9१1 ११६. । ८८, (रा ^~ 7३५ ॥ २१४ 7282८ 0२८1 1571117 +

आनन्दार्रमिपर$तम्न्थावयिः।

मरन्थाङ््‌ः ७ (4 नारायणमट्रविरचितः

निस्थटीसेत्‌ः ।

एतत्पुस्तकं वे* शा० सं° रा० गोखले इत्यपादेगेणेदादाच्िभिः संदरोधितम्‌ । त्च हरि नारायण आपर इत्यनेन पुण्याख्यपत्तन आनन्दाश्रमञुद्रणादये आयसाक्षरेमरदपिता प्रकारितम्‌ । शाटिवाहनश्चकाब्दाः १८६७

खित्ताव्दाः ९९११९ ( अस्य स्वेऽधिकारा राजशात्तनानूप्तरेण स्वायत्तीकृताः ) मूल्यं पादोनङूपकचषटतुयमर । ₹° ( ३८१२ ) ।

आदशंपु्तकोदेलपतिका ।

अस्व नारायणमदविरवितत्रिस्थलीसेताः पुस्त नी हवािक्रारिरामश्चानिमिवतम्‌ । अस्य ठेखनक्षाटः सवत्‌ १८४९

तिह ताश ५५# 5458)

९696^१01 1५45111 ९०९२८8७.

>

ॐ तत्हह्यणे नमक प्तब्रह् हि पाम्‌6 प्रधा 55178) नारायणभदृषिरवित १८७६१८1 1१०0

्रिस्थटीसेतुः ।

ुरएनिदितिजेनद्ः सेष्यते योऽस्ततनद्र

गंसुतरदरितानां का कथा मानवानाम्‌ ।

स्व पवि घुङतकषतुवा ज्छितावारिहेतु-

जंयति विजितयागस्तीथराजः प्रयागः ॥ १ ॥

धाणी वाणीपतेवस्या व्णनायामणीयसी ।

तीर्थभ्रेमिभणिर्वेणी स्वनिःश्रेणिः प्रवण्यते ॥ २॥ अथ प्रयामगप्रकरणम्‌ ।

नन्वनष्ठानकमेणानेयं निरूप्यम्‌ । न चात्रास्त्यनुष्ठानक्रमः-। स हि देषा । एकप्रयोगविधिपरिगृहीतानामेककतूकत्वावगमे सत्ववर्यक दकषिते कमे पश्चमिकश्रत्यादिषद्कान्यतरेण वाऽऽयादिवद्धवति । मिन्नप्रयोगविधिपरिगहीतानामपि वचनाहशपएूणमासाम्या्मषट्वा सामन य॒जञेतेतिवत्‌ । तत्न न तव्रखयागकेङ्ि।गयायात्राणामकः प्रयाग रस्ति । न च घटते प्रथक्षाम्यतादेतासाम्‌ । ना शरुत्या दषरकान्वतर- त्मबोधकमस्ति। अत एव चिस्थल।यात्रामहं कारष्य हात सामान्यत द प्रयागादियाज्राः करिष्य इति विरोषतो वा युगपत्सकत्पा न घटत । अभुककामलजिस्थलीयात्रा कुर्यादिति वा प्रयागकारागयायात्राः इुव।- दिति वेकस्य प्रयोगविधेरमावात्‌। किवेकप्रयागिध। स।त राजचूवा- दिवत्समुदायादेव फलं मवेन्न तु प्रत्येकम्‌ । तथा च परवयक फल भवण- व्याघातः । प्रयागस्थस्य च कशीयात्रा गथायात्रा च निष्फला स्पात्‌ । एवं गया दिस्थस्यापि काश्यादियतरिति । एकेकवात्रया दयदययात्राया- शरोपरतस्य परतस्य वा यात्रविषध्यं व न हि फलसाधनसगुदयिक- हेशादा्ेयदेः फं मवति । किच येकः प्रयागिधिः स्यात्तदा काथनिदेको वैकल्पिको धाऽनिवतः कमः स्यात्‌ । न च सऽस्ति। प्राच्याः रसौक्वेण गयादिकमेण कुवत । दाकषिणात्यादवः भ्रषाग-

