न्न 60णाप्षश्रपए 0 णा + |
| षः +त 07 4 प्त + 80.06 |
| 01६41, ^ 6प4701061041, |

10111 .1.41

1

1 &हड्‌
आनन्दा श्मस॑स्कतप्रन्थाबरष्टिः ।

मरन्थाह्ः ५३

सत्यापाटविरचितं श्रौतेसू्रम्‌ ।

=

महादेवशाछिसेकितभयोगचन्द्रिकाग्याख्यासमेतम्‌ ।

पञ्चदशपोडशभश्रासकः षष्ठो भागः ।
एतत्पुस्तकं
वे शा० सं° रा० शंकरशासीमारूलकर
इत्येतैः संशोधितम्‌ ।
तच
बी. ए, इत्युपपदधारिभि

विनायक गणेदा आपटे
इत्येते
पुण्या्यपत्तने

आयसाक्षरशद्रयित्वा
प्रकाशितम्‌ |

श्ालिवाहनकरकाब्दाः १८४९
चिस्ताव्दाः १९२७

( अस्थ सरवैऽधिकारा राजशासनानुसतरेण ॒स्वायततौकताः । }

मूल्यं सार्थो रूपकः ( १८८ )

ॐ तत्सद्र्यणे नमः । खड

सत्यापाठविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ ।

महादेवशाश्चि$कलितभरयोगचन्दिकाव्याख्याममेतम्‌ ।

अथ पचद्ाप्रशचः।

तत्र प्रवमः पटः 1

विनिययुक्तालिढपिदधवर्य-
ठपताचचदानन्दसुख मुनीन्द्रम्‌ ।
नमामि सूतराथदिदे मुदाऽदं
हिरण्यकेदयाख्यगुरं छषान्धिम्‌ ॥ १ ॥
गुरं गणपतिं नौमि.जम्मज्ञानप्रदौ तथा |
सह गौय सोमनाथं नौमि पिप्णं च पद्मया | २ ॥
अश्वमेधं टमेधं समध चतदरो |
भन्न पशवो यक्परायशित्तमयोच्यते ॥ ३ \।
उक्तानि द्वादशाहाद्वीच्ि नित्यानि कर्माणि यानीह हवि्ेज्ञसोमयज्ञरानसृयाश्-
मेषान्तान्याचरुयुराचा्यः । तेपामिदानी परायन परवचनमारभ्यने--
शरतिलक्षणं भायधित्तं विध्यपराधे विप्रीयते ॥ १ ॥
श्रुतौ सतणमात्मेव प्रायश्चितं तस्यो पदिद्यते । शरतिटकतगप्रायशचि्मिति श्रुयते ।
र्दः । यस्यैव विभित्वयेन द्यते ज्ञायते तण श्रत क्कणे यस्व तदिदं
श्रृतिलक्षणभिति । श्रुताविति समीनिरदेशः । श्रुतौ किंचिदुकतं न इत्त्ोकिरिति ।
इतरथा श्रुतिठक्षणाित्येव स्यात्‌ । रिएनस्तत्‌ श्रायधिततम्‌ । प्रायो विनाशः | कयं
भराय उ(योषदि (विष्टो भिना कमात्मनः उपदि(3)? इति दोक द्रौणत्‌ । चिती
संज्ञान इत्यस्माद्धागोधित्तमनेका्तवादूातोः संधाने चित्तमित्युच्यते प्रायाश्चित्तं विनष्टस्य
कर्मणः संषानं प्रायशित्तितयुच्यते । नित्तिजित्तयोः सुडागमो टक्षणङ्त इति प्राय

९६२ सत्यापादषिरविसं भरोतसूतम्‌-- [ १५ रभे

शब्दस्य विनाशपरयोयस्याकारान्तत्वाित्तिचित्तयोः सुडागमेन प्रायध्ित्तमिति रूपसिद्धिः ।

कषणा सुडागमो गणसूत्वृत्तिकारेण श्ायस्य॒विततिचित्योः पुदस्कारो वेति पठि-
तत्वात्‌ । श्रुतौ वकं भ्ायधिततस्योपदिष्टिति पिण्डितार्थः । त्र चोदयति पवकमस
श्तिक्षणेषु प्रायतत, स्टतिरषणमिति न वक्तव्यम्‌ । तत्र परिहारः--अन्यानि
कर्माणि शरुतिरकतणानि वन्ति प्रायभ्वित्तमेव श्ुतिरक्षणमित्येवमुच्यते । कर्तद्चर्ः ।
श्रुतौ द््षणमाधं परायाततस्योपदि्यते । बिहमाघ्र यया. पुरोडाशः कायतीति । क्षायो
दाहः | तलसणंप्रायधितस्व क्षायतीत्यतर द्वयोर्बहूनां कये प्राय्चि्त्‌ | नैकस्यैव हविषः
क्षये । यदो (पि (दी)त्यवनु्येतयतर द्वादशपरं ` पोडशप्यां वा प्रायशचिततप्-
मान्यमात्र नैमित्तिकं मवति | विध्यपराधे विधीयत इति कर्मविधिः | अपराघोऽन्यया क्रिया,
विषेरपराधो विध्यपराधः । तस्मिनिध्यपराभेऽन्यथा मवे प्रायश्चित्त विधीयते । यथा-
यस्यानो वा रथो वाऽन्तराऽद्ी यातीत्यविषानेनान्तरागमनेन प्रायित्तमू | यत्र तु
विभिन ततर प्रायतत विहितत्वात्‌ । यागार्थगमने च न प्रायश्चित्तम्‌ । अथवा श्रुति
रक्षणं प्रायां विध्यपरापे विधीयत इत्येतदेकं सूतम्‌ 1 अरथविशेपश्चान्य इति पूर्व
सू्रमेदमाितय पूर्ूत्ेण श्रुतौ टक्षणम्रुक्तं न॒याक्वपेकषितमु्तम्‌ । द्वितीयसूत्रेण
विहितस्य एपवृ ्ृोत्यापरापे प्रायश्चित्तं न॒विधानेन्तरेण विदहितस्यान्यथामविे
मवतीति । इदानीमेकसूत्तवमश्नित्योच्यते । ` विधीयते बाह्णेनेति
करम विविसतस्यापर्ेऽन्ययाक्रियाया श्॒तिरक्षणं व्यते न स्मृतिटकषणं विधानसरा-
सरामथ्यीत्‌ । यत्र मयस्य प्रातिः करममध्येऽपि स्टतित्वकषणं प्रमाणम्‌ । आचमनव-
त्करमाङ्गतन वेदमूलस्ृतिवशेनत्त्रैवम्‌ । ्रह्मौदना्थं ओपानं स्व नरमनध्यं वेति रयः
प्रलाः । ओपानकदें वा स्थापनीयं स्मौपा्तनं वा स्थापनीयम्‌ | अयवा तौ विना
निर्यं वा. स्थापनीयम्‌ । ततरालुगमने तरिषयमाह--ओौपासनैकदेशपके पाकासपूर्वम,
कुगतशेत्‌ एनरौपासैकदेशमाहत्याऽधदपातीति । सवरायश्ित्तमनान्नाततात 4 वू.
ध्वेमतुगतशेपुनरेकदेशमाहत्य एनः पाकं छृत्वा न वुरदानं न प्रायश्चित्तम्‌ । सरवमौ-
पूप्तनपके.पाकातूमनुगतश्दौपासनानुगमनपायशितसमृतिविदितम्‌ | जयाति सथानं
त्वा समाहत्य स्थापनीयम्‌ । पाकदर्घ्वमनुगतश्तपूषैतपंषानविधिनां सवाय स्थाप
नीयम्‌ । निमेनयान्निपते पाकातपवैमलुगतश्त्‌ पुरनिमैन्ध्य स्यापनीयम्‌ । पाकाद्वम-
तुत्त पुनिरयं स्थापयित्वा पाकः कत्य सवम्ायश्रितत्‌ । द्वितीयाधानादिप्वौ-
-पासतरैकदेशपते तदेशमाटत्येत्यादिप्ैमौपाप्नपक्े तन्वुमाति पथिकृते च कृत्वा. स्थाप
नीयम्‌. । निमेन्यप्े रौकिकारणीद्रयमाहत्य माधित्वा तेमाटत्य स्यापरनीयम्‌ | यस्य
त सवै आहितस्तस्य श्रोत्रियागारादाहतमपि द्ितीयाधानादिषु स्थापनीयम्‌ | बहुपत्नी-
कत्‌ स्मातविषिनौपःसनाि सेख्ज्य तसैकदेशं सवै वा निषायाऽऽधानं कर्तव्यम्‌ ।

{ पटः ] महादैवशाखिसेकलितमयोगचन्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ । २६१

सरवाधानप्षे समा्तकर्मणां लोप एव श्रौतेन चरितार्थत्वात्‌ । अ्नौकरणादि केचिहीकि-
कानटे कुर्वन्ति । दद्िणास्ौ पैतृकं करम करित इति निर्देशात्‌, जज्नौकरणादि तत्रैव
विध्यपराथ इति क्चनात्पु्पापराये वु श्रौतस्मतेपायशचित्ते मवति ॥ १ ॥

~ यया पयोहितानामेककार्याणां यूषादीनां वकल्पो द्रव्यः । सदिरपशादीने्निहा-
प्थेकानिमित्तानां किकिदपः स्यादत इदमुच्यते-- - ‡ <

“=: एकस्मिन्दोषे श्रूयमाणानि समभ्युचीयेरन्माय-
वित्तान्यथौन्तरसंयोगात्‌ ।। २ ॥

एकसिन्दोष एकसिमज्ञिमित्ते यानि विधीयन्ते प्रायश्चित्तानि समुच्चीयन्ते ¦ तानि
यथा-अग्िहेत्रककन्दे--अस्कान्यौः एभिवीमित्यमिमन्त्रणम्‌ । उपम - उकं मय
पथिवीमिपि। अनकनमाहतः साथ नादचीयादिति समुच्चय एतेषां मवतीति। किं कारणम्‌|
अरथन्तरकयोगात्‌ । अर्ादन्यदर्वान्तरम्‌ अर्यान्तरप्य मावोऽर्ान्तरतवम्‌.। तस्माद्या
न्तरथोगात्‌ । अ्ानतरप्रयोननं भयोननादन्यत्ादितवः । अन्यत्‌ प्रोननमभिमन्त्रग-
नान्यदुपपर्गेणान्यचानशनेनातंः समुचय इति । यपि दोषनिषोतप्योननमेक तदौऽप्ये-
क्िनिमितेजेकम्रायभिततोपदेशदविकल्यध्य चान्याय्धत्वादोपनिर्ातारथश्च | तेन चावा-
न्तरपरकारमेदेन प्ताधनतया पमुचयो पपत्तेः पािकत्वमन्याय्यामिति समुचचयः ` यधा
रोके--अक्ताभयेऽरिदो पोऽन्योऽजञनेन हन्यतेऽन्यो न ॒वाऽन्येनान्यो निपातशयनेनेति
; सेगपाशहीसयोननैक्येऽपि अवान्तरकाथमेको यया तदवदोषनिषौतादरत्येऽपि कमुशचयः ।
उपदेशो यथाथैवादो नाभौन्तरभागो न मवति एकापरेतैव तत्र भिकल्पो वति, न सेभु-
खय इति । साकाद्रीहियवादिवदेककाथेतया श्रवणामावेऽपि अर्ैवाद्देव प्रयोजनदा
त परागवगम्यते तत्रापि विकलो युक्तः । यथा पिक्ृ्यागः स्गपट््रतपत्त्ो
शैशवानरोऽपि तयैव । ततस्तयोरवकट्म इति मुचो न न्यायः । अदृटदोषोमयोस्पदेशा-
दुभाभ्यामेव इन्यत _ इति ` । अवान्तरकार्यभेद्‌। इति प्रगेवोक्तम्‌ । य॑स्वु
शाखान्तरस्यो विभिरेमेषाभितयुच्यते । तत्रापि विकल्प एवाभिकविेरनितयतवादिति ।
एकशालीयपरयोगोपटेशे शालान्तरीयाशोपसंहार एकेषामिति न वक्तव्यम्‌ । ततो त्र
फकेषामिति निर्दैशस्व॒ तत्र॒ विषीयमानप्रयोगाद्थिकयर्मोपदेश इत्यवगमादनित्यतवाद्‌
समु्चयत्वम्‌ । दपमा्तातिपततो पायिकृती वैश्ानरी च विहिते तर्यो समुचयः
युर प्ामान्यविरोषमावस्तर सामान्यस्य विषेण बावः । यया--आहवनीयानुगमने
पामान्येन ज्योतिष्मतीषटिविदिता । अन्वाधाने कृत आहवनीयानुगमन ` ओंहुत्यन्तरं
भिहितं ततर बाधः} यया देवा्ञनमगन्यत्न इत्येकेपामिति .ततप्यचकारयलत्
ऽपि मरकटप एवं मतान्तरतेनोपन्ापतात्‌ ॥ २ ॥

२४ सत्यापादविरविते शरोतसू्रम्‌-- ` (१५ प्रमे
तत्र त्रिविध प्रायश्चित्ताह
जपो होम इज्या च ३॥
वेतिप्रकारक्चनः । अन्धानयप्यनुमन्तरणोपस्थानोपसमिन्धनपुनराधानादीनि संगृहाति।
-तेषामपि श्रायशित्त्वेन वक्ष्यमाणत्वात्‌ । नितयोदाहरणं तु तेष प्राधान्यर्यापना्थ
बाहुल्यामिपरायं चेति द्रष्यम्‌ ॥ ३ ॥
सन्ततानि प्रायश्चित्तानि समुचीयन्ां चारथा्य(न्तर)त्वात्‌ । कसमै पुनरथाय तानि
क्रियन्ते | अत आह--
दोषनि्ौतायौनि भवन्ति ॥ 9 ॥

„ कर्मणो वैगण्मितयक्तम्‌ । तनिवौतिन कर्मण उपकुर्वन्ति, कार्यशक्तिमविकलां कुव
न्तीत्यथैः । कयं पुनरेतेषां ता्यैमिति चेत्‌ , एतसिन्ैगुण्य एततकर्तव्यमितयुकते तत्स-
माधानस्यपितितत्वदगण्यपरिहारायमेव तद्वसीयत इति भावः ॥ ४ ॥

-. अस्त्वेष दोपनि्ातः फटे कालोऽप्येषां व्याकरणीयः । किं कर्मकार एव कर्त
व्यानि, -उतापदृतते कमणि आहोखिदिष्ट्ादेः पवचपेक्त्वात्स स॒ काटः प्रतीक्षणीय
- इति । तत्राऽऽह--

; अनन्तरं दोषात्कतैन्याभि ॥ ५ ॥
† : क्तादिचिकितपावद्न्तरं दोषदेतान्यनषठितान्येव दोषं निरहष्ुर्नान्ययेति भावः ।
तेन प्रायश्चित्ताधानस्यप्यतुन्त्रायनपत्वं व्याख्यातम्‌ | 4 ॥
र निहते पुनदेमि डं कम ॥ ६॥
एव. प्रायाधिततन निदेते दोपे ततः कर्मशेषः कार्य इत्यर्थः । यद्प्यक्ृतमयथा-

-ङ्ृतं वा सत्ते प्रायश्ितेऽ्गं प्रधानं वा तदपि यथा क्रियेतेत्ुक्तं कत्लमिति
` तत्ा्गमपृतते कमणि न क्रियते, प्रवानानुपकारात्‌ । द्नयसकारस परतो द्र्योपयो-

गान्न करियते तदयतात्‌ । प्रधानमप्यपवृत्तकाट न क्रियतेऽकाठे कतस्याङृतत्वात्‌ ।
. गणक तु थत एव मुरुपराभवि गौणस्यापि आहमत्वात्‌ । तेनावाकूपरप्यगः ।
क्व दपू्माप्तयोः । तच परस्ताद्‌ रविष्यामः । केचितु व्यक्ते गिदते दोषे
: पनः कमे त्रं भवति सकटं भवति फट्दानस्मयै मवतीति ॥ ६ ॥

5: ननु निदेतदोषमपि कर्म दोपागमविकटशाक्तिकं सत्क कायीय कल्पयिष्यते |
~हि शर्यप्रवेषालादेन खजञः सुत्लातशल्योऽपि पनयान परतिपये । तेन श्गुक्तस्य
क्मेणोऽपार्थकतवातयुनः भ्रयेगेण भवितव्यम्‌ | अत आह्‌--

१ केब्टः}) महादेवशादिसंकलितेपथोगचन्दिकाभ्याख्यासमेतम्‌ ¡ ˆ २६५
वस्य नांबचनात्ुनः भयोगः | ७ ॥
तस्य सङत्युक्तस्य करणो नर्ते कचनात्ुनः प्रयोगो भेवति । भवत्येव तु वचना-
भथा-- ‹ अन्यां `दुश्वा एनरहत्यत्‌ ' अयान्यामिषटमनुल्वणां तरन्वतित्यादौ । को
` शापस्य कर्मणः काया कारयते शक्यरा्ी वा जानीयात्‌ | न सद्यो रूपविरे-
पान्पदयति । तायस्य श्खमेव एनः प्रयोगे शास्ति कामे तवर भोक्ष्ये परत्यण्ये
श्र क्स्य प्रिव काया(य)राक्तिः । यत्र तु न शाखमस्ति, कुत्र एनः प्रयोगः ।
रत्येष्यते इ तत्र र्युकसमैव कर्मग्िकित्तितपटल्स्येव चभ कोयैशक्तरित्यलं
भरसकषेन ॥ ७ ॥ 4
तुभ्यं ता अङ्गिरस्तमेत्यन्वाहिताभिः प्रयास्यज्जुहुयात्‌ ॥ ८ ॥
` येथन्वाहिताि्ैशवि्वायावर्यकनिमित्तवशात्सहः प्रयास्यन्‌ तदा वुभ्य-
` भिस्वमयाऽऽहवनीये जुहुयात्‌ । वस्तोष्पतीयप्त्ाम्नायः ॥ ८ ॥

ध एषगरणीषवगरीन्समारोद्च प्रयाति ॥ ९.॥ ~.
-~ ` अरणिक्धनाजञाऽऽत्यनि समासेप्याः ॥ ९ ॥
यत्र बसेततासिषटिं स्थापये ॥ १०
यभ क्सयति तत्ाषितहोमान्तं कृत्वा कतान्तात्मशमयेशिः रय्या ॥ {८ ॥
यदयन्वाहितागरहवनी योऽद्गच्छेदन्वमिरषसाम-

रभरूयदित्थन्यं भरणीय यो अग्न देव वीतये इवि - -
प्पा< आ .बिवासति । तस्मै. पावकः मृडय
स्वाहेति सुगाुतिं जुरोदि ॥ ११॥
पूण सुवं पैमायथित्तं हतवा, इदं विष्णुर्विचक्रम इत्याहुतिं जुहुयात्‌ ( जाप०
श्री° ९-१-११) इत्वापस्तम्बः । जुहनिदृत्यै सुव्रहणम्‌ । वैष्णवीं तु जुहा
जुष्टयाययन्याएता मवति ॥ ११ ॥
फः कथनाुगष्टेदेतदेव मायम्‌ ॥ १२ ॥
तं तमनुगतं योनित उत्माय मूरितयुपस्थानादि समानम्‌ । होमावपि त्र तत्रैवेति
माध्यकृत्‌ । आहवकीय एवेति दलान्त ॥ १९ ॥
मथित्वा माईपत्यब्‌ # १२ ॥
गाहेषतयमबतं भन्यनेनोतपाथ यथोक्तमेव भ्रायश्चित्मावतयेत्‌ | तथाऽहृवनीय.
यापि - गाहपत्यतामा स्य मन्धनमेव न प्रणयनं योध्वम्तरेदिकपरगयनात्पज
शोमयोः॥ १६ ॥
[ध

-सद६ : , ४... सेत्याषदविरचितं भरोत. ` (१९.
मणेयनवर्मा्रतितः॥ १४1
यया -दक्षिणामयनुगतिपराय्ितत अ्ृत्याऽऽहं ` मदद्वानः-- अन्वाहायैपचने जुहया-
हि्योदमरय्यः 1 आहवनीय -इत्याटेलनं इतिः केचित्त्वाहवनीयं नुगतावष्यनलविषये
---ऋयनवमावर्मयन्ति तस्ये गा्पत्याननुप्शान्मन्धनमेव, सत्ति । `तदयुक्तभ्‌ ।
अविशेषोत्‌ः। उद्ा्यस्यापि गाहपत्यानुपरवेशे = प्रमाणमस्य; दितत्वाच्च अप्तु
¦ -का- तद्नुपवेशस्तद्‌ा मेनलोऽप्युप्रविशन्न दण्डेन . पराभुदते ¦ योतित्वदेरनुपरेश-
५ देतोस मत्यविशेषात्‌ । वाच्यो. ता विशेषः] -हस्मात्नविविप्ववरिषटमेकः-पणयन-
मजलोद्धैयोः ॥ १४ ॥ 1 = <: प्क
}; ~ १5. याृतिदैिणामेः ॥ १५ ॥
~<: वत आहरेदिति शेषः प्रदं चेतवम्यावसथ्ययोरपिःथः. कना कुचछेदिति
सामान्योपक्रमात्‌ ! अत्यया तस्या ऽऽर्क्यप्रसङ्खल्वः । तदभभ्ायमेव चानयोरननुक्रेमणं
वेदितन्यम्‌ | अनित्यत्वाभिभामित्यपरे-। तदेतदुरवाहितप्रायचित्ते स्वविषये सवैमा्निहो-
तरिकादपायश्ित्तान्तरं बाधिते, विशेषेविषयेत्वात्‌ | यस्य ोमोवनुगतावित्यनेन तु सर्वो
विध्यते, विशिष्टतमनिप्यत्वात्स्य] सर्वेऽपि हनुेतेमरयश्चिततविषयोंऽनवहितानन्वा-
हितादिगोचरा एकैकानुगतेविनित्रोकोम्युकयरहितीमयातुगतौ च सावकाशाः । तद्धि

यजमान इति शेषः । बतोपायनीयमिति ठंचनाद्रतं चरिप्यामाति , ( तै
१०.) चं मन्त्रलिङ्गात्‌ † ° सेततिवौ एषा यज्ञस्य ' ( तै त्रा
इत्यादिना ` षिच्छिन्नतसैता नाथेतवस्तवनाच्च वरेतोपायेनीयमिति र

देवानां परमे जनित्र त्यन्वाहितािरधिमेपकतः
यन्तमा शम्योपरासत्त्वभ्‌ पी श ॥

तति ततोऽगौमययननिः कथिदलायत्‌, आयतनोद्पगच्ेह तेवा ति
तेभरत्पुनरायतने निकिपेत्‌ । तदुक्तमापसतमबेन-- शम्यापरापतातपरि धाति: धविर्‌

, महादे वशाद्धिसेकट्धितभयोगचन्दिकास्यास्यासमेतम्‌ । २६७

त संमरेदिदं त, इतिः। छत्स्वाम्वप्वाण एव चायं
बाहुच्य्वलायनयोः-- ^ आहवनीयमवदीप्यमानमवौकम्यापरासा-
दिति | अन्येकदैशाषगमे ठु यदि `एरा प्रयेम्यो -बहिः

` यर वर्तयः. ९ ९.९
पोऽन्तिकाद्व्िंराहत्‌. ॥-२१
पथः समीपे ये दर्मास्ततो वर्हिरारैत्‌ ॥ २१
? : > नहानदक्षिणा ॥-२२
यदा व्वियमिषटिस्न््मध्ये पतिता -तस्यकअङ्गो बेदितच्यः.॥ २२
: श्वोभूते धेषु श्त्यवस्येत्‌ । २३॥
तैतः श्रोते यतश गतव प्रयस्यति सोमे
न.भवतो यत्राहवृद्धिः स्यत्‌ ॥ २३६
यस्य हविषे ब्रसा अपादा घयेयुबीयन्या-खचामूं -
निरवपेत्‌ः॥३४॥ ~ ~
यदा समैगवीनां वत्साः सममेव पयः विनयनं , ठ. हम्निः.
यवागू निवेपेत्‌.। शििलतण्डुख् यमू .१४२४-।
¦ सा दोह्ूे-मतीपमदरः
घयेयुः ॥ २५॥

ू्ानपसवाने च

ऽता्क्ात्‌, करियन्ते । उद्वासनादारम्य ` सनाच्ययोरय
प ततम मवति | यकदाना च नानदेवतातवोत्‌ । ‹ यदा तूमयोरपि

8 त्तद] सहं प्रदानं .यवानवोरकदेवतात्वात्‌ । आह च मरद्वानः-
समोनदेवतेषुं समवदाय प्रचरति हिर्गणेषु पशुगणेषु चेति ॥ २९ ॥

सकद ~“ ` सर्याषादाविरािते शरीतसुभद्‌- [ १५ प्र

अयोक्तरस्मै हविषे दत्सानपाकृतयोप्वसैत्‌ ।; २६ ॥

सैस्याप्ये्ट तदहरेवोपवसतथं त्वा पातेन हविषा एननतेलरथः । नाऽ्ेयस्याऽऽ,
वृत्तिः । नाशदोषा्मावतः-, उत्तरसम हविषे वत्सानधाृत्य › ( त° न्रा° ६-
-र ) इति टिद्नाच ¡ एवं दोहान्तरस्याप्यनष्टसयेति द्रव्यम्‌ ॥ २९ ॥

यरय रयं दु्ड« हविरातिमा्च्छतीन्राय ब्रीदी-
भिरपयोपवसेव्‌ ॥ २७ ॥

'आंिनशंोषापहारादितः । इन्महणं रहेस्थामि प्दशना्थम्‌ । प्रातदेहि.
नास्य समवदाय प्रचरेत्‌ › इत्यविरोषवचनाद्न्यया महेनदरयािनस्तंत्रं याज्याटुवाकंया-
दिविरोषात्‌ । तेद वा मान्दं वा एरोडाशं तस्य स्यान रह्दृचाः । तसिग्रहणाचवा
निवतैनते । यदा रा्ावार्तिस्तदा यावदयं पात्राणि प्रयुज्य निर्य त्रहीतुपबतित्‌ ।
यदा तु श्वस्तदा त्वनन्तरमेव निरप्य नोपवासः ॥ २७ ॥

यत्मातः स्यात्तत र्यात्‌ ॥ ६ ॥

यत्परातरदुट स्या्च्छरृतमेव कुर्यात्‌ न तु सानोच्यप्रतिनिभित्वेन एरोडाशः प्रवृत्त

इति सोऽपि [न्‌] पुरोडाशः कायै इति मावः ॥ २८ ॥
अयोत्तर देर; पुरोडाशो मषति। ६९ ॥

इतो दोहः पुरोडाशः स्यास्य स्याने निरपैीहिभिः एरोडाकः कायै इत्वे; |
संबेकादशकपाणो द्वादशकपालो वा । रद्रा्नविकारतवात्‌ :। स्य च-श्शुद्ासनातुरो,
डाशमोः परतः सनाय्यधर्ाश्च पूदैवदेव वेदितव्याः | ९९ 15 =.

भरातदेहिनात्र समवदाय भरचरति ॥ ३० ॥:

समवदाय सहावदराय ॥ ३० | ५
अथोत्तरस्मै हरिषे वत्सानपाढत्योपवसेत्‌ ॥ ३१ ॥
एतदेव मातदंहिस्याऽऽतिगतस्य भायशिततम्‌ | ३२ ॥
उषवापसत्ा्ोजिवर्तते ॥ ६१ ॥ ६२ ॥
= -सायंदोहेनात्र समवदाय प्रचरति ॥ ३३॥
अत्र. नाणे कल्पान्तरेषु चान्यतरदोहाताबुमयातौ च पुनेरिजयोक्ता । सू
कारस्तु तामुमयार्तोविव वक्ष्यति तेनान्यता्तौ नेष्यते 1 आशवरायनंसत्वानुग्रहमाहे -
यथा अत्यतरादोषे व्यासिच्य प्रचरेयुः पुरोडाशं वा तंत्स्ान » ऽपि
सोयं दोहातबाश्नातोऽटुमरहः -यथा प्रातर्ुं द्ैषं कत्व तस्या
यजेत, इति ॥ ३३ ॥

१ ष्टः ] महादेवश्ाद्धिसंकटितप्रयोगचन्दरिकान्यार यासमेतम्‌ । २६१

अथोत्तरस्मै हिषे षत्सानपाड्त्योपवसेत्‌ ॥ ३४ ॥ >
अय यवागूनिवोगाटरवमरस्मै हविये परे्ुरषयस्य सांनाय्यस्य सिद्धये नरि.
व्सानपाकुर्याछक्‌ कुयात्‌ । जनयदवतम्‌ ॥ ३४ ॥
यस्य सायमातुग्ध९ हविरातिमा्छैतद्
पश्चररावमोदनं पचेत्‌ ॥ ३५॥
उभयोः करमेणाऽऽतौ करमेण एरोदाौ निरुप्य सह्रचारः पृवैवत्‌ । यंदा दु,
निर्तेऽनयतरात्ये एरोडारोऽन्यस्याप्यातिदैगपदा्िवा तदाऽ्टाकपाद्पछशारावौ नि
पेत्‌ । तदस्य परिमाणमित्यये टुघतद्धितः पशचशरावशब्दः शठशरावपरिमितं द्वय
मभिषतते | तच शरावेण निर्वपति त्रिथनुषादवितृष्ी स॒ दवादशशरावं चरं निवपति -
द्वादशमिमेनैस्तृष्णीमितराणीति लित्‌ । वनदणमव्रामे प्रदैनायम्‌ । देनं भः
मदनं वेति समानमिति जह्नुच्तेः । सानाययप्रतिनिषित्वं च हविषोरत एव किक
सिद्धम्‌ । ‹ पयो वा ओषधयः । पयः पयः । पयवासमै पयोऽवरन्वे › (त ना.
३-७-१) इति छि्गा्च । तेन पानाय्यधमेकताऽपि तयोः पूववदेव वेदितव्या ।
कात्यायनस्वु पञ्चदारावं परृत्याऽऽह-- ' प्रतिनिधिः प्रायधित्तं वा देवताते: इति 1,
आयिनव परतोऽप्युद्ासनानेयैद्रप्धमंता हविषोरिति विषः । यवागवादीनां डु,
भरतिनिधित्व परदितमेव सूपे स्पष्टमिति सनाय्यधर्मतैव यथोक्ताऽनुतपेया ॥ ६९ ॥
अग्नं प्रथमं पुरोडाशेन यजेत ॥ ३६ ॥
देवतायासतद्ितेनैव िदधरत्तरविकलपार्योऽनुवादः ॥ ३६ ॥
उत्तरमिनद्रं पञ्चशरावेण ॥ ३७ ॥
पश्चशरावमेवैकमिनद्राय निरुप्य तेनैव प्रयममच्चिमिश्च तत इन्द्रं यजेत, न त्व्टाक,
पां पुरोडाशे नि्पेदितयथेः । ब्राह्मणे हैनद्र॑ पशरावमोदनं॒निर्पेदश्नि दरवतानां
मं रस्य कस्पक इति प्रयमः कलः । एेग्रदेकः
य इति द्रष्टव्यम्‌ | उमयत्र चाऽऽप्ेययोः पु

भरदानमिष्यते विमवात्‌ ॥ २७ ॥
अथोत्तररमे हविषे वत्सानपाकृत्योपवसेत्‌ ॥ ३८ ॥
स्यास्यातः ॥ ३८ ॥
यस्य व्रतयेऽन्पट्यनाटम्धका भवति तामपर्य यजेत || ३९ ॥
ब्रतारमहो बत्यमहस्तचचौपवसतथ्यम्‌ | तत्रै त्रतोषदेशात्तस्मि्हनि यदि प्या
ैववशादनाटम्भुका स्परशानह स्यात्तदा तामपहाय यजेतैव, दशंपृ्मासाम्बामित्येः |
अयवा ्रतब्दः कर्मवाची यथा शिक्षति त्रेतादौ | ततप्तिनियतमहुैत्यमहः }

शथे : ¦ ` सत्यापादविरवितं श्रोतसूत्रमू--. - ` . ; [ १५;

तस्मिलनाम्भुकायाममि पर्या तया विना कुयदिव तेतक्यैः 1 तया पर्वणो दरश
पूर्णमास, अमावास्यायां पिण्डपितृयज्ः स्ा्यपरातर्निदोत्रमि्यादि, । तरत्येऽहनीति वृच-
नायेन प्रतिनियतं तत्त्ानाटभ्मुकायां करियते । एतदुक्तं भवति यस्िन्कहे यस्या
क्रियाय प्रत्यवायः प्रायतत वा ` भरद मुख्यः कास्तत्रानाटम्मुकायामपि कियते
नेतरदिति । तेन कान्ये्टयः पृशरुसोमाश्च यसिन्प्ैण्यनाम्मुका न तरिम्‌ क्रियन्ते |
क्िय्॒त एतु. तसमिन्यदा प्रक्रान्ता मवन्ति । परक्न्तस्य कर्मणरतत्का ठं प्रतिनियमात्‌ ।
एतेनान्यापरेयादेरपि शरकरन्तस्य तत्काटापवर्गो व्याख्यातः । ध

~ सोमे. ठे `भकरान्तेऽनाटम्भकायां नियमाविरोषानाह कात्यायनः पलनयुद्याः
दीक्षाहूपाणि .नि८वि. )घाय प्िकतास्वासीतोपलवणात्िष्टत्संथिवलयोर्वेदि्मीपे सुतया
विरात्रे गोमूतिश्रेणोदकेन स्नापयित्वा पारेथानादि करोति संनिपातम्‌ । प्रनाः
तायाशवे ददशराघादृध्व स्नानादि, न गभिणीं दीत्येदित्येके । अयज्ञिया गमां .इति
श्ुतेः:। ननि प्रकरणादिति ।
‡ श्रनातायां दु सत्यप्याशौचे यनमानस्या्िहेत्रादावधिकार उक्तो धरमशाखकारः
बौधायनस्तावत्‌ ‹ नाशुचिः काम्ये तप आतिषटेन यजेत॒ न स्वाध्यायमधीयीतान्यत्राभि-
जतरदोपूर्मतेम्यः › इति । मनाऽपयुक्तम्‌- ४
न वर्येद्वाहानि पर्यहे्ाभिषु क्रियाः | ` ६ अ
न च तत्कर्म कुवंणः सनाम्योऽप्यशुनिर्भवेत्‌ | इति ।
याजञवल्क्योऽप्याह--वैतानोपाप्तनाः कार्यः क्रियां श्रुतिचोदिताः {-इति.।
तथा नित्यानि निवर्तन्ते वैतानवर्म्‌, इति गौतमः । जाबाटिश्ाऽऽह--
क-म < .< जन्महान्योरवितानस्य कर्मत्यागो न विद्यते | इति | ` ˆ , ~
एतेन जेोतेिरपि व्याख्याता । तत्र त्वाह भरदरानः--कथं -नात्टिरित्यु्कः
दक्षस्य. इत्यादमरण्यो . जात एवत्विनः कु्यदित्याटेखन इति । बौधायनश्चऽऽह--
स समोऽऽह्‌-बौषायन उत्थितायां निशायां निरववेदिति जातमेव विदितेति शा्टीकिः

इति ॥ ३९ ॥

उदक्शुख\ स्तृणीयात्‌ ॥ ४० ॥
योक्त्रं तु स्वकाटे दक्षिणतः पाशमुदकशुल्ं जघनेन वेदिमनत्वदि वेतयापसतमबः |

पदे र्वदि' व तृष्णीं निदध्यात्‌ ॥ ४० ॥

~. + ` ` नतामिष्टवा तरिरा स्नातापहूयेत।(ख ०१) अमू-
} :2\..: ~ हमस्मि सा त्वं चौरहं एयिवी त्व सामाहमृक्‌
त्व तावेहि संभवाव सद रेतो दधाव प्ते

18

- पटः } महादेवदासिसैकटितमयोगचन्दरका्याख्यासमेतम्‌ । २९१

ध स रायस्पोषाय सुमजास्त्वाय -सुवीः
। अर्थं एवैनागुषहयते सेव ततः भाय-
चित्तिः ॥ ४१॥

यदेयमतिगत्ररा्रा लाता स्यात्तदनासूतुगमनाथमुपह्वयेत त्च कर्मग एव प्ाय-
शित्त, न तु पुरपा्यम्‌ । कस्मात्‌ * अरभो वा एतस्य यज्ञस्य मौर्थते । यस्य त्रत्येऽह-
‡नपलनयताठम्मुका भवति, ( तै त्ा० ३-७- १ ) इतिः ्रृत्ये ^.तारिटवयेत ।
ह ैव-ततः प्रविधि" ( तै° त्रा० ३-७-१ ) इति श्रुतेः ॥ ४ {स
यदि सांनाय्यमगनिहो्ं वा विष्यन्देत । यादि क
कीटोऽवपद्येत । मध्यमेन पलाशपर्णनान्तमेनःः
बोदक्परेत्य माजापत्ययचौ बरमीकव पायां विष्य.
, न्दमानमवमनीय भूरितयुपरिषठेत ॥ ४२ ॥ मध्य-
मनैव पलाशपर्णेन चावापूथिव्ययचीऽन्तःपरिधि
` कीाबपन्नमवनीय मूरित्युपतिषेत ॥ ४३ ॥
क्यनवशादुदुवृत्तस्याषः परतन विप्यन्द्नम्‌ । व्याल्याता वल्मीकवप्रा

विृतमिलं ङृत्वा तस्वा विठेऽवनीय इनहुयादशनिहोतम्‌, । अदनयनुपिहा

व्यमा वर्तयेत्‌ । दोहनेन विनाऽन्यदागमयेदुत्पाद्येत्‌ । कीरेः
र्थीति देशोपर्कषणमश्निहोते ॥ ४२.॥ ४३ ॥
यदि सांनाय्यमन्यदागमयेत्‌ ॥ ४४ ॥|-- -न
य॒दि द्धन पयसि वा कीटोऽवपयेत तघ्नान्यदागमयत्‌ । स्पष्टमन्द्‌-पौ
यदयमनिरोत्मन्यां दुर्वा षुनञहुयान्मिभो -नना-
. न्करपयति प्रनानन्मि्ो दाधार्‌ पृथिवीुत याम्‌।
~ मिवः ढृीरनिमिषाऽभिचषे सत्याय हन्ये शरतुष-
- ज्जुदोतेत्यभिवृष्टममरिदत्र हत्वाऽ्न्यां ट्श्वा
--युनञदहुयात्‌ ॥ ४५ ॥ (
पुनरमिहोनरपरहणात्ानाय्ये नाये तरिषिः । यरयाशनिोतमवरवदि्यापस्तम्नः | अ
वदुपरि वर््पन्यः ] त्छृतवा तदव मव्य हुतवतव्ैः 1 प् -नुहुयान्मत्रो जनान्‌
( त° व्रा ६-७-र ) इति श्तेः । ततोऽन्यां दुख्वा होमः । ोेलु--मिषरो
जनानिति पू्वहुतिमन्तरेणािहधर हुत्वा पुनरहोममिच्छन्त | तदाऽष्यनयां दुर्वा पुनज
हुयात्‌ , इति वचनादोहहोमयोराृ्तिः यत॒ प्रस्तदोहस्योपरिोच्च हुत्वोपस्पशेनस्य
तन्त स्यान््रमवः मवत्युमयोरविमवात्‌ | ४९ ॥

:$&७ सत्यापादमिरवित श्रीतसूत्‌-- [१५ भ

सयदि पूैस्यामाहृत्या\ हृतायायुत्तराहुतिः खन्देतु

पूवी चोत्तरयाऽभिहुत्य (भिजहुयात्‌ ) यन्न वेत्थ

वनस्पते देवानां गुह्या नामानि । ततर हव्यानि
५ गामयेति वानस्पत्या समिषमाधाय तूष्णीमेव
इनशहुयात्‌ ॥ ४६ ॥

" ` - अहम उपरिरोमः । तत एव िष्टवेबोरराहुतितप्णपुभयत | ततो होमावृ्तिः
पूैवत्‌ । यद्‌। पनरत्तराहु्ेकदेशः सकलो न सवौहुतिरतदा तलाऽऽद्िेत । यया च
कषयति यदनाहतिमानं धरेव पतेति मात्नापचरे तच्छेषेण समाप्नुयादिति च । पूवा.
हत्या सहेत्तराहुतिपतनेऽप्ययभेव विधिस्तस्यापि फटतः स्क्नत्ात्तजुल्यन्यायत्वाच
॥ ४६॥ प

यदि ९५ हतायामाहवनीयोऽलुग-
च्छेदम्िदौरौ दारावभ्नरिति बद्ननन्तरे शकले
हिरण्ये वा जुहुयात्‌ ॥ ४७ ॥

भृ्मादारोरयिदन्ततः सोऽनन्तरः शकलः । तरिमस्त्स्मे हिरण्ये वा जुहुयात्‌ ।

, तराहुतिमित्ययः । मन््रि्गानुरोधात्‌ । तथोत्तमे शकटे हिरण्यं निषायत्यव मर.
दवाः | वदक्निति वचनान्मन््रमध्ये होमः स्वाहाकार्वन्तत एव मवति । ततः रेष
पमि; । तप्र सुकूभतितपनमुपसामिन्धने चाऽऽहवनीयस्यासंमवाजिवर्ते । प्रतितपन-
निवृत्तरवदशनमपि नृत्तं भति । परिपपूहनादेसवनिवत्तिः शकटदिरण्ययोरगनिरति+
लिमित्वेन विधानात्‌ | यस्याप्यनल आहवनीयस्तस्यापि प्रतिनिधावेवाग्रहोत्रसमापि

“ शवरेषात्‌ । ततो मन्धनम्‌ ॥ ४७ ॥

यदि पुरा पयाजेभ्यो वहिष्परिध्याहनीयास्राची-
नमङ्गारो निवैताध्वथेवे च यजमानाय चाक
स्यात्‌ । यदि दक्षिणा ब्रह्मणे च यजमानाय चा-
क स्यात्‌ । यदि मत्यग्धोत्र च पत्नियै च यन-
भानाय चाक स्यात्‌ । यदयुदङग्ीषे च पञचु-
भ्यश्च यजमानाय चाक« स्यात्‌ । मा तमो मा
यकगरतमन्मा यजमानस्तन्मस्ते अस्त्वायते नमो
श्र परायते नमो यत्र निषीदस्यध्व्युमा भा
हिभ्सीर्यनमानं मा दि्सीरिति त\ दुवस्य बुध्ने-
नामिविद्ध्यात्‌ ॥ यदि चीनं निवता"

}/^

2

डः] महादेवजञालिसंकलितमयोगचन्रिकान्यास्यासमेतमू | २७
<“ तरस दिश्चु बरह्माणं मा दिष्सीर्यजमानं मा हि९
" सीरिति दक्षिणतो मन्त्र«संनमति ॥ होतारं मा >
दिष्सीः पत्नीं मा दि्सीयैजमानं मा दिभ्सीरिति =
५६ पाद्‌ | आरीधं मा दिभ्सी्यजमानस्य पचुन्भा न्त
दिश्सीयैजमानं मा दिष्सीरित्युत्तरतः ॥ (ख ०२) र
॥ ४८॥

बहि्परिषीति देशोषट्लणम्‌ । यदि पुरस्तादिति लिङा परिषयग्रहणाच्च ।
तेनान्वरा्नप्मूत्ा ्रयाारस्माद्यं विधिः । जनयत तु तृष्णीम्ारं प्रहत्य स्रा,
शेव । बो मूढम्‌ । अभिनिद्यात्‌ , जभिषीडयेत्‌ । मा तम॒इलयत्तर्ासु
-समुते,।। ४८ ॥
6 ` ` सहसृङ्गो हषमो जातदाः स्तोमपृष्ठो शरत.
बान्सुभरतीकः। मा नो हासीन्मेत्थितो नेत्वा
जहाम गोपोषं नो वीरपोषं च यजच्छत्येनमग्नौ
महरि ॥ ४९ ॥
सष्टोऽयैः ॥ ४९ ॥
९ अहत्य वाऽभिजुहुयात्‌ ॥ ५० ॥
तषी परत्य मन्त्रेण वाऽभिमुहुयात्‌ || ९० ॥
यद्हितामेरभिर्थ्यमानः कालसंनिकर्वेण
न जायेत यत्रान्यं पदयेच्त आहत्य बि
हृत्य हुत्वाऽत्वरमाणः पुनमेन्येत्‌॥ ५१ ॥ ४
प्रषासादौ समारूढोऽभनिरम्निहोत्रकारनिके यदि विहरणाय मथ्यमानो न जायेत
तदा -ौकरिकाभिमाहत्य गाहपत्यायतने निधाय विहय जुहुयात्‌ । तथा च बोषायनः-
सअयारण्योः समारुदेषु मभिताऽगरीनिहत्य जुहुयात्‌ । अपि वा रकिकमाहत्य विट
त्यास्ीनन्तराऽर्िं निषाय जुह्यात्‌ ' इति । आश्वयनेनापि--अग्निहोत्राय काठेऽ
आवनायमान इति वदता समारूढविषयत्वमेवास्य विधेः ल्यापितम्‌ । न हानुगतोऽभि-
रश्िहोधाय मथ्यते, अपितु सवैकामाथै समास्तु कदानिदाभिहोतरायैव मथ्यते प्रवा-
सादाविति युक्ते तद्विषयत्वम्‌ । तत्ानलमरिवहुषु समार्देषु य एवाभि्मथ्यमानो न
जायते सर एवाऽऽहैवयः । एवं विहरणकाल्प्भृत्या होमकालादयमेव रिषः । अनुगति
विषये तु केवर्गादैपत्यनुगतावुमयानुगतो, च मथ्यमानस्यानन्मनि यो षिषः स यस्य
२५

४७४ सत्याषाढपिरवितंश्ीतसूनम्‌-- [ १६ भै
बोभावनुगताकित्यत्रव दितः | अन्यन्ु मतम्‌ । * मध्यमानम्‌ ' इत्यविरोषवणनादनु-
गतिविषयेऽपि समानोऽयं विधिः । काटक्तनिक इति च प्राधान्याद्धोमकातंनिकर्षो
गृह्यते । तेनानुगतिविषयेऽपि होमकालातिपत्तौ यस्याऽऽहवनीय इत्यादिविधिना म्व
मानस्याजन्मनि भवत्येवायं॑विधिः । अनस्ती तु होमकाटस्य यथाविहितप्रायश्चा-
न्येव मवन्तीति । आगामिकाटकिप्रकषै एवात्वरमाणो मन्यत्‌ , अन्यया पुनरनुकक्षः
पर्ज्येत । न च तच्छक्तिविषये युक्तमिति मावः ॥ ५१ ॥
, ` अन्यमविन्द्ननाया दक्षिणे कर्णे जुहुयात्‌ ॥ ५२॥
अनाद्योऽओओः प्रतिनिषीयन्ते मुख्यत्वादितामान्यात्‌ । यथोक्त बराह्मणे तमरिरदषता
-अन्वसुज्यत गायत्री छन्दो रयन्तर९ साम ब्राहमणो मनुप्याणामनः पशूं तस्माते
मुरुया मुखतो हयचज्यन्त, इत्यादि । त्माद्विकारोऽभिरिङ्गानां मन्राणाम्‌ । तत्ौद्धरण-
श्पणप्रतितपनाद्यम्यमावानिवेते | तया श्रपणोद्धरणामावदवामादीनां गाहप
स्थापनमपि निदृत्तम्‌ ॥ ५२ ॥
अजस्येत्येकेषाम्‌ ॥ ५३ ॥
प््निहोमपकषे तु होमार्थमवस्यापयम्ति ॥ ५३ ॥
अनस्य तु ततो नाश्नीयात्‌ ॥ ५४ ॥
अभनातिसेम्धि मां क्षीरादि वा वंधिताश्नीयात्‌ । “कणे चेन्मां › इत्या
श्वछछयन; ॥ ९४ ॥
अनामविन्दन््राह्मणस्य दक्षिणे दृस्ते जुहुयात्‌ ॥ ५५॥
ब्ाह्मणोऽप्यजया ग्या्यातः | ९९ ॥
ब्रह्मणं तु वसत्ये नापरुन्ध्यात्‌ ॥ ५६ ॥
अयोगे वचनम्‌ ॥ ९६ ॥
आह्मणे स्वविन्दन्दुर्भस्तम्बे जहुयात्‌ ॥ ५७ ॥
मवत्यत्र बराह्मणम्‌-“अधिवाै द्तम्बः › ( ते० त्रा° ३--७-३) इति॥९७॥
दर्भाससतु नाध्यासीत ॥ ५८ ॥
. अन्यत्र ब्रहमयजञाैत्द्धिषादास्नादिपि दरटनयमविरोधात्‌ ॥ ९८ ॥
दरभानविन्दननप्तु जुहुयात्‌ ॥ ५९ ॥
कायैकारणयोरभेदादिति भावः । भवति चाच शरुति--अश्िं या गमै द्रे ( त*
.६०.९-६-१ ) इत्यादि ॥ ९९ ॥
आपस्तु न परिचक्षीतेमा भोजनीया इमां अभोजन.
नीया इति ॥ ६० ॥

{1

[१

-१.षट्डः ]: महादेवश्ाच्धिसेकटितप्रयोगचन्दरिकाव्याख्यासमेतम्‌ । = २७५

आपस्तु बीमत्सा अपि न वर्जयोितयैः ॥ ६० ॥
दातृदोषादपि न बीम्सतेत्याह--
अप्यभोजनीयस्यैतं संवत्सरं परिहीयादेवापः ॥ ६१ ॥
अमोजनीय अमोज्याननः ॥ ६१ ॥
अद्धस्तु पादौ न मक्षाटयीत ॥ ६२ ॥

पुलार्थस्य भर्ताटनस्य निवेषो न शोचारथस्ापि,भरयतैव करमीभिकारात्‌ ॥ ६२॥

` .. सांवत्सरिकाण्येतानि व्रतानि वन्ति ॥ ६२ ॥

" सवतसरिकाण्येतानि त्तानि मवन्तीत्याइमरथ्य; | यवच्ीवमित्याटेलनः › इति
स्ममः । सायत्सरिकत्वविकल्पामावः स्वमते । अप्यमोननीयस्यत सवत्सरामिति लिजगात्‌।
श्रुतिश्च मवति-- वत्र ९ हि तरतं नाती(त्योति ॥ ६३ ॥

सैबत्सरेऽप्य व्रतपतये पुरोडाशमष्टाकपारं निवपेत्‌ ॥ ६४ ॥

संवत्सरस्य परसतादित्यापस्तम्बः । त्रातपत्येष्टया त्रतनिवृत्तिः ।। ६४ ॥ .

अग्नये क्षामवतेऽ्टाकपाटम्‌ । यद्यादित्नरभि-
शहान्ददेद्‌ ॥ ६५ ॥

येष पूवोपरा अन्व्चः परमीयेरन्ृहदाहे वेत्यापस्तन्बः। पर्वे चापरे च वद्धबाटा
अश्या य्नवश्चः संतता श्रियेरदष्येर्ा गृहारतत्ेयमि्िनमिततिकौ रिष्यति च तत्र
कामो वाक्यरोषात्‌ ‹ यथा नैषां पुरायुपोऽपरः प्रमीयते नास्यापरं गृहा्दहति ' ( ते
से० २-२९-३) इति च ॥ ९९ ॥

अग्नये बिविचयेऽ्टाकारं यस्यान्धेरभरिभिर्यः
सश्यृज्येरन्मिथो वा ॥ ६६ ॥

जनय विदिकैवा सगे पश्चानां परस्परं संगे चयमेवेशिरतसर्गेण मवति । अप-
बाद त्वन्याः | ताश्च समारोपणेन विव्क्तप्वस्षु भवान्ति | समारोपणमन्त्र एव तुत
तम्र हंसः ्ीरनीर इव विद्यति । तया ससग श्रकृत्यारण्योरशीन्समाोप्यत्येव
बौषायनः ॥ ६९ ॥

अभ्रये बीतयेऽष्टाकपाटं यादि गाईपत्यदक्षिणाशची
सञ्छृञ्येयाताम्‌ ॥ ६७ ॥

गाहपत्यदिणाभनी इति वचनात्तयोः यगेकदेशसंसरगे न ॒भवर्तयमिषटिः । एव-
मुत्रत्ाि ्रन्यम्‌ ॥ ६७ ॥

७६ । सप्याषादषिरचितं भ्रोतसूतरम्‌--' .र` [.!९-अरे-

अग्नये विषएृचयेऽ्टाकपारं यदि गारैपत्याहवनीयौ । ५
गापत्यदक्षिणाभ्री इत्येकेषाम्‌ ॥ ६८ ॥ ¢
दकषिणाम्याहवनीयौ वेत्यापस्तम्बः ।पूर्दन्वयः || ६८ ॥
अग्नये व्रतमृतेऽ्टाकपालं यधम्यादाघन ॥ ६९ ॥
सष्येरभयः, इत्यन्वयः । अभ्यादा गृहदाही ॥ १९ ॥
अग्नये श्चचयेऽष्टाकपाटं यदि शवापिना । अभ्रये
४...“ . सकुसुकायाष्टाकपालं यदि सूतकाभिना | ७० ]} ५"
सेमृज्रजपनय इत्यन्वयः स्त्र । शवान्निभिताशनिः । सूतकोभ्निनातकमोथः ॥ ७० ॥
सेङस॒को विहसुको बिकिरो यञ्च विष्किरः ।, +:
माषाज्येन नलेध्मेन करव्यादे शमयामसि । अस्मः र
न्वयं संकुसुकेऽ्नौ राणि न्मे । अभूम य. -
त्रिया; श्दधाः भ्र ण आयुषि तारिषदिति याः
ज्यानुवाक्ये ॥ ७१ ॥
इदं यापं हौत्रम्‌ ॥ ७१ ॥
अग्नयऽपसुमतेऽष्टाकपारं यदि वैद्युतेन ॥ ७२५
वैदुतोऽशनिभमवः । सेनघकादन्यासामाप्नाय एव याज्यानुवाक्याः ॥ ७२ ॥
सर्वे सेनिपतेरजप्रये विविचये निरुप्या्रये श्चयें
निर्वपति । व्रातभृतीं तृतीयामप्ुमतीं चतुर्थी
४ प्षामवतीमन्ततः परिक्रमथेत्‌ ॥ (ख ०३) ॥ ७३ ॥ `
यत्र तु गृहदाहादिनिमित्तसमु्चयात्सामवत्यादयोऽम्मत्यन्ताः सवा इष्टयः सनि-
पतयस्तव निमि्करमभेदे सत्यप्यनेनैव करेगेष्टनिपेपत्‌ । नातमृती चाधिकं तृतीयाम्‌ ।
तत्रपपुमती चलु्थ निर्य ततो ॒वि्टगादिम्यः सकपुकान्तेम्यः सचिव निर्वपेत्‌ ।
ततः क्षामवतीमायां सीमन्तं गमयेत्‌ ॥ ७३ ॥
' :. . व्रातभृतीं द्वितीयामेके समामनन्ति । त्रातपतीत्तमाम्‌ ॥ ७४.॥'
अथवा विविचये निरप्य वतमते नेत्‌ । ततोऽननतरोकेनैव करमेण च्य विमय
स्षामवदुनतेम्यः । ततोऽनते वरतपतीमितयर्थः । कतिपयनिमित्तसनिपति तु करमेवेटयो
भवन्ति ॥ ७४ ॥
गभर स्बन्तमगदमकरभनरिनदरस्त््टा व ॥
54 पृथिव्यामवचु्ोतेतन्नाभिमाओति निक्षि पराः
चैरित्यभिदोत्रस्थालो ५ सवन्तीमभिमन्त्रयेत ॥७५॥

४१८

` ¶ पृः ] महादेवशाज्धिसेकलितभयोगचग्दिकान्याख्यास्मेतम्‌ | २७७

स्ष्टम्‌ ॥ ७4 ॥
४.१७ यस्य हविरनिर्सं षुरस्ताबनदरमा अभ्युदेति तेषा
ष ` तण्डुरान्विमजेवे मध्यमाः स्युस्तानघ्ये दात्रे
सुरोडाशमष्टाकपारं ङुयीये स्थविष्ठास्तानिनद्राय
-भदाजे दधश्यरं येऽणिष्ठास्तान्विष्णवे -खिपिषि- `
टय भूते चरमभरिरेवास्मै भजां भननयतीपि।॥७६। :
} `. यः इरसताचनद्रोदववती तिथं चतुद तेन मिं व पच्दशी यननीयमहवु्व
तदनुगुणे प्वृतदर्शतन्रो हविर्न पोततरकां तत्त जानीयात्स निरुएस्य हविषर्तण्ड
खन्त्यूठमध्यमाणुमेदेन तरेधा विमज्य मध्यमानञ्ये दत्र पुरोडादमष्टाकपाटं कूर्यात्‌ ।
अधिवपनादिप्वनिं दातारमुषरयेदित्यथः । स्यविष्ठानिन्द्राय प्रदात्रे सायंदोहे चरं
क्त्‌ । अणिष्ठानिप्णवे शिपिविष्टाय प्रातदेहि । ततर चरुषमां यवा व्याख्याताः ।
` चरुसांनाय्ययोः श्रपणात्स्यानाच्च तयोरेव गुणविक्रौ । पुरोडाशस्त्वञनेयविकार एव ।
नश्जयायासतु विकल्पः । तटुक्तम्‌-; एकामेव यजेत दधे एव॒ यनेत › इति । नायं
विरिरतिनयतः, सानाच्यसषयोगात्‌ । आह चाऽऽशवटायनः--सांन्य परस्ताच्चन्द्रम-
^ सोऽमयुदित इति । माानसत्वाह्‌-; सोऽय नाहंनयतो विदत इलयकम्‌ | वित
` इत्यपरम्‌ इति। विद्यत इति पलेऽप्ु श्रपणम्‌ । चररन्रावचच धौः ॥ ७१ ॥
प अनिर्सेऽभ्युदिते ॥ ७७ ॥
््ृतीम्यो निर्वपोदिलनुङ्गः । यदा - इनरवाडूनिवापाद्काचछृतिज्ञता तदा
सायः, कं प्राृत्या एव देवतायै िव्यमुत वैहृतीम्य इति । ततर श्राृतीम्य
इत्याम्बो मन्यते । पराङृतीम्य इत्यविविता संख्या ॥ ७७॥

वयद्धभारभ्यो निषेव्‌ ॥ ७८ ॥

“ वि वा एते प्रनया पृुभिरर्भेयति ` इत्य्वादेन व्यृद्धिहेतुत्व्यापनादमबुदितं
हविव्यदमित्युच्यते । तद्टनन्ते या कैडत्यो देवतारता व्ृद्धमानः । ताम्यो निव
ित्ययैः ॥ ७८ ॥

तंथेकदेशे निर्ेऽभ्युदिते व्यृद्धभारभ्यः शेषम्‌ ॥ ७९ ॥

.विनिरमधेनिरुघम्‌ । ताभ्यति प्राङृत्या एव देवतायै शोषं निवैपोदत्यरथः |७९॥
५ तामिष्टि९ स्थाप्य वत्सानपाङृत्य श्वः सांना-

स्येन यजेत ॥ ८० ॥

अय निरघ्ानिरुघविशेषयोः शालान्तरीया अपि कल्पा विकल्पार्थं प्रद्यन्ते--
ययागृहीतं हकिरभ्युदियाद्रतचयौ वा नोदाशथ्सीत । स तरेषा तण्डुानिति, पूैवत्‌ ॥

वट । ; ` , सत्यापादविरचितं शतसूत्म्‌-- [१९ प्रभे

अयोत्तरसमे हविषे वत्सानपाङृत्योप्वतेत्‌ › इति भरद्वानादयः । अग्रहीतमनिरुघम्‌ ।
अनिरुविषये पू्वदभ्युदितेष्टि त्वा एनरिज्यां कुर्यत्‌ । निरुप्तविपयेऽपि वक्ष्यमाण.
मरतचर्याकटपाशक्तीयिव कुर्यादित्यर्थः । वरतचयी वा नोदाशसीत । ब्रतचयौ उपवस्ता"
भ्यापतः। तां च.नोदाशोसीत, न रक्षामि कदुमितयुदीक्ष्य नादोतीत नेच्छोदितयैः |
तथाच व्रता क्तयेवेति कात्यायनः ] पुनरिल्यानियममा्मवराधिकमिति वेदितव्यम्‌ ।
‹ अय यस्य गृहीतं .हविरम्युदियाततैव प्ायित्तिः रा प्रत्या, इत्यापस्ताग्बः । निर
पविष्ये तैवरामावास्यैव.एनरभ्यस्ता प्रायधितति, सा वा नतच्या ्रत्यमहरेव. वाऽभ्य.
र तंत्र निरुपविषयेऽनन्तरपप्ोकतेन कल्पेन प्रह अयोऽमी शालान्तरका
, यया प्कृतिमेवाविृतं छृत्वा तयैव पुनर्यजेत । अभ्युदिते वा त्वा
अलया पुनर्नेत । उपव्तथमाघ्नं वा वर्षयित्वा पर्याद्ेतेति । तदेतदुक्तं बौषायनीये
सृ ह स्माऽऽह बोधायनः सिदधरेवाऽऽमावारेहविभिरष्ठा पुनतपो्यशवभूते काल्या.
०८ यजेत | अत्र ह स्माऽऽह शारीकिः- यैषा त्राहमणजे्िस्तया
पूनरणोप्य श्वोभूते कास्यामनम्ुदितामव्यापननां यतेति पोपाव्तप एवा-
तिप्रव्ेत). इति । सा व्रतचरये्यत् प्रयोगमाहाऽऽपस्तम्बः--* वत्सान्मातृभिः तरस्य
पुनगपाङृत्य पुरवरं दाधि हविरातशवनायै निदध्यात्‌ › ( जाप० धौ ०९-४-१४.)
इति । अम्यन्वाधानाद सर्वं कर्म॑ययानुष्टितमेवावतिष्ठते । प्रातदोहार्थ॑त्वपाङृता।
त्सानमीतुमिः सृज्य सायंदोहाथै धनर्‌( र ) पाङृत्य दध्युतपादयेत्‌ । यु गुते
दि हविसतदातश्चने निदयात्मतिपादयेत्‌ । यदि परातदोहोऽप्युत्प्नः स च॒ तसिमननेव
"देश्यभिदोहत्वेन योज्यो न त्याज्यः | तत एव न्यायात्‌ | यस्तु निरुप एवाऽऽप्नेयो
“ धायते; शरपितश्ेत्‌ त्याज्य एव, अद्ुक्तपयुषित्वादिदोषप्रसङ्गात्‌ । ततः शवमृते छृता-
न्तालमक्रम्य यनेत | यंदा तु कृतायामिल्याया चनद्रज्ञानं तदा एनरिच्यैव | अकारे कत-
स्याृतत्वात्‌ ॥ ८० ॥
४ अग्मये. पथिकृते परोडाशमष्टाकपाटं निर्वेदो
दशैपृणमासयाजी सन्नमावास्यां वा पोणमासं
बाऽतिपादयेदिति ॥ ८१ ॥ ¢

~ एतदुक्तं ादमणे कल्पान्तरेषु च तत्तथा कुयौदिल्य्थः । इदं च तेतोक्तम्‌-आर-
उ्धदशपृणेमा्तः सस्तयोरन्यतरं स्वकाटाद्तिपादादनडुदतिणां पथि ती निवपेदिति
तां च छत्व वैश्ानर्थपि कायो, निमिततेकयत्‌ । एकलिन्दोय श्रयमाणानीति वचनाच |

तेच ृत्वुऽतिषतेशिरपि कायौ कालातिपत्यतवात्तयोः । उक्तं ` च बौषाय.

