शम 0 [पए + 074 त्रा 0 ^ प 00.06 प्र ८ प्17^. ^26्4 20061641.

1184

(11.4.88 व 41.17, 2६9. -०० > ४.८1. ~| ( ॥ |

^~ न "> गदि =

> कन

(

न

+ १ [१ * १1 क +> ५8 । ५ + ४ १ ४ ४ ५ च, च = ^. कै * र ४ 2, # १ नै ह“ १. ।) ४ ४ # = =, = # ५. ; च ` ३ ~ ॥ *भक३+ १ “ ई ५ भ 9 ~ * जे ५ ड 1

४ "क्का १ वावा" वो ` क `

आनन्दाश्रमसस्कृतम्रन्थावदिः

"~~ ~ न ~~ ----- -=~ ^~

ग्रन्थाङ्कः ५३ | | |

सत्वप्ाटवरचित न्रातसूत्रम्‌ |

। -महादेवशाधिसेकटितप्रयोग चन्दिकाव्यारूपासमेतम्‌ ।

द्।वज्चपरभतिपज्चार्वज्ञपयन्तप्रश्चस्मकरा नवेमा भागः | ( महादेवदीक्षितमोमयाजिक्कतप्रयोगचन्ि कापिवाटतापरतम्बायेह्‌।त्रमत्र

रूप द्विती यप्रन्प्तहितः ) । एतत्पुस्तकरं

वेः शा०सं०्रा० शंकरशाश्ची मालक

हत्येतैः संशोधितम्‌ । त्र

बी. ए, इत्युपपदभारिभिः

विनायकं गणेशा आपटे

क न = ~ ---- ~ --- - = ~~न = ~~

पण्या ख्यपसने . . | (3

आनन्दाश्रममुणास्ये आयसाक्षरैमद्रयिनवा ~

| &.9 ॥ 1: प्रकाशितम्‌ । >, | . ^^ ~ /4

शाखवाहनश्चकान्दा;*१८५२ सेष्ताब्दाः १९३०

( अध्य सर्वऽभ्रिकारा व न।नपारेण स्वायत्तीङतानः मृस्यं सणद्‌ं ू्षकत्रयम्‌ । ( ३८४ )

रि

तिच

१91 8

६. ८९

५ \८. {3

ध

आपस्तम्बविरचितं दौत्रसूतम्‌ । `

भहदिवदीधिततोमयानिकृतप्रयोगचन्दिकाप्तमेतम्‌ । दवितीयः भ्रभ्रः।

गनक्द्ने शु मरदनं सज्ननभरणं समस्तगुणसदनम्‌ ।

पशिरसुखपारषनं सदयहदयं गणाधिपं बन्दे ॥ १ ॥

कुमदकुन्दतिताभ्बरसेयुतं विमटमौक्तिकहारपुशोभिताम्‌ ।

सकषटततिद्धगणैरपि सेवितां परिणमामि मजामि च शरदाम्‌ ॥ २॥

आप्स्तस्बं मुनिं वन्दे मन्दधीहिंतकोम्यया |

योऽनुषियपदाथीनां करमकदपमकसपयत्‌ ॥ ३ ॥

श्रीमद्धपवतो धाठुरवतारेण सूत्रितम्‌ ॥

आपस्तम्बेन तद्वच।र्या महादेवेन रच्यते ॥ ४ ॥

प्रयमपरनने सवषटीन श्रकृतिमूतौ दशपूणेमासी निरूपितावयेदानीमर्याधानादिहत्र

विदीये भ्यच्े-- | अग्न्यापें म्बारूयःस्यामः । तत्राऽऽग्नेयस्य तन्तं श्रता । तस्याः पश्चदश्च सामिषेन्यः. | प्च भयदः । वाम्रश्नावाञ्यमामावथ हनिषोऽभिभू. धौ भुव॒ इति श्टुमौ संयाज्ये । अश्नेयस्य दक्षिणाकाले दक्षिणां प्रतिग्हाति । अपरेण गहि- ` क्य बेलु९ होत्रे । सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ १॥

अद्नीनामायैयमग्यापेयम्‌ । तत्कर्तव्यमिति कृत्यल्युटो बहुमिति मवे यत्‌ । अग्निरापेयोऽसिन्करमणीति व बहुत्रीहिः । सोऽयमाधानतस्कारोऽओ्ीनां वैदिकः । विशि कारे विरि देशे विशिष्टरूपेण विरिष्टमन्रेगोहेपत्यायुत्पत्ययै यद्रण्युत्पा- दिताङ्काराणां निधाने तद्ण्याधेयमित्युच्यते । तस्य च हत्रमिति देषः । अय होतारं स्मकं वत्वा मधुपकौ दिना पूनयेदिति वैलानपतः । तत्राऽऽमये्टयां तु ॒प्रकृतिवत्प- आक सविनय; पच प्रयाजः इति बोधायनः । पोणेमासतन्ततवद्वाजे्ो--जचनित्राणि, त स्कति) स्काज्य कामाय ठ्‌विषां ्ह्ुतिवत्तमा नमिति । दुलिणाकाले देक त्वा

२ अपस्तम्बविरवितं दौतरसू्रम्‌- [ २ भे

राना त्ता °,.मेनुमित्याचयूहेन गृहाति । अपरेण गपत्यमिति दशेपूेमाप्राम्य पिदरं यथा भवति “तयेत्यथेः । तिष्ठते समाभोति ॥ १॥ ` पवमानहवी षि सद्यो बा । समानतन्त्राणि नाना- त्राणि वाऽऽग्ेयेने षा समानतैन्नाणि 1-मदि यजेदभिना पवमानेनाभिना पाव्रकेनाभ्रिना शुचि नेति तिस्नो देवताः। अथ द्वादशसु ब्युष्टासु ृष्टय५ स्तीत्वीऽपः मणीयाभ्निना पवमानेन यजेतेतयेके । तस्याः पञ्चदश सामिधेन्यः । ¶अ प्रयाजा वामरष्नावाज्यमाग।वथ ` हविषोऽप्र आयू : एवसेऽगरे पवस्वेति िषटभौ संयाज्ये [ सिद्धपिषट ;: ५ ` संतिष्ठते ॥ २॥

अभ्र आयृश्खीत्या्नेयस्य पुरोनुवाक्या । अग्न पवस्वेति याज्या ! अगे पाषकायेत्यस्य एरोनुवाकंया । स नः पावकेति याञ्या | अपनये ` टुचय इत्यस्य. पुरोनुवाक्या --अभ्न शुवित्रततम इति । उदग्र इति (तै° प° १-६-१४) याज्या | लिष्टङृदादि प्रकृति वत्समानम्‌ ॥ | ।

अथ तदानीमेवाभरिना पावकेन भ्निना श्ाविना य~." ^ ५

जेत । तस्याः प्श्चदश सामिषेन्यः । पश्च भयजिां" , † ^> वा्प्रावाञ्यभागावथ हमिषोरभे पावकः. सं नः पावकाभ्निः शुचिव्रततम उदग्ने श्ुचयस्तवेतिः त्रि मो संयाज्ये । सिद्धमिष्टिः सतित ॥ ३॥

गताः ॥ ६ ॥ पेनद्राभेन यजेताऽऽदित्येन । तस्याः सामिषेन्प | वातरैत्रावाज्यभागावथ हविषोरिन्रभ्री . रोचना. + ...+ - दिवः श्नथदूवृत्रमित्येनद्र्रस्यादितिने -उरप्यतु ५ >: गुप महीप पुमातरमित्यादित्यस्य करषटुमो संयाच्ये ( . ' ~

५ , अधेतं चस्मुदृत्य चत्वार आरपियाः आन्नन्ति „^ 2 सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥४॥. ~... 6 † क ९९ ५1

:? , उमयत्रे याज्यापूरोनुवाक्ये इति शेषः । समिध्यमानवतीं समिद्धवती चन्र धष वाकत्यौ अोग्ये दधातीति वैखानसः । वृषन्वत्याज्यमागातिति भधायन। 19

र. = 7 5 =, च

४] महादेवदीक्ितसोपरयानिष्टतपयोगचन्दिकासमेतप्‌ | ३;

आावेष्णवेन (वाभ्यां) यजेत । अग्नीपोमीयेन विष्णुना शिपिविष्टेन । तस्या; पञ्चदश सामि- पेल्यः .1.. वात्रपनावाञ्यभागावय दविषामप्रावि- ष्र्‌ अश्ाविष्ण्‌ अग्नीषोमा सवेदसा युवमेता भ्रतचे अग्र शिपिविष्ट किमित्ते विष्णो इति रिषटमौ संयाज्ये । सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ ५॥ याज्यापुरोनुवाक्ये इत्यनुषङ्गः स्त्र । स्पष्टोऽ्ैः ॥ ९ ॥ आदिय धृते चरुं सक्तदश्च सामिषेनीकं धेनु- ईक्षिणा सरवैषामनुनिवीप्याणां स्थाने वाजसन. यिनः समामनन्ति । तस्या वात््नावाज्यभा- गाथ इविषोऽदितिन उर्यतु महीम्‌ षु मातर- मित्मादित्यस्य च्िष्भो संयाञये । सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ & ॥ | ; पवमानहविरभरस्यी का व्याख्यातस्तत्सथानापत्े । पवदित्यषमोसतु न मबन्ति| ठदश सामिषेनींकेत्वस्व एुनविधानात्‌ । गताथैमन्यत्‌ ॥ ६ ॥ अथतोऽन्वारम्भस्यैव मीमाश्साऽन्वारम्भं पौण मास्यं समानोपवसय करोति । अभ्राबिष्णुभ्या य॒जेत.। सरस्वत्या सरस्वताऽग्निना भगिना । नानातन्त्रमेके । तस्या; पश्वदश्न सामिषेन्यः पञ्च भरयाजा वार्वननावाञ्यभागावथ हविषामग्रा- विष्ण अपनाकिष्ण्‌ भर णो देव्यानो दिवः पीपिवा« ` स सरस्वतः स्तनं ये ते सरस्व मेय इति ्रिष्टुमौ संयाज्ये तद्िवा सुभग सोभगान्यप वियन्ति वाजिनो वाजिनो न बयाः । शष्ट रषि- वीजो त्र ' तये इृष्टिरीडथो रीतिरपाम्‌ । त्वं भगो न ` आहि रत्नमिषे परिभ्मेव क्षयति दस्म. वचौः | अपने मित्रो न इृतरहन्‌ ऋतस्पासि क्षत्ता चौमस्य देव भूरेरिति याञ्याुवाक्य । मिथुनौ गावौ दक्षिणा सिद्धमिष्टः संतिष्ठते ॥ ७ ॥

उपवप्थः रर्भास्यं सचसकारमरयोगः स्षटेऽैः ॥ ७ ॥, ,

पश्च देवता

आपस्तम्बषिरचितं दोत्रसृतरम्‌-

अथातः पुनराघेयं व्यारुयास्यापमः | आप्येन य~ जेते । वैश्वानरेण वारुणेनाश्निनाऽप्स॒मत मेत्रेणेति।

तस्याः पञ्चदश्च सामिधेन्यः । कभरन्नाकोज्यभा-

गवय हविषाम्निमधा शवो यद्गस्येत्यग्रेयस्य । वैश्वानरो न ऊत्या पृष्टो दिवीति वैश्वानरस्य । अवते टेडो वरुण उदुत्तममिति बरुणस्य । अस्स्वप्ने गभो अस्योषधीनामित्यप्सुमकः । भिश्रो जनान्पसामितरोति मेत्रस्य | पुन रत्स्यतऽनद्बनन्द्‌- क्षिणा । सिद्धभिष्टैः संतिष्ुते ॥ < ॥

यजतीति श्रतेः ॥ ८ ॥

आभरेयं पञ्चकपालं निवेपत्यश्षकपारं स} यवः पञ्चकपालो गायञ्यौ संयाज्ये यथष्टाकपाङ्ः षद्क्त्यौ । सवैमागरेयं भवति । तस्य; पञ्चदश्च

सप्तदश वा सामिधेन्यः । सामिषधेनीषगृत्युपाश्च

यजत्युत्तमादनूयाजादुबैः स्विष्टकृतम्‌ । अप्राऽेऽ- प्रकमरऽश्निनाऽगेऽप्निमश्र १ति चतुर्षु मयाजेषु चतै- स विभक्तीति । नोत्तमे विभक्तिषु ्रया- जेन भषट्‌ करोति। य॑ काभयेतेष्लयादिति तस्यौ- परिष्टाय्े यजामदाद्विभक्ति दध्यपत्पुरा बा वेष. ट्कारप्त्‌। अध्ि९ स्तोमेन बोधयेत्यप्रेयस्थाऽऽज्य- भागस्य यव क्या भवति । अप्र आबुधषि पवस इति सोम्यस्य । अश्रिभूरधेति वां सौम्यस्य कुपात्‌ \ नाकामः पञचुकामस्य भनाव्यद्धः शरु-

व्युद्धस्यं वा । अश्निन्यक्ताः(मत्यः) पतनीसंयाज्-

नामृचो भवन्ति । अपि वा यथापूैमज्य- भागावेवं पत्नीसंयाजाः । अरे तमथा. श्वमित्यक्षरपङ्क्त्यो याज्यानुवाक्या भवन्ति । दे आग्नेयस्य द्रे स्विष्टकृतः । पुनर्ू्जेति वा पुर- स्तातरयाजानां सह रय्येत्युपरिष्टादनूयाजौनीम्‌ । एतद्रा धिपरीत्म्‌ । उभयीदैक्षिणा ददाति! देषेऽ-

(.२ अके

£ शट; ]. महादे वदीक्षितसोमयानजिदृतपयोगचन्दिका समेतम्‌ । ५

-:: : ्रौ देवो अश्रिरिति दयोरनूयाजयो विभक्तीदैषाति।

` नोत्तमे । इ्ैरुत्तमं यनति । सिद्धमिष्टिः संति.

-: ते । आर्ञिव।रुणं यजेत सर्वेषामनुनिरवाप्याण्प

` स्थाने द्विदेवत्यानां बा | सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते

- ::' ` संतिष्ठते पुनरषेयम्‌ ५ ९ ॥

यस्याजुषद्रिक्ञा हि त इति गायत्यौ । पङ्त्यो स्वयमेव दुर्शिष्यति । यदस्यामिै हरिदवतासयुक्तं॒तत्सर्वमाशनेयं मवति । विकारान्स्वयमेव तत्र कर्वन्यान्वकषयतिं । श्शच~ दशोऽस्मच्छाखीयविधिरन्यः। शाखान्तरीयो वेति वचनात्‌ | यजतिरत्र भ्क(च)रणार्थः । उचरु्तमं पंप्ेण्यति इति जिङ्गततिनोपां प्रचरतीति श्रुतेश्च । तेनाघ्ययुनिगदा अप्यु- पांशवो मवन्ति | अयं याजुवैदिकहौधरयै याज्यानुवाक्यामु होढुविकारानाह--अभनाम्न इत्यादि । अनेनाऽऽदितश्चदुषु प्रयजेषु याज्यागतानामासरेयशब्दानांबुरस्तादृदरावाभिकानवि. मक्त्यञनिशब्दाज्निधाय षाठः प्रदश्यैते । तयथा-समिषो अग्गक्न आऽ्वस्य वियन्तु तनू नपाद्नावन्न आज्यस्य केतवित्यादि । अभ्नाविति संमद्धे रूपं दर्टन्यम्‌ । केत्तम इति । प्रया. जानयाजेष्वेव विभक्तीः कूर्यादित्यविरेषश्रुतेः । भागुक्तेन प्रयाजचदुश्ये विमक्तिषतुषट- यनियम्‌।च । पश्चमेऽपि अनियमेन न्यायात्काविद्विमक्तिः कर्येति भ्रमो मा भूदित्या- रम्भः | अथ वा विमक्तिमुक्त्वा प्रयाजेन वषट्‌ करोति प्रयाजयाज्यया वषट्‌ करोति । याज्यायाः एरस्वाद्वा विमति दधातीत्य्थः | तद्यथा--अश्ना समिषोऽ्न आज्यस्य अञ्न तनूनपादग्न आज्यस्य वेत्यादि | ये कामयेतर्ुंयादिंति 1 काम्याविमावपरौ कर्प | ये यजामहादुपरिष्टद्व्ाहतिम्यश्च पुरस्ताद्विभक्तिरित्येकः कर्प । तथया~ये यजामहे अघ्रा भूर्भुवः सुवः समिधो अश्न आज्यस्य ये यजामहे अगन मूरभुवः सुवः, तनूनपादित्यादि । पुरा वषट्कार।दिति द्वितीयः । ततर तिश्च विमक्तावेव मवति | कवेष्छ-- विवन्तवस्ना ३ वौषटित्यादि | अभि ५ स्तोमेन अञ अब्‌ डि कञन्यमा- सोः बुोनुषाकिया । अग्िमू्येति वा॒सौ्यस्येत्यरिमन्पतेऽकिपेव केक गिष्दुदिति शेषः । एषामप्यशनिमर्धेति सौम्यस्य कु्ादित्य्ेः । अश्निन्य्ता इति ॥ या शरक याजानागृचो याज्यानुवाक्यास्ता अभिन्थक्ता निषिक्ता निश्द्‌/ मबन्ति । तासु देका+ शब्देभ्यः परं तत्समानया विभक्त्याऽभिदग्दः प्रतेष्ठव्य इत्यर्थः । यथा- विश्वतः स्ोषश्ने वृष्णियमित्यादियोक्तः पततयोनो विक्रीयते तस्य॒स्वयनयत्वात्वामेयायतवास्ष विकारस्य | तथा च तऋ्कणम्चन्यक्ताः पत्नीयाजानाङ्चः स्युर्तेनाऽऽभेय ^ व मवति, इति । ऋच ईद्ग कचताच्च नाभवयुंनिमभेषु विकारः । आज्यश्मकानन्दरं व्युत्क्रमेण पत्नीपैयाजवचनृभुततरमूत् सहोभयस्थेषां वेकप।वेवानाय॑ न्रह्वणानुतत राथ च | मपि

(4 1 ;; क आपरतम्बविरवितं दीघ्सूत्रम्‌-` . .. ..: [ .९.श्रभे~;

वेति। यथापूर्व यप्र्क्तीलर्ः अने तमथाश्वमिति.। आदितो दे प्रधानस्य प्रतो दवे छिष्छृतोऽशकचषीपकषः यदि पश्चकपाो गायच्यौ सेयाज्ये यत्चष्टाकपालः पर्कयौ इति नियमात्‌ । प्रभयीदेक्िणा. ददाति आग्न्याधेयीकीः पौनरापेयिकीश्चेति वचनात्पुनर निष्कृतो रथो ददिष शतमान हिरण्यम्‌ । इत्युभयीरित्य्ः । द्योरनृयाजयोर्विमक्ती, रेति । तद्यथा-देवे अस्नौ बरहदेबो अश्चिनैर्‌ श्म इति । नोत्तमं इति ` वचनादुत्तमप्रया- च्‌, व्यु्मतुः # उच्चैरुत्तमां पपरेण्यतीति प्रदशनार्थम्‌ |` याज्याऽप्युच्चैरेव यथोक्त मपा यनब्युनूयाजादिति । आश्रिवरणं यजेतेति द्वितीयस्िम्पे पषमानृहवि षामन्त्‌ आचिवु(रणस्तदन्त आदित्यस्तदन्ते वैष्णव इति क्रमः| पुनराधेयं समाम्‌ ॥९॥

द अथ व्रषौसु इयामाकाग्रयणं करिष्यन्भवाति,। ५ ;::; < मत्स्याः , पञ्चदश सामेधन्यः, । पञ्च प्रयाजा. ... न म हः: (05; ाजरन्नाबाज्यमागावय हविष, आप्यायस्व संते :,. ¦: ; ~." ए; हति -ज्रिष्टुभो सेयाज्ये वासो दक्षिणा ।:सिद्धमि^ 1... . ~] { , लिः संतिष्ठते ॥ १०॥ अथ शरदि वीध्षाग्रयणं . ; -- न त. करिष्यन्भवति । तत्राग्निना वा यजेतेनरनिन :- „`

४ र वैश्वदेवेन द्यावापृथिन्येति । तस्याः. सदश. .

सामिषेन्यः.। वृधन्वत्याज्यभागावथ हविषामप्न

¡1 14 ् मूध भवो यज्ञसयनद्राप्री रोचनादिव्रः श्रथ.

नद 4 ४. 1: 3.5. वूह्भितयनदरा्स्य विष्वे देवा विदे देवा इति ,,,

10" 2 {9 प त व्वदेवस्य द्यावा नः पृथिवी प्रूरवने परतर इतिं ~ ~, न द्यावापृथिव्योः । वरिष्टुभौ संयाज्ये वत्सो दक्षिणा। ".

5 प पि , संतिषटेत एषेष्टिः ॥ ११॥

"` “ध्वषासु दयामोकेने यजेत शरदि त्र हिभियंभेतेति काटकिभिः.। यदि नानातन्व मिक्रंतन्तः वेत्यपस्तम्बवैत्वानप्ती । एकतन््र ठु वासो वत्तं च पमृचयेन दृ्तिणां परति. हति ॥*११ ॥.६1.॥ | 4.5

+ अयु सैेवाऽऽमयणस्य हतर विकारमाह--

।॥ यादे मानातन्तरं श्यामाकं कुवीत श्यामाकानु- `

= द्तैवाः इति संमरेष्यति । -तस्य); सप्रदश्च सामि. . 7: "= वन्यः । , सद्न्तावाञ्यभागौ विरजौ सेयाज्ये.+ ` ,. 7, 7 त त्वमक्चे स प्रथा असि जृष्टो होता वरेण्यः | त्वया...

- ६ यद्छः ] महदिवदौक्षितसोमयानितमयोगचन्दरिका समेतम्‌ ।

“ थङ्गं॑ वितन्वते । सोमं॑यास्ते मयो वं इति ` सदन्त. परेदधो अग्ने इमो अग्न इत्ति विराजौ :। ` बास दक्षिणा दधिमन्थो मधुमन्थो मधुपर्को मधुग्डन्थो वभरुव पिङ्गलः । सिद्धामिष्टिः संति ते ॥ १२॥ स मत्नवदिति द्रे ध्याय्ये चतस ` आज्यभागयोरदेश्च हविषां दरे सिषक्त; । संतिष्ठत अग्रयणम्‌ ॥ १३॥

इत्यापरस्तम्वदवीत्रसूत्र द्वितीयप्रश्ने परथमः पटुः ॥.१ ॥

. यो ब्रहनाग्रयणे इयामक्रश्वर्रक्तस्ते यदि एयकूतन्त्र कुर्वीति तदा वषास श्यामाक- सस्ये प्के सति : श्यामाकानुदधतैमै उद्धार्याऽऽहरतेति क्करान्यजमानः संप्रेष्यति । श्यापमाकप्तस्य इत्यपि सेभषावयव इति न .्मितल्यम्‌ । विपयेयंस्थेो चर व्यक्तन्यत्वात्‌ | यथा वेणुयवेषु पकेषु वेणुयवानुद्धतैवा इति सरष्यतीति । पराप्तदरयवचनमज्यान्यदि सवस्यापि विशेषस्य परदेनाथेम्‌ । तन्त त्वस्याः पोणेमासमञ्जीषोर्माबिकृ्वत्‌ । एषक्तसभरपततवेऽप्येवं दरध्यम्‌ । वाप्ः .पनरपाद्‌ नम्र गिकटपृर्म्‌ । सुरं युक्ताः सक्तवो मन्थः । प्र दध्ना युक्तो द्रषिमन्यः । मधुना मधुमन्यः ।मृभुपक गदे व्याख्यातः । अनिश्ोतितमघुभ॑धुकोद्यो मधुष्ट्न्धः । मधुमिश्रं ५ । धुः कापिलः । पिङ्गर; पिद्ाक्षः | एवं ठिरूपो गौः | स प्रत्नवदिति (त° ब्रा० २-८ )। पारसद्रस्यानुवाकस्या ऽदिते दे ध्याय्ये मवतः । ततः पर्‌श्चतलो तरीहियवग्रयणयोर्‌ज्य- मागा्था अनुवाक्यास्त वादिते दवे भन्नेयस्य परे द्वे सौम्यस्य । इथामकेटां तु सद्व. न्तावित्युक्तम्‌ । याञ्यस्तु जषण्यत्थः। एवं सवैर । परास्तु दश्रष हविषां याज्यानुबा- केयास्ताश्च यथादिज्गं गृह्यन्ते न तु करमशः | सौम्ययोः. प्राथम्यात्‌ । ततः षरे दध सेयाज्ये | स्श्मन्यत्‌ | १२ ॥ १३ ॥ इति श्रीमहादेवदीलितसोमयाजिकृतायामापस्तम्बौत्रपूत्रभरयोगचन्दिकायां द्वितीयपरश्े प्रथमः पटः । - =

अथ द्वितीयः पटलः ।

{+ ;: :: अथ पुना यक्ष्यमाणो भवाति । परथममन्वारम्य रः नड ; णीया. ।-ञग्रःविष्णु्यां यजेत । तस्याः पदश्च अद

१ जुषाणव्येति पाठः । ) $ | ईरय

पशुना

आपस्तम्बविरविंतं दौतरसूचभ-

सामिधेन्यः । पञ्च प्रयाजाः । वतरेष्न(बाञ्वया- गाबथ इविषोऽप्रािष्णु अप्नाविष्णुरित्यम्नाविष्णो चिष्टभो संयाज्ये । सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ १ ॥

। गताषेमन्यत्‌ ॥ १ ॥

अथाश्निप्रणयनम्‌ । तीर्थेन प्रपद्य!ऽऽहवनीयस्यो- पिरय तिष्ठन्वा । यद्‌ परष्यत्यभ्नये भरणीयमाना यानुब्रुहीर्युक्ते तद ऽगनिं प्रणीयाऽन्बाह मध्यमेन स्वरेण दित्य ग्याहूतीनेपित्वाऽनवानं भर देवं

देभ्या करिया इत्यष्टमिकरम्भिः भरत्यश्चिं थणयेत्‌ 1...

क्रि; भथमामन्वाह्‌ जिरत्तपाम्‌ । भक्रमस्थाने काचं विसृजति । तिष्टन्संमेषे तथे बाच विसृन- सत्येके ॥ २ ॥

[ ९भनै-

ततः परभश्नि्रणयनं वक्ष्यत इति शेषः । कं प्रप्य स्तत्वं प्रपद्य इत्यादिना षा | अनानभनुच्छरापम्‌ । यद्यपि अष्टो ऋचः सन्ति तत्राऽऽचन्तयोलिलिद्वौदंश सपन्ते । अक्रमो विक्रमः पाद्विन्याप्न इति यावत्‌ | स्पष्टमन्यत्‌ ॥ २॥ `

दा युषायाञ्यमानायानब्रृहीति संभष्यति तदा चात्वारोत्करावन्तरेण प्रपधोत्तरबेदे रत्तरश्रोणे-

निरस्योपविशाति वा । दत्य व्याहृतीश्च जपित्वा

यूपाञ्जनी या अन्वाह अञ्जन्ति त्वापध्वरे देव- यन्त इति सप्त | तासां तिः प्रथमामन्वाहोत्त-

मेन वचनेनार्धयै उप्रमति। यदा जानात्युच्छरीय- .

माणायानुव्रदीति यदृष्वैस्तिष्टा[स)]दिति म्रतिषद्

समर्यं आ मिदये वधेमान इत्वे उष्रमति ।`

यदा जानाति परिषी यमाणायानुच्रृहीति पुनन्ति धीरा अपसो मनीषा इति परतिपदयोत्तमया तरि; परिदधाति । यद्‌ युपाय परिवीयमाणायानुबरू- हीति तदा होता युवा सुवास इत्यन्वाह्‌ ॥ ३ ॥

यथप्यक्राञ्जना्य एको मन्त्र उच्छयणार्थाः पञ्च मतरः पर्त्वियणार्थं॑एके मन्र- प्तथाऽप्यज्ञनस्य भ्राषान्यच्छत्रिन्धयेन सप्तापि मन्त्रा युपाज्ञनीया रत्यु

स्यन्ते ॥ ३॥

९ पटर; ] महादैवदीकषिततोमयाजिङृतमयोगचन्दरिकासमेतम्‌ । ९

तस्य सप्चदश सामिषेन्यः। समिध्यमानवतीं समि. वतीं चोत्तरेण पृथुपाजवत्यौ धाय्ये दधाति । पृथुपाजा अमत्य॑स्त« सवाधो यतः सुच इति । त्वं वरुण इति वसिष्टरान्यानाम्‌ ॥ ४ ॥

वस्तुतः संहिता्ाह्मणयोः ( ते सं° २-4९-७ ) सामिधेन्य ऋच शएका- द्रौवाऽऽस्नाताः | ता प्रथमाया अन्तिमायाश्च त्रिन्िः पठेन पञ्चदश सेख्या पृर- णीया मवति । सदश्चपेरूयाप्रणीयत्वे तु प्रथुपजा ( तै° त्रा° ३-९-१) इत्थाद्यपरशधैयस्य तासु प्केपोऽपि विधीयते । एकविंशतिसेख्यायाः पूरणीयत्वे ष्ण्णा- मप्युचांप्रतेपणीयता विहिता । ताः प्रहेपणीयचं एव धाय्या उच्यन्ते । तत्र॒ घाय्य- योषौय्यानां वा प्रलेपः लङ समिद्धमानप्तमिद्धवत्योमैध्य एव भवति । ते च ऋचो दृशम्येकाद्यौ ८ मी० द्‌० अ० ३-९-९-१० ) इति पूत्रोरवितीयतृतीयाषिक- रणयोस्तत्ैवाविकरणरत्नमारायां चेताद्विचारः सम्यगुक्तो द्रष्टव्यः ॥ ४ ॥

यद्‌ाऽपरये मरभ्यमान।यानुव्र हीति संमरष्यति कृत्य व्याहृतीश्च जपित्वाऽथानेमन्थनेऽन्वाह -आभे त्वा देव सवितरीश्चानमिति । जिः प्रथमामन्वाह । निरुत्तमाम्‌ । यदि मथ्यमानो न नायेत राक्षो- ध्नीरनुनरुयात्कृणुष्व पाज इति पञ्च । अभ्र रक्षा- शसि सेधतीति तिस्रः ॥ ५॥

यदि मथ्यमानो न जयेत तदा रा्ोत्नीरुन्रृयादिति बोषायनवैखानत्तौ ॥ ९ ॥

यदा जातायानुब्रूहीति जाते सेप्रष्यति तदा उत ब्रुवन्तु जतव इति दवाभ्यां पठेत्‌ । यदा म्रहीयमाणायाु्रदीति संप्रेष्यति भर देवं देववी- तय इति षडुचः पठेत्‌ ॥ ६ ॥ स्पष्टोऽथैः ॥ १ ॥ अथ भैजावरुणदण्डेऽध्वयु यजमानं वाचयति त्वां गावो इणत राज्याय ल्वा इवन्तु मरुतः स्वकः । वरष्मनक्ष्रस्य कङभिः शिश्रियाणस्ततो न उग्रो विभजा वसूनीति होता बा । तमग्ने गहीत्वा भेत्रावरुणाय प्रयच्छति मित्रावरुणयो-

५ ~ # 9 3 ९ १० आपर्तम्बविरवितं हौ्सुबम्‌- [ २ प्रभे

स्त्वा प्रश्ाख्ोः प्रशिषा प्रयच्छामीति । त स- स्थूरतः प्रतिगृह्य मित्रावरुंणंयोस्त्वा ॐ भिषा मतिगृहामीति । दक्षिणोत्तये[म]येनमू४ न्मष्ठिं अवक्रो बिधुरो भूयासमिति तमादाय यजति ॥ ७ ॥

त॑ दण्डमादाय यजति | तैत्रावणो होतारं प्रष्यतीत्यर्थः । तमादाय सपरेष्यतीति बौधायनः ॥ ७ ॥

यदा जानाति समिंद्धथः पर्योति तं मेत्राविर्णः

्ेष्याति होता यक्षदभि« समिधा सुषमिधा समि

दधमिति । अथ होता यजति समिद्धो अद महुषो .

दुरोण इति । तादिमावेव व्यंतिषङ्क्ठत्तरेणो- `

त्तरेण मैत्रावरुणः मेष्यत्युत्तरेणो्तरेण होता ` यजे,ते । याज्यान्ते वषट्करोति । पञ्ाषेकादश्च `

प्रयाजान्यजति । दशेष विरमति ॥ ८ ॥

वनस्पतिमि्टवा विरमतीत्यथं; । तिष्ठति पशवेकादश्च प्रयाजान्यजतीति श्ते्होता याज्यया यजति । आप्तीनो होता यजतीति वैखानसः । स्पष्टमन्यत्‌ ॥ < ॥

यदा जानाति पयंश्रथे क्रियमाणयीवुनरहीति तदा भेत्रावरुणः पयध्निकेरणायान्वाह-अतरिर्होता नो अध्वर इति । यदा जानाल्युपमेष्य होतरब्ा वेभ्य इति । तदा भेज्रावरुणं; परेष्यत्यनैदभि- रिति ॥ ९॥ अथ भैत्रावरुणेन परेषितो होताऽधि- ` गुमन्वाह दैन्याः शमितार इति । अथाप्प्रेतं जपं जपत्यधिगुश्वेति । यद्‌ जानाति स्तोकेभ्योंऽनुत्र- हीति तदा भेत्रावरुणः स्तकीया अन्वाह जषस्व सप्रथस्तममिति ॥ १० ॥

प्रति तां देवशो विहीतयन्तः । होता सव्याबरन्ावरणो सूते पशौ पन्यावृदावकते होतुमेत्रावरुणौ ॥ ९ ॥ १० ॥ ,

अथ वपाश्रपणेः श्रुत्वा तत्रेव निरस्योपविशष्य सृगादापनं ब्रूयात्‌ । स्वाहाकृतीभ्यः पेष्येत्यक्ते

९ एल; ] महादेवदीक्षितसोपयाजिषतमयोगचन्द्रिकासमेतपू । ११

अथ चोदयति होता यक्षदिति- अथ यजति सद्यो जातमिति । छृताङ्तावाज्यमागावित्येके । इषः न्बत्माज्यभागो ॥ ११॥

अथ वपाश्रपणानन्तरं तत्रैव निरपरनमुपवेशने च । सग।दापनं धृतवतीमध्वर्योरिति हूखातयरः । स्वाहाकृतामिति मन्त्रवणोदुत्तमप्रयाजदेवता ठक्ष्यते । वातरतनावाज्वमागा- विवि केचि । कृताङृताविति वाजप्तनेयिनाम्‌ । ११ ॥

यदा जानातीद््राभिभ्यां छागस्य वपाया मेद्‌- सोऽवदीयमानस्यानुवरूहीति तद्‌ मरत्रावरणः पुरो. सुबाक्यामन्वादाथ होता यनति-गीर्भिरिति ॥ १२ ॥ येत्रावरुणस्य माशनमेके ॥ १३ ॥

, आ वृत्रहणा, होता यत्तत्‌ , होतर्यनेति पत्रावरुणः सप्ेष्यति | अथ होता ये यजा० गौरभर्विप्र हृति यनति । अथ परो शस्य प्रोनवाक्यामाह-वि द्यख्यन्मनप्ा° होता यक्षदिन्द्राप्नी ° होतयंजेति मेत्रावह्णः । अथ प्रोडाशस्य याज्यामाह-मा च्छेद रषीरित्ति । अथ चिषटङृवः पुरोनुवाक्यामाह-त्वामीडते० होता यक्षदुभि० होतर्थनेति मेत्रावरुणः | अथ सिष्टङ्ृतो याज्यामाह- अग्निर सुदीतिमिति विशेषः। वाग्बषट्कारेति जपः प्रकृतिवत्‌ । भरश्ाकणपष्ठो मक्षयतीति वचनात्तक्िपक्षे यजमानः सम इत्यथैः ॥ १२॥ १२ ॥

यदा जानाति मनोत।यै हबिषोऽबदी यमानस्या- लुनीति तदा भैत्रावरुणो मनोतामन्वाइू-त्व^ शमने भरथम इति | १४ ॥

तिः प्रथमामन्वाह विर्त्तमाधिति वैखानः । द्वादरचत्मकोऽयमनुवाकः । ननु ८ त्व हतन प्रथमो मनोता › इत्यं मनोतामन्त्रोऽञ्जीषोमीयपर्तौ परठतः । वायत्य- पशावप्ययं चोदकः । तत्र (त्व९ हि वायोः प्रथमः इत्येवमूहयोऽस्ति । यत्त॒ वचनं यद्यप्यन्यदेवत्यः पद्ारा्नय्येव मनोता कार्येति तत्मकृतौ पठितं तत्रैव च सार्थकम्‌ । द्विदेवत्यपश्चवेकदेवत्यमन्तरस्य प्रकरणपठितस्याप्ययेोग्यत्वशङ्कायां पनरविधानारथत्वान्मै वम्‌ | चिणो गच्छन्तीत्या दिवन्मन््रगतस्याभ्निदाब्दस्याभ्रीषोमीयलक्षकत्वेनायोग्यत्व- शङ्काया अनुदयात्‌ । अतः परकृतावनर्धकं तद्वाक्यं ॑विङृतावृहनिवारणेन चरितार्थ मवति । तस्मादहो नस्ति ॥ १४ ॥

१२ आपस्तम्बविरचितं होत्रसूत्रमू- ` [ २ प्रक

यदा जानारवीन्दरािभ्यां छागस्य हविषोऽबदीय- मानस्याटुन्रृहीति तदा भेत्रावरुणः पुरोनुवाक्या मन्वाह- आभरत शिक्षतमिति । अथ होता यजति-उपोह यद्विदथमिति ॥ १५॥

स्पष्टोथः । वैखानपोऽपि-जामरत^० होता यक्षदिन्द्राञ्जी इति भैत्रावरूणो ब्रवीति 1 अथ होता उपोह इति यजति । अथ वनस्पतेः पुरोनुवाक्यामाह-दवेभ्यो वनस्पत इति। अथ प्रैषमाह्‌ -होता यकषद्वनस्पति - होतर्यनेति । अथ वनस्पतेयौज्यामाह-वनस्पते रश नयेति । अथ चछिष्टकृतः पुरोनुवाक्यामाह पिप्रीहि देवार इतिः | अथ चखिषटङ्ृतो याज्या माह-अभ्चि« चिष्टकृतमिति यनति ॥ १९ ॥

यदा जानाति देवेभ्यः प्रेष्येति तन्मेत्रावरुणः प

ष्यति देवं बर्हिः; सुदेवमिति । अथ होता यजाति

दें बर्हिवैसुबने वसुधेयस्य बेतु बौ इति । तमेव

व्यतिषङ्कमत्तरेणोत्तरेण मेत्रावरुणः प्रेषयत्यु्तरे-

णोत्तरेण होता यजति | १६ ॥ तत्न श्रयोदशानुवाके. ( ते° त्रा ३-६-१३) प्ेषाः । उत्तरानुवाके

याज्याः ॥ १९ ॥

यदा जानाति सूक्तवाकाय सूक्ता मेष्यति तन्ये

तरावरुणः परष्यति-अभनिमघेति । अथ सूक्तवाका-

य प्रेषितो जपति-इदं धाबापृथिवी इति । यथा.

देवतमूहयति । यदा शयुवाकाय मेष्यति तच्छं-

योरिति । व्याख्यातं पत्नीसंयाजाः । वेद्‌ «

स्तीत्वौ तीर्थेन बहिनिष्करम्य हृदयश्ूढमलुमन्त्र-

यते श्युगसि तमभेशोचेति। यथेतं प्रतिनिष्कामाति।

संतिष्ठते निरूदपद्युबन्धम्‌ ॥ १७ ॥

इत्यापस्तम्बहोत्सूतर द्वितीयमश्ने द्वितीयः पटलः । व्याख्यातं द पृणेमाप्तयोः । वरूण नो पू्ेत्यन्तः ॥ १७ ॥

इति श्रीमहादेवदीकितप्तोमयानिङृतायामापस्तम्बहौन्रसूत्रप्रयोग चन्द्रिकायां द्वितीयप्रश्ने द्वितीयः पटल; |

जटः कु

व.

ध,

६ पटः ] महदेवदीक्षितसोम पाजिकृतपरयो गचद्िकासमेतप्‌ ।

अथ तृतीयः प्रटलः ।

स्ैपशरूनामेष कटपः । तस्य स्षदश्च सामि- धेन्यः । वायव्येन यजेतेत्यत्र पुरोचुबा- क्यार्मदे-पीवोऽन्ना^ रपि्टध इति । अथ वपाया याज्या रायोऽनुपिति । अथ पुरोडाश्चस्य यान्या- चुबाक्ययोः, आ वायो प्रयाभिरिति। अथ हविषः पुरोनुबाक्यां भ बायुमच्छेति । अथ याञ्यामा नो नियुद्धरिति ॥ १॥

मराजापत्येन यजेत । तस्य वपायाः पुरोनुब।क्या- माह- प्रजापते न त्वदेतानिति । अथ याज्यां रयीणां पतिं यजतमिति। अथ पुरोडाश्चस्य पुरो- नुवाक्यामाह परजापते त्वमिति। अथ पुरोडाशस्य यास्यां ठवेमे छोका इति । अथ हविषः पुरोनुषाक्यामाह-प्रनापतिं प्रथममिति । अथ हविषो याज्यां यो राय ईश इति ॥ २॥

सोमापूषणेन यजेत । तस्य पुरोनुदाक्यामाह- सोमा पूषणा जननेति । अथ वपाया याज्यािमौ देवौ जायमानौ जुषन्तामिति । अथ पुरोडाश्नस्य पुरोनुवाक्यामाह-- सोमा पूषणि । अय पुरोडाश्चस्य याज्यां दिव्यन्यः सदनमिति । अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाह-धियं पूषा निन्ब- सिति । अथ हविषो याज्यां विश्वान्यन्य इति ॥ ३॥ वारुणेन यजेत | तस्य वपायाः पुरोनुवाक्यामा- दोदुत्तमं बरुणामिति । अथ वपाया याज्यामस्तभ्ना द्यामृषभ इति । अथ पुरोडाञ्चर्य पुरोनुवाक्यामाह्‌ यादिचेदं बर्ण इति । अथ पुरोडाशस्य याज्यां कितवासो यद्रिरिपुः) इति । अथ हविषः परोनुवा- क्यामाहोव ते हेडो वरुणेति। अथ इविषो याज्यां तस्वा यापि ब्रह्मणेति ॥ ४ ॥

१३

१४

आपस्तस्बविरचितं दात्रसूत्रम्‌-

आदित्यैयेनेत । . तस्य वपायाः पुरोनुवाक्या

माहाऽऽदित्यानामवसेति । अथ वपाया याज्यां

न दक्षिणा विचिकितेति । अथ पुरोडाशस्य परो लुबाक्यामाह-धारयन्त आदित्यासो जगत्‌ इथा इति । अथ पुरोडाशस्य याज्यां तिलो भूमीधोरयन्नेति। अथ हविषः पुरोनवाक्यामाह यज्ञो देवानां प्रत्येतीति । अथ हविषो याज्यां श॒चिरपः सूयवसा अदन्ध इति ॥ ५॥

(९ ^ यने अविंवशेरादित्येयेजेव । तस्य वपायाः पुरोनुवा-

कंयामाह-ते शुक्रासः शुचय इाति। वपाया याज्यां ते सूनवो अदितेरिति। अथ पुरोडाञ्चस्य पुरो- नुवाक्यामाह्ाऽऽ नः पुत्रा इति । अथ पुरोडाशस्य याञ्यामाह-स्कभायत निक्रैतिमिति । अथ हविषः पुरोनुवाक्यामराहाऽऽदित्यान्काममचसेति । अथ हविषो याज्यां स्तण बर्हः सीदता मिति॥ ६ ॥

आश्नेयेन यजेत । तस्य वपायाः पुरोनुब(क्यामा- दाग्ने नय सुपथा राय इति । अथ वपाया याज्यां प्र वः इक्राय भानव इति । अथ पुरोडाशस्य पुरोनुवाक्यापराश्टच्छा गिरो मतय इति । अथ पुरोडाशस्य याज्यामग्ने त्वमस्मद्युव इति । अथ हविषः पुरोचुवाक्यापाहाग्रे त्वं पारयानन्य इति । अथ इविषो याज्यां प्रकारो मन-

नेति॥ ७॥

पेन्द्रथा यजेत । तस्या वपायाः पुरोनुवाक्यामा- हेनद्रं नरो नेमधितेति । अथ वपाया याज्यां

युज्ञे रथं गवेषणमिति । अथ पुरोडाक्षस्य पुरो

खबाकंयामाह जगभ्ाते दक्षिणमिति । अथ पुरो- डाश्चस्य याज्यां तवेदं विश्वमभित इति । अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाह-समद्धिणो मनसेति । अथ हविषो याञ्यामाराच्छन्रुएुपवाधस्वेति ॥८॥

[ २ प्रभे

च ककि , कक = `

न >~

+~, 3 ~

भगवन्काययककणवतगिनक्याकन्क क विक त व प क क क > न

(8,

३ पटः ] मददेवदौ$ितसोमयानटतभयोगचन्धिकासमेतम्‌ ।

बाहैस्पत्या यजेत । तस्या वपायाः पुरोडुव- क्यामाहाऽऽबेधसं नीटपृष्ामिति । अथ वपाया याज्यां स हि शुचिः शतपत्र इति । अथ पुरो डाश्स्य पुरोनुवाक्यामाह- वृहस्पतिः प्रथममिति । अथ पुरोडाञ्स्य याज्यां वृहस्पतिः समजय दिति । अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाह-वृहप्पते परिदीया रथेनेति । अथ हविषो याज्यामेवा पित्रे क्िदिवदेवायेति ॥ ९ ॥

सारस्वतेन यजेत । तस्य वपायाः पुरोदुवाक्या- माहाऽऽ नो दिवो वृहत इति । अथ वपाया याञ्यां पावीरवी कन्येति । अथ पुरोडश्चस्यं पुरोदुवाक्यामाहेमा जुह्वाना युष्मदा नमोभि रिति । अथ पुरोडाश्चस्य याज्यां यस्ते स्तनः श शय इति । अथ हविषः पुरोदुवाक्यामाह-सरस्व- त्यभिनो नेषि सुच इति । अथ हविषो याज्या मिय श्ष्मेभिर्विंसखेति ॥ १० ॥ ।

साम्येन यजेत । तस्य वपाया; पुरोनुवाक्या माहै-सोमो पेनुभिति । अथ वपाया याञ्यापषादं युत्सु पृतनास्विति। अथ पुरोडाशस्य परोनु- वाक्यामाह त्व सोम करतुभिरिति। अथ पुरोडा- शस्य याज्यां याते धामानि हविषेति.। अथ ह- विषः पुरोचुवाक्यास्ाइ त्वमिमा ओषधी रेति । अथ हविषो याज्यां याते ध्रामानीति । वैप्णवेन यजेत । तस्य वपायाः परसुब।क्यापाह विष्णो स कं वी्याणीति । अथ वपाया याञ्यां तदस्य मियमभिपाथो अस्यामिति । अय पुरोडाशस्य पुरो- लुवाक्यामाई ५ तद्ि्णुस्तदते इति । अथ पुरो डाश्चस्य याज्य परः मात्रया तदुवा दधान इति। अथ हविषः प्रोनुव क्यापःह वि चक्रमे पृथिवी मेष इति । अथ हवि याञ्यां तरिदैवः पृथिवीमेष ईति ॥ ११॥

१५

१६

आपस्तम्बविरवितं हौतरसूत्रम्‌-

देन्दरेण यजेत । तस्य वपायाः पुरोनुवाक्यामाहाऽऽते मह इन्द्रेति । अथ वपाया याज्यां यो जात एव प्रथमो मनस्वानिति । अथ पुरोडाशस्य पुरोवु- घाक्यामाहाभे गोत्राणि सहसा गाहमान इति । पुरोडाश्चस्य याज्यां माभिः स्पृधो मिथुतीरिति । अथ हविषः पुरोनुबाक्यामाहाय\ शृण्वे अध इति । अथ हविषो याज्यामनुस्वधामक्षरन्नापो अस्येति ॥ १२॥

इन्द्रेण मरुत्वता यजेत | तस्य वपायाः पुरोनुबाः कयामाह मरुत्वन्तं हषभमिति । अथ वपाया या- अयां जनिष्ठा उग्र महस इति । अथ पुरोडाशस्य पुरोदुबाक्यामाह कस्यावो मरुत इति । अथ पु- रोडाश्चस्य याज्यां दत्रस्य रवा इव क्ष(श्र)येति । अथ हविषः; पुरोयुवाक्यामाह वधीं हत्रमरुत इति । अथ हविषो याज्यां स यो वृषा दृष्णियेभि- रिति । इन्द्रेण शृत्रतुरेण यजेत । तस्य बपायाः पुरोवाक्य माहे्रो वृत्रमतरादिति । अथ पाया याज्यां स एव वीर इति । अथ पुरोडाक्षस्य पुरोखवाक्यामादेन्रो यज्ञं बर्धयन्नेति । अथय पुरो- दाश्चस्य याज्यामिमे यद्ग बधयन्निति । अथ हविषः नुरोडुवाक्यामाहेनद्रो देवाज्छम्बरहत्येति । अथो

हविषो याज्यां यः सत्यं सिभू\ दधदिति ॥ १३॥

पेनद्रेण यजेत । तस्य वपाया पुरोनुवाक्यामा- हनद्रस्तरस्वानिति । अथ वपाया याज्यां हिरष्य-

वर्णो अभयमिति। अय पुरोडाञ्चस्य पुरोचुवाक्या-

माहेन्द्रः स्तुहि वज्िण^ स्तोमपृष्ठमिति । पुरोडा- शस्य याज्यां स्तुहि श्रं वजिणापिति। अय हविषः पुरोखुबाक्यमहेनद्रौ देवानामधिपा इति । अथ

इविषो याज्यां य इभे द्याबापृथिवीति ॥ १४॥ इन्द्रेण बज्िणा यजेत | तस्य वपायाः पुरोनुबाक्या- माहानवस्तं रथं वृष्ग इति । अथ षपाया याज्यां वृष्णे यत्ते वृषणो अरेमिति। अथ पुरोडाजघस्य पूरो-

[ २ प्रभे

१४

३ पटल; ]

महादेवदीक्षितभोमयाजिकृतभयोगचन्रिकासमेतम्‌ ।

नुवाक्यामाहेद्रस्य जु बी्याणि प्रबोचमिति । अथ पुरोडाशस्य याज्यामहननहिमन्वप इाति। अथ हविषः पुरोनुवाक्यामहेनद्रो यातोऽवसितस्येति। अथ इवि- षो याज्यामभिसिध्मो अनिगादस्येति ॥ १५ ॥ वेष्गववारण्या यजेत । तस्या वपाया; परोचुवा- क्थामाह विष्णुं देवं वरुणपूतयोति । अथ वपाया याञ्यां मेदसा देवा वपयेति । अथ पुरोडाश्चस्य पुरोचुव।क्यामाह विष्ण वरुणा युवमिति । अथ पुरोडाशस्य याज्यां ययोरोजसा स्कभितेति | अथ हविषः पुरोनुब्राक्यामाह्‌ विष्णू वरुणावभिश्च- स्तिपा वामिति । अथ हविषो याज्यामध्डोमु- चेति ॥ १६ ॥

दयावापृयेन्या यजेत । तस्या वपायाः परोनुबा- क्यामाह मही नु दावापृथिवीति। अय वपाया याज्यां पर पूर्ने पितरोति । अथ पुरोडाशचस्य पुरोनुबाक्यामाह स इत्स्रपा भुबनेष्वास, इति । अथ पुरोडाश्चस्य याज्यां भूरिं दे अचरन्तीति । अथ हविषः पुरोनुकक्यामाहेदं द्यावापृथिवी सत्यमर्त्विति । अथ हविषो याज्यामूरवीं पृथ्वी बहुर्‌ इति ॥ १७॥

ओपधीभिय॑जेत । तस्या वपायाः परोन॒ब।क्या- माह या जाता ओषधय इति । अथ वपाया याज्यामतिविविशवाः परिषटास्तेन इवेति । अय पुरोडश्चस्य पुरोनुबाक्यामाह या ओषधयः सोम राङ्गीति। अथ पुरोडाञ्चस्य याज्यामद्वा- बती\ सोमवतीपिति । अथ हविषः पुरोनुवाक्या माहौषधीरिति मातर इति। अथ हविषो याज्या- मन्या बोऽन्यामबलिति ॥ १८ ॥

एन्द्राग्नेन पुनरुत्सष्टेन यजेत । तस्य वपायाः पुरोनुवाक्यामाह शुचिं न स्तोमं नवजातेति ।

१७

१८

आपस्तम्बविरवितं दौत्सूतरम्‌-

अथ वपाया याज्यां श्चद्ट्त्रमिति । अथ पुरोडा- शस्य पुरोतुवाक्यामाहोभा वामिन्द्राभ्री इति। अथ पुरोडाशस्य याञ्यां म चषैणिभ्य इति | अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाहाऽटृत्रहणा दव्रहाभि- रिति । अथ हविषो याज्यां गीर्भिविषः भरम तिमिति॥ १९ ॥

ब्राह्मणस्पत्येन तृपरेण यजेत । तस्य वपायाः पुरोचुवाक्यामाह ब्रह्मणस्पते त्वमस्येति । अथ वपाया याज्यां स ई< सत्येभिरिति । अथ पुरो- डाज्ञस्य पुरोचुवाक्यामाह ब्रह्मणस्पतेरभवदिति । अथ पुरोडाश्नस्य याञ्यामिन्धानोऽभ्रिमनवादेति। अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाह ब्रह्मणस्पते सुय- मस्येति । अथ हविषो याज्यां स इज्जनेन सविशेति ॥ २० ॥

पौष्णेन यजेत । तस्य वपायाः पुरोनुवाक्यामाह यास्ते पूषन्नाषो अन्त इति। अथ वपाया याज्यां शुक्रं ते अन्यश्चजते ते अन्यदिति । [अथ] पुरोडा- शस्य पुरोनुवाक्यामाह पूषेमा आश्चा इति। [अय] पुरोडाशस्य याज्यां पभपथे पथामजनिष्ट पूषेति । अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाह पूषा स बन्धुदिव इति । अथ हविषो याञ्यामजाञ्ः पृश्ुपा बाज- बस्त्य इति ॥ २१ ॥

मारुत्या यजेत । तस्या बयायाः पुरोनुवाक्या. माह शुची बो इव्येति । अथ वपाया याज्यां प्र चित्रभकंमिति । अथ पुरोडाशस्य पुरोनुवाक्या- माह।५सेष्वा मरत इति । अथ पुरोडाज्ञस्य याज्यां यावः शमे श्चमानायेति। अथ हविषः पुरोलुवाक्यामहमे तुरं मरुत इति । अथ हविषो याज्यामारा इवेद चरमेति ॥ २२॥

| २ प्रभे-

३ षट्डः ]

महादेवदीकितसोमयानजहृतमयो गचद्धिका समेतम्‌ ।

देन्द्रभरुणेन यजेत । तस्य वपायाः पुरोनुवाक्या. माच ते दायि मरह इति । अथ वपाया याज्यां य इन्दर शुष्मो मघवन्ते अस्तीति । अथ पुरोडाशस्य पुरोलुवाक्यामाहेन्द्रो राजा जगत इति । अथ पुरोडाश्चस्य याज्यां तपु एहि यो अभिभूत्योजा इति। अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाह स्थूरस्य रायो वृहत शति । अथ हविषो याज्यामा ते शुष्मो टषभ इति ॥ २३ ॥

सावित्रेण यजेत । तस्य वपायाः परोनुबाक्या. माहाऽऽ देवो यातु सदितेति। अथ वपाया याज्या- मभीदतं ृशनैरिति । अय पुरोडा्गस्य पुरोनुवा- क्यामराह सथ्ानो देवः सवितेति । [अथ] पुरोडा- शस्य याज्यां विजनां छावा(?) इति| अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाह तै सुपर्णो अन्तरिक्षाण्यख- दिति । अथ हविषो याञ्यां भगं धियं बाजयन्त इति ॥ २४॥

वैश्वदेषेन बहुरूपेण यजेत । तस्य वपायाः पुरो. लुवाक्यामाहाऽऽ नो विश्वे अस्करागमन्त्विति । अथ वपाया याज्यां शं नो देवा विश्वे देवा इति । अथ पुरोडाश्नस्य पुरोलुबाक्यामाह ये सवितुः सत्यसवस्येति । अथ पुरोडाश्चस्य याज्यामग्न याहि दूत्यमिति । अथ हविषः पुरोडुवाक्यामाह दयौः पित; पृथिवी इति । अथ हविषो याज्यां विश्वे देवाः शरृणुतेम५ हवमिति ॥ २५ ॥

मेञ्रावरुण्या यजेत । तस्य पुरोनुवाक्यमाहाऽऽवां मित्रावरुणेति । अथ वपाया याज्यां युवं बच्लाणि पीवसेति । अथ पुरोडाशस्य पुरोलुवाक्यामाह तत्सुवां मित्रावरुणेति । अथ पुरोदाश्चस्य याज्यां यद्भ दष्टं नातिविद इति । अथ हविषः पुरोचु- वाक्यामराहाऽऽ नो मिन्नावरणेति | अथ हविषो

१९

२०५

आपस्तम्बविरवितं होत्रसूत्रम्‌-

याज्यां प्र बाहवा सिदृतामिति । रोया रोहिण्या यजेत | तस्या वपाया; पुरोलुवाक्यामाहेमा सद्राय स्थिरधन्वन इति । अथ वपाया याज्यां वा दत्त भिरुद्र इति । अथ पुरोडाशस्य पुरोलुवाक्यामाहाह- न्विभरषिं सायकानीति । अथ पुरोडाश्चस्य याज्यां मा नस्तोके तनय इति । हविषः पुरोनुवाक्या- माहाऽ5 ते पितुमेरुतामिति। अथ हविषो याज्या. मेवा बश्रो दृषभ इति ॥ २६॥

सोयी यजेत । तस्या वपायाः पुरोठुवा- क्यामाह सूर्यो देवीमुषसामिति । अथ वपाया याज्यां भद्रा अश्वा हरित इति । अथ पुरोडाश्च- स्य पुरोनुबाक्यामाह तत्सूयैस्य देवत्वमिति । अथ पुरोडाशस्य याज्यां तन्मित्रस्य वरुणस्येति। अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाहाधा देवा उदि. तेति । अथ हविषो याज्यां दिवो रुक्म उर चक्षेति ॥ २७ ॥

त्वष्टा यजेत । तस्य वपायाः प्रोलुवाक्यामाह त्वषा दधदिन्द्रायेति। अथ वपाया याज्यां तन्नस्तु रीपमधपोषयित्नु इति । अथ पुरोडाश्गस्य पुरोनु- वाक्यामाह त्वष्टा वीरं देवकाममिति। अथ पुरो डाशस्य याज्यां पिशङ्गरूपः सुभर इति । [अथ] हविषां पुरोदुवाक्यामाह दशेमं त्वषटुननयन्तेति । अथ हविषां याज्यामाविष्यो वधेत इति ॥ २८ ॥ अथ मत्रेण यजेत । तस्य वपायाः पुरोनुवाक्या- माह मित्रो जनान्यातयति इति । [अथ] वपाया याज्यां मरसमित्र मर्तो अस्त्विति । अथ पुरोडाशस्य पुरोनुवाक्यामाहायं मित्रो नमस्य इति । अथ पुरो- डाज्ञस्य याज्यामनमीवास इडयेति । अथ हविषः पुरोवाक्यामाह मित्रं न ई९ शम्येति । अथ हवि- षो याज्यां महा५« आदित्य इति। आचिनेन

[ २ प्रक्षे -

६ १२्८ः.] महादेबदीक्षितसोमयानिढृतप्रयोगचन्धिकासमेतम्‌ ।

यजेत । तस्य वपायाः पुरोनुवाक्यामाहाऽऽवा« रथो रोदसीति । अथ वपाया याञ्यां स पप्रथानो अभि प्श्चभूमेति । अथ पुरोडा- शस्य पुरोनुवाक्यामाह स्वश्वा यश्चसेति । अथ पुरोडा्षस्य याज्यां युवोः भियं परि पोषति । अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाह यो हस्य वा\^ रथिरोति । अथ हविषो याज्यां युवं ज्य. मवविद्धमिति ॥ २९ ॥

अप्रीषोमीयया यजेत । तस्या वपायाः पुरोलुबा- क्यामाहाभ्रीषोमा यो अद्य वामिति। अथ वपाया याञ्यां यो अश्रीषोमा हविषा सपर्यतेति । अथ. पुरोडाश्चस्य पुरोनुबाक्यामाहाम्रीषोमा य आहु- तिमिति। [अथ ]पुरोडाशस्य याज्यामग्रीषोमा चेति। अथ हविषः पुरोनुवाक्यामाहाभ्नीषोमाविम^ सु मे शणुतमिति । अथ हाषिषो याज्यामग्रीषोमा हविषः प्रस्थितस्योति ॥ ३० ॥

वेहतेन यजेत | तस्य वपायाः पुरोनुवाक्यामाहा- हमस्मि प्रथमेति । अथ वपाया याञ्यामाह पर्व. मगरेरपिद हत्यन्नमिति । अथ पुरोडाश्चस्य पुरोुवाक्यामाह जह।म्यन्यमिति । पुरोडाशस्य याज्यां पराके अन्नं निहितमिति । अथ हविषां पुरोलुबाक्यामाह महान्तौ चरू इति । अथ हविषो याञ्यामन्नं प्राणमन्नमपान इति ॥ ३१॥

वाचा यजेत । तस्या वपाया; पुरोुबाक्यामाह देवीं वाचमजनयन्त देवा इति । अथ वपाया याज्यां- माह यद्राग्बदन्दीति । अथ पुरोडाश्चस्य पुरोचुबा- क्यामाहानन्तामन्तादाविनिितामिति । [अथ ]पुरो- डाश्चस्य याज्यां वाचं देवा उपजीवन्तीति । अथ हविषः पुरोलुव।क्याम।!ह वागक्षरं प्रथमजा इति। अथ हविषो याज्यां यामृषयो मन्त्रढृत इति ॥३२॥

२२.

आअपस्तम्बविरचितं दा्सूचम्‌-

भद्धया यजेत । तस्या वपायाः पुरोनुबाक्यामाह श्रद्धयाऽग्नि; समिध्यत इ।ति। अथ वपाया याज्यां भिय श्रद्धे ददत इति । अश पुरोडाशस्य पुरो- न॒वाक्यां यथा देवा असुरेषु इति । अथ पुरोडा. शस्य याज्यां श्रद्धां देवा यजमाना इति । अथ हविषः पुरोनुवाक्या ह शरद्धां परातहैवामह इति।

अथ हविषो याज्यां श्रद्धा देवानधिवस्त्‌ इति ॥३३॥

बरह्माभिर्यजते । तस्य वपायाः पुरोलुवाक्यामाह ब्रह्मजज्गानं प्रथममिति । अथ वपाया याज्यां पिता विराजामृषभ इति। अथ पुरोडाशस्य पुरो. नुबाक्यामाह ब्रह्म देबानजनयदिति । अथ पुरोडाश्चस्य याज्यामन्तरस्मिन्िमे खोका इति । अथ हविषः पुरोचुवाक्यामाह ब्रह्मन्देवाद्वयल्ि« शदिति। अथ हविषो याज्यां चतन आशा इति ॥ ३४॥

सृयोचन्द्रमोभ्यां यजेत । तयोः पश्वोः सृक्ते वषयोः पुरोलुवाक्यामाह ता सृयोचनद्रमसेति । वपयोयौज्यामाहोभावन्तौ परियात अर््येति । [अथ] पुरोडाशस्य पुरोदवाक्यामाह पती दयुमादिश्व विदेति । अथ पुरोडाश्चस्य याज्यां विश्ववपरी परतरणेति । अथ हविषः परोलुवाक्यामाहास्य भवोनय इति । अथ हविषो याज्यां पूर्वापरं चरताविति ॥ ३५ ॥

अद्धियंजेत । तस्या वपायाः पुरोनुवाकषयामाह दिरण्यवर्णेति। [अथ] वपाया याज्यां यासाश्राजा वरुण इति । अथ पुरोडाश्चस्य पुरोनुवाक्यामाह यासां देवा दिवि कृण्वान्ति इति । अथ पुरोडा. शस्य याज्यां शिवेन मा चक्षुषेति । अथ हविषः पुरोनुबाक्यापाहाऽऽपो भद्रा इति । अथ हविषो याञ्यामादित्पदयामीति ॥ ३६ ॥

[ २ प्रभे

६ पट्टः } म्रहादेवदीक्षितसोपयाजिकृतपरयोगचन्दरिका समेतम्‌ । २३

भगेन यजेत । तस्य उपायाः परोलुवाक्यामाह प्ातर्चं ातरिन्द्राभिति। अथ वपाया याज्यां परात- जिते भगमूप्रामेति। अथ पुरोडाशस्य पुरोनुवाक्या- माह-भग प्रणेतभेग इति । अथ पुरोडाश्चस्य याञ्यामुतेदा्नी भगवन्तः स्याम्‌, इति । अथ हविषः परोनुव।क्यामाह-भग एव भगवा अस्तु देवा इति । अथ हविषो याज्यामाह समध्वरा- योषसो नमन्तेति ॥ ३७ ॥ १८ ॥ सर्वषां पडबन्धानां साङ्गो विभिरेप एव नायमतिदेशोऽपि तु सोमाङ्खैः सेकीर्णोऽ्रीषो- मौयप्तवनीयानां विधिरिति ततो निष्कृष्टो निरूढो ऽतिदेश्प्रा्ठो निरूढ एव व्याछ्यातः । स प््ेषां समानः । ओपदेशिकास्नीपोपीयाद्‌नामितरेषामतिदेशकः । एवं च निरूदौ सोयपरानापत्यावपि । ये वैशेषिकमन्तराः शाखान्तरीया इन्दराश्निम्यां त्वा जुष्टमुपाकरो- मत्यादयो निरूढे श्रूयमाणास्तेऽ्रीषोमीयादो सरयप्रापत्ययोरपि चातिदे शादयः । तत्रा्नीपोमयादयोऽपि निरूढ्यांशे वतयः । अन्याध्वयैवे चैते प्रकृतयो निरूदो विकृतिः । उक्तमेतदशंपूणेमासप्रकृतय इष्टिपदुबन्धास्ते स्वघमाणः पतामान्वाद्धिकार्‌ इति येषां प्रलक्षाण्यज्गानि तेषामन्ये विकारा ये त्वपत्यक्ाङ्गा इति । एवं चश्जीषोभो. यस्य चतु पतवनीयानां निरूदश्य च षष्ठस्य प््वैपुप्रकृतित्वमुक्तं भवति । न तु मीमांसिकेरसरीषोमीयस्येव पर्वपदुरृतित्वमुक्तं तत्रैव पञधर्माणां श्रलक्षाम्नानदिति । अस्मच्छलायां हौत्रं पशेस्तु॒ निरूढं प्रङृतयैवोक्तं--अन्नन्ति त्वामध्वरे ( पै० ब्रा° ३-१६-१) ईपि भ्रभ्नेन। तदृहेनान्यपशु चोदकेनैव प्रामनोति। न च तेषु प्रत्यत विषान मति । तस्मादुपर्क्ाङ्गत्वादन्येषु > भित्तिककाम्यषु स्वतन्त्रप्ाष निरूढो होत्रं प्रयच्छे. स्तेषां प्रङृतिरमवत्येव । तथा चाऽऽष्वय॑वं वैशेषिकं वेदिमानादिकं चौपदेश्चिकमेव । प्रप्यन्येषु प्रयच्छत च्छप्त )याऽङ्नीपोमीयादिषु आध्वर्यवमतिदिष्टं प्राप्य तद्वकृतेऽपि मवति | नहि भक्षको भिक्षकाच्याचत इति न्यायात्‌ । एवं च तत्रान्तगेतेषु पदषु साद. श्यादद्मीपोमीयाद्य एव प्रङृतिस्तत्रापि व्यवस्य पथ्ये क्रिथमाणानाम्नाषोमौय एव सवनेषु क्रियमाणानामन्नेयादयस्तत्रापि न्यवस्थाऽरेयैन्र प्ये स्तयोस्तुल्यत्वेऽपि पडपु- रोडाशधमेददृन्यवस्या येषां ह्यननेथपुरोडाशविकाराः पदुपुरोडाशास्तिषामश्ियः स- वनीयः प्ङृतिर्ेषां ठ द्विदेवत्यानां बहुदेवत्यानां वा पडुपुरोडाशा रेद्धा्नपरोडाश- विकारास्तेषामेनद्राञ्च एव प्रकृति; । येषामनेकदैवतानामञ्चीषोमीय एव पुरोडाशः पशु पुरोडाशपरहृतिस्तेऽप्याभ्नेयस्यैव सवनीयस्य विकारा आभ्नेथवत्तषां घमेप्रादृरयात्‌ । येषा. मेकदवतानानैनद्रासपुरोडाशधकाः परुपुरोडाशस्तेषमिन्दरा्षः सवनीयः प्रङृतिवोऽ§+

९४ आपस्तम्बपिरविंतं दषसूत्म्‌- [ २ परभ

मेयो इत्रिःपामान्यं बलीय इत्युक्तमेव । ये त्वन्ये सरस्वतीदेवताकाः सरस्वदेवता- कासते प्रातिपदिकसाम्येन, ये च ख्रीदेवताकास्ते स्रीदेवतासाम्धेन सरस्वत्यां प्रेष्याः स्वनीयाया एव विकारा इति व्यवस्था । प्वनीयानां चतुणोमस्नीपोमीयपहुवदेवोष- दिष्टधमेत्वेन नाञ्चीषोमीयविृतित्वे मीमां्कामिमतम्‌ । कुतः | यतस्तेषां ज्योति- ष्टोमपतस्यान्तगैतानां ज्योतिषटोमप्रकरणगतयस्त्गोपदेशस्याविशिष्टत्वात्‌ । नहि ततरा्नी- षोमीयादीनां देवताविशेषा विहिता पन्ति नावान्तरप्रकरणेन नियमो भवेत्‌ । किंतु ‹ यद्नीषोमीयं पडमालमते, इत्यथवादादारयमन्नं दुक्षितस्येति विधे्हतु्मर्षणे प्रस्त वकाद्विधिरनुमीयते । नद तद्विधिरस्मच्छ सायां पतक्षाद्सति । तथाऽऽञेयादूनामप्यनु- वादादेव विधय उन्नीयन्ते | वाजपेये हि श्रुयते--आम्नेये पडमाल्मते । अश्नष्टोममेव तेनावरन्पे । ेन्दरामनेनोकथ्यम्‌ । रेन्दरेण षोडशिनः स्तोत्रम्‌ । सारस्वत्याऽतिरात्रम्‌ । मारुत्या बृहतः स्तोत्रम्‌ । इत्यर्थवादेन वाजनपेयपदादेवता विषिपरेगन्नि्ेमादिं- स्थास्स्वाज्नेयादिपहू विषयोऽनुमीयन्तेऽतस्तु ते सर्वेऽपि पशवो द्यविशेषेण ज्योतिष्टोमं प्राप्ता अतस्तेष। स्वेषामप्यवान्तरप्रकरणं समानमेव । तथा चात्र प्रषविशेषा। अपि चन्द्रे तारस्वत्यां मैत्रावरुणप्रषाभावश्च सूत्रान्तरादेव । तथा सूत्रान्तरवश्ातमैषविरेष- नियमो वचन दिवेत्युक्तम्‌ । तस्माद््नीपोमीयाद्यः पञ्चापि सोमे ततरान्तगैतानां व्यवस्थिताः प्रकृतयः । सोमे तन्त्रबहिभूतानां ठु निरूढ देना एवेति पृश्ापि पशवः प्रलयक्षवमांणो हौतरेण निरूढस्य विकृतय इतर अध्वयेवेण वेशेषिकेण च हौत्रमतिदेशत््मानमेव प्ा्ठमपि सूत्रान्तरदिन््रे सरस्वत्यां च मैतरावर्ुणन्यपरप्रातिन्धेनेव व्यवस्याषितमि- त्यछमतिप्रसगेन । जेमिनीयस्तु पश्चपरपकृतित्वमाशङ्कथ दूषिते न्यायेन तच्स्मच्छ- सोपदेशसृचिते न्यायव्याख्याने पूत्रतातपे द॒रितमतोऽस्मतमतरऽयमेव प्रकारो ज्ञेयः |

न्यायोपदेशयोः केचिद्‌ विकल्पं बरुवते न तत्‌ । युक्तं न्यायोऽनुमानं तु श्रुतिदु्थं कथं मवेत्‌ ॥ ६७॥ १८ ॥

आभर चित्वा सौत्रामण्या यजेत । तस्या आ- शिन सारस्वतमैन्द्रं बादैस्पत्यमिति चतस्रो देवताः; । तस्या निरूढपद्युबन्धवत्कस्पः । यदा जानाति समिद्धधः प्रेष्यति तदा तं मत्रावरुणः मेष्यति-होता यक्षत्समिधाऽग्निमिडस्पद्‌ इति । अथ होता यजाति-समिद्धो अप्रिरश्िनेति । तादिमादेव व्यतिषङ्गमुत्तरेणोत्तरेण मेतराव रुणः;

, ¬+

६)

९ भटः ] महादेवदीक्षितसोमयाजिढृतप्रयोगचन्धिकासमेतप््‌ । २५

+ रेष्यत्युत्तरेणोत्तरेण होता यजति | समानं पर्थ- भ्रिकरणमाज्यभागाविति । तरिपञ्ुके वपापुरोडा- श्रहवियागाणां पुरोनुवाक्यास्ता एव याज्या भवन्ति । तत्र तिष्टणां वपानां तिस कचस्तासां चेकेकां कस्यांचिद्रपायां पुरोनुवाक्या कस्यांचि- द्याउयेत्येवं द्विरूपा । अश्विना हविरिन्दरियमिति । यदा जानाति देवेभ्यः पेष्येति तं मैत्रावरुणः मरष्यति देवे वर्हः सरस्वतीति । अथ दता यजाति देवं वरिवैसुवने वसुधेयस्य वेच्तिति । यदा जानाति सूक्तवाकाय सक्ता प्रेष्येति तंभे- -आावरुणः मेष्यति अग्निमद्य होतारमदरणीतेति सूक्तवाकाय मेषितो होता जपति । इदं चवा पृथिवीति यथोक्त। देवता उहयति । यद्‌ शेयुबा- काय परष्यति तच्छंयोरिति । व्याख्यातं(ताः) सेयाजाः । वेद्‌« स्तीत्वा तीर्थेन बहिनिष्क्रम्य हृद यञूलमनुमन्ठय यथेतं प्रतिनिष्क्रामति । संति- ते चरकसोज्ामणी ॥ १९॥

सपमी हविय्॑तपंस्या पश्चेकप्ताध्या पौत्रामणीशब्देनोच्यते । पता द्विमिषा । एक। कोकिटी, जपरा चरफ। । अनि चित्वा सौत्रामण्या यजेत ( तै° सं° ५-६-६३) रः इत्याद्वङ्गत्वेन श्रूयमाणा चसैव | सा तु ( त° त्रा २-६-११ ) पडबन्षेन त्याख्याता ॥ १९ ॥ कोकिरया यक्ष्यमागो भवति । तस्या रेन््रः पश्चः। . तस्या निरूढपश्चुवन्धवत्कसः । यद्‌ा। नानाति समिद्धधः मेष्यति तद्‌ तं मैत्रावरुणः परेष्यति। होता यक्षत्समिषेन्द्रमिदस्पद्‌ इति । अथ हेता यजति समिद्ध इन्द्र उषसामनीक इति। ताबिभवेव व्यति- षदङ्कधुत्तरेण भेत्राबरुणः; मेष्यत्युत्तरेणोत्तरेण होता यजति । समानं पय॑मिकरणमाज्यभा-

1 गाविति । अथैन््रस्य पशोवेपापुरोडाशदविषां

दे दरे याज्यानुवाक्ये क्रमेण भवत्याचषेणि परा विवे-

षयन्मोत। त५ सध्रीची; सत्यमित्तन्‌ त्वावामिति।

४ 4

२६

आपस्तभ्बविर चितं हौत्रसृतरमू-

प्रशसाहिषे स शेवृधमधिपा इति । यदा जाना- ति देवेभ्यः प्रेष्येति तं मैत्रावरुणः मेष्यति देवे वर्हिरिन्द्रमित्यादि । अथ होता यजति देवं बर्रित्यादि । यद्‌ा सूक्तवाकाय परेष्यतितं मेत्रा- चरुणोऽश्चिमद्ेति । अथ होता यजति इदं चावापू- यिवीति । यथोक्तां देवतामूहयति शयुवाकमु- क्टवाऽथ संयाजयति हृद यशूलमभिमन्त्य निष्क्रा- मतः । संतिष्ठते कोकिटी ॥ २०॥ इत्यापस्तम्बीयहो त्रसते द्वितीयप्रश्ने तृतीयः पटलः ।

गताथैः ॥ २० ॥ इति श्रीमहदिवदीलितसोमयाजिजृतायामपस्तम्बहतरपूत्रभ्रयोगचन्धिकायां

द्वितीयप्र् तृतीयः पट्टः |

अथ चतुः पटलः । अथात्ातुमास्यानि यक्ष्यमाणो मवति । पूैस्मिन्‌ पवेण्यन्वारम्भणीया। तस्याः; पश्चदश्च सामिषेन्यः पश्च प्रयाजा वातरघ्नावाज्यभागावथ हविषां वैं

~ वानरो न उत्या पृष्टे दिवीति वैद्वानरस्य ` याल्यानुवाक्ये । पभन्याय भ्रगायत दिवस्पुत्राय

गतार्थम्‌ ॥

मीढुषे । स नो यवसमिच्छतु । अच्छा बद्‌ तव सेगीभिराभिः स्तुहि पजैन्यं नमसा विवाखा कनिक्रदद्रपमो जीरदाबुरेतो दधात्वोषधीषु गर्भ- मिति पनेन्यस्य, याज्यानुवाक्ये । सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ १ ॥

१॥

अथ वेदवदेवपयै। यद्‌ गाहैप्यालसणौयमानायानु- ब्ररत्युक्ते तद्‌ होता प्ुबन्धवद्प्रं प्रणीयान्वाह्‌। तस्य सप्तदश्च सामिषेन्यः | नव प्रयाजाः) चतु- थोऽत्र(न)()पवान्तरेणाऽऽपाकाश्चत्वारो दुरः- प्रभृतयः प्रेषपरतीकं याज्याः पशुवत्समानयनम्‌ । निभेन्थ्यस्याऽऽवृता निमेन्ध्येन मरचरति प्युवत्स-

[ ९ परभे-

# ।

४ पटकः)

महादे बदीक्षितसोमयाजिकृतप्रयोगचन्दरिकासमेतम्‌ ।

मानयनम्‌ । अत्रेयं यज्ञमध्वरं सोम यास्ते मयोभुव. ` इति द्रे आज्यभागावथ हविषामभ्निमृधां भुव ` इत्याभनेयस्य त्वं नःसोम या ते धामानीति

सौम्यस्य । तत्सवितुरचित्तीति सावित्रस्योपा९

शु सावित्रेण द्यावाप्रथिव्या च प्रचरति चो-.

दयित्री सूनृतानां पावीरवी कन्येति सारस्वतस्य पूषा गा शक्रं त इति पोष्णस्यं । तेऽवर्षन्तु भ्र चि- त्रमकंमिति मारुतस्य । विशवे देवा विश्व देवा इति वैश्वदेवस्य । धावा नः पृथिवी प्र पूर्वजे पितेति धावप्राथेव्योः | अश्नि९ स्तोमेन स हव्यवाडमत्यै इति दवे खिष्टकृतः । अथ नवानूयाजान्यजति । अष्टावाद्याः पाकाः प्रषवजेमुततमेनोत्तमम्‌ । यदा सूक्तवाकाय परेषितो ब्रवीति इदं द्यावापृथिवी इति संवत्सरीणा. स्वस्तिमाशास्ते दिव्यं धामा- ऽऽश्नास्त इति सुक्तवाकस्थाऽऽशीःषु होताऽतुवतै- यते। यदा वाजिभ्योऽुनरूहीति संमे्यति तदा होता शं नो भवन्तु वाजे वाजे इति । अथोध्वै- रासीनोऽनवानं होता यजति बाजिनस्यापरे वीरी- त्यनुयजति । जयाणा^ ह वरै हविषां सिवषटकृतेन सेयजति सोमस्य वाजिनस्य धर्मस्येति विज्ञायते । उद्रेकेण पडुबन्धवदिद्च; परतीच्याऽन्तैदि शेषं सरवे समुपहूय भक्षयन्ति । असावसावुपह्वयस्वेति कमेनामधेयानामामन्त्रयते । उपदूत इति परतिब्र- चनमू। होता प्रथमो भक्ष[याति यजमान उत्तमः। वाजिनां भक्षोऽवतु वाजो अस्मा^ रेतः सिक्तम- मृतं बछाय । स न इद्धियं द्रविणं दधातु मारि षाम वाजिनं भक्षयन्तः; । तस्य ते बाजिभिभेक्ं

. कृतस्य वाजिभिः सुतस्य वाजिषीतस्य वाजिन-

स्योपहूतस्योपटूतो भक्षयामीति भक्षयति । समा. नमा बेदास्तरणन्तात्सिद्धमिष्टैः संतिष्ठते ॥२॥

` इत्यापस्तम्बीयदयौतसूत्रे दवितीयमन्ने चतुरैः पलः ।

२७

२८ आपर्तम्बविरवितं होत्रसूतरम्‌- [ ९ प्रभे

व्याख्यातम्‌ । ननु-- वाजिनाम्‌ ( ज° सू० १६-४-८ ) इति वैश्वदेवे पर्वणि वाजिनेज्यदेवतानां वाजिनमप्यावाहनकाठे सिविषटक्ृद्‌ादिदेवताना पिवाऽऽवाहनं कर्तम्य- मिति प्रप्त परप्रयुक्तदरग्योपजी वित्वादुद्न्यस्य चाऽऽवाहनकाठे जनिष्यमाणत्वेनानि- भितत्वात्तदिष्णोरुरुक्रमस्यैव नाऽऽवाहनम्‌ | अत एव म॒ वै वाजिनो - नाऽऽवाहयतीति लिङ्गम्‌ ॥ २॥ इति श्रीमहदेवविरावितापस्तम्बहोत्तसूत्रमाप्ये द्वितीयप्रश्ने चतु; पटलः ।

अथ प्म: पटलः । |

अथ वरुणप्रधासपवे । तस्य वैशवदेवबत्करपः | समे पराची बेदी भवतः । उत्तरामध्वयुः संचरति । दक्षिणां प्रतिप्रस्थाता । अभ्िप्रणयनमाहत्तिः । पश्षज्निर्मन्ध्यौ सामिषेन्यश्च । नव प्रयाजा नवा- नूयाजाः। आञ्यभागप्रभृति पौष्णान्त समानमू। वैर्वदेवेनाय हविषामिन्द्राभ्री रोचना दिवः प्रथ षु जमित्येनद्राप्नस्यागन्यो; भचषीणिभ्य इति याञ्यामे समामनन्ति । मरुतो यस्य हि भ्रियसे कं भानु- भिरिति मर्त्या यद्गैवा यज्ञवाहस इति परोयु- वाक्या वा। अव ते हेड उदुत्तममिति वारुणस्य । कया नशित्र कोध८१) इति कायस्योप।धु भच. रति । अभ्रे नय आदेवानापीति दरे स्वष्कृवैः । शं नो भवन्तु वाजे बाज इत्यामिक्षायाः। अथावभ- यस्य तन्तं परक्रमयति। अपि वा नवे्यपः८१) परगृह्य ति्टन्तोऽवभयेन चरन्ति । ट्प्यन्ते मवराः। अपव रिषः प्रयाजानिश्चःऽप्सुमन्तावाज्यभागौ यजति | अप्स्वम्न इत्येषा अप्सु मे सोम इत्यप्स॒मन्तौ । अथ हविष इमं मे वरुण तत्वा यामीति बास- णस्य त्वंनोअभ्रेसत्वं नो अश्न इति द्रे स्विष्ट कृत; । अन्योन्यस्य पृष्ठे प्रधावतः । उद्रयं तम- सस्परीत्यादित्युपस्थाय प्रतियुतो वरुणस्य पाञ्च इत्युदकान्तं प्रत्यासेत्वा समिधः कृत्वाऽऽ- भरतीक्षा तृष्णीमत्येधोऽस्येधिषीमहीत्याहवनीये स- मिधमाधायाऽऽपाऽन्वचारिषमित्युपतिष्ठते । संति त एषेष्टिः । सेतिष्ठते वरुणप्रपासम्‌ ॥ १॥

१ परिवत्सरीणार स्वस्तिमाशास्त इति सृक्तवाकस्याऽऽसीःषु होताऽनुवतै्यति ।

$ १टढः ] महादेषदी्षितसोमयानेकृतपयोगच न्धा समेतम्‌ । २९

तत्र ्निप्रणयनम्‌ । केचिदध्वयेव एकवचनान्तं परषंप्रयज्ञति । केविदषिवचनान्तम्‌ | उभयत्राप्यगनिप्रणयने न कथिद्धिरोषः । सामिधेनीषु धाय्ये मवतः । आवाहने पृषान्तं वैदवदेववदाबाहयेराप्नी । आवह मरुतो वर्णं कं देवा५ आञ्यपामित्यादि । सुगादापने विशेषः । शतवतीमध्वर्योः सचमास्येथां देवा युवं विदववारा इति । धृतवतीपदस्यः सुचमिति पदस्य च न उहोऽनयैत्वात्‌ । अत्र नव प्रधानदेवताः । तक्राऽऽचयानां पश्चानां याज्यानुवाक्या ( तै° त° ४। {| ११) वैश्वदेव्यामुक्ताः | -वानिनमल्त उपवहयाचने प्रतिप्रस्थाता तृतीयो भवति । गताथमन्यत्‌ ॥ १ ॥ ध अथ साकमेधपय । द्रयई« साकमेपरैयैजते । ट अभ्रिनाऽनीकवता यजेत । साक रद्मिभि; प्रच रन्ति । तस्य पश्चदश सामिधेन्यः पञ्च भरय।नाः। वात्रघ्नावाज्यभागावथ हविषो भद्रा ते ञ्रेभद्रं त॒ अग्न इति दवे प्रधानस्य संनानीकेनेति वा। स्वस्तिनो दिवो यथा दोतुमेनुष इति दे स्विष्ट छतः । सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ २॥ तश्र पूर्वशुिसख इष्टयः । अनुप्तवनं पृ्वाहव । अशथेऽनीकवत इष्टिः -॥ २ ॥ अथ मरुता सांतपनेन यजेत | तस्य पञ्च प्रयाजाः । अग्निमीडे पुरोदितं दषा सोम शमेति द्रे आज्यभागौ परोनुवाक्ये | अथ प्रधानस्य हविषः पुरोरुवाक्यामाह सांतपन इदमिति । अथ याज्यांयो नो मर्तो वसव इति । अथ विकल्ितां याज्यां सेवत्सरीणां मरुत इति । ततैव सिविषटकृतः पुरोदुषाक्यामाह पिप्रीहि देवामिति तत्रैव याञ्यापग्ने यदघविश्च इति । सिद्धमिष्ट । संतिष्ठते ॥ ३ ॥ अपराहे स्पष्टम्‌ ॥ ३ ॥ गृहमेधीयस्य तन्त्रं प्रक्रमयति । तत्राऽऽज्यभाग- भरभृतीडदान्तं प्रचरति । अथाऽऽज्यभागयोरभिना रयिपश्नवरद्धयः स्फानो अमी वहेति । अथ प्रधा- नस्य परोनुवाक्यामाह गृहमेधास आगत इति। ` तत्रैव याञ्यां पूर्वीभिर्हि ददाशिमेति । भरबुध्नि- या इरत इति याज्या वा। तत्रैव सिवष्टकृतः १ आज्यमागयोः पुसेदुवाक्ये ।

३५ , ` आपस्तम्बविर चितं दोत्नसूष्रम्‌- ` ` [ २ प्रभे

रोदुवाक्यामाहोपयमेति युवतिरिति । अथ . .. ` - तेत्रैव याज्यापिमो अग्ने बीततमानीति ॥ ४॥ ननु गृहमेधीये न° सु० १६-४-७) न प्तामिधेनीरन्वाहेति गृमेधीये साभि षेनीनिषेधादावाहनमपि न कायैम्‌ । कौषीतके आवाहनविधिभ्यः प्रतोऽथ यत्परस्तात्‌ त्ामिभेनीनां जपति वजो पै सामिपेन्य इति सामिधेनीपरामर्ोन तद्वान्तरप्रकरणे पाठेन तदृङ्कत्वावगतेरिति प्रा्ते-उमयो्भिन्नकायोथैत्वेन गुणानां च परा्त्वादिति न्यायेन परस्पराङ्खाङ्गिमवे मानामावात्परस्ताज्पविषेदुरस्थानुवादेनाप्युपपत्ताववान्तर्‌- प्रकरणामावान्नाऽऽवाहनबाधः | गतार्थमन्यत्‌ ॥ ४ ॥ - मरुद्धः ्रीडिभ्यो यजेत । पञ्चदश्च सामिषेन्यः। पश्च प्रयाजा बाध्ैघ्नावाञ्यभागावथ हविषः डं वः श्चधं अत्यासो नये मरुत इति हे याज्या- पुरोलुबाक्ये । प्रेषामज्पेषु विधुरेव उपहरेषु.-यद्‌- चिध्वमिति बा । अभ्निमभ्नि^ हवीमभि त९ शश्वन्त इति दे स्विष्टकृतः । सिद्धमिष्टैः संतिष्ठते ॥ ५॥ गतार्थम्‌" | पौणैमासरतन्तरं संतिष्ठते ॥ ९ ॥ & तदानीमेव महाहवि ्भिं्य॑जते । तद्ररुणपरधासेन भ्याः ख्यातमष्ठौ प्रधानदेवताः । अभिः सोमः सविता सरस्वती पूषा इन्द्राशरी इनदरो विश्वकमौ चेति सप दश्च सामिधेन्यो नव प्रयाजाः | इनद्राभ्री रोचना दिवः श्द््ेतयेन्द्रागन्योर्या्यापुरोनुबाक्ययोः । इनदरं बो विश्वतस्परीन्द्रं नर इत्येन््रस्य याञ्या- पुरोलुवाक्थयोः | विश्वकमन्दविषा वा्रधानो विंष- कमैन्हविषा वर्धनेनेति वरश्वकभणस्य याज्यापुरो लुबाक्ययोः । समानं ब रुणप्रघासेन। यदा सूक्तवाकं पठति तदा इदा वत्सरैणा^ स्वस्तिमाशास्ते दिव्यं धामाऽऽशास्त इति सुक्तवाकस्याऽऽ्ीःषु होताऽनुबतैयति । संतिष्ठते महाहविः ॥ ६ ॥ समा्ठायामिष्टौ महाहविनामैरैरविभियैजत । व्याख्यातमन्यत्‌ ॥ ६ ॥ तदानीमेव महापितुयन्नेन यजेत. । तस्य रिः (तिः) सामिधेन्यः । यदाऽप्रये देवेभ्यः पितृभ्यः समिध्यमानायाुब्रहीति संरेष्यति तदोशन्तस्त्वा `` `

4 षटं; ] महादेवदीक्षितसोमयाजिकरतप्रयोगच द्धिकासमेतप्‌ । ३.१

हवामह इत्येता सामिधेनीं निरन्बाह्‌ । सथ्य भरवरं प्रहणीते सीद होतरित्येतावान्मवरः । अप- बरहषः प्रयाजान्यजति । जीवातुमन्तावाज्यभागो ताभ्यां पभरचयं विधस्य यज्ञोपवीतं भाचीनावीतं रुते होता दक्षिणो बिपरिक्रामति । यदा सोमाय पितृमतेऽनुस्वपेति संभरण्याति द्व पुरोल- वाक्ये अन्वारैकैकां याज्या५ सप्रणवे स्याताम । यद्‌ाऽऽस्वषेत्याश्रावयति प्रत्याश्राविते सोमं ५५ न्तर स्वधेति संप्रेष्याति ये स्वधामह इत्या- वाति स्वधा नम्‌ इति वषट्करोति त्व सोम चिकित, त्वया हि न इपि द्रे पुरोनुवाक्ये त्व सोम पितूमिरिति याज्या । अय पितृन्बहंषदो बिषद्‌ः पितर उत्ये अहं पितृन्‌ इति दर पुरो

- वाक्ये । उपदूताः पितर इति याज्या । पित

` नभिष्वात्तान्‌) अभ्निषवात्ता; पितरः, अशनिष्वात्ता- . नतुमत इति द्वै पुरोन्‌वा५ । वान्यायै दुग्धैः जुषमाणा इति याज्यामू । अथेकेषामभं कन्यवा-

. इनेन यमेन वा यजेत । यद्मरे कव्यवाहनः त्वमग्न

- ; शेडेत इति द्वे पुरोनबाक्ये । मातलीकव्यैयेमो. . `:

अङ्किरोभिरिति याञ्याप्‌ । ये तातरपुदैवत्रेति ` ‹ स्िष्टेतः पुरोनुवाक्यां हन्यवाहूमजरापिति यजति। अभेड।मुपदृयाव न्तरेडां होताऽव्निघ्रति । अथ यज्ञोपवीतं कुरुते । भपवर्हिषावनूषाजो यजति । सृक्तवकं प्रति होता निवीतं इर्ते न पत्नीं संयाजयन्ति । संतिषटते पितृयत्नः ॥ ७ ॥

तेन साकमेधैः सहैतस्य त्रेयम्बकस्य च पतमानप्रघानता | अभये देवेम्य इति बाच्‌- निकोऽयं प्रेषो न ॒तृहेन । तंस्योहस्यप्राप्तेः । एकामन्वाह्‌ तिरन्वाहेति व्यारूयातम्‌ आ नो अन्ने सुकेतुना रथिं त्व^ सोम महे मगमिति जीवातुमन्तवाज्यमानी । उत्तरत्‌ सक्तौ सथितो दषिण तः ्क्तिमागत्य तिष्ठति । दवे परोनुवाक्ये प्रणवान्ते स्याताम्‌ । रहि श्रावय श्रौषट्‌ ये यनामहे वौवट्‌ , एतेषामपवाद्तवेनान्ये स्वषेति प्श्ानां स्थाने विधीयते । वषटूकारस्थाने स्वधा नम इति ॥ ७ ॥

३२ ` , आपस्तम्बविरचितं दौत्रसूतरम्‌- [ २ प्रभे-

शुनासीरीयेण यजेत । तस्य ` सप्ठदश सापि. घेन्यः । नव प्रयाजाः । तस्य वैश्वदेवेन करपी व्याख्यातः । पश्च संचर्रिष्ा अयेन्द्राभरेन यजेत वैश्वदेवेनेन्द्रः शनारसीरीयेण वायव्येन सौर्येणेति । इन्द्राय श्युनासीराय सचा जुहुत नो इविः। जुषतां प्रतिमेधिरे । प्र हव्यानि धृतवन्त्यस्मे हय. श्वाय भरता सजोषाः । हन्द्रेतुभिब्रेह्यणा ब्- धानः शुनासीरो हविरिदं छषस्वेति कनासीरस्य याज्यानुबक्ये | वायो शत हरीणां प्र याभि. यासीति बायोः। उदु त्यं जातवेदसं चित्रं देवाना. मिति द्व सू्॑स्य । सूयमुपाःशु प्रचरति । अग्नि स्तोमेन स॒ हव्यवाडमत्यं इति द्रे सििष्ठ कृतः; । अनुवत्रीणा^ स्वस्तिमाशास्ते दिव्यं धाम[ऽऽशञास्त इति सृक्तवाकस्याऽऽशीःषु होताऽ जुबतेयते । वाजिनवर्ज संतिष्ठते चातुर्मास्यानि ॥ ८ ॥ दचहायतीते पव॑णि प्रयोगो वचनात्‌। दानाप्तीरोपलक्ितत्व च्छनापरीरीय कमे । उत्तर्‌- वेदेरमावादवैदवदेवेनेत्युक्तम्‌ । डना पीरीयान्तैव संस्था चातुमास्यानां सोमदिरङ्गत्वात्‌ । गताथमन्यत्‌ ॥ ८ ॥ । नैनमेनीजान\ सोमेन फाल्णुनी प्राप्ठुयात्‌ ॥ ९ ॥ एनं यजमानं सोमेनानीजानं फाल्गुनी पौर्णमाप्ती न प्राप्नुयात्‌ । फाल्पुन्यां चौणमास्यां सोमेनावश्यमेष्टन्यमित्यर्थः ॥ ९ ॥ सोमाभावे प्ञ्ना ॥ १० ॥ अशक्तौ पदाना निरूढकटपेनानन्तरे पवैणि ॥ १० ॥ पदवामावे पुनः प्रयोगधातुमस्यानां चातुर्मास्यानाम्‌ ॥ ११॥ इत्यापस्तम्बहौ रसूतरे द्वितीयप्रश्ने पञ्चमः पटलः । इष्िरप्युक्ता कात्यायनबौधायनवैखानतैः | तदकरणे पुनः प्रयोगः । तान्यजृत्वैष पुनः प्रयोगोऽम्याप्त इत्ययैः । ततोऽपि सोमेन पडाना वा सतमाः । इषटिरमनयी का- त्यायनीयानाम्‌ 1 अन्यैः वनटितियुक्तम्‌ । अभनयोऽष्टाकपाल देनद्रास्च एकादृश॑कपादये रैश्वदेवो द्वादशचकपारो वैश्वदेवदचरूवां समानतन्त्रा भिन्नतन्त्रा वैका । अभ्यासः प्रन्न. श्माप्त्ययैः ॥ ११ ॥ | | `; : इति श्रीमहादेवदीक्ितसोमयानिङृतायामपस्तम्बहौतरसत्रष्याछ्यायां ` ~“ ` प्रयोगचद्धिकायां द्वितीयप्रश्ने पश्चमः पटलः प्रशषश्च ]

----------- ॥

ौ

4,

क सत्याषाढाषिरचितं श्रोतसूत्रम्‌ ।

महादेबशाधिसंककितप्रयोगचन्दिकाग्पास्यासमेतम्‌ । ----- ++

अय द्वाविशप्रने प्रथमः पटडः | विनेययुक्ताखिखतिद्धवयरुपिदानन्दसुखं मुनीन्द्रम्‌ । न॑मामि पूत्रायैविदे भुदाऽहं हिरण्यकेश्याख्यगुरं कृपाभ्धिम्‌ ॥ एकविंशे निरूपितौ दीघ्रप्रवरनिर्णयौ । । द्विसे चाष चक्षयन्ते वायन्यादिपधिषटयः ॥

काम्यैः प्युभिरमावास्यां पौणमासीं षा स^ स्थाप्यं यजेत । ते ब्राह्मणव्याख्याताः ॥ १ ॥

, कमै) पषाभिरिति । अथ काम्याः पुना उच्यन्ते । वायव्यं शवेतभित्येवपायास्त क्रा्या( भ्य } परयासतैरमावास्यायां पोणेमास्यां वा यजनीयेऽहनीति सूत्रकार; । यजेत त काम्यानामेव पवेनियम । न वु नैमित्तिकानां मध्ये विहितानाम्‌ । यधा--‹ इन्द्राय रुमे. मनस्वते, तंप्रामे सेयत्ते ' इत्येवमादीनामाधिनं पूत्रल्छाममालमेत देना नरुत्यष्षमार्मेतत्यवमरादीनां च न द परनियमः । निमित्तान्तरं कतेन्यम्‌ ( न्य स्चीत्‌ ) ॥ १॥

नेषां निरूढपशुबन्धेन कल्यो न्याख्यात। ॥ ९ ॥

। ` शेषौ वायध्यादोनां शरनं निरूदपटुना कटपः प्रकारो निरूपित इत्यर्थः | ९ ॥

सर्वष्वाभिचारिकेषु शरमयं बर्ध्विभीतक इध्मो लोहितोष्णीषा लोहितवसना निवीता ऋत्विजः

भरचरन्ति ॥ ३॥ शतिः प्रचरन्तीति वचनाद्यनमानोऽपि छोहितोष्णीषादिः ॥ ३ ॥ वायन्यर९ श्वेतमाङमेत भूतिकाम ईति यथास्शा-

~; ; „+ श्नातम्‌ ॥ ४॥

युवता यस्य पशोः सोऽये वाथन्यः । प्र च श्वतवणे; । तमाढमेते सश्सेत्‌.। ९

७१० सत्यापाढविरचितं श्रोतसूत्रम्‌- [ २२ प्रभे

बर्हः एतशालाम्यां ` यागोरथमुपाकुयादित्यर्थः । यद्यप्यत्र येतेति नै श्रूयते तथाऽपि दन्यदेवतात्मकस्य यागरूपस्य श्रयमाणत्वादन्यथानुपपत््या वायव्येन यजेतेत्येवं याग कपनीयः ॥ ४ ॥

तेषामावापिकेषु स्थानेषु यथादेवत« षड्चो निदधाति पीवोऽन्ना९ रथिष्रधः सुमेधा इति । एतानि यथारूपं यथ देवतमाञ्ञातानि भवन्ति ॥ ५ ॥ मर्हा इति मणिला इत्यथैः | ६ ॥

तेषां काभ्यानां यथािङ्गदेवतं षद्वो निदधाति । वपायाः पुरोडाशस्य हविष इति दे द्वे आचये वपाया द्वे उत्तर एरोडाशस्योत्तरे हविष; । इदं यानुषं हौत्रम्‌ ।

। अथ कर्मक्रमः-- परवण्यिहोन्न हत्वा पश्चुभन्धेन. यक्ष्ये मूतिमवाम्नवानीति सेकल्यः | ` अथ येन यजञनेर्दित्याग्नेययागः एभक्तन्त्रेण केचिदिच्छन्ति । केचित्समानतन््रेण । समानतनत्रपले पञ्कतन्त्रमेव । संकटप्य समारोप्य मपित्वाऽ्यतने निधाय विद्युत्‌ षड्ढोता पधिष्टयादि । पडापतप्तादनकाटे स्फ्यश्च कपाटानि वेत्या्यपरतोः येन यज्ञेन से्तव( नेत्स )दित्यान्नयस्य पुरतः पाककानि पत्राणि पाञ्यादीनि पात्राणि. संख्य वानस्पत्योऽपतीत्यान्नये ८ त्या्यभ्नयं ) निरूप्य, उप्ता प्रक्ष्य शुन्धध्वमित्यादिङृष्णा- जिनादानावीण्याप्टेपनियनान्त कृत्वोत्तस्पाशगरहाद्यज्यान्यमिमन््येदमहमित्यादिपुरोडा शमासाच यूपावटपाररेखनादिपदरूपाकरणकाटे श्ेतवर्ण॑मनं पञ्मानीयःवोधे त्वा जुष्टमु पाकरोमीति वायवे त्वा जुष्टं नियुनन्मि वाये त्वा० प्रोक्षामि, वायवे त्वा° उतकृ. न्तामि, वायवे त्वा० अभिषारयापि, वपामाप्ायोत्तमप्रयानादयाज्यभागाविष्ट्वाऽ्ेयेन प्रचय व्विष्टकृदिडामार्जनान्ते { कत्। ] ततो वपाप्रचारः पारवप्यहोमादि | केचित्पदाचिष्टकृदिडयोः सह॒ पुोडार याऽऽ्रेयप्यान्ते िष्टटेपादिस॒वनीयानामुत्करष पक्षवन्नारिष्ठा्हुत्वाऽभिभूतानामित्य दि पी ऽज्नामिति षड्चः | ततो वपायाः पुरोडाश्चस्य हविष इति दव द्वे राञ्यानुवाक्े |

एतमेव सन्तम्‌ । एतं भृतिफटं सन्तं .बयवे नियुत्वत आलमेत । येन कर्मगितत्त्घर होतव्या इति वचनात्‌ । पडबन्धेन य, मूतिमवासनकानीति । सर्व पूवैवत्‌ । वाये

"नियुत्वते त्वा जुष्टमूपाकरोमीति ¡ अश्िवद्धिरण्यगर्भ इत्याहरणानतं पएृववूयाज्यानु- षाक्याः । शेषं पूवैवत्‌ । ।

ज्योगामयावी प्रामकामोऽपि एकेन यजेत प्रनाकामोऽपि । स्वै॒॑पृवैवत्‌ । योग मयावी चिररोगी! सोऽप्येतन यजेत्र चिररोग्ुक्त्थयोमिति विशेषः ] ९ ॥ ६ ॥

$

‡ पठः] महादेवशा्िसंकलि तभयोगवन्द्रिकाव्यारूपासमेतम्‌ । ७३१

' ` ' . ` बिषम आलभेतेति विषमं ॑देवयजनमध्यवस्यति प्यं बा विषम आलभेत ॥ ७॥ .. विषमश्दो न युग्मवाची । देवयजनमप्य्तमदेश्च इत्यर्थः ॥ ७ ॥ धेनोः कंचिद्रुणमाह-- पयरिणीति परिहासूभैवति ॥ ८ ॥ या गोगर्भिणी सती परां प्रसवकाठं परित्यज्य चिरं ग॒॑धृत्वा पश्चा््रसूते सरा प्यीरिणी । तथा च ब्राहमणम्‌--“प्यारिणी मवति ' इति ॥ ८ ॥ ` युपस्य चोदकप्रा्म्टध्चित्वादिरूपमपवदितुं स्फ्यप्मानमाकारमाह-- `. स्फषो यूप इति स्फयाकृतियूप आग्न्यागारिको # +" न्वी #4॥ अत्र ब्राह्मणम्‌--' स्फ्यो युपो मवति, ( तै° सं २-१-६१ ) इति ॥ ९॥ त्वाष्टं बडवपिति यं पुमासस सन्तमारो हन्ति ॥ १० ॥ "` यथा मनुष्येषु यत्र. कापि प्तः स्तनवृद्धौ सत्यां इमश्रनि्गमनात्पराग्योषित््वभमो मवति तद्वदश्वेष्वपि केनाप्यवयवसंनिवेशविदोषेण ` यसिमनपुस्यवैशवे योित्तवनुद्धिरितरे- षामश्वानां मवति । अत एव ते तेऽशवास्तदा तदा तमश्वमारोहन्ति. स्ोऽयमीदश्चोऽश्वो वडवः । प॒ च त्वष्टुः प्रियः । रेतसः क्तस्य ^त्वष्टा रूपाणि विकरोति" इति शरुत.

, त्वान्मिथुनप्रननयितृत्वम्‌ । (त्वाष्ट वडवमाठमेत' ( २-{-८ ) इति श्रतेः ॥ १० ॥

अपां चौषधीनां च संधाविति गत लिः प्तौ बा । अपि वाऽां चं च

सधौ ॥ ११॥ ;

सेधिशब्दं कारपरत्वेन देशपरत्वेन च द्वेधा सूत्रकारो व्याख्यातवान्‌ । ऋतवोमध्य नदीकषिघरयोर्मध्य इति तस्य्ायैः । ओषधीनामुपकारकत्वेन मित्रसंनन्धित्वम्‌ । संधौ प्रयोग उभयर्तोपजीवनेन प्रशस्तः । एतदेवाभिप्रे संधिं प्रशंस्नति ब्रह्मणम्‌-अपां चोषधीनां च सेघावारमत उमयस्यावरुद्धैच ( तै° प° २-!-९ ) इति ॥ ११ ॥

यूपस्य शाखाद्वयमाह--

। विश्चाखो युप इति यदूर्ध्वं रश्चनायास्तद्विशखं ५५... . यद्रोपयुभे शाखे अष्ट्ाधयै सचषाले स्याताप्र्‌ ॥१२॥

७३५ ;: - संस्यापादविरनितं भातसूभ्‌+ { २२ भे विविधे शाते यस्यासौ विश्वासः । तदिव ब्राह्मणे दक्यति~विश्षाखो युपो भवति दे क्ते देवते समृद्धेथ' ( त° ० २-१-९ ) इति ॥ १२॥ अय परिमाषते- ऋषभे गोषु जीर्णे यूनः कणंमाजपेतिशक्करूपः स्तन्नस्तुरीपेमिति ॥ १३ ॥ ` ्राङ्ोऽवाकशुङ्ग उक्षा वशा वेहद्धेनर्वत्स क्रषमोऽनङ्म्धनरत्ृष्ो गोग इति गव्याः । र हतमाङभते । वाचे वेहतम्‌ । भद्धयै वेहतम्‌ । बरहेणे कर्वभम्‌ | आ गावो अग्मज्ित्युपहोमा । ्रस्यवे वेहतम्‌ । तत्र भतोरमुपञहुयात्‌ । हुधचश्रलोभ्यां यमौ शवेतं छृष्णं चैकयूपे । अद्भ्यो वेहतग्र । तत्र स्लिढमुपञहुयात्र्‌ | मगाय वाशिता मिति । य उ्वमाधिनात्पशशवस्तेषां सृक्तक्मेण विधिः । क्षमे गोष जरे यून कणैमाज्पेतिषिशङ्गरूपस्तन्न्तुरीपित्येताम्यामिल्यापस्तम्बः | १३ ॥ ठ अथैनं गोष्वपिसृजत्येतं युवानमिति ॥ १५॥ एन्षमं गोष्वापिप॒जति । मदेमेत्यन्तः ॥ १४॥ ` जीणेपालमते ॥ १ ॥ बराजापत्यमेनद्रं स्वाष्र वां भरनो मिम्न इत्ुपाकरणेऽमुबतयते ॥ १५॥ ह्यमित्यन्तं; ॥ १९ ॥

१० जुहोत चतुथ्यौ शेः । पञचम्था स ॥ १६ ॥

एतं युवानाित्यनुवाकादिमपेहय तृतीयादिन्यवहारः ॥ ११ ॥ आगत्रेयमष्टाकपारं निरुप्याजां रश्चामाछः भते ॥ १७॥

गतः | १५७ ॥

वायञ्यम्रालभेत भूतिकाम इत्युक्तानि देवः तानि ॥ १८ ॥

ब्राह्मणे न्याख्यातानीति विशेषः ।

तद्यथा-यः प्रनाक्ताभ) शुक्रः स्यात्‌ प्रमाकामो अ पद्मक बा ऽऽहारष्यक्तवेन र प्राजापत्यमं तूमरमाङ्मेत । पदुक्षेन शक्वे वरसावात्यरुमासवाभिति । वाजपेय

ध,

१ पदलः | महादेवशाच्चिसंकटितभयोगचन्द्रिकाल्पार्यासमेतम्‌ । | ७३३ ृरषिगमाः । प्रजापतये त्वा जुषमुपाकरोमीत्यादि । परजापते त॒त्वदेतातितति धयो

याल्यानुवाक्याः ।

सोमापौष्णं प्रैतमालमेत पकामः | पषमान्मूयाप्तमिति सकष) । त्रिते श्रथाणां स्ट जातानमिकं तिरस्करोति । तदुक्तं ब्राह्मणे पोमावीष्ण वरेतमारभेते, (तै° ` त५ ९-१- १ ) इत्यादि । त्रयाणां वत्सानां युगपञ्जातानां समुदायशितं तेतर भैः तस्तेषामन्यतम इत्यर्थः । यूपच्छेदनकाठ ओदुम्बरो यूपो मवति । पीमापृषभ्यां त्वो जुष्टमुपाकरोमि । एवं प्रोक्षणादयः, न पेषणं पदोः सोमापूषणेमौ देवाविति पड्चः ।

वर्णगृहीतो महोदरव्याधिगृहीतः कृष्णमेकाशेतिपादं श्रकपाद्माछभेत । पबे यक्ष्ये महोदरव्याविमोक्षाथोमिति विशेषः । वर्णाय त्वा जुष्टमुपाकरोमत्वादि । इदप णमिति षदूचः प्रतीकं याज्यानुवाक्याः । शेषं पूववत्‌ ।

प्रार्थी वा बहुपशवथी वोत्तरेण पशयुना यजेत्‌ । केचिन $कद्वयमिश्छम्ति । प्ुषाभित्र ध्ये पशुभिः प्रथनार्थ प्ुमान्मूयाप्तमिति प्रनज(न)नार्थमिति बां । आदित्येभ्य कीरो श्वा जुष्टमुपाकरोमीति । एवमविं वशामुपाकरोति। बभा व्यक्ता । ते शकतात इति

प्रदो याज्यानुवाक्याः |

चतुर्दश्यां प्रातरभनिहोत्र« हुत्वा पद्युबन्धेन यक्ष्ये ब्रहमव्समवांभवानीति पैक; षड्दोतादिप्रोक्षणान्तमुत्तयेदेश्वुदैश्यामेव । पञ्चदश्यामुपन्युषमेवाश्िप्रणयनादि, पशुपा करणं वपाहोमो बा प्रातःकाठे यथा स्यात्तदुसारोणाङ$रमप्‌) । पर्पिणीं मर प्ीवायां सनाविव मां्पिण्डौ यस्यास्तां मल्हां गर्भिणी कृष्णभरीवाम्‌, अये त्वा ब््पूपाक्पोभीषि ्वनीयवज्गिगमाः | सर्वन् ज्ीरिङ्गेनोदः । भतिरात्नवत्‌ । च पेलवः । को जपेत षड्चो याज्याहुवाक्याः । ब्ाह्मणमोजनान्तम्‌ ।

ततो प्रीप्मकाढे पर्वणि दवयहकाडेन वा पुबन्धेन यक्ष्य [त्न संकरस्य! । रोता पथिष्टयादि पूर्ववत्‌ । (मल्हा) गभिणी सहितां संछा भाष्येदिं उपाकरोति । उषा, करणं वपाहोमो वा यथा स्यत्तयन्दराय त्वा भुष्टमुपाकरोभत्यवे निभेभा। । हशर पर एति धड्चो याज्यानुवाक्याः | शोषं पूर्ववत्‌ ।

शरत्काले पर्षणि द्रयहकाठे वा पर्ैवन्मर्हां श्वेतां ग्भिणीमुपाकरोति । अप्राह उपाकरणं वपाहोमो यथा स्यात्तथाऽऽरम्मः । बृहस्पतये त्वा जुषटमुपाकरोमीतयेष जवेषसमित्यादिप्ेवा पित्र इत्यन्ता षडुचो याज्यानुवाक्याः | अविषं स॒ हि श्रुषिः;

७१४ ।: ` ` सत्याषाढविरचितं भरोतसूत्म्‌- [ २२ प्रभ

बृहस्पते पवा पित्र इति प्रतीकम्‌ । त्रिषु पडबन्येषु न गभिणी प्रायाश्चित्तं न वा वसन्त ्रतरित्यादि ! आरम्भप्रभृति यजमानस्य ब्रह्मचयौदिनियमान्केचिदिच्छनति ।

;.२; बालः; परत्तार्‌णप्तमथैः सन्विरोधादस्तमथैः स्यात्स ( अम्यापतपाटवेन वाचो वदितुं समर्थोऽपि समाकम्पादिना संनिरोधा्ः स्यात्स) उत्तरेण पडुनन्धेन थजेत | पशानन्धेन यक्ष्य वाक्सोषठवायैम्‌। अपन्नदती मेषी ( तै००२।१।१ ) सरस्वत्यै त्वा जुषटमुपाकरोमीति । अनो दिः पावीरवीति षड़चो याज्यानुवाक्याः | आनो दिव इति पश्च प्रतीकाः । इये शष्मेभिरित्यस्मिखरिताः ।

„ ज्योगामयावी, उत्तरेण द्विपडाबन्धेन यजेत । आग्नेयं कृष्णग्रीवं बभ्रुमिति । पश्च. न्वेन यक्ष्ये विररोगमुक्त्यथेम्‌ । षददत्रादि तस्याऽऽदित्यां मर्हाम्‌, इतिव्रेदिमानं शम्यामात्रमुत्तरवेदियपद्रयस्य च्छेदेनमुपशयस्य च । युनज्मीति च षशुम्यांमेहि न तु मध्येऽत्ने होमः, न गृहावकाश्तंकारधाता रातिः । शिष्टं सर्वमेकादशनीवत्‌ । अञ्भये करामाय्‌, त्वा जुष्टमुपाकरोमीति कृप्णभ्रीवं सौम्ये बथु सोमाय त्वा जुष्टमुपा करोभीतिवच्छिष्टं . सर्वमादित्यां मर्हामितिवत्ु्िङ्गद्धिवचनेनोहः । अग्ने ` नयेति पदृच ओङ्ेयस्य' } ` सोमो घेनुमिति षड़षः सौम्यस्य । अषादं युत्सु त्व सोम्‌ या ते,घामानीति प्रतीकं, भ्रनाकामोऽप्येतनैव यजेत | पञ्बन्धेन यक्ष्ये प्रनामाप्न वानीति,। सोमाय त्वा जुष्टमुपाकरोमीति । अप्नये त्वा जुष्टमुपाकरोमीति विशेषः । पष

द्विपेन याज्यानुवाक्याः । देवताविपयास॒क्रमेणेत्यर्थः ।

\.; यो ब्राह्मणो विद्यामर्जयित्वा न विरोचेत विदधाप्युक्तदीप्त्या न वर्षते सर एतेन द्विपशना यनेत । पशुबन्धेन यक्ष्ये विदाप्रयुक्तदीप्तयर्थमाञचयं , कृष्णग्रीवमाटि(छभे)त भवतः सौम्यं बभुमश्नये त्वा जुष्टमुपाकरोमि सोमाय त्वेति ब्रं शेष॒ पूववत्‌ । ग्न नयेति षडच आश्नेयस्य सोमो धेनुमिति सौम्यस्य । पलिङ्गदविवचनेनोहः ।

7 1 प्ुबन्धत्रयस्य ` निष्कीताविमा वित्या्ामेयं. कृष्णग्रीवं सौम्यं बध्रे कृष्णग्रीव- परिल्यादि |. एतेन जिपा्केन पुरोधाय शौरोहित्याय स्पधेमानो मम पौरोहित्यं स्या- दितिः॥ एतेन (ज्गिपाहुकेन `यजेत । पशाबन्धेन यक्ष्ये पौरोहित्यमवाप्नवानीति सकल; । पृवैवदरो्मानं , युपत्रयस्य च्छेदनमुपदायस्य च युपत्रयस्योचच्छुयणमुपशयनिधानमभिष्ठ आश्नेयं कृष्णग्रीवं दक्षिणे सौम्यं बश्रं सोमाय त्वा जुष्टमुपाकरोमात्पुपाङृत्येपशयनिरदक्ष। कर्मगे पीव इति न॑हुवचनेन म त्राणामृहः । आश्नेयेन प्रचयै सौम्मेनप्रचयौऽऽ्नेयेन प्रषरति अग्ने नय ` सभो धेनुं ० अघने नय० इति । र्वै अजाः पदावः | केचिद्न वपोतिभरेण पर; ' एकंदेवतत््त्‌ । स्पा निरूडपयुवदतिणा । सपमे उत्तरेण ५ ॐ ॐ

१ पकः ¡ महादेवशाक्षिसंककितपयोगर्वाद्रिकाव्यार्यासमैतप्‌ । ७३५५

पदाबन्येन यजेत । षङुजन्धेन यक्ष्ये स्पर्थापिद्धचथेम्‌ । विषमे देशे यनेत । -निननो तदेशे यजेतेत्यर्थः । वामनं पिण्डाकृतिं विष्णवे त्व जुषटमुपाकरोमीत्येवं निगमा । विष्णो कमिति षड़चः ।

यद्धे प्रा राजन्यः--उत्तरेण पष्ुबन्धेन यजेत । युद्धनयार्थीमिति कल्पः । ख्लामो शवेतपुण्डूवाखङ्कितटढाटः । प्राश्रङ्गो मुखं॒प्त्यानतद्ाजञो गौः । प्रादृङ्ञो गौरिति मारश्यात्वेन वि(भारद्वाजवचनाद्वि )कसितः । प्रामकाम उत्तरेण पशुबन्धेन यजेत । प्रक्षपतक्थ्यः एृ् (धेत)वर्णैकयिप्रदेशः । पदबन्धेन यक्ष्ये ग्राममवास्नवानीति । इनाय मरुत्वते ` त्वा जुषटमुपाकरोमीति चैवं निगमा: । मरुतवन्तमिति षड़बो .याज्या- नुवाक्याः ।

राज्यकाम उत्तरेण प्ाबन्धेन यनेत | राज्याैकत्रियस्यान्ययेवां पशुबन्धेन यक्ष्य राज्यप्राप्त्यथम्‌ । सौम्ये सोमाय त्वा जुष्टमुपाकरोमीति । ्ोमो षेनुभिति याज्या- नुवाक्वाः |

गतश्रीः प्रतिष्ठाकाम उत्तरेण यजेत । प्राबन्धेन यक्ष्ये प्रतिष्ठामिति सेकर्षः । ख्टामे प्रा्ृङ्गं गाम्‌ । इन्द्राय त्वा जुष्टमुपाकरोमि । इन्द्रो वृत्रमत्तरदिति ष्च याज्यानुवाक्याः | ४ न ००० = कः 9

पापगृहीत उररेण पदबन्धेन यजेत । पदबन्येन यक्ष्ये पापक्षयं यमिति । हन्दराया- मिमाने त्वा जुष्टमुपाकरोमीति निगमाः । अत्राविं ठलाषं प्राङ्गमिभित । इन्द्रस्त- रस्वानिति षड्चो याज्यानुवाक्याः ।

राज्यकाम उत्तरेण प्बन्धेन यजेत । पषन्धेन यक्ष्ये राज्यप्राप्त्यथम्‌ | इन्द्राय वज्ञे त्वां जुष्मुपाकरोमि ` । ललामः प्राशृङ्गो मवति । अनुवस्ते रथमिति . षड््ो याञ्यानुवाक्वाः ।

्रह्मवचैसकाम उत्तरेण पञ्चुबन्धेन यजेत । दशर्षमेति कर्मनाम । केचिंनेच्छन्ति । गरि्णीवत्‌ | वसन्ते चटुदशयां प्रातरमनिहत्र« हत्वा दशपंमया यक्ष्ये बष्मवर्षसमा- वानीति सकरपः | केचित्यशुबन्धेन यक्ष्य इति । समारोप्य मथित्वा$ऽयतने निभाय पड्दोत्रादि, युपकाटे यूपस्य च्छेदनमुपशयस्य चाऽऽदित्यां मर्हामारमेतेतिबद्वेदिमानम्‌ । उत्तरवेदिप्रच्छादनान्तं कृत्वा गर्भिणीवद्विराभः । प्रातःकाल उपाकरणं वपाहोमो वां यथा स्यात्तयोपक्रमः । आदित्येभ्यस्त्वा जुष्टमुपाकरोमीति ब्रन्वृषभारहटामपुण्ड्‌। नङ मते । अथवा प्रजापतिदेवत्यानेकादशिनि(नी)देवत्यान्वाऽऽद्यास्तिखः (ल्नियः) | अथवा गीपिणीदेवेत्योन्वा } सपे त्रयाणा सहं प्रचारः । गर्भिणीदेवतोपक्े तु ते शुकाः > `

७६ ` सित्थाषाहविरवितं श्रौतसूभम्‌- [ २९ प्रभे-

परभिपध्यषति वु प्रनापते न त्वदेतीनिति षड्चः । एकादरिनीपंते बेहृचमतिराश्चय- -गौथौ । परीमे पर्वणि मेष्ैदिने ड्दोता, व्ीन्ृषमा्च्छेतश्ानादित्येभ्यः कामाय त्वा जुष्टमुपाकरोमि । प्राजापत्या वैकाद्रिनीदेवता वा चदुथाधास्तिखो गभिणीदेवता वा । स्वेषां सह भवार! । स्वैषामेकादशिनीवनिये।जनम्‌ । न ग्रहावकाशादयः । निरू वदिति विधानात्‌ । पूर्ववाज्यानुवाक्याः ।

कषेरदि पृवैवत्सकेरेवादि, रोनवृषमाञ्च्छेतेवालानादित्येम्यः कामाय त्वा लुष्मुपी- केरौषीति प्रजाषश्यां वैकदिहिनौदेवता वा । पप्तम्याद्यात्तिलो गर्भिणीदेवत। वा | पवै- पैमिरकादशिनीवत्‌ । भं परहावकाशा।दयेः । पूर्ववद्याज्यानुवाक्ाः |

स्ेवत््रस्य पुरस्ता्यसिन्पवैण्यारम्भस्ततपरभति द्वदश्शपौणमापतीषु द्वादशाऽऽमावा- श्थासु म | व्रथोदशे पौण पेकल्पादि, षड्ढोता पशिषटयादि एकं एवं युपः। एकवैषमेमुपकिरोति । पदाबन्धेने यक्ष्ये । सर्वत्र दारा हविरिदमेषां मयीति । केचित परनापतये त्वा जुषटमुपाकरोमीति । प्रजापते न त्वदेतानिति षडचः । गर्भिणीदेवतापक्ष भां अभिधा) भृध्य॑मा रन्द्र, उत्तरा नाहस्पत्याः । सवत्र प्राजापत्या एवा्ततः। भन्तं वनभागेस्व च बदमचयांदि । केचिद्यत्कामयेत कृष्ठादित्वग्दोपो विदत इति भातिः पत उत्तरेण पशुबन्धेन येत । पडाबन्धेन यक्ष्य इति संकल्पः । पोमापूषभ्यां त्वा जुष्ठभु- पाकरोमीति । स्नोमापुषणेमो देवाविति षड्चः । भरातृन्वदासस्प्मानश्दुत्तरेण दुबन्धेन यजेत । पदराबन्धेन यक्ष्य इति प्षकर्प्य वैष्णव( ष्णववा )रुणीं वशां विष्णुवरुणाम्यां त्वा जुषटमुपाकरोमीति । अयै हनः , मषममित्यथेः | तमिन्द्राय त्वा जुष्टमुपाकरोमीति समानतन््रेण पुंटिङ्गद्विवचनेनोहः । शौ क. यागः विष्णुं देवं वरुणमिति षड़चः । वैष्णववारुण्याम्‌ इन्द्रं नरो नेभषिता, युने रथमिति षड़चः ।

य; पापाभ्मोकतुमिच्छेत्स उत्तरेण पशुबन्धेन यनेत । पड्ुबन्धेन यक्ष्ये पपक्तयायै- मिति । आग्नेयं इृष्णम्रीवम्‌-- अस्ये त्वा जुष्टमुपाकरोमि । ेन््ररषभम्‌-इन्द्राय त्वा क्षुरो मि । अग्ने नयेत्या्नेयस्य । इन्द्रे नर इत्यन्य । ।

: श्योगपशद\-चिरं श्म (नि)वीसितः । पशुबन्धेन यक्ष्ये स्वराषटप्राप्त्यथेमिति । चावाशथेर्वदेवत्वा चेनुमाहमेत । पयौरिणी परिहापूः । अनि( ती )त्य प्रकारं याः भरपू- "धति कौ; पेथौरिष्यः । रवगुणविशिषटं पेतु चयावाष्यिवीम्यां तवा जुष्टमुपाकरोमीति । तत्पं - श्वीध्वं तेसिेहेन्यागोधिमि वा पवेणि तस्या धेन्वा वत्समुपाङभेत । वायते त्व शुषठ- किततेमि इति । द्री पञ्नन्धावपरेदधस्वैव । मही नु यावायेवी इति षड्चः। `

१:१८ ) महादेवशालिसंकङितिभयोगचन्दरिकाव्यारूयासभेतम्‌ | ७१७

योगप एवोत्तरेण पषाबन्धेन यजेते । षूनि्धेन यक्ष्ये स्वराषटराप्त्यथम्‌ । वायु देवत्यं सेवत्सर( वत्स )मारमेत । वायवे त्वा जुष्टमुपाकरोमि । पीवोऽ्नाभिति पुवः ।

पशुकाम उत्तरेण पीबन्धेन यजेत । पदाबन्षेन यक्षे पडूप्राप्त्यथमिति । इन्द्राय स्वा जुषटमुपाकरोमीति । उन्नतं पशुम्‌ । इन्द्र नर इति षड्चः । ध अनन्त पदरुना ८ पश्रूनां ) सहस प्राप्या होरेश्राणां सह॑ सथित्वा वेष्णवेन नेन थनेल । तस्य न षदूढोत्त । पदुबन्धेन यं्षये । विष्णवे त्वा जुष्टमुपाकरोमि । विष्णोनैकांपति षड्चः ।

प्राक > उत्तरेण, प्ठाबन्धेन यनेत॒। ओषथिदवत्ये वेहते गप यः परित्यजति । पदबन्धेन र्ये प्रनामवाप्वनीति । ओषधीम्थस्त्वा जुष्टमुपाकरोमि । या जाता ओषधय `इति षड ।

भूतिकैः; उत्तरेण पष्ुबभ्येन यमेत । पषाबन्धेन यष््ये मूतिमवाप्नवानीति । टन्ी^ सूतयशामालमेत । इन्द्राय त्वा जुक्मुपाकरोमीति । इनदरं नर इति षड्चो “चाऽयातुवाक्गः ;

देन्य पुनरुत्मष्टमाटमेत । य ओ तृतीयातुरुषादित्यादिपूवेमेवोक्तम्‌ । पुनरत्र श्रषमाय ग युक्तः ( गाछतिवृषण श्रषभ उत्सृष्टः । स एव नीरणो टाज्गरवहनादे मतिः कुर वटः । ) वैनरतमृषटदछाग इति भाद्वानः ] इचि नु स्तोममिति षड्चः । , -अभिचःृरमरणकाम्यत्तरेण पशाबन्धेन यजेत । पद्ुबन्धेन यक्षे परमरणधैमिति फ निरशाः ।. रषच्छेदनं कृत्वा स्फ्याकारमिवाऽऽतक्ष्य काशचि( तस्मि )श्वषालाद्यो नेति केचित्‌ | अपवाऽन्वागारिकी वाऽन्येन का( म॑ यम्‌ । यजमानेन प्रह पर्वेषां लोहि- कीष्णीषोदये ऽपत्न्या इत्युपदेशः । छोहितोष्णीषा लोहितोत्तरीया ` लोहितवसना निवीता भरा त। बर्हिराहरणंकाठे शरमयं बर्हिभवति । वैमीतक इध्मो न पाटाशः क्म "योदयेः, एरपयः ` 1. बृहस्पतये त्वा जुष्टमुपाकरोमि । तपरो व्याख्यातः । बृहस्पत इति षद्षः ।

मरामकाम उत्तरेण पडकुनन्षेन यनेत । पडुबन्षेन यक्ष्य ग्राममवाप्नवानीति । बृह स्पतये त्वा नुष्टमुपाकरोमीति । शितिष्ष्ठो व्याख्यातः ।

यः क. येत पृष्ठ समानाना५ स्यामिति | पमानानामुच्छयणा्ं (समानानां मध्ये पृष्व षदुपरिविती -या)मित्येवकोमीं एतेनैव यजेत । पदयुबन्धेन यक्ष्ये समानानामुच्छूयणाथीमिति । शहस्पतये त्वा जुष्टमुपाकरोमीति । एवं पूवप: । एकं एवाधिकार इति सिद्वान्तः । "^

७३८ . `` ` र्याषादविरवितं श्रीतसूतरभू- ` [ २९ भभै-

एतसिन्काठे समानानागुच्तः स्यामिति संकल्पः । बृहस्पतये त्वा अष्टमुपाकरोमि । आ वेधप्तमिति षड्घः ।

अन्नकाम उत्तरेण पटुबन्धेन ,यजेत । पश्ाबन्धेन यक्ष्ये । ` अन्नवान्मूयासमिति सकस्पः । श्यामः कृष्णवणैः । तं पृष्णे त्वा जुष्टमुपाकरोमि .। न वेक्षणं पशोः । यास्ते पन्ना वो अन्त हति षदृचः | `

अन्नकाम उत्तरेण प्ुबन्धेन यजेत , । , पूवैवत्सकल्पः । मरुद्धस्त्वा जुष्टमुपाक- रोमि, इति । एभिः । शुची वो हन्या मरुत इति षड्चः । -

इन्दियकामः शरुक्रवृद्धिकामः । पशुबन्धेन यक्ष्ये । इन्दियवान्‌ मूयापमिति । भरुणं रक्तवणेम्‌ । इन्द्राय त्वा जुष्टमुपाकरोमि । अनु ते दायीति षड़चः ।

सरनिकामो धनकामः । यस्य भिक्षुकस्य सनिकामित्वं स॒ उत्तरेण प्ुबन्धेन यजेत । सनिमान्मूयाप्तमिति संकल्पः । उपध्वस्तो व्याख्यातो .राजपूये । सावित्रे त्वा जुष्टमुषा करोमीति । आ देवो यालििति षड्चः ।

अन्नकाम उत्तरेण पशुबन्धेन यजेत । पशुबन्धेन रक्ष्ये, अन्नमवा्नवानीति | विश्वेभ्यो देवेभ्यस्त्वा नुष्टमुप।करोमीति | बहुरूपं . नानावणेम्‌ । आ नो विश्चे अकरा गम

एतेनैव पशुबन्धेन प्रामकामो यजेत्‌ । पशुबन्धेन यक्ष्ये । आममवाप्नवानीति । शेषं पूवैवत्‌ । | |

यस्यानात्ञातमिव भ्योगामयेत्‌ । अनाज्ञ(तरोगिरोषभ्िरकालवृततो रोग इति क्ञायते । न त्वमुक इति, स उत्तरेण यजेत । पशुबन्धेन यक्ष्ये । अविज्ञातरोगविमुक्तयर्थम्‌ । तूपरम्‌ । प्रजापतये त्वा जुष्टमुपाकरोमीति । तूपरो न्यारूयातः । प्रजापते न त्वदेता- निति षड़्चः।

ब्रहमवच्॑तकाम उत्तरेण पशुबन्धेन यक्ष्ये ।.बरह्मवचैतमवाप्नवानीति । बृहस्पतये त्वा नुषटमुपाकरोमीति । शिति शेतं वशाम्‌ । बृहस्पत इति षड़चो याज्यानुवाक्याः ।

वृष्टिकापमर उत्तरेण यजेत । पड्बन्धेन यक्ष्ये । वृष्टयथेमिति संकल्पः । शुष्ठकृष्णां दविवणोभित्यर्थः | मित्रावरुण।म्यां त्वा जुष्टमुपाकरोमीति । आ नो मित्रावरुणा हन्यदा तिभिति षड्चः।

प्रनाकामोऽप्येतेनैव यनेत । पशुबन्धेन यक्ष्ये प्रनावान्मृयास्तमिति । शेपं -पूर्ववत्‌ः।

अकाम उत्तरेण परुबन्पेन यजेत्‌ | पशुबन्धेन यक्ष्ये | अज्नमवाप्नवानीति | वैच

ह ~)

[ॐ

14

#६

१ पटकः ] परहदेषशासिसंकष्टितपरयोगचन्दरिकाघ्यारुयासमेतम्‌ | ७६९

देवी बहुरूपामालमेत | दुहठङ्ृष्णपीताम्‌ । विश्वेभ्यो देवेभ्यस्त्वा जुष्टमुपाकरोमि। आ नो विशवे अस्क्रा गमन्त्विति षड्चः ।

आमकाम एतेनैव यमेत । पुबन्धेन यक्ष्ये । ्ाममवाप्नवानीति । शेष पूर्वत्‌ ।

` ब्रह्मवर्चसकाम उत्तरेण यजेत । पद्रुबन्धेन यक्ष्ये । ब्रह्मवचैप्तमवाप्नवानीति । बारै. स्पतयगुक्षवशम।टमेत । प्रनननाप्मथं उक्षा, इत्यथैः । तं बृहस्पतये त्वा जषटमुपाक- रोमीति । बृहस्पतय उक्षवशस्य वपाया मेदप्त इति निगमा: । बृहस्पते पयैवा पित्र इति षड्चः | अमिचरङुततरेण पदुबन्धेन यजेत । पशुबन्धेन यक्ष्ये परमरणार्थम्‌ । दाय त्वा जष्ट- मुपाकरोमीति । रोहिणी वशाम्‌ । स्प्यो युप इत्यायुक्तं ोहितोष्णीषादि च | १९१ णो रुद्रस्येति षड्चः ।

बाहै्यत्यां रितिश््ठामित्यादि । उत्तरेण ्रह्मवचैसकामो यजेत | पडबन्धेन यक्ष्य ब्रह्मवचैप्तमवाप्नवानीति । बाहंस्पत्यां शिपिषृष्ठामालमेतेत्यादि रोहिण्यन्ता वश्चा गावः ।

उत्तरेण पबन्वेन ब्रहमवर्च॑सकामो यजेते । यूपकाटे प्रकृतिवदयूपो मवति । सौरी सूयेदेवत्यां वशां सूयय त्वा जुष्टमुपाकरोमि । अत्रापि स्फ्यो यूप इति माप्यज्त्‌ । ब्रह्मणस्पत इति षड्चः । पूरयो देवीमिति षट्च: ।

उत्तरेण पदाबन्वेनामिचरन्यजेत । पशुबन्धेन यक्ष्ये । परमरणा्म्‌ । समारोप्य मथित्वा निषाय विद्युत्‌ | अयेष्टचा रक्ष्य इत्यादि वारुणं दशका निर्वपेत्‌ । अव ते हेड, उदुत्तममिति याज्यानुवाक्याः । ब्राह्मणतपणान्ता । तत्र॒ वरुणाय कपाडोपधान- काटे चदुधोष्टमयोरावृत्तिः । एवमिष्टिं समाप्य परित्यज्याश्री । प्रणीय षड्ढोतादि, येन य्ेनेत्यियेन संह ब्रह्मणस्पतये त्वौ जृ्टमुपाकरोमीति । तूपरो मवति । अत्रापि स्फ्यो यूपं इत्यादि गतम्‌ । ब्रह्मणस्पत इति षड़चः ।

उत्तरेण पशुबन्धेन यज्ञकामो यजेत । पडाबन्धेन यक्ष्ये यज्ञप्रापत्यरथीमिति तेकल्पः | यत्तशब्देन हवियैज्तः सोमसंस्थाः पाकयज्ञो नित्ययज्ञ उच्यते | विष्णवे त्वा जुष्टमपा- करोमि । वामनो व्याख्यातः । विष्णोनँ कमिति षड्चो याज्यानुवाक्याः |

उत्तरेण पडाकामो यजेत । पडाबन्धेन यक्ष्ये । पशुमान्भूयासमिति संकल्पः । वन्धनां (वडव)तवष्टे त्वा जुष्टमुपाकरोमि । त्वष्ट बन्धस्य ( वडवस्य ) चनद्रस्य(वपाया) मेदपोऽ ब्रूहीति । एवं निगमाः । त्वष्टा दषत्त्स्ुरीपमिति षड्चो याज्यानुवाक्याः ॥ वडवोऽश्व पमां सन्ते षडवामिवाश्ना आरोहन्ति । नहि अविद्यमान ज्ञीगुणे ( यथा मनु-

७४२ ` ` सत्यापादरभिरवितं ओतसूृषस्‌~ : :. [ २२.

