत। तसशम्दमियेये चतह तृषं शपात्‌ |
“बह्व चदृहोतरः › इति भरत्यनधरात्श्य, मन्तस्म बछतम्‌ । ‹ प्रथिवी
होवा । दौर्वः › । इत्यादिक आरण्यकाण्डाम्नातथतृहतुभयः । एतेन
स्ैऽपि शेतृभन्व, उक्षिताः । अत एव सवषां हेतृभ्राणां पृयक्मतिगरं
सूषकारो दशयति“ ओमिति दृशहोतुः पतिगरसायेवि चदुहतुरोपेति पश्च
हेुस्तधेति ष्दहोतुररात्स हेतरिवि सप्तहोतुः › = । रितु परत्साह-
जनने प्रतिगरः । वतपत्िगरविषयतेनारण्यक ण्डकः; : संव दशहोत्रादिभनवा
,८ रष. च चय्‌ ।

ॐ

-पशा०६अनु०१] ष्णयजुवेदौयौैततिरीयसंहिता । ` २६०५
( पवोक्तदादशाहशेषिकषधकथनम्‌ )
हेषा वक्तवा । तत्सरवम् सेगृह ब्रह्न वद््ीतनेन वाक्येन विधीयते । मखा-
स्तरपरित्यागेन बर्ण एव वदन हेपुरुष्ये--पं अपरूप मन्वते परिमिता
कविप्कविदेव पधोज्यत्वात्‌ । एवं यजुषां साम्नां च परिमितम्‌ । यतु ब्र्-
श्रनदाभियेयं हेतृमन्तरज।तेततयेवान्वः परिषि नासि बहुषु पदेशेषु प्रपो-
कश्यपात्‌ । तस्मद्कसश्दामिपेयं हेतृमन्वजावं प्रतिगृणते प्रतिगराथैमुधुक्ता-
साध्व्थवे हेष ब्रूपात्‌ । सोऽयं हेतुभन्वसेषः प्रतिगीरयत इति प्रतिगरः, ध्व
युककाप्‌ः परिणरत कषाय; कृष॑भूत इत्पथः ।
अतर भांषा |
दृशमाध्पाधये पष्ठपदि जयोद्‌काधिकरणे विन्तिवम्‌-
मानसं फिमहपिलमङ्ग वा दशमेऽहनि ।
मिन स्ुरणादिनाशङ् तद्विसर्गकपादििभेषेत्‌ ॥
द्वादशे मानसमरहणं श्रूथते--" अमय त्वा पृथिष्या पतरिण समृ
रया प्रजापतये कृष्टं गा पति मानस पराजपृतयं गृहणाति › इति । भय~
भर्थः-पृथिवी पत्रं समु : प्रजापिदवता । एवं विशिष्टस्य अहस्य
प्रहणे मनः साधनम्‌ । तिद पानमिति । एतच दवादृशभ्योऽहोभ्यो मिन.
महस्योद्रोऽहनि कम्पो पागविशेषः । कृतः, स्तृत्पादिम्पः । मानसेन
दशाहस्य स्तुतिरेवमाम्नापते--‹ द्वादशाहस्य हतरप्रानि च्छन्दा तानि
मानततेनाऽऽण्याययन्ति १ इति । स्तुतिसाधनं च मानसं स्तोदन्पाद्भिजं भवितुं
युक्तम्‌ । था व्यपदेदामदोऽपि श्रपते--' वाग्वै द्वादशाहो भनो मानसम्‌ ›
हति । एवमदु पततिमिपरिनमहरिति परि हूमः--रशमस्पदवोऽङ्गं वलादि
सर्गोकयोदिम्पः"। ° एष वै दृशमस्याहूनो विगो दन्पानसम्‌ , इति वित.
ओकतिः। इयं च दशमाहाङ्कतवं गमयति । अहरन रसे दद शाहृसपार्या
च विरुध्यते । अङ्ग्ूतेनापि मानपेन स्तुिश्यमे यमे दविकमुपपथेते । वसना
द्णम्‌।
हति शीमल्सापणाचायंविरविते माधवीये वेदाधैपकःये कष्ययनुरवदीयंतै-
त्िरीयसंदिवामाप्ये सप्पमक. ५ (1
प्रतपोष्यः कः 411

म ६ (भीतमपानरितिरनितयप्यसमेता १ ° (िष्फीषकण्दे-
( अक्नदवादशाहकथनप्‌ ) { नाभ्य निसकाप्क ) ॐ
नात्म} मीग (निनानकणोनुयीसकेक्तिीककितक) षका 1
धाीगिः नि्लमह्व्रवदिनो-वकग्किषगि दिदर्हरकातपनितोफर
~ एः । क्रिवि ्यनमणि र्तः इति 11
नि एन ्त दि दिवि गहु त शर
[ 114: श भरा ४.3 (८3 क
ध (1 11
वृषः परनि एनत पः न
इक्तिमिति किशन पट्कत्‌नाति कि

संपमेनेकितसीकपेवी करीकसिमिति प परक्कमो ९
हमेनेत्यष् क्षा तिधभी क्किति विता नेदध्तिं तरि- 9
वैकरतीपोकि किमति धरि पि
शफ 1.1 किनतः 1.4
ष । रो 01 सगय न न षा (3
एक्राःणररपि ककु) (1 गु एभयः
जनमे प्मिनाक्र्निापदिकररिन श्वानः र
फरण । (तोकः (क । रणीम नक निरि
लीन गीष निगटेवषसतसककेवारिसीश्चमािर सा
ॐ

णि न्प्नााि निना षि | ग १ करीमास्ण्यान्फिनाः
विः) तक
(फण । कि

की नैष
(1 ॥

फ
५ शह आ

‡
५

कितेनआदिकं कमेणाऽभृत्त इत्पत्रं तरुते ।
+ दुश्वहनान्तगतं ल. पुस्तक एव ।

पपप्कैनमृ्ड) --कलोवलरवीधतोनिरक्तिषा =: २९०७६
( चयिषरकतकेनम्‌ यः

पतक्षरषदानिकं (पकक लेनरलिष्य फी वुः । एते के यथा

योमपुरेव्‌ःएौ समधि समिय सेमनिदेतरछः शकतमेवदे पिजत.

मानै भरेव । अवो पादरेषम्ति ततं पजमन भदे । ली
हितीकित्तमेणाचाकातयिः नः कके मपलषटः
प 11
पम्निम् सीम नाका क्म न्क
नप्िप्काालष्य फ पलानष्डह रजाः ङीष्ड्

( जथ प्के नतीवप्याठके २ तीयोऽनुवाकः प
॥

त प
ल । [शु हि (श युतयो
माम टत हि दुवरनी 4 कानवतिक निया
नि पशन्किमकिमिलीयानकफषान्ध्येकानिकि --
म क्ष र

र क
॥ 171 1 (1 4५

तथ५।ददन्ति य एवं विद्रा स्सद्व्ेदशत्रेफाः 5

गिदे पवा +

प्रा चिम भिसुनं कर्कशः याः
र्हपतेवेकस्याईपरिाकछष्दोभाने; महेषु) }> र्ण

व्विधवहनधतेरनपवासृवनं प
४४: 3 11.

फ मुवि
77.
। काम कवीनां मकिततिष्ठन्ति ररक । एलन तिल
28.111 लर्ण (४ एकी
ि व 6111 1 [क्‌ (जरात
ण्णः 111) ठक 1 रणि
ततीयम्रपाठके तृतीयोऽनवाकः ॥ ३ ॥ £, शुमा ण
द ४ ध

९६०८. श्रौमत्सायणाचा्॑विरवितमा्यतमेता- [ऽकमकण्डै-
( अयोदशषरात्रकथनम्‌ )
(अथ सणपकराण्डे तुरीयपद वी षीऽनुवाकः ) ॥
दवीय द्ादशाहयायिनः परसंशाऽभिहिवा । अथ तृतीये त्रयोदृशरात्रोऽ-
भिवीये-
एष बा आप्त इति । योऽयं वरोद ठरा्रो विध्यमान एष एव सपर्ण
द्रार्शाहः । पसमद शहदिकरिनाविक्पेन फठापिक्पोहिनाधिक्ये सति
केन साम्येन दवादृशाहवमिति चेत्‌ । तदुव्यते-प्रयणीय उदयनीयश्वतयुमयं
द्वादशे यार तादृश्मेवक्रपीपि द्विविषस्याहनः सपानतादूदादशाहतवो-
प्षारः।
अथ विरे वित्ते
इयतिरात्र इति । दवार गहे प्रायणीयोदयनीयौ दविवापिरात्रो । अन्न
तु मध्येऽपि कश्िदृविरावः । तेन ठोकनपपािः । अनापदि सूच्कारो
दश्॑यति--“ अविर पृयः, १डदः सवसो पिरान्रश्रत।रन्दोमा अति-
रावः ” इषि । यथपि बदुदैशयवृश्रवार ८६६२३ परिगस्पल्लय एष च्छ
नदोमा विमानस्तथाऽ्वन्ाहेपो ` विवि =+नाशटचतारिशस्पाऽृत्या
षतुःस्या पूरणीया । ध
अय अ्रयोदशरां विपत्ते

प्राणो वै प्रथम दति ¦ व्यनिनोदानादीनामप्युरक्षिवतादुदनिनोपतहारो
न विरुदः ।

योऽयं मप्यमोभविरानसतस्य च्छन्दो१न,धत्ताः तः शावरान्वरानु्‌(-
रेण स्थानं निदिदेश तदि दूषमिला छल्दोमानादष, - नँ (पचे

तदाहरवाग्वा इति । योऽयं दृादृशाहोऽसि सोध्यं मीर वाकंसह्ूपः
पतरतेणहरस विमानानां स्तोनरच्चाण(मविच्छेदस्य प्रङुतिमूते तसिमन्दार-
शि क्छप्तत्वात्‌ । एं च सति पढद्स्य च्छन्दोमानां च मध्ये परि कशि-
दन्यः सव॑सवोभऽविरव्रोऽ्ीयेत तदानीं दादृशाहगवां क्छप्वां सततां बाच
मनष्ठावारो विच्छन्दः । तथा सति पजभानस्य. वागुपक्षप्ीडा स्यात्‌ |
भस्ततरिहाराय च्छन्दोमानामुप्ररि पदविवाक्भहद्‌।दरा हतं तदेवाह; सरव
स्तोमातिराजह्पं कृ५त्‌ । त्च हाववधम्‌।पिरेशाभिपपेग मद्‌बवशमदू-
प्रयोगः । एवमुपरि द्नष्ठने सति सततमेव वादं पाप्मोति । नं वुं पजमा-
भस्य वागुषक्षीयते ।

---- ण
१क.घ्‌.इ, (्थाष्िना ।

॥

पम ०९अनु०४] = दछ्णयजुैदीयतत्तिरीयसंदितो ।
( चतुगश्रात्रकथनश्‌ )
तदेवोपरिषटदनु्ठाने पकारान्तरेण पशंसपि--
परावो वा हति । ससु पथ) ण्श्र पशवादुवुगक्षीरादिरूपमन चं युक¶।
तस्मादनर्ूपस्य महावतधर्भ
इति श्रीभत्सायणाचा्थविरविते मा

५ द विवानृष्ठानं न्याय्यम्‌ |

तैत्तिरीयसंहितामाण्ये सषमकाष्डे तृतीयप्रपरठके
टू तीयोऽनुककः ॥ ३॥

( अथ सप्मा्ठके तृतीयप्रपाठके चतुर्थोऽनुवाकः } ॥
आदित्या अकामयन्तोभयोर्लोकयोकध्नु यामेति
त एतं च॑तुदशराजमपदयन्तमाऽदरन्तेनौयजन्त ततौ
वै त उभयोलौकयोँराध्नुवन्नस्पिश्थापमिंश्श्वय
एवं विद्वा ऽसंश्तुदशराजमासंत उमर्ोरवं लोक-
योकरघ्तवनतयस्म थपु चतुरानन भवति
सप्त याम्या ओष॑धयः सुप्ताऽऽरण्या उभगरीपामव॑,
शुद्ध्यै यत॑राचीनांनि पृष्ठानि ( १ ) मव्॑यमुमेव `
तैलौकममि जयन्ति यलतीचीनानि पृष्ठानि भव~
न्तीमभेव तेछोकममि न॑यन्ति अयचचि रो, म॑च्यतः
स्तोमौ मवतः साश्न।ज्यमेव म॑च्छन्त्यधिराजौ भ॑व
तोऽधिराजा एवं संमानारनौ मवन्तयतिरा्नावभितों
भवतः परदीत्ये ८२ ) 1
( ृ्ीनि ` षपृसिशचच ) ।

इति दष्णयजदीयतिरीयसंहितःया सपतमाटके

तृतीयप्रपाठके चतुथः९नदाकः ॥ ४॥

१२७.

२५०९

पेदेयैभकाशे कष्णयनुरदीय-

पदः भौमत्सायणाचायतिरदितमो्धसमेता- [ऽसपमक५ै<
( अन्यच्चतरदशरत्रकथनम्‌ )
( अथ सप्वमकाण्डे तृतीयप्रपाठके चतुथोऽनुवाकः ) ।
तीयेऽनुषाके षमेदशरानौऽभिहितः । अथ वतुं चहुदशरातरोऽभिषी-
पते । तमेतं विधत्ते
आदित्या इति । वत्ा्नां हर्या परशंसति
चपुर्रारा्न हति । य्ाम्पाश्च(ऽण्याश्च सङुद्ऽ५।ए्पाताः ।
प्ापणीमोदपनीयपोपष्पवतीन दद शसंर्पाकान हानि विषत्ते-
यत्पराश्ानानीति । रथ॑परनृहरपिरजय।कपरयतसामसाध्यैः पृष्ठ.
सेमरुकान्पह।त पृष्ठानीतयष्पनते । तेषामुक्तेऽटुकमः पराचीनं, विप्रीष-
कमः प्रपीचीनतम्‌ । वेन दरषिध्येन टोकदपपापिः । ४
एतमेवाऽोहावरोहपरकरं पुनः प्रैसाी~
अयल्ञिश्टाधिति। विवृतश्चदरः सुप्वदृर एकविं शञिणवस्तयक्षिय
इत्येष स्तोमानां षूचिहाऽरोहुकमः । अयकषिशज्ञगय एकविंशः सप्व{रः
पृशवदरकिवृदित्यपप्वरोहकभः । एषं च सधु ददशह दःसु मध्ये पषठतप्त-
मयोरहनेमरतयैण अपकतिरललोमौ सेपयेते । तेन च यगमानाः साम्यं

>

4

गण्छन्ति । (िेदवतयेषां सोभ्नामपिरजववीनानां तानम्‌ । जपो ,

यणमानः सर्मपापन्येषामपिरजा भवन्ति ।
` भथ प्ापणीोदयनीवावहरवरेपौ विधते
अतिरा्ाविति ।
इवि भीमत्सापणादापिरविते "माधवीये वेदाथपकाशे रष्णयजुरवै-
कौीपततिरीयरंहितामाध्ये सप्तमा तुपीपपपम्के
भतृथीऽनुषाकः ॥ ४ ॥
( अथ समा वूतीयप्पाडके पचमोऽनुवाकः ) ।
परजापतिः सुवर्गं लोकै देवा अम्बायन्ता-
नेदित्या्च पञ्वश्ान्वायन्ते देवा अद्गवन्यागपश्ू-
भृपाजीविष्म त इमेऽन्वाग्मन्िति तेभ्य॑ एतं चतुः
रान परत्यौहृन्त आदित्याः षैः सवण लोकः

7

॥॥

भ्रशत्‌ ५] हृष्णयञ्चवदीयतैततिरीयनहिता ।

(-अम्बन्चतुर्दशरात्रकथनध्‌ )
माऽरोदन्पहा्यीमस्मिीके परायस्यौहुषैर-
दित्या अमुभनीक आरवनटयहाभ्यौमस्मिन्‌(१)
लोके पशवो य` एवं विद्र(*सश्वतुदंररा्भाषैत
उभयोरेव कोकयोकरधन्वनयस्मि श्भा रभ
पृष्ठेव प्रभिद्ीक धनवन्तं शयहाभ्ामस्मिीके
, श्योतिगौरा युरिति ऽयहो भ॑वतीयै वाव ज्योति,
रम्तरिकषं गोरसावायुरिमानेव लोकानभ्यारोंहन्ति
यदन्यतंः पृष्ठानि स्पविंविवध £ स्याम्मध्यं पृष्ानिं
भवन्ति पविवधत्वायं ( २) ओजो वै वीयं पृष्ठा-
न्पोज॑ एव वीर्यं मध्यतो दुधते पृहद्रेतराभ्या
यन्तीयं वाइ रंथतरमसो बृहदाभ्यामेव यन्त्यथो
अनयोरेव भरति तिष्ठन्त्येते वे यत्ञस्याज्प्ाय॑नी
शती ताभ्य 7प संवर्ग लोकं धन्ति परान्चोषा
एते सवर्ग लोकमभ्पारोंहन्ति ये पराचीनानि
पृषठान्यैपयन्तिः प्रत्यङ्ृतयहो भ॑वति प्रप्यव॑रूढ्या

अथो प्रतिष्ठित्या उभयोलोकयोरद्‌ध्वो तिष्ठन्ति चत॑

दैशेतास्तासां या दश॒ दशाक्षरा विराडन्नं विराद़-
विराजेवान्नायमवं रन्ते याश्चत॑स्चश्चत्रो दिगों
दिक्ष्वेव प्रति तिष्ठन्त्यतिराज्नावभितो मवतः परि
गृहीत्यै ( ३) ॥
( जघ्नुवरूपहाभ्य|१सिन्तविवत्वाय भिित्या
एकंविभ्च ) ।
इति छृष्णयजरवदी यतैत्तिरीयसंहितायां सप्तमा्के
तृतीयप्रपाठके पञ्चमोऽनुवाकः ॥ ५ ॥

१४१

९६१९ श्रौमतसायणाच यिरवितमाप्यसतमेता- (ऽमकषवै-ः
| ( अन्य्चु्ुशारा्कभनप्‌ )
( अथं सभभकाण्डे तृतीयपादे पृचमोऽनुवाकृः ).
सतूर्थऽनुदाक एकशवुदरराोशभिहितः । अथ प्ोऽनश्रतुशराभेऽ-
मिषीपते । =
वमेष विषाद परसौवि- ध
प्रजाप्रतिः सुषग॑मिति। यदा प्रजापतिः स्वग गव्तदां प्रजामनु
सर्वेऽपि देषा गवाः । तान्देवान्‌ पश्वदादित्याः पशवश्च गताः । तानादित्य(-
स्टूनुभपमिधानदषवा ते देवाः परस्परमिदगदवन्‌-यानशमुपेय पनु; सहि"
ताः सै ववभर्जीविष्म ते पदावः सर्वऽप्यस्माकं पृष्ठत एव समागताः । भग-
तानामादिशनां पूना च मध्प आदित्याः समारोह, पशवः प्रतिनिवृत्म
धषी मण्ठः, तश ए उपाय इति विवयैतं सतुदशरातरं प्रत वृततिगुणयुक्त-
नुहठितवन्तः । तत्ेपमहक्टम्िः-अ दविफोऽतिरावः “1 वतो ग्योि्गरायु-
रित्परोहूपलिरावः । ततः प्यः पष्टः । तत आयुगो्योविरित्पषरोह्ष-
सिराः । ततोऽपतिराभ इति । वत्मिननुष्ठिि सति पृष्ठरब्दाभिपेषैः पद्भिर्‌,
होभिरादित्याः समारोहन्‌ । परावृत्तयुकभ्यां उपषम्पां देवाः प्ानसि-
कके प्रतिनिवधितवन्तः । वताऽदित्याः पै, खग पाप्य तत्र समृतिं गवाः ।
पशवशतु तपहपपतिपिछेके मृदि गताः ।
वदिदानीं विधत्ते
य एषं विद्वानिति । अथाऽरोह्ं प्रथमं रहं विपत्ते
ज्योतिर्गौरापररिति । श्पोविोभगोशोषयुषोमहपा भहिरेषा भिता
श्यः । तेन च निववत्तम्पाहोकञयपातिर्भवति ।
अथ ण्डहृगतन्यहानि विधते ~
यदृन्यतः पृष्ठानीति । विवध रबयेनोभयवः भिकमेपेतः क्षीराज्पादिवाही
कृषठविशेष उष्यते | तस्य चोमो 77 दपानः । पए सव्यत्रापै पृष्ठः
ह आदाने षा ययेकल्िनाधरे १: करथततम्यामवाटिविविधरक्षम-
पि के स्यात्‌ । अतो किवरसदशखाय ,ढ ठवान्यहानि म्मे कतैन्यानि ।
कंरितानि पृष्ठानि शरीरवलसयन्दिषसमथरस्थ च हेतुष्वातदूषाणि ` । पसातिषा
भभ्यवोुषठनि सत्पोजो वीथि च मध्ये धृतं मति ।
अथ तेष्वहःसु चोदकपाहानि वेहपवेराजः दतपान्यपवृक्षिं भिवते --
बहद्थतराभ्यामिति । पथमतृचीयपथमेऽवहःसु रथंवरसामना पोत

४,

धरपा०४अनु०६। क्णय ुरववीयतैतिरीयसंहिता 1 १६१६
(पददारावरकथनम्‌ )
निष्पादनीयम्‌ । द्ितीपवनुथंषेषहःसु वुत्तम्नेति विवेकः । ` अविष
वाक्यम्‌ ' साभ्या पे देवाः सुवर्णः › इवसिलगुवाके व्पारुपावम्‌ ।
अय परत्यवरोहृ्पं 5 1हं विधत्ते
पराचो वा इति । पे यजमाना अनुकपगतानि पृष्ठ(छपान्पहान्पनुवि-
हनत्येते पजमान(ः प्रत्यावृत्तिरहि 1: सवग॑मरोहन्ति । अवः स्व्गालत्यवरोहाय
परावृत्त आ पृगौर्पोतिरित्येविषरूपहः करम्यः । अवि वापं ष्पहोऽसमठोके
पतिष्ठयि सपे । तस्मादुभपोरपि लोकयोः सुदि प्रा्ोक्करवेण तिष्ठनि ।
भहर्गतां संख्यां पररंसति--
खतुर्दरेतास्तासापिति । चतुदृशरावक्रतुगता। या र्रप एवाश्वुईश्-
सषूपाकास्तसं 5४५ या रापो दृणसंष्पाकास्तामिः संर्पासम्पाद्िराष्रा
राऽ्नपा्िः । पस्तूषरेचतसो राववस्ताभिः सेरूपासाम्पाच्तुरष परषि-
विष्ठन्ति
अथ प्रापणीयोदपनीयो वरिभते~
अतिराच्राविति ।
कति श्रीमत्सपणावोयंविरचि माधवीपे वेदाथैपकागे कष्यजुै-
दीपौततिरीयसंहितामाष्ये सप्तमकाण्डे वृतीनपषाठके
प्श्चमोऽनुवाकः ॥ ५ ॥
( अथ सत्तमे तृतीयप्रपाठके षष्ठ ऽनु:
इन्र वे सददृदेवताभिरासीत्मि न
च्छत्स प्रनाप॑तिपपौधाव्स्य एः
परायच्छततयः८4रनेनायजत तता

प्रहर
सौऽन्पाभि-
दैवतामेव्यातरगच्छय एष विदाः पथ
दशरोत्रमार्मत व्यावृतमेव पाप्मना, भ्रतरव्येण
मैच्छन्ति ज्योतिोरायुरितिं ऽप्रहो -भ॑वतीयं बाव
ज्योतिरन्तरिषम्‌ (३) गौरसावायुरष्वेव लो

य॑ वा एतयदंठन्दोमं यच्छः

केषु प्रतिति

&६१४ भीमतसायणाचार्यविरायितम्यसमेता- (७कवपकाणे +
( पश्चदशरावकथन्र }
न्दोमा मरव॑न्ति तेन सं देवत एव पृ्ठैरवं रुन्धते
पृलुज्छंन्दोमेरोजो वे वीय पठानि परषर्छन्दोमा
आज॑स्येव वोर्ये'पश्ुष॒ प्रतिं तिष्ठन्ति पथदशरा्ो
भैवति पश्वो वजो वर्मेव घरातुष्येभ्यः प्र
हैरनयतिरातरावभितो मवत इन्द्रियस्य परिशहीः

ष्ये(२)
( भन्ने च ) ।

इति शृष्णपञर्वदोयतैत्तिरीयसंहितायां सप्माषके

एृतीयप्पाढके पषोऽनुषाकः ॥ ६ ॥

(अथ सपममकष्डे तृतीयप्रपाठके षष्टोऽनुवाकः ) ।

पश्चमे दविीयभतुशरात्रोऽभिहितः ! भथ ५४ रशदृशरात्रोऽभिषीयते ।

पतै विषने~

इन्दो पे महरहिति । देवस्वामिषय न्दः सवामिलमरममनोऽ्पा-
मर्ैवताभिः सथन ९२।३सीब तु व्याव ५णदान्‌ | ततः प्रजपतं गला
प्रजपतयुपेशतःञअ, रवमनुष्ठाप व्यावृत परमान्‌ । तदवदृ्येऽपि तमनुषठाप
पमन ज्रतृष्येण व व्पावृत्ता भवन्त ।

तकं तहं धते

क्योतिगोराय रिति । अथ बुठनोमानुषयं पहं च विषते

असननं वा इति । भ च्छन्दो परहितस्प सत्रलनिपेषे तवर्य, रितु
श्छन्दोमवतः प्रशंसायां ततम्‌ । अत एतस्य चछन्दौमवच्वे सति परशस्तं
स्र मवति । किंच पृष्त$रहोनिदवताः प्रप्नुवन्ति । छन्दोमैधतुर्भैः पू
न्मासुबन्ति । किंच पृष्ठानां पण्णामहूनामोलोवीय॑रूपताच्डन्दोमानां चतुणा
भटना पदुहपत्व च तदनुष्ठनिनोपे( भय )ओजआदिषु पतितिषठन्ति । तस्मात्‌
हषः पटहश्ववारंछन्दोमा इत्येतानि दृशह्न्यनुषेपानीयर्धः ।

अथ क्तुगतामहःसैरूपां परथौसति-

पञचद्रारात्न इति । पश्परस्पोमस्प हिसहितुतवाद्तवम्‌ । तदतुलं च
हदा साम्ावम्‌ ^ हं पया; सोमो पष्यव-उद्तृणत्‌ ? इवि । पद-

परपा०६अयु०७) ृष्णयजुवैदीयतैतिरीयसंहिता । २६१९

( दितीयपश्वदृशरत्रकथनम्‌ )
तसंख्पाताम्येन पृ्वरृशरावस्यापि वजचत्सवातदनष्ठतारो ब्रातयेभ्यो व
परहरनयेव ।

अथ प्रायणीयोदयनीयौ विधत्ते

अतिरात्राविति । अध्य क्पोरिनदेणाृष्िःचद्मोशिपपरि्िहुः ।

इति शरीमल्सयणाचारिरकिते .मायवीये उदारे छष्णयनुै-

दीपतैचिरीयसंहिदाभःष्ये सण्मक णठ त्‌ ठे
पष्ठोऽ ॥ ६॥

अथ सतमाः वररीयवपःठके सत्तमोऽनुवादः १
इन्द्र वै स्थि दृवातिष्टिति अ

रात्रेणोजो पलमिन्छिथं वीैमात्मन्नषत्त य एवं
बिदार्संः पथदरारा्माप्तते धातृभ्यानेष प्रा
माभ्य॑ विजित्य भियं गच्छन्त्यभि प्प्मानं निः
( १ ) दहन्ते परद्रारान्रेणोजो बलमिन्द्रि
बीध॑मास्मन्द॑धत एता एष पराभ्याः प्रच॑दर वा
अधंमासस्य राञ्॑योऽधमासशः संवत्सर आप्यते
संवर प्रावोऽन॒भर ज।यन्ते तस्मात्पशग्या एता
एष सवभ्यः पशच॑दसच वा अं्थमासस्य राज्ैयोऽधै-
मासतः त्सर आध्यते संवत्सरः सूबा
छ ्प्न < 4 स्व्यं ज्योतिगोरायुरितिं भ्यहो म॑वः
तीयं वाव भ्योतिरन्तरिक्षम्‌ (२ गोरसाबायुरिभा-
नेव लोकानभ्यारोहन्ति यदृन्यतः पृष्ठानि स्या
^ वषर स्यान ध पृष्ठानि भवन्ति सविवष्ायोजौ

६६१६ = श्रीमस्तापणाचार्यविरचितमाप्यसमेता- [जतकम
ह ¢ ( द्ितीयप्चदृशरात्रच्यनम्‌ )
वै वी पृषठान्योजं एव वीय मध्यतो , द॑धते बरह- , ` . `,
्रथ॑तराम्धं यन्तीव वाव र॑थतरमसां व्हदभ्या- ॥
मेव यनो अनयो पतिं विषठन्येते वै यक्ञ-
स्यानावनी ची ताभ्यामेव सवर्ग लोकप (३)
यनि पथो षापएते वग लोकमभ्यारोंहन्ति ये
पराचीनानि पृषान्युपन्ि पर््यहो मंबाति
्रत्यवरुहया अथो प्रतिष्ठित्या उमयो्लोकयोर-
पदाता या दृश दशाक्षरा
पिराडद पिरदविराजेधाज्ायमवं रुन्धते याः पञ्च
पृशच दिश दिष्षयैव प्रतिं तिष्ठनपतिरात्रावमितों
भवत इन्धिस्यं वीय॑स्य प्रनायै पूना परि.
ृीत्ये (४)॥
(गच्छन्यमनिषटत। पमान निर्रितं क
` ` परनि #
इति शृष्णयजुरवदीयतेतिरीयसं तियं समाक
तृतीयप्रपाठके सपमोऽनृवाकः ॥ ७ ॥

( अथ सममकाण्डे वृतीयपपाठकरे सपतोऽपवाकः ) |
पषठऽनुवाके पथमः प्दृशर्रोऽमिहितः। भव रथ्ये द्विषीयः पश्वा
शरोऽिषीयते ।
तमेतं विषते-
शदो ये मिथिल इति । दन्दः कदामिधनि यो पोरु सेना.

रहित एकाकी दर सेकमवस्यदुमहुरोधरहं स्यनमछममान आसीत्‌ | ,

सोऽतुरेम्यो भीतः पमनपतयपे शादस्छगगानं वक्यपाणं पृशवद्शराकरक्तुम
ष्ठाय वेन तानसुरासराभूतान्छला सथं वेज ५ भिषमपेत्‌ |: वचिन्करतौ
पदिदमिहारे ्वितीममहृलेन्‌ स) ररे र्नं निङषान्‌। जवश्‌

१ ?१

-पषा०६अन्‌ -७] दष्म रददीयतैसिरीयसंहिता । २६१५
( दितीयपच्वदश्षराचक्थनमर )
प्ञ्चदंशरातरकतुमागेन बर्हेहुमोजोरूपं सप्वमधतं शारीरं वलमिन्दियपादवं
युधे परिजयोत्ताहं च ससिन्पंगादिववान्‌ ।
वेदनं प्रशंसति-
य एवं विद्वाश्स इति । इन्धवद्न्येऽपि यजमानाः फटे प्राप्नुवन्ति ।
एतसिन्कतौ वरि्यमानाः प्वदशरस्पाका राजीः परंसक्ति-
एता एव पराश ईति । असिन्करतौ या राजय एताः पर्भ्पो हिता
स्वत्मानितदेतृत्वात्‌ । कथमिति तदुव्यते--एकप्या्भमासस्य पञ्चदश रातयः
सन्धि । स चाथमासः कमेण वर्त्‌ नः सैवस्तरतमपद्यते । पशवश्च संवत्सर
मा ग्भ स्थिता प्रजायन्ते । तस्मात्ता रात्रयः सेस्पद्वारा पडुहिृमूताः ।
पुनरपि घकारान्तरेण प्रशेतति-

द|

५ एता एव सृवग्थां हति । पू्वक्तदीषया सस्पाद्वारा संवहसरतत्तौ सत्पां
स॒ सेवत्तरो वतन्तकाटीनज्पोपिष्ोमाुदानद्वारा स््ैापिंहतुः । तस्मदिता
रात्रयः स्वर्गाय हिताः ।

अथाहरिरेषा विधातव्याः । तवाभिष्टदाख्पेकमहः स्तुभेवोनीतविधिङ-
मिति द्यम्‌ । अशिष्टा पृप्मने निदहमोति सुतिः पूष्मृद्ाहवा ¦ अव ऊर्ध्व
यहं विधत्ते
न्योतिर्गोरायरिति। (वैवद्ःयार्पेषम्‌ ।
अथ पृरष्ठयषडहगवान्यहानिं विधत्ते ्
ॐ यदुन्यतः पृष्ठानीति । एतदपि पृथवद्ःप्येषम्‌ ।

भरोदरूपरूपहः परं पिहितः । इदानीमवरोहरपं उग्रहं विधत्ते

परश्वो वा हाति। एतदपि पूर्वददूऽाख्येषम्‌ ।

भय कतुगवां राविसख्पां पकं तति-

पशचद्रोतास्तासामिति । ऊध्वैया सह दिशं पचतम्‌ । अन्यतूवैव-

दव्याख्येम्‌ । पामणीयोद्यनीयौ बरिषत्ते-

अतिरानामिति । इतेगाडिारिनिपदपुलं, वर्तलपताच वीर्ये ~

परब्यत्वस्य च पूथृ्ताततप्य चोष्क्षणलात्मजबुेतुखम्‌ ।

इति श्रीमत्सापणाचायतिरषिते माधवीये वेदार्थपकागे छष्गयजुर्व-
दीपतत्िरीयतसंहितामाध्ये सप्तमकाण्डे तीयप्राणठके

#। सम्तमोऽनृषाकः ।\ ७ ॥

` ल. निहत इतिं । २ ख. च. ङ. च. तत (
३९८

ध

६/८ = भमत्सायणाव्ययेविरविपाष्यसमैता- [ऽस्नपकषणि- । ˆ
( सततदृशरा्कथनम्‌ )
( अथ, सभा त्तीयपपाटके मो ऽपृवाकः 3 । ॥

प्रनाप॑तिरकामयताज्ादः स्वामिक एतश
संदारात्म॑पद्यत्माऽदैरतनायनत बतो वै सोऽ- |
जादोऽभवय एं विष्टा ्स॑ः सप्तदराराजपासंतेऽ-
ज्नादा एवै भवन्ति पाह्य म॑वति पक्व पा कतुः
संवत्सर ्रतृष्येव वत्सरे प्रति तिष्टनपथा पश्व
क्षरा पक्तिः पाष्त यज्ञो यज्ञमेवातं रन्धतेऽस॑नरं
वा एषत्‌ ( १ › प्छन्दोमं यच्छन्दोमा भवसि
तेन॑ सन्नं देवतां एव प्रवं रुन्धते पटण्ठनदोमे- ¢
रोजो वे धी प्ष्ठानिं परशव॑श्छन्धोमा ओजैस्येष
वं पशप प्रतिं शिनि रप्तदशराओ भ॑षति
: । प्रजापतिः प्रजाप॑तेराण्त्यौ अरिरात्रा-
भमित भवतो य॑स्य प्रिगप्ये (२)॥

( एति यच्च } ।
वि रष्णयजुवदीयतेततिरीयसंहितायां सषभाणके
तृतीयप्रपाठकेऽषटमोऽनुषाकः ॥ ८. ॥ ॐ

( भयं सष्वमङाषडे वूतीयपपकेटमोऽनुषकः ) ।

पष द्वितीयः पृश्दश्तामरोऽभिहितः। भधा्टमे सण शरावोऽभिषीपते ।

तमे धिषते-

प्रजापसिरिति । अयेतदीवेष्रहःसु न्ौतिगौरायुरितमषंविधमहनां पकं
विषते-

प्ख भवतीति । दरावृतते ऋहे परितीपण्मतिषभैतोजकिषटः
पवाहः । हेम्तिशिरपोरेकीभावाहतूनां पर्व॑सम्‌ ।

अथ पृष्ट्यं षडहं चतुरशछन्दोषांम विभवे- क

असमं षा दाति । पूय॑ब्यस्यिपमू ।

रषां०६अन्‌*९) एृष्णयमुवदीत्तिरी पसेहिता । ६६१९
( विश्वतिशनक्थनम्‌ )
पतुगव। रामिषर्पां प्रश्तति-
सप्तद्राराच दमि। आनावपेत्यादिसमप्तद्दक्षरासकतालजाप्वे; सप्त

दशतम्‌ ।
परायणीयोक्यनीषैौः विधतते~
अतिरात्राविति । अनाद्यस्य फलं पिधि्रकेषं स्टम्‌ ॥
इति भीमत्सायणाचार्थविरविते माधवम वेदाधप्रकारे रष्णयनु-
वैदीयौविरीपसेहिताभाप्ये सप्वमकाण्े तृतीपपढकेऽ-
एमोऽनुपाकः ॥ € ॥
, च

( जय सपमा ठतीयपपाठके नवमोऽनुवाकः ) ।
सा विरविंकम्यातिषठद्रदवणदेवे्मन्नेनाररेषु
ते देवा अंकामयन्तोमयः सं षृंजीमहि पुत्र
चालनं चेति त एता विशाति रचरपरयन्ततो
वै त उभयः सम॑त्जजत ग्म चान च बर्मकर्च-
सिनौऽज्ादा अंभवन्य एवं विद्राश्त एता आसत
1 उभ्॑मेच सं वंजते व्रह्म चाध्र॑ च ( १ ) ब्रह्मव-
चंपिनोऽक्नादा भवनि द्वौ वा एते विराजौ तयो.
रेष माना प्रतिं तिष्ठन्ति विर्शो वै पुरषो द्र
हषूयां अष्ण॒लंपो दक पथा यावानेव पूरषस्त-
भाण्त्वोच्ठनि न्योतिरगोरागरितिं रषष्ठा म॑वन्तीयं
वाव श्योतिरन्तरिंक्षे गोरसावायुरिमनिव लोकान
स्पारोहन््यमिःपूरवं भयहा भंवन््यमिपू्यभेव शवर
( ३) लोकमभ्बारोंदन्ति यद्नयतैः पृष्ठानि स्यि -
विबथर स्यान्मध्य पृष्ठानि भवन्ति सविवधत्वा-
यलो दे वीरं पृषठान्योजं एव वी मध्यतो द॑धते

९६२९ श्रीमत्सायणाचारयविरवितमाष्यसमेता- [ज्षमकाण्डे+
( विंशतिरात्रकथनम्‌ )
हद्रथेतराभ्यौं यन्तीयं वाव श्येतरमसौ वृहदा
भ्यामेव यनयथों अनयोरेव प्रतिं तिषठ
न्त्ये वै यक्ञस्याजसाय॑नी घ्रती ताभ्यामेव सवग
लोकं य॑न्ति परौशो वा एते सवग लोकमभ्पारो,
हन्ति ये पराचीनानि पृषठान्यरपयन्ति प्त्यक्च्यहो
भवति परतपवैरूढ्ा अथो प्रतिष्ठित्या , उभयोरलो-
कपो्दृष्वोिंष्टन्यतिर।जावभितो! भवतो बह्मव-
चसस्यान्नायस्य परिगहीरयै ( ३ ) ॥
( वृञ्जते व्रत चान्य च सुषगीभते सुरवा
पोविश्रतिभ )
इति छष्णयलुर्वदीतैतिरीयसंहितायां सप्तमा्टफे
तृतीयप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ॥ ९ ॥
( भथ रप्तमकष्डे तृहीयप्पाटेके नवमोऽनुवाकः ) ।
अष्टमे सप्तदृशरवरोऽपमिहितः । अथ नवमे विंशतिरात्रोऽभिधीेते ।
तमेत विधते
सा विराडिति | दशरव्रमिभानिनी काविदरापैववा सूप्रषेन विभ
उपातिष्टतू-दमेष्‌ ह्रह्पेगसुरेषु चानर्पेण । तदानीं देवा अरुरे्पोऽ
लमेपनीय तदेतदुभयं वयमेव उमेभमरीतयक्रमपन्व । वतस्सत्ाधनलेन वक्ष्पपाणा
पिंशतिसंह्याका रतरीर्िशित् त्दनुष्टनिनासुरम्यसतदृपनीय स्वपमेवाधिकेन
जहव्सेनानेन च सपना अभवन्‌ । एवमन्येऽपि तदनुष्ठनिन तकल प्राप्नु-
वन्ति । पूववाहःदंवपरधान्येन सप्ठदशरातपञ्ददृररवादीनामेकवचनेन नि-
देशः । भव तृ कलव्यवभूतदानिपाधान्येन बहुषचननिर्ईशः ।
कृतुगवां वरविराविसंरुषां प्रशसति , ,
दे.वा एते हति । द्रसंल्यया विभन््मा द्र एते व्रिराजौ सैष्येते।
तयोश्च बहवयसानताथनमूतयो); प्रथमेव मतिषठन्ति, एकैके फडमितरनिर-
पक्षतेनैव पै पं दमत दृतय; । अथ वा विदततमापपूषुकत नल्ञव्च्॑तम्‌ ।

प्पारदअतु ०९] रृष्णय ्र्दीयते्तिरीयसं हिता 1 २५६१
( विश्षतिरात्रकथनम्‌ )
धनिकसभायापूपयुक्ताऽ्नसमूदधिः । एषं नानाविधा प्रतिष्ठा । फंञ पृरषस्य
हस्तपादगताङ्गृटिकर्यासाम्पाच वान्ृणसंवः पुरुषे सैमाविवसं सर्व प्रामोति।
अथात्र नवाहानि विधते
ल्योतिर्गोरायुरिति । पथा प्रथमरूपहो ज्पोतिरािक एवं दितीतृतपा-
वपि ्योतिरादिकौ न खन कशिदृप्पायुरादिकोि । एवे सत्यनुक्रमेवं
स्गैपम्प्रोहन्ति ।
एतेषां उपहाणां वक्षपपागत्पहुस्य च पथ्ये पृष्ठं विधत्ते
यद्न्यतः पृष्ठानि स्युरिति । पवोकिषु उपहेषु पोऽपमन्यरूपहो पश्व
भावी उयहृस्तयोरुमयोपष्पषतेन विवध ताम्पम्‌ । अन्पतुकवद्व्पार्पपम्‌ ।
अथ परत्वरोहृरूपं पहं विधते ~
प्राञ्चो वा इति । पैवद््ास्पेयम्‌ ।
परापणीपोदुमनीपौ विधत्ते
अतिरान्नाविति । कठं विधिवाक्य एव विस्पष्टम्‌ ।
अव मीमां ।
चैतुथाभ्पायस्व तृतीयप्दिशटमाधरि करणे चिन्तितम्‌
स्वगाय वा प्रतिष्ठे रात्रिसत्रमिहामिषः"।
पैेससपात्मतिष्ठऽ् श्रुवां तेनाभरवादवरम्‌ ॥
सवकाण्डे श्रूपते-/ +तिविष्ठन्ति ह वा एता रात्रीरुपयन्ति › इति, व्र
वर्चसिनोऽन(दा भवन्ति › इति, ‹ य एता उपयन्ति । इति च । द्रद्शाहा-
दूष्॑माविनसथोदशवदुरद शरा्रदेथः से -स्विशेषाः । व्रयोद्‌शसरूपाका
रात्रयो यसिन्ततरमिभेषे सोऽयं अपेद शराव शति समृदायपाधान्येनैकवचनान्त-
तया परयिण निरो मवति । कृवितत॒ समृदापिनां रा निविशेषाणैं पाषान्प
मभयपेेक एव सविशेषो वहुषवनासेन रातरिशन्दैनाऽऽक्नायते । वचया
“त एता विश्टशविर रात्रीरपरन्‌ ? इति। तादयो रात्िपत्रे विश्वजिन््रयिन
स्वैः फरवेन कलसी इतिं पत्ति वरूरः-अस्प रातरित्त्विेसावदृथैवदि
परिष्ठा श्रता । सा चासिव्दाक्येऽत्यन्ताभरुतत्सगौलसत्यासन। । वस्पा्तिष्ठा-
को रतरिस्रं कृफदित्येवं पतिषठष फटवतिन कसनीय। ॥

कृ. वत्स्ाप्रति । २क.घ ऊ,
भा । ४ स. विषैः स्तावकेऽय \

६९२९ श्वीमत्तायणाचायंविरवितमाप्यसषमेता-- [७पपमकाणे
( एणषिशतिरात्रकथनप्‌ )

षि शरीमत्सायणाचाय॑मिरिते माधवीये वेदार्थपकायो छष्णयजुवै
दीगतेत्िरीयरोहितामाष्ये सप्तमकाण्डे तूतीयपपाठके
नवभोऽनुष।कः ॥ ९ ॥

( अय सप्म्टके तृतीयप्रपाठके दशमोऽनुवाकः ) ।
असावांदित्योऽस्मि्टीक आंसीततं देवाः
परियं सवर्गे ठोकमंगभयम्परैरवस्तातर्यगरब-
न्दिवाकीत्यैन सुरणं लोके प्रत्॑स्थापयनपरैः प्र-
स्तात्यैगहन्पेरपावांरोहन्तस वा असावौषितय
ऽमुमििटीके परहमयतः परिगृहीतो यदृ्ानि
भव॑न्ति सुवर्गमेव तेलक यज॑माना यन्ति परैर
स्तारपरिगरहन्ति दिषाकी्ेैन ( १ ) सवग
छोके प्रति तिधन्ति परैः प्रस्तातपरिं गरहनिि पृे-
रुपाव॑रोहम्ति यत्पर परस्तान्न स्यः प्रथः सव
गाह्लोकानिष्प॑येरन्यदवस्ता्न स्यु; प्रजा निवहे
गरभितों दिवाकरं परःसामानो -मवन्ति स्वगं
एवेनाीक उभयतः परि गृहन्ति यज॑माना वै
दिवाकीत्य॑५ संवारः परैःसाप्ानोऽभितों दिवा-
कौ पर॑ःसाभानो भवन्ति संवष्सर एवोभयतः
(२) प्रतिं तिष्ठन्ति पृष्ठ वे दिवाकीत् पार््वेपर॑~
सामानोऽभितो दरिवाकं्यं परःसामानो भवन्ति
तस्माद्भिः पृषं पव भूचिा ग्रहां गद्यते भरथि-
छ९ हास्यते यज्ञस्यैव तन्ध्यतो मन्थि अण्नन्य-
विंघरश्साय सत यने सप वै रीपृण्या; प्राणाः
प्राणानेव यज॑मानेषु दधति यत्पैरा चनानि पृष्ठानि

प्रवी०६अ१्‌०१०] छष्णयनुरदीयोेत्तिरीयक्तंहिता । ९६२१
् ( एकव्िशातिराकथनम्‌ )
मव॑नयुमेव तेकमभ्यारो दनि यदिमं लोकं
न (३) प्रत्यवरोहैरुदा माथेयथ॑मानाः प्रवा

भ्रः व्यथे अस्निष दके भतिं ति्ठनः
न्मादुयिनद्रौ वा जभ
मुपौधावत्तस्मा एतम रा
माऽुरेनाबनत ततो धे न पतयति वंहयाजे-
नोऽप्र॑तिष्िताः ( ४) इस्त दकबिररातिरामा-
सीरनरा्दर मासः
वौदित्य एकविभ्दा एताव लोका स्त्व
य॑थापरव प्रति तिन्त्त्त(वौदित्यो न व्य॑रोचत स
भरज(पंतिमुपांधावस्मां एतमेकवि*ङतिरानं रथ
चछ्तमाऽद्रत्तेनांयजत ततो वै सोंऽरोचत य एवं
विद्वासं एकविःहतिरा्रमासंते रोरचन्त एवैकं-
विर्ातिराजो भ॑वति रगा एंकषिश्रो र्चभेव
गच्छन्त्यथ प्रतिभेव प्रता दयैक बिःसोऽति-
राजावमितों भवतो बह्मवच॑स्स्य परग
सीत्य (५)।