। तेर षितं \ निद्प्य वैश्ानरं द्वदशकगरं॑निर्वपदपानि्ञा प्रतियने-

१ ष्टः] महादेवत्ान्निसंकछितभयोगचन्धिकाव्यारयासमैतम्‌ । = २७९

दिति । कलयन्तरमप्याह । तघराऽऽह स ह शाटीकिः-- पथिकं निरुप्य कैधा-
नरे दवादुशकपाटं समानतन्त्रमनुनिवपेलचा तिपत प्रतियनेत, इति| तत्र च यावदुत्तरप्व
कर्मेणः कास्तावदेव्टऽतिपल्टः । उत्तरेण त्ववरुदधे के परायाश्ित्मत्रं तदि~
काराय कियते नातिपतेटिः । अका छृतस्याृतत्वात्‌ । अयापचकृतप्ायभित््‌-
स्यैव गौणमेनं काटमाहुः कल्पन्तरकाराः । मद्वान्तावत्‌-‹ आ ददौतयौणेमा-
सस्य कालो नातीयादापोणैमातादरस्येति काठातिक्रमेऽप्यापदि यजेत, इति । निदान्‌-
कारोऽप्याह--वत्ऽअूयमाणपलो दस्य स्थानं इृप्णपलश्च पूौमतस्येति ।
तया परणेमासेन हविषाऽपरपल्तममि यजेताऽऽमावास्येन पूर्वपतमिति च वचनान्तराणि
कल्मन्तरत्वा्न टिस्यन्ते । समानमेतदुद्विूनामतिपततावपीति दर्यम्‌ |

योऽयं परायिङृतः पुरोडाशः सोऽतिपने्टया सह । तथा चाऽऽह मगवानापस्तम्बः-
(मानते वा मुख्यः कार्यः› (आप० श्रौ ° ९-४-३) | तचातिपनेः प्वथाऽती-
तकाठत्वे न संभवतीति गौणकाल एव व्यवतिष्ठते | न ॒चासिन्कल्े वैश्वानर), शाखा-
न्तरीयत्वात्‌ पायिक्ृतेन सदातिप्यागनिृत्तशच । एवमुत्तरविकदपयोद््व्यम्‌ ॥ ८१॥

अय प्रवृत्स्यातिपत्तौ शाखान्तरीयं विथिमाह--
वि वा एतस्य यङ्गदयते यस्य य्गे भततेऽ"
न्तरताभिषटं निर्वपन्ति । य एवासावाग्नेयोऽ-
कपारोऽमावास्पायां पौणमास्यां तमेवा;
श्रये पथिकृते कुयीततनेव पन्थां पुनरेति न
यज्ञं विच्छिनत्तीति विद्गायते ॥ ८२॥ न

यस्य परारनयेष्टिमध्ये विहता स्यात्तस्य यदि मध्येयजञं पायि्ृती क्रियेत तदा प
यज्ञ पूतो विच्छयेत, न चान्ते करौवयतेप्ताम्‌, निर दोपमतिपत्ायाः कर्तन्य-
त्वात्‌ | अतो य एव तत्ाच्युत अग्नियः स एव पकदुणकः कायः तेनैव
पुनये्स्य विहतस्य पन्थानं रतिपद्यते, न च यज्ञो विच्छेदितो मवतीति ।

स चाय कल्पः प्रवृ्त्यातिपत्ौ पूर्वामयां विकटपाम्यां विकरप्यते, शालान्तरी-
सत्वात्‌ । अप्रत्य ठु पूवव भवतः श्वृततकविषयतवादस्य | ८९ ॥

अषटस्य कालातिनयेऽगवृत्तस्य वैश्वानरय वरत्‌
पतये षुरोदाश्मष्टकपारं निर्वपेत्‌ ॥ ८३ ॥

आवार्य पायिषृतीमपि प्वृत्तविषयां वटि यथा एनां प्रछृत्याऽऽदेति प्रवृत्तस्य
कारापनयेऽ्रृत्स्य वैश्वानरीयेति । नायममिभ्राय आपस्तम्बस्य । तस्य॒ सामान्यतो

क्चनाद्प्र विरेषवचना्च ॥ ८६ ॥

८० सत्यापादनिरधित शरौतसूत्मू- [१९ प्रमे

य आदिताभिः सन्नव्रत्यमिव चरेत्‌ । य आहि
ताभि; भवसेदित्येकेषाम्‌ ॥ ८४ ॥ >
मेतम्रषोऽबत्यचरणम्‌ । ध्त्येऽहनि मासं॑वाऽश्नाति चयं वोपैतिः ( आप्री
९-१-४) इति वचनान्न पूवोभ्यां संबध्यते । तेन सार्वकाटिक्रयोरेव त्रतनेषमरवासयो-
भेवति त्ातपती । तर्येऽहनीति सूत्राम्तरवचनं .काकालिव्ुमयत्र संबध्यत इत्यपरम्‌ 1
मौधायनश्चाऽऽह- भय आहिताः सन्ननत्यमिव चरेदिल्ाधानप्रमूत्येवेदमुक्तं "मवतीति 1
अन्वाहितेषवेवोपपतमाहितेषु वेति शाटीकिः ' इति ॥ ८४ ॥
अपनये व्रतमूतेऽ्राकपारं य आहिता्नि-
रातिनमशर कुयौत्‌ । व्रातभृतीं मवास
एके समामनन्ति । व्रातपतीमश्ुकर्मणि ॥ ८५ ॥
आतिनग्रहणं हेना्व्यादृत्येम्‌ । केचद्रतभृद इति दकारश्छन्द्तः प्रामादिक
-वा । तरत्येऽहनीत्यनुषङ्गः । तथा च वहुवृचाः-“तदाहुयै आहिताशिरपवपतेऽश्र कुर्वीति
इति ॥ ८९ ॥ म
त्वम्े वरतमृच्छविरदेवा९ आसाद्या इह । अङ्ग #
हन्याय बोढवे ॥ व्रता चु विश्रदुव्रतपा अदाभ्यो
यजा नो देवा^ अजरः सुवीरः । दधद्रत्नानि
सुनिदानो अ्ने गोपाय नो जीवसे जातवेद्‌ इति
याज्याटुवाकये ॥ (ख ०४) ॥ ८६ ॥
इति सत्याषाददिरण्यकेिसूतरे पञ्चदशभशने प्रथमः पटलः ॥

इदं यानुपं हौत्रम्‌ ॥ ८६ ॥ ४

ति पत्यापादहिरण्येशिपूत्रव्याख्यायां महादिवश्ालिसंकठितायां प्रयोगचन्धिकायो
पृश्ठद्राप्रशच प्रथमः पटलः ॥

भय पचद्शा्रने द्वितीयः पटलः ।

व |
यस्माद्धीपा निषीदसि ततो नो अभयं कृधि ।

॥ ` भनाभ्यः सर्वीभ्यो भर नमो रुद्राय मीड़ष इत्य- `

॥ भिमन्त्रेत ॥ १ ॥ 1

तामिवि देषः ॥ १ ॥ र 9

[१

र पटः ] महादैवशाविसंकलितमयोगचन्िकान्यास्यासमेतम्‌ । २८१

यदयपरिहोञ्युपरुष्ठोपसन्रा वा निषीदेदुदस्यारेव्य-
दितिर्रुप्यायय्ञपतावधात्‌ । इन्द्राय कृण्वती
भागं मित्राय वरुणाय चोप तामुत्थाप्य दुग्ध्वा
ब्राह्मणाय दद्यात्‌ ॥ २ ॥
अग्निहोद्रन्यधुेनुरिहोत्री । सा यदि प्रस्वणा्ुपसृष्टा सेयोभितवतकरा वा
निषीददु्यापयत्यध्वयुः । तां द्वा सह ॒सषीरेण तस्मै दुचयायनमानो यस्वा न
भुज्ञीत । अत्र शाखान्तरश्ुतमुदाहरत्यापस्तम्बः-- ‹ अवर्तिमेवासिन्पाप्मानं प्रतिमु-
श्वतीति वित्तायते ' ( आप० प्रौ ° ९-२-९ ) इति । तथा च कृते तस्मनेवावरति-
रक्षणे पाप्मने प्रतिमुशचति आसनति । अवर्िदारिथमशनाया वा ॥ २ ॥
यस्यान्नं नादयादपि वैनां दष्डेन विपिप्याविपिष्य
बोत्थाप्याऽऽत्मन्कुर्वीति सूयवसाद्भगवती रि भूया
अथो वयै भगवन्तः स्याम । अद्धि तृणमघ्न्ये
विश्वदानीं पिष शद्धघ्दकमाचरन्तीति दर्भस्तम्ब-
मालु(को)प्य ग्रासयेत्‌ ॥ २ ॥
तामात्मनि तामेवं गरा्तयित्वा ततो होमाय दुद्यादिति मावः ॥ \ ॥
यादि दयमाना वाद्येत यादे वा लोहितं दुहीत
ब्युत््रामतेतयुक्त्वा दक्षिणां परिश्रित्य तसिन्ने-
त श्रपधित्वा तस्मिन्नेव जुहुयात्‌ । तां ब्रा्म-
णाय दय्ा्यमनभ्यागमिष्यन्मन्येत ॥ ४ |
कर मतान्यत गच्छतेति यजमानादीनं प्रषः | यमनम्यागमिष्य्‌ य॑ परति कम.
उद्पि कार्याय न गमिष्यति तसम दयात्‌ ॥ ४ ॥
यद्य दुग्धं पृथिवीमसक्त यदोषधीरप्यसरथदापः।
परयो गृहेषु पयो अप्नियाषु पयो वत्सेषु पयो
अस्तु तन्म॑थीत्येनदभिमन्त्य यदि दुह्मान९
स्कन्देत्सम्ुद्रं वः मदिणोमीतयेतयाऽद्धिरुपनिनीय
तदेव यादकीदग्धुत्वाऽ्यां दुर्वा पुनञहृयात्‌
॥५॥
सरामान्यतोऽभिहोशर्न्दने --अस्कान्धौरि्यभिमन्त्णम्‌ उक्नं मयेत्यादः सप्ती
च व्यति तस्यायं पुरस्तादपवादः ॥ 4 ॥

१ ल. श्यी लमि्ेतममिमन््येत । <
३६ व

१३४२ ; "= --सत्यापादेनिरवितं गरोतसू्म्‌- `. : 1 १९-

अपि वा रता चैवं दह्यादन्यां बा यदि भिन्योदर्यँ
थाली निणिज्याथान्यां दुह्यादुदकं ` तवनुपरासिः
च्यम्‌ ॥+.६-॥

स्याली बेदेकदेशतो भिन्यात्तदा पर्षरेय' तां ` स्या तस्यमवान्यां गां दद्यात्‌ ।
तमिवः वा गां सा चेत्पुनः प्रपीना स्यत्‌ । पमैभदे तु स्थाल्यन्तरमोगेमयेत्‌ 1} .द ॥
\\ “यदि दुख सकनदेचदि हियमा्णं यदयधिभ्रीयः ॥
¦. ` ` माणं यथधिभरेतं यदुद्रास्यमानं यथुद्रासितमन्योः
मभिदुद्यात्‌ ॥ ७ ॥

दु्यमान॑सकनदुने प्रायश्ततुक्तं पूते । तया, दुग्वादीनामापि पुरस्ता््यते । तत्रो

येषामपि द्रल्थमनेनं नियम्यते । अते दह्यमानस्य पुन्रहणम्‌ । हियमाणं गाहपत्येऽ-
भिश्रयणाथैम्‌ । तदेव यादित्यादि स्कन्नशिषटमेव याव्तावद्वाऽलप्‌ शिष्टमपि होतन्य-
मित्यथैः । अथ यच्यल्पतरमवशिष्टमनाहुतिक्षमं स्यात्तदा. तस्येपयैन्या दोहयित्वा वधि.
तेन होतन्यमित्यथैः ॥ ७ ॥

अथ यथ्ुन्ीत« स्कन्देधदि द्िथैदि तरि तदादि

येतेसयेकेषाप्र्‌ । चतुधैषुननीयमान ^ स्न्देतस्यायो

†दषमानीय' ततशचतुशरहीतं शदीत्वा वारंणीगूचमः

नूच्य बारुण्येचौ जुहुयात्‌ ॥ (ख ०५) ॥ < ॥

यदि परददिखोतीतं, क्रमशो. युगपद्वा _ छन्द .तदाद्वियेत । शिष्िनैव

जहयात्‌ । -आद्रिमवैव तु रकलप्रायशचित्तम्‌ । जाहुतिमातररनदने प्रायशचिततरिषानात्‌ ।
यदि पुनश्च सदत दुधि रिष स्थास्यामानीय एनर्नयितन्यममिदोयं वाचि ।
तत्र चलुरियेतद्‌ शवमसमाप्युपरकषणं पश्चाव्तिः । तेन चतर्मित्ेतदपि
चतुर्भ्य भ॑वति .। तथाऽत्र प्ाकूचूताद्नाद्रवचनातपृवप्रेऽपयुीयमानमुतीतं
वा छन्देदि्येत॑चतुथभमयेव .स्ंन्दनेऽवतिष्ठे । तस्य चानेन समुचचयापंमवाद्विकल्पः ।
केचितु विनिवेशाने कुरम्ति । यत्र तु सङवद्रििर्वोन्नीतस्कनदने सति चतुर्परृत्प्ुनीतं
स्कन्दति तत्रायं विधिः | अन्यत्र पूरव इति ॥ ८॥

यद्युन्नीतं ९ खन्देतुनरभ्युज्गीय होतन्धमथाऽऽज्येन

~ .वारणीमृचमनूच्य -बारुण्यची जुहुयात्‌ ॥ ९ ॥

यदयुददुतस्य स्कन्देयत्ततो हृत्वा पुनरेयाघ््ने ‰ ‰:... =

विन्छिन्याचर स्कनदेततं निषद्य पुनर्यंहीयात्तदेव

याक्कीट्धुत्वाऽन्यां दुर्वा पुनञहुयात्‌ ॥१०॥

ढः ] ` मषदेषश्ाह्िसंकंटितमयोगवन्दिकोष्योर्थासमेतम्‌। श्ट

उदेति आदिकर्मणि क्तः । उंद्ुमुत्ाय रनु कान्ति ।श्रं्नयः
मे्रम्यु्रतरपदानात्‌ `| उक्तं च त्राणे वृह्पतरु्ीतं सितः पन्ते चावा-
धरथिनयदियमाेम्‌ › इति । तदुृदुतं यत्र स्कददततनिषय तत्राऽऽसित्वा स्कनर्यीपैरि
स्थां निभाय तस्याः पुनः दुवि गृहीत्वा तदेवाभिवर्थितं . होतव्यं "न तु तेतः ए्यद्ध-
वयान्तरमुत्पादयितव्यमितय्ः । यथा चायमैम्तया ययुटहुतस्य ्छन्देदितयोदिश्तिरेवं
विमाषितव्या । न्धाचष्ठे च तां बौधायनो यथा---यदुदुतस्य क्कन्देततनिष्य पुनूही-
यादिति। यत्रैव स्कन्दति तत्रैव स्या निधायातिरिषटमानीय एनरभयीय तदेव याद.
कूकीद्‌ च होतव्यमिति । पृनरहोमः प्रगिव व्यार्यावः .] दसनिनछरते-जव ते हेड
इत्यनुत्यदुत्तममिति वारण्यचऽऽष्याहुतिं जुहुयात्‌ ॥ ९ ॥ १५ [॥

यदि प्राचीन हियमाण९ स्कन्देलेनापतेरविनेः
भृति तन्वा( न्वा )हुतमसीत्यमिमन्त्यायाऽञ्येन
बारुणीगचमनुच्य वारण्य्च जुहुयात्‌ ॥ -११ ॥

अत्र तु हियमाणभिति विरेषणाथावननियच्छतयुदृहाति वां ` तदाऽपू्ै एव विषि-
मवति । प्राचीनं प्राकूपवृत्तम्‌ । यावत्पुरतः परोहतं त्यादित्यर्थः `| तत्र श्रनापतेशत्य-
भिमन्णमनतरोऽस्कानित्यस्यापवादः । उपगु यथोक्त एव भवति ` † तते एतदेव
स्कत्रिष्टमभनिहोतरवयं स्यात्न त्वन्यां दुर्वा पुनंहैतन्यमित्यापरतम्नीय तवम
थ्यमतम्‌ । पुनः सिदधानतमतान् पुनरेमोऽप काथः । तत्राशेषरकन्दने स्थादयाः "पुनेर
जयनम्‌ । स्याल्या अप्यभाव आज्यं च प्रतिगिपिमाहाऽऽायनःअरेनापतिश्चमृति तन्व
तमस्ति ततर स्कततभिमशेनम्‌ । शेषेण जुहुयात्‌ । पुनुत्ीयारेषे । जाज्यमरेष ›
इति ॥ ११ ॥
-खदि पुरः पराहृत\ स्कनदेदनृदृत्य पनरभ्युनीय -‡“
होतम्यमथाऽऽज्येन बारंणीमृचमनूच्य वारण्या ; `
-हयात्‌ ॥ १२॥
पुरः पराहतं पुरसतादुपसादनदषे भ्रति नीतमित्य्ः । तोषसननस्य प्रसत दुपसाद्‌-
नादुपसादयमनिऽप्ययमेव विधिः । अनृदाटत्य खुचमनु स्थालीमानीय " चतुरम्यन्ीय
होतव्यमन्यया वाऽमिदोद्यमत्यपस्तम्बः || १२ ॥
यदि पुर उपसगरमहुत^ सवन्देदेष यादककीर-
\ कच इत्वाऽन्यां दुग्ध्वा पृनहूयात्‌ ॥ १३ ॥

` देभपूपसादनप्मृत्या पूर्वुतेरये ` विधिः ` । -यदि पूर्स्यामाहु्यामिति . ुरस्त-
दुमादानात्तोऽवीगवध्यनतरानुपादानाच्च । तथा च त्राहमणम्‌--देरा्मुपसनम्‌ 1

९९४ सरयापाढपिरचितं भ्रतसु्रम्‌-- [ 1९ प्रे

अग्नेः पूबौहुतिः ' इति । उपपत्महुतमुपसादनधरेति यावन्न हुते तावदित्यर्थः ॥१३॥
नन्वेवं पू्ववदनुकतसिदधे परावधावहुतमिति कस्मादुक्तम्‌ । को दोषः । पू हि
कथंचिदरम्यमानत्वात्परावायिनपात्तः । इदानीमापस्तम्बूत्रे सोऽपि पठति इति तथैव
दितः । तेनाचोयमेतत्‌ । पनरहोमादि समानद्ुस्कन्दनेन । एवमग्निहो्रसकन्दने
न्योत्पत्तिरक्ता । इदानी प्रायथित्तमाह--
अस्कान्यौः पृथिवमस्कानृषभो युवा गाः । द
श्कशोमा विश्वा वना स्कमो यज्ञः प्रजनयतु । क
अस्कानजनि राजन्या स्कनाउ्जायते इषा । ४
स्क्नातरजनिषीमहीत्यगनिहो्र५ स्कनमभिमन्त्या-
द्िरपनिनयेत्‌ ॥ १४ ॥
उपनिनयेत्‌ संसनेत्‌ ॥ १४ ॥
यदि साय\ स्कन्देदा होतोः पातनीश्ची- . `
यात्‌ । यदि मातः खन्देदा होतोः सायं ,.
नाश्नीयात्‌ ॥ १५॥ ८
साय॑कनदने भ्रातरा होतोः, आभ्रारहोम नाश्नीयात्‌ । एवमा सायहोतोः ` प्रातः |;
सवा्िहो्व्याणामयमेव विभिः कन्न । दरन्योत्पत्तौ त्वभिदोहनादिस्ान , तजाती-,
यस्य द्रव्यस्य पुनराहरणामिति विशेषः ॥ १९ ॥ ४
दिन्या वा एतमशनिरभ्यवैति यस्याभि-
होष« शिरिशि(शरश)रा भवति । समो-
पामुमिति बरूयां द्वि्यात्‌ ॥ १६॥
शिरिशिरेति शब्दानुकारः । यस्याभनिहोत्र॑शिरिशिरायते तस्यायमदानिपातो
दर्िमित्तमिति यावत्‌ । तत्र॒ यनमान्रेष्यस्य नाम गृहीत्वाऽ्वयुत्रैयात्‌-तत्र प्तमोष
देवदत्तमिति । ओषतिदौहकमौ । तस्य पूवस्य सूपं समोपेति ॥ १६ ॥
यस्याभिहोतेऽभिभिते श्वाऽन्तरा धिदा.
पत्याद्स्माऽऽदायेदं विषणुिचक्म इति
वैष्णव्यर्चाऽऽहवनीयादूध्व सेयज्दु्रदेत-
यैव भस्मना श्नः पदगुपवपति ॥ १७ ॥
ध्व्॑यितस्ततो मस्म विकिरनत्वा शुनः पदानि मम्मनाऽभिपूरयेत्‌ । अधिश्रयण
परभृति ओदवाप्नादिदं प्रायश्चित्तम्‌ । आप्रदानमित्यपरे । अन्यदा(था) -सवै-
भायभित्तेव ॥ १७ ॥

ई

॥. 1

३ ट्टः] महादेवभानिसंकलितमयोगचन्दिकान्याख्यासमेतम्‌ । २८५

यस्यानाहृतमभि^ सूर्योऽभिनिभ्रोचेधत्र दीप्य
मानं परापद्येत्तत अषहृतयेनं भविशानीति वैष
आधीयते ॥ १८ ॥

अहरहरेनमाहरयुरिति दक्िणाघ्नावुक्तम्‌ । तश्र यद्यनाहतेऽगनो सूरयोऽस्तमियात्तदा
पृष्गृहादियोनिरशिषमनवक्षय यतर ृष्टोऽभनिस्तेत आहतयैतं प्रविशानीत्येष विषीयंते ।
वाकार परतिद्धौ | अथवा एतं प्रविशानीति वा तूष्णीं वा विधीयत इत्यर्थः | जमि-
निभ्नोचेदिति वचनादम्युदय तूष्णीमाचेयः | १८ ॥
इति दक्षिणाप्नरलुगतस्याऽऽधानकल्पः ॥ १९ ॥
सर्त्रानुगतस्यापि दक्षिणपनेथथायोनयुतपाथा( दनम )यमेषाऽऽघानप्रकार्‌ सत्यर्थः ।
दक्षिणप्नरिति वचनात्‌ । सम्यावस्ययेस्तूप्णामेवाऽऽपानम्‌ । प्रायिकं तु सवषु
सरपरायश्िततमव, विरेषस्यानुक्ततवात्‌ ॥ १९ ॥
यस्याठुद्ृतमभि^ सूर्योऽभिनिग्रोचेत्‌ ॥ (ख ०६)॥
अमिहोतरं पूवर हरेयुः । अथाभिुद्धरेयुः । अपिवा
दर्भेण हिरण्यं भवध्य पू; मतिपयतान्वद्छराह्मण
आर्षेयो बहुबिदग्िुदधरत्‌ । अन्व्रग्िहोमेणा-
खु्रेदपरं मतिषटाप्यागिोत्रमुपसाव्राऽऽतमितोर-
भाणल्ासित्वा वरं द्वा हुत्वा भूर्थवः सुबरितयु-
परतिष्ठेत. वारुणं चरं निपत्‌ ॥ दोषावस्तनैमः
स्वाहिति जुहुयात्‌ ॥ २० ॥
अथिवृकपूरय प्रणयनस्योक्तत्वात्‌ । तदतिक्रमे प्रायश्चित्तमिदम्‌ | जत उद्धरणश्च-
वदन प्रणयनं लक्षयते । यया यस्याघनावभिमदधरयुरितयादौ । तथा यस्याऽऽहवनीयमप्रणी-
तममभ्यस्तमियादित्याश्वलायनः | तेनोदधतेऽप्यप्रणीति मवत्येव प्रायश्चित्तम्‌ । वेदा्िदार्चेय
इति व्याख्यातं ्हमौदने । तत्रैव बहुनिषयं वेदनं यरय स बहुवित्‌ । अथवा बरा्मण
आर्ेय उद्धरेदिति ब्राहणस्य व्याख्या बहुविदिति । त॒ च वेदनबहुतवस्याेकित-
त्वात्‌ । यस्य॒ यस्य यतो यतो वेदनपरकषस्तस्य तस्य॒ परिहे गुणातिशाय इति
द्रष्टव्यम्‌ ।
तत्रेध्माहरणादारम्य परागुटु्रवणादाहवनीयकर्मवर्जमध्वुणा इते यनमानस्य परि-
कमा कशिदभेण वद्धं हिरण्यं एरप्ताद्वरेत्‌ । तमन्वर्‌ अनुगतो ऽहुविदनिमुद्धरेद-
विधिवत्मणयेत्‌ । तमन्व्डरहोतरणाध्वयरदद्वेत्‌ । ततः परिकरमिणा समापिते हिरण्य
बहुवि प्रतिष्ठाप्य मुक्ति । ततोऽगनहोबमुपसादयत्यष्वषुः नित्यामिति सूनर

क ¦; . . सत्याषादरविरचितंरोतसूत्म्‌-- . . “ [ \५.भरे->

नित्यग्रिरोत्ेेदे. न ठ वैं सतपुनरदोमे्मित्य्थः । नित्यः पयत नियत इत्यन्ये |
तत आहवनीयस्ये्माधानादिपरतिप्याः पुवीहुतेः छृतवा . ततो योत्ास्य( म्य )ति
तावदनुच्टूसनासीत । उच्य हत्वाऽपिहोत दृषटिरसीत्यपामुषसपशनीन्ते हते भूव
ुरित्याहवनीयमुपस्थाय ` तदानीमेव वारणं चरं॑नि्पेत्‌ `| श्रोतः इति -मर-
दोपावस्तनमः स्वाहेति नृहृयात्‌ । एतदेव . नित्यमशनिहोतरमि्या
अथाऽऽखेखनः काृप्तमापादनायमेवानेन मन्त्रेण होम हुत्वा नित्यमिह शुहुयादिति
पूववत्‌ ॥ २० ॥

यदि सायममिहोत्रस्युमति नयेतात्बरतर्ममः
>. स्वाति जुहुयात्‌ ॥ २१ ॥ यादि भावरधिदोचस्य-
५ समति नयेत्कालसमाप(पाद्‌)नीयमेताभ्यां मन्त्रा <
‰ ~ ` ` भ्या हुता नित्यमग्निहोत्रं जुहोति ॥ २२॥. ,-.

अग्निहोत्रे स्यादयः सायपरातहोमकाटा उक्ताः । तेषां -. सर्वेपामतिपत्तौ प्रायध्ित्त-
मुपदिङयते । तथा प्रदोषान्तो होमकाटः, सेगवान्तः प्रतस्तमतिनीयेत्याश्वलायनः |
तत्र त्वपेदि काला उक्ताः पत्रकृता-- 'यन्मध्यदिने जुहोति." इत्यादना । तथो.
प्रन्थकरेणाप्युक्तम्‌-८ समहः भरातराहूतेः स्याने सरव रात्रिः -सायमाहुते" इति ।
मरदवानोऽप्याह--, सायं होमं चोपोद्यं॑जुहुयात्‌ । प्रातर्होमं चोपास्तमयम्‌ । काडेन
काटमनातिकम्य न स्कन्दने न व्यथन्ते, इति विक्ञायते › इति । . तस्मादनापययेततराय-
धित्त्‌ । पदि तु. होम एव क्रियेत । यादुत्रस्य काटः प्रापयति | प्राते तृत्तर-
सि पूर्वैः क्रियेत, भर्टकात्वात्‌ । प्रायश्चितं ड॒ त्न पररतादशैयिप्यते । कारः
समृपद्यते येन्‌ स॒ का्तमापादनीयः । तं हुत्वेध्माहरणादि- । प्र एवा्निोतरर्ये कौश.
दसतनिरासारथमक्तं नित्यमनिहोतरामिति ॥ २१ ॥ २२ ॥ ध

<: ; सायममनिहोतुपसाय मूरयुवः सुवरिति पुरस्ता
द्वोतोवेदति हुत्वा च परातरग्रि्त्रयुपसा्राऽऽत
मितोरभाणन्नासित्वा वरं दत्वा हुत्वा भूरयैवः -
_ ुवरित्युपतिषेतादुगमयत्याहवनी यमन्वप्निरुषसा-
मग्रमर्यदित्यन्यं भणीयेदैव क्षेम्या एषि मा
श्रहासीन्माऽपुमायुष्यायणमित्युपतिष्ेत । भेतरं चरं
~ निर्षैषेत्‌ ॥ २३॥

चरूयातः पूर्वेण । अमुमामुप्यायणिति यनमानस्य॒नामगोत्रयो दिशः

देबदक्त;मागेवेभिति ॥ २९ ॥ ४ ५

ई पव्छः ] महादैवशाद्विसंकटितमयोगचन्दिकान्यार्यासेतमर्‌ । ` २६७

सो्यमेककपालमेके समामनन्ति ॥ २४ ॥

सौयेस्याऽऽग्रयणोक्ता एककपाटधरमाः कार्याः । स चाऽऽनेयविकारः ॥ २४ ॥
तस्या९ सरस्थितायामनशनन्तौ बाग्यतावितद्‌-
हरनायापती अ्निमिन्धानावासाते ॥ २५॥ `

भसस्थितायामिषटचामाहवनीयेमवैतदहरिधानावनश्न्तौ वाम््रतावाप्नाते श
पल च” (आप० श्रौ ° ९-२-७) इत्यपस्तम्बः । आहवनीयमेवेति तमेवाऽऽहवतरीयं
सूर्यहोमारभमिन्धानाविलर्थः । जय॒ वा॒सरवाशान्पनस्याऽऽधलायतादिभिरित्वा-
त्तनिवृत््यथ एवकारः ॥ २९ ॥

रयो; पयसा सायमग्िहोतरं जहुयात्‌ 1
(य पूवमधिश्ितयोत्तरमानयेव्‌ ॥ २६॥ .. .
द्योगवोरिति शेषः पूर्ववत्‌ । या द्वयोः पयता पशुकामस्य नुहुयाित्यनयेक्त-
ीत्यत्यथः । ततर पूव॑मधिश्रयणमुपकारार्थमिति गम्यते ॥ २९ ॥ , ~
यस्याञुद्ृतममि« सूर्योऽभ्युदिया्तु्ीतमाज्यं
गृहीता पूषैः ्तिपयेतान्वदुन्राह्मण आर्पियो बहु
. बिदमिषुद्धरेत्‌ । अन्वङ्ढभिहेत्रेणा रेदं
छाप्याभिहोत्रमुपसाच ॥ (ख ०७) ॥ पुरस्तासत्य-
< इू्डासीन उषाः केतुना जुषतां यङ्ग देवेभिरिन्विते ~. ,:
‡ देवेभ्यो मधुमत्तम स्वहित्येततुगहीतः हुत्वा " ~
`` नित्यमशिहत्रं जुहुयात्‌ ॥ २७ ॥ 9
व्याख्यातोऽभिनिम्रोचनविषिना । द्ासतु विोषः-िरण्यस्थाने जुहां चठुगेहीतं
हरत्‌ । तच प्रतिषटापतिऽप्ाव्यरभ्निहत्रमुपसा्य एरस्तादाहवनीयस्यप्रतयङ्मुल उप-
विद्य -उषाः केतुगति जुहुयादिति ॥ २७ ॥ ध
तस्य स एव होमकरपः । सा मायधिततिः ।
यत्रात्तावतीते ॥ २८ ॥

-आतमितोरपराणन्नित्यदिवैरदानान्तो होमकलमेऽनम्तरविभिना -समानः | तथाऽऽ
दित्योपस्यानादि द्वयोः पयसा होमानतं प्ाया्ि्तम्‌ । यत्प्रत्तावतीते-यतरातःकला-
तिप सतीः ॥-२८॥

एतावन्नाना । नात्रालुगमयत्याहवनीयम्‌ ।॥ २९ ॥

तसिनेवाभ्ौ मेः प्ायंहोमश्चेति मावः ॥ २९ ॥

२१८८ सत्यापाढबिरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [ १५ भे

यस्याहुतमिहोत्र सूर्योऽभ्युदियादुीयाऽऽ-
तमितोरमराणन्रासित्वा हृत्वा भूरितयुषारषठत ।
वरो दक्षिणा ॥ ३० ॥
यस््ानुदिते होष्यामीत्यमिपेषाय ` परकरान्तमगनिहोघमनुदित एवाहुतं स्यात्तथा
्रकान्तम्तवा खी सयोऽसूताऽऽ्तिमियात्‌ तादा मवति । तेन च॒ यनमा
नोऽषया्मानं रुणा दुःसायाऽऽत्मानं नयतीत्य्ैः .। तते दुःलाय रुद्धः सव्यानि
जीयते सर्वा बाधाः प्रभोति । तस्मादादैन्यमेतत्‌ प्रायश्चित्तमिति मावः । आतमितो-
रप्राणननित्यादि म्याखूयातम्‌ ॥ ३० ॥
यदन्ते स्यादुन्नीय भ्राङुदादरवेत्स उपसाव्राऽऽत-
मितोरासीत यदा ताम्येदथ भूः स्वाहेति जुहुयात्‌ ॥ ३१॥
यथने ्यादयेतनिमिततं होमसमीपे स्यात्‌ । किमुक्तं मवति । यदि निषमन्नेऽभनिहोत्र-
दन्येऽवोखोोदुदयः स्यादित्य्ैः । तथा च मदद्रानः-'ययन्ते स्यादिलम्नरोत्रादन-
न्तरवादोऽभिगेत” इति । तत्ोत्ञयनायोपसादनात्छृत्वा प्राणायामेन तान्त मू; स्विति
पृवोहुतिं जुहुयात्‌ ॥ ३१ ॥
यस्य होष्यामीति तते हुतपमिहो् ५ सूर्योऽभयु-
दियादुत्वा तदयोत्सा्य॒एुनराषेय इत्येके-
षाम्‌ ॥ ३२ ॥
होष्यामीति प्रृते, इति हुत्वा तदनिहोतर वरिभिवदुद्रास्य पनराषैयमप्यस्व प्राय
चितततवेन कार्थमि्याश्मरथ्यो मन्यते । नत्वन्येषामतन्मतमित्यथैः ॥ ३२ ॥
यस्योभावजुगतौ सूरयोऽभ्युदियात्‌ । अपिवाऽस्त-
मियात्‌ । यदिवाऽरण्यो; समारूढो नद्येसपुनराषे-
यमेव । तत्र मायचित्तम्‌ ॥ ३३ ॥
सरयोऽभिनिमरोचेदम्ुयाद्वा (आप° श्रो ° ९-२-७) इत्यापस्तम्बोक्तेश्च ॥२१॥
अगरये तन्तुमतेऽष्टाकणालं निर्पेदस्यामिहोतर
विष्छधयेत द्रषदे उदे बा ॥ ३४ ॥
शषुषु होमेष्वतिपननेषु तन्ठुमती कायौ, षटु धाऽ वा । प्राक्ेमयोऽविभ्यो
विच्छेदे वैरोषिकमायधित्तावचनात्ामानयो क्तः सषहोता मवति, सोत्र यजञविभष्टं
धानयेदिति । न चामरिहोघरस्याय्नतवादयन्ञविभ्नेत्वमस्य शङ्कनीयम्‌ । तस्मादङ्नहो-
रस्य यज्ञक्रतोः, इति तस्यापि यक्ञस॑स्तवाद्वौधायनेनास्यैवाऽऽहत्य यज्ञविभेषत्ववच-
शाश्च | यथा प्रोपितमधिङृत्योक्तम्‌--अय यद्प्मै यन्ञविभेषमाचक्षते, न तेऽहौषु-

।

ह

९ पण्डः] महादैकश्ालिसंकलहितमयोगचिकान्यास्यासतम्‌ । २८६

रितीति । तथोपप्रन्कारेणापि को नु लु भष इति प्रकृत्योक्तम्‌- 'यस्याभिहोत्र.
स्याऽऽहुती अन्योन्यस्य स्यानमापयेते › इति । तस्माशुक्तमेव प्ष्ठहोता मवतीति ।
यज्ञवभेयटपतु विषयन्यवस्या प्रागेव ददता । कालयायनस्तत्रऽऽह-, अग्निहोत्राति-
पत्तावाुतिं जुहयान्मनो उयोति्ुपतामिति । आश्वटायनश्च मनस्वत्या चलुगरहींपरछ-
त्याऽ$ह--अग्निहो्राहोमे च प्रतिहोममेकः, इति । बौधायंेनास्मारूदविषये प्रतिहोम
एवोक्तः । ° यथा॒दीप्यमानेषवेवाहूयमनिषु यावन्त्यतिरान्तान्यमनिोतराि स्युस्तानि
अ्रतिसल्याय जुहुयात्‌ › इति । विदुषस्तु त्राहणोक्तमप्यनुपमयम्‌-' तस्मादस्यैव
विदुषः उतैकाहमुत द्वयहं न जुति इतमेवास्य मवतीति । अन चतुरहादु्मेक-
विच्छदेऽप्ययमेव विधिः । अतोऽन्यस्याकचनात्‌ । अवीकचतुरहापिशिनवत्य्थःवाचापि-
कवचनस्य । भ्राजस्वत स्मारूद्नशविरकारं होमादिविच्छेदे विशेषमाह--होमेष्व-
हूयमनिषु चाऽऽतमन्यरण्योवा प्रियमाणानां कयं तत्र न लुप्यते दवौ माप्रवहुतेऽगरिहीत्
दश॑पूणेमासाम्यामनिष्ऽकये प्िृतेऽग्ये वैशवानरायासये वरतपतयेऽद्रये व्रतभृत
इत्येषा महापथिकृदिषिः । “परिया यनेतामनिहत्रदप्णमासाविति सर्माोति "
इति । तथा पण्मासतानहुतऽ्निहोत्र दशौपूणैमासाम्यामनिषटठा वेति पत्य पू॑वदेव
पृवित््टयन्तमुकतवाऽतिपवित्रेट्या यनते्ुक्तवान्‌ । अतो यदत्र कैश्िच्चतुरहादष्य

होमविच्छदेऽभिमश्यतीत्युक्त तदतिपराहपं पयामः ॥ ३४ ॥

स्वं दृष्वानः सुगमययावं॑ तिगमृङ्गो
हषभः शोश्चचानः । मतन ५ सधस्थमनु-
पर्यमान आतन्तुमभिदन्यं ततान ॥ त्वं
नस्तन्तुरुत सेतुरमरे तवं पन्था भवसि
देवयानः । त्वया षष्ठं वयमार्हे-
माथा देवैः सधगादं मदेमति याज्यानु-
वाक्ये ॥ ३५ ॥ (ख ०८) ॥

इति सत्याषादहिरण्यकेशिसूतर पञ्चदमश्न दवितीय ; पटल; ।
वं यज हरम्‌ ॥ ९५ ॥
. इति सत्याषादहिरण्यकेशिपूत्न्यास्यायां महदिवशाक्िकलितायां प्रयोग-
चाद्धिकायां पश्चद्शपभ् द्वितीयः पटः ।

३९

२९० : सत्याषाढविरचितं श्रोतूतम्‌

अय पदशश तृतीयः पटलः 1

यस्याऽऽहवनीयेऽनद्ाते गार्पत्य इदरय-
दाह्वनीयमुद्रोप्य गाईैपत्यस्यावक्षाणानि
संनिधायेतः मधम जङ्ने अग्निरिति मन्ये-
दाहवनीयं भणीयातरे सम्राडिपि रथ्ये
रमस्व सदसे बुन्नायोर्जेऽपत्याय सम्रा-
उसि र्वराडसि सुषदा सीदं सारस्वतौ
त्वोत्सौ समिन्धातामित्युपसमिन्धेऽ्रये

र तपस्वते जनद्वते पावकवतेऽष्टाकपाटं
निर्वपेत्‌ ॥ १॥

येत्रानसे करम प्रगीते वाऽ धरियमाणे गाहपत्य उद्वयत्त्रोऽऽहवनायं दतिणाभि
॥1 गार्हपत्ययोनिमुद्राप्य यथोक्तेन प्रकारण्ीनुत्पा्च तपस्वतीधिवैक्यमाणा,. आहुतयो
वा ।-ततः करम॑प्तमाधिः । स्ावित्र्रस्वतचुरहत्रादयो द्विम उदाह्रणम्‌ । अि-
होत्र चं पामकाटापििपशवोऽपि प्रागन्वाधानात्‌ । प्रतस्त्वन्वाधाना दः
तत्तत्प्रायाश्चत्ताम्यां वैरेषिकाम्याभपोद्यत एवाय विधि । अपवदति च स्वविषये यदि
गाहपत्य इत्यादिवविम्‌.। ते ..्रति. विशेपविषयत्वात्‌ । -तेनकुर्ैकाटेऽप्ययमेव विवि
रनलपनेः । व

अथवा पकस एव तयो्विषयोन सामान्यविरेषमावः इलमिदात्‌। वकयत्याचा्यै-
‹ यस्याशनिरनुगच्छेदित्येकेषाम्‌ । न काटमवधारयेदिति 1 तेम्थ एवावक्षणेम्योऽभिम
न्ितव्यः" ( स० श्रौ ० १५-३) इति । मदवानश्चाऽऽह--अयकेषाम्‌ | यतरोऽमि-
रमुगच्छेततेथ एव दारुम्योऽपिमन्थितव्य इत्यादि । अत्र बहचवानप्तनेयकयोराश्वटायन-
कात्यायनवोषथनेशवाऽऽहवनीये प्रियमाणमाहत्य गाह॑पत्यायत्तने निधाय ततः पृनः
प्रणयनमुक्तम्‌ । तत्न बहर तावदाहवनायमयिङृत्याऽऽन्तायते--एवमेवैनं सहमस्मानं
समोप्य गाहपतयायतने निधायाथ प्ाश्चमाहवनीयमुद्धरेत्‌ ' इति । वानपतनेयकेऽप्यय-
मेवान्तरः पाठः । तथाऽऽ्ययनकादावपि । बौधायनीये ठु ' सर्वमाहवनीयै भाण्डे
समोप्य द्िणेन विहारं इत्वाऽऽयतनदरयाद्‌पि मसमोद्ास्य शङ्िपण्ेनोषाशिप्य
्ुप्योपस्माधाय प्रणयनमिति विदोषः । तथा प्रायशचित्तेऽपि विष उक्तः षटसुवा.
हतीजहयात्‌ “उदन्यवे त्वमे सप्पा असति मनो ष्योतिर्ुषतं तन्तं तन्व
स्यं किम्‌ इति ॥ १ ॥

९ ष्टढः ] महदेवशालिसेकलितमयोगचन्धिा्यास्यासमेतम्‌ । २९१

आयाहि तपसा जनेष्वमरे पावको अधिपा ।
उपेमां सृषटृति मम ॥ आ नो याहि तपसा जने
पवने पावक दीयत्‌ । ह्या देवेषु नो दधदपि
ध याज्यानुवाक्ये ॥ २॥
:. गतः । इदं याजुषं हैत्रम्‌ ॥ २ ॥
'एतदेवाऽऽहवनीयःऽलुगते प्रायध्रित्तम्‌ । नात्र गाई
पत्यमनुगमयत्यश्नये उयोतिष्पतेऽष्टाकपालं निर्व
पति ॥ ३॥

तव तत्नाऽऽहवनीयानुगतौ यपाविहितमभिषुत्पा् व्योतिप्मतीं , निर्वपति । यथा
यदि सायमहुतेऽसिहोत्रे यदि प्रा्योमकाटादित्यादौ । यत्र॒ लु परायश्ित्तविरोषश्चो-
दितस्तन्न स्र एवेष्यते यथाऽनवाहितादौ । तेनाप्येषा विकलित (हष्यत) इत्यम्ये .॥२॥
ननु पूर्वसूत्रेण तपसवत्यपि तत्न तत परा तक्किमनयेरकस्मिनदोषे श्रूयमाणत्वात्‌
मुच्चयः । नेत्याह--
न तपस्वते ॥ ४! ॥
यद्‌ ज्योतिप्मते निर्वपति तदा न तपस्वते । तरिल्प एव त्वनयोः शालाभेदादिति
मावः | अथवा पर््नुगतेषटमित्यनेन सरैतत्सामान्यविशेषभावेन योजनीयम्‌ । परवा
चिषु तपस्वती | ज्योतिष्मती त्वाहवनीये न तपस्वत्‌ इति बाध एव तत्र तपस्वत्या
इत्यरथः | मन्धनेविधये ल॒ यदि गरहपत्य आहवनीयो वेति विधिना तपच्तयेव सर्त
न ज्योतिप्मती ' विशेषविहितत्वीत्‌ । अन्यथाऽऽहवनीये तस्यानवके शत्वसङ्गाच ।
ततापि वु दवयोर्विकल्पः; इत्यपरम्‌ ॥ ४ ॥ &
यादि . सायमहतेऽग्निहोे पूर्वोऽगरिरनुगच्छेद्‌
विदोतरमधिश्रित्योजयेत्येकेषाम्‌ । अग्निना पूरव.
: `“ णोदत्याप्निहत्णाजुदर(नूद्ोषे्यो ब्राह्मणो बहविः
॥ ` स्सोऽश्निुदधरेत्‌ । यत्पुनराधानमादायी स्यात्त- - `
इयात्‌ ॥५॥ ध
यद्प्यत्राहुेऽगनिटोतर इतिवचनादा- पूवाुतेरयं विधिरास्येयः | तथाऽप्यधिश्ित्या-
शरिहोघरमुननीय वेतयुद्धरणकारनियमात्सहाशनिहोपरेणोददरवणवंचनाच ` ततः पकाल एवास्य
सैकोचः सामर्थ्यात्‌ । बहुविद्रचांख्यातः । तदयम्थः--विह्रणकालपमृत्याऽधिश्रयणा-
दोतनयनादवाऽऽहवनीयानुगतौं पूैवदाऽऽहवनीयकर्मवर्जमाधशरयणान्तः उ्नयनान्ते वा
करमणि हते बहुविदू्ा्णसतष्णीम्रेत्‌ ।ततोऽ्ुःछृतान्तावरम्यदवणातछृत्व

२९२ सत्यापादविरवितं भोतसूतरमू- : [१५ प्रभे

पहाभनिह्रेण बहुविदमश्ं नयन्तमत८ नू )दटवेत्‌ । ततो बहुविदा. प्रति्पतिश्नौ
तसमै यनमान्तदधनं द्ादूयसमै सहयादुरातमा्ै निहितवान्‌ नेदमन्यरमे दास्यामीति ।
तेनैवाच्युतेन धेनैनमाहवनीयं गाहैपत्याच््यावितवि ( वा ) न्‌ भवति, एनं बहुविदं
वा ततोऽगनिहोरमन्यस्मै दत्वाऽम्यत्र वा निधायानुगतेषटिित्रा्याहुतयो .वा । तत आह-
वनीयकर्माणयकृतानि कृत्वा छृतान्तादारम्यशरिहत्रसमा्िः | समानोऽयं विधिरजलरे
विरेषावचनात्‌ । न चाहुतेऽमिहोत्र इति वचनादाहोत्मात्रााितियो - यक्त `इति
वाच्यम्‌ । यदि प्रातरहुतेऽभ्निहोत्रे परोऽभिरनुगच्छेदैतयत् व्यभिचारात्‌ । यस्याग्निर्‌
उृतोऽहुतेऽ्निरोतर उद्धयिदित्यन्यन विोषवचनाच ॥ ५ ॥
यदि भरातरहुतेऽभिदोतेऽपरोऽभिरवुगच्छेदुगम-
भित्वा पूं मयित्वाऽपरण़दत्य जुहुयात्‌ ॥ ६ ॥
भ्ातरवहरणकालप्मृत्या पृरवीहुतेगौहैपत्यानुगतावाहवनीयो ्ापनादि तपस्वत्यनतं के
यस्याऽऽहवनीयेऽनुदवात इत्यादिविषिना समानम्‌ । तत्कृत्वा ततोऽगनित्रज॒हुयादित्यैः ।
पुनर्पन्यापस्तूतरापिधिषिकल्पा्ः ॥ ९ ॥ <
यादि त्वरेत पूथैमभनिमन्ववसाय ततः ाञ्मुदत्य
जह्याद्‌ ॥ ७ ॥
यदि त्वरेत काटातिपत्तिमयादैना तदाऽऽहवनीयमेव गा्ैपत्यै परिकरप्य तत्रव
दक्षिणार्यादीनपि नीत्वा ततः प्रा्माहवनीयमुद््याश्नित्र जुहुयात्‌ । ततो यदि
गार्हपत्य इत्यादिविषिना गार्हपत्यस्योत्त्तिः ॥ ७ ॥
जामि तु तद्योऽस्य पूर्ोऽग्निस्तमपरं करोति .।
अन्यत्ैवावसायािं मथित्वोदधूत्य जुहुयाद्‌ ।
ोऽग्रये तपस्वते जनद्वते पावकबतेऽ्टाकपालं
निर्पेत्‌ ॥ ( ख०९) ॥ ८ ॥
जामीति पूवीनन्दा, उत्तरविषिप्रंथ । पीनःपुन्यनिमित्तमभ्रय्तवं नाभित्वम्‌ ।
तत जामि यलपषैेवा्िमपरमपि करोतीति । तस्मादन्य्रैव देशे सहामनिभिभ्ियमणे.
मत्वा तत्रनुगमधितवा पूवमित्यादिविभिनाऽपरं ममित्वा पूर्वदेवो दृतयगनिहोवं नुहु-
यात्‌ । ततः श्वोभूते तपस्वतीं नि्मेत्‌ ॥ ८ ॥
यस्यापरोऽग्निरुगच्छेदित्येकेषाम्‌ ॥ ९ ॥
शाखोन्तरोक्तविधिविकटपः ॥ ९ ॥
न काटमवधार्याति । ततोऽत्र मथित्वोृत्या-
भिमन्त्रयत इतः प्रथमं जज्ञे अग्निरित्येत-
साऽ सम्राडिषे रय्यै रमस्व सरसे शन्नायोरनऽ-

॥,

८

४ पटः] . महादेवशा्धसंफलितमयोगवन्धरिकाज्यास्यासमेतमू। २९३

पर्याय संश्राडसि स्वराडसि सुषदा सीद सार.

