9१1 ११६. । ८८, (रा ^~ 7३५ ॥ २१४
7282८ 0२८1 1571117 +

आनन्दार्रमिपर$तम्न्थावयिः।

मरन्थाङ््‌ः ७ (4
नारायणमट्रविरचितः

निस्थटीसेत्‌ः ।

एतत्पुस्तकं
वे* शा० सं° रा० गोखले इत्यपादेगेणेदादाच्िभिः
संदरोधितम्‌ ।
त्च
हरि नारायण आपर
इत्यनेन
पुण्याख्यपत्तन
आनन्दाश्रमञुद्रणादये
आयसाक्षरेमरदपिता
प्रकारितम्‌ ।
शाटिवाहनश्चकाब्दाः १८६७

खित्ताव्दाः ९९११९
( अस्य स्वेऽधिकारा राजशात्तनानूप्तरेण स्वायत्तीकृताः )
मूल्यं पादोनङूपकचषटतुयमर । ₹° ( ३८१२ ) ।

आदशंपु्तकोदेलपतिका ।

अस्व नारायणमदविरवितत्रिस्थलीसेताः पुस्त नी
हवािक्रारिरामश्चानिमिवतम्‌ । अस्य ठेखनक्षाटः सवत्‌ १८४९

तिह ताश ५५# 5458)

९696^१01 1५45111
९०९२८8७.

>

ॐ तत्हह्यणे नमक
प्तब्रह् हि पाम्‌6 प्रधा 55178)
नारायणभदृषिरवित १८७६१८1 1१०0

्रिस्थटीसेतुः ।

ुरएनिदितिजेनद्ः सेष्यते योऽस्ततनद्र

गंसुतरदरितानां का कथा मानवानाम्‌ ।

स्व पवि घुङतकषतुवा ज्छितावारिहेतु-

जंयति विजितयागस्तीथराजः प्रयागः ॥ १ ॥

धाणी वाणीपतेवस्या व्णनायामणीयसी ।

तीर्थभ्रेमिभणिर्वेणी स्वनिःश्रेणिः प्रवण्यते ॥ २॥
अथ प्रयामगप्रकरणम्‌ ।

नन्वनष्ठानकमेणानेयं निरूप्यम्‌ । न चात्रास्त्यनुष्ठानक्रमः-। स हि
देषा । एकप्रयोगविधिपरिगृहीतानामेककतूकत्वावगमे सत्ववर्यक
दकषिते कमे पश्चमिकश्रत्यादिषद्कान्यतरेण वाऽऽयादिवद्धवति ।
मिन्नप्रयोगविधिपरिगहीतानामपि वचनाहशपएूणमासाम्या्मषट्वा सामन
य॒जञेतेतिवत्‌ । तत्न न तव्रखयागकेङ्ि।गयायात्राणामकः प्रयाग
रस्ति । न च घटते प्रथक्षाम्यतादेतासाम्‌ । ना शरुत्या दषरकान्वतर-
त्मबोधकमस्ति। अत एव चिस्थल।यात्रामहं कारष्य हात सामान्यत
द प्रयागादियाज्राः करिष्य इति विरोषतो वा युगपत्सकत्पा न घटत ।
अभुककामलजिस्थलीयात्रा कुर्यादिति वा प्रयागकारागयायात्राः इुव।-
दिति वेकस्य प्रयोगविधेरमावात्‌। किवेकप्रयागिध। स।त राजचूवा-
दिवत्समुदायादेव फलं मवेन्न तु प्रत्येकम्‌ । तथा च परवयक फल भवण-
व्याघातः । प्रयागस्थस्य च कशीयात्रा गथायात्रा च निष्फला स्पात्‌ ।
एवं गया दिस्थस्यापि काश्यादियतरिति । एकेकवात्रया दयदययात्राया-
शरोपरतस्य परतस्य वा यात्रविषध्यं व न हि फलसाधनसगुदयिक-
हेशादा्ेयदेः फं मवति । किच येकः प्रयागिधिः स्यात्तदा
काथनिदेको वैकल्पिको धाऽनिवतः कमः स्यात्‌ । न च सऽस्ति।
प्राच्याः रसौक्वेण गयादिकमेण कुवत । दाकषिणात्यादवः भ्रषाग-

२ नारायणमह विर बेतः- [ प्रयागप्करणम्‌ ]

कमेण । अन्ये काहयादिक्रमद्रयेनेति । अथवेिवत्समदायान्तगत्या
पूथकष्फलसाधनतामम्युपेत्व सवमिदं परिषधियते । तन्न । ततर हि क्षत्ि-
यफतकराजसुय हयसमदायमध्यपाते प्रमाणान्तरेण निशिते तदृन्तग-
तावे्टेदि बाह्मण यजेतेत्यादियो धितग्राह्मणकर्तृकत्वासं मवादेतयाऽज्ा-
दकाममिति च प्रथक्फलश्रतहविध्यमाभ्रितम्‌ । न त्वत्र तथा किचि
दस्ति सथदायान्तगतेसुक्तदुषणत्वात्‌ । एकप्रथोगविधौ च सतीदं कत्पयं
स च नास्तीत्युक्तमेव । न च त्रिस्थल। समाहययेकप्रयोगविधिकल्पनम्‌ । :
तपस्यया विनियोगमान्रपरमाणलात्‌ । सप्तुयादिसमास्यायामति-
धरसङ्गात्‌ । प्रचयसिद्धसमु्येन षट्‌वितिकोऽभनिः सत्तसंस्थो ज्योतिशेम
इतिवदुपपन्नत्वाञ्च । तस्मान्ञकप्रयोगविधि बलाद्यगपरंकल्पोपपात्तिः ।
अथ मिन्नप्रयोगविधििपेयत्वेऽपिं युगपत्कतव्यताप्रस क्तावमेक गददाहा-
हितिमित्तकक्षामवस्यादिवि्न्तया युगपत्संकल्प उपपाद्यत । तञ्च न ।
तादृक्षी हि निस्थानां नैमित्तिकानां नित्ये मित्तिकयोर्वा नियतकाल-
तथा युगपत्मसक्तिसं मवाद्धवेततन्तरता । केवलक्ाम्यानां तु युगपत्स
क्तिरेव नास्तीति कथं तन्त्रता । न च संमवति । न्यूनातिरिक्तमा-.
गगभनङ्पतया समानकालतामावात्‌ । किंच । वथेतादृशेऽपि
तन्त्रं मवेर्ताह मार्मस्थसर्वतीर्थान्युदधिर्य तन्त्रेण यात्राः करिष्य
इति संकल्पं सर्वः कुर्याद्‌ । को हि फलाधिक्यं नेच्छति ।
उषटेश्यती्थयत्रिव संकल्प्यत इति चेत। न) किंमुदेश्यमित्येवानिण.
यात्‌ । तस्मान्न युगपत्संकत्यः सं मवति किंत्वन्तिममेव तीथमुहिश्य
संकल्पः काय; । आन्तरिकं तु स्वं प्रासङ्गिकम्‌ । अतः “ अघं
तीथंफलं तस्य यः प्रसङ्केन गच्छति ` इतिवचनात्तद्यात्राया अधभव
फलठं प्नानभराद्धादेस्तु सर्वभेव । तेन दाक्षिणात्यः पाश्चात्य वा गया-
यात्रामेव संकत्पयेतपागकाश्यादि तु तस्य प्रासङ्गिकम्‌ । प्राच्यस्तु
परयागयान्नां संकत्पयेद्वयाकाश्थादि तस्य प्रासङ्गिकमिति । यद्रा
दाक्षिणव्विनाऽऽदौ प्रथागयातरैव तन्मातरसंकल्पूवंकं काया ततः प्रयागे
काशीयाां संकल्प्य तां कुयात्‌ । ततः कायां गयायात्रा संरुरप्य ता
कुयात्‌ । एवं प्राच्यादिनाऽपि गयादिक्रभेण वत्राः कार्याः । त्न च तत्त.
नमीितारतम्या्तत्तधा्राफलमपि तारतम्पापनन दूरस्यसमीपस्थकतुकया-
त्रायामिव संपरणमेव मदति। प्रयासतारतम्पे फलतारतम्पस्य फलस्य कम-
निष्यत्तसषां टोकृवत्परिमाणतः फलविशेषः स्याव ` [>° १।२।१।२९ |

[ प्रयगप्रकणम्‌ | विस्थट।सेतुः । &

इत्यत्र सूत्रे जेमिनिमनिनोक्तत्वादित्यलं प्रसक्तेन । तस्िद्धमेतलयागादि-
यात्राणामिक्षप्रयोगविष्यमावान्न ्रत्याद्यन्यतरण क्रम इति। नापि मिन्नप-
योगगृहीतानाभपि दरापूर्णमास्सोमवद्राचनिकः कमः । ताद्ृ्ञवचना-
मवाद। यद्यपि च कवचेवुराणे कथ्चित्पाठक्रमः स्यात्तथाऽपिं तन
नानुष्ठानक्रमनियमः सं मवति । केवलकाम्पेष्वेनद्राग्न्यादिषु पाठक्रमणानु
हानक्रमनियमामावस्य ‹ अङ्खवक्कतुनामानुपष्यम्‌ ` | ज० स० ५।
३। १२। ३२ | इत्यधिकरणे स्थापततवात्‌ । तस्मालयागाद्क्रणा
ननि प्रमाणामावान्न प्रयागनिरूपणं प्रथम संगच्छत इति चत्‌ ।
सत्यमेतत्सद तथाऽपि प्रथाग आवश्यककतव्यबाहुल्यामावाहाघ रन प्रथम
प्रथागप्रस्तावो नासरगत इत्यलं मूथस्रा ।
तत प्रथमं तावत्सामान्यतः प्रयागमाहास्म्यमुच्यते-- वद्या तपश्च

की तिश्च स ती्थफटमरलते ` इति तीथमहिमज्ञानङूपाया विद्यायास्ता-
धफलप्रप्त्यौपपिकतवोक्तेः । स्वतन््रतयाऽप एटभरवभाञ्च । अत एव
कोभं प्रयागमाहास्मयं प्रकृत्याक्तम्र-

हदं सत्यं द्विजातीनां साधूनामातजस्य च ।

चु दां च जपेक्कणं क्षिष्यस्यानुगतस्य च ॥

हदं धन्यमिदं स्वग्यं मिदं मेध्यमिदं सुखम ।

इदे पण्यमिद्‌ रम्यं पावनं धम्यगुत्तभम्‌ ॥

महर्षीणामिदं गुदं सर्वपापप्रम) चनम ।

अत्राधीत्य द्िजोऽध्याय निमटत्वमवाष्ुयात्‌ ॥

यथेदं शण या्नत्यं तीथंपुण्य तथा श्ाचः

तिस्मरतवं मते नाकषृष्ठे च मदत ॥

तथा--इदं कल्ये समुत्थाय पठतेऽथ बुणात ब] ।
ष्यते सर्वपापेभ्यो मृत्युलोक न गच्छति ॥

प्रास्स्येऽपि प्रयागमाहात्म्यं अण्वित्युपक्रम्य--
यच्छत्वा सर्वपापेभ्यो मुच्यते नात्र सशयः

इत्यक्तम्‌ । तस्मान्माहात्यमवश्य वक्तव्यम्‌! १० तै । तत्राऽ5.
श्वलायनानां परिशिष्टभुतिः ‹ तितासिते सारते यत्र सगत तनु

तासो द्विगततनति । ये वै तन्वं विसृजन्ते धाद्रस्त जनि ज्‌

ग, नारायणमहविरषितः- [ प्रयागप्रकणम्‌ 1

लवं भजनो । शालान्तरे तु "ते वै जनासो अश्रतं मजन्ते ` इति पठन्ति ।
अयमर्थः सितासिते भ्वेतकृष्णे गङ्गायमुने सरिते न द्यौ यत्र संगते
संगमं प्राते । सरिच्छब्दादापं चेव हठन्तानामिति मागुरयक्त आपि कृते
सस्ति इति द्विवचनं छान्दसं बा । एतेन प्रयाग उपलक्षितः । तत्राऽऽ
प्टुतासः स्नाता जना दिवं स्वगंमुत्पतन्ति । आजसेरषागित्यसुकि कृत
आप्टुतास इति तरिष्पदते । एवं स्न नफट मुक्त्वा तन्न प्राणत्याग फलमाह
वे वर इति । वै त्वये प्रमाणान्तरपरसिष्यथं वा । ये धीरास्तन्वं तदु शरीरं
विसुजन्ति भ्रियन्त हत्यर्थः । ते जनासो जनाः प्राणिनोऽगरृततवं मोक्ष
मजन्ते पाव न्ति । असूतत्वमिति केडुतिकन्यायेन फलान्तरस्यापयुप-
लक्षणम्‌ । ‹ अमि पूर्व; ' इत्यत्र वा छन्दसीतिपूवचुतरादुवृत्तः पवरूपा-
आवपक्षे यणदिशषेन तन्व मिति द्विती यैकवचनम्‌ । जनास इति पएरववव्‌-
क्‌ । धीरा इत्यनेन धेथमवलम्ब्य बलादपि प्राणत्यागे न दोष इति
सूचथति । एताये सम्यण्बयक्ती विष्यति ! एतेन धारा विघ्रोत्पत्ता-
दपि येर्यमाटम््याऽऽङरीरपातमत्र स्थिवाऽनते स्वमावादेव पे तनुं विप
जन्ति भ्रियन्त इति व्याख्या प्रत्युक्ता । वाग्यतस्तिस्ो दो दायित्वेतिव
त्ाक्षात्संबन्ध आनरथक्यामविनाङ्गावतारन्यायासंमवात्‌ । हे।षि(मि) ति
वृषटकामाय निधनमित्यादिषुप्रापिवदश्तसबन्धेऽत्र बीजा मावात्‌। धारा
इत्यस्य वैय्थापाताचेत्यटम्‌ । तथा तत्रैव परिशिशन्तरम्‌-- यत्र
गङ्गा च यथना च यत्र प्राची सरस्वती । यत्र सोमेश्वरो देवस्तत्र मामः
रतं कृधीन्द्रायेन्दो परि्रव ` इति । मत्स्यपुराणे-
युधिष्ठिर उवाच--मगवडभरोतुमिच्छामि पुराकल्पे चथा शतम्‌ ।

बह्मणा देवभुख्येन यथावत्कथितं मुने ॥

कथं प्रयागगमनं नराणां तत्र काहशम्‌ ।

गतानां का गतिस्तत्र क्तानां तत्र कि फठम्‌ ॥

ये वस्षनत प्रयागे तु ब्रहि तेषां च किं फलम्‌ ।

एतत्सर्वं समाद्याहि परं कोतुहलं हि मे ॥
त्ाकण्डेय उव।च-रथप्ष्यामि ते वत्स यचेष्ट यच्च तत्फलम्‌ ।

पुरा कषीणां विप्राणां कथ्यमानं मया श्रुतम्‌ ॥

तथा-तत ब्रह्मादयो देवा रक्षां कुवन्ति संगताः ।
अन्ये च बहवस्तीर्थाः सवं पापहराः च्युमाः॥
त शक्याः कथितुं राजन्वर्षप्रगरतेरपि । .

[ भ्रयागप्रकरणम्‌ निस्थटीसेतुः ।
संक्षेपेण प्रवक्ष्यामि प्रयागस्य तु कातेनम्‌ ॥
धरहि धनःसहस्ाणि यानि रक्चन्ति जाह्नवीम्‌ ।
यमुनां रक्षति सदा सविता सप्तवाहनः ॥
प्रयाम त विशोषेण स्वयं रक्षति वासवः ।
मण्डलं रक्षति ह रिद वतेः सह संगतः ॥
तं वटं रक्षति शिवः शटपाणिमहेश्वरः
अधर्मेणाऽऽवृतो लोको नेव गच्छति तर्पवम्‌ ॥
तथा- तपनस्य घता देवी चरिषु ठोकेषु विश्रुता ।
समागता महामागा यमुना यत्र निन्नगा ॥
यत्र सानेहिता देवः साक्षाहेवां महेश्वरः ।
दष्प्रापं मानुषः पुण्यं प्रयागं तु युिष्ठिर ॥
देवदानव गन्धवा कषयः 1सद्धचारणाः ।
तच्चोपस्परहय राजेन्द्र स्वगलाकमुपारनुते ॥
वाराहपराणे--पुनरन्यत्मवक्ष्यामि गुह्य सव जन्यम्‌ ।
सुटमं धमंकर्माणां दुलभ पापकमणाम्‌ ॥
ठमटेति विख्थावं रहस्य परम मम ।
ब्ह्मण। यत्र चेष्टं हि क्रतूनां च ङातेराप ॥
तच्मयागमिति ख्यातं सर्वपापप्रणाशनम्‌ ।
बह्मणः श्षित्र मित्युक्तं विषु टाकेषु ववेश्रुतम्‌ ॥
तथा - तन्न चैकार्णवे सर्वे नष्टे स्थावरजङ्गमे ।
सर्व्न जटपर्णं त न प्राज्ञायत केचन ॥
एतद्र महादेवि विध्यमूटं महाद्रुमम्‌ ।
मम प्रसादात्सुभरोणे तदेकं ।तष्टते तदा ॥
एतद्भटस्य माहात्म्यं देवि केचिन्न जानत ।
मक्त्वा मागवताञ्शद्धान्मम कमपरायणान्‌ ।
तत्क्रतोदका मद्रे दिवं यान्तिन सरायः॥
बास्स्ये--यत्र ते द्वादशाऽऽदित्वासतपन्ते रुद्रमा्रताः ।
निर्हन्ति जगत्सर्वं वटम्रूट न दह्यत ॥
नटचन्द्राकंपवनं यदा वेकाणव जगत्‌ ।
स्वपते तत्र वे विष्णायजमान पुनः पुनः ॥

यजमानेति राजसंबा धनम्‌ ।

नाराणमषटविरवितः- [ प्रयागप्रकणम्‌ |

देवदानव गन्धवा कषयः सिद्धचारणाः ।
सर्वे सेवन्ति तत्ताथं गङ्गायमूनसगमम्‌ ॥
तथा--प्रवणात्तीर्थराजस्य नामस कू(तनादाप ।
भतिकालमनद्रऽपि नरः पापाल्म्मच्यते ॥
तथा--गङ्का च यमना चेव उमे तुल्यफटं स्पृतं ।
केवलं जयेष्ठ मावेन गङ्खा सवन्न पूज्यते ॥
तथा--यथा स्त्र ठोकेषु बह्मा सवेन्न धृज्यते
तथा सर्वेष तेष प्रयागः पूज्यत बुधः॥
प्रयागस्तीथंराजश्च सत्यमेव युधिष्ठिर ।
बह्मा ऽपि स्मरते नित्यं प्रयाग त।थमुत्तमम्‌ ॥
ती्थराजमनप्राप्य न चान्य।त्कचदहाते ।
को हि देवत्वमासाद्य मानुषत्व चकाषात ॥
अनेनैवानचमानेन चं ज्ञास्यसि युधिष्ठिर ।
यथा पुण्यमपुण्यं वा तथेव कथितं भया ॥
तथा- श्ण राजन्प्रवक्ष्यामि माहस्म्यि पनरव तु ।
त मिषं पुष्करं चेव गातीथ सिन्धुसागरम्‌ ॥
गया च धेनुकं चेव गङ्धा सागरमेव च ।
एते चान्पे च बहवो ये च पण्याः रेटाचयाः॥
दक्ष ती्थ॑सह्ाणि तिंशत्कोस्यस्तथा पराः ।
प्रयागे संस्थिता नित्यमेवमाहूमन [शणः ॥
णि चाप्यथिकुण्डानि येषां मध्ये तु जाह्नव। ।
प्रयागादभिनिष्कान्ता सवताथपुरस्करृता ॥
तपनस्य घता देवीं चिषु लाकेषु ववेश्रुता ।
यमना गङ्गया साधं संगता छोकपावनां ॥
गङ्गायभनयोर्मध्ये पराथेभ्या जघन स्पृतम्‌ ।
प्रयागं राजक्षादरंट कटां नाहंति षांडश म्‌ ॥
तथा- प्रयागं समधिष्ठाय कग्बलाश्वतरावुम।।

क क्क

मोगवत्यथ या चेषा वेदिरेषा प्रजापतेः ॥
तत वेदाश्च यज्ञाश्च मर्तिमन्तो युधिष्ठिर ।
प्रजापतिमपासन्त ऋषयश्च तप।धनाः ॥
रजन्ते कतुभिदेवास्तथा चक्रधरा नृषाः

कि

[प्रयागप्रकएणम्‌ | िस्थटीसेतुः ।

यस्मव्पुण्थतमो नासि चिषु लोकेषु भारत ॥
व्ि @ क्षे क

प्रमावात्सिवंतीर्थेम्यः प्रमवत्यषिक विमा।

तथा--पश्चयोजनविस्तीणं प्रयागस्य तु भण्डटम्‌ ॥
उत्तरेण प्रतिष्ठानाच्छाठभली जह्य तिष्ठति ।
महेश्वरो षटो मृत्वा तिष्ठते परमेश्वरः ॥
ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश्च परमषयः ।
रक्षन्ति मण्डलं नित्यं पापकर्मनिवारणाः ॥
तस्मिञ्जहत्स्वयं पापं नरकं स न पश्यति ।

तथा-प्रजापतेरिदं क्षेत्रं प्रयागमिति विश्रुतम्‌ ॥
एतत्पुण्यं पकित्रं च प्रयागं च युधिष्ठिर ।
स्वरा कुरु राजेन्द्र भ्रातृभिः सहितो मव ॥

तथा--पापौघमूरिमारस्य दाहृहेतुं प्रजापतिः ।
परथामं विदधे मथः प्रजानां च हिते रतः ॥
पद्मपराणे-
सूनास्थानमिदं सम्यक्‌ सितासितजलं किल ।
पापरूपपननां हि बह्मणा विहितं पुरा ॥
तितासिता त या धारा सरस्वत्या दिगभिता ।
तं मार ब्रह्मलोकस्य सृष्टिकतां ससज वे ॥
मकवष्य-
कामप्रहानि तीर्थानि वेकोक्ये यानि कानि च।
तानि सर्वाणि सेवन्ते गङ्कायमुनसंगमम्‌ ॥
अथिपएराणे-
वक््ये प्रयागमाहास्ये म॒क्तिमुक्तिप्रदं परम्‌ ।
प्रथाओे ये च दिष्ण्वाद्या देवा मुनिवराः स्थिताः ॥
` सरितः सागराः सिद्धा गन्धवाप्सरस्स्तथा ।

एतद्रे मारस्यसदशान्येव मूयांसि वचांसि-

तथा-प्रयामं समपिषानं कम्बलश्वतराबुमां ।
तीर्थं मोगवती वेव वेदी परोक्ता प्रजापतेः ॥
ततर देवाश्च यज्ञाश्च प्रतिमन्तः प्रयागके । इत्यादि ।

८ नारायणमहविरवितः~ [ प्रयागप्रकरणम्‌ )

बह्मपराणे-
न माधवसमो देवो न च गङ्खासिमा नदी ।

न तीर्थराजसषटशं क्षेत्रमस्ति जगन्नपे ॥
पठस्त्यतीथयावायम्‌- ।
ततो गच्छेत राजेन्द्र प्रयागमुष्तस्तुतम्‌ ।
यत्र ब्रह्मादयो देवा दिज्ञिश्च सदिगीभ्वराः ॥
लोकपालाश्च सिद्धाश्च नियताः पितरस्तथा ।
सनत्कृमारपमुखास्तथव च महषयः ॥
अंगिरःप्रमखाश्रेव तथा बह्मषवाऽपरं ।
तथा नागाः सपर्ण सिद्धाश्चक्रधरास्तथा ॥
सरितः सागराश्चैव गन्धवाप्सरसस्तथा ।
हरिश्च मगवानास्ते प्रजापतिपुरस्करतः ॥
इत्यादीनि बहूनि प्रयागगततीथादिपरतिपादकानं वचनान मत्स्व
पराणतल्यान्येवेति न टिष्यन्ते । धोभ्यताथयत्राषम्‌-
पवित्रमगिभिज्षं पण्यं पावनमुत्तमम्‌ ।
गङ्खायमुनयोर्वीर संगमं ल।कविश्र॒तम्‌ ॥
यच्नायजत मताता एवमेव पितामहः
प्रयागमिति विख्याते तस्माद्धरतप्तत्तम ॥

बह्मप्राणे-
पथिमामिम्रसी गङ्ग कालिन्द्या यत्र संगता ।
देवानां दु्ठंमं तच चेतरेषां तु किं पुनः ॥

तथा- ओमित्येकाक्षरं बह्म परबह्मामिधायकम्‌ ।
तदेव वेणी विज्ञेया सवं सांख्यप्रदायेना ॥
अकारः शारदा प्रोक्ता प्रद्यश्नस्तत्र जायते ।
उकारो यमना प्राक्ताऽनिरुद्धस्तञ्जलात्मकः ॥
मकारो जाह्नवी गङ्का तत्र संकषणा हारः
एवं भिवेणी विदख्याता वेदबा जं प्रकातता ॥

तथा-वेदमाता त॒ सावि्ी चिपदौी या चतुष्पदा ।
स एव त थ॑राजोऽयं चिवेण्या यत्र संगमः ॥
अन्थतीर्थसपानेन प्रयःगं मनुते नरः.

^©)
[प्रवागप्रकरणम्‌ | तिस्थलीसेतुः। ^

रीश्वादिषु घोरेषु नरकेषु पतत्यसो ॥
तथा--दिवि भुष्यन्तरिक्षि च पातठे विवरेषु च ।
तीर्थानि वतहानानि प्नानयज्ञतर्पासि च ॥
सन्ति भयःसाधनानि तानि सर्वाणि मारत ।
प्रथागगणदे्ानां नाहन्ति कटया तुटाम्‌ ॥
पाश्चे--अविमुक्ते विशरुच्यन्ते तारकज्ञानजन्मना ।
विना ज्ञानं प्रयागेऽस्मिन्मुष्यन्ते सवजन्तवः ॥
केत्राणाप्रत्तमं क्षिं तीथौ्नां च तथोत्तमम्‌ ।
गङ्कायमुनयो्योगं प्रवदन्ति महषयः ॥
सितासितं तीथं बह्माद्याः सवेदेवताः
भनयो मनवश्रेव सेवन्ते पुण्यकाङ््‌क्षिणः ॥
गङ्खा पुण्यनदी ज्ञेया यतो विष्णपदृद्धवा
विरजा यमना बह्मस्तयाय। गमनुत्तमम्‌ ॥
तथा- यानि क्षेत्राणि पण्णानि समुद्रान्ते महे।तटे ।
ते पण्थतमं जेयं प्रयागाख्यं महामुने । इत्यादि ॥
न4--पटिं धनःसहद्नाणि यानि रक्षन्ति जाद्ववीम्‌ (५) ।
यमुनां रक्षति सदा सविता सप्तवाहनः ॥
परथागे त विशेषेण स्वयं वस्ति वस्वः ।
मण्डलं रक्षति हरेः स्वदेवेश्च समितः ॥
न्य्नोधं रक्षते नित्यं शूटपाणिमहैश्वरः
स्थानं रक्षन्ति वे देवाः सवेपापहरं शमम्‌ ॥
तथा- ददा तीर्थसहश्चाणि पष्टिः कोटञ्चस्तथा पराः ।
तषां सांनिध्यमवेष तीथनिां कुरुनन्दन ॥
तथा--यन्न शङ्खा महामाग बहूताथत्तमागता ।
सिद्धिक्षेत्रं हि ततक्षे नात्र काया विचारणा ॥ <९\
क्षितौ तारयते मल्याज्ञा गा स्तारयतेऽप्यधः । [ह
दिवि तारयते देवास्तेन सा तरिपथा स्मृता ॥ =
तथा- सर्वत्र च्ठमा शङ्का विषु स्थानिषु दुमा \. 0 #
ङकारे प्रपागे च गङ्गासागरसंगमे ॥९ ००.९१

१ 8

नाराय्णमह विरचितः [ प्रयागपरकरणम्‌ ]

इष्टाऽतरैव महायज्ञः युष्टिकामः प्रजापत; ॥
अवाप सटिसामथ्व ततः मृष्टं चकार सः ॥
अन्न नारायणः सस्नां सपत्नीकः सितासेते ।
तदेव ठम्धववहक्ष्मीं मायामश्रतमन्थने तै
उाप्त्वि त्च षण्मासान्घ्रात्वा वेण्यां यथेच्छया ।
विप्रं पातयामसि हयकबाणेन शूठधृक्‌ ॥
वासवस्य तु शापेन स्वर्गुप्र्टा पृरोषश। ।
स्वर्गक्नामाऽर सा घ्न मेजे स्वगं तताऽचरात्‌ ॥
पत्रं वंशधरं लेमे यथार्तिं नहुषो मुने ।

पुत्रकामः प्रयागे हि ब्नास्वा पण्ये सितासिते ॥
धनकामः परा शक्तः स्नाता ह्यत द्वेजोत्तम ।
धनदस्य निधीन्सवास्तजहार स मायया ॥
नारायणो नरश्चैव वषाणामयुत पुरा ।

अनाहारः प्रथागेऽस्मिन्करतवान्धमसयहम्‌ ॥
जेगीष्योऽ्र संन्यासी दृक्षधमरता द्विज ।
अगिमादिगणान्मेजे धर्मसि द्ध च दुटमाम्‌ ॥
कङयपोऽन्र तपस्तेपे शिवाराधनतत्परः ।
अस्मिस्तीर्थे मरह्वाजः षष्ठयां वे सप्तभोऽप्रषत्‌ ॥

कश्यपा िकाषिप्टरके सप्तमा जात इत्पथः ।

अस्मिन्सेतरे परा विप्र क्षित्र्तस्यापराक्षताम्‌ ।
यागस्य फलसिद्धिं च ठाभर सनकादयः ॥

तथा--अन्यक्षि्ं कृतं पाप पण्यक्षते ।वेनरयाति ।

पुण्यक्षेत्रे कृतं पापं प्रथागे तीथनायकं ॥

पादये--अन्यक्च्नकरतं पापं तत्क्षणादेव मामन ।

प्रथामे विलये याति पाप ताथङ्त वेना॥

रामाधणेऽयोध्याक्ाण्ड मरद्राजवचनम-

अवकाशो विविक्तोऽयं रमणीयश्च राघव।
गङ्कायमुनयोश्वव संगमो टोकविश्रतः ॥

य॒ द्कण्डऽप स्ति प्रतिराम,

मरहाजाभ्रमश्रेष प्रयागमामेतः रीष:
ह्यते देवि गङ्गेषा नद लिषथमा शेषा ॥
यम्मना च महविगा सांनिध्यं वोत्तमं तथाः

[ श्रयागप्रकरणम्‌ ] विस्थल। सेतुः ।
श्कान्वे-- तीर्थराजं परित्यज्य योऽन्धस्मात्कामभिच्छाते ।
नीः %
मारतास्पे महाविष स कामं नाऽ््ुयास्स्फुटम्‌ ॥
काशी सण्डे-प्रथमं तीर्थराजं तु प्रयागाख्यं विशत्‌ ।
कामिकं सव॑तीथानां धमंकमाथमाोक्षदम्‌ ॥
तथा प्रयागमधिकृत्य-
सितासिते सरिष्छेठे यत्राऽऽस्तां पुरदुट भ \
यत्राऽऽपटुतो नरः पापः पर ब्रह्माधिगच्छति ॥

कषत्रं प्रजापतेः पण्यं सवषामेष दुटमम्‌ ।
लभ्ते पण्यस्तमारेनान्यथाऽथस्य रारीमिः॥
तथा-यज्वनां पनरावृत्तिन प्रवागद्रेवप्मणाम्‌ ।
यत्र स्थितः स्वयं साक्षाच्छरलटङ्का महेश्वरः ॥
7त्राऽऽप्टुतानां जन्तूनां मोक्षमागो पदेशः ।
तन्नाक्षयवटोऽप्यस्ति सत्तपाताटमृटवान्‌ ॥
प्रटयेऽपि यमारुद्य भृकुण्डतनयाऽवसत्‌ ।
हिरण्यगर्भो विज्ञेयः स साक्षद्टरूपधूृत्‌ ॥
तत्समीपे द्िजान्मद्त्या संमोज्याक्षयपुण्यमाक्‌ ।
यत्र लक्ष्मीपतिः साक्षद्रेहण्ठादेत्य मानवान्‌ ॥
भमाधवस्वदूपण नयेद्धिष्णाः पर पदम्‌ ।
भ्रतिभिः परिपञ्येते सितासिते सारद्रर ॥
तच्नाऽऽप्लताङ्ा ह्यमृतं मवन्तातिं विनाश्चतम्‌ ।

शिषटोकादित्याद्यक्वा-
स्नातं माषे समायान्ति प्रयागमरुणदिय।
दिगङ्गनाः प्राथंवन्ति ययागानेलानाप ॥
तेऽपि नः पावयिष्यन्ति क कुमः पङ्कवा कपम्‌ ।
अश्ठमेधादियागाश्च प्रयागस्य रजः पुनः ¦
तटितं बह्यणा पव न ते तद्रजसा समः ।
धर्मतीर्थमिवं सम्यगर्थताथामेद परम्‌ ।
कामिकं तीर्थमेतच् मोक्षिताथामेद्‌ धुवम्‌ ॥
बह्महत्यादिपापानि तावद्जान्त देहेषु ।
यावन्मजन्ति नो मापे प्रयागे पापहारिण ॥

१२ नारायणमहबिरवचितः- [प्रयागप्रकरणप्‌ ]

तरस्वती रजोडपा तमोरूपा कटिन्वृजा ।
सत्ङूपा च गङ्धाऽतर नयन्ति बह्म निगुंणम्‌ ॥
हयं वेणी हि निःप्रेणी बरह्मणो वतमं यास्यतः ।
जन्तोिश्चद्धरेहस्य भद्धाभद्धाप्टुतस्य च ॥
तथा--पापिनां यानि पापानि प्रसद्य क्षाठितान्यहो ।
तच्छद्ध्ये सेष्यते तीर्थः प्रयागमधिकं ततः ।
तथा ब्ह्मा-
सर्वेभ्योऽपि हि तीरथेम्यस्तीर्थराजो विशिष्यते ।
स्वर्गदो मोक्षदश्चेव सर्वकामफटप्रदः ॥
प्रयागस्तन्मम क्षें तीर्थराज इति स्मृतः ।
इत्पादिसकटपराणप्रसिद्धमहिमत्वासयागस्यालं बहुटेखनेन ।
इति शरीमद्धहरामेश्वरस्रियुुमनारायणविरविते त्रिस्थटीतेती
प्रयागप्रकरणे प्रयागमहिमा ॥ १ ॥

अथ प्रयागस्मरणमहिमा ।

पात्स्ये- प्रयागं संस्मरन्नित्यं सहास्मामियुंधिष्ठिर ।
स्वयं प्राप्स्यसि राजेन्द्र स्वगलोकं न सशयः॥
स्कान्दे- बहू धाऽत्पतरं वाऽपि पापं यस्य नराधिप ।
प्रयागं स्मरमाणस्य सवंमायाति संक्षयम्‌ ॥
प्रयागं स्मरमाणश्च यस्तु प्राण न्परित्यजत्‌ ।
बह्मलोकमवाप्रोति वदन्ति मुनिपुंगवाः ॥
सवंकामप्रदा वृक्षा मही यत्र हिरण्मया ।
ऋषयो मुनयः सिद्धास्तत्र लोके स गच्छति ॥ इत्यादि ।
अथ नाममहिमा स्कन्दे
भजागतानि पापानि बहुजन्माजितान्थपि ।
प्रयागनामश्रवणात्क्षीयन्तेऽतीवविहटम्‌ ॥
नाममात्रस्पृतेयंस्य प्रयागस्य. चिकाटतः ।
समर्तः शरीरे नो जातु पापं वसति कुत्रचित्‌ ॥
बाह्व--तीर्थराजं तु ये यान्ति ये स्मरन्ति सदा भुवि,
ते सर्वपापनिर्क्ताः पवं गच्छन्त्यनामयम्‌ ॥ इत्यादि ।

[ प्रयागप्करणम्‌ ] तिस्थटी सेतुः । १३
अथ प्रयागक्षब्दनिववन स्कान्दे
रकरष्टं सवं थागेभ्य प्रथागमिति गीयते।
हषा परकष्टं यागेभ्यः पुष्यो दक्षिणादिमिः ॥
प्रयागमिति तन्नाम कृतं हरिहराविमिः ।
बराह्म-प्रकृष्टत्वावयागोऽसो प्राधान्याद्राजश्ञब्दवान्‌ ।
अघ्नोमथथा पराणे प्रयोगादुमयलिङ्गः प्रयागशब्द्‌ः । तत्र तीरथक्षेत्रा-
दिशब्दसामानापिकरण्ये कीबता । तीथराजादिशब्बसामानाधिकरण्ये
पुटिङ्गतेति वृद्धाः ।
तथा--एतमाभित्य तीर्थानि राजपेवकवन्नुणाप्‌ ।
पापारीन्नाक्येयुयत्तीथराजस्ततः स्पृतः ॥

एतवाभरयोऽस्मिन्स्पापक्षाठनम्‌ ।

जथ प्रथागगवनं कशीखण्ड-
जन्मान्तरेष्वसंख्येष यः कृतः पापस चयः ।
दष्पणोद्यो हि नितं वतेदनिस्तपोजपेः ॥
स तीर्थराजगमनोद्यतस्य श्चुमजन्मनः।
अद्केष वेपतेऽत्य्थं दुमो वातहता यथा ॥
ततः क्ञान्ताधमागंस्य प्रथागहहरेतसः ।
पुंसः शरीरा्नियातुमपक्षेत पदान्तरम्‌ ॥
पदान्तर स्थानान्तरम्‌ ।
कौर्मे -प्रयागगमनं भेषठं नराणां पापकमणाम्‌ ।
तच्च देवो महदिवो रुद्रो विश्वामरेश्वरः ।
सहाऽऽस्ते मगवान्बह्या स्वयंभूरपि देवतेः ॥
तथा-न मित्रवचनात्तात न लोकवचनादपि ।
अतिरत्कमणीया ते प्रयागगमनं प्रति ॥
ग्ाह्स्ये--मगवन्केन विधिना गन्तव्यं धर्मनिश्रयेः ।
प्रयागे यो विधिः भोक्तस्तं मे ब्रहि महाभुने ॥
माक्शण्डेप उवाच -~
कथरिष्यामि ते वतप तीर्थयात्राविधिक्रमम्‌ ।
आरपेणेव विधानेन यथवुषटं यथाश्रुतम्‌ ॥

३४ नारायणमहविरचेतः- [ प्रयागप्रकणष्‌ }

प्यागतीथंय्चार्थी यः प्रयाति नरः कवित्‌ ।
बलीवदुंसमाङूढः शुणु तस्वापि यत्फलम्‌ ॥
नरके वसते घोरे गवां कोधो हि दरुणः।
सिलं चच न गृह्णन्ति पितरस्तस्य देहिनः ॥
देश्वथ॑टोमान्मोहाद्रा गच्छेद्यानेन यां नरः।
निष्फलं तस्य तत्तीर्थं तस्माद्यानं षिवजयेत्‌ ॥
तथा--अज्ञानेनापि यस्वेह तीर्थयात्रादिकं मवेत्‌ ।
सर्वकामसष्द्धः स स्वर्गलोके महीयते ॥
स्थानं च ठमते नित्य धनधान्यसमादुलम्‌ ।
ब्रह्चे--प्रयागामिमुखो भूत्वा एावमेकमपि प्रमो ।
स्मरन्नागच्छते जन्तुः सर्व पाः प्रमुच्यते ॥
अन्न यद्यप्पदिरेपेण पापक्षयभा्नं श्रतं क्षपे चामाषलवाद्वेनाल्यं न
तंमवति तथाऽपि कृररतरदूरतमासन्नासन्नतरासन्नतमदेशाग मनमेशेन
प्रयसन्यनाधिकतया ' स्वत्वमायिक्षारिकम्‌ ` [ जे० १।२१।१६ ] इति
न्यायासतियोगिकरतं विकेषमालोच्य सर्वपापक्षयो दरष्ट्यः । प्रषत्रा-
धिक्पे फलसाम्पायोगा दति ।
अथ दर्शनं काशीखण्डेऽसंस्यजन्माजितपाप प्रकृत्प-
भाग्यान्नेजातिथीमृते तीर्थराजे महात्मनः ।
पलापते हूततरं तमः सूय।दृषे वथा ॥
पापे प्रयागं प्रहृत्य विष्णुः- -
ब्ह्मह्यादिपापानि सप्तजन्मार्जितान्पपि ।
वकं नादस्य तीथंस्य विनाशं वान्ति तत्क्षणात्‌ ॥
कमे दशंनात्तस्य तीर्थस्य नामसंकीतनादपि ।
म्तिकाठमनाद्राऽपि नरः पापारमनच्यते ॥
तथा--एवं दष्टा ८ तत्तीथं प्रधागं परमं पदप ।
च्यते सर्वपापेभ्वः शशाङ्क इव राहणा ॥
ब्ाह्चे--गङ्गायमुनयोमंध्ये गुना यत्र सरस्वती ।
तस्य .दृरनमात्रेण एतो मवति पातका ॥
तथा--तीथराजप्रयागस्य दर्शनं म वि दुं मम्‌ ।
ङ्के पुनः प्नानपानानां फलं जानाति योऽुषः ॥

[ प्रययप्रकरणम्‌ 1 तिस्थलीतेतुः । १५

तारदीये--गङ्गायमुनयो्योगो जेयस्तत्राप्यनुत्तमः ।
यस्य दक्षंनभात्रेण नरा यान्ति परां गतिष्‌ ॥
त्रापीति । प्रकृतत्वात्तीथंमध्ये । अत्रापि मानसव्रह्महत्यावमहा-
पातक्षस्याध्यवसित दश्चो पपातक्षस्थ क्रमेण सप्तजन्मासंख्यजन्मानितस्य
योग्यतया स्थानस्ामान्याञ्च नाशो ऽध्यवसेयः । अथ प्रवेशः
्ोम--प्रयागं वितः पसः पापं नश्यति तत्क्षणात्‌ ।
तथा-न ते जीवन्ति लोकेऽस्मिन्यत्र तत्र युधिष्ठिर ।
ये प्रपागं न सेंप्रप्त्जिषु टोकेषु वञ्चिताः ॥
मात्प्ये--पएश्च कुण्डानि राजेन्द्र येषां मध्ये तु ज्वी,
प्रयागस्य प्रवेश्ान्त पाप नश्यति तक्षणात्‌ ॥
नि कण्डानीति कदित्पाठः। कृण्डानि कणः । ते च प्रयागप्र
तिष्ठानाठर्कपुरेषु ज्ञेयाः
तथा--पञ्चयोजनविस्तीरण प्रयागस्व तु मण्डटम्‌।
प्रविषटमाते तद्‌ मूमावश्वमेधः पदे पव्‌ ॥
अत्र प्रतिपदाश्वमेधफलमथवाद्‌ः पापक्षय एव तु फठप्‌ । तश्रापि
प्रतियोगिलक्षण्यकृतं पवदेव वैलक्षण्यं कारणषलक्षण्यानुसारा्यथा-
कथंवित्कल्प्यम्‌ ।
अथ प्रयामादिपरिमाणं मात्स्य--
पश्चपोजनविस्तीणं प्रयागस्य तु मण्डलम्‌ ।
अत्र बरह्मयुपं मध्ये द्धं प्रकल्प्य साथयोजनद्यपारमतया रज्ज्वा

वलक्ष निष्याद्विते पश्चयोजनं मण्डलं सेयम्‌ । इषु ष्यापक दनम्‌ ।

एतद्याप्यं ब प्रयागक्षत्रम्‌ । तसमाण तु मात्स्य
आ प्रयागं प्रतिष्ठानाद्यत्पुरा वासुक्वदात्‌ ।
कम्बलाश्वतरौ नागा नागश्च वहुमटङः ॥
एतलजापतेः क्षें त्रिषु ठकेषु चश्रृतम्‌ ।

आ प्रतिष्ठानादित्यन्दयः । प्रतिष्ठानक्ब्दन तत्कूपा लक्ष्यत । ततश्च

प्राच्यां कपोऽवधिः । उत्तरतो वाष्ठाकह्वदः । पाश्चम कम्बठ श्त
दक्षिणे बहुशरठकः । ए देगवाधषृक्तपु तेम्यश्त्रय्षाधनप्रकारण

काणष सााषतव्‌ सतर यत्छण््यत तद्धागक्षन्नामत साप ण्डताथः।
एतन्मध्येऽपि वेणीक्षे्रम्‌ । तच्च विशातधनुष्पमापदर ।

१६ नारायण महिरिचितः- [ प्रयागप्कणम्‌ |

ग्राधः सितासिते विप्र राजदुयेः समो मदेत्‌ ।
धनु वंशतिविस्तीरगे सितनीटाम्बुसंगमे ॥
इति पाश्नोक्तेः। वेण्या एव च तितासितमिति संज्ञान्तरम्‌ । इषुमेव
क्षेत्रमवपिभिरुपटक्ष्याक्तम्‌-
काठिन््ा उत्तरे इठे मागीरथ्याश्च पश्चिमे ।
वटस्य पूर्वदिग्भागे न्नातः किपुशोषसि । इति ।
इदं च कषेत्रं ती (ति)र एव न तु चतुरघरम्‌। अत एवोत्तरावधिनेक्तः ।
एवे मण्डलप्रयागवेण्याख्यानि परवपूब्याप्यानि वरीणि कषत्राणि । बह्मपु-
रगे तु पञ्चक्रोशाख्पं कषेत्ान्तरयुक्तम्‌ । तीर्थानीति प्रकम्य--
पश्चक्रोश्षस्य सर्वत्र यावन्तः परमाणवः ।
एङेकस्मिन्दा सन्ति ह्यसंख्यानि पएरथक्पूथक्‌ । इति ॥
अत्रापि मध्यकङ्कपुंप एव वतुटं च कीत्रम्‌ । पदा करो शक्ष -
दोऽ योजनपरस्तेन भण्डलक्षत्रमेव नेनोक्तं मव ति । योजनधनुषोः
प्रमाण तु-
ति्थ॑ग्यवोदराण्यषटव्र्वा वा वीहयखयः।
प्माणमङ्गलस्योक्तं वितस्तिद्रदशाङ्कलः ॥
हस्तो वितस्तिद्वितयं दण्डो हस्तचतुष्टयम्‌ ।
तत्सहघनद्रयं कोशो पोजनं तञ्चतुष्टयम्‌ । इति ॥
धश्च दृण्डसममेव ‹ चतुहंस्तो धलुरदण्डः ' इति माकंण्डेयपुराणोक्तः
+ पण्णवत्यङ्कलश्चैव धनुदंण्डः प्रकीर्तितः ` इत्याद्त्यपुराणाच्च ।
इति भी तिस्थ सेतौ प्रयागप्रकरणे प्रथागादिपरिमाणम्‌ ।

अथ प्रयागवबास्रर ।

मात्स्ये प्रयागमनुगच्छेद्रा वसते वाऽपि यां नरः ।
सर्वपापविशचुद्धास्मा स्द्रलोकं स गच्छति ॥
स्क न्दे-तीर्थामिलाषिभिभ॑र््ः सेष्यं तीर्थान्तरं न वे ।
अन्यत्र मूमिवटये तीथराजालयागतः ॥
तथा बह्महृत्यादिपापानां प्रायभित्तचिक्षीषुंणा ।
प्रयागं विधिवस्ेव्यं द्विजषाक्यान्न सयः ॥

[ प्रवागप्रकणम्‌ 1 विस्थटापितुः। १७
किं बहूक्तेन विषन्द्र
सेष्यं सितासितं तीर्थं प्रकृष्टं जगतीतले ॥

इवमापरणविश्यम्‌ । यात्रामात्राथगमने तु मास वसेत्‌ ।
ततो गत्वा प्रयागं तु सर्वदेवाभिरक्षितम्‌ ॥
बरह्मचारी वसेन्मासं पितृन्देवांश्च तपयेत्‌ ।
इति भात्सयोक्तेः । अत्र भासमिति सामान्योक्तेयः कथिन्भासस्त-
त्रापि सावनः । मापे तु वक्ष्यमाणवाक्यैर्िरोषः । इति प्रयागप्रणे
प्रयागवासफटप्‌ ।

काशाखण्डे--

सप्तधाहुमयी मूततनौ पापानि यानि वे ।
केशेषु तानि विहन्ति वपनाघ्यान्ि तान्यपि ॥

अत्र प्रकरणावयागे । तथाऽन्यत्र-
प्रयागे वपनं कुाद्रथायां पिण्डपातनम्‌ ।
दानं दयाककुरुकेत्रे वाराणस्यां तनुं त्यजेत्‌ ॥
किं गयापिण्डदनेन कारयां वा भरणेन किम्‌ ।
कुर्न च दानेन प्रयागे वपनं यदि ॥ इति ।

यदत्र वदन्ति मण्डने फलाकाङ्क्षायामार्थवादिकिमेव फठं राति
सत्रवदन्वीयत इति तद्िवारासहम्‌ । तत्र हि । फटमत्रेयो निदशात्‌ '
[ जे० ४।३।८।११ ] इति सूरेणा्थवादे निरदिह्वमानप्रतिायाः स्वरूप
कल्पनाङ्कश्षा मावाहकारविपरिणामेन फटत्वमान्रधमकत्पनेन ठाघवा-
त्फलत्वं न तु स्वगदिः स्वदूपकल्पनया फटत्वकल्पनया च गोरवापाहु-
कल्वादित्युक्तम्‌ । इह तु किं गयापिण्डद़नेनेत्यन्च न किविष्फ निर्दि
ह्यते तेन क्र तद्पायावतारः । अथ प्रयागे यदि वपनं तदि गयापिण्ड-
हानादिपरयोजनं नास्तीति तत्िरस्करेण षपनवि धानाद्रयाण्ण्डदान-
दिफटमेव वपनफटमर्थादक्तं मवतीति यदुस्येत तहि पितृदवारा छपुत्रा
वातिभुक्तिस्वगंलक्ष्मीपाप््यादेस्तत्तत्रयोजनस्यानेकरूपतवत्तावतः फल '
तवकल्पने विपरीतं गौरवम्‌ । तस्मादश्च सामान्रमेवेदं प्रयागवपनस्य ।
फलं तु यानि कानि.च एापानीति वपनमन्ननिविष्टः पापामावः पक्त

अथ वपनकिचारः ।

१८ नारायण मह विरवितः- [ प्रयाग्रकरणम्‌ |

दाकगतायराय्याशाङनवत्‌ 1 यत्त कथित्‌--किं गपेत्याददवचन ववध्य-
स्तरारोषल्वादर्थवदं एव न मवति तेन न राव्रसत्रन्यायः। अथंवाद्‌
लभरिद्धिस्त स्तुतितात्पकलसाम्यात्‌ । यद्यपि चायमथवादुः स्यात्त
धाऽपिं पर्ववचननिर्दिषटप्रयागवपना दिषिधिचतुष्टयेऽध्यवधानानाद्ष्टवा-
राणस्ीतनुत्या णवि धिष एवेतरनिन्दाद्वारा स्थात्‌ । न तदुक्त कायां
वा मरणेन किमिति तस्यापि निन्दकः । तस्मन्नायमथवदुः। कच
न निन्दा कापि फलसमप्िका दष्टा विधेवस्तुतावेव तात्पवत्‌ ।
अन्यथा प्रातः प्रातरित्यादेरष्युदितिहोमफलसमपकतवापत्तः। तस्मान्नाऽ-
धवादिकं फलमिति तन्तु जल्पनमात्रम्‌ । स्वतन्त्रपठेतवधिशषतवाः
मावेऽप्यन्नीताक्षिधिशेषत्वेन यदाप्रेया दिवाक्यवदृथवादत्वापपत्तः। काल्य-
तस्यापि विधेस्तस्माच्छस्येकदेशः स इति न्यायेन शष्दुस्यव कल्पनाद्‌

कवाक्यत्वोपपतेश्च । किच स्म्तिपराणवावदमटकलात्तद्रदेव वषः
अन््रार्थवाष्वाक्पतवेन तरे विध्यमेव । तत्र कि गयत्यावूना विधिभन्त्रत्वे
न स्त एव । अथवाहतमपि यदि न स्यात्तदा चातुराश्यप्रसङ्गः । अपि
च ना्थबादशब्दो जात्या दिनिबन्धनो येन स्तुतितात्पयकरत्वसाम्यात्स-
हादिकशब्दृबद्रौणः स्थात्कितु स्तुतितात्पयकतव निबन्धन एव । ततश्च
प्रवत्तिनिमित्तसाम्याद्रापि मख्य एव । दादश्ाहगवामयनाद्याह्वय।रव
प्रायणीयश्ाब्द्‌ । तेन सं मवत्येवा्थवाद्स्वम्‌ । अन्यधा-

ब्रह्मज्ञानेन किं काय गोग्रहे मरण॑न किम्‌ ।
क कुरक्षे्रदानेन यहि पुत्रो गयां व्रजेत्‌ ॥

इत्याद नामयिपएराणादिवाक्यानां समानन्यायाना का गात, । यञ्च
क्तम्वादत्वे काक्चामरणविधिहेषतेव स्यादिति । तदपि न युक्तम्‌ ।
प्रयागे वपनं कथात हत्यपक्रमात्‌ ^ प्रयागे वपनं यदि ` इत्युप्सहा-
राच्च तस्येव विधेयत्वात्‌ । इतरनिन्दाद्वारा तत्सुत्यथमव गयापण्डद्
नादितरियोपन्यासात्‌ । अत एष किं गयेत्यादिना जयनिन्दा । यदपि
निग्दा न फटसमपिेति तदपि न । एतावता हैनसा युक्तो मवते।ति
निन्वाथा अपि प्रत्यवायामावफलटसमपंकत्वादित्यठम्‌ । तस्माप्पूवयु-

कि क कि

क्तिरेव साधः । तथाऽन्यदपि काचदाह

क्शानां यावती संख्या छिन्नानां जाहवीजले ।
तावद्रष॑हश्राणि स्वलोक मह।यते ॥

प्रयागप्रकरणम्‌ ] तिस्थलीतेत्‌ः । १९

इत्यादिषास्यवक्षाशयागावच्छिन्नगङ्गायामपि मण्डनं क्य प्राप्रोति।
तच्च काम्ययोः प्रयागगङ्यण्डनयोर्नानाफटक माधिकारिकतात्कामन-
योश्च युगपदसं मवान्न तन्त्रेण प्रसङ्केन वा युगपत्साद्धेः। तथा चक्रमा-
काङ्क्षायां गङ्ाम्ण्डनमादु प्राप्तमात्राधिकारिकत्वात्‌। प्रयागयुण्डनं ठु
कालाभ्रवणान्न तथा। यच प्रथागप्राततिनिमित्तकं मुण्डनं तस्यापवास्वला-
तिदिन एव कर्तव्यत्वात्काम्येनेव गङ्गामुण्डनेन प्रसङ्गसेद्धावापि काम्य
प्रयागमण्डनमनियतकालववाता्तिदिनाहिनान्तरे प्रयागमण्डलाभ्यन्तर
क्रदिष्छुचिस्थले युपसमापे वाऽनु्टयामत तदिदममीमांसकसमो
हनं गङ्गा मण्डनवचसां प्रयागावच्छिन्नगङ्गापरत्वस्य साधारणवधावव
निराकरणात्‌ । किंचैवं सति प्रपागवपनवचसां सायप्रातवचनस्थना-
मिषेकादरङ्गावपनवचसां च याधन्ीववचनस्थानापत्तरेकवाक्यतया
निमित्तसको चनैकमेव वपनं विहितं स्यादिति क तच््प्रसङ्कावेचाराव-
सरः। यदैपि काम्ययोन प्रसङ्कस्तन्छ्रं वेति तन्न। युगप्ससक्तिमाततस्य तत
प्रयोजकत्वात्‌ । तत्र च विशेषाग्रहणतद्रहणे अवान्तरमदृके इत्यन्यव्ष
तत्‌ । प्रस्तते च य॒गपत्मसक्तिरस्त्येव । अपि च । यमठपुत्रजन्मान
जातेषटसोर्यगपनेकगहदाहादिनिमित्तेषु च क्षामवत्याद्ना [मन्नाधका
रिकाणामरि भौते तन्तं हष्टमेव । स्मातऽपे सक्रान्तम्यातपातामावा-
स्यादिभाद्धानां भिन्नाधिकारिकाणामापि युगपत्पसतक्ता हेमाद्यादिभि-
स्तन्त्रमङ्ीकतमेव । किंच प्रापिनिमित्तकस्य प्रयागवपनस्य गङ्गावपन
नेव प्रसङ्गतो निर्वाहः समानकाटतया त्वयाऽप तावदङ्गषटतः । नच
नैपितिकप्रयागप्रण्डनाद्यन्तातिरिक्तं काम्य तन्बुण्डन वक्त शक्यत।
तस्यैव संयोगपरथक्तवेनाथिहोत्ादिविन्नित्यकाम्यनायाः समदत ।
तथा च यदि नेमित्तकस्य गङ्गामुण्डनेन निवाहस्तदा तव्‌ाभन्नर्य

वस्य कथं पथगनष्ठानमिति । किंचवं काम्यं गङ्गामुण्डनमाप रम्‌
तिकात्पृथक्पसज्येत समानन्थायात्‌ । अ।प च। ई दिनान्तरमुण्डन कं
केवलकाम्यं प्रा्तिनिमित्तिकस्येव वा फलान्वयः । नान्त्यः । नामा
कस्य गङ्गाम॒ण्डनेन प्रसङ्ग सि द्धस्त्वयाऽप्यङ्ग।कार सात देनकर्तव्यतया
दिनान्तरानृष्ठानविरोधात । कामनोपानेषातं फल हंखन संकल्पवाक्यं
तु केवलं भिद्येत न तु मुण्डनावृक्तिः । अध त कामनानां भूयस्ते

क[प्पपरयागन्ननवतकोतेदिनमावतत। नच
संवत्सरं द्विमासान पुनस्त।५ व्रजेयदि ।

मण्डनं चोपवासं च तत। यत्नेन क।र्थत्‌ ॥

२०१ नारायणमह विराचेतः- [ प्रयागप्रकरणम्‌ }

इति षचनाहक्षमासाम्यन्तर एकस्मस्ताथं एनषण्डननिषेधादना"
वत्तिः । एतस्य नेमित्तिकोपवाससाहवरया्बजेदिु्तेशच नेम त्िकगुण्ड-
नावृ्तिनिषेधपरतया काम्यविषयत्वा मावात्ताथाकरणकबुण्डनमात्नाः
वृत्तिविषयत्वे पि्राहिमरणेऽपि पुण्डननिषेधपरसङ्गात्‌ । यत्तूच्यते-
गङ्ायां मास्करक्ेतर मुण्डनं यों न कारयेत्‌ ।
स कोटिकुलसंयुक्त आकल्पं रोरवे वसेत्‌ ॥

इत्यकरणे निन्दा भरवणात्करणे च फटश्ुतेः प्रथागगुण्डनं नित्यका-
प्यम्‌ । तच्च सङ्गत्करणादेव शाखार्थतिद्धेरेकस्यां यात्रायामेकमेवा-
नियतकालं चेति तन्तु भ्रान्तमाषितम्‌ । एतस्य वचनस्व प्रयागपरतवा
मावात्‌ । अथ मास्करक्षेत्रपवेन प्रयाग उच्येत तन्न । प्रजापतिक्षत्र-
तेन मासकरक्षेत्वामावात्‌ । कोणादित्यादीनामेव मास्करकषेत्रतवस्य
सामान्यविधावक्तत्वात्‌। अस्तु वा प्रयागपरता तथाऽपि नित्यप्रयागमुण्ड-
नस्य प्रापिदिनीयग्गामुण्डनेन प्रसङ्गसिद्धिसमवात्कालान्तरत्वकल्पने
प्रमाणामावः । तदस्यैव च कामनोपतिणाते काम्यत्वात्तन्नियतक्षाटमे-
वेति द्रुतो नियतकालं ड्ुतश्च काटान्तरेऽनृष्ठेयमिति । तस्मादेवं
केविषाहूः-प्रयागगङ्कयोः पराततिनिमि्तकमेक्ेकं मुण्डनं काम्यं चेक-
कम्‌ । तज नेमित्तिकयोः कम्यप्रसङ्गेन कम्यियाश्च तन्त्रेणानुष्ठानलिा-
पिदिने सङ्न्मुण्डनेनेव चतुर्णामपि निर्वाहः । न च काम्पयोस्तश्नानु-
छानानेकृफलजनकत्वे योगसिद्धिन्यायविरोधः । तस्य केवलकाम्य-
विषयत्वात्‌ । नैमित्तिकस्य तु निभित्तानुरोधेनानेकस्यापि युगपदुप-
स्थितौ फटस्थाष्यनेकस्य तश्लानुष्ठानादेव जननात्‌ । यमटपुत्रोत्त
जातिषिवत्‌ । अपरपक्षश्राद्धफटम घाव्योदकश्षीभाद्धफटजनकमघात्यो-
दक्षीकालीनश्राद्धवेति । तदप्ययुक्तम्‌ । भ्रकृतयो्नेमित्तिकयोरेव ुण्ड-
नये्वचनान्तरेण फटसंबन्धबोधनात्काम्यथोः पृथगमावेन चतुर्णा
प्रसक्त्यमाधात्‌। अन्यथा फलार्थमुण्डनान्तरविधावेतयाऽन्नाद्यकाम याज-
येदित्यवेश्यनतरविधाविव गोरवमुपस्थितपरित्यागश्च । तस्माहे एव
गङ्काप्रयागपरािनिमित्तके मण्डने । तयोश्च तन्म । ताभ्यां च फल-
दयं जायते । योगसिद्धिन्यायविरोधपरिहारश्च पएवेवदेवेत्याहुः । अपरे
तु काम्ययोः क्ममेदामावापुथक्त्वामावेऽपि नित्यकाम्या्रिहोत्रवद्या-
वज्जीवाधिकरणन्यायेन प्रयोगमेवसद्धावाश्चतुणां कमप्रथोगाणां युगपत-
सक्तिः संभवत्येव । तत्रापि तु जाते्ेरेकषाङ्यतणा निमित्तफठसंयागे-

[ प्रयागप्रकणम्‌ } विस्थलटीसेतुः । २१

तैषोत्यतेः संवटिताधिकारत्वाक्निमिततद्रयप्रसक्तो ताहश्या एव तश्र
मावाद्धषेत्सकुद्नुष्ठामात्फलद्वयम्‌ । मघात्रयोव्रयामप्यपरपक्षक्राडा-
कतायमिव फलान्तरर्थश्राद्धान्तरोपदेशाद्रचनबलादेव फलद्वब ॒गुण-
फलोपबन्धस्थटवत्‌ । इह तव िहोजवन्निमेत्तसयोगनोत्पन्नस्य वचना
नरेण फला्थ॑तवोधनात्तदूवेव संवटितापिकारामावादशमासाम्यन्तरे
च कृतगङ्खामुण्डनस्य तदुप्रसक्तावपि प्रयागमुण्डनविधानालवागव्यति-
तिरेकेण च गङ्खामण्डनविधानात्यरस्परकोंडाकारास मवान्न युगपत्या-
गेण फलद्वयम्‌ । तेनेकस्यां यात्रायां स्वःफला्थ क्रतेन गङ्खामुण्डनप्र-
योगेण प्रयागमुण्डनप्रयोगेण वा द्योनमित्तिकमुण्डनयानिवाहः ।
एवमपरस्यां वात्रायां फएठान्तरोदैशकरततलयागरण दयात प्रयागन्र-
यस्यैव निर्वाहो न तु चतुष्टयस्य । तथा वेकस्थां या्रायामेकमेव मुण्डन
तेन चैकमेव फटभर । एवमपरस्यामपीति वदन्ति । यदा तु नान्यतरफ-
लेच्छा तका हयोभुण्डनयोरगह्यमाणविशेषत्वा्तन्त्रम्‌ । यदा वु
वकश्षमासाभ्यन्तरे कृतगङ्गायुण्डनस्तदा सत्या कामनाया कम्थ्नव
प्रयागमण्डनेन तन्निमित्तकस्य प्रसङ्गसिद्धिः । कामनामावे तु कवटन-
मिंतिकमेवानुषठेयमिति । सवथा व्वेकस्यां यात्रायामकम्वे दण्डन मिति
विद्धम्‌ । रीणां तु विधवानां मवत्येवेति साधारणाविधविवाक्तमू ।
पधवानां तु विशेषः । ततर केचदाहुः-
केश्चानां नास्ति नारीणां वपनं वतयज्ञयोः ।
भोवधादिषु सर्वेषु च्छेष्येदङ्लद्यम्‌ ॥
तथा-सवन्किशान्समुद्धत्य च्छेद्यद्‌ द्ठद्यम्‌ ।
एवमेव त नारीणां मुण्डगुण्डनमा दशत्‌ ॥
इति प्रायधित्तप्रकरणेऽपि श्रुतस्याऽऽकाङ्कति।टयनात्राप्यन्वय। पाव"
वादिश्वजितिं स्वगवत्‌ । अथता ह्यसमथानामानन्तयऽप्यसव्रन्धस्तस्मा
त्येकवेशः स इति जमनसूत्रात्‌ ।
थो येन यस्थ संबन्धा दुरस्थस्याप तस्य सः ।
अर्थतो द्यसमथानामानन्तपमकारणम्‌ ॥
इति वातिकाञ्च । अत एव्र मासखण्ड-
छुरकम न शस्त स्याय। षिता तु वराननं।
समर्तुकाणां तत्रैव विधिं तास शुगरुष्वम ॥
स्वन्किश्ान्समद्धत्य च्छदयदङ्कटद्रषरर ।

२२ तारायथणमह विरचितः [ प्रयागप्रकटणम्‌ ]

हृति परमासे तथेव वपनं विहितम्‌ । दिषोषासीपे त~
विद्रद्िपनृपरञ णां नेष्यते केशवापनम्‌ ।
सवन्कश्षान्समद धत्य च्छेदुयेदङ्गलद्यम्‌ ॥
तीर्थादिषु समतंणां स्यादेव केशवापनम्‌ ।
हति साक्षादेव. वचनं पठितम्‌ । तस्माखयागे समतरकाणा सवैकेश-
समुयस्य दङ्कलं उङ्क वा छेदयेदित्पव वपन्ति ।

सांप्रदायिकास्त-
केशमलान्युपाभित्य सवपापाने दृहेनाम्‌ ।
तिष्ठनि तीर्थन्नानेन तस्मात्तांस्तत्र वापयत्‌ ॥

इत्यादिवचनैः केश्षमटवपनस्येव ताथ विरेष्यविधानाद्कङ्खन-
वान्च प्रकरणान्तरश्रतस्या्रान्वयः सोयादां स्वगानन्वथवत्‌ । प्रमासस-
एडीयं त वचस्तन्मात्र विषयं तत्रेवेत्युक्तेः। अन्यथा ताथत्वादंव तादुशव-
पनप्राते््र्थत्वापातः । किंवेतस्मदिव विशेषाबिधानात्ताथन्तरं गृटत
एव मण्डनं गम्यते । विक्रुतिविकशेषे साप्तद्रयविशषावेधनव वक्रत्यन्तर
पाश्चद्हयवत्‌ । दिवोहासोपदरितं तु वचो ्रन्थन्तराद्रानादृनाकरम्‌ ।
किव दिजयङ्लच्छेदने कतनमात्रे स्यान्न तु वपनं तचात्र वाहेतम्‌ ।
प्रायथित्ते त प्राकरणिकव चनबलात्तथा क्रेयते । अत्र तुं न तदस्ति ।
तस्मात्समूलमेव केङवपनमिह खीणामिति । अत्रापि नान्मुक्तकशवपर्न
किति वेणीं कृता कुङ्कमादिमङ्कलद्रत्यालकृता मतर नमस्कृत्य
तदनज्ञाता बाप्येत्‌ । तां च वेणीमश्जटां नेधाव पथाशाक्ते कृता
स्वर्णमयीं रप्यमर्य वा षेण मुक्त प्रवालादिं च नपय

वेण्यां बेणीप्रदानेन सव पाप प्रणर्यतु ।
जन्मान्तरेष्वपि सदा सौमाग्यं मम वर्धताम्‌ ॥

इति एठितवा वेण्यां क्षिपेत्‌ । इदं च प्रथमयाच्रायामेव न प्रातयात्र-
मिति सवंशिष्टानामाचारः। नन खाणां मुण्डनप्रापतरव कथम्‌ । इत्थम्‌ ।
अण्डनं चोपवासश्चत्यादिव चनं तावत्ता खापुससाधारण्यन वपन
विधत्ते । यत्रापि च पुसः भ्रवण स्यात्तत्राप्युहेश्यविशषणतवाद्पुस्त्वम-
विवक्षितम्‌ । तथा च यदेव एसां वपनप्रापक तदव खछ।णात्राप । अत
एव पमस तासां धङ्ुलवपनषिधायके प्रमास्खण्ड।य वचन पव मुदां
तमू । ब्रह्मदेव च कामकटोपास्याने कोश्यामपि मृुण्डनाम्याथद्शेनम्‌-

[ पयागपरकरणम्‌ ] त्रिस्थ्लीसेतुः । २९

आगत्य मणिक्यं त॒ स्नाला दा धन बहु ।
वपनं कारयित्वा त स्थित्वा छयद्धा पयोवता ॥ इति।

तदं प्रयाग एव कुतस्ता वापयन्ति न तीर्थान्तरेऽपीति चैत्‌ । अवर
शिष्टाचार एद संकटनिःसरणसरणिः ।

यद्यपि स्यारस्वयं बह्मा बेोक्याकषणक्षमः ।

दथाऽपि लौकिकाचारं मनसाऽपि न टद्ययेत्‌ । इतिवचनात्‌ ।
पठन च~
जीणा समर्तरकाणां त॒ सर्वपापापनुत्तपे ।
प्रयागे वपनं कायं नान्यक्षेत्रे कदाचन ॥ इति ।
क्र विन्निवन्पे च नन्दिग्रामे जटां हिखेव्यादिवचनान्युक्त्वाऽनन्तरम्‌-
सीता शिरोमरण्डनं च पातिवत्याद्क रयत्‌ ।
पियं रामस्य सीतायाः कुवैत्योऽन्या अपि खयः ॥
मण्डनं प्रति कर्माणि कारवयांचकररे तदा ।

इत्यादीन्यपि वचनानि लिखितानि । किंच यत्र जाणा मुण्डन
न्यते तच तत्पर्वदासत एव किथत आचायः । यथाऽऽहाऽऽपस्तम्ब आचा-
रप्रक्षरणे--एवं पत्नी केश्चवजमिति । बोधायनाप चन्द्रायणारद्ध-
मासक्रत्याऽऽह-केशङ्मश्रुनखरोमवापनं चन्द्राधणाद्षु तदव छवा.
क््ावर्जमिति । इह च नास्ति पयुदासः । तस्मत्छाणामाप वपनम्‌ ।
तच्च यहेशीयानामाचारस्तासामेव नान्यसामति । यच
कषराजयोगी पुरन्धी च मातापत्रास्तु ज।वताः ।
अण्डनं सर्वतीथष न कुवदुवणपि।तः॥

इति वचनं तदनाकर्‌ । साकरत्वे वा दवेत।यादयात्रादधयम्‌ 4
जीववितकषग विणीपत्योरण्यवभेव त।थन्तरं प्रथमवत्रावा तयोरपि
वपनस्य सामान्य विधावक्तत्वात्‌ । इई च खण रखामरक्षलत
कायं तासां शिखाबन्धनादि विधानामावत्‌ । अनुपनातानाम॥प प्रवाम
वपनं कायम्‌ ।

यस्तु पुत्रांस्तथा बाठन््नापयत्यायवत्तथा ।
यथात्मना तथा सवं दानं विप्रषु दापयत्‌ ॥।

# राजा मारी नारी च जीवतश्च पितुः सुतः, इति बा पाठः ।

7 17705४४4 भी 55 खि
९६५६५६८4 1५ < 711 11६

९४ नाराथणमहविरकितः- [ प्रयगप्रफरणम्‌ }

इति मतस्यप्राणवचने तृतीयपादैस्योत्तदशोषतायां व्यथंत्वापताद्धि-
्नवाङ्यतया गुण्डनादिषिधायकत्ात । वापियेत्तथेति तु पठे स्पष्ट
एव विधिः । इदं चाकरतचूडानां न काय चूडाकरणस्याऽऽ्यमुण्डनतया
तावन्भुण्डनान्तरानधिकाराविति केचित्‌ । अपरे ठु नेमित्तिकतवातितु-
निधननिमित्तकदत्तेषामपीत्याहुः। तीर्थान्तरे तु कृतचूडानामप्या(प्यना)-
वयक कृतेऽम्युदयः । हद्‌ च प्रयागमुण्डनं योजननत्रयाधिकदेशाद्यात्रा-
यागेन काटविलम्बनियममनयेक्षयेव कायं न न्यूनदेशागतेन नापि
लौक्षिककायदिश्चायतेन ।
उरध्वमब्दाद्विमासोनाधयदा तीथं बजेन्नर; ।
तवा तदनं शस्तं प्रायश्चित्ते द्विज ॥
त्रयागे प्रतियां तु योजनत्रय इष्यते ।
क्षौरं कृत्वा तु विधिवत्ततः स्नायाप्ितािते ॥
इति वचनात्‌ । केरित्ञ ‹ प्रयागे प्रतिथात्रायामेकयोजन इष्यते '
ति पठन्ति । अत्र शद्यपि प्रयाग हत्यविशेषत उपादानं तथाऽपि
तितासितकषब्देन वेण्यामेव क्षौरस्नानयोसक्तत्वात्तत एव योजनत्रवस्थै-
कयोजनस्य वा गणना न तु पर्वोक्तप्रथागावधेः । यन ' नेकसंवत्सरे
कुर्यास्यागे वपनद्यम्‌ ' इति वचनं तद्योजनान्त्बास्यागतविषयम्‌ ।
प्रायथित्ताथयान्नायां त॒ तीथान्तरे न द्रामासावधिनियमः । नापि
पर्वोक्तप्रयागे प्रायश्चित्तभृत इति विशेषोपादानात्‌ । अन्यस्तु विचारः
सामान्यप्रघट्रकादेवाव गन्तव्यः ।
इति शरौमद्धदरमेश्वरसूरिचदुनारायणमद्टविरविते त्रिस्थलीधेतो
प्रयागप्रकरणे तजत्यवपनविचारः।

अथ प्रयागमुण्डने काम्वत्वस्यापि सत्वात्तसङ्गासयागाधिकरण-
कनानाकाम्यकमाण्युच्यन्ते । तत्र स्नानमाघस्नानञ्यहस्नानेकाहस्ना-
नमरणानां फलं वक्ष्यते । अन्येषां तूच्यते ब्रह्माण्डपुराण-
कुरु्षत्रे प्रयागे च गङ्घासागरसगमे ।
गङ्गायां पुष्करे सेतौ गङ्गाद्वारे च नेमिषे ॥
यानं दीयते शक्त्या तदानन्त्याय कल्पते ।
कुम पुराणे--

[ अ्रयागप्रकणम्‌ ] विस्थलीसेहुः । {॥ ९५

जी सषस्राकुठे रम्ये मन्दाङिन्यास्सटे शयुमे ।
भोदते मुनिमेः साध घुकृतेनेह कमणा ॥
तिद्धश्वारणगन्धरवेः पृज्यते दिवि दैवतैः ।
ततः स्वर्गात्परिग्र्टा जम्बुद्वीपपातेमवेत्‌ ॥
ततः छ्युमामि कर्माणि चिन्तयानः पुनः पनः ।
गणवाविित्तस्तपन्नो भवतीह न संशयः ॥
कर्मणा मनसषा वाचा सस्ये धमं प्रतिष्ठितः
गङ्कायशननयोरमध्ये यस्तु रामं प्रयच्छति ॥
सुवणंमथ मुक्तां वा तथवान्यान्पारिग्रहान्‌ ।
कापिट्ां परलावणा यस्त॒ धेत प्रथच्छति ॥
स्वणशुद्भीं रोप्यखुरीं चेटकण्ठ। पयास्वन।म्‌ ।
यावन्ति तस्व रोमाणि सन्त गात्रेषु तापस ॥
तावदर्षसह्ाणि रुव्रटाके महे ।यते ।

तथा--पस्तु पुत्रास्तथा बालान्स्नापयेत्पाययत्तथा ।
यथाऽऽसनस्तथा सर्वं दानं विप्रेषु दापयेत्‌ ॥

तस्यापि पषाक्तं फटामत्यथः।
तथा--गङ्कायमुनयो्मध्ये यस्तु कन्यां प्रयच्छ।त ,
आर्षेण तु विधानेन यथाविमवविस्तरम्‌ ॥
न स पश्यतितं धोरं नरकं तेन कमणा ।
उत्तरान्स क हन्मत्वा मोदते कालमक्षयम्‌ ॥
मास्स्येऽपि काप्लामत्याद्युक्तम्‌ ।
गर्वा क्षतसहभेभ्यो इद्यादेका पयास्वनमम्‌ ।
पएचन्दारास्तथा म॒त्यान्गारेका प्रतितारयत्‌ ॥
तथा-अथ संध्यावटे रम्ये बह्मचारा जतन्द्रय,
उपासीनः शुचिः संध्यां बह्मछाकमवाप्रुयात्‌ ॥
तथा--तन्न दानं प्रदातव्यं थथाविमवसमवम्‌ ।
तेन तीर्थफटेनेव वधते नान्न संशयः ॥
स्वभे तिष्ठति राजेन्दर यावदृामतसपुषम्‌ । ि
तथा~-शुक्राम्बरधरा नित्य नियतः सयतान्धयः १ म

एरुकाठं ठु खनो पासं मूभितिमंवेत्‌ ४९. +
हि

२६ नारायणमहटविरदितः- | प्रयागप्केएणम्‌ |

सुवणष्टकरतानां तु नारीणां मते शतम्‌ ।
पथिव्वामासमदायां महा मोगपतिमवेत्‌ ॥
धनधान्यसमायक्तो हाता मवाते नेतव्यः
स मक्त्वा विपलान्मोणांस्तत्ताथ स्मरते पुनः ॥
एवमन्यान्यपि दानफलान्यवगन्तन्यानि ।
पाद्ये देवान्प्रति विष्णः
ममाप्येतन्मतं देवा यद्धषद्धिरुदाहतप्‌ ।
तत्तथाऽस्त ठमत्वेतव्रह्मक्षेवामेति प्रथाम्‌ ॥
सूर्यवंशोद्धवो राजा गङ्गामत्राऽऽनापिप्याते ।
सा स्थंकन्यया चात्र काठिन्या वे समेष्यति ॥
युं च सवं बह्याद्या निवसन्तु मया सह ।
ती्थ॑राजेतिविद्यातं ते।थमेतद्ध विष्याते ॥
दानं घ्रतं तपो होमो जप्पूजादिकाः कियाः
अनन्तपुण्यफलदा मत्सांनिध्यकराः सद्‌ा ॥
पितनुदिक्ष्य ये भाद्धं कुवन्त्यत्र ममाग्रतः
तेषां पितृमणाः सवं यान्ति ते मत्सटोकताम्‌ ॥

पटस्त्ययन्नायाम-
एषा थजनममिहि देवानामापे सत्कृता ।
दत्तं तन्न स्वल्पमपि महद्धवति मारत ॥
ब्राह्मे पितवचः
अस्मकृलभसूतास्तु समा यास्यन्ति शोमनाः
श्राद्धं सपिण्डकं येऽत्र करिष्यन्ते तत। वयम्‌ ॥
विष्णलोकें गमिष्यामो विष्णापादृकसभ्रयाः ।
पनः संसारपद्ष्‌( नाऽऽयापः पृण्यमाजनाः ॥
तथा--तीथंराजं प्रयगेऽस्मिन्मन्दमाग्यो यहीष्याति ।
दष्परति्हमप्यत्च नरकाय मविष्याते #
प्रथागत्तीर्थे पाण्डो इरन्नं यस्तु भते) ।
विद्यं तस्य तत्पण्यं सत्यभतन्पसादेतम्‌ ५
रन्न प्रतिरहदुष्टं जातिदुष्टं स्व मावदुष्टमित्यार ।
तथा-यक्किविदपि विप्रनद्र प्रथमे ताथनायकं ।
विष्णामृदहिश्य हास्यन्ति तदानन्त्याय कल्पते ॥

[ प्रयागऋछरणम्‌ ] तिस्थर्टीसेतुः । २७

एतदनन्तरं आमस्वणधान्यकन्यागेोपुराणादिद्ानफटकाक्यानि बह
एुराणदेवावगन्त्यानं ।
तथा-तैष्मवानि प्राणानि विष्णामक्त्या वि्नारवाः

शण्वन्ति कथयन्तीह ते गच्छन्ति हरेः पुरम्‌ ॥

ये कुर्वन्ति महामामा वेदपारायणं क्रचित्‌ ।

यावन्त्यक्षरजालानि यावन्तः स्वराबन्दृवः ॥
तावन माधवस्यास्व रूपाणि स्थापतान्यलम्‌ +

तथा-कन्यागोमहिरण्यानि दानानि विविधानि च।
प्रयागे कुव॑तां पसामणुरप्यसिलं जगत्‌ (१) ॥

तथा- प्रयागे पण्यवाटीके अन्नदानं करोति यः ॥
कृतं तेन मुनिभरेष्ठ कारिबराह्मण माजनम्‌ ।
सितासिते प्रयागे तु तिलहोम करोति यः ॥
कोटिहोभः कृतस्तेन यावद्वे तिटसस्यया
तिलतर्पणमप्यत्न पुन्धत्यासप्तम इलम्‌ ॥
प्रयागे माधवः सक्षाद्रतते जगदीश्वरः।
तत्र यद्सङ्र्वन्ति तत्सवं चाक्षयं मवेत्‌ ॥

तथा- मौक्तिकानि प्रयच्छन्ति मूषणाय मधुद्रेषः ।
तेषां मूषायते विष्णुविबुधेः भियया सह ॥
सत रत्नानि पुण्यात्मा हरिप्रीत्यं ददाति च।
वेण्यां रलप्रहानेन स्वग रत्नगहे वसेत्‌ ॥
स्वगा पवर्गहारं हि प्रयाभे दानमम्मसाम्‌ ।
धान्यदानं महामामाः कुवन्ति बेमलश्याः ॥
गङ्धातीरनिवासिम्बस्तस्य वासो हरेः पुर ।
तिलदानं प्रयागे तु ये कुव।न्त (वि चक्षणः. ॥
तेरवाध्यतद्पाणि स्थापतानं जगत्तरच ।
वाक्षांसि ये प्रयच्छन्ति होतच्राणाय यागनापर्‌ ॥
कम्बलाचििष्यामक्तेभ्या ददाति च हार।प्रयः
तस्थ पातकशीतातिर्न हि कुत्रापि जायते ॥
चसत वै ती्थराजेऽत्र शातातत्राणङारणम्‌ ।

अरिं परज्वाहयेत्तेन पाष दग्ध परातनन्र्‌ ॥

२८ । नारायणमहविरावितः- [ प्रयागप्करणम्‌ ]

इक्षुं शडे सितां वाऽपि दद्याद्यो विष्णातत्परः ।
तस्य माधु्यतां याति प्रयागे माधवोऽभ्पयः ॥
इत्याद्यक्वोक्तम- ॥
यानि कानि च दानानि प्रयागे नियतास्मवान्‌ ।
करोति परया मक्था सोऽक्षयं फलमश्नुते ॥ इति ।
माच त्वत्र बने फलविशेषस्तत्रेव-
प्रयागे मादमासे तु विष्णोः प्रीष्ये वदाति यः ।
विष्यामक्तिपरेभ्यस्तु तस्य पुण्यमनन्तकम्‌ ॥
प्रयागे माघमासे वै घृतदानं करोति यः।
स स्वरम धृतश्ुल्याघ् मोदते दिष्यमोगवान्‌ ॥ इत्यादि ।
अथ प्रयागे सामान्यतः घ्रानं दूरमपुराणे--
एतखजापतिक्ितरं विषु लोकेषु विश्रतम्‌ ।
अन्न च्नात्वा दिवं यान्ति ये भृतास्तेऽपुनमेवाः ॥
तथा-तज्नामिषेकं यः कुयात्संगमे संशितवतः ।
तल्यं फल मवाप्नोति राजदयाश्वमेधयोः ॥
तथात घ्नता च पीत्वा च यथूनायां युधिष्ठिर ।
स्वपापविनिभुक्तः पुनात्यासतम छलम्‌ ॥
पाद्च-प्रयागन्नानतो नासि क्राप्यन्यदाधेकं परम्‌ ।
प्रायश्चित्तं तपोदपं दानरूपं कियादिकम्‌ ॥
तथा-पलछीमसतमोभ्वंसे यथा शरदि चन्द्रमाः ।
माति षापक्षयात्तद्रन्नरो वेणीजलाप्लृतः ॥
छ्ीकेन पुरा शप्तो गन्धव वायसोऽमवत्‌ ।
शापं ममोच सोऽत्रैव स्नातः सद्यः सितासिते ॥
स्कान्दे-एवं निष्कलुषीमूय ततः घ्नाय स्सितासिते ।
थं यं कामममिध्यायंस्तं तमाप्नोति नान्यथा ॥
पण्यरारिं च विपुलं पृण्यान्मोगान्यथेप्तितान्‌ ।
स्वर्गं प्राप्नोति तत्स्नानान्निष्कामो मोक्षमाष्रुयात्‌ ॥
घा याधोऽभिलषन्मोक्षं कामानन्यान्विहाय च ।
सोऽपि मोक्षमवाप्नोति कामदात्ताथराजतः ॥
भास्स्ये-सत्यषादी जितक्रोधा ह्याहिंसा परमा स्थितः ।
धर्मानुसारी तत्छन्ञो गोब्राह्मणहिते रतः ॥

[प्रयगपरकरणम्‌ | तिस्थटीसेतुः ।

गङ्गायसूनयोमंध्ये स्ञातो मुच्येत किल्बिषात्‌ ।

भनसा चिन्तितान्कामास्तांश्च प्राप्रोति पष्कठान्‌ ॥
तथा युधिष्ठिर उवाच-

बरहाहा वव्यलोमाह्वा ये तु कामवक्ष गताः।

कथं तीर्थफलं तेषां कथं तीर्थमवाप्ुयुः ॥

विक्रयः सर्वभाण्डानां का्याकायमजानतः ।

प्रयागे का गतिस्तस्य चेतद्बृहि महामुने ॥

भारंण्डेय उवाच
कणु राजन्महागु्यं सवेपापहर छमम्‌ ।
भास्षमें च स्नायीत प्रयागे नियतेन्वियः ॥
भच्यते सर्वपापेभ्यो यथाहष्ट स्वयमुवा ।
विस्त प्रयतो मूत्वाऽहिसकः भद्धयाऽन्वितः ॥
धुरुयते सर्वपापेन्यो गच्छेत्परमक पद्म्‌ ।

अच्राविशेषादयं कविन्भासम्‌ ।

तथा--विघ्नम्मधातकानां तु प्रयागे शुणु थतफलम्‌ ।
स्नान इति शेषः
विक्ालमेव स्नायीत आहार मेक्ष्यमा चरन्‌ ।
तिमिमतििमच्येत प्रयाणे त॒ न संशयः ॥

तथा प्रयागतीथान्यक्लाोक्तम्‌-
भहपानः परो मूत्वा कुरु तीथामेषचनम ।
पे च बहवस्तीथाः सवेपापहराः स्मृताः ॥
तेषु स्नाला दिवं यान्ति ये मरतास्तेऽपुनमवाः !
एवं करुष्व कौन्तेय सवंतीथामिषेचनम्‌ ॥
यावज्जीषकरृतं पापं तत्क्षणादेव नर्यात ।
विष्ये--गङ्कायम्ुनयोश्वैव संगमो लोकविश्रतः
त एव कामिकं तीथ तत्र ञ्जनिन माक्तेतः
यस्य थस्य च यः कामस्तस्य तस्य मबाद्धसः॥
मोगक्षामस्य मोगः स्याद्राज्यं स्वाद्राज्यकामिनः।
स्वर्ग; स्यात्सवर्भकामस्य मोक्षः स्थान्भाक्षकामणः ॥

मारेऽद्विरस्तीथयात्रायम्‌--

२५

३० नाराय्णमटविरवितः- [ प्रवामग्रकरणम्‌ }
गङ्गायप्ननयोस्तीयं तथा कालखरे गिर ।
दक्षाश्वमेधाना्रोति तन्न मासं करतोदकः ॥
द कंचनमासममिमेष्येदं वचनं न तु माघपरमविशेषभ्रवणाककालख-
दस्थाप्युपादानाचच ।
मारते--चातुषिधे च यदुण्यं सत्यवादिषु चेव यत्‌ ।
वात एव तदाप्नोति गङ्गायमुनसंगमे ॥
ब्रह्मएुराणे--
गङ्काययनपद्के तु यः पुमान्पुण्यवधेनः ।
छ्नाला नारायणं देवं मक्त्वा संस्मरते पदि॥
स पमान्यत्र यच्चाऽऽसते तत्र विष्णः प्रसीदति ।
तथा--दुटंमं तीथराजस्य पाने सर्वज सवेदा ।
देशकालादिनियमः प्रथागे न हि स्वहा ॥
सवे श्ुममयाः कालाः स्वाः श्ुममया दिशः ।
एतेषु सर्वषु षवनेषु यथपि प्रयागशब्दस्याविशेषत उपदानं तथाऽपि
तदन्त्॑ततत्त्तीथेन्नानफलस्य वाक्चान्तरेरुक्तवार्स्थलमा वरे च जलामा-
देन घ्लानासंमषाद्रवेण्युपलक्षकः प्यागकषब्द इति । अथ प्रथागे माप

न्रानफलम्‌ ।
तत्र कृमपुराणे-
वटि कोटिसहश्चाणि षिः को रिक्तानि च ।
माघमासे गमिष्यन्ति गङ्धायमुनसगमम्‌ ॥
पत्स्ये--सितासिते तु ये नाता माघमासे युधिष्ठिर ।
न तेषां पुनरावृत्तिः कल्पकोटिशतैरपि ॥
दश्च ती्थंसहस्चाणि दृक्ञ काटयस्तथा पराः ।
माघमासे प्रयागे तु गङ्गायमुनसंगमे ॥
पद्मपुराणे--
कुरक्ेत्रसमा गङ्गा यत्र तत्रावगाहिता ।
तस्माहश्गणा प्रोक्ता यत्र विन्ध्येन संगता ॥
तस्माच्छतगणा प्रोक्ता कार्यामत्तरवा हनी ।
कार्याः शतगुणा प्रोक्ता गङ्गायमुनसंगमे ॥
सहस्रगुणिता साऽपि मवेत्पश्चिमवाहिनी ।
पथिमामिमुखी गङ्गा कठिन्या सह संगता ॥.

[ प्रयामप्रकरणम्‌ ]} निस्थखीसेहुः ।

हन्ति कल्पकृतं पापं सा माधे पप दुठेमा ।
अशत कथ्यते राजन्सा वेणी मवि दृलंमा ॥
तस्थां माघे महतं तु देवानामपि इठे मम्‌ ।
तथा-पथिष्यां यामि तीथानि पयः सन्ताह याः एनः)
स्।तमायान्ति ता ण्या माषे मासि नराधप॥

तथा बह्यविष्ण्वादीननुकरम्ाक्तम-
अणिमादिगुणोपेता ये चान्ये तच्वदिनः
घातुमायान्ति ते सवे माधे वेण्यां नराधिप ॥

तथा गङ्गां येऽजावगाहन्ते माघे मासि नराधिप ।
चतयंगसहश्रं ते न पतन्ति घुराटयात्‌ ॥
शतेन गणितं मापे सहस राजसत्तम ।
निर्दष्टमुषिभिः घ्रानं गङ्गायमुनसगमं ॥

तथा-माधसत प्राप्यते धन्यः प्रयागे द्विजसत्तम ।
अपुनर्मवदं त्न ।सतासतजठं यतः ॥

गायन्ति देवाः सततं दिवेष्ठा

भाघ प्रयागे किल नो मावेभ्याते ॥

घ्लाता नरा यत्र न गभवेदनां

पहयनित तिष्ठन्ति च विष्णुसानधा ॥

तथा--श्न(ता हि ये माकरमास्करदय
तीथं प्रयागे सुरसिन्धुसंगमे ।
तेषां गहद्वारमटकरातं
भङ्वछिः कुरकणताडता ॥

तथा-सितासिते त यो मजेदापे पापशतावृतः
अरङ्धरस्पे रवौ माधेन स्र पापषु मजात ॥
दृजंया वैष्णव) माया देवैर प इदुस्रा ।
प्रथागे द्यते सातु माषे मासि नराधिप ॥
तेष॒ तेषु च लोकेषु युक्ला मागाननकराः
पश्चा वि्ीयन्ते प्रयागे माघमाजनः ॥
राजसूयसहस्रस्य राजल्नावेकल फलम ।
सितासिते च माघे तु क्नातानां मवति भुवम्‌ ॥

९१

६२ नारायणमहेविरचितः- [ प्रयागम्रकरणम्‌ ]

तथा-आकलपजन्ममिः पापं संचितं यक्षरशरंप ।
तद्धवेद्धस्मसान्मापे घ्नातानां तु सितासिते ॥
इत्याी नि बहूनि वचांति पष्मपुराणीयमाघमाहालमपे दृ््यानि ।
अङ्किरस्तीथयत्िायाप्‌--
अघमासे प्रयागे तु नियतः शंसितवतः ।
बनाता तु मरतशरेष्ठ निंमलः स्वर्गमाष्ुपात्‌ ॥
पद्चि-- माधः सितासिते विप्र राजसूयः समो नवा ।
धनुधिशतिविस्तीर्णे सितनीलाम्बुसंगमे ॥
भाघादुपुनरावत्ती राजसूयः पुनः पतेत्‌ ।
माघमासे प्रयागे तु सितासितजलं स्पृशेत ॥
अधन्थो न स्पृशेन्न मष्ापातकहारिणम्‌ ।
पाठान्तर तु--
माधमासीयवातोऽपि सितासितजल स्पुशन्‌ ।
अधन्यं न सपशेश्चनं महापातकहा हि सः(1) ॥ इति ।
बह्मपुराणे माघोपक्रमेण--
तीधंराजे प्रयागे तु वेण्यां यः स्नाति मानवः ।
तस्य पापमयं नास्ति विष्णुस्तस्य प्रसं।दति ॥
प्रयागे माघमासे त॒ वेदतीथांद्बिन्दूना ।
सयश्येत पस्य गां तु सर्व॑पापः प्रमुच्यते ॥
माये मासि प्रयागस्य दशनं हठमं त्रणाम्‌ ।
स्पशानस्यतु का दातां स्नानं तत्र घुदुलंमम्‌ ॥
इत्यादि षष्ठोऽ्यायो माधक्न नपरशस्ापर एव ।
पा्च--सर्वतीर्थानि कृष्णानि पापानां सङ्गदोषतः ।
मवन्ति शुकुवर्णानि प्रयागे माघमजनात्‌ ॥
बाह्वे--अश्वमेधादिकृ चको माघश़त्तीथंनायके ।
माधन्नाय्यनयोर्मध्ये पावनेन ठक्ष्यते । इत्यादि ॥
तथा--पच्न कुत्रापि वा मापे प्रयागस्मरणान्वितः।
करोति मजनं तीथं स ठमेद्वाङ्कमजनम्‌ ॥
प्रयागाभिमुखो मृत्वा संस्मरन्माधवं विभुम्‌ ।
पराधस्नानं करीत्यन्न स पृक्तः सवपातकात्‌ ॥

[ प्रयागप्रकणम्‌ | िस्थलेसितुः । १३
अच्च नानावाक्थवश्ार्फटविकल्पेऽपि योगसि द्धिन्यायेन प्रतिप्रयो.
२ षः $ > क छ (क) कि कि कि
गमेकेकं फलम्‌ । कामनेव च तत्तदुदेशे नियामिका विनेगमकान्तरा-
| क क, कि
मावात्‌ । एवं वक्ष्यमाणञ्यहेकाहफठेऽपि । अथ ऽयहफट वचनानि ।
मत्स्य पुराण-

संवत्सरक्षतं साग्रं निराहारस्य यत्फठम्‌ ।
प्रयागे माघमासे तु उयहश्नातस्य तत्फलम्‌ ।
तथा-योगाम्थासेन यद्यण्यं संवत्सरदातत्रपे ॥
प्रयागे माघमासे तु उयहघ्नातस्य तद्भवेत्‌ ।
तथा- प्रयागे माघमासे तु यरूहं घ्ञाति मानवः ॥
पापं त्यक्ता दिवं याति जीण। त्वचमिवोरगः ।
पद्मप्राण-
प्रयागे माघमासे तु उयश्नातस्य यत्फलम्‌ ।
नाश्वमेधसहषेण तत्फलं ८ मते भवि ॥
तथा-उयहन्नानफलं मापे पुरा काश्चनमाटिना ।
राक्षसाय ददौ मूपतेन मुक्तः स पापक्रुत्‌ ५
तथा--उयहात्पापक्षयो जातः सप्तविंशतिंभिर्दिनेः ।
शेषम यद्मृत्पुण्यं तेन देवत्वमागता ॥
रमभाणा तु कलापे गिरिजायाः परिया ससी ।
जातिस्मरा तथा जाता प्रयागस्य प्रसादतः ॥

तथा--पुष्करे च कुरुक्षेत्र बह्मावत प्रथूदके ।

अविभक्ते परमासे च गङ्गासागरसंगमे ॥

यत्फलं दश्श मिर्रषेः पराप्यते संयतेग्दैः ।

तत्फलं प्राप्यते माये उयहघ्नानान्न संशयः ॥

अत्र उयहो मकरसंकमरथसपतमीमाधीपोणमासाीरूप इत्येके । माघञ्य-
छदकम्यादित्रयमिति तचखवादिनिः । मकरादि नत्रयमित्यन्य ।
भआाचस्याऽऽद्यं ्रयमिष्टं “ उयहात्पापक्षयां जातः सप्तविंशतिमिद्निः ।
शेषैः ` इति पर्वोदाहृतशचनादितीतरे । त्रयोदश्या दिजरिथमित्यपरं
‹ महामा पुरस्कृत्य सप्नौ तत दिनन्रथम्‌ ' इतिवक्ष्यमाणवचनात्‌ ।
एतस्वार्थवादत्वाद्यकिविहिनघ्नयषिति वृद्धाः । एवम प्रेऽपि । कूम.
पएराण-
५

३४ नारायणम्विरवितः- [प्रयागकम्‌ |

गवां शतसहस्रस्य सम्यग्दत्तस्य यत्फटम्‌ ।
प्रयागे माघमासे त उयहस्नातस्य तत्फटम्‌ ॥
पद्यपराणे-प्रजन्ति येऽपि =यहमन्न मानवा

स्तीर्थं प्रयाग धतपापकञ्चकाः।
मजन्तिते नो निरयेषु धरमिव-
तस्दरभ च ते च।रु चरन्ति देववत्‌ 1।

तथा वसिष्ठ उक्राच-
अवन्द्री विषये राजा वीरसेनाऽमवत्पुरा ।
न्मदातारमाभ्ित्य राजसुय चकार सः ॥
धोडरोरश्वमेपैश्च स्वर्णवाट विराजतः
स्वर्ण मघणयपाधेरीजे साऽपि यथाववेध ॥
प्रददौ धान्यराश।श्च दविजेम्पः एवतापमान्‌ ।
वदान्यो देवतामक्तो गोप्रदः स छुवणद्‌ः ॥
ब्राह्मणो मद्रकी नाम मृखो हानकुटस्तथा ।
कृष वलो दुराचारः स्वेधमवहेष्करृतः ॥
सौरकमतमद्िय्रो बन्धुभिश्च समरज्ज्तः
इतस्ततः परिभ्रान्त निगतो वृत्तिपाडतः ॥
द्वतः साधमाविश्य प्रयाग स समागतः
महाम!६। परस्करुत्य सस्न। तत्र दुनत्रयम्‌ ॥
अनघः स्नानमात्रेण स भूत्वेह 1द्रेजात्तमः
प्रयागाच्चलितस्तस्मात्पनय स्मात्समागतः ॥
स राजा सोऽपि विप्रश्च विपन्नवकद्‌ा तर्द
तयोर्गतिः समा दृष्टा मया शक्रस्य सनधा ॥
तेजो इपं बलं खण देवयान ।वेमृषणम्‌ ।
मरा च पारिजातस्य च्त्यं गीत समं तयोः ॥
इति ष्टा हि माहातमयं क्षस्य कथमुच्यते ।

एवमेव सामान्यतः प्रयागातिरिक्तवेषयाण्याप पड्स्थानि
प्रकरस्थे रवौ मापे प्रातःकले तथाऽमले ।
गोध्पदेऽपि जले स्नान स्वगदं पापनाशनम्‌ ॥
योगोऽयं दुठैमा राजखेटोक्पे सचराचर ।
अस्मिन्पोगे दकक्तोऽपि स्नायाद्‌ाप ।दनत्रयप्‌ ॥

[ प्रयागभकरणम्‌ | ` त्रिस्थलीमेतुः । १५

इत्यादीनि वचनान्युदाहायाणि । अयेकाहस्नानव चानि पद्न-
स्व्णमारसहसेण कुशक्षेत्रे रविग्रह ।

ज

यत्फलं ल मते मापे वेण्यां चेव दिने दिनि ॥

अथिपएराणे-
गवां कोिप्रदानाधतात्यहं तस्य तत्फलम्‌ ।
प्रथागे माघमासे त॒ एवमाहूमनीपिणः ॥

एवं प्रथागादृन्यत्रप्यिकाहमाघस्नानवचनान्युदाहाय।णि । एवे सपू
णभाधडयहकाहस्ननफटप्रातपादक वाक्व षु तत्तु कं। चदुाहुः~ पएणमाष.
स्नानेऽपि क्गियमाणे ऽयहाणामेव फटजनकता न तु मासस्य ।
तथा च मसं वक्षञ्यह्ाणां सकत्वात्परातेन्रयह तफलाटेखन संकल्प
कतवा दृक्ष ऽयहाः स्नातव्याः । एवं च रुएणमायन वरावध
फलठलामालवुत्तिविशेषकरता भवतीति । तिद कुमतिवेला सतम्‌ ।
क ल्पितेष्वपि दशस यहेषु समुदायद्वयात्मक दशपणमासप्रयागवात्क
तदघटितो मासप्रथोग ९व फलजनकः क वा दश यहा एव परस्पर
निरयेक्षाः प्रत्येक फटजनकाः । नाऽऽयः । उयहकलपनस्य नरथक्यात
दत्िविशेषकरतामावाच्च । भासप्रयोगादेकस्येव फलस्यावापेः । द३।-
पर्णमास्योह फटवाक्यगतद्विवदनोपपत्तिः प्रयाजाद्‌।नां च दरण.
भासश्षब्देनाग्रहणात्फलसबन्धामावादङ्गत्वासाद्ध समदायद्ररकल्पने
परपोजनम्‌ । इह तु न तथाऽस्ति माधञ्नानफटसमपकवाक्यष्वकवचन।-
न्तेतैव माघशब्देन राजसुयवत्फलसंबन्धव। धनात्‌ । तत्र च 1वद्रहराक्व
समदाथीकरणप्रमाणे इह हु नास्ति प्रमाणामेतति वक्ष्यामः । न द्तवः
पर्वादाहतानां माधक्षब्दयुक्तमासघ्नानदधायकव चनानमानयर्यापा-
तात्‌ । आद्यञग्रहेणैव ताषत्फल सिद्धो देती या दिञयहानथक्यप्रश्ङ्गा च ।
अथाधिकफललिप्सयाऽन्येषां साथकय ताह पवादाह तकाहवाक्वरप
तावत्कल्श्रवणदेकाहिम्य एवं त्रिशहुण एटमस्तु । 5१६२२ ऽप्यधिकं
तरफललामान्न त उयहदृक्षकाहश्षगुणमेवेति । ।केच । मसिप्रथागततर्‌-
सकारेण उयहरयोगपुरस्कारे को हेतुः किं मासवाक्यषु फलाश्रवण उपह
वाक्यैस्तदृपसंहारो दा फठभवणयुक्त उवहवाक्यसत्वम वा । नाऽऽद्यः
परयोदाहतनानापुराणी यमासवाक्येष्वापे तच्छवणात्‌ । न द्वितीयः ।
फटश्रवणवस्वदेवास्पष्टतवामावेनोपसंहारायागतत । तदुक्तम्‌-' स्पष्टस्य

१६ नारायणमहविरणितः- [ प्रयागप्रकरणम्‌ ]

त वियेनान्येरणसंहारसंमवः › इति । नान्त्यः । सामान्यञ्यहवचनाना
्राधातिरिक्तकाटीनञपहविषयत्वात्‌ । माघान्तगतञ्यहविषयाणा ठु
संप्णमाधाशक्तविषयत्वात्‌ । दश्षान्तरादागच्छता बटवलतिवन्धकन
मासन्नानासंमवविषथतवाच्च । एकाहवाक्यवत्‌ । ` अ। स्मन्थागे व्वश्-
क्तोऽपि घ्नायादपि दिनन्नयम्‌ ` इति 'मजान्त येऽप उयहमन्न मानवाः
इति च स्फुटैव पद्पुराणेऽशक्तविषयताऽसमव वषयता च गम्पतं ।

यदाप

उयहश्नानफं माघे प्रा काश्चनमाछिनी ।
राक्षसाय ददौ मूप तेन षुक्तः स पापकृत्‌ ॥
इति पद्यपुराणीयमाघमाहाटय दत्तत्रियवाक्यम्‌ ।
तथा--उयहत्पापक्षयो जातः सप्तविशातिमाद्नः
शषेम यदुमूत्पण्य तन दवत्वमामरता ॥
इति ततैव काश्चनमाटिनीवचनं च उयहस्थ प्रत्यकं फटजनकत्त
मरानमित्यच्यते तदप्यमीमांसितवेदवचनानामेव शाोमते । तथा हिः
पश्च माधद्चानमाहाप्म्यस्योपक्रमान्मध्य च-

मया गता कृतं घ्वानं माधे मासि सितापिते ।
तस्य क्षानस्य महालयं शृणु वृद्ध नशाचर ॥

तथा--स्परत्वा प्रयागमाहात्म्य माघ माघ व्रजाम्यहम्‌ ।
तथा-बहवो हि करता माघा वष वषं यथावेध ।
्रद्धापतं मया मद्‌ ब्रह्मक्षत्रे सेतासिते ॥
तथा--ददामि माधपुण्यं तु करृतमेकं सिताकिते ॥
हति मध्ये परामर्शात्‌ ।
निष्पीड्याऽऽशु ततो षच्ञं जलं कृता कराम्बुजे ।
वदो सा माघजं पण्यं तस्मे वृद्धाय रक्षे ॥

इत्यन्त उपसंहाराचच भासप्रयोग एव फटजनक इत्यवगम्यते । तेन
दत्ताेथकाश्चनमाठितीवाक्ये मध्यपठिते मासस्नानस्येवावयवदरारा
स्तुत्यर्थत्वेन व्यास्येये अष्टाकपाटादिवाक्यानीव द्वादशकपाटस्तुत्य-
धतया । किंचात्र उयहात्पापक्षयो जातः शेषैः सप्तविंशतिभिदिनेयवु-
ण्यममूदितयुक्तेवलावृकञयह एकश्च सप्तविंशत्यह इप्येवंसथुदाय एष
कल्प्येत न तु मवद्मिपेता दृश तयहा इति परक्किबिद्भ्यवस्थितमापध्े-

[ प्रषाफमकरणम्‌ 1 विस्थठीसेतुः ।

तेसयेतस्यार्थवादतेव । तस्मान्मा घप्रयोग एव फटजनको न तु दश्च व्हा

इति सिद्धम्‌ ।

अथात्र स्नाने दिनविरेषे फट विरेषः
यमः--कातिक्या परष्करे सतिः सवपापः प्रमुच्यत ।
माध्यां नातः प्रयागे त॒ भरच्यते स्वपातकः॥

मारतेऽङ्किरस्तीथयात्रायाम-
वृ तीर्थहघ्राणि िंशत्कारयस्तथा पराः ।
समागच्छ माध्यां त॒ प्रयागे मरतषम ॥
तथाऽन्यच्र--अरुणोदयवेलछायां शुक्रा माघस्य सप्तमा ।
प्रयागे यदि ठम्पेत कोषिचुयं्रहेः समा ॥
तथा--खेर्मकरसंक्रान्तां प्रयागे ब्नानदानयोः ।
फटमानं न शक्रोति कतुं बह्मा ऽपि ततः ॥
एवं प्रयागातिरिक्तेऽपि सप्तम्यादिवचनानि-
विष्ण--पयग्रहणत्‌ल्या त॒ शुक्का माघस्य सप्तमा ।

अरुणोदयवेलायां तस्यां स्न महाफटम्‌ ॥ इत्याद ।

तथा-प्ाषे माति सिते पक्षि सप्तमा काटरेमास्करा।
कुयत्तनिनाध्यदानास्यामायुरापेग्यसपद्‌ः ॥

अच विधिमविष्ये वसिष्ठः

कत्वा षष्ठ मिकमक्तं सप्तम्यां नेश्रलं जलम्‌ ।
राञअयन्ते चाटयेथास्त्वं दत्वा शिरसि द्‌।पकम्‌ ॥

तथा जलमिति प्रकम्य-

न केन चाल्यते यावत्तावत््ानं समाचरेत्‌ ।
सौवर्णे राजते पात्रे मक्त्याऽछाबुमयेऽथ वा ॥
तैलेन वरतिदतिन्या महारजनरखिता ।
समाहितमना भत्वा इरा शिरसि दे1पकम्‌ ॥
भास्करं हृदे ध्याता इम मन्लयुद्‌ रत्‌ ।
नमस्ते रुद्ररूपाय रसानां एतय नमः ॥
वरुणाय नमस्तेऽस्त हरिवासर नमोऽस्तु ते ।

, जले परिहर्ीपं ध्यात्वा संतप्य देवताः ॥ हात ।

१८ नारायणमहविरचितः- [ प्रयागप्रकाणम्‌ }

- अष्यदानमश्नभथ-
यद्यजन्मकृतं पाप मया जन्भययु सप्त ।
तन्मे रोग च शोकं च माकरं हन्तु सप्तभ। ॥
जथ भाधापा्यां विशेषो विष्णपराण-
भाधातिते पथचदश कदाचिदुपाते या याद्‌ वारणन ।
क्षेण काटः स परः पितणां नद्यल्पुण्यनूप लम्पतऽप। ॥

दारणपूक्षं शतामिषा
तथा-तत्रैव चेद्धादपदास्तु एवाः काटे तदा चाक्रयते ॥पतृम्यः।
भराद्धे परां ततिमवाष्ुवन्ति युगान्सहच्नं पितरश्च तेन ॥
मारते भाघरमां प्रकृत्य-
काले धनिष्ठा यदि नाम तस्मिन्‌ मवान्त मुपाल तदा पपितूम्यः।
वत्तं तिलान्न प्रददाति तिं वषायुतं तत्कुठजंमनु ५५; ॥
ततैध--अभमाफपातभ्रवणेर्युक्ता चेर५।पमाधयाः ।
अर्धोियः स विज्ञेयः काटिभूयग्रहेः समः ॥
पौषमाघयोः धौ याम हत्यथः। पात व्यतीपातः
दिगेव योगः शस्तोऽयं न तु रात्र! कदाचन ।
स्क न्दे--अर्धोद्ये त॒ सप्रति सवे गङ्गासमं जलम्‌ ।
शुद्धातमानो द्विजाः सं मवेयुव्रह्मस(मताः ॥
किचिक्किपते तच्च तदनं मेरुसानेमम्‌।
अत्र वतविजेषस्तु हेमाद्रिवतकाण्डदेरवगन्तभ्यः। तथा मकरसक्रम-
पमास्यभावास्थादिक्दष्यमपि तत एवावगन्त्यम्‌ । अजन सप्तम्यादृा
्रतस्नानेनैव तन्त्रेण माघल्नानं सप्तम्याद्स्नार्न च नेचहाति समान-
देशकाटकतंकत्वात्‌ । न च योाग्तिद्धन्याषावराधः । भाधक्र। ङित
एव सप्तम्यादौ स्नानविधानात्‌ । काम्ये कमण गुणफला धकार
इव तदिरेधामावात्‌ । परस्पराक्र.ड।कारावे1हेतानेकफलसाधनकम दि
पथत्वात्तट्य । यथा चेत्तथा मण्डन एव प्रपाओ्चतप्‌ । तथा चामुका-
धककमोऽहममुकामुकघ्नानं तन्त्रेण करिष्य इति संकल्प्य स्नान
कुयात्‌ । अन्ये तु प्रातःस्नान एव तत्तककाटलक्षणगुणादंव तत्तत्फलं
मवतीति स्नाननेकृतवप्रसङ्क एव नास्ति । अतो न तन्त्रम्‌ । तेनागुका-
यककामोऽमुककाठे स्नानमहं करिष्य इति संकल्प्यः ( लषः } ।
एतेन सत्तम्यादावसाधारणसकृल्येन पनस्तकेव प्रातःस्नानाचरणमिति

प्रवारप्रकणम्‌ 1 विस्पर्ठातित्‌ः । १९

त्युक्तम्‌ । तत्स्नाने प्रातःकाल नियमेनोक्तप्रकरेणेद गते; । अन्यथा
तदैषेत्ययुक्तत्वादित्यटम्‌ ।
अथ प्रसङ्गान्माघस्नानविधिः । तत्र माघस्नानं नित्यकाम्यमिति
चित्‌ । सप्रशपिकास्तु नित्यत्वयोधकवीप्साद्यमावक्केवटकाम्यतामव
प्रतिपेदिरे । अच्र च वणाभ्रमनिषमनेरपेक्ष्येण सवषामधिकारः । तदक्त

पाश्च

सर्वेऽपिकारिणो ह्यत विष्णामक्तो यथा तुप ।
सर्वषां सर्वशो माघः सर्वषां पापनाशनः ॥ इति

भकरस्थे रवौ मापे प्रातःकाटे तथाऽमले ।

नृणां खीणां तथा स्नानं स्ववं पापिनामपि ॥ इति च ।

भविष्ये बरह्मचारी गृहस्थो वा वानप्रस्थोऽथ मिश्षुकः ।
वाटवृद्धयवानश्च नरनारानपुसकाः ॥
स्नात्वा भाषे शमे तीरथ प्राप्तुवन्तीप्ितं फलम्‌ ।

तश्रापि विशेषः
बह्मक्षञ् विशां चेव भन्त्रवर्स्नानामेष्यते |
तष्णीमेव त शदाणां तथव कुरुनन्दन ॥
नमस्कारोऽथ वा कार्यः सर्वपापौ घहानिद्‌ः । इति ।

शद्राणामिति जाणा स करजानां चोपलक्षणम्‌ । खयः शुद्रसध-
माणः › इति “ शद्राणां च सधम।णः स्वऽपध्वस्तजाः स्मृताः ईति

च स्मरणात्‌ ।
अथ संक्षेपेण सामान्यतो माघस्नानप्रशसा बह्मपुरा णे-
माघो गर्जति यज्ञेभ्यो माषे योगाञ्च गजंति।
तीवाच्च तपसो माघो वेदशषाज्ेषु गजात ॥
तथा-सर्वतीर्थषु स स्नातां माघस्नान करोति यः
संस्ारसागरोत्ताणः सवटाकेषु भागवान्‌ ॥
हत्यादिपश्मपराणीयमाघमाहत्म्य चाति विस्तरमन्रानुसधेयम्‌ ।
नारदीये--ंभापते माघस्तास त॒ तपास्वजनवह्ठन
क्रोक्षनित सर्ववारीणि समुद्रच्छातं मास्कर ॥
पुनीम्‌ः सर्दपापालि त्रिवधानि न सराच'

४० नारायणम विरचितः- [ प्रयागप्रकमम्‌ ।

ततचैव जले विशेष
तदागिष त वा स्नायात्कपे माण्डाभरितेऽथ वा ।
माघमासे वरारोहे शस्तं वै निन्नगाजटमप्‌ ॥

माण्डाभरिते तु विशेषः-
सरित्तोयं महावेगं नवङम्मस्थितं तथा ।
वायुना ताडितं रात्रौ गङ्कास्नानसमं स्मृतम्‌ ॥

अधिकवेगायाः ससित आनीतं तोयमित्य्थः ।

पान्न तत्तेन वारिणा स्नानं यद्रे करियते नरः ।

धडब्शफलदं तद्धि मकरस्थ दिवाकरे ॥

हदं चाऽऽतरविषयम्‌ ।
उष्णोदकेन वा स्नानमशक्थं सति कुवते ।
हेष सर्वगात्रेषु उष्णोदं न विशिष्यते

तं ॥
इति ब्ाह्मवचनात्‌ ।
बहिः स्नानं तु वाप्यादू दरादकश्षाश्ूफल स्मृतप्र्‌ ।
तडागे द्विगुणं राजन्नद्यां चेव चतुगणम्‌ ५
शधा देवखातेषु शतधा च महानदम्‌ ।
श्तं चत्तगंणं राजन्महनद्या श्च संगमे ॥
सहश्चगणितं सर्वं तत्फलं मकरे रव। ।
गङ्कायां स्नानमाघ्रेण मते मानुषा वरूप ॥
शतेन गणितं माधे सहस्र राजसत्तम ।
निर्दि्टम पिभिः स्नानं गङ्गायमुनस्तगमं ॥
शतेन गुणितं सहस्र टक्षमत्यधः
मविष्थ-
प्रयाम पष्कर्‌ प्राप्य क्रुक्षे्रमथापि वा ।
यन्न वा तन्न वा स्नायान्माे नित्यमिति स्थितिः॥
विरा्फलटदा नदयो याः काश्चद्स्मुद्गाः
समद्रगास्त पक्षस्य मासस्य सारेतापतिः॥
पाद्ठे--हिमवत्यष्ठत।थष सवपाप्प्रणाशनः

इत्यादिना तत्ततकषेत्रविशेषेण तत्तत्फलटमुक्तं तत्तत एवावगन्तव्यम्‌ ।
एवद्ष्णोदकघटकूपवाप)सरःप्रवाहनश्सागरमहानदृ। गोकाक मागार

5 ।

धीकाज्ञीनारायणाभ्रमप्रयागेष माधम्नान उत्तरोचरदेगुणथं बह्म उक्त
तत्ततो ज्ञेयम्‌ ।

अथ मापन्नानकाछः । तत्र पाद्म
मकरस्थे रवो यो हि न प्नातोऽम्युषििे रवी ।
, न श ५ कवे, (ष्ये ®
कथं पापे प्रमच्येत कथं स तरिदिवं वजेत्‌ ॥
५ नञ ब्नात्यनुदिते रवो ` इति क्वचित्पाठः ।
भाचभासे रटन्त्यापः किंचिदम्यदिति रवां
बह्मघ्रे वा दुरापं वा कं पतन्तं पुनीमहे ॥ इति ष ।
क्ष पतन्तं जलं पतन्तं पुमांसं स्नातमित्यथः ।
तथा--पे भाघमासे वरतीथमजनं
कर्वन्ति चार्धोदितिसयमण्डले ।

घ्रात्वा च भाषे हरिमिच॑यन्ति पे
स्वर्भच्य॒ता पतयो मवन्त तं ॥

भविध्य- प्रो माधमास्युषपि सूयकराभितपे
घान समाचरति चारु नद प्वहे ।
उद्धत्य सप्त पुरुषान्पितुमातुतश्च
स्वभ प्रयात्यमलदहधरा नराऽस। ॥
पाघमास्यषसि भ्राला विष्यालोके मह यते । इति च ।

छ

अत्र सुर्करामितततविशेषणासातःकाल एवोषःशब्पेन गृष्यते ।
ब्रह्मपुराणे द्‌-
अरुणो््ये त॒ संप्राप्ते प्नानकले विचक्षणः
माधवाङ्चियुगं ध्यायन्थः पषति रपू जत्‌ ॥
परयागवारिणि शमे तस्य पुण्यस्य का मितिः)

[भषागकणम्‌ | तरिस्थटीसेहुः । ४१

€
तथा--अरुणोद्यमारस्य प्रातःकालावाधे प्रमा । 6
मा घञ्चनषतां एण्य क्रमात्तत्र च धारणा ॥ १. अ
उत्तमं त॒ सनक्षत्रं टुप्ततार तु मध्यमम्‌ ॥ क
सवितयुहिते मृष ततो हं।न प्र ततम्‌ । ङः पर
स~ । ० 1 क,
स्कान्दे शिवलोकादिस्यादक्वा- १21

प्रातु माष समायात प्रथागमर्णादय ।

४९. नारायणमहषिरवितः- [ भरयायप्रकरणम्‌ ]

अत्र सूर्योदयपराणि वचनानि फटपरत्वात्काल परत्वेऽपि सति
वाक्यमेदापततेरदयसामीप्यलक्षणयेकवाक्यत याऽरुणोहयपराण्यवेति क
भित्‌ । तन्न । ्ेन्दिपक्ामस्पेतिवदुणफठाधिकारेण विधेयामेदृद्‌"
वाङ्यमेहाहक्षणापतेरुदयश्चानस्य निष्फठतापत्तेश्च काटवेकल्यात्‌ ।
एतेन दिंविद्म्युदिते रषावित्यत्र रविशब्देन रविपरमोच्यत इति स्पृति.
ह्पणोक्तिरपि परास्ता । तसमाक्ताटिकल्य एवात्रेति शिशा; ।
तथा च प्रातः्नाय्यरुणकरय्स्तां प्राची मवटोक्व स्रायादिति विष्णुक्ते
प्रातः्चानमाधन्नानयो; समानकाटत्वात्तन्त्ं मवति । स्पृतिदृषणे वु
पाचद्धनिनैव नि्यञ्चानसिद्धि्गोदोहनेन नित्यप्रणवयनवदिति प्रङ्ग
उक्तः । सर्वथा खेकमेव स्यानम्‌ । केविन्तु माघवाक्येः प्रातःक्नि एव
भाघार्यगुणात्फलं बोध्यते न तु मावविशिष्ट्वानान्तर फलाय (विधी.
यते गौरवान्मवर्धलक्षणाप्रषङ्काज्च । तथा च प्ानदरयप्रसक्तयमावान्न
तन्नं न वा प्रसङ्ग इत्याहुः । तन्न । प्रातः छ्लानप्रकरणे माघन्नानबोध-
्ञानां पाठामावालकरणेनाऽऽभयाग्रहणादाश्रयसेबन्धस्यापि विधी
रवत्यधिकरणन्थायेन वाक्यमेदापत्तेः कर्मान्तरविधानस्येवो दित्वात्‌ ।
किच । माघाख्यकाटस्वानुपाहेयत्वात्मातःन्नानप्रकरणामावाच्च काले
कर्मण एद विधेयत्वान्मासाप्निहो्वत्पकरणान्तरन्यायाद्पि कम।न्तरता ।
एवं च समानकर्द्रयस्य युगपत्मसक्तावुक्तमाग एव शरणम्‌ । अन्यया
समानन्यायतया नित्यश्राद्ध एवामावास्याव्यतीपातादिगुणात्कटं
स्यादिति परथक्छनिवेशिनी पण्णवतिधराद्धानीतिसंस्या न युज्पेतेति
क्कि। | +
अथ माधस्नानारम्मकालः । तत्र विष्णुः सोरमासममिपरत्याऽऽह--
तुलामकरमेषेषु प्रातःघ्ायी सद्‌। मवेत्‌ ।
ह विभ्थं बह्मचय॑ च माघ्नाने महाफलम्‌ ॥ इति ।
ब्राह्मे तु सावनमानष्-
एकाद्दषां शङ्कुपक्षे पोषमासे सदा मवेव्‌ ।
द्रादहयां पर्णिभायां वा डुङ्कपक्षे समापनम्‌ ॥
पष्मिऽपि--रोषस्यकादशीं शुङ्क(मारभ्य स्थण्डिलेशयः ।
मासमात्रं निराहारल्ञिवारं स्नानमाचरेत्‌ ॥
त्रिकाठम्चपेद्विष्णं व्यक्तमागो जितेच्वियः ।
भा षस्येकादशीं श्चा थावद्िद्याधरोत्तम ॥ इति।

[परयागप्रकरणम्‌ | तिस्थलीतेतुः । ४३

अत्र निवारस्नानं मासोपवासे ' मासमात्रं निराहारः ' इत्युक्तेः ।
विष्णुः--वक् वा पोणमासां वा प्रारभ्य स्नानमाचरेत्‌ ।
पुण्यान्धहानि त्रिंश्त मकरस्थं दिवाकरे ॥
विंशष्िनानि स्नानमाचरेदित्यन्वयः। अत्र दकमिति युख्यवान्दा-
भिप्रायेण । अयं त पक्षो नेदानीं प्रचरति । एतेषां पक्षाणां देशतो
व्यवस्था । तन्नापि सावने चान्वये वा यदि मकरव्यापिस्तवा फला-
तिश्चयः । पितपक्षे कन्यावत्‌ । केचित्तु प्रतिपदमारम्य स्नानमाहुस्तत्र
मलं भग्यप्र । अत्रैकाद्यां पोणमास्वां वाऽऽरम्मे यदा माधस्वाधि-
कमासता मवति तदा काम्यानां तन्न समापिप्रातषधाद्धमास्रनन्तर्म-
पिकपाताच्च मासहयं स्नानं त्नियमाश्चानुवतेन्ते। मासापवासचान्द्राय-
णादीनि तु जिंशषहिनिकत्वनियमाच्ुद्ध समारम्वाधकमध्य एव समा
पनीयानि । तदुक्तम्‌-' नियतं त्रिशदिनतव च्छमं मस्यारम्य समा
पेत भलिने मासोपवासवतम्‌ ` इति । अत्र नयतं विशदिनलादिति-
हेतक्तिबटान्मासोपवासवतमिति वचान्द्रायणादेरुपलक्षणब्‌ । सर
पक्षे तु न काविदनुपपत्तिरधिकापतिऽपीत्यादि । आरम्मं सकृल्पमन्त्र्
विष्णानाक्त
तन्न चोत्थाय नियमं गह्वयाद्िषिपुवेकम्‌ ।
प्राचमासमिमं पणं स्नास्येऽह देव माधव ॥
तीर्थस्यास्य जले नित्यमिति सकट्प्य चेतास ।

अस्य तीर्थस्य जले परण माघं ननत्य स्नास्व इ।त मन्त्रलिद्गद्यत्र
तीथा न्नानारम्मस्तत्रैव समापनपयन्तं च्ानमिते गम्यत, (कष
गाणां चेकवेशतवस्यैकादृशे साधनात्‌ । प्रत्यहसकल्पमन्नश्च पद्--

नक्करस्थे रवौ मापे गोविन्दाच्युत माधव ।
घ्ानेनानेन मे देव यथोक्तफलदा मव ॥
हति मन्त्रं समुचायं घ्लायान्मानसमान्वतः ।
वादेवं हरिं कृष्णं माधवं वा स्मरेदपुनः ॥
अथ माघन्नाने नियमाः । तत्र पाद्म वृत्तात्रय~-
जथ ते संप्रवक्ष्यामि माधन्नानावाय परम्‌ ।
तथ्यो नियमः कञथचिद्रतरूप। नरात्तमः ॥
फलातिक्षयहेतोर्वे किचिद्धाज्य त्यजद्बुधः
ममौ. शयीत होतव्यमाज्यं तिसप्रन्वितपर्‌ ॥

४४

नासयणमह्विरवितः- [ प्रयागप्रकरणम्‌ ]

विकषाटं चार्चये नित्यं वायुढेवं सनातनम्‌ ।
हातध्यो हीपकोऽखण्डो देवमुदिश्य माधवम्‌ ॥
इन्धनं कम्बलं वञ्जप्रपानदाजन घुतम्‌ ।

तरलं कार्पासकोष्ठं च उष्णां तटवटी परोम्‌ ॥
अन्नं चैव यथाशक्ति वेयं माघ नराधिप ।
दुवणं रक्तिकामात्रं द्यद्ेद्विदे तथा ॥
परस्याग्निं न सेवेत त्यजदिपरः प्रतिग्रहम्‌ ।

तथा--माषेऽन्नवाताऽपरतपः धराये

हेन्नश्च वाता बटमित्समीपगः।
दीपािषासांसि ददन्नरः सदा
सूर्यस्य टोके वसति प्रमामयः॥

मारदये-

न वद्धं सेषयेत्स्नातो ह्यस्नातोऽपि वरानने ।
होमार्थं सेवयेदह्धं शीतां न कदाचन ॥

तथा-अहस्यहनि दातव्यास्तिलाः शकरयाऽन्वताः }

नि मागस्तु तिलानां हि चतुथः शकंरान्वतः ॥
नभ्यद्गी वरारोहे सव मास नयेदूत्रता ।
अप्रावतश्शरीरस्तु यः साक्षात्स्नानमाचरत्‌ ॥
एदे पदेऽश्वमेधस्य फल पाप्नोति मानवः
ततः स्नात्वा शमे तीथं दत्वा शिरसि वे दम्‌ ॥
वेदोक्तविधिना राजन्सुया याध्य निवेदयेत्‌ ।
पितृन्संतर्प्यं तन्नस्थोऽबत।यं च तता जलात्‌ ॥
हटवेवं नमस्कृत्य पजयेप्पुरुषात्तमम्‌ ।
शङ्कवक्र धरं देवं माधवं नाम पूजयेत्‌ ॥
बधं हत्वा विधानेन ततस्त्वे$शनो मवेत्‌ ।
मूशच्याबह्मचरयेण शक्तः स्नान समाचरेत्‌ ॥
अशक्तस्याधनादधस्य स्वेच्छा सर्वत्र कथ्यते ।
अदक्यमिति कर्ध्य माघस्नानमिति स्पतिः ॥
ईश्वरेण यथाकामं बं धमोऽनुषत॑ते ।

तिलस्नाथी वि्ोहतीं विलोम तिलोवृको ॥

निस्थरीसेतुः।

[्रवागभकरणम्‌ |

विभक्तता च षटतिलाः पापनाशनाः ।
तेलमामटकाश्वेव तीथं देयानि नित्यक्षः ॥

तथा भरज्वालयेदद्धिं निवातां कारयेत्छुटीमू ।
पश्मपुतणे दुयवरतत्रक्तम्‌-

भाषे मास्युषसि स्नानं करत्वा दपित्यमचयत्‌ ,

मोजयित्वा यथाशक्ति माल्यवख्वि मृषणेः ॥

सोभाग्य पद्माप्रोति शररारोग्युत्तमम्‌ ।
मृ्लोकपदं पण्यं सृर्यव्रतमिदं स्पृतम्‌ ॥ इति ।
भविष्ये-

माघमासे समद्यक्तशिसध्यं योऽचयेद्रविम्‌ ।

छमेत्वाण्मासिकं पण्यं मासेनेव न संशयः ॥

मास्ते |
माघं तु नियतो मासमेकमक्तेन यः क्षिपेत्‌ ।
भरीमान्डुले ज्ञातिमास्ु स महतं प्रपद्यते ॥
दिष्णुषम-

मराधमासे द्विजभेष्ठ एकमक्तेन यः क्षिपेत्‌ ।
विष्यशुशूषणपरः ख कुले जायते सताम्‌ ॥
अहिः स्वं मृतेषु वाघुदेवपरायणः !
नमोऽस्तु वाघुदेवायेत्यहशा्टशतं जपेत्‌ ॥
अतिराजस्य यज्ञस्य ततः फलमवाप्ुयात्‌ ।

विष्णधर्मोत्तरे वन्न उवाच-
मगवन्क्मणा केन विद्यावाश्ायते नरः ।

माक्ण्डेय उवाव-

पोष्यां तु समतीतायां प्रतिपतममुतिकमात्‌ ।

धराग्बलु पुजयेदेवं तुरङ्गशिरसं हरिम्‌ ॥

प्ाग्हपावात्तिवतोक्त्िधिना । तुरङ्गशिरसं हयग्रीवभ्‌ ।
तिरा जहुयाद्णौ तिरिषैवं तथाऽच॑येत्‌ ।
{जिरा्रोपोषितो मायां तिठान्कनकमेव च ॥