1

[ गृणन्ति दिवाकी धनेयोमपतो नातिका आसत एकविश्यातिश् ]

इति छष्णयनुरदेदीयतेत्तिरीयसंदिताया सप्तमा्के
तृतीयप्रपाठके द्रामोऽनृवाकः ॥ १०॥
(अय सुष्वमकाण्डे तृतीयपपाठके दशमोऽनुवाकः ) ।
भेवमेऽनुवाके विंशतिराजोऽभिषिदः । अथ इराम एकविंशतिरवरोडभिषौ-
पतै त्र तावदिवपहुःक्ठभ्ः-आद विरावः । वतः पृष्ठः पुः } व्व

२६९४ = श्रीमत्साधगाचायदिरद्दितसा"वदपेता- [ऽतपमकाणडै-
ह ( एकविंशातिरत्रकथनम्‌ }

स्वरसामानखपेोश्टविशेषाः। ततो दिवाीयमेकषहेः पुनरपि प्रयः खरसामानः।
पुनरपि पृष्ठ्यः षडहः । तवोऽविरविः, इति ।

वमिभ विधातुं परसौषि-

असावादित्य हति । भतो स्वो दषवमान अदितयः पुरा मृटोक एव
तिष्ठति स ) तमादित्यं दे: परिगृ पृष्ठास्ये; पहमिरहोमिः सरग प्रापि
वन्तः । तत्र च प्रब्द स्वरसमशबयेत च तत्र तव व्पवहिपमाभेक्तिमिरहो-
¦ भिखवलासरय॑गृहणन्‌, आदित्यो यथाअर्तालाऽगच्छति तया व्यवधानं छत-
वन्तः । परशब्दामिषेयं फिितहाम) तेन साम्ना निपा्यमाना अह्दिेषाः
परा इ्यच्यनये । वथा द्विव कीपैनीये किंचित्सा, तेन च॒ निभायमहरि ,
दादी पयुचयते । तैन चाना तमाद्यं स्वगे पतिष्टापिववन्वः । पुनर
प्यनुष्टयमनिः प्रशब्द मिवेवैरहोमिः परतयदिष्यं पगृहणन्‌, यथा तव
उर्य॑मापतयो न गच्छति तथा प्रतिन्धं कतवन्तः। एवं छता पुनरनु्ठी-
यमनिः पृष्ठाल्मैः पदूभिरहोभिः खरगाद्वरोहन्‌ । सोऽ दिवि द्स्यमान
आद्वियः सँ लोके पराल्यैरहोमिरमवतो निषमिवतानोर््यं गच्छति नय~
पस्तदागच्छति 1

वान्येान्हानि विषते

यत्षठानीतिं । आदित्यवाक्यवधय जमानवाक्यं व्याख्येयम्‌ ।

दिवाकीतंसयोमयपोनुेवानरास्पानहिेषान्पतिरेकमुेन( ण ) परौ
सी-

यत्पर प्रस्तादिति । यद्यपरतिनाः प्रारूपा अहिरेषा न स्यस्तदानीं
परग गता पजमानास्वतेऽवयूध्यं गमनस्य नेवारकामावत्खिगादूष निगच्छेुः ॥
यदि चाधस्तनाः प्राख्पा नानृष्टायेरप्तदनां व्यवघायकामावदाईत्पालकाः
सर्वं यजमाना मूमिवर्विनः मजाः सर्वा निमिषेण दहेयुः । तस्पद्धिवाकी्य॑स्य
पुरसवा्चोपरिशच परतभानोशेषाः । ते वैनान्यजतानान्छगंगिवाधस्वा-
दुपरिषाचच निरुष्य स्थपवन्ति । |
मकारान्दरेण क्रिकां परःतागच्पान्यहानि परंसति-
यजमाना इति । दिवाकीर्वस्य पजानस्थानीयतसासरःतसम्नां च
सेवत्सरस्थानीयतादुभयवसदनृषठाने पनमाना भवस्ताचोपदिटाचं सवततरदेवता-
यमव परतित्धिनि।

क. घ. इ. च. अयं। `

क्ष ०६भयु०१०) दण्णयर्‌ री -पेवि सषसंहिता ! २६२५ ..
क ( एकविंशतिरात्रकथनम्‌ )

पृनरपि प्रकारान्तरेण परं ति-

पृष्ठं वे दिवाकीत्यंभिति । यथा लोके. परुषस्य पृष्मागो मध्यवती
पाश्चमागावमयतो वरपिनपिवमन्रापि दिकं पृत्यानयिं परःसामानस्तृमय-
पास्यानीयाः । क बेवसिन्दिाकीत्यं परःसौमाननु चादिग्ासा अहा अपि
भूमिष्ठ गृह्ये । तथा हि दिवाकी्् परम्सामानश्च गवाभ्यन उतनः । त्र
हि . चोदकपतिम्धोऽतिगरासम्योऽधिकास्चयोऽिम्रचा स्तुती गकाण्डोक्त अद्धय-
स्वौषधीभ्य इत्यादिमन्तसाध्या रिहताः सन्ति । तद्विरुतित्वाद््ामि तेऽतिका
अहा गृहने । अव एष शस्तभप्यां शस्यते । वतेनािकरनु्ठानेन यन्ञस्ै-
कविशतिश्पस्य रन्धि मरथ्ननि दृढवन्धनं कु्॑नि । तच यज्ञस्य विसं-
सनप्रिहाराय भवति ।

पुनरपि दिवाकीर्तवै विरोषं द्र्शपति-

सप्त गृह्यन्त इति । दिवाकीत्यौतपवी वीनेषु दिने एस्मनेकेको धवि
भराहच इत्यनुकरमेण वय गृन्ते । उत्तरेषु दिनेषु त॒ ९३।द्२८कण गृन्वे ।

त एते एढपि दिवात्यदिने तथेव गृहन्ते । तेषां पध्ये पौ उदतयं जाविद्‌-
सपरिति मन्वसध्यः सपो गृह्यते । तदेवं तसिमनदिने सप्ायिक ग्रहः । ते
च सेरूयायोमूष्व॑गततपच्छिद्रवातं पागत्तमाः । अपस्वदनुठनिन यजमनषु प्रा
णान्स्यापयन्वि । तदेवं दिवाकीत्यंमहः प्रशस्तम्‌ । यदा मूषिष्ठा ग्रहा इत्याहि
क्क गवाभयनगतान मत्यं चदन प्रुरिविकविमायेवनाप तदिङ्गं इषि
विषिरेवास्तु ।
अथावरोहृषपं पष्चषडदं परिषत्ते-
यत्वराचीनानीति । ` दिवाकी्यसदशेम्यः परःतामभ्यः वूष॑मनु्िानि
प्राचीनान्धरोहह्पाणि यानि पृठसामान्यहाने सनि तेयैजमानाः सर्गे ठोक~
मारोहन्त्यव । अत ऊभमिम जोक परति प्ययतेदसःवनानि कानिर्िदहानि
नानुपिषयुसतदार्ज' ते जमाना शवं ठोकभ्ययहारकं ^>. रोमता मरवा वा
मयुः । वरमात्यतीचीनान्यवरोदूपा 9 पृ्ासपान्हेन्पम्‌ रानि , तेहोमि-
रिम सोकं भल्ववरोहनि । अमि चानिहधद "41441 ज नत्ताश्रं मवन्वि |
प सवमेमेवे तैठं क्जमानाः यन 1 वनान्ता
फेनिले कत ऋ विषये

न्य २ 1 `सामयुता अतिः।
९२९ ड

पिल

६६६६ - भौमस्तायणाचा्विर दितमाप्यसमैता- [तषकामि-
( मश्वोेषगतपन्त्रकथनम्‌ }
इन्द्रो घा हापि । पुरा यथेन्द्रः प्रजपत्युपदेशादिमै कतुमनुष्ठाय परत्पति-

षत्‌, एवं बहुपागान्छलाऽ्यपतिषठिः यजमाना एतं कतुमनुष्ठायाहतिकषिंश- `

विसंख्यासम्याददाद शमा तामिमानिदेरस्यानेषु पञ्चसवुत्मिानिदेवस्यानेषु मिषु
पृथिष्पादिरोकेषवेक मिनन द्विके च तेभनेकपसतिस्थातेषु यथापूर्वं भति-
तिष्ठन्ति तष्ठोकवासिनः सव प्राणिनो यथापरिषठिवा्द्रततिपिषठन्तीत्वथंः ।
एवं परतिषठा्थं कतु विधाय फलान्वरार्थं पुनर्धिषत्ते-
असावादित्यो नेति । पृरा कद्‌विदादित्पः स्भंन्वारयेनासुरेण वभता
दिदधोऽनयेन वा मेषहिमादिन। रिरनतरमावृतः सनधिरेषेण नादीप्यत । ततः
परजपयुपदेशदेवं कतृमनुष्ायदीप्यत । वदृदन्येऽपि यजमानाः पूर्व विप्ाष-
मारिमिनुष्े्वयकाशमाना एवं कपुमनृ्ट१ पथालमक(शनते । क्चा्रह्ना-
भेक्िंशतिसैख्पातद्ध वा ेनेकापिंशतिस्तोमेन कदिपका शहेतृतादुत्रलवचतं १-
गृहीतम्‌ । स च पिवृशदयोक्षया परौढलादप्यमान इष । भतल्त्त,म्पदितदन्‌-
हापिनोऽपि प्रकारे पप्नुवन्ति, एकविं शतिस्तोपसयेतरपतिष्ठापारलातू ।
अथ परापणीयोदुयनीपौ पिधत्ते |
अतिरााषति । अस्य ॒विधापिपकारहेतुलादूजसव्॑समत्र परिगृहीतं
भवति ।
हृति शरीमततायण वरयविरविते माधवीपे वेदथप्रकाये छष्णमजुशीव-
पैपतिरीयरंहितामाप्ये सप्पकृण्डे तृतीपप्षठके
वृशभोऽनुषाकः ॥ १० ॥
( अथ कपा तृतीयपपादक एकादशोऽनुवाकः ) ।
अर्वाडन्कषः सं क।मतवमुप्मादधि मामभि ।
क्षीणां यः पुरोहितः । निर्ध निवी टवा
धं म्हीयतां योऽस्मि । शरीरं
यत्तरामलं, कुसीदं तस्मिन्त्सीदतु योऽस्मान्दे्टि ।
यततं यज्ञस्य यत्ेजस्तेन सं काममाभामि । बराच
` णानृविज' देवाग्यजञस्य तप॑सा ते सवाहमा हषे ।
न पक १८१ ष सुबाहम । सं त वृके

जै

दै

कै

्रषा०१अन्‌ ०१९] ृष्णयजुर्वदीयतैतिरीयसं हिता । ३६२५
( अश्वमेषगतमन्वकथनम्‌ ) =
भतः सं प्रनां पडान्‌ । प्रेमान्त्ाभिधिनीरांघारा-
वाज्यैमागावाश्तं प्रत्याश्रंतमा अणामि ते । परया
जानूयाजान्त्स्वितमिडामाशिष आ। वृ व॑ः।
अभिनेद्रण्‌ सोमेन सर॑स्वत्या विणण्र॑ना देवताभिः ।
याज्यानुवाक्याभ्यामप॑ ते हुवे सवाह यज्ञमा ददे
ते वदतम्‌ । स्तुतः राच प्रतिगरं शरहमिड।-
मारिषः (र) आ वृं एवः पलीसंयाजानुपं
` तै हषे सवाः प॑मिथ्यनुरा ददे त । पृश्तुतं
परोडाशान्सरवनान्योत यज्ञम्‌ । देवान्तेन्रानृषं ते
हवै सवा्टमभिःुखान्रोवतो ये च विभ्वे
(६३)॥
( उप्‌ बरहमिहामिष दातिंशवच्च ) |
इति छम्णयजर्वेदीयते तेरी पसंहितायां सपमाष्टके
तृतीयप्रपाठक एकादशोऽनुवाकः ॥ ११ ॥
( भथ सपक तृतीयपपाठक एकर गोऽनुवाकः ) ।
ृशमेऽनुवाक एकविं शतिरमोऽभिहितिः । अयवरिषटेषवनुवकेष्वश्रमेष-
गता मन्ता उष्यन्ते । तवरास्मिलनुृवाक ` आप्या पानामषटाहूतीमं मना उ.
यन्ते । अत ए त्राणे विनिपोगः १ठयतै--* अवाङ्यज्ञः सक्रापलि-
त्पाप्तीरुहोपि › इति ।
तेवर प्रथमामाह-
अवौढन्बज्ञ इति । योऽधमेषारूगे यज्ञः स ऋगीणा ज्ञानवतां पूर्ति
दधानां यजमानोनां पुरोहितः सरवार्थप्ताधनपेन पृरस्वाद्षस्थाितः। स यन्ञो-
सुपान्मद्पापिरिकदेवदत्तदिरयजभानद्ःकम्य भाममि मामूदिरयाकं ङमिमृसः
बणधिरंकामतु आगिकंपेनाऽऽपूरातिशयेन हम्पगागच्छतृ ।
भथ द्वितीयमा
निर्देष निर्बरिभेनि । पः पुरुषोऽस्मदि षस्य दरं निर्ैवादिविशि-

९६२८ = शौमत्मायणःचा्वरदितमाष्यसमेता- [७स्मकाणदे-
( अश्वमेषगतमन्तरकथनम्‌ )
¶ृणविशिष्टे कट) त नदेपिनि पूरुम हीपतां हीमवेनावस्थाप्यताम्‌ । . कीदगो
दारीरम्‌, र्वं {11 पा ङ्गभूवा देवा पमार देवतामकिरहितमि-
व्यथै; । निता वीराः पुषा मृत्पश्च पस्मासनिरवीरेष्‌ । विषाः स्कन्धायव-
` यव. यस्प तद्िषकन्धम्‌ । किं च योऽसा वसिन्दैषिणि पृषे पज्ञगमदं
यज्ञनुष्नि पदिन क ददप्यनृ्ठानरहितमिचयर्थः । तादशं पत्कुीदं निरन्तरं
धनवृद्धयाधर्जनेन सञ्जीवनं ततसीदत्‌ दरी पुभा्यकते विपृ्ः केष्ठो वणि-
शूला यथाकथवितिषटवितयधैः |
अथ वृतीयमरह-
यज्ञ यज्ञस्येति । हेऽशमेधारूप यज्ञ सम्पानु्ठिस्प यक्गप् तव पततेजः
फलं वेन फेन सह शममर सेकामापिमूखा भूखा भा प्रिर । पूयतेऽभिषि*
ष्य) तेत मिेकयुक्तो पत्तः सवः। हे सव सम्पगनुषितस्प यक्ञस्य ते तव
पसा सामरधयनानुम्हरूोगानुगृहीतोऽहं ब्रा्मणान्तदस्पानृषिनोऽ्वयपप्षीन-
बन्यष्टव्पानाहुव इहुकप्याह्वपामि ।
जय पनुर्थीमह-
इष्टेन पक्कमिति । हे सव यक्त त टन तदीयेन यजनेनाहं पकमनु-
पृहे सीप आद्वपामि । ते तवानुयहाहतं दैवज्ञे सम्पगावभितं कु पुण्यं
सेपदपमीतयधैः । तथा पजं पदूनद॑पदषामि ।
अथ पञ्चपीमाह-
भषान्तसामिधेनीरिति । षदीनि यक्क्कानि सिद्धानि, तानि सर्वाणि
कलित्प्ययेमावूण( दवः समृताच्छूला संतद्पामि । तथा भरपाना
दीनि य्चा्घानि सुपः एरलपै, ख ३ऽबृज्गे तवैव: सैषाद्यामि ।
अथ पष्ठीपाह-
अभिनेश्ेणेति । हे सव यज्ञादयो ये देवा उक्ता याश्ानुकत। अन्याः
स्वा देवताः, ये च वहेवताविषये पाग्पानुाक्ये, तैः सवैः सितै वे ल~
हिद्ध्ययमुषहये समीप एवाघयुपमरीननृष्ठ तृनाद्वयापि । वथा ते लत्तद्भ्ययै
कट वपट्कारसहितं यज्ञ छत्लप्येगतपरे खी करोषि । `
अथ सपमीमाह-

स्त॒तर राघमिति । सोत णः पद्यते सुवः कन्म खं `

शर्णु स्तः पुकि । सत (पदुत्मकिष्‌ 1. हे. त~

॥।

ऋ्‌+६अनु° ५२] छष्णयदुददीयतैततिरीयनहिता । १६९९
( अश्वीधगतमन्त्रकथनम्‌ ) न
त्सदृष्र्धं पलनीरयाजानु्ोषटम क्धिंलः समीपमाहूवपामि । वधा ववं

अरिवशं समिष्टयजुः. स्वी करोमि ।

अभाठटमीगह-

अशरमुतमिति । येऽप्रीमोभीयादृपः पशवः, सथ्वाभिपुवः सोमो यें
सुवनीयपुरोढाशा पानि च प्रतःसमनदीनि, यश्च तैरनिपायः रुत्लो पक्षा
न्ववानृज्ञ इत्यनुवर्षते । हे सव ते लिदूष्यथंमहं देषानुपये समीप आ~
शभा । किदशन्देवान्‌, इन््ेण सह वतंनत इति तेषान्‌ । भणितं येषा
ओक्शृष्तस्तन्‌ । सोमो येषभसि ते सोपवन्तस्तन्‌। अपि च श्वे क्पे
अाशा्तवनिप्यपहये ॥ ट

हति भीमत्तयणाचापंविरपिते माधवीये वेदाथैपकारे छष्णयृणुै-
~ दीयततिरीपतंहिवाभप्ये सप्वमकाण्डे ततीपपषाठक
एकादशोऽनुवाकः ॥ ११ ॥

( अथ सपतपष्टके तुतीयप्रपाटङे द्ावक्षोऽनुवाकः ) ।

श्रूतं भव्यं मविष्यद्रपद्रस्वाहा नम॒ ऋक्साम
यनु्दतस्वाहन नमं गायन्नौ चिष्गनभैती वपट्‌- ,
ससवाहा; नम॑ः प्रथिन्धनतरिक्ं॑यौर्षदत्वाहा
नमोऽभिवगः भूयौ वपटूरस्वाहा नम॑ः प्राणो
स्यानेऽानो वपृद्स्वाहा नमोऽ षिव
पप्रा नमुः पिता पुत्रः पोतो बपद्रस्वाहा
नभो पशवः सुवर्पट्तस्वाहा नमः ( १) ॥

( पुश्ववारि च )।
इति छष्णययुवदीयतैततिरी यम॑ हितायां सप्माष्टके
तृतीयपरपाठक दादरोऽनुबाकः ॥ १२॥

६५६५. भौमत्सायणाचायिरदितमाण्यसरेग- [अककण
< ध ( अध्वभेधगतबन्त्रकथनम्‌ )

( अथ सुपतमकण्डे ठृतीयपपाठके दवादरोऽनुवाकः )
एकदश जप्यास्या मन्वा उक्ताः। अथ ददे परण्यास्पा मन्वा
रष्ये । ॥

" शा च शर्ते विनिधोगः भरूयोे--' मूतं भव्यं मकिष्दिति पाष

शिपि ¶ति।
` तेष प्रथपमन्वमाह~

भूतं मव्यं भविष्यदिति । वषट्फरादीनि त्रीणि व्रतणो नामानि ।
दभि 'हत््भाखूयायते । तथ। सति काठतपव्तीनि सत्यानीति वाक्पा
भषति । भादुरापकाथैवाकिनां वषडादीनां अपागां परपोगः। एतेभ्यः सहति
रषः । एवमृ्रेष्पि योजनीयम्‌ ।

वनिवानृत्तरामन्ानाह-

कङ्साम यजुरिति । पेदच्छन्दोडोकेवपराणालपितष्प एतिषिषया
फते: पन्वाः पूवैेण मनेण सतमनैनवपिः पथाप्यास्या भहृतपो

?1
इवि धीमत्सापणासायैविरयिते ाषवीपे वेदाधैपकारे एष्णययै-
दीपतैतिरीपसंहिवाभाष्ये सप्तमकाण्डे तृषीपपरपढके
ददृशोऽनुषाकः ॥ १२९॥

( अय स्मा्टके तृतीयप्रपाठके बयोदोऽनुवाकः ) )

आभा भवनवा प्रनाम आ मां यत्तो
वितु बीर्यवान्‌ । आपो देवीय॑ज्ञिया माऽ
दिंशन्त सहस्य मा भूमा माप्र हासीत्‌ । आ
मे अहो भवा परोरकस्त॑तराे माऽऽविंर-
ता समीची । आदित्या रुढा षसंवो मे सद्‌-
स्याः स्य॑स्य मा परूमा मा प्र हासीत्‌ । आ
माऽभिष्ठोमो विरातूकष्श्वातिरात्ो माऽऽविं-
त्वापिरिवरः। तिरो्क्तिया म॒ सृता आ वि-

्ा०२अनु०१३। कष्णयजुपैदीयतेततिरीयसंरिता 1 ९५६१
( अश्वमेषगतमन्त्रकथनम्‌ )
शन्तु सहस्स्य.मा भूमा मा प्र हासीत्‌ ( १)॥
( जभिमो विरद च )।
इति कष्णयनुरदीयतैत्तिरीयसंहितायां सम्तमाष्ठके
ततीयप्रपाठके चयोददोऽनुवाकः ॥ १३॥
( अथ सप्तमकाण्डे तृतीयपपाढके वयोदशोनुवाकः ) ।
पृपाप्िनापका मन्व दादृोऽभिहिताः । अथाऽभमूनायका हेपगन्बुखलमो-
दुेऽमिषीयन्दे । वथाच कषणे विनिपेोगः--, अ। मे . गृहा मवनिवत्याभू-
शंहोविः» इवि 1 `
व्र पथममाह--
आमे गृहा इति । मे मद्यं यहाः समीचीना आमवन्तु स॑व तपथ-
न्वाम्‌ । तथा प्रजा पुत्रादिरूपाऽपि मे मदुर्थमामवतु । , तथा वीर्यावान्फढोपेषो
यज्ञश्च मामाविशतु । तथा यज्ञिया भन्ञाहौ आपो देवीजैख्देवता मामाकिशन्तु |
शृसस्य भूमा सहसरपरूपाक्य पनस्य चाहृत्य मां कदाचिदपि मा पहाती-
म्मा परित्यजतु ।
अथ द्वितीयमाह-- ~
आमे अरहो भवलििति। मे मदर्थं अहोभ्येन्दवायवादिकः त अमबु
स्वेदः सैषद्यताम्‌ । तथा पुरोरुग्ं मरहतु पुरतः पचमानो मन्तोऽम्याभबतु ।
बथा स्ोवरतते अपि समीची अनुकूठे मामावरिशताम्‌ । वथाऽधदित्पाधा देषाः
सदस्या बासणाश्च मामाविशतु । सहसस्येत्थादि पूषैवत्‌ ।
अथ तृतीयमाह~
आ पीऽभिषटोमं इति । सोभपगिषु प्रथमततव्या्सो योऽपमृधि्रोषः तं
मामाविशतु ।.यथ द्िवीयततस्यारूप उक्थः सभ्यं मामाविशतु 1 वशतु्थसै-
स्थार्पोऽतिरावः सोऽभि मामात्रिवु । कीदशोऽपिरावः, अपिशर्वर, अपि
गतानि प्राप्ति रथ. पहितव्यानि स्तोत्राणि यस्पासावापिशवरः । षया
विरो अषटूनिया अद- [ह |सेवरस्छत्प रात्रौ पपे.क्तष्या अपिरवगत।ः सोषदि-
कषाः । वे चङ वाः सन्तो मामाविशतु । सहृछस्येत्पादि पवद

१८६४. र प्रीमत्सापणाचायदिरदितभाप्यपषमैता- [ज्तपश्ाण-
( अश्वमेधगतमन्तकयनमूं )
हवि भ्रीमत्सायणाचापिरमिते भावधीमे वेदाथैमकाशे रुष्णयलुैदीय-
तेति वेदधिवामा्ये सप्यमक्‌ाणडेतृतीमपरपठके
अभेद शोऽनुवाकः ॥ १३॥
( अथ सपतमाटके ठतीयप्पाढके चतुदोऽनुवैकः ) ।
अश्चिना तपोऽन्वमवद्वाचा बह्म॑मणिनां
रूपाणीन््रेण देवान्वतिन्‌ प्राणान्तूरयेण्‌ यां चच्छ्‌-
म॑सा नक्षुबाणि यमेनं पितृनराज्ञां मनुष्यान्फलेनं
नैदेयानंजगरेणं सपन्याप्रेण।ऽरण्योनपरन्छये-
नेन पतनिणो वृष्णाऽश्वानृपभेण गा षस्तेनाजां
दृण्णिनाऽबीवीहिणाऽनानि यवेनोषधीर्य्ोषेन्‌
बलस्पतींदृम्बरेणोजं गायन्रिया छन्दा *सि नि-
वैता स्तोमौन्ब्राह्मणेन वाच॑म्‌ ( १ ) ॥
( बह्णिनैष च ) ।

इति रष्णयजुवदीयतैततिरीयसंहितायां समाक
वतीयप्रपाठके चदरोऽनुषाकः ॥ १४ ॥
( अथ सप्तमकाण्डे ती यपपाढके चतुररोशुवाकः ) ।
भाभूनामका मन्वा्ोदरोऽिहिकःः । अथानुमूनामकाकतुकेभमिष्ीन
भन्ते तथा च ब्राह्मणे प्रिनिपोगः--‹ अभिना वपोऽ्वभवद्ियनुूलषति 1
शि । तु
अक्षिना तपोऽन्वभवदिति । भभ यजमानोऽभिना तीऽ्मदृभिह्ें
र्ध तत्समथ्यन सं तपरो ्यामोति। एवमुत्तरेष्वपि बयो विमता ,
ह्यैमपर्‌ ।-ृतीयानैसवतदासकलं यजमानसमेयुच्यते । दिती ग श
अब्वषतरिति सरवतानुषज्यते । बल न्यजातम्‌ । स्मि परतिविम्बा ॥
फेन पृक्षे पेन । नदेयानदीवत्तूणानवान्‌ । गण्डूकदीनाक्ि द

` ध१(०६अ्‌ ०३५) -शृष्णयजुेदौयौत्तिरीयसंदिता । २६६९
( अम्वोषगतमनत्रकथनम्‌ ).
ध्याणां निगरणे समर्थः परोढः सर्पोऽजगरः । वृषा पोढोऽः । वाचं देहलि
काम्‌ । सष्टमनपत्‌ !
इति श्रीमस्सामणाचा्थविरनिते माधवीये वेदाधेमकारे रुष्णयणु-
दीयौतिरीयसहितामध्ये सप्तमकाण्डे तृतीपभपादके
चतुद शोऽनुवाकः ॥ १४ ॥

( अथ सपमाष्टके तृतीयप्रपाठके प्द्‌शोऽन॒वाकः ) ।
स्वाहाऽऽधिमाधीताय स्वाहा स्वाहाऽऽपीतं म~
न॑से स्वाहा स्वाहा मनैः प्रजाप॑तये स्वाहा काय
स्वाहा कस्मै स्वाह कतमस्मे स्वाहाऽदित्यै
स्वाहाऽ्दितये महौ स्वाहाऽ्दित्ये समृदीकाये
स्वाहा सर॑स्वत्ये स्वाहा सर॑स्वत्यै बृहत्यै स्वाहा
सर॑स्वत्यै पावकायै स्वाहां पृष्णे स्वाहा पूष्णे
भरपभ्याय स्वाहां पृष्णे नरन्धिषाय स्वाहा तषे
स्वाहा सवष तुरीपौय स्वाहा व्व प्ररूपांय
स्वाहा विष्णवे स्वाहा विष्ण॑वे निख्य॑पाय स्वाहा
विष्णैवे निमूपपाय स्वाहा सर्वसमे स्वाहां (१) ॥

" (पूल्मीय खहाद्धच)।

इति रष्णयजुरवदीतीत्तिरीयसंहितायां सप्तमा

तृतीयप्रपाठके पथद्लोऽनुवाकः ॥ १५ ॥

( अथ सप्तमकाण्डे तूतीयपाठके अदशोलुपाकेः ) ।
अंनभूनामका मन्त दंगेऽभिहिताः । भव प्च वेषदेवास्वा जई
विष्रा उषभ्यन्ते |
कपः: आकू पगुजेश्रये सहेति वला्ेदूयहणानि एुहोषि स्वार"
६.) ४

वदः = भप्रतसामगाचाभषिरवितमाप््सलेता- ` [भुृकषडर,'
( अश्नीम )
हीपुषीतय सहदि.णि. शेपो, सोभ वीकद्तक्गे पिद,
सपाहनवहपोदूयह पदे चरोः भवरति पडत हनयोद्बदणपुति 2
हेपि त हित १ श्‌, शि
द्रह्॒मृखाः त. । पैषवेवपन्ा शषप्नोपम्ते |

षु पथमिनपीगाह-

स्वाहाऽऽपिमादीारैतिः। रे च का उमपः स्वोहाकाराः । तता-
निशाकरो परिमल शति 1 पथस स्वाहाकारो निपाता जनेकार्पा
हि श्ववेनोरितरये सोक; । आ शपनतादीयते स्थाप्यो पन्ायनु्नन

पोस्ता जुति पयि साहा तैपाद्माधीयतो रवाः
पीप पांसुः कपा, जनदामिमा करि येवा श्पहापिदमसतु |
पथा वों शक एतेक पसा । र ताप
स शष्कु । शषा सतलप्क्िपलफरं साह
सष दिव॑ः (१५५०, पति तूस्त पनन; काप स्काहू्निदूमसु ॥

अध॑

काय सतित कतः, जापः अनुमिक्कः) को हमै

| गौः विरत्‌ की; सक्षत
पिक, । पति ऊ ककर

कषयः करमो जही पमि निक्त वि 1 तन्‌ ष देषु
से सम्निरणीगिप्ीतहा इकति ।

अथ कृीर्वकिगक्रन्मभाह~
अदितये स्वा्ाऽविला सि, विति्ूमिःा जही विलतं । समू
दीका तुका

अय सतर्थदिमगत्‌(-पः

सरस्थलय स्थाति । अकोप शोधने ।

अथ पश्चेमदिनगतामन्नानाह-

पूष्णे स्कहेति। रह्म श्रौतस्ातोष हितः परषध्यः। नराणा
धैकपितः

अथ षष्टदिनगताः शाना

(नीति क । र ह धिवरिय निः ।

~...» + एमातुवदावतीिरति भद्दे
` ब्द सति । (तितु । किः वृतिः ।
विष्णवे सिपि । विधं सरं पसप पव98 निसु ।

ष्णवे
दें पोता शिषः । विवेकिनं नफमेवषीषया तिदरूसतेषा पता
निमृ लततीषन

५ 4५1
सर्वसमे स्वाहेति । सद॑मकरतकिपि आनमः
हति भीपरतीपिि पीरतदिते भैविदीषि यदषिथीि कैसर

। (भव उपमो तृतीभनपाठके ो डीिभहभाकः ) 4
वृरभ्यः स्वि हर्यामसि
शि संसोरं सिं पीिकिकं किति
भ्र स्वाहा कर्णाभ्बार सत्रां पार
कामकः मकम॑म्यः स्वाह्ोऽवारि कैः
पदभेभ्यः स्वति शीणणे वरि भरं मभि :
कलायै सिं शपे भरी -अतितिषकिपि
सवाहा केरीभयः स्वीही वीव 9
स्वाह स्कम्बेभ्यः स्वाह श्वा
शरषीभ्यः स्वारौ पाजस्थौय "सवाक ` पा्वोभ्या र
सस्वीहि ( १) अंश्त॑म्थौ९ स्वह दोष्धा ५
स्वाहा पिया स्वह जद्वीश्यार स्वह `
भरोणींभ्या* स्वाहोरुभ्यार स्वाहा ऽ्टीवद्भ्धा
स्वाह जट्वम्यार स्वाह भदे -स्कासं शि-
सण्डेभ्यः स्वाहां बालयानौय `स्वा्ाऽण्डाभ्वाभ

॥॥

९६६६ ` भरीपत्सा्णाचीयविरचित्रमाप्यसमेता- [भसपमकाण्डे< :

( अग्वमेधगतमन्वकथनम्‌ )
स्वाहा. रेपाय स्वाहा रेत॑से स्वाहां प्रजाभ्यः
स्वाहां प्रजननाय स्वाहा पद्भ्यः स्वाहां सफेभ्यः
स्वाहा ोमभ्यः स्वाहां त्वचे स्वाहा लोहिताय
स्वाहा, मासाय स्वाहा सनाव॑म्यः स्वाहाऽस्थभ्यः
स्वाहां मज्जभ्यः स्याहाङगेभ्यः स्वाहाऽऽमने,
स्वाहा सर्वस्मै स्वाह (२) ॥

[ पम्पा स्वाहां भर्जम्पः स्वाहा प्टूष॑ ]

इति ृष्णयजुरदीयतेततिरीयसंदिताथां सपतमाष्टके
* तृतीयप्रपाठके पोडरोऽनुवाकः॥ १६॥

( अथ तपपकष्ड तृतीपपरपाडके षोडशोऽनुवाकः ) ।
पृ्वदरेवपदेषाहुतिमनना उक्तः । पोटशे पश्गहोममन्ा उच्यन्ते |
वथा ब ब्ाह्षणम्‌-द्गषः स्वाहा हनृम्पा९ स्वहितङ्गहोमाज्जुहोति" इति ।
षृदसु--

स स्वाहेति । अत्र दन्तहन्वाद्योऽधष्यवयव।ः प्रसिदाः । क्ष
कोऽकषिरोमाणि । ते षर परार उपरिमागे वतैन्े । कल्मात्ार इति वदुष्यवे-
वरवम्पः पमभ्योऽभोमागवरिो सेमभ्प उपरि वर्ति । एतादश पे सन्ति
दैम्ः स्वहिति पोजनीयम्‌ । एवं पर्िभ्यः पकषम्योऽवरिऽ्योभागे पे केविदि-
क्वौ षनते । अव दिरःशबदेन ठटादादपोभागो विवक्षितः । पूषशमेन
बोपरिमागः । तमरत्यं पास मरितष्कं । । वहशब्देन रथयुगस्य वाहकः पदेश
उष्यते । भ्ीषाराग्देन गंखगता नाडयः । स्कन्वशब्देन गरस्पोपरिमागाव
यवाः। कीकताश्ेन पृषठस्थिगत गुिकाः । पृषटिब्देनोमयपागता अ-
सिथेषाः । पाजो बरं तत्स्थानं हदयं पाजस्यम्‌ । दोःशब्ेन बाहुशष्देन
च पूर॑पदयोहतराधरमागावृच्येते । जल्वागम्देन मध्यभागः । प्रोण्यादिशमै-
अतुः पृष्ठगवयोः पदयोत्वार ऊष्दौयोभागा उच्यन्ते । म॑च्छब्देनापान-
प्रेशः । शिखण्डा ऊध्वकेशाः । वाटधानं पृच्छदण्डः। प्रजननमृत्दनसा-
मरध्पम्‌ । अङ्गन्पनुकतावयवाः । आपा तत्त्वो जीवः । सर्व ृह्नशरीरम्‌ ।

परप ०३अ१०१५७] .. छष्णयजुवदीयतैतिरीयसंहिता। . १६१६७.
( अश्वमेधगतमन्तकयनम्‌ ) ` ध.
५, इति भीमत्सापणाचयंविरविवे पराथवीये वेदाथंभकाशे रुष्णमणुरद-
दीयतेततिरीयसंहिताभाप्ये सप्पमकाणठे दृतीपपपाडके
पौडशोऽनुवाकः ॥ १६ ॥
अथ समाक कसते स्तदशोऽतुवाकः ।
अव्न्येताय स्वाहांऽजिस॒कयाय स्वाहां शि-
' तिप स्वाहा शितिंककुदे स्वाहा रितिरन्ध्टीय
स्वाहा रितिष््ाय स्वाहा रित्यस्य स्वाह
पृष्पकणीय स्वाहां रित्योीय स्वाहां रितिभ्वे
स्वाहा रितिभसदे स्वाहां श्वेतातूकाशाय स्वा
हाऽ्ये स्वाहां ललामांय स्वाहाऽर्ितजञवे
स्वाहा छृष्णताय स्वाहा रोहितैताय स्वाह।ऽ-
शुणेताय स्वाहिदशौय. स्वाह कीटशांय स्वाहां
तादृशाय स्वाहां सदशौयं स्वाहा विस॑दशाय
स्वाहा सु्॑दशाय स्वाहां रूपाय स्वाहा सर्व॑स्मै
स्वाहां (१)॥ `
(स्सराप स्वहा दे च॑)।
इति छृष्णयजुर्ेदीयतेततिरीयसंहितायां सपमाष्टके
तृतीयप्रपाठके सपद्रोऽनुव।कः ॥ १७ ॥
( भय सप्तमङ्ण्डे तृतीयपपराढके सपर्‌ गोऽनुवाकः.) ।.
षोडशेऽनुवकेऽङ्गहोमपन््ा उकाः । अश सप्नद्‌गष्टादृशयो हंहो
मन्ध उश्यन्ते । तथाच ब्रलणम्‌--“ अन्नेाप. साहा छन्नीष स्वाहा
शरवाप स्वहित्यश्माणि जुहोति › इति; ।
कतैकानुवाकगतानाह-
अङग्येताय स्वाहेति ¦ भञजः बः । एतः साध्ये वर्णः 1 अज्ञि
श्ातवितभेत्यन्नेवः । मिभ इत्वर्थः । अश्चिसक्थः येवाणः । शिवि;

कतं वीरवत ति

५.
बाः विरि । क्वापि की पतति वकत ।
स्मा कगार । पताकावणं कपोतौ पलकीः।
ओम्या म्करमयां युक्तः धिंद: । दतेन परनि युक्तः शितिमतत्‌ । अनू
॥ रिवो उलापः |

| नपाकसुमव्‌- ~
तमनतेरगयुकः स्परणो लोहितः । {दि ्णवधुकेः सैष्याव्ऽयेतः
ति सिक्नक्षीः {ष 1 [1 तिनविनातपानः;
‡ पमानः

विरः । सुपथि तरवः वैतत भकारः

-सवंशम्बः॥

हति भीमापि भाधवपे दिति रेनोगद्वप-
(0 सानि पीपा

५, #--
स सहापि कनी `
श्वाहां बभ्रवे स्वाद नङकाग स्वाहे
स्वहा सोरण सहां दयावीर साहं शयानाय
स्वाहां पकुलाय स्वादौ शङपुये स्ववसः
पाय स्वाह॑ विरूपाय स्वाहा सपाय स्वाहा प्र-
. दिही शवौ ही मतोः
` वृष्य स्वाहा प्रिर्याप स्वां
स्थाह। (

)
( छष्णाय पटष॑लारिशशव्‌ !

इति छत्णयजुरैदीयतेत्तिरीयसं हिताया 'कसण्तमाशिक -
वृतीयपरषाठकेऽष्ादरोऽनुवाकेः५॥ १८ ५

आः 59९1. कृस्प्यजुैदी फौतिरीयसंरिता । ३४३६
(-जपञपप्रहधतम्‌ ४
(सप्र सक्ते तुरी पपाठकेदोनुवाकः )

पका उः । टत सायत ते |
५...

` ष्णाय स्वाहेति । छत्ेऽपि ररीरे काण्णयय्ः इष्णु; + इं शाः
४ (म 1 तककः + 0 ५५4

सरिकः 4 अतकरमहार्थः सर॑रः.। पोकः
प्रिणपातेन नोदेसयवोकोनृागरननरपरपाणि
जुहुपात्‌ ॥
इदि .भीमत्सापणाचारविरङ्ि नागरदीमे वेदाथैपरकाशे छष्णयनुैदीय-
1
दगोवाकः॥ ३८॥

(अय माके तृती यपाठक एद्येनविंशोऽनुवाकः.) । “
किवः स्वद्व -पदेष्यः सवा तरवः.
ऋका सदतस
इमम व्वछ। उतः पराग
भेशभस्परहासीनिम्यः स्वाहा रयिः सा
छदी भड/ (1 ) 1

(-पमयन्ुङिग्िःः) 1
इति छष्णयशदीयतेतिरीयुसंदवितपया सुषशठके
तृतीयप्रपाठके एकोनविंशोऽनुवाकः ॥ १९ ॥

६४४ श्रीमत्सायणाचायतिरयितमाप्यसमेता- ` [ऽशपेमका०.
् ( अश्वमेषगतमन्त्रकथनभ्‌ )

( अथ समके वृ्ीःपपाढक एकोनाधगोऽनुबाकः ) ।
अवयविर््पमनधो अष्टादशे पोकाः । भथीपभिमन्ना एकोनर्दिरि$मिषी*
यन्ते । वथा च त्र्णम्‌, ओपधीम्पः स्वाहा मूढेभ्पः खहित्योषषिहोषा-
अनुहोति › ईपि ।
पदसु--
आओपधीभ्यः स्विति । तूखान्पप्राणि काण्डानि दृण्डस्शा भागाः ।

'बर्शानि देषीमवसंपयः । रृहीतानि पाणिनिर्पयक्तानि । अगृहीवानि प्राणि
भिरनुपयक्तानि । अथपनानि स्तम्बेभयो वियुज्य भूपो पतितानि । पानानि
साम्बः सह मूष पतितानि । अनुकपैमहधैः सव॑शन्दः । पएतददिशामिमेनै-
रेषषिहोमाज्नुहुपात्‌ ॥
“इति श्रीमत्ापणारापुमिरमिते माधवीपे बेदाथैप्रकाशे रष्णय्ुैः
¦ दीपौ तिरीपसंहिताभा धमे सप्तमकाण्डे तृषीपपपाढक
एकोनविंशोऽनुवाकः ॥ १९ ॥

( अथ सपमा तृतीयप्रपाठके विक्ोऽुवाकः ) )

धनस्पतिभ्यः स्वाहा मूकेभ्यः स्वाहा तूेभ्य
स्वाहा स्कन्धोभ्यः स्वाहा शाख॑भ्यः. स्वाह
पूर्णभ्यः स्याह पष्भयः स्वाहा फलेभ्यः स्वाहां
गृहीतिभ्यः स्वाहाऽगृहीतिभ्यः स्वाहाऽवपननेभ्यः
स्वाहा शषानिग्यः सवाहा शिष्टाय स्वाहाऽतिरि-
शय स्वाहा परिरिष्टाय . स्वाहा सर्रिष्टाय
स्वाहोच्छि्ाय स्वाहां रिक्ताय स्व्राहाऽरिंक्ताय
श्थाहा भर्क्ाय स्वाहा सररि्ताय स्वाहोद्रि-
कताय स्वाहा स्मे स्वाहां (4) ॥

० बनू; पदूच॑ववादि रशत्‌.) ।

पर॑पा०४अन्‌०२) छृष्णयजवदीयतैनिरीयसरहिता \ २६४९
अ ( दिितीयचतुविशतिरात्रच्थन

तमत पृष्ठच्छन्दोमविध पनंसति-

असच्च वा इति । (दृ ाल्पेयम्‌ |

तान्येतानि भष्वर्तीते पृन्नुमवतेऽस्थिताखियसचि योश प्रकारान्तरेण
पशेसति--

जयखयच्चिष्टा इति । ५ एतेऽतेतिनिचपक्चिशा ये चोषरिर्विनसि
सर्वेऽपि पुरुषदारररूस्येरोरे यस्थाः । पानि तृ मध्यवतीनि पृष्ठानि तानि
जीवालसस्थानीपानि । तते 44 दिवातृतनिन यजमानाः स्वां शमं नह्यन्ते
सुखं बध्नन्ति सपदु्थ-तीत4पः । तान, 4 दुःखिनाशप भवति|

उकेषुपृ्ठतततेषु पपापेग सादेषोव मिवते-

ॐ वृहद्रथतराभ्यामिति । पूर्ववद्भपास्पेमम्‌ ।

अपोषान्त त्रपोदिशमहदिषतते- -

चिवृतोऽधीति । आवृत्तः पृष्टयः पहलपासिश।दिक्िवृदनः। तथा
सति दवादिदे दिने निवृत्तो पप्नोपि। तस्मःविवृोमयुकतदोऽप्यू्ं
भरमोिशदिने विवृतमवानुष्छिपुः । तथा सतति विवृत्सोषस्प सत्पदं सो-
मानां सेपतिरभवति | सा 4 सेपतिर्थजनस्य पृत्रादिपमवाप सप्ते । सच
निवृत्सोभयुक्ताहुविरेषो ज्थोविटोषः क/4:, सपपस्थातोऽभिषटेमि प्रथमरतस्या-
हसं कषीदित्पथंः । अपमेव मनुष्यलोकः सोऽनिटेग्हपः क्षपो निवासार्थो
गृहिशेषः । तेनाभ्ि्टोमानुष्निनास्यादूमृरोकवर्विनः क्षपादुगृहु(नपन्धि न वि~
नश्यन्तीत्यर्थः ।

अथ कपुगवपहःतल्मां परथतरति-

चतु्दिशतिराज इति । पूथवदुष्पारू)पम्‌ ।

अपोद्पनीयमहमिधते-

भतिराजाविति । पूं विहितेन श्योपिरतिरपरो -भवक्ीस्नेन पायणौवेनं
स्ट निट द्विवचनम्‌ । वभेपंहाया गायग्ीसाम्यादू्कतव्ेसकृउतेन वस
स्िहः॥ `

इति श्ीमत्सायणाचाविरकिते भाववीये वेदाकार रष्णयणुवै-

क दीयतेत्तरीयरसरितां मधये सपतमकण्डे चतुरथमषाठके

्विषीमेभनुबाकः ॥ २॥

1; 1

९९५०

0

१ ~ 4 ५ 1
श्रीमत्सायणाचा्यविरयितमा्यसमेतो- [अपतपका५-

रन ० ५४२ जिशदरातकषकुकोतते ८

अथ सप्तमा चतु्यप्रपाठके तृतीयोऽनुवाकः ।

कक्षा वा इयम॑लोमकऽऽकस्साऽकौमयतोष॑-
धीभिवेनस्यतिंमिः प्र जौयेयेति -सैताशचिररातंर
राजरीरपंश्यत्ततो वा इयमोष॑धीमिषेनस्पतिभिः भ्रा
जयत. ये प्रनाकमाः पशुकामाः“ स्युस्त .एता
आसीरन्भेव जायन्ते प्रजयां पृषमिंरियं वा क्षुः
ध्यत्तैतां ` विराभमपदयत्तामात्मन्धित्वा्नायमवौरु-
स्धौप॑धीः ( ¶ ) वनस्पतीनां पर्तना वधैतं स
जेमान महिमानैमगच्छय एवं विदवास्पं एता.
आसते विराथमिवाऽऽतमन्धित्वाऽनायमव रुन्धते
धते प्रजया पमि्जमानै ,महिमाम्‌ गच्छन्ति ।
स्योपिरतिर्‌ा त्रो मवति सुवगं॑स्प॑ लोकस्यारख्थत्य
पष्ठः पडो भ॑वति पड्ष। ऋतवः पदुषृष्टनिं
परेवतूनन्ारोदन्त्यतभिः सवत्र ते वत्सर एव
(२) प्रतिं तिष्ठनि -जयसिश्शाच्चयचिष्शामुपं
यन्ति यस्य संत॑तया अथो प्रन।पतिवै नवभिश्शाः

५५५

प्रजाप॑तिमेवाऽऽभन्ते प्रतिष्ठितये त्रिणवो भ॑वति" ˆ

विभित्या दकविर्शो भ॑वति प्रतिं्टिव्या अथो
सुशमेवाऽऽमन्द॑पते निव॒द्भिषटद्वति. पाम्भानमिवे

तैन निर्हन्तेऽथो तेनो वै भिवृ्ेनं एवाऽन्5 ,

धते पश्वदश शरस्तोमोः भृवतीद्धियमेवाष (६) -

सेन्धते सप्तदशो भ॑वत्यन्नायस्यार्वरुद्ध्या अथो भ्रव
तेनं जायन्त एकशो भवति प्रति्ित्या अथो

मेवाऽऽमस्दुपते चतु{५५रो मधति चतुविंश
ष ऽऽम्दषते 3 प ति चतुरविशश

क्क

४५ श्ट
४ पषारधभतु-द] हमायचुरवदीपुतततिरीपसंहिता । २६५१
( विशद्राजकथन्) “

तिरध॑मासाः सैवेस्सरः संवत्सरः ईवर्गो लोकः

सैवत्स्र एष. सवर्गे लोके प्रतिं तिष्ठन््रथों एष वै

विंपृवान्विषत्र्तोः भवन्ति य एवं विद्ाश्स्ं एता

आसते चदुर्विरायुषठान्यपं यन्ति संवत्सर ` एव

भतिष्ठाय॑ ( ४) देवतां अभ्यारोहन्ति जय श्िध्रा-

नयलिशशमृप यन्ति अयंसि “शैव देवता देव्ता

र स्येव प्रतिं तिष्ठन्ति निणवो भवतीमे वै लोकाशचि-

एव एष्वेव. लोकेषु प्रतिं तिष्ठन्ति दवंकविध्शौ

भ॑वतः प्रतिष्ठित्या अथो रुचमेषाऽऽमन्द॑धते बहवः

षोडशिनो भषन्ति तस्मादरहव॑ः प्रजासु वूर्षाणो

यदेते स्तोमा ष्यतिंषक्ता म्वन्ति तस्माद्यमो पधी.