२ नारायणमह विर बेतः- [ प्रयागप्करणम्‌ ]

कमेण । अन्ये काहयादिक्रमद्रयेनेति । अथवेिवत्समदायान्तगत्या पूथकष्फलसाधनतामम्युपेत्व सवमिदं परिषधियते । तन्न । ततर हि क्षत्ि- यफतकराजसुय हयसमदायमध्यपाते प्रमाणान्तरेण निशिते तदृन्तग- तावे्टेदि बाह्मण यजेतेत्यादियो धितग्राह्मणकर्तृकत्वासं मवादेतयाऽज्ा- दकाममिति च प्रथक्फलश्रतहविध्यमाभ्रितम्‌ । न त्वत्र तथा किचि दस्ति सथदायान्तगतेसुक्तदुषणत्वात्‌ । एकप्रथोगविधौ च सतीदं कत्पयं स च नास्तीत्युक्तमेव । न च त्रिस्थल। समाहययेकप्रयोगविधिकल्पनम्‌ । : तपस्यया विनियोगमान्रपरमाणलात्‌ । सप्तुयादिसमास्यायामति- धरसङ्गात्‌ । प्रचयसिद्धसमु्येन षट्‌वितिकोऽभनिः सत्तसंस्थो ज्योतिशेम इतिवदुपपन्नत्वाञ्च । तस्मान्ञकप्रयोगविधि बलाद्यगपरंकल्पोपपात्तिः । अथ मिन्नप्रयोगविधििपेयत्वेऽपिं युगपत्कतव्यताप्रस क्तावमेक गददाहा- हितिमित्तकक्षामवस्यादिवि्न्तया युगपत्संकल्प उपपाद्यत । तञ्च न । तादृक्षी हि निस्थानां नैमित्तिकानां नित्ये मित्तिकयोर्वा नियतकाल- तथा युगपत्मसक्तिसं मवाद्धवेततन्तरता । केवलक्ाम्यानां तु युगपत्स क्तिरेव नास्तीति कथं तन्त्रता । न च संमवति । न्यूनातिरिक्तमा-. गगभनङ्पतया समानकालतामावात्‌ । किंच । वथेतादृशेऽपि तन्त्रं मवेर्ताह मार्मस्थसर्वतीर्थान्युदधिर्य तन्त्रेण यात्राः करिष्य इति संकल्पं सर्वः कुर्याद्‌ । को हि फलाधिक्यं नेच्छति । उषटेश्यती्थयत्रिव संकल्प्यत इति चेत। न) किंमुदेश्यमित्येवानिण. यात्‌ । तस्मान्न युगपत्संकत्यः सं मवति किंत्वन्तिममेव तीथमुहिश्य संकल्पः काय; । आन्तरिकं तु स्वं प्रासङ्गिकम्‌ । अतः “ अघं तीथंफलं तस्य यः प्रसङ्केन गच्छति ` इतिवचनात्तद्यात्राया अधभव फलठं प्नानभराद्धादेस्तु सर्वभेव । तेन दाक्षिणात्यः पाश्चात्य वा गया- यात्रामेव संकत्पयेतपागकाश्यादि तु तस्य प्रासङ्गिकम्‌ । प्राच्यस्तु परयागयान्नां संकत्पयेद्वयाकाश्थादि तस्य प्रासङ्गिकमिति । यद्रा दाक्षिणव्विनाऽऽदौ प्रथागयातरैव तन्मातरसंकल्पूवंकं काया ततः प्रयागे काशीयाां संकल्प्य तां कुयात्‌ । ततः कायां गयायात्रा संरुरप्य ता कुयात्‌ । एवं प्राच्यादिनाऽपि गयादिक्रभेण वत्राः कार्याः । त्न च तत्त. नमीितारतम्या्तत्तधा्राफलमपि तारतम्पापनन दूरस्यसमीपस्थकतुकया- त्रायामिव संपरणमेव मदति। प्रयासतारतम्पे फलतारतम्पस्य फलस्य कम- निष्यत्तसषां टोकृवत्परिमाणतः फलविशेषः स्याव ` [>° १।२।१।२९ |