४५

४६ नारायणमह्वविरवितः- [ प्रयागपकरमम्‌ |)

वृद्याद्वाह्लणमुख्याय सम्यक्प्रपतमानसः ।
शर्यान्यज्ञोपवीतां श्च(१) ुधूपमपि चन्दनम्‌ ॥
क्रत्वा वतं भास्मिदं यथाव
दिद्याचितः स्यात्पुरुषः सदेव ।
स्वर्लोकमासाद्य सुखानि क्त्वा
कामान मीश्टन्पुरुषोऽश्ुते च ॥
एतानि दूर्यवतादीनि पशचापि केवलकाम्यानि न तु माघघ्रानाङ्गम्‌-
ताति । एवमन्यान्यपि ज्ञेयानि । इति माघमासनियमाः ।

एवं कृते माधस्नाने तस्योदयापनं कार्यम्‌ । तदुक्तं पा
मराघान्ते मोजयेद्विप्रान्यथाशक्ति नराधिप ।
देया च दक्षिणा तेभ्य आत्मनः भेय इच्छता ॥
एकादशी विधाने वतस्याद्यापन तथा ।
कततभ्यं भहधानेन अक्षयं स्वगमिच्छता ॥
मदिष्ये-
एवं भाघावसने तु देयं मोज्यमवारितम्‌ ।
मोजयेद्िजदापत्वं मूषयेद्वल मूषणेः ॥
कम्बलाजिनरत्नानि वासांसि विदिधानि च ।
चोटकानि च देयानि प्रच्छाद्नपटास्तथा ॥
उपानहौ तथा गल्फमोचकौ पापमो चकां ।
तथाऽन्यहयितं किंचिन्माघघ्नाने प्रदीयते ॥
तन्मावस्नापिनां देव विप्राणां मूतिमिच्छता ।
स्वल्पे ानिऽपि दातव्यं माधवः प्रीयतामिति ॥
ष्ण॒स्यृतौ नारदीये च मन्त्रपूवंकं समापनप्कार उक्तः-
सविधे प्रसवित्रे च परं धाम जले मम।
त्वत्तेजसा परिभ्रष्टं पाप यातु सहश्रधा ॥
दिवाकर जगन्नाथ प्रमाकर नमोऽस्तु ते ।
पारपर्णं करिष्येऽहं माघस्नानं तवाऽऽज्ञया ॥
अहन्यहनि दातष्यासिलाः शकरयाऽन्विताः ।
भाधावसाने चुमगे षस मोजनं तथा ॥
स्यो मे प्रीयतां देवो विष्ुमूतिनिरञज्जनः ।
दैपत्पोवाचसी युकष्मे सप्तधान्यसमन्विते ॥ `

(

विष्णु

[ प्रयागपरकरणम्‌ ] त्िस्थटीसेतु; । ४७

श्तु मोदका देयाः शकंरातिटयुताः ।
मागन्रय तिलानां तु चतुर्थः शंकरान्वितः ॥
भरीचेर्मिभिताः चक्का नारङ्गाणि च दापयेत्‌ ।
सवितः प्रसवस्तं हि परं धाम जले मम ॥
त्वत्तेजसा परिष्रष्टं पापं यातु सहस्रधा ।
दिवाकर जगन्नाथ प्रभाकर नमोऽस्तु ते ॥
परिपूर्णं कुरुष्वेह माघस्नानभुषःपते । इति ।
एवं माघन्ननि फलमुक्तं नारदीये-
एवं माधपुवी याति मित्वा देवं दिवाकरम्‌ ।
परिवाङ्योगयुक्तश्च रणे दाऽभिमुखो हतः ॥
तृतीयोऽ वरारोहे माघन्नायी प्रकीर्तितः । इति ।
मविष्य-
अगम्थागमनास्स्तेयात्यपिभ्यश्च प्रतिग्रहात्‌ ।
दहस्याचरितात्पापनन्मुश्यते स्नानमाचरन्‌ ॥

इति भीमद्धहराम्वरयूरिवदुनाराथण महविरविते तिस्थलीेती
प्रयागप्रकरणे माघक्नानविधिः।

अथ प्रयागीयकाम्यकमपरसङ्ाखयागमरण विधयो निहप्वन्ते । तत्र

समाः सहृघ्राणि तु सप्त वै जले

दशेकमग्नौ पतने च षोडश ।

महाहवे पशिर्चीति गोग्रहे

अनाक्चके मारत चाक्षया गतिः ॥

इति मविष्योत्तरे यत्र कत्र विदेहत्यागे फलमुक्तं तदिह प्रयागङूपक्षे

ातिक्ञयादतिशशयवद्भवति । तत्रापि माधादिकालातिशये सातिरय-
तरतमादिमावस्तक्तत्पुराणेम्यो विवे चर्यः । सामान्यतस्तूख्यते । तत्र
स्कान्द्‌-
यथाकथं वित्तीरथऽस्मिन्प्राणत्यागं करोति यः ।
तस्वाऽऽत्मवातदोपो न प्राष्ुयादीप्िताना१ ॥
यस्य माग्यवतशात्र तिष्ठन्त्यस्थीन्यपि द्विज ।
न तस्य द: बठेशोऽपि कापि जन्मानि जायते ॥

४८ नारायणमहविरावितः- [ प्रथागप्रकणभू

पाप्म विष्णः-
देहत्यागं तथा धीराः ढुष॑न्ति मम संनिधौ !
मत्तं परविशन्स्येव न पुनर्जन्मने नराः ॥
्ोर्भ--तयाथितो यदिवा दीनः क्रुद्धो वाऽपि मवेन्नरः।
गङ्गायमुनमासाद्य यस्तु प्राणान्परित्यजेत्‌ ।
दीप्तकाञ्जनवणाभिरविमने्मानुवणिमिः ॥
गन्धर्वाप्सरसां मध्ये स्वगे मोदति मानवः ।
हष्तिताह मते कामन्वदन्ति मुनिपुंगवाः ॥
सर्वरत्नमयैशिव्येननाध्वजसमादुटेः ।
दराङ्कनासमाक्षर्गेमोदुते श्चमलक्षणः ॥
गीतवादितरिनिर्घोषिः परचुप्तः प्रतिबुध्यते ।
यावन्न लमते जन्म तावत्स्वर्गे महीयते ॥
तस्मात्स्वगात्परिग्रष्टः क्षीणकम।ऽत्यनुत्तमः ।
हिरण्यरलनकपर्णः समृद्धो जायते डे ॥
तथा-वटमृटं समाभित्य यस्तु प्राणान्परित्यजेत्‌ ।
सर्वलोक्षानतिकम्य रुदटोक स गच्छति ॥
तथा-या गतिर्योगयुक्तस्य सत्छस्थस्य मनीषिणः ।
सा गतिस््यजतः प्रणान्यङ्गायमुनसं गमे ॥
तथा गङ्कायञुनयोमध्ये कषां यस्तु साधयेत्‌
अहीनाङ्गोऽप्रो गश्च पञ्चेन्दियसमन्वितः ॥
धावन्ति रोमकूपाणि तस्य गात्रेषु मानद्‌ ।
तावद्रष॑सहस्चाणि स्वर्गलोके महीयते ॥
ततः स्व्गात्परिभ्रष्टो जम्बुद्वीपपति्मवेत्‌ ।
स युक्त्वा विपुान्मोगान्सतीथं कमते पुनः ।
जलप्रवेशं यः कुयत्संगमे टोक विश्रुते ॥
राहूयस्तो यथा सोमो विमुक्तः सर्वपातकेः ।
सोमलोकमवाप्नोति सोमेन सह मोदते ॥
धिं वर्षसह्चाणि ष्टि वर्षशतानि ख ।
स्वरतः सर्वलोकेषु भुनिगन्धवेसेवितः ॥
ततो भ्रष्टस्त॒ राजेन्द्र सशृद्धो जायते कुले ।
अधःशिरास्तु यो उवाछामूर्वपादुः पिबेन्नरः ॥

कि

[भयागप्रकरणम्‌ | तविस्थटीसेतुः ।

£ शि क

कषतवषंसहधाणि स्वगटोके महा यते ।
तस्मद्धष्टस्त राजन्द अथ्धिहोत्नी मवेश्नरः ॥
भक्त्वा तु विपलान्मोगांस्तत्तीथं लमते पुनः
थः स्वदेहं विकतिता शकुनिभ्वः प्रयच्छते ॥
विहगेरुपयुक्तस्य जण तस्यापि यत्फलम्‌ ।
हातवषचहश्ाणि स्वगटाके महीयते ॥
ततस्तस्मात्परिभ्रष्टो राजा मवति धार्मिकः ।
गुणवान्हपरसंपन्नो विद्रान्स 1प्रषवाक्यवान्‌ ॥
मक्त्वा तु विपलान्मोगास्तत्तीथ ट मते पएनः।

वराहुपराणे-
तत्र यो ुश्चति प्राणान्वर्रटेषु इन्द्रं ।
सर्वलोकानतिक्षम्थ भम टोक प्रपद्यते ॥
ये श्रता वटमूले तु मम चित्ते भ्यवस्थिताः।
निच सर्वाणि लोकानिते मां पश्यान्त नेत्यश्चः ॥
तथा-अक्षामो वा सक्रामो वा वटमृलेषु सन्शार ।
शीघ्रं प्राणान्पमुश्चेत यदीच्छेत्परमां गतिम्‌ ॥
मत्स्यमारतकोमदिषु-
न लोकवचनात्तात न वेदषचनादुपि ।
मतिरत्कमणीया ते प्रयागमरणं प्रति ॥
भस्स्ये--उर्वकशीपलिने रम्ये विएे हंसपाण्डुर ।
परित्यजति यः प्राणाञ्जणु तस्यापि यत्फलम्‌ ॥
ष्टं वर्षसहस्राणि षटि वषशतानि च ।
सेवते पितुभिः साधं स्वग लाकं नराषप ॥
उर्वशीं तु सदा पश्येदेवलोके नरा त्तम ।
ज्यते सततं तच ऋषिगन्धव किनरः ॥
ततः स्वर्गात्परिभ्रष्टः क्षणकेमा दवर्चतः
उर्वशीसवुश्षीनां तु कन्यानां ठमते शतम्‌ ॥
मध्ये नारीसहश्चाणां बहूनां च पातमवत्‌ ।
दश्च यामसह्नाणा माक्ता मवति भमिपः ॥

काओीन्‌परशष्देन सुप्तोऽसो प्रातिदुभ्ते ।

४९

तारायणमहुकिरवितः- [ प्रयागक्ररणम्‌ ]

हिंसा चाशद्रयादन्या या तस्याः प्रतिषेधनम्‌ ।
प्रत्यवायाधता्ञानं विधिनाऽन्यत्र वायते । इति ॥
यातु तस्मादु ह नेत्यादिश्रतिः सा विहितमार्भेण स्वेच्छाऽऽत्महन-

ननिपेधार्था । यहा यस्मादायुषः रोषे सति रित्यत मित्तिककमातुष्ठानक्ष-
पितान्तकरणकलङ्कः भ्रवणमननाद्ुपायसंपत्याऽऽतज्ञानेन निरतिशश-
यानन्दबह्यपरातिलक्षणमोक्षमपि साधयितु शक्तोति तसमादनित्याल्पस्छ-
गादिसुखा्थमायुषः प्राड्न प्रय दृयुष्ययं न सुशान्मोक्षार्थीत्यथः । अतश्च
मोक्षमनिच्छतोऽनि्यार्पशुखेऽपीच्छाव्तः प्रयागमरणं न दोषाय एुरुष-
ुद्धिषै विपण तदिच्छाया अनियम्यत्वात्‌ । अत एव ज्ञीणां सहग-
प्रते यजमानस्य च सर्वस्वारे न दोषः । पदा पु मोक्षार्थमेव पूवा
तवाक्दवक्चाखयागमरणे तवर्तते तदा तस्मादु हेतिशरुतिविरोध एव
नास्ति भोक्षःधमेव मरणे प्रपततः । अघुर्या इति श्रतिस्तु प्रकरणादाल-
हशब्देनानासञ्ोक्तेरविद िन्दार्थेतीकञावास्यमाष्य व्याख्यातं शंकराचा-
दैरिति तथाऽष्वविरोधः । ये हु बाह्याः सांख्या वाऽ्रीषोयादिविषेः
क्रव्थलाञ्ज हिस्यादितिनिेधस्य च पुरुषाथत्वा द्विन्न विषयत्वेन
विरोधामावान्ना्रीषोमीयाटम्भविधिना न दहिंस्यादिति क्षाज्लं बध्यते
ततश्च पदहिता कञतवथं विथिवबलात्कतोशवोपकरिष्यति निरेषबला च पुरुष
होषमावक्ष्यतीति बद्न्ति तन्मतेऽपीह प्रथागमरणस्य फठसाधनतया
परुषार्थत्वातकास्यतवेन पुरुषाय निषेधवाधकता स भवत्येव सभानविषय-
लवात्‌ । वस्तृतस्तु सकलवेदृविग्रवाप्ेरिदं मतमयुक्तमवेति वातिका द्‌-
रवगन्तभ्यम्‌ । विद्तरमयासस्तुतारथ सिद्धेरन्यथाऽप्युपपततश्च नेह द्यते ।
तलिद्धं फलान्तरं मोक्षा वा प्रयागमरणे न कशिहोष इति । केचिन
प्रयागमरणं न सर्ववणदाधारणम्‌ ।

शूराश्च क्षाञनेया वेशया अन्त्यजाश्च तथाऽधमाः ।

एते त्यजेयुः प्राणान्वै वर्जयित्वा दज चप ॥

पटि(ति)तवा बाह्मणस्तघ्र बह्महा वाऽऽम[हा | मवेत्‌ ।

हति बराह्मणस्य निषिद्धल्वादित्याहूः । तन्न । एतद्वाक्यस्याऽऽकराः

ज्ञानात्‌ । पररप्याक्रानुक्तेः । क्षश्चियादीनां प्राणत्यागं विधाय वज-
पितवा द्विजभिति परस्परविरोधश्च । क्षश्चिषवैशय धोरपि द्विजात्‌ ।
तदाह यज्ञवट्व्य.-- |

५२

[प्रयागपरकणम्‌ | त्रिस्य्टीसेतुः । ५३

® ओ, कषे

ति्यवये जायन्ते द्वितीय षाखिकन्धनात्‌ ।
बराह्मणक्षश्नि यविकषस्तस्मादते दनाः स्मृताः । इति ॥

क्िवाथिपुराण-
न लोकवचनाद्िपर न वेदवचनादृपि।
अतिरत्कमणीया ते प्रयागमरणं प्रति ॥
इति विपशग्देन वपिषठं संबोध्यते तया नोक्कमणायतिवचनाद्राह्यण-

स्याप्यधिकारः । यच्वत्ोच्यते स्परत्या श्रतिसंकाचासमवतत्तस्मदुहन
पराऽऽयुषः स्वःकामी प्रेयादिति श्रुत्या पएुराणसंकोच इतितद्भन्तजल्पि-
तमेव । पुराणववनेरेव सामान्यप्रवृत्तश्रुतेः क्षश्रयाद्‌ वेषयऽवृातत-
ङपसंकोचस्य तनाप्यक्तीकारात्‌ । अनन्यगतिकपुराणवचनवशाच्छरति.
संकोचस्य सर्वतिद्धस्वादार्थदयप्रतिहतानां विपरातं बलाबटामाते
न्यायात्‌ । किंच यदि शरुतिबाह्यणमात्रविषया मवेत्तदा मवेदपि पुरणः
वचसां सामान्यप्रदुत्तानां धरतिवश्षाद्राह्यणातिरक्तावषयतया सकाच,
न त तदस्ति । अविशेषपवृत्ततवाच्छतेः। यद्यपिवास्याद्राह्मणविषवता
तथाऽरि तीर्थविशेषानयिकारात्तीर्थविशेषप्रयागादेवेषयेः पुराणवाक्व-
रेव श्रतिसंकोचो य॒क्तः। तथाच हेमाद्रचादिष्वारित्य एुराणवाक्यानि
ब्राह्मणस्यापि मरणविधायक्षानि । ' वृद्धः शाचस्पृतलुतः इत्यदः
पकम्ध-

गच्छेन्महापथं वाऽपि तुषारगिरिमाद्रात्‌ ।

प्रयागवरङ्ञाखाशां देहत्याग करोति वा ॥

स्वर्यं देहविनाश्ञस्य काटे प्रापे महामतेः

उत्तमान्पराष्ुयष्ठोकान्नाऽऽसमघातिा मवेत्ाचत्‌ ॥

एतेषामपिक्षारस्तु स्वेषां सवजन्तुषु ।

नराणाम नारीणां सवेवणषु सवदा ॥

आज्ञोचं स्थाञयहं तेषां वज्ानलदहतेषु च ।

विवखान्‌-
दन्दिथविभुक्तस्य स्वव्थापारक्षमस्य च ॥
प्रायथित्तमनुज्ञातम्रिपातो महापथः
धमार्जनासमथरय कतुः पापाङ्कितस्य च ॥
, ब्ह्मणस्याप्यनुज्ञातं तीयं प्राणविमोक्षणम्‌ ।

५४ भाराद्णमहविरवितः- [प्रवाप्रकाणप्‌ ]
ध्माजनातमर्थस्य दादशवार्विकादिर्पप्रायशित्तासमर्थस्य । तत्ति-
द्धं बाह्मणस्यापि प्रयागे शरीरोत्सर्गेऽधिकार इति । अत्र कचित्‌ ।
नित्यनैमितिककमानृष्ठानासमर्थस्याविकित्स्यरोगाटपहतिवतोऽतिवृद्ध-
स्य दा विङेषोपदिषटपरायित्ताचरणासमर्थस्य पातकषिनो वाऽत्र धि.
कारो न हु समर्थशरीरादः एवो क्तादित्यपुराणविवस्वदवा्येषु तथवोक्तः।
विष्णपरमेत्तरिऽग--

नरो थो भ्याधिराहितो न त्यजेदासनस्तनुम्‌ ।
अर्टिरातनो ज्ञाता प््युकाटमुपस्थितम्‌ ॥
प्याधितो भिषजा त्यक्तः पणे वाऽऽयुभि चाऽऽमनः।
यथायुगानु सारेण संत्यजेदातमनस्तनुपर्‌ ॥
तसिन्काले तनुत्वागाद्यथोक्तफल मारमवेत्‌ ।
आयुषस्तु परा हट मरणं ब्राह्मणस्य च ॥
्ष्चियस्य तु सङ्घामे शृते मतेरे योषितः ।
ब्राह्मणार्थे गवार्थं वा संत्यजदात्मनस्तनुमर ॥
सर्वे ह्यधाप्तकाटोऽपि गतिमग्थामवापरुयात्‌ ।

आदित्यपराणे-
समायुक्तो मवेधस्तु पतकमंहवादिभिः ।
दुधिकिस्स्यमहारोगेः पीडितो वा मवतु यः ॥
स्वयं देहविनशस्य प्रति काठे महामतिः ।
अबराह्मणो वा स्वगादिमहाफलजिगीषया ॥
प्रदिशेञ्ज्वलटनं दीप्तं करोत्यनक्षन तथा ।
अगाधं तोयराशिं वा मृगो; पतनमेव च ॥
ततो गष्छेन्महापथमित्यारि सवदेत्यन्तं पृषेवत्‌ ।
स्छान्दे-स्वसारं भातरं चेव भगिनीं बाह्मणी सतीम्‌ ॥
मासोपवासिनी गत्वा गुरुपरनीं तथेव च ।
कारीषानिं विशेद्धिभो गच्छेचेव महापथम्‌ ॥
मारस्ये--आतनिां च दरिद्राणां निभित्य व्यवसायिनाम्‌ ।
स्थानं क्तवा प्रयागं तु नाऽऽख्येयं हु कदाचन ॥
एतदनन्तरं ' ध्याधितो यदि वा दीनः ' इत्यादि एर्ोक्तको मवदेव ।
तस्पाद्राह्मणादेः सर्वस्याऽऽतरादेरेवाधिकार इति। अन्पे तु ब्राह्मण-

[प्रयागप्रकरणम्‌ | िस्यलीसेहुः । ५५

स्थाऽऽतुरादेरेवाधिकारः क्षश्ियदिस्वनातुरादेरपि स्वगादिकामनया ।
अब्राह्मणो वा स्वगा दिमहाफल जिगीषयेति पर्वक्तादित्यपुराणवचना-
दिति। इदं मतद्रथमष्ययुक्तमादित्यएुराणादीनां प्रयागविश्यतामावात्‌ ।
यत्वार्तानामित्यादि भत्स्यं ष्याथित इत्यादि च कों ववस्तत्तेषामपि
प्रापयति न लन्यस्य निषेधति विदोषपरिसंख्यापत्तेः । अथाऽश्ेयाि-
वदनवहुपसंहारपरतोष्येत तथा सति फटान्तरथभवणानयथक्यम्‌। तस्मा-
्ातुरादेरनातुरादेशच संस्याथिकारः । जिंहुबृद्धौ पितरो तरुणीं मापा
पोष्यमपत्यं च विहाय नाधिकारः । एवं जिया अपि गर्मिण्या बाठप-
त्वाया मजांऽननज्ञाताया वा नापिकार इत्यादि ज्ञेयम्‌ । अत्र च वथा.
शक्ति परायथित्तं कत्वा सवीयभ्राद्धाधिका्मावे जीवच्टराद्धं ब सपि
ण्डनान्तं निर्यं स्व॑सवं बाह्मणदीनानापेम्यो द्रवा कृतोपवासः पारणाहि
फटोदेखपर्कं संकल्प्य विष्णु ष्यायशलप्वेशा दि कुयात्‌ । इति संक्षेपतो
विधिः) विदोषस्तु हेमाक्री यशर रोत्सगेषिधेरवगन्तश्यः । (वं ष परतार्ना
तरिराजमेवाऽऽक्लौचं सर्ववर्णसाधारणं न तु दुशषरात्रादि । तदुक्तम्‌
वः शौवस्परतेलुः प्रत्याख्यातमिषक्किथः ।
आत्मानं घातयेद्यस्तु प्रग्वग्न्यनकनाम्बुमिः ॥
तस्य तिरात्रमाशौचं द्वितीये वस्थिसचयः ।
तृतीये तूदकं दसा चतुथं भ्ाद्धमाचरेत्‌ । इति ॥
आश्चो चं स्थाय तेषां वज्जानल हतेषु च । इति ।
भद्धमेकादशाहिकम्‌ । पुत्रस्यापि उयहमेवाविशोषात्‌ । दिषो
पेऽप्येवम्‌ । इदानीं तु दक्षाहायेवाऽऽचरन्ति सपिण्डाद्याः ।
इति निस्थर्छी सेतौ प्रयागप्रकरणे तच्रत्यमरणविचारः ।
अथ प्रयागीयनानातीधानि ।

पि

स“

मं मात्स्ये व-

कम्बलाश्तरी नागौ यभुनादक्षिणे तटे ।

तन्न रास्वा च पता च मुच्यते सर्वपातक्षः ॥
तञ्च गत्वा नरः स्थानं महदिवस्य धामतः ।
स्वात्मानं तारपेतपुवं वृशार्ततान्दश्षावरान्‌ ॥
कतवाऽमिषेकं तु नरः सोऽश्वमेफल लुमत्‌ ।
स्वगलोकमवाप्रो त यावदामूतसप्रुवम्‌ ॥

नारायणमहविरदितः- [ प्रयगप्रकरणम्‌

पवार तु गङ्गायाञ्ेठोक्ये सुथातिमान्ुप ।
अवटः सवंसामुवः प्रतिष्ठानं च बिशरृतम्‌ ॥
ब्रह्मचारी जितक्रोधञ्चिराच्ं यदि तिष्ठति ।
सर्वपापविशयद्धासा सोऽश्वमेधफलं ठमेत्‌ ॥
उत्तरेण प्रतिष्ठानाद्धा गीरथ्यास्तु पवतः ।
हंसप्रपतनं नाम तीथं नेलोक्यविश्रुतम्‌ ॥
अश्वमेधफलं तत्र ब्ञातमाज्स्य जायते ।
यावचन्द्रश्च सूरय॑श्व तावत्स्वगे महं।यते ॥

तथा--पामरने चोत्तरे तीरे प्रयागस्य तु दक्षिणे ।
ऋणप्रमोचनं नाम तीथं लु परमं स्प्रतम्‌ ॥
एकराघ्रोषितः पत्वा कणात्तत्र परमुख्पते ।
सूर्यलोकमवारोति अनरणी च सदा मवेत्‌ ॥

तथा--अद्धितीर्थमिति ख्याते वमुनादक्षिणे तटे ।
पश्चिमे धभरर्जशष्य तीथं त्वनरकं स्पृतम्‌ ॥
तच ्ाल्वा दिषं याति ये पृतास्तेऽपुनमवाः।
क्रष्णपक्षे चतुरश्यां स्नात्वा संतप्य वै शुचिः ॥
धर्मराजं मरहाएपेमच्यते नाज संक्षयः ।
दृक्ष तीथंसहद्याणि चिक्ञक्कोखयस्तथाऽपराः ॥
प्रयागे संस्थितानि स्युरेवमाहूुमनी षिण; ।
तिद; कोट्योऽर्धकोटी च तीर्थानां वायुरववीत्‌ ।
दिवि मष्यन्तरिक्षे च तत्सवं जाद्वदं स्मृता ॥
यत्र गङ्गा दहामाशा स देक्स्तत्तपोवनम्‌ ।
तिद्धिक्षे्ं तु तज्सेथं गङ्ातीरसमाभितम्‌ ॥
यत्न देवो महादेवो देष्या सह महेश्वरः । `
आस्ते देवेश्वरो चित्यं तत्तीथं तत्तपोवनम्‌ ॥
पर्स्यपुराणे--अथ सध्यादटे रभ्य बरह्मचारी जितेन्ियः ।
उपासीनः श्ुविः संध्यां बह्मलोकमवष्टुयात्‌ ॥
तथा~-ततो मोगवतीं गत्वा वासुकेरुत्तरेण तु ।
हक्षाश्वमेधिकं येव तीथं तन्न परं मवेत्‌ ॥
छतामिषेकस्त नरः सोऽश्वमेधफटं एमेत्‌। `

[ प्रयगिप्रकरणम्‌ | तिस्थण्टासेतुः ।

धनाह्यो शूपवान्वातो वक्षो मवति धारकः ॥
चतुर्वेदेषु यत्पुण्यं सत्यवादिषु यत्फटम्‌ ।
अहिसायास्त॒ यो धर्मा गमनादेव तत्फलम्‌ ॥

तथा--पानसं नाम ताथ तु गङ्खायभु्तरं तट ।
विरा्ोपो षितः घ्रात्वा स्वकामानवाष्ुयात्‌ ॥
गोमू हिरण्यदानेन त्फलं प्राष्ुयान्नरः
त तत्फलमवाप्नोति तत्तीथ स्मरते तु यः ॥

तथा-तपनस्य सता देवीं तरिषु ठाकेषु विश्रुता ।
समागता महामागा यञ्मना यंत्र नेन्नमा ॥
येनैव निःसृता गङ्गा तेनेव यमुना गता ।
योजनानां सहक्तेषु कीरतनात्पापनाशिनी ॥
तत स्नात्वा च पीला च यमुनायां युधिष्ठिर ।
कीतनाह्वमते पण्य दृक्ा मद्राणि पररय ॥
अवगाह्य च पीत्वा च एनात्यसप्तम कुटम्‌ ।
प्राणांस्स्यजति यस्तन्न स याति परमां गतम्‌ ॥

इवं सं्दं प्रयागावच्छिन्नययुना।वेषयम्‌ ।

तथा--एषं ो्थसहस्चाणि यमनादृक्षिणे तटे ।
दुत्तरेण प्रवक्ष्यामि आदित्यस्य महातनः ॥
तीर्थं निरुजकं नाम यच देवाः सवासवाः ।
उपासन्ते तथा संध्यां नित्यकालं युधिष्ठिर ॥
देवाः सेवन्ति तत्तीथ ये चान्ये विबुधा जनाः।

अधिपएराण-

वासुकेमगवत्यत्र हंसस्याऽऽयतन परम्‌ ।
उर्वश्षीपलिनं रम्यं तीय संभ्यावटस्तथा ॥
कोटितीथ चाऽऽग्वमेधं गङ्खायमुनयएत्तमम्‌ ।
मानसं च तमोहीनं तीर्थं च ऋणमोचनम्‌ ॥

हत्यादितीयान्युक्ताने ।
बह्म पुराण-

यमस्य भगिनी साक्षाद्धानोः कन्याऽतेपावन। ।
तत्र स्नात्वा नरा यान्त सूषमण्डटमदनः ॥

नारायणमहूविरवितः- [ प्रयागकम्‌ ]

तथा--यमस्वसारमाभित्य तर्पयन्ति स्वकान्धितृन्‌ ।
ते सवे याम्यनिर्भुक्ता यान्ति विष्णोः परं पदम्‌ ॥
तथा--तर्वत्र घुमा देदी कालिन्दी पुण्यव धिनी ।
सा श्र संगता देष्या गङ्गा ततर इमा ॥
अथ विकिर ब्ह्मपराणे-
कालिन्धां स्वर्धेनी था तु पश्चक्रोशावधिनूंप ।
पण्यपर्णाऽपि सा देवी विकीणा लीलवा हरः ॥
तस्मान विकिरं परोक्तं तीथं त्रेलोक्धविश्रत्‌ ।
विक्गिरं ये समासाद्य कुर्वन्ति बह्मवित्तमाः ॥
विकिरं विष्णवे तत्र पूजां मश््विधानतः।
नमः परपुरुषाय नमस्ते शाङ्गपाणये ॥
मां विकिरपुजां तु गृहाण मधुसूदन ।
हमं मन्तं समञ्चायं वायुवेवाय वै नमः ॥
पष्पाखटिविधानं तु कुण॑द्धक्तिसमन्वितः।
विक्किरे पुण्यतीरभे तु ये कुवन्ति सक्ृन्नराः ॥
वितूनुद्िरष भद्ध ते पुनन्त्थाकोटि पएवजान्‌ ।
तथा--कानि कानि च तीथानितत्र तन्न च देवताः|
इति नारदेन पृष्टो बह्मोवाव-
वत्पेवं संप्रवक्ष्यामि प्रयागस्य महासनः।
असंख्यातानि तीर्थानि देवतानि ह्ुमानिष॥
पश्चक्रोक्चस्य सर्वत्र यावन्तः परमाणवः ।
एकैक स्मिन्सदा सनि ह्यस स्या नि परथक्पृथक्‌ ॥
इत्यादङ्तवाऽनन्तरम-
तथाऽपि कथरिष्यामि तीयप्राचुतो मशम्‌ ।
पट्टे तु हरिः साक्षादूतंपं विभ्वरूपधूत्‌ ॥
गङ्ायाः पश्चिमे तीरे बह्मङुण्डोऽस्ति शा मनः ।
त्राहमयजं देवमणश्वमेपेदशोन्मितेः ॥
दशाश्वतेधिकं नाम तीथ चरोक्यपावनम्‌ ।
तस्य संवक्षंनादेव महापातककोटयः ॥
मरभी मन्ति सर्वपमग्निना तृलराशिवत्‌ ।
तस्मा्िितिषस्तेषु शङूतीथ तु पवनम्‌ ॥

५५८

[ परयागप्रकरणम्‌ 1 विस्थटासेत्‌ः ।

शङ्खेन द्नापितो देवो मया तत्र जनार्दनः |
तश्राऽऽस्ते भगवाच्विष्णाः शङ्कपाणिश्चतुमुजः ॥
स्नात्वा तत्र समर्चन्ति शङ्खेन मधुसूदनम्‌ ।

ते सत पापनि्क्ता यास्यन्ति हरिमन्िरे ॥
तस्य दक्षिणतो विप्र ताक््यकेतुविराजते ।

भम प्रीत्या समायातज्लोक्ये ममवान्पुः ॥
तक्तीर्थमहिमानं न कोऽपि वणयितु क्षमः ।

तश्च स्नात्वा हरिं एज्य मुच्यते मवबन्धनत ॥।
तस्भाद्याभ्ये मुनिग्रष्ठ चक्रत।५ सुशो मनम्‌ !
तत्र साक्षाच्ियः कान्त क्षत्ररक्षाविधायकः॥
सुदृक्ंनेन चक्रण मक्तविप्रविनाशनः

तश्र स्नात्वा हरिं पूज्य विष्णुलोकं तु गच्छति ॥

तथा---गङ्कायपरुनयोयत संगमः पुण्यसगमः ।

तत्र माधषदेवेशो वतेते जगदेाश्वरः ॥

यस्तु प्रयागतीरथषु स्नानं कूला विधानतः ।
पूजयेन्भाधवं देवं स बेषुण्ठे वसेत्सदा ॥

तथा दृहाश्वेषमुक्त्वा-

तस्पाहृक्षिणतो विप्र लक्ष्मीती्थं इशोमनम्‌ ।
लक्ष्या सह जगन्नाथः क्रांडते यच्च माधवः ॥
तत्र थः घ्नाति पण्यात्मा विष्णलोक स गस्छ।ति |
तस्माहक्षिणतो विप्र काश्यप तीथयुत्तमम्‌ ॥
काहियपाय हरिस्तष्ो वामनास्या व राजते ।

तन्न ब्वात्वा हरे, एजां करोति विप्रलाश्शयः॥
तस्य जन्पमसं नास्ति मक्तिमागा मवेदधूषम्‌।
तुग्र पपमाचतु तय व्रट।क्य।वश्रुतव्‌ ॥

यस्य संदश्नादेव सवस्माद्ध ऋणाच्छाचः
तशय शापं ताथ यत्राऽऽस्ते दन्द्‌रश्वरः

तथा--गङ्कायाः पवेमामे तु दे्वगाहठेति विश्चता ।
तच्राहं सततं वत्स वसे देव; समन्वतः ॥

तधा--गङ्काया दक्षिणे तारे माधवाऽनन्तमाधवः
बर्तते विशुपैः साधमनन्ताऽनम्त्शाक्ताभः ॥

६० नारायणमहविरदितः- [ प्रयागप्रकणम्‌ ।

पथिमे(श्वादोविकिरमारम्य एर्वे सोमायनावधि ।
यत्च संमिटिता पुण्या गङ्गा दास्यां सुशाोमना ॥

@% _@ के

तावस्सुधारसं नाम तीथ तरटोस्यपावनम्‌ ।

तथा--सोषतीर्थषु यः स्नात्वा पूजयत्पुरुषात्तमम्‌ ।
तस्य वै जननीगर्मे वासो नास्ति निश्चयात्‌ ॥

अथ वटमहिमा बह्म-
तत्र चाऽऽसे वटो दिव्यः सवदेवमथा महान्‌ ।
क्रेय संस्मरणादेव स्वपेः प्रमुच्यते ॥
मूलं दिष्णुः स्वयं स क्षात्स्कन्धा लक्ष्म।: स्वथ शमा ।
पएत्रानि मारती देक्षी एष्पाणि विबुधश्वरः ॥
बह्मा फलानि सर्वाणि सवाधारो हारः प्रभः ।
वेदशाञ्चपुराणानि दानतीर्थवतानि च ॥
ताति सर्वाणि वर्तन्ते प्रयागवटरे ज्युमे।
प्रयागस्य वटं पण्यं यः समाभरित्य पुण्यकृत्‌ ॥
यानि भयांसि करुते तदानन्त्याय कल्पते ।
यः पमान्वरमाभ्भित्य सवदेदेश्वर हारम्‌ ॥
पजयेत्परया मक्त्था तस्य वासा हरेः पुर ।
एर्वजन्मारजितैः पुण्येटन्ध्वा कषत्रमनुत्तभम्‌ ॥
प्रयागवदटमास्ताद्य भक्तो मवति पातका ।
वेण्यां बाता महात्मान वदमि माक्ततः॥
हषे समभ्यच्य यान्ति विध्णोः पर पद्म्‌ ।
सितासिते यत्र तरङ्गचामरं
नद्य विमाते भुनिमानुकन्यके ॥
नीलटटादप्ं वट एव साक्षा-
त्स तीर्थराजो जयति प्रयागः ॥ इति ।

छाद्चे--अक्षयोऽयं चरेः सेव्य अपाताटजटो धटः ।
पुकण्डयून्‌ना यत्र प्रविश्य मन्भखे स्थितम्‌ ॥
लोके जाकटे सोऽय योगशायी मरासश्नः
सेयं मगवती शं मोवेलमा लिता मशम्‌ ॥
तिदध्यथं तेभ्यते सिद्धेमुक्तिभक्तिफटपरदा । इत्यादि ।

[ प्रयागप्रकेरणम्‌ ] चिस्थलीसेतः । ६१

|,

अथ प्रयागतीर्थपसङ्गाचचतुराननेनापि विरहोष्याक्यकथनगुणग-
णायाः भरीमटुङ्गाया यथा शक्नुयात्तथा कुया दित्युपबन्धमा श्रत्व माहं
भोच्यते । तत महाभारते शिटवत्तिरुवाच-
के देक्षाः के जनपदाः के भ्रमाः कं च पवता; ।
प्रकृष्टाः पण्यतः काश्च ज्ञेया नद्यस्तदुच्यताम्‌ ॥
सिद्ध उवाच-
ते देश्षास्ते जनपदास्ते श्रमास्ते च पदेताः \
येषां मागीरथी गङ्का मध्ये याति सरेरा ॥
तपसा बरह्मचर्येण यज्ञैस्त्यागेन वा पुनः
गतिं यां मते जन्तुगक्मं संसेव्य तां मेत ॥
स्पृष्टानि येषां गाङ्गेयेस्तोभगात्राणि देहिनाम्‌ ।
शां त्यक्त्वा मानवा विप्र दिवि तिष्ठन्त ते जनाः ॥
एर्वे वयसि कर्माणि कृत्वा पापानि ये नराः
पश्चाटङ्गां निषेवन्ते ते प्रयान्त्युत्तमां गतिम्‌ ॥
घ्नातानां शचिमिस्तायेग।ङ्गयः प्रयतारनाम्‌ ।
घ्यशिभिवति यापसांनसा क्रतुशतराप ॥

ध्यष्टिः पृण्थोपचयः।
वदस्थि मनुष्याणां गङ्गातोयेषु तिति ।

चॐ
@ अ

तावद्र्षसहस्ाणि स्वभटोके महायते ॥
अपहत्य तमस्ताव यथा मत्युदये रविः ।
तथाऽपहत्य पाप्मानं माति गङ्गाजलोक्षितः ५
तथा- त्रिषु लोकेषु ये केचेताणेनः स्वं एव ते ।
त्यंमाण्‌ाः परां तसिं यान्ति गङ्गाजटः श्युभः ॥
धस्तु सूर्येण निष्टं गाङ्गेयं पेषते जलम्‌ ।
गां निष्टरनिर्भरक्ताद्यावकात्तदि शिष्यते ॥
इन्दुवतसहसं तु यश्वरेत्कायक्शाधनम्‌ ।
पिबेद्यश्चापि गङ्गम्मः समास्यतानवासम।॥
इन्दूवतं चान्द्रायणम्‌ । „4 १९१
तिषद्यगसहघ्रं ठु पदेनेकेन यः पुमान्‌ । (९.१५ 1
हम्बेताव विशिरा यश्च युगानामयुतं पुम
तचयेषटं यश्वापि गङ्गायां स विशिष्यते ।*

६९ नारायणभहविरदितः- ‰ | प्रयागकरणम्‌ }

तथा--मृतानाभपि सर्वेषां दुःखोपहतचेतसाम्‌ ॥
गतिमन्वेषमाणानां न गङ्गासवुश्षी गतिः ।
जाह्ववीतीरसं मूता पदं भूध्ना विमति यः ॥
विमति शूपं सोऽकस्य तमोनाशाय केवलम्‌ ।
तथा--पपतावरान्सतत परान्पितृस्तेम्यश्च ये परे ॥
पुमांस्तारयते गङ्गा वीक्ष्य स्पृष्व्राऽवगाद्य च ।
भरताऽमिलविता वष्ट स्पृष्टा पौताऽवमाहिता ॥
गङ्गा तारयते पसायुमो वंशौ विशे१्तः ।
य हृच्ठेत्सफलं जन्म जीवितं श्रुतमेव ष ॥
स पितंस्तपयदङ्गाममिगभ्य गुरुस्तथा ।
न पुतन च वित्तेन कमणा न श त्म्‌ ॥
प्ा्ठवात्पुरुषोऽत्यन्तं गङ्गा प्राण्य यदाभ्रयत्‌ ।

बह्मपुराण-
वर्णानां बाह्मणो यदर्था तीर्थेषु जह्वा ।
स्व भस्थैर्गगनस्यैश्च तथा पातालवासिमिः ॥
अवगाह्या सदा गङ्गा पज्या वन्या च सवेदा ।
वष्टादां कृष्णपक्षे त॒ ममो संनिहिता मवेत्‌ ।\
` यादत्युण्याममावास्यां दिनानि दश नित्यशः ।
शुकुभतिपदारभ्य दिनानि दशसंख्या ॥
पाते संनिधानं तु करोति स्वयमेव हि ।
दुङककादशञीमारम्य दिनानि दश यानि तु ।
पञ्चम्यन्तानि सा स्वरे मवेत्संनिहिता सदा ॥
तथा--अवगाहनमात्रेण मानवानां सदैव हि ।
पापी निर्हेशङ्धा तटराक्षिमिवानटः ॥
तथा--विनयाशारहीनाश्च पे मवन्त्यश्चमा नराः ।
गङ्खामाभित्य ते सवं मवन्ति निमलाः ज्ुभाः ॥
न पुत्रम महादनिनं चान्येश्च स्वकममिः।
मवेत्पण्यफलं पुसां यथा ठ्वा तु जाह्ककीम्‌ ॥
तथा- सकी निरेवेत शङ्का देव पुनः पुनः।
सवंतीर्थमयी गङ्का सवेवेवमयो हरिः॥

[प्रयागप्रकरणम्‌ | तिस्थ सेषः ।

विष्णुुरणे-
ततः प्रमवति बह्मन्सवं पापहरा साच्‌ ।

हेधदानवनागानामनुटेपन पिञ्जरा ॥
इत्याद्यपकरम्याक्तम-
जगतः पावनार्थाय प्रयाति च चतुर्दिशम्‌ ।
सीता चाटकषनन्दा च चक्षुमद्रा च स्थिता ॥
एकैव था चतुरमेहा दिगमेद्गतिलक्षणा ।
मेषं बाटकनन्दाख्यं यस्याः सवे।ऽपि दक्षिणम्‌ ॥
इधार शिरसा प्रीत्या वष।णामधिकं इतम्‌ ।
हं मोर्जटाकूटापाच्च विनिष्कान्ताऽस्थिश्णकरा ॥
पावयित्वो जहाराऽऽश्चु सा पापान्तगरासजान्‌ ।
छ्नातस्य सटिले यस्याः सद्यः पापं प्रणश्यति ॥
अयूर्बपुण्यपातिश्च सद्यो मेत्रेय जायते ।
इत्ताः पितुभ्यो यत्राऽऽपो मानवैः भद्धपाऽन्वितेः ॥
समाजं प्रयच्छन्ति तु्िं मेतरेय इढमाम्‌ ।
स्थागिष्वा महायजथज्ेशं पुरुषोत्तमम्‌ ५
हिजङ्पाः परं सिद्धिमवापर्दिवि चेह च ।
शुताऽमिलिता हटा सृष्टा पीताऽवगाहिता ॥
या पावयति मृतानि कीर्तिते दिनि दिने ।
शङ्का गङ्गेति यन्नाम योजनानां शतेष्वपि ॥
स्थितेरचा रितं हन्ति पापं जन्मच्र याजितप्‌ ।
यतः सा पावनायालं ्रथाणां जगतामपि ॥
समरद्दतां परं तत्त तृतीय मगवत्वदम्‌ ।
तथा--श्ङ्कपक्षे दिवा मूमो गङ्कायःमुत्तरायणे ।
धन्या दे विमु्चन्ति हृदयस्थे जनादने ॥
अश्चेपे शङ्कां प्रति विष्णुवचः-
ये भंश्न्ति नराः प्राणांस्तष्ठनतः संनिधौ तव ।

केः रे

ते मे लोक गमिष्यन्ति पूज्यमाना दव।कसाम्‌ ॥

बह्माण्डप्राण-
अनाशकं गहीत्वा यो गङ्गात।रे एतो नरः ।

सद्य एष परे सोक्षमप्नाति पितृभिः सह ॥

६९

:६४ नासंयणमहृविरवितः- [ प्रयागकरणम्‌ |]

बाह्ल-ज्ञानतोऽज्ञानतो वाऽपि कामतोऽकाम तऽपि षा ।
गङ्काधा तु शृतो मल्वः स्वगं मोक्षं च विन्दति ॥
मदविष्प- प्राणेषृत्सुज्यमानेषु गङ्गां यः संस्मरेन्नरः ।
सयशेद्वा पापशीलोऽपि स याति परमां गतिम्‌ ॥
बह्यवैवत--
ब्रह्मविष्णु शिषदेवरूपिणी सर्वयक्ञफलदा शिवप्रद्‌। ।
सवदानजपयन्ञमोगदा गङ्गया न हि सम जगञ्नये ॥
तथा-पनुष्यदेहं संभित्य यदि शङ्का न सभिता।
गर्भवासादिश्शमनं न तेषां जायते कचित्‌ ॥
भात्स्ये--पोजनानां सहेष यो गङ्खां सं स्मरेन्नरः ।
अतिदुष्कृतकर्मा ऽसौ मते परमां गतिम्‌ ॥
कीतनान्च्यते पापादृष्वा मद्वाणि परयति।
अवगाश्य च पीत्वा च पुनात्यासप्तमं कुटम्‌ ॥
काश।खण्डे-
पित्दुदिश्य यो मक्तया पायसं मधुसंयुतम्‌ ।
गडसर्विस्िलेः साधं गङ्काम्मसि विनि ्षपत्‌ ॥
तप्ता मदन्ति पितरस्तस्य धरत हर ।
यच्छन्ति विदिधान्कामास्परितुष्टाः पितामहाः ॥
तैव सप्तविंशोऽध्यायः । गङ्काञ्चानप्रतिनिधेमूतं गङ्गासहस्ननामः
स्तो वेकोन विंशेऽध्याये ज्ञेयं विस्तरमयान्न न टिर्ूयते ।
तथा ततैव-
रताऽमिलपिता सृष्टा हृष्टा पीताऽवगाहिता ।
पुसां वंशद्रयं गङ्गा तारयेन्नात्र सशयः ॥
कौर्मे--पोजनानां सहभरेषर गङ्गां यः स्मरते नरः ।
अपि दुष्करतकमऽसौ मते परमां गतिम्‌ ॥
की्तनान्मच्यते पापादहक्चा मद्वाणि परयति ।
` तथोपस्परहय राजेन्दर स्व लोके महीयते ५
वायवीये श्रद्ध प्रकृत्य-
भागीरथ्यां प्रयागे च दत्तमक्षयमुच्यते।
को--यावदस्थीनि गङ्गायां तिष्ठन्ति पुरुषस्य तु ।
ताविद्षसहश्नाणि स्वग॑ट क महते ५

[ प्रयागपकरणम्‌ | जिस्थ्ठीसहुः ।

तीर्थानां परमं तीर्थं नदीनां परमा नदी ॥
मोक्षदा सर्वसरतानां महापतकिनामपि ।
सर्वेषामेव मृतानां पाणोपहतचेतसाम्‌ ४
गतिमन्वेषमाणानां नास्ति गङ्गासमा गतिः ।
पवित्राणां पवितं च मङ्गलानां च मङ्गलम्‌ ॥
प्हेश्वरात्परिभ्रष्टा सर्वपापहरा शमा ।
करुते युगे तु तीथानां पुष्करं परम मतम्‌ ॥
द्वापरे त करक्षेचं कठा गङ्गा वि शेष्यते ।
गङ्कमेव निषेवेत प्रयागे तु विशेषतः ॥
नान्यकटियगोदमतं मटं हन्तु सुदुष्करम्‌ ।
अक्कामो वा सक्षामो वा गद्गायां यो विपद्यते ॥
स भ्रतो जायते स्वगे नरकं न च प्यति ।

इति कौम चतुखिक्षोऽध्यायः ।

मारते-
उक्कामद्धिश्च यः प्राणः प्रयतः शिष्टसंमतः!
विन्तयेन्मनसा शङ्कां स गतिं परमां ठमेत्‌ ॥
न मवेभ्यो मयं तस्व न पापेभ्यो न राजतः।
आदिहपतनाद्रङ्गामुपास्ते यः पुमानिह ॥

तथा-मृस्थः सस्थर्दिविस्थेश्च मूतेरुच व च॑राप ।
शङ्खा विगाह्या सततमेतत्कायतम सताम्‌ ॥

तथा-अन्धाथडान्दव्यहानाश्च गङ्गा
® किन म

धक्ास्वना वेश्वद्पा सदव ॥
देवैः सन्द्रेमूनिममानुषश्च

(कष (9)

मिषेविताऽमिमते सप्रयच्छत्‌ ॥

&५4

जड़ान्धग्रमृतवः कर्मान्तरानधिकारिणोऽपि गङ्गासववाऽममतफठ-

भागिना मन्तव्यः |
तथा---मरा,! सथ्रद्रस्व च सवदल्न,
संस्याष्टनामदकस्य चाप ।
शाक्या वक्तं नेह गङ्गाजलटाना
गणाः स्थान परमाण तथ ।

६६ नारायणमहविरदितः- - [अयागमकरणम्‌

तथा--कगवेदमूतिङ्गा स्याद्ययुना च वजुष्चंवा ।
नर्मदा साममूर्तिस्तु स्यादथवा सरस्वती ॥
गङ्ख सर्वसरिद्ोनिः समुद्रस्थापि पूरणी ।
गङ्ाया न लमेत्साम्यं काविद्त्र सरिदरा ॥

नरसिंहृपुराणे गङ्गायमुनागोदावरीतृङ्गमद्राकविरीत्येता महानद्यः
पापहरा इति पण्यनदीगणनायां गङ्गेव प्रथमं गणिता । बह्मपुराणे-
योजनानां सहस्रेषु पिष्ठन्तोऽपि महीपते ।
गङ्खा गङ्घेति जल्पन्ति ते वै पुण्यगतिं गताः ॥
अन्यतीर्येषु गङ्गायाः स्मरणं कायते नमिः ।
तस्माद्ङ्गासमं तीर्थं न हि बह्मण्डगोटके ॥ इत्यादि ।

स्कान्दे रवाखण्डे-
गङ्गा किं वण्यते देवी हरेण शिरसा धृता ।
गौरी चार्धश्षरीरस्था हरस्य परमेशितुः ॥
वाराह-
गङ्ाम्मःकणदिग्धस्य वायोः संस्परनादृपि ।
पापशीला अपि नराः श्चुमां गतिमवाघ्रुयुः ॥
ठेङ्ग--वर्ज्यं पर्युषितं तोयं वज्यं पयुषितं दलम्‌ ।
अवज्यं जाह्ववीतोयमवज्य तुटरस।दटम्‌ ॥
बह्मण्डप्ररण-
गण्डूषमात्रपानेन सकृद्रङ्गाम्मस्तो नरः
कामधेतस्तनोदमूतान्भृङगे दिन्यरसाद्दिवि ॥
बाह्य समातुपितुदाराणां कृठे काटिमनन्तकाम्‌ ।
गङ्ा मक्तिस्तारयते संसाराणवतो धुवम्‌ ॥
स्कान्दे-निमिः सारस्वतं तोयं सप्तमिस्त्वथ यामुनम्‌ ।
नार्मदं दृक्टामिमिगङ्किं वर्पण जीयति ॥
मिष्ये-
कदा दरक्ष्यामि तां गङ्गां कदा घ्रानं लमेमहि ।
इति पसाऽभमिलपिता कुलानां तारयेच्छतम्‌ ।
तथा--अन्यस्थानक्रतं पापं गङ्ातीरे विनयति ॥
गङ्ग तीरकृते पापं गङ्ास्नानेन च्ध्यति ।

[प्रयागप्रकणम्‌ | तिस्थलापतुः । ६७

षण्मास स्नाति गङ्कायां नैरन्तर्येण यो नरः ॥
समस्तपापनिरक्तः समस्तङ्गुटसयुतः ।
समस्तमोगत्ेयुक्तो विष्णुलोके महीयते ॥
बह्माण्डे-तंकान्त्यां पक्षयोरन्ते गहणे चन्द्र्ूयय।ः ।
गङ्गास्नातो नरः कामादृबरह्मणः सदनं ब्रजेत्‌ ॥
तथा--वारणेन समायुक्ता मधौ कृष्णा त्रध।द्‌६॥ ।
गङ्गायां चदि लभ्येत श्तस५प्रहेः समा ॥
शङ्कः-->हे मासि क्षितिषुताद्ने शकुपक्षे दक्षम्यां
हस्ते र लान्निरगमद्सौ जाह मत्यलाकम्‌ ॥
पापान्यस्यां हरति हि तिथौ सा द्शेत्याहुरायाः
पण्यं दद्यादपि दशगुणं वाभिमेधायुतस्य ॥
तथा--अरुणोकयवेलायां शक्रा माघस्य सप्त ।
गङ्कायां यदि ठम्येत सृग्रहशतेः समा ।
इथ च रथसप्तभ। ।
यमः--शाखशकुपकषे त॒ त्रतीयायां विशेषतः ।
गङ्खातोये नरः सनात्वा मुच्यते सवे कलिविपैः ॥
इयमक्षय्यतृतौया । एवमन्यान्य।प काठावशेषात्फटावंर ¶वाध-
कानि वचनानि ज्ञेयानि विस्तरमयान्न टिस्यन्त ।
मात्स्ये--सर्वत्र बलमा गङ्ख त्रिषु स्थानेषु दुमा ।
गङ्काद्वारि भरयागे च गङ्गासागरसंगमे ॥
तेषु स्नात्वा दिवं यानित ये पृतास्तेऽपुनमवाः ।
एवं गङ्खासागरान्तानि दहन्युमयतीरतीयानि नानापुरा णेभ्योऽवग-
न्तत्यानि ।
तथा~-गङ्कायां तु नरः स्नात्वा यो नित्य ठेङ्गम च॑यत्‌ ।
एकेन जन्मना मोक्षं परमाप्नोति स शैवम्‌ ।
तथा- शिवस्य विष्णोः दुस्य दुर्गाया बह्मणस्तथा ॥
गङ्गातीरे प्रतिष्ठां तु यः करोति नरोत्तमः ।

नारायणम विरवितः- प्रयागप्रकणम्‌]

६८
तयेषाऽऽयतनान्येषां कारयत्यपि शक्तितः ॥
अन्यतीर्थष करणात्कोरिकोटिगुण मवेत्‌ ।

गङ्गातीरे समुद मूतग्दा ठेङ्गानि शक्ततः ॥
सलक्षणानि कृत्वा त॒ प्रतिष्ठाप्य दिनि दिनि ।
भर्वैश्च पत्रपष्पायेः एजयित्वा स्वशाक्तेतः
गङ्का्थां निक्षिपेननित्यं तस्य पुण्यं ततोऽधिकम्‌ ॥
मविष्ये-
स्षानन्दप्रहापिन्यां शङ्कायां यो नरात्तमः।
अष्टाक्षरं जपेद्धक्त्या मुक्तेरतस्य करं स्थता ॥
नमो नारायणायेति प्रणदाद्योऽ्टवणकः ।
तथा-पजितायां च गङ्गायां पूजिताः सवदवताः
तस्भात्सर्व प्रयत्नेन पजयेदमरापगाम्‌ ॥
ब्राह्म--वेशाखशङ्सप्तम्यां जहनुना ज्वत। पुरा ।
क्रोधात्पीता पुनस्त्यक्ता कणरन्धा।त्तु दृ क्षणात्‌ ॥
तां तत्र पूजयेदेवा गङ्गां गगनमखलाम्‌ ।
तथा--सर्वहदनानि नियमा यमाश्चेव तपसि च ।
यज्ञो हानि तथा जप्यं राद्ध चेश्वरपजनम्‌ ॥
गङ्कायां च कृतं सव काटिकाटिगुण मवेत्‌ |
एवमेव तत्तत्काल विशेषात्तत्तदेयद्रभ्यविशेषाच फल।वंर।। मावभ्य-
पराणादवगन्त्यो विस्तरापत्तस्तु न टेस्यते । तथा गङ्गाव्रत न्पपि
तत्त एवावगन्तन्यानि । दृशहराविधिश्च काश प्रकरणे वक्ष्यते । एवं
जलसेदनमक्तितोयपानदशनस्मरणके।तनस्परनामलाषिस्नानकाठव-
लेषस्नानदेशविशेषस्नानावगाहनसध्यातपणारेवाद्यचनजपपूजादानव-
तभाद्धान्त्जलमरणास्थपरक्षेपादिफटबोधकवचनानि सवपएराणेषु जे
थाति। इति जिस्थलासेतां गङ्गामाहमा ।
अथ प्रसक्गाचमुनामहिमा-तन्न पाञ्च यमुनात्यत्तः-चूयपत्ना सज्ञा
नाम पुत्रां बहुकालमतप्यत्‌ । सा प्रसन्नद्रह्मणः पत्र वव्रे । ता बह्म
वाच~~
साक्षाृण्डधरो ध्मः यूय स्वापं मविष्याते ।
परित्रास्यति यो धर्ममधर्मं निहनिष्यति ॥
ततः सा सयाद टन्धवा तपस्तेपे । ततः कदाविदस्ताचछे सूप्ण

[प्रयागप्करणम्‌ | त्रि स्थ्टीसेतुः । ६९

करैः स्पष्टा सा गम॑मचृजत । स गमेः सूवकरद्पृष्टतवाच्छथामामूय
दविधाऽपतत्‌ । तत्र कठिनो मागो यमो द्रवूपा यमुनेति । ततो बह्मा
भं लोकपा्टं चकार । यमूनाऽपि विष्णुना पावनत्वं नाता सा चास्ता
चवटाव्वतीयं सप्त द्वीपानि सत्त सागरान्मित्वा जभ्शरदे।ष प्रप्य पुनः
सप्त द्वीपानि भिच्वोदयाचटं गत्वा सूयेण सहास्ताचटमेत।त्वव चट ।
पच्नवल्निरन्तर भ्रमत।ति ।
तथा-~-काठिन्दयामन्यतीर्थम्यः फट प्रातुः शताधेकम्‌ ।

गण्डषमाच्राम्बपानान्नराो मवाते सोमपः ॥

पक्छिविदहीयते यस्यां वसिष्ठ स्वल्पमप्युत ।

ुमेरुसहश्षं भूत्वा तद्‌ातुरुपतिष्ठात ॥

दूरस्थेनापि यमूना ध्याता हन्ति मनःकरृतम्‌ ॥

वादिकं कीतिता हनि घ्राता कायकत ह्यघम्‌ ।

तथा--जप्तवाऽस्यामेव गायन्रमासहश्नमथा द्विजः ॥

बह्महत्याविमुक्तः स्यादश्वमधफल भत्‌ ।

सायं प्रात्िजः सथ्याम्ुपास्ते सकृदेव यः ॥
काटिन्धां न स दोषेण सध्याटापस्य टुप्यते ।
तपपित्वा नरो देवान्मनुष्यांश्च पितृनाप ॥

शरद्धया यमनावािः पुनत्येव कुटत्रयम्‌ ।

जहो ति-वस्तिलान्साज्यान्साविञया शतसख्यथा ॥
तेनेष्टं कत॒मिभख्येः सहस्रशतदक्षणः

यः घ्नाखा यमनावार्भिः केशवं ।शेवमेव वा ॥

रदिं वा पएजयेद्धक्त्या न स शाच्यां मवन्दृतः
एकमप्युपवासं यः करोति यमुनान्तकं ॥
निस्योपवासी स मवत्यभ्मक्षादपि श्ध्याति ।
यक्ष्यत्यस्यां त पञ्यना सोमेनाप्याधेकारवन्‌ ॥

यः प्राप्स्यति फलं सोऽज राजदुयाग्वमधयः,
यद्यत्कृतं च काठिन्द्ां शुभ वा यादे वामम्‌ ॥
तत्तदेवायुतगुणं मूत्वा तस्योपति्ठति ।

नादि कमे काटिन्द्यां येन केनापि यत्कृतम्‌ ॥

यथावदयथावद्रा तत्सापृफठमारमवत्‌ ।
संक्रान्तौ रविवारे च सप्तम्यां वैधृतौ तथा ।

७9

नारायणमह विरवित- [ प्रयागपरकरणम्‌ `

व्यतीपाते च हसक्षं ह्यपि पौष्णे पुनस ॥
एकादश्यां चतुद श्यामष्टम्या च 1द्नक्षिय ।
पणमा्थां च पएवाक्तं फट हातगुण मवत ॥
तदेव स्थाहक्षगुण थहण चन्व्रसूषयाः।
दवादश्याम्चयेद्विष्णामकादृयायुपा षतः ॥
कालिन्यां तस्य सटम ताद्रष्णाः परम पदम्‌ ।
यदस्या दक्षिणे कूटे फटमभुक्तं तवाधुना ॥
तदव त॒त्तरं कटं फट शतगुणा धकम्‌ ।

एवं तत्तत्तीर्थमथरादिसबन्धात्फलापिक्य पाद्मादेवावगन्तन्यम्‌ ॥

तथा--यामुनेनोदरस्थन पयःपङ्कन रेणुना ।

प्रियते यो नरः पचस नरो न मवेत्पुनः ॥ इत्याद्‌।

ध्यति त=

ह मोरम्भोमय। मूतः खट्वाह्धास्थकृपाटना ।
महामणिफणाकोपमेरवी प्रतस्तस्थिता ॥
अविभुक्तरमशानेयं हैमवत्यां भता वशम्‌ ।
निजाभितचतरवगसि द्ध साधनतत्परा ॥
जगत्यापविनाश्ञाय पयोदपा महनदा । इत ।

पतन्नापानच-

त्रयथामय। नद्‌। सारा बह्मवे्या सुधावहा ।
नारायणीश्वरी बाह्या धमन्तः कृपित ॥
पावना परण्यतायात्या सप्तसागरवमगमा ।
तापनी यमना यामा स्वगससापानप्द्धतिः ॥
काटेन्द्‌।( काठटसदटटा सवतायमचा गदु
नीलोव्पटदटैश्यामा महापातक मषजम्‌ ॥
कमारी विष्णदयिता अवारितगतिः सारत्‌ ।
एतेनामपदेयस्त यमुना क1तवन्नरः ॥
वूरस्थाऽप स पापया महद्म्याऽपि प्रमुच्यत ।

क लिन्द स्यपवेतसबन्धाक्राटन्दे1यामत्वाप कथा तताज्ञया । चदु

नास्ागरान्तानि यञ्मनोमवतीरतीथान्यपि तत एव केयान । प्रयाग
गङ्खायम्रनयोः सेगमस्ततः परस्परसवेदा शतयाजनपचन्त सहैव गम

[ प्रयागप्रकरणम्‌ ] त्रिस्थली सतुः । ४१

नम्‌ । तावच्च गङ्धेस्येव नाम गङ्ोद्धे्स्ये तीथं च तयो; परथग्माव
इत्यादि ब । यथुनान्नाने च विशेषः-
पानं क रिष्यन्नभ्येत्य प्रणम्य यमुनां बुधः ।
प्रार्थयीत शेः शान्तो मन्त्रेणानेन तद्रतः ॥
आदित्यदुहितदंि यमज्येष्ठे यक्शस्िनि ।
त्रैटोक्यवन्दिते पण्ये पापं मे यमुने हर ॥
ह्युक्वा च मिमजञ्ज्याऽऽदावुन्भज्ज्याऽऽचम्य भक्तितः
तर्पयेत यमं वा्भिनामिमात्रे जले स्थतः ॥
यमाय धर्मराजाय मत्ये चान्तकाय च।
वैवस्वताय कालाय सर्वमूरतक्षयाय च॥
आओदुम्बराय दध्नाय नीलाय प्रमेधिने ।
वकोदराय चिचाय चित्रगुप्ताय वं नमः॥
हैवतपणवहयाचतदृश्च जलासटान्‌ ।

वद्धमनुः-
एङ्ककस्य तिरैर्धिभाखनी खीर्कुय। जल आलीन ।

कि

स्कान्दे परोऽपि विशेष
दक्षिणामिमुखो मत्वा तिः सथ्य समाहतः

देवतीर्थन वैवत्वात्तिलेः प्रताधपा यत, ॥
यज्ञोपवीतिना काय प्रचनवातनाऽथवा।
देवत्वं च पिवुत्व च यमस्यास्त दद्वरूपता ॥

एतस्य फलमाह यमुना यमं प्रति पन्ने-

पवमस्त मदम्भोमिः प्रात्वा तवामाद्रान्नरः
दशमिश्च चतुश्च तपयिष्यति नाममिः॥

तेन हिसापरोऽपि त्वमिष्टकल्पा मध्यात ।
निरातङ्का मविष्वन्ति मवतां येऽपि पापनः । इति ॥

एवं महिमानमुस्वा-
एष तदेशतः प्रोक्ता मथाऽस्या गुणस्ग्रहः।
स्वषपदिस्तर वक्त न शक्तः काशप तत्वतः ॥

७२ नारायणमहविरवितः- [ काश्ीप्करणम्‌ }

कार्तिके शङ्कपकषे तु द्वितीयायां विशेषतः ।

माहात्यं यमनायास्तु यः शुणोति हरेस्तनुः ॥

इत्युक्तम्‌ । इति यषनामहिमा ।

इति भरी महरामे्वरसून महनारायणविरचिते त्रिस्थली सती
प्रयागप्रकरण सम्म्‌ ।

मवानीक्षक्षरं नता महरमेश्वरातमजः ।
मदनारायणः काशीं दिषिनक्ति सदुक्तिभिः ॥
अथ कश्षाप्रकरणम्‌ ।

तत्र माहाकज्ञानस्य प्रव्यौपयिकतवेन तस्यावरपं वक्तव्यत्वात्तेष
परथमं निङ्प्यते । अत एव पद्मपुराणे पाताटखण्डे मृगं प्रति ऋषि
कूतेष पथ्चपश्नषु प्रथमं माहात्यप्रश्च एव कृतः-
क्षिं माहासम्यं कथं वेयं सेष्या केश्च द्विजोत्तम ।
परिमाणं च तस्याः क्ष केनोपायेन म्यते । इति ॥
तत्र स्कान्दे-
वाराणसी महापण्या जिषु ठ केषु शिभरुता ।
अन्तरिक्षे परी सा वु मत्यलोकस्य बाह्यतः ॥
पञ्चक्रोशान्तरे राजन्बह्महत्या न सपंति।
अष्टाविं तिकोल्यस्त॒ लिङ्गानां तत्र मारत ॥
अत्स्वे--वाराणसरीति मरवनत्रथसारमूता
धन्या सदा मम परी गिरिराजपुतरि ।
अच्राऽऽगता विदिधदुष्करतकारिणोऽपि
पापक्षयाद्‌विरजसः प्रतिमान्ति मत्याः ॥
एवं स्परतं परियतमं मम देवि नित्यं
कषत्रं विचित्रतरुगुट्मठताुपृष्पम्‌ ।
असिन्पृतास्तनुमृतः पदमषएवन्ति
मूर्खागमेन रहितास्तु न सं्याऽतर ॥
ठेङ्ग-मूलोकि वान्तरिक्षे च दिवि तीर्थानि यानि च।
अतीस्य वतते सर्वाण्य विमुक्त स्वमावतः ॥

तिस्थर्छासेतुः । ७३
क्षें तीर्थो पनिषद्मविषुक्तं न संशयः ।
तीथंरहस्यमित्यथः

भाषे सर्वाणि तीर्थानि प्रयागममियान्ति है ।
काकी स्थितानि तीथांनि मने यान्तिन कुजचित्‌ ॥

तथा--इदं ग्यतमं क्षेत सदा वारा णसी भम ।
सर्वेषामेव जन्तनां हेतुमोक्षस्य सवका ॥

पाश्च मटन्परति यमः
प्राणप्रथाणावसरे ये काश्यां संगता जनाः ।
येवा काशीति माषन्तेये वा विष्णुपरायणाः ॥
येवा अहदिवरता ये वा सत्ताथप्रत्यवः
तेषां नाहं प्रः कापि त्याज्या युभ्मामिरेव ते ॥

[का्ीप्रकरणम्‌]

कालाद्धयं नास्ति यत्च यत्र पापमयंन हि,
जन्भान्तरचहसेष कृतं नश्यति दशनात्‌ ॥
तत्से्रमहिमानं कः सम्यग्वणायतु क्षमः

अन्यत्रैव प्रताना तु जीवानां काकस यद ॥
वाराणस्यां प्रपतति नरके न पतन्त ते ।

स्वर्गं दष्कृतिनः पापा अपि गच्छन्ति नान्यथा ॥

कौकसमस्थि |
अत्थि केशा नखा भासं येषां कार्यां पते दिह ।

महापापास्तद। स्वर्गं थान्ति साहस्तवत्सरान्‌ ।
पुनः काशा समासाद्य भुक्ताः स्थुः सर्वजन्तवः ॥

पाद्ठोे--मारुतेरितकाक्षीस्थरेणय। गेन किल्बिषम्‌ ।
वूरी मवति बह्म नाज काया विचारणा ॥

तथा-- काशीवासी ष्ठकृशः पएल्कसाऽप
भेष्ठो राजन्मक्तिकन्यावृतां यत्‌ ॥
अन्यत्रस्थः साषमोमः स्वधमा
न स्था्डेष्ठो गममविकयोग्यः ॥
तथा--अन्यज्रापि पधरमीतानां भाद्धं अद्धासमेथितम्‌ ।

अत्र दीयेत तेन स्यत्ति्षां केटाससगमः ॥
१०

नारायणमहविरवितः- [ काशीपकरणम्‌ |

अत्र सङ्काममध्ये ये पार्णास्त्यक्ष्यन्ति शाज्णः |
एतासां ते दिषयगा न मदिभ्यन्त वासव ॥

एतासामप्परसाम्‌ ॥

तथा--जन्मान्तरसहषेषु विहितेरधमंकमामेः ।
मह दिवापितैः सा हि प्राप्या वेश्वेश्वरी पुर॑ ॥
हं मोरतुगरहादेव शंकराराधनोत्थितात्‌
तरेत प्राप्यते विपरा नान्यैः साधनकोटिमिः ॥
नैतर्क्ष्समं किंविश्चिषु लोकेषु विद्यते ।
अधिकं वा मनिभरष्ठाः सत्यमेतद्रवीमि वः ॥

बह्यवेव्त-
वाराणस्यां स्वल्पमपि प्राथाश्चत्तं महाषहत्‌ ।

तथा--न काशिकायां पतितोऽपि धमकृ-
दुःखं समाप्नोति मम प्रादात्‌ ।
इति प्रतिज्ञा जगद्‌ श्वरस्य
पहानमावस्य शिवस्य नित्या ॥
क इयां प्रदीपः प्रमया प्रकाशतः
पापान्धकारः खलु नाकमेति ।
विभ्वेशवेहोद्धवया सुविद्यया
महात्मनां पण्यक्तां कृतात्मनाम्‌ ॥

तथा-अन्यन्न यः कतो धमः सङ्कः श्रद्धदियायुतः
अनेककाटस्ंपा्यः स सिद्धोऽच्र क्षणाद्धवत्‌ ॥

तथा-अस्मिन्कलियगे धारे टोका पापानुवातनः ।
मदिष्यन्ति महाबरद्धे बणाभ्रमविवाजताः॥
नान्यत्पहयामि जन्तरनां मक्त्वा वाराणसा पराम्‌ ।
सर्वपापप्रशमनं प्रायभ्ित्तं कटो युगे ॥
कलो विश्वेश्वरो देवः कलौ वाराणसी पुरी ।
कलां मागीरथा गहा दन क छियमे महत्‌ ॥
अष्टाङ्गादिभिरन्येश्च तपोयज्ञादिमिः सद्‌ ।
साधितैः पाक्षिकी सिद्धिरविमुक्ते निरग्टा ॥

[काशीपरकरणम्‌ | - त्रि स्थलीसेतुः । ७५

क्न्दे ज, ह @ गे

तथा-माज्चा पित्रा वाऽपि देवेपनीशेः
कतुं शक्यं काशिका यत्करोति ॥
नो शक्यं तन्मश््रतीथ। दिमि्ां
ह्यन्यं भूपः क वरक्श्च ठकः
प्रवेश्षमातरेण नरः कृतार्थः स्थिता पुनः पापरतो यदा स्यात ।
तदा न तस्यास्ति शरीरमाने एते विमुक्तेन पातनान्ते ॥
रता स्परुता गदिता बन्धमाक्ष |
रोति यत्काशिका काशरूपा ॥
न काशिकार्करविन्तकानां
मवन्ति पापानि मुनीण्वराणाम्‌ ॥
तथा-तीथार्थी न बहिरगच्छेन्न देवार्थ कदाचन ।
सदं तीथ।नि देवाश्च वसन्त्यत्ाविमुक्तके ॥

तथा यमः-
के विघ्नान्ना केऽपि संदशनेन
केविदूगत्वा प्नानभात्रेण केचित्‌ ॥
के चिदेव वृक्षणाङ्रत्य केचित्‌
पजां कत्वा कऽ।१ मुक्ता बभूवुः ॥

अह्मा--बद्न्ति काश प्रणमन्ति का३॥
गच्छन्ति काशा तव राजधान्पप्‌ ॥
पजाजपङ्नानपरिकमस्तुति-
कभ नरा यानि पर सदााशेवम्‌ ५

तथा--यथा लोहं स्पक्षमणां प्रतितं कनकं मवेत्‌ ।
तथा कार्यां बह्मरूपं प्राप्या च्छवरूपताम्‌ ॥
तीयवात्रार्थिनो ये हि काश्यामागत्य पामकाः।
अकृत्वा पापनिशयं पुनर्यान्ति बहेनराः ॥
ते पनः कालिकां प्राप्य जितेन्दरियमनोगणाः
मवन्ि शुद्धाः श॒द्धा्मञ्द्धब्रह्मस्वरूपिणः ॥
समरणं कीर्तनं काश्या दशनं मोक्षब ।जङ्रत्‌ ।
कारयां प्रताना हि शिवं गतानां भुक्ता न वेति प्रषिवारणा ष।
ते गृधकाकाजगरा ह्यलूका महामलादाः प्रमवन्ति पापाः ॥

७६ नारायणमहषिरचितः- [काशीपकरणम्‌]

बह्माकरूपा काकीयं दहेत्पापानि सवशः ।

दृश स्पृष्टा स्मृता वाऽपि किं पुनर्धमेवासिनाम्‌ ॥
तथा--संसारदावदहने पतितानां स्वकभमिः ।

काश्ये शरणं नान्यन्भुक्तानामपि पावंति ॥

तथा-यतुविधाश्च ये जीवाये च देवादयः परे ।
ते सर्वे भक्तेमायान्ति कारयां स्थावरजङ्गमाः ॥

तथा-रषजन्मकृतैः पपिभहापातकसं युते; ।
मृच्यते काक्षीमरणाजनो बहिरुपार्जितेः ॥
बहिष्कृतानां पापानाभिदमेव महत्तरम्‌ ।
प्रायशित्तं काशिकायां मरणे बसि एव वा ॥
बथा--काश्यां देवः शंकरः केशवश्च
कारयां देवी ह्यन्नपण। रमा च.॥
कारयां हृण्िर्विप्रहता गणेशः
कार्यां शास्ता काटराजो महेशः ॥
काइयां गङ्कोदग्वहा दिष्णुहूपा
कारयां बह्मा वेदधोषेरुपेतः ॥
कारयां दुर्गा दुःखदारिद्यहन्त्री
कारयां सूर्यो व्यापिबाधानिहन्ता ।
तथा--जीवतां यत्तुखं काह्यामविक्िपेन्ियात्नाम्‌ ।
न तत्सत्येन केटासे न वेङुण्ठे कथचन ॥
तथा-या हृष्टः पापसंधोघान्स्ता जन्भक्ञतस्य च ।
सयष्टा शतसहघस्य नाशयत्येव काशिका ॥
मात्रा सह समानत्वं न काश्यर्हति कुचचित्‌ ।
गर्मवासप्रदा माता काश्ची गमंविनारशिनी ॥
तथा-या वैः श्रता काकी वेः स्पृता कौतिता तथा।
त एव बन्धाः पज्याश्च कृतार्था शुक्तिमागेनः ॥
हा प्रटयेऽपि काशी न नर्यतीति सनल्छुमारसंहितायागक्तं शिवेन
भवानीं प्रति-
` शते पराधंद्वितये वि्छीने जगत्यशेषे मपि देवि सवं ।

कः कि

रक्षन्ति सम्यनिविधायुधौेर्वारुणसीं काशितसूृक्ष्मास द्धम्‌ ॥

[काश्ीप्रयरणम्‌] विस्थटीसेतुः । ७७

स्वे प्रकमादगणाः।

नन॒-

शे ® किष छे कि,

देन दिनेऽथ प्रटये त्रशुट-

कोटौ सत्सिप्य परीं हरः स्वाम्‌ ॥
विमति संवतमहास्थिमषण-

स्ततो हि काशी कटिकाटवाजता ॥

इत्या दिवचनेः ' कामारिधूलाग्रधृता टयेऽपि ` इत्यादवचनश्च दन.
दिनप्रये शूलाग्रे स्थिता काशी न नश्यतु महाप्रटय तु सवस्य प्रकृत"
क्षारस्य नाकशात्कथं काशौ तिष्ठतीति वक्तव्यम्‌ । उच्यत । प्रात्य
कारस्य. बह्माण्डान्तगतस्य च सवस्य मवतु नाम ठप; कर्पस्यु
छ्धसत्वात्मकं ज्ञात्वा स्तुतं स्तुतिशतः प्रथक्‌ ` ईइत्याद्बह्मववत।-
दिव चमाच्छुद्धवेतन्यास्मकायाः
अबिमक्तमिदं क्षत्रमपि बह्माण्डमध्यगम्‌ ।
बह्माण्डमध्ये न मवेत्पश्चक्रोशप्रमाणतः ॥

इत्यादिकाशी लण्डादिविचनाचच बह्माण्डवाहेमूतायाः कथ ठय;
स्यात्‌ । हदं च स्वहपनिरूपणे स्फुट मेष्यति । करे [खण्ड-~
. काक्षी स्थैः पतितेसतुल्या न वयं स्वगणः क्। चत्‌ ।
काक्या पाताद्धयं नास्ति स्वगं पाताद्धय महत्‌ ५
वरं काक्शीपरीवासो मासापवस्तनादामः
विवित्रच्छ्रसदछठाय राज्य,नान्यत्र न। रेपु ॥
शक्रश: कायां यत्पदं हेठयाऽऽप्यते ।
तत्पदं नाऽऽष्यतेऽन्यन्न यागयुक्त्याऽपि योगेाभेः ॥
वरं वाराणसीरङको निशङ्को यां यमाद्‌।प।
न बयं त्रिदशा येषां ग।रताऽपाहश्ञ। दशा ॥

तथा~-पमर्थरकपिमाक्षास्य पुरुषा चतुष्टयम्‌ ।
अखण्डं हि थथा काश्यां न तथाऽन्यत्र इुजरचित्‌ ॥

तथासप्रयागादपि तीर्थाग्याद्‌विमृक्तं विशिष्यते ।
यथाऽविमक्ते निवाणं न तथा क्राप्यसश्यम्‌ ॥
अन्यानि सुक्तिकषेत्राणि काशीपरात्तिकराणि हि ।
काज्ञी क्ष्यं विमच्येत नान्यथा तीथंकोरिमिः ॥

७८ नारायणमदरिरवितः- [ काशीपरकरणम्‌ ]

तथा--परा यमस्तपस्तप्वा बहूकाठ सुदृष्करम्‌ ।
त्रलोक्याधिकृतिं प्राप्तस्त्यक्त्वा वाराणसा पराम्‌ ॥
इत्याहि । काश्यां यात्रायां धमनुष्ठनं वा काटदोषो नास्त।त्युक्तं
तत्रैवे-
सषा कृतयुग वास्तु सदाचास्तृत्तराथणम्‌ ।
सदा महोदयश्चास्त॒ कार्यां नवसतता सताम्रू ॥

तथा--प्दा कृतयं चात्र महापव सदाऽ षे ।

न अरहास्तोद्यङृतो दोषो विश्वेश्वराभमे ॥

सवा सौम्यायनं तत्र सदा तत्र महोदयः

सदैव भङ्कलं तञ्च यत्र विश्वेश्वरस्थितिः ॥

यथा मूमितले विप्र एवः सन्ति सहृन्रशः

तथा काक्षी न मन्तव्या काऽपि लोकोत्तरा तत्वयम्‌ ॥

मया सृष्टानि विभेन् मुवनानि चदुदश ।

अस्याः पुर्या विनिमांता स्वयं विश्वेश्वरः प्रमुः ॥
तथा-विना वपोजपा्ेश्च विना योगेन हत्त ।

(9३ ।

निःभेयो लभ्यते काश्यामिेकेनेव जन्मना ॥
कौभ--उत्तमं सव॑तीथानां स्थानानामुत्तम महत्‌ ।
ज्ञानानाध्त्तम ज्ञानमविभक्ते पुरं मम ॥
तथा-मलेक्ि नेव सलय्रमन्तारक्ष ममाऽऽटयम्‌
अयक्तास्तं न परयन्ति यक्ता; प्यन्ति चेतसा ॥
तथा-नानावणां विबणाश्च चण्डालाद्या जुगाप्तताः ।
कि ल्विदैः परणदेहा ये विशिष्टः पातकस्तथा ॥
मेषजं परमं तेषामविमुक्त विदुबुधा;
तथा शतकशस्तीथन्यनुकम्य-
सर्वषामपि तीथनिमतेषां पर्मा पुरा ।
नान्ना वाराणक्ती दिव्या कोटिकोस्ययुताधिका ॥
पिङ्गला नाम षा नाडा आप्र५ सा प्रक॥तता।
छयष्का सरिच सा ज्ञेया छाटाक। यत्र तिष्ठाति ५
इडानान्नी चयानाडीसा सम्या सप्रक।तता।
वरणा नामसा ज्ञेया केशवा यत्र सास्थतः॥

निश्थष्ठीसेतुः । ७९

आभ्यां मध्येतु था नाडी दुषुन्ना च परकीतिता |

पत्स्योदरी च सां जेया विषुवत्तप्मकातिता ॥
काशीखण्डे

दक्षिणोत्तरदििमागे कृत्वाऽसिं वरणा सुराः ।

्षे्रस्य मोक्षनिःकषेपररक्षा निवृतिमाययुः ॥

से्रस्य पश्वाद्िगमागे ते देहलि विनायकम्‌ ।

स्वयं ष्यापारयामास रक्षार्थं शशिशेखरः ॥

अचुज्ञातप्रवेशानां विश्वेशेन कृपावता ।

ते प्रवेशं प्रथष्छनिि नान्येषां हि कदाचन ॥

थान्तरसमताबद्धिश्च कार्यां न काय। तदुक्त काशी खण्डे-

रागादिदोषपरिप्‌ क्षरमनोहषीकाः

काही पुरीमतुल दिभ्यमहाप्रमावाम्‌ ॥

ये कल्पयन्त्यपरतीथसमां समन्ता.

ते पापिनो न सह्‌ तेः परिमाषणीयम्‌ ॥
काशीखण्डे--

+ कण ५७. (क नन्व |
गृह्णीयुः पापकमाणि काशीयतविमिन्काः ।
सुक्रतानि स्वतिकृतो मुच्यन्तेऽच ति जन्तवः ॥

[करशीप्रकरणम्‌।

तथा- बहुजन्मशताम्यासाद्यागीं मुच्येत वा न वा ।
रतमात्रोऽपि मुच्येत कार्यामेकेन जन्मना ॥

तथा-
पण्यवानितरो वाऽपि मम क्षत्रस्य सेवया ।

(क

भक्तो मवति देवेशि नात्र कायां विचारणा ॥
तथा--गङ्का विश्वेश्वरः काक्षी जागत त्रितयं यतः!
तन्न तरःभ्रेयसी लक्ष्मीटम्यते वित्तमत्र किम्‌ ) इत्यादि ॥
तथा विश्वेश्श्चीलनमेव योगस्तपश्च विन्वेशपुरी निवासः ।
वरतानि दानं नियमा यमाश्च प्लान द्युनद्या यडुदृग्बहायाम्‌ ॥
तथा--षरणी वरितं वित्तस्तावेव क तिना मिह ।

५

चरणौ विचरतां यौ विश्वमतुः पुरीं भुवि ॥

# ८ भूत्‌ › इति प्रठन्तरमू ।

। 4 ।

तासथणमटहविरवितः~ [काशीप्रकणम्‌]

[ , @ कि,

तावेव श्रवणौ भोतु संविदाते बहुशतो ।

हह शरतिमतां पुंसां याम्यां काक्षी श्रुता सकृत्‌ ॥

तदेव मनुते स्वं मनसितवह मनस्विनाम्‌ ।

येनासुमन्यते चेषा काशी सवेप्रमाणमूः ॥
तथा-मरणं मङ्गलं यत्र विमूति्त्र मूषणम्‌ ।

कौपीनं यत्र कौशेयं सा काशी क्वोपमीयते ॥
तथा--काक्षीरजोऽपि यन्पप्ि पतेदष्यनिलाहतम्‌ ।

चन्दरोखर तन्मां मवेचन्दरकलाङ्कितः ॥
तथा--बह्महत्यां नरः कृत्वा पश्चात्सयतमानसः ।
प्राणांस्त्यजति यः कायां स मुक्तो नात्र सशयः ॥
न्ञियः पतिता याश्च मम भक्तिसमाहिताः ।

अवियक्ते प्रता विप्रा यान्ति ताः परमां गतिम्‌ ॥

विप्रा इति संबोधनम्‌ । मास्स्ये-

मत्समः पुरुषो नास्ति योषिन्नास्ति च त्वत्समा ।

अविगुक्तसमं क्षें न मूतं न मदिष्यति ॥

अविगक्ते परो थोगो ह्यविमुक्ते परा गतिः ।

अविगृक्ते परो मोक्षः क्षेत्रं नैवास्ति ताहशम्‌ ॥
तथा-यथिष्यामीदृश क्ष्रं न मूर्त न मविष्यति ।

चतुभृर्तिः सदा धमंस्तस्मिन्संनिहितः भिये ॥

चतुर्णामपि वर्णानां गतिस्तु परमा स्मृता ।
तथा-पदमक्तास्तत्र तिष्ठन्ति विष्णु मक्तास्तथेव च ॥

ये मक्ता मार्करे देवे लोकनाथ दिवाकरे ।
तथा-ज्तेये विषहितमिष्ठानां परमानन्दमिच्छताप्‌ ॥

या गिर्विहिता सद्धिः साऽविभुक्ते मृतस्य तु ।
तथा-अविधुक्तगुणा वक्तं देवदानवमानवैः ॥

न शक्यन्तेऽप्रमेयत्वात्स्वयं यत्र मवः स्थितः ।
तथा--कृत्वा पापसहघ्राणि पएश्ात्संतापमेत्य वे ॥

योऽविधक्ते वियुज्येत ख याति परमां गतिम्‌ ।

उत्तरं दक्षिणं वाऽपि अयनं न विकल्पयेत्‌ ॥

सव॑स्तस्य शछ्युमः काटो ह्यविमुक्ते भ्रियेत यः ।

न तज कालो ममास्य चमो वा यदि वाऽ्यमः॥
तथा-जपथ्यानविहीनानां ज्ञानवनितचेतसाम्‌ ।

‰© ।
[ कशीप्रकरणम्‌ ] विस्थलीसेतुः।

तथा दुःखहतानां च गतिर्वाराणसी वरृणाम्‌ ॥

इत्यादि । अथिपुराणे-
वाराणसीं परं तीर्थं गोरे प्राहु महेश्वरः"
भक्तिमुक्तिपरदं पुण्यं वसतां मजतां हारेम ॥
गौ रिक्ते न वे मुक्तमविभुक्तं ततः स्पृतम्‌ ।
जपं दत्तं हृतं तप्तमविमुक्तं किटाक्षयम्‌ ॥
अमना चरणौ हत्वा वसेत्काक्ञीं न हि त्यजेत्‌ ।
तथा--वरणा च नदी चासी तयोमध्ये वाराणसी ।
अच्र नानं जपो होमो मरणं देवपूजनम्‌ ॥
भराद्धं दानं निवासश्च यज्ञः स्याद्धक्तिगुक्तिदम्‌ ।
अज युक्तिमुक्तिपरदृभिव्युपकरमोपसंहाराभ्यां ते निराङ्कता य आहुः
काया मुक्तिक्षित्रत्वातकाम्यकरणेऽत्रातिश्यः कथिन्नास्तीति । पादम |
सृ्टिवण्डे-
वरणा चाप्यसिश्चैव दवे नद्यो सुरनिमिते ।
अन्तराले तयोः कषेत्रं वध्या न विशते क्वचित्‌ ॥

वध्या हत्या ।
तत्तीर्थं सर्वतीथानामुत्तमं परिकातितप्‌ ।
त्यजन्ति तत्र ये प्राणान्प्राणिनो नियतात्मनः ॥
रुद्रत्वं ते समासाद्य मवेन सह मोदते () ^ ९१९

स्कान्दे--ह्मघ्नगो्नगुरुतल्पगभिन्नवृत्त- . 09 1,
न्यासापहारिङहकादिनिषिद्धवु चि ^` . ५
संसार मृतदढपाशविभुक्तदेही ॥ (र
वाराणसीं मम परीं सम्पति लाकः ॥

नारदीये--ती्थौनायुत्तमं तीरथ कषत्रार्णा क्ष्मुत्तमम्‌ ।

वाराणसीति विख्यातं सर्वदेवनिषेवितम्‌ ॥

अथैतेषां पुराणवाक्थानां मूलमूताः भ्रुतयोऽप्युच्यन्ते तत्र जाषा-

लोपनिषदि--' अथेनमन्नि; पप्रच्छ याक्तवक्टयं य एषो ऽध्यक्तोऽनन्त

आखा तं कथमहं विजानीयामिति स होवाच याज्ञवल्क्षः सोऽविमुक्त

उपास्थो य एषोऽनन्तोऽव्यक्त अ।ता सोऽविभक्ते प्रतिष्ठित इति सोऽवि

क्त; क्मिन्भतिषठित इति वरणायां नास्यां च मध्य प्रतिष्ठित इति का
8.

<> [| ८४

८२ नारायणमहविरवितः- [ काक्ीप्रकणम्‌ ]

वै वरणा का च नापीसि सर्वानिन्ियक्ृतान्दोषान्वारयति तेन वरणेति
सर्वानिन्दियक्नतान्पापान्नाश्चयति तेन नासीति ' | जाबालो० ख० २ |
तथा तत्रैव, अविमुक्तं वै देवानां देवयजनं सर्वेषां मतानां बरह्मसव्न-
भरन हि जन्तोः प्राणेषूत्कममणेषु रुद्रस्तारकं बह्म घ्या चष्टे येनास्ाव-
ती मू्वा मोक्षी मवति तस्मादविभृक्तमेव निषेवेताविगुक्तं न विभु.
देवमेवेत याज्ञवल्क्यः ' [ जाबालो° ख० ? | इति। रामतापनीयोपनि-
धद्य दि--। श्रीरामस्य मनुं कायां जजाप वुषमध्वज, ।
मन्वन्तरसहसेस्त॒ जपहोमार्चनादिमिः ॥
ततः प्रहन्नो मगवाडभीरामः प्राह शकरम्‌ ।
वृणीष्व यदृ मीं तहास्यामि परमेश्वर ॥ इति ।
त होषाच-
म गिक्गण्या वा मत्ते गङ्कायां वा तरे पुनः ।
त्रियते देहि तजन्तोभंक्ति नातो वरान्तरम्‌ ॥ इति ।
अथ स होवाच ५।रामः-
्षितरेऽत्र तव देवेश यच्च कुप वा पूतः ।
कर मिकीटादुयोऽप्यत्र मुक्ताः सन्तु च नान्यथा ॥
अविमुक्ते तव क्षिते सर्वषां गुक्तिसिद्धे ।
अहे सं निहितस्तन्च फाषाणप्रतिमा दिषु ॥
षते ऽस्मिन्थोऽ्चयेदमक्तपा मश््ेणानेन मां शिव ।
बह्महुत्यादिपपेभ्यो मोक्षयिष्यामि मा शुचः ॥
त्वत्तो वा बह्मणो वाऽपि ये छमन्ते षडक्षरम्‌ ।
जीवन्तो मश््रसिद्धाः स्युक्ता मां प्राप्तुवन्तिते ॥
रमृषोदक्षिणे कर्णे यस्य कस्यापि वा स्वयम्‌ ।
उपदेक्ष्यति मन्मन्नं स मुक्तो मविता शिव ॥ इति ।
इत्यमनेकप्राणशुतिपयितप्रथुमदिन्नो वाराणस्याः कियान्मादृरेमं-
हिमा लेखनीय इत्युपरम्यते ।
इति चिस्थलीसेतौ स।मान्यतः काङीमहिमा संक्षेपेण ।
अथ काश्चीमाहास्यध्रवणादिमहिमा कार्ीखण्ड-
रताश्च सर्वधर्मासतमहापुण्येकरारेभिः ।
भरतं ये; स्थिरवेतोमिः का्ञीमाहास्यमूत्तमम्‌ ॥

चदे, °

कम्‌

[कारीप्रकरणम्‌ | ति स्थटातेतुः ।

थ! पररेदविमक्तस्य माहाव्यं शणायदपे ।

भावया दिजाञ्श्ान्तान््ोऽपि याति एरां गतिम्‌ ॥
भ्राद्ध वा देवकाय वा रात्रावहनि वा द्वेजः

नदीनां चैव तीरेषु देवतायतनेषु च ।

जपेदीक्षं नमस्कृत्य स याते परमां गातेम्‌ ॥

ठेङ्क--एतद्ः कथितं सवं कथासवस्वमाद्रात्‌ ।
यः पटेच्छर णुयाद्राऽपि क्षेत्रमाहातम्थमूत्तमम्‌ ॥
सवक्ष्ेषु यत्पुण्य तपुण्य सकट मवत्‌ ।
भ्रावयेद्‌। द्विजाञ्शान्तान्करृतक्षोचाखितच्छयान्‌ ॥
स एवं सवेयन्ञानां फट प्राप्ते मानवः ।

पष्य मृगुः-
ह्थं तपोधनाः कड्या माहातय प्राक्तवानहम्‌ ।
यच्छरत्वाऽपि वियन्ते पापान सुमहान्त्वाप ॥

अथ का्ीस्वद्प पश्मपुराण-
बह्येवैत्नि्ुण निकारं
निरन्तरं क्षित्रहूपेण नित्यम्‌ ॥
तिष्ठत्येव उयम्बकोऽप्यन्न नित्य
तद्रपवात्सं निहित एव चाऽऽस्त ॥
विमतिं स्वां दृक्ायष्यान्गराशः
षत्राकारं प्राप तीथाक्रृति च।

सनत्कमारसहितयम्‌-
यत्तच्छिवानन्द्मनन्तमाद्य
थदावयोतित्यमामिन्नरूपम्‌ ॥
श्यं समस्तापनिषल्ु मक्त-
जानि हि तेजस्तददाऽविमुक्तम्‌ ॥
ज्यो तिङ्क त्वमेवाऽभ्यं लिङ्क। चाहं म्श्वरः
तदेतद्विमुक्तास्य ज्योतिराटोक्ष्यतां प्रय ॥

काशीखण्ड
परं ब्रह्म यदान्नातं निष्परपश्चं नेरात्मकम्‌ ।

निविकल्प नराकारमन्यक्त स्थुलसूक्ष्मवत्‌ ॥

८४ नारायणमटविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌ |

तदेतक्क्षे्मापर्यं स्थितं सर्वगमष्यही ।

क्ंमोः शक्तिरियं काशी कावित्सर्वैकगोचरा ॥

हं म॒रेव हि जानीयादेतस्याः परमं छखमू ।
बरह्मवैवतं कषय उचुः-

छश्नाकारं तु किं ज्योतिर्जलादरध्व प्रकाशते ।

निद्रायां धरण्यां तु न मिमजति तत्कथम्‌ ॥

दिष्णव्वाच-
छक्चाकारं परं ज्योतिवुंहयते गगनेचरम्‌ ।
तत्परं परमं ज्यीतिः काशीति प्रथितं श्रुती ॥
रत्न सुवणं खचितं यथा मवे-
तथा प्रथिष्यां खचिता हि काशिका ॥
न काशिका मूमिमयी कवारिः
तततो न मनेन्मम सक्कृतिथत्‌ ।
जडेषु सर्वेष्वपि भजमान
बियं चिवानन्दमयी न मजति ॥.
स्वयं निम्ना कथगुद्धरेत्परान्‌
लोके च वेह च विचायमेतत्‌ ।
ऋषय उचुः-
धायुदैव महादेव बह्महूप नमोऽस्तु ते ।
तत्स्वरूपा कथ काशी कथ वा खचिता त्वया ॥
भूमौ मुवननाथेश्च किमथ वा परथकृता ।
विष्णारुवाच-
सदाशिवो महादेवा लिद्गरूपधरः प्रयु ।
भया स्मृतो लोक्ुक्सये पभादेशपरिमाणतः ॥
मक्षवो भोक्षसाधनानुष्ठानेऽपीग्वियवैषम्यान्मोक्षविन्ेमोक्षाप्राप्तो मा
प्रा्ितवन्तस्ततो मया लोकानुकम्पया प्रदेक्षपरिमाणः सवाशिवः
सृत इति प्रघट्वकाथः।
विङ्करूपधरः शं युहंदयाद्राहिरागतः।
वद्धिमासाद्य महतीं पञ्चक्ञोशातसकोऽमवत्‌ ॥
आ पाताादा वैकुण्ठं व्याप्य चोध्वंमवस्थितः ।
पमेष्टदेवो दयितः प्रमाता पिनाकप्ृर्‌ ॥

[ कशीपकरणम्‌ | तिस्थठीसेतुः । ८५

करैटासादम्यगादेष्या मवान्या सहितः प्रमु
हष्टवा लिङ्गं परानन्दं ज्योतीदूप सनिमटम्‌ ॥
वृषा मामुक्तवान्दरस्त्वया सम्यगिद्‌ कृतम्‌ ।
ज्यो विटङ्क प्रकटितं सवप्राणावेमुक्तद्म्‌ ॥
शव्रस्थ वचनं श्रत्वा मया तत्स्थाणुरूपधूक्‌ ।
द्ध सर्वात्मकं जञात्वा स्तुतं स्तुतिशतंः पथक्‌ ॥
टिङ्काकारं क्वचिद्धाति दण्डाकार कवाचत्पुनः ।
छच्नाकारं क्व विद्धाति पिण्डाकार जरेकांणकम्‌ ॥
हदयते मनिस धेस्त्यथामति तथव तत्‌ ।
जडत्वाद्यथिवी भद्रा सप्राणिनगकानना ॥
अजडत्वादिदं लिङ्ग छच्नाकारमवास्थतम्‌ ।
चेतन्यजडयोरेक्यं कथमेकस्थयारपि ॥
मवेदिति महामागा जानन्ति कथयन्त च ।
तस्माक्काश्ची बह्मरूपाऽजडा पृथ्व्या न सगता॥

अन्यच्च
वृष्टं तत्काशिकारूपं निर्मितं न मया परम्‌ ।
वृन्ि छोकाः सततं काशा केशवानोमता ॥
निमौणं त जडस्याज्च क्रियते नो परात्मनः ।
उद्धरिष्यामि च महे। वाराहं रूपमास्थितः ॥
तदा पनः परथिव्धां हे कारा स्थास्यति मिया ।

च्कान्वे--पश्चक्राश्या परिमता ततरषा पररा मम ।
अविच्छिन्नप्रमाणषमक्तनवाणकारणय्‌ ॥

बरह्मवैव्त-
ज्िवक्क्त्वात्मकं लिङ्गं श्रुतिभिः एरिपल्यते ।

योनिः शक्तिः शिवो लिङ्ग प्रकृतेः पुरुषस्य च ॥

@ क, ज

स्वङ्पं प्रथितं वेदे प्राणादिषु पावति ।

सदाशिवस्य या कावचिच्छकक्तिश्चतन्यरूपिण। ॥
नेव काक्षीति संभोक्ता लिङ्ङूपाऽनपायना |
केचित्काश्च( वदन्त्येतामाविमुक्त तथाऽपर ॥
पश्चक्रोश्ाव्मक लिङ्ग शुद्रावासमथापर ।

बह्मवास् दष्यदमस्त वाराणस्रामधाप्र॥

८६ तारायणमहविरवचितः- [काशीप्रकरणम्‌ |

इत्यादिनाममिरुक्तमेकमव सनातनम्‌ ।

ठिङ्गं साकाशिवं शद्ध बह्मास्यं पूण विद्‌यनम्‌ ॥
तथा--यदटिङ्क वृष्टवन्तौ तु नारायणपितामहो ।

तदेव टाके षेदे च काशत पारगयत ॥

काशीकण्ड-
्षे्रमेतलिशूलागरे शूठिनसितिष्ठति द्विज ।
अन्तरिक्षे न भमिष्ठ नेक्षन्ते मढबुद्धषः॥

तथा-अविमक्तं महाक्ष पश्चक्रोशापरामतम्‌ ।
उयो तिङ्क तदेकं हि ज्ञेय विदवेरवरामधम्‌ ॥
बहमववत--
कदावििङ्कहृपेण शिवेन परमात्मना ।
शक्तिः प्रथक्करूता शान्ता का३।।ते प्रथत गता ॥
अधिष्ठात्री वता त्वमिति क्षे्स्वङूपिण। ।
मव त्वं सर्वमक्तानां महामाक्षप्रदायन। ॥
आरम्य ताहिनं देवी गङ्गा केशवसनिध। ।
विमक्ते्वर ध्यायन्पश्चिमाममुखा स्थता ॥
पजिता सा प्रयत्नेन काञ्चावास्फटप्रदा।

तथा देध्युवाच-
अ्िमत्याः काशिकायाः कोऽपकार महेरवर ।

हे्मृतिप्रमेदेन स्थताया; [के प्रथाजनम्‌ ॥

भरी मगवानुवाच-
्षेत्ररूपा तु या कारशा मोचयेत्सर्वदेहिनः
आधारभूता जीवानामाद्या प्रकृतिरव्यया ॥
मरविरूपा चित्स्वरूपाऽविमक्तेरवरसंवया ।
पर्णङ्पा स्वमाहत्म्य स्वयभेव वचारयत्‌ ॥

लिङ्गपुराणे वु विश्वेरवरात्पधिममगेऽस्याः स्थलरुक्तम्‌-
तञ्च वाराणसीं देवी स्थिता विग्रहङ्ापणा ।
मानवानां हितार्थाय स्थिता देषस्य पाश्चेमे ॥
वाराणसीं च यो हष्टवा मक्त्या चेव नमस्यति ।
तस्य तष्टाच सा देवी वसतिं च प्रयच्छति ॥ इति ।

[कादापरकरणम्‌ | िस्थलीसेतुः । ८७

अथ ध्यानम्‌-
श्यामा षोडश््बा्िकी सुकरुणां मूरति दधाना दरं
हस्ताभ्याममयं च विश्वजननी विद्येति या गीयते ॥
य[ऽषृष्टा स्मरणं गताऽपि सततं या कीतिता सस्तुता
या हृष्टा नमिरातसतच्वममटं दद्यादूधुव काशेका ॥

, अय प्राथना--
जय काशि महाविधे पतितानां च पावनि।
त्वामृते गतिरन्या न संसारे मजतामिह ॥

अय क्षाक्ञीकथामहिमा बह्मवेवत-
सह्क्षार्याणि विहाय कायां काश्ीगुणन्सगृणयाद्यथावत्‌ ।
षे्स्वरूपं प्रतिबुध्यते येः श्रद्धा रतिः पापनवृत्तिरुद्धवेत्‌ ॥
क्ाशीकथासं रवणेन सम्यगन्तःश्युद्धिजायते व नराणाम्‌ ।
तथा-काश्चीकथाभ्रवणमङ्गटपणमूत-
भरतः स एव मगवाज्िवशान्तमातः॥
तथा--काहइयामागत्य सतत श्रोतव्या काशिसक्कथा ।
विना भ्रवणं पुण्यं पापं वा वेत्ति कश्चन ॥
विदित्वा यतते मूयो निस्ताराय पराय च।
तथः--स्वध्मवानवतधमसाधने-
रन्यैश्च योगादिमिराप्यते यत्‌ ।
पुण्यं हठं तेन मवेन्मतिः सतां
काकशीकथाभ्रवणन मानवान्‌ ॥
शलोकार्षं श्लोकषादं वा नित्यं कारिकधाप्रतम्‌ ।
परिबिनि ये महामागास्तेषां मीतिनं मेरवी ॥
काञश्ीकथाभ्रवणतः काक्लीकी तनतः स्मरतेः ।
यत्फलं जायते नणां न तद्योगादा मः क्च चत्‌ ॥

अथ काक्षीनाममाहिमा नारदाय-
बहुनाऽत्र किमुक्तेन वाराणस्या गुणान्धात्‌ ।

नामापि गह्तां कारयाश्चतुवेगा न दूरतः ॥

पाद्ये -काकी तिवणंद्वितयं स्मरस्त्यजति पुद्गलम्‌ ।
यन्न क्वापि मवेत्तप्य कटासं वसतिः स्फुटा ॥

८८ नारायणमह विरचितः- [कशीप्रकणम्‌)

पद्रलं शरीरम्‌ । स्कन्दे-
काशी कालीति काश्लीति रसना रससयुता ।
थस्य कस्यापि मूधाजेत्स रसज्ञां न चेतरः ॥

तथा-तावहूर्जनि पापानि बह्महत्यादिकान्यलम्‌ |
यावन्नाम न गह्न्ति कार्याः पापाचलाशनेः ॥
बह्महत्यादिपापानि यस्या नाघ्नोऽपि कातनात्‌ ।
व्यजनि पापिनं काक्षी सा कनेहोपमीयते ॥

तथा--वाराणक्तीति काशीति महामश्ल्ामेम जपन्‌ ।
यावन्नीवं विसंध्यं तु जन्तुर्जातु न जायते ॥

तस्ेन्ननामस्मरणान्न स मृथोऽभिजायते । इति च ।
, शस्त काशीति काशीति द्विकिजपति पृण्यवान्‌ ।
अपि सवंपविच्ेभ्यः स पविच्रतरां महान्‌ ॥

तथा~-वाराणसीति काशीति शुदवास इति स्फुटप्रु ।
भखाद्धिनिगत येषा तेर्षान प्रमवद्यमः ॥
येन बीजाक्षरयतं काशीति हदि धारतम्‌ ।
अबीजानि मवन्त्येव कमर्वाजानि तस्यव ॥
रतं कर्णामृतं येन काशी प्यक्षरयुगमकम्‌ ।
न समाकर्णयत्येव स एनगमजां कथम्‌ ॥
व~
यथा विष्णोः शंकरस्यापि नान्न
लोकः शोकं नाव मोक्षं प्रयाति ।
वाराणस्या नाम गृह्णन्वशेषाः-
तीरा पत्यु पत्युजेता स्वय स्यात्‌ ॥ इत्याद ।

हति नाममहिमा । अथ कारयादिशब्दनि्वचनं काशाखण्ड-

काशतेऽन्न यतो ज्थोतिस्तदनाख्येयमी श्वर ।
अतो नामापरं चास्तु काशीति प्रथितं विमो॥

तथा--क्षाश्ची बह्येति विस्यातं तद्रह्य प्राप्यतेऽत्र हि ।

तथा-काक्षी बह्येति विख्यात तद्रिवता जगद्धमः
अविभक्तैः तदेवाऽऽहुः कश्ाति बरह्मवादिनः ॥।

[ कारीपकरणम्‌ ] ` तिस्थलासेतुः । | ८९

मात्स्य हग्वररवाक्वप-
विमुक्तं न मया यस्मान्मोक्ष्यते वा कदाचन ।
पहत्से्न मिदं तस्मादविभुक्तमिति स्पृतम्‌ ॥

काश्चीखण्डेऽगस्त्य उवाच- |
अविभक्तमिदं क्षेत्रं कदाऽऽरम्य यषस्तठे ।
र प्रथितिमापन्न मोक्षदं चामवत्कथम्‌ ॥
कषाराणसीति काक्षीति सुद्रावास इति प्रमा ।
महाश्मशान मिति च कथं ख्यातं शिखिध्वज ॥

स्कन्द्‌ उवाच-
ने परल यकालेऽपि न त्क्त्ने कदाचन ।
प्रविमक्तं शिवाम्यां यद्विप्रक्तं ततः स्पृतम्‌ ॥
यद्यपि मन्द्राचलगतेन सदाशिवेन चिरकाल क्षिज व्यक्तमव तथाप
विङ्कङूपेण कदाऽपि न यक्त भित्याशयः । अत एव ततरेवोक्तम्‌-
भन्द्राद्िगतेनापि क्षत्रं नेतत्विनाकिना ।
विभक्तं लिङ्कख्पेण अविभक्तं ततः स्परतप्‌ ॥ इतिं ।
यियासुना च देवेन मन्द्र वचित्रकन्दरम्‌ ।
निजम्र्तिमयं विङ्गमविज्ञातं विधेरप॥
स्थापितं सर्वसिद्धानां साधकेभ्यः समपकम्र्‌ ।
विपन्नानां च जन्तरनां दातुं नशरसा श्रयम्‌ ॥
सर्वेषामिह संस्थानां क्षत्रं चेवामिरक्षितुम्‌ + इति च
नामाविभूक्तममवदुमयोः क्षेत्र लिङ्गषाः ॥ इ।त च ।
ततश्च ' आदिलिङ्गमिदं भोक्त भीविश्वेश्वरपूजितेम्‌ इत्युपक्रमाद्‌
विपरक्तेश्वरलिङ्ख्पेण न विभुक्तमित्यामसधिः ।
ठेङ्ग--अविशब्देन पापं तु कथ्यते वेदवादिभिः
तेन एयेन तक्षतं वर्जितं वरव गने ॥ इत्यादि ।

पाष्ने--आनन्दकननं तद्धि शकारस्य वहमम्‌ ।
न विमश्चति विश्वात्मा अविभक्तं ततः स्पृतम्‌ ॥ ईत ।

तथा काशाख्ण्ड-
अस्याऽऽनन्दवनं नाम पुराऽकार पिना।कना ।

क्षत्रस्याऽभनन्दहेतुरवादृषमुक्तं नरन्तरम्‌ ॥
१३

नारायणमहविरवितः- [ काशीप्रकणम्‌ |

९9
तथा-ये तु वर्ेषषो देवा दिवि देवि प्रकीतिताः
धातिषवोऽन्तरिक्षे ये ये ुष्यन्नेषवः भियं ॥
शद्रा दश्च दृश प्रच्यवाचीप्रत्यगुद्र्स्थिताः।
ऊर्ध्वङकिस्थाश्च पे सुदाः पठ्यन्ते वेदवादेामेः ॥
अख्यातः सहद्चाणि ये रुद्रा अधिमृतठे ।
ते सर्वेभ्योऽयिकाः काश्यां जन्तो शव्रङपिणः ॥
रद्रावसस्ततः प्रोक्तमविमुक्त षराद्भव ॥
तथा--इमक्षब्देन शवः प्रोक्तः शानं शयनमच्यते ।
निर्वंचन्ति इमक्षानाथ मुने शष्दाथकावेदाः ॥
महान्त्यपि च भृतानि प्रलपे समुपस्थते।
शोरतेऽत्र शवा भृत्वा इमश्षान च तता मरत्‌ ॥
असिश्च वरणा देव क्षे्ररक्षाकृते कृते ।
द।राणक्तीति विस्याता तद्रम्य महामुने ॥
पद्रे-लिङ्क लिङ्कशरीरस्य विश्ठेषं गमयेत्परम्‌ ।
तेन लिङ्गमिति ख्यातमपवगकसाधनम्‌ ॥
ब््देवर्त-पहातसवमये पाज बह्म शुद्ध सनातनम्‌ ।
मायापरवेशशषराहितमवमुक्त तदुच्यत ॥
तथा--आनन्दकन्दबीजानाषदङ्कुराणे यतस्ततः ।
ज्ञेयानि सर्व लिङ्गानि तस्मिन्नानन्दकानने ॥
मम लिङ्गानि सवाणि हद्ुराण।व सवशः ।
आनन्दादुदितानीति ह्यनन्द्वनमुष्यते ॥
टङ्क--अविमुक्तं परं क्षेत्र शकरस्य सदेव हि ।
तन्नान्ना तव्रसिद्धं च बेटाक्पे शुटपाणनः॥
निन्नगाभ्पां पतीस चनान्ना वाराणकत। मनं ।
अथ काङ्ञास्मरणमहिमा नारद।य-
योजनां श्ञतस्थोऽपि पाऽविमुक्त समरद।१।
बहुपातकपूणऽपि न स पपेः प्रबाध्यते ॥
बरह्मवैवर्त--स्मरन्ति य नराः काश पत्र कापि स।स्थताः।
<प्यधौवटिनिगक्ता मबन्ति ज्ञानमागेनः ॥
तथा--नसा १: काशिकाः स्पूतमदुषिमा५केः
तेषां मनो न स्मरति स्मरारिनगरीं ना ॥

५१

[ काशचीपकरणम्‌ |
नारदीये काशीखण्डे च-

मम पिस्य क्षेत्रस्य योऽविभक्तस्य संस्मरेत्‌ ।
प्राणप्रयाणसमये वरमोऽष्यववानपि ॥

स पापपगमुत्युज्य स्वगमागान्समश्लुते ।

काश स्मरण पुण्थन स्वगादृभ्र्टो हि जायते ॥
परथिव्यामेकराडमूत्वा भुक्त्वा मोगाननेकशः ।
प्राप्याविमुक्तं तदयुण्यान्निवाणपदुमाग्भवेत्‌ ॥

कोौरमे--पे स्मरन्ति परं कटं विदन्ति च पुरीमिमाम्‌ ।
तेषां विनश्यति क्षिपरमिहामुत्र च पातकम्‌ ॥

बह्मपराणे-
संस्मरिष्यन्ति ये स्थानमवेमक्त सदा नराः

निधतसवपापास्ते मविष्यान्त गणापमाः ॥

बह्मतैवर्त--काशी काञ्चीति काशीति बहुधा सस्मरन्दिजः ।
न पश्यतीह नरकान्वतमानान्स्वयकृतान्‌ ॥

स्वकुतकमजानित्यधः ।

अवः--अधाऽऽरम्य महामागा ये स्मरिष्यन्ति काशिकाम्‌ ।
तेषां पापक्षयो भयो मोक्षबीज मवत्वनु ॥
अविभक्तं भहाक्षेजं स्मरन्प्राणास्तु यस्त्यजेत्‌ ।
दृरदेशान्तरस्थोऽपि सोऽपि जात न जायते ॥
आनन्ध्काननं यस्य चित्तं संस्मरते सदा ।
तक्सेन्रनामस्मरणाज्न स मूयाऽमजायत ॥

तथा-काङ्ीस्परणमात्रेण किं चित्रे यदघ वजत ।
गर्भोसोऽपि नहषेत विभ्वश्ञानुग्रहात्परात्‌ ॥

तथा-तिष्ठनाच्छन्स्वपन्मु्न्कम कुवन्हसन्नप ।
योऽविुक्तं स्मरेदेवि तस्य जन्ममयं दतः ॥

तथा-~--काहयां येषा नम गृह्णत दक्र
गजं तेषां जायते मोक्षमागे ॥
काशीं ये वे संस्मरन्त्यन्यदश
, तानप्याभ। शंकरस्तारपेच ॥

९२ नारायणमहविरचितः- [ काङ्ीप्रकरमप्‌ |

अथ.स्तुतिमहिमा काशखण्ड-
यः काशीं स्तौति मेधावी यः काशीं हृदि धारयेत्‌ ।
तेन तप्तं तपस्तीवं तेनेष्टं कतुकोरिमिः ॥

तधा ` [- (कं

भने न मे भियस्तह्ठीक्षितो भम पूजकः ।

याहङिपरियतरः सत्यं काशा स्तवनटाटलसः ॥

तातृक्ष्िन मे वृनेस्ताब्रकरषिन मे मसः ।

न तुषटिस्तपसा तावुग्वादुक्स्यात्काशिसस्तवः ॥

आनन्वकाननं पेन स्तुतमेतत्छुचेतसा ।

तेनाहं संस्लतः सम्यक्सवः चक्तः भुतारतः ॥

तथा--वाराणस्याः स्तुतिभाप या निशम्यानुमादृत।
अपि बह्माण्डमखिदं धरुवं तेनानुमोदितम्‌ ॥

अथ काञ्चीगमनमहिमा बह्मवेवत-
प्रसङ्कतो पे गमनं प्रहुयु्यापारतः प्रेषणेनापि केचित्‌ ।

बदृष्वाऽपि ये काशिका स प्रणीतास्ते स्यः फताथाः श्रातेषाव एषः॥
गमते च दिष्णाप्राथना तत्रव-
जय केशव देवेश जव काक्षीपरियाच्य॒त ।
काशीं प्रापय देवेश देहि वासं जनादन ॥
सनत्कृमारसंहितायम्‌-
बाराणसीमेव यदा प्रवृत्तो गन्तुं नरस्तस्य समस्तपापम्‌ ।
विनाकय सार्धं गणकंगुणेः स्वैः प्रतः घुहतुप्याति धमराजः ॥

तथा-कृत््स्य ठछोकस्य नुपस्य बन्धो
प्िध्रस्थ पिन्नोमहतो गरावा
याचज्ामथाऽऽज्ञामथ वापदेश
कर्यान्न कषां गमनस्य वप्रय ॥

पाचजादिरपं विद्नमिति याजना । काशाखण्ड--

बह्महा योऽमिगष्छेदवे देवाह्वाराणसीं पुरीम्‌ ।
तस्य क्षिष्रस्य माहातम्वात्रह्यहत्या निवतते ॥

कौम--आथच्छता मिदं स्थानं सेवितुं मोक्षकाङृक्षिणाम्‌ ।
गतानां च पुनजंन्भ न भूयो मवसागरे ॥

( काशीप्रकरणम्‌ 1 विस्थलटीसेतुः । ९३
टेङ्र--काश प्रकृत्य--
सत्यं सत्थं एनः सत्यं त्रिसत्यं नान्यतः शमे ।
शीघं तत्रैव संयातु यदीच्छेन्मामकं पदम्‌ ॥
तथा का्ञीखण्ड- |
उङ्कीय सर्वतो देशाद्यानं वाराणसीं प्रति ।
उङ्खीयानो महाबन्ध एष भुक्त्यै पकल्यते ॥
थोगे शबङ्णीयानबन्धोऽस्तीह तवयमेवेत्यर्थः; । तथाऽनेक्षानि परण.
बिद्वान्युक्त्वा दिचत्वारिंशेऽध्याय उक्तम--
एतानि काटविद्वानि सन्त्य््यानि बहृन्यपि ।
ज्ञात्वाऽम्बस्येन्नरो योगमथ वा काशिकां भयेत्‌ ॥

तथा- सर्वेषामिह पापानां पायथित्तविङीषथा।
निःशङ्केरेव वक्तव्य प्रमाणन्ञैरिद्‌ं वचः ॥
पुरथरणफामश्ेद्धीतोऽसि यदि पापरतः ।
मन्यसे यदि नः सत्यं वाक्य शाल्नप्रमाणतः ५
ततः सर परित्यज्य कृत्वा मनसि निश्चयम्‌ ।
आनन्दकाननं याहि यच्च विश्वेश्वरः स्वयम्‌ ॥

भात्स्ये- यदि पापो यदि शो यदि वाऽधार्मिका नरः ।
रुच्येत सर्वपापेभ्यो ह्यविभुक्तं बजेद्यदि ॥
तथा- अविभुक्तं सदा देवि ये बजन्ति-युनिध्िताः।
ते तिष्ठन्तीह सुभोणि मद्धक्ताश्च चिवि्टपे ॥
तथा-ररं मे मरणं युवाऽहमधुना धायं न वित्त विति
भ्रोतश्यो निभृतं कृतान्तमहिषगरेवेयषण्टारवः ।
्ेकस्याखकटोत्कटश्तिपुटीं संप्राप्य हित्वा ततो
जीणा पर्ण्टी ततः पटुमतिर्भच्छेतयुती इजेटेः ॥
बह्मवेवतं-
शृण्वन्तु छोकाः परमातियुक्ता रहस्यमन्त परमादरेण ।
कुलः विनष्टवतयेयवीर्या गच्छन्तु काक्षा परमार्थराशिम +
वाराणस्यां महादं नरः पापाद्विमुच्यते ।
` स्जन्महतात्यापाद्रमनादेव मुच्यत ॥ , च| ०#7सि

(11 निति ५41 11५) 1६

नराथणमहविरावितः- [ कारशीप्रकरणेम्‌ |

५४

पाश्चे--ृाक्षीं प्रति प्रस्थितानां जनानां पापकमणाम्‌ ।
धूर्णन्ते सर्वपापानि सर्वधातुगतान्यपि ॥
काक्षीभुहिश्य यातानां सर्वः स्यात्समयः छुमः।
अङ्गलं सक्षठं वस्तु न किंचिद्धि विचारयेत्‌ ॥
काशी गमने सृहतंहा्ुनषोः प्रतीक्षा न कारयत्य्थः ।
देवाः सर्वे मवेयुद्ठि प्रतिबन्थकराः परम्‌ ॥
| ताजुपेकष्येव गन्तव्या काशी मुक्तिप्रकाशिका ।
अथ काश्षीदहनमहिमा काशीवण्ड-
तुापुरुषवानेन यत्पुण्यं सम्यगाप्यते ।
काशीदक्षंनमाजेण तदपुण्यं भद्धयाऽस्तु वै ॥
हथा-प्रयागन्नानपण्येन यत्फलं स्थाच्छिवप्रदम्‌ ।
काशी वनेत्या दि पववत ।
तथा-मेयसां माजनं देतन्नुजन्म न भुधा नयेत्‌ ।
देवानामपि दृष्ाप्यं काशीसंदक्षेनाहते ॥
कः कटिः कोऽथवा काठः किं वा कर्माण्यनेकधा ।
परानन्दप्रदं कषेत्रम विभुक्तं यदी क्षितम्‌ ॥
प्रसङ्कतोऽपि यन्नेत्रपथमानन्वकाननप्‌ ।
यातं तेऽज न जायन्ते नेक्षरन्पितुकाननम्‌ ॥
तथा--येवृ्टा दूरतः काशीं ते पण्याः पापशत्रवः ।
सयष्टा येस्तेऽपि च तदः भष्ठा माक्षेक माजनम्‌ ॥
बह्मएुराणे- _ |
आगमिष्यन्ति ये द्रष्टु सजना यांजनेन तु!
ते बह्महत्यामोक्षाज्ञ मविध्यन्ति ममानुगाः ॥
मआस्स्ये-- अज्ञानाज्ज्ञानतो वाऽपि वतंमानमर्तातकम्‌ ।
स तस्य च तत्पापं क्षेत्र इष्टवा विनरयति ॥
पा्च--अस्थाः संदशशनं व्याप्त सवेपातकधातकम्‌ ।
अस्यां निवासो निर्वाणं साधयत्यश्चसा मुने ॥
त-
पर्य ताति परमावितां पुरी
योगिभिः शुकृतिभिभंनीश्वरेः ।
थां निरीक्ष्य पुरुषः पुरा कृतेः
पातकैः शरमितेबियुञ्यते ॥

(कि ®

[ काशीप्रकरणम्‌ | तिस्थलीसे

तुः। ९५

एश्चमहापातकेरिव्यथंः ।
जन्मान्तरषहैस्त॒ पतपुण्यं समुपाजितप्‌ ।
तेन पण्यकदम्बेन दशनं याति काशिका ॥
तथा-हिष्कृतानि पापानि पु्वंजन्मा्जितान्थपि ।
काक्ीवृधनमात्रेण नाषमेभ्यन्ति नान्यथा ॥
अश्र बहिष्कृतानीतिनिरशाल्ूरवव बनान्यप्येतहविषयाण्युपसंहियन्ते
चतुधाकरणवास्यानीवाऽऽरोय विषयत्वेन । अन्यथा काश्पन्तःकृतपातक
परिहारार्थं एश्चकोशयात्राहिविधानवेयश्यं स्यात्‌ ।
तथा पदजन्मशतकोटिसदितं पापराशिभतुं षिना्षयेत्‌ ।
काशिका परपदप्रकाशिका वृशनभ्रषणकतैनादिमिः ॥
तत्रैव मनु- |
बह्मन्काश्षीं काशिताशेषतर्ता
पे ये ठोकाः सस्मरन्त्यत्र कुत्र ।
ते ते भुक्ताः कि पुनवेकशनात्ता
हष्वा पे वे कारिकां संगताश्च ॥
अथ का्चीप्रवेशमहिमा बह्मवेवत-
महापातकयुक्तोऽपि भरद्धथा रहितोऽपि वा ।
काश्ञीपवेशादनघः सम्यक्स्थित्वा सुखी मवेत्‌ ॥
अत्र कथित्काश्षीभवेशे पापं न नश्यति किंतु बहिरेव तिष्ठति । एतदे-
वानघत्वम्‌ । अत एव शिङ्गपएराणे-
वाराणस्यां तु यः क्रिवि ब्रह्मघातकः ।
तिते बाह्यतः पापं निर्भते गृह्यते पुनः ॥ इति ।
स्कान्देऽपि-पश्चकोशान्तरे राजन्बह्महत्या न सपति ।
तथा िश्षाचमाचनाख्यने-
प्रवेशो नासि बास्माकं प्रेतानां तपसां निषे!
मतां पातक्षानां च वाराणस्यां शिवाज्ञया ॥ इति ।
एवमन्यान्यपि पुराणव्रचनानि ज्ञेयानि । हरदं तु विचारासहभ-पाप-
स्पाऽऽत्मगुणस्यामूतंस्य च बहिरवस्थान।च६मवात्‌ । अथ एवं शरीराव-
ग्छिनन स्थितमिदानीं तु भ्यापकत्बाहात्मनो बहिरषच्छिन्ने तस्मिस्ति-
हति न तु काश्यवच्छिन्न इति मन्यसे तन्न । अब्ृ्टस्य प्देशावष्छेदेन
ृ्यमावात्‌। यदे च एवमेव बहिरव च्छिन्न उत्पन्न पाप न ठ कारव

९६ नारायणमह्विरचितः- [ काशचीप्रकरणम्‌ ]

च्छिन्ने तहि काशीपवेशेन किमधिकं कृतम । अतः स्वार्थासं मवाद्बद्िः
पापस्थितिप्रतिपादकवाकष्यानि बहिर्न गतव्वं किंत्रेव वासः कायं
इत्येवं पराणि । निर्गते गृह्यते पुनरिति च न हि निन्दा निन्दितुं प्रवत
तेऽपि तु विधेयं स्तोतुमितिन्यायेन बहिनं यायादिति स्पुटमेवाऽऽह ।
किंच बहूतराणि वरांसि पापविनाशमेव प्रतिपाव्वन्ति । तथा हि
पाद्मे
अचर प्रविष्टमा्नस्य जन्तोः पापं पुराऽजितम्‌ ।
विनाशमाप्नोति परं पुण्यराशिश्च वधते ॥
अस्स्यपुराणे-त्राराणसाति भवनजयसारमूता
धन्या सद्‌ा मम पुरी गिरिराजएति ॥
अच्राऽऽगता विविधदष्कृतकारिणोऽपि
पापक्षयाद्विरजसः प्रतिमान्ति मत्याः ॥
शिवपुराणे-अविभूक्तप्रविष्टानां सद्यः पापं विलीयते ।
पाद्र--चतवारो ब्राह्मणाः शस्ता ए$। खी च पतिवता। इति ॥
संतप्यमानं मरि दुक्त प्रति शालङ्कायनजवचनम्‌-
काशीं गच्छ महाराज सवंपापप्रणोदिनीपर्‌ ।
तां प्राप्य सकटं पापं क्षपयिष्यसि सवथा ॥
प्रत्ययार्थं च राजेन्द्र नीर्टी निचयस मवान्‌ ।
अनिशं कञ्च कान्पश्च परिधत्स्व महामते ।
आकाशीदक्शनाततां हि दष्टा स्युश्न्द्रसनिमाः ॥
कञयुका हि यदा तटं जद्युः काशीविलोकनात्‌ ।
तद्‌ त्वं तत्स्वकलुषं क्षपितं वेत्सि सर्वशः ॥ इति ।
खः ऽपि
बह्महा योऽमिगच्छेज्ञ अविमुक्तं कद्‌ चन ।
तस्य क्षि्रस्य माहालमयाद्रह्यहत्या निवतते ॥
तथा-्रह्महत्यापहं तीथं कषेत्रमेतन्भया कृतम्‌ ।
तथा-अज्ञानाज्ज्ञानतो वाऽपि खिथावा पुरुषेण वा।
पक्िरिदश्चुमं कमं कृतं मानुषडुद्धिना ॥
अविभक्तं भ्रविष्टस्य तत्सर्वं मस्मसादद्धवेत्‌ ।
तथा--अवििक्तं गताये वे महापुण्यकृतो नराः !
अपापा ह्यजराशेव अदेहाश्च मवन्ति ते ॥

ॐ शद

[ काशीप्रकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः । ९७
तथा-- जन्मान्तरसहस्रेण यत्पापं पूव॑संचितम्‌ ।
अविभक्तं प्रविष्टस्य तत्सवं वजति क्षयम्‌ ॥

नन्वेकाश्रमाहाम्म्प-
एष विश्वेश्वरो देव एषैव मणगिकाणका ।
कलावन्तर्हिता का्ञी मुक्तिरतरेव ठमभ्थते ॥
इति काश्या अन्तधानभरवणाल्छुतस्ततवेशगमनाठीति चेत्‌ । भवम्‌ ।
अन्तर्धानं कलौ याति तव्पुरं तु महात्मनः ।
अन्तरहिते एरे तस्मिन्पुरा तु घसत ततः ॥
इति हरिवंशे वचनात्‌ ।
तथा-कलावन्त हितो देवस्त्पुर च वरोषतः।
परी त वसते नित्यं सर्वप्राणिविभुक्तिदा ॥

इत्यादिपराणपयलो चनया युगान्तरपत्यक्षस्य वणाव रिधरतनघ.
रितस्य षिशेषरूपस्य देवदेवनिवास्तस्य पुरस्य ज्यत[रूपस्य वाऽन्तध।(.
नाक्राशीलक्षणायास्त प्या मुक्त्यादिफटदाया अनन्तधानान्न काच-
दूवुपपत्तिः । एवमन्यान्यपि तत्तदपुराणगतान्यन्तधानवचा कति नेकान ।
एकाभ्रप्रहेषावाक्ये तु काशीपदं पुरपरमेव । यद्रा तस्त्रस्तुतिपरतवा
तन्न स्वार्थे तात्य मजते । सनत्छुमारसाहेतायप्‌-
अन्तःकृतायं न बहिनक्षयत्यप्यश्वमधतः ।
बहिष्क्रता बह्यहत्याऽप्यन्त पातस्य नरयात ॥।
कौर्मे महापातकषिनोये चये चेभ्यः पापङ्त्तमाः
वाराणक्षी समासाद्य ते यानि परमा गतिम्‌ ॥
तथा-- प्रविष्टमात्रे देवेशे बह्महत्षा कपदृन ।
हाहेव्यक्त्वा सनाद सा पाता प्राप इः+खता ॥

इति महादेव बह्महत्यानाश्षान्याथव्‌ङ नेन तन्ना ऽश अप फट मुक्तम्‌ ।
तथा-मेरुमन्दरमा्ोऽपि राशेः पापस्य कर्मणः
अविमक्तं समास्ताद्य ततप्षणादवजाते क्षयम्‌ ॥

काश्ीखण्डे-
काङ्घीप्रातिरयं योगः काशषीप्राधिरिद त
काशप्रात्तिरिदं दानं कश्नाप्राणिः शिषेकता ॥
४३