मिर्वनस्पतिभिव्यंतिपक्ता (५) व्यतिषज्यन्ते प्रलया

पङाभियं एषं विद्राश्सं एताः आसतेऽक्टैताथा चते

१1 सवर्ग लोकं य॑गयुच्चावचाहि स्तोर्भानुपयन्ति

यदेत ऊर्ध्वाः क्टपाः स्तोमा भर॑न्ति कट्पा एव

सुवर्गः लोकं य॑न्युभयोरेभ्यो लोकयोः कस्पते

जिश्शदेता्िश्शा्क्षरा विराडन्नं विरादूविराभेवा-

न्नायमर्व॒सुन्धतेऽतिराज्नावमितों भवतोऽनाय॑स्य
परिगरहीत्यै ( ६) ॥

( ओष॑घीः संवत्सर एवाव प्रतिष्ठाय व्पातिषकतेकान, पाशवं )

क इति छृ्र्थजुवदीयते्तिरीयसंहितायां सपमाष्टके
चतुर्थप्रपाठके तृतीयोऽनुवाकः ॥३॥

२६५९ श्रीमत्सायणाचा्॑विरचितमाप्यसमेता ~ [ऽपपकाण्डे-.
( तिंधदातरकथनप्‌ )
( अथ सप्तमकाण्डे बहुथपपठके तृतीयोऽनुवाकः ) ।
दिये दिवीपश्चतिशतिरोऽभिदितः । अथ तृतीये तवदाजरोऽभिधीयते
हमेतं विधत्े-- †
ऋक्षा वा इयापिति । ओषधयो वनसतयश्च पृथिव्या लोमानि, तद्रहित
छ्वादाविदियमृक्षा परुषाऽऽसीत्‌ । तत ओपथिवनस्पत्युतदनं कामपिता
परिशदराज्रयागानृष्ानेनोसाद्षामात्त । एवमन्येऽपि तदनु्नेन परजाः परो
साद्यन्त । समृदायप्राधाशयं १रिसच्य प्रयेकपाधान्धविवक्षपा रा्रीरिति बहु-
दचननिर्दगः ।
अथानपापयथं तमेव कं विधते
इयं वा अक्ुध्यादेति । इयं मूपिरचामावरावि्छुधिताऽभृत्‌ । ततस्व~
सरिहारं विवभितां त्रंशदरातरिह्पां विराज्य्‌ । तिंशदक्षरसाम्पाद्िराद्‌-
सम्‌ । तां च विराजं स्वमनति स्थापथिता तदनुषठानेनाने परावती । तच्चान-
मुदकतृणौदनूपेण बहुविधम्‌ । तेनैष्यादीनवधेयत्‌ । वर्धयित्वा च स॑र
पूष्पतववक्षणं महितं च परापत्‌ । एवमन्येऽपि तदनष्ठानेन तत्करं पराप्नुवन्ति |
तत्र प्रथममहरिधते--
ज्योतिरतिरात्न इति । अथानन्तरमवीनि पटृंष्याकन्पहानि विष्त~ .
पष्ठः षडह इति । गतम्‌ । - प
अथाष्टममहविषते-
जयक्चिध्शादिति । पृष्चषडटे ५६; णपरेर्वविशम्‌ ॥ तसमादर््ं
पुन्लपक्षिशानुष्ठनिने सजातीपनेन षज्ञत्य सां ट; भरति । अदि च चयलि
शस्य परजागतिना सृष्टवत, तेन ददन भिनस्तेन परजाप्तिमेवानुतिषठनि।
स्च प्रतिष्ठाय मवति ।
अथ नवममहर्विधत्ते-
जिणव इति । अन्म ‹ त्रि्देन सनयो ऊ मोऽुरान्पणुषत ›
इति श्रवणन्रिगपो जहतुः ।
अथ दवामपहर्विधत्ते-
एकिः इति । अन्यऽ " प्रष्ठा वा एकृविश्ाः १ । ‹ रुग्वा एक-
विक? | इति श्रवणादुमयप्र्निः । ॥
(1 पक्य्कक रच्च.

भरपा*४नु ०३] हम्णयञ्ेदीयतैत्तिरीयनंहिता । . ६६५६
„ (िंचद्ा्कथनम्‌ ) ई =
अथेकादमहरविषने- ; ५
जिवृदंधिषटिति । अभिरेव यत्र स्तूयते सोऽगिषटत्‌ । अवोऽ्धिततामध्पा-
सापदाहः । भिवृत्तामध्पंत्कान्विपानिः । ६
अथ द्दृशमहूरविधने ~ म र
: पश्चद्रा इति । इन्द एव. यज सयते सोऽय विन्रस्तोषसतनेन्दियपापिः ।
अथ अयोदृशमहरिधत्ते-
सप्तद इति । सप्दशप्ोमस्पानपजहितुतादुभयपापिः ।
1 अथ वतुर्दगमहिषतते-
एकविध्डा हति 1 पूववद्ष्याष्येयम्‌ ।
` अथ पश्चद्रमहतरिधते--
सतु इति । संख्यासाम्बाधेमातसेवत्सरदरा स्वग प्रतिष्ठा । अपि
चयमहर्विरेषो विषुवान्धिविधा सुतिः फठोलत्तिरिति विवृस्तद्वानपम्‌ । तस्मा
केषं विदिल्वासनृषटातरोऽपि विविध्रफखोत्त्तिमन्तो भवन्ति !
~ अथ पोडरमारम्येकष्शपिपयन्तानि पटुपंहा अहानि विधत्ते
चतु्विःशादिति । पिष हेतृसंवत्सरालकच दग ` परुक्तादहुन ऊर्व
पृष्ठयषडहानुष्टाने सति प्रथपसतवत्तरे प्रतिं प्राप्य अः .दूपेरहोभिरारम्प
दैवाः पामोति।
अथ द्वाविंशं दिने विधत्ते
जयलिरङादिति । ष्ये. षहहिऽन्विः ` - अश हः स्पूं पनरपि
चयकषिशानुष्ठने म देवा दिवयःदक स्म्पारि "वेकारं चयलि शतस्याकृन्
देवतास्व प्रतिष्ठिता भवनि ।
अथ वयेरविकं दन पित्ते
चिणो भवतीति । नवसंख्याविषयय। तििूपुया समानतवाहोकत्रये
भरति्ठा1 ॥ि
अथ तरपोर्विरुच (विदन पि
दवाविकविश्छाभिति । ए
अथ पृश्चगरिरदिनपारभ्यैकोनधिंसपरथन्तानि पश्वाहानि विधत्ते
बहवः षोडशिन हाति । पोर ्तोगुक्ता अहरविरेषाः षोडशिनः । ते
` च बहवो भेरनतर्मेणाव प्थेषानुेयाः । वावौैविक्िवतख्यायाः पूरिवलात्‌ ।

र 5 ५५५५४ {क क
दू शरमासतायणावार्यविरवितमाप्यसमेता- {तमकाणै
( द्वि्रोत्रापिषानम्‌ )*
अश्नतः शरोडरिनोऽ बह्वोजनुहितास्तसमाहोके प्रजासु मध्ये
वृषाणः पंवपर्ुकता बहवो द्यन्ते ॥ ;
एतेभ्यः पोढरिभ्य ऊरभवदिनष्वनृहठितानरसरविलक्षणाः न
.पवतेतोः शदे खे हयूनारिकमविनः संकी कासतसा-
की 5 सवव सकी दृपते ।
स्लोमम्पतिषङ्गकेतूते वतिः 7१ ^;
;. श्यतिष्श्यम्त हति । पताकतिरद्राभीयऽनुषिषटति तेषा .पभप पक्स्प
प्रजा अररप्य पाव शेति स्यवस्थ। नाति, कतु सशि परजया पृुभिष
कीणां मवम ।
कप्‌ परिपषहसेकविपसतोमात्प ोहि- -, कि
-शरक्सा, वा इति ॥मे पजमानाः पूवप; दिनेषृ्ाववध्परतरकि्कषणान
भुोमाननुतिषठन्ि पे यजपराना अक्टपा वा शृद्रेतावततव भोमित्र किन
परहित एक्‌ सवा पपुषिव । वश्मात्वहप्ताः. कठप्तोभपविधस्तोमानुष्ागदे-
वधभुप्तापपुमगो सकर क्दप्ते भवति ।
अपःकतुगतामहपतेषयांपदौ्पि~
जिश्स॒देता हति । गतम्‌ ।
भथान्तिमहूरविपते-
अतिसल्ाङिति.। -पायणीयेन सड निशादृद्विषनम्‌ । अननाधक,
७६ प्‌. विषिते, सषवतिः ॥ ,
इति भ्ीमतसापणाचापषिरपिते माधवीये वेदाभपकागे छष्णयनुरैदीप-
वेतिरीपरेहिवााध्ये सप्तमकाण्डे रु्पपाकेऽ-
तृतीयोऽनुवाकः ॥ ३ ॥

1

( अय सपतमा्के ग येव )1
प्रजापतिः सुवर्गे लोकमेत्तं देवा येन॑येनं जन्द्‌-.

सानः प्राग॑जत्‌ तेन नूाऽमवनत एता द्राति शात्‌,

गृदीरपद्यद्धानिःशदक्षराऽषगानुकमः + अ,

स्तिः. स्वेनेव उन्सा-अजाप॑तिमाप्वाऽभ्यारह-
१ स. "पय द्ट-।

प्रषा०४अनृ ०४] शष्णयनुैदीयतैतिरीयसंरिता । २४ ५५
स्णभूषवी्शदावाभिवानम्‌ यः १1) दे
"र्गः लोकमौयन्य एवं विदाश्सं एता आस॑ते

द्वाचि<स्देता द्राचिररवक्षराऽनषटगातृ्टमः परजा
पतिः स्वेनेव छरन्दस्ता प्रनापौतिमाप्वा भिय
गच्छन्ति ( $ ) श्रीदं भनप्य॑स्य वगो लोको
द्वानिङदेता दाभिशशदकषराजनष्टग्वाम॑नष्प्त-'
वमिव वाच॑माप्नवन्ति ६५ वाचो ब॑दितारों
भवन्ति सवं हि भियं गच्छन्ति भ्योिगौरायुरितिं
इहा भवन्तीं वाव ज्योतिरन्तरिक्षं पौरसावाय॑-
रिभानेवे छोकानभ्धारोहन््यमिपूर्य अयह। म॑वन्य-
पूवव सवग लोक मुभ्पारो हन्ति बृ्रंतराभ

यन्ति (२) इयं वाव र॑यत्रमसौ ब्रहवाभ्यामेव
यन्त्यथ अनयोरेव प्रतिं तिषन्त्यते -वै यज्ञस्याज
सायैनी सुती ताभ्यामेव वभे लोकं य॑न्ति परा्ो
षा एतै चवर्ग लोकमम्पारोहन्ति ये पराचरूयहा-
नुंपयन्तं परतयङ््यशो भवति प्रतय्रूढ्चा अथौ

` प्रतिष्ठित्या उभयोलोकयेर॑ष्नोतिषन्ति नि^
शदेतास्तापां यिति दद्रा , विरढनर
विराडवरानेषा्ायमर्यं रुन्धते ये दै अहोरात्रे
एव ते उभाभ्य।६ रुकाभ्य।< सवर्ग लोके यन्तव-
तिराजावभिते। भवतः. परिगृषहीत्ये ( ३)

` [गच्छन्ति यन्ति चिदा दकिरदिष' |
इति म्णयजुर्वेदीयतैचिरीयसंहितायां सपमाषटके

चतुर्थप्रपाठके चतुर्थोऽनुबाकः ॥ ४ ॥

२६५६ श्रौमत्सायेणाचाय॑विरवितमाभ्यसमैता- ` [ऽतप्मकाणडे-
( दातिशचदरत्राभिधानम्‌ )
' , ` (जथ सपतमकेष्डि चतू्थपपाठे चतुर्ोऽनुरकः ) ।
तृतीयेऽनुवाके मशद्रानोऽिहितः । अथ चवर दातरिंशव्राजोऽभिषीयते |
तथिप विधत्त
प्रजापतिः स॒वर्ममिति । षद परजा: सर्ग पापोक्तदा प्रजाप सम
गच्छन्तं बधमष्यनु बान्नृम्‌ शि >५।न्‌ देषा मेन भेन च्छन्दा युक्तं यज्ञ
मन्वतिष्तेन णपि ना्नपन्‌ । वे र दाद शवर तत्तवनतिनानु-
छिववन्वः । व.६८.५ 544 रिथभूनतसजापतेव मन्वराजानुषटमा सरव
सषटलस्य वपम, ५.८५1/1 नुदं भजा9 वदीमेतेव दारंशदकषरेण च्छ
नया प्राप्य स ८८ धच भोगान्प्रानुवन्तः । एवमन्येऽपि पजमानास्तव्‌-
नषठगिन प्रजा; ५, , वदुनुषहाच्छरिथं गच्छन्ति । न चाव सवगुक्त इति
एद्0११। १६।.११..८५ पी दवता सवः |

केतुगतमहःर्पं + 450

द्वाजिश्टदेता इति । एवाः कवुगवा रापो दव तंल्याकाः । भनु-
एवकषरतेरुप(भ१ वाव । अनुष्टुप्च दनि रेषर्पलाद्र गिव । तसदितदनृष्ठा ~
मेन्‌ वाचं वेदशा दिह्पां स्वाति प्रप्नुवन्ति । सर्वेष्वपि यजमानाः समार
जनाय वादं दु समथा भवनि | तेन वक्तिन पृज्पलछक्षणां भिपभवि
पानुबन्ति | ८

अथाहनि पिवते ॥

ल्योतिगरागरारिति। न्ह शति बहमन (ईरा चयद्धिसेकषिततंरूषा१्‌-
स्तवन्त नुषः । भवर च नरप! ततृ वनुढेषाः.। वे सवैश्पानु-
रोम्येनानषठेपः । तथा सतवनुकमेनेषं स पान्तुवनि ।

अयते¶ सप्वधिरतिदिनिषु शष्ठलोवारथं साम्यमेव प्पोपिण विषते

परहद्रथंतराभ्यामिति । भथ प्रातिशोम्येनानुहेषमेकं उपह विधत्ते

पराञ्चो वा इति । पव॑वुम्पारपरेपम्‌ ।

कुगतारिनसेस्पा १६ समूहपोण परास्ता । दानीं पिभग्य परशंसति

दवािश्डदेता इति । अव बररात्तल्पया विराङ्ाराञ्नपािः। उप्‌
रिविनप। दविररपारटार ज्रह्पाभ्यां सवगैपापिः ।

अथ प्रापणीयोदुपनधिौ विधत्ते

अतिरा्ा्ति ।

------- ----------~

शष ०४अन्‌ ०५] श 'णयजुदे अत्री पसतैहिता २६५७
` (यश्चिद जकथनमं )
वि भीमत्सायणःन-पैविरकिति भा वेदःैपकशे रुष्णनयुैदीय-

` ' तततिरीय॑ंहितामः्ये रप्मकण्डे चनुर्थपपाठके

चुरथोजुषाकः ॥ ४॥

(अथ सबरमाष्टरे यदप वतोऽ 1

दे वाव दैवसने द्ववराहध्यैव ज॑यलिभरादृहश्व
य एवं विदरोरसुखयस्निरटव्हमासंते साक्षदेव
देवता अभ्थारोंहन्ि यथा खल्‌ वे भरेयांनभ्यारहः
कामरयते तथ॑। करोति य्यवविष्यति पापींयान्म-
वति यदि नावुविष्य॑ति सृदङ्य एवं॑विद्राऽसं-
खयधिःश्शंदहमासते वि पाप्मना प्रातुन्येणाऽपवै-
वन्ेऽहमांनो बा एता देवा अग्र आदर (१)
अहेरेकोऽभृनताहेरेकस्तामिवते प्रवाहगाप्तुवम्थ
एवं विद्रारधुखरयक्षिरराद्दमापते सपं एव प्रबाहू
गृध्नुषन्ि सव भाम्॑णीयं प्राऽसम्युबन्ति पाहा
भ॑वन्ति पश्च वा कतवः संवत्सर ऋतुभेव सबत्सरे
परति तिष्ठम््यथो पश्वक्षरां पड्क्तेः पाङ्क्तो यज्ञो
यक्षमेवाव॑ रुन्धते जिण्य।ग्विनानिं भवन्ति च॑
मे. लोकं एषु ८२) एव लोकेषु प्रतिं तिष्ठ-
स््पथो अ्रीणि वे यजञस्येद्धियाणि तान्येवार्व सन्यते
विश्वजिंदधवत्यन्नायस्यारवरुदधयै सर्वपृष्ठो मवति
सवैस्याभिर्जित्यै वाये द्रादज्ञाहो यत्परस्तावृदाद्‌-
शाददुपेदरसीपां वाचमृपेयुरुपदासकेषा शाकस्य

९६५८ भौम्सविाचार्विरनितमाप्यसमैता- [७ -
( वयश्चिंशदाजकथनम्‌ )
दराराेणं श्रमापतिः प्रना अंनत यददररानो
मवति प्रजा एवे तथज॑मानाः प्रजन्त एता इ
वा चद्ङ्कः सौस्व्यनः . स्स्यर्थिमृवाच यदद.
शरा्नो यदङरा्नो मवति स॒जस्यध्यां अथो
यदेव पर्वे विलोम ङ्कियते तस्येवेपा रानि
रषनीका वा एता रा्॑यौ यज॑माना विश्वजित्स-
हातिर्रेण पूर्वाः पोडरा सहातिरा्ेणो्तराः
षोड॑श य एवं विद्धारसखयचिःशद्हमास॑त रेष
दचनीका भरना जयतेऽतिराजावाभितो भवतः
परिंगृहीष्ये (४ ) ॥
( भहरनेष्यवानतर पो ॥ सुव च 1)

इति छृष्णयजुवैदीयतेत्तिरी संहितायां सप्तमा्के
चतुर्थप्रपाठके प्वमोऽनुवाकः ॥ ५॥

( अय सप्तमकाण्डे चतुरथपपाठफे पञ्चमोऽनुवाकः ) ।
धतुधसुवके दापिशदराभोऽमििषः। अध पृथवे वरयस्तिशदात्रोऽभिषीप ।
वमिमै विधत्ते
दे वाव देवसत्रे इति । देवानां पिये सरे द्रे एव योऽयं दवादश यश्चायं

तरयसतिरद्हः, एतभारुभयोरतिप्रीतिः । एवां भीपिं ज्ञाता येऽनुिष्ठन्वि ते वि-
उम्बमन्तरेणैव देवताः पराप्ुवन्ति । न केवह देवतभ्ाणिः रकित प्पव्पवृि-
रपि । तत कश्चिद्ऽपतिरेकद्टन्वः-पथा छोके मेयान्दजामात्ारिः परशस्तः
पपो राज्यमम्पारूढः पुनरप्याधिकं राज्पं कामयमानस्तथा कसति यादृशेन
साममेदादयुपायेन तद्वज्यान्रं परतिध्यवि तादौ करोति । यद्चवविप्पति वलि
लपाये मादयति तदूनं पापीयान्भवति पू वियमानम्‌पि परेढचमप्गच्छवीत्थः
यदि नावदिध्यति न प्रमाधति वद्‌ सदङभवति पृर.पाहशः मरेयानश्वा-
दपि हश एव मवति । पूर्व राजेति व्यवहरन्तः प्राणिनः पृशवादुपि रजय

५:

4

पषा $मतु ०५] कृष्णयज्वदीयततिरीयसंदिता ! २९५९
( यक्चंश्रात्रकथनम्‌ )}
धपवहृरन्ति भ तु तस्मादृच्छष्टः कश्िद्भ्यवहारस्तसिन्विधयते । सऽं भ्धतिरे-
कदृ्टन्तः । इह तु पर्व विय श्वयादिरपना अपि मनुष्या यजमानाखयक्षि-
एदवावस्य महिमानं जानन्तोऽनुष्ठाय देवलपाभ्तिमतिन्धकषापह्लण भरतुत्येण
वियुक्ताः सन्ः पु्वीपिद्धान्मनुष्पतवदृष्धिकं देवलं प्राप्नुवन्तीति विशेषः ।
पुनरपि पकारान्तरेण प्रशस्ति
अहर्माजो वा इति । अहानि भजन्तेऽनुतिष्टनतीतपहर्माजः। तादृशा देवा
एतास पिशत्संख्याका रत्री; सेपादितवन्तः । कथमिति वदुच्पते-एको देव
एकमहरन्वतिष्त्‌ । पुनरप्येक् देवोऽन्यदृहरन्धतिषठत्‌ । एवं वपाक गत्रपकका
देषास्तत्तल्याकान्पहानयन्वतिष्न्‌ , वाभिरनुष्ठिताभो राविभिरेव ते सऽपि
द दषाः पबाहुगाध्मुबन्समं यथा भवाति तथा समथि प्रप्नवन्‌, न तेकोऽपि
तन्मध्ये समूद्धिविकः । एवं यजमाना अवि सवै सग्येन समू पराप्नुवन्ति |
सेव पमृबिः स्षटी कियते-पव प्राणी म्ामस्वानिलं परपनुवनि ।
अथाहानि तरिधत्ते-
पञ्चाहा भवन्तीति । भ्योतिगर(यरिष्येवेविधो द्िरावृततरूपहो दवितीप-
्पोतिषिवभितः पञ्चाहुः । ताश पश्ाहा यावन्तोभेक्षितास्तावन्तोऽनुपा म
इह तु वतुर्भिसे षिव षर्पापूरणच्वलारो विधीयन्ते । हेमन्तशिंशिरयोरेक्याल
श्वरौरूपाका करतपस्तदूएरिण सवस्य प्रपितिष्ठनि । किंव प्थतेल्पया पङ्खि-
द्वारेण पं प्रपनुषन्ति ।
पायणीयेोदयनीयपेरतिरत्रोरमध्यमे चातिरत्रि शक्ञाणि पिधत्ते
ण्याभ्विनानीति । भधिनेन शसेणोपरलक्षिवान्हानि वीण्पनुठानि ।
तेन टोकवपे पतिष्ठिता भवन्ति । किंच यज्ञपयेन्दिपस्थानानि सवनानि वीणि,
तान्यपि प्राप्नुवन्ति ।
अम्पदहर्षिपत्ते-
विभ्वजिदीि । बिश्रजपहेतोरनरेवृतं सुखम्‌ ।
तमेव विश्वजितं पिशिनि-
सर्वपृष्ठ इति । रथंतरवृहदानीनि षरटस्पाकानि पृष्ठानि सर्वाण्यपि य~
स्फ सवपु; । तेन सर्वमपि फटे भवति 1
ॐ अथान्यान्यहानि पिधत्ते
वाग्वै द्वादशाह इति । बहुविषस्तोवरश्खोपेततदद्रादशाहो वाग्हपः ।

कु,

२६६० आमस्सायणावायकिरविग्रमाप्यसमेना-.. [शवमकण्द- `

-वथल्िशेद्रानकयतष्‌ ) ~
तथाविरःहदवाहं ययुकेम्योऽ्होभ्यः पूरुकवृशदानीः कलानां; सोक
शल्लणोमृ्तलवादनप्तामसेपूरणौ वाचमुयुः पासन; । तेषां यजमानानां वागुर
प्षपशीढा स्पात्‌ । तसपादुकतेम्योऽहोम्य ऊर ददि शाहंमनतिषठयुः। वसार
सैपूणंमिष भाच पर्नुबन्ति । यस्मादूध्यमागे बम्ह्पस्य द्रदशहप्ष
तस्मात्कारणानामेसपरिष्टानमखेनं षयं वाचा वदाः ।

अब दृदिाहशब्देन प्रौयणीयोऽयनीषौ वपितेभिशिषटसय ` दरीः
विवा दर्शि

अवाम्तरं वा हति । अवे्तरं वे दादशाह्यावयेदप्रेनेव ` दकार्ेण
पृष कदीचिस्जापतिः प्रजा असृजत । अनो ययनं दशर भेवेत्तदौ तेन
यजमानाः 'पजाः सृजन्ते । तमेव द्रां पुनः प्रशंसवि- -

एता हं व इति । उदुद्धो नामतः, स च दरत्वस्यापत्यमूतः । -एतस्प.
समस्यङ्कूतो योऽयं दरराजरोऽयेेन छष्लस्य सत्रस्मैतामृ्धिं फवमुदङ्क
२] अतो यदं दशर क्रोऽनृक्ीयते तिं रुत्लसमृद्धस्तेन मवद्िः. अपि
यवग पिकेरमनुषटीयते तस्य सवस्येषा दुरारानानुितिरुपरा-

इ.

इृदाीः योऽयं .विशवजिःसवधृ्ो विहितस्तस्य स्थानविशेषे विधत्ते
द्श्षनीका वा इति । अनीकं सेना, दे अनीके सेनल्े यसां राणां

ध

५

ता द्रथनीकाः, सेनादयसमाना इत्यर्थः, । वत्र परायणीयाविराषेणः सह रयः ॐ

पृशचह्यः षोडश पूवभाविन्यो राजप एका सेना । उदूयनीपेनािरत्रेण कः
पश्वो दशरात्रं -वेतयुत्तरमाविन्यः, एतः पोढश रत्रगो द्वितीया, सेना.।
विश्वजिजमानस्थानीपत्वादुमवपाश्ेवतिनयेः चेनगोर्मष्येऽवप्यितो, रजेव, ष्ड
दशसेखूप।पूरफे मध्यमादिने परोकभ्यः । एवं विदा कतुमनुविषठतां यजमानानां
बहुपुवल्पा बहुङन्यफाल्य; च पिविधा पजा सवैतो नायते ।
अथ पाणीयोदुपनाषो गि
अतिरा्ावीति ।

१ल.व.च. "द्/जनिन।

६]. , दन्णधनुर्वदीयौत्तिरीयसंदित। ।
( षटनिंशदवात्रकथनम्‌ )

( अथ सतषट चतुर्थपादे पष्ठ इनुवाकः ) 1
दित्या अकामयन्त स्वगं लोकमियामेषिं
न प्राजांनन्च सुवर्गे लोकमौयन्तं
एत. पटूतिशद्रा्मंपरयन्तमाऽरहरन्तना यजन्त
ततौ नैं नें सवमै लोकं प्राजानन्त्ुवगैः लोकमा-
यन् एवं विद्रा भस॑ः षट्‌ िश्टादढावमासते सुवगेमि
लोकं प्र जांदत सवर्गं लोकं य॑नि ज्योतिरतिं-
राजः ( १) भवति भ्योतिरेषे पुरस्तांहधते सुव-
गस्थ॑लोकस्यानुरुयात्ये षडहा भ॑वन्ति. षदरवा
ऋतभ्वेवे “ति तिष्ठन्ति चल्वारो भवम्ति
दिं दिवव प्रतिं तिष्ठनतयसंजं वां एत-
यर्दन्दोमं यच्छन्दोमा भवन्ति तेन सत्रं देवतां
एव पृठेरव रुन्धते पदन्छन्दोमेरोजो वै वीर्य
पृष्टानिं पराव॑श्छन्दोमा ओज॑स्येव ( २ ) वीं
पशुषु प्रतिं तिष्ठन्ति पंटूविर्शाद्राचो भ॑वति षद्‌
चरिशशदक्षरा वृहती बार्ईताः पवो वृत्य पशे-
नव॑ रुन्धते प्रहती छन्द॑सा स्वारान्यमास्तुती-
इनुवते स्वाराज्यं य एवं विदामः पद्निरशद्राच-
मासते सवमव लोकत य॑नत्यिरात्रावभितों भवतः
सुबगंस्धे लोकस्य परिरहीरये ( ३) ॥

( आतिरात्र जोभस्येव षटि शच्च ) ।
इति छष्णयनुर्वदीयतैत्तिरीयसेहितायो सप्मा्टके
चतुर्थप्रपाठके षष्ठोऽनुवाकः ॥ ६ ॥ ,.

२६४३४.

१९६६६. श्रीमप्तायणाचायंविरचितमाप्यसमेता- (जपपष्काण-
( एकोनपशवा्चद्रात्रकथनव्‌ }
( अथ सन्तमा चतुर्थपदटके षष्ठोऽनुवाकः ) ।

पश्वमेऽनुवाफे ्रयश्चिश्द्रा्ोऽभिहितः । अथ पठ परटवरदातरोऽभिषीयते ।

तमेतं विधृते

भादित्या अकामयन्तेति । पुरा कदाचि परितः सगे छोकं गनुकामा
मा्मप्यजञाल्ा स्वगं न प्ाष्वाः। ततस्दुपाय विचार्यं पटूरिशदरा्र निभिय
कदनषठानेन मागमषगत्य सव प्ाप्ाः । एवमनयेऽि यजमानाः स्वी मानतुवन्ति ।

भायणीयमहक्िपत्ते-

श्योरिरितिरात्र इति । अथोचः दृहानि विषते

पहा मन्तीति । श्योतिर्गोपायुशमौधतिरिःपयगेको भिण्टवः प१३६ः॥
दशाः पहा यवन्तोओेक्षितास्तावन्पोऽनृ्ेदः ।

वेषां संख्यां विधत्ते

चत्वार इति । यतुभिः पेहेरवपिक्िवा सरू । पूते ।

अथ पृष्ठः पहषतवारछन्दो्‌। त्येवंविधं दाद शाहृस्व ररतं विषते

अत्रं वा इति । पूदैद्धास्येयम्‌ ।

कतुगतामहःपरूणां प्रसति-

ष्टूभिररादरा् इति । दूतां बाहैवलं चपनबाहलणे सष्टमाम्नातम्‌-
५ छन्दासि पदुष्वाजिमगुसान्ृहतमुरनयत्तस्मदरताः ¶९व उच्यन्ते, इति |
क्कच, छन्दसां मध्ये वृहती स्वाराज्यं पर्तवती । तस्मदिवदनुष्ठायिन इह
स्वाराज्यं प्राप्य प्र स्व पराप्नुवन्ति ॥

अथोदयनीयं विषे

अदिरात्रापिति । परयणीयेन सह निर्ह दविवदनम्‌ । खहेतुस्य वि-
बिवक्ये स्टवात्तलरियहः ॥

इति मीमत्तायणाचायैषिरिति माधवीये वेदृरथप्रकारे कृष्णवजुरैदीय-

पैिरीपंहिवाभाष्ये सप्तमकाण्डे पपुधंपपूरके
पषठोऽुवाकः.| ९ ॥

( अथ सत्तमे च्तुर्थमपाठङे स्तमोऽनुषाकः ।
वरतं्ो इतपुभोऽकामयत विन्देयं प्रनामभि

भरषा०४जनु०७] कृष्णयजुकैदीयतेतति रौयसंहिता 1 १९५१

( त
सेदासाम्भ॑वेयमिति स एतमकस्मान्नपथाङामंपरय-
तमारेरना यजत ततों वै सोऽविन्दत प्रनाममि
सौदासान॑भवय एवं विद्वाःसं एकस्मा्नपश्ाशमा-
स॑ते विन्धन्तं प्रजाममि भरातुष्यान्भवन्ति चय॑धि-
वृतोऽभिषटोमा भ॑वन्ति वन॑स्येव मख सर इयन्ति
दं पञ्चका भवनि पच्दृशो वजः ( १ ) वज॑-
मेव शरावृब्पेभ्यः प्र हरन्ति पोडरिमर्दशपमर्हम-
वति वजरं एव वर्थ दधति द्वादेश्च सप्तद्का भव
न्यज्नायस्याक॑रुद्ष्या अथो परेव तैजंयन्ते पृष्ठ्यः
षडहो भवति षड्वा ऋतवः ट्शृषानिं परषेरवतून-
न्वारोहन्त्यृमिः संवत्परं ते सवस्सर एव प्रविं
तिष्ठन्ति द्वादशके भ॑वन्ति परदिष्टित्या अथो
रुच॑मेवाऽऽप्मम्‌ ( २ ) दुधुते बहवः षोडरिनो
भवन्ति विभिंत्ये पड॑श्विनानिं भवन्ति षड्वा
ऋतव॑ ऋतुष्वेव ५६३ (ते8न्त्यूनातिरिक्ता वा एता
राज्य ऊनास्तःदेकस्मं त प॑थारादतिरिक्तास्तय-
द्ूय॑सीरषटा चत रिस ऊनाच्च खलु वा अति-
हिक्तच्च प्र्प॑तिः प्राजायत ये प्रजाकामाः
पकाः स्युस्त एता आंसीरन्मेष जोयते प्रजभौ
पष्भिरवेराजो वा एष यज्ञो यदैकस्माजञपन्ाशो
य एवं विद्वासं एस्मा्नपथारमासंते दिरा्-
मेव गैच्छनतण जादा भ॑वन्त्यतिराचावृभिनों मबतोऽ-
१(३)॥

: ५९९६४: धौमत्सायणाचाय्॑िरदितमाचयतप्रवा- (पिका
( एस नपतादशाद्रजरकथनम्‌ )
( वृ अ]स्नम्‌।
इति छृष्णयकुरवदीयतेतिरीयपं दितापा सप्तमाटके
चतर्मृषाठ़के सप्तमोऽनुवाकः ॥७ ॥
( अथ सपमकण्डि दतु्थमपढके सुप्मोऽनुवाकः ) ।
षठ विरवातोऽभिहितः । भय स्म पकेनुजादाकोऽमिषी पते ।
कहंःविषुरे-
विष्टो, हतपतर हति । विधाफिलिशुिन्‌, हृ पेषु परजां रृक्षये च
कामयमानो यसिष्सतदुपामवेनैकस्मालपश्व। शं . निश ॒तदनुष्निन भ्रां
उम्धोा तोदृ्ानभ्यमवत्‌ । सुदासस्य पूताः सोदाससे च्‌ वतिष्त्य रापरवः।
बसिष्ठक्यजमाना.भगि तद्ु्ठनिन्‌ प्रजां र्धा प्रतृष्यानमिभवन्ति ।
अधाहानिःविषते-
जुयु्िबत इति । तिदृवोभूयुका अपिटोमहूता अहरविरोषासः
करंव्याः । ^ विवृपमेव वश समत भरतृ५० परहेरति १.९ शरत्पन्वरा¶्-
वृषस्य वश्यं पू्मनेन तीकष्णी दूरवनि ।
अथान्यानि कानिविदहानि पिष्चे--
दा पनवदुज्ञा इति । पश्वदरसतोमयृा अपि वृशतरुपाकाः
कतया: । ‹ त पश्चशस्तोभो मध्यत उदतृणत्‌ › इत्येवमन्यत्र हिंसहितृलश्र-
बणातुश्चशस्प वलम्‌ ।
अथान्यदृहिधते--
कीडरिप्रदिति। पोदेशिसतोतयुकतं दशर्‌भुर्य 4 पमविवाकंपमेकमहः
कयैष्‌। तेन पक्ति वरे वीर्य स्थापन । `
अथान्यानि कनिबिरृहानि बिधरे-
ददक्त सपद्रा इति । सप्तदशस्तोमपा अहविरेषु दादरसरूपाक्‌:
कायाः । सम्तदशसतोपस्पोद्रभागजन्यल ईनहेतृतम्‌ । सु्दशक्षरस्य प्रजा
परिशसभामपनृहिदम्‌। ६
न्यहानि विधते
पह दति अयान्यानि कानितिदहानि विषते
१क, घ, ह. च, "दश्ीस्तो" 1

॥

कार ४्जनु*<) हृष्णयनुवदीयतैतिरीयसंहिता । = २९६५
“ ` "¡ (संवत्सरसवरदीक्षाकालः ) ई

दादहोकधिश्ा इति । एकषिंशस्तोममुक्ता अहरिगेषा दादश कवं
व्याः । एकं शःतोपस्य -भरतिठदितृतं कान्तहतुलं च।सुदृक्तम्‌ ।

अथान्यानि. कानिबिरहानि विधत्ते-

बहवः षोाशिन राति । पोऽरि्ोवयुक्ता अहिरेषा पवनोभेक्षिता-
स्वन्तः कार्याः । अत्र त्रिभिसेकषिवरैर्यापाः पूरणा्रपः काराः ।

सएतत्करुगतेषु षट्‌ष्वहुःस्वाधिनशसं विधत्ते

पडान्विनानीति । एकफोनपश्वागदूपं सोति

ऊनातिरिक्ता वा इति । असिन्कमौ विद्यमाना एता राजप उनाभा-
विरिक्त भवन्ति । कथमिति तदष्यते--यचस्मात्कारणःदरेकोनपश्वारदेकय।
रात्पा विवा पृञचारत्तरूया तस्मदेवा अनाः । पस्मात्कारणदृ्टाचत्वारि-
शत्तल्पाया अपिकाललस्मादूतिरिक्तः । पजपतिः पुरा क्ारिदूनदलादीयां ~
ह्मौढशरीररूपाः प्रजा अनत । कथमिज्तिरिकतद्धिकाद्काशदिरुतरोचर-
म्ूनन्वासदुनसनजत । वस्ादूनापििक्हपोऽपं करतुः प शस्तः ।

पूव पिधिवाक्येऽभिहितं फरमुपरंहति- ,

ये प्रजाकामा इति । कवुगतमहःतैर्ां प्रसि

वैराजो वा इति । पतृष्वहईशकेषु, दासतस्यासद्ध वाश पेराजलम्‌ ।
पश्वमरप दृ शकटेन नयूनलेऽपि वैराजत्वमुपचरितु धकम्‌ ॥ ‹ न बा एक~
माक्षरेण चछन्दति वियन्ति न दभ्पाम्‌ › इवि श्रयन्वरात्‌ । अ वैराज
शवादृनप्रा्निः । :

प्रापणीयेदर्न५। धत्ते

अतिरान्नाविः) -:-धपिनाण्पे{तादनरयिहुः ॥
ह्तिभरी त) (7 वेदा्पकारे कृष्णयरज
दी "५ रे (तीपधषङे

॥
(अ 1.)
संवप्‌र,५ माणा एद दकाया दीक्षे

१५... ठ. च, ट

॥)1

२६९९ श्ीमत्सायनाचाय॑मिरितमाप्यसमेता-- [हपमकाषै ~

( सैवत्सरततरवक्षाकाडः )
शननषा वै ैवरपरस्य परली यवेकाष्टकेतस्यां वा

एष एताः रां वसति साक्षादेव सैवत्सरमारभ्य
दीक्न्त आरत वा एते सैवतप्रस्यामि दक्षन य
प॑का्ठकायां दीक्षनतेऽन्तनामानावरत्‌ म॑वतो व्य॑स्तं
वा एते सवतसरस्यामि दक्षन्ते य पकाथ्कायां
दीक्षन्तेऽन्तनामानातृत्‌ भ॑वतः फल्गुनीपूणेमासे
्ष्षरन्सं वा एतत्‌ ( १ ) संव्सेरस्य यत्फ-
ल्गुनी पृणेमासो मंलत एव सैवत्सरमारभ्य दीक्षन्ते
तस्यैकैव निगां यत्सभिध्य विपूवानसंपय॑त चिना. ,
पणंमाते धक्षरन्॒सं वा. एतत्सवतसरस्य यच्चि-
जापूणंमासो मखत एव सैवत्सरमारभ्यं दीक्षन्ते
तस्यन का चन निर्या म॑वाति चतरे पुरस्ता.
सोणंमस्यै कषकेरनतेषमिकाध्कायौं कथः सं प॑यते
तेनैकाष्टकां न उम्बट्कर्वन्ति तेषौषू (२) पूर्वपक्ष
स॒त्या सं प॑यते पूर्वपक्षं मास अमि सं ष॑यन्तेते
पपक्ष उरिन्ति तानुतिषठत ओष॑धयो बनस्प-
तयोऽनूनतन्ति तान्करल्थाणी कूर्िरतूिषठत्यर।-
तरिमे यजमाना इति तदनु सेवै राध्नुवन्ति (३)॥
(-तच्ठम्पहुन्ति तेषं उदुसिरशच्च )
इति रम्णथलूर्वेदीयवत्तिरीयसंहितायां पप्तमा्टके
चतुथैप्रपाठकेऽटमोऽनुवाकः;॥ < ॥

( अध सप्तमकाण्डे चुथमपाेमो जुषा )1
तेपमेशुवाके पएकोनपश्ाशवरा्ोधमिहिः । अथादमारिं॑रतप्वनुवाकेद
सेवरतरसवमभिषीयते |

न

४१।९४.भदु*<] = हम्णयञ्वदीयतैतिरीमरंषहिता । १९६७
( सवत्सरसश्रवीक्षाकाटः )

पनाषटमेऽनुवाके सैवत्तरसवरस्य दीक्षकालं विषतते--

संवरसरायेति । ये यजमानाः सैवत्तरसवार्थं दीकिष्यनते ते यमाना एका-
कां मावहृष्णष्टम्पां दीक्षां कुर्यु; । येयोकाष्टकामिमामिनी देवता सें
सैवत्सरामिमानिनो देवभ्य प्री । एकाष्टक।प। अमिपानिदेववारूपत्वं गर्मवार~
णद्वगम्पते । तथा ानिकाषण्डे मन्त आम्नायते एकाष्टका तपता तष्य
माना जजान गर महिमानमिन्वम्‌ › इति । सवरसरस्य पतितं चन्यत्र मना-
न्तरेणाऽऽ्नावमू- ' एकाष्टका तपसा तप्यमाना रैवतक या पतनी दुदृहे
पीना) श्नि।

एष सेवत्सराभिमानी देव एतां मावकष्णाटमीं रां सरवामप्येतस्यिका्का
देवतायामिव वति । अतस्त दीक्षां कृषन्तो यजमाना मृरूपमेव सवत्तरमारभ्प
दीक्षिववन्तो भवन्ति ।

मेतं पक्षं दूषपितवा पकषानरं विपतते--

भर्त बा एत इति । पे यजमाना एकाष्टकायां दीक्षन्ते ते पणमानाः सेव
त्तरसवस्पाऽऽभमि विनामभिदक्य दीक्षन्ते । ततायं हैतृः--ष्य ( पौष )
पाषरपादृत्ववपतो सैवत्सरस्पन्त इतयेवलाभधारिणौ । वयोः शिशिरतुस्पलात्‌ ॥
केने चुना पूसंवतसरस्य समाण्ततवासौषपौणंमासीषारम्य कलगुनगोणैमास्पाः
पराचीनः काठः सैवत्सरस्पान्तः । फिवैकाषटका्ां दीक्षमाणा सेवत्तरसप्‌ व्यस्
मपि विपपांसममिख््य दीक्षन्ते । आदौ हि दीक्षा क्ष्या । अपं च सेवा
रस्पाम्तः काठः । कतववपवपोरेकयोरुकन्पपेनासनामोपेषलात्‌ । वस्दुत्त-
रफल्ुनीयुकते पृणासि दीक्षां कूः । वस्य च माविसतवतसरोपक्मदिनत्वाव्‌ ।
एतदेवामिमेत्याऽ्यानमासणे समाम्नावम्‌--* उचरपोरादृषीत । एषा वे पणमा
ररि सेवत्सरस्य । यदुत्तरे । फस्गुनी । › इवि ।

एतमपि पृक्ष दृषित्वा पक्षान्तरं विषत्ते--

तस्यैकैव निरति । वस्य फलयुनीपूणंमसदीकषपकषसयकैव निरया वक्ष्यमाण
पृक एव दोषः, न तु पूर्वोकरवलम्यस्ततवदो गौ । कोऽसविको दोष ¶ति स उच्य
ते~तपीषीना अविवपणक्षमा मेव पतिवती सऽं सैमेषः । तस्म तेबन्वी
परत्यसनः काठः समिस्षः अस्मन्काडे विषूवानहः(१) सपे । तथा हि चिषू-
वानिति संवत्सरस्य मभ्यवती ृर्योऽहा्दिरेषः । तवः पृं षण्मासाः । उत्तरे च ष-
एपासनाः। तोरुभयोमसषदकयोषये सोऽहरिेषः करव्यः। अत्र च फलगुनीपूणं -

२६६८ = शरीम्तायणा रःयकिरचितमाव्यनपरेता- : [ऽताभकण्दे-

{ भवःच्तरसव्रदीक्षाकाठः )
शरदं दद्व दृषा द/६०)९ २६६ वोचरदि पयममासोपकरम्‌ः कायम्‌
-") वैतरशवनः म ~: 1 आशयुजङुदवाषटमपां मासपट्क
२५५. म्यां िषृवा तः प्रत्यात्तनः। माद्रषद्पोणे-

रतौ समाप्ते सत्यनन ८५ दात्‌ । अतो वधसमीपे विषुवहिः
सेः परिहरय, वितानक्षभक् रौ र तैमस्पां दीक्षा करन्ा । सोऽपि
वसनतपु४५. 11८ तसवत्सरस्य मृखं4 । अतो मृत एवाऽरम्भ्‌ः रतो
भवति । एवं सति कापिकदुवनदम्पां टपु न्तदे । तच दिनं वतर
र्षि । अतो वृदिश्ःया अमवदवकम्भेणानु्ातुं सक्त इति तस्य पक्षस्य
म कोभ दषो ।
अथ गुणविरेषमवलोक्य पक्षान्वर विषत्ते--
चतुरे पुरस्तादिति । पाषपोण॑मा्याःपुरसताच्वतुरहे कैकदा दीक्षे
रव वथाः सति माषरृष्णसप्तम्यां दु दशदीक्षाणां समाप्वतवात्तवनन्वरवर्तन्पा-
माका सोमकः सपे । तथा सवेका्टकापा अम्यपयु कतातत॑वत्र-
पनीतिन गुर्यमितां न च्छम्बदृकूर्वन्ति निष्पयोजनां नं कु्ैनवि । वतः संव
सकी