[ प्रयगप्रकणम्‌ | विस्थट।सेतुः । &

इत्यत्र सूत्रे जेमिनिमनिनोक्तत्वादित्यलं प्रसक्तेन । तस्िद्धमेतलयागादि- यात्राणामिक्षप्रयोगविष्यमावान्न ्रत्याद्यन्यतरण क्रम इति। नापि मिन्नप- योगगृहीतानाभपि दरापूर्णमास्सोमवद्राचनिकः कमः । ताद्ृ्ञवचना- मवाद। यद्यपि च कवचेवुराणे कथ्चित्पाठक्रमः स्यात्तथाऽपिं तन नानुष्ठानक्रमनियमः सं मवति । केवलकाम्पेष्वेनद्राग्न्यादिषु पाठक्रमणानु हानक्रमनियमामावस्य ‹ अङ्खवक्कतुनामानुपष्यम्‌ ` | ज० स० ५। ३। १२। ३२ | इत्यधिकरणे स्थापततवात्‌ । तस्मालयागाद्क्रणा ननि प्रमाणामावान्न प्रयागनिरूपणं प्रथम संगच्छत इति चत्‌ । सत्यमेतत्सद तथाऽपि प्रथाग आवश्यककतव्यबाहुल्यामावाहाघ रन प्रथम प्रथागप्रस्तावो नासरगत इत्यलं मूथस्रा । तत प्रथमं तावत्सामान्यतः प्रयागमाहास्म्यमुच्यते-- वद्या तपश्च

की तिश्च स ती्थफटमरलते ` इति तीथमहिमज्ञानङूपाया विद्यायास्ता- धफलप्रप्त्यौपपिकतवोक्तेः । स्वतन््रतयाऽप एटभरवभाञ्च । अत एव कोभं प्रयागमाहास्मयं प्रकृत्याक्तम्र-

हदं सत्यं द्विजातीनां साधूनामातजस्य च ।

चु दां च जपेक्कणं क्षिष्यस्यानुगतस्य च ॥

हदं धन्यमिदं स्वग्यं मिदं मेध्यमिदं सुखम ।

इदे पण्यमिद्‌ रम्यं पावनं धम्यगुत्तभम्‌ ॥

महर्षीणामिदं गुदं सर्वपापप्रम) चनम ।

अत्राधीत्य द्िजोऽध्याय निमटत्वमवाष्ुयात्‌ ॥

यथेदं शण या्नत्यं तीथंपुण्य तथा श्ाचः

तिस्मरतवं मते नाकषृष्ठे च मदत ॥

तथा--इदं कल्ये समुत्थाय पठतेऽथ बुणात ब] । ष्यते सर्वपापेभ्यो मृत्युलोक न गच्छति ॥

प्रास्स्येऽपि प्रयागमाहात्म्यं अण्वित्युपक्रम्य-- यच्छत्वा सर्वपापेभ्यो मुच्यते नात्र सशयः

इत्यक्तम्‌ । तस्मान्माहात्यमवश्य वक्तव्यम्‌! १० तै । तत्राऽ5. श्वलायनानां परिशिष्टभुतिः ‹ तितासिते सारते यत्र सगत तनु