९८ नारायणमहदिरवितः- [ कशीप्रकणष्‌ |

तथा--अन्यान्याप च पापान महान्त्यल्पान यातत च।
क्षयन्ति तानन सवण कश प्रावेङ्ाता सताम्‌ ॥

मत्स्यपराण--
सर्वगह्योत्तमं स्थाने सम पेयतम शमम्‌ ।
धन्य; प्रविशः घुश्रोणि मम मक्ता द्ररजातयः ॥
तथा-अविमरक्तं शुभ प्राप्य मद्रक्ताः कृतानश्चयाः।
निधतपापा विमला मवन्ति ।वेगतक्टमाः ॥
काशीप्रवेशे ज्चुमाञ्चमकाठविचारोऽपं न कायः । अत एवाक्त
काशशाखण्ड-
अथवा क्ीसंप्राप्तो न चिन्त्य हं श्मश्चमम्‌ ।
तदव ह श्मः कठि यर्दवाऽऽ८५त काङ्क्षा । इति ॥

हई चासं मवविषयम्‌ । समवे तु श्मकलः राध्यं एव; अय्‌ वेति
वचनात । अचर प्रवेशद्ह॑नादिष्वविशेषभ्रवणऽपं प्रारन्धत्वातार्त-
पापष्ठयो दषटभ्यः प्रारब्धकमेणां मोगादेव क्षय इातेव चनात्‌ । प्ररभ्
कर्मक्षये प्रवेश्षमात्रेण क्ञरीरपातप्रसङ्काज्च । अत एष बह्मववत-- गादा
वरीतीरदेशोत्पन्नस्य वेदृधभ सत्तस्य गुरोदापकास्यन 1रष्वण सहं
कार्यामागतस्यापि प्रारब्धनाश्चा नामूद््युक्तभ-
ततस्तौ सटती विप्रौ काशीं गत्वा स्थितौ सुखम्‌ ।

₹त्यादाक्क
प्रारष्धमागमसिटं गरुम प्रचक्रमे ।
कष्ठरोगं समासाद्य मेचान्त्वमाप प्रभः ॥
इत्या दि। अते { विवेक्त्यम्‌--किं काशीपरवशादृततारेषजन्मानितं
पापं नश्यस्यमैतजन्मजमेवेति । अच कै चत्‌- अनेकजन्म पापना
लिङ्ग दशाश्वमेध।२(य) दृश्वा दश्हरातथा |
दश्षजन्माज्जितैः पापस्त्यज्यते नात्र सशयः ॥
हत्यायनपपात्तिः । एवं दशाश्वमेधे जयष्ट्चुक्टप तेपदादिदिश्चम्पन्त
चनि करमेणेक््या दिजन्मपातकनाशपरातिपादकाने तत्ताल्ङ्गदृशनाच्न-
जन्भादिपातकना्ञ प्रतिपादकानि चानुपपन्नानि वचनानं स्युः कित्र
प्रवेशदेवाशेषपापक्षयात्‌। अतः प्रवेशदितजन्माजतमव पाप नरपत ।

तचतीर्थप्नानादिना त॒ प्राग्‌जन्मीयपापक्षप इति । एव तु जन्मान्तर

[ कारीप्रकणम्‌ विस्थर्टासेतुः । ९९

सहघेणेत्यादिपागदाहतेः प्रवेशादनेकजन्मपापनाश्प्रतिपादकवचन वि
शोधापातात्तत्तत्ती थञ्चनादिनिा पापादिज्िब्डलाक्षता पापवास्तनाऽनंर-
जन्मीया नयति प्रवेश्चात्चसिटपापनाक्च एव । न च ततो वासनाऽपि
नश्यतीति वाच्यम्‌ । तथा साति कश्ाप्रावष्टाना वासनाभावात्पपे
प्रवृर्यमावापत्तस्तस्याः प्रवेशानिवत्यत्वात्कारणान्तरादव निवृत्तेः ।

तदुक्तं षह्मबेवतं-

पर्वजन्मसहभ्नषस्वनमूतः कणिषिहिः
तद्रा सना हृद्गताऽत कथ याति महषयः । इति ॥

अतः प्रवेशादविलजन्मीयपापनाशञः, तत्तत्ताथ्चनावा मस्तु तत्त
ज्न्मीयपाप्वासनानिवृत्तिरवेत्यन्ये । अपरे त्वेवं सति पापादब्देषु
वासनाढक्षणापतिर्दौपो वासिनानक्षे च पुनः कशीस्थानां पपे
प्रवच्यनपपत्तिः । न च ततः प्राचीनजन्भाठुवृत्तवासनातस्तहुपपत्तः
फततिवासविष्वेश्टरादिदशनेनाकशेषपापक्षयप्रतिपादुनत्तत्नारप्वसिना-
निवृ्तिपरत्ये पापप्वृस्यनुपपततदऽपरिदहरत्वात्‌ । अतः भरवशावृशपर्भव
पापं नयति । काशीस्थतत्तत्तीथन्नानतत्ताटिङ्गदशनादेना तकद्याष्‌-
जन्मीयपापनिवत्तियं देशान्तरमृताः एण्यातिश्ञयेन काश्यद्त्यत्नास्ताद््‌-
धृयतयाऽप्यपपन्नेति न काचिदनुपपत्तिः । नतु तेषामपि टङ्क शरारस्य
काश्षीपवेदादलिलं पापं नष्टमेव । मेवम्‌ । पाष्टातिवगाधकरणन्यापन

यतो विधिनिषपेपेष मलष्याणामाधाक्रेया।
अतः पञ्चपिश्चाचाद्या धमाधमाखरा मताः ॥

इतिपद्मप्राणाच् ममुष्याधिकारिा च्छस्य लिद्गशरारं पापना-
शासंमवात्‌ । न हि जखलनस्य दाहकत्वामिव काशीसंबन्धमात्स्य पाप-
ताक्कता किंखपिकारिकेतयथाविचिसंबन्धस्य । अन्यथाङ्ग।वाचव-
यथ्यांपातात्‌ । न च ठिङ्कक्ञरीरस्य काशीसंबन्धस्तथा । यन्त॒ पिशाचः
मोचनास्याने पिकाचस्यारि तच्च घ्लानादेश्ाच्यनिवृत्तिप्रातिपाद्न तत्सु
त्यथतया न स्वा प्रमाणम्‌ । यद्रा निषादस्थपतीिवदयावद्वचन वाच.
निमिति न्यायेन तन्माच्न विषयमेव । लिङ्गदंहस्य तु कार प्रवात"
निदत्तौ न वचनमस्ति । अतः काश्युतपन्नविषया।ण तत्ततत।धघ्न नाद
हयादिजन्मीयपापनाङञवचनानीति । यतु तत्र बह्म्वर ष्ठा ब्रह्मलोके
महीयते '. इत्यादि वह्मलोकेन्द्लोक्रादिफलं यच्च का चन्दर

१०० नारायण मह्ृदिरबितः- [ काशीप्रकणम्‌ }

फलं श्रतं तदपि यात्रां कृष्वा दशान्तरधरृतावषयम्‌ । नन्वव
काश्षीपरवेशाधरवेश्चावधिकृतसकटपापनाशे कृतकशिया्नस्याक्रतका-
शीपातकस्य काञ्चीतो निगमनसमन्तरमेव मरणऽनन्तस्वेग। पत्तः
केवलपण्येन पनः संसारासं मवात्‌ । न च पुण्यान्त यावत्स्व
म्रागोऽनन्तर मोक्ष एव तस्येति युक्तं भ्रवणादृजन्यात्मन्ञानामाद तद्‌

नपपत्तेरिति चेन्न । तस्यापि पापक्षमवात्‌ । अस्वास्थ्याद्ना भरणे

नित्यादिलोपजप्रत्यवायापत्तेः । चोरादिमिर्हनने तु दुमरणजपपपत्तः ।
अन्ते दृष्टमतिसं मवेनान्ते मतिः सा गतिरितेवचनाद्नकयन्तरापत्तश्च ।
अततः का्ञीपरवेक्षादसिटपापनाश्षेऽपि न काचदनुपपात्तः । कजवस्तु
स्मरणगमनदद नप्रवेश्षतत्तत्तीथन्चानाद्‌।ना नेयतक्रमाणा फलावलक्षण्य
उत्तरोत्तरानथक्यापातात्पत्येके च सव पापक्षयश्रवणात्स्षय च स्वता वट.
क्षण्यामावेऽपि कायिकवाविकमानातिकबुद्धिएष।बुद्धिपएूवसक्रदादृत्ता-
लन्तावत्तम्टापातक्रोपपातकादिप्रतियोगिक्रृतवेलक्षण्यसमवस्पाप्‌ _ च
सर्वत्वस्यावान्तरवेजात्यावच्छेद्नेव सकरुचद्वृत्या सभ्या ज्यातिष्टामः

भ्यो दृद पर्णमासौ सर्वैम्यश्चातुमस्यानीतिवत्स मवाद्रमनाद्‌ा परत्यक
सर्वपापनाशेऽपि न काचिदनुपपत्तिः । तथा च प्रवेशाथजलातवि सवं
पापं नष्टं तद्धिजातीयमेवेकव्छादिजन्मौय तततत्ताथघ्नानान्नरयत। त्याहुः ।
अन्न परक्षक्ेरविचायं युक्तः पक्षा ग्र्यः

इति नारायणम विरचिते त्रिस्थलसेत। काश परवेशविचारः

अथ कारयादिक्ष्रपरमाणम्‌ ।

तच पाश्च पतटखण्ड-
परिमाण च वक्ष्याम ताज्ञबधित सत्तमा, ।

मध्यमेश्वरमारभ्य यावदेहलिविप्रपम्‌ ॥
सत्तं संस्थाप्य तहिष्चु भ्रामयेन्मण्डटाकृति।
तन्न या जायते रेखा तन्मध्ये क्षेत्रमुत्तमम्‌ ॥
काक्षी ति यद्विदरवेदास्तत्र भुक्तिः प्रतिष्ठिता ।
कारयन्तः परमं क्षेत्रं विशेषफट साधनम्‌ ॥
वाराणस्षीति विख्यातं तन्मानं निगदामि वः ।
दृक्षिणोत्तरयोनद्यां वरणाऽसश्च पवतः ॥
जाह्ववी पश्चिमे चापि प्पाणिगणेश्वरः।
तस्था अनतःस्थिते दिभ्य विशेषफरषधनप्र ॥

॥ की शीप्रकणम्‌ | विस्थटीसेतुः १०१

आविमक्तामेति द्थातं तन्पानं च ववम वः।

विश्वेश्वराचतर्दिश्च धनःकशतयगोन्मितम्‌ ।

अविमरक्तामिधं क्षेत्रं अक्तिस्तत्न न सरायः॥

गोकर्णे पश्चमे पएवेतश्च

गङ्ामध्यय॒त्तरे मारमूतः

बह्मश्चानो दक्षिणे संप्रदिि-

स्तत्त प्रोक्तं मवने विभ्वमतः॥

विश्वमर्तम॑वनमन्तगंहम्‌ । ततश्च काङ्ीवाराणस्यवियुक्तान्तगृहा-

ख्यानं चतर्ण क्षेत्राणामत्तरो त्तरं पएवपवाम्तथ।त परवपुवापक्षया न्यूनप-
रिमाणं चेति संपिण्डिताथः । तथा ब्रह्मपुराणे रुद्र प्रति ब्रह्मा का॥

कषेत्रमाह-
पश्चकोशप्रमा्णं तु क्षें दत्तं मया तव।

छषेत्रमध्ये यदा गङ्का गमिष्यति सरित्पतिम्‌ ॥
तेन सा महत पण्या पुरी रद मवेष्याते ।

पण्या चोदङ्पसरी गङ्गा प्राची चापि सरस्वती ॥

उदङ्भखी योजने दवे गच्छते जाह्ववे। नद ।
अध्यमेश्वरात्सवदिधचु पशचक्रोशप्रभाणमित्यथः । यत्तु बह्यदवत काम
कठटावचः
अहो महालिङ्गमयं जनर्दनं
परयामि कायां परमानङपम्‌ ।
आनाहतो योजनपश्चकातके
विस्तारि गव्यतियग तु साधम्‌ ॥ इति।
अन्न योजनं करोशस्तेन समन्ततः पश्चक्रोरातेवेति न विराधः । वाराः
णसीकषित्रं त वरणास्योरन्तरा तदुक्त कभ-
वरणायास्तथेवास्या मध्ये वारणसी पुरा । इति ।
मत्स्ये--द्वियाजनमथाध च पएवेपाश्चमतः स्थतम्‌ ।
अर्धयोजनविस्तीणं दकषिणोत्तरतः 1स्थतम्‌ ॥
वरणा च नदीं यावद्यावच्छुष्कनदा तथा ।
एष क्षचस्य विस्तारः प्रोक्ता देवेन धामता ॥
छष्कनदी, असी । अत्र प्रथमां काया एव विस्तार उक्ता न त
वाराणस्याः । तस्या पर्वतो जाह्ृवीति पग्र जाह्नव्याः पवावाधक्र-

१०२ नारायणमहविरवितः- ` [ काशीप्कणम्‌ |

णाद्‌ । कषेचस्य संद्श्यं च पर्ववेलां पृष्ठेन गङ्गा प्रवहत्यजघम्‌ ' इति
सनत्कुमारसंहितोक्तेश्च । अता दशक्राशपरिमेते काशाक्षत्न गङ्गया
मध्ये व्यवच्छिन्ने पर्वाधं परित्यज्य पश्चिमां गङ्धासादहलाविनायक
दरणारुपेश्चतशिगिवधिभिरवच्छिन्ा देशो वाराणसात स्वति । तथा
भमत्त्व इव

द्वियोजनं त॒ विस्तीण पवपाश्चमतः स्परतम्‌ ।

अर्धयोजनविस्तीर्णं तत्ेत्रं दक्षिणोत्तरम्‌ ॥

वरणा च नदी यावद्यावच्छुष्कनदी तु वे।

मीमचण्डीं समारभ्य परव॑तेश्वरमन्तिके ॥

इदप पि पर्वेण व्याख्यातम्‌ । अत्र च द्वियाजनमेत्यद्ूरव्यवधानन
स्थूटपरिमाणामिप्रायेण वा साधद्वियोजनपरमव । पाच्च सृ्वण्ड-

वरणा चाप्यसिश्चेव द्वे नयां स॒रनिमते।
अन्तराद्वे तयोः क्षेत्रं दध्या न दशते क्वाचत्‌ ॥

अन्न सर्वत्र शाख्ोक्ता सगमेरवरप्रदेशस्थवासा गृह्यते । तन कवु
बिद्ङ्कापवाहस्य दूरदेश्षगमनेन नगराधस्ताक्षम्नतयाऽप्‌ परवाहवह्न जप
शङ्गातीरस्य वाराणस्यन्तःपाताविघातः । पच्चक्रियात्रयाऽ्पदिमव
धाराणसीक्षतरं प्रदक्षिणी कियते । पएशकाशयात्रासमाद्याजप प्राक्प-
श्चाज्च गङ्कदेहद्ी विनायकावधिकस्य क्षेत्रस्य क्रादापश्चकपारामतता-
दुपपन्ना । एवं च सति गङ्गाया वाराणस्यन्तगतत्व परपार्‌ च वाराण.
सीसच्वं मणिकाणकेश्वरगङ्गाङेशवादिक्रमेण वचनबटात्यरपार्‌ पर
त्यज्य यााक्षरणमिति वदताममिप्राय न विद्मः । विद्यश्च काशचावारा
णस्योविवेकाग्रहमिति । यदपि क्षेत्रमध्यादातवचन यद्याप क्षेत्रमध्ये

शङ्खा प्रवाहः प्रतीयते तथाऽप्वन्तराले तयोः क्ष्राम।त्‌ बह्मराण त्स"
तरमध्यपदं क्षे्स्पशंमाच्नपरं याममध्ये न गत इतिवदति तदेप्यस्तत््‌
्षेतरमध्यादितिवचसः, काशीपरतया वाराणक्ष।परत्वामावस्य। क्तत्वात्‌ ।
अविमक्तप्रमाणं तु लिङ्गपुराण-

करात्तवाससमारभ्य क्रश करार चतुादशम्‌ ।

योजनं चेव तस्के्रं गणे रुदश्च सवृतम्‌ ॥
तथा--कषतरप्रध्ये यदा लिङ्क भूमि मिवा समुत्थितम्‌ ।

मध्यमेदवरसंज्ञं तु स्यात सवषरारः ॥

[ काशीप्रकएणम्‌ ] त्रि स्यलापितुः । १०३

अस्मादारभ्य शिङ्गान्त कोशं कोशं चतुभ्वपि ।
योजनं विद्धि तस्करं ृ्युकाटेऽगृतप्रदम्‌ ॥
एष क्षे्नस्य विस्तारः पुराणे परिकातितः ।
अस्मान्न परतो देवि विहारो नैव विद्यते ॥
स्कान्दे चतुष्करोश चतुषु क्ष्रमेतलके [ततम्‌ ।
योजनं विद्धि चर्व॑ङ्क प्रध्युकाटेऽप्तप्रदम्‌ ॥
तथा-एक्तक्षत्प्रमाणं च क्रोशं कोशं च सर्वतः ।
आरभ्य ठिङ्ादस्माच्च पुण्यद्ान्मध्यमेरवरात्‌ ॥

अचर लेङ्गस्कान्दालोचनया कात्तेवासमध्यमेरवरव श्रत्‌ थोजन-
नितमविण्क्तम्‌ । पाप्म त दिभ्वेरवरात्सवेता धलुःशतद्रयमितप्‌ । तथा
वात्र परिमाणविकल्पः। योजनमिस्येतक्त वचनव्रयेऽपि प्रथमाधाक्ता-
विमक्तक्रो शेन सह योजनस्य पश्चक्रोशात्मकत्व त्क ।परिमाणपरमिति
न कारिद्नपपत्तिः । कृत्तिवासस्य च मध्यमेरवरसामप्यादर्पान्तरता
न दोषाय । अन्तमृहपारच्छेदश कशाखण्ड-
र्वतो मणिकर्णाशो ब्रहमशो दक्षिणे स्थितः ।
पथिमे चैव गोकर्णो मारमूतस्तथोत्तरे ॥
इत्यतदतमं क्ष्रमविमुकते महाफटम्‌ ।
अविभक्तं तन्मध्ये । अत्र पर्वतो मणिक्णिकेश्वरस्यावधित्वोक्तादपि
पाश्चैकवाक्यतया गङ्कामध्यमेव तेनापलक्ष्यते । तेन गङ्गाधजलपृतस्य
्ेत्रचतश्यमरणसिद्धिः । विकल्प एवेव्यन्ये । वद्य सक्षपः
सोमाविनायक्ेभ्यश्च बहिः कायाः प्रमाणतः ।
तावर्धेत्रं विजनीयायावद्धनःशतत्रयम्‌ ॥

इति वचनात्पश्चिमे मीमचण्डयाः परतो धुःशतत्र पामतदृशन सह
पर्वतो गङ्ापारेण च सार्धं वतुं काराक्षचिपर्‌ । गङ्गा तु तन्मध्य
वहति कषे्भष्याद्यदा गङ्केतिवचनात्‌ । गङ्गासामामचण्डपाशपाण-
वरणान्तगत क्षतं वरणस । 0श्चक्राशयञ्चया च क्षत्षा हषएस्यापि
पथ्वीश्वरसयपसरोदषमध्वजादेगमनं व चनबलाद्‌ मवति । स्कान्द्ल.
क्वकशषान्मध्यमेरवरकृत्तिवाससमन्ताक्ताङामितमविसुक्तम्‌ । पच्च ए विश्वे"
इवरतः समन्ताद्ध ुःशतहयमितम्‌ । अन्तगृहं तु पवा दिषु गद्गामध्यवह्म-
शवरगोकर्म सरमा म्तेश्वरावधिकम्‌ । एवं चटुरविधे क्षत्रे भरणे रक्ते

१०४ नारायणमहविरचितः- [ काशापरकरणम्‌ ।

तारतम्यं वक्ष्यामः । काशीकषेत्राद्हिः समन्ताद्योजनं देव ममिस्तत्र
भरताः स्वगमाजः ।
क्ाश्याश्चतर्दिशं देवि याजन स्वगमूमका ।
्रतास्तत्र हि गच्छन्ति स्वग सुकृतिना पद्म्‌ ॥
इति बह्मवैवर्तवचनात्‌। वामनपुराणे तु हारणा महश्वर परति क्षाः
न्तरमण्यक्तम्‌--
योऽसी प्राङ्मण्डले पुण्ये मदृशप्रमवोऽभ्ययः ।
प्रयागे वसते नित्यं योगङ्ञायाति विश्रतः ॥
दरणादक्षिणात्तस्य विनियता सरदरा ।
वेश्रता वरणेव्येव सवपापहरा युमा ॥
सव्याहन्या द्वितीया च असिरित्येव ववेश्र॒ता ।
ते उमे सरितां ष्टे ठांकपुञ्ये बमूवतुः ॥
तयोर्मध्ये त यो देशस्तत्कषे्र योगज्ञायनः ।
तेलो कय प्रवरं तीर्थं सर्वपापप्रमो चनम्‌ ॥
न ताद्ृक्ोऽस्ति गगने प्म्यां न च रसातठे ।
तचा(स्त नगरी पण्या ख्याता वाराणसा श्चमा॥
स्यां हि मोगिनो नाशे प्रयान्त मवता लयम्‌ ।
इति भ्रौ महन रायण विरचिते तिस्थठ।सेता क र।
प्रकरणे क्षच्रपरिमाणम्‌ ।

अथ जियत्काटं काक्वासफटम्‌ ।

स्कान्दे-ती थन्तरे गवां कोटि वेोधवद्यः प्रयच्छात ।
एकाहं यो वसेत्काहयां कार्‌[वास। तयार्वरः ॥

तथा-अहोरात्रं स्थित्वा मवति सक्ता पापराहत-
किरात्र यस्तिष्ठेत्स खल सुखमाक्षकरनिटयः
निवाक्तं ये कयंविततमधिकारजुगणेत
त ते ध्मालमानः एनरपि मवभ्रान्तषु जषः॥
विरात्मपि ये कारयां वसन्त नयताच्रयाः
तेषां पनन्ति नियतं स्पृष्टाश्चरणरेणवः ॥

तथ.---पत्पण्यमभ्वम पेन यस्पुण्य राजसयतः।
कारयां तद्पण्यमाग्रात्‌ तरात्रवत्रनद्मा ||

[ काशीप्रकरणम्‌ | निस्थटीसेतुः । १०५

मात्स्ये मासमेकं वसेद्यस्तु छष्वाहारो जितेन्द्रियः ।
सम्यक्तेन वतं चीणं दिष्य पाष्युपतं महत्‌ ॥
जन्मधत्यमयं तीर्त्वा स याति परमां गतिम्‌ ।
इदं चान्यत्र धरतस्यापि का [वासमात्नस्य भुक्तिबीजतया जन्मान्त-
शामिप्रायेण परम्परया परमगतिदपमोक्षपापिः फट सेयम्‌ । अत
प्वाक्तम्‌--
| बहुकालमुषित्वाऽपि नियतेन्तरयमानसः ।
यद्यन्यत्र विपद्येत `देवयोगाच्छु चि स्मिते ॥
सोऽपि स्वर्गसुखं भक्त्वा मत्वा क्षितिपतश्विरः
पुनः काशशीमवाप्याऽऽ्यं विन्देन्नःभयस परम्‌ ॥ ईत ।
तथा--एकाहारस्त यास्तष्न्मास्त तन्न वरानन ।
यावज्नी वकृतं पापं मासेनेकेन शुध्यति ॥
हदं काणां मापमुषित्वाऽन्यत् यतस्य । अमाक्षरूपतवाद्यावज (वामत
अन्तरगृहयात्रा्यसमर्थस्य समर्थस्यापि वा _तुङ्वाणस्व्काहाप्वा
धर्मविश्िशटमासवासाद्यावन्नीवकृतं मानसादिुद्रपाप नरयतत्वथः । तेन
न्यच कृतस्य पापस्य नाशस्तस्य काई।प्रवेशान्नाशात्‌ । नाप्यत्र
कृतमहापातकस्य तस्येतावन्मात्रेण नाशासमवात्‌ । न छव्रपापरः
अन्तर्गृहयाच्ादिना नाक्षादित्थादिविकल्याः पाहता मवान्त । यद्रा
यावजीवक्रतपापवासना नरयत त्विथः ।
स्कान्दे--निमेषमाच्रमपि या ह्यविमुक्तं ऽतेमाक्तमान्‌ ।
बह्मचयसमयुक्तस्तेन तप्तं महत्तपः ॥
संवत्सरं वसस्तज्न जितक्रोधा जितेनन्दयः
अपरस्वविपुषटाङ्गः परान्नपारवजकः ॥
परापवाहरहितः किंचिदहानपरायणः ।
समासहश्नमन्यत्न तेन तप्तं महत्तपः ॥
बह्मवैवत-
अहारान्नं स्थिता ये तु एृण्यसं मारसततिः ।
तेषां प्रवत नित्यं माससवत्सरक्रमेः ॥
अथ क्षत्नसंन्यासो ब्रह्मवेव-
अनन्दाखूपे कानने ये वसन्ति

कष्नन्यासं संषिधायत्र पुत्र ।
` 4 `

१०६ नारापणमहविरवितः- [ काशीप्रकणम्‌ ]
तैर्वस्तव्यं सदररपाहि यला-
यतो रुद्रो धर्मपालः प्रसिद्धः ॥

तथा-अनेकजन्मु महत्साधनेज्ञानमुत्तमम्‌ ।
ध्ा्रुवान्ति तदेकेन जन्मना साधृवासनः ॥
अविभक्त समासाद्य न त्यजेन्मोक्षकामुकः
ष्नन्यासं हदं कृत्वा दसद्धमपरः सदा ॥
यथा पतिव्रता नारी मतारमन गच्छति ।
तथाऽस्य हस्तमालम्य्य काशचामनुगताो मवेत्‌ ॥

तथा-वाराणषीं समासाद्य यो बहिगन्तुमच्छतिं ।
तदन्नं वर्जयेद्धरीमांश्वाण्डाटस्यान्नवत्सदा ॥
मोहेनापि बहिगन्तुमनुज्ञां यः प्रयच्छति ।
रौरवादिषु धोरषु नरकेषु पतत्यधः ॥
तथा--पस्याः प्रसादादन्यास्तु पुमा मोक्षं वितन्वते ।
तांकाञ्चीको न सेवेत मोक्षाथीं सवदा ्युमाप्‌ ॥
तथा-वसन्ि पापान हि कारिकायां
वसन्ति चेदत्र म॒तिनं जायते ।
परति्॑वेेन्न हि यातनाक्षयः
क्षये मवेन्माक्षसुखे त धिक्रूतः॥
तथा~-तीर्थानि कृत्वा कारणां तु वसेश्िव्याकुलः सद्‌ा ।
न त कार्याः प्रगन्तभ्यं तौथान्यज वसन्त यत्‌ ॥

सनक्मारिसंहितायम्‌-
नषटेष सर्दष कलठावुपापे-
ष्वासायय काशीं शिवराजधानाम्‌ ।
ठि्गं प्रतिष्ठाप्य वरं स्वनान्ना
वसेत्छदा विप्रशतेहंता ऽप ॥
काशीखण्ड
ज्ञात्वा क्षत्रस्य माहात्म्यं यो वसेक्कतनिश्वयः ।
त तारयति विश्वेशो जीवन्तं वथा मृतम्‌ ॥
पथा--जन्मान्तरसहषेसतु यद्पुण्यं सथुपाजितम्‌ ।
तत्पण्यपरिवर्तेन कारयां वासोऽत्र लम्यत ॥

[ काञ्ञीप्रकरणम्‌ ] विस्थटासतुः ।

तथा--काक्षी दिजाशीभिरहो यदाप्ता
कस्तां ममुष्षुयदि वाऽमुमुष्ठुः ।
ग्रासं करस्थं स विदज्य हद्यं

@ शके कति

श्वकूपेरं ठेटि विप्र ढवेताः ॥
इत्यादि पञ्चमेऽध्यापे । |

तथा-- सापदं संपदं ज्ञात्वा सापायं कायगुञ्चकेः ।
चपला चपलं चाऽऽयुर्मत्वा काशां समाभ्रयेत्‌ ॥

तथा-वस्तन्न निवसेद्धिप्र संयतासा समाहितः ।
निकाटमपि मखानो वायुमक्षसमो मषेत्‌ ॥

तथा--भद्य प्रातः परश्वो वा भरणं प्राप्यमेव च ।
यावस्काटदिटम्बोऽस्ति तावत्काशीं समाभ्य ॥

कौर्म मोक्षं उुद्रंमं मस्वा संसारं चातिमीषणम्‌ ।
अहमना चरणौ हत्वा वाराणस्यां वसेन्नरः ॥

तथा- क्रत्वा वै तैठिकीं दौक्षाम विभक्ते वसन्ति ये ।
तेषां तत्परमं दाने दुदाम्यन्ते पर पदम्‌ ॥

कशी खण्डे--.
धरं वाराणसीवासी जटी मुण्डी दिगम्बरः ।
नान्यत्र च्छत्रसंच्छन्नवसुधामण्डटेश्वरः ॥
वरं वाराणसीमिक्षा न लक्षाधिपताऽन्यतः ।
लक्षाधीशो विशेदगरम तद्भिक्षाकी न गममाक्‌ ॥
तथा--रुद्रावासे वसेन्नित्यं नरो नियतमानसः ।
एनसामपि संमारं कुत्वा काला द्विरुच्यते ॥
तथा-- विधाय क्षे्रसंन्यासं ये वसन्तीह मानवाः ।
जीवन्मुक्तस्तु ते देवि तेषां विघ्रं हराम्यहम्‌ ॥
तथा-स स्वतीर्थघुञ्चातः स सवक्रतुदी क्षितः ।
स दत्तसर्वदानस्तु काशी येन निषेविता ॥
तथा--कटठिः कालः कृतं कमं चिकण्टकमिती रितम्‌ ।
एतश्चयं न प्रभवेदानन्द्वनवासिनाम्‌ ॥
दनान्तरववानन्दवने कण्टकवद्‌ टुःखदावीदं त्रयं नास्त व्यर्थः ।

नारायणमहविरादेतः- [ काशीप्रकरणम्‌ 1

१०८

तथा-कः प्राष्य काशीं दरमोधाः पुनस्त्यक्तुमिदेहते ।
अनेकजन्मजनितक्म निमूलनक्षमाम्‌ ॥ इत्यादि ।
भारस्य आदेहपतनाद्यावत्ततक्ेत्ं यो न शुश्चति ।
ब्ह्मचय॑वतः सम्यक्सम्यगिषटं मचेर्मवेत्‌ ॥
सद्‌ यजति यज्ञेन सवा धानं प्रयच्छति । .
सदा तपस्वी मवति ह्यवियुक्ते स्थितो नरः ॥
बह्मवेवत-
स्तु कारयां वसेजन्तुः सं्वध्यापारकृन्नरः ।
तस्यापि था गतिः प्रोक्ता न सा यज्ञेनं चान्यतः ॥
पाञ्च सन्त्यनेकानि तीथांनि पृथिव्यां मुनिसत्तम ।
तथाऽपि जन्तुना काञ्ची सेष्या सर्वेपरयश्नतः ॥
टिङ्कएराणे-
अविमक्तं निषेवेत संसारमयमो चनम्‌ ।
मोगमोक्षपरदं दिष्यं बहुपापविनाशनम्‌ ॥
वित्रैरालोज्यमानोऽपि योऽविमुक्तं न मुञ्ति ।
स भुश्चति जरां पूयं जन्म चेतवृशाश्वतम्‌ ॥
न सा गतिः कुरकषतरे गङ्गाद्वारे च पुष्करे ।
या गतिर्विहिता पसतामविमुक्तनिवासिनाप्‌ ॥
अविभुक्ते स्थिता नित्यं पां्भिर्वायुनेरितेः ।
स्यष्टा दुष्कृतकर्माणो यास्यन्ति परमां गतिम्‌ ॥
अविभक्त वसेद्यस्तु मम तुल्यो मवेन्नरः ।
तथा-काश्यां योगो न दुष्पापः कार्यां गृक्तिनं दुं मा ।
ततोऽनिङ्षं निषेवेत काशीं मोक्षाप्तये नरः ॥
भार्स्वे--आदेहपतनाद्यावनषे्रं थो न विश्च ति।
न केवलं बरह्महत्या प्रक्रुतश्च निवतते ॥
प्राक्ुतः सत्तार; ।
तथा--अविमुक्तं न सेवन्ते मृढा ये तामसा नराः ।
विण्मूत्ररेतसां मध्ये ते वसन्ति पुनः पुतः ॥
पुनः पुनग म॑वासं पराषुवन्तीत्यथः ।
, अविमुक्तं यदा गच्छेत्कदा वित्कालटपययात्‌ ।
अङमना चरणौ हत्वा तनैव निधनं बजेत्‌ ॥

[ काशीप्रकणम्‌ बिस्थठीसेतुः । १०९

अवियक्तं प्रविष्टस्तु यदि गच्छेत्ततः पुनः
तदा हन्ति मूतानि अन्यान्यकरताडनेः ॥

तथा--कामक्रोधेन लोमेन यस्ता ये भवि भानवाः ।
निण्करामन्ते नरा देवि दृण्डनायकमोहिताः ॥
ठेङ्गे-- विदित्वा मङ्खरं छोकं येऽस्मिन्वत्स्यन्ति भरपुरे ।
अन्तक्षालेऽपि वत्स्यन्ति तेषां मवति मोक्षवष्‌ ॥
तथा--श्रत्वा कटियगं धोरमल्पायुषमधार्मिकम्‌ ।
सिद्धक्षे्नं न सेवन्ते जायन्ते च प्रिथन्ति ष ॥

प्रा्स्ये--अनन्यमानसो मत्वा ोऽविगुक्तं न भुजति ।
तस्थ देवः सवा तष्टः सर्वान्कामान्मयच्छति ॥

अदेहृपदनाथे तु क्षत्रं सेवन्ति मानवाः
ते ता हैसयनेन दित्यं यान्त्यकुतो मयाः ॥
दिष्यं हेवस्थानम्‌ । अत्र ्षत्रपदोपवानाक््ेत्रमायूतविषयमेतन्मो-
क्षफलाभ्रषणाद्‌ ।
पाद्चे--काश्यां तिष्ठन्ति ये केविततान्पशयन्ति पुरोत्तमाः ।
` बतुमुंजांज्ििनयनान्गङ्कोद्धासितगूधजान्‌ ॥
मरणानन्तरं साङष्यप्राप्तया , जीवदशायामेव वा कषत्रमाहाकयाहेवं

पहयन्तीत्य ध. ।
अविभक्ते त यसिष्टेधाकठे वरपातनत्‌ ।

विश्वेश्षोऽत्र जीवन्ते भुत च पारेरक्षाते ॥
लङ्क अविगुक्तं समासाद्य नान्यदरच्छेत्तपावनम्‌ ।
सात्मता तप; सत्यं प्राणिनां नात्र सरायः ॥
तथा-अष्टौ मासावििहारः स्याद्यतानां सयतात्नाम्‌ ।
एकत्र चतुरो मासानम्‌ वा न वसत्पुनः ॥
अविुक्ते प्रदिष्टस्य विहारस्तु न वदयते ।
न दोषोऽपि मवेत्तस्य दष्ट शाश पुरातने ॥
्षाहयां निवसता शरीरनिव।हादिचिन्ता न कावत्य्थ काशीखण्डे-
सव{थांनामत्र दात्री मवानां
स्वान्कामान्पूरयेदत्र दृण्डिः

१११ नारायणमहविरदितः- [ काश्ीप्रकरणम्‌ ]

सर्वांञञतन्मो चयेदन्तकलि
विश्वेक्षोऽज भोत्रभन्त्रो पदेशात्‌ ॥
ठेङ्क--केवला जाह्वी विपा ज्ञाताऽज्ञताऽथ वा एनः ।
अपव वितरति स्वतोये त्यक्ते हिनः ॥
स्य कस्यापि वा जन्तोमागीरथ्यां गतायुषः ॥
न र्ट मो बरह्ममावस्तत्सङ्गक्षपितांहसः ॥
विदानन्दमयं ब्रह्म गङ्खामावमुपागतम्‌ ।
बरवीमि सत्यमेतैतन्भाऽत्र वः संशयो मवेत्‌ ॥
एवंपमावा नि्वाणतोयराशिवहा नदी ।
माभीरथी वितति क्षिते शंमोरविमुक्तिदे ॥
एकेकमपि विभन्दाः साक्षाद्रह्मापिसा धनम्‌ ।
त विन्नमत्र द्वितयं य्िर्बाणाय कत्पते ॥ `
कीकटेऽपि प्रमीतस्य पापकर्मरतस्य च ।
थ्स्थिखण्डं शङ्कायां मिपतेदैवयोगतः ॥
तदा संक्षीणपापः सन्दिव्यमोगस मन्वितः ।
धटिवर्षसह्चाणगि स्वर्गलोके महीयते ॥
दशी स्वण॑दी यच सर्वतीथसमन्विता ।
तां काक्षीको न सेवेत मीमर्ससारमुक्तये ॥
कौम-तसमान्भुमु्ु्मियतो वसेदामरणान्तिकम्‌ ।
वाराणस्यां महादेवाज्जानं छब्ध्वा विमुच्यते ॥
वसेद्रा (दा) मरणाष्विो वाराणस्था समाहितः ।
सोऽपीश्वरप्रसदेन याति तत्परमं पद्म्‌ ॥

तथा--संप्रण्य काशीं शिवराजधानीं

किया ति रे मूढ दिगन्तराणि ।
निधानकुम्मं चरणेन इता
चाण्डाटसेवां प्रकरोषि निलयम्‌ ॥

शिवपराणे-
देवो देवी नदी गङ्गा भृष्टमन्न छ्यमा गतिः ।
` बाराणस्यां विशालाक्षि वासः कस्य न रोचते ॥

यदि स्वथं का्षीवासं कदु न शक्रोति तदा ब्राह्मणं वासयेत्‌ ।

हकत पश्र

[ कारशीपकरणम्‌ ] तिद््थलीसेतुः । १११

काशीवासं कर्तंकामो यदि स्या-
दूरस्थोऽपि बाह्मण ध्मनिषठम्‌ ।
तदा नानावखमोज्यादि द्वा
श्रद्धायुक्तः सवदा वाप्तयात ॥
वाराणस्यां वासयन्व्राह्मणाग्यं
दयोर्छिन्याद्‌दुष्टससारबन्धम्‌ ।
तस्पात्तत्र स्थाएनीयाः प्रयतना-
द्विपा राजन्दूरगेणापि मुक्तये ॥
काशी खण्डेऽपि-
स्वथं वस्त॒मशक्तोऽपि वासपेत्तीथवासिनम्‌ ।
अप्येकमपि मूल्येन स वस्तुः फटमाग्धुषम्‌ ॥

बह्मवेवत-
परं साहसमास्थाय कारयां स्थेयं मुमुष्ठभिः ।
साहसरास्सिद्धिमाप्रोति नरो वेकटमानसः ॥

तथा--येरवरुद्रेजितो जन्तुस्त्यजेत्काशा पदुः। खतः
ते ते नरकजाटेषु पच्यन्ते पितृमिः सहं ॥

@
(कि

अथ काङ्घीवासिनो विहितनिषद्धानि पाशे पाताठखण्डे गरगु-
रवाच

यत्प्टोऽहं मुनिभेषठाः कथं सेव्येत सा पुर ।
वदामि तदहं तं भयतामवधानतः ॥
विहाय कामम च दम्भ मत्सयमव च।
मोक्षा पुरस्करत्य निषेवेत ववेमाः पुराम्‌ ॥
प्रतिग्रहादूपावत्तः शान्तिदान्तिसम न्वित
क करध्यानमिरतो निषेवेत वमोः पुरम्‌ ॥
-अकुर्वन्कलुषं कमं समटोटादइमकाञ्चनः
पश्चाक्षरपरो नित्य निषिवेत वमाः पुरम्‌ ॥
गृही चेद्धम निरतो बाहिराजतवित्तयुक्‌ ।
व्यवहारोपयोग्यत्र शह्णन्वा विमल वञ्च ॥
प्रियातिथिः सा्थपरो निषेवेत वमाः परम्‌ ।
स्वाध्यायाध्ययने युक्ता गरुदश्रूपण रतः ॥

११२ नारायणमहुविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌ }

बरह्मचारी धर्मरतो निषेवेत विमोः पुरीम्‌ ।
कै! सेष्येति च यत्रोक्तं तदहं प्रववीमि वः॥
स्वस्वजात्यनुसारेण यो धर्मो यस्य कल्पितः ।
तत्तद्धरमयुतरेव सेव्या वाराणसी पुरी ॥
अन्यैः संसेव्यभाना सा कीकटाज्नातिरिष्यते ।
अतो धर्मपर रागद्रेषदिवजितेः ॥
ति्वांणमेव काङक्षद्धिः शंकरोपा स्तितस्परेः ।
भ्रयणीया मनिभरेष्ठास्तेषां साक्षाद्विमुक्तिवा ॥
हिपायनोऽपि देवेन शंकरेण द्विजोत्त भाः ।
देषाृठतया काया बहिरेव पुरा कृतः ॥
बह्मवैवर्त--
परान्नं परिवादुश्च परदारास्तथा धनम्‌ ।
अदानाचारविद्ेषामक्ष्याटस्यानुषेन्यताः ॥
दश दोषा महादेवि वर्या; कारिनिवासिमिः।

तथा--पः काश्यां कुरुते पापं जनो मोहमदन्वितः ॥
आवयोः काठराजस्य दृण्डपाणेगणे शितुः ।
अपराधी दुराचारः कथं सिद्धिमवाध्तुयात्‌ ॥
भयाऽपि यत्र सतते कालराजाद्धि बिभ्यता।
स्थीयते सावधानेन काडथामानन्दमोगिना ॥
स्थानानुरूपा वृत्तिं शोमते पुरुषस्य च ।

न ह्यिहेचश्चाल्ायां क्रियते मलमोचनम्‌ ॥

काक्षीखण्डे--
काश्यां पापे न कुर्वीति दारुणा रुद्रयातना ।
अष्टो शद्रपिश्चाचत्वं नरकेभ्योऽपि दुःसहम्‌ ॥
अमिटष्यन्ति ये नित्यं धनं नानाप्रतिग्रहेः ।
परस्वं कपटैवाऽपि काशी सेष्या न तेनैरे; ॥
तथा--आत्मरक्षाऽज करत॑ष्या महाभरेयोमिवृद्धये ।

अन्नाऽऽ्मत्यजनोपायं मनसाऽपि न चिन्तयेत्‌ ॥
एकस्मिन्न पि यचाह्वि काश्यां भयोऽमिटम्थते ।
न त॒ वर्षशतेनापि तदन्यत्राऽऽप्पते क्रचित्‌ ॥

[ काशीप्रकरणम्‌

22 ।

1 विस्थट।सेतुः ।

तथा--वासः कारयां सज्जनानां प्रसङ्खने

गङ्खाश्चानं पापकमारुचिश्च ॥
पुण्यपीतिः स्वेच्छया लामसोख्यं

वानं शक्त्या न प्रतिग्राह्यमत्र ॥
अष्टावेते यस्य सन्त्येव यागा
योगाभ्यासेस्तस्य किं काशिकायाम्‌ ॥

तथा--असत्सङ्ात्मत्यहं पापराशि-

विचीयते सजनः संक्षिणोति ॥
तस्मात्सन्तः सावधानेन सेव्याः
सद्धिद्‌नैईःख मारं जहाति ॥
नारायणपरः क्षायां महादेवपरोऽथ वा !
मत्वा सदाचाररतास्तिष्ठेदृ् न चान्यथा ॥
या्रापजानामसंकीतनादि

घ्रानं तीर्थष्वेव तत्ताहेनेषु ॥
सत्सङ्ऽन्येनव सं माषणादि

कय देवं देवदेवो दिदेश ॥

घातव्यं जाह्ववीतोये टयः पावेतीषपतिः ।
स्मतव्यः कमलाकान्तो वस्तव्यं काशिकास्थटे ॥

तथा--दातव्यमिति कायां नो वक्तव्यं मनुजेः क चित्‌ ।

अहोरा्नमतिकम्य तदान द्विगुणं मवेत्‌ ॥
दृशोत्तरं परवद च शतं चन्द्र रहे मवेत्‌ ।
दुय्॑हे सहसरं तु मरणेऽनन्तर स्पृतम्‌ ॥
तस्माहयातभ्यमित्युक्तं देयमेव न चान्धथा ।
बुपस्तदेव वक्तव्यं दातुं शक्यं यदेव हि ॥

तथा--उक्त्वा न दीयते यद्धि यातनावहमेव तत्‌ ।

१५

दानमेव कलौ व्रणा प्रायशित्तं न चेतरत्‌ ॥
कारयामपि कृता दोषा नह्यन्ति हि खुदानतः ।
काज्ञीस्थनिन्दनपरान्परमाद्रेण

कार्यां एतानपि हि यातयते महात्मा । <.
-भीकाटराज हति यः प्रथितः परेशः ^ €

११४ नारायणमटविरवितः- [ काशीपरकरणम्‌ ]

सो ऽस्यावमत्य चुक्रतं परिशिक्षये ।
तस्माक्कारशयां सर्व॑सचेषु शद्धिः

कर्तव्या ते रुद्ररूपा सद्‌ऽद्‌। ।
पश्चादन्यद्धमजातं स्वशब्न्या
फतत्य त पत्रक नाण्हूत,

तथा-आत्मानं सह्रुणं मत्वा शाख्राचरणसमतम्‌ ॥

ततोऽन्यस्य करोत्यज्ञो निन्डां निन्दित एव सः
अत एव त्वया वत्स निन्दा कस्यापि दहनः ॥
न भोतव्या न कर्तव्या न स्थेय तत्र यत्रस्ता।

तथा--आदौ कारयां धममागण वातत
पापत्यागः काशिमाहास्यहषिः
दहं गेह पत्रमित्रादे यस्व ,
सर्वं तच्छं सोऽधिकार। महाता।
कौर पर्णाश्रमवििं कृतं कृव।णो मत्परायणः ॥
तेनेव जन्भना ज्ञानं छष्ध्वा याति पर पदम्‌ ।
मास्स्ये- संहत्य हाक्तितः कामान्विषयेभ्या बाहः स्थिताः ॥
धर्मक्ीठा जितक्रोधा निममा नियतन्द्रयाः
ध्यानयोगपरः सिद्धं गच्छन्ति परम पदम्‌ ॥
पाश्चे-कारयां कृतस्य पापस्य मोगो रुद्रपिक्षाचता ।
एकैकस्य च पापस्य स्मानमयतच्रयम्‌ ॥
तस्मात्पापं न कर्त मनागपि विमोः पर ।
तथा--अवरत्यपापमोगस्तु दारुणो दानवेश्वर ।
एतत्छृताघस् घातो घोरां युक्त्वा तु यात्नामर ॥
पेश! समवःप्रोति वषःणामय॒तच्नयम्‌ ।

आरौ नरकमभ।गः पश्चदुदपिश्चचत्त्यथः । तथा च पञ्च प्व

क्र पय अचुः
पापात्मा मि प्शिचतवं प्रथम प्राप्रुयात्परम्‌ ।
अथ वाऽन्यत्र नरके परतेतपूच ततस्तु तद्‌ ॥
एतद्विस्तरतो बृहि सर्ववित मता हि नः।

प्रगुः-क्षण डूुरुत मद्र वा वदामी वथाध्रतम्‌ ॥

[ कारशीप्रकरणम्‌ | विस्थदीसेतुः । ११

कायां क्तस्य पापस्य एट यद्यत्युवारुणम्‌ ।
वारणस्यां मृतः पापो नोपति यमयातनाम्‌ ॥
निथन्ता मेरवस्तस्य काटराजः कषटमत्‌ ।
अहो बत मक तादा मामा भेरवयातना ॥
कार्यां कतेन पापेन यद्दुःखं समवप्यत ।
अन्तकोऽपि न तद्हुःख ताहज्ञ चाप्तु क्षमः । इयाद्‌ ।
तथा--अच्राप्युदाहरन्तीमामे तिहासं पुरातनम्‌ ।
यं श्रतैव न कस्यापि कायां पापेद्यमा मवेत्‌ ॥
त्युपक्रम्य क्रमेलकोपाख्यानयुक्तं तस्यायमाशयः ¢ धमता द्विज
भक्तश्च इयावाननसूयकः ' इत्यादयुक्तविरेषणविराष्टस्य नत्यनामात्त
कृकर्माचि्ठान निरतस्य धासिक्षस्थापि क्रमेटकस्य कारय गृहा गतवुमुष्च
भिक्षाकबाह्यणमसत्संनताडनादितिरस्कारमात्रेण काान्तर माणकण्यम्‌
धोदकमतस्याप्यतिदुःसहा मेरवयातनाऽमूत्‌ । तस्मात्करिषामत्पम।
पातकं न का्यमिति। तथा-धमश्वरसम।पस्थस्यानकपापकार्णः करि
मृतस्यापि दिरण्थगभ॑नान्नः पाञ्चुपतस्य जय छशद्रपसहन्च। भरता काट
मेरवयातनाऽमदिति बह्मवेवतं पश्चवेशेऽध्यायं कथा । तथा तत्रव
चूत कारवाभरृणं क्रत्वा कार्यामेव ्रेयत यः ।
का गतिस्तस्य कथय कऋणहा सव भुच्पते ॥

नरतः धा्निकसत्वणभरीतो यो श्रियेताच्न प्रमादतः
स सद्यो मक्तिमाप्रोति कणी तस्य च ३।करः ॥
ऋणं बहुगुणं तस्मे ददाति मगवान्हरः
स्वयमङ्कीकरत्य ऋणं तारक धदशषत्यलभ्‌ ॥
कटम्बमोगकीत्य्थयण कृत्वा विमुद्य।ते ।
त पापात्माऽद्चद्धतनयातनाः प्रतिपद्यते ॥
अतः सर्वैरुपायेाहि कणद्युद्धिः सम(हिता ।

तथा--वक्ता परुषवाक्याणां मन्तभ्या नरका गतः ॥
हो न अनिभेष्ठाः पुनय।स्यति यतिनाम्‌ ।
परापवादी पापात्मा सवपपिकरद्ध्रुवः॥
पच्यते नरके सोऽपि महापात केमिः सह ।

तथा-धनाद्य्थं तु वो मूढो मिथ्यावादं करति च ॥

११६ नारायणमहविरदितः- [ करीप्रकणम्‌ |

तस्याऽऽ्यु सुकृतं याति नरकं च प्रपद्यते ।
अनृतं न वदेताज्ञः प्राणिः कण्ठगतेरपि ॥
कौतुकेनापि हि भहान्स्वैरहास्येष्वपि क्रचित्‌ ।
अनृते सर्वपापानां पात्रं तस्मिग्हि स चिते ॥
पापरा्िस्तु सुमहाश्चायते वधतेऽपि च ।
बहुनाऽत्र किमुक्तेन पापराशिरनन्तकः ॥
हःखप्रदोऽतो मवति नानृतात्पातकं परम्‌ ।
पुराणेषु पथग्भीतं नानाख्यानेरनेकशः ॥
अनृतं नैव वक्तव्यमनृतात्मुकतं क्षरेत्‌ ।
भरास्स्ये--कामः कोधोऽतिछोमश्च दम्मस्तम्मोऽतिमत्रः ॥
निद्रा तन्द्रा तथाऽऽलस्यं पेश न्यमिति ते दृह ।
अविभुक्तस्थिता विघ्नाः शक्रेण विहिताः स्वयम्‌ ॥
विनायकोपसंश्च सततं ग्रधि तिष्ठति ।
पुण्यमेतद्‌ मवेत्सर्वे मक्तानामनुकम्पया ॥
स्तम्भो गरः । तथा क्षायां मिक्षाथं पथटता ष्यातेन मिक्षायामठ-
प्यायम्‌-
माऽस्तु चिपुरुषी विद्या माऽस्तु चिपुरुषं धनम्‌ ।
माऽस्तु त्रिपुरुषं सख्यं व्यासो वाराणसीं शपत्‌ ॥
प्येवं शापे दते विन्वेश्वरेण मवान्या मिक्षा दापर्लिोक्त¶-

हह क्षे न वस्तश्यं क्रोधनरतवं महाभुने ।

तथा-देपायन बहियाहि नात्र स्थेवं मनागपि ॥
रागदवेषात्तवित्तानां निवासाय न मे पुरी ।
अमि तवां महाबुद्धे मवेकशरणं पुने ॥
, अतो बरवीमि मल््त्रान्नातिदूरे भ्यव स्थितः ।
पामाराघय निष्कामः सततं मत्परायणः ॥
ततो रागाविभिर्भुक्तो भत्रे स्थास्यसि धरुषम्‌ ।
एवमुक्तो मगवता भ्यासोऽन्तेवासिमिः सह ।
पाटयऽशंकरस्याऽऽन्ञां बहिरेवाव तिष्ठते ।
तस्माद्रागादिहीनिः सा तेभ्या धुसपाधिकारिमिः ॥ इति ।

[ काषीपरकरणम्‌ ] वरिस्थलीषेतुः । ११७

फार जनकं प्रति याज्ञवत्क्यः-
एवं यदा महेशेन प्रजसिरक्षणाथिना ।
स्ववं युवा नोदितेन नियमः परिकल्पितः ॥
तदैव राजन्सर्वेषां मृनीनामपि बुद्धिषु ।
रगदेषमयोद्वेगप्रमावृलस्यकामिताः ॥
प्रादुरासन्समात््य। स्तच्चज्ञानविर।धिनः ।
ततः केचिद्‌ मयोद्ि्ना वृथामीताश्च केचन ॥
तत्यज्ञः काशिकां विधाः केचिदरदरोहमथाऽऽचरन्‌ ।
अन्योन्यमात्स्य॑युताः कलिप्रोत्सुकबुद्धयः ॥
बमवुमुंनयः केचित्केवित्कामपरा मवन्‌ ।
इत्थं व्याकुटिताः सवं संहत्थचुः परस्परम्‌ ॥
त्यजामः काशिका शीघ्रं विघ्ना नः संमवन्ति हि।
यद्यपीह सम्य तन्निवाणं मुनिसत्तमाः ॥
तथाऽपि रागद्ेषादि्वाधते मानसानि नः॥
रागादिषु च जातिषु पापमेव समेधते ।
अस्मिनक्षेवरे कृतं पापं स्वत्पं चापि महद्भवेत्‌ ॥
तस्मादन्यत्र कर्माणि करिष्यामो यथाविधि । .
अन्तःकरणश्ुद्धयरथं ततस्तत्त्वं स्फुरिभ्यति ॥
विवर्धदं गताः सर्वे सनयः संशितव्रताः ।
वाराणसीं विहायैव नानातीर्थानि संभिताः ॥

पाच्च काश्यां यो निजघमण भमुश्चुस्तिष्ठति द्विजः ।

अनायासाविटम्बाम्यां स एव ठमते फलम्‌ ॥
बह्मवैवत-

काश्यां स्थिता हीद्धियाणां व्यव नो
कु्थादयत्नात्सत्कृतं रक्षणीयम्‌ ॥
अन्तथमिी प्रेरकः करणानां
सोऽयं द्विभ्यादिन्दियेनाशितेर्दि ॥
अत्र स्वेच्छावारद्‌ाषप्रनश
लोकाः कामाद्भान्तिमाजो मवनि ॥
-तस्मातद्धि्नात्र पन्था विष्द्धः

११८ नारायणमहुविरचितः- [ कारीपरकरणम्‌ 1

सेध्यः सेष्यो वेदमलो हि धमः ॥
नथा--ये स्यः काश्यां महामागाः सत्यधमपरायणाः ।
दानैवतैश्च नियमेः स्वाध्यायेश्ेव सयुताः ॥
तेषां किनं प्रमदेद्वि्यमनाऽपि सर्वेतः।
तथा--पञ्चो भ्राता पिता वाऽपि यः कायां पापमाचरेत्‌ ॥
त्याञ्य एव स पापात्मा मवेत्सस्गजाद्धयात्‌ ।
तथा-गरुद्रोहपरो यरतु विप्रद्रहरतस्तथा ॥
न तस्य काशी सिध्यत बहुमिः साधनंयुता ।

तथा--वाराणस्यां वसदस्त॒ वत्ते यायावरा चरेत्‌ ॥
अन्यन्न प्रतिगह्णीयास्माणेः कण्ठगतेराप ।
तथा-- काश्यां वसद्धभपरा महाता
न वित्तक्रामादिपरः कदाचित्‌ ।
वित्तं परा देवकृत तु याव-
तावद्धवत्येव न चात्र वादः ।
तथा--अहिशं वित्ताचिन्तातुराणां
कटत्रपुताप्तगहादिमाजम्‌ ।
दिजम्मते न पर काशेसाख्य
यदथमास्ते सहरि्भिराशः
सहरिहरिसहितः ॥
तथा--गङ्धान्नानं विश्वनाथानुवृत्त-
स्तत्तत्ती थश्च (नदेवाचनान ॥
हान शक्त्या सत्था सत्सङ्ग
पापन्नासः कीतनं शंमनाम्नाम्‌ ॥
कय दिवं क्षेवमध्यास्थतांना
नो चेत्तीत्रा यातना भरव स्यात्‌ ॥
करते काश्यां ज्ञाननिष्ठा वक्षन्त
तरेतायां ते यक्ञदानप्रधानाः॥
एजादानं द्वापरे तु प्रुत्‌
तेष्ये दानं केवलं माक्षहतुः
तथा--कटा न कशिवसतिः [स्थरा मव-
त्ापालनां दण्डपाणिप्रमावति ।

[ काशीप्रकरणम्‌ ] व्रिस्थलीसेतुः । ११९

ममाऽऽज्तया दण्डपाणिः श्ुमाला
ह्द्रासिष्यत्यथं पापकतेन्‌ ॥
तथा--काक्षीस्थाश्च जनाः सर्वे क्िवविष्णष्वद्पणिः।
तस्मात्ताश्चीजनान्नेव दूपयेदपि पापिनः ॥
न धर्मः कार्िजनतासषनात्सुमगः परः ।
न पपं कारिटोकानामपराधादतः परम्‌ ॥
तथा-बराह्मणक्षतियविक्षां शुद्राणां च सदाशिव ।
अपराधाः प्रथक्परोक्ताः सवेषां च विशेषतः ॥
प्रतिग्रहो बाह्मणानामनाचारस्तथा परः
तथाऽस्वधर्माचरण शद्राल्न नुद्रसेवनम्‌ ।
क्षञ्नियाणां प्रजाद्रोह कणाश्चुद्धनं पापमः॥
यथेष्टं व्यवसाथादि मानकर तथा विशाम्‌ ।
अपराधा मवन्त्येव शुद्राणां गणु शकर ॥
हिजासेवा वेदवादः प्रतिग्रहरुचिस्तथा ।
मद्यमांसादिष्यसनं मायया लोकवश्चनम्‌ ॥
पज्यबरद्धिरसेवा च वणानां वेषधारणम्‌ ।
बाह्मणाघेः काशिङकायमतद्रञ्य पथक्‌ प्रथ्‌ ॥

तथा~-निन्दकानां सुखं धमस्तपः सत्य दृयाऽमयम्‌ !
तीववततपोदानविध्ादे च निरथकम्‌ ॥

का इथां वस्तां गद्गाद्कन इ। चाद्यज्चचिकर्मकरणेऽपि न दोषः
तत्प्र मास्य भपाविगुक्त
गङ्ोदकोपात्तस्मस्तक।५; ॥

हति सनत्कमारसंहितायाम्‌ । कार।खण्ड च-
सर्वाणि येषां गाङ्गयस्तोधः कृत्यानि देषहनम्‌ ।
मरमिष्ठा अपिते मत्या अमत्य एवे हरे ॥

समस्तपदे संकोचे प्रमाणामावात्‌ । यदा तुन करातति तदा सम्पक्‌
कत्पजकामस्यापि धममूटवा्फटातिशयः । तथा सनक्ुमारत्त।ह-
तप्र
वाराणसीं समासाद्य ये कुवन्त्यथस्चयमप्‌ ।
तेषां नास्त्येव सतिद्धिण काया प्राप्यते रवत्‌ ॥

१२० नारायणमषविरचितः- [ काशीप्रकरणम्‌

ठ्याक्त उवाच--

गृहस्थानां शरुुश्चणां मक्तानां काशिवासिनाम्‌ ।
विनाऽथ॑संचयं बहमन वासः कथं मवेत्‌ ॥।

सनत्छमयार उवाच
एकाकना हस्या च सचपत्नाकस्तथाऽप्र ।

कटम्बमरणा येऽन्षे कृत्वा ते सचय बाहः ॥
मध्ये वसेयुरिर्टपास्त्यक्त्वा दंशं धनं द्विजे ।
एकाहमात्रमण्यन्तः सचेन्वानो न दुष्त ॥
एकाकी योऽगही मक्तो भिक्षां साऽहंत्यस शयम्‌ ।
क्षि पन्ये कटुम्बाथं सःदनेऽपि संचयाः() ॥
टन्ध्वाऽन्तद्र।वेण तवद्ाचतुम।ग त्यजत्परम्‌ ।
तेषां तनोज्डितासुर्नां सद्धरः सा परमा श्वा ॥
ठन्ध्वा च मध्ये द्विगुणं दच्वाऽपि पुनरुद्रताः ।
तेषां जन्मसहस्रेऽपि दोषो वञ्जी मविष्यति ॥
प्रतिगृह्य बहि; काटिगृग्रादापे महामुने ।
कृतान्तरालयः कारयां मृ नोऽप्यनघः कृत। ॥
वाराणसीं समासाययोवा को वाऽप वाऽऽभरम।।
पक्तान्नं परमादद्याल्ेकाहाथाद्थाप्वा॥
ताक्चायोगी स विज्ञेयः काश।विज्ञानतत्परः ।

कार खण्डे-
पापमेव हि कर्तन्यं मतिरास्ति यदीदशो ।
सुखेनान्यत्र करव्यं महां ह्यस्ति महं यतत। ॥
अपि कामातरो जन्तरेकां रक्षाते मात्रम्‌ ।
अपि पापरता काशां रक्ष्या माक्षाचिनाकेका ।

तथा--त्यक्त्वा वैग्वेश्वरीं मक्त येऽन्यदेवपरायणाः ५
सर्धथ। त्वं वस्त्या राजधानी पिनाकिनः ।
शिवनिन्दापरा सं च वेदुनिन्दपिराश्च ये ॥
वेदाचारपतीपा ये सेव्या वाराणस्ान तैः ।
परदोहरता ये व परेष्याकाररणश्च य ॥
दरोपतापिनो येते तेषां कशी न सिद्धये ।

[ काशचीपरकरेणम्‌ } विस्थटासेतुः । ` १२१

कौरे--किंत विद्रा मविध्यन्ति काश्यां निवसतां सताम्‌ ॥
ततो नेवाऽऽचरेत्णपं कायन मनसा गरा!

छट = चे

ठैङ्ध- मोक्ष प्रदायकं लिङ्गः त्यक्तवा येऽथस्य 1टप्सया ॥
शाजप्रतियहासक्ताः कृतकान्पूजयन्त य ।
ते रुद्रपाश्चनिदेग्धाः पतन्ति नरके भुवम्‌ ॥
ये पुनः सिद्धाटङ्काना प्रासादानां स्वकश्षाक्ततः
कव॑न्ति पजासत्कारं ते मुक्ता नान्न सशवः

तथा-ल्ीशद्रा नामिमाषेत शुद्रान्च वजवत्सदा ॥
शदरान्नरसपष्टस्य निष्क्रातिस्तस्य केह ९।
अग्रतं बाह्षणस्यान्न क्षाश्चयान्ने पयः स्पृतम्‌ ॥
वेर्यान्नमन्नमित्याहुः शदान्न रुधिर स्पृतम्‌ ।
तस्मादत्र सदा देवि यदाच्छेन्मामकं पद्म्‌ ॥
दमशानवासी धमात्मा यथालब्धेन वत्वत्‌ ।
टमेत रुद्रसायञ्य सद्‌ा रुद्रमनुस्मरन्‌ ॥
पण्मासाह्वमते ज्ञानम स्मिन्क्षेत्रे ।वेशेषतः

काश्चाखण्ड-
अच्रोरिलवाऽपीकशमक्तान्विरुणाद्ध तपः कधा: ॥
प द्ह्यति वा मूढस्तस्यान्यत्रत्नि ना गात;

तथा--मनसाऽपि हि विश्वेशं विद्रंषन्तह यऽधमाः।
अध्यासतेऽन्धतामिशं प्ृतास्तेऽन्यन्न सततम्‌ ॥
शिवनिन्दापरा ये चय पाञ्युपतानन्द्काः
विद्विषो मम ते ज्ञेयाः पतन्ते नरकशदयुच। ॥
अष्टरविंज्ञतिकोदीष॒ नरकेषु क्रमण 1ह ।
कल्पं कट वसेयुस्ते ये विश्वश्वर निन्दकाः ॥

मरम विष्णोः ।
तथा---येश्च काङ्घास्थतां जन्तरतल्पकोऽपि वेराधतः ।
तव विश्वमरा सवां मया सह विरोधिता ॥

तथा-- निवसन्ति ममक्षेत्रे मम माक्त प्रकवेते ।
मम दटेङ्धरायतु तानेवोपदश्ाम्यहम्‌ ॥
१६

नारायणमहविशैवितः-- [ काशीप्रकणम्‌ }

१९९

कि कि क [क णद
निवसन्ति मम क्षिते मम मक्त न कुवेत।
मम लिङ्कधराये नो न तानुपदिश्षाम्यहम्‌ ॥

तथा-तेष्योत्तरवहा नित्यं ठिङ्गमस्यं प्रयत्नतः ।
दमो दामे दया नित्यं कतभ्य मुक्तिकादक्षिमिः ॥
इदमेव रहस्यं च कथितं क्षित्रवासिनाम्‌ ।
मतिः परहिते कार्यां वाच्यं नोद्रेगकृद्रदः ॥
अनक्षाऽपि न करतंव्यमेनोऽत्र विजिगीषुणा ।
अच्रत्यमक्चयं यस्भात्यकृतं घुकृतेतरत्‌ ॥

तथा-मरणं नामिकाङ्क्षेत कक्ष्यो माक्षाऽपं ना पुनः।
शरीरपोषणोपायः करतंन्यः सुधियाऽत हि ॥
शरीरसौष्टवं का ङक्ष्यं वतन्नानादिसिद्धयं ।
आयर्बहतर वै चिन्त्यं महाबटसद्धये ॥

तथा-ङृष्छरचन्द्रायणाद्।नि कव्यानि प्रथतनतः ।
यथेद्दियविकाराश्च न बाधन्तेऽत्र काह चत्‌ ॥
यदीन्धियाणि कुवन्ति विक्तियामिह देहिनाम्‌ ।
तदाऽत्र वासरसंसिद्धिरविपनेभ्यां नेव भ्यते ॥

तथा--यथाङ्ञक्ते च देयानि दानान्यत्र सुगुप्तवत्‌ ।
अन्यान्यपि च देयानि विघ्रान्परजहषुणा ॥
परोपकरणं चाच कतव्य स॒धिया सदा
पर्वस्वपि विशेषेण स्नानदानादिकाः फ्रेयाः ॥
विरोषपजा क्या सुमहोत्सवपुवकम्‌ ।
कुर्यास्तथाऽपिका यात्राः समच्याः क्षेत्रदवताः ॥
अन्न मर्म न वक्तत्पं सुधिया कस्याचत्काचेत्‌ ।
परदारपरद्व्यपरपकरणं त्यजत्‌ ॥
परापवादो नो वाच्यः परेष्या न च कारर्यत्‌ ।
अस्तत्यं तैव वक्तव्यं प्राणे; कण्ठगतेर।प ॥
अत्रत्यजन्तरक्षाथमस्त्यमाप मारयत्‌ ।

न केन प्रकारेण श्चमेनाप्यञ्चुमेन वा ।

अत्रत्यः प्राणिमाजोऽपि रक्षणायः प्रयत्नतः ॥

[ काशपरकणम्‌ } त्रिस्थटीसेतुः । १२३

तकस्मिनक्षिते जन्तावत्र काश्यां प्रयत्नतः ।
वै लोकष्यरक्षणात्पण्य यत्स्यात्तत्स्यान्न सशयः ॥
ये वसन्ति सदा कारयां क्षचसन्यासकारणः ।
त एव रुद्रा मन्तव्या जीवन्मुक्ता न संशयः ॥
ते पञ्यास्ते नमस्कायांरते सतोष्याः प्रयलतः ।
तेषु वै परितृषेषु तुष्यदिश्वेश्वरः स्वयम्‌ ॥

तथा-प्रसरस्विद्दियाणां च निवायोंऽत निवासिभिः ।
मनस्रोऽपि हि चाश्चत्यमिह वायं प्रयत्नतः ॥

तथा--अतः काश्यां प्रयत्नेन घ्रानं दानं तपो जपः।
बतं पुराणश्रवणं स्पृत्युक्ताध्वानेषवणम्‌ ॥
प्रतिक्षणं प्रतिदिनं विश्वेश्णपद्चिन्तनम्‌ ।
लिङ्गाचनं त्रिकाटं च लिङ्गस्यापि प्रतिष्ठितिः ॥
साधमिः सह संवासो जठ्पः शिवरिर्वेति च ।
अतिथश्चारि सत्कारो मत्रा ताथनेवासिमः॥
आसितिङ्यबद्धिविनयो मानामानसमनधाः ।
कामिता वनोद्धत्यमरागित्वमहिसनम्‌ ॥
अप्रतिग्रहवृत्तिश्च मतिश्रानुग्रहात्मका ।
अदम्मिता त्वमात्सयमप्राथितधनागमः ॥
अलोभित्वमनाटस्यमपारुष्यमदानता ।
हत्यादिसम्यग्वत्तिश्च कर्तव्या क्षेत्र वासिना ॥

ति ध्यासोपदेश इत्यलं बहुना । इहं स्परत्याद्यविहितास्तदृनिषिद्धा
एव च केचिद्विधीयन्ते निषिध्यन्ते च । यथा वेश्वश्वरपूजनाद्या गङ्गाः
वौमन्नात्ा मोजनादयश्च । केचन स्थ्रातेतः साधारण्यन वाहा
निविद्धाश्च पनस्तीर्थमात्रे विहिता निषिद्धाश्च पुनरपि करिया ।४।-
यन्ते निविध्यन्ते च यथा सत्यवचनादेयां द्वैषादयश्च । तज्ाऽऽ्याति
क्रमे विरे षविहितमेवान्तहयातादिप्रायाश्चत्त कामाकामसङृदसक्रच्
कत्यक्षक्त्यादितारतम्येन ‹ विहितं यदकामानां कमात्ताद्गुण मवत्‌
इत्यादिस्प्रतयक्तरीव्येक द्विगुणा ज्ञेयम्‌ । उत्तरेषां तु यादं ताथमा-
त्ेऽतिकमरतदा विधिनिषेधपुनः प्रवणबलादेशावेशेषेण प्रत्यवाषाधः

कि

दथा्गतेः * एशति.शहणि गुण ठाने टपूनं _ इति गतिमः

१२४ नारायणमहविरचितः- [ काीप्रकणम्‌ ]

नादायद्ित्तगौरवेण माष्यम्‌ । तचेवम्‌ । यदि तीथतात्रं तद्विशेष वा
क्त्य किंचिद्धिशेषतो विहितं भावश्चित्तं तवा तच्च स्मत चेति सभु.
ञ्यः । तन्नापि स्मात॑मादौ पश्चाद्िशेषविंहितमागन्तूनामन्ते निवेश-
न्यायात्‌ ।

यत्र त विशेषतो न शरुत तत्र स्मातमेव तीथतारतम्पन सपादं साध
द्विगुणे वेत्यादि योज्यम्‌ । कारवां तु पुनर्विधिनिषेधभ्रवणात्त।थान्तर्‌"
तोऽपि पातकगौरवावगमास्ततोऽपि प्रायाश्चत्तगोरवम्‌ । तचत्थम्‌ ।
कामाकामादिमेवेन स्मार्तं विक्ेषश्रुतं चान्तगृहाद्‌ पूववक्करमण
दथमप्येकद्विगुणादिसमुचितं कायमिति । तद्यथा नानृते वदद
दशपणं मासयोः पुनमिषेधाच्छ।तस्मातेप्रायाञ्रत्तसमुच यस्तथाऽत्र प ।
हर्यासत॒ विशेषः । तच्च नमित्तिकाङ्गरूप भ्रात प्रायाश्रत्त परषागमन्व
एवालष्यं स्मार्तं तु प्रयोगं पारसमाप्य पश्चात्‌ ) अन्यथा प्रयोगप्राज्चुमा.
वमङ्कापत्तेः । इह तु बाधकामावादुक्तन्यायाच स्मार्तमादो पश्चाद्िशेष-
विहितमिति । अयं चान्यो विशेषः । तच्रादृतवदनेन इरतापवद्य
जन्यत एकं कतोरुपधातकमपर पसा नरकजनजनक स्मातिनपधाद्पुरु-
धार्थत्ास्माकरणिकनिषेधेन च क्रत्वथत्वात्‌ । तथा चकेकप्रायाश्चत्तक-
रणे कतो; पसो वा साद्‌ गुण्येऽष्यन्यतरस्य वैगुण्यमवेत्युमयानुय्रहायापर-
यद्रयनाश्चलक्षणकायभेव्‌ एव परायश्चत्तसमुचयः । इह तु कस्याच्ल-
रणामावान्निषेधद्रयस्यापि पुमथतवाद्पवमेदं मनामावादुवकमव
हुरितापर्वमुतदयते साक्ष्येऽनूतवत्‌ । तथा चकेकपरायाश्रत्तन गुरतरदु र
तानाश्ार्पंसो वैगण्यमेवेति तवनुग्रहायकापूरवनाशास्यक। वक्थ समु
जयः ¦ कार्याः प्रङरणं मविष्यतीति चेत्‌ । न। द्रव्यस्य प्रकरणाबाः
गात्‌ । वासस्येत्यपि न । तत्सदशाद्यमावात्‌ । अनङ्गे्तवासस्य
क्षाश्वथिकरणकपापे दुरितगोरवा मावापत्तेः । अच्रत्यपापेन वसिस्थव
वैगुण्ये ‹ कार्यां कतस्य पापस्य मोगो सद्रापशाचता _ इत्याद
तदु्टफल कीत नातुपपत्तेश्च । तस्मादानादिष्वव देशक्रतावरपमकमवा
त्ापरवम्‌ । नन्वेवं कार्वैदये प्रायभ्ित्तयोविकल्प एव स्यात्‌ । मेवम्‌ ।
स्मार्तमात्रेण वाऽल्पन्ययायासतया समाता दप्य॒नेन वशाषकण वा शरु
तरदुरितनिराकरणास मवाद्तुल्यकत्पत्वाच्च । एतेन विशेष पद्टन्त्र-
हादिपत्यान्नयेन स्मातमेव सवेमाषद्रा कार्यमिति परास्तम्‌ । तस्व

[ कारीप्रकरणम्‌ ] निस्थर्ट सेतुः । १२५

्रत्यान्नायतायां प्रमाणामावाच्च । यन वैशेषिकमात्रदिवात्रत्यपापनाशो
विशेषविधिवश्षाविति तदपि न । सकृककरृतात्तस्माहुरुतरदुारतानाश्ञात्‌ ।
५ फलस्य कर्मनिष्पतेस्तेषां ठोकवत्परिमाणतः फटावेशेषः स्यात्‌
[ जै०। १।२। १। १७ | इति न्यायात्‌ । यत्र हि वशपिक सात
कायं तन्न मवत्‌ तन्मात्रान्नाशः

यथा--द्विगणं सवनस्थे तु बराह्मणे वतमाचरत्‌ ।
यागस्थक्षञ्नदिडघाती चरेद्‌ ्रह्महणि वतम्‌ ।

इत्यादो । इह त॒ न तथा । किंचन्यत्र कृते बह्महननादो द्रादश्षा-
दादि, उन्न तु कते सकृद्न्तरगृहयाच्चा पश्चक्रोशया्रा वते सवे पाप
चुरा; काक्शीमाभित्य यथेच्छं पापानि कुयुः । यथाऽ पुण्य तनक
स्यात्तथाऽत्र पापं कृतमक्षयं हीत्यादिप्रायाथत्तगोरवाथासवादृनुपपः
तिश्च । आवृत्तिकल्पनायां तु कियती सेति मानामावादुनध्यवताव,
विरोषदिधिस्तवस्मदक्तमार्गेऽप्युपपन्नः। यत्त॒ मण्डपास्यानादा सक्रतपश्च-
क्वोक्ायान्नामात्रेणनिकमहापातकनाश्ञप्रतिपादने तव्थवादमात्रामाति मव
ताभद्गीकार्यम्‌। असंकल्पितयाऽसीसंगमादेव कृतयाऽपरिपूणवा तवाऽ्टप-
पापनाज्ञस्याप्यसंमवात्‌ । शरुतरदुरितनाशेऽप वेशेषिकस्५व शर्कपात-
शयः कल्प्यतां शब्दम व्रप्रमाणकत्वात्‌। नास्ति शब्दस्या तमार इत च्चा
यादिति चेत्‌। सत्यम्‌। कहप्यत एव । अत एव ताथानेषधाक्ताराा नपाच्च
था दुरति गरुता सा वैरोषिकेणेव नह्यति न तु तत्रापर प्रायश्रत्तमू ।
मृयःपत्यवायनिवृच्यैवाऽऽनुपङ्किकाल्पी यःप्रत्पवायानेवृत्तेः सवव्रभ्दुप्‌-
गमात्सुरापनि तदाघ्राणादिवत्‌ । कितु स्मातानेषधक्रतगारवानवतक्‌।
त वैशेपिकस्यातिश्चयो मूयोल्पमावस्य विपर।तत्वात्‌ । यत्राप्यात
शयो वृष्टः स स्वाथोनतिलङ्वनादिति न्पायादुक्तबाधकात्यटम ।
तसिद्धं स्पृतिनिषिद्धस्य कार्यां पुननिषेधे तद्युषठाने स्मातवरापि
कप्रायश्ित्तयोः समुच्चय इते ।

कद

हति भीवारायणमह्विरविते त्रिस्थछीतिती काशीप्रकरणे
काक्षी वा सिधम।ः ।
अथ कषेत्रचन्यासविपिरुपपुराण-
माधश्युक्कचतुरद॑श्यागुपोष्यह एरोऽहाने ।
बराह्मणान्मोजयेत्पश्चादेक वाऽप सदृक्षणप्‌ ॥

१२६ नारायणमहटविरवितः- [ काश्चीप्रकणम्‌ ]

गल मौनेन च षान ज्ञानवार््यां समाचरेत्‌ ।
ुङ्ाम्बरधरो मृत्वा नत्वा दुण्डिविनायकम्‌ ॥
दण्डपा्िं ततो नत्वा दृष्ठ विभ्वेभ्वर च मामू ।
भीमुक्तिमण्डपं गत्वा कुयात्सिकल्पमातना ॥
प्राणायामं कृत्वा जपेत्पश्चाक्षरं मनुम्‌ ।
करिष्ये क्षे्रसंन्या समिति सं चिन्तयेद्बुधः ॥
पश्क्रोशाद्रहिः क्षेवान्न गच्छाम्पम्बिकापते ।
इमं मन्तरं पठेव दिधिः पञ्च च सप्त वा ॥
नमस्करर्य महादेवं दण्डपाणिं ततो बजेत्‌ ।
साक्षीकृत्य महात्मानं दण्डपाणिं विनायकम्‌ ॥
भरीकालभैरवं चैव साक्षी कुषातयतनतः।
एवं कुत्वा विधानेन पश्चा्कुषात्तु मोजनम्‌ ॥
रव संचितवित्तादि दथात्सर्वं ममाऽऽज्ञया ।
य एवं कुरुते न्यासं क्षेत्रे देवि विधानतः ॥
सवंपापविनिशक्तो मुच्यते नात्र सशयः ।
भाषेत्वादि । अथोद्यामरपोष्य चतुर्दा बाह्मण मोजनज्ञानवापी-
घानादि कमेण कुयादित्यथंः। अत्र गहस्थानामप्यधिकारः।
ततःपरमरति चावंङ्कि येऽपि क्षत्रनिवासिनः।
गृहिणो चिङ्खिनो वाऽपि मदूमक्ता मत्परायणाः ॥
मदसरादाद्रमिष्यन्ति मोक्षं परमदुट मम्‌ ।
इति शिवपुराणात । अत्र च बाह्मणस्येवाधिकारः सर्वस्वदानस्य
विधानात्‌ । क्ष्रियादीनां च तदहाने सति प्रतिग्रहानधिकारादजीवना-
पत्तेः । अत एव कमि- |
दसेदा मरणा द्विपो वाराणस्यां समाहितः।
इति विपरग्रहणं कृतम्‌ । अन्ये तु क्े्रसन्यासाङ्गमूतसवंस्वदानेऽपि
कृते क्षद्चियादिमिर्धमतां निर्वाहिमजञोपयोगिन्यवसायादिकिरणेऽपि न
दोषस्तेन सवैषामधिकारः । विप्रग्रहृणं तु तप्तं न वितरनिवृ°
स्यं ्रिदोषपरिवंख्यापातादित्याहः । अयं च क्षेत्रसन्यासो वाराण-

[ काशीपरकरणम्‌ ] जिस्थटीषेत्‌ः । १२७

सीक्षे्न विषयो न तु काक्ीविषयः। ( मध्ये प्रदक्षिणं कु्थादसीवरणयाो
इति कषत्रसन्यासिपश्चकोशयाघ्रायामुक्तेः
ति विस्थटी सेतो क्षेवसंन्यासविषिः ।

अथ नानाकाम्यकमांणि ।

ब्राह्चे मात्स्ये च कारी प्कृत्य-

तन्न दीपप्रदानेन ज्ञानवक्षुरताद्ियम्‌ ।
प्राप्रोति धुपदानेन स्थानं रद्रनिपेषितम्‌ ॥

तथा--अर्चैयेद्यश्च मां देवि अविमुक्ते वरानने ।
तस्य धर्म प्रवश््यामि यावदाप्रोति मानवः॥
दशद्ौवणिकं पुष्पं योऽविमुक्ते प्रयच्छति ।
अश्धिहोजफलं धपे गन्धदाने च तच्छृणु ॥
भूमिदानेन तन्चल्यं गन्धदानफलट स्पृतम्‌ ।
संमाजने पश्चक्षतं सह्रमनटेपने ॥
मत्ये श्चतसरहघ्ं त अनन्त गांतवादन ।

दृशेस्याि । दृशयुवर्णदानजन्यं फठमेकपुष्यसमपणाद्भवत । 9१०
ग्रिहोजजन्यप्‌ । गन्धे भूमेद्ानजन्यप्‌ । समार्जने गोपश्चशतादान-
जन्यम्‌ । अनेने सहघ्नगोदानजम्‌ । मालार्यां गोलक्षदनिजम्‌ । गति
वाये चानन्तगोदानजं फलं मवताीत्यथः । टङ्ग काशत्रकरण-

दशानामश्वमेधानां यज्ञानां यत्फठ स्पृतम्‌ ।

तदवाप्नोति धमता न्नाला तत्न वरानन ॥

स्वल्पमप्यव यां दद्यद्राह्मणे वेदपारग ।

शुभां गतिमवाप्नोति आग्रेवचेव द्‌धप्यत ॥

उपवासं तु यः करता वेप्रन्सितपवहजः

त सौत्रामणियज्ञस्य फलं प्राप्राते ।नाश्चतम्‌ ॥

विधानमिति बहुबचनाडयधिकाञ्जाक्त्या मोजपत्‌ । शाक्तपद्‌।पतवा

क्यान्तरसमाना्थतादपर्वन्तरकल्पनानाप्तेश्च । काश्चज्तु कपिजटन्यः

येन च। नेत्याह ।
तथा--एकाहारस्त यास्तष्ठेन्मास तत्र वरानन ।

यावजीवकृतं पापं मासिनकेन नरयति ॥

१२८ नारायणमहृविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌

तकाहार दकान्चाहार* ।.

+

अथिप्रवेश्च ये कपुरविमक्ते वेधानतः।
प्रविशन्ति सुखं तेमांन पुनमकिनिा नराः|
करवन्त्यनशनं ये तु मद्मक्ताः कृतनिश्चणः
न तेषां पुनरावृत्तिः कल्पकोटिशतैरपि ॥

तथा--अविप्रक्ते महादेवमच॑यन्ति स्तुवान्त य ।
सर्वपापविनिभक्तास्ते तिष्न्त्यजरामराः ॥
अविमरक्त समाप्ता लिङ्कमचयतेतु यः
कटपको शिश्तैश्चापि न तस्यास्ति पुनभ्वः
अपरे ह्यजरश्ेव तिष्ठेच्छां मवस्रनिधा ।
पे च ध्यानं समासाद्य युक्तात्मानः समाहिताः ॥
स नियम्ये न्दिययामं जपन्ति शतरुदियम्‌ ।
अविगुक्ते स्थिता नित्यं कृताथास्ते न संशयः ॥

तथा--एकाहृ्मपवासं यः करिष्यति यशस्विनि ।
फट वशातस्येह छ मते मत्परायणः ॥
व्शषतोपवासस्येत्यथः ।
मात्स्ये छवर्णशङ्गीं रप्यखरीं चेठान्यां च पयस्वनाम्‌ ।
वाराणस्यां त यो ददययादाकणायतटोचने ॥
गां द्वा त॒ वरारोहे बराह्मणे वेदपारगे ।
आसत्तमं कलं तेन पावितं नान्न सशयः ॥
यो दद्याद बाह्मणे किं वित्तसिमिनकषत्े वरानने ।
कन्द रजतं वल्मन्नाद्य बहू विस्तरम्‌ ॥
अक्षयं चाष्ययं चेव स्यात्तत्तस्य छुांचनं ।
तथा-- अन्यन्न बाह्मणानां तु कोटिं संमाज्य यत्फलम्‌ ॥

क कि क

वाराणस्यां प्रदेकेन माोजतेन तदृप्यित ।
तथा--वषमं तरुणं साम्य चतुवत्सतर युतम्‌ ॥
यश्चाङ्कपित्वा मोचयति सत याति परमां गतम्‌ ।
पितृभिः सहितो मोक्षं गच्छत्यत्र न संशयः ॥
अङ्कनं दक्षिणवामपाश्वयोश्चकरत्रिशूलाम्याम्‌ । अन्न वत्सतर। चतुष्टय
युतत्वाङ्कनरूपसमानधमक्ता वृषोत्सतन च त दितिकतष्यता ग्राह्या ।

( काशौप्रकणम्‌ ] त्रिस्यलीमेतुः। _ १२९

तथा~--ङ्िमच धूनोक्तेन यहानं क्रिथते नरैः ।
धर्मकामार्थमरष्िशय तद्नन्तफटं मवेत्‌ ॥
स्वर्गापवर्गयोहैतस्तद्धि ती्थतमं भुवि ।
ब्नानं जष्थं तथा होभमनन्तफल साधनम्‌ ॥
गत्वा वाराणसीतीथं यस्तु चान्द्रायण चरेत्‌ ।
यस्तन्न पश्चतां थाति मोक याति न सक्षयः॥

तथा--मनष्यैः पिण्डदानादि कायमच्राऽऽगतेः सदा
पिण्डनं च तत्रैव युपे कायमाद्रात्‌ ॥
सुएुतरास्ते पितृणां तु मन्ति सुखदायक;

तीर्थ पिण्डदानस्य प्रधानलात्तदनुरोधेन भराद्धादि स्वमङ्गं कायम्‌ ।
4 प्रधान नीयमानं हि तत्राङ्कान्यपकध।ते इतिन्यायात्‌ । भद्धात्त

मे त पिण्डदानमाच्रमपि क्षायमित्यक्त प्राक्‌ ।

तथा-अन्य्नापि प्रमीतानां भद्ध भद्धासमधेतम्‌ ।
अन दीयेत तेन स्यात्तेषां कटासस गमः ॥

तथा-- सिद्ध लिङ्गाश्रयं मग्रं हष्ठा रज्ञे निवेदयेत्‌ ॥
स्वमतं परमतं य संस्कवन्ति यथाः तथा ॥
ते मोगानां नराः पात्रमन्ते मोगस्य मागिनः।

स्वकुत परकृतं वा देवालयादि तुरत राज्ञ न्द संस्कतव्य मित्यथः।

तथा--खण्डस्फटितिसस्कार तन्न कुवन्ति य नराः ।
ते शुद्रल्ोकमासराद्य मोदन्ते इाखनः सदा ॥
तथा--राजप्रतिग्रहसिक्ताः कृतकान्पूजयान्त व ।
ते सुद्रक्षापनिदग्धाः पतन्त नरके धुवम्‌ ॥
यं पनः सिद्धलिङ्कानां प्रात्तादाना स्वशाक्ततः।
कुषं न्ति पूजां सत्कारं ते मक्ता नात्र सशयः ॥

तिद्ध लिङ्गानां एजां प्रासादानां च सत्काराम।त क्रमणान्वयः ।
तजन पूजा जो होमः कृतो मवति देहिनाम्‌ ।
अनन्त फलद्‌ः सवा रद्रमाक्तसमान्वतः ॥

काश्ीखण्डे-अविमुक्तं समासाद्य या लिङ्ग स्थापयतु:
` , कठकोरिक्षतेव ऽपि नास्त तस्थ पुनभवः॥
9 ५9

{३० नारायणमहविरवितः- [ कार्चीप्रकणम्‌ }

तथा--समागव्येह काश्यां यः कुयाद्‌क शिवाटयम्‌ ।
तेन तैटोक्यम सिद्धं साटय कृतमेव हं ॥
तपाति तेन तप्तानि शीर्णपर्णाशनान्यपि ।
वाराणसीं समासाद्य येनाकारि शिवाटयः ॥
अशेषाः चविशेषाहच। इष्टास्तेन महामखाः ।
आनन्दकानने येन देवदेवाटयः कृतः ॥

ब्रह्मवेवत पावत प्रति शेववचः
यचच यत्र जलं काश्यामद्धरेत्युकृता नरः
तञ्च तत्र मदा यक्ता; पतरः पयुपासते ॥
काद्या रुद्रमयाः सवं जन्तवः धुतनादताः
ते पिबन्ति जलं यत्र तडागादां तुषाद्ताः ॥
तत्पण्यं न मया वक्त शक्य व्धशपरपि।
परं त सावधानैः सर क्तंभ्यो हि जटांश्ञयः ॥
अपराधो न मवति महापापकरदक्षयः

पावत्युवाच-
जलाक्षये कृते देव कारेते वा महातमः
कोऽपराधः पतेदन्न तन्ममाऽऽचक्ष्व क्र ॥
महादेव उवाच-
कारयां तिले तिले टिद्घ कायां तीथ पदे पदे ।
खननं काशिमृमेस्तु दुर्धरं तेन पावेति ॥
जीर्णह्धारं च ये इुयुंनिःसदेहा मवान्त ते ।
न ततर दटिङ्कपीडा स्यान्न ताथ खन्न मवेत्‌ ॥
अतो जी्णोद्धतिः कायां नेरवद्या महाफला !
स्वयं कृतं यत्खातादि तद्नेकफट प्रदम्‌ ॥
ततो ऽप्याधिकधमाणां जनक जाणमद्धतम्‌ ।
पान्ने-जीरणोद्धारेण वै तेषां तत्फलं द्विगुणं मवेत्‌ । इति ॥
अचरापूर्वजलाक्चयनिन्दा न निषेधाथ। क्कितु जाणाद्ूतेः प्रशिस्त्या-
तियाथां । ‹ प्रातः प्रातरनतं ते वदनि पुरोदयाभ्जुहाते चऽ प्रहत्रम्‌
हत्वदितिहोमप्ररसार्थान॒ दितहोमनिन्दा वत्‌ । न 1हे निन्दा ।नद्य नन्दतु
प्रवर्ततेऽपि त विधेयं स्तोहुमिति न्थायात्‌ । तेन सावधानतपाश्पूवतड-

ग[दिकरणेऽपि न दोषः

[ सशीप्रकरणम्‌ |] तिस्थलीसैतुः । १११

. दाश्ने--द्िजं स्वधमनिरतं यो वषांशनदानतः
पयेच्छरद्धया युक्तस्तस्य पुण्यफलं शृणु ॥

यावत्यः सिकताः सन्ति गङ्धायां मानेसत्तम ।
ताबद्रषसहघ्नाणि कडदिन्द्रेण संगतः ॥
पश्चाद महाराजो जायते निमले कुले ।
दीर्घायुरबहुपुजश्च सुखी शंकरमाक्तमान्‌ ॥
अन्ते च टलमते काक्षा ततो निवाणमाप्रुथत्‌ ।
अश्वत्थ प्िचिभन्द्‌ वा सहकारमथां टतम्‌ ॥
यो रोपयति यत्नेन तस्याध्येतत्फल भवेत्‌ ।
न्यायागतं धनं कारयां स्वल्पमप्यग्रजऽपतम्‌ ॥
मवेदनन्तफलदं नित्यं तत्सत्रवासिनि ।

तथा बह्मवेवत-

शिवालयक्षतं कृला यत्फठं प्राप्यते नाभेः

द्विजाटयेन चेकेन तत्फल, त्वक्षय मवत्‌ ॥

ज्िवायतनलक्षाणि विष्णोरायतनाने च ।

कृतानि तेन किभेन्द्राः स्थापितो बराह्मणा याद्‌ ॥

तथा--वषाशिनं तु थो दद्यात्काशयां सीदत्छुटम्बिने ।
यावन्त्यब्दानि तावन्ति युगानि दिवि पृज्यत ॥
वस्तः कोरिगणं पण्यं कारयां वासराथेतुधुवम्‌ ।
आत्मानं तारयेद्रस्ता तो द्रां बास्तयिता यतः॥
कायां वस्तसि ये विप्रा दूरस्थरापं सन्नरः ।
गक्चिमो विधातष्यी तेषां विभ्वशेतुमुद्‌ ॥

वाक्षे--वाराणस्यां कृतं कम नाटकण्डाय चापपतम्‌ ।
मनःशुद्धिं विधायाऽऽश्चु तच्वन्ञानाय कल्पत ॥

तथा- तन्न स्वतपं हृतं जप्तं दत्तं तपतं द्वेजात्तमा; ।
मयादनन्तफटवदं तस्करस्य प्रमावतः ॥

तथा--यत्कमं तत्र कुर्वीति शुम वा याद्‌ वाऽद्धमम्‌ ।
अक्षयं ततममवति नत्र काया वचारणा ।

तथा-अनेकजन्मसाहधेथत्तपःफट माध्यते ।
ततोऽप्ययिकमेवात्र तियत्रोणेषणाद्धवेत्‌ ॥

१३२ नाराथणमहविरवितः~ [ कारीपरकामम्‌ ]

बह्मवैवत-
अन्नदानं तु यः कुर्या धस्य क स्यविदष्यहो ।
यावन्त्यब्दानि तावन्ति युगानि स वसेदिवि #

तथा-- अन्यत्र योगाभ्यासेन यावज्जीवं कृतेन च ।
वाराणस्यां प्राणरोधात्तदपुण्यं समवाप्यते ॥

तथा-अस्मिन्कषत्रे महादेवि पुण्यं पुण्येतरसु बा ।
अनन्तकोटिगुणितं मवेत्सवं न संशयः ॥

तथा- ये प्रयच्छन्ति मनुजा जीवादुष्यधिकं धनम्‌ ।
जीवकोक्ञः श्टथस्तेषां पुण्यराशिः पदै प्रवे ॥
घ्नानेन कानेन पएर्किमेण |
क्िवार्च॑नेनापि सतोऽच॑नेन ॥
दिनि दिने च युक्तस्य बृद्धि
थया जनः फुतङ्कत्यः सदा स्यत्‌ ॥
अरनागपि विचारेण मनसो निग्रहो यदि ।
अविमुक्ते मवेयेषां ते मुक्ता मवबन्धनात्‌ ॥

सनत्कुमारसहितायाम-
ब्रह्मणं क्षञ्नियं वाऽपि वैश्यं शद्रमथापि वा।
वाक्त वाऽपि वा बह्मडिशवमक्तिपरावणष््‌॥
थोगक्षिमोपवेश्ायेवसथेदपि यत्नतः ।
थावत्स वसते तत्र तावत्तत्फलमस्य वे ॥
तथा--वः काश्यां वासयेदेकं स्थावरं चापि जङ्गमम्‌ ।
यावत्स कालं वसति तावलक्षगुणाधिकम्‌ ।
शिवलोके वतेत्काट भिति शाल्ञविनिश्चयः ॥
यं कविदपि वा कादयामिकाहमपि वासयेत्‌ ।
वर्षकोटिशतं बह्यनरुदटोके मही यते ॥
जन्मान्तरे पूनः कारयां शिवज्ञनमवाप्स्यति ।
यरो धर्मा; स्वंधरमादधिकास्तक्षयाः सदा ॥
पिशाचमो थने तीथं लोष्ट्रोणं समुद्धरेत्‌ ।
न पीड्यते परे छोके स्वत्पयाऽपि पिपासया ॥
्रोणपरिभितां पृदमित्यथः ।

{ करीपकरणम्‌ ] निस्थटीसेतुः । ` १ १३

कुल स्तम्मस्य मूठेऽन्नं दद्यादामटकप्रमम्‌ ।

परलोक्ेष्वशेदेषु क्षुधया नेव पीड्यते ॥

पकं वा वासियेत्कादयां वक्षगुह्मटतास्वापि ।

एकाहमपि वा धातथमलोकं न पश्यति ॥

कषे्नवासं विनोपायेः क्षेजेवासफल ठमत्‌ ।

थः क्षारश्यां सर्व॑गद्येष यातां कयद्यथोदिताप्‌ ॥

यस्तष्णीं वासरत्येकं वसनाक्षनपोषणेः ।
एकाहमपि तस्येव सिद्धिः कोटिगुणाधेका ॥

द्‌ याह्वाऽ्युपवेशं स यस्त्वस चयवान्भवत्‌ ।

येन(सावपवेशेन कशी श्िटोऽपि नो()ति ॥

काशी खण्डे-
नियतं यत्परिस्थाप्य लिङ्गानि फठमाप्यते ।
अन्यन्न तदिहैकेन शिङ्केन परिछभ्यते ॥
कटेन मङ्गमापन्नं जीणाद्धार करोति यः ।
इह तस्य फटस्यान्तः प्रटयेऽपे न जायत्‌ ॥
वित्तक्ञाञ्यं परित्यज्य प्रासादं योऽत्र कारयेत्‌ ।
तेन दत्तो मवेत्सवा मेरानयुतय। जनः ॥
कूपवापीतडागानि शक्त्या याऽत्र तु कारयत्‌ ।
अन्यज्नकरणात्तस्य पण्य कोटगुणाधकमर ॥
इज्यार्थमन् यः कुषात्तुरम्या पृष्पवारकाम्‌ ।
पष्प पष्ये फलं तस्य एवणकुञमाधकम्‌ ॥
इज्या्थं पुजा्थम्‌ ।
अत्र बह्मपरीं कृत्वा यो विप्रेभ्यः प्रयच्छति ।
वर्षाशिनेन संयक्तां तस्य पुण्यफलं श॒णु ॥
क्षीयन्ते सलिलान्वन्धेमोमाश्च जप्तरेणवः ।
क्षेयो न तस्य पुण्यस्य शिवलाके समासतः ॥!
तिष्ठत इत्यर्थः ।
भठानपि तपस्विभ्यः कारयित्वाऽज यांऽपयत्‌ ।
जीवनोपायसयुक्तान्सऽपि सवफटाभयः ॥
कत्वा महान्ति पण्यानि योऽत्र दिग्वेभ्वरेऽपयेत्‌ ।
न तस्य पुनराषृतिषेरि संसारसागरे ॥

११४. नारायणमहविरचितः- [ कशीभ्रकणम्‌ ]

तथा--वर्हणामपि वेदानां पुण्यमध्ययनाच यत्‌ ।
तत्युष्यं जायतां कार्या गायत्रा टक्षजापतः ॥
अष्टाङ्कयोगाम्यासेन यत्पुण्यमापे जायते ।
तत्पण्यं साधिकं मूयाच्छद्धाकाश।निषवणात्‌ ॥
कृच्छचान्द्रायणायेश्च यच्छेयः समु पाज्यते ।
तदेकेनोपवासेन मवत्वानन्द्कानन ॥
अन्यन्न यत्तपस्तप्तवा भेयः स्वाच्छरद्‌ा शतम्‌ ।
तदस्तु कायां वषेण मूमिशय्यावतेन ह ॥
आजन्ममोनवततो यदन्यत्र फट स्पृतम्‌ ।
तदस्त काश्यां पक्षाहःसत्यवाक्पारमाषणात्‌ ॥

यन्न दत्वा सवेस्वं सुकते यत्सम।हेतम्‌ ।

सहच्चमोजनाक्काश्यां तद्मुयादयुता धकम्‌ ॥

तथा-वच्वाऽल्पमपि देवेशि न्थायेनापाजित धनम्‌ ।
अविभरक्ते ममक्षेत्रे न दारदो मवत्काचेत्‌ ॥

-तथा-- तप्त्वा तपांसि सवाणि बहुकालं जवन्दवः
यत्फलं टभ्यतेऽन्यत्र तत्कारयामेकरात्रतः ॥
कोर्म--उत्तं जप्तं हृतं चेष्टं तपस्तप्तं कृत च यत्‌ ।
ध्यानमध्ययनं ज्ञानं सवेमच्नाक्षय मवत्‌ ॥

वाय्वाये-
वाराणस्यां नगर्या तु देयं श्राद्ध प्रयल्नतः।
तस्यां योगेश्वसे नित्य तस्यां दत्तमथाक्षयम्‌ ॥

काशीखण्ड-
संनिहत्यां डुरक्षेतरे राहुग्रस्ते दवाक९ ।
तलापुरुषदानेन कायां मक्षा समा मवत्‌ ॥

तथा--मिक्षाऽपि यत्र भिष्ठुभ्यो दत्ताऽऽमलकसामता ।
मेरुणाऽपि तिता वाराणस्यां शुरुमवेत्‌ ॥
वाराणस्यां वषमोज्यं यो दद्यान्निरुपायिने ।
स फदाचित्तटृष्षुधा ना दुःखं मङ्ख नरषमः॥
वाराणस्यां निवसतां यत्पुण्यमुपजायते ।
तदेव सवासापितुः फट त्वाविकट मवत्‌ ॥

२० ।

[ कशीपकणम्‌ ] विस्थटीसेतुः। १६५

तथा--नियमेन त वेश्वेशे प्र पुष्प फट जम्‌ ।
यदत्तं समनोवस्या महादानं तदन्न वे ॥
सुमनावृत्या निष्कामतया । |
भक्तिमण्डपिकायां च क्षण यत्स्थिरमास्यते।
घ्रात्वा गङ्काश्ते शद्धे तप एतदिहात्तमम्‌ ॥
सत्कृत्य भिक्षवे ।मेक्षा यत्का्यां पारदायते ।
तलापरुष एतस्याः कलां नाहंति षोडशीम्‌ ॥
हदि संचिन्त्य वेश्वेशे क्षण याद्रानेमाटयते ।
देवस्य दक्षिणे मागे महायोगोऽयमुत्तमः\।
इदमेवं तपोऽत्युयं यदिन्दियविलोलताम्‌ ।
निषिध्य स्थीयते काश्यां क्षुत्तापाद्यवमन्य च ॥
मासिमासि यदप्येतद्वताचन्ृयणात्फटम्‌ ।
अन्यत्र तदिहाऽऽप्येत मृतार्था नक्तमाजनात्‌ ॥
भासोपवासादन्यत्र यत्फठ समुपाञ्यते ।
भ्रद्धयेकोपवासेन तत्का्यां स्याद्सशयम्‌ ॥
चातमस्यवरतावयोक्तं यदन्यत्र महाफटम्‌ ।
` एकादद्युपवासन तत्कार्य स्यादस शयम्‌ ॥
पण्मासतान्नपरित्यागाद्यद्न्यत्र फट मवेत्‌ ।
क्चिवराञ्यपवासेन तत्कार्यं जायते धुवम्‌ ॥
व कृत्वोपवासषानि ठ मेद्न्यत्र यद्‌वत।।
तत्फलं स्याञ्चिरात्रण काश्यामविकलठ मन ॥
मासि मासि कश्चायाम्बुपानादन्यत्र यत्फलम्‌ ।
काश्याप्रत्तरवाहिन्यामेकेन चठकंन तत्‌ ॥

तथा-टिङ्क समितं दृशा चः कुथ।त्रणति सक्त ।
देहो जायते तस्य पुनदंहनिबन्धन ॥

लिङ्क यः स्थापयद्धक्त्या सप्तजन्मकृतादघात्‌ ।

` भच्वते नान्न संदेहा विश्युद्धः स्व मारमवत्‌ ॥

तथा--एकं प्रतिष्ठितं येन टिङ्कमव्रेशमाक्तेतः ।
तेनाऽऽत्मना सम ववश्व जगर्दृतता त्तम्‌ ॥
रत्नाकरे रत्नसख्या सख्यावाद्वूरपाध्यत ।
-लिङ्कप्रतिष्ठ पुण्यस्य न तु सस्यंह ।च्दयते ॥

<

१३६ ` नाराथपमहृविरदितः- [ कशीपकणम्‌ |

तथा-महादानेन चान्यत्र यत्फलं म्यते नरैः ।
अविमुक्ते तु दत्ताया कान्यां तद्वाप्थते ॥

तथा- अचर यक्कियते क्षेत्रे शमं वाऽछ्युममेववा।
संवतंऽपि न तस्यान्तस्तस्माच्छेयः समाचरेत्‌ ॥

तथा--अन्यत्र योगाम्यस्तनाद्यावजन्म यद्‌ज्पेते ।
वाराणस्यां तदेकेन प्राणाथामेन .ठ भ्यते ॥
सर्वता थ{वगाहाञ्च यावजन्म युज्यते ।
तद्‌ानन्दवने प्राप्यं मणिकण्थकमज्ननात्‌ ॥

तथा--यत्पोडशमहादातैः पण्यं परोक्तं महिमेः
तत्पुण्यं जायते पुसां विश्वेशे पुष्पवानतः ॥
अश्वदेधादिभि्य्ञेयत्फटं प्राप्यतऽखिटः ।
पश्चाग्रतानां घ्रपनाद्वेश्वेशे तदवाप्यते ॥
वाजपेयचहप्रेण सम्यागष्टेन यत्फलम्‌ ।
सकन्महरदनिवेयेर्विश्वेशे तच्छताधिकम्‌ ॥
ध्वजातपत्रचमरं विश्वेशे यः समरपपेत्‌ ।
पकच्छध्ं सवे राज्य पराप्रयाद्रहुषातले ॥
महापजोपकरणं योऽपयेद्िश्वमतरि ।
न तं संपत्तिसमारा विम्रश्वन्तीह कुञचत्‌ ॥
सव॑रतकषुमाल्यां च यः कुर्थासपुष्पवाटिकाम्‌ ।
तदङ्गणे कल्पवक्षारछायां कुद न्ति ॐ।तटामर्‌ ॥
य! क्षीरघ्नपनाथ वे विश्वेशे धनुमपयेत्‌ । `
क्षीराणवतरे तस्य निवसेयुः पतामहाः ॥
विश्वेश्राजसदमे यः सुधां चित्रमववा।
कारयेत्तस्य मदनं केटसे चेत्तत मवेत्‌ ॥
ब्ाह्मणान्यतिनो वाऽपि तथेव शिवयोगिनः
मोजयेद्योऽत्र वै कारयामेकेकगणनाक्रमत्‌ ॥ `
कोरिमोज्यफलं तस्य शरद्धया नात्र सशयः ।
तपस्तवन प्रकर्तव्यं दानमनच्र प्रहापपेत्‌ ॥
विश्वेक्षस्तोषणीयोऽच प्रनहामजपाद्मः
अन्यन्न कोटिजष्येन यत्फट प्राप्यते चरः ॥.

[ स्शीपरकणम्‌ 1 ` चिस्थ्टितुः ११७

अष्टोत्तरशतं जप्तवा तदत समवाप्यते ।
को रिहिमेन यतोक्तं फट मन्यत्र सरिमिः॥
अष्टोत्तराहतिशतात्तदवाऽऽनन्दकानने ।
यो जयेदरदचक्तानि काश्यां दिष्वशषसंनिधौ ॥
पारायणेन वेदानां सर्वेषां फलमाप्यते ।
त्य पुण्यं न जानामि बिन्तिते चाक्षरे षरे ॥ `

तथा--अवन्ध्यं दिवसं कु्ात्प्रानदानजपादिमिः !
यतः कारयां कृतं कमं हत्वाय प्रकल्पते ॥

तथा-अस्मिन्वैग्वेश्वरे क्षेत्रे समोज्य शिवयोगिनः
को रिमोसज्यफटं सम्पगेकेकपरसस्यया ॥

मत्स्यपुराण-
अविभक्त परा सिद्धिरिमरक्ते परा गतिः।
जप्तं दृत्तं हृतं वेषटं तपस्तप्तं कृतं च यत्‌ ॥
ध्यानमध्ययनं दाने सवं मवाते चाक्षयम्‌ ।

प्च चशखण्डे-
तन त्वपि हि यहानं मक्त्या रुद्राय फत्प्यत ॥

खण्डस्फपरितसस्कार तच्च कुवान्त ये नराः।

ते रुदलोकमासाद्य मोदन्ते सुखिनः सद्‌ा ॥

तन्न परजा जपो होमः सव मवति दृाहेनाम्‌ ।

अनन्तफलदं सव रुद्रमक्तिरतातमनाम्‌ ॥

तञ की पप्रदानेन ज्तनशक्तिरता न्याः

अथ किं बहूनोक्तेन यत्तत्र कियते नरः ॥

क्म धम।थमहिहय तदृनन्तफटं मवत्‌ |

स्वगापवर्भदं क्षेत्रं तद्धि तीथतम मवि ॥

प्नानाजम्यात्तथा होमादनन्तफटकाधनम्‌ ।

गत्वा धाराणसी तीथं वतं चान्द्रायणं चरेत्‌ ॥
तथा--पिण्डवाने च तत्नैव सुपुत्रः कायमादृरात्‌ ।

पुत्रास्ते तु पितृणां वै मवन्ति खदा; सदा ॥ इति ।

मार्स्ये-- यावक्कृते पुण्यमिहामुक्त
मेतायमे कोरिगणं तेतोऽप ॥ `

+ ¬

१६८ नारायणमैहविरवितः- [ काशीपरकएणम्‌ |

स्थाह्ापरे सुन्दरि तत्पराध-
मनन्त तद्धवतीह तिष्ये ॥

तिष्ये कला वित्यादि । कारयन्तर्गततत्तत्तीथा वच्छेदेन काम्यानुषठान-
फटं तु यथास्थानं वक्ष्यामः । |
इति विस्थटीसेती काश्यधिकरणकनानाकोम्पकर्थाणि ।

अथ काटविरेषेऽनेकतीथागमः । टिङ्पराण-

अष्टम्यां च चतर्दहां पक्षयोरुमयोरपि ।
कशिमान्नपरागेष कातिक्यां च विशेषतः ॥
स्ेपवंसु एण्येष विषुवेष्वयनेषु च ।

पथिष्याः सवैतीर्थानि वारणस्यां तु जाह्ववामू ॥
उत्तरप्रवहां पण्यां मम मादटवानगताम्‌।
पितुस्ते गिरिराजस्य दुतां हेमवतः शमाम्‌ ॥
मजने सर्वतोऽभ्येत्य ताञ्चाणष्व वरानने ।
संनिहत्या कुरक्षेचं सार्धं तीथशातस्तथा ॥

मै षं पष्करं चेव प्रयाग सपुथुदकम्‌ ।

संध्याः सप््षयश्रंव सव। नद्यः सरासि च ॥
समद्रा सप्त चेवा देवत।थानं कृत््रश्षः
भागीरथीं समेष्यन्ति सवपवस कारकम्‌ ॥
अगिमक्तेश्वर चेव काडास्थमचलातजं ।
पथिव्यां यानि तीर्थानि गुह्यान्यायतनानं च ॥
प्रविशन्ति सदाऽभ्येत्य पृण्येऽस्मत्‌ सर्वपर्वसु ।
केदारे चेव यिङ्ग यङ्ग च महालयं ॥
मध्यमेभ्वरदस्थं च तथा पश्ुपतीश्वरम्‌ ।
३।ककणश्वरं चेवं ग।कणश्चा तथा श्रता ॥
दमिचण्डेग्रं चव मद्रेश्वरमथव च,
स्थानेश्वरमथेक्ाम्रं काटेश्वरमजश्वरम्‌ ॥
मेरवेभ्वरमीश्चान तथा कारोहण स्थतम्‌ ।
यानि चान्यानि पुण्यानि स्थानानि मम मतले ॥
तामि सवण्यनेकानि काश्चीपय। विशन्त माम्‌ ।

सर्व॑पर्वयु पुण्येषु गुह्य चेतद्दाहतम्‌ ॥

[ काशीपरकाणम्‌ | तिस्थटीसेतुः ।

सप्तपया दिस्थितिस्तु सावेदिकी तदुक्तं बह्मवेवत-
कारयां नवोखरा! सप्त परयः सन्ति समागताः ।
नवारण्थानि च तथा नगाश्च सुकरतप्रदाः॥
तथा सर्वाणि तीर्थानि सतत पय॑श्च मानदे !
वसन्ति काशशीभाभित्य स्वसामथ्व विवृद्धये ॥

तया-- तीर्थानि सर्वाणि पुरीश्र सवा-

स्तथा शिवस्याऽऽयतनानि षष्टिः ।
नद्यो नदाः ससरःसागरश्च
देवाः समेता मुनयश्च सवं ॥

धस्तन्ति कायां सततमित्यारि । काशाखण्डे--

यदाप्रम्रति विश्वेशो मन्दरादागताऽमवत्‌ ।
तस्मिन्नानन्दगहने तद प्रमतिं सत्तम ॥
सर्वाण्यायतनान्याश्च साध्वा(घ)नि समिराण्याप ।
सनदीनि सतीथानि सद्व।पाने ययुस्ततः ॥

ब्ार्स्ये--यपानि स्थानानि भयन्ते चिषु लोकषु इवते ।
अविभूक्तस्य पादेषु नित्यं सनिहितानं व ॥

इत्यादि । पादः प्रदेशाः
स्कान्दे-तीथांनि यानि लोकेऽस्मिश्चन्तूनामघहक्टयह। ।
ताति सर्वाणि शभ्यर्थं काञ्ीमायान्ति नेत्यशचः ॥

अथ मत्स्योकरीयोगः काशाखण्ड--
केटासादेः समायाताः सप्तकोटराभेता गणाः ।

इति प्रकम्य-

ततः हठं महाद्ग तेः काशापारतः कृतम्‌ ।
परिखाऽपि कृता शम्या मत्स्योदय। जलाविटा ॥

भत्स्योद्री द्विधा जाता बहिरन्तश्चरा पनः
तञ्च तीर्थं महत्व्यातं मिलित गाङ्गवारामः ॥
यषा सहारमार्गेण गङ्खाम्भः प्रविरो दिह ।
तक्षा मल्स्योरीती्थं ठभ्यते पुण्यग।रवत्‌ ॥
सुय चन्द्रमसोः पवं तदा काटिगुण शातम्‌ ।
सश्प्वाणि तत्रैव सर्वतीर्थानि तत्र वे ॥

१६१५

१४० तारापणमहविरवितः- [ काशीप्रकणम्‌ ]

तत्रैव सर्वलिङ्गानि गङ्गा मत्स्योहरी यतः)
मह्स्योद्यां हि ये प्षाता यत कुत्रापि मानवाः ॥
कत पिण्डप्रदानास्ते न मातुरुद्रेशयाः ।
अवियक्तमिदं क्ष्रं मत्स्याकरत्वमाष्रुयात्‌ ॥
परितः स्वरधनीवारे संसारि परिवेष्यते ।
मत्स्योदर्था करृतश्चाना ये नरास्ते नरोत्तमाः ॥
छुलाऽपि बहुपापानि नेक्षन्ते मास्करेः पुरीम ।
क्कि स्नात्वा बहूतिरथैषु किं तप्ता दुष्कर तपः ॥
दि मत्सयोद्री क्नाता ङुता गममयं ततः ।
यच्च यत्न हि तीथांनि नदेवर्षिक्रृतान्यपि ॥
तच्च मत्स्योदरीं प्राप्य स्नातां मोक्षमाजनम्‌ ।
सन्ति तीर्थान्यनेकानि मूर्मुवःस्वगतान्यपि ॥
ने समानि परं तानि कोस्यशेनापि निश्चितम्‌ ।
संहारभार्भेण प्रतिलोमवत्मेना । इह पर्स्योदरीतीथे । भत्स्योद्रीतथ.
जलयुक्तायां परिखायां गणः कृतायां मत्स्योदरीतीर्थमेवान्तः स्वस्थाने
बहिश्च परिरवायां गमनादिविधममूत्त्र च परिखादवारेण यदा प्रतिकू-
छमारगेण वर्षा ृष्यतिकशयेन गङ्गाजलं प्रसरति तद्‌ाऽतिप्राशस्त्यमि-
त्यथ; । मत्स्याकारं काश्ीक्षि्रभुद्रे यस्या इति ष्युत्पत्या गङ्गेव मत्स्यो.
दुरीसज्ञा यतो यत्न यत्र तीरथ प्रविशति तत्र तत्रेव सवेतीथानीति स्व
पर्वाणीरयदिर्थं; । मारकरेयंमस्य । यत्र यत्र लिङ्गानि तदुपलक्षितानि
तीर्थानि तत्न तत्र मत्स्योदरीं शङ्खा भिहितां प्राप्येति. यत्र यत्रेति-
पद्याथः ।
तथा-पर्स्थोदरी यदा गङ्गा कपिलेश्वरसंनिधी ।
तक्षा तत्र नरः घ्रात्वा बह्महृत्यां ऽपीहि ॥
वरणोत्िक्तपानीये द्यनदीतायमिभिते ।
बराल नादश्वरं दृष्टा पतः किमनुशोचति ॥
मदिश्वरमाकारम्‌ ।
तथा-प्रणवेशसमीरे हु यदा गङ्का समेध्यति ।
तदा पुण्यतमः कालो देवर्षिपितुवल्छ मः ॥
तच्च श्नानं जपो हानं हवन देवताचनम्‌ ।
अत्स्योदयामक्षयं स्यादोक्रिश्वरस निधौ ॥ `

[ कगौपरकाभन्‌ ) चिस्यटटौपेतः। ` १४१

तथाकारं प्रकृत
कदाचित्तस्य देवस्य दृशनेऽभ्यति जाह्वव ।
मत्स्योदरीं सा कथिता न्नाने पुण्येरवाप्यते ॥
भत्स्योषरी यदा गङ्ख पश्िमेक पि्टिश्वरम्‌ ।
समायाति महादेवि तदा योगः दुलमः ॥
'पथिमेकपिटिश्वरमित्यलुक्तमासः । लिङ्गपुराणे

भत्स्योदरीजठे गज्खा ओकारेश्वरसनिध। ।
तदा तस्मिञजटे -घ्नात्वा ब्रह्महत्यां व्यपोहति ॥

तया-तस्मिन्स्थाने यदा गङ्गा आगमिष्यति मामिनि।
तदा पुण्यतमः कालो देवानामपि दुठंमः ॥ इत्यादि ।

अथ प्रसङ्गात्काश्यवच्छिन्नगङ्गामाहंमा । मध्य
व्ैलोक्ये यानि तीनि मोक्षदानि च कृत्प्रशः।
सेवन्ते सततं गङ्गां कार्यामुत्तरवा हिनाम्‌ ॥

तया---गङ्गा हि स्वतः पण्या बह्महत्यापहारणा ।
बाराणस्यां विक्ेषण यत्र चोत्तरवाहिनी ॥
वरणायास्तथाऽस्याश्च जाह्नव्याः सममे नरः ।
घ्चानमान्ेण सर्वेभ्यः पातकेभ्यः प्रमुच्यते ॥
कारयामुत्तरवाहिन्यां गङ्गायां कार्तिके तथा ।
घ्रात्वा विमच्यते भाषे महापापातिपातकेः ॥
सर्वलीकेषु तीर्थानि यानि ख्याताने तानं च।
सवरण्यितान्यशेषेण वाराणस्यां त॒ जाह्वव।म्‌ ॥
उत्तरामिमखीं पण्यामागच्छन्ि दिनि दिनि ।
नित्यं "पर्वसु सर्वेषु पुण्येरायतनेः सह ॥
महापतकदोषादिदुष्टानां स्पश मवम्‌ ।
ध्यपोषितुं स्वपापं च जटपापापनुत्तय ॥
जन्मान्तरशतेना पि सत्कमानेरतस्य च ।
अन्यन्न सुथियश्चारि मोक्षो हस्पतवानवा॥
एकेन जन्मना चात्र गङ्खायां मरणेन च ।
ओक्षस्तु भ्यते कारयां नरेणाचटितात्मना ॥

१४२ , ारायणमहदिरवितः- [ कशप्रकणम्‌ }

मात्स्ये-ङुरक्षेतरसमा गङ्गा यत्र यत्रावगाहिता ।
कुरक्षेत्राच्छत गुणा यच्च विन्ध्यन सगता ॥
दिन्ध्याच्छतगुणा प्रोक्ता काशेपुया तु जाद्वषे। ।
स्कान्दे-- यथा ऽविमुक्ते सर्वषां स्थानानां स्थानमुत्तमम्‌ ।
वाराणस्यां तथा गङ्धा दलेमा साऽक्रतात्मानेः ॥
नारदीये--विष्णपदोद्धवा देवी विश्वेश्वरसम।पगा ।
सेव्या मनिमिर्देवैः काश्यां वे मोक्षकाङक्षामः॥
अथ काज्ञीस्थतीथानां देदतानां च ठेश्षतः
नानापराणसंमत्या महिभेह मयोच्यते ॥
तच तावत्सकटतीथवर्ठायाः भरामन्पर्णिकणक्राया सहमा । तत्र
काक्षीखण्ड-
आब्रह्मस्तम्बपय॑न्तं य ककाचेजन्तुसन्तितम्‌ ।
चतषं मूतथ्रामेषु काश्यां तन्भुक्तिमाप्स्यति ॥
जअस्िस्तीर्थवरे कमोभणिष्रवणमूषण ।
संध्यां नानं जपं होम षेदाध्ययनमुत्तमम्‌ ॥
तर्पणं एिण्डदनिं च देवतानां च पुजनम्‌ ।
इत्याद्यक्तवा-- ।
अक्षया मुक्तेरेकाऽस्तु विपाकस्तस्य कर्मणः ।

ह्यक्तम्‌ । तथा-
्रक्तिषरि्राणि सवण यत्ससेष्योदितं फलम्‌ ।

पञ्चरात्रात्तदत्ास्तु निषेभ्य मणिकाणकाम्‌ ॥

तथा-~-तयाणामरि लोकानां हिताय महते चपः
सभनैरीचतो गङ्कां यत्राऽऽसीन्मणिकाणशा ॥
प्रागेव हि म॒नेऽनरध्यं जत्य जाभ्नूनद्‌ स्वयम्‌ ।
पुनव रितरेणापि हरेण यादे संगतम्‌ ॥
चक्रपष्करिणीतीथं प्रागेव भयस प्रदम्‌ ।

ततः भष्ठतरं शंमोमभिश्रवणमूषणात्‌ ॥
था-आनन्दकाननमिदं इुखदं पुरेव
तत्रापि चक्ररसी मणिकणिकाऽथ । |

क

स्वःसिन्धुसंगतिरथो परमास्पद्‌ च
विश्वेशितुः किमिद तन्न विमुक्तये पत्‌ ॥

[ कापरकरणम्‌ ] . तिस्थठीसेधुः। १४१

पाद्मे व्यासं प्रति मृगुः-
चक्र पष्करिणीतोये जाह्ववीजटसप्टुते ।
घ्रात्वा नाभ्य चितः श मदृवदेवः सनातनः॥
देषा यनेदं मवतो धमबाधनचे्ितम्‌ ।
तथा-गर्जनिि सर्वतीर्थानि स्वस्व धिष्ण्यगतान्यहो ॥
केवलं बलमासाद्य सुमहन्माणिकणिकम्‌ ।

$ ० ते,

उस्किप्यकाङ्काट तथ्य भ्रष्टेका माणकणका ॥

तथा--विश्वेशो विश्वया साध सदोपमाणेकाणकम्‌ ।
मध्यंदिनं समासाद्य स्नाति प्रतिवासरम्‌ ॥
वैकण्ठादष्वहं नित्यं मध्याह्वे मणिकणिकाम्‌.।
विगाहे पश्चा साध एदा परमया मुने ॥
सत्यलोकपप्रतिरिनं हंसयानः पतामहः ।

ध्याहविकविधानाय समायान्मणिकाणकाम्‌ ॥
इन्द्राय देवताः सवां मरच्याद्या महषयः
चरा चरेष सर्वष॒ यावन्तश्च सचेतनाः ॥
त सर्वै प्नातमाणान्ति मध्याह्नं मणिकणकाप्‌ ।
विक्रालं पे जपन्तीह मानवा मणिकाणकाम्‌ ॥
जपामि तानहं वीर चिका पुण्यकमणः ।
इष्टं तेन महायज्ञैः सहञ्रशतवृक्षणेः ॥
पञ्चाक्षरी महाविद्या येनोक्ता माणेकाणका । हति।
बह्यवेवत-

सर्वती्थाविगाहाञ्च यत्पण्यं स्यान्नणामहं ।
तत्पण्यं कोटिगुणित्तं मणिकण्यकमजनात्‌ ॥

सनत्कमारसहितायम्‌-
मयः स्मरन्मां माणेकणिक्ार्या

विर्वेइवरं यः स्मरत।्टव गान्‌ ।
स तारयेत्तानपि स्वेपापात्‌
किमद्धतं तस्य कृताथतायाम्‌ ॥
कारा खण्डे बह्या-
दाता त मजिकणिक्वां प्रीणिता बाह्मणा धनैः ।
त एते सवंमोगादषाः कल्य स्थास्यान्त मत्पर ॥

१४५ नारायणमह विरदितः- [ काशौपरकमन्‌ |

तथा-पतिक्षेत्राणि सर्वाणि यत्संसेष्योदितं फलम्‌ ।
` पश्चरात्ात्तद्ासत निरेव्य मणिकणिकाम्‌ ॥
सर्वतीर्थेष यत्पुण्यं सदनेषु यत्फलम्‌
मणिक्षण्या विधिन्चातः भद्रया तदवाप्रुयात्‌ ॥
अद्धया विधिवस््ात्वा कृता देवादितपणम्‌ ।
तिलबहर्यवेः सम्यक्सर्वयक्तफलं ठमेत्‌ ॥
भहधानो विधिन्नातः कृतस्वादककिथः ।
जपन्देवान्समभ्यच्यं सर्वैमन्वफटं लमेत्‌ ॥
तथा-ज्ञात्वा प्रमावमतुटं मणिकणिकायां
` यः पुद्गल त्यजति चाशुविपए्रयगन्धि ।
घ्नात्वाऽवषोधमहसा सहस्रा भिठिवा
कल्पान्तरेष्वपि स नेव पथक्छमेति ॥
तथा-मरणं मङ्गलं यत्र सफलं यत्र जी वित्‌ ।
स्वर्गस्तृणायते यत्र पषा भ्रीमणिकणका ॥
तथा--सत्यलोकेऽपि ये लोकास्तेऽर्थयन्ते निरन्तरम्‌ ।
यामहो दीर्घनिद्रायै सेषा श्रीमणिकर्णिका ॥ इत्यादि ।
तथा-हृत्वाऽचिहोत्नमपि च यावन्नीवं द्विजोत्तमाः ।
अन्ते श्रयन्ते स॒क्तये यां सेयं भरीमणिकणिका ॥
इत्यादिना वर्णाश्रमचतुषटयज्जीति्यगादीनामप्यत्र मृतो मरक्तेरिति
दितं चतुश्जिशेऽध्याये ।
अथ मनिकाणिकाप्रमाणप्‌ । काश्ाखण्डे-
स्थानादमष्मान्मम राजसोधा-
सास्यां मनामीक्ञसमाभ्रितायप्‌ ।
सष्येऽपसष्ये च कराः कमेण
कातच्चयी चापि शतद्यी च ॥
हस्ताः शत पश्चसुरापगाया-
यदी ख्यवाच्योमणिकणिकेयम्‌ ।
सारन्निटोक्ष्याः परिकोकषमूमि-
र; सेविता ते मम हृच्छया हि ॥
अयमर्थः--मम राजसौधाद्राजगृहात्‌ । ‹ मोक्षस्दर। र्योम॑ध्ये बधा
राजगृहं विहः ' इतिवषनात्खगंद्रारस्थितावारस्य प्राच्या मनाक्निदि,

[ कारीपरकरणम्‌ | बिस्थीसेतुः । १४५

दीक्षसमाभितायामीश्ानकोणाभितायाम्‌ । किंविवाभेयकोणाभितार्या
चेत्यपि ज्ञेयम्‌ । एवं मूतायां प्राच्यां वामपादे कराणां इततरय हरिश्च.
नद्रमण्डपसीमकम्‌ । तस्मादेव सोधादारभ्य दृक्षिणाभितमामे कर्णां
शातदरयं गङ्घाकेदवावयिकम्‌ । उदीष्यवाच्योरुत्तरदक्षिणयोर्दिशोः रा-
पायां गङ्खाया पश्चकतं हस्तास्तावन्मितो देशः सेयं अ्रगिक्णिका।
उदीच्यां हरिशन्द्रमण्डपात्करशतत्रयावधिमूतात्सगुखे गङ्गायां पश्च-
शतं हस्ताः । दक्षिणे च गङ्गाकेशवाच्छतद्रयहस्तावधिमूतात्संुखे गङ्गायां
पश्चक्षातं हस्ता इप्यर्थः । एव च हरिश्रन्दमण्डपगङ्केशशवयोः सव-
स्मादपि मध्यवतिनः प्रदेश्ात्संमुखे पञ्चरात हस्ता इत्यथ।हम्यते ।
तथा च दीचंपश्चकोणाकारेव मणिकणिका मवतीत्यर्थः । एतदेवावधि-
पद्नदारा प्रकटीकृतं तत्रेव-
आगङ्खाकेशवाचेव आहरिशन्द्र पण्डपात्‌ ।
आमध्यहिवसरितः स्वद्वारिन्मणिक णिका ॥ इति ।
अचर व--!तिर्थग्यवोद्राण्यष्टवध्वा वा व।हयञ्जयः |
परमाणमङ्लस्योक्तं वितस्तिद्रादक्षाङ्कलः ॥
हस्तो वितस्तिद्वितयम्‌ ` हत्येतवेव करपरिमाण ग्राह्यम्‌ । परिमाणा
न्तरयहणे मगिकणिकाप्रमाणानियमप्रसङ्गात्‌ ।
अथ मणिकणिकोत्यत्तिः
कद्‌ाविद्‌ मवानीशंकरयो रिच्छाऽमूकश्चित्तदरश आवाम्यामुताधो
यस्मिन्सर्दं मारं निधाय सुखेन स्थायते। |
सप्रधार्यति स विभः स्॑ज्ञश्चत्स्वङूपया ।
तथा सह जगद्धाञया जगद्धाताऽथ धूजटिः ॥
सव्ये व्यापारयां चक्रे दशमङ्क छुधामुचम्‌ ।
, ततः पमानादिरासीदेकच्टोश्यदुन्द्रः ॥
तं महादेवो वीक्ष्य स्ं॑त्वमेव दिष्णुर्भूला कुरिति नियुज्य स्वप
ज्षिवया सहित आनन्द्काननं प्रविष्टः ।
ततः स मगवान्विष्णामे्ावान्ञां निधाय च।
क्षणं ध्यानपरो मृत्वा तपस्येव मनो दधे ॥
खानेष्वा तन्न चक्रेण रम्यां पुष्करिण। हरेः ।
, निजाङ्गस्वेदृसंदोहसटठिटेस्तामपएूरयत्‌॥
> 1.2 (तै व ।1\