स्वतो त्वोत्सौ. प्रावतामित्युपसमिम्पेऽ्रये

ज्योरिप्मते एुरोदाशमष्टाकपालं निर्पेदूवादणं

यवमयं चरम्‌ ॥ १०॥

अथ वा प्रातरिति न काटविशेषमवधारयेत्‌ । पायं प्ात्वाऽहुतेऽपिहोतरेऽपराम्य-

हगतावनुगमयितवा पूर्वमित्यादिविधिरेव स्यात्‌ । तपसत्यासतु स्थाने वारणज्योतिष्मन्ती
समानबहिषो निवपदितय्ैः । तदेवमेते घय: कल्पः भ्ातःकाठे 'ययाऽहवनीयेऽद्त
इत्यादि्िषिना सह विकल्प्यन्ते | अन्तयरतवकः सायं काठेऽपि। गतमन्यत्‌ | १० ॥

यस्य पूर्ोऽत्निरनुगच्छेदित्यकेषाम्‌ । न कार
मवधारयति। तेभ्य एवावक्षाणेभ्योऽपिमन्थि-
तव्यः । अय याद न ताकानीवावक्षाणाने
स्युः । भस्मनाऽरणी सभ्स्पश्यं मन्थितम्यः
स्वादेवैनं योनर्जनयाति ॥ अग्मये तपस्वते
जनद्वते पावकवतेऽ्टाकपालं निर्वपेत्‌॥ यस्या
्िरनुगच्छेदित्येकेषाम्‌। न काटमवधारयति।
तेभ्य एवावक्षाणभ्योऽधिमन्धितव्योऽथ यदि
शके) सतणद्रो(्धो)षास्याद्धस्मनाऽरणी
सभ्य मन्थितन्यः स्वादेवैनं योनेरजनयाति।
अग्मये तपस्वते जनते पावकवतेऽष्टाकपालं
निषेवेत्‌ ॥ ११॥
क्षामावशिषटानि काष्ठान्यवक्षाणानीतयुच्यनते । तेषु मन्धनसमर्थषु सत्मु तेम्य एव
द गत्व मन्थेत्‌ । यदि नन तादृशानि स्युस्तदा तरुम इत्वा तयोररण्यो-
मनयत्‌ । एवमरणी सृत्य मन्थनेन स्वादेव योनर्नयत्यानिम्‌ । अवक्षाणामवि मसमस्थ-
त्वाद्सतत्स्यस्येदानीमरण्योः संक्रमितत्वाच् | त।तथ्ये च लिङ्गम्‌- ‹ अत्र वाव स
निल्मयत् इति । अत एव वचनादवक्षाणामवि मस्मस्कारमन्तरेण मवितोऽप्याभिः
स्वयोन्युलप्नत्वादूसत्सम इत्युक्तं मवतीति। न च गाहपत्यारण्योराहवनीयमन्यनम्‌ । पृथ
गरणीप्व्ीनिति दङ्ात्‌ । गाहेपत्यस्य तावदियमेगोत्पत्तिः स्त्र । परायश्चित्तं च तपसवत्ये,
वाप्त्यपवादे ययाऽ्वाहितादौ याऽऽहवनीयस्यापि प्रणयन नुपदेशस्तत्रापीयमेवोतपत्तिः।
यथा साकत्रदषुदूर्विहोमेषविदोत्रे च होमके तथेव पशुपवपि प्रागन्वाधानादि्यादि,
प्रायश्चित्तं च ततरेदमेवात्यपवादे यथा यदि होमकाटे प्राण उदानमिल्यादिना । आप-

९४ सत्पापादयिरवितं शरोतसुत्रम्‌- [११ प्रघ

स्तम्बस्त्व्ाऽऽह्‌-'्यदि गाहेपत्य आहवनीयो वाऽतुगच्छेतेभ्य एवाच्षागेम्योऽभिमन्थि-

त्यः › इति । मरद्वानश्च-“अपकेषां यतरोऽभिरनुगच्छेतेम्य एव दारुम्योऽधिमम्थि-
तव्यः › इत्यादि । “एवं शकैये तूये ेत्यापसतम्बः' ¦ शकानि करीपाण्येषा यस्य स
शकैषः । तथा तृणै इति| शकादीन्धने चास्चवुगते मस्मनाऽरणी सस्यस्य मन्यितन्यः।
तमप न्थनसामय्यीदिति मावः ॥ ११ ॥

अदुगतेटवौ स्थान एता आहूतीयहोति ॥
॥ (ख ० १० )॥ मित्राय स्वाहा वरुणाय
स्वाहा सोमाय स्वाहा सूर्य स्वाहाऽ
तपस्वते जनद्वते पावकवते स्वाहाय
- चये स्वाहाऽ्रये ज्योतिष्पते स्वाहाऽ
अये वतपतये स्वाहेति व्याहतिभिविह-
ताभिः समस्ताभिश्च ॥ १२॥
सस्या एवानुमते्ेरयं विकरपः । एनरनुगतेथ्मिहणात्‌ । अन्यथा हि जपि वैता
आहुतीरित्येवावषवत्‌ । तथा सर्वामेव प्रायश्ितेषठीनामनुग्रहमाहाऽऽश्लायनः--
“अपि वा प्रायश्चितं स्थाने तस्थै तस्यै देवतायै पूणोहुति सुहयादिति विज्ञातेः
इति । बह्वृचश्च ता एवेषटीः प्रत्याधीयत ॥ १२ ॥
अथैकेषां विज्नायते यदि मागग्निहोत्रकालाद्‌।हव-
नीयोऽुगच्छेदन्यं भणयेत्‌ ॥ १३ ॥
केनिदृहुत इत्यनेन सकटस्य वाध मन्यन्ते । तदयुक्तं शालामेदादेकोदाहरणामिप्रा-
येण ॒स्ामान्यायोगाचच । यदि दि तयाऽभ्परिप्येत प्रातर््हणमेवाकरिष्यत्‌ | न हि
भणवकायैकसमै दधनि दित्पिते तक्रे च कौण्डिन्याय मवति कचन ब्राह्मणेभ्यो दधि
दीयतां तकरं कौण्टन्यायेति मवति च तपर वचने माठराय द्धि दीयतां तक्रं कौण्डि
न्यायेति । तथा महाभाष्यकारः-न देकमुदहरणं सामान्यवचने प्रयोजयतीति । तस्मा-
दुमयकाहछाैमित्येव युक्तम्‌ । अथ को होमकाटः । ननृक्ता आनक्षतरद्नादयः कालाः
सर्म्रातहिभियोः पूता । तेषु यतमसमिनुहूषति ततमो भविष्यति प्रागयोमकारा-
दरिति] कोऽवैः । यदेध्माहरणादि तन्त्र परकरस्यते ततः प्रागित्यैः । तथा च होम-
केषं कात्योयननेक्तम्‌-- * आपन्नेषु चेत्पन्ेप्वाह्वनीयोऽनुगच्डेद्रईैपयि
४.0 उदानमप्यगात्‌ इति । कश्च पातराप्नादनकाटः । तन्रारम्म `इति ब्रुयात्‌ ।
थौ ` णयुनविध्यनन्तरमाह बौधायनः--, अपतान्यञ्ित्रपत्राणि -क्ञाटितासयततरेण
ग हिपत्यैमुपतोद्यति इति । वैलानसमरद्वानौ ठु पारिरतरणोनन्तरमाहतुः--“ अग्नि

६.पटछः ] महादेवशा्तिसंकटितमयोगचन्दिकाव्यास्यासमेतम्‌ | ९४

होपात्ाणि प्रयुनक्ति ' इति । ततमाल्णयनकारपभूत्या तत्त्ररादृ वी पारसतर-
णादाहवनीयस्यानुगतावन्यं प्रणीयानुगतेषटिरभत्रायाहुतयो वा । समानोऽयं विषिरनलेः।
अविशेषात्‌ ॥ १३ ॥

यदि होमकाले पराण उदानमप्यगादिति गापत्ये
जुहुयात्‌ ॥ १४ ॥ न

व्याख्यातो होमकाः पूते । तत यद्याह्वनीयोऽनुगच्छेत्माण ` इत्यादिना गा.
पत्ये भ्ायशचित्ता्माज्याहतिं जुहुयात्‌ । ततो यदि गाहपत्य आहवनीोः वा+ त्यादि
विषिनाऽभिमुत्ाय प्रकृतिवदग्निहोत्रसमा्िः । तथा चात्रतामाहुतिमुकत्वा यमानुपू्यैकर्‌-
णमिति कात्यायनः । नात्रानुगतेिः प्रायश्चित्तविशेपवचनात्‌ । नापि विकरण्यते शंखा
भेदात्‌ । यस्यभ्निरुृत इति विथिनोद्धरणमप्यस्याऽऽहवनीयप्य द्वयस्य म्यत इति
द्रव्यम्‌ ॥ १४ ॥

यदि गार्ईत्य उदानः प्रणमप्यगादित्याहूवनीये । १५ ॥
व्यारूधातः पूम्‌ । नान यस्याऽऽहवनीयेऽलद्ार इत्येष विधिरिष्यते, जीवः तमाह-

वनी कत्वा तत्र होमवचनात्‌ । यस्ल॒ अथिकेषां यस्यनरनुगच्छे्न काठमवधारयेत्‌ ,
इति विषिः स॒ त्वत्रापि मवत्येव सा्वेकाटिकत्वात्‌ || १९ ॥

यदि दक्षिणाक्िव्यीन उदानंमप्यगादिति.गारपत्ये ॥ १६ ॥ ,; :^

ववा

एव हुतैवप्रविशानीति ययायोन्युत्पा्याऽऽेयः ॥ १६ ॥ `~
यदि सर्वेऽुगच्छेयुर्ं मथित्वा यां दहं वातो
बायात्तां दिशमाहवनीयं भरणीय वायवे स्वाहेति ,
लुहुयात्‌ ॥ १७ ॥
होमकाेऽनुगतौ स्वेषां गाैपत्ये मथित्वा निधायानुवातमाहवनीयमुदधत्य वाये
स्वहेत्याहुति जुहुयात्‌ । ततो यथास्थानं विडत्यास्नकृतान्तादारम्य कर्ममा ।
कात्यायनसतु वायन्यामाहुतिमपि ययास्पानमूरभृत्य तस्मि्भवेवाऽऽह ययां सर्व. चेत्‌
व्ण मथित्वा प्रतिवातमुदपूल् गायव्यामहुति हुत्वा यथादुपू्करणम्‌, इति १ {७१

यदि निवतिश्ठुगच्छेयुरमिं मथिता विहार
साधयित्वाऽपरेणाऽऽहवनीययुपविदय स्वयम्नि-
होत्रं पिवेत्‌ ( अनिदोतभत्यान्नायो भवतीति
विज्ञायते । ) ॥ १८ ॥

4९६ . सत्थापादविरवितं शरीतसू्रमू- [ १९

यदि नवति ति सऽतुगच्छयु्तदा गातय मथित्वा ययास्यानमेव विहारं साधयित्वा

यपाभिषि सेसहृतमभिहोत्रमपरेणाऽऽहवनीयमुपािेय यजमानः स्वयं पिवेत्‌ | पानस्य च

होमप्य्नायत्वाज पुनहोमः । होमकाटादन्धत् सवौनुगतावनुगतिक्रमेण तस्य तस्या-

यंयाधीहमुतयततः प्रायश्चित्तं च । करमानवरमे त्वाानक्रेणेि दर्व्यम्‌ ॥ १८ ॥
यथ्स्तमिते जुदुयात्‌ । पुनरेवास्तमिते जुहयात्‌ ॥ १९॥

प्ागस्तमयाद्धोमे पतङ्गस्य होमस्याऽऽवृ्तिः । अके कृतस्याृतत्वात्मषानकार-
-तवाच्वाक्षानाम्‌ । न तु प्रणयनस्याऽऽवृततिः । काल एव तस्य कृतत्वात्‌ । तत्र लु
-हुसवाऽप उपसययेतयेतावति ते भवतं नः समनपाचितयुपतिष्ठेत । गाैपत्याहवनी-
-यापिति शेषः । मन्तरिङ्गाच | {९ ॥
+ यादि महारात्र जुहुयात्‌ । पुनरेवोषसि जुहुयात्‌ ॥ २० ॥

उपति नुहूषतः । परागुपतो होमोऽप्यवमौषतः पुनहोम उपस्यानं च हतैतयैवो-
पिषठत.( आप० श्रौ ०९-३६-१० ) इत्यापसतम्बोऽप्यसूत्रयत ॥ २० ॥

अस्रयेऽग्निवते पुरोढाशमशकपालं निरव-
, पेचस्याम्नावभ्निमभ्युद्धरेयुः ॥ २१ ॥

यहीऽऽहवनीये विद्यमाने तमन्त वुदूष्वा तस्योपर्यन्य प्रणयेत्‌ तसैतामिष्टि
निर्वपेत्‌ । ननु --विमपयदधरणमातरमयुक्तगिदं प्रायश्ित्ाहोिदमिप्रणयनमरुक्तमिति
न ज्ञायते । उद्धरणशब्दस्योमयत्रापि दशनात्‌ । तत्र यथम्युद्धरणमातरभयुक्तं ततोऽम्बु-
इत्याश्नं म्ये ततत विदित्वाऽनिहितवतोऽपि प्रायश स्यात्‌ । मपय लु न स्यत्‌ ।
अतो वक्तव्यो विशेषः । तत्र ऽऽह।ऽऽपस्त्बः -‹ यया. कया चाम्बुद्रयुः प्रायथि-
त्तमित्यादमरथ्यः । यथे स्पशयेयुरमुगमयेयुरेनं॑ न प्रायधित्तमित्ारेलनः ›
( आष० श्रौ ९-६-१० ) इति । अस्ठु वाऽभिप्रगयनं मा वां | यदि क्वि
`दमधुद्धरेधुमत्येेदं प्रायशचित्तमित्यदमरथ्यमतम्‌ । आटेलनप्त॒ मन्यते (यचनिहि-
¡तेश्रो स्यश्येयुनानीयुस्तच्ं तदैनं पशचदुदधूतमभ्निमनुगमयेयनतु मवत्येव प्रायश्चित्तम्‌ ›
; सवभय श्रूयते । अपरापस्यद्धरणामिति । यत एतदुभयमप्याचायीणा मत
तततो यथाकामी तयोरिति. मावः । कर्मायम्यमयुदधरणविषयश्चाये विभिनिदिष्टमागो
वा । एतयोरन्योऽनिरद्टमागोऽन्य इति रिद्गात्‌ । तेनापकृततकर्मण्न्यामदपतेऽ्नौ
स्यते टोकिकानितं्रीनिमिततेरेव काया ना्युद्धरणनिमित्ता ॥ २१ ॥

भवतं नः समनसावित्यभिमन्त्रयेत ॥ २२ ॥
गत्थम्‌ ॥ २९ ॥

८

६ पटः ]. महादैववासिरकणितभयोगचनद्रकान्यार्पासमतम्‌ | = २९७

अग्रये जयोतिप्पते पुरोढाशमष्टाकपारं निर्पेत्‌ ।

यस्वाम्िरुदतोऽहुतेऽभनिहोत्र इद्वायेद्पर आदी-

प्यानुधत्य इत्याहुस्तत्तया न काथ यद्धागधेय-

मभिपूवै उद्धियते किमपरोऽभ्युदूधियेतेति

तान्येवावक्षाणानि संनिधायेतः मरथमं लङ्ग आधि

रिति मन्थेत्‌ ॥ २३॥

ब्राह्मणे तु “अशनये ज्योतिष्मते एुरोडाशमष्टकपाठंनिवैेचस्ा्िरदधुतोऽहुतेऽिहोघ्
उद्वायेत्‌ ' ( तैर स्ते २।२। ४ ) इति प्रत्य प्रणयनं निषिध्य निन्दित्वा च पुन.
रितः प्रथममित्येतया मन्यनमुक्तम्‌ । तत्र प्रणयननिन्दानपेधयोमिन्यनविधिपरशार्थ-
त्वामणयनमन्यनयोविकल्प इति सूत्कारामिप्रायः । तत्र च लिङ्गम्‌ तं हैतमेके
पुबन्ध एवोत्तरवेद्यां चिन्वीत › इतति त्राह्मणव्याख्याता विकरास्ताननुकरमिष्यामः ।
“ पुबन्धे पोमे संतरे पर्दते वा › इति ब्राह्णनिषिदधस्यैव पशुबन्धस्य विकल्पतः
याऽनुस्मरणम्‌ । तथा दभोऽवद्‌च शतस्याव्यति एतद्वा विपरीतम्‌ । तथा पत्नीं सन
ह्यति तिष्ठन्तीं गा, इत्यादि द्रष्टव्यम्‌ | अयं च विवि; ' अहुतेऽभिहोतर इति वचनाद्‌।
पूवीहतेहोमकारनिषयैः सपि पूेक्तिविमिमियिकरप्थते । ‹ यस्याभिरदूपृत इति वच
नाच नाज्ेऽ्नौ मवति ॥ २३ ॥
यि शत्तन्तवो भे वितत्निर इति जुहुयात्‌ ॥ २४ ॥

अयाऽऽहुति जुहुयादित्यापसतम्बः । अयानुगतष्टरन्तरं मिवराद्याहुतीनां वा त्रय-
लि ध्शा्तन्तव इत्याहुतिः ॥ २४ ॥

यदि कृष्ण्कुमिध्यैभसयजुपयुप्मिरोतमती-
य( तिप )ते( त्‌ ) । यस्याप्निहोजेऽधिश्रिते हविषि
वा निरते षुरुषः श्वा रथोऽनो वाऽन्तराऽ्ी
बीयात्‌ ॥(ख० ११) ॥ गैर्बराह एडको वा ।तत्ा-
पोऽन्वतिषिच्य गामन्वत्याऽऽवतयेत्‌( वर्धतां भरति.
दा पूतेन मुतु यज्ञो यततपतिमध्हसः स्वाहेति )

॥ २५॥
छृष्णशकुनिः कपोतो वायप्‌ इत्येके । ध्व॑सयंखस्तयनपयुपयधिहोत्री गौतामती-
यते । यस्य सांनाय्येऽपिभितेतयपस्तम्बः । पुरो मनुष्यनातीयः ।.जनः शकटम्‌ 1
गौरारण्योदधवा । वराहः प्रभिद्धः । ग्रामसूकर इत्येके । एडको मेषः | करमेखक

३८

द्द सेत्थापाढविरविवं श्ोतसूत्रम्‌-- [१५ प्रभे
इत्यन्ये । यदयेषामन्यतमः सर्व वा हविरत्पत्िप्रभृत्या प्रदानादन्तरा गार्हपत्याहवनीयौ
गच्छेत्तदाऽत्र पुरुपादिगते मरगेऽपोऽन्वतिपिच्य तानतिकरान्तानन्वपः सिक्त्वा गामन्वत्य
गां सवैतोऽनुगमय्याऽ वर्तयेत्‌ । यत एव गमितस्तत एव प्रतिगभयेदितथैः । गामन्त-
रेणातिकरमयेदित्याशचायनः ॥ २९ ॥

गहषत्याद्धस्माऽऽदायेदे विष्णुविचक्रम इति

वैष्णव्यर्चा ऽऽहवनीयादृष्व ध्सयच्दद्रेदेत-

यैव भस्मना पदमपि वपति । वर्म च

खोपयेत्पदं च ॥ २६॥
` कत्म प्मूहेत्‌ › अनोरययेैतीनी समीपदेशेन समी कुत्‌ । पदं वा ठोभ(पयेत्‌ ।
पुल्थादीनां पदरूपं नाशयेत्‌ । गाह॑पत्यमस्मना प्द्ममिवपेत्‌ | देवाज्ञनमिति पडाहुती-
हुलवत्यापस्तम्बमदद्रान ॥ २९ ॥

यद्यनो रथो वाऽन्तराऽप्री बीयादित्येके-
षाम्‌ ।न कारमवधारयाति । अनुगमयत्या-
हवनीयं यद्रे पू प्रभृतं पदु< हि ते
रङपीनन्कततान । तत्र रयिष्ठामनुसंभरैत
सं नः खज सुमत्या बाजवरत्या । त्वमग्न
समथा असि जुष्टो होता वरेण्यः । त्रया
यङ्गं वितन्वत इत्यन्यं प्रणीयाभ्रये पथिङ्ते
पुरोडाश्मशकपाटं निरवपत्‌ । अथोऽन्तिका-
द्िराहरेदनद्वान्दक्षिणा ॥ २७ ॥

सामान्यवचनत्सावनिकोऽये विधिः । पूव॑विभिविषये तु तेन बाध्यते । तथा यनो
रथो वाऽन्तराऽप्ी सदो हविरघनि वा वीयात्पाधितीं पूर्वविदिति पतौमिकेनापि
बाध्यते तस्यापि सदोहविषीननिर्माणादृष्मैमानित्वेन विरेष्टविषयत्वात्‌ । अथवा विकिर
एवस्य द्वाम्यां न प्ामान्यविरेषमावः शाखाभदात्‌ | तथाच मरदवानवैलानताम्यां
पू्वविधिमुकत्वाऽन्तरमक्तम्‌ । ‹ यनो वाऽन्तराऽी वयादिलकेषाम्‌ । न काटभवधा-
रयति ' इति । समानोऽयै विभिरजलेऽप्विषात्‌ ] बह्ृच्वराीयते स्व
गाहैपत्याहवनीयावन्तरेणानो वा रथो वा श्वा वा प्रतिपयेत का तत्र प्रायधित्तिः)
इति । नन्मनति कुदित्याहुरालन्यस्य दिता मन्त, इति । तचेन्नति शुत

८८

पटठः ] महादेवशा्धिसंकलितमयोगचन्दिफाग्याख्यासमेतम्‌ । २९९

गार्हपत्यादविच्छिाुदकधारां हरेत्‌ › ठन्दै तन्वम्जपो भानुमन्विहीत्याहवनीयात्‌ ।
शा तव प्रायश्िततिः, इति । पूर्ववदिति यथाऽन्तिकादरहिराहरेदनद्वान्दकषिणेति
विषिनेतय्ः ॥ २७ ॥ ~

एतामेव निर्यत्‌ । स्तोत्र मूढ एता५ शस एताम्‌ ॥ २८ ॥

स्तोशखयोरवथवस्यप्रतिमानमन्ययापरतिमानं वा मोहः । तत्रप्यतमिवेटि
निर्वपेत्‌ । यया स्माहिरप्तिसंहिते मवतः । प्रिपेथाे तु नेष्यते । सरवपरतिमाने तु
हत्व सर्वशरायशचित्तं तदेव प्रतिमावद्धिः प्रतिमावनीयम्‌ ॥ २८ ॥

यस्य वाऽग्िभिरगरीन्न्यवेुरयो वा व्यवेयातु ॥ २९ ॥

एतामेव निर्र्ित्यनु्ः । अभभिभिरिति जात्याख्यायां बहुवचनं स्मित्वा. ।
यस्या्रीनिविहतान्परः सख्ेनाभनिना. समारूढेनापतमारूढेन वा व्यवेयात्‌ । व्यक्दध्यात्‌ |
तस्येयभिषटिः । यश्चायं व्यतेयात्तस्यापि टौ किकाभिन त्मवत्नेसपीत्यन्ये ॥ २९ ॥
एतां जने प्रमीतस्य ॥ २० ॥
जने प्रमीतस्य देशान्तरे सूतस्य मरणश्रवणानन्तरं गृहेष्वेतामि्टिं निर्वपेत्‌ ।
मदवाजसततरानुग्रहमाह--“ प्राचीनावीती पूणाहुतिं जुहुयादित्यके › ( म० श्रौ
९-१३) इति ॥ ६० ॥

तस्याभिवान्पवत्सायैः पयसा जने भमी.

तस्याग्निहोत्रं जुहयाद्‌ यावदस्याभिमिः

शरीराणि सश्सपयियुः । य उदश्नो

दभोसतान्दाषिणा्रन्सृणाति । भाची-

नावीत्यग्निहोत्रं दोहयत्यधस्तात्समिषं धा-

रति ॥ ३१॥

व्याख्याताऽभिवान्यवत्सा । तस्याः पयपाऽतिह्र नुहुयात्‌, आ शरीरदाहात्‌ ।

यद्यपि तद्यावल्जीव श्रुते तथाऽपि वचनाद्ूयते, निवतैते तन्यतसैम्‌ । बहूुच्ये त्वमेव
गताभनिहोवमुक्तवोक्तम्‌-“जथाप्याहुरेवमेवैनाननसाननुहत इन्धीरनना शरीराणामहर्ः"
इति । अत्र सवै तुष्णीं क्रियेत । इत्यापस्तम्बमरद्वानावाहतुः | य उदशच इति ये पूर्व
मित्र परिस्तरणवर्भषदगम्र। इत्यथः । प्रदशोनार्थ॑ दोग्रहणम्‌ । प्राचीनावीत्येव
स्त्र पित्रथत्वात्‌ । प्विभत्व चोपरि देवेभ्यो धारयतीति शङ्गात्‌ ॥ ३१ ॥

उपरि हि देवेभ्यो धारयतीति विज्नायते ॥ ६२ ॥

४४२ \ ~". : स्यापाहपिरचितं शरोतसत्रम्‌- . .. [ १९ भभ

देवेभ्यो द्ुपरि पोर्थैते न मिमय इत्ययैः ॥ ६२ ॥
अपो मून्मयान(न्य)म्यवहरन्ति ॥ ३३ ॥
अमवेत्यापस्तम्बः । सरवाण्यप्ु कित्‌ ॥ ६३ ॥
१)... ददत्येवाऽऽयसानि ॥ ३४ ॥
६; अदयीमयम्िदः स्वंदितिरित्यदि तदहत्येव । ददाति वा चिनोति वेतरयजञायु-
स्थानीति मावः । परमतंनिरापता्ै वाऽवधारणम्‌ | यथाऽऽह मरद्रानः-एत्रस्य ष-
त्स्यादायपतं च इति ॥ ३४ ॥ ८
ब्राह्मणाय सुगायुधानि दधात्‌ ॥ ३५ ॥
पान्नपरतिपत्िकाडे तानि पत्नी एतो वा बराह्मणाय श्रोत्रियाय दचात्‌ । दानवचना-
देवं ज्ञायते परतिग्रहीवुरप्युपथोयान्येवेति ॥ २९ ॥
` < , -अमैव पत्रस्य पत्‌ ॥ ३६ ॥
` अभव संहैव दपत्‌पष्टः, दृषदुपलादमादि पत्रस्य स्यादित्यर्थः । तथा चाइममया-
नीत्येव कात्यायनः ॥ ३९ ॥
यथममीरतं भ्रमीत इति शृणुयादग्नये सुरमिमते
पुरेडाश्षमष्टाकषलं निर्वपेत्‌ ॥ ३७ ॥
असतं मृतमुपश्रुतल पुनरमरणे निति, अशनये पुरमिते-नर्वेत्‌.॥ ३७.॥
यादि पूस्यामाहत्या९ हुतायां यजमानो..भ्रियेत
दक्षिण उत्तरामाहुतिं निनयेत्‌ ॥ २८ ॥
उत्तराहु्यादेः क्मशेषस्य मृतहोमन्यायेन समाधिविदितन्या ॥ ३८ ॥
भस्मोत्करं वा गमयेत्‌ ॥ (ख०१२) ॥ ३९ ॥
इति सत्याषादहिरण्यकेशिसूतर पञ्चदकभशन तृतीयः प्टल; ।
यद्ा्ीनां भस्मराशनिहितस्तत्र वा निनयेदित्यैः ॥ १९ ॥
<इति सत्यापादहिरण्यकेशिपून्यार्यायां महादेवशािपकलितायां प्रयोग-
चन्िकरायां पशचदशभर्े तृतीयः पटलः ॥

अय पञ्चद्ापशने चतुर्थः पटलः 1

यचयाज्यमनूपूत ९ स्कन्देच्छिन्ददेय वरो देय
इत्येकेषाम्‌. । ययुतपूयमानं रकन्देच्छन्दत्मणि

1८

-४ पट्टः] महादेवशासिरकटितभयोगवन्दरिकाग्यार्यासमेतम्‌ । . ३०१

दधात्‌ ॥ यदुत चित्रं देयम्‌ ॥ १॥
छिनदत्ाणीति यतणादीनि दनौच्िनददधकषयति तदेव गवाजादि दात्‌, न बा.
मित्यर्थः | चित टद्येगमे धनमिति शेषः । तथा चित्र धनमित्येव भरद्वाजः । वरो
देय इत्येकेषाम्‌ , इत्यापर्तम्बः ॥ १॥ ह

यदस्य गहे शुष्कल५ स्यात्त ॥ २ ॥

यदस्य गृहे पुष्कटं टम्‌ यव्रहयादि तद्दत्‌ | २ ॥
यदि सग्गं भूपतये स्वाहेति तत्माञचै परदेशं
निदध्यात्‌ । थुवनपयते स्वाहेति दक्षिणतः ।
भूतानां प्रतये स्वहिति प्रत्यञ्च भूताय स्बाितयु-
दश्चम्‌ । भूष्ैवः सुवरिरयूध्वं सं त्वा सिश्चामीति
तत्सभसिश्चत्यभिमन्तरयते वा ॥ ३ ॥

यदि सुगते स्कन्ने पुष्कलं दत्वा से तवेति संिच्याभिमन््य वा ततः प्रादेशः ।
ततस्तत्सुचः स्कन्नं सुचि संसिदेत्‌ सुति एनर्नितिपेत्‌ । संसेकायोभ्यतवेऽभिमन्त्रयेत |
केचितु-यद्‌ तु देवाञ्ञनमगन्यज्ञ इत्याभमन्तरणं तदा प्रदेशा न भवन्ति । न च
पुष्क्दानादि। निगदव्याख्यातशचायमर्ः कान्तेषु ।॥ ३ ॥

सङ्गस्य त्वा प्रमयाअभिमया प्रतिमयोन्मया परि
गृहामीति परिगृहाति ॥ ४ ॥

ततः स्वननं परिगृह्णाति, परिताशनेनापभज्य तस्य दे तस्योपरि प्रतिदिशं पदि-
शान्मिमीते । तस्मात््रतिदिकामित्यन्ये । प्दशचिन्यड्गषठयोः प्रसारितयोरायामः प्रदेशः ।
पूवैतरविषिेषश्चाये न प्वैषियिकेषः । प्रास्गिकतयात्तस्य । तेन सुगते पक्न
इत्यः ॥ ४॥

देवाञ्जनमगन्यज्न इत्येकेषपामनन्तरमाउयादरदति ॥ ५॥

एकेषां शाखा । आल्यादनन्तरमाज्यमिह्ृत्य देवाज्जनमगन्यज्ञ इत्याज्यस्कन्नाभि-
मन्त्रण वदीत्यैः । कुत एतदमिमन्त्रण वदतीति चेत्‌ तस्यैवानन्तरवचनात्‌ , देवा-
ज्ञनमगन्यजञ इत्येतरययापषैमभिमन्त्येति टिज्ञाच । तया देवाज्ञनमगनयज्ञ इत्येतदभि-
मन््रयेततयेकपामित्येव भवान । एतदुक्तं भवति न केवरं सुगत शु सर्वत्वाऽऽग्ये

1

स्कने देवाज्ञनमगन्य्ञ इतयेतभन्ैरभिमन्तरणं तैसौिधिभिविप्यत्‌ इति ॥ ५ ॥

३०२ सत्याषाविरवितंभ्रोतसूत्म्‌- [१९ परक

भूपतये स्थाहा श्ुबनपतये स्वाहा भूतानां पतये
स्वाति स्क्नमनुमन््रयेतेति स्वैहविषामनवय-
वेन श्रूयते ॥ ६ ॥

सर्वेषामेव हविपामर्थ श्रयते नतु कििद्रिेषमवयुत्यतय्ैः । केचित्वाहुः- स्ह
विषामिल्येशिकपवैहविरमपरायं दशपूणमासपरकरणे श्रुतत्वात्‌ । अनवयतेनेत्यनेनापि
तेषयेव विषयकातस्यै विवक्षितमिति । तत्र त्वाह भरदवानः--मूपतये स्वाहेति स्कन्न-
मनुमन््रेतेत्येकेषाम्‌ । न कंचन हविरथिष्त्य वदाति ' इति । तवेदमविरषवचनं
यत्रप्युक्तमभिमन््रणान्तरं तत्रापि तेन विकरप्यते। समृचीयत इत्यन्ये | यथा देवाज्ञनम-
गनयज्ञ इत्यादौ । यतर त्वनुक्तं त्र नित्यमेवे्यते। ध्यया य्य हविर्नरं सकन्देदूयस्य
वा देवति गृहीतमहुतम्‌ › इत्यादौ । न बर्हिषि स्के हविषि परयश्चि्मिप्यते, अस्क-
«हि तय्र्हिपि स्न्दति । इति श्रुतेः । ततर त्वाह भगदवानः-- "न विपि स्कने
भ्रायशचित्तमित्याइमरथ्यः । यदि भृमिं पराप्या्ुरयोदेव तत्न प्रायशचिततमित्याटेलनः "
(मर श्रौ ९-१३६)इति॥ ६॥

यादे कपारं नच्येदान्विने द्विकपालं निरवपेद्या-
वापृथिव्यमेककपालम्‌ । भागवो होता भवति ।
एकदायनो दक्षिणा ॥ ७ ॥
^ प्रयुक्तानां प्रागयैकरमणः › इतयापस्तम्बः । अय यदि कर्मणि प्रयुक्तानां मध्ये
मरागर्थकम॑णः पुरोडाश्चधिश्रयणात्कपाटं नदय दृश्येत तैत दिहिष्को निवपेत्‌ ।
तस्यां ल॒ ऋत्विङ्‌्नियमात्‌ प्ाङ्खिकत्वाञ्च । तन्तिण एव होतारं मगुवेदयमागमयेत्‌ ।
अतरिरोधादक्िणायाश्च समुच्चयः | ७ ॥

यादि भिचेत गायच्या खा शताक्षरया सेद्धाभोति
तत्संधायाभिन्नो घै इत्यभिमन्त्यापोऽभ्यावहू-
त्यायान्यत्कपल\ स्कृत्य तद्रा ष्ठाज्यया
मृदा करणीयया कृत्वा घर्भं देवा५ अप्येततिति
फपाटेष्वपि एजति ॥ यदि मागुपधानाद्धिवेत ॥ ८ ॥
यदि कमणि प्युक्तं कपाटं भियेत तत्ता सैधाय मनो ज्येतिरित्याप-
स्तम्बे सेधानङि्गया तदभिनुहुयादितयुक्तम्‌ । समानोऽयं विभिरकदेशमेदेऽपि

यपो्त म्यायविद्िरैसमवायात्मायधचितमेवदेशेऽपीति । मूभि्ूमिमगादिलध्वयो निन

४,

<)

"|.

॥ ॐ

४ पटलः] पहादेवशाक्िसेकछितमयोगचन्दिकान्याख्यासमेतम्‌ । ३०६

वति प्रतया्नानात्‌ | बरह्मा ठु तेनामिमन््रयत एव । अन्धत्कपाटं दभु युज्य तत
एकवदृहेन सये परो धर्मो देवा अप्येत्विति भिन्नस्य स्पनि पेत प्रागुपधाना-
चेत्तद्िलं भवति ॥ ८ ॥
अथ यद्युपहितानामेतेनैव मन्त्रेणोपदध्यात्‌ ॥ ९ ॥
प्रतस्तपथानब्धिदेऽनयततरकृतमेतेनेव॒मन््ेणोपदध्यादित्येतावाथिशेषः । समानम
न्त्त॑घानादि ॥ ९ ॥
वैश्वानरं द्रादशकपाटं निर्ैपेदि परली
संयाजयन्कपालममि जुहुयात्‌ ॥ १० ॥
परासङ्गिकत्वमस्यापि तन्बरमध्यपातादटव्यम्‌ ॥ १० ॥
एतामेव निर्वपेतुत्रे नात एतामेव निरव
पो दीपूणीमासयाजी सन्नमावास्यां बा
पौणमासीं वाऽतिपाद्‌(त)येत्‌ ॥ ११॥
व्यारूयातोऽं विधिः परिकृद्धियिना ॥ ११ ॥
एतामेव निर्वपेदनिष्ठाऽऽम्रयणेन नवस्याश्नीयात्‌ ॥ १२ ॥
नानिष्टाऽऽग्रयणेनाऽऽदिताभिनवस्याश्ीयादि्युक्तम्‌ । तदतिक्रमेऽप्यपैव प्राय
भित्तिः | १२ ॥
आनीतो वा एष देवानां य आहिताम्निरदन््यस्य
देवा अन्नम्‌ । यदकृत्वाऽश्रयणं नवास्यान्नीया)
देवेभ्यो(वानां) भगं परतिक्लतमादातिमा-
छैत्‌॥ १३॥
अथानेन प्रायध्ित्तनिमिततस्य प्रारनप्य निन्दा प्रद्य॑त, परायश्ित्तादरार्थम्‌ ।
देवानां देष सबन्धमानीतो योऽखनापत्ते भागणिप्पुभि्ेवैः स्वीयत्वेन परिगृहीत इति
यावत्‌ । तस्मादतः परमस्यां देवा भुजञते । तत्र यदि ताननिष्टा स्वयं नवमश्नीयत्‌
देवेभ्य एव मागतया क्ल्मग्रपाकमशितवान्स्यात्‌ ततश्चाऽऽवि प्राप्नुयात्‌ । तस्मादशन-
निमेषं नातिक्रमित्‌ । अतिक्रम्य त्ववस्यमेतां नि्ेत्‌ । निरुप्य वैनां खे कले पुनरा-
अयणेन यनेत अशाननिमित्तत्वादस्याः कालातिक्रमे च पुनः पायिहृतकरै्ानरौ प्रगेव
दधतौ ॥ १३ ॥
मास्ते त्रयोदशषकपारं॑निरवपेदस्य
पतरौ यौ जायतां गरौ वा ॥ (ख° १३) ॥ १४॥

प्ावात्महमलौ व्यम जयेयातां गावौ वा पपौ केतयप्तम्बः ॥ १४ ॥

दण्४ सत्यापादविरवितं भरोतसूत्रम्‌-- [ ११ परभै

निरबीयेतां वै जातः पुरुप आश्ासतेऽपद्तां गौः ॥ १५॥

वर्य पभरनगनदक्तिः । आशानमिच्छा । तया च तत्कायै करोति । अथो कयत ।
तद्यम्ैः--पुलपो यमो नातो वार्योपवरात करोति । पडूश्वापडतम्‌ । तस्मादा
प्रायश्चित्तमिति ॥ {९ ॥
गायत्री पुरोनुवाक्या भवाति । ्षटुगयाज्या ॥ ६६ ॥

मरुतो यद्वो दिवो, या वः शर्मेति । इदं याजं हौत्रम्‌ ॥ १६ ॥
वैष्णवं त्रिकपाटमेके समामनन्ति | १७ ॥
गतः ॥ १७ ॥
आस्वैष्णवमेकादश्चकपाठं निरवपेचस्या ( च ) भ्र.
न्यम स्या निषु याज्येयुर्यो बा यजेत ॥ १८ ॥
यदि प्रमाद्वशात्परस्यशचषु परमनवदिता ऋत्विनो यानयेयु्त्रेयमिष्टर्मयोर्यष्-
रापिमतश्च ॥ १८ ॥
रौद्रं वास्तुमयं चरं निर्पे्यतर पञचपातिः पञुन्छ-
मयेत ॥ १९॥
यस्य पञुञ्जवरो मारये्तस्य तच्छान्त्ययै चरः । वास्तुरनाम सस्यविशेषः ॥ १९ ॥
एतया निषादस्थपातं याजयेत्‌ ॥ २० ॥
< निषादो नाम त्रह्माच्ूायामुत्यज्ः । स्रियादित्यपरम्‌ । स्यपतिमेहत्तरः | ~
निषाद्श्वासौ स्यपतिश्चेति निषादस्थपतिः । सोऽपि स्वगकामोऽनयेष्ट्या यजेत ॥ २० | ॥
नलु शूद्रस्य कमोनदैस्य कुतः कमौयिकारः कुतश्च तस्यि तत्ाऽऽह --
कृष्णाजिनं वा कूटं वाऽकर्णो वा गदृभो दक्षिणा ।
हारेणो वा हरिणगृणाका वा स्यामाकपात्रो वा ।
द्र वाक्याम्बू बुरे शय्यां वा । सा हि तस्वेष्टिः
॥ २१॥
` निषादस्य गवातकवतेः स्कमायैस्ावनविरोपः वृूटम्‌ । अकणैः कणेविकटः ।
निषादः कृतपारैचया हरिणवद्याथै विष्टा हरिणपोतिका हरिणरणाका । पत्रपूरणाः
यामाका इयामाकपात्रः । शकः प्रखतयुरो हारिण इष्यते । सा हि त्दुदेशेन >
विहिता । अतस्तावत्स्यामस्ति तस्याभिकारः । सैव च यावद्र्मस्यञ्चिषिये अप्यति.
पस्यतीति मावः । टौकिकाश्रािशिरिलेके । तत्र हविष्कदाषवेति शरदरसयलादि न
वि्मतैन्यम्‌ ॥ २१ ॥

1 #

(६

४ पटः; } महादेवशान्िसंकटितमयोगचन्धिकाव्यास्यासमेतम्‌ | २३०५

यो श्रह्मचारी खियमुपेयात्स गभं प्माठमेत ॥ २२ ॥
आदितमरचर्यकाटे लियमुपयुपोऽय तिषिः । आदिताम्यधिकारात्‌ । अथवा
भसिद्धनहचारिण एव अदे रुढेवीयसतवात्‌ । वक्ष्यति च वर्प गर्दमेनावकीणी
निरति पाकयेत्तन यनेत ' इति । न वैवमस्याऽऽनर्भवचे देवताविवस्पा्त्वात्‌ | न
चाऽऽदिताम्याधिकारे वचनालुपपत्तः, देवतामेदे शरौ तप्रयोगविधानारथत्वनोपपन्त; । तस्मा-
द्र्चयीयैतवेऽपि न दोषः । तदुक्तं मरद्वाजेन--“ यो बरह्मचारी ्ियमुपेयादिति
कस्यायं वादः । आहित्नेरितयेकम । अनाहितभनोश्त्यपरम्‌ ' इति । ततर त्वाहितातन.
जातपत्यादिपरायश्चि्ं ्ष्ट्वम्‌ । यथोक्त पूतरहृता- त्रत्येऽहनि मं वाऽश्नाति ° ।
‹ क्यं वेति । ‹ यदि दृ्षितोऽविरेत्‌ ' इत्यादि ॥ २२ ॥
भूमावेककपाछं पञयुपुरोडाश५ श्रपयति ॥ २३ ॥
अकपाठम्‌ इति() वचनादूमिकपाटमित्यवचनाच कपाट्रमरदितायां मुमौ पुरोडाशं
श्रपयेत्‌ ॥ २३ ॥
अप्सवबदानिश्रेुः ॥ २४ ॥
वपादिभिरवद्निरप्पु चरेयुः । प्रयानादिभिरपयप्वेवे प्रचारः, प्रधानपदेशत्वदङ्गा-
नाम्‌ | न चावमृयवयत्राऽऽस्तत्न गच्छन्ति, अपोऽम्यवहत्येत्यवचनात्‌ । तेनाऽऽप
एवोत्तरवेदिस्थाने स्यापनीय। भवन्ति । तत्रावभूयवदेवेधमादानामर्थटुपानं निदृतति-
याथ मन्त्राणामृहशच द्यः ॥ २४ ॥
नैक्रैतः मानापत्यो वा । र्षोदेवत इत्येकेषाम्‌
यमदेवत इत्येकेषाम्‌ ॥ २५ ॥
गर्दभ इति शेषः ॥ २९ ॥
यस्य हविः क्षायति तं ग्गं निक्ैतिहाति
यदा तद्धविः संतिष्ठेत । अथ तदेव हविः पुन-
निवपेत्‌ ॥ २६ ॥
यस्य हविः क्षायति विदह्यते तं यज्ञमर््मीयहाति न प॒ कार्य इति यावत्‌
ततश्च क्षामस्य हविष आयं प्रतिनिधिं कृत्वा शिः हविभिस्तत्कमं ‹ तत्सन्स्याप्या-
नयद्धविसतदेवतं निवपेत्‌ › इत्यापसतम्बमरदरानौ । संस्याप्य तसिन्नैव विहारेऽन्यद्धवि-
स्तदेवतं निवपेत्‌ । अप्यन्वाधानादि तेनैव हषिपा इनर्नेत न्िरकषभिरीदैः।
तदेव हरिषदियेव सूनकाराभिपरायः । दोहयोदौदे उ वैशेषिकत्वादारतायशि्तमे-

वेष्यते ॥ २६ ॥
३९

३०६ सत्यापाटविरचितंश्रोतसूतरम्‌- [१९ परमै

यन्नो य्गस्य॒भ्रायथितियदुच्छि्ट< स्यात्‌ ॥
तेन सभ्स्यापयेत्‌ 1 यं दविप्वाततस्मै तां दक्षिणां
दद्यात्‌ । तमेव नित्या ग्राहयति | २७ ॥
पुरोडशे कषामेऽये विधिः पूवण विकस्यते । तत्र यदेव, ्ामावशि्टस्यत्तनैव
येत । यातु तिमसतनतरे द्तिणा तां हविरच्छिष्टं च दादितयपस्तम्बमरदवानौ ।
क्ामहविःोषं च दरेप्याय दयात्‌ । तथा च कते यज्ञमराहिणी निकरतिस्तंसिन्‌ गमिता
भवति । ततश्च सर एव यज्ञः शरयान्स॑पच्त इति एनरज्याऽपि न कर्येति मावः॥२७॥
यथाकथा च क्षायेल्मायधिततमेव स्यात्‌ ॥ २८ ॥
सर्षदाह इत्यापस्तम्बः । यदेतत्ाममरायशचितते तत्सवैदाह एव भवेत्‌ । नैकदेशददे
तस्यावर्मनीयत्वात्‌ । ययोक्तं न्यायद्धिः--‹ कामे ठ सवदे स्यदेक्देशस्यावजैनी-
यत्वात्‌" ( ० सू ६-४-१७ ) इति ॥ २८ ॥
यदि वाऽवदानेभ्यो न भवेत्‌ ॥ २९ ॥
अपैदादेऽपि यदा रिष्टं हविरिव्यार्थम्योऽवदानेम्यो न पर्याहं स्यात्तदाऽपीप्यते |
न कयंचिद्वदानिम्यः पयौएमित्यर्ैः ॥ २९ ॥
यचयभ्तेदैवत« इविव्यं पयेतायान्यत्तदैवत ९
इविरभ्युराहरेत्‌ ॥ ३० ॥
अप्रत्तं दैवतमवदाने यस्येति वग्रहः । व्यापत्िेष इति भरद्वाजः । सा च नाशा-
दिनाऽप्ययेग्थोपटक्षणायं असर्दहविविषपा च | यस्य॒सर्जाणि हवीषि नद्ययुदष्ये-
युरपदरेयुवेतयु्रत्र वचनात्‌ । तदस्या व्यापत्तौ सत्यां यदैवलयं हक्यापन्नं त्मात्रमन्य-
निष्येत्त तु तत्सह मान्यन्याप्नमाप हविर्‌नः तरमित्यथेः 1 प्रत्तदेवतस्य तवप्रततसौषिषट
कृतस्यापि व्यापत्तौ न पुनरुत्पत्तिः । अप्र्तदैवतमिति वचनाद्पयोनकत्वाच्च | तया
माकूपवटकृत ॒इत्येवाऽश्वटायनः । तथाऽवानदोषे एनरायतनाद्नदानमिति च ।
सानाय्व्यापत्तौ त्वातिपरायभ्वित्ेवे्यते, वैशेपिकत्वाच । क्यति ' सगादानप्मृतयो
मन्त्राः › इति । तद्विकारव्यापत्िरपि तेनैव व्याख्याता । तत्र॒ त्वाह॒ मरदवानः--
सनाय्प्रयश्ि्तन्यामिलायां न विचन्ते । यद्यन्यतरद्वयापयेत यत एव कुतश्ोत्पा्
भ्रचरेत्‌। यद्युभयं व्यापचेतन्येन दा पयप्ा वा॒यनुोतयूतेन प्रचरेत्‌ । आज्येन
वाजिने व्य पन्न इति ॥ ३० ॥
तत्र छगादानप्रमृतयो मचा आवर्तेरन्‌ ॥ ३१ ॥
ुगञचिरोव्रहवण्यादायते येन स मन्वः चगादानः | समन्त्राणामेव कमणाम.
तिदधौ मन्वक्वनमत्तरिषिविकसतार्थम्‌ | ३१ ॥

ॐ

.

४ पटः] महादेवश्चाल्चिसंकलितमयोगचन्धरकाव्यास्यासमेतम्‌ | ३०७

(यावदन्ते वा व्यापेत || ३२ ॥
यावदन्ते कमणि छते व्यापततर्नता ततः परभाकिन एव मन्त्राः ्रयच्येरन्‌ |
पूवभाविना तु स्ृत्प्योगदेव सिद्धः करमोपकारः । त एव वा पूवयः सैः वैः
कर्मभिरावरतमानैःसंपतस्यन्त इति मावः ॥ ३२ ॥ )
यादे तु प्र्तदेवतमाज्येन शेष^ सध्टयापयेतु ॥ ३३ ॥
यदि परवत ततः छिषकदादि रेषमज्येन निरव॑तयेत्‌ | न तु हविरन्तरमागमये-
छेषः । यदा तु प्रत्तैवतमपि पागेव भ्रदानादृदुष्टमिति ज्ञायते तदा तु एुनस्त्प-
त्तिरेवात्कल्पत्वात्मदानस्य । अत्र त्वाह ॒कात्यायनः--उदोषो वा नवै देवाः
कस्मान नमित्सन्ते इति श्रुतेः, इति ॥ ६३ ॥
यस्य सर्वणि हवी पि ॥ (ख० १४)॥ नद्येयुवौ
दष्युवीऽपदृरयुवोऽऽव्येन देवताः भतिसंख्याय
यजत ॥ ३४॥
यस्य त्वेका्विहुषु तन्त्रेषु यावत्ैमवं॒पर्वाणयेवर्तदैवतानि हवीपि नद्येयाहा-
दिना दष्यय्वा केशकीटादिन।ऽपदरेषुवौ तानि दस्यवस्तदा यापं दविर्यं ता
देवताः प्रतिसर्याय प्रदानाथै गणयित्वा श्रौवाजयेन प्रतिनिधिना याप्ङ्त्येव यजेत,
नोपाक्चुधर्ेण परतिनिभेसतदवमैवचनात्‌ । पशुधर्मा भवतीति टिङ्गाच । आज्यानामपि
व्यापत्तौ स्वात्छादयनेः सवैः सैर्मन्रैःपुनगहीत्वा यजेत ॥ ६४ ॥
अथान्यामिष्मनुल्वणां तन्वीत । यज्ञो हि यज्ञस्य
भायधित्तिः ॥ ३५॥
अथ सस्थितायामिषटौ तमेवेषटं पुनरुल्वणामविछरतां कुर्वति । यतो यज्ञस्याऽऽ्स्य
पुनरिञ्यव प्रायश्चित्त; । तत्र लु सरवहविव्यीपत्तिविपये संनाय्ययोरप्ययमेव वििैशे-
पिकत्वादिष्यते, नाऽऽतपरायशचिततम्‌ | आश्वलायनमताच्तावाहनाष्वैमेवायं॑तरिविः ।
यथा हविषा व्यापततवेल्ाु(£) देवतास्वा्येने्टि समाप्य पुनरिज्येति । तथा हविरावृ्ति
भ्रङृत्याऽऽह प्रागावाहनाज्च दोष इति । तथाऽप्यत्यन्त गुणमभूतानामिति च । गुणमूता-
नामपि हविपामलन्तमावाहनात्ाम्वै च सर्वदाहे हविरावृत्तिः । नेज्यावृत्ति-
सत्वरः ॥ ९ ॥
अपो व्यापत्न< हविरभ्यवहरतीति विज्ञायते ॥ ३६ ॥
व्यापन्नं तु हविरप्ु कषिमित्‌ ॥ ९९ ॥
ननु किमितद्वचापनने नाम | तत्राऽऽ्ह--
यदार्याणामभोजनीयं स्यात तेन यजेत ॥ ३७॥

३०८ सत्याषादविरवितं गरोतरूजमू- [१५ प्रन

अयमभिप्रायः--यागानहेतापरि््यपत्तिः । सा चाऽऽयेमोजनानहैत्वक्षणो दोषः।
न तेन दुषटप्ययेण व्यापन्ने यनेत | तदवे कषिपेदिति । तथा चापो दु हविरम्य-
वह्रन्तीति प्रहृत्याऽऽह मदद्रानः-- कयं दुष्टं हविः स्यात्‌ । यदार्याणामभोननीयं न
तेन देवान्यनेत › इति ! तथा शिषटमकत्रतिषिदधं ुटमित्याह कात्यायनः । आश्वलायन
-ाऽऽह--व्यपत्तानि हवीपि केशनखकीटपतङ्गर्यैवौ वमत्पैरिति ॥ ६७ ॥
यद्धिदुःगृतं यमदेव थममेव गच्छतीति
सभ्स्याप्य तदन्वादायंपचने चतुःशरावमोदनं
पक्तवा चतुरो व्राह्मणान्भोजयेत्‌ ॥ ३८ ॥
हविग्रहणाचर्पुरोडारोप्वयं विधिरिति गम्यते नेतरविकारेषु । यदकं धिषमपकं
वा तदृदुःश्रतम्‌ । त्स्यै देवतायै हुतमपि यमदेव्यं भूत्वा यममेव गच्छति । तस्मा-
तदारब्धं कमम तेनैव हविषा संस्थाप्य ततश्चतु-शारावं पक्त्वा चतुरो व्राह्मणान्मोनयेत्‌ ।
एतदेवास्य प्ायश्चित्तमित्यथैः | ३८ ॥
तेषां भागैव एकः प्राभितृणा ^ स्ाततेभ्यः समानो
वरो देयः । सा प्रायभित्तिः ॥ ३९ ॥
एकस्य मागवनियमाकनलिस्नियमो मेोच्ूयु ॥ २९ ॥

योऽदक्षिणेन यद्गेन यजेत । स यन्नः प्रक्नामोऽनायु[र्‌]
वैरा भ्ातिष्िता देया सा प्रायश्चित्तिः ॥ ४० ॥
दतिणाविशेषानास्नाने यदि यत्किशदोदनाचदत्वा यनेत स यज्ञः प्रजामो द
इव मवति निवीयैत्वादनायुरि च मवति । “यज्ञ आयुप्मन्स दक्षिणाभिः" इति श्तेः ।
अथ वा-अनायुरनायुप्यं च॒ यनमानस्य स्यादिलर्थः । तथाऽनायुर्यनमानः स्यादिति
वैलानप्तमद्वानौ । ततरामपरेदक्षणालुलयमूलयाुरां दधात्‌ । सर्वसस्यादचा मूर-
्रा॥४०॥
यद्यादिषटं दाक्षिणामन्तरियादुर्वरां दयात्सा
भायाश्ततिः ॥ ४१ ॥
अय यदि चोदितामेव दक्तिणामदत्त्वा यजेत तत्रापि त्ल्योवरादानमेव प्रायाचत
नेतरदित्यथैः ॥ ४१ ॥
यद्यभागां देवतामावाहयेदोज्येनेनां यथोढां
यजेत । पुरस्ताद्रा सिष्टकृतः ॥ ४२ ॥
यदयचोदितां देवतामावाहये्तां ययोदां यस्मिन्करम आवाहिता तस्मिन्नेव कमे यजेत
हुतेषु वा नारिषु । सा चाऽऽन्यह्टटुपाडुधर्मेण य्या । आवह्नवचनं च निवा

}/

# +

४ पटः ] महदेवशाकचिसेकफलितपयोगचन््रिकाभ्यार्यासमेतम्‌ । २०९

पोपाकरणदोहनादिरूपस्य हविगरहणस्यापि प्रदशनाथम्‌ । यद्भागं देवतामावाहृही-
यद्वेति बहुतः । तेनाभागायै निरमुक: दुरंचेवोत्सज्य, एवमाच्येन यनेत ।
काल्यायनस्त्वाह--“अधिकं निरुप्य तच्च यजेन्न वाऽचोदिततवात्‌ › इति। त मागिन्यभा-
गयोर्िशरनिर्वपिऽपि विभागमन्त्रेण वरिमक्स्यामागामागस्य त्यागः ॥ ४२ ॥

यदि भागिनीं नाऽऽवाहयेचयदोपस्मरेचदुपोत्थाय मन-
साऽऽबाहयेचद्रौ देवा अतिपाद्‌(त)यानीत्याहुतिं जहुयात्‌ ॥ ४३॥
मागिन्यनावाहने सति प्रागिज्यायाः स्मृते तदानीमवोपोत्थाय मनसाऽवाह्य--
ध्यद्वो देवा इत्याहुतिं जुहुयात्‌ । परतसतिज्यायाः सृतावाहुतिरेव नाऽऽबाहनम्‌॥। ४३॥
यस्य हव्यं निरपः स्वन्ेदाज्यं वा गृहीतं
चित्र देयम्‌ । वरो देय इत्येकेषाम्‌ ॥ ४४॥
निवौपप्रमृतयोत्पवनाच्छिनदतप्राि दद्यात्‌ | ततशचित्रम्‌ । उभयत्र भृपतयं इत्यनुम-
न््रणम्‌ 1 व्याख्यातः शेषः ॥ ४४ ॥ ५

यस्यै देवतायै गृहीतमहतः स्वन्देयदस्य
गृहे पुष्कल ५ स्यात्तदद्यात्‌ ॥ ४५ ॥
देवतायै गृहीतमितीज्यायैमवत्तमित्यर्थः । देवतान्तराये स्वक्रमेऽनिज्या, अनिवापो
वा | यदस्य गृह इत्यादि व्याख्यातम्‌ । एतेषु निमित्तेषु ुप्कल्दानमेव प्ा्चिततम्‌ ।
यदाऽन्यदीयाद्धविपोऽम्या देवतेज्यते, अन्यदीयाम्यां वा याज्यानुबोक्याम्यां तत्र पुष्कटं
दत्त्व शिषटदेव पुनरवदाय यजेत, सवैस्थैव हविपो देवता्यता्‌ | अवदानदोषे एनरायतना-
दवदानमित्याश्वटायनवचनोच्च | तथ। देवत गृहीतस्य स्कन्दने मूषतये' इत्यमिमन्त्या-
यमेव विधिरादानायोम्यत्वे तु तदेवाऽऽदाय यजेत | तथा देवतान्तरायेऽप्यस्मापे कमणि
स्ते तदानीमेवेज्या निर्वापो वा । स्तमाप्ते त्दम्यन्वाधानादृरम्यान्तरितयागा्था एन.
स्ज्या॥ ४९॥
यद्याहृती बिपरिरेुमनो उयोतिसषतामित्याहुतिं
जयात्‌ ॥ ( स० १५) | ४६ ॥ यस्य देवते
अवदाने वा याज्यानुवाक्ये वा॒विपरिदरेुस््वं
नोञ्नेसत्वं नो अन्न हत्येताभ्या५ सतति
जुहुयात्‌ 1 सर्वत्ान्तरिते निपरीते च ॥ ४७ ॥
यस्य देवते विपरिहरयुवयत्ययेन नयेयुत्रःत्विनः । यथा निर्वापावाहनादिप्रयममञनी-
पोमयोः कुुरयसिरिति । परथमे पूवीयीदवदाय, अय ॒मध्यादित्यवदानविपयासः |

४१४ संतथ्ीटविरवितं भरोतसूतम्‌- [१९ पन

कौ क्ौधपीयादतरं यभत्यक्नेयाद्नीपोमावित्यादि हविषाम्‌ । चाज्यामनुवाक्यां
कुर्रा वी यज्यीमिनोदितां वाऽन्वनसत्र कु्ादुमे वाऽचोदिते इति याज्या-
कवयी; ।
सव्रतितयेऽ्यर चायं पिमः । उक्तविषये तु पूदैण भक्ते त भ्षाना-
न्तराये-ङ्वौ प्रीत; दनः या परैव दिता । यद्‌ाऽजगमप्यन्तरितमपस्थते
क खतं दवकोरसमै चं तदिपि कियते । द्नयसं्कारस्तूपयक्ते द्ये न करियते
तद्वत्वात्‌ । तया समने करमण्मनत्रकेमपवृतते (कते ) भायधरिमेव न पुरमन्म्रयो-
तीदेध्दिव कनः भवेग वा यावदन्ते वा व्यापयेतत्य्ोक्तान्यायात्‌ । तथाच भर-
दवानः-अपवृक्ताेस्य कर्मणो मन्त्रयोगः कृताकृत इति । द्रा्यायणेन चोत्तम्‌-भयनु-
रन्तर(रोयेऽनवाहार ध्ानंजप्यै उपगं शाण्डिल्यः ' इति । दोममन््ान्तर(राे ठु
पुनहीमोऽन्यतर परतिनिगंय हेममयः । तेषु ठु नाऽधृततियजयापराान्यात्‌ || ४६ ॥
॥ ४७ ॥
यादि बरिष्पारिष्याहतिः स्कन्देदाभरभ्रंब्रूयदेता९
संकृष्य जहृषीति । ता\ सोऽज्ललिना संकृष्य
जुहयान्भा यजमानो रिषन्मा पत्नी मा चनो मा
यद्गपतिः स्वेति तस्मै पूर्णपात्रं दात्‌ ॥ सा
भायभित्तिः॥ ४८ ॥ “
व्यि वैरा प्रयनेभ्यो बहिष्परिषयाहुतिः सकनदेदित्यापस्तम्बः । यत्र परा प्रयाने
म्योऽध्यहुितमवः सोऽस्य वर्यः | यया करन्मपात्ादि पूणपात्ः @) पातर्णो
(ज) जीहयादि | ४८॥
यदि रुरोद इद्वा पतेत्स वा विजेत तमन्तर्वया-
सेधि किरयुतपतीि क्षियुतमोष्ठाः शान्तः शान्तेरि
हाऽऽगदि । अधोरो यत्गेयो भूत्वा सीद्‌ सदन
= सीदं संदने९ स्वं मादिभ्सीर्ेव प्रेषित
अज्यिने तेजैसांऽऽज्यस्व मा नः किंचन रीरिषो
योगस्य शन्त्याः असिन्नासीद्‌ वर्िपीति
ततेन यजुषाऽभिमन्तयेदाभिवाऽऽवारयेन्‌ ।४९।॥
उत्पतेत्कपाटेभ्यः प्या वा प्मादाद्पगन्छेत्स विनेत मियेत वा ततस्तमादाय
वषयर्थ कितीति दभयामेभिमन्त्य द्वाभ्यामभिवा्यं एनः स्याने स्वापयेत्‌ |
अरि द दिवयमिन्रेणािधीरणे एव क्रियेत नोद्ा्तनादि ॥ ४९ ॥

~<

५८

4 पट्टः]

महादेवशाच्िसैकङितमगरोगर

भृता भभवति यजमानो यस्यैतां सगे भायुकनिः
सि बीन्ति ॥ (ख० १६) ॥ ५० ॥

इति सत्याषाढदिरण्यकेशिसूत् पञ्चदशरभन्ने चतुर; पटलः 1

दकाव्यस्यासमेतम्‌ ।

३११

भूत्वा मृति पराप्य प्रभवति प्रमुरभवति प्मानानामुश्वरो मववीत्यथुः । प्ररोचनापरद्‌-

शैनमाद्रार्थम्‌ ॥ ९० ॥

इति सत्यापाददिरण्यकेशिमतरन्यख्यायां महदवशालिसंकरितायां प्रयोगचद्धिकायां

पचदशप्रे चयैः पट्टः ॥

अथ पचदशाभनन पञ्चम्‌ः पटलः ।

अथ सोमपरायश्चित्तन्युच्यन्ते--

अग्नि नरो दीधितिभिररण्योरैच्छुत जनयन्त
भशस्तम्‌ । द्र दशं शृहपतिमधशष्‌ । अभमितुऽ्िः
समिध्यते स्तते अग्ने मनो ज्योति इयति
ध्व्न्मे मनसषिषद्रं अ्ापो(रो)यश् द एद ।
अयं देवो वृहस्पति; प्र तरसश्र ६१.५५ ॥
विश्वकमी हविरिदं जुप्ाप्ः प्तय सिमर
तनोतु । या च्यष्टा उपसरो याश्र युज्या
संदधामि हविष घतेन । अयाश्रप्रे । त्वं नो