तासो द्विगततनति । ये वै तन्वं विसृजन्ते धाद्रस्त जनि ज्‌

ग, नारायणमहविरषितः- [ प्रयागप्रकणम्‌ 1

लवं भजनो । शालान्तरे तु "ते वै जनासो अश्रतं मजन्ते ` इति पठन्ति । अयमर्थः सितासिते भ्वेतकृष्णे गङ्गायमुने सरिते न द्यौ यत्र संगते संगमं प्राते । सरिच्छब्दादापं चेव हठन्तानामिति मागुरयक्त आपि कृते सस्ति इति द्विवचनं छान्दसं बा । एतेन प्रयाग उपलक्षितः । तत्राऽऽ प्टुतासः स्नाता जना दिवं स्वगंमुत्पतन्ति । आजसेरषागित्यसुकि कृत आप्टुतास इति तरिष्पदते । एवं स्न नफट मुक्त्वा तन्न प्राणत्याग फलमाह वे वर इति । वै त्वये प्रमाणान्तरपरसिष्यथं वा । ये धीरास्तन्वं तदु शरीरं विसुजन्ति भ्रियन्त हत्यर्थः । ते जनासो जनाः प्राणिनोऽगरृततवं मोक्ष मजन्ते पाव न्ति । असूतत्वमिति केडुतिकन्यायेन फलान्तरस्यापयुप- लक्षणम्‌ । ‹ अमि पूर्व; ' इत्यत्र वा छन्दसीतिपूवचुतरादुवृत्तः पवरूपा- आवपक्षे यणदिशषेन तन्व मिति द्विती यैकवचनम्‌ । जनास इति पएरववव्‌- क्‌ । धीरा इत्यनेन धेथमवलम्ब्य बलादपि प्राणत्यागे न दोष इति सूचथति । एताये सम्यण्बयक्ती विष्यति ! एतेन धारा विघ्रोत्पत्ता- दपि येर्यमाटम््याऽऽङरीरपातमत्र स्थिवाऽनते स्वमावादेव पे तनुं विप जन्ति भ्रियन्त इति व्याख्या प्रत्युक्ता । वाग्यतस्तिस्ो दो दायित्वेतिव त्ाक्षात्संबन्ध आनरथक्यामविनाङ्गावतारन्यायासंमवात्‌ । हे।षि(मि) ति वृषटकामाय निधनमित्यादिषुप्रापिवदश्तसबन्धेऽत्र बीजा मावात्‌। धारा इत्यस्य वैय्थापाताचेत्यटम्‌ । तथा तत्रैव परिशिशन्तरम्‌-- यत्र गङ्गा च यथना च यत्र प्राची सरस्वती । यत्र सोमेश्वरो देवस्तत्र मामः रतं कृधीन्द्रायेन्दो परि्रव ` इति । मत्स्यपुराणे- युधिष्ठिर उवाच--मगवडभरोतुमिच्छामि पुराकल्पे चथा शतम्‌ ।

बह्मणा देवभुख्येन यथावत्कथितं मुने ॥

कथं प्रयागगमनं नराणां तत्र काहशम्‌ ।

गतानां का गतिस्तत्र क्तानां तत्र कि फठम्‌ ॥

ये वस्षनत प्रयागे तु ब्रहि तेषां च किं फलम्‌ ।

एतत्सर्वं समाद्याहि परं कोतुहलं हि मे ॥ त्ाकण्डेय उव।च-रथप्ष्यामि ते वत्स यचेष्ट यच्च तत्फलम्‌ ।

पुरा कषीणां विप्राणां कथ्यमानं मया श्रुतम्‌ ॥

तथा-तत ब्रह्मादयो देवा रक्षां कुवन्ति संगताः । अन्ये च बहवस्तीर्थाः सवं पापहराः च्युमाः॥ त शक्याः कथितुं राजन्वर्षप्रगरतेरपि । .