अथ गुणान्तरं द्रौयवि-- त

तेषां पर्पक्ष इति । तेषमिकाष्टकायां कयमनुतिषटतां यजमानानां वदिनमा-
रम्युषठीपमाना उपसद शवततपा संपन्ने । तव॒ उत्तरदिने क्रियमाणा
सुत्या कषक एषो कान्ता भवति । वव आरभ्य सऽपि मासाः ुष्धपकषमेवा-
भिखपष्य समाप्यन्ते । तेषु समप्तेषु ते सत्रिणोऽपि पूप एव सतरदतिष्टनवि ।
उलिष्स्तान्यजपानाननु भम्पामोषधयो वनसवयश्च सत्कमानुषठानसाम्था-
दद्धपं गच्छति । दुवे सृति तान्पजमानानन्‌ पृण्यकीषिरतिष्ठति । कीटसी
कीरति सोच्यते--मि यजभाना असत्सु सभि गवा हृ्येतादशी कीरिः ।
सी्यत्यानमनु द प्राणिनः समृद्धा ` भवन्ति । शतदीयेन सककमौनृष्टानिन -
मुषौ तवस्यामिवर्नत्‌ ) तस्माद गुणसेवमेव 'माषदद्कादरयां दषि-
त्पयभेव मुख्यः पृक्षः

अत्र मीमाता.॥
शष्ठभ्यायस्य पश्चमे दृरमाभिकरणे विन्वित१-

॥

ध

दनः
धपा ०४अबु.०९} 1
( दीक्षोपसत्कथनप््‌ )
सुद्‌मयन उक्ता तु य्‌ा काविलूनिकाथन। |
वेक मध्यत काचिहसयादवियेष्पतैतया ॥
केतरी स्याल एकटकापातिदयुपवारितिष्‌ ।
5 मावरुष्णा्मी तका लो परिपूरणम्‌ ॥
गवामयन श्रयते“ चतुरहे पररः पटोणंमास्यै दकिरनेषापेका्टकार्था कपः
कपे » एति । पोणभास्याः पूरे द्षरनेकाद्शषां दीक्षामारमेत ।
शथा सति पौणमा उपरते सण्मे दिनि ददृश दक्षाः पे । वत्‌ उप
रिवन्पामष्टमपां सोमकष्‌ ९८८५; । तत्र पिशेषसपादृटताध्ा काविसूिमतयेकः
“ वितरामि दीकेरन्मं वा एततवत्परस्प यचचित्रापूणमातुः
इषि परशस्यमानतया वेवी पोणेमासीति दवितीयः पक्षः । मृ ्नकसमाूपया
मादषृष्णाषटम्येका्क़ा । तव सोमकपतेपत्ते माव्पाः पर्णमस्याः पूवस्वमि-,
कदा दीक्षाऽश्न्यभपा ॥
इति शरीमत्सापणाचाधैविरकिति पाधवीये वेदा्धपरकागे. रृष्णपजुदीय
तेतिरीयसेदित।भाष्े सप्तमकाण्डे चतुथंपपाठकेऽ-
छएमोऽनुवाकः ॥ ८ ॥

[व
०० जविरीयहिता 1 २६६९

( अय सृपतमा्टके चतुर्थपाठके नवमोऽनुवाकः ) ।

सवर्ग वा एते; लोकं य॑न्ति ये सभुंपयन््य- ` `
मीन्धत एव दुः£ भिरात्मानै * धपयन्त उपसादि-
दभ्या लोमाव यन्ति दवाभ्यां तलचं द्वाभ्यामसु-
दभ्या माध दराभ्याभस्थि द्व्या मन्नान॑मा-
स्मदक्षिणं वे सन्नभारमान॑मेव दधिणां; नीत्वा सु
वर्गं लोकं यन्ति शिखामनु प्र वपन्त ऋद्ध्या
अथो रषींयाध्सः सवर्ग लोकभयामेरिं (१)॥

( सुवं पश्वारात्‌ ) 1

इति छष्णयज्वेदीयतैत्तिरीयसंहितायां सप्तमा्टके
चतुर्थप्रपाठके नवमोऽनुवाकः ॥ ९ ॥

४९७७ भरीमस्सायणाचा॑विरदितमाष्यसमेता- [ऽकपमकाण +
५ ( परायतीयास्यपरथमाहाभिषानम्‌ )
(भथ सप्तमकाण्डे चतृथपपादके नवमोऽनुवाकः ) ।
भ्म हंव्तरसुषस्य दीक्षाकाउ उक्तः । अथ नवमे दक्षा उपत्तरभो-
भयन्ते |
वा उमपीर्वियतते-
भूवं षा एत इति । सरानष्ापिनः सग गच्छन्वि । अतसतधोगपतापे
सदीक्षाभिरासानं स्वदहममीन्धत एष सरवतो अतपन््ेव । उपसद्धिसतु भष-,
नते सवेह पपन्वि । वस्मशीक्षा उपसदथानुेषा इवि विभ्ुल्नयः । पपि
हाद ाहविरतित्वेन प्वासथाऽपि विकिविङ्गवाप सतृतये वा तद्नु-
ादोऽ्तु ॥
भथ विभञ्प प्रशा कर्सतासामृमयाविषानां दवादशतं परकटयति-
दवाभ्यां छोमेति । दाभ्या दिनदयानु्वीम्पां दीक्षाम्यामुपसद्धधां च ख~
पं ठप हविरथैमवयन्ति । अनन्तरमाविनीभ्ा दवाम्पां तचमव्नि । एवं .
रकर्मातास्थिमन तु योजनीयम्‌ । यदेतत्तव वदेवदालदृक्षणं वै स्वश्रीरेव
वच दक्िण।, वन्या गवादिहूपाऽस्वि । वस्ात्सरश्रीरेव दक्िणल्िण
भीता स्वँ परासुवन्ति ।
यदुकं सू्कारेण-“ सवं बेदुपनकाते सशिसानि वपन्ते › इति, वदेत
द्िपत्ते--
रिखामनु परति । गिलामनुखकष् प्रकरेण वपनं करुः । तत मृतलभ्र-
पाणां केशानामपगमत्तमृदूधये मवति । अपि. च-केदमार्रहिवा रषीपांसो
उषुषराः सन्तः स्वगं प्राप्ुयामत्यनेनामिप्रयेण सरिसं वपनं कयः ॥
इवि श्ीमत्तायणावायंविरविते माधवीये वेराथंमकाशे रुष्णयजुवे-
दीपौततिरीयरंहिताभाष्ये सपमकाण्डे वरुथपपाठ्के
नवमोऽनुवाकः ॥ ९ ॥
( अथ समा्टके चतु्प्याठके दशमोऽनुवाकः ) । :
वहमवादिनों बदन्यतिराजः परमो यं॑जञकतुनां
कस्मात भयमम॒पं यन्तीतयेतदवा अष्टमं पर॑यम्‌-
म॑ यनयथोक््यमथं पोडरिन्‌मथतिराजभनुप्‌-

पीर णन्‌ ०१०] छृष्णयनुैदीयतेत्तरीयंहिता । २५५॥
( प्रायणीयाख्यप्रथमःहाभिधानम्‌ )
वैमेवेतय॑ज्ञकतूनुपेत्य तानालम्धं परिग्रद्य सोम॑मे-
चैतन आसते ज्योतिंोमं प्रथममुपं यत्ति
भ्योकिषटोमो वे स्तोमानां स मखत एव
स्तोमान्य य॑जते ते ( १ ) सभ्स्तैता विराज॑ममि
सं पयते द्रे चचौवतिं रिच्येते एक॑या गोरतिरिक्त
-एकयाऽऽयंरूनः सवगो वे लोको भ्योतिरूभ्वि
रादत्डैवगेमेव तेन॑ लोकं य॑न्ति रथतरं दिषा
भव॑तिः.रथंतरं नक्तंभित्यांदवेह्यवादिनः केन तद्‌.
जामीतिं सोमरं तैतीयक्तवने बंससामे बहच्नम॑-
ध्यतो. दैति. विश्य तेनाजामि (२) ॥
` ` ` (व एकान {रद )।

क

इ।त छृष्णयनर्वदी यतेत्तिरीयसंहितायां सपमाष्टके
चतुर्थभ्पाठके दुरमोऽनुवाकः ॥ १० ॥
(अथ सनमाण्डे वतु्थपपाठके दृशमोऽनुवेक; ) ।
नकम दीक्षा उपतदशवोकः । अथ दमे परायणीयारूपं भथममहरुष्यते |
.ददेतदिपक्ते--
अह्मवादिनो वदन्तीति । 315 :नेराना्पः ऋतुः सोऽप यज्ञक्रतूनां परमः
सोमपागरूपा ये कवस्तेषां मध्ये चरमः । अग्निम उक््यः बेडष्प-
पिराव इत्येतस्य तदीयक्रमलवादभिोभस्प च प्राथम्यम्‌ । प्रजननं ज्योवि-
रिष्यनुबके ‹ तस्माद ह्यपः › रत्पाम्नातम्‌ । एवं सत्यागि्टोमं
परित्यज्य चरममाविनभतिरातरं कस्माकारणात्तते परथमममनुविषठन्तीति चरलवा-
दनां पञ्चः । ततामिज्ञा एवमृचरमाहुः--नात्राभिष्ठोमः परित्यक्तः । अत्रामि-
छोमोकषथ्यगोडश्पतिरावाणामृत्रोत्तरसप पूैपूवंगमिवतवात्‌ । दाद शसतोतरषभिष्टो ~
भमन्तमौष्य पुनः स्तोवथरयीधिक्येनोक्ध्पः सेपदयवे । वमन्तमन्पि पुनरेकस्तो-
श्षाषिक्येन पेशी सप्ते । तन्माञप पूनस्ोदृशस्ो वाविकृषेनातिराव

९६५३ श्रीमरपाथणाचाय॑विराचितमाप्यसमेता- [ऽसपमकाण्दै-
( मासगताहकथनेदरं )
सप्ते । अतः सरत्रिणोऽतिरजभनुतिष्ठनतीवि येदेवदरा एवसमन्तोमानुषानिऽभनि-
छपे प्रथमनुतिष्ठन्ति,}, अथोकध्यपोश्वतिरावान्‌, तदवदनुपूमेवानुकरमेगेव
यज्ञकतूनुेत्यानषठातुं॑निध्ि्य तान्कतूनपकम्प परितः स्वीकृत्य ततः सव्र
सोममेव पिन्द; सत्रिण पे । तस्मारविशोमपरित्यागामवादविरन्रह्ं
ज्योिष्टोमं प्रथममनुत्छियुः । स हि ज्योतिष्टोमो ज्योति्गौरायुरितयेवनामकानां
स्तोमानां ऋतूनां मुखसदशः । तस्मान्मुखत एवाऽऽरभ्य स्तोगान्कनृन्सत्रिणः
पयञ्ञे ।

गोषोमबु्टेमाम्यां पूमावित ज्योविष्टोमस्य प्रक(रान्वरेण पनः प्रंसति-

ते सर्स्तृता इति । भ्यो स्वोवगता य॒ कण्विरोषाः सन्ति दे
सेसतुताः सन्तो विराजं दृशरंरूषामेव प्राप्नुवन्ति न तु व्यू नाप्पधिकाः |
हरो गौोमेयुशटमपोदं कचवतिरिच्येे, दरस † पराप्तः । वत्क-
थमि ददुच्वदे-एकपव गो्टेभो दशसंरूपाया अतिरिकः आयुशेमस्तेकषा
न्यूनः । तस्माद्र हृह्पतव; ज्थोिषटोमस्य प्रशस्तये हेतुः ।. करिब: मासकला-
ज्योतिष्टोमः स्गठोकालको दिरादर्पः । तस्मावुभपथा प्रशरतेन तेन व्योषि-
छ्ोमेन सर्ग टोकं पाणुवनि ।

अथास्ति व्ये जपोतिटमे ताभविशेषं विधत्ते ~

रथंतरं दिवेति । दिवा प्लत रथतरं भये, नक्तमप रशरिपपपिषु
रथंतरं गीयते, वत्तदानीमारस्यं मति । तादश्ाटस्यपरिहारः केनान्मेन साम्ना
मववीपि ब्रसवादिना पर्ष । तवमिज्ञा उतरमाटेः--ततौभराद्यं -यदन्यत्ता-
मालि वन्ततीयस्वने ब्रज्ञसामतेन गेषम्‌ । तच वृह"२)दं, वदेतदुवृह्थेवरपो-
रभयोरम्ये स्थापयनि । तच यक्ञघय परै नपय, । पेन पिजीयन्ताम्नाऽछ
: छस्यपरिहातो भवति ।

इवि शरीर्सःन्णदमिरविे पाद ^ (` 4५. ये छष्गयुैीय-
स ववदितामाप्ये स. 8. यकषठके
मेऽ ६
(अः पथ ६.९... उवाः)

शपि प्रथ ममेव ते लीके
प्रविं तिष्टति <. घेम दवितीयं थन््न्तरिक्च एव

"पदे

धषी >४अम्‌०११] षछृष्णयनुर्ैदीयक्ेतिरीयकंहिता । 7 ;

( मास्गताहकथनम्‌ )
तेन प्रतिं षिषठन्त्यायडेनं ततीय यन्तयपुनिनिननेवः
तेन॑ लोके रतिं तिन्तीयं वाव ज्योतिरन्तरं
गौर्तावायुर्यदेतान्तस्तामनुषयन्देग्वेव तोके ष
सत्रिणः प्रतितिधैन्तो यन्नि ते सरस्तुता विराजध्‌
(१) अभि सं प॑थन्ते दवे चचावति रिच्येते एकंया
गौरातिरिक्त एकयाऽय॑रूनः सवगो वै . लोको
भ्योतिरूभिवरादुर्जभेवावं रुन्धते ते न श्ुषाऽर्ि-
माछनत्यकषो धुका भवन्ति छत्सबाधा इव है सनि-
णोऽभिषठोमवमितः प्रधी तुक्य मध्ये नभ्यं
तच्तदेतत्परियदेवचकं यदेतेन ( २ ).षडहेन यान्ति
देवचकमेव समार] दन्त्ये ते स्वस्ति सभरनुवते
पृडहेन॑ यन्ति पद्वा ऋत ऋतृष्येव मरति तिषठ
न्त्यमृयतेज्योतिभा यन्त्यभयत एव सवभ लोके
भ॑तिति्नतो यन्ति द्वौ इह म॑वतस्तानि द्वादशा
हानि सं पयन्ते द्वाद वै पृषो दवे सक्थ्या
आत्मा .च २५ चल्वाय॑क्घनि स्तने
' ददज्ञो (६) तत्पद॑पभनं पर्यावैन्ते अथः षडह
मंवन्ति तान्यण्टददशाहगि सं पयन्ते नान्यानि
मान्यानि नव्‌.वे प्पे प्राणास्तद्माणानयु पथा-
वैन चतवारः षडहा भवनत तानि चतुर्विशति
रहौनि सं यन्ते चदुदिःडतिरम साः भवस्सर
स्तत्स॑वत्सरमनु परयाविर्तनतेऽप्रतिवः सेवत्सर इति
सलवा आंहपीयाच्रििया इत्येतावु् सवेत

२६०३

४६७४ ` शरीमत्सायणाचोयविरचितमाप्यसमेता- [धधकण-
( मासगताहकथनमर्‌ )
रस॒ बाहं यावन्मासं मासिमस्येव प्रतिति
न्तो यन्ति (४) ॥
( निरामे इद शवेवाष्रा अटौ ष).
इति ृष्णयजु्वदीयतैततिरीयसंहितायां सप्तमाष्टके
चतु्थ॑ग्रपाठक एकादञ्ोऽनुवाकः ॥ ११ ॥ ध

( अथ स्काण्डे सतुथैपपठक एकादशोऽनुवाकः ) 1

दमे परापणीयमृदृरकम्‌ । अयेकदे मह्गतानयु्यनते ।

ववाऽशधौ तव्रीण्यहानि विषते

ज्योकिोमामिति । ज्यो पिेभगोशेभायु्ेमा एकाहविशेषाः । ररवा
नुठोभभरिेमरमिण्डवः षडहः सपथे । लिन्डदे पूरवमागवर्वनेजनृरो-
मगवा एतेऽनुेयाः । कमणररकितये पवि भवति । अ्योतिरारीनां भूदि
हृपलितेषां बयाणाम्नुष्टनिन सतिणो रोकृषये पपिषठिषाः सुखेन भ्यवहरन्ि।
पूवसिलनुवाके पथमदिनेऽुषटेषः प्रयणीयास्पोऽतिरात्र्मो ग्योविशेमो
विहितः । इह तु तृवीयतिनिजुषठपोऽप्रिशेमालकरो ज्योविशेम हपि विरेषः

वसयेतस्यानिपर्पस्य ज्धोतिष्टोमसप प्राथम्यं पूरोकतातिरावपल शेषति

ते सभश्स्यृता इति । ज्योतिष्टोमस्य सतोत्रिपागतसंष्पया विरादूतैपततौ
विराज उगत सविणः शषा सपादपा न परापुवन्वि । किं लको-
पकाः सवदा कुवा मवन्वि । सन्रेणामनृ्ठानपयासबाहरपात्रापेण ते श्ु-
तसंपारितबिधयुक्त इव मवन्ति । तसाचेवां कतरि रायोपविराटूसपतियुक्ो
ग्योरिषोम एव प्रथपमनुेयः ।

इदानी मुके पिरादिभिरनृलोमपविखोमगतपिमनममिम्डव पह रथरक
ल्पक्छप््या विषते ॥ +

अभनि्टोमावमित इति । रोके रथचकगं फठकतरेण निष्पाते । तव
शरविनी एके पषीरयुचयेते । पकर्मेण धीयो धारय ` भध्यकठकमाभ्या-
मिवि पधी । म्पफठकं तु नभ्पमितयुच्ये नाभिस्थानीयतवातू । श्वं च सत्यत्र
सृकरूपस्यामिष्ठवपहहस्यामितो वरम(नावाचन्वद्नयोरनुषठय र्पोतिःनाभि.
पेवौ यवमनि्ोमौ वु पी । पे घ मध्यवपिनो गौराृगौ्मेवनामान
उक्ध्पहृपाथतवारः क्यवेलते सदं मिता पथ्ये स्थितं नभ्ं वदधवति । वेत

॥

वैपाठ४भनु ०4१] षृष्णयञुर्ेदीयतैततिरी यसंहिता । ६६५५ ४

( मासगताहकथनम्‌ )
हमिष्टवषदहरूपं परिपतुनः परवत॑माने दैवचक्रमित्ुच्यते । पथेवेन देवचक्र- ¡
हेण पदेन यजमाना अनुष्ठाने निष्पादयेयुस्तिं ते यजमाना देववक्रमेव, ;
स्मारोहन्ति । तस्चाऽऽरोहणमरिष्टयै िंसाराहित्याय भवति । ंताररिताश्च
वै स्वस्ति सपरनृकते कषे प्राप्नुवन्ति ।

एनरपि षडहं परंसति-

पृषटहेनेति । तस्य पडहस्यानुटोमपतिोमरूपत्यहातमकलवं विषते-

उभयतोभ्योतिपेति । श्येतिगौरयुरितयवमानुेम्ये रत्यादौ न्पोतिः,
भायर्या तिरितयेवं प्ातिखोम्ये सत्यनते ्पोतिः । एवमुमयतोण्योपिषा पडहे-१
भानुष्ाने सति स्वगपवेशकाठे फठायसानकाठे च प्रतितिष्ठन्तोक्ञारदिताः
सन्तः सेवरन्ति ।

षस्य च पहहस्य दिरावृत्ति पिधते-

द्वौ षडहाविति । सक्थिरब्देन भोणीदयमृष्पते । बाहुशमदेनाशदयम्‌ ।
भामा मभ्यदेहः । शिरः प्रिद्धम्‌ । हस्तौ परादौ च मित्वा चत्वावङ्गगामि ।
षतो दौ स्तनो दादशसैख्यापूरफो । कंथा सत्वे दाद शाहानि पुरुषमनुसूत्प
पयावृत्तानि मवम्ति ।

स्प च पटस्य तृतीपामावृत्ति पित्ते

श्रयः षडहा हति । पुवाभ्पां दिरावृत्ताम्पां सह तरिलम्‌ । अष्ादृशाना-

` हूना देषा मिभागे सति नवसंरुपया गवस्छिदगतपाणाननुसृत्प षदहाक्लप्र

पृौवृ्ा भवन्ति ।

अत्राऽकषोपसमाधानमुखेन सर्ेमासानुष्ानं विधते

चत्वारः पंडहा इति । सेरूपादरेणाधेमासदरर सवरसरमनस्त्य चतवारः
पहा; पवृ भवन्ति । जर मासपूरणाय पृष्ठः पहहोऽप्पाहतम्पः । अ
एव शच्छन्दोगा आभनन्ति-“ यदेष पृष्ठः षडहो भवति वी्यं॑एवान्दः परति-
वि्ठन्ति ! इवि ।
: ` अथ पूषामिलिसभिरावृतिभिः सह चतु्थीमावृतति विषतते-
: :परतिष्ठितः संवत्सर शति । पू्रौकम्यायेन मास एकः प्रतिष्ठितो न सेव
शतस; शस्पोकपतिष्ठहितोमौसादषीपस्वादत्यन्तापिकलादिप्ेव केदिच्चोधवा-
दिनः माहुः । अनैवदुतरं-मासो ताहमणं पूर्वोक्तरीत्या मासस्य पतिपाद्कं
ज्िणवोक्यं यावदस्ति एतावदेव रवत्सरस्य प्रतिपादकं ना्षणं, नतिितोऽधिकं

६४०५; ` श्रोमत्सायणा चापंविरवितभोष्यप्तमेता- [ऽकमकाणै ~`
( अश्वमेधाङ्गमन््रकथनम्‌ ): र ज
(िरिभूनमसिति । अनेनैव पकरेण परतिमपतमनुतिठतो मजमानासिलः
सिनमासि प्रतितिष्ठन्वः कमेण संवत्सरं पन्ति ॥ >
वि शरीमत्सायणचरृविरयिते माधवीमेवेदाथषकशे रष्यपनु-
रवदीयौतिरीयरैहिवामाध्ये सप्तमकाण्डे षतुर्थभपाठक
एकाद गोऽनुवाकः ॥ ११ ॥
( अथ समा्टके चहुधपपाकके दवादशोऽन्ाकः ) ।
मेषस्त्वा पचतैर॑पतु लोहितथरीवश्छागैः शस्प-
विवंदध्यां पर्णो बरह्मणा ष्ठक्षो मेधैन न्यमो्ष॑श्- कः
मरदुम्र.उरजा गायत्री छन्दोभि्िडतस्तोमैर-
वन्तीः स्थावैन्तीस्त्वाऽवन्तु. परियं तवां परियाणां

`; बिष्म्यानां निधीनां लां निधिपति हवामहे ` ~
वसो मम (१)॥ र
(मेषः षटूित्‌ ) । "
` इति छृष्णयजुर्ेदीयतेत्िरीयसंहितायां सपमा्के
चतर्थभरपाठकं द्वादशोऽनुवाकः ॥ १२ ॥ च

( अथ सप्तमकाण्डे चतुर्थपपाठके द्वादशोऽनुवाकः ) ।

एकादशे रवत्सरगतेषु स्मासेष्वहानि विहितानि । अथावरिषिष्वयुकङे,
प्वचमेषङ्गमनना उच्यन्ते । 1

कल; मेषस्वा पवतैरवतिति पयो किमाणेभग्पानि गुहोकिश्वदि +

हसु-

मेषस्त्वा पचतेरिति ! अविजातो मुखपः पुमान्यो मेोऽति-शोऽं
प्रहृिषवेन पच गः पेरवः पतैः सहे हेऽ त्वापवतु ` ।. एवमृषरषयपि
मन्ेषु वमवलित्यनुषज्ञनीयम्‌ । अजज,त योऽवं पृरुपो बस्तो गोहिद्ीत्र

४ 1 सह तामवतु । रासमदिरत्युनतो वृक्षविशेषः । च .ब-सङ्गी- ई

यथा वृचा सह्‌ त्वामु । पर्णः प्डाशवृक्षः । स च स्वामिमानिना बका -

पप५अनु० १६]. हष्णयनुवेदीयतेततिरीयसंहिता {ˆ ४६४७
( अश्वमेषाङ्गमन्त्रकथनम्‌ )

भदेश षा सूह त्वामवतु । ष्ठकषो. यज्ञेषु पृषटयो वृक्षः । ` स.च मेषेन यशेन
शह तवग | ्यपरोपभमसहेतवकषः 1 स च वफापेश्वमतेः सह्‌ त्वामत ।
छदुम्परः परिदधः । स चोजां स्वकीयफठेन तवापवतु । मायी बान्येलिष्ा-
दिष्छन्दोभिः सह त्वामवतु। िदृ्लोमान्यः पश्वद णारिसतोमैः सह तवामबतु।
पतेनेवमिम॑नेरान्पारुपा आहुती जहयात्‌ । `

' ` कलः: वा दकिणाम्केरापक्षानुद्मध्प सब्पोन्यसस्य दकषिणानूहनाप्ना नाई
जतिग्मरभिभून्त्यसिः ` पदक्षिणमश्वं पूषन्यः परिपनयवम्धीः स्मेति » इति ।
शव वश््ष्ेन रानपल्पः परामूरपन्ते, वासां प्ररुतत्वात्‌ । भृवमधरं परि
शृली; क्रिपभाण एष उपचारः ।

^ अप्सु

अबन्तीः स्थाति । ताः पल्पः पर्रं संवोप्य वदृम्ति--हे राजभ्यो

मृपभवन्वीः स्याशश्य पाठेपिश्यः स्थ । हेऽ तापवन्तीः प्रठपिष्पः पृल्योऽ-'
ब्भ रमतु । भम वतो वास्तपितस्ताटश हेऽ प्रियाणां मभ्येऽिभिषे ला
वाग आदयामः । जआप्यानां कामपापिहेतनां म्पे वरपिहमविश्येन दं
त्वां हवामहे । तथा निपीनां शङ्तपदम दीनां मध्ये निधिपतिमत्यम्तमधिकत्ष
निषेः पडमितारे लं हवामहे ॥

1 ` हति भीमत्सायणाचायंविरमितेः माधवीये वेदूर्थपकाशे रुष्णयशुे -

दीयतेत्तिरीयसहितामाप्ये प्तमकाण्डे दतर्थपपाठके
द्वादशोऽनुवाकः ॥ १२९॥

( अथ सप्तमे चतुधेप्रपठके त्रयोदशोऽतुवाकः ) ।

कूष्याभ्यः स्वाहा कूर्याभ्यः स्वाहा. विक-
यभ्थिः स्वाहांऽवटचौभ्यः स्वाहा सन्पौभ्यः स्वाहा
इरयन्यः स्वाहाः सृधाभ्यः स्वाहां सरस्यौभ्यः
स्वाह॑ वेशन्तीभ्यः स्वाहां पत्वल्पाम्यः स्वाहा
वष्यौम्यः स्वाहा॑वप्याभ्यः स्वाहां हाद्नीभ्यः
स्वाहा पृष्वभ्यः स्वाहा स्यन्दमानाभ्यः स्वाहां

ख. च. स्वकीयेश्व। २ ख. व्यान्ि्न"

‰दष्ट भौम्सायणादायैविरवितमाप्मेता- (७कमकापै
; ( अन्वेधाङ्गमन्तरकथनेष्‌ )

“ सवो्वराभ्यः स्वाहा नेदियीभ्यः स्वांहो' सन्धेः ` ` “
दौभ्यः स्वाहां समद्धियां्यः स्वाहा सव्यः `
स्वाह (१)॥

( कूषयौमयश्वारिश्यत्‌ 21;
इति -टष्णयश्ेहीतेसिरीयसंहितायां सपमाष्ठके
चतुप्रपाठके जयोदरोऽनृवाकः॥ १६॥ ` `

( अथ सप्तमकाण्डे वतृंपपाठके ्रयद्ोऽनुवाकःः ) ।
भाम्पहोपमन््रा दद्रेऽभिहिवाः । भथानुवाकदयेनापां समा उग्यन्ते ।
कथा स ब्तणम्‌-- ुष्याभ्यः खाहाभ्डषः स्वहेतयपा रः होमान्बु-
होषि ?१वि।

व परथमानुवाकिमन नाह

कूव्याभ्यः स्वाहेति । कृषे मवाः कूप्या आपः । नदीर्रणेन कूठे वीरे
मकाः कूर्पाः । विक्र मूवियेर भवा विकयौः । अवटे गत भवा -अवल्पाभच
हननेन निणनाः लन्याः । हदे भवा हयाः । शदे १के वोः पू्ा॥
शरत वाः सरस्याः । वेशन्ते भवा वैशन्त्यः । यशर कूत्यादौ पनः शनरापो
विदन्ति तप्पा इत्यथैः । पवटेऽयस्पनटाशये भवाः पत्वल्याः । वपँ मवा
वृष्यौ; । ृरपनैरपह्येण भूमावयस्थिता अर्यः । प्रवाहध्वनिसहिवा हाद्य ।
अवपायजम्याः पृष्ठाः । भवाहृरूपाः स्यन्दमानाः । एकवावस्थिताः स्थावराः
मधा मवा नदेष्पः। सिन्धो पुने भवाः तेनव्यः । संदे भवाः समुव्रिाः |
भनुकतंमहा्थः सराः ॥

एवि भीमत्सापणंचायेविरकिते भाषपीये वेदाथेपके रष्णयुर्ेरीय-

तैततिरीयसंहितामाध्ये सौमकण्डे तुथपपाण्के
बपोदशोऽनुवाकः ॥ १३ ॥

(अर साष्टे चु्पठ च॑ुर्दशोऽनुबाकः. ) ।
अद्म्यः स्वाहा वैनतीभ्यः स्वाहा परवह
म्तीम्यः स्वाह सम॒न्तं वन्तीम्यः स्वाहा सीं

॥, १

भअत ०१५] छृष्णयजुदीयौतिरीयसंहिता । ` रै६७दः
(-अश्वमेषाहमन्वकथनम्‌ )
वर्हन्तीभ्यः स्वाहा शीभं वैन्तीभ्यः स्वाहोभं
वहन्तीभ्यः स्वाहां भीमं वहन्तीभ्यः स्वाहाऽम्मो-
भ्यः स्वाहा नमोभ्यः स्वाहा महभ्यः स्वाहा
सर्वस्मै स्वाहां (१ ) ॥
( अदृभ्य एकन विशत्‌ ) ।
इति ृष्णयनुर्वदी यतेत्तिरीयसंदितायां सप्तमा्के
चतृपरपाठके चतुर्दोऽनुबाकः ॥ १४॥

( अथ स्मकाण्डे चतुथ॑मपाठफे चतु गोऽनुषाकः ) ।
तस्मिनेदापां हमि द्विवीयानुवाकगतानन्रनाह--
अद्भ्यः स्वाहेति । उदकजातिमवरयुक्ता आपः । प्रवाहृह्सा बहुनधः ।
पृरिमण्डजल्पा आवंगवाः परिहन्यः । मूमेः समवलटतवेन स्तो गभ्ठनयः
समन्तं वहन्त्यः । निम्नाधिक्येन शाधरं वहन्तः । रईषनिम्नवेन शीर्म शोभनं
था मवति तथा वहुनयः । पवतम द्धं उग्रं बहनयः । दर्पमानमकरादिनी-
बपेता मीम बहनथः । अम्भोनमोमहः बद ठोकतथगता जप उच्पन्ते । अयं
तै ठोकोऽम्मारति › । ‹ अन्तरिति पे नमाश्से? । “ भततौषै उको
रहा ईनि › इति मालणेनोकतलात्‌ । पृवानुवाकोक्तेपिशतिमनैरेद्नुवाकोकैदा -
दृशमनमैश रातरव्होमाः कत॑गयाः । तेषामेव मन्यविरोषपयुक्तोभां हेम एवि
न्पवहारः ॥
हवि श्रमततायणाचायंिरिि मापवीपे वद्पकारे रष्यपृे-
दीयौत्तिरीयसंहितामभ्ये सपमकाण्डे चतुथंमपाठके
बतुरृशोऽनुवाकः ॥ .१४ ॥
( अ सप्तमा चतुर्मपादके पदशो ऽनुवाकः )॥
थो अयन्त जिषौरसति तमर्य॑मीति वरणः
प्रो मतः परःश्वा । अहंच वं च॑ वृबहनं
वधूर सनिभ्य अ¡ । अरातीवा चिदद्विवोऽ्व नौ

भ्रीमृतौयणाचार्यविरचितभा्थसमेता- [७हकाण
( अश्वमेषाङ्गमन्त्रकथनम््‌ )
शर मरते भद्रा इ्रस्य रातयः । अमि कलेन
मूर -गमन्ञ त विभ्यङ्महिमानर रजासि ।
स्वेना हि वृत्न« शव॑सा जघन्थ न राश्नर वि-
बिददयषा तें (१)॥
( मिषिददे ¶ )।
शति हृष्णयजुरैदीयतैतिरीयसदितायां सतमा्टके
चतुर्थप्रपाठके पथदरोऽनवाकः ॥ १५ ॥

( भथ सपमकाण्डे चतुधमपाउफे प्चद्‌शेजनुवाकः )।
पूषैयोरनुबाकोरा हेपमन्ना उक्ताः । भथासििज्पमहारोऽभिषीयते ।
कलपः--८ यो अर्वनवमिति सरकेण मुषठेन पौ £अञेयः दनः पहि ”
नति । परसु--
अदन्तमिति । योऽयं भा जे स्नप्यभानमर्नतं सयमपि जे प्र-
हन्ुमिच्छपि द॑भाने जडाधिपरिवरुणोऽ्यमीति सरवतो रोगस

" प्रो मरतं हति । कस्प-मधस्पाध्दनृपास्यति परो मर्तः प्रवि, इति
॥ प्रः शवा प्रब।ऽय शा प्रा मत।ऽस्तु प्रस्ताद्रला मृतां भवतु |

कल्पः अहं च सं च वृवहानिपि ब्जा यजमानस्य स्वं गावि, एवि ४,

प्रसु--

अहंच त्वं देति। रे वृवहनेरिहनलेगन्स्मान यजमान `तं बाहुं
शरकषाच सतिम्यो बह्भ्थो ठमिम्पो बह्मिधद्यलामसिद्धप आ तवभ
तदतः समुक्तो माव । हेऽिवः पतसः वयोऽस्पास्तीतद्िमानिनवः) च
पवाप्िवालतूप हे पजमन दूर पविवनदस्य देवागिषेभदरा रावषः कल्पा
मानि फखदानाति नावाामुमवनमेसते, अनुभन्यन्तमङ्ग) कुन्तु । कर्यो
नो, अरातीवा, रादिहंतिदानं तकत रातिमन्तो ववृहितावराविमन्तो, बदशः
रीवा, विदयधम्यावां हविदनरहिपै। दथ।तान्ददचागि एडान्षवां तपा
गषव । भ

ष

पषा ०अनु०६६] रष्णयजुददीयौैतिरीयसंहिता । २६८१

( अश्वनेधाङ्गमन्तरकथनम्‌ )

कलसः“ आभि कलेन मूर ज्मजनित्यव्ययूर्जमानं वाचयति › इवि ।

परदस्त्‌--

अभि कलेनद्रेति । हे इन परमैधयंयुक्त यजभान कताऽनेन कतुनाऽ~
भिमूः शवुभापिमूतवानातते । अधानन्तरं उपनस्पा मुम, नकारान्तस्य मन्श-
मदस्य भूमिनामन् पठिवत्वात्‌ । तस्या मूर ते त्वदीयं महिमानं रणां नगव्‌-
श्जकानि चरितानि च न विभ्यक्कश्िद्पि विवे न समथः । संतुखेन
शवसा स्वकीयेन वठेन वृं जवन्थ श हवानक्षि। स तु शवुरयषा युद्धेन
वेऽ्वं लदीये नाशं न विमिदनेष उन्धवान्‌ ॥

इति भीमसापणाचयविरदिति माधवी वेदा्थप्रकशे रष्णपचुरदीष-

तेचिरीपसहिवामाध्ये सन्वमकाण्डे चतुथ॑मपाव्केऽ-
पृश्चदशेऽनुवाकः ॥ १५ ॥

( अथ सप्तमष्टके चतु्यभपाठके पोढशोऽनुवाकः ) ।
नमो रज्ञे नमो वरंणाय्‌ नमोऽखवाय न्मः
परजापैतये नमोऽधिंपतयेऽधिंपतिरस्यधिपतिं भा
कु्धिपतिरहं प्रजान भूयां मां पेहि मथि पे-
ह्युपारंताय॒स्वाहाऽऽलंन्धायं, स्वाह्यं॑हूताय
स्वाह (१) ॥
(नम्‌ कानत्निशव्‌ ) ।
इति छरुष्णयजुर्ेदीयतैत्िरीयसंहितायां सप्तके
चतुर्थप्रपाठके पाडरोऽनुवाकः ॥ १६॥
0
( अथ सष्वमकृष्डे चतूथपपाढङे षोडशोऽनुवाकः ) ।
पदे गनः प्रहारोऽभिहितः । वेशे पन्पार्पो होमोऽमिषीपतै ।
वथा च ब्रह्मणम्‌“ नमो रज्ञे नो वरूण।वेति पन्यानि जुहोति ' इवि ।

प्रस्तु
नमो राज्ञ हेति । रजो सौपः। इरे परिदा; । अतिविग्नेन ष.

१३९

६०८९ श्रौमत्सायणचाय॑तिरपितमाष्य्मैता- (तकम
( अश्वमेषाद्गमन्त्रकथनम्‌ )
देवतोभ्यते । * धर्मो वा अधिपतिः › इति त्राहमणेनोक्ततात । हे धर्मत ल~
मधिपिरसि मागप्यधिपत कुर । वतसादादहं प्रजानामविपतिमुषासम्‌ । मां
पेहि परजानामाधिपद्ये स्याप्य । माथि च वाः प्रजाः पाठनीयतेन स्थापय ।
केरतेः षद्भियवयनापकैरनहोभाञ्जहुषात्‌ । उपाछवयित्यादिमन््ाणां त्रपां
कारविरषे होमो बराह्णे शूयते“ उपारुवाय सहत्युपाश्ये जुहोति ।
आम्धाय खहिति नियुके जुहोति । हताय खःहेति हूते जुहोति › इति ॥
इति भ्रीमत्सायणाचायं विरे माधवीये वेदारथ॑पकाशे रष्णप॒र्वे-
दीयतैततरीयरंहितामाष्ये सप्तमकाण्डे चतुंपपठके
पोडरोऽनुवाकः ॥ १६॥

( अथ समाक चतुर्थगपाठके सदशोऽनुवाकः ) ।

मयोभरवातों अमि वातूखा ऊर्जस्वतीरोष॑धीरा
रिशन्ताम्‌ । पीरव॑स्वतीजीविष॑न्याः पिवन्तवतायं
पृतं रुद्र श्र । याः सरुपा विरूपा एकरूपा
यास्तमभिरिथ्या नामानि वेद । या अङ्गिरस्‌-
स्तप॑मेह चकस्ताभ्य॑ः पर्जन्य महि राभ यच्छ ।
या देवेष तन्वमैरयन्त यापार सोमो विश्वां
रूपाणि वेद्‌ । ता अस्मभ्यं पय॑सा पिन्व॑मानाः
प्रनाधतीरिन््रं ( १ ) गोठ रिशैहि । प्रजाप॑तिम-
धमेता रराणो विरर्दवेः पितृभिः संविदानः ।
शिवाः स॒तीरुप॑ नो गोभाऽकस्तासौ षयं भनया
परर सदेम । इह प्रतिः स्वाहेह विरतिः स्वाहेह
रम्तिः स्वाहेह रम॑तिः स्वाहां महीमू षु घथमौ-
णम्‌ (२)॥ #,

( इन्दा शच्च } |
क्क 1 ~ न

पषा १४अद्‌० १७] छृष्णयज्वदीयतैततिरीयमंहिता । ४६२६.

( अ्वोेधाद्गमन्वङ्थनम्‌ )

इति छष्णयजुैदीयतेततिरीयसंहितायां सप्पा्टके
चतुर्थप्रपाठके सप्तदशोऽनुवाकः ॥ १७ ॥
(अथ सप्तमकाण्डे चतुधेपपाठके सपद्शोऽनुवाकः ) ।

षोडशे यष्याख्यो होमोऽभिहिः । सप्रे गभ्याख्यैमनैर्होमोऽभिषीयते ।

वथाच त्रासमण१--“ मयोभूुवातो अभि वादूल्ला इवि गम्यानि जुहोति ›
हवि ।

कतर पथमामाह-

मयोभूवौत इति । मयोभूः सुखस्य भावयिता वातो वायुरुसा जभि-
तवां गा अभिर्ष्य वातु ५सरतु, अतिवतिनेप्वं मा करोत्‌, किंतु मन्दवा-
तैन गवाँ सुसं यथा मवति तथा वातु । एताश्च गाव ऊ्ज॑सववी र्युक्ता
जओषषीरारिशन्वामा स्वाद्यन्तु । जीवरूपं धनं जीवधनं प्राणिजातमिसपर्थः ।
दहन्तीति जीवधन्याः पातु योग्या आपस्ताश्च पीवस्वत्यः प्रनिन पृिरूपस्प
स्थोरयस्य पापणाचादृशीरपो गावः पिवन्तु । हे रुदरावत्ताया्ुं रक्षि बो-
ग्बाय पदर पदृ्तेचारिणे १२बे गृह सुसं कुरु ।

अथ द्वितीयामाह- -

थाः सरूपा इति । या गावः सूपाः समानपरमाणदेहा विषा विविष-
# भरणा एकमा एकजातियुकाः, अभभिराहवनीयादि्प इष्टया यिन निमित्त

मूतेन यासां गवाँ नामानि सा विश्वायुः सा विभव्यचाः सा विशकरमत्यदीनि,

षे रन्तेऽदिव इत्यादीनि वा भृद्युक्तानि वेद जानाति, अङ्खिरसो महषैयस्वपसा

स्वकीयेन तपरसामर््येन या गा इह भूमौ चक्रः स्थापितवन्तः, हे पर्जन्य णड -

देवताभ्यो गोभ्यो महि शमं यच्छ महत्पृखं दोह ।

अय तृतीयामाह-
या देवेष्विति । या गावो देवेष निमिततशेषु वनुं शशेसमैरयन्त मुषौ

परवर्षितवत्पः, सोमो देवो पातां गवां विशा स्पराणि गुङ्करृष्णदूीनि बहृक्षी-

रासक्षीरादीनि च सवांणि पराणि वेद जानाति, हे इन्द्र पयसा पिन्वमानाः
ॐ खकीयेन क्षीरेण प्राणिजातं परीणयन्तीः परजाकीहुषततोपेवास्वा गा असम्प-

भस्पर्थं गो रिरीहि गोशंदधौयां पाप ।

श

९६८४. भरीमत्सायणाषायैविरचितमाप्यसमेता-- (जामकाणे--
प ( अष्वेधाङ्गमन्वकथनम्‌ )
भथ सतूर्धमिह--
प्रजापतिरिति । यः परनापतिः सोऽ महं यजमानमिता उक्तदक्षणा
शा रराणः पयच्छन्वैः समैः पितृभिश्च सेविदान रेकम्यं तस्ता
शिवाः सतीहषीरादि प्रदानेन कल्पाणल्पाः सतीरेता गा नो गोठभस्मदी-
यगोशाामूपाकरूपाकतोतु पापयावित्प्थंः । वषं वासां गवा प्रजया वत्स
षरा हंस्देम सगताततष्ठामः ( हेम ) । €
भथ चतवारि परुप्याहु--
इह धृतिः स्वाहेति । एतानि च विमूमौव्यनुवाकेऽधस्य पाद्चतृटयस्था-
भविषयतेन व्याख्पातानि ।
जथ दरयोकरचोः पीके दृशंयति-
महीमिति । एवचोभयं पैधानरो न ऊवेत्यव व्या्पावम्‌ । पतैरशमि-
ममया्यनैरनहोमञजुहुयात्‌ ॥
शति भीमत्सायणाचापंविरपिते माधवीये वेदाथेपकाशे कष्णयगुर-
दीषतैतिरीयसहितामाध्ये सप्तमकाण्डे वुथपपठके
सप्तदशोऽनुवाकः ॥ १७ ॥

( अथ स्माष्टके चतुरथपाठकेऽशदलोऽनुवाकः ) ।

किर सथिदासीूर्ववित्तिः किर स्वदापी-
वषयः । किं स्िदापीविशाक्तिला किं
स्विदासीतिलिनिला । चोरसीसूर्वचित्तिरभ्य
आीववृहदयैः । रातरिरासीषिशाक्िलाऽविरासी-
लिचिथिला । कः स्विदेकाकी च॑रतिक उ
स्विन्नायतेपन॑ः। कि सवद्धिमस्यं भेषजं कि
सविदावर्नं महत्‌ । सूयं एकाकी च॑राति ( १ )
चन्द्रमा जायते पुन॑ः । अभिरहिमस्यं मेषं भूमि-
रावर्नं महत्‌ । पृच्छां ता परमन्तं परथिष्याः
प्च्छामिा युवन नाभिम्‌ । पृच्छिता

-५

॥

भ्रा ०४अभ०१८] छष्णयजु्ैदीयतैततिरीयसौहिता । १६८
( मष्वोपाद्गमन्त्रकयनम्‌ )

ष्णो अम्वस्य रतं पृच्छामि वाचः परमं ्योम।

यदिः परमन्तं परथिष्या यज्ञम मुवभस्य

नाभिम्‌ । सोमंमाद्णो अस्व॑स्य रेतो बर्धैव

चः परमं व्योम (२)॥ ` `

, ( ए एकाकी क॑रति पद्वौवारिभशच्च ) ।

हति कृष्णयजुर्वेद यतेततिरीयसंहितायां सपमाष्टके
चतूर्थप्पाठकेऽष्ादशोऽनुवाकः ॥ १८ ॥
( अथ सपमकाण्डे चतुधंमपाठकेऽष्टादशोऽनुवाकः ) ।
` भ्षदृशे गव्यारूपहोम उक्तः । अष्टाद्पो ब्रते ।
केपः“ अमितोअधरष्ठं बरह्लोधाय प्पविशेते दक्षिणो ब्रहो्रो हेवा
0 स्विदासीसूवंचित्तिरियेतस्यानुवाकस्य पृष्टानि होतुः प्िज्ञवानि ब्रणः»
॥

दृकंशतिपुषेषु मध्पवती मूपोऽपिष्ठः । बा्मणवेरुकिपतपुकतर्मेण संवारो
,जह्लोघम्‌ । पृष्टानि प्र्षवाक्यानि । प्रतिज्ञातानि प्तुत्तरवाक्पानि( णि ) ।

पस्मन्महोये पृामृचमाह-

किर स्विदासीदिति । हे व्रतपतिः मिं सदासीत्‌ । पिश
नेम्‌ । पू( ई ) पित्तिजन्मपमूति ज्ञानमुखन्नानां यस्य विधते सा पूनः +
वादरौ( श क्ञाम 1 नामाऽऽसीदित्यधैः । सोऽपमेको हेतुः पक्षः । कान्त्व-
अदीधातोषैय( पः )रम्दनिणतिः । अव्यत कमनीयं यस्तु फ़ नामाऽ्ती-
दिषि द्ितीयः प्र्रः । विशङ्का भिश्रव्णां फ नामाऽऽहीहिवि कृषी
प्रभः । पिविनिाऽयन्तं प्रकाशमाना भेता करं नामाऽऽतीिति चतुथः प्र्ः।
सामान्पामिपपिण किमिति नपुंसकारदेशः ।

अथ दितीयापाह-

यौरासीदिति । वा्येवानि ब्रमण उत्तराणि । भें चौः सैव पिपिः।
पवृ हि जञानं तवरासि, वतत्यानां देवानां जन्मपतिज्ानोपेषसाव्‌ । तदिद
परथमुचरम्‌ । अशोऽनं कमनी वस्तु । अत एव रि शनानः सरवपले-
नप्यश्ान्त॑पादपन्ति । तदवि दिवीयमुचरम्‌ । रातिपिभरवणौऽन्धकारस्य नकषष्र-