ञे । सत्वं नो ञओ्े। मद्रं कर्णेभिः ध
देवा भद्र पयेमाक्मिर्यैजत्राः । 1
वाश्सस्तनूभिवयशेम देवहितं यदुः ( सवि
नरो टद्ध्वाः सस्ति नः पूषा वषर
स्वरति नस्ताक्षयो अरिभिः स्वस्ति नो वृह
स्पतिथातु । एषदश्वा मरतः पृश्निमातरः श~
यावानो विदथेषु जग्मयः । अभिनि मचब्ः
सूरचक्षसो शिश्वे नो देव अव्राशृ्िहु ।
शतमिन्नु शरदो अन्ति देबा ग्रा कुत्रा चुगरसे
तनूनाम्‌ । पुत्रासो यत्र पितरो मदन्त ूनो

३१९

सेत्यापादविरचितं भ्रौतसूभ्‌-

मध्या रीरिषताऽधयर्गन्तोः । रद्धो अम्र इत्येषा ।
श्रुत्कर्णाय कवये मेध्याय वचोभिरनाकयुपयामि
श्च्सन्‌ । यतो भयमभयं तत्टृषी नोऽ देवाना
मव देड युक्षव । अग्रि वो देवमग्निभिः सजोषा
यावि(निष्टं दूतमध्वरे कृणुध्वम्‌ । यो मते
(त्यीषु निघरुविक्रैतावातपुभूषा धृतात्रः पावको
घृतमतीको घृतयोनिरमिषेतैः समिद्धो धतम
स्यानम्‌ । घरृतशरुस्त्वा सरितो वहन्ति धतं पिव-
न्त्ुयजा यक्षि देवान्‌ ॥ आयु अग्र इमो अग्र
समते अग्रे मनो ज्योतिज्ंपतां जयल्तिष्शचन्मे
मनसच्छ्रं विश्वकमी युनाभ्म त्वाऽभि यनञ्मी-
न्थानास्त्ा ॥ ( ख० १७) ॥ अभि डित
ईडितव्रदेवैः पाथिः पातु । वायु ईडित ईडि-
तब्यदवैरान्तरितैः पातु सूरयो न ईडित इौडेत-
-्यदवेदिव्येः पातु । विष्णुनं ईडित ईडितव्ेदेवे-
द्यैः पातु । अग्रियः पूषा स्वगाकारेण त
इमं ` यज्नमवन्तु ते मामवन्त्वनु ब _आरमेऽ्ु मा
रभध्व < स्वहित्येतेखिभिरुबाकेरायज्ञातमाय-
वितते सोमे तरय ध्यतमाहुतीजुहेति ॥ १॥

[१९

तत्रश्रुतानि विरेषप्रायश्चिततानि यत्र दोषाणां सोऽक्ातपरायश्ित्तः सोमः । एत-
दुक्तं मवति, पुपप्रमादारस्ादविभसततर प्रायो मञन्दयेवन्यऽनयेदोषाः । न च ते सवे
श्रुतभायश्चित्तविशेषा एव ॒मवन्ति, विचिवरत्वातेषाम्‌ । तस्मादच्टोष्चाताथ एता
जाहतीजैहोतीति । तत्र-अभिनै ईडित इत्यादीनां त॒इमं चज्तमित्यादिरनुषङ्गः ।
यया पार्थिवैः पातु त इमं यज्ञमित्यादि । तया-अशनियनुभिस्त इमं, पषा स्वगाका-
रैप इममिति च ॥ १॥

जयाचचिधतं यज्ञतनुराभ्ीधरे ॥ २ ॥

नात्र पूू्वनुदवणम्‌ + अक्चनात्‌ || २ ॥

पराथ भूवरि सिनीवाल्युरन्ध आचित्ते मनस्ते
शबो विस्त इति वसतीवरीषु सवनीयासु वा
बिरिक्तासु सप्ताऽऽहुवीरहोेति ॥ ३ ॥ सोम-

२

१
नि

4 पटः] महादेवश्चाखिसकलितमयोगचग्िकाव्याख्यासमेतम्‌ । . १३

` स्याऽऽन्यमसि हविषो हविर्व्योतिषां उ्योतिविन्वेः
पां देवानां भागधेयी स्पेत्यभिमन्त्य सं वः
सिचन्तु मरतः समि््रः सं वृहस्पतिः । सं बोऽ-
, यमि; सिचचत्वायुषा -च. वलेन च । स्ेमायु-
धौत मे ॥ मान्दा वाज्ञाः।आपो भद्राः।.आदि-
त्पद्यामि। अपो हिष्ठा मयो भुवो यो वः शिव-
तमो. रसस्तस्मा अरं गमराम घ इत्येताभिः
सप्तभिः सिवदम वा मन्येत ॥ ४॥
परतिपदमेकैकाऽहुतिः । भुवो विव इति समी । सवनीयासु एकथानामु विवि
~ क्तु स्कन्ना । संतता एव पुनरद्दीत । यदा त्वादानायोग्ास्तदाऽभिमन्त्र,
येत ॥ ६॥.४.॥
„ यादे भातःसवने परा ` होमात्सोमोऽतिरिच्येत तं
४२५ चमसेष्वभ्यु्ययु रप जुंहुयुव 1 ५॥
` `. प्रातसवनेऽन्तिमस्य चमसगणस्य प्राग्ोमायदि कलशा ¶्येयुरािरिक (क्तानि)
चमतेव्वीनयेत्‌ । उपनुहयाद्वा परिष्टनादिनाऽर्वागनुवपय्कारात्‌ । उपहोमास्तु परतो
हेमादथैनेऽपि यावदनुवषट्कारं टम्थन्ते, उपंहोमकाटानत्ययात्‌ । प्रा्योमादिति चानु.
५ वेषटूकारहेमोऽपरितः ॥९॥
५ इतेऽतिरिक्तस्याऽऽशथेत्वा स्तुतशखबन्तं कुर्यु
= ` सा प्रायधित्तिः ॥६॥
निरते साहुवटक रेमे चवा ततः सतुतशखवनत मं कुत्‌ ॥ ६ ॥
` होतृचमसमुख्या ्मसाु्ीय वृतः स्तोत्रषुपाकरोति ॥ ७ ॥
अतिरिक्तादैवोपस्तरणं चमसानाम्‌ । अत्र. चमसानुर्येति वचनाचमत्गणाय
~ पुयौप्तप्ोमातिरेक एवातिरिक्तविधिः । अन्ययाऽश्रं नरादिविधिरेषेति सिद्धं मवति ।
केचिच्वाहुतिमात्रातिरकेऽप्येकधनाभिर्वषथेत्वाऽतिरिक्तविरि कुर्वन्ति ॥ ७ ॥
~. गौयति मरुतामिति .धयद्तीषु सत्ीरन्‌ ॥ ८ ॥
अशवमो ऽ स्तोममाग इति ब्रहत्वविधावेव दशितम्‌ ॥ ८ \
अस्ति सोमो अय सुत इति वैतासैन््रविष्णवीः
> भिहैत्र स्तुयुः ॥ ९ ॥
र ` भ प्लत तमाः

0 च

११४ सैत्यापादेविरितं भरौतसुतरषू- [14
एतासु वा स्ठवीरन्‌ नेतरथोरमयतेरेण सान्न । अथवा-रेन्रवष्णवीिहेतर ॥९॥
रे्रावैष्णव^ होताऽतुशच्ाति ।। १० ॥
गतः ॥ १० ॥
एतदेव माध्यंदिने सवनेऽतिरिक्ते भायश्िततम ॥ ११ ॥
यादि माध्यदिनेऽतिरिक्तं पश्येदेतदेव प्रायश्चित्तम्‌ ॥ ११ ॥
वण्पहा^. आसि सूयति सौरे बृहता गौरबीतेन
वा स्तुवीरन्‌ । एतदेव वृतीयसबनेऽतिरिक्ते पराय.
भिनत्‌ । वैष्णवीषु शिपिविष्ट्वपीषु वृता गौर.
बीतेन वा स्तुवीरन्‌ ॥ १२ ॥
सतेत् विकर इत्यापस्तम्बः ॥ १२ ॥
अशिष्टोमे सोमोऽतिरिच्येतोक्थ्यं वति ॥ १३ ॥
तृतीय्तवनेऽपि प्रागबोमादूट्ा स्त॒ एवाभ्ु्नयनविभिसपहोमो वा । हते त॒ द्र
अश्चिष्टोम्त्कदसतमुक्‌धये कुवीत । तत्रातिरिक्तं रप्तमाध(ह)वनय प्रकृतिवद्धारां कृत्वा
स्पायोकध्य गृह।ति । तत एकथनानां यथा्थमित्येतदाया पशचहोदुः श्रिते । गरहाव
काश्तकाराप्ठ॒ दुप्यने । प्रल(श्)पयन्तो म्रहानेक्षन्त इति वचनात्‌ । ततः
प्रातःसवनवुकधयं विगृहातीतयायुन्नेतः सै राजानमित्यन्ते तनप्र तायते । स्तोत्रेषु
चोक्ध्यवदेव स्तोममागः । न इ दादशस्याऽृ्तिः, उकधयताविधानाै ॥ १६ ॥
य्युक्थ्ये षोडशिनं यदि पोडञिन्यतिरात्रं घ. 0.4
तिराते । ( द्विा्रं यादि द्विरात्र एकस्तोषमेव )॥१४॥ ॥
तृतीय्तवनेऽतिरिच्ेतेत कुर्वीतेति चानुषङ्गः । सरैः प्रयोगबषां ्हगरहगादिरवध्य-
वदद्षम्यः । एकस्तोतमेेति तृतीयसतवनेऽपि सवनान्तरवदेक्तोत्रमेव, न त्तरः क्रतु
रितः । अन सूत्रकारेण शासान्तरालसाराद्तिरा्ातिरेक द्विरा्ैः ततेः परमेकस्ोतरं
` चोक्तम्‌ । तैत्तिरीयकेऽतिरात्रातिरकेऽप्येकस्तोतरमेवोच्यते ‹ यस्यातिर्रेऽतिरिच्यते
तं 8 दु्क्ञानम्‌ › इत्यादिना । न्दोगमदूवैरमि तदेवाऽऽम्नातमनत चै तत्कलप-
करैः । वचनानि तु विस्तरभयान्न टिूयन्ते अतोऽिरात्रातिरकेऽप्येकसतोे युज्यते
षिकटपयिवुम्‌ । काल्यायनस्ठु तत्रकस्तोत्भुक्त्वऽऽह--* अ्तोयामो की › इति ।
अपो्यामऽपयेकसतोमेवाऽ$दोप्न्थकारः । अयो अप्तेयौमे गौरवीतमेव शिपिष्छवतीष , ॐ
कयः इति । अय विकृयेकाहानां यथास्वं रत्यक्त एवातिरिक्तविमिरनस॑पातव्यः । वाज
पेये सेकस्तो्मेवोक्तवानुपमननयकारः । तथा तसु वृहनिधनं षा भृम्भे कुः, इति ।
अत्र पुनः सर्वस्यास्य सोमातिरेकविधेरनप्रहमाचष्टे बौधायनः--भ्यया यस्य.परातःसवन

9 पू; ] महादेवशाक्षिसफटितमयोगवन्दकाव्यास्यासमेतम्‌ । ३१५

इत्यादि यथा ब्ाहमणरुक्लाऽऽह इति च्छन्दोगटूवचेषु कोमेयमानु ते चेत्र कामये.
रन्प्ातःसवनेऽतिरिकते यां स्पा राज्ञऽतिरिष्टय मन्धते तस्या उषरिषटाग्रयणमा-
नीयाधस्तादुपगृहाति तं तरिरभिविप्यन्दयति, सोऽभिविष्यमदमानः सर्वै एवाऽग्रयणः
संपद्यते तं निरमिरिृत्य परिगल्य सादयति ! इति । तथा माध्यदिनेऽप्यतेव विधि
मविङ्तमुकतवाऽऽह । तृतीयपवनेऽतिरिक्ते हारियोजनमेवानाभिविप्यन्द्यति । न॒हि
पन्हणं वित इति । कोत्यायनोऽप्याह-- (पवत्सिवनादतिरिक्तप्यो्तरे यावन
त निकामयमानोऽम्यतिरिच्यत इति श्रुतेः । तृतीयप्तवना्दध रियोजनेऽवनीय होमः ।
पु तरावृनीपरिश्स्यापसववह्रणम्‌ ' इति । अथ यदा पूत्रकारमतादृतिरातरे द्विरात्रः
क्रियत तदा पूषमहः पत्वीसयानान्ते सेस्यप्य द्वितीयोऽप्सतिरा्रः कायैः । उपरिष्टा-
दुतिरत्रलादहीतानां वयुटद्िऱ््ृतित्वाब ्िात्राणाम्‌ । एवमन्येऽप्यहीनधमा द्विरा-
रषं यभति द्याः ॥ {४॥

(त्न) वेप्णवीष शिपिविष्टवतीषु बृहता गैरवी-

तेन बा स्तुवीरन्‌ ॥ १५॥

तार्तयप्तवनिक एकस्तोते ॥ १९ ॥

यादि सोमौ सुतौ स्यातां प्रथमानि चत्वारि

संभारयनूपि हृता महति रात्रियै मातरलुवा-

कयुपाकुयोत्‌ । तरिमन्परिदित एहि यजमाने-

त्युक्तेऽन्वारन्धे यजमाने संबेशायोप्वेशाय गाय-

शिया अभिभूत्यै स्वाहेति पुरस्तातमात्तःसवनस्य

जुह्यात्‌ ॥ १६ ॥

यदि सरोमयोः स्मानप(सोत्यः स्यत्‌ । आदितः प्रातःसवनस्य वुष्यमतेनि) चतुरः

सेमारयनुिहत्वा परमोधतकालेपरातरनुवाकरयोपाकरणमनवारन्ये यनमानेऽध्वयः(यनुभः)
संवेशायोपवेशाय जित्यै स्विति एवन्तेन जुहुयादिति माप्यकञत्‌ ॥ १६ ॥

उत्तरागि तरत्वारे संभारयजू धमि हृत्वा संवेशा-

योपवेशाय क्ष्टुमोऽभि भृत्यै स्वाहेति पुरस्तान्‌-

माध्यंदिनस्य सवनस्य जुहुयात्‌ । उत्तराणि

चारि संमारयन्‌ शष हत्वा संवेशायोपवेशाय

जगत्या अभिभूत्यै स्वाहेति पुरस्तातृतीयसव-

नस्य जुह्यात्‌ । उत्तराणि चत्वारि संभार

१ सवनमेके ।

३१६ ...: -सत्याषादविरचितं श्रोतसूरम्‌-- . ~ ° [ १९ रभे.

यजूषि हुत्वा सेवेशायोपवेशायावुषटुमोऽभिभूत्यै
४ स्वाहति परस्तादनुबन्ध्याया वपाया जुहुयात्‌ ।

: उत्तराणि चतवारि संभारयज्‌ शपे हत्वा संवेशा-
योपवेश्चाय पड्कत्या.अभिभूलय स्वाहेति पुरस्ताट्‌-
दवसानीयाया जुहुयात्‌ । समिद्धेऽ्रौ शरयन्ते ` ` ~
भोणापानौ मृत्योमा पातं पराणापानौ मा मा दासि- . , :
मिति दवे आहती ॥.१७ ॥: ` ‰

एवं सवनस्य स्तवनस्य चाऽदादुत्तरोत्तरैशतुिः ` संमारयनुभिदछम्द्ा सो तोते
सह पड्कता । शशचप्तवनो यत्तः | तरीणि सवनुन्यवमृथोऽनूबन्धयेति (- आप० श्रौ?
१४-७-३ ) इत्यापस्तम्बः । पशचसवनप्तु यजुः- अपने नयेति शरततःप्वनादिः अभिः
पवादि माध्यदिनम्‌, आदित्यारम्मणम्‌, अवमृषोऽनुबनध्येति पश्च । अनतयतंभारयनुरनियुजयते
ठन्सत्वेकैकम्‌ । ज्वरत्य्नौ हू प्राणापानाक्रिति । जपै कृत्वा वनस्पतेः | १७ ॥

परस्तातपाहकाच्सविषटकृती शुदोत्येतिवतीः परारे-

पदो भवन्ति । .मेतिवन्त्यज्याने ॥ १८. ॥
एरस्ताताश्काल्छि्टकृतो ऽव (यनुहोति । नपतरीतयापस्तमनः ।-तिदाव्दः प्रेति-
शब्दो निगद्यते । तान्याज्यानि मवन्ति यैशवव्यादौनि ॥ ६८

मरुत्वतीः पूरण्वतीवी प्रतिपदो भवान्ति ॥१९॥ त
मरुत्वतीः पूषष्व्तवौऽऽरम्म आज्यानाम्‌ । बाह्मणाच्छंपतिनो यत्मम तद्भिवरतः ।
उभे बृद्रयेतरे कर्तमये । सवषु संसवप्रायधित्त्वष. विधेः ॥ १९ ॥

यदश्रष्ठोमः सोमः परस्तातसयाटुक्थ्ये' कुवीत । ` ..
यश्युक्थ्यः षोडाशेनम्‌ । यादे षोडयतिरात्रम्‌ । ~
यद्यतिरोजोऽप्तो यामम्‌ । यचप्तोरयामो द्विजम्‌ | `"
यदि द्विरा्रसचिरात्भ्‌. यदि जिरात्र एकरतोत्रमेव ॥ २०॥
यचशनिष्टोमः । तेन सह सवप्रायित्तविधिरात्मयज्ञः कर्तन्यः -सस्याविधिकः ।
य॒दुव्यसंस्ा स्यातरयज्ञः | ोडशितस्य ` स्वशालीययज्ञः+ तैतिरीयकोक्यसंतवे
सोऽतिरेक उक्थ्ये अतिरा्च . एव क्न्य: । यदि पोडशी परयज्ञः स्यादतिरात्रसस्पा क
कर्तव्या । यद्यतिरा्रः स्यत्िरात्रः स्वयज्ञः. कतय: । सवै गरतरिरघ्नवत्‌ । यदि तु
त्रिरा परयन्ञः स्यात्‌ । एकस्तोत्रमेव विवर्धते :।' ययेकपरोमातिरेकेण वोकथ्यादि-

विवृद्धिः ॥ २० ॥

[६

५

९ पटलः } , म्ादेषशाच्िसेककितभयेोगर्चदरिकध्यास्यास्मेतम्‌ । रेशऽ

` अंभिनिकरयोऽभिनित्य | वि्वभि्कायो विश्वस्य जितै |" - >
स्तोमः सर्वठ स्ैस्याऽऽवै सवरयविस्ये । आशा. ` 5
त्रे कायै वसिष्टस्य ` निहव भे वृहत कारये ।
सजनीय< शस्यं विहव्यं < शेस्यमगर्त्यस्य कया शुभी"
शस्यमिनदरस्यं निष्केवरयं तानि श्ध्सेदमिंवप ब्रष्मसाम
कुयात्‌ । भभिनितं . विश्वजितं धाः यङ्ग्रतं : यादिति सं-
मेष्यति ॥ २१ ॥
आभिनिद्विधनिद्, सैषषठः सर्वस्तोमः पस्याऽऽपत्यैःः सर्स्योवरुद्ध्ा इति
ब्राह्मणम्‌ । वैराजं शाक्रं -रवतामिति सोमे ` तूमयच्छन्द्ः । -पदश एकविरै.
स्तृणवल्लया्िश इति 1 एवरन्षणोऽतिरोतो : मवति । विधवनितं (सवैस्तोमः कतूनाम्‌)
इति यरमस्तस्य शोततनम्‌ । ममाञ्च इति । अगस्त्येन दष्ट कय शुमीयं नी(नारिष्े
ऋषि जानयिम्‌( यात्‌ 1). प्रातः वनीय शवे षिेत्‌ 1 . हवये. माध्यदिनीमे ।
मरत्वतीये अगस्त्यस्य कयोः तृतीयततबनम' वैशदेवऽचरोहत््‌ (लिपेत्‌) 4षनरेषं-
प्रीगः-- तौर करोयैमित्येषाऽऽहाऽऽपरतम्बः1 क्रोशो नक्रोरे कुरुतादर

मनत ।;
पुरस्तान्‌ आतःपवनात्सपेप्यति. | प्रातःसवन. भैपरछन्दोमनहूवृानाः - मता
एतदापीनेहिः विश्वजिति वा \ यदुक्तं समे तेवनीयादति त .॥.२१ ॥; |
“^ “ ~ ` पूषैवत्सःस्यप्यः । अभिषुत्य वा दक्षिणाभिः
याध यङ्क्रतुं र्‌
अथवा पूर्ववत्‌ सस्थापथितव्यः य -एवाऽ्ं तेवाभिषवे उक्तो) ‹ यध्ि्टोमः
सोमः पुरस्तास्यात्‌ » इति । दक्षिणाभनिया( आः सम(-स-). ट दक्षिाभर्रः
यासं ) बहुदक्षिणं शक्यज्ञात्‌ । रथोः वा यादनतमृध्वनं गच्छति +; २...
याबद्रथान्छ(ध्वमोन्तर गिरिं भद्रा ( स्का.) नदरी
तावता स्सवः. समरानजनपदे सथ्सवोः नानाजः
नपदे सभ्सवोः नाविदिपाणयोःः सभ्सवो विचत्‌
इत्येकेषाम्‌ ॥ (ख ०१९) ॥ २३ ॥
अन्य( याव ]द्रयान््य( न्य न्तरे वेचनात्तद्रधान्यं तोवत्यध्वानिं यजतो न पसव.
प्रायाधिततम्‌ । यत्र वा गिरी स्याताकन्तिस -यकतेतं तं सेसव्रयश्चित्त; सो गिरिकारी-
त्युच्यते, गिरिम्द्व तत्रानतरा न तत्र वदोषः (१) गरिवौ यथा षतः सवतो मह-
न्वित; स्र वा-यत्रानतरे वतैते नानामूते वोऽन्यत्र राज्येऽपि तत्रापि न ेपतप्रायश्चि-
त्तम्‌ । अ शाखान्तरमुपंहरत्यापस्तम्बः-- प्यागद्रथ्हमन्तरा गिरि्गरिगि्ा: नदी,

३१८ प्समाभादािरवितं भपू्रषूजः [१९५

व्यवेयातप्रता्राये वा ततराराभ्ययोवां संस्मो ताविद्वषा्र्ो हतर मित इति
कङति्रह्रं भवति ! ( ओप श्रौ? १ ४-२९-४ ) इति । अन्परिान्यं त्न
न सेसवदोपः | विद्वो सपत्देषो वियत । अविद्िषाणयोनो ति प्रायि"
नतम्‌ । अवौगृषि रपा्ाधकततो बकरे ॥ २३ ॥

शरदि दीतित्ानाषपरतापरः स्वाज्तहानाग्रीभीयमु-

प्सप्राभाय ब्राहमणं दिगो निपधेकर्मिभयतरिः

यवान्दभैषुजीला स्य पूणेपत्रेऽवधाग ब्राह्मणाय

्ो्यापः पररिूयात्‌- जीवा नाम स्थ ता इमम

ज्ञीवग्रत जीविका नामस्य वा इममषुं जीवयत

संज्ञीषा नाम स्थ ता इममस्रु\^ संजीवयतेति

भरिन्रूयात्‌ ॥ २४ ॥

दित्रानां यघ्नोपतापो पवः स्पात्‌ । स यजमान आयुते शेत एव । न करोत

यनमाकमोणि । तं परिगृहयाऽऽप्रीभमण्डपे नयेत्‌ | परीमं परित इति नग्रनमन्बर जाप"
सत्ये दर्यः । तरस््यसमाकं नयनमस्त्रः । तूष्णीमानयनामिति वा गम्यते । आी-
शीय पव स उपमाधतं महवत्करणं पातरणं च दर्भौ्णस्तस्य दित उपि
शति । दभवाभ्रीभीयममिमुखपुदकमूणपातमुरतो निपायेकविशतिकुरा्तनाश्
प्ये । त्िभिरमतरेराप उच्यते जीवर त्रप स्य ता इू्ादि । तती च मन्त्रे तस्य
नामग्रहणं द्वितीयान्तं देवदत्तं संनीवयतेवि बरयात्‌ || २४ ॥

या ज्ञाता ओष्धम्र इत्योषतिूक्तेनैताभिरद्धः

दृभिषि्ेत्‌ ॥ २५ ॥

ओपिर्ेल च न्न्य या अपः ॥ २९ ॥

पाययल्येतासामरपं प्राणापानौ व उपाश्षन्त-
यामौ प्रातामसौ व्यानं त उपा सवनः पातु
वाच॑ म येद्रवायवः पाहु दक्षकत्‌ ते पेत्रावरुणः
पातु चक्चुषी ते शुक्रामन्ितौ. पाता धोत्रैत
आचि; पात्वात्मानं त आग्रयणः परलद्गमनि
म उक्थ्यः प्रात्वामुे वः पु वीर्य तेऽतिग्ाह्माः
पान्त्वसावित्प्रभिमृशति ॥ २६ ॥
अयेनमभिशन्तात्य परस्वः । सर्वभिगशन्ति । असात्िति नाम्रहणे संधा
॥ २६ ॥

1

६ छः] महादवकषीलिसंकलितेमयौगचनदरिकव्यार्यासमेतप्‌ । ३१९

भत्जिपति भणापानौ म उपासन्त पातां
व्यानं मे उपाशु सवनः पातु वाच भ रेन
यवः पातु द॑स्म मेषाषिरुणः पातु चष्टषी मे
शुक्रामन्थिनौ पाता५ भोजं म आन्विनः पात्वा-
त्मानं मं ओंग्रयणैः त्न भ उक्थ्यः पातु
बायुमे श्रवः पातु बीयै मेऽतिग्रहमाः पानिति
मतिजापिते पषटिपतो पुष्टं मागे भाणमपानेऽपानं
व्याने व्यानञदान उदान« समाने समानं वावि
वाचमस्मे पुनर्भहीरंयाहुति जुहोति ॥ २७ ॥
यजमानं भ्तिजपत्यध्वधुः । बरह्येति वैलानपः । प्रतिनयिते पषटपतौ पमिति
होममन्त्रः । हत्वा पूषैवदृभिमरौ इत्यापस्तम्बः । माये ठु स्वैयं नपत्येतावेवोपंधन्त.
यौमा इति । तत आहुतिरा्री्ीयेऽध्वय्येय पूव कृतमाभिशभेनं तथेव न तु स्वयं नपः।
आश्रीध्ीय उत्पन्न एतत्कर्म, नवु पूम्‌ | २७ ॥
न दुनभेषनं करोति ॥ २८ ॥
ततो निदत्त; ॥ २८ ॥
यदि भ्रियत मांगवगथाद्गन्यवभृं कुः ॥ २९ ॥
यदि यनन भ्नमिक्रियमाणे ठु नैमित्तिके प्रंगवमृाक्‌ितरवं दहनम्‌ | अस्य
प्रश्समापने कृते नैमित्तिके नतु प्रत्यसञविषानात्‌ । अधिकारः पितृमेधेन यजमाना्थ-
शवात्‌ कर्मणः स नास्ति यद्थै तत्‌ क्रियते। अन्ये त्वहुः-अश्नषपरकषिप्यत इति ॥२९॥
अवभृथं वा गेमथित्वोदीह्यावेभृयांदभिभिरमिसमादारं दहेयुः: ३० ॥
अवमुधस्ननमनैरवपृयमनरेणावप्रय इति । भयवा- अवप नीत्वा स्वकलिऽवु.
लेनिकठि तूष्णी प्रो्यमयुदहतय प्रास धशमुतेतरं परत्य, अय दुं यमानम
निवतेते । तेस्कार आशिषश्च आयुराशास्त इत्येवमायाः समाप्य सं तु सैर॑प्य-
भिभिः। ये पितृमते व्यापारं गच्छन्ति तीयो दहेधुः। पतनीप्रयागेऽ( मरणे )ष्ये-
तदेवेति मीमांसकाः । तस्या जपि परधान्यात्‌ । पतनी अङ्ग, तस्मान्न तस्या इत्युप.

देशः ३० ॥
'एतावदेफादे ॥ ३१ ॥
एतवदेकंहि विधानात्‌ ॥ ६१ ॥
अहर्गणे त्वाहर दरैत्युक्त्वां दक्षिणपिरङ्गारं
निषैत्यं निषैन्ध्येन वा दहेधुः ॥ ३२ ॥

8० ; सत्यापादविरचितं श्रोतस्‌यू-- ‰ {.१५ प्र-

४,

अह्ण ठु सत्रेऽहीने वाऽऽहर दहे्युकत्वा यनमानमात्मानमध्वषुराहर तं यजमानं
तं विथिना दह तं वनमिति परेषा । दकतणन्हीत्वाऽङञारानिमनध्यन वा, मृतस्य
यजमानस्य दहन तुप्णीममात्यैः कतेनयम्‌ । वर्तमानमहः परिमाप्यास्य पत्नीपियानान्तं
कर्मान्य कुः ॥ ३२.॥
दक्षिणस्यां बेदिश्ोण्यामस्थिकम्ं निदधाति ॥ ३३ ॥
यनमानसपर वेति .शेषः.॥ ६९॥ ध
` सार्परङ्ीभिरमिपरतिहताभिरुदातारः
सतु्वीरन्‌.॥.३४ ॥
उद्वातारः सा्राज्ीभः स्ठवीरनिति तिसभिरस्थीनि 1 २४.॥
( „ इतर ऋत्विजो ` होतुमयमाः ` मराचीनाबीतिनो ' ` ` १
र यामीरनुबन्तः साराङ्गीनां कीर्तयन्तो दक्षिणा- : `
1 न्केशपकषानुद्गथ्य. सव्यान््सुस्य. दक्षिणानूख्ना- ¦ *
प्रानाः सव्यानि्येकेषम्‌ ॥ २५ ॥
ऋतििनो होतृप्रयमाः ` रोचीनावीतिनो ` दश्िणानकेशेलनुढध्य वदूप्वा सव्यः
सुक्त्वा दक्िणानूहनाघनाना विपरीतमित्यके || ९९ ॥

.` तिः भव्यं ,मानीरीयमलुपरीयुः ॥ ३६ ॥!
अस्मीति भिः पवये परिगच्छन््यप नः शोञचदप्रमिति मन्त्रेणानेन प्रशचायामीयं
~` यमो दाधारेति सार्षरज्ञीश्च कीतेयति । यत्सुतमननुशगि(१स्तेभिति.दिङगा्‌ |. उच्चै
¡ स्ठषटमानेसाः सपराज्ञीः । सन्या्बदध्वा दतिणो नमुक्त्वा. सत्योनूरूना्नानाः ` सीर ~^ ~~
भ्रतिनिभिमप नः शेश्ुचद्धमित्यतेनव ` तत्छृत्वोदङ्मुला गच्छन्ति । अथैमयो -यनमा-
नेभ्यो द्िणतोऽदमाने प्रधि. द्धाति--म विम्यः०.पैतेनति विरेप्व(बो$)कृता-
स्वहीनसंततिपु पूर्वकाल एव राघो परिस्तरणान्त .महारत्रे बुदू्वा यतराघकोटमरपतधरं
कुवन्ति ॥ २६९ ॥ - ~
ध देन्द्रवायवग्रा अरहा भेत्रावरणग्रा बा मार्नाली ष
=. यन्यन्ते.भक्षानुपनिनीयुः ॥ २७॥
` अश्नि्टोमनिमितं कुकन्युपपमूहन, तस्य भूयस्त्वात्‌ । तस्मादेव स्तोमान्‌(मा) गृहान |
तथा दंूण॑मापयोः प्रायश्चित्तेषु ान्यमाज्य निरुप्यते । केवितलस्या परोमकयं
कुन्ति । अयमभनि्टोमो नैमित्तिक इतरेषां तस्य . नाथिकर ` इति न्धायः + तदा सवै
यानमाने कुवन्ति ।-सू्फारमतिस्ठ - तस्यायं यज्ञ इति -तद्‌(-तु जपानां यजमानानां
सुस्काराणाम्‌--आयुराशासत इत्यादीनां लोपः । अशिष्टोमपषु सोमे चैन्दवायवा्रा

८

4 पट्टः ] महादेवत्ाखिसेवटितभयोगचन्दिकान्यारूपासमैतम्‌ । ३२१

अरहा भैत्रावटणाघ्रा वा । यमीमु सर्स्तोत्राणि । स्तोत्र स्तेत्रे व्मानेऽस्थिटो निशी-
यते । मा्नायेऽजङ्गरभानमल्ातिनीयन्ते ॥ २७ ॥
अग्न आयू शपि पवस इति प्रतिपदं डुवीरन्‌ ॥ ३८ ॥

अद्र आयृ्पीति वैतोत्राणामारम्मः । जत्र विरेषमाहाऽऽपसतम्बः-“यंतरपमिषां
सोमः स्यात्‌ । आयुरेवाऽऽत्मनद्धतेऽथो पाप्मानमेव विजहतो यन्तीति विज्ञायते ' ।
( आप्र श्रौ {४-७-२२ ) इत्यादि । रथतरण्ष्ठ एवायं स्तोत्रविषिः । जसि-
न्पत्नीततेयाजानते छते तस्यासनयोऽपशीयन्ते निर्मथ्य पितृमेाशहृतिवच्छं समाप्य
सघ्रमहीने वा । यसतवक्ृतो दिवसस्तस्मादारभ्य सतस्य च यत्कर्म तत्सर्व कुवन्ति ।
तसिनिर्हरपष्त एष विधिरनाथस्य ॥ ६८ ॥

एतावद्नाये नायवतस्तु॒द्ध्वाऽस्थीनयुपनश्च
यस्तस्य स्वो नेदिष्ठी स्यात्तं तस्य स्थाने दीक्ष-
यित्वा तेन सह यजेरन्‌ ॥ ३९ ॥
एतावदनाभे नाथवत इति देतुवचनात्‌ । यदि लु नाथवन्द्ग्वाऽऽहर ददे्युकत्वा
द्तिणामेरक्ञारेण छृष्णानिनेऽस्यीनि वद्वा निधाय तस्मत्नपि न द्यन्ते । सतस्य
यः प्रः सोदर्यो राता वा तस्य स्थाने दीक्तित आत्मस्तं्करे न वपनमिति केचि-
दवचाचक्षते । यस्याऽऽृ्तिः । परेताभ्यस्तु ये दीसितास्त एव तिष्ठन्त्या क्रतुस्मत्तिः ।
येनष्टयोऽस्नयस्ते गृहे तिष्ठन्ति निलयकर्मापि तस्य क्रियते । भ्रवाप्तागतस्य चेन्न स्वयं तु
: पितू कुव्॑रतिनिवियै एतेन सहेतरयानमानसतिषठति | तस्य॒ यनमानस्य कमे
यः करोति ये विते यनमानास्ते ॥ ६९ ॥

संवत्परेऽस्थीनि याजयेयुः । अशरिष्टठोमः सोमो
रथंतरं गोरवीप॑ बा साम सप्तदशः स्तोप्ो व्याख्याते

ग्रहग्रे स्तोतरेऽस्थि्ुम्भपुपनिदधाति ॥ ४० ॥

सेवते पू्ऽ्यीनि याजयेयुरिति तेः । जपो यनमानकारश्च नवतते |
अर्टु्ा आयुराशास्त इववेक्ा आिपश्च । दीक्षणीया दु ॒देवताप्िहायन न
, दुतर्थेन । अग्निष्टोम देनवायव्रा मैन्रावरणाप्ा वेत्येवमादि पूर्ास्ियज्ञवत्‌ | अवुतपन्े
ठु मार्जाीये थे तक्षासोषां तु त्याग उत्करे । द्वादशमातात्मकमस्यास्िजञस्य दद्िणा
उद्वसानीयानतं एष्ठदभनीयं भैतरावरुण्यागि्ं वा त्वा क्रियतेऽस्थियज्ञः ! एप विधिः

, सू्काराणाम्‌ । मौमाकाना तु एयक पठशमनीय सौतरामण्यमि्ं तवा यथेव
पूष दीक्षिताः सह(बोनेना (८) दवन । तेप नैमितको यनेत प्रमीत इति

४१

३२९ सत्यापादढविरचितं श्रोतसूतरम-- [११ प्रभे

यावज्नविश्रुतः । नित्यानां निृत्तिः । अग्निहो ठ तहे न क्रियते चत्रात्महय-
मानानां ौकिकतवश्ुतः । अञञिप्यैतवादिति अनुपद्कारक्चनाच्च । केोवित्वहूयमा-
नाभ्ीन्धारयन्ति । सेवत्सरेऽस्यीनि याजयेयुरिति वचनान्न टौपरिका भविष्यन्तीति त-
पत्न्यत्ियजतेऽपि दीदिते पत्नीकमे च करोति नेषटि्तमीपतः ॥ ४० ॥

यामेन साच्ना स्तुवते । द्रादशशतं दक्षिणा ॥ (ख०२०) ॥ ४१ ॥

इति सत्याषाढदिरण्यकेशिसूत्रे पश्चदशभश्ने पञ्चमः पटल; ॥

गतः ॥ ४१॥
इति ्त्यापादहिरण्यकेशिपूतन्यारूयायां महादेवश ्िपकटितायां प्रयेग-
चद्धिकायां पश्चदशपरन्ने पश्चमः पटः ॥

अथ पश्दशप्रभ्ने षष्ठः पटलः 1

यदि सत्राय दीकषिताथास्य साम्युत्थानं जायेत्त ।
सोममय(वि)भज्य विश्वनिताऽविरात्रेण सरवस्तो-
मेन सर्मपषन सैवेदसदक्षिणेन यजेत ॥ १॥
सत्राय सत्रम्‌ । यज्ञदून्यत्रेण यक्ष्य इत्युक्त्वा यदि न यनेत । यो यक्ष्य
इतयुवत्वा न यजत इति ठिङ्वात्‌ । याऽन योक्षय इत्युकतवेति विधिपा्तं तैषातवीया-
मके { सहलदक्िणां समामनन्ति _ ( आप० श्रो {४-८-२ ) इत्यापस्तम्बः ।
सा सहलदक्षिणा कायां । स्तरे दीलित्वा रोगादिना निमित्तेन मध्य एवोत्याज्ुमिच्छेत्स
सोमस्य साशं गृहीत्वा स्वाश्च समारोप्य गत्वा कृतान्तादेव भकम्य विधनिद्धिषिना
करतुः समापनीयः । एवमतिरत्रेण सैस्तोमेन सरवशेन पववेद्दकषिणेन यनेत इतति
वचनात्‌ । न चास्य स्दशोऽगिष्टु्धवति । अत एव विवेरयजञविभरेषत्‌ ॥ १ ॥
कृतान्तात्करमाणि मतिपद्ते ॥ २ ॥
कृतान्तो यमः । तस्य संबन्धासतृमेविककमाणि प्रतिपद्यत इत्यर्थः ॥ २ ॥
अवकिख्योखायासतैरन्यां मृद९ सभ्सृतय यी्‌॥ ३ ॥
यदि दील्ासूततषठतिदित्यपस्तन्बः । स चोलायाः पासूनपादाय तैरनया शदे ृण्य
ूष्ीमुलां हृत्वा तस्यामुर्यमुतपादयेत्‌ ॥ ६ ॥
अवरिख्य पञ्चशिरसां तुष्णीकेष्वा शेषयेत्‌ ॥ ४ ॥
तया प्पदाशिरोम्यो टेदानपादाय लौकरििषु पडशिरःसवश्िष्य मृदा प्रप्य
निदधाति ॥ ४ ॥

<.

६ ष्टलः ] महादेवदयाह्िरेफलितशयोगचन्दिाव्यास्यासमेतम्‌ | ३२३

भणीत आहवनीये तृष्णीमभि९ हरति ॥ ५॥
^ प्रणीतिऽनौ तृष्णमन्यं प्रणयेत्‌ । मन्छवन्तमित्यपरम्‌ ! ( आप श्रौ १४-
<~ १० ) इत्यापस्त्बः । परणीतिऽप्ापुतिष्ठत इत्यनुषङ्गः । स्पष्टमन्यत्‌ ॥ ५ ॥
सेचितिऽगराचुततष्टतो न साभ्युरथानेऽप्निचयने
तदयते ॥ ६ ॥
° चितेऽप्ाुरिष्ठतो नानचित्या वर्ते । तृष्णीं वाऽ्नि चिन्वीत । मनत्रवनतमित्य-
परम्‌ › इति भदद्वानः ॥ ९ ॥
भाचीनमुदीचीनं बोदवसाय विहार\ साधयित्वा
सर्ृष्टया (या) यनेत । सर्ैकतुभ्य आगो
क्यमाने यष्टम । तरधातवयिया सत्रे तु विथनि-
ताऽतिरग्रेण ॥ ७ ॥
आगोरणं मनसा सैकस्पः | वाचा चेत्यपरम्‌ ।पूत्ररथः परव्य्यातः ॥ ७ ॥
यदि सुन्वतामाहवनीयोप्तुगच्छेदाग्रीघ्रासणये-
युरेनं॑ यचाधरीध्रो गार्ैपत्या्यदि गारैपत्यो
मन्येयुरेनम्‌ ॥ ८ ॥
सुन्वताभिति जात्याख्याय।मिति बहुवचनम्‌ | नतु सत्राथैम्‌ । ओततसेदिकस्याऽऽ-
आ्ीयोऽभिरयोनिस्तस्यापि शालामुखीयः । तस्य त्वदक्षाणमन्थनम्‌ | प्राक्तवाभरीधपण-
यनादौत्तरेदिकस्यान्वाहितविषिना प्रणयनं शाटामुखीयात्‌ । तस्य ठ तेनैव विधिना
मन्नं पर[स]क्तवौततरवेदिकभणयनाततेनैव विषिनाऽस्य प्रणयनं प्राजहितात्‌ । प्राजहि-
तदक्षिणाभि्तम्यावस्थ्यानां तु यथाप्ङ्ृत्यन्वाहितविधिरेव सर्वत्र ॥ ८ ॥
यस्मा दारोददरयेत्स्यारणी यात्‌ ॥ ९ ॥
अत एव पुनर्मनयदित्यु्तम्‌ । तत्र॒ यदारुगतोऽभिरन्ततोऽनुगच्छे्तच्छितवाऽरणी
परिकरय मन्ेत्‌ ॥ ९ ॥
चको भवति ॥ १० ॥
भनुरादिनिरेखनप्रमवाः शकटाः कमुकः, ततेन्ना्थे भवति ॥ १० ॥
ब्रह्मण उदधतर ्ोतरेऽध्वथैवे च चतुरो वरान्दद्यात्‌ ॥ ११ ॥
मुल्यश्चतवारो महलिनः | ११ ॥
यद्यक्रीत« सोममपहरेयुरन्यः क्रयः ॥ १२॥
प्ाकूकरयद्पहरणे पुनराहृत्य क्रय एव कार्यो नानयत्ायित्तमित्य्ैः ॥ १२ ॥
यदि क्रीतं यो नेदिष्ठी स्यात्तत आहृत्याभिपुणुयात्‌ ॥ १३ ॥

३२४ सत्यापाढवरिरचिते शरोतसूत्रम्‌- [१९

करतस्यापहरणे यो नेदिष्ठ नेष्टः सरोमप॑निषृष्टदेश इति यावत्‌ | ततो यावद्‌-
यैमाहत्ये तमेवामिषुणुयादित्यर्थः ॥ १३ ॥
सोमाहाराय सोमविक्रयिणे वा रकिचिदय्यात्‌ ॥ १४ ॥
य इदानीं सोमस्य हतौ यो "वा पूरवः सोमश्क्रियी तयोरन्यतरसतौ यथाश्रद्धं
दद्यात्‌ ॥ १४ ॥
यदितं न विन्देयुः पतीकानभिषुणयात । यदि
न पूतीकानथ फाल्गुनानि यादे न फाल्गुनान्य-
याञनान्यथाऽदारान्‌ । यदि नाऽऽदारान्या एव
काशाऽ्धौ ओषधीराहृत्याभिपुणुयात्‌ ॥ (ख०२१) ॥ १५ ॥

पूतीकादय ओषधिविरशेषाः । फाल्गुनानि तृणविरेषाः । तेष्वादाराः फाल्गुनानि
च समुच्चीयन्ते । तत्राप्यापसतम्बीये विरोषः--पूतीकामाव आदारान्फालुनानि च
यानि श्रेततूखानि स्यस्तदभावे याः काश्चोपधीः ्षीरिणीररणद्व कुशान्वा हरितानिति ।
वाजपतनेयकम्‌ | अप्यन्ततो तव्रीहियवान्‌ ! ( आप० श्रौ {४-८-१३ ) इति ।
ततराऽऽदाराद्योऽपि सोमस्येव प्रति नियो न पृतीकादेः सोमस्य गतवत्‌ । तेन सवेषां
तद्ध्मतच्छन्दौ भवतः । हरितानित्येव सर्वालमेऽपि हरितान््ीरिस्तम्बान्यवस्तम्बा-
स्वाऽभिषुणुयान त्वमाप्य विरमेदित्येः ॥ १५ ॥
मतिधुक्‌ मातःसवने पूतीकः । द्धि च माध्यं
दिने सवने पूतीकाथ । घृतं च तृतीयसवने
पूतीका ॥ १६ ॥
परतिधुगाद्यः पूतीकाश्च सहामिषूयन्त, न तु श्रयणे परतिधुगादिभिरित्वर्ः ॥१९ ॥
आपिवा प्रतिधुषा भातःसवने सवीन्सोमाच्छरी-
णाति । दतेन माध्यदिने सवने दध्ना तुतीय-
सवने नीतमिश्रेण ॥ १७ ॥
सर्वप्वप्यतेषु प्रतिनिधिकलयेषु प्रतिधुगादिभिः सरवप्तोमानां श्रयणे स्यात्‌ । समुखी-
यते च तततः श्रयरम्ावर्णादीनाम्‌ । परतिषुगदृतं दुगधमातरं पयः । तथा च
मरद्रानः--श्रतिधुगिति दुग्मात्र स्यात्‌ : इति । नीतमिति नवनीतम्‌ | तनिश्रेण
केवठेन वा दध्ना श्रयणम्‌ ॥ १७ ॥
अग्निष्टोमः सोमः स्याद्रथंतरसामा ॥ १८ ॥
आरब्धः कतुर्चिटमान्त एव कार्यो रथेतरस्तामा च ययि पस्थन्तरं सरामान्तरं

वाऽमिहितमा्ीत्‌ ।। १८ ॥

[+

५९

६ पट्ठः] महादेवदाविसकलितमथोगचन्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ । २२५६

एकां गा दक्षिणां दाततभ्यः एत्र ॥ १९. 1.-.
यद्यपि पुनरिण्यायां तेभ्यो दास्यन्ते दक्तिणास्तयाऽपि तेभ्य एतेतययः । एवं च
पुनरिज्यायामपि त एवल्विन इति पिद्धं मवति ॥ -१९॥
परा द्वादश्याः संवत्सरे बा | तस्मा एव क्रतवे
पृनदीक्ित । तत्र तदातपूवसिन्दास्यन्तस्यात्‌
त एवैनमृलिनो याजयेयुः \। २० ॥

प्रतिनिधिना प्रवृत्तस्य करतो; कमौम्तरत्वश्रमाडत्विगन्तरपस्िहनिरासार्थोऽयं नियमः।
नह्मणवाक्यमेततपुनरि्याविधानायै व्याख्याटुमुदाियते कल्पान्तरे एनः सोमं करीणी-
यादिति िदगिन पुनरिल्याऽनुमीयते । वाक्यशेषश्च मवति यज्ञेनैव ॒तचन्ञमिच्छति,
इति । उपरैमुच्यतां तहिं कियदन्तः पूर्वकरुः करियदादिशोत्रः कश्च तस्य काटः का
वा सस्येति तदेतत्सवैमाहाऽपस्तम्बः--(अवमृषादुदेल पुरस्तदद्ादश्यास्तस्मा एव
कतेवे पुनदीकित › इति । अवभृथान्तसतावतपूवः , कुः । -दीक्षणीयादिशवततर;*।
दी्ायाश्च पुुत्याप्मृलवीद्धादशरात्ात्काडः ५ तस्मा एव॒ च. कते, दकषित यत्तस्थः
भरागारव्ध इत्यथः । आश्वस॒यनस्तु अत्र पूवमपि कतुमुदवसानीयान्तमुक्तवान्‌ । यया
यज्ञं सेह्याप्योद्वप्ताय एनरयनेत, इति । विकल्पं त्वाह काल्यायनः--भ्यथा प्तमाप्य
पनजञोऽवमृया्तो वा › इति । तत्र तदास्ू्सिन्दास्यनस्यादिति | तामेव दह्तिणा
दद्यात्‌ । या पर्वसिन्कतौ दास्यन्स्यात्‌ । दक्तिणोत्कपैवचनपाम्यत्‌ प्ा्क्िणोभ्यो ऽ
पहार एवायं विधिः । दत्तम दक्षिणासु रसस्यनषस्य वाऽपहरेऽपि समाव मति
निभिना । तथा ्रवृ्तद्रन्यामे नायै विधिः सर्व । तया चाऽऽश्वटायनंः-“पतोमोः
थिगमे प्रकृत्येति एवं च पूतीकानेव करीतवतस्तदपहरे पुनतनेव ठभमानस्यं नये
विषिर्भवति । तथा सरवापहार॒एवायं विधिः । असर्वापहरे त्वतिशिष्टमन्येन वर्षी
स्वाऽभिषुणुयुः । समैः कऋीतापहारविधिः करीतनाशषदोषयोरपि दशनाथः, दल्यन्याय.
त्वात्‌ | अभिक्भे तु तत्‌ प्रायश्चित्तं यद्पहत' इति लिङ्गाच्च । तथा क्रति रानि न्ट
द्ष्ये वा इत्याश्वलायनः ॥ २० ॥

अथ यादि सदोदविर्ानान्यभिदह्ेरहानध्व्ुः
स्पाशयेत्‌। स्तोत्रण्ुदधाता । शस्राणि दोता।।२१॥
अहामगृहीतानगृहीतानहुतान्होष्यमाणांशचघ्वयः स्पयिदबुधयेतेतय्थः ॥ २१ ॥
अनभिदग्बे सोमे कृतान्तात्क मणि मतिपचेरन्‌ ॥ २२ ॥

‹पाश्रतो देवयजनमध्यवस्ताय कृतान्तादेव भक्रमियुः ' -त्यापस्तम्बः । देव्यननम-

वप्ताने वेदिकरणादीनि तूष्णी क्रियन्ते मन्ेण वा प्राुकतन्यायात्‌. । तथाऽनावृताः

३९६ त्यापाढविरवितं भीतसूतम्‌-- [११ ग-

क्षियेरलादृता वेतयाश्वलायनः । एृतान्तादिति यास्क छृतं ततः प्रं तन््मित्य्ैः ।
भावशादिमण्डपदाहि तु न देवयमनान्तरं गम्यते ॥ २२ ॥
दग्धे तत्माय्चित्तं यदपहृते ॥ २३ ॥

अभिद्गधे तु सोमे यदेषहतपरायिततं यो नदि स्यादित्यादि तदेव मवति ॥९३॥
पृश्चज्र गा दक्षिणा ददाति । पञ्च वरानित्येकेषाम्‌ ॥ २४॥

या तत्रोक्ता गौरेका दक्षिणां दयादिति तस्याः स्थाने तत्र पश्च दात्‌ । अनडु.
होऽपि प्राप्त्यै वरव्चनम्‌ । भवृतद्रवयस्य ठाभे त्वत्रापि प्रकृत्या स्माघ्रि्व्या॥२४॥
यदि ग्रावा दीर्येत शरतानस्य मारुतस्य सान्ना
स्तुवीरन्‌ । ब्रह्मसाम्नेव्यकेषाम्‌ ॥ २५॥

यदि प्रातःसवने प्रावा शीर्येत पुरस्ताहवहिष्पवमानादित्यापस्तम्बः । दीर्येत खण्डितः
स्यात्‌ । युतानस्यं मारुतस्य यत्साम तेनात्र स्ुवीरन्‌ । यद्यमि न तस्य च्छन्दोगे.
सामत्वमु्तं तथाऽप्यत एवानुवादात्कनिदिधिदरनयः ॥ २९ ॥
यदि भरातःसवने कलशो दीर्येत वैष्णवीषु शिपि-
विष्टवतीषु स्तुवीरन्‌ ॥ २६॥
व्याख्यातमिदं ब्ाहमणे--“ यदि प्रातःसवने कठ्शो दीयेत वैष्णवीषु शिपिविष्ट
वतीषु स्दुवीरन्‌ यदि मध्यदिने दीर्येत वषटूकारनिधन५ साम कुः । यदि तृतीयसवन
एतदेव › इति । तचा बरास्मणमेवानुपंपातव्यमित्यैः । कलश इति द्रोणकटशस्थवैक-
देशग्रहणं, यथा सत्यभामा, मामा मीमसेनो मीम इति । दीयेत भित ॥ २६ ॥
यदि माध्यंदिने दीर्येत वपद्कारनिधन< साम
छ्य; । यदि तृतीयसवन एतदेव ॥ २७॥
निधनमन्तिमा मक्तिः । तद्वषट्‌कारो य्य तद्वपट्कारनिषने तताम गाययुः॥२७॥
यदि कलशो दीर्येत वषद्कारनिषनं ब्रह्मसाम कय
रित्येकेषामू। सर्देषामनवयवेन श्रयते॥(ख ०२२)
॥ २८ ॥ असवे स्वाहा वसवे स्वाहा विभवे
स्वाहा विवस्वते स्वाहा गणभरियै स्वाहा मलि-
म्लुचाय स्वाहा शूषाय स्वाहेति सप्ताऽऽहतीहु-
चेन्द्रस्य ब्रहोऽस्य गृरीतो प्राहयो देवानां पूरसि
तं त्वा भपधे सह ग्रहेः सह्‌ पञ्चभिः सहत्विग्मिः
सह्‌ सौम्यैः सह सदस्यैः सह दाकषिणेयेः सह

[क

4५,

६ प्ल] महादेवश्ाचिसेकलितमयोगचन्दरिकान्याख्यासभतम्‌ । २९७

दक्षिणाभिः सह यज्ञेन सह यन्नपतिना भवि-
शानि सह यन्मे असति तेनेत्यभिमन्त्य ॥ २९॥

यद्वषदकारनिधने पराम तद्राणाच्छेतति साम कुयौत्‌ । तथाऽसवे खहा, इत्याहुतिषु
हतास्वध्वयणा दी्मनुमनत्रयते यजमानः । नोत्तरयोः स्वनयो विधिः । यदि प्रात,
सवने कल्यो दीर्येत ( अप० श्रौ० १४-८--२१ ) इत्यापस्तम्बीये वु प्रातःसव.
नम्रहणादुत्तरविधावनुसनमितिवचनाच्च ॥ २८ ॥ २९ ॥
सवेशाय त्वोपवेशाय त्ेस्यनुसवनं दीर्णे जुहोति ॥ ३० ॥
एतैः प्रतिमन्मनुपवनं दी पञ्चाऽऽहुीनुहोतीत्येके (आपणप्रो १४-८-८९)
हइत्यापस्तम्बः । सवनतयारयोऽयं कल्पः । तेन प्वत्र विकल्प्यते । एवं कृते प्रायश्चित्ते
सेधानीयद्रवयैः कटो प्रतिटिमयेत्‌ । तया च बौधायनः यदयवदीरणो मवति भ्ति-
दिम्पत्येनम्‌' इति । धारणापतमर्थत्वे त्वन्ये मन्रेण भरयुञ्य॒तसिन्न(न्मवनयेत्‌ }
स्कने ठ रमे विधिमाह बौधायनः--“ आग्रयणादुत्राऽुं परछन्द्यति' इति । पूत-
मृदाधवनाययोप्ठ दीरभयोः सर्वप्यशचित्त हुत्वाऽयमेव प्रकारो ष्ट्य; | तथा च तावि
वैकं प्कृत्याऽऽह बौधायनः यद्यवदीर्णो भवति हिन्पत्येनम्‌ ! इति । तया- “आम्र
यणदिवात्रा ऽं पर्न्दयति ' इति । समानोऽयं प्रकार आग्रयणस्थास्यां विदीर्णीयाम्‌ ।
कटशाजञ रपोत्पतिः । यपोक्तम्‌-यदाऽऽगयणः कटशादिति ||. ६० ॥
यदि सरमः पयोयैरस्तुतमभिन्युच्छेत पदूभि-
देति स्तयुः। तिष्टभिस्तिसृभिरितरेभ्यः ॥ २१ ॥
यदि स रातिपयीयैः (आपण श्रौ ° १४-२६-१२) हृत्यापस्तम्बः । अतिरात्रे
श्यो रत्रिप्यायाश्ुश्चमप्गणारैखिभिरप्यसतुते यदि च्यु रग्निः स्यात्तदा प्रप्वपि
पयौयेु होतृशखञायोनि स्तोत्राणि षड्भिः पड्भिः स्तुयुः, इतराणि भेतरावरुणवरा्षणा-
च्छत्यच्छावाकदखयौनि तिचभितिाभिः । एवं द्वादशस्वपि रा्िोत्षु दातः
कार्यः ॥ ३१॥
यदि दवाभ्यां पयीयाभ्यामस्तृतममिन्यचछेदधो्े
मैत्रावरुणाय चान्यतरस्य स्तुयुः । ब्राह्मणा-
च्छप्सिनेऽच्छाषाकाय चान्पतरस्य ॥ ३९ ॥
यदि दवाभ्यां पयौवाम्यामसतुते भ्रयममत्रेण स्तुते ब्ुच्छेततदा मध्यमपथीये होत
मैत्रावरुणि द्रे एव स्तोत्र स्युः ।ब्राहमणच्छस्यच्छाीकाये तु द्यते । एतदेव विप
रीतमुत्रप्ये । मध्यमोत्तमयोः पयौययोरितरेतरपि्षायी पूर्तत बेदितम्पम्‌ ॥९२॥

॥

-ईै८ =: .. सत्यापादविरचितं ्रीतसूत्मू- [ १५ प्रम

यथेकेन पञ्चदशमिहोत्र स्तुयुः । तिष्टभिरसति-
सृभिरितरेभ्यः.॥ ३३ .॥

ययेन रथयेणासतेव्युठेता होतः स्तो यथङ्त्येव पकचदशभिः-सतयुः ।

- इतराणि पञ्चभिः । अत्रेयं मीमाा--कषिमयममि्युटिशङ्कायमेव विधिर्तामिवयु्टौ
ˆ सत्याम्‌ इति । शङ्कायाम्‌, इति वधात्‌ । कुतः । बाहमेषवमिन्युच्छेदित्येवाऽऽन्नानात्‌।

गियतपामाणभूतामु स्तोमवचनादुपपतेश् | न हि नियतकाटपरिमाणा पवत्ामिन्ुि"
येन्‌ तेतरिमिताः. स्तोमा, नियन्धेरन्‌ । अतः सत्यामभिचयु्ट नैमित्तिको हासः । न
त्वनभिबयुशटयथै इति सभम्‌ । तदुक्तमुप््रन्यकरेण--जमिनयुच्छेदित्येव शास्बायनि-
बाणे मवति । ठया मा्विनां तथा काटविनं तय तैत्तिरीयाणां तया स्वेषां विम
कयुपनिपातं एव स स्यात्‌ । अथापि चेद्नमिविवातत्योऽमविष्दपरिभेतः स्तोमोऽमवि-
ष्यत्‌ । यथां नामिविवसेत्‌ तथा स्तुवीरनित्यवाविष्यत्‌ | न कनमिविवापर्ये परिम(-

` णुपपययते । तेन तु परिमाणग्रहणेन जानीमोऽभिन्ुटया सयुक्त एवायं कटपो मवतीति

॥६३॥
अभे विवस्वदुषस इत्याश्विनस्य भरतिपदं वीरन्‌ ॥ ३४ ॥

तिष्प्क्तेषुः निभित्तवषैव परतिपत्‌.॥ २९ ॥

यस्याऽऽभिने शस्यमाने सूर्यो नोदियाप्‌। सवौ अपि दा्थ-
तस्यः शभ्सेत्‌.। सौय प्रं वहुरूपमुपाकु्यात्‌ । यस्याऽऽ-
जिने शस्यमाने सूयो नाऽऽविवतीति विज्ञायते ॥ ३५ ॥
`यदा पू्यो न प्रकाशते मेषादिच्छस्तदा संथिचमतेषु मकषतेषु नानावर्णसछग
आकभ्यते परसउयते च तत्र प्वनीयतनत्रम्‌ । दश मण्डलान्थवयवा अस्या इति दशतयी
ऋक्संहिता । तस्या ऋतो दाशतयीदीशतयथीरित्याहानतिमेदात्‌ । ता बहूवीरप्यनुनू-
यद्र यावत्प प्रकाशते ॥*२९ ॥
यदि समन्वार्धाना९ स्तामुदराताऽपच्छियित ।
यज्ञेन यजमानो व्युध्येताद्निणः स य्ञकरतुः
सभ्स्याप्योऽथान्य. आदृत्यः ॥ ३६ ॥
प्र यन्त उद्वानीयान्तः संस्याप्य: ।. अयानन्तरे प्रवणि स्र एव करतुः पुनराह
केनः ॥३९॥ ५
तत्र तद्या्तूवखिन्द स्यन्स्यात्‌ ॥ २७ ॥

उकोऽयैः ॥ ७ ॥-

4.