१४६ नाराथणमहूविरङि {श | फशीप्रकरणम्‌ 1

समाः सहं एश्चाश्षत्तप उथ् चचार सः।
दक्रपुष्रिणीतीरे तच्च स्थाएसमाकृतिः ॥
ततो महादेवस्तत्तपो वृध्वा माटिमान्दोटयद्चुवाच-
अदं तप्ला महाविष्णो वरं वरय सत्तम । इति ।
एवभक्तो विष्णव षत्रे त्व दूमक्तेर्ममास्िति । ततः भीशिवस्तं वरं
दत्वोवाच-- .
त्वदी यस्यास्य तपसो महोपचयद्‌8नात्‌ ।
यन्मयाऽजन्दोटिता मादिराहैभ्रवणमूषणः ॥
तदान्दोटनतः कणात्पपात माणेकणिका ।
मणिभिः खचित रम्या ततोऽस्तु माणकाणका ॥
चक्रपष्कारण।५ पुरा स्यातामद्‌ शुभम्‌ ।
त्वया चक्रेण खननाच्छङ्कवक्रगदाधर ॥
रम क्णल्पिपातेयं यदा च मणिकणिका ।
तदाप्रमति लोकेऽन स्याताऽस्तु मणिकर्णिका ॥

भणियक्ता कणिका कणामरणविशेषः । विष्णरुवाच-
| अक्ताकण्डटपातेन तवाद्रितनयााप्ेय ।

र

तथाता परमं तीथं मक्तिक्षिचमिहास्तु ब ॥
ह्येवं काशीखण्डे पड वशेऽध्याये कथा । इतं माणक ।णकत्पात्तर ।
अथ मनिकणिकाषध्यानमन््राहे । काश्चाखण्ड अ।द्नाबन्दु पत
विष्णुः
चक्रपष्करिणी देव ख्यातिाऽभन्माणकाणक्रा ।
द्रवद्पं परित्यज्य टलनाङ्पधापरणा ॥
प्रत्यक्षद्धपिणी तच्च मरूक्षि माणक।णका।
तस्था पं प्रवक्ष्यामि मक्तार्नात श्चभप्रदम्‌ ॥
यटूपध्यानतः पुमराषण्मासर [तेसध्यतः ।
प्रत्यक्षरूपिणी देवा दशयते माणकाणका ॥
चतम्रजा रिक्षालाक्षा स्फरद्राटावठचना।
पश्चिमामिमरखी नित्य परबद्धकरसपरा ॥
इन्दीवरमयीं मालां दधाना दक्षिणे करे ।
व रोद्यते करे सभ्ये मात॒टूङ्कफठ शमम्‌ ॥

[ सशीपकरणम्‌ } तिस्थली सेतुः । १४७

्ुमारीरूपिणी नित्यं नित्य द्रावशवाषिकर। }
शुद्धस्फटिककान्तिश्च सुनीलक्िग्धमूधजा ॥
सितप्रवाटमाणिक्ष्यरमणी यरदच्छवा
प्रत्यग्रकेतकोपुष्पटसद्धरम्मद्टपस्तक्रा ॥
सवाङ्गिमक्तामरणा चन्द्रकान्त्यशयुकावृता ।
पण्डरीकमयीं मालां स्का विप्रता हव ॥
ध्यातन्याऽनेन रूपेण मदश्षुमिरहानशषम्‌ ।
निर्वीणिटक्ष्मी मजनं श्रीमती. मणिकाणका ॥
मण्चं तस्याश्च वक्ष्यामि मक्तकल्पदुमाभिधम्‌ ।

धस्याऽऽवतनतः सिष्येदपि सिध्यषटक तृणम्‌ ।
१ वाग्मव रमायारठक्ष्मी उतरद्नथप्रणवान्वदेदूवम्‌ ॥
६मान्तं ७बिन्दूपेतं मणिप्रदुमथ काणक <सहृल्णश्वपृटः
अन्नः सरदुमसमः समस्तञ्चखसततिप्रदं जप्यः ॥
तिथिभिः पर्सिमितवर्णः परमपरं दिशति नि।रत।धयाम्‌ ।
तथा वैवं मन््रः-“ ॐ श्रीं ङ्क ॐ म मणिकाणङे नमः ।
ॐ › इति । अन्यन्न तयं मन्न अन्यथाद्धृतः-
वाङ्माया कमला कामा मानां वियुत ततः ।
मणिराणिकाये नम इति ॥
तारेण पटितश्चायं मन्त्रः पञ्चदशक्षरः
अं मन्जोऽनिश्चं जप्यः पमिमुक्तिममप्मामेः। इ।त ।
प्रकारान्तरं ष-
तारस्तारत्ठीयो विन्दन्तो माणेपद्‌ ततः
णिङ्क प्रणवासिपदं के नम इति मदुषख्यवणमनुः। तारः प्रणवस्ता-
शस्य ततीयाक्षरं भकारे बिन्द्रन्तः सानुस्वारः । तथा चवे मन््रः
मं मणिकर्णिके प्रणवातिके नमः ' इति । अय मन्त्राअनश्
जप्यः पभिप्रक्तिममप्पुामः
अत्र पमिरित्युक्तेः खीणामनधेकार इ1ते काश्चत्‌ ।
होमो दशांशतः कार्यः ्द्धाबद्धादेर मेः ॥

१२।२ही२३ भरी ४ ङी ५ ६ परणवानन्तर्‌ मकारम्‌ । “ पानरवारप्र्‌ । ८ नमः
शष्द्युतः ९ प्रणवाभ्यां पपु्तः |

१४८ नारापणमहविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌ 1

परिप्लुतैः पण्डरीकेहव्येन हविषा स्फुटेः
सक्षकरेण मेधावां सक्षव्रेण सदा चाचः ॥
बिलक्षमन्वजप्येन भरतो देशान्तरेष्वापे ।
अवक्ष्यं मक्तिभाप्रोति भन्स्यास्य प्रमावतः॥
सौवर्णी प्रतिमा कायां नवरत्नसमन्विता ।
पर्वोक्तङपय॑पन्ना संपर्ा सा प्रयत्नतः ॥
संपज्या वा सवा गेहे नरभक्षिकका ङ्गमः
भणिक्ृण्य मिथो क्षेप्या समभ्यच्य प्रयत्नतः ॥।
संतारभीरुमिः एभिः भद्धाबद्धादरारह ।
उपायः समनुष्टेयो दयापे दूरानेवासमिः ॥
भगिकर्णीश्वं लिङ्गः परा संस्थापितं मया ।
प्राग्रिऽन्तगृहस्यात्र समच्य माक्षङाङ्ग(मः ॥
अगिक्णिकाङाबवुव्यत्पत्तिश्च काशाखण्डं प्रकारद्रेयन-
संसारिचिन्तामभिरत्र यस्मात्तं तारकं सजनकणिकायाम्‌ ।
शि्ोऽमिधत्ते सहसाऽन्तकाटे तद्वायतेऽसां माणकाणकति ।
अक्तिलक्ष्मीमहापीठमणिस्तचरणाग्जयाः ॥
कर्णिकेयं ततः प्राहूर्या जना मणिकाणकाम्‌ ।
संसारीति शिवविशेषणम्‌ । मुक्तिठक्ष्मीमहापष्ठेषु मुक्तिस्यानपु
अध्ये पणिः भेष्ठा तस्या मोक्षटक्ष्म्याश्चरणकमलयाश्च काणका यतस्तन
अनिश्वासौ कणिका चेति व्यत्पत्या मणिकाणिकेति द्वितायपद्याथः
अथ ज्ञानवापी । स्कन्वे-~
स्कन्दज्ञानोदतीर्थस्य माहात्म्यं वव साप्रतम्‌ ।
ज्ञाजषापीं प्रशंसन्ति यतः स्वगकसाऽप्यलम्‌ ॥

स्कन्द्‌ उवाच-
कदावित्काजीं प्रत्यागतेनेश्षानेन विश्वश्वराटङ्ग इ६-

तस्येशानस्य तषिङ्गं हष्टच्छेत्य मवत्तदा ।
घरापयामि महालिङ्गं कटश्शीश्चातटेजलेः ॥
चखान च त्रिशुठेन दक्षिणाशोपकण्ठतः।
कण्डं प्रचण्डं वेगेन रुद्रो रुद्रवपुथरः ॥
ध॒थिष्यावरणाभ्मांसि निष्कान्तानि तदा मुने ।
ततसौः प्पयाचक्ते तत्सुरन्यदेहिमिः ॥

[ कारीप्रकणम्‌ ]} तिस्थलीेतुः। १४१

ततो दिण्वेको वरवानायोथत ईशान उवाच
ठि प्रघन्नो देवेशो वरयोग्योऽस्म्यहं यादे ।
तदैतदतलं तीर्थं तव नान्नाऽस्तु ९कर ॥

विश्वेश्वर उवाव-
निोक्ष्यां यानि तीध।नि मृमुवःस्वःस्थितान्याप।

तेभ्योऽखिटिभ्यस्तीथम्यः शिवताथामद्‌ परम्‌ ॥
शिषं ज्ञानमिति प्राहुः शिवशब्दाधावचिन्तकाः ।
तच्च ज्ञानं द्रषीमूतमिह मे महिमोदयात्‌ ॥
अतो ज्ञानोदनामेतत्तीथं बरेटोक्य विश्रुतम्‌ ।
अस्य दशशनमान्रेण स्पापेः प्रमुच्यते ॥
ज्ञानोदतीथसंस्पश्ोदृश्वमेधफठ ल मेत्‌ ।
स्यक्षनाचमनाभ्थां च राजदूयाश्वमेधयाः ॥

तथा--पत्फलं समवाप्नोति पितन्सत०५ पुष्करे ।
तत्फल कोटिगणित ज्ञानत।थ 1तटादकः ॥
सं निहत्यां कुरुक्षेत्रे राहूयस्ते दवाकर ।
यत्फलं पिण्डदानेन तज्ज्ञानोद दिने ददने ॥

तथा--उपास्य संध्यां ज्ञानादे यत्पाप करटलापजम्‌ ।
क्षणेन तदपाकृत्य ज्ञानवाश्जायते दविजः ॥

तथा उाकिन्यदिन्पकम्य-
सर्वे ते प्रक्षमं यान्ति शिवत।धजटाक्षणात्‌ ।

ज्ञानोदतीथपानीवे्टिङ्कं यः स्नापवेत्युधीः ॥
सर्वतीर्थोदिकेस्तेन धुवं स्नापितं मवेत्‌ ।
ज्ञानरूपोऽहमेवात्र द्रवमृति वधाय च ॥
जाङ्विध्वसनं कुर्या कुर्या ज्ञानोपवेशनम्‌ ।
योऽ्टमर्तिमहदिवः पुराणे पारपल्यते ॥
तस्थेषाऽ्वमय। मतिज्ञानद्‌ा ज्ञनवापक्रा।
तथ[--जटक्रीडां सदा कुय। ज्ञानवाप्या सहमवा ।
धद्म्ब्रपानमात्रेण ज्ञानं जयित नमटम्‌ ॥
तजटकीडनस्थानं मम परतिकर महत ।
अमुभिन्राजसदने जाङ्यहनलपू।रतम्‌ ॥

१५० नारावणमष्टविरदितः- [ कशीपकाणम्‌ः]

शिवपुराणे-
वापीजटं तु तत्रस्थं हेषदेवस्य सं निधो ।
दं नात्स्पर्शन त्स्नानात्तत्न धमस्व संमवः ॥

पाञ्चे--वापी तत्रास्ति वैदेहचिन्मयी देवदक्षिणे ।
तदपां सेवनादेव मासते बह्म केवलम्‌ ॥
देवदक्षिण इति । देवक्ाष्दो देवाटयपरस्तेन देवाठयादक्षण
हत्यर्थः । देवादृक्षिणदिकीति वा । देवस्य पाच्चमाममुखतया वथाभरतं

बाधात्‌ ।
ठङ्गे--देवस्य दक्षिणे माग वाप। ।त्ति शामना
तस्यास्तथोदकं ५।त्वा पुनजन्म न वेद्यत ॥
पीतमात्रेण तेनेव उदकेन यशस्वि ।
णि लिङ्कानि वर्ध॑न्ते हृदये पुरुषस्य तु ॥
दण्डपाणिस्तु तच्चस्थो रक्षते तजछं सदा ।
पिमं तीरमासाद्य देवदेवस्य शासनात्‌ ॥
एर्देण तारको देवां जटं रक्षति सवदा
नन्दीशश्चोत्तरेणेव महाकालस्तु दुक्षिणं ॥
क्षते तजटं . नित्यममक्तानां तु माहनप्‌ ।

विष्णरुवाच--
म्रभापिसा परा दैवी तसुरापोमयां शुमा ।
अप्राप्या दर्मा देवेर्मानवेरकृतातममिः ॥
यैस्त त्न जलं पीतं कृताथास्ते तु मानवाः ।
तेषां त तारकं ज्ञानमत्पत्स्यति न संशयः ॥
वापीजले नरः घ्रात्वा ष्वा वे दृण्डनायकम्‌ ।
अविमक्तं ततो हष्टवा केवट ठमतं क्षण्‌ ॥

देवस्य दक्षिण इति पूर्ववद्भ्यारूययम्‌ ।
अथ पश्चनदबिन्दुमाघवयोमहिमा-
काशीखण्ड एकोनषरितमेऽध्याये पश्चनदोत्यततिज्ेष ।

तथा-~-एतत्यश्चनद्‌ं तीथ पञ्चवह्यातमसज्ञकरम्‌ ।
यत्र प्रति न गह्ावाच्छरार पाञ्चमातिक्पर्‌ ॥

{ काशीप्रकणम्‌ ] - ` िस्थटीसेतुः । १५१

कन्ति

तथा- आदौ धर्मनदः पुण्यो मिभितो धरतपापया ।
यया धूतानिं पापान सवती्थीङ्कतात्मना ॥
ततोऽपि भिहिताऽऽगत्य किरणा रविणाधेता ।
यन्नामस्मरणदेवं महामोषोऽन्ततो वजेत्‌ ॥
ततो मागीरथी प्राप्ता तेन देटी पिनि सह ।
ङ्गिरणा धतपापा च पण्यतीधां सरस्वतीं ॥
गङ्खा च यमुना चेव पश्चनद्यः प्रकीर्तिताः ।
अतः पञ्चनदं नाम तीथ वेटोक्यदिश्रतम्‌ ॥

यश्राऽऽप्टुतो न गृह्णीयां ना पाश्चमातेकम्‌ ।
ना मनुष्यः

तथा-- तीर्थानि सन्ति मयासि काश्यामज्न पदे पदे ।
न पश्चनदतीर्धस्य कोटर्थशेन समान्यपि ॥
प्रयागे माधमासे त सम्यक्रप्नातस्य यत्फटम्‌ ।
तत्पदं स्याहिनेकेन कारयां प्श्चनदं धवम्‌ ॥
घ्रात्वा पश्चनदे तीथ. कृत्वा च पितृतपणम्‌ ।
विन्दुभाधषमम्यच्यं न भूयो जन्मम।गमवत्‌ ॥
यावत्संस्यासिला दत्ताः पितृभ्यां जटतप्ण ।
पण्ये पञ्चनदे तीथ तिः स्यात्तावद्ाःव्दव्ण ॥
भरद्धया यैः कृतं भाद्धं ती पञ्चनदे छम ।
तेषां पितामहा मक्ता नानायोनेगता अपि ॥

तथा~तत्च पञ्चनदे तथं यात्काचदयतं वषु ।
कल्पक्षयेऽपि न मवेत्तस्य पण्यस्य संक्षयः ॥

तथा-जटैः पाश्चनदैः पण्थवाससा पारशा धतः ।
पहाफलटमवाप्रोति प्षपयितवेष्टदेवताम्‌ ॥

तथा-राजद्ुथाश्वमेधा च मवेता स्वगसाधनम्‌ ।
आब्रह्मषरिकाद्रन्द्र मक्त्य पञ्चनदा ॥

तुतीयपादृस्य पूवार्धेऽन्वयः
तथा-रते धम॑नद्‌ं नाम चेता्ां प्रतपापकम्‌ ।
वापर बिन्दुतीथं च कलो पञ्चनदं स्प्रतमर ॥

इत्यायेकोनष्ितमेऽध्यायं ।

१५२ नारायण महविरवितः- [ कर्ीप्काणम्‌ [

तथा-- भी बिन्दुमाधवस्तवेष साक्षालकष्मीपतिः परः ।
्रद्धया यं नमन्मर्त्यो न विशेदरमवेमनि ॥
न दारिद्यमवाप्नोति भ्याधिभिनामिभूपते ।
विन्दुमाधवमक्तो यस्तं यमोऽपि नमस्यति ॥
प्रणवात्मा थ एकोऽस्ति नाद्‌ बिन्दुस्वरूपपरत्‌ ।
अभरत यत्परं ब्रह्म षिन्दुमाधव एव सः ॥

तथा--मापते मम नान्नाऽत्र तीथं पञ्चनदे शमे ।
अमक्तभ्योऽपि भक्तेभ्यः स्थितो मुक्तिं सदा दिश ॥
हत्यादिष्वनिबिन्दुना वरेषु प्राधितेषु विष्णुः-
तन्नान्नोऽ्थन मे नाम मया सह मविष्यति ।
बिन्दुमाधव इत्याख्या मम तेलोक्यविश्ुता ॥
कार्यां मविष्यति यने महाएापोघनारिनी ।
वे मामन्न नराः पृण्ाः पुण्ये पश्चनदे हदे ॥
सदा समर्पिष्यन्ति तेषा संसारभीः कुतः । इत्यादि ।
बिन्दुती्थ मिव नाम तव.नान्ना मविष्यति ॥ इति च ।
विन्दमाधवनामानं यो मामत्र समचयेत्‌ ।
बिन्दुती ्थकृतक्नानो निवणं स हि विन्दति ॥
तथा- सव॑दा यत्र स्वाणि दक्षम्थादिदिनित्रयम्‌ ।
तिष्ठनि तीर्थवय।गि निजमेमल्यहेतवे ॥
तथा कातिके विशेषः-
अप्यक्ष काक्घस्याहस्तत्र येः सफटाकृतम्‌ ।
जपहोमाचनादातैः क्रतक्रव्यास्त एव हि ॥ इत्यादि ।
तथा-चै्न पश्चनदे प्रातं कार्तिके पापहारिणि ।
तेऽद्यापि गर्भे तिष्ठन्ति पुनस्ते ग्भवासिनः ॥
तथा--शतं समास्तपस्तप्तवा कृते यत्पाप्यते फटम्‌ ।
तत्का्तिके. पश्चनदे सकरत्प्नानेन ठभ्यते ॥
इष्टापर्तषु धर्मेषु यावजन्भक्रतेषु यत्‌ ।
अन्यत स्यात्फलं तत्स्यादूजं धमनदापुवात्‌ ॥
गोमूतिलहिरण्याश्ववासोन्नघ्रग्विमूषणम्‌ ।
यक्ठिविदिन्दुतीर्थऽत्र दवाऽक्षस्यमवाषटुवात्‌ ॥

[ कशीपरकरणम्‌ ] िस्यटासषदुः। १५९

एकामप्याहूतिं दत्वा समद्धऽ्। विधानतः
पुण्ये धर्मन तीये कोटिशेमफलं ठमेत्‌ ॥ इत्यादि ।
कार्तिके शिन्तीथ यो ब्ह्मचचपरायणः।
्नास्यत्यनुदिते मानौ मानुजात्तस्य माः कुतः ॥
मानुजाद्यमात्‌ । कातिकवतानि च षटितमेऽध्पाये ज्ञेयानि ।
' तथा--यं संचयति पापोधभावर्प तीथनायकः ।
तमेकमजनादूजं त्यजेत्पश्चनदे धुषम्‌ #
अन्न यद्यपि प्रयागस्य यथाश्रतपापनाशः काशशीपरवेशादेव सं॑माब्यते
पापवासना ते फटबटटकतल्प्या प्रयागस्य पपप्रवुात्तरूपफलामाबान्न
कल्पयितुं शक्या । न च प्राणिनां पाप प्रयागे सक्रामतति कतु तेन
नाश्यते । न च तस्य मजनसंमवः। प्रयागामिमानिर्दृतायास्तत्सम-
वेऽपिषान तस्या मङ्नःत्यापनाश्चसमवा मनुष्या[धक्रारताच्छजछस्य।
तथाऽपि शाचख्रहष्टविरोधादज।परतिवपात्वननादेवद्थवादतया स्वाच
ताव्यथौमावान्न कथिहोषलेशः
प्रयागश्चापि तीर्यन्धः सदतीथापिति मटम्‌।
महापिनां महाधं च हरेत्पाश्चनद्ाद्रलात्‌ ॥
इर्य दिव चनेष्वप्येपेव गतिः ।

तथा--वाराणस्थां पञ्चनदे उपह घ्षातास्तु कातिके ।
अमी ते पण्यवपषः पण्यमाजाऽतिनेमलाः ॥

हत्यादी नि ऽयहपराण्यपि वचनानि । का।तकन्नानाप। च पमापकृष्येषु
दक््यामः । इति पञ्चनदुमार्हेमा ।

अथ गमस्तीशादयथः ॥ द्ग पुराण-
नरः पश्चनदे प्राता वृष्वा टङ्कः गमास्तनः ।
अनन्तं फलमाप्नाति यच्र.यत्नामजाय्त ॥

काशीखण्डे रविं प्राते शिवः-
त्वया प्रतिष्ठितं लिङ्क गमस्तीश्वरस्तकम्‌ ।
सेषितं सवं मावन सवसिद्धसमपकम्‌ ॥
अर्चयित्वा गमस्तीक्षं न्नर्वा पञ्चनदे नरः

न जातु जायते मातुजंठरे धूतकल्मषः ॥
द |

१५४ नारायणमहविरबितः-- [ काश्चप्रकणम्‌ |

क- अन्यदायतनं देषि वाराणस्या विद्क्तिदय ।
गमस्तीश्वरनामान लिङ्क पश्चान्भुखं स्थतम्‌ ॥
सूर्येण स्थापितं मद्रे मम मक्तिपरण ध।
तं दुष्ट्वा मानवो दवि एश्चान लोकमाषएुयात्‌ ॥

तथा मद्गलागारा पकृत्य-
ये च त्वां पूजयिष्यन्ति तस्मिन्स्थाने स्थितो च्यम्‌ ।
तेषां त्वं विविधाहाकान्सप्रदास्यसि मानद ॥
जागरं ये प्रकव॑न्ति तचार दीपधारणः ।
तेषां लमक्षयाद्धीकान्वितरिष्यसि मामिनि॥

तथा--खामहिश्य त यो देवि ब्ाह्मणान्बाह्मणाः सह ।
मोजपिष्यति देवेशि तस्य पण्यफलठ बुणु ॥
तव लोके वसेत्कल्पमिहेवाऽऽगच्छते पुनः
नरो वा यदि वा नारी सर्वमोगसमन्वितो ॥
धनधान्यसमायक्तौ जायेते च महाङृटे । इत्याद ।

बाह्मणीसहितबाह्यण मोजन द॑पतिमोजनम्‌ । काशाखण्ड~~
एषपाऽसौ मङ्गला गोरी कारयां परममङ्गलम्‌ ।
यतसादाद्वाप्रोति नरांऽत्र च परत्र च ॥

मङ्गलाष्टकस्तोत्रं चेकोनपश्चाशेऽध्याय शयम्‌ ।
तथा---वन्ध्याऽपि वर्षपय र स्नात्वा पञ्चनदं हई ।
मर्च्यं मङ्गलां गौरीं पुत्रं जनयति धुवम्‌ ॥
तत्र वै मङ्कलापीठे सवेमङ्गटदा यन ।
उपपश्चनदं तीथं मक्तान्सतारयाम्यहम्‌ ॥

तथा दक्ष प्रति मव
यया स्थापितं लिङ्कमेतहक्षेश्वरा मधम ।

अर्ष ससेवनाप्पस्ामपराधतहप्रकम्‌ ॥
मिष्येऽहं न सदेहस्तस्मादपूज्यामेदे जनः
तथा--अग्रीश्वरस्य मक्तानां न मय विचयुदाय्रजम्‌ ।
अथिमान्यमयं नैव नाकाटमरण क्र चत्‌ ॥
अग्नीश्वरं समम्पच्य काया सवेसग्रद्धदम्‌ ।
पतर!एि रता दवादधिलाकं महयत ॥

[ करप्काणम्‌ | निस्थटीपेतः। १५५

ततः काशीं समासा कतपान्ते मोक्षमाघ्रुषात्‌ ।
धीरेहवरस्य पर्वेण गङ्गायाः पश्चिमे तटे ॥
अप्चीश्वरं समासाद्य पितृलोके वसेन्नरः ।
अथ वीराः । बह्मवेवत-
वीरेश्वरं महालिङ्गं चतुव फटपरदप्‌ ।
सर्वसिद्धिप्रदं नृणामञ्यमध्वान्तनाशनम्‌ ॥
` कारीखण्ड- |
सिद्धैः संसेवितं लिङ्गं सर्वसिद्धिकर परम्‌
दृकनात्स्पशनाद्यस्व मना नदुतिमार्मकवत्‌ ॥
पाश्चमद्रे महापीठे सिद्धिद सवजन्तु
यच्च सा विकटा देवी प्रसिद्धा सिद्धरूपिणी ॥
तिलान्तराऽपि नो कायां मूमिषिङ्क विना क्वचित्‌ ।
परं वीरकासहशं न लिङ्ग वा्चसिद्धदप्‌ ॥
धर्मदं मोक्षदं सम्यक्षामद खद्‌ तथा ।
यथा वीरेश्वरं लिङ्क काश्यां नान्यत्तथा धुवम्‌ ॥
अ्षस्याताः सहस्राणि सिद्धाः सिद्धमेहाऽऽगताः
सिद्धणिङ्कमिदं स्यातं तस्माद्राररखर परम्‌ ॥
लङ्गे--चनद्ेशवरस्य पएवेण लिङ्गं वीरवरं शमम्‌ ।
्ेद्याधरं लोकं तस्य लिङ्गस्व दशनात्‌ ॥

तथा--पाश्चप्रदे महापाठे य व।ररवरसवकाः ।
तेषां परमनिर्वाण काटनाट्प्न जयतत ॥
वीरतीर्थं नरः घ्राता वीरं परिपुज्य च।
तीरयष्पेतेष सर्वेष घ्ातो मवाते नान्यथा ॥
यस्त वीरेश्वरं लिङ्क नक्तमभ्यचायिष्यति ।
तेन विकोरिसंख्यानि लिङ्गानीहा।चतानं व ॥ <€
एकमप्याहूति इचा बारश्वरसमापत, ८५९९
कोरिहोमफलं सम्यदनान्न कायां विचारणा ॥ .“ ` ।
अप्येकं यो महारुद्रं जपेद्रारशसनेधा ।
जापयेद्रा मषेत्तस्य कारेरुद्रफठ ध्वम्‌ ॥
्रतोत्सर्गादि वीरेशे धक्कृतं वतिमिनृमिर4+--
त्कोरिगणसख्याक मवत्येव न सायः ॥

१५६ नारायणमहविरवितः- [ कीप्रकणम्‌ ]

इत्यादि काश खण्डे उयशीतितमेऽध्याय ।

तथा--पश्चमद्रामहापाठे विकटा नाम मतक ।
यस्थाः संसेवनान्नणां निव णश्रारदूरतः ॥
सर्वत्र शमजन्मिन्या कार्या मुक्तेः पदे पदे ।
तथाऽपि सविशेषं हि तत्य।ठ सवासद्धङूत्‌ ॥

बह्मपराणे--प्ञमुदरे महापीठे दीरेश्वरसमोपतः

विकटाख्या महावेद प्रजनीया हितेप्छुामः ॥
ठेङ्ग हरिश्न्वेभ्वरं प्रकृत्य--

य॒त्र सिद्धो महात्मा वे हरिथ्न्रो महाबटः
तं हष्ट्वा मानवो देवि रुद्रस्य पदमाघ्रुयत्‌ ॥
पवय॒खं तु तलिङ्ग स्वलाकस्य प्रदायकम्‌ ।
मोक्षिश्वर च तत्रैव स्वर्गेश्वरमतः परम्‌ ॥
एतौ हष्वा सरेशानि स्व मोक्ष च विन्दते ।
वासुकीश्वरनामनं तयोश्चोत्तरतः शुमम्‌ ॥

स्कान्दे--चन्दरश्वरं समभ्यर५ यदन्यत्रापि सस्थितः
अपौधपरलं मिचवा सोमल।कमवाप्स्यति ॥
कलौ चन्द्रशमहिमा नामार्बारेह गम्यते ।
विद्धयो गी (गे)श्वरीपीटठमेतत्साधक।स द्धदम्‌ ॥
घण्माह्धं नियताहारो ध्यायन्विश्वेश्वरापमह ।
चन्द्ेश्वरा्नायातान्सिद्धान्पहयति सोऽग्रगान्‌
सिद्धयोगेभ्वरी साक्षादरदा तस्य जायत ।
सन्ति पीठान्यनेक्षानि क्षिता साधकसिद्धप ॥
परं योगेश्वरीपीठादमृपषे नाऽऽद्यु साद्धवम्‌ ।
पत्र शन्द्रश्वरं लिङ्क त्वयेदं स्था प्ति शिन्‌ ।

इदमेव हि तत्वीठमदृ्यमकरृतात्ममिः ५

बह्मवेदत- ..

चन्द्रश्वरं चन्द्कान्तिमागेप्रममनामयम्‌ ।

अज्ञानध्वान्तश्षमनं वृष्टं काश्यां चिदातमकप्‌ ॥

तया मवः--वृहस्यत्वरं लिङ्गं मया गोप्य कला युगे ।
अस्य सहषनदेव प्रतिमा प्रतिठभ्यते ॥

[ क्रीपरकरणम्‌ ] व्रिस्थष्टीसेतुः।. १५७

चन्द्रेश्वराहक्षिणतो वीरेशान्नेक्रते स्थितम्‌ ।
अ(आ)रध् पिषणेशं वे गुरुके महीयते ॥

तथा--वन्द्रेश्वरादर्वमागे हषा लिङ्ग बुधेश्वरम्‌ ।

न बदृध्या हीयते जन्तुरन्तकटेऽपे जतु चत्‌ ॥

कृम्बलाश्वतरेश्वरोत्तरेऽङ्गरेश्वरा विज्ञेयः

तथा--स्वर्ग्रारे विशेयुयं विगाह्य मणिकाणकाम्‌ ।
तेषां विधृतपापनां कपि स्वगा न दूरतः ॥
रवशद्वाः स्व्गध्ररषा मोक्षमूुपणिकणिका ।
स्वर्गापव्गावत्रैव नोपरिष्टान्न चाप्यधः ॥
द्वा दानान्यनेकानि विगाह्य मणिकाणकाम्‌ ।
स्वर्गद्वारं प्रविशये नते निरयगा्मणः॥

तथा-एतदेव रहस्य ते वाराणस्या उदेथत ।
उस्िप्येकाङ्गटिं तथ शष्ठेका मणिकाणका ॥

तथा~-विभ्राणितमहादानास्त एव नरपुङ्गव ।
चरमे वयसि प्राप्ता येरेषा मणकाणका ॥

इत्यादेकषष्टितमेऽध्याये ।

तथा-जप्तवैकामपि गायत्रा सपाप्य माणक्ाणकाम्‌ ।
लमेदय॒तगायर्जीजपनस्य फट स्फुटम्‌ ॥
एकामप्याहुतिं प्राज्ञो द्वोपमाणिकाणकाम्‌ ।
यावजीवाधिहोच्रस्य लमद्‌विकटं फलम्‌ ॥

तथा--प्रणिकरण्यां कृतञ्च(ना मणिकर्ण्िवक्षिणात्‌ ।
जननाजदशबासे वस्ति न ठमेन्नरः ॥

तथा तत्रव-

ब्ह्मनाट पर ताथ चचषुटक्रिषु विश्रतप्‌ ।
तत्संगमे नरः प्राता कोटिजन्मफठ लमत्‌ ॥
बरह्मनाठे पते्येषामपि कौकसमात्रकम्‌ ।
बह्माण्डमण्डपान्तस्ते न विश्षान्त कदचन ॥

तथा--प्रमासतीरथं विख्यातं ततोऽपि मद्‌ नणाम्‌ ।
सोमेश्वरस्य परतस्तत्र प्राता न गमम
जरासंधेशतीथं व अरासधेशस निध। ।

` संसारज्वरपीडामिस्तत्र घातो न मुह्यति ॥

१५८ नारायणमहविरदितः- [ काशीप्रकणम्‌ ।

विशाठतीथ विमं विक्षाटफटव्‌ ततः

त्च प्रातो षिज्ञाटाक्षीं हषट्वा गर्मे न जयते ॥
तथा~वाराणस्यां विकशाटक्षा क्षत्रस्य परमषटवा

विशालतीथं गङ्गायां कृत्या प भ्यवास्थता ॥

स्नात्वा विक्षालतीथं वे विशालाक्ष प्रणम्य च।

विक्षाटां ठमते टक्ष्मां परनेह च शर्मद्म्‌ ॥
इत्यादि सप्ततितभेऽध्यायं ।

ततोऽन्यहदिताताथ गङ्ग किश्ञवसनिध। ।

तज्नास्ि टता गौरी क्षे्ररक्ष(करा परा ॥

सा च पज्या प्रयत्नेन सर्वसंपत्सपरद्धये ।

ट टितापजकानां च जातु वघ्नं न जायत ॥

अन्याऽस्ति कारयां वाराह। कतुवाराहस्रानेधा ।

तां प्रणम्य नरो मक्त्या विषद्श्धो न मजति॥

वित्रकृपे नरः घ्रात्वा विचिन्रफठदे नणाम्‌ ।

चिनच्रगत्तश्वरं वीक्ष्य चित्रघण्टा प्रणम्य च॥

न चित्रगप्तटेरूपः स्याचेत्रघण्टाचक। नरः ।

सन्ति पीटान्थनेकानि कायां सिद्ध प्रदन्याप ॥

महालक्ष्मी पठस्षम नान्यलक्ष्माकर परम ।

न्नाा भीकण्डताय त समस्य। जगदाम्बकरा ॥

द्रवा दानानि विधिवन्न लक्ष्म्या पारमुच्यते ।

मीमचण्डीं नसो दृष्टवा मीमकुण्डे करतोद्कः ॥

मीमाकृतीन्न वे पदयेयामन्दूत।न्कचेच्छृत। ।

तथा काशाखण्डे-
उदग्दशाश्वमेधानां प्रयागाख्यं च माधवम्‌ ।

प्रयागतीर्थेष न्न दृष्टवा पपेः प्रषुच्यते ॥
तथा---गङ्ोत्तरवहा यत्र यमूना पवाहिन।
तत्सं मेदं नरः प्राप्य मुच्यते बह्यहर्यया ॥
वपनं तत्र कतव्य रिण्डदनि च मवतः ।
देयानि तत्र दानानि महाफठममीप्सुना ॥
प्रयागेकषं महालिङ्गं तत्र तिष्ठाते कामदम्‌ ।
तत्साँनिष्थाचच तत्ताथ कामदं परिकााततप्‌ ॥

[ करीप्रकणम्‌ | त्रिस्थर्ट सेतुः । १५९

कि ०

तथा--प्रयागतीरथे यश्चालो जनो भिगडमश्नीम्‌ ।
समाजयित्वा नो जात॒ निगडः परिबाध्यते ॥

तथा--बन्दीतीथं तु तत्रैव महानिगडखण्डनम्‌ ।
यन्न प्रातो विमुच्येत सर्वस्माकमंपाशतः ॥
तधा--क्षोणीवराहतीथं च ततोऽपि ज्चमदं षरम्‌ ।

क ¢

तत्र चतो नरो जु तिथैग्योनिं न गच्छति ॥

तथा--मने धरणिवाराहः प्रयागेश्वरसं निधौ ।
प्राता वराहतीर्थंऽ इष्वा मां किणरूप्णिम्‌ ।
संपूर्य बहुमावेन न विशे्योनिंरुटभ ।
किणो वराहः । तथा का्ीखण्ड एव-
वश्षाश्वमेधिकं तीथमेतन्नेलोक्यविश्रुतम्‌ ।
यन्नाऽऽहूति्रयेणापि अथ्िहात्रफट लमेत्‌ ॥
प्रयागाख्यमिदं स्रोतः सर्वतीथात्तमात्तमम्‌ ।

तथा--असौ वन्दी महादेवी मित्वं > टोक्यवन्दिता ।
निगडस्थानरि जनान्पाश्चान्मो चयति स्मृता ।

तथा पञ्चमूरिति प्रकम्य-
इयाज दशभिः कारयामश्वमधमहामखः
परा रद्रसरो नाम तत्ताथ कटकशोद्धव ॥
दशाश्वमेधिकं पश्चल्नात वेधेपारग्रहात्‌ ।
स्वधुन्यथ ततः प्राप्ता मगारथसमागमात्‌ ॥
अतीव पुण्यवजातमतस्तत्ताथयुत्तमम्‌ ।

तथा~दशाश्वमाधेक प्राप्य सतताथ।त्तम।त्तमम्‌ ।
यात्राचाक्छयत कम तदृक्षयमहारतम्‌ ॥

तथा--वश्ाश्वमेधिके तीथ सकृत्प्रात्वा नरोत्तमः ।
द्वा दशाश्वमेधेरं सरवेपापैः प्रमुरयते ॥ इत्याद ।
इति दशाश्वमेधमाहेमा ।
अथ योगिन्युदेशः
नामधेयानि वक्ष्यामि योगिनीनां घराोद्धव ।
आङ्कण्थं यानि पपानि क्षयन्ति मिना क्षणत्‌ ॥

१६० लारायणमहृविरवितः-- [ काशीपकरणम्‌ )

गजानना सिंहमुखी शधास्या काकतुण्डिक। ।
उषटयीवा हयश्रीवा वाराह शरमानना ॥
उलक्षिका शिवारावा मयूरा विकटानना ।
अषटवङ्त्रा कोटराक्षी कुब्जा विकटलोचना ॥
शष्कोदरी टलसिह्व। श्वदेष्टा वानरानना ।
कक्षाक्षी केकराक्षी च बहत्तण्डा सुरापिया ॥
कपालहस्ता रक्ताक्षी शुका इथेना कपाोतिक्रा ।
पाञचहस्ता दण्डहस्ता प्रचण्डा चण्डावक्रमा ॥
शिश्चघ्नी पापहन्त्री च कालां राधेरपायना ।
वसाधया गभमक्षा शवहस्ाऽन्त्रमाटना ॥
स्थटकशी बहव्कुक्षाः( क्षः) सपस्या प्रतवाहना ।
दन्दशकफरा काचा पुगरो।ष। वुषानना ॥
व्यात्तास्या धमनिश्वासा व्यमेकचरणाध्वेदुक्‌ ।
तापनी शोषणी इष्टिः कोटरी स्थूटनासिका ॥
विद्मा बलाकास्या माजार। कण्ठपूतना ।
अहाषृहासा कामाक्षी भृगाक्षा मृगट। चना ॥
नामानीमानि यो मत्यश्चतःषाष्ट देने दन ।
जपेथिसभ्यं तस्येह इष्टबाधा प्रशाम्ाते ॥

| (ऋ

इत्या दि फलश्रतिः पश्चचत्व।1ररोऽध्ायं ।
अये कृत्वा स्थिताः सव।स्ताः कार्या मणिकाणङाम्‌ ।

तन्नगस्कारमत्रेण नसं विक्नन बध्वत ॥

ठेङ्घऽगम्बराशेश्वर प्रकृत्य-
तस्यैव दक्षिणे ममे लाका नाम शविश्रुतः ।
तस्य दकशषनमात्रेण सूयटोकमवाधुषात्‌ ॥
लोलाकत्पश्चिमे मागे दुगा देवां च तिष्ठाते
मानवानां हिताथाय कूटे क्षत्रस्य दृक्षिण ॥

तथा स्थणावीश्चं प्रकत्य-
तदये संनिहव्यारूया महापुष्क।रणा शुमा ।
लोटाकालसथिमे भामे कुरुप्षचस्थट। तु सा ॥

„ .. ------------~--~-----~----------~- ``
र विक्रमः ।

[ काशीप्रकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः ।

तत्र घ्नतं हतं जप्तं दृत्तं वैव श माधिभिः ।
कुरुक्षत्राद्धेत्सत्यं कोटिकोटिशुण धिकम्‌ ॥
तथाऽन्यत्र-
वाराणस्या दक्षिणतः कुक्करी नाम वे दिजः!
तस्य स्मरणमत्रेणाशङ्कुनः श्नं मवेत्‌ ॥
, काशीखण्डे-
सिद्धङ्कण्डे नरः घ्रात्वा हृष्टा सिद्धेश्वरं महत्‌ ।
सवसिमेव सिद्धीनां पारं गच्छति मानवः ॥
लेङ्क--द्केश्वराचोत्तरेण लिङ्गं पश्चान्मुखं स्थितम्‌ ।
सिद्धेश्वरेतिनामानं कषिद्धस्य च तटे स्थितम्‌ ॥
तत्र कुण्डे नरः घ्ञात्वा हषा सिद्धेश्वरं च वै ।
सव।सामेव सिद्धीनां पारं गच्छति मानवः ॥
कार्शाखण्डे-
दुगकुण्डे नरः घ्नात्वा स्वदुगातिहारिणामर ।
दगा संपूज्य विधिवन्नवजन्मा घुस्सृजेत्‌ ॥
सा दुर्गा शक्तिभिः सार्धं काशीं रक्षति सर्वतः!
ताः प्रयतेन सपज्याः कालरातरिमुखा नरैः ॥
रक्षन्ति कषित्रमेतद्ै तथाऽन्या नव शक्तयः ।
उुपसर्गसहसेभ्यस्ता वें दिग्देवताः कमात्‌ ॥
हातने्ा सहघ्रास्या तथाभ्युतञ्मजाऽपरा ।
अश्वाख्ढा गजास्या च त्वरिता शववार्हिन। ॥
विश्वा सौमाग्यगीरी च सृष्टाः प्राच्यादिमिध्यतः।
एता यत्नेन सपज्याः कषेत्ररक्षणदेवताः ॥
वज्नपरसंज्ं दुर्मास्तोतं द्विसपततितमेऽध्याये जेयम्‌ ।
तथा तीथन्तराणि सर्वाणि मूमीवलयगान्यपि ।
असिसंमेदती्स्य कलां नाहंन्ति षोडशीम्‌ ॥
सर्वषामेव तीर्थानां द्नानाद्यलमते फलम्‌
तत्फ लं सम्यगाप्येत नरर्गङ्गासिस्तगमे ॥

१६१

छे द्ग--कपे पाराशरे श्वात्वा सवं सन॑कतुफठं लमेत्‌ । इत्यादि ।

| # सिदेश्वरस्मोपगम्‌ ।
२१

१६२ नारायणमडविरचितः- [ काश्ीभरकणम्‌ ]

अथ केदारः काशीखण्डे
तषाराद्धिं समारुद्य केदार वीक्ष्य यत्फटम्‌ ।
त्फलं सत्तगणितं कायां केदरदशने ॥
हदं तीथं हरं पाप सप्तजन्माधनाशनम्‌ ।
गङ्खायां मिठितं पश्चाजन्सकोरिङताघहम्‌ ॥
पापं हरतीति हरं पापमिति च्छान्वुसी केदारतीथस्य संज्ञा ।
सरा मानसेनाच्न एर्व तप्त महत्तपः ।
अतस्तु मानसं तीथ जने स्पातिमिदुं गतम्‌ ॥
तथा- केदारकण्डे यः स्नाता पिण्डान्दास्वतते चात्वरः ।
एकोत्तरशतं वरथास्तस्य तीणा मवाम्बुधेम्‌ ॥

तथा-केदारं गन्तुकामस्य इुद्धदया नरास्यम्‌ ।
कारयां स्पृश्षस्व केदारं करतक्रत्यो मविष्यसि ॥
आ।पण्मासं विकाटं यः केद्‌रेशं नमस्याते ।
त नमस्यन्ति सततं लाकपाला यमादयः ॥

हत्यादि सप्ततितमेऽध्याये । बह्यवैवत-
केदारे मह लिङ्धः देहकेदारनाश्चनम्‌ ।
केदारवित्तपएुच्राद्या मवन्ति ध्वान्तमूमयः ॥

क्ाशशीसाराद्धारे शिवरहस्“-
तस्य केदारनाथस्य भ्रावणे सोमवासरे ।

पजा कायां िनेपण साधनाववधः ह्मः॥
सोमवारवतं काय प्रयत्नेन यथावेषं।

शक्तेनो पोषणं कायमन्यथा निशि माजनम्‌ ॥

तस्य दक्षिणदिग्मागे तिषटत्यक विनायकः ।
तस्मिन्नेव दिनि सोऽप पूजनायः प्रयत्नतः ॥ इति ।
ज्ञानवाप्पां नरः घ्ात्वा तारकर वेलाक्य च ।
करतसंध्यादिनियमः परितघ्य पितामहान्‌ ॥
धतमौनततो धीमान्यावषलिङ्कविलाकनम्‌ ।

अच्यते सर्दपापेम्यरः पण्य प्राप्रोति शाश्वतम्‌ ॥
प्रान्ते च तारकं ज्ञानं यस्माज्ज्ञानाद्ियुच्यते।

एनेऽन्यच्च महाटिङ्ग करुणेश्वरस सितम्‌ ॥

[ कारीपरकरणम्‌ 1} तरिस्थलीपेहुः । १६३

माक्षद्रारसमोपि तु मक्षदररेभ्वरायतः
दृश्नात्तस्य लेङ्कस्य मह कारुणिकस्य वं ॥
न क्षेत्रान्नि्गमो जात षहिरमवति कस्याचेत्‌ ।
अप्रतेश्वरनमिद्‌ लिङ्गमानन्दकाननं ॥
एतदिङ्कस्य संस्पशादभूततवं मवेद्‌ धुवम्‌ ।

हवं रवभ॑द्वारसमीपे विण्ठकमक्षपावतींश्ञो नवातितमेऽध्पायं । गङ्ग
श्वरनर्मदेश्वरसतीश्वराः क्रमेणेकनवत्यादिषु तरेष्वध्यायघु विस्तरः
णोक्ताः ॥
मोक्षद्ररिश्वरं चेव स्वगदूरिश्वर्‌ तथा ।
उमौ कारयां नरो दृष्ट्वा स्वर्गं मोक्ष च विन्दति ॥
चक्रपष्कारणादार ज्या तादह्पश्वर्‌ परम ।
समभ्यच्यऽप्रुयान्पत्य। ज्यातीरूपमसशयप्‌ ॥

हत्यादिसवं चतुनव तितमेऽध्याये ।

चन्दरेश्वरस्य पूवण ठिङ्क विद्यश्वराभधम्‌ ।
सव विद्याः प्रसन्नाः स्युस्तस्य लिङ्गस्य सवनात्‌ ॥

बहय्बवत--
माणिक्षणाश्वर टेङ्ग माक्षद्रारमपृतम्‌ ।
यस्य दशनः सम्बङ्प्राणकमा समाप्यत ॥

स्कान्दे--पत्कारयां दाक्षणद्रारमन्त हस्य कत्थित
त्र वह्येश्वर दष्ट्वा बह्मटकि मह।पत ॥

गोकर्णं महालिङ्घुमन्तगहुस्य पाश्चम ।
द्वारे समच्यं वं कायां न विप्नरमिमूकत ॥
मारमतेश्वर ङ्क मारमूतगणा। चतम्‌ ।
अन्तर्गहात्तरद्वारे ध्शाता शवपुर वसत्‌ ॥
अविभक्तेश्वरात्पश्चानमाक्षेश्च वे क्ष्य मानवः ।
न पनमानत्रे लोके यातायातं करोति हिं ॥
विसध्यश्वरमालोकष्य कृतसध्यारकाटतः ।
विवेदावतज पुण्य प्राप्ठयच्छद्धया दज ॥
गङ्काकेशवसन्ञं च सवपातकनाशनम्‌ ।

तत्र मे शमदा मति मने तत्ताथसङ्कम्‌ ॥

१६४ नारायणमहविरचितः- [ कीप्रकरणम्‌ 1

संपज्य भद्धया धीमान्मम लोके महीयते ।
तथा~्यकेश्वरस्य ये मक्ताः शक्रलोके वसन्ति ते
दिश्वेश्वराहक्षिणतः शयक्रेशोऽस्त परतप ॥
तस्थ दर्शनमात्रेण श्युक्रलोके महायते ।
तथा--तव मक्ता मविष्यन्ति बहुश्चुक्रा बहुप्रजाः ।
तथा--धरवेश्वरं समम्थच्य धरवकुण्ड करुतादकः
धूवलोकमवाप्रोति नरा मोगस्मन्वतः ॥
तथाऽगस्त्यं प्रति स्कन्वः-
तष तत्र त यत्कण्डमगस्तीश्वरसनिधा ।
तव प्ावाच पाता च कुतकस्षवविकक्रियः ॥
पवेतन्पिण्डः सममभ्यच्यं अद्धाभ्रद्धकिधानतः।
करतक्त्यो मवेजन्तुवराणस्याः फट लमत्‌ ॥
्श्षानेशं समम्थच्यं कारयां दुशान्तरेष्वापि ।
विपन्नास्तेन एण्येन जायन्तेऽ पराहताः ॥

अथ धर्मश्च । काशीखण्डे धर्म प्रति वरप्रदने शिवः~
त्वया यदेतन्मम मक्तिमाजा
चिङ्क समाराधितमन्न धमं ॥
तदटशंनस्पशनतोऽचनाच
सिद्धमविष्यत्याचरण पुसाम्‌ ॥
धर्मश्वरं यः सकरदेव मत्या
विटोकपिष्यत्यवद्‌ातदब्मद्धिः ॥
घ्ाला परस्तेऽत्र च धमतार्थ
न तस्य दरे परुषाथासद्धः ॥
तथा-यो धर्मपीः प्रतिटम्य काया
स्दभ्रेयसे नो यततेऽत्र मत्यः ॥
कथं स धमं त्वभिवातितेजाः
करिष्यति स्वं कृतक्रत्यमेव ॥
तथा-- यद दास्यन्ति हि धपीठे
नरा दनां कूतमज्जनाश्च ॥
तदक्षयं मावि युगान्तरेष्वपि
करतप्रणामास्तव धमं ठिद्गे ॥

[ कारीप्रकरणम्‌ | तरिस्थटसेतुः । १६५

हत्याद्ष्टसप्तत्यध्याये ।
तथा--अनेकानीह पीठानि सन्ति कायां पे पदे ।
परं धर्मक्षपीठस्य का चिच्छक्तिरनत्तमा॥

इत्यायेशोनाश्ीत्यध्यापेऽपे । बह्मवेवत- `
धर्मश्वरस्य ये मक्ता धर्मपणां भवन्ति हि।
कारयां पापमतिस्तान्न बाधते धमवत्सलान्‌ ॥

अथ धमकपः
यत्फलं तीर्थराजस्य घ्नामेन परिकेत्यते ।
सह्गुणितं तत्स्याद्धमाम्बुन्नानमाच्रतः ॥

धर्माम्बु धर्मकूप इत्या रि ।

तथा-पिण्डप्रहान येरत्र वेधेवत्त कृते मर्वेत्‌ ॥
न गयागमने तेषां फट कि चन विद्यते ।
अत्र न हि निन्दा निन्य निन्दितुभिति पर्म॑कूपपरशसाथतम, गया
गमना्क्तषिषयता वा ।
धर्थकपे नरः घ्राता परितप्यं पितामहान्‌ ।
ग्यां गत्वा किमधिकं कता पित॒मुद वहम्‌ ॥
य॒था गयायां तप्ताः स्यः पिण्डदृनिं पितामहाः
धर्मतीर्थं तथेव स्यनं न्य॒नं नेव वाऽधकम्‌ ॥
त्ये स्वं मिरीक्ष्यापि श्राद्धदानफट लमत्‌ |
तच्चापि काकिनीमान्न यच्छाव्यतरमुद्‌ नरः ॥
अक्षयं फलम प्रो ति धमपीठप्रमावतः ।
तजन यो मोजयेद्विप्रान्यतिनाऽथ तपस्वनः ॥
सिक्थे सिक्थे टमेत्सोऽथ वाजपेयफट स्फुटम्‌ ।

इत्याद्येक शी तितमेऽध्याय ।
वटः काश्चनक्ाखाहयो यस्तपस्तापसततिम्‌ ।

री चकार सुच्छायो बहु दविजसमाभरयः ॥
इति प्रसङ्गा तत्रत्यो ऽक्षयवटोऽप्युक्तः ।

तथा--यो न विश्वमजां देवीं वाराणस्या नमेन्नरः
कतो महोपसरगम्यस्तस्य शान्तिडुरामनः ॥

१६६ नारायणमद्विरिदितः- [ कशीप्रकणम्‌ |

तथा-त एव विश्वमोक्तारे विश्वमान्थास्त एव हि ।
ये तां विश्वमुजामनच्न पूजयिष्यन्ति मानवाः ॥

विश्वमजा विभ्ववाहुफेति प्रसिद्धा । अविगुक्तश्वरो बह्मवैवत--

अविमुक्तेश्वरं परज्य बह्मनारायणाद्भः
फलं प्राप्तं तदेवाऽऽद्य सवेसामध्पलक्षणम्‌ ॥

ठिङ्गप्रण-
अविभक्तं सद्‌ा टिङ्ग योऽत द्रक्ष्यति मानवः।
न तस्य पनरावृत्तिः कट्पको टेशतेरपि ॥

स्कान्दे-अविमुक्तेश्वर नाम तच्छरमश्ननियुक्तव ।
जेगीपन्येण भानेना यचच रुदराभमराधतः॥
यच सथ्यापपास्रत्वा बह्यणः सकरृदव तु ।
संध्यामपास्तवासत स्यात्पमानतुसमाः समाः ॥

लेङ्ग-अविमुक्तेश्वरं लिङ्ग मम हह मानवः

सद्यः पापविनिक्तः पद्युपाशेविमुच्यते ॥
अविगुक्तेश्वरं लिङ्ग व्वा क्षितरेऽविभुक्तक ।
वेमक्त एव मवति सर्वस्माक्मबन्धनात्‌ ॥
अचनिि विभ्वे विश्वेश दिश्वंशोऽचाते विश्वक्रत्‌ ।
अविपक्तेश्वरं टिङ्क भक्तियक्तिप्रदायकम्‌ ॥

परा न स्थापितं लिङ्क कस्याचत्केनाचक्रवचित्‌ ।
किमाक्रति मवेलिङ्ग नेतद्रेस्यापे कश्चन ॥
आकारमविभ्रक्तस्य इष्टा बह्याच्युतादयः

लेक सस्थापयामापु्सिष्ठाद्यास्तथष्यः ॥
आदिलिङ्कमिदं प्रोक्तमविपुक्तेश्वर महत्‌ ।

ततो लिङ्कान्तराण्यत्र जातानि क्षितिमण्डले ॥
अविभक्तेशनामापि श्रत्वा जन्माजितादृघत्‌ ।
क्षणान्मुक्तो मवेन्मत्यो नात्र काया विचारणा ॥
अविपरक्तश्वरं लिङ्गः स्म्रता दूरगतोऽपं वा
जन्मद्रयक्रुतात्पापात्ततक्षणादृव मुच्यत ॥
अविमुक्ते महाक्षत्रेऽवेपुक्तमवटाक्थ च ।
त्रिजन्मजनितं पाप हिता परण्यमया मवत्‌ ॥

[ करीप्रकरणम्‌ ] नविस्थठलीसेतुः ।

यत्कृतं ज्ञानविभ्रंशावेनो जन्मद पश्चयु ।

अविमक्तेशशसस्पश्षात्तरक्षयेदेव नन्यथा ॥
तथा--प्तत्वाऽच॑यित्वा नत्वा च यथाङ्ञक्ते यथामते।

अविमक्तेऽकिमक्तेशं स्तयते नम्पतेऽच्पते ॥

तथा--विसंभ्यमविमुकतेश्ं यो जपेननियतः शुचिः
वुरदेशविपन्नांऽपि काश्रातफटं ठमंत्‌ ॥
अविमक्ते महालिङ्गं दृष्ट्वा यामान्तर वजत्‌ ।
लब्ष्वाऽऽज्ख कापसासद्धि क्षिषण प्रषशटूहम्‌ ॥

हत्याधेकोनचत्वारिये ऽध्याये । अथकारः । बह्मववत-
ओंक्षरेम्वरमम्यर्स्यं यागसस्यादेसाद्धमर्‌ ।

५.५ मक 9

कोम व्वासः-
इदं तद्विमट लिङ्कमाकारं नाम शमनम्‌ ।

अस्प स्मरणमात्रेण मच्यते स्वपातकः॥
यदेतत्परमं ज्ञान पश्चायतनभुत्तमम्‌ ।
सेवितं सूरिमिर्नित्यं वाराणस्या विमक्ष्म्‌ ॥

एथ्चाचतन च
करत्तिवासश्वर लिङ्ग मध्यमभ्वर्युत्तमप्‌ ।
विश्वेश्वर तथाकारं कपदे।भ्वरमव च ॥
एतानि गदह्यटि कानि वाराणस्या द्वजत्तमाः ।
न कश्चिदिह जानाते वेना शमारनुग्रहत ॥

ठै-र्वामसं तु तदेवि सिद्धसवेः प्रपूजितम्‌ ।

॥ = >)

आओंकरिश्वरमामानं देवानामाप दुटममर ॥

ल्ग--अन्यच ते प्रवक्ष्यामि तस्मिन्स्थान सुरेश्वर ।
त्यो न्यस्त मध्यस्था वहन्ति च शुमोद्काः ॥
यासां दश्च नमात्रेण बह्महस्या निवतते।
एका पितामह्ोता मन्दाकिनीं तथाऽपरा ॥
म्रसस्योद्री व्रत्तीया च एतात्िघ्रस्तु पुण्यदा
मन्दाकिनी तथा पुण्या मध्यमेश्वरसंस्थिता ॥
प्तिमह्रो तिक्रा च अविुक्तंऽतिपुण्यद्‌ा ।

भल्स्योद्री च ओंकारे एता सर्वद्वतः ॥

१६५

१६८ नारायणमटविरचितः- [ करीप्रकरणम्‌ ]

तसिन्स्थाने यवा गङ्का आगमिष्यति मामिनि।
तदा पुण्यतमः कालो देवानामपि दुर्लमः ॥
वरणोस्मिक्तप्ठिटे जाह्ववी जलमिभिते ।
तञ नदेश्वरे पुण्ये घ्लातः किमनुशोचति ॥
त स्मिन्क्षाटे च तत्रेव प्नानं तत्र कृतं मथा ।
तेन हस्ततलाहेवि कपालं पतित क्षणात्‌ ॥
कपालमोचनं नाम तत्रेव सुमहत्सरः ।
पावन सर्वसच्वानां पुण्यदं सवदेहिनाम्‌ ॥
अंकरिभ्वरनाश्चा च तत्न स्थानं कृत मया ।
तेन मरे रोचते देवि ओंकरिश्वरनमतः ॥
मत्स्योदरीजले जञात्वा दृष्टा चोकारम।श्वरम्‌ ।
शोको मोहो जरा मोहा,मृतयुः) न च ते स्पृशते पुनः॥
तथा--तस्मिस्तु यः शिषः साक्षादोकरिश्वरसत्तितः ।
एतद्रहस्यमा ख्यातं तव पेह्ान्महामुने ॥
ओ।(अ)क्ारं च उकारं च मकारं च प्रकी तितम्‌ ।
तस्मिंलिङ्गे त॒ संपिद्धो मुनिः कालिकवृष्षिकः ॥
अक्षारस्तन विज्ञे विष्णा टोक गतिप्रदः ।
तस्य दक्षिणपाश्व तु ओंकारः परिकीपितः॥
त्र सिद्धि पसं प्रातो देवाचायां बृहस्पतिः,
ओंकारं तच विज्ञेयं बरह्मणः पदमव्ययम्‌ ॥
तयोस्तथो त्तरे मागे मकारं विष्णुस तम्‌ ।
तस्मिटिङ हु सिद्धः रूपिलर्षिमहामुनिः ॥
तथा-प्रणवास्यं परं बह्म यत्र नित्यं प्रकाशते ।
स पश्चायतनोपेत अ करिशोऽयमद्धतः ॥
एषा मस्स्योद्रीं रम्या यत्त्नातां मानवात्तमः ।
मातुजातिदरदरीं न विशेदिति निश्चयः ॥
काश्ीखण्ड-
घ्रात्वा मत्स्यो्रीतीरथ विलो क्यो कारम।श्वरम्‌ ।
न जातु जायते जन्तुजंननाजठरे कचित्‌ ॥
इत्याद्योकारप्रादुमावस्तन्भाहिमा च त्रि्पततिचतुःसप्ततितमयोरध्या-
ययोर्बिस्तरण जेयः ।

[ क्ाशीप्रकणम्‌ | व्रिस्थटीसेतुः । १६९

अथ विलोचनः) काशीखण्डे-
यत्रासि तन्महालिङ्क शाराणस्यां विलो बनम्‌ ।
तीर्थं पिटिष्िलास्यं तदद्यनदयम्मसि विशुतम्‌ ॥
सर्वतीर्थमयं तीर्थं ततक््या परिगायते ।

तथा--विरजाख्यं हि तत्वीठं तत्र लिङ्क चिविष्टपम्‌ ।
तत्प ठवृश्चनादेव विश्जा जायते नरः ॥
तथा--घ्नात्वा पिलिणिलातीर्थे जचिविष्टपसमाप्तः।
ष्टा त्रिलोचनं लिङ्ग किं मयः परिशोचति ॥
इत्यादिपश्चसप्ततिषद्सप्ततितमयोरध्याययाः ।
बह्मवेवत-
वि्टोचनेश्वरं लिङ्क नागयज्ञोपव [1 तेनम्‌ ।
हशवा ते छोस्थवि मवस्तृणा मवति नान्पथा ॥
अथ तरिलोचनप्राच्यां महादेवः-~
वाराणस्यां महादेवं समभ्य्यं सकृन्नरः ।
आमतसं पुवं यावच्छिवलोके वसेत्सदा ॥

तथा--महादेषमहाप)ठ मम साधकसिाद्धदम्‌ ।
तत्पीठवर्शनादेव महापापः प्रमुच्यते ॥

अथ कामंशः । लङ्क कामङुण्ड प्रृत्य-
तस्मादन्येऽपि ये केचित्त थ तास्मञ्जनाः च्रताः ।
आराधयन्तो देवे क मेश शेव सवदा ॥

यो यस्य भनसा कामस्तं तमाग्रोति निश्चतम्‌ ।
दक्षिणेन स्थितं लिङ्ग सु्रावास्तस्य सन्द)र्‌ ॥
कामेभ्वरमिति ख्यातं सवेकामफटप्रवम्‌ ।

तत्त त्न तपस्तीवं कामदेवेन वे पुरा ॥

कुण्डं तद्भवं देवि प्श्चोत्पटसमन्वतम्‌ ।
छुण्डस्यैव तटे रम्ये उत्तमे बरवणिनि ॥

लिङ्गः तञ्च स्थितं दिव्य पाश्चमाममुखं परिष ।
गस्धधपनमस्कारेमखवाद्यश्च सत॑शः ॥

यो मामर्चयते तच तस्य तुष्याम्यहं सदा ।

दामि सर्वकामांथ्च धम मक्ष तयवच॥

2.

१७० नारायणमहूविरवितः-- [ का्ीप्रकणम्‌

बहवोऽपि हि पाप्मानो बहूमिर्जन्ममिः कृताः ।
कामतीर्थानतन्नानाद्यास्यन्ति विलयं क्षणात्‌ ॥
कामाः सगरद्धिमाप्स्यन्ति कामेश्वरनिषेवणात्‌ ।
इत्यादिपश्चाङ्ष।त्यध्याये ।
अथ कपालमोचनम्‌ । को्म-
कपालमोचनं नाम देवदेवस्य शूलिनः ।
्रात्वाऽभ्वच्यं पितृन्मक्त्या ब्रह्महत्या व्यपोहति ॥
आगत्य तीर्थप्रवरं सानं कृत्वा विधानतः ।
तर्पयित्वा पितृन्वेवान्मुच्य ते बरह्महत्यया ॥
ब्ह्मपुराणेऽपि कपालमाचन शहृत्य-
तस्पिस्तीथे तु ये गत्वा पिण्डदानेन वै पितृन्‌ ।
्राद्धेसतु प्रीणविष्यन्ति तेषां ठोकाक्षषा दिवि ॥
वाराहे- |
कस्य वित्थ कालस्य द्रदक्ाभ्दे धराधरे ।
वाराणसीं गतो देवस्तत्र घ्नानमसा करोत्‌ ॥
गङ्गायां ततर देवेशो धावन्मजति माभिनि !
तावक्कपाटं पतितं यल्टप्मं बह्मणः पुरा ॥
कपालमोचनं नाम ततस्तीथमनुत्तमम्‌ ।
परथि्यां स्यातिमगमद्वाराणस्यां धराधरे ॥
टेद्व--कोटीश्वरस्य देवस्य आगनय्यां दिशि संस्थितः ।
ह्मश्चानस्तम्मसंज्ञोऽयं विख्यातः दुप्रतिशितः ॥
मानवास्तत्र यान्त्येत इह दुष्कृतं कृतम्‌ ।
यत्र स्तम्मे सदा दैवि अहं तिष्ठामि मामिनि ॥
अन गत्वा तु यः पूजां महदिवि करिष्यति ।
स्थपापविनिर्क्तो गच्छेच परमां गतिम्‌ ॥
तथा--फपाटमोचनं नाम तरिषु लोकेषु विश्रुतम्‌ ।
कपाटं पतितं ततर स्नातस्य मम चन्द्रि ॥
तस्मिन्स्नातो वरारोहे बह्महत्यां व्यपोहति ।
कपाठेश्वरनामा तु तस्िस्तीर्थं व्यवस्थितः ॥
अश्वमेधमवाप्नोति र्नात्तस्य सुन्दरि ।
त्येव चत्त पर्वे तीथ तेटोकयविधुतमू ॥

[ कशीप्रकणम्‌ ) िस्थलीसेतुः । १७१

शश्च च्रात्वा वरारोहे ऋणेुंक्तो मवेन्नरः ।
क्रणमोचनकं नाम विख्यातं मकि घन्दरि ॥
्रीणि टिङ्कानि तत्रैव तिष्ठन्ति मम वुन्दारे \*
तानि दर्वा तु छभोणि न्यते विविधं ह्यणम्‌ ॥

काशीखण्ड
कपालमोचनं काश्यां पे स्मरिष्यन्ति भानवाः।
तेषां विनङ्क्ष्यति क्षिपरमिहान्यत्रापि पातकम्‌ ॥
आगत्य तीर्थवरे प्नानं कुता विधानतः ।
तपपित्वा पितन्देवान्मुच्यते बरह्महत्यया ॥
हथा--अयं हि स कुटस्तम्मो यत्र भीकाटमरवः ।
्षे्पापङ्तः श्षास्ति द्चयस्तीथयातनाम्‌ ॥
हथा--कणत्रयाषिमुष्यन्ते यत्र प्राता नरोत्तमाः ।
तीर्थं विशयुद्धिजनकं तदेतदुणमो चनम्‌ ॥
ठिङ्के-गोपर्षेश्वरमागत्य वृष्टवाऽम्यच्यं च मानवः ।
न दुर्गतिमवाप्नोति कल्मषैश्च विमुच्यते ॥
काशीखण्ड
वरणायां कृतन्नानेः शेटेशो येः समाचितः ।
पितिन्संतप्यं च युदा दरवा दानानि शक्तितः ॥
न तर्षा पनरावृ त्तरत संसारवत्मनि ।
्ेटेश्वरं पे द्रक्ष्यन्ति वरणायाः सुरोधि ॥
तेषां कायां निषसतां दुःखं नामिमविष्यति ।
ठैङ्के--पित्रा ते गिरिराजेन स्वयं हिभवता पिये ।
भम मियं तु तत्स्थानं ज्ञावा लिङग प्रतिष्ठितम्‌ ॥
ेटेश्वरमिति ख्यातं ह्यतामिह मां स्थितम्‌ ।
ृष्वैनं मनुजो देवि न दृगंतिमवाप्रुयात्‌ ।
काशीखण्ड--
तत्र कर्कोटिवापी च लिङ्गं ककाटकेश्वरम्‌ ।
तस्यां वाप्यां नरः स्नाता ककटिशं समच्यं च ॥
्ुरकोटिनागमाराध्य नागलोके महीयते ।
करकोटनागो येषस्तदवाप्य विहितोद्कः ॥
क्रमते न विषं तेषां देहे स्थावरजङ्गमम्‌ ।

१७२ नारायणमह्ृिरवितः- [ काशीपकरणम्‌ +

ठङ्ग~-न्द्ेश्वराहक्षिणतो वापा कक।टकस्प च ।
तन्न वीरजटे ञ्नात्वा ह्वा ककाटकेश्वरम्‌ ॥
नागानामाधिषत्यं त जायते नात्र सशयः ।
कर्कोटिकात्पभिमेन नातिवरूरे व्यवास्थतम्‌ ॥
दुमिचण्डेभ्वरं नाम ब्रह्महत्यापहारकम ।

अथ वषमधष्वजमहिमा तत्र घनक्छरुमारसंहितायां दर्वी प्रति मवः--

गयायां भ्यातितः पादस्तवयेष पितूमुक्तये ।
संनिधिः! द्वियतेऽबापि यथोक्तं कृपया त्वया ॥
मत्पाददशंनादेव तन्न चान्ति परां गतिम्‌ ।
ज्ञातयोऽज्ञातयो वाऽपि यदथ वाऽपि यः स्पृशेत्‌ ॥
पिततीर्थोपनिषद्‌ं रुवपाद्‌ विदुवधाः
ततोऽनन्तगणं जेषं बृषध्वजमिद्‌ भिपे ॥

तथा--सराङ्पण मगवान्नत्य ष्या ह स्यतः

धर्मो यः सर्वकाञ्चेषु वुषोऽयं मगवानजः ॥
सपश्यन्प्राणिनां कम सदा सनेहितः प्रभुः

अतो जातः परं किित्वित्रणां तारण पिये ॥
दक्षिणाध्वाननाभित्य येऽप्यधा रारवाश्रयाः ।
निपातितेऽघ्र वै पिण्डि येः केव यञ्च करणात्‌ ॥
अनजानामि वै देषि तेषां च परमां गतिम्‌ ।
आपातानां वनस्तेषां क्षित्रवास च शाश्वतम्‌ ॥
यो शत्र पितश्पेण सतशऽस्मिन सकशषयः।

क--कपिला्वदनामानं खयातं सर्वर ुरेः ।
तस्मिन्हदे त यः रने कृत्वा मक्तिपरायणः ॥
वषभध्वजं यो दद्यादाजसु फट ठलमत्‌ ।

शाह दण्डे--

नरक स्थिता ये केशिप्ितरः सपितामहाः
पितृलोक तु गच्छन्ति तस्मिञ्याद्धे कृते तु ध ॥
गयातोऽ्टगुण परोक्त पुराणाथ्विक्ारदः
तस्मिहशाद्ध फते मदे फितिणामनुगो मवेत्‌ ॥

[ काशीप्रकाणम्‌ ] त्रिस्थलं सेत । १७१
तथा-कपिलाहदतीर्थऽस्मिन््ातवा संयतमानसः ।
वृषध्वजमिमं हषा सवेयज्ञफलं ठ मेत्‌ ॥
मारते--
ततो वाराणसीं गत्वा देवमच्य वृषध्वजम्‌ ।
क पिटाह्ह उपस्पुर्य राजसूयफलं ठ मेत्‌ ॥
.काशीखण्डे-
ततस्मिन्का पिले तीथ काण्टियपयोमते।
ये पिण्डान्निर्वपिष्यनि भ्रद्धया भ्रद्धशनतः॥
तेषां पितणां संति विष्यति ममाऽऽज्ञया ।

तथा~-श्राद्धे पितणां संतप्त्ये हास्यन्ति कप्ठिां छ्यमाम्‌ ।
येऽत्र तेषां फपितगणो वसेतक्षीरोदरोधासे ॥
वृषोत्सर्गः कृतो यैस्तु तीरथऽस्मन्नाषं मध्वजे ।
अश्वमेधपरो डाशः पितरस्तेन तिताः ॥
गयातोऽषगुणं पुण्यमरस्तिस्तीथं पितामहाः
अभार्यं सोमयक्तायां श्रद्धः काण्टिधारक ॥
देषां गर्म मवेत््ावो येऽदन्तजनना पताः
तेषां तुषिभवेन्नूनं तीथं काप्ठिधारिके ॥
इत्याहि दहिष्ितमेऽध्यायि ।
हथा--सीमाबहिगतभपि ज्ञेयं तीथमिदं शमम्‌ ।
ब्भ्येवाराणसि भेष्ठं मम सांनिध्यतो नरः॥
तथा मधस्चवाघुतकत्वाक्षीरनीरयिवृषमध्वजपेतमहगदाधरपितूती-
ध काप्टिधाण्युधाखनिक्षिवगयारूपाण दश्च नामान्य व्युकष््वा तत्रः
क्तम
एतानि दक्ष नामानि तीथंस्यास्प पितामहाः ।
मवतां तत्िकारीणि विनाऽपि भाद्धतपंणेः ॥ इति ।

अथ विष्णपादोदक कशि।खण्ड--
तदाप्रभ्रति तत्तीर्थं पादोद्कमितीरितम्‌ ।
पादौ यदादौ श्युमदो क्षाठिती पौतवाससा ॥
तञ्च पादोदके तीर्थं ये प्नासयन्ता।ह मनवः ।

तषां विनश्यति क्षिं एप सप्तमवाजतम्‌ ॥

१५४ नारायण महविरवितः-- ([ कगौभकएन्‌ |

तच भाद्धं नरः कूत्वा वच्वा देव प्टिदक्षप्‌ ।

चत्त सप्त तथा सप्त स्ववेर्यास्तारपिष्यति ॥
कविंशतिं वश्यानित्यथः ।

गङ्गायां यादृशी प्रीतिं म्यते प्रपितामहैः ।
तीथं पदोवके कारयां ताव्रक्णां ठम्यते धुषम्‌ ॥
कतपादोव्कस्नानं पीतपादोदकोव्कम्‌ ।
दृत्तपादोदुपानीयं नरं न निरयः स्पृशेत्‌ ।
काश्यां पादोदके तीयं येः कृता नोकिया ॥
जन्मैव विफलं तेषां जलटबुदबुदसंनिमम्‌ ॥ हत्यादि ।

तथा-संगमेक्ञं महातीथं प्रतिष्ाप्याऽऽविकेशवः ।
दहोनादषहं नणां मुक्त युक्ति दिशेत्सदा ॥
तथा- संगमे तन्न सं्चातः संगमेशं समच्यं च ।
नरो न जातु जननीगभस मवमाषुवत्‌ ॥
कके शवस्य तु पूर्वेण विश्रुत संगमेभ्वरप्‌ ।
तेन बेन छभरोणि इः सह समागमः ॥
स्कान्दे--स्थापितिं संगमे बास्मिन्वह्मणा लिङ्ग पु चतमम्‌ ।
संगमेश्वरनाभानं स्यातं जगति विश्रुतम्‌ ॥
संगमे देवनथोश्च यः घ्ञात्वा मनुजः शुषिः ।
अववेष्संगमेश्षानं तस्य जन्ममयं कुतः ॥ इत्यादि ।
ह्टराजेन शनानि यानि पुीकृतान्यहो ॥
सर्वरत्नमयं टिङ्क जातं तच्षुङ्ृतात्मनः ।
सदेषामिह लिङ्गानां रल्नमूतभिषं परम्‌ ॥
अतो रएलेश्वरं नाज परं निवाणरलनदम्‌ ।
था--याति अह्माण्डमध्येऽन तन्ति ठिङ्गानि पार्बति।
तिराथितानि सर्वाणि रलेशो येः समवतः ॥
इत्यादिपरशंसा रलेश्वरपादुमवश्च षितमेऽध्याये ।
तथ\-रल्नेभ्वरप्रसादेन मुक्त्वा रत्नान्यनेकशः ।
परुषार्थमहारत्नं निवाणं को न ठब्धवान्‌ ॥
तथा-रलेश्वसेऽधितो इद्यान्म्रत्नानि मक्तेतः ।
ए्लैः समर तटिद्गं जीरतनादि एमेन्नरः ॥ .

[ क्ीप्करणम्‌ ] त्रिस्थलं) सेतुः । १७५

काशीखण्डे गजपुर प्रतीश्वरः--
इदे पुण्यं शरीरं ते कषि्रेऽस्मिन्मुक्तिसाधने ।
मपर लिङ्क मवत्वत्र सर्वेषां पुक्तेदायकम्‌ ॥
कतिषासेश्वरं नाम महापातकनाशकम्‌ ।
तथा~-दृ्ेनानेन लिद्धेन एूजितेन स्तृतेन च ।
कृतकृत्यो मवेन्मर््यः संसारं न विशेत्पुनः ॥
तथा--जन्मान्तरसह्नेषु मोक्षो ऽन्यत्र घुदुलं मः ।
कृत्तिवासेश्वरे लिङ्गे लभ्यस्तवेकेन जन्मना ॥
इत्याद्य्टषणितमेऽध्याये ।
तथा हसतीथ प्रकृत्य-
तस्मन्कुण्डे नरः घ्राता कृत्वा च फितृतणम्‌ ।
क त्तिवासेश्वरं वृष्ट्वा कृतकृत्यो नरा मवेत्‌ ॥
बह्मवेवते-
कृत्तिवासं महालिङ्गं वाससोख्यकर परम्‌ ।
यस्य दशनमानरेण न मोक्षादि दुं मम्‌ ॥
कौर्मे कृत्तिषासर्सज्ञानिमित्तप्रक्तम्‌-
हत्वा गजाकरतिं दैत्यं शुलेनावज्ञया हरः ।
वासस्तस्वाकरोत्करत्तिं कृत्तिवासेभ्वरस्ततः ॥
तथा--जन्मान्तरसहसरेण मोक्षोऽन्यत्राऽऽप्यते न वा ।
एकेन जन्मना मोक्षः फ त्तिवासेऽत्र म्यते ॥।
ठिङ्गपुराणे-
` शुद्राणां च शरीरं तु मध्यमेश्वरमीरितम्‌ )
कृत्तिवासं शिरः प्राहूरेतत्मियतरं भम ॥
तथा--पथिमामिञुखश्चाहं तस्मिन्नायतने स्थितः ।
तया-ङृत्तिदासेभ्वरं देवे ये नमन्ति शुमा{थनः ५
ते रुद्रस्य शरीरे तु प्रविष्टा अपुनभवाः\
अनेनैव श्षरीरेण प्राप्ता निद।णयुत्तभप्‌ ॥
कोरभ--घन्यास्त॒ खल ते विपरा मन्दाङ्किन्यां कृतोदृका; ।
अयन्ति महादेवं मध्यमेश्वरमाश्वर्म्‌ ॥ `
नानं दानं तपः भराद्धं रिण्डनिवेपणं विहृ ।
एकैकशः कते विप्राः पुनात्यासप्तमं कुलम्‌ ॥

१७६ नाराणमहविरचितः- [ काशीप्रणम्‌ -

भन्दाकिनीमुपस्पुश्य राहुयस्ते दिवाकरे ।
त्फलं ट मते मत्यस्तस्माहृश्चगुण ष्विह ॥

, ९

टि ङ्गपराण-
मन्दाक्िनीजठे स्नात्वा षटवा वे मध्यमेश्वरम्‌ ।
एक विशकटपितो रुवटाोक वसाञ्चरम्‌ ॥

छलानं दान जपो होमः स्वाध्यायः पितुतपणनर्‌ |.
पिण्डनिर्वपणं देव सवं मवति चाक्षयम्‌ ॥

अथ वद्धकाटेन्वरः काशाखण्ड-
वृद्धकालेश्वरं नाम दिङ्गमेतन्महापते ।
दनात्स्पह नात्तस्य पूजनाच्छरवणान्नतेः ॥।
बद्धकाठेशषिङ्कस्य सवं प्राप्रोति वाजञ्छतम्‌ ।
कृपः कालोदको नाम जराभ्याधिविनशकृत्‌ ॥
तदीयजटपानेनं न भुः स्तनपानवान्‌ ।
कृतकूपोदकन्नानः कृतेत लिङ्क पूजनः ॥
वर्षेण सिद्धिमाप्रोति मनोभिटर्ितां नरः
न कघ्वंन च विस्पोदान रुन्धान विचविका॥
पीतास्स्पष्टासतिष्ठन्ति कफः कालोव्कादृक्रात्‌ ।
ना्विमान्यं न बे गलं न मेहो न प्रवाहिका ॥
न म्रङकृच्छरं नो पामा पानीयस्यास्य सेवनात्‌ ।
मतञ्वराश्च ये केविद्े केवेद्िषमज्वराः ॥
ते क्षिप्रमुपक्षाम्थन्ति हयेततकूपादसवनत्‌ ।
वद्धकालेश्वरे छिङ्कं सेविते न दरिद्रता ॥
नोप्सर्मानवा रोगान पाप नाघजं फटम्‌ ।
उत्तरे कृततिवासस्य वाराणस्या प्रयत्नतः ॥
वद्धकाटेश्वरं लिङ्ग दव्य सिद्धिकामुकः

टिङ्प्राणे-

तच्च पजा जपो होभः काटेशे कियते हि यत्‌ ।
इत्युपकम्य-- `
बहुनाऽत्र किमुक्तेन काटेशे देवि यक्कृतम्‌ ।
तत्स्षमक्षयं तेषां पुनर्जन्म न विधते ॥

[ कशीप्रकरणम्‌ ) निस्थठीसेवुः । = १४७

तथा--तस्य देवस्य चाग्रे तु कृपस्तिष्ठति वे श्युमः ।
तत्र कालोदकं नाम उदकं देवि तिष्ठति ॥
तस्यैव प्राशनाहिवि परतो मवति मनवः ।
न्ड
बह्मवैवत--
वृद्धकटेश्वरं ठिङ्गं महाकाल निवारणम्‌ ।
कटिकाटमहाज्वाटाजबाटं जी वनजार्वैनम्‌ ॥

काशि खण्डे-
काठेश्वरसमीपे त॒ दक्षिणे वरव णनि ।
रस्य॒ना स्थापितं लिङ्ग सवंरोगविन(शनम्‌ ॥
इदमपश्त्युहरेभ्वरनान्ना प्रसिद्धम्‌ ।

तथा--पण्टाक्रणंहरे स्राला दुशूवा व्यासश्वर रोवम्‌ ।
यच्च कुत्र विपन्नोऽपे वाराणस्या मृता मदत्‌ ॥
घण्टाकर्णं महातीथ श्राद्धं कृत्वा विधानतः
अपि दुगतिमापन्नानुद्धरेत्सपत पूवजान्‌ ॥
यद्वंरथा मुनयः कारयां घण्टाकण महाहद्‌ ।
करतोदककियाः प्राप्ताः परां सद्धं घराद्धव ॥
व्यासेश्वरस्य परवेण लिङ्ग पश्चान्मुख स्थतम्‌ ।
पराशरेण मनिना स्थापितं मम माक्तेनः॥ इत्याद ।

ठङधे-व्यासकुण्डे नरः घ्रात्वा अर्चयित्वा छरान्ितृन्‌ ।

प्षयार्मते टोकान्पत्र तत्राभकाद्ू क्षितान्‌ ॥

ध्यास्ततीधसमीपे तु पश्चिमेन यश्ञास्वानें ।
घण्टाकर्णद्धदं नाम स्वस स्य परदायकम्‌ ॥
घ्लानं कृत्वा हृदे तास्मिन्व्यासेशस्य तु दशनात्‌ ।
यञ्च यच भतो देबि वाराणस्यां मृता मवत्‌ ॥
तत्न देवि तनं स्यक्छा ठलमेद्‌गाणेश्वर। गातम्‌ ।

तथा--व्यापरेभ्वरेतिविख्यातं सवदवंः स्तुत श्युभ ॥
तेन दृष्टेन ठमत उत्तम पदमव्ययम्‌ ।

तथा जष्टन्वर प्रकृत्य-
तेन लिङ्गेन दुष्टेन पूजितेन स्तुतेन च ।
करुतकृत्यो मवेदेवि संसारे नः पुनारशत्‌ ॥
२३

१७८ नारायणमहविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌ 1

एरवाखं तु तदङ्ग ज्येस्थानमिवं शमम्‌ ।
परानवानां हिता्थांय तच्र स्थाने स्थितो ह्यहम्‌ ॥
तथां सथुद्रकूप प्रकृत्य-
चतुःसम॒द्श्नाने तु यत्फलं ट मते नरः ।
तत्फलं सक्रलं तस्य उद्कस्पर्शनाच्छमे ॥
तथा--कदा विन्पहादिवं प्रति कुपिता मवानी हिमाचं एति
प्रस्थिता तसतिबन्धाथं दण्डकाष्ठं शिवेन क्षिप्तं तत्पातस्थले तडागं
जातं तस्य दण्डन खातत्वाहण्डखातमिति सज्ञा । दण्डश्च दण्डीन्वरो
जात इति दण्डखातोत्पत्तिममिधायाक्तम्‌-
त्र श्रनि कृते देवि कृतकृत्यं मवेन्नरः ।
दृण्डखाते नरः घ्रात्वा तरपपित्वा स्वकान्पितृन्‌ ॥
नरकस्थास्तु ये देवि पितृलोके वसन्ति ते ।
पिश्चाचत्वं गता ये च नराः पापेन कमणा ॥
तथा पिण्डप्रदानेन देहृस्याद्धरण स्पतप्‌ ।
दण्डखाति नरः घ्नाला किं मूयः परिशोचति।
य॒स्य स्मरणमाप्रेण पापस्घातप्ञरम्‌ ।
नश्यते शतधा दपि दण्डखातस्थ द सनात्‌ ॥
काकश्चीखण्डे त॒ दण्डसातोत्प्तिरन्यथोक्ता विप्रा इति प्रकम्य-
खातं खातं च दण्डरेभृमिं कन्द्‌ादिवत्तथः।
चल्ः पुष्करिणीं रम्यां दण्डखताभिषां मुने ॥
ममिं खाला खाववेत्यथः । कन्दति विप्रविरपणम्‌ ॥
लङ्ग जम्बुकोऽत्र हृत दैत्य मयाऽतो जम्बुकण्वरः ।
तमेनं मां यत्र दृष्ठ सवान्कामानवापरुयात्‌ ॥
वातिषलङ्ग त- |
पुरा जम्बुक हपेण असुरा ९वकण्टङाः ।
निहता हिमवत्पुत्रि जम्बुकेशस्ततो यहम्‌ ॥
तथा--अग्रीश्वरेतिनामानं सवं पापक्षयकरम्‌ ।
त षटवा भानो देवि अश्निोके च गच्छति ॥
ठं र जेगीषष्येश्वरं प्रकृत्य-
तस्मातत्संस्कतं एिङ्घ पूजयिष्यन्ति ये नराः ।
नं तेषां धरुवं देवि अविराजाप्रते दिवि ॥

[ द्मशीप्कणम्‌ | तरिस्थटीसेतुः ! १४९

त्रिरा तत्र कृता वे यो नरः पजयिष्यति।
गृहा प्रविशते चेव ज्ञानयुक्तो मवेन्नरः॥।
तथा--ष्टवेदं मम लिङ्क तु जयेष्ठस्थने समात्‌ ।
न शोचते पनमत५ः सिद्धां जन्मनि जन्मानि
तथा-- ज्येष्ठवाप्यां नरः घरत्वा तप्यित्वा पितामह ।
उ्येश्वरं समालोक्य न भूया जायते शरावे ॥
तत्समीपे निवासेश्वराऽपे सेषः
तथा--ज्येहश्वरोऽच्यः प्रथमं काश्या भ्रयाथामनरः।
ञ्येष्ठा गोरी ततोऽभ्यच्यां सवरपष्ठयममप्ठुाभेः ॥
तथा-जमीषव्येश्वरं नाम दिद्घ कारयां सुटुलमप्‌ ।
द्रीणि वषााणि संसेव्य टमेयोग न संशयः ॥
समीषन्यगरहां प्राप्य योगभ्यसनतत्परः।
पण्मासेन टमेत्सिद्धि बाल्छितां मदनुग्रहात्‌ ॥
काशी खण्ड चतुष्पञ्च शेऽध्याप--
कपर्दी नाम गणपः शमारत्यन्तवहमः
पितरीकशचादुत्तरे मागे टिङ्ग संस्थाप्य शाभवम्‌ ॥
कण्डं चकार तस्याग्रे वेमट।दकसज्ञकरम्‌ ।
थस्य तोयस्य संस्पशाद्विमलों जायते मरः ॥
इत्यपक्रम्य यैक्षाच्यान्भुक्तस्य कस्यचिवपश्षाचस्य वचः
पिक्षाशमोचनं तीधमद्याऽध्रम्य ममाऽऽव्यया ।
अन्येषामपि वैश्ञाच्यमिदं स्थानाद्धःरष्याति ॥
अस्मिस्तीर्थ महापण्ये ये प्रास्यन्ताह मानवाः ।
विण्टाश्च निवंपिष्यिन्ति स्ध्यातपणपूवकम्‌ ॥
दैवादीशाच्यमापन्नास्तेषां पितुपितामहा;
तेऽपि पेशाच्यभुत्स॒ज्य यास्यान्त.परमा गावम्‌ ॥
तथा--पिश्चावमोचने प्रात्वा कपदं।। समच च ।
कत्वा तत्रान्नदानं च नरोऽन्यत्रा।पे नेभवः ॥
पराणे--हदं देवस्य तिङ्क कपदे।भ्वरमुत्तमम्‌ ।
सधत्यैवाशेषपापोघं क्षिप्रमस्य पवेमुश्चातिं ॥
कामक्रोधादयो दोषा वरणास।निवातसतनाम्‌ ।
विप्राः सव विनश्यन्ति कपर्दण्दिरपजनात्‌ ॥
पिक्ञावमोचने कण्ड घ्न(तस्यात्र समपतः

१८० नारायणमद्रविरदितः- [ कारी्कणम्‌ |
अत्र तपस्यतः श्द्कुकर्णाख्यान्मुनेरुपदेशं प्राप्य कथिवििक्ञाचः
पिशा चमोचने घ्नात्वा कपदीशं सपुभ्य वेशाच्यान्धुक्तस्तच हष्टवा
शङ्ककणन बहमपारसंज्ञकं सतोत्रं कृत मित्याध्चपि तत एव ज्ञेयम्‌ । एवः
्रन्यान्यपि सिद्भगपुराणकाकशीखण्डादितो ठि ङ्गानि ज्ञेयानि गन्थाति-
विस्तरपसङ्कान्ञ नोच्यन्ते । तापि पएरिगणनोेशमात्रार्था । सक्रल्येन तु
काक्षीस्थटिङ्गानि वक्तुमेव न शक्यन्त । तदुक्त काशीखण्डे
उदहिकामात्रं लिङ्गानि कथितानि मया पुने ।
दिः कृता स्थापितानि मक्त्या लिङ्गानि कानिचित्‌ ॥
न तानि पुनरुक्तानि भद्ध याऽरव्यानि सवशः ।
एतानि याति टिङ्खानि यानि ङ्ुण्डानि वेऽन्धवः ॥
या वाप्यरतानि सर्वाणि श्रद्धेयानि मनीपिमिः।
एतेषां दद्ध नात्त्रानारफटमन्रोत्तरोत्तरम्‌ ॥
अन्धवः कूपाः ।
अ्रत्यानां च लिङ्गानां कूपानां सरसामपि।
वापीनां चारि मूर्तीनां कः संख्यातुं प्रभवेत्‌ ॥
तथा--यानि लिङ्गानि सन्तीह तानि सवरण्यसंयम्‌ ।
निवांणकरणान्येव स्वयं मृस्थापितान्धपि ॥
तथा असंख्यातानि लिङ्गानि पारदत्यानन्दकानने ।
स्यूलान्पपि च सुष््माणि नानारत्नमयानि च ॥
नानाधातुमयानी शे वुाषदान्यप्यनेकशः ।
स्वयं ृन्यप्यनेकानि देवर्विस्थापितान्यपि ॥
सिद्धचारणगन्धव॑यक्षरक्षो चितान्यपि।
अघ्घरोरगमर्तश्च दानवेरप्सरो गणः ॥
दिग्गनैर्भरिमिस्तीरयकरक्षवानरकिनरेः ॥
पतश्चिप्रमुसेदवि स्वस्वनामाङ्कितानि वे ॥
प्रतिष्ठितानि यानीह भुक्तिहेतनि तान्यपि ।
अहश्यान्य पि ह्या नि दुरवस्थान्यपि पिये ॥
अघ्रान्थपि च काठेन तानि पूज्यानि सुन्दरि। ,
दुरषस्थानि पलेच्छादिस्पक्व्यत्यासपातकुस्सितस्थानपातादिमिः ।

क

एरार्धश्तसंस्यानि गणितान्पेकदा मया ।
गङ्खाम्मस्यपि तिष्ठन्ति ष्टिकाटिमितानि हि ॥

सिद्धलिङ्गानि तानीह तिष्य इर्यत्वमाययुः ।.

[ काशचीप्रकरणम्‌ |] तिस्यटीसेषुः १८१

` तथा शिवशमवात्रायम-
तीर्थयात्रां प्रतिदिनं श्ुदन्रुनं स वत्सरम्‌ ।
न प्राप सर्वतीर्थानि लिधु काश्यां तिटे तिले ॥

ठैङ्केऽपि वृततीयाध्यायात्योडशान्तं टिद्गान्युक्तवोक्तम-
कषन्यानि देषि लिङ्घानि शतशोऽथ सहघशः ॥
न मया तानि चोक्तानि बहुपवान्नाधिगच्छता ।
उदेशमाच्रं कथितं मया तुभ्यं वरानने ॥
शक्यो विस्तरो वक्तं वषकोटिकशतेरपि ।

एतानि सिद्धलिङ्ानि कूपाः पण्या हदास्तथा ॥
वाप्यो नद्योऽथ कुण्डानि मया ते परिकोतिताः।
एतेष यैव ये स्नानं करिष्यन्ति समाहिताः ॥
टिङ्ानिं स्पर।यत्वा च सत्तास्न विश्नः! ।
परथिव्थां यानि तीथानि अन्तरिक्षचराणि च ॥
तेषां मध्येतु याश्रष्टा मयाते काथता युम ।
ती्थयाच्रा वरारोहे कथिता पापनारोन। ॥
देन वैषा कृता देवि सोऽवरय भुक्तभारमरत्‌ ।

इति नाना तीर्थानि लिङ्गानि च सक्षेपण ।
अथ व्श्विश्वरप्रादरमावकथन पद्म-
तन्न कल्पादौ नारायणनामिस्तराजादरत्पन्नो बह्मा यदा चक्ठार्द्च
विलोकयन्नान्यमपरयत्तदाऽहंकारयुक्ताऽहमेव सवजगक्रारण।भूत इत्या
हि मेने।
एवमज्ञानसं भिन्नं विज्ञाय मगवान्हारः
स्वरूपं वर्षयामास कांऽस।ति दु हेण ब्रुवन्‌ ।
ब्रह्मोवाच
अहं मृतेश्वरः साक्षादमवतः कारण परम्‌ ।
सर्वमेतन्मया सष्टकिमा बवेत्स न तच्वतः॥
नारायण उवाच--
अहो अविद्यामाहात्म्यमयं मन्नामपद्मजः !
हश्वरं मां न जानाति विरामूटमन्द्ध।ः ॥
पद्मयोने पश्य हेतुं स्वाय मन्नामिपङ्कजय ।
हृष्वा एश्चान्निजगुरं मामेवं शरणं वज ॥

१८२ नारायणमट्रविरवितः- [ कारीप्करणम्‌ ]

एवमहं पमरप मिति वाग्युद्ध कृता श्रा दैः शतवर्पपयन्तं युध्य
तोस्तथोन कथित्पराजीयत ।
अपर्यतामथाम्यशे ङ्ग तेजोमयं परम्‌ ।
शरचन्द्राय॒तसमं प्रमा मास्वरभश्वरम्‌ ॥
वीक्ष्य तश्चापकं ज्योतिरनिष्मौ विस्मितो चतो ।
कर्ैवयं नान्वपेतामीपदागतसाध्वसो ॥
दौभ्यमेतन्महान्योतिः सोम्यम स्थित पुनः ।
तर्कयन्तौ विपिरी दद्ुशाते तदन्तरा ।
पुरुषं पिद्गजटिलं दिग्वाससमटक्रतम्‌ ॥
भ॒जगनंकपाठेश्च कुन्दन्दुविमल्तिम्‌ ।
तं दृष्टैव तयोरासीदयमेव परः पुमान्‌ ॥
इति बुद्धस्ततस्ताभ्यां संस्तुतो वैदिकः स्तवैः ।
सदाशिव उवाव-
मवद्भ्यामिदय॒द्धासि मलिङ्ग हष्टमद्धतम्‌ ।
स्तृतं च तेन प्रीतोऽहं वृणीतां वरमाव्जि ॥
तावृचतुः-
सदाशिव प्रसन्नश्रे्वयि ना निश्चला मतिः।
सदा मवतु सतेश वरमन्यं वृर्ण।महे ॥
एकं पराकुरु विमो संचयं नौ हदि स्थितम्‌ ।
यद्ध्वासतैजसं टिङ्कमधिपिठति नित्यशः ॥
तक्किसमाख्यं किंङ्पं किंप्रमावं किमाभ्रयम्‌ ।
एतत्सव महृश्चान वक्तुमहंस्थरोषतः ॥
शिव उवाव-
धदेतत्परमं लिङ्क परयतं पुरतः स्फुरत्‌ ।
तदिष्वेश्वरसंज्ञं हि सचिदानन्दविग्रहम्‌ ॥
छयं लिङ्कशरीरस्य विश्टेषं गमयेत्परप ।
तेन लिङ्गमिति ख्यातमपवगेकसाधनम्‌ ॥
ध्यापकववेऽपि चेतस्य निर्विकारस्य तत्वतः ।
परिष्छिन्नतयाऽवस्था साधारण्धापनुत्तये ॥
यथा ष्टोम परिच्छिन्नं शब्दहेतुतया समम्‌ ।
स्वयमेव परिच्छेदं प्रापोतीदमपादृक्षप्‌ ॥

[ काश्ीपरकरणम्‌ ) चिस्थ्टीषेतुः । १८१

प्रमावः भयतामस्य नित्यानन्दस्वदूपिणः ।
अच्र त्यक्तासवः सन्तः साचव्‌ानन्वरूपताप्‌ ॥
धथायोग्यं टमन्ते हि नत्र कार्या विचारणा ।

सनत्कमारसंहितावतु्थाध्यायेऽप्येदे प्रादुमविः कथितः । विश्वश्वर-
टिङ्कऽस्परर्यस्पर्शनिषन्धनो दोषा नास्ति प्रत्यहं तेनव पूजया तन्निराक-
रणात्‌ । तदुक्तं तत्रव-
ब्राह्मे भरहर्ते मणिकर्णिक्षायां
घ्रात्वा समाराधयति स्वमेव ॥
अस्पृश्यसंस्पशविशोधनाय
कटौ नराणां कृपया हिताय ॥

हति विश्वेभ्वरलिङ्कपादुमावकथनम्‌ ।
अथास्यैव संक्षेपतो महिमा । ततर स्कान्द
अस्मिन्ममाऽऽनन्दवने यैत.
लिङ्क सृधाधाम सुधामधाम ॥
आ सष्टपातालतलात्स्वयम
समुत्थितं मक्तकरपावशेन ॥ इत्यादि ।

सुधाधामागृतास्पदम्‌ । सुधामधाम मधाम्नां सुतेजप्रां पदम्‌ ।

पाद्चे-- सपर्वन्मणिकर्णिक्यां स्चात्वा विश्वश्वरस्तु यः ।
सकरद्दृ्टो न देतेषां गमवासस्य समवः॥
तथा--तस्य लिङ्घं तत्र माति दिष्य विश्वश्वराभधम्‌ ।
तस्य दक्ष॑नमा्रेण तचखज्ञानावेघायकम्‌ ॥
पापं क्षयमवाप्रोवि सवथा नाघ्र सशयः
रागदरेप विनिर्मुक्ताः कामक्रोधविवाजताः ॥
तिश्वेश्वरामिधं विर्ग परयान्त ज्ञानचष्ुषा।

ब्रह्मवैवर्ते किं प्रति बह्मवचः-
ये मजनि महासानं शिवं चापि जनार्धनम्‌ ।
न तेषां त्वतकृतो दोषः कारयां निवसतामपि ॥
तथा-लिङ्ख महानन्दकर विश्वेशास्य सनातनम्‌ ।
नमस्कृत्य विमरच्येत पुरुषः प्रतरणः ॥

१८४ नाराथणमहटविरदितः- [ काशीप्रकरणम्‌ 1

तथा-त्राराणसीं प्राप्य सुदु सुरै
रपीष्टदेवं जगतोऽवितारम्‌ ॥
नित्यं न पयन्ति सुदुर्धियो नरा
घ्या; कलियस्तथियो मवन्ति ॥
तथा~ स्वयमेव मवो मावैः पजयेच्छाश्वतं शिवम्‌ ।
अत एव त्रमिः कारयां पूजनीयो मवः सद्‌ा ॥
सनत्कमारपहिताय्‌-
हदं तत्परमं ज्योतिर्टिङ्कः देवे त्ववृतकम्‌ ।
शिषानन्दं परं धाम दुष््रापमकरृतासामः ॥
योगिनस्तदखपर्यान्त क्षाणपापा विमत्सराः
तथा--इदं माहेश्वरं ज्यातिरा पाताटात्समूात्थतम्‌
अतीत्य सत्यलोकादाननन्तं दिव्य्मश्वरम्‌ ॥
तथा--अन्येऽपि केऽथथिमुपासते मा
तेम्याऽप्यमा्टानि वधाय सम्पद्‌ ॥
मद्धक्तियोगेन नियाजयामं
नाधो वजेन्मां सक्रदप्युपास्य ॥
तथा~-श्चात्ा ममष्वुमणिकणिकायां
म्रडानि गङ्खाहदयं खदास्य ॥
विश्वेश्वर पश्यति योऽपि कोऽपि
शिवत्वमायाति पुनर्न जन्म ॥
तथा--संपाप्य काश्चीं शिवराजधानाीं
मङ्क्ता तदग्रे मणिकणिकायाम्‌ ॥
वृष्ठाऽथ विश्वेश्वरमेकद्‌ऽऽय
सपृष्ट्वा प्रणामः परमो हि धमः ॥
विङ्गप्राणे--
वाराणस्यां महादेवि तत स्थाने स्थित। ह्यहम्‌
तं हृष्ट्वा मनुजो देवि प्युपाशः प्रमुच्यते ॥
काशीखण्डे
यदि जात॒चिदन्धकद्विष
स्तव नामीष्ठपुटादिनिःसृतम्‌ ॥
शिव शंकर चन्द्रशेखर.
त्यसक्रत्तस्य न संसृतिः पुनः ॥

[ काग्रीपकरणम्‌ | चिस्यली सेतुः ।

तथा--ममेह परमं ज्योतिरा पाताटाद्यव स्थितप्‌ ।
अतीत्य सत्यलोकाहीननन्तं लिद्गरूपप्रत्‌ ॥
असिन्क्षेते तु येनाहं ह्टः स्पृष्टः समितः ।
संप्राप्य तारकं ज्ञानं न स मूयोऽमिजायते ॥
यो मामिह समम्यच्यं प्रियतेऽन्यत्र कुत्रचित्‌ ।
जन्मान्तरेऽपि मां प्राप्य स विक्त मविष्यति ॥

तथा- कायां यो राजधान्यां मे हित्वा मामन्यम्येत्‌ ।
स वशकोऽल्पधीमंहोऽल्पतुिमक्तिवजितः ॥

तथा--कारयां टिद्गान्यनेकानि कारयां ताथान्यनेकशः ।
तथाऽपि सेन्यो विश्वेशः स्नातव्या मणिकाणक्रा ॥

तथा--सर्वटिङ्गार्चनात्पुण्यं यावज्नन्म यद्र्ते ।
सक्रद्श्वेशममभ्यच्य श्रद्धया तदवाप्यते ॥
यजन्मनां सहस्रेण नेमल पण्यमा चतर ।
तत्यण्यपरिवतेन मवे द्विण्वेश्ञद्रनम्‌ ॥
गर्वा को रिप्रदानेन सम्यग्द॒त्तन यत्फटम्‌ ।
तत्पलं सम्यगाप्थत विभ्वश्वरावेलाकनात्‌ ॥

तथान्-अय ववश्वन्वर्‌ साक्षात्स्थावरातमा जगत्न ॥
सवेषा सव(सद्धना कत) प्राक््जषामाप ५

तथा--अत्तय्रहाय सवषा मक्तानामह सवदा ।
स्थास्यामि लिङ्कखूपण चान्तताथरठव
अह सवषु ठङ्कपु तठाम्ब्व न सशव.
परं विथ परा मतिमम ।टद्भःस्वरू।पण।

तथा-पवताध्पु सन्ना स सत यात्रा व्यधत्त च
भणिकण्यातु चर्क्राता बा [वेश्वक् नरक्षत ॥
सत्यं सत पनः सत्य सत्य सल एन. एनः ।
श्यां देश्वश्वरा [नित्य घ्नतित्या माणकाणक्रा #

तथा--येन लिङ्गमिदं हृष्टं भद्धया खद्धचष्चषा।
साक्षात्कारेण तेनाहं दृष्ट एव न सशयः ॥
भ्रवणा।द्स्य ठटिङ्कस्य पातक जन्मस। चतम्‌ ।
क्षणारक्षयति नण्वन्तु देवा काषगणंः सह ॥
३४

नाराथणमहविरवितः-- [ कासीभकणन्‌ 1

स्मरणादस्य लिङ्गस्य पपि जन्मद्रया' जतम ।
अवश्यं नयति क्षिप्र मम वाक्यान्न सशयः ॥
एतहिङ् सम्रदिश्य गहान्निष्कमणक्षणात्‌ ।
दीयते महा पापमपि जन्मतरयानितम्‌ ॥
दृशनादस्य लिङ्कस्य हयमधशता द्वम्‌ ।
पण्यं लमेत नियतं ममानग्रहतोऽमराः ॥
स्वयं मवोऽस्य टिङ्गस्थ मम विश्वेश्ितुः सुराः
राजसूयसहस्रस्य फट स्यात्स्पशमात्रतः ॥
पष्पमाजपरदानाच्च चलुकोद्कपूर्वकम्‌ ।
हातसौवार्भकं पण्य ठमते माक्तयागतः ॥
पजामातरं विधायास्य टिङ्कराजस्य मातत ।
सहघहेमकमटपजाफटमवाण्यते ॥
विधाय महता परजां पश्चाप्रृतपुरःसरम्‌ ।
अस्य लिङ्कस्य ठमते परुषाथचतुष्टयम्‌ ॥
वस्रपतजटेटिङ्क प्नापायत्वा ममामराः

, लक्षश्वमेधनजं पण्य सित्य प्रप्रात सत्तम, ॥

दुगन्धचन्दनरस।लङ्घमाटष्य माक्तत* ।
आयिष्यते चुरल्लाभेः छगन्धयक्षकर्दमः ॥
सामोद्धूपदानेश्च दिभ्यगन्धाभ्रयो मवेत्‌ ।
धुतदीपप्रवोधेश्च ज्योत हपविमानमः ॥
कपुरबातद्‌ (पन सङ्रहत्तन माक्तत,
कप्रण्रदेदभम्वेस्षटावटपचन, १

दसा तैवेद्यमातं तु सिक्थे सिक्थे युग युगम्‌ ।
केटासाद्रौ वसेद्धीमान्महा मागसमन्वितः ॥
विश्वेशो परमान्नं यो दद्यात्साज्यं सशकंरप्‌ ।
व्ोक्यं ताएतं तेन सदेवापतुमानवम्‌ ॥
भखवासिं त॒ यो दद्याहपण चारुचामरम्‌ ।
उष्टोचं य॒खपयङ्क तस्य पुण्थफट महत्‌ ॥

पखवासस्ताम्बुठादिः । उलोचा ।वेतानप्‌ ।

पजोपकरणं दुष्यं थो घण्टागड्डुका1दृकम्‌ ।
मक्त्या मे मदने दद्यात्‌ स वसेदत्र मेऽन्तिके ॥

[ कशीप्रकरणम्‌ } त्रिस्थटसेतुः ।

थो गीतवाद्यनत्यानामेकं भतीतये व्यधात्‌ ।
तस्याथ्रतो दिवारात्रं मदेत्तायध्िक महत्‌ ॥
वित्रलेखनकर्मादि प्रासादे मे प्रकारयेत्‌ ।

थः सवित्रान्महामोगान्मङ्‌ मस्युरतः स्थितः ॥ `

तथा--यस्तु विश्वेश्वरं दृष्टा ह्यन्यत्रापि विपद्यते ।

। तस्य जन्मान्तरे भोक्षो मवत्येव न सशयः ॥
विश्वेश्चारभ्या तु जिह्वाग्रे विश्वनाथकथाश्रुता ।
विश्व्ञक्षीटनं चित्ते यस्य तस्य जानः कुतः ॥

तथा~चैर्नं विश्वेश्वरो हृष्टो यन विश्वेश्वरः स्मृतः
कतान्तदरतेस्ते इशशस्तेः सृता गमवेद्ना ॥

ॐ क्के @

रिं प्रणतं लिङ्क प्रणतास्ते सुरासुरः

तया--व्यद्धतं स्वस्य सदैव तत्त-

िङ्गेऽत्र देयं मम मक्तेमागमः॥
इहाप्यमुत्रापि न तस्य सक्षय
यथेह पापस्य कृतस्य पापाः ॥
दुरे स्थितेरप्यधिबुद्धिमेय-
रिङ्घं समाराधि समेदमत्र ॥
भयेव दत्तेः श्रामवस्तुजाते-
निभेयसभीर्वरयत्सतस्तान्‌ ॥

इत्या दिविस्तरः काशी सण्डशततमेऽध्याय जेयः ।

मात्स्ये
सर्वदानानि यो दद्यात्व वशेषु ९८९7
सर्व॑तीथांमिष्क्तिः स यः प्रपद्येत मामह्‌ ॥

मारते दानधमषु-

शक्रेण त॒ पुरा देवों वाराणस्या जनादन ।
आराधितोऽमद्मक्तेन दिग्वासा मस्मगुण्ठतः ॥
आराध्य स महादेवं देवद्वत्वमाप्तवान्‌ ।

नारदाये--

का विभ्वश्वरं लिङ्गं ज्योतिष्क तटुख्यते ।

तदृ श्वा परमं ज्योतिरभरोति मनुजोत्तमः ॥

१८८ नारायणमहविरवितः- [ काशीपरकणम्‌ )

क्षदिः ®

तथा--हाइयां माहेश्वरं ठि्ग पूजत नामत स्तुतम्‌ ।
न तस्य विद्यते कृत्यं संसृतिर्नेव जायते ॥
शिवपएराणे-
कायां श्रीदेवदेवस्य विश्वनाथस्य पूजनम्‌ ।
सर्वपापहरं पंसामनन्ताम्युदयावहम्‌ ॥
संसारदावनिर्दग्धजीवमुरुहजी वनम्‌ ।
दुःखाणवौघपतितग्राणिनिव।णकारणम्‌ ॥ इत्यादि ।

इति भरी विश्वनाथमहिमा ।

अथ विश्वनाथपरासादमहिमा । काशाखण्ड-
यो क्यनगरे चात्र काकी राजगृहं मपर ।
तच्चापि मोगमवनमनध्पंमणिनि्मितम्‌ ॥
मोक्षलक्ष्मीविलासाख्यः प्रासादे मेऽतिक्ञममूः ।
पतल णोऽपि मुच्यन्ते यं कुर्वाणाः प्रदक्षिणम्‌ ॥
स्वेच्छया विचरन्तः खे सेचरा अपि दैवताः ।
मोक्षलकष्मीविठासाख्यपरासादस्य विलोकनात्‌ ।
श्षरीरादहृरतो याति बह्महत्याऽपि नान्यथा ॥
मोक्षलक्ष्मी विला सस्य कलश्चो येनिरीक्षितः ।
निधानकलक्षास्तं तुम मुश्चन्ति पदे पदे ॥
दूरतोऽपि पताकाऽपि मम प्रासाद्मूधगा ।
ने्ातिथीङ्कता येस्त॒ नित्यं तेऽतिथया मम ॥
भूमिं भित्वा सयं जातस्तत्मासादमिषेण हि ।
आनन्दाख्यस्य कन्दस्य कोऽप्येष परमाऽङ्क्रः ॥

तथा-मम सर्वगतस्यापि प्रास्तादोऽय परास्पद्म्‌ ।

परं बरह्म यदुन्नातं परमोपनिषद्‌ गिरा ॥

अथ गुक्तिमण्डपद्याः-
निभरयस्याः भियो धाम तथाम्वां मण्डपोऽसि म ।
तत्राहं सततं तिष्ठे तत्सदोमण्डप मम ॥
निमेषारधप्रमाणं च काठं तिष्ठति निश्वटः ।
तन्न यस्तेन वै योगः समम्थस्तः समाः शतम्‌ ॥
निर्वाणण्डपं नाम तत्ट्यातं जगतीतले ।
तत्रव संजप्नेकां टमेत्सवशरतेः फटम्‌ ॥

[ शरशीपरकणम्‌ | विस्थ्॑टीसेतुः । १८३

प्राणायामं त॒ यः कुयदिप्येकं भुक्तिमण्डपे ।
तेनाष्टङ्कः समभ्यस्तो योगोऽन्यन्नायुतं समाः ॥
निर्वाणमण्डपे यस्तु जपेदेकं षडक्षरम्‌ ।
कोरिर्द्रेण जततेन यत्फटं तस्य तद्धषेते ॥
शविरगङ्खाम्मति न्नातो यो जपेच्छतरुद्ियम्‌ ।
निर्वाणमण्डपे ज्ञेयः स रुद्रो दिजवेषमृत्‌ ॥
बह्मय्ञं सकरतकृत्वा मम दृ क्षिणमण्डपे ।
बह्मलोकमवाप्याथ परं बह्मापिगच्छति ॥
धर्मशाञ्जपुराणानि सेतिहासानि तत्र यः ।
पठेन्निरमिलाषः सन्स वसेन्मम वेरभनि ॥
तिषेदिन्दियचापल्यं यो निवा क्षणं कृती ।
तिर्बाणमण्डपेऽन्यत्च तेन तप्त महत्तपः ॥
वायुमक्षणतोऽन्यत्र यत्पुण्यं शरदं शतम्‌ ।
तत्पुण्यं घटिकार्धेन मौने दक्षिणमण्डपे ॥
भरक्तिमण्डपिकार्यां तु यदनशनं बुधः ।
सर्वपापविनिर्भुक्तो नरो मोक्षमवाघ्रुवात्‌ ॥
मितं कृष्णठकेनापि यो दद्यान्मुक्तिमण्डपे ।
स्वर्णं सोवर्णयानेन स तु संचरते दि षे.॥
तत्रैकं जागरं कूर्याद्यस्मिन्कस्मिन्दिनेऽपि यः ।
उपोपितोऽ्चयेच्छिङ्कं स सववतपुण्यमाक्‌ ॥
तञ्च इच्वा महादानं तत्र कृता महाव्रतम्‌ ।
हच्नाधीत्याखिटं वेदं च्यवते न नरो द्विः ।
प्रपणं कर्वतो वस्य प्रणामे भुक्तिमण्डपे ।
साभनुषविष्टोऽत्र तिहैदयावदहे खलु ।
तथा-युक्तिमण्डपिकायां तु निमेषार्धोपवेशनात्‌ ॥
तञ्च धर्मकथाटापातयराणभ्रवणादपि
काश्यां निवसतामेदं धर्मराशिः पदे पदे ॥
अत्र श्रतं स्वर्गादिफलं क्षि्रान्तरपृतविषयम्‌ ।॥
तथा--स्मरन्ति ये मामपवर्गमण्डपे
रिंविद्यथाशक्ति दृद्त्यरि स्वम्‌ ॥
शृण्वन्ति पुण्याश्च कथाः क्षणं स्थिरा.
से कोटिगोदानफलं मजन्ते ॥ इत्यादि ।

१९० नारायणमहविरवितः- [ काशप्रकणम्‌ ।

तथा-तथासादपुरोमागे मम शुङ्गारमण्डपः।
परोमागेऽमागे तेन पिमदिशि मेरवपरदेशे पुवंमागे ज्ञानमण्डपस्य
वक्ष्यमाणत्वात्‌ ।

भरीपीदं तद्धि विज्ञेयं निःधीकभ्री्मपणम्‌ ।

मदं तत्र यो इद्याद्दुकूढानि छ चीन्यहो ॥

पराल्यानि सिवित्राणि यक्षकर्दमवन्ति च ।
नानानेपथ्यवस्तनि पूजोपकरणान्यपि ॥

स भियाऽ्टंकृतस्तिठे्यत इुत्रापि सत्तमः ।

तथा-मोक्षटलक्षमीविलासास्यप्रासादस्यात्तरे मम ।
देश्वर्यमण्डपं रम्यं ततरैश्वय ददाम्यहम्‌ ॥

तथा-मत्मासाददिन्दमागे ज्ञानमण्डपमस्ति यत्‌ ।
जञानं दिक्षामि सततं तत्र मां ध्यायतां सताम्‌ ॥
मवानीराजसदने ममासि हि महानसम्‌ ।
यत्तयोषहृतं पण्यनिविश्षामि युदेष तत्‌ ॥
विक्ञालाक्ष्या महासोपे मम विभराममूमिका ।
` तत्न संसतिसिन्नानां विभ्राम भ्राणयाम्यहम्‌ ॥
नियमदघ्नानतीर्थं च चक्रपुष्करणी मम ।
तज स्नानवतां पुसां तन्नेम॑ल्यं दिशाम्यहम्‌ ॥
परं लिङ्गार्चनं स्थानमविभुक्तेश्वरं मम ।
तत्र पूजां सकृत्कृत्वा कृतकरत्या नरो मवेत्‌ ॥
सादं पाश्चपतीं संध्यां कु्यात्पाद्चपतीश्वरे ।
विमूतिधारणात्तत्र पएश्युपाशेनं बाध्यते ॥
प्रातःसध्यां करोम्येव सदोकारनिकेतने ।
तत्रैकाऽपि कृता संध्या सर्वपातकृकरनतनी ॥ इत्यादे ।
इति भुक्तिमण्डपारि ।
अथ दृण्डपागिमहिमा । ततर काशीखण्डे द्रा्चिशेऽध्याये कथा-ग-
न्धमादनपर्वते रत्नमदरनामा गन्धर्वः संपृणेमद्राख्यं छतं जनयिता दिशं
गर लेमे । ततः पणमदः सर्वामी्टविशिषटोऽपि मूस्थपि काले सुतम
छग्ध्वा दुःखितः कनकङुण्डलास्यां पत्नीमाहयोवाच । इयं सथृद्धिः तं
विना भां न सुखयति तद्यदि दुताप्ादुपायोऽस्ति. तर्हि बूहीति । ततः

©}
[ काशीप्रकरणम्‌ ] िस्थटीसेतुः । % १९१

सोवाच । कान्त सदाशिवमक्त्या न किंविदृहूरापं ततः पुत्राप्तये स
षय इति । ततः स॒ यक्षो गीतिविद्यया भी रिवमाराध्याल्पेरेवाहोभि-
स्तस्या पल्यां सतं ठेमे। तस्य हरिकेश इति नमाकाषीत्‌ । सच
बालोऽपि पजननामग्रहणकथाभ्रवणादिना शिवमतीव भेजे । पित्रा स
पुत्रो गृहे दीयतां मन इत्यसङृच्छिक्षितोऽपि यदा मक्तिं न जहौ तदा
रितं कद्ध समीक्ष्य गहा निर्गत्य क्षतृभ्यां व्याढृटी मूय बाल्ये श्रतं
कस्यचिद्राह्यणस्य वचः सस्ार-

पदे पदे समाक्रन्ता ये विपद्धिरहननिशम्‌ ।

येषां क्षापि गतिर्नास्ति तेषां वाराणसी गतिः ॥

पापरारिभिरक्रान्ता ये दारिद्यपराजिताः ।

येषां क्वापि गतिर्नास्ति तेषां वाराणसो गतिः ॥

संसारमयमीता ये ये बद्धाः कर्मबन्धनैः।

येषां क्षापि गतिर्नास्ति तेषां वाराणसी गतिः ॥ इत्यादि ।

एवं विचिन्त्य वाराणसीं गतः । तत्र च तपश्चचार । एतस्मिन्नेव

काले शिवः शिवया सहाऽऽनन्द्वनं पर्य॑स्तत्राऽऽगतस्तपस्यन्तं हरिकेश
ददृक्ष । ततस्तमतीव कृशे दृषट्वा मवान। शिवं ष्यजिज्ञपत्‌ । अय तव
मक्तो वरोऽस्मै देय इति । ततो महादेवेन वृषादवतीयं हस्तेन दयया
संसयष्टः सन्महादेवं निरीक्ष्य तुष्टाव । तया स्तुत्या तुष्टो मवो वरान्ददौ ।

तवं दण्डपाणिर्भव नामतोऽधुना

सव{न्गिणाञ्कश्ापि ममाऽऽ्ञयाक्कटान्‌ ॥

गणाविमौ लामनुयापिनो सदा

नान्ना यथार्थो वषु संम्रभोद्धमी ॥

त्वमन्नदः काशिनिवासिनां सदा

तवं प्राणदो ज्ञानद्‌ एक एव हि ॥

त्वं मोक्षदो मन्मखसुपदेशत-

सवं निश्चलां सदसतिं विधास्यसि ॥ ५

तवं विप्रपूगेः परिपीड्य पापिनः १.

तप्रान्तिमुत्पाद्य विनेष्ये बहिः ॥ ०4... >
(< . ८ ^.

आनीय मक्तान्क्षणतोऽपि दूरतो < {~ >
क्ति परां दापयिताऽसि पिङ्गल ॥ ` € ५
तवत्सा्कृते क्षेत्र वरेऽथ यक्षरार

कस्तवामनाराध्व विपरक्तिमाजनम्‌ ॥

१९२ नारायणमविरवितः= [ कशीपरकणम्‌ |

प्रक्षराडिति भंषोधनप्‌ ।

समाजनं पर्वत एव ते चरे
तुतः सपव मम मक्त आचरत्‌ |

समाजनं एजम्‌ ।

पर्णमद्रहुत वण्डनायक

पक्ष यक्ष हरिश्च पिद्ल ।

काशिवासषसर्ता सद्ाऽन्नद्‌

ज्ञानमोक्षह्‌ गणाग्रणी मव ॥

मद्धक्तेयुक्तोऽपि विना त्वदायां

मक्तिं न काशीवस्ततिं टमेत ।

गणेषु देवेष हि मानेषु

तदग्रमान्यो मव वुण्डपाणे ॥

ज्ञानोषतीर्थं वि हितोदृकक्रिषो

यस्त्वां समाराधयिता गणेश्म्‌ ।

स एव लोके कृतकरत्यतामग-

न्ममातलानग्रहतोऽञ् पण्यवान्‌ ॥

त्वं दक्षिणस्यां दिशि दण्डपाण

सदैव मे नेत्रसमक्षमच ।

तवं दण्डयन्प्राणमृता निर॑हा-

निहाऽऽस्व बृन्स्वानभय देश्न्वे ॥
यक्षराजाष्टकं स्तोत्रं तु नित्ययातराप्ररणे ज्ञेयम्‌ । मल्स्यपुराणे
५(महादेव उवाच-

जरामरणसंत्यक्तः सर्वरोगविवाजतः ।

मदिष्यसि गणाध्यक्षो वरदः सर्वपूजितः ॥

अजेयश्चापि सर्वषां योगेभ्वर्थसमन्वितः ।

अन्नदश्वारि ठोकेभ्यः क्षेत्रपालो मविध्यास्त ॥

महाबलो महासत्वो बह्मण्यो मम च प्रियः ।

डयक्षश्च दण्डपाणिश्च महायोग। तथव च ॥

उद्भ्रमः संभ्रमश्चेव गणो ते पारचारक। ।

तवाऽऽन्ञां च करिष्येते ठोकस्योदभरमसंभ्रमो ॥

[ काशीप्रकरणम्‌ 1 तिस्थष्टीसेतः । १९९४

तथा-देवबाह्यणविद्िषटा देव मक्तिवेनिन्दुकाः
बह्म्नाश्च कृतघ्नाश्च तथा वेकरतिक्राश्च ये ॥
लोकद्वि्टा गुरुद्धि्टास्ताथायतनहूषकाः
सर्वपापरताश्चेव ये चान्ये कुत्सिता मुवि ॥
तेषां नास्तीह वासोऽत्र स्थितोऽस। दण्डनायकः ।
रक्षणाथ नियुक्तं वै दण्डनायकमुत्तमम्‌ ॥
पजपित्वा यथाक्षक्त्या गन्धपुष्पादधृपनेः
हश्वशनगृहता हि गति गणेश्वरो गताः ॥

इत्यादि । ३वेऽप्येवप्‌ ।

अथ मैरवप्रादु्मावः। तत्र कारीखण्डे चिशेऽध्ययि-
कोऽसौ मेरषनामाऽत् कश पय। व्यवास्थतः।
किं डपमस्य क्षिं कर्म कानि नामानि चास्यवे॥

कथमाराधितश्चैव सिद्धिदः साधकस्य व ।
आराधितः कतर काठे क्षिप्रं सिध्यति मेरवः ॥

ह्यगस्त्येन परे सन्देनाक्तम-
एदं मेरावविमिः कः सकलभ्रेढ इषि ।पतामहः पृष्टस्ततः स स्वाल्ाः
नमेवाहमेवेश्वरः सर्वश्रेष्ठ इति कथितवान्‌ । तदसहमानन्‌ ष्णुना“
(१
महं भ्ठ इति । ततस्तावहेशरेष्ठत्वे विवदमाना चतुरा ऽप वदान्पृटवन्तः

तेश्च शिषः भे इव्युक्तेभपं यदा बरह्मणो मायामाहितस्यामेमाना
नापयातस्तदा सदाशिवः प्रादुर्भूय स्वकोपतः पुरुषान्तरसुत्पाद्याय बरह्मा
त्वथा दण्ड्य इतिं तमूचं।
किच-काटवदभ्राजसे साक्षाकालराजस्ततां मवान्‌ ।

विभ्वं मतं समर्थोऽसि मरणाद्धेरवः स्परृतः ॥
आमर्दयिष्याकि मवान्रुषटो दु्टात्मनां यतः ।
अ।मद्‌क इति स्याति ततः स्त्र यास्यसि ॥

यतः पापानि मभक्तानां मथयिष्यसिं तत्क्षणात्‌ ।
पापमक्षण इस्येव तव नाम सवेष्यात ॥

आधिवत्य च कायां ते काठराज सरव हि ।
तच्च ये पाकतरस्तेषां शास्ता त्वमेव हे ॥
छमाष्चम न तश्छमं दित्रगृप्तो ठिलिष्यति,

२५

१९४ नारायणर्मविरविततः- [ काशीपकणम्‌ ]

इति धरार्द्ध्वासः

वााङ््ठनख गरेण चकत च शिरो विधैः ।
एषं निन्दाका रिवक्त्रयुत पश्चमे ररास च्छिन्ने मो बह्महत्यासनज्ञा"
प्रतिमीषणां खियश्त्पाद्य तां प्रत्युवाच । तया काश्षाप्रवेशावध्वास्म-
नस्येयम्‌ । तवं च भैरवैतं कपालं धारयन्तं चाऽऽराधयात । ततः त

धेटोक्ये विचरन्का शीं प्राप । प्रविष्टमात्रे च तास्मन्कपाठ हस्तात्पपात
हृत्या च पता गता ।

ततः कपालमोचनं तीथं परस्कृच्य तु मरवः
त्रैव तस्थौ मक्तानां मक्षयन्नघसंततिम्‌ ॥ इति ।
अथ प्ररवमहिमा । तत्र पापमक्षामरदकेश्वरो तदूपादेवेति काशा-
खण्ड उत्तप्‌
पापमक्षणमासाद्य कृत्वा पापश्चतान्यापे ।
क्तो बिमेति पापम्थः काटभरवसवकः ॥
आमर्दयति पापानि दुष्टानां च मनारथान्‌ ।
आमर्दक इति ख्यातस्ततोऽसा कालमरवः ॥
कलिं काट कटयति सदा काञोनिवासिनाम्‌ ।
अतः स्याति परां प्राप्तः कालमेरवसाक्ञेताम्‌ ॥
सदैव यस्य मक्तेभ्यो यमदरूताः इदारुणाः
रमां मरुतां प्राप्तास्ततोऽसां भेरवः स्मृतः ॥
तथा-यक्िचिषञ्यमं कमं कृत मानुषदबुद्धाभः
तत्सर्वं विलयं याति काट मरवद्क्षनति ॥
वि्वेश्वरेऽपि ये भक्ता नो भक्ताः कालमेरवे।
काश्यां ते विघ्रसंघातं मन्ते तु पदे पदे ॥
तीं काटोदके स्नात्वा कृत्वा तपणमत्वरः ।
विंटोकष्य कालटराजं च निरया द्भरेप्ितृन्‌ ॥
तथा-आमर्दकेश्वरं दृष्टवा तस्मिन्पक्षे तु यत्कृतम्‌ ।
तत्स नश्यते पापं काटमेरवरूपिणम्‌ ॥
तसिमिन्नमर्क्े पीठं जप्तवाऽस्याम।एदेवताम्‌ ।
धण्मासं सिद्धिमाप्नोति साधका भरवात्तया ॥
तथा--प यं चिन्तयते काम पापमक्षणसवया।
बलिषएजोपारेश्र तं तं स समवाप्नुयात्‌ ॥

[ कारीप्रकणम्‌ ] निस्थटीमेतः । १९५

तथा-तयैव मैरवाश्चाष्टौ दिक्षवष्टाछ् प्रतिष्ठिताः ।
शक्षन्ति सततं काशीं निवांणभी निकेतनम्‌ ॥
ररश्चण्डोऽसिताङ्कश्च कपी कोधनस्तथा ।
उन्मत्तभेरवस्तह्त्रमास्संहारमीषणो ॥
विधुजिह्वादयश्चतुष्पधिवेतालाश्च द्विसप्तति तमेऽध्यापे जेषः । अथ
मवानीमहिमा । काशीखण्ड |
योगं क्षमं सदा कु्थाद्‌मवानी काशिवासिनाम्‌ ।
तस्माद्‌मवानी संसेव्या सततं काशिवासिभेः ॥
गहमेध्यत्र विश्वेशो भवानी त तकुटम्बिनीं ।
सरदेभ्यः काशिसस्थेम्यो मोक्षभिक्षां भवच्छति ॥ इत्यादि \
सनत्छमारसंहितायम-
प येऽभिवाञ्छनि समस्तमोग-
निहापि शक्तिं पएरतोऽप्यविघ्नम्‌ ॥
तेभ्यः समस्तं ददती मवानी
वसत्थजघ्ं गृहिणी परडस्य ॥
बह्मवेषत-
हीनं वदान्यं महदल्पक वा
पुण्यं महापातकसयुतं वा ॥
आराधिता समतां संविधत्ते
हयापरा मो गभोकषेकदैतुः ॥
इत्यादिस्तुतिस्तु नित्ययात्रायां वक्ष्यते ।
अथाऽऽदित्योदेक्ञः । काकशषीखण्ड-
लोलां उक्तराकश्च साम्बादित्यस्तथेवच ।
चतूर्थो हुपद्‌दित्यो मयरवा दित्य एव ष ॥
खसोत्कश्वासणादित्यो बद्धकेशवसं जञको ।
हृक्षमो विमलादित्या गङ्गा दित्यस्तथेव च ॥
द्ादशश्च यमादित्यः काशिपुर्यां षटोद्धव ।
तमोपिकेम्यो इभ्यः कषेत्रं रक्षन्ति सवदा
तच्रापि-खोलार्कस्तवसिसंमेदे दक्षिणस्यां दिष्रि स्थितः।
योगक्षेमं सदा क्यात्काक्शीवासिजनस्द च ॥

१९६ नारयणमहविरचितः- [ कारीप्रकणम्‌ )

तथा-तस्याकस्य मनो लों यदासीत्काशिदशने ।
अतो टोटाकिं इत्याख्या कायां जाता विवस्वतः ॥

तथा-लोलाकसंगमे स्ातवा दानं हामः युराचनम्‌ ।
यक्तिविक्कियते कर्भ तदानन्त्याय कल्पते ॥
नरः प्रात्वाऽसिसंमेदे संतप्य पितुदेवताः।
राद्धं विधाय विधिना पित्रानृण्यमवाप्नुयात्‌ ॥

तथा-न तस्य दुःखं नां पामान ददरून च चच्का।
लोलाकंमक यः पड्येत्तत्पादा दक सवकरः ॥
वाराणस्यामर्ित्वाऽपि या लाटाके न सवत।
सेवन्ते तं नरं ननं इशाः छ्वद्याधिस मवाः ॥
सर्वषां काशितीथानां टोटाकः प्रथम शरः ।
ततो ऽङ्गान्यन्यतीथ।नि तजलष्टावितानं हहं ॥
अथोत्तरस्यामाश्चायां ञुण्डमकारष्यमुत्तमम्‌ ।
तत्न नाश्नोत्तराकेण राङहममाट। व्यवास्थतः ॥
तापयन्दुःखसंघातं साधरनाप्याययन्विः ।
उत्तरार्को महातेजाः काशां रक्षति सवदा ॥

तथा बकया वरपस्तवे-
बकरीकुण्डमित्यारूया बकेकुण्डस्य जायताम्‌ ।
एतस्याः प्रतिभा पज्या मविष्यत्यत्र मानवः ॥
एतस्या बकयाः ।
साम्बो वाराणक्ीं प्राप्य समाराध्याश्िमा!टिनम्‌ ।
कण्डं तदयुष्ठतः कृत्वा निजां प्रकृतिमाप्तवान्‌ ॥

निजां प्रकृतिं कुष्ठरोगामावम्‌ ।
साभ्बादित्यस्तदारम्य सर्वव्याधिहरो रविः
वृवाति स्वेमक्तेम्योऽनामयाः सवसव; ॥

रविणा द्रौपये वरप्दने-
दिश्वेशादक्षिणे मागे यो मां लल्युरतः स्थितम्‌ ।
आराधयिष्यति नरः श्षद्राधा तस्य नरति ॥
अन्यश्च मे वरो हत्तो दिश्वेरीन पतिवते ।
तपसा परितुष्टेन तजनिश्शामय वञ्मि ते ॥

[ कीप्रकणम्‌ ] त्रिस्थटीसेतुः । १९७

प्रायवे लां समाराध्धयो भां दक्ष्यति मानवः।
तस्य तं दुःखतिभिरमपानुद निजैः करः ॥

ये मामन्नं मजिष्यन्ति मानवाः भ्रद्धयाऽन्विताः।
तह्ृरोद्यतपाणिं च तेषां दास्यामि चिन्तितम्‌ ॥
मवतीं मत्समीपस्थां युधिष्ठिरपतिवताम्‌ ।
विश्वेश्षाहक्षिणे मागे दृण्डपाणिसमापतः ॥
येऽचीपिष्यन्ति मवेन परुषा वा सियाऽपिवा।
तेषां कद्‌ाचिन्नो मावि मयं भरिथवियांगजम्‌ ॥

न ध्याधिजं मं क्वापि न क्षुत्तेड रोषस मवम्‌ ।
द्रौपदीक्षणतः कायां तव धमप्रेयेऽनषे ॥

तथा शिवः
भयखा एवते षा न च दष्ट कटवरम्‌ ।
भयखादित्य इत्याख्या ततस्तेऽदतिनन्दन ॥
त्वदर्च॑तां नृणां काश्चन्न व्याधः प्रमविष्यति।

तथा--खसोल्को नाम मगवानादित्यः परिकीतिनः ॥
विदिष्णेत्तरे मागे सवव्याधिविघातक्रत्‌ ।

विविष्टपं जिोचनस्थानम्‌ ।
तथा--क्ाश्षीवासिजनानेकगद्यामक्षयकरः
विनतादित्य इत्याख्यः ख सखोत्कस्तत सं स्थतः ॥
इत्थं खखोल्क आदित्यः काशा वेघ्रतमांहरः
तस्य दृशशनमाञ्रेण सवपापः प्रमुच्यते ॥
कारयां पेश किले तीथे खखोत्कस्य विलोकनात्‌ ।
नरधिन्तितमाप्रोति नीरोगो जायते क्षणात्‌ ॥

पिहिविदातीर्थं । अथारुण प्रत्यकवरपदानम-
अन्न वत्स्थापितां मति पे मजिष्यान्ति मानवाः ।
वाराणस्यां महादेवात्तर तषा कुता मयम्‌ ॥

येऽ पिष्यन्ति सततमरुणादेत्यसज्ञकम्‌ ।
मामन तेषां नो दुःखं न दारिद्य न पातकम्‌ ॥
व्याधिभिनां मिमुथन्ते नोपसगंश्च कैश्चन ।
शोक्षाग्निना स शृद्यने धरुणा देत्यसवनात्‌ ॥

पिकशङ्िटे

१९८ नारायणमहविरवितः- [ कारीप्करणम्‌ ]

तथा दक्षिणेन विक्षालाक्ष्या इव्युपक्रम्य-
वद्धेनाऽऽराधितो यस्माद्धारौतेन तपास्वना ।
आदित्यो वार्धकहरो वृद्धादित्यस्ततः स्मृतः ॥
वद्धादित्यं समाराध्य वाराणस्यां घटोद्धव ।
जरादुर्गतिरोगघ्नं बहवः सिद्धिमागताः ॥

तथोत्तरेणाऽऽदिकश्वादृव्युक्वा-
अतः स केशवादित्यः कायां मक्ततमनुद्‌ः।
समवितः सदा देयान्मनसा वाञ्छत फटम्‌ ॥
केशवा दित्यमाराध्य वाराणस्यां नरोत्तमः ।
परमं ज्ञानमाप्रोति येन निर्दाणमाग्मवेत्‌ ॥
तत्र पादोदके तीथं कृतस्वाद्काक्रयः
विलोक्य केशवादित्यं मुच्यते जन्भपातकेः ॥

तथा--अतः परं शण भने विमटादत्यमुत्तमम्‌ ।
हारकङावन रम्य वाशणस्य व्यवास्थतपर्‌ ॥

इत्युपक्रम्य
हत्थं स विमलादित्यो वाराणस्यां छमप्रदः
तस्य दरनमात्रेण कुष्ठरोगः प्रशाम्ाते ॥
गङ्गादित्योऽस्ि तज्नन्या विभ्वेशादक्षिणेन वै ।
तस्य दर्शनमात्रेण नरः शद्धमियादृह ॥
गङ्गादित्यं समासाद्य वाराणस्यां नरोत्तमः ।
न जातु दुगंतिं कारि ठमतेन च रागमाक्‌ ॥
यमेशशात्यश्विमे मागे वारेशाप्पकता मन ।
यमादित्यं नरो दुष्ट्वा यमलोक न परयति ॥
थमेक्षं च यमादित्यं यमेन स्थापित नमन्‌ ।
यमतीर्थे कृतघ्नानो यमलोकं न परयति ॥

अ्रार्थक्घमेण पाठक्रमबाधात््रानानन्तरं नतिक्ञेया । इति दाद्‌.
शाऽऽदित्याः

अथ षट्पश्चाशदगणेशशाः । तच्र काश्षी खण्डदटोकटेखनेऽतिविस्त-
रापातात्तकथं एवोच्यते । असीसंगमेऽकंविनायकः १ । कत्रादक्षिणे
इुगाविनायकः २। मीम वण्डासमाप मीमचण्डीविनायकः २। क्षेत्र.