येषु यत्त कापि स्ततवृद्धवां सत्यां इमश्रनिगमनातपक चोषि्त्नमो मतिः तद्दु्वेषवेमि केनाप्यवयवसनिवेश विशेषेण यस्मन्पस्येवार्वे योित्त्वयुद्धिरितरेषामश्व गा: भवतिः अतएव ते तेऽशास्तदा तदा तमारोहन्ति । पतोऽयभीद्रशोऽश्ो क्डवः । ८ च्‌. त्वष्ट परियः । तै, स, मा. का. २।१।८) संभ्रमे संयतते युद्धे ्रसारिते समयक ५: परस्पर ्राद्करामः स॒ उत्तरेण पशुबन्धेन यजेत । पुनेन यक्ष्ये, परस्परशुरं च (तेध्य) यै यद्धे । वेहतमजं मित्राय त्वा जुष्टमुपाकरोमि । मित्रो जनानिति षड्चः ` ``

उत्तरेण वृष्टिकामो . यजेत । पशुबन्धेन यक्ष्ये वृष्टयथोमिति । छङप्वगेृ्ाग्रङग जापतये त्वा जषमुपाकरोमीति | प्रपते न त्वेतानिति षदूषः ।

उत्तरेणानाद्यकामः पदुबन्धेन यक्ष्ये । अन्नाश्ममवाम्रवानीति । बरुणाय . त्वा. जुष मुपाकरोमि । यत्किचेदमिति षद्चः ।

उत्तरेणान्ना्यकामोऽपां चौषधीनां च संप्र (विति) क्यपो काः वेपदवेे वा । प्रावृषि शरदि प्रतिपत्तिथौ वा प्रवौणि यजेत कालोषवेशषे । देशोपदेशप) यक्ना आप ओषधयश्च विद्यन्त एकतो द्रा आप्‌ एकतो दे ओषधयस्तयेभेध्ये देशे यष्टन्य मित्यर्थः पवौणि च पुन्येन यक्ष्ये । आङ्नायावुपत्यथेम्‌ । युपच्छेदुनकःः विशाखो युपो मवति । रशनादेशप्ोध्वं विशालः स्यात्नद्‌ऽपि रशनाद्वित्वम्‌ यद्र पयुमे शाले अ्टाश्री सचषाटे स्यातामुमयत्र द्वे रशने । एकादशिनी ्रकृतित्वात्‌ । उ' शयमापि के चैत्‌ । एकस्मिन्दक्षिणे विशाले श्ैतमजं भित्राय त्वा अषटमुपाकरोमि । उत्तरेण वरुणाय

त्वा जुष्टं ° कृष्णम्‌ । आखुनिदेशः । द्विकचनेनोहः । मित्रो जनापरिति ड्‌ १ मित्र्यः | `

यत्किचेद वरुणमिति षडचो वरुणस्य । म

उत्तरेण ज्योगामयावी यजेत । पदकरन्वेल यक्ष्ये जिरमोगृुक््यथंम्‌ ; ताय्‌, त्वा जष्टमुपाकरोमीति । श्वेतं॑वरुणाय त्वा जुष्टमुपाकरोमि । ङो तवश, ोष्धीनां ; च सभो । शिष्टं तै पूववत्‌ । याज्यातुवाक्याश्च मित्रो जनानिति पृङ्बः । यत्कि ` मिति षड़्चः |

वृष्टिकाम उत्तरेण पृश्ाबन्वेन यजेत । पश्ुबन्पेन यक्ष्ये वृष्ठयमिनि ..1 यमी); कृशां परहनातानामन्यतमाम्‌ । अश्रिम्यां त्वा जष्टयुपाकरोमि । आ! व रथो रोदसी -ष्ड्चः ।

उत्तरेण ध्युबन्बेन (दुरीह्मणं : सोमपानार्थीं ) तेन यद्ये | । यस्ये वेदेश्च बेदी. च ` विच््छियिते निरूरषम्‌ । सं चै दुभोक्षणो नामं यश वृषभिः? | १8 ने नीयानननं

| १।

५,

#. पटवः] महादेवशा्िसंकषटितमयोगदन्दरकास्याकृषासमेतम्‌ । ४

निगरतोप्रासनिकस्य न दौत्रोहमण्यपिति । एवं मूतो दर्बहमपो - परनेत । शूरा आ वँ रथो रोदसी इति षडचः ।

यवनर्रीवा भसं परुषं सषा जधिवानिति शंसन्ति जनाः, प्र॒ उत्तरेण पुन्येन यज्ञेत । पशुबन्धेन यक्ष्ये जप्निवानित्यभिदोसनपापक्षयार्धम्‌ । गोमृगो गौश्च शयः ः। वायवे त्वा जुष्टमुपाकरोमीति । वायवे गोर्वपाया मेदसः शब्देन प्रयग; । . प्रषोऽक्ञा- मिति षड्चः।

यस्याऽऽधिने शस्यमाने पूर्यो नाऽऽविभैवति सौय बुस्पमरादमेु _। पैमेवोक्ताः सूर्यो देवीमिति षड्चो याग्यानुवाक्याः । य॒ ङष्वमा्चिना्ू तेषां सुक्तक्मेण विषिः । सूक्ते याञ्यानुवाक्याकाल भाधिनपशनोर्यजयानुश्र याज्यानुवाक्यानामू्व॒॑सूक्तकरमेणेव॒देवत। उन्नेयः । ०८८६. 1 भनन्त्रम्रीपोमीया ऋचः पठचन्ते, परकृतक्जीपोमीययेम्‌ । यवानां वृष मीयामाढमेतेत्यत्र निवेशः । पता तूपरिषदभकष्ते ।

अयाभ्नये वेहतमिस्यादि । वेह्या परित्यजति गर्भैः न धारयति ताभारूभेतं । वकु जैन्येन यक्ष्ये स्वग लोकमवास्नवानीति | अन्नाय त्वा जष्टमुपाकरोमीति † अहमस्मीति द्वो योज्यानुवाक्याः ।

;: अचे वेहतमू । पूवैवत्सकल्पादि । वाचे त्वा जषठमपकदयमीति |. दे. शखिति षहो याज्यानुवाक्याः | श्रद्धायै वेहतम्‌ । पूवैवत्संकल्पादि । श्रद्धाय त्वा जुष्टमुपाकरोमि । भषति ति तिः म््

संमिध्यतं इति षड़चो याज्यानुवाक्याः ।

त पिभ ब्रह्मण त्ररषमम्‌ । पूवेवत्संकल्पादि । ब्रह्मणे त्वा जुष्टमिति । बहमभज्ञानामिति । ` पचः । ्रस्मण उत्चृषटस्यं वपाया मेदसः । नारिषठन्हुत्वा भ गाो अभ्वनित्थुषहोमः । भट ( रत्यृचम्‌ ) । त्वे बेहतम्‌ । पू्वत्सकल्पादि । {त्ये त्वा हु्टमपाक्रोमीति । तत्र ना हुत्वा मतां सननित्यपहोमाः प्र्युचमदुवाकेन । हरि\ दरन्तमूनिति. षो .याक्या

नुवाक्याः ।

, स्चनद्रमोभ्यां यमौ सहौषितगमौ तयोः श्रेत एक; इ परक; । शेष श्यः | तस्य द्वे रश्ने । सूयौचन्दरमोम्या त्वा सुषमुग्रक्ोमि | शतमेकं कषापेकम

७८९ `ˆ ` संतयापदविरवितं श्रोतसूभम्‌- = [२२ प्रभे- जपो द्विदे्त्यः । सहप्रवार उभयोः । ू्योचनद्रमोम्या ागाम्या वपाभ्यां मदः | ता सूया चन्दरमपेति षड्षो याज्यानुवाक्याः ।

^^ अन्नो वेहतम्‌ । पृषैवत्ंकंपादि । अद्धयस्त्वा जुष्टमुपाकरोमि । तष सटि्मुपन होति) नीरिषठनहुत्वा जेन ` नासदापीदिति पूक्तमुपनुहुयात्‌ । हिरण्यवणौ इति

षहो गौण्यानुवाक्याः ।

भगाय वाशितामिति पँकं॑मरुत्वतीयं ( पूंस्कामामूत्वतीं ताम्‌ । ) पृवैवत्संक- स्पादि। भगाय त्वा जुषटमुपाकरोमीति । प्रातरश्चिमिति षड्चो याज्यानुवाक्याः । अक्नींय ` षहतंमित्यादिभगाय वाशितामित्यन्ताः षटुस्वर्मफलाः । तदुक्तं ॑स स््ग स्वादिति । ताः सूक्तकमेणोक्नेयाः । प्राङ्गोऽवाशङ्ग उसरोक्षा वशा वेहदधेु्॑त्स ऋष मोऽनहुन्ुनरतये गोग इत्येतैः शब्दैश्चोयमाना गोपशव इति विज्ञायन्ते । तदुक्तं भगवता मरद्वानेन -- ऋषभे गोषु जीर्णे यूनः कणेमाजपेत्तासु गोषु ऋषमे जरे पूरवो त्ये सतति संवन्त्ये (स्वस्य) वाऽन्यस्यपैमस्योत्सषटम्यस्य यूनः कणेस्योपरिष्टाज्नपेत्‌ । ्रश्षकृरूपसज्स्तुरीपमिति द्वे । अनन्तरमेतामु गोप्वपिचनति । एतं युवानमिति ऋचा | अधः ूयलसष्टेन जीर्भेनं यजेत भनापतिदेवत्यननरदेवत्येन त्वह्टदेवत्येन वा । पश्ुबन्धेन यक्ष्य इति सेकल्पो नैमित्तिकः । केचित्स्वगायंमिति । केजिननित्यमिति । प्रत्यपिप्गो न सुः | अनाहिताङ्नेरप्येवमेवा पिसगः । पश्वाटम्भस्त्वाहितभ्नेरेव । पेकलमादि । जीणेृषममुपाकरोति । उपो देवानित्यादिग्राकृतांलीनुक्त्वा नमो महिम्न इत्युचमुक्त्वा प्रजापतये त्वा ` जुष्टमुपाकरोमीत्यादि । उपाकृत्य पश्चहोमादि । देवनामेष उपनाह युषयोमः । जातवेद इत्यस्य प्रत्याम्नायः । पिता वत्सानापिति हविषः प्रतिनिगद्य होममन्त्रा अपराज्ृताः । त्वां गाव इति सि्टकृतः । शेषमुक्तम्‌ । प्रनापते न त्वदे तानिति षड्चः। ,

मज्यकष्टाकपाङं निरुप्याजां- वशामाहमेत । स्ता वा एषा श्रयाणामेवावरुद्धा, इति । सा

वशा त्रयाणामेव नान्येषाम्‌ । सेवत्सरसदः सेवत्सरसश्रयाजिनो गवामयनादिनेष्ध (श्वतः)।

जिनः . . सहख्रद्षिणक्ञयानिनः । गृहमेधिनो गृहपतेरेव प्वत्सरसन्रया

[ ऋतूनामेकादशारति८( शरात्रि )प्रभृतिमिरिष्टवतः । एवं विधानां पुरुषाणां धूतिकामादिधुक्ताना श्रयागामेव । अनावराकर्म, तस्यायं प्रयोगः-- `"

पश्चुबन्धेन यक्ष्ये मूतिमवाम्नवानीति. सेकटप्य समारोप्य मयित्वाऽऽयतने निधाय विधुदसत्यीदि । पुनरथ यक्ष्य इत्यादि । आश्नेयेनाष्टकपाडेन यजेत । अगिमूषो सुक तते यवदकये {ति ॥ १८ ॥

भा-क षि ष शिक्षि

१ षड: } महादेवशा्िसंकखितभरयोगचन्दरिकान्यारुपासमेतप्‌ । ७४१

अजां वश्ञामालभपान आ वायो मूचेति वायव्या, ,.;...\ योपाकरोति ॥ १९ ॥

अथान्यमाहवनीयं प्रणीय षड्ढोता पर्चिषटयादि । उपाकरणकाठ आ वायो मूष शरुचिषा इत्युपाकरोति । प्राकृतानां प्रत्यान्नायः । वायवे त्वा जुष्टमुपाकरोमीति ॥१९॥

आकूत्यै त्वा कामाय त्वेति परय्नौ करियमाणेऽपा- . , ` व्यानि जुहोति ॥ २० ॥

. उपाकृत्य पञ्चहोमादि । .परयचिकरणकाल आकृत्यै त्वा, कामाय ` त्वेति. भपान्ध- रत्याम्नाता प्राक्ृतानिवृत्तिः । समधेत्येवसन्ते पश्चवमुषज्यते । एवभनुषञ्घ; , 1 केविततु-आकृत्ये त्वा कामाय त्वा समृषे त्वा किकिटा ते मन हत्येवमादिश्वाहाकारान्ता

मन्त्राः । किक्िटाकारमिति मन््रनाम ॥ २० ॥ , . , 5 त्वं तुरीया वञ्चिनी वक्ञाऽसीत्युद्धीचीं नीयमानाः

मनुमन्त्रयते ॥२१॥ , , भ

, यजमानस्य. काम। इत्यन्तः । अन्तरा .चात्वालोत्करबुदीचीं नीयभानामनुतरर

यते ॥ २१॥ “ ॥ 3...

अनाऽकि रयिष्टोति निहन्यमानाप्‌ ॥.२२.॥ ;, ;- , अनुमन्त्रयत .इत्यनुवतैते । ब्हद्धा इत्यन्तः । अध्वधननाभ्राण इति रजित्वाऽजाऽपि रयिष्ठेति मा्यैमाणामनुमन्त्रयते ॥ २२ ॥ व तन्तुं तन्वन्निति वपां जुहोति ॥ २२ ॥,. र कृतानि्यन्तः । अयं वपाहोममन्त्रो जातवेद्‌ इत्यस्य प्रत्मन्नायः ॥- ३३.॥ ५

4४ 1५ ^. ज्ञ" > ^

अनुखणं बयतेति हैः ॥ २४॥ 6 11041} > [4

जनमित्यन्तः । जुहोतीत्यनुवतैते ॥ ॥ २४ ॥ १ = । मनसो हविरसीपति हाषेःरेपान्माश्चन्ति ॥ २५॥

मूथास्मेत्यन्तः । हविःशेषानभक्षयन्ति । अत्रैवत्विन इति । अत्र॒ पश्वालम्मातपू भभ: स्यात्‌ । पद्ूपाकरणात्पूित्यथेः । तदेवं विरम्यान्यतरैवे पर्वणि येष । स्त यां चेत्पराकप्रधानादभ्नः स्यात्सर्वामेवाप्मु क्षिपेत्‌ । यजमानो वा । अहन्यहनिःश्राश्नी -याद्यजमान एव नान्यः । एतदन्तं कमं संतिष्ठते । अनेधिकाराद्तम।पने "न्‌. दोष४। न भरायाश्चत्तम्‌ । इतरथा सवै प्रकृतिवत्‌ । पौवोऽनामिति चङ्चः ॥ एत्वा. वकेवा के-

9४४ ` ` ` कैह्माषादविरवितै भौतसुत्प्‌ : `. { २२ प्रभे

ताविकरषो विशिषकोमियोरेनि } भूतिकरेमो वायुदेवत्यां कृषि कुवीणस्तस्याः सदधि. मिच्छन्‌ |

केवितमतिष्ठकोभो ची धवा्यिन्याोभेत । मही नु यावा्यिवीति षडवो योज्या- चृतकेथाः। ` |

` अ्नीषोमीयभिरभेते } ये- शेच्ववान्धवमिति । अश्री पोमोयाः षड्चो याज्या-

मुवाक्ाः ।

सरस्वतीदेवत्यामाछमेतः । यो वाचं वदितुं सम॑; सन्न तां वदेत्‌ । वेवी ` वाचमज- निन्त देवां एति पडो याज्यानुवाक्याः ।

्रनितरिेतयीमारभेते । योऽनभिजितमेभिनेदुमिच्छेत्‌ । प्रजापते न॑ त्वद तानिति षड्चो याज्यानुवाक्य। |

स्वेषु सकस्वेषै सैकेदभ्या ऽऽमेयमिष्ठाकंपारं निरुष्य ब ह्यणेतंपणन्तिं कृत्वाऽ्निं परि- त्यज्य पुनः प्रणीय षड्दोतारमित्यादि । येन य्तेनत्पीदित्यग्नयेन संह समानतन््रेण । किचितकहव्थः येनः येनेत्यामयनेष्टाऽनां वशामाठमेतेति । षडदोतार मित्यादि । अभ्यातानादि ॥ २९ ॥

एतस्वां वशार्या मुख्याधिकारिणो दशेयति-- [त 1 । एषां याणामिषावरुद्धेततिः वि्न।यते ॥ २६ ॥ |

तेये वशा श्रयाणामेवाधिकारिणामधीता । कस्य॒ कस्येति तदुच्यते--गवामेयना विहं सवत्सरपत्रे योऽनुतिष्ठति सोऽ संवत्सरपत्रततस्य । सहश्तपंख्याकदक्तिणा येन .यतेभ योः यजतेः सोऽयं सहसरयाजी तस्य । तेवत्सरपद्वाचीनेष्वपि ` ््रेषु यो गृहपतिस्वेन दीक्षितो मवति सोऽयं गृहमेधी त्य । त एव त्रयोऽधिकारिण एतया वशया यजेरंपतेषामेवेषा वंशा युक्तेति सूत्राथों बराह्मणे विज्ञायते ॥ २६ ॥ एत्वा वशाया आढमभे बनैनाय दितं दशंयति--

तस्थै बा एतस्या एकमेवादेबयजनं यदारग्धा- धमिश्चो भवति ॥ २७ ॥

< अस्यां बक्षायामाछम्वायां सत्यां गगने मेषावरणेन यदुददिनं मवति तदेवैकं दिनमे त्या, कशया देवयामरानहेम्‌ तस्मायदा मेधो न भविष्यतीति निश्चयो मनति नायते

कदीनीनिवकामाङमेत + २७ ॥

|

^~ - अ~न >

४ 1.75 ~ 1 ५ ~ = ध ०५५०॥ ` १ १२८: ] महादेवशा्िसंकछितप्रयोगचन्दिकाग्यारुयासमेतभ्‌ | ` ७४५

तथाकृतेऽपि प्रमादाद्भरदृश्ेने सति नैमित्तिकं प्रयोगविशेषमाई-- यदालन्धायामञ्ः स्यादप्सु बा परवेश्च- येत्सवी वा प्राश्नीयात्‌ ॥ २८ ॥

तत्र जटपरवेशः पूवः पः । सर्वस्याः प्राशनं राद्धान्तः । तदुमयं स्पष्टीकरोति ब्रह्मणम्‌-“यदप्मु प्रवेशयेधन्तवेशसं कुर्ात्सरवामिव प्रक्नीयादिद्धियमेवा ऽऽत्मन्धत्ते (तै ° से० ३-४-४ ) इति । यज्ञवेशसं यज्ञविधातम्‌ । यजमानः सरवप्राहनेनेन्दियमात्मनि घारयति ` एतदेवाभिप्र्याऽऽपस्तम्बेनोक्तम्‌-- सर्वा वा यजमान एवान्वहं प्राश्न यादिति ॥ २८९ ॥

जय।भ्यातानान्राष्टूमृत इति ब्रह्मणव्याख्याताः ॥ २९॥

जयन्त्येमिरिति जयाः । अभ्यातन्वत एभिरित्यभ्य।तानत्वम्‌ । जयन्त्येभिरिति जयत्वम्‌ । राष्ट भ्रियते स्वी क्रियत एभिरिति राष्टमृत्वम्‌ । स्मुवितैरेतैल्िभिहे देवा विजयिनोऽमवन्‌ । (अघुरास्तु पराभूताः । यज्ञयैरनयन्‌' ( तै° सं० ६-9४-६ ) इति नष्वणम्‌ | | कत्व्पुरुषाथीिचारपरसङगात्ूरवाधिकरणेऽनारभ्यवाद्‌ः प्रस्तुतः । तेतप्रस्ताकदेव(-

नारभ्याधीतानां जयादीनां वाक्येनैव कमीङ्गत्वे सिद्धे तद्विरोषशिन्त्यते-‹ येन कर्मणेत्पे.

त्त्र जयाञ्जहुयात्‌, ( तै° से० ३-४-९१ ) इति । किं सवेषां रौकिकमैदेककर्मेणा-

-मङ्कं जयादय उत बरैदिकानामेव येषमाहवनीयोऽस्तीति विच।रः-

तत्राविशेषतः प्तवैकमोौर्थत्वं प्रतीयते । तस्मात्कृष्यादिनाऽषीर््स्त्राम्नो जुहुय।उनयान्‌ ॥

यद्यपि कृष्यादनामाहवनीयो नास्ति जयादयश्चाऽऽहवनीये होतन्याम्तथाऽपि ते स्वयमेव होमत्वादाहवनीयप्रयोजका इति । तदेय॑मेवाऽऽहवनीयं प्रणीय तेषु हूयमाना न दुष्यन्ति। तस्मा्तराप्यवगुण्यात्तवी्याः स्युजयाद्यः । नैवं प्रधानवैदेश्षयद्विगुण्यं जायते यतः ॥ ` यद्यायाटनीय'मावकृते नास्ति वैगुण्यं तथाऽपि प्रधानदेशत्वमङ्गनामवगते तद्ला-

` मल्छरः. ए करिः माणा विगुणा भवेयुः । षे कृषिराहवनीये च होम इति वैदेश्यं, ैदि- " केषु चा०ञ< ५ मत्सु प्रभानसदेश्यं टम्यत इत्यवगुण्याऽतरैव जयादयः ॥ २९ ॥

॥1

७४६ र्याषादविरवचितं श्रीतसूतमू- [ २२ प्रभ-

चित्तं च स्वाहा चित्तिश्च स्वाहोति जयाञ्जुहोति । चित्ताय स्वाहा चित्तये स्वाहेति वा ॥ ३० ॥

तत्राऽऽदौ जयसंन्ञकांश्चयोदश्च मन््राज्जुहोति ॥ ६० ॥

अञ्निभूतानामधिपतिः स माऽवत्वित्यभ्याताना- नस्मिन्त्रह्मन्नसिमिनक्ष्र इत्यभ्यातानेष्वनुषजति । पितरः पितामहा इति प्राचीनावीती जुहोत्युप- तिष्ठते वतीषादृतधामेति राष्टूमृतः । पर्यायम- लु्रत्य तस्मै स्वाहेति पूवामाहुतिं जहति । ताभ्यः स्वाहेत्युत्तराम्‌ ॥ २॥ ३१॥

इति सत्याषादरिरण्यकेश्षिसूते द्राविंशषम्ने परथ; पटलः ।

अभ्यातानाः--अभिर्मुतानाम्‌ । रा्टूमृत ऋताषाङ्तघामेति ता ब्रह्मणन्यारूयाताः- स्पथैमानेन तंप्ामं जिगीषुणा क्षत्रियेण होतव्या जयाथेम्‌ | जयत्येव तामिति (३-४-४) वाक्यशेषात्‌ । येन कर्मणेत्सवेन कर्मणद्धिमिच्छेत्तस्िन्कमैणि होतम्या अम्यातानाः। सथैकमेमु होतव्या इत्यर्थः । यो ्ातृभयवान््स्यतसोऽम्यातानान्नुहोति आहवनीये नया- नपि राष्टूमृतः। रा्टूकामाय होतव्या (तै प्त ३-४-<) इत्यादि | आमकामर्थाि. देवने दयूतक्रीडास्यान आहवनीयविकोर्‌ होतञ्याः । रथुल ओजस्कामस्य । यो रा्ाद्‌- पमूतस्तस्मा अपि होतव्याः । अपभूतोऽपगतः । अपभूत्भेवं होमः । यावन्तोऽस्य रथा स्यु्तान््याुङ्ख्वामिति स्ान्परिचारकारत्याह । रथयोगे ते दषिणे चक्रं प्रवृह्य ( प्रवीय ) अपनीयाक्षमभिनुहुयात्‌ । राष्टूमृत इति सम्रामे सयत्ते होतव्याः । कत्रियस्थैव मान्धुको नन्धुनीवकः। उचचलितबन्धुनीवेनेष्मेनाभिमिदृष्वा यस्थोन्माद्‌; स्या्त- दभमपि होतव्याः । न्यत्रोषादिमिरधचिमिद्ध्वाऽभिचरता प्रतिोमं॑होतन्याः। स॒ नो भुवनस्य पत इति हुत्वा चारुः कपणकाशीति जुहुयात्‌ । एवं रिपरीतद्ो विंातिमाहुती- ओहोति । स्वकृत इरे जुहोति इति। इरिणे प्रदरे देशे वा यद्वाचः करः खद्फट्नहि इत्ये. वमादि तेन स्वाहाकारस्येनानेन जुहोति । कषश्राय महि शरभं यच्छ तस्मै खट ताभ्यः लडिति प्रतिलोमं ततोऽभिचारणीयं येन केनवितपरकारेण नादयति । शत्र इषटव्यापा- रेण तृणेन शोेन बा हन्याततेन हतो श्रियेत । यस्यान्नायमादातुमिच्छेत्तस्य समायामृततानं पतित्वा तृणानि गृह्णीयात्‌ । स्र नो भुवनस्य पत इति षड्मिरायैः पययेरिह देवदत्तस्य गा्ययणस्यान्ाये हरामीति व।ऽनेन मन्तरेण गृहीयात्‌ । यो उ्येष्ठबन्धुरमूतः स्यात्‌

¶

हीः

२ पटलः ] परहादेषश्ाक्ञिसेकटितभयोगचन्द्रिकाव्याख्यासमेतम्‌। ७४७

ति. सं. \-४- <) इत्यादि । अयेष्ठन्धुः सन्योऽपभूतः स्वयं ततो नि््टसतत्रामृत इति यावत्‌ । तं स्यर उचचपरदेरोऽवसाय्योपवेहय तस्मै तत्फटसिद्धये होतव्या राष्टशतः स्थल च वषम शरीरमुमयविभेन वरष्मणैव यजमानं स्वत्तमानानां पुरुषाणां शरीर. स्थानीयं करोति । असो शरीरवत्मधानभूत इतरे हस्तादिवदुपसर्जनमूता यथा भवन्ति तथा करोतीत्यथैः । शरावसंख्यां विधत्ते- चतुःशरावो मवति, इति । पाकप्राघनदरन्य विधत्ते-क्षीरे मवति, इति । पच्यमानस्यौदनस्यापक्रत्वपारिहारारथ र्य द्धरणं विधत्त-उद्धरतीति । पकस्य धृताप्टृतत्वं विषत्त-सरपिष्मान्मवतीति । हुत. शेषस्य ऋषित्मानैरेान्येः प्राराने विधत्ते-चत्वार आर्षेयाः प्राश्नन्ति, इति । असिन््रहमनित्यम्यातनेऽनुषङ्गः सर्वत्र । तत्र छोकः-

जया्चित्तं तथाऽभिभूताभ्यातानाश्च रषत्‌ । कऋताषाप्मान्धुकेष्मस्तु बन्धुनीवः प्रकीतितः ॥ ३१ ॥

इति पत्याषादहिरण्यकेशिपूत्रव्याख्यायां महदिवशालि्कठितायां प्रयोगचन्द्रिकायां दवाविंश्रशने प्रथमः पट्ट; |

---

भथ द्ार्विशाप्रश्े द्वितीयः पटलः ।

काम्याभिरिष्टिभिरमावास्यां पौणमासीं वा सभ्स्थाप्य यजेत । ता ब्राह्मणव्याख्याताः ॥ १ ॥

एतत्ूतरारम्भ उभयत्र प्रवृत्यथः | अथवा काम्यानामेव पवौनियमः । भिन्न प्रकाराणां (८ करणानां ) नक्षत्रेटयादीनां च ग्रहणम्‌ । ता इति ब्राह्मणादनुपेषेया इति मावः | काम्यानां सामान्यनिरणेयानुपतयनुष्ठानम्‌ । विशेषस्तु मानवसूत्र इष्टीः कुयौ- द्मावास्यायां पौणमास्यां वाऽऽपूथेमाणपक्षस्य पुण्यनषतरे वाऽन्यत्र॒ नवम्या इति । जतिष्टेः शेषिविरोधेन निमित्तान्तरं प्तमवाचातुथिकन्यायेनोचितकाल्प्रतीक्षाया उचित- त्वालवितुमातुश्च द्ारातरविरातिरा्रात्मका शीचनिदृत्तौ सत्यां पवैण्यनुष्ठानम्‌ । गृह- दाहिष्टयादीनां निमित्तानन्तर मनुष्ठाने पवौद्यनेक्षा | तदस्षभे जातेटिवदस्त्येव तदपेक्षा । नित्यक्रत्वथानामारम्मणीयादीक्षणीयाप्रभृतीनां प्रधानपरतन््रत्वात्तद्विरोषेनैव परवापक्षा, हविरदोषमागिन्युदेशादिनिमित्तकक्रत्वथं इष्टयप्तु चिष्टकृदनन्तरं समिष्टयजुषः प्राङ्निमित्त- स्मरणे तत्तन््रमुपजीन्य निवपप्रथृति तदानीमेव कायाः । समिष्टयनुषोऽनन्तरं स्मरणे

त्पमरयोगसमाप्त्यनन्त्रं पुनरन्वाधानादिविधिना कायं इति ॥ १ ॥

७४८ ` सत्यापाढविरचितं भोतसूषम्‌- [ २९ प्रन `

सद्यस्काला उपाश््युतन्त्रा यथाभरकृति चे- च का दक्षिणाः सांनाय्यवतयस्तु दथहकालाः ॥ २ ॥

उपाह काम्या इष्टयः क्रियन्त इति तन्न यावत्प्रघानमूर्पोह् (आप° परि० ३-३०) .

इत्यापस्तम्बः । आथर्वेणा वै काम्यास्त। उपाह करतम्याः) इति । या विकृतय

उपांड क्रियन्ते, तत्र॒ यावत्परधानं प्रानदेवतावाचकं पदमुपांश प्रयोक्तव्यं याज्यानु .

नुवाक्य च ॥ २॥ अथ सामिधेनीं प्रकृत्याऽऽह--

समिध्यमानवती ५ समिद्धवतीं चान्तरेण पृथुपा- जवत्यो धाय्ये ॥ ३॥

तासां सर्वा्ामिष्टीनां च सप्तदश सामिधेन्यः सार्वत्रिकः | ननु ्थुषाजवेत्यौ धाय्ये भवतः, अनुपदावाज्यभ।गावित्यादयोऽनारम्यवादाः प्रकृतौ निविशेरन्निति प्र्ि- पश्च. दशसंख्या्षरसंख्यादिविरोधाद्र््नवृ षन्वत्यवरोषाच विकृतावत्कृष्येरन्‌ ॥ ३ ॥

अनुपदावाज्यभागौ यत्कामेष्टिस्तत्मबादौ स्यातां

तदथेत्वात्तदेवतौ प्राकृतौ बाऽनादेशे ्रङृतिः भत्ये-

तव्या त्वां चित्रश्रवस्तमेत्यनुष्टुभौ संयास्ये ॥४॥ यथादिष्टं वा मानवी ऋचावित्याद्नुपदावाज्यभागौ । अनुपदाविति यत्कामाय यत्फटेष्टिः क्रियते, तं कामं यौ प्रदत्तस्तौ स्याताम्‌ । प्रनाफटायामिष्टौ यस्त्वा दा, सोमो धेनु, इति । पदफटायाम।युःफलायां जीववन्तवेवमन्यन्नापि द्र्टन्याः । अथवा तदैवतौ सौरये कमौणि सूभदेवत्यौ । अथवा प्राकृतौ । त्वां चित्र इत्येतौ विकल्पेनान्यौ वांऽनुष्टुमौ संयाज्ये । ननु--अनुपदावाज्यमागाविति विकृतौ निविशमानमपि काम्ये ष्वेव तदीयफटाथैत्वात्‌ । अत एवाऽऽदि( ति )देशिकंमन््रकाथोऽपि कामभ्येष्टषुः। वस्तु. तोऽनुपदसेन्ञकमन्त्राणामभावात्यदं स्वस्यानमनुगताविति व्युत्पत्त्या प्राकृतावेवेतयर्थः | एवमुक्तश्च पौणेमास्यमावस्याविज्ृतिषु॒वर्रल्यादिव्यवस्थासिद्धचर्था । तस्याः स्वस्या न्यायेनैव सिद्धत्वा्ित्यानुवादोऽयमिति प्राप्ते-- कौषीतके सर्वा विकृतिषु सद्रन्तावा

ज्यभागाविति विधिभिरपोदितानां प्राकृतमन्त्राणा प्रतिपरप्तवारथोऽय विधिः | तेन-विकृतिषु `

मद्वन्तौ वा प्राकृतौ वेति विकलः ॥ ४ ॥

पुरस्ताद्क्ष्मा पुरोनुबाक्योपरिषटालक्ष्मा याज्यै तद्रा विपरीतम्‌ ॥ ५॥

((,

९ पटकः ] महादेवक्षाखिसंकङितभयोगचन्दरिकान्याख्यासंमे््‌ । ७४९

एतयोश्च दक्षणमाज्यमागव्राहमणे तु- पुरस्ताछकषमा पुरोनुवाक्या मवति जातानेव

भरातृव्यान््णुदते । उपरिष्टाहकष्मा याज्या जनिष्यमाणानेव प्रतिनुदते, इति पमान्नात्तम्‌ † - यस्या ऋचः परवा देवताश्ङ्गं सा परोनुवाक्या । उत्तरार्धे तद्ग वे्याज्या सा

मवति । एतस्य क्षणस्य प्रदशेनार्थत्वात्कचिदेतद्वचयभिचरति । तत सर्वत्राऽऽन्नानक्षमो

नियामकः | एरस्तादाल्नाताः परोनुवाक्याः । पश्वादाश्नता याज्याः । तस्मादिषिक्रमं

मन्तक्रमे च प्रीक्यैकैकस्यामिषटविकेकं मन्तरयुममं प्रयोज्यम्‌ । ननु यत्र युमाद्धिकस्त-

दग्मस्तमानलिङ्गको मन्त्र आश्नायते तत्र क्मानुपतारेणोत्तरे्टौ मन्त्रयोजने छिङ्गं॑बाध्येत

परवटो त्ोजने करमो बाध्येतेति चेन्न । बाध्यतां नाम क्रमोऽस्य दु्त्वात्‌ । यदि न

पर्वष्टौ तृतीयमन्त्रस्य पृथक्प्रयोजनता तर्हि तत्र याज्या विकलपताम्‌ । यत्र तु युिन्त्रं प्वयुगमेण समानठिन्गं ततर याज्यापुरोलुवाक्यायुमस्यैव विकलयोऽस्ठु । यदवदिष्यैकैये मन्तरयुग्माधिक्ये युगममविकल्पस्तद्वनमन्त्युग्मस्यैकत्वे सतति तदीयदेवंताविषयाणामि-

ीनामाधिक्ये ता इष्टयोऽपि विकल्पन्ताम्‌ । तद्या--इहैव तावत्तादशमुपटभ्यते ।

उमा वामिन््रासनी ( तै° त° १-३-१४ ` इत्यादय इनद्राभिचिङ्गकाश्चत्वारो मन्त्रा ।

रनद्राञनेष्टयस्त॒ फलमेदेन षडान्नाताः | ततन भ्रथममन्त्थुममविषयं तित्न आद्या इष्टयो

विकेस्प्यन्ते ॥-९ ॥

रेनदरापरमेकादश्चकपारं निषैपेदिति तासा्रुभा वामिन्द्रा इति चतस्लो याज्यानुवाक्या दव पर्वा सां तिश्चणां द्रे उत्तरासामेवमत ऊर्ध्वं कमीतिरेके समश्चः प्रतिविभज्य पव पृबसायुक्तरोत्तरासां मन्त्रातिरेकेऽवशिष्ठा विकर्पायो उपहोमा वा॥६॥

तासां कर्मणामैन्राम्यः षडिष्टयः । इष्टा यक्ष्ये प्रनामवाप्नवानीति सकः | सद्यस्काला | अग्नीनन्वाधाय वतधरवेशः । अमावास्यातन्तरं वेदं कृत्वा वेदिः सरं सामिधेन्यः । येन यज्ञनत्सदित्या्चेयस्य च समानतन्त्रत्वादाभ्नेयस्याष्ट कपालन्येन्दोसयै. कादा । केचिद्धिनतन्त्रेणैवं कपाछानि प्रयुनक्ति । निर्वापकाल आग्रेयं निरुप्यनद्ाभ्न निर्वपति । एवं प्रचारः । उभा वामिन्द्रा इत्यादि याज्यापएरोनुवाक्या इत्यक्तम्‌ । इदं याजुषे हौत्रम्‌ ¡ अगन्म सुवरित्यत्रोहः-- अगन्म प्रजां प्रनामगन्मेत्यादि | एवं सर्वासु काम्ये्टिष्वाप्नेयेन समानतन्तरम्‌ । सिद्धमिष्टिः सेतिष्ठते । एतय। स्पर्धमानो यजेत । इष्टया यक्ष्ये घरातृव्यनयाथेम्‌ | शेषे पूववत्‌ । संग्राममुपप्रयस्यननेतयेष्टया यजेत । इष्टया यक्ष्य युद्धनयार्थमिति संकप्य(रपः) । रेषे पूववत्‌ ।

७५० संत्यापाहविरचितं श्रोतसूत्म्‌- [ २२ परभ ` सेप्रामं भिलतये्टया यजेत । इष्टया यके । इद्धियवीर्पतिष्ठापनाधेमिषटिः । पूवै- बत्संकल्पादि । सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥। ९ ॥ यथोक्तकरमप्रयोगान्तःपातिनमपरं यागमाह--

पर्णं चरं निरवेद्रयमु त्वा पथस्पत इति पूवौ पुरोुवाक्योत्तरा याज्येवमत उर्ध्वं पू्ैयोत्तरा प्रतिष्ठा ॥ ७॥

` इद्धियवीर्ये्हितः सञ्जनतां प्राप्य व्यवहारप्तमाप्तौ पौप्णं चरुमनुनिरवपेत्‌ ।

इद्दियवीयेंद्विकार्थमिष्टया यक्ष्ये । इन्दियवीयेद्रिकायेम्‌ । व्याख्यातः पौष्णः ॥ ७ ॥ इृष्यन्तरमाह-

कि त्रपत्यं चरं निरवपेरसैघ्रपत्यस्य कषेत्रस्य . प्रतिनेति ॥ ८ ॥

त्राणां मूमागत्वादूमेः केश्रपतित्वम्‌ । इष्टा यक्ष्य प्रतिष्ठापना्ै, अस्यामेव प्रति. तिष्ठति (त° त° २-२-३ ) इति वाक्यशेषात्‌ । सेत्रपतये जुष्टं ° क्रपते ह्यं रकषस्वेत्यादि केश्रपतयेऽनुनूहि केतरपतिं यज | कषेत्रस्य पतिना० कषेत्रस्य पते इति याज्यापएरोनुवाक्ये । क्रपतेरहमन्नादः । केचित्सैतरपत्यं नेमित्तकमिति । केविदस्यामेव प्रतितिष्ठतीति वाक्यशोषाद्स्यां भूम प्रतिषठर्थमिति ।

एवं हित्रपत्यं समाप्यनद्रानो्िमेकाद्शकपालमुपरिष्टािवैपेदिति पूरवमेवास्मामिन्यी- ख्यातम्‌ । इष्टया यक्ष्ये । इद्धरियवीरयप्रिष्टापनाथम्‌ । संम्राममुपप्रयास्यत्नित्यादिपौष्णा. न्तानां न पवैनियमः । केचित्दौत्रपत्यन्तानामिति । केचिदैनद्ाम्नान्तानाम्‌ । सवी काम्यष्टीनामूर्ित्वमाश्रवणदिः प्रधाना्थ॑स्य । यज्ञा(थ)यवैणन्यायात्‌ । सवतत नारिष्ठान्हुत्वा--अभिभूतान।मित्यादि ॥ < ॥

, इष्ट्यन्तरमाह--

अग्नये पथिकृते पुरोढाशचमष्टाकपाटं निवपेदिति ्रहृत्तस्य काटातिनये प्रत्ते वैश्वानरयग्े नयाऽऽ. देवानाति याज्याचुवाक्ये यद्रादिष्ठामिति संया- ज्ये । अनडून्दक्षिणा । अग्नये व्रतपतये पुरोडा

1५

१ पट्टः] महादेवशालचिसंकलितभयोगचन्टरिकान्याख्यासमैतम्‌ । ५७५१

शषमष्टाकपाटं निवपेत्‌ । त्वमम्ने व्रतपा असीति याज्यानुवाक्ये ॥ ९ ॥

पायिङ्ृती वैश्वानरी त्रातपती च व्याख्याताः प्रायश्ित्ते। पवौणि परवण्यप्रमादेन तदिष्टरनुष्ठानं विधानं पन्थाः । करसिमधित्यवैणि प्रमदेननुष्ठानामावोऽपयः | असि. निविषये प्रायश्चित्तरूपेयमिषटिः । यस्मदिषोऽनड़ान्भारं वहति (अनद्वान्द्तिणा वही . देष समृदुधये, (त० ते २-२-२) इति । तस्मात्समृदध्यै भवति । अन्ने नथाऽष्देवाना- मिति । यदवािषठ, अगन त्वं पारयेति चिष्टक्ृतः । अग्नये त्रतपतय इत्यादि । अन्त्ये यागव्रतरविरोध्यनृतवादादिकम्‌ । तप्मादियगिषिः । त्वमम्े व्रतपा अप्ति,- यद्रो वयमिति द्रे बतपतेः ॥ ९ ॥

अथ रक्ोघेष्टिमाह-

अभ्रये रक्षोघ्ने पुरोडाश्षमष्टाकपारं निर्षैपेध९ रक्षारसि सचेरन्निति । अपाबास्यायां निश्च प्रिभित्य निर्वपेत्‌ । कृणुष्व पाजः भरसितिमिति पञ्चदश सामिषेनीरन्व। ह नित्यया परिदधाति । अया ते अग्ने समिधा विमति याञ्यानुः बाक्ये । परे संयाज्ये ॥ १०॥

सचेरन्समवेयुबाधेराजत्यथः । अमावास्यायां निशितायां तस्यां वेडौयां निर्वपोदित्यैः | यागमूमेः परितो वेष्टनं कुयोत्‌ । अस्यामि कृणुष्व पाज इत्यनुवाकः कृत्तो विनियुक्तः। तस्मिनृचोऽष्टादश । तामु ५शद्‌श सामिधेन्यः । एका पुरोनुवाक्या, दवे याज्ये विकसिते ।

अथेयं पद्धतिः-अमावास्यायां निशायाममाव।स्यामुत्कषैः निशः । ्ाटण्यपताम््या. ुल्ृषटं सदैपरायश्वित्तं करोति, रकषोगणेः पीडितशेदेतत्कमं कुर्यात्‌ । सायमभिहोत्र हुत्वा- इष्टया यक्ष्ये, इत्यक्त्वा रक्षोहनना्मिति संकल्पः । अन्वाधानादि । अग्नये रक्षोत जुष्टं निर्वपामि, अग्न रकषोहन्ह्यं रक्षस्व । अश्ये रलोन्नेऽनुत्रूहि । भशिं रक्षोहणं यन । अग्ने रकोहन्नहमन्ादः ॥ १० ॥

अयेष्टचन्तरमाह-

अगे रदरवते परेड: मष्टकपारं निर्वपेदभिच „रजनि । ५९५ बदंवेभीतक इध्मो लोहि.

४५९ सत्याषादविरचितं श्रौतसूत्रम्‌- [ २२ पने

तोष्णीष। लोहितवसना, निवीता ऋत्विजः ४५) चरन्ति । सबौस्वाभिचराणिकास्वेवम्‌ ॥ ३ ॥ क त्वमग्रे रद्र इति याज्यानुवाक्ये ॥ ११ ॥

` , - रुद्रवते घोरतनूयुक्ताय । अभिचरज्शतरुं मारयन्‌ । तस्मे रदरवतेऽपनये.। परमरण- : कामो यजेत | इष्टया यक्ष्ये परमरणार्थमिति (अप्नये पथिकृत त° सं०.२-२-२) इत्यनुवाके या इष्टयः श्रयन्ते ताः सवां अष्टाकपाटा आभेयविकाराश्च) । अभ्नये रुद्रवते शुषं निवंपामि । अग्ने रुद्रवन्ह>१५ रक्षस्वेत्यादि । छोदितोष्णीषादि सपै्विजां यजमान. स्य त्रः |-अप्ने रुद्रवते-त्वमनने रद, आ वों राजानमिति याज्यानुवाक्ये । प्राज्ृतावा- ज्यमागौ । अनुपदौ वा । त्वां चित्श्रवस्तपेति दवे पयाज्ये । एवं पर्वकाम्येष्टिष्वनदाम्न- प्रमृतिषु ॥ ११॥ इ्टयन्तरमाह-- ( अग्नये सुरभिमते परोडाशमष्टाकपाठं निषैपेयस्प गावोवा पुरुषा बा प्रमीयेरन्यो वा बिभीयादेषा ब्ेति) । अग्नये सुरभिमतेऽमिर्होता साध्वीमकर्देववी.- . तििति स्वरं यजमानो याञ्यानुवाक्ये कुर्वीत ॥ १२॥

सुरभिमते मेषज्यतनृयुक्ताय । य॑स्य यजमानस्य गावो वा भृत्या वा दैविकरोगबा- -हुल्येव बहवो भ्रियेरन्ध्वयं वा कदाचिदपसृत्योर्भतो भवेत्ताशो निकैपेतपूतीगन्धस्य क्रावगन्धस्य निवृत्तये सुगन्धयुक्ताय कुयोत्‌ । यद्रा-यस्य गावो वा पुरुषा वा प्रमीयेरन्‌ ५ यो वा निमीयादिति प्रथगभिकारमिति केचित्त एवेति । इष्टया यक्ष्ये गवादीनां मरण `^ निवृत्यथेम्‌ | 9 ८ तै° सत २-२-२ ) इति वाक्यशेषात्‌ । पूती- ( ति गन्धो दुगे्न्ः । अत्र श्वगन्धभ्यपहत्या इत्यथैः । पृतिगन्धस्यापहननाथीमिति कठनिर्देशः । अत्राभवादोऽपि फ रात्रिसत्रन्यायादवगन्तन्थम्‌ । अञ्नये सुरभिमते जष्टं निर्वपामि । अग्ने सुरभिमन्हन्य^ रलसवेत्यादि । अशिता निषसाद्‌।, साध्वीमक- देववीतिमिति याज्यानुवाक्ये ॥ १२ ॥ |

य

इष्टयन्तरम।ह-- अग्नये क्षामवत्‌ इति तिसः क्षामवत्यस्तासाम. करन्ददभरीति याज्यानुवाक्ये ॥ १३ ॥ व

्षाभवते क्षधायुक्ताय । युद्धे प्रत्यासन्ने सति जयार्थं निर्वपेत्‌ । यथा जयार्थिन एवेषटिस्तथा बहुचन्धुमरणनिवारणाधिनोऽप्येता मिष्टं कुयात्‌ । गृहदाहादि निमित्ती-

२ पटः ] महादेवसालितैकछितभयोगचन्दरिकान्यारुयासमेतम्‌ । ७५३

कृत्यापि तामेवेष्टिमिति तिः क्षामवत्य इति । संभ्रमे सेतत (तै, सं. २-२-२ ) इति । उत्तरयेष्टया यजेत । इष्ट्या यक्ष्ये संप्रामजयार्थमिति । अग्नये क्षामवते नष्टं निव॑पामीत्यादि । अक्रन्ददभ्नितवे वसूनीति याज्यानुवाक्ये । येषां पूवीपरां (९२-२-२) इत्यादि । येषां यजमानानां पूर्वापरा ज्ञातयः सततं यथाक्रम भ्रियन्ते स्र एतया क्षामवत्या यजेत । इष्टया यक्ष्ये । ज्ञातीनां शिष्टानां मरणनिवृच्यर्थम्‌ । उक्ते याज्यानुवाक्ये | यस्य यजमानस्य गहदाहः स्यात्स एतया क्षामवत्या यजेत । इष्टया

यक्ष्ये । अपरगृहद्‌ाहनिवृतत्यथेम्‌ । शेष पूव॑वत्‌ ॥ १६ ॥

इष्टयन्तरमाह -- ,

` अग्नये कामायेत्यष्टौ । तासां तुभ्यं ता अङ्गिर स्तमेत्यानुपूर्ण याज्यादुवाक्याः ॥ १४ ॥

फलाथंकृते क्रम्य कमौणि फकप्तिद्धियंस्य नाति तद्विरोधात्‌ ।. स॒ उत्तरया य- जेत । केचिदरदिकै. कम नियतफलमिति कृष्या(वृष्टचा)दिविषयमुपदिशन्ति । केचित्‌ ‹ एने कामो नमति ' (९-२-३) इति सर्वाथ॑मिति वदन्ति । आहारण्यकूत्वेनेति न्यायात्‌ । इष्ट्या यक्ष्ये यथेषटफटनिरदशः । अ्नये कामाय ( २-२-३) इत्यनुवाके या इष्टयस्ता आञ्चेयविकारा अष्ट कपाङानि च । अम्नये कामाय जष्टं निवैपामि । अपने काम हन्य रक्षसवेत्यादि । तुम्यं॑ता अङ्गिरस्तम, अश्याम तं क(ममग्न इति याज्यानुवाक्ये । उत्तरया क्ित्रेषु वा › सजतिषु वेष्टया यनेत । इष्टया यक्ष्य भरातृत्यजयाथमिति सकल्पः । अभ्मये यविष्ठाय जुष्टं निर्वपामि । अभ्रे यविष्ठ हन्य ५ रक्ष- स्वेत्यादि । श्रेष्ठ यविष्ठ भारतञ्च, स॒ धितानस्तन्यदुरिति याज्यानुवाक्ये | एतयेष्टयऽ भिचयमाणो - यजेत । इष्टया यक्ष्ये | प्रेणामिच।रदोषनिवृत्यभैम्‌ । श्रेष्ठं यविष्ठ, प शितान `इति याज्यानुवाक्ये । उत्तरया पर्वायुध्यकामो यजेत॒ । शतायुष्याथैमिति। इष्टया यक्ष्ये । सर्वायुष्यततिद्धचर्थम्‌ । अथवा श्ुत्युक्तायुप्यार्थ वा । छान्दोभ्योपनिषदि “पुरुषो वाव यज्ञः इत्यत्र यदुक्तं सहषोडर वषशतमिति तदथै वा अञ्नय आयुष्मते जुष्टं ° । अग्न आयु्मन्हन्य^ रकषसवेत्यादि । आयुष्टे विश्वतो दधत्‌, आयुदौ अग्न, इति याज्यानुवाक्ये । भूतिकाम उक्तया येत | इष्टया यक्ष्ये । मूतिमवाप्नवानीति । अभ्रये जातवेदसे जष्टं निव॑पामि । अभे जातवेदो हन्य रक्षस्ेत्यादि । तस्मै ते. प्रतिहते, दिवस्परीति याञ्यानुव।क्ये । । उत्तरया रकामो यनेत । इष्टया यक्षम । श्वमान्मूयासमिति । अञ्नये सुक्मते जुष्ट निवैपामि ' अभ्रे ठवमन्हव्यमित्यादि । शि पावक वन्द्नो, दृशानो रुकेम इति याज्यानुवाक्ये । उत्तरया तेनामो यनेत्‌ |

१५

७५४ सत्पापादविरचितं रीतसूत्रम्‌ [२९ प्रभे

इष्टया यक्ष्ये । तेजस्वी भूयासमिति । अशनये तेजस्वते जुष्ट निर्वपामि । अग्ने तेनसि- न्हन्य९ रकषखेत्यादि । आ यदिषे नृपतिं प्र तेजीयसेति याज्यानुवाक्ये ¡ उत्तरच सीक्षभाणः सोदुमभिमविदुमिच्छुः । इष्टया यक्ष्ये । मपीर्थमिति | भये सहेन्त्येथि जुष्टं निर्वपामि । अने स्ाहन्त्य हल्य ९ रकषसवेत्यादि । भग्ने सहन्तेमा भर, तेभ एतनाप्टमिति याज्यानुवक्ये | १४ ॥

अन्नवतेऽन्नादायान्नपतय इत्येतासामुक्षान्नोयं वशा.

न्नाय वद्मा हीति याज्यानुवाक्ये ॥ १५ ॥

अन्नवते बहुन्नयुक्ताय । अन्नकामो यजेत । अग्मयेऽन्नवत ( तै° सै०~९--२-४ )

इत्यनुवाके या इष्टय आक्नातास्ताः सर्वा अष्टकपारा आ्चयविकाराश्च । अनये रस- षत इति वरयित्वा | इन्द्राय पुत्रिण. इत्येकादश कपालानि । इष्टौ यक्ष्ये | अज्ञवान्मू- याप्तमिति । अम्येऽन्नवते नष्टं निवैपामि । ञभ्नेऽकञवन्हव्य ^ र्षखत्यादि । उक्षान्नाय वशाज्ञाय) वमा हीति याज्यापुरोट़वाक्ये । उत्तरय।ऽननादकामो यनेत । दृश्या यक्ष्ये । अनञादनसमर्थो भूयासमिति । अभ्नयेऽन्नादाय जुष्टं निर्वयामि । अनेऽन्नाद हन्यमित्यादि । उक्षान्नाय, दद्या हीति याज्यानुवाक्ये । अभनेर्नादस्याहमिंति । अन्पतित्वकाम उत्तरया यनेत । इष्टया यक्ष्ये | अत्तपतिभूयास्मिति । अभयेऽर्पततये जुष्टं निवेषाभी त्यादि । उक्षान्नाय वशान्नाय, वेद्या हि सून इति याज्यानुवाक्ये ॥ १६ ॥;

अयेष्टचन्तरं हविज्ञयेपितमाह--

अशनये पवेमानायेति तरिरविरभ्र आय्‌ षे पर्स इति याज्यानुवाक्या; ॥ १६॥ उत्तरथ। वरिहाविष्कयां ज्योगामयावी यजेत । इष्टया यक्ष्ये । चिररोगमकतयरथम्‌ । भश्चये पवमानाय जुष्ट ° । अपनये पावकाय जुष्टं ° । अनये चये नष्टं * इत्यादि । अञ्न आयू पि पवसेऽनने पवस्वेति पवमानस्य । अग्ने पावक, पत नः पावकं इति पावकस्य | अशनिः चित्रततमः, उदग्ने शचयस्तवेति शुचेः । अथेतया. तरिहविष्कैया चशषष्कामो यनेत । तिमिरपटला्यभिभूतः | इष्टया यक्ष्ये । तिमिरादिदोषविघता्थम्‌ । शेषे पूववत्‌ ॥ १६ ॥ अग्नये पुत्रवत इति द्विैविर्यस्त्वा हृदा करिणी यस्मै त्वमिति याज्यानुवाक्याः ॥ १७॥ उत्तरया द्विहविष्कया प्रनाकामो यजेत्‌ । इष्टया यक्ष्ये । प्रभावान्मूयासरमिति ।

च.

२ ट्ठ: ] परहादेवश्चा्धिसंकलितपयोगचद्धिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ७५५.

एकोनविंशतिः कपानि । अभ्नये पुत्रवते जुष्टं निर्वपामि । इन्द्राय पुत्रिण जुष्टं निवे. पामीस्यादि । अमावास्यातन्त्रम्‌ । यस्त्वा हदा, यस्मै त्वमित्यगनेः पुत्रवतः । त्वे घु पक, उक्यउक्य इतीन्द्रस्य पुत्रिणो याज्यानुवाक्ये । यत्र [यश्च ] कपासंख्या विहिता तत्र [तत्र ] थेन यत्तेेत्सदित्यागनेयवजौनामेव तत्र [ सर्वत्र ] तै; सा गण्यते ॥ १५७ ॥

अग्नये रसवतेऽजक्षीरे चरमित्येतासामम्ने रसे. नेति याज्यानुवाक्याः ॥ १८ ॥

सृकवानक्ञवान्‌ । उत्तरया रप्वत्कामों यजेत॒ । इष्टया यक्ष्ये रपतवान्‌ स्यामिति । स्थाटी स्फ्यश्च द्ंदम्‌ । अग्नये रप्तवते जुष्टं निवैषामि । अजक्षीरे श्रपणम्‌ । तस्य प्रणीताधर्मीः । अगे रसेन, अपो अन्वचारेषमिति याज्यानुवाक्ये । उत्तरया वसु- कामो यजेत | वसिति धननाम । अनये वसुमते जुष्टमित्यादि । वरवुपतिस्त्वाममन वसुत्रततिषिति याज्यानुवाक्ये । संग्रामे. सेयत्त उत्तरया यजेत । इष्टया यक्ष्ये । संप्ाम- जयार्थीमिति । अश्नये वाजसृते जष्टं । त्वाममने वाजप्तातममयं नो अभ्िवेरिव इति याज्यानुवाक्ये । असरयऽशनिवते जुष्टं ° । अभ्निनाऽिः समिध्यते, त्व^ हयत्ने अग्निनेति ` याञ्यानुचाक्ये | अञ्ये ऽयोतिष्मते जु्टमित्यादि । उदरे शुचयस्तव, विज्योतिषेति ज्योतिष्मतः ॥ १८ ॥

तरिहविष्कां कांचिदिषटिमाह--

वैश्वानरं द्वादशकपालमिति तिहविः परतनीयेन करणा कृतेनाभिश्चस्यमानस्य द्रादश वेश्वानयै- ' स्तासां वैश्वानरो न छत्येत्यष्टौ याज्यानुवाक्या रे द तिखणामब ते हठो वरुणेति ब्रारुणस्य द्धिक्रान्णो अक्रारिषमिति दधिक्रान्णः॥ १९॥

अभिकस्यमान उत्तरया यजेत । त्रिहविष्कया पतनीयेन कर्मणा तेनाभिशस्यमान- स्यति सूत्रकारमतिः । इष्टया यये । अभिरशंसदोषनिवृततयथम्‌ । जन्वाधानादि । पात्र सादुनकाे दवादश्च कपाानि स्याली वेत्यादि । अश्चये वैश्वानराय जुष्ट ° । बरु शाय जुष्टं० । द्धिकाच्णो जुष्टं इत्यादि । उत्करे तिर्निनीय यथाभागं व्यावतध्व. निदमश्वानरस्येदं वरुणद्धिक्राव्णोरंति चर्वर्ान्‌ । अस्यामिष्टो हिरण्य दक्षिणा । अद्मये हिरण्यमिति प्रतिग्रहः । अत्र द्वादशा वैश्वानरकमाणि अनुवाकद्वय आम्नातानि | अष्टौ वैश्वानरीया ऋचः | तत्र त्रयाणां कमणा वेदवे याज्यानुवाक्ये । अस्पीयांस इति

७५६ सत्याषादविरवितं भोतसूत्रम्‌- [ २९ प्रभ

न्यायात्‌ । अस्िन्यागे- वैश्वानते न उत्या०, ऋतावानमिति रैश्वानरस्य.| अव ते हेड उदुत्तसाभिति वरुणस्य । दधिक्राव्ण आ दधिक्रा इति दुचिक्राग्णः

एतया तरिहविष्कया प्रजाकामो यजेत । इष्टया यक्ष्ये । प्रजामवाप्नवानीति । पूवव द्याज्यान॒वाक्ये च॑ ॥ १९ ॥

उद्रासनेष्टावामनेयस्याग्निमू्धा शव इति याञ्याुवाक्ये ॥ २० ॥

अभनिमद्रा्ाथिभ्यन्ुत्तरया द्विहविप्कया यजेत॒ । संकल्पप्रकारः पूवैमेवोक्तः । आप्ने- यमष्टाकपालं निर्वपेत्‌ । वैश्वानरं द्वादश्षकपाटमिति । सूत्रान्तरोक्ततया विकल्पः । या ते अग्न उत्पीद्त इत्यादयो न भवन्ति । शखान्तरोक्तत्वादविकरप इति केचित्‌ । अन्वाहार्यो दक्षिणेति भाष्यकरृत्‌ | २० ॥

प्रनाभिः समरद्धं मामं कामयमानस्य दिहविष्कामिष्टिमाह- वैश्वानरं द्वादशकपालं निर्भेन्पारुत९ सप्तकपालं ग्रामकामः ॥ २१ ॥

उत्तरया द्विहाविष्कया ग्रामकामो यजेत । इष्टया यक्ष्ये । ग्राममवाप्नवानीति सेकेल्पः । एकोनविंशतिः कपालानि, दरद वानस्पत्यादि । वेषाय वां, अन्ये वैश्व- नराय जुष्टं ° । अन्यामिब्दूर्े मरुदधचस्त्वा जुष्टं निव॑पामीत्यादि ॥.२१.॥ प्रकृतावष्टाकपाटैकादशकपाङयोरेकस्मिन्नेवाम्नावधिश्रितत्वाद्त्रामि तत्प्ाघठावपवद्ति- आहवर्नाये वैश्वानरमधिश्रयति । गाहैपत्ये मारुत्‌ ॥ २२ ॥

अपरेणाऽऽहवनीयं वैश्वानरस्योपप्तादनम्‌ । अपरेण गाहेपत्यं मारुतस्य । उपप्तादनो-

ध्वै मिश्चणम्‌ । केचिदरै्ानरस्य मुख्यत्वानमुख्यधर्मेण कतन्यमिति तदा ऽऽहवनीयस्यापरेणो-