[ भ्रयागप्रकरणम्‌ निस्थटीसेतुः । संक्षेपेण प्रवक्ष्यामि प्रयागस्य तु कातेनम्‌ ॥ धरहि धनःसहस्ाणि यानि रक्चन्ति जाह्नवीम्‌ । यमुनां रक्षति सदा सविता सप्तवाहनः ॥ प्रयाम त विशोषेण स्वयं रक्षति वासवः । मण्डलं रक्षति ह रिद वतेः सह संगतः ॥ तं वटं रक्षति शिवः शटपाणिमहेश्वरः अधर्मेणाऽऽवृतो लोको नेव गच्छति तर्पवम्‌ ॥ तथा- तपनस्य घता देवी चरिषु ठोकेषु विश्रुता । समागता महामागा यमुना यत्र निन्नगा ॥ यत्र सानेहिता देवः साक्षाहेवां महेश्वरः । दष्प्रापं मानुषः पुण्यं प्रयागं तु युिष्ठिर ॥ देवदानव गन्धवा कषयः 1सद्धचारणाः । तच्चोपस्परहय राजेन्द्र स्वगलाकमुपारनुते ॥ वाराहपराणे--पुनरन्यत्मवक्ष्यामि गुह्य सव जन्यम्‌ । सुटमं धमंकर्माणां दुलभ पापकमणाम्‌ ॥ ठमटेति विख्थावं रहस्य परम मम । ब्ह्मण। यत्र चेष्टं हि क्रतूनां च ङातेराप ॥ तच्मयागमिति ख्यातं सर्वपापप्रणाशनम्‌ । बह्मणः श्षित्र मित्युक्तं विषु टाकेषु ववेश्रुतम्‌ ॥ तथा - तन्न चैकार्णवे सर्वे नष्टे स्थावरजङ्गमे । सर्व्न जटपर्णं त न प्राज्ञायत केचन ॥ एतद्र महादेवि विध्यमूटं महाद्रुमम्‌ । मम प्रसादात्सुभरोणे तदेकं ।तष्टते तदा ॥ एतद्भटस्य माहात्म्यं देवि केचिन्न जानत । मक्त्वा मागवताञ्शद्धान्मम कमपरायणान्‌ । तत्क्रतोदका मद्रे दिवं यान्तिन सरायः॥ बास्स्ये--यत्र ते द्वादशाऽऽदित्वासतपन्ते रुद्रमा्रताः । निर्हन्ति जगत्सर्वं वटम्रूट न दह्यत ॥ नटचन्द्राकंपवनं यदा वेकाणव जगत्‌ । स्वपते तत्र वे विष्णायजमान पुनः पुनः ॥

यजमानेति राजसंबा धनम्‌ ।

नाराणमषटविरवितः- [ प्रयागप्रकणम्‌ |

देवदानव गन्धवा कषयः सिद्धचारणाः । सर्वे सेवन्ति तत्ताथं गङ्गायमूनसगमम्‌ ॥ तथा--प्रवणात्तीर्थराजस्य नामस कू(तनादाप । भतिकालमनद्रऽपि नरः पापाल्म्मच्यते ॥ तथा--गङ्का च यमना चेव उमे तुल्यफटं स्पृतं । केवलं जयेष्ठ मावेन गङ्खा सवन्न पूज्यते ॥ तथा--यथा स्त्र ठोकेषु बह्मा सवेन्न धृज्यते तथा सर्वेष तेष प्रयागः पूज्यत बुधः॥ प्रयागस्तीथंराजश्च सत्यमेव युधिष्ठिर । बह्मा ऽपि स्मरते नित्यं प्रयाग त।थमुत्तमम्‌ ॥ ती्थराजमनप्राप्य न चान्य।त्कचदहाते । को हि देवत्वमासाद्य मानुषत्व चकाषात ॥ अनेनैवानचमानेन चं ज्ञास्यसि युधिष्ठिर । यथा पुण्यमपुण्यं वा तथेव कथितं भया ॥ तथा- श्ण राजन्प्रवक्ष्यामि माहस्म्यि पनरव तु । त मिषं पुष्करं चेव गातीथ सिन्धुसागरम्‌ ॥ गया च धेनुकं चेव गङ्धा सागरमेव च । एते चान्पे च बहवो ये च पण्याः रेटाचयाः॥ दक्ष ती्थ॑सह्ाणि तिंशत्कोस्यस्तथा पराः । प्रयागे संस्थिता नित्यमेवमाहूमन [शणः ॥ णि चाप्यथिकुण्डानि येषां मध्ये तु जाह्नव। । प्रयागादभिनिष्कान्ता सवताथपुरस्करृता ॥ तपनस्य घता देवीं चिषु लाकेषु ववेश्रुता । यमना गङ्गया साधं संगता छोकपावनां ॥ गङ्गायभनयोर्मध्ये पराथेभ्या जघन स्पृतम्‌ । प्रयागं राजक्षादरंट कटां नाहंति षांडश म्‌ ॥ तथा- प्रयागं समधिष्ठाय कग्बलाश्वतरावुम।।