[ क्ाशीपकरणम्‌ | त्रस्थठासेवुः । १९९

पिमे देहटिबिनायकः ४ । क्षेत्राह्वायष्ये उदृण्डविनायकः ५। कषत्रो
ततरे पाकषपाणिविनायकः ६ । वरणासंगमे खवेविनायकः ७ । क्षत्र
प्राच्यां सिद्धिविनायकः ८1 एतेऽष्टौ बाह्यावरणे । अकंविनायकादुत्त-
रतो म्बोद्रविनायकः ९। दुर्गविनायकादुक्तरे कूटदन्तविनायकः १०।
मीमचण्डीविनयक्षादींश्चाने शालकरकट विनायकः ११ । देहाटावनाः
कालाय कष्पाण्डविनायकः १२। उदण्डदृभ््यां युण्डविनायकः
१३ । पाकशपाणेदक्षिणे विकटद्विज विनायकः १४ । खव्नचत्या राज-
एत्र विनायकः १५॥। तस्मादृक्षिणे प्रणवविनायकः १६ । एतद्वा
यावरणे । टम्बोदरादुदीच्यां वक्रतुण्डिनायकः १७ । कूटद्न्तादुत्तर
एकदन्तविनायकः १८ । शालकटङ्कट दीशाने नतेपुखविनायकः ११।
कष्माण्डादर्दतः पश्चास्यकिनायकः २० मुण्डद्ाभेव्यां हरम्बावना-
यकः २१। विकटद्न्ताहक्षिणतो विघ्नराजावेनायकः २२ । रानपुत्रा
्ेऋरत्ये वरदविनायकः २६९ । प्रणवाद्याम्यां मोद्करभियविनायक्रः २४ ।
एतेऽष्टौ ततीयावरणे । वक्रतुण्डादुत्तरेऽमयद्‌ विनायकः २५॥। ९कंद्‌ना-
त्तरे सिंहहुण्डविनायकः २६ । चितुण्डादीशान्या कूणताक्षापिना।
यकः २७। पश्चास्यालाच्यां क्षिप्रप्रसादनविनायकः २८ । हरम्बादा-
ग्यां दिन्तामणिविनायकः २९ ॥ विन्नराजाहक्षेणे इन्तहस्तावन विक"
३० । वरदन्नै्ंते पिबिण्डिल विनायकः ६१ । मदकाभरयाद क्षण उद.
णडमण्डविनायकः ३२ । एतेऽष्टौ चतुधावरणे । अमयदादुत्तर स्थूल
न्तदिनायकः ३३ । सिंहत॒ण्डादुत्तरे कठिप्रियविनायकः ३४ । कूण.
ताक्षादीक्षाने चतदन्तावेनायकः ३५। धिप्रप्रसादनावा्य्यां द्वितुण्ड-
विनायकः ३६ । विन्तामणेरग्नेये ज्ये्ठविनायकः ३४। दृन्तहस्ताद्याग्ा
गजविनायथकः ३८ । प चण्डलादाक्षण काट वेनायकः ३९ । उद्रण्ड-
अण्डाद्याम्यां नाजेकाविनायकः ४०। एतेऽ्ो पश्चमावरणे । भाच्या
मनिकशिविनायकः ४१ । अध्रेय आश्ञाविनायकः ४२ ।
दक्षिणे सृष्टिविनायकः ४३ । नकत यक्षावनायकण ४८
पथ्रिमे गजकर्णविनायकः ४९ । वायव्यं वचित्रवण्टावनायकः ।
४६ । उत्तरे स्थूलजङ्‌घविनायकः ४५. । दशने मङ्लविना.
यक्षः ४८ । एते पष्ठावरणे । माद्परमाद्‌म॑ दसग्रखदुमखन्तानद्रारादि-
परक्तविनायका अष्टौ प्रागाद्किमेण सप्तमावरण ५६ ।
धटपचाशद्रजमुखानेतान्यः सं मरिष्यति ।
दुरदेशान्तरस्थोऽरि स शरतां ज्ञानमाषरुषति ॥

२०० नारायणमष्टविरदितः- [ कशीमकरणम्‌ |

इमे गणेश्वराः सवै स्मर्तव्या यत्र छु्रचित्‌ ।
महा विपत्समुद्रान्तः पतितं पान्ति मानवम्‌ ॥ इति ।

मगीरथहरेशमद्कपदबिनदुविनायकाश्रलवारोऽपरेऽपि सप्तपश्चाशेऽ
ध्याये ज्ञेयाः । स्संपत्करं नाम हुण्डिस्तोत्रमपि तत्रेव जेयम्‌ ।
अधाच्च विष्णामू्तयः। काशीखण्ड एकषषितमेऽष्याये काथिदिष्ण.
मतीरक्ताऽन्त उक्तम्‌-
नाराथणाच्छतं पञ्चशतं च जलशायिनः।
वि्ञत्कमटशूपाणि मत्स्वषूपाणि विंशतिः ॥
मोपालाश्च शतं साष्टं बुद्धाः सन्ति सहस्रशः ।
्िश्चत्परश्यरामाश्च रामा एकोत्तरं शातम्‌ ॥
रिन्णरूपोऽसपयहं चैको गुक्तिमण्डपमध्यतः । इति ।
अथाऽऽवक्यकतीर्थानि । बह्मवैवतं सूत
आवहयकानि तीर्थानि शुण्वन्तु द्विजसत्तमाः
अन्नानाप्मत्यवायी स्यादविमुक्ते स्थितां नरः॥
गङ्काञ्नानं नित्यमेव प्रशस्तं
गङ्गान्नायी सर्वतीर्थेषु सन्नो ॥
गङ्खगघ्नानोपेक्षयाऽन्यस्य यात्रा
नो कर्त्या धमद्ग्मिद्‌ मिहि ॥
मध्याह्वे मणिकणिकामनुसरेत्सवा धहन््। एुन-
मेक्षाथादिसमस्तसिद्धिदजलां विष्णोस्तपःसत्फठम्‌ ॥
देवा देवमुनीश्वराश्च कषया नागाः सुरा मानवाः
करत्वा धभ॑शाते महेशश्ञरणा यां प्राथयन्तेऽनिशम्‌ ॥
ततः एनः पश्चनदं रमापते-
पिवासमूतं सकल।थसिद्धिदप्‌ ॥
घवायान्नरः पापविनापूष
मोक्षान्तसि द्धि परवृमादरेण ॥
आ दिकिश्शवपर्द पर पद
संगम वरणया च गङ्खया ॥
घ्राति यः सुकृतपरप्‌रतो
यत्र विष्णुपएव्‌ माक्ष जायते ॥

[ श््ीपकणम्‌ | तरिरथलीसेतुः । २०१

धुटटङ्कपुरतः प्रजापते-

स्ती्थप्रत्तममतिप्रयागङम्‌ ॥

गङ्या यमुनथा च संगम

तत्र भज्ननकृतां न मजम्‌ ॥

भङ्ासस्षमदवर्‌ समर्ज्प

नरो निजेन मवान्धिताषे ॥

सुती ्थकामस्य सुकामपरति

भवेदवरयं खल यत्र सिद्धाः ॥

गङ्तातीरे यानि तौथानि सन्ति

तेष ब्नानं गह्या सिध्पताह ॥

लिङ्धः तीर्थं तिष्यकलि समेत.

सूत्रेण स्थारज्ञानमव्रत्यलाकः ॥

नित्यानि तीथा नि मवन्ति चता

व्यन्याति याच्रादिवसेऽपिकानि ॥

तत्तदिने कार्यशते विहाय

स्ानाथमेत्र प्रयतोऽमिगच्छेत्‌ ॥

गङ्काञ्चानभिति । अत्र यद्यप्यविशेपेणाक्तं तथाऽपं पनः पञ्चनद्‌-

नित्पय्र उकः प्रातः पञ्चनदे निमिते वचनाचेदं सन पञ्चनदं रतिश्च
द्रव्यम्‌ । तत इति । इदं च मध्याह्ने मणिकाणकाश्चनिनन्तरम्‌ ।
रत्यहं क्रमेण पञ्चनदादितीथंचतुष्टयं घ्षनिं कषेत्रसन्याक्विपवम्‌ ।
अन्यस्य त प्रातः पञ्चनदघ्नानं मध्याह्नं मणिकाणकान्ननि चति दवम
वाऽऽवर्यकम्‌ । यटा नूतना गतविषयभतत्‌ । तस्थतावन्त्वावरेयक्ान)
अन्नानाचत्यवायी स्थादिप्ुक्तेः । ताथ।न्तरकरणं फटाधक् न त्वक
रणे काज्ञीयन्नविगण्यम्‌ । अविमुक्तं स्थित इत्यापि तत्परमव । नूतन्‌-
गतेऽपि स्थितत्वाद्धूमादिपरमत्वथायामावाच्च । एतेषा च नत्यानाम्‌५
स्तां पपनाक्षादिफलं स षोगपरथक्त्वन्यायन सेयम्‌ । गङ्गात(र शत ।
गङ्धाश्चानादेव तत््रनसिद्धिनं तु तदधक्लायम्‌ । ॥ठङ्गामात्‌ । कला
त] धपरिवायकान्तरामावादिङ्गसमसूषेण तत्च्या तत्तधि्मत्ययः ।
दानार्थमेवेति। अमिगब्छेदेवेत्यवङ्रारो भिन्नक्रमस्तेन तत्तादन तत्तया न।

[नित्पात सध्यत।
अथावश्यपञ्यदेवाः । तत्र बह्मवेव^-' अवरधपूज्य वव्‌ दवद

च्छामि नििन्ननिवासकमिः ' इति. रिष्वेण प्ट गुरुखवा-
२६

२०२ ारायणमहविरवितः-- [ काशाप्रकाणम्‌ |

पे काश्यां निवसन शेकरह।रेस्वाराधनातत्पराः

स्तेथां पापचयोऽपि याति विलय भ्राक्त ठटमन्तेऽप च॥
यं काश्यां मवनाशनों भगवते। श्र।मद्धवार्ना जनाः
सेवन्ते सततं सपजनपरिकरामादामस्तं स्थराः ॥

पारक्र(मः प्रदाक्षणा ।
सर्वषां विश्रहर्बणां कतंणामपि सेश्वर। ।
अतो मवान्यधीन हि क्षत्र पज्या ततः परा ॥
ये कार्या प्रमजन्ति हृण्डगणप सवाघविप्रापहं
तथां टण्ट्यवमस्तकशषाखविहितान्मोगान्परयच्छत्यसा ॥
ये नानाविधमोदकः सुमधुरेावप्रान्युएज्याऽऽदरात्‌
रतत्वा मोदकदास्त एव एसिनः करथामवर4 जनाः ॥
तण्टितजः पियः पत्रो मवान्याः ३।करस्य च ।
तस्य परजनमाच्रेण चयोऽपि वरदाः सदा ॥
गपोश्षः सर्वदेवानामाही पूज्यः सदेव हि ।
सर्वैरपि महा विघ्रनशकराऽन्यत्न कात्वह्‌ ॥
ये काटराजं कटठिराजमाषणं
ह्य।राधयन्तो वटक्राञ्पमक्तेः ॥
भजन्ति काहयामपवर्गहता-
स्त एव कारयामपवभमाजः ॥
आराधितः काटराज। महेशः
पापानि सव।(५ वेनाश्यत्यटम्‌ ॥
मनःश्शद्धि प्रकरोति यन
भजत्यजघ्न शिवम(ारेतारम्‌ ॥
ये दण्डप।णि द्विज मोजनाये-
भजन्ति कायां हुखवासहेत।ः ॥
ते विप्रपगान्पारहत्य दूरः
दारात्पदं शाभ्बतमाप्रुवान्ति ॥
दण्डपाणिमजनं सुखदं
संभ्रमोद्भ्रमिकरारनाशशनम्‌ ॥
भद््यमोजपसखमाक्षरं यत
स्ताद्वना मवि व्यङ्घुञख यतः॥

[ कशीप्रकणम्‌ | तिस्थ सेतुः । २०३

न्द

लोटाकादिरवीन्रवौ सुमधुरेदुग्धादिमिः इद्विजा-

ताराध्याऽ<भ्रमवासिनोऽपि सततं भवेमेजन्ते जनाः ॥
तेषां शोकरजादिदोषनिवहान्दूसी करात्येव य-

तसर्वेषामभिवाच्छितं च विद्धत्यराधितो मास्करः ॥

विङ्गपराणे-
अतः परं प्रवक्ष्यामि चण्डिकाः क्षे्रस।स्थताः।
दक्षिणे रक्षते दुगा उत्तरेश्वर। नेतं ॥
अङ्कारेश्वरी पश्िमे हु वायन्ये मद्रकाटिका ।
उत्तरे मीष्मचण्डी च महागुह्या तथातः ॥
ऊर््वक्ेशीसमायुक्ता शांकरी पूर्वतः स्पृता ।
ऊर्ध्वकेशी तथाऽशगरेये {चित्रघण्टा च मध्यतः ॥
एतास्तु चण्डिका देवि योऽत्र द्रक्ष्यते मानवः |
तस्य तष्टाश्च ताः सर्वाः क्षेत्र रक्षन्त तत्पराः ॥
विश्च कर्वन्ति सततं पापानां देवे सर्वदा । |
तस्माचेव सद्‌ा पज्याश्चण्डिकाः सविनायकाः ॥
यद्‌ च्छत्सततं देवि वाराणस्यां शु माताप्‌ ।
इदं च पुराणद्वयोक्तमपि देवपूजन क्षेवनिदासिनां नेति न्नतारयफल-
दरा राऽध्ययनवदावश्यकम्‌ । तत्फलकता च नान्न नवासा विप्र
कदन्ति सतततमित्यादिना गम्यते । तेन नूतनागतानामद्मावर्यक् न्‌
मवति । करणे तु फलातिक्ञय इति । अत्रापि नेवन्नाथततं सत्व
फलान्तरार्थत्वमपि ९य।गपुथक्त्वेन ।
इति श्रीमद्धश्रामेश्वरश्रेसूनुनारायण मह विर चत तरस्यट
सेतौ काङ्ा प्रकरण नानतीथनानादेवताकथनम्‌ ।

अथ नित्ययाच्रा।

बह्यदवत क षप्रभ,
[नत्ययाचा्धन ठ वक्रपरहास उत्तम ।
यथा क्षिकं पाप नेत्यम्व भरणरयात ॥

मगवादुवाच-

२०४

नारावणमहविरदितः- [शीप्रकरनम्‌ |

प्रात! प्रातः समत्थाय दुण्डिराज नमत्पुनः
म्रवानीक्षंकरं पश्चात्कादभरवमेव च ॥
दृण्डपाणिगणेांश्च केशवादेत्यचण्डकाः ।
ततः क्ौचादिकं क्रुत्वा दृन्तधावनपुवेकम्‌ ॥
घ्ञानमत्तरवाहिन्यां श्रत्यादिषु यथादेतम्‌ ।
ततः दध्यातप्णादि विधाय स्वाधकारतः॥
विश्वेश्वरं स्मरन्गच्छेत्यजासिाधनसयुतः।
आदौ देभ्या मण्डप संप्रविश्य

तच स्थित्वा परजयेद्र मवानाम्‌ ॥
साद्गोपाङ्गामागमोक्तेवधानः

स्त्वा नत्वा प्राथयदच्द्‌ चद्‌ ॥

सर्वेषां विप्रहतेणां कर्तणामापे सेभ्वर। ।
अतां मवान्यधोनं हि क्षेच पज्या ततः परा ॥

तथा--प्रीमद्धवान। सदन समाप्य

प्रदक्षिणीकरत्य तथाऽष्टवारम्‌ ॥
रततिं प्र्ुवन्ति नर।त्तमा यं
परकृषटगद्या दि भरुत्तमास्ते ॥

तथा प्रदक्षिणीकृता यैस्तु महापातक नाशिन ।

अष्टवारं सकरतिभिनं तेषां भ्रमणं मवेत्‌ ॥

मवानीं प्रकम्य काश्ीखण्डे--

अष्टौ प्रदक्षिणा देयाः प्रत्यहं तुष्टितत्परः । इति ।

हदः € भ
स्तातिषथा

त्वं बह्मविद्यया मज्तां जनाना.
ममक्तिमाजां किट काटरातिः ॥
देहादिसंसक्तधियां विमोहिनी
भाया परानन्वमयीं ह्यत द्रि) ॥
शिवे सदानन्दभय ह्यधीश्वरि

श पार्वति ज्ञानधनेऽम्बिके शिवे ॥
भातिक्लालाक्षि मवानि सुन्दर
त्वामन्नपणे शरणं प्रप ॥

[करीपरकाणम्‌ त्रिस्थदीसेतुः । २०५

जय जय जगजननि जगजग्बाटजाटनिवारिणि ।
जाताजातविध्यमानजन्त॒जातजी वातुछते ॥

जय जय यज्ञादिसकटधमफल प्रद्‌ ।

जय जय महादेवि महादेवप्रिये ॥

महाफटंप्रदे महाक्षेञज्रनिवासिनि ।
महापातकोघतलदहनक्रपावलोके ॥

जय जय मवानि मवप्रिये ।

मावामावितमक्तमवे ॥

जय जय पार्वत्यपर्णे पण पष्पफलदानदारितदारिद्यपश्नरे ।
जय जय उभे।
उत्तमोत्तमसेवितचरणकमलनखकि लकषम ।

जय जय अन्नपुणे अन्नप्रदाननिरते ॥
अन्नार्िसंगरहुपर ।
अन्धबधिरपङ्कपतितमहापापिङरणागतत्राणनिरते ॥
मोक्षाथिनां मोक्षदनामधपेया

धम विनां धम द्‌ चन्तनाया ॥

अथ थिनामर्थदपादपद्मा

कामाथिनां कामदकल्पवदि ॥

उद्यदमास्करसंनिमां त्रिनयनां माणिक्यवण। शिखां
पाक्षं बाङ्कुरामिष्ुचापमशनिं बाणं दधाना पराम्‌ ॥
ध्यात्वा कल्पलतां समस्तफटदां नित्यां नितान्तपियां
विश्वेशस्व विनायकस्य जननीं गारी नमेद्राटुताम्‌ ॥
पे येऽविशकते श्ुतिमातरं शिवां
शिवाङ्कगां साधितमक्तफायाम्‌ ॥
आर्था मजन्ते परमादरेण
दारिद्यबन्धादिमिवं न तेषाम्‌ ॥
अच्च क्रमः मवानीं यथोक्तविधानेन संपूण्याष्टवार परदक्षिणाकरत्य
¢ ०५ (न ¢
स्तुत्वा नत्वा प्राथयेदिति । प्राथना यथा-
मातर्मवानि तव पाद्रजो मवानि
आतम॑वानि तव दासतरो मवानि ॥

२०६ नाराथणमहषिरचितः- [काशीप्रकएणम्‌ |

परात्मवानि न मवानि यथा मवेऽस्मि-
स्वद्धाग्मवान्यनुदिनं न पुनम॑वानि ॥ इति ।
तिष्ठता गच्छता वाऽप स्वपता जायताऽपवा।
अपं मन्तः सदा जप्यः सुखाप्तये काशिवासिना ॥

तदनन्तरम
ततो दण्द गत्वा सधूरतरनन्यबमव.
रुपास्य सत्त्वात विेववेधमयविप्रा्धशमनम्‌ ॥
अय नेत्य प्राकता बाधरतुटसास्वकडसद्‌
श्रतथ्था ना यस्य प्रमवातंस के सास्यानटयः॥

विविधविघ्रनिवारकस्य नित्यस्यापि गणेशपूजनस्य चतुथ।भनु्टा-
नात्सखादिकमपि फट मदति संयोगप्रथक्त्वादिति मावः । मधुरनवर्य
मोदकाः । दुण्डिस्तुतिश्च काश्।खण्ड सप्तपञ्चारोऽध्याय द्रष्टव्या वस्त

रभिया तु नोध्यते।
गच्छेत्ततों विश्वप।त महामतिः
प्रदुक्षिण(करुत्य सतारताय ॥
घ्नाला ततो दण्डपतिं प्रणम्य

संपज्य निर्बाणगतं च पञ्चकम्‌ ॥

सुतारत। य ज्ञानवाष्यां ब्रादा ता प्रदृक्षणङ्त्य दृण्डपाषण सपज्य
स्तुत्वा च प्रणमेदित्यथः । दण्डपाणस्तुतिस्तु यक्षरा्जा्टकखूपा

केश्चिखण्ड।

यथा--लमदाङ्कजाद्मृतपूणमद्रसु त्तम ।
निर्धिघ्रं करुम यक्ष काश।वसाशवाप्तप॥१॥
धन्यो यक्ष; प०। मद्रा धन्या काश्चनङ्कुण्डट ।
ययोर्ज॑ठरपठेमदण्डपाणे भहामते ॥ २॥
जय यक्षएतं ५।२ जय 1पद्गटट चन ।
जय पिङ्गजटामार जय दण्डमहायुध ॥ ३॥
अविप्रक्तमहक्षतरे सृत्रधारा्रतापस ।
दृण्डनायक मीमास्व जय वेश्वश्वरापरेय ॥ ४॥
सीम्यानां साम्यवद्न मापणनां मयानक्‌ ।
्त्रपापथियां कल महाकाठ महामिय ॥ ५॥

[कराशीपरकरणम्‌ | ` तचिस्थटसितुः । २०७

जय प्राणद रक्षन्द्र काशावासान्नमाक्षद्‌ ।
महारतनस्फरदर्मिचयष चत वेग्रह ॥ ६॥
महासंभ्रान्तिजनक महद्भ्रानितिप्रद्यक ।

अभक्तानां च भक्तानां सभ्रान्वुद्धान्तिनाश्षक ॥ ७॥
प्रास्त्यनेपथ्यचतुर जय ज्ञाननिधिप्रद !

जय गौरीपदान्नाले मोक्षक्षण विचक्षण ॥ ८ ॥
यक्षराजाष्टकं एण्यमिद्‌ नित्यं विकाठतः।

जपामि मेत्रावरुणे वाराणस्याप्तिकारणम्‌ ॥
दण्डपाण्यष्टकं धीमाञ्जपनिभ्रेन जातुषेत्‌ ।

श्रद्धया परिभूयत काशीवासफटठं टमेत्‌ । इति ॥

तदनःतरं निर्वाणमण्डपगतं देवतापश्चक़ पूजयेत्‌ । तच्च ˆ आदित्य
द्रोपदीं दिष्णां दण्डपाणिं महेश्वरम्‌ ' इति काशाखण्डाक्तम्‌ । क्रमण
नाममन्तैः पौराणमन्तररवा पूजयेत्‌ । अनन्तरम्‌-

ततो विश्वेश्वर गत्वा प्पयेत्यश्चकेः शुभः ।

छ्ापयेच्च ततो गाङ्घेस्तो रुदरपुरस्कृतः ॥
गन्धपष्पप्रधपश्च दी पनवेद्यकेरपि ।
नानादिपिश्चोपचरेयथावि मवसतकृतः ।

पजयित्वा महादेवं काशीनां जगहरम्‌ ।

प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा प्रणामान्दश् पञ्च वा ॥

अन्नोपचाराननङ्कीकृतश वदीक्षश्चदराद्कः पराणमन््वा कुयात्‌ ।
अङ्ाकरतदेक्षश्रेच्छवागमाक्तमाग्ण वं दिकमन्तरपाराणमन्तरस्षमुचचेतन-
केकसमसितेन केवटेन वा कुयात्‌ । दैवस्यात्र नित्यस नाहतत्वऽप्युप-
चरते नाऽऽवाहनाद्यप्यनषटेयं विसजन दूपचाराननतगतत्वन्नादु्ठ वामाति
केचित्‌ । अन्येतु यमपि नच्छन्त-
उदह्ास्रावाहने न स्तः स्थिरायणुद्धवा चनं ।
अस्थिरायां विकल्पः स्यत्स्थाण्डले तु मवहुयम्‌ ॥
उद्वासा विस्तजनामात मागवतव चनात्‌ । पएश्चकारतिं । पश्चब्राः
प्यायस्वेत्ादिमन्त्ेः स्ञापयेत्‌ । रुद्र परस्कृतेरत्यतदच्चान्रृतस्यापि पिर
धणमर । ततश्च यथाविमव प्रत्यकं समु चतव। पश्चाग्तेस्तायेन वा ।
‹ अथातो शद्रन्नानाचनविधे व्याख्यास्यामः इ।त बो धायनसुत्ोक्त
भममण हपरद्ररुदमहारद्रातरदरामपक शक्त्या जुयादत्य५, । पजा

२०८ नारायणमहविरवितः- [शीप्रकणम्‌ |

मण््ास्तु विस्तरभिया न िरूथन्ते । ततो वृश्च पञ्च वा सष्टद्गप्रणा-
मन्कर्थवि । ध्यान तु प््ठपुरणे-
अकटङ्कशरवणशशाङ्युतसप्रमः ।
सोमसुयपेनयना इदशबाहुः शश्ाङ मृत्‌ ॥
ग रीपरीरण्यतनुनानायुधसमप्रज्जलः ।
तथा-तडित्कोटिसमपस्य कोरि चन्द्राकसंनिमम्‌ ।
इन्दियात) तममलं चलो क्यव्यापकं परम्‌ ॥
मोक्षाय यन्मया प्रो निरव निरन्‌ ।
यस्थ मास्ता रविम।पि चन्द्रः पावक एव च॥
नक्षत्राणि यहाश्चव न तद्धाकयते रषिः ।
न पौयपकरो ना्िन ताडद्रहतारकम्‌ ॥
कार्या विश्वेश्वराख्यं तलिङ्ग दष्टा विुच्यतं ।
एवं ध्यात्वा स्ततिं कुर्यात्‌ । वथा बह्मवैव^-
जय विभ्वेश्वर विश्वाधार विग्वूप विष्णुप्रेथ वामदेवं महावेष
दैवा पिदेव दिव्यद्प दा नानाथकृश्ञरण शरणागतवनज्रपञर साध-
ताविलक्ायकायातीत कारणकारण कमाादृतुणदृहन दृनिवान-
कर॒ दारिताविलदारिद्य जितिन्दरियप्रिय जितेन्दरिथकगम्य काश
स्थस्थावरजङ्कमनिवणदायक त्रिद्ङन.यक कारिका।प्रय नमस्ते

नमस्त ।

इत्या दिनामबहूलंः स्तोत्रैः स्तुत्वा पननमेत्‌ ।

यटा मिश्नादिस्तुतिरन्या वा पोराणिक। वेङकां वा समुश्वता
व्यस्ता वा ज्ञेया । अचर ययपि विश्वश्वरलिङ्क किचिद्पनावतऽन्यदा-
नीयते च कालवकाप्परुपेस्तथाऽपि तत्स्थानस्थिते यासन्कास्माश्त्य्‌-
जादि कार्यम्‌ । प्रथमोत्तमसामिधेनीतितवन्पायेन नियतस्थानास्यतधम-
त्वात्यज्यादीनाप्‌ । तेन विकृतौ प्रवोवाजीयाति।रक्तायाम।प _तत्स्थान-
पतितायां यथा वित्वं तथा मुख्य विश्वेश्वरज्योतिलिङ्कामावेऽपे तत्स्य
नस्थिते लिङ्गान्तरे प्रजादि कार्थम्‌ । यदाऽपि म्च्छाददुष्टराजवशा-
तस्मिन्स्थाने किंविदपि लिकः कदाचिन्न स्यात्तद्‌ाऽपि प्रदृरक्षणानमस्का-
राद्याः स्थानधरमां मवन्त्येव तावतैव च नित्ययात्रासद्धुः । सनापन-
हुयस्तु साथिषठाना न मवन्तीति निणयः । एव लिङ्गन्तर प्रतिमान्तरे

ज

च्‌ सर्वत्र जेयम्‌ । द रश्वरादिष्वप्ययमेव पजाप्रकारां जेया रेषा
नुक्तो । तदुक्तो ठु सर एष ।

[ काशपरकरणम्‌ ] तिस्थ सेतुः । ६०१

निषांणमण्डपे स्थित्वा विष्णं नत्वा पनः पुनः ।
देवस्य दृक्षिणे मागे सक्षान्मुक्तिः करे स्थिता ॥
यदुच्यते तत्र श्ुमाश्चुमं वा
नरे; समस्तार्तिहरे सुभण्डपे ।
तदेव वृद्धि शता प्रयाति
तस्मान्न तत्राति बदेद्विपश्चत्‌ ॥
ये स्मरन्ति महाविष्णां ये स्मरन्ति सदाशिवम्‌ ।
त एव तज्ाधिककृता न ये विकरतवादिनिः ॥
अन्यत्रापि वदन्ते किं जनाः सकृतकारिणः।
किं पनः काशिकामध्ये अन्तर्गेहे ततोऽपि हि ॥
ततोऽपि भण्डपे दैवि निवणपद्त्तके ।
हति देवं समभ्यस्य गच्छेद्यत्र इुविभ्रमत्‌ ।
देवदक्षिणमागस्थे भक्तिमण्डपे स्थित्वा एवाक्ता स्तुति कृता नम
स्कारं च कृत्वा विष्णं च नत्वाऽभक्तिनिरासेन गायन्नामुद्रागमाक्तम-
न्नादजपं वथाङशाक्ते विष्णोः शेवस्य वा नामस्मरणं कथारूपं षा
स्मरणं कृत्वा विश्रमार्थं गच्छेदिति प्रघट्काथः । अन्न प्रदाक्षण।विषवे

विप्रतिपत्ति; । तत काचदाहुः-
तकां चण्ड्यां रेः सप्त तिस्रो दद्याद्रेनायके ।
चतरो विष्णवे देयाः शिवस्याधप्रदक्षिणम्‌ ॥
तथा-अपस्यं यतीनां स्यात्सव्यं तु ब्रह्मचारिणाम्‌ ।
सत्यापस्यं गृहिणां शंमोनित्य प्रदक्षिणम्‌ ॥
तथा--शिषं प्रदक्षिणी कुवंन्सोमसूत्रं न लङ्घषेत्‌ ।
लङ्घने त्वेकभेकं स्यदृटङ्ष्यात्रायुततजयम्‌ ॥
अर्पप्दक्षिणप्रकारश्च-
वृषं चण्डं वपं चेव सोमं एुनव्रषम्‌ ।
चण्डे च सोमसूत्रं च पनश्रण्ड पुनवेषम्‌ ॥
नवपदक्षिणोपेत यस्तु इ्ुप। सदक्षिणम्‌ ।
पदे पदेऽश्वमेधस्य फलं प्राप्रोति स धुवम्‌ ॥
` सध्ये सष्यं विजानीथाद्पसष्येऽपसन्यकम्‌ ॥ इति ।
2७

२१० नारायणमह विरवितः- [ऋशीपरकरणम्‌ ]

साभसुवपारमाण च-
प्राप्तदविस्तारसमानसूत्र
सोमस्य सूत्र दिश समसूत्रपर्‌ ॥
सूत्राद्रहिटंडवनता न दोषः
सद।पमभ्यन्तरल्ङधन तु ॥
अयमर्थः--पध्यस्थितं चिङ्खमदधकरत्य भदवाधक यावत्र
तावदेव भित्तेः सोमस्य दिश्यसरस्यां सूत्र सामसुत्र तन्न ठङ्घवत्‌ ।
ततोत्ये न सोमरन्नं तहङ्घनेन दूषिः । कंत्वक्मके प्रद्ाक्ष
णमेक्प्रदक्षिणफलं मवति । तदलङ्घनं ववयुतत्रयप्रदाक्षणफठ
स्याहित्यथ॑ः । यथाश्रतव्यास्याने हु ट्ङूषनं कमक स्यादति न्प
द्यते तह पनस्य निषिद्धतति । समस्य इश त्युपटक्षण तन प्रणाः
ट दिकात्यथः । 1६५५
प्दक्षिणप्रयं कुयाद्यः प्रास्ादसमन्ततः।
सव्यापसध्यन्यायेन प्रदुणत्या श्चा चनरः॥
एठे पटे ऽश्वमेधस्य यज्ञस्य फटमाप्रयात्‌ ।
त ति्न्नापि धवश्च शनगच्छतदीक्षणाप्‌ ॥

नारदाय
शिवं प्रदक्षिणी कुय।त्वष्याप्तव्यविधानतः । हात्‌ ।

यत्र विशषः-
सामयुचद्रयं यत्र यत्र वा ववष्णुपान्दुरप्‌ ।
अपसष्यं न करवीत कुयादेव प्रदक्षिणम्‌ । इते ॥
एतस्यायं न विषथः । तस्माद्दृषादिक्रमेणेव विश्वेश्वर प्रदक्षिणा
कति । अच केचित । एव विरुद्धवादयसमवाय सत्वाप-
‹ एजयिला महादेवे काशानाथ जगह्ुरुम्‌ ।
प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा प्रणमेदृक्न पञ्चवा ॥
इति बह्मदेवत वाक्येन निण्यः । तस्य विश्वनाथपूजप्रररणपाठत्‌ ।
सव्यापसत्यवचनानां तवनारम्पाधातत्वेन याच्ताचतसाचानामातवदन्य-
विषयसन सावकाशलात्‌ । लिङ्क एराणव चननास्य।पसहाराऽप विकर
ल्पासह्त्वान्न समवाते । तथा हिन चतु करणवन्नाप चटरदत्तवः
दुपसंहारः) तद्रर्ाऽऽकङ्क्षामवत्‌ । नाप साप्तदरयवद्‌ारम्याधति-
धाद ह्यवेबत वचनस्य । क च~ |

{ काशीपरकरणम्‌ 1 ्िस्थर्छीसेतुः। ` २११

@ (करे श्व क्के ऊन

सामान्यविधिरस्पष्टः संदहवियेत ववेशेषतः ।
स्पष्टस्य त विधेन।न्येरुपसंहारस मवः ॥

ह तिन्थायनास्पष्टस्य स्प्टेनापसहारां मवाते। न चात्रास्पष्टताअस्ते
क्ाकश्ीनाथज्ब्देन विशेषपरत्वादाते ' तद्युक्तम्‌ । तत्वोवाशष्टप्रद्‌
क्षिणाविधायकस्य प्रद क्षिणातुवादेन 1चत्वविधायकस्य वा बह्मतवत-
द्चनस्य प्रदृक्षिणाप्रकारानुक्तरस्पष्टस्य प्रकारकाटक्षस्वाऽऽरम्याघति-
स्थापि प्रकारविरोषसम५कवचनरनारमभ्पाधातरप्यारम्याधतजुहूविधाः
यकवाक्यस्याऽऽकाङक्षितप्रकतिद्रव्यसमपकपणमय।वाक्यनवे प्रकार.
भपकद्देनेकवाक्यत्दस मवे वाधा(ध्य)बाधकमावासमवाद्रराधामाकषच।
तस्मदिवमत्र वक्तव्यम

सवं दिश्चु महामाग वमः कुप। सदक्षिणम्‌ ।
सोमसत्रादिनियमां नास्ति विश्वन्वराटय ॥

( (क 8

हत्या दित्यपराणवयनान्न वृधाद्कम 8।त। कच--

विश्वेश्वरस्य यिः ज्यातिटिङ्ग तदुच्यते ।

~ म,

ञ्णोतिलिङ्घः तदेकं हि जेय विश्वश्वराभधम्‌ ।।
३। तेव चनाञ्ज्य{तिटङ्गत्व त्‌ ।
रवयं भवोऽस्य लटिद्गुस्य मम ।वश्व।शतुः सुराः।
राजचूुयरघष्य ण्ट स्यात्स्पर मात्रत, ॥
इतिवचनाच स्वथमुटेङ्कलात्पव्रहाक्षणा।
उयोतििङ्कघ रत्नाटेङ्ग स्वयमभव तथव च।
वृपचण्डादिनेयपः सुरश्व।र न (वदयत ॥
इति तसहितास्थवृद्धप्ठयमानवाक्यात्‌।
तथा-कषटटो्टादिभिश्छन्ने टङ्घने रव दुप्यात । इ।त ।
तथा--पशिमामिगप्रसं टेङ्.लङ्ग नान्दाकववाजतद्‌ ।
गिरिखिङ्गं स्थल लिङ्क जलादटङ्गे तथव च ।।
टिङ्ेष्वेतेषु स्वेषु कुय।व्पूणप्रद्‌ क्षणाम्‌ ।
दत्यादित्यपरराणयत्वेन वचः पठान्त । षा श्वमाभिमृस वश्वश्वरा
गिरिलिङ्कं ञयम्बकगियादि । स्थललिङ्गं कारयां । जङ्ग द्रण
श्वराद्‌ । | |
किच- अविमुक्तं महर्षे पश्चक्रोशपरी मितम्‌ ।

क, @ कि

ज्यो तििङ्घ तदेकं हि सेय विन्वेश्वरामिधम्‌ ॥

द

२१२ भारायणमहविरवितः- [ कशोप्कणम्‌ |

इतिव चनेन पश्चक्रोशात्मकक्त्रस्थानापत्तविश्वष्वराठङ्गस्मवय-
व्यते । पञ्चक्नोक्षासकक्षिजप्रदक्षिणा च स।कल्येनेवेति पश्चकोशयात्राप्रक-
इणेऽमिधास्यते । तेन नखानाभलूखटमुसटस्थानापत्या न तद्धमपराक्ष.
णवदिहापि सकटप्रद्क्षिणेव मवति । नन्वेवं सति कार।स्थसवाठङ्गा-
नाप्र--
देवि काशी स्थितं लिङ्गं सवं विश्वेश्वरातकम्‌ ।

# @

स्वधन्यपसर्मं सवं काशीताथगतं जलम्‌ ५

इतिवचनेन विश्वेश्वरस्थानापस्या तत्रापि सवां प्दृक्षिणेव स्थात्‌ ।
मैव । एतरयार्थवादतवेन स्थानापर्तिपरत्वा मावात्‌ । अत एव सनु
मआरसहितायां यक्षिश्वरमुपक्रम्य । सन्यापसब्यन्यायेन चक्रं तच प्रदृकषि-
णाम्‌ › इति व्यासिङ्रतार्धप्दृक्षिणयं दशिता । तस्माहिभ्देश्वरे सवप्रद्‌-
क्षिणेति सिद्धम्‌ । इयं च सवेप्रदक्षिणा गममान्द्रे न कावा । प्व
कस्यापि देवस्य साक्षातप्रानजलल ङघननिषेधात्‌ । ताह परदृक्षिणा गम
(मे) स्यादिति देत्‌ । न तदपि । ` नन्द्ञेकरयामध्य न गन्तन्य कदा
चन इत्यन्तरागमननिषेधात्‌ । नमस्कारश्च भुक्तेमण्डपे काथः । नु
वश्वश्वरस्य रिङ्क तु जञेयं पशचाःधुखं बुधः ' इति वचनात्‌ ` काठ-
राजं च परतो दिश्वेश्षस्य जगदुरोः ' इति पशचक्रोशप्रकरण।टेङ्गाचास्य
टिङ्स्य पश्चिमामिमूखत्वावगमान्तुक्तिमण्डपे क्रयमराणा नमस्कार
देववाममागे स्यात्स च निश्द्रःः
अये पठे ब्राममागे सम।पे गममान्दृरं ।
जपहोमनमस्कारान्न कुथ।दवता८लये ॥
अगे प्रत्युमवाप्रोति पृष्ठं त्वपचयः स्मृतः
वराममागे मवेन्नाश्षो दक्षिणे सर्वकामदः ॥

इति रथ्रतेः । भेवमर । देवतालग्रग्रहणादेवाटयपिक्षवा वापमागे

निषेधात्‌ । यद्र
इत्यादिनामबहृलेः स्तोत्रैः स्तुत्वा पुननमेत्‌ ।

देवस्य दक्षिणे मागे स्थित्वा निवाणमण्डपे ॥
हति बिरोषवचनादेव न दोषः । नलु देवस्य पश्रान्मुखत सति-

बह्ययज्ञ सकृत्कृत्वा मम दृक्षिणमण्डपे ।

हवस्य दक्षिणे मागे वापी तिष्ठति शोमना ॥

देवस्य दक्षिणे मागे स्थिता निवाणमण्डप्‌ ।

। _ छ)
[ काशीप्रकरणम्‌ | विस्थटासेतुः। ^^ २१३

इत्याद्यतुपपन्नं स्यात । एतदुपत्ता च देवस्य पश्चान्यु सत्वानुपपात्त-
रित्युमयतःपाशा रभ्जुरिति चेत्‌ । सत्यम्‌ । केतु ममशब्द्दव-
शब्द्यीरदवसंबन्धिदेवाटयलक्षकृतान्न दोष इति काश्चत्‌ । वेय तु
हशपय।यमागशब्वेन दिश उक्तत्व त्सबन्धसामान्यपराया अपि षष्ठव-
स्तद्विशेषापादानतरूपसबन्धपरत्वाच्च देवेद्वदृक्षिणाद्शाति नभ्रात-
दोगिक्षसर्वसाधारणदक्षिणदिग्य्रहणान्न दोष इति युक्तं पर्यामः ।
तस्मान्मुक्तिमण्डपे नमस्कारो न निषिद्धः । केचित
पशः पश्चुपतेरये दण्डवत्पतिता मुवि ।
पतन्ति फातकाः स्वं नाततष्ठान्त तदा सह ॥
इति विशेषवचनं पठन्ति तन्मतेऽये नमस्कारानेषेधादैवाठयग्रहणा-

क्ष क्न

त्वामान्यविषयं बाधित्वा प्रणमेहशच पश्च वेतावोहेतां नमस्कारश्च
पव कच
इत्यादिनामनह्ेः स्तोः स्तुत्वा पुनन मत्‌ ।
देवस्य दृक्षिणे मागे [स्थत्वा ननेवाणमण्डपं ॥
इत्येतश्न स्तुत्यनन्तरमाविपुननमस्कारविश्यं पुनारति ग्रहणात्‌ ।
विश्वनाथस्नानोदक च शिवनिरमाल्यत्वेऽपि मूध्नि धारणायम्‌ ।
जलस्य धारणं मर्ध्नि विश्वेश स्नानजन्मनः ॥
एष जाट धरां बन्धः समस्तयुखहमः
इति काशी खण्डव चनात्‌ , मर्या हे यागः
बध्नाति हि शिराजालमधोगामे नमाजटम्‌ ।
एष जालंधरो बन्धः कण्ठे दुःखोधनाश्नः ॥
इत्येवं टक्षणको जाठंधरः। कायां त्वष एवत्यथः । तथा तत्रव
स्नापयित्वा विधानेन यो लेङ्गस्नपनाद्कम्‌ ।
त्रिः पिबिजिविधं पापं तस्येहाऽऽश्यु विनश्यत ॥
विङ्कस्नपनवार्भियः कुयान्मूध्न्य मेषेचनम्‌ ।
गङ्गास्नानफलं तस्य जायते च ।वंपाप्मनः ॥
जत्र विशवेहवरस्याप्रकृतत्वेऽपि तदििषयतेव पू्ववाक्यसमानवपचवत्व
लाघवादिति । ॐ वित्काक्ीस्थसकलालिङ्गाषय।मदुम्‌ । अत एवं
श ले [ष्वराख्याने काशीखण्डे-
तस्यास्तदैकया नीतं रलेशस्नपन दकम्‌ । ०५, , :
तदुक्षणास्षणादेव तन्मूढ विरराम हं ॥ (६५ ~ 2"

६१४ नारायण महूरिरवितः- - [ कर्शीप्करणम्‌ 1
ह्युक्तोक्तम्‌- |
्रद्धावतां स्वमक्तानामुपसर्भ महत्यपि ।
नोपायान्तरमस्व्येव विनेशशचरणोदृकम्‌ ॥
ये व्याधयो हि दुःसाध्या बहिरन्तःशरीरिणाम्‌ ।
भ्रद्धपेशोदकस्पशातति नरयन्त्येव नान्यथा ॥
हति प्यचहष्टयम्‌ । तथा च-

ण्ककेः क

द्रव्यमन्नं एलं तोयं शिवस्वं न स्पृशेक्कचित्‌ ।

[ ऋ

इत्यादि निषेधस्त दितिरिक्तविषय इव्यन्यं । अपर तु रावद्‌क्षाव।
वैतद्राह्यभित्याहुः । इदं च 1दश्वेश्वरदशन नत्वम्‌ ।
चक्रपष्करिणीताथ भ्नातव्य प्रातिवास्तरम्‌ ।
परैः परष्पैः फटेरतोयेरच्या विश्वेश्वरः सदा ॥
तथा-यात्राषटयं प्रयत्नेन कतेध्य प्रातिवासिरम्‌ ।
आदौ स्वर्भतरङ्किण्यास्तता विभ्वेरितुधुवम्‌ ॥
स दष्टः काठस्षपण स दशा पृत्युना धुवम्‌ ।
स ग्र्टस्तन्न दिवसे वश्वशा यत्र नक्षतः॥

हति बह्मववतत्‌ ।
शिवं श्वं प्रत्यहमचथश्चरः
स्थित्वाऽवि्रक्त शेवदृश्चेन ना ॥
कुवन्ति कुवन्ति दहने लकाः
्षार्याण्यकाय।णि मवन्ति तेषाम्‌ ॥
तस्माच्छिवं प्रत्यहमचय दिह ।

एति प्रत्यहृशषब्दश्रवणाच । काश।खण्ड-
मामनालोक्य यद्ध तद्धहं केवट न्वधम्‌ ।
असमर््य चयो मड पचचपएष्पफलेरापि॥
स्तोभक्षो मवेनत्य॑ः स जन्मान्५काविशातम्‌ ।

हत्यकरणे प्रत्यवायश्रवणाच । यनु फटधवणम्‌-
प घ्नासोत्तरवाहिन्यां याति विश्वेशद्शने ।
9 त ४ भदतान्न्त न [वबद्त॥
आटस्येनापि यो यायाद्रहादिश्वेश्वयलयम्‌ ।
अश्वमेषाधिको प्र्भस्तस्य स्याच्च एदे पद्‌ ॥

[ कारशी्रणम्‌ | त्रिस्थर्ट सेतुः । २१५
तथा-प्रातर्विश्वेश्वर वृष्ट नेशमेनो व्यपोहति ।
इत्यादि तस्वादिरितावन्नित्यस्यापि सतः संयोगपृथक्छन्यायेन दष्ट
वयम्‌ । काशीसण्डे तु करमान्तरमुक्तं यात्राषम्~-
आदित्य द्रा दरी) पदा विष्णु दृण्डणाण महृश्वष््‌ ।
नमस्कृत्य ठतो गच्छदरद्ष्ट दण्डि विनायकम्‌ ॥
ज्ञा नवाप॑मुपस्परय नन्दकिशं ततो ब्रजेत्‌ ।
तारके ततोऽभ्यच्यं महाक टिश्वरं ततः ॥
ततः पनर्दण्डपाणिमित्षा पएश्चताधिका ।
देनेदिनी विधातव्या महाफलममेप्डुमिः ॥
ततो वैश्वेश्वरी याता काया सवा्थातरद्धदा ।

हते ! पद्पराणे पातादटखण्डप्वन्पयाक्रम
गङ्गायामप्लुतिः प्रातमध्याह माणकं। फकम्‌ ।
निषिवेत सदा पश्वाहटङ्ग दै्वश्वर्‌ तजत्‌ ॥
वानी दाण्दिराजं च दण्डपाण च गरवम्‌। `
पजय न्निवयश्षः कारणा सक्ष्मपापाभमूतय ॥ इति ।

अन्थन्रापण-
प्रातरुत्थाय धमाता कृतानेत्याक्रयः शयु चः

अतीवग्रद्धपा य॒क्तो गच्छेद्िश्वेराठयम्‌ ॥
पथिमाभमिम्रसं देवमम्विकासाहंत प्रभम्‌ ।
प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा नमस्कारश्च पएश्चामः
तिर्वाणपण्डये स्थित्वा क्षण ध्यात्वा महभ्वपम्‌ ।
प्रणायामन्रयं कृता उत्तरा मुखः पुनः ।
बद्धाश्चटिः प्राधयीत महादेवं महेश्वरम्‌ ॥ .
सनत्कमारसहितायम्‌- `
घ्रात्वा दास्यं माणेकाणकाषा
व।प्यामथाऽऽराध्य च विप्रयाजम्‌ ॥
भ्रीदण्डपार्णिं सगणं च साक्षा
्श्ेश्वरं जन्मजराद्वाप्नम्‌ ॥
इत्यादि । वाप्यामथेति । अथ मणिकाणक्ाप्नानानन्तर ्ञनिवाध्वा
त्रालेत्य ५; । अथान्यदपि प्रात्यहिकम्‌ । तत्र बरह्मपवत नावन,

११६ नारायणमहविरवितः-~ [ काशीप्कणम्‌ 1

काश्यां स्थित्वा प्रतरेवात्र टुणिं
मां विश्वज्ञं दण्डपाणिं रविं च ॥
सवांन्नत्वा काशिसंस्थास्तु नित्यं
ततः कुद्रा्नित्यनेमित्तिकानि ॥
तथा प्रत्यहं विष्णः प्रार्थनीयः काश्या विष्णुशे्तवात्‌ । उक्तं च
वामनपुराण-
तमचुुनयः युं श्रृणु क्षेत्रमहाफलम्‌ ।
सांप्रतं वासुदेवस्य मावि तच्छकरस्य चं ॥
योगङ्ञाविनभारम्य यावत्केश्षवदर।नात्‌ ।
एतक्छत्रं हरेः पण्यं नाश्ना वाराणसीं पुरा ॥

नारदीये काश्चीं प्कृत्य-
आद्यं च वैष्णवं स्थानं पुराणे परिचक्षते ।
पुरी्टसेस्थितो विष्णुरंशेः कायां स्वरूपतः ॥
काश्चीस्वरूपं विष्णोस्तु यत्र सक्षात्मकाशते ।
अन्यासु रमते देवा मक्तानुग्रहकातरः ॥
अधिष्ठानं महस्वज दिभ्णोः परपुरंजयः ।
ततार्थनामन्वश्च बहमवेवत-
जय केशव देवेश जय काश्प्रेयाच्युत ।
काश्यां रक्षस्व देवेश देहि भद्धां जनार्दन ॥
मन्त्रेणानेन देवेशं प्राथयेलत्यहं नरः । इति ।
तथा ब्ह्मवेवत-
शिवं शिषां प्रत्यहमचयकन्नरण
स्तथा गणेशशादिगणान्धृतवतः ॥
वर्तेत यः काशिकायां सदा जनो
न तस्य दुःखंन च विप्रपूगः॥
तथा- स्ववणभरमधर्मश्च न त्यक्तव्यो मनागपि ।
प्रत्यहं क्षेत्रमहिभा भोतव्यः भ्रद्धया सक्रत्‌ ॥
याच्राहूथं प्रयत्नेन करतेन्ध प्रतिवासरम्‌ ।
आदौ स्व्भतरङ्गिण्वास्ततो विश्वेरितुधवम्‌ ॥
व सिष्ठवामदेवो ब वरषटष्यो ।

@.

[ क्रपणम्‌ ] तिस्थीसेतुः । ९१

मवतोद्शनं कुवाय; स विद्रवन्तः ।
५४ क ९
सवधम निरतलिषठेतततं मत्परायणः ॥
` इति पन्ने मवेन वरदानात्‌ । तथा पक्तिमण्डपस्थं विष्णुं प्रति

| (ऋ
आद्‌ावनाराध्य मवन्तमत्र
यो मां मजिष्यत्यथ मक्तियुक्तः॥
स्म हितं तस्य न सेत्स्यति धुवं
वरात्परान्मेऽभ्बज चक्रपाणे ॥

जथ नतनागतङ्कस्म्‌ । तत्र पश्च कोशसीन्नि याने परित्यञ्य-

पञ्चकोश्याश्च सीमान्‌ प्राप्य देवो जनाद्नः
वैनतेयादवारुह्य करे धत्वा धुव ततः ॥
माणिक्यं परिन्चाय विश्वशमामपञ्य च ।

इति क्ली खण्डे विष्णुयात्रालङ्गात्‌ । तथा व्यासः
निश्षापय महाभाग टोमहूषण हच्त्‌।
यथा प्रथमतो याजा कतत्या या्कंमुदा ॥
सचैलमादी घ्रात्वा तु चक्रपुष्क।रेण।ज ।
स॑तप्यं पितुदृवांश्च बाह्यणांश्च तथाऽयनः ॥
आदित्यं द्रोपदी विष्ण दण्डपाणि महेश्वरम्‌ ।
नमस्करत्य तता गच्छद्रषटु दृाण्डिविनायकम्‌ ॥
ज्ञानवापीमुपस्पुश्य नन्दिकेशं ततां वजत्‌ ।
तारके ततोऽभ्यच्य मह्‌(कार्टश्वर्‌ ततः ॥
ततः परनर्दण्डपाणिमित्यधा पश्चत।पथका
तत वेश्वेश्डरी याता काय। सव।थासद्धदा॥

जविवक्ष्मणः काक्ीप्वेशे ° विधाय च दराक्स हे एञ्चत।थकाम्‌
इत्यत्राप्येमैव ज्ञानवाध्यादिः पञ्चत यक्ता । प्नानानन्तर्‌ च सध्याद्वा

वचनादि कथम्‌ ।
ततो वाराणक्ती प्राप्य गवाणाः समहपयः ।
अविलम्ब प्रथमतो मणिकण्या विधानतः ॥
सवेलटम मिमञ्ज्याथ कृतसथ्यादकक्रवाः
सतष्यं ६८५1 द्‌पतन्कुज्ञगन्यातह व्क, ४
६५८

नाराथणमहुविरकितः- [ कीप्रकणम्‌ ३ `

२१८

इति कशाखण्डलिङ्गात्‌ । त्यश्च त॒ आदिपितरशेति वि
ग्रहः । पहं पञ्चरात्रं वाऽत्र निवसेत्‌ ' पश्चर्रमुषित्वा तु कृता
तीर्थान्यतेकाः › इति तहिङ्गात्‌ । ऽहं पञ्चरात्रं वा निवसे
दिति द्वलोक्तेश्च एतावदावरश्यकम्‌ । अवान्तरताथानि ठु पाङ
च्छक्ति कुर्वतां फएलातिङयो न ` त्वावर्यकानि मानामावात्फलभव-
णाच्च । मुण्डनादि च प्रपट्कोक्तं सष जेयम्‌ । तदयमत्र करमसक्षप,
क्षत्रसी जि यानादवरुह्य तीर्थ वृष्टे साशङ्क प्रणम्य पद्भ्यामव माणकान-
क्षायामागत्य नादिकेरादि यथाश्क्त्युपटाक निके द्वा सच घाता
अण्डनसविधिश्चानसध्यादितर्पणतीथग्रद्धपिण्डदानादिचकल्पपूवेक भर.

कोक्ताविपिना विधा ब्राह्मणेभो यथाशक्ति हिरण्यादि दच्वाऽऽदि
त्यादौ वििश्वेश्वरान्तान्यथाकक्ति एजयन्नभ चेति । विशेषस्तु सवः प्रघ
ड ९।त्ः

इति भीमह्रामेश्वरसूरिसूनुनारायणमद्वविरविते विस्थर्ल तत।
क [श प्रकरण नित्यक्रत्यानद्पणम्‌।

अथ कार्यां निवसतां सतामुपकृताच्छया ।
आब्दिकं कीत्वते कृत्यगरतुमासतिथिक्रमात्‌ ॥
तच्ाऽऽदावतयात्राः । तत्न बह्मवेवत सप्तपुराणा स्थातस्था्कभन,
एदतविशेषे यात्राकथनम्‌ । भ्राद्न्युवाच-
सत्त पुः काशिकायां सन्त २कर कराः
्रुतास्तवत्ता महादवे तास्ता स्थानान्‌र्म वद्‌ ॥
याज्चदिनानि च बृहि फट तासां वमुक्तदुम्‌ ।

एवप्रश् मदवचः-
शृणु एाव॑ति वक्ष्यामि यद्गप्य मम सवदा
यज्या पः सप्रदिष्टा काया तत्र वदुपरिमित ॥
शङ्खोद्धारपदेशे तु द्वारका पारकतिता ।
बिन्दुमापवपाश्वस्था विप्णुकृाञ्च।ति धुता ॥
उत्तराक।दुत्तरतां मथुरा वरणावाय ।
अयोध्या वाय॒कोणे त॒ सामेश्वरस्षम।पतः ॥
यत्र रमेश्वर लिङ्ग दत्सातापातः स्वयम्‌ ।
विम षणादामेयनत्र रक्षत्तव।नत्प॥

[ काशीपकणम्‌ | तिस्थटीसेतुः । २१९

स्थापितान्ययुतं सार्धं ठिङ्घानि परितः पथक्‌ ।
अतिसंमेदकोणे तु गङ्गाद्वारं प्रकोतितम्‌ ॥
बृद्धकाठातपुरोमागे क्र तेधासेश्वरावधि ।
महाकाप्री ज्ञेया ह्यवन्त। सवेपाप्हत्‌ ॥
एताः काश्यां परः पर्वं देवेबह्यादिभिः शिवे ।
कृताः प्रकारिताः काश्ञी जनित्री म।गमाक्षयाः ॥
प्रावृडतौ द्वारवती तथा मोक्षकर शुमा ।
शरत्काले विष्णाकाश्चीं गन्तव्या प्रत्यहं बुधैः ॥
थरा वसन्तसमय गन्तव्या माक्तवाधन। ।
अयोध्या ग्रीष्मकाले तु तापत्रयविनाशेना ॥
अवन्तिक्षा हिमतीं तु महाजाञ्यनिवारणा ।
मायापुरी तु क्िशिरे रजोगुणविनाशिनी ॥
कह्वाः सवा नमतः च्क्ट
कारयामेताः स्थितिकाले वसन्ति ॥
कायां छोनाः सवेसहारकट
ज्ञातव्यास्ता भुक्तेयं मवान्‌ ॥
इष्यतुयात्राः

अथ मासया्ाः । तन्न ठेड-
अतः परं प्रवक्ष्यामि यात्राकालं तु सवगम्‌ ।

वेजमासे वु देवेरतु यात्ेय च एता शुन ॥
तस्यैव कामङण्डे त॒ प्नानपूजनतत्परेः ।
धैश्चाखे दैत्यराजैस्तु यात्नेयं च कृता पुरा ॥
विमलेश्वरकृण्डे तु ्नानपूजनतत्परेः ।
ल्येष्ठमास्े त देवेरत याच्ेषं तु कता पृरा॥
सद्रावासस्य कण्डे त॒ घनान पजनतत्परेः ।
आषाहे चारि गन्धर्षयात्रेयं च कृतां मम ॥
मिया देव्याश्च कुण्डस्थेः घ्रानपूजनतत्परः ।
विद्याधीरसत यात्रेयं भावणे भासि तत्परे; ॥
तथा कुण्डेऽस्य संस्थस्तु स्नानपूजनतत्परः
पितुभिश्चापि वाज्ेषमाश्विने मासि तत्परः ॥
भाकण्डयह्वदस्थेश्च प्नानपूजनतत्परः ।

, विध्याधरेस्त॒ यत्रेयं भाति मागाशरे हृता ॥

२२०. नारायणमशविरदितः- [ करीप्रक्णम्‌ |

कपाटमो चनस्थेस्तु च्चा नपजनतत्परः ।
गह्यकश्चेव यात्रेयं पुष्यमासे च तत्परः ॥
धनदेश्वरङण्डस्थैः न्नानएूजनतत्पर

लोश्चेव यात्रेपं माधमासे च तत्परैः ॥
कोरितीर्थकसे स्थेस्त्‌ प्नानपजनतत्परः ।
्क्िविश्चापि थात्रेयं फालाने मासे तत्परः ॥
गोकर्णक्कण्डसंस्थेश्च घ्रानपृजनतत्परेः
पेशाचेश्च यदा तस्मिन्फालुनस्व चतु ॥
तेन सा भरोच्यते देवि येशाचीनामदिशरुता । ई° ।

अत्र सर्वत्र पएराकत्पङूपाथवाद्वशाद्रोधरुने।यतऽन्यथाऽऽनथक्वप्र-
सङ्गात्‌ । एताश्च मासयाचाः कतुमशक्तस्य तफलकामस्व परातिनाष-
रतव्रधोक्तः-
अतः परं प्रवक्ष्यामि यात्राया निष्कृति पराम्‌ ।
उदङम्मास्तु दातव्या मिशन्नेन समन्विताः ॥
तेन देवि तदा प्राप्तं एवात फठटमव च । इति ।

काशीखण्ड विष्णः-
कार्तिके मासिमे याता यैः कृता मक्तितत्यर;

दिन्दुतीधकृतन्ननिस्तेषां मुक्तेन दूरतः ॥
गे बिन्दुमाधवस्य ! वचनान्तराणि च पश्चनद्प्रकरणे टिदितानि।

भ ।

तथा-या माघः प्रयागे वैन प्रातो मकराकगः ।
अरणोदयमासाद्य तेषां निःभयस कुतः ॥
काश्यद्भषे प्रयागे ये तपसि प्रान्त मानवाः।
इशारवमधनज नित फट तेषा इव मवत्‌ ॥
प्रयागमाधवं मक्त्य प्रयागेशं च कामदप्‌ ।
प्रयागे तपसि घ्रात्वा येऽचयन्त्यन्वह सद्‌ा ॥
धनधान्यप्तादीस्ते लब्ध्वा मोगान्मनोरमान्‌ ।
मुक्त्वेह परमानन्दं परं मोक्षमवा्ुयुः ॥ इत्याद ।

कि

अथ तिथिक्रत्यं निरूप्यते-~

अथ काक्षीस्थकर्त्यं पुराणावारसंमतम्‌ ।
नित्यं काम्यं च सक्षटं तिथिक्ायंनिहेयते ॥

[ का्ीग्रकरणम्‌ ] ्िस्वटीसेतुः । २२१

सामान्यतिथिकारयं प्राक्पश्चाद्वाराद्योगजम्‌ ।

वैता दिक्रमतः पएश्चादेवमन्र निष्यते ॥

र प्रतिमासकृष्णप्रतिपस् शेलेशकरिशायतेशशास्तत्तत्तीथस्चानपूवैक
पजयेत्‌ । चैक्रादिमासत्रयक्रष्णप्रतिपत्रये वा क्रमेणतान्प नयच्छिटच-
रादिति चतर्दशटिङ्कयात्राप्रकरणेऽमिधास्यते । तथा चेतरकरृष्णप्रातपाद
दश्चाश्वभेधसमीपस्था सोगिनीयात्रा काया । तदुक्त काशीखण्ड

चेते कृष्णप्रतिपदि तत्र यात्रा प्रथत्नतः ।
्षे्वि्रपरशषान्त्यथ कतेत्या पुण्यकृजनेः ॥

या्ां च स्ित्सरेकां योन इुय।दुवज्तया।

तस्य विग्रं प्रयच्छन्ति योगिन्यः काशिवासिनाम्‌ ॥

तथा वे्नवरातरे दु्गायात्रेति शिष्टसं्दायः । तथा काशीरुण्डे
योगिनीः प्रक्त्व नवरात्र यात्रा कायव्युक्तम--
हार्ताछे महापूजां तद कृतवा विधानतः ।
हवींषि हत्वा मश्ज्ञो महतीं सिदद्धमागुयात्‌ ॥
आरभ्याऽऽश्वयुजे शङ्कां तिथिं प्रतिपद्‌ माम्‌ ।
एजयन्नवमीं यावन्नर्रिन्तितमाष्टुयात्‌ ॥
तथा विक्ालाक्षीप्रस्थितविन्वगुजायात्रा नवरात्रे काय [। तदुक्तं
तमिव प्रकवय-
शारदं नवरात्रं च काया यात्रा प्रयलतः।
देव्या विश्वग्रजायार्ब सर्वकामसमृद्धये ॥

विश्वगुजा विश्वबाहुकेति प्रसिद्धा । तथा दुगति श्हृत्व-
नवराच्चं प्रयत्नेन प्रत्यहं सा समाचता ॥
नाक्षपिष्ति विप्रोघन्दुमातं च प्रदस्यात।
परतिषत्सरं तस्याः काया यात्रा प्रवल्नतः ॥
क्ारदं नवरात्रं च सदुटुम्बः शुमाधानः ।
थो न सावित्रीं यात्रा दगया; कुरुत कु्धाः ॥
काक्वा विःपहुष्टाणि तस्य स्युश्च पद्‌ पद्‌ ।
अथ द्वितीया । तत्र प्रतिभासक्रष्णाद्रताचषध संगमेशति लो चनतार-

श्यात्राशचत्रादिमासत्रयङृष्णद्वितीयाष्ठ वा क्रमण विलोचनादिविात्रा
देति वक्ष्यते । कािक्ष्यनन्तरमागेकृष्ण द्वितीया वा क्रतम त्रिटो

२९२९ नारापणमदविरवितः- | [ काशीप्रकाषम्‌ ]

शनादिथात्रा कारयेति वक्ष्यते । क्ातिक्यनन्तरमागकृष्णद्वितीया्यां
दष्डिपागिप्राहुमावि इति सा वृण्डपाणिद्वितीये्युच्यते । तस्यां दण्डपा-
निधीतय उपवासं तत्यजां तत्संनिधौ जागरणं द्वितीय रने दृण्डपाणि-
प्रीतये बाह्मण मोजनं च कायमिति शिष्टाचारः सोऽपि प्रभाणमेव
धरुतिस्मत्यविश्द्धं् सदाचारा धभ॑मूलमिति स्मृतेः ।
अथ तुतीया । तत्र सवासु करष्णतृतीयायु स्वर्टनिक्षमहाहवनज्ञानेभ्व
रयात्रावेन्रादिमासत्रयङृभ्णतृतीयासु षा क्रमेणेति वक्ष्यते । कारा-
खण्डे सवासु धुङ्खतृतीयाद्च भुखपक्षणिकाद्ात्रा उक्ताः-
अतः परं प्रवक्ष्यामि गोरीयाचामनुकत्तमम्‌ ।
हकुपक्षे तृतीयायां या यत्रा विश्वगृद्धिदा ॥
पर्संपत्करीत्यथः । `
भोगेक्षतीरथे सुदाय मुखनिमाठिकां बजेत्‌ ।
भुखनिमांछिकां युखपरक्षणिकाम्‌ ॥
ज्ये्ठवाप्यां नरः घ्रात्वा ज्येष्ठां गोर समचयेत्‌ ।
सौ माग्यभीरीं संपुज्य ज्ञानवाप्यां कृतोवृकः ॥
ततः शङ्धारगीरी च तत्रैव च कृतोदकः ।
पेश ज्ञानवाध्यमेव ।
नाला विश्षालमङ्गाया विक्षालाक्षीं ततो वजेत्‌ ॥
शञ्नातो ठडितातीथं ललित्रामचयेन्नरः ।
घ्रात्वा भवानीं च मवानीं परिपूजयेत्‌ ॥
मङ्गला च ततोऽम्ब्यां बिन्दुतीरथकू तोदुकैः ।
तती गच्छेन्महालक्ष्मीं स्थिरलक्ष्मीसमद्धये ॥
इमां यात्रां नरः कूत्वा कषत्रेऽस्मिन्युक्तिजन्मनि ।
न दुःसैरमिमूयेत इहाशएत्रापि ङूत्रदित्‌ ॥ इति । `
शङ्गे इ- |
अतः परं प्रवक्ष्यामि यात्रायां च वरानने।
छङकपकषे तृतीयायां तव यात्रा महाफला ॥
तत्र गौरी तु दरष्ट्या तां व शुणु वरानने ।
मानं कृत्वा तु गन्तव्यं गोगेक्षे तु यशस्विनि ॥
भखनि्माठिका देवी आरत्या प्रयलतः ।
व्ये्ास्थाने तथा गौरी आर्थतव्या प्रयत्नतः ॥.

[ कारीप्रकणप्‌ ] विस्थटीसेतुः । २९९

तस्याः स्थानं तु गन्तष्यमविपुक्तस्थ घोत्तरे ।

तत्र देदी सदा गोरी" अ्ितन्याऽतिमाक्ततः ॥

अन्या चापि तव परोक्ता संवतटलिता श्चुमा ।

द्रष्टव्या च सदा देवे। सवेकामफटठपरद्‌ा ॥

सवन्किमानवप्रोति यदि ध्यायेत मानवः।

ततस्तु मोजयेद्विभाल्शिवमक्ताडङ्शुचिपरतान्‌ ॥

वासैः सदक्षिणेभ्चेव नवैश्वाऽऽहतपुष्करः।

पञ्चगरीस्तु यः कृत्वा मक्त्या देवि समाहितः ॥

त्वा शेव रतान्गन्धान्गोरीमुदिश्य बाह्मणे ।
दयादिति शषः ।

उत्तमं मेय आप्रोति सोमाग्येन समन्वितम्‌ ।
काशावण्डे-

इमां च महलां गौरीं नासी वा पुरुषोऽपि वा ।

वैजटङकततयायामुपोषणपरायणः ॥

महोपचारै सज्य दुकूलामरणादिमिः।

रा्ौ जागरणं कृत्वा गीतनृत्यकथादिमिः ॥

प्रातः कुमारीः सपृज्य द्रादक्षाऽऽच्छादनादिमिः ।

समोज्य परमान्नायेदचवाऽन्पेम्योऽपि दक्षिणाम्‌ ॥

होमं कृत्वा विधानेन जातवेदस इत्य चा ।

अष्टोत्तरशताभिश्च तिाज्याहुतिभिः प्रे ॥

एकं गोभिथनं द्रवा बाह्णाय कुटुम्बिने ।

धद्धया समर्टंक्त्य मूषणेद्विजद्‌ पत ॥

भोजयित्वा महाहरिः प्रीयेतां म द्ेश्वरी ।

इति मन्त्रं समुच्ायं प्रातः कृत्वाऽथ पारणम्‌ ॥

न दुर्मगत्वमाप्रोति न ६।२. कद्‌ चन ।

नवे सतानाविच्छित्तिं मोगोच्छित्तिं न जातुचित्‌ ॥

दर्धधन्य न चाऽऽ्ोति न ना योषिद्धिथीगमाक्‌ ।

अपि बन्ध्या प्रसुप्त फृतवेतन्मङ्कट पतम्‌ ॥

एतद्वतस्य करण त्छुरूपत्वं न जातुचित्‌ ।

कमारी विन्द्तेऽ्यनतं गुणङूपयुतं पातिषू ॥

कुभारोऽपि बतं कता विन्दति जिययुत्तमाम्‌ । इत्या शि ॥

२९४ नारायणमहविरदितः- [ किपरकरणम्‌ 1

चे

तथा-इतम्या चाऽऽब्दिकी यात्रा मधो तस्यां तिथी नर ।
स्वदिध्रपश्षान्त्य्थं सद्‌ा काशिनिवासामः ॥

रधौ चतरे । तस्यां तिथौ शुक्टतुतीयायम्‌ । तथा चत्र्युक्टतृता-
यायामेव मनोरथवतं कार्यम्‌ । तदुक्तं काशाखण्ड
अवः-मनोरथततीयारयां यस्ते मक्तिं विधास्यति।
तस्मनोरथसंसिद्धि्मवित्री मदनुग्रहात्‌ ॥)
नारी वा पुरुषो वाऽथ तद्रताचरणापििषे ।
मनोरथा निह प्राप्य ज्ञानमन्ते च टप्स्यते ॥

पनोरथतुतीया चेत्रश्दकतृताया । देष्युवाच-
मनोरथतुती यायां वतं क।हक्षथा कथम्‌ ।
ङि फलं ॐ कतं नाथ कथयतक्र्णा कुर ॥

ईश्वर उवाच-
शरणु देवि यथा प्रष्टं मवत्या मवतारणि ।
मनोरथव्रतं चतद्‌ गद्याद गृद्यतर परम्‌ ॥
पएटोमतनया पूवं तताप परम तपः ।
क्चिन्मनोरथं प्राप्तं न चाऽऽप तपसः फटम्‌ ॥
अप्रपजत्ततो भां सा मत्तया परमया मदा
गीतेन सरहस्य्न कठकण्ठीकटेन हि ॥
तद्रानेनातिसतु्टा शृदुना मधुरण च ।
सुतालेन सुरङ्कण धातुमात्राकठलावता ॥
प्रावोचं च वरं बहि प्रसन्नाऽस्म पुल मज ।
अनेन च सुगातेन त्वनया ।टेङ्गपूजया ।।
पट(मजोवाच--
यदि प्रसन्नो देवेश तदा यामं मनारथः।
त परय महादेव महादेवे महामरच ॥
सवेदेदेष या मान्यः सर्वेपतषु सन्व्रः
यायज्ञकेषु सर्वषु यः धेष्ठः २।९स्तु मं पतः ॥
यथाभिलषितं रूप यथामेटाषेत सुखम्‌ ।
यथाभमिलदिति चाऽऽयुः प्रसन्ने। दाहे मे मव ॥
दा यदा च पत्या मे सङ्गः स्पाद्धुत्युलच्छया ।
तक्षा तहा च तं देह त्यक्वाऽन्य दंहमाएयाग्र ५

[ कशीप्रकणम्‌ ] विस्थलट)सेतः । २२५

सदा च लिङ्गप्॑जायां मम मक्तिरतुत्तमा ।
मव अयाद्भवहर जशमरणहारिणी ॥
मर्तैव्ययेऽपि वैधव्य क्षणपाच्रमपाह न ।

मम मावि महादेवं पातिवत्य च यतुमम्‌॥

स्कन्द उवाच~~
हमं मनोरथं तस्याः पोलोम्याः पुरसुदनः
समाकर्ण्य क्षणं स्मित्वा प्राहेशो विस्मयान्वतः ॥

ह्वर उवाच
पलोमकन्ये यश्रेष त्वयाऽकारि मनोरथः ।
लप्स्यसे वतचयतिस्तत्करुष्व जेतेच्धिये ॥
मनोरथत्ततीयायाश्चरणेन मविभ्यति ।
तताप्तये वतं वक्ष्ये तद्विधेहि पथोदेतम्‌ ॥
तेन वतेन चीन महासा माग्यदेन तु ।
अवशयं मविता बलि तव चेव मनोरथः ॥
पठ।भजावाच-
कारुण्यवारिये शं मा प्रणतन्राण सर्वदा ।
किंनामा धाऽ्थका मक्तिः का पज्या तन्न दवता ॥
कदा च तद्विधात्यमितिकतब्यता च का!
इत्याकर्ण्य शिवो वाक्थतां तु प्रणिजमाद्‌ ह ॥

दश्वर उवाच-
मनोरथनतीयायां वत पंटोपे तच्छुमम्‌ ।
05१ विभ्वभ्रजा मर मज4 शतिशालिनीं ॥
धरदोऽमयहस्तश्च सक्षयूत्रः समादृकः
देश्याः पुरस्ताद्रतिना पञ्य आशाषिनायकः ॥
चेचशयुकुततीयायां कृत्वा वे दन्तधावनम्‌ ।
सायतनीं च निवस्य नातितृषप्त्या भुजाक्रेवाम्‌ ॥
नियमं चेति गह्णीयाज्जितक्र(ध। 1जतेच्यः
संत्थक्तारपुश्यसस्पर।; शु चिस्तदतमानसः ॥
प्रात्त्वतं चाशघ्यामे मातर्विश्वभमजऽनघं ।

विधेहि तन्न सांनिध्यं मन्मनोरथासिद्धपे ॥

२९६ नाराथणमहबिरवितः- [्रशप्रणम्‌]

नियमं चेति संगह्य स्वपदाक्र शुम स्मरन्‌ ।
प्रतरुत्थाय मेधावी विधावयाऽऽवर्यक विधम्‌ ॥
शोचमाचमन कता दन्तका समादद्त्‌ ।
अक्षोकवक्षस्य शुभ सवशाोकादशातनम्‌ ॥
तित्यंतनं च निष्पाद्य विधिं वेधावेदा वरः
त्वा श्ुद्धाम्बरः सायं गार॑पजां समाचरत्‌ ॥
आदौ विनायकं पूज्य घुतपूराश्निषेय च।
ततोऽर्चयेद्िश्वमजामश्ाककुुमः शमः ॥
अकश्षोकवर्तिनेकेद्यं पूपश्चागरुसमवंः।
कङक्रमेनान्दिष्याऽऽद्‌ावेकमक्त ततश्चरत्‌ ॥
अक्ञोकदौपसहित धृवपुरेमनाहरः
एवं चत तीयायां व्यततायां पलोपजं ॥
राधादिफालानान्ताहु तुतायादयु वतं चरेत्‌ ।
क्रमेण दन्तकाष्ठानि कथयाम तवानघे ॥
अनयपनवस्ताने कुसुमानि तयेव च ।
नैवद्यानि गजास्यस्य देव्याश्चापेज्युमवत॥
अन्नानि चेकमक्तस्य शण तानि फटाप्तयं ।
जम्बपामागंखदिरिजाता चतक द्ग्बकाः ॥
पक्ष दुम्बरखजुंरीबीजपरौ सद्‌ डिमः ।
दन्तक्षा्दमा एत दातिनः सप्रुदाहताः ॥
सिन्द्ररगुरुकस्तुर। चन्दनं रक्त चन्दनम्‌ ।
भोरोचना देवदारु प्श्चक्षि च नेशद्रयम्‌ ॥
परीत्या ऽतटेपन बे यक्षकदुमसमवम्‌ ।
सर्देषामप्यलामे च प्रशस्तां यक्षकदृमः ॥
कस्तरीकाया द्रो मागो द्वा मागा भुद्ुमस्य च ।
चन्दनस्य चयो मागाः शारेनस्त्वक एव ह ॥
यक्षकद॑म इत्येष समस्तदुरव्हमः
अनटिष्याथ इसुभरचयद्राखत तान्यपि ॥
पारलामहिकापश्चङेत।करव।रकेः ।
उत्पले राजचन्धैश्च नन्यावर्तिश्च जातिमिः॥
कमारामिः क णक! शरदाम्‌ तच्छद्‌ः सह ।
सुगन्धिभिः प्रसूनः सवाटाभेऽ१ पूजवत्‌ ॥

[ काशीपरकणम्‌ | . तिस्थलासेतुः । - २२७

करम्मो हाधेमक्तं च सचुतरसमण्डकाः ¦
फणिक्षा वटकाश्चैव पायसं च सशर्करम्‌ ॥
सभरद सधतं नक्तं कतिक विनिमदयत्‌ ।
दण्डारकाश्च टदडका माघ लपास्का शुमा ॥
अहिका, दर्करागमाः सिषा परेसाथिताः
नित्रे्याः फाटगने देव्ये साध विप्राजता युदा ॥
मिवेदयेद्यदन्नं हि एकभक्त ऽपि तत्स्मुतप्‌ ।
अन्यन्निवे्य संग्रहो भञ्जानोऽन्यत्पतेदधः ॥
प्रतिभासं ततीयायामेवमाराध्य वत्सरम्‌ ।
चतस्पतैये कुयात्स्थण्डिटेऽग्रेसमचनम्‌ ॥
जातवेदपस्तमन््ेण तिलाज्वद्रावेभन च ।
शतमष्टाधिकं होम कारयेद्विधेना वता ॥
सदैव नक्ते प्रजोक्ता सदा नक्ते तु माजन्‌ ।
नक्त एव हि होमोऽयं नक्त एव क्षमापनम्‌ ॥
गहाण प्रजां मे मक्तपा मातविन्नजिता सहं ।

क

नमोऽस्त ते विश्वमुजे पूरयाऽऽद्यु मनरथम्‌ ॥
नमो विघ्रक्रते तुभ्थ नम आशावनायक ।

@ि
त्वं विश्वप्रजया साध मम दाहे मनरथम्‌ ॥

एतौ भन््ो समचा पूज्या मारीविनायक। ।

वतक्षमापने देयः पयङ्ुःस्त्‌।ठक्ान्वतः ॥
उपधान्यसमायक्तो दीपो द्पणसयुतः।

आचार्यं च सपल्नाकं पय उपवेश्य च॥

घत समर्च॑येद्रलेः करकणविमूषणः।
तुगन्धचन्दनेमाल्यदीक्षणाममदाअन्वतः ॥
दृ्यात्पयस्विन। गां च वतस्य पारपूतय ।
तथोपमोगवस्तनि च्छतापानव्कमण्डटृष्‌ ॥
भनोरथतुतीयाया वतमतन्मवा कृतम्‌ ।
स्युनातिरिक्तसंपणमेतदस्तु मवार ॥

इत्याचा्यं समापच्छय तथत्मुक्तश्च तेन व।
आसीमान्तमनतस्य दच्वा<न्य २५19१ शक्ततः ॥
नक्त समादरेत्पाध्येः साध शुप्रातमानसः
प्रातश्चतु्या संभोज्य चतुरश्च कुमारकान्‌ ५

९२८ नारायणमहविरवितः-- [जवीप्रकानम्‌ |

अभ्ययं गन्धमाल्याद्द्रादक्षापि इुमारिकाः ।
तवं संपूर्णतां याति वतमेतस्षानमटम्‌ ॥
कायं मनोरथावाप्त्ये सवैरतद्वत ह्मम्‌ ।
पत्नीं मनोरमां कुल्यां मनोवृच्यनुसारिणाम्‌ ॥
तारिणीं दुःख्ंसारसागरस्य पतिव्रताम्‌ ।
ुर्व॑श्ेतद्वतं वषं कुमारः प्र्ुपास्स्फुटम्‌ ॥
कमारी पतिमाप्रोति स्वालयं सतगुणाषक्म |
सवातिनी टमेत्यत्रान्पत्यः सोख्यमखाण्डतम्‌ ॥
र्मगा भुमगा स्याच्च धनाढ्या स्याहुरिद्रिण। ।
विधवाऽपि त वेध्य पनेराप्रोति कुत्र चत्‌ ॥
गु्वेणी च हमं पुत्रैः टमते सुचिरायुषम्‌ ।
ब्राह्मणो ठमते विद्यां स्वसोमाग्यदायिन।म्‌ ॥
राज्यभ्रष्टो टमेद्राज्यं वेश्या छाम च ववेन्दति।
चिन्तितं ठमते श्रो बतस्यास्य नेपवणात्‌ ॥
धमाथ धर्ममाप्रोति धना धनमाप्रयात्‌ ।
क्षामी क्षामानवाप्रोति मोक्षाथी माक्षमाएयात्‌ ॥
थोयो मनोरथो थस्यसतं तं विन्दते रुवम्‌ ।
नोरथत॒तीयायां वतस्य चरणादवरती ॥
ततः--अन्यत्र ये वत चेतत्करिष्यन्ति सदाशिव ।
ते कथं एजपिष्यन्ति मां तथाऽऽशाविनायकम्‌ ॥

इति भवान्या पृष्टे मवः-
वाराणस्यां समभ्यर्च्य विण्वे त्वं स्वरूपिणी ।
आश्चाविप्रजिता सार्धं सवशिपततिकारिणी ॥
अन्यत्र वतिमिर्बिश्वे काश्चनी प्रतिमा तव ।
एकङ़ृष्णठकादृध्वं कायां विग्न्त ऽपे च ॥
आवचाय।य वती दद्यादवतान्ते प्रतिमाद्रयम्‌ ।
सक्रतक्रतें व्रत चास्मन्क्रुतक्रुत्या वरता मवत्‌ ॥
ततः परटोमजा देवी श्रतवेतद्रतमुत्तमम्‌ ।
कृत्वा मनोरथं प्राप्य यथाऽमिवााञ्छत हद्‌ ॥ हत्या ।

इति मनोरथवतम्‌ । अस्यामेव तृतीयायां पा्वतीशयात्रा काष। ।
तदृक्त१्‌-~

[ कारौपरदणन्‌ | भिस्थ्ठीसेतुः । २९९
वेत्रद्युक्कतृतीयायां पार्वतीकशषसमचनात्‌ ।
इह सौमाग्धमपरोति परत्र च श्युमां गतिम्‌ ॥

वथाञ्ैव विन्रघण्टायात्रा तदुक्तं चिवषण्टां प्रकृत्य-

वेधश्कुततीयायां काया यात्रा प्रयत्नतः ।
महामहोत्सवः कायां निशि जागरण तथा ॥
पहापरजोपकरणशित्रे घण्टां समच्य च ।
णोति नान्तक्स्येह घण्टां महिषकण्ठगाप्‌ ॥

तथा वैश्षासङाह्कतृती यायां चिलोचनपएजादि तदृक्तम-

रधषठङ्कतृतीयायां ब्रत्वा पिप्पले हदे ।
उपोषणपरां मक्त्या राच्च जागरणान्वतः ॥
निलो चनं एजयित्वा प्रातः घ्राता तु तत्र षं।
पुनठिद्ग समभ्यच्य द्वा पभवटानाप ॥
सान्नान्सदक्षिणन्देवि पिततुदिश्य हाषितः
विधाय पारणं पश्चाच्छवमक्तजनः सह ॥
विसृज्य पाथिवं देहं तेन पुण्येन नोदेतः
भवेच्च देवि नियतं शणां मम पुरागमः ॥

रधो वैशाखः; । मादङ्कष्णतरतीयायां विशालाक्षयात्रा । उक्तं

काशीखण्डे
माद्ङ्ृष्णततीयायामुपोषणपरनृमिः । -
कृता जागरणं रात्रा विशालाक्ष सम।पतः ॥
प्रातर्माज्वाः प्रयतेन चतुदश कुमारकाः
अलंकृता यथाज्क्ति स्रगम्बरवि मृषः ॥
विधाय पारणं पथाव्पुत्र मृत्यसमान्वतः
तम्वग्धाराणसीवासफलटं टभ्येत इुम्भज ॥
तस्यां तिथौ महायाच्ना कायां क्षत्रनिवासामः।
उपसर्गपश्षान्स्यथं निव।णकमलाप्तय ॥
मोक्षलक्ष्मीात्तय इत्यर्थः । आग्धिनङृष्णतृपीयायां उदिताद्श्वा
पाज । तदृक्त-

हषे कृष्णतरतीयायां लिता पररपए्ञ्य व ।
नारी वा पुरुषो वाऽपि टमते वा्छत पदम्‌ ॥

२६० नारायणमद्ृषिरदितेः-- = [कशीभकणम्‌ |

इष आश्विने ।
अथ चतुर्थी । सर्वात कृष्णचतु्थीषु , मध्यमेशकरा तेवासराकरणश्वर्‌.
यात्रा चैजादिमासच्यकरृष्णदचतुर्थाषु वा क्रमण काया शिष्टाचारादिति
चतुशषठिङ्गयात्रापक्रमेऽमिधास्यामः । तथा सव।चु चतुधाषु दाण्ड
यात्रा कार्या । तद्क्तं काशीखण्डे
कय।सतिचतर्थीह्‌ याजा विप्रेशतुः सदा ।
बराह्मणे म्स्त ेशाहेया वें मादक! मुद्‌ ॥
लिङ्गे तु पञ्चविनायकविशेषाणां यात्राक्ता। यथा-
विनायकान्पवक्ष्याभि अस्य क्षस्य विप्रदान्‌ ।
हण्ड त प्रथमं नत्वा तथा कोणविनायज्म्‌ ॥
दैव्या विनायकं चैव गामक्षि हस्तिदान्तक्रम्‌ ।
विनायकं तथेवान्यं सिहयानामिविश्रुतम्‌ ॥
चतर्थ्यां देवि द्रष्टभ्या एते पश्च विनायकाः ।
टडड़काश्चेषर दात्या एतानु हदय बाह्मण ॥
एतेनैव क्रमेणेह सिद्धिमाञ्जाधते नरः ॥ _ ू
अत्र चतुथ्यांमित्यविशेषात्सवमासञुङककृष्णचहुध।विषवता र“
खण्ड-- ऋका का
ये त्वामिह प्रतिचत॒य समचयान्त
हृण्टे विगाहमतयः करतिनस्त एव ॥
सव पदां शिरसि वामपद्‌ं नेधाय
सम्थशगजानन गजाननतां छ मन्ते ॥
अङ्गारवारयुक्तायां यस्यां कस्या चच्छु्कङृष्णचतुध्य। माद्कुप्राषा.
न्येन दण्डिपजा काय। तदुक्तं काशाखण्ड-
प्रथमं हृण्डिरजोऽसि मम दक्षिणता मनाक्‌ ।
आदुण्डच सवं मक्तेभ्यः सवाथान्सपरयच्छास ॥
अङ्कारवासरवर्त मिह यश्चतुधा
सप्राप्य मोदकमरेः पारमोाद्वाद्धः ॥
पजा व्यधायि विविधा तव गन्धमाल्य
स्तानच्न पुत्र विद्धाभि गणान्गणंड ॥
तथा--अङ्कारकचतु४4। तु पुरा जज्ञे गणेश्वरः ।
एकमक्तवता तच सपुज्य गणनायकम्‌ ॥
सविदा तमुददिश्य न विद्वरभमूयतं।

[ श्रशप्रकणम्‌ ] ` ` अिस्थ्टासितुः। | २३१

अङ्गारकचतुण्यमिवाङ्गारकङ्ण्डे प्नातलाऽङ्कारकेशपूजा कायां पाडा.
तिवत्तये । तदक्तमङ्गारकुण्ड प्रकत्थ-
अङ्गारवारयुक्तायां चतुथ्य। घ्नाति यो नरः।
व्याधिभिनोमिमूपेत न च दुःखा कद्‌ चन ॥
तथा--अङ्खारतीथं तन्नेव अङ्गारेश्वरसानध। ।
तत्राङ्कारचहुथ्या तु प्रता निष्यापतामिवात्‌ ॥

एतद्वाक्यात्यापामादोऽपि फलम्‌ । ठिङ्केऽप्यङ्कारकङुण्डभेवाधि-

कप्य
अङ्करेण यदा योगश्चतुथ्वमष्टमोषु वा ।
तीर्थं तस्मिन्नः त्रात्वा हश्वा वे मङ्टश्वरम्‌ ॥

व्याधिभिश्च विनिर्मुक्तो यत्र तत्रामिजापते ।
्रहपोडामावकामस्तु गङ्गाया ब्नालाऽङ्गारकेशमचयत्‌ । तदुक्तष्र- ~
अङ्कारकचतुथ्या य न्नतवातरवहम्मिसि । |

अभ्य्याङ्कारकेश्चानं नमस्यन्ति नरोत्तमाः ॥
न तेषां ग्रहपीडा च कदाचित्क्वापि जायते ।

भ्ावणमाद्रपदश्चक्कवतुथ्य। दुण्ठियातरोति र्टाचारः । माव
, तुर्यां मूपेक्षणिकाप्रूजोपवासाद्ं कायम्‌ । तदुक्त सग तां प्रकृत्य
पराघमासे चतुथ्या तु तास्मन्काठ उपापतः।
अदयित्वात् यो देवि जागरं तत्र कारयत्‌ ॥
तस्यद्भिमतकुट देवि तरे ।ॐ५ चातिदूटमम्‌ । इति ।
तथेतस्यामेव गणेक्षप्रीतये व्रतं काय दक्ष्यमाणप्रकारण तदुक्त
काशखण्ड--
माघश्युकरचतुथ्या च नक्तवतपरायणः;
त्वां हण्दऽचायभ्यान्त तऽच्याः स्युरसुरटदाम्‌ ॥
विधाय बार्धिकीं यानां चतूर्थ। प्राप्य तापसम्‌ ।
शक्लां श्ट तिलान्वष्ट्वा प्राप्राया(५१५ )लंडकान्वत। ॥
तापसीं माघम्‌ ।
काय याता प्रयतेन प््सिद्धिममीप्डुमिः।
तस्था चतुथ्या त्वलसत्व ण्ट सष।पस्षग्हूत्‌ ॥
तां यात्रां नान्न यः कृयानेतय ।6टदड्‌

२९२ नारायणमहृषिरवितः- [ शशोपकणन्‌ |

नेषेधं च न कुयादित्यन्वयः ॥।
उपसर्गसहरैस्त स हन्तव्यो ममाऽऽज्ञया ।
होमं तिलाज्यद्रव्येण यः करिष्यति मक्तितः ॥
तस्यां चतुर्थां मन्ज्ञस्तस्य मन्त्रः परपेस्यति ।
वैदिको ऽवैदिको बाऽपि यो मन्नस्ते गजानन ॥
जप्तस्वत्सं निधौ दण्डे िद्धि दास्यति वाच्छिताम्‌॥ इति।
अथ पश्चमी । तत्र सर्वासु कृष्णपक्षपश्चमीषु हिरण्यगमेशरलेश्वर-
मोक्षद्ररे्वरणनत्रा चेचादिमासजयकृष्णपश्चमाषु वा क्रमेणेति वक्ष्यते ।
भरावणमासह्चङ्कपश्चम्यां ककोटवापी समीपस्थवासुकिङुण्डे घ्रात्वा
दाघ्ुङ्किं एजयेत्‌ । तदुक्तं कशाखण्ड-
यः स्नातो नागपश्चम्पां कुण्डे वासुकिसंज्के ।
न तस्य विषसंसगों मवेत्सपसमु्टवः ॥
कर्तव्या नागपञ्चम्यां यात्रा वर्षा तत्र वे।
नागाः प्रसन्ना जायन्ते कुले तस्यापि सर्वदा ॥
अस्थामेव ककोटवाप्यां यात्रेति शिषटपमाचारः।
अथ षष्ठी । सवासु कृष्णषष्ठष्ठाशान्‌ श चन्द्ेश्वरस्वगदरारेभ्वरयात्रा
दे्रादिमासत्रयकृष्णपष्ठीपु वेति वक्ष्यते । तथा रविवासरयुक्तायां
थस्यां कस्या विष्छष्ठयां टोछाकयत्रा । तदुक्तं काशीखण्ड- |
कृतानि यानि पापानि नरैः संवत्सरादपि ।
द्यन्ति क्षणतस्तानि षष्ठवर् ठ) टद्रनात्‌ ॥
लोलो लोको नामिकदेशे नामग्रहणात्‌ । तथा रवियुक्तायामेव
त्वस्यां पष्ठ्यां सामान्यतो रवियान्ना ' रविवारे रे्यात्रा षष्ठयां वा
रविदयुजि › इतिवचनात्‌ । तथा मादपदहङक षष्ठयां लोलाकंयात्रेति
शिष्टाचारः । मा्गकञीषशङ्कष्ट्यां यदा रविवारस्तदाऽपि य(त त्र
य।्।--
मार्गक्चीषंस्य सप्तभ्यां षष्ठ्यां वा रविवासरे ।
विधाय वार्िक्णीं यात्रां नरः पप्पुज्यते ॥
इति काश) खण्डव चनात्‌ । |
अथ सप्तमी । ततर स्वासु कृष्णसप्तमीषु गोपक्षशकेदारेशबह्येशयात्रा
वै्ादितरयङृष्णसपमी पु धा क्रमेणेति वक्ष्यते । तथा रविसप्तम्थां सव.
स्थां रवियात्रा । तदृक्तम्‌--~ `

[ कशीपरकणम्‌ ] तिस्थलीसेतः । २३१

रविवारे रवेयात्रा षष्ठयां वा रविसंयुने ।
(क [ कर $ है ® = भद ४
तथेव रविसत्तम्यां सवविघ्रोपशान्तये ॥

मागशञीर्षस्य सप्तम्यां रवियुतायां लोटांयात्रा । तदुक्त [त] प्रकृत्य-
पार्गक्तीरषस्य सप्तभ्यां षष्ठयां वा रविवासरे ।
विधाय वार्षिकीं यात्रां नरः पपादमच्यते॥

माषष्ष्कुसप्म्या च तत्र यात्रा ! तदुक्तम्‌-
लोक रथस्प्त्या प्राता गङ्खाससगमं ।
सत्तजन्मक्रतेः पापभक्तो मवति तत्क्षणात्‌ ॥

अस्यामेव यदा रविवारस्तदा साग्वादित्ययात्रा काया । तदुक्तम्‌-
शङ्कायां द्विजसत्तमा माषे मासि रव।दने ।
महापव समारूयाते रविपव॑सम शुमम्‌ ॥
महा रोगालमुच्येत तत्र प्ात्वाऽरुणाद्षे ।
साम्बादित्वं प्रप्ज्यापि धघभमक्षयमाप्रुयात्‌ ॥
स निहत्यां करुक्षेत्रे यत्पण्य राहदृशनं ।
तत्पुण्यं रविसप्तम्यां माषे कायां न सशयः ॥

प्रकरणातकाश्यां साम्बकृण्डे । साग्वकुण्डं सूयकुण्ड।१।ते प्रातद्धम्‌ ।
तथा पर्वोक्तायमेव सहम्यां रविदिशि्ायां विशिष्टे तिकतव्यताकामा-
देकेशवयाचां कषात्‌ । तदुक्तम्‌
अगस्तेरथ सप्तम्यां रावेवारां यदाऽऽप्यते ।
तद्‌ा पादोदके तीर्थं आदिकिङ्ञवसंनिधो ॥
द्ात्वोपसि नरे माली केशवा दित्यपजनात्‌ ।
सप्तजन्मकरतात्पापान्मुक्तो मवति तक्षणात्‌ ॥
यद्यजन्मक्रुतं पाप मया सप्त जन्तु ॥
तन्मे रोग च श्लोकं च माकरी हन्तु सप्तमा ।
एतजजनकृतं पापं यच्च जन्मान्तरा जतम्‌ ॥
मनोवाक्षायजं.यच्च ज्ञाताज्ञातं च यत्पुनः ।
इति सप्तविधं पापं श्ानान्मे सप्तस्पिक ॥
सरवत्थाधिसमायुक्तं हर माकरि सप्तमि ।
एतन्मन््त्रयं जप्तवा घ्राता पादोदके नरः ॥
केरवादित्यमालोक्य क्षणाजिप्कलुपो मवेत्‌ ।

२६४ नारायणमहविरवितः-- [ कशप्रहणम्‌

दौनीति चात्वा मोनिनेव केङ्वादित्यः पूजनया नान्तरा वदेदि
वयर्थ । पादोदके घ्ानमुक्तं तस्येवे तिकतव्यतामाह यद्यादृत्याद्ना नं
तु पजा । एजानन्तरमिदं घ्नानान्तरं विधौयते वाक्य भद्प्रङ्गादृहटान्तः

रक ल्पनापरत्तेश्च ।
अथाष्टमी । तन्न सर्वाह्नि कृष्णाष्टमषु वचत्राद्त्रयकृष्णष्टम्ु वा
टषमध्वजेशषधर्मैशलाङ्लीकशयातरेति वक्ष्यते । तथा सवास्वष्टमषु मस
याचा काया । तदृक्तम्‌--
अष्टम्यां च चतरद्यां रविमूमिजवासरे ।
यान्न च भरद करत्वा नरः पापः प्रमुच्यते ॥
तथा~कालराजं न यः काया प्रातमूता््मकिजम्‌ ।
मजेत्तस्य क्षयेत्पण्यं कृष्णपक्ष यथा शशा ॥

न मजेदित्पन्वयः । तथा स्ा्टमीषु दुर्गायात्रा काया । तदुक्तम्‌-
अष्टम्यां च चतदृर्यां मामवार ।वश्षतः
संपज्था सतत कायां दुगा दगतनारना ॥
नवम्यामथ वाशटम्यां चण्ड यत्रा शुमवहा॥ दते च।

सवशपीष्वीक्ानिशयात्राऽपि काया ।
अष्टम्यां च चलुरदश्याम।शानेश यजन्ति ये ॥
त एव रुद्रा विज्ञेया इहा मुताप्यसशयम्‌ ।
तथा--पवाष्टमीपु चद्देश्वरसमी पस्था पिङ्गला पूज्या । तदुक्तय्‌-
ये त प्रत्यभि जनास्तथा प्रातचतुदाशे ।
सिद्धयोर्ग. श्वर पीठे परजयपिष्यान्त मावतः ॥
अष्टष्टरूपां समगं पङ्कां सकस द्धदाम्‌ ।
धूपमेवे्यदीपायेस्तेषामावेम। व्यति ॥
प्रतक्षी मविष्यतीत्वश्चः । सिद्धवागाश्वरा५।० चन्द्श्वरप्द्शः
क तिसगमस्था स्वप्नश्वर्यपि सव।्टमाषु पज्या । तदुक्तं ता प्रस्तुत्य
अष्टम्यां च चतदृहयां नवम्यां नाद वा दवा।
प्रयलतः समर्च्य सा कारयां ज्ञानाथिभिनरः ॥

वरिलोचनयाचाऽपि सर्वा्टमीषु काया । तदृक्तम्‌-
प्रतिमासं सद्‌ाऽष्म्यां चतुर्रयां च मानिनि ।
भयानि सवंतीथानि व्र देव तिविष्टपम्‌ ॥

करीभकणम्‌ ] विस्थटीषेतः । २६५

विविष्टपश्निलो चनः । तस्मात्तत्र एजादि कविमिति मावः । मत्स्यो.

दृयमरि स्वाष्टमीषु यत्रा । तदुक्तम-
अष्टम्यां च चत॒र्स्यां तीर्थानि सह सागरैः

पष्टिकोटिसहश्च।णि मर्स्योदय विशन्ति हि ॥
दुक्त एव मावः । तथाऽटम्यामुपोष्य ज्ञानवापीयात्रा कायां । तदु

कष--

अष्टम्यां च चतुदहयागुपवासा नरात्तमः
प्रातः प्रालाऽथ पीलाऽम्मस्तवन्तलिङ्कमयो मवेत्‌ ॥
हदं प्रकमाञ्ज्ञानवापी विषयम्‌ । यवा तु मामवासरयुक्ताऽशम। तका
गङ्यस्थे भेरवी प्राता तत्सम।पस्थ मंरवे पूजयत्‌-
तदुक्तं तद्व प्रकृत्य
भौमाष्टम्यां तन्न नरः घन्वा सतवयात्यतन्‌ ।
क्षा च भेरवं कालं कठि काठं ष संजयत्‌ ॥
कालमिति मैरवविशेषणं तेन काटमरव दृष्त्यथः । अद्गराष्टम्याम
करारकुण्डे घ्नात्वा मङ्गठशा दरष्ट्यः
अचर लङ्गं वाक्य चतुथोप्रकरण उक्तम्‌ । यदातु वस्या कस्या
विक्कृष्णाष्टम्यां गुरुपुष्यव्यतीपाता मन्ति तदा ज्ञानव्या च्द्धमात्‌
शस्तम्‌ । तदुक्तं तामेव प्रस्तुत्य-
गुरुपष्यासिताषटम्यां व्यतीपातो यदा मवेत्‌ ।
पाऽ भाद्धकरणाद्रयकोरिगुण मवेत्‌ ॥
देश्रशुकरष्टम्यां मवानायात्रा । तदुक्म्‌--
वैवा्टम्यां सहायतां भवान्याः कारषत्छुधाः
अशाधिक्षाः प्रकतव्याः शतक्रत्वः प्रदाक्षणाः ॥
प्रक्षिणीङताऽनेन सपतद पती महे। ।
अस्यामिवाषटम्यां मध्यमेश्वरवात्रा । तदुक्त तमव प्रकृत्य-
ततर जागरणं कताऽ्ोकाष्टम्यां मधां नरः ।
न जात शाकं छमते सदाऽऽनन्दमयां मवेत्‌ ॥
प्रधौ घवेऽ्लोका म्यां शुवठा्टम्याम्‌ । ज्येष्ठसिताष्टम्यां सामाग्याय
ज्ञीमिर्जहागौरीयाता कापा । तदुक्तम--
उयेढे मासि सिताष्टम्यां तत्र काया महोत्सवः
तत्र जागरण काय सर्दत्तपत्सप्रद्धव ॥

२९६ नाराणमडविरचितः-- [ का्ञीभकणम्‌ 1

ज्येष्ठां गौरीं नमस्कृत्य ज्येष्ठवापीपरिप्डता ।
सोमाग्यमाजनं मयायोषा सौमाग्यमागपि ।
आ्ौ परिप्टुता सती पश्चान्नमस्कृत्येत्यन्वयः । ज्थ्ठा गारा ॐ टे
श्वरसमीपे । माद्रपदकृष्णाष्म्यां गङ्गात।रस्थमहालक्ष्मायात्रा । तदृतं
तामेव प्रस्तुत्प- ~
नमस्य बहटाष्टम्पां कत्वा जागरणं नशे ।
समर्च्य च महालक्ष्मीं बता बतफल लमत्‌ ॥
नमस्यो माद्रपव्‌ः । वती, उपवासान्‌ । मादुस्यवं छक्टाष्ट््या
सूर्दुण्डसमीपस्थमहालक्षमीयात्रा तदुक्तं तां प्रकृत्व--
महालक्ष्म्य्टमीं प्राप्य तत्र यात्रा कृता नृणाम्‌ ।
संपजितेह विधिवत्यद्या सद्य न मुञ्चते)
महालष्म्य्टमीं माद्रशु्का्टमीम्‌ । महालक्ष्म।वतवन्तस्त्वेतदृारभ्या-
त्रिमाषटमीपर्थन्तं षोडशदिनानि यात्रां कुवन्ताति सप्रदायः। आाश्वन-
छष्टम्यामुएवासी मवानीपूजापूककं तत्र जागरण कृता प्रातरपि

माना एजयत्‌ ।

तदुक्तं तामेव प्रकृत्य-
कय[जागरणं राच। महाष्टम्यां वता नरः ।

प्रातर्भवानीमभ्यच्ये प्राप्रषाद्राज्छितं फलम्‌ ॥
अहाष्टम्यामान्विनश्युङ्कायाम्‌ । वती, उपवासवान्‌ । अत्रव महागु-
ण्डास्यचण्डीयात्रा । तदुक्त तां प्रकृय-
तस्या यात्रां त यः कु्यन्मिहाषटम्यां नरात्तमः।
धक्स्वी एजचपोत्राढयो क्ष्मा वांश्चापे जायत ॥
अस्यामेव वषमध्वजदृक्षिणस्थच्छागेश्वरयात्रा । तदुक्त तामव
प्रकुत्य
तस्या देष्याः प्रसादेन काशीवासः प्रलभ्यते ।
अतश्छमिश्वरीं देवीं महाष्टम्यां प्रपूजयेत्‌ ॥
क (पिक्षसिताष्टम्यां धमश्वरयात्ा । तदुक्तम-
ये कार्तिके मासि िताष्टम।तिथ।
यातां कारव्यन्ति नरा उपोषितः ॥
रा्नौ च वै जागरणं महोत्सवे
धर्मश्वरे ते न पनमवा मुषि ॥

( क्मश्चीपरकरणम्‌ ]

भौर्गासिताष्टमी कालाष्टमीति प्रसिद्धा तस्यां काठटमरवपूजापवा-
सादि कार्यम्‌ । तदक्तम-
मर्भश्चीषांसिताष्टम्यां कालमैरवसंनिधां ।
उपोष्य जागरं कव॑न्सर्वपाेः प्रमुच्यते ॥
तथा--करत्वा च विविधां एजां महास मारविस्तरः
नरो मागासिताष्टप्यां वापरक ववपत्रभ्ुत्प्जत्‌ ॥

अचर कार्तिक्यनन्तराऽष्टमी मागकष्णाष्टमा ग्र्या गाणचन्दमानन
न तु म॒ख्यचान्द्रमानेन । अत्र च रिवरहस्य साय भरवप्राटुमवस्व(-
क्तत्वाचद्यापिन्यां एजोपवासादं कायम्‌)

अथ नवमी । स्वसु करष्णनवमीष चेत्ादेमासन्नवकरष्णनवमषु वा
क्मेणोपक्षान्तश्िवर्वरिश्वरवद्धकाटेश्वराणां यत्र । तथा सर्वनवमापरु
पष्डीयात्रा कार्या " नवम्यामथ वाऽषटम्यां चण्डायत्रा शुमावहा
ईति वचनात्‌ । तथा कुटस्तम्मप्जाऽपि सवेनवमाषु काया । तदुक्तम्‌-
नवम्यां पश्चदश्यां च कृटस्तम्म समचयत्‌ !
दुःखं रुद्रपिश्ाचत्वे न मवेत्तस्य पूजनात्‌ ।
सर्वनवभीषुपोष्य जागरणपूजादि कृत्वा प्रातन्यसश्वरदशेन कायम्‌
तकत सनत्कमारसहितायम्‌-
हषा व्यासपुरीमेतां नवम्धा चाप पर्वण ।
उपवासीह जागति व्यासमाराध्य सनध। ॥

प्रात्य सिश्वरं दृटा मुच्यते सवपातकः

अयरेधािसंथमस्था स्वरेभ्वरी पज्या । वचनं त्वष्टमीप्रकरणे
दशितम्‌ । |
अथ दृश्षमी । तत्र सवद कृष्णदजमापु ज्यठरकाभरावरपश्राना
ज्ञा चैन्रादिमासत्रयकृष्णदश्मीषु वा । तथा ज्य्ुक्लदृकञम्या वक्ष्य
प्राणविथिना दशाश्वमेधे गङ्गां संपज्य स्तात्रपाठः; काचः । तडुक्त
मिष्यपुराण--
ज्येष्ठे मासि सिते पक्ष दृश्णम्या हस्तस्तयुत ।
गङ्गातीरे तर पुरुषो नारी वा मक्तेमावतः ॥
निशायां जागर करत्वा गङ्खगदशावधस्तथा ।

दशमीजागर कृवैत्यथः

२३८

नारायणमहविरवितः- [ कारीप्रकरणम्‌ |

पम गन्पैश्च तेवेयैः फलटेश्च दशस ख्यया ।
तथेव दीरेस्तामरटेः एजषेच्छद्धयाऽन्वतः "।
घ्नाल्ला मक्त्या तु जाह्रव्यां दशकृत्वो विधानतः
दृशापरसृतिकृष्णांश्च तिलान्स्िश्च वे जले ॥
सक्तर्ण्डानगडपिण्डान्दद्याच्च दशशपस्यया ।
ततो गङ्कातटे रम्यं हेम्ना रप्येण वा तथा ॥
शङ्कायाः प्रतिमां क्तवा वक्ष्यमाणस्वरूपणममू ।
पद्चस्वस्तिक चिह्वस्य पणकुम्मस्य चापर ॥
संस्थाप्य पुजयेदैर्व। तदलामे प्दाऽपि वा ।
अथ तच्चाप्यशक्तश्रे्िखे व्ष्टेन व माव ॥
दचतभजां विना च सवावयवशामताम्‌।
नकम्मासिताम्भाोजवरदामयसत्करम्‌ ॥
सितवख्रपरीधानां मरक्तामणिविमूषिताम्‌ ।
एवं ध्यायेत्युसीम्यां च चन्द्रायुतसमपमाम्‌ ॥
चामरेवास्यमानां चभ्वेतच्छज्।पक्षामतामर ।
सुप्रसन्नां च वरदां करुणाद्रनिरन्तराम्‌ ॥
सुधापुवितमृप्रष्ठां देव्यगन्धानूलपनाम्‌ ।
वैटोक्यनमितां गङ्गा सवेदवेराधाष्टताम्‌ ॥
दिव्यरत्नपरीतां च दिष्यमाल्यावमूषणाम्‌ ।
ध्याला जले यथा प्राक्तं तथाऽचायां च पृजथत्‌ ॥

अवाया प्रातमषाम्‌ ।

वक्ष्यमाणेन मन्तरेण कुयात्जामशषतः ।
पश्चाप्रतेन च प्ानमचाया तु विरशिष्थते ॥
प्रतिभासि स्थण्डिले त गोमयेनोपटेपत्‌ ।
नारायणं महेशं च बरह्माण मास्कर तथा ॥
ममीरथं च नपतिं हिमवन्त नगश्वरम्‌ ।
गन्धपुष्पादिभिः सम्यग्यथाशाक्ते परपूजवत्‌ ॥
दक्षा परस्थांसितिलान्दद्याहशमिमेभ्य एव च ।
दश प्रस्थान्यवन्दद्याहशस र्थ गव स्तथा ॥

प्रस्थः ध।डश् प्टान।

त्स्यकच्छपमण्डूकमक रा दिजठे चरान्‌ ।
कारापेतवा यथाश्चाक्ते सुवणरजतन वा ॥

२१९

चिस्थ्ल। सेतुः!

तदलामे पिषटिमियानम्यव्यं कुसुमादिभिः
गङ्खायां प्रक्षिपदाग्यं द।पश्चिव प्रवाहिषु ॥
रथयात्रा दिने तस्मिन्वि मवे सति कारयेत्‌ ।
तथाऽऽ प्रतिकरुतेगङ्गायास्तृत्तरामुखम्‌ ॥
भ्रमन्त्या दुल मं हाके दशन पापकभणम ।
एवं कृत्वा विधानेन वित्तक्ञाठचवेवाजतः ॥
दकापापेर्वक्ष्यमाणेः सद्य एव विमुच्यते ।
एष्पाेः पजय दगङ्ां मन्नेणानेन मक्तेतः ॥

८ ॐ नमः शिवायै नारायणय दश्चहराषं गङ्कापे नमो नमः
हति मश््ेण धो मत्यां दिने तास्मन्द्वानिशम्‌ ।
जपेत्पश्चसहू्ाणे दक्षधम फट ठमत्‌ ॥
उद्धरेदश पएषाश्च कुल चेवं मवाणवात्‌ ।
वक्ष्यमाणमिद स्तोत्र विंधिना प्रतिगृह्य च ॥
गङ्कामरे तदिमे जप्यं तत्पजायां प्रवतेते ।

अन्न धतुर्थजामित्यादिमिाल्यविमूषणामित्यन्तं ध्यान पाठत्वा ॐ
नभो मगवत्वं ठे हिरि हिलि भिलि मिलि गङ्गे मां पावय पावय
स्वाहा › इत्यागमोक्तमन््ेण पञ्च पृष्पाञ्जठानाङ्गव इता

शाङ्ग गुगशटुं धूप सुगन्ध च मनाहरम्‌ ।
गहाण मङ्गलं दाप घूतवातसतमान्वतम्‌ ॥
रुद्ररूप नमस्तेऽस्तु ग्रहाण वरदा मव ।
परदारपरव्रव्पपरद्राहपराङ्मुखः ॥
गङ्ख बुते कदुाऽऽगत्य सामय पावापष्यात ।

इति एटित्वाऽनन्तरं गङ्गाजले स्थित्वा स्तत्र जपत्‌ ।
ॐ नमः शिवाये गह्य वरदाय नमां नमः ।
नमस्ते विष्णहपिण्ये ब्ह्मभू५ नमाऽस्तु त ॥
नमस्ते रुद्ररूपिण्ये शांकय त नमां नमः ।
सवदेवस्वरूपिण्ये नमो मेषजमूर्तय ॥
सर्वस्य सर्वव्याधीनां भिषङ्‌भ्ेष्ये नमो नमः।

चरजङ्कमसं मृतविषहृन्त्ये नमां नमः ॥

संसार विषनाशिन्ये जीवनाये नमस्तु ते।
तापतरितयसहर््े प्रणिश्यं ते नमो तमः ॥

{ कशचीप्रकरणम्‌ ,

„४0

नारायणमह विरचित [ काशीप्रकरणम्‌ 1

शान्तिसतानक्ारण्यै नमस्ते शुद्धमूतंये ।
सर्वसंसिद्धिक्षारिण्यै नमः पापारिरूतष ॥
भुक्तिमुक्तेप्रदापिन्थं मद्रदाये नमोऽस्तुते ॥
भोगोपमोगदायिन्ये मोगवत्ये नमा नमः ॥
मन्दाकिन्यै नमस्तेऽस्तु स्व्गदाये नमो नमः
नमस्मैटोद्यमषायं तिपथाये नमोऽस्तु ते ॥
नमजिष्युकुसंस्थाये क्षमावत्ये नमो नमः ।
तिहुताश्चनसंस्थाये तेजाचत्यं नमो नमः ॥
नन्दायै लिङ्गधारिण्ये नारायण्पे नमो नमः ।
नमस्ते विश्वमित्रा ५ रेवत्य तेनमां नमः॥
बरहत्यै ते नमस्तेऽस्तु छोकधाञपे नमोऽस्तु ते ।
नमस्ते विश्वमुख्याये नान्दिन्ये ते नमा नमः ॥
पथ्व्ये शिवामृताये च सुवृषाये नमो नमः|
परापरशशताद्याये ताराय च नमाञ्स्तुतं #
पाक्षजालनिकृन्तिन्या अमिन्नाये नमां नमः ॥
शान्तायै च वरिष्ठाय वरदाये नमो नमः ॥
उद्चायै सुखजग्ध्ये च संजीविन्ये नमो नमः ।
बह्चिष्ठाये बह्मदायं दुरितच्न्थं नमोऽस्तु ते ॥
प्रणतार्तिप्रमस्जिन्ये जगन्मात्रे नमो नमः ।
सवापसतिपक्षाय मङ्गटाय न्मा.नमः॥
शरणागतदीनातपरिन्राणपरायण ।

सर्वस्या तिहरे देवि नारायणि नमाम्स्तुते॥
निर्टपाये दुर्गह=५ दक्षाय ते नमो नमः ।
धरापरपरे तभ्यं नमस्त मोक्ष सदा ॥

गङ्क ममायतो मूया गङ्धे मे देति प्रष्ठतः

ग्घ मे पारश्वयारेषि तपि गङ्गऽस्तुभ स्थितिः ॥
आदां त्वमन्त मध्५ चसर्वत्व गा गत शद)
त्वमेव मूल प्रकृतिस्त्वं हि नारायणः परः ॥
गङ्के त्वं परमात्मा च शिवस्तु नमः ।रव ।
शु इद पठत स्तन्न भक्त्या नत्व नूर{जप यर ॥
णोति श्रद्धया युक्तः कायवाङ्चत्तसमवः।
दञ्चधा सास्थतेद्‌षिः सवरव प्रमुच्यत ॥

[ कशीप्करणम्‌ ] विस्थलीसेहुः । ९४१

रो गस्थो प्रच्यते रोगादापषभ्यश्च प्रमुच्यते ।
द्विषद्धपो बन्धनाथेश्च मयेम्यश्च [ विमुच्यते । ॥
तर्वान्कामानवाप्र ति परेत्य बह्मणि लयते ।

हमं स्तवं गहे यस्तु ठेखयितवा विनिक्षिपेत्‌ ॥
नाथिचौरमयं तत्र पापेभ्योऽपि मयन हि ।
ज्येष्ठे भासि सिते पक्षे दशम हस्तस्तयुता ॥
संहरे्चिविधं पापं बुधवारेण संयुता ।
तस्मटशम्यामेतच्च सतोत्रं गङ्गाजटे स्थतः ॥
यः पठे शक्रत्वस्तु दरिद्र वाऽपि चाक्षमः
सोऽपि तत्फलमाप्नोति गङ्गां स ¶ञ्य यत्नतः ॥
पर्वोक्तेन विधानेन यत्फट सप्रक। तितम्‌ ।

यथा गौरी तथाः गङ्खा तस्माद्रोय।स्तु पजने ॥
त्रिध विहितः सम्यक्सोऽपि गङ्गाप्रपूजने ।
यथा शिवस्तथा विष्णुधथा विष्णुस्तथा ह्युमा ॥
उभा यथा तथा शङ्खा चतूखपं न भिद्यते ।
विष्णरुद्रान्तरं यच्च भ।गाय।रन्तर तथा ॥
गङ्कागोयन्तरं यच्च चां वृते एूढहध।स्तु सः
रौरवादिष घोरेषु नरकेषु पतत्यधः ॥

दश्च पपान्याह-

अदत्तानाममपादानं हिसा चेवावधानतः.
परदारोपसेवा च कायिक चरिविध स्पृतम्‌ ॥
पारुष्यमनरतं चवं पशन्यं चापि सवशः ।
दबद्धप्रलापश्च वाद्य स्याचतुवधम्‌ ॥
परद्रभ्येष्वमिध्यानं मनसाऽनिष्टाचिन्तनम्‌ ।
वितथाभिनिवेशश्च मानसर चविध स्प्रतम्‌ ॥
ततानि दश्च पापानि हर त्वं मम जाह्नवं ।
वक्ष पापहरा यस्मात्तस्माहशहरा स्छृता ॥
एत दश्ञ विधेः प्रापे: काटिजन्मस्तमुद्धवः
भयते नाच संदेहो बरह्मणा वचन यथा॥
दकि शच्छतान्सव।न्पितृनथ 1प१तामहान्‌ ।
| उद्ध्‌रत्येव ससारान्मन्नणानत पाजता ॥
३१ |

२४२ नारापणमह विरदितः- [ काश्ीप्रकरणम्‌ ]

ॐ नतो मगवल्यै वृक्ञपापहरायै गङ्काये नारायण्ये रेवत्य शिवाये
दक्षायै अग्रतायै विश्वमुख्याये नन्दिन्ये ते नम नमः । अनेन मन्नण
जलेन तपय दिति ररै्टाः

उषे माति सिते पश्च दशम्यां बुधहस्तयोः
गरानन्दे प्यतीपाते कन्याचन्द्रे वृषे रवा ॥
दृश्चयोगे नरः घ्राता सवपापः प्रपुच्यतं ।

गरास्यं करणम्‌ । दश्नयोगसच्वेऽधके फटमू । कतिपययोगेष्वपि
पवत सव कायमभव।
सितमकरनिषण्णां शुभ्रवणा त्रिनेत्रा
करधतक्रलकशोयत्सो व्पलामत्यमाशम्‌ ॥
वि धिह रिहररूमं सन्दुकाटारजुटा
कटितसितदकटां जह्वा ता नमाम॥

इति मविष्योक्तं गङ्क। स्तोत्रम्‌ । इदं पूजासतात्रपाठादिं ज्यषटडकृद्‌-

शम्यां कार्यमिति काशीखण्ड उक्तम्‌ । तत्र यद्याप बहु मावभ्यत्तमान
मेवास्ति तथाऽपि पाठमेद्बाहुल्यात्कातिपयव चनाना चा।धकृत्वात्स
पनदिद्यते 1 प्रयागाद्‌ तु वक्ष्षत- |

ज्येषठि मासि सिते पक्षि दशम्यां हस्तस्युते ।

गङ्गातीरे तु परुषा नार वा माक्तेमवतः॥

निशायां जागर कुय।द्ङ्गं दश्विधर्दर।

एष्पेः स्ुगन्५नवेद्येः फटेदशदश।।न्भतः ॥

प्रदीपैदशमिर्धपेदशाङ्गेभरुडध्वज ।

पजयेच्छद्धया धीमन्द्शकरूत्वां वेधानतः ॥

सास्यां स्तिलाम्क्षिपेत्ताये गङ्खायाः प्रकृतदिश ।

गडपक्तमयान्पिण्डान्दयाच दक् मन््रतः॥

नमः शिवा प्रथम नारायणय पद्‌ ततः

दृश्षहराये पदमिति गङ्गा मन्त्र एष १ ॥

स्वाहान्तः प्रणवाद्श्च भवेषद्रशक्षरा मनुः

पजा दनि जपा होमाऽनेनव मनुना स्मृतः ॥

हेश्ा ख्पेण वा शक्तया गङ्कार ।वेधाय च ।

वस्राच्छादितवक्यस्य पणङ्कुम्मस्य चपर ॥

प्रतिष्ठाप्याचयदव। पश्चप्रूतषर। पचताम्‌ ॥

[ कासीपरकरणम्‌ ] त्रिस्थटीषेतुः ।

व्यानमाह साधश्टोकत्रयेण-
चतभजां चिना च नदानदानपविताम्‌ |
लावण्यामतनिष्पन्द्सश।ठदुत्रया्ेकाम्‌ ॥
पर्णक्ग्मसिताम्भाजवरदाभयस्त्कराम्‌ ।
ततो ध्यायेत्यसौम्यां च चन्द्रायुतसमप्रमाम्‌ ॥
चामरर्वीज्यिमानां च श्वेत ब्छत्रोपश। मतम्‌ ।
सुधाप्लावितमूपुष्ठां दिव्यगन्धादुठेपनाम्‌ ॥
वैटोक्थपएजितपदां देव्बिभमिरमिष्टुताम्‌ ।
ध्यात्वा समच्यं मन्त्रेण धृपद्‌।प।पहारतः ॥
भांचत्वांच दिधि ब्रं हिमवन्तं मगारथम्‌ ।
प्रतिमाये समभ्यर्च्य चन्दनाक्षद्निमितःन्‌ ॥

मां क्षिं लां विष्णुं विधिं बरह्माणं बधं चुर्म्‌ |
दृशपरस्थतिलान्दद्यादशञ विभम्ब आरात्‌ ।
पलं च कडवप्रस्थआहका वाण एव च ॥
धान्यमानेन बोद्धव्याः कमशशाऽम। चतुगुणाः ।
मत्स्यं कच्छं च मण्टकमकरादिजटे चरान्‌ ॥
हंसकारण्डवबकं चक्र रेडिम प्रारसान्‌ ।
यथाक्षक्ति स्वर्णङरूप्यताम्रपिशटवेनि(मतान्‌ ॥
अभ्ययं मन्धक्समेर्मद्गायां प्राक्षपदवत। ।

तुवण। दिचतुष्टयस्य शक्तया विकल्पः
एवं करखा विधानेन वित्तशाल्यवेव।जतः ।

उपवासी वक्ष्यमाणेईशपपेः प्रमुच्यत ॥

दशपापप्रतिपादकमद्त्तानामुपादानामेत्वादृश्टक्य पूववत्‌ ।
एतेदश् विधः पपदेशजन्मतसतगुप'
मच्यते नान्न सदेहः सत्य सत्य गदाधर ॥
उद्धरेन्नरकाद्‌ घोराश्च पूवन्दशशापरान्‌ ।
वक्ष्यमाणमिदं स्तात गङ्गा सवदा जपत्‌ |

८ ॐ नमः शिवाये › हत्यादि ‹ नमः शिवे इत्यन्ते पूववत्‌ ।
य इदं पठते स्तोच्रं शृणुषाच्छद्धयाऽप यः
दशधा मुच्यते पपे; कायवाक्चित्तसमवः ॥

२४४ नासयणमहविरचितः- [ काश्चीप्रकणम्‌ 1

रोगस्थो भुच्यते रेगाद्िप्धचश्च विपद्युतः ।
च्यते बन्धनादरद्धो मीतो मतिः प्रमुच्यते ॥
सर्वान्कामानवाप्रोति मेत्य च तरिदिवं वजेत्‌ ।
दिष्यं विमानमारुह्य दिव्यञ्चीपरिषी जितम्‌ ॥
गृहेऽपि टिखितं यस्य सदा तिष्ठति धारितम्‌ ।
नाच्चिचोरमयं तस्य न सप।दिमयं कचित्‌ ॥
इये भासीत्यारि गङ्काप्रपजन इत्यन्त प्यचहुभ्क प्राग्वत्‌ ।
यथाऽहं त्वं तथा विष्णो यथा तं तु तथाह्युमा ।
उमा यथेत्यादि गृहधीस्तु स शत्यन्तं पूव दिति । अत्र यद्यपि दश
मीमां प्रकम्येदमुक्तं तथाऽपि काशीखण्ड एव. दविपञचाशेऽध्याय ग्येष्ठ-
हुक प्रतिपदो दशभ्यवधि दशाश्वमधे ्नानाचुक्तम-

उयेष्ठे भाति सिते पक्षे प्राप्य प्रतिपदं तिथिप्‌ ।
दकशषाश्वमेधिके प्नात्वा भुच्यते जन्भपातकेः ॥
जये्ठ्वक्टद्विती यायां स्नात्वा रुद्सरोवरे ।
जन्षटूयकूनं पापं तत्क्षणादेव .नरयति ॥

एवं सर्वासु तिथिषु क्रमच्नायी नरोत्तमः।
आश्चकपक्षवकमि प्रतिजन्मा धपूत्पुजेत्‌ ॥
तिर्थिं दशहरा प्राण्य दुक्तजन्माघहारिणीम्‌ ।
दशाश्वमेधिके घातो यमीं पश्येन्न यातनाम्‌ ॥
लिङ्क वशाश्वमेधेशं दश्वा वश्चहरातिथो
वृशजम्माजितैः पपिस्त्यज्यते नात्र संशयः ॥
घातो दश््रायां यः पूजभदिद्गभुत्तमम्‌ )
मक्तया हशाश्वमेधेशं न तं गमदा स्प्रशेत्‌ ॥
जेषे भासि सिते पक्षे घ्रात्वा रुदसरे नरः ।
ुर्वन्वे वार्षिटीं यात्रां न विरैरामिभरूयते ॥
दृशाश्वमेधावमृथे यत्फट सम्यगाप्यत ।
दृशाश्वभेपे तन्नं घ्रात्वा दज्ञहरातिथ ॥

स्व धुन्याः पश्चिमे तीरे नत्वा दृश्रेश्वरम्‌ ।

न दुद॑ज्ञामवप्नोति पुमान्पुण्यतमः कवित्‌ ॥ इति )

२४५

[शरदप्रकणम्‌ ] ` त्िस्थटीसेतुः ।

अन्न द्वि्ादिजन्मीयपापनाश्ः काश्युत्न्नविषय इति प्रपञ्चितं
्रवेशपस्तावे । अत्रापि यद्यपि परतिपदावि प्नानमेवोक्तं तथाऽपि प्रति-
पदादिदशम्यन्तमत्तरोत्तरदिनवृद्धिसस्यया स्ताजपाठः कार्यः । एजा द
चोपवासष्यतिरिक्तं यथाशक्ति प्रत्यहं कायमिति शिष्टाचारः । तथा
देवं प्रयोगः--तिथ्यन्तं स्मृत्वाऽद्य प्रतिपद्येकजन्माजितदश्ञ विधपाप-
नाक्षारथं ्ानमहं करिष्ये । एवमेकवारं स्तातचतपाठमहं क।रष्य इति ।
एवं ` द्वितीयायां जन्मद्रयाजतदृश्शविधपापनाश्चाधामित्याद्‌ द्वबर्‌
स्तो्रपाठमिप्यादि च यावहशमि ज्ञेयम्‌ । द्क्षम्या तु दशजन्मा यद्रा

वेधपापक्षयार्थामित्यादि । इदं च यद्यपि पराणद्रयेऽपिं गङ्गातारमात्र
उक्त तथाऽपि काश्या प्रतिपदाददशम्यन्तद्श्ा> मधक्नानप्रातपाद्कः
परदधतवचनानुरोधेन वशषाश्वमेषावाच्छन्न तरे कायम्‌ । भन्यक्षन ठ
गङ्कातीरमात्रे । यत तु गङ्गाया अप्वसानिषस्तन्ापि तथान्त जटा-
क्यान्तरे षा यथासंमव कायम्‌ ।

शम्यां शुकरुपरक्षे तु ज्येष्ठे मासे डुजेऽहानं ।
अवतीर्णा यतः स्वगाद्धस्तक्ष च सारद्रा॥
हरते दक्ष पापानि तस्माहशहरा स्पृता ।
तस्मात््रानं प्रकुर्वीत दान चेव वविर।पतः ॥

इति वराहपुराणेऽविशेषभ्रवणात्‌ । अन्ने छजवाग उक्त" स्कान्दम-

विष्ययोस्तु बुधयागः । एव विराधं कास्माश्चत्कतप म मयक्तदशम्या
कस्मिथिच्च बुधयुक्तदशशम्यां गङ्गाऽवत।णाति कल्पमदृश्रियणन पार.
हारः । तथा स्कान्द

हेष्ठस्य शुङ्कदश्शमा सवत्सरमुख। स्मूता ।

तस्यां वनिं प्रकुर्वति प्रान चेव वरषतः ॥

थां कावित्सरितं प्राप्य दद्यादध्मपतिाद्कम्‌ ।

च्यते दशषमिः पापः स महापातकापमः ॥ हात्‌ ।

बह्मपुराणेऽपि-
ज्ये मासि सिते पक्ष दृक्ञमा हस्तसयुता ।
हरते दृक्ष पापानि तस्माहश्चहरा स्मृता ॥

तयो- ज्येषश्चङकदशम्यां च मवेद्धामदिनं यहि ।
ञेया हस्तक्षस॑युक्ता सर्व पापहरा तिथिः ॥

२४६ | नारायणमट्विरचितः- [ कारीप्रकरणम्‌ ]

तस्माद्न्यत्रा पि पूजादि कायम्‌ ।' अत्रापवासः का२।खण्ड। क्ता

दशम्यां कार्यः । जागरणमपि तस्यामेव । काश्चन नवम्पा जागरण
मित्याह । तदु(दयु) क्तम्‌ । एजोपवासय।जागरस्य च ।मन्नकाटताव्रतः
त्‌ । उपवासोऽपि नवम्याभेवास्त्वाति चत्‌ । न । एव कृता विधाने.
तेर्यनन्तरम्‌ ‹ उपाद्व वक्ष्यमणिदं पापः प्रमुच्यते इतत एजन्तः
रोपदिशेपवास्िरोधात । “ इति मन््ेण यां मत्या दिन तास्मान्द्वा
निकषम्‌ । जपेत्पश्चसहस्राणि › इ्युक्तजपस्याहारात्र वि हितस्य 1३९्‌-
वचनामावे मोजनानन्तरासृष्ठानस्पायुक्तखाच्च । जागरण ठु ३१
आासीत्यक्तवा निक्षायां जागरं कुयारिति विधनादक्रमावेरोधाऽप ।
तस्मादृज्ञम्याभवोपवासजागरादे।त्यलं बहुना । इय च दरामा यत्रैव
धोगवाह्रल्यं सेव कार्या योगाधिक्ये फलाधिक्यात्‌ । यदा तु ज्व
कदाचिन्मलमासस्तद्‌ा मलमास एव दृशहरोत्सवा न तु छद्ध । तकत
्ष्यशङ्गण-

दकशषहरास न त्कषश्चतु्र पि युगादिषु ।

उपाकमणि चोत्सश द्येतदिष्टं वषादेतः ॥ इते ।

इति दशहराकरत्यम्‌ । अस्यामेव दशम्या गङ्गेशः प्ज्यः । तदृक्तप-~.