पपतादनमुभयोम्तदैकमेव शूर्प पात्री च । सहैव निवापः । पेषणोन्तं कृत्वाऽऽहवनीये

वैश्वानरस्य कपालान्युपधाय गौहपत्ये मारुतस्याऽञ्यैः सप्तभिः । तेवापस्तन्त्रेण ।

आहवनीये गाहंपत्ये वा पिण्डं त्वा विभज्याऽऽहवनीये वैश्वानरमधिश्रयति.। मारुते गाहपत्य इति । अन्तरितमित्यादिक्रमेण आप्यटेपादिपुरोडाशद्वयम्‌ ॥ २२ ॥

~~~ ~~~ -- -~ ० जक

१--क. पुस्तकेऽयमधिकः-- वैश्वानरं द्वादशकपालं निवेपतुत्रे आत इति . पवैष्येव दशाहा- ृष्वमिष्टपा य्य । जात पुत्रः पृतस्तेजस्न्यन्नाद इन्द्रियावी पञ्यमान्भवलिति संकल्पः । : उक्ता वैशवा- नरी । वैश्वानरो न ऊत्या०, । छतावानाभेति याज्यालुवाक्ये । अन्वाहार्यो दक्षिणा अत्रापि येन यज्ञेनत्यमनेयं केचिदिच्छन्ति । एतया वैश्वानयां दशेपुणेमासावतिपत्ते तुयनेत । तस्य प्रयोग, उक्ष अयचित्त्शने। वैश्वानरस्य दःसनाभ्यो बहत ०, पो दिवाति याज्यानुवाक्ये दति । |

१

२ पटलः } महादेवशाखिसंकलितभयोगचन्द्काव्यर्यासमेतम्‌ । ७५७

अलंकृत्य वैश्वानरमासादयाति । अनूच्यमानासु ` सामिधेनीषु मारुतो मरुतो यद्धव इति याज्पानुबाक्ये ॥ २३॥ एरोडाशावषकृत्याऽऽपादयति । वैश्वानरेण प्रचयं मारुतेन प्रचरति । वैश्वानरस्य द५सन।म्यो बृहत्‌, षष्टो दिवीति वैशानरस्य । मरुतो यद्धबो दिवः, या वः शर्मेति मारतस्य ॥ २६ ॥ | ।

इष्ट्यन्तरमाह-

आदित्य चरं संग्राममपग्र।स्यन्नित्यदि तिने उरुष्यतु महीमू षु मातरमिति याज्यानुवाक्ये ॥ २४ ॥ उत्तरया संमराममुपप्रयास्यननिवैपति । इष्टया यक्ष्य । प्रतिषठथम्‌ | उपप्रयास्यज्ञिणमिषुः। अभ्न्यन्वाधानादि । स्था स्फ्यश्च द्द्रम्‌ । आदित्ये जुष्टं निवैपामीत्यादि । अदितिन महीमू षु मातरमित्यदितेः । संग्रामस्य सेबन्धीनि यानि कमणि श्रूयन्ते तानि क्षत्रि -यत्यैव । केविदृदधिनातिमतरसयैवायं विधिरिति मन्यन्ते । उत्तरया ंप्रामायतनं गत्वा तेाममूमि गत्वाऽञजन्समाषाय दार्षिकीं ३६ कृत्वा, इष्टया यक्ष्ये संम्रामनयार्थीमेति । शेषमुक्तम्‌ ॥ २४ ॥ युद्धभूमिं प्राप्तस्य जयार्थिन इष्टं विषत्त-

वैश्वानरं द्वादशकपालं निर्वपेदायतनं गतवति यत्र युयुत्समाना भवन्ति ॥ ५५॥

यस्मिन्नायतने यद्धं भविष्यति तत्प्राप्य तस्िन्देशे निवपेत्‌ । जातो यद्घ्न, त्वमग्न शोचिषेति वैश्वानरस्य । विद्धिष।णयोः परस्परं तयोरन्यतरस्याभ्निं ह(ह)त्वा वैश्वानियी यजेत । केविदुभयस्य।श्निमिति । इष्टया यक्ष्य इत्यादि । जातो यदे त्वमग्ने शोबि- वेति । आव्यं शछेष्मरोगः ।

योऽविं प्रतिगृह्णाति प्त वैशवानयां यजेत । इष्ट्या यक्ष्ये | तव. (मम); -छेषमरो्रदो- परिहारार्थम्‌ । शेष पूर्ववत्‌ | अस्माकमञने वेश्वानरश्य सुमतविति ` याज्यानुवाक्ये । आत्मनो वा एषमात्रामाभरोति, आयुः परिपरमाि श्रूयत इत्यथैः | मात्रा मानं परिच्छेद इत्यर्थः । अश्वं वा पुरुषं वा प्रतिगृहीयात्प वैश्वानयुं यजेत । इष्टचा यक्ष्ये | आत्मनो मात्रानिवृच्ययम्‌ । अस्माकमन्न वैश्वानरस्य सुमती स्यामेति याज्यापुरोनुवाक्ये ॥ २९ ॥

१७५८ „ , . सस्थाषाहविरवितं श्रोतसूत्रम्‌- [ २३ प्रभे

धनलाममुरिश्य द्तृशरमीपं ममिष्यत इषटिमाह--

चैश्कानरं द्ादककपारं निर्वपेत्सनिमेष्यन्यया रक्ज्वो्तमां गामजेततां .श्नातृन्याय प्रदिणुयादैति . श्रातृन्यमर्वी वाऽभिद्ध्या्रोष्टे बा न्यसेत्‌ ॥४।२६॥

शति सत्याषाढदिरण्यकेशिसूतरे द्राविदभश्ने दवितीयः पटः; ।

सनि धनलामम्‌ । सनिमेप्यन्मक्षमाणो यस्य्नित्ययेः | सोऽपि वैश्वानयो यजेत | इष्टया यक्ष्ये । भिक्ष्यमाणद्रत्यसिद्धचरयं मां प्रति दानकामाः प्रजा भवन्त्विति वा फल- निश: । शेषं पृवंवद्याज्यानुवाक्ये च । भक्षणं हृत्वा पुनरेत्य प्रतिनिवृत्य वैशवानया इत्‌ | इष्टया य्य: प्रतिष्ठामिति । शेषं पर्ववत्‌ । अनुवाकद्वयेन वैधानरकमा- ण्युन्नितानि । , -अभिस्यमानस्य प्रनाकामस्य जातपुत्रस्य दशं यतिपन्ञस्यामिमुदरास्यिष्यतो प्राम कूाक् सेमरामायतनं गच्छतो विद्धिषाणयोरनं भुक्तवतः समानयोः पृवंममिदरोदुरवि प्रति अहीदुरश्पुरुषयोवां प्रतिग्रहीवुः सरनिमेष्यतः पनरागतस्यैवं ्योद्शच । तत्र तेश्षयः-- ` किःवैश्वानरकर्माणि द्वादश आहोखिदेकाद्‌श अथवा त्रयोदरोति पूवैः पक्षः । पमा- ज्नानाद्षिकारभददिकादशेत्यपरः पूर्वैः पः | कुतः-प्रथमां त्िहविष्कामुक्तैता वै निर्ैपेत्‌ । हइत्युत्वात्सूत्रकरेण सनिमेष्यन्नित्यादिवैश्वानरकर्मैकमुक्त्वा--एतमेव वैशवा नरमित्युक्तम्‌ । तस्मात्कर्मक्यमुमयत्रैकस्य कर्म॑णोऽधिकारभेदत्वमेव न कर्मभेद; । एतय।ऽन्नाधकामवदद्राद्श कमौणीति सिद्धान्तः । कुत एतामेव एतवेत्युमयत्रोक्तेऽ- भेदः) । पनरुत्पत्तिपर(मदोनात्‌ । ‹ ददवश्वानरो द्वादशकपालो मवति बरदधमेनैवेतं वर्गपाशञान्मञ्चति दथिकरव्णा पुनानि, इति। तस्मातपर्वस्यैव कर्मभेदः । दक्षिणा विधानाच । ए तामेवेत्युक्तेऽपि दिरण्यं दक्षिणेति विधानात्‌ । तस्मातपवसयैव -< मेदः । तस्मादृद्रादश्च कमणि । तदा याज्यानुवाक्यानां कल्नमेव । तत्न-अल्पीयांसो मन्त्रा इति न्यायेन प्रवृत्तििङ्गदशे नाच । कथं ठिज्गं कपाढ्द्दीनात्‌ । यत्र यत्राभ्निभेद्‌ -निद्धस्तव तत्र कपाटं कर्म श्रते तस्मात्तस्यैव कर्मक्यं पूर्व॑स्य भेदः | वैश्वावरूमिति कर्म, न पुरोडाः प्रैवाऽ्येनेत्यत्र क्तानि हवीश्षीति वचनाद्धविःपरत्वमरेब ।

~ ्रुमेवेत्य्ेतं न इष्टम्‌ । तस्मात्कर्मक्यमेव ।

` : श्रकृवमनुषषरामः । यया रज्ञ्वा॒काम्यमानानां र्वा गवां पृष्ठतो गच्छन्काछे .† तम्रा रज्वा शकरोगी नप्नीयात्‌ । एवं नित्रतिमेवास्मै प्रहिणोति ( तै° प° २-२-

+

किनि कि क

५ = सिसंक ¢ [3 ६ पटलः | महादेवशाक्िसकलितभयोगचान््रकाव्याखूयासमैतम्‌। ७५४

१ ) इति । दातृम्यो ठन्धापु गोपृत्तमा गां यया र्ज्वा बद्ध्वा षमाभयति ती रज्जुं भरातृन्यविनाशाथै तदीयगोषठे प्रक्षिपेत्‌ ॥ ४ ॥ २९ ॥ ।

इति पत्याषादहिरण्यकेशिूत्रन्या्यायां महादेवशाज्ञिप॑कछ्त्यां ्रयोमवैन- यन्ता दवाविंशग्र्ने द्वितीयः पटः | ` <

- - - ----- * ५॥ ~~ ---- => ~~~ = ५

अथ द्रार्विशपरशन तृतीयः पटलः ।

एेनद्रं चरं निवेपेत्पडुकाम इत्येतस्यानुवाकस्थे ्टीनां याज्यानुवाक्या इन्द्रं बो चि्वत्तस्परीत्येः षोऽनुवाकः ॥ १ ॥

उत्तरया पड्कामो यजेत । देनं चरुं निर्व॑पति (त° पे २-२-७) सत्योदि 1 इष्टया यक्ष्ये पश्वरथ॑मिति सकल्पः । अमावास्यातन््रम्‌ । अन्वाचयः व्रतपरवेशौः । स्था स्फ्यश्च दद्म । निर्वापक।र इन्द्र येन्दियावते जुष्टं निर्ैषामि 4 इनरेग्विथावन्ह- व्यं रकषसवेत्यादि । इन्द्रं वो, इन्द्रं नर इति याज्यानुवाक्ये । |

उत्तरया पडाकामो यजेत । इष्टया यक्ष्ये पदमान्मूयापतमिति । अमावास्याम्‌ । इनद्रायेन्दियावते ज॒शटमित्यादि । इद्धियाणि शतक्रतो, अनु ते दायीति याज्यानुवाक्ये । तब्रह्मवचैप्तकाम उत्तरया यजेत । इष्ट्या यये तरहषैषेसी मूयाप्तीमति । न्द्राय षभेवते जुष्टं । इन्द्र॒ धमे इहन्य^ रकस्वेत्यादि । आ यस्मिन्‌, आमापु पक्षमिति याज्यानुवाक्ये | अन्नकाम उत्तरया यजेत । इष्टा यक्ष्ये । अंन्षवान्स्यामिति । इन्द्रायाकंवते जष्ट ° । इन्द्राकंवन्हन्य« रकषस्वेत्यादि ।' हेमिद्रा धिनो मृद्‌, गायन्ति त्वाते याज्यानुवाक्ये | उत्तरया भरिहविष्कथी. मृत्िकामो येभैतै । मूतिमवाप्नवानीति । घ्रयज्ञि\रत्कपालानि र्प्यश्च ददम्‌ । [इये षवे जष्टं; इनदरायेन्दियावते जष्टं ° । इन्द्रायाक॑वते जुष्टमित्यादि । [ आ यस्िं्निन्दियाणिं करतो इति इन्द्रस्य घर्ैवतः, अनु ते इनद्रभिद्रायिन इतीन्द्रस्येन्दियावतः। गायन्ति ल्वाऽन्या वां, इतीनद्रस्यकैवतः । ] अत्र घमेवतो हविषि-आ यिन्‌ इत्यादिके याज्यानुवाक्ये | इ्ियावतो हविषि इद्धियाणि शतक्रतो इत्यादिके । अकेवतो हंविषि--इन्द्रमद्रायिनो बृहादित्यादिके इति माप्यानुप्तारिपथः । यः पाप्मना गृहीतः स॑ उत्तरया यनेत । बृट्या चक्ष्ये पपक्षया्थमिति । इन्द्रायाभहोमूचे जुष्ट । =न्द्रहोमुगभ्य. मित्यादि । अधहोमुचे प्र भरेम) विवेष यन्मेति याज्यानुवाक्ये । यं ृषोऽभिपरवपेरन्‌ ।

७६० ` कत्याषादविरवितं ्रौतसृतम्‌-- [२२ मरने-

खषो वैरिणो यं यजमानमभितः - प्वेपरनप्करपेण -कम्पयेयुमातिमुत्पादयेयुः । अथवा राष्टाणि देशानभितो विनाशयितुं समीयुः संगता भवेयुः । तस्य॒ यजमानस्य रक्तायै वैश्षाय शघ्ुविनाशकायेनद्राय निर्ेत्‌ । इष्टयः यक्षयेऽपहननारथम्‌ । रेषमुक्तं भ्रकृतौ । हनद्राय वैरषाय जुष्टमित्यादि। अत्रापि केविद्ययाश(श्र)दधं दक्षिणामिच्छनति | शरद्धवत्यो च | इतरथाऽन्वहा्येमेव | वि न इन्द्र खषो जहि, इन्दर क्े्रममीति याज्यानुवाक्ये । खगो न भीमः, वि शघ्ूनि सष इति बौधायनीये दृशेनात्‌ । अथवाऽन्यत्र काम्यप्रक रणे विवेष यन्मा वि न इन्द्र, इति दर्शनात्‌ । वि न इन्द्रेन कष्रमिति वा । अवशिष्टा विकल्प्याः ।

मद्धो वा परियत्तो वेति। बद्धः शृङ्खलया निगडेतः। परियत्तःशररखलामन्तरेण परितो भटेरवरुद्धः । उत्तरया यजेत । ष्ट्या यक्ष्ये । त्राणार्थमिति बधनान्मोक्षाथमिति वा प्ररिवारान्मोक्षाथमिति वा । इन्द्राय घ्रत्रे जष्टं निर्वपामि । इन्द्र॒ ातर्हभ्य^ रक्षस्व त्यादि । इन्द्रस्य त्रातुरहं देवयज्यया श्रातो मूयाप्तमिति । त्रातारमिन्द्रं मा ते अस्यामिति याज्यानुवाक्ये । |

महायन्ञकाम उत्तरया यजेत॒ । महायज्ञं नामाभ्निहोत्रं त्रतमकुवंत द्‌र्वै(री) यत्त- म्यं रतमकुवंत, इतिः ्राह्मणविहिते बोधायनेन भगवता व्यारूयातम्‌ । इष्ट्या यक्ष्ये महायत्ततिद्धयथम्‌ । इनद्रःयाकोौश्वमेषवते जुष्टं ° । इन्दराकाश्चमेधवन्‌ हन्य ^ रक्ष्वेत्यादि । अनवस्ते वृष्णे यत्त इति याज्यानुवाक्ये ॥ ! ॥

काम्पेष्टिकाण्डे काचिदिष्टिरेवमान्नायते-- इन्द्रायान्दजव इत्यन्वह मासा इति ॥ २ ॥

भगुकूश्वपावजुशचेतयनूनुः । पताहाय्यकरणमानुकू्यं, विरोधानाचरणशूनुतव ताश््म्‌ । उत्तरया ग्रामकामो यजेत। शष्ट यक्ष्ये | म्राममवाप्नवानीति । इनदरायान्वृ जये जुष्टं° । इगदरन्वनो हव्यमित्यादि । अन्वह॒ माप्ता, अनु ते दा्यीति ` याञ्या- चवक्ये ॥ २॥ - इष्टचन्तरं विधत्त--

-..~ : -इदराण्यै चरु निर्वैपेधस्यं सेनाऽसभशचितेव स्याद्‌- धृतेवेत्य्थां बरबजानिध्म उपसंनेद्च सहेध्मेना-

` " ": : ` भयाद्ध्यादुत्तमा धाय्या । रेवती पुरोनुवाक्या भवति शुकरी याज्या भोष्वस्मै पुरोरथपिति ॥ ३ ॥

‡ टेः ¡ महादेवशाश्िसकटितप्रयागचन्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ७६१

यस्य सेना अप्तंशचिता तीक्ष्णा न भवेत्छकार्यक्षमा न भवेदित्यर्थः स उत्तरया यजेत । इष्टया यक्ष्ये : सेनापिद्धयर्थमिति । स्थाटी स्फ्यश्च द्रम्‌ | इनदर नुष्टं ०.। इन्द्राणि हल्य५ रकषसवेत्यादि । आ्ेयविकारः | इनदराण्यहमेन्नाद्‌ः । केचि. देनद्रा्चविकार इति । तन्रेष्यते । तस्थामिष्टौ कंचिदङ्गविशेषमाह-बलवनानपीध्मे संनद्ये- दिति । बस्वनास्तृणविरोषाः । तानपि चोदकप्राप्त इध्मे सम्यम्बध्नीयात्‌ । प्रक्षेत । इन्द्राणीमासु, नाहनिन्द्राणीति याज्यानुवाक्ये । उत्तरया यजेत संग्रमे सेयत्ते । इष्टया यक्ष्य सेम्रामजयाथेम्‌ । इन्द्राय मन्युमते मनस्वते पुरोडाशमेकादशकपालम्‌ । इन्द्र मन्युमन्‌ हव्य५ रक्षस्वेत्यादि | यो जात एव, आ ते महेति याज्यानुवाक्ये । एतामेव निवैपे्ो हतमनाः स्वयं पाप इव स्यात्‌ ८ तै°प०२-२- ८ ) इति | यः पुरूषो रोगेण द्रव्यहा न्यादिना वा हतमना नष्टवित्त सन्स्वयं पाप इव भ्रान्त इव स्यात्‌ । एतस्मत्पुरषादेता- नीद्दियमन्युपैयीणि अपक्रान्तानि । अयेद्‌नीमेष पुरुषो नष्टवित्त: स्वयं भ्रान्तो भवति तष्ट एतामेव निर्वपेदिति पृवत्रान्वयः । एतस्यामपीष्टौ परोक्त एव याज्यानुवाक्ये ।

~. यद्टा-- हतमनाः स्वपापकर्मेणः । इष्टया यक्ष्ये । न हतमना सवामि न स्वयं पपौ भवानीति वा फटनिरदेशः । रोषं पूववत्‌ । मे प्रनाः स्युरिति यः कामयेत स उत्तरा . यजेत । इष्टया यक्ष्ये | मां प्रति जना दानकामाः स्युरिति फटनिर्दैशः । इन्द्राय दत्रे लुट ०, इत्यादि | मा नो मीरा, आतृ भरेति याञ्यानुवाक्ये । यसम प्रत्तमिव सन्न परदम्रेत । प्रद्र प्रदापयित्रे । वाकंवस्यान्ते प्रदापयति ( त° ते २-२-८ ) इति श्रवणात्‌ । यस्मा उत्तमणौय प्रतिग्रहीत्रे दायादाय वाऽधमणोदिः पुरैव प्रकर्वैण दत्तमि त्येवं दातभ्यं घनमपलपति तद्ध स्वत्वेन ठवहियते । वस्तुतस्‌ नैव प्रतं, तादश उत्तम- णोदिर्निवपेत्‌ । इष्टया यक्ष्ये । मां प्रति दत्दरव्यतिद्धयथेमिति । इन्द्राय प्रपत्र जुष्टं ०। इन्द्र प्रदातदैभ्यभित्यादि । इन्दियान्यक्नादः । प्रदतिर्‌« हवामहे प्रदाता वज्ञीति या- जयान॒वाक्ये । अपरुद्धो व।ऽपरुष्यमानो वोत्तरया यनेत । सुत्राम्णे सुष्॒ चतरे । अप- कद्धधिरं रज्थाद्धष्टः । अपरव्यमान इदानीमेव अदयमानः । अनपरद्धो भ्रंश विषयः । इष्टद्र यक्ष्ये । अपरुद्धो वाऽपरुध्यमानो वा मोचनामिति ।. इन्द्राय सुत्राम्णे जुष्टं ° । इन्द्रं सत्रमन्हन्यमित्यादि । इन्द्रः सुत्राम) प्वव[९० तस्य वय ` सुमते।विति य।ज्यानुाके ।

योऽट९ श्रियै सन्त्सदङ्तम तिः स्यात्‌ (२-र९-<) प्त उत्तरया यनेत | इष्ट्या धषषये । समनेम्योऽधिकां श्रियमाप्नवानीति । इन्द्राय जुष्टमित्यादि व्याख्यातम्‌ | ` रव॑ः प्रोष्य पुरोरयमिति रेवती पुरोनुवाक्या । शक्ररी याञ्था | अनुवक्द्वमे य। हष्टयस्ताः पवः पुरोडाशवत्यः । एकोद्शकपाद्यः एरांडाशाः॥ ६ ॥। ५६

५६३ सत्याभाढविरचिवं अौलमूर [ २९ के ऋध शिहविष्कां कांविदिष्टिमाह-- ।

आग्नावैष्णवमेकादशकपारं निवेपेदभिचरन्त्सर- स्वत्याञ्यभ गेत्याञ्यहविरित्यथो चारैस्कत्यश्च ङ- रिति निशि द्र पुरोलुवाक्ये इयत्‌ । अक्नाकिष्णू सजोषसाऽऽग्ाविष्णु इत्याप्राबैष्णवं स्यात्‌ । भ णे" देन्या नो दिवः पावीरवी कस्येति सा रस्वङ्गरूय ३ बस्ते जुषस्व न इति वाैस्पत्यस्य ॥ £ #

अभिचरननत्तरया यजेत । इष्टया यक्ष्ये । परपरणाथमिति । एकाद्श्च कपास स्या स्फ्यश्च हवद्मित्यादि । अप्नादिष्णुभ्यां जुष्टं ° । पूर्वमेवोक्तं सरस्वत्याजञ्युमा शयात्‌ पर्ठनदेवता | बाहपत्यश्चरुः | आ्नविष्णवं निरुप्य बृहस्पतये जुष्टं ° । ाभरविष्णेन्‌ प्रन्रयं आज्येन सरस्वती यजति । न दन्धिरपीत्यनुमन््रणम्‌ । सरस्वत्या अर्है° । ततो नाैस्पत्येन प्रचरति । एवं त्िहविष्कस्तेषां च द्व द्वे पुरोनुवाक्थे । अग्नाविष्णू सजोषा, अस्नातिष्णु महीति पुरोनुवाक्ये । असाविष्णू महि भ्रमेति चन्या 1 इरसत तस्य भ्र णो देन्या नो दिव इति पएरोनुवाक्ये \ पावीरवीति याज्धा । न्स चृहस्पते जुषस्व न, एवा पति इति पुरोनुवाक्ये । बृहस्पते अति यके अहक ज्या । ोहितोष्णीषादि ॥ ४ ॥

परथममभिचरतः शातरोलञिहविष्केषटिविंहिता । इदानीं तदीयाद्भिचा्वं अत्वशरि

चरतस्ताभेवे्टिं विहितापमिप्रेत्य तत्र विरोषमाह-

एतयैव यजेताभिचयैमाण आश्रवेष्णवोऽयं ख्ये नोपनमेदाप्रावैष्णवो घते चरुथक्चुष्कापरस्पाभ्रा- विष्णू अग्नाविष्णु इत्मेव याज्यानुवाक्ये ॥ ५ ॥

कैचित्‌--एतया त्रिहविष्कयाऽभिचयैम।णो यजेत । इष्टया यक्ष्ये । मां अर्यमिक रतऽभिचारयागजन्यफलम किंचित्करं मवत्विति संकल्पः । शोष पूर्ववत्‌ ।

उत्तरया यज्ञकामो यजेत । इष्ट्या यक्षे । यन्ञतिद्ध चिति । ुष्टं०, इत्यादि । रेप पूर्वमेवोक्तम्‌ । एकहविष्का । न दव दे परोनुवाक्ये । चक्षाम उक्तर्था यजेत । आस्मविष्णव धृते चरुम्‌ । इष्टया यश्य | अमित्चति(रि ) कशत तत्य थेम्‌ । दे द्व एरोनुवाक्ये । इन्द्रियं वीर्य वृङ्क्ते भातृव्यो यनमानोऽयनभ्यनस्याभ्ह- कल्पा प्रति निर्वपेत्‌ ( ते० प° २-२-९ ) इत्यादि । अध्वरकल्पया यजेत । आध्वं रकल्पेति इष्टिचदुष्टयसमुदायनाम । प्रातरनुवाककाले निवापो य॒था स्यात्तथा दकल;

(कन

६ 48 : ] महादेवशा्धिसंकलितमयोगवचद्धिकाश्याख्यासमेतम्‌। ७६३

अर्या युदैये इन्द्ियवीयेविच्छेदनिवृ्य्थमिति । अन्वाधानादि । अध्वस्क- प हविरिदमेषाः मयीति । पूतैवत्रिहविष्काऽऽ्विष्णवमष्टाकपाठं सरस्वत्याज्यभागा सवाष्धारेसपत्यश्चरःः । पूववयाज्यानुवाक्याः । न दव द्व | मध्येदिनकाले पूर्ैवत्संक्पादि जओज्ावेष्णकेकेदशकपालं सरस्वत्याज्यमागा स्य द्वेस्पत्यश्चरुः | पूर्ववधाज्यानुवाक्याः । न दव दे । तृतीयसवनकाे पूर्ववत्संकंल्ादि। आसनविष्णवं द्वादाकपाठं सरस्वत्याज्यमामा स्वाद्वादैशषत्यश्वरः । पूवैवधाज्यानुवाक्याः । न द्व द्वे ॥ ९ ॥

एतस्यैवाध्वरकल्पानुष्ठायिनः प्रतिवा्नुषठितानुबन्ध्यास्थानीयामिष्टिमाह--

मेकरणमेककंपालं निरवपेदा नो मित्रावरुणेति मैत्रावरुणस्य ॥ ६ ॥ आतुष्वोऽवभृय हृत्वा गृहि समागत्योद्वपतानीयामनुष्ठायानूननध्यां वशषमुपाकसेति । तस्मिन्काडे मित्रावरुणदेवताकमेककपालं पुरोडाश निवपेत्‌ । भरतृच्यस्य, साऽनूकन्ध्या वशा येवास्ति एतस्याध्वरकलपस्याधिकारिणोऽयमेककपालः सैवैषा वश्चा मवति । ननु- पतेकतिः कपारर्वयाः छन्द्‌ति प्राषठानि तथाऽनूबन्ध्यार्यः पटुरपि प्राप्यतामिति चेन्न । तैखूया्तम्येन छन्दं प्रापु शक्यत्वात्‌ । नाहि पशावष्टत्वादिंख्याऽस्ति । अतः पवोकतैः कपठेरिमं पदयुमाकचं न शाकंनोति. ¡ मैत्रावरुणस्य तु कपाठक्यात्संख्याताम्येन फुमेकं परामेति । पर्ववत्संकल्वादि । मित्रावरुणाभ्यां जुष्टं निरवैपामीत्या्येककपाल- मेः । ने पदुधर्मा; । प्रयाजादि । आ नो मित्रावरुणा; प्र बाहवी, इति याज्यानु-

वाक्ये ॥ ६॥

तिष्वीपषणेमासे सोमारौद्रो ब्रहमवचसकामंस्य परि. भरिते याजयन्ति । श्वेतायै श्वेतवत्सायै दुर मथितर्माज्यंः भवति । आज्यं परोक्षणमाज्येनं मै्जयन्ते तु्णीकेनः ।: भोक्षणमाजने । मानवी ऋचौ. धच्ये छुरय । मधूः देववत: इत्येतासां दे । पः सोमामोद्रीये सोमारुदरेति सवासां याज्यानु- कौक्ये । ७ |. उक्तरयो ्रहर्ववैतकोमो य॑जेत । तिष्या पौणमास्यां प्ाततरभिहीतरं हत्व, श्चर्यं येथे | वरतैसमेवापरवानीति संकल्पः । धचेताये शचेतवत्साये' दुग्धं मेधितमीज्यं भवीति (८ तण सेर २-२-६० ) इतिं ब्राह्मणमपि दर्व्यम्‌ । तेनैवाऽऽज्येन सरवपरो्षणे हविः रक्षणे माजैनं च | मनो ज्योतिरित्यादि तेनैवाऽऽञ्येन । सोमारद्राम्यां जुष्टं ॥ सोमौ.

७६४ , : सत्यापाढविरचितं श्रोतसूत्रम्‌- [२२ प्रे +

रुद्रो हव्य ९ रक्ेथाम्‌ । सोमारुद्रा इति केचित््राकृता एव मन्त्रा इति । केचिदृहमिः

च्छन्ति | मानवी त्तौ धाय्ये कुर्यद्भनिं वः, मक्षू देववतो रथ इत्येता ¶ द्वे | विक

सिताः षड्नः । सोमारुद्रा वि, सोमारुद्रा युवमिति याज्यानुवाक्ये | जाञ्यमागप्रमुः याप्रधानयागान्ते कयादिभिः पारश्रयणं, विहारस्य ¦ छिष्टक्ृतादि अपारघ्रिते प्रषानाथै पारश्रयणं, यज्ञाथरवंणन्यायेन । मनो ज्योतिरित्यबिकरेण माजेनम्‌ [७ ॥ `

इष्टयन्तरमाह--

यदि विभीयदु्मा भविष्यामीति सोमापौष्णं चरं निर्वपेहसोमापूषणा इमौ देवािति याज्यानुवाक्ये ॥ ८ ॥

कृष्ठादित्वग्दोषो मम भविष्यतीति यो बिभीयात्स उत्तरया यजेत । इष्टच। यक्ष्ये । न दुश््मा मवामीति । सोमापौष्णं चरं निवपेत्‌ । व्याख्यातं राजसूये । सोमापूषणेमौ देवाविति याज्यानुवाक्ये ॥ ८॥ ॥

सोमारोद्रे ञ्योगामयाबिनः ॥ ५ ॥ होताऽनवृ वाहं दक्षिणां ददाति ¦ सोमारौद्रं चरं निवपे्यः कामयेत स्वेऽस्मा आयतने भ्रातृव्यं जनयेयमिति श्र।तृव्यकषित्र यजेत । वेदिं परिषद्य दक्षिणम

मुद्धत्य तदेव्थिन बरदिषस्तणीयादधैमिध्मस्याभ्या

द्ध्थात्‌ ।॥९॥

~} *+ #

( केचित्‌-प्रनाकाम उत्तरया यजेत । सोमारौद्रं चरं नि्ैपेत्‌ ।प्रनामवाप्नवानीति परवेक्ति याज्यानुवाक्ये । आज्यं प्ोक्षणमित्यादि नै भवत्यत्तेषु (रामु) । अभिचरनु- त्रया यजेत । इष्ट्या यक्ष्ये । परमरणा्थमिति । शोषं पूवैवत्‌ । )

ज्योगामयावी उत्तरया यजेत । इष्ट्या यक्ष्ये । चिररोगनिवृत्यर्थमिति । सोमारौद्रं चरं निवपेत्‌ । शोषं पूर्ववत्‌ । अस्मिन्कर्मणि अनड्वानहोतरे देयः । ` यजेनानस्य स्तं (धनं ) दद्यात्‌ । होता दक्षिणत एव ब्राह्मणा अये वोऽनड्वानिति होत्राऽभिमहोनम्‌ । अयवाऽनिरदिष्टक्षिणा । न यथनड्वांस्तदाऽन्वाहार्यमेव । यः काभयेत स्वेऽस्मा आयतने आतृम्यं जनयेयमिति ( तै° से° २-२-१०) यो यजमानः शत्रोरायतने शत्रोः शघ्चमृत्पादयेयमिति यः कामयेत स उत्तरया यजेत । इष्टया यक्ष्ये । शत्रोः रायतने तस्य (तिन) शघरु वधे(जनये)यमिति | दवितीयं फडे निरिं (दवितीयफलनिर्दश्ः) ।

कम्‌ । प

| ‡*

# [गे

६ पटलः ] महादेवशाद्धिसेकरितपयोगचन्दरिकाव्याख्यासमेतप्‌ । ७६५.

भातृव्यकषेत्े गत्वाऽथेतामिष्टिं निर्पेत्‌ । घरातृवयकषेतरं गृहम्‌ । अथवा कृषिभूमिः । अन्यतरदेशे गत्वा दािकी वेदिं कृत्वा मपित्वाऽऽयतने निधाय, इष्ट्या यक्ष्ये । पूरव

फलनिदेशः । सोमारौद्रं चरं निर्ैेत्‌ । वेदं परिगिहयार्ुद्धन्याद्षीमिति ब्राह्मणम्‌ । बर्हिस्तरणकाठेऽथं दक्षिणतस्तृणाति । अर्त त्यजेत्‌ । इध्माधानकालेऽधमिध्ममाद्‌ धाति | अरभमुत्करे त्यजेत्‌ । समिष्टयजुषा वा ऋहिषः प्रतिपत्तिः स्तार्गेन सह नोत्करे । उक्ते याज्यानुवाक्ये । वेदिं परिगृद्येत्यादि पूर्ववत्स्यात्‌ | अस्याश्च बह्मवचैसफलरय सोमारोद्रचरौ यान्यङ्गानि श्रूयन्ते तिष्यापूणैमाप्त इत्यादीनि तान्यत्तरामु न पतन्ति । याज्यानुवाक्यावजमिति ॥ ९ ॥

तिश्च काभ्येष्टिप्रकरणे पूर्वोदाहछत।तपो मारी द्रचरोररध्वं द्विहविष्का काविदिष्टिे वमान्नायते- 0 देन्द्रमेकादश्चकपाठं निवैपेन्मारत ५ सक्तकपाटं ग्राम

_ कामः॥ १०॥ । ग्रामकाम उत्तरया यजेत । इष्टा यक्ष्पे । म्राममवाप्नवानीति । अन्वाघानादि + अमामस्यातन्तरम्‌ । अन्वाधानं कृत्वा व्रतभरवेश इति भाष्यक्त्‌ । वेदं कृत्वा वेदिः -4 अष्टादरा कपालानि स्फथश् दरं पत्रीद्रये वानस्पत्याऽति वेषाय वाम्‌.। इन्द्राय जुष्टं०

मरुद्धचयो जुष्टमित्यादि ॥ १० ॥

प्रेती सह प्रयुज्यमानयोरपि द्वयोः परोडाशयेरेकसिन्नेवाधिश्रयणम्‌ । इह वुं तद्धाधिहुं विधत्त--

आहवनीय रेन्रमभिश्रयति । गारपत्ये मार. , ` ¦ तम्‌ ॥ ११॥

एन्द्रस्य तद्धिषो विभागेनावधारणाय॑भिन्नाप्नावधिश्रयणम्‌ । यद्रा, आहवनीयस्य पश्चादुपसतादयत्येनद्रं `गाहपत्यस्य पश्चान्मारुतं मिश्रणादक्तमुख्यधर्मेण वा प्रतिपा स्तदा एकमेव शुपै न पत्रद्रयम्‌ । एककषिनृहपे एव निवांपाद्यः । आहवनीयस्य पश्वादेवोपपतादनम्‌ । श्ोक्षयावहत्य पिष्ट्वा समोप्य तेयुज्य पिण्डं कृत्वाऽऽहवनीय्‌ रद्ध मधिश्रयति गराहैपत्ये मारुतम्‌ (२-२-११) । एकादशसैन्रं प्सु मारुतम्‌ । अन. रितमित्यादि । उत्तरः परिग्राहः । एथगेवोद्वाह्नं द्वयोः ॥ ११ ॥

चै

धि १ ५

अटंकृत्येन्द्रमासाद यत्ति अनृच्यमानास सामि.

१ *ुत्करे ।

छद सत्थोपािविरवितं श्रीतसूतम्‌- [ १२ श्रै

वै्नीषु मारुतम्‌ ॥ १२ ॥ इन्द्रं बो विश्वतस्परीनद्र नेरौ मरतं यद्धवं इति य।ज्यानुषाक्याः ॥१३॥

` अल्ृत्य असििन्काल देनमापताद्यति । स्ामिषेनीप्वनूच्यमानासु मारतम दूयति । शेषमुक्तम्‌”। इन्द्र वो विश्वत्परीनद्रं नरो मरुतो यद्धवो दिवो याः वः धर्मेति बज्यानुकाक्या इन्द्रमरुतोः ॥ १२ ॥ १३ ॥

एतमेव निरवपेधः कामयेत क्षभराय च विरे च. समदं दध्यामियेद्रस्यावयन्तरृयादिन््रा- यालुदरहीत्येन््री पुरोलुवाक्याऽऽश्राव्य ब्रूयान्म- तीं यजेति भारती याज्या मोरतस्यावधन्वृया- न्मरुद्रयोऽनु्रहीति मारुती पुरोनुवाक्याऽऽश्राव्य क्ुवादिन्द्रं यजेति देन्द्री याज्या ॥ १४ ॥ एतामेव निवपेयः कामयेत कष्राय च विशे च समदं दध्यामिति क्षत्रियाणां वै्यानां चै सीम भथैत्वेेति यः कभियेतं स एतेयौ यनेत । इष्ट्या यक्ष्ये । शतरिववैववयों केरहिर्थभितिः । संव पृषत्‌ | तत्त पिरेषः- -रैनदरस्वावयनिति । रेन पसेशदभवथेः निन्ोषारीनहीति नृथात्‌ । ह्र गो विधतेस्परीति एरोनुवाकंयामन्वाहं हेती । गोध तया्ते । मरुतो यभेत्याह । या वः शर्मेति याज्यामाह होता । वष॑टकौसे भरति मरतस्यावनन्रूयादिति, ॥ मारतं पुसेडाशमवदन्मरुदधचोऽुरही तिजुयात्‌-मरुतौ; यद्धबो दिव इत्यन्वाह होता । आश्ुतरत्याश्चते । इन्द्रं यनेत्याह ~ इन्द्रं नरः इतिं यान्कि वषट्ते प्रलेपः । उत्तमप्रयाजादिषु चन्द्रो मरुतो वा मुख्याः । देवतापनयनं श्रयमेव ( नमत्र )॥ १४॥ कलहसमाधानकामस्यैतामेवे्िमाह- एतामेव. निपद्य; कामयेत करपेरन्निति यथा. दैवतमवद्य यथादेवतं यजेत ॥ १५ ॥ ` केषरसरकटेहरहिता मवेयुः । एतयैन्दमारत्या येत । इश्यीः ययै | हैर्ियर्येयोः समी्धानार्थम्‌ | यथादेवतमवद्‌य यथादेवतं यजेत | शषः पर्ववत्‌ ॥१९॥ इष्टचन्तरमाह--

रनद्रमेकादैशकपाटं निभैष्वदेवं द्रादशर्कपां ग्रामकाम इति ॥ १६ ॥

म ५ ।

„4

यि १ क मक

» ५

६ पटलः } महादेव्ालिसंकलितमयोगचन्दिकाव्याख्यासमैतम्‌ । ७६४

ग्रामकाम उत्तरया यजेत । इष्टया यक्ष्ये । प्राममवाभ्रवानीति | जमावास्वातनत्रम्‌ ५ योविध्शतिः कपालानि स्फ्यश्च द्द्मित्यादि । इन्द्राय जुष्टं” । विश्यो देन्य जुट । रेन््मेकादशकपटेप्वधिश्रयति । वैश्वदेवं द्वादशसु ॥ ११ ॥ ।

प्रकृतौ हािद्यस्य पहावदानं नास्ति । अत्र तु तद्विषत्त--

मेदरस्य पूमैमबदानमबदाय वेश्देवस्पाव्रे्प- शिद्ादु्तरमनद्रस्यद्राय विन्वेभ्यो वरेवेभ्योभ्नुद्ी दरं विश्कान्देवान्यरजोति संमेष्यात्े भरेष्विद्रोभिति याज्यानुवाक्ये ॥ १७ ॥

उथवदुनकार न्द्रस्य प्रथममवद्‌ नमवदायोमे वेश्वदेव्यावदायनिन््र्् दविलीयनेवं -अशुश्वन्लिनः \ पश्वावतिनस्तु टे्द्रस्य प्रथममवदानयवदाय वशवदेकस्य शीण्यवदच, सिन्द्रस्य दै । इन्द्राय विशम्यो देवेम्योऽनवृहि इनदरं विशवन्देषान्यन 1 मरेष्वि्म, भमत न इति याज्यानुवाक्ये । तन्त्रेण प्रलेपः । इन्द्रस्य धिशचेषां देवतामां देषयञ्कये न्दरियान्यान्लादो भूया, पराणैः सायुज्ये गमेयमिति क ॥ १,७॥

अश्र दृतिणामाह उपाधाय्यपूेयं बसो दक्षिणा ॥ १८ ॥

जख्योभयपाश्चान्तयोरपारनयं स्थापनीयं रक्तमूतरमुपाधाय्यं, व्च भूमे परक्नक्क्क ` शलं दाति प्रापोतीति पृवैयम्‌ । उपाधाय्यं पृं यसमिन्वापताषि त्दुपा्मम्् शष शनोमज् वासः | ब्रह्मन्नह्माति° । दिवं च तेन वापतप्ता० । ब्रह्मणा इदं .वो क्क

अल्फयहन भतिपरहः ॥ १८ ॥

(द्वियणान्सङ्ञान्यां संगच्छध्वं समानौ मन्त्रः समा- नी वः संन्नानं नः संज्ञानं मे इति पश्च होमाष्ठीकाः। अत्र धूनुथ धया प्रवेपयन्ति पवेतानित्युपहोमौ ) टीकाजी ( द्विगुणं जी ) तु प्रयाणे चित्रान्दप्नि त्येकेषां मारुतस्य प्रिया बो नाम हवे तुराणा भिति॥ १९॥

श्रामकाम उत्तरया यजेत | पृ्ियै दुरे परयेगवं चरं निवपेत्‌ । पृक्निव्याकयाता । वरस्या; प्रय॒ चरं श्रपयित्वा मरुदधचो जुष्टं ° । प्रियवति याज्यानुवाक्ये भवतः ( तै*

७६८ । सरेवापादविरचितं ्रौतसूजम्‌- ` [२९ परभ

[ “क १ ~ ऋ << ते० २-२-११) | प्रिया वो नामेति दविपदा पुरोलुवाक्या । भरियसे कमिति याज्या । €

उपहोमादि व्यक्तं सरवैम्‌ ॥ १९ ॥

सं्ञान्ये समवदाय प्रचरेद्नये वसुमते सोमाय रुद्रबत इन्द्राय मरुत्वते वरूणायाऽऽदित्यवतेऽनु- ब्र वसुमन्त९ सोमर रुद्रवन्तमिन्द्रमरुत्वन्तं बरुणमादित्यवन्ते यजेति संप्रेष्यति । अभिः प्रथमो वसुभिरिति याञ्यानुवाक्ये । नाना वा प्रचयौः समानी याज्यानुवाक्ये उत्तरे संयाज्ये ॥६।२०॥

=. यः समनैर्मिथो विप्रियः स्यात्सममैः पुरुैस्त्वननायैश्चयं तेबन्धना - विप्रतिषरत्तियस्य स्यात्स . उत्तरया यजेत । पन्या यक्ष्ये | समनेम्यः रेषो भूयाप्तमिति ।.धज्ञान# , हविः । एकोनविंशतिः कपालानि स्फ्यश्च दररं स्थाटीतरयेन सह । पौणैमासं तन्त्रम्‌ । ..-ऊअञ्मये वसुमते जुष्टं ° ॥ सोमाय रुद्रवते जुष्टं ० । इन्द्राय मरुत्वते जुष्टं . । वरुणायाऽ5- - दित्यवते जुष्टं ° । अमरे वसुमन्हव्यं ° सोप रुद्रवन्हव्यं ° इन्द्र मरुत्वन्हव्य व्वरुणाऽऽदित्य- बन्हन्यम्‌, इत्यादि । उत्करे त्िर्निनीय यथामागं व्यावतैध्वमिदम्नेवुमत इद्‌ मिनद्रश्य मरुत्वत इति पेषणार्थान्‌ । इद्‌५ सोमस्य रुदरवतो वरुणस्याऽऽदित्यवेत इति चवैथौन्‌ । अष्टासु प्रमं पुरोडाशमधिश्रयति । अथ ` चर्मधिश्रयति । अथ पुरोडाशमेकादशपु । अथ चरुम्‌ एवं प्रधानादिपुरोडाशयोः प्रचरणकाटेऽज्ञावुपस्ती पर्वभ्यो हविरभ्यो य॑था- क्रमं दविरषद्‌ायं चतुरवत्तिनः, त्रिञ्जैः पञ्चावत्तिनः । अभिघ।याञ्चये वघुमते सोमाय रुद्रवत्‌ इन्द्राय मरुत्वते वरुणायाऽऽदिववतेऽनुब्रूहिं । अञ्चि वसुमन्तं सोमं शदरवनत- = , . भिन्द मरुत्वन्तं वरुणमादित्यवन्तं यञ | अनिः प्रथम. इति पुरोनुवाक्यौ | तमो देव र इति याज्या । ञच्वसुमतः सोमस्य ॒रुद्रवत इन्द्रस्य मरुत्वतो वरुणस्याऽऽदित्यवतोऽह देवयभ्ययाऽन्नादो, वृत्रहा, इन्दियाग्यन्नादो मूयाप्तमिति हुतानुमन्त्रणम्‌ । अभ्नीषोमी.- धषदिति भाष्यङ्ृत्‌ । उत्तरयोः कुत्रा चिद्यस्य त यदिष इति चिष्टङृ्याज्यानुवाक्ये ॥ ६॥२०॥

इृष्टचन्तरं विधत्ते--

[5

आदित्येभ्यो भुव्द्धथश्च रमिति य्नो देवानां प्रत्येतीति

याज्याञुबक्ये ॥ २१॥

, ` ` भूतिकाम उत्तरया यजेत । इष्टया यक्ष्ये । सभूतिमवाप्नवानीति । आदित्येभ्यो भृवद्रदययो जुष्टं । आदित्या भुवद्भो ह्य९ रक्षध्वम्‌ | अपतमा दत्य भुबद्न्तो भुवना

६ ष्टः } महादेवश्षालिसंकठिकपयोगचन्दरिकान्धारुधासमेतप्‌ | ७६६

जुदन्वामितयेन्दरञ्ननिकारपके । आदित्यानां भुषद्भतामहमिन्दियान्यन्नादः, वृत्रहा वा | यज्ञो देवाना दचिरप इति याज्यानुवाक्ये ॥ २१ ॥ इष्टन्तरमाह-- | अधरद्धो वोऽवर्ध्यमोनो बाोऽभ्यथारयद्रषीं निर- प्थाऽञ्स्वे याचदेनं नाषरन्धयुर्षारयम्द आदि. त्यास इति यान्यानुषाक्वे ॥ २२ ॥: यो राजा पूरव स्वशष्टदवैरिणा निःसारितः स्ोडपरुद्धः । चसिविदानी निःसायैते सोऽप. रुभ्यमानः | तयोरन्यतरस्येयमिष्िः । इषया यक्ष्ये । असद्ा्टप्राप््यथैम्‌ | आदित्येभ्यो कारषद्रद्भ्यो जुष्टं ° १ आदित्या धारकन्तो ₹हन्य\ रलध्वमित्यादि 1 ध्षयन्त आदित्यासो, रतिखो मूमीरिति खाञ्यानुवाकये । एवमिषटि कृत्वाऽऽप्तीत चाबदेनं नापरुन्ध्ु यौवदेनमिप्ं कृतवन्तं न निवोलयेयुः शश्रषः । निवापादुषपावनान्तयेके स्वदेशं शत्वोश्नरं क्रमम्‌ ( कमे ) ॥ २९ ॥ अतर पर्वमपरुढस्व नेप्ति विकेषाज्ञोपरेशः । भपर्भ्यमानसव दु प्रयोगे सोऽसति । कभ कंविन्मन्धमुष्पाय दिनियुक्क्ते-- अपरुध्वमानोऽदितेऽहुमन्षस्षेति ॥ २३ ॥ अपरोद्धः पङ्भादाय मश्डति ॥ २४॥ मनत्रमु्ारयन्नस्य शत्रोः पद्ङ्कितमूरन आददीत । इयं व¡ अदितिरियमे- वासम राज्यमनुमन्यते ति° सं* २- ३-{) इति हि ब्रा्मणम्‌ । २६ ॥ ९४ ॥ यौ जनत जष्ठेदयस्तत्र भुरुयप्रवादो भवाति ॥ २५ ॥ जनानां घमूहस्ताङ्‌ । भ्रवाद्‌ अपवादः | २९ ॥ अतर कंवित्प्रयोयविशेषे कपेणाऽऽइ्‌ -~ तस्य बशदैत्रीरीनादरेष्डुक्षा धव उष्णा ६अ । षिवि- भंयाचे शषाः स्ुस्तपादित्यं चरं निपत्‌ ॥ २६ ॥ ्रामेभ्यो हितं ग्राम्यं तदराज्ञोऽपरे वतीति मभ्यषादी | सर द्विषिषः-अन्तरङ्गो षहि- रङ्गश्च । ततर बहिरङ्गः समाजीमिव वदति । अन्तरज्ग्तु सभायाः पुरस्तादन्तःपुरे गत्वा गूढं हिते वदति । तस्य गृहादत्रीहीनाररेत्‌ । आहत्य दषठङ्ष्णमिश्रा्ङृष्णानिने भि9ै- नुयाद्‌ किवि$ करोति । ये ङष्णास्तान्वक्ष्यमाणकमोमिति (य स्यापयति ) । ये शुका ५४

७७५ = सत्यायाढविरवितं श्रौतसुत्रम्‌- [ २२ प्रभे सतैरादित्य चरं निर्वपेत्‌ | इष्टया यक्ष्ये | मदीयराप्राप्त्यथमिति । आदित्येभ्यो जष्टं ०। आदित्य इव्यमित्यादि ॥ २६ \ `

ये कृष्णास्तान्कृष्णाजिन उपनय प्रज्ञातान्निधायोप- `

मेत मरुतः सुदानव एना विदपतिनाऽभ्य्ुर

राजानमिति यजमानपभ्येति स॑त्याऽऽ्ीरिति

पदेकदेदं यजमानस्य। त्तरे वासा निवपतीह मन

इत्युरसि शेषं त्याज्च क्षन्नियानिति याज्यानुवाक्ये

॥ २७॥ . ह >^ °

कृष्णाजिन उपनह्य बद्ध्वा निदधाति । हविष्कृता वाचं विसज्येत्याप्तम्बः | उप

प्रेत मरुतः सुदानव एना विदपातिनाऽभमिनरापिंहवमौणं राजानमिति । अध्वयुयैनमान- ममिगच्छति | अथ ॒सत्याऽऽश्ीरिते. यजमानस्योत्तरे ` वाप्तापि पदपाशवे( स्वे कदेश . निवपति । इह मन इत्युरापि, शेषमेकटेशं निवेपतीत्यथः । अवहनंनादि । आदित्ये संतिष्ठते । त्याज्ञ क्षश्ेया< न दक्षिणा विचिकिंत इति याज्यानुवाक्ये ॥ २७ ॥

केनचित्प्रतिबन्धविशेषेन यदि कतायामपीष्रौ . तत्पराः प्रतिनध्येत तदानीं विशे. षमाह--

यदि नावगच्छेदिममहमादित्येभ्यो भागं ` निरव पाम्यमुष्पादुष्यै विज्ञोऽवगन्तोरेत्यपरोदुरनाम श्रह्णाति तस्येव विश्च: ॥ २८ ॥

एवमिष्टिना ( ष्टे न ) प्रविशेद्विर रवराषटूमपरध्यमानोऽपि चल्नापेक्षया न प्रवि- शेदित्याह-एवं कृते न प्रविरो द्विशमन्ववयनेत । तत्र॒ निवपिमन््र. विशेषः-देवस्य त्वेत्यनुद्रुत्य पूष्णो हस्त।म्यमिममहमादित्येभ्यो मागं निवपामि | जथापरोद्ूनम गृही यात्‌ । अपरोद्धश्च विदा, एवं मन्त्र; । देवस्य त्वा हस्ताम्यामिद्महं निर्वपामि नरि हवर्मणो देवक कायै विशोऽवगन्तोरिति । केवि्यप्यां विदयपरुद्धस्तस्य नाम गृहीया. चतुथ्यां यथा कोडकाये विशोऽवगन्तोरिति ।. अन्यं विश इति चतुर्यन्तेन पिद्धामिष्ि संतिष्ठते । उक्ते याञ्वानुवाक्ये ॥ २८ ॥

, श्रतिनन्धाधिक्ये सति तावताऽप्यप्रा पौ पनरन्यं विशेषुमाह -

~ `. यदि नावगच्छेदाश्वत्थान्मयूखान्त्वम्न - मध्यमेषा- , याप्रपहन्यादिदमहमादिः्यान्वध्नमीति जीनाच-. ` ` श्रतुर उदीचः ॥ २९ ॥

. ४ पटलः ] महादेवधाञ्धिसकङितभरयोगचन्दिकान्याख्यासमेतम्‌ । ७७१

इदमित्यादिर्न्धनमन्तः । अमुप्मद्वेरिणः स्रकाशादमुप्या मदीयाया विद्ोऽवगतोः प्राये यजमानोऽहमादित्यानिदं बध्नामि | इदमिति हस्तेन प्रदर्शनम्‌ । अनेन मन्तरेणा- शवत्यजन्यान्प्ठ शङ्कृन्हविधौरिणः शकटस्य मध्यमायामीषायां कीटग्षपेण बघ्नीयात्‌ । प्रतिशस्कु मन्त्रावृत्तिः । तिचैः प्रागपवगीः ॥* २९ ॥ ततोऽपि प्रजतरप्रतिनन्धके सति पुनरप्यन्यं विरोषमाह- यदि नावगच्छेदेतमेवाऽऽदित्यं चरं निर्बपेदि- ध्मेऽपि मयूखान्संनह्चेदनवगतः ।॥ ३० ॥ - पवतर मध्यमायामीषायां . शङ्कवः. कीठिताः । इदानीमिध्मेऽपि शङ्कुबन्धनं विशेषः । एवमपि कृते न प्रविशेद्धिशमेतमेवाऽऽदित्यं चरे निर्वैपेत्‌ । इष्ट्या यक्ष्य,

इत्यादि । उक्ते याज्यानुवाक्ये ॥ ३० ॥ , विभक्तानां द्विविधतण्डुटानां मध्ये इ्कैरा दित्ये चरं विधाय कृष्णैवौरुणचरमाह-- '; ` ~ कृष्णानां वारुप चरं नि्वैपाति । अनवगतो 1.4 वाऽऽदित्यं निरुष्य वारुणं निषैपेदिपं मे वरुण न तच्वाः याभीति य।ज्यानुवाक्ये । त्वं नो अग्न ` ` इति स्याञ्ये ॥ ३१॥

` ` ` इति प्त्याषादहिरण्यकेशिपून्े दा विप्रन तृतीयः पटलः ।

अवगताऽस्य विडनवगत« राष्टूमित्याहुः ( तै° प° २-२३-१ ) इत्यादि । अस्य यजमानस्याऽऽदित्यचरूणा यद्यपि प्रजा प्राष्ठा भवति तथाऽपि रीष मूमिविशेषस्तावता न प्राप्यत इत्यमिज्ञा आहुः । अतस्ततप्रातये धरुणं निर्वपेत्‌ । यथा प्रनाया आदित्या देवता तद्वद्ा्टूस्य वरणो देवता । ततस्तथोरवु्टचा तदुभय प्राप्यते । इष्टया यक्ष्य इत्यादि ॥ ३१ ॥

इति सत्थाषदहिरण्यकेशिसूत्रन्याख्यायां मह।दवशाश्ञिप्षकलितायां प्रयोग. चन्द्रिकायां द्वाविंशप्रने तृतीयः पटः ।

ष अय ्राविेपरने चतुः पटल; । जथ मूत्युमीतस्येष्टिमाह-- ` माजापत्या९ शतकृष्णलां निवैपेदायुप्कामः ॥ १ ॥

७७३ सष्याषाढविरविंतं भरौतसूत्रम्‌ू- = [२२ प्रे

शते सुवर्णानि ङष्णङ्तुखितानि यस्थाः समः सा कृष्णरुपमीष्टः शतङृष्णला । तां प्रनापतिदेवताकां निरवपत्‌ ॥# १ ॥ `

श्रत५ दिरण्यङृष्णङ्ानि ककिण्या मवेणवा संमितानि । ओषभक्रपो यत्पागषहननाचत्कृत्ना पित्राम्तहिंस आस्य आवपाति। ध(धार्ममात्रं भप णम्‌ । प्रथरणकाङेऽ्टो रेवचाथा अवद्यवि । धत्वारि स्विषटति । दे भाशते ऽष्टामिटायाम्‌ । अतुषाकरणकाले सषौणि पादिन समोष्येकषा ब्रह्मण उपहरति । सानि ब्रह्मा पक्षयति । पक्षाय नयतीतरेषाम्‌ ॥ २॥

सतक्रष्णटया धक्ष्ये । श्षतायुष्वारथोनि्ति । रतं कषम इविर्दिमेका मवि इत्यादि । अत्र केतं हिरण्यश्ष्णलानि पयुक्षयः इुस्यानि माषेण वा । छृष्णाजिनोटूल मुसटाद्निं न प्रयोगः । प्रणापतये त्क जुष्टं० । न प्कबरािमन्नणम्‌ । परोक्षणान्तं कृत्वा पात्राणि च प्रोक्ष्य उपवेषमादाय शुबोऽसीति चह्मुपद्प्रति + यजुषा षृतमुत्पु- नाति हिरण्यमूत्षुय आज्यं स्ाल्यामानीय षर ऽसीति तश्िन्डृष्यसन्मवपति । षष). मान्न भपभं न र्ङ्क्दनम्‌ । असाम्यात्‌ | अन्ताश्तमित्यादि । देवस्त्वा सवितेति न वविहाज्ञनम्‌ । प्रचरणकाढ उपस्तरणाभिषारणे चत्वार चत्वारि कृष्णखान्यवद्यति । एकावदाने च्वारं गृह्णीयाित्यरथः | चतुरवत्तिनोऽश्ौ पश्चावत्तिनो दवादश । घतुरवत्तिना खिष्टङ्ृति चस्वारे जामदग्नीनामषटौ । द प्राशितरे । सर्त्रेटायामषटौ चतुरषाततिनः । पृशवावं त्तिनो द्वादश्च । चलुधोकरणकाटेऽवश्चिष्टानि सकौणि प्राक्चि्रे कृत्वा ब्रह्मणे मना, म॒पहस्ति । ब्रह्मा भक्षयति । बृष्णीमितरषाश्धविजाम्‌ः। चपुर्षाकरणे ८ णं ) मकषस्याष, नयः | न पिष्टहेपकष्ठीफरणहोमो । सेषं पूर्ववत्‌ । हिरण्यगम आपो ह यत्प्रनापते इति याज्यानुवाक्ये || २ ॥

र्टयन्तरमाह-

सौ्य॑चरं निपेद्षस्तादुषरिष्टा्व रकमाभ्यां परिश्ह्याऽऽसादयङे । दस्य भयाने भयाभे कृष्णं जहोति । अपोद् सक्मो चरुणा प्रक्रति.। उदु तेयं चित्रमिति याज्य।लुवाक्ये । एतावेव रुक्मौ दक्षिणा ॥ ३ ॥

भन)

*

#-

न

४ पटलः ] महादेवा खिसकङितपयोगवषन्धरिकान्यारूपासरमेतप्‌ । श्वरे

उत्तरया ब्रमवचै्तकामो यजेत । इष्ट्या यक्ष्ये । ्रह्मक्ंसकवाष्नषानीति | मूर्याय,. जु्टं° । सूय ह्यमित्यादि । सुक्माम्यामुपरिष्टादषस्ता्च छृत्वाऽऽसादयति, । तस्यः प्रयाजे प्रयाजे कष्णे जुहोति । आदित्य हविष एष प्रामः क क्ण रन्यक्षाः प्रयाजाज्ये छृष्णलान्युप्याऽऽज्येन सह जुष्ुयात्‌ । जोक स्कमौः यमा च्य रति सू्ायानुव्रूहीति । उदु त्यं चित्रमिति याज्यानुवाक्के । एकै कनगौ दलि | अद्ये हिरण्यमिति प्रतिग्रहः | अगन्मः सुवरित्य श्र अगन्पः ब्रहमक्येसमिन्बूहः । कुमते न्यायविद्धिः-फट्देषतयोश्वेति ॥ २ |

हिरण्यार्थिनल्िहविष्कामिषटिमाह--

आग्रेयमष्टाकपालं निर्व॑पादेति जिदहकिः स परत्वददिकि यज्यानुवाक्या; ॥ £ ॥ उत्तरया हिरण्य भकामो यजेत । इष्टया यक्ष्ये । सिरण्यश्ममापेमिति ॥ विशि क्पाटानि स्थी स्फ्यश्च द्रमित्यादि । निकौषकाेऽपरये अष्टं । सविते अष्टं > $ भृम्यै नष्टं० | अग्ने हव्य ५ रत्स्व, सवितरैम्ध^ सष्ठ भूमे इ्यमिति, उत्करे विरि जीय यथाभागं व्यावतंध्वामिदम्ेः सविडुरिति पुरोदपतीयान्‌ › इदं भृष्या इति चछ थोन्‌-। पुरोडाशमधिभ्ित्य तण्डुानावपति + अग्रियघ्वविकुम्यां रक सृभ्यः श्छ भूमिं यज, मूम्या अहमननाद्‌ः० । स प्रतनवच्र्वयसा, नि ाम्डा इ्यदरक्वं + विर्व. प्िमूतये वाममद्य सवितरिति सवितुः । नदित्था पव॑तन सतोषाखछस इवि भूतेष ज्यानुवाक्ये ॥ ४ ॥ सोमवामिनश्वरुमाह- < सैमेन्द्र« श्यामाकं चरं नि्ैपेत्सोमथाभिमः सोमातिपवितस्य दूदरेणाऽऽपान्तमिति षाज्याः- लुवाक्ये ॥ ५॥ सोमवामिनो यजमानरयाय चरः । व्याख्यातः पूर्वमेव सोप्रायश्िते ॥ ९.६ पुकामस्य तरिहविष्कामििमाह-- अभ्नये दात्र इति तरिहैविस्तेषां पराजापरवं सशष्ठ- हविस्तृतीयम्‌ । दधि मधु ष्रृतमापो धाना, इति १ धि मधु घृतमापस्तण्डुरा इत्येते मधूदके संखषटे युरूये स्वाधम्यैभूस्त्वादाभ्य- विकारो वलीयानग्रे दा द्‌श्रुषे रयिगि्बात्रेयस्व !

.#992 >~ सत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रम्‌- `` [२२ प्रे

3, : मानो मीरा त्‌ भरेत्येद्रस्य । धृतं न पृतयुभे ;34:.६. . - इति प्राजापत्यस्य ॥ ६ ॥ -;: ~ एत्तरया श्रिहविष्कया पद्कामो यजेत । चतुर्दश्यां प्रातरभिहोत्र हुत्वा, इष्टया -यक्ष्ये पडमान्मृयापसमिति । अन्यग्बाधानादि, शाखाहरणम्‌ । आप्यायध्वमलिमा -परन्ञापथे देवम्ागमिति निगमा: । वेदं कृत्वा वेदिः । यवाग्वा सायमश्निरोत्रहोमः । {जापते हविरिन्द्रियं बहु ` -दुण्वि प्रापतये; इत्यादि । उदयात्रागुपक्षमः-- एकोनविधशतिः कपालानि अन्यद्वजैनाथैम्‌ । स्फ्यश्च द्रं शपद्रयं च । शिष्टानि प्रकृति. वत्‌ । पुरतः पार्रत्रयं॑प्राकृतया सह न प्रातर्दोहप।त्रागि आज्यस्थाल्धा सह द्वे अ. पर्वे स्थाल्यौ । अग्नये दात्रे वो जुष्टं°. । इन्द्राय प्रदात्रे जषटं° । यवपक्षे यवान्‌ । अन्यिन्ूरपि प्रनापतये जुष्टं निवैषमि । तण्डटपक्े यवतण्डुान्‌ सिद्धानन्यसिन््रनाप तये, अग्नये दात्रे वो जुष प्रोक्षामि । इन्द्राय प्रदात्रे वो जुष्॑० | प्रनापतये बो जुष्टं । रपस यवाान्वानवहन्ति । तण्डुखपक्षे न त्ववहननम्‌ । तद्धतो पदेशात्‌ । कपा मुषाय मर्जना्भमुपदधातिः।. पुरो डाश्मधि्ित्य तण्डुटानोप्य ` धानाः करोति । तण्डु "छपे न त्वधिश्रयणम्‌ । तण्डुानां .निवापपरोक्षणादयो विपर्य॑स्तादपि क्रियन्ते | सर्वै चामन्तरितं शरोक्षणीरास्ाद्य पत्नी संनह्याऽऽञ्येन मधन। दध्नो देहि । पत्नीत्तनहनं तकोऽदितं स्थच्दरपत्रा- इति स्याटीत्रयस्याऽऽदानम्‌ । महीनामित्याञ्यं निरुप्य तूष्णी भेधृदकेयोर्विवोपः । महीनां ` पयति स्थ ओषधीना९ रक्ता अद्न्धेन वश्वक्ुषेत्यादि । तेनासि स्य तेने वः, तेनापि स्य तेनोऽमुपरेत । अग्ने वस्तेनो मानैव स्थ सुभुवो देवानां धाम्ने धाम्ने देव्यो यजुषे यजुषे मवत | आज्ये मध्वापः स्थ सत्यानि स्थ सत्यस्याध्यक्षाणि, इत्यादिबहुवचनेनोहः। न मधृदकभोः स्याल्योरासादनं पुरोडाश दवयमुदवास्व धाना ऊहेन) `. तण्डुलपक्षे तृष्णीं तण्डुटान्भ्तिष्ठापयति क्रमेणा करणमपतमिनद्रः प्रदाता, इत्यादि । ञग्ने दा दाष्ाषे र्थि, दानो अग्न इति याज्यानु- वाक्ये । विकालिता याज्या भश्िर्देति। मानो मर्धौरात्‌ मर इति द्वितीयहविषः | अथ सेखष्टहविष््रघ्ारक्रमेः --जुहामुपस्तीये प्रकृतिवद्‌ --दध्यवदाय पृवेवदुशरुवायां मध्ववदाय परवेबदूधरुवयां घृतमवदाय पुनश्च पू्ैवक्ुवायामुद्कमवद्‌योपाईडुयाज.ग)वत्पुरोडाशा- ववद्य घाना हेन तण्डुढानवदायामिधायं द्धिधानानां मधृद्कयोश्च वा प्रत्यमिषारणान्तं कृत्वा प्रजापतय इत्युपांशु ` उक्त्वाऽनुबहीति(त्यु)उचैः । एवमाश्रवणादि तन्त्रेण प्र्षे पणम्‌ । ऊष्वैमुखेन ` जुहोति ५ प्रनापतेरहं देवयज्यया जेमानं इद्धियावी वा | केचि त्मनापतेरहं देवर्ज्यरयो जमाने पाप्मानं दमेयामिति । अन्नादो भूयासतमित्यपेे । घृते न पूतमुभ सश्चद्रसर्िष इति याज्यानुवाक्ये । मधृदकयोरपि खिष्टङ्कयागं केचिननच्छन्ति । ्रृतिवत्समिष्टयनुः ` अन्वीहायों दक्षिणा । सिद्धाः संतिष्ठते ॥ ६ ॥

४ पटलः ] महादेवशाखिसंकटितभयोगचन्दरिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ४७५

य्नविशरष्टस्थाऽऽप्ेयादीभि ब्रीण्युपक्रम्याशञकनुब-

न्यज्गविधष्टः। आग्नेयस्य च सोम्पस्यचैन्द्रे समा-

शछेषयेदिति सरहितानि हवी्यधिश्रयतीत्यथः 1

लेपो वाऽस्िन्समा शेषयेत्‌ । समरत्नवादिति या- ` ~:

ञ्यानुवाक्याः ॥ ७ ॥ " ५

स्काठेऽ्वृत्तदशंपूणैमासोऽप्रवृत्तपडुबन्धो वाऽपृत्ताप्मयणो वां, उत्तरया. नेत,

तरिहविष्कया | यन्ञविभ्रष्टेष्टिस्तस्य कमं - इष्टया यक्ष्ये । अमावास्यातन्त्रम्‌ । षद सामिधेन्यः | अन्वाधाय त्प्रेशः | वेदं कत्व वेदिः | एकोनविंशतिः. कपारनि स्थाली स्फ्यश्च द्वदरम्‌। अग्नये जष्ट ०। इन्द्राय जष्ट °} सोमाय जष्टं 1} यथामार्गग्यारव्ते याम्‌ । इदमगनेटिनद्रस्येति पेषणाथनि । इदं सोमस्येति चरवर्ान्‌ । आभ्यस्य सौम्यस्य चैन्द्रे समा छेषयेदिति परहितानि हवीषि, अधिश्चयेदित्यथैः । अथवाऽञैवसनौम्ययोर्देषौ वनदे समाछेषयेत्‌ | शेषमुक्तम्‌ । स्र भत्नवक्निकान्येत्यानयस् । इन्द्रं बो कतस; रन्द्र नर इदैन्दरस्य । त्वं नः सोम या ते धामानीति सौम्यस्य ॥७॥ * `

इ्टचन्तरमाह-- क. + द्रावश्रीपोमीयो । नानातन्तराव्नीषोमा सवेदसेति याज्यानुवाक्याः ॥ ८ ॥ य

` ये यजमानं प्रति कामो नोपनमेत्‌ | अश्नये कामायेत्यत्र व्याख्यातम्‌ | तस्य. कमै इष्टया यक्ष्ये । अ्नीपोमीयमेकाद्शकपां निवपेत्‌ । उक्ते याज्यानुवाक्ये | उत्तम विकल्पाः ॥ ८ ॥ , न्क सोमाय वाजिने इ्यामाकस्याऽऽप्यायस्व संत ॥ इति ॥ ९ ॥ 9

यः कैन्याह्विभीयात्मजननापामथ्यै मविष्यतीति यो बिभीयात्स , उत्तरया.यजेतै । हृष्टया यक्ष्ये । न बो मवामी( नी }ति संकल्पः । स्याली स्पयश्च ्प+ सोमाय वाजिने जुष्टं | सोम वानिन्ह्यमिव्यादि । आप्यायस्व सं त॒ इति याज्यनर वाक्ये ॥ ९ ॥ | । ब्राह्मणस्पत्यस्य गणानां त्वा गणपति^ हवामह इति ॥ १० ॥

उत्तरया भ्रामकाम इचा यक्ष्ये म्राममवाप्रवानीति । ब्रह्मणस्पतये ` जष्ट> । बः . : णस्पते हन्यभित्यादि । गणानां त्क, स इऽ्ननेनेति याज्यानुवाक्ये | -१,५

७७६ पस्याषाढविरवितं श्रोतसूत्रम्‌- [ २२ प्रभे

तांय; काएपेत्र बह्मन्विश्ं षिनाश्चयेयमिति ॥८॥ ^ ॥ अद्मणस्पत्यं भवति । मरुतो यद्धब इति याश्प्नुबास्ये ॥ ११॥ बद्मपरा वै विनाश्षकेयिति थः कामयेत्‌ । इष्टया यक्ष्ये | ब्रह्मणा वैश्या नष्ट भवन्त्विति । सवै बा्मभस्छत्यं मवति । ब्रह्मणस्पतिरेव देवता । मारुती याज्यानुवाक्ये | अतो यदधो दिको या वः शर्मेति ॥ ११५

दटयन्तरभहि अयेम्े चरं निर्भेत्युबगैकामोऽथमाऽऽयाति ये ते इति ॥ १२ ॥ ॥ स्वक उंसश्था प्रणेते 1 दृष्टयः यक्ष्ये | स्वग टोकमवाप्नवानीति । स्थाली भ शवथ द्‌ } अन्मे शरुष्ठ + ३ अयेमन्हव्यमित्यादि । अयेम्णोऽहं देवयज्यया स्वग | सकं गे(पे)प्‌ १ अ्थेषाडऽ्याति ये तेऽयमाक्नेति याज्यानुवाक्ये ॥ १२ ॥

यो राजस्य आनुलाष्रः स्यात्तस्मा एतमेन्दरमानुषू- ,` कमेकादेशचकषालं निबेपेरनद्रस्वाुषुकस्य बुध्नादग्रमिति ॥ १३॥

थो जन्य आनुजावर; समानेनामात्मानमिच्छेदप्रत्वं गरष्ठचं, स उत्तरया यनेत । ची यक्ष्ये 1 स्रमानानामत्र्प्रप््यर्थम्‌ | आनुषुको लूनेषु त्रीहिषु मूटेम्बोऽनुपुयन्त चभ्यादुर्वथन्त इति हितीयकररूपा त्रीहयोऽनुषृकाः । तेभ्यो निष्पन्न आनुषुकस्तेनैव लभ्यो निगोपः १ रन्द्र चरं निपत्‌ इन्द्राय नुष्मित्यादि । बुध्नाद्, पन | धषभ्याभूषाक्ये ॥ १६ ॥ | (थो ब्राह्मण आनेजावरः स्यात्तस्मा एतं बारैस्पत्य- पानु घरे निवपेत्‌ । ) बाैस्पत्यस्य भ्र यो जज्न इति ॥ १४॥

्ा्मर्वभ्रत्वेगाभिमेः समानानां बाहंस्पत्य आनुपृकश्रुः । इष्टया यक्ष्ये | समानाना- भ्य शरप्नेवानीति । बृहस्पतये जुष्ट० इत्यादि । ५ यो जज्ञे महानही, ` इति ऋर्यानवाकये । विकष्विता चास्या वुध्नाद्यो अप्रमिति ॥ १४ ॥ | पापयश्ष्यण्दीतस्याऽऽदित्यश्चरुरमावास्यायां शथे जथो यमादित्या इति याज्यानुवाक्ये ॥ १५ ॥

4 क. पुर्तके-"यः काममेतं दानकामा मे प्रजाः स्युरिति सोऽप्येतयैव यजेत । इष्टया यक्ष्ये । मां न अदि. दारंकाशाः प्रभो यचेयुरिति । शोषे पुवैवत्‌। यः कामयेत स्वस्ति जनतामियाभिति । शोभनजनतां , बैस्वाभीवि शेषम कम्‌ इति पाटः । |

रः

४ पटलः ] महादैवशाल्िसंकटितभयोगचन्द्िकाव्यार्यासमेतम्‌ | ७५७

पापयक्ष्मगृहीत उत्तरया यजेत | इष्टचा यक्ष्ये । यक्ष्मरोगशन्त्यथमिति । आदित्येभ्यो जष्टं ०, इत्याद्युक्तम्‌ । नवो नवो यमादित्या इति याज्यानुवाक्ये । अमावास्यायामेष यागः | अमावास्यातन्त्रमादित्यो देवता ॥ १९ ॥

जिधातुं निवेषेदिनदराय राज्ञ इत्येकादशसृत्तानेषु कपालेष्वधिश्रयति परितपनान्तं त्वा तस्मिन्न त्तरं ज्याया<समधि श्रयति । यथाश्रृतानलडृत्य सादयति । प्रचरणकाले मध्यात्मथमां देवतां यजति । दक्षिणाोद्द्वितीयामूत्तराधात्ततीया« सर्वेषामभिगमयन्नवद्यति । अच्छंवट्क्रारं यावता हि न पराप्नुयात्तावता च वषट्‌ इुयौत्‌ । प्राच्यां दिशि त्वमिन्द्राऽन्दोऽ)सि राजेति तिस ऋचो व्यत्यासमन्वाह । भरथमामनृचय मध्यपया यजेत । मध्यमाभनूच्योत्तमया यजेत । उत्तमामनूच्य प्रथमया यजेत । एवं सवौ अनुवाक्याः सर्वा याज्या भवन्ति ॥ १६ ॥

उत्तरयाऽन्ञायकामखिषातुना यक्ष्ये । तरैधातवीय५ हविः । केविदिष्या यक्ष्ये | रेष्ट९

. हवि इति। एकादा कपालानि स्फथश्च दवद्रम्‌। आमावास्यातन्तरम्‌ | इन्द्राय राज्ञे जुष्ट ।

इन्द्रायाधिर्‌ानाय जुष्टं ०। इन्द्राय स्वराने जष्टं निव॑पामि । इन्द्र राजन्हव्यमिन््राभिराज ह. न्यमिन्द्र व्वर्‌ाजन्हुव्यपित्यादि पिण्डं कृत्वा यथामागं व्यावर्त), ययामागं व्वावर्तेयामेति, उदिहथेः भैन्द्रस्याधिराजस्य (छरन्ञः) ` थं पुरोडशमविश्रिः^ परवक्त्व। पविता श्रप्यलि. ्युहमुकैः परितिपनान्तं कृत्वा तस्थोषरि दविता मेन्रयानिराज। प तस्य.एि तृती धमिन्द्राय स्वराज्ञ ६ति । उत्तरेणोत्तरेण पूव पृ +च्छात्यत्तर उत्ते उ५।य।नभवत्युल्मकेः परि- ( प्रति ):प्याभिस्ते तनुवं माऽति धा. हन्य रक्षेति । सैष; तृष्णीममिषारणं सवानठंत्येति । एवं भूतानाप्तादयति अपतमिन्द्रो मुञ्नच् -ध, अपतमिन््रोऽषिरःनो भुवनाजुरतां, अपतमिन्द्रः स्वराड्‌ भुषनाजुृतां प्रचरणकाट दक्षि गधिन्पुरोडाशान््‌। भित्यूहेन ह त्रिभ्यः पृरोडाशेम्योऽवद्यति । एवं दवितीयं, तृतीये नमदनीनां तृतीयं दक्षिणाधदेव । यदवदानानि वोऽवद्यन्‌ इत्यृहेन । इन्द्राय राई-ऽनुरह ति । इन्द्रं राजानं यज ° । इन्द्रस्य राज्ञोऽहमिन्धियाव्यत्नद्‌ः । एवं मध्यादवद्‌ ९--ई द्र याविराजाथानु- बूहि । हन्द्रमपिराजं य । इनद्रस्यापिरानस्‌"हमिन्दियान्य। द: । एवमुततराधदि्व- दाय इन्द्राय स्वर ्ञेऽनुत्रूहि । इन्द्रं घ्रानं यन्‌ । इन्दस्थ घरनज्ञो$हमिन्धिथान्य-

1

‡ । +^ १5 20 ~< म + ३२} ७७८ सस्यापाढविर वितं श्ौतसूत्रू- [ २९ प्रभ-

नादः । प्राच्यां दिशि त्वमिन्द्रा<(नोऽ)सीति पुरोनुवाक्यामनृच्येनद्रो जयाति न प्रेति याज्यया प्रथमां देवतां यनेत । इन्द्रौ जयाति न परेति पुरोनुवावेयामेनृच्यीस्येदेवेति द्वितीयां देवतां यजेत । अभ्येदेवेति परोनुवाक्यामनृच्य प्राच्यां दिशि इति तृतीयां देवतां यजेत । शेषमृक्तम्‌ ॥ . {६ ॥, +

स्पृष्टा निवेषेदिन््राय राथं॑तरायेति द्रादश्षसृत्ता

नेषु कपारेष्वाधिश्रयति । प्रचरणकाले. पूर्वाधौ-

त्मथमां देवतां यजति । एवमितराः प्रदक्षिणं

समन्तं पयवद्यतीति विज्ञायते । अमि त्वा शुर

नोलुम इति षड्चो व्यत्यासमन्वाह विज्नायते च

न वृत्या वषट्‌ इृयौ्यद्‌वृहत्या बषट्‌ कुयोदन्तं

छन्दासि गमयेदलुवाक्यायाश्त्वोयक्षराणि न

याज्यायामध्यृह्च यजत्यनुष्टमं च वा एतत्पङ्क्तिं

च संपादयन्ति मन्यामहे ॥ ९ ॥ इन्द्राय राथत-

रायानुबरहीत्युक्तं आभे त्वा शुर नोयुमोऽदुग्धा इव

धेनवः । ईशानमस्य जगतः सुवशोशानमोमिल्य,

नृच्येन्द्र तस्थुपषर्त्वामिद्धि हवामहे इति रजतीन््राथ :

वाहैतायानुब्रदीनयुक्तं त्वामिद्धि. हवामहे साता

वाजस्य कारवः । त्वां दत्ेष्विन्द्र सत्पतिं नरस्त्वां

काष्ठोमित्यनूच्य स्ववैतोऽभि त्वा शूर नोनुम

हति यजति । इन्द्राय वैरूपायानुब्रूहीत्युक्ते

यद्याव इत्यनूच्य पिवा सोमरापिति यजति `|

इन्द्राय वैराजा याचु्ुहीस्यक्तं पिबा सोममित्यः `

नच्य यद्याव इति यजति । इन्द्राय श्ाकरांया

नब्रदीत्युक्ते रेबतीनं इत्यनूच्य भोष्वस्मे पुरो.

रथमिति यजति । इन्द्राय रेवतायानुत्ृहीत्युक्त

मोष्वस्मे पुरोरंथमिति( त्यनूच्य ) रेवती

` इति यजतिः । अश्वषेभो दृष्णिवेस्तः सा ~ दुक्षिणा ॥ १७॥ ४ ^

४ पटलः ] महादेवश्ाचिसंककितभयोगषन्दरिकाव्यार्यासमेतम्‌ | ७७९

इन्दियकामो वीयकामः स्यात्‌ । स॒ उत्तरया यजेत | सेति समुदायनाम । सवषष्ठया यक्ष्ये । सार्वपष्ट < हविः, इत्यादि । पारपा नकाले द्वादश कपाडानि स्फ्यश्च ्दमित्यादि । निर्वां¶कटे-इन्द्राय राथंतराय जुषटं° | न्द्राय बर्ताय जष्ट° | इन्द्राय वैरूपाय जुष्टं । इन्द्राय वैराजाय जष्टं ° । इन्द्राय शाक्रराय जष्टं ° | इन्द्राय रैवताय जुष्टं । निवेपामीति निर्वापः । इन्द्र राथंतर्‌ हन्य५ रध्येन्द्र बाहंत हव्यं० इन्द्र वैरूप हम्यं ° इन्दर वैराज हन्य ° इन्द्र शाक्तर हल्यं ° इन्द्र रैवत हम्य५ रश्षस्वेत्यादि | चतु थ्यन्तेन प्रोक्षणम्‌ । सह निर्वापादि सहावहन्ति पह पिनि सह पिण्डं कृत्वा द्रादश- मत्तानेषु कपाटेष्वधिश्रयति(त्ये)एक एव पुरोडाश इन्द्राय राथंतराय बार्हताय ३. रूपाय वैराजाय शक्राय रताय जुष्टं निर्वपामीति निर्वापः | एवमुत्तरत्र यथार्थ विमक्तयः । अपतमिन्द्र राथेतर बहैत वैरूप वैराज शक्कर रेवत॒भुवनान्ुदन्तामहं प्रजां वीरवह्गी विदेयेति । प्रचरणकले समन्ते र्यवद्यति । पूरवाधादारम्यो ततराएवगैः स्यात्‌ । यक्षिन्धमावदानं ततपरदेशे द्वितोया पूर्वा्थादवदायेन्द्राय राथतरा युद्ूहि इन्द्रं राधेतरं यज । अभि त्वा शूर नोनुम इयनूच्य त्वामिद्धि, इति यनति । इन्द्ास्र बहतरायानुत्रूहि इन्द्रं बाहंतं यजेत्युक्ते त्वामिद्धि हवामह इत्यनूच्य, अमि त्वा श्र नोह्ठम इति यजेत । इन्द्राय वैरूपायेत्युक्ते यद्यव इन्द्र॒ ते शतमित्यनूच्य पिबा परोषषिन्ध मन्दतु त्वेति यनेत। इन्द्राय वैरानायानुचरहत्युक्ते पिबा सोममिन्द्र मन्दतु त्वे त्यूच्य यु्राव इन्दर ते शतमिति यनेत । इन्द्राय ॒शाक्रायानुनृहीत्यक्ते प्रोष्वस्मा इत्यनूच्य तीर्न; सधमाद इति यजेत । इन्द्राय रेवतायानुब्रहीत्युक्तेरेवतीनैः समाद्‌ इत्यनूच्य प्रोष्वस्म। इति भजेत । इत्येवे वेद्भा्यकारामिप्रायः |

आह च सूत्रे माप्यकारामिप्रायम्‌-न बृहत्या व्षट्‌ कुयदिति । तत्रायं प्रयोगः-- अमि त्व। शुर नोनुम इशानमित्याद्यनुच्य ये यजामह इन्द्रं राथंतरं भूर्भवः सुवस्तस्थु" षर्त्वापिद्धीति यजेत ः। त्वामिद्धि ° त्वां कष्टो ित्यनूच्य स्ववेतोऽभित्वा शूर नोनुम इति यजेत । यद्याव इत्यनूच्य पिबा सोममिति यजति । षिवा सोममित्यनूच्य यद्याव इति यजति । रेवतीने इत्यनूच्य प्रोष्वस्मै पुरोरथमिति यजति । प्रोष्वस्मे पुरोरथमित्य नूच्य रेवतीनै इति यतीति । सर्वेषां भेदेन हुतानुमन्त्रणमिन्द्ियाव्यन्नाद्‌ः) इति । टे्वाय(टेन्द्रसनोवदाज्ये[न] प्रत्याभिषारणे, अशवपेभदृष्णिवस्ता दक्षिणाः । सहत. धारा उत्सा अक्षीयमामा ते दध्रः परथिवीमन्ताशक्षं दिवं च तरशवषमवृण्णिवस्तैर तितराणि मृत्युरिति । ब्रह्माणो ब्रह्माण स्थ ब्रह्मणे व हुताचा मा मा हिरसिष्टाऽऽहता रहय शिवा भवत । ब्राहमण इमे वोऽद््ैभवरृप्णिवस्ताः। वरुणायाश्च, रुद्राय गां, त्व- हना, .पष्णेऽिगित्याि । पिद्धामिष; सेतिष्ठते ।॥ १७ ॥

७८१

सरयाषादविरवितं श्रौतसूत्रम्‌.

हषत्वायेतयैव यजेताभिश्चस्यमानः ॥ १८ ॥

अभिश्चस्यमानः सर्मपृष्ठय। यजेत । शेषं प्तमानम्‌ ॥ १८ ॥

चक्चुष्कामस्याऽऽपरेयादीनि त्रीण्युदमे ञुचयस्तव वि

[ २२ प्रभे

ज्योतिषोदु त्य चित्रमिति याज्यानुवाक्याः । `

समानी आग्रेयाभ्यां चतुधौकरणकले सौयौ- भ्रीन्पिण्डान्डृत्वोदु त्यं जातवेदस« सप्त त्वा इरितो रथे चिन्न देवानामिति प्रतिमन्त्र पिण्डान्यजमानाय प्रयच्छति । तान्यजमानः प्राश्नाति ॥ १९ ॥

चकषुष्काम उत्तरया यजेत । इष्ट्या इकषये । तिमिरपटटादिदोषशान्त्थमिति । पात्रस्ादनकाटे षोडश कपाानि स्थाली स्फ्यश्च दवदरमित्यादि | अभ्नये भ्राजस्वते जुष्टं ° । सूर्याय जुष्टं ° । अनये भ्राजस्वते जष्टं ° । अग्न भ्राजस्वन्हत्य ^ रक्षस्व सूयं हन्य ५ रक्षस्व्न श्राजस्वन्हन्यमित्यादि । उदे शुचयस्तव शुक्रा इत्येषा पुरोनुवाक्या । वि ऽयोतिषा बृहता मत्यश्िरित्येषा याज्या भराजस्तः । उदु तवं वित्रिति सूयैष्य । षठ त्वा हरित इति वा विकलित याज्या । समानी याज्यानुवाक्ये भवत इति ङ्गात्‌ | चदुधौकरण- काठे सूयौचरोश्ञीन्पिण्डान्कृत्वोदु त्यं जातवेदं सप्त त्वा हरितो रथे चित्रं देवाना. मिति यजमानाय प्रयच्छति । यजमानस्तांस्तृष्णीं भक्षयति । चतुधोकरणादि । तिद्धमिषिः सेतिष्ठते ॥ १९॥

वेषवदेवी ९ सांग्रहणीं निवैपेद्रामकाम इति । पृष- त्याः पृषद्बत्साये दुग्धे वत्साय चरं त इत्येके- षाम्‌ । ध्रुवोऽसि शरुबोऽह« सजातेषु भूयासमिति परिधीन्परिदधाति । विष्व देवा विभ्वे देवा इति याज्यानुवाक्ये । आमनस्यामनस्य देवा इत्या- मने तिस्र आहुतीजैहोति । अपङृतानामनिदिं्ट. कालानां कर्मेणां भधानानन्तयंमित्यात्रेयः । अ- न्तमागन्तूनीति बादरायणः ॥। १०॥ २० ॥ ४॥

इति सत्याषाददिरण्यकेशिसूत्रे दराविक्षमरश्ने चतुः पटर; ।

उत्तरय। प्रामकामो यनेत्त । सां ग्रहण्या यक्ष्ये । साग्रहणीय९, हविः । पाञ्सरादने स्थाटी स्फ्यश्च द्धम्‌ । नवनीते श्रपयतीत्यापस्तम्बः। धृत इति सूत्रकारः । प्रणयनपसे

# प

~>

९ पटकः ¡ महादे वश्नाल्ञिसंकटितप्रयोगचन्धिकाय्याख्यासमेतम्‌ । ५७८१

्रहमल्वनीतं गेष्याम्येवमायहेन । आञ्यवन्नवनीतशब्देन नपुंसकलिङ्गेन प्रयोगः । यजुरु्यूते नवनीति श्रपणे विशवम्यो देवेभ्यो जुृष्टमित्यादि । श्वोऽपि शुवोऽहमिति परिधीन्‌ । अस्मिन्पठिते नारिषठन्हुत्वा--आमनमीमत्युपहोमः । सििष्टकृदादि समानम्‌ । कशे देवा ऋतावृधः) विश्वे देवाः शणुनेम५ हवति याज्यानुवाक्ये ॥ २० ॥ ॥ १०॥ ४ ॥

ईति सत्याषादहिरण्यकेशिसूत्रन्यारूयायां महादेवशाजितकटितायां प्रयोग. चिकयां दवर्विशप्रशे चतुयैः पटलः ।

~ ~ ~~ - ---~-

अथ दाविंश्रश्ने पञ्चमः परटलः ।

अधाऽऽयुष्कामेिमाह--

यो ज्योगामयावी स्यायो वा कापयेत सर्वमा. युरिषि । तस्मा एतामिष्टिं निचपेत्‌। आग्रेयादीनै पञ्च पात्रसभ्सादनकाठे खादिरं चतुःस्क्तिपातरं भुनक्ति । सौवर्णं च परवृत्तं शतमानस्य कृतम्‌ । अथो खलु यावतीः समा एष्यन्मन्येत ताबन्मा. न९ स्यादिति विज्ञायते ॥ १ ॥ यज्नवयैत्तन्नवनीत- मभवदित्याज्यमवेक्षयाऽऽज्यग्रहणकाले तृष्णी- ` मादितः खादिरे चतुगहीते श्रहीत्वाऽभेतरासु शाति । सादनकाल उत्तरेण ध्रव।५ साद्‌- याति । तस्मिन्मटत्तमबदधाति । आयृष्ट आयुदां अग्न आप्यायस्व सं तेऽ ते हेड उदुत्तमं भणो देव्यानो दिबोऽग्राविष्णु अघ्राविष्ण्‌ इति आञ्या- लुवाक्याः ॥२॥ अश्विनोः प्र।णोऽसीति चतुर उप- होमाञ्ज॒होति।३।; यःखादिर आज्यं तदग्रेणाऽ5 हवनीयं पयौहूत्य दक्षिणेनाऽऽहवनीयमन्तर्वेदि निदधाति ॥ ४ ॥ तदथ्यजमानोऽतरेक्षते घृतस्य धाराममृतस्य पन्थामिति ॥ ५॥ अथास्य ब्रह्मा दक्षिणे हस्तं गृहणाति । ब्रह्मण इतर ऋत्विजो

७८२. . ^` `` सत्याषाढविरचिते श्रौतसूत्रमू- ` - ` { २२ प्रभे-

`: ` : हृस्तमन्वारभ्य यजमानं पर्याहुः पावमानेन स्वा

` .. स्तोमेनेति ॥ ६ ।॥ अथेतश्रजमानो हिरण्यादधृतं

` : :-निधिव्र्तीममश्न आयुषे वच॑से कृधीति निषपिवन्त

मभिमन्त्रयते ॥ ७॥ उद्भत्य त्तं प्रक्षारप दक्षिणे कर्णे यजमानः भ्दक्षिणमावध्नाति । : : ,

आयुरसि विश्वायुरसीति ॥ ८ ॥ अथास्याध्व-

येदेक्षिण« हस्त साङ्ख्ं ृहात्यभिरायुष्पानित

षद्भिः पर्यायैः ॥ ९॥ सिवष्टकृत्ममृति ॥ ११॥

सिद्ध « संतिष्ठते ॥ १० ॥

ज्योगामयाविनो रोगपरिहारायमरोगस्य चापसृ्युपरिहारार्थमियं पञ्चहविष्केषटिः । आयुष्कामो वोत्तरया यजेत । इष्ट्या यक्ष्ये । चिररोगनिवृतत्य्थ॑शारीरदौढ्यायै वा शतायुष्यार्थ वेति सेकलपवाक्यनिर्देशः । पात्र्रादनकटे ` खाद्विरं पात्रं चतुष्कोणे प्रयुनक्ति । सोव्णं च प्रवृत्तं शतगुञ्जैः परिमिते, शतमाने शतगुज्ञातमितं कुण्डङाकारं कणैवे्टनमाभरणं, तयोरप्राङृतत्वात्मकल्पनमात्नमेव प्रवृत्तस्य प्रमाणम्‌ । “अथो खट्‌ यावतीः संमा रेष्यन्मन्येत' (तै° प° २-६- १ १) इति ब्राह्मणोक्तम्‌ | मनुष्याणामायुष्यं शतं, तन्न यजमानस्य यावन्त्यायूषि गतानि तानि विहाय, भविष्य- दायुःसमानिगुल्नैः परिमितं प्टिवषस्य चत्वारिंशत्‌ । एवं सर्वत्र द्रष्टव्यम्‌ । अथवा रुग्णो यजमानो यावतो भाविनः संवंत्सरानधाभोतिवित्यध्वयुभैन्येत तावद्धि मौनिः परिमिते कतेन्यम्‌ । मानशन्दीः गृह्ञाबीजं तरते । रूणस्यातीतमायुः - परित्यज्याऽऽगामिन आयुषो यावन्तः पेवत्सर। एतस्य मनसि निश्ितास्तावद्धिगुज्ञानीजैः परिभितमित्य्थः ।

पा्रप्तादनकाट एकोनतरिश्चत्कप।टानि स्मारये च स्पयश्च द्द प्रङृतिवत्सवा- ण्याप्ता्च खादिरं चतुरश्रं नू(कु)ण्डछाकारं पत्रमित्या पादयति । निर्वापके अपनये जुष्टं ° सोमाय जुष्टं ° वरुण्‌।य जुष्ट ° सरस्वत्यै जुष्ट ° अशराविष्णुभ्यं जुष्ट = इत्यादि यथाभागं व्याव ध्वम्‌ । + इदमगनवंरुणस्यास्नाविष्णवोः पुरोडाश्ीयानिदं पोमस्य सरस्वत्या इति चर्वर्थान्‌ ।

+ जत्र हिरण्यकेशिसूत्रालुसरेण इदम्ये च वरंणाय चमाविष्णुभ्यं चेत्यादि चतुथीषिभक्ति- चकारधयितं देवतादेशनवाक्यकस्पनं न्याय्यम्‌ । दिरण्यकेरिकाम्येष्टिश्रयोगग्रन्थे च तथैवोष्ठेखो दृदयते । षष्टीसद्ितै चकारराहिते च अङृतवाक्यमण्डिविलायां दस्यते ¦ तदनुसारेणात्न रीकाङृता निविष्ट. भिति भाति । अण्डिविलाया आपस्तम्बसूत्रानुखारित्वाद्‌ापस्तम्बे तथैव देवतादे शनवाक्योक्तेः संभवेन युक्त भवत्वण्डिविलावाक्यम्‌ । तथाऽपि दिरण्यकेशिकाम्येषटप्रयोगम्न्थस्य सल्याषादसृत्रानुसारितात्ता- दृशवाक्यरेखनमेव युक्तसुत्पस्यामः ! तथा च हिरण्यकेशीयेऽत्र प्रयोगेऽण्ड्विलानुसारिदेवता देशनवाः कंयकेलनमयुक्तमेदेति विचारि सुधीभिः ।

-&.

„~ #

& टलः } महादेवश्षाचिसंकछितभयोगचन्द्िकाव्याख्यासमेतम्‌ । ७८६

पिण्डं कृत्वा यथामागं व्यावर्तध्वमिति प्रथमं, व्य्वतामिति चरू, पुनेर्यथाभानं व्याव. थामिति परोड्नौ । इदं सोमस्य सरस्वत्या इति चरू । इदं वरुणस्येद्मस्चाकण्वोरिति पुरोडाशौ । यन्नवमैत्तन्नवनीतमभवदित्याज्यमवेक््येति वचनादनेन श्रकृत आज्यमसीत्यवे- क्षणमन्त्ो बाधितः । आज्यग्रहणकाले खादिरपात्रे चतुष्कोणे तूष्णी चतुगगहीतं गृही- त्वाऽऽज्यानीष्टयथानि गृहणाति । आज्यस्थाल्या एव लादिरस्याज्यानामाप्तादनक्ले धवा- माप्ता्योत्तरेण धुवायाः सादयित्या तस्िन्र बादिरस्थ आये प्रवतै(वृत्त)पादुधाति ॥ छवस्य सादनादि । हविर्भिः प्रचयं॑नारिष्ठानहुत्वा-- अश्विनोः प्राणोऽपतीनन्द्रस्य प्राणरोऽकषि मित्रावरुणयोः प्राणोऽसि विधेषां देवानां प्राणोऽप्ति, इति चतुर उपहोमान्हुत्वा सपा- तेन प्रवतेवृत्तोममिवारयति । राडतीति चठुभियेत्व दिरमाञ्यं तदे्रण।दाहवनीयम्‌ । पयीहत्य दक्षिणस्यां वेदिश्रोण्यां सादयित्वा तदाज्यं यजमानो ऽवेक्षते धृतस्य धाराम. मृतस्य पन्थामित्यादि गन्यैरयदित्यन्त; । अथ ब्रह्मा यजमानस्य : हस्तं ृह्णातीतर छप्रविजः स्वे ब्रह्मणो हस्तमन्वारभ्य यजमाने पयाहुः परगच्छन्त आहुः पावमामेन

` त्वा ० जीवनस्याया इत्यन्तः | अथ यजमानो हिरण्यादषृतं निष्पिवति, हिरण्यल्नघृतं

निःशेषं पिबति । तुष्णीं पिबन्तं यजमानं--इममप्न० जरदष्टियेयाऽप्तदित्यन्तः, -इत्य- नेनामिमन्त्रयतेऽध्वयः | अथोद्ूत्य हिरण्यं रवादिरात्‌ ८ प्रकषास्पाऽऽयु् इति यजम्‌।* नाय प्रयच्छति | प्रवतै(वृ्त), यजमान आचम्य प्रतिगृह्य प्रदक्षिण दृक्षिगि कणे आबध्नाति आयुरापि० आयुर्गेषमित्यन्तेन ) । अभिरायुष्मानित्यनुवाकरोषेण षड्मिरैनत्रै्यैनमानस्य दक्षिणहस्तं गृहणाति । तेन त्वाऽऽयुषाऽऽयुप्मन्तं करोमीत्यनुषङ्गः पवतर । ततेः सिषट-

` कृदादि । अन्वाहायैमेव दक्षिण। । आयुष्टे विश्वतोऽदधदायुदौ इत्यंगरेयश्य । आण्यौ-

यस्व स त इति सोमस्य । अव ते हेड, उदुत्तममिति वरुणस्य । प्र णो देव्यो नो दिवं इति सरस्वत्याः । अग्नाविष्णू अन्नाविप्णु इत्यप्नाविष्ण्वोः । सिद्धमिष्टिः तिष्ठते ॥ १ {-१० ॥

अयाश्वप्रतिमरहेशिमाद--

ऋत्विजोऽश्वपरतिग्रहे वारुणी । यावतोऽश्वान्ति- गृह्णी यात्तावतो वबारुणांशतुष्कप।लािर्वपेदेकम- तिरिक्तमिमं मे वरुण तक्वा याति याज्याचु- वाक्ये ॥ ११॥ ।

क 0

अश्वदाुरििरिति मीमांसकाः | उपक्रमो पहारवशेनशवप्तिगरहीतुरि्टरिति केचित्‌ ।

: शूत्रकारीभिप्रायस्त्यवम्‌ । इष्टया यक्ष्ये । वरुगपारमेोक्षर्थामिति । यावतोऽशरान्भतिगृहणी- -यत्तावतो वार्णाश्तुष्फपालानिवैपेत्‌ । वर्णाय जुष्टमित्यादि | ३१ मे वरुण ॒तत््ा

७८४ सत्याषाढविरचितं श्रातसूत्रम्‌- [ २२ प्रभे-

यामीति याज्यानुवाक्ये । छौकिके वैदिके च बहुत्वे एरोडाशानां तन्त्रेण ८ प्र क्षेपः | द्विपरमृतिषु चैकमतिरिक्तं निर्वपेदिति | रयम्बकवत्प्रयोगस्तनत्रेणेकमतिरिक्तमिति ॥११॥

यद्रपरं मतिग्राही स्यात्सौयैमेककपारं निवपेत्‌ । उट त्यं चित्रमिति याज्यानुवाक्ये ॥ १२॥ यद्यपरे प्रतिग्राही स्यादिति । अश्वप्रतिग्रहं कत्वा वारुणेष्िमपि कृत्वा पनश्चाश्चप्र- ति्रेषटिं कुयोत्‌ । एकं द्वौ बहन्वा तावतो वारुणांश्तुप्कपाटाज्निैपेत्सहातिरिक्तान्छृत्वा सौयैमेककपालमनुनिवेपेत्‌ । याज्यानुवाक्ये उक्ते ॥ १२॥

अपोऽवभृथमवेति सामबजेमनृय।जान्तम्‌ । इमं मे वरुण तत्वा यामीति य।ञ्यानुवाक्ये ॥ १३ ॥

एककपारुषर्मेणापरामिति कल्पे पृवेकस्पे च वारुण्याः पृणेपत्रस्थाने सौमिकोऽव- भृथः'। अवभूये वारुणमेककपाटपरित्यादि सै सोमवत्‌ । न सामगानम्‌ । प्रस्तोतुरभा. वात्‌ । न वाससोः प्रलेपः । केचिदिच्छन्ति सौत्रामणिवत्स्वै प्तमिदाधानान्तं कृत्वे समापयेत्‌ । व्याख्याते याज्यानुवाक्ये ॥ १३ ॥

अपोनपूत्रीयं चरुं पुनरेत्य निर्व॑पेदपांनपात्समन्या यन्तीति याज्यानुवाक्ये ॥ १४ ॥

| अपोनपत्रीयणः चरन्ति । इष्ट्या यक्ष्ये । अपानपाददेवता । अपांनपाद्‌। क्यस्थादुप- स्मिति छिङ्गात्‌ । अपांनपादे जुष्टं॑निरवपामि । अपानपाद्धन्य^ रक्सवेत्यादि | अपा. नपदेऽनुनरूहि । अषांनपाद्‌ं यज | अपांनपादोऽहमन्नाद्‌ | अपां नपाद्‌। यस्यादुपस्यं समन्या यन्तीति याज्यानुवाक्ये भवतः ॥ १४ ॥

पाप्मगृहीतस्यैन्द्रावरुणमेककपालं निवेपेत्‌ ॥ १५ ॥ रेन्द्राबरुणीं पयस्यान्तं पयस्यायामवधाय भच्छा्याऽ5- सादयति ॥ १६ ॥ अथास्मात्पयस्यां प्रतिदिशं व्यूहति या वामिन्द्रावरुणा यत्या तनृरित्येते रेष पुनः समृहत्यमुक्तामिति मन्त्रान्त्संनमति ॥ १७ ॥ हन्द्रावरुणा युवमध्वराय, आ नो मित्राषरुणा भ्र बाहवा इति याञ्यानुबाक्ये ॥ १८ ॥ यो वाभि न्द्राबरुणाविति पयस्याया उपहोषाः ॥ १९ ॥ यः पाघमगृहीतः स्यास्प् उत्तरया यजेत । इष्टया यक्ष्ये । पापक्षयायमिति । अश्नी नन्वावाय श्राखाहरणं भिमन््कम्‌ । ततधरवेशः । शपू न ]मयं॑बहिभेवति । वेषा-

^ ५ ५

& पटलः महादैवशाद्िसंकलितभयोगचन्द्िकोव्यांख्यासमेतम्‌ | -७८५

बहिः सेनद्धं मवति कर्बम्‌ । तयेध्मम्‌ । वेदं कृत्वा वेदिः । अरन्तरवेदि शाखायां इत्यादि कुम्भीटेपनान्तं परिवातितशकट्वजम्‌। इमौ पणमिति शाख।पवित्रनिधानं वत्सापकरणं ्रातर्दोहाय । अथाभचिपरिस्तरणायेककपाढं स्पयश्च दद्र वैश्वदेववत्पुरतः । इन्द्रावरुणाम्यां जुष्टं०। इन्द्रावरुणौ हम्य रकतेयाम्‌ । प्ोक्षणादि कपारोपघानान्तम्‌ । ततः प्रातिदहिकमं निष्टपनादिपंक्षाङननिनयनान्तम्‌ । इनद्रावरणाम्यां €रिरिद्धियं, बहुदुग्वीन््रावरुणाम्यां देवेभ्यः पयसि टौ किकदध्यानयनं छक्ष्णीकःणं पुरोडाशस्याऽऽप्यलेपं निनीयोत्तरपरि. अहादि वैश्वपेववद्यज्यग्रहणं एषद्‌।ज्यं च । उद्व प्तनकाठे तुरष्ण पुरोडाश्चमभिधा्यं यस्त आत्मेति पथस्यामुदरास्य द्वयोः पत्रयोरुद्धरणं, एकस्मिन्वेति विकल्पेन भाष्यकार. णोक्तम्‌ । एकसिन्पक्ष उद्धत्य पुरोडाशमलकृत्य पयस्यायां पुरोडाश्चमवदधाति । एतथेव पयस्यया पएरोडादं प्रच्छाद्य परहैवाऽऽप्तादयति मूमुवः सुवरिति -केचित्‌ । प्रियेणेति माष्यङकत्‌ । अग्नेन॑नित्रमसीत्याद्यभिहोमान्तं वैशवदेववद्‌पन्नाभिमदौनमस्मत्पुरो- डाशात्पयस्यां व्यूहति या वामिन्द्रावरुणा यतन्या तनूस्तयेमम\ हसो मुञ्चत. भिति चतुर्भिः प्रतिदिशं पुनः समूहति दिशे प्रच्छादयति । नव प्रयानाः | अवदान. ` काटे सहेव पयस्यया पुरोडाशस्यावद्यति | म्‌। भष मा पविजाथां मा वँ हिर्िषमा वां तेनोऽपक्रपीद्धरतमुद्धरतमनुषिश्चतमवदानानि वां प्रत्यवदास्यामि नमो वामस्तु मा

मा हिशपिष्ट (देवदानीयान्तदवामा) आप्यायतां पुनस्तन्त्रेण प्रलेपः । इन्द्रावरुणयोरहं देव-` ` `

यज्यय। (स्हदो) जेमाने महिमानं गमे, इन्द्रिया, अपि वा--उपहोमकाडे नारिन्हुत्वा यो वामिन्द्रावरणावित्य्ट । छिष्टङृत्श्ठति । प्रथमजो वत्सो दक्षिणा | नवानृयानाः । परिधीन्मरहत्य वानिनचयौ । त्रीणि समिष्टयन्‌ \१ि। ब्राह्णतपंणान्तं संतिष्ठते ॥ १९॥

अग्नये मवत इति तरिदविः प्रभायमप्निरिति याज्यानुवाक्या; ॥ २०.॥ ,

उत्तरया धरातृष्यवान्यनेत । इष्टया यक्ष्ये । शत्रुनयाथमिति । दुर्विशतिः कषा- , ` हानि स्पयश्च ददरम्‌ । अन्ये प्रवते जष्टं ० । अश्नये विबाधवते जष्टं ० | अम्नये प्रतीकवते

ज॒०। अन प्रब्हव्य५रक्ष्वामन पिबाधवन्हव्य९ रकषघवनने प्रतीकवन्हव्य५ रक्षसेत्थादि। `

अञ्चि प्रवन्त यज । अञ्चि किबाधवन्तं यज । अर्चि प्रतीकवन्तं यज | प्वेषामन्नाद्‌ः । प्र प्रायं प्र ते यक्षि, विपाजस्ता विज्योतिषा; स्त त्वमग्ने त५ सुप्रतीकम्‌ । इति याज्या नुवाक्याः ॥ २० ॥

इन्द्रा पा\होमुच इति चीण्य श्टोघुचे विवेप यन्मा वि न इन्द्र क्ष्नमिन्द्ियाणि शतक्रतोऽचु ते दायीि याज्यानुवाक्याः ॥ २१ ॥

९९ ।

७८६ सत्याषाढविरचितं ्रौतसूत्रम्‌- [ २२ प्रभ

उत्तरा आतृष्यवान्यजेत । विजित्या यक्ष्ये । वैनतं हविः । कोविदूविनित्येष्टया यक्ष्ये । शत्रूजया्मिति । त्रय्जिशत्कत्पाटानि स्फ्यश्च दुर्‌ । इनद्रायारहोमुवे शु ` । इन्द्राय वेषाय जुष्टं ° । इन्दरयेन्द्रियावते जुष्ट ° ¦ सरवष्वेकादृशकपाेष्विति साष्यङृत्‌ । तथा च ब्राह्मणे-त्रयन्ञे५रात्कपाटमिति पुरोडाशत्रयार्थानां वादः । अश्हो. मुच शिवेष यन्मा, वि न दन कषतरमिन्दिपाणि शतक्रतोऽनु ते दायीति याज्यानुषा- क्याः॥ २१॥

अप्रये संबगौय पुरोढाशमष्टाकपारं निर्वपेत्‌ । त\ शृतमासन्नमेतेन यजुषाऽभिगृशेदजोऽसि सहोऽसीति । युक्ष्वा हि देवहूतमानिति पश्चदश्च सामिधेनीरन्वाह नित्यया परिदधाति । कुवित्सु न इति याज्यानुवाक्ये । उत्तरे संयाज्ये ॥ २२ ॥

भतृम्यवानुत्तरया यनेत । इष्टया यक्ष्ये । शत्ुनया्थमिति । अष्टौ कपालानि स्पयश्च

वदम्‌ । अ्मये संवगाय जुष्टं० । अन्ने स्वगं हव्यं ° इत्यादि । हविरााद्, ओजोऽ- ति सोऽपीति । अभि मूरित्यन्तेनाध्व्ुरमिमृशति । न यजमानः करणत्वात्‌ । अप्रत्य. मारीच । ननु-सत्यं परप ° इत्यादिक एको होत्रकाण्डः| उम। वामिन्द्रा ° इत्यादि. रन्त्यानुवाकात्मकोऽपरः । तयोर्मध्ये यक्षा हि ( २-६-११ ) इत्यनुवाको न स्मा- स्नातः । तत्कथमस्य हत्त्वम्‌ । समारूययेति वदाम; । यथा ` तयोः काण्डयो्याक्ञि- कानां स्मारूयया होतरत्वै तयाऽस्याप्यनुवाकस्येति द्रष्टव्यम्‌ । युक्ष्वा हि देवहूतमानिति पञ्चदश सामिधेनीरन्व।हिति । युक्ष्वा हीति तिः प्रथमामन्वाह तैः सह द्वादृश्॒ नित्यया परिदधाति । आजुहोत, त्वं वरुण इति येतयोरन्पतरस्य निरुत्तमानित्युकंतत्वात्‌ तरिर. चनम्‌ । नात्र धाय्ये पञ्चदश सामिधेन्यः | कुवित्सु नो मा नो असिज्निति याज्यानु- वाक्ये । यस्याजुषन्नमखिनः, विद्मा हि त इति चिष्टकृतः । अवशिष्टा विकाराः । इदमपरं याजुषं होत्रम्‌ ॥ २२ ॥

भाजापत्यो ग्चेतश्चरुः प्रजाकामस्य भ्रनापते, स

बेद्‌ पुत्र इति याज्यानुवाक्ये ॥ २३॥

परनाकाम उत्तरया यजेत । इष्ट्या यक्ष्ये । प्रजामवाप्नवानीति । प्राजापत्यं गारं शरं निर्वपेत्‌ । प्रजापतये जुष्टं निवैपामीत्यादि । उक्ते याज्यानुवाक्ये ॥ २३ ॥

सोपापूषणेति सोमापरष्णस्य ॥ २४ ॥ पशुकाम उत्तरया यजेत । इष्टया यक्ष्ये । पशुमान्मूयासमिति । पतोमागीष्णं गातं

1/1

५

४

९ पटलः ] महादेवश्राज्धिसंकलितप्रयोगचन्द्रिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ७८७

चरं निर्वपेदिति । सोमापूषभ्यां जुष्टं इत्यादि । प्ोमापृषणेमो देवाविति याज्यानुवाक्ये ॥ २४ ॥ चित्रापूणंमासे निषपत्पञ्चकामस्याऽऽ्ेयादीनि स- प्राभिना रपिमश्चवादिति याज्याचुदराक्याः । अप्र गोभिने आगहीत्युपहोमाः ॥ २५ ॥ नेतरपोणेमास्यां जित्रेष्टया यक्ष्ये । पडुमान्मूयाप्मिति । चैत्र हविरिदमेषामुक्तानि दै. तनि । अनुक्तानि हवींषि सौम्यप्तरस्वतीपिनीवाीव्ज स्वै पुरोडाशाः । अना- दृशे प्रकृतिः प्रत्येतव्या इति न्थायात्‌। एकोनत्रिशात्कपाानि तिखः स्थाल्यः स्पयश्च द, इत्यादि । अ्नये जुष्टं ° सोमाय जुष्टं ° त्वष्ट जष्टं ° परस्वतयै नष्टं ° सरस्वते जुष्टं ° िनीवाल्यै नुष्टं° इन्द्राय जुष्टं” । अनने हन्य ५ रक््वेत्यादि । यथामागे व्यावतेष्वम्‌ । इदमगन- सतवष्टुः सरस्वत इन्द्रस्य पेषणार्थान्‌ । सोमस्य सरस्वत्याः सिनीवाल्याश्चवेधौन्‌ । पिण्डं कृत्वा व्यावतैष्वम्‌ । पुनश्च व्यार््तेथामिति सङ्खत्‌ । क्रमेणाधिश्रयणमन्तरितमित्यादि। सर. स्वत्या अहं ° वाचमन्नायं पेयं, अभनिना र्थि, गोभ।५ अग्न इत्याभ्नेयस्य । आप्यायस्व, सं त इति सौम्यस्य । इह त्वषटारमभ्रिय, तननस्तुरीपमघेति त्वा्टम्य | प्र णो देन्या नो दिव इति परस्वत्याः । पीपिवांसं यम्य व्रतमिति ्रस्वतः । नीवा प्यषटुके, या मुपाणिरिति सिनीवाल्याः । इन्द्र वो विश्वतस्परीन्दरे नर इतयनद्रस्य । अवशिष्टा विक- ल्पार्थाः । नारिष्ठान्हुत्वाऽओओे गोभिः (तै° प° २-४-९ ) इति प्तप्त उप होमाः ॥ २९ ॥ अथ कारीरीिः प्रतिषयते-- पुष्कलेषु नक्षत्रेषुदवसाय ॥ १२॥ २६ ॥ इति सत्याषाददिरण्यकेरिसूतर द्राविंशमश्ने पञ्चमः पटः । पष्कटेषु नक्षत्रेषु एण्येषु नक्षत्रेषु बहुवचनान्तेषु नक्तरेषु वा वार्षिकेषु वा बः क्षरेषु वा ॥ १२॥ २६ ॥ इति सत्याषादहिरण्यकेशिपूत्रग्याख्यायां महादेवश।ितंकलितायां प्रयोग- चद्धिकायां दवार्विशप्रशने पञ्चमः पटल; |

अथ द्रार्विशप्रश्ने षष्टः पटलः ।

कारीयां दृषटिकामो यजेत ॥ १ ॥

७८८ ~ , : . . ` सस्याषाहविरचितं धोतसूत्रम्‌- [ ९२ प्रमे

, उत्तरया वृष्टिकामो यजेत । कारीयों यक्ष्ये । वार्धिकामावा( वषेणभवना )यौमिति सकर: ॥ १ ॥ व

अभ्रीनन्वाधाय दक्षिणेनाऽऽहवनीयं मारुतमसि मरुतामोज इति कृष्णं वासः कृष्णतूषे यजमानः परिधत्ते । अप उपस्पृश्य ॥ २॥ शालाभूतं देवयजनं कृत्वा. ्मारोप्योदवसाय मथित्वाऽऽयतने निधाय विद्युदप्ीति । ततोऽन्वाधोनन्ते, कारीरीय५ हविरेदमेषां मयि । अन्वाधानजपान्तेऽपरेणाऽऽहवनीयं ` दक्षिणाऽतिक्रम्योपविश्ष्य यजमानो मारुतमसि० धारां भिन्धीति कृष्णं वख पारतते सदशञम्‌ । अपामुपस्परशनं श्रौतम्‌ ॥ २ ॥ रमयत मरुतः श्येनमायिनमिति पश्वाद्रातं प्रतिमी वति पुरोवातमेव जनयत्येहि वातेति । ृष्णोऽश्वः पुरस्तात्मत्यङ्घुखोऽवस्थितो भवति ॥ ३॥ . तमेतेन बाससाऽभिपिनष्टयभिक्रन्दयति यदि जन्देद्विधूचयाच्छछ्नमूतर वा इयाद्रषिष्यतीति

विद्याव्‌ ॥ ४॥ अथाध्वयुः रमयत मरुतः ० स्वस्तीति पृश्चद्वाते प्रतिमीवति प्रतिबध्नाति । मन्त्रो ्ारणमेव निरोधः । एहि वातेति परोवातमेव जनयति । उच्चारणमेव

कल्यो मन्त्रः । कृष्णवर्णोऽश्वः परस्तादेवयजनस्य प्रत्यङ्मुखो ऽवस्थितो भवति । यजमानः पारहितेन वासपताऽशधममिपिनष्टि सेमाष्टिं । अभिक्नदस्तनयेत्युचाऽध्वयुयैन- मान एवेत्युपदेशः । सोऽ यदि कन्देत शब्दं करवीत कम्पयद्वाऽश्ो यदि शदन्मूत् वा कुयादुवर्षिष्यतीति जानीयात्‌ || ३ ॥ £ ॥ पुरो बात्तो वषैन्नित्यष्टौ वातनामानि हृत्वाऽनतरवैदि कृष्णाजिनं प्राचीनग्रीवगत्तररोमाऽऽस्तृणाति ॥ ५ ॥ अवस्फूनेनिच्वषेनमुतरवृत्स्वाहा इत्यन्तः । अष्टौ वातनामतत्ञिका आहुतीजहोति । अन्तर्वेदि कृष्णाजिने प्राचीनम्रीवमित्यादि ॥ ९ ॥ तस्मिन्खजैरसक्तृन्करीरसवतृन्निदधाति मान्दा वाश्चा इति कृष्णमधुषा संयुत्य तिन्लः पिण्डीः

हि ->

४ 4

१ पलः ¡ प्रहादेवश्ाद्धिसंकङितपरयोगचन्धिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ७८९

त्वा पुष्करपलाशेषुपवेष्टय दृष्णो अश्वस्य संदानमसीति ढृष्णेनाश्वदाश्नोपनष्वति ॥ ६ ॥ तसिन्लजरसकून्करीरपक्तन्‌ सोमाकृतेवलस्य एठस्य चणम्‌ ।.तयोरन्यतरसकत्‌-

नकृष्णमधुषा( ना ) सेयुज्य ङष्णमधुना श्रामरेण मधुना मान्दा ° वाशा ० माऽवत, इत्यन्तेन सेयुज्य तिल्लः पिण्डीः कृत्वा, पिण्डानीत्यथः । पृष्करपलारबेद्ध्वा कृष्णा- जिने निधाय समुदयम्य व्याूयाते वृष्णो अश्वस्य० नह्यामत्यन्तेन कृष्णेन दान्ना बध्यते ॥ ६॥ . |

उत्करे प्रागीषं त्रिगवं चिच्छादिरनपस्थितं

भषति । देवा बसभ्या इति तस्योक्ते छदिषि,

छृष्णाजिनमावध्नाति ॥ ७ ॥ . अहोरात्रावसक्तं

भवाति ॥ ८ ॥

एष्वेव समृतेषु उत्करे प्रागीषं त्रिगवं तरिच्छदिरवस्थितं भवतीति । केचिदेकैव कुटिः । अभ्मि्ञीणि च्छदीषि भवन्तीति । एवमनपतो रक्षणम्‌ । गाया छदिशत्यर्थः | देवा वसतम्या, वृष्टयाऽवत इति मन्त्रान्तः । उद्धो दत्तेति त्रिष्वनुषङ्गः । अतोऽनुमन््रेण पह पर्वसिमिज्छदिषि कृष्ण।जिनमबध्नीयात्तयाऽऽबध्याहोरात्रं तिष्ठेत्‌ ॥ ७ ॥ ८ ॥

यदि वर्पतपिण्डीरेव जुहुयात्‌ ॥ ९ ॥

एवमाबद्धे कृष्णाजिने यदि वर्ेत्पज॑न्यस्तदा पिण्डीरेव जुहुयात्‌ ॥ ९ ॥

यदि न वरपेहेवाः श्मेण्या इति मध्यम आब- ध्नाति । अहोरात्रावसक्तं भवति । यदि वर्धति. ,. ण्डीरेव जुहुयात्‌ । यदि न वपुदेवाः सपीतय इति जघन्य आवध्नाति । अहोरात्रात्रसक्तं . भवति । यदि वर्धतिपण्डीरेव जुहुयात्‌ । यदि न वर्षच्छरवोभूते त्रीणि धामच्छदादीनि कृष्णानां व्रीशेणां निवपति ॥ १० ॥ तान्यासाधोत्तरतः ङृष्णाजिनमासादयति ॥ ११ ॥ त्व त्या चिद्‌ च्युतेति याज्यानुवाक्याः ॥ १२ ॥

यागो वा दरविंहोमो वाऽऽदावेवाञ्नीनन्वाधायेति -वचनात्‌ | यागो जुहोतिचोदि- तत्वाद्‌ दरवंहोमो वा । द्विहोमपक्षे दिवा चित्तम इति प्रथमपिण्डस्य होममन््रः । अपितवणौ इति धूमानुमन्त्रणम्‌ । आ ये तर्‌ इति द्वितीयस्य होममन््र; ।. उदीरयथा

७९० सस्याषादविरचितं शरौतसूत्रम्‌- [ २२ प्रने-

मरुत इति तृतीयस्य होममन््रः । असितवर्णां इति धूमानुमन्प्रणम्‌ । मरुतिण्ड्य इत्यापस्तम्बवचनादुभयपत्े मरुत एव पिण्डीनां देवता; | होमान्तमेव केम । यागपक्े ब्ह्मणमोजनान्तम्‌ ।

` तेतर प्रयोगः-- अन्वाधानं पूर्वमेवोक्तम्‌ | अमावास्यातन्त्म्‌ | तस्मादनन्तरं तप्र वेशः । अय बहिराहरणादिप्रागु्तरात्परिहात्छृत्वा ऽयोत्करे स्तम्बयजुहैरणादिवेदिषमा अन्धता मन्ति । अथ परिस्तर्णातत्यादिप्रधानोत्करं प्रागग्रं त्वा बर्हस्तरणं परि“ धानादि वेद्यां विधृती निधाय प्रस्तरमेव स्तृणाति । तसमन्सुचः प्तादयति । केचि- त्रापि सबर्हिः प्रस्तरः । शिण्डीनां तुष्णीममिधारणम्‌-- अर्द्रो मुवनस्येति । केचिदेव. त्वा सवितेति । त्रियेणेत्यासाद्नम्‌ । उत्करे पादयति । अपतो(ते) मरुतो मुबनाज्च- द्तामित्यादि । आज्यभागाभ्यां प्रच्य पिण्डानां ` यागक्रमेण त्रयाणां मरुतो देवताः । असितवर्णां इति तिरः । ( षड्‌ याञ्यानुवाक्याः ) । मरुतोः यज | अत्रापि धृमानु- मन्त्रणं, केचितिण्डानां तन्त्रेण प्र्ेपः । अपतितवर्णां इत्येतयाऽनुमन्त्रणं च न सवेहुता- षने । दक्षिणान्वाहायमेवेति केचित्‌ । कृष्णं वाप्त इत्यादि ब्राह्मणतर्पणान्तम्‌ । अवषीप् एवं प्रयोगः--यदि न वर्षे्प्जन्यो देवाः शर्मण्य। इत्यत्रोद्धो दत्तेति मध्यमे छदिषि बध्नीयात्‌ अहोरात्रावसक्तमिति व्यारूयातम्‌ । यद्येवमपि कृते न वर्े्पर्जन्यो देवाः सपीतयः+उद्े दत्तेति चापरस्मिञ्दिषि बध्नीयात्‌ । अहोरातरावेति व्यारूयातम्‌ । एवमपि कृते न वरपत्पजेन्य- जञिष्वपि यावयेषु श्वोमृते चतुर्थेऽहनि घामच्छदादीनं प्रयोगः-अन्वाधानं पूव॑मेवोक्तम्‌ | अमावास्या ्रतप्रबेशो वैश्वदेववत्‌ । बरिराहरणादि । परसूनमयादीनि षोडश कपालानि

स्फ्यश्च दवद प्सिन्दषदाज्यधानी सवे एककपाठधमौः केचिन्न प्रभ(एषदा)ज्येति । अग्नये

धामच्छदे नुष्टं० | भरुद्धयो मुष्टं ०। सूयौय जुष्टं ०। अमे धामच्छद्धन्यमित्यादि | कृष्णन्रीहि- भिरेव नियम्यते । कृष्णोष्णीष इति रोहितोष्णीष इत्यादिवत्‌ । पृवंमेव व्याख्यातम्‌ । पुरोडाश्चानधिभित्याऽऽप्यङेपे निनीयोत्करे पूवैस्मिननेव धमां अनरयटृघठा भवेयुः । विभज्य बहस्तरणं वेदां हविरासादनं कृत्वा उत्करे प्रियेगेति पिण्डीरास्ताद्यति । अग्निमन्थ. नादि । अग्नये धाभच्छदेऽनुनरूहि । एवं यज । मारुतेन प्रच्य, सौयणेककपाटेन प्रचरति । सपर्पोऽसीत्यमिहोमः । केचिन्मध्यम(धु)शवेति । त्वं त्या चिदच्युतान्ने भूरीणीति धाम- च्छद्‌ः । दिवो नो धृष्टिं पिन्वन्त्यप इति मरुतः । उदु त्ये चित्रमिति सूरस्य ॥ १० ॥ ॥ ११॥ १२॥ | । दिवा चित्तमः कृण्वन्तीतयेताभिः पिण्डीजैहोति ॥ १३ ॥

अतिभं विण्डीराबध्नातीत्यापस्तम्बः | अथ पिण्डीनां यागो होमो वा । यागपक्षेऽ-

कदु होमः । भयाणां पुवे्ाज्धानुवाक्याः । धूमानुमन्त्रणं च | होमपके नारिषु

ऋ च 2 । (मि त क

क्छ = 99

+>

|.

१ पट्टः] महादेवशाच्िसंकलितभयोगचन्दरिकाग्यार्यासमेत्‌ । ७९१ त्वा दिवा चित्तम इति जुहोति । तिपभिसिख आहुतयो धूमानुमन््रणं च ॥ १३ ॥

अथाऽऽसां धूमगु्न्तमलुमन्तरयतेऽसितवणो इरय डते ॥ १४॥

आपतामाहुतीनामित्यथः ॥ १४ ॥

उत्करे कृष्णाममपङ्ां स्थालीमद्धिः पूरयाति खजा वृष्टिमिति ॥ १५॥ समुर एणेत्यम्तः । यावद्धि तावदद्धिः पूरयतीत्यर्थः ॥ १९ ॥ यदि भिये वर्षिष्येतेति विद्याद्‌ ॥ १६ ॥ गताथैः ॥ १६ ॥ - | | अनस उपस्तम्भने श््कमौ वा कृष्णाऽबिकंद्धा भवत्यभ्जा असीति तस्यामश्वविद्नानमुपेति ॥१७॥

स्तमुद्धियमित्यन्तः । अन्त उपस्तम्मनेऽस्मिन्शङ्कौ वा॒ङृष्णवणां ऽविबेद्धा भवेत्‌ । सफुटायै तस्यमेडकायामश्ववद्ि्ञानमुपेति ॥ १७ ॥

उत्करे धपोहुस्तम्बं भरतिष्ठाप्योन्नमय्य . पृथिवी. मितिः वषौहां जुहोति ॥ १८ ॥

वषौहुः पुनर्नवा । हतिमित्यन्त; । आञ्येनापां पूणे सुवमित्यके । पुनर्ैवाकृतिरव्षा. हुस्तम्न इत्येके ॥ १८ ॥

तमाहवनीयेऽनुप्रहृत्य हिरण्यकेशो रजसो विसार इति धूममृधन्तमदुमन्त्रयते ॥ १९ ॥

ते पुनमैवायाः स्तम्बम्‌ | न सत्या इत्यन्तया । धतदमिरित्येके।। १९ ॥ ये देवा दिविभागा इत्युत्करे कृष्णाजिनमवधुनोति ॥ २० ॥ विश्न्त्वित्यन्तः ॥ २० ॥. ओवैभृगुवच्छविमिति संयाज्ये ॥ २१॥ खिषटक्ृदादिपिण्डीनामपि तन्त्रेण । स्पष्टमन्यत्‌ | २१ ॥ कृष्णं वासः कष्णोऽश्वः कृष्णाविदैक्षिणा ॥ २२ ॥

७९९ ` ` ` सत्यापाढौविरनितं ्रातसुत्रम्‌- ¡ २९ प्रभे नपुंसकबहुवचनेनोहः । पद्लधारा५ीत्थादि च । सेतिषठत इटः ॥२२ ॥

अथ सर्वैकारीयौ्रेय एवाष्टाकपालोऽलुपसगे . स्तस्योपहोमा वातनामानि याभिः इष्णान- नमाबध्नाति याभि; पिण्डीजहोति याभ्यां च धृममुद्न्तमनुमन््रयते ॥ २३ ॥

सवकारिकमेसु (अथ प्तवकारी्या) यक्ष्ये वषौयेम्‌ । स्वकारीरीयं हविः । उदवप्ताय मन्थनादि पूववत्‌ । न तु पिण्ड्यः । एकाह सताध्यः । आन्य एवाष्टाकपालोऽनुपसरगेः। वषोहुरहोमिश्च | अप्तित वर्णां हिरण्यकेश इति चाऽञञ्ेयस्य च कृष्णं वापर इति दक्षिणा स्पष्टमन्यत्‌ ॥ २३ ॥ |

सहख्दक्षिणाकस्य ज्योतिरविश्वज्योतिरणोयममहात्रतदेरनुषानापिद्ध प्रति साघनत्व- माह-

पूवैवभ्निधातुमधिश्रयति ॥ २४॥

त्रैधातवीया पृंमेव व्याख्याता सवैकामायां । अभिचरन्नभिचयमाणः सहसेण यक्ष्य- माणः तै से २-४-११) स्हल्ेणेष्टवान्यो यक्ष्य इत्युक्त्वा न यजते (२-४-११) इत्यादयोऽधिकारिणः ॥ २४ ॥ अस्मिन्कर्मणि द्रव्ये चोदकप्राप्त ब्रीहिमयमपवदितुं यवमयं चाऽऽह- ` यवमयस्तु मध्यः । रेन्द्रविष्णव\^ हविभेवति ॥ २५ ॥ द्वादश्कपाछः पुरोडाश्चो मवाति । अयः ".रोडाश। मवन्ति । उत्तर उत्तरो ज्याया- भ्मवति । यवमयो मध्यः (तै° त° २-४ -११) इत्यादि । एवं यवमयस्येतरवैर- ्षण्यादित्यैः । त्रिधातुवा्रेष्वपि पुरोः गशेए सङ्देव हस्तस्पर्शोनावदानम्‌ । सर्वेषाम मिगमयन्नवद्यति(२ -४-१ १) इति त्र ह्मणे : व्यम्‌ ॥ २५ ॥ प्रसो अग्न इत्युष्णि ककु धाय्ये | अप्नेतीते बानिना जी षधस्थेते § वत्या परिदधाति। सं वां कर्मणोभा रिग्यशरु रोते याञ्यानुबाक्ये | उत्तरे संयाज्ये ॥ २३ ॥ एतस्यां त्रैधात्वयेष्टौ सामिधेनी पेण सर्वाण्यपि च्छन्दांस्यनुवक्तभ्यानीत्यभिन्ञा आहु; । तत्त॒ सर्ैच्छन्दोनुवचनं कथं ६टत इ ते तदुच्यते-ककुपृच्छन्दलिषटुमः सारम्‌ । उण्णिक्छन्दो जगस्य: क्ीरम्‌ । अतस्तदुमयानुवचनेन पवच्छन्दोनुषचनं संपद्यते |

7 =

। >

'8£

६ ष्ट्डः-] महादेवशा्विसंकलितभयोगचन्द्रिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ७९३

प्र सो अप्न तगोतिभिरत्येषा ककु्दयिषु तरिषु पदेषु मध्यमपाद्स्य द्ाद्शाक्षरत्वात्‌ । प्र होत्रे पूत वच इत्येषोप्णिक्तदीयेषु त्रिषु पदप्वन्तिमपादस्य द्वादशाक्रत्वात्‌ । प्रकृती द्वे ऋचावुक्ते आ जुहोत दुवस्यतेति गायत्री प्ता मिधेनी, त्वं वरुण इति जगती भवति । ते अपवदितु बरषटुभम।ह -ञपन त्री ते वाजिना, इति | से वां कर्मणा, उमा जिग्यथुरिति याञ्यानुवाक्ये । त्रीण्यायु ध्षि° अभ्निखीणीति िष्टकृतः । अवशिष्टा विक- स्पा इति भाष्यत ॥ २६ ॥

हिरण्यं तार्प्यं घेनुरिति दक्षिणा ॥ २७॥

ताप्यै धृताक्तवन्चम्‌ । प्रतिग्रहधरकारस्तु व्याख्यातः ॥ २७ एे्र बाहैस्पत्यं चरं निर्वपदराजन्ये जात इद वामास्ये हविरिति याजञ्यानुबाक्ये | दिरण्यं दाम दक्षिणा दाक्षणा ॥ १४॥ २८ ॥

इति सत्याषाददिरण्यकेशिसूत्रे द्वाविंशप्रन्ने षष्ठः पटलः ॥

इति सत्याषाददिरण्यकेश्िसुतर दवार्विशः प्रभः |

------------ - [न

यं कामयेत राजन्यमनपोन्धो नायेत वुत्रान्न\रेदिति तस्मा एतमैनद्रानाहंस्पतयं चरं निर्वपेत्‌ ( तै° से° २-४-१३ ) इत्यादि््राह्मणे विषिदरष्टव्यः । य राजन्यं रत्यष्वयुरेवं कामयेत देैर्रतिबद्धशक्तकोऽयं जायतां स्ैश्र निवारणकान्वौरेणो मारयननेव चरत्विति तस्येयमिष्टिः । राजन्ये न्त ॒रेद्र बाहुनपत्यश्चहेः । इष्टया यक्ष्ये । नातः ुत्रोऽनपोज्धो भवतििति । वृत्रान(निति वा फनिरदशः । अनपोन्धः केनापि प्रका. रेण वृत्रान्हन्वुकामो मवतिवत्युपदेशः । अग्नयन्वाध।नादि । इ्द्राबृहस्पातिम्यां जष्टं ° । इन्द्राबृहस्पती हब्यं ° । इन्राबृहस्पतिम्यामगुनूहि । इन्द्रबृहस्पती यज । इदं वामास्ये हविः । अयं वां परिषिच्यते, इति याज्यानुवाक्ये । अस्मे इन्द्राबृहस्पती बृहस्पतिने इति विकल्पते य।ज्यानुवाक्ये । अत्रोचितां दक्षिणामाह- हिरण्मये दाम दक्षिणा ( २-४-१३ ) इति । दाम रनः । अभ्याप्तः प्र्पमाप्त्यथैः ।

यस्याऽऽहिताञरन्यैरभिभिरञ्मयः सज्यन्त इत्यत्र विविचीष्टौ वि ते विष्व्वातनू.

तापो, त्वमप्ने मानुषीरिति विविचयस्य ( चेः ) | धाता ददातु नो रथिभिति देबि-

कानां हविषम्‌ । त्वम्नने बृहद्रय ८ तै° पते ३-४-११) इति देव.

सुवाम्‌ । प्र देवमिति चतुरमसयषु॑च प्रणयनीया अष्टौ | उत्तराः शेषा अगन्मन्यने १००

७६४ सत्याषाढविरचितं श्रातसूत्रम्‌- [ २२ परभे- जाततणीयनीयामिति प्रहिपमाणयेति । अग्नेऽयं यज्ञमध्वरम्‌ ( तै° पं०- ४-१-११: ) इकति वेश्वदेवस्य. । इन्द्र, ्री रोचन। दिवः ( ४-२-११ ) इति वरुणप्रत्ा्तस्यः |-अश्निः बश्रणिः ( ४-३- १ २३ ) इति स।कमेषानाम्‌ । उशन्तस्त्वा (त° सं स~~ इति पितबज्स्थः | वायो शातं प्र याभिरिति शुनासीरीये वायोः शुनासीर्स्ो स्तर € आपकम्बेनः ) उक्ते | तत छोकाः--

शतकृष्णल्या यक्ष्ये भक्षणं तु विधीयते ।

आज्य प्रयाजेष्वन्वोप्य ङृष्णलन्पह हूयते ॥ `

हिरण्यकामो नष्टे च छन्धे वेष्िर्िधीयते ।

तेच॒ष्टषटो शरुवात्तिख उच्चैरेव विधीयते

न मधूदकयोमेन््ौ निवापे सिष्टङृदुद्वयोः ।

विचष्टेषटौ सम ्ेषममावास्यात्रतं मवेत्‌ ॥

अद्मीषोमीयकोऽष्टापु स स्यामाकमयो भवेत्‌ ।

आनुषूकस्तयाल्नविरहडाश्वः ( को ट्नव्रीहिपुरोडाशः )

प्रकीर्तितः ॥

तथा तरिधाछुना यक्ष्ये एरोडाशत्रयं भवेत्‌ । तथा तु प्वैषषठेति नामघेये प्रकीतितम्‌ ॥ एकस्तु बहुदेवत्यः पुरोडाशो विधीयते | ` सङ्कृत्‌ सििष्टकृदादिः स्यात्तिमिर।द्यपनोदनम्‌ ॥ भ्राजस्वतस्तु भेदेन समानीति विधानतः । नवनीतं प्रणेष्यामि साग्रहण्यां न वा ( आग्यक्षयं नवं ) मेत्‌ ||: यदि ज्योगामयावी स्य्चतुष्कोणं तु खादिरम्‌ । यावन्त्यायुि यष्श्च ताचन्तयू( श्वातीतान्यू }ध्वीनि यानि च |. श( ग )तादुष्वाभिः संख्यामिगुजैर्मानैश्च संमितम्‌ । र्त कुण्डटाकारं कणाभरणमेव च ॥ अशवप्रतिग्रहे दादुरि्िन्यायविदां स्द्‌। | अनेकेषु सहेज्या स्यादतिरिक्तं तु सबैद्‌ा ॥ वारुण्याः पृणेपात्रस्य स्यानेऽवभृथकमं च । सोमवस्समिद्‌।घ।नािष्टेः संस्थितिरेव च ॥ अपांनपातते निर्वापः पुनरशवप्रतग्रहे । एकंः कृत्वा तथाऽप्यवं कृत्वा सौ तु निर्वपेत्‌ ।

१ टट; ] महदेवश्नाङ्जिसंकलितमयोगचन्दरिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ७५९५

अनन्तरं तु वारुण्या सस्थाप्येषटिस्ततः परम्‌ । अपोनपूत्रीयमेव स्यादतीरक्तं ठ सर्द ॥ दैद्धावरुण्यामृहेनाप्यवदानं विधीयते | ्रसुमयादि सवै इ वैशवदेववदेव च ॥ विंजितन्ञिहविष्का च विजित्या यक्ष्य एव च । श्रयञ्चिंरत्कपाटं तु त्रयाणामनुवाद्कम्‌ ॥ त्वष्टौ यदोजोऽसि ह्यमिगृष्टिस्तथाऽध्वरम्‌ । चिशायां षट्‌परोडाशाः सिनीवाल्यै चरर्भवेत्‌ ॥ कृरीयां यक्ष्य इत्याहुः पिण्डीनां मरुतस्तथा । उत्तरे वेरिधरमाः स्युरवषाहुस्तु एनर्मवः ॥ -सवकारीरिकानाग्न्या यक्षे त्रेधातरवीयय। । -तथा यवमयो मध्ये जाते राजन्य एव च ॥

न तु वेश्वानरीयोक्तं सौवर्णं दाम दक्षिणा ।

ति सपयध्रादहिरण्यकेिपूत्व्यारूयायां महदिवशाक्खिसंकलिताया श्रयोगबद्धि

कायां द्वाविंशप्रने षष्ठः पटलः |

प्रयोगचद्धिकायास्तु मालायाः पूत्रसंस्थितेः । काम्यभरभनस्येह कतो निर्णयः कौस्तुभो मणिः ॥ मध्यगो यज्ञवपुषस्तुष्टयेऽस्तु मयार्पितः । गृहणाति हि किमप्येष भक्तयंयत्ततः कृतम्‌ ॥

इति सत्याषादहिरण्यकेरिसूतरव्याख्यायां महादेवशाजित्तकितायां प्रयोग- चद्धिकायां द्वर्विंशः प्रभः ।

अथ च्रयोर्विशप्रश्े प्रथमः पररलः ।

'विनेययुक्तालिरपिद्धवयैरसचचिदानन्दपुखं मुनीन्द्रम्‌ ।

नमामि पूत्रार्ैविदे मुदाऽहं हिरण्यकेरयाख्यगुरं कृपान्िम्‌ ॥ द्वाविंशे वर्णिता हौत्रकाम्यषचिष्टयोऽखिटाः ।

त्रयोविंशे कौकरिटीये व्याचष्टे काठकानि च ॥

७९६ सत्याषादविरचितं श्रोतसूतरमू-, . . [ २३ प्रभे-

अत्रेदानीं कौकिल्या; कर्मोच्यते-- अथातः ककि व्याख्यास्यामः ॥ १॥ `

अथ शब्दोऽनन्तरार्थः । अतःदाब्दो हेत्वर्थः । कौकिलीति कम॑नामधेयम्‌ । कौकिी तु सहविथैन्ञपस्थान्तगेता नित्येति तैखानपतमूतरे पाठत्‌ | या चाश्चिं चित्वा सौत्रामण्या यजेतेतयज्गमूता प्ता तु चरकतौत्नामणीति प्मास्या ॥ १ ॥

तस्याः पूर्ंबत्स्पः ॥ २ ॥

तस्याः कौकिल्याः । नवभ्यां प्रातरञ्िहोत्र हुत्वा कौकिस्या यक्ष्ये । तेनेशवर प्रण- यानीति सेकल्पः । स्वगौथोमिति वा सेकर्प्य विदयुद्तीतसादि । अथवा सारस्वतान्वार्‌- म्भणीयौ । केचित्सारस्वतान्वारम्भणीयो नेच्छन्ति । षड्ढोता । एतानि नानाहवनी- यानि । काटयतेन काठरोदेन कालानुशातनेन कालेनोपधानेन काटेन कौरशेयमूत्रेण य इच्ओरदिति। एतानि सीपप्त्यश्नायानि । षटीबादुत्रीहियवदयामाकान्‌ क्रीत्वा क्षोमे वासति पथक्‌ थगनदूध्वा स्थापयति । त्रीहिम्तेक्मान्‌ कुर्वन्ति ८ विरोहयन्तीत्यथैः ) । क्षोमे मन्धनमाश्ने कृत्वा विरोहणोपायः कर्तव्यः । यवानामीषद्धनितानां चणा नि सूक्ष्माणि स्थूलानि च करोति । सूक्ष्माणि दध्ना तक्रेण वा संसृज्य दर्भः पवतो वेष्टयित्वा स्थाप येत्‌ स्त मासरः । स्थृानि चूर्णानि मन्थेन युतानि कत्वा स्थपयन्ति प्त नग्नहुः । संचछलावो मन्थ इति चाऽऽहुः श्रौतज्ञाः । केविदेतान्यपि दर्भैः परीतं सेवेष्टयित्वा स्थाप- यन्ति । इमामाकान्सक्तनछृत्वा नवस्यामेव वसति ॥ २ ॥

नि्वंपणकाल देन््रं पशचमालमेत ॥ ३॥

द्वादश्यां ( दशम्यां ) प्रातरश्निहोत्रे हुत्वा ( ततः ) एेन्धः पु । तस्य निरूढपशा- वत्कलः ॥ ३ ॥ .

ऋषभो दक्षिणा ॥ ४॥ पश्व्थम्‌ ॥ ४ ॥ आदित्यं चरम्‌ । वत्सः ॥ ५॥

पश्चिमेन पड सेस्याप्यादितिदेवत्येन चरुणा यजेत । नानातनतरे चैतयोरादित्य- वद्‌ वत्सो दक्षिणा । न माता । उपरिष्टान्मातृदानमिषटिः प्माप्यते ॥ ९ ॥

पुरस्तादेव कालायसेन कालालुश्चातनेन कटेन तसरेण पक्ष्मणा व्रीहियवश्यामाकान्कीत्वा क्षौमे

~&

१ ष्टः ] महादेवभाल्धिसंकछितपयोगचन्दिकाज्याख्यासमेतम्‌ । ७९७

वासस्युपनद्धान््ीही रस्तोक्मानि ङ्न । यवानी. पदुपतप्नान्‌ ॥ ६ ॥ चृणनि तानि दध्नोदध्िता वा सज्य दर्भैः परित ५(बा)स्य निदधाति ॥७॥ स मासरः। तेषामेव स्थूलचूणौनि सभसरबेणा- भिषिक्ताने स नग्रहुः । श्यामाकान्सक्तृन्कृत्वा सुरायाः संधानकाटे तोक्मैमांसरेण नग्हुना च सुरां सश्छृज्य सक्तूनां तृतीयेन परिकीयै प्रीतो पिश्वता सुतमित्येकस्या गोदुग्धेन परिषिश्च. . ति ॥ ८ ॥ अपरेण तृतीयेन परिकीर्ैतयैव द्रयो- दैरभेन परिषिश्चत्यपेरण तृतीयेन परिकी्तयैव तिष्णां दुग्धेन परिषिंचति ( तिस्रो रात्रीः स^ खृष्टावसाति ) ॥ ९ ॥ अवस्थाने $रोत्तरमेके समामनन्ति ॥ १० ॥

गताः । एवमापस्तम्बेऽपि द्रष्टव्यम्‌ । अङ्कुरितः त्रीहयस्तोक्माः । ईषत्तघरानां यवानां चुरण द्विविषं सृकं स्थूं च । तत्र प्म चूण दध्ना तक्रेण वा मितं दर्भः च्छन्न मारमित्युच्यते । स्यं चूर्ण तु मन्येन भिधितं दर्भ प्रच्छन्नं नम्नहुरित्युच्यते । तैस्तोक्ममांसरनम्हुभिः सुरायाः सेभेनार् स्वद्भी त्वेति मन्त्रः । अत्रये पद्भतिः- अथ द्वदृयमेव पूर्वत्‌ सुरटिशचतुरहे यज्ञाय रमतामित्यादि कोकिटीय^ हविरि- देषां मयीति । 1 |

कारोत्तरशब्दे नावटस्यानीयसहशो वेणुदलनिर्मितश्चमणा सवतः पारैवे्टितः सुरा- शरपणार्यमाण्डाधारपरदेशः । अग्रेण गाहपत्यमवटं खात्वाऽवटस्थाने कारोत्तरं कोविच्छा- खायां परिषठन्ति ॥ १ ॥ ७॥८॥९॥ १०॥

बैद लश्वमंणा नद्धो भवति ॥ ११॥

वेणुदछैरवटमवटाङृतिं कृत्वा गोचमेण। सवैतः संनद्धो भवति । कारोत्तरेण दधतोऽ-

वटं त्वचीति लिङ्गात्‌ । कारोत्तरे स्थाटीमवधाय तस्यां स्थाल्यां चं ॥ ११ ॥ तासिन्वेदल\ शण्डायुखमवद्धाति ॥ १२ ॥

१कृ.ख. ग. काकोद्र्‌* ।

७९८ सस्याषादविरचितं शोतसूत्रमू- [ २६ प्रभे-

अपरं बैदलं श्ण्डापुखमुदश्नाकारं चर्मणा पारणद्धं बिलमवदधाति | तरिमश्चरुमवद्‌- धाति ॥ १२॥ | तस्य बिं चर्म॑णा परिणद्धं भवति ॥ १३ ॥

पवेवत्‌ क्षिपति । चरोरधस्ताच्छिद्रम्‌ ॥ १३॥

तस्मिन्यदान्लवति सा परिष्घुद्धवति ॥ {४॥

तस्िन्जुण्डा्ुखे स्रवणं ततस्तस्माततस्यं स्थाल्यामेवं कृत्वाऽवटे वा कृत्वा सुराक- स्पनम्‌ । केचित्स्माद्ी न ` भवति : [क तु] शुण्डामुखमेव | तद्‌ शुण्डामुखस्य न त्वन्त्राण्य ( शतातृण्ण )ता ॥¦ पुरा -सखनति स्वाद्वीं त्वा तै० च!° २-६-१)इति शरकुदरेण शालापठेनेत्यथः । स्यामाक्रपक्तूनं तिमगिणावनचूणंनमुकतं सूत्रकारेण - सक्तूनां तृतीयेन परिकौथे परीतो विश्वता सृतततित्येकस्या मोरदुरधेन परिषिच्येति । इयामाकक्तृलेषा विभज्य तृतीयां सुराया उरि विकीये तदुपरि दुगपरिषेचनार्थोऽये मन्त्रः । अपरेण त्रिमागेण प्रिकीयै परीतो धिश्वता सुतामत्यनयैव द्वयोगेवोः पयस्ता पीर विच्यापरेण तृतीयेन -त्रिमागेण श्यामाकसक्तूनां चूणी परितः पिश्चति । अनयेव तिसृणां गवां पयप्ता परिपिच्यैवं संख्य तिलो रातरीवैसतीति ।

-भय पञ्चदश्यां पश्िष्टचादि । अय यज्ञाय कौकिलीं हविः । न षड्दोत। । पश्चि कृत्वा शाखाहरणम्‌ । तृष्णीं र्तशाखामित्यादि ब्तोपायनान्तम्‌ । युपाहुत्यादि पवब्त्‌ । एक्रो यूपः | त्रयः स्वरवः । पू्ववद्वदिः । शम्यभ्रमाणा। चोत्तरवेदिः | उरं एयस्वेति कृते, प्रतिप्रस्थाता चात्वालात्पुरीषमाटत्य दक्तिणेनोत्तरमित्यादि । खरयोः भ्रकल्छनं भरुवाऽपतीत्यादि । अभिप्रणयनकले प्रतिप्रस्थाता खरे न्युप्योपप्माधानं करोति ॥ १४ ॥

६सादनकारेऽन्विभ्यां « सरस्वत्या इन्द्राय सुत्राम्णे त्रीणि पात्राणि प्रयुनाक्त ॥ १५॥

पातरसादनकाहे पूर्व॑वतपाश्ुकानि प्रयुज्याशचिनादीनमिकैकस्यै देवतयै प्रीणि त्रीणि पा्नाणि प्रयुनक्ति । त्रीणि पुराप्रहा्थानि त्रीणि पयेोग्रहा्थानि । एतेषां जुहूवत्कल्पः । पालाशाति त्रीण्यमिषेकार्थानि या्तत्वैः कृतानि ॥ १९ ॥

त्रयान्सक्तृन्यवगोधूमानामुपवाका सक्तु ध श्येन- पत्रे बाले द्रोणे वा॥ १६॥ शरीन्सू्न्कर्बदरककेनधूसन्ू-यवसक्तून्‌गोधूमक्छूनुपवाकासक्तून्‌ । उपवाका अशूका अनचुलिकस्तेषां स्तु । श्येनपनद्यं च ॥ १९ ॥

५३

१ पटः ] महादेवशालिसंकलितमयोगचन्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ७९६ ,

अजाविरोश्नामध्वर्योः पवित्रे भवति ॥ १७॥ अजाविरोममिः कृतमध्वर्योः पतिम्‌ ॥ १७ ॥ . गोअश्वानां प्रतिप्रस्थातुः ॥ १८ ॥ पवित्रं भवतीत्यनुवतैते । गवामश्वानां च लोमभिः छते प्रतिप्रस्थातुः | एकमेव शाखापवि्रममिधानीनिदने सुराश्रहायंपत्रं पतस्थानीयं द्रोणकलशाकृतिं इयेनपत्रमना- विरोमपवित्राणि प्रयुज्य पयेग्रहा्थं कुम्भीस्थारनीयं द्रोणकलशाकारं शतच्छिद्रं कटादि. | सक्तूल्दयेनपत्रगवाश्ववाल्पवित्राणि प्रयुनक्ति । पृवैवत्पवित्रकरणादि स्वेषां तेविशन्तां प्रह्षणं च । पाडकानि सेखदयोर्ध्वपात्राणां जुहूवत्संमा्गैः ॥ १८ ॥ # आज्यं निरुप्याध्वयुद्रोणे भूतं पयो निभैपति ॥. १९ ॥ आञ्यं निरुप्य महीनां पयोऽपतत्यनेनध्वयुद्रोण परभूतं पयोः निवपति अधाविकम्‌ । कुम्भीस्थानीयं द्रोणे; पशोः शाखापवित्र च किषट्मित्यादि मेत्रानहैस्पत्यवत्‌ । रञ्जुभिः पेवेषटय दरा प्रप्य मातर्न इत्यादि पवित्र मत्याधायः द्रोणे पृषाऽपरीत्यादि अश्विभ्यास सरस्वत्या इन्द्राय सुत्राम्ण इति निगम्‌; । एवं दोहयित्वा तस्मिज्छषणमेवे पयोनिवौपः ॥ १९ ॥ मन्तरवदित्याश्मरथ्यः । तृष्णीमित्याखेखनः. ॥ २० ॥ ृष्णींपक्े मन्त्रनवृत्तिः ॥ २० ॥ "ऋ अ।ज्यञरुत्पूय बेन पय उत्पुनाति ॥ २१॥ आञ्यमुत्पूय शुक्रमतीत्यादिना स्ववाटेन पय उत्पुनाति ॥ २१ ॥ पराङ्तोमो अतिटत इति सोमवामिनः । प्रल्यङ्- सोमो अतिद्रुत इति सोमातिपवितस्य ॥ २२॥ पुनाठु त इत्युद्धि्य सुरामिति पूर्ववत्‌ । यदुक्तं पूत्रकारेण-आञ्यमुत्पूय पय उत्पु- नाति। ्ङ्प्ोमो अतिद्रुत इति सोमवामिनः। प्रत्यङ्सोमो अतिद्रुत इति सोमा तिपाषितस्य' इति । यस्य तु परा सोमो जीणैः सोऽयं सोमातिपवितः । यद्रा--यस्य सोमोऽषेद्रा- रेण नितः सोऽयं सोमातिपवितः । तस्थ पयःशोघनायै मन््रमाह-- अत्र पुनातु ते परिलुतम्‌ ` ( तै त्रा ० २-६-१ ) इति पूवैमागोऽनुषज्यते ॥। २२ ॥

बरह्म क्ष्रं पवत इति सुरां प्रतिप्रस्थाता ॥ २३ ॥ पुनातीत्यनुवतैते । धेहीति मन्कान्तः । स्वेन परकित्रिणोत्युनाति ॥ २३ ॥

ˆ ९०४

सत्याषादविरवितं श्रौतसूत्रम्‌

[ २६ प्रभ

पाञ्युकान्याज्यानि गृहीत्वाऽध्वथुः पयोग्रहान्‌ गृहाति ॥ २४ ॥

पाशुकान्याज्यानि गृहीत्वा प्रोक्षणयमिमन्त्रणान्ते कृतेऽध्वयुः पयोग्रहानूगृहणाती- त्यथः ॥ २४ ॥