६ षटटः}) महादैवसार्खिसंकटितमयोगचन्दरिकाव्यास्यासमैतम्‌ । ३२९

नतु सन्यते विषय एकैकपयापच्छेदे । यदा एनरेषां जाणा रयो युगपदपच्छेद्‌-
स्तत्र को विवेकः । किम विवेचनीय यावतामपन्छदस्तावतां परायचित्तानि समुचेष्यन्ते
निमित्तसनिपातात्‌ । सत्यं समुचरीयतां सर्व प्सतोतुपरायननिततमविरोधात्‌ । उदवातपरति-
हरस्व करदे प्रायितते कयं॑समुेप्यतेः न हयदक्षणत्वपस्वदक्षिणत्वयोः समु-
चयप्तभवः | तत्राऽऽह्‌--
त एवैनगृतविजो याजयेयुः । अथ यादि प्रस्तोताऽ-
पच्छिद्ेत यज्ञस्य शिरोऽपच्छियित व्रह्मणे वर
द्वा ॥ ३८ ॥
उदवतृप्तिहरोनिमिततसंनिपाति मुरुयतवादुरातुरेव प्रायाश्चित्तं परवर्तते न प्रातिहरसतेन
पिरोधात्‌ । तस्य ठु छते सर्वपरायधित्तम्ं मवति ॥ ३८ ॥

अय पवमानात्सपैतामु्रतृणामपच्छेद परायश्चिततमारम्यते --
स एव पुनरन्यः ॥ ३९ ॥
स एव पुनः पूववदलि्वरणविधिना वन्यः ॥ ६९ ॥

अथ यदि मरतिहतीऽपच्छियेत पशयभिगैनमानो

वध्येत । पुने स्ैवेदसं दात्‌ ॥ ४० ॥
कतुदक्िणर्थे सववेद दयात्‌ ॥ ४० ॥

युगपद्पच्छिभ्नयोरुदरातुः भायधित्तं यौत ।

. भिहतः सर्मभरायशरिं जुहुयात्‌ ॥ ४१ ॥ ,
युगपद्पच्छे तूहातुःप्रापश्ितं प्रतिहतः सव॑भायश्चिततं जुहोतीत्यथैः ॥ ४१ ॥
अस्त्वेवं योगय । कमाद्पच्छेदेऽपि किमयमेव न्यायः, नेत्याह--

पूर्ापरापच्छेदे यो नघन्यः स्मायधिततं कुयात्‌ ॥ ४२ ॥

पूवौपरयोस्त्वनयेथेतरो नधन्धोऽपच्छ्यित ततस्य प्रायश्चित्तमेव प्रवते । सम~
भायश्चिततमाने सिवितरस्य मवति । पूर्ववमरिनैव जघन्यभायभ्नितत्योत्ततेः । तथा च
मौमासकाः-- पीर्वपे पूवद प्रकृतिवत्‌ › ( मी० सु° ६-९-१९ ) इति ।
एतदुक्तं भवति यदा रिहती नघन्यस्तदा सरववेदप्तमेव दयते, न पुनरिज्या । यदा
तद्ाता नघन्यस्तदा पुनरिजधैव मवति न तत्रैव करतौ सववेदसमान्नमिति । तत्र तु पुन.
रिजयायां वदं देयमिति प्रतीयात्‌ | कुत एतत्‌ । पृवीलिन्करती प्रागुातुरपच्छेदा
स्मतिहतैपच्छेदने तस्यैव प्रापत्वात्‌ । तत्र तद्याचलूषैसिन्दा्यनस्यादिति नियमाचच |
तया च मीमासकाः--'यदुदाता जघन्थ: स्यातपनर॑ञे सववेद द्याचयेतरसिन्‌ लर

४९

. १३० ¡ सेस्यापादविरवितं भरौतसू्- [१५ रभे

मुर ६-९-२० ) इति । येषां त्नुक्तमपच्छेदपायाश्ित्तं ्रहमदीनो तेषं स्प्राय-
शित्तमेव प्र | ४२ ॥
यशरुदधाता जघन्योऽपच्छियेत पुन्न स्ैवेदसं
दद्यात्‌ ॥ ४३॥ १
पूवपूप्रेण व्याख्यातम्‌ ॥ ४२ ॥
य्ारभवे पवमानेऽपन्छिदेत सर्भायचित्तं जुहु
यात्‌ ॥ (ख ०२४) ॥ ४४ ॥
इति सत्याषाददिरण्यकेकिमूत्रे पञचदशप्रश्ने ष्ठः पटलः ।
यदि माध्यंदिने पवमान एतदेव । आभरन सर्वप्ायशचित्तमेवं रवैषं कृते जुहुयात्‌
॥ ४४॥

इति सत्याषादहिरण्यकेशिमूज्याख्यायां महादेवशाच्िसंकटितायां
प्रयोगचन्दिकाया पश्वदशप्रभ्े षष्ठः पटः |

अथ पश्वदराप्नने सप्तमः पटलः ।

यदि सो उपदस्ेतसुवणे५ हिरण्यं द्रेधं विभ
उयाधगृजीपेऽ्तधोयापोऽवेनयेदधैमभ्युन्रीय ग्रहैः `
भचरेत्‌ ॥ १ ॥
हिरण्यस्य द्रोणकलशेऽवधाय वसततीवरीगगहीत्वा ताप प्रयः पित्‌ । तत्सो
मस्याने भवति । तस्मात येषां हणे अहाणां चमसनानामधमम्ुत्ीय होमः पूववत्‌ ॥१॥
ब्रह्मण इद्वा होञऽध्वयेवे च चतुरो वरान्दद्यात्‌ ॥ २ ॥
उक्तोऽ्यैः ॥ २ ॥
य्चाग्रयणः स्कन्देदुप वा दस्येदितयग्रहेभ्यो
निग्रहीयात्‌ । यदीतरे ग्रहाः सकनदेयुरुप वा
दस्येयुराग्रयणाभिगृहयात्‌ । अन्याञ्छुकरादुधर-
बाच ॥ ३॥
गतः । रुकरधुबरहितानां हाणां कलशस्य चाऽऽग्रयणो योनिरिति 1 ३ ॥|. .
अयाः१ विधिमाह--
द्ोणकटशानिगृहातीति सैग्रहणा९ कननानाः
शस्तानां वेति विक्नायते ॥४॥

७ पटः ]. महादेवशा्िसंकलितपमयोगचदधिकान्यास्यासमेतम्‌। ३२११

सर्वषमिव ग्रहाणां शुक्धुवसहितानामुपदस्तानं सकलानां च कटश एव योनिरिति ।
त एते चत्वारो विषयस्तशर तत्र विकरुप्यन्ते |

केचितु-सवैग्रहाणामित्यनेन पवमानगरहाणामपि अहणगि्ट्वा पूतमृदाधवृनीययोर-
प्युपद्स्तयोः कलशादुतप्तमाहुः । तदयुक्तम्‌ । ‹ यद्रहो वा कलो वा इति कंड-
शस्य एयग्महणेन प्रवमानग्रहाणामत्र अहमहणेनागरहणावगमात्‌ । अतः कट्शवदृग्रय-
णादेव तयोरुतपतिः । यया तं ते श्रक्ृत्याऽऽह बौधायनः--'आग्रयणादेवाऽऽमुं प्रस्क-
न्द्यति इति । चमसानां ठ र्त्र पूतमृत एवोत्पातः, तयोनितवात्‌ । सर्वेषामप्येषां
विधाना योनिविशेषपरत्वात्‌ । कभिदुपद्‌सपरदणं कचित्छन्दनोपदासग्रहणं चेवमादेनौ-
श्प्रकारसय प्रदर्शनाय द्रष्टव्यम्‌ । तया स्त्र सशेषस्कन्दने सोमे प्तोमममिगृहय जुहु- ,
यादित्ययमृपि विविरनुतेधातन्यः । यदा ठु निःेषः स्कन्दति तदा स्वेन स्वेन मन्त्रेण
यथायोनि गृहीत्वा सादयेत्‌ ।॥ ४ ॥
यादि धरुवः स्छन्देदायुदौ असि धुर आयुर दे-
हीति वर्चोदा आस भुव वर्चो मे देति तनूपा
आसि ध्रुव तन्वं मे पादीत्यभिमन्तय वरं द्दाति॥५॥
गतः॥ ९॥
यदयुपदस्येत्सुबणे हिरण्यं मेधं विभ्य स्वाहां
दिव आप्यायस्वेति भयममव्रधायाऽऽप्यापयापि॥६॥
-स्पराढीमृ्दल दरोक्रट्शादाप्याययति । चदा तु दीण स्यादघमयौ च तदाऽन्यां
प्रयुज्य सकलशेषस्यावनीयाऽऽप्याययति । निःेषस्कन्नसतु रहणमनतेणैव प्राहः ॥ ६ ॥
स्वाहाऽन्तरिक्षादाप्यायस्वेति द्वितीयम्‌ । स्वाहा
पृथिभ्या आप्यायस्वेति तृतीयम्‌ ॥ ७ ॥
अवधायाऽऽप्याययतीषयनुकैः ॥ ७ ॥
अध्वरो यज्ञोऽयमस्तु देवा ओषधीभ्यः पञ्चभ्यो
नो धनाय विश्वस्मै भूतायाध्वरोऽसि स पिन्वस्व
घृतवदेव यज्ञस्य धुवा दौ धैव पृथिवी धुवं विश्व-
मिदं जगत्‌। रेवा इ पैर इमे धुवो राजा विञ्ञा-
मयम्‌ ॥ इदेषि मा व्ययिष्टाः परषैत इवापिचा-
चिः । इनदर इवेह धरवसतिष्ठह राष्ट धारय ।
अभितिष्ठ पृतन्यतोऽधरे सन्तु शत्रवः । इनदर इव
हृव्रहा तिष्टापः क्े्राणि संजयन्‌ ॥ इनदर एन-

३३२ सत्यापादविरचितं भोतसूत्रम्‌- [१५ परेद

मदीधरदधवं धरुवेण हविषा । तस्मै देवा आधि,
ववयं च ब्रह्मणस्पतिरिति चदखभिरभिमन्ञ्य
व वरं ददाति ॥ (ख०२५) ॥ ८ ॥
सनेऽभिमन्निते चाध्वयण, वरं ददाति यजमानः ॥ ८ ॥
यादि नाराशश्स स्कन्देमध्वयुरुतरं ग्रहं गती
यात्‌ । तं वपट्काराजुवषट्ते हत्वाऽऽप्यायस्व
मदिन्तमेति तस्मादेनमाप्याययति तेनैनं भक्तवन्तं
॥ करोति ॥ ९॥
भकिताप्यायितश्चमो नाराश इत्युक्तम्‌ । प्र यदि शोषणादिना नद्येत्तदा यंच.
मघताप्यायनादनन्तरो अह टेन्राञ्ादिसतं स्वकाटे हुत्वा चमस्ध्वथैवे दात्‌ । सत च
मकं शेषयित्वा तेन चमपतानाप्याययति अनुप्रकम्पयति च द्विः । तदभैतवादाप्यायनस्य
॥९॥

देवाञ्जनमगन्यन्न इति मातःसवने सोम९ स्कन-
मभिमन्नयेत.। गन्धर्वाञ्जनमगन्यज्ञ इति माध्यं.
दिने । पितृद्चनमगन्यज् इति तृतीयसवने । आप
ओपधी्ैनस्पतीञ्चनमगन्यज्ञ इति नक्तमू। चावा-
पृथिवी जनमगन्यङ्ग इति । तिरोअह्वियान्सोमे
सोममभि निदधाति ॥ १० ॥
हवि स्कन्देदित्यापरतम्बः । हविः सवनीयादिं । नक्तं रात्रिपयौयिषु | तिरोजहनेषु
संधिचमतेषु । एवमनुक्रमणात्तिरोअल्नेम्यः परेप्वसोयोमेचमसगणेषु नायं ` विि-
मवति ॥ १० ॥
पृषदाज्य स्कन्देधथान्यदपि पृषदाज्यं गहीत्वा
द्रप्सथस्वन्द मनो ज्योतिजपतामिति सथिता
भ्यामेकाहुतिं जुहोति ॥ ११॥
यदि एषदाज्य^ स्कनदेदिति मदद्रानः ॥ ११ ॥
यदुतुग्रैः भचरन्तो म्ेयातां वि्ष्टयेनाः सरितो
धत्तो वसन्तो ग्रीष्मो मधुमात्ते वपः शरदे
मन्त उतनो मयोभुव उदयप नमसी संबसायाम्‌।
आ नः भ्रां जनयतु प्रजापतिभीता ददातु परि
वत्सरो नः । संबत्सर ऋतुभिश्वाक्रपाणो मयि
पुष्टि पटपतिर्दातु ॥ आ, देवानां तवम्नेव्रतपा

७.१८; ] .महादेषशा्धिसंफलितभयोगचन्दिकाव्यारूयासमेतम्‌ । ३३१.

असि यद्रो वयै प्रमिनाम व्रतानि । मधुश्च माध-
वश्च वासन्तिकात्‌ । मं यज्ञमेबन्तु ते मामवन्तु
अलु व आरमभेऽु माऽऽरमध्व९ स्वाहेत्येतैः सह
दशभिक्रग्यलुभिदेशाऽऽहुतीजहोति । मत्याहुति
वरं ददाति ॥ (ख० २६) ॥ १२ ॥
मन्त्रतो मुखतः प्रेषन मागतो वा विपर्यासो मोहः । तत्र चिसष्टमेना इति पशचभिः,
मधुशेति व्रयोदशमाप्तनामाभिश्च जुहोति । १२ ॥

यदि सोमः स्कन्द्रह्मन्सोमोऽस्फानिक्ति ब्रह्मण
अव्य यत्र स्कन्देततद्पो निनीयामृदेवः
# सेविता बन्द्रोऽनु न इदानीमह्न उपवा
चयो नृभिः। वि यो रत्ना भजति मानवेभ्यः शष्ठ
नो अत्र द्रविणं यथा द्षदित्यभिमन्त्य दिरप्य-
गभः समवसैताग्र इति शहुयात्‌ ॥ १३ ॥
बह्णः स्कन्दनादिवद्‌नं प्रायधि्तानुतेषाना्म्‌ । तत्रामूहव इत्यृचा स्कनमभि-
म्भ्य तस्योपरि पर्वव्प्रदेशान्मिमीत इत्यापस्तम्नः ॥ १६ ॥
यदि चमसमभक्ित५ सतोतरेणाभ्युपाकूर्यात्‌ ॥ १४ ॥ `
यद्यमतिते चमपतगण उत्तरसमै चमसगणाय स्तेघरमुपाकुयत्‌ ॥ १४ ॥
` इन्दुिन्वानमवागादि(षगि)न्दोरभयोः सोगाः साम
[मोहक्तत दिव्याश्च पाथिवाश्च तस्य त इन्द्रपी-
तस्य मधुमत उपहूतस्योपदूतो मक्षयामीत्यभि्स्य
सोमस्य भक्षयति ॥ १५॥ ¢
यत्र वैविनुः परितः सोऽभिदृ्टः। तस्य तेाकवेषणं तूष्णीमिति गम्यते। लसन
पिपत इत्योक्णमन्त्ः | इन्युदुरिति भक्ञणमन्् इति सबरान्े दन्यः । महतणम्‌-
त्रतु नित्यमनत्ररत्यन्नायः ॥ १५ ॥
यादि दौक्षतोऽवाकिरेदप्सग्न इत्येषा । तपो-
ष्व अन्तरा अमिन्रँस्तपाश्समररपः
परस्य । तपा वसो चिकितानो अचितान्वि ते
तिष्टन्तावनरा अयासः ` ॥ यो नः सनुत्यो

१ मबन्त॒मेता

दष्टः । >. सतयोमादविरवितै भरौतसूतम्‌-.. . . { १५ शरभे

-अभिदीसदे यो अन्तरो मिजमहोऽवरेष्यात्‌ । `
मेभरेभिर्यृषभिस्तप समैस्तपा तपस्व तपसा `
॥ सं स्मा एृणोतु केतुमा नक्तं चिषूर
^ ओंसिते । पावकौ यद्नम्पतीन्मास्मा पिनोत्य-
जरः। न हि ते अगन तुवै कूरं चकारमरत्वः `
भसित . तेजनं स्वं जरायुगौरिव 1 मेषु
शव यदुप च विच पैरी यद्प्सरगरोरपरस्य
शीष्णा गिरो वक्षसां वर्षणो नयः
बभसत हर्तिभिरासभिरित्यतेः. सह्‌
- दकभिकरयलभिरदशाऽुतीजुहोति । भत्या-
हति वरान्दरदाति.॥ (ख ०२७) ॥. १६ ॥

जह्मचर्यवस्थस्वे यौन सेतःस्कन्दनमवकिरणम्‌ । अग्रोनावपि बुदधपू्वमित्यपरे ।
पटपणाहितहत्वा, इत्यापसतम्नः । शू्णया सूचाऽऽुतिः पूर्णाहुतिः । प्त्ाहुतीलनेनैकै-
कृहनृपपहतकैको, वतो -द्िणेति दशित, न , त्वाुतावाहुनौ - हुतायां देय इति ।
अन्यया षटृपणोहुतीहैेक्म विरोधात्‌ । अन्व दक्षिणा ददातीत्यादौ तथा दु.
नाच्च ॥ १६;॥; ॥

॥ यदेवा हबहेढनुपिति वा ( दश्ञाऽशहुतीरहुतवा प्रः: ˆ. .
मान) सुवजैन -इत्यतेनालुवकेनामि षिद्‌) ॥ १७॥

अभिपेकवचनीनोकातित्‌ 1 यला सहवे्षिरणे तन््ेणोऽशहुतीहतवो पृथगुमयोरभि
पेकः। यदि पुनर्दर्शनं वा. रेत सवन्दन्‌ स्यात्‌] सामयाचारिकोऽपि विधिरनुसंन्धा-
तव्यः शरद्रायां च रेतः तिकूतवाऽयोनौ काऽष्लिङ्गाभिरप उपसत्‌ । व।रुणीमिरवऽन्यै
पिमेरिति। भु पूषैकस्कनदनेः तूक्त. एव विधिः। यनमेऽत् प्य इत्यादिना| १५६ ॥
"= । ५ यदि हुताहुतौ सोमौ स्मूनेयातामन्तःपरिष्या-
इवनीयादङ्गयरं निर्वसयै य्सय हि स्थ ऋिविया-
किन तनस्य च हुताहुतस्य तुप्येतमहुतम्य
दतस्य च हृतस्य चाहृत्य च।हुतस्य हृतस्य
अस्यं :. सोमसत वीतं पिवतं जुषेथा९

च स्वाति हृताहुतौ सोमो जहुयात्‌ ॥१८ ॥

यद्‌। हस्य चमसस्य वा हुतस्य भकषामाऽऽनीयमानः शेषः प्रप्रा(मा)त्किचिद्‌-

ह

॥

१.

७ पटलः } महादेवरासतिसेकलितमयोगचन्दरकाल्यास्यासमतम्‌ । ६६५

हतग्रहादावापतेत्‌ । अहुत वा अहािहंतरोषे तदा “तमस्मै मक्षे शयच्छेत्‌ इत्यापस्त-
म्बः । तं सेमृषटमवं हत्वा तसमै मकं प्रच्छेः पूवतोरण आः ॥ १८ ॥
मा नोऽध्वरिषुः पितरो मोत . बीरन्मा. नः स
बन्धुरुत वाऽन्यवन्धुः । मा नो दुका चघक्ष्स
शताहतोऽयं यज्ञमप्येतु देवा इति हृत्‌हतौ सोमो
भक्षयति ॥ १९ ॥ ध
प्रत्यास्नायोऽये नित्यस्य भक्षमन््रस्य || {९ ॥ ` 4
मा यजमानं तमोऽविदैन्मासनो मां इमाः परनि ॥ ^ +
मायः सोममिमे पिवा्सषडष्टयुमे कृतमिति” ॥.5
भक्यन्तमभिमेन््रयते ॥ २० 1] ; ` `

अध्व्यूरिति शेषः । यदा तवध्वयभक्तयति तदन प्रिभरस्थाताऽभिमन्त्रयते । एवं
संखषटं सोममिन््ानिभ्ा प्रतिपा पुनरथोनित उत्पन्न स्वक तां देवतां यने

त्वाग्नयः

_ गृहीतोऽयमहुतोऽन्यत्र. प्रतिपन्नः ।- यदा ॒हतस्यैकदेरं एव" हुतशेष, रतितो न

छृत्सस्तदा शेषेेव वर्थतेन यजेत ॥ २० ॥
रक्षस्विनः सप सदाश्सयेषां दश क्िपो;अष्िना
प्च वाजाः । माणो व्यानोऽपानो. मन आङ्खत-
मदिः श्वा कृत“हविरद्न्त॒ देवाः ॥ भजपते
न स्वदेतानिति भक्षं * व्याप प

सेश्वनयेत्‌ ॥ २१९ ॥ दकषिणाभपरवरथ बा ॥२२ ॥
केरकीटादिमिर्पथातो व्यक्तिः । तप्र पात्ूमपि निणिज्यते निर्यत वा
यथादोषम्‌.। न चान्यो भल उत्पा्चः । अपरयोनकतवात्‌ | भटिपच्छनरेण शेषकायो-

५< वेकः

चच | नाराशं्ताथरतूतपाद्य एवानुपकम्पनाथम्‌ ॥ २१ ॥ २२॥

रसना रोः स्कन्ना पृथवो स्के विषमे :

५ जगत्‌ । रकनाऽदो विश्वा भृतानि भरस्कभाभ्जयिः
" “ ` तार हविः ॥ इह गावः प्रनायध्वमिहां्ा " ई
पूरुषाः॥ इहो सहस्रदक्षिणो रायस्पोषो निषौदः

15 बु ॥ अयं यत्नो वर्धतां . गोभिर्कोश्यं वेदिः

, स्वपत्या सुवीराः । इदं वर्दिरति - वही श्सयन्येमं

यनं विशे अवन्तु देवाः ॥ पयस्वतीरोषधय

१

॥ नः

१ क. ग. “हुतो यज्ञो अवमसठु दे" ।

६६ `: सस्थांषाटविरवितं श्रौत. [ १९

इत्येताभिः पुषदाञ्य स्कन्नमभिभन्त्यापोऽभ्य-
वहत्य पात्रं निणिञ्य पुनर्निष्टप्य निदधाति 1
तस्मिन्‌ दिरण्य५ शतमानमवधःयेकामिषे बिप्णु-
स्त्वाऽन्ोखिति वष्णव्यर्चाऽयान्यदयि पृषदाज्यं
गृष्टीतरा द्रप्सश्स्कन्देत्यभिमृष्याश्ेनावघ्रप्य सा-
द्यति ॥ २२ ॥
सुचमित्यापस्तम्नः । छक्पयोगातछगतस्यवायं विधिः । स्थारीगतस्य तवाज्यवदेव
विभवति | त सकत॑ चतपूभिरभिमन््य स्कन्नशिष्टमपमु कषिप्ता इनः स्थाल्याः
पतो वैष्णव्या गृहीत्वा मनमरेण सादयेत्‌ ॥ २३ ॥
9 यद्पागृकषच्छुनिखेन निक्त तव । अगिष्टत्स-
९ छन्धतु हन्यवाइष्तसूदन हति ₹कुन्यः
„ वृष्टं तस्यैतदेव भायशचिततं नििख्यतेऽ्र पाँ-
. त्रम्‌ ॥ २४.॥ ८
अभिमन्त्रणमन््स््त्र यदपागृकञादिति भवति प्ननिदरसेनं चाधिकम्‌ । समानमन्य-
सीत्य । केचित मुखेनेति मन्त्वणौत्‌ । काकमुखेनापशस्यैनं विधिमिष्ठाऽङ्गा-
म्र तदन्यापन्नविधिनाऽपमु क्षिप्त्वा निर्टिसितायां सुचि स्वमन्त्रेण गृहन्ति॥२४॥
. यद्बाशिक्षच्छूवपान्ुसेन निकेते तव । अगनिष्ट-
तसरव.्चन्धतु हव्यवाङ्तसूदन इति श्रापदाव-
छीदमभिमञ्नयते । तस्थेतदेव प्रायधिततम्‌ । (अ
` -भ्यवहरणारि पूवत । ) नात्र पत्रं प्रयु
उयते ॥ (ख० २८) ॥ २५॥ 4
पति सत्याषाददिरण्यकेशिसूत्रे पञ्चद्‌शप्े सप्तमः पटलः ॥
नं इव पद्‌ य्य स श्ापद्‌ः शवरीगाटमानोरादिः पञ्चनखः। तद्वमृष्टंत्वेतयाऽ-
मिय लच्‌ च तां लकत्वा पात्रानतरं सेरकृत्य॒ तलिन्गृहाति । समानमन्यत्पूेण |
एतेनैषं निदशनेन पतितोद्क्याय्रयतश्ठानां द्ाद्शमटोषहतानां च त्यागो वेदि.
तैवयः॥ २९ ॥
इति सत्यापादशिरण्यकेशिपूत्भ्ास्यार्या महदेवशाक्िंकरितायां
भरयोगचन्दिकायां पञ्चदशप्रश्ने स्मः पटलः ॥ ७ ॥

१ पादम्‌ ।

<ःपय्टः]; महादेवशचाचिसंकितमयोगचन्धरिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ३३४

अय परबदप्नेऽमः

यदस्य पारे रजस इति जुहुयात्‌ । यदि पञ
रुपाकृतो वेपेत निषीदेदरा्येतोच्छयेरपलायेता-
क्रामसंज्ञपने च । यस्माद्धीषातेिष्ठास्ततो नो
अभये कृषि । मनाभ्यः सवौभ्यो मृड नमो

सद्राय मीड्ष इति द्वितीयां वेपमाने ॥ १ ॥
मत्या प्ञपनाथदि पः कन्देत्दा यदस्य ° इति हुत्वा यत्माद्धीपे-
तथ जुहुयात्‌ । अभिमन्त्रयेत वा पुमित्यपस्तम्ववैलानसौ । संजञपनदशाया

चिवन्द्रस्य माग इत्यवेक्षणस्यापि समुचय इति दव्यम्‌ ॥ १ ॥
यस्माद्धीषा न्यषद्‌ इति द्वितीयां निषण्णे ॥ २ ॥

जुहुयादित्यनुवतैते । उपाक्ृतस्योपवेशने त्वेतयैव यस्मादधीषा न्यपद्‌ इति विकृतया
द्वितीयामाहुतिं जुहुयात्‌ । समानमन्यत्पवभेत्ययः । केचित्तु तिष्टति पशापिति पयाजेषु
नियमाक्त्रैैनं.विभिमिच्छन्ति ॥ २ ॥
उदुस्र तिष्ठ भतितिष्ठ मा रिषो मेमं यद्ग यणमानं . ;< ¡:
। चरीरिषः । सुवे लोकं यजमान \ दहि पोह शं
+ र्न।एवि द्विपदे शं चतुष्पद्‌ इन्यु्सस्थापयेत्‌॥२॥
निषण्णे ते पैत्रावरणो दण्डेनोत्थाप्यदित्यापस्तम्बः | निष्णे त्वेयमप्यपरो विरेष
इति मावः । उ्ञशब्दस्य गोनातिवचनत्वाव्येत्यविकृतो मन्त्रः ॥ ३ ॥
उच्छागेति च्छागम्‌ । उन्मेपेति मेषम्‌ । उर्ध्व
उषुण ऊतय इति द्वितीयाम्‌ । उर्वो नः
पाह्म्दसो निकेतुना विश्व ५ समन्निणं दह ।
कृधीत छऊध्वी च रथाय जीवसे विदा देवेषु
नो दुब इति तृतीयाम्‌ ॥ ४॥

च्छागमेषयोस्तृच्छग तिष्ठ उन्मेष तिष्ठेति विक्रियते । दशायां तु नात्यनाद्रेणोदवशा
इत्येव भवति । तत्रोच्छगेत्यस्य परकृत्यभैत्वद्विक्ृतिषु प्वनेकत्वे खीपशौ च यथार्थ
मृहः । नोलादीनामूहो वकृत्यभेमवोपदेशत्‌ ॥ ४ ॥
यस्मराद्धीपाऽवारिष्टा इति द्वितीयां वाहयमाने
यस्माद्धीषा सष्ुक्रस्स्था इति द्वितीयामुच्ट्‌-
याति॥५॥

भद

१३८ सस्याषाढविरचितं श्रोतसूनमू-- [१९१
स्पष्टम्‌ ॥ ९ ॥
यस्माद्धौपाऽपलायिष्ठा इति द्वितीयां पलायिते
नागच्छत्यन्यं तदरूपं तद्म तद्यसं तज्जातीयं
तदेवतमुपाकृत्य तेन सभ्रयापयेत्‌ ।। ६ ॥ तन्ना.
तीयेऽविच्रमाने अजा अवयो गव इत्यन्योन्यस्य
भतिनिधयो भवन्ति ॥ ७॥
अपक्रमणे पठायनप्‌ । ‹ अनागच्छत्यनयं तदपवर्भैवयसं॑तंहैवतमुपाृत्य यजेत ›
इत्यापस्तम्बः । तस्मिन्ागमयिटमशक्ये सति सेस्थानवरणवयोभिस्तत्सदस्ं तञजातीय-
मन्यम करत्‌ , तउनातायारामे प्रतिनिषिरूतः सूत्रकारेण-अना अवयो गाव इत्य-
न्योन्यप्रतिनिषयो मवन्तीति ॥ ६ ॥ ७ ॥
तेष्वनिचमानेष्वाञ्येन शेष« सस्थापयेत्‌ ॥ ८ ॥
स्षटोऽ्ः ॥ ८ ॥
यस्मराद्धीपा समन्नास्था इति द्वितीयामकामसंन्नपने ॥ ९ ॥

स्वयं भ्थाध्यादिना मरणमकामसंज्ञपनम्‌ ॥ ९ ॥
य इदुमकस्तस्मै स्वाहेति सर्वोत्तमां जुहोति ॥ १० ॥
उत्तमां तृतीयामित्यधेः । स्तर तृतीयामित्यापसतम्बेलानसौ ॥ १ ॥,
नवा उ वेतम्ग्रियसे । आशानां त्वा विश्वा
आशा; । आपो हि ठा मयोभुव इति चतखभिः
पं व्याप्मभिमन््यापोऽभ्यबहृत्यान्यं तद्रूप
तद्र्ण तद्रयसं तज्जातीयं तेदैवतमुपाढृत्य तेन
सस्स्थापयेत्‌ । तज्जातीयेऽविद्यमाने ।(ख ०२९)
पलायिते व्याख्यातम्‌ ॥ ११॥
मृतं पुमपोऽभ्यवहत्य पूर्ववद्न्येन यजेत ॥ ११ ॥
उखा\ सबन्तीमगदामकमो्िहोता पृथिव्यन्तरितं
धौधदतदचयुतदग्रविर त्न तत्मामोति निक्रतिं
पराचैरेति पशूखाः सवन्तीमभिमन्तयेत ॥१२॥
भिन्नं सवन्तीममिमन्त्यान्यमुसां ससत्य निवेशयेत्‌ ॥ १२ ॥
यावन्ति पञञोरदानानि न विन्देयुस्तावत्तं
आज्यस्यावचेत ॥ ६३ ॥

८ पटः ] महादेषशा्िसंकटितमयोगवन्द्रिफास्यास्यासमेतम्‌ । ३६९

यहिं पदुमित्यारभ्य ये पृं निमध्नीरनित्यन्तं प्रागुक्तं ्राहमणे तत्त्ैवनुषा-
तम्बमित्यथेः । तत्र हि दै पड भकृत्योक्तम्‌-य्िपुमाभरीतमुदशचं नयन्त तर्हि
तस्य पशुश्रपण\ हरेत्‌ › इति । य यसिन्कटे पशुमा्रौतमिपरयानं सृजञपनाथभद्च
नयन्ति तहं तसिन्काटे तस्य॒ त्मात्मानदितात्पशुश्रपणं शमित्रा हरेदित्यधेः ।
पुनश्च यजमानं वा एत्वकषते यदाहवनीयालजुश्रपणं हरनतीत्याहवनीयादुद्रणं
निदित्वोक्तम्‌ । स्र वैव स्यातिभैन्धये वा कुयौदिति । प्त एव प्ानहित एव योनिः
स्यािरमनध्यं वत्यर्थः । पूर्वत्र चात्र च तटृत्तम्यां प्रानहितपरामश इत्येतदपि पराशच-
म्नि प्रहरन्तीतयादि्रा्णपवौटोचनयैव प्तयतव्यम्‌ ।

बौोधायनश्वाऽऽह-- प॒ वैव स्यादिति पुराणगाैपत्यमम्युपदिशति ` इति ।
समानोऽयं विधिः पवनीयेऽपि तत्मकृतित्वात्‌ । निरूढपदौ त्वाहत्यव्चनादाहवनीया-
देवाऽऽहरतन्यः ।
पुनश्ोक्तं बाहमणे-“यदि पशोरवदानं नद्यदाज्यस्य भ्त्या्यायमक्चेतैव ततः प्राय
शिततिः' इति । पदुसबर्येकमनेकं वाऽ्वदाने नाशदोषादेनाऽवदानायेोग्ं स्यात्तस्य
स्याने प्ीवादाज्याद्वयेदित्यथैः । तदुक्तं मरद्वानेन - -"वयद्धविस्तस्याऽऽज्य प्रतिनिधिः
इति । इत्स्ननारो वु पुनरारम्भः |
केचित्तु वपाहदययोनिऽपि पनराटम्भमिच्छन्ति तयोः पृश्चा्मत्वसतंमवात्‌ । यया
आत्मा वपेति पशव आटन्धस्य हृदयम त्माऽमिषमेति, इति च । तदयुक्तम्‌ । विर.
षानुषदेशात्‌ । अयैवादमात्रत्वा्ाऽऽतमप्रवादस्य । तदुक्तं काल्यायनेन--अवदानहानौ
नाऽऽद्वियेत, हदयनाशे त्वन्यमाटतेत्यके हदयं पदामिरिति श्रुतेः । सवेषां वाऽऽज्यस्य
यनेत, अथेवावमाश्ं पशुष्चनमिति । यदि मतमनवदानत्वादवया न तत्रायं विधिरिति
तुपोत्तरपतर निरसिष्यते वपादीनां मन्राहीनतवेऽप्येकदेशे विद्यमाने तेनैव यजेत प्रति-
तिषिना द्र्यपराघान्यात्‌ । यथोक्त मातनापचीरे तच्छेषेण समाप्तुयादिति ॥ १९ ॥
ये पठ बिमथ्नीरन्यस्तान्कामयेताऽऽरतिमर्खु-
रिति कुविदङ्गेति नमोवृक्तिवत्य्चारीप्र जुहुयात्‌
आहवनीये ज्ञापिते वा ) निरूढपञयबन्धे ॥१४॥
यदि दस्यवः. पद विमध्नीरन्‌ जीवन्तं मामावस्यं वा बलात्कारेण हरेयुसतंश्च यदि
यजमानः कामयेताऽऽतिं ्राप्लयुरेति तदाऽनया जुहुयात्‌ | तदामे लु पराथेतविधि-
खे मवति ॥ १४ ॥
यवष्टपदीत्यजुवुध्येरन्यःता रातिः सूर्यो देव
इति द्वाभ्यां गादैषये जुहोति ॥ १५ ॥

2४० 1, ` ८ .सत्ापादविरितं शरोतसूषम्‌-- ` ~ [ ¶१्भे>

विकृतिषु खीपुराढन्धन्या । यचष्टप्दत्यनुुष्येत । गमिणीत्यथः । गिषदिः
सहासा अटो पादा मबन्तीति कत्वा गर्भरदशनायत्वाश्च । गर्द्धितवादिना दादशषः
चादावपि. समानोऽथ विधिः । ततः प्राकूज्ञपनादनुबोषे तामुत्छन्यान्य्कर्यात्‌- |
्र्र्वटये--घाता, रातिः सूरयो देव इ्याहुती जुहुयात्‌ ॥ १९ ॥.
यस्यास्ते हरितो गभ इत्यभिमन््याऽऽवतैः
नवर्वयोति परदक्षिणं गरभमावर्तयति ॥ १६ ॥

अयैनमध्वदरमिमन््रयत इत्यापरतम्बः । गमिणीममिमनत्रयते, चयार इति ।
िशसनकाठे पशोस्पस्थं निरगमानुगुणमावर्तयतीत्य्ेः ॥ १६ ॥ +

# वि ते भिनब्रि तकरीमित्यन्तरा श्रोणी गभ
:" “८ “ निष्िदति ॥ १७॥ ॥

तदावरकमुरे नाम मेदं निप्ठिदिति च्छिनत्ति ॥ १७ ॥

+ , बदिस्ते अस्तु वारित्याशयाद्व्भ निरस्यतो
विश्वरूप इन्दुरिति रसाय ॒पा्मुपयच्छति ।
शूलेन पञ्युश्रपणे निहत्य गभे< श्रपयाति ॥१८॥-

: --तत उषिषयेन गै निःसार्य दू प्रणीक्ष्य य ) ूलम्रपोत( मर }: कृतवा
निहत्य, श्रपयति । गभशरपणानुगुणमसिरमष शूं निलाय शाक श्रपयतीत्यः| १८॥
पञ्पुरोडाशं निरुप्य न( भ क्ती व्ावापृथिवीयु, ¦ „~
पमान गर्भपुरोडाशं निर्वपति ॥ १९ ॥

¡` कुपरोडाशानि्वपणकाल एव चेज््ञाता गर्भिणीति तदा तनिरुष्यानन्तरे गभषरोडारि-
मनुनिवैषति । पुरस्ता ज्ञाने यदैव जानीयात्तदैव निर्वपेत्‌ '। स चं. कती वापि
यीम्यौ निरुप्यते, न गमदेवतायै । न चास्यैककपाटधरमीः, रेपस्योत्तर्र ्तिप्ति-
विधानात्‌ । इतरथा स््वैहुत्वेन शेषासंमवात्‌ ॥ १९ ॥

प्लोरवदानान्यवदाय गर्भस्य पुरस्तान्नाभ्या

अन्यदवयेदुपरिष्टादन्यदबदाय दैवतेष्ववदधाति

॥ २०॥ ५

पशो्दिवतेष्ववतषु गमैस्य नाम्या ऊर्मेकमवदाय दैवतेषु क्षिपति ।.तदा अषश्ना-
जञाम्या अवदाय सौविष्टहृतेणित्य्ैः । पुरसतद्वि नाभ्ये प्राण उपरदपएनं
इति सिगात्‌ ॥ २० ॥
चिते

रस ्रेधं करोति । देवेतपु सौ विष्टकृतेष्ेदेषु च ॥ २१॥

<

८ पट्टः ] . महादेवराक्षिसकलितपयोगचन्साव्याएयासमेतम्‌ । ४१

यष्णः सुशचयाथश्चकारो मिजञकमो योजनीयः, -समा्तस्वदिवतादीनां सुच
यान्तरामावा्च । युप्णोपपषिचय त्रिषु गर्भरं व्यानयतीत्यथः 1]. २१॥
एकपदी द्विपदीति वषट्कृते जुहोति ॥ २२
पुरस्तात्स्व्टकत इत्यापस्तम्बः । पुरस्ताद्रनपतेरतिः वचनात्तस्य एरस्तदेेयमा-
हतिः ॥२२॥ 0
व५द्ृते विष्णो भ्तत्ते अद्य च्िपिषिषट- ` - ~: ५५४ ५“
नामेत्यन्यत्तरया गमैस्य दक्तिणपैधस्िघ

जुहोषि ॥ २३॥
विष्णवे शिपिविशय जुहोतीति लिङ्गात्‌ । तथा किमित विष्णाविति जुहोतीत्येव कल्पा
न्तरकाराः । अतो दर्विहोमष्ेण जुहोति ॥ ९६॥ ` ”. `

दक्षिणाकारेऽ्टभूददिरण्यं दक्षिणो ।तुतीयेऽ-
न्तरकोश उष्णीपेणाऽऽविष्टितं भवति । तह
दाति । चिवलान्फोशषान्करोति ॥*२९५

अतनाध्वेऽटश्दूदिरण्ं कोशं ददाति । मडूरिएण्यष्णषिणाऽ वेय कोशोऽ-
वर्षाय तृततयेऽवेधाय तृतीयेऽवदधाति, इ्यापरमनः| अ्टापूड्िनटुकं हिमच्ीपेण
दीरववाितअेछ्य तत्कस्मिथित्सापियनिः करोऽवधाय तेपि कोशमेत
तथा त्वा तमि तृतीये कोशेऽवदधाति । अषां दरगेलयापत्॑ः ।1६४॥
मरुतो यस्यं हि षये य्वौ यक्गवाहस इत्य
न्यतरया पञयभ्रपणे गर्भ जुहोति ॥.२५ ॥
गभै ग्भपुरोडाशौ चाऽऽहवनीये जुहोति ॥' २९] . `
मभषुरोडाशे च न स्वहाकरोति ॥ २६॥ `
प्रतिषिद्धत्वात्‌ ॥ २६॥ ह
अपि वामही दौः पृथिवी च न शति पभ."
पणस्य शीते भर्मनि ग्भञुपोहाति ॥ २७ ॥
अपिवेति पृर्ान्तरयोतनाथेम्‌ । उपोहनं प्रच्छादनम्‌ ॥ २७ ॥
गभैषुरोढा ॥ २८ ॥
उपोहती्यनुकरषः ॥ २८ ॥ ह
एतं युवानं पारि बो ददामीति ॥ (ख ०२० )॥ पश्चभिरमिमन्त्य ॥ २९ ॥
एत युवानमित्यमित्यमिमनभ्य ततः सिष्टृदादि, कमं भतिपयते-॥| ९९ ॥

३५९ । ;:, -, शत्यापादबिरनितं भौतसू्प्‌-- [ १९ भे

5: वस्यानपहृततो( क्तो )` यूपो विरोहित्तरिमत्वा-
५ साण्डं. लोमशं पिङ्गलं बहुरूपं ८ सवनी
यस्योपलम्भं ) कु्ां्नयखि शचन्तवो ये वित-
= त्नर इति लुयात्‌ ॥ ३० ॥
अहगेेषु यद्यप्माप्तकार्यो यूपो विरोहेत्‌ तदा तसिनेव युपे तत्काटपागतस्
प्रोः प्सङ्न्यायेन तवा्ट्मुपारम्भय कुयौत्‌ ॥ ३० ॥
मदिः; कृष्णदाकुनिध्वसयशनुपयुपारिसदो
हवि्ानान्यातिपतेद्भय उत्पन्ने शक्ये यष्ट
सर्वेभ्यो इविरभ्यः सोमेभ्यश्च द्रोणकलशे
समवदाय ये देवा येषामिदं .भागघेयं
.; बमूव येषां भयाजा. उतानूयानाः । इनदर
-जयष्ठे्यो बरूणराजभ्योऽधिहोतृभ्यो देव
` भयः, स्वाहेत्याहुतिं जुहोति ॥३१॥ अभये
. , यन्नेत ॥ २२ ॥
इ्शकुरिः. काकः । स. हविपामात्नानाुपरि पवना वीनमान उप समी.
क गच्छते पपर निषीददवा तत्र देवा इति जुहुयात्‌. । तत्चष्टं हविरप्ुप्रिप्या-
सप्पदपेषः॥ ९१ ॥ ३२ ॥ , 3. ,
५“ युक्तो सजञघ्ेष ऋच्छेद्धरिति गार्हपत्य जुहुयाद्‌ ।
यादे ग्रजुष्ठो भुव इति दक्षिणाग्ो । यदि सामतः
सुवरित्याहवनीये । यदि सर्वतः सर्वाभिरेकामा-
इवनीये ब्रह्मा वा जुहुयात्‌ ॥ ३३ ॥
ऋक्त ऋषरतः । ऋषेदविहितस्य कस्यतित्कमेणो मन्त्रस्य वा भ्रेष इत्यर्थः ।
एवं यजुष्ट इत्यादि ॥ ३३ ॥
पनसा वा ध्यायेत्‌ ॥ ३४ ॥
हतेति ेषः ॥६४ ॥
` ओदुम्बरी नध्यद्ध्येत धान्यां भच्छियोगैस्ूर्
मयि पोर भियो तिष्ठ मतिष्टिता दिव स्तन्धा-
[ह म्तरिकषं च पृथिव्यां च हदा भव धमित्री धरित्री
;¦ ५ -जनिषी्युच्छूयाति.॥ ३५ ॥

९ ८ ष्टः} महादेवसाचिसेकटितमयोगचनदरिावयोरपासमेतम्‌ । ६४६

अध्व्यरद्ाता यनमानशचोच्छरयन्ति, इत्यापसतम्बः । नाशः क्रिमिमक्षणमपहारा-
दिवां ॥ ३९ ॥
अध्वभुयैनमानो बरह्मा बोच्छृयति ॥ -३६
एकमन्त्राणि कमोणीति न्यायात्‌ ॥ ६९ ॥
संमितां नित्येन यजुषाऽभिमन्त्रयते ॥ २७ ॥
तूष्णीं निखाय ययुतानसतवेति यनुषाऽमिमन््रथतेऽष्वयुः, ॥ ३७ ॥

यदि हविर्षाने प्येयातां दृ्तिणामभ्वररहीयाः
सतिपस्यातोपस्तभ्बुयात्‌ । उत्तरं मतिस्थादेषू-
हीयाद्ष्वयुरपस्तम्बुयात्‌ ॥ ३८ ॥ - „~ „~>
हविर्थानशक्टयोरभयोरन्यतरस्य वा पतने द्िणमध्ुरुृहीयाकुतकरषयत्‌ १,अि.
रस्यातोपस्तम्नुयानमेध्यामवदध्यात्‌ । एतदेव विषरीतमत्तरस्य्‌ ॥ ६९-॥
वैष्णव्योपस्तम्नुतः।वैष्णन्योपमिुते । आन्विन्या
संमृशचतः ॥ २९॥
तत्रोहणं तावदुमयेस्तृप्णीकम्‌ 1 उपस्तम्भनं लु स
पमायाऽऽिन्या पशत: - कटपयतश्च । तत्र -यथास्यानमकस्था'
इृदीकरणं संमदीनम्‌ । द इति वैष्णवी । चवा--दविो शी विणणोभगो
मुकमिति ्यगुचाहुमयोः । नित्यस्पापने तयोदशेनात्‌ । तदा -ु वैषवीम्बापिति सहि.
तव्यम्‌ । या वां कशेत्यश्िनी ॥ ६९ ॥
अग्ने वाजस्य गोमत हति . तिभिरुूभ्णिफमर्‌ष््‌
यरे जुहोति ककुद्धिः मतिमस्थाता.॥ (२११
भद्रो नो अ्रिराहुतो भद्रा शतिः सुभग श्रो .
अध्वरः । भद्रा उत प्रशस्तयः । भद्रा उत प्श '
स्तयो भद्रं मनः कृणुष्व हभत । येना: सम्रततु
सासहः । येनासमत्सु सासहोऽस्थिरा तसु हि
भूरि शताम्‌ । बने मा ते अभिषटिभिरि्यकष
न आम्नाता भषन्ति ॥ ४० ॥ ¦
पषीमिसतिसूिरणिम्मिरभ्वयुनहोति । इृतराभित्िूभिः ककुदि. । पपि
ष्णिककुद्धिरिति श्रुतिर्दाहता । तामापसतस्बो व्याच्े--“ पूवीमिरुप्मिग्मि्युः ।
उत्तराभिः कुद्धः प्तिम्याता › ( {४-६०-७ ) इति ॥ ४० ॥.\ „¦ ,. १९.

४1 शकन

ॐ (९, “^ सत्यागादविरवितं ्रीतसूम्‌-- [ १९ श्र

५`सिरो यद्गस्यः मतिधीयताममूते देवतामयं वैष्णव्या
क्रियता९. किर आष्विन्या भरतिधीयतामीति चतु-
हतं पशवगृहीतं बा शदीत्वा समानौ होमो
जहतः ॥ ४१॥
उ्यमष्याहुतिरुीभयेऽषिकारात्‌ । समानौ होमाव्िति समानता मन्मते ॥ ४ १ ॥
, यदयामिक्युखाऽऽमा भिद्येत संकृष्य सुनः कयत्‌ ॥ ४२ ।
् ६ , 1
यद्यामा भिचेत श त्येव कपालानि संृ्याद्िलपसछृत्य पुनः दु्यात्‌ । तृष्णीं
मन्तवा सामयत्थनौक्तान्यायात्‌ ॥ ४२ ॥
यदि धका भिधेत तैरेवं कपारैः सुपििरन्यां मृद५
सख्य इ्यीत्‌ ॥ ४३ ॥
पा चियेत तदा कपाानि पिद तेन सह मेटयतवा कयत्‌ ॥ ४३ ॥
॥ यस्य।पिरुर्य ' उदराथेदाहवनीयं मणीय स एव \
पुनः परीध्यः ॥ ४४ ॥
& सं भव ्ाकूप॑निवापरददरयेद्रईषयादन्यमाहवनीयमाय-
त 9 1. स॒ यदि प्ाकूंनिवापदुद्येदाईपादन्यमाहवनीयमायः
{4 ्

त्‌ ध तश्च प्र एवाऽऽहवनीयः एनः परीध्यः परित उखामिष्यः | शणङ्टा-
(4५; तेन भवर्ञनविषिना पनरसायमुत्पादधितव्य इत्यर्थः । यत
निमिते. व परदान्यादियोनिनिरमनभो वा मवत्ुरयसतस्यापि स्य स्लोचो-
यौ नु पध्ये पुनः पर्य इति चिङगात्‌ । सदि येननैयतीति ~~
लिङ्ग ॥ ४४ ५ ८५

सणं घासो देयम्‌ । कृष्णा भेलः कृष्णो वा गौः
तमानं च हिरण्यम्‌ ॥ ४५॥
गोलीवदः (.चराब्दः .सपु्यापैः ॥ ४५ ॥
अलू्॑स्पिमहन्युचरस्मा अह्वे यज्ञायङ्गियं भाति
चसतीवरी्हाति । तेनाहरभ्यासजति । तेन
यज्ञ ^ संतनोति ॥ ४६ ॥
यतपूैयुरूतराषहायै कमं क्रियते । यथा -सवनीयस्यष्माबहिराहरणादि तेनोत्तरमहः “;
्सिनरनयोसंनति, पूवोत्तरयोरहोः कमौणि(णी) पंन्नातीति याचत तेन च^यज्ञ-
मेव तनति! अन्यथा स॒ एव -विच्छिनिः स्यात्‌ । अतोऽयमावश्यकोऽम्यासङ्ग

कयैः ॥ ४९॥

१ ष्टः ] मदहादेवशासिसंकलितभयोगचन्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ | ३४५

~ यतपूस्मन्हन्युत्तरस्मा अह्वे स्तो्यमनुरूपं
कृत्वा इ.ध्साति । तेनाहरभ्यासजति । तेन यद्ग <
संतनोति । यदतिमेप्याति तेनाहरभ्यासजति तेन
यन्ग^ संतनोतीति ॥ ४७ ॥
यज्ञायज्ञियं प्रति यज्ञयज्ियकाटे । पयामि आशीरादथानि विशाति | विविधे
प्यति । सूक्तवाककाठे शचः सुत्यामिनदाचमयाभि्ादिनाऽपि। शेषं पूववत्‌ ॥ ४७ ॥
एतेषामेकस्मननेक्रियमाणे नमो ब्रह॑णे नमो
अस्तवभ्रये नमः पृथिव्यै नम ओषधीभ्यः । नमो
र वाचे नमो वाचस्पतये नमो विप्णवे वृहते करोमि
स्वाहेत्येतत्मायचि्तं जुहुयादेतत्मायचित्तं जुहु-
यात्‌ ॥ (ख०३२) ॥ ४८ ॥
इति सत्यापादिरण्य्ेशिसूत्रे प्चदर्मरन्नेऽ्टमः पटलः ।

इति सत्याषाढदिरण्यकेरिसूत्े पदद्शः षः ॥

एतेषामेकस्मिल्पि कर्मणि पूुरेवाकरियमाणे जुहयादेते आहुती । कि पनद्योबैहषु
वेत्यर्थः 4 द्विरक्ति प्रभ्समाप््यथौ ॥ ४८॥ 6
इति. सत्यापाददिरण्यकेशिसूत्रवयख्यायां महादेवशािसंकटितायं प्रयोगचद्धिकायां
९५ पचचद्शप्र्ेऽ्टमः पटटः |

इति सत्यापादहिरण्यकेशिपू्रवयाख्यायां पश्चदशः भः ॥

अथ घोडे प्रथमः पटलः ।

षिनेययु्तालिकपिद्धवयै
रसचिदानन्दुखं मुनीन्द्रम्‌ ।
नमामि सूाथविदे मुदाऽं
हिरण्येदयाख्यपुरं कृप्यिम्‌ ॥
~ + प्रायश्चित्त पश्चदे परश्च च समुदीरितम्‌ |
व्याच पोडशप द्वाद्शादविधिं ततः ॥
अथ द्रद्राहस्य करमोच्यते--

द्वादशाहेन ग्रैव जायते ॥ १॥
भ

३४६ सत्यापाढविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [१६ प्रभे

अनेन सूत्रेण दवादशाहयागविषिर्नेयः । तथा चारमच्छसायां विधिः श्रूयते- धः
कामयेत प्रनयियेति स द्वादशरत्रेण यजेत प्रैव जायते ' ( तै० पते" ७-२-९ ॥
७-२-९ ) इति । स च द्वादशाहो द्वििषः--मूदो व्यद । तत्र समूदपरकारः
सूत्रकारेण दशितः-- यनीकं व्याल्यास्यामः । देन्धवायवाग्रौ प्रायणीयोदयनीयौ
दशमे चाहः । अथेतरेषां नवानामिन्वायवाग्रं प्रथममहः । जय शूकराम्मथाऽऽग्यणाम-
मेवं विहिता व्िरुयनीका परिवर्तते यथन्यूदः ' इति । एव पमूदपरकारमुत्वा व्यूढ.
कारोऽपि तेनैव दशचितः- व्ये वै्धवायवायो परायणीयोदयनीयावयेतरेषां द्वादशा
नतरन्वायवाग्रं प्रथममहः । अथ श्ुकाग्मथ द्व आग्यणभरे अय्रवायवाग्रम द्व
शुक्म्रे जयाऽऽग्रयणाप्म द्वे ेन्वायवाम्रे ' इति ॥ १ ॥

अय द्वादशाहं प्रकारान्तरेण प्रशंतति--
जयेष्टयमशरुते स हेनमलुभवति ॥ २॥

यो द्वदशादोऽस््पतौ ज्येष्टस्य यज्ञः । तथा च शाखान्तरे भ्रूयते--्ये्ठय्ो
वा एष यदृद्द्शाहः स्र देवानां रेष्ठ य एतेन्रे यजते › ( दे० ब्रा० १९३)
इति॥२॥

अदीनः सत्रं च ॥ ३॥

सोऽयं दवादशरा्नो दिवषः । सत्ररूपोऽहीनरूपश्च । नन्विति द्वद्शाहस्याहीनत्वं
प्रतवं च ] तत्रैव चिन्त्यते --किमहीनपन्रयो्षणमेदो नासतयुतास्तीति । तत्र नास्तीति
तावत्‌ पराम्‌ । कुतः । ज्योतिषटोमावृत्तिपस्य समानत्वात्‌ । यथा द्िर्रादीनामेकादश- <^
रात्रान्तानामहीनानामादरृत्तौ च्योति्ेमखरूपं तया त्रयेदशरात्रादीनां स॒त्राणामिति
रा ्रुमः--आीरलुेयुरिति चोदना्वयं यजमानव च सत्र्तणम्‌। यजतिचोदना
यजमानबहुत्वचोदनामावश्ाहीनरकतणम्‌ । वैदिकपरयोगेषु तयेरव्यमिचारादिति
सिद्धान्तः ॥ ३॥ |

तस्या्रिकल्पो व्याख्यातः ॥ ४ ॥
तस्य द्वादशाहस्य भित्योऽभिनियतः काठको वा ॥ ४ ॥
गतभ्रियश्छन्दसा यजेरन्‌ ॥ ५ ॥
गता प्राह श्री्येन स गतश्रीः श्वान ्रामणी राजन्यः । गतश्रिय इति बहुवचनं ~ >
सभे च बहुयजमानकत्वनियमाततर्थमिति मावः ॥ 4 ॥ |