तिथौ दशहरायां च यो गङ्गेशं सभचयेत्‌ ।
तस्य जन्मषहश्स्य पापं संक्षीयते क्षणात्‌ ॥

अथेकादर्ी । सवादु कष्णकाद्‌श। पु चेवादृमासत्रपगासु वा नवा
स्चाविभ्वकर्मे्ञचण्डीकशाः एज्या इति वक्ष्यते । तथा सवङ्द्शाषु
ुक्तेमण्डपगो विष्णुः प्ज्यः। विशेषस्तु शयन।बाधन्।; । तदुक्तम्‌

छ, (ष्क

य! परत्येकाद शी प्राप्य शयना ब।[धने। तथा ।
कर्थाजागरणं रात्रा मम मृतिसमापतः॥

प्रातः समस्य मां मक्त्या एजयित्वा द्विजानपि ।
दसा गाः काश्चनं मू न मूयां मूमिमारमवेत्‌ ॥
करत्वा तत्र वतोत्सं वित्तशाद्य विव। जतः ॥
सम्यग्वतफलं धीमानस्पाप्र त्येव ममाऽ्ञया

वतोत्स्गमेकादक्षीवतोद्यापनम्‌ । का्िकडयक्टेकादशीतः पराणमा-
दधि पथनदे स्नानादि कायम्‌ । तदुक्तम-

[ रीपरकरणम्‌ |] ` निस्थलौसेतुः । २४५७

एकादशीं समासाद्य प्रयोधकर्णा मम ।
बिन्दुत।थकृतरनानो राघ्रा जागरणान्वतः ॥
दीपान्पशोध्य बहुशो मामलंकृत्य शाक्तेतः
तीचिकं विनदन प्रराणश्रवणादमेः +
महा महोत्सवं कृखा यावत्पूणां तिथेमवेत्‌ ।
तच्रान्नदान कहुशः कृत्वा मत्परतिय नरः ॥
महापातकयुक्तोऽपि न विशेखमदोद्रम्‌ ।

मार्गशयक्छेकादक्षी (श्या) कालमेरवसमीपस्थः काटमाधवः पूज्यः
तदुक्तं तवस्तावे-

मार्गकीरपस्य श्क्टायामेकाद्रयापुपो शितः ।
तन्न जागरणं क्त्वा यमं नाऽऽलाकथत्क्वाचेत्‌ ॥

अथ द्रादकशषी । स्वाञ्च कृष्णद्रादश्चाषु चतरादमसित्रवगाह बा
शुक्लेशमणिकणिकेशनन्दिकेशानां यात्रा । तथा सवद्रादृाप् गङ्ग"
केशवसनिधिस्था काशाम्रातः एज्या । तदुक्त बह्मववत~-
हवाद्श्यां प्रातरेवाधां काचा यः एूजपत्सुधाः
तस्य पापे न रमते इद्ध धम प्रवतत ॥

( र.

ज्ञानवापीं प्रक्रम्य काशाखण्डे-
एकादर्यामपोष्याथ प्राश्नाति चुठकत्रयम्‌ ।
हदये तस्य जायन्ते घ्रौणि टिङ्गान्यसशचयम्‌ ॥

अथोपोप्याथेतिपदहयाद्‌द्रादश्यामेति गम्यत ।
लथा-क्षाणीं प्रदक्षिणीक्त्य यत्फटं सम्यगाप्यते ।
प्रदोषे तत्फलं कायां सप्तके खाञ्टाचन ॥

अचर प्रदोष इत्यविकेषोक्तावपि किंविद्ादशीयुक्तयोदशपरद्‌प
क्ष नियुक्त एव तत यात्रेति शिष्टाचारः ।

टेङ्के-अतः परं तु सव्यं गङ्खावरणसगमम्‌ ।
श्रवणद्वादशीयोगे बुधवारो यद्‌ मवेत्‌ ॥
तदा तस्मन्नरः स्नात्वा संनेहत्याः फल लमत्‌ ।
भ्राद्धं कुया सतत्र तस्मिस्ते।थ यज्ञास्व।नं ॥
तारर्ला पितम्सव।निष्णुटकि स गच्छति ।

२४८ नाराथणमहृविरवितः~ ` . [ काशीप्रकरणम्‌ )

अयं योभो मादरशङकद्ादश्यां प्रायो मवतीति तेदेव शिशस्तन्
यार्त कर्वन्ति । बुधामावेऽपीयं यात्रा काया तत्सत्वे धिकं फठम्‌ ।
अत्र एव मविष्योत्तरे तद्योगो नक्तः-
द्राद्षी भवणोपेता यदा मवति मारत ।
संगमे सरितां स्नात्वा जाहवीस्नानज फलम्‌ ॥
होपवासः समापोति नात्र कायां विचारणा । इति ।

कषे

अथ त्रयोदशी -। कृष्णत्रयोदश्चीयात्रे वेत्रादितरयम व्यधेश्ाविमु-
कतेङमहेश्वराणां यात्रेति वक्ष्ये । तथा शनिवासरयुक्ते अयोद्क्षीप्रदोषे
क्ामेशयाच्ना । तदुक्तं काज्ञीखण्डे दुब पस प्रति शिविन--
यः प्रदोषे चयोदईबां शनिवासरसंयुजि ।
संस्नास्यति नरो धीमान्कामङ्ुण्डे तदु स्परे ॥
त्त्स्थापितं च कामेशं लिङ्गं दरक्ष्यति मानवः ।
स वै कामकूतादोषाद्यामीं नाऽऽप्स्यति यातनाम्‌ ॥
तथा रेवरशु्कतयोदरयां तद्चाजया सोन्दयम्‌ । तदुक्तम-
चेमे सिते प्च च्रयोद्रयां तु मानवाः ।
स्नानं ऽतः परक्व॑न्ति त कामसदश्षा नराः ॥
तथा तदेव प्रकृत्य-
वैवशुक्लत्रयो द्यां तञ्च यात्रा च कामदा । इति ।
अथ चतुदश । तच सरव॑करृष्णचतुर्दृशीषु वेत्राविमासत्रयकृष्णवतुद-
शीधु वा जम्बकेशविदवेश्वरज्योती्पेशानां यत्नेति वक्ष्यते । तथा
धरवास चतुदशीषु कृत्तिवास उपवासपूर्वकं जागरणं कायम्‌ ।
तदुक्तम्‌
वसामि कृत्तिवासेऽदं सदा प्रतिचतुदं २ ।
अच्र जागरणं कृत्वा चतुदश्वां न गममाक्‌ ॥
तथाऽतरैव वीरेरोऽप्युपवासपषक जागरण कायम्‌ । तदुक्तम्‌--
विधाभेकं जागरणं नरो वौरेशमचयेत्‌ ।
भूतायां नैव गह्णाति शरीरं पाश्चमीतिकम्‌ ॥
६शानेभ्वरस्याप्येवभेव पजा चतुर्दश्यां कावा । तदुक्तम्‌-
कृत्वा जागरणं रात्रादीशशनिग्वरसं निधौ ।
उपोष्य भूतां यां काविन्न नये गभ॑माग्मवेत्‌ ॥

[शीप्रकरणम्‌ | जिस्थलासेतुः । २४९

पतिचतुर्दृशि पापक्षयाथमन्तगृहयाजाऽपि कायां । तहुकतं पद्मपुराणे-

प्रामादिकाधलोपाय प्रतिम्‌त विमागहप्‌ ।
कु्यत्मदक्षिणं नित्यं तत्कल्मषजिहीषया ॥

यदा त॒ प्रतिपदादिषु चिवतुर्दक्षिङ्गानां प्रतिमासं यत्रा न कृता

तद प्रतिचहुर्शि सर्वाः कायाः । तदुक्त तत्रव-

~
(

विचतर्दशलिज्नानां मते पज।परां मवेत्‌ ।
चतर्दश्ञानामपि च मृते प्रतेऽचेकां मदत्‌ ॥
तथा प्रतिपदादिपक्षमभिषयाऽऽह-
अथ वा प्रतिमूतं च क्षित्रसिद्धिमभीप्ुमिः ॥ इति ।
तथा स्वचतुदंशीषु कालमरवडुगका नेश पिङ्लास्वपेश्वरात्रेठाचन-
मरसस्योदरीज्ञानवापीनां यात्रा तत्तदिधिना काया । अत्र वचनान्यष्टम-
रकरण उक्तानि। स्वासु कृष्णचतुरदश्ापु रलेश्वर उपोष्य जागरण
कायम्‌ । तदुक्तम्‌-
अआ।सता्या चतुदेर्यामुपाष्य नरि जागरपत्‌ ।
नक्संनिधौ देवि मम सांनिध्यमाप्रुयात्‌ ॥
तथा कृष्णपक्षचतुदेशीषु दुगासमापस्थयागेन ना कार।खण्डक्तˆ
विधिना पजादि कायम्‌ । तदु ताः प्रकृत्य
करष्णपक्षस्य म्रतायामुपवास। नरोत्तमः ।
तञ्च जागरणं कृत्वा महते। सद्धमुयात्‌ ॥
प्रणवादिचितुथ्यन्तेन।ममेः शकक्तिमान्नरः ।
प्रत्येकं हवनं कृत्वा शतमटात्तर नाश ॥
ससता्पिपा गग्गलना घ #॥दप्रमाणतः ।
यांयां सिद्धमभीष्सेततां तां प्राप्नाति मानवः ॥
नामामेश्चतुःवाशसस्याक या ग्न्यु२। काथतः;। टघकाष्ठिः सुष्षषब.
हूरीफलम्‌ । यदा तु मोमवारयुक्ता या काचचचतु९। स्य!तश्यां यम.
श्वरयात्रा । तदुक्तम्‌
यमतीर्थे नरः घरालखा मतायां मामवाप्तर ।

यतेश्वरं विष्टोक्याऽऽशु स्वपाः प्रसुरपत ॥
३९

२५० नारायणमहविरचितः- [काशीपकरण५ |

दि त मौपवतुदर्यमेव मरणीयोगोऽधिकस्तदा यमतीर्थे तर्पण.

प्ण्डिवानभ्रद्धादि विशिष्टफटदम्‌ । तदृक्तम्‌-
यमतीथं चतद॑श्यां मरण्यां मामवासर्‌ ।
तर्पणं पिण्डदानं च कृत्वा पिन्ननृणा मेत्‌ ॥
अमि्टष्यन्ि सततं पितरा नरकाकसः
मोम मरण्यां मतायां यादे यागऽयमृत्तमः॥
काश्यां कथिद्यमे तीथं कृता.्नानं महामतिः ।
अपि यस्तर्पणं कय।त्सलिल नो विशुक्तय ॥
के गयागमनैः पंसां किं राद्ध मूरिदक्षिणेः।
यदि कार्यां यमे तार्थ योगेऽस्मिऽश्राद्धमाप्यते ॥
भराद्धं कृत्वा यमे ताथ पूजयित्वा यमश्वरपर्‌ ।
यमादित्यं नमस्कृत्य पितणामनूृण। मवेत्‌ ॥

मौमचतर्ददणां कटशेश्वरेऽपि यात्रा काषा । तूक्त कटर
प्र ङ्त्य--
तत्न मौमचतदश्यां यस्त॒ यात्रां करिष्यति।
अपि पातक्युक्तः स यमया्चां न यस्यत॥
यदा कस्यां विचतुर्दश्यामाद्रानक्षत्रथोगस्तद्‌ रुद्र दुण्डे घ्रानं महाफ-
ठम्‌ । तदुक्त दिङ्कपुराणे रद्रकुण्ड प्रकृत्-
चतुरश यदा योग आद्राकरक्षेण संयुतः ।
तदा पुण्यतमे काले तास्मिन््नने महाफट्‌ ॥
काक्षी खण्डे तदेव प्रकृत्य-
चती यदाऽपण रुद्नक्षत्रसयुता ।
दा परण्यतमः कालस्तस्मिन्कुण्ड महाफः ॥
चेच्रकृष्णचतददथभपोष्यामायां केदारकुण्डे स्नात्वा तदुद्कस्व
गण्डटूषत्रयपएनाद्धद्ये लिङ्गोत्पत्तिमवति तदुक्त कद्र शङृत्~-
वै्रकृष्णचतुदश्यामुपवासि विधाय च ।
गण्डूषं पिब प्रातहटिङ्कमधितिष्ठति ॥

केदारोद्क्पानेन यथा तत्र फट ठछमत्‌ ।
तथ जायते पसांज्णां चापि न पश्यः ॥

| |
[ काशीप्रकणम्‌ | जिस्थटीसेतः। 1.2 > २५१

वेत्र चत्दर्यायुपोष्य पश्युपतीश्वरे जागरणं पूजादि कायम्‌ ।
तदुक्तं पञ्ुपतीश्वरभेव प्रकृत्य--
तच्च चेत्रचतु्श्यां शङ्कायां शुचिमानसेः ।
कार्या यात्रा प्रयलेन राच्च जागरणं तथा ॥
पजयित्वा पञ्युपतिभुपोषणपरायणः ॥
पशपाशेनं बध्यन्ते दृशे विहितपारणाः ।

अज्र पद्यदयेकवाक्यताम्‌नेऽरि शङुपक्षे दशे पारणासं मवासतिमास-
कष्ण चतुर्दशी विषयमुत्तरपद्यं व्याख्येयम्‌ । वैदाखशुक्टघतुर्दइयामोका-
रेशयात्रा । तदुक्तं पुराकल्पार्थवादुखेनेकर प्रकृत्य-
राधश्चुस्छचतु्दश्यामद्यापि क्षत्रवासिनः ।
तन्न यारा प्रकुर्वन्ति महोस्सवपुरःसराः ॥
तत्र जागरणं कृत्वा चतुर्शयायुपोपिताः।
प्ाप्वन्ति परं ज्ञानं यत्न कुत्रापि ते पुताः ॥
बह्माण्डोदरमध्पे त॒ यानि तीर्थानि सवेतः।
तानि बैशाखशतायामायान्त्याकरापिदशने ॥ इति ।
राधो वैशाखः ।
ज्येठह्ाक्ट चतुर्दा संपूज्या ३५९ताप्तपं ।
अस्वामेव सोमवारादुराधायोगे जेगीषव्यगुहायात्रा । तदुक्तं तमेष
प्रत्य
उयेठघ्ञस्छचटुर्दश्यां सोमवारातुराधयोः ।
तत्व्वणि यद्ावात्ा कर्तव्या तन्न मानवैः ॥
प्ावणश्ुकलवतुर्ैश्यां निट चनसभीपस्थमहदेवे पविघारापणं ,
भहाफटम्‌ 1 तदक्‌
पवि्नपर्दमि रहा भरादणे मासि यत्नतः ।
लिङ्क उदित्रमाेप्य महादेवे न गममाक्‌ ॥
कार्तिके दौपावठिवतुदृश्यां मानससरोवरे वात्रेति शिष्टाचरः. ।
कातिकश्चक्ट वतु शी वि्वश्वरपरतिष्ठादिनमतस्तस्वां विश्वेश्वरपजा१ि
विक्ेषतः कार्यम्‌ । तदुक्तं सनत्कुमारसंहितायाम्‌-
कस्मिन्व्षे कदा मासे तिथी कस्यां पहर ।
विश्वेश्वरो महादेव्या विश्वश्वरमपुजयत्‌ ।
संक्षेपं ज्योतिषस्तस्य प्रतिष्ठास्य कदृऽकरोन ।

२५२ नारायणमहविरवितः- [ कारापकणम्‌ |

येति सहार्थं तृतीया । मन्दिकेश्वर उवाच-
वरे वै हेम्टम्बास्ये मासे श्रामति कतके ।
हयक्टपल्ते चतुद॑श्यामरुणाभ्युद्य प्राति ॥
महादेवतिथो बाह्ये तं माणेकाणक ।
निवासस्थानतोऽभ्पत्य साधं विश्वगणेश्वरंः ॥
घ्न।त्वा विन्वेश्वरो देव्या विश्वेश्वरमप्जयत्‌ ।
संक्षेपं ज्यो तिषस्तस्य प्रतिष्ठाष्य तदाऽकरोत्‌ ॥
स्वयमेव स्वमातसानं चरन्पा्चुपतं वतप । इत्यादि ।

भगिकभके सालेत्वन्वयः ।
ततः प्रमाते िभटे करता पूजां महाद्‌ युताम्‌ ।
समस्तसारमकस्थं कूतवेवाष्ुतद्‌२।नम्‌ ॥
दण्डपाणेभहाधाश्चि वनेऽस्मन्कृतपारणः
भ्रीमद्धवनीसदनं संभविरथदनुत्तमम्‌ ॥ इत्याद ।
काशाखण्ड--
कारिकस्य चतर्वशयां विश्वेशं या विलोकयेत्‌ ।
घ्राता चोत्तरवाहिन्यां न तस्य पएरनरागातिः॥

भामुक्डवतुश्यां पिकाचमोचनयत्रा कायां । तदुक्तं तदेव
प्रकृत्य--

अद्य शक्टचतुर्दरथां मर्भे मासि तपोनिषं ।
अचर स्नानादिकं काय पशाच्यपारमाचनम्‌ ॥
तथा--मामशुर्ट चतुद॑श्यां कपदे।श्वरसनिधा ।
घ्नात्वाऽन्यत्ापि मरणान्न पेश्ञाच्यमवाषएयुः ॥
इमां सावत्सरा यानां ये क(रष्यास्त मानवाः ।
तीथप्रति्रहात्यापान्निस्तारेष्यान्ति ते नराः ॥

द्वि क्ष्व न,

बाधकृष्णवतुरदरयां शिवराञ्यार्पा्यां प्रातिकेशे जागरण गणता.
णादकम्‌-- .
एकं जागरणं कृत्वा प्रतिकेशञ उपातः,
गणत्वपदवं। तस्य नेश्चता मम प्रवाण ॥
प्र तिकेशो नङटीक्ञसमीपे । मम पर्वणिं शिवरात्रौ । अस्यामेवाि-
एकतेश्वरे पूजाजागरणादि महाफठदम्‌ । तदुक्तम्‌-

[शरीश्रणम्‌ | त्रिस्थ्टीसेतुः। ` ९५३

सन्ति लिङ्गन्नेकानि पुण्येष्वायतनेषु च ।
आयान्ति तानि लिङ्गानि माघी प्राप्य चतुर्दशीम्‌ ॥
कृष्णायां माघभूतायामविुक्तेश्षजागरात्‌ ।
सदाविगतनिद्रस्य योगिनो गतिमाग्मवेत्‌ ॥
नानायतनलिङ्ानि चतुवेशतान्यपि।
माधङृष्णचतुवं्यामविपुक्तमुपसते ॥
तथाऽस्यामेव चत््द॑श्यामुपोष्य कृत्तिवासिश्वरे एजाजागरणोदि

कायम्‌ । तदुक्तम-
माघकृष्णचतर्दश्यागुपोष्य निशि जागयात ।
कूतिवासेक्षमभ्यच्यं यः स यायात्परां गतिम्‌ ॥

एष सर्वेष वचेनष्वमावास्यान्तमासामिप्रायेण माधक्रष्णचतुदश।

शिवरािद्यते । अस्यां चटु्दरयामन्तगृहयत्रा कायते रोष्टाचारः
तथा ठेङ् शिवराञयादिस्वकृष्णचतुदशोषु कृ तिवासश्वरयानाक्ता
तथा हि--

त सा गतिः प्राप्यते यज्ञ दने-

स्तीर्थामिषेकैन तपोभिरुयेः ॥

पैश्च कर्मे(0)वि विधेः शयुभश्च
या कृत्तिवासे तु जितैन्दिषंश्च ॥

इति प्रकत्य-
फालानस्य चतर्दहयां कृष्णपक्ष समाहितः
पुष्पैः फटेस्तथाऽनेश्च मक्र च्चावचेस्तथा ॥
क्षीरेण मधुना चेव तिरतटन सापषा । |
तर्पयन्ति परं लिङ्कमचेयन्ति शेव श्चमम्‌ ॥
अकारश्च नमस्कारेनरत्यगीतेस्तथव च ।
मखवादेरनेकेश्च स्तोचमन्तेस्तथेव च ॥
पोष्य रजनीमेकां मक्त्या परमण हरम्‌ ।
ते यान्ति परमं स्थान सदाशेवमनामयम्‌ ॥

रिवरा्युपकमादिदं कृष्णपक्षादिमासामेप्रायम्‌ ।
गतायां चेवमासस्व यांऽचयेत्परमेश्वरम्‌ ।

, सर वित्तश्पर प्राप्य क्राडत पक्षराच्व ॥

२५४

नारायण महटरविरदितः- [कदीप्कणम्‌ |

वैशाखस्य चतुर्दश्यां योऽचयेत्परमश्वरम्‌ ।
विशाखलोकमासाद्य तस्येवानु चरो मवेत्‌ ॥
उ्येष्ठमासचतुदेर्यां योऽचथच्छद्धया हरम्‌ ।
सोऽध्रिल्ोकमवप्रो ति यावदाचन्द्रतारकम्‌ ॥
चत्वरं श्चो मापि य।ऽचयंत्तु इुरभ्वरम्‌ ।
सूर्यस्य लोके स युखी क्रोडते यावदीप्सतम्‌ ॥

छुवावाषाहे ।

भावणस्य चतुद्रथां कामलिङ्ग समन्वितम्‌ ।

कमेश्वरसदहितमित्यथः ।

ते यानि वारुणं . छाकं कउन्तं चप्सरः सह ।
भासि भाद्रपईे उष्णे अचवयित्वा तु शकरम्‌ ॥
प्पे; फलटेश्च वि विधेरिन्ध्रस्येति सटोकताम्‌ ।
पितृपक्षे चतुर्दश्यां पूजयित्वा तथश्वरम्‌ ॥
प्राप्नाति पितृलोकं तु ऋडते पाजतस्तु तः ।

प्रबोधमासे देवेशमचपित्वा घुरश्वपम्‌ ॥

स चन्द्रलोकभाप्रोति क्रौडते यावद्‌। प्तप ।
बहुले मार्गशीर्षस्य अचयित्वा पिना।केनम्‌ ।
वेष्णल्ठोकमवाप्नो ति क्रीडते कालमक्षयम्‌ ॥
अर्चविला तथा पृष्ये स्थाणं हृष्टेन चेतसा ।
प्राप्नोति तैरकतं स्थानं तेनेव सह मादते ॥
पापे उमर्चपित्वा वै पुष्पमृटफटः शुभः

प्राप्रोति शिवलोकं त॒ व्यक्ता संसारसागरम्‌ ॥

कृ तिवासेश्वरं देवमचयेतयतः सदा ।
अविपुक्तं च वस्तव्य वर्दच्छेन्मामके पद्म्‌ ॥
गायन्ति शिद्धाः किह गीतकानि
धन्याऽविपरक्तेऽतितरां वान्त ॥
स्वर्गापवर्गस्य पदंच लिङ्गः

ये कृत्तिवासं शरणं प्रपन्नाः ॥

अथ पौर्णमासी । प्रतिमासं पौर्णमास्यां चन्द्रेश्वरपजाजपादिकिरण-
अनन्तफलदम्‌ । तदुक्तं काशीखण्डे सोमं प्रति रशिदेन-

[ -फशीपकरणम्‌ | तिस्थटीसेतुः । २५५

स्थापितं थलिदं लिङ्गं मम चन्दश्वरामिधम्‌ ।
ततोऽ टिङ्के वन्नाश्चि सोम सोमाधङ्पधृत्‌ ॥
प्रतिमासं पञ्चदश्यां शुकुायां सर्वगोऽप्यहम्‌ ।
अहोरात्रं वसिष्यामि बेटोक्येश्वयंसयुतः ॥
ततोऽत्र पणिमारया तु कता स्वल्पाऽपि सक्किया ।
जपहोमाचनध्यानदनिव्राह्मणपुजनम्‌ ॥
जीणोद्धारादिप्ररणं बुत्यवाद्यादिकारणम्‌ ।
वज।रोपणकर्भादि तपखिप्रतितपणम्‌ ॥
चन्दरश्वरे करत सरं तदानन्त्याय कल्पते ।
तथा माद्रपदायुक्तायां मद्हवदतीयं यात्रा काया । तदुक्तं तमेव
प्रक्रत्य- |
पवामाद्रपदायक्ता पौर्णमास। यदा मवेत्‌ ।
तदा पण्वतमः कालो वाजिमेधफलप्रदः ॥

मदरहदः कप्लिधारातीथमेवेति केचित्‌ । समयुक्ताप यस्यां
कस्या वित्पौर्णमास्यां चन्द्क्पे स्नानभ्राद्धादिपएूवक चन्दरेशयात्रेति
लिष्टाः। विज्रायक्तायां वेच्रपोणमास्यामप्यत्र यात्रा काया । तडत्‌
अन्न यात्रा महाचेन्यां काया क्षेतरनिवासमः ।
तारक्ङ्ञानटामाय क्षत्रावेन्ननिवातना ॥
चैत्रषोर्णमास्यां कृत्तिवासेश्वरे महापजाद्यत्सवः कायः । तदुक्तम्‌--
शुक्कायां पश्चद्दथां यश्रेऽयां कता मह त्सवम्‌ ।
करत्तिवासेभ्वरे रिङ्गन स गम प्रवेक्ष्यति ॥
आषाह्यां पौणमास्यामापादक्ञयातरा पपाप्हा । तदुक्त
उदीच्यां मारमूतक्ादापाह।श समचयन्‌ ।
आषाल्यां पश्चद्यां वे न पापः पारतप्यत ॥
श वि्ुककचदुवर्यां पश्चदरयामथापि वा ।
कत्वा सांवत्सरी यात्रामनेना जायते नरः ॥
अनेना निष्पापः । माद्रपदपोणमास्यां कुटस्तम्मयान्ना । तदृक्त१-
नमस्यपश्चदश्यां च कुठस्तम्म समर्चपत्‌ ।
दःखं रुदर पिशा चतवं न मवेत्तस्य पए्रजनात्‌ ॥

यदा तु नवम्यामिति पाठस्तदा सामान्यपाणमासायात्रयम्‌ ।

२५६ नारायणमहविरचितः- [कशरीप्रकणम्‌ |

अथामावास्या । अमावास्यामन्ने वृषमध्वजे भराद्धं महाफठद्म्‌ ।
तदुक्तम्‌
सू्ेन्दुसगमे येऽत्र पितृणां वु पेकामुकाः
बाह्मणान्मोजपिष्यन्ति तेषां भ्राद्धमनन्तकप्‌ ॥
अपेति प्रकमात्कप्टिधारायाम्‌ । यूुधचन्द्रप्रहणमुकत त्रान दण्ड.
खातेऽतेफटदम्‌ । तदुक्तम-
ग्रहणानन्तरं प्नान दृण्डखातेऽतिपुण्यदम्‌ ।
भक्तेञ्चानमित्यभ्रः।
तथा--ूर्योपरगे टोहाके क्ञनदानाददिकाः क्रवाः ।
करक्षत्राहश गणा मवन्त।ह न सशयः ॥
सोमामायागे वृषमध्वजे श्राद्धमतिशस्तम्‌ । तदुक्तम्‌-
कुहषोमसमायोगे दत्तं भ्राद्धामहक्षयम्‌ ।
संवर्तका संप्राप्ते जठराशिजटान्य प ॥
क्षीयन्ते न क्षयेत्तच्च श्राद्ध सोमकुहूकृतपर्‌ ।
अपमरासोमसमाथोगे भद्ध यद्यत्र ठभ्यते॥
तीरथ कापिठिधारेऽस्मिन्गयया पृष्करेण किमू ।
तथा--दिव्यान्तरिक्षमोमानि यानिं तोथानि सवः
तान्यत्र निवसिष्यनिति दशं सोमदिनान्पिते ॥
तथा मौमवारयुक्तायामरमावास्यायां केदारङुण्डं भाद्धमतिरस्तम्‌ ।
तदुक्तम्‌ |
मौमवरे यदा दशंस्तदा यः श्राद्धदो नरः
केदारकृण्डमासाद्य गवाभ्राद्धन कि ततः ॥
वहस्पतिवारयक्तायाममायां धम॑कूपे न्रानप्राद्धारि महाफल, ति
शिष्टाचारः । यडा चयोदशी शनिवारयुता तस्यामकमक्तं कुता रथि"
वाराचििता्यां चतदरयामपोष्य सामामाया चन्द्रक छ्रनत्तन्वा.
भराद्धादिं कृत्वा चन्दरशपजनं ब्ाह्मणमाजनं च कायमत्यप्युक्तम्‌ ।
काशाखण्ड-
। अभावास्या यदा सोमर जायते सोमवासरे ।
तदोपवासः कत॑भ्या मृतायां सद्धरादरात्‌ ॥
कृतनित्यकियेः सोम अयादश्या नेहामय ।
शनिपरदाषे सपुज्य तिङ्ग चन्द्रम्वराहपम्‌ ॥

{,कार्णकग्णषरू | विस्थलटीसेतुः । २५७

नक्तं कृत्वा अयोदृश्यां नियमं परिगृह्य च ।
उपोध्य च चतुदैश्यां कृत्वा जागरणं निशि ॥
प्रातः सोमदुहृोगे ्ञ।त्वा चन्द्रोवारिमिः ।
उधास्य सभ्या विधिवत्करतसवादकक्रियः ॥
उपचन्द्रोदती्थषु राद्धं विधिवदाचरेत्‌ ।
आवाहनाध्परहित पिण्डन्द्ालययनतः ॥
वस॒रुदरादितियुतस्वरूपं पुरुषत्रयम्‌ ।
मातामहांस्तभथोहिश्य तथाऽन्यानपि गोत्रजान्‌ ॥
गरग्वश्युरबन्धुनां नामान्युच्ायं पिण्डदः!
गयायां पिण्डदानेन यथा तुष्यन्ति पूजाः ॥
तथा चन्दरोदुण्डेऽत् भ्र द्धेसतृप्यन्ति पूजाः ।
गयायां च यथा भच्येत््वणाितजान्नरः ॥
तथा प्र्॒व्यते वणांचन्धोदे पिण्डदानतः।
अत्र भाद्धाप्पथक्‌पिण्डदानप्रशंसा प्राद्धाशक्ता तन्मात्रमपि काय.
मित्येवमथम्‌ ।
एवं श्राद्धं विधायाथ दृष्टवा चन्द्ेश्वरं वत। ।
संतप्य विपाश्च यतान्दुयाद्वि पारणं ततः ॥
एवं वपे कृते कारयां सदशं सोमवासरे ।
मवेहणत्रयान्मुक्तो नात्र काया विचारणा ॥ इति ।
भ्रादवणामावास्यायां कपालमोचनक्रणमेचनपापमो चनङुलस्तम्मषै-
तरणीसंज्ञकपश्चतीथीयात्रा शिष्टाचारात्‌ । अत्र कुटस्तम्ममादवि पच
तीथींप्रणम्‌ । पितुपक्षामावास्वायां पितुपक्षे प्रत्यहं वा पितुकृण्ड
या्ोक्ता देवमानात्‌ । मातृङण्डं तु कल्पितमेव । सपिण्डीकरणान्त-
श्ाद्धजन्यपितत्वानां स्वैषामेकमेव कुण्डम्‌ । एवमन्या अपि यान्नास्त-
्तत्तिथिष शिष्टतो जञेयाः ।
इति भीमद्धहरामेश्वरदूरियूनुनारायण महृविरचिते तरिस्थटीसेतो
काङ्ीप्रकरणे तिधियात्रा प्रकरणम्‌ ।

अथ वासरयात्राः । तन्न रवेवासर-
साग्बकुण्डे नरः घाता रविवारेऽदणोदुषे ।
साम्बादित्पं च संएज्य व्याधिमिनामि मूयते ॥
६१

२५८ नारयणमदविरवितः-- [ काशीप्रकरणम्‌ |

त ज्ञी वैधव्यमाप्नोति साम्बादित्थस्य सेवनात्‌ ।
वन्ध्या पुत्रं प्रसूयेत श्रुतरूपसमन्वितम्‌ ॥
साम्बकुण्डं स॒यंङुण्डमिति प्रसिद्धम्‌ ।
तथा- परापे माति खेवपरे यात्रा सांवत्सरी भवेत्‌ ।
अशोक्षिप्तव संपज्य कुण्डे प्नात्वा विधानतः ॥

साम्बादित्थं नरो जातु न ज्ञाकेरामेमूयते।
संवररकृतात्पापाद्रहि मवति तत्क्षणात्‌ ॥

पध मासीति वा पाठस्तदा वेत्र । अविकेषाद्रविवासरचतुष्टयेऽपि ।
तथा मङ्लागौरीसमीपस्थं मयूखादितय प्रकृत्-
त्वदुर्चतां नणां कथिन्न व्याधिः संमविष्यति ।
मविभ्यति न दारि्यं रविवारे त्वदीक्षणात्‌ ॥

तथा--वृद्धादित्य नमस्कृत्य वाराणस्या रव नरः
लमेद मी प्ितां सिद्धि न कविदृदुगाति टमेत्‌ ॥

तथा-काश्यां गङ्ासिसमदे नामताऽकविनायक्रः ।
द्टोऽकवासर पृमिः सर्वपापप्रशान्तय ॥

तथा प्रत्य्कवारं लोटाक थः परयति चुचवतः

न तस्य दुःखं ठोफेऽसिमन्कदाचि्पंमविभ्यति ॥
तथा-रकदिवारे रवेयात्ा षष्ठ्यां वा रावक्तयुज ।

तथेव रविसप्तम्यां सर्वविप्रापश्चान्तप ॥

तथा-अष्ट्यां च चतदरयां रावेभ्‌।मजवासषर ।
यानां च मरवा क्रत्वा सरः पापः प्रमुच्य ॥
भ्रादणपाते रविवारचतुष्ट५ऽपि सयकुण्डयत्रेति रष्टाचारः । नव-
रात्रान्तर्भतादित्यवार कृमिकुण्डे यात्रेति शिष्टाचारः । तथा पुष्वमास्त
रविबतष्टयेऽपि वकराकण्डे याता । तदुक्तम्‌-
उत्तराकस्य देवस्य पुष्ये माति खेदिने ।
कार्या सवस्परी याता नरः काक्चारटेपष्डुामः ॥

इयं चानुदते सुय उत्तराकङुण्डे घता काय। । वकरागुपक्रम्य-
अनया तर्ककुण्डेऽस्मिन्पुष्ये मासि रवैद्नं ।
घ्नातं तन दिति सय श्ातोदश्चु्धाचेत्तया ॥

[ काशीपकरणम्‌ ] - चिस्थलीसेतुः। २५९
इति परङत्यथवादात्सवां अपि रविवारयात्ना अयुते सूय इति
शिः |
अथ सोमवासरे । सामान्यतः सोमवारे ज्ञानवाप्यां घ्रात्वा विश्वे
श्वरमीश्चनिश्वरं ज्ञानेश्वर वा एजयेत्‌ । तदुक्त काश खण्ड-
हश्चानतीरथे यः स्नात्वा विशोषात्सोमवासरे ।
संतप्य देवपिपितन्दत्वा दन स्वशाक्तेतः ॥
ततः समस्य भरीलिङ्ग महासं मारविस्तरैः ।
अत्रापि वत्वा स्वानथान्करृतकृत्या मवेन्नरः ॥
भरीटिङ्कं विश्वेश्वरमीकशानं वा । ईंशानतीथ ज्ञानवापा । तथेकमक्त
करुणपुष्येः करुणेशोऽम्यच्यः । तदुक्तम्‌-
सोमवास्रमासाद्य एक भक्तवत चरत्‌ ।
यष्टव्यः करुणापष्येवंतिना करुणेश्वरः ॥
तेन व्रतेन संतुष्टः करुणेशः कदाचन ।
न ते क्षे्ाद्रहिः कुया ्तस्मात्काय व्रतं त्विदम्‌ ॥
तत्पत्रैस्तत्फलेवऽपि संप्ज्यः करुणेश्वरः
यो न जानाति तिङ्क सम्यम्ज्ञानविवजितः ॥
तेनार्ध्यः करुणावक्षो देवेशः प्रायतापाते ।
यो वष सोमवारस्य वतं कयादिति प्रजः ॥
प्रसन्नः करुणेक्षोऽत्र तस्य दास्यति वाञ्छितम्‌ ।
तथा भावणसोमवारेष केदारङुण्डे घत्वा केदार & पूजयेदिति
शिष्टाचारः।
अथ भौमवारे ‹ मौमे मैरवयात्रा तु कायां पातकहारिणी ' इति-
ददनासतिमौमं काटमेरवः पएज्यः।
तथा-मौमवारे चदा एज्या देवी निगडमञ्जन। ।
तक मक्त मक्त्याऽत्र बन्द्‌।माक्षणकाम्यया ॥
अष्टम्यां च चतुदहयां मामवारे विशतः ।
संपज्या सततं काश्यां दुगा इुगातिनाश्िना ॥
तथा अवणमौमचतुष्टये कामाक्ष्या याचेति शेष्ठः । केवठबुधवासर
धात्रा नास्ति । ` ८

९६० नारायणमहविरवितः- ( कधीमेकाणम्‌ ]

अथ शहस्पतिवासरे । पुष्यनक्षतरयुक्त बृहस्पतो बृहस्पतीश्वरयात्रा ।
तदृक्तम्‌-
बहस्पतीश्वरं लिङ्गं सद्रङुण्डा् पश्चिमे ।
गुरुपष्यसमायोगे दृष्ठ दिष्यां ठमेद्िरप्‌ ॥ `
तथा--गुरुपुभ्यसभायोभे लिङ्गमेतत्मच्यं च ।

( (क,

यत्करिष्यति मनुजस्तस्पिद्धिमधियास्यति।

अथ शुकवासरे । अचर वर्षपर्यन्तं शुकेशम्यतः शुक्रवृद्धयादिएट

मति । तदृक्तप्‌--
आवर्षं पतिशयुक्रं ये नक्तव्रतपरायणाः ।
त्वदिने शुक्कूपे ये कृतसवे वृककियाः ॥
हके समर्चयिष्यन्ति श्रृणु तेषां तु यत्फटम्‌ ।
अवन्ध्य्चक्रासते मत्याः पुत्रवन्तोऽमेरेतसः ॥
पस्तवसोमाग्यसंपन्ना मविष्यन्ति न संशयः ।
घ्यपेतविप्रास्ते स्वै जनाः स्यः चुखवासिनः ॥
इति दवा वरान्देवस्तत्र लिङ्क टय यया ।

अथ शनिवासरे । स्व॑शनिवासरेषु शनेश्वरेश्वरयाज्या शनिबाधा
निषतते । तदृक्तम-
हानेश्वरेश्वरं देवं वाराणस्यां पशो मनम्‌ ।
शनिबाधा न जायेत शनिवारे तदचनात्‌ ॥
विश्वेश्षाहक्षिणे मागे शुकेशादुत्तरेण हि ।
शनै श्चरेशमम्यच्यं लोकेऽत्र परिमोदते ॥
तथा शनौ पिष्यलादतीथं घ्रात्वा पिप्यलेश्वरं ह्टवाऽश्वत्थसेषया
हनिपीडानिवृत्तिमंवति । तदुक्तं बिन्दुतीय प्रकृत्य-
पिप्पलादस्य च मुनेस्तीर्थं तद्यामदिक्स्थितम्‌ ।
घाता शनेर्दिने तन्न दृष्टवा वै प्प्पिटेभ्वरम्‌ ॥
पिष्यलं तत्र सेवित्वा अश्वत्थ इतिमन््रतः ।
शनिपीडां न हमते दुःस्वप्र वापि नाशयेत्‌ ॥
अश्चत्मं वा निषदनमितिमन्न्र कण्वेद्प्रसिद्धः । इति वासरयात्रा ।
नक्षत्रेषु योगेषु च याताः पृथङ्न शरूयन्ते । तिथध्यादियोगयुक्ता-
सतुक्त एव ।

[ कृशीप्करणम्‌ } चिस्थलीसेतुः । २६१

अथ प्रकीर्णकयत्राः। क्संक्रानिदिने शङ्केद्धारथाव्रा । अगस्त्या
हुये दिनसप्तकमगसिङण्डे यात्रा । तत्ेवागस््याष्यदानमर । हस्थे
बृहस्पती गोद्ावरीङुण्डवात्रा । प्रत्यहं प्रथमविनि वेत्यादि शिष्टाचार.
गम्यम्‌ । अथ विकण्टकाद्या योगाः । ठिद्गपुराणे-
अविभक्तं च स्वर्टीनं तथा मध्यमक पद्म्‌ ।
एतञ्चिकण्टकं देवि पृत्युकाठेऽप्तप्ररम्‌ ॥
अध्ये पदं मध्यमेश्वर । चतुष्कमपि तत्रैव-
हौलिश्षं संगमेशं च स्वर्ठीनं मध्यमेश्वरम्‌ ।
हष्टवा न जायते मर्त्य; संसारे दुःखसागरे ॥
पञ्चायतन च~
कत्तिवासो भध्यमेश ओंक्षारश्च कप्कः ।
विश्वेश्वर इति ज्ञेयं पञ्चायतनमुत्तमम्‌ ॥
काशीखण्डे पश्चतीर्थी--
सन्त्यनेकानि पण्यानि मयोक्तान्यल्पश्चः एनः ।
तन्नापि नितरां ेष्ठा पञ्चतीर्थीं तृपाङ्गज ॥
यस्यां घ्नात्वा नरो मथो गर्भवासं न संस्मरेत्‌ ।
प्रथमं चासिरमेदं तीथोनां प्रवरं परम ॥
ततो दृश्ाश्वमेधास्यं सवंतीथनिषेवितम्‌ ।
ततः पादोदकं तीथमादिकेशवसंनिधो ॥
ततः पञ्चनदं पुण्यं ्नानमात्रादधो षत्‌ ।
एतेषां पएश्चती्थानिां चतुणाम पि सत्तम ॥
पञ्चमं मणगिकरण्यास्यं भनोवयवशयुद्धिदम्‌ ।
पञ्चतीथ्यां नरः श्चात्वा न देहं पाश्चमोतिकम्‌ ॥
गद्धाति जातुबित्काश्यां पञ्चास्यो वाऽमिजायते ।
थदि देहयरहणं तदा पश्चास्यः शिव एव मवति कम निबन्धना देही
नास्तीति मावः । लिङ्गएराणे-
अविगक्तं च स्वर्छीनिमकारं चण्डमीश्वरम्‌ ।
मध्यमं कृत्तिवासं च पडङ्गमेश्वरं स्पृतम्‌ ॥
अविग्ुक्ते महाक्षेत्रे गह्यमेतत्परं मम ।
शो (श) पदेशेन ज्ञातव्यं यदीच्छेत्परम पदम्‌ ॥
हत्रहस्यमाख्यातं न देयं यस्य कस्यचित्‌ ।

२६२ ारायणमह विरयितः- [ काश्षीधकरणम्‌ ]

तथा-- विश्वेश्वरो विक्षालाक्षी द्नदी काटमेरवः ।
भरीमान्दुण्डिदंण्डपाणिः षडङ्गो योग उच्यते ॥
एनं षडङ्गं यो योगं नित्यं कारयां निषेवते ।
संप्राप्य योगनिद्रां स दीघमरतमहनुते ॥
तथा--ओंकारः कृत्तिवासश्च केदारश्च ति विष्टपः ।
वीरेश्वरोऽथ विश्वेश्षः षडङ्ध ऽयभिहापरः ॥
तिविष्पजिटोचनः। तथा-
पादोदकासिसंमेदज्ञानोदमणिकणिकाः ।
घडङ्ोऽयं महायोगो बह्मधमंहदावपि ॥
पादोदकासिसंमेदौ वरणासीसंगमी । ज्ञानोदं ज्ञानवापीं । बह्मह्दो
बह्मशसमीपकुण्डम्‌ । ध्महदः पश्चनदप्‌ ।
धडद्धसेवनादुस्माद्राराणस्यां नरोत्तमः ।
न जातु जायते जन्तुर्जननीजदरे पुनः ॥

गर्यो हि योगः षडङ्गो मवति । काश्यां तु भुक्तये न तदपेक्षा

किंविम एव षडङ्का भुक्तिदा इति मावः । अष्टायतनमपि लिङ्गपु-
रणे-

अतः परं प्रवक्ष्यामि अष्टायतनसुत्तमम्‌ ।

येन क्रमेण कतत्यं तच्छरणुष्व वरानने ॥

अग्मीश्ाने च केतंव्यं प्नानं वे दीर्विकाजले ।

हष्टवा देवं ततो गच्छेदुवशीश्वरमुत्तमम्‌ ॥

तं हष्टवा मनुजो देवि नकुटाशं ततो वजेत्‌ ।

तं वृष्ट्वा मन॒जो देवि आषादीशं ततो बजेत्‌ ॥

दृष्टा चाऽऽषा्ठिनं देवं मारमूतिं ततो वजेत्‌ ।

तंवा तु ततो देवं गच्छेद चिपुरान्तकम्‌ ॥

ते दृष्ट्वा मनुजो देवि नङ्कटीशं ततो जेत्‌ ।

अष्टायतनमेतद्धि करिष्यन्ति च ये नराः॥

त श्रता अबहिः क्षेत्रे शुदरटोकस्य माजनाः ।

क्षाश्चाशण्डे-
अष्टायतनयात्राऽन्या कतया विद्रशान्तषे ।

दृ्षेशः पावती तथा पश्चपतश्वरः ॥

[ कारीप्रकरणम्‌ ] तिस्थलीसेतु; ।

गङ्खेश्ो नपदेशश्च गमस्तीशः सतीश्वरः ।
अष्टमस्तारकेशश्च प्रत्यष्टमि विशेषतः ॥
हश्यान्येतानि लिङ्गानि महापापोप्ान्तषे ।

एकादक्ञायतनमपि काशीखण्ड-

अन्या यारा प्रकरत॑व्येकादश्ायतनोद्धवा !
आ्ीधङ्ुण्डे सुस्नातः पदयेदा््ीधम।श्वरम्‌ ॥
उरव्॑शीशं ततो गच्छेत्ततस्तु नकुटीश्वरम्‌ ।
आषादीक्चं ततो दृष्टवा मारमूतेश्वरं ततः ॥
लाङ्कली क्षमथाऽऽहछोक्य ततस्तु त्रिपुरान्तकम्‌ ।
ततो मनःप्रकामेशं प्री तिकेश्चमथो बजेत्‌ ॥
मदाटसेश्वरं तस्मात्ति्टप्णश्वरं ततः
या्रैकादश्शलिङ्ानामेषा कार्या प्रयलतः ॥
इमां यात्रां प्रवणो रुद्रत्वं प्रापुयान्नरः ।

चतुर्शायतनमपि काशीखण्डे

इत्यादि
क्तानि-

लेलेश्षः संगभेश्शश्च स्वर्लानो मध्यमेश्वर; ।
हिरण्यगभ ईशानो गाप्र्षो वृपमध्वजः ॥
उुपशशान्तकशिवों ज्य्ठा नेव५भ्वर एव च ।
शक्रेशो व्याघ्रलठिङ्ग च जम्बुकेशं चतुदंशम्‌ ॥
मरने चतर्दरीतानि मह न्त्यायतनानं व ।
एतेषामपि सेवातो नरो माक्षमवाप्रुयत्‌ ॥
चैकृष्ण प्रतिपदं समारभ्य प्रयत्नतः ।
आचतर्दशि पज्याने ठिङ्कान्यतानं सत्तमः ॥
एतेषां वार्षिकी यात्रा इमहोत्सवपवकम्‌ ।
कार्य यपक्ुभिः सम्पवक्षत्रससि।द्धदावयना ॥
मने चतर्दरेतानि महािङ्खानि यत्नतः

हृष्टवा न जापते जन्तुः संसा९ दुःखसाग९ ॥
एकैकस्यास्य लिङ्कस्य महिमाऽभद्यन्तवाजतः ।

( (षि

>सत्ततितमेऽध्याये । ठेद्गऽप्येतानि तत्तत्त(धपाहताग्यु

२६९

द६४

नारायणमहविरवितः-- [ काशीप्रकरणम्‌ |

लैरेक्ं प्रथमं कुर्यात्परात्वा वै वरणा नदम्‌ ।
घ्नानं त संगमे कृता दृष्टवा वें सगमश्वरम्‌ ॥
स्वर्छीनि त कृतन्नानो वृष्ट्वा स्वल निमाश्वरम्‌ ।
मन्दाकिन्यां नरः घ्राता दृष्टवा वें मध्पमश्वएर्‌ ॥
हिरण्यम प्रातश्च दष्ट्वा चेव तदीश्वरम्‌ ।
मणिकर्ण्यां नरः घ्रात्वा वृष्ट्वा चंश्ानमश्वरम्‌ ।
तस्मिन्कूप उपस्पृ्य इष्टवा गाप्र्षम।श्वरम्‌ ॥
कपिलाया हे न्नात। वृष्ट्वा वे वृषमध्वजम्‌ ।
उपक्ञानतस्य देवस्य दाक्षिण कूप उत्तमः ॥
तस्मिन्कप उपस्पृश्य दृष्वापशान्तमीन्वरम्‌ ।
पश्चचडाहदे नातो जयेष्ठस्थानं ततोऽचयेत्‌ ॥
चत॒ःसमद्रकूपे त॒ भ्रात्वाऽचंत निवास्कम्‌ ।
डाककूप उपस्पुश्य अचयच्छुक्रभाश्वरम्‌ ॥
द्ण्डखाते नरः प्रात्वा भ्याधेशं च ततोऽचयेत्‌ ।
जम्बुकेश्वरतीथ तु घात्वा जम्बुकमाश्वरम्‌ ॥
व्वा न जायते मत्यः चसारे दुःखसागरे ।
प्रतिपतमृति देवेशि यावक्कृष्णचतुदं श. ॥
तततक्रमण कतव्य महदायतन शमम्‌ ।

क [$ खण्डेऽ१ शततमेऽध्याय-

अपराऽपि श्चुमा यात्रा योगक्षमकर। सदा ।
सर्वविप्रोपहन्नी च कतव्या कषे्रवासिमः ॥
लैलेक्ञं प्रथमं वीक्ष्य वरणान्नानपूवकम्‌ ।

जव

इत्यादि । किं वित्पाठमेदेन ठेङ्कवदेव चतुदशायतनान्तर कङ।खण्ड-

ओंकारं प्रथमं लिङ्क दवितीयं च चरिटोचनम्‌ ।
ततीयं च महादेवः कुत्तिवासाश्रतुभकप्‌ ॥

रलेश्ः पञ्चम लिङ्ख षष्ठ चन्द्रेश्वरामधम्‌ ।
केदारः सप्तमं लिङ्क धमक्षश्चाष्टम [भव ॥

वीरेश्वरं च नवमं काभशं दृक्ञमं विदुः ।
विश्वकर्भश्वरं लिङ्ग श्ुममेकादुश परम्‌ ॥

वादृशं मणिकर्णीशशिमविभुक्तं चयोवृशञम्‌ ।

चतुदश महालिङ्गं मम विश्वेभ्वरामषम्‌ ॥ `

[कीप्रकरणम्‌ | तिस्थटीसेतुः ।

भिये चतुरदकशेतानि भेयोहेनूनि सुन्दरि ।
एतेषां समरवायोऽयं परक्तिक्षिचरमिहेरितम्‌ ॥
तथा--मिये चतुदशेतानि महाटिङ्गानि देहिनाम्‌ ।
प्रतिमासं समारभ्य तिथि प्रतिपद्‌ ्चुमाम्‌ ॥
एतेषां टिङ्गमुख्यानां कार्या यात्रा प्रयलतः ।
' तथा शततमेऽध्यये-
देःघप्तायतनानां च कार्या यात्रा प्रयत्नतः!
कृष्णां प्रतिपदं प्रप्य मूतावधि यथाविधि ॥
अथवा प्रतिमृत च क्षेतव्रसिद्धममण्सुमः
तत्तत्तीथक्रतघ्नानस्तत्तटिङ्गकृ ताचनः ॥
मौनेन याचा इुवाणः फलं प्राप्रोति याचिकः ।
ओंकारं प्रथमं पश्येन्मत्स्यादय। कृतोदकः ॥
चिविष्टप महादेवं ततो वे कत्तिवास्तसम्‌ ।
रत्नेशं चाथ चन्दरेशं केवार च तता वजेत्‌ ॥
धर्मेश्वरं च वीरेशं गच्छेत्काभेश्वर ततः ।
विश्वकर्मश्वरं चाथ मणिकणीश्वर ततः ॥
अविमृक्तेश्वरं हृष्टा ततो विश्वेशमच॑येत्‌ ।
एषा यात्रा प्रयतनेन कतव्य क्षत्रवासिमेः ॥
य॒रत श्वे उषित्वाऽपि नेनां यात्रां समाचरत्‌ ।
विध्रास्तस्योपतिष्ठनिति क्षवाचाटनसू चका; ॥
अन्यान्यपि चतदशाऽऽयतनानि तत्रव-
प्तेशस्तारकेशो ज्ञानेशः करुणेश्वरः
मोक्षद्रारेभ्वरश्चेव स्वगद्रारेभ्वरस्तथा ॥
बह्मशो टा ङ्गलीशश्च वृद्ध क।८ श्वरस्तथा ।
वु षेशश्चैव चण्डीश। नन्दिक महेश्वरः ॥
ज्यो ती सूपेश्वरं लिङ्क ख्यातमचत्र चतुदृकषम्‌ ।
कार्यां चतदंशेतानि महाटिङ्गानि इन्द्रि ॥
इमानि म॒क्तेहेत्‌नि लिङ्गान्यानन्द्क निनं ।
क टिकल्मषवुद्धीनां नाऽऽस्ययानं कद्‌ चिन ॥
ततान्याराधरचस्त टिङ्गानीह चतुदश
न तस्व पुनरावृत्तिः ससाराष्वानं कर्टिवित्‌ । इत्यादि ॥

२६६ नारायणमहूविरवितः- [ काशीप्रकाणम्‌ 1

अन्न पेटेक्षादीनामेकारादीनाभंयृतेश्चादीनां च यात्रा प्रतिमासं

क्ष्णपकष काया ‹ प्रतिपतयमृति देवेति यावक्ृष्णवतुशि ' इति लेग
प्रतिमासं समारभ्य तिथिं प्रतिपदं ज्चुमाम्‌ ` इति ! कृष्णा प्रतिप
राप्य मूतावपि यथाविधि › इति च काश।खण्डे सामान्यत उक्तेः ।
देचक्ष्णप्रतिपदं समारभ्येति तु वधधत्र एव प्रथमं यात्रारम्भो न तु
पास्ान्तर इति जेयम्‌ । शिष्टस्तु चेतरे कृष्णप्रतिपदाद शेठेशादियात्रां
वैशाख ओंकारादियात्रां ` ज्येेऽपुतक्षादियात्रामाचरन्ति । यदा परत्य
[ ह फकेकलिङ्कयात्रायामशक्तेः प्रतिबन्धो वा तदृ प्रतिमासकुष्ण-
चतुदश सर्वेषां देतरादिमासत्तयकृष्णचुदशयां वा शिष्टाचारत्कमेण
चतुदशक्रयस्य याजा । अथवा प्रतिप देतिवचनाद्रारि कृष्णलः
्रएक्रमाददुसंषेयम्‌ । अन्यच्च काशाखण्ड-

संप्राप्य धासरं विष्णोरविष्डुतींथषु सवशः ।

काया याना प्रयतेन महाएण्यसमृद्धये ॥

एवं नानायात्रा उक्वाऽन्ते ततरेवोक्तम्‌-
रद्ध पूर्वमिमा याताः कर्तव्याः केत्रवासिभिः।
पर्वस्वपि विशेषेण कायां या्नाश्च सर्वतः ॥
न.वनध्यं दिवसं कुया्िना यात्रां क्थिक्ृ्त। ।
तथा--पस्य वन्ध्यं दिनं यातं कारणां निवसतः सतः ॥
निराक्चाः पितरस्तस्य तस्मिन्नेव दृनेऽभवन्‌ ।
वोक्तसकलयात्रास्वशक्तं प्रति तत्रेव-
याच्यं प्रयत्नेन कत॑ठ५ प्रतिवासरम्‌ ।
एका स्वगंतरङ्धिण्यास्ततो विश्वेरितुः परा ॥
तथा--कार्यां लिङ्कान्यनेकानि कारयां तीथान्यनेकशः ।
तथाऽपि सेव्यो विश्वेशः स्नातव्या मणिकाणका ॥ इति ।
अन्न याचा यञ्चाकृरणे परत्यवायभ्रवणं तासां नित्यत्वम्‌ । यत्र च
काश्चीवासे विध्रामावः फलतया श्रतस्तदापि फट वदयक्रताद्राराऽध्यप-
नवदावदयकं क्षजसंन्यासिनाम्‌ । यत्र तन्यःफलं श्रतं तत्केवलकाम्य-
तया नाऽऽवक्यकमिति । अन्यच्च यस्यां तिथ्यारियात्रायां काठविशेषो
नोक्तः सा पर्वाह्नवततितत्तात्तिथ्यादौ काया पूवाहे देविक कार्यमिति
वनात्‌ । यत्र तु काठविशेषोकतिस्तत्र तत्काठावच्छिन्नतिथ्यादविव

( करीप्रकणम्‌ | त्रिस्थटीतेतुः। . २६७

‹ कमणो स्य थ! काटस्तत्काटन्यापिनी तिथिः! ' हत्यादिवि चनत्‌।
तश्चापि यदि हासवद्धिसाम्गदिनद्रये कमंशाठेऽसत्वं सत्तमकदशसच्व `
वा तदा ‹ खर्वो दर्पस्तथा हिंसा तरिविधं तिथिलक्षणम्‌। सर्वदो परी
पूज्यौ हिंसा स्थात्पवंकालिकी ' इतिवचनािर्णयः । यञ तु तिथिवार-
नक्षन्नयोगादिथोगतो याघ्रोक्ता तत्र दिनिमध्ये यदेव तद्योगस्तदेव काय।
योगप्राधान्याद्रा्ियोगस्वरिंवित्कर एषेत्यादिसामान्यनिणंयो य्न्या-
नतरेभ्योऽवगन्तव्य इति । इति प्रक।णयन्नाः
इति भीमद्वरगेश्वरसूरिगनुनारायण मडविरविते त्रिस्थटीसेतो
काजी प्रकरणे यात्र प्रकरणम ।

अथ क््ञाकतणापकमदेषाक उच्यत ।

अनिष्टफलताज्ञाने सति ततो निवक्तौ कृते वा तस्मिस्तद्विनाशकरणे
वक्ष्यमाणप्रायथिततप्रवत्तावुपयोगात्‌ । अनुतापार्यप्रायाश्चत्तापिक्षार्‌-
शोषणे यजनद्वारा भरायधित्ताचुष्ठानापपिक्रलाच्च । तत्र तावत

खण्डे मववचः-~

अन्यन्न यत्कृतं पापं तत्कादया परिणरयात्‌ ।

वाराणस्यां कृतं पापमनतेगहे प्रणरयात ॥
न्तर्हे कृतं पाप पेशाचनरकावहम्‌ ।

पिक्षावनरकप्रात्तिगच्छत्येव बाहयाद ॥

न कल्पकोटिभिः कायां कृतं कमं प्रभुज्यते ।

किंत रुद पिक्षाचत्वं जायते अयुतत्रयम्‌ ॥

वाराणस्यां स्थितो योवे पातकेषु रतः सद्‌ा)

योनिं प्राप्यापि ष्श्ाचीं वषाणामयुतत्रयम्‌ ॥

पनरतैव निवसञ्ज्तान प्राप्स्यत्यनुत्तमम्‌ ।

तेन ज्ञानेन मे गान्ते मोक्षमाप्स्यत्यदुत्तमम्‌ ॥

यदित काश्यां पापं विधायान्यत्र एृतस्तादपाकोऽपि तनवाक्त
दुष्कृतानि विधायेह बहिः पच्चत्वमागताः ।

तेषां गतिं प्रवक्ष्यामि शुणुत पदरजसत्तमाः ॥
याम्या मे गणाः सन्ति घरां विकरुतमूतव,

भूषारां ते धमन्त्याद कषतर ईष्छृतका्णः ।

२६८ नाराथणमहविरवितः- [ कारीप्रकणम्‌ ]

नयन्तयतपप्रायां च ततः प्राच। द्रसिदापर ।
वषाकाटे इराचारान्यातयन्ति महाजले ॥
जलकामिः सपक्षाभिरदन्दशुकंजलाद्ववः
दर्निवारेश्च मशकर्दश्यन्ते ते दिवानिशम्‌ ॥
ततो यमि्हिमर्तौ ते नीयम्तेऽद्री हिमाटये ।
अक्नावरणेहीनाः स्टिदयन्ते ते देवानंशम्‌ ॥
रुस्थले ततो ग्रीष्मे वारिवृक्षविवाजते ।
दिवाकरकरैस्तीवस्ताप्यन्ते ते पिपासिताः ॥
क्लेक्ितास्ते गणेस्गेयातनामिः समन्ततः ।

ध काटमरसंख्यातमानीयन्ते तत स्तव ॥
निवेदयन्ति ते यामाः काठराजान्तिके ततः ।
काटराजोऽपि तान्द्षवा कम सस्माय दुष्कृतम्‌ ॥
विवज्ञान्धुत्तृपारतीश्च ठग्रपृष्ठोद्रवचः
अन्ये श्वरार्किचिश्च चह संथोजयत्यपि ॥
ततो श्व्रपिश्ाचास्ते भरवानुचराः सदा ।
सहन्ते क्टममत्यथं श्ुतृण्नयत्वस मवम्‌ ॥
आहारं सुधिरोन्मिभ्रं ते ठमन्ते कदाचन ।
एवं उययततख्याकं काठ ते अ्रसहूःसताः ॥
हमक्चानस्तम्मभमित। नीयन्ते कण्ठपारिताः।
पिवासिता अपि न तेऽग्बुष्पशमपि चाऽश््ुयुः॥
अथ सक्षीणपापसते काठमेरवदकशनात्‌ ।
इहैव पेषहिनो मत्वा म॒व्य्ते ते ममाऽऽज्ञया ॥
तस्मान्न कामयातात्न वादखयनःकमणाऽप्यघमप्‌ ॥
शुचौ पथि सवा स्थेय महाठामममप्ठुमिः ॥

काशौक्तपापानामन्रान्यत्न वा शतानां यमयातना नास्ति । अत्र
शतानां कालमेरषः शास्ता । अन्यत्र प्रताना तु यामाख्यारवगणकरृत
यातनाने ्चिकशद्षसहश्काटमेरवयातनां प्राप्य पुनभत्यता प्रप्य कार
भरणेनान्ते भक्तिरिति प्रघ्काथः

य्दन्य्ाजित पाप तत्काश दिशेनादत्रजत्‌ ।
काश्यां तु यकत एप तत्पशाचपदप्दम्‌ ॥

[ काशीप्रकाणम्‌ } विस्थलीसेदुः । 2.2 २६९
प्च
कार्यां कृतेन पपेन यातनामतिमाषणम्‌ ।

छे

प्राप्य पथाद्विमुच्यन्ते क्षीणकल्मषशाटिनः॥
बह्मदेवते-

महापातकसय॒क्तािशदब्दसहस्रकम्‌ ।
प्रत्येकं प्राप्रवन्त्येव यातनां काटमेरवीम्‌ ॥

तथा--्विशद्रष॑सह्ाणि अिंशदरषंशतानि च ।
पच्यन्ते दुःखसंघोपे काटराजेन साद्रम्‌ ॥

अचर तिंशान्चयजिकद्रषयातनापक्षयोधिकल्पो बुद्धवुद्धिङृतविष-
यताषा।

तथा-ज्ञाता पापं काशिकायां यस्तु कुयन्निराधमः ।
न तस्य निष्करतिरवेदपराणे परिपल्यते ॥

क्ते क्षि क

तथा काक्चीवातिविहितनिषिद्धकथनावसरे पदमपुराणीयः कमवि-
पाकः कायां कृतस्य पापस्य मोगा रद्रपिशाचता इत्यादिनि
मूयोऽपयुक्तः । कमेठकपाद्ुपताख्यानतात्पय च गचुडपुराण--
वाराणस्यां स्थितो यो वे पातकेषु रतः सदा
योनिं प्रविश्य पेक्ञाचीं वषाणामयतनत्रयम्‌ ॥ इत्या ।
त~
काशिकायां कृते पाये प्रायश्चित्तं न जायते ।
प्रायधित्तविहीनानां यातनाऽस्ति सुदारुणा ॥

इति जिस्थलीसेतो काशीपापविपाककथनम्‌ ।

अथ काश्चीकृूतपातकप्रायथित्तम्‌ । तत्र पृतिगुक्तेप्रकारिकायब्र--
्र्वज्छभूषणं नित्यं वेदान्तज्ञानिनो गुणेः ।
भ्रद्धाविनयसंयुक्तः शान्तिदान्त्या दिसयुत. ॥
यावन्जानोदयस्तावद्रेदान्ताथ निरूपयत्‌ ।
नास्ति ज्ञानात्परं किंतित्पापकान्तारवाहकम्‌ ॥
मासमाधाद्िनश्यनि क्चद्रपापान घुव्रत । .
धण्मास्भवणात्सवें नश्वन्त्यवोपपातकाः ५४४.

नारायणमहटविरवितः- [ काक्षीप्रकभेष्‌ ]

बहापातकसधाश्च नित्यं वेदन्तविन्तनात्‌ ।
इयन्ति वत्परात्पुव स भुक्तः स्यादूब्हस्पते ॥
थः भ्द्धया युतो नित वेदान्तज्ञानमम्यतेत्‌ ।
तस्व संसारविच्छित्तिः श्रवणादिति 1है श्रतिः॥
एवमभ्यसतस्तस्य यदि विदप्रोऽमेजायते ।
सव॑लोकान्करमा क्तवा मम विपरोऽभिजायते ॥
नश्च पव॑मादेण विद्वासं पयुपासते ।
तथा-तस्मात्सव प्रयत्नेन स्व मक्त्यथ वहस्पते ॥
सवदा सवमरत्सृर्य वेदास्तत्रवण ईर ।

इति स्कान्द यतेन,

त्यक्ता स्वानि कमाण ज्ञानाम्यास्तपरा मवेत्‌ ।
, ज्ञानाभ्यासान्महापापान्मुच्यते नात्र संशयः ॥

स्यादीति च वासिष्ठलिङ्कोपपुराणीयतवेन वचनाने प्राय श्त्तपरक-
इणे लिखितानि । इदं त॒ चिन्त्यं साधारण्येन प्रतयमानानामषा काशी.
कतपाएविषयत्वेनोपसंहारायोगात्‌ । आभेयविषय चतु ाकरणवतरकरण
एदितवाक््यान्तरामावाचच । सति वा वचनान्तरे प्रकरणपाठतवास्या-
पसंहतानारम्याधीतसापतद्हयमित्रविन्दाविमात्र विषय कार।मतकरृतपाः
पविषयमात्मभ्रवणमननतसवज्ञानादि स्यान्न च स्थटकरतपातक विषयम्‌ ।
किंवेवमम्यस्तोऽन्तरा विग्रापत्तो प्रायथित्तसमाप्त्यमावात्काराङृतपाप-
धत एव भरणे सर्व॑छोकोपमोगबाह्मण।दिश्चुमफलप्रापिमवत।ति सरवे एव
बलात्कार पापादौ प्रवततेति विरो धापत्तिः । अ।¶ च तस्य सन्यास्या

य धिक्षारिबिजेषपरत्वात्कथं काञ्चापापिसाधारण्यामाते । एतन बह्मह-

त्यादिमिहापापादिविषयकदरादक्षाबाद्परायश्चत्तोपन्यासाऽप तन्त्य:
परास्तः । साधारणतवे काशीमात्तकृतपापविषयत्वय गात्‌ । वाग बा
र्ोक्तदूषणापातात्‌ । यदपि केनचिच्छरामद्ष्णाकतिनरूप प्रायाश्चत्त
का्लीहतपापभराथित्तमध्ये गणितं तत्केवलं न्थबाहुल्य एव कारणम्‌ ।
तथा हि--अरोदपातकतुणािमृतमगवन्नामक।तनङ्पपराया त्तस्य य दि
काणां कृतपापमान्रविषयताऽङ्गी कियते तदा छनिरू।पत मगवन्नान
साम्यम्‌ । न बाऽद्धीकृतमेव केश्वन्न च तेन । स्वादाहं तानिकप्राण..
विश्द्धं च । अथ यत्र कविक्ृतपापमात्रविषयता तहि स्मता ष

२५१

[ कारीप्रकरणम्‌ तरिस्थटीसेतः ।

तव दिदमपि साधारणतया काश्ीप्रकरणे नोदाहरणमहति । अधिकारि
विशोषविषयत्वादपि स्वदषितास्मश्रवणादिहपपरायश्चित्तवदेवात्र नादा"
हार्यम्‌ । यरदधिक्ारिविशेषविषयतादरषणं मगवन्नामकीरतनपाय चित्तस्य
कृतं तन्माननैऽस्मिन्वदिके येषां न पुजाद्यधिकारिता तत्पापावानवृत्तपच
परकारान्तरमच्यत हत्य पकमस्तत्क थितैरवैदिकमार्गानधिकारिविषयत्ववि-
धीत्यलं बहना । बहवप्यत वक्तव्यं प्रकृतानुपयुक्ताभिधायेतया ततत

ल्यतापततर्नाक्तमिति । तस्मादसाधारणप्रायश्चित्तान्येवान्रोदाहायाणि ।
तन्नापि स्मार्तपायशित्तन सह विकत्पसमुच्चयादिविचारः प्राग्व कशाः
विहित निषिद्धा भिधानप्रसङ्खन कृत इते नह पनः प्रस्तूयते । स्वरूप. ¦
चं तच्यते प्राणवचनोपन्यासेन । तत्र स्थूल सृक्ष्मपापपरायाधेत्तं साथ
वादकं चोक्तं बह्मवेवतं । अगस्त्य उवाच-

प्मादा्यदि सक्ष्मं वा स्थूलं वा पातक त्रामः

कृतं कारयां तारकारे कथं तस्याऽऽद्च निष्कृतिः ॥

सकन्द उवाचेत्पवमाद्यनन्तरं मगवतो वचनम्‌-

प्राय्ित्तविहीनानां न शान्तिः कुच्रचिद्धवेत्‌ ।
ङ्क पनः कारिकामध्य पाप कृत्वा सुख लमत्‌ ॥
ब्रह्महत्यादिपापानां प्रायाश्चत्त हं कारका
काशिकायां कृते पपे प्रयश्च न विद्यते ॥
प्रायथित्तविहीनानां यातनाऽस्त उदास्णा ।
ज्ञानस्वरूपं काकीयं पश्चक्रशापरा।मता॥
तस्याः प्रदक्षिणं कृत्वा सवंपापैः प्रपुच्यते ।
मम ब्रह्ममयं टिङ्कमापाताटत्समुत्थितम्‌ ॥
ज्लिवलोको पररि गतमत्यतिष्हशाङ्टम्‌ ।
जाजन्मसं चितिः पापमुच्यते तपदाक्षणात ॥
्ष्े कृतानां पापानां प्रायाश्चत्त न चतरत्‌ ।
दक्षिण्यं कृत्वा दशजन्मकृताद घात ॥
क्तो मवति पापात्मा सद्या मक्षमवाप्रुयात्‌ ३
छु मकृद्यदि इयाद्धि माहात्पाप न तस्व तत्‌ ॥
क्ष्रं प्रदक्षिणीकृत्य मदेत्पापां हिं विज्वरः
प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा पाप जन्मशता।जतम्‌ ॥

६७२ नारापणमहविरदितः- [ कारीप्रकरणम्‌ ]

विलयं प्राप्यति त्रा नात्र कायां विचारणा ।
यावजीवं वसेत्काश्यां प्रत्यब्दं सुप्ररक्षिणमर ॥
कुय दिव निरालस्य आनन्दसवनस्य हि ।
प्रत्थष्ठं ये प्रकुर्वन्ति पश्चकोकं प्रदक्षिणम्‌ ॥
जीवन्भुक्तास्तु ते ज्ञेया निष्पापाः काशिवापिनः ॥
इति बहयवैवर्तऽष्टमोऽध्यायः । एतदनन्तरं नवमेऽष्याये--अत्रेवोदा-
हृरन्तीममि तिहासं पुरातनभित्यादिना कृष्माण्डत नयस्याऽऽख्यानं पश्च
कोकप्रदक्षिणप्शंसार्थप्‌ । य(त)स्थायमाशयः--मद्यपा वेश्यारतः छव
ण॑स्तेयी दृष्टसङ्गीत्यादिपापरतोऽपि मण्डपः सकृदज्ञानात्मसङ्गतोऽविः
धिनाऽपि यात्रां कृत्वा पापेभ्यो मुक्तोऽमूक्किं पनविषिना ज्ञानत
आवृत्या यथाकाटं कुर्वन्नन्य इति । कषय उचुः--
सूत सूत महाबुद्धे वेदविधाविशारद्‌ ।
यथा प्रदक्षिणा काया मनुजेर्िधिपुवंकम्‌ ॥
स्थानं वासस्य वद नो मक्ष वाऽमक्षमेव च ।
पजां सीन्नि स्थितानां च देवानां दानमेव च ॥
यथा संपूणतमिति यात्रा कतरस्य सत्तम ।
सत उवाच-
एवमेव पुरा पृश मगवाञिशिवया शिवः ।
तद्रवी मि मुनिभेष्ठाः शृण्वन्तु विधिभुत्तमम्‌ ॥

भ।९ब्य्‌वाच-
मगवन्डेवदेवेश्ञ प्रदक्षिण विधि वद्‌ ।
पएश्चक्रोशषस्य येनाऽऽश्चु निष्पापः पुण्यवान्मरवत्‌ ॥

महादव उवाच--
आश्विना मासेषु विषु पाति सवदा ।
दक्षिणा प्रकर्तभ्या क्षे्रस्यापापकाङक्षिमिः ॥
माधादिचतुरो मासाः परोक्ता यात्रादिधो वरणाम्‌ ।
भद्धोद्‌प त॒ कालान्तरऽपि कायां ।
यथाकथं दिहेवेशि पञ्चकोकापरदक्षिणम्‌ ।
कुयदिव न मासादि विन्तयेद्धमकोविव्‌ः ॥
स एव श्चमदः कालो पसिञप्रद्धा भवेदिति ।

{श्िशीपरकणम्‌ त्रिस्थटीसेत्‌ः । २४९४

इत्यन्ते वक्ष्यमाणत्वात्‌ ।
एवंस्मिन्दिषिसे हृण्डि एज यत्वा हविष्यमरर्‌ ।
प्रातरुचरवाहिन्यां सत्वा विभ्वशमचयत्‌ ॥
पनयचाधमपि च रिवयाः पजन मभेत्‌ ।
मक्तिमण्डपिकायां च संवि वरवर्णिनि ॥
प्रतिज्ञां महत कृत्वा पूजनं तच्च तच ह ।
काद्या प्रजातवाक्षायमनोजनितमुक्तये ॥
्ञाताज्ञातविभुक्त्यथं पातकेभ्य हिताय च ।
पञ्चक्रोक्षात्मकं टङ्क ज्योतीङूपं सनातनम्‌ ॥
मवानीशंकराम्यां च लक्ष्मीश्रीक्ञ विराजितम्‌ ।
दुण्डिराजादिगणपेः पद्पञ्वाश द्धिरावृतम्‌ ॥
द्ादश्षाहित्यसहिते नुसिंहैः केश्ेयुतम्‌ ।
कृष्णरामन्नययुत कूर्ममत्स्यादिमिस्तथा ॥

, अतवताररनेकेश्च युतं विष्णोः हवस्य च ।
गौर्यादिशिक्ति भिज क्षें कुय। तमद क्षणम्‌ ॥
बद्ध्वाऽखटिं प्राथयीत महादेवं म्हेग्वराम्‌ ।
पचक श्चस्य यां वे करिष्ये वि धेपूवकम्‌ ॥
प्रीत्यर्थं तव देवेश सवाघाघप्रशान्तय ।
इति संकल्प्य मानेन प्रणिपत्य पुनः एनः ॥

(ण्डराज गणक्ञान महाविघ्र। घनान ।

` एञ्चकोकशस्व यात्रा देद्याज्ञां कृपया विमा ॥
विश्वक्ं चिः परत्याथ दण्डवल्ाणपत्य च ॥
मोदे प्रमोदं स॒रखं दुम॑खं गणनायकम्‌ ॥
प्रणम्य पजपित्वा<ब्दां दण्डपाणि तताऽचथत्‌ ।
कालराजं च परत। विश्वेशस्य जगद्‌गुराः ॥
पूजयित्वा तते गच्छेन्मणिकणीवेधानतः ।
तन्न पाता महादेवं मणिकणाङ्ञमचयत्‌ ॥
मनिक्ृर्णीतिदे छन्नं गङ्ाकेशवमप्युत ।
ललितां च ततः एञ्य जरासधश्वर {विभरपु |
सोमनाथं ततः एञ्य अदाटम्यश्वरमव च ।

लटङ्क महादवे वराह च प्रपूजयत्‌ ॥

` २५

नारायणमह्‌ विरवितः-~ [ काश्चीप्रकरणभ्‌ |

दृशाश्वमेयिक्षं लिङ्गं बन्दीं तवेव पूजयत्‌ ॥
सर्वेश्वरं च केद्‌।र ततो हन॒मद्‌ीश्वरम्‌ ।
संगमेक्षं ततः पएज्य ठ।लाके पूजयेत्ततः ॥
अक्षसंज्ञं गणाध्यक्षमसेस्तार पुनवजेत्‌ ।

क्षतं प्रदक्षिणी र्वस्तिलमाच्र न सत्यजेत्‌ ॥
दर्गाङ्गण्डे ततः घ्रात्वा यजेद्दुगाविनायकम्‌ ।
दुगा संपूज्य विधेवद्रसत्तत्र सखाप्तथं ॥
बाह्यमणान्मो जयेत्तत्र मधपायसटडडुकेः ।
राश्रो जागरण तच पुराणश्रवणादकम्‌ ॥
कुर्याच्च पजनं मक्सया परोपकरणादि च ।

ततः प्रात,

जय दुग महादव जय काननान्‌ ।
छत्र वि प्रहरे"देवि पुनर्द्2। नमस्तु त ॥

हति दुगा प्राथावेत्वा विध्वरक्तनश्वर ततः। `
पजयिल्वा कदमश्च पश्चत्राहातेटनमत्‌ ॥
आदा कदमत।थ तु क्नान कूपावट (कनम्‌ ॥
सोमनाथ विपक्षं नाटकण्ठ तताऽचयत्‌ ॥
तत्र वाकं विधाया किचिद्धाम द्विजाचनम्‌ ।
भ्राद्धादिधमकाय)णि करत्वा मुच्यहणत्र वा ॥
कदंमेश महदिव काशिवासजनाप्रय ।
त्वत्पजनान्पहारुद्‌ पनदेशनमस्तुत ॥

प्रातः घ्चत्वा पूजायेत्वा प्रजायत च स्विजान्‌
नागनाथ च चामण्डां माक्ष करुणन्वरम्‌ ॥
परमद ततो दुगा विकटास्या प्रपूजचत्‌ ।
उन्मत्तमेरवं नटं काटङटर तताऽच्वत्‌ ॥

दुगा च वेमा नत्वा महद्व तत [<चयत्‌ ।
नन्दिकेर भृद्खारार तत्रव च गणाप्रयन्‌ |
विरूपाक्ष च यक्षश्च वमटश्वरमव च ॥

भाक्षदं ज्ञानद्‌ चंवामुतश तत्र पूज दत्‌ ॥
गन्धर्वसागरं तत्वा भामचण्डा तता बजत्‌ ।
तन्न भला भामचण्ड। पथपता न्रापवल्छवा, ॥

[ काशीपरकणम्‌ ] तरिस्थलीसेतुः । ` २७५

पश्चोपवारैः सेपृज्य बाह्मणान्प रिते पयेत्‌ ।
तत्र वासं प्रयत्नेन डय।चण्डविनायक्म्‌ ||
रविरिक्ताक्षगन्धरवं नरकाणवतारकम्‌ ।

शिवं प्रपुञ्य यत्नेन रारो पूर्वददाचरेत्‌ ५
प्रातरुत्थाय सु्नातः प्राथ॑येद्धीमचण्डिकाम्‌ ।
भीमचण्डि प्रचण्डामि मम विद्रानि नाज्ञय ॥
नमस्तेऽस्तु गमिष्यामि पनरदशचनमस्तु ते ।
ततो गच्छेधेकपादं गणं नलाऽथ तण्डटान्‌ ॥
तिलांश्च विक्िरेत्तन्नर धनधान्याव्‌ सपद ।
ततो गच्छेन्महामीमं मेरवं भर। छ्चुमाम्‌ ॥
म्रतनाथं च सोमेश्चं पजयेत्सिन्धुरो धासि ।
काटनाथं कपदीकशिं कामश्च च गणेश्वरम्‌ ॥
वीरमद्रं चातुमुख(?) गणनाथ प्रपूजयत्‌ ।
ततो गच्छेषेहटीश्ं विघ्रपएगानेवारणम्‌ ॥
मोदकैः परथरेटाजेः सक्त मिश्वक्ुपवमः
पजयपेच्छद्धया देवं ते देटठिविनापकम्‌ ॥
तत्णभ्वं षोडक्ञ पनर्वि्ननाथान्समचयेत्‌ ।
उहण्डगणपं एज्य उक्कलेश्वरमव च ॥
रद्राण्यास्तु तपोमूमिं द्वा रामेश्वर व्रजत्‌ ।
छरणायां ततः घ्रात्वा तप्णा।दे वधाय च ॥
रामेश्वरं श्वेततिदिबित्वपत्रादिभियजंत्‌ ।
सोमनाथं च तत्रैव पजयेदिन्द्रदिग्मतम्‌ ॥
मरतेक्षं टक्ष्मणेशषं शद्चपनश्वरमेव च ।
द्यावाममीश्वरं तत्र पुजयेन्नहुषश्वरम्‌ ॥

तन्न वासं प्रकट्प्याथ पववजागराद्कम्‌ ।
कतवा स्लात्वाऽथ रामेशं पराथेत्का!रवाप्तद्म्‌ ॥
श्रीरामेश्वर रामेण पजितस्त्व सनातन ।
आज्ञां देहि महादेव पुनद श नमस्तु त ॥
लिङ्गानि हश्हन्यादौ वरणापारगाण्यथ ।
पूजपिला ततो गच्छेदेवस परनिपाथ्तम्‌ ।

नारायणमहषिरवितः- [कारीप्करण |

देवसैषेश्वरे किचिद्वा स्थित्वा ततो व्रजेत्‌ ।
पाक्पाभिं मणे च क्षि्रमध्ये ष्यवास्थतम्‌ ॥
एजयित्वा बहिश्चैव प्रथ्वोश्वरमथां वजेत्‌ ।

एकोऽश्वमेधः पृथना कृतः क्षजाद्रहैः एरा ॥
स्व्गभरभिस्तु सा ज्ञेया मोक्षमूमस्तु मध्यतः।

कारयाश्चतुर्दक् देवि प।जन स्वभमूमेका ॥

शृतास्तत्र हि गच्छन्ति स्वग घुक्ृतिना पद्म्‌ ।
ततः घुय॒पं हि सरः स्पुष्ठा गच्छेच्छनः शानः ॥
मह घ्षत्नं कापिलं तु यत्र भीवृषमध्वजः।
तन्न श्लात्वा विधानेन तप येतवा पत्नथ ॥

श्राद्धं विधाय सुश्रद्धः एूजथदूवृषरमध्वजप्‌ ।

निवसेत्तं त॒ दिवसं भ्रवणादे प्रकत्पयत्‌ ॥

परदक्षिणीकरस्य ततो गच्छेज्ज्वालानु सिहकम्‌ ।
एवं प्रदक्षिणीकृत्य सरः कापटमरुत्तमम्‌ ॥
वरणा च ततस्तीत्वा घ्रात्वा वे संगमश्वरम्‌ ।
आदिकेशवमभ्यर५ संगमेश्वरमेव च ॥
विनायकं खर्वसंज्ञं पजपित्वा ततो वजत्‌ ।

फ़ डीकृत्य यवाञ्जुद्धान्वाकेरान्वष्णाप्रचरन्‌ ॥
प्रह दिश्वरपम्यच्यं त्रिलोचनमतः परम्‌ ।
विन्दुमाधवमम्यच्य हदे पाञ्चनदं युम ॥
गमस्तीक्चं मङ्गलां च गोरा हटा ततो षजेत्‌ ।
वसिष्ठवामदेवो च पवतेश्वरमव च ॥

महेश्वरं समम्यच्यं ततः सिद्धि विनायकम्‌ ।
ष्टाद्रणगा द्दिव्यान्पूजयद्रणनायकान्‌ ॥
भनिहरण्या ततः प्नत्वा मच्छेद्िश्वश्वरं यम ।

` नमस्कूत्य महेशानं प्रविशदेवर्सनिधां ॥

पश्चोपचरिः संपज्य स्तत्वा नत्वा पुनः एनः ।
मुक्तिमण्डपमागत्य कृताथस्तत्र सविरत्‌ ॥
विष्णं च दण्डपाणिं च हण्ड मेरवमेव च।
आदित्यं गण्पश्चिव पएजयत्पुनरेव च ॥
प्हुक्षिणाकृतान्दवान्स्मरत्ततर कमत्ठि५।

[ दरीमकरणम्‌ | जिस्थटीसेतः । । २४४

ततः प्राथना-
जय विश्वेश विश्वालसन्काश्शीनाथ जगद्ुरो ।
त्वतसादान्महदिव कृता क्षेजप्रदक्षिणा ॥
अनेकजन्पपाणानि कृतानि मम शकर ।
गतानि पश्चक्रोश्षावमटिङ्गसम्यङ्प्रदृक्षिणा ॥
त्वद्धक्ति काशिवास च राहत्य पपिकभणा ।(?)
सत्सङ्भवणाद्श्च कालो गच्छतु नः सदा ॥
हर शंभो महादेव सवन्ञ सुखदायक ।
प्रायश्चित्तं सनिवेत्तं पापानां तस्तादतः ॥
एनः पापमतिमाऽस्त धमब्राद्धः सदास्स्त॒म।
इति जप्वा यथाशक्ति दत्वा दन द्विजन्मनाम्‌ ॥
बद्ध्वा करथग मन्त्री मच्छरभतमुद्‌(रयत्‌ ।
पश्चक्रोशशस्य येषं यथाशक्ति मया कृता ॥
व्यनं संपर्णतां यात वत्मस्ादादुमापते।
हति प्राश्यं महादेवं गच्छेद्रेह स्वके स्वकम्‌ ॥
न्यनातिरिक्तरोषार्णां पारहाराय दक्षिणाम्‌ ।
संकल्प्य ऽऽगत्य च गहं बाह्यणान्माजयत्ततः ॥
तन्न आगत्य च गहं कटम्बेः सह म।जनम्‌ ।
कुत्वाऽऽत्मात तता ध्यायकरतकुत्या मवेत्ततः ॥

अथ वसिप्रकार

एकरा त मध्य य. प्रवसच्छाचमनस,
धरणायास्तरे रम्ये स याते परमा गातम |

वरणायास्तरे पमेश्वरसंनिधा ।

दविरा्रमध्ये वसतिं यः कुया द्वमतत्पर्‌ः
प्रथमं चण्डिकाक्षेत्े द्वितीयं वरणातट ॥
दिवसं तु वसेद्धीर्मास्ततो विश्वेश्वर बजत्‌ ।
रत विरात्रमषिताो मध्ये मवाते पातेति ॥
दू्गास्थले मीमचण्ठ्यां रामश वासप्रच्छति ।
वष्षिं पस्तु कुरते म६५ 1दृनचतुषट्यम्र्‌ ॥

२७८ तारायणमहविरवितः- [ काशापकणम्‌ |

प्रथमां वसतिं कुया करदमेश्वरसंनिधो ।

द्वितीयां मीमचण्ड्यां च रभिशे तु तृतीयकाम्‌ ॥

चतथा काप्ठि ताथ वसतिं पारकल्पयेत्‌ ।

राजवृद्धकुमाराणां यथेष्टं वास इष्यते ॥

यथाकथं चिहेषेशि पश्चकरोशप्रदृक्षिणम्‌ ।

कयदेव न मासादि चिन्तयद्धमकोविद्‌ः ॥

स एव श्चुमदः कालो यस्मिञ्धद्धोदयो मवेत्‌ ।

श्रद्धा हि इठंमा लोके कटो खलु विशेषतः ॥

धदधैव ती्थ.देवश्च धद्धा स्वर्गापवभकां ।

भद्धया यत्कृतं सर्वमनन्तफलद्‌ मवेत्‌ ॥

सत्ये भद्धा गुणवत। नासत्य सा फटप्रदा ।

काश्यां तिष्ठति यो नित्य प्राति मागरथाजद ॥

कर्थात्सावत्सरीं यानां पश्चक्रोरस्य सन्दार ।

स ब्रह्मभूतो निवसेन्ममानु्रहतः इख। ॥ |

हति भी बहमवैवतें पश्चक्रोशयात्रा नाम दशमोऽध्यायः ।

अजथ पञ्चक्रोशयान्चायां निथमा ब्रह्मवेवतं । देव्युवाच-

्ेत्रपरदक्षिणे देव नियमाः के मवन्ति तानू ।

ददस्व तारिताशेष विश्वनाथ कृपाठटय ॥
भौमहदेष उवाचव-

प्रतिग्रहं परान्नं च परदारामिमाषणप्‌ ।

परस्वग्रहण सेहादसद्वाता च वजयत्‌ ॥

परदाराणाममिटाषपुवकं माषण परदाराममाषणमर्‌ ।
ततां पपिनां सङ्क न कुयत्प्रथत। नरः।

असत्छमागमात्सर्वं जायते निष्फठ तरूणाम्‌ ।
मम द्रोहः साकं न वजेदवदनिन्दकेः ॥
परापधादं नो कुषत्पिरदोहं विवजयत्‌ ।
गरुनिन्दां शाखनिन्दां शिवधममहालनाम्‌ ॥
तीथलिङ्कतपो निन्दां न कुषात्त प्रदक्षिण ।
अन्यदा त॒ कृतं पापं नश्येरषत्परदक्षिणात्‌ ॥
्ष्प्रदक्षिणाभध्पे कृत कैन प्रणरयाति ।

[ काशीपरकरणम्‌ | ` तिष्थठ सितुः । २४९

किं विहन प्रत्यहं बाह्मणेभ्यो

देयं दीनानाथपडगवन्धकेषु ॥

भूमी शय्या तेलमसिादिदुषटं

सर्वं वजयं क्षे यात्रादिनेषु ॥

व्रानहटयं प्रकुर्वीत नित्यश्राद्धं च चन्द्रि!
द्र किंचि क्कियते कोटिकोटिगुणं मवेत्‌ ॥

तथाऽत्राधिकारिणो बह्मवेवतं-

ब्राह्मणे क्षतियेऽदयेः शुदश्येवान्त्यजातिमः।
काङ्क्षद्भिः परमं त्वं कतेवष्य क्षत्रद्‌ क्षणम्‌ ॥

तथा--बह्मचारी गहस्थां वा वानप्रस्थोऽथ मस्कर ।
षित्रे वसन्बहिव।ऽपि इयदेव प्रदक्षणम्‌ ॥

तथा--बाह्यणः क्षिया वाऽपि वैरयशुदरा तथा लियः
महापातकशान्त्य्थं कुयुः क्षतरप्रदक्षिणम्‌ ॥

तथा--यस्त वाराणसीं प्राप्य बहिजिगमेषुमवेत्‌ ।
प्रदक्षिणत्रयं कुयात्सवपापनितत्तय ॥

तथा-वाराणसा समासाद्य प्रमदाद्या बहमतः
स दवात्पनरामत्य दुक्षणन प्रहयुध्प्रात ॥

तथा पश्चक्तोक्षीमाहापम्यान्तरप्~
बह्यहत्यादिपापा्ना प्रायश्चत्त न चापरम्‌ ।
बहिष्कृतानां पापानां मध्थ वाऽप सुरश्व। ॥
प्रायधित्तान्तरं परसोनहष्टन मया श्रुतम्‌ ।
वसन्ति देवा बहवः स्वगमृम बाहः सद्‌ा ५
मदाज्ञां पाटयन्त्येव वासार्थं दन्यमागताः
बहिस्थिताः प्रकुवान्त दाक्षण क्षत्रटन्धय ॥
ममानगहमासाद्य प्रविह्ञान्त हि कारकम्‌ ।
मदनु हकर मेश्च पञ्चकाशातमकं ।५य ॥
लिङ्गः प्रदाक्षणष्ित्य 9६०५ ऽह कृपानिधिः ।
अन्यक्षेत्रे कृतं एप पण्यक्षत्र विनश्यति ॥

२८० नारायण महृविरवितः-- . [काशौप्रकण |

पण्क्षे्े कृतं पापं गङ्कातीरे विनश्यति ।
गङ्ातीरे कृते ` पापं वाराणस्यां विनश्यति ॥
वाराणस्यां कृतं पापमन्नगहं विनरयाति ।
नत्गेहे कृतं पापं वजटेपो मविष्यति ॥
वज्जलेपच्छिदं ह्यतत्पश्चक्रोशप्रदक्षिणम्‌ ।
तस्मात्सर्वप्रयलेन कुयात्ित्रप्रदक्षिणम्‌ ॥
अत्रायं सदस्यस्तत्या प्रादुर्भूतानां विष्णुदृण्डदण्डपाणिकाल रव
रवीणां वर्चांस्यपि नवमाध्यायगतान्युदाहाय।णि ।

तथा--सीमाविनायकेभ्यश्च बहिः कार्याः प्रमाणतः ।
तावर्ष्नं विजानी यायावद्धनुःशतत्रषे ॥
्े्नादन्तवसेन्नित्यं बहिः क्षत्प्रदक्षिणम्‌ ।
नारदीये--काश्चाप्रदृक्षिणा यन कृता र लोक्षयपावनी ।
सप्तद्वीपा साग्धिशेा कृता तेन द्विजोत्तमाः ॥
टिङ्प्राणेऽपि पञ्दक्रोशयात्रामाहीसम्य विधिश्चतादुगेव कयानव

त श्छोकपाठमेद इति न लिख्यते । मध्ये देनचतुष्टयवासपक्षं ठु पाश.

पाणौ चतथदने वासर उक्त न तु वृषमध्वज इत्यतावान्वश्षः

यद्यपि पराणपर्यलिचनया सामान्यता बह्महत्यादपातकक्षयाथता
पञचक्कोश्चयाच्चायाः प्रतीते तथाऽपि -प्रतियाजन प्राजापत्यकट्यनवया
पञचप्राजापत्यप्रत्याश्नायतामेकस्यां यात्राषां कल्पयान्त ररेशटाः । एव
मन्तगंहयात्नायां योजनन्यूनतवेऽपि बहुतम९३द३।ना पक्या्ृकप्राज प
त्यप्रत्याक्नायतामित्यादि ।
अथ पञ्चक्रोशयात्रायां क्षेत्रसंन्यासिनां विरेषः । देव्युवाच-
मगवन्स्वं मते कपापरत।१ ग्रह ।
कता्थानां वद विमो क्षेचरसन्यास्नामप ॥
प्रदक्षिणक्रमं क्षेचाद्रहिव। मध्यताऽपि वा ।
नियमस्य न मङ्कः स्याद्यथा पाप च नयति ॥
भरी मगवानुवाच- ।
सम्यक्पष्टं तवया देवि भहाहंकारनाशनपू ।
यथ्ित्तं न्यासिनां हि क्षत्राधोषविनशशनम्‌ ॥
विधिस्त परव॑मेवोक्तो नियमादियुतस्तव ।
प्रद क्षणान्नय तषामवधादय पत्रत॥

[ क्ाशीम्रकरणम्‌ ] चिस्थलटीसेतुः । 0 २८१

ब्नात्वा देवं समभ्यच्य विश्वेशा विश्टया सह ।
मोहादि पश्चके दण्ड दण्डपाणि च मरवम्‌ ॥
पर्ववत्तीरगान्पृज्य दुगा पृज्य च यत्नतः!
घाहरावरण त्यक्त्वा गणज्ञाना तु सप्तमम्‌ ॥
मध्य प्रदक्षिणं इया द्सावरणयोः कत। ।
समखीमृय विधिवताज्या ये वामतः स्थताः ॥
देषा देव्यश्च एलदाः क्षेत्रपालाश्च यलनतः ।
तकरा द्विरा्ं वा वसन्मध्ये जेरातकम्‌ ॥
यच्च द्धा महती वसतत न संशयः ।
रत्यहं दण्डपाणेस्त पजा कायां प्रयत्नतः ॥
दण्डपाणेः जनेन सि द्धिभवतिं नान्यथा ।
द्ण्डपाणे यक्षपते क्षत्रसन्यास्वटमः ॥
पञ्चक्रोशस्य याचेयं सिद्धा म त्वसप्रसादतः।
अनन श्टोक्रमन्त्रेण प्रथनं एजनं स्मृतम्‌ ॥
प्रत्यहं कवतां यात्रां सपूणा मवाते भुवम्‌ ।
आगत्य विश्वनाथस्य एजा काया तु एववत्‌॥

एतषनन्तर इतो दृण्डपाणेयाच्रायां प्रत्वहं पूना कार्षा देव्या

पष्टेन मवेनाक्तम-
पनः कालान्तरे देवि कषिमिनरदादा नः
पट ऽहं क्षेत्रजनितपापनाशनमुत्तमम्‌ ॥
तदा सुदुर्छमे देवि प्रायांश्चतं मवा महद्‌ ।
उपदिष्टं महालिङ्गप्रद्‌।क्षिणमरेपतः ॥
तच्छत्वा पृष्टवान्द्ण्डपाणिः क्षेत्रपरायणः ।
तदा भयोपदिष्टोऽसो महापाद्युपतः कृता ॥
पषेन्नयाजा द्वितीयेयं मषाक्ता दण्डपाणय ।
अतो दण्डपतेः पजा कतन्या पू।तङ्गा।रणा ॥
पश्चक्रोक्चाव्मकस्थव टलिङ्कस्य परमात्मनः ।
प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा ज।वन्ुक्त। मभू

इति क्षेत्रसन्पासिनां पञ्चक्राशयात्रा र
३६

२८९

तारायणमडविरवितः- ° [ काशीप्रकणम्‌ ।

अथ पञ्चको शथात्रासमर्थपङ्ग्वादीनां प्रायश्ित्तं बह्मवेवतं । देव्यु-

वाच

देवदेव महादेव संदेहा नाशोतस्त्वया ।
क्षिवितष्टक्यमस्तीह प्रायथित्तविनिणयपे ॥
पद्व शक्तिरहिता रोगग्रस्ता धनयुंताः ।
कार्यां पापकतः पएश्रसायाश्चत्तममप्सवः ॥
कथं तेषां मदेचछरुद्धि धनिनां काशिवासिनामू ।
सकु मारशरीराणां राज्ञां छे समवायनाप्‌ ॥
वद्‌ तेषां यथा श्ुद्धयतनावनिङृम्तन। ।

महादव उवाच-

ण॒ देवि रहस्यं मे धमः सृष्ष्मां मवेस्सदा ।
न जानन्ति स्थुपिया विषयासक्तमानसाः ॥
वल्पद्रष्येण च महान्महताऽप्यणुमात्रकः
देशकालं तथा पाच वित्तं भद्धाद्किं महान्‌ ॥
करोति घुविचा्यांऽऽश्यु येन काश प्रस्।द्‌।त ।
मम क्षेत्रे त धनिनः पाठाः शुद्धिकाङ्रक्षणः ॥
कशिवाटयः प्रकत॑व्यो महापातकनाङनः
हापण्यगप्रद्श्चेव महासखकरश्च ह ॥
यत्र तिष्ठति निविघ्नं रिवालेङ्ग वरानन ।
तत्र देवालयः कायः प्रजा मवति यत्र च ॥
शिवलिङ्कस्थापकानां शिवप्रासद्कारणाम्‌ |
यान्ति नाङ्गं विना कशः पातकानि महान्त्यपि ॥
शिवटिङ्कप्रतिष्ठां यः कुयात्पापरतान्वतः
पातकानि विनरयन्ति तस्य मक्षाऽप्यदूरतः ॥
कलो देवाटयस्यापि रक्षा दृव सुदृटमा ।
लिङ्गरक्षा तथा शं भो नित्यं पूज(ऽपि ना भवत्‌ ॥

युवाच-

कषेत्रपापिकरितं पाप नहयत्यव न सराय:
अन्धान्यपि च पापानि नह्यन्ति न हं सशयः ॥
्ासरादृकरणादिङ्कस्थापनाप्पूजनालमो
पापनाशः कियानथा निव।णमापे जायत ॥

विस्थठीसेतुः । २८

[ काशौप्कएणम्‌ |
परं सविश्रता तन्न त्वयोक्ता वि्रनाशन।
ततोऽपि किं चित्सुमहदसित चेद्द्‌ शंकर ॥

अहादेव उवाच-

घृणु देव रहस्यं मे कृपणेषु न दरवेत्‌ |
अधद्धाहूपितमतां पापामीरो न नास्तिक ॥
श्रद्धाटवे वदान्याय पापत्रस्नाय साधवे ।
बुयाद्रहस्यं परमं यथा धमः सुरिध्यति ॥
वाराणस्यां गहं कृत्वा ब्राह्मणाय प्रयच्छति ।
शुद्धाय वेदविदुषे शिवविष्ण॒परियाय च ॥
निरन्तरं धर्मकथायज्ञदानभियाय च।
दिवेकिने महाविद्यायुक्ताय प्रियवाविने ॥
हातव्यमेव सुगं कारपित्वा विरीषतः।
कारयां कृतानां पापानां कायवाङ्मनस्रा खट ॥
दासः परोऽयं संदिष्टः श्ुमकृद्यदि लभ्यते ।
यावदस्ति विप्रेन्द्रो मम मक्तियुता गृहे ॥
कायां दिने दिनि स्वर्णंकोरिभ।रफल छ भत्‌ ।
हामेन यदवाप्नोति महादानेः कृतेर्नरः ॥
तदवाप्ोति विप्राय द्युमे संपादित गृहे ।
गृहवानाबिशयुः ्यद्गृहदानान्भहाषहत्‌ ॥
गहदानान्मषैन्मुक्तो वंशवु द्धि स्तथाऽक्षया ।
अर्थक्षामादिक्रं सवं प्राप्रोति गृहदानतः ॥
व्ययीङ्घव्य धनं किंविदत्र कात्वा मूं शमम्‌ ।
गृहयुस्थाप्य या दयान पा ति परमं पदम्‌ ॥
मां विना कः प्रयच्छेत कायां मूमिं दिजाय हि ।
तस्पान्मदंशः स प्रोक्तो गृहदानान्न सशयः ॥
उपपातकलक्षाणि महापापक्षतानि च ।
विटय यान्ति सणि क्षत्रमध्ये कृतान्यपि ॥
हानं तस्मादिद शुलाम नसि ह्यवधायं च ।
द्िजायाऽऽताय संदथाद्िकीयाऽऽत्मानमप्यही ॥

कस्य विरकषन्नियस्याऽऽस्था । स हि दाप्रारतः

एतदनन्तरं महतेजसः य ॥ ;
कापएपागाजितथनश्च सन्नपि बाह्मणोपदेशत्वुतपतसत बाह्मणाय

२८४ तारायणमहविरवितः- . [ क्ाग्रसणम्‌ ]

दत्वा काश्ञीकृताक्षेपपापनाशमाप तस्माद्राह्मणाय गहदानभपि क्षेत्र
प्रायथित्तमिति । तथा बहमवैवतं एव ऋषिभिः प्राथभधित्ते पृष्टे
रिषवचः- |
धनेष॒ विद्यमानेषु गृहमुत्थापयेस्छुधीः ।
सवटक्षणसंयुक्तं देन्यक पंण्यव जितम्‌ ॥
वित्तानुमानेन महत्काशिवासिष्खप्रषम्‌ ।
आर्ताय द्विज वर्याय साधवे च निवेदयेत्‌
यत्र .विष्ण कथा सत्था मम धमकथाः छ्युमाः ।
मवन्त्य विरतं यत्र पातव्य निवेदयेत्‌ ॥
या गतिगंहदातुः स्यायितृणामपि सा गतिः ।
तस्मात्काइयां गहसमं दानं नासति महद्िजाः ॥
कार्यां कृतानां पापानां शयष्काद्राणां धियाऽपि च ।
प्राय धित्तं ए रख्यमेतत्काक्ञीवासफल प्रदम्‌ ॥
ब्राह्मणो यत्र वसति दिनिमात्रमपि स्वतः।
तस्मात्कृते कि पनः स्याद्रणनीयं फट मया ॥
तथा--अन्राऽऽनन्दवने यस्तु शिवाटथकरो मवेत्‌ ।
पाताटमत्यलोकेषु कृतदेवालटयः स च ॥
इ्टकापञकृधसतु को तुकेन नरः सङरत्‌ ।
काश्यां जलाशयं कं चिद्रतमात्रमपि द्विजाः ॥
तरिदिवेशो ऽप्यत्र करे कृतेः पपिनं युज्यते ।
न तयोः साभ्यमायाति सर्वदः सवेता थकृत्‌ ॥
शिवलिङ्गस्य पूजा चेत्पत्यहं जायत समः ।
शि वाटयक्शतं कृत्वा यत्फलं प्राप्यते तमिः ॥
द्विज!ठयेन चैकेन तत्फलं तवक्षयं मेत्‌ ।
जण द्धारं कुवीत जलाशयशिवाल [यपो ¦ ॥
श्िबायतनलक्षाणि विष्णोरायतनानि च।
कृताति तेन विन्द्रः स्थापिति बाह्मणो यदि ॥
विपे सष्ठापिते कार्यां तै्ोक्यं स्थापिते मवेत्‌ ।
पैलोक्ये स्थापिते विप्राः प१ऽहं सचराचरम्‌ ॥
तस्माक्किविद्यथाशक्ति कुर्याद्विप्रो यथा वसेत्‌ ।
क्षेत्रे कृतानां पापानां प्रायधचित्तमिद्‌ स्मृतम्‌ ॥

<।
ल

[ काशौप्रकरणम्‌ | चिस्थलीसेतुः । २८५

छो मयुक्ताय नो देयं गहीत्वाऽन्यन्ने यथा वसेत्‌ ।
पाक्षं यस्य स्ासस्तस्म द्य न तदहम्‌ ॥
एत्रपौत्रादियुक्ताय कारशिवासामिटाषिणे ।
शिवमक्तेपरायापि विष्णुव्रतपराय च ॥
अन्तर्गेहे गृहं यरत॒ कुत्वा विप्राय चापयत्‌ ।
द्‌ गृहं निमितं तेन मह्य दत्तं न सशयः ॥

कश्चिदिश्रमते य्न धमक्ञाटति सा स्म्रता।
तज्राप्यनन्तं मवति पण्यं पापं च नर्याते।

इति वि स्थटीसता काश।प्रकरणे पञश्चकरोशशयात्राऽसमर्थपायाश्चत्तम्‌ ।
अथान्तगहयात्रास्यं प्रायधित्तम्‌ । काशाखण्ड-
अन्तगहस्य यात्रा वे कतेव्या प्रतिवासरम्‌ ।

(क | (किप | (१९
प्रतिषत्सरमित्यपि क्वचित्पाठः ।

प्रातः स्नानं विधायाऽऽदा नत्वा पश्च विनायकम्‌ ।
नमस्कत्याथ विश्वेशं स्थित्वा निवाणमण्ड५ ॥।
अन्त्गहस्य यात्रां वे करिष्येऽघ।घश्ान्तय ।
गहीखा नियमं चेति गत्वाऽथ मणिकणिकाम्‌ ॥
घ्ात्वा मौनेन चाऽऽगत्य मणिकणीशिमर्चथत्‌ ।
कम्बलाश्वतसै नत्वा वास्चकंश्च प्रणम्य च ॥
तेशं ततो दृष्ट्वा गङ्काकेशवमप्यथ ।
ततस्तु टटितां इटवा जरासधश्वर ततः ॥
ततो वै सोमनाथं च वाराहं च तत। वजन्‌ ।
ब्रह्मेश्वरं ततो नत्वा नत्वाऽगस्ताश्वर्‌ तत, ॥
कर्ययेकशं नमस्कृत्य हरिकेशवनं ततः ।
वैद्यनाथं ततो हष्टवा पधरवेशमथ वक्ष्य च॥
गोक्र्णैश्वरमभ्यच्य हा टकेशमथो वजंत्‌ ।
असि (स्थिक्षेपतडागेऽथ इष्टवा वे के कर्तश्वरम्‌ ॥
मारमृतेश्वरं नत्वा चिच्रगुपेश्वर ततः ।
वचित्रघण्टां प्रणम्याथ ततः पपताश्वरम्‌ ॥
पितामहेश्वरं गत्वा ततस्तु कवटभ्वरम्‌ ।
बनदरहास्तवथ वीरेशो विधेशोऽ्ौश एव च ॥

२८६

नारायणमडषिरषितः- [ कशीपरकणप्‌ ]

नागेश्वरो हरिथन्द्रश्चन्तामाणेविनयकः ।
सो(ोनाविनायकश्चाथ द्रष्टव्यः सव विप्रहृत्‌ ॥
व सिष्ठवामदेवाो च मूतिरूपधरावुम। ।

द्व्या यत्नतः कार्या महावप्रादेनाश्न। ॥
तिसध्येशो विशालाक्ष धमशा विश्ववाहुका
आक्षाविनायकश्चाथ वृद्धादेत्यस्ततः पुनः ॥
चतर्वक्वेभ्वरं लिङ्गः बाह्माशस्तु ततः परम्‌ ।
ततो मनःप्रकामेशशमीक्लानेशे ततः परप ॥
चण्डवण्डीश्वरौ हश्यौ मवानीकहंकरी ततः
हि प्रणम्य च ततो राजराजेश्मचयेत्‌ ॥
लाङ्गटीशस्त तोऽभ्यच्यस्ततस्तु नकुलाश्वरः ।
परान्चक्षमथा नत्वा परद्रव्यश्वर्‌ ततः ॥
प्रतिय्रहश्वरं वाऽप निष्कलङ्कशमव च ।
माकण्डये्ञमम्यच्पं तत आप्रसेश्वरम्‌ ॥
गङ्कशोऽच्य॑स्ततो ज्ञानवा््यां घ्रानं समाचरेत्‌ ॥
नन्दिकेशं तारकेशं महाकालेश्वर ततः ॥
दण्डपाणिं महेशं च मक्षे प्रणमेत्ततः ।
दीरमदरश्वट नत्वा अविमुक्तेश्वर ततः ॥
विनायकांस्ततः पश्च विश्वनाथं तत। व्रजत्‌ ।
ततो मौनं विसज्याथ मन्त्रमेतमुदीरपत्‌ ॥
अन्तगहस्य यात्रेयं यथावद्या मया कृता ।
स्यनातिरिक्तया शमः परौयतामनया विभुः ॥
हइतिमन्त्रं समराय क्षण वे मुक्तमण्डप५ ।
विरम्य यायाद्धवनं निष्यापः पुण्यवान्नरः॥

इत्यन्तगृहयात्रा ।
अथ श्चुदपापप्रायभित्तम्‌ । तत्र पान्न गरृगु प्रत्युषयः

मगवन्सतवरं भक्तिः काश्यामेव नेवास्षनम्‌ ।
दुठेमेवाबगच्छन्ति पापङकेवान कुवते ॥

मृगुरुवाच-

सत्यमुक्तं धर्मरताः पापं प्रायोऽत्र जायते।
तथा हि किंवित्पापं हि काश्यामपि कृतं दिजाः ॥

[ काशौभकरणम्‌ ] तिस्थ्ली सितुः । २८७

गङ्खादितीथन्नानेश्च लिङ्गानां च समर्दनेः।
विनाशमा्तोति एनयदज्ञानादुपाजितम्‌ ॥
स्वल्पं ज्ञानादपि कृतं विश्वेशस्य समच॑नात्‌।
नश्यत्येव न संहो मूयस्तदनुपाजेनात्‌ ॥
उपपातकसंपत्तिमहापातकपतगमः ।
कालमेरवनिदिहियातनां प्राप्रषत्परम्‌ ॥

दुपपातकानां सपत्तिराधिक्यमावत्तिवां यस्य स पमान्‌ ˆ उपपात-
क्षमम्यस्तं महापातकतां ब्रजेत्‌ ` ईइतिस्मरणात्‌ । एव महापातकानां
संगमः संबन्धमात्रं यस्य सकृदपि महापातककता । उमयावध।ऽप
धातना प्राष्ुयात ।
स्थलं घो हरितं कार्यां कृवाऽन्यत्र भृता मेत्‌ ।
स कल्पकोरिभिस्तस्य पापस्यान्तं न गच्छति ॥
सुक््मपापविनाश्चाय नित्ययात्रावि।धेमवेत्‌ ।
गङ्कायामाप्लुतिः प्रातमध्याह्ने माणकाणकाम ॥
मिदेपेत सदा पश्रादिङ्ग वेभ्वेश्वर व्रजेत्‌ ।
मवानीं हण्डराजं च दण्डपाणि च मरवम्‌ ॥
पजयेन्नित्यक्ः कायां सूृक्ष्मपापापनुत्तयं ।
एवं यात्रापरसितषठेयो [ नरो | द्विजसत्तमाः
स्वधर्भमिरतस्तस्य सत्वर मुक्तिरारता । इति ॥
अच्र च गङ्काघ्नानविवश्वरदशनादेनत्यस्यापि फटठान्तसाचत्वन्‌
प्रतस्य च पापक्चयार्थत्वमपि संयोगपथक्तवन्यायेन दाधसार्द्विर्सयम्‌ ।
तन्नापि च काभ्येनेव प्रसङ्कतो निचयस्यापि सिद्धन तु परथगदु्ननः
गनिहोज्नादिदत्‌ । सनन्डुमारसाहेतायाम-
पापानि ये कर्यरिहाविमुक्त
कथं हि तान्मोचयसि प्रसाद्‌ ॥

इति देष्था प्ट रोव
अ्वद्धिपएवांण्यखिलन्यघानं
नदयनिि विन्वेश्वरद्शनन ॥
अन्यानि भद्धक्तिरसंकमाज।
मप्रनित बन्धाय न सत्पमतत्‌ ॥

९८८ तारायणमहविरचतः-- [ काशापरकणम्‌ }

अन्यानि बुद्धिपएवकाणि ।
तथा--यथाऽच पुण्यं कृतमक्षय स्या-
तथाऽत्र पापं न तयोविशेषः॥
पस्य्तात्मा कूतप्प्यपापा
विमुच्यते मेरवद्शनेन ॥
इदमवाद्धकृतस्वल्पपापविषय ‹ मयावमपादादहापं वाऽप्यशक्त्य
कताघमायाति विनाशमाशु ' इत्यपिमवचनाचच । ` फलस्य कमानन्य-
तेसतेर्षां लोकवत्परिमाणतः फलविशेषः स्यात्‌ ` [ जे० प०१। २
१। १७ | इत्यनेन न्यायेन यान
वाराणक्षमध्यगतानि यानं
पापानि कवन्नापज्खप)पातकाने ॥
प्रणाङ्षयेत्तान्यपि ब्ाद्धेपएव-
एयशेपतोऽर्चन्सकरद दर्वा ॥
काटमेरवसुतीक्ष्णभेरवा-
ययो बिमेति कृतविभ्वपातकः ॥
तं सदेव परिरक्षताश्वरां
स्पष्टमेव सकृदविता सता ॥ इत्याद ।

ताति ‹ अन्पानरथक्य ` [ १।२। १।४ ] न्यायेन बहुतरवचने
घ्वल्पपापविनाक्ार्थत्वभ्रवणा्च देव्यचनाथवाद्त्वेन नेया । ननु
विश्वेश्वरा्नादिभिरेव क्षुद्रएापावेनशि कथ सृक्ष्मपातकन । क्रभमट-
कस्त माथा ध्मातो वषसह्कम्‌ ` इत्यादेनाक्ता महापतिकाधका
यातना । उच्यते । शुदरेण सता ब्ाह्मणश्रष्टक्ुरक्षामा।त।धमूतमागुरत-
जञकवाह्यणमस्सनताडन।{प पुनः पुनज्ञानतः [केयमाण महापातकाव्‌-
प्यतिरिच्यते । विश्वेश्वराचनादेश्वाज्ञानकृतस्वल्पपापनरासाथत्वम्‌ ।
न च ' पण्येन पापमपनुदति ` इति श्रुतेवशादाजन्मपाजतसुकरतन
तत्पापक्षयः । पापक्षयार्थतेन विहितप्रायाश्चत्ताख्यधमपरत्वाच्छातग-
तपण्यक्ब्दस्य । नन्‌ विर काश्।वासिनः प्रायाश्चत्तर्प च काशव
जादि मधत्येवेति देत्‌ । मेवम्‌ । एवपापनियान्त्रतस्य ब्राह्मणताडना-
जनकरागदेषादिमतो निष्पापत्वामिमानिन तदकरणसमवात्‌ । धा^क-
स्थापि च ‹ तस्मादेषां तन्न पियं यदेतन्मनुष्या विदः इति श्रुतिपय-
लोचनया देव नि(वतक्रामक्रोधाममनाहिविघ्रतमवत्‌ ।

[ का्ीपकफरणम्‌ ] तरिस्थलीसेतुः । २८९

पाञ्च--प्रामादक्ाघलोपाय प्रतिमतं विमोगृहम्‌ ।
कुय।वदृक्षण नित्य तत्कल्मषाजह षिवा ॥
अयनद्धितये कुयाद्राराणस्याः प्रदक्षिणम्‌ ।
प्रतिष्वत्सरं चापि काशशोमप्यतितश्ररत१(2) ॥
चतर्दशानां दिङ्कानां मूते पुजापरां मवत्‌ ।
चतदश्ानामप्चि[मू]तेम्‌[ तेऽ | चको मवेत्‌ ॥
रुदसृक्तं जपेन्नित्यं रुव्रमन्नं च ३।८लयत्‌ ।
प्रामिमज्ं रुद्रशूप मावयेद्िजतेन््रपः॥
विरक्तः काभिताहीनो देषदम्मादेवाजतः
निवतेत्सततं कारयामेवं बह्मेव परयति ॥

कव

प्रतिमूतं प्रतिचतुदंशि । बह्मववत-
कारयामपि व सजन्तयदि पापङरदत 1हे ।
प्रायाथित्तन्नय कृत्वा सथो मुच्यत बन्धनात्‌ ॥

तथा मगवाचवच-

डाण लोकहितं देवि कोकानामुद्धति पराम्‌ ।
प्रायथित्तचयं वस्म कारयनः स दिधक्षताम्‌ ॥
वापी कृपतडागादिजीर्णद्धारकृतां तरणम्‌ ।
प्रमवेन्न महस्पापं काश्यामपि कृतं हि यत्‌ ॥ इव्यादि ।
तथा--काक्यां किं वचिज्जलं यस्तु सपादेतमनामयम्‌ ।
न तेषां पापटेश्षोऽपि कारयाम पि[ मवे | त्रये ॥
जी णोद्धार प्रकुर्वन्ति तेषां विश्वेश्वरः स्वयम्‌ ।
कारयां क्तानां पापानां प्रटात्खातं कराति हं ॥
तथा- नित्यं कृतानां श्वद्वाणां पापानां नित्यकभणाम्‌ |
नाक्चः संपाद्यते सद्धिर्मङ्क्नानादििमिनृ मिः ॥
वाराणस्यां स्वल्पमपि प्रायश्चित्त महाघहत्‌ ।

इदं बहिष्करतपापविषयम्‌ । सनक्छुमारसहिताषाम्‌-

मक्ता ममाऽभ्ये न विशङुनीयाः
पारेष पण्येष च वतमानाः॥
पण्यैनं ते स्वर्गमव षटुवन्ति
रोरवं पापगणेः समस्तः ॥
३७

२९० नारायणम विरकितः- [ कारौप्रकरणम्‌ ]

काशाखण्ड-

अषौ प्रहक्षिणीकृस्य प्रत्यहं पापमक्षणम्‌ ।
नसे न परििप्येत मनोवाक्नायस्मवेः ॥
वाराणस्याप्पित्वा यो भेरवं न मजेन्नरः ।
तस्य पापानि वधन्ते शुकरपक्षे यथा शशी ॥

तथा-प्रमाहात्पातकं इष्वा इमोरानन्द्कानने।
दृष्टवा त्रेदिषटपं लिङ्क तत्पापमपि हास्यति ॥

वै विष्टपं † वटो चनम्‌ ।

तथा-द्नत्वा पिदिप्विलातीथं तर्पणीयान्प्रतप्यं च ।
दत्वा देयं यथाशक्ति वित्तशाल्यविवजितः॥
हष्टवा बे विष्टपं लिङ्गं सममभ्पच्य। तिभाक्तेतः
गन्धायैरुपचारेस्त कृत्वेति परिपजनम्‌ ॥
बराह्मणान्वाचवेत्पश्चान्निष्पापोऽहमिति बुषन्‌ ।
एवं करव॑न्नरः प्राज्ञो निरेना जायते क्षणात्‌ ॥
ततः पञ्चनदे प्राता मणिकण्य। हद ततः
ततो पिन्वेश्षमम्यच्यं प्राप्नाति युक्त महत्‌ ॥
प्रायश्धित्तमिदं प्रोक्तं महापापविशोधनम्‌ ।
नास्तिके न प्रवक्तव्यं काशीमाहास्यनिन्दृके ॥
दद्‌ द्रव्यलो मेन प्रायश्ित्तमिदं द्यभम्‌ ।
दाता नरकमाप्रोति सत्यं स घटाद्व ॥

दातोपदेष्ठा । एवमन्यान्यपि तत्तव्पुराणाद्‌षु दषटव्याने ।
इति भीमद्मह्रमेश्वरसूरिसूनुनारायणमडावेर चिते चेस्थट(-
सेतो काञ्चाप्रकरणे का क्रितपापप्रायाश्चत्तानं ।

अथाच्र मरणविचारः। पद्मण्राणे-
नैमिषे च कुरक्षेतरे गङ्ाद्रार च पुष्करे ।
तघ्रानत्सेवनाद्राऽपि न मक्षः प्राप्यते नरः ॥
इह स प्राप्यते येन तत एताद्रोशेष्यते।
प्रयागे वा मवेन्मोक्षो महाकाटठेऽथ वा भिये ॥
कालख्रे महाभाग इह वा मत्परियहात्‌ ।
प्रयागादपि तीथैग्यादिदमेव महत्स्यृतम्‌ ॥
अल्पायासेन चैवात्र मोक्षप्रापिः प्रजापते ।

[ काशीप्रकणम्‌ ] तिस्थलीपेतुः ।

ात्स्ये--एक एव प्रमावोऽस्ति क्षत्रस्य परमेश्वरि ।
एकेन जन्मना देवि मोक्ष प्राप्प्यत्यनुत्तमम्‌ ॥
तथा--कृत्वा पापसहस्राणि पिशाचत्वं वरं नृणाम्‌ ।
अपि श्द्कसम रज्यनत कारा परा वना॥
तस्भात्ससवनीयं हे अविमुक्तं विगुक्तयं ।

, अत्र च महदेवकृतात्तारकोपदेशान्प्क्तिः ' अविभक्तं 1
तारकज्ञानजन्मना ' इति पद्मात्‌ ।
कोर्मेऽपि-
य॒त्र सक्षान्महादेवो देहान्ते स्वयमीश्वरः
ध्याचष्टे तारकं बह्म तदेवमतिमुक्तेद्म्‌ ॥
तारकं ष प्रणवः । तदुक्तं कारशशखण्डे-
न वर्ण्यते केः किल काशिकेय
जन्तोः स्थितस्याच यतोऽन्तकाटे ॥
पचेटिेः पराक्तनपुण्यमारे
रोकारमोंकारयतीन्दुमोलिः ॥
हो क्षारयत्यङ्गीकारयति ग्राहयतात्यथः ।
तथा--अनिलो भगनामरणगन्ध-
रथिक्ाशि प्रणवोपदक्षकाले ॥

हरते भरणश्रमं नराणां
हरवामाधकुचोत्तरीयजन्मा ॥

अन्यत्राप-
प्रणवं तारकं वते काडया दृव। महटृश्वरः ॥ इति ।

शमतापनीये त श्रीराममन्त्र एव तारकशब्दाथ उक्तः

्रप्रदिक्षिणे कणे यस्य कस्यापे वा स्वयम्‌ ।
उपदेक्ष्यसि मन्भन्तं स मुक्तां मवेता ।शव ॥ इति ।

पाद्ये त भीष्ब्दपर्वकलिरावृत्ता रामशब्द एव तारकतयाक्तः-
मरमूर्षोमणिकण्यन्तरघादकानवा सनः
अहं दिशामि ते भन्तर तारकं बह्मवाचकम्‌ ५
भ्रारामरामरामाति एतचारकमुस्पत्‌ ॥ इत ।

२५

पच्य त्ते

२९२ नारायणमहविराषतः- [ काशीप्रकणम्‌ |

अ्नापिकारिमेदेन व्यवस्था । तरिरुक्तेन द्यक्षरेण नान्ना षडक्षरम-

न्धोपटक्षणाच्तरीशाब्दप्रयोगस्य च मक्त्यतिशयाथत्वान्न प द्वतापनीय-
योर्विमिन्नाथतेत्यपि केदित । ‹ ज्ञानादेव तु केवल्वम्‌ ' इत्यादिश्रुतिः
सथृतिभ्यो ज्ञानामवि मोक्षामावाद्विश्वश्वरास्यगुरूप दिष्टतारकादेवा-
घाऽऽमज्ञानोतपत्िः । तदुक्तं काशीखण्डे-

ब्रह्मज्ञानेन भच्यन्ते नान्यथा जन्तवः क्राचेत्‌ ।

बहमज्ञानं तदेवाहं काशीसंस्थितिमागिनाम्‌ ॥

दिक्ञामि तारकं प्रान्ते मुच्यन्ते ते नु तक्षणात्‌ ।

तनत्कुमारसंहितायाम्‌-

पण्यानि पापान्यसिटान्यशेष

सार्थं सबीजं सकशरीरमायं ॥

हैव संहत्य ददामि बाधं

यतः शिवानन्दमवाधुवन्ति ॥

पाश्नेऽपि-तीर्थान्तराणि कषित्राणि विष्णुमक्तिश्च नारद्‌ ।

अन्तःकरणसंश्चद्धि जनयन्ति न संशयः ॥

वाराणस्यपि देवर्षे तादृश्येव पर तु सा।

प्रकाशयति ब्रहमेकयं तारकस्य पदेश्षतः ॥
पाराक्षरेऽपि ‹ अत्रेवोक्रममाणस्य जन्तुमात्रस्य केवलम्‌ ` इत्याच.