| कुषिदङ्खेति सर्वेषामेका पुरोरुगेका पुरोलुवा-

कंयेकः भेष एक। याजञ्योपयामग्रहीतोऽस्यक्विभ्यां त्वा जुष्टं गृहामीति गृहीत्वा यवशक्छुभिः श्रीत्वा पवित्रेण परिमृज्यैष ते योनिस्तेनसे त्वेति साद्‌- यित्वोपयामगृहीतोऽसि सरस्वत्यै त्वा जुष्टं गृह्णामीति गृहीत्वा गोधूमसक्तभिः श्रीत्वा पविः जेण परिशृज्यैष ते योनिषीयौय त्वेति सादय.

` स्वोपयामगृहीतोऽसीन्द्राय स्वा सुत्राम्गे जुष्टं

गृहामीति गृहीत्वोपवाकासक्ुभि; भ्रत्वी पवि

जेण परिमृज्यैष ते योनिबेखाय त्वेति. सादं-

यित्वोकत्तरयेथाछिङ्गमुपतिष्ते ॥ २५॥

उत्तेमनत्रैरध्वयुरेवोपतिष्ठते-तेजोऽसीत्यादिवने, वीयैमसीति सारष्वतं, बटम्ीत्यै. रम्‌ । रह्रयं क्रमेण संबोध्य योननीयम्‌ ॥ २९॥

~ -~--------~--~---~- ~

सुरायां बाल आनीयमानायां धारायाः भ्रति मस्थाता सुराग्रहान्‌ शहधाति नाना हिवां देव. हित« सद्‌; कृतमिति सर्वेषामेका पुरर गेका पुरोलुव।क्येकः पेष एका याज्या । उपया. मगृहीतोऽस्याश्विनं तेजोऽखिभ्यां त्वा जुष्टं

॥ ८५७८५ गृहीत्वा पवित्रेण परिमृज्यैष ते

निर्मोदाय त्वेति सादयति । उपयामगृहीतोऽ. सि सारस्वतं वीर्यं सरस्वत्यै त्वा जष्टं गृहा-

. भीति गृहीत्वा पवित्रेण परिपूज्येष तें योनि-

रानन्दाय त्वेति सादयति । उपयामगृदहीतोऽस्यै. रं बलमिन्द्राय स्वा सुत्राम्णे जुष्टं गृहामीति

१३. स. ग. द्वति । सनाशुस° ।

{

-..पट्ठः ] महादेवश्चा्िसंकङितपयोगचन्द्रिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ८०१

[न

गहीत्वा पवित्रेण परिमृज्यैष ते य.निमेहसे त्वेति दयति । सुरवच्छ्यणानि ॥ २६ ॥

पयोम्रेषृपम्तरणाभिधघ।रणे तस्यामुपस्ती गृहीत्वा श्रयणं इमेनपत्रेण मार्जनं सर्वत्र| सुराग्रहेषु नोषस्तरणाभिषारणे सुराया विनाज्ञात्‌ । धतस्यानी द्रो णकटशम्योपरि स्वप्‌. वितरेऽन्येन धाने रन्येन सुरायामानीधमानायां धार ग्रह्वन्‌ 4तिपरस्याता मुर ्रह नगृ ति। नाना हि वापरिति पुरोरुचमृद्मोषवामगृदी तोऽभ्या विनं तेजः । अविम्धां त्वा जुष गरहणःमीति गृहीत्वा कटकतकतुभिः श्रत्वा पिहलोममिश्च मन्ता ध्यानं वा कृत्वा स्व. इथेनपत्रेण परिष्ज्येष ते योनिर्मोदाय त्वेति सादयति । अथ द्वितीये पात्रे नाना हि वामिति एुरोरुचमुक्त्वोपयामगृहीतोऽपति सारस्वतं वीं सर्त्यै त्वा जुष्टं गृह्णामीति गृहीत्वा बद्रसक्तुभिः श्रीत्वा शादूढोमभिश्च मनप्ता ध्यानं वा कृत्वा इयेनपृत्रेण परिभरञुभष ते यो गिरानन्दाय त्वेति सादयति । उत्तमेन पत्रेण नाना हि वामिति उप. यामगृहीतोऽसीनद्राय सुत्राम्णे जुष्टं गृहामीति गृहीत्वा ककन्धुमक्तभिः श्रीत्वा वृकटोमभिश्च मनप्ता ध्यानं वा कृत्वा, एष ते योनिमेहपे त्वा, इति प्ाद५ति ॥२६॥

सन्नाननुबाकरेषेणाध्वयुयेनम।नश्वोपतिष्ते । उ- त्तरेण चाुबाकेन | २ ॥ २७ ॥

` ' सादितान्हा््रतिपरस्थाताऽषवयुयैनमानश्ो पतिष्न्ते- ओजोऽस्योनो मथ येहि,

इत्यनुवाकशेषेण सोमो राजेत्यनुघकिन चोपतिष्न्ते । तैरेतैः पश्चमिमैश्रैरुपस्थानं कुया देति मावः ॥ २ ॥ २७॥ पू्ैवत्पभूनुपाकरोति ॥ २८ ॥ १

पशूनुपाकरोति, इति क्चनादश्चिम्यां त्वा जुष्टमुपाकरोमि परस्त्य त्वा° इन्द्राय त्वा० क्रषभ एव न वृष्णिः ॥ २८ ॥

बाहैस्पत्यवर मित्युक्तं तेत्रऽऽह --

बादस्पत्यव समानमा पथेभनिकरणात्‌ ॥ २९ ॥

बादैस्पत्यवजैमिति प्रतिषेषोऽतिषवितस्यापि । उपाङ्ृत्य पश्चहोम। दि पूरत्‌ । आ

पर्यभ्निकरणाल्छृत्वा, पयैश्चिकरणे द्वितीये पयौये प्नं कुवैते ॥ २९ ॥

मध्यमे पर्यप्निकरणपयांय उर्घुकैकदे$ खरे न्यु प्योपसमादधाति | ३० ॥

उल्ुकैकयेशं दक्षिणे खरे निधायोपप्तमिन्धनं कुयोदिति मावः ॥ ३० ॥ १०१

८०२ सत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रमू- [ २३ भरने शेषेण पयेभ्नि कृत्वैतदेव प्ुश्रपणार्यं प्रण- यति ॥ ३१॥

शिषटिनोल्मुकेन पर्य्॑चिकरणं समाप्य तत्र पदुश्रपणार्थं निद घाति ।। ३१ ॥

तासु वपासु चत्वारिभशद्रा दक्षिणा ददाति । अनुशचिश्युं च बडवाम्‌ ।॥ ३२॥

परतिनिषत्यां ऽऽवपाहोमात्करोति । अघ्राऽऽ ज्यभागौ नियतौ । परैषरि्गात्‌ । संसाव. होमान्ते चत्वारिंशद्धा अनुशिष्ट च वडवां किंशोरीमित्यधेः । तामन्वद्यं स्थापयति । ब्रहन्त्र्माऽपीत्यादि पृिङ्गबहुवचनेन, ज।त्याभिधानपलषे द्विवचनेन । जातेद्ित्वादितरथा +¦ बहुवचनेन । सहखरधारा उत्पा अक्षीयमाणास्ते दध्युः । एथिवीमन्तरिं दिवं च तैर्ग- ~ शिञ्चवडवैरतितराणि मृत्युमिति । ब्राह्मणा इमे गोनुिशरुवडवाः । द्विवचनेन वा । प्मु- त्क्य माजेनान्ते ॥ ३२ ॥

अत्र वा ग्रहन्ण्हीयुः | ३३ ॥

अत्र वेति काटविकस्पः । अ्रहान्गृहीयुरिति । सोमो राजेत्यन्तम्‌ । अयैनद्रसावि- भ्रवारुणानां पाश्राप्तादनादि । तेषां हविष्रेता वाचं विसृज्य पदनििश्ास्ति हृद्यश्नप. णान्तम्‌ । अवहननाघचाप्तादनान्ते प्रहैः प्रचारं कुरुतोऽध्वयुपरतिप्रस्यातारौ ॥ ३३ ॥

नैक ^

उक्तः संपेष; ॥ ३४ ॥ ॐ ` स्वान्स्वान्प्हान्वंशे बद्ध्वाऽध्वयुः सेप्रष्यति ॥ ६४ ॥ 1 स्वै आहवनीये हूयेरनित्याइ्मरथ्यः । दक्षिणेऽग्नौ सुराग्रह इत्याटेखनः ॥ ३५ ॥ स्ानोहवनीय इति पूवैः प्तः । दक्िणाप्नाविति सिद्धान्तः । सुराम्रहान्पयोग्रहाश्च जुहुतः ॥ ३९ ॥ सुराबन्तमिति पयोग्रहाश्नुहोति । यस्ते रसः; संभृत इति सुराग्रहान्‌ ॥ ३६ ॥ ¢ जहोतीत्युभयत्र । परस्वतीमश्विनाविनदरम म्निमिति द्वितीयमन्त्रान्तः ॥ ३९ ॥ शः ॥

तूष्णीमनुबषट्‌कृते हृत्वा यमश्विना नश्चेरित्यान्विनमध्वयुभेक्षयति ॥ ३७ ॥

॥ +

~

पटलः ] महादेवश्षाद्धिसकलितपयोागचन्दरिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ८०३

भक्षयामीत्यन्तः | तुष्णीमनुवषट्कारे जुहुतः । यद्‌। प्रतिप्रस्थाता दक्षिणाभनौ पुरा. म्रहैः प्रचरति दक्षिणं खरमृत्तरवेदिषनछृत्व। गुग्युढादिसंमारानिधाय परिस्तीर्य परिधयः, सामिधेनीकाठे तथैवेध्मभख्या । अ्चिप्तमारजनं च । उत्तरस्य होभकाे तस्मि- होमे सुरायाः-- यस्ते रस इति होमः । हे मादरध्यं॒॑यत्तदुमयकक्षपाधारणम्‌ । एवं हुत्वाऽन्येषु पातरोधिडां गृह्णीयात्‌ । पयोभ्रहेभ्य इडामुषहूय यमश्चिनेत्याश्विनावततेडामध्व-

यँभेक्षयति । ॥ ३७ ॥

यदत्र रिप्रमिति स।रस्वतं प्रतिमस्थाताऽऽप्रीघ्रश् ॥ ३८ ॥ भक्षयत इति शेषः | मक्षयामीत्यन्तः ॥ ३८ ॥

३९५ हविरित्यनद्रं ब्रह्मा यजमानश्च ॥ ३९ ॥ मक्षयत इति च रोषः | केचित्प्थक्प्थगिडमवयन्तीति तदेडापात्रमेदः | ३९ ॥ व्याख्याता सुरायाः प्रतिपत्तिः ॥ ४० ॥

प्रतिपत्तिर्विज्ञानम्‌-- ब्राह्मणं परिक्रीणीयादित्यादि । सतस्थानीये द्रागं दृक्षिणख. रस्योपरटाद्रशे बदुष्वा तस्मिन्पवित्रे वितत्य तस्मिञ्शतमानमित्यादि । केचित्तस्य ्रतिष्ठापनान्तम्‌ । तन्न । प्तस्यत्रामाव। दिति । अपरे तु पूवस्य सौतरामण्यामस्यां च शतच्छिद्रं मातिकीमिच्छन्ति । दक्षिणेऽग्नौ दार्मयस्यामावदशेनादग्नो प्ततस्य प्रति. छापनान्तम्‌ ॥ ४० ॥

दक्षिणेनाऽऽदवनीयं पयःशेषं॑पितुपितामहषपि- तामहेभ्यो ददाति पितृभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नम इति ॥ ४१॥

अथ द्तिणेनाऽऽहवनीयं समीपदेशे ग्रहपत्निेव सतशेषमानीय पितृपितामहप्रपि- तामहेभ्यो ददाति । यजमानः पितरः शुन्धध्वमित्यन्तः । भूमौ पयःपरतेपः ॥ ४१ ॥

पुनन्तु मा पितरः सोम्यास इत्युपातीषते ॥ ४२ ॥ वैश्वदेवी पुनतीत्यन्ते प्राचीनावीती पितृरिङ्गकत्वात्‌ ॥ ४२ ॥ अथाऽऽहुवीजहृतः । ये समाना इत्यध्वयु; । ये सजाता इति प्रतिप्रस्थाता ॥ ४३ ॥ शत५ समा इत्यन्तः | जुहुत इति जुहोतिचोद्नात्स्वाहाकारप्रदानम्‌ । प्राची 1वीत्येव ॥ ४३ ॥

८०४ ` प्षत्याषाटषिरवितं भौवसृ्म्‌- .. . [ २६ प्रभे

2.

मनोताकःछे पृथक्पाभ्रेषु पनां यूषाणि निद्‌ः . ˆ ` धाति ॥ ४४ ॥ पुरस्तात्खिषटकृतः शृङ्गशफैर- ` ~ प्ोमाञ्जुहोति ॥ ४५॥ ` ^* शतं हविः शमितरित्यादि ष्शवाप्ादनान्तं एवैवत्‌ । अथान्यसिमिन्पात्र आश्वनस्य यूपं निदधाति । अन्यम्मिः्पत्रे सारस्वतस्य, अन्यम्मननेनरस्य निधाय चतृषु उपः स्तृणीत इत्यादि पूर्ववत्‌ । पशुभिः प्रचरति स्वस्ववसाभिवेपताहोमः । स्वान्स्वानुद्रका“ स्पमवनीय दिम्यागः । नमो दिग्भ्य इत्युपस्यायैन्द्रसावित्रवारुणेः प्रचयं नारिष्ा्ह त्वाऽथ बराह्णर.फोर्यादिवनम्पतियागः । तस्य प्रयोग उच्यते - अग्ने चुचो ्रदा- यग्रेणाऽऽहवनीयमप्रेण वा प्राजहितमागत्य शृङ्कशफेरुपहोमान्नुहोति ॥४४।४९५ ॥ | अष्टावष्टावेकस्य कुष्टिकश्फाः ॥ ४६ ॥ । अष्टौ कुष्ठिका । अतर कुछकशब्देन शफसमीपस्यः ुद्ररपशफोऽभिधीयते ॥४६॥ आख्िनस्य युषेण कुष्ठिकां शफं च पूरयित्वा सीसेन तन्त्रमित्यष्टर्चन प्रतिमन्त्रं द्वाभ्यां द्वाभ्यां ध कुष्टिकाश्फाभ्यां जुहुयात्‌ । उत्तमाया\ शुद्धे अनुषजाति । हृत्वा हुत्वा स्वेष्वभिषेचनपात्रेषु संपातानवनी याऽऽदहवनीये ङृष्ठिकश्चफान्भवि ध्यति । एवघत्तरेणषट्चैन सारस्वतस्य । सर्वे णादुवाकेनन्द्रस्य ॥ ४७ ॥ एकरैकशफमेकरैकमपरदफं च युपेण पक्कमांपरमेन पू्रयित्वेकेकामःहुः जुहुयात्‌ । एतैश्च मन्तरैशेजमानिन प्रायणीयो यज्ञावयवो निष्पाद्यो मविष्यनिनद्ेहो निरुप्यते । सीतिन तन्त मनमा मनीपिणः ( तै° ब्रा० २-६-४ ) इत्येतैः पोडशमिथनमानस्य भाविदेहसूचनपरैरपहोमः क्न्य: ॥ ४७ ॥ व आओंदुम्बरयीसन्द्ररत्निमात्रशञीषेण्याऽनुच्या नाभिद- ` घ्नपादा म।ज्ञविद्राना मित्रोऽसि वरुणोऽसीति तां यजम।नायतने प्रजिष्टापयति ॥ ४८ ॥ ओदुम्बरयोसन्दी व्याख्याता । तामसन्दी मित्रोऽपतीत्यनेन दद्िणनाऽऽहवनीयं प्रति- छापयत्यध्वयुः ॥ ४८ ॥ असारनोप्रेशनाभिमन्त्रणानि राजसूगवत्‌ ॥ ४९ ॥ स्योना ख प्देत तामाप्ता्य यजम्‌।न उपविशति । तमाप्तीनं निषप्तदेत्यभिमन्त् यतेऽध्वयुः ॥ ४९ ॥ ।

4४.

"7

+

1 9 य

च्छः ५

१ पटल; ] महादेवशाच्धिसंकङितपयोगचन्िकान्याङ्यासमेतम्‌ । ८०५

तस्यां भ्राङ्पुखमासीनं भत्यङ्गुखस्तिष्न्ाधिः नसंपातेरभिषिश्चति । देवस्य त्वा सितुः प्रसवेऽ- निनोवोहुभ्यां पूष्णो हस्ताभ्यामन्विनोर्भषञ्येन तेजसे ब्रह्मबचैसेनाभिषिश्वामीति ॥ ५० ॥

तस्यामासन्दां प्राङ्मुख उपविशति । उपविष्टं यजमानं प्रत्यङ्मुखो ऽध्वयुर्‌] शिन संपातः पूवनिहितसतस्तरे पृत्रिरभिविश्चति देवस्य त्वेति ॥ ९० ॥ ।

एवुत्तरेण मन्तरेण सारस्वतस्य । उत्तमेनेनद्रस्य ॥ ५१ ॥

एवमुक्तभ्रकरेणोत्तरेण-देवस्य त्वा वीयायाभिषिश्चामीत्यन्तेन तारस्वतपाैः । देवस्य त्वा ° बटायामिषिश्वामीत्यन्तनेनद्रस्य संपातेन ॥ ९१ ॥ `

कोऽसि कतमोऽसीति पाणी संमृदयाध्वयुर्याहूती भपित्वाऽ्र राजसूयवन्मङ्कल्यनाम्न आहूय शि रो मे श्रीरिति यथालिङ्गमङ्गानि संमृश्य जङ्घा भ्यां पद्धयामिति मत्यवरुष्च प्रतिक्षत्र प्रतितिष्ठापि राष्ट इति जपित्वा त्रया देषा -इत्याहुतीहतवा रोमानि प्रयतिर्ममोति यथालिङ्गमङ्गानि संम श्रते ॥ ५२ ॥

कोऽपीत्येवमादिनाऽध्वयुयैजमानपाणी तैखर्य॒ व्याहृतीजैपित्वा॒तिखभिम्तिस

आहुतीजंहोतीत्यापस्तम्बः । अथ यजमानो राजपुयवन्मङ्गल्यनान्न आह्वयति । राज-

मुये त्वेवमुक्तम्‌-मङ्गल्यनम्नो राजाऽऽदयति सुनो \ इति सेग्रहीतारं सुमङ्गल ३ इति मागदुधं स्त्यराजा३निति क्षत्तारम्‌ , इति चदुष्पत्सेत्रदानान्तमाहयानमेवात्रेति केचित्‌ । शिरोमे श्रीरिति शिरः । यशो मुखमिति मृखः, | त्विषिः केशाश्च इमश्रूणि इति केदादमश्राणि । राजा मे प्राणोऽमूतमिति नापिकम्‌ । स्म्राट्चष रित्यक्षिणी । विरारुह्ोत्रमिति कणो । जिह्वा मे मद्रमिति निद्वाम्‌ । वाङ्मह इति वाचम्‌ । केचिद्धागिति वाचं मह इति हस्तप्रक्षालनमिति । मनो मन्युरिति ह्यम्‌ । स्वराड्माम इति टम्‌ । मोदा; प्रमोदा अङ्कटीरङ्गानि, इत्यङ्कटीरङ्गानि च । चित्त मे सह इति चित्तममिसंधाय हृद्यं वा । बाहू मे बटमिन्द्ियमिति बाहू | हस्तौ मे .कर्मवीयेमिति हस्तौ । आत्मा कत्रमुरो ममेत्युरः । पषटीमे रा्मुदरमभसौ, इति षठमूरू अतौ च । ग्रीवाश्च श्रोण्यौ इति प्रीवां श्रोणी च । ऊरू अरत्नी जानुनीति ऊरू अरत्नी जनु (नू) च । विशो मेऽङ्गानि सवैत इति सर्वाङ्गाणि । नाभिर्म चित्तं विज्ञानाभिति नाभिम्‌ ।

८०६ त्याषाद्रविरचितं शौतसूत्रमू- . [ २६ प्रभ

पायुर्मेऽपतितिभेपदिति पायुं मप्तदं च । आनन्द्नन्दावाण्डौ म -इत्यण्डौ । मगः सोमाग्यं पत्त इति प्रजननृमेवं तेख्देय जङ्वम्यां, इत्यासन्दया अवतीय प्रतिक्षत्र इत्येव- मन्तं यजमानं, त्रया देवा इत्याहुतीकहोत्यध्वयुः ।. देवा देवताः । भूः स्वाहेति द्विती. यामाहुतिम्‌ । अय ॒यज्ञमानो-लोमानीति छोमान्यभिमृश्ति । त्वङ्मेति त्वचम्‌ । माति म॒इति मां म्‌ । व्वस्थीति नलानि । मज्ञा म आनतिरिति मज्ञामभिमृदातीत्यथैः ॥ ९२ ॥ - -

स्विष्टृमत्भृति समानमाऽवभृथात्‌ ॥ ५३ ॥ ,

लिष्टक्ृदादि वनस्यतियागश्च पूर्ववत्‌ । मांसपुरोडाशानां तन्त्रेण. चिष्टकृतं हुत्वा पुरोडाश्चातप्राशिघ्रमवदायेडां चावद्यति नाङ्गेषु ॥ ५३॥ ` अयाश्रीदौपयजानित्या्यवमृयात्पू्॑मवमृथमपि-- | यदेवा देव हेडनभित्यवभमे पश्चाऽऽहूत हो. तीत्याङ्मरथ्यः। आहवनीये हृयेरननित्याटेखनः ॥ ५४ ॥ तथेव प्रधानेन प्रचय नारिषठा्हुत्वा यदेवा देव हेडनमित्यवभूये पञ्चाऽऽहूतीरितयके। आहवनीय इत्यपरे । अभ्निवायुसूयोखयाणां चुयस्य प्रजापतिः । पञ्चमस्य वरुण इति केचित्‌ । प्रधानादनन्तरं सि्ङ्ृदन्तेऽनुयाजान्ते वाऽवमृथः । उवदेशमताततुष्णीमासा. दनं (माप्तरस्य) प्रोक्षणं पूर्वत्‌ । समुद्र इत्यादि | आधिनपाश्रादि यस्ते देव वरुण तं त एताम्यामित्युहेनाभिषेकपात्रपले परित्रे च (तेषु) द्रोणेषु विकारः, जटेष्वपि पतमान.

विधानपक्े सर्वैषामनृहो वाः । एतैरित्यभिषेकपान्नमावृत्तिवां मन्त्राणामिमे विष्यामीति योक्तरविमोकः ॥ ९४ ॥

अवभृथ निचङ्छुणेत्यवभृथं यजमानोऽभिमन्त्रय सुमित्रा न अपो द्रपदादिवन्पुमुचान इत्याष्टुत्यो. दयं तमसंस्परीत्यादित्यमुपस्थ।य प्रतियुतो व- रुणस्य पाश्च इत्युदकान्तं प्रत्यस्यति ॥ ५५ ॥

गतः ॥ ९९ ॥ प्चवत्समिध उपस्थानं च ॥ ५६ ॥

पडावदेधोऽप्तीति समिषः । अपो अन्वचारिषमित्युपतिषठनते स्वै | ५६ ॥

समाववकतौत्युपस्थाय भूः स्व हित्याहुतिं हुत्वा

पूवैवत्पितृयज्ञः ।। ५७ ॥

क

१ पटलः ] महादेवशाच्िसंकलितमेयागचन्दरिकाव्या ख्यासमेतपू । ८०७

समाववर्तीत्युपस्यायाऽऽहवनीयमथाध्वयुः-- भूः स्विति जुहोति । अथ विष्णोः कमोऽप्ीत्यादि ब्राह्मणतपेणान्तम्‌ । अथ पृववातितृयज्ञः-अन्वाधाननपे कौकिङीयपितू- यज्ञं हविः । त्रिः पशोदैक्िण्नः पुरतः पेतृकी (क्या) दारिकी(क्या) वेदि(दे)दंक्षिणत इत्यथः । गतभन्यत्‌ || ९७ ॥

इन्द्राय वयोधसे पञ्यमालमेत । ऋषभो दक्षिणा ॥ ५८ ॥ पितृयज्ञे पमा इन्द्राय वयोधसे पड: । १३ुबन्धेन यक्ष्य इत्यादि । केचित्‌ पश्िष्टयादि । न षड्ढोता । कौकि्छयं हविः । इन्द्राय वयोधते त्वा जुष्टमुपाकरोमी- त्यादि । ऋषभो दक्षिणा ॥ ५८ ॥ आदित्यं चरुम्‌ । घेनुः। विज्ञायते च वत्स पूवैस्यां ददाति । मतरयुत्तरस्याम्‌ ॥ ५९ ॥

तस्मन्समाप्त आदित्यश्चरः । अदितिर्देवता वत्तं पृवेस्यां ददाति । मातरमुक्तरस्यां ददाति । तस्य वत्सस्य माता दक्षिणा रुद्राय । गामिति प्रतिप्रहः ॥ ९९ ॥

संतिष्टते कोकिटी ॥ ६०॥ बाह्मणतपंणान्ता परिपतमाप्यत्‌ इत्यथैः ॥ ६० ॥ तया स्वगंकामो यजेत | ४ ॥ ६१ ॥ इति सत्य षाददिरण्यकेशिसूत्रे जयोविशषभश्ने प्रथमः पटलः ॥

छन्दोगानां नित्या । अथ कौकिस्या हौशरम्‌--आदित्यघरोः- अदितिनं उरुष्य, महीमूषु मातरमिति याज्यानुवाक्ये । अथेन्द्रस्य परशोः-होता यकषत्समिषेनद्रगिडस्पव्‌ इति प्रयाजप्रेषाः । समिद्ध इनदर उषसामनीक इत्या प्रियः । अत्र विरेषादृद्वितीयो प्रषः । आवर्धिणि प्रा, विवेष यन्मेति द्वे इन्द्रस्य परोवैषायाः । तं सधीचीः, स्त्यमित्त्नेति पुरोडाश्चे याज्यापुरोचुवाक्ये । प्रसप्ताहिषे, स रोवृषमाधिधेति हविषः । देवं बहरिनदरं ुदेवमित्यतृथाजत्ैषाः । याज्य््वेता एव । अथ त्रिपशोः-होता यक्षत्सामिषाऽ्निमि- स्पद्‌ इति प्रयाजग्रैपाः । समिद्धे असिरध्िना, इत्याप्रियाः । अत्र नरा द्वितीय इति व्यवस्था | होता यक्षदृश्िनेति अरहाणां प्रेषा मेत्रावर्णस्य | अश्विना हविरिद्धिथ. मिति तिखस्तिखो वपानां पुरोडाशानां हविषां च । तत्र प्रथमामनृच्येत्यनेन प्रकरिण कक्ष्य. माणेन ता एव सर्वा. याज्या भवन्ति | सर्वस्ताः पुरोनुवाक्या इति श्रुतेः । देवं बर्हिः सर. स्वतीत्यनूथाजप्रैपाः | एता एव याज्याः | अञ्निमचेति सृक्तवाकभरपो मेत्रारणस्य । इदं

८०८ <; स्त्याषादविरचितं रोतसूतरम्‌- [ २३ परभे-

धवाएथिवीति होता षठेत्‌ । उशन्तस्त्वेति पितृयज्ञस्य हौत्रं व्याख्यातम्‌ । अवशिष्टा विक- स्पाथी; | अञ्चिष्वात्तानूतुमत इति पुरोनुवाक्याविकल्पः । सहव समदधेति एता त्रिषु- (ये तातृपु)रिति याज्याविकल्पः स्यात्‌ । होता यक्षदिडस्पद्‌ इति यत्पश्वन्तरं सूत्रकारे णोद्‌ाहतमिन्द्राय वयोधसे पद्माङमेत इत्यत्र प्रयाजप्रषाः । समिद्धो अग्निः समिषा, इत्याप्रिया वसन्ते नतैनेति वपायाः पुरोडाशस्य हविष इति ददर यथामन््रम्‌ । उत्तरानु- वाकेऽनूयाजग्रैषा एता एव वाज्या अनूयाजस्य | पकमेव तन्त्रम्‌ । वयोधपे. तु , तनूनपादेव प्वैगोत्राणामविशेषेणामुना ना(ऽऽननानान्ना)न्य इत्युपदेशः । अत्र छोकाः-

कौकिस्य। यक्ष्य इत्यगृरवम्याः पूवंवद्धवेत्‌ ।

होता कालायसेनादि. इ्यामाकान्तं प्रकल्पयेत्‌ ॥ द्रादङ्थामिन्द्रदेवत्यो न षड्दोता निरूढवत्‌ । आदित्यश्चरुतन्त्रेण वत्सस्तत्र तु दक्षिणा ॥ , सुरेषटिः पृवैवत्कायां ऽवषट्कारो तु वेतु(खरे कारोत्तरेऽथ) वा ।

तोकमादिभ्यश्च सपञ्य पयःसेकान्तमेव च ॥. ्िपश्चोः कमं न षड्ढोता पुराकृता । हविषा च (प्चिषटयादि) यथासुत्रमादित्यस्य च मातरम्‌ || इति ॥४॥६१॥

तिक पमार कौकिली |

इति पत्याषादहिरण्यकेशिूत्रभ्याख्यायां महदेवशालिसंकलितायां प्रयोगचन्धिकायां | त्रयेविशप्रशने प्रथमः पटलः |

--~ ~ ~ ------

अथ धरयोविदपन्न द्वितीयः पटः ।

। भष काठका उच्यन्ते । तत्र भथमं तावत्साचतरस्य कमोच्यते-- सावित्रः स्वरीकामधिन्वीत ॥ १॥

पाकित्रामिति चित्योऽभिः । अघ्र काठकाञ्चिकाण्डान्यष्टौ सरावित्रनाचिक्ेतचातुहत्. ‰श्वस॒जारुणकेतुकानि पञ्च चित्यानि । दिवश्येनयोऽपाधरशष्टयः) स्वाध्यायत्राह्मण-

` मष्टम्ितिं। !॥

९ शव्टः } महापैवकशाकिसैकलितथयागचन्दिकाग्याखयासभेतम्‌ | ८०६ पशुबन्धे चीयते ॥ २॥

वौरणमास्याममावास्यायां वा पुण्यनकषत्रेषु वेति बौधायनः । चतुर्दश्यां प्रातर्िहौघर हुसवी पन्या सह द भान्धिारयमाण रेनद्रञ्नेन निरूदपशुबन्धेन यक्ष्य इति तेकरप्य, आल- न्रण्योर्वा समारोप्य देवयजनं गस्वाऽऽयतने निषायोपवरोह्य विद्युत्‌ ॥ २ ॥ ` ` चेष्यमाण उपकरपयते पञ्चाशी तिश्चत्‌^ दिर . ण्येष्टुका यावदुत्तमपङ्खमलिपरं तावतीः शकरा बाऽभ्यक्ताश्वतस्लः स्वयमातृण्णा अपरिमिता छोकंपृणाः ॥ ३ ॥

उपकर्पयते. सेमारान्‌ । शकरा एव स्वयमातृण्णाः । द्धि मघं घृतोदपात्रं च पश्चाशीतिशतं हिरण्यशल्कां शोपकरपयत इत्यथः ॥ ३ ॥

षद्ढोतारमित्येतदादि पाकं फर्म मतिपद्यते ॥ ४॥ षड्दोतरादि यूपकरणन्तं निरूदपदुवत्‌ ॥ ४ ॥

वेदितृतीये यजेत इति विज्ञायते ॥ ५॥

शरकरेमस्थतृतीयकरंण्या वेदिमानं सौश्रामण्यामुक्तम्‌ । षड्विशत्यङ्कटिप्रमाणेन दश पश्चाच्छरण्वोमध्ये, प्राग्वा दशांप्रयोरष्टो । ततो वेदिकरणाचुत्तरपस्िहासराक्‌ करोति ॥ ९ ॥

भ्रागुक्तरस्मात्परिग्रहाछत्वोत्तरवेदिदेशस्य मध्ये शस्कं निहत्य सवैतः परिमण्डलं रथचक्रमाजरं सातिनं परिलिख्य समूलं हरितं दभैस्तम्बमाहृत्य मध्येऽ. ` प्रेनिलीय जुह्वां पञ्चगृहीतं गृहात्वा सनजूरब्दोऽ यावभिरिति दभेस्तम्बे ` १अऽऽहुती हत्वोद्धत्या बोक्ष्य व्याधारणन्तामृत्तरवेदिं कृत्वा टलेखाया अभ्यन्तरं नव परिमण्डल! ठेख। लिखित्वा सिकत- दर्भैः प्रच्छाद्य दध्ना मधुमिश्रण ररा

भिरिति बां छेखां सेपूयं घसति ॥ & ॥ ततो वेदं कृत्वा वेदिं करोतीति नियमादुत्तरपरिमहान्तं छृत्वोत्तरेदिदेशम्य मध्य

. „ शुं निह्या्व्ययामेन पह मण्डं कोति । समूढं हरितं द्भाहय मध्येऽधि

क ९ ६

८१९ त्यापादविरचितं श्रौतस्‌ -> - [११ प्रभै~

निखाय जहां पश्चगृहीतं गहीत्वा --रजरव्दोऽणवमिःरेति पश्चाऽऽहुतीजंहुयात्‌ । व केचित्‌ कुशमृढे जुहोतीति । पश्वाऽःहु : .(मनूरब्दोऽयावमिधरेतेन स्वाहा । सनूरुषा अर्णीभिश्रेतन स्वहा । पूर्वस्या्टे) देवत। । उक्तरस्योषाः । सनः सूयं एतशेन धृतेन

स्वाहा । सूर्यो देवता । सजोप.बश्निना द्‌५ोभिघरुतेन स्वाहा । अधिनौ देवते । सन िरश्वानर इडामिर्देतेन स्वाहा । अश्चिशवानरो देवता ) | ततः खननावोक्षणे तृष्णम्‌ ।

शम्यां पूरस्तात्निधायेत्यादि सचमृदग्रहणान्तं निरूढपदावत्‌;। अथ टेखाया अभ्यन्तरं

नव॒ परिमण्डटा टेख। टितित्वा निकनाभिरवकरिरणे कृत्वा कुरैः . प्रच्छाद्य

दध्ना मधुमिश्रेण शरकैराभिश्च दशम्था टेखाया: सपृरणं त्वा वसति ॥ १॥

हुनेऽपनिहोत्रे भरजापतिस्त्वा सादयतु तया देवतयाऽ ` क्गिरस्वद्धरवा सीदेयुत्तरवेदिमाभिमृदय मपि गृहामि २. योनो अभ्चिरेति द्राभ्यामत्मन्नभिं गर्हत्व। यास्ते ` अप्र समिध इति रवयंचित्याऽभिगृश्यमेरभस्मा- सीति सिकता निवपते । सज्ञानमित्यूषान्‌ ॥ ७ ॥

श्ोमूते प्रातरशनिहोश्रे हत्वा ५ज.पति, तेत्यत्तरवेदिमभिगदय मयि गृह्णामि यो नो अञ्निरिति द्वाभ्यां मन्त्राभ्यां स्वयमात्मन्यश्ं गहीत्वा यास्ते अग्न इति श्वय विस्याऽभिगहय यदि यजमानचयनं तद्‌¡ न सवयं चित्यम्‌ | अग्नभस्म।्ीति सिकतां सेज्ञानमित्युषाज्निवपती त्यथः ॥ ७ ॥

तान्निवपन्यद्दश्वन्द्रपामि दृप्णं तादेहास्त्विति पनसा क ध्यायति ॥८॥ ि 4;

गतैः ॥ < ॥ । सं यावः मरियास्तनुव इयूपान्िकताश्च सज्य चितः स्थ परिचत इत्यपरिभिताभः शर्कराभिः ¦ परिभ्रित्याऽऽप्पायस्व समेतु त इति सिकता | व्यूहति ॥९॥ . . , से याव इत्यूषान्‌ सिकताश्च सखुज्य नितः स्थेति सीदतेत्यन्तेनासख्याताभिः शकं | शमिरु्तयेदिः ८ दिं ) परिश्रयति । बहुवचन.नते धुगपनमन्तरान्ते भाप्यायस्वेति तिका | ब्युहति ॥ ९ ॥ । | 7

न खाः संछामयन्ति.॥.६५.॥

२ 42; ] महादेवशाच्धिसंकलितमयोगचन्दिफाव्याख्यासमेतम्‌ । ८११

यथा ङेखा न विनदयन्ति तया व्यूहने कर्तव्यमित्यभैः ॥ १० ॥ अभ्यन्तरं जघनां उदणात्रधुपदधाति वाक्त्वा समद्र उपदधापि सुपरजा्नि\ रायस्पोषवनिं मद्यं वाजिनायेति ॥ ११ ॥ सृन्मयपत्रमुदकेन पूरयित्वाऽेरपरा॑खात्वा- वाकत्वेति वाजिनायेत्यन्तेनोद्पात्र- मुपदधाति ॥ ११ ॥ ` “ नवम्यां ब्षायां टेखायां पश्वदशच पूर्वपक्तस्याहा- न्युपदधाति ॥ ५ ॥ संज्ञानं विह्ञानपिति ॥ १२॥ अहरिष्टका इत्यथः । सेज्ञानाद्यश्ैता अह्वामाख्याः । ब्राह्मणे च--‹ एतावनु- वाकौ पूवैपक्षस्याहोरात्राणां नामधेयानि ' (१० ब्रा० ६-१०-२ ) इति । तत्रैष भिन्नवाक्यत्वात्साकार्कत्वाश्चोपथानमन्त्राणां चान्ते- मूरग्रं च ' ( तै° तरार ६-१०-१० ) इत्यनुवाक आःम्नाते ‹ तय। देवतया › ( ३-१०-१० ) इत्येतत्त्र कृतायेमप्येषामरित्वालपत्यकं तेबःथते । तेन तेन च दिनिन।मेदमपचयै इष्टका एवो- च्यन्ते । यद्वा-अहरिष्टको पधानं एरम्तादारभ्य धरद्तिणमुद्द्ध।ति पुरस्तादेव समाः । वक्ष्यमाणानामिष्टकानां तयदवते भवति । नवम ग बाह्यायां रेखायां पूरवयुरपक्तरेखा- यामन्तराररेलायां पुरस्तादरम्य यावन्नवमी वज्ञ: पश्वद्शभिः तिपूयेते तावदन्तरां विमज्य तावदन्तरं पशचदशधा विभज्य पुरस्ाद्‌रम्थ पूपक्षस्याहान्युपदधाति-- से्तानमिति प्रतिमन्त्रम्‌ । एकं पदमेको मन्त्रः । सज्ञान तथा० । विज्ञानं तया० | एवं प्रकारेण पञ्चदश पूवैपलस्याहान्युषद्धातीत्य्थः ॥ ९॥ १२ ॥ तेषामन्तरालेप्येतेषामहवं १अद्‌श गुदूतीनुपदधाति चित्रः केतुरिति ॥. {३ ॥ एवममिसंधायोपद्ध्यात्‌ । तेषामन्तराल्षु पश्चदश मृदहुनानुपद्धाति-चित्रः केदु रिति । चित्रस्तया० इत्यादि ॥ १३ ॥ | अथान्तरस्यां पञ्चदश्च पृवेपक्षस्य रात्रीरुपदधाति दश्वा दटेति ॥ १४॥ अम्यन्तरायां टेखायाम्‌ |. अथष ऽन्तरन््राम्टम्यां लेखायां पूवैपक्स्य रात्रीर्प- दुषाति-- दृशौ तया० इत्येवमादिपरकारेण '' १४ || `

<८१२ ` पित्याषादविरवितं भौतसू्रषू- [ २९गरभे- | तौसामन्तर छेष्वेतासां रात्रीणां पश्चदश्च गुहूतौ ॥ ४, उपदधाति दाता दातेति ॥ १५॥ ` |

एतस्या पृवैप््य रात्रीणां प्वद्श मुहूतोवुषदधात्ति-दयत तया० प्रदाता तया° ॥ १९॥ | ;

अथान्तरमभ्यां पञ्चदश्चापरपक्षस्याह्मन्युपदधाति भस्तुतं विष्तामिति ॥ १६ ॥

अथान्तरस्यां पश्चद्शापरपक्षस्याहृान्युपदषाति-प्रसतृते त्या ? ष्टवे तया० ॥ ११॥

तेषामन्तराेष्वेतेषामह्वां पशचदश्च पुहृतौयुपद- ।

धाति सविता भसवितेति ॥ १७ ॥ । # | सविता तया ० प्रवता तया० ॥ १७ ॥ श

अथान्तरस्यां पश्चदश्चापरपक्षस्य रात्रीरुपदधाति

सृता सुन्वतीति ॥ १८ ॥

सृता तया ० प्रसुता तया० । अन्तरस्यां षष्ठयां ठेखायां पर्चद्शापरपक्षस्य रत्री रुपद्षतीत्यथैः ॥ १८ ॥

तासामन्तररेष्वेतासां रात्रीणां पञ्वदश्च गृहूती- चुपद धात्यभिश्ास्ताऽनुमन्तेति ॥ १९ ॥ , . तासामन्तर दपवेतासामपरपक्स्य रत्रीणां पशवदश मुहतोनुपद्षाति--अभमिशास्ता तेया° अनुमन्ता तया° ॥ १९ ॥ [ि > अथान्तरस्यां द्रादश्च पृदेपक्नानुपदधाति पवित्र पवपिष्यन्निति ॥ २० ॥ अथान्तरस्यां प्श्चम्यां टेखायां पवित्रं तया ° प्वाधिष्यन्तया° ॥ २० ॥

अथान्तरस्यां द्रादश्चापरपक्षानुपदधाति सदस्वा न्सदहीयानिति ॥ २१॥

अन्तरस्यां चदुथ्यं रेखायां द्वादश्षापरपक्तानुपदधाति-सहस्वान्तया ° सहीया.

न्तया० ॥ २१॥

अथान्तरस्यां ्रयोदश्च मासनामान्युषदधात्यङ- णोाऽसुणरज। इति ॥ २२ ॥

२ पटलः ] महादेवश्चासिसंकङितमयोगवन्दिकाभ्यारूयासमेतम्‌ । ८१३.

अन्तरस्यां तरम्रडेखायां श्रयोदश मासनामानि, अषणस्तया ° अरुणरज।स्तया ° ॥ २२ ॥

अथ सिकता उपद्धत्येजल्का जोवत्का इति ॥ २३ ॥

अन्तराछेषु सिकता ` उपद्धाति--एजत्कास्तया ० जोवत्कास्तया०, अनुवाकेन प्रतिमन्त्रम्‌ । अथवा न तयादेवतं, िकतानामिति वचनाच || २६ ॥

अथान्तरस्यां पञचदश्च दूनानुपदषाति इदानीं तदानीपेषि ॥ २४ ॥

अथान्तरस्यां द्विकीयायां ठेलायां प््चदश्च मुहूतान्‌, इदानीं तया० तदानीं तया० ॥ २४ ॥

अथान्तरस्यां षद्यङ्गकरतुश्खरीणि अतु्नामान्पु पदषात्यभ्िष्टोम उक्थ्योऽमि्रतुरिति ॥ २५॥

अत्रान्तरस्यां प्रमटेखायां षद्यज्तकरतृीणि चुनोमान्युपदधाति । अशिष्टोम- स्तया ०१ उक्थ्यहूतया० । अभ््ादिश्रयरूपेण ऋतुत्रयरूपेणेशटका स्तूयन्ते । अम्याद्य एवतैवः । तापवत्तया वृष्टिमत्तया हिमवत्तया च । तप्मात्ताहशानृतूनुपदधाती त्युक्तं मवति ॥ २९ ॥ अथ नाभ्यां चत्वारि संबत्सरनामान्युपदधाति | भ्रभापतिः संवत्सरो महन्क इति ॥ २६॥ परनापतिस्तया ° सेवत्सरस्तया ° महासस्तया० कर्तया० ॥ २१ ॥ . चतल्ञः त दिक्षूपदधाति भूरभिं च पृषिवीं च मां चेति ॥ २७॥ मन्घ्रान्ते तया देषता । सेदि्या(र्ाननुकरमिष्याम आप्यायमाना तया० प्याय- माना° प्याया° आपूयैमाणा ° पूर्यमाणा ° पूरयन्तीति प्रवतैनानि । जोवत्का इत्युपध।- नम्‌. |. अजोवत्का इति माष्यङ्त्‌ ॥ २७ ॥

ककं पृणेति लोकंपृणा उपदधादि ॥ २८.॥ ` रोकं एण, ता भस्य सूददोहप्त इति द्वभ्यां दवे इष्टके उपदधाति । अन्तथे्टकामुत्. रत उपदधाति । वयां शतरुद्रीयं जुहोति । केचित्पिकतोपधानं यत्र यत्र तस्याति।- तदृ शमेव रोकंषटणामिः प्रच्छाद्यतीति ॥ २९ ॥

८१४ .-सप्याषादविरवितं श्रौतसूत्रम्‌- 7“ -न्‌ २६ प्रभ

चात्वालात्पुरीषमाहत्य पृष्टो दिति वैश्वानेयचौः ` वितावनुब्युहति ॥ २९ ॥ प्रसारयति ॥ २९ ॥ ध सा.वितिभैवति.॥ १० ॥ स्पष्टोऽथैः ॥ ६० ॥

आरोहणं जपति | अवंरोदणं जपति ॥ २१ ॥ वाङ्म आसन्निति ॥ ६१ ॥ # `

उपस्थानेनोपतिष्ठते त्वमेष त्वां वेत्थ योऽसि सोऽसीति ॥ ३२॥

अमिमनुवाकेनोपतिष्ठते ॥ ३२ ॥ ` साहस्वत्फरा ति ॥ ३३ ॥ तं अभ्निवत्पहखस्य प्रमाऽपि सहशस्व प्रतिमऽ प्रहलम्य विमाऽपि . एहसतम्योन्मा$-

(रि

ति प्हक्लोऽति सदल्ताय त्वा; इनदरघर ष्वत्‌ । यत्तऽचितमिति . चितिवटप्त्याऽभिगृश- त्यस्िन्पञ्तिनाम्ने देवानिति च प्श्वभिरभेश्रति ॥ ३३ ॥

धेनूः कृत्वा यजमानः पैट रविहाराभ्यामुपतिष्ते सबत्सरोाऽसि परिवास्रोऽसीति। ३४॥

इमा मे अश्न इति षेनुकरणं यजमानस्य ₹ हर विदहाराम्यामुपस्थाने च सेवत्सरोऽपती त्येवमादि संहार एति प्रतीति विहारः ॥ ६४ ॥ `

उत्तरत उत्तमायाग्ट्कायामव.पर्णेनाजक्षीरं जु- होति ॥ ३५॥ त्वः सुद्र इति शतरुद्रीयस्य रूपमसं चरे प्चन।मवःपण उदस्यति वर्मीकवपा्यां बाऽवदधाति ॥ ३६ ॥ ` न अन्त्यष्टकायामकंपर्णेनाजक्षीरेणो ड ; खत ्लुहोति । त्वमम्न रुद्रो असुरो महो दिवि इति रुदराञ्जयज्जिरादेवाः । प्रजापतिश्च दैवत! । यत्र पवो न गच्छनि तत्र त्यागोऽ- कपर्णस्य ॥ ६५ ॥ ३६-॥. `: ~ ` -` 2 ५

जघनेनाभिं. भाङ्प्ररे उएादेञ्ये' संकित।क्थ्यन होताऽनुशं सति भूभृषः स्वरत्युबाकेनं ॥ ३७ ॥

3 । ¢ २ ९ पर्छ; ] महादैवशा्चिसंकलितमेयाग चनद्रिकान्याख्यासमैतम्‌ । ८१५

अपरेणािं प्राङ्मुख उपविद्य होता ^ > त-वथ्यनानृदैसति--मूर्मुवः स्वः | ओजो बरमित्थनुवाकेन । पञ्च वक्यान्युकेतव। ऽ, ५१९।नम्‌ | ततः १ वाक्यान्युक्त्वा प्रणवं लिपेत्‌ । ततो द्विवाक्यमुक्त्वाऽपर्येऽपता नः नुता अन्ते प्रणवः ॥ ६७ ॥ अश्निप्रणयनादि पादयुक्तं कथं पतिपद्यते समानमाऽ- तिुक्तीभ्यः ॥ ३८ ॥

ततः पौदुद्रवैः परिधिभिरित्येवमाद्यिमुकत्यःतं निरूढवत्सम्‌ ॥ ३८ ॥

अतिक हत्वा चतुगहीतं लुकेति त्वमभरे इति श्रतस्दरीयस्य रूपम्‌ ॥ ३९.॥ :. :

अथ चतुगहीतं जहति, त्वमस्र रद्र इत्यनुवाकेन | उक्ता देवता ॥ ३९ ॥

अपरं चतुगेीतमस्नाविप्ण इति वसोर्धारायाः । अप्रं चतुगधेनमन्नेपत इत्यन्नहोमः । अपरं चतु गृहीतं सप्र ते अभ्रे समिधः सप्तजिह्वा इति विश्वभीः । ' अपरं चतुगदीतम्‌ ॥ ६ ॥ वसूनां त्वाऽपरीतेन सुद्राणामृम््रदित्यानां तेजसा विन्वेषां ` , -देवानां क्रतुना मरुतामेश्ना जुहोमि स्वाहेति ॥४१॥

जुहोतीति `पवैत्ानुषक्कः । अस्नाविष्णू इत्यनुवाकेन । अप्नाविष्णु देतरता । ततोऽ श्रपत॒ इत्यनवाकेनान्नहोमः । अति ्नन्‌वाकेऽन्नपत इत्यादिनिर्दिष्टा देवता । ततः सष्ठ ते अग्न जति होमाः | -सष्वत्य(वान)मिः | अपरं ` चतुगुंहीते जुहोति-वसुनां स्वाऽधी तेनेति सूमओक्तेन. मत्रेण । वस्वादिदेवतो । केचित्परज।पतिदेवतेति पठन्ति ॥ ६॥४०॥ तासां सश्सबेण यजमानो मखं विमृष्टे र्गी विर्गी्यनुवाकेन ॥ ४१॥ ह्वा ह्वा पेपातावनयनम्‌ ।. त्वमस्च इत्यादि पश्च हत्वा हुतरेषेण सपतिन यजमानो मुखं विगरषटे राज्ञी विरात > छजान्तवत्यन्तः ॥ ४ १ ॥ अथकव्रि4शनिमाहूर् जुहोन्यसवे स्वाह। वसवे स्वदित्यनुवाकेन प्रतिमन्त्रम्‌ ॥ ४२.॥ . .. अनुमाय स्वाहेत्यन्तः । एकर्विरृतिं, सुशहुतीजहोतीति माप्यङ्ृत्‌ । चतुर्यनते. पदोक्ता देवताः७॥ *४२॥ , `

८१६ सत्याषादमिरवितं तसू [ ९१.

बहिपैः संभरणादि पाञ्चकं। कमे परतिप॑ध- ते । समानमा वपाया होमात्‌ ॥ ४२ ॥ तत उत्तरेण गाहैपत्यभित्यादि वपाहोमान्तं निरूढपडबन्धवत्‌ ॥ ४३ ॥ हतायां बपायामन्विष्टकं प्ठहीदक्षिणा ददाति ॥ ४४॥ दक्षिणाकाले यावत्यो यजुष्मत्य इष्टकास्तावती षष्ठोहीरन्वहिर्यर्मेण ददाति । पञ्चाशी तिशतगुल्ञाुव्णदक्षिणा । एवमुत्तरत्र द्रष्टव्यम्‌ ॥ ४४ ॥ यथ्ेतावतीदंक्षिणा नोत्सदेत मग्धानेताषतः । पाययेद्राद्यणान्‌ । ओदनान्वाऽऽशयेत्‌ ॥ ४५ ॥ यद्येतावतीदक्िणा नोत्सहेत दतुं न शक्तोति पुरीषाशनपारिमाशान्‌, सकषतुनो दनान्वा दद्यात्‌ । अनयोः पक्षयोः पष्ठौही हिरण्यं वापतश्च । तदुक्तमापस्तम्बेन - पषठहीं त्वन्तर्वतीं दद्याद्धिरण्यं वासश्च ( आपण श्रौ १९-१६-१४) इति । तेशं पषठोटीहिरण्यवासमां समुच्चयः ॥ ४९ ॥ तेन हैवास्य स काम उपाक्तो भवाति ॥ ४६ ॥. कतुदल्तिणामभिदक्षिण च ब्राह्मणमोजनपरिमितान्मन्धनौदनान्वा पष्ठौहीं हिरण्य वापतश्चान्तर्वैदि (च) स्थापयति । बऋ्माणीति -मपुकचिगबहुषचनेरनीमिमृशति- बरह्माणि ब्रह्माणि स्थ ब्रह्मणो बो हुताद्य मा मा हि\ तिष्ट हुतानि मक्य\^ क्षिवानि मवत सहल. धाराणयुत्सान्यक्षीयमाणानि तानि दधुः एथिवीमन्तरिं दिवं च तगदौदनपष्ठही दिरण्य- वासोभिरतितराणि मृत्युम्‌ । दक्षिणतो ब्राह्मणा इमानि बो गवीद्नद्हीहिरण्यवापा पि, इत्यादि । ततः प्रपेकेभ्यो बहुविद्म्यो दाने यथाशक्ति । बह्विव व्याख्याता; । ॥ ४६॥ । यतुप्ाङ्मनोतायास्तत्ृत्वोदुम्बरपातेण पृश्णी मृत्यवे ग्रहं श्हाति विपश्चते पवमानायेति ग्ररणसादनो । नाचिकेत एव परत्यु्रह हत्येके॥ ४७॥ `: पमु.क्म्यत्येतदादि निरूढवदूद्रट्यम्‌ | विकश्पेन मृत्युग्रह उपरक्त ४७॥ तस्य सिव्टकृतमनुरमः ॥ ४८ ॥ तस्य मृत्युग्रहस्य ॥ ४८ ॥ होप्यञप उपस्पृशेदषदसि षिध मे पाप्मा नमिति । अग्र जुहोत्यपमूतयुमपश्चुवािति ॥ ४४ | `

६ १०५} महादेवशषाज्धसंकङितभयोगवन्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ । =. ८१७ `

अथ हुत्कोपसपृशद्रवु्टिरसि दश्च मे पाप्मानमि- वि! तस्येदायनुभक्षः । भक्षयति भक्षोऽस्यमू- भक्ष दि । भश्चयित्वा प्राणनिवहानात्मन्प- जद्ठिपयते मनदराभिभूतिरित्यनुवाकरोषेण । छफनपत ऊर्ध्वं पाड्ुकं कमे । संतिष्ठते स्राकिन्र ॥ ७ ॥ ५० ॥

इति सत्याषाददिरण्यकेशचिसूत्रे जयोविंशमशन द्वितीयः पटलः ।

विदुरिति ककयमामि इृ्टिरितीष् ततो बरह्मणतपणान्तं निरूढपदबन्धवत्‌ । संति- ` कते. स्विः + जनन््रं पर्वणि सौत्रामणी मैत्रावरुणी वा । सावित्रोऽभिः सर्वत्र पड- कने केतन्बः । अका छातितृदेवत्ये चेतव्यः । विष्कम्भं॑वा मण्डटस्य पसिणं ` जनिक्कि(रतिवि) विष्कम्मं सवरीकानहीनेनाथो सरेणेति वचनात्‌ । द्वादशाह उभया. ` ` शके । क्त्र शकः वेक्ती नित्ये च काम्ये चाहीने सत्रे विधीयते। - सौषित्रस्य सपाप्रो च सोचामण्या पयस्यया ॥ कभाषः सवितरि: ॥ ७ ॥ ४९ ॥ ९० ॥ `कति सत्याषादरहिरण्यकेशिसूर्यारूयायां महादेवशालिपंकलिताथां प्रयीग. ` अन्दिकायां जयोविंशप्र्ने द्वितीयः पटल; | -:

=> = ~

भय त्रयोविंशप्रनने तृतीयः पटलः ।

अय नाचिकेत्यचयनमुत्यते-- एतेन नवित ध्याख्यातः । नात्र ठेखा भवन्ति । एकविभशतिदिरण्येष्टकाः शकरा ाऽभ्यक्ता उपधानकाले नाभ्यामेवोपधी- यन्ते चतुरभरं परिमण्डलं वा रोकोऽसि स्वर्गो ऽसीत्यदुषाकेन प्रतिमन्त्रम्‌ ॥ १ ॥ एतेन प्ताविवेण । तत्कर्म --पदुजन्धेन यक्ष्य इति संकरस्य समारोप्य देवयजनं ग्वा मवितवुऽयतने निधाय विद्युत्‌ । नात्र लेता मवन्ति | नािकेतमभिं चेषय, अरे

८१८ सेत्याषाठविरचितं श्रौतसूत्रम्‌- [ २६ प्रभरे ्रतिष्ठथेमिति वा । उपकरपनकाठ एकरविंशतिहिरणयषटकास्तत्संख्योकाः शकेरा वा | चतस्तः स्वयमातृण्णा इत्यादि पूवैवत्‌ । मृत्युग्रह निष्यः । तस्योदुम्बरपात्रकटपनमुद्‌- पात्रे च | षड्दोत्रादि । बहयटेला वत्येव | उपहित उदपात्रे पाशुबन्धिक्यामुत्तरवेद्य कृतायां नवरेखारहितायां बह्यढेखायुक्तायां रथचक्रमितायां चदुरश्र परि मण्डं वा नाम्यामेव मध्य एवन्नेः--छोकोऽसि स्वर्गोऽसीत्याद्युवकेन प्रतिमन््रमे- कर्विशतिततरूयायुक्ता उपधीयन्ते । एकैकं पयौयमुक्त्वोपधानम्‌ । एवमुपधाय चतत्लः स्वयमातृण्णा इत्यादि पतमानं सावित्रेण । मृत्युग्रह नित्यः `4 नियत, ` एवे पशुबन्धे । सोमे चेदिति वक्षयत्यग्र उपप्तदि मध्यमायां चयनम्‌ । सेचितोक्थ्येन होताऽनुशंसति, इत्यन्तं यतप्राङ्मनोतायास्तत्ृत्वा जुहूपमृतोर्दिरण्यशकलाववधायौदुम्बरेण पत्रेण युष्णो मृत्यवे ग्रहं गृहणाति तत्पात्रस्य पाडुकेन सह प्रयोगः । विपश्चित इत्युक्त्वा, उपया गृहीतोऽसि त्यते त्वा शष्ट गृहाम्येष ते योनिमृत्यवे त्वेति सादयति । अवदानादि । चिष्टकृतं हुत्वा वैश्वानरे स॒चमासाद् खृत्यवेऽनुहोमः। होष्यन्वद्युत्‌ । अथ जुहोत्यपण् त्युमपक्षषमिति । महे ख्वाहा । वृष्टि ° । इडाभक्षणं कृत्वा मज्ञोऽस्यस्तभक् इति! मश्नयि त्वाऽऽचम्य मन्द्राऽभिभूतिरित्यनुवाकरोषेण इत्वा प्राणनिवहानात्मनि प्रतिष्ठापर्थति । मक्ष्यमाणे मृत्युग्रह गृत्युगृही( भी )ताः प्राणाद्योऽपक्रामन्ति शरीरात्‌ । तेषामाह्वानं ्रतिष्ठापनमाङम्य हदयादीत्युपदेशः । अप्तावित्यस्य स्थान आहानं तस्य प्राणदेमेन्दराऽ भिमूतिः केदुयै्ञानां वागेहि । अन्धो नायविः प्राण प्राणिहि | बषिर अक्रन्दयि- तरपान अपनिहि । अहस्तोस्त्वा बक्ुशवकुरेहि । अपादाशो ` भमः, ` म॑ने एहि । कवे

विप्रचित्ते श्रोत्र ्रोत्रैहि । सुहस्तः सुवासाः । वेद्‌ आस्म्नेहि । अथानुवाकप्तमाघे-

रयात्‌ । अग्रीदौपयजानित्यादि पूववत्‌ | पेतिष्ठते -नाचिकेतः । सौत्रामणी मेत्राव. शुणी वा ॥ १॥ ते हके पशुबन्ध एवोत्तरवेद्यां चिन्वत इति ब्राह्मणव्याख्याताः काम्या विकारा; ॥ २॥ तमेवं नाविकेतमभनि केचित्यशाबन्ध एवोत्तरे चिन्वत इत्यथः ॥ २ ॥ ताननुक्रमिष्यामः ॥ ३॥ ये तु ब्राह्मणे काम्यविकारा व्याख्यातास्तानप्रे करमेण वक्ष्यामः ॥ ६ ॥

पञ्बन्भे सोमे सत्रे सहस्रे सैवेदसे वा य॒त्र बा भूयिष्ठा आहुतयो हृयेरश्स्सत्र बेतन्य; ॥ ४ ॥ -

ककन 9

१स.ग्‌.व. तर्द्मके। ` . `

६ टलः: ] महादेवशाद्धिसंकलितभयोगचद्धिकान्याख्यासमेतम्‌। € १९

. प्रथमः पद्ीनन्धस्तस्मात्तरैव चेतम्ो नान्यत्रेति पाबन्ध॒एव चिन्वते । ‹ तज् वथा कुर्यात्‌ › (ते० त्रा ० ३-१ {९ ) इति निषेधात्‌ । तथा कुर्व्नेतमश्नि हि कामेन मृचिष्ठाहुतिामामिादेण वियोनयेत्‌ । ततोऽपतौ कामेन व्य्ितो यजमानमपि तदीयेन कामेन व्यधैयेत्‌ । तस्मात्सौम्येऽध्वरे चेतव्यः । यत्र वा चातुर्मास्यादौ मूयिषठ बहुतरा आहुतयो 'हूयरंस्तत्र चेतव्यः । यद्वा-- एष्‌ नाविकेतः पष्ाबन्धे चेतव्यः | सोत्रामण्यामज्गमूतायां न चेतव्यः । सोमे सत्रे हसे सरथवेदते वेति वेतव्यः । परकृत नेच्छन्ति । वेदुत्तरवेधोः. समाम्नानाद्िृत्यर्थमेव । विह्ृतिषु साद्क्रेषु न स्यात्‌ । ‹ उत्तरेदयाम्‌ ' ( तै° त्र ०६-- {१-९.) इतयत्तखेदिदृशौनात्‌ । तथा पाकषिस्तोमयोनं स्यात्‌ 1 पलिम्यां साभनिचित्याभ्यामित्यभ्निनियमात्‌ । इममेव रोकं पडुबन्धेनाभिनयति ( भप° श्रौ ° ७-१ ) इति पुनरुक्रमणात्‌ ॥ ४ ॥ सत्रे प्रतिष्ठां भरजां पशट्स्वगेमृद्धिमीप्सन्यथावकाश्चं यथासमाम्नतम्‌ ॥ ५॥ कत न स्यात्तद्विकारेषु वाजपेयादिषु च । सोमे चीयमनि मध्यमायामुप्तदि न्वते" द्वादशाहे तु महाभिनियमो न भवति । द्विरात्रादिषु विकल्पः । अथवा गवामयने महाम्िव नाचिकेतो वोत्तरवेदिवां । तथकाहे तद्विकृतिषु ॒विषुवन्महत्रतयो- विकद्पः । सहखदक्तिणाणि) त्वेकाहे(ह)नाचिकेत एव । तथा पतवैवेदूसदक्षिणा गे) । अन्यत्राभिनिद्विशचनिद्म्यां, तापश्चिते विज्ञायते तृतीये सवत्रेऽभिजिता विश्वजिता वा प्वैवेदं ददातीति यत्र वा मूयैष्ठा आहुतयो हूयेरन्‌ । मूयैषठा ्रहा गृह्यन्ते इति विषुवति दशैनात्‌ ॥ ९ ॥ ¡ ` ` सर्वत्र पुरस्तादुपक्रमः भदक्िणमूत्तरतोऽपवर्गः ॥ ६ ॥ अपवग ` परिप्माधिः ॥ ९ ॥ पट्युकामः पाङ्क्तमेव चिन्वीत । पञ्च पञ्च परतिदिशष. मेकां मध्ये ॥ ७॥ चतदषु दि पश्च पशचेकां मध्ये | एवे पश्चत्वान्वयात्‌ पाङ्क्तत्वम्‌ । पाङ्क्तस्य वेतीं वेदिता च सहस्र पशुन्मराभनोति ॥ ७ ॥ ज्येष्ठयमीप्सन्यशः प्रजां वा ॒त्रि्तमेव । सप - पुरस्तात्तिस्रो दक्षिणतः सप्त॒ पश्वात्तिस्न उत्तरत एकां मध्ये ॥ < ॥

८९० सत्याषाहविरवितं शौतसृतरष्‌- {९६ भै

ज्येष्ठं प्राधान्यम्‌ । यशः सूयातिः । प्रजननं प्रनासशद्धिः ¶ वितं कैरूवकाय्ि- तम्‌ ।. पुरस्तातपश्चाच्च प्र सप्त । दक्षिणत उत्तरतश्च क्रित, । शलं मध्व इति ॥ ८ ॥ उयैषठयकामो मध्यात्मक्रम्योध्वौ रीतिं भतिपादयेते # ९ ॥ उष्वौ मध्यादृरभ्ोर्धवरीतिका आ स्वयमातृण्णायाः प्राचीः । त्कः शिरस्थानीयत्वादूध्वा ( तै° त्रा° ६-{ {-९ ) इत्युक्तम्‌ ॥ ९ ॥ स्वगेकामः पञ्चालक्रम्य भाचीं रीतिं प्रतिपादयेत्‌ ॥ १० ॥ माचीः । पश्चिमस्वयमातृण्णामारम्याऽऽहवनीयदुतस दिति केचित्‌ ॥ १० ॥ स यदीच्छेत्तनस्वी यक्षस्वी ब्मकसैसी स्याप्रिि मा्द॒क्िणेभ्यः प्राह होतुधिंष्णिया दत्से भरागाद्यश्चस्वती सामा परर्णोतु तैजसा यश्चसा ब्रह्मवचैसेनेतिं ॥ ११ ॥ मन््राै्ठु-येय बेदिः भागात्‌ प्राची एति गच्छति | आन्दो इक्‌ । यजकक अन्नवती । हविषामधारत्वात्‌ । सा तादृशी हविभिरासादिती तैष्मदित ममि तेनःमभृतिभिः प्रोणेतु प्रच्छादयति मावः ॥ ११ ॥ अथ यदीच्छेद्रुयिषठं मे भष्षीरन्भूयिषठ दक्षिणा नयेयुरिति दक्षिणासु नीयमान्प्स माच्येहि भराच्येदीति ॥ १२॥ . भूयिष्ठां बहुतमां मधि श्रद्धा कुः प्रना ऋत्विनश्च भूगिष्टा दक्षिणा नयेयुरिति यच्छत दलिणानयनके प्राच्येहीति मन्रेणाऽऽहवनीये जुकथात्‌ । श्ुेशरषत्य आज्यमादाय ॥.१२॥ अय मन्त्रमाह-- भाची जषाणा वेत्वाज्यस्य स्वाहेति सुवेणो- पहत्याऽऽहवनीये जुहुयात्‌ ॥ १३॥ गतः । मन््राे्तु-हे दलिणे प्राच्येहि अत्यथं प्रानी माग्डेत्ेवमस्मामिराहूय- माना । जत एव प्राची त्वं जुषाणा प्रीयमाणा मवन्ती आज्यस्य केतु पिनतु । स्वाहुत- मिदं तुभ्यमिति ॥ १३ ॥

) >

भ? ।

६ ष्टः] महदेवक्षाच्चिसंकटितमयोगचन्दरिकान्याख्यासमेतपू । ८२१

८ हबयमातुण्णादि समानमुत्तरम्‌ ॥ १४॥

चात्वाटात्पुरीषमाहृत्य चितावुपधाय-ित्तिमचिचिम्‌ त° ० ५-4९-४ ) इत्या- दिभिश्चितिक्लश्िभिरमिमृर्या्ं प्रणीयोपप्तमाधायोपतस्मिभ्य चतुृहीतिम चत्र आहुती ति~ त्वमञे रदः ( ते° तर ३-११-२) इत्यादिभिरेततप्रपरकामनतिशचतुभि रनुद्मकैः । तत्र नमह्ने रद्र ( तै° सं ४-९-१ ) इति श्वतरद्रीयस्य रपं तत्‌त्था- रीय त्वमग्ने रुद्र इति प्रयमोऽनवाकः | शतं रुद्रा देवता अस्य श्चतशद्रीयम्‌ । उसो राया रूपं॑द्वितीयोऽनुवाकः । तृतीयोऽनुवाकोऽन्नहोमार्यः । अक्रिद्धिहेु श्चतरपोऽनुवा कः । विशवप्ीरनाम विश्वदेवताभ्रीतिहेतुत्वात्‌ । विश्वान्‌ देवान्‌ प्रीणातीति विशवप्रीः। ॥ १४॥

# संतिष्ठते नाचिकेतः ॥ १५ ॥

तत्र छोकाः- | नप्रचिकेतः परो्न्धे विकल्पेन विधीयते । पौन मण्यामनङ्गे तु मवेत्सोमे तु वैकृते ॥ वान्नपेये न साद्यस्क्र न षोडशिनि नैव च । त्रे च द्वादशाहे ठु केचिदिच्छन्ति तत्र हि ॥ दविरात्रादौ विकल्पेन गवामयन एव च | नाधिकेतो महाभिर्गा उत्तरा वा तथैव च ॥ विषुवदुद्वितयोश्चामि तथैकाहिकयोः पुनः| ४ एकाहेषु सहस्रेषु नािकेतस्तयैव च ॥ ` तथा स्वैस्वदाने च नाचिकेतो विधीयते । अमिजिदधिश्वनिद्र् तापश्चितचितौ तथा॥ यत्र वा खड भूयिष्ठा गवामयन एव च | `

केविद्रमनहु(पदु)ष्वेव ना्रिकेतो विधीयते # इति । नाचिकेतः समाप्तः ॥ १९ | एतेन चातुरहोत्रो व्याख्यातः ॥ १६॥

एतेन नाचिकेतेन । पटाबन्धेन यक्ष्य इत्यादि ्तमारोपणं इत्वा मधित्वाऽऽयतने निधाय विद्युत्‌ । चादुरहो्मश्निं वेध्ये स्वर्गी रोकमवाप्नवानीति सकटपः। तत्र ब्रह वै चतुर्होतारः ( तै° त्रा° ३-१२-९ ) इत्यनुवाके चातुरहौत्रचयनस्य विधिभेवति । तैश द्विविषम्‌-व्यस्ते समस्तं च | अनुवाकमात्रप्रतिपादितं व्यस्तम्‌ । साविनारिभिः

=

4२२ । : . .सत्याषादविरवितं धौतसूत्रम्‌- . ˆ . [९३ प्रभे

तयक्तं समस्तम्‌ । तत्र समस्ते वैशवदनचयनेऽङ्गमूता दिवःद्येन्याख्या; पाद्याूया ष्टय्‌ः || {६.॥ _ ` . यापदं हिरण्येष्टकाः श्फैरा वाऽभ्यक्ताः ॥ १७ ॥ ` यावत्पदं हिरण्येष्टका यनुष्मत्वः । पदानि मन्त्राणां षडज्ीतिः । अनुमन्रं (पूत) चेत्तदा वोत्त ( शंखान्त )रीयमुपधानमनुत्राहमणं वेदुद्रचूनशतं शकैरो वा रोकंष्णादु पेकर्पनं दधिमध्वादीनां पवैवत्कल्पनम्‌ । षड़ोतारमित्यादि पूववत्‌ । नात्र रेखाः । स पदूनयम्‌ ॥ १७ ॥ इउपाधानकष्टेऽगरेण दभैस्तम्बं दशहोतारं प्रति मन्त्रथुदश्वमुपद्‌ धाति । हृदयं ग्रहं चत्वारि पदा * नि सेभाराणा द पत्नीनाम्‌ ॥ १८ ॥ । उपधानकारु उदपात्रमुपधाय यथासूत्रोक्तमुपधाने वक्ष्यते । अग्रेण देभसतम्बं ` सष्ठ होतुरवकाशमवरशिष्य एरस्तादशरोतारं प्रतिमन्त्रमुदीच्या रीत्योदध्यात्‌ । दशमिनेद. शेष्टकाः । एकवाक्यादेको मन्त्रः । चित्ति सक्‌ तया ° । चित्तमाज्यं तंय। ०। इत्येवं प्रकारः। अथ हृद्यं, सुवर्णं षमेमिति चतुदैशभिवौक्येरेकामिष्टकामुपदधाति । अय ॒दशहोतुर््हं च ‹ वाचस्पत › इत्यादि स्वाहान्तेन, एकां हदयमुत्तरेण । अथ प्रतिग्रहं देवस्य त्वेत्या दिना प्रतिगृह्णामीत्यन्तेनकाम्‌ । तामुततरेण अभ्नियनुभिरिति चतुि्वाक्यैश्चतसस्तभा द्व पत्नीनाम्‌ | तामुसरेण सेनेनदरस्यत्मेतदद्धिवाक्येन द्वे इष्टके ॥ १८ -॥ एवं दक्षिणतः प्राञ्चं चतुर्होतारम्‌ ।.. पश्वादुदश्चं पश्चहोतारम्‌ । उत्तरतः प्राञ्च षडोतारम्‌ । उपरिष्टात्राञ्च\ सप्होतारम्‌ 1. पञ्चात्र प्रदाने सेभाराणामवशिष्टानि च. प्रत्नीनाप्‌ ॥ १९॥ स्वयमातुृण्णादि समानञ्ुत्तर॑म्‌ |२०॥ एवे दक्षिणतो दु्स्तम्बस्य चतुर्होतारं प्राच्या रीत्येति विरेषः। अन्यत्सर्वं पूववत्‌ । ब्रह्न््मिति हृदयं द्वादशभिः । अरहोऽस्यैव चतुहेतुवौचस्पत इति । सोमाय वाप इति भरतिग्रहः ।. मेमारा अश्निरसो धिष्णियिरम्िभिरिति चदुभिः। पथ्या पृष्णः) वाग्वायोरिति पतन्योः । ( स्वेति वा तस्यानुषङ्गः ) । एवं पश्चादभस्तम्बस्य पश्चहोतारमश्निहेतिति उदीच्या रीत्या । हृदय शतं नियुतमिति द्वाद्शवाक्येनेकामिष्टकाम्‌ । अथ पश्चहोतु- ह पनोमः. सोमस्य रोगा इति चतदभिः । रद्राय गामिति प्रतिः । अदिरिर्द्यः

॥ ॥

` न चक क छ "रः चक कक क क "क्र क छ कक क्न

< 3

६ ष्टः ] महादेवशषाचिसंकटितमयोगचन्द्िकाग्याख्यासमैतम्‌ । -८२१

( इति ) संभाराः । दीक्षा पोमस्येति द्वे परन्थौ । ष्ढोतारमुत्तरतो दर्भस्तम्बस्य । अत्र वार्ता न पृथ ते ( इति ) । वागोतेत्यनुवादात्‌ । हृदये सुवर्णं कोशमित्यादिदवादश. वाक्येरेकामिषटकाम्‌ । मूरमवः सुवरित्यादि स्वयंभुवे तयेत्येकामिष्टकाम्‌ । वरुणायाशच-

` मिति प्रतिग्रहः । देवस्य त्वा सवितुः० वरशायाश्ं प्रतिगृह्णामि तयां° इत्येकाम्‌ |

वप्तव॒ आज्येनेत्यादिना. चतः संमाराश्चतुवोक्येश्वतल इष्टका इत्यर्थः :। वपुनामिति पत्न्यौ द्वे इष्टके, वसूनां गायत्री तया ° । रुद्राणां मिष्टुषठया ° इत्यादिना । एवमुपरिष्- दभेस्तम्बस्य सप्होतारे पुरत इत्यथैः । पू्वमेवावकाशं शिष्ट प्राच्या रीत्या महाहवि. तेति सपेष्टकाः । इन्द्रो रजेत्यनुवाकसमिहेदयम्‌ । सुवीर्याय तया० इत्येकाम्‌ | वाच स्पते हद्विष . इति प्होतुग्रहः । एथिव्ये तया ० इत्येकाम्‌ । प्रनापतये पुरीषमिति प्रतिग्रहः । देवस्य त्वत । प्रजापतये पुरीषं तेन ° प्रतिगृह्णामि तया > “इत्येकाम्‌ । पच

पदानि सभाराणाम्‌- वृहस्पतिः पुरोषतेत्या्ाऽनुवाकप्मिः पञ्चमिकः. पशचे्टका; ।

अवशिष्टानि द्वदश आदित्यानां जगतीति एकादशभिरेकाद्रेषटकाः । चतस्रो दिश

। इत्यनुवाक्तमाषिरकाम्‌ | देवानां पत्नयस्तया ° इत्येकाम्‌ । तेन सहं द्वदश | एवं षडशी

तिपपातः । स्वयमाटृण्णादि पूववत्‌ । हृदयानि प्त्यृचमुपदधातीत्येके मन्यन्ते । मन्त्र भेदात्‌ । ` एकमन्त्राणि कमणि, इति न्यायात्समुदायनाम हृदयमिति ` ्रेतिविहितम्‌ ॥ १९ ॥ २०॥

संतिष्ठते चातुर्होत्र: ॥ ८ ॥ २१॥

` ब्राह्मणमोजनान्तं नािकेतवत्‌ | नाचिकेत एव मृलयुप्रहो नित्यः. । तत्र छेक --

हृदये ठु सुवर्णं च अहं वाचस्पते तथा । ` ५ ्रतिम्रहं तु देवस्य भ्नस्त्वा वाप्तप्ति वा भवेत्‌ ॥ ` ` 7" ` ` “ `, अभिरयनुभिः संभाराः सेनेनद्रस्येति पत्नयः । वारोता चान्न षड्दोत। व्याहत्यादिप्रहो मवेत्‌ ॥ धतुरहोत्रः समाः ॥ < ॥ २१ ॥ अथ वैशवदनचयनमुच्यते-- | एतेन वेश्वसृजो न्याख्यातः ॥ २२ ॥ . एतेन चादुरहेत्रिण वैशवदनो व्याख्यातः | तेस्य पूरववत्कस्पः । धुय ्ात्रभनि- ह्रं हुत्वा प्रबन्धेन यक्ष्य इत्यादि स्तमारोप्य मधित्वाऽऽयतने निधायोपावरो्य वित्‌ । वैशवषरूनमनन वेष्य इति स्वग ढोकमवोप्नवानीति संकरप्व ॥ २९ |

८२४ सत्यापाढवरिरवितं श्रौतसूत्रम्‌ [२३ प्रभे-

यावन्मन्त्र« हिरण्येष्टका यावदुत्तममङ्कुलिपर र तावतीः श्रकरा वाऽभ्यक्ताश्चतस्च; स्वयमा- । तृण्णाः ॥ २३॥ ।

द्विचत्वारिशचद्धिरण्वेटकाः राकेरा वा घृताभ्यक्ता, पूवकहधिमध्वादीनामुपकरश्नं कददोतारमित्येवमाद्युदपाघ्नो पधानान्तं पूर्वद्‌द्ष्टम्यम्‌ ॥ २६ ॥ उपधानकाटे्रेणोत्तरनाभिं यच्चामृतं यश्च मत्यै मित्येतैखिभिरनुबाकख्िः भदक्षिणयुत्तरवेदिं परि- चिनोति ॥ २४॥ यथासृतम्‌ ( ते० त्रा ° ३-१२-६ ) इत्येतैल्िमिरनुवाकैरभिद्तिणं परिविनोति। + ्रदक्षिणमित्यथैः । परिमण्डलमेवाऽऽदशौ कृतिं चिनोति । स्वयमातृण्णादि समानम्‌ `` ( स° श्रौ ° २३-३-२६ ) इत्युत्तरत्र वक्ष्यति ॥ २४ ॥

तिस्रो वा चितयल्चिभिरनुवाकः ॥ २५॥

अथका तित्तश्वितयनज्ञिमिरनुवकिरनुवकेनैकेकामायेनानुवकेनोपधाय तासां पूरीषं तृष्णीं इत्वा ताप्तामुपरि दि तीयेनेताव्नितीयेनाुवाकेनोपद्धातीच्यथैः ॥ २९ ॥

ऋचां भाची महतीति संचितोक्थ्येन होताऽ- नुसते ॥ २६ ॥ अनुशस्नकाल चछा प्राचीत्यनुवाकेन | ऋगन्त ऋगन्ते प्रणवः । पृश्चपश्चाशतः (तै० त्रा ३-१२-९।१९.) इत्यतः परं ब्राह्मणम्‌ | ओभित्यन्तमिति वचनात्‌ । ~ तरिः प्रयमामिति न्यायप्रा्ठमिति केचित्‌ । मृत्युग्रहो नियत इति ॥ २१ ॥

स्वयमातृण्णादि समानमुत्तरम्‌ । शतरात्रे सार स्तेषु राज्रिसत्रेषु शतरा्रान्तेषु महाव्रतेषु जिषु च सारस्वतेषु सत्रेषु काठटकचातुपास्येषु साध्यानां षड़हवर्जितेषु विश्वस॒जामयने प्रनापतेरन्यत्रानु- शभ्सनात्‌ ॥ २७ ॥ स्वयमातृण्णा उपधाय रोकंटणामिः प्रच्छादयति । पृष्टो दिवीति पुरीषम्‌ । समा. मपृत्तरकमीनुशंसेनात्‌ | २७ ॥ | |) सशस्रसंवत्सरयोश्च वेश्वजनोऽभिनि- | यतः } २८ 1

नी ,

१ पटलः } महादेवक्षािसंकलितप्रयोगवन्दिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ८२५

रात्रिसत्रादिष्वपि नित्यो वैश्वखनोऽप्निः । [ते] नान्यत्र विकलः ॥ २८ ॥ अभिप्रयायं चे( प्रायान्तश्चे)दभिचिनुयुरुत्तरवेदिदेश- मेतेमन्मैरभिमृशेत [ योऽस्य सुप्रियः सुविचित इव स्यात्तसमे वैश्वषजम्‌ । तृतीये ब। पर्याये ]॥ २९॥ एवं पड्ाबन्धे सोमे मध्यमायामुपसदि कत्वा ऽभिमन्त्रणान्तमुत्तरवेदिदेशस्य मध्ये शक्कुमित्यादि, प्रच्छाद्य वसति, इत्येवमन्तं कृत्वाऽऽपरा हिकीम्थां प्रचर्य प्रनापतिस्त्वा

` सादयतु: तया देवतयेत्येवमादि अनुशंसनान्तम्‌ | आपराह्लिकीम्था प्रचयाश्चिप्रणयनाद्. ` तिमुक्तीहुत्वा चतुगहीतमित्यादि आसतवनाहुत्यन्तम्‌ । अथाश्निवत्युत्तरमित्यादिपतौेके

सवनीये {न} गृत्युगरहः । अहग॑ण आयेऽश्निः, पशुगण आये सरसोमे चेतन्यानामेवं भ्रयोगः-योऽस्य सुप्रिय इत्यादि तृतीये वा परयौय इति ॥ २९॥ सावित्रनाचिकेतचातुरहोजवेशवसुजारुणङतु- कान्समस्य सौम्पेऽप्यध्वरे चिन्वते ॥ ३०॥ सोमे पष्क च चिन्वत इति मावः | ३० ॥ सावित्रः प्रथमा चितिः । लोकंपृणा द्वितीया । नाचिकेतस्तृतीया । लोकंपृणा चतुथीं । चातुर्होत्र उत्तमा (पञ्चमी । वेश्वखजनः षष्ठी । आरुणकेतुकः सप्तमी |॥३१॥ पावित्रनाविकेतचतुहोत्राज्ञिः पृथक्‌ कृत्वा वैशसनमथ ठके्णमिः प्तमाप्त- पक्षः पृथकपयुञ्य पतमस्यन्ते । पाक्तिः प्रथमा तितिः) सा्तिमनतरेरुपाय स्वयमातू- ण्णादि छोकंएणादि चित्यन्तम्‌ । छोकंएूणा द्वितीया चितिः, छोकंएणाः सर्वाः पुरीषम्‌ । नाचिकेतमनत्रै्तृतीया स्वयमातृण्णा छोकंषरणाभिः प्रच्छादयति । अथ पुरीषम्‌ । ोकं- पूणाभिश्चतु्ौ पुरीषम्‌ । चातुहेत्रिः पश्चमी, स्वयमतृण्णा छोकंपृणाभिः प्रच्छादयति,

इत्यादि पूर्ववत्‌ । सोमे चीयते पतमातेन पृथग्वे्ययेः ॥ ३१ ॥

सबनीययूष्णो मृत्यवे ग्रहं एह।ति ॥ २२ ॥ नियतत्वात्‌ ॥ ६२ ॥ दतानगरीन्‌ [पृथक्‌ समासेन वा] चिन्वान उभयी. ` दक्षिणा ददाति कतुदकषिणां [यथासमान्नातष्‌] ` अभ्निदक्षिणाशरेति। कतुदक्षिणाः सर्वेषोमननिदक्षि- १९१ ` ॑ 2 ^

८२६ सत्यापादविरवितं श्रौतसूत्रम्‌ ` - ` [ २६.मभे-

न

णाेतुव॑दनुक्तं मन्त्रब्राह्मणे ततस्रसिद्धम्‌ । [ अत्र ` ` ˆ: पुथगपरयुज्य न समस्यन्ते ] ॥ ३३ ॥

इतिशब्दः प्रकारवाची । करतुदक्षिणा अश्चिदक्षिण।श्च परथग्ददातीति मावः ॥६६॥

[अभ्रं चित्वा सौत्रामण्या यजेत । मेज्ावरुण्या वाऽऽभमिक्षया] ॥ ३४॥

ततः सौत्रामणी मैत्रावरुणी वा । रात्रेषु शतरात्रानतेषु समहातरतेषु । केचि-

न्महात्रतवर्जितेष्वापि काठकचातुमोम्येषु त्रिषु सारस्वतेषु साध्यानां पडहवर्जितिषु विशवपृनामयने प्रनापतेः सहलरपेवत्रे वा वैश्चखनोऽभिरनियतः । नान्यः काठकः | एके शाखिनः पठन्ति-वैश्वसृजे वैश्वदेवष्का(शो)रुपालम्भनमिति । विश्वेभ्यो देवेभ्य प्राणाय त्वा जुष्टमुपाकरोमीति वैश्वखजो यस्मिन्कर्मणि पौ वा सोमे वा चीयते तत्प: शोरूपाङम्य विशवम्यो देवेभ्यः प्राणाय त्वा जुष्टमिति शाखान्तरत्वाद्विकरपः । त॑त्र श्छोकाः--

रात्रिसत्राणि यानि स्युः शतरात्रान्तकानि च ।

सव्रते वदते वा (विषुवद्रतयोश्चा)पि त्रिषु सारस्वतेषु च ॥

न प्ताध्यानां सदस्ने च पत्रे सविश्वघनो यथा ।

प्रजापतेः ससे च हयश्चिरेष रिधीयते | `

मन्यः काठक एष स्यातपश्चादिषु विधीयते | ` `;

व्यस्तं वा तु समस्तं वा एक्‌ त्वा समस्यते ॥

पमा वेश्चखनः ॥ ६४ || ^ +>“ आरुणकेतुको ब्राह्मणन्याख्यातः ॥ ३५ ॥

अयाऽऽरुणकेतुकः पश्चमः काठकः सत॒ ब्राह्मणम्याख्यातः प्रायेण | तस्य प्रयोग उच्यते । इह माष्यकाराभिग्रायेणाचिहोत्रद पूणेमाप्तरचादु्मास्येषु चेतव्य इति | अय पुरश्चरणं यजमानस्य । सेवत्सरमेतदुत्रनं चरेत्‌ । इत्यासवत्सरं वा. पद्व वाऽध्वयूयैनमानं प्रति व्रतं कारयेत्‌ । अध्ययनकाल (अध्वय्वमाव) आचार्यो वा कारयेत्‌ । तरतचरणक्रमः-वहन्तीभिरुद्रतामिः पृनाभिराद्िः शौचाचमनादि करोति । ततः प्रात कलि ्ञानमवगाहनैः । ततः प्रादेशमत्राभिः ्रमिद्धिरौदुम्बरीभिलौंकिकमशनिमुपसमिन्प पुनमनितििन्दरियमित्यादिना नियमः । होमः समिध इति ।

, अथाऽऽरुणकेतुकमभ्ं चेष्यमाण उपकेशपयते संमारान्‌ । आतपति वर्ण्यः कृष्याः स्थावरा वहन्तीः पल्वश्या जीवन्तं कूप द षेदण्ड पुष्करण यावती; संवत्सरस्य रात्र. यस्तावतीयृन्मयीरिष्टकाः कुम्भीस्तत्संख्याकन्‌ हिरण्यशकष्ान्‌ रुक्मं॑हिरण्मयं पुरीष.

५4

-ई पटः ]. म्देवशान्धिसंकृहितभयोगवन्दिकाव्यार्यासमेतम्‌ । ८२७

मौदुम्बरीः समिषः शङ्कव! जाट द्धि मधु प्रभूतानि एष्करपर्णानि पुष्करद्ण्डानि पुष्कराणि सवां ओषधीरौदुम्बरीमापन्दी कृष्णाजिनं त्रि .सवैहायतते (१) खन्मयमुदपात्रं हरितद्भस्तम्बं हिरण्यशकलानि सहखाणि) ओदुम्बरंृतयु्रहमरकेपर्णमजाक्षीरं वालुकाशच | तस्याः परस्तान्मापद्वयमादौ प्रातरश्चिहो्र हुत्वा प्राणानायम्याऽऽरणकेतुकम्चि चेष्य माणो मासद्वयं त्रत करिष्य इति सकरुप्य सरात्वा छौकिकमभिमुपसमाधाय तज पुनमम विति तिघमिस्तिल्त ओदुम्बरीः मिष आधायश्नर्पसमाधानाद्याज्यभागान्ते--अग्मये वायवे सूायेत्येवमादिभित्रतहामान्हुत्वा परिषेचनान्तं करोति । एवमहरहरात्रतसमाठरी- दुम्बरीभिरश्निममिन्धनम्‌ । तथाऽहरहिसेन्५ लायात्‌ । तथाऽहरहर्तताशी स्यात्‌ । चतुथैकाठे पानमक्तो वा । चतुर्थे काले चोद्‌ कदे; पानं मोजनं च कर्न्थमिव्यर्थः |

एवं वरतं समाप्य चतुर्दयां प्राणानायम्य प्रातरशनिहोत्रं हुत्वा प्राणानायम्य पूर्ववत्‌ पशबन्धंक्पं कृत्वा ऽऽरुणकेतुकमभनं चेष्य,प्रनावान्मृयापरमिति संकसपं कुयीत्‌। भरजाका- मश्चिन्वीतेति ब्राह्मणोक्ताः कामा वेदितन्याः । ततो विद्युदादि सावित्रवत्‌ । प्रागुत्तरात्परि ्रहालछ्ृत्वा यत्रोक्ता वेदिर्भवति ( भविष्यति ) तत्र मध्ये शङ्कुं निहत्याष्टादशाङ्खु परिमितया रज्ज्वा पवतः परिमण्डटं डिखेत्‌ । ततः म्थू(समू )च्दभस्तम्न, इत्यादिस्तस्या- वोक्षणान्ते जानुदघ्ने त्रिवितस्ति वा खात्वा वित्तायनी मेऽसीत्यादि सुग््रहणान्तं करोति । खात्वोत्तरवेदिं विमिमीत इति वचनात्‌ । धमैमात्रोषवपनमद्धिः प्रणविधाना- न्ात्राम्यन्तरटेखा, समार्याभिरवकीर्य दर्भः प्रच्छ दध्ना मधुमिश्रेण संमार्यामिश्च वा. ग्यतः सेपूयं वसति । पिकतानां स्थाने शकैराणां स्वयमतृण्णानां पुरीषाणामिति सत- भायां एव कषे्ठन्या इति वचनात्‌ ।

अथवा सामपठितेन समायां एवोपधेया इति वातरश्नीयश्चाखिनः समामनन्ति। स्ाध्यत्य ( स्वोद्वत्य) इति वार लिल्यशालिनः । सारस्वत्या इति वैखानसा याः कश्चनेति केतवोऽरुणाः शालिनः । एताः संमायोभिरविकल्पन्ते | महारत्न बुद्‌ ध्वाऽनन्तरमेव प्र तरश्िहोत्रं हत्वा प्रनापतिस््वेत्यादि स्वयंवचित्यमिमशेनान्तेऽभेस्मा सीति सभायां निवपति । स्ञानमित्यपि सभायां एव । सं याव इति जठ्द्वयपंसगे चितः स्य परिचित इति सभार्याभिः प्रिध्ित्याऽऽप्यायस्वेति सेमायाणां व्यूहनं करोति। उदपात्रमुपधाय मधु वाता ऋतायत इत्यादिमहाभ्िवच्छस्कुभिः परिणिह्यत्यन्तं कमो पधानं कृत्वा संसै त्रीनित्यारभ्य प्रना अभिविष्दयन्‌, इत्यन्तेन कूमेमुपातिषठते । दभ स्तम्बे पुष्करपणे मधस्तादृण्डं वेददवयेङ्कटेन यथा तिष्ठति तथा निखाय तस्य दण्डं द्मे. स्तम्बे निबध्नाति । पुष्करपणैमारम्य तपोयोनिरधीत्यमिमन्त्रयते । ततोऽद्धिः पूरयित्वा -हिरण्यश्कटमवधाय वक्षयमाणेमेन्तैः पूष्करपणेस्याधस्तदृण्डमनी्टका उपदधाति |

~

€२८ सत्याषाहविरचितं भोतसूप्रमू- [ \४.भे-

सर्वत्र मन्त्रान्ते तयादेवतं मवति । ततुक्षमो नास्ति वाचनिको -यश्र ,तत्नोदु्मपकाः ॥

सर्वत्र पुरस्तानमुखवादः,। चतसतश्चेमा दिकषुपषेयाः । अष्टसु प्रतीक्ष्य सामन्बेन सव चतुवोक्यमन्त्रा विशेषत एव तत्न तत्नोच्यन्ते । भद्रं कर्वोभिरिति दे ऋनौ जपिल्ला

ताभ्यां दवे इष्टके उपदध्यात्‌ । आपमापामिति प्श्चमिमंहानाम्नीभियेजमान. उष -शीत.

मुदकं मिश्वीृत्याध्वयव. दद्यात्‌ । यजमानेन सह ताभिः पश्चभिः पशचेष्टका .उपद्भ्यात्‌ "ततो या जाता ओषधय इत्यौषधिपूकतेनैःा उपहित। उपतिष्ठन्ते । इमा चु कं 'मुवना प्ीषमे-

मेव्येतामित्िसृमिर्द्विपदामिस्तिस उपधाय, अग्ने त्वं नो अन्तम इति द्विपदाभिसितिन्ञ उषद.

धाति। सरवे द्विवाक्चा मन्त्राः । विश्वतश्चक्षुः ° विश्वं भूतं भुवनं ° ब्रह्मवनं ° परो मान्न इति तिखभिरन्ते प्रणव कृत्वा यावच्छान्तो भविष्यति तावत्प्ाणन्ना्षित्वेत्यादि -त्रलनो टोकोत्तरा नामेष्टका उपदध्यात्‌ । छोकोत्तरा इति ज्ञानाथम्‌। एवमन्यत्रापि यातं नामानि सन्ति पुडीकेति वाक्यद्वयेन भूमिमुपम्पशान्मूमिमतीमुपदधाति । भर्ेतिहाप्तमन्त्रा वक्ष्य. माणाः स्तिः प्रत्य्षमित्यष्टौ द्‌ भ॑स्तम्बम्य दक्षिणत उत्तरतश्चोपद्धाति । इनदर 'पोषा व इत्येतै्यथाटिद्गमुण्षाय शहछङृष्णे सेवत्सरस्येति ताशवष्टका उपदधाति । ततोऽभिः एथिव्यामित्युपद्धतां तयति, वायुरन्तक्ष उपदघतां तया, सूरयो दिव्युपदघतां, चन्द्रमा दिक्षुपदधतां तया, नक्षत्राणि स्वर्टोकि उपदधतां तयेति पश्चोपधाय ग्रहाः पश्चननीनौ» भित्येकामुपदधाति । एवं द्वादशेष्टकालिः कृत्व आवर्तयेत्‌ | दक्षिणपुव॑स्यामिति यथाशङ्गं यजमानो नरकेष्टकाशचतस्च उपधाय, एतैरेव मनतररेता इष्टका उपतिष्ठन्ते । व द्विवाक्यमन्त्राः । सेरू्यावर्तीरेकादश साकं जानाित्युपदधाति । द्वितीय द्शमकादशा- लिवाक्याः । तृतीयमन्त्र इतिशब्द वरयेत्‌ । एवमन्यत्रापि मनत्रान्तर इतिशब्दस्य त्यागो द्रष्टव्यः । या वै प्रजा गृह्यन्त (भ्यन्त) इत्यादि ब्राह्मणम्‌ । तासतामुपहितानां वायुमुपद्धाति । वक्ष्यमण्नैरवरिष्टाः । मध्येऽकतिदुःखोत्थितस्यैवेतयूतुमवीः षडिषटकाः । ता अशचिः पवमाना इत्यादि ब्राह्मणन्‌ । अतित।म्राणीति चतसखस्तास्ामूद्यन्तयो; -प्रव्ै- वच्छान्ति केचित्छुवन्ति । रुदरम्य त्वेति ब्राह्मणम्‌ । अत्यध्वोक् इत्यतुमण्डडानि श्रीणि+। तस्मै सवै ऋतवो नमन्त इत्यादि ब्राह्मणम्‌ । द्रप्स इति द्रप्सवतीमुपदधाति। ता उपधाय

न कं च न सश्य(शे)त्‌ | आरोगो भ्राज इति दक्षिणत उदीचीरात्मन्यभिविद्मुपद्धाति।

आरोगस्तया ° भ्रानस्तया ० पटरस्तया ° प्तङ्गस्तया ° स्वर्णरस्तया ° ज्योतिषीमांस्तया० विभाप्तस्तया ० इति प्पोपधाय यत्ते शिल्पमिति अष्टमीं दर्भस्तम्बे कदयपमुद्धाति,। ताप्तामेवानुपश्चाय>ेमान आरोगस्य स्याने ्तेजप्ता मानीत्यादिभिरष्टावात्मेष्टका -उप-

धाय ॐ मूभुवः सुव आपो वो मिथुनभित्युपहिता उपतिष्ठते । अधाध्वर्युः-- सष्ठ .

सूयो इत्थेकामुपधाय सप्त दंशो नान सूरय इत्युपदधाति । यद्याव इन्र त इति वैशं- पायनक्यैकामुपधाय चित्रं देवानामिति च काला अप्सु निविशन्त इति तित उद्‌

॥। न्धे ~

५

\ पटलः } महादेवशाह्धिसंफटितमयोगवन्दरिकान्यास्यासमेतम्‌ | ८२९

धाति । आये वाक्य इरावतीति वैष्णवीं प्रस्तारस्योत्तरत- उपदधाति । एवं यजुप्मती- रुपधाय पृव॑वत्‌ दवाम्यां द्वाभ्यामेकैकं रोकंपृणामुपद्धातीति न्यायेन ोकंपृणामुपद्‌- धाति । सवे द्विशताः प्रस्तारः । सहस्रे ठु सेपाद्यत इति वचनात्‌ । प्ष्टो दिवीति संभा्यामिः प्रच्छाद्य पूष्करपरणैः एष्करदण्डेस्तत्त्‌ पुष्करश्च संप्रच्छा्य द्वितीयां चितिं चिनुते । केदमभ्रं निविशत इति दवे स्वप्रवादौ मन्त्रौ ताभ्यां द्वे इष्टके उपदधाति । कं तद्विष्णोबेलमिति तिस उपदधाति। अन्त्या द्विवाक्याः। पृच्छामि त्वा प्रं मृत्युमिति सृत्युमताश्चतच उपद्धाति। तृतीयचतुर्थौ जिवाक्यौ । एच्छापि त्वां पापञृत इति निरय वतीश्चतस्र उपदधाति। अतु स्यं जयति, इति ब्राह्मणम्‌ । अपैतु सृत्यु° परं सत्यो ° मा चिदो दत्योः० तमेव मृत्युं विपश्चिते पवमानाय गायति तदित्यद्मिति, इष्टकामु- ` पधाय हरि ५ हरन्त .इत्यनुवकेनष्टकामुपदधाति | ततो रृत्योः पात्मन्नं पायसं सेकर्प्या- ध्नयैवे दद्यात्‌ । तस्योपधानकतृतवात्‌ ।मु्टयष्टाविंशतिपृणेपात्रमित्युषदेशः । आ यक्षिन्‌ स ॒वाप्तवा० इति :दर्॑स्तम्बस्य दक्षिणत उपधायाग्ने नयेत्य्पुरषिण दक्ष वाऽ्ट- वुपद्धाति । अष्टपुरी(रःष इति ज्ञानं कमथम्‌ । तास्तामेवानुपश्चा्चजमानोऽपनः पव दि्यस्य स्थाने स्वतेजसा भानीत्यादिभिर्टावासमे्टकाः पूव॑वदुपद्धाति । व्याहत्यादि रीदुमित्यन्तेनोपतिष्ठते । अथाध्वयः कुस्याम्यः ( कूप्याभ्यः ) स्वाहाकारवर्जतैविशतिं दशैनीरुपधाय, अद्रो वहन्तीम्य इति स्वाहाकारवर्भतैरष्टौ वार्णार्पदधाति । ततो छोकंषणादि पूववत्‌ ।

पष्करपणादिभिः भ्रच्छादनान्ते तृतीयां चितिं चिनुते । प्रभ्राजमाना भ्यवदतित्यादि. भिरेकादश वैद्युतर्पदधाति । तापतमुपधानप्रकारः पूर्वमेवोक्तः । रदिमना( भिः ) तपति स(व्ष)ति पजन्य इति तदत्तमवे समार्याभिरुपधानम्‌ । प्रभ्ाजमानस्तया ० ल्यव- दातस्तया० वासुकरिवेदयुतस्त ० रजतस्तया० परुषस्तया ° श्यामस्तया ० कापिटस्तया ० अतिलोहितस्तया ° -इति प्रतिदिक्ष॒ चोपधाय, उ्वैस्तया ० अवपतन्तस्तया ° वैद्युत. स्तया० इति तिस्रो मध्य उपदधाति । ततो यजमानः पृववतपरभराजमानामित्यादिभि- रेकाद्श्च वासुकिविद्यतानामित्यन्तां यजमानोपधघीयमानां तृतीयां पत्नीं तूष्णीमन्वारभते | ततो यजमानो व्याहृत्यादिरीदुमित्यन्तेनैता उपतिष्ठते । स्वानस्तया ° भ्राजस्तया ०अङ्गा- रि(क्वापि)स्तया ° -बम्मारिस्तया ० हस्तरतया ° सुहस्तस्तया ° कृशानुस्तया ० विश्वावसु- स्तया० मूषैन्वांस्तया० सूरयव्चास्तया० कृतिस्तया ० इत्येकादश गन्धवंगणानुपद्धा- ति | गोरीमीमायेत्येकामुपधाय परामवस्तया० प्ततपप्तरतया ० विचयुनमयस्तया ° युपध- स्तया० श्च।पद्‌ (य)स्तया ० ग्रहमेषास्तया० शििविद्िष्टस्तया० इति वर्षोदीरणान्सप्त उपदधाति । पमानमेतदुदकमिति वृष्टिमतीमष्मीमुपदधाति । सोमपानां ीकमुपद्‌- ध।तीति सेकल्पः | यदक्षरं मूतङ्ृतं ° जमदश्नमकुबेत० इति दभम्यां त्रिवाक्याम्यां

८३० सत्याषाहविरचितं भोदसूतरम्‌- [ ९६ प्रभे-

` जामद उपधाय राज्ञः. सोमस्य तृ्ठाप्त इति त्रिवाक्येन हरितामेकां तच्छंयोरित्यट वाक्येन शंयोरेकामुषदधाति सहस्वृदियं मृमिः, इत्यष्टौ स्ंयानीरुप्दधाति । संग्रामः, अन्वेतीत्यन्तयोः परित्यागः । तयोरेतौ वत्साविति ब्राह्मणम्‌ । परिश्रवन्त इति चत आद्धिरसीरुपदधाति । ब्रह्मा देवानामिति प्रतीकम्रहणमथ सवितु्बाह्मणम्‌ । अमी य ऋक्षा निहताप्त इति श्यावाश्वस्य सप्ोपदधाति । द्वितीयषष्ठौ त्रिवाक्यौ । समः पञश्चवाक्यः । अन्धो मणिमविन्द्दिति पश्च वैशवदेवीरूपदधाति । तत उपधाय प्रयोजनाय. मिति(मपि) नगरं न प्रविशेत्‌ । प्रवृ्येकां निवृत््यस्यां तत्पभृत्येकान्तवरती स्यात्‌ । नैतद्षिमित्यादि ब्राह्मणम्‌ । आ तम्र इति तिस्र आश्नेयीरुपदधाति । यदद्‌: तंप्रयती- रिति चापां नामधेयानि चतस उपदधाति । देवानिति नारायणपरिताः पश्चाऽऽध्यासिि. कौरुपधाय पूवैवहछोकंएणाभिः प्रच्छादनान्ते चतुर्थी चिति चिनोति । आतनुप्वेति चत. सोऽध्वर्यरुपदेधाति । तृतीया त्रिवाक्या । मन्त्रै(आमन्द्र)रिति पश्चमी यजमान उपधाया. णुभिभ्येति द्वे उपधाय सुत्रहमण्योमिति पश्चवाक्येनेकामिन्द्रीमुषदधाति । अरुणाश्चेति मेषवतीश्चतल उपदधाति । द्वितीयो मन्त्रः पश्चवाक्यः । वासिष्ठो रौहिणेति असितवरणा इति तिपृभिस्ति्त उपधाय वाश्रेव विद्युदिति तिपूभिस्तिख उपदधाति । दिवो नो वृ मिति स्प वृष्टि्नीरुपदधाति । एताः पतंहित्यः । उदुत्यं, चित्रमिति प्रतीक अहणम्‌ । ब्रह्मण उद्रणरसीव्यतैत्ह्यसदनीश्चतखर उपदधाति । उपधाय ब्रह्मणे चरं ददाति । अष्टयोनीमिति दिक्षववान्तरदिक्षु चष्ट पत्रानुपदधाति । सुत्रामाणं महीमूषु ` इति प्रतीकम्रहणम्‌ । एवं मित्रश्च वरुणश्त्यादिभिरमन्रैर्टावुपदधाति । प्रथमतृरतायौ त्िवाक्यौ । मित्रस्तयेत्यादि विवरस्वस्तयेत्यन्तम्‌ । तामेवानुपश्चा्नमानो वसुना स्द्ाणामित्यादिमिर्मानि इत्यन्तेऽष्टौ एरुषानुपधाय व्याहृत्यादिरीद्वमिति एता उपतिष्ठन्ते | अथाध्वयुरविदीष्णीमिति द्व उपदधाति । द्वितीया पड्वाक्या । पजन्याय प्रगायतेति तिल उपदधाति । प्रथमतृतीयौ ब्रिवाक्यौ । पुनममरिविन्द्रियमिति तिरः । ततो टोकट्णादि पृव॑वत्‌ । पृष्करपणािमः भ्रच्छादनान्ते पश्चमी चिति चिनोति । आष्वस्व प्ष्ठवस्वेत्यादिषोडश दुःखल्षपण्यः । युव। सुवासाः, शतमिन शरद इति प्रतीकम्रहणम्‌ । कामप्रयवणमित्यस्य परित्यागः । एवा दिवेति षट्‌ दिशो देवताः । प्रतिदिशमुपदधाति । दवे मध्ये | कामस्तदग्र इति सेकट्पवतीम्‌ । आपो. ह यदुवृहतीरित्यापवतीम्‌ । एषा त्रिषद्‌। | विधाय छोकानिति स्तम्भनवतीं, ` केतवो अरुणाप्तशचत्येकं, पूर्वं देवा अपरेणति जम्मानुस्छृतौ । हभ्सः शुचिषदिति पष्क. रपर्णम्य पुरम्तादुदुरोहणमुपदधाति । अय ब्रह्मजज्ञानमिति पृष्करपणेत्योपरिष्टदरुक्म- मुपदधाति । हिरण्यगमैः समवर्तताग्र इति केवटाष्टवात्मकं पूक्तोमिति तिः पित्वा सवमस्य परिष्टाद्धिरण्मयै पुरुषमुपद्घाति | नन्र रुक्मपुरुषयोव्यौघारणमित्यवचनात्‌ ।

1

\ "पटलः ] महादेवशाल्तिसंकलितभयोगचन्द्िकाम्यार्यासभैत्‌ । ८३

- अथ यनमानोऽओओः पश्चास्ङ्मुखोऽवस्थाय परषमुपसंधाय ओमिति ब्रह्त्यनुव के. नोपनिषत्पठितेन “त्रिः प्रथमामन्वाह त्रिरु्तमाम्‌ › इति न्यायेनानुरेस्ति । न पराचाऽ. नुरोसतीत्यन्यत्र वचनात्‌ । सदसतषीषां पुरुषः, इति पुर्पसूक्तानुवाकेन होताऽनुशंषति । मूमुवः पुवरित्यनुवाकेने ब्रह्मोपस्थायानन्तरमुत्थाय विष्णोनु कं, तदस्य प्रियमिति पड्चोऽध्वयुः रसति । परुषस्य न दशनं साल्ताद्यथा न प्यति पत्नी तथा वासपताऽ- न्तरितं कृत्वा--' सुप्रनपतस्त्वा वयमिति तैव शेति । तत्र॒ यजमानो-- मवा मित्र इति चेता(तृचन,नुशंसनं कत्वोभिति प्रणम्य तत्र॒ सुवर्णरथाश्वानध्व्ैवे ददाति । प्राङ्ृताः पष्ठ द्यादयः . सवेषामध्व्वादीनां साधारणास्तथाऽरुणपाठकानां च शवत्या दक्षिणोदषाज्नाणि दद्यात्‌ | ।

ततो मूर च एपिवीं चेति क्ष समायोभिः प्रच्छ पृष्करपणोदिपरच्छादनान्त चितिक्प्त्याऽमिगररषेपहितशिष्टानुद्कतपातान्कक्िश्चित्पात्रे समवनीय दृक्षिगे वेदयन्त ओदुम्बयामापतन्यां कृष्णाजिने प्राचीनप्रीवमुत्तरखोमाऽऽस्तीयं॑तसिन्नाप्तीनं यजमानं (- पत्नीं च ) अ्चिमन्वारज्धमुदकपंपातिरभिषिश्चति । देवस्य त्वेत्यनुद्रत्यभनेस्त्वा साभ्ना- उ्येनाभिषिश्चा नीति महाभिवद्‌ भिषिश्वेत्‌ । तैरुदक्षपातैः शनैरमिषिच्यमान आपो हि त्यादिभिः स्नायात्‌ -। समस्तशरीरमाष्ावयेदत्ययः । ततामिति वचनात्‌ । योऽपनौ तपन्नदेती ति अयज्ञप्तयुक्त इति गायेत्‌ । तत॒ आरोहणं जपतीत्यादि पतावित्रवद्भिप्‌- णयनात्‌ कृत्वा त्रिभिः स्थाणुभिः स्थितं मश्चमुपरिष्टा्ित्यस्य प्रतिष्ठाप्य तसि. न्शचिपणयनं कुयौत्‌ । अप्समेः प्रणयनस्यात्यन्तासंभवात्‌ । अथैनं मश्च समे यजाति यथ। पुरुषं प्रत्याहुतीजहोति । अन्यत्सवैमा। मापतेः प्ावित्रवत्तस्याऽऽरुणकेतुके. त्वभि वितः । प्रकरणाद्वा तक्नियमो न सरावित्रादौ नाप्मु मूत्रपुरीषं कुयोदित्यादिस्मातंस्यापि मवति वचनात्‌ । श्रौतप्रायश्चित्तायै पुष्करपर्णानि हिरण्यं च ` नाधितिषठित्तयोरभ्योरन पचेदननं कु्स्थ मांसं नाश्चीयात्‌ । सैवत्मर ^ हि बतमिति ब्राह्मणम्‌ । सात्सरिका- ण्येतानि यावल्ञीवे वा | तेषां सावित्रादानां पशुबन्धेन चीयत इति श्तेः । सावित्रौ सविः पशुरार्ढ्पव्य इति यम्मन्नहन्धारुणकेठुकोऽश्चिस्तसिन्नहनि यजमान आ वैश्रवण पम(पेराभिना पृक्तं न भुञ्ञीतेत ददशनात्‌ । न कंचन कुयात्‌ । समाप्ते वु कर्मणि ततः श्वः प्रातरभिहोत्र हुत्वा प्राणानायम्य वैश्रवणेन यज्ञेन यक्ष्य इति सकलप्योत्तरमपरमवान्तरदेश्चं गत्वा सर्वत्रैव चदुष्पये गोमयेनानुचिप्य॒ वादीनां स

. प्णान्यादधलय त्रीणि पूर्णानि स्यण्डिकमध्ये प्रागम्राणि निधाय स्वाप दिष्वेकैकं प्रागम्र

स्थापयित्वा ताभिरद्धिः प्रोक्ष्य बटीन्वक्ष्यमाण न्ृ्तरादीन्‌ स्थण्डिले स्थापयित्वा तस्मि. रत्रदेशे तिष्ठ्धरस्तिरोधाऽनायतेति चतद्रभश्रवणमावाहयेत्‌ | मन्त्रोक्तानामन्न

देवतानाम वाहनं . मवति । शकैरापु क४प्ु वाऽ्ी वेत्येके । , एतेरावाहनमनै

८३९ . सत्याषाढविरवितं श्रौतसूत्रम्‌- [ २३ परे

पादय्याचमनीयस्नानगन्षपुष्पाणि पमप्यै कृपरादीनि पिण्डानि कृत्वा श्ुतैरेवाऽऽवा- नमन्तः पूवैवत्परिहाप्य राजाधिराजायेति षड्वनमध्ये छिप्यात्‌ । तस्म्िटमिश्रोदन- पर्णानि तेषां प्रथमपर्णे हिरण्यना मायेति नमस्कारान्तेन मन्त्रेण प्रथमे पिण्डं जुहुयात्‌ । वचनादेके यागा इत्यवगन्तव्याः । जुहुयादिति वचनात्‌ । द्वितीयं पिण्डं प्रथमाति. ण्डाद्थिषठं कृत्वा रानाधिराजायेति द्वितीयेन मन्तरेण जुहुयात्‌ । प्रथमपिण्डप्रमाणं तृतीयपिण्डं कृत्वा वैश्रवणायेति चदुवाक्येन स्वाहाकारान्तेन तृतीये प्ण जुहुयात्‌ । स्वाहाकारान्तेन वा जुहुयादिति वचनात्‌ । अत उर्व यावत्प्रथमपिण्डं तद्विजानीया- त््माणं पूर्वस्यां दिशि यत्प तस्िन्यस्ते विधातुकं इति पश्चवाक्येन प्रथमं पिण्डे जुहुयात्‌ । नठकूबरायेति तसमिन्नेव ददवतीयं॑कुमेरायेति तस्मिन्नव तृतीयम्‌ । अत ऊध्व मध्याङ्गहिभिैश्रवणबदिदानम्‌ । दल्तिणस्यां दिश यत्पशै तत्र तिरोधा मृरित्यादि । तमन्निं स्थापयेदयदस्नो बच्हिरणारूयं कमं प्रयुञ्जीत । ततो गृहं गत्वा कर्म शवरा्पणं कुयात्‌ । अय माष्यकारमतरीत्या वैश्रवणयज्ञप्रयोग उच्यते--तत्राद्धय इति घतसमरवश्रवण. मावाहयति । यदि बिं हरेत्‌ ( त० आ० {-६१ ) इत्यत्रानञ्नौ बषहरणस्य पालिकत्व दरष्त्यम्‌ । तसिन्पक्षे- हिरण्यनाभाय इति बि दद्यात्‌ । अथवा तमभि- माद्षीत स्थापयेचस्मि्ञ्मावेतद्बरिहिरणाखूयं कमे प्रयु्ञीत । तस्यायं मन्त्रः-- तिरोधा भूरित्यादिः । आधानानन्तरं तमभ्निमुदीपयेत्‌ तिरोधा भूः स्वाहा इत्यादिभिभैन्रः । यस्ते विघातुक इति बरिहिरणे, रानाधिराजायेत्यादिभिरूपस्थायं केतवो अरुणापश्च- त्यादिनोपस्यानविशेषो वा । सूत्रकारेण त्वन्यथा प्रयोग उक्तः । स॑ इह ब्राह्मणविरोधा- चिन्त्य इति नोक्तः । इदं च कमांन्तरमारुणकेतुके व्याख्यातम्‌ । तदन्यघ्र।पि ब्रह्मणोक्तं कर्तव्यम्‌ । यथाऽनिहोघादिष्वनी्टकोपधानम्‌ । रेषे पएृवैवत्‌ | ३९ ॥ एवमारुणकेतुकं व्याख्याय स्वगंपत्रमारम्यते-- दिवःदयेनीभिरन्वह\ स्वगकामो यजेत । अपा- द्ाभिश्र । ता ब्राह्मणन्पाख्याताः ॥ ९ ॥३६॥ इति सत्याषाढरिरण्यकैशिसूते ्रयोविंशमक्ने तृतीय; पटलः ॥

ययोक्तलक्षणास्ताः सपेष्टयः स्वगस्य द्वारो द्वारस्थानीयाः । प्राप््युपाया इत्यर्थ; | एता नानामागाँ दिवःश्येनयः । दिषो शोकस्य प्रापयिन्यः । श्यैङः गतौ, ओणादिके निभरत्थय एवं च । अनुवित्तय इति वाऽऽमां नाम | अनुष्ठानानन्तरमेव स्वरगटामहे त्वात्‌ । यद्वा -दिवःश्यनीभिरन्वहं स्वग शमो यजेत । दिवःइयैन्यो नाम ॒सेष्टय स्तामिः शुषे प्रतिषद्मारभ्य पान्वहं यनेत | अन्वहमेकैकया निहुविष्कथा |

३ प्टटः ] महादेवश्षाद्धिसंकलितभयोगचन्दिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ८२३

अये कामायाष्टाकपाटमाश्चायै चरमनुमत्ये चरुमिति प्रथमा । वास्वाचोत्तमे तुर्य. हविषी । मध्ये विशेषकामोऽयं ब्राह्मणे द्रष्टव्यो विधिः । कर्म--दुहृपकषेऽमावस्ययेषटवा दिवःरयेनीभियैक्षये । स्वग छोकमवाप्नवानीति

तेकर्प्य, दैवःद्येनीय९ हविः । स्वै पौणेमासवत्‌ । अञ्नये कामाय जुं० आशायै जष्टं अनुमत्ये जु्ट° एवमाप्तादनपरोक्षणे नियोगः । यथामागे व्यावर्ध्वमिति विभागः | इदममेः कमस्येति पेषणम्‌ । अप्नये कामाय जुष्टमधिवपामात्यादि । कपाढान्युपधाय चरद्यं धर्मोऽपतीति चरो, आप्येपादिपुरोडाशेन प्रचय । आशाया अनुनूहि, आशां यन, आशाया अहमन्नाद्‌ः० अनुमते प्रचरति । तुम्ये ता अङ्गिरस्तम विश्वाः, अयाम तं काममग्ने तवोती ( तै° प्त {-\-!४ ) इति कामस्य | 'आशानां स्वाऽऽशापटेम्यः विश्वा आशा मधुना सथ्खजामि । ( तै° त्रा० २-९4-३ ) इत्या- शायाः । अनु नोऽदयानुमतियजञ, अनििद्नुमते त्वं मन्याते ( तै° से २-६-११) इत्यनुमतेः । नारि्ठन्हुल्वाऽ्नये कामाय स्वाह। । आशये स्वाहा । अनुमत्यै स्वाहा। परनापतये स्वाहा । स्वगाय ठोकाय स्वाहा । यथादिङ्गं त्यागः । अञ्चि सिष्टकृतं हव्यवाहमभिमातिषाहं, चिष्मम्न ° ( तै० त्रा ° २-9४-१ ) इति चिष्टकृतः ।

अत्ेषटौ दक्षिणाकाले पश्ीहीवरां कें ( माननं ) जिय चाऽऽमरणे, एतान्यन्त्वेदि स्थापयित्वा नपुतसकबहुवचनेनोहः -- ब्रह्माणि ब्रह्माणि स्य बहणे वो मामा हिध्तिष्ठ हुतानि मह्य ९ शिवानि मवत सहखधाराण्युत्सान्यक्षीयमाणानि द्ध्ुः) दिवं च तैः षषठौ- हीकंामरणान्यततराणि रृत्युम्‌ । ब्राह्मणा इमानि पष्ठौहीकेत्ामरणानि । ब्राह्मणतपंणा- न्तेयमिष्टिः । स्वेष्टयो नाना मवन्ति याः काछभेदात्‌ । केचिदेकाहवनीया इत्येकैकं कमं । इष्टचायनमिति । नानाहवनीयपलषेऽन्वहं सेकल्पादि । अन्वहपक्ष आद्‌वेव संकरः । नानाहवनीयपन्ञ इष्टया यक्ष्य इति प्रथमवजौनां दैवःद्यैनीयाना५ हविः ° । -एकाहवनीयपक्े चतुरैव |

श्रोमृते संकल्पादि पूवैवत्‌ । तत्र विशेषः--अद्मये कामाय पुरोडाशं पुनश्च कामाय चरम्‌ । अघ्नये कामाय जुष्टं । कामाय जुष्टं । अनुमत्यै जुष्ं° । तुभ्यं ता अदयाम तमित्यञनः कामस्य । कामो मृतस्य कामस्तदग्र इति कामस्य । अनु नोऽचानु. मतिः, ` अनिविद्‌नुमत इत्यनुमत्याः । नारि्ठन्हुत्वोपहोमः--अश्चये कामाय स्वाहा | कामाय स्वाहा । अनुमत्ये स्वाहेत्यादि । सिष्टकृति हव्यवाह ^ सिष्टमस्न इति । पूव. वदृक्षिणा । शेषं पृवेवत्‌ । श्वोमृतेऽ्मये कामायाष्टाकपाछं ब्रह्मणे चरम्‌ । अनुमत्यै चरुम्‌ । अम्नये कमाय जुष्टं । ब्रह्मणे जुष्टं | अनुमत्यै जुष्टं, इत्यादि । तुभ्यं ता अयाम्‌ त इत्यमरे: कामस्य :। ब्रह्मनज्ञाने, पिता विराजेत ब्रह्मणः । अनु नोऽ्या

१०५

८३४ षत्थापादभिरचितं श्रौतसूपू- [ २१ ्रभे-

नुमतिरन्विदनुमते त्वमित्यनुमत्याः । नारिष्ठन्हुत्वा--अभ्रये कामाय स्वाहा । बरह्मणे साहा । अनुमत्ये स्वाहा । इत्यादि । हन्यवाह ^ खिष्टमस्न इति चिष्टकृतः । पृवेषदलिणाः ।

अय श्वोमूतेऽग्रये कामायाष्टाकषाढं यत्ञाय चर्मनुमत्थे चरम्‌ । अनये काभाय जष्टं ° । यज्ञाय जुष्टं ° । अमुमत्थे जुष्टं०, इत्यादि । यज्ञो रायो यज्ञः, अये यज्ञो वधेतामिति यज्ञस्थ । इतरतयोः पूर्वोक्ताः । नारिन्हुतवाऽप्मये कामाय स्वाहा । यन्ञाय स्वाहा । अनुमतये स्वाहा, इति । हभ्यवाह« खिष्टमिति चिषटकृतः । पर्वंवदक्षिणाः ।

श्ोमूतेऽ्ये कामायोष्टाकपाठ्भञ्चये बिमते चरुमनुमत्ये चरुमित्यादि । "तुम्ब मरन्ति क्षितये, यो देह्यो अनमयत्‌ › इत्वपनेवैलिमतः । इतरयोः पूर्वोक्ताः । नार. नहुत्वाऽ्नये कामाय स्वाहा । भक्षये बिमिते स्वाहा, इत्यादि । पूवैवदृक्तिणाः ।

अथ श्वोमूते अस्रे कामायाष्टाकपाटमनुवित््यै चरुमनुसत्थे चरमित्यादि । पूव देवा अपरेणाञुपश्वन्‌, प्राणापानौ चक्षुः श्रोत्रमित्यनुवित्तेः । इतरयोः पूर्वोक्ताः । नाशष्ादि । मप्नये कामाय स्वाहा । अनुवित्त्यै स्वाहा । अनुमत्थे स्वाहा, इत्यादि । पवैवदृल्िणाः । ताः सवा इषवो ब्राह्मणतर्पणान्ताः । आप दे््ास्विकारा अवशिष्टः स्रवा भास्नेयविकाराः । दिवःश्ेनवः समाः । तत्र छोकौ --

इषटवाऽमावास्यया तसिन्प्रथमायामुपक्रमः । दिवःश्येनीमिर्क्ष्ये च दैवःश्येने हविस्तथा ॥ आप टेन्द्रामवमाश्च शिष्टा आग्नेयधर्मकाः । पष्ठोही कंस आभरणं दक्षिणाश्च एयकूषटयक्‌ ॥

अथापाधा नाम पेष्ट्यः । एताश्च त्रिहविष्काः । उदवप्तानीयानन्तरमेतामिर्यनते | आप्तामाद्यन्तयोरग्यनुमत्योमंध्ये तः श्रद्धा सत्यं मनश्चरणमिति पश्च देवताः । तास्व. पाधामिर्यक्षये | स्व छोकमव।प्रवानीति संकल्पः । आप।१।५ हविः । आ्नेयमष्टाके. पारं० तपते चरुमनुमत्यै चरुमित्यादि । अशिमूर्धा--मुव इत्य्नेयस्य । तपसा देवा प्रथमजमिति तपसः । पूर्वोक्त एवानुमतेः । नारिष्ठान्हुत्वाऽञ्मये स्वाहा | तपते स्वाहा । अनुमत्यै स्वहित्यादि । पूरववत्पष्ठद्यादयो दक्षिणाः |

श्वोभूत आग्नेयमटाकपाढं श्रद्धायै चरुमनुमत्थै चरामित्यादि । श्रद्धया देवो ° श्रद्ध!

देवीति श्रद्धायाः । इतरयोः पूवैव्‌ । नारष्ठान्ुत्वा, अग्नये स्वाहा श्रद्धायै साहा, अनुमघ्यै स्वाहेत्यादि । शेष पूव॑वत्‌ ।

४ पट्टः ] महादेवश्चाच्निसंफङितपयोगचग्दरिकान्पाख्यासमेतम्‌ । ८३५

श्वोभूत आप्नेयादि । सत्याय चरुमनुमस्यै चरमित्यादि । आगत्सत्य यस्य प्रति. हेति सत्यस्य । नारष्ा्हुस्वाऽप्नये स्वाहा । सत्याय स्वाहा । अनुमत्यै स्वहित्यादि शेषं पवैवत्‌ । श्वोभूत आञ्ञयमित्यादि । मनसे चरुमित्यादि । मनसो वशे, आकृतीनामिति मनसः । इतरयोः पूर्वोक्ताः । नारिष्ठान्हुत्वा रये स्वाहा । मनते स्वाहा, अनुमत्यै स्वहित्यावि । शेषे पूवैवत्‌ । शवोमूते पश्चम्यामञ्ये जुष्टं । चरणाय जुष्टं । अनुमत्यै जुष्टं ०, इत्यादि । चरणं पवित्रं, टोकस्य द्वारमिति चरणस्य । इतरयोः पूर्वोक्ताः । नारिष्ठा्डुत्वाऽ्ये स्वाहा । चरणाय खाहा । अनुमत्यै स्वाहा, इत्यादि । रेषे पूवंवत्‌ । ब्राघ्षणतपंणान्ताः पश्े्टयः 1. गपााः समाप्ताः । तत्र छोकः-- अपाघामिस्तथा यक्ष्ये ह्यापाधं च हविस्तथा | आञ्गेयस्य च विध्यन्तः तपपतदे्थं द्वयम्‌ ॥ ९ ॥ ६६ ॥

इति सत्याषाढहिरण्यकेशिपूत्रन्याख्यायां महादेवश्चा्ि्कठितायां प्रयोग- चद्धिकायां त्रयोरविंशचप्रभे तृतीयः पटः ।

[ये

अथ त्रयोर्विशभरश्ने चतुरधंः परदः ।

तत्राऽऽदौ बृहस्पतिप्तव उच्यते-- अथ सवानां व्याख्यातो वृहर्पदिसवः ॥ १॥

सूयत इशवरत्वेनाभिषिच्यत एष्विति सवा एकाहविदेषाः । तत्र बौधायमीये विशेषः बृहस्पतिसवेन यक्ष्यमाणो भवति । स॒ उपकस्पयतेऽशश्चतुखिशो दक्षिणा; कृष्णाजिन ९ सुवर्णरजतौ च स्वमौ पर्णमये पात्रमाज्यमभिवेचनाय | मथ वै ब्राहमणं मवति-परिखजी होता मवत्यरुणो मिर्मिरक्ञिदक्र इति । एष ह वै परिखजी यः खङतिः परिकेदयोऽथ हैष मिरभिरो यः शुहठो पिङ्किधस्तिककवन्मिङ्ग्षोऽय हैष ञि(त्रि)- क्रो यज्जिवेदो दीक्षते | तस्येकरात्रीणस्य सोमं क्रौगन्ति । तिस्र उपसदः | तायते त्रवृद्निष्टोमो रथंतरपामा प्रवम्यैवानगायत्रीप्वेकस्तोमः । प्रज्ञाते देवसुवा« हविषां कर्‌. णम्‌ । तस्य बाहंस्पत्योऽतिग्राह्यः । बाह॑स्पत्यः पडकरुपारम्यः । समानमाऽभिपेकस्य कालात्‌ । अभिषेकस्य काटे यजमानायतने कृष्णाजिनं प्राचीनम्रीवमुत्तरढोमोपस्तृणाति।

८३६ सत्याषाढविरवितं शोतसूभमू- [ २६ प्रभे

तद्यजमानं प्राञ्चमुपवेश्य सुवणैरनताम्यां स्क्माम्यां पयुपास्य पणैमये पात्र आन्य मानीयाभैषिश्चति-वृंहस्पतिः प्रथमे जायमानो महो श्योतिषः ` परमे व्योमन्‌ । सा स्यस्तुविनातो रवेण वि सप्तररिमरधमनत्तमा९पि । देवस्य त्वा सवितुः प्रसवेऽधिनो बहुभ्य पृष्णो हस्ताभ्या^ परख्यै वाचो यन्तुयन्त्रेण बृहस्पतिसवेनाभिषिश्चामीति । समुन्मृष्टे समुत्क्रोशन्तीति समानमा मुखस्य विमाननात्‌ ।

तस्य प्रातःसवने सन्नेषु न,राश्सेष्वेकाद्‌श्च दक्षिणा नीयन्ते | रकाद माध्यंदिने सवने सन्नेषु नाराशचस्सेषु । अश्वद्ादशास्तृतीयसतवने सन्नेष नाराशभ्सेषु । माध्यंदिने सवनेऽश्वं दद्यादिति ह स्माऽऽह मौद्रल्यः। स वा एष नैमाजने यज्ञः । स॒ यथा ह वा इयं गैरेयी नदी निश्नत्येव५ ह वा एष एतेन यज्ञक्रतुनेष्च॒ पाप्मानं भ्रातृव्य निखजन्नेति । स एतस्मि्ेव पूवैपकषे चतुषटोमेनामिषटोमेन यनेत › एुरा भेषाच्छन्तय ( १८-२ ) इति ॥ १ ॥

अथ वैदयप्तवोऽमिषीयते--

वैश्यः पुष्टिकाम आग्नेयादीने सप्र द्वीपि निवपति ॥ २॥

अथ वैद्यः पुष्टिकामो वैश्यप्तवेन यक्ष्ये । अयेष्टया यक्ष्ये विदयत्‌° । वैश्यपतवं हविः ° । पाघ्रसादनकाटे- चत्वारिंशत्कपाानि चरुस्थाली स्फ्यश्च द्वं शिष्टानि सर्वाण्यन्वाहार्यस्थाटी च | निवैपणकाठेऽप्ये जुष्टं ° । पूष्णे जुष्टं ० । सवित्रे जु्ट० । त्वष्ट जष्टं । वरुणाय जुष्टं ° । विशचभ्यो देवेभ्यो जुष्टं° । मरुच्यो जुष्टमित्यादि यथायांनि । अञ्न हव्य ५ रक्षस्व पूषन्हन्यमित्यादि । एवं निगमा यथादैवतमूहेन । अग्न यमष्टाकपालः पौष्णश्चरुः पिष्टानां सावित्रोऽष्टकपाृरप्वाष्टोऽछकपाखो वारुणोऽष्टाकपा ठो वैश्वदेव एकादशकपालो मरुत एकादशकपाल इत्यादि । ब्राह्मणतपणान्तेयमिष्ट सेतिषठते । याज्यानुवाक्याश्च व्याख्याताः ॥ २ ॥

पृश्निः षष्ठौशि मारुत्यालभ्यते तस्याः पुरस्ता- च्स्िष्टकृतो यजमानायतन ऋषभचरमं प्राचीनग्री- व्त्तरलोमाऽऽस्तृणाति । तस्मिन्नासीनं दध्नाऽभिः पिश्चति ॥ ३॥

रक्षिः श्चेतवणौ पष्ठोही चतुवैषां । तादृशी काचिदना मरुदेवताकाऽऽढन्धव्यां | एतस्य पशोमैध्ये विष्टकृतः पृरस्ताद्मिषिश्वोदिति विधिरुन्ेयः । अभिगरेकाथेमासनं तु वहषमचर्मेऽभ्यमििश्चति ( तै० त्रा° २-७-२ ) इति वचनात्तदूयिस्य चर्मणि पर

~

४ परः } महादेवश्चाल्ञिसंकटितमयोगचन्दिकान्याख्यासमेतम्‌ । ४७

भिषिच्ेत्‌ 1 अभिपेकदरव्ये तु द्ष्नाऽमिषिश्वति ( तै० त्रा° २-७-२ ) इति } दष्नो रे्रूपत्वद्विरयनेन सम॑भेयतीति वाक्यशेषात्‌ |

पदबन्धेने यक्ष्ये} पमारोपणादि पपै निरूढवत्‌ । षड्दोत्रादि । उपाकरणको् वुधैः पष्ठी मारत्योढम्यते । मरुद्धस्त्वा जुष्टपुपाकरोमीत्यादि । वनश्पतियागे क्व यजञमनिथतने ऋषमंचमाऽऽस्तीयं तस्मिन्नासीनं यजमानं दध्नाऽमिपिश्चति तृष्ण । अथ सिष्टकृदादि । पाबन्धः सेतिषठते ॥ ३ ॥

ब्राह्मणो जह्मवचेसकाम आगनेयादीन्यष्टौ हवी ९मि निरवैपति पुरस्तास्िष्टकृतो हिरण्येन धृतम्तपूय तेन कृष्णाजिन आसीनमामिषिश्चति ॥ ४ ॥ `

अथ ब्राह्मणः स्वे द्वितीया ( णसतवो द्वितीय ) आश्नेयाद्यस्तस्य क्म-- अन्यस्य स्व ( तव )प्य सूतंसतव इति नाम । अथ बोधायनेनोक्तं केचित्‌ ब्राह्मणप्तव इति पूत सवेन यकय, ब्रह्मवचैपी भूयासमिति कल्पः । अग्यन्वाधानादि । तस्याऽऽ्भेयोऽष्ट कपाङमित्यादि । बराध्षणे स्वेन यक्ष्य इति वाऽगरेयोऽ्टकपाः सौम्य एकादशकपाढ सावित्रोऽष्टाकपाटो बाहैस्पत्योऽष्टाकपाटोऽग्नीषोमीय एकादशकपालः सारस्वतोऽष्टक-

| (1 ावापृभि्य एककपालः । अत्रैककपाङधमौ नं १ तिद्ध

॥ भकरापि शृश्निः पष्ठौही मारुत्यालभ्यते । पशुबन्धेन यक्ष्य इत्यादि पृवैवत्‌ । पुर शतात्छिष्टङृतश्व्मण्यासीनं हिरण्येन धुतमुत्पूय तेनाभिपिश्चति । समाप्यते पटामन्धः । एतौ सवावमावास्यायं पौणमास्यौ वा करोति । ततः सौत्रामणी शत्रव रुणी च ॥ ४ ॥

अथ सोमसवोऽमिषीयते-

अथ सोमसवः । यतिच राजसूयमृते सोमं तत्स भवति ॥ ५ ॥ मैत्राबादैस्पत्यं सभ्स्थाप्य सौरीं सृतवक्षामाखमते | ६ ॥ तस्याः पुरस्ता- स्शवष्टकृतोऽषाढं यत्सु पृतनासु पम्रिमिति सोम्य- चाऽद्धिरभिविश्चति ॥ ७ ॥ शेषं सस्स्थाप्य स. छपा हविदिशामवेष्टया द्विप्ना पडबन्धेन ` सात्यदूतानां हविर्भिः भयुजामिति यजेत ॥ < ॥

1. सत्याषाढविरचितं श्ोतसूषम्‌- ‰ . . [ २१ भे

अभिषेकाय सौमीरृचमषादं युत्सु मदेम सोम, ( तैः व्राः २-७-४) इत्यन्तः । राजसूये हेमपीवत्रामिषेचनीयद्शपेयकेशवपनीयन्ुषटिद्िरात्क्षत्रधृतिपतज्ञकाः सप्र पोमयागास्तान्वभैयित्वा यत्किचिदनुमत्यादिकं सौत्रामण्यन्तं प्रयोगजातं तत्सवै- , मसिन्सोमपतवेऽनुष्टेयम्‌ । तसिन्राजपूयप्रयोगमध्येऽरत्नीनां इविम्यै ऊध्व संख क, पुरस्तात्तौमी सूतवशाऽऽलन्धव्या । तस्याः चिद्टकृतः पुरस्ताद्मिषेकः कयः ।

सोमसतवेन यक्ष्ये स्र्गा्थम्‌ । फाल्युन्याः पौणैमस्याः पूर्वस्याः षष्ठा आरम्भः | अथवा बोधायनोक्तवचनादामावास्येन हविषेषटऽऽरम्म इत्यादि पृषैवत्‌ ॥ ९-८ ॥

अथ एपि्तवोऽमिधीयते-

पृथिसवेन पद्यकामः । यिच राजसुयमयुत्त- . रबेदिकं तत्सर्वं भवति ॥ ९ ॥ मैत्राबाहेस्पत्षस्य पुरस्तास्स्वष्टकृेतो ये मे पश्चाश्चतमिति नाराश्च ४स्यचाऽद्धिरभिषिश्चति ॥ १० ॥ समानमुचरं , पूर्वेण प्युबन्धवजम्‌ ॥ ११ ॥ |

ध श्थिनाऽनुष्टितत्वाद्यं ्राथे्तवः। एतेन पृथिप्तवेन यो यभते स्न पष्मान्मवेदित्वर्थः.। `

अस्िन्पृथिसरवे कतंग्यविशेषमाह--यत्किनेति । राजसूये दुत्तरेदियुक्ताः सत्यो. भयागा द्विषः पशुबन्धश्चादुमस्यानि चैतानि वर्जयित्वा यदन्यद्नुमत्यादिकं सौत्रा- मण्यन्तमस्ति तत्वैमन्र कतैव्यम्‌ । नरैः श्नीयः स्वयमपि मनुष्यरूपो देवविशेषो नराशसस्तत्संबन्धिनी -“ ये मे पञ्चाशतम्‌ ' इत्यादिका नाराशंसी तयाऽभि. विचत्‌ ॥ ९-११॥ अय गोप्तव उच्यते-- व्याख्यातो गोसवः ॥ १२ ॥

एष गोप्तवः ( ते त्रा० २-७-६ ) इत्यादिना व्यारूयातेः | एष वक्ष्यमाणो गोप. , वाख्यः क्रतुरनुष्ठेयः। स च स्वेषु स्तोत्रेषु षटत्रिशस्तोमय्युक्त उथ्यपस्ारूपः| एग बृहत्सामयुक्तः । तस्य पवमानस्तोत्रे कण्वरथतराख्यं साम ` मवति । जथ वानपेय- राजपूयाम्यामुत्ृषट्वेनैतं सवे ्रशसति--यो वै बाजपेयः । त्त सृभ्राट्‌ सवः । यो राजसूयः । स वरुणसवः । प्रनापतिः स्वाराज्यं परमेष्ठी । स्वाराज्य गोरेव (इत्यादि) । एतदनुष्ठानं तद्वेदनं च प्रशसति-- गौरेव भवति ( तै° ब्रा° २-५७-१) । बृहत्सामेति यदुक्तं तदेव पामद्यरूपेण प्रशसति -उमे बृहद्रथंतरे भवत इत्यादि । दक्षिणायां

£ पेटः ] महादेवशा्ञिसंकलितमयोगचन्दरिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ८६९

विशेषमाह-- अयुते दक्लिणाः, इत्यादि । अभिषेकद्रन्यमाहाऽऽपस्तम्बः-प्रतिधुषाऽभिर. शति, इति प्रतिधुषा तदानीमेव दुग्षेन क्षीरेणाभिषिशचत्‌ । अथाभिषेकस्य देशकाटौ वि. धत्ते-अनुद्धते वेच दक्षिणत आहवनीयस्य बृहतः स्तोत्रं प्रत्यभिपिचति । इयं वाव रथं. तरम्‌ । असौ बृहत्‌। अनयोरेवैनमनन्तर्हितममिषिश्चति ( २-७-६ ) इति । जत्रामि. , षेकर्थमन्बस्तु- खज्नातः०, स्वाराञ्येनाभिषिश्वामीत्यन्तः ॥ १२ ॥

अथौदनसवोऽभिधीयते-- ओदनसवेनान्ना्कामो रोदिण्यां यजेत ॥ १३ ॥ पपक्ष रोदिण्यां चन्रमा युक्तरतसिन्काट ओदनपतवः ॥ १६ ॥ उपव्युष ^ श्रपयति ॥ १४॥

उपन्युषः कारु जोदन्वेन य्येऽनाचथमिति सेकट्पः । अय चरं श्रपयति छौकिकाञ्नौ । केचिदौषापन इति । भाहवनीय इत्यपरे ॥ १४ ॥

द्षिंहोमो भगति ॥ १५॥ प्रकृतत्वात्‌ ॥ १९ ॥ उदित आदित्ये सिष्दे व्याघ्र इति चतस

आदृतीरोद नाद्धतवा ॥ १६ ॥ उदित आदित्ये होमकारः । भत आहुतीजहोति दरविंहोमवचनात्‌ ॥ १६.॥

राडसि बिरासीत्येतैः प्रतिमन्त्रं मन्थान्‌ करपयन्ति । आज्यमन्थं ब्राह्मणः पयोम- न्धं राजन्यो द्धिमन्थं वैश्य उदमन्थं शूद्रः ॥ १७॥

यथासंख्यं ब्राह्मणराजन्यवैश्यशुद्र। मन्यान्करपयन्ति ॥ १७ ॥

इन्द्राय त्वा तेभस्वते तेजस्वन्त५ श्रीणामीति । ब्राह्मणः सक्तुभिराज्य९ श्रीत्वा तेनोऽसी- त्यभिमन्स्य तत्ते प्रयच्छामीति यजमानाय प्रयच्छति ॥ १८ | तेजस्वदस्तु मे मुखमिति भतिगृह्य भक्षयति । १९ ॥ एवमितरेषष्युत्तरो. लरथयणोंऽभिमश््रणः प्रदानो भक्षणश्च यथा.

लिङ्गम्‌ ॥ २*॥

` < । सत्याषाढविरनितं ्रौतसूत्रम्‌- [ ९९ प्रभे "4": कैनंओजःपययुप्मन्तः श्रयणमन्तरव्णाच प्रयच्छामीति प्रदानायेकादध्कु कौर पिति न्यायात्‌ ॥ १८-२० ॥ सवोन्यजयानो भक्षयित्वा हिरण्यं ब्राह्मणाय ददाति । तिषधन्व५ राजन्याय । अष्टं वैश्याय । माषकमण्डटुं शुद्राय ॥ २१ ॥ यद्धिरण्यं ददाति ( तै° त्रा ०-२-७-९, ) इत्यादि ब्राह्मणेनोक्तम्‌ । तिपुभिरिषु भिः सहितं धनुस्तातिप्रधन्वम्‌ । अष्टा फां लाज्गल।मस्था रोहशलमकेत्यरधैः । यत्कमः ण्डलम्‌ | आयुष्टेन ( २-७-९ ) इति ब्राह्मणम्‌ ॥ २६१ ॥ हिरण्यं यजमानायाऽऽवध्नात्यायुरसि विछघुर्छ- त्याबद्धचयमाने जपति ॥ २२॥ कर्णे हिरण्यामरणवन्धनं तु यद्धिरण्यमाबध्नाति (२-७-द्ककिः वचनात्‌ ॥२२॥ ओदनकशेषं यजमानः प्राश्नाति ॥ २३॥ हतशेषम्‌ ॥ २३ ॥ इममग्ने आयुषे वच॑से षीति पाश्नन्तमभिमन्मयते ॥ २४ ॥ अरा्नन्तं यजमानमध्वयैरभिमन्त्रयत इत्यथः || २४ ॥ अपां ग्रहान्गृह्णन्ति ये मन्थान्कल्पयन्त्यपां खै द्रवणे रस इत्येते; भतिमन्त्रम्‌ ॥ २५॥

अपां अ्रहान्‌ गृह्णन्ति ये मन्यान्कर्पयन्ति-अपां यो द्रवणे रसन इति । एतैः प्रति. भन ब्राह्मणराजन्यवैयशू द्रा गृहन्ति । अपां यो द्रवणे रपस्तमह्म्मौ गा्यीयणाय देव-

दत्ताय तेजते ब्रह्मवचंसाय गृह्णामीति ग्रहणम्‌ ॥ २५ ॥ तैरेन« सभ्सृष्टरमिषिश्चति यतो बातो मनोजका इति ॥ २६ ॥ तैरपां अहैः । वर्चसेत्यन्तः | २६ ॥ सथ्रुद्र इवासि गह्मनेत्येनमाभिमन्डयायेनं निनि दैभेषुज्ञीलैः पवयति । अवभृथप्रत्याक्ञाथो भवतीति विज्ञायते ॥ २७॥

॥ 1

४ पटः] -महादेवशचाखिसंकटितमयौगचन्द्िकार्थाख्यासतमेतपू । ८४१.

विभूरित्यन्तः । एनं यजमानम्‌ । त्रिभिः पवथति ( २-७-९) इति -विदिद्र््यः। ॥ २७॥ | | अप्रेणाऽऽहवनीयं रथोऽवस्थितो भवति ॥ २८ ॥

कर्मार्थं स्थापयतीत्य्थैः | २८ ॥ अभिपेहीति तं यजमानोऽभ्येति ॥ २९॥ परपत्नहेत्यन्तेः । रथं प्रत्यागच्छेदित्यथः ॥ २९ ॥ आतिष्ठ मित्रवधेन इत्यारोहन्तमभिमन्त्रयते ॥ ३० ॥ अधिन्रुवर्नित्थन्तः | यजमानमिति शेषः ॥ ३० ॥ अङ्के न्यङ्काविति रथचक्रे अभिगृशति। पक्षसी बा ॥ ३१॥ वाजपेये व्याख्याता ॥ ३१ ॥ आतिष्ठ वृत्रहन्निति पश्चभिरारूढम्‌ ॥ ३२ ॥ व्याख्याता अ्रहकाण्डे । आभिमन्त्रयत इत्यनुवर्तते ॥ ६२ ॥ दिहषेण्यो दैनीयो भवाति । य एतेन यजतं इति विज्नायते ॥ ३३ ॥ । बहुत गृहे मव्तीत्यथः | अश्र प्ोत्रामणी मैत्रावरुणी चाऽऽमिक्षा॥ ६६ ॥ संतिष्ठत ओदनसवः ॥ ३४ ॥ ११॥ ॑

दरविहोमकर्तये(कर्वर य)धाश्रद्धं॑दद्तिणा ददाति । ओद्नप्तवः पमाः ॥ १४ ॥ ॥ {१ ॥

अथ पश्चज्ञारदीयविधिरुच्यते -- व्याख्यातः पञचशारदीयः ॥ ३५ ॥

न

पश्चञ शरत्सु सेवत्सरेष्वनुषठेयः पश्चशारदीयः । स्पष्टमन्यत्‌ ॥ ६९ ॥ ४ तथाऽज्िषटुत्‌ ॥ ३६ ॥ समानामिति । अगिषुदाख्य एकाह इत्यथः ॥ ३६९ ॥

१ अ. दभेपुञ्जीरकब्देन कतिपयदभेनाडीयुक्ाः शाखाविशेषा उच्यन्ते । १०६

€ ४१ सत्थापाडयिरवितं भ्ौतसृतरू- ` [ ९ प्रभै- त ब्रह्महणे परोरचोऽभिषीयन्ते-- ॥ि | ॥6

तस्य पुरोरुचः । अस्याजरासोऽ्र आयू षि

पवसे इत्यनद्रवायवस्य । द्वितीया मैत्रावरुणस्य ।

तृतीयाऽऽजिनस्य । चतुर्थी पञ्चमी च शुक्रमिन्थि.

नो; षष्ठधाग्रयणस्व । म स्य

नियुमक्ति । नित्या ध्रुवस्य । नियुनक्त्येन््राप्रवै-

श्वदेबयोः। अभिभ्रिय इति तिस्रो मरुत्वतीयानामू्‌।

रषि श्रुर्भ्यु्तरा महिनद्रस्य । विन्वेषामदिति-

रिति तिख्च आदित्यग्रहस्य । उत्तमा साचित्रस्य †३७१ | भंस्याजरा पुरोरुक्स्यादृशिष्ुत्ेनद्रवायवे 1 १. | यनेति मैत्रावरुणे अश्चिनेत्याधिने प्रहे ॥ द्वे विपे तु शुक्रस्य महे पूर्वेति मन्िनि । श्रीणीस्याभ्रयणे ह्यभिनेत्थैन्द्रा्नमरहे भवेत्‌ ॥ अभ्र्देवा वैश्वदेवे ह्यमिश्रेय इति त्रयम्‌ } त्तया मरुत्वतीयेष महिने तु श्रषीत्यसौ ॥ विश्ेषां तिख आदित्ये नि त्वा पाविच्रके प्रहे । अश्िष्ुदाख्य एकाहे ग्रहाः षोडश्च वर्णिताः ॥ ३७ ४

अयैन्द्रस्वुधागे अ्रहाणां पुरोरुषोऽभिधीयन्ते-

नियुनक्ति वैश्वदेवस्य । नित्या पात्नीवत्तस्यं । नः नियुनक्ति हारियोजनस्य ॥ ३८ ॥ इन्द्रस्ततेनद्रस्तोमे- नोक्थ्येनेन्दियकामो बीयैकामो वा यजेत । रेन्दियः पुरोरुचस्तिष्ठा हरी कस्य द्षेतयेन्द्रवायवंस्य । तृतीयां मेजावरुणस्य । चतुध्योन्विनस्य । पश्चमी षष्ठौ च शुक्रामन्थिनोः; । सप्षम्याग्रयणस्य । नित्योक्थ्यस्य । नियुनक्ति धरवेन्द्राम्वैश्वदेवानाम्‌ । नित्या मरुत्वती- यमाहेन्द्राणाम्‌ । आ नो दिश्वाभिरूतिभिरेति तिस आदित्यग्रहस्य । उचमा सावित्रस्य ॥ ३९ ५

इनद्रस्तुननभके ये ग्रहाणां स्युः पुरोरुचः ।

तिष्ठा कैयत्येद्रवायव इन्द्रे तदनन्तरे ॥

४ द्गः ] महादेवश्ास्षिसंककितमयोगचृन्धिकान्याख्यासमेतम्‌ । ४९

द्वितीय इत्याधिने स्यत्स सुरः शकरेत्तके | उत स्यं मन्धिनान्नि स्याद्धरेष्वाप्रयणग्रहे ॥ महीत्थेन्दरास्नके वैश्देवे तृरं न इत्यत | आदित्ये तिस्र आ नः स्युरिमां सरावित्रकम्रहे ॥ ३८ ॥ ६९ ॥ नियुनक्ति वैश्वदेवपात्नीवतयोः । नित्पा हारि- , योजनस्य । व्याख्यातो ऽपोयीमः ॥४०॥ १९ ॥ तत्स्वरूपं सूत्रकारेण स्पषटमुक्तम्‌--अघोयामश्ेतसंषिचमपतानुनयशववुम्यैशमसग- गेभ्यो राजानमतिरेचयति, इति । पंषिस्तो्पथैन्तरेकोनर्िशत्स्तनैरयक्तपातिराशप्रयोग- मनुष्टाय तत उर्व चतुम्यश्चमप्तगणेम्यो राजानमतिरेचयेत्‌ । ततः पुनरपि चत्वारि स्तोत्राणि मवन्ति | तदेवं ्रय्जिशत्स्तोत्रयुक्तोऽघोर्यामः । तस्य निवचनं दशंयति-- यदाप्रोत्‌ । तदषोयामस्यापोर्यामत्वम्‌ ८ तै° बा० २-७-१९ ) इति । यस्मात्कार- णाद्नेन करतुना पशुनपनोत्तस्मात्कारणादप्तयरथो यामो यज्ञ इति व्ुत्पतया तन्नाम सपत्नम्‌ ॥ ४० | १२॥ अथ यज्ञपयुक्तादधोक्षेको राजामिषेकोऽभिषीयते-- राज्ञाऽभिवेक््यपाणो जनपदेषु समवेतेषु द्योः एण्याइयोः पृवैस्मिन्स्यण्डिलं करपयित्वाऽिपप- समाधाय संपरिस्तीयं वसति ॥ ४१॥ राजञामिषेककमे पुरोहितेन कतेन्यम्‌ । जनपदेषु समवेतेपुमयोः एण्याहयोः । ततः स्यष्िद्धेऽश्निपरतिष्ठापनान्तं कृत्वाऽधिवसतीत्य्थः ॥ ४१ ॥ उदित आदित्ये ये केशिनो नते ब्रह्मण हति द्र आहुती हुत्वा राडसि विराटसीति यजमानाय. तन ओदुम्बरीमासन्दीं प्रतिष्ठापयति ॥ ४२ ॥ उदिते पूरये तक्िननननौ ये केशिनः-- नते ब्रह्मण `इति द्वे माज्याहूती । आन्वी मच्चकं स्यापयेदत्य्थः | ४२ ॥

तां राजाऽऽरोहति ॥ ४३ ॥

तौकरक्तर्दीद्‌ ॥ ४३ ॥ ` आरोह प्रोष्मित्यारोहन्तमभिमन्त्रयते ॥ ४४ ॥

पाशादिति मन्त्रानतः ॥ ४१॥

८४४ ` सत्याषाढविरयितं श्नौतसूत्रषू- ` . [२१ प्रभे-

अत्र षरं ददाति॥ ४५ ॥ पुरोहिताय दक्षिणार्थं दद्यादित्यर्थः || ४९ ॥ तस्यामासीनः. कैश्ान्वापयते येनावपत्सविता ्ुरेणोति ॥ ४६ ॥ | पभ्सृनायेति मन्त्ान्त; । तान्केशान्छङ्ृतिपण्डे समोप्य दर्भस्तम्बे निद्धाति। वक्ष्य. माणत्वाद्विनियोगः ॥ ४६ ॥ मा ते केशानिति केशान्पकीयैमाणाननुमन््रयते ॥ ४७ ॥ आद्धादित्यन्तः ॥ ४७ ॥ ` तान्समोप्य दभैस्तम्बे निदधाति तेभ्यो निधानमभिति ॥ ४८ ॥ ` दभेस्तम्बे तान्केानिदधाति । सश्सनायेति मन््रान्तः॥ ४८.॥ ` अथैनमाज्यमिश्रेण पयसाऽनक्ति । बरु ते बाहु बोरिति बाद । यत्सीमन्तमिति शिरः । ण्याघ्रोऽ* यपग्रा्ैति सप्राऽऽहुतीहुत्वा धरसि पृथिन्य- सीप यजमानायतने शादृरचमे भाचीनग्रीवयुतत- रोमाऽऽस्तणाति। तस्मिन्राजोपविशति ॥ ४९ ॥ व्या्नोऽयमन्नौ ०, सावीर्हि देव ०, भूतो मृतेषु चरति०, येभिः रिः, येभिरा दित्यस्तपति०, आऽये भातु०, यत्ते शिल्पं ०, इति प्ाऽऽहुतीस्तसमिन्नभनो हत्वा यनमानायतनदेशे शादूलचरमं प्राचीनग्रीवमुत्तररोमाऽऽस्तृणाति प्रसारयति । तस्मिन्ना- सतृते चमणि राजोपविशेदित्यथेः ॥ ४९ ॥ । व्याघ्रो वेयं इत्यासीनमभिमन्त्रयते ॥५० ॥ ` त्वद्रा्टमधिभ्रशदित्यन्तः । आप्तीनमभिमन्त्रयते पुरोहितः ॥.4०`॥ ४. अयेन तोक्मावास्ताभिदुर्वावास्ताभिवौऽद्धिरभि- पिश्चति या दिव्या आप इति प्रतिपद्याऽऽपाङ्कैातु ।। ५१ ॥ छन्दसेति मन्तान्तः यास्वस्पु तोक्मानि ब्र्ङ्कुराण्यवास्तानि प्रक्िष्ठानि ता आप. स्तोक्मावास्ताः । वं दूवौवास्ता अपीति मावः ॥ ५१ ॥ ` ` ¦ ।

॥

पटलः] महादेवश्ाच्धिसेकलितप्रयोगचन्द्िकाव्यार्यासमेतम्‌ ।

अरुणं त्वा वृकमित्यभिमन्त्य ॥ ५२ ॥ ~ हुवेमेत्यन्तः । राजानमिति शेषः ॥ ५२ ॥ भर बाहवेति बाहू प्रसारं ॥ ५३ ॥ हुवेमेत्यन्तः । उभी बाहू ॥ ९३ ॥ इन्द्रस्य ते बीयेद्त इत्युपावहरति ॥ ५४ ॥ उपावहरति । एनः सेकुचितौ कुर्यादित्यर्थः ॥ ५४ ॥ अप्रेणाभनि« रथोऽवस्थितो भवति । अभिप्र. हीति तं राजाऽभ्येति ॥ ५५ ॥ गतः ॥ ५९ ॥

। आतिष्ठ इ्रहन्तम इत्यारोहन्तमभिमन्त्रयते ॥ ५६ ॥ ` व्याख्यातः ॥ ९६ ॥

अङ्के न्यद्कगविति रथचक्रे अभिमृक्चति । पक्षसी बा ॥ ५७ ॥

< ४५

। पारयन्त्विति मन्तरान्तः । अङ्कब्दश्चक्रवाची | नयङ्कशन्दशचक्रयुक्तपक्षवाची । द्रव्य

}

एथक्त्वादम्यावतैत इति न्यायादभिमशैनमन्व्रावृत्तिः ॥ ५७ ॥

नमस्त ऋष इति पुरोदितपभिमन््रयते ॥ ५८ ॥ ब्रहमन्तवेदमस्त्विति मन्तरान्तः ॥ ९८ ॥ तिष्ठा रथ इति सारथिम्‌ ॥ ५९.॥

अभिमन्त्रयत इत्यनुवतैते || ९९. ॥

` आ रश्मीनिति रस्मीनाठभते ॥ ६० ॥ रमी प्रपरहान्‌ ॥ ६० ॥

आतिष्ठ व॒त्रहन्निति षट्भिरारूढम्‌ ॥ ६१ ॥ सत्पतिं पतिमिति मन्त्रान्तः | अभिमन्त्रयत, इत्यनुवतैते ॥ ६१ ॥

प्रि मा सेन्या हति द्रे वाचयित्वा ॥ ६२ ॥

८४६ सत्पापाहविरवितं श्रौतसूत्र म,सं,म, समेतभू । [९३ प्रभे १ १