१९८ भीमासायणाचायंपिरिदितमाप्यसमेता- [तपम

( अश्वोधादमन्त्रकथनम्‌ )
बदरधकाश्य ब वियपानलात्‌ । तदिदं तृतौयमृत्तरम्‌ । अवति स प्राणि
जातमिति श्रीरपि । सेवातिपकाशा । अत एव ब्राहणे ‹ विं पिदिमिा !
इत्यायातम्‌ ।

शप्र तृतीयमाह-

व एते हेतुः ्र्ाः। को नाभाव रोके सहायान्वरनिशेक्ष जाटस्यरहिवः
हदा बरवि । को नाम पुनः पनः बृ जायते । $ नम वसतु त्य
व्योप्रवरयोषधम्‌। किं नाम स्थानं बहूनां वीजानामावापामोपयकतं विशाछम्‌।

भथ चतुर्थमाह

सूयं एकाकीति । तान्येतानि बर्ण उत्तराणि स्टाथानि ।

भथ पश्चमीम।ह-

पृच्छामि त्वेति । होः पश्चा । हे बरहरवां पृथिव्याः परमन्तं पृष्ठा
पि । यतः परमुरृष्टपदैशोऽन्यो नास्ति सोऽयं परोऽ्तः । तथा चक्त्य नाभि-
रिव सवस्य मुषनस्य नाभिस्थानीय वसतु पृच्छामि । वथा वृष्णः पुस्तराविकृ-
स्यास्य रेतस्थानीयं सारं वसतु पृच्छामि । तथेवा्षरासिङापा वाचः पपं
मोम विषेण रक्षकं स्वल्पं वस्तु पृच्छामि ।

अथ पष्ठीमाह-

वेदिमाहरिति । दा्येवानि व्रण उत्तराणि । यें यागे वेदिसतमि `

पृथिम्पाः परमन्तं याज्ञिका आहुः । नहि वेधा अधिकः कशिदुपदेशोऽस्ि ।
शव एव हि सोममकरणे शतम्‌: एतावती पै पृथिवी । यावती विः ° (
शति । वथा यज्ञं सरस्य ठोकस्य नामिस्थानीयमाहुः । यथा नाभिपाक्षत्य
सर्द चकं परिवपैते वथा यज्ञाधीनः सषां प्राणिनामिहरोकपरटोकंचारः ।
दथा्थस्प रेतोवद््य्वं सारभूतः सोमः। अधमेषेन हि तरिरत्रिण पागेन ब्रह्म
हइृत्पारिकं सवं निवैते । यदेमन्यसवातरूपं ब्रत वेवपक्षराभिकाया बाच
परमं व्योष । तेन हि मन्वलतिन प्राणिनो पिरेषेण रष्न्ते ॥
हति प्रीमतायणाचय॑विरपिते माधवीये वेदा्प्रकाशे रुष्णयजु-
वदीपौततिरयसंहिामाष्ये सप्तमकाण्डे वतु्थपपारेकेऽ-
एदृशोऽनुवाकः; ॥ १८ ॥

-अपा०४अनु ०५९) ष्णयजु्यैदौयतैतिरीयसं हिता 1 २६८०
( जश्वमेषाङ्गमन्तकथनम्‌ )
( अथ सप्तमा्टके चतु्पायक एकोनाक्षीऽतृवाकः ॥

अम्बे अम्बाल्यम्बिके न म नयाति कश्चन ।
ससर्त्य॑सवकः । सुभगे काम्पीलवासिनि एव
लोके सं परोरण्वोथाम्‌ । आहम॑जानि गभूषमा
त्वम॑जासि गर्भधम्‌ । तो स॒ह चतुरः पदः संर
सारयावहै। वृष बा रेतोधा रेतो दवातृत्सकथ्यो-
जिमन्वेन । यः स्लीणां जीवमो-
जैनोय आ॑साभ्र (१) बिलपावनः । भ्रिधः
स्।णामषाच्य । च अप्तारष्णे लक्ष्मण साव्‌-
गदि प्राधीत । अम्बे अम्बाल्यलिके न म
यमति कश्चन । सम्त्पस्वकः। उं्वामेनाभच्छर-
यतद्विएमारं गिरादिव । अथ॑स्या मध्थमेताई
हीते वाते पनन्निव । अम्बे अम्बाल्यान्धिके न
मा यभति कश्चन । सतस्वैश्वकः । यद्धरिणी
यवभाति न (२) पु पड़ा भ॑न्यते । चदा यद्ध॑-
जारा न पोाय पनायति । अम्बे अम्बाल्पन्वि-
केनभ। यमति कश्चन । सुसस्स्यश्वकः। इयं

यका इ|कन्तिकाऽऽहलमिति सर्ति । आ,
गमे पस्नो नि ज॑ल्गुलीति पाणिका । अम्बे अ~
भ्वास्यम्धिके न मां यभति कश्चन । ससस्तय॑-
श्वकः । माता च॑ ते पितौ चतेऽ वृकषस्यं रो-
हृतः ( ६) । प्र श्रलामीविं ते षिता गमे गटि-
म॑तरसयत्‌ । वुचिकरष्णो अकारिमं जिष्णोर
वस्य वाजिनः । सुरमि नौ यला, करव णु

१६८८ श्रौमललायणाचायंविरवितमाप्यसमैता- [अक्षमकाण्डे-
( अ्वधाङ्मन््रकथनम्‌ )

आद्रि तारिषत्‌ । आपो हे ठा म॑योषस्ता
नै उने दधातन । महे रणाय चक्ष॑से । यो षः
रिवतंमो रसस्तस्य भाजयतेह भः । उङतीरसिव
मातरः । तस्मा अरं गमाम वो यस्य॒ क्षयाय
जिन्धैथ । आपो जनभरया च नः(४)॥
( आसतामतति न देहतो जन्य चलार च)।
इति हृष्णयजवेदीयतेत्तिरीयसंदितायां सप्तमाछके
चतुथैप्पाठक एकोनिंशोऽनुवाकः ॥ १९॥

( अथ सप्तमकाण्डे चतुधैमपाठक एकोनर्ंयोभुषाकः )

अष्टाद्प बरज्लोयमृक्म्‌ । अयेकोनाविरे राजप्लीनां पिखपरूपो मृवाप्रो-
पृषारोऽभिधीयते । |

कलसः“ अम्बे अम्बल्पम्विक्‌ ईति प्रिप्रस्थाता प्लीरदानयति * इति ।

त्र पार्सु-

अम्बे अम्बाटीति । उत्तम्‌ मध्पमाऽवम्‌। चेमे मिविधा राजपल्प
वालिस्िमिमत्वाचकैः पैः ्विमस्थाता सवोष्यन्ते । पएवं सोप्याह
तानां विसणां म्ये प्रधानमूवां मदष्युत्तर वक्ति-कश्वदूपि पृमानमां मोगारथं
रहति नेव नयति । एषोऽकः सत्ति निबा करोति । मोगामादुभेनेनं
- गते । गऽ कपत्ययः । कृत्सितोऽ्च इत्यथः ।

कृतपः-' सुमे काम्पीखवापिनीति कषेमेण वसितता्ययुहिषीमश्च ब
पच्छ › इति । पु-

समगे काम्पीटेति । हे रुमे शोभेनमगे महिषि हे कामीठवासिनि,
फ़म्पीटशम्येन साम वल्लपिरेष¶ उच्येते । तं वस्त अच्छद्पपैति काम्बी-
खवापिन तारे, लमयमश््ोम/ सुमे ठोके ससदरेऽसिन्स्याने समो"
प्वीयामिं कषम वं सम्यगाच्छादपतम्‌ । आनच्छायभाना च नाभेन सहेव
जूहि-देऽ्भ गय गभैवारेणं तामहं महिष्याजान्पामिमृख्पेन प्ामबानि ।
तमपि ग्भ # 1 भामान्‌[स्वामिगृख्पन पानुहि ।

9

पअय्‌०१९] = शृ्णयजुवैदीयौतिरीयसंहिवां । = ३६८९
अन्वमेाङ्गमन्तरकथनप्र ) |
शेति । कल्पः“ तो तह चतुरः पदः सैपतारयपङ्ञ इवि. कुः

सेषरार्वेते › इति । हेऽ -पस्वं पा चहं महिषी वावावामुमौ मदीयं पाश्वे
सदव वथाद्ागवपिं पद्द्रपपितयेवं चतुरः पदान्तंम्तारयावहे संगः परतरं
सषि पथो मबन्वि वथा परज्वान्कसवाब ।

-कृरपः-' वृष वामित्यभिमन्त्रपते › इवि ।

लु +

षा जमिति । बां युवभोभपये वृषा तेगकोऽ्यः तिश्वतित्यभ्वाहारः |
रेतोधा बीेषारिणी तद्‌ रेषो षारपतवृ ।

कृपः उत्सकथ्पमृरं पेह।पि प्रजनने पजननई संनिधाय › एति ।

श्लु

उस्सक्थ्योरिति। हेऽ गुरं लरीयगुदसवीपरिने पाथातयं मानं चक्प्वोर
बेदिरीसिगन्धिनोरूरुदे हे उध्यं स्थापय । अज्यते सीतममि्पर्पवेभनेनेत्-
दिरवोनिः । वथा पूमनिन्पन्पदेऽनेनेपि दरऽन्पज्जिः । सर्वोनदश्वासाबज्जिः `
भै ञ्जः । हेऽ भदिषीतवन्धमज्ञमनुरक्य त्रीयमुदज्ञिमग भेर । की- `
दश उद्ञ्जिः, वासना. मुच्पते भा तिपूंकमनुमूषव इति जीवमोजनो ब
उदजः सीणां जंवभोजन्‌ः, सजो सलिमजरञ्ञः प्रीपिभनुमवपि 1 पभो"
दुञ्जरातां स्।णां भिरुष।वने पिं प पि १।बि सहता पविशवीवि
बिरुषाबनः । फिचायमृद्‌ ज्ज; सीणां रिषः सनपीच्यो मवद, अपस्य
त्पाद्रेण पाप्यव शृ्यपाच्यः । यशरोदञ्जिराततां सीणां रष्णे उक्ममि मृत
ष्णवणेमतापारणं उक्षणमरतं सीम्यञ्जम दसनत दुकमतश्थानविेषरं
प्राबषीदरेगे वादयामास । येन त।इनेन शक्पतो भववि वक्ररोवि । अन
हिप शमेदेन स्थान्र५ सी्पञ्जनं विद्यते । अव एवान्यत्राऽऽ्नादमू-
५ निकृत्मजननम्‌ । उपस्थो मोतिया > इति । तव येयं मत्पभू मर्मररिण
हातदृदिः। ८

कलः“ अम्बे अम्बाल्यम्बिक ¶वि पहिष्दभं गहरे › इति ।

¶ग्सु--

अभ्बे अम्बालीति + ता महिष मोगामवद्ःवेत विठपन्वी शद्श्वङ्पा*
शृताय स्वकीयां मतरं निः तमोभ्य सदुःतं कथपति । शोके सतेन

ताता सैकीापदरेरायां समोभ्पते । बलमि मादु तव॑पनिरारेनं वरतं
प...

९६६० ` शरीमससायणाचायिरचितमाप्यसमेता-' [ऽपर
4 ( अश्वेधा्गमन्त्कथनम्‌ )
मोधेनस्थ. पितत दन्यराऽपि वस्तंबोधनमेव सहसा निदधायामापाति 1 ताँ
स्ये वते-रिरसुं मां कोऽपि न यमति । अयमशकृ्तु विद्वि । "
"कलः" उर्व॑मिनाृच्छृपतादिति पलमोिमेषनये › इति । ^ `
प्रसतु--
सं्व॑मिनामिति । सदुःर्यानाथमम्बारिशबैमौतरं सेवेोषयन्तमिनां
महिषीं पि वसाच्छादनादवहि स्थिता इतरा राजपल्पो बुद्धपरदोनि कनि
ह परिषि एनां वेदीपां योनिमूवामच्छृपतादू्वामिमृसं छतोनवमिवस्थाप्य।
पथा रोके कलिशचिद्गरौ वेणुन्सण्डयिला ' खगे नेप पोदमा-
म मृदृष्वमच्छपवि वदेनामृच्रष । अथोच्छरयणनिन्वरस्वा
योनेध्यंस्थनिमेषतां स्वामिमतपरान्याऽमिव्धतोम्‌ । वृद्धि इषव रषः (तर
द दनतः धीते वते पननिषः । पथा रोके कंशचित्सरपूरुदते
शूरेण धान्यं पन्पपारमाहतयेन शर्वः सिविलयवरः शीव" वदिं प
सेति हष्यति तद्द्‌ । ्
कलय~, मिमेहिष्यशं गहे ति; पलपोऽभिमेषन्व उत्तरो चरपचां ; इति (
\ ^ तव प्रथमां गहोयौमृचमाह- +
"अम्बे अम्बाीति । अथ प्रथममनिेषनाथमृच१ह-
येद्धारेणीति। पददा कद्‌विदरिणी पृण सौः समगत क्ते कचि
येषं मक्षपपि+ तव कषेमे भक्षवेखा पुनरन्परण्मे गं पृं 'पृष्टमपि न मन्पवे न
जानापि । हे महिमि वथ। समे देवताते सानुम्‌ {नवितपृधं न जाना
ति परोगतु वव जाद वेवि पलीनाममिपायः । पिव यथदरा बरवार
विद कदादिदयेः सकष सती जारो यस्याः सेषमरपजार्‌ भवदि,
तदानीं स्रा दसी सामिवीकासन्नेणात्यनं हष्यति, न तृ सकीयकुटम्बग-
धाय धनायपि धनम।सन इच्छपि । नहिं खागिसवीकारादैनमविकं पन्थे ।
तथा पनुष्यशरीरा लमपि देववाह्पस्वाधस्य स्वक(रदिव परि भुव, नवु
तुच्छभिम मनुषं मोगमककषसवेभिायः 1 _ ' `
+अथ दिीषां मह यपृचषाह~-
अन्वि अन्बालीति । अथामिमेवनाथः द्विवीयाुमाह~
ईयं धकेति। हं परतयकषत यमाना "यका दुनिका या काचित
` (पती विषते । भादृरशमदः पृ्षिष्नेरनुकरणम्‌ ।' इषयेताशं शबं 31
#, ॥

५

|

~

षार ४अय्‌१ १९) ह््णययुदीमततिरीयसंदिता ८ ११५९१

( अम्वेषाङ्गमन््रकथनम्‌ः )
सषा शकुन्तिका सर्पति पृ पक्षिणे पृष्ठतो गच्छति, न. तृषा कृविदवतिष
दशर्हिति शवं तवमपि नु-तृष्यसि, ` वदेतदयुकतमित्यमिमाः :। ` किद्‌. षाणिका
मर्मस्य चरित्रं योषिदरभ आहृ पततो निजस्गुखीति । -गमबदे पतगन्दे च,
प्रणवयत्ययोःदष्टव्यः वथा सपि योनि. सपजन्धं रेतश्च शन्ददमेनाभिधीयते.
निजस्गुखीपि निगिरति । यथा ोके.गमेषरिणीः खी योनावाहिं रेतो निमि?
रति गभरूपेणानततवा सैतुष्यति एवं स्वमपि देवताकपाशरसीकरिण सवो
हैसीद्यमिपायः त व
>: अथ गहां्थौ तृतीयामुचमाह-

अम्बे अम्बालीति । अथामिेधनार्थो तृवीयामृचमाह-

मातमचते पितेति हे महिषिते तवया पराता वथाववयपः पिति
तावुभावपि वृक्यं वक्षस्य स्यविच्छाखया निर्मितं तल्पं रोहत आरुसच
शयति तदानीं ते पिता प्रसाभि प्रवेशयामीत्यवमुक्तवा गमे पोनौ मुष्टि पुष्टि
सदशं मेटपतंसयलविशयत्‌ । एवभयमप्यश्वश्रकार । अपो ह पहिषि तमृति-
हेत्यभिपायः

कत्पः-“ दुधिकरार्णो अकारिषमिति सर्वा; सुरमिमतीमुचमन्ततो जपिखा १
हवि।

परढसु~ ^

दधिक्राव्ण इति । इयि कामति प्रामोवीति दषिकराबा #` एतनापको
देधिपिपः कृश्देवा्ैशेषः । अभिरित्यन्ये । वस्य देवस्याकारिषभहं कम छव
यानस्मि । कीटेशस्य, निष्णोजैयशोखस्याश्रस्य व्यापिनो वार्जिनोऽन्ेषतः ।
स देवो नोऽस्माकं मखं स्रमि कराकर्ूरादिव्यसनमृदिपदनिन्‌ सुगन्बोपितं करो-
तस्पाकमायुति चं परतारिषत्मव्धयतु ।

कल्पः-५ श्चापो हि ह मयोमव इति ` विसृमिगौर्गपितवा "+ इति ।

तव .परभरमुाह-

आपो हि ति ! हिकब्द एवकाराथः परसिद्धय्थो वा । हे अपो यूव-
मेवं मयोभुवः स्थ सुखस्य भावयित्यो मवत । स्नानपनादिहेतुखेन `सुलोताद-
कत्वं प्रसिद्धम्‌ । वस्वादृरशपो यूयं नोऽसमानूर्जे रसाय मवदीपरसानुमवार्थ दषा
तन स्थापयत । कंच महे महते रणाय रमणीपाम चक्षसे दुरौनाय दभावन,
सस्सासरतचक्षातका(रयोगन्कुरुतेत्ः ।

, ६६५९ भौमासोपणाकापदिरमितमाभ्यसमेता- [जकषकणै-,
६ ह ( अन्वेशा्गमचछकयन्‌ )
† . भथ तीया
योः षेः शिवतम हति । शे युष्मा शिवतमः शानततमः सुकेके-

ह सतोऽसि, पहसिमन्करयणि नोऽ्सांलस्प माजपव वै रतं पापयव । कक
शवीरिव मतरः कामपमानाः प्ीपियुक्ता पावो ` पथा सकीषै
शम्परतं पाप्यन्ति दददित्यर्थः ।
`: अथ तृीयमाह्-

तस्मा अरमिति । पस्य रसस्य क्षयाय क्षमेण निवतिन्‌ भिन्वधः षं
वीषा मय, वस्मे रसाय वे युष्पानरं प्रशं पापतुमः । ककं हे आपो यूषं
नोऽाञ्जनपथ प्रजोतादकान्कुरुथ ॥

हेति भीमत्तायणाचय॑विरपिते परायवीमे वेदारथपरकाशे छष्णययुर-

दीयतैतिीपरहिवामाष्ये सष्ठमकाण्डे चृधंपपाढक
एकोनविंशेऽनुवाकः ॥ १९॥

` (अभ्‌, सषष्टके चतु््पाके विशोशुवाकः )।
र्वः सुवर्ैसंवस्त्वाऽजन्त॒ गायत्रेण छन्द॑सा
सग्रास ऽघन्त्‌ नेडमेन छन्द॑साऽऽदितयास््वऽअन्तु
जाम॑तेन्‌ छन्दसो यद्वातो अपो अग॑मदिन्रस्य
तनुं परिया । एतः स्तोतरेतेन पया पुनरश्वमा
तयासि नः। लाजीरन्छाचीरेन्यशों ममायम्‌
यम्या गम्यायां एतदेवा अन्नमतेतदन्नमद्धि प्र-
जापते । य॒ज्जन्ति बध्नमं॑रुपं चरन्तं परि तस्यै
रो॑नते रोचना दिवि । यजन्त्य॑स्य काम्या इरी
विपक्षसा रथे । शोणा ष्ण नृवाहसा । केतु
हण्वजकेतवे पेरो। मयां अपेद । समप्निर

जापथाः ( ) ) ॥
, ( म्न प्रिरयदिभ ) ।

॥ 1

४००९०] ` छलायरुदीपतेिीयसंिा = १६९६
( अकोाङ्गमनन यतमः)
इति छृष्णयर्ेदीयतेतिरी संहिताया समाक
चतृर्थपपाठके विंदोऽनुवाकः ॥ २५ ॥

( अय तमकाण्डे सतुरथपपाढके विंशोऽगुवाङः ) ।

शृकनिशोऽधस्य मरणोत्तरकारीन उपचारोभमिहितः। रिं वु पा
हन्‌ उषवारोऽभिषीपेवे ।

र्थः सुवरिति । कल्पः“ पलयोऽधमठंकुवंम्ति महिषी बावावा प्रिर
वृीदि शत £ शकमकेकस्याः समिवा रागपुवीषषीधोभोणामर्ञ सतग्रामन
एवाः इषि रसे सहस मणयः सू( सो पणंर( रा जवस कलेषु. मणी
जवति भूरपि सोवरगान्महिषी प्रोगङटव इवि राजवान्दावाताः परै
हापाक्भोमेः सुरिति सामृदानपरिवकती प्रतपकभ्ोणेः › इति । ध

अदर. मपु सुवरितयेतास्तिसो स्पाहतयो ठोकवयवाचिन्यः । वथु

` इ रोदर्रायवशङ्तपणयः कमेण मूम्पदिजोकमयरपा इवि सृपमणाम्े

केकिनुलप्यताव्डरपमागेषु महिषी वावा प्रिवृकतपःर्या उततममभ्यमा-
क सामयल्योऽधर्य केशेषु पणीन्पोजयेयुः ।

कल्पः: अथस्य स्वदेशानाज्येनाम्पञ्जम्ति व्तवस्त्वाऽ्न्वुः मायेव
छनहेपि गोतगुखेन महिषो रुढा इवि कोपुम्भेन वावादाऽभदैत्या इवि मु
श्शाह़ृतेन १रिवकी › इति ।

समल ८

बशषवस्स्वोति । हेऽधाटो वसवो मायतेण भ्ठन्दसा युका गुगुदुणन्येन्‌

डेन; मृखभागे ताभञसु । एकादश स्र: कुसुम्भजन्पेन वेठेन तव भ्यमामे

दिष्डन्दोयुका अञजन्ु । दाद्‌ शाऽभदिःपा जागतच्छनदोयुक्ता मु्वयूखणन्वेन
डेन पाभरात्यभामे तवापञ्न्तु । एतदेव तेठ सूत्र आग्पचासयेन न्पवदइवम्‌ 1
कतवः यदतो अपो अगभदिति परक्षिणमादतैवे यतः भाति वदृषवि-
षे, श्वे । ध
१ सं. 'तीदाराशो" । २ च. 'वज्यश्वो" । २ स. प्राण रा । ४ स. शान्वाडे।
पृ कपराषाहा^ । ६ स. प्त्यावाहा" । ७ स. शाश्वस्य देहाना, । <. स. पेयते,।

६४६४ भीमतसौयणाचायंविरवितमाप्यसमेता- (फकारं
( अश्वमधादधमम्वकथनम्‌ )

शृधयुकोऽ्रमशरो यतो रथशाखायाः प्रयातः पुनः प्दक्षिण्येनाऽशत्तसस्या+
शेषं रयशाठापामबतिष्ठवे ।
पसु ॥
यातो अपं इति । पचेन पथा पुरा वातो वायुशपो जावनस्य भियां
तमु १जन्थरूपामममतमापियत्‌ । है सतिः समृतिकर॑स््वमशरमेरणार्थं दाब्द्‌
कुदनेतेन सिन पा मरगगैतमथ नोऽसान्पत्पावैयस्पावतं कुह 1 , ,
एतः दाजी रज्छासीरेन्यशो पादमिति पलगोऽरथानपरिशेषानु-
श्वपनि ? इति। #

: बमदु-
छाजीरेन्छाचीरनिति । रागो येदशमिरनहमाः कताततेनरेषेषु
छना अपि विदन्ते, तानंयमशो मक्षयति । अतो ठाजा अस्य सन्तरति
हाजी । मक्षपित शक्या अनवियोषः काचाः अस्य सन्तीति ` दादी
कध हि सवामिनो यदाः कीतिं संपादयति, तदियकषपा पशोः ममेति वाक॑पमे-,

देनोदेनेःपयुण्यते । तेरेडौग्यादिमिसिभिनामिरे, सेवोध्यं तिसः परः
-भहवयनि । दुरदाषट्वातुमते णट्वाः । प्व समोध्याधदारीगतदुवन्धिरवे
्षते-हे देवा एवदनमस्मामिीयमानमशरूपेणात्त भक्षयत । -हे' प्रजापते देक

सवािस्मप्येतदममायि 'मक्षय ।

,८ कयः युञ्जन्ति ब्र्नमिति दक्षिणस्यां युगधु्ये तमं युनक्ति › इतिं
प्सु--
गरजन्ति अध्नमिति ।. बरध्मादितयरूपमरपमभिरूपं चरन्तं वायुरूपमिप-

अधरं तथा प्रितश्युषः परतिऽस्थितांखी षीक निवदधस्य( ख )सूग्युज्ञन्ति „.

दैवाः सै स्थे योपन । तथा पिति ुोके वर्तमानानि -रोचना काश्च

हषाणि -गक्षवाणि रोचनयेऽवमेतं परक[यन्ति । अयमर्थः सर्वोऽपि. षे

सष्टमृधयव-' अतो वा अदितो ब्रणः । अगिं भस्पः । वु दन्‌

शे वे ोकाः परितसथषः । नकष्ाणि पै रोचना दिवि › इति ।

कपः" युञ्न्तयस्य काम्येति पटी › इति ।

_ वष्याधस्यं सहायमूतःविदरौ दरव्ौ युनक्ति ।
< षृसतु-

४

्नतयस्येति । भस्पाभरष्य सहापभूतौ हृदी. दशे युजञमिदेवा श्ये

० ४अब्‌०६१) = कषययलु्वदीयौत्तिरीयसंदिता । = २६६५

( अश्वेाद्गमन्व थनम्‌ )
योजयन्ति । कीदशा हरी, कोम्था कमनीपो, विपक्षा विषेण पृक्षे दधस्प
मं बमानो, रोगेषषे हि, धृष्णू रवुषपणक्षमी, नृवाहसा .मनुष्पवा हेनी।

कलः केतुं रण्वलकेतव ईति रथे प्वजमुपगूहति » इति ।

प्सु,

केतुं रण्वति । मपां मनुष्पा अकेवेे पूं प्वजरहिवाप रथाय करे
एण्वन्धवजं कृषैनतु । अपरत सवण ठेक(ररहिताप रथाप पेशः शवणाठेकारं
कु्ैनतु । हे रथ लवमुषद्धव्वौठसदयौः पुषणैररिमि; समजाषथाः सगो
जातोऽत्ति ॥

इति. भरीषत्सायणण्वार्यविरविते माधधीमे वेदाधैप्रकाशे एृष्णप्नु-
वैदीयतेत्तिरीयरं हितामाधये' सप्तमकाण्डे चतुधपपठके
ह, ।१२।ऽनुबाक; ॥ २० ॥

; +. (अथ सपाण चतुमा एकविंशोऽनुवाकः ) |

प्राणाय स्वाह व्यानाय स्वाह।ऽपानाय स्वाहा
साव॑भ्यः स्वाहां संतानेभ्यः स्वाहा परिंसतनेभ्यः
स्वाहा पर्वभ्यः स्वाहां संानेभ्यः स्वाहा सरी.
रेभ्यः स्वाह। यज्ञाय स्वाहा दक्षिणाम्यः स्वाहां
स॒वगौय स्वा छोकाय स्वाहा सवस्मै स्वाहा
(१)॥

( प्राणायाष्ावरडविः ) ।

५५ ‹ इति छष्णय््दीतोततिरीयसंहितायां पपमा्टकै
चतुप्रप।ठक एकरविंरोऽनवाकः ॥ २१॥

( अथ स्मकाण्डे उतुथैपपाठक एकविंशोऽनुवाकः ) ।
पिरेभ्नुवाफे जीवतोऽ्भस्योषचार उक्तः । एकविंशे तललहोमशेगोभमिषीर
यते । तथा च बराल्णम्‌- प्राणाय स्वाहा व्यानाय स्वेति सेवतिडिमाज्नु*
होति › इति ।
पष्लु-

त
1

2३4५६. भौमत्सोयेणाचायैपिरवितमाप्यसमेता- {ऽषगकाणय~
( अग्बमषाङ्गमन्त्रकयनम्‌ ) `
भ्राणाय स्वहिति । सव्तूलनाः शाला नाइः संवानाः । चालनं
`क्ाल्ताः नाडचः प्रिसंवानाः । प ्ुरदशमिर्मनरैरलहोमेषु सेपत्पार्पं होमे
कृषंव्‌ ॥
इषि भरीमत्तायणाचायंतिरविते मापवीमे वेदाथ॑पके रष्णयरूष
दीयतैततिरीयसंहितामा्ये सपमकाण्डे चतु्ध॑पपठक
एकक्िशेपनुवाकः ॥ २१ ॥

( अथ सतमा्टके चतुप्राठके दाविशोऽनुवाकः ) ।

सिताय स्वाहाऽपिताय स्वाहाऽभिहिताय स्वा-
हाऽनैमिहिताय स्वाहां यृक्ताय॒स्वाहाऽ्क्ताय्‌
स्वाहा सुय॑क्ताय स्वाहोधक्ताय स्वाहा विक्ताय
स्वाहा परक्ताय स्वाहा थते स्वाहां परिव्चते
स्वाहा संवशर॑ते स्वाहाऽनुवते स्वाहोद्वचते

` स्वाहा यते स्वाहा धाते स्वाहा तिषठ॑ते स्वाहा
ससम स्वाह॑ ( ६) ॥
( सितपाधातिद्छव्‌ ) ।

इति रष्णयनुेदी यतैत्िरीयसहितायां सपमाके

चतर्थपरपाठके दाविंशोऽनवाकः ॥ २२ ॥

हसः भधा भा कक्षा पै यनादुतिवैनपेन दव बवाऽ्मितवा पतिः

सेवत्तरायं सुवर्गे त॑सवादिन जयोक मेषः कुष्पम्बोध्पो मो अरं

< भमो रक भपोमूः कि धि द्मे भूः पाणाय॑ सिवाय दाषिङशतिः ॥ ९२ ॥
हः पृः भतिं न्ति वे ६ररिणं सुवर्ग पो
अर्वन्तं मूकिष॑श्वारात्‌ ॥ ५३ ॥ ८

+

"-पा्४भनुं ०२०] रष्णयजुैदी यौत्तिरीयसंहिता । ८१६९७
(अश्वमेषाङ्गमन्तकथनम्‌ )
हरिः ॐ ।
इति छष्णयजुरदीयते्तिरीयसंहिताथां सप्रमाषके
। चतुर्थः प्रपाठक ॥ ४॥
(अथ सप्ठमकाण्डे चदुथैमपाठके दारविरोऽनुषाकः ) ।
अथ दादिंेऽ्नहेमेषयेव पमुक्याख्पा होमा उच्यन्ते । वथा च ब्राहमणम्‌
५ ज्ञिताय स्वाहाऽसिताय स्विति पृक्तीजुहेति ' इति ।
षृरढसतु--
सिताय स्वाहेति । सितादीन्यशविरेषणानि । -तिवातिवगस्दाम्बागारो"
हणकाठीनवन्धावन्धो पिवकषितौ । अमिश्िनभिदिणम्दरामपां रशवायुगुढे
बन्धायन्पौ । युक्तादिचतुटयेन रथभोजनविशेषाः विपृकपमुकश्ब्ाम्बां बो
इनविरेषौ । वथ्वतादशन्दष्वकेन गमनभकारवि शेष । उपयान मेरिषा
बनाद्यः । यतादिायैसु सेच्छारुवा इति विशेषः । परेरकोमरंशवि-
मनैः प्मुक्त्याख्पहोमः कार्यः ।
अवास्य पपाठकस्य विनियोगरंगरहः--
चतुरश दवौ चतुर्थायदितीययोः । .
भिंशद्रात्सृदीये स्पादुदुत्रिंशदरात्र उत्तरे ५१॥
प्रपक्िशदहोऽन्यस्मनदुभिंद्राव उत्ते। `
एकोनपश्ारदहः स्मे समुरीरितः ॥ २ ॥
सेव्सराख्यसबस्य दीक्षाकारोऽटम शरवः ।
दीक्षाश्रोपसदोऽन्य मन्दम प्रायणीयम्‌ ॥ ३ ॥
मासाः एकादशेऽथाश्मेषभन्त। उदीरिवाः ।
मेषो नेगपाव्यहोमा अवन्तीः परियन्ति हि ॥ ४ ॥
कूष्याम्पो विंरतिश्ाद्धो दरद्‌ शापा तु होभकाः।
मो अवं धमरहरः स्यातरोऽयसद्संस्थिविः ॥ ५॥
अह बल्ला स्वामिहस्ते धुवाऽभिकेति वाचयेत्‌ ।
एवे म॒न््ास्तु चत्वारो यथ्यहूमा नमो नव ॥ ६॥
५३६

5‰६#८ = श्रीमत्सायणावारयविरवितभाप्यसमेता- (दाक

( अग्वमेषद्मन््रकृषम्‌ )
पयोऽ ध्युग्यहोगाः फ बहो षडीरिताः ।
पलनीपूदानमेदम्ब समेत्य चछदयेदुभ ॥ ७ ॥
तौ संभसारयेसादानुपेतपषवयुभनभयेत्‌ ।
उत्तमृध।पि गुते दै स्वे भं विगर्हयेत्‌ ॥ ८ ॥
उध्वौमन्या सोषयेयुसिरषं स्यालुनः पनः ।
~> दापि पर्वा जपिता हि मापने तिभिंखात्‌॥ ९॥

अम्ब इत्यनुषकरेऽसिन्भन्ा अष्टदशेरितिः ।

मि पल्योऽधव(ठेषृ कीठेय्िरिधान्मणीन्‌ ॥ १० ॥ ,
वसामपञ्जनि पल्पोऽधमेतमा(पं द्ैवपतमदूरुणा(दगृहान्‌ ।
~ खाभ्पनेशेष आहारो युञ्ज्युञज्याद्रथेऽ्कृम्‌ ॥ ११ .॥. ,
. युञानयौ पोजयिताश्थ कें बन्धो रथे प्वजः ।
` मूमुवः पूषरित्यस्मनमन्वा एकाश्केरिताः ॥ १२ ॥
माणा संतिहेमाः सपुत्र मन््राभ्तुर्श ।
सितापमकतिहोमाः युता एकोनविंशतिः ॥ १३ ॥
इति श्रीमत्सायणातायंविरचिते माधवीय वेदार्थपकाशे छष्णवजु-