पक्रम्य

आनन्दुसत्यचिद्रृपं तारकं तमसः परम्‌ ।

स्वयं ज्ञानं निराधारं दास्यामि प्रत्यगासना ॥ इति ।
हह च मरणे कालङ्ृतोऽपि विशेषो नासि-

उत्तरं दक्षिणं वाऽपि अयनं न विचारयेत्‌ ।

सर्वोऽप्यस्य शचुमः काटो ह्यविमुक्ते प्रियेत यः ॥
एति काशी खण्डात्‌ । नाप्यत्र देशविशेषपेक्ष-

रथ्यान्तरे भूत्रपुरीषमध्ये

चण्डाटवेश्मन्यथ वा इमज्ञाने ॥

कतप्रयत्नोऽप्यकृत प्रयतो

देहावसाने ठ मतेऽत्र माक्षप्‌ ॥

[ दरीपकाणम्‌ ) चिस्थटीसेतुः । २९8३

इति सनत्कुमारसंहितायाम्‌ ।

तथा~-मेदा महीं वाप्यपुरासमस्ता(?)
मदूषयन्नाऽत्र शिवाज्ञयेष ॥
तस्मन्महीश्चुद्धिरितोऽन्यदेशे
्षेतरेऽ्र दोषेऽपि पवित्रमेव ॥

पा्च--मरमो जटेऽन्तरिक्षे वा यत्र क्रापि परता द्रजः
बरह्मासेकत्वमाप्रोति काशोशाक्तरुपाहेता ॥

नाघ्यत्र दमरणादिदाषः-
सुच्यग्रमात्रमपि नास्ति ममाऽऽस्पद्‌ऽस्मिन्‌
स्थानं धुरेश्वरि तस्य न यत्र मुक्तेः ॥
भूमौ जले वियति वाऽश्चुचिमध्यता वा
सपा थिदद्यपवि।मे निहतस्य जन्ताः ॥

इतिपाद्मात । इदं च दु्म॑रणमात्रोपलक्षणम्‌ । आसहत्याहपडुमरण
ष्वनच्न न कार्थं ' कटठेनोपरतला यान्त ररिवस्तायुज्यमुत्तमम्‌ इति
भास्स्यात्‌ । ^्यक्तासुरत्र स्वयमेव कलिं मामव मक्तः प्रविरद्रशङ्कः
इति सनल्डुमारसंहित) क्तश्च । प्रायोपवेशनाप्रवहञयास्तु वचनर्दि प
मावः । तडुक्त मात्स्ये-
अगिपरकेशं ये कुर्यरविमक्तं विधानतः।

चो
(षः

प्रविक्षन्ति यखंतेमे मिःसद्ग्धि वरानने॥
तथा--ङवन्त्यनकने ये त मदमक्ताः कृतानश्चयाः।
ल तेशं पनरावत्तिः कल्पकोरशतराप ॥

क्षज्ञीखण्ड-
विताऽन्वधातम श्चन त्यक्ता प्रायापवश्षनम्‌ ।

रेःभ्रेयस्याः भियो हेतस्तदस्त॒ जगद्‌(श्वर ॥ इति ।

व्रायोपवेश्चनं त्यक्तवाऽऽकघातं विनेति सबन्धः । पराय पवशनात।र-
क्तालधाते दष इति फटलितोऽथः। इद्‌ चाथिप्रवशप्रायपवरानातर-
मातसहननमविकित्स्यव्याध्यादिना नित्यनेमित्तककमट पवतः व्राचा्च-
तासम्थस्य पापिनिश्च बाह्यणादेः सर्वस्यभ्पनुज्ञायत न त्वन्यस्य
स्वयं देहविनश्षस्य प्राप्ते काट महामातः
उत्तमानाप्रयाहोक्षानातधघात भवत्काचत्‌ ॥

२९४ तारायणमडविरवितः- [ कारीप्रकण्॑‌ |

एतेषामधिक्षारस्तु सर्दषां सर्वजन्तुषु ।
नराणामथ नारीणां सर्ववर्णेषु सवेदा ॥
आज्ञौचं स्याखवहं तेषां वजानल हतेषु च ।
वाराणस्यां भ्रिये्यस्त॒ प्रत्याख्यातमिषक्‌क्रियः ॥
प्रणवं तारक व्रते नान्यथा कस्यवित्क्वाचित्‌ ।

इत्यादिपराणवचसा ।
सर्यन्दियविभुक्तस्य स्वव्यापाराक्षमस्य च ।
प्रायश्ित्तमरुज्ञातमथिपातो महापथः ॥
धर्मा्जनासमर्थस्य कतुः पापाङ्धितस्य च ।
बाह्मणस्याप्यनुज्ञातं तीथं प्राण विमोक्षणम्‌ ॥

इति विवस्वद्चसा च समानविषयतार्यां कल्पनागीरवा मावादित्यके
अन्ये तु तदप्त्यमिज्ञानात्‌ , पुनर्विधानानथक्यापातात्‌ › उपायान्तरनि-
रासार्थतवे विदोषपरिसं स्यापत्तेः) अस निधिना फलान्तरसंबन्धमाांथ-
पुनःश्रवणास मवेन ¦ फलं चाकम॑सनिधा ' | जै० मु०२।३।१२।
२५ ] इतिन्यायेन देक्ञारानुपादेयापादाना् कर्ममेदस्थव युक्तत्वाच्च
काम्येऽस्मिन्सरदेषामयिकारो न तु पर्वोक्तविशेषणवतामेवाविशेपभ्रवणा-
दित्याः । अपरे हु ब्ाह्मणातिरिक्तानां सवषामिति । अघ्राधिकं
वक्तव्यं प्रयामीयमरणावसर एवोक्तमिति नेहोच्यते । प्रकृतमनुसरामः ।
काशप्ते्ुक्तौ नाधिकारिविशेषपिक्षा-
कीटाः परतङ्का मश्शकाश्च मत्स्या
जले स्थले वा विचरन्ति मत्याः ॥
मण्टूकमत्स्याः कृमयोऽपि कायां
त्यक्त्वा शरीरं शिवमाप्रवान्ति ॥
अनेनैव वशेषेण तां प्रश्सान्त तांचकाः ।
साक्षाद्राराणसी सुक्ये विष्णुमक्तिस्तथाविधा ॥
तथाऽपि विष्ण॒मक्तिस्तु दतरैरव विमाभ्यते ।
काशी तु विर्थगमृतानामपि साधारणी मता ॥
हत्यादिषाश्रात्‌ ।
अविमुक्तरहस्य त्ता युच्यन्ते ज्ञानिनो नराः ।

न
अन्ञानिनोऽपि तिय॑श्चो मुच्यने ते त्वकत्मषाः ॥

^|
थटासेतुः । क रि २९५

[कारीप्रकरणम्‌ |

हति काक्षीखण्डात्‌ (यस्य कस्यापि वा सवयम्‌ ` हतितापनायात्‌ ।
अत्रैवोक्ममाणस्य जन्तमात्रस्य केवलम्‌ ` इति पाराश्षराद्‌। जन्तु
मा्रशब्दोपादानाच्चेति । अथात्र मृतस्य तक्रालं कथं मुक्तः कस्व
चेत्यादि विचार्यते । तत्र मुक्तेप्रकाशिकायाम्‌-काश्यादेकक्षाम्देन
चतु्विधेऽतर क्षत्रे मणिकण्या जाहव्यधादके मूमो विश्वश्वराममुख्यन
कालतो शृतस्य द्रिजमा्नस्य यातनाद्िजनकदुारेतराहंतस्य विश्वनाथः
भक्तस्यो च्छिन्नसशयस्य स्यः परमानन्दरूपं सायुज्य मवति .। प्रजाः
तिरिक्तस्य तु दरितरहितस्य मनुभ्यमात्नस्य द्विजस्याप कस्य 1चद्दुरि-
तराहिष्येऽप्य विश्वेभ्वरमक्तस्य विश्वेश्वरमक्ततेऽपि इ रतराहत्यऽ
प्यक्तप्रकारादन्येन प्रकारेण जातमरणस्य चतुविधऽ्त्र क्षत्र यत्र
क्वापि मरणे क्षे्ावान्तरमेदतारतम्येन जावतारतम्धन मरणस्य बुद्धपव-
कत्वाबद्धिपर्वकत्वप्रयक्ततारतम्येन कमदृतारतम्येन च सालाक्वा-
दिपािद्वारा कैवल्यं मवति । इरितवतस्तु मनुष्यमात्रस्य चतुबिधन्ज
क्षेत्रे यत्र क्वापि येन केनवित्कारेण परृतस्य दुरितानुस्तारण यामगरण-
यातनां तिंशद्रपसहस्थापिरुदरपिराचल्वादि च प्रासस्य तदन्ते मुक्तः
सद्यः शतैश्च मवति । तत्राप्युक्तरपापकृतस्तद्‌ मागान्ते जन्मान्तरपाप्त्या
शैरिषठरस्य सद्य इति विवेकः । ननु दुरितराहंताद्वजाना माणकण्या
गद्धाहृद्ये मवान्या आस्ये सम्यग्विसृष्टेहानामाप मरणमाव्रात्साक्षा-
माक्तावच्यमानायां / तमेवं विद्वानभृत इह मवति नान्यः पन्या व््ः
तेऽयनाय ` ‹ ज्ञानादेव हं केवत्यम्‌ ।
‹ य॒द्‌ चम॑वदाकाशि वष्टष्यान्त मानव" ।
तदा शिवमविज्ञाय दुःखस्यान्तं माविष्याति ॥
इत्यादिश्रतिस्प्तिविरोध इति चेत । मेवम्‌ । मरणमात्रत्साक्षान्मुक्तरन-
द्ध।कारात्‌ । मरणस्व सम्यगन्तःकरणद्चद्धयादृक्रमण ज्ञानजनक्ता,
ङ्ाकारात्‌ । ` पथूदृकाद्‌। वन्मरण तदप्यत्यन्तश्चद्धकृत्‌
चार्याक्तः । आदिशब्देन प्रयागकार्याद्सग्रहात्‌ । ननु कर ।मरण-
मात्रादन्तःकरणद्ुद्धौ येन केनाचद्यरनाप ९५ [हिमे नानुपहतमना
एव मवत इत्याद्श्रुतरन्तःकरणद्यद्धयथना कमणा वेधथ्य तचत
व्याकोपस्तथा च धर्ममीमांसानारम्मपरसङ्गश्चाति चत्‌ ।
म्युपगच्छता त्वयाऽप्थेतस्य पारंहरण।।यत्वात्‌
करणद्द्धिजनकताप्रतिपाद्नेन तत्साथ-
[मानथक्यम्‌ । अनेकजन्मसाच-

1६ "~
१६५.

इ६तसुरम्वरा.

पादकश्चतीनां
न । आचायवचः प्रमाणम
कारयायगतान्प्रति कभणामन्तः
इत्वात्‌। न च काशी ृतान्पत्यप्यस्ति तेप

|) १ 9 १, 3 - न १)

२९६ नारायणमद्रविरवितः- [ कारीप्रकणम्‌ }

तपुण्यकममिः शद्ध वित्तानामेव कार।मरणसमवात्‌ । अत्यन्तदयद्धिङृ-
दिति वचनस्य बहुशद्धिकृदित्येवमथत्वात्‌ । अत एव बह्मपरण~-

अनेकजन्मसं सिद्धान्वज पित्वा महामुनान्‌ ।
तान्येथां मरणं तत्र यच्छन्त्येते विमाषणाः ॥
नतु पापकरतामपि कायां मरणदश्नाच्छुद्धान्तःकरणता्या च सत्यां

पापवासनानपपत्तरनेकजन्भार्जितसकृतश्चद्धान्तःकरणानमिवाच्र मरण-
मितिन नियम इति चेत्‌। मवम्‌ । तादृश्ान्तःकरणच्चद्ध। सत्यामाप प्रारण्ध-
पापवक्षाकंसशिश्चपालादी नामिव ताहश्वासनोपपत्तानवयममङ्गसम-
वात्‌ । नन काञ्ञीमरणस्यान्तःकरणश्ुद्धिकरमेण ज्ञानद्वारा भुक्तिद्तवे
तन्मक्तेदं ज्ञानं केन प्रमणेनोत्पद्यते । विश्वेश्वरस्यगुरूपादश्तारक-
महावाक्येनेत्यवेहि । तदुक्तं बह्मपुराणे-

अविमक्ते प्रिपेयस्त प्रत्याख्यातमिषक्‌ क्रियः ।
काष्ठपापाणमरतस्त॒ जाहर्वीजलमध्यगः ॥
अविमृक्तोन्प्रखस्तस्य कणमूटगता हरः

प्रणवं तारकं तरते नान्यथा कस्यचित्कर्चत्‌ ॥

(क जके

अविगुक्तो विन्वे्वरः।

° क

रम तन्न साक्षान्महादेवो देहान्ते स्वयमाश्वरः
व्याच तारकं बह्म तथेवेकं विमुक्तिदम्‌ ॥
यत्तत्परतर तस्वमविप्रुरूमेतेस्म्रातः

एकेन जन्मना दवि वाराणस्या तद्‌प्रुषात्‌ ॥

सूतसाहितायाप--
भ्रीमद्राराणसी पुण्या पुरी नित्य मम प्रेया ।
यस्यामत्करममाणस्य प्राणेजन्ताः कृपाबलात्‌ ॥

तारकं बरह्म निर्वाणं दास्याम भ्रेयसे हरे ।
तस्मादेवं महाविष्णो प्राणत्यागो विभक्तिद्ः ॥ इति ।

आहित्यपुराण-

` तीर्थानामुत्तमं तीर्थं क्षेत्राणां क्षेजमुत्तमम्‌ ।
वाराणसीति नगरी परिया देषस्य धूटिनः ॥

[ काशप्रकरणम्‌ | धिस्थ्टीतेतुः । २९७

थ्न विश्वेश्वरो देवः सर्वेषामेव देहिनाम्‌ ।
ददाति तारकं ज्ञानं संसारान्म) चकं परम्‌ ॥
अन्यान्यपि जाकालश्चत्यादीनि पर्वोक्तान्यत्रा्थं प्रमाणमावं म॑जन्ते।

नन भरणकालठे कोष्ठचवाय्व मिध।तेन च्छिद्यमानमर्मणो व्याङ्गुट चित्तस्य
भरवणाद्यसमवेऽतमावनाविपरीतमावनयारुच्छेदामावे च साक्षकारा.
मावान्मरणान्मुक्तिप्रतिपादकानि वचनानि कश्ावासाेध्यकवाक्यतया
तदृ्धवादा एषेति चेत्‌ । न । अपरमेयमहिमभ्र। विश्वनाथानुग्रहात्सक-
ठवेदनानिव॒च्या दित्तपरसाद्‌करणपाटवसं मवेन भवणादृसमवाद्धग-
दकृष्णारुगरहेण शरतल्पपुत्रनाश्ञजन्यदूःखधारव म।भपृतराष्षः

अत एव म्व
तकाले मन्तष्याणा छखेद्यमानषु मम्सु।
वायुना प्रयमाणानां स्यातिनवे पपद्यत ॥

इति कषे्रान्तरमरणप्रकारमक्वा-

अविगक्ते त्वन्तकाठे मक्तानामाभ्वरः स्वयम्‌ !
क्मिः प्रेयमाणानां कणजाप प्रयच्छति ॥
ईश्वरभेरितो याति दष््रापमकृतात्मामः

हति तशब्देन क्षचान्तरापेक्षया प्रागुक्ता विशेष उक्तः । अपिष
हृ्टरव सशित्वात्स्वप्रावस्थायां बाद्यन्ियसत्ता ।वनव यथा श्रषणादि
व्थवहारस्तथा जागरेऽपि दीषस्वपरे मन।मानणव श्रवणादिव्यवहार
हति स्थितेऽत्र मरणकाटे बाह्योन्द्रयापक्षां विनव मनामात्रण भवणा-
च पप्तो का्ञीमरणादल्यन्तश्चुद्धस्य भ।वश्वश्वरसक्षात्काराच्च [इन
हदुष्कृतराशेरस मावनादिप्रतिबन्ध।(च्छद्स भवात्‌ ; अनाद्यज्ञानस्यवा-
नाद्यसंमावनाविपरीतमावनयोरपि गुसुप्रमावेण क्षणमात्रेणोच्छेदसम-
दृाञ्च।न च विरकलठनिरोधक्षमाधिं विना श।यिततत्वपद्ाचसताक्षाक्ता
रामावाद्राक्यार्थसाक्षाकरानुदय हति वाच्वम्‌ । निरोधसमापिमनणं
शो पितलपदाथंसाक्षात्कारः सं मवति ।चेरतवविंशोषणवयथ्य्‌त्‌ › ।चर-
तस्यानतगमाच्छाखा्थाव्यवस्थाप्रसङ्गाच । तदुक्त पारारर्

वं भरणं सष्यग्यस्य [सध्थात द।हनः

विज्ञानसराधनं तेन स्वं एुवमनुैतम्‌ ॥ इति ।
€

२९८ नारावभमहुविरवितः-- [ काशोपरकणम्‌ |

तस्मात्तारकोपदेश् भरवणादेवास मावनाधदृनिरासष्द्धः काञ्ञीमरणाः
पुक्तिरितिवाङ्यानां नाथंवादतेति सिद्धम्‌ । नहु मरणात्साधनचदु्टपत्त-
पत्तः प्रायेणानपलम्भात्द्रहितायोपरेशाङ्गकारे अधात बरह्म जज्ञा
[ ब० सृ० १। १। १ ] इतिसूतेऽथक्ष्देन साधनचदुटवसप्यानन्त-
याक्तः संपन्नसाधनमेवाधिक्ारिणं प्रति वेदान्तशच्ारम्भा न स्यति)
साधनचतष्टयवतामपि भरवणाद्पारहारेण काश्चामरणायवे प्रयासप्रसङ्ग-
धवेति वेत्‌ । न । मरणकाठ एव साधनसपस्यभ्बुपगमात््‌ । ज।वदव-
स्थायामेव स्योपरक्तेप्रष विज्ञानोपायथं हस्तगत भरवणादं परह
शक्ता विहितकामा दिवश विग्रह पसमवत्यां कारयां मरणकाटठनवज्ञा-
नाय प्रवत्यसंमवाच्च । ठकमपराण उपावान्तरमामधाय ` वसद्वा मरणाः
हषो वाराणस्यां समाहितः' इति वदतेश्वरणव वाक्च ब्दबलात्काश्चाति
बहिविज्ञानसंपादनाक्षमस्थव काविाम्युपगमाच्च । न चात हि
८ जन्तोः प्रणेषत्कममाणेष ` इतिश्रतौ जन्तुमान्नप्रतातः कथ द्रजस्व
सायस्ययस्यत हति वाच्यम्‌ । ' रुद्रस्तारकं बह्म व्याच रश्त्न-
मेकवाक्यतया प्रणवास्यतारकव्याख्यानयोग्यत्नैवाणकमात्रपरत्वाजन्दु
पदस्य । न योत्कान्त्यनन्तरं शर।रा।मेमानामावाजन्तुमात्र्य ब्रणव।
धिकारः संमवतीति वाच्यम्‌ । उत्कममाण।प्वातेवतमानापदशनात्
मदृक्षायामेदोपदेशाभ्युपगमात्‌ । उत्करमानन्तरमरार।रस्थापद शापा भाच ।
‹ करण॑म्रलगतो हरः ` ‹ कणजापं प्रयच्छति ` इत्याद्व चन विराध ।
अशरीरस्य कणां मावात्‌ । जन्तुमाज्नपरप्वे च वक्ष्यमाणानकवचन्प्रतिप-
दयक्रममक्त्य्मवप्रसङ्गा । एवं पुराणगतजन्तुकद्दस्या प नवाणक-
मात्रपरतेव । तस्मात्‌-

काष्ठपाषाणम्तस्त जाह्ववाजटमध्यगः
अविष्ुकतेन्मुखस्तस्य कणमूल गता हरः ॥

इति वचनात्‌ । |
मुमूषम॑गिकण्यन्तररपोदकानेवासिनः ¦

इतिदचनाच्च ' अर्धजले मणिकण्यां विश्वेश्वर मिमुखस्य ' कए.

नोपरता यानि ` इति वचनात्‌ |

आलरक्षाऽन कर्तव्या महाभगेभिवृद्धे।
अवराऽऽवत्यजनोपायं मनसाऽपि न विन्तपत्‌ ॥

[काशीप्करणम्‌ | तरिस्थलासतः । २९९

इतिवचना कले न त बलात्‌ । अविगुक्ते श्रियेदितिसत्तमाब-
छादभूमो शतानां वेवणिकानां काक्ञीपरणं मुक्तिदं न वेतिसंशयरहि-
तानां ष भीदिश्वश्वरोपदिष्टप्रणवातन्नसम्यम््नत्सद्यः सायुस्वं मव-
तीति सिद्धम्‌ । नन-

बराह्मणाः क्षन्निया वैश्याः शुदा ये व्णसस्थिताः ।

ल्िषो म्डेच्छाश्च ये चन्ये संकीणां वणजातयः॥

कीटाः पिपीठिक श्वेव ये चान्ये पक्षिणस्तथा ।

कठेन निधनं प्राप्ता अविमुक्ते वरानने ॥ `

चन्द्रार्धम।टयङूपक्षा महावृषमवाहनाः ।
` होवे मम परे देवि जायन्ते तन्न मानवाः ॥

ये मक्ता वरद्‌ देवमविमुक्तं पर पदम्‌ ।

ते विशन्ति भहादेवमाज्याहुतिरिानटम्‌ ॥

अकामो वा सकामो वा तियग्योनिगत।ऽ१ि ।

अविभुक्ते त्वजन्पाणान्मम लोकं महीयते ॥

गृहस्थाश्चैव यतयस्तरस्मिस्तीथं उपासकाः ।

एकदण्डाजिदण्ड।श्च हंसव्रतधराश्च च ॥

क्मेदेन तेषां तु सर्वेषामास्थितां दहम्‌ ।

विमजा पि परं स्थानं यच्छन्मोक्षपरदं छुमम्‌ ॥ इति

` नानापुराणवचनेः कार्यां एतान ्षे्ावान्तरमेदतारतम्यादिना
साङूष्यादिसं मवेऽपि तेषां साप्थादिमाजां कथं केवत्यं मवत। ति चेत्‌ ।
उष्यते । ‹ तदुपर्यपि बादरायणः संमदात्‌ ` ( ब० चू° १। ३। २६ )

इतिष्याससूत्राहेवानामपि बह्मविद्याधिकारे सिद्धे "ते विश्चन्ति महा-

वेषम्‌ । '
न तेषां पुनराषुत्तिः कत्पकोदिशतरापि ।
अविभुकतेन गृह्यन्ते मवेन विभुना स्वथम्‌ ॥

तथा याति परमं स्थान यच.गत्वान शोचति ।

जन्मश्ृत्यजरामुक्तं परं थाति शिवाटप्‌ ॥
अपुनमरणानां हि सा गतिमेक्षकाङक्षिभिः)
या प्राप्य करतङ्कत्यः स्थादिति मन्यन्ति पण्डिताः ॥

इति मत्स्यपुराणात्‌

१०० नारायण महविरवितः-- [कशीपरकाणम्‌

+ हेः @ कि

पराच्छिवपुरादष्वं भीकण्ठेन नेर क्षिता; ॥
नाधो यानि एनद्‌ वि ससारे दुःखसप्रवं।

इति बायपराणाञ्च कैठासाद्यपरशिवाठयापक्षया पर शवाठय

सत्यलोकस्य प्रदेशविशेष गतानां तत साद्प्यादिमाजां च भामवा-
ज्ञानलामे कैदह५ संभवत्येव । तथाऽपि सान्राज्याद्कामनया कृतका
प्यकर्मणः काक्षीप्तस्य कथं युक्तिः । इत्थम्‌ । तत्काम्य कम फलदान
हयं चेत्ताहं जन्मान्तर प्राप्तस्य तत्फल मोगान्त मुक्तेः । अत एव
्षिषपराणे कस्य चिरलभ्धकस्य सप्त्नाकस्य कइयामोकारिश्वरसं निध।
युतस्य जन्मान्तर प्ाप्त्यनन्तर मुक्तः भुता । ¢ मुनिरप्युवाच मवन्तारता
पूथिवीपते ्यवगम्यतां कथा । तव जन्म लुन्धकषुठे परुषा -गातरप्यन-
कजनपातकरी ` हइत्याद्यनन्तरम्‌-

काठेन गच्छता चेवं रुदावासततटे चमे ।

पञ्चत्वं गतवांस्तच् देवदेवस्य. संनिधो ॥

अग्नी प्रविष्टा ुभोणी तच्च गह्य कटेवरम्‌ ।

तेन धर्वेण राजेन्द्र इयं व्यु्टिरुपागता ॥

मवान्वे लुभ्धको जातः सपत्नीको तृपेश्वर । इत्यादि ।

यदि त॒ तत्काम्क्षमं फलदानव्यगं न मवाते ता प्रातिबन्धकामावा-

जन्मान्तरं विनैव विश्वेश्वरमक्त्यास्तादृतज्ञानादव भाक्तः । अत एव
सनत्डुमारसंहिताषम्‌-

की धरं वहत्येव यथा शिलां न।-

गच्छत्यजप्रं गातिबन्धनाथम्‌ ॥

मक्तिस्तथा धारयतऽधवसधा

द्रक्तास्तथा कामिकपुण्यसंधात्‌ । इमि ॥

ननु सपापस्य काशीमरणे सद्रपिशाचत्वप्राप्यन्तर कथ शाक्तः ।
उश्यते । पिश्ाचस्यापि देवयानिविशेषत्वादृबह्मदेद्यापेक।रसमव
दी श्वरो पदिष्तारकोत्न्नतचज्ञानात्‌ । तथा च सनल्छुमारताहता-
याप--
यो वा गमिष्यत्यघङ्दराहिष्-
सयक्तवाऽयुमत्रेव शिवं ठमेत ॥

[ काशीभकणम्‌ | विस्थटीसेतुः । ३०१

अनैव पापः सह चेन्पृतोऽसी
न जन्मगरत्य छमते च कारयाम्‌ ॥
काठेन मे यामगणेः फटेषु
मियो जितस्तत्सकलं प्रभुञ्य ॥
अल्पेन कालेन समस्तमेव
` सार्धं पना रुदर पिशाचरुदरैः ॥
मवप्रसादेन कृतापदश्चः
प्शाचयोनेरपि भुक्तेमेति ॥ इति ।
नन्वज्न पिक्ञाचयोनेरेव मरक्तेरुच्यते न संसारादिति चेत्‌। न । पिशाच-
योन्यारम्मककमंक्षयादेव ततो मक्त्युपपत्तौ तारकोपदेशवेयथ्य।पताद्ध-
वप्रसादवैवर्थ्यापाताच्च । रुदुपैशाच्यान्ते संसारान्मुक्त्युक्तो पुनजन्मम
रणयोरवक्यंमावापातान्न जन्मरत्य लमत इत्युपक्रमविरोधः। " तस्मा
न्धतस्यात्र न सवेथाऽस्ति एुनभवो एरत्युपारग्रहां वा . इव्युपसहाराव-

रोधाञ्च । यदपि पिश्षाचयोनेरपि मुक्तिमेतीत्येतद्नन्तरम्‌-

अन्यत्र भक्तवाऽपि समस्तपाप

पण्यं च पश्चात्तणगुत्मकाद्‌। ॥

जातः क्रमाद्वाह्मणताभुपेत्य

त्वदुक्तमा राप मुक्तमति ॥

हत्यादिश्षाच्यानन्तरम पि जन्मद्प्युप्रतिपाद्न तद्प्युक्तमागण कारा
क तपापस्वान्यज्न पृतस्य द्रष्टव्यम्‌ । काते९यजन्माप रिहाराम्यपगमेऽपि
न जन्मरत्य मते त्ववश्यमर्‌ ' तस्मान्मृतस्यत्र न सर्वथारस्त

हत्य वश्यसर्वथाश्षब्दयोर्विरोधप्रसङ्कापारहारात्‌ । कच पापान ५
्ुयुरिहा विमुक्ते कथं हि तान्मोचयसि प्रसद्‌ इति सामान्यतः काकी
पापङ्कद्विषये पार्वत्या पटेन मवेन ‹ अन्यत्र भुक्त्वाशप ईइत्याद्ना
काशीकृतपापोऽन्यत्र भृत एव िषयाकरत टक्ष्यते प्रत्यत्तरान्तरामा-
वात्‌ । काक्षीमृत विषयत्वे विरोधस्य पूवगुक्ततवात्‌ ।

अविभक्त मृतः कथिन्नरकं नेति कित्विष। ।
मरमानग्रहमासाद्य गच्छत्येव परां गातेम्‌ । इति ॥
अविभुक्तपरमावेन न बराह नरक गतः ।

४०९

नारारणमहरिररितिः-- [अशौप्रकरणम्‌ |

इत्यादिववनविरोधाच्च । गरुडपुराणेऽपि-

वाराणस्यां स्थितो थो व पातकेषु रतः स्वा)
योनिं प्रविदय वेशाचीं वदाणामयुतत्रपप्‌ ॥
पनरव च तत्रेव ज्ञानयरत्यद्यते ततः ।

` भोक्षं गमिष्यते सोऽपि गुह्यमेतत्डम्मधिप । इति ॥

कश) खण्डे च--

ममैव मायया पहा मेदवादृपरायणाः ।

मप मक्तिःप्कुक्राणा ये विश्वेशं द्विषन्ति वे॥

विद्विषो मभते ज्ञेयाः पिक्षाचपद्माभमिनः।
वेक्षा्ीं योनिप्राप्यापि कालमेरवकशासनत्‌ ॥
विंशहर्षसहस्नाणि उपित्वा दुःखघ्वागरे ।
विश्वेश्षामयह दिव तत। मोक्षमवाद्ुयात्‌ ॥
कृश्वाऽपि काश्यां पापानि कारयाभेव भ्रियेत चेत्‌ ।
भूत्वा रुदर पिशाचोऽपि पुनमक्षिमवप्स्यसि ॥

त्यादिना का्ञीकृतपापानां तत्रेव मृतानां जन्भामावस्य प्रतिषाव्‌-

नात्‌ । यत्त पद्मपुराणे काशीकृतपापरस्य तत्रैव रतस्य कस्वचिदश
जन्मानि, काञचनमाविनीदत्तमाषन्न नज पुण्थन देवजन्म च भूषत ।

तथा £

अविभुक्ते कृतं पापं वज्रलेपो मवदम्‌ ।
धुञ्चलेपेन पपन तेन जन्म च राक्षसम्‌॥

संद्र करतरं पापं संमूतं हिमपदते ।

द्विजातो गधोन। पराङ्‌निन्याध। द; सरसूपः॥
एकवारमुलकश्च वि्वराहस्ततः परम्‌ ।

इदं त दशमं जन्म रक्षतं ह्यत्र मामन ॥
अतीतानि सहस्राणि वषाणां पश्चसत्ततिः

दृष सा भाधघजं पुण्यं तस्म वृद्धाव रक्षसं ॥
शुणु राजन्विविध्रं तं प्रमावं माघधमजम्‌ ।
तदेष प्राप्तएण्यस्तां विमुक्त्वा राक्षस। तनुम्‌ ॥
सं भूतो देवताङहपरतेजो मास्वरवेग्रहः। ह ।

निस्थठ।सतः ३०६

[्शौप्करणम्‌ |

तन्त पर्वोक्तजन्मामावप्रतिपादकषहुवचनविरोधात््मयाभे माघन्नानमा-
क्ञरत्यसमर्पणपरं सन्न स्वार्थे प्रमाणमावं मजते । न च काक्ीमरणक।-
तनं विनाऽपि शरज्ञास्त्यप्रतिपादनते मवात्तस्तिपाद्नं स्यथ मिति वाच्यम्‌ ।
तन््रणेना पि यन्न निराकरतं तन्मा चक्नानजपुण्येनेत्य तियो कत्यथत्वात्‌ ।
यदा काइया्त्कर.पापकृतो शतस्य जन्मप्रतिपाद्काने पद्मपुराणे वच-
जानि । अन्यन्न भरक्तवाऽपि समस्तपायभू' इत्यादीन्वापे तद्विषयाण्येव ।
उत्कटपापकृत्वं च पाद्म एव धूयत-
छणु सुश्रोण्यहं कार्या बह्वृचो वेदपारगः ।

इत्याद्यक्तवा-
वाराणस्यां कृतो धोरो मया दृष्टः प्रतिग्रहः ।
बहुधा बहुवारं च निषिद्धः कुत्सित, बहु ५
चण्डालस्यापि न त्यक्तो मया भदे प्रतिग्रहः ।
अ"यन्च पापक त्तत्र ममामृन्मूदचेतसः॥
तन्नास्ति दष्करतं तत्र मया तत्र न यत्कृतम्‌ ।
अन्यञ्च श्रयतां दोषः क्षेत्रस्य वरवाणनि ।
अविगक्तेऽणमाघ्नं यत्तदघं भैरुतां बजेत ॥
न धभस्तु मया तच संवचितस्तत्र जन्मने ।
ततो बहुतिथे काले पृतस्तत्रैव श। मने ॥
अविमुक्तप्रमावेन न चाहं नरक गतः । इति ।
“ मवश्रसदिन कृतो पदेशः पिश्चाचयोनेरपि भक्तिमति ' इया ने
लनुत्कटपापकद्विषयाणि । यज काश।खण्ड-
दुष्कृतानि विधायह इंहिः पच्चःवमागताः |
तेषां गतिं प्रवक्ष्यामि गुणात द्विजसत्तमाः ॥
यामाख्या मे गणाः सन्ति घोरा विकृतमूरयः।
मृषायां ते धमन्त्यादौ केत्रदुष्कृतकारणः ॥
विविधयामगणकृतपातनानन्तर रत्र पिश्ञा च ङालभेरव-

इत्यादिना ॑

छ र, क € @ ५ 9 शि ®. क चा
कुता । अनन्तरं काश्यामेव देहर णपूषेकं तषा एक्तेरमवतीति प्रतिषा-
दितिम- |

अय चंक्ीणपापास्ते काटमेरवद्‌२।नात्‌ ।
हैष देषिनो भूत्वा मुच्यन्ते १ मभाऽऽत ¶ा ॥
` व्ह ९0००5 ५४५।५ ~ #<¶नि
२६५६५९८५ ५5111111

१०४ तारायणमट्रविरवितः-~ [ऊ्ीप्कणम्‌ |

इत्यन्तेन तत्कायां पापं कृत्वाऽन्यत्र रतपा पवि ष वषयम्‌ । नत~
अशनं वस्नं वासः कायां येषममागतः ।
कीकटेन समा काशी सत्यं सत्यं खगेश्वर ॥
विष्णो ऽविमक्ते सासः कमानमृटनक्षमः
द्विचाणां हि पवित्राणां नवागायोपजायत ॥
इतिवाङ्पाभ्यां काश)मरतानामपि पापना पुङ्त्वमवः प्रतायत इति
चेत्‌ भवम्‌ । सथ एव परमनितर तिरूपमुङ्त्पमाव यातनासद्मवि चान
रेत क) कटसमताभिधानात्‌ । अन्यथा पृवाक्त बहुतर चन्र धात्‌ ।
पाति च पद्चपराणं वचनानि
परद्रोहरता ये च तथा च प्राणेहृष्काः
परापवादिनिः पापा दृवतागुरुनन्द्काः ॥
` कपरति्राहिणः सवं समवान्त पुनः पुनः
खरोष्टसरराषित्वं गोजाश्वप्रुणपक्षितम्‌ ॥
चृण्ड[लपत्कसतवं च प्राप्रोति बह्महा क्रमात्‌ ।
द्स्युनां विडभजां योनिं पक्षिणां च तथव च ॥
क मिक टपतङ्खानां सुरापः प्रप्नुयान्नरः
राक्षसानां पिशाचानां चारा याति सहत्रशः ॥
क्रव्यविद्िणां योनिं तृणादूनां तथव च।
करकमरतानां च प्राप्राति गरुतत्पमः।
धान्यचोरो भवेदाखुजलं हत्वा पवां मवत्‌ ॥
कास्यं हृत्वा मवेदगधा न।रस कुरा घुतम्‌ ।
हत्यादीनि जन्मप्रतिपाद्कानि तानि “न जन्ममृल्य लमते त्वव.
हयम्‌ ' । तस्मान्मृतस्यान् न सवथाऽस्त पुनमव। मरत्यपरिग्रहोवा
हत्या दिपर्वोक्तनिरस्वकाशवचनविरोधात्कार्यां पाप कृत्वाऽन्यत्र भरत.
विषयामि । तस्माकाशाकृतपाणनामपापाना च तत्रव भरणे ऽवइष
भक्तिरस्ति क्रमाक्रमयोस्तु विशेष इ सिद्धम्‌ । अत एरश्वरषच
सुच्यग्रमा्रमपि नास्ति मम।ऽऽस्पद्‌ऽस्मन्‌

स्थाने महेश्वरि न यत्र मृतस्य मक्षः ॥ इति ।

हरं भतिमक्तेभरकाशिकाकारमतम्‌ । अन्ये तववमाहुः- पद्य प्रा
णषु साङ्प्याद्य विशेषण अक्तिर्मरणफटतयाऽव गम्यते तथाऽ्प्याधकारि,
तारतम्येन निष्पापानां शुचीनां परमात्मपमापितकमणां मरणादेव परम
धक्तिस्तपोऽपषृषटानामभिपरवेशादिकतां सामास्य तिवङममृतानामत्वन्त-

[ काश्चतकरण्‌ ] तरिस्थलीसेतुः । ६०५

पापीयसां च साद्प्यं ततोऽप्यधमानां पतितानां च सालोक्यभिति।
ङ्िव चतर्विघेऽन क्षेषे यथा यथा योगपीटाद्विप्रकषस्तथा तथा भरण-
फटापकषं इत्यप्याह; । नरकागमन तु सवषामेष ।

नाऽविभुक्ते भृतः क धिन्नरकं याति किल्बिष ।
ईश्वरानुगृहीता हि सवे यान्ति परां गतिम्‌ ॥

तिलैक्गात्‌ । अयं पक्षस्तु तमेव विदिषेत्यादिवचनविरोधात्सक्षा-
न्मरणान्मक्त्यतपपत्तरतपपएन्नः। न च मरणादेव मक्षप्रातपादृकनान-
पराणबलात्तमेवे तिवचनं काया अन्यन्न सावकाशमिति वाच्यम्‌ ।
पुराणेन शुतिसंकोचासंमवात्‌ । अत्र हि जन्तोः प्राणेषूक्रममाणपु
रुदस्तारकं बह्म व्याचष्टे ' इत्या दशरुत्थव ज्ञानसताधनत्वब।धनाच्च । भर
णव वनानां त्वन्तःकरणश्द्धिप्रतिपादनमात्रपरता ` पथूदकावौ यन्म
रणं तदप्यत्यन्तश्चद्धिकृत्‌ ' इति वातिक चायक्तेः । अव्राऽऽदिपदाल-
थागकाड्यादिथहात्‌। अन्न कथित्‌ । कश्मरणस्यान्तःकरणचचद्धा-
वस्तपयोगः प्रयागप्रतिस्त ' ये वै तन्वां विसृजन्ति धीराः ' इत्यादि
्रतितः साक्षादेव मोक्षसाधनम्‌ । न चात्प्ुतकब्ः छसविशेषपरः,
प्रतिद्धार्थकल्पनापत्तः । ‹ सोऽप्ृतत्वं गच्छति ` हतिरामात्तरताप-
नीये श्रनस्यापरतशब्द्स्य निरवयवं कैवल्यमाप्रोतीति केवल्यशथ्वेन
माष्यकरिण व्यास्यानाचच । न च धरपदस्थ ज्ञानिपरलाद्धीरा ज्ञानिनः
सन्तोऽगरतं मजन्त .हत्यथं इति वाच्यम्‌ । ध।रपद्न पाण्डरेण ताथ
माहास्मयज्ञानवतोऽभिप्रेतत्वात्‌ । रातिसत्रपरतिष्ठान्यायन च 1व। घल्व-
नाच्छत विध्यमावेऽपि न कथिहोषः । किच।त्तरनारायणेनाऽऽत्यमर-

पस्थायेत्युपस्थाने विनियागान्न ज्ञानसाधन।ष५ः । यद्यपि चस्याद्रै
पिस्तथाऽपि पदहोमन्यायेन प्रयागातिरक्तपरः स्यात्‌ । अत एव्‌ बह्म
ज्ञानेन मुच्यन्ते प्रयागमरणेन वा हप साक्षद्द पर्ल,

धुतः
तथा- प्रयागे षा मवेन्भ॒क्तिः काया वामम संनिधा ।
पाद्ठे--वाराणस्यां विम्रच्यन्ते तारकज्ञानमावताः ॥
विना ज्ञ प्रथागेनस्मन्पस्यनत सर्वजन्तद,

, इति श्रतम्‌ । यत्त ‹ प्रयागाद्रि ताथग्याद्द्भव महत्सृतत्‌ '
इतिवचनं तस्मयागे वा मवेन्मोक्ष इह वा मत्पर्यहात्‌ इव्युपक्रमा-

३०६ नारायणमहविरवितः- [ काशीप्करणम्‌ |

सोषात्‌ ' अननं वा एत्यदच्छन्दोगम्‌ ' इति वद्व्याख्येयम्‌ । वार्तिके
त प्रयागातिरिक्तती्थपर आदिशब्दो व्याख्येयः । तस्मात्काश्यां ज्ञाना"
छयागे मरणान्मक्तिरिति । वस्तुत एतदनुपपन्नमपि प्रकरतानुपयागाद्रथा
तथाऽस्त । प्रकृतमनसरामः । यदुक्तं काशामरणेनान्तःकरणच्चद्धद्रारः
क्तिरिति, अधर पक्षे कि मरणात तारकापदैराऽनन्तर वा । नाऽज्ध, ।
पवमव तारकोपदशात्साक्षा्कारष्पत्ता पश्चात्तनमरणजन्यान्तःकरणः
्॒द्धधयर्थतवात्‌ । न च प्राणवियोगाल्कस्य मरणस्य कंचाचद्न्तकरण
शोधकता श्रता ष्टा चेत्यलो किमेतत्‌ । ' तमेत वेदानुवचनन इत्वा-
दिश्रत्या यज्ञादीनामेव शोधकल्वावगमात्‌ । किचानकजन्मा नतद
तरारोरेव शद्ध वित्तानां फाशीमरणसषमवान्न शाधकानतराप्क्षा । अत
एव बाह्म
छनेकजन्भदसिद्धाव(न्वर्जयिता महामुनीन्‌ ।
न्पेषां भरणं तत्र यच्छत्यन्थो विभीषणात्‌() ॥

त च कार्यां पापं कुवतां पापवासतनावश्चादेवाञचुद्धान्तःकरणानाः
पपि काक्षीमरणदशंनान्नायं नियम इति वाच्यम्‌ । पूवनन्मसुकृतक्रतान्तः-
करणश्द्धीनामपि प्रार्पपापकमवज्ञाद्रावणाद्वत्पापवास्तनपपत्तः ।
धट्रा कलिदोषादत्न स्थिदानामपि पापवासनपपात्तेः । यद्याप चत्र
घाक्षा्रटिप्रवेशो नास्ति तथाऽपि अन्यत्रावास्थतकाठेकटु तवास्त
नावद्धिः पुरुषैः सह वासनाद्रारा कलिपरवेशः सं भवत्येव । अत एवं
भहविप्ररनः सूतस्य चात्तरप- |

काश्यां कलेः प्रवेशो न मवतीति शतं महुः ।

अविमक्तस्थिताश्चतन्वाधते घ कटिः कथम्‌ ॥
सूतः--सक्षाकलेः प्रवेशोऽज विद्यते न कदाचन ।

वासना प्राणिनां पर्वा विश्षव्येव तु तः सह ॥

शुमा मनःप्रवु्तिस्तु सत्यमित्याहुराद्रत्‌ ।

अश्मा मनसो वृत्तिः काठेषापुवगाहता #

पीड़यन्न जनानेत्र कलि विशाति मूतमन्‌ ।

तस्य तस्पाद्चमा बुद्धिः कठिरितयुच्यते तमिः । इति ॥

अपिच तादशं स्थूठकाशासंबन्धं दरमानेऽप पराणलचनया
प्रायणकाले तस्सबन्धपमाव एवावगम्यते । सत्याप वा सवन्ध पापवता

क षे

[ क्ीपरकणम्‌ ] तिस्यकठ।सतुः । ६०७
थातनान्ते प्रणवोपदेश्चान्न तदनीमन्तःकरणशयद्धयपक्षा । तदुक्त बह्म-
दैवते काशीं प्रति शिवेन-
पापं फतवा क्षेत्रमध्ये धृता ये
तेषां भक्तिर्यातनान्ते मवेद्धि ॥
धर्मः काश्यां शुद्धिहेतुः प्रदिष्टः
पापं पुनर्मलदुःखाधिमूटम्‌ ॥
तस्माव्मतिन्ञा तव सिद्धह्पा
एक्तिरमवत्येव मलावसाने ॥
तथा पा्ने बलिं प्रति सनद्कुमरः-
वाराणस्यां निवसतिरपवगफटप्रदा ।
द्वित्राणां च परित्राणां कल्पते सत्वरं बले ॥
तथा--दिष्णोऽविमुक्ते संवासः क्मनिमूलनक्षमः।
द्िजाणां हि पवित्राणां निर्वाणायोपजायते ॥
उप मरणसमये पवित्राणामेव निर्वाणाय जायत पापवतां हु पात
नान्त इत्यः । न द्वितीयः । पतो सत्यामररर परत्युपदेशायोगात्‌ ।
उक्तममाणेषिति वर्तमानापदे विरोधाच्च । तस्माकताक्षामरणान्नान्तः-
करणष्द्धिः किं तूपदेशजज्ञानद्रारा माक्ष एव । तथा च पद्म-

वाराणसीस्थतीथानामवगाहनतः पराम्‌ ।
अन्तःकरणसं्द्धिमाप्ुयादि जितेन्धिषः ॥
तथा-दैवेन्द्र शंकरकषेत्रे गन्तुं कसय न धीवत्‌ ।
> भ १ ^
अपवगंक फलद कटे वरपारक्षयात्‌ ॥
तथा--ताषहक्षस्यातर दैत्यश्च शषरीरत्यागमातचतः ।
अपवर्गो मवत्येव तदन्यस्य विलम्बतः ॥
यद्यप्वन्न मरणदिव मोक्षः प्रतीयते तथाऽपि तारको पदेशावेव माक्ष
हत्यवयेयम्‌ । उपदेशे च के चद्ाहुः- ममपोमणिकण्यन्तरादकनि-
वासिनः ` इत्यादिपर्वोक्तविदोपणवतच्ेर्वाणकस्थव म क्षऽन्यस्य तु
सालोक्यादिद्रारा केवस्थमिति । तन्न । तत्तत्र जन्त्वादिसाधारणपदश्र-
वणात्‌ । तथा हि~ अत्र हि जन्त; प्राणिपृ्कमभ। णेषु ' इति जावा.
छोपनिषद्रामतापनीयपोज॑न्ूपदेशकतानद्वाराऽटुपदम्‌(*) ।

३०८ नारायणमहविरचितः- [ कारीप्रकणम्‌ |

तथा-- वाराणस्यां प्रतो वाऽपि इदं वा बह्म योऽभ्यसेत्‌ ।
एकेन जन्मना जन्तर्मोक्षं च प्राटुयादिति ॥

बह्मपरा--
प्रियमाणस्य जन्तोश्च वाक्यं कणं समुचरन्‌ ।
अचर प्रविष्टमात्रस्य जन्तोः ' इति च ॥

तथा- तन स्थितस्य जन्तो मोगमोक्षप्रदुः शिषः ।
अधितिष्ठति जन्तं मुक्तये क्षेत्रमिदं परम्‌ ॥ इति च ।

आदित्यप्राणेऽपि-
अच दिश्वेश्वरो दैवः सर्वेषामेव देहिनाम्‌ ।
वदाति तारकं ज्ञानं संसारोन्मोचकं परम्‌ ॥

पराशरः-
अत्रैवोतक्कममाणस्य जन्तुमात्रस्य फवटम्‌ ।

काशीकखण्डे-
सर्वाञ्जन्तृन्मोचयेदन्तकाले
विश्वेश्षोऽत भरोज्मन्त्रोपदेश्ात्‌ ॥
तथा-आबह्मस्तम्बपयन्तं यकि चिजन्तुसं सितम्‌ ।
चतुषु भूतग्रामेषु करां तन्दुक्तिमप्स्यति ॥
तथा-ब्राह्मणाः क्षिया वैश्याः शद्रा वै वर्णसंकराः ।
करमिम्लेच्छाश्च ये चान्ये संकीर्णाः पापयोनयः ॥
कीटाः पिपीटिकाशचैव ये चान्ये परृगपक्षिणः ।
कालेन निधने प्राप्ता अविगुक्ते शुणु भ्िषे ॥
चन्द्रा्धमोलयः सवे ललाटाक्षा वृषध्वजा; ।

इति चण्डालादिकतनप्‌ ।
तथा-अकामो वा सकामो वा तियेग्योनिगते ऽपिक्ा।

अविमृक्ते त्यजन्पाणान्मम ठोके मह।यत ॥
एवमनेकेषु श्र तिपुराणन्याया (येषु) वाक्यशेषापक्रमसदेहयोरमावात्‌ ।
तदुक्तम्‌
संदिग्धं वाक्यशेषेण निर्णेयमवधारितप्‌ ।
विध्युेशेन तिर्णति किं यु शेषः करिष्यति ॥ इति ।

[ कारीप्रकरणम्‌ | तिस्थलीसेतुः । १०९

जन्तुशब्े को जन्तुरिति संदिग्धतवं तु महिषीगवादिधृतसंदेहतुर्यत्वा-
हवोद्यम्‌ । तारकोपदेशषस्यात्रैवणिकपरतेति चेत्‌ । सत्यम्‌ । अस्मदाद्युप-
देशे तदतिरिक्तस्यानधिकारः, विग्वेशकतुंकोपदेशे तु कषेत्रमहिमेभ्वरसा-
्षात्काराम्यां विनश्टासिलदुरितसं घस्यासिलस्याधिकारः । एतदेवाभि-
परेत बह्मवैवते कार्याः क्षत्रान्तराद्विशेष उक्तः-
जितन्याः पापविवजकाश्च
शान्ता महान्तो मधुसूदनाश्रयाः ॥
अन्येषु तीर्धष्वपि मुक्तिमाजो
भवन्ति काहयामपि फो विशेषः ॥

इति ्ीपकप्रभे गुरुणोत्तरितम्‌-
विक्ेषं शुणु वक्ष्यामि कार्याः कथयतो मम ।
क्तानि साधनान्यत्र स्वत्यान्यपि महामते ॥
मबनि क्ाक्षीमाहास्यास्विद्धान्येव न सशयः।
अन्यत्र साधु सुकृतैः कृतैमुच्येत वा न वा॥
अत्र साधनवैकल्ये काशी एण प्रक्पयेत्‌ ।
ततश्च साधनसंपत्तिमतामपिकारिणां कारयतिरिक्तेऽपि पृक्तिः
क।श्यां लन्येषामपि दक्तिरित्याशयः। बह्मदेवतऽपि-
कटिक्षाटस्त्वयं तीक्ष्णः कर नयः क्र परातमवुक्‌ ।
क्ाश्येव क्षरणं तेषां शद्धिदा मिनां तृणाप्‌ ॥
कलौ विनष्टवतयेगरवीया
गच्छन्तु काशीं परमार्थराशिम्‌ ॥ इति च ।
काश्ीखण्ड-
हंसारमयमीता ये ये बद्धाः कर्मबन्धनेः।
वेषां ज्नापि गतिननांसित तेषां वाराणसी गतिः ॥
रतिस््तिविहीना ये शोचाचारविवनिताः ।

येषामिति पृवेवत्‌ । तथा ततरेव-

सौमाग्यमाग्यमूरयां वे विश्याता मणिकणिका ।
ददामि तस्यां सर्वरवमग्रजायान्त्यजाय च ॥

११० नारायणमहृदिरवितः- [ करशापरकणम्‌ ।

भहासमापिसपन्रवदान्ताथनिषेविभिः ।
दष््ापोऽन्यत्र यो माक्षः शोच्यरप्याप्यतऽत्र सः ॥
वीक्षितो वा दिवाकीर्तिः पण्डितो वाऽप्यपण्डितः ।
तुल्यास्ते माक्षदीक्षायां सप्राप्य मणकाणकाम्‌ ॥
ददा मि जन्तुमात्नाय स्वस्व । चरस चतम्‌ ।

पाघ्ने रिणा ‹ तीर्थतीराणि क्षेचाणि विष्णुमक्ति्च नार
इत्याद्युक्वा-~
साक्षाहाराणसी मक्तयै विष्णो मेक्तिस्तथादिधा ।
तथाऽपि विष्णमक्तिस्त द्िचैरेव विमाभ्यते ॥
काची त तिय॑रमूतानामपि साधारणी मता । इति ।

चेषा द्िजाग्याः श्वपचाश्च निन्या
ये चक्रवर्तिष्वपि धममरूपाः ॥
येवा दरिदाः परमातिमाजः
समानङूपां गतिमाप्रुवन्ति ॥

अत एव पश्नपुराणे वर्णान्तराणामधिकारसपाद्नमक्तम्‌--
गणयति न कथंविच्छंकरः काशिकाया-
मयमिह मम मक्तो ब्राह्मणः पुर्कसा वा ।

उपदिशति सदाऽन्ते वाक्यमेकालानट
द्विजकटनिरपेक्षो माव्य तत्राधकारम्‌ ॥

माध्य सपाद्य।
तथा--पर्मसि प्षाणकलष शकरस्तारक वचः
भ्रावयामासर विधिवत्सपाद्यापिकृति परम्‌ । इति ॥
इं चाधिकारसं पादनं न चेष्वन।धकारिष्वेव समान्यत दजार्नां
स्वत एवाधिकारसच्वेन सपादनानथक्यात्‌ । न चतत्स्वमथवादुः
स्तेनं भन इत्यादहिवच्छाखदृष्टविरोधाद्यमावत्‌, जुह्वादुवत्पाराथ्यामाः
वाच्च । तदुक्त काशावण्ड-
यत्न दिश्वेश्वरः साक्षादत्र स्वभतरङ्िणा ।
मिथ्या तत्रानुूपन्ते ताकिकाश्चा(ग्य)नदूषकाः ॥

[ करीप्रकरणम्‌ ] तिस्थ सेतुः | १११

उदाहरन्ति ये मढाः कुतकबठदुर्पिताः ।
| भ £ ० \ (कि) (& क जके
कारयां सवे।ऽथवाहोऽयं ते विट्कीटा युगे युगे ॥

बह्मवेव्तेऽ्-
मा जानीद्य्धवादत्वमाततस्छ विनिणये ।
तस्माप्सरवस्यापि काश्यां मरणान्युक्तिरिति सिद्धम्‌ । अप तु
विरोषः--स्वस्थ धर्मनिरतस्य पापरहितस्य सर्वस्याप्यनन्तरमेव मोक्षः ›
उमयविलक्षणस्य तु यातनान्तेऽधिकारसफादनेनेति । तद्क्तम-
स्वे से कर्मणि निष्णातानुत्तमापममध्यमान्‌ ।
अधमनिपि मा॑स्थान्नयामि एरमां गतिम्‌ ॥
पण्डितो वाऽथ खो वा मखजो षाऽन्त्यजोऽपि वा
अस्मिहिङ्क तव्यजन्प्राणान्धमल्रन्पुक्तिमाप्रुयात्‌ ॥
स्वधम॑निरतस्थेव हीनस्याप्युत्तमस्य वा ।
समाना गतिरिष्टा वाराणस्याः प्रावतः ॥
केवलं धमसापेक्षः क जपति तद्रचः
अधिषठस्य तत्सत्रे यातनान्ते दिशेन्मतिम्‌ ॥ इति च ।
अच विश्वेश्वरः सक्षात्तारक एकतिसाधनम्‌ ।
थस्य कस्यापि कर्णान्ति धम पिक्षोऽनुशं स्ति ॥ इति च ।
अधिकारधपादनमप्ुक्तं फाक्षीखण्डे दण्डपाणिं प्रति शिवेन
लमन्त्यमुषां कुरु काशिवासिनां
गले सुनीटां भजगेन्द्रमुपणाम्‌ ॥
माले सुनें फरिकृत्तिवासस
वक्षणाटक्षितकाममागाम्‌ ॥
पीलौ टसव्िङकपर्दिमारि्णी
विभतिद्क्षाटितपण्यविश्रहम्‌ ॥
अहो हिमांशोः कलया टसाच्छरय
वषेन््रलीठामतिमन्दमामेनाम्‌ ॥

आनीय मक्तारुक्षणतांऽप दूरता
रक्तिं परां दापयिताऽपि पिङ्गट ॥ इति।

नन्वपिक्षारसंपादनमिह देहे देहान्तरं वा । नाऽभयः । चण्ठालाषि
देहे ब्ाह्मणतादयपमवपत । पापना वतनन तच्छरीरासमवाच्च ।

११९ नारार्णमहविरवितः- [ काशीप्रकण॑म्‌ 1

नान्त्यः । शरीरान्तरे मषुर्वासं मवेन धुपषोदैक्षिणे कणं इति बाधप.
सङ्का हिति चेत्‌ । मेवम्‌ । शरीरान्तरेऽपि म्रषुत्वानपायात्‌ । तत्पाते
सत्येव कवत्यसं मात्‌ । देहान्तरेऽपि च योगिवदमिमानसंमवात्‌ ।
अस्तु वाऽतैव देदेऽधिकारसंपाद्नं चण्डालादः । विश्वेशानुग्रहाच
विश्वामितरविश्ंक्षोरिव जत्यन्तरस्यापि तर्देह एव द्विजत्वसं मवत्‌ ।
ननु यथा स्पृध्या शुतिशाधायोगावृत्र हि _ जन्तोरित्पादिजन्तुपद्व छूः
ल्संकोचाय वैविक्षातिरिक्तस्थापि ुक्तिरङ्गी कियते तथा मुमूर्षोः
प्ाणेषू्ममाणेषु › इष्यादिधतेः ‹ यातनान्ते दिशे न्मतिम्‌ ' इत्यादिस्पु-
त्यनुरोधात्यातकिष्यक्तिरिक्तविषयताख्यसंकोवरूपवाधायोगासत्युता-
सति ध्यतमानमिति न्यायेन श्रत्यनुरोषेन पराण ख्यस्परतेरेव बाधस्योचिः
ततवादर्थान्तरपरताया वोचितलास्स्वो मनोरथे वा देशान्तरे कालान्तरे
धा . हिन्नवर्पकशतसहघ्रादिमोगाभिमानवत्पापिनिः प्राणोक्करमणक्षण एव
त्िंशद्पसहस्रावच्छिन्नयातना मोगामिमानमङ्ग कृत्य सर्वेषां प्रयणक्ष-
णानन्तस्मेव ्क्तिरङ्गी क्रियतामिति देत्‌ । मेवम्‌ । प्न क्रमेटकुदरी"
पार्थाने-~

क्रमेटकस्तु प्रषायां ध्माता वपसष्टकप्‌ ।

तावत्ाटं शीते बमुजे दुःखमुत्कटम्‌ ॥

ततो निर्जलनिमक्षये कृमिदेहधरोऽमवत्‌ ।

त्रैव सारेयोऽमूदगलन्मांसः दुःखितः ॥

विंशश्जिशत्समाः पएश्चात्तावष्कालं गजांऽमवत्‌ ।

ततः संकीर्णयोन नि क्षरौराणि व्यधारयत्‌ ॥

अथ शुद्शरीरं तदधे तत्र केमेटकः ।

ततो मेरवदरूतैस्तैः स नीतो मेरवाग्रतः ॥

काटमेरवदृषटयेव रदरपेशाच्यमाप्तवान्‌ ।

विंशदष॑सहस्ाणि श्च्तष्णाम्यां विवनितः ॥

इत्यादिक्रमिक मोगप्रतिपादकवचनानां दत्तनलाश्नलिताप्रसङ्गात्‌ ।
अभिमानपरतया श्यास्याने तु तथेव वक्तव्यलात्‌। तस्य तावदृढुःखनु-
मवामिमानेऽस्मान्मति क्षणददस्थाविरेषकरतवात्‌ । यदाहवनीये जुहाती-
त्यादि्तेः स्मातािहोम विधायका दिस्त्या संकोचदशेनात्‌। यातनान्ते .
शरीरान्तरेऽपि भम्रषंवप्राणोक्तममाणत्वोः भ्रातयोवकतुं शक्यता ।

> ®, ॐ

[ करीप्रकरणम्‌ ] तिस्थटीषेतुः । ९१९

न च काश्ीश्तस्य क्रमेलकस्य कथं नानाजन्मप्रात्तिरति बाध्यम्‌ ।
यो निजदेहासं मेऽपि मेरवेच्छावक्षाद्यातनायोग्यायानिदृहृत्तमवात्‌ । अत
एव कृमिदेहधरोऽमवदित्यायेव श्रतं न तु योनिः । तहुक्त पाद्म क।षामर-
तस्यामेक शङ्कायां कृताया मृगुणा-

तत्तद्धोगप्रापणापेव देहा

अयोमिजा भैरवेच्छाविधानाः। इति ॥

यंथा याम्ये हि नरकं यातनादूःखमागिनः ।

अयोनिजाता देहाः स्यस्तद्दत्रावप्यताम्‌ ॥ इति च ।

तस्मात्‌ । अत्र हि जन्तोः प्राणेषु्तममाणेषु † इत्यादिजाबालोपनि
घद्‌।दिश्रतिवलात्काश्यां जन्तुमात्रस्य एक्त)रति ।सद्धम्‌ । क शिच्विमां
थतिमन्यथा व्याचक्षते । तथा हि--अन्न देहे वर्तमानस्य जन्त); विवे-
करा हिप्यन विषयमात्राकशन्तःकरणवृत्तेज।वस्य प्राणपु प्राणपटक्ष-
तोषविन्धियेषु पूवार्जतपुण्यवकशादुत्कममाणपु स्वावपयम्य ८उद्च्छल्यु
पराङयखेषु । अनेन साधनचतुष्टयसंपत्तरुपाक्षपता । ततश्च साधनचतु
- योपेते ममक्षावुपसन्ने सति यथा रुद्रसतृत।य नंत्नमावमात्य जगत्स.
हरत्येवं विद्रानाचायं एेकात्मयसाक्षाकारमावेम।व्य स।वलास्तामावद्या
स्ह्२त।।तं गण्या वृतच्थारव्र अ,चायः । तारयत्याततसवनज्ञापनेनेति
तारक तरवमस्या दिमहावाक्यरूपं वेद्वाक्यम्‌ । व्याच रत्थण शब्दत
जपाततोऽथतश्च गहीतमपि विशषण शापततस्वपदायक्यप्रातपद्‌-
कत्वेन कथयति । येन व्यास्याननासां जन्तुरभूत। बह्मामूत तदस्या
स्तीत्यमती, उपाधिनाश्चाद्‌ब्रह्मरूप। भूत्वा । म।&। कतत्वा।दुबन्धाप-
गमो भोक्षस्तद्रान्मवति । अपरक्षम्रमनिवतकमपराक्षसाक्षात्काररूपमव
ज्ञानं महावाक्याद्धवतीति माव इति । इदं त्वयुक्तम्‌ । एतस्य व्वास्वा-
स्य काशी विषयत्वे वेराधात-
यच्च साक्षान्महादवा दहा स्वयम।श्वरः
व्याच तारके बह्म ससारान्माचक परम्‌ ॥
यन्न विश्वेश्वरो देवः सर्वेषामेव देहिनाम्‌ ।
ददाति तारकं ज्ञानं संसारान्मा। चक्र परम्‌ ॥
इति कूम दित्यपुराणवाक्याभ्यामन्वश्च १३द्ाहृ तवाथ: शिषस्ये-
दोप्दश्चकलश्रवणान्मुखयायं बाधक्रामवाच्च श्रुताथपात्वागाङत

कट्एनय।रस मवत्‌ । क च~ >
४०

३१४ नारायणमह्‌ विरथितः- [ कादीप्करणम्‌ ]

आरे तारक्षं बह्म राममन्त्र षडक्षरम्‌ ।

मवानीवह्यमः साक्षात्‌ । इति रववचनविराधः । तारक दाघ।नल
बिन्दुपवकमित्थादिगा च ॒षडक्षरस्य॑व ग्याख्यानान्महावाक्यपरताऽनु-
पपन्ना । गदपदे शस्य कषेतरान्तरेऽपि संमवादृविमुक्छस्य का विशेषा वनाः
विभक्तमेव निषेवेतेत्यवधारणं कियते । सदारशिवोपदेश्ञाजन्मान्तर भनु-
ध्योपदेशषाच्च भोक्ष इत्याश्चम्‌ । क्षत्रान्तरसाधारण्ये तु रुद्राविसुक्ता-
दिशब्दानां टब्धासकष्दिपरित्यागेनात्यन्तङ्किटयोगकल्पनादनल्पमेवा-
ज्ञानमाप्यते । एतदपि ए मिक) टादपोऽष्याशच गक्ताः सन्तु न चान्ये
त्वत्र वचारतप्‌--

क मिकीटाभ्रया म॒क्तिसतत्र 1के क्षत्रवास्ततः।
किंवा क्षेदकृतेधर्मः के-वा क्षेत्रमृतेरथ ॥

स दाशशिवकृताद्धम(जप्हेमाचनामधात्‌ ।

क्षि वा भ्रोरामदकत्पादएणयपारव जत्‌ ॥
अथान्न क्षेत्रे मरणान्मान्तष्य प्राप्य शमनम्‌ ।
शमादिसंपात्तयताः शशाश्लाचायापदृकशतः ॥ `
असायेकात्म्य विज्ञान मुक्ताः स्युः क।१क।टका; ।

नाऽऽद्यो रद्रकृतमनश््ोपदेशवेवथ्य। पत्तः । न पदरेत।यसषा तदसम-

धात्‌ । न तृतीय आद्योक्तदाषात्‌ । अमावरूपमरणेन तदृत्तमवाच ।
चतथा मक्तिमान्रक्राह्यो न मतिमुक्ततः
धमश्ाक्तिविचारे हि नायमथः प्रकाशत ॥
न पञ्चम) यदा रामः स्वायसकलटपमानत्रतः।
उपायरहितां कय न्पिक्ति कटाद्सभ्रयम्‌ ॥
ङ्गि कर्तव्यं क्त गन्तभ्यं तदा कः शरण मर्वत्‌ ।
धोतमन्यथयत्यथ स्वच्छया परननश्वरप्‌ ॥
थो बह्म वेद्‌ सर बह्म मवतात्यास्त हि श्रतिः
बद्यवित्परमा प्रोतः त्यादि च श्ातिशास्नम्‌ ॥
वापितं स्याद्यदैतस्याः श्रुते ऽथः परिगृ्यते ।

| तरमाद्‌न्तिम एव स्यातक्षः सवमनाहर ॥ ६ ।
तत्रोच्यते--अत्र पृतस्य भ्रीरामदकल्पंमात्ादाविरमूताधिकारिशसं-

रस्य विश्वश्वरकृततारकोपदेशस्य मुक्त द्ग ।कार कस्या। च्छ ^ए्वाचाप्‌

[्शीप्रकणम्‌ | तिस्थ्टीसैतुः । 2. 79 । ३१५

कृमिकीटादयोऽप्याश्च युक्ताः सन्तु इतिवाक्यादाधेकारशरारावि माव-
स्तारकोपदेकश्च न प्रतीयत इति चेतति मरणान्मानुषदेहपापैस्ततः
शमादिसंपत्तिगद्पदेश विज्ञानानात्यपि न प्रतायते । अथ वाक्यान्तरव
क्षादेवं कल्पना । हन्त॒ जन्मा मावप्रतिराद्कबहुवक्यवश्ञाच्छरता।प-

च्थाऽस्मदक्षकल्पनाऽप्य विरुद्धा जन्मान्तराङ्ाकृतावाश्चक्ब्दानुपपत्तेश्।
यत्त कथित्कृम्यादीनां मरणमात्रादेव मक्षः । न. चापावामा-
धः । च तदेव कृतजपादिकाह्मरणश्रारामसकल्पानामेवापायत्वात्‌ ।
जिलायैतन्यायोध्याजनसांतानिकटोकप्रापतिषृतव्राह्मणपुत्रज।वनवच्छ।-
शामसकल्पमात्रस्येव ससारनिवतकत्वोपपत्तस्तेषां ठपदकशयाग्यता तद्र
घयं ‹ भरम्र्षोक्क्षिणे कणे ` इति वचः। न चाल्पमूयावर।धन्यावः
तापनीयवाक्यस्य क्षेत्र विके पविषयत्वात्‌ । उपदशवाक्यानाभव यक्िषे-
साचीनमथीपोमीयादितिवदन्याविषयताकत्पना दिते । तन्न । अबाधन
गतिस्मवे ज्ञानादैव हं कैवल्यामत्यादिवागयागात्‌ । पररषोरित्याषे
विना कारणं संको चानपपत्तेश्च । यदप्युच्यते स मक्ता मवेतातिनर्द
शान्मानषदेहोत्पत्तिगुरूपदेशषादिकरमेणेव मक्ष इ।त सू।चतामात्‌ तव्ष्व-
यक्तम्‌ । भ्रीरामशिवयोः संवादावसरे कस्य। चत्कण। पशा मावाच्च्‌।१
तेति प्रयोगोपपत्तेः । तस्मान्न काथदाषः । यद्यापे च क्षतमार्त्र
तारकोपदेशादविरेपेण भूयते तथाऽपि क्षत्रा वमागवश्ञात्तारतम्पम्‌ ।
तदुक्तं पश्च- | |

चतधा वितते क्षत सवच मगवा।र्शवः

ध्याचष्टे तारकं वाक्यं व्रह्मात्भक्वप्रये।घक्रम्‌ ॥

तथाप तत्तत्सामश्य) त्तत्र पैत्र म्रतस्य ह ।

भोगपवाऽपवगापिजावन्भाक्तद्ङव सा॥

अन्तगेहे विपन्नस्तु सक्षाकतेवल्यमाष्टुपात्‌ ।

तथा-चत्िधेऽपि क्षेत्रेऽस्मिन्धमातां गभयातनाम्‌ ।
वाऽऽ ति मनिभेष्ठा वशेषोऽ त्रव।मवः॥
कार्यां परतस्तु सालोक्थ साक्षासा५।।त सत्तमः
ततः सरूपतां याति ततः सा।नध्यमरनुते ॥
ततो बह्ेकतां याति न परावतेतं पुनः । ^ <^
वाराणस्यां शतो जन्तुः साक्षात्तस्य . ˆ ;

~
रि =

३१६ नारायणमड्विरवितः- [ गवाप्रकणम्‌ }

ततः शां तिध्यमायाति ततोः बह्येकतामियात्‌ ।
अविभक्तषिपन्चस्त साक्षात्सांनिध्यमाप्रुयात्‌ ॥
ततशिदानन्दमये बह्मण्येव विली यते ।

सलोकतां च सारूप्यं सांनिध्यं चापि सत्तमाः ॥
कल्पं कल्पमवाप्नो ति ततो बरह्मात्मको मवेत्‌ । ईति ।

यद्रि-
कीराः पिपीटिक्षाशचैष ये चान्ये पक्षिणस्तथा ।
काठेन मिधनं प्राप्ता अविभक्त वरानने ॥

चन्द्राधमोलयदखयक्षा महावृष मवाहनाः ।
हेवे मम परे ३ेवि जायन्ते तत्न मानवाः ॥

इति तप्सारूष्य विषयम्‌ ।
अविमक्ते त्यजन्प्राणान्पम लोके मह्‌।यत।

@ ण्व कि

अ! देहपतनाघे तु क्षेत्र सेवान्त मानवाः ॥
ते श्रता हंसयानेन दिवि यान्त्यङुतामयाः

इत्याङीनि त॒ सटोकताविषयाणीति सममनवथ्म्‌ ॥

इति भ्रीमद्दन्सकुटमाणिक्यदाक्षिणात्यालकारश्रमद्‌ मडरा५-
श्वरसूरिमूनुनासयण मडविरचिते तरिस्थट।सतां कारा
प्रकरणे तन्मरणन्डक्तिविचारः समाप्तः।

समाप काकश्षाप्रकरणय्‌ ।

अथ गयाफला द विचारः ।

वादी मयक्तेकुम्मस्थलदलनाङुण्ठपाननखगमात्‌ ।
विङ्किरन्प्रमेयमक्ताविधावनकेष्री गुरुजयाति ॥ १ ॥
नत्वाऽखिलोद्धाश्धरधरं परं गदाधर बुद्धविश्द्धसाधकम्‌ ।
संदेहमत्साय विचायं सार मया गयकायपुदृचितऽयुना ॥ २ ॥
सतादिकतुंकं यस्यां भद्ध भद्धासमाधेतम्‌ ।
पितरादयुदश्यफलदं सा गया पागतोऽषिका ॥ ३॥

[ गयाप्रकणम्‌ ] तरिस्थछीसेतः । ` | ६१७

ननु एतादिकतुंकाच्छर (च्छरा)द्धादश्य पतरादेषु स्वगादृफल मवती
स्यनुपपन्नं क्ेभिः कतंरयेव फलजननात्‌ ! शाच्चफठं प्रयाक्तार तहक्षण-
त्वाद्‌ ` [ जै० सू० ६।७।८।१८ ] इति तार्तयन्यायात्‌ । अन्यथाऽत.
प्रसक्कात्‌ । यद्यपि च जातशविवाकतयापे फलमुस्थत । तथा[ऽपि]
पित्रादीनां देवतात्वात्तस्यां च कमणा फटाजननात्तजनन वा तस्या.
अधिकारितवापाताहेवतालामावापत्तेरुमयरूपएता्या च फटमाक्त्वना'
पिक्षारितया कम प्रति प्राधान्याहवतीत्वेन च ततत्यव गुणत्वादृक
प्रतियोगिकेकनिष्गणप्रधानमावरूपवेरूप्यस्य च वाजपयाधिकरणन्या'
येनासं मवाजातेश पत्रस्य देवतास्वा मावेनतेषां विराोधानाममावाद्कत्र
निष्फल जनने च कर्ठैरप्रवस्यापत्तविधेः कत॒समाहितस्ाधनतावगमकत्व-
प्रघप्रकतवभ्याधातात्वगतफलान्तराथप्रवत्ता च तावतव प्रवरतकतानि- `
वाहात्पित्रादग्तफटामावापत्तरन्यतरण च)पपन्ना(ता)वुमयगतफठा-
इीकारकल्पनङ्कक्षायोगापितरगतफलश्रुतेरथवादतयास्पयुपपत्तरदृ
मिते च फलस्य “ गयां गत्वा प्रकुर्वति श्रद्ध पत्रः समाहतः शत्या
त्मनेपदानुपपत्तेरनुपपत्तिरेव । यदा च शाञ्रफटशब्दनापरव व्यास्थायत
तदाऽष्यपुव॑स्य प्रयोक्ताख्यकतुगामितारफलाङ्कुरावस्थाया एव ष्वा"
दृपरवंफलटयोश्च सामानाधिकरण्यनियमादेन्यथाऽन्यत्नाएषेमन्यत्र कट
मित्यतिप्रसक्तेन गयाधाद्धावित्रादिनिष्ठफलोत्पत्तिरितिचेदत्रोच्यते
यथा “ यस्मिञ्जात एतामिष्टिं निवपति एत एव सः -ह॥त शाखवशा-
त्ार्तीयन्यायं बाधित्वा कर्तय॑पि पत्रे फलमेवमन्ना।पे वक्ष्यमाणनाना-
एुराणवचनवश्ावित्रादिषु फलात्पात्तः ‹ फटसंयोगस्तवचोदृतं न
स्वादशेषमूतत्वात्‌ [ ज ०० ४।६।१७।६१८ | इते चातथिक्न्यायात्‌।
न घातिप्रसङ्गारि श्ाखस्येव नियामकत्वात्‌ । पंवतासस्कारकश्रा
वाहनािभिरदैवतायामपि सस्काराख्यफलजननात्‌ । प्रधानफलस्यापि
वचनात्दरापिता नास्ति वचनस्यातिमार हति न्यायात । वचनाच मय.
ङूपता यागादिकर्परीटेव कतुतया गुणमावात्फाटेत्वन च प्राधान्यात्‌ ।
न च तैरूप्यत्‌ । सकृदचचारणे हि तत्‌ । असकृदुचारण त्वेक.
स्यापि यागकदारेव तन्न विरोधाय । सक्रदुचारणंऽअप क्राचद्ध्यव-
नविध्यादौ स्वाध्यायस्याध्ययन प्रति सस्कायत्वाद्थज्ञान प्राति च यण
मावात्तदङ्गी क्रियते किमुतासङ्ृदुचारणं । न च दधः परवृ्तकता-
व्यापातः। आरण्धसत्रकमृतयजमानप्रतिनिधाम्रतपुत्राादृवजात्ट। च

११८ नारायणमहविराचतः- [ गयप्रकरणम्‌ ]

पित्तवदन्यफटस्था पि करततैसमीहितत्वे तत्साधनता बोधनेन प्रवर्तकता
पपत्तेः । अत एव कते प्रवृत्तिरप्युपपन्ना । न चाऽऽत्मनेषदानुपपात्त' ।
न हि कत्ैसमवेतता कच्चभिप्रायता । आधानजन्याहवन वलवादफट
स्पाप्निसमवेतववेनािमादधीतेत्यालसनेपदानुपाततेप्रसङ्त । 1#ठु र.
समीहितलम्‌ । तथा च जते्टया पृत्रगतपएूतत्वादजननऽप्याग्रताध्-
र्बजन्यफलस्याऽत्त्पीयतःबोधकाधानवाक्यगतात्मनेपद्वदुत्रापि तद्‌
विरोध! पितगत्तफलस्यापि कतंसमीहितत्वात्‌ । किच न चान्न पुत्रबह्
दचसादिफएलमपि तु स्वपु्वह्मवच सादे तच्च करव मवति तन्नरः"
क्तो (लो)क्तरीत्या पूतपुत्रक्‌ (क)त्ववदुद्धुत।पत्ुकत्वस्वापि कतुफटत्वादा
तनेपदाविरोधः । तस्माद्रचनवशाच्छराद्ध फलस्य 1पतरादगतत्वन कम्प
भानलात्तपरैवोत्पत्तिः । अप्व त केचिदाहुः कतयवेते । यागादृव फट
तद्धि शक्तेद्रारेण सिध्यति ' इतिवातिकाद्यागशक्त्याल्कस्यापूवस्य-
न्तरङ्गतया कियाभ्रय एव जननात्‌ ) 1१देताकयया कर्तर्यवाटष्टमिति
नियमा । विहितक्तियया कतव फलमेति नियमा हं वचननाप्च-
तेऽष्टे तु तन्नास्ति । श्येनजन्यवेरिमरणवत्कवुगताहश्नव व्वाधकरण-
क्षार्थोत्तिमाद् बोधनेन वचनोपपत्तरपुवस्य क्रेयावयधिकरण्य तात्प
यामावात्‌ । वचनाच्चापर्वफलयोवैयधिकषरण्य तत एव नातिप्रसाक्तराप ।
न चासंबद्धका्त्पस्थापत्तिः । अदृष्टवतो व्यापकतया वेदश इव
पितुदशेऽपि सत्वात्संबन्धस मवात्‌ । न च काशामरणाद्ना पृत्रापव।
तदृदृष्टनाशासितुरन स्वर्गः स्यादिति वाच्यम्‌ । अदृष्टस्य फठनर्वतवा
पितुस्वग। मावे [ना |शानुपपत्तेः । स्वगतमोगजनकाहष्टस्थव मुक्त।च-
रोधित्वाहिति। अन्य तु फलवत्यपूवमिति । " सष्ष्मशक्त्यास्मके वा
तफलमेवोपजायते ` इतिवातिकात्फटाङ्करावस्थाया एवापूत्रताष्क-
टस्य च वचनाप्ितयंत्पत्तेः । विहितक्रिया कप्रगतध्यापारदारा फल-
जनि व्यत्सर्गोऽप्यत एव बाध्यते । यच्वन्तरङ्गतया फलापपाईक
त्वाच्च फल।भ्रये तत्कल्पनमिति तन्न । साधनान्तरङ्कतया साधनतापपा-
दुकतया च कर्पगतत्दस्यापि युदचत्वेनास्याविर।षकतवात्‌ । तस्मदूक्त-
युक्तयैवापूवं कतरि फलिनि वा फठं तु वचनापित्राद्ष्व। त 1¶त्रा-
वकामपुत्रादिकृतकूपाराममहादानादष्वप्ययमेव न्यायः । नन्व
शेष यदि पिज्रादिगतं फलं तहिं काङ्।मरणाद्ना परवभेव भुक्तं १त।९
साङ्भस्यापि वैदिकिकमणो वेकत्यापाततेः। अत्र केवित्‌-फविगताहषोः

[ गयाप्रकरणम्‌ ] तरेस्थलीकेतः । ६१९

त्त्तिपक्षि भक्ते पितरि दोषामावात्‌ । पोगिष्विव विहितकिथाऽपि नाह
एजनिकाऽदरश्ोत्पत्ता स्वख्पसत। दोपस्याङ्गस्य वेगुण्यात्‌। यथा विद्रु

दुरितशयुन्यनानु18त मङ्गट दु ९तध्वस न जनयति स्वहूपत्तत। दुारतस्थाः
क्स्यामावादिति । तन्न | अङ्कतवावेदकशत्याद्यमावात्‌ । इ ए्तध्वतत तु

ध्वंस सवामाव्यादेव प्रतियोगितया तदपषक्षा। अस्तु वा एवत्पत्तावङ्गता
तथाऽपि कमाङ्गत्वामावात्साङ्ककमणो नष्फल्य कां वारयत्‌ । कत्रमता-
पद्पक्ष चातुपपत्तिस्त| इ |वस्तथ( स्थ )व । अत।ऽन्य एवमाहु--
क।म्येऽवापेताथ१वयकामनाऽधक।रितावच्छ।दका मुक्तं च स्वम।द्‌.
क्षामनाया बाधितिष्यलवादनधिका।रकृतत्वादव वेफल्थय न दे।षष)
एतच्छरोरावच्छेदेन स्वर्गाथतया गवि मनुष्योत्प[ स्य [थतया वा
स्वका मावात्तिसाधनद5पणमासानुष्ठानवत्‌ । रद्रा फटावदयमावानश्च-
यालमकभ्रद्धायाः कमाङ्गतादिह वा बाधादव तदृप्तमवादुनङ्गकत्वदए्व
फलामावः । उत्पन्नतत्वनज्ञानंरनुेतकमस्वप्यष्व गातेरत। इद्‌ ठ
समाधानहयम पि गयाश्राद्धे न युक्त काशिमरणाद्ना मक्तापतकार्णा
गयाभ्राद्धाननष्ठानापएत्या सकल शिष्टाचारविर प्रसङ्गात्‌ । तस्मान्युक्त
दि परितिरि सति कामे कत॑फलं पत्रादिपरत्यवायानेराकरण च सवपा
गयाभ्र द्ध प्रथोजनभिति समाधिः । ननु कथं प्रत्यवायामावायता तद
वचनेष फट श्रवणादिति चेत्‌ । उच्यते-1पत्रणारपाकरणस्याऽ०्वर्य-
कत्वात्‌ ‹ गयायां पिण्डदानेन पितृणामनुणो मवेत्‌ ईति वचनाच
गथाग्राद्धस्य तदथत्वाद्‌।वर्यकता ।
` जीदतोवक्यकरणायत्यब्दं मूरिमोजनात्‌ ।
गयायां पिण्डदानाच्च तिमिः पुत्रस्य पुत्रता ॥

हतिवचनेऽप्यणापाकरणाख्यपुत्रकापका। रता पएचताशब्दटाक्षता प्रय.
जनं मम्यते । (गयां गतवाऽन्नदाता वः पितरस्तंन पुात्रणः ईत्वत्राप्यतः
मेव । तस्मात्‌ ब्राह्मणस्य सोम विद्याप्रजगृणवाक्न स्‌५।गत््‌ इतिषा-
हन्यायेनाऽऽवरयककम।तृष्टानाथाधन्ञानास्यप्रच जनद्ररिणाध्ययनस्५व
मयाभ्राद्धस्याप प्रयाजनद्रष्म [नित्यता । अत एव २१

तस्मात्सर्वप्रयलेन बाह्यणस्तु ॥वेरःपतः
प्रदधाद्विधिववििण्डासायां गत्वा समाहृतः ॥

६२० .. नारायणमहविरचितः- [ गयाप्रकरणम्‌ 1

इत्यावक्यकताक्ता । अकरणे निन्दाऽप तन्व-
गयामिगमनं कुं यः शक्तो नाभिगच्छति ॥
शोचन्ति पितरस्तं वें वृथा तस्य प।रभ्रमः ॥ इत ।

तस्मादगणयाकरत्य पुत्रस्य नित्यम्‌। अत एव वथशक्त्यदु्टय नत्व कचा
शषक्लयादित्यपवन्धात्‌ । तत्रापि सकरूत्करणभव ननत्य तवित शाक्नार्थ.
सिद्धे रावत्तिबोधकवीप्सा्यमावाच् । चातुम।स्यवदपुनः करण ठु कला-
पिक्यं तहैव न त्वावहयकता । ' सकृदरयामगमन सकरात्पण्डप्रपा-
तनम्‌ ` इत्यादिवचसोऽप्याधयस्याऽऽवर्यकत्वाथ न तु द्वितावाद्‌ नवार
णार्थं परिस स्यापत्तेः। तन्नापि प्रथमयात्रार्था यषा परतत्वानवृत्यथ रतश
लाया पिण्डदानं भाण्डरफोटनं च कृतं तर्षा द्वित (ययात्राया न कायम्‌ ।
तद्नन्तरभृतानां तु कायमेव । इतर सवे स्वपा कायामति 1राहाचार,
तस्मादमक्ते पित्रादौ नरका द्वारस्वगन्रह्मलाकावाप्त्याहि वथावय कठ
भक्ते त पित्र प्रत्यवायामावः। सत्यां कामनाया पृत्राद च वक्ष्य

माणं कर्ठगतं फलं मवताति सद्धम्‌ ।

प क

हति नारायणमटडावर।चत न्नस्वल क्ता गयाफला दाव चार,

अथ सामान्यता गयाप्रक्षसा ।
बहस्पतिः-
काटक्षन्ति पतरः पत्रान्नरकाद्यम(रवः
गयां यास्यति यः कथित्सोऽस्मान्सतार।येष्य।त ॥
गङ्गायां धमपृषठे च सदपि बह्मणस्तथा ।
गया पाक्षयवटे पितृणां दत्तमक्षयम्‌ ॥
बह्मारण्यं धेनुप्ष्ठ पेनुकारण्यभव च ।
हृष्टैतानि पितृश्चाऽऽच्यं वश्यान्विशतियुद्धरत्‌ ॥
धामनपराणे--परेतराजः कचिद्रणिज प्रत्याह-
गयायां तीधज्ञष्टायां न्नाव्वा शांचसमान्यतः।
मम नाम समहय पिण्डनित्रपण कुह ॥
तच्च पिण्डप्रदानेन प्रेतमावादृहं ससे ।
मुक्तस्तु सवंदूतणां यास्यामि छमठ कताम्‌ ॥

[ गयाप्रकणम्‌ | त्रिस्थ्ठीसेतुः । १२१

हत्येवमरङ्वा वणिजं ,परतराजोऽनुगेः सह ।
स्वनामानि यथान्यायं सम्यगाख्यातवात्रहः ॥
उपाजंयित्वा प्रयया गयाशिरमतुत्तमम्‌ ।
रिण्डनिवंपणं तत्र प्रेतानामनुएवक्ञः ॥
चकार च स्ववायादान्पितश्चक्रे त्वनन्तरम्‌ ।
आत्मनश्च महाब्रद्धि्महाबो( म्मो धो तिलो्बिना ॥
पिण्डनिर्वपणं चक्ते तथाऽन्यानपि गोत्रजान्‌ ।
एवं ठत्तेष पिण्डेपु वणिजो प्रेतमावतः ॥
विमक्तास्ते द्विजाः प्राप्य बह्मलोके च ते गताः

एवं च गयाशिरसि पिण्डदानस्य प्रतत्वविमरक्तत्रह्मठकवाः
फटमिति तात्व॑म्‌ । तन्नेव प्रह्वादतीथयात्रायाम्‌-
गयायां गोपतिं द्रष्टं स जगाम महासुरः

सरसि बह्मणः स्त्वा कृत्वा चव प्रदाक्षणम्‌ ॥
देण्डनिर्दपणं पण्यं पतणां स चकारह ।

महामार आङ्गिरसतीथयात्रायाम्‌-
मरण्डयषठे गा या [पांच नक्र [ ते | देवपवते।
ततीयं करोश्चप्याो च बरह्महत्या विमुच्यत ॥

तथा बलमद्रतीथयात्रायम्‌-
गयस्य यजमानस्य गयस्येव महक्रतुः
आहता सरितां भरा गययन्ते सरस्वत। ॥
विश्षाटां त गधेष्वाहुक्रपयः २सिततताः ।

गथस्येवेति गययज्ञस्य तेनंवोपमानप्रतिशसराथम्‌ ।

तथा पृलस्त्यताथयात्रायाम्‌--
ततो गां समासाद्य ब्ह्मचार। जितेन्द्रयः ।
अश्वमेधमवाप्नोति गमनादव मारत ॥
तजनाक्षय्यवटो नाम विषु ल।केपु पवश्रुतः
यत्र दत्तं पितभ्यस्तु भवत्यक्षय्वाभत्युत ॥
महानद्यामपस्पृश्य तपथात्पतृर्दवताः
अक्षयान्पाप्रयाटाकान्द्ुद चंद सषद्धरत्‌ ॥

नी

३२२.

नारायणमहषिरचितः-- [ गयाप्रकणम्‌ |

ततो बह्म [ शि ] रो गच्छेद्रह्मारण्प।पड मितपर्‌ |
बह्मलोकमवाप्रोति प्रमातामेव हावराम्‌ ॥
बरह्मणा तन्न सरसि रापः पुण्यः प्रकाटपतः |
यपं प्रदक्षिणं कृत्वा वाजपयफर्ट ल मत्‌ #
ततो गच्छेत राजेन्द्र पेटक ठलाकावश्रतम्‌ ।
एकरात्रोपिती यत्र प्रच्छेत्ठधनुकाम्‌ ॥
सर्वपापविशयुद्धासा सोमलोक वजद्शुवम्‌ ।
तश्र चहं महाराज अया सुमहाद्‌मृतप्‌ ॥
कपिला च सवत्सा षं पवतं विचरत्यप।
सवत्सायाः प्दाणे स्म हरयन्त द्ाप तत्रव ॥
तेष पस्पुश्य राजेन्द्र पदेषु नरसत्तम ।

य क्िचिदञ्ुभ करा तत्प्रणहयाते मारत ॥
तता गधवरं गच्छेत्स्थान ववस्य धमतः ।
घ्यायीत भस्मना तत्र आमिगम्य ठषध्वजम्‌ ॥
पराह्यणेन भवेच) वतं द्र दक्वा यकम्‌ ।
हृतरेषां त वणानां सव १।५ प्रणयत ॥
उद्यन्तं च ततो गच्छरेतवत ।तनादतम्‌ ।
साविञ्यास्तु पदं तत्र इयते मरतधम ॥
तत्र सध्थामपास्ीत ब्राह्मणः ३।(सतत्रतः ।
उरसा मवेस्छध्या तन द्रादरवापिका ॥
। निद्र च तवेव वेदयत भरतर्पभ ।
तचािमभ्य मभ्थत परुष) यानसकरटात्‌ ॥
कष्णश्ुकु।वुम। प६१। मयार्या प वसन्नुप ।
पनात्यासप्तम स्व कटं नास्त्यत्र सशयः ॥
एष्टव्या बहवः पचा यद्यक।5प गया तजत्‌ ।
थजेत वाऽश्वभषेन नटवा वषषत्सुनत्‌ ॥
ततः फल वजंद्राजस्त(थस्व( नराधिप ॥
अश्वभधववाप्रोति सद्धा च परमा दभत्‌ ॥
ततो गच्छेत राजेन्द्र धमप महाफटम्‌ ।
यत्र धमां महाराज नत्यमास् युपर ॥
तच कूशोदुकं पत्वा तन स्लातिः द्याचस्तथा ।
पितिन्देषां श्र संतप्यं मुक्तपापो दषं बरजेत्‌ ॥

[ मयाप्रकरणम्‌ | तिस्थटसेतुः ।

मतङ्कस्याऽऽभ्रमस्तत्र मह मावितासनः ।

ते प्रवियाऽऽभ्रमं श्रामाञश्रमहोकविनाशनम्‌ ॥
गवामयनयज्ञस्य फल प्राप्नोति मानवः ।

धम तजामिसंस्परय वाजिभेधफलं ठमेत्‌ ॥
ततो गच्छेत राजेन्द्र बरह्मणस्तीथमुत्तमम्‌ ।
तत्रामिपुज्य राजेन्द्र बरह्माण भरतषमभ ॥
राजसूयाश्वमेधाभ्यां फट प्राप्नो ते मानवः ।

तथा लोमक्षतीर्थयधयाम-

तथा धोः

ततो महीधरं जग्धमज्ञेनाभिराक्षतम्‌ ।
राजर्षिणा पुण्करूता गयेनानृपमद्यत ॥

नगो गयरिरों यत्र पुण्या चव महानद्‌। ।
ऋषिजष्टं महापुण्यं तीथं बह्मसर।ऽतुटम्‌ ॥
अगस्त्यो मगवान्यत्र गतां वैवस्वते प्रति ।
उवास च स्वयं यत्र धमराजः सनातनः ॥
सवसा सरितां यत्र मदमद विशांपते ।
य॒त्र संनिहितो नित्यं महाद्वः पिनाकधुङ्‌ ॥
तञ्न ते पाण्डवा वीराश्चातुमस्यिस्तदेजिरे ।
छर षियज्ञेन पहता यत्राक्षप्यवरा महन्‌ ॥
अक्षयो देवयजने अक्ष यच वे फट्‌ ।

ते तु तत्रोपवासान्ये चक्तार्नियतमानसाः ॥
चातु्मास्यिनायजन्त आपण विधिना तदा । इति ४

यतीथयाच्ायाम्‌-

पं प्राचीं दिकं राजन्राजािग | ण | सवेताम्‌ ।
दभ्थां ते ्ीतपिष्यामि युधिष्ठिर यथामति ॥
यस्यां गिरिवरः पुण्यो 2वराजपसेवितः ।
शिवं बह्मसरो यत सेदितं विदृश्पिभः॥ |
यद्धं पुरुषव्या कातयन्ति पुगतना; ।

एष्टव्या बहवः पुत्रा यद्येकोऽपि गयां वजेत्‌ ॥
उत्तारयान्त संतत्या ज्ञ परवान्दकषापरान्‌ ।
महानदी च तत्रैव तथा गयरिरो नृप ॥

, ३९१

३९४ ` नारायण महटविरवितः- [ गयप्कम्‌ |

यत्रासौ कीर्त्यते वििरक्षय्यकरणो वटः
यत्र दत्तं पितम्योऽन्नमक्षय्य मवति प्रमा ॥
सा च पुण्यजला यन्न फल्गुनामा महानव्‌।
बहुम्रलफला चापि कारिकां मरतपम ॥

पाद्चे चटखण्ड--

कीकषटेष गया पण्या पण्यं राजगहं वनम्‌ ।
चथवनस्याऽऽश्रमः पण्यो नद्‌। पण्या पुनः पुनः ॥
यत्न गाथा विचरति बह्मणा परिकोतिता ।

८ एष्टव्या › इत्यादि ॥
तथा-

किमस्माकं कटे कथ्चिद्रथां यास्यति यः सुतः
प्रीणपिष्यति तां गत्वा सप्त पूव।स्तथाऽपरान्‌ ॥
मातामहानामप्येवं श्रुतिरेषा चिरतना ।

गयायां चास्थिनिचय गत्वा क्षप्स्यति यः सुतः ॥
तिरः सप्ता्टमिवऽपि दास्यते च जलाञ्जलिम्‌ ।
अरण्यतरित्रये चापि पिण्डदानं करिष्यति ॥
प्रथ पष्करारण्य नाम५ तदनन्तरम्‌ ।

धर्मारण्यं पमः प्राप्य भराद्धं मक्त्य प्रदास्यते ॥

गयायां धर्मपृष्ठे चेत्यादे ।
वजनाय नरो यस्तु अध्वानं परिसपति ।
नरकस्थान्पितस्तटत्स्वगं नयति सत्वरः( मर )॥
कले तस्य न राजेन्द्र प्रतां मवातं कश्चन ।
प्रतखमोक्षपद्‌व। पिण्डदानाच गच्छति ॥

एको ह्य षिस्त प्रवराग्रहस्त आग्रषु मध्ये सटिट ददाति ।

आम्राश्च सिक्ताः पितरश्च तत्ता एका क्रिया व्यथकर। प्रसिद्धा ॥
गवार्थं पिण्डिदानान्ञ नान्यहानं प्रशस्यते ।
एकेन पिण्डदानेन त॒प्ता ये माक्षगामिनः ॥
हत्यादिवानं प्रदरं वदन्ति वखप्रदान च तथा पुनान्राः
गयासुतीरथेषु नरेः प्रदत्तं तदद्धभ॑हेतु भवर्‌ प्रदष्टम्‌ ५

[गवप्रकणम्‌ | त्रिस्थली ।

ब्रायपराणे-
` सनत्छुमार उक्राच।

वक्ष्ये तीर्थवरं पण्यं श्राद्धादो सर्वतारकम्‌ ।

गयातीर्थं स्ववेशत। थ्य) ऽप्यधिकं शणु ॥

इत्युपक्रम्य

तथा--

तथ"

भई
धर्मव-

गयनान्ना गया स्याता क्ष्रं बह्मादिकाङ्क्षितम्‌ ।
काङ्क्षन्ति पितरः पएत्ान्नरकादद्धयमीरवः॥

गयां यास्यति यः एतनः स नघात मदिष्यति ।
गयाप्राप्त सतं हरवा पितिणायरुत्सवाो मषेत्‌ ॥
पदम्यामपि जल स्पृष्टवा अस्मभ्यं किन दृस्यिति।
गयां गत्वाऽन्नदाता चः एतरस्तेन पत्रणः ॥

ब्रह्मज्ञाने गयाश्राद्धं गोग्रहे मरणं तथा ।

धासः पुसां रक्षेत मुक्तिरेषा चतुविधा॥
बह्मज्ञानेन क्षिं साध्य गोगरहे मरणेन किम्‌ ।

कं कुरकषेत्रदाने(वासे)न यदि पु गयां वजेत्‌ ॥

गयापिण्डप्रदानिन यत्फटं टमते नरः ।

२९५

| न तच्छक्यं मया वक्तु फत्पकोरिशतेरपि ॥ इत्यादि ॥
एतान्येव वचनान्यथिपराणेऽपि कमान्यत्वेन ज्ञेयानि । मारते दान

एष्टव्या बहवः पुचा यथेकोऽपि गयां वजेत्‌ ।
यन्नसौ प्रथितो टेोकेष्वक्षस्यकरणा वटः ॥

गारुडे बह्मवचः-~

सारात्सारतरं भ्यास गयामाहात्म्यम॒त्तमप्‌ ।
प्रवक्ष्यामि समासेन मक्तिगुक्तिपरदे शुणु ॥
गयासुरोऽमवत्पू्वं वीयवान्परमः स च ।

त पोाऽतप्यन्महाधोरं सवेमृतापतापनम्‌ ॥
ततः संतापिता देवासतद्रधा्थं हरिं गताः ।
शरणं हरिषे तान्मवितध्५ शिवात्ाभिः ॥

३२६ नारायणमह्विरवितः-- [गयम्‌ ]

पातितेऽस्य भया देहे तथव्यचः घुर हास्म ।
कदाविच्छिवपूजारथंक्षीराग्पेः कमलानि च ॥
अनी( त्‌ )पकाकटे देशे शयन चाकर द्वन ।
दिष्णमायाविमरहोऽसो गदया विष्णाना हतः ॥
अतो गदाधरा विष्णागया्या युक्तिवुः स्थतः
तस्य देहे लिङ्गरूपी स्थितः शद्धे 1१तामहः ॥
विष्णराहाथ मथा पण्य क्षेत्र मावष्य।त।
तन्न भाद्धं पिण्डदानं स्रानादि हुरुतं नरः ॥

स स्वर्भं बह्मटोकं च गच्छेन्न नरकं पुनः
गयातीर्थ.पर ज्ञाला याग चक्रे पितामहः ॥
बाह्मणान्पजयामास् कतिवक्त्वं समुपागतान्‌ ।
नदीं रसवती दरष्वा स्थितां व्याप्य द्रि ततः ॥
मक्ष्यमोज्यफलानां च कामधेनुं तथाऽस जत्‌ ।
पञ्चकोष गयातीर्थं ब्राह्मणेभ्यो ददी प्रमु: ॥
ध्या तु ठोमद प्रतिगृह्य धनादिकम्‌ ।
{स्थता विप्रास्तदा श्षप्ता गयायां ब्रह्मणा ततः ॥
मा मञ्चिपरुषी विद्या मा मूञ्िपुरुष धनम्‌ !
यष्पाकं स्याद्रारिवहा नदी पषाणपवताः ॥
्तैस्त प्रथितो बह्माऽ्यदं कृतवान्पभरुः ।
लोकाः पण्या गयायां ये श्राद्धिनां बह्यलाकगाः ॥
युष्मान्ये पूजमिप्यन्ति तैरहं एजितः सदा ।
बहमज्ञानं गयाश्राद्धं गोगृहे मरण तथा ॥
वासः धसां फुरक्षेतरे मुक्तिरेषा चनुरवधा।
समदाः सरितः सवे वाणाकूपह्यवाने च ॥
घ्नातक्ामा गथातीर्थं व्यास यान्ति न सश्शषः।
बरह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुवङ्नागमः ॥

पापं तत्रमं सर्वं गयाभ्राद्धक्षनरयाति ।

यस्य गयाश्राद्धं कतं तस्य बरह्महत्यादिपश्चमहापातकनारः फठ-
पित्यथः।
असंस्कृता भृता यं च पशुच।रहताश्च य।
सर्पदष्टा गयाभ्राद्धान्शुक्ताः स्व वजानत ॥॥

[ अनक ऋ अ ह

[ गयप्रकृमम्‌ | तिस्थटी पेतुः । ३२५

एतदपि भराद्धोहश्यफलमेव ।
गयायां पिण्डहानेन,यत्फठ टमते नरः ।
न तच्छक्यं मया वक्तं फट्पकोटिशशतेरपि ॥
_ एतत धराद्धकतूगतं फलमिति कश्चित्‌ । गपापिण्डदानस्तुतिरिय-
ित्यन्यं ।
वायुयुराणे-
शमी प्प्रभाणेन पिण्डं दद्याद्रयाशिर !
उद्धरेष्सप्त गोत्राणि ङुटमेकात्तरं शतम्‌ ॥

सप्त गोणि तु-
पिता माता च मार्या च मगिनां दुहिता तथा।
पितृमाहष्वस। वेषां सप्त गोत्राणि वै विदुः ॥ इति ।
अच मातुगोत्ं मातामहगेत्रम्‌ । माया गोत्रं श्वश्युरगोत् मगिनीदुि-
त्ुपितृष्वसुमातृष्वसुणां गोत्राणि यत्कृ ता दत्तास्तदीयानि । एतेष-
भेव मोज्ाणामेक) त्तरं शतं शरूलम्‌ । लक्षणया तत्स्थाः पुरुषाः । ते यथा
तस्वानि विंशति नृपा द्वादशेकादक्षा दृक्ञ ।
अष्टाविति च भो्राणां कुलमेको त्तरं श॒तम्‌ \ इति।
पितृगोतरे तसवानि । एते च द्राद्शे परे तावन्त एवावरे । मातृगवर
दृश परे दौवावर ह्येवं विशतिः । माय [गोत्रेऽ्टौ परेऽशटाववर इति
एवं नृषाः षोडश मारते षोडश राजक।च तथोक्तेः । मणिनीगोत्रे
पट्परे पडवर एवं दादश । दुहते पञ्च परे पश्च दौहिवादयाऽवरं
जामाता केव्येकादश्च । पितृष्वद्रकले तच्छवश्ुरा्याः परं परश्च तद्धवाधा
अवरे पशचेत्येवं दृश मतष्वसूकुटे तच्छ्‌वदुरायाश्चत्वारः परे तद्धचाया.
श्लारोऽवर इत्येवमष्ट । सवं समुदिता एकोत्तरं शतं मवि । वायव५-
गथासरस्य शिरसि पुण्ये परेतादिवनित ।
स्थिता बह्मादयो दैवा गतः सोऽप पवित्रताप्र्‌ ॥
कौकटेषु गया पुण्येत्ादि पूर्ववत्‌ । अन्यत्राषिन-
जीवतो कयकरणातयष्दं मृरिमाजुनात्‌ ।
गयायां पिण्डदाना च ताभेः पत्रस्य पत्रता ॥

मकः

क५-
गयां प्राव्यानुषङ्गेण यदि श्राद्धः समाचरेत्‌ ।
तारिताः पितरस्तेन स याति परमां गतिम्‌ ॥

१९८

[ गयाप्रकरणम्‌ ]

नारायणमहविरवितः-

मविष्योत्तरे भवणद्राद्शी वतपरसङ्गे कंविद्रणिजं प्रति प्रतवचनम्‌-

व्यति

हिमवन्तभथाऽऽवाद्य तक्र त्वं टप्स्यसे निधिम ।
गयाशीर्ष ततो गला सवषां श्राद्धमाचर ॥

तथेत्युक्त्वा ततो गत्वा निधिं प्राप्य ग्यां यवां ।

परेतानां कमशस्तत्र चक्र भद्ध दिन इन ॥

यस्थ श्राद्धं करोति स्म यस्मिन्यस्मन्दने वणर्‌ ।
सस तस्य तदा स्वप्रे दृशयत्यालनस्तनुपर्‌ ॥

पदीति च महाभाग प्रसादेन तवानघ ।

्ेतमावो मया व्यक्तः प्राप्तोऽस्मि परमां गतिम्‌ ॥ इति ।

गयां गत्वा त यः कथितितन्संत५येन्नरः
वशावरापरान्वरथानातन च पुनातिसः॥
स्थानं देहपरित्थागो गथायां तु विधायते ।
राद्धं पिण्डप्रदानं च गयायां तु विशिष्यते ॥

वायुएरा णे-

आनन्त्याय मवेहत्तं खङ्खमां पं पितृक्षथ ।
करष्णच्छागस्तथा लोहमानन्त्याय प्रकल्पते ॥

पितृक्षयो गया । तथा-

गयाः धर्मपृष्ठे च सरसि ब्रह्मणस्तथा ।
गयागध्रवटे चेर भराद्धं दत्त महाफलम्‌ ॥।
मरतस्याऽऽश्रभे पण्ये नित्य एण्यतमेर्वेते ।
मतङ्गस्य पदं तत्र हर्यते सवभानुषः ॥
स्थापितं धमसवंस्वं लोकस्यास्य निदर।नात्‌ ।
यच्चप्पकवनं पण्यं पण्यकृद्धिनिषारितम्‌ ॥
यस्मिन्पाण्डु विशत्येति तीथ सज्योतिदृरनम्‌ ।
ततीयं तथा पादे निःक्षरायाश्च मण्डलं ॥
म[हा [हदे च काशिक्यां दत्त भ्रद्ध महाफलम्‌ ॥
मण्डपे पदं न्यस्य बह्मषिणणसंवितम्‌ ॥

तत्न घ्ञातवा दिवि यान्ति स्वक्षरीरेण मानवाः ।
दत्तं चापि सदाश्राद्धमक्षय्य समुदाहतधर्‌ ॥

[ गयाप्रकरणम्‌ ] विस्थटीमेतुः ।

कामान्स लमते दिव्यान्मोक्षोपा्ांश्च कृत्स्नश्ञः ।

..

=
क 1१

मात्स्य

(4०

घ्राखा ऋणत्रयं तत्र निष्क्रीणाति नरोत्तमः।
मानसे सरसि घ्रात्वा श्राद्धं निवंतयेत्ततः॥

उत्तरं भानसं गत्वा सिद्धि परा्रात्यनुत्तमाम्‌।
तस्मि्िषंतयञ्प्रद्धं यथाशक्ति यथाब्रलम्‌ ॥

गयातीर्थं पर गुह्यं पितिणां चातिवल्लमम्‌ ।
कृत्वा पिण्डध्रदानं तु न मूषो जायते नरः ॥
सकरद्गयामिगमनं कृत्या पिण्डं ददाति यः ।
पितरस्तारितास्तेन यास्यन्ति परमां गतिम्‌ ॥
गयाभिगमनं कँ यः शक्तो नाभिगच्छति ।
शोचन्ति पितरस्तं बे वथा तस्य परिभ्रमः ॥
गायन्ति पिते गीतान्कीत॑यन्ति महषयः ।

गया यास्यति यः कथिस्सोऽस्मान्संतारपिष्यति ॥

यदि स्यात्पातकोपेतः स्वधभ॑रति्वाजतः ॥

गयां यास्यति वंशे यः सोऽस्मान्संतारिष्यति ।
एष्टव्या बहवः पताः शीटवन्तो गुणान्विताः ॥

तेषां तु समवेतानां येकाऽपि गयां व्रजत्‌ ।
तस्मात्सर्धप्रयत्नेन बाह्यणस्तु विशेषतः ॥
प्रदुद्याद्वियिववििण्डान्गयां गत्वा समाहितः ।

धन्यास्तु खलु ते मत्य! गयायां पिण्डदाषिनः ॥

९९५

कुलान्युमयतः सप्त समद्धूत्याऽश्ुयात्‌(युः) परम्‌ । इति ॥

वितृतीर्थं गया नाम सर्वतीथवरं शुम ।
यत्राऽऽस्ते देवदेवेशः स्वयमेव पितामहः ॥
यत्रैषा पितुभिर्मीतता गाथा मागममीष्तु भिः १
एष्टभ्या वहवः पुत्रा यथेकोऽपि गयां बजेत ॥
यजेत वाऽश्वमेपेन नीलं वा वृपमुत्प्जत्‌ ।

विष्णः-

द

अरि जायेत सोऽस्माकं कुले किन्नरा त्तमः ।
गव्ये वरे श्रद्धया नः इुषस्समाहतः ॥

३२० नारायणमहविरवितः- [ गयश्रकणम्‌ ]
यमः-

पषटव्या बहवः पत्राः शाटवन्त। गुणान्वताः ।

तेषां धै समवेतानां यद्यकोऽपि ग्या वजंत्‌ ॥

यजेत वाऽश्वमेधेन नां वा वृषमूत्सूज॑त्‌ ।
वसिष्ठः

नन्दन्ति पितरस्तस्य सुक (व) शरव कका ।

यद्रथास्थो ददात्यन्नं पितररतेन पुत्रेणः ॥

मास्स्वे गौरीस्थानप्रतिपादन प्रकम्य-

च

वाराणस्यां विक्षाटाक्षी प्रयामे टता तथा ।
छि 1 ।
गयायां मङ्गला नाम कृतशौचे तु संहिका ॥

पारशवलप--
यहदाति गयास्थश्च सर्वमानन्त्यमरु१ ।
नरसिहपुराण-

शिवनथां शिवकरं मयायां च जनार्दनम्‌ ।
सर्वत्र परमात्मानं यः परर्यति स मुच्यते ॥
शि्वनदी विहारनगरेऽस्ति ।
दरहिपएुराणे सनत्कुमार उवाच-
स्वमेव द्िजमख्यवय यद्रेदुवादामिरतः पितरश्च)
प्रीणासि मन््रवतजप्यहामिगयां समासाद्य तथाऽन्नापण्डः ॥
शणष्व वाक्यं नपतिषमूते विशाटनमा सपर विज्ञाटाम्‌ ।
उवास धन्या धातमानपत्रः स्वय ववेश्ालाधपतिद्जाग्रवान्‌ ॥
पप्रच्छ पचाथममिच्रहन्ता त बाह्यणाश्चाचरद्‌ नस्चवाः
राज)।न्पतस्तपथय पतव्रहुत।देस्वा गयाया( वाधवत्त पण्डान्‌॥
ध्रव सुतस्ते मिता च वार सह्दाता सकट क्षताः
६त।{२ बरह्मणः सर प्रहृष्टो राजा विशालाधपतः प्रयत्नात्‌ ॥
समागतस्त।थवरं हिज गयामिमां तदरतमानसः सन्‌ ।
आगत्य सोऽथ प्रवरं सताथा गयाश्ेरायागपरः पतणम्‌ ॥
पण्डप्रदृनि विधना प्रयच्छत्तावाद्यत्युत्तमम्‌तियुक्ताच्‌ ।
पर्यन्त पुसः तितरक्तकृष्णानुवाच राजा ।केमद्‌ मवद्धः॥
समुद्यते शष सत्रभव कृतूहं मे मनसि प्रवृत्तम्‌ ।

[ गाप्रकणम्‌ } जिस्थटीसेतुः । ३३१

सित उवाच~~

आहं सितस्ते जनक्षोऽस्मि तात नाम्ना च वृत्तेन च कमणा च,
अथं च मे जनको रक्तवर्णो तृशेसकृद्‌ बह्महा पापकारी ॥
" अग्धेश्वरः गुण्वपरः पिताऽस्य कृष्णो नाम्ना कर्मणा वर्णतश्च ।
एतेन कृष्णेन हताः पुरा वे जन्मान्यनेकन्यषयः पुराणाः ॥
एतो भरतौ द्वावपि पुत्र राद्रमवीचिषंजञं नरकं प्रपन्नां ।
अन्धेश्वरोऽयं जनकः परोऽस्य कृष्णः पिता द्वावपि दीकाटम्‌॥
अहं च शुद्धेन मिजन कर्मणा शक्रासन प्राप्य यदुलमं ततः।
त्वया पुनर्मन्त्रविदा गयायां पिण्डप्रदानेन बलाद्म च ॥
मोक्षापितौ तीर्थवरपपादादवीविज्ञं नरक गतो त।॥
पितिन्वितामहं शेव तथेव प्रपितामहान्‌ ।
ब्रीणयामीति यत्तोय त्वया दत्तमरन्दम ॥
तेनास्मद्यगपद्योगो जातो वाक्येन सत्तम ।
ती्थप्रमावाद्रच्छामः पितलोक न सश्ञयः ॥
तत्र पिण्डप्रदानेन एही तव पितिमहा ।
दुगतावपि ससिद्धा पपाद्विकृतलिङ्गका ॥
्थप्रमाव एषोऽत्र बह्यघ्रप्यापि सत्तम !
पितिः पिण्डप्रदानेन कथादुद्धरण युतः ॥
एतस्माक्रारणत्पत्र अहमो विगृह्य च ।
आगतामभस्म मवन्तं दष्ट यसाम साप्रतप्र्‌ ॥
एतस्मात्कारणाद्रैभ्य मवान्धन्यो मयाच्थत !
सषदरयामिगमनं सकृ वििण्डप्रपातनम्‌ ॥
दमं किं पुनर्नित्यमस्मिननेव व्यव स्थात ।
क्षिमच परोच्यते रेभ्य तव पुण्यामति प्रम ॥
येन स्वयं गदापाणिं नारायणः स्वयम्‌ ।
यतो गद्‌ धरः सक्षाद्समिसते।थ व्यव स्थतः ॥
अतो हि विस्याततम प।धभताहिज त्तम ।
एतदनन्तरं गदाधरस्तोच्ंरेम्याक्तं तत्तत एवावगन्तव्यमर्‌ । पितृन्व.
तामहांशवेति । तथा चग्वेदयमुकगोत्रममुकशमःण पितर स्वधा नमस्तप -
यारी ति प्रयज्य मध्य॑दिनिस्तमुकगातऽस्मत्पिताऽगूकश्चम। तृप्यतामद्‌

१३३२ नारायणमहविरचितः-- [ गयाप्रकणम्‌ 1

तिलो तस्मै स्वधेति प्रयज्यानन्तरं पितृन्धीण यामीति प्रयुञ्ीताऽऽ-
गन्तूनामन्ते निवेश इति न्यायात्‌ । एषं एतामहृपरपितामहयोरपि । एवं
शाखान्तरेऽपि । कशचिज्ञ पितृनित्यादिबहुव चनं गरटेऽविवक्षितमि ति
सपरदायस्ततश्च पितरं प्रीणयाम।त्थवभाद्येक वचनं प्रयोज्यमित्याह तन्न ।
पितरः शुन्धन्तामित्यादिवदेक स्मन्नप्यु परवम ्रन्यायेन बहुवचनोपपतेः।
म््स्वपस्य पाठगम्यत्वादन्यथामावे मन््रलब्याघातादविवक्षाकार-
णामावाद्धति । मातामहादावपि बहुवचनं प्रयोज्यं न ववेकवचनप्रहित-
व्यम्‌ । प्रकृतावसमवेतार्थस्य विकृता बृहामावात्‌ । अदितिः पाश्चानि-
तिवत्‌ । अचर वाराह( हा )टोचनया गयाभ्राद्धावि्ुद्धारः कतुः
पत्प्रातिशच प्रतीयते } तत्रेदं विचायं कि गया ध्राद्धस्योमयं फल-
तेन प्रयोजकमुतकम्‌ । यकं तदाऽपि किमिति । तत्राविशेषाटुमयं
प्रयोजकमतः सकूतयो गाहुमयं सिध्यतीति कथिततन्न । योगसिद्धिन्या-
विरोधात्‌ , वक्ष्माणप्रकारेण पिद्द्धारस्य द्वारतवाच्च । अतः! तीथ-
प्रमाद एषोऽत्र हत्यवसंहारम्ोकमालोच्य पिदद्धारस्थव फटता पृत्रा-
त्पत्तिस्तु श्रयमाणाऽपि वाजिनवत्‌ › पवृग्रहणवत्सूक्तवाकगता पराचा
शासनवश्ानुनिष्यादित्यतो न प्रथोजिकेत्यपरे मेनिरे तदपि मन्दम्‌ ।
पुत्रार्थं पुव्रहेतोः छतस्ते मविता पुतारथीत्येवमभ्यासास्षुताप्तरेव मुख्य
फटताभवणात्तसकरणे भरूयमाणस्यापि पिचद्धारस्य द्ारत्वकल्यनात्‌ |
तथा च श्रयते-

उद्धता ये गयाग्राद्धं बह्मलाक तु ते चमे ।

रञ्जते क्षुलिपासा वा न तेषां जायते क्वाचित्‌ ॥

न चापि पतनं तस्मात्स्थानाद्भृव ति भूमिप ।

वशो च्छेदात्पुनः सर्देऽवतरन्ते महीतले ॥

आगत्यास्मात्ततो छोकान्निपत्य जगत।तले ।

पाणः पापां समायान्ति योनिं शरेष्ठाः श्चुमान्विताम्‌ ॥ इति ।

न च यदि पिद्द्धारस्य दारता तहि पुत्रकामनामावे क्षवलोद्धाराथ
न श्राद्धमनुष्ठीयेतेति वाच्यम्‌ । वारहि द्वारत्वनापि रुतस्य पिदुद्धारस्य
पुराणान्तरेषु फटत्वेन भ्रवणात्तस्यापि स्व तन्त्र प्रथोजकतोपपत्तेः ।
संयोगपृथक्तवन्यायाञ्च प्रयोगमेदनेकस्थापि प्रय।जकत्व दरारत्वे न विर-
ते । यथाऽदनिहात्रहमस्यानिद्धिरकामप्योगे साधनमूतद्षिप्रयो-

[ गवाप्रकरणम्‌ । तिस्थलीसतुः । १९३
जकता, इन्दियकामप्रयोगे च दध्नेन्द्रि साध्यमाने द्वारतेति । तस्मादु-
भयं फलं प्रयोजकं च । किंतु यागसिद्धिन्ययेनङस्माद्रयध्राद्धपरथोगाद-
कमेव जायते । तत्र यदा पृत्राधिना कियते तदा तदािरेव फटणरद्धा-
दत दारम्‌ । यदातु पितुसद्रतिकामेनानुष्ठयते तदा तदेव गुख्य फलः
मिति सर्वमकटङ्कपर । ननु तथाऽपि नानायोनिगतानां 1पतृणामुद्धारः।
न फलतया वक्तं शाक्यते नानायोनिजनककमणां फटस्याऽऽरब्धत्वात्तरथं
प्रारश्धकर्मत्वात्‌ । प्रारन्धकमणश्च ' नामक्तं क्षीयते कम ` इत्येवमा-
हिना मोगादेव क्षयप्रतिपादनात्‌ । अथ मागादेव तासमन्नषट उद्धारो
मवति तहि गयाभ्राद्धमपाथक तद्िनाऽपि प्रतिबन्धापगमे स्वयमक

त्तंमवादिति देत्‌ । उच्यते । षचनवशात्कमविपाकदानादिनेव गया-
भधद्धेन प्रारश्धमपि नाश्यत किमिव वचनन कुया।दति न्यायात्‌ ।
ततश्च ' नामक्तं क्षीयते कमे ` हतिस्मतिव।चानेकबटवत्मातबन्धकाः
माबि सत्येव प्रारब्धकर्मणां मोगदेक्षर प्रतिणाद्यतत्यावराषः

हति भीमद्धहरामेश्वरसूरिपू तुनारायणमहृ विरा इत विस्थटी.
सेतौ गयाप्रकरणे सामान्यतो गयाप्रशसा ।

जथ गयोततिर्गयाप्राकस्त्य निमित्तं च वाय्व्चिपुराणप्रटकमुच्यते ।

सपादृक्षतयोजनोच्छायः पियोजनविस्तारोऽतिबठ। च गया्खरः
कछोलाहटसंज्ञके गिरौ दारुणं तपस्तपे । तत्तपत्ता ताप्ता दवा ब्रह्म
लोकं गत्वा तमच्वयं गयतपसाऽतिष।डतास्तत्र शरण मवति ।

तान्बह्मोवाच- शिवं क्षरणं वजाम इति । ततस्तत्र गतान्बह्माद श्रम

ह्वे विष्णं शरणं यास्याम इति । ततः क्षीरा+न्य गत्वा 1वष्णु तुष्टवुः ।

ततस्तुरेन प्रत्यक्षी मूतेन विष्णुना किमथ मवदृागमना्‌ ति पृष्टे तमय-
कारणो निमेदिते सर्वे मवन्तस्तत्र गच्छन्तु मयाऽपि तत्राऽजन्यत्‌

इत्यक्वा गरुडारूढो ब्ह्मादिसहित। विष्णुर्‌ दातु गत किमथ
ल्या तपः कियत इति पृष्टा सवपावनेभ्यस्त। दिभ्यो मे हार।रमातिप-

वरित्रमस्तिति गयाघ्रेण वर यारिते तथा मविष्यतत्युक्त्वा स ९५।

विष्ण्विवं गतः । ततस्तदे हस्या तिपविज्नतया काचदहननान्य स्परान

ब्रह्मलाक गता लोकाः । ततो निराकारा यप्राद्षा ब्रह्माण गत्वा

स्वाधिक्ठारत्यागायोद्यताः । तत) बह्मणाक्त -1वेष्णुनाऽ्ा दत्तवरा

वेषणं जाम इति । ततो विष्णुं गला त्वया दृत्तवर्ऽसावतः स

६३४ नारायणमहविरवितः- [ गयाप्रकरणम्‌ ]

ब्रह्मलोकं वजन्सयतोऽत्ोपायं कुविप्यक्ते विष्णु ब्रह्माणमाह यज्ञा तेः
प्रा्यतामिति । ततो बह्मा गत्वा तथाऽकरात्‌ । बह्मवाच--
परथिव्यां यानि तीर्थानि दृष्टानि रमता मया।
यज्ञार्थंतनते तानि पथित्राण शार्‌।रतः ५
त्वया देहपवि्त्वं प्राप विष्ापरसादतः
अतः एवि देहं स्वं य्ञाथ दहं ५ऽपुर ॥
ततो गयासुर उवाच-
धन्योऽहं यद्धवान्सकटघष्टाऽपि यागार्थं मदं याचते । अवश्य
दत्तम्‌ ।
इत्यक्त्वा सोऽपतद्धरभा श्वेतकल्पे गयायुरः
नेती दिशमाभत्य तदा कोलाहले गिरां ॥
शिरः कृत्वोत्तर देत्यः पाद्‌ कृवा तु दाक्षण।
ततो बह्मा समृत मारस्तस्य शरीरे याग कृत्वा यममाह । एतस्य
ज्िरति निश्रटता्थं शिला धारयेति । ततो यभन तथा कृतेऽपि सश.
छोऽद्वरश्चचाल । तद्हष्टा बह्मा देवाडिशवाद। नाह मवन्तः शल्या
निश्रलान्तिष्ठन्ति ति । तेष स्थितेष्वपि चचदेव सः । तत बह्मा ववष्णु
गत्वा स्वम्रवे तस्मापद्रष्णाो बनश्रटत्वाथ त्व प्र्ताद कु।वात । तता
विष्णः स्वमतं दत्तवान्‌। बरह्मणा तस्यां शातले स्थापताया चलित
एवासरः । ततो बह्मादिप्रा्थितो हरिः स्वयमेव 1 शेलाया जनादनपुण्ड
रीकाक्षगदाधररूपः स्थतः । प्रपितामह पतामहफटव। (हव) शकदार-
कनङभ्वरेः पश्चद्पैबह्या । गजद्पी विनायकः । गवााद्त्यात्तराक-
दृक्षिणकखिधा रविः
लक्ष्म सौताभिधानेन गौरी वे मङ्कलाह५। ।
गायत्री येव सावित्री विध्या च सरस्वती ॥
आद्यया ग्या मीत यस्महित्यः स्थिर्‌।कृतः।
स्थितः इत्येष हरिणा तस्मद्‌ गदाधरः ॥
ततो हे देवा विष्णवचसा किमहं स्थिरान स्यां किपथमपहं वशित
इति गयेनोक्ते देववरं बहीप्युक्ते गयासुर उवाच-
यावत्पथ्न्यां पर्वताश्च यावदाचन्दरतारकम्‌ ।
ताषच्छिटाणं तिष्ठन्‌ बह्मवप्णापहेश्वपः ॥

[ मयाप्रफरणम्‌ ] तिस्थलीसेतुः । २६५

अन्ये च सकला देवा मन्नान्ना क्षत्रमस्तु च।
पश्चक्रोक्षं गयाक्षेत्रं कोकशमकं गयाशिरः ॥
तन्मध्ये सर्वतीथानि जैठोक्ये सन्ति यानिवे।
गङ्ाय्याः भुमहनद्यो वनानि च सरांसि च ॥
प देवास्तानि तीर्थानि प्रयच्छन्तु हित नृणाम्‌ ।
घ्ानादितपणं कृत्वा पिण्डदान फलटाधिकम्‌ ॥
पितिणां बह्मठोकश्च भुक्तिमुक्तिफलं तथा ।
एको विष्णुखिधा मूतियवित्संकीत्थते बुधः ॥
तावट्यासुरकषेतरं स्यातिमेतु सदा मुषि ।
ब्रह्महत्यादिकं पापं व्यपोहतु च सेविनाम्‌ ॥

एवं गयासुरेण वरेषु प्राथितेषु तथाऽस्त्वाते ्।क्तं दृषस्तता बह्मा
ब्ाह्मणेम्यो यरामस्वण॑गरहकामधेनुकलपवृक्षक्षरकुटयाद्‌चङुल्यात्रतड
हयान्न पध तादीन्पर्वोपस्करान्दत्वा नान्या मवाद्धूय।चनाय इत्युक्तवा
ब्रह्मलोकं जगाम । ततस्ते बाह्मणा लमेन पुनधम याजयिता त प्रति
याच्ञां कृतवन्तः । ततो बह्मा समागत्य ताञ्शशाप ।
कृतवन्तो यतो लोम॑ महतं ह्याखठलऽप च ।
तस्मात्तष्णा च युष्माकं मविष्यति सदा 1द्रजा, ॥