सौमगा युवमिति मन्त्रास्तः | राजानमिति शेषः ॥ ६२ ॥ उत्तराभिस्तिखभिरमिमन्त्य ॥ ६३ ॥ दवीगिनमप्स्वन्त इति मन्त्रान्तः ॥ ६६ ॥ उदसावेतिवित्मादित्यणदीक्षयति ॥ ६४ ॥ भवन्त्विति मन्त्रान्तः । पूेमवेक्षयद्रानानम्‌ ॥ ६४ ॥ अन्नवतामिति जनपदानलुवीक्षते ॥ ६५ ॥ प्रामानवक्षत ॥ ६९ ॥ संतिष्ठते राजाभिषेकः ॥ ६६ ॥ ` राजाभिषेकः समाप्तः ॥ ६६ ॥ अथ विधनाख्यः कश्चिदेकाहविशेष उच्यते-- व्याख्यातो विघनः ॥ ६७ ॥ । विहन्त्येनेति व्युत्पत्या कर्मणो विवननाम । तत्राभिकारिणं दयतिय राजान विशो नापचायेयुः ( तै° त्रा° २-७-१८ ) इत्यादि । य राजानं स्वकीयाः प्रना न पूजयेयुः करं न ददुः | अथवा यो वा ब्ाह्मणस्तमोहूपेण पाप्मना प्रकर्षेणाऽऽवृतः स्यात्‌ । सोऽयमुमयविषः पुरुषोऽत्राधिकारी । स च विधनाख्येनेषः करतुना यनेत । तथा प्रातिकूल्यं विनाश्य प्रनानामाभिपत्यं राजा गच्छति । बाह्मणश्च मिपो मेति । स्तोत्रविशेषं तु तस्य विषनास्यस्य कतोद्रीदशाख्येन स्तोमेन युक्तं स्त्य क्तस्य । तथा चुर्विशारूयेन स्तोमेन युक्तं स्तोघरदवयं कर्तन्यम्‌ । तच्च स्तोत्रचतुषटयमौद्धिय. मेवोद्धेदनप्ताधनमेव । अश्च च प्रकृते क्षत्रस्य राज्ञः स्वकीयाः प्रजाः करं प्रयच्छन्तीति यदेतदेवौद्धिं प्रातिृल्यस्यदधेदनं तच स्तो्चतुष्टयेन सिध्यतीति ॥ ६७ ॥ संतिष्ठन्ते सवा; सवाः ॥ ६८ ॥ १३ ॥

इति सत्या षाददिरण्यकेशचिसूतरे जयोरविंशभश्ने चतुरे; प्रदः । इति सत्याषाढहिरण्यकेशिसूतरे चयोरविंशः प्र्नः । गतोऽथ; । द्विरुक्तिः प्रश्षसमाप्त्यथौ ॥ १८॥ १६॥ इति सत्याषादहिरण्यकेशिसूतरन्याख्यायां महादेवशाक्धिपंकछितायां प्रयोग. चद्धिकायां ्रयोविंशप्रशने चतुर्थः पट्ट; | त्रयोविंशः प्रश्नश्च समाप्तः ॥

-------------- कका कहकर पदोतक जवकृकक

` सत्पाषाढकिरावितं भरोजसूनं - वाज्छेश्वरसुधीविरावितव्याख्या समेतम्‌ । अथ चतुर्विश्प्रश्चे प्रयमः पटलः ।

बन्दे दण्डि महालिङ्गं विश्ञं मणिकणिकाम । र्रश्रीनिवासा्यीहोवलास्यगुरुत्तमान्‌ ॥ हिरण्यकेशिनां सूत्रं प्रवग्य॑स्य यथामति । . ` व्याच श्रतिमारोच्य भ्रीमान्वान्टछेश्वरः सुधीः ॥ मवग्यै संभरिष्यन्नमावास्यायां रोणमास्यामापू्य- माणपक्ते वा पुण्ये नकषतर तृष्णीं काण्टकीं

समिधमाधाय युञ्जते मन इति चतुगरीतं जु हेति ॥ १॥

, . अं हिरण्यकेशिपूत्े परव््ूत्े व्याख्यायते । तत्रानारम्याषौत॒त्वाज्जोतिष्टोमभरक- रणे पवम्यैः सूत्रकृता न व्यारूयातः | अत एव प्वकरतवन्ते तानिरूपणं युज्यते 1 .न चाऽऽपस्तम्बादिभिः कतुपरकरणे पठित इति भ्रमितव्यम्‌ । प्रव्यपरित्यागेन ततप तरयोभस्यैवाऽऽपस्तम्बानुक्ता(युक्त)तवेन ज्योतिष्टोमप्रयोगमध्येप्रवग्रयोगसुनस्याऽऽ- धरुनिकंपरलिष्त्वेन तत्राप्यनारभ्याधीतत्वस्य स्फुटत्वात्‌ । अत एव ज्योतिष्टोमप्रकरणे पूतैमवयो न व्याचर्युः । परदग्यं इति कर्मनामपेयम्‌ । प्रवृज्यते ह॑प्यतेऽसमन्धमं शति शुपततेः । तस्य स्ाधनपंपादने संभरणं तच परवणि पूर्वपक्षे पुण्येरनकषत्रे वा निष्प । पण्यन्त्रशब्देन देवनक्षत्रं आह्यमिति बोधायनचयनपूत्रन्याख्यायां स्वष्टम्‌ | तेन योऽ- मयारथायां यक्ष्यमाणोऽपरपले प्रवृन्ञ्यात्‌ । तेन प्रागेव पूर्वपक्तादौ प्रक्वः संमरेभीयः । ने च कयपवोदिनत्य सेमरेणस्य तदानी न संपत इति वाच्यम्‌ । ` पौणेमासीुत्पष्ल एव तस्थ सेभवात्‌ । न च संकोच दोषः । सुत्याप्वृज्ञनपक्षे तत्सकोावश्यंभावादै |

` कयते हि जातेष्टयाद्‌।वन्यथानुपपत्तिबाधितस्य निमित्तराख्जस्य शौ चपवोदिश्षाखेणापि

( महादेवशाज्ञिपेकलितिप्रवभ्यैरिप्पणी ) विनेययुक्तालितिद्धवथेटसिदानन्दपुखं मुनीन्द्रम्‌ 1 नमामि पूत्राथविदे मुदाऽहं हिरण्यकेदयार्यगुरं कषा्धिम्‌ ्रयोविरो कौटिढीय पावित्रचयनानि घ । वक्ष्यतेऽथ दुर्वशो प्रवरः दक्रियत्तम्‌ ॥ तते धृते पयःपरसेपःप्रवृज्ञनम्‌ । तचस्मिन्कमैविरोषे विध्यते सोऽये प्रवय: । स कमै.

विषो यथा सप्ते तथा प्रवृज्ञनं कुयौदित्यथैः। प्रवय हमरिप्यननिति 4 ते प्रवर सेम-

पिपयजुपकंटपयते, सादिरीमौदुम्बरी वैणवीं वैकङ्कतीं वाऽभि व्थाममात्री वाऽरत्नमात्री

८४८ सत्याषाढविरचितं ्रौतसूचम्‌- [ २४ परभै

नाधः | तथा च प्रकृतेऽपि सुत्यप्रवरूलनेवचनपंकुचितस्य कयपृवीदिनत्वस्य पूर्वपक्पुण्य. नक्षत्रनोघकशाज्ञेणापि -सेकोचे न काचिदनुपपात्तः । तत्र यदा बहिष्क्रतु समरणं कुर्या त्तदा करतुसंकल्पं छृत्वाऽप उपस्पृश्य सौमिकानेव ऋत्विजो वृत्वाऽ्नं च विहत्य संम. रेत्‌ । तूष्णीं मनतं विन। काण्टकीं कंण्टकवती समिधमाधाय ्मिषमम्नौ प्रक्षिप्य युनजते मन इत्यनेन मन्त्रेण चतुरहं) तमाहवनीये जुहयात्‌ ॥ .१ ॥

भ्र्टि०वोभयतः क्षण मृद च भावितां करणीयां छङष्णाजिनं . वराहविहतं वर्मीकवपां मू(प्‌)तीकस्तम्बं बाद्रप्तम्बं वा छागापयोऽमंकपाठानि शरकैरा अवाञ्जनपिष्टा अनढोमानि कृष्णाजिनलोमानि सूनामाधिकरणीं कतीरं कुशं वेणुकाण्डं मदन्तीः, ( बौ श्रौ° ९-) इत्याह मगवान्बोधायनः । आपूर्यमाणपक्ष; इ्प्षः | ५ नक्षत्रम्‌ । "यत्पुण्यं

नक्षत्रम्‌ (तै°्रा० {-५4- ३) इति ब्राह्मणम्‌ । अमावास्यायां पौणेमास्यां वेति श्रीण्यपि `

तुस्यविकस्पितानि | पूर्व प्रातरारभ्य प्रवृज्ञत इति भाष्यकरत्‌ । आपू्यैमाणपक्पुण्यनकषत्रयोः समुचय: ।. नापरप्पुण्यनकषतरऽन्यान्यपर पकेषु ॒एण्यनकषत्रेण ज्योतिक्ञाः भरामाण्येन सगृ्णन्ते । दीक्षितस्य समन्त्रकत्व।दिह तुर््णग्रहणम्‌ । काण्टकी कण्टकत मित्‌ । करतुसेकेरपः करमाणामादौ । इतरथा यत्कमं॑ क्रियमाणं तत्कर्म तस्य करतो रङ्गमिति न ज्ञायतेऽसंकस्पिते कतौ । अतः क्रियते पूर्वं संकल्पः । विद्युच्च तदनन्तरं, यथा दी्ितः प्रवय प मरिष्यस्तस्य कमक्रमं त्वा सेक्सः विद्युच, ततः सोम-

परवाकादिमधुपरकान्ति, ततोऽशचिप्रणयने स्तमिदाधानादि प्रतिपद्यते । दीकषितशच्तष्वेवा.

निषु यानि रक्यन्त. कर यज्ञत इत्यादि छङष्णानिनमुपनहयत्येवमन्तमन्नयो धार्यन्ते ' |

भदीतितशचत्तन्मध्ये पतित न्यभनिहोत्रादीनि तस्िननेव विहारे कर्तव्यानि दीक्षणीयो.

ततरकाछ एव प्रतिषेधो न पूवम्‌ | ।

केचित्तु सेकेरपादेवाभिहोत्रादीनां प्रतिषेषः । दीक्षणीयोत्तरकाष् एवेत्यवचनादिति | तदनुपपन्नम्‌ । अग्नि त्रा विच्छेद नाथैत्वादृत्रतस्थ तस्य च एनर्विघीयते | दीक्षणीयायामभि- हो्प्रतिषेधं व्रतं न च क्रियते । तत्कथम्‌ । अचचिहोत्रसंततः । तस्मादग्निहोत्रं च ह्यते यत्तन्ते च न दशै पृणेमाप्ादीनि । यद्यदी्षितशचदेवं सर्वत्र वर्तिषु ययुखापंमर- णाच । पङुतौत्रामणी त्रैधातवीया साकंपरस्ययीयापञ्चनिरपञ्चशारदीयापश्वादिष्वज्गमृते- ध्व पि केचित्परवग्य्तमरणमान्न एवापडृप्यमणे यो वद्न्तन्यायः प्रकृतादुखाशचन्दत्वादिति। तेषामाविद्यमानत्वाज्नापति प्रयोगसंबन्धः । प्रधानानामप्यज्गप्रधानविधित्वाद्यया दशपूणै- मासचातुमौस्यकै किल्यश्चमेधप्तायस्कपश्चरारदी वादिषु विदयुुवृष्टी च प्तवै प्रयोक्त्यामिति न्यायः । स्र्वेथाऽप्तकस्िते करतौ यत्किचित्कमं तस्य करतोरङ्गमिति न ज्ञायते । एव॑. प्रकाराणि. कतुसंकल्पात्पू्॑मपि क्न्य? । यथा द्रन्यकदपनेष्टकाकरणे्टकाश्रपणे सुक-

६

स्पनादीनि तृष्णीकोनि एवंप्रकारा णि कतेम्यानि । अनयचाऽनाहुतिगणत्वात्‌ ! युज्ञते ` मृन?,(तै९ आ०..४-२ ) इति चडुगहीतं जुहोति ॥ सविता देवता ॥ १ ॥ , , ..

_ £ <~

१ पटलः] वाज्छे्वरसुधीविरवितव्याख्यासमेतप्‌ । ८४९

न दीक्षितस्य जुहुयात्काण्टकीमेवेतया समिध मादध्याद्यजुरेव वा बदेदित्येके ॥ २॥

चतुही तमि्येतदनुवरतेते । दीक्षितस्य दीप्तस्य चतुहीतं न जुहुयात्‌ । कितु एतयचौ काण्टकीं समिधमेवाऽऽद्ध्यात्‌ । न चतुगहीतमित्येवकारा्निषेधस्तु न गिरा गिरेति ब्रूयादितिवदेवकाराथौनुवाद्‌ः । अत्र दीक्षितस्य जुहुयात्समिषमेवाऽऽ- दध्यादित्येताम्यां प्मिद्विधिचतुगहीतनिषेधाम्यां प्रतीयमानः समिद्धोमः पूर्वोक्ततूष्णी- होमापे्षया भिन्न एव न तु तससिन्नेव होमे मन्त्रविधिः । तथात्वे यजुरेव वा वदेदित्य- मरिमपक्ष एवकारेण होमव्याव्रत्तो तुष्णीहोमस्यैव निवत्यापततेः | अतो मन्तर्ताध्यप्तमि- द्धोमस्तृष्णींहोमाद्धिनः । एवकारनिषेधत्वाच्च रातरिश्राद्धं न कुयादितिवच्चतुगीहीतमात्र- निवृत्तिः । तत्रैव होमे केवमन्त्रपाठस्य विकट्पः । यजुरेव मन्त्रमेव वदेत्‌ पेदु. चारयेत्‌ । चवि यनुःशब्दो यजुर्वेदे मन्तरपाटाद्रौणः । केचित्तु प्रवर्यमन््रानृचो यजपि वाक्ये वाक्ये विच्छिद्य विच्छ प्रयज्ञते ततर मृरं॒चिन्त्यम्‌ । अधैचौद्न्यश्र विच्छेदे प्रमाणामावात्‌ | बोघायनस्तु दीक्षितस्य जपम त्रमाह ॥ २ ॥

देवस्य सवेत्यधिमादत्ते खादिरीमौदुम्बरीं वेणवीं वेङ्कत वा पू्ैवत्ममाणामश्रिरसि नारिरसीत्यभिमन्त्रयते ॥ ३ ॥

देवस्य तवेत्यनेन मन्त्रेणाभिमादद्यात्‌ । अश्चिग्याख्याता चयनप्रकरणेऽस्माभिः | भभिप्रकृतिमृतान्वृत नाह-- ओदुम्बरीमित्यादि । अग्निभकरणेऽभ्निपकृतिवृ्षेष्वभिहि- तेषु पुनरत्र वृक्षविशेषम्रहणं तत्रत्यपटाशादिव्याृत्तयथेम्‌ । पूवैवलममाणां मुषटमात्प्रदे. शमात्रारतिनिमात्रत्वादिपूर्वोक्तपरमाणाम्‌ । आपस्तम्बस्तु तामशरिप्रकरणो क्तामेवेहातिदि- शति । ताभ्निरसि नारिरघीलयनेनामिमन्त्रयेत्‌ ॥ ३ ॥

भ्र दि०-होमपरतिेधस्तस्य । यदि दीक्षितः प्रवन्यंभरणं कारेष्यन्‌ केचिदेतयचां द्वितीयां समिधं मा मूत्करमविहोष इति । एकामिव मिध न तृष्णामेवेत्यवधारणात्‌ | पुनवृक्षनियमाच्च । यनुरवैदपाठा्नुः ८ तै आ० ५-र ) इत्युच्यते । दीक्ित- ८ स्य ) तामेव काण्टकीमेतयचऽऽदध्याृचमेव वा केवलं ( छां ) वदेत्‌ । ऋषि यनुःशब्दो याजुदिकषत्वात्‌। आदद्‌ इति मन्त्रान्तः॥ २ ॥ तामौदुम्बरादयो वानस्पत्या; । ‹ स खादिरोऽमवत्‌ › ( तै; आ० ९-१-२ ) इति । अतोऽभ्रिः खादिरी कतंन्या | महावीराख्यं पात्र निष्पादथितुं ख्त्वननार्थोभयतस्तीक्ष्णा व्याममान्री काष्ठकुदारह- पाऽभिरित्युच्यते । व्याममात्रतवादिलक्षणानि, एकादश उरवासंमरणपरस्तवि व्याख्या- तानि | अध्वरङृदेवेभ्य इत्यन्तः ॥ ६ ॥

०४ १०५

८५० सत्याषाढविरचितं श्रौतसृतरमू- [ २४ प्रभे-

उत्तिष्ठ ब्रह्मणस्पत इति ब्रह्माणमामन्त्रयते । उपोत्तिष्ठति ब्रह्मोभावृत्तरमधच जपतः ॥ ४ ॥ उत्तिष्ठ ब्रह्मणस्पत इति मन्त्रेण ब्रह्मणमाहवयेत्‌ । ब्रह्मोपोतिष्ठति स्वस्थानादुत्थाया- ध्वयुप्तमीपमागच्छतीत्यथैः । उभौ त्रहमाध्वयूं उत्तरमरभैमुपप्रयनितवत्येन जपतः पठतः | ४ ॥ भ्ेतु बरह्मणस्पतिरेति भाश्चोऽश्वप्रथमा गच्छन्ति यत्र संभार न्वेछच( राधेष्य )न्तो गच्छन्ति पुरस्तादेवास्येते परिभितेऽभ्युदाहूता भवन्तीति विज्ञायते ॥ ५ ॥ प्राञ्चः पूर्वाभिमुखः । अश्वः प्रथमोऽअयायी येषां तेऽशवप्रथमाः । अश्वं पुरस्कृत्य ननन्तीत्यर्थः । यत्र य्िन्पूवैदिकप्देशे सेमारान्खदो वत्स्य ( दः खनिष्य न्तो मवन्ति जानन्तीत्यर्थः | प्राच्यामेव दिशि यत्न ृ्छभ्यते तत्र॒ गच्छन्तीत्यर्थः । पला- न्तरमाह-- पुरस्तादिति । अस्य प्रवर्यस्थैते वक्ष्यमाणाः सेमाराः परिधरिते सवैतस्ति- र्करणीयुक्ते प्रथममेवाम्युद्‌।हता आनीता भवन्ति, इति विज्ञायते | श्रुतो श्रूयत इत्यथः ॥ ५ ॥ कोऽपतो देशस्तत्राऽऽह-- अग्रेणाऽऽहवनीयं मृत्खनः पूर्वः पूवं इतर उत्तरेण पृत्खनं दृष्णाजिनं माचीनग्रीवमृत्तरलोमाऽऽस्तीयं देवी द्यावापृथिवी इति द्यावापृथिवी अभिमन्त्र- यते मृत्खनं वध्यांसमिति मृत्खनेऽश्या प्रहरति मखस्य शिर इत्यपादाय प्रखाय त्वेति हरति मखस्य त्वा श्ण इति दृष्ण(निने निवपति ॥ ६ ॥ रवर्याया मद्यत्र खन्यते स्र रत्नो देशः । सोऽमेणाऽऽहवनीयमाहवनीयस्य पुर स्ताद्भवति । इतरो वराहविदतादिस्ततः पृवस्तस्मात्पृक्देशे पूवैभागे भवति ।

भ° दि०~-उत्तष्ठननह्माणमामनत्रयतेऽध्वयुः । यजमान इति वाधूः । यथा शुणोति तथेति माष्यज्घत्‌ | उपप्रयन्त्विति ब्रह्मध्वथू जपत इत्यथः ॥ ४ ॥ गच्छन्ति अभिप्र्नन्ति प्त यजमानोऽस्य कर्मणोऽति(भि)प्मी[क्षा]हायैत्वान्न पत्नीमानयति | वचनात्केचिदानयन्ति यजमानतु्यत्वात्‌ । यत्र॒ यक्सिन्देशे मद्धिते तत्न गच्छन्ति । पुरस्त दिवेति वचनाद्स्य भवर्यस्यते तेमारांः परेश्िते कटादिना प्रयममेवाऽऽता भवन्तीति श्रुत पठति ॥ 4 ॥ कोऽौ देशस्तमाह--यत्र मृलन इत्याका्ा चेत्तत्र,पेणाऽऽहवनीयम्‌ |

१ पटहः ] वाज्ेश्वरसुधीविरचितन्यारूयासमेतप्‌ | ८५१

उत्तरेण सत्छने भृत्स्वनस्योत्तरदेशे ृष्णाजिने प्राचीना ग्रीवा यस्य तादृशम्‌, उत्तर छोम, उत्तराणि उपरितनानि छोमानि यस्य. तत्तथोक्तम्‌ । आस्तीय॒॑प्रप्तायै । द्वी धावापुथिवी इति चावा्रथिवी अभिमन्त्रयते । अनेन मन्त्रेण खृत्लनं वाऽभिमन्त्रयते । क्रध्यापमय्येति मन्त्रेण सदं खनति । मखस्य शिर इति अपादाय गृहीत्वा मरदमिति शेषः । मखायेत्ि हरति नयति । मखस्य ॒त्वा श्ीष्णे इति छष्णाजिने निवपति निदधाति ॥ ६ ॥ एवं द्वितीयं च तृतीयं च हरति ॥ ७ ॥

स्पष्टम्‌ । प्रहरणादिनिवपनान्तेनानुसमयस्तं॒त्रिरावतंयति रृत्वनाभिमन््रणे वु

सकृदेव ॥ ७ ॥ = तृष्णीं चतुर्थं यावतीं मृदं भ्वग्यैपत्रेभ्य आषा मन्यते ॥ ८ ॥

तृष्णीमित्यादि स्पष्टम्‌ । यावतीं सदं प्रवस्यपत्रेभ्यो महावीरादिकरणायाऽऽष

पयां मन्यते तावतीं चतुथं एव पयौये हरतीति पूर्वेण सबन्धः ॥ ८ ॥ एवमितरेभ्यः ॥ ९॥

इतरेभ्यः तेमारेभ्य एवमेव हरति । प्ङ्दादावमिमन््णे त्रिभिक्ञिभि; पयौयै.

राहरणे चतुर्थे हरति ॥ ९ ॥

इयत्यग्र आसीरिति बराहविहतमभिमन््रयते देव वश्रीरेति वरमीकवपामिन्द्रस्यौनोऽसीति पूतिकान्रिजा असि भनापते रेत इति

भ्र° टि०-तस्मात्पवेदेश इत्यथैः । इतरश्च संभारः पूवैः पूर्स्तस्मनपूवैदेश इत्यर्थः । अनु मेऽम्साथामिति मन्त्रान्तः । यां रृत्तिकां अहीष्यन्स्यात्ताभिति । सदं , यावतीं पयां मन्यते तावतीं गृह्णाति । यत्र मृदृहयते स मृत्लन उच्यते । तद्म्या- सरवति(ती) ऋष्यसमथेति । आदाय हरति छृष्णाजिनपतमीपम्‌ | प्राचीनभ्रीवमुत्तररे- मस्तृते ॥६॥ एं प्रहरणादिनिवपनान्त एको हरणपर्यायः, अभिमन्त्रणवर्जम्‌ । एवमि. तरान्समारानाहरणऽभिमन्त्रणे च विशेषः । हरतीति शेषः ॥ ७ ॥ यावतीं मृदं पयां मन्यते तावतीं चतुथैपयाये( ण ) तुष्णीं हरति । ‹ तृष्णीं चतुथं ९ हरति । अपार. मितादेव ' (ते आ० ९-२) इति ब्राह्मणम्‌ ॥८॥ येन प्रकारेण मृदाहरणमक्तं तेनैव प्रकारेणेतरे स्व समारा: ्पादनीयाः । अभिमन्त्रण तु तत्र तत्र मन्त्रविशेषोऽस्ति । देवी यावयेव ( सण श्रौ २४-१{- १३) इत्यत्र मृदमिमन््रणो द्रष्टव्यः ॥ ९ ॥

८५२ सत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रमू- [ २४ प्रभे

दृष्णाजिनलोमान्यजछोमानि च सभ्सृष्टानि संभृत्याऽऽयरधेहि भणं घेदीत्येतेरश्वेनावध्राप्य मुत्वा मधुरा करोतिित्यजया पंछ्गङ याऽभिदोगि ॥ १० ॥ वट्मीकवपां पूतिकानित्युभयत्रापि अभिमन्त्रयत इत्यनुषङ्गः । अम्निजाऽसीत्यस्य संखष्टसेभरणे विनियोगः । आयुर्धेहि प्राणं वेहीत्यस्ाश्चाकघ्रापणे । मधु त्वा मधुडा करोविवत्ययममिदोहनमन्धः। अभिदोहनमुपरिदोहनम्‌ । छगढो नायस्तनंषयः। स पुमान्‌ यस्याः प्ता पृचगटा ॥ १० ॥ अभिदोहनमेके पूषै« समामनन्ति ॥ ११॥ उपस्थितत्वादवघ्रापणादिति सेबध्यते । तथा चाऽऽपस्तम्बः-'अभिदोहनमेकेऽवघ्रा- पणात्पव समामनन्ति" इति । शेषं स्पष्टम्‌ ॥ ११ ॥ बहव आयाः परिग्रृ्य हरन्त्युत्तरेण विहारं | परिभित उद्धतेऽबोक्षिते सिकतोपोप्रे निदधाति ।¦ १२॥ आर्याजनैवणिका न शरद्राद्यः । उत्तरेण विहारस्योत्तरभागे परिधिते परिश्रयणयुक्ते विहारस्य परिधितत्वेऽपि पनः परिधित इति वचनं स्वतन््रपरिधरयणान्तरप्राप्त्यथैम्‌ | उद्धत उद्धननादितस्कृतेऽवो्ितेऽवेक्षणत्तस्कृते स्षिकताभिरपोपे स्थण्डिटीङृते निद्‌- धाति स्थापयति ॥ १२॥ मधु त्वा मधुला करोत्विति मदन्तीभिरुपसृज्येतेरे बोखासध्सनैनैः सध्छजति यतिच प्रवग्यं उदक

भ्र °टि०-सरवत्राभिमन्त्रयत्‌ इति शेषः । इह त्वियत्यग्र आसीरिति मन्तरः। वराहो दंष्टया यं गृद्धशेषं संपादयति तन्दृत्स्वरूपं वराहविहतम्‌ । वर्मीकस्य वपा निष्पादिका कदर. जन्तुस्वरूपा यस्य ताम्‌ । आश्ेयी वा एषा यदजा इत्यनाया आभरेयत्वश्रवणात्‌ | अरिरदेवेम्यो निटायत कृष्णो रूपं कृत्वा ( तै० त्रा !- {-२ ) इति श्रवणा । उभयस्याचित्वमभिप्रत्य तछछोन्नामभ्िनत्वमुक्तम्‌ । महावीरद्‌ादचहेतुत्वात्प्राजापत्यसष्टौ टोननां सारत्वम्‌ । आयुर्वेहीत्यवघ्रापणमजयाऽभिदोहनं सघेव नान्येन पत्रेण हस्तेन शेयत्वात्‌ । मधु त्वेति तेनावध्राणात्पुवंमापस्तम्नादयो मन्यन्ते ॥ १० ॥ ११ ॥ आयाः पूज्याः सदाचारसेपन्ना ब्राह्मणा एव परिहरन्ति । तेनाऽऽ्या(णां) परि ग्रहणेन र्षांस्यपहतानि मवन्ति । तेषां बहुत्वेनासिन्दरव्ये पूजा इता भवति । उंत्तरेण विहारादुद्धत्ते, अद्धिरवोक्षितेन गृह्णाति । परिश्रेते कटादिभिवा ॥१२॥ तप्ता अपो मदन्त्यः, तन्मेरनादृसिनद्रन्य तेजः सेपादिते भवति | यद्यपि जङ्पतेचनादेव महावीर.

7 ग्वा

|

4

ह<

१. पटढः ] बाज्ेश्वरसुधीनिरचितव्याख्यासमेतम्‌ । ८५३

त्य मदन्तीभिरेव तलत्करियत इत्यत्यन्तप्रदेश्नो नैनभ्ह्ली परेप्तते न शुद्र न कुर्न्नभिप्राणिः प्यपहाय ुखमनभिपाणन्वेणुना करोति ॥ १३॥ (ख ०१) ॥

भद्न्तीभिस्तषोद्कैः सेमारानमृदादीन्तेखनति सेमेखयति । एौरेवैतरप्युलासंसर्जनी. येरमैकपादादिभिषैदीकरणार्थैः तेखनति । आपस्तम्बरीत्या मूदशस्याै आहम्‌ | यत्किचित्प्वभ्यै उद्ककृत्यमुद्केन करणीयं यत्किचित्कमं॑तत्पवै मदन्तीभिरेव कुयौ न्नान्योदकेन । तथा तैरेव परवै्रकर्॑स्यापि विधिरुच्यते न सेमारमा्नविषयः । जैनं खी परते । न शूद्रः । क्षत इति सबन्धः । न कुर्व्नमिप्राणिति । प्रवर््पात्रानि कुवं्ञध्वयनं तेषामुपरि शक्तित । अपहाय मुखं॑परावृत्याऽऽननं श्तितीत्यषैः | अन. भिप्राण[ ज्ञ] नभिश्वतन्वेणुना करोति । पुनरभिप्राणननिषेधः पवभ्रकारेण तदुपरि निशवापरतिपेषाथैः सन्कथेचिदेवान्मानुषाद्वाऽपराधादमिप्राणने तत्परित्यज्यान्यदनुषठय- मितयेतदरथम्‌ ॥ १३ ॥ ( ख० १ ) ॥

न भवग्यैमादित्यं च व्यवेयाद्यत्र कृच विप्रक्रान्ते प्वग्ये आदित्योऽस्तमियात्कृतान्तादेव विरमे. छोभूते शेष« समायात्‌ ॥ १४ ॥

श्॒° ट2०-निष्पादनप्तामथ्यरूपं तेजः पदयते । अर्मकपाढादयो ये तेमारा दद्रा द्य तैरपि सेखजति । यचान्यदृददा्थं उपार मन्यते (आपः श्रौ ° { ९-१-२४) इत्या. स्तम्बैः ।` अनन्तरं सावत्रिको विधिरित्युच्यते न सेमारमात्रविषयः । प्रवभ्य॑(स्य संबन्धि कमे तन्न परयति पत्नी । न शूद्रः, पापयोनित्वात्‌ । योऽयं देशः परिथितः कटादिभि- रारतस्तस्मिन्परिभ्रिते महावीरं करोतीत्यर्थः | तत्र नियमं कविद्विषत्ते-सोऽयं तदानीं नामिप्राण्याचद्‌ाऽऽभिमूरूयेन श्वासं न कु्योत्‌ । तत्करणे स्वकीयाः प्राणा दुःखेन योजिता मवन्ति । तस्मान्मुखमपहाय परतो नीत्वा श्वतं कुयात्‌ । कतोऽपहाय मुखमन- भिप्राणननिति प्रयोगः केवलं वेणुना तत्पा्रनिमाणि साधनं विषत्ते- वेणुना करोति । तेनो वै वेणुः ' ( तै० आ० ५-३ ) इति । कुम्मनिर्माणा्थं कुम्भकाराः काषेन यं व्यापारं कुवन्ति तमत्र वेणुना कुयौन्न दु दारुणा ॥ १३॥ आदित्यपरवर्यपात्रयोरन्त्मतो मा मूदादित्यमुख एव स्यात्‌ । यत्र कविद्विमकरानते प्रारन्पे प्रव्ग्यकर्मेणि सेमरणादिषु

१ ङ, पुस्तके “ यत्किेत्यवयवेन चोदितत्वात्‌ ` इति पाठः ।

८५४ सत्याषाठविरवितं श्रौतसूत्रम्‌- ` (-२४.अक्ै-

` प्रवर््यमादित्ये च न व्यवेयादिति प्रवभ्यौदित्ययेमेध्येः व्यवधानं न कुयीत्‌ । तयो. म्ये यो न व्यवहितः प्रत्यक्षो देशस्ते कश्चिदपि नाभिक्रमेदितिः यावत्‌ । विप्रक्रान्ते प्रकम्यापरिसमाप्ते सति प्रवर््यै यत्न क्च यदा कदाचिदादित्योऽस्तमियादस्तं गच्छेत्तदा कृतान्तादेव विरमेत्‌ । आदित्ये द्ये यावत्छृतं तावत्येव समाप्नुयात्‌ । अन्ये तुं अस्य वचनस्य प्रवयसं मरणमात्रविषयत्वं वदन्ति । तन्न युज्यते । यत्र कच विप्रक्रान्ते प्रवर्ग्य इति प्रवग्य॑सबन्धिकरममात्रे क्रियमाण आदित्योऽस्तमियादिति सामान्यवचनेन सरव विष- यत्वज्ञापनेन सेभरणमात्रविषयत्वामावात्‌ । अन्यथा यत्र॒ क्वेत्यस्य वैयथ्य पत्तेः | ` अथात्यन्तप्रदेश् इत्याधिकारसूत्ेण प्वैप्रवभ्यसाधारणधमौभिकारविरोषाच्च । तस्मात्सा- धारणोऽयं धरमंतिषिः || १४ ॥ संषटीन्माय मृदं मखस्य श्िरोऽसीति पिण्डं करोतिः यज्ञस्य पदे स्थ इत्यङ्गुष्टाभ्यां निश गाय. - त्रेण त्वा छन्दसा करोमीति त्रिभिश्छन्दोभिमे- हावीरं करोति वायव्यप्रकारं उयुद्धिं पश्चोद्धि मपरिमिताद्धं बा ॥ १५ ॥ सं्ोन्माय मयित्वाऽङ्गुषठाम्यां निगृह्य निष्पीड्य गायत्रेण त्वा छन्दा करोमी.- त्यादिभिलिभिः । आदिशब्देन बरष्टुभेन जागतेनेत्यनयो््रहणम्‌ । तथा चाऽऽपस्तम्बः ष्टमेनेति द्वितीये जागतेनेति तृतीयमिति । तैक्ञिभिच्छन्दोभिर्मैहावीरं करोति । यत्र घमेस्तप्यते स महावीरः, मन्मय ऊ्वमुखपा्रविशेषः । उक्तस्य प्रकारस्य बायब्येष्व- प्युक्तत्वाननिदरितं वायन्यःकारमिति । उद्धिरुधरू( द )तावयव; । अपिवा स रकैकापित्यापस्तम्बः ॥ १५ ॥ भ०टि०-यद्यत्कमे क्रियते प्रवम्ये आदित्योऽस्तमियात्तस्िन्ेव कटे विरम्य श्वोभूते कृतान्त तप्रक्रमः कृष्णाजिन उपनह्य सृजति, इत्येवमन्तं कृत्वा विरामः | श्रकग्येण प्रच. रिप्यन्त इत्येतत्प्रमृति-यत्र कच विपर्रान्ते' इत.तद्धवति॥ {४॥ सपिष्टय गदे मदन्त्योद्‌- , केन मिश्रयति । ततः पिण्डं करोति । अङ्खष्ठम्यां निपीड्य महावीरं करोति । तत्पकार- ` माह-माण्डस्योपरि माण्डान्तरप्रकेपे यादृशा आकारो भवति तादश्च आकार उद्धिरि. ; त्युच्यते । उर््वाधोमावेनावस्थितमाण्डत्रयव्नविषा उद्धयो य॑स्य महावीरस्य. 'सोऽयं च्युद्धिः । एवे पशचोद्धिः । अपरिमितशब्देन न सख्यावाचकेत्वं सष नवैकादृशे वद्धि र्वं यदुधरी (दभरि)यते खदा सपिण्डा उ्वसानुप्रोदशामात्रमित्युकंत्वा वायव्यप्रकारमित्य नुक्तेऽपि एतान्येव वायन्यप्रकाराणि (इति) पनवौयव्यप्रकारवेचनं यस्य कस्य ' वायव्यस्य रूपं करोति । ययनद्रवायन्यत्ववत्‌ | १५ ॥ १ ग, “प्टोक्नाप्य मू" । घ. "प्टोम्नाय मू" 1

०,-

“१;

१ पट्टः] वाञ्छेश्वरसुधीविरवितन्धाख्यासमेतम्‌ । ८५५

मुखस्य रास्नाऽसीति मध्यदेश उपविंवा रासनं करोति अदितिस्ते बिं ग्रहातिति वेणुपर्वणा विं करोति यावदैवताय सौविष्टकृतायाभिदो- त्राय भक्षायाऽऽ् मन्यते ॥ १६॥

मध्यदेशे महावीरमध्यप्रदेश उपानिलं निलप्तमीपे वा रान्ना रज्ञ्वा(स्नामृज्वा )* कारवटयं बिं कुषं यावति बि कृते दैवताय सौविष्टकृताया्चिहोत्राय भक्षाय पयाघो धर्मसतिष्ठति तावाद्धेढं करोतीत्यथः ॥ १६ ॥ सूर्यस्य हरसा श्रायेःयुक्तरतः सिकतासु भरि. राप्य मखोऽसीत्यभिमन््रयते मखाय त्वेति वेव भित्तरावापि वा गायन्ेणेति प्रथमं ष्टभेनेति द्वितीयं जागतेनेति तृतीयं तृष्णीमितर!णि ॥ १७॥ सुयंस्येति मन्त्रेणोत्तरतः सिकतासु प्रतिष्ठाप्य स्थापयित्वा मलोऽपीत्यमिमन्तरयते महावीरमिति शेषः | मखाय त्वेति वा | आभिमन््रयत इत्यनुषज्यते । एवमितराविति। करोतीत्यध्याहारः । पिण्डकरणाद्यमिमन्त्रणान्तो विभिरावतते । अपि वेति पक्षान्तरे ।

गायत्रेणेति प्रथमं महावीरभित्येव ेष्टभनेति द्वितीयं ज।गतेनेति तृतीयम्‌ । उमयत्रापि

महावीरमिति शेषः । तूष्णीमितराणि पात्राणीति शेषः ॥ {७ ॥

एतस्या एव मृदो दोश्े यथा सुगद्ण्डेव^ हस्त्याोष्ये वषीय आध्वयेब^ हसीयः प्रति प्रस्थानमाञ्यस्थारी\ रौहिणकपाठे च परि-

एतस्याः सस्छृताया मृदो दोश दोहने हस्त्योष्ठचे इमस्य गजस्येवोष्ठाकारे प्रसेच.

नक्तमर्थं मुरूयं यथा सगद्ण्डा दण्डरहितो दण्डं विना सुङ्मुखवदित्यर्थः | सगाकारां

भ्र टि०-महावीरमध्यदेशे बिसमीपे वा रास्ना रशना तां करोति । पाङ्क्तेन

` छन्दसेति मन्तरश्ेषः । ढौ किकेषु सृत्पात्रेच मन्त्रमन्तरेभैव कम्भकारा नि कर्वन्ति । अत्र तु मन्त्रेणेति व्यावृत्तिः । तृतीयवेामतिनयति ( आप श्रौ° १९-१-६७ ) ` इत्यापस्तम्बः । तृतीयवेखा त्रिभ्यः पयौएमिति मन्यते । अञ्चिहात्ररोषादेव भक्षः । अपरे

तु मह्षणं तेषां तुर्याभिति मत्वा भक्षायाऽऽप्मित्युच्यते। महावीरमिति शेषः ॥ १६ ॥

अभिमन्त्रयत इत्यथैः । एवमुक्तपरकारेणेतरौ द्रौ मख्य शिरोऽपीत्यारभ्यानुवीक्षणा- ` न्तमावतेते। करोतीति शेषः। प्रवग्यपात्राणीति शेषः ॥ {७॥ एतस्याः तेस्कृताय। दोश

दोहने करोति । यथो. चृगद्ण्डं छगाकारभदण्डं च करोर्तात्थयः । दस्स्येष्ठये प्रसेचनवती

८५६ सत्यापादविरचितं श्रौतसूत्रम्‌- [ २४ प्रभ-

मण्डटे घयष्टकां इरायिनीं च यदि साभ्नि-

चित्यो भवति ॥ १८ ॥ करोतीत्यथैः । येनाध्वरयश्चरति तदाध्वर्यवं वर्षीयो महत्करोतीति शेषः । इमीयो न्यून- परिमाणं प्रतिप्रस्थानम्‌ । येन प्रतिप्रस्याता कमम करोति तत्‌ प्रतिप्रस्थानम्‌ । तदेवाऽऽह- आाज्यस्थाखी रौहिणकपाछे च, ते परिमण्डले बुध्ये । षर्मेष्टकां कुखयिनी च । यदि ्ोभिचित्यो भवति । करदुरिति देषः । अप्रवर्यऽपि करतावेते {ष्टके करये इत्यथैः ॥ १८ ॥ |

गार्हपत्येऽ्वशदन्त्युपसमाधाय हृष्णे अश्वस्य

निष्पदसीति भथमछृतं महावीरं श्चफौभ्यां

परिगृह्य धूपयत्येवमितरो तष्णीमितराणि शफा-

भ्यामेवात उर्ध्वं महावीरानादत्ते॥ १९ ॥

- गाहपत्येऽशशङन््युप्तमाधायाश्वकरीषाणि प्रक्षिप्य वृष्ण इत्यादिमन्त्ेण प्रमृतं

महावीरं भूपयत्येवमितरौ धूपयतीत्यदुृततः । एवमग्रेऽपि । इतराणि पिन्वन (तेहिणः कपालादीनि । अत उर्व शफम्यामेव महावीरानादत्ते न हस्सादिना । घर्माभि्टवना-

नन्तरं शफाभ्यां ग्रहणस्य तिद्धत्वेऽपि संप्तादनादावपि शफाम्यामेव प्रहणं यथा स्यादि" `

त्येवमर्ै वचनम्‌ ॥ १९ ॥ अग्रेण गार्हपत्यमवं खात्वा रो दितपच- नीयैः संभारिरवस्तीयं देव पुरश्चरसध्यासं अपरेण गार्हपत्यं गार्हपत्यस्य परस्ताद्वटं गतै खात्वा छोहितपचनीयैः पाध. सतृणादिभिः पक्ानि लोहितायन्ते यैत्ैलोदितपचर्नीयैरवस्तीये | अवटमित्यनुवतते । देवे पुरश्चर सत्यापं वेत्यनेन मन्त्रेण प्रथमङ्ृतं महावीरमुपावहरति निदधाति ।

शेषः | आज्यस्याली रोहिणक१ठे च द्वे वताकारे इत्यधेः । बोटकपरकारे वेत्थापस्तम्बः । यदि साभिचित्करतुस्तद्‌ द्वे इ९े करो ति। चशब्दः समु्चयाथेः॥ १ ८॥ भत्राप्यापस्तस्न विदेषः-- छक््णीकरणेः छ्ष्णी कुर्वन्ति । अहतचण्डातकेगवी धुकैः क्ीतकािर्वेणुपवैभि-

राज्येनेति । वृष्णो अश्वस्य शङृद्राैपत्ये (आ१० श्रो ९-१-४९) इति । गाहपत्येऽश्वशङृनन्युप्याश्वशकेन धपयतीति दशनाचाध्ुवेण धर्मणेति मन्तास्तः । एवं द्वितीयं तृतीयं च धूपयतीत्यापस्तम्बः । गतमन्यत्‌ । यथा महावीरो न पतति तथा यन््रयित्वाऽध्वर्युरेवाऽऽदत्ते। महार्वाराणामेव शफाम्यां ्रहणं नेतरेषां प्रवम्यंपत्नाणामिति गम्यते || १९॥ अग्रेण गाहपत्यमवटमिति पाकस्यानवाद्‌ः । रोहिता भवन्ति येः पक्त

। ऋ: र

१ ष्टः ] वाञ्डेश्वरसुधीविरवितन्याख्यासमेतम्‌ । ८५७

त्वेति तेषु प्रथमकृतं महावीरमुपावहरत्येव. मितरौ तुष्णीमितराण्यन्ववधाय छो. तपचनीयैः सेभरिः पच्छाद्य गार्हपत्ये य॒ज्ञमखवानादीप्याचैषे त्वा शोचिषे त्वे. त्येतेः प्रतिमन्त्रं भतिदिशचमुपोषति समैः स्वेतः ॥ २० ॥ एवमितरो महावीरावनेन मन्त्रेणोपाक्हरति तूष्णीं मन्त्रं विना । इतराणि पिन्वनादी. न्यन्ववधाय निषाय रोहितपचनीयेस्तृणकाष्ठादिमिगत प्रच्छा्च गाह॑पत्ये मुज्ञप्रल्वान्‌ मजञानादीप्याधिषे त्वेत्यादिभिश्चतुभिमेनतरः प्रतिदिशमोषति दहति । अपि वेत्ति विकल्पे | सवैशवतुभिरमन्त्ैः प्रतिदिश्चमुपोषतीत्यनुषङ्गः || २० ॥ अभीमं महिना दिबमित्येताभ्यां प्च्यमानान्यु- पचरति पकेषु सिद्धये त्वेति धृष्टी आदाय देवस्त्वा सवितोद्रपत्विति भथमकृतं महावीरयुद्रास्या- पद्यमानः पृथिव्यामाशा दिञ्च आपृणेयुत्तरतः सिकता भ्रतिष्ठपयत्येवमितरौ तृष्णीमितरा- ण्युद्रास्य ॥ २१ ॥ पच्यमानान्‌ महावीरादीनुपचरति मन्त्राभ्यां शङ्ृत्मषपादिभिः संधुक्षयतीत्यर्थः । पकेषु सिद्धयै त्वेति मन्तरावृत्या धृष्टद्रयग्रहणम्‌ । अन्ययेकवचनविरोधात्‌ । दैवस्य तवेत्यादिनोद्वास्यावटं निष्कस्यापद्यमान इत्यनेनोत्तरदेशे पषिकताघु स्थापयति । एवमनेन मन्त्रेणेतरौ महादर । इतराणि तप्णीमुदरास्य ॥ २१॥ सूयस्य त्वा चक्षुषाऽन्वीक्च इत्यन्वीक्षत इदमह ममुमाघरष्यायणं विञ्ञा पञ्यभित्रैह्मवचंसेन परहा. आमुष्यायणमिति गोनिर्देशः। बनरः प्रावाहणिरितिवत्‌ । ितरादिनिरदश इत्यन्ये |

प्र दि०-प्रङोहितपचनीयास्तैः संमारैरवस्तीये प्रच्छाय चोपावहरति । उपोषति दहति। अथवा सर्वत इति षष्ठी । सवैर्मनरश्चदु्भिरित्यर्थः ॥ २० ॥ । शङ्ृत्का्ठलेपादिस्तदर्थो व्यापार उपचारः । उत्तरया वेत्यापस्तम्बः। पकेषु संत्सु । धृष्टी आदाय भस्मापोह्य प्रथमङ्ृतं महावीरं शफाभ्यां परिगृष्योदापतयति । अपद्यमान ईति वाकेयचतुषटयेन वाकम स्थापयति परिध्िते देशे ॥ २१ ॥ गतः। इदमहं देवदत्तकाश्यपं बहावर्च॑तेन पचयूहामीति ्हमणस्य | न तु सत्ियैदथयोव.

१०८९

कलु

८५८ सत्यापादविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [ २४ प्रभे

मीति जिः प्रदक्षिणं सिकताभिः पहतं विशञेति राजन्यस्य प्भिरिति वेश्यस्य गायत्रेण त्वा छन्दसाऽऽच्छरणब्नीत्य तैरजक्षीरेणाऽऽच्छरृणत्ति त्रि

भखिभिरेकैक९ रर्ववकेकं तान्कृष्णानिन उप न्च देव परश्चर सघ्यासं त्वेत्यासजत्युपरिष्टा-

तत्र राजन्येवेश्ययोर्विकारः । आम्नातो मन्त्र ब्राह्मणस्येति सिद्धं भवति | जन्ये दु ब्राह्मणस्य ब्रह्मवचैपेनेत्येतावद्धवति पारिदप्यादित्याहुः । तन्न । पवैपाटविरोधापततेः । यदि. तावदेवाभिप्रतं स्यात्तदा तावेदेव वदेन्न तु छृत्स्नम्‌। यथा ब्रह्माणि धारयेति राज. न्यस्य । तथाऽऽदाबुक्तम्‌ | ब्राह्मणेऽपि प्रथमस्य तरिभिवंभुः फलार्थवाद्‌ उक्त्वा एकैके. नोत्तरयोरित्युक्तं यथा दिशा पडयभि्रह्यवच्ेन परहामीत्यादि । तस्माद्या पठित एव नाह्मणस्य मन्त्रः । चृणत्ति्दछिकमौ । मृन्मयानि ह्यनिरपक्रानि अजाक्षीरेणो्ितानि उज्ज्वदी मवन्तीत्ययैः । तत्न गायत्रेेत्यादिनवयनुषां मध्ये प्रथमेिभि; प्रथमकृतं महावीरं छृणत्ति, मध्यमेद्तीयमु्तैलिभिस्तृतीयमित्यर्थः । गयेत्रेण त्वा छन्दा छृणषे छृणत्तु त्वा वाक्दृन्धि वाचभित्यादि सवेकेकमेिः स्वरपि मन्नैरेदकमाच्छरणातति। तानित्यादि । तान्महावीरान्‌ कृष्णाजिने बद्ध्वा सह निदधाति मन्तरेण । ुष्णीमितराणि।

टि०-८ योः परथग् चनात्‌ । पारशोषाद्र्यकच॑ं ब्राह्मणस्य । केचिद्क्रमपाठात्सै ब्ाह्मणस्यत्येवं मवति । मन्तर्राह्मणये श्ेद्महममुमामुष्यायणे विशां पडमिन्ह्यवरच॑तेन परयृहामीत्याह । ^ विरेवेनं पदुमिर््ह्वर्च मेन पयहृति › ( तै० आ० ९-२३ ) इति \ सवैस्याऽऽमुष्यायणेति पितुनौमेति माप्यङ्कत्‌ । कत्रियवैदययेमेनत्रपरयोगे विशेषमाई-- पड्मिर्रहमवचैतेनेत्येतावत्ज्रिये प्रति परित्यनेत्‌ । वेदयं प्रति तु विंशं ब्रह्मवचैतेनेत्य- तावत्परत्यनेत्‌ । अयेनान्मूतेनाजापवप्ा छृणत्ति--अयेनान्परमूतेनान। पया ऽञच्छरण ततीत्यापस्तम्बभरद्वानो । प्रभूतव्चनानैकस्याः पयत्। । यद्‌]ऽप्येकवचनं छृतमेकस्याः एव | ययेकेकमिहापि स्याद्यत्रेण त्वा छन्दसाऽऽदरृणश्ने च्छरणत्त॒ त्वा वाक्‌, चृन्धि वाच- मिति प्रथमकृतं महावीरमच्छरणात्ति सिश्चति । रष्टमेन त्वा च्छन्द्गाऽऽच्छरृणक्नि । दणत्त त्वोक्‌ › छृन्ध्युनेमिति द्वितीयम्‌ । जागतेन त्वा छन्दपाऽचच्छरृणन्नि, दृणत्ञ त्वी हविः । छृन्धि हविरिति तृतीयम्‌ । एवे छन्दस(मभ्यतिषङ्गाय । सरवरेकैकमित्यस्मिन्पले यथापूव त्रिभिन्ञिमिरपचारानर्थक्यायेति न्यायः पू्ैञ्िमि प्रथमङृतमिति माष्यजृत्‌ | उभयपक्ेऽप्येवमेवोत्तर रत्यर्थः । गतः । एतान्महावीरनेकेवद्‌वदृध्वाऽऽएजति निदधाति क्विन्मनत्रेणं । तूष्णीमितराणि पात्राणि ङृष्णाजिन उपनह्य बद्ध्वाऽऽपनति ।

९ ढः] वाज्छेश्वरसुधीविराचितन्याख्यासमेतम्‌ । ८५९,

त्कार एष मन्ो भवतीति विज्ञायते ॥ २२॥ हति सत्याषाददिरण्यकेिसृत्रे प्रवग्योख्यचतुर्विशपरश्ने प्रथमः पटलः । उपरिष्टात्काल एष मन्त्रो मवतीति विज्ञायते । अनेन नियम्यते। अयं मन्त्रो निधानाङ्ग- पिति निधानोत्तरमेव प्रयोक्तम्यः } मन्त्रान्ते हि कर्मसेनिपातः परिमाषानैमिनिसूत्राभ्यां तिद्धान्तितः । अत्र एनः श्रुतिप्रामाण्याद्विपरीतमनेष्ेयमिति विज्ञायत इति पदं ्रयज्ञानस्याऽऽशयः । आपस्तम्बस्तु निधानोत्तरं वा निधानात्पूव वाऽयं मन्त्रः प्रयोज्य इति . विकटपमाह । कात्यायनस्तु पकतानामेवेषटकानां यजुषा करणमाह . ॥ २२ ॥ (ख. २)॥ इति श्रीमत्कावेरीतीरविराजमानकुम्भकोणनिवासिवान्छेश्वरसुधी विरचिते हिरण्यकेशिप्रवगयसत्रम्या्याने प्रथमः पटलः ।

( अथं द्वितीयः पटलः । ) प्रवर्ग्येण प्रचरिष्यन्तः संदृण्वन्ति द्वाराणि परि ` अवान्तरदीक्षोपायनानन्तरं प्रवर््येण प्रचरिष्यन्तो दवाराणि संवृण्वन्ति अच्छाद्यन्ति। भ्ाखशस्येति शोषः । स्वस्थानस्थितया पलमया यथा न दश्यते तथाऽऽच्छद्यन्तीत्य्ैः | न परलनयवेक्षत इति निषेधात्तिरस्ृत्य यजुवौचयतीति तिरस्करणीविधानाच्च । अत्र

प्र०दि०-निषनेत्तरकालं वा मन्त्रं वदेत्‌ । मन्त्रान्तैः कमोदीनित्यस्यापवाद्‌ः। पक्तानामेवं ` धात्राणां यज्नषा करणमनुज्ञातवान्कात्यायनः--“ यथा ॒दग्येषु यजुष्कियासमवात्‌ ' ( का° श्रौ° २५-१-९ ) इति । उपरिष्टात्स भूमौ न स्थापयति महताऽमि प्रायेण सूत्रकारः सर्वत्र भूमौ न चोदितत्वादुपरिषटात्कालेऽगेण गाहंपत्यं दर्भेषु यदुपा- वहरणं तत्र मत्रेण तुष्णीमिहेत्यपरं विधानम्‌ । पूवै महावीरं च ददं यथा मवति तथा कृत्वा पश्चान्मृदाहरणादिभन्त्राः प्रयोक्तव्याः । उक्त च मारद्रानेन-

छिन्ने पिष्टे तथा टूने सांनाय्ये मार्िकक्रिये ।

पक्त्वा मन्त्राः प्रयोक्तव्या मन्त्रा यज्ञायेप्ताधकाः | इति ॥ २२ ॥ `

~ इति सत्याषादाहिरण्यकेशिप्रव््सूतरटिप्पण्यां महदेवशाकिपंकलितायां प्रथमः पटलः ।

- -- -

प्रवभ्यणेति कर्मनाम । प्रचरिष्यन्तोऽध्व्यैवादयः । द्वाराणि संवृण्वन्ति कटादिमिरा- च्छादयन्ति । कस्मान्ैन९ खी परकषते । न शूद्र इति निमेषात्‌ । राजश द्वाराणि तेदृण्वन्तीत्यथेः |

८६० सत्यापाहविरचितं श्रोतसूत्षू- [ २४ प्रभे

श्रयन्ति पलन्याः ॥ १ ॥

प्रसङ्गात्पत्नीशाापरिश्चयणविषये किंचिषठिरुयते । केचित्भ्योगकतोरः परागवंशात्पशचिम- मागे पदचतुष्टये स्वतन्त्रां पत्नीशाटां विधाय तत्र तां स्थापयित्वा पत्नीशाखद्वारा- च्छाद्ने कृत्व प्रव््यमनुतिष्ठन्ति बोधायनानुसारिणस्तननि्मम्‌ । प्राखवंशात्परतो देव यजनदेशस्थेवामावेन तत्र पल्न्यवस्थाने तस्याः प्रक्यैकतत्वानापत्तेः | न चेषटापतिः | म्वगयकतृनाहुयेत्यनेनाऽऽका( ह्वा )नविधानस्य॒ स्वयमेव टिखितत्वेन पूवोत्तरविरो- धात्‌ । तत्रैव प्रकरणे पलन्येहि पयसेति प्रैषस्य पठितत्वात्‌ । न च पत्नीशाङेति स्वतन्त्रसक्ञया भेदसिद्धिरिति वाच्यम्‌ । प्रा्॑शस्यैव पत्नीशालोति संननान्तरोपपततेः । अन्यथा हुल्बसूतरस्य स्वतन््रदेवयननविधायकस्य तदनुक्तौ न्युनतापततेः । न च ्रागबेशस्य पत्नीशाात्व आक्रा ( हया ) नविषिव्यर्थ इति वाच्यम्‌ । प्रणिधानाथतया तदुपपत्तेः । तस्या दूरस्यत्वे तिरस्करणीविधायकश्ुत्यदृशथेतापततेः । न ॒चादृष्टयै. माह्वानविधिरिति वाच्यम्‌ । ट्टे सेभवति अदृष्टकल्पनस्य मन्त्राधिकरणादिविसुद्धत्वेना. न्याय्यत्वात्‌ । ्रवग्यकतृनाहुयेत्यनेन प्तामान्थतः प्रवन्येकतृणामाहाने विधायाध्व- य्वोदिवत्पल्न्या अप्याह्वानविधानेन तस्या अपि प्रवग्कतैत्वावदयेभावात्‌ । दरस्यायाः ्रकर्यकरतृत्वासंमवात्‌ । न च प्रागवैशस्यैव पत्नीशालात्वे किं प्रमाणनिति वाच्यम्‌ । पर्वया द्वारा पत्नीशालां प्रपद्येति आश्वलायनाचा्थः कण्ठरवेण स्फुटतरमभिषानिन ्ाखवेशस्य परत्नीशाद्ात्वंमवात्‌ । तस्मान्न च पल्नयवेक्षत इति निपेषात्तस्या दशै. नस्य प्रतिषेधेऽपि करत्वं पूर्वोक्तरीत्या निरपवादमेव दक्षिणतः पृष्ठचायाज्ञिपदे चतुष्पदे वा पत्नीशालेत्युक्त्याऽपि अयमथः सिध्यति | न च पारेधयणे वि(द्ध)तीयया पत्नीमीक्षत इति विहितेक्षणानुपपत्तिरिति वाच्यम्‌ । ईक्षणार्थ॑तिरस्करणीनिष्काप्नो- पपत्तेः । ामान्यानिपेषस्य॒विरेषविषिनाऽद्नीपोमीयविषिनाऽहिसाशाश्ञस्येव संकोचो पपत्तेः । कविदधोधायनपूत्रादौ पत्नीशाटायाः स्वतन््रायाः कीरतनेऽपि तस्मिनेव सूत्र परागवंशेऽपि पत्नीशादाशब्दप्रयोगेण प्रागवंशस्यैव तथात्वोपपत्तेः । अस्तु वा बोधायनय- नयजमानस्य स्वतन्त्रा पत्नीशार। नाऽऽश्वलायनदेरिति तत्पक्षे भ्रवर्यवेखायां बौषाय. नयजमानकतुंकेऽपि प्रयोगे प्रवम्यादौ न स्वतनत्रपत्नीशालास्थत्नं पल्याः | तथा सति तस्याः प्रवभ्यकतुत्वानापततेः । प्रस्तोत्रे मुखवे्टनविनियोगविरोधापत्ेश्च । तस्माद्वहारा- दर्थं तत्र स्थछनिर्माणेऽपि न कमौनुष्ठानावस्तरे तत्रावस्थानप्रपतक्तिः । एवं चाऽऽहा- नमपि सगच्छत इति अस्मत्कृतश्चुल्नविवरणे विस्तरः । आचर्येण दक्षिणतो विहारा. त्पत्या विहारदेशोक्तावपि कमेकाले तत्र नावस्थानप्रसक्तिः | १ ॥

प्र ०टि० -पल्न्यो अपि परिश्रयणमाच्छादनं स्व॒ आयतन एव नान्यत्रोपविरोत्‌ । संनि" धानेऽपि पतति दृशनमाधपरतिषेधः पल्यदुशनमिति कात्यायनः ॥ १ ॥

मि,

९ पटकः] वाञ्छेश्वरसुधीविरचितन्याख्यासमेतमू । ८६१

पश्चाद्धोतोपविक्षति पुरस्तादध्वयुदेक्षिणतो ब्रह्मा यजमानश्च दक्षिणतः पश्वात्मस्तोतोत्तरत आर््रीधः प्रतिप्रस्थाता च| २॥

प्रवम्यकतांरोऽनेन क्रमेणोपविशेयुः । प्रस्तोता दक्षिणत इत्यापस्तम्ब आह | उत्त- रेण खरं प्रवृज्य पश्चादस्योपविदयेत्याश्चकायनेऽप्याह ॥ २ ॥

मदन्तीभिरुपस्पृश्य प्रथमेनानुवाकेन शान्त कृत्वो. तरेण विहारं पृञ्ञपटवान्स\स्तीयं देव पुरश्चर

सध्यासं त्वेति तेषु प्रथपढृतं महावीरयुपावहर- त्येवमरतरौ तृष्णीमितराणि ॥ ३ ॥

ननु शान्तिकरणं किमथमिति चेन्न । उमर ह्ययं प्रव्वैः । कुतः यज्ञशिरपाश्छि- जप्य प्रवग्यरूपत्वेन सेस्तवनात्‌ । अतस्तत्करभिराचन्ताम्यामनुवाकाम्यां शान्तिः कायो । तद्थैतया समुचारणमेव शान्तिकरणम्‌ । मुञञप्रवान्तंस्तीयं॑मन्त्रावृत््या त्रयाणां महावीराणां निधानमितरेषां तृष्णीं निधानम्‌ । आपस्तम्बस्तु एकवद्बद्धानां सङृदेव मन्तरेण निधानमाह । इतराणि रौहिणकपालादीनि तुष्णीं मन्तर॑किन. त्यथेः ॥ ६ ॥

अत्रैव सर्व परिषर्म्यं संपादयत्यौदुम्बराणि अत्रैवेदानीमेव पवैमुक्तं वक्ष्यमाणं च परिषम्यं धर्मप्ताधने सेपाद्यति परिकरपयति ।

एवामितरे पुरस्ता दक्षिणत उत्तरतश्चेति । र्ममेवाभेमुखा भवन्ति सवै ऋत्विजो यजमानश्च

` तदर्थोपवेशननियमात्‌ ॥ २ ॥

तष्ठोदकमुपस्शन्त्युतिजः प्रवम्य॑कतोरः । प्रथमेनानुवाकेन “नमो वाचे न" (तै० आ० ४-१ ) इत्यनेन शान्ति स्वे कुषैन्ति | अनधीतोऽधीत्य करोति । धर्मस्य शमनार्- त्वाच्छान्तिः । अथोत्तरस्य देविंपितृविद्रनमनुष्येम्यो नमोऽस्तु तेषामनुकरणं शान्ति- सत्युच्यते | तस्मादे(े)कश्रत्योचारणमनुवाकस्य कर्मकरणरूपत्वात्‌ । वागारदानां नम. स्करणं प्रत्यगाश्ीभिवक्यैः शान्ति करोति । उत्तरेण विहारमिति दश्नादापस्तम्बोक्त. मम्रेण गाहपत्यं मा भूदित्येवमर्थम्‌ । मज््रहणादरमाणां निवृत्तिः | आस्तीयै प्रतय तेषूपाव्हरति प्रसारयति देव पुरश्चरेति मन्त्रेण । ३ ॥

घमेप्ताघनानि द्रव्याणि पात्राणि घम्थमिय्युच्पते । वक्ष्यमाणानि प्वांणि पत्राणि ।

-१ क, “प्रखावा* ।

८६२ सत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रमू- [ २४ प्रभे

व्याख्यास्यामः सन्नाडासन्दीमग्रेण यथा रा. जासन्दीं राजासन्दीं बषीयसीमेके समामनन्ति सम्राडासन्दीमेके मौज्ञीभी रज्जुभिरेकसरा- भिव्यतां च ॥ ४॥

ओदुम्बराणि उदुम्बरप्रकृतिकानि पत्राणि व्याख्यास्यामः प्रतिपादयामः । तदेवाऽऽह- सम्राडापन्दीममेण राजाप्तन्दीं स्थापयेदित्यर्थः । तां सम्राडासन््या राजासन्दीं वरषीयपती महर्तीमेक आचार्याः प्मामनन्ति प्रतिपादयन्ति । अन्ये त्वाचायां राजस्या; पन्राडा सन्दीमिव महतीं समामनन्तीत्यन्वयः । मुञ्ञमयीभी रज्जुभिः प्रोतां पम्नाडासन्दी कुयात्‌ ॥ ४ ॥ । चतसः सुचस्तासां द्रे आनिषटन्षे ते रौहिणहव- स्यौ निष्टव्योवैर्षीयस्युपयमनी मोक्षणीधान्यन्या सुवो धृष्टी शफो महावीरसंमिताव्रस्को मेथी त्रीन्‌

' ` चतः सुचः कार्याः | तासु द्वे सचावनिष्टन्धे अनुपविद्धानिले भवतः| ते अनिषटभ् सोहिणसाधने । निष्टज्धयो मिखवत्योरमघ्य उपयमनी वर्षीयप्ती महती । प्रोक्षणीधानी ्रोक्षण्यो यस्यामाधीयन्ते सरा प्रोक्षणीधरानी । प्ता उपयमन्यवेक्षया हप्तीयसरी कार्या । लवौ प्रतिद्धौ । धृष्टी अङ्गारा विवतेनाथकाष्टविशेषौ । त्रस्को महावीरमरहणोपयोगी णर देशविशेषः । तौ महावीरेण संमितौ । यावान्स्यूलो महावीरस्तावत्स्यूलो कायौ ।

,. प्रगटि०-चतुष्पादयुक्ता हस्तमा्रयुक्तेति वैखानसः । नितरां निङ्ष्टतरां हस्वाम्‌ । सभ्राडासन्दा द्िगुणामिति समामनन्ति पठन्ति शाखान्तरे । वर्षीयप्तीमिति रोषः । शाखान्तरे तु पूर्वस्माद्विकल्पः । एकपरा न समापतिता विष्युक्ता प्रकसििता विधयस्ता त्िविषमूढा अप्रकलिता शल्वमेकपतरम्‌ रशनान्तरमिति मा्यक्ृत्‌ ॥ ४ ॥

परिपङ्कखया । अनित्यौ | ते दवे । निष्टञ्े बिटवत्यौ तयोर्दर्षां उपयमनी भवति । इतरा(अन्या) प्रोक्षणीधानी । चतस्रो हस्तमात्रा इति वैलानसः । सुवौ द्रौ हस्तमाश्र । ( शफौ महावीरग्रहणप्ताधनकाष्ठविरेषौ ) महावीरग्रहणार्थे दीर्घकष्टे शफौ, तयोर्यः देशस्तदृहणार्थमावृश्च्यते स॒ आग्रस्क्यः (स्कं ) । अङ्गारनिरूहणाय कष्ठे धृष्टी । गोन्धना् कष्टं मेथी । मयूलाः शङ्कवः, ते च त्रयोदृश,

॥ 4,

-क नन्वव नै = ~ ` च को) नो आनने कनो कग पोरे

ननप््य 0 त 1 त 0 भ श्ेऋिकष्य -न्क

शिर ` क < वाः

"न ^ = आमि १ जेनर पिति 9 | न

मन द्‌

९ पटलः] वाञ्छेश्वरसुधीविरवितन्यारुयासमेतम्‌ । ८६६

मयूखान्‌ षट्‌ शकला९ खयोदश्च वैकङ्कतान्परि- धीन्‌ काण्टकीं च समिधं वैणवानि घर्मेन्धनानि खादिराणि पाटाशान्यौदुम्बराण्यकंभयानि शमी मयानि वा॥ ५॥ तथा च महावीरसंमितौ व्रस्वौ ययोस्तौ तादृशौ शफौ महावीरग्रहणायैकाष्ठविशेषौ । मेथीं गोबन्धनारथशस्कुः। मयूखांस्ते च वत्पाजाबरकक॑रादनां बन्धनार्ाः । काण्टकीं तु याक्ञियवृक्षना न त्वोदुम्बरी तस्याकण्टकत्वात्‌ । परिषयो महावीराथैत्वात्‌ तत्संमितां प्रादेशमात्रा: कायाः ॥ ९ ॥ । ( कृष्णाजिनं ) त्रीणि काष्णौजिनानि धवित्राणि श्ु्कदृष्णटोमानि तेषां वैणवा बाहुमात्रा दण्डा भवन्त्यौदुम्बरा बा रजतसुक्णौँ सक्मौ पृथक्च. तमानौ मौज्ञानि व्याख्यास्यामो द्रौ बेदौ तयो- रन्यतरः परिवासितोऽभिधानी निदाने चत्वारि विशाखदामानि मला श्राभविश्षीणंग्रान्खरेभ्यः धवित्राणि व्यजनानि । पृेवदन्वयः । तेषां घवित्राणां बाहुमात्रा अल्पायामा वैणवा ओदुम्बरा वा दण्डाः कार्याः । रनतपुवर्णो द्वौ रुक्मौ । प्रत्यकं शतमानौ कायौ । भौज्ञानि मुज्ञप्रकृतिकानि । द्वौ वेदौ कायौ । अन्यतर एकः परिवासितः छिन्ाप्र;। अर्थ, देकः साग्र इति बोध्यम्‌ | तौ च मन्त्रं विना कार्यो | अविधानान्मन्त्रष्य | अनै कत्वाच्च | अभिधानी गोबन्धनाथां रज्जः । निदाने पद्बन्धनारथे | वत्परनिबन्धनार्थानि दविशिरस्कानि दामानि विशाखदामानि । मृज्ञतृणान्येव स्वयं शीगोनि मुन्ञप्रवाः | ते

्र०दि०~वत्साजावकेराणां बन्धना्थाः | कण्टकी तु यज्ञियवक्षान्तरना न त्वौदुम्बरी। त्या अकण्टकजन्यत्वात्‌ । परिधयो महावीरार्थत्वात्‌ । तत्तमितायामाः । भरदेमात्रो- नित्येष कात्यायनः॥ ९ ॥

कृष्णाजिनेन कृतानि धवित्राणि भयजनान्यनेहपर्वाननसमथानि । तेष धवित्राणां वैणवा दण्डा बाहुमात्रा बाहुपरिमिता भवन्त्यथवैदुम्बरदृण्डा ओौदुम्बर दण्डानींत्यपरमित्यापस्तम्बः । येन ॒केनचन्मानेन मीत्वा तौ शतमानौ मवतः :। मुज्ञमयानि वक्ष्यन्ते मूज्प्र्वान्तानि । द्धौ वेदौ तयोरेको भिननाग्र उपकल्ितै्दनयः सहविधानात्‌ । त्वया होता सेतनोत्यधैमापरानित्यधैमापपतेतानामावाच्च तूष्णी क्रियते । अभिधानी वेनुनन्धना्यां रज्जुः । पाद्बन्धना्थे निदने । वबत्मादिबन्धनाथीनि द्विक्िरस्कानि दामानि विशाखदामानि । मृज्ञपरखवा मुज्ञतृणान्येव स्वयं ` शीणोनि `

८६४ सत्थाषाढवरिरचितं श्रौतसूत्रम्‌ । [ २४ प्रभ

सिकता रोदिणयोः पिष्टान्यफलीकृतानां मौञ्ज ह.

पवित्रे दभेमये वा तुष्णीमाञ्यं परोक्षणीशच सस्टृत्य ॥ £ ॥ (ख० ३) ॥ प्कृतेऽपरतिश्शीणाग्रा आद्याः | फटाछतानां ठुषविमोकमत्रेणावहतानां तण्डुटानां विशेषत फठकिरणराहितानां तेषां पिष्टानि कुर्यात्‌ । खरेभ्यः खरार्थं॑प्तिकताः संपादयेत्‌ । परकित्र अगि तूष्णीके । ते मौज दर्मभये वा कर्थ । तूष्णीं मन्तरं विनाऽऽज्यं शरक्षणीशच संसृत्य । केचिन्तु तूष्णीमित्यस्य मध्ये पठितस्य देहशीदीपन्ययेनोभयत्र संबन्धमुक्त्वा पकित्रयो राज्यप्ोकषण्योश्च तृष्णीकत्वमिच्छन्ति | ६ ॥ बरह्न्मदरग्येण प्रचरिष्यामो होत्धमेमभिषटह्भीद्रौ. षिणो पुरोडाश्चावाधैश्रय प्रतिप्रस्थातर्विंहर ्रस्तोतः सामाने गायेति संमेष्याति ॥ ७ ॥ पवि्रान्तर्हितायामित्यादिरापोदेवीरपरपुवः इति मन्त्न्याख्यातो मदन्तीनां संस्कारः ॥ ७ ॥ ब्रह्मायनु्ुक्त« सामभिराक्तखं तेत्यनुदरत्योभि- ्रबन्तः प्रचरतेति भसोति प्रसूतो यमाय त्वा मखाय त्वेति सर्वे परिधर्म त्रिः प्रोक्षति ॥ ८ ॥ अनुदरुत्योक्त्वा । प्रसौत्यनुनानाति | आपस्तम्बस्तु यनुर्यक्त« सामभिराक्तखत्वस्योपा- श्वे विधायेनद्रवन्त इत्यादेरनुज्ञ(पनमन््रस्योचैस्त्वमाह । तयेनद्रवन्त इत्यस्य लोपेन प्रच- रतेत्यस्यैवानुज्ञायां विनियोगम।ह । यमाय त्वेत्यादिं सकृन्मन्तमुकतवा भिः प्रोक्षति॥८॥

प्र०दि०-प्रमूतानि बहूनि मृन्ञानां प्रलवास्तृणान्युभयतर्छिन्नानि मून्ञप्रल्वा इत्युच्यन्ते । ्रमूतानमुजञप्रल्वानित्यापस्तम्बमरद्ानौ । खरेभ्यः खरम्‌ । अफटीकृतानां तुषविमो चनमात्रेणावहतानां तण्डुलानां पिष्टानि । समे अप्रच्छित्ग्रे भीज्ङ्ते प्रदेशमात्रे पकित्र तृष्णीं क्रियेते । उपकरिपते्रे्थेः सह विधानात्‌ । दरवंहोमततस्कारेणाऽऽज्यमिति वचा- तषवित्रयोश्च तृष्णीं वेत्यपरमित्यापस्तम्बः । प्रक्षणीनामावृत्ता इत्यापस्तम्बोक्ते्तष्णी- म्प्करीदिं क्रियते । ययेवं न स्यात्‌ । एवमाह भरद्वानः-- प्रोक्षणीः स्कृत्य ष्याणमामन्त्रयते ' इति ॥ ६ ॥

अनजानाति । पवित्रान्ताहं तायां प्रक्षणीधान्यां मदन्तीरानीयोत्पय प्रमक्ष्य बरह्मादी नामन्भ्रयते ॥ ७ ॥

सकृदेव मन्त्रः । अभिपूवै त्रिः प्रोक्षतीत्यापस्तम्बः । अभि पृष इतं यस्माल्मयमम- मिति पुनः प्रोक्षति; सकृदेव मन्त्र इति वैखानः ॥ < ॥

१ पटः] बाञ्छेश्वरसुधौषिरधितभ्यार्यांसमेतम | ८६५

प्रोक्षितानि प्रतिपरस्थाता व्यायातयतीति विद्गायत एतस्मिन्काक आश्रीधस्तृष्णीमुपचरितौ रौषहिणो पुरोढाश्चावधिश्रयति ॥ ९ ॥ व्यायातयति व्यावतैयति । एतसिन्काङ आभ्नीभरस्तृष्णीमुपचरितो धृष्टचादानादिम- स्माचूहनान्तैरमन्त्रकैः संस्कृतौ । अधिश्रयणं चाऽऽहवनीये गाहपत्ये वा । पात्रीसंवा- पस्तु नेष्यते । संम्यवने तु मदन्तीभिमवत्येव ॥ ९ ॥ सम्न!दासन्दीमग्रेणाऽऽदवनीयं पयोहृत्य पुरस्ता- दरानासन्या निदधाति तस्यां ृष्णाजिनं पराची- नग्रीबभुत्तररोमाऽऽस्तीयं देव पुरश्चर सध्यासं त्वेति तस्मिन्नितरो महावीरो मंश्चावुपश्चयौ निदधाति तावप्रचरणीयो भवतो मेथीं मबृखा. न्विश्चाखद्‌ामानीत्यादायाग्रेण होतारं दक्षिण{ऽ. तिक्रम्य दक्षिणया द्रारोपनिषत्य दक्षिणेन मेथीं सम्नाडान्दी प्वर्यपात्रनिधानाथोमाहवनीयस्य पूवैतो नीत्वा राजासन्याः पू्ेमागे स्थापयित्वा तस्यां कृष्णाजिने प्राचीनग्रीवमुत्तरलोमाऽऽस्तीयं देव पुरश्चर सष्याप्तं त्वेत्य. नेन मन्त्रेण । अप्रचरणीयौ महावीरौ प्राश्चावुपशयो शयानो सादयेत्‌ । महावीरावप्र चरणीयो मवतः । एकस्यैव महावीरस्योपयुक्तत्वेन तयोः प्रचारपाधनत्वामावात्‌ । कृष्णाजिननन्धं विज्य शफाम्यामेवोपावहत्य मन्त्राव््या नयेत्‌ । ततो मेथीमयुखविशा- खदामान्यादाय होतृगाहपत्यमध्ये गत्वा दक्षिणया द्वारा निगेम्य दक्षिणद्वारस्य दक्षिणतो भ° टि०-ज्यायातयति प्रसज्य ( विज्य ) गमयति । प्रोक्षितानि व्यायातयति विशकटीकृतानि | श्र॒तौ विज्ञायत इत्यर्थः । एतस्िन्काठ इति वचनाद्‌पस्तम्बोक्तैषं मा मूदिति। आभ्नीधप्रहणमन्यनिवृह्यथेम्‌ । अधिश्रयणा्ान्येव कमौणि प्रारभते, न इ निवपणादीनि । धृष्टयादानादि भस्माध्यूहनान्तं दहोपूणैमापतवततष्णीं क्रियते । तृष्णी. मुपचरिताविति वचनात्‌ । केविद्विंहोमवदुपचरितौ न दरश॑पणमास्तवदिति । तेषां च ूष्णीग्रहणमनयकं स्यात्‌ ॥ ९ ॥ पृवा्तादितां सम्राडासन्दीमादायाऽऽहवनीयस्य पुरतो नीत्वा पुरस्ताद्रानापतन्धः सादयत्यध्वयुः । तस्यामासन्धां कृष्णाजिनं प्रप्तायं तस्मिन्कृष्णाजिने निदधाति मन्त्रेण । ्रन्यप्यकूत्वादम्यावतैतं इति न्यायान्मन्त्रावृत्तिः । तस्िन्प्रचरणीयो इत्यापस्तम्बेऽपि ्रतिषेषात्‌। मेध्यादीन्यादायम्रेण होठरनीत्वा गाहंपत्यत्रह्मयनमानप्रस्तोतृणां च पश्ान्ीत्वा

१ के, पुस्तके प्रचरणीयौ इति पाठः । १०९

८६६ सत्यापादविरवितं भरोतसूभम्‌ | ९९ भदै"

निहन्ति होतुः समीक्षाया एतस्या एव पूर्वस्या द्रा्याया दक्षिणतो वत्सस्य शङ्कुमेतस्या एवा- परस्या द्रा्याया दक्षिणतोऽजाया उत्तरतोऽभ्य- न्तरं बकैरस्य तेषु विश्चाखदामानि व्यायातयति तान्येवमेव व्यातितानि भवन्त्योद्रासनातु ॥१०॥

मेथीं निहन्ति । मेथी व्याख्याता । होतुः समीक्षाये प्रयोननाय । यादशस्थाने मेया निहतायां धरमाभिष्टवते कुवंतो होतुदशेनं भवति तथा निहन्यादित्यथे; । होतुः प्मीक्षा वचनात्‌ । दृक्षिणद्वारामावेऽपि यत्र द्वारमस्ि तत्र निहन्यादिति ज्ञायते । एतस्या एव द्वारः पृवस्या द्वायांया द्वारस्थूणाया द्िणतो बस्तस्य शस्कु निहन्तीत्यन्वयः । अभ्य- न्तरामिति द्वायौया दक्षिणतो वत्दङकोरुत्तरत इत्यथः । तथा तमृत्तरेण च्छगाया इत्येव बोधायनः । बकरद्छगट्पयोयोऽजाया; स्तनषयः | तदयैमपरस्या द्वायांया उत्त. रतः । प्राग्वंश एव शस्व निहन्ति । प्रागवंशाद्वहिरनाशङ्कपक्ष उत्तर्‌भत्यन्ये । तेषु शर्कुषु विशाखदामानि पूर्वोक्तानि वितत्य बघ्नाति । तान्येव दामानि न्यातितानि मवन्ति उद्वाप्तनपयन्ते नान्यानि ॥ १० ॥

तेरेनान्काठे बध्नन्त्यत्तरेण गाहेपत्याहवनीयों तैरतैदीमाभिरेनान्वत्साजादान्काठे दोहनकाठे । ततः खरानुपवपति । तानूखरान्‌ ति

भर टि०-स्वयमध्वयु्होतुर पि ¶श्चदेवं गच्छेति नाम्यन्तरतः | अभ्यन्तरं परिहृत्य बहि. ` मैच्छति । अन्यत्रापि स्थानभूतकमंप्रयक्तं च यज्ञङ्गमूतं तस्मात्परिहत्येव वर्तन्‌ । तदुक्तं ¦ पारिभाषान्यायसूत्र-“अन्तराणि यज्ञ ङ्गानि इति । अध्वयवनेमेवाय विषिः। ट स्याङ्गत्वादिति ,

माष्यङ्घत्‌ । दक्षिणद्वारस्य दक्षिणतो होदुः समीक्षाये यथा होता परेक्षते दथा निहन्ति | मेथी शङ्कुः। एकद्वारं क्रियते सरमीक्षणवचनाद्धोतुः । निहन्तीति शेषः । द्वाथौ दवारस्थूणा।

अभ्यन्तरामिति वचनादूवत्सशङ्कोरुत्तरतस्तथा तमुत्तरेण च्छागाये शङ्कं निहत्य च्छगा- .

ग्रथ्नन्ति (बो ° श्रौ ° ९-९) इति बोधायनः । पूर्वदवारस्यूणाया दा्िणतो बहिरेव

वत्साया अभ्यन्तर एवानाया उत्तरतो बर्कराय शङ्कु निहन्ति । बहिरनाया अभ्यन्त. ` रतो बकेरायेति माष्यज्त्‌ । बकेररढागविरषः । तद््मपरस्या द्वायाया उत्तरतः , ्राम्बेश एव शर्क निहन्ति। बहिरेव प्रागवेशादनाशङ्कपक्षयोत्तरत्वामित्येके । तेषु शक्कुषु

विस्तृतशाखया निर्मितानि द्‌मानि रज्जरेकदेरे बध्नन्ति ॥ १० ॥ तदोहनकाडे व्साजाबकेरान्नध्नन्ति । लरवन्तः प्रागवशमेवोपवपति ।

+ १

=

1

">

॥

ॐ-

६ रहः] वाञ्छेश्वरसुधीविरवितन्याख्यासमेतम्‌ । ६९७

खरावुपनिवपत्युततरपूरवमवान्तरदेशं भ्युचिष्टखरं

बाह्यतो निषेचनवन्तमूत्तरेणाऽऽहवनीय ५ चक

छानुपसादयति काण्टकीं च समिधम्‌ ॥ ११॥

(ख० ४)॥ कताभिः कल्पयति । उत्तरेण गार्हपत्यमेकमुत्तरेणाऽऽहवनीयमेकम्‌ । खरावन्तः प्राग्वंश एवोपवपति । उत्तेणेत्येनपा दृरत्वनिषेधात्संृतत्वादु्राराणामुपवपतीत्येकवचनाच । ्रदिशमात्रे पा्मण्डढमिति खरयोः प्रमाणं बोधायनेनोक्तम्‌ । उत्तरपू्मवान्तरदेशं ््युचछष्टलरं करोति बाह्यतो निेचनवन्तम्‌ । भारद्वाजस्तृततरपुवेमवान्तरदेशं प्रतीत्य. वाऽऽह । प्रप्वंश एव खरं पूर्ववत्‌ । तथोत्तरेण शाङामण्डप इत्येव बोधायनः | उच्छछष्टार्थः सर उच्छिष्टखरः । र्मोच्छिष्टक्षानाथं इत्यथः । तथा च वक्ष्यति । तदु- च्छि्टसरे प्र्षालयेदित्यादि । अन्ये तु यजमानस्याऽऽचमनार्ंमुच्छिष्टलरमन्यद्पि तत्र च्छन्ति । तदसत्‌ । प्रमाणामावात्‌ । बाह्यतः खरस्यण्डिखादुदकनिगेमनमार्गो यस्य प्त तथोक्तः | र्यतः प्राबशादित्यन्ये । उत्तरेणाऽऽहवनीयं शकलान्‌ काण्टकीं च समिधम्‌ । शकलः षटुपर्वक्ताः ॥ ११ ॥ ( खं० ४) ॥

इति शीमद्वा्छेश्वरसुधीविरचिते सत्यापादहिरण्यकेशिपूत्रव्याख्याने महाटिङ्गसमाख्याने प्रवर्याख्यचतुरविशप्रशे द्वितीयः पटढः |

क ~ + -अ०टि० उत्तरेण गारैपत्यमेकम्‌ । उत्तेणाऽऽहवनीयमेकम्‌ ( आप० श्रो°

१९-२-- ४२ ) इति चाऽऽपस्तम्बः सूत्रयामास । उत्तरेणेत्येनपा दृरत्व- निषेधात्तथा सवृतत्वाददराराणामुपनिष्कमणस्येत्यवचनाच । खरयोः प्रमाणे चाऽऽह बौधायनः- प्रादश्षमात्न परिमण्डटम्‌ ८ बो° श्रो° ९--२--६ ) इति । एक.

दवारेऽपयत्तरपवै किंविदछोकं करोति । बहिर्गच्छति यथोदकं तथा करोति । ` तयो.

त्रपूषैमवान्तरदेशं प्रतीत्येव भारद्वाजः । तत्र चान्त.प्ावशमेव खरः पृवंवत्‌ । तथो- तरे शाङामण्डलः(पः) ( बौ ° श्रौ ° ९-२-१९ ) इत्येव बौधायनः । उच्छष्टाथैः सर उच्छिष्टलरः । धमो चचछषटक्षाटनारथं इत्यथैः । स्वयमेव वक्ष्यति तदुच्छिष्टखरे भक्ष्ये

` त्यादि । बाह्यतो निषेचनवन्तमिति वचनाट्ाष्यतः खरस्थण्डिटाद्ं निगेमनमारगों यस्य

स तथोक्तः । बाह्यतः प्रागबैशादित्यपरम्‌ । स्थापयति । शकला षदुपूरवोकंतां । चशब्द्‌

एवार्थे ॥ ११ ॥ इति पत्याषादहिरण्यकेशिप्रवम्यसूत्रटिपपण्यां महादेवशाक्षिपंकटितायां दवितीयः पटलः ।

“ ६६८ सत्याषादविरवितं श्रोतसूजमू- ` [ २४. रकष

अय तृतीयः पटलः

आदाय महावीरं देव पुरश्चर संध्यासं त्वेत्य. परिबवासितेन वेदेन संमाष्िं प्राणाय स्वाहा व्यानाय स्वाहेति सुवेणाऽऽहवनीये सप प्राणा इतीजँहोत्येकादश्च बोत्तमस्य शेषेण देवस्त्वा सविता मध्वाऽनक्त्विति महावीरमनक्ति तं निधायान्यस्मे वा प्रदाय पृथिवीं तपसच्लायस्वे- त्य परस्मिन्खरे राजत\ रुक्मं निधाय दयान्छुञ्ञ- रलवानादायार्वैरसीति दक्षिणेषामग्राणि गाहै. पत्य आदीपयति शोचिरसीति तेषामग्ररत्तरेषां मृानि ज्योतिरसीति तेषां गृखेदंक्षिणिषां मूलानि तपोऽसीति तेषां परेरत्तरेषामग्राणे

आदायेत्यादि । प्रचरणीयं महावीरं शफाम्यां परिगृह्याप्रच्छिननप्रेण वेदेन सम्‌. जयातष्णीम्‌ । शफाम्यामिति परिमाषासूत्रपरा्तमप्यविस्मणारथम्‌ । प्राणाय स्वाहे. त्यादिभिः सभिरेकादशमिर्वा$ऽहवनीये प्राणाहूतीजैहुयात्‌ । आहवनीयग्रहणं सूत्रा न्तरे गार्हपत्ये होमवचनास्नानात्त्धावृत्या आहवनीयस्ये( ए )व प्राभियैः आ ( णाहुतिहोमो यथा ) स्यात्‌ । प्राणाहुतिशब्दो .रिङ्गप्तमवायात्स्सु एकादशसु वा गौणः । प्राणप्तबन्धाच्च प्राणाहुतिन्यपदेशः । शफौ प्त्येन पाणिना संगृह्य. दक्षिणेन हस्तेन सवाहुतयः संमार्गाश्च । तथा बौधायनोऽपि प्व्ये पाणौ पतमावृ्येत्याह । अन्ये तु रनमादन्यत्र महावीरप्रतिष्ठापनं सुकमयोरुत्तरवचनादित्याहुः । दषिणेषां

प्र०टि०-महावीरं शफाभ्यामित्यापस्तम्बः। अपरच्छिननम्रेण वेदेन महावीरस्योपरिश. त्संमा्टं निकम्‌ । सुवेणेति वचनात्सुचो निवृत्तिः । प्राणाहुतिहोमोऽपि मुखपदशत्वादा* हवनीय एव । सतैकादश वेत्यापस्तम्बः। सष्ठपलेऽषटमप्रमृतीनां छोपः । रेषेणाऽऽज्यशेषेणे-

त्यथः । सुवेणोपयौहवनीये महावीरमस्क्तेत्यापस्तम्बः । महावीरस्याम्यन्तरतोऽनक्ति ।.

निरुक्ते प्रतिष्ठापयतीत्युत्तरत्र विधानान्मन्त्र एव । अन्यस्मा एकतराय प्रतिप्रस्थत्रा्री- भ्रयोस्तयोरिह प्रकृतत्वात्‌ । द्वाभ्यां हस्ताभ्यां पृवौसादितान्मज्ञप्रटवानादाय दक्षिणहस्त. गतानग्राणि गाहपत्ये प्रदीपयति । प्रज्व्यतीत्यथैः । अचिरसीति पृवप्युक्तः प्रतिमन्त्रं दक्तिणपामरुतरेषं मूलानि प्व्यहस्तस्यानि, स्यहस्तत्ैृडेदंक्िणहस्तस्यानि मूढानि,

॥ ९

~

-ई पटकः |] बाज्छेश्वरसुधी विरवितन्यारूयासमेतम्‌ । "८६९

तान्व्यत्यस्तानुपरि रुक्मे निधाय ॥ १ ॥ | दक्षिणहस्तस्थानाम्‌ । एवमग्रेऽपि । तान्मु्ञप्रलवान्ब्यत्यस्तान्कांश्चितप्रागम्रानितरान््त्व. गम्रान्कृतानुपरि सक्मे निधाय प्रदीषान्स्यापयित्वा ॥ १ ॥ सभ्सीदस्वेति तेषु महाबीर साद्यत्य. न्तीत्याज्येनानक्त्यभिमन््रयते वाऽनाधृष्या पुरस्तादित्येतैः मतिमन्त परतिंदिशषमसस्स्पृश्न्य- जमानो महावीरं भाञ्चं भरदेश्चे धारयति मनोर. श्वाऽसि भूरिपुतरत्युत्तरतः पृथिवीमभिमृशति ॥२॥ सभ्सीदस्वेती्यादि । संसीदसवेत्यनेन तेषु प्रदीतेष मजेषु महावीरं निदध्यात्‌ । भजञन्तीत्यनेनाऽऽज्येन महावीरमम्यल्ज्यात्‌। यजमानो महावीरमंसशन्‌ अनाधृष्येत्या- दिमन्ेसतत्तदिकपरकाशः प्राचीनानेव सरवानम्राेशान्धारयेत्‌ । मनोरशवाऽपीत्यननोत्तरतः एपिवीमभिग्शेत्‌ ॥ २ ॥ सिद्धये त्वेति ृषट आदायाध्वयुः परतिपस्थाता च तपो ष्वश्र इति गादहैपत्यादुदीचोऽङ्कारान्निरदच चितः स्थ पारे चित इति प्रदक्षिणमङ्कोरमहावीरं पयुद वेकड्कतेः परिधिभिः परिधत्तो मा असीति ` परिधत्त इत्यत्र महावीरमित्यनुषजते । अध्वः प्रतिप्रस्थाता वेत्यविरोषेण “कमा.

न भर ° टि ०-दक्षिणहस्तस्यमृढः सन्यहस्तस्थान्यग्राणि | तानुभयहस्तस्यान्न्यत्यस्तौम्द्ति. ' णस्य प्रगग्राण्युत्तरस्योदगम्राणि विपरीते वा ॥ १ ॥ तेषु भज्वल्तिषु तृणेषु सेस्थापयति महावीरम्‌ | यद्‌ मन्त्ेणानक्ति तदाऽभिपृरयत्येव तूष्णीम्‌ । यदाऽप्यभिपूरयति मन्त्रेण तदा ष्यत एवाजञनम्‌ । अभिपूरणेगव निवृत्तत्वात्‌ | अभिपूरणं तावद्धमेनिष्पत्त्यथैत्वाननित्यम्‌ । अथेनमाज्येनामिपूरयति (बौ ०श्री ०९.३.५०) इति बौषायनोक्तम्‌ । एतैः पश्चमन््ैः-अनाधृष्या पुरस्तादिति प्राग्रं धारयकषाणो ` जपति । पुत्रवती दक्षिणत इति दक्तिणाम्रं धारयमाणः । सुषदा पञ्चादित्यपराम्रं घौरय. माणः। आश्चुतिरित्यत्त भर धारयमाणः । विपृतिरुपरिषटादितयष्वीमं षारयमाणः ( म भरो° २९-३ ) इति वैलानसः । जपतीति सैत्रान्वयः । अध्यधि महावीरमित्याप- ` सतम्बः । अघ्यध्युपयुपरि महावीरमसटशन्महावीरं न स्पृशन्‌ मन्त्रान्ते प्रादेशषरिणम्‌। उत्तरत इत्यापस्तम्बः । एधिवीमभिमृर्य जपति नोत्तरत इति माघ्यङ्ृत्‌ ॥ २॥ ` ` 'चरोन्दिनाऽऽगरीभरो गृहते विकलेन । धृषठयादानादि परिषिपरिदानान्ततुमयोः । कहो मरुद्भिः परिश्रयस्वेति `चितः स्येति मन्तरान्तः । अङ्गारेषु ` परितः “ पवेकेव-

2४० , सत्याषाठविरचिते श्रोतसूतरम्‌- [ २४ प्रन्-

भाश्चावध्वयनिदधाति । भ्रमा असीत्युदश्चौ भरति

, .: .:: प्रस्थाता । एवमेव पूर्वेणाध्वयुरुत्तरेण प्रतिप्र- ,, ` स्थाता । अन्तरि्षस्यान्तर्धिरसीत्यध्वयुरेव त्रयो" ..: दशं दक्षिणतो निदधाति ॥ ३ ॥ (ख° ५) ॥

ण्येतानि द्वावपि कुरुतः | प्राञ्चौ दक्षिणत उत्तरतश्च । उदश्चौ पश्चात्पुरस्ताच । तत्र द्योः पारि्योरेकैकस्य मन्त्रस्याऽऽवृ्तिः । प्रतिप्रस्थाता निद्धातीत्यन्वयः । अन्तिम- स्यानावृत्तिराध्वयवत्वात्‌ । तमेवा द्योतयत्येवकारः ॥ ३ ॥ ( ख° ९ ) ॥

) >>. > , ` महावीर आज्यमानीय दिवे तपसल्ञायस्वेत्युप. .

~: . रिष्ित्सोवर्णेन र्कमेणापिधायाऽऽभिर्गीभिरिति

5: 55" , तिद्धमिरुपतिष्ठेते धवित्राण्यादत्ते गायत्रमसीति ` ` परथमं बअषटुममसीति द्वितीयं जागतमसीति तृतीयं ` . ~

गायत्मसीत्यादिभिसिभिमेननैरष्वयुैवित्राण्यादायोध्वमभिधूनोति, उपवीजयति श्रयो मधुशब्द मन्त्रस्तवेकप्तेन सङकदुक्तेन मन्त्रेण त्रिरमिमुपवीनयति । तेषां धवित्राणां मध्य एकं प्रतिपरस्याज्े प्रयच्छति एकमाभ्नीध्राय । तृतीयं तु स्वयमेव धारयतीत्यथौज्जञायते ।

-श्रयाणां- अहणमुक्तवा, दयेरेव विनियोगेन तृतीयस्याविनियोगात्‌ । आ्रीधप्रथप्रा एते

` प्र टि ०~त्स्तेषु मध्ये स्थितस्य महावीरस्य राज्ञ॒ इव पूना सेष्ते इति माप्य.

काराशयः । प्रा्चौ दक्षिणत उत्तरतश्च । उद्व पश्वात्पुरस्ताश्चं | तत्र : दवयोदरयोः परिष्योरेकेकस्य मन्तस्याऽऽवरतिद्वयष्कूत्वादेकवचनाच्च | निदधाती त्यन्वयः । एवं तरिमिमंनत्ौेषमपेख्योपेतैरष्वयदिद्ये प्रागम्रान्षट्परिधीन्परि ‹-दर्षाति- । ` समप्तरूयोपेतैमेन्रैः प्रतिप्रस्थाता दिष्धय उदगम्रान्षट्परिधीन्परिदधाति । - अनेन मन्त्रेणोध्वैटोकदिर््यवधानबुद्‌ध्या दक्षिणमागेऽध्वयुरेकं परिधि परिदध्यात्‌ । “ज्योतिःशा्लविदः कदा चित्कद्‌ चित्संकानितरहितोऽधिकम।स्लयोदशोऽस्तीत्येवमाहुः । ` क्रयोदंशेन परिषिना तन्माप्प्राधिर्भवति ॥ ३ ]} ।

आज्येनाभिपूरिते महावीरे महावीरमपि दधाति रुक्मेण सुवकृतेन । तिखभिरमिमन्त्रयत इत्यापस्तम्बः। तिखभिरन्ते सङ्ृदुपस्थानमिति मघ्ये । वायुना ज्वालोत्पाद्कं भ्यजनं धवित्रम्‌ | षवित्राण्यादनते (९-9 ) इति श्रतेः । एने महावीरम्‌ । त्रयो मधुशब्द] एको मरः । तेन्‌ स्दक्तेन तिरभनिमुपवीजयति । यद्वा -एकेकस्मनुपवीनन एकैको मधुनः

ॐ प~ श

५. ६

३-षटः];. वाञ्छेश्वरसुधीविरचितग्याख्या समेतम्‌ । ८७१:

तिरेनमू्व त्रिभिधूनोति मधु मध्विति तेषामेकम- `

मरी भ्रयच्छत्येकं प्रतिप्रस्थात्रे त आर धरप्रथमाद्धि क परदक्षिणमूध्व धृन्वन्तो महावीरं परियन्ति मधु

मध्विति प्रणवेन सथ्राधयन्तीति विज्ञायते ॥ ४॥

पर्ोक्ता अध्वथूवाद्थन्निः प्रद्िणमूर्वं धृन्वन्तो यथा महावीरस्याग्यतिष्गो मवति तथा वाजयन्तः पारयन्ति परितो यन्ति | त्रिः प्रदक्षिण कुवैन्तीत्यर्थः | आप्नीधः स्तमनिितरयोः क्रमनियमः । प्रणवेन होतूप्रणवेन सराधयन्तीति विन्ञायते ॥ ४ ॥

यथालोकमुपाविश्य समञ्ञत॒ इन्धाना आसते भरज्वाछेते सक्ममपादत्त इति विज्ञायते ॥ ५ ॥

अमि तमुपविष्टानां मध्ये स्थितस्य महावीरस्य यथ।ऽऽरोकः प्रकाशो मवति तथाऽऽ. . तितवी यथास्थानमिति वा समज्ञत इन्धाना अग्नीन्धनं कवन्तः | प्रज्वर्ति ज्वचितुमाः ` रन्पेऽभौ सकंमं बिटस्योपारे स्थिते स्क्ममपादत्ते गृह्णाति ॥ ^ ॥

याभि्वतिकां प्रसिताममश्चतामित्युस्यमाने देश भाचीदेश्च भासि द्षिणेत्येतमनुवाकं यजमानं वाचयत्यस्मस्वतीमन्विना वाचमस्मे इत्युच्यमाने

~ ऋ मि ~

रुचितो घमे इत्युपोचिषठनाह यथेतं त्रिरनभिधू- याभि्ैर्तिकामिति होत्रोच्यमानि दश्च प्राचीरित्यनवाकं यजमानं वाचयतीत्य्थः |

आपस्तम्बपक्षेऽयमनुवाक आध्वयेवो बोध्यः । अप्नस्वतीभिरित्युच्यमान उत्तिषठनूपन्‌रु- चितो धमे इत्याह । यथेतं यथाऽऽगतस्तथेवानामिधन्वन्तः प्रतिपरियन्ति तरिः । तरिवार्‌ . १ ९५.2५५ प्र०टि०-तेषां धवित्राणमेकमञ्चीषे प्रधमं प्रयच्छत्यपरं प्रतिप्रस्थात्रे । ततः ` पश्वदेवम. ध्वयुरादृतते | ऊष्वम्चं भ्रति धुन्वन्तः परिक्रामन्ति | आभ्नीघः प्रथमम्‌, इति मरद्वानां ५२ पस्तम्बाम्यामपि समाभ्नानत्‌ । होतुः प्रतिप्रणवमेकीङृत्य सराधयन्तः परिमस्यन्त

9

ह्थयेः।। ४ ॥ म,

पवकाशो विरामः | (तमभिमुखाः पर्युपविशन्ति-परस्तादध्वयः । दक्षिणतः प्रति ्रस्थातत्तरत आप्नीघरः' (आप० श्रौ ° १९-२- १९) इत्यापस्तम्ः । आज्येन समज्ञन्त ओमितीन्पना दीपयन्तः समिद्धिरित्यर्थः । समन्ततो जवनं यनरसनिवेत्ततो रुषमम्‌- पादत्ते | ईषञ्वंितेऽध्यपादतत ॥ ५॥ ¡` &-

यत्रामिजाननि यामिवतिकामित्यापस्तम्बः। तदुपोततष्ठन्नध्वयुराह रुचितो षं इति|

८७४; सस्याषादविरनितं श्रौतसूत्रम्‌ [ २४ प्रभे; न्वन्तः प्रतिपरियन्ति ॥ & ॥ त ्रत्यागमनेऽध्वयमुखा इत्याहा ऽऽपस्तम्बः ॥ ६ ॥ तस्मिन्कारे पतिप्रस्थाता प्रत्येत्य धवित्राण्यादाया. ्रेणाऽऽहवनीयं पयौहृत्य सम्राडासन्धां निदधाति स्वाहा त्वा सूर्यस्य रद्मिभ्य इति भातः स्वाहा त्वा नक्षत्रेभ्य इति सायं यथाटोकमुपोत्थाया- पद्यं गोपा इति सवे ऋत्विजो यनमानश्चाधी- यन्तो महावीरमवेकषन्ते त्वष्टीमती ते सपेयेति परिशिते प्रतिप्रस्थाता पत्नीं वाचयति ॥ ७ ॥ (ख० &)॥ यथाछोकं यथास्थानं सवे ये धमसंनान्विनर. सरवै ऽधीयन्तोऽधीयाना . एववेक्षस्ते न स्वन्तत्‌ः+4 पारैश्रिते स्वतः पारेश्िते देशे स्थितां पत्नीं वाचयति ॥७॥ (ख ०९)॥ , इति श्रीवान्छेश्वरमुधीविर चितायां स्त्याषादहिरण्यकेशिपरवम्यत्रः व्याख्यायां महारङ्ग समाख्यायां चदुर्विशप्रश्न तृतीयः पटलः |

--- ------

अभय चतुथः परः ।

अप्रीदरोहिणौ परोडाशाबासादयेति संरेष्यत्य निषटन्धयोराभ्रीधर उपस्तीणौ(यौ)भिधारयति अश्ीद्रोहिणाविति संपेष: । आ्ीधोऽङ्गारापोहनादिषिभिना तुष्णीकेनमिषटुन्धयोः -# प्र०ह०-“ अष्वयुमरयमा अनभिधून्वन्तज्ञिः परियन्ति › इति मदवानापस्तम्बो ॥ १ ॥ धविन्मण्यादाया्वयुः प्रतिपरस्यत्रे प्रयच्छति । तानि प्रतिप्रस्याताऽमे- गा$ष्न्नीयं पयोहत्य समन्राडासन्य साद्यतीत्यापस्तम्बः | यथालोकं यथास्थानं से ये ..अरततयगिन ऋत्विजो यनमानोऽधीयन्तोऽधीयाना एववेक्षन्ते न त्वन्ततः | , भपन्युर्खावर्नेकश्ुत्या इति न्यायः परिभ्चितवचनं पत्न्याः स्वश्ा्यमिवोपवेश्य (वोप- बेशग्मति ) आ प्रवभ्यंपरिप्तमापेः ॥ ७ ॥ ८ इति. सत्याषाददिरण्यकेशिप्रवगयैटिप्पण्यां महादेवशालजिसकछितायां ,“ तृतीयः पटलः । ध

[न =

अध्वयुराओध प्रति परेभ्यति । तुष्णीमुपचरितवानिति वधनाद्वेदेम परो पा्गर मस्भूरेदिस्येवमादिपरतिष्ठपनाथेम्‌ । अनिष्टु्धयोः कृषः रे हालम्हन

४ पटलः] वाञ्छे्वरसुधौनिरवितग्याख्यासमेतम । ८७३

तौ रौहिणौ पुरोडाश्चावासादयति दक्षिणं परिधिः सेधिमन्वेकमुत्तरमंन्वितरमत्रैव श्रृतं -दभ्यासाद्‌- यति ॥ १॥

लुोरवे्वास्य ताम्यां सह पश्वात्परिषितष्योरासाद्यति । गाहपत्येऽविश्चयणे तदात्र दिनाऽऽत्मनश्चाभिपरिहारः पारहरत्यः। शेषं स्पष्टम्‌ । अतरैवेदानामेव श्रतं दध्यासादयति । एवकारेण पूत्रान्तरोक्तूर्वकाटश्र तद्ध्यासादनन्थवच्छेदः | १ ॥

देवस्य त्वेति रश्नामादायादित्ये रााऽसीत्य-

भिमन्य पूया द्रारोपनिष्कम्याध्वयुरषेदुघमाह-

यतीड एह्यदित एहि सरस्वत्येदीति त्रिरपा

श्वसवद्यसावेहीति जिरचैयेयानामा भवति यथेतं

भत्येत्याभिधानीं निदाने दोग्धे च[ऽऽदायाध्वयु

राग्नीध्र;ः प्रतिभरस्थाता च दक्षिणय। द्रारोपनि-

हेत्य ॥ २॥

देवस्य त्वेत्यादिनाऽमिषानीं गृहीत्वाऽदित्थै राज्ञाऽपीत्यभिमन्त्य पूवैेया द्वारा गत्वाऽष्वयरधमदुधामिड एहीत्यादिभिक्िभिरुपांशवाह्मयति । असरवेहीति तरिरुचैराहयति यथानामा भवति गौः । यथानामा यादृशनामवती तेन नान्नाऽप्तावेहीति तिरुचेराह- यति ।'यथ। गङ्ग एहीति । अन्ये तु त्रिभिरनामभिराहयति मनुष्यनामभिरेवैना. माहयतीतिं , वदन्ति । तचिन्त्यम्‌ । स्वनान्नैवाऽऽद्ानवचनादेकस्या गोक्चिनामत्वा नियमा | तथा च नोधायनः-- यदस्या नाम भवति तेनापरवेद्यप्तविहीति । कात्याय, नस्तु नान्ना त्रिरुचैरित्याह । ब्रह्मणं ठु जात्याष्याभिपरायं द्र्ट्यम्‌ । यथेतं प्रत्येत्य यथागतमायत्यामिघानीं निद्नि दोर चाऽऽदायाध्वस्वराद्यो दत्निणया दरा गच्छेयुः ॥ २ ॥

अदित्या उष्णीपमसीत्यध्वयुंषेदुघपभिदधाति अभिदधति बध्नाति वत्सं विश्ाब्दान्न। बध्नातीत्यन्वयः । वत्सायां ज्जीलिङ्गेनोद्यो

प्र दि०~चोपस्तरणामिधारणमिति वचनात्‌ । यावदुक्तमेवेति माष्यङ्ृत्‌ । आपता.

दनं च्या सह । यदा इ गाहैपत्येऽधिभ्रिते तदा होत्रादीनामात्मनश्च परिहारः परि. हतम्यः ॥ १ ॥ रशनामादायामिमन्ञ्य निष्क्रम्य प्रगवशात्पूषैया द्र रोपांवाह्वानमेव | स्व॒ आयतने देवतानाममिरिति । यथा-गङ्ग एहि गङ्ग एदीत्यादि {¦ २ ॥ धर्मद नात पूरवगृहीतय। रज्ञा । िशखशाकनः बःनाति [वतप (वतमप्तङ्ि वा) १९

८७४ सत्यापाठविरचितं श्रौतसूत्रम्‌- [ २४ प्रभे बायुरस्थेड इति वत्सं पूषा त्वोपावषजलिति वत्समुपञजति यस्ते स्तनः शशय इत्यध्वयुधै- मेदुघमभिमन्त्रयत उस्र घ्म५ शिष्येत वत्सं

` निदाय वृहस्पतिस्त्वोपसीद वित्युपसीदाति दानवः स्थ पेरव इति स्तनान्त्संमृश्त्यश्विभ्यां पिन्वस्व ` सरस्वत्यै पिन्वस्वेत्येतवेषायसि दोश्रे दोभ्षि ` तृष्णीं भतिपरस्थाता हसीयस्यजाम्‌ ॥ ३ ॥

मन्त्रः । उपाकयनति दोहनार्थं घरमधुकपरमीप प्रापयति । वत्सं निदाय *बद्ध्वा वषीयपति महति अध्वयो प्रतिप्रस्थाता बन्धनादिविधिना तुष्णीं मन्त्रे विनाऽनां दोग । गोरजाया अधमे तदूदुग्मात्रहामे दुग एव सरवे दोहनमन्राः म्रयोक्तव्याः । दोहन. मन्त्राः पुनः ्ानास्ये द्िताः.।॥ ३॥ |

अभ्रीषे पयसी मदाय यथेतं प्तयेत्य शफावध्वयुः रादक्ते गायत्रोऽसीति प्रथमं ष्टभोऽसीति द्वितीयं `

अम्नीध आशभ्नीधाय गोपयोऽजापयश्च दत्वा यथेतं यथागतं भरतिनिवस्यै परागेशं गत्वा शफौ पूर्वोक्तावध्वयुगृहणीयात्‌। अध्वरग्रहणे स्पष्टार्थं प्रतिभस्थातृनिवृत्तर्थ वा । नाग- भर° टि० कस्त सेपरनति । स्पष्टोऽ्पः । निदाय वस्स पुनद वत्सं. विशाखदान्ना । उपधीदत्युपविशति दोहना्म्‌ । स्तनान्सक्रदभि्शति सङ्ृदेव मन्त्रो अहुवचनत्वात्‌ । अधिभ्यां पिनवस्वेत्येकैकेन वाक्येनैकं स्तनं दोण्वि | वाकयत्रयेण चतुर, ` सर्वानुक्त्वा स्तनंघतुष्टयं दोग्ीति भाष्यङ्त्‌ । स्वदोश्े इति सिद्धे वषौयसी ते वचनाद्र्षीयसि स्वय पयो दोण्ि बहुवचनाद्ध्वयूरिति । अस्ये परतिभस्थाताऽ्वयणा गृहीति । इदानी ्रतिप्रस्यादुग्हणं विस्पटाथेमिति । अजानन्धनादिकर्म प्रतिप्रस्यात। तृष्णीं सै करोति । य॑स्तु गवाजे अछममाने दुश्वमेव तयोंभते, तस्य दुग्धे दोहनमन्त्रो नास्ति । अत एव तूष्णीमिति विस्पष्टम्‌ ॥ ३ ॥ ` - + “ + “ ५०.

` यत्राभिननेल्यु्िष्ठ ब्रह्मणस्पते इति तदुपोति्नतावा्रधहस्ते पय दरे श्चदाय द्वा यथेतं प्रत्येत्य, तस्य महावीरस्य हस्ताम्यां प्रहीतुमशक्यत्वातपदंशवैु्भयतः कोषटदरथमध्ये महावीरं सदं त्वा काषटद्यस्य मूलद्धयमग्रये च धताऽध्वतिपरस्या- - तांरावानयतः, तौ. काष्टविशेषौ शफावित्युच्येते । महावीरतेयाघ्ताद्ध) यैमाणो$गनिहोघ्रह- `” वणीकतयविरोषं उष॑यमं इत्युच्यते । यथाभिनानातयषद्रवपयस। गु गेतितद भो -

॥ 4,

# ॐ ~

४ ष्टः] वाज्छेश्वरसुधीविरचितव्यारूयासमेतम्‌। ८७५

जागतमसीत्युप्यमनं प्रतिप्रस्थातोपद्रबपयसा

गोधुगित्युच्यमान आग्नीध्रः पूवैः प्रतिपद्यते

सहोर्जो भागेनोप मेदीति पयसी प्रतीक्षत

आहियमाणे प्रतीक्षत इन्द्राचिना मधुनः सारघ

स्येति ॥ ४! ( ख०७ ) ॥ तमसीत्यनेनोपयमनं प्रतिभस्थाता गायत्रोऽप्तीति मन्त्राभ्यां प्रथमद्वितीयावादत्त इत्यनुष- ्गेणान्वयः | होत्रोपद्रवपयप्ता इत्युच्यमान आग्नी्रः पूवैः प्रतिपद्यते पूर्वस्यां ` दिशि पयसी; गृहीत्वा ऽऽगच्छतीत्यथः | आहियमाणे पयसी सहोर्जो मागेनेत्यादिना प्रतीक्षते सम्यक्पस्यतीत्यथः ॥ ४ ॥ ( ज ७ ) ॥

महावीरे गोपय आनयाति स्वाह्‌¡ त्वा सृथेस्य रकष्मय इत्यु्न्तमृष्माणपनुमन्त्रयते मधु हविरसी त्यजापयः प्रतिभस्थाताऽज।पय. एके पूवै« समा मनन्ति ॥ ५ ॥

महावीरे मोपयओनयनं दोग्ेणैव न पात्रान्तरेण । विना वचने पत्रान्तरग्रहणासं. मवात्‌ । केचित्तु न हि मृन्मयमाहुतिमानशेति वचनात्‌ । अन्ये न द्‌रपत्रेेत्याहुः । तच्चिन्त्यम्‌ । आनयेतिचोदन।चोदितत्वेनाहोमत्वात्‌ । न च वषटकु्ादित्यनेन करणमन्त्र गतवषट्कारविधानात्तदन्तमन्त्रकरणस्य कर्म॑णो होमत्वमिति वाच्यम्‌ । अतत्पर त्काच्छृतेः ।" अन्यथाऽग्ौ तत्समानत्राह्मणस्य से ते वायुशिति ‹ मृत्लनने अप आन

¦ यति, इत्यस्यापि होमत्वप्रसङ्गात्‌ । तस्माहखेणैवाऽऽनयति । उच्यन्ते महात्रीरादुयच्छ

न्तमृष्माणममिमन्त्रयते । अजापयः प्रतिप्रस्याताऽऽनयतीति संबन्धः । एकेऽनाप्य प्वै समामनन्ति ॥ ९ ॥

प्र टि०-ऽनुप्रपद्यते, इत्यापस्तम्बः । यसमिन्काटे होतुः शब्दं शणोति । गोपय एव मुख्यत्वादमेषते । अथवा पयस्याहियमाण आधर प्रतीक्षते । केचिदध्नधुपरतिपरस्याता राववेक्ेते इति तद्वयाख्यानं . न समज्ञसम्‌ । प्रतीक्षत इत्येकवचनप्रये।गदशोनादाभ्नी

रेत प्रतीक्षत इति सिद्धं भवति । पयः प्रतीक्षत इति माष्यङ्त्‌ ॥ ४ ॥

: - आनयनमन्येन दास्पत्रेण, न हस्तेन | न दोश्ानभिशन्तीति प्रतिषेधात्‌ । अन्येन वा दारमयेण पत्रेणाऽऽहुतिषमेत्वात्‌ । आनयनचोदितत्वादनाहुतिरिति येन केन- वितरति माप्यडदरचाचष्टे | उ्नतं घमेमनुमन्त्रयते । उ्न्तं महावीरादुदगच्छन्द | नलक्गीत्वलुवद्ेते । एवे शालिनः पठन्ति ॥ ९ ॥

८७६ सत्यापादविरचितं शरौतसूत्रम्‌- [ २४ प्रभे

द्ावापृथिवीभ्यां त्वा परिगृह्णामीति शफाभ्यां महावीरं परिगृह्णाति बेदेन प्रमृञ्यान्तरिक्षेण त्वोपयच्छामीत्युपयमनेन भतिप्रस्थातोपयच्छाति देवानां त्व! पितृणामनुमतो भते« शकेयमित्या दायोपो्तिष्ठति ॥ ६ ॥

सन्ये पाणौ समावृत्य महावीरमध्वयणा प्रमृष्ट प्रतिप्रस्थातोपयच्छति तमुपयच्छन्त. मुपयमनेनाध्वयरादाय तमुपोत्िष्ठति ॥ १ ॥

तेजोऽसि तेजोऽनुप्रेहीति हरति समुद्राय त्वा वाताय स्वाहेति गच्छन्नेवानवानं पश्च वातना- मानि व्याचष्टेऽपान्याप्रये त्वा वसुमते स्वाहेति पञ्चोत्तराण्यवाशेष्ठा विकल्पाथौः ॥ ७ ॥

अनवानमनुच्छरन्‌ । पष्ठसष्ठमयोववातनामधेययोश्वतुथपश्चमाम्यां विकसपः। उत्तराणि यनू भवीति दषः । तत्रापि षष्ठो विकलपाथैः ॥ ७ ॥

एतस्मिन्कारे भरतिप्रस्थाता दक्षिणं रीदहिणं ज॒हो- त्यदर्ज्योतिरिति भराता राजिज्योतिरिति सायमप- रेणाऽऽहबनीयं दाक्षिणाऽतिक्रम्य विश्वा आशा

रौहिणं पुरोडाशे प्रतिष्ठितं जहोतीत्यापस्तम्बः । प्रतिष्ठितं यथा न चति तथा । स॒चाऽनिष्ुन्धया प्रतिष्ठिते जुहोतीति मारद्वानः । अहर्ज्येतिरिति प्रातः । दूढोषे पृव॑स्य दीर्घोऽण इति दीर्घः । अपरेणाऽऽहवनीयं॑दक्तिणाऽतिक्म्य विश्व

प° टि०-शफाम्यां महावीरमित्यादाना्थत्वाच्छफग्रहणं किमर्थं क्रियते | अभ्यन्त- रेणाऽऽदानं विधीयते ावाष्रयिवीम्यां त्वा परिगृह्णामीति । महावीरसंलम्नं भस्मापनीयो- पयमनेनोपयच्छति महावीरसर्माप उपयच्छत्यध्वयैवे प्रतिप्रस्थाता ¦ अध्वयुरुपयमनेनो- पयम्याऽऽदत्ते । महावीरमुपयमनं च तृष्णीमुत्तिष्ठति॥ ६ ॥

आहवनीये प्रतिहरति । सैरवाकयैतरैनन्गच्छन्वातनामानीति परिज्ञानार्थम्‌ । अनवा- नमनुच्छ्वसन्न्याचषटे वाक्ये व।क्ये स्थित्वा वाक्यान्तरे नोच्छ्वसिति । पश्ानमिवानुच्. वाप्तननियमः । तथोत्तरेषामिति भाष्यज्कत्‌ । परिभ।षा्थमेतत्‌ ॥ ७ ॥

काङक्चनाच्छन्दोगानां सामान्ते वा द्षिणं रौहिणं जुहोति । अध्वयुरपरेणाऽऽह- वनीयमतिक्रम्य ब्रह्माणमीक्षते मन्त्रेण । ईत इत्यनुकः । गतः । दपूणेमाप्तविकारे.

[म

४ पटलः ] वा्छेश्वरसुधी विरचित्तव्यार्यासमेतम्‌ । ८७७

दक्षिणसादिति ब्रह्माणमीक्षते विश्वान्देबानया- दिषहोति होतारं स्वाहाढृतस्य घर्मस्येति धै. माश्रान्य प्रत्याश्रावितघभस्य यजेति संमभेष्यति ॥ ८ ॥

आशा इति ब्र्माणमक्षिते । विश्वन्देवानिति होतारम्‌ । इक्षत इत्यनुषङ्गः । एवम. म्रेऽपि ॥ ८ ॥

उत्तमया वाचा प्रचराति स्वाहाऽ्रये यत्गिया-

येति वषट्कृते जुहोति स्वाहेन्द्रा वषदित्यनुवषट्‌.

कृते घर्मेमपातमाशिनोति हतं घम्ुपतिष्ठते ॥ ९ ॥

उत्तमया वाचोत्तमस्रेणोचचैः स्वरेणेति । स्वाहाऽ्रये यज्ञियायेत्यनेन यजमान

उपतिष्ठत इति शेषः । एवमग्रेऽपि ॥ ९ ॥

नमो दिवे नमः पृथिव्या इत्युबाकशेषेण यज

मान उपयग्नो धाये्ाणं प्रतिपरस्थात। व्रृतदध्नाऽ

भिपूरयतीषे पीपेहीति विक्षरन्तमनुमन्त्रयते

दिश्चोऽन्तःपरिध्यनुपर्ावयति ॥ १० ॥

उपर्ञ्ना अग्नेरुपरि धायमाणमध्वर्युणा महावीरमिति शेषः । एवम्रेऽपि । प्रतिप्र-

स्थाता शृतद्ध्ना शुतातङ्केन दध्ना परयति, इषे पीपिहीत्यनेन । दाधि विक्षरन्तं महावीरमध्व्रनुमन्त्रयते । क्षरतिश्च कचित्सकमकोऽपि च्छन्दापि ददयते । मधु क्षरन्ति सिन्धव इति । लोकेऽपि मधुखवेत्यादि प्रयोगो द्रष्टव्यः । उत्तरदश््ेयोगानुकूढन्या- पारः क्षरत्यर्थं इति सकमकत्व निर्वाहः । अन्ये तु अनुक्तस्य महावीरशब्दस्य महावी., रस्थितद्धिपरत्वमङ्गीकृत्य विक्षरदध्यनुमन्त्रयत इत्यथं इत्याहुः | असिन्पक्े विक्षरत्य- दद्ि१दयोर्भिन्नलिङ्गकत्वेऽपि विेषणविरोप्यमावदछान्दप्ो बोध्यः | तथाऽक. मक एव धातुरुपपादयिदु शक्य इति बोध्यम्‌ । दिशः प्रति अन्तः परिधि अनुप्रहाव- यति प्रतिदिशं होमे कारयतीत्यथैः | १० ॥

पर० दि ० -पूत्करे तिषठनधत्याश्रावयंति । सोमे इति क्चनत्सोमाहुतिषु अभ्ीधीये भ्रत्या- श्रावयतीति ॥

उत्तमया याज्यया प्रचारः । वषट्कार एव । जुहोतीत्यनुकपैः । पितृन्धमेषानाच्छे. त्यन्त: । यथाशि्गं देवता उपतिष्ठते ॥ ९ ॥ ।

धायमाणं महावीरं पूर्वोदितं यदुत्तरेणाऽऽहवनीयभ्य श्रतग्रहणं यादि विनाशो दूषितं वा केशादिभिः पुनर््रहणं शृतमेव यधा स्यादिति श्रुतग्रहणं क्रियते || १० ॥

८७८ सत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [ २४ प्रमे

तदेवाऽऽह-- त्विष्य त्वेति पुरस्ताद्‌ शुश्नाय त्वेति दक्षिणत इन्द्रियाय त्वेति पश्चाद्‌ भृत्ये त्वेत्युत्तरतः प्रत्या करम्योपयमने शेषमानीय पूवस्मिन्खरे राजते रुक्मं निधाय धर्माऽसीति तस्मिन्महावीरं साद्‌ यति नेत्वा वातः स्कन्द्यादित्यभिचरतः ॥ ११॥ (खम ८)॥ विवष्यै त्वेत्यादिना पूर्वादिदि्ष प्रहावयतीत्यनुष्गः । णगिजर्थस्याविवक्षितत्वाउनु- होतीत्येवाथं इति केचिदाहुः । अन्ये तु स्वयं हुत्वा पश्ात्प्तिप्रस्थातारं हावयतीत्यथे इत्याहुः । तच्चिन्त्यम्‌ । प्रतिप्रस्थावुन्येवहितस्यात्न संबन्धापंमवात्‌ । विक्षरन्तमनुमन्तर. यत इत्यध्वयुरेवोपात्तः | दिगुपटक्षणस्यानोरध्वय्यनुमन्त्रणपश्चाद्धावबोधकत्वानुपपत्तिश्च | न च तवापि गिनुप्रत्ययानुपपत्तिः। स्वा्थणिच॒प्रत्ययस्यापि इद्यमानत्वात्‌ | मारद्वाजोऽ. प्यधवेय कतौरमाह । अभैनमुपयोहवनीये धारयब्दातद्नाऽमिपूरयति विक्षरन्तमनुमन्तर- यत इषे पीपिहीति । अथैनं दिशोऽनुप्रहावयतीति | तत्रामिपूरणमप्याध्वयैवमित्येतावान्‌ विशेषः | प्रत्याक्रम्योत्तरतो गत्वा उपयमने धरमशेषमानीय पूर्वसिन्खरे राजतं रुक्मं निधाय धर्माऽप्ीत्यनेन स्क्मो परि महावीरं निदधाति । अभिचरतस्तु नेत्वा व।तः स्कन्दयादिति सादयेत्‌ । आपस्तभ्बष्तु ब्रह्माणि धारयेत्यादिभिः करमेण त्रयाणां वर्णानां प्राद्नं नेत्वा वातः स्कन्दयादित्यस्य सर्वंशे पतामाभिचरेऽमुष्य त्वा प्राणे सादयामीति श्रुनामयुक्तेन पादनं चाऽऽह ॥ ११ ॥ ( ख० ८ ) ॥ ` इति श्रीवान्छेश्वरपुधीविरचिते सत्याषादहिरण्यकेरिप्रवम्यपत्रन्याख्याने “ . महालिङ्गपमाख्याने चदुर्विशप्रश्ने चतुैः पटः । `

----------- -----

` ` श्र° टि०-महयं ज्येष्ठाय पीपिहीति मन्त्रान्तः । अध्वयु्विकलरन्तमनुमन्तरयते पूवं ` मानीते दवि । दृष्टश्च क्षरतिधातुः सकर्मकः । मधु क्षरन्ति इति । दिशोऽन्तः परारि ध्यनु एनं दिश्नोऽच्वित्यापस्तम्बः । प्रहावयति सावयति । तस्मिन्सकमे महावीरं प्रतिष्ठा पयति । ब्रह्मणादिवरण॑त्रयविषयेषु मन्तररयेष्वनुषङ्क्यो तनाय एथगुपदर्शनम्‌ । मन्त्रशषः सर्वत्र | यद्यभिचरेदमुष्य त्वा प्राणे सादयामीति सादयेत्‌ (आप०श्रौ ° {९-३-३४ ) इत्यापस्तम्बसत्रे विशेषः । यद्यभिचरग्दानरुं कतुमिच्छे्यनमानो देवदत्तस्य त्वा भ्रणे सादयामीति सादयेत्‌ ॥ ११ ॥ इति सत्याषादहिरण्यकेशिप्रवग्यटिप्पण्यां महादेवशाश्जिसंकलितायां

चतुर्थः पटः । 11 न्न------

६ दव्लः ] वाज्छेश्वरसुधौविरवितम्यारूयासमेतम्‌ । ८७९ अथ प्रच्चमः पररः ।

` श्चकटानुपयमने समज्य पृष्णे शरसे स्वाहेत्येतैः प्रतिमन््माहवनीयेऽभ्यादधाति प स्वेषु टेपे- ष्वङ्क्त्वा रुद्राय द्रहोत्रे स्वाहेत्युत्तरया द्राराऽन न्वीक्षमाणो निरस्याप उपस्पृशेदेतसिमिन्काटे परतिप्रस्थातोत्तरं परोडश्ञं जुहोति यथापुर स्तात्‌ ॥ १॥ पूर्वोक्तान्षटृशकटानुपयमेन समज्य पृष्ण। इत्यादिभिः प्रतिमन्त्रमाहवनीयेऽभ्याद्धाति । एकैकं शकटमुपयमने समभ्यज्य यथाऽप्नौ बिन्द्वश्चोतन्ते तथाऽऽद्ध्यादित्ययैः | परिनिय प्राचीनावीत्यादधाति । षष्ठं शकटं सर्वषु लेपेष्वङ्कत्वोत्तरया द्वारा गत्वाऽन न्वीक्षमाणो रुद्रायेत्यादिना निरस्याप उपस्पृशेत्‌ । एतस्मिन्काले प्रतिप्रस्थातोत्तरं रोहिण जुहोति प्रतिष्ठितम्‌ । आपस्तम्बः शकट्होमत्पूथं रौहिणहोममाह ॥ १ ॥

अध्वः कण्टकी समिधमादधात्यपीपरो माह्नो रात्रियै मा पाहीति सायमपीपरो मा रात्रिया अह्व मा पाहीति प्रातः ॥ २॥

अपीपर इत्येताभ्यां मन्त्राभ्यां साये प्रातयथाक्तमं काण्टकीं समिधमादध्यात्‌ । आप स्तम्बस्तृष्णीं समिद्‌ षानमाह ॥ २ ॥

शेषादुपयमनेनामिहोत जुहोत्यभिज्यािञ्योति-

रमन स्वाहेति साय^ सूर्या ज्योतिज्योतिः सूरय शेषादिति । एतस्मादिति शेषः । अश्चिर्यौतिरित्यनेन पूर्यो ` ्योतिरित्यनेन चां. ह्रं भृहोति । यथाकाछं भूः स्वाहेति व्याहृत्या वा । आपस्तम्बस्तृष्णीं'होममप्याह ।

प्र टि०-शकटान्पूवोादितानुपयमनेऽम्यज्य दधाति । तत्र॒ पितृभ्य इति प्राची -नावीतिना पितृरिङ्गकत्वाश्च । तृष्णीं ेपेष्वम्यञ्य रुद्राय रद्रहोत्र इत्युद्श्चं निरस्यति । ‹ उदञ्चं बहिः प्रामः, इति बोधायनः । अपामुपस्पशेनं श्रौतम्‌ ( शुतयुक्तम्‌ ) 1 अहऽ्योतिरिति प्रतिष्ठितं जुहोति भ्रतिभस्थाता । अहर्व्योतिदेवता | १ ॥ ।

अत्रानुहमराहाऽऽपस्तस्चः - -तूष्णी काण्टकैी < समिधमाधायेति ।. नासति मन्ति सूत्रकाराभिभायः । तुष्णं साय प्रातः कण्टकी ९ समिधमादेधातीति वचनात्‌ । प॑डशे निवृह््यथैमिह काण्टकी समित्‌ ॥ २॥ , , . हतेशेषात्‌ । अग्निोत्रहवणीनिवृतयथः{पयमनग्रहणम्‌ । रन्विद्येबम्रहणमनयकम्‌ । अभे

८८० सत्याषाविरचितं श्रौतसूतरमू- `. [ २४ प्रभे-

स्वाहेति प्रातव्यौहृत्या बोभयत्र शेष५ सयुपदूय सर्वे भक्षयन्त्यसावुपहयस्वेति कमेनामधेयेनाऽऽ- मन्त्रण उपहूत इति प्रतिवचनो होता पथमो भक्षयति यजमान उत्तमोऽपि वा यजमान एवाव-

[^

अत्र केचित्‌ । अग्निहोत्रं ज॒होतीत्यनेन मासताभिहोत्तवन्ञामातिदेरो पनमेनत्ाम्नानं ज्ञाप- यति । अहमेधीयाज्यभागन्यायेन क्लेपकारप्राकृतमन् ुनःश्रवणं चोदकटोपेन तदि.

तराङ्कपरिसंख्या्थीमिति । तेन प्रधानमात्रानु्ानं कायमित्याहुः । अन्ये तु अश्निहोत्रे

जुहोतीति नामातिदेशेन कत्स्धरमप्राप््युपपत्तेमन्राम्नानैयथ् व्याहृत्या विकल्पबोध- नाथम्‌ । प्राकृतस्यैवानुवादपमवात्‌ । तस्मा दिध्मावानादि कृत्स्नमेवभ्निहोत्रं कायैम्‌ । तथा कात्यायनोऽप्याहाश्चिहो्रस्याऽऽवृता हत्वेति । तथा बोधायनोऽप्याह-अश्नि- होत्रविधिनेदधिति । न च तर्हिं दोहना्युपतादनान्तस्यापि प्रातिः स्यादिति वाच्यम्‌ | उपदिषटशेषद्रव्येणातिदिषटद्रम्यत्रावे दोहादीनामथलोपादित्युपपततेः । तत्र॒ काण्टकीवच- नेन पाटाशद्रव्याभावान्नाऽऽपरामिकहोमः ¦ सर्वमक्षत्वाच | निरठेहनादि उदगुदेशान्तं कम वचनार्टु्म्‌ । प्रत्याम्नातं यत्ततोऽन्त्सःं कायेमिति वदति । उपयमन इत्यादि । उपयमनं होत्रे प्रदाय ततः सव घैसबन्धिनो भक्षयन्ति । कमेनामवेयेनेत्यादि न्याछ्या- तम्‌ । ्रमनियमार्थमाह-होता प्रथमो भक्षयति । यजमान उत्तमो मक्षयतीत्यनुषज्यते । इतरेषां कमस्तु-अध्वयुतरष्या प्रतिप्रस्थाताऽसरीदित्यापस्तम्बोक्त्या ग्राह्यः | अनेनैव करै. णोपहवा बोध्याः | अत्र घरमेपबन्धित्व विशेष त्प्र्तोतुरपि केचिद्धक्षमाहुः । आपस्त-

भ्र °टि०-यमष्टाकप।द्ी युक्तेः । केन निवापिणं भवति तत्रन्वाधानप्रमृति ब्ह्मणतरपणान्त यथा मवति तथेवमिहापि समिदाधानादि साज॑नन्तं होमद्रव्ये न प्रधानमिति चेत्‌ । नाप्रषा- नेऽपि तन्त्रो त्पत्तिरैश्यते । वचनादरुणप्रधातेषु वारुणनिष्का स्त एवावभथोऽन्यानि चैवं भ्रकारेणोपलम्यन्ते । नाग्निहोत्रपरतिपेधं न त्वेतदिति । अपूवैवचनात्स्यदेवेति माध्यकारा शयः । गतः । सायं प्रातः मूः स्वाहेति । तुष्णीं वेत्यापस्तम्बः । उपयमने शेषमिति शेषः । अश्चिहोबे हते यदुपयमने शिष्यते तत्पमुषहूय प्रवर्थकतीरः सय मक्षयम्ति | ्रव्यैकतृणामेष नियमो नान्येषामनथि्तत्वात्‌ । असावसताबुपहयस्वेति कर्मनामभि

म देवदत्तशमादिमिः । उपहूत इति याचितं ब्रूयात्‌ । अध्वय॑उपहयस्वेति प्रथमम्‌ | तत उपहवं याचति ब्रह्मजुपहवयस्व प्रतिप्र्य तर्पहयस्वाभरीदु पह्वयस्व प्रस्तोतरपहयस्व सुनमानोपहुयस्वेति सेबुदूष्या । यदि न प्रस्तोता भक्षयति तद्‌। यजमानो पुयस्वेत्यन्तः |

क

& पदेः ) बाञ्छेश्वरसु् विरचितव्यारुयासमेतम्‌ । ८८६

त्रेगेतरे हुत^ हविष हविरिति भक्षयित्वोपय- मनं .परतिपरस्थाज्े भरयच्छति तदुच्छिषटखरे प्रक्षाः टयान्तर्वेदि निदधाति तस्मिररुक्माववधाय मद्‌- न्तीरनीयाऽऽपो हि ष्ठा मयोभुव इति तिखभि- माजैयन्ते निनीयाप उपयमने सध५ परिघम्य॑ < समवधाय ॥ ३॥ (खर ९)॥

` म्बादिभिरनुक्तत्वाज्नेत्यन्ये | अपि वेति पवप्रतिपादितपषव्यवृ्िः । यनमान एव भ्- ` यतीत्यनषङ्गः । प्रत्यक्षमिति शेषः । तथा च यजमान एव प्रत्यक्षं भक्षयतीति यावत्‌ ।

इतरे यजमानव्यातिर्कतः । अवव्रेणाऽऽ्णिन नतु प्रत्यक्षं॒मक्षयन्तीति शेषः । हतं हविरित्थादि । अनेन मन्त्रेण भक्षयित्वा प्वैऽध्वयुहृस्ते प्रयच्छन्ति । प॒ च प्रतिर स्थात्रे । तदित्यादि । तदुपयमनमुच्छिष्टलरे परोक्ते प्रज्ञाय प्रतिपरस्थात्रेऽनतवेदि निद्‌ धाति । तस्सिन्ञपयमने रक्माववधाय मदन्तीरानीयाऽऽपो हि षेति तिखभिमोजेयन्ते । निनीयाप उपयमने प्त परिषम्यं समवधाय निधाय । अत्र माजेने हस्तावनेजनामिति केचित्‌ । तच्च प्वेषाममीषां भक्षिणामन्षि(मिष्य)ते पुरपरस्कारत्वात्‌ । तद्या( दा )

` माभेयन्त इयेष बोधायनः | अन्त्यमेव निनीयापः प्तमवधाय सहावधाय किदिति

व्याचक्षते । अत्र घर्मप्रायश्चित्तान्याह बौधायनः । तथा तत्न मद्न्तीरपोऽवनिनीयाऽ5- जयस्य सुवेणोपधातं प्रायश्चित्तानि जुहोति प्राणाय स्वाहा पूष्णे स्वाहेत्येताम्याम- नुवाक्कयामिति ॥ ३ ॥ ( खर ९.) ॥

घर्मायोत्साथमानायानुब्रहीति संपरेष्यत्युत्स।यमा

उत्ाद्यमानयेति ससा्मानायेत्य्थः । यथि उत्पूवैः सादयतिनाशिवाची दश्यते

प्र०दि०-विकल्पः। अदृष्टमक्षणप्रापिस्तेषामिति मा मदेतदथैमवघ्रेणेतर्‌ इत्याहेत्यस्यावघरा

` णभक्षो नान्यदिति मावः | प्रवेष मक्षणा्योऽयं मन्त्रः । भक्षयित्वेति पुनर्षचनादाचम्य प्रय

च्छति प्रतिपरस्यातृहस्ते | प्रतिप्रस्थात। तदुच्छिष्टखरे प्रकषारपाऽऽचम्य पश्चद्न्तर्यां निषा- नमध्वय्वदीनां सर्वेषां मार्जनं पुरुषंस्वारत्वात्‌। तेन त्वन्य प्रप्नुवन्ति मद्न्तीमिर्विज्ञायते

च मत्रायणीयश्चती । प्रक प्रचरिष्यमाणानां तेजोऽपक्रम्य परविश्य तिष्ठति यथा दशपू । माप्तवन्माभनान्ते पुनस्तेनखिनो भवम्तीति वाजसनेयश्चुतिः । तस्मान्मद्न्ती(नत्यो) न प्राप्नुवन्ति | अतः पनर्िधीयते । मदन्तीमा्जनशेषमुद्कमेवान्तर्ेद्यां निनयति । केचि.

दन्त्यां सवै परिषम्यं स्मवधायेकी कर्वन्ति ॥ ६॥

होतारं प्रति भष; | १११

८१ सत्याषाढविरचितं श्रोतसूत्रप्‌- [ २४ प्रभ

नायानुब्रूहीति बाऽऽयस्मिन्त्सप्त वा सवा इत्यु- खयमानेऽग्रेणाऽऽहवनी यं पयौहत्य सम्राडासन्धां निदधाति ॥ ४॥

उत्सन्कुटषर्माणामित्यादौ तथाऽपि उपसगोणां च्योतकत्वास्तिति , तात्पयंग्राहकम्मा- णान्तरेऽथान्तरवाचित्वस्य(प्यविरोधः । प्रकृते चास्य प्रैषस्य सतद्नेत्वात्संपाचच- मानायेति पूत्रान्तराचत्रत्योत्सायमानशब्दः सादनार्थक एव युक्तः | नचानेनैव वचनेन प्रतिप्रवभ्यै घत्याग एवास्त्विति वाच्यम्‌ । विना वचनं पात्रान्तरोत्पादनस्या- शक्यत्वात्परवभ्ये्माप्त्यनन्तरं सहदेव प्रवरयेद्वासनान्नानेन तस्याऽवृ्तयपतंमवात्‌ । गुणमूतोपसगानुरोषेन वचनस्यात्यन्तगुरुमूताभैतात्पयैकर्पनायोगात्‌ । निदधातीति वै- मिति शेषः । अन्यत्सुगमम्‌ ॥ ४ ॥

यथा धवित्राण्यद्धि तृणमघ्न्ये बिश्वदानीमित्युच्य-

माने गामुत्छजत्येतस्मिन्का ठ उत्तमेनानुवाकेन

शान्ति करवन्ति ॥ ५॥

धवित्रगरहणे प्रवभ्यंहोमसाधनत्वाभावेऽपि प्रवर्यसंबन्धित्वमात्रेण सवषां ` संभृताना-

मास्ताद्नं यथा स्यादित्येवमर्थं॒स्पष्ाथम्‌ । गां घरमैदुधमुत्सुजति बन्धनान्मोचयति । -एतस्िन्काठे गोमोचनकाठे शान्तिकरणं प्रागेवोक्तम्‌ ॥ ९ ॥

एवं त्रिरात्र सायं मातः परव्धण भचरन्ति,+ `

षट्‌ $ त्वङ्युपसत्फे' द्रादशृत्वः षड्पसत्के `

चतुव शतिक्ृत्वो द्वादशोपसत्के ॥ ६॥ `

एवं एवर््येण प्रचरिष्यन्त इत्यादिविधिना भरचरन्ति । अभ्याप्तंरुयामाह । अ्युपपत्के

साहे क्रतौ टकत्वः प्रकर्योऽनु्ेय उपतत्प्रयोगसरूययाऽनुष्ठेयः । साये प्रातरित्यनेनैव पिदधे अ्युपसत्क इत्यादिवचनं ब्राह्मणायेम्‌ । तस्िननेव सादे साधिके दादशत्वः प्रव- सयानुषठानं षडुपसत्कत्वात्‌ । द्वादृशोपपत्केऽहीने चदुदिशतिृत्वः ॥ १ ॥

१०९० -आयस्मन्त्सघठ वा प्तवा इति होुःशब्द श्रत्वा सवै परिषम्यं॑निद्षाति॥४॥ होदुःशा्दं श्रुत्वा तद्वामुत्पृज्य तृणमक्षणजट्पानाय चाद्धि ठृणं पिब शद्धमुदकमिति मन्त्रलिङ्गात्‌ । मदन्तीरुपस्पदयेत्यापस्तम्बः । प्रवम्यंकतार इति शेषः । स्पष्टमन्यत्‌ ॥९॥ तरिरात्रमित्यन्ततंयोगे द्वितीया । ति उपसदो यस्य कतो: स॒च्युपपत्कः ।

एवमुत्तर द्रष्टव्यम्‌ । जयुपपत्के सोमे क्तौ । तस्मितेव साभनिके द्वाद्शङृत्वः । दाद्‌ शोपसत्केऽहीने चतुवंशतिङृत्वः । रश्छन्दसः ॥ १ ॥ | ५

९ पटहः] वाञ्छेश्वरसुर्धाविरचितव्यारूयासमेतम्‌ । ८८३

तेनेष्टा संबर्सरं न माधसमन्नीयान्न रामा्ुपेयान्न मृन्मयेन पिेन्नास्य राम उच्छिष्टं पिवेत्‌ ॥ ७ ॥

तेन प्रवणे पेवत्परं न मांसं भुज्जयित्‌ । रामां ज्जियं नोपेयात्न गच्छेत्‌ । रामा रमणायेव गृहीता शूद्रा । खन्मयेन पत्रेण जलादिकं न पिवेत्‌ । रामः शुश्रूषुः

शद्रः । रामेव रामः । लिङ्गव्यत्ययः | अस्य कृत्रवर््यस्य पुरषस्योचछषटं न पिनेदि. त्यषैः ॥ ५॥ . | अश्रिष्टोमे प्राक्त नोक्थ्ये पर्ज्ज्याद्विश्वजिति सर्व- पृष्ठे हृणाक्ते न भथमयज्ञे प्वृज्ज्यासहञ्ञयाद्वा दुत्रा-

अग्नि्टोमेऽश्न्टोमसंस्याकज्योतिष्टोमे । ननु . प्रव्वस्यानारम्याघीतत्वादुनारम्याषी- तानां च श्रकृतिगामित्वस्य प्रवाथमप्रकरणादिति तातीयन्यायेनैव सिद्धेः किमर्थं वच. नमिति चेन्न | न प्रथमयज्ञे प्रवृन्ज्यादित्यनेनाभिष्टोमप्रयमप्रयोगेऽपि प्रतिपेषप्राप्तौ तत्प्- तिप्रप्तवा्तया विधानोपपत्तः । नोक्थ्य इत्यशनिष्टोमगुणविकार उक्थ्यक्रतावतिदेशप्रा्ठः प्रतिषिष्यते । विश्वनितीत्युक्थ्यसंस्थायां प्रतिषिद्धोऽयं सवैस्मादुक्थ्यविकारा निवृत्तः सन्स प्रतिर यते । अत एव प्रतिप्र्तवाज्ज्ञायतेऽप्ति सवशे विश्वनिदुक्य्य इति | न प्रथमयज्ञे प्रदृञ्ज्यात्‌ । प्रथमयन्ञोऽग्निषटोमपरस्थाकञ्योतिष्टोमप्रथमप्रयोगः । तत्र न ्रवृज्ज्यालमरल्ज्याद्वा | प्रथमप्रयोगेऽपि कविन्नियममाह -- प्रवृज्ज्याद्‌दुतरह्मणस्य । यस्य त्रिपुरुषं वेदविच्छेदः स दुरबाह्मण इत्युक्तं सोमप्रकरणे । तस्य प्रवृञ्ज्यात्‌ । तथा ब्रह्म

भ्र° ट०-अथ सेवत्सरं कंविन्नियममाह--प्रवर्येणष्रा सेवत्सरमेवं रतम्‌ । ख्यं नोपेयात्‌ । कदुाचिन्द्न्मयेन पात्रेण न जं पिबेत्‌ । अस्य॒ यजमानस्योच्छिष्टं रामो रमणीयः पुत्रो न पिनेत्‌ । तेन एव तत्स स्यतीति (तै ०आ०९-<) । तत्तेन नियमेन स्वकीयं तेन एव पम्यक्तीक्ष्णी करोतीति तद्ैः ॥ ७ ॥

` प्रवर्ब॑स्याग्निष्टोमपतबन्धं विषत्ते-यावन्तः सोमयागाः सनिति तेषु सर्वष्वगनिष्टोमः सेचायैतः स्वैयज्ञात्मकः । तत्रानष्ठिते सति कृत्लेऽपि यज्ञे शिरः प्रतिहितं भवति । अनारम्याषी- तस्य प्रव्यस्य यथपि पुरस्तादुपसदामिति वाक्येनैव भ्रकृतिभूतामिष्टोमपबन्धः प्रा्ठ- प्तथाऽपि न प्रथमयज्ञे प्रवृञ्ज्यात्‌” (स ° श्रौ २४-५९-२६) इति वकष्यमाणसूत्रनिषे- धमपोयय परतिप्रसवायै पुनर्विषानम्‌ । निपेधस््वतिरत्रेऽपि चरितार्थो भविष्यति । तस्यापि विकल्ितप्रथमयज्ञत्वात्‌ । तसां चाऽऽहाऽऽपस्तम्बः--(अश्चिष्टोमः प्रथमयन्ञोऽतिराघ्रमेके पव॑ ५ समामनन्ति ` इति ।

८८४ सत्याषादविरचितं श्रौतसूत्रम्‌- [ २४ प्रभे

प्मणस्य ््रजज्याद्वह्मवचैसकामस्य योऽनूचानः ` शरोत्रियस्तस्य कामं श्ञ्ज्यात्‌ ॥ ८ ॥ ( ख० १०) ॥

वचेप्तकामस्याति प्रवृरञ्यात्‌ । दुर््ह्यणव्रहमवचैकामन्यतिरिक्तेऽपि . कविनियममाह-- ` कामे तु योऽनूचानः शरोत्रियस्तस्य प्रवृल्ज्यारिति । यस्य॒जिपुरुषं वेद्विच्छेदो नास्ति `

तस्य ्रवञ्ञ्यात्‌ । कामशब्दो विकल्पार्थः । अत्रेदं विचायते । कथमनारम्याधीत ्रवग्यै; | यत्प्वम्य प्रवृणक्तीति श्रुतः । त॒ च पुरस्तादुपपतदां प्रवर््येण प्रवृणक्तीति ऽयोतिष्टोमाज्गत्वेन विनियुक्तः । अन्यमिचरितक्रदुसंबन्ध्युपसत्सेबन्धसहङृतद्वि(त)दुक्ति-

न्यायेन तंत्परतीतेः । न चोपपतदङ्गत्वमेवासत्विति वाच्यम्‌ | उपपत्पद्स्य पुरस्तात्का- परतियोगितेन सार्थोपस्यापकस्योदेश्यसम्पकत्वायोगात्‌ । तद्राचकपदान्तरकरेषनया ` वैखषवत्तदङ्गत्वबोध उपसदं फल्वछज्ञानं िनाऽङ्गय।हित्वा(साहित्या)मावेन फढवत्व- ज्ञानार्थं ज्योतिष्टोमोपस्थितेरावश्यकत्वे लाघवेन ज्योतिषटोमायेत्वस्यैवोचितत्वात्‌ |. कौ षीतकिनाह्मणे प्रकरण एव प्रवग्यौस्नानाच् । ट्र च न प्रथमयज्ञे प्रवृञ्ज्यादिति

श्रुतम्‌ । ततर प्रथमयज्ञपदेन ज्योतिष्टोमस्य प्वैपस्यस्य ग्रहणमथवा तदीयप्रयमप्रयोगमा-

्रस्येति चिन्तायां $थमयज्ञशब्दो जयोतिष्टोमनाम । एषं वाव प्रथमो यज्ञो यज्ञानां, यज्ज्योति्टोम इति सामानाधिकरण्यात्‌ । तस्य प्रथमं प्रयुज्यमानत्वेन प्रवृत्तिनिमित्तप॒- `

सवाच्च | न वेतेनेषट.ऽथान्येन. यजेतेत्यन्यशब्देनान्यत्स्यानामभिधानात्ताप ज्योतिष्टोमो. तेरकोडत्वविधानेन न सवैपस्थज्योतिषटोमस्य प्रथमं भ्युज्यमानत्वामिति वाच्यम्‌ । तावताऽपि ज्योतिष्टोमसामानाभिकरण्येन प्रवृत्तिनिमित्ताविध।तात्‌ । अतो वाक्यात्प्कः रणा ज्योतिष्टोमत्वावच्छेदेनैवायं प्रतिषेषः परयुद्‌प्ो वा उयोतिषटोमभिनने परवृणक्तीति । ्र०टि०-केचित्प्तिषेधो विकर्पेन यथश्निटेमः प्रथमयज्ञः, ततर परजनस्य नित्य- त्वात्‌ । अश्निष्टोमे प्रवृणक्तीत्युच्यते | अतिरा्रश्चत्तत्र विकल्पो मवति.। अग्निष्टोम उक्थ्यः षोडदयतिरघ्नोऽघोयांम इत्येतासु सस्या प्रवरो नित्यः । नोय प्रवृञ्ज्यादिति निवेधो वाजपेयादिषु । विश्वनिति सवैपृ्ठेप्रवृणक्तीत्यापस्तम्बः । विशवनित्सर्वपषठगुणको यत्र भवति तत्रापीति मन्तव्यम्‌ । अत एवाशचिष्टोम उक्थ्यो वाऽतिरात्रोऽपोयौमो वा यत्किचिद्नाभ्रित्य न तथोः प्रषानत्वं च विद्ये । तस्मादाश्चितव्यमेव । तेषामप्ययं किमाश्रयणीये इति राच तत्र कवितमाशिरितयुच्यते “ नोक्थ्ये प्रवृञ्ज्यात्‌ › ( आप° श्रौ ° {९-६-९८ )

९ .पटठः] वा्डेश्वरसुधीविरवितव्याख्यासमेतम्‌ । ८८५

अन्यथा विकल्पापततेः । यन्त अग्निष्टोमे प्रवृणक्तीति -वचनं तत्पयुदस्तप्रतप्रसवा्थम्‌ । . तद्पि च कमे तु योऽनूचानः श्रोत्रियः स्यात्तस्य प्रवृल्ञ्यादित्यनेनोपसंहियते । तेना. ,

नूचानशरोत्रियस्याशचषटोमपंस्थाकञ्योतिष्टोमे नित्ये करणमन्यज्योतिषटोमे नित्यमकरणं

विकृतिषु च नित्ये करणमिति पूतैपकषिते सिद्धान्तः--अवयवशक्त्येवाथे बोधोपपत्ता. .

वतिरिक्तरूढिकल्पने प्रमाणाभावात्‌ । प्रथमशव्दस्यप्वतप्रवतेनवाचित्वेन प्रथमप्रयोग-

परत्वावगतेः । यज्ञशब्दस्य च टक्षणया प्रयोगपरत्वाभ्युपगमात्प्रथमयन्ञपदेन ज्योति-

छोमप्रयमप्रयोगोऽभिधीयते । स॒ च प्रथमप्रयोगोऽ्िषटोमसंस्थाकज्योतिष्टोमस्य । पाञ्च

मिकन्यायात्‌ । प्रथमं यजमानोऽतिरात्रे सत्रेण यजेतेति वचनादतिरात्रसंस्थाकस्य ।

तञ्नोमयत्रापि अनेन प्रवरस्य निषेधः पयुदासो वा॒नतु विङ्ृत्यन्तरे तत्रोपदेशातिदे-

शाभ्यां तदुपरि: । तथा च प्रथमथज्ञशब्दो वाक्यशेषाद्वैदिकप्रयोग।च निरूढलक्षणया सोमान्तरनिरूपितप्राथम्यवत्प्रयोगविषयज्योतिष्टोममेवाभिदधाति । अन्यथा ' स्वस्वद्धिती- यादिप्रयोगनिरूगितप्रायम्यवत्प्रयोगविषययज्ञमात्राभिधान आहिताग्नय इष्टप्रथमयज्ञा गृहपतिसघदशाः सत्रमापीरित्यादौ स्त्र यज्ञमात्तरकातापततेः । अतश्चोक्तविधज्योतिष्टोमप्रथमप्रयोग एव प्रवग्य॑प्रतिषेधः । तथात्वेऽतिरात्रप्रथमाहा- रेऽपिन तौ प्शलौ करोतीतिवद्विकल्पापत्तेः। न च क्रियायाः स्वरूपणेदेश्य-

सबन्धित्वेन वा निषेध एव विकल्पः-यथोक्तस्थले । यत्र तु कारकनिषेषः-यंथा

रात्रौ श्राद्धं न कु्यादित्यादौ तत्र निषेधस्य कारकमात्रविषयत्वेन क्रियाविषयसवा- मावात्‌क्रियाविषयविधिविकल्पापाद्कत्वानुपपाततः | प्रकृते च प्रथमयज्ञपदस्य नोदेश्यपररः त्वमपि ` तु प्रातः पवन इतिवद्धिकरणकारकपरत्वम्‌ । अतश्च न विकलपापात्तिरिति वाच्यम्‌ | कारकस्यापि प्रथमप्रयोगस्याधिकरणत्वस्य विधितः प्रा्तौ म्यायतौते(ल्ये)नः प्रथमप्रयोगाधिकरणत्वस्यैव विकल्पापत्तेः । अत एवाऽऽकषेपेण यत्किवित्काटप्राठौ रा्युः पादानश्थेच्छिकत्वेन रागप्रा्ठौ वैधत्वामावात्‌(न) तनिपिष्य विकल्पापाद्कत्वम्‌ | प्रकृते तु श्रथमप्रयोगाभिकरणत्वं नैच्छिकं ्रतिभ्रधानगुणान्वयस्य वेधत्वात्‌ | अतः स निेषो$

रि विकटपापादक एव । वस्तुतस्तु प्रथमप्रयोगस्योदेश(देङय)मेव मीमांसकोक्तमिति नं `

काचिदन॒पपाततः । अतो नानृयाजेष्वितिवत्‌ पर्यद्‌।स एवायम्‌ । अनारन्धाधानवाक्यरोषा. दक्तविधप्रथमप्रयोगभिनने प्रवृज्लनादिति । अतश्च प्रापकप्रमाणामावीतूप्रथमप्रयोगेऽकरणः प्रपक्तावश्चष्टोमे प्रवृणक्तीति वचनं वस्तुतो नाप्रा्प्रापकमपि तु प्रतिप्र्वफल्कं सद्निषटो मसंस्थाकत्वनिमितते प्रथमप्रयोगेऽपि नित्ये प्रवग्यीविधानार्थं न त्‌ विकल्पेन । विक्पे प्रमाणामावात्‌ | अस्य च नान्यविषयता । सतामान्यविधित एव पवत्र प्राप्तत्वादिति प्रथमप्रयोगविषयतैव | अनेन काममित्यनचानवाक्यस्योपतंहारः। तेना्निष्टोमेस्थाकज्यो-

॥

८८६ सत्याषादविरचितं श्ोतसूत्म्‌-. [ २४ परभ

तिष्टोमप्रथमप्रयोगेऽनूचानस्य नित्यं करणे तथा श्रोत्रियस्यापि । अनूचानो वेदाध्या-

पकः । तेन क्ष्रियैदययोग्या्र्िः । श्रोत्रियः प्रकरेण वेदतदर्थज्ञ इत्युक्तम्‌ । काम `

पदेनोमयोः कर्वररूपादानाज्च न विचेयानेकत्वम्‌ । तदन्येषामश्निषटोमप्रथमाहारेऽपि नित्य- मकरणमिति केचित्‌ । अन्ये तु अनुचानशरोत्रियपदाम्यां ब्रहमवच॑स्कामदुत्राह्मणयोर- पटक्षणे कृत्वा त्रितयमिननप्रथमप्रयोगे नित्यमकरणामिति वदन्ति । तन्तरवार्तिके त्वनू- चानादेरविकर्पोऽन्येषां तु नित्यमक्ररणमित्युक्तं तत्कामपदेन विकस्पामिषानमङ्गीकृत्ा-

भिष्टोमवोक्येन च तेनोपपंहारदनूचानादेविकप इत्यमिप्रयेणेति ध्येयम्‌ । सर्वयाऽति-

रात्प्रथमाहरि प्रतिप्रप्वामावान्नित्यमेवाविनियोगः प्रकृतौ तु प्रथमप्रयोगेऽपि नित्यं करणापित्यस्मकृतगुरुविवरणे विस्तरः ॥ ८ ॥ ( ख० १०) ॥ ३ति श्रीवाञ्श्वरमुधीविरचिते सत्याष।ढाहिरण्यकेशिपवर्यसूत्रन्याख्याने मह।टिङ्गपम।ख्याने चदुरविशप्रे पञ्चमः पटः ।