क क्क

मोगवत्यथ या चेषा वेदिरेषा प्रजापतेः ॥ तत वेदाश्च यज्ञाश्च मर्तिमन्तो युधिष्ठिर । प्रजापतिमपासन्त ऋषयश्च तप।धनाः ॥ रजन्ते कतुभिदेवास्तथा चक्रधरा नृषाः

कि

[प्रयागप्रकएणम्‌ | िस्थटीसेतुः ।

यस्मव्पुण्थतमो नासि चिषु लोकेषु भारत ॥ व्ि @ क्षे क

प्रमावात्सिवंतीर्थेम्यः प्रमवत्यषिक विमा।

तथा--पश्चयोजनविस्तीणं प्रयागस्य तु भण्डटम्‌ ॥ उत्तरेण प्रतिष्ठानाच्छाठभली जह्य तिष्ठति । महेश्वरो षटो मृत्वा तिष्ठते परमेश्वरः ॥ ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश्च परमषयः । रक्षन्ति मण्डलं नित्यं पापकर्मनिवारणाः ॥ तस्मिञ्जहत्स्वयं पापं नरकं स न पश्यति ।

तथा-प्रजापतेरिदं क्षेत्रं प्रयागमिति विश्रुतम्‌ ॥ एतत्पुण्यं पकित्रं च प्रयागं च युधिष्ठिर । स्वरा कुरु राजेन्द्र भ्रातृभिः सहितो मव ॥

तथा--पापौघमूरिमारस्य दाहृहेतुं प्रजापतिः । परथामं विदधे मथः प्रजानां च हिते रतः ॥ पद्मपराणे- सूनास्थानमिदं सम्यक्‌ सितासितजलं किल । पापरूपपननां हि बह्मणा विहितं पुरा ॥ तितासिता त या धारा सरस्वत्या दिगभिता । तं मार ब्रह्मलोकस्य सृष्टिकतां ससज वे ॥ मकवष्य- कामप्रहानि तीर्थानि वेकोक्ये यानि कानि च। तानि सर्वाणि सेवन्ते गङ्कायमुनसंगमम्‌ ॥ अथिपएराणे- वक््ये प्रयागमाहास्ये म॒क्तिमुक्तिप्रदं परम्‌ । प्रथाओे ये च दिष्ण्वाद्या देवा मुनिवराः स्थिताः ॥ ` सरितः सागराः सिद्धा गन्धवाप्सरस्स्तथा ।

एतद्रे मारस्यसदशान्येव मूयांसि वचांसि-

तथा-प्रयामं समपिषानं कम्बलश्वतराबुमां । तीर्थं मोगवती वेव वेदी परोक्ता प्रजापतेः ॥ ततर देवाश्च यज्ञाश्च प्रतिमन्तः प्रयागके । इत्यादि ।

८ नारायणमहविरवितः~ [ प्रयागप्रकरणम्‌ )