दीपतिरीयतंरिवामप्ये सप्तमकाण्डे चतुधमपाठके
दाविंशोऽनुवाकः ॥ २० ॥

वेदास्य भ्रकाशेन वमो हई निवारषन्‌ ।
पमर्थोशतुरो देपाद्वि्ावीर्थमहेश्रः
हति श्रीमदियावीधमहेकरापरावतारस्य श्रीपद्राजािराजपृरमेभ्रश्व
श्ीवीरमुकमहारजस्याऽऽञापरिपाखङेन माधवाचर्येग विर
पिते वेदाथपकाशे छष्णयजुदी पतै तिरीयहिाभाध्य
सप्तमकाण्डे चतुर्थः पपएठकः ॥ ४ ॥

~~~ -----

क
१ द. जहैः।अ०।

ई

शै

पी*५भतु*१ = हष्णयदुवदीयतेतिरीयसं हिता ।
` =" `( सेषत्सरस्रकथनम्‌ }

( अथ सपमे पञ्चमः परपढकः ) ।
( तव प्रथोऽनुवाकः ) 1
हरिः ॐ । र

गावो वा एततसत्र्मासताष्क्घाः सतीः हाक्गा-
णि नो जायन्ता दति कामेन तासां द मासा
निषण्णा आसन्नथ राङ्गण्यजायन्त ता उदृति-
्नरस्मेरयथ यासां नाजा॑यन्त ताः. सैवत्ुर-
माप्वोदतिष्न्नरारस्मेति यासां वाजयन्त याप
ख न ता उभयीरुद॑तिषटन्नरास्स्मेतिं गोसशरं वै
( १ ) संवत्सरो य एवं विद्वा «सः संवस्सरक्पयः
म्ु्लुबन्टयेव तस्मौज्परा वार्षिको मासौ पर्वा

` खरति सुतराभिभित£ हस्ये तस्मातसंबत्सरमपो

यत्किं चै गृहे क्रियते तवाप्तमरषरुद्धममिनित
कियते सयु्र॑षा एते भ्र ण्छवन्तेये सैवत्सरभरष-
यन्तियोवेसम्द्रस्यं परंन परति नवेस्न
तत उदेति संवत्सरः (२) वै संमृद्रस्तस्यैतप्पारं
यदतिरान्नौ य एवं विद्रार्सैः संवत्सरगरंपयन्तय-
नतौ एवो गच्छन्तीयं वे पर्वौऽतिराभ्रौऽसा-
ब्तैरो मनः पूरवो वागुतरः पराणः पूरवोऽपान .उ-
सरः प्रोध॑नं पूव उदयनपत्तरो भ्योतिष्टोमो बे
श्वानरोऽपिरातो मवति ज्योतिरेव पुरस्तांइधते
सुवगंस्य॑ लोकस्यानुरुयात्यै चतुर्वि शाः परयणीः
यों भवति चद्विररतिरधंमासाः (३) सुभू्र

१५१९

॥1

४४१९ भमत्सायणाचायैविरनितमाप्यसमेता- [दष्क
२ (.सेवत्सरत्त्कथनम्‌ }
भ्रयम्तं एव सैवतसरे प्रां तिष्ठन्ति तस्य ज्ीणिं च
तानि पषिश्चं स्तो्ीयास्ताव॑तीः संवत्सरस्य
राज्य उमे एव सवरपरस्यं॑शूपे आप्नुवन्ति ते
सस्ता अर्या उ्तरैरहोमिश्वरम्ति पहा
भ॑वन्ति पदरवा ऋतवः संवत्सर ऋतुष्वेव संवत्सरे
प्रतिं विठन्ति गौश्वाऽऽयश्च मध्यतः स्तोमौ भवतः
संवत्सरस्ेव तन्धियनं म॑घ्यतः ( ४ ) दधति ्र-
जननाय ज्योतिरभितौ भवाति विमोचनमेव त
ख्छन्दौ शस्येव तद्विमोकः यन्तयथो उभयतोन्योः
तिभेव धडहेनं सुवर्गे लोकं य॑न्ति ब्रह्मवादिनो व~
इमयासंते केन॑ यन्तीति देवयानेन प्रथेतिं बया
च्छन्दौश्सि वे देवयानः पन्थ गायुत्री ` षन.
मैती श्योर गायत्री गौखिष्टगायुजग॑ती यदेते
स्तोमा भव॑न्ति देवयानैनेव ( ५) तत्यथा य॑न्ति
समानः साम॑ भवति देवलोको वै साम॑ देवलो
कदेव न य॑न्त्यन्याञचन्या कचौ भवन्ति मनृष्य-
छोको षा ऋचो मनुष्यलोकदिवान्यम॑न्यं देवलो-
कम॑भ्यारोर॑न्तो यन्त्यमिवर्तो व॑दपामं भ॑वति
वेगस्य लोकस्यामिवुत्या अभिनिद्धैवति सुव
स्य लोकस्यामिजितये विश्वजिद्धवति विभ्वस्य
जित्यै मासिमासि पषठन्पुपं यन्ति मासिमीस्य-
तिग्राद्यां ग्न्त मासिमौस्येव वीर्य दधति मार्ष
भ्रतिषठित्या उपरिान्मासां पृ्ान्युपं यन्ति तस्मा-
इषर्शदोषषयः फलै गृहम्ति ( ६) ॥

५0 "्५अनु ०१ = छष्णयलुेदीयतैतिरीरसदिता ¡ ६७०१
( संबस्सरसत्रकथनम्‌ )
इति छष्णयजुवेदीयतेतिरीयसंहितायां सपमाषके
पञ्चमप्रपाठके प्रथमोऽनुवाकः ॥ १ ॥
( भथ सप्तमकाण्डे पमः प्पाढकः ) ।
( वत्र मञ्मोऽनुवाकः ) ।
यस्य निःशवसितै षेदा यो वेदेम्पोऽखिखं जगत्‌ ।
निमे तहं बन्दे विद्याती्थहेश्वरम्‌ ॥
सपरं सेवत्सरान्तं यचतच्चतुथं समीरितम्‌ ।
विशेषः पश्चमे तस्य वर्सरारूपस्प बयत ॥
दत्राऽ्ौ वावत्तेवत्तरसवरं विषते-
गाबो वा एतदिति । यदपि गावस्िष॑क्वाल कमारिकारिण(णव)स्वथाऽपि
कद्भिपानिरेवताश नोशम्ेन विवक्षिता । अभिमन्वम्पानां शृङ्कमावाभाषौ
स्वस्मिन्नारोप्य गोभिः सह ॒तादशयृद्ष्या व्यवहरन्ति । पुरा शृङ्गरहिवाः
सत्यो मावः शृङ्धोसति कामयिवतततंव्सराप दीक्षिष्यमाणा कत्याचनुवाकोकि
स्रमन्विष्ठन्‌ । वासां दृ्गकपेपेतानामनु्ठाने प्रवृ्ानां गवां दृश मातां
निगता अभूवन्‌ । अथ मासदृशकर् शङ्गाण्यतनानि । तदानीं ता गाबोऽ-
प्षितेन फठेन समृद्धाः स्म इति मला वस्ात्सवादु्थिताः । भयैवस्मनकाडे
कापविद्वां शृङ्गाणि नोलनानि, ताः पूनरपि पासदममनुष्ठाय सैवत्सरतपूषि
षता समृद्धाः स्म दतयेवं मतवा तस्मातसत्रादुर्थिताः । वदेवं यासां गृक्गाण्यु-
सानि यासा च नोतलानि ता उभयविधा अपि गावो बं समृद्धा एतेव
म्ोत्थिताः । यससादूगोमिरनुष्िं चस्माद्गोसवमित्येायं सैवतसरारूपः क“
विेषोऽमिधीयते । मे यजमाना एवं विदरासः सैवत्सरारूपं कम॑विरेषमनुषि-
हन्ति ते समृद्धि प्राप्नुवन्त्येव ।
यदुकमर्थवदि यासां गवां दृङ्गाण्मजायन्य, पामां च नाजापन्त वा उम
प्पोऽ्युदि गता इवि, ववर जावगृगाणां शङ्गननमेवः । इवरासां वु कथं
सा समृदधिरित्यारङ्कम् वां ददोपवि-
तश्माज्ञपरा इति । यस्मादनावरृङ्गसतुपराः- सत्रेण तमधि गाल
सदिव वतेरन्िनो मातो पल भि पाप्यरण्ये चरति । वारको

{१ आमतसोधपाचादिरदितमाष्यसमेता- [८सषकण्ड+
( संवत्सरसत्रकेथनम्‌ )

मासयोररण्य स दरन्तीनाः दीपैरङ्गयुक्तानां गवां महश जायते । प्रछ-
बापूमतया वौबरवृष्टथा मृते परिहृताः सत्यो मुमागमूतं छवा शृङ्गभरेण
शीयन्ते । हूपरायासतु नारूषयं देशः । यथा केशकश्रपणरिरस्कानां पुर
बाणां सत्यपि सोनदर्पामिमानहते सुखे नदीस्नानपृतभोजनादौ बहान््ेशस्दत्‌ ।
यदेवदस्ये तूपराया गो॑मासु भीिसपादूनं ददेवत्सवराभिनितं सवानुष्टानल-
म्बम्‌ ।

अथ प्रकारान्तरेण सवानुष्ानं परशंसति

तस्मात्सेवत्सरेति-। यस्मात्स प्रशस्तं तस्मात्सवत्सरसदः सेवत्सरसवमनु-
हितवतो यजमानस्य गृहे यक्किच क्रियते यत्किध्यमिहेवादिकमङ्गविकठ-
भ्यनृष्ठीयते तदाप्तमङ्गनपमव मवति । तथाऽ्वरुद्धमकाठे तमपि सकि
षतं मवावि । अभिजितं फठपिक्षाराहिप्येऽपि रैपारितफटं भवति ।- अत एव
्न्यापमि्ञ आहुः तेषां तेजोविशेषेण प्रत्यवायो न विधते › इति ।
' -थेतस सवस्य परायणीयेदयनीयावहर्िरेषौ विषते

समुद्रं षा एतं इति । पे यजमानाः सैवत्सरसजमुपकरमन् एते यजमाना
हवं बाुम्यां त्रिुपधुञजते । सवस्य समुदयदातिपभूततात्‌ । एषं सति पः
पृरुषः सवस्य भारं प्रतीरं न पपपि स पुरुषः समुद्रददनतुं न शक्नोति ।
अयं चं सवत्तरस्तेन सप्रे समानः} ठस्मादस्य समािपरिज्ञानाभवि वव
उत्थातुमुतसौहो न भवेत्‌ । तस्मात्समापिहूपमहिरेयम्‌ । तस्य च समृदरषम्य
रैवतस्य प्रावारतीरभूतावतिरात्ौ । एतदामेन्ञाय यजमाना अन्वा मनस्यु-
गरिता शोदवमत्मां समा्तसंबन्धिनीपूषं गच्छन्ति । तस्मादतिरावुमा-
वनेपि । यादे बहवादिनो वदन्त्यतिराः परम इत्यनुवाक एव पराय
` पीवोऽतिरा्ो विहितः, तहुदयनीयातिरतरिण सह निदषटमव पुनपनपासः ।

तवितादतिरातौ बहुधा प्रशा ~ 1
„` इयं वे पूर्व, हति । पूर्वः पयणीयोऽपिरावः प्राथम्पसतम्पेन पृथिव्यादि
कपः । उद्यनीयसतु पश्वाद्धावितेन ध्ररोकादित्मः । प्रोधनं लौकिकस्य
रदिक्य वा व्यापारस्य प्रारम्भः ।
~ यववतवतिरातौ समान्येनोकतौ तथोेषाकरेण .खह्पं विधतते-

: -कयोकिषटिमः इति.।-योऽपमिरंवरः स स्पोविशमत्मः । से ब वेून्रेण

॥

क्षी ५अ०१] = ष्णयनुपैदीयतैत्तिरीयसंदिता।: ६१०६

( सेवत्सरसत्रकथनम्‌ )
दृष्टः । तदनृ्ठानेन स्वगंभानं , पूरस्ताज्गयोतिरैषेते । वचः सर्भपरकारथनाम
भवति ।

यदुक्तं सूत्रकरेण ~“ पायभीयमतिरमुपत्य चतुरध<शमुक्टममारम्भणीम-
मुपयन्ति › इति, तदिदं विधते

चतर्विश्टा दति । यदेवदारम्भणीषमहत्रेततूरोकादतिरवदृतरमाि-
तेऽपि वक्ष्पममिन्पोऽभिण्ठयष्डहावृत्तिलेभ्यो मिम्यः परथमभावित् सायणीप
इतुच्ये । स बहति प्तू शत्तोमयुकरः काथः । वथा तति सैरूपासा-
म्पादुमसृद्ारा दवत्तरः सपधते । तत्तपत्ती सयां प्रारममाणा एव यजमाना
सेवत्तरसवानष्ठनि स्थिरा मवन्वि । फिवैतत्याहुन उकथ्परह्पतादुकथ्यस्य च
पृदशस्त) 5 ृकततवूेकलिन्लोमे चतुशपितंर्पाकाल्षु सोव्रीयाङ्
सपु मिडिल पृ्टचत्तर्‌रत्रय१रमिव।; सोन५। मवन्वि । एषं सपि संव
स्सरष्य मद॑ च६।५५त१५ससिके रत॑ यच पषटयुच्र शतत्रपरा्पालमकं
क्पे उमे अपरि द्मे -स्पातताम्येन परपनुवेनवि ।

अनन्तरमावीन्पहानि पिषत्ते-

ते संशस्थित्येति । अनुिवपायणीयरम्मभीयास्ते पजमनास्ततःऊर्ध
स्थित्या अर्ये सवसमाहिरपिनाणपोत्तरन्पोकिनेरयुरित्वा्िमिरतेनि-
नुवियुः । अत्र यम पूरभपाठकित्विन रेषां सुत्यथौसतुवादः ॥

नि तिवत) तेषामत्र विधिरिति विवेकः

५ तिरर न्‌ममिन्डवपडहतां षर

प्ट भवन्तीति । ्पोतिगे।रयुर। विरितषं पडत 1

उक्ते ष्टे १४१९५६६५ १५६५ च

गौश्वाऽऽयश्चोति । पोऽ बध यश्चादयृषटेमलतवुमो प्डहृस् पध्ये
कम्पो । वसेन सपत्सरसतस्य ५४ भिधुमं ६१द्मन्ति 1. वच्च भजननामय्‌
भेषपि। ^ ‡

पडहस्याऽथयन्वावह२े त अदस

ज्योतराभेत इति । ¶१इद्य।ऽऽयन्तयेज्य((वशोम्‌; काषः | वदेवददौ
ज्योतिरोममनुषठाय पृन्यन्ते ज्धोविशोमस्यनृष्ानमुपकमं निरुद्धस्य पिमोचन-

सुमान मदति । न ग्पोतिगोरपुरतेतरमरूपं भे च्छन्दसि यागमन

=

२७५४ = भमीगिणविोर्विरवितमाभ्यसेमेला- [पवक

८. ( संवत्सरसत्रकथनम्‌ )
विमोक प्रपतुदन्ि । अपि च पद्ये ग्योतिर्यकन दीपदयसमनिन षद्हेन
काशं स्वगं सुतेन भरा्नवन्ति ।

अथ प्ोतरम्यां ज्योतिरादिकं परंसति-

; अद्यवादिनि इति । ये यमाना आसवे सतरपनुनिष्ठन्ति ते पनमनाः
केन पृथा सगं गण्ठन्तीति बरहवादिनां प्रश्रः । ववाभिजञो देवयनिन प्रथा
मृष्डम्तीसुततर वपात्‌ । येन देवा पानि तोऽपं देवषानः पन्थाः । सोऽपि
करस एति बेष्ृपताम्‌-गापन्पवीनि च्छन्दा्येव मागंसाषनत्वहेवयानः
पश्या हुष्यनते । इह वु ज्योपिटोरन्मिव मायत्यादीनि। वसदिरेषमनुष्ट~
मेन तेनेव था गच्छनि ।

अप्र सरवेषहःसु एषस्तोते समिक्ये पिधते-
समान सामेति । वृषेव वा रथवरेव वा स्वह लेकमेव साम
पृहे गमत्‌ । देषो हि शहिपातराहितेन स्भतवात्तमरपः । अव
कियन साम्ना किद्‌ देषोकान निग॑च्छन्वि ।
वस्व तान आपरमूवानामूषमिपेषहःस॒ मदं परिधत्ते
अभ्याअन्वा इति । कचो हि पनुष्यराकसरूपाः । साम्न भोषारभूत-
लात्‌ । यथा क्ागृष्ानद्रा देवठोकश्वाऽथारमूतो मनुष्परोकदत्‌ । अन्ध
भम्पमिति मञ्वम्पये दवितीपा । इ मन्यते सत्परूपादन्पसादन्पसान्नुष्पलो-
कृदिषिलोकमम्पारोहनतो पजमानाः सृषं मापनवम्ति । नानदिषकमाषरतवान-
नुम्पठोकस्य नानामिघतम्‌ । पदूाऽ्पमन्पं देवलेकं कवोषेत्रेण कयैषि-
भ्यित्पथः
मातं साप्‌ वापितं सामान्वरं विषते
अमिषं दति । जहणः नम्पि पतताम वदभिव्॑नामकं क्म्‌ । वश्च
श्वौतकस्याभितः भर्ते मवति ।
अहरन्वरं विषते
भमिजिद्धवतीति । विपुषदाह्पं य्मथमपहसस्पातूव सरसामारूपालस"
मोमहिरेषाः तेभ्योऽपि, पूैमभिजिदासूयमेकमहः कव्यम्‌ । ह्व सगीमिन.
भाप मदति ।
` ` पगर्मन्वदहूते-

भषा ०५अनु ^} रष्णयजुवैदोयतै्िरीयसंदिता । २७५०५

( संतत्सरसत्रकथनम्‌ )

विश्वजिद्धवतीति । विषूषदाख्पादहन उध्व॑भाविनो ये षयः स्वरसामा-
1 ऊध्वं विश्वाजिदारुयपहः कर्म्यम्‌ । तच्च विश्वस्य जयाय
मवि ।

मविमासमभिष्टवषदहेभ्य ऊर पृष्ठ्यं १३ह्‌मिग।सनिषमं च विधत्ते

मासिमासि पृष्ठानीति । मविमासतानुषठनेन विमस्लसििन्मातति वीरं
सप्ते ।

पृष्ठस्य षडहश्य मरेपूष्यमागं स्थानेन पिषत्ते-

उपरिशादिति ।

अत्र मांसा ॥
सप्तमाध्यायस्य तृतीप१। द्वितीयाधिकरणे चिन्तितम्‌- -
गवामयन आरयेऽदनि परायणीवेति नाम पत्‌ ।
पदुद्राव गाहिक।द्वो धर्मानतिदिशेन वा ॥
पवैन्यिनातिदेशो मैवं पथमा दयोः ।
अद्भसतुल्पेति मृख्पलं सम नाविदिकिपूतः ॥
द्रदशाहि परथमस्याह्नः प्रायणीयमिति नाम । तथा गवामपनेऽपि तत्राभि-
हशरनमृन्यायेनातिदेश इवि बेनेवम्‌ । पापणीयरम्दपवृचिनिमितस्य प्राथ
म्यस्य दयोसतुल्यतवेनोमयव पुरूयवेऽप्यनेका्त प्रसङ्गात्‌ । परारम्यायवि
गच्छति परवरते कमौनिनोपि प्रापणीयम्‌ । अतो नेतनाम धममा॑नतिदिशवि ।
हत्व चतुर्थपादे तृती पाविकरणेऽन्यच्चिन्विवम्‌-
गावामयनिके ग्योपिरादौ किः दादवाहिकी ।
देकाहिकी वाभ्नुमानादायोऽ््यो नामयाधनात्‌ ॥
मवामयने ज्योतिोरियुरिति ज्योतिरादिनाभकास्यो यागा विहिताः । तेषु
ह्ादणाहिकीतिकर्ैश्यवा युक्ता । कृतः । अनुमितवाक्येन तसरापणातू । गवाम
यनं हि द्वाद शाष््विरतिरिवि वयति । अवस्तत्तंबन्धिटिङ्गेन वदीयपमपराप-
कश्वोदकोऽनुमीयत ईति पति बरुमः--सन्ति भ्योतिरादिनामकासरप एकाहाः }
वदीयधर्मा गावःपयनिकेषु ज्योतिरादिु ज्योतिरादभिलिभिलिभिनामभिः
प्राप्ताः । नाम चाऽऽनुमानिक चे दूक(स्म बडे, पवयकषश्रतत्वात्‌ । अतश्वोदुकस्प
भायितत्वदितेषयेकाहिकीषिकतैम्यता माह। ॥

१क.स. । २ स. भ्न । ३ कृ, स. च. ड, दुल |
३३९

२७०६ श्रीमत्सायणाचा्यविरदितमाप्यसमेता-- [ऽपपमकाणडे-
( संवत्सरसत्रस्य दशचमाससाधयप्रयोगेण सह विकल्यकथनम्‌ )

हति भीपृत्तायणचामविरविते माधवीये वेदाथपकारे रष्णपनुरवदीय-
वैतिरीयसंहितामाध्ये सप्मकाण्डे पश्चपपाठके
पथो।ऽनुवाकः ॥ १ ॥

( अथ सतताषटफे प्मपाठेके दितीये।ऽनुवाकः ) । न.
गावो वा एततसजम।सतायुक्गाः सतीः गृक्णि
सिपासन्तीस्तासा.दस्‌ मापा निरण्णा आसृन्नथ
शृङ्ग|ण्यजायन्त, ता अुव्नरातसमोतत्ामाव तं
काम॑मरुत्स्महि येन कामेन स्यधदूमेति तापताम
स्व अन्वर्थां वा यावतीर्वाऽऽसामहा एवेमौ
वावि मासौ संवत््रः सुपा्ोिष्ठामेति ताम्र
(१) ददृशो मासि जुक्गौणि प्रावन्त श्रद्धया
वाऽदधयावाता इमा यास्तूप्रा उभम्थो वाव
ता आंघ्नैवन्याश्च रृङ्गाण्यन्वन्याश्चोजमिवारं
न्धतर्नोति रासं माप तिष्नुधोतिं द्वादस य
एवं वेदं पदेन सहु वा एते य॑नि विन्दति सल्‌
वै पदेन यन्तदा एतदमयैनं तस्मदितद्धोसनिं
(२)॥
( तिष्ठेति वासां वदे 4)
इति षष्णयजुवदीयौत्तिरीयसंदितायां सप्तमाध्के
पृवमप्रपाठके द्वितीयोऽनुवाकः ॥ २ ॥

( भथ सृपमकाण्डे पृममपाठके द्वितीये ऽतुवाकः ) ।
मथमेऽनुवारे गवाभृयननामकं सैवत्सरसनं॑कैशिद्िगेषैः सह विहिवष्‌ ।
कोमपागा दिषा~-आटृता भनवृत्ता् । ते चानावृ्ा एकाहः । आदृता

1

प्री ०५अम०२) रुण्णयजुर्वेदीयतततिरीयसंहिता ।, ३५१५

( सैवत्सरसत्रस्य दशगासषाध्यप्रयोगेण सह विकल्पकयनम्‌ )
भि द्िविभाः--अहानरूपाः सवरूपाथ्य । द्विरत्मारभ्येकादशराप्रषयंनतां
महीना; । एकाद्ररावद्वादशरानो त॒ द्िविभो--अहीनरूपौ स्रकूपौ च ॥
षयोदृशरा्मारभ्योपरितनानि सत्र(ण्मेव । तान्थपि द्विविधानि-रातरिस्राण्पंष
नासकस्राणि च । त शतरावपयेन्वानि रातितराणि । सेवत्सरेतमारम्पो
परिवनान्थयनह्पाणि । तेषां च सैषां प्ररुतिभूमिरं गवामयनम्‌ । तस्यं ब
सवत्सरकाटसाध्पः प्रयोगः पूरवानुवाकेभमिहितः \ अथ दतीये दृामासक्नाभयेन
प्रयेगिण सह विकल्पोऽभिषीयते ।

तमेतं विधातुं पक्तििवाथवादं कष्यविदविदोष्य विधकषप्‌। पुनः १इवि- ,

गावो वा एतदिति । परा गृक्गरहिवाः सत्यो गावः श्ङ्गपणि सिषा.
सन्ती: सनित उ्धुभिच्छन्प एतदुच्पमानं सननभन्वतिष्ठन्‌ । तासां गवां दृक्‌
मासा अनुष्ठिता अभवन्‌। अथःस्िन्के वरङ्गाण्युषनानि । वाश्नोषनशृक्गाः
, परसरमिदमनुवन्‌-येन दराङ्गधिषयेण किन न्पवदाम स्ानुषटानायै वयक
स्थानि निष्ण्णां शङ्गविषये कापपरतसमहि वँ सेपादितवत्यः । एवमुक्त्वा
काथिद्गावः कता्वुदधचा सतादृरिथताः । ता उदतिष्ठनिति पू॑सिनर्धवादि
श्रवणात्‌ | ॥

कैव यदन्पदुकत-‹ अथ पाशां नाजा ताः सत्सरमाणवोदपिष्त्‌ १ .

इति, तव विवक्षितं विशेषै दर्शयति-

` , तासाम त्वेति। मा गावः सनभनुषिष्ठन्ति तासाम त्वै तात्तामेव मभ्य
जावशृ्ासू(थाय गतास्ववशि्ा अरथा वा काभिदेव गावः प्रलसेवमनुवत्‌ ॥
एताख्रूपास गोषु मध्य रारिद्रयम्‌ । तत्र काशिच्छरङ्गक।काः । अक्रासत्‌
किमेभिः ्गेनूजेमेवोदरपूरणक्षमां सैपाद्याम इति मन्यन्ते । एवं सति गङ्ग
कामा अङगकामाश्च यावत्तां पावत्यः सन्ति ता; स्वां अपरि मिंडित्रा पर
स्परमेवमनुवन्‌ । फिमनरुवननि ते तदुच्पते--इपौ सैवर्सरावरिशौ धादशकेष्पा-
पूरणो मासावासापहा एष सवेदाऽ्यनुतिष्ठाम । ततः संवरतरं प्रमिता ¶५ा-
दततिष्ठमिति । तासां सवत्र पूरयन्तीनां गवां प्ये यासां प्ृक्कपरवाऽसिि
वासां षयेव शरद्धया दादयो माति शृ्गगण्यु्नानि । यासां तु धरदौ नासि
वा अग्रद्धयेवेभाः सपना असंपलग्ाद्गगः । या छोके तूपराः गृङ्करहिवा

१ स. शमा ।

९७९८ भरीम्सायेणोचाविरोयितमाप्यसमेता- (ऽस्मा
( पृ््यषटहाक्षषयापिकेत्पापिधानम्‌ )
हन्ते । एवं सति या गवः वर्गाण्यलमम्त, याभान्प.सच्रदधारहिता
स्वपेक्षितामू्मेवारमन्त, ता उमपविधा अपि खस्वपरयोननतिद्भ्या समू
धवाः अव दुषामासानुठनेन वृ्गमाम्‌ । दाद शपासानुषठनेन रमणीयकर-
क्के, कर्ममुप्वाकरठमूपस्विति न्यायात्‌ ।
तदेवम्थवदेन दृशमासानृष्ठान ददेशमासनुषठानं च प्रश्य विकलिषं
पक्षटं विषते
ऋध्नोतीति। यो यजमानः प्रकारदषं वेत्ति सोऽयं सेष्ठपाऽ्यतरं परका-
रमुषिषन्तमूर्ि प्राप्नोति ।
ननु ददशसु मतेषु सपण ुष्ानतवादणतु फलम्‌ । द रमातपकषे तु कथमि"
त्यारह्कपोपपादपति-
पदेन खल्विति । एते दश्मासानृषठायिनो यजमानाः काराल्सतेऽपि
पदेन चट्‌ पै पन्ति रालीयेण मरगैणानुतिष्ठनि । ठोकेशपि पेन प्राणेमा-
ण गच्छमुरुपः स्वलमस्वठनेऽी प्रमपरातषिं ठम एव । वदद्रापि फलमा.
पीक ।
उपपादितं पक्षद्यमुपसंहरति--
तद्वा एतदिति । यदतदूरवमयनं पदि दशु पेषु समप्पते, यदि
बा दद्दा, सव॑यास्यदधं फलप्रेव । यस्मदृयनस्य महिमा भूपास्तसमदि-
„ कदृयनं गोसनि गवां तिपंगजातीनामध्यमिमतट) महुः । किमु वक्यं विशिष्~
आक्षणानामित्यमिपापः ॥
इति श्रीम्सायणाचापंपिरपिते माधवीपे वेदार्थपकारे छष्णपजवे-
दीयपैत्तिरीयसंहिताभाभये सपमकाण्डे पशवमपपाढठके
द्वितीयोऽनुवाकः ॥ २॥
( अथ सपमाष्टे प्म्पाठक तीयो ऽनुवाकः ) ।
प्रथमे मासि पृ्ठान्पं॑यन्ति मध्यम उप॑
यष्तयत्तम उप॑ यन्ति तदाहर्या वै तिरेकस्याहं
उपसीरदन्ति दद्र वै साऽप॑राभ्थां दोह्या दुहेऽथ

पध०५अ०३) = हष्णयनुरवदीयतेतिरीयसंहिता | २७९
( एषयषडहविषयविकल्पामिषानग्‌ )

कुतः सा धोक्ष्यते यां दादश छत्व उपसीदन्तीति
संवत्सरः संपायो त्तमे मासि सरग्ठान्युपेयुस्त-
यज॑माना य॒ज्ञं परनवं रुन्धते समुद्रं वे ( १)
एतेऽनषारम॑पारं प्र प्लवन्ते ये सवत्सरभृपयन्ति
यदुबृहद्रथैतरे अम्व्न॑युयंथा मध्ये समुद्रस्य एव~
मन्वजेयुस्तादक्तवनुत्सर्गं वृहद्रथतराभ्थामिता
प्रतिष्ठा ग॑च्छन्ति सर्वभ्यो वै कारमेभ्यः संधिहे
तचञ्जमानाः सर्वान्कामानवं इन्धते ( २) ॥
( समुदं पे चति धश्च ) 1
इति ृष्णयजुरवेदीयतेत्तिरी संहितायां सप्तभा्के
प्श्चमप्रपाठकं तूतीयोऽनुवाकः ॥ ६

( भथ सप्मकाण्डे पश्चमपरपाढके तृतीयोऽनुवाकः ) ।

दविषीये दशमासदादशमास्तविकलयोऽमिहितः । अथ तृतीये पृष्ठ्ष्डह्षि-
यो विकलपोऽभिधीयेे ।

तपू “ विहिते मारिमासि पृठन्युपयन्ति » इति, तव पक्षान्तरं बिषतते-

प्रथमे मासीति । सर्वेषु मासेषु प्यः षहो नानुषटयः, कतु प्रथममभ्य-
मोत्मेषु विष्वेव माततेष्वित्ययमेकः पक्षः ।

पुनरपि पक्षान्तरं विषत्ते-

तदाहर्यामिंति । के दोग्धारः पुरुषा एकस्याहूनो मध्ये यां गा दोग
शरिवारं प्राप्नुवन्ति सा गौः पथमप्योये प्रभूतं क्षीरं पथच्छति । अपराम्या
दवितीयतृर्वदोहनपयापाम्पां दषं वे दुेश्तपमेव क्षीरं दोग्षि। एवं चवि यां
मामकलिद्धिने ददशो दोग्धुमपयन्ति सा गोः कृतो पेक्षते । नहि
्षीराभवि दोहनमुधितम्‌ । तसमाद्रोमानस्य पृष्ठचषडहश्यापि मा्त्यानुष्ान-
मनुचितम्‌ । किमु वक्यं दवादृशमासानुटनिः्यनुदितत्वमित्येवम्‌ । तदाहल-
सिमनुषयपहरिषयेऽभज्ञाः कथयन्ति । तसमतत्तरमनद्ाान्वे मात क~

4७१९ = धौमासायणाचारथदिरचितमाप्यसमेता- [पषाण
( उत्तरपक्ष्रकारविक्ेषामिघानम्‌ )

किष ृषयः पदहोऽुेयः। इतयु हु मतिषु प्भनामिषठवपडेनैव मासप्रणं
कर्म्पम्‌ । वथा सति यजमानाः पृषटयपहहस्य सारवाचज्ं सपर्ण पराघु-
षन्ि।

बूर पिहितं “ समान साम भवति » ईति तदेतदेवात्र विशेषाकारेण
विषते

समद्र वा एत हति । परावरे परार्वाची कीरे । पे यजमानाः सेवत्त-
रतकभरुतिष्टनति एते तीरदपरहितं समरं बाहभ्यां तरितुमिच्छनि, तच्चाशक्य ~
भू पदि.त्र वृहद्थतरे सामनी अनूक्ेण पृष्ठत रेपादयेयस्तदानीं पथा
हमुब्रस्य मध्ये तरणसाधनं मे सेपादयेय्तादक्द्धवि । तस्मादतृत्सगं का~
बिदृप्यपरितष्य वृहदथेतराम्पामितवा सो प्राप्य प्रतिं यज्ञसमं गच्छ
श्वि । भन्यदयेनापि वत्तेन दोग्धुं शकथ गोः भधिरि

रितयच्यते । साच सै.
विः त्म्य; कमिम्यो दुहे यथा यथा क्षौरमेक्षितं तथा तथा यं कविदत्त-
हष दोग्धुं शक्यते । हत्तथा सतयत्रपि यजमाना अन्यदीयाम्यां प्रवि
भवाभ्ा वहदेतराम्पां तसाहिन प्रपुर्पमानाम्पां सर्वानकापान्पाणनुषन्ति ॥
इवि भरीमत्सापणारा्दिरचिते माधवीये वेदाधैपकाे कष्णय्ुर्दीप-
पैतिरीयरहितामाष्ये सप्तमकाण्डे प्शवमपपठके
तृतीयोऽनुवाकः ॥ ३ ॥
( अथ सप्मा्टके पञ्चमप्रपाठके चतुथोऽनुवाकः ) ।
न्यं कचो भवन्ति मनुष्यलोको वा ऋचो ` `

हृष्टानि यचि स्तोमास्तस्मान्न्यायं (शसं
कनीयाशतय्वरोहाति वेभ्वकमणो गुते विश्वौ -
श्येव तेन कमौणि यमानां अव॑ इन्धत आदि-

रा चञन०४] = छम्णयजुरदीयौलिरीयसंहिता । २५१३
( उत्तरपकषःपरक।रविहेपामिधानष्‌ )

त्थः (१) ग्रद्यत इयं वा अदितिरस्यामेव प्रतिं
४ तिष्ठन्त्यन्यौन्यो गरचचेते प्रिथ॒नत्वाय प्रजात्या अ~
बान्तरं व धशरात्ेणं जापतिः प्रजा स॑सृजत,
यदंरारात्रो भव॑ति प्रजा एष तयज॑मानाः घजन्त
एता ह वा उदङ्कः हौ(ल्वायनः सुच्स्याधय॒
वाच यदंशरा्रो यदैशराजो मव॑ति सत्रस्यध्याँ
अथो यदेव पूर्व्व विलोम क्रियते तस्येवेषा
शान्तिः (२) ॥

( आदित्यस्यैव दवे )।

इति रष्णयजुवेदीयतै (तरी यसं हिताया सप्तमाष्टके
प्रथमप्रपाठके चतुर्थोऽनुवाकः ॥ ४ ॥

(अथ सप्तमकाण्डे पञ्चममपाढरे चतुथोऽनुवाकः ) । -
ततमे पृ््वपडह्मिपयभकारविकेपऽभिहहिवः । अथ चतुथं उर पक्षति
प्रकारविरेष।ऽमिधा प । दै हि द५त्सरसतस्य पक्ष6 । एतचन्यत्र समाम्ना
तम्‌-* यथा राटा पक्ष । ए१४ सुवत्सरस्व पक्षसी › इवि । वव भथम्‌-
पृण्ा्तासके पूवलिक्षतति तामेकां नानां [ च ] पूवनभिहिवन्‌ ¶
इदानी द्विती ११०५ ससक उचरल्िनक्षत पषतेपरीसेन कमेकंयं स
` चामिधीयते ।
ववाञ्््‌कुक्यं पिषत्ते-
समान्य ऋच इति । मनुष्यलोके ठि क1 रता पश्वादेनेकं प्रापुब-
न्ति । एवमाधरमूवाश्वमम्पय पश्रतस्यां सम गापन्ति । तस्मद्चो भगु
ष्यखेकुखरूपाः । वाथ समान्य एकप कपेव्याः । एकसिनहनि पा कच
स्ता एवान्यसिन्यपोक्तव्धाः । एवं सति कमार कन्नुष्पटोकक्ककाङिदिपि
„ नापगच्छन्ति । अपत्या दिसेतानाविच्ेदव्‌ ।
अथ सामनानालं विवे

४७१६. श्रीमतसोयणाचाय॑पिरचितमाप्यसमैता- [हका -
( उत्तपपक्षःपरकारविकशेवोमिधानम्‌ )
अन्यद्न्यादिति । साम्नः पश्ाद्धवि्वसाम्ेन देवठोकलम्‌ । तादृशे च
जाम परसतिन्दिने यद्भवति ततोञन्यदुत्तरसिन्नहनि क्यम्‌ । ठोकेऽपि देव-
डोकानिगेच्छम्वः पुरुषा अन्यमन्यं मनुष्पठोकपदेशे गच्छन्ति । पाज्यभ्‌-
न्पमिति पृञ्वमपये दितीषा । अन्यस्मादन्यस्मदिवटोककतमफछानां वारतम्यो-
बेतसेन पिविधलातचरा वदा पिटक्षणदवरोकासत्पवरोहन्तो यजमाना भनुष्प-
उोकं पाप्ुवन्वीत्थंः ।
पिरेषान्तरं विषते -
जगतीमथ हति । पू॑स्मिसक्षति गायत्री पधममनृष्ठिता । उत्तरत्‌
जगत प्रथममनु१। । तथा सति जगती प्तपन्यानि सर्वाणि च्छन्दस्पवरोहं
प्राप्तानि भवन्ति |
पूलरवि विषते कमेण विपते- च
आग्रयणमिति । पथा गपत्पदिच्छनःसु पुव॑स्ासक्षसो मिपर्यवेणो-
शरस्य पकषतोनुष्टनमें प्रहसामत्तोपेषयि ब्रह्मम्‌ । वत्र(ऽ्रपनेऽ गृही
शह लादौ । वथा स) यशः परतयवरूढ। भवन्ति । वथा वत्र रथवरं पृष्ठं
पषेदिेुषठिवम्‌ । १ ह्‌ हतृ पमतुेषप्‌ । वथा सि तवाणि पृषो" ,
शाणि पपवहढा0 भवन्ति | वथा वतर वर्यति शस्तोमोऽनतेनृष्ठितः । इह वु
भादृवृनृष्ठषः । तया सति सयं सोमाः प्र्वरूढा भवनि । पसाद पौढ-
क्षपिः परथमभगयरवाश्चसितिकपिंशपः प््राद्धाविनश्स्याहोकेऽि
शयापास पितरं पितामहं वा प्रति कवीयानुवः पतो वा वाहनद्शदेख-
रोहति ।
अथातिपरहपैपं विषते- ,
वैश्वकर्मण इति । वाचि पिधकमौणमित्यनन गृ्माणोऽतिगराह्े वै
कृषणः । तेनातिप्राह्े सर्वाण्यपि कर्णि सनपानाः पप्तुवनि । बहीः
मातरमित्पनेन गृह्नाणोऽतिग्रह् आदरिः । पमेद्विपिखातरू । तेनातिप्रसिणं
भमर प्रतिपिशन्वि ।
अत्र सूनकारः- वैधर्क्गमतिभालणामषमं गृहाति वाच्ततं विश्क-
मणमूतय इति शोमूत आदित्यं महीमू पुं मातरमिति वविवेव ` भयश्यातत ग~
वात्या महातरतात्‌ ? इति, तमिप न्यासं विधत्ते

१ च. ग्यक्रमेणवि।

क्रषार्भमेनु०५] = दप्मयजुर्दीयतैततिरी यभ हिता । २७१४
( मात्स्य्रृत्तवामयनदर विदेः नम्र)
अन्योन्य हति ¦ अनगे सलिनिने वैधकरम॑णो गृहते वः
पेषरादित्यः । ततोऽपि पे 1 पृनरमि परेदरादित्यः। पए बति
दितेन मिधन्पतवत्मजेन् दते!
अथ दवादश्ाहीयं दर, :
अवान्तरमिति । ए २५६८ ^ द्वै दाव दैवते ५ इत्य म्पारूप्‌ा-
शम्‌ ॥
इति भ्रीमत्साध
दीयति

£: चेते भाष्ीये वेद्धैपकशे छष्णपणु-
ामाघ्ये सप्वकाण्डे पञमप्रपाढे
चतुथऽनुषाकः ॥ ४ ॥

( अय सेतमषटके पश्चमप्पाठॐे पन्चमोऽनुवाकः ) ।
यदि सोमौ पश्यतो स्यात महति रात्रियै
आतरनव्‌वःषुपाकुया सूरो वाचं पूर्वो देवताः पूर्व-
इछभ्द्‌[ रसि वरहन्ते वृष॑ण्वतीं प्रतिप कयौखरातः
सवनदिरैपाभिन््र वङ्क्तेऽथो सल्वौहुः सवन्ू-
सस॑वनयुखे कार्येति सवनमृखात्संबनमुखादवै.
पामिन वक्कते सवेरा पौपवेायं गायभरियाचि
मो जभ॑त्या अनष्टुम॑ः पङ्क्त्या अभिभूत्यै स्वा-
हा छन्द र्ति वै वेशः उपवेशर्ठन्दोभिरेवैषौम
(१ ) छन्द शक व्रङ्क्ते सजनीय शास्य॑विह-
स्य॑र हास्य॑मगस्तय॑स्य क याञचमीयर सास्य॑मेता-
षदा अंस्ति यवदेतयवंदरेवस्ति तदेषां वर्क
यदि प्रातःसवने कलशो दीयत वैष्णवीषु रिषि-
विषटैतीषु स्॒वीरन्यद यज्ञः स्यौतिरिच्य॑ते विषु
~. -तच्छिषिविष्मभ्यति रिच्यते तद्िष्णः रिपिवि-
६४९ ^

२७१४ रीमत्सायणाचा्यविरचितभाण्यसमैता- [ऽकधमकाण्य-
( मल्सयपरबु्तग्वामयनदयविशेषामिषानम्‌ )
छोऽपिरिकते एवातिरिक्तं दधात्यथो अतिरिक्तेन.
वातिरिक्तमाणवाऽवं रुन्धते यदि मध्यंदिने दीर्येत
वपटकारनिधनर साम॑ कृगुवंपदरकारो वे य॒ज्ञस्य॑
अतिष्ठा प्॑ति्ठाभेवन॑द्मयन्ति यदं ततीयसवुन,
एतदेव (२)॥
( द्दोभिरेषापिक्‌ विर गति्ं )1
इति रृष्णयजवदीयते्तिरीयभंहितायां सप्तभाष्टके
पश्चमप्रपाठके पथमोऽनुवाकः ॥ ५ ॥
(भध सेपमकाणडेपञ्चमपपाठके पञ्चमोऽनुवाकः ) |
शुयऽनुवाके उततर पक्षसि पिरेपोऽभिहितिः । अथ पश्च मत्ेण प्रवृ
सपे.दैमोगंवमयनपोर्िशेषोऽभिधीपते'
विष विषते
यदि सोमाविति । पदि कदाकिधमानेषोरुभपोः प्रसरमाततर्येण
गवामयनगतौ सोप समूपाभिषृत स्यातां वानीं पारत बुदूष्वा पारनुषा-
कनामकल्य शजस्योपाकरणं करत्‌ । पावर्यवभ्पो देवे हताविमेषमष्यु
पदेकषिय्ः । मो पजमानसषः पू प्रवृतः सनुपाकरोति सोऽन्यश्य संषश्ष
बागादीनङ्क अके ।
विश परतिरनुवाक कविगोषे वित्ते
यृषण्वतीमिति । पररुतावापो रेवतीः क्षया हि वश्व शतेषू प्रथम |
षह तु तां परि्ञ्य वृषररमदव्वस्पासवं पथमा कृषौ । तथा तति त्त
शएवन्यिषां यजमानानां देवतार्प पिन परतःसवनादूपनयति ।
पृक्षन्तरमाहे-
अथो सल्वाहरिति । तथाणापपि सवनानां प्रारम्भे तेषं वृषणवती प~
नीपेतेवं केविदाहुः । तथा सवि परेषा सरवसवनारम्मादिन्दपपसारयति ।
अथ वतरामिमूतिहोमपन्वायश्च १६१-

१क, तेय" ।

#

~प ५अनु ०५1 हृष्णयञरदीयतैतिरीयसंदिता । ह५१५

‹ ( मात्सर्यपवत्तावामयनदरविकञेषाभिधानमर ) 1

संवेरायिति । सवेशाय गायन्यारीनां छनदसां सकीययंते सम्यकपवे-
"शाय । उपवेशोय पविष्ठानां चा स्थितवस्थितये । गायत्या अभिभूय प्र
कयस्य गयवीछन्दसोऽभिमवाय स्ाहृतगिदपस्तु । विषम इत्यादिभिष्ुभिः
पदैरुतरि चत्वारो मन्वा मियन्ते । तेषु सेवेशापोपवेश येतयेतदनुषञ्ञनीय१्‌ ।
पथमे तमिभूतयै स्हित्येतदनृष्रपते ।
† मन्वाणां वरये वपाच्छे-

छन्दाश्सि वा इतिं । योऽयं सेवेशो पशवोपेशस्तागृभो छन्दोविषपत्वा-
ष्ठनदास्येव तथा सति स्कीमेच्छन्दोभिरितरेषां ठन्दांसि विनाशपति ।

भथ रास्लपिरोषान्विधतते--

सजनीयामिति । पे जात एव प्रथमो मनस्वानिति सूक्ते त्त गनत इन्व्‌
इयेवं सजनशम्द्य विधमानतातततसू्तं सजनीयम्‌ । निष्केवल्पशस दन्दस्य
नु बीरयाणीत्यस्य स्थाने सजनीयनृक्तं दोसनीपम्‌ । पमन वरौ विहवेषरिवति
सके विहवशम्दसद्ध ष तदरिहव्यम्‌। तच भहविशदेवशस आं नो भधा ¶त्यस्य
स्थाने दोतनीपम्‌ । कप। दमा सवयम्‌ इत्येतत्ूक्गस्येन दृषटतादगकपस्य
कपारुभीपं भरुत्वतीयशात्ते जनिष्ठा उप्र इत्पस्प स्थने शंसनीयमू । पदा
वचच्छक्मदौ शहूापुरा यथोक्तं सूकजातं पठनीयम्‌ । पटुक सूक्तं
पाबद्स्येतावदेर सारम्‌ । पतसि तु प्रेषां याव्तारमति त्सर्वं विना
शति ।

अथ नेमित्तिकं स्तोऽविगेषं विधते-

यदि प्रातःसवन इति । पादि प्रतःसवनक।ठे दोणकखो दीयेत मि
दीर्णो भवेत्तदोनिीं स्तोतारः सामगा पिष्णुदेवताकासु शिपिषिशटब्दयुक्तासवकष
स्तुतिं कुषः । यज्ञस्य सैवन्षि पदृङ्गपतिरिच्यते राकषीयं कमृदहष्प वर्ते
द्गः शिपिविषटगृणा्ेशिष्टं विष्णुमभिरक्ष्ातिरिक्तं भवति । पशवः शिषिरिति
शर्वनतराच्छिषिशभः पवा । तेषु स्वामित्वेन परिष्टः शिपिविष्टः । तच्ा-
विरिकम्गः शिपिविष्टो विष्णुरेव । पतसवामिकत्वात्‌ । ततो वैष्णवीषु स्तुती
सतयामतिरिकेस्वापिन्येष विष्णादतिरिक्तपङ्गं स्थापयति । अपि चातिरिकखा-
मिनैव विष्णनाऽतिरिक्तमपधारारूभङ्गमाप्वा शारी छता सत्रफठं ठभते ।

१क. घ्‌. ड. च. ^तो तस्याम" ।

"६७4६ भौमःसयणाचायंमिरचितमाष्यसमेता- [ऽतपमकाष्डे-
( गवामयनगुणविकाररूपेत्सर्ममिषानम्‌ )

भथ दितीपतृतीप्तवनेोिशें विपते-

यदि मध्यंदिन इति । द्वितीयतृतीयसवनयोदौणकलशे पिदूरनिं तति
इषटूकारनिषन साम कुः. । निधनं साम्नः पशचमो मागः । वषदूशमदो निषे
लामभक्िविरोषो यस्य साम्नसताद्दां साम्‌ कृषुः । वषट्कारो हि हविषपदान-
हापनदायसस्य सपपिस्थानम्‌ । तधुकसामगानेनेव परतिष्ठामेमेनततमे गमप
न्ति अेकरमेन सम।पयनि । परि तृतीयसवने कशो भिचेत द।ऽमयेदेवं
भधर पलम्‌ दयतदेव वपदकारनिषनमेव साम्‌ कुषः ॥

हति भीषरसावगाव्‌।यंविरङति पाषवीये वेदार्थपकाशे कष्णयगु-
पदप तिरीयतंहितमाषये सप्तमकाण्डे पथमपपढके
पृशवमोऽर्‌वाकः ॥ ५॥

( अथ सतमाष्टफे परचमप्रपाठके षष्ठोऽनुवाकः ) ।

पररैमासानतंपायाहरुत्जन्ति पडे मास
नतंपश्थनयधंमासेमौसान्त्ंपायाहरुतजन्त्यधैमा-
सैहिंमासानतपशयन्यमावास्यया मामोन्तपाया-
हरतौजन्त्यमावास्य॑या हि मासांन्संपर्य॑म्ति पौ.
णमास्या मासान्ते पायाहरुतुंजम्ति पोणैमास्या'
हि मासान्तं परयन्ति यो वे पूणं आ॑पिश्चति प्रा
स सिंचति यः पूर्णादृदचति ( 3) पराणूर्मस्मिनस
दैधाति यसपौणमास्या मासांनतमंपायादरत्मजन्ति
संकस्सरायैव तस्राणं दयति तः मन्निणः प्रा-
गो विपत्॑ये-
2 धवन्पौणमास्या

मासान्ततंपायारुलजनिं "दत्मरायैव तदान
: दधति तदनु मुननिण उत्‌ । > ) अनन्ति नाऽऽ

५२५

तिंमान्ति पणममि वे देवान पतो यतपौणं-

११

रषी *्५वै०६) छम्णयजुवदीयौत्िरी यसंहित( 1 {१७१५

( गवामयनगुणविकाररूपेस्सगामियानम्‌ )

मास्या मासान््संपादयाहैरत्सनन्ति देवानामेष
तथकञेनं यजं परत्यव॑रोहम्ति वि वा एतय्ञं 9ि-
नदन्ति यत्प॑डहसैतत? सन्तमथाहरुत्नम्ि प्रा. `
ज्ञापत्यं पृष्ठम लभन्ते प्रजपतिः स्व देवतां

„ देवताभिरेव यक्ञ« सं तैन्वन्ति यन्ति वा एते सरव॑-
नायेऽहः ( ३) उल्जन्ति तुरीयं खट बा पतः
स्सवैनं यरमोनाय्यं यत्सनाय्यं मवंति तेनैव सव॑-
नान्न य॑न्ति सपरपहय॑ मक्षयन्त्येतरसोमपीया हयै
तरं यथायतनं दा पतषां“ सवनभाजो देवतां
गण्ठन्ति येऽहररमृज श्य भवनं परोडाशाभिवप
न्ति पथायतनादेव सवन्‌याजां देवता अवं रन्ध
तेऽाकंपालास्पातःमवन तकपालाम्मा-