सवे षष्ठः पट्डः ।

भवग्यमुदरासयिष्यन्नजाम्रीषे ददाति पष्ठौहीं

भ्र ° टि० इत्युक्त्वा ऽनन्तरं (विश्वजिति पष प्रवृणाक्ति'(१९-३-९९.)इति विधानाज्ञोक्थ्य इति गम्यते । तत्राऽ$पस्तम्बेन बाध्यते तस्मादेकत्र विधायकमन्यत्र न विधायकं च यथाऽ. ज्ञातस्य एतस्य न चान्नं द्‌त्यं दश्रं च परिद्‌।तन्यमिति केन विधीयते । तस्मादप्राछठोऽयं विधिः । अपरे त्वेवमाहुः- शाखान्तरेषु विद्यते विश्वनित्सरवपषठोक्थ्यस्तत्र प्रवृज्ञनप्राप्त्ययै वचनपिति। तापि नोपप््यते । यथा पाटदुत्रे बहवः पुरुषा विद्यन्त इति न्यायः। केचित्पुरुषास्तेषामन्नपानादि न॒ विदिते । अत एव स्वेभ्यो मन्यते । तस्मादन्यश्ाखो- क्तस्य विश्वनित्सरवृषठोक्थ्यस्याऽऽपस्तम्नेन विधानाद्विदधाति प्रवज्ञनम्‌ । कोऽसौ दुर्- क्षणस्तत्राऽऽह बोधायनः-- यस्य वेदश्च वेदी च विच्छयेते त्रिपृरुषम्‌ । स वै दुरः हषण इति । प्रथमयज्ञे प्रवृन्ज्यादिति शेषः । एकां शाखामधीत्य श्रोत्रियः । अङ्गा. ध्याय्यनचानः' इति वैखानसः । कोमवचनान्न प्रथमयज्ञादिनियमः । नानाहितञ्ेरिति निषेधात्‌ ॥ ८ ॥ | ` इति पत्याषादहिरण्यकेशिप्रवग्यैरिप्पण्यां महदेवश्चाल्ञिधकटितायां पचमः षट; ॥

[न ---- --

भरकयोद्वासनकटे दृदाति । दक्षिणां ददातीति वचनादग्नीदनां ते ददामीत्येव ढकि.

¢

0 ~क म तो -- ` 6

६ ष्ट्टः ] वाज्छेश्वरसुधीविरवितन्याख्यासमेतम्‌ । ८८७

बरह्मणे धेनु होत्रे रुक्मावध्वर्यवे | १ ॥ परवर्य प्रव्येसाघनीमूतपात्रपमुदायमुदराप्तयिप्यजुद्वाप्तनेन संस्करिष्यन्‌ | अजामि

त्यादि स्पष्टम्‌ । पष्ठौही गर्भिणी गीः | न च तस्या घर्मौपयोगामावात्‌ कथं विनियोग इति वाच्यम्‌ | तद्‌ानस्यादृष्टाथैत्वेन प्रतिपत्तित्वामावात्‌ ॥ १ ॥

समोप्यापरं खरं पूवेस्मन्चपव्युहति मेथीं मयूखा-

न्विशाखद्‌ामानि चाऽऽदायापरेणाऽऽहवनीयं

पयौहृत्य सम्र!डासन्यां निदधाति सभ्राडासन्दी

मग्रेणाऽऽहवनीयं निधायौदुम्बया ९ सुचि चतुग

हीतं गृहीत्वा घरमे या ते दिवि शागेत्यास्य-

दघ्ने जुहोति घम या तेऽन्तरिक्षे श्यागिति नाभि-

दध्ने धरम या ते पृथिन्यास ञ्चुगिति नानुदध्ने ॥ २॥

अपरं खरं गृहात्वा पवंस्मिन्रे व्यूहति निक्षिपति । खरद्वयमेकी करोतीत्यर्थः ।

मेथ्यादयो व्याूयाताः । तानि मेथीमयूखाविशाखदामानि । अम्ेणाऽऽहवृनीयमानीय सम्राडसन्धां निदधाति । ततः सम्राडान्दीमग्रेण।ऽऽहवनीये स्थापयित्वा सुच्युप- यमन्यां प्ोक्षणीधान्यां वा । अन्यत्‌ स्पष्टम्‌ | अपि वा प्रतिप्रस्याता शान्त नखाञ्शदाकान्‌ मृष्टीनादाय तेषमिकमाहवनीय आदीप्याऽऽस्यद्ने धारयति तस्िन्नध्वयुः प्रथमामाहुतिं जुहोति । तसिन्नपरमादीप्याऽऽहवनीये ष प्रत्य नाभि दघ्न द्वितीयाम्‌ | तसिन्नपर्ादीप्याऽऽहवनीये पृष प्रहत्य जानुद्र १. वनीय एवैनमनुप्रहरति । अगि वेह चतुर्ृहीतव्िकल्मः। सनलान्नखान्तकषगतादु ्ूश्यद्ुष्टपरिमि- नित्युक्तप्राक्‌( ग्‌ दमान्‌ । आस्य जुहोति । आपतीनस्य शवेयत्वात्‌ | तसिञ्शला. कमुष्टौ । एने शटाकमुषटिम्‌ । आहवनीय एवानुप्रहरति | २ ॥

प्र° टि०-कन्ययेन । परवतरैवं ्रदुमध्। । ददातीत्यनुकषैः | षष्ठीही बाङ्गर्भिणी गौ; | रजतस्यापि हिरण्यवत्प्रतिग्रहमन्तरे दिरण्यशब्दस्य विद्यमानत्वात्तत्रापि केचिन्मन्त्रेण न गृहन्ति, इति रजतस्यादद्तिणत्वद्धिरण्यं ददतीति यत्र चोदयते तत्र न ददयद्रन- तम्‌ ॥ १॥

समोप्यैकीडृत्यापरं खरं गाह॑पल्योत्तरतो न्युप्तमाहवनीयस्योत्तरसिमिन्खरे न्युप्येकस्मि पत्रे गृहणाति । पृथक्पातराभ्यां गृहणतीत्येके । आहवनायस्ये त्तरत आपन्दीं भतिष्टाप्य तस्यां प्रवग्येपात्राण्यन्ववधायैटुम्ब्यामिति । प्नरौदुम्बरग्रहणं विस्पष्टम्‌ । घ्म या ते दिवि श्ुगित्युचेगृहीतया सचा । घर्म या तेऽन्तरि इति नीवैः। मे या ते एथिव्या- मिति नीवैस्तराम्‌ । तिसशचाऽऽहुतीरिति मप्यृत्‌ || २ ॥ ॑

` ६८८ ' सेत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रमू- [ २४ प्रभे

एतस्मिन्क।छे भरतिपरस्थाताऽदहतेन वाससा परि. श्रिते पत्नीगुदानयत्यनुनोऽद्याजुमतिरन्विदनुमत इत्युपनिष्करामन्त्यनुषरान्ति खरौ दक्षिणत उच्छि. ` एखरमग्रेण भार्गवे « सम्राडासन्दीं प्रतिष्ठाप्य भर- स्तातः साम गायेति संप्रेष्यति सह पन्या त्रिः सरव. साश्नो निधनमुपयन्ति मध्यदेशे द्वितीयं प्राप्य तृतीय ^ सर्वत्र सं्रेष्याति ॥ ३ ॥ अहतेनेत्यादि । ययेषा प्रवस्ेंमारान्न पदयति तथाऽऽच्छादिते घम तामानयतीत्य्ैः + न साऽवत इति निषेषस्थ पू्वमुक्ततवा्िति मावः। तथाऽऽह बोधायनः । अपेता पत्नी. मुदष्दशेन वा्ाऽनतरदषातीति। तन्मते पल्याः पाशश्रयणमिति विशेषः| प्राणवशातसम्राडास- न्दीमादाय्‌ अन्विदिति मन्त्रेण निर्गच्छन्ति । अनुहरन्तीत्यादि। संनयुप्रौ क(ल)रौ पात्र गृही- त्वा परकार्भणो द्तिणत उच्छिष्टखरं परहरन्तीति रेषः। तथा चाऽऽअआपस्तबः-दृक्िगत उच्छिख परिहरतीति उच्छष्टलरमपि पत्रि गृहीत्वा द्तिणमानीछीयदेशं नयतीति केवि- „त्‌ प्राखशस्य परस्तत्सम्राडापतन्दी प्रतिष्ठाप्य प्रप्तोतारं साम गायेति कपरेष्यति | सम्राडा. नधा द्वावन्तर्वेदि पादो द्रौ बहिर्वेदीत्यास्तम्बः। ह्‌ पल्येत्यादि । पर्या सह परव ऋत्विजः ्तोत्रा गीयमानाक्नो निथनमन्तिमभक्तिमुपयन्ति सह गायन्तातय्थः । मध्ये मध्यदेशे द्वितीयं निषनमित्यनुषञ्यते। पर्यदवासनदेशमिवि रेषः। ततर गत्वा तृतीयं निधनमुपयन्तीति ; चातुपञ्चः ।: दिवस्त्वा परस्पाया इति प्रथममभिप्त्रनन्ति"। ब्रह्मणस्त्वा परस्या इति दितीयम्‌ । प्राणस्य त्वा परस्पाया इति तृतीयम्‌ । प्रथमे सन्नि गीयमान इति शेषः । अध्वनीति वा । एवं द्वितीयतृतीये । ततरो त्तरवेदेः पश्चिमदेशगमने तृतीयो मन्त्रः ॥ ६॥ भ्र०टि०-आहवनीये परस्तरप्रहरणविधानलो किकशङ्का मा मूदिति। अपदृ्तकर्मेत्वाद्पते- पणे प्ायश्चततनवृ्यथवचनान्न दोषोऽस्तीति पवतैवम्‌ । अयं तरिधिः कल्पान्तरोक्तत्वा्ा- स्त्यस्माकमिति माष्यज्त्‌ । प्रतिप्रस्थाता पर्नामुदानयत्याहवनीयदेशे परिभित इति । ` यथेषा प्रवभ्यं न प्यति तथा तिरोषीयत इत्यर्थः । तथा चाऽऽह बौधायनः- ~ ५. अथेनां पत्ीमुददशेन वासप्ाऽन्तर्द॑थाति ' ( बौ° श्रौ ° ९-९-२३ ) इति । नयु्ठौ खरो पत्रेण गृहीत्वा मेध्यारदःशच परिकर्मोऽनुहरन्ति । उच्छिष्टखरं जघनेन गाहंपत्यं नीत्वा दक्षिणश्च पूया द्वारा नित्य प्रागशस्य महावदेश्च दक्षिणतो हरति । माजाछीयस्थापनकठे वेषु धिष्णियिषु मजांटीयोच्छिष्टखरं ` लिपति । सन्रडासन्द्ा द्वावन्तर्वेदि पादौ दरौ हिदि प्रतिष्ठाप्य सताम गाये- - त्यष्वचराहं । सवे निषनं कुर्युः । एवि समत्रिणं दृहेति तिरेककसिन्धरैषे वयत्रिणं दहेति (१) ॥ ३ ॥ क „८

ॐ +

| -*

=

` पस्तम्बः ॥ ६ ॥

( ष्टः) वाज्छेश्वरसुधीरविरवितव्यार्यासमेतयू । ८६९ ` अपरेणोत्तरवेदिं निधाय प्रस्तोतवीषीहार९ साप गायेष्टाहोज्ीय९ साम गायेति संम्रष्यतीष्टाहोत्रीयस्य

स्वे साश्नो निधनमुपयन्ति न बाषौहारस्य ॥ ४॥ सवै ऋत्विज इष्टाहोत्रीयस्य निधनाख्यामन्तिममाक्तं गायन्ति | तत्ताहवचर्यात्सर्वेषा

वीर्षाहारनिधनगानस्याि प्रस्क्तेनिषेधोऽये न वार्षाहारस्येति ॥ ४ ॥

यद्युपरिषटात्परिषिशवेद् वाषौहारं चोदयेत्‌ ॥५॥ ` यदि उपरिषटात्परिषेको मवति . तत्पक्षश्चेदाश्रीयते तत्र॒वार्षाहारं प्रे्यती्र्थः । उक्त चाऽऽपस्तम्बेनोपरषटाद्तरैके पारषेकं समामनन्तीति । अन्यत्रेष्टहोत्रीयमेवेत्यरथः॥ ९॥ उदङ्कम्भमादाय वल्गुरसि शंयुधाया इति जिः भदक्षिणगुत्तरवेदिं परिषिश्नन्परयेति ॥ ६ ॥ स्पष्टम्‌ । निधाय कुम्भं शे च वक्षि पारे च वक्षीति त्रिः परैषिन्प्रतिपर्येतीत्या-

चतुःसक्तिनीभिक्रैतस्येत्युत्तरेधां खरावुपनिवः पत्यप द्वेषो अप हर इति . माजोर्टयदेश्च उच्छ. खरं पाणी भक्षास्योत्तरबेधा^ हिरण्यं निधाय देव पुरश्चर सघ्यासं त्वेति तस्मिमचरणीयं

चतुःसकरितिरिति मन्त्रेणोत्तरवे्यां खरावुपनिवपति निदधाति । चतुःखक्तिरिति .मन्वलिङ्गोुत्तरेद्यामुपनिवाप एवायं मन््रो नान्यत्रेति बोध्यम्‌ । अप द्वेष इति मन्त्रेण माना

दीया नाडीयदेशं गत्वोच्छषटलरं निवपतात्यनुषङ्गः। पाणी हस्तौ प्सयोत्तसेदि- मध्ये हिरण्यं निधाय हिरण्यस्योपारं देव पुरश्चर सध्यपतं तवेति मन्त्रेण प्रचरणीयं महावीर

भर° द° -उत्तरेदिग्रहणं प्रदशेनार्थ॑वक्ष्यमाणानामप्युदरास्नदेशानाम्‌ । तस्िन्यं द्वितीय पेषं ब्रूयात्‌ तथा निधनरुत्तरेदि प्राप्य तृतीयं परैषमाह । तथा निषनं सर्वत्र प्रवय. द्वासनदेशेषु पुनरप्छवादिषु चैवं सेपरषदिभवृज्ञनमन्र पि मवति । यत्रोद्धाप्ने कुवीन्ि तदेश प्राप्य तृतीय प्रैषं ब्रूयात्‌ । सपक्षे च तृतीयपर्यायस्य निधनमुपेत्य प्राणस्य त्वेति । उत्तरवेदेरुत्तरतो गत्वाऽऽपन्दीं प्रतिष्ठाप्य प्रेष्यति प्रस्तोतवार्षाहर ५ साम गाये- छहोत्रीय\ पाम गायेति च न वर्षाहारस्येति निषेधवचन।दिशहोत्रीय एव पता्नो निधनं प्माधानमुपयन्ति प्राप्नुवन्ति ॥ ४ ॥ ।

यदि तत्र पपरभ्यति वर्षाहारं बोदयेन्न पूरव प्रस्तोतरिषटाहोत्रीयं प्राम गायेति च

पूवं जूयात्‌ । इतरथा यथोक्तेनैव || 4 ॥ ।

ृष्णीमुदकुम्भमादायाध्वयुंमंन्नेण परिषिश्वति ॥ ६ ॥

निवपतीत्कुकर्ैः । माजेनं स्यादित्यर्थः | खरे हिरण्यं निषोयेत्येतद्‌ दि । १११६

८९ सत्याषादबिरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [९४ प्रै-

महावीरमुपावहरस्येवमितरौ दक्षिणोत्तरो वा

तृष्णीमितराण्यादित्यस्येव रपं करोति ॥ ७ ॥ निदधाति शफाम्यामेव । एवमितरौ पृवोपरौ निदध्यादृत्िणोत्तरौ वा । आपस्तम्बस्तु पूवापराविति स्पष्टमेवाऽऽह । तच प्रचरणीयस्य पुरत एव बोध्यम्‌ । तथा च बोषायनः- ञग्रेण प्रचरणीयमिति । तुष्णी मन्तरं विना । आदित्यस्यैव रूप॒॑मण्डलाकारमित्यथे ॥.७॥ ,., . महीनां पयोऽसीति भ्रचरणीय आग्यमानयति

वनस्पतीनामोषधीना+ रस इति मधु वाजिनं

स्वा बाजिनोऽवनयाम इति दध्येवमितरयोः

॥ € ॥

परचरणीयो यथा पृते तथाऽऽञ्यादीनि ब्रीण्यानयति । तचचोत्तरपूतरे स्पष्टम्‌. । एव - मितरयोर्दितीयतृत्तीयमहावीरयोः । पूरणं कायैमिति शेषः ॥ ८ ॥

अपि बाऽऽज्येन भथमे मधु द्वितीये दधि त्तीये॥ ९॥

आज्यमेव प्रथम आनयति न तु दषिमधुनी । तच्च॒परयोमन््रेगैव । द्वितीयस्य -भभ्ुनेव पूरणं तृतीयस्य द्ध्नैव पूरणम्‌ ॥ ९ ॥

9 द° -उपावहरतीति शेषः । प्रचरणीयं महावीरमुप व्रहरतीति .मरद्वाजः । अत्रापि शफा म्यां परिग्रहो महावीरस्य न विस्मतव्यः । प्रषरणीयस्याग्रतः पृवपरौ मवतः । दक्षिणोत्तरौ विकल्पः | तथा पवपराविति वैखानसः । प्रचरणीयस्य यया पूरवापरयो गस्तथाऽगरेण प्रचरणीयम्‌ । अत्रैव सवै परिघम्यं सवतः परिमण्डलमादित्यस्य रूपं करोतीत्यापस्तम्बः । तृष्णीमितराण्यादित्यस्येव रूपं ध्यानं करोत्यध्वयुः । प्क््यस्य पूवैदिश्युदवा्तनम्‌-शिरो वा एतत्तस्य ( तै अ(० ९-९) इत्यत्र द्रष्टव्यम्‌ ॥ .७ ॥

शान्त्यर्थं प्रकिपति । गोपय इत्वापस्तम्बः | आनयतीत्यनुकषैः | यथा पयते प्रचरणी येन महावीरे .द्ध्वानयतीति मरद्वानः। एवं द्वितीयं च तृतीये च पूरयतीत्यापस्त्बः॥ <॥

अपि वेति पक्षान्तरम्‌ । पयो नित्यम्‌ । आऽ्यमेबेत्यस्मिन्पक्षे गव्यमाज्यमेेति गम्यते । महीनां . पयोऽसीति प्रचरणीमप्याउ्येनैव पूरयेत्‌ । ज्योतिमी अप्तीति द्वितीयं महावीरं मधुना पूरयेत्‌ । वाजिनं त्वेति पृरयेदध्ना तृतीयम्‌ । केचिदाञ्य तिः प्र. यन्ति त्रिभिमेत्रैः परथमे, एवे मधुना द्वितीयं तथा तृतीयं - दष्नेति, . मा भूत्कम विरोप इति ॥ ९ ॥

६ पष; ] वाजछश्वरसुधी विरचितव्यारूयासमेतम्‌ । ८९१

घरमैतत्तेऽकनमेतत्पुरीषमिति दधा मधुमिश्रेण यानि पात्राण्यासेचनवन्ति तानि संपूरयत्यभ्युक्षतीतरा. ण्यरिक्तताया इति विज्नायते ॥ १० ॥( ख० ११) ॥ घमैतत्त इति मन्त्रेण मधुमिश्रेण दध्ना यान्यात्तेचनवमन्ति निवन्ति पत्राणि मवन्ति तानि पूरयति । इतराणि बिरुशुन्यानि अभ्युक्षति पिश्चति । एवं हि सति प्वेमरिकतं मवतीति श्रूयत इत्यथः ॥ १० ॥ - अथ यदि पुरुषाकृतिं चिकीर्षत्समानमेतेषागुपा- व्रणे तच्छिरो भवति तस्मिन्नेनमपरच्छिन्नाग्र पाश्च निदधाति शिखाय रूपम्‌ ॥ ११॥ पुरुषाङृतिचिकीषीयां प्रचरणीयोपावहरणान्तं छृत्वेतर बुपावहरेत्‌ तेन॒ शिरसो ङ्प भवतीत्यर्थः । शिखायै शिखाया इत्यर्थः । पष्ठ चतुरथीपरयोगदान्द्से

॥ ११॥ अभितो दो कणेयोः भोक्षणीधानीं मुखस्य नासिकयोः खचाव््णोदिरण्यश्चकरावाञ्यद्खवा- वाज्यस्यालीं प्रीवाणां धृष्टी जतू( चरू )णामभित शफार्वेसयोरभितो रोिणहवण्यो बाहोर्मे पृष्ठीनामभितो धवित्रे परश्वेयोमेध्ये षष | सोऽभि श्रोण्योरभितो पयुखौ सक्थ्योमैध्येवृतीयं मदस्य रौहिणकपाले पाष्ण्योमेध्य उपयमनयुद | रस्य तस्मिन्सवै ९ रज्जुमयमवदधात्पात्रा(स्यान्तरा). कणेयो रूपामित्यादौ सवत्र रूपं करोतीत्यस्य प्रतिक्ैः । अभितो दत्तिणत उत्त रतः । आज्यज्वावाज्यनिन््‌ । जतृ( चू )णां कण्ठाद्घोविद्यमानास्िविशेषाणाम्‌ । षृष्टीनां

प्र०दि०-अभ्युक्षतीतराणीति । अनिढवन्त्यम्युक्षति । एवमरिक्तताया इति ॥१०॥ ` यदिशब्दः प्ान्तरत्व्ोतना्थः । अय पुरुषाकृतिं प्व््यत्र कु्वाणश्ेदत्रवेतरा- विति पुनवेचनादसमन्पले तु पूरव॑तश्चापरतश्च तदक्षिणतश्वोत्तरतश्च प्रचरणीयस्योपरि- ्टदयप्रच्छिननाम्ं वेदं निदधाति शिखाया रूपं करोति ॥ ११ ॥

अभितो दक्षिणत उत्तरतश्च दोश कणैयो रूपं करोति । दिरण्यशकलावाज्यनिन्दवौ नेत्रयो रूपं करोरतात्य्थः । प्रोक्षणीधानीं प्रागम्रामुद्ग्रां वा॒महार्वीरेभ्योऽपरतो मुखस्य

करोति । एवमितराणि प्रत्यगपवर्गं एरुषाकृतिं करोति । प्रीवाणामिति नित्यं बहु- वचनं छन्दसत्वात्‌ | आज्यस्थाल्या दृक्िणत उत्तरतश्च धृष्टी निधाय सपं करोति । जघ धघादुविशेषः | अन्यत्सष्म्‌ ।

८९२ सत्थाषाढविरचितं भौतसूत्रमू- [ २४ ्रक्े-

णा रौदिणपिष्टेपेन प्रध्व॑सयति मज्नां

विस्लस्यालुभाकेरति ल्लायूनामवकाभिधूपतु णेरिति

भच्छादयाति मासस्य दध्ना मधुपिश्रेणावोक्षति

लोहितस्य कृष्णाजिनेन प्राचीन््रीबेणोत्तररोज्ना

भ्रो्णोति तवचो लोश्ना सम्राडासन्दीं विस्रस्य

परिष्टानिदधाति समभ्राञ्यरूपं करौति ॥ १२ ॥ ्ठस््नां पर्वंयति । अभिप्राकिरति अवकामिः रोवङिधूपतृणिभूज्र्वैः । साम्रा- ज्यस्य सतन्नान एव सन्राडापनन्दी दृश्य( उद्वास्य )त इति भावः । सम्राटृश्न्दसेन- नाद्वा । मज्जामित्यादौ पठयर्थे द्वितीया । पूर्वोक्तानां साधनक्रमः कथ्यते-- पुरुषस्य प्राकृशिरस्कत्वान्महावीरेभ्यः पश्चादाज्यस्याटी ततः पश्वाच्छफौ ततः पश्ातप्तीचौ रौहिणहवण्यो तयोर्मध्ये मेथी. धवित्राणि ततः पश्चादुपयमनं ततः प्श्चादभिरिति बोध्यम्‌ ॥ १२ ॥ । ।

उत्तरवेया्रद्रासयेत्तेनस्कामस्योत्तरवे्यामुद्रासयेद-

भ्नकामस्योति पुरो वा पश्चादरोद्वासयेदपां मध्य

उद्रासयोदीति नदीप्रीपं ब्रवते यादि नदीद्रीप उद्रास-

येन्न परिषिशेन्ना्र वाषौहारं चोदयेत्‌ ॥ १३॥

नित्यान्काम्यांश्वोद्रासनदेश्चानाह-उत्तरवेद्यामित्यादि । उत्तरवेधया नित्याया एव

तेजो्नादिलक्षणफोदेशेन विधिरिति केचित्‌ । वस्तुतस्तृद्रास्तनविषय ,उत्तरवेदोनत्यता- वेद्कप्रमाणामावेन फठमंबन्धर हितदेशाविशेषाणामग्रे वक्ष्यमाणत्वेन चोत्तरवेदेः काम्यत्व मेव युक्तम्‌ । पुरः पर्वमागे । उपस्थितत्वादेवयजनदेशस्य पश्चात्‌ । तस्यैव पश्चिमदेशे वाऽपां मध्य उद्वाप्तनं कथं स्यादिति मन्यमान आचार्यः श्ुत्यथंमाहेति नदीद्वीप तुवत इति । अपां मध्य इत्यनेन नदीद्वीपमेव ्ुत्यमिप्रेताभिति पव आचायौ -वदन्तीत्य्थः | नद्द्भीप उद्वापतनपक्े पारपेचनवार्षाहारयोनिदततेः ॥ १३ ॥

भर०टि०-रोहिणिष्टशेषेण सवी पूरुषाङृतिं बदृष्वा ष्व्॑तयति । य(त)था वेदम्‌ } धूपतृणानीति मूनजञप्रखवानां नामधेयम्‌ । स्पष्टं शेषम्‌ । दध्ना मधुमिश्रेणाबोक्षणे ोहि तोत्पाद्कत्वं भैषज्य प्रसिद्धम्‌ ॥ १२ ॥ |

अथ नित्याः काम्याश्चोद्धासनदेशा उच्यन्ते--तत्रोत्तरवे्या एव नित्याया व कामां इति स्यास्यति | उत्तरवेद्या नित्यत्व काम्यत्वं च | प्रामंशस्य पुरस्तात्पश्चादवा | अत्र काम्य- तैव । अपां मध्ये क्चित्त्याः पुनि वा । द्वीप्रहणादपां मध्येऽपि न परिषिश्ेत्‌ । अत्र काटविकटप इति माष्यकृत्‌ । चोदयेत्मरषयेत्‌ ॥ १३ ॥

~

द,

६ ष्टठः] वाञ्छेश्वरसुधीविरचितव्यारुयासमेतम्‌ । ८९३

यद्यभिचरेदिदमहमगुष्याऽऽयुष्यायणस्य श्चा प्राणमपि दहामीति यं द्विष्याधत्र स स्यात्तस्यां दिश्युदुम्बरश्ाखायायुद्रासयेत्‌ ॥ १४॥

अथामिचारकामस्योद्राप्ननमाह- यदीति। अभिचरेत्‌ › अभिचारप्रयोगं कुयात्‌ स यस्या दिशि ्व्योऽत्ति तस्यां शे ओदुम्बरी शाखां निधाय तस्यां सवै परिषम्यंमिद्महमित्या- दिना मन्त्रेण निदध्यादिति केचित्‌ । वस्तुतस्तदुम्बरदृत्त एव शाखायामुद्रा्नश्य शाज्चेण प्रततिवृक्ामर एवोद्वासनं युक्तम्‌ ¡ न च ततर पुरुषाकृत्यादिरिचनसंमवात्‌ कथमुदरासनमिति वाच्यम्‌ । वृ्ता्र एव यया पुरुषाकृतिः सेपाद्यितुं शक्या तथा प्रयत्न कृत्वोद्धासनपंमवात्‌ | अथवा वचननढात्५रुषाकृत्यादि परिव्यागेनापि मुरूयप्रतिपत्तिमृतोद्वानस्य कर्तु शक्य त्वात्‌ । पुरुषङ्तेरु्तरवेुदधास्नाभिप्रायेणापि वणेयितुं शक्यत्वाद्वक्ष्र एवेोद्रासतने युक्तम्‌ ॥ १४ ॥ । रः यत्र दभो उपदीकसंतताः स्युस्तदुदरासयेदरृष्टिका- . ` मस्योत्तरवेधां नित्यकर्पं च्रुदते नेनमुद्रासितं , वया श्सि पयासीरन्नाऽप्निपरणयनात्‌ ॥ १५ ॥ उपदकैः प्शुविशेष॑शितशेषा दमाः शीणां न भवन्ति तत्रोदवा्तयदृवृिकामस्य । उत्तरवेधामित्यादि । ननु पूरव काभ्यत्वप्रतिपादनात्कयं नित्यत्वमिति चेन्न । उत्तर्‌- वेद्यां नित्यं करपमित्युपपंहारेण नित्यकाम्यत्वतेमवात्‌ | तस्यां काम्यश्रतेदौिगरहवदुपपत्तेः। नैनमित्यादि । य्रोदवास्तनं कृतं तत्परितः पर्तिणो नाऽऽपीरन्पक््यास्तनं॑परिहरेत्‌ । तस्यावविमाह--अभनः प्रणयनात्‌ । अभिप्रणयनपयन्तम्‌। अत्रैके परिषेचनं समामनन्ती- स्यापस्तम्बः ॥ १९ ॥ ॥

प्र°दि०-अभिचारकामो यस्यां दिशि द्वेष्यः स्थितस्तस्यामोटुम्बरी शाखां निधाय तस्यां सर्व परिषम्यै -इदमहमित्येवमादिना निदध्यात्‌ । एवं कुर्वन्यथामन्त्रव -शुैवास्य प्राणे दहति, इति। कथमिति चेत्‌ (अन्नं वा उदुम्बरः" (तैआ ०९-९) इति, प्राणश्चाज्दाना- ( नदन )थान्तरं, ष्मः पुनः शुक्‌ शोकंहेदुः। अतः सिद्धो घमौत्मकेन शेोकेनोदुम्बरा- त्मकप्राणदाहः । ताजक्‌ सद्यः ॥ १४ ॥ तै तत्नोपदीकामिरवमरीमिभेक्ितशेषा दमाः शौणंग्रा मवन्ति, तत्ेत्यथैः । उत्तरवेदयामुदरा- सयत्तनस्कामस्ेत्युकूत्वाऽन्ते तस्मादुत्तरवेयमेवोदवाप्तयेदित्यवधारणारित्यैः । एवं च तस्यां कामश्रुति्षिघ(षोमैवद्वचख्येयत्युक्तं भवति । एवं प्रवग्यंपा्रसमुदायस्योद्वातत- तस्य वयति पक्षिणो नोपरि निषीदेयुः, अग्नेः प्रणयनात्‌ परितः परिणामाप्तनं परि. हरेदित्यथैः ॥ १९ ॥

&‰४ ` सत्याषाढविरवितं श्रोतसूत्रमू- .. [२१४ प्रभे

अथैनमुपतिष्ठन्ते रन्तिनिमासि दिव्यो -गन्धरव +~ इत्य चिक्रदद्ट्रषा हरिरिति यजमानः सुमित्रा न इति माजैयित्वोद्रयं तमसस्परीत्यादित्यमुपस्थाया- र ` नवेक्षमाणा;ः प्रत्येत्योदु स्यं चित्रामिति द्वाभ्यां गादैपत्य आहूुतीहत्वेमम्‌ षु त्यमस्मभ्यमित्याह-. ४: वनी यमुपतिष्ठन्ते गाहेपत्यं वा ॥१६॥ (ख०१२)। >. इति सत्यषादहिरण्यकेक्षिभवग्येसूत्रे चतुर्विशभनने पष्ठः पटलः ॥ अयोद्धासनानन्तरमेनमुदवापितं प्रवय सरवै प्रवर्यकतार्‌ उपतिष्ठन्ते । यजमानस्तु अन्निक्रददित्यनेनोपतिष्ठते | ततः सर्वेऽपि सुमित्रा न इति चात्वाठे माजेयित्वोद्भयं तमस इत्यनेनाऽऽदित्यमुपस्यायानवेक्षमाणा अप्रतीक्ष्यमाणाः प्रत्येत्य देवयजनमुद्रयं॑चित्र- & मिति द्वम्यां मन्त्राभ्यां गाहंपत्ये द्वे आहुती हुत्वा इमम्‌ षु त्यमस्मम्यमिति आहवर्नयं गाहपत्यं वोपतिष्ठन्ते ॥ १६ ॥ (ख० १२) इति श्रीवज्छेश्वरपुधी विरचिते सत्याषादहिरण्यकेशिभ्रव्यसूतन्यारूयाने महाटिङ्गपमास्याने चतुर्विशप्रशने षष्ठः परः| `

१. --------

न „> १ ; अथ सप्तमः पटकः ।

) .. ` „ यदि षमः स्कन्देदस्कान्यौः पृथिवीमित्याहूती जहुयात्‌ ॥ १॥ अय धमेप्रायश्ित्तान्युच्यन्ते । ययमिपूरणप्रमृत्याहोमाद्घमैः स्कन्देत्‌, भस्कान्योः पृथिर्वामित्यनेनाऽऽहुती जहुयात्‌ ॥ १ ॥ # यदि धर्मेण चरत्सु पुरस्ताद्धिददापते्या पुरस्ताद्वि १ £ पुर्तसपवस्यां दिशि विद्युत्पतने या पुरस्तादिति मन्तरेण होतव्यम्‌ । एवमितरामु

। ‰ प्रदि०-एनं भ्रवम्यम्‌ । सर्वऽप्युपतिषटन्ते । एनमुपतिष्ठत इत्यनुवर्तते । स्वेषु षु मानांटीयदेशे चोच्छिष्टखरे माजन स्यात्‌ । उपस्थानं च स्वे प्रव्यकरतारः 1 यदि गाहेपत्ये होम आपर्तम्बोक्तः समान एवास्माकम्‌ । अध्वयुरेवं जुहोत्येकवचनात्‌ 1 गाहपत्याहवनी ययोरेको विकर्पो वेति द्दौनाच ॥ १६॥ भ ॥ इति सत्याषाददहिरण्यकेशिप्रवग्य॑रिप्पण्यां महादेवशाखिक्षकटितायां

र षष्ठः पटल; ।

~ --- - -- #। ~~~ \ "ज

अथं चरमप्राय॑धचित्तमाह-ययमिप्रणप्रमु.यमनिहोत्रहोमाद्धमैः स्कन्देदेकामाहुतिम्‌ ॥ ११ 3 यदिशब्दः सर्वत्र भ्रम।द्‌(दौ बोध्यः | यथाटिङ्गमिति वचनायस्यां दिशिं विद्योतते

७ पटेल; ] वाञ्छेन्वरसुधीविरवितव्याख्यासमेतमू । 4९५

द्दापतदित्याहुतिं जुहोत्येवामितरासु दिक्षु यथा छिद्धम्‌ ॥ २॥ | दिक्षु यथािन्गं यस्यां दिशि विद्योतेत तदिङ्गन मन्त्रेण जुहोत्यथ । अङ द्वियोत- नेऽपि. सङृदेवाऽऽहतिः कार्या । यदि वेतः, सर्वाहुतिन्याय्था । मन्वरिङ्गभेदेन.्रति- ` निमित्तं नैमित्तिकावृततन्याय्यत्वात्‌ । तथा चाऽऽपस्तम्बः-यदिं स्वैतः सर्वासु जुहु. यादिति॥ २॥ | भाणाय स्वाहा पष्णे स्वहित्यनुवाकाभ्पामनाज्ञात- भायाधेत्ते घरमे चतुदंशाऽऽदतीजहोत्यष्ादशेत्येकेषाम्‌ः ॥ २ ॥ धकैपबन्धिविध्यपराध एतान्यन्ञातप्रायाश्चत्तानि सामान्येन मवन्ति ॥ ३॥ उदस्य श्युष्मादिति घर्मष्टकायुपदधाति यास्ते अश्न आद्रोयोनय इति ङुछायिनीमभिरसि वेश्वानरोऽ- सौत्येदकी चितिः ॥ ४॥ उदस्य शष्मादित्यनेन षर्मषटकामुपद्ध्यात्‌ | यास्ते अञ्न इत्यनेन कुडायिनीमुपद्‌- ध्यात्‌ । अभिरसौत्यनुवाकेनडकी वितिराभिमन्त्रयित्येत्यर्थः : । उत्तरे श्रयोऽनुवाक। . म्नो विनियुक्ता नत्रान्वीयन्ते ॥ ४ ॥ व: यदि घर्मेण चरत्सु महावीरः पद्येत भूभैवः सुब- = ` „४ रित्येनमभिमन्तयोध्व ऊ षुण उतय इति द्वाभ्या यदि सम्राडासन््ाः खराच्छफाभ्यां वा महावीरो भूम पतेत्तदा समस्तन्याहयतिभि- रेनमाभिमन््योध्वै ऊ. धु ण ऊतय इत्यनेनैनमुत्यापयेत्‌ । यदि भियेतः महार इति य -

| प्र०दि०-तत्ताष्ठङ्गेन मन्त्रेण जुहुयात्‌ । अपङृद्धियो तनेऽपि सङ्देवाऽऽहुतिरेकस्या चयी . याम्‌ । अये भावः-धर्मेण चरत्सु विद्युदुदृरयते, या पुरस्ताद्विधुद्‌पतदित्याहवनीये जुहोति :८ इति ) । यद्याज्यपंस्कारात्पवमुत्सृज्यते बेद्विदयत्त्छत्योत्पवनान्ते जुहुयात्‌, । भाय- -धित्तमस्यमिवेति माप्यज्ृत्‌ । दोषदशेनादनन्तरं लौकिकेनेति न्यायः | अनन्तरवत्नना यदि दक्षिणतो दृश्यते विद्युत्तया दक्षिणत इति जुहुयात्‌ । एवं . सर्वत्र , विदयुदिल्या देरनुषङ्कः . । सवैतः सवासु दिक्च सह इयते विदयुत्वां जुहुयात्‌ । . यथापूवमिति । असङृदविुत्पतनेऽपि सङ्देव जुहुयाद्‌ प्रवर्य्॑तमापतेः ॥ २ ॥ आ परिमि प्राणाय सराहा पूष्णे स्हेत्यनुवकद्रयं समुश्वयेन हूयते स्ैप्रास्- -श्वित्तमन्तेः॥ २ ॥ : ^ सता्चिचित्क्रताविति शेषः । त्रयोऽनुवाका अस्री विनियुक्ता नाशरान्वीयन्ते ॥ ४: | यदि स्थापितो महावीरः पतेद्रयाहतिभिरमिमन्त्योध्वै ऊ घु ण उतय इृत्याम्यामुत्या,

६९६ सतंयाषादविरचितं भौतसूत्र- [ २४ प्रभे

त्यापये्यदि भिद्येत विधुं दद्राणभिति संदध्या- दू यहते विदभिभरिष इत्या श्ेषये्यदन्यन्मा्सा न्मापेभ्यश्च ॥ ५॥ , शेषः । पेदध्यादूभिन्ावयवं मेलयेत्‌ । यदृते चिद्मिग्छिष इत्यनेनोपशछेषसराघनेमापि- माषव्यतिरिक्तैटदधिरनलोमचूणी दिभिः सेशेषयेत्‌ । तथा च बोधायनः--अदमचूणनि च्छागपयति परिकीय॑तैः प्रतयक्षउल्क८ क्षयोलमु )कैः संथियोग्यस्य पुन; क्रियां कृत्वा पाकाय निदधाति । अन्यथाऽन्यमप्रचरणीयं महावीरं प्रवृणक्ति योऽन्यः पूवेनि- हितस्तमित्य्थः ॥ 4 ॥ यदि धरमतिपरीयुर्न बा भतिप्रीयुः पुनरूजा सह रय्येति द्वाभ्यां प्रतिपरीयुः ॥ ६ ॥ यदि च धर्ममतिपरीयुने वा प्रतिपरीयुः पुनरूजां स्ह रय्येति द्वाभ्यां प्रतिपरीयुः । तत्रोभयत्रापि सङदेताम्यां प्रतिपरीयुः । तथा बोधायनः--यदि प्रमत्ता अतिपयैन्ति गाहेपत्य सुवाहुती जुहुयादिति ॥ ६ ॥ । मानो धर्मं व्ययतो विव्यथो न इति घ्र व्ययितेऽषावाहुतीजहोति ॥ ७ ॥ धर्मे व्यथिते व्यथनयुक्ते कथनवशात्पशब्दबुदृबुदोप्प्टृतावित्यथेः । तत्र निरुक्तमनत्र रष्टावाहूतीः कर्त्या: ॥ ७ ॥ अपि वा धर्ममेव स्यथितमेतासां चतखभिरप- भ तिष्ठते ॥ ८ ॥ उषतिष्ठन्त एव नतु होमः ॥:< ॥ प्र०दटि०-पयेत्‌ । केचित्पंपीद्स्वेति स्थापनाद्या प्रचाराद्यदि पतेत्त्रैतत्मायश्ित्तम्‌ । सवेत ` उपरिषटद्धिजने प्रायश्चित्तं प्रचरणोध्व॑मेव, पूरवै॑वेत्सर्वप्रायश्चित्त कृत्वा पुनः पंप्रकृष्य यावद्न्तमेवेति न्यायेन कुयोदिति व्याचक्षते | करणादिति न्यायः पश्चालूवैमित्यविशेष- ` वचनात्‌ । यदि म्राडाप्नन्याः खराच्छफाम्यां वा महावीर; पतेद्रयाहयतिमिरभिमन्न्य द्वाम्यामेनमुच्छूयात । विधुं दद्राणमिति पुनः सेधाय भिन्नं यते चिदूमिश्रिष इति ` इदयेमारिप्य पुनः प्रचरति ॥ ९ ॥ यदि वरमेमित्यत्र तरिम्योऽधिकं यदि परिक्रामन्ति न्यूनं वा त्रिभ्यः पुनरूजां सह र्येत्येताम्यामेनं प्रतिपरीयुरीत्यपस्तम्बः । यावल्ृत्वाऽतिपरीयुस्तया यावनन्यूनं तावत्व रिकरामन्ति ॥ ६ ॥ अष्टो धरम न्यथिते प्रायश्चित्तानीत्यापस्तम्बः । व्ययनमाविकेन बुदृनुद्षरणरूपेण विष्यन्दनमधिकेऽपनो । व्यथने कयनवशास्सशञ्दाद्नदुनुदोत्पत्तिर्वाहुतयः ॥ ७ ॥ एकेषां मते घरममेवोद्घाटितमभिमन्तरयेत । नात्र प्रायश्ित्तम्‌ ॥ ८ ॥

७ पष्ठः] बाञ्छे्वरसुधीषिरचितन्यांखुयासमेतम्‌ । ८९७

यादे घर्मेण चरत्स्वादित्योऽस्तपरियादुद्रयं तमस- स्परीत्यपरस्यां द्वारि दर्भेण हिरण्यं ्रबध्योदु त्यं चित्रामिति द्वाभ्यामुपस्थाय भरचरेच्छरोभते वयः सुपणा इत्युदयन्तमादित्यमुपतिष्ठते ॥ ९ ॥

धर्मेण चरत्सु सूर्यैऽस्तं गत उद्वयं तमसस्परीत्यनेन .पश्चिमस्यां द्वारि दर्भेण हिरण्यं

-बदुष्वोदु त्यं चित्रमिति द्वाभ्यां हिरण्यमुपस्थाय प्रवग्ंरेषं कुयौत्‌ । श्वोमूते , वय

सुपण इति सर्वेऽपि आदित्यमुपतिष्ठन्ते ॥ ९ ॥ यदि पमेधुग्दोहकारे नाऽऽगच्छेद्न्यां दुहीत ॥ १० ॥ दोहकाल प्रव्भ्येण चरत्सु यो दोहकाठः शा्चोदितस्तसिन्काटे नाऽऽगच्छेत्‌ तदाऽन्यां दुष्वा प्रवृज्ज्यात्‌ | तस्यास्तु र्मदुहः सुत्यायां ब्राह्मणाय दानमापस्तम्बोक्त द्रष्टव्यम्‌ ॥ १० ॥ यादि न दुहीत हतिः स्तनं ढृत्वा पिन्बयेत्‌ ॥ ११॥ यदि धरमेधुङ्न दुहीत इतिं चदुप्पदां कृत्वा पयप्ताऽभिपूयै॑पदेष्वन्तिमं स्तनं कस्पयित्वा पिन्वयेत्‌ । पयः स्रावयेदोहमन्रैरियथः ॥ ११ ॥ ' यदि दधि स्ाद्वारैस्पत्य\ शस्सेत्‌ ॥ १२ ॥ दुद्यमाना धमेधुकू स्वयमेव यदि द्धि दुहीत तदाऽमिष्टवस्य प्रागुक्तत( युत्त माया येने केनचि हैस्पत्येन सूक्तेन सेत्‌ । होताऽगमिष्टयादित्यथेः | १२ ॥ यदि पय आश्विनं सोदर्कम्‌ ॥ १३ ॥ पयप्त उदको दधि तत्सहितं चेत्‌ पयो दुहीत तद्‌ाऽऽधिनेनाभिष्ट्यात्‌ ॥ १६ ॥

प्र० टि-०आदित्योऽस्तमियादा समपिरुदयमुदु त्यं चित्रमिति द्वाम्यामुपतिष्ठते । वाम्यं गाहैपत्येऽध्व्युरेव जुहोतीत्येके । प्रवृज्य च सव शवोमूते वयः सुपणा इत्यादित्यमुप

` तिष्ठन्ते ॥ ९ ॥

गङ्ग एहीत्याह्वाने यदि नाऽऽगच्छत्यन्यां गां दोहयति ॥ १० ॥

यदि न दुहीत गौत स्तनं कल्पयित्वा तेन पिन्वयेत्मयः खावयेदोहनमन्त्रः॥ १ १॥

यदि धमेधुक्‌ दवि स्यादन्त्यां बाहस्पत्यं शंसेत्‌ । प्रागुत्तमाया एव। पित्र इति हुत्वा धर्मप्रायचित्तं सव्याहतिकम्‌ | अन्यां दुर्वा प्रवृञ्ज्यात्‌ । सुत्यायामिति पूववत्‌ | येन केनविद्धाहस्पत्येन सूक्तेन शंसेदध्वयुः ॥ १२ ॥

सोदकं पयो दुहीत । अन्यामा्िने रेत्‌ | या वां कशेति वा| सोदुर्क नवनीतम्‌ ॥ १६॥

११३

८8८ रयापाठविसनितं ननौ सूम्‌ [रभे यदेता" वयोऽर्भिनिग्रीददैन्दरिषचीःजुहुयात्‌,॥ १४. ॥

एतां घमेदुहंश्वयः“पक्िभपिभिीदेचिष्ठेत्‌ । "द्वा, एतामभिकदुषो परीत्यरथः ।

अभिः कमंप्वच्तीयः ।+तद्योमदूष्ितीया ।;एतेन : सीदतेरकेकातवेछपि एतामिति द्विती-

याया नानुपपत्तिः । टेनक्रयत्रौ शृहुचात्‌ ॥।- १४॥ "य किम्स्षत्सरंकयव्यचा नजुहुश्पत्‌ ॥ ` १५॥

यदि यत्परं न गकिदेत्‌तदा। वायव्यया `आ वायो मूष दचिपा इत्यनया. जुहुयात्‌ ।

सवैतरा्यां दुरष्वेति संबध्यते ॥ १९ ॥ रर " यदुपेविशदरारण्यचौ ॥१६ ॥ यदि धमेधुगुपविशेददरारण्यचौ जुहुयादिस्यनुकषेः"॥| ११ ॥ न यदि नश्यद्धातुकरभ्याम्‌ ॥ १७॥ यदि धमेधुङ्नरयेदुषादुक्रमम्यां जुहुयात्‌ । अदशनं नाशः । धाता, ददु भोधहयि मित्येताभ्यां जुहुयात्‌! ६७ ॥ -भागि्ररण्यचेत्येकेषाम्‌+॥ १८ ॥

एकेषां मत आग्निवारुण्या अृहुयात्‌ । त्वे नोन्भद्नइत्थीदिना॥* १८ ॥ य्दा पतेरंसं-वा विजेत शदो बाःहन्यादकं

उद्वा'पतैदु्प्ुत्य गच्छेतूसंःवा वनेत मयत्रशदुदर्दोहाः स्यात्‌ । खदने आनः हिरणा प्रदशेनारथमेतत्‌ । ,तदानीम््ीरेऽनाक्षीरमासिच्य -रवृज्ज्यात्‌ | अनाक्षीरस्या ष्यलामे बोधायनः --यच्नां न ` विन्देदकौरे: प्रचरेत्‌ । -ययकक्ीरं ~ न -वितदेद्यवपि

भरर दिर अमिनिषदेत्यक्षवातादिना । े्धयरचा ~ हुत्वा" तमेव दद्यात्‌ | {४ ॥

यंदिश्सेवत्सरं न॑ विनदे्तदा-कभव्ययधा, आ व्रायो मूष, इत्यनया सुडकात्‌ ॥१६॥

नुहयादित्यनुकंषैः । शुद्धमपि यत्तानहैदरव्यमात्रमंमिनिषण्णायामिमं - मे इत्यादिकया ॥ १६ ॥

उक्शेनं-नाशः. । घाता .दद्चतु नो -रयिमित्वादी -धतुरसनौ,॥ १७,

त्वैलो भम्र इत्याशचिवार्णसक्िकयर्वेत्य्ः.॥ १८.॥

"आ -उयोमूषहचिा इत्यादि त्ियुत्नत-नक्‌ । स॑त -तान्यां -दुश्वेभशोकिं मानं

द्यम्‌ । अन्यत्र इतेः । इत्पतदुतपत्यचछेत्‌ [*संविनेत ।तथोद्िानुषोहास्कात्‌ | दरोनार्योरिलतणाम्‌ । केर -वोहमननगर मातिशय भ्चेत्‌ ।+सक्नाऽऽह भोधायनः--यदि धमदुहं न विन्देतान्यां दोहयेत्‌ । यद्न्यां न पकिदेताजाग्दोेयेत्‌ ।

|

७.-पष्छ+ } वाणुेग्क्सुधी विरविंतव्यारया्षमेतस्‌ः। ८९९४

क्षीरस्याजाकीश-जश्वोतय -भचरेतुः॥ .१९६॥॥ षटानि व्रीहिपिष्टानि दयाफकपिष्टानि वाहद्धिः। संसम्य 'तैः ` प्रषरेद्ष्यादिः प्रचरेन्न त्वेव नः पररसेेति३॥१९.॥ अथातः सुस्याथां प्ङ्लनस्येध पीधांला।॥ २४.॥ ' एवाचारथैः ता वेदितव्येत्यथैः । साच देशतः कारतः. सेष्ठयात्तः, ्रकरारतश्वे मवति ॥ २० ॥› तत्र काठतस्ताषक्नेणेथमाह~-- यद पुरस्ताद रष्य ^ स्याद व भटेञ्य "उपकाश प्युषं पुरोदयमुदितिः संगवे स्तुते वा' माध्यंदिने पवमानः आग्रीधरागारे ` प्र्टज्यः ` सङकदेवं `भवृष्य एक ५ हिं शिर इति वित्गायते तदेतदोषसदैः | यदा पुरस्तातपूवस्यां दिरयारुण्यं स्यात्पिङ्ख्वभेः स्यात्तदा परव्यः | कंरपाम्तर्‌* माह-उपकारमिति । उप समीपे काशते प्रकाशत .इति उपकाशम्‌ समन्ततः भकारे जात इत्यथैः। स :एकः काठः । उषन्युषम्‌ˆ। . उषुः समीपे वेत्थैः । काठान्तरमाह- एरोदयम्‌ । उदयात्पूवमुदिते ` सूर्योदयादनन्तरं गेवे ` नवधा कृतस्याहो द्वितीये मागे । स्तुते वाः माध्यं , पवमाने ` माध्येदिनेपवमानोतेरम्‌ः `। सवैत्र प्रवृज्य इव्यनुवर्तेते । प्रव्यं ` इतिं शेषः ।. अथ ग्यवस्थामाह-आश्नीश्ागारे प्रवृज्यः । अन्नारि श्रव्यं इति शेषो बोध्यः: , एवरमप्रऽपि ` । संख्यामाह सदेव प्वृश्यः । सुना प्वृजञनपते, सडृद्रेवे भवतिः । तस्य . स्तुति श्रुतिमुखेनाऽऽह एकः हिःशिर

~~ =------------~________---=----- = जजर -र अणक

॥ '

-इ्यामकपिष्टानि वाऽद्धिः समृज्य तैः प्रचरेदिति ॥ १९ ॥

तनभ -कत-वेकितिन्येत्यय). |. ०.॥। ¦ । सा! च टतो देशतः सख्यातः। भरकारतशेतिं चतुष्टप्ी, मविच्यति । । ततर स्वरव तागजिरधेनाह --पुरस्तोदरुणा स्यात्‌ प्राचीः दिनेरुणिरेणा क ' स्वात्‌^ | समन्ततः प्रकाशे जाते । उपव्युषमुषःसमीपे । पसमयाध्युषित हंषदाषिमैणे>। पुषे उदितिसु विति र्वोदिते ' । उषिते, सर्वोपि; । प्रातः" नवधाङृतस्या” अ्रमेभगे' सेगवे द्वितीये भागेपिकृस्य -इति। सवैनाम्क्यः । श्रयश््ररइतिं रोषः" । : अय देशेरिनर्वमार++

` तन्राऽऽग्ीघ्रीय गार्हपत्यस्थानं भवति | ओत्तसे के होम । ¦ अय से्पातिभिधैातभन .

सण्वगपौकीर्हिक मुख्यत्वात्‌ अय" प्रकारनिभेयमाह~-- ताभ्येतामीति्नास्याकूयायां बहुभधणे ध्यक्तिलहुस्कायेशेया वा तदेततसोत्ये'धवृज्ञनमोरैसदवकेरध्यकेः नपु! समु

` ` ` उक. खगः स्त्तदारन्वल्याः।

९९५ , स्त्याषादविरवितं शौतसूत्रमू- , [ २४ प्रभे

ञ्नेरविंकरपरन्भू दैवः सुवरित्यनुवाकेन ॥ 2 ( ख०१३) दधिघर्मं भक्षयन्ति ॥ २१॥ इति विज्ञायते श्रयते । तस्मास्परव््य॑स्यापि शिरःस्थानीयस्थेकत्वमेव युक्तम्‌ । तदेतत्‌ । कालभेदेन बहूनि तान्येतान्युपसत्कालीयैः ्रवृज्ञैविकल्येरन्‌ विकल्पं मजन्ते । भूमुव सुवरित्यनृवाकेन दधिघर्मं भक्षयन्ति ॥ २१ ॥ यास्ते अग्रे घोरास्तलुव इति घोरास्तन्बो यं ्िष्यात्तमेताभिरन्वीक्ेत धुनिश्च ष्वान्तश्वेत्यरण्येऽ- . नुबाक्यो गणोऽहोरात्रे त्वोदीरयतामित्यनुदुत्य खद्फट्नदीति वाचः करूराणि ॥ २२॥ भूमंवः सुवारित्यनुवाकेन कर्मिणो दधिघर्मं मक्षयनति । यास्ते अग्ने घोरास्तनुव इति धोरास्तनूर्ूते । यं द्विष्यात्‌ तमेतामिर्घोराभिस्तन्‌भिस्तत्प्तिपादकैभेननरिरित्ययेः । इसे पयेत्‌ । धुनिश्च ध्वान्तश्चेत्यरण्येऽनुवाक्या बोध्याः । अहोरात्रे त्वोदीरयतामित्युक्त्वा खटूफट्नहीति कूरा वाचः प्रयोक्तव्याः ॥ २२ ॥ ` यदि धर्मेण चरन्नेकसृको वाश्येत विगा इनदर विचरन्स्पाश्चयस्वेत्येनमभिमन्त्याथास्मा उभयत आदीप्तपुस्मुकं तां दिशं मरति निरस्यत्यगने अभभिना „ संबदस्वेत्यप उपस्पृरयायेनञुपतिष्ठते सत्ते अग्न ` नम इत्यनुवाकशेषेण ॥ २३॥ ` ` एकः सूक एकच(प)द्‌ः सगाढो वादयेत शब्दे कुयौत्‌। एनं खगाटं विगा इन््ेत्यभि मन्भ्यास्म सृगाङयोमयत आदीष्ठमा्न्तयो्जवन्तमुर्मुकमुल्कां तां दशं यस्यां दिशि छगारस्तां दिदं भ्रति निरस्येत्‌ । अग्ने अभ्निना सेवद्स्वेति अप॒ उपस्पृयैनमश्नि स्तते नम इत्यनुवाकरेषेणोपतिष्ठेत्‌ ॥ २३ ॥

प° टि०-यते । अतस्तत्र प्रवृज्ञनमत्र वा | न तूमयतरत्य्थैः । एवं प्रवृज्य तदानी- मेवोद्रास्य कृतान्तात्मक्रमेत्‌ । मक्षयामीत्यन्तः । भक्षयन्तीति वचनात्सर्वे प्रकर्यकरतारो यजमानश्च ॥ २१ ॥ ; `यं च वयं द्विष्म इत्यन्तः | विक्षिप इत्यन्तः | अनुवाकद्वयोक्तं गणद्वये कपालो. पधाने विकाश्ितम्‌ । उत्तरगणे च नामषट्कं पुनविंकल्पितम्‌ । हन्त्वप्तावित्यन्तः । इत्ये. तानि षड्विधानि वाचः कूराणि ॥ २२ ॥

एकाकित्वेनारण्य सेचरन्वत्सान्मारयति योऽरण्यश्वा सोऽयमेकेवृकः | अपामुपस्पशनं श्रौतम्‌ | मा मा हि\्सीरित्यन्तः । एनमेकवृकं न तृलमुके पृटिङ्गात्‌ । न चाभनिि्ग विरोधः 1 अन्ने अश्निना संवदस्वेति रिङ्गात्‌ ॥ २६ ॥

-\+.

<.

, ~

ह -

७ पटहः] वाञ्छेश्वरसुधीविरचितव्याख्यासमेतम्‌ । ९०१

एवं गृध्रः साखाष्रकी भयैडफ़ उलूको दीर्धमुखी , भूतोपखष्टः शकुनिरस्ङ्छखो. यदेतद्दीषित्‌ . इत्थादुट्क अपपतदीधपावि यदेतद्धूतानि प्रसायं सक्थ्यावि्येतेयंारूपं व्याखूयातमुख्छुकानैरस- नमुपस्थानं च ॥ २४॥ । गृधः कव्यात्पलिषिरेषः । सालावृकी श्वा । एडक मेषः । भयहेतुरेडको भयेडको यो हृष्टरोमा प्रहरणशीटः । उदको दिवाभीतः । दीर्वमुखी टिष्टिमः । भूतोपषटः पिशाचाद्याविष्टः परूषः । शकुनिः पक्षमात्रमित्येके | तन्न । तथा सति गृधादनिं पथग््हणानयंकयप्रङ्गात्‌ । किंतु कृष्णराकुनिग्रह्यः । शाज्ञान्तरोक्तेः । अघृङ्मुखो मुखे सरगव्रक्तो जन्तुः । वा्येतेत्यनुपङ्गः । यदेत्दीषित इति यथाि्गमभिन्ब्यो- टमुकप्त्यपनादिकमुपस्थानं पूरवैवत्कु्ादिव्यवंशब्दार्थः ॥ २४ ॥ अपिवा सावत्निकण्येवेतानि स्युः ॥ २५ ॥ ५ एतानि गृधादिनिमित्तानि प्रायश्चित्तानि सवैत्रैव स्युः । स्वेषु निमित्तेषु. सर्वाणि प्रायश्चित्तानि स्युः । नु तत्तन्नि मित्तेषु तत्तननेमित्तिकानीति ग्यवस्यत्य्थः | यद्रा सार्व- तरिकाणि प्रयोगे प्रयोगाट्रहिरपि पुरुषार्थतया ठोकेऽप्यनुष्टेयानि ॥ २५ ॥ यदि घपैधुक्क्रिमिणा स्यादत्रिणा तवा क्रिमे हनपीत्यतेनाचुबकेनास्याः जिमीन्हन्यादपि वा सावेत्रिकमेवेतत्स्यात्‌ ॥। २६ ॥ क्रिमिणा क्रिमिभिरपद्रता यदि धमेधुरभवति तदाञत्रिणा त्वा क्रिमे हन्मीत्यने- नास्वाः क्रिमीन्हन्यात्‌ । इदमपि प्रायद्धित्तं सावत्रिकं सवैपदूनां करिभिदर्ैने कायैम्‌ । अर्थान्तरं पूर्ववद्ोध्यमिति भावः । नतु अकर्मसंयेगेन क्रियते प्रायश्चित्तमिति वचनात्‌ । करतोहिरनुष्ठानं चिन्त्यम्‌ ॥ २६ ॥ | ्र०टि०-गृधः रन्यात्पक्षिविशेषः। साटावरकः कोष्ट । एडको मेषः। मयहेतुरेडको भयेडको यो हृष्टरोमा श्रहारशीलो मवति । दीर्मुली टिष्टिभः । उचो दिवामीतः। भूतोपसृष्टः पिशाचादयाविष्टः धर्षः । शकुनिः कृष्णशकुनिः । पक्षिमात्रमित्येके । तेषां गृधादिग्रह- णमनर्ेकं स्यात्‌ । वदेच्छन्दं कूर्यात्‌ ॥ २४ ॥ गतः ॥ २९ ॥ ह. क्रिमिणा कृमिभिरान्तरैबाहैरवोपपन्ना यैस्ठुला सयो बभूवेति । क्रिमीनूहन्यादिति । बाह्यास्तावदपनुत्ता आन्तराश्चानुवाकेन तलिङ्गनानुमन्त्िता एव हता भविष्यन्तीति मावः। प्रायश्चित्ते क्रियेतेति शेष; | न केवरं घर्मदुघः । सर्वस्यैव व्रतधुगमनिहोच्यदिरगोमात्रस्य करियेतेत्यर्थः । अनदिरपि प्रणिमाजम्येत्यन्ये | सुगरण्यादेरपि द्रव्यमात्रस्येति परे । न त्वकर्म्ंयोगिनः । क्रियते प्रायश्चित्तमिति वचनात्‌ ।॥ २६ ॥

दण्डः सत्याषाढविरचितं शरोतसूषम्‌~ [ २४.अभे>

यदचभिचरेदेकरावेत्येतेनालुवाकेन छोहितं जुहुयात्‌ ॥' २७ ॥ शधरुमुदिश्य छोहितमवदाय जहुयात्‌ । शत्रोरव टोहितमक्दाथः भुहुयादित्याप- स्तम्बः । आऽ्याहुतिभेवं बोधायन आह ॥ २७ ॥ यद्येनमभिजिहीरददद्रादशरात्रमुपोषितो. गत्वैनंम- भिव्याहरद्रह्मणा त्वा शपापीत्येतेनाचुवाकेनो चद्‌ . विमिंजावरीत्येतेनानुवाकेन य॑ द्विष्यात्तस्य गोष्ठ गत्वा स्वजा नापौषधिस्तां निदध्यादपिं वा गोष्टः स्यदाक्षिणां ` द्रारस्थृणां विचाटयेदयज्ञसंयुक्तः ` करप; || २८ ॥ एवःशश्ुमपिनिदीर्दमिहतैमिच्छेत्‌ । अमिन्याहरेच्छपेत। बरह्मणा" त्कः. शपाम त्यनुवाकेन । ओषधिं निखनेत्‌ । उत्तद्‌ रशिमिजावरीयनुककः । स्वभा स्वयमुत्पन्नतत। “8 अयवैतेनेव मन्त्रेण दद्िणां द्ारस्थूणां विचारयेत्‌ । , अयज्ञसेयुक्तः कतेोभैहिरप्यय- मरिच्प्रमरोगो वतीयः || २८ 1 यशुद्दाताः परुषः. साम. न गायेदध्वयुशेवःगाये- इवः सुवशित्यनुबाकेन ।। २९.॥ अध्वयरेव पुरुष"ओोद्रत्रेण सा्ने्रये्ूर्भवः सुवरित्यनुवा़ं वदेत्‌ः॥ २९ ॥ अथ ` ब्रह्मत्वं: गमनसंयुक्तेष्र ' दक्षिमा)" गरतं स्थानसयुक्तष्वास्ते ॥. २३० ॥ ( ख १४.) ॥ इति सहपापादाहिरण्यकेकिभवषग्येसृतरे चतुविंश शने सप्तम" | स्मोऽः॥\२०:॥!( ० १४.) ॥ इतिते शरीमस्कतिरीतीरविरानमानकुर्मबोणपुरनिवापिहोकनिकेमोपेकन्ञा पे + तीयवा्छेश्वरसुधीविरचिते सत्याषादहिरण्यकेशिप्कर्थसूरन्य- ख्यते महालिज्ञसमाख्याने- चतुर्भिश .सपतम्‌। पर्छ ५।

, प्र$०टि» ^ यषभिचरे्तमदिदय रविरमवदानमवदेयद्रन्ं छा तेने ` जसुभत्‌त| । ` अभः तप प््येदितमुयेनाऽऽहतमवदानं कृत्वेत्यर्थः | २७ ॥ अभिव्याहारः शापः । गावो यत्र तिष्ठन्ति तदगोठम्‌ | स्वन स्वयं ¦ रुढाम्‌म स्वम इति लिक्गम्यत्ययः । अथवा कृषिमन्तरेण स्वयमेवोत्यन्ना शिमिभावसी । ¦ द्वारृश्युणा द्रे ।॥२.८ "॥ अगेन्ेतरेण "पुरषस नऽ ऽध्वयैवमेततसाम विकल्पतः इत्यथः || २९॥| | इर्ति तत्याषादहिरण्यकेशि भवग्यपूतरिप्पण्यां ` महादेवशाक्िसकंडितायां च

चतुविसचग्रशने सप्तमः पट्टः ॥

~ लवैवटः ) महादेवशास्िसंकलितभवग्य॑रिप्पणी समेतम्‌ । ९९

अथाणएमः पटहः; ।

अवान्तरदीक्षां व्याख्यास्यामः ॥ १॥

आशुक्रियकाण्डादाम्नातः प्रवम्येकर्पो -व्याख्यातः । इदानीं तथैव काण्डस्योपा- करणे मन्त्राम्नानक्रमप्रापं -व्याख्यायते ¡ तथोपाकृतौम्यकाण्डस्येवावान्तरकाण्डो ¶क- रणत्वादवान्तरदीक्षेत्याख्यायते । अवान्तरदीत्ापताद्श्याद्र तद्‌ल्यपदेशः । सादृश्यं च ब्रतमध्ये तीक्ष्णव्रतान्तरपबेश उष्मोदकादिपतबन्धश्च ॥ १ ॥ ‡उदगयन ` आपूयेमाणपक्षे पुण्ये नक्षङरऽपराह क +केकरपश्राणेः वापयित्वा प्राचीयुदीचीं वादिशषमु- पनिष्कम्य -खिलेऽच्छदिदंऽभरिमुपसमाधःायः-सेप- रिस्तीये चतस ओदुम्बरीः समिध आप्री अप्र च्छिननाग्राः मादेशमात्रीधृतान्वक्ताःअभ्याधापयति पृथिवी समिदित्येतेः प्रतिमन्त्रम्‌ ॥ २ ॥ ` उदगयने यत्परवं ुह्ठपक्षे यत्पुण्ये नतव वा॒तस्यापराह्ने क्रियते । विके जनैरपर- हतेऽरण्यदेशेऽच्छेदिदशै यत्र रामस्य न दृदयते छदिः । अिमुपसमाधाय यत्र क्चा- ्निमित्यादिविभिना लौकिका निधाय पूर्ववदुपाकृत्य यथोपाकरणे समापने वेत्यत्रो- क्तम्‌ । तथा सोमाय काण्डषये सांहितीभ्यो देवताभ्यः सदसस्पतये च -फकयन्तेविषा- नेन हुत्वेत्यथः ॥ २ ॥ खनने त्रतपतेःव्ते चरिष्यामीत्येतेयैथारूपं देवता उपतिष्ठते ॥ ३.॥ चतुर्भियजुभिर्यथािङ्गं देवता ` उपत्रष्ठते ॥ ३ ॥ अथेनसर्वेपामनुवाकानां मभृतीरभिव्याहारयति । भरथमोत्तमयो्वा ॥ ४ ॥ ` भ्रमृतीरनुवाकानामाय्यानि यजू £पि । अभिव्याहारयति वाचयत्याचायैः ' । +ऋथमो- त्तमयोयुञ्जते सवितित्यनयोः ॥ ४.॥ उत्तमेनादुवाकेन शान्ति -कृत्वा ततः समीर्य वाचं यच्छति ॥ ५॥ उत्तमेन मन्ध्परभरस्य संमीलयति नेत्रे ॥ ९ ॥ अथास्याहतेन वाससा: प्रदक्षिण संमुख «'्चिरो वेष्टयित्त्राःस्तमिते. ग्रामं प्रपादयति ।॥ ६ ॥

सम सहमुखम्‌ ।॥ ९ ॥

९०४ सत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रमू- [ २४ प्र

वाग्यत एता< रात्रिं तिष्टत्यास्ते वा ॥ ७॥ च न तु संविशेत्‌ । तिष्ठेतां रातरिमुपविशेत्संविरेदरेति तु बोधायनः ॥ ७ ॥ श्वोभूते प्राचीमुदीचीं वा दिश्चपुपनिष्करम्य खिटेऽच्छदिदंरशेऽमिपरपसमाधाय संपारेस्तीये वयः ` सुपणा इति मुखं वेष्ट्य य उदगात्तच रित्यादित्यमुपतिष्टतेऽथन ९ पदूतयमभिविदश् यति । सप्रतयमित्येके । अम्निमादित्यमुदकुम्भम- इमान < हिरण्यं वत्सं महानस्ना< सप्तमीम्‌ ॥ ८ ॥ सपरिस्तीयौनन्तरं वापरोऽपहाय सष्तयमेवम्रे द्यति । यदा षटूतयं तदा हिरण्यं टृप्यते । महती नञ्ना महानस्ना या स्वरसत एव विवप्तना चरति, बाहा कन्येति उ. यावत्‌ । नैषण्टुकाश्चाऽऽहुः-अप्रापोडशा नारी नप्नेति ॥ < ॥ कः ्रीण्यादितोऽभिषिद्योत्तराण्यमिविदशयति ॥ ९॥ आदितस्तावत्रीणि द्रन्याण्यकदयं दशयितव्यानि | यथाङामं वितराणि ॥ ९ ॥ । ( अयैतद्रासो गुरवे दंखा वयः सुपणौ इत्यादि- त्यञ्ुपतिष्ठते ) ॥ १० ॥ द॒क्षिणा वाप्तोदानमिति गम्यते ॥ १० ॥ अथास्य ब्रह्मचय॑मधि ॥ ११॥ अधित्रह्मचर्म्‌ । बरह्मच योऽस्य व्रतविशेषः प्त वक्ष्यत इत्यर्थः । अथवा-अषि बरह्मच प्राङृतदब्रह्मचयौदधिकं यद्‌त्रतमित्यथः ॥ १ १ ॥ ~ नित्ये ॥ १२॥ तच नित्ये ग्रहणार्थे प्रथमाध्ययने न तु जपा ॥ {२ ॥ न नक्तं भुञ्जीत ॥ १३ ॥ , नियमात्‌ ॥ १३ ॥ यदि भुञ्जीत ज्वाछितम्‌ | १४॥ अदाक्ताववञ्वाछितं उवठनोल्मुकेनाभिचोदितं भुज्ञीत ॥ १४॥ न मृन्मये प्राति धयीत्‌ ॥ १५॥ एृन्मयं प्रति गृन्मयेन न धयत न पिबेदपः ॥ १९ ॥ न दिया न्द्रेण संभाषेत ॥ १६ ॥ + ्रतत्वात्‌ | १६॥ |

<ष्ट्डः] मददिवश्वा्जिसंकरितप्वग्यटिप्यणौसमेतम्‌ | ९०५

न च्छत्रं नोपानहौ धारयेत्‌ ॥ १७॥ न च्छत्रे धारयेत्‌ । नास्योपानहौ मवतः ॥ १७ ॥ न चक्रीवदारोहेत्‌ ॥ १८ ॥ चक्रीवद्यानं शकटादि ॥ १८ ॥ न गतासुमीक्षेत । न सायात्‌ ॥ १९॥ , ; मतौ ॥ १९ ॥ । न समाजमीक्षेत ॥ २०॥ जनप्तमूहवाचकः समानशब्दः | २० ॥ | नापपात्रम्‌ ॥ २१॥ लोहीपादिपात्रे भोजननिषेधो गम्यते | अथवाऽपपात्रं पतितादिप्रहणम्‌ ॥ २१ ॥ न हम्यौणि ॥ २२॥ न हम्यीण्यारोहयेत्‌ ॥ २२ ॥ न श्वानं भुञ्जीत ॥ २३ ॥ पूतकान्म्‌ । धर्म ब्रह्चारिमात्रस्य निषेधाच्च ॥ २३ ॥ नाञ्जीत नाभ्यज्ञीत ॥ २४ ॥ ( ख० १५) ॥ बरतकाल इत्यथैः ॥ २४ ॥ ( खं० १५ ) ॥ अष्टमीं पैणि चोपवसेद्राग्यतः ॥ २५ ॥

पद्ये ॥ २९ ॥ नैव संविशेत्‌ ॥ २६॥ , न तामु रात्रिषु पविशेत्‌ । स्थानासननाम्यामेव तु विहरेत्‌ ॥ २६ ॥ संबतसरमेतद्‌ व्रतं चरेद्‌ ॥ २७ ॥ सवत्सरादर्वागध्ययनप्तमा्तावपि सेवत्सरं चरेत्‌ ॥ २७ ॥ एतस्मिन्नेव संवत्सरेऽधीयीत ॥ २८ ॥ नाध्यापयेच्च बहिः संवत्सरादध्ययनम्‌ || २८.॥ पुनयोवदध्ययनेतद्‌व्रतं चरेत्‌ ॥ २९ ॥ ययेतस्िन्पंबत्सरे नाधीयीतेत्यापस्तम्बः । यद्यप्तमापितं ततो यावदध्ययनं ब्रतमनु- वतयेत्‌ ॥ २९ ॥ संवत्सरे पयवेते भाचीञुदीचीं बा दिश्षमुपन- षकमय खिलेऽच्छरदिदंरशेऽपनिमुपसम(धाय संपरि- स्तीयं ( पूवैवद्वटज्य मदन्तीरुपस्पृश्य प्रथमेना-

११४

दण्द : सत्यापादविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [२४ प्रभै-

नुवाकेन शान्ति एत्वा) चौ; समिदित्यावृत्तेमन्तरः समिधोऽभ्याधायाऽऽदित्य व्रतपत इत्याटृत्ते देवता उपतिष्ठते ॥ ३० ॥ ( उत्तमेनानुवाकेन शान्ति एत्वा ) गुरवे बरं दवा केश्षदमश्रूणि . वापयते ॥ ३१ ॥ पवैवद्िप॒ञ्य यथोपाकरणे समापने चेत्यादिना समापनेऽपि ` मानो विधिरुक्तः । तथाऽऽदृततरन्तिमादारम्य प्रतिरोमक्रमैः ॥ २० ॥ ६१ ॥

अथास्य स्वाध्यायमधि नित्ये ॥ ३२ ॥

: स्वाध्यायोऽध्ययनम्‌ । पूवैवध्योनना || ६२ ॥ नातुत्छृष्टाध्यायोऽ्ीयीत ॥ ३२३ ॥

अनुत्चष्ेति प्वणेदीधस्थाने परसवणेरछान्दस्तः । अध्यायोत्सनेनविधिनाऽनृत्दष्ट ध्यायः पश्चज्नाधीयीतेत्यथैः ॥ ३६ ॥ ` न नक्तम्‌ ॥ ३४ ॥ अधीयीतेत्यन्वयः ॥ ६४ ॥ की नाभिदोषं( म )त्रह्मचयेमापथ न॒ दत; भक्षासय न मास्सं भक्षयित्वा न केञ्चान्भविभ्य न्‌ केश. इमश्रुलोमनखानि वापयित्वा. न सग्बी ॥ ३५॥

अमिदोषे - रातनः । ऋतुगमनादिनाऽन्यचयमापयोत्तरदुनाधीयीत ¡ एवं रसं खादि त्वोत्तदयनाधीयीत । ननु कयमेता ब्रह्मचारिण ऋतुगमनाद्यः क्रियाः संमवन्तीति शङ्कनीयम्‌ । सतयं, न तं ्त्येते निषेषाः क्रियन्ते, तु यथा विधया न विरोचेत । मनप्ता॒ब्रह्मचारिकर्पेनाधीयीतेत्यादिमिः शाज्ैमृहस्थमेव पुनरधीयानं प्रतीत्य दोषः ॥ ६९ ॥ । नाक्तो नाभ्यतो नाऽ्रोऽनद् नाने नाभ न च्छायायां न पयौवृत्त आदित्ये न हरितयवा- नक्षमाणो न ग्राम्यस्य पञोरन्ते नाऽऽरण्यस्य नापामन्ते ॥ ३६ ॥ ।

अभ्यक्तोऽज्ञनाछुकृतः । तद्पिं पृवैवद्व्यास्येयम्‌ | -अद्ः ज्ञानाः । अर्द देशे ।

भानपवृष्े हिमवृषटितोऽवभृषठतृणादि अपवृषटम्‌ । पयौवृत्त आदित्येऽपराह्ने । हारेतयवाः सस्यविशेषाः । सर्वै्राधीयीतेत्यन्वयः ॥ ६९ || ५

५

८ष्ट्ठः] महादेषशाक्धिसंकटितपरकयैदिष्पणीसमेतम्‌ । ९०७

नागृतथुत्पतितं न रोहित दृष्ट्वा । न हृभ्यौणि न शरीराणे न श्वं नापपात्रम्‌ ॥ ३७॥ सरवर दृदेत्यनुवतेते । प्वैवदन्वयंः । अशुतं मांसं कव्यादमुखादेरुद्त्य पतितं दृष्ट्वा नाधीयीत । रोहितं रुधिरम्‌ । हम्यौणि गृहाणि । शरीराणि रिरःपाण्यादीनि राण्यङ्गानीति यावत्‌ । पतितानि तेषामस्थीनि वा । शवं नेकतत्युक्तं मगवताऽऽपस्तम्बेन प्रमादादुदृष्टवा न धीयीत | अपपान्न पतितादि ॥ ३७ ॥ एवमध्ययनाथां नियमा उक्ता इद्‌।नीमध्ययनस्थैव प्रकार उच्यते -- (अध्येष्यमाणः) प्राचीुदीचीं वा दिश्चमुपनिष्कम्य खिेऽच्छदिदै्देऽभरिुपसमाधाय संपारेस्तीयै मदन्तीरुपस्पृश्य प्रथमेनानुवाकेन श्चान्ति इृत्वाऽ- परेणाभनिं दर्भेष्वासीनो दभौन्धारयमाणः पराची नमधीयीत | ३८ ॥

अहरहरध्येभ्यमाणों ्ामानिष्करम्य प्रथमेनानुवाकेन शान्ति त्वा पराचीनमधीयीत। युजते मन इत्यादि सावता मूत्वेत्यन्तानुवाकान्सङृत्सङृदेवाधीयीत । न त्वावतये- दित्यः ॥ ३८ ॥ बरं बा दच्वौपासने॥ ३९ ॥ अथवा गुरवे वरं दत्त्वा ओपासनेऽगनिसमीप अभी्णयेन प्तमापयेत्‌ ॥ ३९.॥ .. अध्येष्यमाणो नान्या वाचो बदेत्‌ ॥ ४० ॥ अध्येष्यमाणो गरामं िष्करान्तः सतत्ययनमूतवेदाक्रेभ्योऽन्या वाचो न वदेत्‌ ४ ०॥ अध्येष्यमाणो मदन्तीरुपस्पृश्य प्रथमेनानुवा- केन शान्ति कृत्वाऽधीयीत । अधीत्य चोत्तमेनेवं कमसु . यत्र कच शान्तिकरं पर्येत्पुनरेव शान्ति कृत्वाऽधीयीत ॥ ४१ ॥ शान्ति त्वा ऽधीयमानोऽपि यत्राशान्तिकृते परयेच्छान्त्यमावे यद्ुमं कृतं मवति ' तःपदयेत्तदा पुनरेव शान्तिमावरतयेत्‌ । अहरहरध्ययनान्ते च रशं नो वात इत्यादिना" शान्ति कुर्वतित्यथैः ॥ ४१॥ । नं भवर्ग्यायोपनिष्करम्याभविश्यान्यदधीयीतान्यदधीयीत ॥ ४२॥ ` ` ` . _-इति सत्याषाददिरण्यकेसूतरे चतुर्विशरने्टमः पटलः । । . , | इति सत्याषाददिरण्यकेशिसूतर, चतुर्विषुः भन्न; | , ,

९० ` शषत्याषादविरवितं भौतसूतरमू- [ २९ प्रभे

्वम्यैः शुक्रियकाण्डलक्षणः,) प्रव्यप्रतिपादनात्‌ ।प्रव्यायोपनिष्कम्यानुप्रकम्यकाण्डा- ध्यनार्थं ग्रामादरण्यं प्त्युपनिष्करान्तस्तदेवारषीयीत, नान्यं .वेद्मागम्‌ | यद्‌ाऽप्यन्यज्ग- मधीते तदाऽप्यप्रविश्य आमं न तदधीयीत, प्रविदयैव त्वधीयीत । द्विरुक्तिः भरभ- समाप्त्यथौ | ४२ ॥

` इति सत्याषादहिरण्यकेिसृत्रन्याख्यायां महादेवशाच्चितेकटितायां प्रवा्यंटिप्पण्यां चतुर्विशप्रेऽष्टमः पटः प्रशश्च |

सत्याषाढविरवचितं श्रोतसृत्रमू-

अथ अ्रथमः पटलः।

विनेययुक्ताविठपिदधव्यडपत चिदानन्दषुलं मुनीन्द्रम्‌ । नमामि पूत्राथेविदे मुदाऽहं हिरण्यकेश्यार्यगुर कृपाञ्धिम्‌ । ्रवगयुक्ियविधिशचतुविे समीरितः । पश्च पिशे विहारार्थं शुल्नसूत्र विधीयते ॥

` उक्ता यज्ञाः । तेषां ह्यायतनानि नियतप्रमाणानि नियतदेश्चानि तेषामायामविस्तारा-

न्वक्तुकाम . आह-- अथातो विहारयोगान्न्याख्यास्यामः ॥ १॥

विहारयोगानिति विहियन्तेऽस्मन्नम्नय इति विहाराः प्राम्वशादयो गारहपत्याद्यश्च | युज्यतेऽनेनेति योगो रञ्जुविशेषः । विहाराणां योगो विहारयोगः । विहरणमेव वा विहारस्तेषां योगो विहारयोगः । तस्य कृत्स्ने परतिपादनमित्यैः 1 योगानिति बहु- वचनं बहुभिः प्रकरदंशयिुम्‌ । दशने च प्राधान्यप्रतिप्यथेम्‌ । यथा रथाद्यो नियताङ्गप्रमाणा एकस्मिननङ्गेऽपि मात्रया विहीयमाने न स्म्यमाच्छन्ति | एवमग्न्यायतना-

दीन्यपि मात्रया विहीनानि प्ताधनभावं न गच्छन्ति । तस्मा्त्नेन त्ेपादनीयानि . । : सर्वत्र विज्ञायत इति श्रतीनामुपन्यासात्सर्वंषाऽऽयाम।द्य उक्तेरेव मार्गैः सम्यकूपंपा. ;

द्नीयाः। आयतनानां रेषे च प्रायश्चित्तेन मवितव्यम्‌ | अमुमेवार्थं प्रदशयितुं शलवान्तरे- अथातःशब्दौ, अथातो विहारयोगानिति । आदितस्तावदिशं ग्रहणमनेनाऽऽचर्यिण नोक्तम्‌ । तच्छुल्नान्तरतो ` गष्यम्‌-- कृत्तिकाः सस्विमां प्राचीं दिशं न परिनहति ८ इति )। तासं दशनेन मापयदित्येकं श्रोणादनेन मापयेदित्यकम्‌ । चितरा्ात्यो-

का

1,

्

१ .रडः ] महादेवश्नाक्धिसंकलितभयोगवन्दिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ९०९

रम्तरेणेस्यपरं मतमिति मगवता बौधायनेन प्रायंशमानमधित्योक्तम्‌ । $ृततिकादयो यत्र निीयन्ते सा प्री दिगिति । नितरासवात्योमध्य उद्कमवस्थाप्य प्रतिबिम्ब दृष प्रायम्‌ । अथवा यत्र देवयजनं मूऽ्नटेन तं देश समीकृत्य मध्ये शङ्कुं निहत्य शर्कु- प्रमाणया रज्ज्वा मण्डं परिटिख्य शडनुच्छायाग्रं परवाह यत्र मण्डल्टेखां स्शति त्र शङ्कुं निहत्य निगीमवेखायां चापरा, तौ पुव परौ निन्द्‌ प्राची प्रतीची दिगिति सुक्ष्म मिच्छेत्‌ । श्ोमृते परवह शङ्कुच्छायग्रे रेखायामेव रक्षणं छृर््वी शस्वुखक्षणयो- रन्तरालं प्रतीच्यां दिशि यः शङ्कत प्रत्यपप्ारयेदुपक्रमदेशं भ्रति ॥ १ ॥ यावदायामं प्रमाणम्‌ ॥ २॥ . ` यावदायाममित्यन्ययीमावः , यावद्वधारण इति । किमत्र वाऽवधा्यते । आयाम एव प्रमाणमिति । न तियङ्मान्यक्ष्णयारज्नू | ताम्यामबषि विहरणस्य शक्यत्वात्‌ । प्रमा णतज्ञायाः प्रयोजनं प्रमाणे तृतीयेन वधैयेदित्यायामसेप्रत्ययारथम्‌ ॥ २ ॥ | तदधेमभ्यस्य ॥ ३॥ तदिति प्रमाणे पराष्दयते। तस्य प्रमाणस्यार्षं तद््म्‌ | अभ्यस्य परहषप्य प्रमाणस्य. परि ॥ ३॥ अप्रस्मिस्तृतीये षद्भागोने टक्षणं करोति ॥ ४॥ अभ्याप्तप्हितं भ्रमाणमुमयतःपादं कत्वाऽपरस्मिन्मागे दरतीये लक्षणं निरभ्डने करोति । भायामस्य षड्मागोने लक्षणे कुयौत्‌ ॥ ४ ॥ | पृष्ठयान्तयोरन्तौ नियम्य ॥ ५॥ पृष्ठे मवा पृष्टया तस्या अन्तयोः शङ्कू निहत्य तयोः पारो प्रतिमुच्य ॥ ९ ॥ छक्षणेन दक्षिणाऽपायम्य निमित्तं करोति ।॥ ६ ॥ छक्षणेन दक्षिणा प्रप्तायै यथा षड्मागोना तियैङ्मानी रिष्टाऽकषणयारज्नुः । एव- मपसारयति निमित्तं च निहन्यात्‌ ॥ ६ ॥ | एवगत्तर॑तः ॥ ७ ॥ .. एवमुद्गपप्ताये पृववत्कुयात्‌ ॥ ७ ॥ | विषयैस्येतरतः ॥ ८ ॥ पवसमाच्छङ्कोः पाशमुनमुच्यापरसमन्छ्खो परतिमषेत्‌। अपरस्मच्छद्कोः पाशमु्सुच्य ूव॑मन्‌ परतिमु्ेत्‌ , स विपयासस्तं इत्वेतरतः, अंसो तेनैव प्रयमङृतेन पदूमागोनेन छक्षणेन द्तिणाऽपसायं दक्िणमंपमुदगपसा्योत्तरमंसमिति ॥ ८ ॥

९१९ , . , सस्याषादविरवितं श्रौतसूत्रमू- ` . [२९ प्रभे+

स समाः ॥ ९॥ उक्तेन मागीविरेषेणाऽऽपादिताः पाश्वमान्यादय इति समाधिः ॥ ९॥ तान्नेमित्तो निहासो दद्धि ॥ १० ॥

, निमित्तं कारणे प्रकृतिरिति पयौयाः | तदेव निरञ्छनार्थं॑यस्य से तन्निमित्तः । निहासस्तिर्यङ्मान्या वृद्धिव तिर्यङ्मान्या एव । किमुक्तं भवति | उक्तेन मर्गेणं परीगायता्ियंगायताः समाश्चतुरश्राः कृता इत्यथैः ॥ १० ॥

आयामे वाऽभ्यस्याऽऽगन्त॒चतुथैमायामा्ष्णया- रज्जुस्तियङ्मानी शेषः ॥ ११॥

अरमण बाऽस्यस्याऽऽयाममात्री रज्जमायमे प्रक्िप्याऽऽगन्तोश्चलुयैमम्यस्तचतुर्थ मागमायामे सेयोज्य लक्षणं कत्वा सपाद आयामो ऽक्षणयारञ्जञः।ःहेषः पादोनायामः सा तियस्मानी ॥- ११ ॥ क,

व्याख्यातं विहरणम्‌ ॥ १२ ॥ `

`: विहैरणकिषिरक्तः । इयांस्तु विशेषः-अंौ पूरवमाययितव्यौ । विपर्यस्य श्रोणी । प्ममन्यत्‌। वाचोयुक्तिमेदेन विधानस्येतत्प्रयोननम्‌-आयामततीयमम्यस्य पूवसिमश्वतुर्थऽ- हमे षष्ठ)मामोने जक्षणमित्येवमादीनामुपपतग्रहा्थम्‌ । तत्र शछोकः--

“ <“ - आगन्त्व्धैन च्छिन्ञाया मागानन्र करोति च। रुवं स्त यावदागन्तु कृत्वैकोने निरन्छनम्‌ ॥

विकटपाोषिनोक्ते तिद्धे-- व्याख्यातं विहरणम्‌, इति किमथेमुक्तम्‌ । शुखान्तरो क्तानां : पष्ठमण्डछानां ` गोरषप्रतिपादनाथेमुक्तमेवं विहरणं ठ्वीय इतिं प्रतिपादयि- तुम्‌ ॥ १२ ॥

दीधेचतुरश्रस्याक्ष्णयारज्जुः पाश्वैमानी तिर्य ङ्मानी च यत्पृथगभृते कुरुतस्तदु भयं करोति ॥ १३.॥.

दर्षिचतुरश्रस्येत्यथेः । समस्य मण्डलस्य पाश्वमान्यादानाममावाद्विषमचतुरश्रोऽपि च न (चयने) परिगृह्यते । पार्वमानौ नियेङ्मानी कुरुत इति निरदेशादक्ष्णयारज्जुरि त्येकवचननिरदैशाचच यस्य चतुरश्रस्येका पाशमान्येका नियैङ्मान्येकैवाक्ष्णयारज्नुः स गृह्यते । पाश्वमान्य। कृते चतुरश्रे यावल्सेत्रं भवति नियेङ्मान्या त्र तदुमयमक्षमयारेञ्नु करोतिः. पश्वमानीरित्रं तियैङ्मा नकषतर च करोतीत्यर्थः । वक्ष्यति च त्रिचतुष्टयोरित्याः : दिना | त्रिकस्य वर्गो नुव | चृतुष्कस्य्‌ वगः षोडश ।षोडशपु नवके तिप्त पश्च्ंशतिः ।.

शिष्टनेत्यथैः ॥ १७ ॥

-{ ष्ठः] महदेवशा्धिसंकलितमयोगचद्िकाव्यार्यासमेतम्‌ । ९४१

पश्चिकावगेः पञ्चविंशतिः । एवं सैन दषटव्यम्‌ । पृथग््हणं सैसमो मा भूदित्येवमर्थम्‌ | मतब्हणं किमर्--यत््यक्ङुरुत इत्युच्यते । मने सपतविरोषोऽपि स्वात्‌ । मूत्रहणे सत्येष दोषो न मवति ॥ १३ ॥ ताभिक्ञेयाभिरक्तं विहरणम्‌ ॥ १४॥ ताभिरुक्तामिस्िपरभिरुक्तं विहरणम्‌ । ज्ेयाभि्ञाडु शक्यामि । मनसा परिकलि. ताभिरुकतेन मार्गेण विहरेदित्ययैः | ए (परड)गादषु करर्णापरिज्ञानार्थमेतत्पत्रमिहप्यु- पकरिष्यतीत्यत्रोक्तम्‌ ॥ १४ ॥ प समचतुरभ्रस्याक्ष्णयारज्जुद्रिस्तावतीं भूमिं करो- ; 3. . : ` ति समस्य द्विकरणीम्‌ ॥ १५॥ ग समस्य चतुरश्रस्या्ष्णयारज्जुः प्मचदुरश्कषं यावद्भवति तस्य दविगुणं करोति । समस्य अहणं किमथेम्‌ १ दी्निवृ्य्थमिति चेन्न । उक्ताथैत्वात्‌ । अक्षणयारञ्नोरमावा. नमण्डस्यासज्गः । पवोत्मना,समस्य परतिपत्त्र्थमिति तदप्यपरयोनकम्‌ | जकषगयारजनु- सित्यिकवचननि्दृशात्‌ ॥ १९ ॥ । , : प्रमाणं तृतीयेन वर्धयेत्‌ ॥ १६॥ प्मणे तृतीयं प्रहिपेत्‌ ॥ १६॥ तचतुर्थनाऽऽत्मचतुंशोनेन ॥ १७ ॥ तदिति प्र्ि्ठतृतीय परामयते । तृतीयं स्वचतु्येन वरथयेदिति शेषः । आत्मचतु- सिशोनेनेति चतुयंस्य विरोषणम्‌ । तथ्तुयै चतुशिशद्धा विभज्य मागमुत्सुज्य

सविशेषः ॥ १८ ॥ ९६ सविशेष इति पक्ञा । एवं सेव(क)छितस्य सह विरेण वर्तत इति अन्वथौ संता ।

इद्रे चत्वारि चतुव) तदेकं चतुखशदधा विभज्येकं मागमुतपेत्‌। एवं तिलो-

नपतपरदशाङ्कटं मवति द्रदृशाङ्कटस्य तिटव्गः-- एकं नियुतं, षडयुतानि, षट्‌ सह- लाणि, चत्वारि शतानि, पष्टिः) चत्वारीति, तिग्रमाणानि । परघदशाद्ुस्य तिलोन-

स्य तिना वगैः--त्ीणि नियुतानि, व्ीण्ययुतानि, दवे सहत, नव शतानि, विरातिमैव च । अतरीकं तिङ्चतुरश्रमतिरिक्त तेन सविशेष इति ज्ञा । यदि विशेषसहितः किम. ,

नेन प्रयोजनमिति स्शरिषयो दोषो न भवतीति तथोः ्विरेषे। गृह्यमाणो दृशति ण्यतिरिक्तानि । तेनं नविरहूकार्पमत्रमप्यतिरिक्तं . मवति । तस्माद्धिशेषमिति ( विशेष इति ) व्यवहारारथमेव मविष्यतीति प्गणय्य सज्ञा ृताऽऽर्येण ॥ १८ ॥

९१२ ` सत्याषाढविरचितं भौतसूत्रमू- [९९ प्रभै-

परमाणं चार्थेन वर्धयेततस्यार्षमस्याेमरधंस्य चारध- मभ्यन्तरमुदस्येच्छेषस्यार्धं बाह्यतः शिष्टं विगुणं कृत्वा मध्ये लक्षणं करोति ॥ १९॥ (ख, १) ॥

स्पष्टम्‌ ॥ १९ ॥ ( ख० १ ) ॥

५०० अथापरो योगः ॥ २०॥

वक्ष्यत हति शेषः ॥ २० ॥ प्माणमात्री९ रज्जष्ुभयतःपाश्चां करोति ॥२१॥

यत्प्रमाणं चतुरश्रं कतुमिच्छति तावत्परमाणां रञ्नुमुमयतःपाशां कुत्‌ ॥ २१॥

मध्येलक्षणमधेमध्ययोशच पृष्ठयाया< रञ्जुषायम्य पाश्योरैक्षणेष्विति श्रद्कूनिदन्त्युपान्त्ययोः पाश्नो प्रतिमुच्य परध्यमेन लक्षणेन दक्षिणाऽपा- यम्य निमित्तं करोति। मध्यमे पाशौ भतिष्ु- च्योप्युपरि निमित्तं मध्यमेन लक्षणेन दक्षिणाऽपायम्य शङ्कु निहन्ति । तस्मिन्पाक्षं भ- . तिमुच्य पूवैस्मिनितरं मध्यमेन लक्षणेन दक्षिण- मध्समायच्छेदुनमुच्य पूरवस्मादपरस्मिन्मतिमुस्य मध्यमेनेव लक्षणेन दक्षिणा\ भ्रोणिमायच्छेदेव- युत्तरौ श्रौण्यभ्सौ ॥ २२ ॥

मध्येलक्षणम्ैमध्ययोश्च । पाराठक्षणयोमेध्य इत्यः । पाशयोटक्षणेषिति शङ्क जिहन्तयुपान्त्ययेद्धितीयचतु्ययोः पाश प्रतिमुच्य मध्यमेन छक्षणेन दक्षिणाऽपपतायै निमित्तं काकपद्‌ कृत्वा मध्यमे पाशो प्रतिमुच्योपरयुपरि काकपदं तेनैव ठक्षणेन दति भाऽपप्ताय शङ्कं निहत्य तसिन्नेकतरं पादो प्रतिमुच्य पूर्वीसिम्दाङ्कावितरं पाशं तेनैव रक्षणेन दक्तिणमंप्तमायच्छेत्त्र शङ्क निहन्यात्‌ । स दलि्गोऽपः । पू्व्मास्पाश- मनमुच्यापरस्िन्प्रतिमुच्य तेनेव रक्षणन दक्षिणां ,श्रोणिमायच्छेत्‌ | तत्र शङ्कं निह- न्यात्‌ । सा दक्षिणा श्रोणिः । एवमुत्तरतः पक्षः । इयांस्तु विरेषः । श्रोणिः पूत . षश्वाद्सः ॥ २२ ॥

अथापरं पृषठधन्तयोरमध्ये च शङ्कृभिहत्याें . तद्विशेषमभ्यस्य लक्षणं छृत्वाऽषमानमयेदन्त्ययोः

#।

†

१ ण्डः] महदेवशाल्जिसंकङितपरयोगंचन्दिकाव्यारुयासमेतप्रं । ६१३

पाञौ त्वा मध्यमे सविशेषं प्रतिमुच्य पूवसमि- नितरं छक्षणेन दक्षिणमध्समायच्छेदुनपुच्य पूवे स्मादपरस्मिन्मरतिुच्य लक्षणेनैव दक्षिणा९ श्रोणिमायच्छेदेवमुत्तरो श्रोण्यश्सौ ॥ २३॥ (ख०२)॥ व्याख्यास्याम इति शेषः । चतुरशचप्रमाणान्तयोः शङ्कू निहत्य तयेमेष्ये च तृतीयं शङ्क निहत्यार्धे भ्रमाणा्थे तद्विशेष तस्यापैस्य विशेषे रमाणं तृतीयेन

वर्धयेत्‌! इति न्यायेन रक्षणं कृत्वा पुनरर्मागमयेत्प्रधिपेत्‌ । अन्त्ययोः पार कृत्वा

मध्यमे शङ्कौ सविशेषं पाशं प्रतिमुच्य पूव॑सिन्शङ्कवितरं पादौ प्रतिमुच्य लक्षणेन दल्िणेनापसायं शङ्कुं निहन्यात्‌ । स दक्षिणोऽप्तः । पूर्वस्माच्छङ्कोः पांशमपरसिन्छ्हनौ प्रतिमुच्य तेनैव छक्षणेन दक्षिणां श्रोगिमायच्छत्तेनेवोद्गपपारयोत्तरां श्रोणिं विपरयस्यो तरम्‌ । योगद्वयमिदं तमचपुरश्रस्य संपाद्कम्‌ ॥ २३ ॥ ( खर २) ॥ प्रमाणं तियेद्धिकरण्यायामस्तस्या्ष्णयारज्जुच्धि करणी ॥ २४ ॥ भ्माणं भक्रमादि तिरयङ्भानी द्विकरणी पाशवमानी तस्यैव प्रकमदेः । त्॑यैवभूतस्व दीर्ैचतुरश्रस्यक्षणयारज्जुलिकरणी त्रिगुणां भूमिं करोति । तियैङ्मानीमृतस्य प्रमाणस्य कथं प्रमाणमेकं करोति । पाश्रमानी दिकरणी सता द्वौ करोति । तदुभयम्ष्यारज्नुः करोति । तेदुक्तमापस्तम्बेन-दीषेस्याक्षगयारज्नुः, इति ॥ २४ ॥ ` ` . ` तृतीयकरण्येतेन व्याख्याता । विभागस्तु नव्‌- धा।२५॥ एतेनैव मूर्गेण तृतीयकरणी व्यारवाता | अनया त्रिकरण्या तृतीयकरण्यप्यवगन्ु शक्येत्यर्थः । कथमित्याह--तृतीयकरणी इति । कषेत्रं नवघा विभज्य एकं भागं गृह्णीयात्‌ | प्रमाणतृतीये भवति । तरिकरण्या तृतीयं भवति| तत्र छोकः-“ अक्ष्रजनु- जिवृत्प्रोक्त प्रमाणपतविशेषथोः । अस्या एकतृतीयं तु तृतीयकरणीं विदुः ” ॥ इति ॥ २९ ॥ । तुस्ययोश्वतुरश्रयो रक्तः समासः ॥ २६ ॥ उक्तः समासः | समाप्त एकीकरणम्‌ । चतुरश्रस्याक्ष्णयारञ्जुरित्यनेन ॥ २३९ ॥ ` नानाप्रा(मा)ोणयोशवतुरश्रयोः समासः ॥ २७॥

उच्यत्‌, इति शेषः ॥ २७ ॥ ११५

९१४ अ सत्याषादिरचितं ्ोतसूत्रम्‌- ` [२९ रभे

हसीयसः करण्या वपींयसो वृद्धमुदधिखेत्‌ ॥ २८ ॥

हीयसोऽदपीयक्तः । करण्या प्रमाणेन वर्षीयपो वृद्धं दार्षमुषटितेत्‌ । यथाऽद्पीयतः करणी तिर्यङ्मानी, वषयिप्ः करणी पाशरमानी तथा दषेचतुरश्रमुिखेत्‌ ॥ २८ ॥ । दृद्धस्याक्ष्णयारज्ज्ञरमे सस्यति ॥ २९ ॥ दीरधचतुरश्र्याक्ष्णयारज्जुरिति ॥ २९ ॥ | `. तदुक्तं चतुरश्राचतुरश्रं निजिहीषेन्यावान्नेजिहीरषे त्तस्य करणया द्धमुिखेदवृद्धस्य पाश्वेमानीमशष्ण- येतरत्पाश्वमुपस धरेत्‌ । सा यत्र निपतेत्तदप | च्छिन्धात्‌ ॥ ३० ॥ ` सा पा्वमानीतरसिनयार्धे यत्र निपतति शति तत्रापच्छिन्यात्‌ ॥ ६५. ॥ छिन्नया निरस्तम्‌ ॥ ३१॥ छिन्नया चतुरश्रे कृते तक्निरस्ते मवति ॥ ६१ ॥ तथा स्वयमेव दशयति-- उपसंहृताऽक्ष्णयारजञ्जुः सा चतुष्करणी ॥ ३२ ॥ उपहता पूष पाश्चमानीदानीमकष्णयारजनुश्तुरश्रस्य सा चतुष्करणी ॥ ३२ ॥ छिन्ना चेतरा च यत्पृथगभूते इरतस्तदुभयं करोति ॥ ३३ ॥ दविपुरुषा छिना पाश्वमानीतरा तियैङ्मानी च यत्पृथग्ूते कुरुतस्तदुमयं द्विपुरुषा ्ष्णयारज्नुः करोति ॥ ३२३ ॥ केयमित्याह-- तियैङ्मानी पुरुष शेषस्रीन्‌ ॥ ३४ ॥ तियैङमानौ पुरुषं करोति । शेषस्त्वक्ष्णयारज्नुदवौ तदुमयं तरयाक्ष्णय।रज्नरिति ्रीन्करोति ॥ ३४ ॥ । तदुक्तम्‌ ॥ ३५॥ तचध्युक्तम्‌ ॥ ६९ ॥ दीधैचतुरश्र« समचतुरश्रं विकीषैरस्ति्यङ्मा न्याऽपच्छिद्य शेषं विभज्योभयत उपदध्यात्‌ “ ~: ॥३६॥(ख०३.)॥ ^ दीर्ेचतुरश्ं समेचतुरथं कतीमिच्छेस्तियेङ्मान्या तियङ्मानीप्रमागेन।पच्छिद्य शेषं ` विभज्य द्विषा त्वा तदुमयतोऽगरतः पाश्वतश्चोपदध्याजििपेत्‌ ॥ ९६ ॥ (ख ०३) ॥

-‡ पटकः ] महादेवश्षा्ञिसंकषटितम्रयोगचन्दरिकाव्याख्यासमेतम्‌ । , ९१५

खण्डमागन्तुना संपूरयेत्‌ ॥ ३७ ॥

छण्डमागन्तुनाऽतिरिक्तेन पूरयेत्‌ । पूरयित्वा तदतिरिक्तं त्यजेत्‌ ॥ ६७ ॥

तस्य निहास उक्तः ॥ ३८ ॥ तस्य त्यागविधिरुक्तः ॥ ३८ ॥ समचतुरभरं दीधेचतुरश्रं चिकीषैन्याविकीर्पेत्ता- वतीं पाश्वेमानीं कृत्वा यावद्धिक९ स्यात्तध- थापरिमाणं विभज्य यथायोगमुपदध्यात्‌ ॥ ३९॥

समचतुरश्रे दीषचदुरश्ं कतुंमिच्छन्यावता दीमूतेन प्रयोजनं तावत्पाश्चमाटिष्य

यद्धिकलेतरं तदययायोगं यथा तत्सत्रं युज्यते तथा क्िपेचचतुरशरं ` विमञ्योमयतः । -भ्रउगे विनियोगोऽवकीगिपरौ च ॥ ६९ ॥ |

चतुरश्रं मण्डलं चिकीषेन्‌ ॥ ४० ॥ यच तुरशरं मण्डलं कठुमिच्छेत्‌ । रयचक्रादौो विनियोगः ॥ ४० ॥ मध्यात्कोट्‌ षां निपातयेत्‌ ॥ ४१॥ मध्यमे शङ्कौ पार प्रतिमुच्य कोट्यामायच्छेत्‌ । कोणेनाऽऽयच्छेद्पसाय तत्र छक्षणं कत्वा ॥ ४१॥ १ पाश्वेतः परिङृष्यातिश्यतृतीयेन सह मण्डलं परिखिखेत्‌ ॥ ४२ ॥

तेनैव लक्षणेन प्श्चैत अकर्ेत्‌ । परि्ृष्टं यावच्चतुरश्रमर्षमण्डडंः परि.

| ठवित्‌ ॥ ४२ ॥

साऽनित्या मण्डलम्‌ ॥ ४२ ॥ साऽनित्या मण्डलं करोति । अनित्या स्थूटा ॥ ४३ ॥ ` यावद्धीयते तावदागन्तु ॥ ४४॥ यावद्धीयते तावत्पर्धैन गच्छति । एतच्च वचनमापतननतरत्वरूयापना्थम्‌ ॥ ४४ ॥ | मण्डलं चतुरश्रं विकीषैन्विष्कम्भं पञ्चदशभा- गान्दरत्वा दवाबुद्धरे्रयोदश्चावशिष्यन्ते साऽनित्या चतुरश्रम्‌ ।॥ ४५॥ मण्डलं चतुरश्र कदुमिच्छन्मण्डलस्य विष्कम्भं व्याप्तं पश्वद्शधा विभञ्य द्वौ माग त्यनेत्‌ । त्रयोदक् भागाः शिष्यन्ते तैङ्लयोदशभिरमिता रज्नु्तावत्सत्र चतुरश्च करोति । . स्ना चानित्या स्थूढतरा । त्रथोद्शावाशिष्यन्त इति वचन शुल्ाम्तरोक्ताद्षि मोनष~ ८ नद्ध )रमिति ख्यापनारथम्‌ । ( तीत्रसुतम्रामे ) विनियोगः । तत्र. ्राच्यैकादश्िनी

;९६६ , , सेत्याषादविरवितं.भौतसूमू-. .. , २९ अनने

मातव्या । तत्रा्ङ्गुखेन प्रादेशमात्नं वेदिखण्डमुपादातव्यम्‌ । यदि द्वादशाङ्गुरा उपरा ( प्रादेश; .), अध्रादेशास्गुटहीनां षटटर््िशत्पक्रमां प्राचीं वेदिं विमाय युपावटी याच्छङ्केदैक्षिणे षडङ्गुले शङ्कुं निहत्य तावदृन्याप्ता चतुद्खिशत्प्रकमायामा प्राची वेदिमातव्या । दशानां त्र सूत्रकारो पदेशेन पृश्चविंशतिशतानि . चत्वा रिंशदाभिकानि अङ्गुरिकषेत्राणि । तथाऽ था च्य )रषाङ्गुढं गृह्यते .। तेन वेदिच्छेदोऽषेमानेषु । पूर्ा- धीनां वेदिसंस्कारो न क्रियते | अतिरिक्तं कत्र निरस्तं मवति । वेदेश्वावटेषु विच्छि- त्तिमेवति ॥ ४९ ॥ . `

४8." प्रमाणेन भ्माणं विधीयते चतुरश्रम्‌ ॥ ४६ ॥

; : प्रमीयते क्षे्रमनेनेति प्रमाणे प्रकरमादि । यत्न प्रमागेनैव चोदना तत्र तेनैव चतुरश्रं विधीयत इति प्रत्येतव्यम्‌ । दक्षिणेन पुरुषं दक्षिणे प्क्ष इत्याषु च पैल्या विव- क्षिता ॥ ४६॥

आदेश्चादन्यत्‌ ॥ ४७ ॥ प

, आदेशो विधिः । विधेरन्यद्धवति । यत्र विधीयते तत्रान्यद्‌पि मवति । तेनैव प्रमा

गेन गाहपत्यौ(त्य)चित्युपरवादि ॥ ४७ ॥ द्वाभ्यां चत्वारि ॥ ४८ ॥

वाम्यं प्रक्माम्यां चतुरश्रे कृते चत्वार एरुषप्रमाणानि वन्ति ॥ ४८ ॥ .. ;. मण्डलानां चतुरश्रकरणमुक्तम्‌ । इदं तु नोक्तस्‌--इयत्या रज्ज्वा इयत्सेत्रे मवतीति।

अत इदमुच्यते-- क

. . -तरिभिनेव॥ ४९॥ नव चतुरश्राणि मवन्ति |. तथा मूमावारि्य द्रष्टव्यम्‌ ॥ ४९ ॥ यावलममाणा रज्जुस्तादतस्तावतो वरगान्करोति ॥ ५० ॥

` यावत्प्रमाणा यावदायामा रज्न॒स्तावतो व्गान्करोति । पर्क्तीः करोति यावत्सेख्या- युक्तपरमाणा तावत्संख्यायुक्ताः पठन्ती: करोति । पश्वभमाणां पश्वसंर्यायुक्तान्वगान्‌ करोति । एवं पवेत्र नियोननीयम्‌ ॥ ९० ॥

५. ^ , तथोपलन्धिः ॥ ५१॥ ॥ मूमत्राटिल्य परेसिते तयैवोपरम्यते दाभ्यं कृत उभयतो ठित्‌ । चत्वार श्रङ्गाणि

भवन्ति । पञ्चभिः कते पश्चप्रोमयतो विङिखेत्‌ । पश्चविंशतिः शृङ्गाणि मवन्ति । एतं

सवे दरम्‌ ॥.९१॥ = = . . +~ 9.

त

क

र्ब

न.

.९ पटः ]. महदेवशाच्धिसेकलितपयोगचद्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ९१७

अध्यपुरपा रज्जुर सपादौ करोति ॥ ५२ ॥ उपरयपै यस्याः सराऽध्यी तया कृते चतुरश पादौ द्वौ करोति । एकस्य वगे एकः । तस्याग्रतः पार्वतश्च द्वावर्धौ परवेण सह दवौ | अर्धेन यचतुर्र कृतं कोटयां सपाद्स्तेन सह सपादौ द्धौ करोति । एकोवोत्तरसृत्रं योजायेतभ्यम्‌ ॥ ९२ ॥ अध्यधेतृतीयपुरुषा षदूसपादानयात्यन्तपदेश्च; ॥ ५३ ॥ सार्वत्रिको विधिः ॥ ९३ ॥ । यावता यावताऽधिकेन प्रििखति तत्पा- शवैयोरुपदधाति ॥ ५४ ॥ , -यावता छेदेनाधिकेन प्रेति तत्याश्वयोरमतश्चोपदधाति ॥ ९४ ॥ 4 यत्तेन चतुरश्रं करोति तत्कोटयाम्‌ ॥ ५५ ॥ पि: एवं खिखितेनैव यक्चतुरश्रं कोटचां तेनैव सह संख्या बोद्धव्येति ॥ ९९ ॥ ` ; मण्डलपूरणे चैकेनेके भवति । अर्भेनाधमिति कस्यचिद्धान्तिः स्यात्‌ । तामपाकदु- माह- अधेप्रमाणेन पादपरमाणं विधीयते ॥ ५६ ॥ प्रमाणस्याप्रमाणेन पाद्प्रमाण विधीयते इति ॥ ९६ ॥ अस्यैव कारणमाह--

. अरस्य द्विमाणायाः पाद्प्रणत्वात्‌ ॥ ५७ ॥ म, अस्य प्रमाणे पुरुषमात्रं तदायामः, पादानां पूरणम्‌ । यतस्तदुक्तं दवाम्यां चत्वा. रीति ॥ ५७ ॥

तृतीये नवमी कठा ॥ ५८ ॥ ( ख० ४) ॥ इति सत्याषादहिरण्यकेशिसत्रे पश्च विंशपर्ने प्रथमः पटलः | प्रमाणतृतीयेन नवमी कला नवर्मोऽश इत्यथैः। तदुक्त त्रिभिनेवेति ॥९८॥(६०४ )॥ इति प्त्याषादहिरण्यकेशिपूत्रव्याख्यायां महादेवशान्ञिपतकटितायां प्रयोगचन्धिकायां पञ्चविशपरभ्े प्रथमः पटः ।

अथ द्वितीयः पटलः 1

आगन्याधेयिके विहारे गादैपत्याहवनीययोरन्त- . ` राले विज्नायते ॥ १ ॥ 6 पूवमविरेषेण मानमुक्तम्‌ । आम्न्याधेथिक इयान्विस्तार एवं विहतन्यमिति विशेष विधानार्थमाह-गाहपत्याहवनीययोरन्तराटे यथा स्यादाहवनीयदक्तिणाम्योदक्षिणाचि. गाहैपत्ययोरवा मा भूदित्येवमर्थं गाहैपत्याहवनीयग्रहणम्‌ । विज्ञायते श्रूयते | १ ॥

६८ . ` सत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [ २९ प््ै-

अष्टासु मक्रमेषु ब्राह्मणोऽञ्िमादषीत । एकादश्चस॒ `. ` राजन्यः । द्रादशचसु वैद्यः । चतुर्विशत्यामपरिमिते ˆ ` यावता वा चक्षुषा मन्येत । तस्मरान्नतिदूरमाघेय इति सर्वैषामविशेषेण श्रयते ॥ २॥ ` इयततौऽन्तरद्िन विहारप्ंपत्तिमवतीति मननम्‌ । अतिद्रप्रतिषेषो व्यवायपरिहाराथेः। यद्यतिवृरमाधीयते तदाऽशाद्यो न व्यवेयुः ॥ २ ॥ दक्षिणतः पुरस्ताद्वितृतीयदेशे नेदीयसि गादैपत्यस्य दक्षिणाप्नेविज्ञायते ॥ ३ ॥ दक्षिणतः पुरस्तादक्िणाप्राकोणदेदो वितृतीयदेश इषदूनतृतीयदेशे । कस्य वितुतीय देशः, गाहपत्याहवनीययोरन्तराङस्य । नेदीयस्यापन्नवितृतीयदेशे । पाश दित्यथैः । दृक्ति णञ्नरायतनंस्थानमिति श्रुयते ॥ ६॥ ~. ` तत्कथं गृह्यत इत्याह- गाहैपत्याहवनीययोरन्तराङ पञ्चधा षड्धा वा संभज्य षष्ठु< सप्तपे वा भागमागन्तुमुपसमस्य समं त्रेधं विभज्य ॥ ४॥ गार्हपत्याहवनीययोरन्तराटे पञ्चधा विमज्य षड्धा वा | यदि पएश्चधा तदा षष्ठो माग आगन्दुकः | यदि षड्धा तद्‌ सप्तमो माग आगन्तुकः । तदुप्तमस्य योज्य तमं ब्रैषे विभज्य आगन्तुना सह वितृतीये मा मृदिति समपग्रहणम्‌ ॥ ४ ॥ अपरस्मिश्स्ततीये लक्षणं करोति गाहैपत्याहव नीययोरन्तौ नियम्य लक्षणेन दक्षिणाऽपायम्य निमित्तं करोति । दक्षिणाग्नेरायतन\ श्रुतिसाम- ध्योत्‌ ॥ ५॥ | सामथ्यैममिधानशक्तिः । अस्याः श्रुतेरयमेवार्थं इति । तेन त्िप्रकमविस्तारायामानि त्रीणि चतुरश्राणि त्वा । अपररिमश्चतुरश्र उत्तरां आहवनीयमित्येवमाद्यो निरस्ता मवन्ति। सरवत्रागन्यायतनानि चतुरश्राणि शण्डलानि वा | इह तु मण्डलं गा्ह॑पत्यमर्धमण्ड- मन्वाहायपचनं चतुरश्माहवनीयमिति स्मरन्ति प्राश्चः | मण्डटचतुरश्रयोरुक्तो विधिः । दक्षिणाञ्च प्रयोग उच्यते-पिशीटद्विकरण्या चतुरश्रं कृत्वा पुवोक्तिन विधानेन मण्ड कृयीत्तस्य मण्डस्य विष्कम्मचतुर्मागं दक्षिणाम: पूर्वनिहिताच्छस्कोरुदगपपारय शशकं निहत्य तस्मिनूपार प्रतिमुच्य विष्कम्भार्थैन मण्डलं परििख्योत्तरम त्यजेत्‌ |

भै

९ पटः] महादेवशाक्विसंकारेतप्रयोगच द्विकाव्यास्यासमेतम्‌ । ९१९

‹ द्तिगा्ेहैताच्छस्कोरदक्‌ शङ्कुरशाङ्गुठे ।

एकादशतिठेरने काथैः त धनुषा तमः ॥

तस्िन्पाशं प्रतिमुच्य विंशत्या यु(त्याऽऽय)तया टितेत्‌ |

ऊनया तु द्वाविंशातितिदैरथं त्यजेदुदक्‌ › इति ॥ ५ ॥

यजमानमात्रीत्यादिदारिक्या वेदेः श्रुतिरथै विमानविषिनैव व्याच्टे--

यजमानमान्नी प्राच्यपरिमिता वा यथाऽसन्नानि

हवीध्पि संभवेदेवं पिरथी माश्चौ वे्यर्साबुन्नय-

त्यभित्त आहवनीयं परतीची श्रोणी अभिगाहैपत्यं ` .

मध्ये संनततरेवमिव है योपोति दार्धिक्या बेदेर्विज्ञा- `?

यते । अपरेणाऽऽहवनीयं यजमानमात्रं दीषेचतुरभ्र |

वित्य तावतीं रज्जुमभ्यस्योभयतः पाश्ञो करोति। ~

मध्ये क्षणं दक्निणयो; श्रोण्य्सयोरन्तौ नियम्य ।

छक्षणेन दक्षिणाऽपायम्य निमित्तं करोति । रज्जं २, >

नियम्यन्त समस्य दक्षिणस्याः श्रोणेदैक्षिणम५ ~ `

समािखेत्‌ । एवषत्तरतः । तियङ्मानीं द्विगु-

णां तथा कृत्वा पश्चात्पुर स्ताचेपलिखेत्‌ । विभि-

तायां इरस्तात्पचमान्यादुपस शरेच्छरतिसाम-

यात्‌ ॥ ६ ॥

अपरेणाऽऽहवनीयमेकरञ्ञवादिभिद चतुरश्रं विहत्य संपाद्य यजमानमा्ी पावमानी,

यथाऽसन्ञानि हवीषि संमवेत्‌ परस्परमसंघधित।नि तिष्ठन्ति तथा तिथैङ्मानी । तस्या क्िमागोना वा तिरश्वीति बोधायनीये शुल्ान्तरे च प्रतिपादितम्‌ । तावतीं रण्जुम+ म्यस्योभयतः पारौ कृत्वा दक्षिणयोः श्रोण्यं्योरन्तौ नियम्य पाशौ प्रतिमूच्य ठकः णेन दक्षिणाऽपायम्य निमित्तं शङ्करं निहत्य तसििञ्शङ्कौ रज्जुं सेयोज्य पाशावुनमुच्यै केन हस्तेन गृहीत्वा दक्षिणां श्रोगिमारभ्य य।वदृक्षिणां पमावत्‌ । एवमृत्तरपाश्वमाडिः लेत्‌ । एतत्तनततरत्वै वेदेः । तियैङ्मान्यामप्येवं कुयौत्‌ । तियैङमानीप्रमाणां रज्न॒- मेभ्वस्य मध्ये रक्षणं छत्व श्रोण्यन्दे पा प्रतिमुच्य पार्वाद्पतायै तत्र शङ्कुं निहत्य तत्र रज्जं प्रनद्ध्यान्तौ समस्य दक्षिणां श्रोणिमारम्थ यावदुत्तरश्रोणि तावदाटिलेत्‌-। एवं पुरस्तादपि करोति + एवमृत्तयनं श्रोण्यं तयोः । एवं प्रकारा हि योषा । हिशब्दो रूपप्रसिद्धौ । प्राक्शिराः -स्येवमेकेत्ययंः । विमितायानेवं चतुरश्रमापादितायां. पुरस्ता- तपाशरेमान्याबुपसंहरेत्संको चयेत्‌ । श्वतिसामथ्य।त्‌ । पुरस्ताद्‌( ह) प्हीयपतीति सैषा श्रतिः. । तस्याः सरामध्यात्‌ | इतरया योषासादृदयमपि न स्यात्‌ ॥ ६ ॥

$= ५. ^ व + ध १ ९२० सेत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [ २६ प्रभे

तरिश्शत्पदानि भरक्रमावा॥ (ख०५ ) पश्चा. त्रिरथ भवाति षटनिध्त्माची चतुर्वि श्शतिः पुरस्ता्तिरश्चीति सोमिक्या वेदे रन्नायते। ष्रि शश्चिकायामष्टादश्ञोपसमस्यापरस्मादन्ताद्‌द्रादश्चस छक्षणं पश्चदशस लक्षणम्‌ । पृष्टयान्तयोरन्ती नियम्य पाञ्चदाशैकेन दाक्षिणाऽपायम्य शकुं निहन्त्येवमुत्तरतस्ते श्रोणी ॥ ७ ॥ पदानीत्यस्मदीया श्रुतिः । त्रिश्त्पदानि भ्क्रमा वा पश्चात्तिरश्ची तियैङमानी मवति | षटा्रिशतपृष्ठया प्राची । चतुर्विंशतिः परस्ताततिर्यङ्मानी भवतीति सौमिक्या वेदेः सोमे शुतिः। षटक्िंशिकायां रज्ञ्वामष्टाद्शयोपप्तमस्य प्रषिप्यान्तयोः पाश कृत्वाऽपरस्मादन्ता- दद्वाद्शसु छक्षणमंसायै पञ्चदशसु लक्षणं श्रोण्यर्थं निरञ्छनं कृत्वा पृष्ठचान्तयोः प्राग्व. शस्य मध्यमाछाराच्किं सखीन्‌ प्राचः प्रक मन्‌ प्रक्रम्य शङ्कु निहत्य तस्माच पुरस्तात्‌ षटूत्रिशत्‌ प्रक्रमे शङ्कुं निहत्य तयोः पादौ प्रतिमुच्य पाश्चदशिकैन दक्षिणाऽपायम्य शर्व निहन्ति, सा दक्षिणतः श्रोणी । एवमृत्तरतोऽपप्तायं शर्क निहन्यात्‌, सोत्तरा श्रोणी ॥ ७ ॥ विपरयस्तयाऽध्सौ तेनेवापायम्य द्राद्‌ शिके शङ्ुं ` निहन्त्येवमुत्तरतस्तावशसौ ॥ ८ ॥ शङ्कोः पाशबुुच्य पूर्वपाशमपरस्मिन्‌ प्रतिमृशेत्‌ । अपरं पृवौभिन्ध्पिमृशेत्‌ । स विपर्या्ः । एवं विपर्यस्तया रज्ञ्व।ऽपौ मातम्यौ । तेनैव निरन्छनेन दक्षिणाऽपपताय ददशिके शङ्कुं निहन्यात्‌ तेनैवोदगपतताय द्वादशके शङ्कुं निहन्यात्‌ । तावेतौ । महा वेया मानं किमथैमिदमुच्यते | यावता सिद्धमेतत्‌ । अनेकरज्जुषिहरणविवक्षयोक्तमिति केचित्‌ परिहरन्ति । आयामं वेत्याभिन्पज्ेऽपि द्वादशके रक्षणं पश्वद्शिके रक्षणे तैष्ठविशत्यादौ निरन्छनमिति रक्षणबाहुल्यप्रतिपादनार्थमित्यपरे । समचतुरश्राणां दृर्षवदुरश्राणां च विहरणमुक्तम्‌ । इह तु दीषेविषमचतुरशरस्येत्यन्ये ॥ <. ॥ . ` देकरज्ञ्वा विहरण त्रिकचतुष्कय); पञ्िकाऽ्णयारज्जुः ॥ ९॥ ` ` -यस्य चतुरश्रस्य प्रिका तियैर्मानी । चतुष्का पाश्चमानी । तस्याक्ष्गयारज्मु

पक्विका ॥ ९ ॥

५1 ताभिज्ञिरभ्यस्ताभिरभ५्सौ ॥ १० ॥ " ` तरीमिरंसौ मातन्यौ । रिकं तरिरभ्यासयुक्तं ` दवादश मवन्ति । चतुष्कं षोडश । पञ्चिका विंशतिः । युपावटीयाच्छङ्कोः पश्चत्‌ षोडशसु शङ्कुं निहत्य तसिन्यश्चिको. भ्यासं प्रतिमुच्य युपावटीये साम्यात त्रिकं परतिमुच्यां्ावायच्छेत्‌ ॥ १० |

5)

|

९ -पटैछ; 3: भरादेष्षाखिसंकङितप्रयोगचन्दिकाब्यास्यासमेतम्‌ । ९२१

चतुरभ्यस्ताभिः श्रोणी ॥ ११॥ ताभिरेव चतुरम्या्तयुक्तामिः श्रोणी मातव्ये । षोडशसु यः शङ्करक्तस्तस्मिन्प- , शविकाम्यापतं पञ्चविंशतिकं प्रतिमुच्य प्रथमनिहते शङ्को . त्रिकं साभ्याप्त पश्चदशिकां प्रतिमुच्य ताभिः श्रोणी विहरेत्‌ ॥ ११ ॥ द्वादिकपश्चकयोख्योदशिकाऽश्णयारल्जुस्ताभिरध्सौ ॥ १२ ॥ युपावटीयनच्छङ्कोः पश्चात्पश्चसु शङ्कं निहत्य तक्िस््योदशिकरं प्रतिमुच्य यूपा- वटीये पञ्चिका द्दशिकां च प्रतिमुच्य ताभिरंपौ मातव्यै ॥ १२ ॥ । द्विरभ्यस्ताः भोणी॥ १३॥ युपावटीये श्रयोदशिकां पताम्याततं प्रतिमुच्य स्ताभ्याप्तां द्वादशिकां च प्रथमनिहते पश्चिकां च स।म्याप्तं ताभिः श्रोणी मातव्ये ॥ १९ ॥ | | पञ्चद्‌शिकाष्टकयोः; सप्तदरिकाऽकष्णयारस्जुस्ताभिः शोणी ॥ १४ ॥ प्रथमानहतशङ्कोरष्टपु शङ्कुं निहत्य तस्षिन्प्तदशिक)म्टकां च प्रतिमुच्य प्रथम- निहते प्श्द्‌शेकां ताभिः श्रोणी ॥ १४ ॥ | द्रादक्षपश्चति«शिकयोः सप्त्िभविकाऽश्णयारग्नुस्ताभिरभ्सौ ॥ १५॥ ` प्रथमनिहताच्छर्कोः पुरस्तातप्रकमे शङ्कुं निहत्य तसिन्पश्चत्रिशिकां सपत्र॑शि- कां च प्रतिमुच्य युपावरटये द्वादशचिकां तामिरसी म(तव्यौ ॥ १९ ॥ एताबन्ति ज्ञेयानि, वेदि विहरणानि भवन्ति ॥ १६ ॥ एतावन्ती त्येव शल्वमूटानि ज्ञात शक्यानि वेदिविहरणानि मवन्ति, अन्ये शुद्ध मृहान्कद्पपितुमज्घक्याः । तस्वादेताबन्तील्वधायन्ते ॥ १६ ॥ १ अष्टावि «शत्यो पदसदस्ं मदाबेदिः ॥ १७ ॥ । नवशतानि द्विपष्ठतिश्च पदृप्रमाणानि प्रक्रभप्रमाणानि वा चतुरश्राणि महावेदिः । मह हणं किमथेम्‌ । पदप्रमितायां महावेद सदोहविर्धोनादीनामपि पदेनैव मानाय प्रक्रममि- तायामरलिरक्ररेव नवारतिनितिथैमित्यरत्निमानं स्दूपो विहितम्‌। नवारलिन तिर्थगिति नियतप्रमाणकिकनात्‌ । अरल्निनैव विधानादूनुमीयते । तथा हैविर्षानस्थ जयरलिवि- स्तारं नवारत्नि(ग्या)याममित्यनुमीयते । तत्कय तयोमौनं ङम्यत इति । उच्यते- चत्वारिंशदधिकानि पञचसतान्यङ्कुलिपमाणानि पद्निताया वेदेरायामः | पदं च पश्चदशाद्गुमिति वचनात्‌ । सदप्तः पश्चत्‌ पश्चचत्वारिंशदङ्गुं षोडशभिकं, रतदव, सदोहविधौ नयेोरमध्यं पञ्चचत्वारिंशत्‌ पचार । हविधौनस्य .षोडशशाधिकं शतद्वयमवरिष्ट मष्टद्शाङ्गुचम्‌ । तस्मादुत्तरेदि सदोहविधौनानामन्तदयतमवाद्षृद्धिः कनीया अरल्नेवा प्तः कल्पनीयः । तदुभयमपोदिते भवति । अतो येन वेदिर्मिता तेनेव तेषां मानार्थ महद्््कामिति सितम्‌ ॥ १७.॥.. * „४ ११६

९२९ ` सल्याषादविरवितं श्रौतसूत्रम्‌ [२६ प्रभ

दक्षिणाद्‌ ्साद्द्रादक्षस॒ दक्षिणस्या रोण्यां निपा- तयेच्छेदं विपयस्येतरत उपदध्यात्‌ । सा दीर्ध चतुरभा महावेदिस्तथायुक्ता संचक्षीत्त ॥ १८ ॥

दल्षिणस्मादैसादारभ्य दवादृशस्वेव श्रोण्यां निपातयेत्‌ । त्रीणि पदानि भरोणिदेरे रि-

्टानि विपस्योत्तरस्मंसे मनसा स्यापयेत्‌ । एवं कृते सप्तविशतिविस्तारा षट्रि शदायतता दीषेतुरश्रा मवति । तथामृतां गणयेत्‌ ॥ १८ ॥

सोमिक्या वेदितृतीये यजत इति सौत्रामण्या वज्ञायते ॥ १९॥

बेदितृतीये यजेतेति दादिकपाशुकयोरसंमवात्सौमिकं लभ्यते । अतः. सौपिकया

इत्युक्तम्‌ ॥ १९ ॥ ग्कतमस्य तृतीयकरणी पक्रमस्थानीयाः भवति ॥-२० ॥

तृतीयकस्णी प्रकरमस्याना । स्थानान्ताद्धिमापेति च्छप्रत्ययः । तृतीयकरणी षट्‌,

तंशिकायामित्यादिना विहरेत्‌ ॥ २० ॥ जिकरण्या वा ॥ २१॥ वक्ष्यमाणेन विधिना ॥ २१॥ 1 अषटिक्क्श्चिके तिथक्मान्यौ ॥ २२ ॥। द्राशिका पृष्ठां ॥२२॥

अष्टिका तियैङ्मानी परस्तात्‌, पश्ाद्दशिका । धृष्य द्वदशिकायामा । दवादपु, षडुपसमस्याप्रस्मादन्तालश्चसु लक्षणं चतुषु लक्षणं इत्वा प्ष्टचान्तयोरंन्तौ नियम्यः पश्चदशिकेन्‌ दक्षिणाऽपायम्य दक्षिणतोऽपसार्यं शङ्कुं निहन्यात्‌ । एवमुत्तरस्ते श्रोणी

विंपयस्तयाऽपरौ' पश्चदािकेन दक्षिण।ऽपायम्य चतुषु शङ्कुं निहन्यात्‌ 1 एवमृत्तरतस्तार्षप्तौ `

मवतः ॥ ३२ ॥ २३ ॥

जीणि चतुर्बिश्शानि पदश्तामि सौत्रामणिक्ीः वेदिः ॥ २४ ॥

दक्लिणस्माद्तदरभ्य चतुर्ष दक्षिणस्या श्रोण्यां निपाल्य च्छेदं विपर्स्येत्यादि पृवैकत्‌। द्वादशपदविस्तारा द्वादशषदायामा मवत्येवे सेचक्षीत.॥| २४ ॥ । द्विस्तावा बेदिभेवतीतिः चाश्वेषे विज्गायतेः। २५ ॥ , कस्य `दविस्ताका? सौमिक्याः । ्रङृतत्नास्मकृतित्वाच् .॥ २९ ॥ | भक्रमस्व द्विकरणी प्रक्रमस्थानीया भवति ॥२६॥.. ` दविकरण्या प्रमाणं तृतीयेन वयदित्यादिना करथतिक । तदेव, विहरणम्‌.) २९ #:

+ >: १:३॥>

--ह दहः ]. महादेवश्ाखिसंकलितपरयोगचन्दरिकान्यास्यासमेतमर । , ९९३

भ्रमो द्विपदलञिपदो वा ॥ २७ ॥ द्विपदल्िशदङ्गुटः । त्रिपदः पश्चचत्वारंशदङ्गुढः । पदं पश्चदश्वाङ्गुामिति वच. ति २७ ॥ ४ भक्रमे यायाकपी शब्दार्थस्य विशचपित्वात्‌ ॥ २८ ॥

" < काम इच्छा | यथाकाम एव याथाकामी । यथेच्छा तथा गृह्णीयात्‌ | प्रकमोऽष्य-

-शरक्मो' विप्रङृषटपरक्रम ` इति नैवमन्वथैसंज्ञा । पदादधिकेस्य मानार्थस्य वाचको यदा - यौगिकस्तेदा द्विपदं ब्रिष्दं वा । अतिक्रामत्यनेनेति कमः । प्रकृष्टः करम ईति । यद्‌ा निरूढः केड(रष)नाधदरम्थवचनात्पदादृविकं प्रक्रम इति । शब्दस्य विशयितवैति । । विीवितत्व करु(रप)नोथीनामपि वाचकत्वादनेन वाचकत्वम्‌ । शब्दूर्थानां विशि "थतेः ॥२८॥ कस्य पदादयो अरहीतन्या इत्याह -

१ यजमानस्य ॥ २९ ॥ ` .. यनमानेस्य पदं ग्राह्य स्वामित्वात्‌ ॥ २९ ॥

| अध्वर्यो ॥ ३० ॥ ` वाशब्द; पक्षव्यावृत्तौ । न यजमानस्य ॥ ३० ॥

अध्वयुरेव कृतः -

एष. हि चेष्टानां कती भवति ॥ ३१ ॥

वेष्टन्त इति वेद्यः कर्माणि । स कमणां करता यतः । हिशब्दो हेती । तस्मा

द््वयेरिव न यजमप्रनस्य ॥ ३१ ॥

रथमाग्री निरूढपशुबन्धस्य वेदिर्भवतीति कि्ष- यते ॥. ३२ ॥ (ख० ६) ॥ स्वधमाणा निरूदपशयुबन्धस्य वदिमेवतीति श्रतिः ॥ ३२ ॥ (०.६) ॥ 1 त्र खल्वाहुः ॥ ३२ ॥ छलशष्दोऽरकारे । तत्र तसिये रथप्रमाणविदो रयाकः(रामाहः ॥ ६२ ॥ रथेषामोत्री माची रथाक्षभात्री पश्वात्तिरथी विषः ययुगमात्री पुरस्वात्तिरथी ॥ ३४ ॥ रयाष्टमात्री पश्वौतियैडमानी । रथग्रहणे शकटनिवृत््ययेम्‌ | हेषामात्री पृष्टया । व्याघ्रः पन्या येन युगेन तद्िपथयुगम्‌ । अम्यन्तरं युगच्छिद्रयोरन्तरारं ततूप्रमाणा शलतषतिवेकूमभ्नी ॥ २४ ॥

९२४ ` `. ;: सत्याप्राढविरचितं भतसूत्रम्‌-“. ` .. †{ २५ शरभे

यावता बा बाच द्रि । तदेकरजञ्ज्वोक्तं पश्चद्‌ शिकेनेव्रापायम्य ॥ ३५॥ तदेकरञ्जुरति क सौमिकी गृह्यत आहोखित्परथमा । सौमिकी गृह्यते .पश्चद्शिके. नेति दशनात्‌ । तत्र हि पश्चद शिकेन रक्षणेनेतरतेषामान्री । ईषां षट्तरिशद्धा विभज्य एकं मागं परक्रमस्थानीय कृत्वा सौमिकवत्पश्चद्रिकेनापायम्याधोक्िण श्रोण्यो मिनुया- दर्युगेनांसौ मिनुयादिति केचित्‌ । अपरे. पुनः प्रथमामेकरज्जु - गृहूणन्ति । यदि सौमिकी गृह्यते, अदृ्टकटपना प्रामोति । कयं प्श्चदाशिकेनेति चेत्‌ । षड्लक्षणायां षटू्रिशिकायां यत्पश्चदशिकं तदपि षड्भागोनमेव.तस्मात्पश्चद केनेति षड्मागोनं रक्ष. : यितु [ न ] श्चक्यते । नादृष्ट( तादृश )करपना मवति । नन्वत्रापि त्वत्र ) छक्षणा । नतु सौमिकी (स्तात छौकिकी )। किं च प्ताधारणत्वाच्च । सैवैका. रनः साधा- रणी । तस्माच्च सैव प्रहा । एवमुत्तरत्रापि योजनाम्‌ | ३९. ॥ _ अषतेणा्युगेनेति श्रोण्यभ्सा्निदेरेत्‌ ॥। ३६ ॥ ` विभज्यैकं भागं प्रकरमस्यानीयं कृत्वा सौमिकवत्पश्चदशिकेनैवापायम्या्धक्षेण श्रोणी मिनुयात्‌ । अधाक्षिणांसौ मिनुयादिति केचित्‌ । अपरे तु एनः प्रथमामेकरज्जुं गृहन्ति । यदि सौमिकी गृह्यते तद्‌।ऽदृष्टकर्पन प्रागिहितौ वेति । कथं १द्‌ केनेति केचित्‌ । षड्मागेाना््ि श्रोणी अर्धयगे त्वसौ ॥ ३६१ ॥ . ` ' + अथाप्युदाहरन्ति ॥ ३७ ॥ अथशब्दः समुच्चये । एवं चोदादरन्ति--रथप्रमाणविदो रथकाराः ॥ ३७ ॥ अष्ा्ीतिश्चतमीषा तिर्यगक्षश्वतुःशत५ षडशी तियुंगमाहुः । स रथश्चारण उच्यत इति रथपरि माणम्‌ ॥ ३८ ॥ । एवं रथपरिमाणे पर्वतो मानमुदाहरन्तिःवुवते । सामथ्यै दवशाङ्रिगंदयते । रथेषा- प्रमाणमषटाशीत्युत्तरमङ्किदातम्‌ । तियेक्छब्दः पूरणाथः । अक्षप्रमाणे. चतुरधिकश्चतम्‌ । युगस्य प्रमाणें षडशीतिः । एवकक्षणो यो . रथः सत चारणः । चरत्यनेनेति चरणः । चरण एव . चारणः 1 चारणग्रहणं कीडादिरथनिवृच्यर्थम्‌ ` । अथवा ` अस्यशब्द्स्य स्थाने यस्यशव्दमध्याहूत्य, योजनीयं वणैव्यत्याज्ेन वा.॥ ६८ ॥ अरत्निभिवां षडमिः प्राची । चतुर्भैः पश्वात्तिरथी जिभिः पुरस्तात्तिरश्वी तदेकरञ्ञ्वोक्तमध्य्े रञ्जो द्रयोरधेतुतीययो; प्द्स्वितिः क्षणानि ' \ . -: ~: अरल्निभिवां मातन्यमिति शेषः । चदुर्भिः पश्चात्तिय॑दूमानी । . षद्मिः. . आची ।

९ ष्टः ] ` महादेवशा्जिसंकटितभयो गचन्दरिकान्याख्यासमेतम्‌ । -९२५.

करोति नवसु पाशं . पृष्टयान्तयोरन्तौ नियम्या- पैतृतीयकेन दक्तिणाऽपायम्य द्योः शङ्कं निदन्त्येवयुत्तरतस्ते श्रोणी विपयैस्तयाऽध्सौ तेनेवापायम्याध्य्षे शङ्कुं निहन्ति । एवुत्त- रतस्ताव्सौ । दृश्षपदोत्तरवेदि भवेदिति

, बिङ्गायते ॥ ३९॥

पृष्ठया तिभिः पुरस्तातियंङ्मानी । तदेकरज्ञ्वोक्तमित्यादि मतमेतत्‌ ॥ ३९ ॥ , तदेकरज्ज्वोक्तं पश्चदशिकेनेवापायम्यार्धेन ततः भोण्यसाननिररेत्‌ ॥ ४० ॥ अर्धेन ततस्तस्येलयर्थः ॥ ४० ॥ विमितायां पुरस्तात्पाश्वेमान्याबुपस्दरेत्‌ ॥ ४१ ॥

` ` एवं चदुरश्रमापादितायां विमितायां एरस्तात्पाश्वमान्यवुपसंहरेत्‌ ॥ ४१ ॥

श्रतिसामभ्योत्‌ ॥ ४२ ॥

~ चदुःशिखण्डा युवती कर्नान इति सादर्यानुवादक्ामथ्यौत्‌ ॥ ४२ ॥. ,

पदे युगेऽरत्नावियाति प्रादेशे प्रक्रमे श्षम्यायां च मानार्येषु याथाकामी शब्दायैस्य विशयि- . .. स्वात्‌ ॥ ४२ ॥

` पदादिषु मानार्येषु याथाकामी यथेच्छा तथा गृहीयात्‌ । कमुक्तं मव॑ति |-अण.

` ब्वतुरदशा तिषश्वत्िशत्तिरोऽङ्लः । प्रथुतः पृष्ट इत्यपरम्‌ ` ।

शाङ्कलः प्रादेशसलयोदशाङ्चखा वितस्तिः । पश्चदशाङ्खटं पदम्‌ । चतुर्विशत्यङ्कख्योऽ-

` रत्निः । द्वत्रिशङ्कल्यो जानुः । षटू्रिशदङ्काछिः शम्या । षडशीत्यङ्ं . युगम्‌ । ¦ चतुःशतमक्षः । विंशत्पृत्तरशतं परुषः । इत्येवमादिशुल्वानतरोकलक्षणमानर्थडु परबा- ` णावयवा गृह्येरन्‌ । कक्षणेनोक्तेन मर्गेण विमाय तत्र यायाकामी । शब्दार्थस्य विश- ` यत्वात्‌.) पश्चदशाङ्कुमपि पदं भवति । यजमानपद्मपि तत्रान्यतरदगाह्षम्‌ । इयत्री-

त्याघाने स्य॒ द्वादशविकिमा इति तत्र - स्वेचितं. रोकभसिद्धं . वा गृही यादिति ॥ ४३ ॥ यजमानमाजी चतुःसक्तिभेवतीति पैतृक्या वेदे विं्गायते ॥ ४४॥ वैतृक्या वेदेः शरुतिथेथा दिन लक्तयो मवन्तीति तथा मातव्या ॥ ४४ ॥ तदेकरञज्वोक्तं पश्चद्‌शिकेनेवापायाम्यार्षेन ततः. ....

दि ; , -:., -सत्याफढविरविते श्रोतसूत्रमू- . ; 5, [२९ परमै ओण्यध्साभिरदरेत्‌ ॥ ४५॥ .

गतम्‌ | 94. ॥ नत्रारतिनिस्तियैक्सप्तवि ध्शतिरुद गायतमिति. सदसो विज्ञायते ॥ ४६ ॥ नवारलिनिः प्राची तियैङ्मानी । सप्तविदातिर्दीची परश्वेमातीः । एवं मातत्यमिति सदसः श््तिरिस्यषेः ॥ ४६ ॥ ~ ' , 5

अष्टादशचेत्येकेषाप्र । तदेकरज्ञवोक्तं पश्चदश्चिके नेवापायम्यारधंपशचमैः भोण्यसाजिरहरेत्‌ (४७॥

करणमुक्तं प्रथमनिहिताच्छ्ोदंक्षिणतः प्रमे शङ्कु निहत्य ` तेसिन्पाशं प्रति मुच्य तस्य्‌ परस्तादध षठयाया दक्षिणतः प्रक्रमे शच्कुस्तस्दसो मध्यमोदुम्बरी- स्थानम्‌ ।`प्रथमंनिहताच्छक्कोः पृष्ठयायामेव पुरस्तादर्षाश्मे शस्कुं निहत्य ओदुम्बरी- स्थाने यः शस्कुष्तस्मिन्पाद प्रतिमुच्योपयुपरि शाङ्कुमुदगपपतायाषैचदुदंशे नवसु वा शस्व निहभ्यात्सं सदस आयामः । तस्िन्नायामे तदषेमम्यस्य यथासूे विरद सष्ठ विंशतावर्धचतुदशमम्यंस्य द्िणस्मादन्ता(दंसा)देकादशसु सरषादे निरञ्छनमर्षपश्चमे छक्षणं श्रोण्यंारषमष्टद्शमु नवपदं प्रलिप्या्घा्टमे . निरज्छेनमरषपश्चमे लक्षं श्रोण्य्ताषमायामयोरन्तौ नियम्य निरन्छनम्‌ । - तेन. ` प्रश्वाद्पप्तायार्षपश्चमे मसः + पुरस्तादपसायोधैपश्चमे शङ्कुः । ते श्रोणी सदप्तः । विपर्यस्यति; ।भाग. आनं ;हकिवनस्मनमाभ्नीधमानमनेनाऽऽ चर्येण नोक्तम्‌ । शुसनान्ते्तं ्रमभभ्ित शदः } पुर्ताभषु प्रक्रमेषु दशप्रक्रमविस्तारं दशायामं इविर्ानं मिद्धयाद्‌ + ए्क- } स्लन्म एशचसूकूना तरिराङ्कन। वा । हविर्धानस्य पाश्चात्यमध्यमश्चङको पदः रतिमुक्यो -द्मपयै दके शर्करः । तदा्जीधायतनम्‌ । तथा रज्ज्वा. दृ्िणाऽपस्मयं इ्दशचसु गनै इठयायां सदत: पौरप्त्यशङ्को पाशे प्रतिमुच्योद्गपयमयं - भदोनैकद्सु -श्ु शिहत्य तस्माचोत्तरतः षटु शद्कुम्‌ । ताम्यां एरस्ताचच षटु, प्रकमेषु शर -तिहत्यः एवं पचशस्कुना त्रिशङ्कुना वा स्मचदुरश्चं मिनुयात्‌ । अ्टप्रकविस्कर द्वादशायामं प्राखंरो मिनुयात्‌ । द्वादशाविस्तारं षोडशायाममित्यन्ये ।। ४.७ .॥

प्रादेश्चमुखाः ्रादेशान्तराखाः ॥ (ख० ७ ) ॥ भवन्ती त्युपरबाणां विङ्नायते ॥ ४८ ॥

उपरवमानङ्मि निगद्न्यार्यातम्‌ ॥ ४८ ॥ , .;

धि

रे ष्टः}: महादेवश्ाद्धिसंकछितप्रयोगचन्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ९२६

अरत्निमात्र चतुरश्रं विहृत्य स्रक्तिषु शङ्कुं निहत्याधेमरादेश्चन ते तं परिलिखेच्छरतिसामथ्यौत्‌ ॥ ४९ ॥-

गतार्थः ॥- ४९. ॥ | ५८9 न्यायामरमात्रीः चतुःसक्तिभेवतीति गाहपत्यचिते- 8 विज्नायते ॥ ५० ॥

चतुररल्निव्यायामः । तत्‌ प्रमाणे गाहैपत्यचितेः | ९० ॥ ˆ“ चतुरभरेत्येकेषाम्‌ । परिमण्डलेत्येकेषाम्‌ ॥ ५१ ॥ चरतुरश्रा गाहैमत्यचितिरत्यिकेषां शालिनां मतम्‌ । परिमण्डला -गारहपत्यविति- सित्येकैमा शतिः ॥ ५१ ॥ :: करणे व्यायमस्य तुतीयायाम< सप्तमं व्यासे कारयेत्‌ ॥ ५२ † चतुरेश्ायां करणमुच्यते | व्यायामतृतीया पाश्चमानी ग्यायामस्मी तियेस्मानी, ।; शवं करणं कारेत्‌ । कुयोदिति वक्तभ्ये कारयेदिति कचनाद्न्यस्तक्षादिमिः प्रवणिवाऽष्वयणेति

क

ह्यवगम्यते | करियन्तेऽनेनेष्ट्का इति करणं दारुमयम्‌ ॥ ९२ ॥ . ~. ; द? | ता एकविभ्शतिभेवन्ति ॥ ५३ ॥. ` +ˆ ~

तेन करणेन कृता इष्टका एका्वैशतिः । ` तस्यां गाहपत्यवितौः ` मंवन्तीति शेषः ॥ ९३ ॥ “^: `

. उपधाने भागायामा; प्रथमे प्रस्तरेऽपरस्मिन्ुदेगायामाः ॥ ५४ ॥ प्रागायोमाः प्रागायताः प्रथमे प्रस्तारे । उदगायामा उदगायता द्वितीये प्रस्तरे । एवमुपहिते मेदो नं भवति । अनेन ज्ञायते प्व भेदो वजेनीय "इतिः । शब्दषीकतैः मगवता बौधायनेन तु-पर्वत्र मेदो वज॑नविः ' इति । अधरोत्तरयोः * षौ (धीना) मेद्‌ इत्युपदिशन्ति | इत्यनेनाऽऽचार्थणोक्तमेतद्वयत्यापं चिनुयादिति ॥ ९४ ॥ मण्डलायां शदो देहं कृत्व! मध्ये. शङ्कुं निहत्या- “` ' ` * ध्यायामेन मण्डलं परििखेत्‌ ॥ ५५॥ ~ - "~>

1 चदि मण्डर -गाहपत्यवचितिः, शदो शत्िकाया इति निपातः । -अ्रेतयतैसमिरं ।

उछेखनं कृतेति देहनिम्ब . छक्षणीकृत्य तन्मध्ये शङ्कं निहत्यार्व्यायामेन पण्डके परिटिखित्‌ । तद्वयायाममाश्रे मण्डलं भवति । केचिदत्र सहश्दश्रवणादतिशयतृतीयेन व्णंयनति केत्रस्मतवाय 1 तदनीप्तितमाचार्॑स्याषैन्यायामेनेति बदतः । यदीम्सितमम

विष्यत्‌ , सदो देहं कृत्वा मण्डलं कुथौदित्येवावक्षयत्‌ । उक्तं. त्कदेशादन्यदिति । ताव्रती -भभिमितिः वक्ष्यति च । कथं सहेति. । उच्यते यो--मण्डलं ` चिकीर्षव छत्कऽभन्यायामेन पसिश्लित्‌ । पह इति निपात एव मध्याहृत्यः योननीयद््‌; (भक)

श्रुतिरेवेयमेवमूता ॥ ९९ ॥ 7 नष

श्ट ; सेत्याषाढविरचितं श्रोतसूत्रम- ` ` [ २५प्रश- :

तरसिमि६अतुरश्रमवदध्या्वत्संमवेत्‌ ॥ ५६ ॥, तसिनिति मण्डलं परामूरयते । तस्मिन्मण्डठे चतुरश्रे यावत्सेभेत्तावचतुरश्मा- ठिलित्‌ । समपरेणाहं चतुधा संमुज्यावान्तरदिक्ष लक्षणं ङत्वा तेषु सक्तयो यथा भवन्ति तथा चतुरश्रमाटितेत्‌ । दिक्च चत्वारि धनृषि मवन्ति ॥ ९६ ॥ त्नवधा व्यवङिख्य ॥ ५७ ॥ चतुरश्रं नवधा व्यवटिख्यैकस्य प्रमाणेन पमचतुरश्रं करणं कारयेत्‌ ॥ ५७ ॥ जधमेकेकं मधिकं विभञ्य तदुपधीयते ॥ ५८ ॥

गमनाय प्रधीयत इति प्रथिकं, तच्च पाश्रेषनुः । तत्प्तिकृतित्वालमधिकमित्युच्येते । :

एकेकं प्रधिकं त्रिधा कृत्वा करणानि कारयेत्‌ । चतुरभिस्तिटैरूनाष्टषषटचङ्कल्यश्चतुरश्र- प्माणमण्डङमध्ये | तस्य तृतीयेनैकं करणं प्रधिकमध्ये द्वाविशतित्रयोदशाम्यां कार.

येत्‌ । त्रिशदङ्ककेन त्वेकं तक्षयेदयत्र धनुराकार यथा ज्याफढ्कयोर्मध्ये तिखोनमङ्कुढं : `“

मवति । तथेतरत्रिभि्योदशाङकरमेकं करणम्‌ । अरलििमात्रं तिखाम्यामेकं सप्तर्िशत्य- ` `

कुखमष्टमिसितङेरूनमेकं तेत्‌ । पूर्वमङ्कलद्रयं ज्याफलकाम्यां सह॒ मध्ये यथा मवति तथा तृतीयेन करणेनं विपर्यस्यान्यमेवामिष्टकाः कारयेत्‌ ॥ ९८ ॥ चतुरश्रस्यावान्तरदेशान्माति सक्ती; संपादयेत्‌ ॥ ५९ ॥ उपधानकाठे प्रथमे प्रस्तारेऽवान्तरदेशान्कोणदेशान्यरति चतुरश्रस्य खक्तीः संणद्‌- येत्सकोजयेत्‌ । चतुरश्रेण वेष्टकाः शेरते | प्रधिकेषु द्वादृश्च नव द्वाद्‌श एकविंशति भवन्तिः ॥ ९९ ॥ | मध्यानीतरस्मिन्पस्तारे ॥ ६० ॥ मध्यानि चतुरश्रमध्यान्यवान्तरदेशं प्रति पादयेत्‌ ॥ ६०.॥ व्यत्यासं विचुयाद्यावतः प्रस्तार(रधिकीर्षेत्‌ ॥ ६१॥

यावतः प्रस्तारन्कुभिच्छेततावदृन्यत्याप्तं चिनुयात्‌ । यः प्रथमः स॒ तृतीयः पश्मश्र | `

यो दवितीयः सत चतुर्थः ॥ ११॥ | पिङीटमात्रा भवन्तीति भिग्णियानां बिङ्गायते । चतुरश्रा इत्येकेषाम्‌ ॥ ( परिमण्डङा इत्येके षार )।॥ ६२॥

बाहोरम्तरोलं पिशीलमित्येके । . मिकृतोऽरतिनः पिशीडमित्यनये । भदेश |

विह्षीठमित्यपरे । चतुरश्रा धिष्णिया इत्येकेषां श्रतिः । परिभण्डडेत्यपरैवित्ञायते ।

पषमानश्ुतेश्दाहतत्वदिच्छिकविकरप ॥.१२३॥

५

` ` "क ऋ

-६ पटैः ] महादेवश्ाज्ञिसंकछितभयोगचन्द्िकाव्यारूयासमेतम्‌ । ६२१

` शदो देदान्छृत्वा ॥ ६३ ॥

. शदो देहानिति प्रदशनम्‌ । तरश्वतुरश्रमित्यादेः ॥ ६३ ॥

„५ आग्नीध्रीयं नवधा व्यवरिख्येकस्याः स्थानेऽक्मा नमवधाय यथासंख्यमितरान्व्यवङ्िख्य यथा- =. योगरुपदध्यात्‌ ॥ ६४॥ (ख० ८) ॥

इति सत्यापाददिरण्यफरिसूत्रे पञ्च्विशपशन द्वितीयः पटलः ॥ , अश्मनवमा इ(दमानमवधाये)ति सिद्धेऽप्येकस्याः स्थान इति वचनं द्रवयेष्टकानामव- टेषूपधानस्य ज्ञापनाथेम्‌ । एतदूद्चक्तमुक्तं बौधायनेन-रोकबाधनि द्रव्याणि अवटे पूपधेयानीति । यथायेगमुपदध्यात्‌ | अशचिकस्पे यावत्परुयाका धिष्णिया आन्नातास्ता

वत्तख्यनि ग करणानि कृत्वा यथायोगं यथा युज्यते तथोपद्ध्यात्‌ ॥६४॥

त०्८,॥ इति सत्याषादहिरण्यकेशिसूत्रन्यार्यायां महादेवशालिसंकछितोयां प्योगचन्धिकायां पश्चविंशरशने द्वितीयः पटल; ॥ |

अथ तृतीयः परदः 1

उक्तानि हविथज्ञानां विहरणानि सोमिकानि च सत्निवित्यस्य कतोरञिहोत्रादिमान. मिष्टकाकरणान्युपधानविषिश्च नोक्त्तदवक्तकामः प्रस्तौति- । भवतीव खल वा एष योऽग्निं चिनुत इति विङ्गायते ॥ १॥ . ` ्रस्तावमात्नमनया श्रुत्या क्रियते, न फट्विधानम्‌ । विधिविभक्तेरमवात्‌ । नित्योऽ- भिरु्तरेदिवत्‌ । अश्नष्टोम उत्तरवेदिरुत्तरेषु कर्वः, इति नित्यवचनात्‌ | यदि प्रस्तावोऽनय श्रुत्या क्रियते गाहैपत्यािते ८७ प्रस्तावः कन्य: । सत्यमेतत्‌ । इह रस्ताववचनस्येदं प्रयोजनं वक्ष्यमाणा धमौ महामरेरेव यथा स्युरिति । के पुनस्ते । नानुद्धा- दयो महाभरेवेति । कात्यायनीये शुल्वे महाभनेरेषैते धमां इति स्पष्टमुक्तम्‌ । किं चास्यै ` वाक्निशब्देन निरुपपदेन चोदिता धमां यथा स्युरिति । यथातं वा एतं यजमानं एव चिन्वीतेति यजमानो महाञ्नेरे कता न गाहंपत्यादेः | गाहपत्यिष्णियानामध्व्युरेव कत । पश्चाद्विषातन्यानां धिष्णियानां ४ विधान्येततप्रयोजनम्‌ । योऽग्ेश्चेता स॒ मवत्येव । यद्यपि बहवो भ्रातृन्या इति क्रियतेऽनया श्रुत्या ॥ १ ॥ बयसां वा एष प्रतिमया चीयत इत्याटृतिचोदनात्‌ ॥ २ ॥ वयतां परक्षिणामेषोऽभ्निः प्रतिमया प्रकृत्या चेतव्य इति । आकृतेः स्वरूपश्य वि ; धाने क्रियतेऽनया श्रत्या । प्ता चोत्पत्तिश्वेयमि(स् चोत्पतता छयये)त्यर्थः | वैशबन्दो ¡ निश्चये । यतोऽप्तावप्याचारयो वक्ष्यति वक्रपुच्छो व्यस्तपक्ष इति । तस्मच्छयेनांचेदेव । मथमः | शुदनान्तरे चोक्तं येन चिदे्ीना प्रथमाभिरिति । यदि इयेनो नित्यः कथं स्वर्गकाम इति । युपद्रन्यवत्‌ । सथा . खादिरं स्वगेकामस्येति खादिरस्य नित्यत्वं काम्यत्वे च.1॥

#

९३० सस्याषाढविरचितं शरौतसूतरषू- ` [२९ प्रभै-