विद्ावाजिता यय गहा म्रन्मया अन्नपवता, पापाणपयाः क्षिरक्.
या वारिवहा इत्यादे मवघ्यतातं शतास्त बह्माणमचुः । बह्म
स्त्वया यत्त तत्सर्े शापान्नट्मता ना ज। वेका प्राद्‌ कूवाप ।
तच्छत्वा दृवान्वता बह्मयाचाच
तीर्थोपजीत्रका ययमाचन्द्राकं मावन्यय।
ये य॒ष्परान्पजयिभ्यान्त गयायामागता नस्त ॥
हव्यकव्ये धनः भ्रद्धस्तपा टरा तजत्‌ ।
नरक्ात्सवगलाकाय सवगठल कत्रा मति | इ।त ।

थ गयक्िरसि स्थापितियाः; शिटाथा उषपस्यान व्वा ५¶त

णयोः धर्मस्य धर्मवतास्या कन्याऽऽ।त्‌ ।

सा धर्मवचसा स्वाटरूपवराय तपश्चरन। बरह्मणो मानसेन सुतेन
भरीविना दषा प्रष्टा च कुलनामादि । तथा च कुलाद्‌। 11९6०
बरह्मणा गाहस्थ्वं कदुमाक्षप्तोऽस्मि तं च दुठर।छापृभिमज्ुर्प वल

१३६ नारायणमविरदितः-- [ गय्काणम्‌ ]

नम्र मर्या भवेति मरीदिनाकेऽहं धमंष्ठता परतन््ा ततः पितरमेव
प्ार्थयेति तयोक्ते धर्म प्रतिं तां ययाचे मरीचिः । तता ध्मस्तां वेधेना
तस्मै षदो । कदाचिन्मरीचिः फटपुष्पादि वनादाहृत्य भ्रान्तस्तामूचे ।
शयानस्य मे त्वया पाद्सवाहनं कायामत्युक्त्वा शपितः । सा
च पादसंवाहनं चक्षार । तावद्रह्मा तच्नाऽऽगतः सा च श्वदयुरत्वा-
ह्वज्यतया निद्वितस्य मतुः पादसंवाहनं पारत्यज्य बह्माणमर्यादिमिर
पजयत्‌ । तदन्तरे मरी विरुत्थितस्तामपर्यन्छृद्धः शशाप वस्मा-
न्मत्सेवां त्यक्याऽन्यन्न त्वं गता तस्माच्छला मवति । ततः सा
दारुणं तपश्चचार । ततस्तत्तपसा संतप्ता देवा हरं शरणं गता. । ततो
विष्णवादयः समागत्य वरं वरयस्वेति तां प्राचः । सा तु मह्य मराचना
दत्त; शापो मा मूदिति ववे । ततस्तेमहपिजञाप। नान्यथा कटु शक्यत
इत्युक्ते पनः सा वव्रे ।

जिढा्हं त मरिष्यामि बह्मादेः पावनी च्ुमा।

नदौनदादितीर्थम्या देवादि्याऽतिपावन। ॥

तिष्ठन्तु दैवाः सकठा देव्यश्च मुनयः स्थिराः ।

ब्रह्मा विष्णुश्च सद्र श्वाप्यपंषित्वा पद्‌ मयि॥

पश्चाद्यः कुमारादा बहुरूपण स स्थिताः ।

मूतामूतस्वङ्पेण पदरुपण देषताः॥

मां दृष्टवा सर्वलोक महापातकनारिनम्‌ ।

पतः कृत्याधिकारी च भाद्धकृद्रह्मटाकमाक्‌ ॥

शिला स्थितेष तीर्थषु प्राता कृत्वाऽथ तप्णम्‌ ।

भाद्धं सपिण्डक पर्षा बह्मटाक प्रयन्तुत॥

स्थास्यन्ति च मरिभ्यन्ति यान्तु बह्मपुरा जनाः ।

वाराणक्षी प्रयाग च ( गश्च) परुषात्तमसज्ञकम्‌ ॥

गङ्ासागरसज्ञं च नित्यं तिषन्तु फल्गुन ।

मक्तिमवेन्धतानां च पित्णां श्राद्धतः सदा ॥

जरायुजाण्डजा वाऽपि दहं त्यक्ता 1शठापर्‌ ॥

गच्छन्तु विष्णुसायुज्यं कठः सप्तशतेः सह ॥

सवदेवसरूपा त॒ नाघ्नेयं दवरूपण। ।

य(वस्त्थास्यति ब्रह्माण्डं तावत्स्थास्यति वे शटा ॥

[ गयाप्करणम्‌ . तिस्थषीसेतुः। ` | ३१७

हेवरूपावचः श्रुत्वा दैवा ऊचुः पतिवताम ।
, त्वया यतमार्थितं सवमसखद्ाक्याद्‌ ष्यति ॥
गयाघयुरस्य शिरसि मविष्यासि यदा स्थिता ।
तदा पहादिशूपेण स्थास्यामस्वपि सुस्थिराः ॥
वरं दत्वा शिलां चेव ततरेवान्तदेधुः उराः
तत! कोश्मान्नमिता शिलाऽमरतव । देववरप्रदानाज्त सव जनास्तहश-
नस्पक्नादिमिः स्वगंमगमन्‌ । ततो यमो बह्माणमाह रेल माहन्ना
सर्वोऽप्युद्धतो जनो मदधिकारं स्वामिन्गृहाणाते । तत। बरह्मणा स्वगे
तां धारयेत्यक्तो यमस्तां धारितवान्‌ । सेषं शिला गबशिरास्त धमण
निश्वरटत्वाय स्थापिता।
गयासुरशिटठायोगे हयमेधमजऽकरात्‌ ।
मागाथमागतान्दृ्टवा विष्ण्वाद्यननवाच्छटा ॥
शिलास्थिताः प्रतिज्ञां तां कुवन्तु पितृमुक्तपे ।
तथेत्युक्त्वा शिलायां ते दैवा विप्ण्वादृयः स्थिताः ॥
शिल्ादूपेण मत्या च पदरूपण देवताः
व्यक्ताव्यक्तस्वदूपेण स्थिताः पृवप्रातेज्ञया ॥
दैत्यस्य मण्डपृष्ठे तु रेला यस्माच सास्थता।
तस्मात्स मण्डयृष्ठादिः पित्णां बह्मटोकरदंः॥ इति ।
अथ गदालोलपाख्यानम्‌ ।
बरह्मणा दत्तवरो गदो नामाघ्ुरः । तस्यास्थाने ब्रह्मा पाचत्वा ता
श्वक्मणा गदामकारयत्‌ । एतस्मिन्नेव काठे ब्रह्मपुचा हातनामाश्डरः
स्तपोऽतप्यत्‌ (त) । स बह्मादीस्तपसा त्टान्वरं वत्र वष्णमटर्‌्‌ा-
द्यायुधैरहमवध्यः स्यामिति । तेस्तथाभस्त्वाति षर दत्त इन्द म्दूरीक्रत्य
स्वयभेवन्द्रत्वाद्यकरोत्‌ ।
हरि ते श्षरणं जग्भुखूवुे तिं जहति तान्‌ ।
ऊवे हरिरवध्योऽयं हेतिदवासुरः सुराः ॥
बह्माखं मे प्रयच्छध्वं हेति हन्यां हं पेन तम्‌ ।
हति विष्णनोक्ते गद्‌सुरास्थिघटितां गदां देवा हरय दृद; । तवा
गया हेतेरसुरस्य शिरो निर्भिद्य परक्षाटनाथ गदा यत्र लाटा पद्ध
हालोढतीर्थममरूदिति। अथ गदाधरमाहमाअग्रप़रण-- |
स्थिते( तो ) गद्‌।धरो देवां व्यक्ताव्यक्त भयात्मकः ।
निश्रटाथ स्वयं दवः [स्थत आदगदाधरः ॥
४३

६३८ ` नारायणमहविरवितः- [ गवाप्रकणधू ]

गहाधरनामनिरुक्तिश्च वयिवाय--
आद्यया गदया भीतो "वस्मदत्यः स्थिरीकृतः
स्थित इत्येष हरिणा तस्मादादृगदाधरः ॥
हरिणा यतः स्थिरीक्ृतस्तस्मा द्ध रिगदाधर इत्यन्वयः । ` +
तथा-
गदया प्रागवष्टभ्य गयासुरशारीरक ।
निश्चलार्थं स्थिरो वस्मात्तस्मादाद्‌गदाधरः॥
तथा--ञिलापवतफएल्‌ग्वादिशूपेणाष्यक्त आस्यतः ॥
गदाधरादिरश्पेण व्यक्त आदृगद्ाधर्‌ः ॥
शिलापाद्‌ादिदधपेण व्यक्ता्यक्तात्मना स्थतः ।
तथा-ये दरक्ष्यनि सदा मक्त्या देवमादेगदाधरम्‌ ।
ते प्राप्स्यन्ति धनं धान्यमायुराराग्यमेव च॥
कलत्र पचणंतादगणका तम खादिकम्‌ ।
श्रद्धया यां नमस्येत नेत्य विष्णुपुर वसत्‌ |
गन्धद्‌ामेन गन्धाद्यः सामाग्य पुष्पदानतः
धपदानेन राज्याद पाहवापिम।वष्यति ॥
स्वज(न्न)दानात्पापहानिय।चाक्रद्‌ बह्मटाकमाक्‌ ।
गदाधरस्तोच्र च वायवायं शेव उवाच
अध्यक्तखूपो यो देवो मुण्डप्ष्ठाद्विपतः
» फलगती्थादिषूपेण नमाम्या देगद्‌ धरम्‌ ॥
व्यक्ताव्यक्तस्वरूपेण पदरूपण सास्थतः ।
प्रतिलिङ्कादिरूपेण नमाम्यादेगदाधरम्‌ ॥
शिलायां देवरूपिण्यां स्थितो बह्मादृभिः सुरः
पजितं सस्तत देवः नमाम्यादिगदाघरम्‌ ॥
महादेवस्य जगतोऽब्यक्तस्थके हं कारणम्‌ ।
अव्यक्तज्ञानरूपं तं नमामभ्यादिगद्ाधरम्‌ ॥
धच इष्ट्वा तथा स्पु््वा पूजपितवा प्रणम्य च|
भ्राद्धादौ बह्मलोका्तिर्नमाम्पादिगदाधरम्‌ ॥
देहे न्दियमनोबद्धिप्राणाहं करवनजितम्‌ ।
जाग्रत्स्वप्न विनियुक्तं सत्यमानन्द्मव्ययम्‌ ॥
तुरीयं ज्यातिरासानं नमाम्पादिगदाधरम्‌ ।

[ मयाप्रकणम्‌ । तिस्थटीसेतुः । ~>
0.2

सनत्कुमार उवाच-
एवं स्ततो बहेशेन प्रीतो ध्यादिगदाधरः
स्थितो देवः शिलां स बह्माधेदवतेः सह ॥
स्थितं म्रण्डप्षठाद्रा देवमादेगद्‌ धरम्‌ ।
दतवन्ति प्रजयन्तीह षिष्णलोक प्रयान्ति ते ॥
धमाथ प्राप्रयद्धममथ।थी प्राप्रयाद्धनम्‌ ।
क्ामानवाप्रथात्कामी मोक्षार्थी माक्षमाप्रुषात्‌ ॥
वन्ध्या च टमते पएवनम्यच्याऽऽदं गदाधरम्‌ ।
राजा विजयमाप्नोति शदः सुखमवाप्नुयात्‌ ॥
पएचार्थी मते पत्रान्वेदवेदाङ्पारगान्‌ ।
मना प्रथित स्वं प्रजाये पराप्रयद्धरः ॥

अथ पएदमहिमा वादवीवे-
विष्णोः पदं रुदपदं बह्मणः पदमुत्तमम्‌ ।
कश्यपस्य पदं दिव्यं द्री हस्ती यत्र निगत्‌। ॥
पश्चाग्रीनां पदान्यत्र इन्द्रागस्त्यपदं १२ ।
रवेश्च कापिक्ेयस्य क्रोश्चमातङ्गकस्य च ॥
गरखलिङ्गानि सवाणि पदानीति नेबाधत ॥ इति ।

अन्यान्यपि चन्दरगणेभ्वरादानां पदानि प्द्भ्राद्धप्रकरण वक्ष्यन्ते ।
अच श्राद्धे क्रमं च तत्रेव वक्ष्यामः

अथ विरोषतः केषांचिन्पहिमा तत्र िष्णुपदस्य तवद्वायवाय--
मरष्मो विष्णपदे भ्रष्ठ आद्र तु पितुन्स्वकान्‌ ।
भ्राद्धं कृत्वा विधानेन पिण्डदानाय चदय; ॥
वितुर्विनि्॑तौ हस्तो गयाशिरासं शतन: ।
मीष्मः पिण्डं दधौ ममां नाधिकारः केर यतः ॥
शञंतनः प्राह संतुष्टः शाख्ाथ निश्रला मवान्‌ ।
जिकाठदृटि्मवतु अनः विष्णुश्च ते गात; ॥
स्वेच्छया मरणं चास्तु इत्युक्तवा मुाक्तमागतः

अथ रदपद्माहमा
रामो शदरपदे श्राद्धे पण्डदानाय चद्यतः।
पिता दक्षरथः स्वगस्य करमागतत्र ++ ५११ ध भ

1 ^^ {2 4

१४० नारायणमहूविरवितः- [ मयाप्रकरणम्‌ ]

नावावििण्डं करे रामा वदां रुद्रपवे ततः
शाश्चार्थातिक्रमाद्धीतो रामं दशरथीऽबवीत्‌ ॥
तारितोऽदं त्वया पुत्र शुदरटाका ह्यमून्मम ।

पदे पिण्डप्रवानेन हस्ते तु स्वगं तिनं हि ॥

त्वं च राज्यं चिरं कृत्वा पाट रित्वा द्विजान्प्रजाः ।
यज्ञान्सदक्षिणान्करृता विष्णुढोकं गामेष्यासे ॥
सहायोध्याजनेः सर्वै; कृमिकीटादिमिः सह ।
इत्यक्तवाऽसौ दशरथो रुद्रहोकं यथो परम्‌ ॥

अथ कश्यपपदस्य--

करयपस्य पदे दिभ्य मारद्राजा सुनः पुरा ।
भद्ध कृवाद्यतां दातु पत्राद्भ्यश्च पल्डङ्षु ॥
शुङकुकृष्णौ ततो हस्तौ पदमुद्धिद्य नेंगत। ।
हृष्टा हस्तद्रयं तत्र पितुः संशयमागतः ॥
ततः स्वमातरं शान्तां मारद्राजस्तु परष्टवान्‌ ।

` कर्यपस्य पदे कस्मिन्शु्धे कृष्णेऽथ वा करे ॥
पिण्डि देयो मया मातजनासि पितरं वव ।

शान्तोवाद-
भारद्वाज महाप्राज्ञ देहि कृष्णाय 1पण्डकम्‌ ।
भारदू(जस्ततः पण्ड दातु कृष्णाय चाद्यतः ॥
श्वेतोऽदु्योऽवा तपत देहि मह्य मम।रसः
कृष्णो ऽबरवतकषे्रजस्त्वं ततो मे दे।हे ।पण्डकम्‌ ॥
शुङकऽबवीत्स्वैरिणीयं यताऽतस्त्व मम।रषः ।
स्वैरिणीत्वादशो चाऽऽदां बजने क्षत्रिणे ततः ॥
हस्तं त्यक्त्वा शिलायां ष पिण्डदान चकारसः
हंयक्तेन यानेन बह्मलाकमुमां गता ॥

हति पदमहिमा ।

भथ गयादिनामनिर्वचनं वायव्ये
श्चतकत्पे त वाराहे गयो यागमकारयत्‌ ।
गयनान्ना गया स्याता क्षिं ब्रह्मादिकाङक्षितमर्‌ ॥

[ गयाप्रकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः । ३४१

अग्नेयेऽपि-
गयोऽपि घाकरोदयागं बहन्नं बहुदक्षिणम्‌ ।
गया एरी तेन नान्ना । इति ।
, वायवीये-
दैत्यस्य अण्डो शिला यस्माच संस्थिता ।
तस्मात्स अण्डपष्ठाहिः पितणां बह्मलोकदुः ॥

तथा--कौशचस्पेण हि मनिमुण्डपृष्ठे तपोऽकरोत्‌ ।
तस्य पादाङ्कितो यस्माव्कोश्चपादस्ततः स्मृतः ॥

तथा~-हेत्याघ्ुरस्य यच्छीष गद्या तु द्विधा कृतम्‌ ।
ततः प्रक्षाठिता यस्िस्तीथं तस्य विमुक्तये ॥
गदालोलमिति ख्यातं सर्वेषायुत्तमात्तमम्‌ ।

अथ गयायां काम्यकर्मणि स्पूतिरतलावल्याम्-

अल्पेनाप्यत्र काठेन नरो घमपरायणः ।
पापाद्विमोचयत्याश्ु जीर्णा तचिवारगः ॥

तथा--तीथ।नामुक्तमं तीथ गया तनटाक्यविश्रुता ।
दत्वा पिण्डोदकं तत्र इष्ट्वा च प्रपितामहम्‌ ॥
अक्षया्टैमते टोकान्कुट चव समुद्धरत्‌ ।
गथायामक्षयं श्राद्धं जपहोमतपासं च ॥
पितृक्षयो हि तदपुण्यं तस्मात्तवराक्षय मवेत्‌ ।

क्षयो निवासस्थानं ‹ क्षयो निवासे ` इतिं पाणानना नपतिनाद्‌ ।

तथा--यः करोति वृषोत्सभ गयक्षत्रे ह्यनुत्तम ।

अग्रिहोमश्तात्पण्यं ठमते नान्न सरापः॥
धृषोतषगा नीटोद्वाहकम ।

तथा--यत्फटं संनिहत्यायां राहुथ्स्त 1दवाकर ।
फलं तदखिलं भोक्त गयायां तु पदृने दन ॥
गयां गतोऽन्नदाता यः पितरस्तन पृत्रणः
यहदाति गयास्थश्च सर्वमानन्त्यमशरुत ॥

इत्याहि पनि स्टखण्ड--
धान्यप्रदवानं प्रवरं वदन्ति वखप्रदानं च तथा मुनान्द्राः
गयाहुतीरथेषु नरे; प्रदत्तं तद्धंमहेतु भवर भर्म ॥

३४२ नारायण महविरचितः- [ गयाप्रकरणम्‌ ]

अथ गयादिप्रमाण माधवाय
पञ्चक्रोश गयाक्षि्र क।शमक गवाश
अत्रापि मध्यवधिस्तर््रव-
प्रण्डपुष्ठाञ्च पूव स्मिन्द्क्षिणं प भिमोत्तरे ।
सार्धं करोकद्रयं मानं गयोते परकतितप्‌ ॥
अण्डयष्ठाद्विमेध्यावधिरित्यथः । अथिपुराणे गयारेरपसमाणम्--
नागकृटाद्रधक्‌टात्तथा चात्तरमानसात्‌ ।
एतद्रयाशेरः परोक्तं फल्गुताथ तदुच्यत ॥

तावदेव फल्गुतीथामेत्यथः ।
तथा--मण्डपृष्ठान्नगाधस्तात्फलगुत(थमनुत्तमम्‌ ।
अच्नानत्तममितिनिरईश्षादगयाशिरःपरिमितस्यापि फलगुतीथस्य मुण्ड-
ुष्ठाधस्तनो मागोऽतिपविन्र इत्वथः। मारत-
महानदीदेवनयोस्तदयत्तीथाद्यनन्तरप्‌ ।
उदक्षनकनन्दाया मध्यं [फल्गु | प्रक तितम्‌ ॥
तथा--महानद्याः पश्चिमेन यावद्गृधेश्वरा गारः ।
उत्तरे बह्मय॒पस्य यावदक्षिणमानसमप्‌ ॥
एतद्कयाशिरे नाम चिपु ठोकेषु विश्रुतम्‌ ।
अथ गयागमनप्रशसा वाय्वप्रेपुराणय।
गहाचलितमात्रेण गयाया गमन प्रात्‌ ।
स्वगांरोहणसोपानं पितृणां च पद्‌ पदे ॥
पदे पदेऽइवमेधस्य यत्फटं गच्छतां गयाम्‌ ।
तत्फटं च मवेन्नुणां समग्रं नात्र सशयः ॥
स्प्रतिरलावल्यय्‌-
विपन्नस्य सुरापस्य बाटघ्रस्य ग॒रुढुहः।
नक्षमायाति बै पापं गयां समनुयाति यः ॥
तथा- ततो गथा समाभित्य ब्रह्मचारी जितेन्दियः ।
अश्वमेधमवाप्नोति गमनादेव मारत ॥

ब्ह्मवारा ऋतारन्यनत्र । बाह्पुराण--
यथा यथा वजन्याति जनः स्थानाद्गयां प्रति ।

तथा तथा दिवं यानि पेताः एवापतामहाः ॥

[ गापरकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः। २४१

तथा-गयाभ्राद्धविधानाथ मुरत्वा यः कीकटं वजेत्‌ ।
पापीथाश्चायते सयो प्तशद्रदमो मवेत्‌ ॥
तथा--टष्टाथगमने दोषः तीथाद्य्थं न दुष्यति ।

(> भी क, ण

न जातु देश्षदोषोऽसि तीर्थ क्षेत्रे च देवते ॥
गमने विधिरपि वायवीययेययरुक्तः- |
उद्यतस्तु गयां गन्तुं श्राद्धं कृता विधानतः ।
विधाय कापरीवेष ग्रामस्यापि प्रदक्षिणम्‌ ॥
ततो थ्ामान्तरं गत्वा श्राद्धशेषस्य मोजनम्‌ ।
कत्वा प्रतिदिनं गच्छेप्पतिग्रहविव नितः ॥
स्वगृहे घतप्रधानद्रव्यं श्राद्धं नवदेवत्यं निवत्यं भाद्धशेषधुत गृहाः
त्वा यामं प्रदक्षिणीक्रत्य ग्रामान्तरं गत्वा तत्र भुक्वा तमपि प्रदक्षिणी
रत्य प्रतिगरहादिविवर्जितो गच्छेदिति व्यास्यातं स्पृतिरतनावत्याम्‌ ।
अन्ये षड्वेवत्यमेतच्छाद्धमाहूः । गवाश्राद्धाखिलदेवताकमपर । अन्य-
त्सर्वं गमनविधानं सामान्यविधेतोऽवसेयम्‌
अथ गयायां बासकलेयत्ता । तंत वाय्वथिपुराणयोगयां प्रकम्य-
पक्षत्रयनिवासी च पुनात्यासप्तमं कुटम्‌ ।
इति सार्धमासवास उक्तः । अत्र च प्रवेशदिनादारम्प सावनमानेन
गणना ।
मारते त॒ शद्कृष्णपक्षक्रमेण मुख्यचन्दमानेन मासवास् उक्तः ।
शुक्ककृष्णावुमो पक्षां गयायां यो वसंन्ुप ।
पनात्वासप्तमं चेव कट नास्त्यत्र संशयः ॥ इति ।
कृष्णश्चुङ्काविति पाठे गोणचान्दराभ्रयणमू । आमरणमपि गयायां
वास(ऽतिप्रश्चस्तेः । तदुक्तं वायवेाय-
सकृटूयाभिगमनं सकर प्वण्डप्रपातनम्‌ ।
दर्लमं ङि पन्ित्यमस्यामेव व्यवास्थातेम्‌ ॥
प्रमादान्रियते क्षत्रे बह्यदेमुक्तिदायके ।
बह्मत्तानाद्यथा मुक्तिस्तथा नास्त्यत्र सशयः ॥
कीकटादियूतानां च पतूर्णा मुाक्तदाका
तस्मास्सव॑परयत्नेन वस्तव्यं च विचक्षणः ॥
स्वं कोशद्रयं मारत गयार्थां( या ) बह्मणद्तिम्‌ ॥

तारायणमहविरकितः- [ गयाप्रकणम्‌ 1

३४४
स्यतिश्नाषल्याम्‌-

स्थानं देहपरित्यागो गयायां तु विधीयते ।
श्राद्ध पिण्डोदकं चैव गयायां परिकीतितम्‌

स्थानमवस्थानप्‌ । बह्मवेवत- |
गयाश्षीरये वरेश्ित्यं प्रानं फलवां समाचरेत्‌ ।

षि भदौ क क

गयाज्ञीपे वपेविण्डमेतस्सवर्भेऽपि दुर्छमम्‌ ॥ इति

अथ गयाभ्राद्धायिकारिणः । तत्र पूत्रादयोऽधिकारिणः प्रषु
केष जेयाः । विशेषस्तृच्यते-
पत्रेषु विद्यमानेष नान्यं वे कारयत्छधापर ।

हत्यस्यात्रापएवादः स्पुतिरलावल्याम्‌-
आत्मजो वाऽन्यजो वाऽपि गयाकूपे यदा तदा
य॒न्नाभ्रा पातपेतििण्डं तन्नयेद्रह्य शाश्वतम्‌ ॥

तथा- सवर्णां ज्ञातयो मित्रा बान्धवाः सुहृदस्तथा ।
तेऽपि मथो गयक्ूपे पिण्डं दद्युविधानतः ॥

अत्र गयामाघ्रोप्टक्षण ऋृपग्रहणम्‌ ।
न पत्रेभ्यः पिति दद्यान्नानजस्य तथाऽ्रजः।
न पत्यै त पतिदिधाद्ब्द्धिमान्छसमाहेतः ॥
तेऽपि यानि दिवं सवे पिण्डे दत्त इति श्रुतिः ।
अतस्तेम्योऽपि यत्नेन हृद्याविण्डं प्रयलतः ॥

ऽपी ति। अपिशब्दाच्छराद्धकर्तुरपि स्वर्गो मवतीत्यथः । बो धायनः-

पिता भाद्धं न कतव्य सर्वेषां तु कदाचन ।
भ्राचा न चेततव्यं भ्रातिणां तु कन।यसराम्‌ ॥
अतिन्नेहेन कुषातां सपिण्डाकरण विना ।
गयार्थां त विशेषेण ज्यायानपि समाचरेत्‌ ॥

हन्यासिना त गयां गत्वा तेषु तेषु श्रद्धस्थटेषु पितुस्मरणपूषेक ,

दण्डस्य -स्पशंनमाघ्नं कर्प न तु श्राद्धतपंणादिं । तदुक्त वायव

दण्डं प्रदशयेद्धिष्ठुयां गत्वा न पिण्डद;
दण्डं स्पृष्ट्वा विष्णापदे पितुभिः सह मुच्यते ॥

स्ृ्वे्यन्त्मा वितणिजथं तेन स्परयेतेत्यधः ।

क्षि

[ गाप्रकरणम्‌ विस्थटीसेत्‌

। ३४५

तथा--गयायां मुण्डपृष्ठे च ठूपे कूपे वटे तथा ।
दण्डं प्रदरोयन्मिष्ुः पितुभिः सह मुच्यते ॥
जीवाविितकस्तु प्रसङ्गतो गयां गत्वा मातृपवणं ` कयत्‌ ।
आन्वष्टक्यं गया प्राप्ता सत्यां यच परतेऽहनि ॥
मातुः श्राद्धं सुतः कुय। प्पितपि च जीवति ।
इति भ्रायणीयपरिशिष्टात्‌ । अचर प्राप्तो सस्यामित्यनेन प्रासङ्गिकी
प्राततिरुक्ता तेनोदिश्य गत्वा मातृश्राद्धं न कायम्‌ । तदुक्तम-
गरं प्रसङ्गतो गत्वा मात्रभराद्धं माचरेत्‌ ॥ इति ।
प्ासङ्धिकप्राप्तो मतमातकोऽप्रुतमातृको वा जीव पितूकस्तीथान्तरव-
लिता वेभ्यो दद्यात्तेभ्यो. गयायां दद्यादिति केचित्‌ । बहवस्तु नेत्याह.
रित्यादि सर्व प्रषटूक एव विस्तरत निपितम्‌ । यश्च यदीयधनयाही
सोऽपि तदुदेश्यके गयाश्राद्धे ऽधिकार्‌। । अत एव प्रतधनमाजो वणिजां
गयाभ्राद्धं दरदितं वायवाय- |
परेतः कश्चिद्विमक्त्यथं वणिजं के चिद्बरवात्‌ ।
मम नाम्रा गयाशीर्षे पिण्डनिवपणं कुरु ॥
प्रेतमावाद्विमुक्तिः स्यादरृहाण त्व धनं मम ।
तद्धनं सर्वमादाय वणिक्स्वगृहमागतः ॥
धनं नििष्य ततासौ रिविदाद्‌ाय नियेष। ।
आदौ गला गयाश्शीं प्रेतराजस्य पिण्डकम्‌ ॥
स तद बन्धुभिः साध स्वपितुभ्यस्ततां दद्‌ ।
रेतः भत्याद्ि निक्तो वणिक्स्वगरहमागतः ॥ इति ।
वहिपएराणे- |
पुत्रो वा बन्धुत्यो वाभित्रो वा स्वजने।ऽपि वा ।
णिका वाऽथ वा दद्यादद्रय); स्व्॑स्तदा तथा; ॥
एवमन्यऽप्यपिकारिणः १यट्केऽवगन्त्याः ।
हति भ्रीनारायणमद्क्ते त्िस्थलीसेती गयाप्रकरणे गवा-
श्रद्धाधिकारिणः।

अथ गयाश्राद्धे केविद्धिरोषधर्मा हेभाद्िनिबन्धे-

महालये गयाश्राद्धे प्रतश्राद्ध द शाहिके ।
पिण्डङ्ञमप्रयोगः स्थादन्नमन्यत्र ॐ।त५त्‌ ॥

ह `

१४६ नारायणम विरवितः- [ गयप्रकणम्‌ ]

अयं पिण्डः स्वधा नम इत्यादिनिगमेषु पिण्डशब्दपरथागः ।
तथा वृद्धिश्राद्ध गयाश्राद्धे प्रीतिभ्राद्धं तथव च।
सपिण्डीकररणश्राद्ध न जपेवपतुसूक्तकम्‌ ॥
हत्यमिभरवणजपनिषेधः । पिण्डद्रव्याणं च वायव।प-
पायसेनाथ चरुणा सक्तुना पिष्टकेन वा ।
तण्डठैः फलम्रटार्गयायां पिण्डद्‌। मवेत्‌ ॥
सक्नर्यव पिष्टं पटक तण्ड प्य्‌ । तण्डुला अखण्डा एव । पाव.

\#

सादना पएरवपवामाव उत्तरोत्तरम्‌ ।

तथा- तिलाज्यमधुदध्याहि पिण्डद्रव्येषु योजपेत्‌ ।
अग्निपराणे त~एायसेनाऽऽज्ययुत्तेन सक्रुना चरुणा तथा ।
ण्डदानं तण्डुठेश्च गोधूरमंस्तिटमि।श्रतः ॥

अन्यदपि पिण्याक तिलगुडादिद्र्य सामान्यवधां ताधत्राद्धप्रकरण
उक्तमिति नेहोच्यते | पिण्डा्टाङ्कताऽपे तन्नैवाक्ता । 1पण्डपरमाण ठु
वायवाये-
अशिमात्रप्रमाणेन आद्रामटक्मतरितः
श्मीपननप्रमाणाद्रा गया पिण्डा विंध।यत्‌ ।

अन्यान्यपि कपित्थादिप्रमाणानि सामन्यविधावुक्तानि । एतषा
शक्ताशक्तादिविषयतया व्यवस्था । सवथाऽशक्ता शमीपन्नप्रमाणमपि
हय! दिति । यानि च ‹ क्षमीपन्नप्रमाणेन 1पण्ड दद्यादूयारार्‌ इत्यः
दीनि तान्यपिशब्द्‌ध्वारेणाऽऽवरयकतापराणि न तु पारमाणनिवमायाः
न्युक्तवाक्वविरोधात्‌ ।
अथ गयाभ्राद्धकाटः । तत्र वाय।१-
गयायां सव्काटेषु पिण्डं दद्याद्र चक्षणः ।
अधिमास जन्भरिनि अस्ते च गरुशुक्रभः॥
न त्यक्तभ्यं गथाश्राद्ध सिहस्थं च बृहस्पत। ।
अथिपराण-
गयाध्राद्धं प्क्र्वोति सक्रान्त्यादी विरेषतः।
काठे चापरपक्षे वा चतथ्या दितिथिष्वपि ॥
सप्ते वा यदहरिति। अपरपक्ष इति सकटापरपक्षे बचतुथ्यद्‌ा

वेत्यथः ।

[ गयाप्रकणम्‌ ] तरिस्थलासेतुः । १४७

स्परिरलावल्यम-
करे वतमाने तु ग्रहणे चन्दरसूययोः ।
॥ दुलभ विषु लोकेषु गयायां पिण्डपातनम्‌ ॥
गारुडे-
तीथभ्राद्धं गयाभ्राद्धं भराद्धमन्यच्च पेतकम्‌ ।
, _ . अब्दमध्ये न छुर्वीत महारुरुषिपाततिषु ॥
अयं निषेधः सपिण्डि।करणामावे सति । तदुक्तं तत्रव~-
अस्थिक्षेपं गयाभ्राद्धं श्राद्धं चाऽऽपरपाक्षकम्‌ ।
अब्दमध्ये न कुवीत सपिण्डीकरणं बिना ॥ इति ।
अन्यत्राप--~
अस्थिक्षेपो गयाश्राद्धं त५वाऽऽपरपाक्षकम्‌ ।
प्रथमेऽब्दे न कुर्वीत कृत यस्याध्वदेहिकम्‌ ॥
देविच्ेवं पठनि-
अस्थिक्षेपं गणभ्राद्धं श्राद्धं चाऽऽपरपक्षिकम्‌ ।
प्रथमेऽब्दे न कुर्वीति कृतेऽपि तु सप्ण्डने ॥
अस्याण्वा९.-
अस्थिक्षेपं गयाग्राद्धं श्राद्ध चाऽऽपरपाक्ष्‌ ।
प्रथमेऽन्देऽपि कुवीत पदि स्याद्धकतमान्सुतः ॥ इति ।
अन्दमध्येऽपि गयाभ्राद्धादिषु देवतात्वय) ग्यतासिद्धये देवतासस्का-
रकमेक्ष पार्वणश्राद्धं मक्तिष्चकं तद्रन्माक्तेमान्‌ । तत्कृत्वा गयाश्रा-
द्धादि ुयादित्य्थं इति कथित्‌ । अन्पे तु यथाश्रुतमाहुः । अत्रय
व्यवस्था--अकृतसपिण्डनस्य प्रथमेऽब्दे गयाभ्राद्धं नेव काय करतत
` किण्डिनस्यापि संभवे नेतीति मुख्यः कत्पः । पुनरागमनाधस मव तु
भक्त्या मक्तिधाद्धं षा कृत्वा ऊुया्नित्यत्वादिषि । भक्तिभराद्ध च
पशुपरोडाशवदेवतासंस्कारक न कतृसंस्कारद्वराऽधकारातदध्यम तन.
ब्ान्तयद्‌।य गवान्रद्धा ठ्‌ कतत्यमासत तहिवत्यमव पवण कायम्‌ ।
अपिकारतिद्धर्बथते वब्दान्तमात्रारेरापे गयाश्राद्धं कतव्व प्रादाः
णमेव प्रसज्येत विरेपानकतेरिति । अब्दुमध्यं गवाश्राद्धकरण। वृद्ध्या
पत्ताविव मासिकरान्यपकृष्य क्रत्वा गवाध्राद् कयत कार्चत्‌ । तत

गरटवचो प्रगम्‌ । महापातकिरिपकं राप बहस्चप-

१४८ ` नारायणमह विरचितः- [ गयाप्रकणम्‌ }

क्गियते पतितानां च गते संवन्परे क्वत्‌ ।
देक्षधर्मप्रमाणत्वादूयाकुपे स्वबन्धुमिः ॥
कृपग्रहणं गयाशिरमात्रोपलक्षणम्‌ । अन्योऽपि विरषो यो विवा-
हाद्यध्वं पिण्डदाननिपधः । काष्ण1जिनिं .
विवाहवतचडासु वपम तदृधकम्‌ ।
पिण्डदानं मृदा घ्रानं नक्कुषात्तिठतपणम्‌ ॥
स्यतिसग्रहे-
विवाहोपनयादृध्वं वषं वषाधमेव च ।
न कर्थावििण्डनि्वापं न दयाक्रकाणि च॥
तथा~-वांद्धमात्रे तथाऽन्यत्र पिण्डदानानराक्रिया ।
कता गगादिमिभंख्येमासमेकं तु कामणाम्‌ ॥
इत्यादि । अपं गयायां न प्रवतते ।
महाह्टये गयाश्राद्धे मातापिन्ना४तेऽहानं ।
कृतो होऽपि हर्वाति पपिण्डनिवेपण सुतः ॥

इति सग्रहवचनात्‌ ।
तथा-ग्तरः क्षयाहे यज्ञे च 1१ तयज्ञे महाटय ।
गयायां पिण्डदानस्य न कदा चान्नेराक्रंया ॥
इति बचना । अन्यः सर्वो विषः सामान्यविधित एवावसेयः ।
तिटतपणे विशेषः स्प्रतिद्पण उक्तः-
उपरागे व्यतीपाते गयायामथ पवेणि ।
आदित्यादिनिपेधेऽपि कर्तऽयं तितपणम्‌ ॥
तथा--प्तियक्ते च यसे च गाया च महटय।
निषिद्धपि दने कुयात्तटयुक्ते तु तपणम्‌ ॥
हति भ्रीभन्नारायणमड वेराचेते निस्थल सिता गयाप्रकरणे
गयाध्राद्ध विरोषधम।ः।
अथ सामान्यप्रधट्कोक्तोऽपि ` संप्रदाननिर्णयः किंचिद्धिशेषामाध-
त्था पनः कियते । तेत्र पवाक्तनानावचनेवयुपएराणस्थाच ‹ गयायां
धर्म॒ष्ठे च › इत्युपक्रम्थ “ पितणां दत्तमक्षयम्‌ इ।तवचनत्‌ ‹ पिण्डं
दद्याच्च पिचादेः ' इत्यादेबहुवचनानचयाच [पत्राद्नयाय श्रद्ध दय

मातापहादिम्या 9१। ।

[ गयाप्रकरणम्‌ ] [तेस्थलासतः ३४९

कविः क

पितरा यत्र पृज्यन्ते तच मातामहा अपि!
अविशेषेण क्ष्यं विशेषान्नरकं बजेत्‌ ॥ `
इति गौतमोक्तेः । गयामुपकम्य ‹ मातामहानामप्येवं श्रतिरेषा सना.
तनी इति पा्नसृष्टिखण्डोक्तेश्च । मा्रादिच्यायापि देयम्‌ ।
अन्वष्टका वद्धी च गयायां च प्रतेऽहनि ।
अचर मातुः प्रथङ्‌श्राद्धमन्यत्र पतिना सह ॥
इति .व।य्व पुराणोक्तेः ।
नान्दीमुखेऽष्टकाप्राद्धे गयार्यां च परृताहनि ।
पितामद्यादिमिः सार्धं मातुः श्राद्धं समाचरेत्‌ ॥
इति शातातपोक्तेश्च । अत्र केचिप्पितवभमातामहुवगरूपतया षट्‌-
देवत्यमेवेत्याहुः । अपर तु मातुश्राद्धे पृथक्त्व विकल्पम्‌ । अत एवापः
रार्दे-गयामहाटयादा प्रथक्‌ षह वा मतिरिति सिद्धामति । स्म्रत्य-
थसारि त~-अष्टकाह् गयायां त्र पितणां मातृणां च श्राद्ध एथक्कुयान्न
सपत्नीक मातामहानां सपत्नीकमेवेति नवदेवत्यमेव नियतमुक्तम्‌ । हेमा
विस्प्रतिरल्नावलीकारादिमतेऽप्यवमव । वृद्धास्तु मातामद्यादहिवगयापि
पृथ्देयमिति वदन्त । अत एवश्च एरण-
पिक्वादिनषदेवत्यं तथा द्रादशदैवतम्‌ । इति ।
तथाञष्द्‌ ऽपि कह५ । प्राच्या अप्यम्‌ । अत्र सर्वेत मटव चनानि
देशाचारतश्च व्यवस्थति सामान्यविधावेवोक्तम्‌ । 1पितृव्वादुभ्य। द्य
मित्यपि तत्रैवोक्तम्‌ । फिं बहूना नात्र सबन्धाद्रः सभ्या मन्नाद्न्यः
समय॑माणेम्पो इयात्‌ ।
धन्नाश्रा पातयेषिडं तन्नयेद तह्य शाश्वतम्‌ ।
इति सामान्यत उक्तेः
द्वा भराद्धं सपिण्डानां पतृति।थन १ ततः।
इति वायवीयोक्तेश्च । मातुपित्रष्याद्पित्नाभ्याऽप म््पण्डलु-
थमेव पिण्डादि काय तदुक्त वायतव।य-
स्वगोपरे परगोत्रे वा दपत्थोः पिण्डपातनम्‌ ।
अपथङ्निष्फटं श्राद्धं" पिण्डं चो दृकतपणम्‌ ॥
अपथक्पह । तथाऽन्याऽप ववशा वापतचाथ-
पिण्डं दद्याच्च पित्रदिरासनोऽपि तिटेविना ।

२५० नारायणमहविरचितः- [ गयाप्कएणम्‌

तथा-आसनोऽपि परस्यापि गयाश्राद्धं यदा तदा ।
धन्नान्न[ पातये षिडं त नयेद्‌ बह्म शां भ्वतम्‌ ॥
अभ्रे
पिण्डो देयस्तु मित्रर्वे स्वकीयकुलतारकेः ।
आत्मनश्च तथा देयोऽक्षयस्वगं हेतवे ॥
स्प्ांतरलावल्यामा१ पुराणवच
आत्मनस्त महाब्रद्धेग॑यायां तु तिटेविना ।
पिण्डनिवेपणं ुयातिथाऽन्या अपि गोत्रजा; ॥

अन्या इति च्छान्दसम्‌ । अन्येऽपि गाच्रजा इत्यथ इतिं । ।तला-
मावः कुशामावस्याप्युपलक्षकः.। इदं चान्यस्याऽऽत्मना वा जत,
पिण्डदानं जनार्दनहस्त एव काय न तु गयाताथमात्रं ।
जनार्दने भस्मकृटे तस्य हस्ते तु पिण्डदः ।
मश्नेण चाऽऽतनोऽन्येषां सव्येनापि तिटावना ॥

कष

जवतां दाधसामश्रः स्वे त वष्ुटाक्मा, |

हत्यादिवायवीयादिविक्येः।
एष पिण्डो मया दत्तस्तव हस्ते जनादेन
हत्या दिवक्ष्यमाणमन््रलिङ्खुन च सामान्यवाक्याना जना्दृनहस्त
माज्ञविषयत्वेनोपसंहारात्‌ । आग्नेयवाक्येन चतुधाकरणवाक्यस्याऽश्य-
यभा त्रविषयत्वेन ' छागस्य वपाया मेदसाभनुब्राहं इति प्रषमन्नषटि
देन चाग्रीषोभयप्चुवाक्यस्य च्छागमात्र वेषयत्वेनापसहारवत्‌ । जाम
पराणे ब्र सवपिण्डाखया देया इत्युक्तम--
त्रयः पिण्डा मया दत्तास्तव हस्ते जनादन ।
परलोकगते मह्यमक्षय्यमपतिष्ताम्‌ ॥
इति मन्त्रलिङ्गात्‌ । इदं स्वस्य स्वकायाधिकपरपुत्रामवि नश्च ।
परस्यापि जीवतस्तदी याधिक्ारिपुत्रामविनिश्चय एव कावि नतु पत्र
वता संमावितपतरेण वा, न च पुत्रवतानवा संमावतपुत्रस्य । जवि.
चछरादद्धसमानन्यायत्वादिति केचित्तत्र शूल भुग्म्‌ । देशाचारशाद्रा
व्यवस्था । विक्षेषान्तर बाहपराण-
पापिनो ये दुराचाराः पतितास्त।थगाः खगाः ।
गयायां पिण्डदानेन भ्रक्तमाजा मवान्त ते ॥

[ गवप्रकरणम्‌ ] तिस्थलीसेतुः । ३५१

तथा--बह्यहा च कृतप्रश्च गोघाती पञ्चपातक ।
भ # सि | (ऋ | (१ ॐ ॐ
सवे ते निष्करुति यान्त गयायां पिण्डिपातनात्‌ ॥ `
पुराणान्तरे-
बह्महा च कृतघ्नश्च गोघाती मधुपस्तथा ।
स्तेयी गवङ्नागामा ये च बालगृरुदुहः ॥

स्वं त इति पर्ववत्‌ ।
किंच-पिण्याकेः सक्तमिवाऽपि गयाशाप सकृन्नरः ।
यन्नाभ्नेति पर्ववत्‌ ।
गारुडे-
अस्करता मता ये च पशुचोरहताश्च पे।
स्पद्शा गयाभ्राद्धन्भुक्ताः स्वगं वजन्तिते॥
अन्न पित्न्यादीनमिकोदहिष्टमेव न ठु पावेणम्‌ । तथा च हेमाद्रिणा
धायनवच उदाहूतम-
उपाध्यायगरुश्वश्र पितृव्याचावमातुलाः ।
श्वशुरभ्राततत्पुत्रयाज्यस्विकप्रियपपकाः ॥
मगिनीस्वामिदुहितजामातमगिनीसुताः
पितरः 1 पतपल्नानां पपतुमतुश्चया स्वसा ॥
ससिद्रव्यदशिष्याश्च तीर्थं चव महाठये ।
एकोटिष्टविधानेन पूजनीयाः प्रयत्नतः ॥
पितपत्नीनां पितर; सपत्नमातामहाः । अचरायं क्रमो न द्विवक्षितः

< 4 की क,
किंत्वको दिष्टविधानमाज्मुमयविवक्षायां वाक्यमदूापत्तः । अतः स

प्रघटकाक्त एव यद्यः।
अथ गयास्थविपरपरंसा वायवाय-
बह्यप्रक ल्पिताान्वप्रान्हव्यकत्यादनाऽच वत्‌ ।

#स्तेस्तो पिताः स्वाः पितृभिः सह देवताः ॥

अपरेये बह्मा |
ये ए(यु)ष्मान्पजवयष्यन्ति गयायामागता नराः ।
हभ्यकव्येधनंः ्रद्धस्तषा कुटशते तजत्‌ ॥
नरकात्वगट।काय स्वग्टकिलस्परा मात्म ।

। गट 1610715५ ५४ 5५९१०
९८५६५८८ }« 5 {1171311

३५२ नारायणमहविरवितः- [ गयाप्रकएणम्‌ ]

एतेषां च शाद्धीयवाह्मणलक्षणसच्वे नियमस्तद मावे त्वनियमो गया-
्राद्धमौत्रे । अत एवाऽओेये गयाश्राद्धं परवीतिति प्रकम्य परवद
निमन्त्रयेत्‌ ।

यतीन्गहस्थान्साधून्वा स्लातकाञशरो चियाद्दिजान्‌ ।

अनवधान्कम निष्ठास्किष्यान्वाऽऽचारसंयुतान्‌ ॥

वर्जयेदकुलीनांश्च गृह्णीयान्नानिमन्ितान्‌ ।

इति सलक्षणविप्राद्रो निषिद्धत्यागश्चोक्तः ॥
स्य॒तिरलावल्यमपि- |

यदि पुत्रो गवां गच्छेतकद्‌ वित्कालपर्ययात्‌ ।

तानेव भोजये द्विपरान््ह्यणा वे प्रकल्पितान्‌ ॥

हति पौराणं वचनयुदृाहृत्यात्राव धारणं तत्पुरः सरनियमा्थं न तवन्थ-
निवृत्तये रोग्यातिक्रमे दोषवणादिदुक्तम्‌ । गयायां तु निगंणा अपि
तत्रत्या एव द्विजा मोज्या इति तु हेमाद्रिः) वय तु-

बह्मप्रकल्पितान्विप्रान्म जपेव्पूजयेदथ ।

रयक्षयवटप्रकरणे पनः श्रवणाचतुरघाकरणोपसंहारन्यायेनाक्षयवट-
भराद्धनियमो न गयाध्राद्धमातरे । एवं च शिष्टाचारोऽप्यनुगृह्यत इति ।

इति शरी मह्रामेश्वरसूरिसूनुनारायण मः विरचिते चिस्थटीसेतौ

गयाप्रकरणे गथाकाय।पोद्घातः ।

अथ कायम्‌ । त्च गयायां प्रवेश्दिनकरृत्यं वायुपुराण-

अश्वमेधमवाप्रोति गमनादेव नारद्‌ ।

इत्युक्ला-

" ततो गयाप्रदेशे तु पूवंताऽस्ति महानदं। ।

[ महानद ] ति फटा एव नामधेयम्‌ ॥. तोयं समत्पायेति ।
शुष्कनदी त्वाद्राटुकाखननेन तो यमुत्याद्य । तथणमिति। तीथप्रापिनिमित्त-
कश्राद्धस्वाप्युपटक्षणम्‌ । एवं फलवां श्राद्धादि कृतवा तसिन्नेव दनि
प्रेतशिटां गच्छेत्‌ ।

तीर्थे मेत्तिादौ च चरुणा सधृतेन च ।
वितनावाह्य तेम्यश्च मन््ेः पिण्डास्तु निर्वपेत्‌ ॥

इति वायवीयव चनात्सकटदेशीय शिष्टाचारिपामथ्याच् । प्रतश्िटा-
भाद्धफठमूतपरेतत्वविमोकेन हि पितृणां भ्राद्धान्तरोदेश्षोग्यता जायपे।
वायवीये पेतशिलास्वस्पोक्तिपरवफं तत्र कतव्यपृक्तम्‌-

(
[ गयप्रकएणम्‌ | विस्थलीसेतुः । ६५९

आच्छादितः शिटापादः प्रमासेनादिणा ततः ।

मासितो मारकरेणेति प्रमासः परिकीतितः ॥

प्रमासादिं विनिर्भिद्य शिलाङ् विनिर्मितः ।

अङ्ककचस्थित इशोऽपि प्रमासेशशः प्रकीर्तितः ॥

शिलाङ्गष्ठेकदेशो यः सा च प्रेतशिला स्पृता ।

पिण्डपरदानात्तस्यां तु प्रत्तलान्धुच्यते नरः ॥

महानदाप्रमासादय: सगमे प्रननक्रन्नरः।

रामो दभ्या सह स्तो रामतीर्थं ततः स्पृतम्‌ ॥

पाथितोऽथ महानद्या राप घ्नतो मवान्यदि।

रामतीर्थं मवत्वेतत्सवलकषु पावनम्‌ ॥

जन्मान्तरश्तं सायं यत्कृत दुष्कृत मया |

तत्सर्वं विलयं यातु रामतीथाभिषेचनात्‌ ॥।

भन््रेणानेन यः प्नात्वा श्राद्धं कुवीत मानवः।

रामतीर्थे पिण्डदस्तु विष्णुलोकं प्रथालस ॥

तथेत्युक्त्वा स्थितो रामः सीतया मरताश्रमे ।

रामी नरः घ्रात्वा मन्त्रैः पिण्डप्रदो मवेत्‌ ॥

प्रतत्वात्तस्य पितरो वियुक्ताः पितुतां ययुः ।

राम राम महाबाहो दवानामम्कर ॥

त्वा नमस्ये ह दमश्च मम नयतु पातकम्‌ ।

नमस्कररय प्रमासेशं मासमानः रितं बजेत्‌ ॥

ते च शंभुं नमस्करत्य कुयाय)म्य्रि ततः।

आपस्खमसि दवेश्च ज्योतिषां पतिरेव च ॥

पापं नाक्षय देवेश मनोवाङ्षयक्र५जम्‌ ।

शिलाया जघनं मृयः समाक्रान्तं नगेन तु ॥

धर्मराजेनादिरुद्रो न गच्छे (च्छ)ति नगः स्मृतः ।

यमराजभ्रभराजौ निशथलार्थं व्यवस्थित ॥

ताभ्यां पिण्डमदसवा तु गयाघ्राद्धभपाथकम्‌ ।

श्वानौ द्वौ श्यामशबलौ वैवस्वतङुलो द्वव) ॥

ताभ्यां पिण्डं प्रदास्यामि स्यातमेतावहिंसको ।

आच्छादित इत्यादि । प्रमाससंजञेनाद्रिणा प्रेतशिलायाः षाद

आच्छादितः प्रसङ्गायमापरसन्ञानिमित्तकथन भसित इति। शिठेति।,

४4

३५४ तारायणमड विरबितः- [ गयप्रकणम्‌ ]

शिलाङ्क्टावयवः प्रेतशिला तस्यां यस्थ पिण्डो दीयते ष प्रेतत्वविगुक्ति-
लक्षणफ़टवान्मवतीलयथः । महानदीति । अत्र छ्लानकृच्चरोऽपि भ्रेतत्वा-
नमुच्यत इत्यनुषखनीयम्‌ । ५ सीतया प्रार्थित इति। हराम राम
यदि मवान्प्रातस्तदिं रामतीथमेतदस्तु । जन्भान्तरेत्यादिमन््रेण च
राला यः श्राद्धं पिण्डदानं च रामतीर्थं कुर्याद्सो विष्णु ।कं ५; ष्तै-
त्यन्ता नदीकृता परा्थना । सीतः.ति सहं तृतीया । भन््ररिति । सव.
सवक्षासोक्तैरस्मत्कृले शृता ये चेत्यादिवक्ष्यमाणपौराणेश्च ¦ प्रतत्वादिति।
प्रेतशिलाश्राद्धेन पेततान्मुक्ताः पितरो रामतीर्थश्राद्धेन पितृमावं भाष
दन्तीत्यर्थः । वयुरिति । यान्तीच्थं छकारव्यत्ययः । रामरामेति ।
अमेन मन्त्रेण मन्वरिङ्बलाद्रामं नमस्कृत्य प्रम।सश्षं च नम्रत्व ।
जचिवं शिवलोकम । तं चेति । तं रामं चः समुच्चये । तेन पुनरपि राम
प्रमास्तौ नमस्कायावित्य्थं इति कथित्‌ । वस्तुतस्तु प्रमासेशनमस्कारा-
तुवादमात्रमेतयाम्यबलिविधानां द्र ठन्द्राय्रविधानाथभ्नेयपुनःभव-
णवत्‌ । आप इत्यादिर्बहिद्‌ाने मन्त्रः। बटिश्च कु शतिलजलयुतेनान्नेन ।
शि्ाया इति गयाशिरसि स्थापितायाः शिलाया जघनमागा नग
नाश्रा परवतनाऽऽकषान्तः । तस्य च नगस्य स्थिरतायं यमराजभ्रभराजो
स्थापितो । अतः प्रेतकश्िठारक्षिणमागस्थे नगनाश्नि पवते गयाशराद्ध-
सार्थक्याय श्वानौ द्रादितिमन्त्रेण यमराजभ्रमराजयोषंलिमेकमेव दयात्‌ ।
धर्मराजेनेति प्रसङ्कान्नगनामनिरक्तेः । अत्र बलिदाने नित्य बलेरवानं
गवाश्राद्धानर्थक्यश्रवणात्‌ । इतरतत काम्यं यथाकमनं कुथादिति । शेष
स्पष्टम्‌ । एतदन्तं प्रथमेऽहवि कृत्यम्‌ । इदं च परेतशिादिषु सर्वषु गथा.
तीर्थेषु श्राद्ध मेतपदतश्राद्ध विकृ तिमूतत्वात्सकठतदङ्गयुतं कायम्‌ ।
स्वस्थानेषु चेवं स्यादििण्डदानं तु नारदं ।

इति वायुपुराणे प्रतपर्वतश्राद्धमुक्तवाऽन्तेऽतिदेश्षात्‌ । ये च ततर तत्र
विशेषविहिता धर्मास्तेऽपि मवन्त्यामनहोमन्यायेन । अत्र प्रतरशिटाया
मरेतप्वते वा पित्रादिसकलण्तिणां परेततलवबिमूक्तिकामनया नतनजट पूण,
पाण्डरफोटनमथाऽऽचरन्ति शिष्टाः, तच्च तत्रलयसकृलकरत्यानन्त तथेव
शिष्टाचारात्‌ । गयायां च प्रापिदिने तीथेभाति निमित्तकां मुण्डनाप-
वासौ न काय-
ृण्डनं चोपवासश्च सर्वतीर्थेष्वयं विधिः ।

@ दनि [,

वजपित। कुरुक्षेत्रं विशालं पिरज गयाम्‌ ॥

[ गयप्रकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः । १५५

इतिगयापर्थदासेन तयो धानात्‌ । तन्नापि ती्थषवितिनिमित्तस-
तम्या तीयं प्राततिनिमित्तक एवोपवासेि गयापयुदासात्तवोपिनिामत्तक
एव स प्रष्ठतेदिने न कायः । एकाद्श्यादा तु ता्तिमेत्तकः काय एवं
तस्य तीथप्रापिनिमित्तकतवामावात्‌ । एव पित्रादेमरणानामत्तकमुण्ड
नेऽपि ज्ञेयम्‌ ।

ति विस्थीसेतौ गयायां प्रथमदिनिङृत्यम्‌ ।
अथ द्वितीयदिनकृत्यं तत्र वायुपुराण-
स्वस्थानेषु चैवं स्यापििण्डदानं तु नरद्‌ ।

इति परेतपर्वतध्राद्धमुक्तवा तद्धर्माणां वचनेनातिदेशात्सकट गयाधि-
कृरणकतीर्थश्राद्ध प्रकृतिमूतं परेतपवतक्रत निरूप्य तन्न वायुपुराण--

अपरेऽदहि श्चुविमूत्वा गच्छेत भरेतपवतम्‌ ।
ब्रह्मक्ृण्डे ततः प्रावा देवादास्तपयत्सुधाः ॥

अपरेऽद्धि गयाप्राप्तुत्तरदिने । प्रतपवेतो गवावायल्यादृारा गयाता
गब्युत्यधिकदरस्थः । बहमकुण्डे भरतपवतमूल ईशानमाग । तच्च स्रानत-
दणतहूपठक्षित्राद्धानि काय। णि । ततः पवतमरद्य--

कृत्वाऽऽवानं पितृणां च प्रयतः प्रतप्त ।
प्राचीनादीतिना माव्य दक्षिणामुखः स्मरन्‌ ॥
कृव्यवाहोऽनलः सोमा यमश्वेवायमा तथा ।
अशनिष्वात्ता बर्हिषदः सोमपाः पितदेवता ॥
आगच्छन्त महामागा युष्मामा रक्षितास्तिहं ।
मदीयाः प्तिरो ये च कुठे जाताः सनामवः ॥
तेषां पिण्डप्रदानार्थमागताऽस्मि गयः ममाम्‌ ।
ते सर्द त्तिमायान्तु गयाश्राद्धर शाश्वतम्‌ ॥
आचम्योक्तवाऽथ पञ्ाङ्गं प्रा, नावम्य यत्नतः!
पुनरावृत्तिरहितवरह्मल।का1ति्तद ॥

एवं सुकल्प्य विधिवच्छाद्ध कुयाद्यथाक्रमम्‌ ।
पतनाय चान्यस्य मन्न: [पण्डपद्‌, : पत्‌ ॥
तीथं मेतशिटादा च चरुणा सधुतन च ।
क्षाल्य सं तत्स्थानं पश्चगन्यः पथकपथक्‌ ॥

१५६ नारायणमहविरषितः- [ गयाप्रकरणम्‌ |]

स्वैमन््ररथे संपञ्य पदे च पद्वेवताप्‌ ।
यावत्तिठा मदष्येस्त॒ गहीताः पितुकम॑णि ॥
गच्छन्ति भीता अराः सिंहत्रस्ता यथा परृगाः |
द्वा श्राद्धं सपिण्डानां तेषां दक्षिणमागतः ॥
कुररैरास्तीयं तेषां त सकृहा तिलोदकम्‌ ।
गहीत्वाऽञ्जदिना तेभ्यः पित॒त।थन यत्नतः ॥
सक्तुना ुष्िमात्रेण द्यादक्षय्यपिण्डिकप्‌।
तिलाज्यदधिमध्वादि पिण्डद्रध्येषु योजयेत्‌ ॥
ततः पिता पितापहशरत्यादिरक्षय्य पिण्डभन्तः ।
सेबन्धिनसििटाद्धिश्च कुशेष्वावाहयेत्ततः ॥

ततोऽस्तु इत्यादिमिन्नाः

एतां सत सव॑मन्ांश्च खीलिङ्ान्तान्समद्य च ॥
पिण्डान्वयया्यथापरवं पतिन वाह्य पूववत्‌ ।
पिण्डपात तिलान्दचवा प्ररयित्वा शमाद्क्केः ॥
तरेणानेन पण्डास्तान्पदक्षिणकरं यथा ।
परिषिश्चेञ्िधा सवानपणिपत्य क्षमापयेत्‌ ।

तथा~-पितिनिवसज्य चाऽऽचम्य साक्षिणः भावयेत्सुरान्‌ ।
ततः ‹ साक्षिणः सन्त मे देवाः ' इत्यादिमन्न्राः ॥
स्वस्थानेषु चेवं स्यायििण्डदानं तु नारद्‌ ।
प्रतपर्वतमारभ्य कथत्ती्थषु च कमात्‌ ॥
विटमिरश्रास्ततः सक्तुन्निक्षिपेत्पेतपवते ।
ये केचित्मेतरूपेण वतन्ते पितरा मम ॥
ते सरवे तुतिमायान्तु सस्तुमिस्तिल मिभथितैः ।
आबह्मस्तम्बं पयन्तं यक्कि चित्सचराचरम्‌ ।
मया दत्तेन तोयेन त॒षिभायातु सवशः ॥
प्रेतत्वान्ञ विमुक्ताः स्युः पितरस्तस्य नारद्‌ । `
प्रेतत्वं तस्य माहातम्यादस्य चापि न विद्ते ॥
पश्चाङ्गमिति। तिथ्यादिपश्चकमुकतवेत्यथंः । प्रणवसप्तव्याहतिगाय-
घरी तच्छिरःप्रणददपपश्चाङ्कसहितं प्राणायामं कृवेत्यथं इति कित्‌ ।
तन्न । प्रणवादिविशिष्टस्येव प्राणायामस्वरूपत्वात्पश्चाङ्गमित्यस्य वेव-

[ गयाप्रकरणम्‌ 1] निस्थटीसेतः। ३५७

ध्यापातादुक्लेत्यस्य वैवथ्यंपसङ्गाचच । स््मन्नैरिति। पित्रादिमन्ते;
परसङ्गात्पद श्राद्धे विशेषमाह--पदे वेति । तथा च विष्णुपदाद्श्राद्ध
पद्देवतां विष्ण्वादिकां नान्ना, चकारापित्रादूश्च तत्तन्मन्त्रंणाचय)द्‌-
त्यर्थः । एतांस्तविति । एतानस्मल्बुट इत्यादान्मिन्नराणे सस्य इत्यन्ता
नावाहनमन््ान्पिण्डदानमन््ांश्च सरी टिङ्गतयाोहेतावाहनमन्त्रः पवष
दावाद्योहितमन्तेरेव पववत्युषाडशावत्छीषोडर्याऽपे वपिण्डा देया
इत्यर्थ; । अन्यत्सवं प्रयोगक्रमकथनेनेव रपट मावेष्यतातिं नह
वपाख्यायत ।
अथ तृतीये दिने पश्चतीर्धङ्कत्प बायवीये-

आदौ तु पश्चतीथषु चोत्तरं मानसे विधः।

आचम्य कुङ्ञहस्तेन शरस्य मृक्ष्य वारणा ॥

उत्तरं मानसं गच्छेन्मन्येण प्रानमाचरेत्‌ ।

उत्तरे मानसे घ्न करोम्यात्मावेश्युद्धयं ॥

मर्यलोकादिससिद्धासद्धय पितुथुक्तये ।

घ्नालाऽथ तर्षणं कयहिवादानां यथाविध ॥

आब्रह्मसतम्बपयन्तं देवापपितुमानवाः

तुष्यन्तु पितरः सवे मातुमातामहाद्वः ॥

र द्ध सपिण्डकं कुयात्स्वसूत्राक्तावेधानतः ।

प्ति पितिमहशेव तथेव प्रपितामहः ॥

पाता पितामही चेव तथेव प्रापतामह। ।

मातामहस्तत्िता च प्रमातामहकादयः ॥

तेषां पिण्डो भया दत्तो ह्यक्षय्य उपात्तम्‌ ॥

ॐ तमो मानवे मरे सोममोमज्ञरूपण ॥ `

जीवमार्भवज्नेश्चरराहकेतस्वरूपिण ।

यर्थ तत्वाऽचयित्वा च सयटोके नयाल्तृन्‌ ॥

मानसं हि सयो दत तस्मादुत्तरमानसम्‌ ।

उत्तरान्भानसान्मीनी बजेदृक्षिणमानसम्‌ ॥

उदी चीतीथंमिप्युक्तं तत्रोदीच्या विमुक्तम्‌ ।

उदीच्यां मुण्डपृष्ठस्य देवाधापत्‌सवितमू्‌ ॥

अध्ये कनखलं तीर्थं पितणां मुक्तिदायकम्‌ ।

त्रातः फनकवद्धा ति नरो याति पवित्रताम्‌ ॥

९५८ नारायणमहरिरिचितः-- [ पयाप्रकरणम्‌ ]

अतः कनखलं लोके ख्यातं त थभनुत्तमम्‌ ।
तस्य दक्षिणमागे तु तीथं दृक्षिणमानस्तम्‌ ॥
दक्षिणे मानसे चेव तीथत्रयमुदाहृतम्‌ ।
घ्रात्वेतेष विधानेन कयाच्छद्ध पएथक्पथक्‌ ॥
दक्षिणे भानसे चानं करोम्पात्मावे्चद्धयं ।
सूर्यलोकादिसं सिद्धि सिद्धये पित्रय॒क्तपे ॥
लभामि चर्यं तष्त्यथ पितिणां तारणाय च ।
प्चपौ्धनैश्वय आयरारोग्यवद्धये ॥
बह्महत्यादिपापोघधातनाय विमुक्तये ।
दिवाकर करोमीह स्नान दृक्षिणमानस ॥
अनेन प्नानपरजादि कय च्छद्ध सपिण्डकम्‌ ।
कृत्वा नत्वाऽथ मोनाकमिमं मन्तरद्‌।रयेत्‌ ॥
कृष्यवाल इति श्टोकन्नय प्रेतपवतवत्‌ ।
फल्गतीर्थं ततो गच्छेत्सर्व तीर्थोत्तमोत्तमम्‌ ॥
भक्तिर्भवति कर्तणां पितणां श्राद्धतस्तथा ।
बरह्मणा पार्थितो विष्णः फल्गको द्यमवत्युरा ॥
दक्षिणारिहुतं नूनं तद्वः फल्गुतीथकम्‌ ।
यस्मिन्फल ति फलगर्गोः कामधेनजट महा ॥
गृ्टिरन्तगतं यस्मात्फदगुतथ न नत्फटम्‌ ।
तीर्थानि यानि सर्वाणि मवनेष्वाखेटेषु च ॥
तानि न्ना समायान्ति फल्गुतां छर सह ।
गङ्गा पादोदकं विष्णोः फलु ह्यादेगदाधरः ॥
स्वयं हि द्रवरूपेण तस्माद्रह्गाधिक फटम्‌ ।
अश्वमेधसहस्राणां सहसरं यः समाचरेत्‌ ॥
नासौ तत्फलमाप्रोति फल्गुत।थ यदाप्रुषत्‌ ।
हयं च स्तुतिनं फलम्‌ ।
फल्ातीर्थे विष्णजले करोमि प्न नमाहतः
पितणां विष्णुलोकाय मुक्तेभुक्तिपरासेद्धये ॥
आग्नेये तु पितबरह्मलोकािः एल तदृक्तम-
फरगतीर्थ तीर्थराजे करोमि न्नानमाहतः ।
पितणां ब्रह्मलोक प्त्यायालनो भुक्तिमुक्तये । हति ॥

०.०

[ गैयापकणम्‌ ] तिस्थलीतेतुः । ६५

फत्गुतीर्थं नरः घ्रात्वा तपणं श्राद्धमाचरेत्‌ ॥
सपिण्डकं च सु्ोक्तं नमेदथ पितामहम्‌ ।
नमः शिवाय देवाय इईंशानपुरुषाय च ॥
अधोरवामदेवाय सद्योजाताय शंमवे ।

नत्वा पितामहं देवं मन्त्रेणानेन पूजयेत्‌ ॥
फलगतीथ नरः घाता हष्टवा देव गदाधरम्‌ ।
आत्मानं पितुमिः साधं स नयेदष्णव पदम्‌ ॥
अप्रतेः पश्चमिः स्नानं वचखपुष्ाद्यलंकृतिम्‌
न कयाय गदापाणेस्तस्य भ्राद्धमपाथक्म्‌ ॥
ओं नमो वाद्युदेवाय नमः सकषणाय च ।
परग्नायानिरुद्धाय श्रीधराय च विष्णवे ॥
पश्चतीथ्या नरः घ्रात्वा बह्यटाक नयात्पत॒न्‌ ॥
मण्डपृष्ठान्नगाधस्तात्फलगुतीथमनुत्तमम्‌ ॥
अचर भरद्धादिना सर्वं पितरो माक्षम्ुयुः

आदाविति । पतीर्थेषु पश्चतीथाकिमण्यादृवुत्तरमानस विधिः ।
आ(चम्येति । उत्तरमानसं गत्वा कुशपाणिस्तहुदकनाऽऽचम्य शरा"
्ुक्ष्योत्तरे मानस इति मन्त्रेण, स्नात्वा द्वा देतपणानन्तरमाव्रह्मतिम-
न््रेणेकञअरठिं इचा सपिण्डकं शराद्धं कृत्वा पता पतामह श्चत्याद्ना
श्लोक द्रयेनाक्ष्यपिण्डो देयः प्रतशिलावदिति सपण्डताथः । उत्त
मानस इति । अत्र च नयताङ्गमन्त) लिङबदा(ला)दृसञ्चुद्धयादत्रय
सभवितमेव फट नक्त योगसि द्धिन्यायेन प्रत्यकम्‌ । घ्रानमन्नश्व
नियतस्नानमन्त्रानन्तरं पठनीय . आमगन्तूनामन्णं नवश इति
न्यायात्‌ । एवमञ्रदिमन्त्रेऽपि प्रकृततपणानन्तयम्‌ । अत्र धराद
्षय्यदपितितिः फलम्‌ । पूष्करेष्वक्षयं भ्राद्धमत्पुप कम्येवमेव
गयाज्ञीषवरे फटगुतीथं उत्तरमानसे मतङ्गवाप्यां ववष्णुपद्‌ चेति
विषा स्पते; । ॐ नम इति, सूयनतावचने च मन्न; । उद्‌।च।त{थ-
मिति। तत्र दक्षिणमानसे चिधा विमक्त उत्तरमाग उद्‌।चतिथ मध्व्‌
भागः कनखलं दृक्षिणमागो दृक्षिणमानसमते दक्षिणमानससमास्याति
तरसि तीर्थ्रयम्‌ । तत्र प्रत्यकं चाने राद्ध च पितृविमुक्तेमवत।त््ः।
दक्षिणे मानस इत्यादिग्टोकचयण ब्नानदक्षणाकि पजानत्यादि यधाटङ्
कायप्र्‌ । क [धत्त दत्षिण मानस इतिं श्ट क्नानमन्ल' नमामम

९६० नारायणमहविरचितः- [ गयप्रकरणम्‌ ]

५

सूय॑मिति तु दक्षिणाकेनत्यादा, बह्महत्य दीत्यादि त्वधिकमित्याह ।
एतस्थार्कस्य मनेन पूजनायत्वान्मोनाक इति नाम । कष्यबाल इति
अन््रसतत्रेव पठनीयः । ततः फलुतीथ गच्छेत्‌ । मुक्तारति । भद्ध
कर्तदेव तयोक्तः फट मित्यथः । ब्रह्मणेति । ववष्णुः फल्गनद्‌। खूपाऽ
मवत्‌ । दक्षिणाग्नौ यद्क्षणा हृतं ततः फल्ुत।थ जातम्‌ । तदृदरव
इति पाठे तस्य हतस्य द्रवो रस इत्यथः। यस्मिन्फल्गुताथ फल्गुनदा
जटं च कामधेतर्महीः च गष्टिः सकृत्परसता गारिद्‌ त्रयमन्तगत मन.
नरिनितं फलं यस्मात्फटत्यतः फलुताथ न॒ नत्फठा्भत्यथः । रोष
स्पष्टम्‌ । तत्न फलगुतीथं इति मच््ेण घ्राता देवाप।पतृन्तप्य सपि
ण्डदः स्वसूत्रोक्तविधिना श्राद्धं कायम्‌ । नमेद्थति । तता मधून्नवा-
दक्षिणकूटस्थं पितामहं नमः शिवायेतिमन्त्रेण नमेतयूजेच । फल्गुतथ
इति । अच तपणादिव्यवहितमपि पएवकतभव घ्लानमनृद्यते गद रदशन
विधानाय न वपव दिधायते, अपएवान्तरकट्पनापत्तः । एतन पनः
फर्गतीर्थ प्ानमित्यक्तिः प्रत्युक्ता । ततः प्श्चागरृतादुपूजा काप ॥
तन्न पजानमस्कारयोनमो वायुदेवायेत्यादिमन्नः । अकरणं धाद्धान्थ-
क्वामिषटोक्त्या यथाशक्ति गदाधरपजाया आवरयकतोक्ता । पञ्चताध्य(-
पिति । अत्र च पर्वाक्तस्थेवेत्तरमानसोदी चीकन खलदाक्षेणमनसफल्गु
ह्पपश्चतीर्थान्नानस्य फटसंबन्धार्थं पतरतुवादः ' संनिध तवविमागेन
फलार्थेन पुनः श्रुतिः ` [ जै० २।३। १३। २६ | इति न्यायात्‌ ।
न त प्रानान्तरदिधानम्‌ । आ्रेयमष्टाकपाट नवपटुक्षमि ईइातवद् तान ।
ध्यमावेन : फलं चाकम॑संमिधौ ` [ ज० २।३। १२।२५ | हति
न्यायाप्रव्तः । फलान्तराथत्वेन पव॑श्रतस्यापि संयांगपथक्तन्यायन
बह्महत्यानिरासार्थाश्वमेधवत्फटान्तेराथत्वश्रवणावेर।धाच्च । अत एवाः
पुराणे पुनःन्नानानुवादोऽपि न कृतः! एतेन पश्चञ्च तीर्थेषु पनः
छान कामिति वदन्तः प्रत्युक्ताः । पञ्चतथ्या फल्गुतां पच्चममुक्तं
तस्य स्थलमाह-मण्डप्ष्ठादिति । अत्रानुष्ठानप्रयागो वक्ष्यत ।

अथ पश्चतीर्थीद्नोत्तरदिनकृत्य तत्र वायुप्राण--
प्रथेऽह्धि विधिः परोक्त द्वितीये दिवसे बजेत्‌
धर्मारण्यं तन्न धर्मा यस्माद्यागमकारयत्‌ ॥
मतङ्गवाप्यां स्नात्वा तु तपणं मद्धमाचरेत्‌ ।
गल्या नतला मतङ्कशामिमं मन्त्र पुदर्थत्‌ ॥

]
[ गयाप्रकरणम्‌ ] नरिस्थली पेतुः । 2.2 ६६१

प्रपाणं देवताः सन्तु छोकपाछाश्र साक्षिणः
पथाऽऽगत्य मतङ्कऽस्मिन्पितिणां निष्कृतिः कृता ॥
पुवेवद्रह्मती्थ च कूपे श्रद्धादं कारयत्‌ ।
तत्कपयपयोमध्ये कुवस्त तरायते पितन्‌ ॥

धमं धर्मेश्वर नत्वा मह शेपितरु नमत्‌ ।

चटष्ट्लाय वृक्षाय सवदा चल विष्णव ॥
घोधितत्वाय यज्ञाय अश्वत्थाय नमो नमः।
एकादकशोऽसि रुद्राणां वसूनाप्टमस्तथा ॥
नारायणोऽसि देवानां वक्षधजाऽसि पिप्पल । इति ।

प्रथमेशऽद्वी ति । पञ्चतीथ्थादिकत्यरिनिसपुदाये प्रथमेऽह्नि विधिरुक्त-
साभैव द्वितीयदिवसे धममरण्यं वजेदित्यथः। अग्रिपुत्णस्था अपि
प्रथमे दिवसे तीयं गत्वा द्यत्तरमानते ' इति ' धर्मारण्यं द्ितीपेऽहि `
इत्यादयः प्रथमादिजञष्दा एवमेव व्यार्येयाः। धमरिण्य एव मतङ्गवाप।।
तच प्राने सर्वपापषिमक्तिः फलं “ पष्कर स्चतमात्रः सवेपापभ्यः एता
मवति › हस्यपक्रम्य ' एवमेव फल्गुतीथ उत्तरमानसं मतङ्गव।प्पाम्‌
इति विष्णास्मतेः । एर्ववदिति । मतङ्गवाप।वदुब्रह्मत।थसज्ञक कूप ।
भराद्धादाविति । आदिपदात्तपणादि । तककूपति । बह्मकू पयु पवाम^५५
परं भाद्धं कार्यम्‌ । ततो धमधर्मश्वरी नम्बो । महाबोपितरुमभ्वत्थम्‌ ।
अच यथपि नतिमतरमक्त तथाऽपि तद्धस्ताच्छद्धमपि का ' महा
दौपितर गता पिण्डदः स्वर्गलोकभाक्‌ ; इत्यिपुराणव चनात्‌ ।
चटहलायेति मन्त्रादश्वस्थनमने । क्रविचवमा न परस्ता तदा तमान
कैव नतिः । अनुष्ठानप्रयोग तु वक्ष्यामः
अयेतदपिमदिनिकृतयं वायवप-
तृतीये बह्मसरति क्षातवा ्राद्धं समाचरेत्‌ ।
घ्रानं करोमि तायऽस्मिन्नणत्रवेमुक्तय ॥
भ्राद्धाय प्ण्डिदनाय तपणायाऽऽञचुद्धव ।
तत्कूपयु पयोमध्ये कुषस्तारथप तृन्‌ ॥
घ्नानं कृत्वा च्छूता यूषा ब्रह्मणा चुप इत्यत ।

कत्वा बह्मसरःश्राद्धं बह्मलोकं नयेत्यतुन्‌ ॥ | ८१९११
गोप्रचारसमीपस्था अप बहमप्रकलपिता; । >, "१९६
1

तेषां सेवनमात्रेण पितरो मोक्षगामिणः.# + 3
६ ६६ ~ ५

१६२ नारायणमह विरचितः [ गयप्रकरणम्‌ ]

अप्रं बह्मस्रोद प्रत सवेदेवमय तरुम्‌ ।
विष्णद्प प्रंसिश्वामे पितणां च विमुक्तय ॥

आब्राश्च तिक्ताः पितरश तप्ता एका किण व्यर्थकरी प्रसिद्धा ।
आप्रस्य प्रठे.सटिं च देयं नोपेक्षणीय विवुधेम ५५; ॥

यपं प्रदक्षिणं कृता वाजपेयफट ठत ।
बरह्माणं च नमस्करत्य पितन्ब्ह्मपुर नयत्‌ ॥

ॐ नमो ब्रह्मणेऽजाथ जगजन्मादिदधपिणे ।
मक्तानां च पितृणां च तारणाय नमो नमः ॥
ततो यमि क्िप्वा मन््रेणानेन यत्नतः ।
यमराजमप्रमराजौ निश्रला्थं व्यवस्थिता #
ताभ्यां बिं प्रदास्यामि पितृणां रुक्तिहेतवे ।
ततः श्वानबलिं दृद्यान्मन्नेणानेन नारद्‌ ॥
वेवस्वतङटोदमता हा हयामशबट। द्युनां ।
ताभ्यां बलिं प्रदास्यामि रक्षतां पिमा सदा ॥
ततः काक्षब्टिं क्षिष्वा एनः स्नानं समाचरेत्‌ ।
दन्द्रवारुणवायम्या याम्या वे नेक्रतास्तथा ॥
वायसाः प्रतिगहन्त॒ भूम्यां पिण्डं मयाअपतम्‌ । हि ॥

नतीय इति । पश्चतीर्थादिनिमाद्‌येते एववन्यास्ययम्‌ । तादात |
घ्रानमिति मन्त्रेण प्रावा कूपयूपयामध्पयं तच्छरद्ध इुवन्पितृस्तारयत
इत्यर्थ; । उच्छ्रित इति ब्रह्मणेति शषः । बह्मणाच्छरता यूपा ब्ह्मगूप
टप्यत प्रसिद्ध इत्यथः । कृत्वेति । ब्रह्मस्रसि ध्र द्धस्यव ब्रह्म किनपन
फटलान्तरमच्यते तच्च याग।साद्धन्यायन एव [क्तापरततरणफठन सह
विक्कल्पते । एतेनेतयोः फलयोः समुचय एवेक्रतेवाऽशन्नानाद्‌ात निरस्तम्‌)
ततो मोधचारतीर्थसमीपस्थं प कविदाभ्रं पितमोक्षोदेशञेनाऽऽग्रमित्यादि
मन्वेण शिष्टाचाराक्शयक्तेन व्रह्मस्रःसतमानातनुच्छषडद्धादकन
प्रसिश्चेत । अच गद्यप्याद्रा इति बहू३चन श्रुत तथास्पयुदंशगतववाद््र-
हृदद विवक्षितम्‌ । अत एव मन्त्र आतमत्यकवचनमन्यय ताद्रराषः
स्थात्‌ । तेन यस्य कस्यविदाभ्रस्य सेकः कायः । ॐ नम ईति बह्मनन-
स्कार मन्त्रः । ततो यमराजेतिमन्त्रेण यमबष्टिः । वैवस्वतातिमन्त्रण
भ्वबरटः । दन्द्रेतिमन्त्रेण ककव टेसतः स्नानम्‌ । तरच पिस्थत्ला

{ गयाप्रकेरणम्‌ | निस्थठीसेतुः !

६९६३

च्छिष्टाचाराच्च बह्मसरस्येव । इदं च स्नानं बरिषाननिमित्तकाश्च-
वित्वपरिहाराथत्वाचण्डालादिस्परः निमित्तकरनानाङ्तपणादिरिहितभेव

कायम्‌ ।

" अथ तदुत्तरदिनक्रव्यं वायव।५-

फलयातीर्थं चतुय स्नानाद्किम्थाऽऽचरेत्‌ ।
गय।शिरस्यथ भाद्धपदे कुषात्सपिण्डकम्‌ ॥
साक्षाहयाशिरस्तत् फलगुतीथ। धयं क्तम्‌ ।
करौ श्चपादात्फत्गातीर्थं यावत्साक्षद्रयारिरः॥
गयाशिरनमाद्याश्च साक्षात्तत्फलगुत। थकम्‌ ।
भरखं गयापुरस्येतत्तस्माच्छू द्ध मिहक्षयम्‌ ॥

अगो गदाधरो देवां व्यक्ताष्यक्तात्मना स्थितः ।

विष्णवादिषपर पेण पितणां मुक्तिहेतवे ॥
तन्न विष्णुपदं दिभ्यं वृशनात्यापनाश्चनम्‌ ।
सपक्षनात्पजनाचैव पितृणां मोक्षकारणम्‌ ॥
प्राद्धं सपिण्डिक कृता कुलसाहस्नमात्मनः ।
विष्णलोकं समरदधत्य नेद्िष्णापदं नरः

राद्धं कृत्वा रुद्रपदे नयेतकुलशतं नरः ॥
सहाऽऽलना शिवपुर तथा ब्रह्मपदे नरः
ब्रह्मलोकं कुठशतं समुद्धरत्य नयेष्पितृन्‌ ॥
दक्षिणाभिपदे भद्ध बाजपेषफटं लभेत्‌ ।
गाहृपत्थपदे श्राद्धी राजमूयफलं लमेत्‌ ॥
भ्राद्धं कृत्वाऽऽहवनीये वाजपेयफलं लमेत्‌ ।
श्राद्धं कृत्वा सभ्यपदे ज्योतिषटोमफलं लभेत्‌ ॥
आवदसथ्यपदे भाद्धी सोमलोकमवाप्नुषात्‌ ।
राद्धं कृत्वा शक्रएदे चेन्दटोकं नयेत्पित॒न्‌ ॥
भराद्धी मवंपदे पश्चपाप्निऽकपुरं नयेत्‌ !
कातिकेयपदे भद्ध शिवलोक नयात्पतन्‌ ॥
राद्धं कृत्वाऽगस्त्यपदे बह्मल।कं नयेत्ितृन्‌ ।
कहयपस्य पदे धाद्धाी फितिन्बह्यपदं नयत्‌ ॥
अन्येषां च पदे भ्राद्धी पिनृन्बह्मपुर नमत्‌ ।
सर्वेषां काश्यपं श्रषठं विष्णो स्वरस्य वे पदम्‌ ॥

१६४ नारायणमहविरवितः-- - [ गयप्रकणम्‌ )

बह्मणश्च पदं वाऽपि शरेष्ठं तत्र प्रकीतितम्‌ ।
परारम्मे च समाप्तो च तेषामन्यतमं स्पृतम्‌ ॥
भेयस्करं मवेततत्र श्राद्धं कतुश्च नारद्‌ ।
तथा-गथाक्चिरसि यः पिण्डं येषां न्ना तु निवपेत्‌ ॥
नरक्षस्था दिवं यान्ति स्वस्था मोक्षमाप्नुयुः ।
गयाज्ञिरसि यः पिण्डं हामापच्रप्रमाणतः ॥
कन्दमटफला्थेवा दद्यात्सग नवेत्ितन्‌ ।
पदानि यत्र दुशयन्ते विष्ण्वादीनां तद्यतः ॥
राद्धं कृन्वा तेषु पिण्डांस्तेषां टाका न्नयन्तरः ।
सर्व परण्डप्ष्ठाद्विः पदैरमिः सुटाक्षतः ॥
प्रयान्ति पितरः सवं बह्मलोकमनामयम्‌ ॥ इति ।
चतर्थेऽहरीति । पञ्चतीरथीदिनाबतु्ं । अस्मिश्च फल्गुघानं ` फटगु-

तीथे पएण्यजले करोमि स्नानमादृतः ` इति मन्वरपाठादः पच्चता्थ
प्रकरणोक्तः च नविधिः केनचिहुपन्यस्तसतदयुक्तम्‌ । प्रकरणन पञ्चता
्वन्त्मतफहगताथद्चन एव निदेशात्‌ । राजसयबाहमतव्राह्मणा दक.
तंकावेष्टौ राजग्रयान्त्गतवेषशिधमातिदेश्कनामावेङ्कवदत्र धमातिद्श-
कामावाच्च । फल्गतीथन्नानववसूपसमानधमणातिदृशे यावजवि गवा.
वासिनां प्रात्यहिकतचत्यप्नानेऽपि प्रसङ्गात्‌ । तस्मात्पदध्राद्धाद्याधकार-
िष्यपेक्षितञ्चचितासंपादकमिदं प्ञानं प्रात्य्हिकानंत्यन्नानव।धनव
कार्य तत्त॒ पञ्चतीथ्यन्तर्गतफल्युतथन्चन।वाधनेति सिद्धम्‌ । गार
सीति । अथ प्रानानन्तर गयारिरसि याने पदानि तत्र शद्ध
कुर्यात्‌ । पद इत्येकवचनं पदत्वामिप्रायेण । सक्षादृति । फल्गुताच।'
श्रयं तत्समीपस्थ गया्ञिरस्तत्साक्षादतिप्रशस्त करत बह्माद्‌मारत्यथ, ।
क्रो्चमिततवेऽप्यस्यायं प्रदेश्षोऽतिप्रज्ञरत इते मावः । तस्य प्रमाणमाह
करौश्चपादादिति। करोञ्चपादो मुण्डयपृष्ापद्रः। करञ्चिर्पणह परनिमण्डपृषठे
तपोधकरोद। नतस्य पादाङ्कितो यस्माक्तोश्चपाद्स्ततः स्पृतः ईति वापय
योक्तेः । ततश्च पञ्चिमदिश्यवपिमूत कोश्चपादमारभ्य प्रागूदार कत्यु
तीथं यावत्तत्पयन्त प्रशस्तं गयाशिर इत्यथः । गयाशेरातं । अनन्तर (क्त
गयाक्िरस्थपरेतशिलास्थनगद्रेश्च मधं सक्षात्कल्युताथ प्रशस्तम्‌ ।
फलाती्थमिति मध्पशद्दाध्याहारण योज्यम्‌ । परस्तत हतुः

[ गयप्रकरणम्‌ ] तरिस्थलीसेतः । ३६५

मिति । प्रशषस्तत्वोक्तेः फलमाह- तस्मादिति । व्यक्ताध्यक्तेति। प्रति-
मास्वदपी व्यक्तः पदङूपण चान्यक्त इत्यथः । भद्धामति । ववष्णुपद्‌
श्रद्ध क्रुतला कृटसह समृद्धत्य विष्णुठाक नय [द्‌ात सबन्धः । सह
परमेव साहम्‌ । तथा बह्मपद्‌ इति । राद्धं कृत्वेत्यटुषद्ग; । प््चपापः-
न इति । पश्चमहापातकिनः। अन्येषामेते क। खगणेश्वराद्‌ नाम्‌ । अत
एवोक्त वायवीय एव-
विष्णोः पद रुदृपदं बह्मणः पदमुत्तमम्‌ ।
कश्यपस्य पद दिन्यिद्रां हस्तां यत्र नगता॥
पञचा्रीनां पदान्यत्र इन्द्रागस्त्यपदं परं ।
रवेश्व (श्च) कातिकयस्य क्!ञचमातङ्ककस्य च ।
भखलिङ्ानि सव।णि पदृनाति नबोधत ॥ इति ।
अथिप्रराण--
आवसथ्यस्य चन्द्रस्य सयस्य च गणस्य च।
अगस्तेः कातिक्षेयस्य भाद्धा तारयते कुलम्‌ । हात ॥
अन्न पद्‌ इत्यनवर्तते । अन्यत्र तु सभ्यावसथ्यपद्‌ न गण्यते गण्यन्ते
च सोमङ्कोऽवगणेक्षपदानीत्यव चतुदशाक्तान । तदुक्तम्‌
इशानविष्णुकमलासनकातकय-
वहित थाकरजनीशगणेग्वराणाम्‌ ॥
करो श्चामरेन्दकटश्ञाद्धवकरयपाना
। पादान्नमामि सततं पितृमुक्तेहेतून्‌ । इति ॥
सर्वेषामिति । भषठं ततश्चैतदन्यतमदादी भवतीत्यथः । प्रारम्मं चेतत।
अत्र वायवीयपयालोचनया चतुणामायन्तभ्राद्ध विकल्प एव । गाख्ड
तु रुदपदमपकरम्य भद्धमुक्तम्‌-
फल्गुतीर्थं चतुथंऽह्ि घ्राता दृवादृतपणम्‌ ।
करत्वा भाद्धं गयाशीपे कुयादुद्रपदादिह ॥ इत ।
अगनिपुराणेऽप्ययमेव क्रमः । अन्या तु पदाना यथापाठमेव क्रमः ।
अथ वाऽप्रिवायगरुडपराणेषु भिन्नामेन्नक्रमोक्तरानयम एव । अत
एवाप्रिपरयाण उक्तम्‌-
क्मतोऽक्मतो वाऽपि गयायात्रा महाफटा इति ।
्रयस्करमिति । भरेयो भक्तिः श्रेयो निःभयसाग्रतम्‌ इतं कशत्‌ ।
ततश्च तत्र प्देष भ्रद्धं कतुश्रकारापित्रादैः कपा मूतस्य च मक्षकन-

१६६ नारायणमहविरवितः- [ गयाप्रकणम्‌ }

क्ण

त्यर्थ; । अत्र पेष प्रथमेऽदहवि सक्तुपिण्डाः । 1द्रताप तिटगुडापण्डाः
ततीये पायस्रपिण्डाः। चतथ दुग्धेन तपणम्‌ । पञ्चमं द्‌पदानामति
पञ्च दिनानि कृत्यम्‌। अनवकशे तु दवेतिष्वेकासमन्वाऽहान कृत्यपर्चक
कार्यमिति दाक्षिणात्याचारः। गयाशिरसाति । अत्र काश्चद्ताम्या वच्‌
नाभ्यां मवाशिरःश्राद्धमोक्षस्व गफलाथत्वबोधनायत्र क्राप गधारर
गहाधरावासप्रदेशे फलद्रयोदेशषेन पद पिण्डदानाति।रक्त पपण्डदानद्प
कायं मित्याह तन्न । गयाशिरःधाद्धस्य पद्श्राद्धेनेव समानदशकालक-
केण प्रसङ्ाचिर्वाहात) व्याप्यतीथश्राद्धन व्यापकताधध्रद्धासद्ध
प्रथट्वक उक्तत्वाच्च । न च पदगयाशिरःधाद्धयाः परथक्फल-
वणदेक्प्रयोगेण चानेकफलजनने यागा द्धन्यायावराधादय
गतघधानमिति वाच्यम्‌ । गयारिरःक्रोडाकृत एव पददा सफठन्रद्धव-
धानाततदयायवितेधामावात्‌ । माघक्राडकृतरथसप्तमघ्नानवद्‌ परपक्षक्र-
डीक्रतश्चयोदया दिभराद्धवच्च । प्रपञ्चितं चेततरयागमुण्डनप्रकरण एवात
नह तन्यते । किंच गयाशिरसि यः पिण्डं पदे कुवाद्लयुपक्रम्य मध्य पठ"
भ्राद्धान्यमिधाय गयाशिरसि यः पिण्डमित्या्पसहृतम्‌ । अति उप-
क्रमोपसंहाराम्यामपि न पद्श्रद्धातिारक्त गयाशिरःश्राद्धमनुष्ठेयम्‌ ।
अन्ये तु पदश्राद्धातिरिक्तं गयाशिरःश्राद्ध नस्त्थव तनन मन्ना
प्रसङ्गः फलान्तरश्रवणं तु पदभाद्ध एव फठविकल्पाधामत्वाहुः ।

अथेतदुत्तरदिनक्रत्वं वायव।य-
पश्चमेऽद्भि गदालोठे कृष्वा प्नानादिं पूववत्‌ ।
श्राद्धं सपिण्डकं कुयात्ततोऽक्षयवटे नरः ॥
तन्न भाद्धा्कं करत्वा पितन््ह्मपुर नयेत्‌ ।
बह्मप्रकल्पितान्विप्रान्भोजयेत्पजयदथ ॥
कृतधाद्धोऽक्षयवरे ्यन्नेनेव प्रयत्नतः ।
हष्रवा नत्वा च संपज्य वटेशं च समाहितः ॥
पितन्नयेद बह्म परमक्षय च सनातनम्‌ ।
गयायां धमप च सरसि ब्रह्मणस्तथा ॥
गयाक्ञीषं वटे चेव पित्णां दत्तमक्षयम्‌ ।
तथा-नयेवितन्नद्र१९ नला तं प्रपितामहम्‌ ॥ इति ।
पश्चमेऽह्टीति । पश्चतीथीदिनात्पश्चमे । फटगुप्रवाह एष गदाट।८-
तीथं वर्तते । तत्स्वरूपं च तत्रेव~

। ६६७

[ गथाप्रदरणम्‌ | तिस्थलीसेत

हेत्याघुरस्य शीषं तु गद्या यहिधा कृतम्‌ ।
यतः प्रक्षाटिता तथं गदालोले ततः स्मृतम्‌ ॥ इति ।

हेतिनामकस्थासुरस्य शिरो भिचा यत्र गदा प्रक्षाटिता गदाधरेण
तदृहालोठं तीर्थमिलयथः। तत्न घाति मन्वः-
गद्‌।लोढे महातीर्थं गद प्रक्षालने वरे ।
घ्रानं करोमि शद्धयर्थमक्षयाय स्वराप्तये ॥ इति।
अथ च प्रकृतसकटमन्त्रान्ते पठनीय आगन्तूनामन्ते निवेश इति
न्यायात्‌ । आदिश्चब्दात्तपणस गरहः । परववदिति । सकटगयाश्राद्धपकृ-
तिमूतमतपर्थतवच्छाद्ध कुया दित्युततरत्रान्वयः । ततोऽक्षयवटे नरः श्राद्धं
कु्थदित्यतुषज्यते । तत्न भ्राद्‌धादिकमिति एवं विहितराद्धस्येवानु"
वादः फलकीतनायः । ब्ह्मप्रकलिपितबराह्मणमोजनं चेदं तानाह.
वनीयस्थाने कृता श्राद्धमध्य एव न तु भिन्नपू। अत एवाभ्िपुरणे-

ये युष्पान्पूजपिष्यनति गयायामागता नराः ।
हव्यकध्यैधनैः श्राद्धेस्तेषां कुलक्षतं वजत्‌ ॥
नरक्ञात्सवग॑टोक्षाय स्वर्गलोकात्परां गतिम्‌ ।

इति ब्रह्मणा वरपदाने श्रद्धपूजनीयतवस्योक्तिरेषा । ततश्च भ्राद्ध
यावन्तो ऽप क्षिता; शक्याश्च तावत्स्वेव बहुवचनं नेयं न तु कपिञ्जल
न्यायेन त्रिखपरम्‌ । उत्तरासिव वाक्थशेषस्य प्राद्धीयव्राह्मणसंस्यावि-
धायकषवचनस्यात्र तद्पवाद्कृतात्‌ । यदष्यक्षयवटप्रकरणे । एकस्िन्भो-
जते विर कोटिभ॑वति भोजिता" इति वचनं तदप्यस्यवाक्षयवर श्राद्धाय
बरह्मपकलिपतविपरसतानजविपरमोजनस्य स्तुत्यथमदुवादकम्‌ › एकं वृणीते
रौ वुणीत इतिवत्‌ । न टु खतन्तरकविपरमोजनफलबाधके विधिविमक्स्य-
भावात्‌। य वं कतमधीते तेन तेन हास्यं मवत तिवदटश्राद्धपरकरणाचच
पारा््यनिश्यादाविसत्रस्याधानवतारात्‌ । तन य्तनविदुक्तं वदश्राद्धा-

नन्तरं बह्मप्रकल्पितब्राह्मणत्र य पितृब्रह्मलोकनयनफल।५ तदनन्तर
दकब्राह्मणमोजनमप्या्थवादिरिफलाथ कामिति तत्परिभावनीयमेष ।
अत्रच वटग्राद्धे गयास्थबराह्मणनिषमस्तल।म, तदामे बाह्मणान्तरमपि
भोज्यम्‌ । वटश्राद्धातिरिक्त्रद्ध तमियम इति पएव॑मेवाक्तम्‌ । कृतश्र द्ध
इति । एतस्य पितृन्नयेदित्यग्रेऽन्वयः। अत्र च भ्राद्धमदिश्यान्नस्याऽ5-

वश्यता दिधीयतं तेन गवा ्रद्धान्तराणि थाल्ामममा्निऽपि

९६८ नारायणमहविरवितः-- [ गयप्रकरणम्‌ ]}

कार्याणि वटशराद्धं तु पकेनैव का्मि्यर्थः। वह्ेति। ततो वटेशं इइ
एकार्णवे वटस्यागरे यः शेते योगनिद्रया ।
ब्ालद्पधरस्तस्मै नमस्ते योगशषापिने ॥

इतिमन्वेण नत्वा चोपचरेः पएूजयोद््यथः । वटेशं वेति । चकारा
दक्षयवटपितामहयोग्ंहणं तन्न तावर मन्तराक्तेः । ततश्च

ह सारवक्चकशख्ञायाकशेषपापक्षयाय च ।
अक्षयवब्रह्मदतरि च नमोऽक्षयवटाय भ॑)

इतिमन्त्रेण वदं नता पजपत्‌ । ततः-

कलौ मारेभ्वरा लोका येन तस्मादृगदा धरः ।
लिङ्करूपोऽमवक्तं च वन्दे भौीपरपितमहम्‌ ॥
इतिमश्ेण प्रपितामहं नत्वा प्रूजयदित्यथः । गयायामेति । अत्र
वटपरकरणे सत्यपि प्रपक्गाद्यादिभ्राद्धेऽपि फलोक्तिदर्टान्ततया । एवं
सप्त दिनानि गयाकार्थं नियतम्‌ । वक्ष्यमाणताथाने तु सधमास्वसि
मरास्तवासि वा तदन्तरा यथायोगं कार्याणि । ततापि वटश्राद्ध गात
रथानि क्ृताऽन्ते का्थम्‌। तत्र च तदगिभकमाप्युलकृष्यतं तदृदयत्कपन्पा-
यात्‌ । अनयाजोक्क्प इवेति शिष्टाः । यद्यपि वाय्वधरेपुराणाद्याल।च.
नया दिनङ्कव्ये तीथान्तरकृत्ये च क्रमविस्वाद्‌ा हर्यत तथाऽ वयु
पराण एव भयस्तवेनो मयश्रती पिन्यायेन गय क्त्य सत्यवगमात्तद्नुसा-
रेणेव क्रमः । यद्रा [ वा ] युएुराणान्तरस्थक्रमप्रतिपाद्काथततः रान्य"
द्यानथकयपरिहाराय कमविकल्प एव । वस्तुतस्तु क्रमतो वाऽप गया-
यात्रा महाफलेव्यद्निएराण क्रमान्यत्वेऽपि न दषः । अज्ञातक्रमपुरुषः-
पिकारिकं वेद्‌ वचनं ज्ञेयम्‌ । सर्वथाऽपि तु प्रतरेटाकार्थ प्रथममप
तजन तथानियमस्य पूर्वमुक्तत्वात्‌ ।
इति नारायणमद्र विरचिते तिस्थटी सेत गयाप्रकरणे
नियतसप्तदिनिक्रत्यम्‌ ।
अथानियतदिनिकरतव्यानि गयास्थनानातीथान्यनेकपुराणालो चना

च्यने । तच्च वायपराणे तावत्‌-

उपोपितोऽथ मायज्रीतीथं महानद स्थिते |

गायञयाः पुरतः स्नावा प्रातः सध्या प्माचरत्‌ ॥

[ गवप्रकरणम्‌ ] तिस्थटीसेतुः । ६६९

भ्राद्ध पिण्डक कृत्वा नवेद्राह्मणतां कटम्‌ ।
तीथं समरद्यते स्नात्वा साविज्याः पुरता नरः॥
सभ्यामणास्प मध्याह्नं नपक्कटशत देवम्‌ ।
प्राचीसरस्वत।प्रातः सरस्वत्यास्तताऽप्रतः ॥
संध्यामुपास्य सायाह्ने नयेत्सवक्ञता कुटम्‌ ।
बहुजन्मकृतात्सथ्यारापान्पुक्त खसभ्यक्रत्‌ ॥
विशालायां टेलिहाने ताथ च मरताभ्रम ।
पादाहत म॒ण्डपुष्ठं गदाधरसमपतः ॥

तीथं आकाशगङ्गया गिरकणमुखंषु च।
श्राद्धदः पिण्डा बह्मलाके कुट शतं नयत्‌ ॥
स्नातो गोदो वैतरण्यां तरिःसप्तदुटमुद्धरत्‌ ।
देवनद्यां गोप्रचारे श्राद्धदः स्वनवेत्पतन्‌ ॥
पष्करिण्यां धृतङुल्यां मधकुल्यां तथव च ।
पत्करिण्यां गदालोटे ताथ चामरफ तथा ॥
कोटितीर्थे शुकमकुण्डे पिण्डदः स्वनयेत्पतृन्‌ ।
भार्कण्डयेक्षकोटीशचो नत्वा स्यात्पतृतारकः ॥

उपोषित इति। पाण्दिने कृतोपवासोऽथ प्रातगयाय्रममध्यस्थगायनत्रा-
संमुखप्राग्देशे महानदीस्थे गायत्र तीथ प्नानसध्यावन्दृन्राद्धानि इुर्वा-
दित्यथः । ानादितरियसभुदायस्यात्र कुलबाह्मणतस्िपाद्न फटम्‌ ।
फलाक्षाङ्क्चायां स्नानसतध्ययोरषिशब्दोपस्थतत्वन लाघवात्तस्५वान्-
याश्नत स्वर्भः कल्पनागौरवात्‌ । एवमुत्तरयारापं । प्राचसरस्वतान्नति
इत्येकं पदम्‌ । बहुजन्मेति । तीथत्रये सध्यात्रयमात्रं फटान्तर मृदम्‌ ।
विश्चालायािति । विकशालादिवीथसप्तकपमध्येऽन्यतरास्मञग्राद्ध पण्ड
दानाभ्यां पितबह्मलोकनयन मव्तस्थः । प्ति इत । प्नत्वा ग्‌
गोदाता । भिःसपङ्लमेकदिशतिकुलम्‌ । सोद बतरण्यामाति पाठ गड
त्‌।थं। अव्र
यात्रा वैतरणी नाम नद चटादस्यविश्ता ।
स[ऽवतीर्णा महामागा पितृणा तारणाय वं ॥

इतिमन्त्रेण दैतरण्यास्तरणमपि कायमाचारात्‌ । देवनद्यामति । नव
तीर्थानि । शेषं स्पष्टम्‌ । अथ पाण्डुरिलादि तत्र वायव।य--सुवण-
प[रिजातकषने सपातीकः शंकरोऽयुतं वषाणि रम । ततः; कदा {चन्म

७

१७० नारायणमष्विरवितः- [ गयाप्रकरणम्‌ |

तविस्तद्रनं फडपुष्पा्ययं प्रविष्टः स च महेशेन हप्तो यस्माखं मम
हुखविधातं कृतवांस्तस्माद्न दुःखी मवेति । ततो मरी विना स्तुतस्तुष्टः
ककरो मम शापमुक्ते कुरिति तेन प्राथितों गयायां ते शापान्तो मविते-
त्यक्तो ग्यां गत्वा शिलायां दृश्वरं तपस्तेपे । तेन तपसा स पाण्डुरः
वर्णोऽमृत्‌ । ततो बह्मविष्ण्वादिमिरागत्वाक्तं वरं वृणीध्वैति। ततो मरी-
विराह-

हरकषाणाद्विमक्तोऽहं शिला मवतु पावनां ।

पितृुक्तिकरी च स्यात्तथत्युक्लवा दिवं ययुः ॥

पाण्डुशिलेति सा प्रोक्ता भद्ध तत्नाक्षवं मवेत्‌ ।

तथा--युपिष्िरस्तथा कदं पितृकायं तु तां ययो ॥

राद्ध पण्डुनोक्तं मद्धस्ते देहि पिण्डकम्‌ ।

हस्तं त्यक्त्वा शिलायां वै पिण्डदानं चकार सः ॥

कश्िटायां पिण्डदानेन प्रहृष्टो ्यासनन्दनः ।

धरं ददौ स पुत्राय राज्यं द्रु मर्हतले ॥

अकण्टकं तु संपणमेकच्छन्नं तु पुत्रक ।

स्वभ व्रज शरीरेण नरकस्थान्दिविं [न य ॥

इत्यक्त्वा प्रयया पाण्डुः शाश्वतं पवृमभ्ययम्‌ । इति ।

तथा चान्दस्यापे तत्र शराद्धादिदमेव फठमिति ताश्वयेम्‌ । इय च
पाण्डुशिा पितामहसमीपस्थे चम्पकवनेऽस्ति ।
तथा-पुतङकुल्या मधुकुल्या देविका च महानदी ।
शिलायां संगतास्तत्र मधुघ्वाः प्रोताः ॥
अयतं ह्यश्वमेधानां क्षानकर्मते नरः ।
तपवित्वा पितणां च श्रद्ध कृता सपिण्डकम्‌ ॥
वहश्रकुटमुद्धत्य नपेद्िष्युपवं नरः ।
उद्भिजा स्वेदजा षा ये हयण्डजा ये जरायुजाः ॥
प्रवं समापाद्य श्रता विष्णुपुर्‌ ययुः ।
धुतकुटयेति । एताश्चतस्रोऽपि पुण्डयृष्ठादक्षिणतः शिलासंगता मधु-
घरवापददाच्या मवन्तीत्यथ; । ययुथान्तीत्यधः ।
तथा--ददषाभ्वमेधिङे हंसतीर्थं भाद्धी दिवं घजेत्‌ ।
दश्ाश्वमेधहंसौ च नत्वा शिवपुरं जेत्‌ ॥

६७१

[ गयप्रकरणम्‌ } त्रिस्थलीसेतुः !

पितामहाहीक्षिणतो भहानयां दक्षाश्वमेधः ।
मातङ्गस्य पदे भाद्धी नयेद्‌ ब्रह्माटष पितृन्‌ ॥
नि्भथ्याशचिं शमीगर्भे विधिरविष्ण्वादिमिः सह ।
मथोकुण्डं हि तत्तीथं पितृणां शक्तेदायकम्‌ ॥
तर्पणा पिण्डदानाच्च प्रानङ्रन्युक्तिमाप्तुयात्‌ ।
भथोकण्डमद्यन्तपवेतनिकटे ॥
पितिन्स्व्भ नयेन्नत्वा रमेशाङ्गारकेश्वरां
गयाकृपे पिण्डदानादश्वभेधफट ठमेत्‌ ॥
गयाकूपे पतितादीनामपि पित्रादनां मरणवप। तरवस्सरादो भद्ध
कायम्‌ । तद्क्तं बह्यपराणे-
क्भियते पतितानां तु गते संवत्सरे काचेत्‌ ।
देशधर्मप्रमाणत्वाद्‌ गयाकूपे स्वबन्धुाभेः ॥
म्ा्तण्डपादल्पे वा राद्धं हरिहरं स्मरन्‌ । हति !

स्मरक्निति तुतीयाबहुवचनार्थे प्रथमेकव चनप । अत्र पाततश्द्न
ह्वे दर्मरणभूताः पातकिनश्च गृह्यन्ते । तदुक्तं ततरैव--

शाद्विदंप्रिनखिष्याटविषवाह्ाखया जटः ।
ुद्ररा्परिहतेष्यः कुवन्कराडा पृतस्तु वः ॥

गानां विगरियं कुवन्हतश्चाप्यथ विद्युता ।
निगहीतः स्व्यं राज्ञा चायदोपेण कुत्राचेत्‌ ॥
परदारान्मन्तश्च दवेषात्तत्पति महताः
असमनेस्त संकीणश्चाण्डाला्थेश्च 1वग्रहम्‌ ॥
त्वा तेनिहताः शश्वचाण्डाटठ दृ न्तिमान्रता, ।
क्राद्धिविषदाभेव पाषण्डाः करवुद्धयः ॥
क्रोधातायं विष वहि शखमुद्रन्पन जलम्‌ ।
गिरिवृक्षप्रपाते च ये कुवन्ति नराधमाः ॥
कु शिल्पजीषिनो ये च सूनार्टकारकाारणः।
भरसेमगास्तु ये केचित्वछ बिभाय नपुंसकाः ॥
बहमदण्डहता ये तु ये चापि ब्राह्मणहताः
महा एतकिनो ये च पतितास्ते प्रकातता; ॥ इति ।

,. क्से नाटिकेरजछकपुरहतः पनकविशेषोऽवानतरधिपरूपस्तदाता

१७२ नाराथणमहविरवितः- [ गयाप्रकरणम्‌ ]

शरद्‌ । सूना वधस्थानं शूलादि तत्राटंकरशारिणस्तव्थिकृताज्ेवणिकाः
सन्त इत्यर्थः । बह्मदण्डहता बाह्मणश्ञापहताः । अन्यत्स्पष्टमू ।

तथा--मस्मकूपे मस्मनाऽथ श्चात्वा तारयते पितृन्‌ ।
धौतपादथ निःक्षीरासंगमे न्नानक्रन्नरः ॥
श्राद्धी रामपुष्करिण्यां बह्मलोकं नयेव्पितृन्‌ ।
ुषुन्नायां महाकाल्यां निःसपतदुलमुद्धरेत्‌ ॥

युषन्ना गयायाममध्ये ।
घातो नता वसिष्ठे तस्य तीर्थऽश्वमेधमाक ।
गृधवरोत्तरे वतिषठश्वरस्तत्तीथ ।
इटि चक्रेऽश्वमेधाख्यां वसिष्ठो शनिसत्तमः ॥
इष्टितो निर्मतः शमर्वरं वृणु वषिष्ठक ।
प्राहेति तं वसिष्ठोऽपि शिव तुष्टोऽसि मे यदि॥
वस्तभ्यं सर्वदैवात्र तथेत्युक्त्वा शिवः स्थितः ।
पिण्डदो धेनुकारण्ये कामधेनुपदेषु च ॥
रातो नत्वा कामधेनुं बह्मलोकं नयेदितृन्‌ ।
कर्दमाठे गयानामौ मुण्डपृष्ठसमीं एतः ॥
नात्वा श्राद्धी नयेत्सवर्भं पितृन्नला च चण्डिकाम्‌ ।
फटगुचण्डीरमशानाख्यसंगमेशान्समच्यं च ॥

पितन्स्वगे नयेदित्यनुषङ्गः।
गयागजो गयादित्यो गाय [अची | च गदाधरः ॥
गया गयाकिरश्चैव षड्गया मुक्तिदायकाः ।
एते षट्‌ एजापिण्डदानाम्यां गयायां शुक्तिदायका इत्यर्थः॥
गयार्यां तु वृषोत्सगाशरैःसप्तडलमुद्धरेत ।
यत्न तजन स्थिता देवा कषयो विजितेन्द्रियाः ॥
आय गदाधरं ध्यायञ्पराद्धप्ण्डादिना ततः ।
कुलानां शतगद्धत्य गह्मलोकं नयेविितन्‌ ॥
पतो यत्र तच्च देवादयः स्थितास्तत इति संबन्धः ।
ततो दृध्योदुनेनेव वस्वा नेवेद्यमुकत्तमम्‌ ॥
जनार्दनाय देवाय संपूज्य च यथाविधि ।
दद्यादक्षव्यापण्डास्तु तच्छेषणेव जीवताम्‌ ॥

१५४१

तरिस्थलीसेतुः ।

[ गयाप्रकरणम्‌ ]

तच्छेषेण दध्योदमशेषेण ।
तथा-जनार्दनो मस्मकटे तस्य हस्ते तु 1प०डद्‌ः ॥

मन्त्रेण चाऽऽत्नोऽन्पेषां सष्येनापि तिटेदिना ।
जीवतां दधिसंमिश्रः स्वं ते विष्णुलोकगाः ॥
आत्मानं पितृभिः सिं विष्णुलोकं नयेन्नरः ।

मन््रश्च-
एष दण्डो मया दत्तस्तव हस्ते जनादन ।
गयाश्राद्धं त्वया देयं मह्यं देव भृते मयि ॥
यस्त पिण्डो मया दत्तस्त्वागुहिश्य जनादन ।

हि देव गवाश्षीषं तस्मे तस्मे प्रृते ठु तप्‌ ॥

जनार्दन नमस्तुभ्यं नमस्ते पितृरूपिणे ।
पितुपात्र नमस्तुभ्यं नमस्ते युक्तिहेतवे ॥
नमस्ते पण्डरीकाक्ष कणत्रयविमोचन ।
लक्ष्मीकान्त नमस्तम्यं नमस्ते पितुमोक्षद्‌ ॥ एति ।
गयायां पितुश्पेण स्वयमेव जनार्दनः
तं इष्टवा पुण्डरीकाक्षं मुच्यते च ऋणत्रयात्‌ ॥
वामजानु च संपात्य नत्वा मामो जनार्दनम्‌ ।
राद्धं सपिण्डकं कृता भ्रातृमि।वष्णुलाक माङ्‌ !

्रातृमिदुषिष्ठिरादिभिः सहेति सहाथ ठृतीया । अत्र वक्तव्य प्रागे

वाक्तम्‌-
तथा-रामे वनगते शेलमालम्य मरतः स्थितः ।

पित्रे पिण्डादिकं दत्वा रमेश स्थाप्य तत्र च। ।
तत्र सात्वाऽथ रामेशं राम सतासमान्वतम्‌ ।
तत्र भाद्धं सपिण्डं च कृत्वा विष्णुपुरं ्रनत्‌ ॥
पितृभिः सह धर्मासि कानां च रतेः सह ।

महानदीपरपारस्थ मरताभ्रमसानधान महानद्यां स्नात्वा रामशराम-
सीता हृषट्वा रामपदे सपिण्ड भद्ध कायामित्यथः।

रि्टादक्षिणहस्ते च स्थापतः इण्डपवतः ॥
तन्न भाद्धादिना सवान्पितृन्बह्मपुर नयत्‌ ।
कण्डेनाथ तपस्तप्तं सतिद्रदाक्षिण णद ।

३७४ नारायणमहविरवितः- [ मयप्रकणम्‌ 1

तथा-परङ्कस्य पदे पृण्पे पिण्डदः स्वनयेदित्‌न्‌ ॥
वामहस्ते शि्टायाश्च ्युदयन्तो निहितो गरः ।
आनीता द्युदयाद्रेः स अगस्त्येन महातना ॥
स्थापितः पिण्डदस्तन पितृन्त्रह्मपुरं नयेत ।
कुण्डपद्यन्तकं तत्र स्वाना तपसे कतम्‌ ॥
बह्मा तत्र च सावित्रीङ्घुमाराम्यां स्थतास्तह ।
हादाृदूपमृतयो गीतनाद्‌ प्रचक्रेर्‌ ॥
अगस्त्यो मगवान्यन्न तपश्चोग्रं चचार हे।
ब्रह्मणस्त वराष्ेमे माहातमयं मुवि दुं मम्‌ ॥
लोपाम॒दां तथा मार्या पितणां परमां गतिम्‌ ।
माहास्म्यादिकं वरत्रय टेम इत्यथः ॥
स्नातस्तत्र च मध्यष्वि सावित्रीं समुपास्य च ।
कोटिजन्म मवेद्विपरो धनाढ्यो वेदपारगः ॥
त्नो्यन्तककण्डे मध्याह्धे न्नात्वा सावित्रीनामिकां भध्याह्वसर््या
क वात्य
अत्रागस्त्यपदे स्नात्वा पिण्डदो बह्मलोकगः
पतिभिः सह धमात्मा पज्यमाना ददंवकित्तः ॥
तथा~-बह्मयोनिं प्रविरयाथ निगच्छेयस्तु मानवः ।
परं बह्म स यातीह विभक्तो योनिसकटात्‌ ।
नता गयाढमारं च ब्राह्मण्यं ठमते नरः ॥
सोमकण्डामिषेकायंः सोमलोकं नये त्यितृन्‌ ।
अभिषेक्षः च्नानम्‌ । आदिपदात्तपंणशराद्धपिण्डवानानि।
बलिः काकशिटायां च काकभ्यः क्षणमक्षव्‌; ॥
क्षणमोक्षदः सथ्ोमाक्षद्‌ः
स्वर्गद्रारिश्वरं नत्वा स्वादू ब्ह्मपुरं बजेत्‌ ।
प्रथमं स्वर्भं प्राप्य ततो ब्रह्मपुर वजादेत्वथः ॥
पिण्डवो व्योमगङ्खायां निमटत्वे नवत्पतुन्‌ ।
शिलाया दक्षिणे हस्ते मस्मकुटमधारयत्‌ ॥
धममोंऽजस्त्र च हरस्तज्न स[अ मकारयत्‌ ।
यतोऽतौ मस्मङटादरिर्मस्मन्नानाज्ञ नावः ॥
तत्रत्यमस्मप्नानादित्यथः ।

२७५

[ भवाप्रफणम्‌ ] निस्थटीसेतुः ।

वटो षरेश्वरस्तज्च स्थितश्च प्रपितापहः ।
तदु रुक्मिणीङ्कुण्डं तस्याये कपिला नी ॥
क पिषेशो नदीतीरे अमासोमस्परागमे ।
कप्दटिायां नरः भ्राता कपटिक नमेयजेत्‌ ॥

धजेतपूजयेत्‌ ।
श्राद्धदः स्वगमागी स्यान्महेश।कुण्ड एव च ।
गोरी च भद्गला तत्र सर्वसोमाग्यदापिनी ॥

तथा~-क्ञिाया बापपदे तु प्रतक्टा गरष्रतः
धर्मराजेन पादाद्यो गिरेः प्ेतक्ञीटाभ्रयः ॥
पादेन दरे निक्षिप्तः शिायाः पापमावतः।
प्रेतमावस्वशूपेण करग्रहणकानने ॥
पथकिस्थिताश्च बहवो विघ्नकारिण एव च ।
भ्राद्धा[दि]रणं नृणां तीथ पितुविदुक्तषम्‌ ॥
गतः शीलाशिसिंपकतितकटः पवित्रताम्‌ ।
प्रतदुण्डं च तत्राऽऽस्ते देवास्तत्र पदः स्थताः ॥
श्राद्ध पिण्डादिकात्तत्र पित्न्बह्मपुर नयत्‌ ।
शिला दक्षिणपाहे त॒ गधकूटो गिरषृतः ॥
धमराजन तस्स्थेयकरणाय तु पावनः)
गघधरद्पेण संसिद्धास्तपः कृता महषयः ॥
अतो गिरिर्गधङ्टस्तत्र गभरेश्वरः शेवः
ह्वा गरथेभ्बरं स्नात्वा याति शंमोः पर नरः ॥
त गृधवदं नत्वा प्राप्तकाला ।द्‌व व्रजत्‌ ।
तञ्च गधगहाथां च भ्राद्धहः पितृटाकमाकू्‌ ॥
ऋणमोक्षं पापमोक्षं शिव वृष्रवा शवे वजत्‌ ।
आदिपदेन गिर्णा समाक्रान्ताशठद्रम्‌ ॥
तच्राऽऽस्ते गजशपण विग्र वप्रनायकः
तं हष्टवा परच्यते कित्र; पिताञ्शवपुर नयत्‌ ॥
गायत्रीं च गयादित्यं स्नातां दृष्ठ दव वजत्‌ ।
बरह्माणं चाऽऽदिपादस्थं द्वा स्यापत्रतारक, ॥
नामौ बच एिण्डिको यस्तु पितृन्ब्ह्मपुरं नयत्‌ ।

६७४

नारावणमषह्टविराषितः- [ गयाप्रकणम्‌ ]

नितम्बे मण्डपुष्ठस्य अरविन्दवनं त्वमूत्‌ ॥
मण्डपृष्ठारविन्दाद्री इष्टवा पपं विनाशेत्‌ ।
करौश्चरूपेण हि मुनिमुण्डपृषठे तपऽकरोत्‌ ॥
तस्य पादङ्कितो यस्माक्कोश्चपादस्ततः स्मृतः ।
घवात्तो जलाक्षये तज नयेस्स्वे कुलत्रयम्‌ ॥

अथाभिपराणे गवाती्थानि-

गायञ्यां च महानद्यां स्नानं संध्यां समाचरेत्‌ ।
गाथया अग्रतः प्रातः भ्राद्धपिण्डमथाक्षयम्‌ ॥
मध्याहे चोदयते स्नाता गीतवाद्यादेनाऽप्यथ ।
सावित्रीपुरतः संध्यां पिण्डदानं च तत्पद्‌ ॥
अगस्त्यस्य पदे डुयायानेद्रार प्रविरय च।
निर्भतो न पुनर्योनिं प्रविशेन्मुच्यते मयात्‌ ॥
बलिः काकशिछा्था च कुमार तु नमत्ततः।
स्वर्गद्वारे सोभङ्ण्डे वायुतीय च पिण्डदः ॥
मवेदाकाक्षगङ्गा्थां काप्टाया च पण्डुः
कप्लि्ं शिं चत्वा सुक्मङ्ण्डे च पिण्डदः ॥
कोरितीर्थं व कोटं च गता सोपपवेऽन्नदः
गदालोले बामनके गोप्रतारेऽथ पिण्डदः ॥
घ्लात्वा नते वेतरण्याभकविंशङलोद्धतिः।
गोदः पिण्डप्रदाता स्याक्करोश्चपादे च पिण्डदः ॥
ततीया्थं विक्षाटा्यां नेव पिक्ष्वाण्ण्ड
कणमोक्षे लपभोक्षे मस्मकुण्डे च मस्मना ॥
घ्रानङ्खन्पुज्यते पा पान्नमदेवे जनादेनम्‌

रयः पिण्डा भवा दत्तास्तव हस्ते जनादन ॥
परलोक्षगते मह्यमक्षय्यप्रपातताम्‌ ।

गयायां पितुरूपेण स्वयमेव जनादनः ॥

तं हृष्टा पुण्डरीकाक्षं भूञ्यते च ऋणत्रयात्‌ ।
माकण्डेयेश्वर नत्वा नाभ्ना सवेन्वर्‌ नरः ।
गृधक्टे घोतपाद कादुम्बिन्थां च ।१०द्‌; ॥
पष्करिण्यां कदमाटे रामताय च पण्डव्‌ः

[ गयाप्रकणम्‌ | तिस्थटीसेतुः । ३५७

प्रमासेकं नमेतेतश्िायां पिण्डदो मवेत्‌ ॥
दिन्यन्तरिक्षभूमिष्ठाः पितरो बान्धवादयः ।
्रेतादिदूपभक्ताः स्युः पिण्डेदत्ते्मयाऽसिटाः ॥
स्थानन्नये शिायां च गयाशिरसि यावता ।
प्रमासे पेतकुण्डे च पिण्डता(ण्डस्ता)रयते कुटम्‌ ॥
विषश्ञं नमस्कृत्य तक्कुण्डे पिण्डद मवेत्‌ ।
गथानामो प्रसन्नायां गयाकोस्यां च पण्डदः ॥
गदाधराप्रतो मुण्डयृष्ठच देष्याश्च संनिधौ ।
भण्डपष्ठां नमेदादिक्षे्रपालादेसयुताम्‌ ॥
एजयित्वा भयं न स्याद्िप्द्रागादेनाशनम्‌ ।
बरह्माणं च नमस्कृत्य बह्यलोकं नयेत्कुलम्‌ ॥
सुमद्वां बलमद्रं च सएञ्य पुरुषात्तमम्‌ ।
सर्वकामसमायक्तः कटमुद्धत्य नाकमाक्‌ ॥
माधवं पजयित्वा त॒ देषो वैमानेको मेत्‌ ।
महालक्ष्मीं प्राप्य गौरीं मङ्गलां च सरस्वतीम्‌ ॥
पितिनुद्धत्य स्वगस्थो गुक्तिमागोजसा सुधा; ।
्ादेशञादित्यमम्पच्य वहि रवर रिन्दुकम्‌ ॥
रोगादिभक्तः स्वर्गास्याच्छू(कपादृषिनायकम्‌ ।
रज्य कातिकेयं च निविद्नः सिद्धेमाप्नुवात्‌ ॥
सोमनाथं च केश रामश्च ब्रह्मरुश्वरम्‌ ।

अष्ट लिङ्घानि गुह्यानि पूजयित्वाऽथ सव माङ्‌ ॥
नारायणं वराहं च नरसिहं नमाच्छूय ।
बह्मविष्णामहेश्ाख्य निपुराय महेश्वरम्‌ ॥
सीतां रामं च गरुडं वामन सप्रपूज्य च ।
सर्वकामानवाोति बह्मछोके नथात्पतून्‌ ॥
देवैः सार्धं च संपूज्य देवमाद्गदाधरम्‌ ।

फर णत्रयविनिर्धक्तस्तारपेत्सकट इम्‌ ॥
देवडपा शिला पुण्या तस्मादेवमयी शिल ।
गयायां न हि तत्स्थानं यत्र तथन विधते ॥
फल्वीक्ञं चेव चण्डीं च प्रणम्यङ्गारकश्वरम ।

॥{ ~

३७५८ नारायणमहदिरदितः- [ गयप्रकरणम्‌ |

मतङ्गस्य पदे श्राद्धा मरताध्रमके मवेत्‌ ॥
हसत।थ काटेताथ यत्र पण्डाशरखन्नदः ।
तन्न स्थादधरिधाराया मधुश्रवास्रि पण्डद्‌र ॥
इन्दे कपिलेश च नमद्वृद्धावनयकम्‌ ।
पिण्डदा धेनुकारण्ये पदे वे गानमच गाम्‌ ॥
सव।न्पतस्तारयच सरस्वत्या च 1पण्डद्‌* ।
शध्यामपास्य सायाह्ं नमहक्ष्मा सरस्वताम्‌ ॥
विसथ्यकृद्धवाद्रेपा वदर्बदाङ्गपारगः

गयां प्रदाक्षणाक्रत्य 1तवेप्रान्सपूज्य तप्य च ॥
अन्नदानादेके स्वे करत तन्नक्षिय मवत्‌ ।

स्म तिरलावल्यप्‌-
महानदी बह्मसदों वटश्च प्रमासमुद्यन्तमथा गयाशिरः
सरस्वती परेनक्षा धमपृष्ठमते कुरुक्षेत्रसमा गयायाम्‌ ॥
तथा--दिवोककां पष्करिणीं समासाद्य जतान्दयः
न दुर्गतिमवाभरो ति वाजपेयं च विन्दति ॥

वाजपय तत्फटं लक्षणया
अथ माघपदं गच्छेद्रह्यचारा हढत्तः
तच्न माघपदे चात्वा वाजपयफट ट्त ॥
ततर काोरेस्त ताथाना ववश्रता मरतषम ।
तत्राभियेक्षं करवीत तीथकोस्यां बुधा नरः ॥
पृण्डरकमवाप्रत 1वध्णटक्रि च गच्छत ।

अभिषेकः घ्रानं पण्डकं यागविशेषफटम्‌ ॥

तथा--बह्मणः सरसि राजेन्द्र बह्मणा यूप उच्छरतः
यपं प्रदक्षिणीक्रत्य वाजपेयफलं ठमेत्‌ ॥

तथा-तन एष्करिणीं रम्या सुषुम्ना नामि नामतः ।
श्राद्धं मवति चानन्तं तत्र दत्तं महीदुय ॥
तथा--~कनकेश्चं च केदारं नारसिहं च वामनम्‌ ।
रथमार्भ्‌ समभ्यच्यं पितन्सव।न्स तारयेत्‌ ॥

तष्योक्घन्तं प्रकृत्य

थोनिद्रारं च तत्रैव विश्रुतं मरतषम ।

[ मयप्रकणम्‌ | त्रिस्थलीसेतुः । २७९

तत्र गता विमुच्येत पुरुषो योनिसंकटात्‌ ।
तथा तत्रैव पश्चदिनान्येव गयकृत्यमुक्तप-
वाप्यां स्नानं मतङ्गस्य धर्मपषठे परेऽहनि ।
श्रद्धपिण्डौ ततः कार्यौ मध्याद्वे कूपयूपयोः ॥
बरह्मणः सरसि श्वात्वा कृत्वा युप प्रदक्षिणम्‌ ।
तुतीयदिविसे रुषाच्छराद्धं पिण्डावसं चनम्‌ ॥
महानद्यामुपस्परर्य तपयेव्पितुदेवताः
अक्षथाहमते लोकान्कलं चेव समुद्धरेत्‌ ॥
गयाशिरसि तत्कर्थाच्छाद्धपिण्डा चतुथके ।
पश्चमे दिवसे गच्छेद्रटमक्षयसज्तकम्‌ । इति ॥
अत्र पराणान्तरे कमान्यत्वेऽपि मूयस्त्वन्यायेन वायवाय एवोत्पत्त-
स्तदजसार एव कायं इति प्रागेवोक्तम्‌ । विशकाटतत्‌ धन्य ¶ पचाव
काङ्ा वायवीयोक्तक्रमेण कायाणे । यद्रा वथच्छ येन केन चत्करमेण
‹ क्रपतोऽक्रमतो वाऽपि गयायात्रा महाफला = इत्यान्नयाक्तारत्यम्‌
तमेव । एवं गयाङ्क्ये निष्वूढे ततो निगंमनकाठे गदाधरपजास्तति
प्रार्थनाः क्यः ' स्तुता सप्राथयेदेवमादृद्व गदापर्य इत्यायेपएुरा-
णवचनात्‌ । स्त॒तिपराथने प्रथोगे वक्ष्यते ।
इति भरीमद्मद्रमिश्वरसूरिचनुनारायण मह विराचते तिस्थलीसेतां
गयाप्रकरणे गयाकरत्यम्‌ ।

इति गपाप्रकरणं समाप्तम ।

@ ®,

समापोऽयं जिस्थदी सेतुः ।