ध्यैदिने स्वने द्राईश॒कपाल। `स यमने छ-
न्दौरस्येवाऽ्वाऽव इन्धो वेष्वदेवं चरं वृती-
यसवने निवपन्ति वेध्ववूव॑तर तंनीयसयनं तेनैव
ठैतीयसवनान्न यंमि ( ५) ॥

( उदचसधे्राण्य पृदुर च )।
इति छष्णयजुर्वेदीयतेत्तिरीयसेहितायां सपमाष्टके
पञ्चमप्रपाठके पष्ठोऽनृवाकः ॥ ६ ॥

(अय सप्तमकाण्डे प्वमपपाठके पषठोऽनुवाकः ) ।
पृश्वमेऽनुवाफे गवामयनप्रसङ्गेन स्मिषये मात्तर्यविरोषोऽमिहितः । अथ
शे गव(पपनस्य गृण विकार उत्सगौऽभिधीषते-
पढहेमासानिति । पेऽपिष्ठवपडह सेः पञ्चरुत आवृ्तरेकं पासभनुषठाया
नन्तरे पसि प्रथमदिने कर्यं ज्योतिरारूयमहस्तुजेयुः । यदा बुरनरमिम्द-

,$1६ भीमत्सायणाचार्थपिरयितमाप्यसमेता--. [जकषम्काणे-
( गवापरयनगुणविकारकूपोस्सर्गभिधान१्‌ }
शरेकेन पएष्येन च मातं समाप्पोत्तरपहरुतसष्टव्यम्‌ । यस्मालोकेऽपि पमि;
बढि रहनानि गणपिता त्ावनमसोऽ१।१ि निश्विनवनि ।
पक्षान्तं विषतते-
अधमासेरिति । पर॑स्िसकते पायणीयरम्मणीयवहिेषौ दौ पर
स्यण्य तृषीपदिन दहस्याऽसम्मः । तदाऽस्य पंकाहिनासके सवनम
गते हवि वव उध॑पहरुत्सष्टन्पम्‌ । इदानीं पायणीपिनमारम्य पश्चद्‌शदिना-
एकस्यां दूस्पाममासाम्पमिकं मासं सपप्य तद्ननरमाग्पहरुत्लश्न्य्‌ |
लोके हि दास्यमरमास्योको मत्तो निमद्यत हयेवममरिरेव माचसह्ं
निञधिन्वनि । तदिदं पक्षदयं सावनमासामिप्रपम्‌ |
अथ बन्वमासिपिप्रपिण पक्षदपम्‌ । तत्रैकं पक्षमाह
अमावास्ययेति । षान्दपसद्दनः केविद्माव।स्पया तसमा निनि
खनति । अतोऽपि वयैव मासं सपाय दुक्ठप१११दव पदृहृरनृेपं वसरि-
त्वाच्म्‌ ।
सान्धतमामितव पक्षानतरमाह-
पोर्णमास्येति । रुक्टपतिषदमरभ्यपवस्यनश्वस्पो मात इत्यतीवः
पृक्षः । एष्णपतिपदमारम्य पोणमास्पन्त वृध्ययं पक्षः । एतसिनकते इष्ण
विपदि पद्हः पर पदुत््वयम्‌।
एतमेव पकं प्रशंसति
योधै पूणं इति । ठेके हि यः कोऽपि पुरुषो पुपकषीरादिन। पूरे पृ
पनरप्ुपरि तदूवरवपमतिश्वति, स भूपो तपित वदद विनाशयति । पस्तु
धमनपरणालात्ादुरवति सलपुद्धरति सोऽस्ति पराण वायुं द्वात ।
तति एवकारो वायुः सरति । एय भरति यदं सनपातालत्ततीरणपास्या तैत
मतं पूरविला छष्णपरिपदि कौरपहस्युनेषुः, वदानः ववत्सरवरूपपृर"
परय प्राणवायुं तत्वनिने व्थातवनि । व्ततरपाणस्यावनमनु सत्रिण
यजमाना अपि श्ासनिरेयामविन जन्ति ।
` अथ ब्परिरकमृदतै( गे मेव पकं भगेति
यदहरिति । उकन्धमिनाहन्यनुषरे सतयुशकमृणो दिवं सष्यमानोऽपि
यथा देषीभविन नश्यत, एवं धवतसराकः कुपिनसत्‌, यजमान: मरणं
अनुधुः।. तधरिहरार्थमहृन्युलटे सपि ेनोतसगंग सेवत्सरसवस्याविनाशयं

पपी ०५भतै०६] दष्णयनुरदीयतेतिरीयसहिता । २७५५

( गवामयतगुणत्रिकाररूपंतपर्गामिधान )
माणतवारस्थानीयमुरानं भपाद्यन्ति । तनमंपादेनमनु सत्रिगोऽषयदनन्वि उ-
वसन्ति ततो नाऽऽ गच्छनि ।

पूनः परकारान्वरतीवभेव पक्ष परनंसति-

पूणेमास इति । पौगेगस्यमित प्रररौ देवानां सवन्धी सोमोभमिषुतो
भवति । अवः पोग॑मास्यां भसं पूर्त प्ादहरुत्े सति देवानां सज~
न्धिना तेन पूर्यणिन( ण ) सेयोजयितुभिमं यज्ञं यजमानाः प्रत्यवरोहन्ति ।

यसिन्धिने कतञ्महरत्ृज्ये तस्मिन कर््यमन्यद्विधत्े-

विवा एतयज्ञमिति । पठेहेरभिष्टमपृ्यल्मैः सातत्येन वर्तमानं पञञमु-
पेत्य यधहरुससृनेयुरेतेन यज्ञ विच्छिन्न्सेव, वसरिहाराय भानं मषा
मेरन्‌ । प्रजापतिश्च सषट्वात्सवैरेवतात्मकः । अतो देवताभिरेव यज्ञं सवतं
कुवन्ति ।

अथ त्र कर्यान्तरं विधत्ते

यन्तिषा एत हाति । ये यजमाना अदरुपतजन्ति ते सवनारूपगच्छन्ति ।
भातमसवनदिरनष्नाभावात्‌ । त्र क उपाय इति तदुष्पते-यत्सानाय्पमस्ि
वल्यावःसवनादिम्पक्षिभ्योऽप्यतिरिकयतुथंसवनस्थानीयम्‌ । अतः. सानाय्येऽ-
नुषठिते सवना प्गच्छन्ति । :

तस्य सानाम्यरोषस्य सोपवदुपाहन नपूरवकं क्षणे विधत्ते

समुपहपरेति । उकुटेऽह्न पुरूपसोम्‌।भावादेतसिमन्काठे यजमाना एवत्तो-
मगीथा एतदेव सांनाय्यशेषरक्षणं सोमपीथः सोमपानं येषां ते तादृशाः ।

, षस्मत्सोमवसरसरमनिज्ञाप्य भक्षयेयुः ।

पनरपि करवयान्तरं विधत्ते

यथायतनमिति । ये यजमाना अहरुतजन्ति, एषां सेमन्धिन्यः सब~
ममाजो देवताः सवनाभावानिराशाः सत्यः स्वत्वस्थाने गस्छन्ति । अवस्त-
न्मा भिव, वच्स्स्वनस्थनि परोडाशानिवपेयुः । तेन वत्तसश्यानाचास्वा
देवताः पराप्नुवन्ति ।

तेषु परोडारेष्‌ विशेषं विरधे-

अष्टाकपालानिति । अशटवारिसंख्यासाम्पादगायन्यादिच्छन्दःपाषिः ।

पुनरपि क्वंबयान्वरं पिधने-

$७६५ श्रीमत्सायणाचा्॑विरचितमाष्यसमेता- [ऽरमकाण्े-
( अहरं्सीविदेषाभिषानम्‌ )
- वभ्वदेवं चरुमिति । वृतीयसवनस्य वैषदेवलमन्यत्र सष्टाम्नातम्‌-धद-
सूनां परावः्वन ४ सद्राणां मप्यदिन सवने विधेषां देवानां तृतीयततवनम्‌ १
इति । अतो पैशवदेवदरुणा तृतीपसवन।नापगच्छन्वि ॥
हृति ग्रीमत्सायणाचा्यविरविते भाववीये वेदार्थपकारे छुष्णमुरीप-
पैत्तिीयरहिवाभा्ये सपमकाण्डे पृश्मपपाठके
पषठेऽनुवाकः ॥ ६ ॥

(अथ स्ष्टके पथमध्पातके सप्इनुवाकः ) 1
उत्मृश्यां ६ नोतसन्या रमिति मीमाशसन्ते
दिनस्तवीर्ना्यमेवेस्यमावास्यायां च
पैर्णमास्यां चत्सृर्यामित्यंषेरते हि यत्तं बहैत
इति ते लाव नोकतन्धे द्याह अवान्तरं पे
भजति इति या प्रथमो स्५८का तस्वामत्हन्य-
मित्यौहुरेष वै माक विरेर इति नाऽऽ
( ॥ ) उत्प विमेुगोदरो पूरनः"
पौष्ये मध्य पहतं पयत पडदैमानानत-
पाच यत्पतममहु+१२.-ेयस्तदुभमे व~

ति प्रोडामष्टकंपालं निष द्ीन््रीय
मरुत्वते प्रोडाराभकादरकपाठं वैश्वदेवं दादर
फपालमनेवे बरमतः प्रातःसवनं यदुभये वमत
पृरोडासमशक॑पालं ,निरेपंन्ि दैवतमिव तद्भा-
गिनी कुर्वन्त (२) स्॑नमदागिरप॑ यन्ति -
देन द्धि मवतीबद्मेव तद्धगपेयान्न ध्यौबय्‌-
नतद वे मरुत्तो माध्यदिन ^ सव॑नं यवि
चय म॒रुत्व॑ते पुरोडशमेकद्कपालं निवन

कीर ५नु७], -शसपनुौपतनिसीयतंहिता ॥ , २७९१
( अहरत्सगविरोषाभिधानप्‌ )

देवतामिव तद्धागिनीं' करव॑म्ति सव॑नमेकादुराभि
रुप यन्ति विश्वेषां वे देवानाममृतं) तृतीयकः
वनँ यदश्वदेवं दाद॑रकपालं निवपन्ति देवतां .
एवं तद्धागिनींः कर्वन्ति स्वनं दाद्रामिः (३)
उष॑ यन्ति प्राजापत्यं पञ्चमा ठंमन्ते यजो वै
परजापेतिजस्यानंगृसरगायाभिवते इतः षण्मासं
जंससामं भवति बह्म वा अंभिवतो ब्रह्मणैव त्‌-
सवर्गे लोक भिवतंय॑न्तो यन्ति प्रतिकूलभिंव्‌
हीतः सवगो रोक इनदर कत न आ मैर.षिताः-
पत्रेभ्यो यथां । रिक्षा नो अस्पिनप॑रुहत यमने
जीवा ज्योतिर शीमहीरयमृतं आयता षण्मासं
अंहमसामं भ॑वत्ययं वे लोको ज्योतिः परजा ज्यो- ,
तिरिममेव तल्लोकं पर५न्तोऽभिवद॑न्त आ य॑न्ति
॥

८ ५ | कुर्षन्वि दद्शभिरिपिं विरशपि ) ।
शति शष्णयजुर्येदी यतेततिरीयसंदितायां स्माकं

फेमभपाठके सपमोऽनुवाकः ॥ ७ ॥

„५ (भय स्मकाण्दे प्ममपाठके सपमोऽनुनाकः ) ।
पसनदाकेऽहरत्त्ं उक्तः । समे कतव विरेपोऽमिषीयेे ।
ह्र निर्मपाप कविद्धिचरं इ९१-
उत्सग्यामिति । उत्पत यत्तविच्डेदः, अनुत्त पक्षे शतेनिरोपः एति
होहु मनति निषाप्‌ ब्रह्न निचारयनि । प्ुवििराराथां । ववा-

7 _ भिः पाजरत्यपशरारिमिपच्दत्म समाना शक्यलाछवासानिरोषपरिश- ˆ

शयोरवर्जनपक्षमेवाव निश्ितवन्दः |
॥

६५३६... शरीमतयिणाचायैविरवितमाभ्यसमेता- [ऽपवमकाणै-
( अदसतसःविकशेषामिधानम्‌ ) ॥
>, कव दिनिरेषं दशयति
अमावास्पापिति । एतयोरमावास्यापौणभास्पोरष हितं प्रतिवृम्‌ ।
तथावान्यव सटमा्नपते- ^ ते जतूतां वर तृवहय भावं देवानां भागे
अनाव › इति । अतस्तयोतिध्य।पद्हय॑दहः भान्तं तदुःुज्यमियषां नि्ैयः।
अवान्येषां पक्षमाह
ते तवावत ।. ५ पणपास्यमावाप्ये अब्र यद्ग मेजति ते सर्॑येष
नोय । न केवत पतिर दशपरगमातकत निभादषतः) फ लषन
` नादिगतभवानतरं कप । वर्मसिपोरतत। न युक्‌ इति ।
तां कसि निग हर०6१ इत्याशङ्क्य तेवां वचनं दृदपति-
या प्रथमेति । ्पटकारमभेन रुष्णपतिप वपे, राज दवप्करये व्यि
द्वित पौणतरवा सह्‌ निदशत्‌ । षया चरथनापते~ पगला पू
भेदि । भ्काप। तद › हति । त.५॥ २4६क।५१ौ यलाम्वमहृ्तदुलृष्य्‌ |
एष पिनितिरत) विते विदाम पस पमावत पूपा समाप्द-
तत्‌ । अत) भसतिच्छदमवदव पृक उदः । वत्वह्तु म्ठका१;
पराप्य हष११ि१३।९८(द५१ये ।
कमद्वप ॥
नाऽऽदहमिति इति । विपृषसह्‌ वि ना्रहुणपृरतं मिरेषाका+ 4
रेण पुष्यते विषम्‌ । वनोत्सषभय५ । पत्‌ पहादा साभन्पः पां
कपोतस्य । यदृनुत्समपक्षम पै भत्र इतवादविना सी करोति । योऽप
ममः स एष मिते भातो भवपि । अहरत सति पाततैपरेमाबानरा-
सूष्य पिल ईतिशनो हैवथः । यसामात्मेकरपं परमोत वलाद्म
दि शक्तितोपरिपद्रक१) नोलूगेयुरिपिक्षन्वरतवीकारः । अव एव सूष-
कारः -पदस्वःकारमुषन्यस्पोततेऽन्‌ढ१पिरपमृदाजहार--“ उष्मा
३ नेत्या दित्यत यथह्यतनेुः परथ पृष्ठं संस्याप्य › इवादिन |
वेमिमं पिरे वक्तषतापयततय १६क पृनिशरपति-
यदादषमिति । १ शिपि) तदनो पादे इ
भृदशमह्यो परक पूनः पृः प्थावदमूनि पदहष्व' ` मे स्थते, वादश"
भेबोलूनेष्‌ । यतु पिपोकं रिषदविक्मि्यह्रीवष्‌ ॥ रलादृभिन्डक्‌
५६ त

ह

प(६५अब्‌ ०५] = म्गनुर्ेदीयतैतिरीयसहित। । २४९३

( अहहत्सवीविरोषापिधानम्‌ )
ष्ठवार्येः पमौ सं पूरपिखा पृष्यपहहाटूषवंभावि पत्तपभमह्ष्वलिनहनि
पापं भ्पोविागमुतजेत्‌ ।
इर्थमुतसर्म. विशदीरत्य तानथ विष वि श्द्यति- ¢
तद्ये, बर्ठमत इति । वत्तसिन््सगंदिनि चत्वारि हषी निषेेषुः ।
श्र पथमं हविः परौसति-

अभेवां इति । देवतां वसुमन्तमि, केपाठगता्टतसंहपया ` गप्रा "

शवनप्ा्िः।

दवितीयं हविः परशंसति

यदेनद्रं दधीति । अथ ततीयं हविः प्रशंसति-

इन्द्रस्येति । यथा वसृमानभनिः परावःतवनस्य स्वापी तथा मरुतानि-,
श्रो माध्यंदिनस्य सवनस्य स्वामी । वसुमतोऽओसतत्सवामिघं - भत्यन्तरदयाद्व ~
गन्तग्पम्‌ -“ त स्तते देवतास्भा उगृहत, असिः पावःसवनम्‌, इनो माषं ~
दिन कवने, विशे देवास्तृतीपसवनम्‌ › इत्येका शरुतिः । ‹ पदूर्ना पातः;
बनम्‌ › इत्यपरा श्रतिः । यर्विन्दो माध्य॑दिनसवनस्वामी स तु मरुवान्‌ ।

“न्व मत्व इह पाहि सोमम्‌ › हत शरत्य्तरात्‌, । वतनिषथा प्रथमेन

^ हविषा मागित्वेवमिनदस्पाप्यनेन हविषा भूगितवम्‌ । कपाचगतेकादृशतैरषपा

विष्टद्रारा सवनप्राषिः ।

अथ वतुं हविः परशंतति-

विश्वेषां वा इतिं । विश्वेषां देवानां तृतीयत्तवनछामितवं परोदाह्वम्‌ ।
कभुमखवमप्यमूणां तृतीयसवनदेवसाद्वगन्तब्यम्‌ । तच तृतीयस्य सवनस्यभुपवो
विभृमत इत्यादिमन््रदवगम्ते । ताश्च देवता अनेन हविषा मागिन्यः ॥
कप्ाउगतद्रादृरसख्यया जगतीदारा सवनप्रापिः ।

अथ पूर्वानुवाकोक्ते पराजापत्यं प्रशसति

प्राजापत्यमिति 1. पकञस्य परजापतिपु्टतवात्दरूपतम्‌ । अननुसरगोऽपरित्वा-
गः । उक्तषटिऽ्यहानि पाजपत्मेन यज्ञोऽपरित्यक्तो मवति ।

अथ पूव॑सिमसक्षते नक्षसाम विधते-

अभित इत इति । गवामयनविरुतिल दस्यापयत्ताणिाभयनस्य दे पक्ष.
सी । तव प्रथमेन पकषपा संपा ।. दवितीयेन पक्षता पन्ूखकपा्िः ।

२९९४ भीमसतापणावापौविरापितभाप्यसमेता- (ऽपकणि-+
। ( साभविषषकयनम्‌ )
एषं व्यापा समितो भूठोकानिैय सरग गच्छतां पजमानानामनृङ्‌-
स्वेन पं पति पपि भासानेरपयेण परतिदिनगमिववासपं बलता भेत ।
षा शः साम्नो बहरूपलादुवलसामरधयन च स्वगाभिपृरं गच्छन्तः
रश १ +
श्र ौरशमिम्षस्पनयद्लत।१ विधते
क्तौ ने इति । भमु सगोकादपत। भूखोकं परत्वागण्छवां
सणमानानामालकृतयेनोतरसिसकषात पपि मसानरनपेण पिदिनमिने
कतुं न पपस्यामूमि पदुसमे . दत्रसापं मवेत्‌ । तस्या क्वोऽ्पर्थः--हे
ह नोभलदृयिन ऋतृगाहर । तव दटन्वः-यथ। लोके पिता पभ्पो माग-
महित दवैति तदत्‌ । ह एरषते्ालिलनृठीपभनि पामनि ` रुषे
[रितं हितोपदेशं कुर । वपं तसाद ञ्जीषा जीवनो स्पोतिः पको-
॥ ५, प्रपुयाेति । अश्याूषि ग्योविःशमयेन पूणक
| तिताः । वथा सतयेवदीपतामपपोगिेमं भूढो भ्पोतिक
पलैः पौपनुपािति वा वदन्तश्ारगष्छन्ति ॥ ^
`` ति शौ$तायणासपविरविते पाधवीपे वेदाधैपकाशे एष्णवलुदीप-
"`" ` श्तिरीपतंहितामाण्ये स्तमकाण्टे पशचमपपोठके `
पपमोऽनुवाकः ॥ ७ ॥

( अध सूतम पञथमप्पाठकेऽ्मोऽनाकः.}. ।

देवानां वा अन्त जग्परपामिन्धरिं वीर्यमपा-
कामत्त्कोरोनाव॑रुन्धत तत्करस्य, कोशल
रत्कोरेन चातवा॑लस्ान्तं स्तुनत यज्ञस्यैवान्तं
गद्यं वीरयभवं सन्ते सजस्प्याऽइदुनीय-
स्वान्त सतवनयिभेवोप्रारं छि यन्ति
परजापतेदैयेन हविधानिऽ्तः स्तुनि रमापतेः
शास्य गच्छन्ति श्लोकेनं पुरस्तारद॑नः (१)
सुमन्यकृन्छोकेन पश्वायस्स्येवामत शहा श्वो

#

११५१८) छृष्णयजुर्वदी यततिरीयंहिता ।

( सामविरेषकथनम्‌ )

कभाजो मवन्ति नवभिरध्युददायति नत्र बै.

१४२५;

पर प्राणाः प्राणानेव यज॑मानेषु -द्धाविःसर्गं `

दश्चियों भवन्ति -मेषेवेन्धिं -भषदपप्ददिवा
मिरद्वायति तस्माएपुंषः स्ोण्यत्यानि बीम्णोऽ-
इन॑नि प्रत्य॑चति हिरं एव न पदर रपंतरं
वती द्िपमेवावं सन्ध सपदजामू ( २.) गुहवु-
भायस्यपरु्ष्या अथो प्रव तेम जायन्त ` एक -
विश्शं मद्रं दविपदा प्रतिष्ठित्यै पलमैय उप॑ गाय
न्ति मिश्नत्वाय परजस्ये प्रजापतिः प्रजा अंशः
जत सोऽकामयताऽऽसामहः रान्यं परीयामिति
तासा राजनेनेव राज्यं पर्ैल्रौजनस्यं॑राजन्‌-
लं गदंजनं सव॑ति प्रजानामेव तथज॑याना रान्य

, अरिं यन्ति पथविरहं भवति प्रजातेः (८६३) : ५

आप्य पञ्ामिस्ति्नतः स्तवन्ति देवलोकभेवाभि

शयन्ति पृञ्चभिरासींना मनुष्यलोकमेब्रामि जयः , ,

(त्ति .वा सं (यन्ते वां्षरा विराडन्नं विराह-
विराजैषाल्ायमवं इन्धते पञ्चधा विंनिष्रथं स्तु-
वन्ति पञ दिरों -दिषयव प्रतिं `तिष्न्त्ेकेकयाऽ-
स्तुता समायम्ति दिग्भ्य एवाघ्नाद्य सं मरन्ति
ताभिंशदरातोद्रंयति .दिग्म्प पएवान्नादर॑मर्‌ (४)
सम॒र्य तेजं आत्मन्वैषते तस्मादेकः प्राणः सर्वाः
ण्यङ्गौ्यवत्यथो , यथां सपर्ण उततिष्यन्छिरं
उश डत -पुषमेष त्मजमानाः प्रजानामू-

९५६६ , भीमपसायानायंविरदितमाप्यसमेता- (७कानकषय
४ ( सामदषरेषकथनम )
त्मा भदन्त्यासन्दीमुद्धाताऽऽरोहति सा्र॑न्यमेव
` गंच्छनिि ष्ठेहल € होता नाक॑स्येव पृष्ठः रोह- ` `
न्ति -कूचोव॑ष्वयुतेध्नस्येव विषटप॑गच्छनेयता-
न्तो वे दैवलोकास्तेष्वेव य॑यापूर्व प्रतिं तिष्ठन्त्य- `
थो आकभ॑पमेव तत्सेतं यज॑मानाः कुर्वते सव
मस्य लोकस्य सम॑यै ( ५) ॥ त
( सर॑ः सप्रे पजािगापति दिप एवानाध
पतयेकौदश ब )।
इति ृ्णयजरवदीयतैतिरीयसं हिताया सपमाष्टके
पश्चमप्रपाठकेऽमोऽनृवाकः ॥ < ॥
(अ सपतम्टके पृ्चपपपठकेऽटमोऽनुवकः ) | =,
उत्तिणामपनं सप्ते पपासा निर्णीतम्‌ । वावत्‌ विकृतिं समाप्याथ
पर्वेव शवामपेने पनपहाव्रतपस्ति त्मिसनेनानुषाकतपेण विशेषाः केबिदू-
श्यन्ते । त्रालिलष्टमे सामविरेषाः रविरुष्यने ।
` प्रथमं तावक्तोदाह्यं साम विषते
देवानां वा अन्तमित । पुरा कश्विमानां सत्रसमाध्ति पराप्तवतामि-
न्वं वत्समर्थं सपकरन्तम्‌ । वच्च देवाः कोशारयेन सम्न। पुनः पापववन्तः |
कुश आदान इटस्माद्ातोरुलनः क्रोशशम्द आह्वानसधनमा चष्टे । तसाद्‌-
प्गतबीपत्याऽऽटूवानताभनतदिवस्य साम्नः कोश इति नामेपम्‌ । तेन को- "
श्येन सामन दतारतपीपे सृति कुपः । तेन समासि परप्येन्विष-
“ तथं पानतुवन्ति । (
भथ सतस्य नामकं सामान्तरं विषते ` =.
सभ्रस्य््यौति-। यत्तनस्य्िनाभकं साम॒ तेनाऽऽहवनीयत्ीपि सुतं
कुषः । वथा सतपमममव रतेः साक्षिणं रता समृदधिेव पपनुवन्ति ।*
सामान्तरं विषते
प्रजापतेरिति । परनापदयपिति करयवित्तान्ो नौमवेयम्‌ । तेन हृषि

" 4ग्पत-८] = कणयनुरदीयौततिरीयसं दिति । = ` ९४२७

( सामविरेषल्थनम्‌ )
धौनस्यन्तः स्थित्वा स्तु कुपः । तेन च सोत्रेणास्य पापः पिं

` गच्छनि । ~

अन्यत्तामदथं षिपते-
शोकेन पुरस्तादिति । छोकानुशक श्यो साममिरेकनामनी 1. वामा

^ सदस उभयतः स्ति कृुः । तेन च यज्ञ {साल्ल पाण्य कीपिमाजो भवन्ति ।

तेवानुश्वोके कंविदिशे¶ं विधत्ते
नवभिरिति । अस्य साम्न आवधारमूताः स्वोत्िपा कचौ नवतेरूपाकाः

= गानकतां चाच्वयुनं तूर्गाता । पृरूषररौरे नवच्छिदबपितेन पणानां नवं

रूपाकत्वासान्सवःन्यजमानिषु स्यति ।

वासु कविवरैः पितते “४

सर्वा देच्छिय इति। श्खो देवता पलां वा रेन्धिषंःः। वयाविषा पष
नवृसल्याकृ(> सवां अपि कर्थः । वेन परणेषु सामथय स्थापयनि ।

तासुच परपिहारमगं निबेदति-

अर्रतेहताभिरिति । कवि मायमानस्य साम्नः पव भागा िकारपस्ता-

` वोदूभीथपविहरनिषनारूपाः । तेषु परतिहारमाग वर्जभिला -वदरहिाभिरेव

पूोकमिरषभिगं पेत्‌ । यसमाद्व प्रपिहरो वणितसवस्ाहोकेऽपि पृरषः गि

, रोव्पविीरकतानि हस्तपाद्‌दीद्यङ्गानि प्त्पच0 पर्याहव।नि कुरिवानि क>
` रोषि । शिर एव सेकं सकृत न करोति । न. हि हसतपादकदङ्गुीवश्च

शिरः परिह शक्ये । वरमा च्छरस्थाननाच्युगनि प्रतिहारो वनैनीषः।
अथ तस्थ गनस्यामिवः स्तोगहयतिशिं सामय .विषवे-
प्श्वदराभिति । चद्‌ शस्तो +र रथंतरं समकर) . गेवुः । वेन दश

श्येने सहेसनतदिन्दियभप्तिभरपि । तथा सम्वद्‌ शस्मयुकं बहृदम्ववो

> गावेयुः । सपतदृशस्यालपरनलितुततधाम्विः । यथा परिणो दर पहविषे-

वेदूगानदं वरव्यम्‌ । अत्‌. शवान्यत्ाऽध्नावम ~; पदृोऽल्यः पक्षो भववि ॥
शष्तशेोश्पः › ईपि ।
अथ स्तोमसमपिरेपमृम्विरेषेषु विषते
` एकविध्दौ मद्वामिति । एकरिंशः सतोमिशेषः । मधशम{ हामिदे"
षस्य नपेषम्‌ । प्द्दयोपेता कथो दिष्दाः । तेन पादद्विषेन पिश
भूषति ।

: ३५२८ भरौमत्सायणाचाय॑विरयितमाष्यसमैता- [ब्रम
, (समदिेषकयन्‌ )
एत्य ,मवसाम्नः सर्पपि पलीगानं विधत्ते-
पलय उपेति । यजमानानां याः पतनयस्ताः सा भवाह्पाषयानस्व
हीपे स्वयमपि गवियुः। पृरपाणां पलना च गान मिथुपर( नत्वे ) पृल्वाः
भलोलविर्भवति ।
अथ साभन्त्‌ विधते-
प्रजापतिरिति । राजनमिति सातिरोषस्य नामृपेयम्‌ । . राग्पतर्थिनेत्व-
सस्य. रजनम्‌ । तत्तामपपोगेण परज~.ना ध्य प्राप्ुवति ।
केव स्तोमिगेमं विषते क
पृश्चविध्टामिति। प्रजपतिः पशचविशस्तोभसषट्वत्तन पान्ति: ।
वलिलेव पअ शस्तोमे कंविदरिरेपं विषते
पृशनि रिति । पशविशास्यस्तोम पा आयाः प सतोनिमासवा, कति
मिथः पठनीयाः । पानन्वरमािनय ।अतर्पाला जासीगौतनयाः 1
तेन छोदुषपरान्तिः । दशरसषूपा विरादररऽनामिः ।
हीनानि केषिपररेषं विषते
} पञ्चमिः प्रकरः स्यनमिरेपूपतिेत सुवन्ति । यषा तं
दिशं पलादिषु, पविषा ।
वभबर्ं विशेषं विषते
एकयेति । १अर्‌ स्यनिषूमशन $ कविदृदाता प्थमृयुदिति ।
कदानीमिषरे तपस्पमसतया सो मरिमपा तमृद्गातारं स गलयोपतिष्नवि, | ;
वपने मयममेोद्णददुष पिट सति वततडरौ सुतः प्रगेव सरना -
~ वादमुपगच्छेयुःः। वथा सपि सर्वामप दिगभपोऽतरं सेपद्यनवि । ,
तरेषागतेपूरगतरवं विषते
तामिर्दुगातेषि। यां सोभरयां पुर योद्गातारमागच्छनति "वषा श
उटूशावा यमित । था सति रिर्य: सैपदिवमनै' तेजं ०
शये स्थापयन्ति । यस्मदुवर सवप रिथतेघेक पएषोदूगाता गावि
शसप्मशयेक एव प्राणः सरवाण्ङगानि रक्षति । अपि च पथा सवितः
. विरेष आकारा उतपिष्यन्सकीयं शिर ऊर कत्ते, एषमेवे तेनोदुमावुगानेष
परजानां भष्ये यजमाना उरम्‌ भवनि ।
भध पपागामूतिजामाधारविरेषानिधते-

=

क्षी ९५५५६) = छष्णयनुपैदी यतेतिरीयतं रिता । २७२५
सामविशेषङृथनप्‌ )
आसिन्दीमिति । आसन्दी चरमः परिहतरतेवा लकारा । उद्गा
हस्हरोहभेन सूप यजमाना; साम्ताञ्युं दे शापिपत्वं गच्छन्ति । प्ठेर्ल्ने
दोय, वां होवा तमरोहपि । पेन सऽपि सगपरोहन्वि । कवौ द्भेविशेषौ,
ावध्वयुरारोहति । तेन ब्नलाऽवस् पिं स्थानं गच्छन्ति । साम्-
सपस्वगदित्यश्थानहपा। ये छोक। एत वन्त एवपिक्तिवा देवडोक्‌.सवेषनुकभेण
पविविष्ठन्वि । अपि च तेन(ऽऽेदगेन स्वग॑समुदस्याऽऽकमगसाधनं सेतु पन
मानाः कुर्ते । वच्च स्मेमाप्टय भवति ।
`. अव्र भीमां । इशमाध्यापह्म वतु पढाविकू.णे चिन्तितम्‌
आसीनामुपगानं फिमृलिजां वनिव्धभेष्‌ ।
सेभृञ्वितं वा गानस्य श।रैरेवाभिवर्वनम्‌ ॥
स्वराभिन्पञ्जनं मानं ब्रह्वचद्विषीयपे ।
वादिनोपचयः साम्पात्सानिन्याच्व इुच्चयः ॥
महातरवे श्रुषे~‹ पत्य उपगायन्ति › इति । प्ररूतौ श्रूषपे--* कलिज
उपग।पन्ति ?.इधि.1 तदेतदतिगुपगानं पल्युपगनिन निवत्ववे । ननु रता
बुदूमातरा साम्नि गीवमनि सत्प॑विजोऽन्मे सेोषमायन्वि । इह वृ पलो
मादिव वद्वन्वीति भिनिषयलानास्ि निवृतिः । नेम्‌, वनयन्दतव श~
शरे पक्िदलत्‌ । त्मादतिजो निषतयं पलयः ्तमेपगयेपृरिपि प्रषि नभः
मानशन्द्रष नक्षरोच्चरणमथैः, पितु सर,मिव्यज्ञम) वच्च शरीरेण वादि
मेण-वा सिध्यति । अव एव गानवचन्ञा आहुः द्वी मानरीगा चदे
बौ गानज।¶ु › ईपि । तच्च मानं अ्ह््यामेनापूरकियाविषानान भरर
विषङ्ग स्यात्‌ । एवं वाटं मानोपचयव।पिन उपशब्दस्य ववरध्यमिपि वेन |
बादि्ोपचपरसेमवात्‌ । असति हि त वादित्रनादः, ‹ दक्ष दुन्दुभयो नद्‌
न्ति इवि श्रवेः । पल्पुष्गानं च ३।दअनाद; । ‹ कण्दवीणामिरूपगायन्ति »
शति श्रयेः,। अवः सादरत्तंनिष(नाच्च वडुचपो युकः । त्ादृनिवृेश+
षृरगानशोः समृष्वयः |
वतरबान्यम्विन्वितम्‌~.
= ` भाध्यं श्ोकारिनाऽश््पारि नं व। ऽदः सुतिर्खिद्गतः ।
देदासाम्नोिभो मेदो धैशिष्टास्याततमृच्ययः ॥

--- 1

ि भ न्वं यमासविल्रे लेताश्यनपवीं न (सति ।
३४२

॥

२७६० श्रीमत्सयणाचार्थविरचितमाप्यसमेता-- [ऽकामकाण-
८ शततन्तुर्ाणादिकश्रनष् )

महाघ्ते शरूयते“ शोकेन पृरसतातद्ः स्तुबन्यनुखोकेन पथात्‌.१ शत्या.

द्। तव शोकानु्ोकनामकैः सामभिः प्राहतान्याजयपृहठादलतोनगृतानि,

रथंतरपामरेव्पादिनापकानि सामानि बाध्यानि । कुपः) स्तुवत इति .प्रति>

त्तारमू |,

विङ्गदयैनात्‌ । प्रटतवान्धः सतुषे पः स्वत ईति हि श्रवम्‌ । नेत्‌
किमत सुतिभतू्य देशततमगृणौ विधीयेते, क्िषा गृणदपिशिष्ठा स्तृतिः
नायो वाकपेदपतेः । दिलीपे त कापमेदेन बोध।मवात्तमृच्चपुः,
स्यत्‌ ॥
हति श्रीगत्सापण वा्पिरपिते पाधवीमे वेद्‌धैकारे रष्णयनुेदीय-
पैत्तिरीयरहिताभाप्ये सपमकण्डे पश्चमपपठकेऽ-
एमोऽनुवाकः ॥ < ॥

(अथ सपमाष्टके पर्भपपाठके नवमोऽनवाकः ) ।

अक्यण पे सह्यः प्रजपतिः प्रना अंृजत
ताभ्य इलनेनेरां ठूतामवरिन्ध॒ यदुक' भव॑ति
परजा एव यद्यजमानाः सजन्त दन्द भवति
प्रजाभ्य एव श्य इरां टृतामव॑ रन्धते तस्मा-
यार समा स्र सद्धं क्षोप्रकास्तार समौ
परजा पर ्य॑समूर्जमाददते यार समां ब्द
मक्षप्क्स्ता समा प्रनाः (3) न हयता-
मिपमूर्वत उत्को कुवते यथा वन्धा्ु-
चाना उत्क्रोदं कुतं एवमेव तयज॑मानादेववन्धा-

षाण: रृतत॑नतुमैवति दातायः परप ` रातेद्धिय
आयुभयवेद्धिये प्रति विषन््याजिः वौवन्त्यनैमि

१ ख, बाध्यमा*।

#.

4१०५७०९] = छृष्णयञुवंदी यौैतिरीयसंहिता । ४७३१
( शततन्तु्वाणादिकथनम )

“` ` जितस्याभिनित्ये दन्दुमीन्तसमाप्नैन्ति प्रभा षा
एषा-वाग्या दुन्दुभो परमामेव (२ ) वाचम
रुन्धते भरमिदुन्दुभिमा बर॑भि येवेमां वाक्व
तामेवा॑ सन्धतेऽथो दभामेव ज॑यन्ति सर्वा बार्चौ
वदन्ति सर्वोसां वाचाम्रदष्या चाद्रे चमेषवया-
य॑च्छेते इन्धियस्याष॑रद्ध्या आन्यः कोशति
प्रान्यः संर्सति य कोति पृनाच्येवेनान्त्स
यः प्रहाऽ्म॑ति पतेष्वेवान्ा्ं दधात्प्पिंरतं च
(३) वा एते देवहतं च पवमासिरषं रुन्धते
यदुभतेच्छदा < सामानि मरव॑न्यभयस्यावरुदमै

न्तिवा एते मिंथ॒नाये सवत्सरभुप्यन्त्यन्त्वेदि
मिंुनौ सं म॑वतस्तेनेव मिं॒नान्न य॑न्ति (४) ॥
( म्यमकषोपुकासत९ समौ परजाः वूरभमिव 4 बिरशच्च )।

इति छृण्णयजुवेदीयतेततेरीयसरहितायां सप्तमा्के
पचमप्रपाठकं नवमोऽनुवाकः ॥ ९॥
(अथ सप्वमक्डे पश्वमपपाढके नवमोऽनुवाकः ) 1
अष्टमे कोरसामादीन्ुक्तानि । नपमे शवतन्तुवीणादिकमृच्यते ।
पत्राऽष्दौ तावत्ामदये विधत्ते
अक्येण वा इति । भक्ष्यमिति कष्यनित्ताम्नो नामधेये वेन प्रजापतिः
पुरौ ब्ुविधाः. सदसतसंघरूपाः प्रजा असृजत ! इठन्दमिवि सामान्तरस्य नाम-
थम्‌ 1 केन साम्ना खस्टपनार्थं टूतामिसां पूं विच्छिनमनमषारन्ध पुनर-
च्थविच्छरदनं सैपादितवान्‌ । तदसजमाना अपि सापदरमेन प्रजाः दृष्ट्वा तद्‌-
शमने सेपद्न्ति । यरमादसिन्सतरे साम्नाऽने तेपाते तस्मादयं समां सतं
तृं वासिन्तवतसर नेरनमैण सवै समृ वृत तां समां प्रनाः क्षोधुकाश्त-

३४६६ भीमाहापिणादायपिरितमाप्यसमेता- [जतषकाणे->
( शततन्तुवीणादिकथनम्‌ ) ,
सिमभंतसर नेरनतयेण शमिता; परजाः सत्रिणां सपीपे सवदिम्यः समागण्ठ -
न्वि। सनिणो यासां प्रजानां नानाविधमने रत्तं च समादाय प्रयच्छन्ति ।
यतिस्तु संवत सत्र वयं न परृततं तसिन्वत्सरे पजा अकोधृकाः शुषि-
षाः काधिद्पि नाऽशच्छनति । यस्मादामां परजानां ब्रीसाधनं .्ीराररतं ब
भषाऽ्दाय परयच्छन्ति त्माद्नागभनम्‌ ।
भथान्पद्नष्ेव विधत्ते-
उत्क्रोदं कृवेत इति । इपंनिमित्ो साुच्वध्वनिरुतकोदः । तवे पजमा-
नाः सपरसपाप्या सतृष उक्तो कुः । यथा लोके बिरं एङ्खरामदय्‌"
पषा सौिमोकं गच्छन्तो हवंणोत्कों कुवन्ति, एवमेव यणमानाश्रिरकालानु-
हेपसतरहपहिववन्ध दिोकं प्ापनुवन्तः सत्रसामनानें रसं च स्वामनि तग्र
द्यन्ति । अव उक्तोदं कव ।
पदकं सूकरिण-' ओदुम्बरस्य वीण दण्डस्य दृशातेमधितायककसि-
स्तिमिते दश दश मौजजं्ततुख्वपि स वाणः शन्तुः › ¶ति, वदेव
द्विषत्ते-
वाणः ततन्त्रिति । दशेव र शसख्पाका नादीमु वरतिमेदे
श्तरोख्पा ।
उतसाहोपेतानां यजमानानां काविन्मयादां छता वत्तं बावन विषते-
आजिं धावन्तीति । यतूरभनमिजितमरपाििः फं तस्य सपनमिवं 4
धावनम्‌
उताहधोवंकमन्यदविधते-
दन्दुभीनिति । दिक्ष स्थापिता ये दुनदुमपस्तान्तम्पगाहन्युः । सोऽ्पं
दनदुभिष्वनिः सरव॑भ्वनीनामृत्तमोऽतयुच्चतात्‌ । तदद्नेन समारज्जनकषषा प्रां
बाच प्राप्नुवन्ति ।
यदकं सूत्रकारेण अररेणाऽीभषण्डपं भूषिुनुमिमवरं , सनन्यरम-
सत्वर हिवैदि तमर्वरैण चर्मणोत्तरखोम्ना वितत्य गङ्क्भिः प्रिनिष््क्रै.
वसुच्छकाण्डमाहननार्थे निदधाप्ि ? इति । वव तेन पुच्छकाण्डेनाऽहनने
` पिषते- ॥ ५.

१२, सत्रं समाप्य सूं" । ९ च, (स्तप्मद्रन्धादि" ।

4

शषौ गणष ९) ` रम्णयनुदेदीयतेतिरीयसंहिता {`` ` १५६६ `

( शततन्सर्वाणादिकथन१्‌ )

भभिदु्डमिमिति । भूपिदुदभ्याध तेनं पाथिेषु द्येषु परसरकेषदतेनः
भन्वाः रम्द्विरोषाः स्वाधीना मदन्ति ; ॥ 7

षृदकतं सुवकोरेण-“ उपार्ते मन्दस्य सतोत्रे सवौ वारो वदनो
बथमानाः कुकतेऽपाषाटलिकास्तुम्बुरुवीणाः पिच्छाटा इति पलयो वादनं
बरीणाः शङ्ेवा नाठीरहेपाहिताः › इति, वेदेतद्िधतते ~

सषा वाच इति ! अपाघाटखकादिवायविरेषजन्या मनष्पगवात्ादिष-
भ्वुजन्पाष ये शब्दृविशषास्तं सवेऽपि पाप्यन्त इत्यथः ।

भथ बालणरृद्रयोमंनिमि्ं कटहं विधते

सादं चमेन्निति । तेनाऽधदंचमंनिमित्ेन करदेन सामध्यंसेपततिमषेति ।
कक्पकारसतु सभे विसष्टमुक्तः-“ दूदरयौ चैके व्यायच्छेते अरे व
प्रिमण्डडेऽ्तीरि ब्रषणो वर्विदि एद आकोशति. र्दः परदोसावि बासण
इवेऽरासससि सुभूतमक्रन्निति घ्राण इ१ उद्रा्ीकारिण इमे दमतमकनिषि
शूषस्तं ब्राह्मणः संजितपाऽऽीमि बरमाध्यस्यति › इति ।

वषाऽपकोयां परसा च करमेण विषरे-

आऽन्यः कोरातीति । समे सवानुष्टायिनो यजमाना दरग्पश्पयं हला
शैशून्यफारणोऽतो द्व्योप।रमकुवनितयेवमन्य एकः शद्ध जकोति निनदेष्‌।
इमे पजमानाः समदि गताः सदृव्यापारमकूर्वनितयवमन्य एको नाह्णः पर
चे । दमोर्भभ्ये श्र कोशति स एनान्यजमानाञ्शोषापितवा निष्पापान्क-
शेवि । पो तालणः पदँसति स च पूतेषु यजमनिष्वलाधं सेपादपवि ।

भय कांभित्तामाविरेषान्विधचे-

छषिङृतं चेति । ोऽयगषिभिमेृष्यः छव उपकारो यश्च देवैः छव उष
ऋार्सतदुभयमप्यसमाममहावताद्गवामपनगतदुपान्त्याददवः पुवैमनुमौतिषेणवा-
ओः पा्ुरदन्ति } अतो महात्रतेऽपि वदुमयमाप्र्थं मृतेच्छनामकानामृषीणां
हैवस्वीनि तेरानि सामानि गवन्पानि । ॥

भथ बसवारिरश्व्योर्ियुनीमावं विधत्ते

--बम्ति वा एत हति । ये यजमानाः संवस्सरसतरमनुपिष्टन्ति ते विरकाखः

रल, 'तेऽपधा" । २ स. वीणा १० । ३ स. "ङषावठी` । ४ सु, "सपदि" । ¶
स, अँपवा"। #

ॐ६& भीमत्सायणाचा्विरवितमाप्यसमेता- [ऽपपपकाण्डे>
( दासीतरव्यकथनम्‌ )

हतवीस्यतिनमधुनरकतेरपगच्छन्ति । अतः पुनस्तच्छक्तपापयर्थं वेभ्य

अह१।रधरी रपौ मिथनावपवो सभवं कृपौ, तेन सभवेन यजमाना दष

मशिकतेनौपाभ्मति । अनिद शश्च सूषकरिण दृशितः--“. उत्तरस्यां वेदि-

ओओ षले मागधा च परिधि › इति । मगधदेशोसनो बलाद

मागधः ॥ ॥
ति श्रीपत्तापणाचापंविरदिते माधर्षयि पेदाधपकारे छष्णषजु

दीयौत्तिरीयसं हितामाप्ये सप्तमकाण्डे पृश्मपपाढके (

नवमोऽनुषाकः ॥ ९ ॥

( अथ सपम्ठके पञ्चमप्रपाठके दशमोऽनुवाकः ) ।

चर्मा भिन्दन्ति पूण्मानमेवेषामव भिन्दन्ति
माऽप॑ रात्सीमाऽतिं व्यासीरिरपाह संप्रतवेषपौ , „५
पाप्मानमव भिन्न्तयुदकृम्भानपिनिधायं दास्यो .
माजौलीये परि तत्यन्ि पदो निंषनतीरिवंम॑धरं
शोयश्यो भधुषे देवानां परममन्नायं परममेवान्ना- ` : ,
धमव रुन्धते पदो नि घ्न॑न्ति महीयमेवैषु
दधति (1) ॥

( रमफानप्॑वाधत्‌ )॥

इति हणय्ववीयतसिरीयंहितायां सण्तभाष्टके

पञ्चमप्रपाठके दशमोऽनुवाकः ॥ १० ॥

<: "(भथ सपगकण्डे पथे दशमोऽनुवाकः ) ।
सौमिक उक्तो िकपुक । भथ दमे दृसीनृमुच्यतेः |; ;
कत्राऽ्ौ तावचर्मवेधनं पिधत्ते
चमौव भिन्दन्तीति । शत मं चप सूकरेण विसषटूकतम्‌-
भ कटवि तेजनरेषति वाऽर्् वैः वेषना्ौ विभी
१क.प.ड.च. पेच रल.वेष्ये। ३क.ढ. मौव्यषः । पवनः
म्यणना | श्छ

प्रपाः ध्चमु० 9०] ` छृष्णयजुवैदीयतैतिरीयसंरिता । ४७६५4
( अश्वमेधाङ्गमन्वकथनम्‌ )

इति । वेषनपकारशच तेनेव स्टमु्तः-“ पिपरिधान्तेतच्चमं कषविनसतेषपि-
ककं संशास्ति माभरात्तीमाभतव्यात्ती रेति दचे वद्धा नागिपादयन्व › ¶वि ।
तेन चरमवेधनेनैषां यजमानानां प्रप्मानमेव भिन्दन्ति ।

अथ वेषनासपव कवचिष्वधवर्पोः ासने विधतते-

माऽप रात्सीरिति । हे कपर्िश्वम॑वेषन।यं परवृचस्य याण्य स्वउनरू.
पप्रा मा कार्षीः । अस्वरठनपि चभ मिया परतो वाणगमनल्पमविपथनं
मा कृपील्तिवमव्वयुतरंयात्‌ । एप सत्पेषां यजमानानां प्रणान सम्पगेष्‌
भिन्दति ।

अथ नृत्य पिधत्ते

उदृकुम्भानिति । अतर इासीेल्पां सूवकारो दरंपवि--' मार्ाछीप-
स्यानेऽ्ट द्सकुभायं उरकुम्भेविकमन्वे › इपि । वा एतस्वा्कुम्माजशरक्षि
धृत्वा मार्जाङीय्य भिष्यस्य परितो नृत्यन्ति त्यं कुर्षन्ति । कीषयो
दृस्यः, पदो निष्नगीरक्षिगानदान्मूपौ वाडवन्यः । इदं भवत्येवं शद
गायन्त्यः । अथवा इदमेव सरवे मध्वितयादिमन्ं गायन्त्यः । मधु च देवाना
मत्यनतं परियन्‌ । अतस्वदृगानेन परमम प्राप्तुवन्वि । योऽ पद्षातस्ते
नैषु यजमानेषु हया पूजां सेपाद्न्ति ॥

इति भीरत्वापणाचायंिरविते माधवीये वेदा्थमकशे रष्णयजु-
पदीयतैविरीयसेदिवामप्ये सन्दमकाण्डे प्वप्रपठके
दशमोऽनुवाकः ॥ १० ॥

(अथ सपमाष्टरे प्परपाठक एकादशोऽनुवाकः ) 1
` प्ाथिव्ये स्वाहाऽन्तरिक्षाय स्वाहां दिवे स्वाह
संण्ठोप्यते स्वाहां सुप्लव॑मानाय स्वाह संप्ु-, , >:
ताय स्वाह मेघायिष्यते स्वाहा मेषायते स्वाहां
चेताय स्वाहौ मेघाय स्वाहा नीहाराय स्वाह[
निदहाकाये स्वाहां मास॒चाय स्वाह भचलाफायै

(कनन
सः वन्त्य" । २ स. "कैकः सं" । ३ क. विषान । ४ से, 'वयपन९॥

$$ = भौमरतादणाचायविरयितमाप्यतमेता- [ऽतमः
( अप्वोषाद्कन्त्रकथनम्‌ ).
स्वाहां विद्योतिष्यते स्वाहां वियोत॑मानाय स्वाहा
+ ॐ; ‹ तसंवि्योत॑भानाय स्वाहां स्तनपिष्यते स्वाह स्तनः
~ सते स्वाहोथर स्तनयते स्वाहा वार्यते स्वाहा
बधते स्वाहौऽभिवपते स्वाह परिवर्ते स्वाहा संव-
`ते ( ) स्वाहौऽनुवपते स्वाहां सीकायिष्यते
स्वाह शीकायते स्वाहां शीकिताय स्वाहां भो
पिष्यते स्वाह पर्णते स्वाह परियृष्णते स्वाहौ-