भरत्यक्षीविधानाद्रा याषदाज्ञातेन ॥ ३॥ वाशब्द्‌ः पक्षव्यावृत्तौ । नैषाऽऽङृतिचोदना नापि श्येनः प्रकृतिः । कुतः प्रत्यक्ष विधानात्‌ । प्रत्यक्षमेवात्न विधीयते पक्षी भवतीत्यारम्य | पक्षपुच्छानःमपि प्रमाणं वि- हितम्‌ । तेन विरोधात्‌ । ननृक्तमङ्ृतिचोदनेति । नैषा चोदना | नापि विविः । विधि विभक्तेरभावात्‌ । चीयत इति निर्दिश्यते न चिनुयाचेतत्यमिति (व्य इति) वा । विध्यन्त. रशेषमूतत्वाश्च पदयामो न विधा थिकेति । ब्रह्मवादिनो वदन्ति न्यङ्डग्गिश्चतव्या २ उत्ताना इत्यारम्य प्राचीनमुत्तानं पुरुषशीष॑मुपदधाति) इति पुरुषशिरउपधानं विधीयते । अस्य शेषभूतमिदं न विधायकं दइथेनचिदद्रीनां प्रथम्‌, इति । पीठकः (कर्क )श्येनमवि- कृतेतदुक्तं पुरुषमात्रं पक्षपुच्छस्य स्तमाख्या श्येन इति । तस्माद्विरोधः । यावदम्नाते तावदेव प्तारप्यम्‌ | पक्षपुच्छवत्तया सारूप्यं गृहीत्वा वयःशब्दे। वतते । तस्मातपुरुषमात्रं पक्षपुच्छवानचिरिति । तमेव प्रकृतिं निशित्यान्य आङृतिविशेषा ककर. पन्षादयः काम्या हति सिद्धम्‌ । वक्ष्यति कस्या गुणविकारा इति ॥३॥ वेणुना सप्त पुरषान्विभिमीते बीन्माचः पुरुषा ्अतुरुदीचस्तियेश्व॑पुरुषमाज्राणि पक्षपुच्छानि भवन्ति । आत्मा चतुष्पुरूषः ॥ ४ ॥ अभ्निकरप उक्तरक्षणेन वेणुना विमिमीते मिनोति । स्थण्डिखार्थं कं वक्ष्य माणेन मार्गण प्वैतो द्विपुरुष आत्मा द्राम्थां चत्वारीति वचनाच.वारि पुरुषके्रा- ण्यात्मनि ॥ ४ ॥ अरत्निना दक्षिणता दक्षिणं पष्षं प्रवधेयति ॥ ५॥ अरलिभ्रमाणेन दक्षिणतो दक्षिणं पकं प्रवर्धयति दीर्ध करोति । उत्तरतश्चोत्तरं पक्षम्‌ ॥ ९ ॥ प्रादेशेन वितस्त्या वा पशातपुच्छम्‌ ॥ ६ ॥ द्वादशाङ्गुेन श्रयोदशाङ्गुेन वा पश्चातपुच्छं वधैयेदिति शेषः । एवमर्षा्टमानि पुरषक्ेत्राणि भवन्ति | ६ ॥ अरात्निनोत्तरं पक्षम्‌ ॥ ७॥ वदुह्कयाख्येयम्‌ ॥ ७ ॥ एकविधः मथमोऽ्निः । द्विविधो द्वितीयः । जिविध- स्तृतीय; । त एवमेवोधन्त्यकशतबिधात्‌ ॥ ८ ॥ . . एकविष एकपुरुषः । एकोत्तरं चिन्वीतेति । प्रथमातिक्रमे कारणामावादिति प्रथमं , एकगपुरुषः । विधा इष्टका अस्यां विधीयत इति विधाऽभिहेत्रम्‌ । आतश्वोपप्तग इत्यङ्‌ | एका चाप्नौ विधा चैकविधा | पुरुष इत्यथः । अधिकृतत्वात्पुरुषस्य । एवं स्वज योजनीयम्‌ । . उच्चन्ति गच्छन्ति आ एकशतविधात्‌ । अभिविधावार्‌ ॥ < ॥

र उः] महदेवश्ाद्धिसंकटितपरयोगच्रिकाव्यारूयासमेतम्‌। ९३१

तदु ह बे सप्तविधमेव चिन्वीत ॥ ९ ॥ निपातप्तमूहः पकषन्यावृत्तो । एकविधादयो न चेतव्या इति ॥ ९ ॥

सप्तविधो वा प्राकृतोऽग्निस्तत ऊध्वमेकोत्तरानिति विज्गायते ॥ १० ॥

` वेत्यवधारणे । सप्तविधं एव प्राकृतोऽभ्निः प्रङृतिरित्यर्थः । स्वाथ एव तद्धितः, सप्तविधादृध्यमेके।ततरानिति वाजपतनेथिनां शतिः । साप एव प्रथमः प्रक तिश्च । पुरुषमत्रिगेत्यारम्य स्प्ठर्भूस्य विधानात्‌ । उपधानविधौ दक्षिणे पक्ष उपदधातीति श्रूयते । तत ऊध्वैमेकोत्तरानिति । एकपुरुषाधिकाः परमिति दितीये प्रयोगेऽपेनवमं तरतीयेऽ्द्शममित्येव द्रष्टम्यम्‌ । वाजप्तनेयकामित्यम्निकल्े विषानाद्धिकल्पः । सप्ताधैमपि द्वितीये द्वितीये विहारे चिन्वीतेत्येतदपि छभ्यते ॥ १०॥ एफविधमभृतीनां न पक्षपुच्छानि भवन्ति ॥ ११॥

इति सपदयामः । सप्त्भविध एव चेत्य इति । यस्मादेकविधप्रमृतीनां षड्विधपय॑. न्तानां न पक्षपुच्छानि मवन्ति | किमुक्तं मवति | यतः पक्षपुच्छानि मवन्ति । तेषु न शेरत इत्यथैः ॥ ११ ॥

कुत इत्याह--

सप्तविधव।क्यशेषत्वात्‌ ॥ १२ ॥

स्तविधमनिं प्रकृत्य तानि विधीयन्त इत्यथः । रथंतरं दक्षिणे प्क्ष उपदधाति बृहदुत्तरे पके इत्येवमादयो न वियुज्यन्ते । तस्मान्न चेतव्या एकविधाद्यः । सप्तविष एव चेतभ्यः । तेष्वेव पक्षपुच्छानत्याह । सप्तविधवाक्यशेषत्वात्‌ ॥ १२ ॥

सप्तविधमर्निं प्रकृत्य किमिति न क्रियेरत्तत आह--

शुतिविभरतिषेधा्च । १३॥

विरोधो विप्रतिषेधः । यद्येकविधस्य पक्षपुच्छात्मना विभागः क्रियेत । पक्षपुच्छामां व्यायाममात्रता पक्षपुच्छात्मना गृष्येत । तदैकाकिषत्वं हीयेत । तस्माद्विरोधः । अतश्च विरोधान्न कर्तव्या एकविधादयः षड्विधपय॑न्ताः ॥ १३ ॥

कथमष्टविषादयो मातम्या इत्यत आह-- अष्टनिधप्रभृतीनां यदन्यत्सप्तभ्यस्तत्सप्तधा विभ- अष्टविधप्मृ्त नामेकशतविधपयेन्तानां यदन्यत्त्म्यः सपतर्धम्यस्तत्पपा सा धैषा यदन्यत्सघा्भभ्यः प्र्षेन्यमासरीत्‌ । तत्सप्ताधेवा विभज्य पप्तर्थिभ्य इति कुत एतल्धभ्यते । सप्त वेष इ्यक्तेऽघाष्टम एव गृह्यते । अरलिनप्रादेशानां तदङ्गतवाद्क््यति च सप्रविध इति । अष्टविध एकः प्रषेएव्यः | नवविधे द्भ । दृशविषे त्रय इत्येवं द्रष्ट्य-

९३२ ।. . . सरत्याषादाबिराचितं श्रौतसूत्रम्‌ . [२५ प्रभे

ञ्य प्रतिपुरुषमवेशयेत्‌ ॥ १४ ॥ । भैकशतविधात्‌ । पुरषं सप्तैधा विमक्तं कृत्वा प्रतिपुरूषमेको भागः केषठन्यः । सप विषे सपसु प्रक्िप्तासु पश्चपश्चाशदधिकं शतद्वयमापद्ते । षोडशानां वगौः षटपश्चाशद्धिके तृचदुरश्रा्चतुरश्रमित्यनेन न्यायेनैकार्षपश्चारतनि्रदेशेषु पुर्षेषु त्रंशत्पश्चदशमागीयाः । ज्पुरुषेषु पञ्चदश । एवमेकसिन्पुरुषेत्र द्विशते पशचविशतिश्च पश्चद्शमागीया शिरते । अष्टविषे ताः परतेष्ठन्याः । एकस्िन्पुरुषक्ेत् त्रश्त्पश्चदशमागी यास्तास््ेकस्मि- न्पश्चदशमागीयकषेत्ेऽपनीति या रज्जः सा पूरुषस्थानीया | तस्याः पञ्चमो भामोऽरत्न- स्थानीय; । तेन मानेन कृते सरवपुरुषेत्रे यावदाप्तं मवति । एवं नवविधादिषु वयम्‌ ॥ १४ ॥ आकृतिविकारस्याश्च॒तत्वात्‌ ॥ १५ ॥

यदि एरपत्मेकन रक्षिष्यते वि करियेताऽऽकृतिः। न विद्यते श्रतियेस्याः सता, अश्चुतिः।

आङ्तिविकारस्य श्रुतेरमावादित्य्थः ॥ १९ ॥ पुरुषमात्रेण विमिमीते वेणुना विभिभीत इति विन्नायते ॥ १६ ॥ ध पुरुषमत्रणेति द्रव्यमेते । वेणनेति च मात्रामपेहेते। तयोनेषटश्वद्ग्धरथवत्संबन्धः | पुरुषमात्रेण वेणुना मिनोति ॥ १६ ॥ `" ` यावान्यजमान उध्वंबाहुस्ता बदन्तरारे बेणोशिष्द्र करोति ॥ १७ ॥ यजमानभ्रहणाद्ध्वयुप्रमाणा वेणुगह्यते । छिद्रयोरन्तराखं यजमानमात्रं यया सेमवति तथा द्रि करोति ॥ १७ ॥ मध्ये तृतीयम्‌ ॥ १८ ॥ तयोमंध्ये वेणच्छिद्रमेकं करोतीति शेषः॥ १८ ॥ ' ` अपरेण युपावटदेश्चमनुपृष्ठथं पराज्ं वेण निधाय ॥ १९॥ पैचरस्य पश्चादनुषृषठयं पृष्ठा यथा भवति तथा वेणुं निधाय ॥ १९ ॥ द्रषु शङ्कृमिहत्योन्मुच्यापरा्यां दक्षिणा भाक्‌ परिङिखित्‌ । आऽन्तादुन्ुच्य पूवैस्मादपरस्मिन्म- 2 : तिमुच्य दक्षिणा प्रस्यक्परिङिखेदाऽन्ताद्‌ ॥२०॥

तरिषु चछर शङकूनिहत्यापराम्यां शकुम्यमुन्ुच्य दक्षिणा परसम्य परिरिसेत्‌।

लाऽन्तात्‌ । .पूवस्माच्छङ्कोरन्मुच्यापरस्मन्प्रतिमुच्य - दलषिणा - भत्यकंपरिधते, वाऽन्तत्‌॥२०॥ = . १

‡ श्रै , 4 ग ` , 1 वा

३ पटः.) . परहादेवश्ाज्ञिसंकलितपरयोगचद्द्िकाग्यारूयासमेतम्‌ । ६३३

, ` उनध्य वेणुं मध्यमे शङगवन्त्यच्छिद्रं परतिमुच्यो- > , पंपारि ठेखासमरं दक्षिणां वेणुं निधायान्तये, , _.. ष्रि शङ्कं निहत्य तस्मिन्मध्यमच्छिदरं मतिप्रच्य ` ` रेखान्त्योरितरे प्रतिष्ठाप्य च्छिद्रयोः शर्क्‌ निह न्ति ॥ (ख० ९)॥ स पुरुषश्तुरशः॥ २१॥ , मध्यमे शङ्कावन्त्यमन्यतरं वेणोद्द्रं रतिमुच्योपयुपरि टेलापभेदे दक्षिणाम ` वेणुं निषायान्त्ये डदि श्कु निहत्य तसिन्शर्कौ मध्यमं वेणोदिचदरं परिमुच्य ठे नतियो- रितिरे दद्र प्रतिष्ठाप्य च्छिद्रयेलान्तयोरेव शर्क्‌ निहन्ति सर चदुरश्रः परुषः॥२१॥ एव बिहितान्बदक्षिणं चतुर आत्मनि पुरुषान्वि- . : . , । मिमीते ॥ २२॥ 4. ` एवं चत्वारि पुरुषकेश्राणि आत्मनि यथा मवन्ति तथा प्रदलिणं मिनुयात्‌. २९॥ पुरुषं दक्षिणे पक्षे पुरुषं पुच्छे पुरुषगरत्तरे ॥ २३ ॥. . । <~ दक्षिणे प्के दक्षिणपार्े मध्यमेषु वेणु प्रतिमुच्योन्मुच्यापराम्यामित्यादि पूवश इस्शरः पुरषः । एवमुत्तरपल्मुत्तरपार्ै मध्यमेष्वेव त्रिषु प्रतिमुच्योत्तरपुच्छे पाशचात्यु- मध्यमशङ्खौ मध्यमं वेणोरिचरं प्रतिमुच्य तियैगेणुं निधाय च्छिद्रयोः शर्क्‌ रिहत्यो, न्मूच्योत्तराम्यां प्रसभ्यं परेश्लेत्‌ । दद्षिणस्मदुःमुच्योत्तरासिन्पुरुषमात्र शङ्कौ पति. मुच्यान््च्छिद्ररङ्कप्रमति प्रद्िणं परिञ्वित्‌ । उन्मुच्य वेणु मध्यमे प्रतिमुच्यो परपरि ठेखाप्तमरं पश्चद्वणुं निधायान्त्य इत्यादि पृववत्समानं ततपुच्छम्‌ ॥ २३ ॥ अरत्निना दक्षिणतो दक्षिणमित्यक्तम्‌ ॥ २४ ॥ -" गतः ॥ ९४ ॥ पृष्ठयातो बा पुरुषमात्रस्याक्ष्णया वेणुं निधाय ४ पवैस्मिभितरं ताभ्यां दाक्षिणमभ्सं निरैरेत्‌ ॥ २५॥:. .. `. पिचरमवरिष्य शस्कुं निहत्य तस्मात्पश्चा्पुरुषमात्रे शस्कुं निहत्य तप्मिन्‌ वरं चतुरशनक्ष्णया समं वेणुं प्रतिमुच्य पूवेसिन्शङ्कावितरे पुरुषमात्रं वेणुं निषाये अ्तिलुच्य काम्य दृक्षिणमंसं निरहरत्‌ ॥ २९ ॥ १. विषयस्य श्रोणी ॥ २६॥ . ५ :. अपरसमिज्शङकौ पुरुषमात्रं प्रतिमुच्य दक्षिणा श्रोणिमुद्गपसर्योत्तराम्‌ः एवे. रोणी विहरेत्‌ ॥ २१ ॥ = न ॥ र

पैवदुत्तरमधसम्‌ ॥ २७ ॥ # मतमेतत्‌ ॥ २५ ॥ (1

4

1 ¬|

च|

६१४ . . सत्याषाढविरवितं श्रौतसूतरमू- . [२५ प्रभे

रण्डा वा विमायोत्तरवेदिन्यायेन वेणुना विमिमीते ॥ २८ ॥ रर्ञवा वाऽन्यतरया विमायेोत्तखेदिवदरेण॒ना पश्वाद्िमिमीतेऽदृषटा्थम्‌ ॥ २८ ॥ `

सपक्षपुच्छेषु विधाभ्यासेऽपचये च बिधासष्त

मकरणीं पुरुषस्थानीयां त्वा तया विहरेत्‌ ॥ २९॥

विधाम्यापोऽष्टविधप्रमातिः । विधापचय एकविधादिः । तेष्वेक विषादिषु - विषाप्त- पमकरणी येन वेणुना तद्घा्टमे मवतीति स॒ पूरुषस्यानीयः । एवं चतुरश्रं कृत्वा पूवै- बद्विमज्य विहरेत्‌ । सप्षपुच्छेभ्विति वचनमेकविधार्यं॑तेष्वेकविधादिषु शयेनादिषु ्रर्यमाणेषु यस्थैकविधा तत्पञ्चदशधा विभज्य द्रौ भागो रमस्य चतुरश्रं कृत्वा तस्य मानेन वेणुना गृह्णीयात्‌ । स पुरुषस्यानीयः । एवं सवत्र यावद्विधं तत्कषत्रं समचतुरश्रं कृत्वा पूवैवद्विमज्य समचतुरश्रं कृत्वा तस्य प्रमाणे गृह्णीयात्‌ । यदा चत्वारि सहत्ता- ध्यशीतितिराः पुरुषास्तेषां वर्गं एका कोटिः षण्नियुतानि चत्वायैयुतानि षट्‌ स्हच्राणि चत्वारि शतानि । ` ` यद्य्टविधः--अष्टमिगणित्वा एवार्थं सेयोज्य पश्वदशर्न्धं द्विगुणीकृत्य मूढं गृही यात्‌ । स्र तस्य पुरुषो मवति । अपचये त्व्पतयोगो नास्ति । अरलिनपरादे शामावात्‌ ।- अन्यत्सवमुपचयेन तु्यम्‌ । अधौतिटेन वा उनाधिके वा दोषो न भवतीति विशेषदशोनात्‌ । तत्र छोकः-- `

` आकाशवस्वम्बरवेदवगमिषटप्वृद्धं तिपिभिर्विमक्तम्‌ । ‡“ . न्धस्य वृद्धस्य यमेन मृं वृद्धौ क्षये तत्पुरुषस्य मानम्‌ ॥ संदा मवेत्सापचये च वृद्धाविति ।

नन्वेकषिधादयोऽपक्षपुच्छाः कतन्या इति प्रतिपादितं महता प्रयत्नेन हेतृनां दशं नेन | सत्यमेतत्‌ । कतैव्या एकविषाद्य इति कृत्वा चिन्तैषा । यदैकविधाद्यस्तद्‌। क्गत्वथैतयोषाद्वियन्ते । तथा शयेनादय आङ्ृतिविकाराः पुरुषार्था; सनास्तद्वि्ृत्या शयीरन्‌ ।.यथा पुरुषमात्रतां विकृत्य पक्षपुच्छानां सप्ताधेविषे श्येनादयः प्रवर्तन्ते | एवं पुरुषमपि विकृत्यैकदिधादिषु निविशेरन्‌ । तत्र यद्‌ प्पक्षपुच्छत्वमेकविषा्दानां तदाऽयं विधिरिति । अष्टविधय्रमृतीनामपि मागान्तरेण व्िधानाद्दोषः । प्नपकतपच्छेन्िति विधानास्मडगादिष्वेकविषादयो न भन्ति । अष्टविधादयश्चेति केचित्‌ । वक्ष्यति च यर्वान्निः सारलििप्रादेश इति । अपरे तु पुनरेकविधादिषु न सन्ति नापचयेषविति बणे न्ति । स्तारलिप्रादेश इति वचनात्‌ ॥ २९ ॥

करणानीषटकानां पुरुषस्य पश्चमेन कारयेत्‌ ॥ ३० ॥ ईष्टकानां करणानि कक्ष्याम इति शेषः | पुरुषस्य पृचमेनारत्नना कारयेत्‌ ।॥६०॥

ष

+?

९ पटठ;.† महादेवश्षाच्िसंकछितमयोगचन्द्रिकान्याख्यासमेतम्‌ । ९३५

तासामेकैकतोऽध्यधौस्तदद्वितीयम्‌ ॥ ३१ ॥ ताप्तामेवे्टकानामेकतोऽध्यधौ अर्धेनाभिकास्तापं करणे द्वितीयं तिपरादेशा पश्वमा- न्यरल्निमात्री तियैङ्मानी द्वितीयस्य करणस्य | ६१ ॥ पुरस्य पञ्चमो भाग एकतः मरादेश एकतस्तत्ततीयम्‌ | ३२ ॥

अरत्निः पाश्चमानी ्रादेशस्तियेङ्मानी, तत्नतीयं करणम्‌ ॥ ३२ ॥

स्वेतः भादेशस्तचतुयै९ समचतुरश्राः पञ्चदश्भगीयास्तत्पश्चमम्‌ ॥ ३३ ॥

अष्टाङ्गुदधेन तावत्पश्चमं तत्करणम्‌ । समचतुरश्रा; । किमथ॑मिह स्मग्रहणम्‌ । यसिन्नप्नो समचतुरश्रा एवेष्टकास्तत्राप्यापतं प्रवेशो यथा स्यादित्येवमथैम्‌ । वक्ष्यत्य णुकाः पश्चद्शभागीयानां स्यान इति ) अणूकपच्चद्‌श मागीययोरेकविषयत्वम्‌ ॥६३ ॥ उध्मैपमाणमिषटकानाम्‌ ॥ (ख ०१० ) ॥ जानोः पञ्चमेन कारयेत्‌ ॥ ३४॥

, उत्सेधप्रमाणमिष्टकानां जानुप्रमाणपच्चमम्‌ । द्वत्रिशचदङ्गुटं जानु, तस्य प्म. ` भागेन श्रथोदशितलधिकषडङ्गुलेन कारयेत्‌ । महाभनेश्िकानामेवैतत्‌ । महान करः णानि विधाय विधानात्‌ ॥ ३४ ॥

अर्धेन नाकसदां पश्चचोडानां च ॥ ३५॥

जानुपश्वमार्थेन नाकदं पश्चचोडानां चोत्तेधे स्ठतिटाधिकाङ्गुशत्रयोत्सेषेनै ` कारयेत्‌ ॥ ६९ ॥ यत्पच्यमानानां भतिहसेत्पुरीषेण तत्संपू-

रयैतु ॥ ३६ ॥ |

पच्यमानानामिष्टकानामृत्पेधतश्च परिमाणतश्च प्रतिहाप्तो भवेतततपुरीषेनं

पूरयेत्‌ ॥ २९ ॥ | न कुत इत्याह--

अनियतपारमाणत्वात्पुरीषस्य ॥ ३७ ॥

नियतपरिमाणा इष्टका अनियतपरिमाणं प्रीषमिच्छेत्त्पुरीषं प्रभेषठन्यमिति नियमा. मावात्‌ | तेन च पूरयितन्यम्‌ ॥ ३७ ॥ उपधानेऽध्य्धां द्र पुरस्तात्मतीची रात्मन्युपद्‌- ध्यात्‌ ॥ ३८ ॥ प्रतीचीः प्रत्यगायताः } ३८ ]

६६६ ¦; , श्त्थाचादविरवितं श्रौतसूतरभू- ` . [२९ अभेः

दश्च पश्चासाचीः; ॥ ३९॥ =; आन्रीः प्रागायताः ॥ ३९ ॥

` पञ्च पञ्च पक्षाग्रयोः पक्षाप्यययोश्च विश्चयास्ता- 1 >) साभर्वेष्टकामात्राणि पक्षयोभैवन्ति ॥ ४० ॥

पश्च पश्च ध्ता्रयोः । द्षिणायता उद्गायताश्च विशयाश्च पञ्च चोदगायता दक्षि णायताश्च । इष्टकाशन्देन पञ्चममागीया एव गृह्यन्ते । नाध्यधौ उपदध्यादिति टिक्गात्‌ ॥ ४० ॥ | । 7.3, ५. पञ्च पञ्च पुच्छपान्वंयोदैक्षिणाः | 5 ४ { उदीचीश्च पृच्छे प्रादेशमुपधाय ॥ ४१॥ ¢ च्छे प्रदिश्मुपधायाऽऽत्मसमीमे यद्वशिष्टं॑तत्प्ादेशमात्रमभेटकामुपधाय मध्येऽ भितः प्रदेशाः षट्‌ । षटसु वितस्त्या च वर्नमुक्तम्‌ । कयं भ्रदिशमात्रमुपधायेत्यु- च्यते । यद्यपि वितस्त्या व्धनमुक्तं तथाऽपि करणान्तरस्याविधानात्परादेशकषेत्रमेव छकरमिश्रितन्यमित्ि यदङ्गुखिमा्रं परिगृहीते तत्पुरीषेण प्रयितन्यम्‌ । अमुपेवायै भ्रद कमि आदशमुपधायेत्युक्तं सूत्रकारेण ॥ ४१ ॥

सवमत्र पञ्चमभागीयाभिः प्रच्छादयेत्‌ ॥ ४२ ॥

पश्च शदध्य्ौः पुत्रोक्ताः पृच्छेऽर्थष्टकाद्वयं प्रादेशाः धडितरत्सर्वमभ्निे्रं प्रथमक- र्थरपरदितीभिः प्रच्छादयेत्‌ । दशोत्तरं शतं पश्चममागीयाः शेरते 1 पाभिः सहा- ्षष्टयधिके शतम्‌ ॥ ४२ ॥ पञ्चदेश्च मागीयाभिः संख्यां पूरयेत्‌ ॥ ४३ ॥

एकसमन्पश्वमभागीयकषत्रे नव प्श्चदशमागीयाः शेरते । चतः पश्चमागीयाः । श्वा विभञ्य यत्र कापि पश्चदशमागीयाः सेव्याः । तत्ता स्तोपधानसौकयायै रदश उच्यते | आत्मनि द्वितीयायां नित्या, मध्ये इयमुषधायाशदशष्टभ्या चर नित्या अष्टादश्च । एवं द्विशतः प्रस्तारः ॥ ४३ ॥ अपरस्मिन्मस्तारेऽध्यधौ दश्च दक्षिणत उदीची- लः) 5, -रास्मन्युपदध्यादश्ोत्तरतो दक्षिणाः ॥ ४४ ॥ | आत्मनि दक्षिणत उदीचीरुदगायता दश्चाध्य्षां उपदधाति । ओआ्मन्परेवोत्तरतो दशाध्यधो दक्तिमायत्ताः ॥ ४४ ॥ यथा भथमे भरस्तारे पक्षो तथा इच्छ 1. यथौ इच्छं तथा पक्षौ । बिपरीताऽप्यये ¶ ४५१ `

९ पटः ] म्देवशाश्चिसंकलितभयोनचन्दिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ९३७

पुच्छाग्रे पञ्चाध्यघीः प्रागायताः । दक्षिणे पक्षे पश्चात्पश्च प्रागायताः पुरस्ताच पश्च ्रत्यगायता; । उत्तरे पके चैवे प्रागायताः प्रत्यगायताश्च । पुच्छाप्ययेऽध्यधाः प्च प्रागायताः । ताप्तामर्धष्टकामात्ना आत्मनि मवन्ति । एवे विपरीता अप्यये । ताप्तां पुरस्तात्पश्चरषे्टका उदीच्यः ॥ ४५ ॥

सवेमग्नं पश्चमभागीयाभिः प्रच्छादयेत्‌ । पञ्चद्‌. शभागीयाभिः संख्यां पूरयेत्‌ ॥ ४६ ॥

गतमेतत्‌ । पूवेवदुद्विशतः प्रस्तारः ॥ ४६ ॥

व्यत्यासं चिदुयाद्यावतः प्रस्ताराधथेकीर्षेत्‌ ॥ ४७ ॥ गतम्‌ ॥ ४७ ॥ पश्च चितयो भवन्ति पञ्चभिः पुरीषेरभ्युहतीति विद्गायते । पुरीषान्ता वितिरथान्तरत्वातपुरी- षस्य ॥ ४८ ॥

‹ पञ्च चितयो भवन्ति पञ्चभिः पुरीपरम्यूहति ' इत्यस्याः शरुतेरयमर्थः । पुरीषान्ता वतिः) इति श्चतिर्थान्तरत्वात्‌ पुरीषस्य । इष्टकसंधानारथं पुरीषम्‌ । तस्मा्ितिस्तदर्थ- त्वा्तदभहणेन गृह्यते ॥ ४८ ॥

जानुदघ्नं सहं चिन्वीत प्रथमं चिन्वानः | ४९ ॥

यः प्रथमे चिनोति सर जानुदल्नं चिनुयात्‌ सद्रसंस्यायुक्तं च । महाभिमेवािङृत्य विधानान्न शाटामुखीयधिण्णियानां स्हतंख्यायामन्तमोवो नामि जानुदघ्नता ॥४९॥

नाभिदघ्नं द्विषादसचं द्वितीयम्‌ ॥ ५० ॥

नामिदृष्नमत्तेषतो द्विषां द्वितीये चिन्वानः ॥ ९० ॥

आस्यदध्नं त्रिषाहस्रं तृतीयम्‌ ॥ ५१ ॥ आस्यमाणं तृतीयं चिन्वानः । त्रिषाहल च । प्रीवदध्नमित्यस्मदीया श्रुतिः।।९ १॥ उत्तरधुत्तरं ज्यायास्सं महान्तं बृहन्तमपारिमितं स्वगैकामचिन्वीतेति विज्नायते ॥ ५२ ॥

उत्तरमुत्रमाहारमाहरेत्‌। ज्याया निधाभ्यापतेन महात्सेषतो बहत्पार्माणतः। अपरि- मितं सहल्लादम्यः स्वर्गकामस्य । स्वर्गकाम इति वचनादिकल्पे वाजपतनेयकमिति वचनाच्च विकल्पः ॥ ५२ ॥

द्िषाहसरे द्विमस्ताराश्चितयो भवान्ति । त्रिषादसे त्िपस्ताराः । चतुयेभभरत्याहारेषु नित्यमिष्टका- परिमाणम्‌ ॥ ५३ ॥

इष्टकापारमाशमिह तिषाह्तमित्युच्यते । तरिषाहछमेव नियतम्‌ । यदीदं नोच्येत श्यनीकावदावर्तैः स्वात्‌ । अन्यस्याविषानात्‌ ॥ ९३ ॥

११८

९३८ ` सत्याषादविरवितं श्रौतसूतरमू- [२१गरने-

अमुमेवाथै. दशयितुं श्रुतिं दरेयति-- । विज्ञायते च न ज्यायाश्सं चित्वा कनीयाभ्सं चिन्वीतेति | ५४ ॥ ( ख० ११) ॥

इति सत्याषादटहिरण्यके्िसतरे पश्चर्विंश्षमश्ने तृतीयः पष्टः ॥

ऽयायांपं दविषाहसं त्रिषाहखं वा चित्वा कनीयांसं हं न ॒चिनुयादिति प्रतिषेषः ॥ ९४ ॥ ( ख° ११ )॥ इति सत्यापाढाहिरण्यके शिमूदव्याल्यायां महादेवशान्ञिकछितायां प्रयोगचच्िकायां पञ्चविंरप्रशने ततीयः प्छ; ॥

[न

,, „ , चहुरभाभिरचिं चिनुत इति विज्नायते ॥ १॥ अस्याः श्रुतेरथेस्तक्येते-- किं समानानां चदुरश्राणां दीर्घाणां चाविरेषमहणमाहो सितूप्तमानानमेवेति । कुतः । विशेषाश्रवणात्‌ | न कथिद्वरोष; श्रूयते. ॥ १ ॥ ` तस्मादाकरशेषेणेति प्रा | र समचतुरश्रा अनुपपःेत्वाच्छन्द्स्य ॥ २ ॥ समचतुरश्चा एव प्रह्नाः । कुतोऽनुपपदत्वाच्छब्दस्य । यत्रोप्पदं न. श्रयते .दीर्षो विषम इति वा तन्न प्मचठुरश्र एव । मुख्यत्वात्‌ । मृख्येऽर्थे प्रधमं प्रत्ययो भवति । यतः प्रतीयते तस्यार्थो मवति । इतरत्र गोण; । तस्पात्समचतुरश्राभिरेवोपधातन्यः | नाध्यधामिरिति स्थितम्‌ ॥ २ ॥ पादमाञ्यो भवन्ति । अणूकमाञ्यो भवन्ति.। , उ्बैस्थिमाञ्यो भवन्ति । अरत्निमायो भवन्ति |

भादेशमाञ्यो भवन्तीति लिङ्ञायते॥३॥ ` . . 1

चतस्र एताः; श्रुतयः ॥ ३ ॥ ताः स्वयमेव व्यनष्टे- चतुभोगीयाऽणृकं ` पञ्चमभानीयाऽरलिनस्त्थो वैस्थि ॥ ४॥ अणुकशब्दः पुरुषचतुर्थस्य वाच्चकः | अरत्निः पञ्चमस्य । तथा तेनैव प्रकरिणोष स्थि ष्टस्य । षड्भागीया इति शस्नानरे ॥ ४ ॥ । ।

१.

४. पटलः ] महादे वशाञ्चिसंकटितपभरयोगचन्द्रिकान्याख्यासमेतम्‌ । ९३९

पादेष्टका पादमात्री । तन्न याथाकामी शब्दार्थस्य विक्षयित्वात्‌ ॥ ५॥ न चतुथमागीयः पद्‌ इति सृज्ञा विहिता शाखान्तरे | पादशब्देन प्रमाणचतुथं गृह्यते केत्रचतुधेभागश्च । पादः प्रमाणमस्याः पादमात्री | पादशब्दस्य संबन्धिशब्दत्वा- त्पुरुषचतुमांगोऽपि गृह्यते । अणूकादिचतुभगश्च पनिहितत्वा्तेषां पदेष्टकाभिरित्यक्तः। परुषचुभोगोऽणुकादिचतुर्मागाश्च प्रतीयन्ते । कुतः । शब्दार्थस्य विशयित्वात्‌ । वक्ष्यति चाणूकाः पश्चदशमागीयानां स्थान इति । सख्यापूरणेऽणुकानां प्रवेशे दशेयति--उरवै" स्थयरलन्योरेकाथ॑त्वं केचिदिच्छन्ति । तैः पञ्चदशामागीयाभिः संख्याप्रणं क्रियते । तेषां दर्शने प्रस्तारा न॑ युज्यन्ते । सहरसंख्या तु पूरयते । प्रतिपरस्तारं पूरयेदिति वचनमनर्थ- कमाप्येत. | ये प्रस्तारास्ते दविशत्‌। इति वचनान्न युज्यन्ते । तस्मात्पर्वक्त एवार्थो ग्राह्यः । सवैवचनानामथैत्वाय | 4 ॥ | उपधनेऽ्टावष्ठौ पादेष्टकाशवतुभौगीयानां प्ाग्र योनिदध्यात्‌ ॥ ६ ॥ | उपधानकलठेऽष्टवष्टौ चतुमौरगीयानां पादेष्टकाः पक्षग्रयोरुपदध्यात्‌ ॥ ६ ॥ संध्योश्च तद्वदात्मानं षडङ्कुलोपे(खावे)ताः ॥ ७॥ अष्टावष्टाविति ता विधेयाः | आत्मानं षडङ्कटमात्रमवेता अवगता व्याघ्रा इति यावत्‌। नवाङ्कटमात्रं प्रक्षयो; ॥ ७ ॥ ` । - -ओ्रोण्यस्सेऽ्ठौ पराचीः प्रतीची ॥ ८ ॥ ` श्रोण्यंप्तयोश्चतखश्चतलः पादाः प्राचीः । भरोण्यंसयोः प्रतीचीः | एवं चतुमौगीयपादा अष्टाचत्वारिंशत्‌ ॥ ८ ॥ संध्यन्तराे पश्चमभागीया; सपादाः ॥ ९ ॥ पक्षप्तध्योरन्तराले पञश्चममागीयाः पादप्तहिताः । मध्ये पादा दृश प्रतीचीः | ताप्तां दक्षिणतः पश्चर्विशतिः पश्चममागीया उत्तरतो विशतिः । एवं संध्यन्तराठे पश्चपश्चाश- दिष्टका उपधेयाः ॥ ९ ॥ पुच्छे प्रादेश्चमुपधाय ॥ १० ॥ प्रदेशदाब्देन ष सेत्रमभिधीयते पुच्छे यत्रादेशमिति अभवेशटकाः प्रदेशेन कारिताः | यदि कत्रममिधीयते, प्देशकत्े ्रदेशपड्क्तिरेवोपधातव्या स्यात्‌ । तथा स्ति भिच्येताभ्निः । इतरस्मन्पते यथा न भिद्यते तथा प्रदिशेष्टका उपधातव्या भवेयु; । प्रादेशमिति जातवेकवचनम्‌ | प्रदेशेष्टकाभिः सहाणुका न शेरते । ते तु॒पश्चममागीयास्ताभिः सह । अतश्तसः श्रोण्यः | पदेष्टकाञ्ञयोदश पञ्चमभागीयाः | पृवोर्धऽष्टावणुका एवमेको- नरिशत्पुच्छे । अपरे तु पुनरेवं वणंयन्ति--यस्य वितस्त्या वधेनं कृतं तत्रापि चतुर्‌- ्रशरुतिप्ताम््यात्परदिशमिवेष्टकाभिन्याप्यत इति । एवमथ प्रादेशग्रहणमिति । तस्मिन्नपि पक्त उक्त उपधानक्रमेः ॥ १० ॥

९४० सत्यापादविरवितं भतसूत्रपू- [२१ प्रशन

समग्रं चतुभौगीयाभिः भच्छादयेत्‌ ॥ ११ ॥ पक्षयोद्वरविशदशरविशतिरातमन्युक्ताः पएच्छपृवर्षिऽटौ ॥ १२ ॥ पादेष्टकाभिः संख्यां पूरयेत्‌ ॥ १२ ॥ पश्चदशमागीयाभिः संख्यां पूरयेत्‌ । आत्मनि द्वितीयायां रीत्यां मध्यमां चतुमोरगायां मध्यमे | द्विशतः प्रस्तारः ॥ १२ ॥ अप्रस्मिन्मस्तारे पच्छाप्यये पञ्चमभागीया विशयाः ॥१३॥ पृच्छाप्यये विदशया उमयस्थाः पश्चमभागीया उपेयाः ॥ १३ ॥ ता आत्मनि चतुर्दशभिः पादैयैथायोगे प्युप- दध्यात्‌ ॥ १४ ॥ तापतामेव पादेष्टकामिविशयाः सेसपष्ठाभिश्वतुदेशभिरपदध्यात्‌। आत्मनि यथा युज्यते । इह षड्मागीयानां करुणमक्तम्‌ | उपधानं नोक्तम्‌ | इह पवत्रा्े्टकानामधस्ताज्चोपधेयाः | पुच्छस्य पूवर्व पाश्वयोस्तिततिखः षड्भमागीया मध्ये चतस्तः शिष्टा दवादश चतुमोर्गायाः ॥ १४॥ सवम ष्श्चमभागीयाभिः भच्छादयेत्पादेष्टकाभिः संख्यां पूरयेत्‌ ॥ १५॥ इह पादेष्टकाशचब्देन पुरीषः प्रयितन्यः । चतुभोगकारिता अणुका गृष्यन्ते । पश्चम- भागीयश्च कूत उपेया इति वेदुच्यते-द्वादश चलुमागीया आत्मनि प्रथमा रीतिः । पञ्चममागीयानां द्वितीया रीतिः । चतुरभागीयानां धषी । प्रदेशानां नवमी । चतुरमागी- यानां शिष्टे पञ्चमभागीयाः । एष प्रस्तारो द्विशतः । ` अत्र केचन यात्ञिका अनुपा्नितगुरव. आचायोभिप्रायमजानन्त उनाम्यविकप्रस्तारं कुवेन्ति । अस्य वु सूत्रकारस्य प्रतिप्रस्तार पूरयेदिति वदतस्तद्नमभिमतमेव । यदेवमपि तस्याभिमेतममविष्यत्‌ पवतर ्रतिप्रस्तारं पूरयेदिति नावक्ष्यत्‌ । उक्तं च तस्मादृदविशतः प्रस्तारः कतेन्य इति । तत्र छोकाः- मष्ट श्रोण्यं्तयोश्च स्युः पाश्च(दाः)पूत्रकृतेरिताः। तातं मध्ये ह्यस्येष्टका (चतुध्यैः स्यु)शचतर्दश चतुरा ॥ सेष्यन्तराठे पश्चम्यः पादैश्च दशाभिः सह । , ताप्तां मध्ये दृश प्रोक्ताः प्राच्यः स्युः शल्बकमौणि ॥ अष्टौ पुच्छस्य परवा चतुध्यैः शिष्ट एव तु । द्वितीया नवमी चैव चतु्थीनामथाऽऽत्मनि ॥ उदन्य एवं नित्यं स्युमंध्याः पश्चमपाद्कैः । कृतामिश्चतुरश्राभिरणुकोवैस्थ्यरलिभिः ॥ अस्या एव प्पादामिः प्रस्तारो द्विशतः कतः, इति ॥ १९ ॥

"वे निष र

9 प्टटः ] महदेवशाक्धिसंकटि तभयोगचन्द्रिकाव्याख्यासमेहम्‌। ९४१ |

न्यत्यासै चिनुयाथावतः भस्तारा धधिकीरषेत्‌ ॥ १६ ॥ (ख ° १२) ॥ गतमेतत्‌ ॥ १९ ॥ ( ख० १२ )॥ क्रत्वर्येनोपादीयमानानमेकविषादीनामपक्षपच्छ्वं प्रतिपादितम्‌ । तथा तेषामुपधानविषिः कंपं भवतीत्युच्यते -- एकविधमभृतीनां करणीं द्रादशचेन ्रयोदश्चेन वेष्ट १ काः कारयेत्‌ ॥ १७ ॥ करणानां दवदशेन त्रयोदशेन कृतैः समचतुरभरेरिषटकाः कारयेत्‌ । स्वतो द्वाद्शेनैकं करणम्‌। सवैतख्योदशेन द्वितीयम्‌ ॥ १७ ॥ पादेष्टकाश्च ॥ १८ ॥ द्वाद्शविषाञ्योदशाविधाश्चापे्टकाश्चेति शु्वान्तरम्‌ । अस्माकमपि भ्रउगेऽ्धेटका कायः | एकविधादिप्वपि यदि प्रथमपरस्तारो द्वादशभि्ितीयज्ञयेद्शमिरित्यसिमन्पते$ ्बष्टकाः कायाः । इतरथा संख्या न पूयेत एव । द्विविधे मानिका रज्जुः सप्तत्या च शतेन च । अङ्गुटीनां मितां सा स्याद्नाऽभदंशभिसिडैः ॥ त्रिविधे मानिका रज्जुरषटोत्तरशचतद्वया । षड्भिरेव तिञरना गणकैः परिकिसिता ॥ विधस्यापि चतुरस्य मानिका रज्नुरुच्यते । मिता शतद्वयेनाय चत्वारिशाधिकेन च ॥ विधानां प्ञ्चमस्येयमष्टषष्टिः शतद्वयी । एकादशतिटियुक्तां मानिकां गणका विदुः ॥ चतुर्भेश्च नवत्या च शताभ्यां च मिता मवेत्‌ | त्रिभिरेव तिडरूना षदड्विधस्य विधानिका ॥ उपधानेऽभितः षादास्तिलो रीत्योऽथ द्वाद्श्च ॥ इति । ततः पश्च त्रयोदश्यस्तत एका त्रयोदशी । पाद्रीतिस्तयाऽमिधीयते । एका त्रयोदशी पादरीतिस्तत एका श्रयोदृशी । तत स्तिल्नोऽभितः पदाः । तिस्रो रीत्योऽय द्वाद्श्यः । द्वितीयायां नित्यमेका नित्यमेका ्रयोद्श्ची । द्वादशी च चतुर्था च तेम्योऽन्योऽष्टमी प्रस्तारः ॥ भप्रस्मिन्स्तारे दवे रीत्यौ श्रयोदश्योरेका अयोदश्च पदा । ततं एका अमित पादा श्रयोदृश्ी । ततश्चतत्तो दवद्रय इत्यादि। अथ मध्यमाः षडिष्टकाशचतु्मेदाः प्रस्तारो द्विरातः कत इति माप्यकृत्‌ | १८ ॥ ।

९9२ \; = ; सरत्याषादविरवितं .शरौतसूत्रम्‌- , ` ` : [ २५रभे-

शयत्यासं चिनुयाद्यावतः परस्तारारधिकीरषत्‌ ॥ १९.॥ गतमेतत्‌ ।॥ १९ ॥ । + एफ़विधभभतीनां प्रथमाहारेण द्वितीयेन तृतीयेन यो युज्येत सर्वेषां यथाश्रति संख्या तयोध्वेभमाणम्र्‌ ॥ २० ॥ एकविषप्रमृतीनिं सर्वषां प्रयमाहरि द्वितीयाहरि च यथां सुयो श्रयते | किमुक्तं मवति । यदि प्रथमाहारः सहल्संख्या नानुदघ्नता च | अथ द्वितीय एत एवं ते धर्माः पप्तारषस्वरूप- धुका † तेच वचने सप्ताधप्रकृतिज्ञापनाथैम्‌ ॥ २० ॥ काम्या गुणविकारा गुणश्ञाञ्खत्वात्‌ ॥ २१॥ काम्याः प्रउगादयो गुणविकाराः । किमुक्तं मवति । गुणफटपिद्धिनभनेः। | गुणश्ञत्वात्‌ । शास्तीति शाखम्‌ । गुणोऽत्र शिष्यते नाशनिः । तस्माद्गुणशाच्चतवाद्‌- गोदोहन िवद्युणफटान्येतानि ॥ २१ ॥ प्रउगचितं चिन्वीत ध्रातृन्यवानिति चिङ्गायेते ॥ २२ ॥ ` प्रउगः शकटपृवेमागः । तदाकारं चिन्वीत । भ्रातव्यवान्‌ | यस्य बहवो भातृन्याः। एवं चिन्वीत ॥ २२॥ ` ` १ शकटाङृातिभेवाति ॥ २३ ॥ गतः ॥ २६ ॥ । यावानभरिः सारालिनपरादेशो द्विस्तावतीं भूभिं चतुरश्रां कृत्वा ॥२४ ॥ एतच्च वचनं सष्ार्थपरकृतित्व्यापनाथंम्‌ । पश्चद्शमिरङकरिभिश्च तिरैरूना चु- प्युरृषा रउनुस्तावतीं मूमिं करोति । तया रज्ज्वा विहत्य ॥ २४ ॥ पवैस्याः करण्या अधौच्छरोणी त्यारिखेत्सा नित्या प्रगम्‌ ॥ २५॥ सूत्रोक्तेन मार्गेण श्रोणी परिच्खित्‌ ॥ २५ ॥ करणानि चयनमित्येकविधोक्तम्‌ ॥ २६ ॥ करणानि च कारयेत्‌ । द्वादशेन ्रयोदशेन सपादेन च । प्रउगाक्रार एव ॥ २१॥ प्रडगा इष्टकाः कारयेत्‌ ॥ २७॥ चतुःप्पुरुषारत्निन। च पश्चदशभिरङकलीभिस्िरेकरविंशत्या परिगता अधौक्गसाक्षयो प्रमाणम्‌ । तस्या द्वादशेन च्र ्रयोद्ोन च करणानि च कारयेत्‌. द्वादश्याः प्रथमे प्रस्तारे प्रउगमुख्या रऽ्नरीषामा्नी मवति । त्रतुःषष्टिः पादेष्टकाश्चतत्तश्चतच्च ओण्योश्चतल्ोऽ्य्टकाः श्रोण्योरेव चतुधिद्वौदशोत्तरं॑शतें द्वादद्यः ।.अन्याभिनपरस्तारे योदय: -भोण्योः .पाद्‌ाचत्वारिंशदूद्रावध्योवष्टपश्चाशद्‌ धिक्तं त्रयोद्रयः .। प्रस्तारो द्वतः । एवं व्यत्यापं चिनुयात्‌ । तत्र छोकाः--

^

४. 0

$

^

४.ट्टेः ] महादेवशचाज्ञिसंकटितमयोगच द्धिकाञ्यारूयासमेतम्‌ । ९४

उनर्विंज्ञत्यरतिनिभिरङ्कटीमिः .सहाष्टमिः } , तिदानां पञ्चविंदात्या मिता पश्चाद्धिमानिका, |. ` एकर्विशत्यरतिनिभिरङ्टीनां तिपञ्चकैः | + तिानामेकविंशत्या मिते रीका विमािके ॥ "ॐ कुवन्ति प्रउगमचिमेतासि चः समीक्रताः | आत्तामेव यथासूत्रं कंरणानि प्रक्पयेत्‌ || २७ ॥' , उभयतःप्रडगं चिन्वीत यः क(मयेत सेनातान्‌ ्रातुच्याज्चदेय प्रतिजनिष्यमाणानिति विज्ञायते | ` ` उभयतः शकटाढृतिभेवाति ॥ २८ ॥ उभयतः शकटमेव चिन्वीत. धः कामयेतोतपन्नानुत्पतस्यमानां शच शत्रून्बाषेयेति ॥२८॥ यथा विभरुखे शकटे तदेतदेव दीधेचतुरभरं विहृत्य ... , पूवपरयोः करण्योरथोत्तावति द क्षिणोत्तरयोनिं । पातयेत्सा नित्योभयतःप्रडगः ॥ २९ ॥ ` ` तावदेव पार्य द्विगुणम्‌ । इह तु दी्ंचदुरश्रद्धिगुणायाः भरमाणविस्तारः पुरुष. देन व्रिभिररत्निभिः पोढदाभिरङ्छीभिः सारधैकिंशत्या- तिमित ' तिर्ङ्मानी । द्विगुणा पाश्वमानी । एवे दुर्वचतुरशरं विहत्य ति्य्मानीमध्ये च शङ्कृननिहत्यं शस्कुषु रज्ञ्वा वेष्टयित्वा बाह्यतस्त्यनेत्‌ । सप्तपष्टिशतत्रयमङ्कशीना चतुरदंशामिस्तिडे। सार्षमीषा प्रमाणमाप्तं द्वादशेन करणानि कारयेत्‌ ॥ २९ ॥ `` । ` - भ्रउगचितोक्त उभयतःप्रउगा इष्टकाः- कारयेत्‌ ।॥३०॥ ` उमयतः'प्रउगाकारा इष्टका; पाद्‌श्चोभयतः प्रउगीभृताः | चयनविधिरु्तः. प्रउगे'। तत्र छोकः- ` ` ` 4 बिपष्कैतिरे्क्ता -साष्टायिशदातत्रयीम्‌ । | उगस्योत्तरस्यमनेक्ियेङ्मानी विदुबधाः ||: -".ˆ ^, ` . ` तिवेद्धिगुणितायमि चतुरश्रे हविभूनः | ‰ ¦ -: ` `“ ` ` -शङ्कूजिहन्यान्मध्येषु करणेषु चतुष्वैपि ॥ ` ‰ ~ ˆ +¦ :`: "+ रजं शङ्कुषु सैय॒ञ्य श्रोण्योरेान्परित्यनेत्‌.। ^ `, ` +` ` ५" शिष्टं साधैमेव स्याच्छक्टे विमुखे यथाः॥. ~` `` < + ` “7: चतुद॑शातिचेयु्तं सषषषटिशतत्रयम्‌ । -. प्रउगस्योत्तरस्थैतदीषामात्रं भ्रकल्ितम्‌ ॥ ईैषाद्वाद्शमागेन तथा मागोत्तरेण च 4 उमयत्रडंगीमृताः. सपाव्‌; कारयेदिदः ॥ .इतिः.॥५.६० ॥

म

९४४ सत्याषादविरचितं श्रोतसूज्भ्‌- [ २५ प्रभे

रथचक्रचितं चिन्वीत भ्रातृव्यवानिति विषायते । परिमण्डलो भवति ॥ ३१ ॥ `

शुल्थन्तरे रथचयनमुक्तमनेनाऽऽचरयेणेकमेवोक्तम्‌ ॥ २१ ॥ तस्मात्तदेवोच्यते--

यावानाभि; सारत्नपरादेश्स्तावतीं भूमिं परिम. ण्डलां कृत्वा ॥ ३२ ॥

उमयतःप्रउगस्य या तियैङ्मानी तया चतुरश्रकरणं कृत्वा तेनेष्टकाः कारयेत्‌ । ताश्चतुरश्रे चतुशवत्वारिशद्धिकरतमुपधाय ॥ ३२ ॥

तस्मि श्तुरभरमवदध्याद्यावत्संभवेव्‌ ॥ ३३ ॥

परथिकाश्चत्वारस्तषु भ्रउगेषु षडिषटकाः ॥ ३६ ॥ तस्य करण्या द्रादशेनेष्टकाः कारयेत्तासा९ षडट्‌- भषाबुपधाय शेषमष्टधा विभजेत्‌ ॥ ३४॥

द्वादशेन कारिता उपधाय शेषं प्रविकमष्टधा विभनेत्‌ । अष्टभिर्पद्ध्यात्‌ । त्रासं

करणं वक्ष्यामः-- श्रय िशादङ्गुटम टमित्तिठैरूनमेकमेकत्रिशदङ्गुठं द्वादशभिसििठै. रूनमेकम्टाविशत्यर्गुरमेकमष्टा विशत्यङ्गुं तिटाम्यां संहेकम्‌ । एतैश्तुभिः कल. कैरेकं करणम्‌ । तस्य चतुय फट्कं तक्षयेद्यपा धनुराकारं मवति । यथाशरमष्टद्‌, शतिर मवति तथेकत्रिशद्ङ्गुटं दवादश्चभिस्तिडेरूनमेकम्‌ । एकविंशत्यङ्मु मेकाद्शमित्तिेकूनमेकम्‌ । अष्टा ्रिशद्गुटं त्रिभिः सेकम्‌ । नव्रिशद्र्गुं द्वादभिस्तिङैरनमेकम्‌ । एतैश्वतुमिरद्वितीय करणम्‌ । अस्य चतुयं॑पूर्ववतसेत्‌ । शर प्रमाणं तिलाम्यां संहेकं भवति तथा तसेत्‌ । दात्रिशदङगुरं तिन सेकम्‌ । तिाम्यां संहेकम्‌। भिचत्व।रिशदर्गुं दशभिलिलेरूनमेकं त्रयद्िशदर्गुटं दशभिस्तिटेरूनमेकम्‌। एतैश्वुभिस्तृतीयं करणम्‌ । द्वाभरंशदङ्गुढं॑तिटेन सहैकं द्ात्रंशदङ्गुलं द्वाद्शमि. सिरः सेकम्‌ | अषटाविशत्यङ्गुरमेकादशतिढेः संहेकम्‌ । पश्चपश्चाशदङ्गुरं चतुभित्ति- छेरूनमेकम्‌ । एतश्वतुभिश्वद्ं करणम्‌ । तस्य चदु तक्े्‌। पवैवत्ममाणं ज्ञेयम्‌ । शर्‌- बाणं इर्य तरिभसिरैर्म्‌ । तत््ोकौ--

रज्जुः कृतान्यतःपाश्चा परष्ठाशीतिशताङ्गुखा ।

विमानं रथचक्रस्य करोत्येषा तु मण्डलम्‌ ॥

चतुरश्रकरणी रज्जश्वतुःषष्टिशतद्रयी ।

तिङललमोदरयुक्ता रथचक्रे हविर्भुगे ॥ ३४ |

ˆ % पट्छः ] महादेवशाद्धिसंकाछितप्रयोगचन्धिकाव्याख्यासमेतम्‌ । ९४५

` ` उपधाने चतुरश्रस्याबान्तरदेश्चान्मति सक्तीः संपा. दयेत्‌ । मध्यानीतरस्मिन्पस्तारे व्यत्यासं चिनु- याद्यावतः भरस्ताराशश्रिकीर्त्‌ ॥ ३५॥ (ख° १३) ॥ गतमेतत्‌ ॥.३९ ॥ ( ख० १६) ॥ एषं एव प्रकारो मण्डः श्मशाने द्रोणे च । तताऽऽह- ं द्रोणचितं चिन्वीतान्नकाम इति विन्नायते ॥ ३६॥ अन्नकामस्य द्रोणचितिरिति श्रुतिः ॥ ६६ ॥ | सर्वस्या भूमेदेश्मं त्सरुः ॥ ३७ ॥ . द्वादश्चचइुमोगीयाेत्रमरतिनप्रादेशस्य दश्मोऽशः पष्ठयङ्कटप्रमाणं तियैङ्मानी। तस्य ्विकरणी पावमानी । तस्याक्ष्णयारज्ञ्वा कृते चतुरश्रे द्वादशाचतु्मागीया तत्रे मवति। यत्स्रोः प्रमाणं तयैव त्रिगुणीकृतया द्रोणः ॥ ६७ ॥ तस्य पुच्छेन निहास८ नि्ीर ) उक्तः ॥ ३८ ॥ पच्छेनैव मानमार्गो व्याख्यातः ॥ ६८ ॥ तस्य करण्या द्रादशेनेष्टकाः कारयेत्‌ ॥ ३९ ॥ तस्येति द्रोणः परामृश्यते । न त्सरुः । स न त्रिकोणः । समदेशेन चतु्मागीयेने त्यर्थः ॥ ६९ ॥ , अध्यर्घाः पदेष्टकाश्च ॥ ४० ॥ अत्र विप्रतिपन्ना यात्ञिका अक्ष्णया पाद्मिच्छन्ति । केचिदीरषपादमर्षष्टकाः कर्त्वा; । तामिर्विना सख्यार्पुरणस्याश्क्थत्वात्‌ । व्यक्तमुक्तं शुस्वान्तरे-अर्ष्टका शेति । इहापि चकारादर्भ्टकाश्चेति | करणानि च पटूर््िशदङ्कं तिखोनमेकं करण , भेकतोऽध्यधै द्वितीये प्रथमकरणमुमयतोऽक्णया चदुधां दीर्घं तेन पादानां तृतीयं कर. णम्‌ । तृतीयेनैव करणेन दीरवेण वाऽ्यष्टकानां करणं चतुथ॑म्‌ ॥ ४० ॥ उपधानेऽध्य्धाः पुरस्तात्‌ भतीचीरात्मन्युपदध्यात्‌। त्सवगरे शरोण्योश्च भाचीः सवेमप्निं चतुरश्राभिः प्रच्छादयेत्‌ । पादेष्टकाभि; संख्यां पूरयेत्‌ । अपर- स्मिन्मस्तारेऽध्यधौ दश्च दाक्षिणत . उदी्चरात्मन्यु- पद्धाति । उत्तरतश्च दक्षिणा त्सर्पाश्वेयोदैक्षिणा , उदीचीश्च -सवेमधरिं चतुर्रामिः भरच्छादयेत्‌ । उपधाने यथासूत्रमध्यधा उपधाय पूवीर्भे सषदशेष्टका अक्ष्णया मिन्यात्तावरधौ । -धदि दश्चित्‌ पादावुत्तरस्यां रीत्यां नवेष्टका मिन्ात्‌ | यथा प्राचीः प्रपादा तथा द्तिणस्यामष्टौ तथैव प्राचीरेका द्विषा । तत्र (तयैव) पूणैः प्रस्तारः । अप्रस्मिनमस्तारे

११९

९४६ ` ` सत्यापादविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [२५ भन्न

पदेष्टकाेः संख्यां पूरयेत्‌ । व्यत्यासं चिजुया- दयावतः भ्रस्तारा्िकीर्षेत्‌ ।॥ ४१॥ पश्वादात्मन्यष्ठादशेष्टकाः करणे भिन्धात्‌ | द्वे द्वे इष्टके. द्विधा करणेनैव ` । यदि दीर्घाः पादाः पूर्वस्यां रीत्यां नवेष्टका भिन्दात्‌। अथवा, उदीच्यः शरोणय् द्वे त्सरोः। पश्चदेकाऽग्रतः। तामध्यर्ाः सष्ठ रीतयः । अध्यर्धा; पादात्सर्वा उदीच्यः एवं प्रस्तारो दिशतः । तत्र छोकाः-- मीत्वा तरिभि्तिरेरूने चतुर्भिश्च शतेन च । द्रोणस्येष त्सरोमोत्रा तस्य त्रिगुणितेन प्ता ॥ पादा अधश्च मेद्‌: स्युः करणानि विमाव्तौ | .. द्रोणाख्ये तु इमशने च चतुरश्रे हविभने ॥. ` प्रस्तरे प्रमे पाद्‌। यत्र स्युस्तत्र नोत्तरे । ` द्वावर्ध प्रथमस्तारे चतु्सतृत्तरस्तरे ॥ निधाय चोत्तरे स्तारे अध्या अपि पूर्वके । अध्यघौ यत्र ततर स्युः परादा दीर्घा यदि त्वथ ॥ प्राच्यः स्युः प्रथमे स्तरे उदीच्यस्तृत्तरे स्तरे । अभितः पाद्मध्यघां रीतयः सप्त चोत्तरे ॥ इति |) ४१ } : समूज्चं चिन्वीत पृश्ुकाम इति निन्गायते ॥ ४२ ॥ ` समूह्यमित्युपधानप्रकारविशेषेण कतिविशेषः । प्रकृतावयं ` विधिः | नाऽऽकृति विकारेषु ॥ ४२ ॥ ॥ समूहचिवेष्टका उपदधाति ॥ ४३.॥ अभ्निषे्रस्य पारत इष्टकाः स्थापयित्वा यथा प्मूहनं क्रियते तथोपदषाति \ -सर्षैत उपादायोपद्‌धोतीति यावत्‌ । स्र एषोपधानविभिः ॥ ४३ ॥ : } दिक्च चात्वाङावटाम्खात्वा तेभ्यः पुरीषमभ्यूहतीत्येकेषामर्‌ ॥ ४४ ॥ प्रतिदिशष चात्वा मवन्तीत्यापस्तम्बः । श्वहियैदि तेम्यश्चात्वाटेम्यः पुरीषं पासून म्यृहति ` इति श्रुतिः ॥ ४४ ॥ परिचाय्यं चिन्धीत ग्रामकाम इति विद्नायते'॥ ४५ ॥ अयमप्युपधानविषिः | ४९ ॥ | मध्यमा\ स्वयमातृण्णां प्दक्षिणमिष्टकागणेः परि चिनोति स परिचाय्यः ॥ ४६॥ तृतीयायां चितो स्वयमातृष्णामुषधयेष्टकागणैः प्रदषिणं ताभिः स्वयमातृण्णां परित ` -उपद्धाति'स परिचाय्यः ॥.४९१ ॥

9- पटः ] महदेवश्नाल्ञिसंकटितप्रयो गचेन्द्रिकाग्याख्यासमेतप्र । ९४७

उपचाय्यं चिन्वीत पशुकाम इति षिङ्गायते ॥ ४७ ॥ पववत्परिचाय्यविधिवदूदयारूयातः ॥ ४७ ॥ परिचाय्येनोक्तः इमशानवितं चिन्वीत यः कामयेत पितृलोक ऋष्लुयामिति चिङ्गायते ॥ ४८ ॥ श्रयते बाह्मणेऽस्मच्छसायाम्‌ ॥ ४८ ॥ दरयानि खल इमरश्ानचिताने चतुरश्राणि परिम- ण्डडानि च तत्र याथाकामी शब्दायस्य च बिश- यित्वात्‌ ॥ ४९ ॥ चतुरश्राकाराणि सन्ति इ्मश्चानानि परिमण्डटाकाराणि च । तत्रोभयतः प्रवृत्तिः । शब्दस्योमयप्रवृ्तेः । यदि वरुाकारो रथचक्रवत्‌ | ४९ ॥ चतुरश्रं वा यस्य गुणश्चाख्रं च चतुरश्रः ॥ ५०॥ गतमेतत्‌ । यस्य गुणशालञ .पितृोकसंबद्धम्‌ । तचदुरशरे इमशाने न वले । बारा हि तत्र निक्षिप्यन्ते । येषु पेतृमेधिकक्रिया । तेषां पितृणां सन्धो दध्या च । तस्मात रश्च एव चेतन्यः ॥ ९० ॥ त्सरबजं द्रोणावितोक्तः ॥ ५१ ॥ यदि चतुरश्रस्तदा त्सस्वर्ज॑द्वोणवितोक्तः । तत्सर्वं॑द्ोणचित्येव व्यारया- तम्‌ ॥ ९१॥ । : छन्दश्चितं चिन्वीत पञ्ुकाम इति वि्गायते ॥ ५२ ॥ छन्दोभिरेव यत्र्टकाश्वीयन्ते तं छन्दश्चितं पश्ुकामश्िनुयादित्यस्याः श्रतेरथः॥९२॥ शरुतिद्वयेन व्याच््े-- सर्वैशछन्दोभिभिनुयादित्येकम्‌ । भराकृतिरित्यप- रम्‌ ॥ ५३ ॥ ( ख० १४) ॥ इति सत्याषाददिरण्यकेचिसूत्रे पञर्विक्षभश्ने चतुरैः पटलः ।

सवशन्दोभिदीशतयीभिशेतम्या इत्येका श्रुतिः । प्राकृतैः परकृतौ यानि छन्दस्य िभषत्यादीनि तैरेवेत्यपरा श्रतिः ॥ ९३ ॥ (० १४ ) ॥ इति सत्याषादाहिरण्यकेशिपूत्रव्याख्यायां महादेवश्चाकञिसंकछितायां प्रयोगचन््रिकायां पञ्चर्विश्रन्े चतुथः पटर; ॥

-- - --- ------------

९४८ , सत्या षाढविरवितं भोतसूत्रमू- .. { २९ प्रभे~

भय प्चमः पटलः ।

श्येनचितं चिन्वीत स्वगैकाम इति विज्ञायते ॥ १.॥ श्येन इव चेतव्यः श्येनचित्‌ । तदाकारं चिनन्वात | आङ्कत्या; फठमाकारसंषादनं स्वयमेव वक्ष्यति ॥ १ ॥ । वक्रपक्षो ग्यस्तपुच्छः श्येनाढृति्भवति ॥ २ ॥ अनूनुपक्षो व्यस्तपुच्छोऽप्ंकोचितपुच्छः ॥ २ ॥ कथं वक्रत्‌।- । पश्चात्माङ्दूहति ॥ ३ ॥ उन्नयति ॥ ३ ॥ पुरस्तात्मत्यङ्इदृहात ॥ ४ ॥ एवमेव वक्रौ प््लौ यस्य स वक्रपक्षः | ४ ॥ एवमिव हि वयसां मध्ये परक्षिनिणांमो भवतीति विन्नायते ॥५॥ हिशब्दः प्रसिद्धौ । एवमेव वयपतामुत्पततां मध्ये पलिनिरणामो नमने मवतीति. शति; ॥ 4 ॥ यावानन्निः सारतिन्रादेशः सप्तविधः संपद्यते ॥ ६ ॥ अरत्निना प्रादेशेन च वर्धितोऽश्निः पराङृतो यावान्संपद्यते ॥ १ ॥ भदेशशतु्थमात्मनबतुभीगीया्रष्टौ ॥ ७ ॥ गृह्णीयादिति शेषः । सारलिनप्रादेशान्नौ यत्परदेशं पुच्छ आत्मनश्वतु्वं॑पुरुषषेभ्र चतुमौगीयाश्चष्टौ शिष्टे परुषेऽषटौ चतुमगीया; कषत्रं च गृहीत्वा ॥-७ ॥ | तासां तिन्लः शिरः ॥ ८ ॥ तासां चतुमांगायाश्वतललश्चदुमोगीयाः शिरपि निषातन्या; ॥ ८ ॥ इतरत्पक्षयोर्विभजेत्‌ ॥ ९॥ विमञ्य क्िपिदित्यापस्तम्बः । पडङ्गुटमानं प्रदेशे षष्टचक्गुं परपे .चतरमागी- यासु पच्चपु पादोनं नवदश्चा्गुरमेतदेवैताभिन्पले क्िपेत्‌ ॥ ९ ॥ पञ्चारत्निः पुरुष; ॥ १० ॥ एतत्यरुषस्य प्रमाणम्‌ | १० ॥ चतुररतिनिव्योयामशचतुवं ्त्यङ्खरयोऽरत्निः ॥ ११ ॥ एतद्रलिप्रमाणम्‌ ॥ ११ ॥ तदर्ध भ्रादेश्च इति क्लः ॥ १२॥ एवं कपना । इति शष्दः प्रकरे । अनेन मार्गेण कलयेदित्व्ः | त्रंशदङ्गुढं चतुमोगीयम्‌ | १२॥

१ न

ब्र,

$ ष्टछः ] परहादेवश्राक्षिसंफङितिपयोगचन्दरिकाल्यारूकासमेतम्‌ । - ९४९

अधेदकमा अरतनयोऽङ्कङिश्रतुभागोना पक्नायाय; ॥ १३ ॥ प्रिशदकशमा अरतनयोऽङ्गुलिश्चतुमीगोना पक्षायामः । पक्षयोसयाम; ।. प्राकृता षडरत्नयः । अधेपुरषे प्रादेशमदहितरलिद्वयमष्टाङ्गुिश्चतुभोगीयासु भ्गुकिशवतुर+ गोबाऽत्र प्रदिश षडङ्गुचर्ता अष्टादशभिः सहारलनः । सर्व संमूयाेदु्ाषा भर््न्नो$, , र्गुिश्चतु्मागोना, एष पक्षयोरायामः ॥ १३ ॥ द्विपुरुषा५ रज्जुश्चभयतःपाक्ञौ करोति ॥ १४ ॥ द्विरुषप्रमाणां रज्नमुमयतःपराश्ं करोति ॥ १४॥ मध्ये लक्षणम्‌ ॥ १५॥ ु्ौदिति शेषः ॥ १९ ॥ पक्षस्यापरयोः कोट्योरम्तो नियम्य क्षणेन भाचीनमायच्छेदेवं पुरस्तात्सनि्णाम पएतेनोत्तरः पक्षो व्याख्यातः ॥ १६ ॥ नेनैव. मारगेणोत्तरस्यापि पक्षस्य नमनं व्याख्यातम्‌ । एषा पक्षयोर््त्र ॥. १६ ॥ . ` आत्मा द्विपुरुषायामोऽध्यधपुरुषन्यासः ॥ १७॥ वि दविपुरुष आयाम आत्माऽ्यपेपुरपन्यसः । एवं दुभिनरतुभ्रं हरेत्‌. ॥ {७ ॥ पुच्छेऽभुरुषव्यासं पुरुषं मरतीचीनमयष्डेतु ।\ १८ ॥ पुच्छस्थातेऽपुरुषा तियैर्मानी पृरषप्रमाणा पार्वनानी यथा मवक्रि तथाऽऽयष्छे- त्कुयादित्यर्थ; ॥ १८ ॥ | तस्य दृक्षिणतोऽ्यमुत्तरतश्च ॥ {९ ॥ ४ तस्य चतुरश्रस्य दक्षिणे पार्धऽन्यं॑तादविषं चतुरशचमुत्तरतश्ान्वतरवं प्रीणि बहर ` भ्राणि भपुरषव्याप्तानि ॥ १९ ॥ ताबकष्णयाऽऽङिखिद्ययाऽ्षपुरुषोऽप्यये स्यात्‌ ॥ २५ ॥ | तौ चतुरशी यो पार्स्थौ तावक्षणया कर्ीना$$तित्‌ । -यथाऽप्यये आत्सपुच्छ- सेषावधेपुरुषमा्ं कृतं पृषस्य मवत्नि । प्ाच्य( सुच्य )मित्र. दिद | कय ( सौव )मिवोत्तरम्‌ । एवं कतेऽप्ययेऽभेपुरुषमां मद्रि ॥ २५ ॥ शिरण्यर्थपुरुषेण चतुरश्रं कृत्वां पूसा; अशीत्ताविति दक्षिणोत्तरयोर्निपातयेद्‌ ५ २१ ॥ शिरःस्यानेऽ्पुल्यप्रमाणेन चतुरश्रे कृत्वा पूर्वस्याः करण्या अभोदारभ्य तावत्येवार्थे म्ये निष तयेदार्लित्‌ । तिलः परिरिष्यन्त इत्यत्र तेनैव गक्ष्यति । भाषि तिसः

शिरफौीत्युक्तम्‌ ॥ -२१ ॥

९५०. ; . -. ` सत्याषाटविरचितं भोतसूत्रम्‌- ` `. ` {२५ परकष->

अप्ययान्प्रातिे भोण्यर्सानपच्छिन्यात्‌ ॥ २२ ॥ (ख° १५) ॥

: अप्ययशब्देन प्षपुच्छशिरसां संधिरुकः। तान्पत्यपच्छि्यात्‌ । श्रोण्यस्त्यजेत्‌ । श्िरसोऽप्ययादारम्य प्षाप्ययं प्रति । एवं श्रोण्वोरंते च | एवं दरे दवे चतुमागीये निरस्ते मवतः. वक्ष्यति-“ चत्वारि धशत्परिशिष्यन्ते ` इति ॥ २२ ॥ (ख० १९) ॥

एवाव हि श्येनम्‌ ॥ २३॥ रतिद्धं वक्ष्यति च--“यावदाम्नानसाूप्यम्‌ › इति ॥ २३ ॥ करणं पुरुषस्य पश्चमायाम\ षष्ठं व्याप्तं कारये- `: धथायोगनतं तत्थमम्‌ ॥ २४॥ ` .. पुरुषपश्चमायामं पुरुषषष्ठव्यास्मरत्निमात्री पाश्वेमानी षड्मागीया तियैङ्मानी, य॒था युज्यते तथा नतः.। नतशब्देन प्रन भ )म्भनमुच्यते |. तथा प्रन( ज्‌ )म्भयेत्‌ । एकामक्ष्णया दीं कुयोद्यषा युज्यत इति यथायोगः. । तत्मरभमं करणम्‌ । प्रथममि त्यस्य संज्ञा ॥ २४ ॥ | तेद प्राची सर्हिते तदद्वितीयप््‌ ॥ २५॥ । ते: द विपर्यस्ते उपनुत्ब ` मध्यमफट्के सेप्रष्टे यथा तिष्ठतस्तयाकिधं ` करणं द्वितीयम्‌ ॥ २९ ॥ | . ` : -भथमस्य षड्ूभागमष्टभागेन वधयेधथायोगनतं तत्ततीयम्‌ ॥ २६.॥ परथमस्य षड्मागमष्ठममागेन वर्षयेदीर्ी कुयत्‌ । मात्रा तमक्ष्णया. भिन्दात्‌ ।. भिन्ना यथा युज्यते | नमनं यथा | तथा योगस्तथा पर्लनंमनेऽ्धोऽ्षो युज्यते । तथा नतं वक्र, तृतीय ॥ २६॥ . । (9 चतुरभागीयाऽध्यधौ तस्याश्चतुभौमीयमात्रमकष्णया = . , , ` . भिन्धात्तचतुथम्‌ ॥ २७॥ द चतुमोगीयामध्यधौ भूमावज््य. चदुभोगीयां . न त्यजेत्‌ । तयामृतेष्ठका येन कर्‌ गेन क्रियते तच्चतुर्थं करणम्‌ । षोडशीं चतुभिरिति वक्ष्यति । तदेतत्करणम्‌ ॥ २७ ॥ ४ चतुभोगीयार्षं प्रम्‌ ॥ २८ ॥ , ` ` ` एकतक्चिशदङ्घटमन्यतः पश्चद्शाङ्कलम्‌ । तत्पश्वमम्‌ ॥ २८.॥ ` ` . . तस्या्ष्णसा भेदः षष्टम्‌ ॥ २९ ॥ तस्य पृञ्चमस्याक्ष्णया कर्णेन विभज्यत इति मेदः षष्ठम्‌ ॥ २९ ॥ पुरुषस्य पश्चमभागे दश्चभामं व्यासं. प्रतीची ` , , -नमायच्छेत्‌ । तस्य दक्षिणतोऽन्यमुत्तरतश्च ताब- - ` : अरेत्निमत्रायामं प्रादेशत्यासं परतीचीने ` प्रत्यगायतमायच्छेत्‌. 1. मूमो' ` द्तिणपा- विऽन्ये तथाविधमुत्तरतश्चन्यं तथाविधे तावदेणया करेन द्िणापरयोः कीदुयोरारम्य

(किन = ^"

५.

7 + ३

६ पटकः] महादेषशाशचिसंकलितमयोगचन्दरिकाग्यास्यासमेतप्‌ । -.९५१

ह्णया दक्षिणाप्रयोः कोदूयोरािखित्तत्सप्तः . . ममू ॥३०.॥ ४ ५ सुच्यवदाछिखित्‌ । तत्स्तमम्‌ ।। ६० ॥ एवमन्यदुत्तरं ज्ञेयं तूचरस्या;ः कोट्या आङि त्दष्टमम्‌ ॥ ३१॥ ¦ एवमेव कृत्वोत्तरं चतुरश्रमुत्तरस्याः कोट्या आरभ्य -दृक्तिणां : कोटि -परत्याडिते त्सौववत्तदष्टमम्‌ ॥ ३१ ॥ - , . चतु्भागीयाक्ष्णयो भयतो भेदो नवमम्‌ ॥ ३२ ॥ ; : , अक्ष्णयोभयतः कर्यौन भेदेन खण्डनं तस्याश्तुमगीयायास्तथाविधं नवमे करणम्‌ । * -पादमात्रं .पादेष्टकां त्रिभिरिति वक्ष्यति ॥ ६२९ ॥. ` - ` ^ ‹ 9५५५ उपधाने षष्टिः षष्टिः पक्षयोः प्रथमा उदीचीनं दध्याद्‌ ॥ ३३ ॥ ४ -उपदध्यात्रिशत्रिशद्विषयंस्य कारिताः । एवमुत्तप्पक्े ॥ ३६ ॥ ऊ पुच्छपाश्वेयोरषटाबष्टौ षष्टयः ॥ ३४ ॥ (ख° १६) ॥

, , युच्छस्य्‌ पावयोरुमयोः षष्ठचः। अषटवेकसिन्पर्थऽपरसिश्वाष्टौ ॥ ६४।(त०१९)। कधमित्थाह-- , - ; ४ ~ तिस्रो तत एकां ततस्तिख्चस्सस एकाम्‌ ॥ ३५ ॥

एवमुत्तरसिन्पर्थे विपर्यस्य कारिताः ॥ ३९.॥ . . ... ् इच्छाप्बये चतुध्यौ विश्चये ॥ ३६॥ ` "` पृच्छे चाऽऽत्मनि च स्थिते तियैक्‌ ॥ ३६ ॥ . तयो पश्ात्पश्चम्यावनीकस\ दिते ॥ ३७ ॥ तयो; पश्चत्पुच्छेऽनीकपंहिते मेषयूयवत्‌ ॥ ३७ ॥ ` शेषे दश चतुध्येः ॥ ३८ ॥ # च्छरोषे चदुर््यो दश तिर्यगायताः ॥ ३८ ॥ ् ' भरोण्यभ्सेष्वष्टो माची; मरतीचीश्च ॥ ३९ ॥: " ्रोण्योश्चतखः; प्रायायत। उत्तरस्यां दक्षिणस्यां च धिषर्यस्यं कारिताः । अ्तयोशचैवम्‌

॥ ६९ ॥ शेषे च षदितिरष्टो पषवत्र; पञ्चम्यः ।॥.४० ॥ आत्मानि शेषे शिष्ट देशे ष॑ड्विशतिशचतुथ्य॑ः। अष्ट पषठचः। चतखः पश्चम्यः। तापामु- पधानमा्ग . उच्यते--विशयानात्मा तियैगात्मनि चतुदश -चतुध्येः । तपतां पाशवं द्व प्राच्यौ प्रतीच्यौ च॑ विपर्यस्य कारैते { एवै'पर्तादृ द विपर्यस्य ; काति । उत्तरे

4५२ : . सत्याषादविरवितं शरोतसूतरध- [ २९ प्रभे-

पार्थ चदुदशानमिव पर्धयेरमेष्ये द्व द्वे ति्ष्‌ । एताः षडविसतिश्वद्थ्ये उपहिता ममान कोणेषु स्थिताः । तामु चतखः पश्वम्यसतियक्‌ । षष्ठयश्चष्टो ति ॥. ४० ॥ किरसि चतुर्यौं विशये (तियक्‌) तयोश्च पुरस्ता स्माच्यौ ॥ ४१॥ ्वोविश्ययोः 'परस्तात्पाच्यौ चदु््यौ विपयेस्य कारिता दक्षिणतः ॥ ४१ ॥ एष द्विशतः भस्तारः ॥ ४२ ॥ ¦ , किमधेमिदेम्‌ । यावता द्विशत एव पारेमावेयं योऽय प्रस्तोरो दिशत इति पारमा ' -श्यते. | रूवं पृरयेदित्ुकतदविशत एव पूरयेत्‌ । इतरथा संख्या पृरयितेध्येति न ज्ञायते । क्येति सहच्रसंख्येति चेन्न । प्रतिपरस्तारं पूरयेदिति वचनमनय॑[कदवापाश्येते । तस्मात्पारेमापेयमिति ॥ ४२ ॥ अपरस्मिन्मस्तारे पक्षनिर्नामयोः पञ्च पच्च द्विरीयाः; ॥ ४३॥ द्वितीया वक्रमूता । निनामो वक्रपरदेशः । तस्िन्धदेशे पञ्च पश्च दिपीथ।; ॥ ४२ ॥ अध्वयो तृतीया आल्मानमष्टमागाविताः ॥ ४४ ॥ } : - ` प्होप्यधोसतृतीया अत्मममषटममागावेता व्याप्ताः । च्ुमीगीयेऽद्कमित्रमात्मामै सिताः । पश्च पश्च विपर्यस्य कारिता उत्तरे पक्षाप्यये ॥ ४४॥ कवे पश्च्षतवारिश्वतश्चचत्वारि ध्शसयंभाः भरी निदध्यात्‌ ॥ ४५॥ दिगि पा पशचवि्ातिदैलिणे पे, उत्तेरे पा पश्चविशाति्तरे पसे । विपर्यस्य कारिता दक्तिणि परते विंशतिः ॥ ४९ ॥ युच्छपाश्वयोः पञ्च पञ्च स्षम्योः ॥ ४६ ॥ उत्तरपार्धै विपर्यस्य कारिताः ॥ ४१ ॥ द्वितीयचतुध्यश्वान्यतरतः प्रतिस\हितमेकैकाम्‌ ॥ ४७॥ द्वितीयायां रत्यां चदथ्यी च रीत्यामन्याक्षिन्पाश्वं एकैका सपमी । एका दक्षिने

६ कष विपयेस्य कारिता । अपरा उततर प्रं ॥.४७ ॥

शेषे जयोदश्ाष्टम्यः ॥ ४८ ॥ पुच्छदेशे श्रयोदशा्टभ्यः शेरते ॥ ४८ ॥ भ्रोण्यभ्पेष्वहौ चतुरथ्यो दक्षिणा उदीचीश्च ॥ ४९ ॥

सिणस्ां दु्िणायते. पयत कारिते । उततर ्रोण्यामुकायते ।.दक्िणेऽते <. “जोयते. । -उन्तरंऽ उद्गायते विपर्यस्य कारिते ॥ ४९ ॥

५4

१ ष्टठः } भहादेवश्ना्धिसंकङितप्रयोगचन्दरिकान्याख्यासमेतम्‌- ९५३.

र शेषे च विश्शतिक्षि५शत्षष्टय एकां पञ्चमीम्‌ ॥ ५० ॥ चकारेण चतु््योऽनुकृष्यन्ते | त्रिदात्षष्ठय एका च पञ्चमी । तापरामुपधानदेश -उच्यते-- आत्मनो दक्षिणे पर दश चतुथ्यैः । पच्च प्राचीः पश्च प्रतीचीः ।: एव- मुत्तरे पार््च । मध्ये त्रिशत्वष्ठयः । एका च पश्चमी । ताप्तां पञ्चदशा प्राचीः ॥ ९० ॥ शिरसि चतुर्थ्यो तयोश्च पुरस्ताचतस्रो नवम्यः॥ ५१ ॥ नवम्यश्चतखः पुरस्तात्‌ ॥ ९१ ॥ एष द्विशत; प्रस्तारः ॥ ५२ ॥ गतमेतत्‌ ॥ ९२ ॥ व्यत्यासं चिनुयाद्यावतः भरस्ताराशश्चिकीर्षेत्‌ ॥ ५३ ॥ ( ख० १७) ॥ ॥ इति सत्याषाढाहिरण्यकेिसूते पञ्चविंशपरशने पञ्चमः पटरः ॥

यदि व्यत्यासं यावतः प्रस्तारांधिकी्त्कतुभिच्छेदित्यर्थः ॥ ५३ ॥ इति सत्याषाददिरण्यकेशचिपूत्रन्यार्यायां महदेवश्चालिपकटितायां प्रयोगचन्द्िकायां पश्चविंशपरभषे पञ्चमः पटलः ।

, , श्येनचितं चिन्वीत स्वगैकाम इति विज्ञायते ॥ १ ॥ गतः | १ ॥ वक्रपक्षो व्यस्तपुच्छ; श्येनाछतिर्भवति ॥ २ ॥ 4 अनृजुपक्षः । व्यस्तपुच्छोऽपकोचितपुच्छः । व्याख्यातमिदम्‌ ॥ २ ॥ पश्चासराङ्दूहति ॥ ३ ॥

उन्नयति ॥ ६ ॥ पुरस्तालत्यङ्ङद्‌ हति ॥ ४ ॥ गतार्थः ॥ ४ ॥ एवमिव हि वयसां मध्ये पक्षनिर्णामो भवतीति विद्गायते ॥ ५॥

अस्याः श्रुतरथे; प्राग्यारूयातः ॥ 4 ॥ पुरुषस्य षोडशीभिरवि श ९ श्त^ सारत्निपरादेशः सप्तविधः संपद्यते । तासां चत्वारिश्चदात्मनि तिसः शिरसि पञ्चदश पृच्छ एकत्रिभ्शद्दक्षिणे पक्षे । तथोत्तरे ॥ ६ ॥ अरलिमा रदेन च वर्धितोऽधिः प्राकृतो यावान्पप्यते | स्पष्टमन्यत्‌ ॥ ६॥ ` १२०

९५४ सत्याघाढविरचितं श्रोतसूत्म्‌- [ ९५ प्र

अच्यधपुरपासतिर्यद्रावायामत इति दीधेचतुरशर विहृत्य ॒श्रोण्यभ्सेभ्यो द्वे द्रे षोडश्यौ निर स्येत्‌ ॥ ७ ॥ श्रोणीम्यामेताम्यां च द्वे द्वे षोडदयौ । प्रत्येकं॑निरप्ये्तयनेत्‌ । अकषणयाऽप्य. यान्तीति । तथा श्रोण्यंेषु चत्वारि चतुरशराण्य्े पुरुषप्माणानि कृत्वाऽकष्णयाऽन्याधोनि निरस्य शिष्टं॑चत्वारिशदात्मा शिरस्यधैषुरुषेण चतुरश्रं कृत्वा पूस्याः करण्योः । अथानन्ताविति दक्षिणोत्तरयोर्निपातयेत्‌ ॥ ७ ॥ तदेतत्सर्वं विशदयति-- । चत्वारिधशत्परिशिष्यन्ते । स आत्मा िरस्र्ध. पुरषेण चतुरश्रं त्वा परस्याः ` करण्या अर्धा त्तावति दक्षिणोत्तरयोनिंपातयेत्‌ ॥ ८ ॥ [* स्पष्टम्‌ ॥ < ॥ तिश्च परिरिष्यन्ते तच्छिरः ॥ ९ ॥ गतमेतत्‌ ॥ ९ ॥ किं तिः शिष्टास्तच्छिरः-- पुरुषस्तियैग््रावायामतः षोडश्ञभागश्च दक्षिणः पक्ष; ॥ ९॥ दवपुरूषमान्नी तियैङ्मानी द्विपुरुषा पाश्चमानी पुरुषषोडश मागश्चाधोङ्खमात्रो -दक्तिण- पक्षायामः ॥ १० ॥ तथोत्तरः ८ पक्ष; ) पक्षाग्रे पुरुषचतुथन चत्वारे चतुरश्राणि कृत्वा तान्यक्ष्णया व्यवङिर्याधौनि निरस्येत्‌ ॥ ११ ॥ पक्षयोरम्रे प्रयेकं पुरुषचतुर्थप्रमाणेन चत्वारि चतुरश्राणि कत्वा तान्यक्षया कर्णे नाऽऽचिल्यार्घानि निरस्ये्यजेत्‌ । चुच्यवदृत्षिणपन्ाग्राणि सरौववदुत्तरपक्षा्रणि बहि भूतानि रिरस्येत्‌ ॥ ११ ॥ एकत्रि \शत्परिरिष्यन्ते ॥ १२॥ । दवपुरुषायामे द्वर्विशच्छोड्यो भवन्ति पोडशमगेन वैका । तासु द्वयोङ्यन्तंयो. रेकत्रिशत्परिशिष्यन्ते ॥ १२ ॥ पक्षा्रमुत्छजन्पध्ये पक्षस्य पराचीं टेखामा्िखित्‌ ॥ १३॥ पललाग्रमिति पुरुषचतुरथन चदुरश्राणि ठकषय्ते । पर्तायामे परुषचदुधौधेमागमुत्सुज्य. त्य; † मध्ये पक्तस्य प्रागायत ठेवामारिसेत्‌ ।॥ १३॥

॥

१ प्टढः ] महादेवशाक्धिसंकङितप्रयो गचन्दरिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ९५५

पक्षाप्यये पुरुषं नियम्य ङेखायां पुरुषान्ते नितोदं कुयौन्नितोदात्‌ भराचीनं पुरुषान्ते नितो- दयोनौनान्तावारेखेत्तत्सेनमनम्‌ ॥ १४ ॥ आत्मपक्षपंधो पुरुषमात्रं वेणु नियम्य ठेखायामेव पुरुषस्यान्ते वेणोरन्ते क्षणे कुर्यत्‌ । तस्माननितोदात्पराचीने प्रागायते वेणुं ठेखायामेव निधायान्त्ये द्रि शर्क छक्षणं वा निहत्य नितोदयोरन्तौ नाना आच्खित्‌ । अपरस्मानितोदादारम्यापरान्तमा- टिलित्‌ । पूवस्मानितोदाचचाऽऽरम्य पृवमिति । तत्पक्षनमनं पक्षस्य वक्रता ॥ १४ ॥

एतेनोत्तरः पक्षो व्याख्यातः | १५॥

उत्तरपक्षनमनेऽप्येवं कुयौत्‌ ॥ १९ ॥ द्विषुरुषं पञ्चादर्षपुरुषं पुरस्ताच्तुभोगोनः पुरुष आयामोऽष्टादज्च करण्यौ पाश्वयोस्ताः पञ्चदश परिग्रहन्ति तत्पुच्छप्र्‌ ॥ १६ ॥

पशचात्तियंडमानी द्विएर्षा पएुरस्तादधपुरुषा पादोनपुरुषायामा पाश्वयोर्टादश

पोडशी करोति । इत्यष्टाद्शकरणी सा पाश्वयोस्ता एताः प्श्चद्श पोडरीः परिगृ-

हृन्ति । कथमधैपरुषव्याप्ता पादोनपुरुषायामाः षट्‌ करोति । तस्याभितो दवे चतुरश्रे स्मे

सर्वतः पादोनपुरुषमात्रे तावक्ष्णया चतत्‌ । एकैकम त्यजेत्‌ | शिष्टं प्रत्येकम्ैपश्चमं

करोति। अरघ॑पश्चम (मर्षपश्चमं) नव नवसु षट्‌ क्षिपेत्‌ (पे) पश्च वा तत्पृच्छम्‌ ॥१६॥ षोड चतुर्भिः परिश्हीयात्‌ ॥ १७॥ (ख ० १८ ) ॥

. पूरुषस्य पोडशमागे या तिष्ठति सा पोडशी । तां चतुरभैः फल्कैवक्ष्यमाणिः परि.

गृहात्‌ । कारयेदिति यावत्‌ ॥ १७ ॥

अष्टमेन तरिभिरष्मै्तुर्थेन चतु्ेम(स)विरेषेणेति ॥ १८ ॥

परुषस्याष्टमेन पश्चदशाङ्खटेन त्रिभिर्मैस्तेनैव त्रिगुणितेन पश्चत्वारिंशदङ्केन चतुर्ेन पुरुषचतुभगेन त्रिंशदङ्गुटेन चतुर्थस्विशेषेण पुरुषचतुर्मागस्षिरेषेण प्रमाणे,

्त्रीवेनेत्यादिना वर्धितेन द्विचत्वारिंशदङकटेन चतुदैशतिलयुक्तेन । एवमेतेश्वतुरभिः

कारिता षोडशी ॥ १८ ॥ अर्धष्टकां त्रिभिः ॥ १९॥ परिगृह्णीयादिति स्त्र हषः ॥ १९ ॥ राभ्यां चतुर्याभ्यां चतुथसविभेषेणेति ॥ २० ॥ ्िशदङ्कुखाम्यां पविरषेणोक्तप्रमाणेन । एतैल्िभिः कारयेत्‌ ॥ २० ॥

- ९५६ सत्याषाढविरचितं श्रोतसूतरम्‌- [२९ प्रभे-

पादेष्टकां तरिः ॥ २१॥ गतः ॥ २१॥ चतुर्थनेकं चतु्थसविरेषाभ्यां चेति ॥ २२॥ चतुर्थेनकं चतुर्थस्य सविदोषश्चतुंप्तविशेषस्तस्याथोम्यां च ॥ २२ ॥ | पक्ेष्टकां चतुर्भिः ॥ २३॥ पक्षा्मिष्टका पके्टका । तां चतुर्भगृहीयात्‌ ॥ २६ ॥ दाभ्या चतुरभ्या सक्चमाभ्यां च ॥ २४॥ द्वाम्यां चतुम्यी पुरुषस्माम्यां च | अस्य नमनमुपरिषटा्रक्ष्यति ॥ २४ ॥ पक्षमध्यभ्यां( मध्यीयां )चतुभिः ॥ २५॥ गत; ॥ २५ ॥ द्वाभ्यां चतुथाभ्यां दविसक्षमाभ्यां चेति ॥ २६॥ चतुथोम्यां द्विसमाम्यां वक्रमूताम्यामित्येतेश्चतुभिः पक्षमध्यीयां करोति ॥ २१॥ । पक्षाग्रीयां तिभिः ॥ २७ ॥ गतम्‌ ॥ २७ ॥ चतुर्यनेकम्‌ । चतुयसप्तमाभ्यामेकप्र्‌ । चतुयै- सविशेषसक्षपाभ्यां चेति ॥ २८ ॥ वक्रीमूताम्यामेव ॥ २८ ॥ पक्षकरण्याः सक्षमं॑ति्॑ङ्मानी पुरुषचतुयै च ` पाश्वेमानी तस्याश््णयारज्ज्वा करणं भ्रजुम्भ येतु ॥ २९॥ क्रियतेऽनेनेति करणी । पक्षस्य करणी पक्षकरणी । इष्टका । तस्या उक्तं करणं पुरुषचु्यं च पाश्वेमानी परुषसर्ठमं तियैङ्मानी विप्ेष्टकां चदुभिरिति । तदेव दीष मूते करण भ्रनुम्मयेत्‌ । दी कुयात्‌ । कथमेकयाऽकषणयारज्ज्वाऽऽयतया दी¶॑कुयो- ` त्करणम्‌ ॥ २९ ॥ पक्षनमन्याः सप्तमेन फठकानि नमयेतु ॥ ३० ॥ ` पक्षनमनीति नितोदः, ठेखामृख्योरन्तराढम्‌ । तत्सघठधा विभज्येकेन मागेन । किमुक्तं मवति । यावता प्रज(ज)म्मयेत्‌(गेन) तस्याः सष्ठमी तियैगभवति तावत्परन (जु)म्भयेदिति । एवं यथा भवति तथा फठकानि नमयेत्‌ । ग(न)तं नमनं कुर्यात्‌ । पक्षनमनी सा । पक्षग्राणामप्येवमेव । तत्र छोकः-- तिः षोडदाभिनृनं तियैक्स्यात्‌ षोडशाङ्गुलम्‌ । „ ` . यथा तथा चदुथोम्यां .सप्माम्यां च नामयेत्‌ । इति ॥ ६० ॥.

[+ ष 1 ॥॥

पौषी भीः

क <== +~ ~ ~ “

१ पटः] महादेवधा्चिसंकलितथयोगचन्िफाव्पारुयासमेतप्‌ । ९५७

उपधाने चतस्तः पादेष्टकाः पुरस्ताच्छिरसि ॥ ३१॥ उपदध्यादिति शेषः । पुरस्ताच्छिरापि मृषणाकारेका तस्याः प्श्चा्ि्ञः ॥ ६१ ॥ अपरेण शिरोप्ययं पञ्च | ३२ ॥ कणौ मरणवतूपादेष्टका एव ॥ ३२ ॥ पूर्वेण पक्षाप्ययावेकादश्नापरेण ॥ २३३॥ पक्षाप्यययोः पुरस्तात्‌ ॥ ६३ ॥ एकादश्च पूर्वेण ॥ ३४॥ ताविव ॥ ६४ ॥ पुच्छाप्ययं पञ्चापरेण पञ्च ॥ ३५॥ पुच्छस्याप्ययस्य पुरस्तात्पश्च पश्चाच्च पश्च ॥ ३९ ॥ पञ्चदश पुच्छाग्रे ॥ ३६ ॥ ुच्छग्रे पञ्चदश ता एव । एताः षद्पश्चाशत्पदे्टकाः ॥ ६६ ॥ , चतस्श्चतसः पक्षाग्रीया; पक्षाग्रयोः। ३७ ॥ विपर्यस्य कारिते( ता ) उत्तरे पक्षे ॥ ६७ ॥ पक्षाप्यययोश्च विश्चयाः ॥ ३८॥ चतस्रश्चतस्रो विशयाः पक्षसंध्योः । दक्षिणपक्षाप्यये विपर्यस्य कारिते । उत्तरे परेष्टकामात्रम्‌ । पक्षयोरात्मन्यर्ष्टका माम्‌ | त। इति विया प्रत्यवम्दयन्ते ॥ ६८ ॥ आत्मनि चतसभिश्वतसृभिः षोडन्चभिर्ययायोगं पयुंपदध्यात्‌ ॥ ३९ ॥ तथा चतष्धभिरुत्तरपक्षाप्ययस्थाः । प्रतीत्यसिन्नय परदिब्दः ॥ ६९ ॥ चतसश्वतसः पक्षमध्यीयाः ॥ ४० ॥ पक्षमध्ये मवा; । वक्रमूताश्चतस्रो दक्षिणे पक्षमध्ये | चतल् एवमुत्तरप्षमध्ये ॥ ४० ॥ पक्षमध्ययोः परेष्टकाभिः पराचीभिः पक्षो परच्छा- दयेव्‌ ॥ ४१ ॥. पतेष्टका उक्तलक्षणास्तामिः प्रागायताभिः पक्तौ प्रच्छादयेत्‌ । पक्षयोरुपदभ्यात्‌ | विपर्यस्य कारिताश्चत्वारिंशत्‌ ॥ ४१ ॥ अवशिष्टं षोडशभिः प्रच्छादयेत्‌ ॥ ४२॥ शिष्टमाभ्रिलेत्र पोडशिभिर्पदध्यात्‌ ॥ ४२ ॥ अन्त्या बाह्या विश्चेषा; ॥ ४३॥ जन्ते मवा अन्त्या; | अन््यन्तःस्थास्तां बाह्याविशेषा बाह्मत; सविषाः ॥ ४६ ॥

दप :. ` ` सत्याषाढविरचितं श्रौतसूत्रम्‌ [२९ भक

अन्यत्र शिरसः ॥ ४४ ॥

: शिरो बजयित्वाऽऽत्मनि मध्ये षट्‌ प्राच्यः षट्‌ प्रतीच्यः । आत्मनि रीतिद्रयमव- शिष्टं पच्छे च तामु यदि पोडश्ीभिरेवोपधीयन्ते तेर्या पयते । किंतु भिद्यते चतु. ष्वपि रीतिषु भेदश्च वजेनीयः | तस्माद्न्याश्चोपघेयाः | कथमनुद्य(नुच्य)माना उपधी- यन्ते । नानू(नु)च्यमाना उक्ता एव । यच्चुरशरां (धर) ्यशिरा(शरि वा) पतेपयेतार्धे. कामिः पदेष्टकाभिवां प्रच्छादयेदित्यवदत्‌ |

ननु यदाऽ्याश्चोपधीयन्तेऽतिरिच्यते संख्या । नेष दोषः । ठ्नाकः प्रस्तार इत्युक्तम्‌ । पर्वप्मिन्पटटे पृच्छे रीतिद्यं तिखसिसतोऽर्थष्टका उपधाय पोडदयः । पुन- त्तरे परे एकैकोऽथं एवमात्मनि हरयो रीत्योदैत्तिणतस्तिखोऽ्धष्टकाः । ततो द्व षोडदयौ । एकैकोऽयैः चिरि तिर्यग षोडदयौ । एवमष्टोत्तरं शतद्वयम्‌ ॥ ४४ ॥ अपरसिमन्पस्तारे पुरस्ताच्छिरसि द्रे षोडश्यौ वा्यविशेष उपदध्यात्‌ ॥ ४५ ॥ शिरसः पूर्वभागे द्वे पोडश्यौ बाह्यतः सविशेष घोणा(टा)कारे उपदध्यात्‌ | विष. यस्य कारिता दक्षिणतः ॥ ४५ ॥ ते अपरेण द्रे विक्ष्य ॥ (ख १९) ॥. अभ्यन्तरविशेषे ॥ ४६ ॥ "~ ताभ्यां पश्चादात्मन्यरधष्टकामात्नं शेषं शिरापि ॥ (ख ° १९) ॥ ४६॥ ` द्वाभ्यामर्धषटकाभ्यां यथायोगं प्युपदभ्यातु ॥ ४७॥ अभितो युज्यते यथा (भवति) तथोपद्ध्या्चतस्त एता विशयाः | ४७ ॥ बाह्या ्य)विश्ेषाभ्यां परिग्रहीयात्‌ ॥ ४८ ॥ उमयत्र प्रतीयपरत्यथेकपरीति)पदश्रवणाद्विध्यन्तरमेतन्न पर्वयोर्विशेषणम्‌ । चशब्दो ऽध्याहरतम्यः । बाह्यविशेषाम्यां चेति बाह्यविशेषाम्या, चार्धे्टकाम्यां परिगृहणी यात्‌ । शिरपति न विकारत्वादात्मन्येव ॥ ४८ ॥ ~. आत्मकरणीना९ संधिषु षोडश्यो वाद्यविशेषा उपदध्यात्‌ ॥ ४९ ॥ आत्मनः करण्य आत्मकरण्यः । तासां संधिषु श्रोण्यंेषु चतुःषोडश्यो बाह्य , किरेषाः ॥ ४९ ॥ चतसरधतेसोऽ्पष्टकाः पक्षाग्रयोः ॥ ५० ॥ नखाकारेष्वरष्टकाश्चोपेयाश्चतखश्चतखः ॥ ९० ॥ पषष्टकाभि रदी चीभिः पक्षौ प्रच्छादयेत्‌ ॥५१॥ . ` , उद्गायताभिः पक्षयोरुपद्ध्यात्‌ । षट्पञ्चाशद्विपयैस्य कारितास्ति्तस्तिस्रोऽये्टका पुच्छाः .॥.९ १ ॥

६ पेटः ] महादेवशाच्चिसंकितप्रयोगचन्दिकाग्याख्यासमेतम्‌ । ९५९

तिस्रस्तिसरोऽ्ष्टकाः पुच्छपाश्वयो; ॥ ५२ ॥ बाह्यविशेषाः ॥ ९२ ॥ अवशिष्ट षोडश्चीभिः प्रच्छादयेत्‌ ॥ ५३. ॥ अवशिष्टमनिेत्रं षोडशभिः प्रच्छादयेत्‌ ॥ ५६ ।।` अन्त्या बाहक्षेषा अन्यत्र पुच्छात्‌ ॥ ५४ ॥ गतमेतत्‌ | ९४ ॥

पुच्छे वजयित्वा यत्‌ तत्राऽऽह-- यच्चतुरश्रं यचि वा संप्ेता्धेषटकाभिः पादेष्ट- काभिवो ततल्च्छादयेत्‌ ॥ ५५ ॥ सर्वत्र षोडय एव शेरते । यदि तथा क्िपेरन्‌ । भिद्येत सर्वत्र । अतो मेदपरिह।राय यत्र क्रियमाणं त्रिकोणं चतुरश्र वा प्रकारद्वयं वा पदयते । पृवंसिन्परस्तारे चतुरश संपद्यते त्रिकोणं चेह त्रिकोणमेव । तत्रर्थष्टकामिः पदेष्टकाभिवां प्रच्छाद्येदु- पद्यात्‌ ॥ ९९ ॥ पादेष्टकाभिः संख्यां पूरयेत्‌ ॥ ५६ ॥ गत; । एच्छाप्यये चतसः पोडहयो विशयाः। प्राच्यै दे प्रतीच्यै द्व । तातं पश्चादशच पोडश्यः । तिथैकपुच्छः । विशयानामभितो द्वावर्थौ द्वावात्मनि । ताप्तां पुरस्त।चतलः षोडदयः प्राच्यश्चतुथ्यः प्रत्यरषितास्ताप्तं पुरस्तादष्टादश षोडश्यो दक्षिणायता उद्‌- गायताश्च विपयैस्ताः डक्तरे पारं । ताप्तां प्रस्ताचतस्रोऽय्टकास्ताप्तां पुरस्तात; पोडश्यः प्रतीच्यः । ताभिः प्रत्यिताः । ताप्तां पुरस्तादद्रे पोडश्यौ नान्न प्राच्थौ । तयोर्मध्ये द्वावधौ आत्मन्य्ेपदिष्टकामेत्रे अत्मनि द्वावर्थौ विशयावमितोऽ्ैपोडद्यौ सहितौ । एव दवादशोने शतद्वयम्‌ । इह॒ केविदीधोयुषपूत्रमेतदनाहत्य स्वमनीषिकया करणां कारणान्तरमृत्पाद्य सेख्यापूरणमेव कुर्वन्ति । कँ नाम तेषां शक्यम्‌ । वये तु पूत्रकारमतानुप्तारिणोऽ. युक्तं न गृहीमः ॥ ९६ ॥ । अणुकाः प्श्चदश्च भागीयानां स्थाने ॥ ५७ ॥ स्थानशब्द; प्रयोगवाची । जणुकाश्चदुमगीयाः सेरूयापूरणे चोदिताः । पचद्श- मागीयाश्चतुमो गीयाश्च । सख्यापृरणे चोदिता इति यावत्‌ । अस्मिन्परस्तारे -सख्या न भूरिता सूत्रकारेण । ततर ताभिः सेख्या पूरायेत्या यदि ताभिः ` पूयते । अस्षिन्नम्नो तावत्ता न शक्यतेऽगूकादिभिः संख्यापूरणम्‌ । शक्यते अपि तु प्रकृतौ । तस्मातूपरकृत्य्धो योगः । तत्र शक्यते दवितीय प्रस्तारे ताभिः पृरयिदुम्‌ । तत्र द्विशतपूर्णमवश्य. ` कतै"

९६० सत्यापाढविरनितं भ्रोतसूत्र- [ २९ प्श

। श्रतिप्रस्या(स्ता)रं पूरयेत्‌ › इति वचनादिह तु सहस्रसंस्यैव पूरयितव्े्युकतं । तस्माल्मङ्ृत्यर्घो योगः । तत्र छोकाः--

पकषेषटकानां करणे विपर्स्याधेमिष्यते | पक्षग्रीयास्तयैवार्षं विपर्यस्यैव कारयेत्‌ ॥ विषयस्यैव करतन्याः पोडदयः पोडशीद्वयम्‌ । सहसे वा द्विषाहस्रे पञ्चषा विदुबधाः ॥ उपधाने यथासूत्रं यथा वाऽऽत्मनि पक्षयोः । पृच्छे शिरापि शिष्टे च षोडशचीनां विदुँधाः॥ षट्‌ प्राच्यः षट्‌ प्रतीच्यश्वाऽऽत्मनि द्वादश क्षिपेत्‌ । रीष्णद्भये ्िपेत्ति्गुक्ता एताश्चतुदेश ॥ शिष्टं रीतिद्भयं एच्छे तथा चाऽऽत्मन्यि द्वयम्‌ । षोडशार्धे्टकास्तास्तु क्षिपेच्च श्रिषु रतिषु ॥ एकैकमुत्तरे पार््े पारे ति्तप्वुं दक्षिणे | शिष्टे तियेष्दशेव स्यादष्टोत्तरशतद्वयम्‌ ॥ पच्छाप्यये तु विशयाश्चतल्लः षोडशी: क्िेत्‌ । पोडद्यावप्यये प्राच्यो ते चग्रेणोरपि क्षिपेत्‌ ॥ मध्ये तयोश्च द्वावरधौ चतस विशयाः क्षिपेत्‌ | आत्मनः रेभे द्वावरधो षोडदयौ शिरपि क्षिपेत्‌ ॥ अन्यत्समै यथासूत्रं द्वदशोनं शतद्वयम्‌ | आत्मनो दक्षिणे पर्श चतस दक्िणायता; ॥ द्वितीये चोत्तरे पर षडद्वे श्रोण्यंप्रयोरपि । शिरप्तश्चाप्यये चैका रिरसाऽपि च दक्षिणा ॥ . एता निषेयाः षोडदयो विपय॑स्ताः स्तरे द्वये ॥ इति ॥ ९७ ॥ व्यत्यासं चिदुयाच्यावतः परस्तारा*्चिकीर्षतु ॥ ५८ ॥ गतः ॥ ९८ ॥ कट्कचिदलजचिदिति श्येनचिता व्यारूयातौ ॥ ५९ ॥ कङ्कः पलषिविशेषः | अलजश्च | कक इव चेतव्यः कङ्कचित्‌ | अन इव चेतव्योऽ- एनजित्‌ | केन दयेनेन व्या्यातो । पूर्वेण श्येनेन व्याख्यातौ । मुख्यत्वादद्विशतप्रसता-

रत्वा । तस्येवाऽऽङ्ृतिः । तान्येव करणानि । स॒ एवोपधानमार्मः । सफेद एव भेद्‌ः-श्येनो ऽख्जः कङ्क इति ॥ ९९ ॥

6

१ प्य्टः] परददरवशाद्धिपंकखित्मर्गचन्दिकाव्याख्यास्पेतप्‌ | ९६१

एवमिव इयेनस्य वर्षीधाशसौ पक्षौ पुच्छ्रक्तौ सनते पृच्छ दीधे आत्माऽमण्डलः शिर ॥ ६० ॥ चशब्दः प्रापिदधौ । श्येनोऽप्येवमेव । वर्ीयांसौ बृहन्तौ पक्तौ । कस्मत्पुच्छ दषो न केवलं बृहन्तौ । कतु तौ वक्रौ सेनतो सम्यङ्नतो । आत्मप्तमीपे च यदग्रे व्यस्त- पृथुटमुच्यते तत्संनत इति दीषे आत्मा न चतुरश्रः | न मरण्डढः । नापि दीधैचतुरधरः। भमण्डटमिव दीर्ैषतुरश्रम्‌त शिरः । एवं प्रकारो ढोके स्येन एषमेव कङकानौ ढोके । वस्माल्छृतिसामस्यात्‌ ॥ ६१ ॥ तस्मात्तदा कारावेव कङ्काठजो तेनैव भ्यारूयातो । श्तिपताम्यात्‌ । सामथ्यैन- मिधानदक्तिः । एतावदेव श्रस्याऽभिषीयते । अशक्यत्वात्सरवप्तपादनस्य न कश्च- छनीयमथेम्‌ ॥ ६१ ॥ अषिरस्को वा ॥६२॥ वाशब्दः पक्षव्यावृत्तौ | शिरस्क एन चेतव्यः | ६२ ॥ कुत इत्याह-- अनाम्नासातु । ६३ ॥ नहि धिर जाम्नायते | १९ ॥ तस्य कथमनाम्नानमिल्यत्राऽऽह-- विद्गायते च कषकविष\. शवीषैण्बन्तं चिन्वीच। षः कामयेत स्षोषोऽमुम्पिीके सं मदेयमिति बिध माने कष ब्रूयात्‌ ॥ ९४॥ यदि शिरस भाम्नानमस्ति शीपैण्वन्तं चिन्वीतेति कथं ब्रुयदेवेत्यथः । यदि

` शिरस आम्नाने नास्ति तदा युज्यत एवैतद्वश्चेषणम्‌ । इतरभा विदेषणमन्ैकमेव - स्यात्‌ । तस्मादश्चिरस्क एव चेतन्यः | १४ ॥

यद्य्चिरस्कः किमाकारः स इत्याह- पाकृत बक्रौ पक्षौ संनतं पुच्छं विकारभवणाच्‌ ॥ ६५ ॥

प्रकृत्यां मवौ प्राकृतौ । तवेव पक्षौ वक्रो कतंग्थो । कुतः-षिकारभ्वणात्‌ । सेनं पुच्छं एच्छं च पतनतं कर्तन्यम्‌ । वक्रपक्षो व्यस्तयुच्छ इति विकारः श्रूयते । पक्ष पुच्छानां वक्रता न्यस्तता च प्रकृतो नास्ति । तस्म द्विकारत्वं पकतपृच्छानाम्‌ ॥ १९ ॥

यषाप्रङृत्यात्माऽेकारात्‌ ।॥ ६६ ॥ ।

यथप्रङृत्यात्मा | कुतः । अविकारात्‌ । न हि तत्र विकारः श्रूयते । तस्मात्पर तिवदेवाऽऽत्मा चतुःपुरुषः समचतुरश्रशच । मरत्निनाऽधप्रदेश्चन वा पक्षौ विवधैयेत्‌ । द्विपुरषां रज्नुमित्यादि इमेनवत्‌ ।

१३१

९६२ : पत्यापादभिरचितं भौतसूत्मू- - , [२५ परभे-

` ` ननु प्रृतावरालिना वर्धयेदितयक्ं रि मिदमुच्यते-अरत्निनाऽरप्ादेशेन वेत्युच्यते । अरत्निनाऽध्यधैविकारत्वपरतिपादनपरं न पक्षुच्छानाम्‌ । ताकनमात्रमायाममापाद्चितु- मात्मनश्चतुयै चतुरमागीयाष्ावित्युपादातम्यामिति । इयेनप्रतिपादितं न कतेन्यम्‌ । यथा- प्रकृत्यात्मा कतंग्यः । किं च प्राकृतं पुच्छमिति वचनाच । उषधानविधिश्च न घटते । श्येन इव चेतव्य इति । एवं क्रियमाणे प्रथमद्धितीयानामेव विकारो नेतरेषाम्‌ । इत-

, रथा चतुथोदयोऽपि विकृती भवेयुः । तथामूताश्च कतंन्या भवेयुः । तस्माच्च कार्‌. णानुपरवेशेन चेतव्य इत्युक्तं शयेनवदेव | .

पुच्छं करणान्युच्यन्ते- चतुरथषष्ठाम्यां यथायोगं न तत्(नते प्र)यमं ते दवे पूवैवत्तेहिते द्वितीयमित्यादि । अथोपघानविषिः । अष्टाचत्वारिशत्प्थमा उदीची: पक्षयोः इयेन- वत्पुच्छमात्मनः श्रोण्योसिखसिलः पश्चमी उदीची; ( पएश्वभ्य उदीच्यः ) । ततः सु रीतिषु षट्‌पश्वाशाच्चतु्थ्यो दक्षिणायत। उदगायताश्च तासां पुरस्तादष्टौ पश्वम्य उदगायताः श्रोण्योश्चतखः पश्चम्योऽक्ष्णया भिन्यात्‌ । अष्टौ षष्ठः सेपद्ते । एवं द्विशतः प्रस्तारः । अपरस्मन्भस्तारे चतक्तश्वत्ो द्वितीया निमौण(गौम)योरप्यययोश्च विशयास्तृतीयाश्चतललश्चतलः पूवेवदष्टमागवेताः पहेष्टकाभिः पल्ञाः परच्छादयद्वा स्तिः पुच्छे स्येनवत्सप्तभिः श्रोण्यंसेषु दे दवे पश्चम्यौ प्राचीः प्रतीचीश्च | प्राच्यः सष्ठ रीतयः। चतुर्भस्तृतीयापश्चम्यो रीत्योमंध्य त्रिशत्पष्ठय एका च पश्चमी । एकत्र पोडशापरत्र चतुदेश । एवं द्विरातः प्रस्तारः । अथवा स॒ एव न पृच्छमर्धपुरुषन्यापतं तं प्रादे परुषं प्रतीचीनमायच्छेत्तस्य दक्षिणतोऽन्यमित्यािना इयेनवत्पुच्छः कुर्यात्‌ । पक्षौ रकृत द्विपुरुषायामौ । करणानि वक्ष्यामः-दवादशाङ्ुढं यथा मवति तथा तियैक्व. तु्॑षष्ठाम्यां नमयेत्‌ । प्रथमे तत्र ते एव संहिते यथा तिष्ठतस्तथा कारयेदूद्ितीयं तृती- यमपि यत्वङ्मागेना्टमभागेन वा वर्षयेदिति । ते एव वा पुच्छे चतु्य॑तरयज्िददङ्ग- टविस्तारं १शवचत्वारिंशदङ्कुकायामं चतुद शतिटैरूनं सविशेषं पश्चममधे्षदशाङ्गुल- व्याप्तं षटुपारं अरयश्जिशत्कर्णंषटु्रंशद गुढमष्टमिस्तिठेः सह सघमाष्टमयोः पाच, एकोनत्रिशदायामं तु षटृत्रिरदङ्गुं चतुदैशतिढेः सह पृच्छाप्यये पिययोरष्टदशा- इरां पुच्छे पश्चदशाङ्गुमेव । आत्मानि चलुष्पादाद्यो वैकृताः | पृच्छे तु प्राकृता एव।ऽऽत्मन्युपधानविषिः स एव । तत्र छोकाः-

अर्ष प्रयोद्शन्यासमाशेरस्के हविर्भृने ।

` तथा चतुथेषष्टाम्यां नमयेत्प्रथमं तु तत्‌ ॥ ते दवे तु सहिते प्राचीं द्वितीये करणं भवेत्‌ | तृतीयमपि ष्ड्भागमष्टमागेन वध्यैतामू ||

ॐ $

१ ष्टः] महादेवश्ाद्धिसंकटितमयोगचद्धिकाग्याख्यासमेतभू । ९६३

पकष्टकाश्वतुथ्यैः स्युः एच्छं एच्छवदुच्यते | षट्पक्चाशतुथ्यः स्युर्तियगषटोद्गायताः ॥ अष्टो परस्तात्तियक्‌ च श्रोण्योः पट्पश्चमीः क्िपते । शरोण्योश्चतस्रः पश्चम्यो भेदृद्विशतप्रस्तरे ॥ श्येनवत्पक्षपुच्छेषु निधायाऽऽत्मन्यपि कपेत्‌ । प्राच्येव प्रतीच्यश्च त्रिंशदेका च पश्चमी ॥ ताप्तामेवोत्तरे पारे चतु्यः षोडश द्वयम्‌ । प्राच्याश्चैव प्रतीच्यश्च तथा षोडश दक्िगे ॥ प्ाचीञ्ेव प्रतीचश्च शिटे(तु] पश्चमी लिपेत्‌ । करणस्य विपयैस्य चतुयंस्यैव नेष्यते ॥ स प्रदेशेऽपि वा पुच्छे विस्तारो द्वादशो मवेत्‌ । तथा चतुरथषष्ठाम्यां नमयेत्‌ प्रथमं तु तत्‌ ॥ ते दवे इ संहिते प्राची दितीयं करणे हि तत्‌ । तृतीयमपि षड्मागमष्टमागेन वर्धितम्‌ ॥ द्वा्विशतिद्विगुणिते तिखानां चापि विंशतिः । ` सविशेशचतुषस्य तियैकूपप्(घा)थिकं भवेत्‌ ॥ पश्चमं प्राकृतं विदयात्षषटस्य विकृताल्ञयः। षष्ठस्य पाश्च जयधिकं कण ॥ सठमाष्टमयोः पाश्चमूनं तन्धरमिहेष्यते । आयामश्वापि षटा्रिश्वतुदैशतिदैः सह ॥ चतु््याधाप्तु [वै] पुच्छे चैवाऽऽत्मनि क्िपित्‌। अष्टादशाङ्गुढं एच्छे शययोरन्यदात्मनि, इति ॥ १६ ॥ यथो एतच्छथयेनचितिं चिन्वीतेति याबदाभ्नान- सारूप्यं तद्रथाख्यातम्‌ ॥ ६७ ॥ | तत्र यावदान्नानमेव सारूप्यं आष जातिवाचकानां शब्दानां किमपि पतामान्यमेष रवृत्तिनिभित्ते दृश्यते । यथा-गोर्बाहीकं इति । एवम्रामि यावदान्नानमेव सारूप्ये गृहीत्वा श्येनशब्दो वतेते । तत्तु सारूप्यं व्यारूयातम्‌ । वक्षक्ष इत्या- दिना ॥ ६७ ॥ निस्तावोऽप्निभेवतीत्यश्वमेषे विङ्गायते। तत्र सबौ- भ्यासोऽविशेषात्‌ ॥ ६८ ॥ : तत्र प्ारलिप्रादेशस्य सप्तविषस्याम्यास्ः । कुतोऽविेषात्‌ । न हि कथिद्ररेषोऽ- त्राऽऽन्नायते । तस्म्सरवस्याऽऽवृ्तिः । दषिचदुरश्राणां स्मातेन पर्पुच्छानां समास्‌

उक्तः ॥ १८ ॥

4६४ । . ` सेत्याषादरबिरचिवं ्रौतसूत्रष्- [ २९ प्रभे

दीधेचतुरभ्राणा५ समासेन पक्षुच्छाना९ समास उक्तः ॥ ६९ ॥ यद्न्यत्सप्तम्य इत्यादिना विधिसघठमकरणीमित्यादिना वा वेणुत्रिकरण्या हरेत्‌ ॥६९॥ एकवि धशोऽभ्िभवतीत्यश्वमेषे विज्ञायते ॥ ७० ॥ गतमेतत्‌ ॥ ७० ॥ तत्र पुरुषाभ्यासो नारल्निपरादेश्चाना^ संख्यासं- योगात्संख्यासंयोमाद्‌ ॥ ७१ ॥ इति सत्याषाददिरभ्यकफेिसूे पञ्चविशमन्ने षष्ठः पटः भ्रश्चश । तत्र पुरुषाम्यापतो नारलिनिप्रदेश्चानाम्‌ | कुतः । पैरूयासयोगात्‌ । एकविंश इति । ननु-स्ठविष इत्यत्रापि सेरूयैव विधीयते वाक्यान्तरेण । तत्रारलिनप्रादेश्चा निविशन्ते न तत्र सपख्यायां निविशन्ते । तस्मात्सल्याप्तयोगाद्पुरुषाम्याप्त एव नारलिप्रदेशा- नाम्‌ । तत्र छोकः- भरिविधेन नरं प्राक्त त्िस्तावति विभावसौ । एकविं ततो न्यूने तिकानां जैव सघभिः, । इति ॥ दिरुक्तिमङ्गकाथां ॥ १ ॥ इति सत्याषादहिरण्यकेशचिसूत्रन्याल्यायां महादेवशाञ्िसंकाशतायां प्रयोग चन्द्रिकायां प्रश्चविंशपरभे ष्ठः पटढः । सक्लिप्य नानाविषयाऽदपदन्दगैः पूतैः समर्भरातिगूहिताशयः | न्यायाननेकांस्तु वितन्वता जडोऽप्यहं स्वसुत्राविवेचकः कृतः ॥ नमोऽस्तु तस्मैच हिरण्यकेश्चिने दुगरहयबेद्‌म्बुधिपारदशवने । स्र मे स्वसूत्राथंगतिं कृपाम्बुधदिंशत्वजलं जडतां प्रणोद्यन्‌ ॥ प्योगवैनयन्त्या्तु माढायाः सूत्रपतस्थितेः | श्ुल्वपुतर्येद कतो निभेयः कौस्तुमो मणिः ॥ मध्यगो यज्ञंवपुष्तु्टयेऽस्वु मयाऽरपितः । गृहात हि किमप्येदं कतर्यधत्ततः कृतम्‌ ॥ इति प्त्याषादहिरण्यकेश्चिूतन्यारूयायां महादेवदीक्षितहविरय्यानिसोमयान : -.; ` सहसाचिदुक्तपावंशष्ठा्ोयांमयानिङृतायां प्रयोगचन्द्रिकायां पश्वविंशपर्ः समाष्ठः ॥ २९ ॥

५ <

[न

ॐ तत्सद्रह्मणे नमः | अथ चयनोपयोगिकारिकाः ।

दलम

एकैकहोमे दारिग्यं धनिकत्वं समुच्चये । ` ऋचं यद्यन्तिमां कुयच्छन्दोगामि फं भवेत्‌ ॥ १ ॥ अतोऽन्तिमं यजुः कु्या्यज्वगामिफलाप्तये । खादिरी वैणवी वाऽचरिः करमाषी सुषिरानवा॥२॥ ह्णुता चोभयतो वाऽन्यतरतो ब्रह्मदरक्षना । अर्कोदुम्बरशम्युल्था बाऽन्याफलतरूद्वा ॥ ३ ॥ व्याममात्री मृष्टित्री वाहुमातरी ह्यथापि बा। अरत्निमात्री परादेशमात्री वा ह्यमिताऽपि बा ॥ ४॥ पिष्टान्यमेकपाानां वेण्वङ्कारोद्धवान्यपि । तुषा व्रीहिसमुत्पन्नाः पराशजकषायकः ॥ ५ ॥ शर्कराः सृक््मपिष्टास्तु रोमानि मृगचर्मणः अनजछोमान्यपि तथा ये चान्य इदहेतुकाः ॥ ६ ॥ एते संसजेनीयास्तु प्रबग्योखेष्टकादिषु । शन्यग्रामस्यगृद्धाण्डखण्डं त्वर्भकपालकम्‌ ॥.७ ॥ प्रदेशोच।ऽरत्निमेता तियर्न्यायामसंमिता । समन्तपरिमाणेन वाऽमिता चतुरभिका ॥ ८ ॥ समान्तराछाश्टाभ्रिवां बौधायनमतान॒गा । परिमण्डटका वाऽभिचारादौ तु नवाधिका ॥ ९॥ मध्यदेश्चे तु राला बा विलदेश्चसमीपतः । द्र यदा भरागदा्चे स्यातां चत्वारां ।देक्चहषटये ॥ १०॥ ` षड्यद्‌ा दिग्धे दरौ दराबेकैकः शिष्टदि्धये । अष्टो यदा चतुर्षु द्यौ द्वावेव स्तनस्थितिः॥ ११॥ # रा्ला्रिसंधावष्टो स्युस्तनास्त्वष्टाभिपक्षके ।

रास्नाभरिसंषाबष्टौ स्युप्रचतुःषट्‌ च वा स्तनाः। १२ ॥

~ -------------~ --- ----- - - -` ---~ --- ~~~ -- -~----- -

# अश्रीणां रास्नायाश्च सधाविलधः |

[ २

संवत्सरं द्रादशाहं षडहं वा ञ्य्हैतुवा।

दीक्षाकरपाः क्रतोः सत्रहमणे नित्यवच्छरृताः ॥ १३ ॥ तत्रैकदीक्षापक्षोऽपि स्थितो वाजसनेयके ।

अपरे श्येनसंङ्ञेऽप्ौ करण्योऽष्टौ भवन्ति च ॥ १४॥ षोडशयभ्यां तथा पाद्या पक्षा पक्षपध्यिकां ।

परक्ाग्रया द्वे अणू च सूतरक्लप्राः षडेव वा ॥ १५॥ षोडश्या दक्षिणं पाश्वेमन्र पृश्चदश्नाङ्गुखष ।

तरिंशत्त पश्चिमं चदक्चवःवारिरच पञ्च च ॥ १६॥ दविचत्वारिंशदङ्गुर्यश्राधंपश्चद शास्तिः । अक्ष्णयामानमेपेस्तु चतुर्भिश्वतुरभ्रका ॥ १७॥ पृवश्येने चतुथा या सा प्रे षोडशी मता ।

अर्ध्या तु स्याज्निफटका द्रे स्यातां त्रिशदङ्गुङे ॥ १८ ॥ द्विवतवारिंशदङ्गुस्यश्चा १पअदश्ञास्तिलाः । तृतीयफकस्येदं मानमेवं तकोणका ॥ १९ ॥

पाथा एरका परोक्ता तत्रेकं त्रिशचदङ्गुरम्‌ । . सपादातिटसपतिकर्विंश्षत्यङ्गुरके परे ॥ २० ॥

भिश्त्त प१फखके तियव्प्तदशाङ्ुे । तिरुपञ्चकसंयुक्तं एषा पक्का मता ॥ २१ ॥ चत्वारिशत्कणं एकस्तिलेद्रीदशभिरयुतः । सतर्विश्चतिरन्यस्तु तिटर्विशतिसंय॒तः ॥ २२॥

पेटके पहत्पा्वेसं श्लिष्टे स्यात्षडश्चिका ।

पक्षमध्या तु सा षडभिः फर्मध्यमोज्किता ॥ २३ ॥ पतषष्टको त्तरे पावे त्वध्य)पा्वै नियोजित ।

पञ्चभिः फलकः पश्चकोणाग्रीयोदगग्रका ॥ २४॥ अस्या दक्षिणपान्वस्थं फलकं अंशदङ्करम्‌ । तिय॑क्पान्वे पश्चतिैयुक्ते सप्तदशा ङ्कछे ॥ २५॥ अध्योपधिमपाश्व तु अिंश्दङ्कट संमितम्‌ ।

बायव्याभ्नेयगं पाश्च द्विचत्वारिशदङ्टमर्‌ ॥ २६ ॥ स्शतुशपिचिर्क्तमेपेषटकाछृतिः । अध्यौप्दुप मिते द्वे पातवै सेगताप्रके ॥ २७ ॥

"र कि द

(३.

षष्यङ्कक तृतीयं स्याद णुकाऽऽ्य। त्रिकोणका । दे पार पूर्ववज्जेये तिरश्च्यौ िंश्दङ्ग्टे ॥ २८ ॥ पेष्टकाकृतिननैषाऽणकाऽन्या चतुरश्रका ।

. अस्या एकाश्ष्णयारज्जुशिशेदङ्गनलसंमिता ॥ २९ ॥

सक्तषष्टवयङ्गुखाऽन्या स्यादत्यष्टिवितिे्यता । षोडरीपक्षजाणुकापक्षाग्रीयापरधीष्टकाः ॥ ३० ॥ अग्रदीयीदिकाश्चान्या एतासां द्विविधा कृतिः । नयुब्जोत्तानेस्तु करणेरिष्टसंख्यानुरूपतः ॥ ३१॥ षोडदयस्तु शतं साधमध्यौधान्धियुतं शतम्‌ । पा्यास्तु शतसंख्याका एकसप्ततिसेयुताः ॥ २३२ ॥ पक्षेष्टकास्तु षट्षष्टयुक्तं शतचतुष्टयम्‌ । चतुर्विश्षतिसंख्याकाः पक्षपध्येष्टका इह ॥ ३३ ॥ चत्वारिंशत्तथा चाश पक्षा्रीयष्टका मताः । नवाणुकाचिकोणाः स्युस्रयचिशत्तथाऽपराः ॥ ३४ ॥ अणूकानामभावे तु तत्संख्याः षोडशकः । चोडान्विताः पञ्चयुतं सहसरं भयमे मत्ताः ॥ ३५॥ 1 नाकसच्ोडाश्चतसः पक्षसंज्गिकाः । तनित भपञ्चितम्‌ ॥ ३६ ॥ विधान्यत्वे तु पुरुषं साधयेच्छल्वमागेतः । परक्रमादिप्रमाणानि तस्यैव पुरुषस्य हि ॥ २७॥ षडङ्गुटयः किंचिद्‌ नचतुदेश तिला अपि । उष्वेभमाणं सवासामिष्टकानां भवेदिह ॥ ३८ ॥ दश्च चोडा नाकसदस्तदर्धोत्सिधका मताः । गार्हपत्यस्य तु चितेः करणं वक्ष्यतेऽधुना ॥ ३९ ॥ तजर द्ा्रंशद ङ्गुल्यो दयोः फटकयोभिंतिः । अन्ययोस्तु द्रयोमीनमद्गालानि जयोदश्च ॥ ४० ॥ सहपादतिरोपेतचतुरविंश तिके स्तिङेः। एवं चतुर्भिः फठ्के स्तदर्थचतुरस्कम्‌ ॥ ४१ ॥ करणेनेष्टकाः कार्यास्तेन पञ्चोत्तरं शतम्‌ । न कऋैत्याख्येष्कास्तिस्र एतेन करणेन हि ॥ ४२ ॥

[४] परिपण्डटपक्षे तु व्यायामार्धेन मण्डलम्‌ । तन्मध्ये परिधिं स्पष्टं चतुरश्रं समं छिखेत्‌ ॥ ४३ ॥ चतुर्भिस्तु तिलिदीनमष्टषष्टवङ्गरं च तत्‌ ।

त्रेधा समे विभज्याथ भराकूप्रत्यग्दक्षिणोत्तरम्‌ ॥ ४४ ॥

जाता नवेष्टकास्तत्र दिक्‌स्थं चापचतुष्टयम्‌ ।

प्रत्येकं तु त्रिधा दरवा तत्र दरादश्च चेष्टकाः ॥ ४५॥ दारविंशत्यङ्गटं चेकविंशात्या च तिछेयुतम्‌ । नवानां चतुरश्राणां करणं त्वेकमेव हि ॥ ४६॥ परधिमध्यं द्वितीयं स्याचतु्भिः फलरकेयुतम्‌ । भध्यन्तं तु तृतीयं च त्रिकोणं फलकंचिभिः ॥ ४७ ॥ प्रधिमध्यीयपार््वे द्र दीं प्राग्बदथापरे | तिलेदंशभिरूने दरे ज्यधिके च दश्ञाङ्गुे ॥ ४८ ॥ तन्मध्ये दीषफलकं तक्िद्धनुरिवात्र च ।

यथा सूयेतिलोपेतमङ्गुकं तु शरो भवेत्‌ ॥ ४९ ॥ प्रध्यन्तस्येकपाश्वं तु चतुरश्रवदेव दि ।

त्र योदश्चाङ्गुं त्वन्यत्तिेदंशभिरूनितम्‌ ॥ ९० ॥ बाह्पान्वं तिरद्व्यूनं षद्शत्यङ्गुरं च्‌ तत्‌ । तक्षत्सप्ततिरोने द्रे अङ्गुरे स्याद्यथा शरः ॥ ५१ ॥ विदिक्षु विषमे कोणाः समे दिक्षु भवन्ति च।

एवं मण्डलपक्षेऽत्र मानमेतत्पपञ्चितम्‌ ॥.५२ ॥ ` धिष्णियानां परमाणं तु पिश्ीरं सूत्रचोदितम्‌ ।

तश्च षोढा वदन्त्यार्या बाह्वोरन्तरमादिमम्‌ ॥ ५३ ॥ रत्निस्तथाऽरत्निमिते द्रार्धिंशाङ्गन्टं तिह । षटत्रिशदङ्क्टं चैव षष्ठं प्रादेश्संमितम्‌ ॥ ५४ ॥ : अष्टाङ्गुेस्त॒ फठकेथतुभिशतुरश्रकम्‌ । एतेनेकोनषष्टिः स्युराभ्रीध्रीयेष्टका इह ॥ ५५ ॥ ` अष्टाङ्गुले द्रे फरके द्रे चान्ये तु षडङ्गुटे ।

एतेन करणेनात्र होजीयाख्यास्तु विंशतिः ॥ ५६ ॥ अष्टाङ्गुल दवे फ्कं द्रे चान्ये द्रादश्राङ्गुखे ।

एवं करणमेतेन द्वाविंश तिरिदेष्टकाः ॥ ५७ ॥

ॐ

[न

| ५] धिष्ण्येषटकास्त्वेकश्चतं करणेः स्युसिभिः पृथक्‌| एतासायुपधानं तु यथा रत्निमितं समम्‌ ॥ ५८ ॥ धिष्ण्येष्टकास॒ सवीयु गादैपत्येष्टकामु च । ` अण्वाद्यङ्गुरतो मानं न त्विहाऽऽग्निकमङ्गुरभर्‌ ॥ ५९ ॥ उरध्वेमानेऽपि स्वीसामिष्टकानामयं विधिः ।

अथ प्राग्वेश्चकरणम्‌-

यज्ञं चिकीषरादौ तु गणपत्यादिपूजनम्‌ ॥ ६० ॥ कृत्वाऽथ देवयजनयोग्यां मूरमिं भकरपयेत्‌ ।

पष्ठयासूत्र तन्न द्यारान्चे तिवष्टाधिकं स्थिरम्‌ ॥ ६१ ॥ अत्र साधारणं वक्ष्ये पुरुषादिप्रमाणकम्‌ ।

, समस्थितो वा पादाग्रस्थितो वा यजमानकः ॥ ६२ ॥ उध्वैवाहुः स पुरुषः पश्चारत्निः मकीरतितः।

तस्य विंशाधिकञ्चततमो भागोऽङ्गुं स्पृतम्‌ ॥ ६३॥ अद्गुरस्य चतुसिश्चो भागस्तु तिरखसंत्नकः । अग्निमानेऽङ्गुखमिदं विहारादिषु तृच्यते ॥ ६४ ॥ चतुदेशाणुभिवीऽथ कोशस्थान्ध्याभिभिसिछेः । अष्टभिवां यवैः भक्तं चतुय लौकिकाङ्गुरम्‌ ।. ६५ ॥ प्रादेशश्च वितस्ति द्वादश्चाङ्गुखमानतः | निनाङगुलस्त्वरत्निः स्याद्रालिर्न्यषटध श्र शरितः ॥ ६६ ॥ चतुर्विंशाङ्गुखो हस्तः शम्या षटव्रिशदृङ्गुखा । ्रात्िश्चदङ्गुखो जानुबौहुस्तु द्विपदः स्मृतः .॥ ६७ ॥ अष्टाश्चीतिश्चतं त्वीषा तियंगक्षश्तुःश्तम्‌। ` षडशीतियुगं भोक्तं त्रिविधं पदमीरितम्‌ ॥ ६८ ॥

तत्र तिथ्यङ्गुलं मुख्यं तथा च द्रादश्चाङ्गुं । दशाङ्गुखमपि क्षुद्र खाकेक वा काचेद्धवेतु ॥ ६९॥ पदेनेकेनेकपदः भरकम: परिकीतितः। दवाभ्यां तु द्विपदः भोक्ताल्ञिभिञ् त्रिपदः स्मृतः| ७० ॥ भक्रपाङ्गुलयः पञ्चचत्वारिशत्परोऽबधिः

[ ६ ]

दिपदः शषुद्रमानेन विषैकत्वे नखाङ्गुखः ॥ ७१ ॥ चतुषु द्विविधाययेषु चतर्विशतिरङ्गुखः िंश्चदस्गुखमात्रस्तु षद्विधादिषु सप्रस॒ ॥ ७२ ॥ जिपद्स्त्वत ऊर्ध्वं स्यात्तिथ्यकोङ्गुमानतः । साभ्रिचित्ये क्रतावम्निसमावेशो यथा भवेत्‌ ॥ ७३ ॥ तथा भरक्रमक्ट्धिः स्याद्याव्पक्रमकरपना । ऊर्ध्वं बौधायनमोक्तं मानदण्डवेवधेनम्‌ ॥ ७४ ॥ अथबाऽऽदित एव स्याद्गन्य वेश्ानुरूपतः । अत्राधीष्टमके हयम परकरमसखिशदङ्गुलः ॥ ७५ ॥ \; : अनेन च जिपश्चाक्ष्यक्रमां मापयेद्धवम्‌ । प्राञ्चं तथेव चोदश्चं षटूत्रिशटक्रमाधिकाम्‌ ॥ ७६ ॥ (¦ भरान्त्वश्न्कू ततो दा विहारं साधयेल्सुधीः । द्विमक्रमा पश्चिमान्ते प्नीशालाऽऽदितो मवेत्‌ ॥ ७७ ॥ ,: वत्तः पराद्धादञ्ञायामा दश्ाविस्तृतिसंयुता । ` भागवेश्चादिश्वतीकाशा मध्योच्चा पाश्वनिन्नगा ॥ ७८ ॥ पुरस्तादुन्नता कायौ पशचान्नीचा परिश्रिता । गवाक्षपञ्चकवती शारा तोरणमण्डिता ॥ ७९ ॥ तस्यां पञिमशङ्गस्तु भाक्साधमक्रमदरये । शङ्कुः स संचरान्त्यः स्यात्ततः प्राकूषिष्ण्यमेखला ॥ ८० ॥ षडङ्गुला ततः प्राक्स्याद्राहपत्यस्य धिष्णियम्‌ । # ? , सरविश्चत्यङ्गुरं स्यात्ततः कमचतुष्टयम्‌ ॥ ८१ ॥ तन्मध्ये भराटृती वेदिः श्करो्ायणादे च । : ततः प्रामाहेपत्यस्य वितिकषत्रं समन्ततः ॥ ८२ ॥ षण्णवत्यङ्गुरं तस्माच्छकरार्य षडङ्गुखम्‌ ॥ तस्मराल्मक्रममात्रस्तु शाखान्तः संचरः स्मृतः ॥ ८३ ॥ दादश्चभक्रमाणं च विभाग इति कीर्तितः । अन्तरां पञ्चधा वा षोढा वेत्यादिकसपतः ॥ ८४॥ दक्षिणागनेरायतनं यज्वस्थानादिकं भवेत्‌ । ईशान्यां खरमच््छिष्मुदङ्निन्नं भरसाधयेत्‌ ॥ ८५ ॥ द्विपदो दारविस्तारोऽरत्निमात्रोऽपि वा भवेच्‌ । पाशवैनिश्नत्वमेवापि नाभिमातरमुदादतम्‌ ॥ ८६ ॥

हि १

७ |

च अदीक्षितस्यो परिषटद्रायन्यस्य पश्चोः ठति; ।

इष्टकानां भवेडयादिदीक्षाकस्पोधिंयं स्थितिः ॥ ८७॥ मासादिदीक्नाकस्पेषु दीक्षितस्येव सा भवेत्‌ । मृन्मय्यास्त्विष्टकाः कायौ ययाकाटे भवन्ति ता; ॥ ८८ ॥ मण्डला ऋषभा चेति विह्वयेदिष्टकास च । गोशकरदिक्षपतरायस्तुषैरखरादिपणेकेः ॥ ८९ ॥

पचन्ति छोहिनीः सबोस्तवष्टकाः स्युटेढा यथा । छिन्नेकदेश्षा खण्डा स्यात्किच्छृष्णाऽपि इृष्णका ॥ ९० ॥ [स्यात्तु] लोहान्यवणां वा लक्ष्मणा सा प्रकीतिता। ` भिन्ना तु स्फुटिता ज्ञेया नोपदध्याचिरोषिता॥ ९१ ॥ अमृन्मयेः पुष्करावनेष्टसंख्यां प्रपूरयेत्‌ । `

आं चिन्वानाधेन्वीत सादस्रमिति वै श्रतिः ॥ ९२ ॥ द्वितीयं तु द्विषां जैषाहसतं तृतीयकम्‌ । -

ज्यायां समत उर्व तु चिन्वीतोत्तरगुत्तमम्‌ ॥ ९३ ॥ पञ्च वितीकमकैके भर्तार द्विशतं मतम्‌ । .. -. संख्येकार्धोच्चचोडाभिनौकस द्धिशच पञ्चभिः. ॥ ९४ ॥ सादं जाचुदघनं स्यान्नाभिदध्न द्वितीयकम्‌ ।

आस्यदन्नं त्रिषादस्मत उर्ध्व त्रिधोदितम्‌ ॥ ९५ ॥ महान्तं च वहन्तं च श्यापितं काम्यमीरितम्‌ ।

महन्तं तु तरिषादृखादुदत्वेन निरूपितम्‌ ॥ ९६ ॥ बृहन्तं च त्रिषादसरादुद्विधाधिक्यं भरकीर्तितम्‌ । तयाऽपरिमितं त्रिभ्यः सादसचेभ्यस्त्वसंख्यकम्‌ ॥ ९७ ॥

अथ गार्हपत्यचितीष्टकोपधानम्‌ - ं श॒खवमन्त्रोपधानं तु चतुरश्रस्य कथ्यते । प्रागायततानां सप्तानां रीतिराद्यचिताविह ॥-९८ ॥ एवमेवापरे एता द्वितीये तृदगायताः। एकर्विशतिसंख्याभिधितिरेवं तु पञ्च ताः॥ ९९॥ मध्यरीतो द्वितीयाद्य।थतस् उदगन्तका; । ` : परदस्यामपरस्यां च चतुर्थीपश्चमीद्यम्‌ ॥ १००॥

[ < 1

एवमहटो मन्तरवत्यस्त्ववचिष्टाञ्चयोदश्च ।

~ ; छोकंपृणा अ्ैतासां मादक्षिण्यक्रमास्स्थितिः ॥ १०१ ॥

अपरस्मिन्‌ द्वितीयाचाश्वतसरः पूवसंस्यकाः । उत्तरस्यां दक्षिणस्यां चतुर्थीपञ्चमीद्रयम्‌ ॥ १०२ ॥ एवमष्टौ मन्त्रवत्यः शिष्ठा लोकंपृणाः कमात्‌ ।

अथ मह वेदिसदोहवि्षानाम्रीघ्रीयमा्ना-

च्‌

[|

खीयोपरवधिष्ण्यादिमानान्युच्यन्ते-- । भाग्ंशपू्वशस्कोस्तु पुरस्तालक्रमत्रये ॥ १०३ ॥ बेदिपाश्वात्यश्चङ्कुः स्यादयमेवात्र संचरः ।

पूर्वोक्तः परकमस्त्वत्र वेदिमानं भवेदिति ॥ १०४॥

सद आदीनि मानानि सोमवत्स्युररतिनिना । पाश्वात्यश्षङ्कुतः माक्‌स्यात्पृष्टयायां प्रक्रमत्रये ।॥ १०५ ॥ सद्‌ःपथिमगः शङ्कु स्तस्माताक्तचतुष्टये ।

भ्रादेश्चोने तथा शङ्कु; स सदोमध्यगः स्मृतः ॥ १०६ ॥ तस्मादक्षिणतोऽरत्नावौ दुम्बयेवटो भवेत्‌ । मध्यालाक्स्याद्द्विके शस्कुर्धिष्ण्यानां पश्चिमावधिः ॥ १०७ ॥ षडस्गुलोने चैकस्मिन्धिष्णयपूवावाधिस्ततः ।

` भ्रमाणमन्तरालं च धिष्ण्यानां स्याद्रातलनिना ॥ १०८ ॥

अरत्निमात्रे सदसः पूवौन्तस्तु ततः पुरः ।

सत्यङ्गुले द्विके शङ्छुहंविधीनापरावधिः ॥ १०९ ॥

सत्रे भमाणानुक्तत्वाद्‌ बशिष्टोऽ संचरः ।

ततः पुरस्ताच्छङ्‌कुः स्याञ्चिके सा्टादशाङ्गुखे ॥ ११० ॥ माजीरयप्रीध्रमध्यीयः पाश्चात्योपरवावाधैः।

स षडड्गुर एकस्मिन्पोरस्त्योपरवान्तकः ॥ १११ ॥ समरादेशचे द्विके श्रङ्छहविधनपुरोवधिः ।

-. ततः भराक्‌ स्यानिके शस्कुः पुच्छाग्रीयः स इरितः ॥ ११२ ॥

अभिक्षेत्रं ततः भ।कूस्याद्परे श्येनफेऽत्र तु ।

: ;.` श्रयोदशसु मूरध्नोऽन्तः पदाथ संचरः परः ॥ ११३॥

तस्माूपाबटीयस्तु पदे पूैरोपितः ।

। ® बेधा यामपर्माणं हि निशदङ्गुलमानतः ॥ १६४ ॥

॥ ^

अङ्गुखानां सदस्रं तु जातमेवमर्शा तियुक्‌ ।

हविर्धानस्य दक्षां पाञ्च सूत्रं तु मध्यतः ॥ ११५ ॥

दत्वा चोपरवावध्योमेध्ये सूत्रघद्गतम्‌ ।

संपातेऽरत्निमात्रे तु चतुरश्रं सथं छिखित्‌ ॥ ११६ ॥

विदिकोणस्थशङ्ुभ्यः परदेशार्धेन मण्डले ।

` कृते भवन्त्युपरवाः प्रदेश्चस्यान्तराखकाः ॥ ११५ ॥

नवबारतिनिस्तु विस्तारः सदसः सूत्रचोदितः।

सपविश्चातिरायामः पृष्ठवोदीचीह मध्यगा ॥ ११८ ॥

मातृदत्तस्त्विदं मानं दशपेयादिपूक्तवान्‌ ।

अथवाऽषादज्ञायामं पदमाने पदात्मकम्‌ ॥ ११९ ॥

मध्ये त्वोदुम्बरीस्थानं तस्मादुभयतः सममू ।

ओदुम्बरीमितोवत्वं पा्चयोनांभिसंमितम्‌ ॥ १२० ॥

पूषीपरद्रारयुक्तमाच्छाशं नवभिः कटै ।

नबारतिनि हविधौनमिह क्तं दश्चायवा ॥ १२१ ॥

पृषीपरदरयुक्तं समं छायं निभिः फ; |

अथ बेधा उत्तरांसादुदक्मक्रममाभ्रफे ॥ १२२ ॥

घात्वालयाम्यपा्वस्य तन्न मध्यस्ततो दुक्‌ ।

स भवेत्त चतुष्कोणः शरम्यामात्र; समन्ततः ॥ १२३ ॥

बेधेसाददरादश्च पश्चादुद्गेकं विमाय च।

भस्मादुदक्षचतुष्कोणो द्विपदो शत्र चोत्करः ॥ १२४ ॥

` श्वात्वाोदक्मक्रमान्ते शामिभं यावदर्थम्‌ ।

प्पे तु तद्धिष्ण्यमिष्टकाभिः भ्फर्पयेत्‌ ।॥। १२५ ॥

कातीये तूत्रात्सोम्यामूवध्यं रथमाभ्रके ।

` उबध्यास्माक्व शामित्रं रथमात्रे भषेदिति ॥ १२६ ॥ बेध॑सोत्करयोमेध्याद्‌ दकषोडश्चसंमिते ।

श्ामिन्रस्य भवेद्धिष्ण्यमित्यापस्तम्बफे रफुटम्‌ ॥ १२७ ॥

पार्जारयाध्ीध्रपध्यीयादुदकसूत्े पसाते ।

, बेदिपार्वगसूत्रऽस्य संपातो यत्र वै भवेत्‌ | १२८ ॥

तस्मायरत्निः परितो हयाभ्ी्रीयस्य मण्डपः ।

ष्टरत्निधतुष्कोणो य।म्यद्रारः परिभित; ॥ १२९॥

४

12

दारमानं तु वाधृलेऽरत्निव। षोडश्ञाङ्गुर । तेदिक्पारेश्रयाभावात्सवे द्रारमितीतरे ॥ १३०॥ तस्मिन्नदङ्पध्यसूतरे धिष्णियं स्याद्‌रत्निना । यथान्तर्वेदिषिष्ण्योद्‌कूसंचरोऽ पदाधकः॥ १३१ ॥ माज छीयोऽप्येवमेव स तृदद््रारवानिह । धिष्ण्ययाम्यां संचरः स्याघयान्तर्वेदि पूैवत्‌ ॥ १३२ ॥ तस्मिन्दक्षिणभने तु प्रक्षाठनखरो भवेत्‌ । मण्डपौ बेदिवदरकरे ह्यथवा चुद्धदिग्गतो ॥ १३३ ॥ मध्ये बेदेरित्युक्तत्वान्मध्यञ्यंशेऽनयोः स्थितिः । उत्तरांसे पहावेद्यामास्तावः परिकीर्तितः ॥ १३४ ॥ अच्छावाकस्य धिष्ण्यं तु ह्यधिकं चतुरङ्गुैः । आदुम्बरी निखातोध्व यजमानेन संमिता ॥ १३५ ॥ तथो परबपृवस्यां पात्रपयाप्चकः खरः । तस्मात्पुरोऽबाशेष्टठोऽज मण्डपान्तस्तु संचरः ॥ १३६ ॥ पृषैग्रन्थाचुसारोऽयं विहारः परिकरिपतः। अथ श्चुरवोक्तमकारेणा्निं विमिमीते- अपरस्य श्यनचितो वक्यं पुंमानतोऽङ्नमू ॥ १३७ ॥ यूपावट(परभरान्तात्पदा ५ संचरं त्यजतु । अभिक्षेतरे ततः पश्वात्सपाद्‌ पुरुषत्रयम्‌ ॥ १३८ ॥ तन्न[ऽऽद्चिह्वं पृष्टयायां ततः ्राक्पादहीनके । पादद्रेयेऽ६०य पुरुषे१२० त्व॑६० पादे च२३० पाद्के३०।१३९॥ आयात्सक्तसु चिद्वेषु व्यन्त्येपृद्‌क्म्रसाधयेत्‌ । ततराङ्कनं चिह्वदेशादाक्षिणोत्तरपाश्वेयोः ॥ १४०॥ प्रथमात्पुरुप शङ 6यात्पाद संमिते । शदध्प्रयं तुत्त यात्स्यान्नि पदे प्रथमस्ततः ॥ १४१ ॥ पुरुषाष्टवंशत्रितय विदीने पुरुषद्रये । नितोदजनकाबेतौ ततः पादे ततीयकः ॥ १४२ ॥ एवमेव चतुथ त्स्यात्पश्चमात्पाद मानके । षष्ठादापि चतुौशे मूर्नोऽन्तः सप्तमेऽङ्के ॥ १४२ ॥ जितूयसूत्रयोमेभ्ये पक्ताग्राणां स्थितिभवेत्‌ । पुरुषस्य चतुर्थन चतुरभवचतुष्टयम्‌ ॥ १४४॥

[ ११]

हृष्वाऽषणया द्विधा इयदिरीशाधानि संव्यजेव्‌ । साधौष्यंदाविदहीने तु पुरुषे मध्यसूत्रकम्‌ ॥ १४५ ॥ पर्षसंनमनार्थं हि दद्यास्रागपरायतम्‌ | तस्मिञ्ननकशङ्कभ्यां पुरषायामदण्डयोः ॥ १४६ ॥ मेने यत्र जायेत तं नितोदं भरकरस्पयेत्‌ । तस्मासाक्युरुषेऽन्यं दि नितोदं पूर्ववचिह ॥ १४७॥ नितोदपतरमृखाग्रान्त्येषु श््कृन्पररोपयेत्‌ । मू्षान्तात्सर्वशः शस्कूनसूत्रेण परिब्ष्टयेत्‌ ॥ १४८ ॥ धयेनाङ़तिवेक्रपक्षो व्यस्तपुच्छशचतुदंलः ।

अन्तः सप्रविधो मिः भदेश्चारत्नियुग्भवेत्‌ ॥ १४९ ॥ पुच्छं तरिभक्रभायाममात्माौ द्विमितं शिरः।

चत्वारः पक्षविरतारः साङ्ध्यष्टौ दीर्थता मता ॥ १५० ॥ शिरोऽन्त्ये चाऽऽत्मकरण्ठां सश्रोणिमृषास्तु पादिकाः। पुच्छमृाग्रगे चान्या रीतयः प्रक्मात्मकाः ॥ १५१ ॥ अङ्कनावसरे त्वेषु स्थनेपूदक्भसाधयेत्‌ । पथादङ्कुटकष्म४वषठुद्योजनं तु तत्‌ ॥ १९२ ॥ अन्तयां त्वस्कुटाख्यं सृक्ष्माग्रं वक्रकाष्टनम ।

प्राञ्चं काष्टं चाङ्कुटस्पृग्दी घेमीषेति संज्ञितम्‌ ॥ १५३ ॥ उ्योजनोध्व॑भागस्थः काषटकीटः खगस्पकम्‌ । फाटाङ्कुटकयोगायथं टोदजं वटयं श्षफम्‌ ॥ १५४ ॥ लोहफालः कपैसहो हष ा)पदनिरूपितः । इषाग्राधःस्थितं दार रञ्जुपोतं त तालकम्‌ ॥ १५५ ॥ सीरषावेष्टकारञ्जवंरत्राख्याऽत्र चैना । गलदरङ्गादिरज्जुनां समुदायं चणादिनम्‌ ॥ १५६ ॥ एतत्सर्व भ्रतीनाहवाच्यं द्वित्वं गणद्रयात्‌ ।

युगपरान्तगते शम्ये मण्ड्क्यो ते प्रकीर्तिते ॥ १५७ ॥ बी वदौं युजो पक्तौ द्रौ द्रौ भरतिय॒गं त्विह । टृषस्कन्धोपरिस्थं तु तियकाष्टं युगं मतम्‌ ॥ १५८ ॥ एतद्ुणविरिषटं तु लाङ्गलं संप्रसाधयेत्‌ । धूेभाण्याश्चयादेवमुक्तं छाङ्खःटलक्षणम्‌ ॥ १५९ ॥ कीनाशा; कषेका; भोक्ता वरीवदी वृषा; स्मृता; ।

[ १९ |

सीतान्तराछं समरः सीता रखङ्खटपद्धतिः ॥ १६० ॥ , बहुदभमयो पुष्टग्मुष्टिरति फथ्यते । |

अथ प्रथमायाशितेः श्रस्वोपधानम्‌- प्रस्तारस्याऽऽदिमस्याथ वक्ष्ये श्चसबोपधानकम्‌ ॥ १६१ ॥ पुच्छाग्ररीतो संसक्ताः पायाः स्यदश्च पश्च च। षोडश्यः षटद्वितीयस्यां ततीयस्यां चतुष्टयम्‌ ॥ १६२ ॥ पाद्याश्चतु्यी पञ्चैव पुच्छे स्युस्षिशदिष्टकाः । आत्ममूलाख्यपञ्वम्यां संसक्ताः पञ्च पादिकाः ॥ १६३ ॥ षष्ठ्यां चतस्तः षोटश्यः सप्रम्यां खद्रपादिकाः | अष्म्यादिचतुष्के तु षोडश्यः पञ्च पञ्च च ॥ १६४ ॥ अन्त्या बाह्मविकेषाः स्युरभरीशानाग्रगाश्च ताः । र अग्राणामपरपरान्तश्वाप्ययाग्रपरप्रकः ॥ १६५ ॥. यथायोगं तु मध्यस्था द्रादश्यां खद्रपादिकाः। ` त्रयोदश्यां चतखः स्युः षोटश्ष्यस्तु ततः प्रः ॥ १६६ ॥ चतुदेश्यां पश्च पाया एवं षष्टिरिहाऽऽत्मनि । - षोडदया दर पशचेदश्यां षोडश्यां पादकात्रयम्‌ |. १६७॥ ततः शिरोग्रपा्येका शिरस्येवरं षदिष्टकाः। अष्टम्यादिचतुष्कस्य पाश्वेयोः पक्षसंस्थितिः ॥ १६८ ॥ चतस्लो रीतयः पक्ष एकेकस्यां जयोदश् । पक्षाप्ययास्तु मूटस्याः पक्षमभ्यास्तु मध्यतः ॥ १६९ ॥ प्षाग्रीयाः प्रान्स्यसंस्था अन्याः परेष्टकाः स्मृताः । ^ एकेकररिमस्तु पक्षे ता द्विपश्चाश्दिदेष्टकाः; ।। १७० ॥ पृच्छात्मक्ञीपपक्षाणां मिलित्वा तु श्तद्रयम्‌ । भस्तारेऽस्मिन्समुपन्नाध्तसरः पच्छरीतयः ॥ १७१ ॥ दश्च चाऽऽत्मनि शीभ्णि द्र एवं षोटज्ञसंख्यकाः । विषमे ता उदीच्यः स्युरेतद्धिन्ना शिरोग्रगा ॥ १७२ ॥ पक्षयो रीतयस्तद्रच्तस् उदगायताः । तत्र मन्त्रोपधानादै पृवेक्छृप्ं रर भ्यते ॥ १७३ ॥

त्याङिखितां मध्ये-- यस्यां तु सरटा ठेखा सञैटेखा भ्रकीतिंता । भदक्षिणवृता टेखा दक्ञिणावृदिह स्मृता ॥ १७४ ॥

+.

[ १३1

पर्या सश्यावृता टेखा सथ्यावृदिति सेष्टका ।

- -छष्वेरेखास्तु तिसः स्थुयस्यां ऽयाटिखिता मता ॥ १५५ ॥

कजुरटखाः पुरः पश्चान्मध्य ज्यालाखता; स्पत 1

. उद्क्सभ्याष्तो ज्ञेया दक्षिणा दक्षिणा्ृतः ॥ १७६ ॥ ` ्राची रुपदधातीति प्रतीचीयत्र वा श्रतिः गुणेषु रीतिवादोऽयषुपधानविधो विधिः ॥ १७७ ॥

प्राचीं प्रतीचीं कतैस्तु मुखबाद इतीरितः

पुरस्तात्त परतीचीश पात्माचीरिति श्रतिः ॥ १७८ ॥ तत्रापवगेवाद्‌ः स्यात्सरवत्रैवं विचारयेत्‌ । पुच्छाग्रमध्याऽऽक्रमणी पाद्या स्यात्मस्यगग्रगा 1 १७९ ॥

` दर्भस्तम्बं तु मध्येऽप्ेरबटं तत्समन्ततः ।

खात्वा तत्र सवादीनामुपधानं भवेच्च तत्‌ ॥ १८० ॥

-येन भृमिविधातः स्यात्तत्सवेमवटे क्षिपेत्‌ ।

प्राणाद्रायोबेहिभौवस्त्वनुप्राणनयुच्यते ॥ १८१ ॥

- अवेद वित्तवविद्रान्स्याघयञ्वद्रन्याद्ररं ददेत्‌ ।

दिरण्यश्चकलं त्वेवाग्रष्टकाशब्दितं बिदु; ॥ १८२ ॥ पुच्छगृके तु मध्यस्था पादिका मण्डलेष्टका । मण्डलोदक्पादिके द्रे अन्वारोहे भ्रकी तिते ॥ १८३ ॥ आत्मतृतीयरीतीं तु बामभर्स्यादद्वितीयका । वामभतपूर्वरीत्यां तु रेतःसिक्पश्चमी भवेत्‌ ॥ १८४ ॥ तत्पवा षोडशी चान्या तृतीया तु तदुत्तरा।

दरे वा तदोत्तरा के साऽपि रोकंपृणा भवेत्‌॥ १८५ ॥ आत्ममटस्थपाद्यानां विश्वञ्योतिदितीयका । आलोपोत्तमपङ्को तु संयान्याय्या तृतीयका ॥ १८६ ॥ तत्पवरीत्यां संयानी चतुथा पादेकाऽपरा । अपांशरोऽवका भोक्ता बाप्यादौ सेह दृश्यते ॥ १८५७ ॥ शीष्ण्युदक्‌षोडश्षीपाचे सेशे दरे ऋतन्यके ।

रेतःसिचः परस्तात्त घर्माख्या चाऽऽत्मपाश्वेगा ॥ १८८ ॥ आत्ममृटस्थपाद्यानां त॒रीयाऽऽषाडटिका मता । सप्रम्यामातमपार््ेऽन्त्या षोडशी तु कुटायिनी ॥ १८९ ॥ ग्रीवाद्यपाथा तत्पश्चात्षोडशी दक्षिणाग्रगा । तत्पश्ात्पादिकापद्न्तौ द्वितीया च तृतीयका. ॥ १९० ॥

[ १४]

आरपदसिणपाशेस्थाथतसः स्युरपादिमाः ।

हस्पश्चात्पादिकापल्न्तौ तृतीया च चतुर्थिका ॥ १९१ ॥ क तत्पश्चात्षोडशी चाऽऽ्या तत्पश्चान्मरपादिका ।

आद्याटतौ द्राद्चैताः पुरुषार्य चितीष्टकाः ॥ १९२ ॥

आत्माषटम्यां चतस्तः स्युः पश्चम्या्यास्तु पादिकाः ।

मध्यस्थपषोडक्ीनां तु याच प्रागपराऽऽवछिः ॥ १९३ ॥ तत्पश्वात्पादिकापस्क्तो पश्चम्यादि चतुष्टयम्‌ ।

एता द्वितीये चाभ्यासे पुंचितो द्रादशेष्टकाः ॥ १९४ ॥

. ग्रीवागतोत्तरा पाद्या प्चात्षोडश्चिकाऽन्तिमा ।

` तत्पश्वात्पादिकापङ्क्तो नवमी दश्नमी तथा ॥ १९५ ॥

. चतसलस्तुत्तरे पार षोडद्यः स्युरुपोत्तमाः । तत्पश्वात्पादिकारीत्यां नवमी दश्चमी ततः ॥ १९६ ॥ अन्तिमा षोडशी पश्वान्पूल गोत्तरपादिका । एवास्तृतीयकेऽभ्यासे पचितो द्वादशेष्टकाः ॥ १९७ ॥ ्ीष्ण्युंपोत्तमपर्क्त्यां तु दक्षिणा पादिका ततः । पाथात्यषोडश्ीशिषटं ग्रीवास्थं पादिकाद्रयम्‌ ॥ १९८ ॥

` तत्पश्वात्षोडश्ची चिष्टठा पञश्चापस्यास्तु पूर्वगः । अथ दक्षिणपक्षे तु पक्षाग्रीया तु पएूवेगा ॥ १९९ ॥ तामारभ्योत्तरासंस्थाः पञश्चापरस्यास्तु दक्षिणाः । पुच्छे तु श्रोणिगे पाये तिसोऽन्त्या याम्यपाश्वगाः॥ २०० | >. । पञ्चापस्याः पथिमायमिताः भागपवगगाः । उत्तरे त्वथ पक्षे तु पक्षा्रीया तु पूवेगा ॥ २०१॥ तामारभ्येव पञ्च स्युयौम्यसेस्था अपस्यकाः | एवं विंशतिसंख्याका अपस्या दिक्‌ चतुष्टये ॥ २०२॥ शिरोग्रया दक्षिणे पक्त पवा स्याद्प्ययेष्टका । तद्रदुत्तरपक्षस्या चाऽऽत्माषटम्यां चतुधिका ॥ २०३ ॥ तथाऽऽत्मनस्तृतीयस्यां रीत्यामादयान्तपादिके ।

` ` अष्टम्यामपि चाऽऽदयान्ते पृच्छोदक्श्रोणिपादिका ॥ २०४ ॥ मन्नोक्तावयवस्थानाच्िदतो नव ईरिताः । ;: ~. ; च्ष्टतामुपधानं तु नवस्थानेषु तद्धेतु ॥ २०५ ॥

[१५ |

भन्जो द्विवचनोपेतोऽपि स्याद पर्तीषके । वचनोत्तममन्त्रेण यथा चोपरवी क्रिया ॥ २०६ ॥ अथवा श्रोणिपक्षान्तस्थानेषु स्यादू्रयोद्ेयोः । एकेकेन च मन्त्रेण युगपचोपधानकम्‌ ॥ २०७ ॥ शिष्टेषु पुषेवचैवं षण्मन्त्रेरिष्टका नव । अनुवाकद्रयेनोक्ता दषिसंन्गस्त्वयेष्टकाः ॥ २०८ ॥ तासां गणविभागोऽतर वक्ष्यते पूवैकरिपतः। अद्धच इत्येकमन्तः स्याइतनित्सप्नमन््रकः ॥ २०९ ॥ `. संयाद्योरस्षमन्त्रस्तु क्षत्रं पाति षट्ककः । विन्वेषु त्वाऽ्टकः मोक्तः स्वजिदेकादशेव हि ॥ २१० ॥ सपत्नादिस्तु षण्मन्त्र उद्रदेकादशः स्मृतः | हषिसीद्‌ नवपरोक्तः पञ्च संवत्सरे इति ॥ २११ ॥. चतुदंशार्मा चैकस्यां पिन्वमानाऽसि षट्ककः । ¦ एवं नवतिमन्त्राणां गणास्तु द्रादशेरिताः ॥ २१२३ ॥ उदक्पक्षाप्यया चाऽभ्या प्रथमा तु ऋषीष्का | दक्षपक्षाप्ययासितसश्चतसश्वाऽऽत्मपाशेगाः ॥ २१३ ॥ सप्तैता ऋषिसंन्नाः स्यु्रीतसद्गणवाचकाः । दक्षपकषे क्रमाद्धित्वा सपत्रा द्रादशे्टकाः ॥ २१४ ॥ पर्षशेषे तु संन्याया एकरिशदृषीषटकाः । कर माद्धित्वोत्तरे पक्षे सपत्रा द्रादशेष्काः ॥ २१५ ॥ पक्षशेषे सपत्नाद्या एकनि£शदृषीष्टकाः । एश्डेषे त॒ एकस्यामित्या्( विंशतिः स्मृताः ॥ २१६ ॥ एवं नवतिसंख्याकाः पूर्वैः भोक्ता क्षीषटका; | हृक्षिणे परक्षश्पे तु संयतो दरादश्चेरिताः ॥ २१७ ॥ उत्तरे पक्षश्पे तु क्रमात्सप्त वशेष्टकाः। कुम्भ्यः पटूस्तनयुक्ताः स्यु; म्भा अस्तनका पताः ॥११८॥ दरयो्देनोपधानं पूरणं युगपदूद्रयो; । छ्म्भादुत्तरतः कुम्भीुपदध्यात्त सवतः ॥ २१९ ॥ आत्मोपमृरपङ्क्त) तु द्वितीया ऋषमेष्ठकाः |

मन्त्रकाः एतदन्ता नवीनं शतद्रयम्‌ ॥ २२० ॥ .