यं कामयेत च्छन्दसा यनते सोऽस्यै कामः
सध्ये । यजते यजन्त शतै घोदनं योऽत-

१ पटलः] महादेवश्ाक्िसंफलितमयोगचनिकान्याख्पासमेतम्‌ । ३४७

पस्वी स्यादस््शिष्टोऽस्य यज्ञः स्यात्तपस्वी
स्वाचज्ञमेव तत्सरछेपयतीति चिङ्ञायते ॥ ६ ॥
यजत इति यनमानमपिकृत्ोच्यते, एकक्चनात्‌ । यनमाननहुतवाद्नहुवचने वशषय-
माणनियमात्‌ । योऽतपस्वी स्यात्स एवाधिकारी, इति ॥ ६ ॥
पीवा दीक्षते । कृशो यजते ॥ ७ ॥
प्वाशब्द्‌ः शारीरबल्दर््य प्रसिद्धः । इृशो यजत इति शरीरगतमांसादिषालु
शोषणेन पापकतयो मवति । तथा चाऽ्लायनेनोपसंहम्‌ ध्यदा वै दीतितः छृशे
भवति | अय मेध्यो मवति ' इति ॥ ७ ॥ ॥
तत्र चोदकेन दीकषादििख्याविकलपः प्राह एका दीसता तिस दीका वा इत्यादिवि-
कटपस्य प्रकृतौ शरततवातं विकटपमपवादं दतसंख्यानियमं पूत्रयति--
काम्या विादष्टाचत्वारि धतं क्रामयति ॥ ८ ॥
काम्या जानात्य्टाचत्वारिंशदिनपर्यन्तमत्यन्तसेयोग इह द्वितीया स्यात्‌ । द्वादशाह
एकैकमहः पर्दी्ोपसत्कमपवृत्तये(जये)त कर्मणां एकत्वेन तेषा प्रत्यकं ज्योतिषोम-
्रकृतिकत्वा ( १ १-४-९ ) दिति ॥ ८ ॥
पञ्चदश दक्षिर्नमासायतनाः ॥ ९. ॥
क्रामयतीत्यन्वयः | आयतनाः परिमाणाः ॥
सदश्च भजाकामाः ॥ १० ॥
प्रजाकामा इति बहुवचनं यनमानबहुत्वामिप्रायमिति गन्यते ॥ १० ॥
एकवि धशति^ रुक्कामाः । जयोवि शतिं मतिषठा-
कामाः । चतुविंश्यतिं ब्रह्मवचैसकामाः ।
तरिभशतं मासायतनाः। जयद्विऽशतमोजस्कामाः ।
चत्वारि्यतमिन्दरियकामाः । चतुश्त्वारि्यतं
बीयैकामाः । अष्टाचत्वारिष्डतं पडकामाः॥११॥

गतार्थः ॥ ११॥
अपरिमिते दीकषेरन्नित्यन्ततो वदन्ति ॥ १२ ॥

ब्रह्मवादिनो वदन्ति | अपरिमिते यावत्छृशं मवति तावदित्य्यः ॥ १२ ॥
तेऽप्यदीनस्य याजमाने स्थानिनः ॥ १३ ॥
येऽन्ये सदस्यो वादा अहीन एव ते स्यानिन इत्यापम्तन्वः ॥ १३ ॥

३४८ सत्यापाटविरवितं शरोतसू्रम्‌- [१९ रभे

ब्राह्मणा ऋतिजो दीक्षितानामदीक्तितानामही-
नस्य तेन ( ते ) याजयन्ति ॥ १४ ॥
‹ सघदशानामेव याथाकामी । सवे याजमाने स्थानिनः । सर्वे यानमानं कुयुय॑त्कि-
चाऽऽववज्येनाविबाधकम्‌ । विबाधमान आव्यं बीयः' ( आप० २१-१-२० )
इत्यापस्तम्बोऽप्याह्‌ । याजमाने यस्य यस्य यो यो दतथेता स स॒ इति भाप्यत्‌ ।

ननु--तराणि किं कामिन एवैकैकरः कुरत बहवः संहत्येति । चोदकानुमहाद््‌-
हुवचनस्य चैकैकदोऽपि. लोके उहवः कामिनः सत्र कुवन्तीत्यनेनाभिपरयेणानुवादत्वो.
पपततरेकैकशाः क्यः । नैवम्‌ । आख्यातगता दि कतुसरूया प्कृतिवदिहापि परयोगाङ्ञ-
तया विवक्षिता | न हि तस्याः श्रचिद्विवक्ञाकारणमस्ति । सा च चोद्कप्रामेकत्व

बाधेते । तस्ादवहवः प्रुज्ञीरन्‌ ( >° सू० १०-६-१४ } । १४ ॥

पुनरि सत्रे द्तिणापरतिग्रहलेमातिशियेन प्रसक्ति निन्दति--
तस्मादुद्रादशादेन न याज्यं पाप्मनो व्यात्या इति ॥ १५ ॥

यस्मादहीनदवादशाहे दक्षिणप्रतिग्रहो निपिदधस्तस्मात्कारणादतिवसमूतवा द्वादशाहेन
यजमानं न याज्येत्‌ । तदेतदयाननं पाप्मनो व्याच सेष्यते । याजने ठ शाखोक्त
परायश्चित्तं कर्तव्यम्‌ । सत्नाहीनयोरेतावान्‌ विरेषः- सत्रे तु स्वयमस्यापि यजमानस्य
परति्रह एव नास्ति । अहीने तु विमानस्य प्रतिग्रहस्य दुष्तवा्मरतगृह्य प्रायश्चित्तं
कतेन्यामिति ।

ननु-सुत्रष्वपि किमन्थेरात्िज्यमुत यनमनरवेति संदेहे चोदकानुपरहादन्यैः । ये
यजमानास्त ऋत्विजः); इति वचनं यच्छब्दोपवद्धयनमनोदेशेन तत्तेस्कारायतयाऽऽ-
विज्यकषधिनै तवातज्ये यनमानविषिः । तेनाऽऽत्वञ्यमन्यैः कायम्‌ । यदाऽ.
हपतिं दषयित्वे्नेन ऋत्विनां संस्कारार्थेन दीक्षा विधीयत इति त्योगादत्विगेव
यजमानशब्दगोचर इत्यनुवादः । नैवम्‌ | अपराकृतकायत्वप्रसङघादचनानर्यक्याच्च । न
चाऽऽव्विज्यस्य यजमानसस्कारत्वम्‌ । अग्राङतका्ैत्वप्रङ्गादेव । तस्मात्माजृतकाै-
स्यैवाऽऽस्विज्यस्य यनमानाः कतो विधीयन्ते । अतोऽन्येषां चोदकप्राप्तानां बाधः(जै°
सू° १०-६-१९ )॥ १९॥

अथैतस्य दवादशस्याहीनरूपतां वत्ते --

य एव दिदरनद्रादशचादेन यजते ॥ १६ ॥
अत्र वेदनं प्रशंसति ॥ १६ ॥
यजमान ऋध्नोति ॥ १७ ॥
अन्योऽप्युतविु म्ये दवदृशाेयगेन सद परा्नति । पूर्वन चनमाननहुतवादाि

~^

५

१ पटलः ] महादेवशाचचिसंकटितभयोगचन्दिकाव्यार्यासमेतम्‌ | ३४९

चोदनया विधानाच्च द्वादशाहस्य सत्त्वम्‌ । हह ठु यजमानैकत्वा्नतिनोदनसा
विधाना्ाहीनत्वमिति विरेषः ॥ १७ ॥

इदानीं सतररूपद्वादशाहपरयोगे दतिणानिरेधमाह--
य एवे विदवा्राद्ादेन तिग्रहाति ॥ १८ ॥
एष ह वै कुणपमत्ति यः सत्र प्रतिगृह्णाति ( तै से° ७-२-१० ) इति
निषेधात्‌ । सत्रे हि ये यजमानास्त ऋत्वि इत्येव यजमानत्वन्यवहारवहतिविकतवन्यव-
हारोऽप्यस्ति । अत एव शाखान्ते--“अधवय्गहपति दीक्षाया बह्ाणं॑दीक्तयति ”
इत्यादावध्वर्युहयादिशै्यवहियन्ते । एवं सति ऋतविकूत्वबुद्धचा यागान्तरवदत्र यो
दक्षिणां प्रतिगृहाति स॒ प्रतिग्रहीता शावमकतणेन यः प्रत्यवायस्तं शरामोति 4.नात्
पशचनलशवो विवक्षितः, कंठ १(ए)रयाशवादिशवः । विचानेन यदजं मक्षयते त्वौरेव
मवति गोमांसभक्षणसमः प्रत्यवायो म्वतीतय्ः । विंचैनं प्र्मरहीतारमुदिश्य यसमि-
नकोस्यपात्रे माण्डे चालं धारयन्ति तत्पं यदि शखोक्तमर्मेण शोधितं न भवेत्ततः
शोधनामावा्तयक्तगृहेऽधिकं मं जायते तेन पत्रेण व्ववहतृणामधिकः ्रत्यवायो
मवतीत्ययैः ! १८ ॥
एवं दक्षिणानिेयेन सत्रयोगं दृदीङृत्य यनमानक्येनाहीनप्योगमपि दी
करोति--
6 ऋत्विजो यजमानं चायिदत्य दति ॥ १९ ॥
एक एव यनेत ( तै° सं ७-२-१० ) इति शरुतेरकस्य कर्तुवात्रमाक्त्वा-
चाहीनतवं तिदधम्‌ ॥ १९ ॥
ब्राह्मणानां तु सत्रमतो दीक्षिताना स्द्ा-
नामासत उपयन्ति ॥ २० ॥
भ्रृतितो व्राह्णकतृकत्वमातिवचये पाम्‌ । ( जै सू० ६-६-३ ) इति तथा
विधस्यैव यजमानसस्कारत्वायनमानरसस्कारत्वेन = राजन्यवेदयप्राहिः । सदस्याः
सष्दश कौषीतकालायां समान्नानाच्छालान्तरत्वा्ासिन्कमैणि दीकिताः सष्दश
इत्यः ॥ २० ॥
चोदना सर्वै इष्टमथमयज्ञा गृपतिवी ॥ (ख० १) ॥ २१ ॥
एवमापस्तम्नोऽपि । "र्वं ऋत्विन इटप्रथमयजञस्तस्मादाह्ज्टयज्ञ › ( तै० से°
७-१-१ ) इति । तस्मा्ज्येन्त्ात्परयममिष्टतवा्ायमञ्टमो ज्येषठयजञः सर्पा
मक्यदीना मृलपहृतिमूत इत्यर्थः । एतेन सव ऋत्विन आहिता, एव भवेयुरिति

३५० सत्यापादधिरचिवंरोतसूम्‌-- [ १६गरभे-

चोदना । तादृणुयादितय्थः | अयवा--विहारस्याग्नीनामन्यदीयानामप्यन्योपकर परमतवा-
दनाहिताभ्रीनामपि द्वादशाहसत्र स्यादिति मीमांसकाः ॥ २१॥
स्वै याजमानमालवज्येनाविप्रतिपिदधं कुः ।। २२ ॥
सवं ऋत्विनो यजमानस्य कम न विप्रतिषिद्धं क्यः ॥ २२ ॥
गृहपतिः परा्थीनि यथा युपाञ्जनमतुयाञ्यामि-
स्येवर्ख्पाणि ध्ममतिषेषे भूयसां धर्मोभ्ु्ाहते
( शपते )॥ २३ ॥
तत्रापि प्रायौद्विकारेणेति केचित्‌ । गृहपतिरयेनमानः । गतम्‌ ॥ २३ ॥
सामिभेनीषु चोदकमरां नियममाह--
एहपतेरेव सामिथेनीकस्पेनेति इवींरन्‌ ॥ २४ ॥
अत्राप्यपस्तम्बीय ठु विरेषः--गृहपेरेव सामिेनीकल्येनावदानकल्ेनेति प्रका-
मेयर्ानि चान्या्यवहपाणि स्युः ( आप श्रौ" २ १-२-३ ) । ‹ तस्य सदश
सामिभेनीरनुनूयात्‌ › ( ठे त्रा १९--४ ) इति बहदृचनराह्मणम्‌ । गृहपतिरेव
सामिषेनीकटपः । केचिच्धित्िः सू(सु)गित्यादिवर परत्यगाशीरिश्च चुच्यन्वारन्धो गण
पतिरेव समारभ्येति मन्त्र यज्ञपतीनामिन्द्रावान्त्साहेति । होता-- मारगव्च्यावनापनवान-
ओर्वनामदम्य इति । अर्वियवरणमन्यैगेत्िवा यावदम्यावतेत इत्येकः पकः { आश्वटाय-
नकल्मेऽप्यवं द्वयः । उग्रे महा< असीत्यभनिनात्येकतवात्तदा समानगो्राणां तन्त्रेण
वरणमितरेषां मदेन समानविषये ततत्रेणोहेन वा प्रकृतिः ॥ २४ ॥
त्वं वरूण इति वसिष्ठराजन्याना५ सामिषेनीपरिधानीया ।
आजहोतेतीतरेषां गोजाणाम्‌ ॥ २५ ॥
सामिधेनीपरिषानीया त्रिरनवहेत्युमयतर संबन्धः ॥ २९ ॥
नाराश्चश्सो द्वितीयः मयाजो वसिष्टश्नका-
नाम्‌ । तनूनपादितरेषां गोजाणाम्‌ ॥ २६ ॥
आपस्म्बेऽप्यवम्‌ । ननु--‹ राजन्यवािष्ा्दनां नाराशंसो दवितीयः प्रयानः |
तनूनपादितरेषाम्‌ ' इत्यादि । स दीकतणीयादिष्वनिर्दटः सत्रेषवनेककर्तकेषु प्रासतत्र
संदिष्यते । किं भिन्नकल्पा अपि पंहत्य सतरमासीरनत दल्यकल्मा एवेति । तदर्ामिदं
विचारथते--कं वासिष्ठादयो नारारशंसाचज्गतवेन कारो वि्षीयन्ते, उत॒ वपिष्टादीद्‌-
दिश्य नाराशंसादि तादर्थ्येन विधीयत इति । ततर वासिष्ठा्यतवेन विधाने फटकंल्पना-

€

१ पः ] महादेवश्ाचधिसंकङितभरयोगचन्द्िकाव्याख्यासमेतम्‌ । ६५१

पर्गात्मकरणवाधाच्च वासिषठादय एव नारासायङ्गत्वन विधीयन्ते षष्ठी च सबन्ध-
वाचिनी । प्रषु च सुतरिणां प्रत्येकमेव कतुत्वाभति स्थितम्‌ । अतस्तत्र वासिष्ठा
वातः क्रियमागो नाराशंसो वासिषठनापि तावत्करियत एवेति अविगुणस्तया तनून-
पाद्प्यनयैरतोऽयं कोनितकस्पमाश्रित्य भिलकल्पा अप्यभिक्षयेराक्त्येवं प्रा तूमः--
वातिष्ठादीन्त्ामित्वेनोदिशय तार््यन नाराशंप्ादि विधायते । ताद्य च ऋतूपका-
रद्वेणोपप्ामिति न फल्कल्पनापत्तिः । एवंच ॒घात्वरथस्यान्य् विधानात्ंनिङृष्ट-
विधिर्भवति । प्रयाजोदेरोन ठु वासिष्टादिविषौ षात्वर्थऽन्यस्य विधानाद्धिङ्ष्टर्थविधानं
स्यात्‌ । तदच संत्रऽन्यतरकल्पाश्रयणेऽनयेषां तेन कतूपकाराामाद्विुणः करुन फलं
साधयेत्‌ । तस्मातुल्यकल्पानामेवाधिकारः ॥ २६ ॥
सावित्राणि होष्यन्तः सेनिव्पेरनहुत्वा बिनि
वपेरन्‌ ॥ २७ ॥
सावित्राणि जुहोति ( तै° से० ९- १ ) इति विधिराभ्िकः ॥ २७ ॥
पञचभियशष्यमाणाः सेनिवपेरनिष्चा निवपेर्ू-
इपतिर्वाऽरण्योः संनिवपेरन्‌ ॥ २८ ॥
पटभिरिति पञ्चश्च । सवै याजमानं वुः । जपानुमन््रणोपस्यानादिषु परथममा-
सज्यं ततो यानमानमरण्योद्ैयोगृहपतिवां । समारोपणादिन्िम एका स्यादि
लयः ॥ २८ ॥
य इतोऽग्निजेनिष्यते स नः सर्वेपां यदनेन यजन
नेष्यामोऽनेन पञुबन्धेन तत्रः सहासह नः साधु-
तुर्था च एवं पापं करवत्तस्यैव तदित्युक्तम्‌॥ २९॥
पुबन्धेन वाय्यन वा तदै षड्दो्रादि निरूदपशुबन्धवदिल्थः ॥ २९ ॥

गृहषातिः समारोपयते । स्वयमितरे गृहप-

तिवौ ॥३०॥
अरण्योरात्मनि वा गृहपतेरेवाभिकार इतरे, अन्वारम्भणमा्ामिति भावः ॥६०॥
सर्वेषाभ्‌ ॥ ३१॥
ऋतििनमव ॥ ३१ ॥

अय द्वादशाहे दाल्ायाः काटविरोषं निधादुं शालान्तरमतं च विषत्त--
शिशिरे दीक्षन्ते । वसन्त उचतष्न्त इति
लिङ्गायते ॥ ३२॥

ईैषरे ˆ` ` सस्यापादविरवितं भरोतसूचय्‌-- [ १६ प्रन

दजञा प देवेम्योऽपाक्रामत्तं वासन्तिकाम्यां मासाम्यामन्वयुन्नत, ( टे०त्रा०
१९४ ) इत्यादि उहदचतराहमणं प्रस्तौति । एवमापस्तम्बेऽपि ॥ ३२ ॥
शिरो वै तस्य प्रायणं वसन्त उदयनम्‌ ॥ ३३ ॥
* शिशिरो वा दतस्य प्रायणं वसन्त उत्थानमिति ( का० बा ` ३४-९ )
काठकत्राह्मणम्‌ ।। ६३ ॥
ऋध्लुवन्ते य एवं विदराश्सः िचिरे दीक्षन्ते बसन्त
उ्ति्न्तीति विन्नायते ॥ ३४ ॥
रिरिरे दाप्य शतिर्दाहता ॥ ३४ ॥
षट्सु व्युषटस्वापूयंमाणपक्षस्य चेप्यमाणा दीकनेरन्‌ ॥ ३५ ॥
एतेन महाभनिषलतमाश्रित्य प्रयोगः- सषदशादराध्यौः इल्पाः शिशिर एकाष्ट-
कायामिषप्रमयज्ञास्ततत्मन्यरण्योवा समारोप्थकत्र गत्वा स्वाऽधनिसंनिधौ रसे
सपत्नीका दवादशदिन सत्रमूतेन साभनिचित्येन यक्ष्यामह इति प्रनयेमहीति.संकरपः ।
सवगोऽपि फम्‌ । ियुत्‌ | न सोमप्रवाक्वरणम्‌ । न ऋतविवरणम्‌ । अन्योन्यं त्वस्माकं
गृहपतिसतं ्रद्मत्यादिवीलाक्रमेण परस्परं विहतापयेयुने मधुपक । देवयजनं देवतोपस्थानं
उर्यनि्देशः साधारणद्न्येण । गृहपतिनम्दधराद्धं त्वा पववद मथित्वा विहत्य
दैकषाधिनः कंनित्पं विधन्त “स पुरस्ताद्यः प्राजापत्य पञचुमाठमते' (दे० त्रा
१९-४ ) इति । यो दीका वाञ्छति स पुमान्दीक्षोपक्रमात्ुरा प्रनापतिदेवताकं पञ.
मारुभेत । द्विविधो हि द्वादशाहः सामिवित्यो निरभिचित्यश्च | तवराधिचयनयुक्ते
पशुरयमवगन्तव्यः | बायन्वो वाऽस्मच्छालायां समान्नातः ।। २९ ॥
भरयमं साव्तिहोमायुलामरणान्ं छृत्वा एुटषक्षिरोहरणं मृदोपठेषनं ततः परवेणि
ू््त्‌ । समारोप्य देवयजनं पराप्य पडबन्धेन यक्षयामह इतयायुदवसाय देवयननं
हृत्वा पूर्ब्मथित्वाऽऽयतने निषाय |
संबाद९ संनिवयनं कृत्वा दीक्षणीयामभूतीनि कर्मणि
कुमते । य इतोऽग्िजैनिष्यते स नः सर्वेपां यदनेन
य्न जेष्यामोऽनेन सत्ेणेति ॥ (ख०२) ॥ अत्र संवादे
बरूयुरध्वयुहपतिं दीक्षयित्वा मध्यतः कारिणो दीक्षयति
होतारं ब्रह्माणदवातारम्‌ । मरतिपरस्थाताऽधवर्यं दीक्षयि-
त्वाऽर्थिनो दीक्षयति वैत्रावरुणं ब्राह्मणाच्छ “सिनं
स्तोतारम्‌ । नष्टा मतिमरस्यातारं दीक्षयित्वा तृतीयिनो
दीक्षयति । अच्छावाकमा्नीधं मतिहर्ारभ्‌ । उनेता

~

१ दष्टः} महादैवशाखिसंकलितमयोगचन्दरिव्याख्यासमेतम्‌ | ३५३

. नेष्टारं दीक्षयित्वा पादिनो दीक्षयति ग्रावस्तुतं पोतारं
सुब्रह्मण्य । ततस्तं प्रतिमस्थाता दीक्षयति । अन्यो वा
दौकषितो व्राह्मग॒एवमलुपूव दीक्षेरन्‌ । नातन्त्रीभावादे-
कैकमपवगेयति । अन्यगोत्रन्यवायात्‌ समानगोत्राणा
मर्षियाणामभ्यावर्वते । पत्नीनामेकस्थाने पतनीदींष-
यन्ति । तासां याजमनिमा व्याख्याताः ॥ ३६ ॥

अग्र दवहोमपश्चिटिम्य एवं प्रयोगः । सवै यजमाना चानमानं कुः | जनं गृहा.
मीत्यादि गोमज्जपानतं सवे कुरिति क्चनाद्ध्व्वयाविल्यं कृत्वा प्चा्ानमानम्‌ ।
स्वप पर्त्ननां दीक्ताक्रमेण योक्त्रनन्धनम्‌ । गतमन्यत्‌ || ३६ ॥
अन्वहं दीक्षामेके समामनन्ति ॥ ३७ ॥
अन्वहं स्यः ॥ ३७ ॥
द्ये उयह इति क्रामयति आ द्रादशाहात्‌।। ३७ ॥
अश्निवकपः द्वये वीरे ज्ये दीदेतत्येवं कामतया द्वादशाहात्‌ ॥ ३८ ॥
उपसत्सु जयोदशो दीक्षेत । तेन [न] ब्रा्रोह्मणा
भवितन्यमुपदीक्षमाणा अग्रीनुपवपन्युप्याऽऽ्मसभस्का-
रेण भक्रामे.त्‌)दरादञ्च दी्ना;॥ ३९ ॥

दीताविशेषं ठ्‌-द्वादश रात्रदक्ितः स्यात्‌ (तै ° ७-२-१०) इत्या
>८\ पर्विशेपं िषत्त-“्वदुध वा॒एतासतिल्सिो रात्रयो यदूदादशोपसतदो याः
प्रथमा यज्ञं ताभिः ेमरति या द्वितीया यज्ञं ताभिरारभते वासतृतीयाः पात्राणि ताभि
निर्ेनिक्ते याश्चतुधीरपि ताभिरात्मानमन्तरहः शन्यते ' ( तै सं° ७-२-१० )
इति । अत्रानुेय दरादशादिनसाघ्या उपपद याः सन्ति तास्तिदत्िख एकैका राक्ि-
रूपेण चतुरघा॒विमज्यन्ते । तत्र प्रयमराशिगतामिस्तिखभियैजञसाधनपतपादनं भवति ।
दवितीयराशिगताभिस्तिखमि्यतुपकरमते । तृतीयराशिगताभित्तिमृभि्ै्त्नाणि शोध
यति । चतुैराशिगताभि्िमृभिः स्वात्मनोऽन्तःडुदधि करोति ॥ ३९ ॥
न न सनीहारसध्ासन^ सतभूते विते ॥ ४०॥
न सनीहारानभ्हिष्वन्ति संतरे ॥ ४० ॥
म पोडशी सोमविक्रयणी ।। ४१ ॥
पोडशिवल्सोमक्रयणी ॥ ४१ ॥
द्रादशाहायाऽप९ राजानं कीणाति ॥ ४२ ॥
राजानं करी्वोपनह्य निदृाति द्ाद्शाहायाऽऽमिति ।॥ ४२ ॥
४५

३५४ सत्याषाढविरवितं श्रौतसूत्रम्‌ [१९

द्वादशोपसदः ॥ ४३ ॥ ~
द्वादशाह इति शेषः । उपस द्वादशाहे समारयनषि व्याचष्ट इत्यापस्तम्बः॥४३॥

अनूपसदमग्निं चिनोति ॥ ४४ ॥
पूववदल्याख्येयम्‌ ॥ ४४ ॥
इयद्मेकेका चितिः ॥ ४५ ॥
द्वच द्वहमकैका चितिर्भवति ॥ ४५ ॥
४ चतुरहमुत्तमा ॥ ४६ ॥
चितिमैवति ॥ ४६ ॥ व
आ त्रिरात्रं चतुस्तनानि व्रताति भवन्ति ॥ ४७ ॥
आङिति मयादा | ४७ ॥
एवं त्रिस्तनानि द्विस्तनानि एकस्तनानि ॥ ४८ ॥
तु्तन त्रिस्तनं द्विस्तनमेकस्तनमिति भ्यहं ज्यं बतानि भवन्तीति शेषः ॥ ४८ ॥
भूयो व्रतमिच्छन्दध्न एक\ खुवमभ्युन्नयेत ॥ ४९ ॥
य एं त्रतभिच्छेदमिपूरयिहुं दध्न एकं जुवमु्ीय नापरमुन्नयेतेति ॥ ४९. ॥
'एकवियातिर्छदिसद्‌ः ॥ ५५० ॥
एकविधशस्तोमानां परतिठेति ( तै° सं° ६-२-१० ) बिवृदादीनां जयोतिषां
ततानतावा्‌ प्रि मवति । देवतातद्धितगरहणात्‌ “रस्य सदः (§ त° १-६.
१ ) इति मन््गता षष्ठी व्याख्यायत इत्येके । शाखान्तरीयं पदं ब्राह्मणं दरंयती-
त्यन्ये । छदिरथिनिद्‌धाति ( तै से° ६-२-३० ) छाद्नायै कटमुपरि निदधाति ।
देवता ‡बन्धेन हि सद्‌ देन्‌ । तस्मादिनरस्य सदः सदनमित्युच्यते । इनस्य प्रा-
न्यात्‌ ॥ ९० ॥

संतृण्णे अधिषवणफलके ॥ (ख ०३) ॥ ५१ ॥
इति सत्यापादद्िरण्वकेिसूत्रे पोडश्चभन्ने भयमः पटलः ॥
यस्मात्ृणो हन्‌ तस्माद्भिषवणफलके न सेतृणति विदूष्व प्रते न करोति । य्‌-

विवे न पतृगत्ति (तै स ६-२-११ ) इति ब्राह्मणम्‌ । सतृष्णे अविषण्‌-
फृठके मवत इति सूत्रे शेषः ॥ ९१ ॥ ॥

इति सत्याषाददिरणयकेशिसूजन्यार्याया महदिवशाक्िपैकञ्तियां पयोग
चद्दिकयायां षोडशप्रशे प्रयमः पलः समाः ॥

न्न

२ दलः]. महादेवशाचधिसैककितमयोगचन्धरिकाण्याख्यासमेतम्‌ | ३५५

अथ पोडप्र्न द्वितीयः पटलः ।
व्याख्यात एकयूप; ॥ १॥
गतः॥ {१ ॥
यदि यूपेकादाशिनी स्यादन्वदमेक्षेकं यूप संमि-
रुवात्सवीन्वा ॥ २ ॥
अन्वहं दयः । यूपं मिनोति उच्छ्रयति । एकयूपामिप्ायेेकगचनम्‌ ॥ २ ॥
ओपवसथ्येऽहन्यन्वहं मीयमानेष्वहरहरुपशयोऽ-
भ्यावतेत ॥ अशिष्ठ पएवोद्यनीये पयुमुपा-
कयत्‌ ॥ ३ ॥
उपेत्य तेऽ्न य्ोे्ासुरान्वाधन्ते देवा इत्युपशयः । प्चायच्‌ । तस्मायेन
कारणेन दक्षिणत उपशये उपरते तदतृ्यापनततै मवतीतयरथः || ६ ||
श्वोभूते भतायते ज्योतिष्टोमः ॥ ४ ॥
अग्निष्ठं सर्वषां यूपसमान॑नकाट एकादश यूपामि(पानि)च्छन्त । याजनं गृह-
परति(उप)शयनी(नि)घानं दक्षिणतः सवषां सदेव निदधाति । अस्िन्पेऽीपोमीय-
दिनि परि्तरणान्तं महाभिकानां मन्त्ाणामुपदेशेन विृत्यथलादनूहः । केचिदृहमि-
च्छन्ति । ऊहस्तु यजमानामिधायकानां त्व्मयमिधायकानामपि विशिष्टेषु मन्त्रेषु स्व
रोहः । यजमानामिधाने--श्रोभूत प्रतायत इति । महारात्रे बुध्वा उयोतिषटोमः ॥४॥
वैश्वानरोऽतिरात्रः । उपावहरणकाले यावानेका-
हायाऽऽस्तावन्त५ राजानमन्यस्मिन्वासस्युपन-
ह्योपावहरति ॥ ५॥ भत्युपनह्ेतरं निद्‌-
धाति॥६॥
वैशानरपरायणीयोऽतिरात्रः। वैश्वानरेण इष्टः । सोभिकपात्रासादनकाठे धुव प्रयुज्य
पोडशी पाघ्रमपां ` क्षयारोकं यजमानेनाभिवहत ( इत्यादि ) पाुकपत्र( त्राणि दे
यूपरशने । एकः पशुः । एवं कुर्याद्यः । आ राज्ञ॒ उपावहरणात्छृतायां ( त्वा )
यावन्तं सोममेकस्मा जह आं मन्यते, तावन्तमन्यसिन्वासपि बुष र्युपनहयेतरषामह्‌-
नामितरसिन्वापतसि बद्व परत्ारोप्य तमुपावहरति ॥ ९ ॥ ६ ॥
एवमहरहः क्रियते । अन्वहं योगविमोक्षणे ॥ ७ ॥
एवमहरहत्त्तमवर्ज कृत्वाऽभनं युनञ्मि° इत्यादि सर प्रकृतिवत्‌ ॥ ७ ॥

मयमेऽहनि युनाति । उत्तमे विुतीत्येकेषाम्‌ ॥ ८ ॥

३५६ ` सत्यापाढविरचितं श्रतसूत्रम्‌- [१९ रभे

अये कल्पः ब्ालान्तरस्थः ॥ ८ ॥
भायणीयोदयनीययोरतिराभ्योशमे चाहनि पृश्ि-
माणग्रहानगहात्यभिषवमाणेन कृतस्य यजुमौ-
नस्य भ्रयमेन मन्त्रेण मीत्वा वायुरसि प्राणो
नामेति दशभिर्दश पृशचिमानानि मिमीते ॥९॥
उत्तरेणोत्तरेण यजमानेन मीत्वाऽ्यं पुरो
शेव इति दलञभिर्मन्त्रदैश्च पाणग्रहमानानि '
मिमीते ॥ १० ॥
उपांधमिपवणकाठे पृकनिभ्णगरहे विमानम्‌ । एवं प्रयोगः प्राकृते यजुरमान-
नमनुद्ुत्य--इनद्राय त्वा वृत्रत्र इत्युक्त्वा वायुरपि प्राणो नामेत्यादि ऋतस्य त्वा
ज्योतिष इत्यनर्वशमिः पृ्चग्रहमनैदैश मानानि मिमीते । नवनवंशमनि सर्वोत्तरं
यजुर्मानमलद्त्य-- इन्द्राय त्वा वृतरठर इत्युकतवाऽय एरो भुव इति दशमिः प्राणग्रह
दश मानानि भिरमीते । अये पुरो मुव इति प्रनापतिगृहीतया त्वया प्राणे गृहामैत्येवं
भन्तः | एवमुक्तानि मानानि व्यतिषजति । इन्द्राय त्वाऽभिमातिनन इत्युक्तवा वायुरसि
प्राणो नाम्‌ ० ज्योतिष इत्यनैदश । इन्द्राय त्वाऽऽदित्यवते, अयं एरो भुवो गृहाय
नदश । इनाय स्वा विश्वदेव्यावते वायुरसीति दश नामानि पूर्ववत्‌ | ततः पशच्त्व-
स्तूष्णीं नवनवांशपतसवषु मानेषु तूष्णीकेषु च | ९ ॥ १० ॥
उत्तरोत्तरे यजुर्भनेन व्यतिषजति ॥ ११ ॥
उत्तरप्षो विकल्पाः ॥ ११ ॥

भूयसां प्ातःसवनायेत्यादिमूदपलतमाश्रत्य विं वकष्यामः--

रनद्रवायबाग्रौश्रायणीयोद्यनीयावतिरातौ दमं
चाहः । अयेतरेषां नवानामिन्धवायवाग्रं परथममह-
रथ शकराग्रमथाऽग्रयणाग्रमेवं उयनीकालञिः परि
तन्ते समूढं छन्दसि ॥ (ख ०४) ॥ १२ ॥
देद्वायवग्रहमाप्रयणकाटे यावाृथिवीम्यां पवते, एम्यः सुन्वद्भ्यो यनमानेभ्य
पवते महयमित्यादि वाग्रे प्राणा भरना मयि च यजमाने चेत्यादि सवे पशुकाल
आश्रेयः पटः । तत्रािर्देवीनाभिमे सुन्वन्तो यनमाना इत्यहः ` परिमूरभनिमित्यादि
श्रतस्त्वमित्यन्तं सर्वेषाम्‌ । केचिद समुदरावित्यादि जप्या चाऽऽत्विष्यं कृत्वा
स्फयस्वस्तिरि्यादि आगन्त पितर्‌ इत्यन्तं स्वेषाम्‌ । सवनीयाभिमशेने' गृहपतिरेव
दिदेनत्यपरचरि मूर्वा त्रिकं सर्वपाम्‌ । शुकनवारममो गृहपति तौ. देवी शुक्रम

९ पटलः ] महादेवशाकतिसैकरितिमयोगवन्द्िफान्यार्यासमेतम्‌ । = 9

न्थिनौ° प्रजां मायि च यनमानेषु । इडामरेणं स्वेषां हपिःरेषभलणे च ३ सोभम-
क्षणक सेवे यनमानाञ्यमसा्मरयन््याधन्यमतेणं कृत्वो याजमानम्‌ । शवं सेमल
णेषु । चतुहि सवषाम रादि दूर इं गृहपतिमयपौममहो वा षरोयेतयात्‌ } शष
प्रातःसव प्रत्यगाशिषो सैनभामैःभरणोगः कर्थः 1

माध्यदिने ज्योतिषे हि दर स्वेषां चतुेत्रादि पुप्णोऽति० विष्णो त्व
नः० इति च सवषा दभिधर्ममषणं च दक्षिणौ होमौ हत्वा उदु त्ये० जित्रमित्यादि
रूपेण व इत्यदि्योपः । यनयानाः ङष्णाजिनद्नि,भून्नतो धतिकपयेन गच्छन्त्युद्‌-
मुखोऽन्तराऽऽग्ीर च सदश्च त्वाऽेत्वा$ऽ्यदाने शृहपतेर 1 कतशचात्वाटोत्करावन्त-
रेण दक्षिणा गच्छति । एष दक्षिणापथः । ततः सदोवीर्ं ततस्वभपाध्वयध प्रसपैका
सदस्यो दाने गृहपोरेष ३ सते [ऋत्वि] न दि पृथगुविवरणामावात्‌ ।
एवमहरहः, इत्यापस्तम्बः । न विषणप्रसनं वर्मणे चज्ञपकनित्यूहः । शेष
पवत्‌

आदित्यारम्मणं तृतीयसवनं यजमाना अग्नः पातु यास्ते पश्व देवा चे चमा
नेम्यः श्म आदिचान्वारम्भः, आशिराषनयने च गृहपतेरेव 3 केचिद्‌ सर्पौ योभ-
मानजप्मिच्छन्ति । एतोदशेषु होतृचमसाकणे धारा भृहषरिरेव वषाः चम
मानः शण च सवेषामिति केचित्‌| त्रहाणमारम्य आयुषे हिकुषिति सं िण्ड-
परदानं च नमो वः पितर इति स्वेषां षद्ढोता गृहपते 1 भगम्ेषामेषु सुभ्रु
यनमानेष्वारिषः । यज्ञायज्ञिये एकया भस्त॒तं वत्य नमसते अस्व स ख दिष्सीः)
इति । अहरहःपले वा पतेजनीनयनं सरकं परत्ना), गृहणकाटे गेव शाति ।
असिन्कार उ्तस्मा[दा]वसतिं परिगृहाति यया त्वं एूयौसीति सवषु इनि
मिति च वतमान एवातिरत्र पोडशी चमसेषु भ््ा्मिपतर्वा[क]अग्धेया यजमानप
बरतधुगित्यादिभिः प्रयांसि शासति दोहं यनमानं च स्वेषामनन अतिप्स्याव्ा पयस्पा
सायदोहं दोहयति परजावरुण्याः | एवमादयः सत्रे अहीने च प्ताषारणाः ।

नन्वि द्वादशाहे ज्यनीका ।रेन्वायवा्रौ आयणयोद्यनीयो दश आहः १
अथेतरेषां नवानामहामैधायपा्रं प्रथममहः 1 जय शुकाम्रभयाऽऽभयणामर्ेदरकाय-
वाग्रमथ शुकता्ममथाऽऽग्रयणाग्रमये्धवायवाप्मय शूक्रागरमयाऽऽगरयणभ्राभिति १ स
द्वादशाहगतेषु दितीयतृतीयचटयषु िष्कहःपु करेणन्द्वायवामरशुतमत्यभयधय-
्रत्वानि विहितानि । तेष्वाचं रथ॑तरानिभित्तम्‌ । दितीयं॒चृहननिमिततम्‌ 1 तश्च भटी
ज्यवास्थितम्‌ } तदुमयमत्र चोदकेन प्राहम्‌ । तत चषा सेशायः- अनुवादो षा परि-
सरूया वाऽ्ैवादो वा विषिरवेति { हत परा्ततयादयुवाद इति वेक वैयण्योपततः ] तेहि

खभ ।,:, ,. सत्यापादविरचितं भोतसूत्रमू> :..“.. . [ १९ परमे

-म्ान्तरपरिर्याऽ वति चेन्नै दोपरतरयापततः | चतयैऽहन्यप्षस्याऽप्मयणाम्रत्वस्य
विर्ित्सितस्य प्शेसारथोऽयमयैवाद्‌ः, इति चेन्न रक्षणावृक्तिपरसङ्गात्‌ । तर॑मादाग्रयणा-
मत्वे यथाः विपिस्तयेतरयोरुमि बर्य ।;न्‌ च प्रात्वादविधरिरिति बच्यम्‌ । तरगन
विषेरनेमितिकत्वम्युपगमात्‌ । रप्तरादिनिमित्तकयोरेव हि चोद्रेन पराः । प्रयोजनं
व॒ द्वादशाहविकृतिषु यत्र रथ॑तरादिनिमित्ततवामविऽपयन्रवायवामत्वतिद्धिः ।
( १९-५-९६९) ॥ १२॥ , ।

^ अय व्यू छन्दशयद्रनाप्वा्रौ. भायणीयोदयः
४ नीयावतिरात्रावथेतरेषा दश्चानामेनद्रवायवग्रंभथ- , ,
^. , महः । अथ शुक्राग्रमय द्वे आग्रयणाग्ने । अथ.
दरवायषाग्रमथ,दर शक्राग्रे । अथांऽऽग्रयणाग्रमथ
| द पेवायवप्रे ॥-१३॥ : ‹ ¦

[मरता्ादशाहस्य कर्मफटं पूववत्‌ । मरतद्वादशाहेन सा्निचित्येन सृत्रभूतेन
-्षयाबहःइति एप, ' अहीने तु अहीन्‌भूतनेति विरेषः । एकशेषे, काठकाभिना
परेः काटकागनिुक्तेनेति दरदा तिरातराअशनटोम्‌ रथंतरसामानः प्रायणीयोदयनीयौ
चातिरात्ाबनिटोमौ ; तपाऽप्येकविशतिदछदिः सदः । न ष्ठघमाः । अन्यत्सर्वं पत्‌ ।
शभिमराणम्रहणाद्ि (दीन्‌) प्ह्रृतमध्वशनाविवाक्यमानप्ादीनि भवन्ति । -समूदेलय्‌,
नीका पूयवत्‌. |; काठकोऽपि न रम्यते न न्युदः ॥

द्विविधो हि द्वादशाहः समूठो व्यूढ ।- तत्र समूढः पू्वसदाहतः | अप
-ऽदाहियते- देनदरवायव्र प्रायणीयोदयनीयौ । अयेतरेषां दशानामहमन्वायः
परपममहः॥ अप शुक्तपमथ्‌ दवे आग्रयण । अयैद्रवायवग्रमय द्व शुक्रे
अंधोऽऽरयणप्रमथ दवे देशद्वायव्रे इति । ततर सूदस्य तावत्‌ प्रकृतित्वमविगादम्‌ |
तेदूल्यढोऽपि कं परृतिः किं वा वि्ृतिरिति शये शरहृतिरिति पराम्‌ कुतः-विषि
साम्यात्‌ । यथां समूदप्रकारः कतवर विहितस्तथा व्ूदप्रकारोऽपि । न चात्र कंथिद्ि
हिषोऽसति । येन तयोः ्रृतिविङृतिमावो निश्चीयेत । न च प्रकारद्वयस्यभरकृतित्व-
मदष्टचरम्‌ । रेतरवृहतपृ्ठयो््योतिषटोमभकारयोसतदृशेनादिति पू पः । व्यद समूह्य
विहृतिः । कुतः । रिद्गदशीनात्‌ । 'े्रवायवस्य वा॒एतदायतनं यचतुेमह्‌ः इति
्ूे श्रयते । एतश्च विकृतत्व सति मवति नान्यथा । तथा हि--यू ्रायणीयो-
देयनीयन्यतिरिकतेषु 'दशस्वहःु यचतुधै॑तदाम्णाप्रत्वदैन्वायवस्याऽऽयतनम्‌ |
सुमे तु तदहनवाना्हा मध्ये दवतीयतरकादित्वदन्रवायवीधम्‌ । तच व्यूद्य वि
तिता दकेन पमाणं विधिततिताम्यण्रल्सतुतयेऽनूयत इत्युक्तम्‌ । कं च युः

प

९ पट्टः] । महादेव्ासकलितमयोगनेब्िकाव्यास्थासमेतम्‌ | दे

कामयेत बहु स्या ्रनयेयेति कामाय व्यो विधायते । तथा च सति सूदवत्‌ के
विध्यमावाद्रयतरवृहष्वैषम्येण, विकासिमतभकृतित्वं नाति । तुते समूढस्य द्वाद
शाहस्य शिछ्तिः। अहमणेपवनयोरन्यतर्यातिदेशः पूर्वपिणः प्रयोजनम्‌ । समूदस्यै
वातिदेश इति षिद्वान्ः (१०-९५-२४) ॥. १६॥ -

तत्र भक्षमन्त्रः पवमानामिमन््रणान च

येन येन. च्छन्दसा निगदा्च तस्य स्थाने

ताभिः संनमेत व्येन व्य(ख्यातम्‌ || १४॥

ननु--ग्यढे दवादशादे महमनतरमानं तदुभयमन्त्पहिषिकपालानि चोद्कपराघठानि 1
त्र म्षमनत्रेषु.स्वनत्रयगतेषु गायत्रीन्दसलिष्टपन्दपो नगतीछन्दूस इति पदत्रय
श्रयते, । तश्रा -परिथिसतावकरेऽयेवदि.. पठचते-गो यनो गृधयंमः' परिषिष्टमो
दृ्षिणो जागत उत्तर इति । तथा कंपाटविषयं वाक्यं पठ्यते-- अष्टाकपालः
सवनीय एकादेशकपारों . माष्येदिनीयो द्वादशकपाङ््तर्ताय स्वनिक `
तादिभििभिः तेर्यामिगायत्यादिच्छन्दांति तततत्पादृक्षस््रतद्वारेणोषं
सिते.सति व्यदपरकरणे छन्दोन्यतिकमः पठ्यते“ ति व अन्योनय्यखोकरम्यः
ध्यायन्‌--गायत्ी विष्ुमखिष्टुननगत्या जगती गराज्याः, इति । तवर ' संशयः ~
सोऽयं छन्दोभ्यतिकरमो भक्षपवमानपरिषिकपाटरूपाणामर्यानामुमयाषमन््रगतेच्छन्दो-
वाचिशब्दानां च करनयः कं वरा तां -श्दानामेवेति । ततर मन््ैगतानपिवेति विरे-
पाश्रवणात्वत्र व्यतिक्रम इत्यायः परत; । तेन॒ गायतरीशब्दनिर्दि्टःप्ात्‌ःपवनीयो
भल्षखिषटुपूशब्दितस्य माध्येदिनीयस्य क्षस्य स्थानि । स॒ च तृतीयसवनीयस्य स्थान,
सोऽपि प्रातःवनीयस्य्‌ स्याने । तया बदिष्ममानो माध्येदिनपवमानि माध्यदिनपवमा-
नस्तृतीय्तवने । आभेवपथमानः प्रातःसवने । तथा मध्यमः स्थविष्ठः परिमितं |
अणीयान्‌ द्राघीयानुत्तसतः, अणिष्ठो हसिषठो मध्यतः । तथाऽष्टाकपालों माध्यंदिने वि
सवने । एकाद्शकपारस्ृतीयपवने । द्वादशकपालः प्ा्‌ःसवने । सोऽयमव्यतिक्रमः ।
मन्द्रयशब्देष्वषयेवं योजचनीयमिति परते बरूमः--- ` ,
छन्दांसीति वाक्येऽथनिं व्यतिक्रमो नोक्तः | अतो मन्नगतगायञ्यादिशब्दानामेव

व्यतिक्रमः । यत्व गायच्यादिशब्दपरयोगः स॒ प्रदीसायैः । भ्यो -मुर्यच्छ.
्द्वामावादिति सिद्धान्तः (०-९-२९) ॥ १४ ॥ .; ` ,'

एबणरेषु पृष्टयादेषु जीनतिगराश्न्द्हाति ` ।

अपनममेकविरे । रें त्रिणवे । सौर्यः जप

ज्ये ॥ १५॥ ५

२६९ सल्वाकाढमिरचितं भोतून््‌- [१६ परते

` उत्तरेषु पृषयहितविति कचना ॥ १९ ॥+
पूैिमरूपहे वाजसनेधिनः समामनन्ति । यतर गौर.
बीत साम तत सर्वानू ्हानगृहीयात्‌ ॥१६॥

परिपठन्ति वाननेयतरा्मगे ॥ १९ ॥

अथ पद्क्ल्तिरा्रयं मायणीयोऽतिरा् आल-

भन्ते "वोभूते सारस्वतीं मेषीम्‌ । एवः९ हि पिह.

तानैकादिनानन्वहमालभन्त अप्रियषद्‌यनीये

सौर ब्रहवर्चलकामानाभूः॥ १७ ॥

अष पुक्लपिः प्रदइयते। आलभन्त इति बहुमनमानामिप्रायम्‌ । श्वोभूते महार
दूध परायणीयभुदयरनयमुपयन्ति । उभौ पोडशिमन्तौ द्वादशाहस्य पोडसी ( शी ).
पतिरात्र इतयियकल्पसू्र्लनात्‌ । अने नयेत्यादिपम सवमुपाबहरति अग्नं युनज्मीति ।
उशवमििवकाठे भिपरापग्रररमानं पूमेवोक्तम्‌ । प्रायभीयोदयनीययोशमेऽहनीति
श्रयः कपाः सूत्रकरेणोक्ताः । परिप्वहःपु यय संरुयमिति केचित्‌ । सर्वैर विकल
इति केचित्‌ । द्रवयं पदकार अग्नियः लण्डः । ए (ए) कादश (शे)
नेमि उपाकरोति । रेरा वेति माप्य । स्ारस्ती मेीगिति पूत्रकारमतिः ।
सूर्ैैरकामस्योपशायनि्दैशः इृष्णदगते पदुरित्हरहरयूपमानप । अग्नीपोमी-
सङग -एकं मिनोति. ततत प्रायणीये मान, तसतिन्नेव मिमीते अभनेयमुपाकरोति तस्य
दष्िणत उप्षयनीय्देशश्च | शोमूते सारखतमुपाकरोति दवितीय मिन्वन्ति पशष
ल्वादूपस्य ( बह्वचः कामाः | ) परषानं तस्मादूततिणतोऽपवगैः । यूपाना-
मवि ( भिः) नेदपवगैतो ( तः ) सारस्वतस्य यूपस्य दक्षिणत उपशयः स्ाप्यते |
प्तमुपाङत्योपरायनिर्देशः । एवमहन्युत्रोत्रः पशः । युकाद्रिन्यां
पत्‌ ॥ १७ ॥
दक्षिणाकलेऽनवहं दरद अतान्यदीनभूते
ददाति ॥ १८ ॥
हष, शति ददात्यहीने ॥ १८ ॥

सत्र तु दाक्षिणौ होभो हतम माः करयाण्यै

कीतय स्दपयः लो किणं नयामीति यज-

माम छणकानिनाकति भून्कृद, उद्श्ये दक्षिणाप-

ेनावियन्वि ॥ १९ ॥ (न

१४

६.पहेः] महादेवशान्िसंकितमयोगचन्दिकाव्यार्यासमेतम्‌ । ३६१

सत्रे त्वयं विशेषः ॥ १९ ॥
एवमहरहः क्रियते ॥ २० ॥
एवमुक्तप्रकारेण ॥ २० ॥
उत्तेऽहानि कृष्णविषाणा; भास्यन्ति ॥ २१ ॥
गतः॥ २१॥
सख्यानि विषनन्ते ॥ २२ ॥
उत्तम एवाहनि सर्यानि विघननते ॥ २२ ॥
पूर्मि्रहन्ुत्रस्मा अहवे यङ्गायङगीयं माति वसती-
वरीगहाति ॥ २३ ॥
यज्ञायज्ञीयकाटे वर्तमाने वसतीवरीः ॥ २९ ॥
पूषैरिमन्रहन्यत्तरस्मा अदह्व स्तोत्रीयमनुरूपं कृत्वा
शध्सति ॥ (ख ०५) ॥ २४ ॥
इति सत्यापादिरण्यकेशिसूत्रे पोडशमश्ने द्वितीयः पलः ।
अनुरूपं सदृशम्‌ | ‹ नात्राहीनतेततयः ' इति वचनाम्न्यायप्ामेतत्‌ | २४ ॥
इति सत्यावादहिरण्धकेशिसू्व्यार्यायां महदेवकषालिसंकारिताय प्रयोगं
द्धिकायां पोडराप्रभ्ने दवितीयः पटकः ।

अय पोडराप्रन तृतीयः पटलः.

बंमानेऽतिरात्रे पयाधसि विशास्ति ॥ १॥
वर्तमान एवातिरात्र उततरस्मा अहे पयारपति विशस्तीत्यापसतन्नः । वर्तमान एवा-
तिरते पोडशिचमपतेषु प्राटितिषूतरस्मा अहूने या यजमानस्य बरतधुगित्यादिभिः
पापि विशास्ति । दोहनादयो गताः ॥ १ ॥
शवः स॒त्यामि््राभिभ्यां विनवेभ्यो देवेभ्यो ब्राह्म-
णेभ्यः सोमपेभ्यः सोमं भनरूतादिति भेत्ावरणे-
नोच्यमाने स्वमगारं प्रविश्याऽऽप्रीध्रः खः सुत्या-
मिदरभनिभ्यां विश्वेभ्यो देवेभ्यो ब्राह्मणेभ्यः
सोमपेभ्यः सोम व्रवीमि ब्रह्मन्वाचं यच्छ सुत्र-
ण्य सुब्रहमण्यामाह्येति संप्रेष्यति ॥ २ ॥
अहरहर्योगविमोक्षपते हारियोजने हुते श्वः सत्यामिति । तदाऽऽ्ीध्र आधीधम-
णप प्रव्ियं समेप्यति । शवः सुत्यामिति ॥ २ ॥
५६

३६२ : सत्याषादमिराचितं श्रौतसूत्रम्‌ [१९ मै

अद्र सुत्यामेतरिमनरहनि ब्रूयाल््प्येत बा श्वः
सुत्याभितरेषु ॥ २ ॥
भ्स वै रुटु शवः सुलयामिति ब्रूयादित्याइमरथ्यः । अच सुत्यामित्याटेलनः। (आप०
श्रौ २१-६-३) इत्यापर्तम्बः । अत उर्ध्व श्वः सत्यामिति नाश सख्या ॥ ६॥
पत्नीसंयाजान्तमहः संतिष्ठते ॥ ४ ॥
पल्नीसंयानान्तं कर्म ्तमाप्यते ॥ ४ ॥
सस्ते ब्रह्मा वाच विसूनते ॥ ५॥

सेस्थितेऽहनि पत्नीप्याजान्ते बरह्मा वाजि करोति ॥ ९ ॥
परिदरन्त्युदकं परनीभ्यः ॥ ६ ॥
एकसिमन्काठे परिहरन्ति पत्नीभ्य उदकं पानार्भमित्यर्भः ॥ ६ ॥
हरन्ति समिद्धाराः॥ ७ ॥
यजमानपुरुषाः प्तमिदाहरणम्‌ ॥ ७ ॥
अत्येत्याऽऽहवनीये समिधोऽभ्याद्धति ॥ ८ ॥
पुनरगत्यैताः समिध आदायाऽऽद्धति आहवनीये | ८ ॥
एवमहरहः ज्रियेरन्‌ ॥ ९ ॥
गतः ॥ ९ ॥
तस्पिकष्नि पृष्ठथः पडदः ॥ १० ॥
अधोत्रप्मा अहन वसतीवरीणां पारहरणं, लाभिमन््रे हृते । सवनीयस्य >^
शासच्छेदुनमिष्माबरहिपोराहरणादि । उभयपते व्तीवरीपरहणं पदेव । एतेषामेक-
सिन्ञप्यकरियमाणे नमो ब्रह्मण इत्याहुतिः ॥ १० ॥
शद्दगिष्ठोमो रथंतरसामा ॥ ११॥
उपयन्तीविशेषः । सौमिकपान्रयोगकाट आगरेयातिग्रा्यननमेव पूवस्य इति
विधौ कदुकएणकले न होमः, यनुरुकत्वा परतपनन्वायवाग्, पके श्िदूम्यः
सवनीयपतारसती मेषीमुपाकरोति । उत्तरतोऽश्निष्तयो१शयनिदेशो न तु विषिः । पू
वह्तिणाकाटे कुः ॥ ११ ॥
रथशब्देन माहेन्द्रस्य स्तोत्रुपाकरोति ॥ १२ ॥
न्यायपत्रसूत्ान्तरे ज्यरुयानालरिभापारथमिद पूत्रमापस्त्नेऽ्यवम्‌ || १२ ||
उपाफरणमन्त्रस्य शब्दो विकारः ॥ १३ ॥
मादेस्तोत्रोपाकरणकारे रयधेपेण मादेन्रःतोनोपाकरणं, शब्दों मन्त्रस्थाने

धेः

१ षटषटः ] मष्टदेवशाचधिसेकलितमयोगचन्द्रिकाव्यास्यासमेतम्‌ । ३६३

तदाऽपि निभिं च पूर्वत्‌ । यज्ञायज्ञीये स्तूयमाने वप्रतीवरीः पारगृहाति । परतिदिन-
पे न विषाणपरा्नं पत्नीेयानानतं समिदाधानान्तं पूर्ववत्‌ ॥ १३ ॥
पञ्चदश उक्थ्यो बृहत्सामा ॥ १४ ॥
शवः सुत्यामित्यादि । रात्र व्ततीवरीपरिहरणादि परस्तरणाम्तं तन्वम्‌ । श्वोभूते
महारात्र बुद्ध्वा पश्चदश उवथ्यो बृहत्साम, सोमपान्ासादनकाट रेन्रातिमराहमपात्रमेव
'वानपतनेयिमतप्षे पूववत्‌ । ोमोपाहरणम्‌ , अरिं युनञ्मि, परतिदिनप ुक्रगरमेक
एवातिम्राह्य देर एव । पशुकाटे सौम्यो व्यत्यासेन दक्षिणे युपेऽभषठस्य सोपशयनि-
दशः ॥ १४॥
दन्दुभिशन्देन माहेद्स्य स्तोत्रधुपाकरोति ॥ १५.॥
महिन्प्तोरोपकरणकारे दु्दुभिशब्देन मुरनः परतद्धस्तस्य पोषेण सतोप्नोपकर-
गितः ॥ १९ ॥
यदि स्तनयित्तुर्भवति स एव स्यादुपाकरणम-
शरस्य शब्दो विकारः ॥ १६ ॥
स्तनयितनुषोषेण'वा पवत्‌ । दक्षिणाकाले यज्ञायज्ञीये वपततीवयोदि पत्नीपया-
जन्ते समिदाधाने च पूवैवत्‌ । अहीनप॑ततयो रननौ पारस्तरणान्तम्‌ ॥ १९ ॥
सप्तदश उक्थ्यो वेरूपसामा ॥ १७ ॥
शवमूते महारत्न वुद्ध्वा सप्तदश उक्थो वैरूपपतामा । पातरास्ादनकाठे परौयाति-
आह्मपा्रमेकमेव । कुकरणमुवथ्यवत्‌ । आग्रयणाग्माग्रयणमि सौयोऽति्रहयः । पटु-
का तिृदुम्यां परिवीय पौष्णे दयाममगिरप्योततरे यूष उपदायनिर्देशः ।। १७ ॥ `
आधावेन मादे्रस्तोतरमुपाकरोति ॥ १८ ॥
तस्िन्काल आधावनम्‌ ॥ १८ ॥
बर्िषो विकारस्तसमिन्ुपाकृते भस्तुत उद्वातांऽऽ-
धावेन धुते ॥ १९॥
महिनदरस्तोघ्ोपाकेरणकाल आधावेन बरहिःस्यानेन धूनुते स्तोत्रोकरणम्‌ ।
भर्ते उद्ाताऽऽधवेन धुनुते । पूववदक्षिणाकाले ददाति । यज्ञाज्ञीयकाटे वती-
वरयादिपरमिदाधानान्तं पर्ववदहीनततयः परिस्तरणान्तम्‌ ।॥ १९ ॥
एकवि*शः षोडश्षी वैरानसामा ॥ २० ॥

महारात्रे बुद्ध्वा शवोमूत एकविंशं पोडशिनं वैरानसामानमुपयन्तीति शेषः | अथ
वोक्थ्यवन्न पोडशीये ८ याऽ ) न्तरे । स॒ उक्थ्य इति क्चनात्‌ | अव्र यदि पोडशी
श्रीनतिमरा्ानेव पूवसिरुयहपत उत्तर्मिरूयहुपते, अयपभृत्य्नेयमतिम्ा गृहणाति ।

३६४ सत्याषादविरचितंश्रोतसूतरम्‌-- [ १६

देन्रवायवाग्रः । पटुकाटे शिपिष्ो बाह्यः पडुरशिषठस्य द्तिणस्य दक्षिण उप
शयनिर्दशः ॥ २० ॥
ह॑ भवति हनिष्ता(दा)शुतत्ाभ्रुतेषु भ्रविगरे
सयङ्गति ॥ २१ ॥
असिन्नहनि मवन्ति मयूरूताः । अरधौकारादयो न्यूङ्खा ओ ॐो इत्यादि हौ्षि-
षयम्‌ । तदाश्चलायनेन मगवता चतुर्थेऽहनि श्रातरदुवाकपरतिपदीत्यादिना प्रपशितम्‌ ।
तत्तदुकेनैव मार्गण प्रतिगरः || २१ ॥ *
अरणीभ्यां माहेन्द्रस्य सतोत्रयुपाकरोति बर्हिषो
विकारः ॥ २२॥
ू्ववदतिणाकाले ददाति । मिन्प्तो्ोपाकरणकाटे बरहि स्यानेऽरणी दुर्द्ं
चोपाृतम्‌ ॥ ९२ ॥
तस्मिञ्पाकृते मस्तुते ॥ (ख ०६) ॥२३॥ उद्वाता
दक्षिणमूरुमवकाभिरवच्छाय्य तत्रारणी संनिधा-
यानं मन्थति ॥ २४ ॥ ( तं ) जातघुद्वाताऽभि-
त्य प्रस्तोत्रे प्रयच्छति ॥ २५ ॥ मस्तोताऽ-
ध्वयबे ॥ २६॥
साम प्रस्तुतं मवति स्तोमभागेऽ्ु्तेऽोदरतसिणमूरं शेवारैरेवावकीरयं ` तस्मिन.
रणीदवयं निवाय मथनाच( ध्नीतोऽ)चवयपतप्रस्ातारौ । तं नातमुद्ाताऽभिरिृत्या-
मेरपरि हिकरोति । तमुद्राता प्रस्तोत्रे परयच्छति ॥ २६ ॥ ९४ ॥ २९ ॥ २६ ॥
त९ सोऽ्रेण भिष्णियान्पर्याहृत्याऽऽदवनीयेऽचु-
हत्य भरेद्धो अग्रे दीदिदहीति विरानाऽभिजु-
हेति ॥ २७॥
तं ्स्तोताऽध्व्वे । अध्वयुरत्तरेण षिष्णियानप्याहत्याऽ्भ्रियिसयैवत्तरेण नत्वा.
5ऽहवनीये जिपति प्रेद्धो अग्न इति विराजाऽभिनुहोति । गतमन्यत्‌ ॥ २७ ॥
त्रिणव उक्थ्यः शाक्रसामा ॥ २८ ॥
केचित्‌--जञायज्ञीयकाल इत्यादि पतनीसयानानतं समिदाधानान्तं पबु ।. अही
संततयः पू्ैव्रिस्तरणान्तम्‌। शोभते महारात्र वुद्ध्वा त्रिणवमुकथ्यं॑शाक्रपरामा-
नमुपयन्तीति शेषः । महानाम्नी ष्टं न त्वार्यः । पूरववल्यहपल देनर॒ एकः
शकम । पष्क ठे शिल्पो वशदेवः । अग्ठमृत्युततरतश्तुर् उपशयनिदशः
पूरववदक्षिणाकाठे ॥ २८ ॥ “

~

ॐ

४ ।

४.पटटः ] _ महादेवभालनिसेफलितमयोगचन्दरिकान्याफ़यासमेतम्‌ । ६

अद्धिरवकाषास्ताभिमहनद्रस्य स्तोज्ुपाकृरोति ।
बर्हिषो विकारस्तस्मिनुपाृते भ्रस्तुते ॥ २९.॥
महिनस्य स्तोत्रोपाकरणकराले बरहिस्थनिऽद्भिरवकावास्तामिरवकं यास्वप्सु शि
भिस्तोत्रोपाकरणं ` बर्हम्ां चोपाकृतं॑ साम प्सते ` मति ( जाप० श्री
२१-७-१० ) इत्याप्तम्ब; ॥ २९ ॥
तिलः सहषैभा गाबोऽरेण सदोऽपरेणाऽग्ीभर- -
शदीचीन दक्षिणापयेनातिक्रमयन्ति ॥ ०]
तिकलः सरषमस्तिलौ शावः सह बरीर्नम्रेण ` सदोऽपरेणोऽऽग्रीभमुदीचीयन्ति ।
दक्िणापयेना्हीने दक्तिणादानस्रतिनाम्‌ । सत्रे त॒ न दाने न दृ्षिणाधमुः । पत्नी-
संयाजादि पूैवत्समिदाधानान्तमहीनसंततयः पारस्तरणान्तम्‌ || ६० ॥ न
जयात्नि4स उक्थ्यो रैवतसामा [ नम्‌ ] ॥ ३१॥
उपयन्तीति शेषः । शोमूते महारात्रे द्वा ध्यललेशा उक्यो रैवतपमानपुपयन्ति
न त्वतिगराहाः ।पूर्ववलन्यहपत उक्तरज्यहपके च सोयतिग्रामेकमेव प्रयुनक्ति । पूवं
वल््यहपोत्रयोम॒॑त्वतिग्ा्याः । प्रथमे सरवानगृहातीति. केतित । आरि्टोमतवा-
दाम्रयणाग्रः। पडे देः इन्रय त्वा जुटमुपाकरोमीति ।वकषिणंतश्तुषे उपशय
निदेशः पू्‌ ॥ ३१ ॥

नय्मेतदहभवति ॥ ३२.।
्ु्का्तदनुपारेण प्रतिगरः ॥ ६२ ॥ १
स्वयृतुयानं भवति ॥ ३३॥ `.
खयं गृहपतिः ( आप° श्रौ २१-०७-१४) इत्यापन्तमबः ॥ '६६ ॥
अध्व यजतमित्ुच्यमाने इविषौने -भविश्या- . .
ध्यः प्रेष उत्तरयर्चौ यनति उत्तरेण बा“
्रेषेण ॥ २४ ॥ ४
स्वयमध्वूतरतुयाजं यजति । स्रय॑गृहपतिति) यनेत्यभिज्ञायाध्वयुहवषाि
भ्य ग्ैष उत्तरयचां । स्पष्टमन्यत्‌ ॥ ६४ ॥
अभ्विना पिबतं सुतं (मधु) दीदी शुचिव्रता 1 ..-
ऋतुना यङगवाहसा । ऋतुना सोमं पिबतं बौष-' ` -
दिति य्व्युढः ( वतमित्य्यूढे यजति) ।२५॥

वौपाडेति वषट्करोति । एवं गृहपो्ैचन्युदः ॥ ९ ॥

2९१ । ;... -.सस्थाषादविरचितंश्रौतसूत्रम्‌- ` “` [ १९ भरभे-

यू स्ववीचमय ` यथं टृवाहण९ रथं युाया-
मिह वां विभोचनेम्‌ । पृङ्क्त हवीश्पि मधुना
५, , हि..कं -शत्मया सोमं पिबतं वाजिनीवसू ।
-; .. । ऋहुना सोमे पिबतं बौष्दिति तस्य प्रचारेतं
मरुत्वतीयैभवति ( वतपरिति व्यद.) ॥ ३६ ॥
नयदपेऽवाश्चमयेति कषिाकञे प्रतस्य प्रचरितं मरुत्वतीयवति,॥। ३६ ॥
यतमाद्मि्दरा्सििन्छते भतिभस्थाताऽपरेण 55
। , 4: बीप्युदीर्चीं तानति वितत्य , तस्यां वत्सान्‌
बना ॥ २७ 1
गृहीतौ मिद्ध । मिते रतये । जत्र प्रतमस्याता करोति करम िणाऽ$
पभ्रागारमण्डमूदीती त्सति वितत्य रसायै तस्यां वत्सानवभ्ाति ।| ६७ ॥
न मजो ' मातृ रपरनधन्त | ३८ ॥
। निं ॥द८॥ `". -
र स्थानि ऽिदवीवारसतोमिमोहिनरसय सतीरुप
^" रीति बत विकारः ॥ ३९॥ '
तत्र सविता भवन्ति । बद्धा अनद्धा वा | ततो मदनो गृहते नहःस्यनेऽ्िूी
बास्ताभियो अपु दवः तिष्ास्तामिः स्तोभोपाकरणमभित्य्ः ॥ ३९ ॥
तसिन्नुपाढ़ते मसते बत्सान्मषटुरय मातृभिः स^
छज्योदीचीस्तस्य, दक्षिणापथेन संच यिभाना
(णा ) अतिबितसन्ति (संतिष्ठत पृष्यः षडहः) ।
1! -(ल०७)॥ ४५॥ ।
इति सत्यापाददिरण्यकेशसूर पोशमशने तृतीयः पटलः ॥
ताभिः सोघरोपाकरणं बर्हिम्यी नोपाकृतं सामाप्रसतुतमधेतान्वत्सा्मतृमिः संमृज्यो-
तशा सांकाशिनं षन्ति गवां वत्सानां च प्रेयः । ता उपरेण सदोऽपरेणाऽ४
ओप्मण्डपमुदीची नात्वा दल्तिणापयनाभिनयच्य(तिवितप)न्ति त्वरितं नेयन्तीलर्थः |
सत्रेद॒न दानं अहीने ठु ऋत्वरम्यो ददाति । पर्वजञायत्ीयकाठे
पत्ीियानान्तम्‌ ॥ पशव तिष्ठते. ्टयः षडहः ॥ ४० ॥

इति सत्ापृदगयेिपूनयस्यायां महादेशालिंताया ्रयोग-
चन्धिकायां षोडेशप्रभ तृतीयः पटः ॥

> अ

#

९.