दह्यते स्वाहेद्गृहते स्वाहोदगहीताय स्वाहां ,
विष्ठोष्यते स्वां विप्लवैमानाय स्वाहा विष्डु-
ताय स्वाह ऽतण््यते स्वाहाऽऽतषते स्वाहोग्रमा-
पते स्वाहरभ्यैः स्वाहा यजैभ्य॑ः स्वाहा साम॑-
भः स्वाहाऽङ्किरोम्यः स्वाहा वेभ्यः स्वाहा
५1६7 गायोभ्यः स्वाह्‌। नारारा“सीभ्यः स्वाहा रेमीभ्यः ,
स्वाहा सर्वसमे स्वाह। (२) ॥ १
९ सवे रेभीनयः खाहम दै ष॑)। +
इति शष्णयजुवैदीयतेतिरीयसेहितायां सपमा
पशचमप्रपाठक एकादशोऽनुवाकः ॥ ११ ॥

, (अय रप्वमकण्डे प्भपपठक एकादशौऽनुदाकः ) | ^“
दृरमे दृसीनत्यमकतम्‌ । पावद। महावर समानम्‌ । अपेोततेष्वुी ष्व
कषामस उच्यन्ते ।- तथापि दपोरनुवाकयोरनहोममनाः ।
तन्मध्ये पथमानुषाकगतासन्वानाह-
पृथिष्य स्थाहेति । पृथिष्यादय्पो डोकाः। पेषोतादनाप पृषोद
सिरतां संनिपरतः रष्टयः । स च तरिविधः-भगी वकतंमूनो भूषथ |
अभ्र पष सक्रोसकमजातयमिललाततदपेण निवे । पूमादित्डवादूष्वं

मिषदूतेमानावीतदृशपन। मेवोततिलिविवा । भियध्यनुगताकारो मेषः-+

1 ( अश्वमेधाङ्गमन्वकथनम्‌ )
बेषनिष्परोररध्दरप्तप्तनं नीहारः । व््तानां बाहुलयेनेषृदन्कारापद्नं भि-
हका । वेदीयरेपयेनावयवसंकोचः भ्रा चः । संकोच्य प्रायनं प्रचञाका ।
कव ऊर्वं भविष्यदारिकूपेण तरिविधा विद्युत्‌ । तथा गर्जनस्याप्यवस्थावयम्‌
वष्टेरपि वदद्वस्यात्रथम्‌ । ततर तृतीयस्यमवस्थायां चत्वारो मेदाः-कायुबश-
दामि्रुयेन वर्षैणमभिवषैग, परितो मण्डडाकरिण वरणे १२वरषेणम्‌, कगु-
धारास्तं सैवंणम्‌, यद्वः पुरुषस्य पृष्ठतो वरपेणमनुवषणं देवि वृरिङ्किनस्व
पष्प भ्रिविधा दौयावस्था रीकायनम्‌ । वर्क सत्तायां भूतो प्रथ्‌
बृेरसनि समुत्थित उपमा परेषिः । सोऽपि दशत्रपापन्यः । वृटेकपरम उदू.
हणे, तदपि त्रिविधम्‌ । तत उर््पं ैवठेरानामपगमनं विष्ठवः । सोऽपि त्रि-
विधः । मेषठेशेष्वपगतेषु सूधैपकाशसेवारं आतपः । सोऽपि िविषः । पाद
बदा म्रा कवः । परलिष्षपटितानि यजुषि । गीर्यासकाति सामानि । अ
द्विन्तेभिमूनिभिरटा्तुवेदोषन। अङ्गिरसः । विथिमगः - सहितस्ते च॑
वेदाः । देवताविषपारूपानपरा मन्त्रा गाथार । मनृष्पाषयारूपानपरा कृषौ
नारारस्यः। सेः शब्रुदभिशतदिषया कचो रैम्यः । अनुकतसंमहार्थः सव
ष्टः । एतेः पश्वारमन्तर राज्वनहोमाः कार्याः ॥
शति शरीपत्तायणाचात्िरचिे माधवी) वेदार्थपकारे रष्णयजुर्वे-
दीयतेततिरीयसंदितामध्ये सपमकाण्डे प्चमभपाठक्‌
एकादशोऽनुवाकः ॥ ११ ॥

( अथ स्मार पदचमगपाऽक दवादङोऽनुवाकः ) ।
दषते स्वाहौऽद्न्तक।य ` स्वाहाः पाणिने
स्वाहेऽप्राणाय स्वाहा मसवते स्वाहौऽमृखायं
स्वाहा नािंकवते स्वाहाऽनासिकाय स्वाह
~ , ण्वते स्वाहाऽनाकषिकौय स्वाहां कर्णिने स्वाहाऽ- -
५ -कर्णकौयं स्वाहां सीषेण्वते स्वादाऽसीर्कौयं , ,
.; स्ाहौ पद्वते स्वाहौऽपाद्क।य स्वाह प्राणते

(०११) छृणेय्वीयतेरिरीयसहिता । = -९०६७ ध

शई रीमेततापणाच पतिर वितमाप्यसमैता- [जककनीः-
( अश्वमेषाङ्गमनतकवेनेद )
स्वाहाऽभीणते स्वाहा वद॑ते स्पाहा्चदते स्वाह्ञ॒ = `
पयते स्वाहाऽप॑यते स्वाहां दण्वते स्वाहाऽ
ण्वते स्वाहां मनस्विने स्वाहौ ( १ ) अमनसे
स्वाहा रेतस्विने स्वाहाऽरेतस्काय स्वाहा प्रूना-
भ्यः स्वाहां प्रजननाय स्वाहा लोम॑वते स्वाह।ऽ- .
छोमकय स्वाह तचे स्वाहाऽवक्ाय स्वा
चमैण्वते स्वाहौऽचमंक।य स्वाहा लोहितवते
स्वाह|ऽलोहिताय स्वाहां माऽसन्ते स्वाहीऽभा-
भसकौय स्वाहा खाव॑भ्यः स्वाह।ऽछावकौय
स्वाहऽस्थन्वते स्वाह्‌।ऽनस्थिकाय स्वाहा मभ्ज,
न्वते स्वाहःऽमन्नकौय स्वाहाऽङ्गिने स्वाहाऽ
क्य स्वाहाऽऽमने स्वाहाऽन॑त्मने स्वाहा सव॑म
स्वाह! ( २) ॥
॥ भृनणिने साहनीसने सहादे च॑) ।
इति ृष्णयजुदीयतैततिरीयसंहितायां सपमा
पृशमप्रपाठके द्वीररोऽनुवाकः ॥ १२ ॥
( अथ तपपकाणे पचमपपाछके दादणेऽनुषाकृः ) ।
अथः-शसीरहेममन्वा उच्यन्ते । तया च नालणम्‌-। दत्ते सहानव
कीं सहति शरीरहोमाज्जुहेति › इति ।
प्लु
दत्वते स्वं हिति । दश्वा अस्य सन्तीि रतान्‌ । न विधन ¶शवा ब
स्यालाः । प स्व निधििमेपौ पोजमीयौ । जातिहि जीवा पि
विधाभ~गवपवीपतत्रिकठाशेति । अधरस्य पजापितः वषालज्ता-
` मृभिमेतेतानि मिरोपा्ुच्यने । ततर द्युत जीरः परसिदा++- भीकरं

शौ ९५भ* १६] = ह्णयनुरदीयतेतिरीयसं दिता । ४५६९
` ( अलनेषा्गमन्वकथनम्‌ ) +
निरेषाश्तद्वयवराहिषयेन वा सतयण्यवपये दद्तोकर्वे वोदाहरणीषम्‌ । ल~
निरि, प वदपारमूतं गोलकम्‌ ।
हवि भमत्सायणाायविरविते माधवीये वेदाधपकाशे ष्णपचुपवीष
वैतिरीपसहितामाष्य सप्काणडे पथमपपामके
दद्शोऽनुवाकः ॥ १२॥

( अथ सतम्टके पञ्चमप्रपादङ्े बयोदुशोऽनुबाकः ) |

क्वौ युनक्ति स तवां यनक विष्ण॑स््वा
युनक्त्वस्य यज्ञस्य मह्य? संत्य अमृष्मै
कामायाऽशुत ला पराणायं ताऽपानायं ल्वा
म्यानीयं तवा स्ट ला रण्ये ला रात ल्वा
वोप त्वा पोषय तवाऽऽराद्षोषाय त्‌, पु
तैवा (१)॥

( कोौऽ्टारैशत्‌ ) ।

पति छष्णयञैदीयतोततिरीयसंहितायां सपमा

प््चमप्रपाटकं अयोदरोऽनुवाकः॥ १६३॥

(अथ सपमकोण्डे पञचमपपाठङे अयोद्रोऽनुवाकृः ) ।

जेषीववीरनुषाकथोः पाशन्मनेरेकपथा नमन सहानहोमा र्मः |
„भष प्रिक्िमन्ा उच्यन्ते ।

कृ“ कत्वा युनि स तव सुनकिववि परिष्ुनकष् यहे
हर संगत्या इति सर्तरानुषजति › शति ।

षन्धु--

कस्त्वा यननक्तीति । हे भ्पमपरिथे कः पनापतिश्वा युनक्ति बहि-
दषीपे बोणंयवि। हे दकषिणपरिमे स पजापतिश्वां युन । हे उच्रपरिषे
विष्वा यमकः । किमर्थम्‌, अस्प यज्ञस्य समूदध्यर्थम्‌ । तथा महु संनत्यै
ति स पराणिनां संनमन) अपृ मनाङिराय काम, आायुम

६७४३ = प्रौमत्यायणाचादिरवितमाष्यसमेता- (०तषकाणडे-,

( अश्वोधाङ्गगन्तरकथनप्र्‌ )

छायुरवदधमे त्वामहं युनाभि । एवं सवेनाध्य हारः । पाण पानव्यानाः, परचिदाः

सुषिः ममाम्‌ । रथिन । राघोऽम्‌ । वेषः कीर्तिः । पोषः प्पादिपृषिः।
मारादृशोषो द्रशन्ैवामि्म्‌ । पचतिः सरद"सनिवृत्तिः ॥ ह
इति भीपत्सायणाचायंविरकति माधवीये वेशा्थपकशे रष्णयजुरवै-

दीपौ तिरीपसहितामाध्ये सपमकण्डे पथमपपाठके
भरपोदृशोऽनुवाक; ॥ १६॥

(अय समाक पञ्चमप्रपाठके चतुर्दशोऽनुवाकः ) । ~

अक्षये गायत्राय॑ त्रिवृते रार्थ॑तराय वासन्ताया-
शटाकंपाल इन्द्रौय श्रषुमाय पश्वदङाय वाहैताय
भ्र्मायेक।दशाकपालो विश्वभ्यो देवेभ्यो जाभ॑ते-
भ्यः सप्तदरभ्यौ वैरूपेभ्यो वार्पिकेभ्यो दादृशक-
पाको मि्नावरणाभ्यामानुदुमाभ्यामेकविर्शाभ्या
वैराजाभ्यां९ रारदाभ्य पयस्य। बृहस्पतये पा-
कृक्तीय त्रिणवाय हाराय ैष॑न्तिफाय चरः
सवित्र आ॑तिच्छन्दसायं अयश्िध्ाय॑॑रेवताय
शेशिराय द्वादैशकपालोऽदिये विष्णौपर्ये चर-
र्य वैश्वानराय दादंशकपालोऽनुभस्ये चरः
काय एककपालः ( १) ॥

` (अग्रे गायत्रापादिया अनुपम चरुः समर्च॑वारिशत्‌ ) ।

इति एष्णयजुवेदीयतेत्तिरीयसंहितायां सप्रमा्टके
पथमपरपाठके चतुद॑शाऽनुवाकः ॥ १४॥ `ˆ ““

8

१. पदोप आगच्छम्‌ इ वृस्शष्यवाची । प्र । २ च. युपद? |

र % [9 तेत्तरीयसंहितां ^~ १.3
पैषार्५ननु०१५) रभ्णयनुरीयः ॥

( अश्वमेधाङ्गमन्वकथनम्‌ )

( अथ सप्तभकाण्डे पच्चमपपठकरे चतुर्दशोऽनुवाकः ).1

६५४

मदुकं सुत्रकरेण `“ अभे गायत्रयेति दशहनिपर सष्ठ निरववि +

इति, तदिदं विषत्ते-

अक्षये गायन्नायेति । अ षटु हषिःु च्छन्दा स्तोमेन साम्ना

क देवता विशेष्पते । पयसि मवाऽभिक्षा पयस्पा ॥

हति भ्रीमत्तायणाचायंतिर्चेते माधवीये वेदाकार रुष्यजुर-

द़ीयतैनिरीषसं हिताः. १ तष्वमकाण्डे पशवमप्रषठके
नुवाकः ॥ १६ ॥

( अथ सप्ताा्टङे पश्चमप्रचाठके पन्वदशोऽलुवाकः )1

यो वा अनावः प्रियते यश्च सोमो राजा
तयोरेष आंतिथ्यं यद॑सीषोमीयोऽथेष रुद्रो यश्री-
यते यतसंचितेऽवितानिं हवीशमि न निरव.
देष एव रद्रोऽशंन्त उपोत्थाय प्रजां पन्य
मानस्याभि म॑न्येत यस्ंितेऽमावितामि हुवीरमि
निर्वपति मागधेननेवेन॑र शमयति नारस्य इ्रो-
शन्तः ( १ ) उपोत्थाय भरना पृञचनमि म॑न्यते
दरौ हवीरपिं मवन्ति नव वे पूर॑षे प्राणा नाभि-
दर॒मी प्राणानेव यजैमाने दधात्यथो दक्षा
विरा बिराडविरान्येवाननायै प्रतिं तिषठ्रत्‌"
मिवा एष छन्दोभिः स्तोमैः ृशेतव्यं इत्यादूवै-
देतानि हवीरश्मिं 'निव्॑॑यतभिरेवेनं छन्दोभिः
स्तोमैः ूषश्ते दिर सष्वाणेनं (२) अमि-
जित्या इत्याहुदेताि हवीर्पिं निर्वपति दिः
कञामभिभित्या एतया वा दन देवा अयाजयन्त-

9908 = भौमत्सायणाचायपिरवितभाप्यसमेता- (जपपकषणडे
^ ( अश्वमेधाङ्गमन्नकथनप्‌ )
स्मौदिग्धसव एतया मै मनुषयास्तस्मौन्मनुसवो
बंधो देवानां यथा मनुम॑ुष्याणामेवं मवति
य एवं विद्ानेतयेध्या यज॑ते दिग्व॑तीः पुरोनुषा-
क्या भवन्ति सर्वासां दिराममिभित्यै ( ३) ॥
( अशंनतः सपुवाणनेकचलवारिशच्च ) ।
इति शृष्णयजवदी यतैततिरीयसंदितायां सप्तमाष्टके
प्शचमप्रपाठके पथदश्ोऽनुबाकः ॥ १५॥
( अथ सप्तमकाण्डे पञ्चमप्रपाठके पञदशोऽनृषाकः ) ।
देषा हैपिषामूत्तिमभिषःय प्रयोगं पिषरे~
मोबाहति। भधानतिवेऽ्नो पोऽ्योऽधिर्यिला परहठिपते, पोऽपि
शोबो राणा दषठीकपः स्थापितस्तपोरमगोपोऽपसरोमीयः परुरेष एवाभि"
क्षम्‌ । तेन स्करेण दावृम तुटौ । अथ पौऽयममिश्वयनेन निपातै च
ष ८.४५२4 रे वतते । यदि पलिन्तंवितेऽप्नवेत।न यथोक्तानि हृवीतिन
नि वं कूरोभीकृदः सन्समीपमागत्य यजमानस्य परजां पशरिस्वाव्‌ |
लिपि तु स्कीयमागेन तृष्टो न हिनसि । ५
शृ्पा्तौ इवितैर्पा पररपति-
५ इष हदरीश्पीति । देवताविशेषणानि प्रसिति
भतृभिवां एष छन्दोभिरिति । ववो पसन्वाधाः । छन्दत गप
स्वाङीति । सतोमालिषुरादपः । पहा रथंनर दीनि । एतेषा देषताविरेषण-
केनीपपतादलादिमिरेवभिभितो मवति ।
शष हतरीनि परोपि
दिशः शषुवाणेनेति । तूपथाणेन सोयं ृपवागेन दिशो जेवम्पाः । पा.
श्वादीनां तदश मशञिपदीनां चतु्िशापष्वाधोरिशोश भिहिता दशस
हषोपेतवाईशभिहंपििससामिजपः ।

भथ दुशाहविःरेष वह्पमितां सवपृ परंसति-

भषा*धननु०१६] हृष्णयनुेदीयतौचिरीयसंरिता । १९
( अश्वेघाङ्गमन््रकथनम्‌ )
सिनदरवः । एवं मनुत्तपोऽप्पयं धज्ञः । तेन यजमानस्ताम्पामुमार््वाश्िकनि>
शे षोमोति ।
एतेषु दरसु हविष्य समिदिशामाशपा न इत्यनुवाकोकता दिक्षु
यौत्थानुवाक्या विधत्ते

विम्बतीरिति।
शति भीमत्तायणाचायेविरचिते माधवीये वेदाथैपरकाशे रष्गक्-

वदीयतैत्तिरीयरंहितामाष्ये सप्तमकाण्डे प्श्चम
भरषाठके पच्वदोऽनुवाकः ॥ १५ ॥

( अथ सप्तमा पञजमप्रपाठके षोदशोऽतुवाकः ।
यः प्रणते मिमिषृतो म॑हिलेक्‌ इद्राजा ज-
गतो वभवं । य ईरो अस्य दविषद्श्तुष्पद्‌ः कर्यै
देषायं हविषां विधे्मे । उपयामगहीतोऽसि भ~
जाप॑तये त्वा ज्ञ गृह्णामि तस्यते चो्म्िमि
नक्षत्राणि रूपमांदितयस्ते तेजस्तस्मैः तवा महकन
प्रजापतये स्वाहां ( १)॥
( पः प्रणतो चोरंदितयज्ापिशत्‌ ) ।
इति छष्णयजु्वदीयतेत्तिरीयसंहितायां सप्तमाषके
पञ्चमप्रपाठके षोडशोऽनुवाकः ॥ १६॥
( अथ सप्तमकाण्डे प्चपपपाठर षोडशोऽनुवाकः } ४
कल~“ पः पाणतो य आला इति महिमान जुहोति सेजकेनवूषैर
हविणेनोत्तरम्‌ › इति ।
क्त्र पवस्य महिमख्ययहस्य मर द्‌ यपि ~ ५.२४
यः प्राणत इति । यः भजापतिरेक शस पमेक एव पाणतः कििककवै
निमिषतभ्ुरनिमेषधुकस्य च जगतो महित्वा स्वमहिम्ना राजां 4.3 कष
भ्जापविरस्य दिपदो मनुष्यदभतृमरो गवदिशेशे सवामी मवति). ककिेषष्‌

"‰४४ = भीमततोयणाचा्विरदितमप्यसमेता- (पके

( अभ्वमेषाङ्गमन्त्रङथनम्‌ )

कतिः कतमैरिपारतपाणि मिरनिधितर्पाय तादृशाय प्रजाप्तिपाय देवाया-
जेन हषिषा प्रिचरेम । हे प्रजापत परय ते वादस्य तव दयोर्हिमा धोक
कषायं महिमाश्यगरहो दशथमानानि नक्षवाणि तव स्पूं । आदि्पस्वदीवे
देषः । हे महतां तसे वादशप महिम्ने महिमपृकाय प्राप्तये स्बृहा
शहेषि॥ ४ ध

` पि शरीमल्तावणनायंविरनिते माधवीये वेदार्थपकारे रुष्-
पजुकीयतपिरीवरंहितामाध्ये सप्तमकाण्डे पञ्चम
प्रपाढके पोहशोऽनुषाकः ॥ १६ ॥

( अथ समष्टके प्चपप्रपाठके सतदशोऽनुवाकः ) ।

य आत्मदा व॑हदा यस्य विश्वै उपासते प्र-
शिषं यस्य॑ देवाः । यस्य॑ छायाऽप्तं यस्यं प्रतयः
कूरे वायै हविष विषेण । उपयामग्रहीतोऽपि
परनाप॑तये त्वा लु गह।मि तस्य ते परथिवो म॑ .

, -हिमौ4धयो वनस्पते रूपमभिस्ते तेनस्तसमै
त्वा महिम्न प्रजधतये स्वाहा , ; \

(य भौलदा पः पपिमपमि ९, नवारि्शत्‌ ) ।

ति ृष्णयजु्ेदीयतेततरी यसहितायां सप्तमा्के

पृचमपरपाठके सपदशोऽनुवाकः ॥ १७॥
( भथ सत्तमका्डि प्मपके सन्तदरोऽनुवाकः ) ।
> {भुय दिवीपगरह्मनं १एति-

य आत्मदा इति । यः पजपतिरालदाः सवेषां गरीरपरः, यश्च वलि
$ररे बखपद्‌ः, यस्य पज.पतः परिव परर शासनं विभ सैऽ्युषाते
| अपि यस्य प्रथिषमूापते, यल्वपूपं छिव शाषीने, वय
{षिन रपि यस्य सषीन्तदटयाय कौ केना्याहातसत्माय सवाब
सभे हविषा परिचरेम । हे मह लमुरपामिन पारथिवपत्रिण पिष

पषा ०५अनु ०१८] कष्णयजुंदौयतैत्तिरीयसदेता ।
( अम्वमेधाङ्गमन्वकथनय्‌ )

परनापतर्थ लवं गृह्णामि । हे प्रजापते वादृशश्य ते तव पृथिवील्पो महि -

माख्यो गरहः । ओषधयो वनस्पवयश्च तष विवित ूपम्‌। अभ्मिस्यदीषं पेजः।

हे प्रह लां तसे पहिमयुक्तम प्रजापतये जुहोमि ॥
इति श्रीमत्सायणाचयेविरकिते माधवीये वेदाथपक़ाशे रृष्णयजु-

रवदीयतैततिरीयतसंहितामप्मि सप्तमकाण्डे पश्चम-
भपाठके सप्दशोऽनुवाकः ॥ १७ ॥

( अथ सप्तमा पञ्चमपपाठकेऽशटदशोऽनुवाकः ।

आ अतचवा्मणे ववर्स ज॑यतामाऽस्मि-
नष्ट राजन्यं इषम्य॑ः शरौ महारथो जयतां
दोग््रौ पेनु्वोढाऽनङ्वानाङ्ाः सनिः परन्धियोषा
निर स्थाः समेयो वाऽस्य यजमानस्य वरो
जायतां निकामेनिकामे नः पर्जन्यो वतु फ
छिन्यों न ओप्षयः पच्यन्तां योगक्षेमो ग॑ः क~
स्पताभ्र्‌ ( १)॥ 1

( आ ब्रलनेकचत्वारिरशत्‌ ) ।
इति छष्णयजवेदीयतततिरी यसं हितायां सप्तमाष्टके
पश्चमप्रपाठकेऽषाद्सोऽनुवाकः ॥ १८ ॥

( भथ सप्तमकाण्डे पञ्चमपपठकेश्टदशोऽनुष

:)॥

२५४५

अथालहोममन्वाः । तया च बाह्णम्‌-' आ नरान्नास्णौ ब्रवै
जायतामिति समल्लानि बहर्च्ानि जुहोवि › इति ।

प्रढस्तु-

भा बहन्ब्ाह्मण इति । वकषस्नाहगजावौ त्रलप्॑सी शताध्ययनतत-

पन बाह्मण आजायतां सैव उप््यताम्‌ । एतदेकं वाक्यमेको म

1 एव.

पृतरतरापि । इषम्ये बाण च युधेषु -कुशटः । ेनुरितयदिषवानामतािसनु-

३४४

२७४६ भरीमसायणाचा्याविरावितमोभ्यसमैता- [७तपपकाण्डे-
( अश्वमेषाङ्गमन्नकथनम्‌ )
वतते । सप्तथः । आङ; बीवगामी । पृरवासिमिष्यायत इति पुरन्धिः,
रूपवतीत्य्थः । अस्प यजमानस्य जिष्णृत्ादिगुणविशिष्टः पु आजायताम्‌ ।
नोऽस्माकं यदा यद्‌भेक्षा तदा वद्‌। पर्जन्ये वर्षतु । ओषधयश्च बहुफयुक्ताः
पच्यन्ताम्‌ । अटग्धस्य डामो योगः । उन्परस्य परिषाखने क्षेमः । योगस.
हितिः कषेमो योगक्षेमः । सोऽस्माकं संपद्यताम्‌ । पतैदशमिरनैनसवर्वसनामकं
होमं कृषीत्‌ ॥
इषि शरीमत्सायणाचापंविरविवे माधवीये वेदार्थपरकाशे रुष्ण-
यजु्दौयतैतिरी यतं हिवामाध्ये सण्तमकण्डे पृशचम-
पाठके श्टादकोऽनुवाकृः ॥ १८ ॥

( अथ सपमा्टके पएषमप्रपाठक एकोनविंशोऽनुवाकः ) ।

आऽकान्वाजी पएथिवीममिं युजमहृत वान्य-
वाऽकान्वाज्य॑न्तरिकषं वायुं युनैमरृत वाज्यर्वा यां
वान्याऽकररस्त सूर्यं युज॑मङत बाम्यवोऽभिर॑ते
वाजिन्यरङ्ढ्नु त्वाऽऽरमे स्वस्ति मा सं पारय
वाय॒स्तै वानिन्ङढन त्वाऽऽ रमे स्वस्तिमा
सम (१) पारयाऽऽदित्यस्तं वाजिन्यङ्डन त्वाऽऽ
रमे स्वस्ति मासं परय प्राणष्ग॑कि प्राणंमे
दह व्यानपूमत व्यानं मे हरहापानघ्रमस्यपानं
मे इस्ह्‌ चक्रि च्ुमौपिं पेहि ोजर॑मति
रतं मि वेदायूरस्ययभेपि पहि { २)॥ `

तिच॑लारिध्णत्र ) |

१ श

इति रृष्णयजु्ेदीयतैिरीयसंहितायां सप्तमाएटके
पृशमग्रपाठकं एकोनविंशोऽनुवाकः ॥१९॥

पप५अ्‌०२०] छष्णयर्ेदीयतैततिरीयसहिता । १५४७
( अन्वषाद्गमनदकयनम्‌ ) <
( अथ सप्तमकाण्डे प्वपप्पादक एकोनंशोऽनुवाकः ) ।
अथाशवनुमन्रणम्‌ । तथा च नाह्णम्‌--‹ आाऽकान्ाजी कमैरत्यकरमी -
जी चस्ते पृष्ठं पृथिवी सपस्थमित्यश्वमनुन्न पते » इति ।
एतेषु विषु मन्त्रेषु प्रथमं म्र प्टति-
आऽकान्वाजीति । वाजी वेगवानयमभ्वः पृथिवीमाक्रानाकरान्तवान्‌ ।
सोऽवां वस्यां पृथिव्पामभं यृजं योजयितारं व्यवहारनिं टफमरत । एवमुत्तर
श्वापि योज्यम्‌ । हे साजिनथिशते युङ्षव योजयिता स्हायभूनः । तसाच
न्वारमे । त्वं स्वस्व विनाशराहित्येन मां सपर्य सम्पक्कप॑समि पापम ।
, एवमुत्तरत्रापि योज्यम्‌ । पाणं दहति दृढी करोतीति प्राणघ्रक्‌ | हेश्य त्वं
शादशोऽस्यतो भे पर्ण हृदी कुर । एवमृचतर्ापि । हेऽ तवं वक्षरस्यतो
मेथि चक्षः स्थाप्य । एवमुत्तरषापि ॥
इति प्रीमतसायणाचायंविरचिते माधवीये वेदाथपरकारो रष्णयुव-
दीयतचिरीयसंहिवाभा्ये स्मकाण्ठे प्मपपाठक
एकोना्िंशोऽनृवाकः ॥ १९ ॥

( अथ सप्तमा्टके पश्वमप्रपाठके विशोऽतुवाकः ) ।
जि बीजं वष्ट पजेन्यः पर्ता सस्य सुपि" `
प्या ओष॑घयः स्वधिचरणेय सूंपसदनोऽभिः
स्व॑ष्यक्षमन्तरक्ष र पावः पवमानः सूपस्थाना
चोः शिवमसौ तप॑न्यथापूवंमंहोरातरे प॑ने -
ऽधेमासाखिश्डिनो मासौः क्दट्प्ता कतव
शान्तः सैवत्सरः ( १ ) ॥
( जस्येकं्निश्शप्‌ ) ।

इति रष्णयजवेदीयते्तिरीयरोहितायां सप्मा्टके
८ पृशचमप्पाठके विंङोऽनुवाकः ॥ २० ॥ `

॥ गै

६०४८ प्रौम्सायणाचाधविरवितभप्यसमेता- [ऽतक्काणडे+
( अण्कमोधाह्गमन्त्रकथनम्‌ }
( जथ सप्तमकाण्डे पर्चमपपढठ विंशोऽनुषाकंः )

अथान्येऽनहभमन्वा उच्यन्ते ।

वथा च ब्रा्षणम्‌-‹ जज्ञि मीजमिति शुहोतयनन्तरिंयै › इति ।

प्ठलु-- ॥

जक्ि बीजमिति । य्रदद्ीह्ादि बीजं तभ्न्ति जननश्वमावपसतु |
अग्लिति सर्ववराध्याहारः । प्रजनो वष्ट दष्टिकारोऽस्तु । सस्यं पका पाकशी-
खम । ओषधयश्च सुप्रिभखाः शोभनफठाः । इषं पृथवी स्वपिषरणा सृते
नाविष्ठाय षरितु रक्पा । अधिः ूपसदनः सृतेनोपसनं १्रिषरिं शक्यः ।
अन्तरि खध्यक्ं सेनाध्यकचितवयं धूमकेतादुतावरहिवमित्यर्थः । पवमानो
वायुः सुपपोऽनृपद्वकोरितंवारयृक्तः । दयौः दूषस्थाना सुतेनारस्थातुं श्प,
दविकोपदररहितेतय्थः । असावादित्यः शिवमुपदरवराहित्यं यथा मवति तथां
तपन्तम्‌ । अहोरबि यथापूव कसपदषाऽभ्व वेन कमेण वतते वथेवा-
द्यापि प्रवतेताम्‌ । अमासा न्युनापिकरेहित्येन पद शदिनयुक्ताः । तथा
म्तालिशदिनयुक्ताः । ऋतवः क्ट़प्तास्तत्तहक्षणोपेताः । संवत्सरः शान्त
प्रजापीडारहितः । एतेः पश्चदशमिैनरनहोमाः करैया: ॥

इति श्रीमतायणाचायं विरमते पाधवीये वेदार्थप्रकाशे रष्णयनुर्वै-
- दीपत्िरीयत्तंहिताभाष्ये सप्तमकाण्डे पश्मप्रपठके
(1
विंशोऽनुवाकः ॥ २० ॥, >

( अथ स्तमष्टके पचमप्रपाठक एकविंशोऽनुवाकः ) ।
आभनेयोऽशकंपालः सौम्यश्वरुः सा॑वित्ोऽा-
कंपालः पौष्यश्च -रोदरशचरुरसये वैश्वानराय
द्वादशकपालो मृगाखरे यदिः नाऽऽगच्छेदमयेऽ ९
होप्चेऽशाकपालः . सौर्यं पय वायव्यं आन्यं
मागः ८ १)॥ -
( भभरयशतुर्विशशिः )॥ &

१च.च.ठ.च्‌. (कारी स"

क

धषा०५अन्‌०२२] रष्णयजु्देदीयतैत्तिरीयसंहिता । ५४९
( अश्वोधाद्गमन्त्रकथनप्‌ )

इति छष्णयजुरवदीयतैततिरीयसंहितायां सप्तमा्टके
पचमप्रपाठक एकषिंशोऽनुवाकः॥ २१ ॥

( भथ सप्तमकाण्डे प्शचमपरपाठक एकविंवोऽनुवाकः ) ।
पथाश्रस्य रोगादिनिमित्ते प्राप्ते प्रायधितेटय उच्यन्ते । तथा च ब्राह्मण+
भू“ यद्यशचमुपतपदनदेत्‌ । अश्नेषमष्ाकपां निर्वपेत्‌ इत्यादि ।
इष्टीनां पाठस्तु
आ्ेयोऽष्टाकपाल इति । पृगषरेऽ्निवासस्थाने यष नाऽऽगच्छेत्‌ ,
सथ्ानागमनमेकं निमित्तम्‌ । निमित्तान्तराणि तु ब्राल्मणे द्ट्यानि । तान्येतानि
नव हवीषि परापधित्तरूपराणि ॥
इति श्रीपत्तायणाचायं्रिरकिते माधवीये वेदार्थपरकाये रुष्णयजुव-
दीयतेत्तिरीयसंहितामष्ये सपमकाण्डे पञ्चमपपाठक
एकविंगोऽनुवाकः ॥ २१ ॥

( अथ सप्तमाष्टे पञ्चमपपाठके द्विश नुवाकः )

अभयेऽध्होगरचेऽ्टाकपाल इन्द्रौयाध्टोपुच
एकादशकपालो मिजोव॑रुणाम्यामागोगुरम्या
पयस्या वायोसाविन्न आगो प्रभया चरुरब्विभ्ा-
मागोमरभ्थौं धाना मर्द्भ्यं एनो परभयं सुपरकं.
पालो विश्वेभ्यो देवेभ्यं एनोगगभ्यो द्वाद॑शकपा-
लोऽनुभत्यै चरूरसयं चश्वानराय द्वाद॑शकपालो
चावौपृथिवीभ्यांमहोपरभ्या दविकपालः (1) ॥

( 1, तिरात्‌ ) ।

इति रृष्णयञुर्वदीयतैत्तिरीयसंहितायां समाक

पञ्चमप्रपाठके द्वाविंशोऽनुवाकः ॥ २२॥

घीमत्सायणायायीविरवितमाप्यसमेता- [जकमकष्य-+
5 ( अश्वमेषाद्रमन्त्रकथनग्‌ )
( अथ सपमकोणडे पश्चमपपाठके दाविंशोऽनुवाकः ) ।
यदुं सूत्रकारेण ~“ अघ्नयेऽशेमेऽ्टाकपाल इवि दशहविषं मृगो.
भनुनिव॑षति › इति, तदेतद्िधत्ते-
अभ्य इति । अहसो मोवयती्ंहोक्‌ । आगतो मोचयत इ्पागोमुचौ ।
युश सपिता च वायोसातितिः, वायुसवितृम्यापितययंः । धाना मषवाः ।
नतो मोदयन्तीतेनोगुचः ॥ ‡
हति भरीमत्सायणाचाप॑विरिते माषषीमे पेदाथैपकाये रंष्णयनुैदीय-
तैततिरीयसंहितामाप्ये सप्तमकाण्डे प्श्चमपपाढके
हाविंशोऽनुवाकः ॥ २२॥

( अथ सतमा्के पञ्चमप्रपाठके त्रयोविंशोऽनुवाकः › ।

अध्ये समनमसृथिन्ये समनमयथाऽभिः
परथिव्या समनैमदेवं मह भद्राः संन॑तयः सं
मैमन्त॒ वायवे सम॑नमद्न्तरिक्षाय समनमध्थौ
वागरनतरिलेण सूर्याय सरमनमदिे सम॑नमययु
थौ दिया चनम सम॑नम॒जक्तेभ्यः समनमय-
य॑ चन्द्रमा नक्ष्त्रेरणाय सम॑नमदद्म्यः सम॑न-
मचथां ( १) वर॑णोऽद्धिः साम्ने सम॑नमहचे
सम॑नमयथा सामचौ बरह्मणे सम॑नमत्षत्राय
सम॑नमथा वरह क्षत्रेण राज्ञे सम॑नमाद्वले
सर्मनमयथा राजां विश्षा रथाय सम॑नमदश्वैभ्यः
स्मनमयया रथोऽवैः प्रजापैतये समनमदधतेभ्यः
सम॑नमयथ। प्रजापंतिभ्रतैः समभमदेवं महं मद्राः
संन॑तयः सं नमन्तु (२) ॥

( अद्भ्यः स॑नमृ्धथा भुं चतवारि च ) ।

€~

षी्ध्जन ०३४ ष्णयनुदीयतैतिरीयसंदिता । = ६५५
( अश्वमेधाद्धमन्त्रकथनम्‌ )
इति रष्णयञ्र्ेदीयतैत्तिरीयसंहितायां सप्तभाष्टके
पञ्चमप्रपाठके त्रयोविंशोऽनुवाकः ॥ २६॥

( अथ सप्तमकाण्डे प्मपरप्डके बयोर्विदोऽनुवाकः ) ।
अथ सेनविहोमा उच्यन्ते । वया च घ्र सणम्‌-“ अग्नये समनमसूथिन्यै
समनमदिति सैनविहोमान्नुहोपि › इति ।
स्तु
अभ्भये समिति । सोऽपि पजमानोऽअये समनमरतंनतिं परिव पौमकरोत्‌ ।
तथा पृथिन्भे समनमतरिषयौमकरोत्‌ । स च पृथिव्या सदितोऽिथा चम
भयेन प्रकरेण तसै यजमानाय सेनतिमुपकारमकरोत्‌, एवमनेन भकरिण
महं मदं मद्राः संनयः कट्पाणा उपकारा देव: सेनमन्तु पाप्ुवन्वु |
एवमुत्तरेष्वपि मन्ेषु योजनीयम्‌ । समनमदेवं म्लमियादिकं स्वानुषच्यवे ॥
तदर्थमेवान्ते पूनः पाठः । पशमिैनरनहोमेषु सनतिनामका होमाः
कृतैन्याः ॥
इति श्रीभत्सयणाचापकिरकिते पारव वेदथिपरकाशे छष्णयजु-
रवेदीयतेततिरीयसंहित।भाप्ये सप्तमका*े पश्चमपपाठके
जयोविंशेऽनुषाकः ॥ २३ ॥
( अथ सपतमाटके पश्चमपपाठके चतुविशोऽनुवाकः) 1
ये ते पन्थानः सवितः पूव्यौसोऽरेणवो वित॑ता
अन्तरिक्षे । तेभिनौ थय पथिभिः स्गेभी रक्षा
चनो अधिं चदेव ब्रहि । नमोऽ्ये प्थिवि-
क्षिते लोकस्तं लोकमस्मे यज॑मानाय देहि नम्‌
बायवेऽन्तरिकषक्षितं लोकस्पतं लोकमस्मै यज॑मा-
नाय देहि नमः सूयौय दिविक्षिते लोकस्तं
लोकमस्मै यर्जमानाय देहि (१) ॥
(येत ्व(रिशशत्‌ ) ।

४४५६ श्रीमत्सायणाचा्॑विरवितमाप्यसमेता- [ऽपपकाण्ड-
( अम्बेधाक्गपन्त्रकथनम्‌ )
इति रृष्णयनु्वेदी यतेत्तिरीयसंहितायां सपमा्टके
पृशचमग्रपाठकफे चतुविशोऽनुवाकः ॥ २४ ॥
( अथ सपमकाण्े पृ्मप्पठके चतुरिशोऽनुवाकः ) ।
करसमः-‹ वे ते पन्थानः सवितः पूर्व्यास इतयध्वयर्यनमानं वाचयति? इति ।
षस्त
येते पन्थान इति । हे सिव ते वष सषन्विनः ष्यः पूवैसिद्वा
अनारिके वितता विस्तृता अरेणवो धूटिरहिवा भे पारगाः सन्ति, सुगेभिः सुष्
गन शकसोपिसमागेरीगपाचा सिचि नोऽलानक्ष । वथा नोऽ्मान-
बिनरूहि चाधिङोऽपे यजमान इति देवानामम्रे कथय च ।
कलः“ नमोश्ममे पृथिविक्षित इतै यथाटिङ्गम्‌ ' इति । उपविशत
एतपनृकते ।
<परससु-
नमोऽप्य इति । पृथिविक्षिते भूषात ठोकसूते रकस श्णमि-
ऽमे नमोऽ । अल यजमानाय उोकमु्मस्थान देहि । शएवमुतचरपोरपि
योग्यम्‌ ॥
इति श्रीभ्तायणाचपविरविते माधवीये वेदूर्थपकारे रृष्णयनु-
वैदीयौतिरीयसहिताभाष्ये सप्तमकाण्डे पश्चमपपाठके
चतुधिरोऽनुषाकः ॥ २४ ॥
( अथ समाक पचमग्रपाठके प्विशोऽनुवाकः )1
योवा अश्वस्य मेध्यस्य रिरो वेदं सीषंण्वा-
भमेष्यों मत्युषा वा अन्व॑स्य मेध्यस्य हिरः
सूथेशचशवातिः प्राणश्चन्धमाः धों दिराः पादां
अवान्तरदिशः परवोऽहोरात्रे निमेषोऽधमासाः;
पर्वणि मार्साः संधानान्पृतोऽ्गनि संवत्सर
आतपा रुदमयुः केशा नक्ष॑नाणि रूपं तार॑का
॥, अ; 2 ॥) {9

४.५

पषाश्यदु 6.) ्णयलुवदी यतेतिरीयसंता 1... २७५३
( अश्वमेषाद्गमन्तरकयनम्‌ )
अस्थानि नमं माभ्सान्योषघयो, छामानि वन

स्पत॑यो वाला अभिर वेम्वानरो व्यात्तम्‌ (१)
समद्र उद्मन्तरिकषं पायया प्रथिवी आण्डौ
भ्रावा रोषः सोमो रेतो यज्जजभ्यते ताद योतते
यदिधूनुते -तत्स्तैनयति यन्मेहति तदपि वागे-
स्यं `वागहवां अ्व॑स्य जायमानस्य महिमा
पुरस्तौज्जायते रात्रिरेनं महिमा पश्चादनु जायत
एतो वै भ॑हिमानावश्वमभितः सं बभवतृहयो दे
वानंवहद्ऽघुरान्वाजी ग॑न्धवोनस्वो मनुष्यां

: ( म्पास॑मवहददाद॑श च ) ।

इति छम्णयजुर्वेदीयते चिरीयसंदितायां सतमाके
पथमप्रपाठकं पञविंोऽनुवाकः ॥ २५॥

गो गावः तिषतन्तीः थमे माति समान्यो यद्वि सोमौ है
तृष्य ३ देवानानरकण चरमा पृथिव्ये दत्वे कर्ाऽ्यये यो वै षः प्रणतो
ब आत्मदा आ बलनाऽकरन्ाजी जंिवीनमनेपोऽशकंपारोसपयैऽहोमुचेऽ-
हा्कपरलोऽप्ये सपनम ते वन्यौनेा.यो वा अस्य मे््वस्य रिरः पश्च
बिश्शतिः ॥ २५ ॥
मद॑ः समान्यः सव॑नमष्टामिवां एते देवते वाभिनित्या इत्यी-

हुव॑रणोशद्धेः साम्ने चतुःपश्वाशात्‌ ॥ ५४ ॥

# श्न संहितायं पदपाठ च बन्धुरिति पदं वैदिका न पठन्ति तथाऽपि भाष्य
काररमतत्वात्‌ ‹ व्या्मवहददादश च ' इतिवेदिकसंपरदायानुविप्रतीकवाकयोक्तदरादः
संरभ्यापूरणायैमावदृयकल्वाच स्थापितम्‌ 1

३४५

९७५६ ` भौरततायणाचायविरवितमाप्यसमेता- (४तामकाष्-
( अश्वमेषाङ्गमन््रकथमम्‌ )
हरिः ॐ ।
इति छष्णयनुैदीयतैत्तिरीयसहितायां सपमाषटके `
पचमः प्रपाठकः ॥ ५॥
( अथ रप्तपकण्डे पश्वमपपाठके प्थविंगोऽनुवाकः ) ।
अथान्तमेऽषाके तपंजगदात्मकतेनाश्वः स्तूयते । अथवा विरारृह्पेणा-
शरोपासनधिपादकोऽयमनुवाङः प्रकरण दुरटष्योपनिषदषदौ ब्य; । भव ¶व
हाजसनेयिन पएतद्॑पतिपादकं भरक्षणमृपनिषदादवामनन्ति ।
पलु-
यो षा अश्वस्येति। पः पान्येभ्यस्य पागयोग्स्याश्स्य रिरो वेद्‌
शिरःपभृवीनवयवान्वराडवयवभूतोषःकाठादित्सोणोपास्ते सोऽयं शीर्पणवनुषः-
काठादिल्तेः शिरथपृतिभििरोडवपेयुकतो भेभ्यो पागकखयोग्पो भबति ।
फलनृषठानस्य सोपारनस्य च समामे फलम्‌ । तथा च प्चमकाण्डे तमाम्ना-
मू-८ सर पापमामे तरति वराति बलहत्पां पोऽमेषेन मणे, य उ चैनमेवं
वेद्‌? हवि । व कसििलश्ववपवे को वरिराडवपवो प्पातम्प इषि वत्तम्‌
च्यते-मेध्यस्याश्य यच्छिरस्तदुषा उषःकाठत्पम्‌ । यद्‌ शस्य बक्सवतूर्यः ।
पस्तदीषः प्राणः सोऽयं बासतो वायुः । यत्तदीयं भोर सोऽयं चन्व्रमाः । बे

तदीयाः प्रदालाः पराच्या दिशः । ये दोवः पाात्यिविरेषास्ता इमा अपरि-,

प्या्दान्तरद्िशाः । यस्तदीयो निेष उन्येषसहितस्ते उमे अहोरात्रे । यानि
. वदीयहस्तपाद्गतपरवाणि ते दुक्ठर्ष्णपक्षर्पा अर्धमासाः । पानि च पूवणा
सपानानि ते से मासाः । पानि चानुक्िरेषाणि स्राङ्गानि वे वत
न्या शृववः । य भस्मा मभ्यदेहुः स सैवत्तरकाठः । ये वदीपाः केशासे
सूरयः । यद्धस्य भ सवरल, वानि छततिकादिनकष्ाणिं । या्यनुकरान्य-
स्थानि तानि वृहस्तिदुक्सवा्ाः परीढतारकाः । पानि तत्रं वत्र स्थिवागि

मांससण्डनि पदेतलभः । सानि कवडोमानि वा ओषषयः । पे वाछाः _

पृच्छगता दीर्षकेदासते बनसतपः ! पदेवन्ुखं सप्तेऽ्यं ठोकपतिदोभभिः ।
यद्भ्याततं मुलाकिदारणं सोऽयं वश्ानरनामको देवताविशेषः । पदुद्रं शोऽपं
समुदः । पः पायु दनतरिकिम्‌ । यदृण्डो ते धवपृथिष्यौ । यः. वेषः

ॐ.

षो ०५अन ०२५) शष्णयेरुदीयतत्तिरीयसंहिता । १५५५
( अष्वमधङ्गन््रकथनम्‌ )
कोऽपममिषवाधा आवा । यदतः त सोमरतः । यल्नजम्यते गा्ाणि विना
भयति तेयं विदत्‌ । यादिष नरे सराम्दं शरीरं कम्पयति वदेतद्ंनम्‌ । यदव
म्मेहनं सेये वृष्टः । अस्य हेषाशम्दलूपा या दाक्तेयं वेदरूपा वागेव । जाय
मानस्य फो परयज्यमानस्पाशस्य पः सजञपनासूरस्ता्महिमारूपो राणतग्रह
स्वदिदमहरेव । एन श्वदेवस्पाश्स्य सक्ञपनादृष्वं यो माहिमाख्यः सोवणंग्रहः
जेयं रात्रिः । रतावेवामो महिमनो अहावश्चमामितः सेव मूवत्रस्य तेह्ठषना-
सयवं पाज भ्यवस्थितो । हयावंवाभ्यश्चा अवान्तरजातिीवरेषास्त्दूषेण देगा
दीन्वहन्ति । एवंविधस्य विरारूपस्या्वस्य स्मृव एव योनिः कारणम्‌ । सम्ब
गृ्बरएलद्यते जगदस्मादिति सण: प्रमाता । नहन्यस्पादयं विराहुतनुम-
हति । स एवास्य बन्धुः स्तम्भः स्थितिहेतुरित्यथंः । एवमृपासिवा पापक्षषदारा
विरादृकूपं पाति । ‹ तं यथा यथोपासते तथैव भवति › इति भत्न्तराष्‌ ।
विरादपािश्च कभमुकिहेतुः । हब ज्ञानोत््ौ स्यां पेन विराजा सह मृभ्य ~
मानत्वात्‌ । वथा च स्मृवः--
ब्रह्मणा सह वे सं सपापे प्रिरेचरे ।
परस्यान्ते छृतालानः परविशन्ति परं पम्‌ १.१इति ॥
एवच्च भगवान्व्यासः ‹ कार्यात्यये वद्ष्यक्षेणावः प्रमभिषानाब्‌." इत्यसि-
लधिकरणे महता प्रबन्धेन पिपाद्पामासेत्यशेषमतिमङ्गलम्‌ । -
अथास्य प्रषाढकस्य विनियोगसरहः-
विहितं प्चमस्याऽऽे गब।मयनसत्रकम्‌ ।
तदेषिभ्य दिवीये स्पात्ततीये पृष्नि्णंपः ॥
चतुथ व्यत्ययः पूवकषस्पन्त्यस्य पक्षति ।
पृशचमे संसदः पठे मवेदत्तगं सकम्‌ ॥
तन्भीमांसा स्मे स्पादष्टमे तु महाजतम्‌ ।
सामानि नके परोक्ता वीणाया दरामे पुनः ॥
दासीनृतयं तवं मनाशेवाशभषगाः ।
पृथ्प(थ्प)नहोमाः प्ाददेकपञ्चाशदीरिताः
दत्वते परिधीनां तु करूवामन्तत्रयं भवेत्‌ ।
अग्नये सर्व॑पृष्ठो परयोगोऽनन्दरे श्रुवः ॥

२७५९ भरीमत्सायणाचायैविरवितमाप्यसमेता- [तपकण्डे- ,

( अष्वमेधाङ्गपन्त्रकथनम्‌ ).
कः प्राणतो य आपि वावुमौ महिमपरहो ।
आः बघ्दशमिसैनेसवर्यसहोमकः !।
आऽकान मन्येत जज्ीति(ध्च)द्कमिहतिः ।
भागे नैमित्तिका पागा पृगरिष्ठिरथापरये ॥
भन तैनविहोमाः स्युदंश ये स्वामिवाचनम्‌ ।
[ # नमक्िभिहपस्थानं पो वै विधिरूपासने ॥
कतुराडभ्वमेधोऽयं विरादृध्यानमुपास्तिराद्‌ ] ।
ताभ्यामुतयचते ज्ञाने छतरृत्यो वत्यतः ५
` हि बरीमत्तायणादायेविरमिते माधवीय वेदार्थपकाे छष्णयनुरेदीय-
पैततिरीयसंहितामाष्ये सषमकण्डे प्चमपपाठके
पृञचविंलोऽनुवाकः ॥ २५ ॥
वेदास्य प्रकाशेन तमो हार्द निवारयत ।
पुमर्थीश्वतुरो देय दवियातीथमहेभ्वरः ॥
इति शरीमद्धियतीर्थमहैन्वरापरावतारस्य भीमद्राजाधिराज-
परमेश्वरस्य श्रीवीरवुकमदाराजस्याऽऽज्ञापरिपालकेन
सायणाचार्येण विरचिते माधवीये वेदाधंप्रकाशे
छृष्णयजुदीयतैतिरी यसं हितामाप्ये सप्तमकाण्डे
पञ्चमः प्रपाठकः ॥ ५॥
इति .भ्रीमद्वियाती्यमहेभ्वराप्रावतारस्य श्रीमद्राजाधिरान-
परमेश्वरस्य श्रीवीररुक्कमहाराजस्याऽऽज्ञापसििाल-
केन सायणाचायेण विरचिते माधवीये वेदार्थ.
भकारे छृष्णयसुवेदीयौर्िरी यस्ंहिवा -
मध्ये सपतमः काण्डः ॥ ७॥

^ बनुषिहनान्तगीतस्याने छ. पुस्तके ° यो वा जध्वोपाल्तिल्थं कमविये प्भच्धिे ›
वमेष वियते ।

स

सलकमेण सपमा्टकेः
माष्यक्रमेण सप्मकाण्डे -प० ५ अ० ९७

मुलकरमेणाऽऽदितः समश्यद्ूनः-अष्ट ० ७ प्र ४४ अ ° ६११
माष्पकरमेणाऽऽदिवः समष्टबद्गः-का० ७ प्र० ४४ अ० ३२६

समराततयं श्रीमत्सायणाचा्यदिरचितमाष्यसमेता
छष्णयजुवेदीयतैत्तिरीयसंहिता ॥

(लणााता धलोषल्णण्डलछा तथ)
पिष्ट एषापरा.

् न
॥ 1! त्त
(ण्न प्व्व प्व ॐव ठर
०59
गुप 5०8081८4 ए३-

1८८11051 ८2 „
ध |]