~~~ ~

१ ्राणङ्ृदपनभृददीनां सादृलेऽनवक्ा्ादृक्षयः विरोधा दिषदलादौ प्रयोगः| ~ ।

[ १६ ]

स्वकां ईष्टकाशचेर्स्युर्िस्मृता इषभोपषेः ।

` ऊर्ध्वं पन्तरश्ोपदध्याच्चित्यन्तग्रहणादिह ॥ २२१ ॥ यदा स्मृतिस्तदा वेति स्फुटं बौधायनीयके । िरोग्रया पिमा पाधा षोडशी ऋषभोत्तरा ॥ २२२ ॥ पाद्याषाढोत्तरा सव्येऽप्यया भोक्ता तृतीयका ।

: बशेष्टका पुरो द्रे च पक्षाग्रन्नितयं तथा| २२३ ॥ नब छोकंपृणा एताः संपन्नं तु शतद्वयम्‌ ।

अथं द्वितीयायाधितेः श्युरबोपधानम्‌--

.द्ितीयस्याश्चितेरत्र श्ुसबोपहितिरुच्यते ॥ २२४ ॥

“ ` पुच्छे तु रीतयस्िस्तो दक्षिणोत्तरविस्तृताः । आधायां षोडशीषट्कं पाश्वैयोर्धिकाद्रयम्‌ ॥ २२५ ॥ मध्याया द्रे च षोडदयो पाश्वयोरर्धिकास्तु षट्‌ । सेतर तृतीयस्यां षोडयौ पाश्वयोदले ॥ २२६ ॥

' मिित्वैवं हि सर्वास्ताः पुच्छे विदतिरिष्टकाः । प्रागायतं रीतिषट्कमात्मन्यत्र प्रकरपयेतु ॥ २२७ ॥ ` मध्यस्थं रीतियुगुकं तत्र कर्प्यं ज्िरोन्तगम्‌ । याम्यरीतौ षोडशी स्यात्षदर््याः; षोडशी तथा ] २२८ ॥ ` उपादिमायामर्ध्येका षोडश्यष्टौ तथाऽधिकाः । षोरश्यर्ध्यां चापरान्तादुपदभ्यातकरमादिह ॥ २२९ ॥ -मध्यस्थयोस्तु षोदश्यः भाच्यामध्ये उपान्ते] ` द्वितीयावत्पश्चमी स्यातपष्ठी दक्षिणरीतिवत्‌ ॥ २३० ॥ सर्वा; स्युरात्माशेरसोभिशेत्वा ष्टिरिष्टकाः । रीतयो दक्षिणे पक्षे सप्र याम्योत्तरायताः ॥ २३१॥ तश्र प्ष्टकास्त्वष्टावेकैकस्यां नियोजयेत्‌ । पक्षप्राध्याचतष्केण सिताः षष्टिरिष्टकाः ॥ २३२ ॥

". 5} : -हवमूत्तरपक्षेऽपि मिलित्वा; श्तद्रयभ्‌ ।

स्थलानुरूपं कतैण्यमन्तवाद्मोपधानकम्‌ ॥ २३३ ॥

` भरस्तारेऽस्मिन्दितीये तु पाद्याभियदि पूरणम्‌ । आत्मनः पाश्वेयोरभ्या द्वादश द्रादशोत्सृजेत्‌ ॥ २३४ ॥ तन षोडश पायाः स्यु; षोडदयोऽटौ परपूरका; ।

- : दूादुरूपः.करपोऽयं द्वितीयः परिकी तित; ॥ २३५ ॥

| १७ |

द्विवीयस्याथितेरेवं श्ुस्वोपदितिरीरिता ।

` अरस्तारेऽस्मिन्समे प्राच्यः कटिपिता आत्मरीतयः ॥ २३६ ॥ अथाऽऽत्मनि द्वितीय स्यामन्त्याऽध्या प्रथमाऽऽन्विनी | दक्षपक्षेऽपराऽग्रीया द्वितीया चाऽऽधिनी भवेत्‌ ॥ २३७॥ सुच्छाग्ररीत्यामाद्याऽध्या तृतीयाऽऽच्विनिका मता । चतुथी सव्यपक्षस्य मृटरीतावथाऽऽदिमा । २३८ ॥ पश्चम्यान्िनिका त्वात्मतृतीयस्यां चतुर्थिका । एवं चतुदिश्चु मध्ये चाऽऽन्िन्यः पञ्च इारेताः | २३९॥ यन्नोपधित्सिता तां तामिष्टकां तत उद्धरेत्‌ । ततरैवोपदधात्येनां परिहृत्य प्रदक्षिणम्‌ ॥ २४० ॥ एषोऽनुपरिदारः स्याद्धारद्राजमुनेमेतात्‌ । चऋतन्यानां पञ्चकं च बायव्यानां च पश्चकरम्‌ ॥ २४१ ॥ आजिनीभ्य उदब्धिक्षु पध्याचिन्याः पुरः पुरः मध्याश्विन्या ऋतव्याश्र स्यान्य) द्र उदङ्‌ मते | २४२ ॥ संयान्धुदक्षमाश्चिष्टे अध्ये दर तु ऋतन्यके | अपस्यास्त्वत्र पश्वेव दिक्षु तिद्धभ्य उत्तराः ॥ २४३ ॥

` मध्यस्थतिदटणां पूवं ह्यपस्या पञ्चमी भवेत्‌ । शिरः शिष्टा्तखः स्युमृधन्वत्यः पुरोन्तकाः ॥ २४४ ॥ दक्षपक्षे वयस्विन्यः पञ्चोद गपवगेकाः । धेनुमत्यः पञ्च पुच्छे पष्टवाद्याः प्रकीतिताः ॥ २४५ ॥ पञ्च सव्ये सिंहवत्यः सूत्र एता विकल्िताः | दाक्षिणंऽसे बस्त इति दृष्णिरित्युत्तरे भवेत्‌ ॥ २४६ ॥ व्याघ्रस्तु दक्षिणे प्र् सिह इत्युत्तरे तथा । मध्ये पुरूष इत्येवं विकरपायैः प्रदारैतः ॥ २४७ ॥ मध्यापस्या उद्‌कृश्िष्ा षोडश्ची ऋषभेष्टका । मन्त्रेष्टकाश्तुश्चलखा रविदस्मिन्दितीयके ॥ २४८ ॥ शिष्टा छोकंपृणा ज्ञेया षट्पञ्चाशद्युतं शतम्‌ । एवं मिित्वा द्विशती स॑ख्या जातोभर्य लिह ॥ २४९ ॥

अथ तृतीयाया्िेः शखोपधानम्‌-- छटो पधानं त्वाद्य वत्तृ्यस्याः कते सपि । रीतिक्रमोऽन पुच्छाग्रात्सोकय)यं भकरप्यते ॥ २५० ॥ ४

[ ८ |

वहिरन्तश्च वायो येन्नयनं व्याननं हि तत्‌ ।

पञ्चम्यां पण्टला मध्या पाश्ैयोद्र ततः पुरः ' २५१॥ दक्षिणाग्रा षोडशी च रेतःसिक्‌ त्रितयं त्विदम्‌ । पञ्चम्यामादिमा पाया विश्वञ्योतिभबेदय ॥ २५२ ॥ संयान्यौ दरे तु षोडश्यौ पष्टरीत्यागिहाऽऽदितः | सष्टम्यां तु चतसः स्युः पञ्वम्याद्या ऋत्न्यकाः ॥ २५३ ॥ शिरोग्याऽग्रयाऽपरा दक्षे पृच्छश्रोणिस्थपादिका। सव्यपक्षे पञिमाग्रया नवम्यां च तृतीयका ॥ २५४ ॥ एवं पश्च च दिहयाः स्युिश्षु मध्ये यथाक्रमम्‌ । द्रादश््यामादितस्तिखः पञश्चम्यादित्रयं तथा ॥ २५५ ॥ त्रयोद्हयामादिमा च चतुदंश्यामथाऽऽदिमा ।

मध्यमा चान्तिमा चैवं विराजो दश्च हरेताः॥ २५६ ॥ दश (क्ष)प्षाग्रसंखग्रास्तिख्चः भाच्यस्तु रीतयः ।

वृहत्यो द्रादेतासु पुच्छाग्रे द्वादशैव ताः ॥ २५७ ॥ सन्यपक्षे दाक्षिणवचैवं षट्‌निशदीरेताः।

अन्त्ययोरादिमे दे चापरयोद्र उपादिमे ॥ २५८ ॥ ्रादेश्यां तु चतु््यकाऽपरयोद्र उपादिमे। बारुखिस्याः सप्त चेतास्ताः भत्यगपवर्भकाः ॥ २५९ ॥ एवमुत्तरतः सप्र पञ्चालाच।रितीरिताः। पष्टचायाः पाश्वंयोरेवं वाङ खर्याघतुरदश्च ॥ २६० ॥ पश्चम्यामन्तिमा पाचया पष्ठवामन्त्या तु षोडशी । अन्त्यतरिकं तु सप्तम्यामात्मनोऽन्त्य चतुष्टयम्‌ ॥ २६१ ॥ द्वादश्यां जतय चान्त्यं भूताख्या द्रादशेरिताः षोडश्यां मध्यमा पाद्या दिश््याः पूर्वा्पक्षके ॥ २६२ ॥ पुच्छम्रे त्वन्तिमा पया सव्ये दृक्षिणपक्षवत्‌ ।

ध्ये दिश्या; पुरोऽन्त्यव पञ्च चाऽऽत्मष्टका मताः; ॥ २६३ ॥ सक्षम्यामादितः शिष्ट अष्टम्यामादितो द्वयम्‌ । नवम्यां द्वितयं तद्रदज्ञम्यामादिमा ततः॥ २६४ ॥ एकादश्यां चाऽऽदिमेवं दश्चायवंशिरोगणः एकादश्यां तृत्तीयाऽत् ऋषभार्या भक्रीविता ॥ २६५ ॥

॥

[ १९ |

तृतीयकेऽसिमन्भस्तारे मन्त्रवत्यशचतुःशतप्‌ ।

छोकपूणाः षण्णवतिः संपन्नं तु श्तद्रयम्‌ ॥ २६६ ॥ अथ चतुथी चितिं चिनोति-

दवितीयावक्वतु्या तु श्ुखबोपदहितिरीरिता । ।

प्रीवायामादितः पच पोडर्यो द शिरोगते ॥ २६७ ॥

एताः सप्ताक्ष्णया ज्ञेयाः पूषैस्यां दिशि संस्थिताः ।

पत्रसंलग्ररीतौ तु प्राक्संस्था दक्षिणा सताः ॥ २६८ ॥

पुच्छाग्ररीतौ क्रमशः सप्तोदगपवर्भेकाः ।

सन्यपि दक्षिणवचेवं सा्कविंशतिः ॥ २६९ ॥

स्ताटत्तिभिरेताः स्युः भरादक्षिण्येन पूतः ।

संयान्यौ द्रे ऋतव्ये द्रे आत्ममध्यचतसुषु ॥ २७० ॥

अत्मदक्षिणपा््े तु दश्च सप्र च सूष्टयः।

आमोपोत्तमरीत्यां तु क्रभादेकादशेष्टकाः ॥ २७१ ॥

चत्तसरस्तदु दक्वा व्युष्टयो देश पश्च च।

ग्रीवागतोत्तरा त्वाद्या पुच्छाग्राऽन्त्या द्वितीपिका ॥ २७२ ॥

दक्षपक्षाऽपराऽग्रीया सव्यपक्षाऽपराऽग्रिका ।

संयान्योः पुरतश्चान्त्या करमात्पच्वासपत्नकाः ॥ २७३ ॥

्टुतव्ययोः पुरस्तात्तु षोडशी ऋषमेषटका ।

लोकंपृणाः शतं त्िंशन्मन्त्रवत्यस्तु सप्तिः ॥ २७४ ॥

एवे च द्विशती संख्या परस्तारेऽ{िमशतु्के ।

अथ पञ्चमीं चितिं चिनोति- श्॒रबोपधानं पश्चम्यास्तृती या वत्कृते सतिं ॥ २७५ ॥ तत्र मन्त्रोपधानं तु वक्ष्यते पूवैकसिपतप्‌ । आदाश्चतस्रो द्रदद्यां षोडदयौ द्रे ततः पुरः ॥ २७६ ॥ चतस आय। ग्रीवायां विराजो दश्च पूतैगाः। दक्षपक्षे त्वादिमा्यां पक्षाग्रीया तदुत्तरा ॥ २७७ ॥ तत्पू्स्यां दवितीयाधासतिन्लः पुत्रबलो तवः । चतुथी पश्चमी चेतत्पुवांयाःस्तिख्च एब च ॥ २७८ ॥ दक्षिणस्यां दिशि त्वेता विराजो दश हारेताः । आयतक्नः पुच्छग्रेपृवेस्यां दि आदितः ॥ २७९ ॥

[२० |]

तपूरवस्यां तिस आधा विराजो दश्च पञिमाः । सव्येऽद्रयाऽऽधा दक्षिणा च तत्पूवौ द्रे च दक्षिणे ॥ २८० ॥ तत्पूवौ दक्षिणापूां दक्षिणे दवे उदक्स्थिताः ।

दश दशेवं दिक्च स्युश्वत्वारिश्द्विराजकाः ॥ २८१ ॥ ` सप्तावशिषा द्वादश्यां स्तोमभागास्तु पएुवंगाः ।

पक्षमध्या दक्षिणतो विराजोत्तरतस्तथा ॥ २८२ ॥

सप्त शिष्टाः स्तोमभागा दक्षिणां दिश्षमािताः । पुच्छाग्रमध्योत्तरतः स्तोमभागास्तु पिमः ॥ २८३ ॥ सन्ये विराद्दक्षिणतः पक्षमध्योत्तरास्तविमाः।

नवम्यां पध्यमास्तिसख एकञ्चिशदिह स्मृताः ॥ २८४ ॥ षोडदयां मध्यमापक्े तृतीयस्यां द्वितीयिका ।

पुच्छाग्रे त्वष्टमी सव्ये तृतीयस्यामुपोत्तमा ॥ २८५ ॥ प्च्छाग्रे सप्तमी चान्त्या पञ नाकसदो मताः । उपरिष्टाननाकसदां पञ्च चोडाः प्रकीर्तिताः ॥ २८६ ॥ दशम्येकादशी रीत्योवितीये दवे ऋतन्यके ।

तयो रीत्योरुपान्त्ये द्रे संयान्यौ परिकीर्तिते ॥ २८७ ॥ एकादश्यां तृतीया च विश्वञ्योतिरिह स्मृता। सषम्यामादितस्तिस्नो रेतःसिक्‌ निततयं भवेत्‌ ॥ २८८ ॥ रेतःसिचां मण्डलोद्ग्धिरण्याख्येष्टका ततः ।

--- -----

विरम्य, श्वोभूते छलः या्नसेन्याद्युपाहितिः पश्चमी चितिशेषके ॥ २८९ ॥ ` षोडद्यामादिमा चान्त्या ज्िरोग्रीया तु पादिका। एता मूध्वन्वतीस्तिसरो गायञ्यः संभकीर्तिताः ॥ २९० ॥ दक्षे चोटोत्तरा चेका तत्पूबी च तदुत्तरा । ्रषटुभस्तिस् एताः स्युदक्षिणां दिशमाश्रिताः ॥ २९१ ॥ पुच्छद्ितीयरीती तु जगत्यस्तिस् ईरिताः । सव्ये चोडा दक्षिणैका तत्पूर्वं दक्षिणा तथा ॥ २९२ ॥ विस्रोऽष्टम एताः स्पुस्त्वां चित्रेत्यादिका इह । दक्षपक्षेऽप्ययारस्तिस्रो वृहत्यः पश्चिमा इह ॥ २९३ ॥ उत्तरा वृहतीनां तु तिस्र उष्णिह हरिताः ।

[२१]

भत. आदितः पङ्क्तयसितस्चः पोडश्यः सञ्यपार्गा; ॥ २९४ ॥ पङ््तीनापुत्तरास्तिस्रोऽप्य यास्त्वक्षरपक्क्तयः | उष्णिहा भरागतिच्छन्दाः षोडशी दक्षिणाग्रगा ॥ २९५ ॥ अष्टम्यां मध्यगास्तिसो द्विपदास्तिस्च ईरिता; । अन्तर्नासिकया वायोनेयनं स्यादपाननम्‌ ॥ २९६ ॥ ततोऽन्तिमा त्रयोदश्यां षोडशी स्याद्विक्णिका । दक्षपक्षोत्तरे शिष्टाशतुर्विंशतिरिष्टकाः ॥ २९७ ॥ तासां तु पश्चिमा ष्ठो करमशः सयुजः स्मृताः । तदग्रे कृत्तिकाः सपन क्रमादम्बादिका इह ॥ २९८ ॥ पुरोवातगुखाः पोक्ताः पञ्चम्यां पञ्च दृष्टयः । । कृत्तिकाग्रेऽवशिष्टास्तु नवाऽऽदि्ये्टका इह ॥ २९९ ॥ मण्डलाया उद्‌कूपञ्च यश्ोदाः परिकीर्तिताः| षष्ठीस्थाः पूवेगोपान्त्या पञ्च भूयस्छृतः स्मृताः ॥ ३०० ॥ सभ्ये दक्षिणभागे तु चतुर्विशतिरिष्टकाः। तासां पूाप्ययां त्यक्त्वा शिष्टाः स्वपरदिक्क्रमात्‌ ॥ २०१ ॥ अग्निरूपाणि पञ्चैव पश्च च द्रविणोदकाः । दरविणोदाऽग्रतः भोक्ता षडायुष्याः क्रमादिह ॥ ३०२ ॥ अग्रे इत्य्निहृदयं दशम्यां तु तृतीयिका । आयुष्यग्रेऽवशिष्टास्ताः सप्ततेव्याः प्रकीर्तिताः ॥ ३०३ ॥ ^ । इन्द्रतन्वाथ्ास्रिद्धयः साहसरेऽनवकाश्चतः । । द्विषाहसे भवेत्तासाधरुपधानमिति स्थितिः ॥ ३०४॥ दिरण्याः पञ्च संमोक्त्तस्सस्तृष्णकास्ततः । सप्रम्यामन्तिमा पाद्या प्राजापत्या भरकीर्तिता ॥ ३०५॥ एकाद्श्यामन्तिमा तु षोडशी ऋषभाभिधा। पञ्चदश्यामादिमा च दक्षपक्षि पुरोऽग्निका ॥ ३०६ ॥ पुच्छ्रे पञ्चमी पाद्या सव्ये पूर्वाऽग्रिका तथा । त्रयोददयां तृतीया स्यादह्वां रूपाणि पञ्च च ॥ ३०५७ ॥ । पुच्छमूटस्थरीत्यां तु ञ्यानीपश्चके स्मृतम्‌ । क अद्पेष्टकाश्चतुदिश्च वजिण्याख्या उदाहूताः ॥ ३०८ ॥ रूपाणाुत्तरास्तिस्रः एवादावुत्तरा तु या ।

[२२]

` - . देक्षिणेषं चतस्रस्तु दिध राषटमतो मताः ॥ ३०९ ॥

श्रङेष्टका दिषु मध्ये पञ्च स्युः सर्वतोएखाः । रूपाणामथत्रा स्याने सवैतोमुखमादिशेत्‌ ॥ ३१० ॥ रूपाणां तु तदा रोप इति कैभिद्विकस्पितम्‌ । सक्तोनद्विशतं चास्मिन्पन््रवर्यस्तु पश्च ।॥ ३११ ॥ चतुदेश्यामन्त्यपाद्या पक्षशिष्टं चतुष्टयम्‌ । तृतीयस्यामन्तिमा च सव्ये पूर्वाऽप्यया तथा | ३१२ ॥ सष्ठ खोकंपृणा एताः संपन्नं तु श्रतदयम्‌। इषुभिस्तिष्टाभेयुंकतं तिसृधन्वं धनुः स्पृतम्‌ ॥ ३१२ ॥ आग्नीध्रीयं च होत्रीयं भशास्चीयं तृतीयकम्‌ । शंसीयं चाय पोतरीयं नेप्रच्छाब्रह्मधिष्णियम्‌ ॥ ३१४ ॥ माजीीयं च चात्वा शामित्रावभथीयके । एवं क्रमेणोपदध्यात्त्तत्संख्यालुरूपतः ॥ ३१५ ॥ आग्नीध्रीये तु नवधा कृत्वा मध्येऽहपनः स्थितिः । पूवोदावष्टभिधिष्ण्यमिष्टकामि भवेच तत्‌ ॥ ३१६ ॥ होत्रीयं दक्षिणोदश्ं त्रेधा प्राञ्चं चतुष्छृतम्‌ । एवं कृतेऽरत्निमितं धिष्ण्यं स्यादृद्‌(दशेष्टकम्‌ ॥ २३१७ ॥ भश्चाख्रीयं त्रिधोदञचं पूवको निधा मसमू । चतुधा त्वपरे कोष्ट एवमेकादशे्टकम्‌ ॥ ३१८ ॥ माजांलीयं त्रिधोदशचं देषा पराञ्चं षटष्टकम्‌ । ब्राह्मणाच्छंसिनो धिष्ण्यं प्राच तधा कृतं भवेत्‌ ॥ ३१९.॥ ` मध्यकोषटं द्विधा पाश्च ञधेवं तिविष्टकाषटकम्‌ । अषटष्टकानि शिष्टानि धिष्णियान्येवमेव हि । ` अमृन्मयीरिषटका यास्ताः सवां अवटे क्षिपेत्‌ ॥ ३२० ॥ इनदरं वित्त्वा हुतिवाख असन्नारद्च साश्वोऽभ्यदित्यथायापर्‌ । अगृन्मयीनामपि चेष्टकानां कुया ततयादेबतमज्न साम ॥ ३२१॥ वाषीहराख्यं यदपां निधिस्तयद्राऽन्यमिच्छन्ति तदेव चोधम्‌ ।

: . इवे दुदकिखद्रमयोपदध्याद्धैमं नरं भाक्‌ शिरङरध्वं बाहुम्‌ ॥

ध्यात्वाऽन्तरितष ह्यरबिन्दपर्णं तत्स्थं रवेमेण्डरमेव स्क्मम्‌ ।

‡ : ` आतृण्णक्‌ भक्तिपदं मुनीनां तन्मण्डलस्थं पुरुषं पुराणम्‌ ॥

आधारयोनांसित हिरण्यम स्वाहेति भभ निखनेत्ुगादीन्‌ ।

[२३]

सुचोरपस्थानममन््रकेऽपि तुर्यं तया दैवेतयोपधानम्‌ ॥२२४॥

प्रनापतिस्त्वा्यवुधश्च मन्त देवं तयादेवतमन्ततोऽभूः ।

दद्याद विद्रान्यजमानतो गां रब्ध्वेष्टकानामिह मण्डरा्या; ।

शर्पाल्खल्म्सलान्युखा पश्च शिरांसि सपैश्ची्ष च ।

द्विपदाः प्राणभरन्मन्त्रा अन्त्याः पञ्चपदा मताः ॥ ३२६ ॥

त्रिपदो प्रथमों मन्त्रौ नवबमध् गणे गणे |

अपाना द्विपदा मन्त्राः षष्टं त्रिपद मिष्यते ॥ ३२७ ॥

दश्चान्नान्तेषु पितर इत्यादिजप इष्यते ।

ऋषीषटकाः रातं चापि प्राणापानमृतः शतम्‌ ॥ ३९८ ॥

सहस्रे ते विकरप्येते द्विषसे समुच्चयः ।

दविषादस्ादिके तृण्णा विकरणी चोत्तमस्तरे ॥ ३२९ ॥

छन्दःसवक्षरपङ््तीनां पूषैयाजन्त्या विकरप्यते।

द्विषादखाभ्ेके श्येने मन्त्रोपहि) तैरुच्यते ॥ ३३० ॥

पञ्चम्यां पञ्चभी रीत्यामाक्रमण्युपधीयते ।

द्वितीया मण्डला तस्यामन्वारोहेत्तदत्तरम्‌ ॥ ३३१ ॥

तस्यामाद्या तथाञन्त्या च द्राद्श्याप्पराऽपि च।

चतुथं तु चतुदेश्यां सक्षम्यन्ते तथेव च ॥ ३३२ ॥

षोडदयामन्तिमे पाये विङ्गेयाश्च यथाक्रमम्‌ |

बामभत्सिग््रयं ज्योतिःसंयान्यो द्रे ऋतन्यके ॥ ३३३ ॥

रेतःसिचो न चेतव्याधिनुते विषया यदि।

एकाद्श्यन्तिक। चव षडर; स्थविरस्य सिक ॥ ३३४ ॥

संयान पूरविकाऽऽषादा तत्पूवौ घमेसंक्गिका( |

कुङायिनो च तत्पृषां पुरषाङृतिरुच्यते ॥ ३३५ ॥

चतुद शौ योदश्योर।ये तिस्चस्ततोऽपराः ।

प्रागायता षोडश्यः सप्तम्यां त्रिचतुधिके ॥ ३३६ ॥

द्वितीया षष्ठरीतिस्या द्रादश्च मरथमो गणः।

मध्यमे च त्रयोदश्यां तिसः पायाश्च पधिमाः ॥ ३२३७॥ गायताश्च षोडदयस्तिखः पाद्या पश्चिमाः ।

द्वितीयो गण एष स्यात्तरत।यो गण उच्यते | ३३८ ॥

चतुदेशौच्रयोद्‌श्योर्स्ये तिस्चस्ततोऽपराः ।

[२४]

प्रागायताश् षोडश्यः पश्चिमे पादसंज्गिके ॥ ३३९ ॥ अन्त्याऽणुका तथा षष्ठां तृतीयो गण एष तु ।

षोडश्यामादिमा पायया पौडरयो पिमे ततः ॥ ३४० ॥ - पशिमे पादसंन्ने च पश्वापस्याः परः स्थिताः। ` अग्रिया दक्षिणे प्रक्षे चाग्रयास्तिस्रस्तदुत्तराः ॥ ३४१ ॥

तदुत्तरास्तु पशचैता अपस्या दक्षिणा मताः| मध्ये तिस्रस्तु पुच्छग्र पूर चेता अपस्यकाः ॥ ३४२ ॥ अग्रिया चोत्तरे पक्षेःचतस्रो दक्षिणास्ततः।

, . . : अपस्या उत्तराः पञ्च हिरण्यस्येष्टकाः पराः ॥ ३४३ ॥

अग्रसेन तथा द्रे च पक्षयोरुभयोरपि ।

` - तृतीये अग्रतो हित्वा सन्यपक्ष ऋपीष्टकाः ॥ २३४४ ॥

साथिया; साप्ययस्थाञ्च षट्‌ चत्वारिंशदिष्टकाः आयवादिगणाः षट्‌ स्थुयथासंख्येन चोदिताः ॥ ३४५ ॥ सन्यवदक्षिणे पक्षे सप्घम्यामादिमा परा ।

द्वादश्यामादिमा पाद्या षोड्यो दक्षिणागयुखाः ॥ ३४६॥ पश्चिमा पदसंज्ञा च सपत्नेत्यादिषड्गणः।

, श्युसबोपधानं द्वैतीयं शिरस्यात्मनि पक्षयोः; ॥ ३४७ ॥

माणापानभृतां मध्ये मन्ब्ोपहितिरुच्यते । दक्षिणाप्ययपाश्वैस्था तुरीया पक्षसंज्ञिका ॥ ३४८ ॥

ततपूर्वा्ोत्तराशार्ध्याः पञ्चैवं षोडशी तथा ।

दक्षिणा षोडशी चार्या माणमृलसथमो गणः | ३४९ ॥ सन्येतरे तु पक्षाख्ये निणामोत्तरदक्षिणे ।

पश्चिमा दक्षिणा मरत्यम्द्‌ाक्नेणाऽपरदक्षिणा ॥ ३५० ॥ पिमा दक्निणाऽभ्या.च द्शेताः प्राणभृद्रणः ।

चतुथ्यौ मध्यमाऽणूका द॒क्षिणा पशिमोत्तरे ॥ ३५१ ॥ पश्च पाद्यास्तया पशात्पुच्छे तु प्राणभृद्रणः ।

सन्यपक्षे तु निगमा द्षिणोत्तरपश्चिमा ॥ २३५२ ॥

` उत्तरा पिमा तस्या उत्तरा पञ्चिमोत्तरे।

पिमा चाधेसंङ्ञा स्यादुत्तरोत्तर एब तु ॥ ३५३ ॥

' ` ` तृतीयरीतिगा षष्ठौ पञचिमा दृक्निणापराः ।

दुक्षिणापञिमास्ति्लो मध्ये तु प्राणमृद्रगः | ३५४ ॥

६ ` न

-बीः-

[२५]

पश्चम्यन्त्याऽधसं्ना च षोडडयौ पश्चिमे ततः ।

^ - . अधंसंज्ञास्तथा पञ्च पक्षाख्या पञ्चमी प्रा ॥ ३५५ ॥

आचयोत्तरे पूवेतदु त्तरे च पूर्वोत्तर पूरवतदुत्तरे च ।

!। : ` ; पूर्वोत्तरे पक्षसि दक्षिणे तु क्रमेण चापानभृतां गणः स्यात्‌ ।

1

# 3 11 .\ ५ +

पुच्छस्योत्तरकोणे तु षट्षाधा पूरैदक्षिणे । पूवो च दक्षिणा चैका पृशिमोऽपानभद्रणः ॥ ३५७ ॥ अग्रिय दक्षिणाप्शौ दक्षिणा पएवैदक्षिगे । पूवा च दक्षिण।पूतर दक्षिणा चोत्तरो गणः ॥ ३५८ ॥ षष्ठया षोडशी पूवां अधंस्ास्तु सप्त ताः

चतुर्थ्या पश्चमी पूवा मध्यमोऽपानमद्रणः ॥ ३५९ ॥ निण। मादुत्तराः परे दक्षिणे .संततीः क्षिपेत्‌ । निणामादुत्तराः सभ्ये पक्षे पञ्च वश्चाः स्मृताः ॥ ३६० ॥ अपोधस्ताच इम्भाख्या पुरस्ताजरषरदादयः

` , अिदततेषु परतिस्थानं कुयौद्‌ भाप्यानुसारतः ॥ ३६१ ॥

ष भाप्ययपूरवा स्याच्छिष्टा लेकपृणा इह ।

, ` एकाशीतिरिरोक्ताः स्युुक्तायूनोुसारतः ॥ ३६२ ॥

द्विरीयामथ चिन्वीत मन्त्रः सूत्रछतोदितैः ।

; < -दादश्यामादिषः पायाः पञश्चाऽऽकिन्यः मकातिंताः ॥ ३६३ ॥

क्ुतभ्याः पश्चिमस्तासां पञ्िमः प्रणमभृद्गणः। शिरस्य पक्षयोरग्रे पुच्छाग्रीया च मध्यमा ॥ ३६४ ॥ प्ाणभरत्प्निमा चका एश्वापस्या यथाक्रमम्‌ ।

पक्षाख्या दक्षिणे पक्षे संयान्य दे ऋनव्यके ॥ ३६५ ॥ पश्वम्यामादिमे पूर्वे तत्पृवोञयाविपश्चकम्‌ । पश्चम्यामन्तिमे पूवो; पव द्रयपञ्चकम्‌ ॥ ३६६ ॥ घंतुदेश्यादिमाऽञन्त्या च पक्षयोरग्रसं्ञिके |

अष्टम्यां मध्यमा चेव षस्तोवयादेपश्चकमर्‌ ॥ ३६७ ॥ शिरस्येकाऽथ पाद्या च षोडदयो पश्चिमे ततः ।

पिमा पादसन्ना च ब्रयस्यागण एव तु ॥ ३६८ ॥ अष्टम्यां तु परीषाख्या दक्षिणा ऋषभेषटटका |

शिष्टा केोकंपृणास्त् पदूपच्वाश॒च्छतत्रयम्‌ ॥ ३६९ ॥

[ २६]

तृतीयामथ चिन्धीत मन्त्रः सूञ्कृतोदितैः आतण्णकोपधानादि दहिरण्यान्तं तु सूचितम्‌ ॥ ३७० ॥ तृतीया पदसंज्ञा तु सप्तम्यां मण्डला प्रता | तिस्रो रेतःसिचो ह्यत्र चेतव्या विवया यदि ॥ ३७१ ॥ उत्तरा मण्डला याः स्युर्विश्वञ्योतिस्तदुत्तरा । आधधायापन्तिमे पूर्वे मध्यीये पक्ष एत्तरे ॥ ३७२ ॥ एताः षट्‌कमशो ज्ञेया द्रे दरे संयान्युतन्यके । मूध्नि परक्षाग्रयोः पुच्छे मध्ये चान्त्या शिरस्यगा ॥ ३७३ ॥ अग्निये मध्यमापुच्छे अष्म्यां मध्यगा अषि। षोडहपामुत्तरे पाय षोडशी पशिमा ततः ॥ ३७४ ॥ तिलः पादेश्काः पश्चादणूके पञिमे ततः। पादेष्टे च तत्पश्चासाणमूत्सं्गिका दश्च ॥ ३७५ ॥ अगरिया दक्षिणे परते तिसः पक्षेष्टका नव | ` पुच्छाग्रीयास्तया सप्र दक्षिणापदकोणगाः-॥ ३७६ ॥ तिस्रोऽणकाथ षोडश्यो दक्षवत्सभ्यपक्षके । धट्त्रिशदिष्टक। एता बृहतः परिफरिपता; ॥ ३७७ ॥ षोडश्यामादिमा पायया षोडशी पश्चिमा ततः पादेष्टका च तत्पश्चाद्णृका पश्चिमा पिच ॥ ३७८ ॥ पादेष्टका च षोडदयो वालसिरयः परकीतिंताः । नवमी दृश्षमी चेव पुच्छाप्रीया तु षोडशी ॥-३७९ ॥ अणुकापूविकापाचे तत्पूवाऽण॒कसत्निका ।. ` ` पन्न्रराटूसप्त विज्ञेया भूताख्या द्रादश्चाऽऽ्भानि ॥ ३८० ॥ तेतीयामिह जानीयादषभा षष्टरीतिगा । मवाशीतिरिशेक्ताः स्थुः शिष्टा छोकंपृणा १६ ॥ ३८१॥ चतुध्पामय चित्यायां मन्त्रोपदितिरष्यते । आद्यलिदक्रषेणात्र षोडरेवेष्टका इद ॥ ३८२ ॥ अप्नेमोगादुबाकेन द्रादशेबेष्टका अपि। एताभ्यामनुबाकाभ्यां यथाब्राह्मणभिष्टकाः ॥ ३८३ ॥ एकैका च क्रमेणापि चतुर्दु प्रदक्षिणम्‌ ।. ` दक्षिणाप्ययगभ्रीया संयान्यौ द ऋत्यके ॥ ३८१ ॥ ॥)

[२७]

ददक््यां रद्रपद्‌ाश्च षोडदयाः पथिपास्तु षट्‌ | सप्तभ्यां सद्रपादाश्च षोडश्यः पञ्च पूर्विकाः | ३८५ ॥ सृष्टयो व्युषटयशवेता वेयुषटेये तु पोडक्ञी । . \ नवम्यां मध्यमा ज्ञेया ऋषभा चेव पोडशी ॥ ६८६ ॥ षट्‌ च षष्टिरिहोक्ताः स्युः शिष्टा छोकंपुणा इह । ` चितौ हिरण्यमिस्यादिधितिधमेः भवते ॥ २८७ ॥ पश्चस्पामथ चित्यायां मन्बोपहितिरुच्यते । षोडश्यां मध्यमा पाया पुच्छाग्रीया च सप्तमी ॥ ३८८ ॥ पक्षयोरन्तिमे चाग्रे सप्तम्यां मध्यमाऽपि च। असपनीरति ज्ञेया पश्च दिक्षु यथाक्रयम्‌ ॥ ३८९ ॥ चतस्र आदिमा; पराच्या द्रादक्ष्यामपि पूर्वके । पा्े च षोडशी पाद्या विराजः पुरतो दश्च ॥ ३५० ॥ आयोत्तरे पूषैतदु सरे च पूर्वोत्तरे पूवैतदुत्तरे च । प्च पा्यास्तु पुच्छाग्रे षोढशी दक्षिणाऽपि च ॥ ३९१॥ पूवो तदुत्तरा पूवा विराजः पश्चिमा दश्च । अश्रिया दक्षिणे पूर्व दक्षिणा पूैदक्षिणे ॥ ३९२ ॥ पर्वा च दक्षिणे चेता विराजो दश्च उत्तराः । द्रादशष्यामृत्तराः सप स्तोमभागाः पुरोगताः ॥ ३९३ ॥ पूषदक्षिणभागीयाम्विरानान्सप्त दक्षिणाः । स्वोमभागस्तु पुच्छाग्रे उत्तराः सप्र पादिका; ॥ ३९४ ॥ विराडत्तरपुर्वाः स्युः सन्यपक्षेऽपि सप्त ताः । आत्मन्युदङ्छुखास्तिखः स्तोमभागावशचेषिताः ॥ ३९५ ॥ अस्पत्नीसमीपस्था नाकसत्पञ्च चोडकाः | हेमोपधातं सक्चम्यामरष्म्यां मण्डला मता ॥ ३९६ ॥ सब्यपक्षे तु मध्यानाष्ुत्तरा स्थविरन्यसिक्‌ । उत्तरा मण्डला याः स्युः सप्तम्यां तरिचतुथके ॥ ३९७ ॥ विश्वञ्योतिक्रीतन्ये च संयान्यौ च यथाक्रमम्‌ । अपराहिकचर्यायः श्वोभूते याज्ञसेनिकी ॥ ३९८ ॥ ्रयोद्श्यन्तिमे पूवां गायञ्यः पुरतः स्थिताः । शष्टुभो दक्षिणे पक्षे व्रिराजा उत्तराः स्मृताः॥ ३९९ ॥

[२८]

जगत्यः पृच्छपाश्वस्था द्वितीयस्यान्तिमे पुर ।

विराजां दक्षिणाः सव्ये तिस्तोऽनुषटुम एव हि ॥ ४००॥ वृष्तीरुष्णिहाश्चापि परक्तयोऽक्षरपङ्क्यः ।

तिक्लस्तिस्श्च नेतव्याः षोडद्यो मध्य आत्मनि] ४०१॥ तासामुत्तरपर्वे स्याद्‌तिच्छन्दा उद्‌ङ्पुखी । शिरस्याषोडशीपादे पिमे द्विपदाः स्पृताः ॥ ४०२॥ दक्षिणाऽप्ययतुया गयां दक्िणे पक्षसंत्गिके । उत्तराऽप्ययतुयंग्रयामुत्तरे पक्षसंहिके ॥ ४०२ ॥ वेयित्वा तु चेतव्याः पक्षशेषात्मश्ेषयोः ।.. `:

मध्यीया दक्षिणास्तिस्रः पक्षाख्ये दक्षिणे ततः ॥ ४०४ ॥ उत्तराऽपि च मध्यानां पक्षाख्ये दश्च पञ्च च।'

` ` सयुजोऽषटौ तथा पञ्च जीमूताः सत कृत्तिकाः ॥ ४०५ ॥

नाकसत्पाशवेगास्तिस्चः श्विरस्यात्मनि पुच्छे । शिष्टुभाग्ुत्तरां चेका दक्षिणाऽनुषटुभां ततः ॥ ४०६ ॥ ृष्टिसन्य इमा ज्ञेयाः पश्च दिक्षु यथाक्रमम्‌ । उत्तराऽप्ययगाग्रीये पिमे च षडुत्तरे ॥ ४०७ ॥ आदित्या इति विज्ञेया धृतपिण्डा अधो(ो)त्तराः । दक्षिणाऽप्ययगाग्रीयास्तिन्लः पर्षेष्टका अपि ॥ ४०८ ॥ षोडदयो दक्षिणाग्राश्च यश्ोदादिगणद्रयम्‌ । अभ्भिरूपाणि पञ्च स्थुरादित्यानापध)(थो)त्तरा; ॥ ४०९ ॥ दरविणोदास्तु च्छे स्युः सप॒म्यामादिमे ततः । `

` चतसरोऽणुकसंज्ञाः स्युरायुष्यास्तु षडिष्काः ॥ ४१० ॥

उत्तराऽप्थयगाग्रीयां तृतीयां हृदयं विदुः । चतुथ्यौमादिमे पाये पञ्चम्यां पञ्च पादिकाः ॥ ४११ ॥ ऋतग्या उत्तरे पक्षे शिष्स्त्वेकादशेष्टकाः ।

श्स्वोपधानं दैतीये इत्वा मन्त्रो पधीयते ॥ ४१२ ॥ पञ्चम्यां पञ्चमी तुयौ चत्तश्च तदन्तिमाः । षष्ट(षट)रीततिगतां षष्ठौ पूर पूवा तथोत्तरे ॥ ४१३ ॥ एकादशेष्टका एता हित्वा तजो(ऋ)परी(रोोवरीः ।

- उत्तरा इन्द्रनामानै दक्षिणे पक्ष उच्यते ॥ ४१४.॥

न

1

[२९]

; . अप्यया दक्षिणे पक्षे सप्रमी दक्षिणा वथा |

आये च पश्चिमां दहित्वा तुवो दीन्दरयङ्गयोः ॥ ४१५ ॥ उयोतिष्मतीगणशवाषटौ भ्रस्तारेऽपि तु पूर्वके । चतक्तधोत्तरे पक्ष उभयोद्विदशे्काः ॥ ४१६ ॥ ` घचनात्सृत्रकारस्य चितेरेक्यं द्विधाङृतम्‌ ।

पुच्छाग्रे मध्यमे हित्वा पर्वे तत्पूषैके तथा ॥ ४१७ ॥

पौणेमासी तृतीयान्त्या पश्चिमा कृत्तिका मता |

कृत्तिकादि विश्चाखान्ता प्रत्यग्रीतिस्तु चीयते ॥ ४१८ ॥ रोदिणी च चतुर्थीं स्यान्ण्गश्ीर्ष तृतीयकम्‌ । आद्र च पञ्चमीं त्वा पष्ठ पुनवसू तथा ॥ ४१९॥

` रिष्योऽषटम्युपधात्या सप्तमी सर्ैदेवता ।

मघाश्च नवमीं कुयौदशमी पू्ैफरगुनी ॥ ४२० ॥ च्छे द्वितीयरीत्यां तु द्वितीया चार्भसं्गिशा। ` तृतीये प्रथमा्धा च द्वितीये त्वादिमा परा ॥ ४२१ ॥ अपरा पोडशी चाधौ चेषमेव चतुदश ।

एवं त॒ पूरवापरयोरसंश्चेषो भवेदिह ॥ ४२२ ॥

न पूरवापरयोस्तत्र विधते बिधिरतर तु ।

सूञकारेण चाप्यत्र पर्वा पूवौमितीरितम्‌ ॥ ४२३ ॥

अपरामपरामेवयुपधाय विश्चाखतः ।

एकैकञ्यवधानेन नक्षत्राणि चतुदश ॥ ४२४ ॥ उत्तरादक्षिणावच्च कुयौत्सृत्रानुसारतः। ` अमावास्याऽथ पुच्छाग्रे सप्तमी षोडश्ची तथा ॥ ४२५॥ अनुराधादि याम्यन्ता भाची रीतिस्तु चीयते । एकैकलव्यवधानेन योद्शेष्टका इह ॥ ४२६ ॥ आद्यायामन्त्यसंज्ञाऽधौ द्वितीयस्यां तु सप्तमी । तस्यामेवष्टमी चाधौ तृतीयस्यां चतुरिका ॥ ४२७ ॥ आत्मन्या्या चतुर्थ्या तु तृतीया तु द्िीयिका । चतुर्थां पश्चमी चेव सप्तमी पष्ठसश्गिका ॥ ४२८ ॥

~ :. अष्टमी षोडश्ची चेव नवमी चा्रस्गिका |

[३०

पौणपासी चतु्यन्त्या उभयोदिशदिष्टकाः । ४२९ ॥

; ` ` इत्तरा इन्द्रनामानि सरितोऽष्टौ समीरिताः ।

विश्ववमोदिदेमान्ता आतृण्णादि चतुष्टयम्‌ ॥ ४३० ॥

भाणायादिचतुर््वेषु चश्चुषे स्वाऽनुषञ्यते।

सरितागुत्तराः पञ्च रूपाण्यह्वामुदीरिताः ॥ ४३१ ॥

आत्मेष्काव्रतं भोक्तं भाष्यकारेण चात्र तु |

मन्त्रैः प्राच्यादिभिङ्गेयाः पञ्च दिक्षु यथाक्रमम्‌ ॥ ४३२ ॥

_ पश्म्यन्त्याऽधैसंन्ना च पक्षयोरपेसंत्निके । पृच्छाग्ररीतिगा षष्ठी द्वितीयस्यां च सप्तमी ॥ ४३३ ॥

आस्मेष्टका इमा ज्ञेया्चिलते वैश्वदेविकम्‌ ।

वैश्वदेभ्यो द्वितीयस्यामादैतः पश्च एव हि ॥ ४२४ ॥

दक्षिणापरकोणे तु बापदेभ्या भवेदिह ।

आद्यायामादितसतिसतस्तस्य पूवा दशेष्टका; ।; ४३५ ॥

अथर्वशिर एव स्याच्छिष्टा अप्यययोद्रैयोः ।

रथंतरं बृहच्च स्यात्पुच्छग्रे पश्चमी तथा ॥ ४३६ ॥

पूवो तु विश्रयस्था च यन्नायङ्गीसं्गिका ।

पञ्चम्यां पञ्चमी तुयो ऋषभा च प्रजापतिः ॥ ४३७ ॥

आत्मेष्टकासमीपस्थाः पञ्वाज्यान्य उदीरिताः ।

इन्द्रस्येति यथासूत्रमक्मनां दिक्च पञ्चसु ॥ ४३८ ॥

रूपाणामुत्तराः षट्च टोकारया; पावमानिकाः ।

छन्द्स्याः सप्त तत्रैव मध्ये राटमृतः स्मृताः ॥ ४३९ ॥

आत्मन्युत्तरतः चिष्टाश्तस्रो रषटभृत्तथा ।

पञ्च पञ्च च देमाख्याः पश्च घा स्ैतोमुखाः ॥ ४४० ॥

षष्ठधामन्त्या विकरणी स्यालसोथद्श्वेतिमन्त्रतः ।

आतृण्णकोपधानं स्याच्छिष्टा लोकंपृणा इह ॥ ४४१ ॥

, . िशषतिचोत्तरे चेरा त्रयः प्रस्षर एव तु ।

विते दिरण्यमित्यादिभितिषमेः पवर्ते ॥ ४४२ ॥

; द्विती यादिचितित्रयमन्त्राः भयमसाहस्बदेव ।

मथमपरस्तारशरेषं द्वितीयपरस्तारं च छोकंपृणा एव ॥ ४४३ ॥

† भ

[ ३१] संषिधाय चतुरस्मेकयुक्‌त्रिशदस्गुटश्रखाकया सपम्‌ । अक्ष्णयाकटितसूत्रमस्य यत्तत्तयेकविधमानयुच्यते।। ४४४ ॥

हारो बभौ वार्यतानुगामी सारं रसं दुख साधनं यश्चः । इयेनाकं एवंविधमानदण्ड एकादिषण्णां सनरस्य बह्व; ॥ इति ॥ ४४५ ॥

इति चयनोपयोगिकारिकाः ।

५

अथाऽऽपस्तम्बरी जसूतरे द्ितीयपरश्रगतभूत्राणां पाठक्रमेण भतीकानि ।

सूत्रप्रतीकानि । अग्न्याषेयं व्याख्या पवमानहवी «षि अथ तदूनीमेवा° रेन्द्रमेन यजे° आभ्नविष्णवे° आदित्यं धृते अथातोऽन्वारम्भ० अथातः पनरावेयं अभ्चेयं पश्चकपां अथ वोप यदि नानातन्त त्त प्रत्नवदिति अथ पटुना यक्ष्य अथाञ्चिप्रणयनम्‌ यद्‌ युपायाज्य° तस्य सप्तदश यदाऽ्नये मथ्य° यद्‌ जातायानु° अप मत्रावरुण० यदा जानाति यदा जानाति पर्य॑° अथ मत्रावरुणेन अथ वपाश्रपणं

, यदा जानातान्द्रा

यदा जानाति मनो°

~ --------

प्ष्टाङ्कः।

|

सूत्प्र्तीकानि यद्‌ जानार्तान्द्राभि° यद्‌ जानाति देवेभ्यः यदा जानाति सूक्त ° सवैपदरानामेष प्राजापत्येन

सोमापृषणेन

वारुणेन यजेत आदित्येर्यनेत अर्धिवरैरा० आञ्चेयेन टेन्द्रया यजेत बाहुस्पत्या यजेत सारस्वतेन सौम्येन यनेत एन्द्रेण यजेत इन्द्रेण मरुत्वता टन्द्रेण यजेत इन्द्रेण वज्निणा वेष्णवव।रुण्या द्याव्रयिन्या ओषधी भियैजेत एेन्द्राभ्ेन पुन० ब्राह्मणस्पत्येन पौष्णेन यजेत मार्या यनेत्‌

एष्ठाङ्का; । १२

सत्रप्रतीकानि। टेन्द्रभरुणेन सावित्रेण वैश्वदेवेन -पेत्रावरुण्या सौयां यजेत त्वष्टा यजेत ` अभ्रीषोमीयया वेहतेन येत वाचा यजेत श्रद्धया यजेत ब्रह्मा) मियैनतेजेत) सूयौचनद्रमोम्ा अद्धियजेत भगेन यजेत अरिं चित्वा

इत्यापस्तम्बहोत्रसूत्र द्ितीयपश्चगतसूत्राणां

[२]

षष्ठाङ्क; । १९.

सूत्रभरतीकाति. 1. कोकिस्या यक्ष्य अथातश्चादुरमा ° अथ वैश्वदेवं अथ वरुणप्र° अथ प्ाकमेष० अथ मरुता गृहमेधीयस्य मरुद्भ्यः कीडिभ्यो तदानीमेव महा० तदानीमेव महापि° श्रुनापीरीयेण नैनमनीजा० सोमामवे पश्चामवि पुनः

पाठक्रमेण प्रतीकानि ।

#

€~

अथः सत्याषादहिरण्यकेशिश्रोतसूतरे दाविंशादिपथर्विंशान्त- भश्रगतसूत्राणां पाठक्रमेण प्रतीकानि ।

मू्प्रतीकानि । एष्ठङ्काः । | सू° प्रतीकानि पृषठङ्काः । काम्यैः प° ७२९ | तस्यैवा ७४४ तेषां निरूढ ), | यदाङ्ढ्षा० ७४९ सरवेष्वामिचा° \# | जयाभ्याता० १) वायन्य९ श्व° )) | चित्तं च ७४१ तेषामावापिकेषु ७३० | अ्िमूताना ° # मर्हा इति „ | काम्यामि० ७४७ विषम आछमेतेति ७३१ | सद्यक्काडा ७४८ पर्योरिणीति १ | समिध्यमा० # स्फ्यो यूप इति + | अनुपदावा० ५9 पवद वडव्‌० 1 परस्ताछछक्ष्मा 9१ अपः चौष ० 9) रेन्द्राप्रमेका ७ ७४९ किलो य° ५ | पौष्णं चरं नि० ७९० ऋषभे गोष ७९ | ेत्रपत्ये चं ५) भयेन ४ | अग्नये पथि 9) नीणेमा° ' | अये रक्षोघ्न ७९१ तृतीयया » | अद्ये रुद्रवते + मघनेयम्‌ ° 2) अञ्नये सुर° ७९२ एव # | अञ्चये क्षा 9) अना वश्चार ७४६३. | अस्ये कामा ७५३ आकूत्यै त्वा १ | अन्नवते ७९४ त्वं बुरीया + | अन्नये पवमा° ## अनाऽपि , | अशनये पुत्र° ११ तन्वं त° ), | अभ्रये रप्र ७१५ अनुल्व° # ` वैश्वानरं १9 मनसो हवि० 9) उद्वाप्तनेष्ट 9 ७५६ सावा दश्षा ७४४ | वशवानरं द्वा ४

सूत्रपरतीकानि आहवनीये अट्क्रत्य आदित्यं चरं वैश्वानरं वैश्वानरं रें चरं इन्द्रायान्वृन ° इन्द्राण्यै चरं आाञ्नविष्ण० एतयैव मेत्रावरुण० तिप्यापृणमातते यदि बिमी° सोमारोद् रेन्द्रमेकादश्° आहवनी ° अल्कृत्यै 9 इन्द्रे वो वि० एतामेव एतामेव नि° एेन््रमेका° नरस्य पूर्व उषपाधाय्यर द्वियणान्संत्ता° सेनान्ये पस्तम° आदित्येभ्यो म अपरद्धोवा अपर्ष्यमा ० अपरोदधुः तस्य गृहा°

[२]

षष्ठाः ७५६

७९७

।॥.

सूर प्रतीकानि ये कष्णास्ता° यदि नावग० यदि नाव यदि नावम कृष्णानां प्राजापत्या५. शत ० शात< हिरण्य° सौय चरुं आभ्नेयमष्टा° सौम्येन््र« इ्या० अम्रये दार यज्ञविभ्रष्ट ° द्वावश्मीषो ° सोमाय वाजिने बराह्मणस ° तां यः कामण अर्यम्णे चरं यो राजन्य आ० यो ब्राह्मण आनु° पापयक्षम° त्रिधातु निर्व° सवषा वृषत्वायै° चक्षुष्काम ५ वैश्वदेवी९ सां° यो ज्योगाम° यन्नवे ° अधिनोः प्रा° यत्लादिर आ०

| तद्चजमानोऽवे°

पृष्ठकः ।

७७9

द.

सूत्प्रतीकानि । अयास्य बह्मा अथेतद्यनमा० उद्धत्य प्रवृत्त सथास्याघ्वय स्विष्टङृत्प्मृति चद्मतिजोऽश्व 9 यद्यपर अपोऽवमृथ० अपोनष््रीयं पाप्मगृहीतस्यै ° रेन््रावरूणीं अथास्मात्पय० इन्द्रावरुणा यो वामिन््रार अभ्नये प्रव° इन्द्राया५होमू° अग्नये संव० . प्राजापत्यो गार सोमापृषणेति चित्रपू्णेमाते पष्कटेषु कारीर्या वृष्टि° अग्नीनन्वाधाय रमयत मरुतः तमेतेन पुरोवातो व° तसिन्न्‌ ° उत्करे प्रागीषं अहोरात्रावपक्तं यदि वर्षे०

३.

षएषठङ्काः | ७८१ ७८२

सूत्रपरतीकानि । यदिन वर्वे° तान्याप्ताद्योत्त° त्वं त्या चिद्‌° दिवा जित्तमः अथाऽऽसां उत्करे इष्णा० यदि भिय्ेत अनप्त उपण उत्करे वषौ ० तमाहवनीये येदेवा दि जो्वभृगु © कृष्णं वापः अय प्वैकारी ° पृवैवश्रिषा ° यवमयस्तु प्र पी अग्न इ० हिरण्यं ताप्यै दन्द्रानाहं ° अथातः कौ० तस्याः पूवैव० नि वैपणका° ऋषमो दक्षिणा आदित्यं चरं पुरस्तादेव चूणोनि ता° सर मातरः अपरेण तृती° अवटस्याने बेदङ्श्वर्मण।

सूतरप्रतीकानि । तस्मिन्बेद्‌ तस्यः बि तस्मिन्यदा ° पात्रसश्साद्‌° त्रयान्त्तत्तू० अनाविरोम्ना° गोअश्वानां

आज्य निरुप्या 9

मन्त्रवादित्या आज्यमुत्पूय प्राङ््नोमो

ब्रह्म क्षत्र

पाकान्याज्यानि

कुविदङ्गेति सुरायां वा० सन्नाननुवाक°

हुताघ्ु वपामु अत्र वा

उक्तः प्रषः सथै आहवनीये सुरावन्तभिति तृष्णीमेनुव 9 यदत्र रि्मि° इद्‌ ९ हवि° व्याख्याता दक्षिणेना

[.9:-] .

पृष्ठाङ्काः । ७९७ ७९८

मूतरपरतीकानि । पुनन्तु मा अथाऽऽहुती० मनोताकाठे पुरस्तात्स्वि*

। अष्टावष्ट °

आधिनस्य ओदुम्बयां ०

आप्तादनोप०

तस्यां प्राङ्मुख ° .एवमृत्तरेण कोऽसि कतमोऽ०

सििषटङृत्प्मृति यदेवा देव

अवभृथ नि०

पडावत्मिषः

समाववर्ती°

इन्द्राय वयोषपते

आदित्यं चरुं

तिष्ठते

तया स्वगैका०

प्रायुत्तरस्मा °

हुतेऽचिहोतर तानिषपन्य°

प यावः तं ठेखाः

४,

सू्र्रतीकोनि । अभ्यन्तरं नवम्यां तेषामन्तरा० अथान्तर्‌ ° ताप्तामन्तरा० सथान्तर ° तेषामन्त अथान्तरस्यां ताप्तामन्तरा° अथान्त° अथान्तर° अथान्तरस्यां अथ सिकता अथान्त° अथान्तरण अथ नाभ्यां चतस; स्वय छोकं एणेति चात्वाडात्पु० मा चिति [| आरोहणं उपस्थानेन ५ साहस्रवत्क° चेनूः कृत्वा उत्तरत उत्त० जधनेनाञ्नि अश्चिप्रणयनादि अतिमृक्ती 9 अपरं चठु° ताप्तां सथ्ला०

५;

षष्ठाङ्क; ।

सत्रपरतीकनि। `

८११ | अथेकविश्शा* )) | बर्हिषः समर्‌ # | इतायां वपा०

) यद्येताव 9 ८१२ | तेन हैवास्य

) | यल्माङ्म°

) | तस्य सिष्टकृ०

99 होष्यन्नप 1

)) | अथ हुत्वोप०

3) प्ल नित्ये

» | एतेन नाचिके°

१) | त ह्येके ८१३ | ताननृक्र°

‰ | पृ्ाबन्धे सोमे

2) त्र प्रतिष्ठां

| सवत्र पुरस्ता

» | पर्चकामः १०

3 उथैष्ठयमीप्प 1 ८१४ | जयेषठ्यकामो म°

‰ | घ्वगेकामः

५ | घ्र यदी

+, | अय यदीच्छे० » | प्राची जुषाणा ` +) | स्वयमातृण्णा° ‰ | संतिष्ठते ना० ) | एतेन ब्रा

८१९ | यावत्पद्‌

9 | उपाधघानकाण० , | नवं दक्षिणतः

) | संतिषटते चा

शृठङ्काः ।

८१५९ ८१६

+,

सूत्रभतीकानि । एतेन वश्व यावन्मन््र ^ हि उपधानका० तिलोवा

अभिप्रयायं सावित्ननाचि° सावित्रः प्रथमा सवनीय० एतानभ्री ९ अनि चित्वा आरुणकेतु दिवःश्येनी° अथ सवानां वैश्यः पृष्टिका° पर्न; षष्ठोही जरा्मणो ब्रह्म सथ सोमप्तवः नैत्रानाई ° तस्याः परम शेषे सश्स्था० एथिसवेन ेत्रानार्हस्पत्य ° पसमानमृत्तरं ज्ग्रा्यातो गोप्तवः ओद्‌नस्वेना ° उपध्युष ^

दर्िहोमो १०

[६

एषटङ्काः ।

सूत्रभरतीकानि ।

८२३ | उदित आदित्ये ८२४ | राडसि विरा०

इन्द्राय त्वा तेजस्वद्‌ ° एवमितरे° सर्वान्यजमा ० हिरण्यं यजमा० ओद्‌नशेषं इममग्ने

अपां म्रहान्गु० तैरेन५ ५० समद्र इवाप अग्रेणाऽऽह ° अभिप्रेहीति आतिष्ठ मित्र ° अङ्को न्यङ्का सातिष्ठ वृत्र दिदृक्षेण्यो पतिष्ठत ओद्‌ व्याख्यातः पएश्च° तथाऽञचिषटत्‌ तस्य पुरोरुचः नियुनक्ति इनदरस्दुते* नियुनक्ति वेश्च राजाऽभिषेक्ष्य° उदित आदित्ये तां राजाऽऽरोर आरोह प्रोष्ठ° अन्न वर्‌

प्ष्ठङ्काः | ८ ३९

~

+^

¶ ॥ ^"

सू्तप्र्तीकानि।

, तस्यामापीनः

मा ते केशानिति

तान्पतमोप्य

अथेनमाज्यमि व्याघ्रो वैया°

अथैनं तोक्मा०

अर्णं त्वा

प्र बाहवेति इन्द्रस्य ते अप्रेणाभि आतिष्ठ वृत्र° अङ्को न्यङ्क।० नमस्त ऋषे तिष्ठा रथे

आ रहमी अ।तिष्ठ वृत्र ° प्रिमा उत्तरामि° उदसावेतिित्या ° अन्नवतापिति

संतिष्ठते

व्याख्यातो त° सेतिषठन्ते परवग्यै सेमरि° न दीक्षितस्य देवस्य त्वेत्य ° उत्तिष्ठ ब्रह्म° रतु ब्रह्मण ° अप्रेणाऽऽहव ° एवं दवितीयं

४१

पृष्ठाङ्काः । ८४४

|

म्प्रतीकानि ।

तृष्णीं चतुयै एवमितरेभ्यः इयत्यग्र आप्ती ° अभिदोहनमेके बहव आयी; मधुत्वा न प्रवर्थेमा० सेष्मोन्माय मुखस्य रास्ना सूयैस्य हरसा एतस्या एव गाहिषत्य अग्रेण गाहैण अभीम महिना सूयैस्य त्वा ्वर्म्यण प्र पश्चाद्धोतो ° मदन्तीभि० अत्रैव. चतच्ः सेचः कृष्णाजिने ब्रह्मनपरवर््येण ब्रह्मा यजु° प्रोक्षितानि प्रतिर सख्राडा्न्दी° तैरेनान्काले अदाय महा ५सीदस्वेति सिद्धय त्वेति महावीर आञ्च्‌१

पष्ठाङ्काः ।

८९१

[८]

सत्रपतीकानि ।

यथालोकमुपविङ्य यामिवतिकां तस्मिन्काठे अभ्रद्रोहिणौ देवस्य त्वेति आदित्या उष्णी ° अभ्नीषे पयप्ती महावीरे गेप० द्यावाष्रथिवीम्यां तेनोऽपि एतस्मिन्का ° उत्तमया

नमो दिवे विविष्यै त्वेति शकलछानूषम अध्वयुः काण्ट० शेषादुष० घमोयोत्सा० यथा षक्र ° एवे तरिरा० तेनेष् व° अभिष्टोमे प्रवृ° मकभ्यमुदरा० स्मोप्यापरं एतसमिन्कले अपरेणोत्त० यथुपरिष्ट ~ उद्कुम्ममा° चतुःलक्ति ० महीनां पयो 9

पृष्ठाङ्काः |

८७१

` च्र्तकानि। ` श्काः। | पूतरतीकानि। शङ्का । ।

अपि वाऽऽज्येन घरमैतत्तेऽ 9 अथ यदि अभितो दोर उत्तरवेद्या° यद्यमिचरे° यत्र दर्मा अथेनमुप० यदि घर्मः यदि घर्मेण प्राणाय स्वाहा उदस्य श्ष्मा° यदि घर्मेण यदि घमेमति° मानो घर्मे अपिवा रमर

, | यदि घर्भेण

यदि धमेधुष्दो यदिन दुहीत यदि द्षि

यदि पय आण य्येतां वयो ° यदि संवत्परं यदुप * यदि नदये° आभिवार० यदुद्रा पते० ्षीरस्याजा अथातः सुत्या० यद्‌ पुरस्ता

श

= १

मूत्रपरतीकानि ।

यास्ते अप्र यदि धर्मेण एवं गृधः अपिवा

यदि धमेधुर

यद्यभिचर यदयेनमभि 9 यदयुद्वाता ० अथ ब्रह्मत्वं अवान्तर० उदगयन आ० अग्ने ्रतपते अथैन९ स॒०

उत्तमेनानु°

अधास्याह्‌9 वाग्यत एता०

श्वमूते प्राची

श्रीण्यादितो अथैतद्वासो अथास्य ब्म नित्ये

न नक्तं यदि मुज्ञ» न मन्मयं न ज्ञिया

न च्छत्र

न चक्रीव० न गतासु न प्तमाज० नापपात्रम्‌

१

ूत्रपरतीकानि ।

९०० |न्‌ हर्म्याणि

न शवान्न नाज्ञीत अष्टमी

नैव संवि ९ संवत्सर ° एतस्मिन्नेव पुनयौव० ` पेवत्सरे अथास्य नानुत्पृष्टा

न नक्तम्‌ नाभिदोषं नाक्तो नाम्य० नाशृतमु ° अध्येष्यमाणः वरं वा अध्येष्यमाणो न प्रकग्यायोप० अथातो विहार यावदायामं तद्म ° अपरास पृष्ठयान्तयो ° लक्षणेन एवमुत्त° विपर्यस्ये ° समाधिः तननिभित्तो

आयामं वा

[१०]

सूत्रभ्रतीकानि ।

व्याख्यातं दीचतुरश्च ० ताभिर्ञया° पसमचतुरश्र० प्रमाणं तच्चतुर्थैना ° सविशेषः प्रमाणं अथापरो प्रमाणमात्री« मध्येछक्षण ° अथापरं प्रमाणे तृतीयकर्‌ ° दुस्ययोश्च नानाप्रार हृधीयप्तः

वृ द्धस्याक्ष्णर- तदुक्तं चिन्तया उपर्तहता° छिन्ना चेत तियैङ्मानी तदुक्तम्‌ दीर्धतचुर्‌°

खण्डमागन्तु°%

तस्य निहतः समचतुरश्रं चतुरश्र मध्यात्को°

पृष्ठाङ्काः |

९१०

११

९११

ूत्रभ्रतीकानि ।

पाश्चैतः स्राऽनित्या यावद्धीयते मण्डटं चतु० प्रमाणेन अदेश्चाद्‌० द्वाभ्यां त्रिभिनैव यावत्प्रमाणा तथोपरन्धिः अध्यषैपुह° अध्यधैतृतीय ° यावता

यत्तेन अर्धृपरमाणेन अर्ष्य तृतीये नव आम्न्याघेयि° अष्टा प्रक्र दक्षिणतः गाहंपत्या० अपरस्मि° यजमानमात्रीं तरिडशत्पद्‌ा० विषयेस्तया तदेकरञ्ज्वा ताभिच्चिर° चतुरम्य दवादाशेक०° विरम्यस्ता०

# 1

मत्प्रतीकानि । पश्चद्शिका ° दवादश्चपञ्च° एतावन्ति अष्टावि4श० दक्षिणादभ्सा० सौमिक्या परक्रमस्य त्रिकरण्या अष्टिकद्‌ शके त्रीणि चतुर्वि द्विस्तावा

त्र खखा० रथेषामात्नी यावता वा अषोक्षिणा्ै० अथाप्युदा° अष्टाश्चीति° अरलिनिमिवा तदेकरण्ञ्वोक्तं विभितायां ्रतिप्तामथ्योत्‌ पदे युगे

यजमानमात्री

[११]

ृष्ा्काः । ९२१

सत्प्रतीकानि । तदेकरज्ज्वोक्तं नवारल्नि° अष्टादशेत्ये° ्देश्मुखाः अरलिमात्च व्यायाममात्री चतुर्रेत्ये ° करणं व्याया° ता .एकवि९० उपधाने मण्डलायां तस्मि थशवु 1 तन्नवधा ्रधमेकैकं चतुरश्रष्या° मध्यार्नातर ° व्यत्यापं पिशशीटमान्रा दो देहान्डृत्वा आश्चीध्रीयं मवतीव वयप वा प्रत्यक्षविधाना° वेणुना स्ठ अरत्निना प्रदेशेन अरत्निनात्तरं एकविधः त्दुहवै सविषो वा

पृष्ठङ्काः । ९२१. ९२६९.

‡

सूत्रभतीकानि ।

एकविष ०. स्विधवाक्य° श॒तिषि प्र अष्टविधप्रमृ° आकृतिषिका० पुरुषमात्रेण

यावान्यजमान ऊर

मध्ये तृती° अपरेण यूर्पा 9 चिप उन्मुच्य वेणुं एवं विहिता + पुरुषं दक्षिणे अरत्निना पृष्ठयातो वा विषयस्य दुर" रज्ज्वा वा

पपल्लपच्छेषु

करणानीष्ट० तासामेकेक° पुरुषस्य पश्चमो सवैत १-प्रार ऊष्वैप्रमाण 9 अर्धैन नाकम यत्पच्यमानानां अनियतपरि° उपधानेऽध्यै* दश्च पश्चात्‌ पञ्च पञ्च

५.४

षृष्टङ्काः

९३१

2)

मूत्रप्रतीकानि ।

पश्च पञ्च पृच्छ० स्मि पश्चदश्यमा° जपरािन्‌ यथा प्रथमे स्वैमर्चि व्यत्यापतं

पश्च चितयो जानुदघ्नं नाभिदृन्नं आप्यद्‌ष्नं उत्तरमुत्तरं ्विषाले विज्ञायते च न चतुरश्राभर ° प्मचतुरश्रा अ० पाद्माञ्यो चतुमौगी° पादेष्टका उपधाने तेध्योश्च श्रोण्यभ्से तेध्यन्तराछे पुच्छे प्रादेश० सवम पादेष्टकामि ६ अपरस्मिन्‌

ता आत्मनि सवेमश्रि व्यत्याप्तं चिनु°

, ए

,

[ १९३1

सूततपर्तीकानि ।

एकाविधप्र° पदेष्टकाश्च व्यत्याप्त चिनुया० एकाविष० काम्या गुण° प्रउगचितं शकटाक्र° यावानिः पूर्वस्याः करणानि

प्रउगा इष्टकाः उभयतः प्रण यथा विमुखे प्रउगनितो ° रथचक्रनितं यावानच्चिः तस्मिश्च तस्य करण्य उपधाने दवोणचितं ` सवस्या मू तस्य पुच्छेन तस्य करण्या अध्यधौः उपधानेऽध्य्षा; समू चिन्वीत पमृहन्नि °

दिक्षु बात्वाा° परिचाय्यं मध्यमा स्वय

एष्टाङ्काः । ९.४१

9 ९४२

सूतरपरतीकानि । उपचाय्यं चिन्वी०

परिचाय्ये० द्वयानि खट चतुरश्र त्सर्व्ज छन्दश्चितं सवैशछन्दोभि 9 श्येनचितं वक्रपक्षो व्यत्त पश्चात्प्रा° पुरस्तात्प्रत्य° एवमिव हि यावानाभिः प्रदेश्चश्च० तासां तिः इतरत्पक्ष 9 पश्चारालिः

च तुररल्नि :

| तदै प्रा° | अधेद्शमा अर्‌ दविर

मध्ये छक्षणम्‌

। पक्षस्यापरयोः

| आत्मा दवपरषा° | पच्छेऽषेपुरुष °

| तस्य दक्षिण तावक्ष्णया

| शिरस्य्षेर

| अप्ययान्भ्ति

| एवमिव हि

[ १४]

सूत्परतीकानि । ृषठङ्काः । | सूत्रप्रतीकानि । ' धकरणं पुरुषस्य: .) | येनवितं चिन्वीत ते दधे प्राची । „, | वक्रपक्षो ..प्रथमस्य „, | पश्वात्पराङ्द्‌ ° `-चतुमांगी ° ,, | पुरस्तास्मर -चतुमागीयार्ध „, | एवभिव हि तस्याक्ष्णया ग व षोडशी° पुरुषस्य , || अष्यपपुरुष० `, \ एषमन्यदुत्तर ९५१ | चत्वारे५श० । व ) तिलः परिथि° उपध 9 (- पुरुषस्ति १ र "ुच्छपाश्च 9 १) तथोत्तरः -.तिखोऽग्रे # | एकत्रिभश० ॥ पुच्छप्यय ष १ | पक्ष्रमुत्दन ° चक ) | पक्षाप्यये व # (चर ~ | द्विपुरुषं प्श्वा° ४.४ म | षोडश; चतुः , शिरा च ९९३ -.एष द्विशतः न मनेन निभि° अपरमन्‌ तै भटका निमि „अप्वधोश्च - शम्या के „षे पश्चचत्वा० „ | पेटक तिमिः पुच्छाः „ | चुने इद्वितीयचतुर््यो ¢ 99 पलेष्टकां हषे श्रयोद्‌° , | द्वाभ्यां चदुभ्यौ -श्रोण्यश्तेष्वषटौ „ | प्षमध्यम्यां शेषे च विशश ` ९९३ | द्वाभ्यां चदुर्याम्यां ` शिरि चदु° )) | पक्षग्रीयां त्रिभिः *एष द्विशतः ४ | चतु्थैनेकम्‌

-क्यत्यापतं चिनु° % | पक्षकरण्या;

एष्टङ्काः। ९१३

3)

[ १५] ¦ ॥ ५

[1 ८ 1; सू्रप्रतीकानि। ृष्ठाङ्काः।| सूत्रप्रतीकानि । पृष्ठाङ्ाः । ४ . पक्षनमन्याः ९१९६ | पेष्टकाभिर° ९९८ 4 | उपधनि चतस्रः ९९७ | तिखस्तिसोऽर्धे° ९९९. ५८ अपरेण शिरो° + अवशिष्ट ५ षोड़० १ ` पवेण पक्षाप्यर „) | अन्त्या बाह्यशेर १) | ` एकादश पूर्वेण „ | वचरम १) ः | पुच्छाप्ययं +» | पदृष्टकामः 9१ रः | „ पृश्चद्शच पुच्छे ) | अणृकाः १७० 99 ४ £ चतखश्चतखः ) व्यत्यासं चिनुयार ९६० {९ पक्षाप्यययोश्च १ | कङ्कचिद्ल ० १) ४: # आत्मनि चतपमि ० | एवमिव सेनस्य ९१९१ + चतसश्चतसखः पक्ष १ | त्माच्छू"त ११ पक्षमध्ययोः । ) | अशिरस्को , न अवशिष्टं पोडश० १ | अनाम्नानात्‌ १) अन्त्या बह्या # | विज्ञायते च 9 अन्यत्र शिरः ९९८ | प्राकृतो वक्रौ १) ` भपरसमिन्भस्तारे ) | यथाप्रकृत्या ° रं ते अपरेण „, | यथो एतच्छेन ९६६. द्ाम्यामर्षेष्ट° )» | त्रिस्तावोऽञ्चि्भ ° ४ बाह्या( ह्य )विशे° 9) दीर्धचतुरश्रा° ९६९४ ० < अत्मकरणी° ) | एकविशशोऽभनि्मव° र ४ चः , वचततश्चत° ५ | तष्य पुरुषाभ्याप्तो #

` . इति सत्पाषादरहिरण्यकेशिभ्रोतशे द्(विंशादिपश्चविंशान्त- प्रभ्रगतसूत्राणां पाठक्रमेण प्रतीकानि ।

४ "क्का १ वावा" वो ` क `

2.#.4, ॐ

न+ ^ क4 00104. 154 हद गए निपा

१106 ०. 3६2 प 51/७8 ४८५६8, ~ --~- 288

` ^+ ण्म 383 ४४३58५11,

वधर 37४४९ 80118 01786118 5६५५ ४८ अ ४8, 2४.७.

8तकणक्डयः त ०. 9९४6 ० 15 | 204४9 ० पतये