४.१: ] महादेवशा्िसेकरितवरयोगवन्द्रिकाव्यास्यासमेतम्‌ । -ईरे७

` अथ धोडशप्रशरे चतुः पलः ।

स्स्थतेःृष्ठये षडे । पृते मधु वा माश्नन्ति ॥ ९}
सस्ये धृतं मधु -वा प्राश्नन्ति । स्त्रिणां मधुराश्चनं , विरमति मीमांसकाः ।
सत्रिणां मधुप्ाशनस्य विद्यमानतवा्सू्रकारस्याप्यविरुद्धमेव । अहनि नियमः-रपिमैु-
म्यति भोजयेदहीनेषविति च्छन्दोगवचनात्‌ } स्मे तु वृतमधुभ्यामित्यादि ।.पूवै-
वदहीनप्तततयः.। प्ररिस्तरणान्तम्‌ ॥ १ ॥
अन्वहसुक््यास्जयश्छन्दोमाः ॥ २ ॥
शोमूते महारत्रबुदपवा दशममहरविवाक्यं चतुर्विशमनिटोषमुपयन्वि 1 २ +
अने नयेत्वादिपायभीयोद्यनीययोगीणमु(भ उच्यते» ».
चतुविः4शधतुश्त्वारि भशोऽ्वत्शारि सः
अतु शमविवाक्यम्‌ ॥ दरममृहरिष्ठोमः :*
सोमो रथतरस्ामरा(नम्‌ ) ॥ ३ ॥*
दशममहरसिन्दशमेऽहनीत्यर्ः ॥ ३ ॥
नात्र कथन स्मैव नो (न) याते ॥ ४॥ ,
कश्चन कथिदृपि उपहताय विनाशिताय पदार्थान्‌, विभ्य न व्याहते न व्याख्या
तव्यमिदं त्वया विनाशिततमतत्मायश्चिततमिति मावः 1. 8 ॥ . .
ये वाह्या दृशीकवः स्युस्ते बिद्रूयुधीदि तत्र
न विन्देधुरन्तः सदसान्छुच्यम्‌ ।॥ ५ ॥
ये बाह्या दृशीकवो बदिः सदो दशीकवः स्युः ्रेकासते वरय । इदं त्वया
विनाकषितमेतत्‌ परायश्ित्तमिति बोध्यम्‌ ॥ ९ ॥
यादि तम्र न विन्देयगहपतिना च्युच्यम्‌॥ ६ 1
यदि तत्र न विनानीयु्िनटाधमेकं प्रायश्िततमिति गृहपतिना जुच्यमाछ्यातव्य-
मिदं विनाशितमिदमनन प्रायधित्तमिति भावः | ६ ॥ ॥
गृहपतिमालुष्टुमक्त्वा तद्यातु ॥ ७ ॥
व्तव्यकेनुषटुम्न्दपसमूचमुक्त्वाऽसमन्विनाशितमत्ैतत्‌ प्रायश्चित्तम्‌ ॥ ७.
यसनुपहनयत्येताकपि बा तेनेव सहाऽभ्ुष्टम ^ * ६
संप्रादयेन्‌ ॥ द्रयोरेतदषटः समिभ :आहरन्ति॥ ८ ॥
यदृवकतनयमुपहताय 'तदनष्टवस्यन्णोकेन वक्तयम्‌ । तनरोक्तपरकारः -छोकः--

सत्याषादविरचितं शरीतसुजम्‌-- [ १६ प्रभे

अध्वयो मवता चासमन्विपयो विधीयते ।
अग्ने नयेतयृचा सपक हवनं तु ऋ्धयम्‌ ।।
अुष्मश्वमुकतव एतेन चछोकेन वा परायधित्तकयनम्‌ पराय्ि्तविषायकन्टोकः-
= : ल्वंनोज्ेचप्तत्वं नो मूमः सुव(स्व)स्तथैव च | -
अनोत्ञातनपं वैव मुरारेः स्मरणं परम्‌ ॥ इति ।
. एर्व प्रायश्चित्तविषानमग्ने नेत्यादि । सन्त्यतिप्ाह्ाखरयः । यदा गौरवीतं साम
विते तदाऽतिराह्माणां हणं दशमेऽहनि । अगटोमेऽपि यत्र गौरवीतपाम तदरहून-
तिराह्मान्यहातीति वचनात्‌ । उरांशचमिषवकाठे एिप्राणमरहेमनिं पूर्मेषोक्त्‌ | वाय- |
नम्‌ {पुकारे वारणः पेत्वः । दतिणोऽत्य उपशयनिदेशः पूर्वत्‌ । दतिणाकाटे =. `
ूर्ववदुयजायजञीपै च पल्नीकयानान्ं कृत्वा वििरेतदहः मिष आहरन्ति ॥ ८ ॥ ५
\ : नित्या ओदु्बरीशच ॥ ९ ॥
समिध आहरन्तीत्युकषः ॥ ९ ॥
अभ्यादषति नित्याः ॥ १० ॥
आहवनीय इति शेषः ॥ १०॥
उत्तरेणाऽऽहवनीयमौदुम्बरीरुपसादयन्ति ॥ ११ ॥
, स्पीषियन्तीतयपेः ॥ ११ ॥
` ` असूय उपसूर्े याभि सूः सह । ता नो हिन्वन्तय.
ध्वरमिह रतिरिह रन्तिरिह रमध्वमिई रन्तिरिह रम
तिरिह रमध्वमिह बो रमतिः । उपटजं धरणमिति
भ्यां गाते जुहोति ॥ १२॥
समन्वारब्धेषु द्वामयमृममयां गातय जुहोति ॥ १९ ॥
अय\ सदसमानवो दश्च; कवीनां मतिरज्योतिर्िधर्मा दधुः
, समीचीरुषसः संमेरयद्रेपसः समोकसः सरेतसः सचेत"
सः स्वरमन्ुमन्तशिदाकोरित्यतिच्छन्दसर्चाऽऽहवनीयमुप-
तिष्ठन्ते ॥ ( ख०.८ ) ॥ १३ ॥
अथाऽऽहवनीये ` गत्वाऽतिच्छन्दूसोपतिषठन्ते--अय९ सहल्तमानव इति ्रगीयत
इति मीमांसकाः । ूप्रकारवचनं छन्दोगानाभिति प्रतीयते ॥ { ६ ॥ छ
भानापत्याय मनोग्रहाय संमसर्न्ति ॥ १४ ॥
ततः परानापत्याय मनोग्रहाय मरन्ति ब्रह्मघ्वययनमानाः || १४ ||

94

४ षः ] महदेवाक्तिसेकलितभयोगचन्द्िकाघ्यास्यासमेतम्‌ । ` ३६९

भसूरषष्वनया त्वा पत्रेणेति पृथिवीं मनसा ध्यायन्‌
अनापतये मनवे जुष्टं गृहामीति भाजापत्यं मनो-
ग्रहं गृहाति । यथारूपमाकाशात्‌ । तातीयसवनि-
(नीपेकाद्रा सोमात्परिशाय(श्रपोयेवावानेकस्मै चम-
सगणायाऽश्नः॥ १५ ॥
मपा पत्रेण गृहणाति, इति बिधिः । अनया त्व प्रनापतये षं गृह्णामीति ।
आकाशा्यारुप ध्यात्वा गृहाति । आकाशेकदेशमथवाऽभनि्टोमचमपनो्नयनकाट एक-
स्मै चक्षणाय गृह्णाति । आतो यावान्मरिमितः ॥ १९ ॥

4 तस्मादरोपाश्छुपात्रेण गृहण याद्धोतृचमस्रूया <
अमसालुन्नयाति ॥ १६॥ स्तुतरासरे भवतः॥१७॥
गतः ॥ १६॥ १७॥

तर्य सर्वं मनसा क्रियते ॥ १८ ॥ मनसा स्तोत्र
मुपाकरोति ॥ १९ ॥ मनसा मस्तौति ॥ २० ॥
मनसोद्धायति ॥ २१ ॥ मनसा रतिहराति॥२९॥
मनसा तिमृणा५ सार्रङ्गीना९ षटृतवः म्राि-
गृहाति ॥ २३॥
तस्मादू्हणं वा स्तोमोपाकरणं प्रस्तोता .उद्भाता तिता च॒ मनसा सािरज्ञी-
^ ` नाम्‌ ॥ १८॥ १९॥ २०॥ २१॥२२॥ २३॥
यद्र्ध्चशः शध्साति नवकृत्वो यदि पच्छ ओ९
होतरिति दशहोतुः भातिगरः । तथेति चतुर्होतुः ।
ओमिति पञ्चहोतुः । तथेति षद्ोतु; । अरात्स
होतरिति सपहोतुः ॥ २४ ॥
एवं मनसा प्रतिगरः । शसनमतुमनत्णं च मनसेति बोधायनादयः ॥ २४ ॥
मनसाऽशश्रतमत्याश्ते याज्या संतरण वषट्कारो मश्षमन््शच ॥२५॥
मन्ःऽश्ुतप््या्ुते । उक्थशा यन सोमानां सोमपक्ञ उक्यशा यज सरोमागिति ।
आकाशपक्े मनैव । याज्यान्ते चिदं वषट्कारानुवषदकारौ । सोममाकाशं वा हरति ।
भारथ वक्ष्यति स्वय सूत्रकारः ।। २९ ॥
हत्वा हरन्ति भक्षन्ते यत्समीकषन्ते ससमुपहव-
धम भवन्ति । गृहपतिं पधपविश्य पृच्छन्ति
॥ (ख० ९)॥ २६॥

# 1

३७० सत्यापाढविरवितं श्रोतसूम्‌- [१६

।

श्रो भूत्वा सोममाकाशं वा हरन्ति भक्षाय ते भक्षयितारः स्मीकम्ते परपर
समुपहबो मन्ता होता ततोऽध्वयुः स्व स्वं चमसं चमसिनः समास्या महणं,
मनप मन्त्रमुक्त्वा सोमं प्त्यकेण॒मक्षयन्ति । आकाशषपल्े भल्षणमन्त्े विहेषः--
भहेहीत्यादि प्रियो मे हृदोऽस्यधिनोसत्वा बाहुभ्या स्यां तृचक्षपतं त्वा देवाकाश
सचता जवेलयेषं मनद्राऽभिमृतिरवमनुपाणाऽऽकाशस्य तृप्यतु इत्यादि । गणस्याऽऽका-
शृदेवते मतिविदः, इत्येवं भक्षणम्‌ । विनि गृहपतिं ब्रहमकया वक्तवयाः-इदं वा

; अपरे पैव पिचनाऽऽपीदित्येवमा्याः ॥ २६ ॥

यदश्दोतारः सत्रमासत | फेन ते गहपतिनाऽऽभ्-
वन्‌। केन मना अष्जन्तेतयध्वयुः पृच्छति ॥२७॥

अयवा गृहपतिमवेक्षय महाधनः पदुपविरान्ति समन्ततः एच्छयुः । ब्रह वै चु.
होतारः ( तै० त्रा ६-१२-४ ) इति चतुर्होतृणां बरहमतवात्तमध्वयः प्रमे च्छति
यदृशदोतारः सप्तमापतेति ॥ २७ ॥
` मनापतिना वै ते शृहपतिना$नवन्तेन भना असू
जन्तेति शपति; प्रत्याह ॥२८ ॥

प्रतिवचनम्‌ ॥*९८ ॥

यच्चतुौता रः सत्रमासत केन ते शरहपतिनाऽऽध्ठैव-
न्केनेपथीरमृजम्तोति ब्रहम पृच्छति । सोमेन धै ~
ते गृहपतिनाऽऽभ्यवन्तेनौ पधीरसूजन्तेति खहपतिः ` ` ।
भत्याह ॥ २९॥ यत्पञ्चहोतारः सत्रमासत
केन ते गदपतिनाऽऽध्लैबन्येनैभ्यो . लोकेभ्योऽ.
सुरान्भाणुदन्त । केनेषां पशलवृञ्जतेति होता
१ । अभ्िना वरै ते गृहपतिनाऽ्यबन्ते-
पो रोकेभ्योऽसुरान्माणुदन्त तेनेषां पशुन
ज्ञेति गृहपतिः मत्याई ॥२०॥ यत्पड्ढोतारः
सत्रमासत केन ते षृदपतिनाऽऽपतबम्केनवूनकरप-
यन्तोति होतृका पृच्छन्ति । ध्रा वै ते रहपति-
नाऽऽध्लैवनतेनवूनकसपयन्तोति ग्रहपातिः प्रत्याह
॥ ३१.॥ यत्सपनहोतारः सत्रमासत केन ते गृह
-पतिनाऽऽधुवन्केन सुवरायन्केनेमाटीकान्सम-
तन्वनितयुद्ात पृन्छति । अरथम्णा ते गृहपति

॥

४.१दद ] - महादेवशासतिरं कटितमयोग चन्िकाव्यस्यासमेतम्‌ । २३७१

ना ऽध्वन्तेन सुबरायन्तेनेमाटीकान्समतन्वक्नि-
ति गृहपतिः भत्याह्‌ ॥ ३२ ॥
सरन्न प्रतिक्चन गृहपतेरेव । अशीनमूतेऽप्येवम ॥ २९ ॥ २० ॥ ३१ ॥ ३२ ॥
भजापति प्रवदन्ति । ३३ ॥
भरनापतिं परिवदन्तीति विज्ञायते ( २१-११-१३ ) इत्यापसतमबरूत्रम्‌ ॥३३॥
अङ्ुशरोऽयं प्रनपतिर्यो द<शमशकान्स खनेः
स्तेनानिति ॥ ३४ ॥
प्रनापिपरसिदाः प्रनापतेराराधनार्थ मुक्त्थमित्यथेः । ६४ ॥
अपि वा प्रनापत्तिपरिवादानां मन्त्रानधीयते-यद्‌-
रप्यानि प्रजापतिः पर्च सष्ने गिरीन्‌ । कर्ताऽ-
भि तद्द्र यद्धद्रं तस्म आ सुव ॥ यदूषा तम-
सा युक्त्वा दिने तेऽक्िणघमातपत्‌ । अम्भव्ात्य-
तिघर्श्च तथा तत्ते प्रजापतिः (. तेः ) ॥ तते.
नान्यदष्कान्द्‌ <शान्मशकान्यद्चाङ(य)वः । तदु
ते वृजिनं तेषां तद्विष तेन तेऽमृतम्‌ ॥ भनापतिं दशञ-
ममहर्मैजध्वं मतिं कवीनामृषभे जनानाम्‌ । ठषु-
क्षिति सुद्र्िणं दधानो विपाप्मा रोके निदधा-
ति देवयुभितयेतेः परिवदेयुः ॥ ३५ ॥
अत्र श्रुति परनापतिं परिवदन्त्याप्टैवैन तद्वयाचक्षते,. इति फटार्थवादः, इति
मीमांसकाः । अपि वा प्रनापतिषरिवादानां मनत्रानपदन्ति केचिच्छासिनस्ते ते परत्य
तव्याः ॥ ३९ ॥

अथ बरं टृण(णुते ॥ ३६॥.
भरनापतिपरिवादानन्तरं वरं वृण(शु)ते यजमानः ॥ ६६ ॥
अदो नोऽशत्वाति यत्काम भवन्ति
॥ (ख ०१०) ॥ ३७ ॥
इति सत्यापाददिरण्यकेिसूत्र पोडबभश्ने चतुरैः पटलः
यत्कामयते तस्य नाम गृहणातीति मरदवानः । ‹ उत, वै व्राह्मणोऽनेककामो मवति
(२१-६२-४ ) इत्यापस्तम्बः । यत्कामयते तदुचारयतीत्य्ः ॥ २७.॥
इति सत्यापादाहिरण्यकेरिमूत्रन्याख्यायं महगेवशा लसंकटितियां
भरयोगचन्धिकायां पोडशपरे चतुः पटः । ध

३५२ , सस्यापादषिरषितं भौतसूषम्‌- [१६

अथ षोडशमे पमः पटलः ।
अपि वा यदेवेतदधयैवः सुवः सुमनाः परनया
भूयास सुवीरो वीरैः सुवचा वर्चसा सुपोषः
पोधैरिति तेन चैषा« सर्वे फामा अवरुद्धा
भवन्ति ॥ १॥
प्रनापतिकामनाथोऽये ` मन्त्रः | यदि क़ामा न वियन्ते तदाऽवरुद्राबरण.
निवृत्तिः ॥ १ ॥
( चतुेतृन्न्याख्याय द्वारौ संहत्य ) यथापि
ष्णियं पनीरव्यासाय द्वारौ संत्याथैभ्यो वाचः
मुपाकरोति ॥ २॥
चनु तृयार्याय यनमाना्ये ( द्यः ) व द्वारौ संवृतम यथाधिष्णियं व्यव-
स्थिता उद्गपवगौर्तथा पत्नय आसते | उधिभ्यो वातत सृतपा्मध्वधवा ॥ २ ॥
इह धृतिरिह बिधृतिरिद ‡न्तिरिह रमतिरितयौ.
दुम्बरीं परिष्वजन्त उदर्रिवोपस्पृशन्तः समन्वा-
रभ्योदुम्बरीमासते युवं॑तमिनद्रा पर्वता षुरो
युधा यो नः पृतन्याद्पतन्तमिदृन्तै( दवतं )
चजनेण तं तमिद्धन्तम्‌ । दूरे च तां यच्छत्सद्हनं
यदि नक्षदस्माक« शत्रून्परि शूर विश्वतो दमाः
दर्षि विश्वत इति समन्वारब्धा स्ीलुत्तरस्य ह
विधानस्य दक्षिणैः पाणिभिः कराससतेननीभि्षी
तिष्ठमाना आतियन्ति ॥ पाश्च ईपदूत्वा वातु
वाग्वागैतु वागुपैतु बाक्समेतृपमरैतु वागभूद्वः
सुवरिति पश्च बचाश्सि व्याहरन्ति ॥ ३ ॥
इह पृतिरित्यनेन मन्रेणदुम्बरीं पर्पवज्य समन्वारभ्य यजमाना वाम्यतािष्न्ति।
यथोदररपस्पशंने मविष्यति तथा कर्तव्यम्‌ । अहीनेऽप्येका । तथैतरैकस्य पत्नी
वाग्यतातिषठति । न सर्वाः । अषिवृक्षपूये पराचः परस्परं समन्वारब्धाः पूरपनति ।

अहानेऽपयक एव युवे तमिन्द्रा पतेत परयोगमनतर सर्वषुत्तरेण हविं गच्छनति।)
पराङ्मुखा दक्षिणहसतैकः कटाशतेननीभिरवलम्बमानाः प्राशवो गत्वाऽऽहवनीय्योत्तरे

प्च वचांपि व्याहरन्ति | वगित्वित्यादि | ३ ॥
१ ख. ग. रम इह॒ रमतामित्यौ* ।

५. पटः] ` महदेवशासिसेफलितभयोगचन्धिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ३५

अथिदक्षसरयैसुत्रहमण्यया वाच विष्धजन्ते ॥ ४॥
अथिवृ्पर्य वतमान एवं चरद्धः करियते सुतरहम्यानतं विस; ॥ ४ ॥
ओदुभ्बरीः समिध अभ्यादधाति ॥ ५॥

ूमवोदुम्बरीसमिधः पारषव्ञने कृतवाग्यमनस्येह वाणिः सं्वैपामौदुम्बीः
समिधः पू॑मेवोपसादिता आहवनीये यजमानाः । जय दशमेऽहनि यज्ञायज्ञीयकाठे
वप्तीवयीदि, अहीनपेततयः परिस्तरणान्तम्‌ ॥ ९ ॥
श्वोभूत उदयनीयः स व्यारूयातरूपः ॥ ६ ॥
गतार्थः | ६॥
भायणीय उद्यनीयो नाजाहीनसंतयो वियन्ते ॥ ७ ॥ 9

शमूते महारात्र वदध परायणीयवदुदयनीयमुपयन्ति । उभौ परोडशीमन्तौ द्वाद-ः
शाहस्य पोडरीमतिरातर इति कलपान्तरवचनात्‌ । अग्ने नयेत्यादि समे सर्वमुपावहरति }
अग्नि युनभ्मि अव्रोपंभिषवकाटे एृश्षिभाणममानं पू्मगोक्तम्‌ । प्रायणीयोद्यनीयो“-
दशमेऽहनि इति त्रय; कल्पाः सूत्कारेणोक्ताः । भिष्वहःु॒ययारूयपिति
केचित्‌ । सरवर विकल्पा इत्यपरे । पकाल आग्नेयः । एेकादृशिनेऽश्िष्ठ उपाकरोति
दामे वा न सण्डः पर्याय ब्रवच्॑कामस्योपशयनिदशः कष्णमृगसते पशुरित्यह
रहर्युपमानपल्े अस्ीपोमीयकाल एकं मिनोति । तज प्रायणीये मानम्‌ । तस्मिन्नेव
मिमीते । आननेयमुपाकरोति तस्य दक्षिणत उपशयनिदशश्च.। शोमूते सारस्वतमुपाक
रोति इत्यादि दवितीयेऽहि मिनोति । पर्तवायूपस्य पदुकमः परधानतवादक्िणतोऽपव-
गता यूषानां नोदग्वगता । सार्वतस्य यूपस्य, दतिणत उपशयः स्थाप्यते सार-
स्वतमुपाङृत्योपशयागिदेशः । एवमहन्यहन्युत्रोत्रः पटुः यकादशिन्या पर्ववत्‌ ॥७॥

पुषैरिमनहन्युत्तरस्मा अह्व यज्ञायज्ञीयं माति वसती-
वरीगरहाति॥ ८ ॥
दक्षिणाकाे यज्ञायज्ञीये कटे वर्तमाने वसततीवरीः ॥ ८ ॥
एता अहीनसंततयो भवन्ति ॥ ९ ॥

नात्ाहीनसंततयः ( स०श्रो ° ३६--९--५ ) इति वचनान्नय।यपराप्तमेतत्‌ |. नमस्ते

अस्त्विति भवलेव ॥ ९ ॥
उतो तान्येव दीक्षितवसनानि परिधायः प्रचरेयुः ॥ १० ॥ ,

छृष्णाियाणेप्नष्यन्त । पोडशीहोमे छते रानिपरयायैः प्रचय शरोमूते ,तिरोभ-
दियान्तमत्र सख्य ( वाग्‌ ) विपर्गः । एकादश समिष्टयजूंषि । अय ॒यज्ञपच्छशरमृति
र्वममनिटोमवत्‌ ॥ १० ॥

दउः .. . -सत्यापाविरवितं भरोतसूत्रम्‌-- [ {९

पनकाठे सशिखानि स्रमूते वाप्रयम्ते ॥ ११ ॥

अनृबन्ध्यायां वपायां हुतायां वपनकाठे सिखाने शिरांपि वपन्ते मुण्डानी-
स्यथः । शिसामनुपरवन्ते ( तै: सं० ७-२- ) इति श्रतेः । अहीने तु शिसावम्‌।
ततः पात्नीवते कर्मं ततोओर्विमोकादि ॥ ११॥
उद्बसानीयेप्बन्यानृत्विजो हतवा तान्वा ज्योति-
छोमेनागिषटोमेन पषठश्मनीयेन सहस्रदक्षिणेन
सर्ैवेदसदक्षिणेन वा नाना यजेरन्‌ ॥ १२ ॥
उद्वसानीयान्तमशिषटोमवत्‌ । सकहोमो गृदपतरेव शिष्टं सै ८. पूर्ववत्‌ ) ` ।
सवेषामुदवसानीयनष्, एकैको यनमानोऽन्यान्ोडशत्विनो वृत्वा एथवशमरनयैय-
जेदन्‌.। केचित्‌-ठशम्नायस्य समैनियमं नेच्छन्ति ( अनन्तरे प्रवीण ) पृष्ठम.

नीयेन यक्ष्य इति प्कस्पः । सहललद्िणा । तत्र नियतोभयत् त्रैधातवीया । केचिने-:
च्छन्ति] अनन्तरे पर्वणि ' सौत्रामणी मैत्रावरुणी वां । एवं सृतरात्मकस्य वलिः.

समापो ॥ १२ ॥
संतिष्ठते द्वादशाहः ॥ (ख ०११) ॥ १३॥ .
गतः त्रेधातवाया हुभयतर चेष्टा । केचित नेच्छन्ति मनीपिणस्तत्‌ । पौ्रामणी
स्थातु तेथा षयस्या तिष्ठते तत्र समूदसत्रम्‌ ॥ १३ ॥
अय गवामृयनस्य करमोच्यते--
गवामयनेन प्रजापति भूमानं गच्छनयेषु लोकेषु

भतितिषन्ति ॥ १४॥
भूमानं स्थानम्‌| १४ ॥
तस्य द्वादशाहेन सत्रभूतेन कल्पो व्याख्यातः ॥ १५ ॥

॥ १९ ॥
तस्य द्वादशाहस्य गुणाविशेषमवोक्य प्ान्तरमाह--
चतुरे परस्तात्पी्णमास्यै दीक्षेरन्‌ ॥ १६ ॥

' माधपौर्ममस्याः पुरस्ताचतरे शुककादरयां दकषरन्‌ । तया सति माङृष्ण्त-
म्यां द्वादशदीक्षाणां पमापतत्वात्तदनन्तरवर्तिन्यामेकाषटकायां सोमक्तयः तेपयते ।
ननु-चतुरहे एुरप्ताल्णिमासम वोषरस्तेषामेका्टकायां कयः पंपयते । (त° ते०
७-४-९ ) इति गवामयने श्रूयते । पौर्णमास्याः पूर्वश्चवरहे द॑षिरन्ेकादशषय

दीक्ञामारमेत ।. तथा सरति पौणैमास्याः उपरितने समे न द्वाद दाः पर्यन्ते । ,

तत उपीरेतन्याम्टम्यां समक्त इत्यर्थः | तत्र विशेषस्याच्त्वाया काचि्पूरणमेत्यकः

1

५

५.प्टः ] महादेवशा्िसेकलितमयोगचन्धिकाव्यास्यासमेतम्‌ । = - ७५

पलः भचिव्रापूणैमति दीकषरनमं वा एतत्तंवत्सरस्य यित्ाप्णेमासः, ` (७-४-९)
इति प्रशस्यमानतया भत्री पौणैमासीति द्वितीयः पक्षः । याज्ञिकसमाख्यय। माषङ-
प्णा्म्येका्टका । ततर सोमकयपपत्तये माध्याः पूरणमस्याःपू॑स्वमेकाद्शयदीाऽऽ-
रव्परम्या |
चलुर्विशतिपरमा इषटपरथमयज्ञा एकाष्टकायां प्रतरशनिदो्र हुत्वा वि्ञानमुपयन्ति,
८ अहां विधान्थामेकाष्टकायाम्‌ (त° सं ३-३-८) इत्यादीनामहां विान्यामेका-
छकायां सा सेवत्स्रसत्रस्याहना विधात्री तस्यं दीक्षा । एकाष्टकायां प्रातःकाठे चतुः-
शरावपरिमितेन डन निमितमपपं पकत्वाऽपूपमादायोलमुकं चाऽऽदाय केऽपपं निवा
८ --येोटमुकेन ककष दहेत्‌ । यदि दहति पण्यसतमं भवति निरुपद्रवः वत्सरं भवति । यदि
न दहति पापस्तमम्षादिभिः पीडाकरो मवति । एवं विज्ञानमुपयन्ति । ) एवं विज्ञानं
हृत्वा गवामयनस्याऽऽरम्मः । सभ्निचित्यो गवामयनो. नाचरिकेतयक्तो वा यत्र वा
भूमिष्ठ आहुतयो हूयेरन्‌, इति । अस्मिन्‌ गवामयने न भूयिष्ठ गरहा गृह्यत इति वच
नात्‌ । नाचिकेतपलेऽपि तस्यामेव दी । एकाष्टकायां दीसरननित्यापस्तमबोऽप्याह |

अस्यामेकाषटकायां विज्ञानं कृतवा गवामयनेन ` साशनिमत्येन यक्ष्यामहे स्वगा यमिति
सेकल्मः । भ्राजापत्यादयो वा फं पवैकामार्यो वाऽऽधायनमतात्‌ । अय गवामयनं
सवैकाम इति । सवै सतरमूतद्रादशाहवत्‌ । अस्मिन्‌ (पष) उखासंभरणं पणि पडानन्धो
(वायत्यः) ,पच्च पशवो वा ॥ १६ ॥ र ॥
{ \ माध्या्ैतया वा ॥ १७॥
चैत्याः पौर्णमास्याः पूवस्यमेकादयामभनिवदीप्तणीया । एवं द्वादश दी्ाः॥१७]॥
आगामिन्यामष्टन्वा प्रायणीया तत्राऽऽह--
भायणीयोऽतिराजशतुवि य उक्थ्य आरम्भणीयच्िवदया
ते शये दर अहनी भवतः । ज्योतिरशष्ठोमो रथ॑तरसामा
गौस्कथ्यो बृहत्सामा आयुरुक्थ्यो रथतरसामा गौर
क्थयो वृहत्सामाऽऽ्युरकभ्यो रथंतरसामा ज्योतिरशरि
छ्ोमो बृहत्सामेति ॥ १८ ॥

अष्टम्या प्रायणीयया प्रचयं पोमक्तयादि । वैत्पलमाभ्नितय प्रयोगः-- आगामिन्यां

~ चहु््यमशनीपोमीयः । तस्मिनेकादशा यपान्मनवन्ति रात्रौ परस्तरिणानत शोमूते महा-

रात्रे बदृध्वाऽरे नये्यादि द्वादशाहवत्‌ । प्राय्णीयमतिरात्रमुपयन्ति । अत्रापि एचि.

भराणहाद्यो नामेयातवेचिनेच्छन्ति । रेन्रवायवभ्रः । परुकाट देकादशिनानां
विङृतीनामेक अग्नेयो बा |

७६ ` ` सत्यापाढभिरचितं शरतरू्म्‌-- [ १६ ग्रभे-

शोभते तिरोहियान्तं दवादशाहवतततयः । द्वादशाहस्य दितीयवत्‌ चतर्ेशति-
मुक्थ्युमारम्मणीय एवास्तीयानतिप्राह्य शुक्रः । पडकाठे सारस्वती मेषीम्‌ । पत्नी-
` संयानान्तम्‌ | एतसिन्नहनि शय(सतर) संज्ञके पूव॑वदहीनपतततयः ॥ १८ ॥
अभिषवः षडदः ॥ १९ ॥
~ उपयन्तीति शेषः ॥ १९ ॥
एवं विदिताश्रत्वारोऽभिष्वाः ॥ २० ॥
तेषाममिष्वानां ज्योतिषटोमोऽपरिोमं रथ॑तरप्ामानमुपयन्ति | जआग्रयणागरः । पदर
` कारे ध्रु: सौम्यः । एवं उयनीका परिवतंतेऽविषुवतः ॥ १ ॥ गौर्यो वृहतपष्ठः।
न त्वतिपरह्मः। पकक पौष्णः दमामः॥ २ ॥ आयुषमुवथ्ये रथंतरसामानं न
त्वतिपराहयः । पदकाले शितिपृष्ठो बाहसपत्यः ॥ ३ ॥ गौरवथ्यो वृहतयृष्ठः । परु
के शिल्पो वशवदेवः ॥ ४ ॥ अयाऽऽयुरकथ्यः पशुकाल टेन्धोऽरुणः ॥ ९ ॥
` अय ज्योतिष्ठोममशिष्टमं बृहत्सामानमुपयन्ति। पडुकाठे मारुतः कटमापः ॥ ९ ॥ एतानि
पत्नीेयाजान्तानि । एप्रकाराशचतुरोऽभिष्ठवाटुपयनि । देकादशिनं शिष्टः ॥ २० ॥
पृष्टयः षडहः समासः ॥ २१ ॥
देकादशिनानाम्‌ ॥ २१ ॥
सद्वितीयः सृतीयः सचतुयैः सपश्चमः सभाय; पष्टः ॥ २२ ॥
एषे विहितान्पशच माप्तानुपयन्ति । ततः मायं इत्यापस्तम्बः || २९ ॥
अयोऽभिष्ठवाः ॥ २३॥
अभिषव देकादशिनान दवदशहवदादृततिः ॥ ९६ ॥
पृष्टयः षडह; ॥ २४॥
द्वादशाह उच्यत्त इति शेषः । उत्तरत्रयहे पर्वत्रयाहे वाऽतिम्राहया अश्नियायाः ।
एवम(व)पपतति(ल)्यपडहान्ते मध्वशनाद्यः ॥ २४ ॥
अभिनिभ्रयः स्वरसामान उक्थ्या अग्निष्टोम बा ॥ २५॥
एवं विहितानपश्च मातानुपयन्ति । ततोऽनन्तरमस्य समार्य शष मासमुपयन्ति |
तरीनमिष्ठवानय पष्ठयपडहममिनितममिष्टोमं शरीन्साशनोक्थ्यानश्निोमान्वा ॥ २९ ॥
| परे द्वे श्ये अनी ॥ २६ ॥
परे द्व शे अहनी इति । अतिरातरश्चतष अंशेषु पू एव प्रयुज्यते ॥ २९ ॥
इति षण्मासाः ॥ २७ ॥
पष्मासा गण्यन्ते | अन्न गणनामातरमेवं षण्मासः परः सामसुकध्यानमनिोमविनि-
वैशनवाहकारिण एकरवशत्यद इति च्छन्दोगविरेषः | नवाहकारिगोऽगि्टोमा एकि.

~

र

4 पटः ] महादेवशाच्धिसंकटितमयौगचन्दरिकान्याख्यासमेतम्‌ । २७७

शत्यहकारिणीरवथ्याः । परःप्रामु पुनश्च विशेषः--अतिगरह्षु प्रथमेऽहनि उपया-
मगृहीतोऽस्यौषधीम्यो जुष्टं गृहणामीति एकमेवाऽऽनयविकारः । ओषधयः पाथिव इति
एष ते योनिरद्चप्तवौपधीम्य आप ओपथय्तेनोऽपीत्येवे यूथं दवेषु ूयाप्तनस्वनते
मेमायुप्मन्तं वचस्ते मनुष्येषु कुरत दीक्षायै च त्वेत्यारि । तेनो विदसीति प्रकृतिवत्‌।
मयि मेषां मयि प्रनां मय्याप ओपधयप्तेनो दधाविति भक्षणम्‌ । द्वितीये परःपामनि
ओषधीभ्यस्तव प्रनभ्यो गृहमीति । ता अप्य्नेयाककाराः । ए ते योनिरोषधी-
भ्यव प्रनाम्य ओषधयः प्रनस्तेनचिन्य अयं देतेलित्यादि मनुष्ये कुरुत द्ये
च स्वेत्यादि पूववदनुमन््णं च । मयि मेधां मयि मरना मच्योषधयः प्रनस्तेनो द्धा-
तिति भक्षणम्‌ । तृतीये परःामनि प्रनाभ्यसत्वा प्रनापतये जुष्टं गृहान्येष ते योनिः
प्रनाभ्यस्त्वा प्रनापतय इत्येयविकार एक एव । प्रनापते तेनच्िन्यस्तेनखिन्यो
यूयं देवेषु भूयास्त मनुष्येषु कुरुत दीक्षायै च त्वेतयादि पूैवदनुमनद्णं च । मयि मेषां
मयि प्रन प्रनापतिस्तेनो दधालिति मलषणम्‌ । अन्ते अहीनततयः ॥ २७ ॥
मघ्ये विपूवनेकवि्शोऽिष्ठोमो महादिवाकीत्येः ॥ २८ ॥

ततो विषुवन्तमुपयन्ति । एकविध्डमसिषटोमं॑दिवाकीत्य्॑तामानम्‌ । उस्ने नयत्यादि-
सौभिकपातभरयोगकाठेऽष्वति्रहयपत्राणि भयुनक्ति ॥ २८ ॥
आदित्यत्रतं वा ( सामान्‌ ) ॥ २९ ॥
उपयन्तीत्य्ैः ॥ २९ ॥
सामोदित आदित्ये मातरतुवाकमुपा करोति ॥ ३० ॥

गतः॥३०॥

दिवाकीैमेतदह्भवाति ॥ ३१॥ आवृत उत्तरः

पकषघचयः स्वरसामान ॥ ३२ ॥

पूपदरथनां पूवमेव नुानमितिम्यायात्‌ । अगन नत्यादित एवेति शुक्र गृहाति ।
यदि जगत्सामा पिषुवान्दिवकीत्य्तमत्र्ः । तदाऽऽ्मयणग्रः, अतिग्रहा उर्वा-
नादृतं गृहाति । तरव प्रयोग--उपयाममृहीतोऽस्यद्यप्वौपषीम्यो जुष्टं गृहा
मीति । उपयामगृहीतोऽस्योषगरीभ्यस््वा प्रनाम्पो गृहमीति । उषयामगृहीतोऽति
भ्नाभ्यसत्वा प्रापतये गृहणामीति ऊरवृहीत्वा सोथ गृहणाति--उदु त्यपरत्युचमुक्ला,
उपयामगृहीतोऽपि सू्ौय त्वा श्रानघ्वत इत्येवं पादनम्‌ | तत अवृ्तन्गहुति ।
उपयाम = प्रनाम्यस्त्वा० उप्याम० ओपर्थीम्यस्ता ° प्रनाम्यसत्वा प्रनभ्यः। उपयाम
अदुम्यस्त्वौषभीम्य इत्यादि पूर्वत्‌ । गृहामीत्याद्यः(दिमिः) सदनं च | ततो वैशवकमौणे

गृहारि-- वाचस्पतिं विशवकरमाणमितयृचमुकतवोपयाम० विधरकमंगे ता० ओजस्वते
४

३७८ सत्याषादविरवितं श्रीतमूतम्‌-; [ १६ प्रमे

जुष्ट गृह्णामीति रेन्धवदेष ते योनिविश्क्णे त्वौजस्वते । पडकाटे शिपिपृषठ बाह
स्पत्यमुषाकरोति । ततः सैौ(सू)यमुपाटम्मं करोति सूषीय त्वा जुषटमपाकरोमीति तयै
विषुषत्युपाटम्यमुपाकरोतीति वचनात्‌ । द्विवचनेनोहः परवत । अतिप्राकचकाल उ्वनु
पूवदुकत्वाऽनुभन््रणं कृत्वा (ततः) पौ भ्रतिवतैत आवृत्तात्ततो वैशवकरमाणं विश.
कर्मलोनछित्तनस्वि(स्वी) त्वं दवेषु भूया इति । देन्दवदोजोविदाति मयि मेधां मयि
भरना मथि विशवकर्मन्द्िथं दधातु । एवै पत्नीसेयानान्तमहः संतिष्ठते । अहीनपंततयः ।
तीन्वाकिप(सो,मान्‌ › उपथाम० उक्थ्यानमनिष्टोमा्व प्रथमेऽहन्यति्राहमकाल उप
याम ° प्रनाभ्यरत्वा ्रनापतय इत्येकः । एवं द्वितीयेऽहनि उपयाम० अद्धचस्तवौ-
पृथीभ्य इल्यव्रसोमयुचतेषु प्रथम जप्रयगाग्रः । दवितीयः शुक्तम्रः । तृतीय रेन्धवा-
यवाग्रः । तेषवहीनप॑ततयः ॥ ६१ ॥ ६२ ॥
विश्वनित्‌ ॥ ३२ ॥
अग्निष्टोममुपयन्तीतयापस्म्बः । दे्रवायवा्रः, आवृत्यमावात्‌ | आदित््रहगृह्-
काठे--आदित्यमकम१ गृहि । अदितिदेवत्यः । विशाितपर्वपष्ठोऽपि एकमेवाऽऽदि-
त्मुदरृहाति । महीमू पु मातरमितयुकतवा, उपया१० आदित्यै(त्वाय) त्मोजछिन
एप ते योनिरदितयै त्वौनखिन्धे अदित्य(आदित्य) ओनचिकनोनख्वी त्वं देवेषु नाऽऽ.
येनत्‌ | मयि मेधां मयि प्रनां मय्यायुरिति, इष्धियं द्धाठु पत्नीियानान्तमहीन-
संततयः ॥ ६६ ॥
चत्वारे शयानि । चपसिष्शारम्भणः पष्ठः
पडहः ॥ ३४॥
तानि चत्वारि शयान्यहानि समे माति गोरम्‌ । अाऽऽवृत्तं पृषठ्मपहमुप-
यम्ति | श्रयलि५शारम्भणमाप्रयणगरः । अस्मिनहनि वैशवकममाणमतिग्राहममेव गृहणाति
विशवनितममृत्यादिलयरशकरमणोधिपयतिनैकसिमनादित्य एकसिनयैधकर्मण एवं व्यत्या-
सेन महातराद्रृहाति एकैकमेव नतु षडहं गरयुनक्ति । जय॒ द्वित्वे शुकराममयैक-
विंशपोडशी गृह्यते । एट्द्रवायवाग्रमय सद शमाग्रयणाग्रम पचद्शशुक्रामभथ विवृत्त,
मै्धवायवागरमेवं षडह आदृतः । आवृ्तषयेकमनीका उर्तेषु पटहान्ते मध्वश-
नादयः ॥ ६४ ॥
चत्वारोऽभमिष्ठवाः प्त्यश्चः स मासः ॥ ३५ ॥

तरथ्िशान्त एवमवृततः पृषठयाहः षडहमुपेत्य चत्वारोऽभिष्टवःश्च प्त मासः संपद्यते |
प एको मतः ॥ ६९ ॥

५

६ ष्टः] महादेवशास्िरकटितभयोगचन्दरिकाल्याख्यासमेतम्‌ । ३७९

सद्वितीयः सतृतीयः सचतुेः सपश्चमः॥ ३६ ॥
एवं विहितानुपयन्ति ॥ ३९ ॥
सभा उत्तमो द्राबभिश्वौ ॥ ३७ ॥
ततः संभारैः । विषममि द्रावभिष्ठवो, एवमन्ताऽृत्ता व्यनीका अर्वाकूषाम-
भ्रमति विशवनिद््ज विशवनदिन्रवायवाग्रः । गतमन्यत्‌ || ३७ ॥
गौधाऽऽयुशच दरे अहनी ॥ ३८ ॥
गवायुषी । गोुकतग्रः । आयुराग्रयणाग्रः । यवा ॒पृष्ठयाहः षडह उक्थ्य
मेनदवायवाग्रः। इुक्रम्रे रथेतरृष्ठ इति विश्वकप च गोआ(गवा)युषि(वी) प्रयुज्या-
„+ प्रतावा॥ ३८॥
1 द्रादशाहस्य द्वादशानि ॥ ३९ ॥
द्रादशाहान्यर्वानि | ३९ ॥
महात्रतमुदयनीयश्राति रात्र इति ॥ (ख० १२) ॥ ४० ॥
इति सत्याषादाहिरण्यकेशिसूतरे षोडशमे पचमः पटलः ।
समूढवनमहात्रतोदयनीयौ शये चठुभिरहोभिः एह माप्त । द्वादशाहस्य प्रथम
एे्रवायवाम्ो द्वितीयः शुकाभ्स्तृतीय आग्रभणाग्रः । एवं पररवतैते । दशम टेन्रवा-
यारो द्वादशाहाहीन्य दशरात्रस्य यः सदश उकथ्यस्य द्ा्न्देकादृिन्यः पार.
समाप्ताः | नवान्यहान्यतिरिच्यन्ते । तेप्वतिरिकताः पशव आरभ्यन्ते । गव्यं वैष्णवे
वामनमेकविशगो पडुरैनरा्म्‌ । तृणे वैवेवे ध्रयलिश्रात्‌ ्यावाएयिवी( म्यां म्‌ ।
तस्या एव वत्स वा छन्दोगमतिः, गोपडारदितिदेवत्ये मैवावरुणस्यापिवद्रवायवाम्रः |
भ्राजापत्यशषभं तपरं महाव्रते शक्राप्रः । आश्नयसृपषममुद्यनीयेऽतिरात् आग्रय-
णाग्रः॥ ४० ॥
इति सत्याषादरिरण्यकेशिमूव्यास्यायां महदिवशालिसैकलितायां
परयोगचद्धिकायां षोडशारे पञ्चमः पटलः ॥

अय पोडशप्श्रेपषटः पकः ॥

द्ादश्षमासाः शाट्यायनकम्‌ ॥ १ ॥

अय वाक्ये कृते शोमूते महारात्र बुद्ध्वा महानतमुपयन्तीत्य्ः। प्रनापतेराराध-
+ नार्थं महाव्रतम्‌ । जने नयेत्यादिौमिकपात्रपरयोगः । सपशद्तिग्राहमपत्राणि प्रयु-

३८० सत्यापाढविरवितं भीतसूष्म्‌-- [ १९१

नक्ति | उशा( दशाऽ5 )मेयानिति द्वयेन ददोद्रानरी( नि ति दयेन वैशवकमैणा-
दित्यौ वेद्र्थान इति द्वयेन ततः प्च रा( पा प्राणि प्रवदन्त। परतिदिशकके मध्य
एकम्‌ । ततो दश पौ्यानिति द्वयेनैव स्िशमू( दु )पवर्मरमेतदहः भरकृतिवदाभेया-
दश गृहाति । प्रृतिवत्साद्नमिति येन ददरौ्ान्‌ गृहणाति । प्कृतिवत्सादनं वैश.
कर्मणादित्वौ मुचेन तुमो सह महत्ते गते इति श्तेः । पश्च प्राणयद्रसयने
सरादितानि प्रतिदिशमेकैवमेकं मध्ये । त्मात्स्दरेन्राणि भवन्ति । वैशवकमैणादित्यौ
गृहीत्वा प्पत्रेु गृ( गर }हणे पूवी पातरम्‌--इ््रिद्रायिनो बृहदिति एरोवाच-
मत्वा उपयामगृहीतोऽपीन्धाय त्वाऽशदित्यवते जुष्टं गृहामीति गृहीत्वा एष
ते योनिरिन्द्राय त्वाऽऽदित्यवत इति सादनमेवं स्त्र प्रहणे सादनेषु पशचस्वपि, इन्द्राय
त्वोक्था युव इति । अभि त्वा शुर नोनुम इति दक्षिणाधैस्य पएरोरुगिति पञ्चास्य
त्वामिद्धि हवामह इति |

उत्तरस्य .तदिदा् भुवनेषु जयेषठमिति मध्यममूतप्य । एवं सादितान्‌ पशचप्यन्य-
सिन्‌ प्रत्र सवनीये लिप्त्वा पैमध्यमे पत्रे गृहणाति त्ते क्रतुमा वजञन्ति विघ्रत्यु-
क्तव उपयामगृहीतोऽति प्रापतये त्वा जुष्ट गृहाम्येप ते योनिः प्रजापतये त्वेति
सादनमय सौरं दश गृहणाति इति द्वयेन विरमति ॥ १ ॥

उभयतः सभा उत्तरः पक्षस्ताण्ठकम्‌ ॥ २ ॥
सारस्वत्यादि । अथेकेषमुत्तरपले विकल्पः ॥ २ ॥

उपरिषा्ि्नितः । पृष्टयः पडद्योऽभिष्वा
इति धू( द्र )नो मास उत्त संभार्ये चत्वारोऽ
भिष्ठवा गोधाऽऽयुशच द्रे अहनी द्वादशाहस्य दशा-
हानि महाव्रगोदयनीभ्यां चू(दरयू नो मासः
पूरयते । अथ ह मा्टाविके पूसिन्पके पुरस्ता
त्मयमात्पृष्ठयादमिनिदरिषटोमः । उत्तरस्मिन्पक्ष
उपरिष्टाुत्तमात्पृष्टाद्विश्वभितः पृष्ठ्यः षडह
आयुरुवभ्यः स॒ एकस्थाने गौभेवति । समान-
मितरच्छाटयायनकेन ॥ अथैकेषां वज्ञायते संव.
त्सरे सषतपृष्ान्युपयन्ति । द्रादशादीने दश.
रात्रे । त्र पृष्टयानां < स्थानेऽभिष्टवाः षडहा

^

६. टलः] . परहादेवशा्निसंकलित्मयोगचन्दरिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ३८१

उर्ध्व द्रादशषादीयात्‌ । दश्चर।तरान्महात्रतमुपयन्ति
॥ (ख०१२)॥ ३॥
गतः॥ ३ ॥
श्वोभूते भरतायते पञ्चतिभशोऽशिषटोमो महावरतसामा ॥ ४ ॥
` प्रतायत आरभत उद्तत्ययैः । सोर्यनापा् विरमति सारखत इत्यादिपडुकाे
पराापत्यद्षभं तूपरमाटमते । -रनापतये त्वा जुष्टमुपाकरोमीत्यादि । अस्य महा-
व्रतस्य प्रचारते मरुत्वतीयैः सह मवति ॥ ४ ॥
यत्माङ्मदन्द्रात्‌ ॥ ५॥
मवतीतयर्थः | अग्रतो मवति ॥ ९ ॥
५ तसन्ते प्रतिभम्थाता महात्रतशिल्पानि व्याया-
तयति ॥ ६ ॥
मादिन््स्तोत्े कते प्रतिप्रस्थाता माहानातिकानि रि्पानि उपकरणानि ॥ ६ ॥
दश बीणादण्डस्यातिमयितानि भवन्ति ॥७॥ `
उदुम्बरेण तस्य वीणादण्डस्यातिमधितानि मवन्ति ॥ ७ ॥
एकैकस्मन्नातिमाधिते दश दश तन्तूमवयाति ॥ ८ ॥
यदियं दण्ड इत्या्स्थतेषु दशस््प्यतिमथितेषु तेषु प्रत्येकं दश दश तन्तवः
भ्रोताः शततन्तुः ॥ ८ ॥
स वाणः भ्रततन्तुर्भवाति ॥ ९ ॥
वाणो वीणाविशेषः ॥ ९ ॥
अध्ययितृषदनंप्रङ्ूख^. होते भ्वध्नन्ति ॥ १० ॥
श्वं दोलां होताऽऽरोहतीत्येव ॥ १० ॥
ओदुम्बरीमासन्दीमुदध र उपनिदधाति ॥ ११॥
आपन्दीमारोहतयदराता ॥ ११ ॥
कूर्चफलके अध्वर्यवे ॥ १२ ॥
उपनिदधात्यनुवतैते ॥ १२९ ॥
2 होत्रका उपगातारश्च पूर्चेष्वासते ॥ १२ ॥
क्षु होत्रका उपगातारः पलय इत्यासते ( आप श्रो २१-१७-१९ )
इति । प्रतिगरा्थ होत्रकाणामुपगतृणां परत्ना च कूचौनि कल्पयितन्यानि तेष्वाप्तीना
मवेयुरिलयर्थः | अ्रतिप्रस्याता ( त्रा ) एतानि कल्पयितव्यानि ॥ १३ ॥

३८२ सत्यापादविरचितंश्रौतसू्म्‌-- [ १९

कानिपुनस्तनि--
निकल्यन्ते सर्वरिरपानि ॥ १४ ॥
अत्ाप्यपस्तम्बे विदोपः-- निक्पन्ते पतनयोऽपाधाटलिकास्ताटुकर्गणाः पिच्छोराः,
इति । निकलने वीणावादाः शङ्खा ना्ली्तूणवानिति । निकेते बरहवारी पी
चरेण .सदतो द्िणं द्रा्हमार्िष्यमाणौ ( आप० श्रौ ११-१७-१६ ।
१८ ), इति । वाद्यानि च स्ह वादकैः || १४ ॥
त५ संनयति वाक्सत्यं मनो भद्र तनो भद्रमा
नो भद्रमिति ्रिपभैयोत्कटशचलाकया वेणुपर्वणा
वेतसशाखया वा बादयित्वा वाणेन शततन्तुना
महिनद्रस्य स्तोत्रमुपाकरोति ॥ १५॥
तं दण्डमिति गम्यते । संनयति पज्जयति । गतमन्यत्‌ ॥ १९ ॥
बरहषो विकारः ॥ १६॥
स्त च दण्डो बर्हिषः प्रतितिभिरित््ः | अयव --दुकाण्डेन वेणुकाण्डेन वेत्त.
काण्डेन बाणं शततन्तु ( वाणेन शततन्ठुना ) सहानि ब(हाध्वयुवैरहमयां च माहे-
द्रस्य लतो्ोपाकरणं करोति ॥ १६ ॥
तषठदराता वादयित मस्तोत्रे प्रयच्छति ॥ १७ ॥
तमुद्वाता पुनः प्रसते ददाति ॥ १७ ॥
भस्तोताऽध्वथैमे ॥ १८ ॥

भ्रयच्छतीत्यनुवरते ॥ १८ ॥
तम्वथूरन्यस्मै ॥ १९॥
काणावादाय ॥ १९ ॥
त९ सोऽ्रेण सदसो दक्षिणे द्राबीदौ भतिवादय-
सास्ते ॥२०॥

तं शततन्तु मन्रेण सदः पुरस्तादलिणस्य दर्पणाय प्रतिवाद्यतिषठति ॥-९०॥
उपगायन्ति पल्नयोऽपाधाटलिकास्ताटुकवीणाः
काण्डवीणाः पिच्छोला अलाघुकपिश्ीष्ण्यं
इति ॥२१॥
नतु महान्त श्रयते, पत्नय उपगायन्ति › इति । प्रकृतौ शरूयते --‹ ऋत्विन
उपगायन्ति › इति । तदेतदृत्विगुपगानं पल्युपगानेन निवर्त्यते । ननु प्रकृताबुदरत्ना
साक्नि गीयमाने सत्यृतिजोऽनय समेवोपगायन्ति । इह तुः पत्नयो वादित्र वादयन्तीति

६ पटलः ] महादैवशाद्धिसंकटितमयोगचन्दरिकोव्योरंयासमेतम्‌ । ३८३

भित्नविषयत्वान्नासि निवृत्तिः । मैवम्‌ । गानशब्दस्य शारीरे प्रािद्धत्वात्‌ । तस्मा-
दत्विनो निकत्यं पत्नयः सामोपगयेयुरिति प्राप्ते रमः-- गानशन्दस्य नाक्षरोचारण-
मर्थः कितु स्वराभिव्यजञनं त्च शरीरेण वादित्रेण वा िष्यति । अत एव गानतच्ज्ञ
आहुः -: द्रवी गात्रवीणा च दवे वाणि गानजातिषु › इतिं । तच्च गानं अहन्यायेना-
पूकरियानिधानान्न प्रकृतिरिद्ं स्यात्‌ । एवं तर्हि गानोपचयवाचिन उपशब्दस्य. वैय.
य्यमिति चेन्न । वादि्नोपचयतेमवात्‌ । अस्ति हि तत्र वादितरनाद्‌ः ‹ दिक दुन्दुभयो
नदन्ति ' इति श्रुतेः । पलमयुपगानं च वादित्रनादः । ‹ काण्डवीणाभिरुपगायन्ति ›
इति श्तेः । अतः सादद्यात्तनिधानाश्च तदुपचयो युक्तः । तस्मादनिवृत्तरपगानयोः
समुचय: ॥ २१॥
वादयन्त्यः संम्बदन्ति । सैशिसप तृतीये ॥ २२ ॥
गतः ॥ २२॥
पुश्चट्बरहयचारी चोत्तरस्यां बेदिशरोण्या«
संवर्तते ॥ २३ ॥

ब्रह्मचारी एश्चली च विकल्पते । अग्र सदो द्िणां दवारा प्रतिकति्यमाणा-
वन्यरोन्यमाकरोशं करिष्याव इति केचित्‌ ॥ २३ ॥
मागधः पुटश्च दक्षिणस्यां वेदिश्रोण्यां. परिश्येते ॥.२४ 1.

उत्तरस्यां वेदिश्रोण्यां पुटी मागधश्च परिपरयेते । एतौ व्याख्यातौ । एत-
योमियुनं कोरथम्‌ ॥ २४ ॥
दुन्दुभीन्समाध्नन्ति । दिषु बन्धान्‌ ॥ २५॥
दनडुमीन्समाघ्नन्ति तदानी युगपदू्माययन्त। दित दुनदुभीनपब्न्त वेया: सकि
घमेव | २९ ॥
सावितप्बेव महचेदेः ॥ २६॥
स्कतिः कोणः ॥ २६ ॥
अप्रेणाऽऽ्ीधरमभमन्तर्वयर्ष बर्हिवैदि जानुदध्न-
वटे सात्वाऽदेण चर्मणाऽभिषितत्य शङ्कुभिः
परिणदत्य भूमिदुनदुभिः पुच्छकाण्डेन भूमिदुन्दु-
भिमाघ्रन्ति ॥ २७ ॥
अपरेणाऽऽस्ी्रमण्डपे मूमिदुदुभिमवटे खनन्ति । ( पुखकोशः ) अधैमन्त्ेयधै
बर्हद अन्ने द्)णैमचर्मणोत्तरलोग्नाऽमिपा्यं शङ्कुभिः परिगिहत्य तस्य क(च)मणः
एच्छकाण्डेन सह मूत(मि)माहननाथेमभिदधाति । यद्वा-मूमिदुनदुभिमा्नन्ति । चर्म,

४८४ सेत्यापाढविरचितं ग५सूत्रमू-- [१६

-णाऽच्छादितमुसं मृगतै मूमिदुनुभिः एच्छकाण्डेन ॥ २७ ॥
अपरेणाऽऽप्रीधस शद्रा्यौ चमैके(कृते) व्यायच्छेते ॥ २८ ॥
शाय शूदरचाऽऽ्य॑श्च । जर्यो ब्राह्मो विद्वान्‌ । श्रः प्रतिद्धः ॥ २८ ॥
शतम परिमण्डलं भवति ॥ २५ ॥
अ्तिप्रस्यात्ना चरम कर्तव्यमिति । आद्र शरत परििण्डलाकारं परिष्कित्य चम
त्यः ॥ २९ ॥
अन्तदि व्राह्मणस्तिष्ठाति । बदिीदि शूद्रः ॥ ३० ॥
तिषठतीत्युमयत्रान्वयः ॥ ६० ॥
इमेऽरात्सुरिमे सभूतमक्रन्निति ब्राह्मणो ब्रूयात्‌ ॥
इम इदरासीकारिण एमे दु्ृतमक्रभिति पृद्रः ॥ ३१॥
बूयादित्युमय्रान्वयः ॥ ६१ ॥
तै ब्राह्मणः संजित्याऽऽप्प्रे चमीध्यस्यति ॥ ३२ ॥
ते शूरम्‌ ॥ ६२ ॥
॥ , अप्रेणाऽऽगरीधं कटसंघाते॥ ( ख० १४ ) ॥ तेन-
निसंघाते वा | वितैत्योचरिं टम्बयति ॥ ३२॥
तिमित ्ययंस्यत उभौ दिद्षमाणौ ममेदं ममेदमिति शद्रायाुत्तरेणाऽरीध कट-
-सत्राते तेननपघते वा कटबहुरदेशे तेननमहतवे देशे ` वाऽशै चम व्यधनाौगिषुणा-
म्यययितव्यं विततयोच्छरयति । द्विशूलायां वपाबन्धामिव बध्ाति कटपतघति देशे ॥ ३६ ॥
अग्रेणाऽऽहवनीय९ रथेषु राजपुत्राः कवचिनः
संनह्म म्यथ(ध)नार्थं चमोल परिवरसैन्ते ॥ ३४॥
आहव्नाथस्य पुरतो रथेषु कवाविनः पुरुषाः सेनद्यन्ते ॥ ३४ ॥
तेषमिकेक« सभशास्ति ॥ ३५ ॥
तेषां रानपुत्राणाम्‌ ॥ ६५ ॥
माऽपरात्सीमीऽतिन्यात्सीरेति ॥ ३६ ॥
माऽपरात्सीकैकषयादन्यतर व्यधनं मा कार्षीः । माऽतिम्यासपीवगमतीत्य प्रस्ताद्वाे
मा जगम इत्याह हे वेदि(भिन्‌॥ ३९ ॥
तत्ते विद्धा(दूध्वा)नातिपातयन्ति ॥ ३७ ॥
` राजपुत्रा विष्यनतीत्यकेषां (२ {- {९.-१६)इतयापस्तम्ः ॥ ९७ |
उद्श्वोऽपरिमितमवकाड यात्वा भत्यायाय वियुश्चनति ॥ ३८ ॥
~. कणान्‌ ॥ ३८ ॥ {

ष्ट

६ पष्टः] महादैवशाश्षिसंकलितमयोगचन्दिकान्यास्यासमेतम्‌ । ८५

अष्टो दासङमायै उदकुम्ाज्छीपंत्नभि निाय
त्रिः मदां मानीरीयं धिष्णियं परिनृत्यन्तीः
परियन्ति दक्षिणान्पदो निघ्नतीरिदं मधु गायन्त्यो
वाग्बेदभिल्टुका सेनान्गायतु भराणस्य वादिते

सेमान्गीता यजमानानिहावलिति ॥ ३९ ॥

मानौीयानते समीपेऽ्टौ दातुमायं उदकुनभैः सह नृतयन्तीः ॥ २९ ॥

भिल्छुको द्रे गायतः। वाग्वेददिविनीति द्रे बाग्बेद-
दृस्तावाराभति दर संबत्सरगाथा द्रे एताः संवत्स-
रगाया भवन्ति ॥ ४० ॥
दासीदास्तयोरन्योन्यमन््रोऽभिहितः । भिब्टुकां व कुमार्यौ गयेतां वजेदददिबिनी
द्वे गायेतां वाग्वेदहस्तावारां दवे गायेतां संवत्सरगाया दवे गायेताम्‌ ॥ ४० ॥

गाव एव सुरभयो गावो गुरगुटुगन्धयः। गावो
यृतस्य मातरस्ता इहं सन्त॒ भूयसीः ॥ नलु
गावो भर्खीरस्व गङ्गाया उदकं पुः । पपुः
सरस्वतीं नदीं भांचीथोज्जगाषरे | इमा वयं एुवा-
महे शम्याः मतरतामिव । निकीयं तुभ्यं मध्य
आये द्यो यथा । यद्‌ भद्गनानिनौ वदत
पंक योऽवधीः । आपिषछृतस्य दषणमु-
भयोरकुतः कृतस्य च ॥ यद्‌] .रांखाटयौ वद्तो
्रा््थङ्कीरद कौ । मृ श्यो प्रमेणान-
दवांस्तप्यते बहन्‌ ॥ इदं कटमा्यो अपिनिदं
सोमो असूयत । इद्‌^ दयैः सील आवा
न्मास्यिभञ्जनम्‌ ॥ दैमह। इदं धिर हिर
हमहमिंमी ति हस्त वारा सवास्वडषजन्ते ॥ ४१ ॥

१क. ख. मकिरन्तस्य । २ क. ख. माची चोञ्न" । २ क. ख. "कदयोक' । ४ ल. "करयो
य०।५ क. खक भङ्गेऽधि° । ६ क ख. तुप" । ७ क. पर्वक । ८ क. ख. स्य । य०\९क.
ख. रागान्ौ । १० क. ख. "मकीटदा”। ११ क. ख, "दासक । १२क. ख. "दं काम्यो । १३ क.
ख.भपि ध्वनि" । १४ क. ख, ^रण्यखेला । १५ क. ख. “ला अवा । १६ क. "यत्साक्े भ" 1 ख.
श्यस्ता° । १७ क. ख. मधविद्‌ं दि" 1 १८ क. ल. दिष्‌" ।
४९

४८६ सत्यापदेषिरचितं शरोतसू्रभू- ` = [ १६.-

सरवापाख्चामन्त एतत्सामानं तेवत्सरगाथानां पण्णामपिं ॥ ४१ ॥
तरवोदकुम्भाठुपनिनीय यथार्थ गच्छन्ति ॥ ४२ ॥
ततरासिन्के स्तोत्रे समते दापकरुमायै उदङु्मानुपनिनीय यत्र यतर पताम तत्र
तत्र गच्छन्ति ॥ ४९ ॥
माहिन्रस्तोत्रमनुयोपाः शाम्यन्ति ॥ ४३ ॥
सतत्र समते घोषा अपि शाम्यन्ति वाणाद्यः ( दीनाम्‌ )॥ ४३॥.
स्तुतमनुशाम्य(शस्य)ते ॥ ४४ ॥ ‰
स्षटम्‌ ॥ ४४ ॥
कू्चैयोः फलकयो् तिषठ्ध्वयुः परतिगणाति ॥ ४५॥
अरैः पविवाित्यारम्य प्रतिष्ामिति मन्व उक्तः पूतरान्तरे । फल्क।रोहणमध्वयोः
पृशादू्तविहीति नपः | ततोऽधवयुः शसं प्रतिगृणाति पूववत्‌ । प्रहमध्वयुरादत्त इत्या
यतिप्राह्ा हूयन्ते । दश।ऽऽयान्‌ परहृतिवहृरीन्रान्मकृतिवत्‌ । अथ वैशवकर्मणादितया-
वक्त पूवमेव । अप प्राजापत्यः प्गृहीतं पश्चदेकपात्रस्यं जुहुयात्‌ । प्रनापत
ओनलिन्नोनसि(सी) त्व दवेषु इ्यधिनवत्पश्चपेयुगपद्धोमः। दण्डेन बदूषवा कौकिली
वदुविकलपः | अदनियादीनपि दण्डेन बदूध्वा होमोऽनुमन््रणमपि । तन्त्रेण प्राजापत्य हुत्वा
सौयानद्डेन बद्ध्वा जुहोति । तनेणाुमन््रभम्‌ । वेषं एयक्‌ एयक्‌ भक्षणम्‌ । केवि-
द्नेयन्‌ सर्वनेकासिन्‌ सज्य मि मेषाभित्यादि । एवमनरसचमि्ठा ततो भैश्कर्म-
णादित्यौ करमेण प्राजापत्यम्‌ । पर्वे भेदेन । इतरथा (सकृत्ते) भकेहीत्यादि नृच-
क्षप तवेत्यवेक्ष्य भक्षयामीति भक्षणम्‌ | अथ सौर्याणां मक्षणं मेदेनैवायोक्थ्य इत्यादि
तनं प्रकृतिवत्‌ ॥ ४५ ॥
संतिष्ठते महाव्रतम्‌ ॥ ( ख० १५ ) ॥ ४६ ॥
इति सत्याषादहिरण्यकेशिसूत्रे पोडक्षमृशने षष्ठ; पट्टः ।
प्नीपतेयानान्तमहः संतिष्ठते । पस्थितेऽहनि ब्रह्मा बाचमित्यापस्तम्बीये विशेषः ।
सतिते महात्रतमहीनतेततय उक्ताः ॥ ४६ ॥
इति सत्यापादहिरण्यकेरिसूत्व्यास्यायां महदेवशासिपकलिताया प्रयोग.
चद्धिकाया पोडशप्रभे पष्ठः पटलः ।

शोभत उदयनीयः स व्यारुपातः ॥ १ ॥ `
श्रोमूते महारात्रे बुदध्नोद्यनीयातिरात्ः प्र व्या्यातः ॥ १ ॥

हि +

(1

छ रट } - महादेवा चिसंकटितमयोगचद्धिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ३८७

यः.-मापणीय; स उदयनीयः ॥ २॥

विधिर्भवति |॥ २ ॥
तषु परःसामसु त्रीनतिग्राह्यान्दृह।ति ॥ ३ ॥

वक्ष्यमाणेषु त्रिषु जह.सु ॥ ३ ॥

उपयामगृहीतोऽस्यद्धवस्तवोपपीभ्यो चष गृहा-
मीति प्रथमेऽहनि गरहाति । उपयामगरृहीतोऽस्यो-
पथीभ्यस्त्वा प्रजाभ्यो जुष्टं गृहामीति द्वितीय
उपयामगृदीतोऽसि भजाभ्य्त्वा भजापतये कुष
शहामीरयेतानेवाऽहत्ानवक्सामसु गृहीयाव्‌ ॥ ४॥

स्पष्टम्‌ ॥ ४ ॥
तानुभयानु्ध्वानभवृततश्च विपुवलयदु त्यं नात-
बेदसामिति तेषां मध्ये सौयं« सप्तमं मध्यमं
„ ,. गृहाति | ५॥ वाचस्पति विन्वकमरणमूतय इति
“': विश्वजिति वश्वकर्मीणम्‌ । हम्‌ पु मातरमित्यप-
रेश्ुरादित्यं ते च व्यत्यासमा महाव्रतात्ता- र
बुभ सह महत्ते गृ ॥६॥ अयच्धि्देतदहर- ` .“ ` ~“
तिग्रा्मा गृ्मते ॥ ७ ॥ भाकृतेवी वैकृतान्यभ्य- ~
स्थेत्‌ । वैदतैवी पराकृतान्दशाऽरयान्दरहीयात्‌
॥ ८ ॥ दैनरान्दश सौर्यान्वैश्वकर्मणादित्यग्रहौ
भाजापत्यै च ॥ ९ ॥ पश्चपात्मतिग्राह्माय-
तने प्रतिदिशं चत्वारि पात्राणि निहितानि
भवन्ति ॥ १० ॥ मध्ये पञ्चमम्‌ ॥ ११॥
इद्रमद्वाथिन इत्यनुदरत्योपयामगृहीतोऽसीनद्राय
त्वाऽ्षवते जुष्टं एृामीति परवा शाति । एष
ते योनिरिद्धाय त्वाऽर्कवत इति सादयति॥१२॥
समानौ स्त्र ग्रहणसादनौ ॥ १३॥ अभि
त्वा शर नोनुम इति दक्षिणां । त्वामिद्धि हवा.
क. मह इति पशचार्पे ॥१४॥ इमा चु कं भुवना सीष-
भ पेभेतयुत्तराधे ॥ (ख ०१६) तदिदासु(स)भुवनेषु
जयेष्ठं यतो जज्ग उग्रस््वेष नृमणः । सथो जन्गानो

३८८. सत्यापाविरचितं भोतसूप्रम्‌- [१६

निरिणाति शतूनडु यं चि्वे मदन्ता इति मध्यमे
॥१९५॥तानेकसिमन्पात्रे समवनीय तवे क्रतुमपि द
न्ति विश्व इत्युदत्योपयामश्हीतोऽसि मरजापतये
त्वा जुष्टं शहामीति मध्यमे पात्रे श्रहात्येष ते
योनिः प्रजापतये त्वेति सादयति ॥१६॥ यन्नाना
जुहयादात्मनोऽङ्गानि विच्छिन्धात्‌ । समानी-
याऽऽहुतीः सभ्रन्ध्यात्तदनु यजमानाः सरन्धे-
रन्‌ । स्तोका एवाऽऽत्मानं प्रत्यानीय होतव्याः
मत्यङ्गयानि दधति नाऽऽहृतीः सध्रणद्धि (इति) 1
इत्वा हरति भक्षम्‌ ॥ १७॥ तं भक्षयति महस्ते ष
भक्षयामि गर्भं ते भक्षयामि (यनं ते भक्षयामि )
कस्ते भक्षयामि सर्व ते भक्षयामि सर्स्याऽऽ-
पचे सबैस्यावरुदध्या इति ॥ १८ ॥
्रशिप्राणग्रहादयः | त (अ) घ्र छृष्णविषाणाश्रास्तनमन्र सख्या(परूयोविसगः । न
त्वहीनप्ततयः । शवोभूतेऽतिरोह्षियानते यज्ञुच्छादि सत्रमूतदादशाहवत्‌ । अथानृब-
न्ध्यायां वपायां हुतायां सशिखानि वपन्ते । उदवपतानीयान्तं॑छृत्वा एष्ठशमनीयैः
एक्‌ यक्‌ सौत्रामणी च ॥ ९-१८॥
उयनीकां व्याख्यास्यामः ॥ १९ ॥ *\..८

गतम्‌ ॥ १९ ॥
तेषां भाकृतैरतिग्रावैः करपो व्याख्यातः ॥ २० ॥

तेषां उयनीकानाम्‌ ॥ २० ॥

रेन्दरवायवाग्रं मथममहरथ शुकराग्रमथाऽऽग्रयणाग्रम्‌
॥ २१॥ एवं अयनीकाः परिवरैन्त इत उर्ध्व
भाग्वषुवत उर्ध्वं॑तरिपुबत आचारेषु ॥२२॥

गवामयनममिष्टेषु पडहामान्याष्ठयः पडहवत्‌ ।पूवरमरयह उत्तरे वा (पूवैः -
सिन्‌ ) पले तथेवातिग्ा्चा भवेयुः, इति । ज्योति्गरायुरिति नामपेयानीति केचिन्या- ~~
चक्षते । संतिष्ठते गवामयनम्‌ । द्वादशाहेऽहीने काठकप्रातिः सवौठीकानहीनेनायो
सत्रेणेति वचनात्‌ | २१ ॥ २२ ॥

< टलः ] महादेबशषा्चिसेकलितमयोगचन्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ३८९.

शुकतग्रो ्रिषुवानित्यत्रय; । यथाष्टमिति बाद्‌-
रायणः ॥ (ख० १७ ) ॥ २३ ॥
इति सत्याषादाहिरण्यकेशिसूत्रे षोडपशने सप्तम; पटलः ।
गतम्‌ ॥ २३॥
इति पत्याषाददिरण्यकेशिूत्रनयाख्यायां महदेवशििकणितायां प्रयोग-
चन्द्रिकायां पोडदाप्रे स्मः पटलः ।

अय पोडदप्रनेऽटमः पटलः

अथ प्शुक्टिः ॥ १॥

वकषयत इति दोषः ॥ १ ॥
आश्गेयं भरायणीयेऽतिरात्र आरभन्ते । नबो भूते
सारस्वतीं मेषीम्‌ ॥ २ ॥
आहमन्त्‌ इत्युमयत्रन्वयः ॥ २ ॥
एवं विितानेकादशिनानन्वहमारमन्ते ॥-३ ॥:
अन्वहं सद्यः ॥ ३ ॥ र
समित्य समित्य पुनः सुनरेकादशिनीमभ्याव-
(५ वयन्ति ॥ ४ ॥
सौय विषुवत्युपाटम्म्यमित्यापस्तन्बसत्रम्‌ ॥ ४ ॥
तेषामेवमुपाकु्वता द्ादशादस्य सकषदवा उक्थ्ये `
द्ात्रिभसतमेकादशिन्योऽपदज्यन्ते ॥ ५ ॥
तेष्ववाऽऽकभन्ते ॥ १ ॥
नवाहान्यतिरिच्यन्ते ॥ ६ ॥
नवसह. ॥ ६ ॥
तेषु गव्यानतिरिक्तपदून्‌ ॥ ७ ॥
आलमन्त इति शेषः ॥ ७ ॥
वैष्णयै वामनमेकविध्छो । रेन त्रिणवे । वेन्व-
देवं ्यक्ञिष्यो । चाव पृथिव्यां पेतु परथमे
छन्दोम । तस्या एव वायव्यं वत्सं मध्यमे |

दैश्मः 1... :..सत्यापादविरवितं शरौतमूतरमू-.. - <“ [ १९ प्रभे~'

आदित्यामविवशामुत्तमे मेत्रावरुणीमविवाक्ये ।
भाजापत्यमृषमं तूपरं महाव्रते । अश्ियगृदयनीय
! इति पालिङ्गायनिकान्‌ ॥ ८ ॥
गतः ॥ ८ ॥ =;
:;; अः -काठका, पेकादशिनान्मातिविभज्यामरति षै"
भज्य बा परायणीयोद्यनीययोरालमन्ते ॥ ९ ॥
काठका इति बहुवचनं पूजाम्‌ ॥ ९॥
आग्रेयमन्त् र॑तरपषठष्वन वृहलूषटषु ॥ १० ॥
रथतरेष्व्चेयं वृहते्न्रमिति बैलानपपूवम्‌ ॥ १० ॥
अपिवाऽभ्नद( च॑ )रथ॑तरपषठष्न्रामरं वृहपषेषु ॥ ११॥
॥ अगि वेति शालान्तरमतघोतना्थम्‌ || ११ ॥
सो त्रिषुवत्युपाखभन्तेऽथ गव्पानतिरिक्तपशुन ॥ १२ ॥
तेष्वेव नवसु गन्यान्‌ ॥ १२ ॥
तत्र विकारः-- ध
शितिषूष्टै बारस्पत्यं तरयक्ञिश्यो । ावापृथिव्पां
धेत यमे छन्दीमे । तस्या एव वत्सं वायव्यं :
मध्यम वाचे पृश्निमुत्तमे । मेत्रावरुणमबिव(कये,।
वश्वकर्मणमृषभं तूपरं महाव्रत इति बाजसनेम-
मू ॥ १२॥
सरवत्राऽऽहमन्त इत्यन्वयः ॥ -१३.॥
अग्रेयमभिष्ठोम आलभन्ते । पेनदराप्रुकथ्ये दविती-
यमेन ृष्णि^ षोडशिनि तृतीय सारस्वतीं
मेषीमतिरात्रे चतुरथीमित्येकेषां ते यदि भभवः
पशवः स्युरेवमेवाहरहरालभेरन्‌ ॥ १४ ॥
स्षटोऽैः ॥ १४ ॥ १९५
यदि पशवेकादशिन्येयुराम्रयमेव प्रथमेऽहाल-
भेरक्नयेतराननूबो यथापू्॑बारुणं पे्खमुत्त
यूनमपरबे तेष्ाभरयमेव मयमेऽदनालभेरन्नयेतयान-
नूचो. यथापूर्व, वारुणं पेतवम्तमं तैरेव बिपयी-
समीयुः ॥ ( ख० १८ ) ॥ १५॥

<य्टः ] महादेवशषा्िसेकालितमयोगेचन्द्िकाव्याख्यासमेतम्‌ । > ३९१

दन्न वा सवत्र ( २१-२३-१४ ) इत्याप्तम्बः । कंतुपशूेव पममयु्यव
दन्वहमाढभेरन्यदि विमवः पवः स्युः । ठेकादशिनान्वा विहतानिति वाजसनेयकम्‌

(म० श्रौ २१-२६ ) इति मददवानः | गतमन्यत्‌ || १९ ॥ =

अोत्सगिंणामयनस्य कमोच्यते--

द उत्सर्गिणामयनं व्याख्यास्यामः ॥ १६॥` `

उत्र्िणामथनमिति कर्मनामेयम्‌ ॥ १९ ॥
गवामयनेन व्याख्यातम्‌ ॥ १७॥
गवामयनमेव गुणविक्ृतं दाक्षायणयज्ञवत्‌ । गवामयनेोत्सगिंणामयनेन यक्ष्यामहे
प्रनापतिमवाप्नवानीत्यादि गवामयनवत्‌ फलं ॒नि्दिदय, आयुप्यपद्स्वगायै फलं कोवि-
देवं वदन्ति । केचिदुत्समिणामयनेन यक्ष्यामहे, आयुर त्राय पश्यं नरकपतनानवृ-
त्यै वा सै गवामयनवत्‌ ॥ १७ ॥
तत्र निणेयोय कंचिद्धिवारे द्शेयति-- ४
, : संबर्सरस्य पौणंमासीममावास्यायुत्छनेयुः ॥ १८ ॥ ,
उत्सृज्य ३ नोत्पृ्यां रमिति ( तै° प° ७-१९-७.) उत्स्गेपते यन
अनुतेपे श्वासनिरोध इति दोषद्वयं मनति निधाय ब्रह्मवादिनो विचारेयन्ति। प्ति.
रवचारा्था | तत्रामिज्ञाः प्रानापत्यप्ादिभििच्छेदस्य समाधादुं शक्यत्वच्छ्वासनिरोष-
परिहरायोत्समनपकषमेवाघ, निथितवन्तः.।. तमेव दिनकिरिष॑देयति-- अमावास्यां
च पमाया चोत्पृजयम्‌ ( ७-९५-७ ) इति । एतयोरमावासवापर्मसयोयंततवाितव
प्रपिद्धम्‌ । अतस्तयोलतिथ्योयदह्दहः प्रापतं तदुतसल्यमित्येषां निर्णयः ॥ १८ ॥
अपान्येषां पकतमाह--
-तान्वोपियादर नो्छनेयुस्तदेव श्वः इयुः । अन्तेऽ-
मावास्यां पौ मासं बोत्छेयु; । अन्तमस्याह्वः
चिवद्वरिष्पवमानं - वायो शुक्रो अयामित एतश
~ त्यं दृशषक्षिप इति ॥ १९ ॥

~ तस्मात्तयोरु्सर्गो न युक्त इति ॥ १९ ॥

:\ इत्यमु्सी विशदीकृत्य तत्रा विशेषं विदादयति--
यदहरत्छजेयुस्तद रिरि निर्यत आरेयमरु-
त्वतीयषुरोढाजञौ. निरुप्यते येनरावष्णवा पेन््राबा-" ': - <

}. रस्पत्या देनद्रावैश्वदेवा वाऽध्वरकल्पा वा ॥२०॥

† तत्ताभिलुलसगदिन चत्वारि दक्षि नि्ैेयुः ॥ २० ॥

३९२ सत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [१६९ भ्रमे

तेषं ये पुरोडारिनस्त उपवसन्ति ये सांनायिन-
स्त एतदहर्वतसानपाडर्वन्ति । पश ॥ २१॥
तेषामध्वरकलपानाम्‌ ॥ २१ ॥
भराजापत्यः पयारसि च ॥ २२ ॥
प्रानापत्यं पष्ुमारमन्ते ( तै पतं ७-९-७ ) इति श्रुतेः । उत्पग॑पसे
पयाति ॥ २२॥
यथा वैद्यस्तथा तामस्येन्द्राय वसुमत
इन्द्राय हरिवत इन्द्राय वृहस्पतिवते विश्व.
देव्यावते पुरोडाशाः । अष्टावेकादश
द्ादश्च कपाला आनुपूर्व्येण । सवनकाला
स्याख्याताश ॥ २३ ॥
यथा वुमानश्नः प्रातःसवनस्य तया मरु्वानिनद्ो माध्यंदिनस्य सवनस्य
स्वामी । वपुमतोऽओसततसवामित्वं ब्राह्मणाद्वगन्तन्यम्‌-- मातः वने यदनमे वुमते
पुरोडाशमषटकपालं निर्वपन्ति । दें दधि । इनरघ्य भै मरुत्वतो माध्यंदिन सवनं
, यदिन््राय मलत्वे परोडाशमेकाद्शकपाठं निवपन्ति विशेषं प देवानमृमुमता तृतीय
सवनं यङ्गशवेवदरादशकपाठं निपन्ति' ( त° प० ७ -९-७ ) इति ॥ २६ ॥
उ्यष्टार इति ते वर्सानाकुषैन्ति ॥ २४ ॥
सेह दापि मवति ( ७-१५-७ ) इति ब्रह्मणम्‌ ॥ २४ ॥
मातः पञ्मालभन्ते तस्य वपया प्रचरन्ति । ततो ९ >
॥ \.८
वैश्वदेवो द्दश्रकपालः । पेश्वदेवशचरस्तृतीपस-
बनः संतिष्टते । पृषदाज्येन चरिते पत्नीः संया.
जयन्ति पत्नीः संयाजयन्ति ॥(ख ० १९) ॥२५ ॥
इति सत्याषादषहिरण्यकेरिसुत्रे पोडशमश्नेऽष्मः पटल; ।
इति सत्याषाददिरण्यकेशिसूत्रे षोडश्भन्नः ॥
अयेय पद्धतिः सै गवामयनवदौपवतथयान्तं कृत्व प्रायणीयातिरात्रभ्मृति प्रयम-
मासान्तं॒कुर्वनति । पष्ठयपडहमित्यथैः । पत्नी6ियानान्ते मध्वशनादिकं कृत्वो.
तरस्यमिवैषतीवररहीत्वा) र्स्य दधः शाखाहरणादि कुम्म्यदेषनान्तं, रत्रौ वती
वरीः परिहृत्य तामु त्पण्डमवधाय परिस्तरणादि, विष्णो हस्यमितुक्तनद्रस्य दधः 1
तवा तण्डुेरातश्चनम्‌ । न पश्दोहाद्यः । एवं कृत्वोपवप्तति |
शवभूते वाहनक्रमेणाऽऽगच्छति । गवामयानकं तस्यां ( तस्िन्‌ ) वा त्यागः ।
मभिठवाना प्रथममूतस्याहो उयोतिषर्यागः । तस्याः मतिमति; प्राजापत्यः परुः |

॥

,८ पट्टः ] महादेवशाक्धसंकटितभयोगचन्द्िकान्थास्यासमेतपू्‌ । ३९३

तं कुवन्ति, शाखाद्याहरणादि सवनीयतत्‌ । प्रस्तर एव स्पयटेलायां वाऽऽन्यग्रहणम्‌ |
भ्रयुनञ्मि तिरो विष्णो नित्येति कृत्वा धरवृताऽशिष्टोमं ( भिवृताऽश्रष्ठं ) परिय
विस्य प्रनापते नुटमुपाकरोमीति वानपेयवत्‌ । प्रातःकाटे वपया प्रचय माने
नान्तम्‌ ।

अग्नये वसुमते पुरोडाशमष्टकपाठं निवैपन्ति । पात्रसाद्नादि परुपुरोडाशवत्‌ ।
अम्मय वपुमते नुषटं निवैपापि । अग्ने वपुमन्हन्य ५ रकषखेतयेवमादिनिगमाः । पर्यभिक-
रणकार दें सानाय्यमाह्योमयोः पयैभ्निकरणं पुरोडारोन सहैवेति केचित्‌ ।
आसन्नामिमशनं कत्वा पडपुरोडाशिन प्रचये प्रचारः। तयोः छिषटङ्दादि समानमि-
डामारजनन्तं, सानाय्यं समुपहूय भक्षयन्ति, यजमाना इत्युपहयध्वमित्युपहवः (हायः) ।

ष्णी मक्षणम्‌ । केचित्‌ सोममलणवदिच्छन्ति एततसोमपीया हतहीति श्रुतेः ।

केचिदवैशेषिका्शासाहरणचतुधौकरणपिषटदेपफटीकरणकपारविमोकणीतामाजेनोप-

` वेषोद्वास्नादि( दीन्‌ ) कुवन्ति ।

मध्येदिनकले प्रे प्ुएरोडशिन प्रचयेडान्तं इत्वा --इनद्राय त्वा मल्तवते पुरो-
डाशमेकाद्शकपालमैन्ं चरुम्‌ । पात्रसादनादि । इन्द्राय मरुत्वते नष्ट इन्द्राय नुष्टं
इन्द्रमरुत्न्हन्य ५ रक्षन हन्यमित्येवमादिनिगमाः । आपतक्नाभिमशैनान्तं कृत्वा हवि-
राहुत्यादीडामा्नान्तम्‌ ।

तृतीयसवनकाडे शुत हपिः ९ शमितरित्यादिपषाना प्रचयडामानेनान्ते वैश्वदेव
द्वादशकपाटं निवपति । वैश्वदेवं चरुम्‌ । पात्रस्रादनायाप्त्नामिमशेनान्ते हविराहुतिप्.
मृति तन्ेण रपः । पशावाज्यमानौ नित्यौ ।

अयवैषां हविषा स्याने स्वनीयान्पद्एरोडाशात्निवैपति ~ इन्द्राय हरिवत इत्या.
ध्यरकल्पं वा । आन्नैष्णवमष्टाकपाटमित्यादि । सवने मैत्रावरुणमेककपाटमिति स्ैपलेषु
विदयते । प्राजापत्यः पदः । अ्रीदोपयनानित्यादि पाशुकं कमम पनीसंयानानतं
पत्‌ ।

वसतीवरीणां च प्रण पूगृहीतमेव।उततरस्मा अहे शासाहरणादि अहीनं ततयः।
रात्री परसतरणान्तम्‌ । केचित्माजापत्यस्य पशोः इत्तरेस्थामिच्छन्ति । श्वोभूते महा-
रत्र बुद्ध्वा अग्ने नयत्यादि गामुवध्य बरहत्समेत्यदि । एवमत ऊध्व पडे ( हान्‌ )
मासान्‌ सपाय पूरधतवोत्सगैः । यन्मासादिमूतमभिश्वानं प्रमं ज्योतिोजञकं तदु.
तखष्वयम्‌ । उत्वे प्रानापत्यः पशुम वसुमत इत्यादयश्च पूरा दधिक-
रणे च ष्तीवरीषु खपिण्डानिधानं च स्वैर कुवन्ति । प्राकूषिष्टकृतः प्च ग्योीप्यु-
तयृषटानि, गिषटवत उर ष्ठयषडहादि, मूतानि चत्वारि भयखिशान्यहानि उत्व.

५

३९४ सत्याषाढमिरचितं श्रौतसूत्र महा० सं° भर च० स2। [ {प्र ८१०

भ्यानि । पञ्च मासान्‌ तस्य तरय्दा्य, नोत; । ` पेमयञकस्यामिष्ठवपडट्‌
दिमृतस्य ज्योतिष उत्गैः । अधकेपामित्यपप्तम्बीये विकल्पः । एककतूकं्तो्राणी-
त्यादि । एवमुतप्व्य । एवं कृत्पोदयनीयातिरात्रत्मवमृभादुेत्योदयनीयाघुदवतानी.
यान्तं तवा पुनश्चोलापतंमरणादिकं हृत्वा दीक्षित्वा तानुत्सषटान्‌ एनस्पेयुः । न प्राथ"
णीयोदयनीयौ । एवमुदवपानीवानतम्‌, ८

ततः षठरामनीयोमयस्य तननेण्‌ सताम मैत्ावणी च ।व्यनीकाऽत्रद्य एकाद्‌-,
शनी चोतपरमिणामयने वर्तमाना भवेयुः ,। .यत्याहनो( हन उ )तसगपाठ्तस्याह्नः
भरातः सवनीयातिपरहमणां त्याग एव । उत्छ्ना पुनराहरणे चोतपरगे यत्पधादि परा
तयेह (येदं ) कर्तन्यमायु्या्मेतदूतसन्रं॑ पुत्रौ. पध सर्गा वा. नरफेयातनानिः
वृत्तिकार चैष गुणविृतस्य फटमिति । पनीः पयानयन्तीति दविर ]
प््मथौ ॥ २५ ॥ *

, इति सत्यापादहिरण्यकेरिपू्वयाल्यायां महायैषशा सिपकठितायां
भरोगचद्धिकायां पोडशप्रननेऽषटमः पटल; |
प्रयोगमैनयन्त्यातु माटायाः सूते ॥
द्वदशाहस्येह हृते. निर्णयः कौष्रमो मणिः ॥ ,
मध्यगो यज्तवप्पततुषटयेऽसतु मयार्पितः |" , `"
गृहणाति दि किमप्यष भकतः तम्‌||, " ` ' `." क)
इति सत्याषादहिरण्यकेरिपूतव्यस्यायां महादेवशसिपकठितायां ष
प्रयोग्य पोद््रभ्ः |, । `" ,

अय सत्यापादहिरण्यकेरिसूते भायभितताध्यायाप्रपरया
यपश्चदशप्रश्रगतसूजाणां कमेण प्रतीकानि

सूर र ` पृषठङ्कः।

सूणप्र पृष्ठः ।
श्ुतिरक्षणं २६१ |यस्य सायं
एकसिन्दोषे २६३ यत्रतः स्यात्‌
ज॑पो होम इज्या २९४ |अयोत्तर टेन्रः
दोषनिषीता | प्ातदेहिनात्न
ट अनन्तरं दोषात्‌ + | अथोत्तरस्मै

निहते पुनषि + | साथदोहेनान
तस्य नाकच० २६९ |अयोत्तरमै
दुम्येता + च्व स्पार
एथगरणीष्व° + अतन प्रथमे
यत्र वेत्‌ ) [उत्तरानि
यद्यन्वाहितमे° + | अयेत्तरमै
यः कश्चनानु° #) [यस्य त्रत्येऽहन्‌
मभितवा गाहे + [उदकं

. प्रणयनवर्जर २६६ [तामि तिरा
या प्रकृति° 9 |यदि सांनाय्य
भृरितयुपति° 9) मध्यमेनैव
मन्ता त्रो #) यदि सांनाय्यम°
इदँ त एकं + .यद्िहेत्र
प्रस्तरा^ शम्या० २६७ [यदि पूर्व्यान - २५२.
अधये एयि० १» |यदि पूवस्य
पथोऽन्तिकात्‌ + |यदि पुरा प्रया
अनद्वान्‌ » |पहलगो

श शोमूते गुर ५ ह्य वा

` यस्य हन्षि > |च्याडितमे°
सा दोहस्याने + |अन्यमविनदन्‌
अभोत्तरस २६८ (अनस्वेत्ये०

भूर प्रर
अनस्य तु
अनामविन्दन्‌
बराह्मणे तु
बाष्णं त्वविन्दन्‌
दमौ
दर्मा्षिनदन्‌
अप्सतुन
अप्यभोजनीय०
अद्धि पादौ
सांवत्सरिका०
सेवपरेऽ्न०
अप्य क्षाम०
अप विवि*
अग्नये वीत»
अद्नये विष्टर
अङ्ये बत०
अद्ये शुच
सेकुषुको विकु°
अभ्रयेऽ्मुर
सव पेनिपते०
ग< सवत°
यस्य हविर्न
अनिर
वयद्मम्यो
तेकर
तामिषटि\ पतर
अग्नये पथि०
वि वाएतस्य
्रवृततस्य
य.महिताभनिः

पू०प्र

अपनये व्रत
त्वमत्र वरतर
यस्माद्धीपा
यदश्निहोच्यु°
यस्यान्नं नार
यदि दुहमा०
यद्य दुग्धं
अपिवातां

यदि दुग
अथ यदयुक्नीत९
ययुन्लीत५

यदि प्राचीन
यदिषुरः प्राण
यदि पुर्‌ उप
अस्तरन्धौः
यदि साय
दिव्या वा एत
यस्याधिहोतर
यस्यानाहत°
इति दक्षिणे
यस्यानुहत °
यदि प्तायम
यदि प्रातरग्नि
सायमािहो्०
सौरयमेकक०
तस्या स्शस्ि०
द्योः पयत
यस्यानुटतर
तस्यप्तएव
एतावन्नाना

#'

ई

[३]

सूर प्र
यस्याहुतम०
यथने स्यात्‌
यस्य होष्यामी०
यस्योमावनुर
अनये तन्तु°
स्वयं कृण्वानः
यस्याऽऽहवनीये०
आयाहि तपतत
एतदेवाऽऽहव ०
न तपस्वते

यदि सायमहते
यदि प्रातरहु°
यदि त्वरेत
जामितु त्यो
यस्यापरो०

न काटमवधा०
यस्य पूरवोऽभनिरवु°
अनुगते्टेवौ
अथैकेषां

यदि होमकाले
यदि गार्हपत्य
यदि दक्तिणानि०
यदि स्वेऽनु°
यदि निवतिऽनु°
यद्यस्तमिते

यदि महारात्र
अ्चयेऽश्रिव०
वते

जभ्य ज्योति°
यज्ञि धरात्त०

पृष्ठकः ।
२८८

२९७

सप्र
यदि कृष्णश
गाहुपत्यदधस्नार
यनो रयो वा
एतामेव निर्व
यस्य वाऽ्निभि°
एतां जने
तस्यामिवान्यव०
उप्रि हि देवेभ्यो
आपो मृन्मया०
दृदत्येवाऽऽ०
व्राहमणाय य°
अमैव पुत्रस्य
यचप्रमीतं
यदि पूवस्य
भस्मोत्करं वा
यदयाज्यमनू०
यदस्य गृहे
यदि सुतं
यज्ञस्य त्वा
देवाज्ञनम०
भूपतये स्वाहा
यदि कपटं
यदि भियेत
अय यदुष
वैश्ानरं दा
एतामेव निर्व
एतामेव नि°
आनीतो वा
मारत त्रयो°

+) | निवीता

[४]

;: सूर प्र
गायत्री पुरो०
आ्ावैष्णव
रोद बासुर
एतया निषा०
कृष्णाजिनं वा
यो व्रमचारी
सूमावेककपार
अप्स्ववदानै °
नैकः प्राजा०
य॒स्य हविः क्षा०
यततो यतस्य
अथाकपा च
यदि बऽवदार
यद्य्रत्तै

तत्र सुगाकार
याबदन्ते वा
यदि तु प्रत्त
यस्य सर्वाणि
अयान्यागििर
अपो व्यापन
यदायीणाम०
यद्धविदःतं
तेषां भार्गव
योऽदक्षिणेन
यदादिष्टं
यद्यमागां

यदि मागिनीं
यस्य हव्यं निर”
यस्थ देवताये
यचयाहुती विष

पृष पूर

-. ३०४ | यस्य देवते

+» | यदि बहिष्पारेर
यदि एरोडाश

| भूत्वा प्रभवति

+| अनि नरो दीपिर
६०९ | त्रयस शतं
एथिवि भूवारे
सोमस्याऽऽन्यमति
| यदि प्रातःप्तवने
हृतेऽतिरिक्त°
६०६ | होतृचमसमुर
गौर्धयति

+ | असि सोमो

+, | देन्वष्णव५
एतदेव मध्ये
६०७ | बण्महा५ अति
अश्निटमे

१ | यद्ये पो
ततर ष्णवीषु

१ | यदि पोमौ प्सु
उत्तराणि चत्वार
३०८ | पुरस्तात्श्ु
मरुत्वतीः पृष०
यदशिष्टोमः

| अभिभित्कार्थो

५ | पूवैतसभस्ाप्यः
३०९ | यावद्वाध्वम०

४| यदि दीक्िताना०
याजाता ओषर
‰ | पाययत्येता

सूरप्र
परतिजपन्ति प्रा
न पुनर्मषन ९
य॒दि भ्रियत
अवगथ वा
एतावदेका °
अहर्गणे त्वाह०
दक्षिण्यां
तिखभिः सा्षर
इतर ऋत्विजो
करः प्रसव्यं
देन्दरवायवा्रा
अन्न आयू
एतावदुनोथे
संवत्सरेऽस्थी ०
यामेन पान्ना
यदि सनाय
छृतान्तात्कमीणि
अवरल्यो०
अवषिर्य प०
प्रणीत आहव ०
सैचितेऽ्नार
भ्राचीनमुदीची °
यदि सुन्वता०
यस्मादारोरु०
कमुको म»
ब्रह्मण उद्धत
यद्क्रीत
यदि क्रींयो
सोमाहाराय
यृदितंनविर

ृष्ङकः।| पू० प्र
३१९ [प्रतिषुकप्ातः०
9) [अपिवा प्रतिधु*
)) | अष्टमः सो
+ | एका गा दक्षि
ॐ [गुरा द्वाद्क्याः
+ |अय यदि सदो»
६२० |अनमिद्े
दग्धे ततप्रायर
+ पचत्रगा
५१ | यदि प्रावा
चदि प्रतः प्त
३२१ यदि माध्येदिर
$) |यदि. कलशो
ॐ | अपतवे स्वाहा
३२२ दक्षिणाभिः स्ह
+ | सवेशाय त्वो
+) यादिरस्वैः पर
~ #) |यदि द्वाभ्यां
„) | ययेकेन पशच०
३२३ जज्ञे विवस्०
५ | यस्याऽऽश्चिने
)) [यदि प्तमन्वारण
# |तत्र तदयाय०
1» त एवैन
# |स एव पुनर्वै
» |अय.यदि प्र
9 [युगपद्पच्छिर
9 |ूबपराप०
३२४ |यदुद्राता ज
+ | यद्या पर

मूर प्र
यदि सोम उप०
ब्रह्मण उद्रि
यद्यग्रयणः
बोणकरशात्नि०
यदि धरुवः स्क°
यघ्ुपदस्येत्‌
स्वाहाऽन्तारकतार
श्रध्वरो यज्ञो
यदि नाराराभ्स^
देवाज्ञनमग०
एषदाज्य९ ०
यथूवगैः
यदि सोमः स्क
यदि चमप्म०
इन्दुहिन्वान°
यदि दीितोऽ०
यदेवा देव°
यदि हताहुतौ
मा नोऽध्वरिषुः
मा यजमानं
स्वनः सष्ठ
दक्षिणा"
स्कन्ना चः ०
यदृपारृकत
यद्वारक्षच्छ०
यदस्य परे
यस्माद्धीषा न्यपर
उदु तिष्ठ
उच्छेति च्छगम्‌
यष्माद्धीपाऽाम

भूर प्रभ
य्माद्वीषा प
तज्नातीयेऽवि०
तेष्ववि्यमनिषु
य्मद्धीषा प्त
य इद्मकस्तपनौ
नवाडउ वेतन्निर
उसखा५ सवन्ती°
यावन्ति पोर
ये प्ट षिमध्नीरन्‌
यद््टपदी°
यस्यास्ते हरि
विते भिनकनि
बहिस्ते अस्तु
पृपरोडाशं
पशोरवदाना०
र्ध क
एकपदी द्वि
पटूृते वि°
दकषिणाकाठेऽ०
मस्ते यस्य हि
गर्भपुरोडाशं
अवा मही
गर्भपुरोडाशं
एतं युवानं
यप्यानप्वृक्तो
यदि इष्णशच०
अभये पुन०
यद्तो यज्ञ
मन्तवा
ओदुम्बरी न°

[७]

सू०प्र पषठङ्कः |
अध्वयुयैन० ३४६
समितां नित्ये ४
यदि हविषीने ५
वैष्णव्योपस्त* ध
मे वाजस्य ४
शिरे यज्ञस्य ३४४
यदयतरिक्युलाऽऽ० भ
यदि पका भिण 1]
य्य्निररय० #
कृष्णे वासरो ५ ५
यत्पवैसित् 0

अथ दरादशाहविषिपतिपाद्‌कपोडशच-
मन्नगतसूत्राणां करमेण म्तीकाने ।
यत्पषैसिन्ह्‌० ३४९
एतेषामेकप्मि * ॐ
द्दशाहेनपरष० 0
ज्यषठवमश्ते ३४९
अहीनः सत्र भ
तस्वाभिकल्पो भ
गतभ्रियद्छ ० #
य कामयेत #
पीवा दीक्षते ३४७
काम्या व्दाद्‌० श
पश्च द्॑षिर ४
सदश प्रना० 1
एकविंशति रुबू० र
अपरिमितं दी° 1
तेऽप्यहीनस्य 1
ब्राह्मणा ऋषि ° ३४८

कमा्टदशं ० फ

सू०पभर
यण्वंद्द्रान्‌
यनमान ऋ०

य एवं विद्ाद्वार
ऋत्विनो यनमा०
बाह्मणानां तु
चोदना सवै

सवै यानमानर
गृहपतिः परा०
गृहपतेरेव

त्वं वरुण
नाराशश्सो
पराकवराणि होर
पडमिर्यस्यमा°
य इतोऽगिर्न°
गृहपतिः स॒०
स्वेषाम्‌

शिशिरे दीक्षन्ते
शिशिरो वै
ऋधनुवन्ते य
षटु व्युटास्ा०
सवाद्‌ निर
अन्वहं दीका
इहे =यह इति
उपतत्पु प्र"

न .सनीहारस^०
पोडशी सोम
द्वादशाहाया०
द्वाद्ोप्त°
अनुपद्म°

्ुबहमेकेका

; सूच प्र
चतुरहमु°

आ त्रिरात्र

एवं भिस्तनानि
मूये। बतमिच्छन्‌
एकविशंति*
सतृष्णे अधि
व्याख्यात एक०
यृदि युरकादशी०
ओपवथ्येऽह°
शरमृते प्रतार
वश्वनरोऽतिरा०
्रतयुमनदतर
एवमहरहः
प्रथमेऽहनि
प्रायणीयोद्‌*
भुव इति दश०
उत्तरोत्तर
रेग््रवायवा्रौ
अथ व्यं छन्द
तत्र मकषमन्नराः
एत्र
पूपमरूयहे

अथ पङ्ुक्टपि°
दक्षिणाकाठेऽन्व०
स्त्रे तु दाक्तिणौर
एवमहरहः कि०
उत्तमेऽहनि कृ०
सख्यानि वि°
पूषूलिनहनयु
पूसिन्नन्यु

पू० प्र
व्त॑मानेऽतिरा०
श्वः सुत्यानिन्दार
अद सुल्ाने*
पतनीसंयाना०
सभ्स्थिते रघा
परिहरन्त्यु
हरन्ति प्मि°
्रतयेत्याऽऽहष०
एवमहरहः क्रि
तक्षिन्नहनि ५
बिवृदष़िेमो
शब्देन मा? `
उपाकरणन*
पदर उर
दुन्दुमिशब्ये
यदि स्तनपित्तु
पवश उ०
आभविन मार
बर्हिषो विका
एकविश्शः पोड०
मूं त
अरणीभ्यां मार
तक्तिरुपा*
उद्धता दकि

तं .जातुद्रार
्र्तोताऽध्वर
त सोऽ
त्रिणव उक्थ्यः
अद्धिरवकावा°
तिः सह

[९]

सूरप्रर
प्रय्िश्श उ०
यहमेव
स्वयण्ुया०
अध्वयूं मन०
अश्विना पिबते
न्ये तवष
यत्माङ्मदन््रा
दिणेनेमा०
बर्हिःस्यानेऽ०
तसिजुपाङू°
सस्थे ध
अन्वहमुक्थ्या०
चतुर्विशश्च०
नात्र कश्चन
ये बाह्म दशी
यदितत्रन
गृहपतिमा०
यसिनुपहय °
नित्या ओदुम्बरी°
अभ्यादधति
उत्तरणाऽऽहव०
अयौ उपतू०
अय९ सहत
भ्राजापत्याय
ृेष्वनया
तस्मद्वेपाश्युर
स्वतशवे
तस्य सवै म०
मनत स्तो
मनस भर्ती

॥)।

०्र
४ ०
मन्ता प्रति°
मनप्रा तिष्णा९
यदरपषैशः
मनप्ताऽ्रुत०
हत्वा हरम्ति
यदृशहोतारः
परनापतिना वै
यच्चतुर्होतारः
यत्पञ्चहोतारः
यत्पङ्दोतारः
यत्पषठहोतारः
प्रनापर्ति पर
अकुशलोऽयं
अपिवा प्रनाप०
अथ वरं वृर
अदो नोऽस्त्विति
अपिवा यवै
चतुरेतृन्याख्या
इह परृतिरिह वि°
अविवृक्षपूरय
ओदुम्बरीः सर
शरोमूत उद्‌°
पूरवसित्रहन्यु
एता अहीन प°
उतो तान्येव
वेषनकठे स
उद्वसानीये०
संतिष्ठते द्वार

गवामयनेन

[१०]

3 सू श्र
तस द्वादशार
चतुरहे एुर०
मास्याश्ैन्या
भराय्णीयोऽतिरा०
अमिष्ठवः षण
एवं विहिताश्च°
पष्ठः षडहः
सद्वितीयः
प्रयोऽभिवाः
पृष्ठ्यः षडहः
अभिनित्रयः
षरेद्धेशये
इति पण्माप्ताः
मध्ये िपुवाने०
आदित्ते
सामोदित आ
दीवाकीत्थेमर
आवृत्तं उत्त०
विश्वजित्‌
चत्वारि शया०
चतवेरोऽभिष्ठवाः
सद्वितीयः सर
सेमां उत्तर
गौश्वाऽयुश्
द्वादशाहस्य
महाव्रतम्‌ °
द्वादशा मासाः
उभयतः पमार
उपरिषाद्ि
शवभूते प्रतार

एषाः ।
३७४

॥

३७१

सुप्र
यत्प्राङ्मदिन्रत्‌
तक्िनछते प्रति°
दृश वीणद्ण्ड०
एकैकसिित्तति°
सरवाणः इतर
अध्यिहोतृष०
ओदुम्बरीमात्
कू्वफल्के अर
होत्रका उपगा०
विकल्पन्ते तत
त संनयति
बर्हिषो किका०
तमद्राता बा०
्रप्तोताऽध्०
तधवुर

त सोऽगेण
उपगायन्ति पर
वादयन्त्यः पर
पृधु
मागधः पुर
वन्दुभीन्तमा०
सक्तिपवेव
अपरेणाऽओीघरर
अपरेणाऽऽतरीघ्रस
शतम पार०
अरनत्वेदि बा०
इमेऽरात्सुरिमे

तं ब्राह्मणः
उग्रेणाऽऽ््ीध
तेजनितेषाति

५ ।

~

न~

॥ ;

[१६]

मू प्र
अग्रेणाऽऽहवनीय ^
तेषामेकेक\
माऽपरात्सर्मा °
तत्ते विद्वा ना०
उदन्लोऽपारेमि°
अष्टौ दापकु°
भिल्लुका द्व
गाव एव पुर०
कतवोदकुम्मा
मदि््सतोत्र"
स्ठतमनुश०
कूत्वैयोः फल
सेतिष्ठे
शरोभूत उद०
यः प्रायणीयः
तरिषु परःामपु
उपयामगृहीतो °
तानुमयान्‌०
वाचस्पतिं वि०
त्रयक्ि५शदेत०
्रहतैवौ ३०

दशेन््रान्दश
पश्चपात्रमण

मध्ये पञ्चमम्‌
इनद्रिद्रायिन०
समानौ सवत्र
अभित्वाश्ूर

पुाङ्कः।

३८४

सूरधरः
ककं भुवर
तानेकसिमिन्पा्र
यना जुहया०
त भक्षयति
ज्यनीकां व्यार्या०
तेषं प्राह
दन्वायवभ्ं
एवं ज्यनीकाः
शुक्मरो विषुर
आश्य प्राय
एवं विहिताने०
पमित्य समि°
तेषामेवमुपाकु °
नवाहान्यर

तेषु गव्यान०
वैष्णवं वामर
अथ काठका
आनेयमनतभौ
अविवाऽऽनेयं
सौय पिषुवर
रितिपृ्ठ बाहै*
अक्गियमम्निष्टो °
यदि पशरकाद्‌०
उत्स्गिणाम०
गवामयनेन
पवत्य

तान्वोषेयाद्वा

[१२]

सूर प्र ` शष्कः] पू०४०
यदह ° १९१ | यया वैद्यस्तथा
तेषां ये एुरे* ३९२ |उत्वष्टार इति
परानापत्यः प० » | प्रातः प्शुमार
हति सस्याषाददिरण्यकेशिसत्रे पश्चदशपोढश-

भश्नगतसूत्राणां मरतीकानि ।

| | 4.80,

द्या६६६, ^ कणत ^ छ00061061, 1

284 ११
199१9 ९००२१.

(भणण प, ऽ०2१७२/§९६/५९१

पथाम 34४७४६५,

पपर 99538024 17263 8
37५०४३७५ ४३, ?१,९*

०५००१ 19०० | 2५१ म भाप

तर्य ०.