बह्मपराणे- न माधवसमो देवो न च गङ्खासिमा नदी ।

न तीर्थराजसषटशं क्षेत्रमस्ति जगन्नपे ॥ पठस्त्यतीथयावायम्‌- । ततो गच्छेत राजेन्द्र प्रयागमुष्तस्तुतम्‌ । यत्र ब्रह्मादयो देवा दिज्ञिश्च सदिगीभ्वराः ॥ लोकपालाश्च सिद्धाश्च नियताः पितरस्तथा । सनत्कृमारपमुखास्तथव च महषयः ॥ अंगिरःप्रमखाश्रेव तथा बह्मषवाऽपरं । तथा नागाः सपर्ण सिद्धाश्चक्रधरास्तथा ॥ सरितः सागराश्चैव गन्धवाप्सरसस्तथा । हरिश्च मगवानास्ते प्रजापतिपुरस्करतः ॥ इत्यादीनि बहूनि प्रयागगततीथादिपरतिपादकानं वचनान मत्स्व पराणतल्यान्येवेति न टिष्यन्ते । धोभ्यताथयत्राषम्‌- पवित्रमगिभिज्षं पण्यं पावनमुत्तमम्‌ । गङ्खायमुनयोर्वीर संगमं ल।कविश्र॒तम्‌ ॥ यच्नायजत मताता एवमेव पितामहः प्रयागमिति विख्याते तस्माद्धरतप्तत्तम ॥

बह्मप्राणे- पथिमामिम्रसी गङ्ग कालिन्द्या यत्र संगता । देवानां दु्ठंमं तच चेतरेषां तु किं पुनः ॥

तथा- ओमित्येकाक्षरं बह्म परबह्मामिधायकम्‌ । तदेव वेणी विज्ञेया सवं सांख्यप्रदायेना ॥ अकारः शारदा प्रोक्ता प्रद्यश्नस्तत्र जायते । उकारो यमना प्राक्ताऽनिरुद्धस्तञ्जलात्मकः ॥ मकारो जाह्नवी गङ्का तत्र संकषणा हारः एवं भिवेणी विदख्याता वेदबा जं प्रकातता ॥

तथा-वेदमाता त॒ सावि्ी चिपदौी या चतुष्पदा । स एव त थ॑राजोऽयं चिवेण्या यत्र संगमः ॥ अन्थतीर्थसपानेन प्रयःगं मनुते नरः.

^©) [प्रवागप्रकरणम्‌ | तिस्थलीसेतुः। ^

रीश्वादिषु घोरेषु नरकेषु पतत्यसो ॥ तथा--दिवि भुष्यन्तरिक्षि च पातठे विवरेषु च । तीर्थानि वतहानानि प्नानयज्ञतर्पासि च ॥ सन्ति भयःसाधनानि तानि सर्वाणि मारत । प्रथागगणदे्ानां नाहन्ति कटया तुटाम्‌ ॥ पाश्चे--अविमुक्ते विशरुच्यन्ते तारकज्ञानजन्मना । विना ज्ञानं प्रयागेऽस्मिन्मुष्यन्ते सवजन्तवः ॥ केत्राणाप्रत्तमं क्षिं तीथौ्नां च तथोत्तमम्‌ । गङ्कायमुनयो्योगं प्रवदन्ति महषयः ॥ सितासितं तीथं बह्माद्याः सवेदेवताः भनयो मनवश्रेव सेवन्ते पुण्यकाङ््‌क्षिणः ॥ गङ्खा पुण्यनदी ज्ञेया यतो विष्णपदृद्धवा विरजा यमना बह्मस्तयाय। गमनुत्तमम्‌ ॥ तथा- यानि क्षेत्राणि पण्णानि समुद्रान्ते महे।तटे । ते पण्थतमं जेयं प्रयागाख्यं महामुने । इत्यादि ॥ न4--पटिं धनःसहद्नाणि यानि रक्षन्ति जाद्ववीम्‌ (५) । यमुनां रक्षति सदा सविता सप्तवाहनः ॥ परथागे त विशेषेण स्वयं वस्ति वस्वः । मण्डलं रक्षति हरेः स्वदेवेश्च समितः ॥ न्य्नोधं रक्षते नित्यं शूटपाणिमहैश्वरः स्थानं रक्षन्ति वे देवाः सवेपापहरं शमम्‌ ॥ तथा- ददा तीर्थसहश्चाणि पष्टिः कोटञ्चस्तथा पराः । तषां सांनिध्यमवेष तीथनिां कुरुनन्दन ॥ तथा--यन्न शङ्खा महामाग बहूताथत्तमागता । सिद्धिक्षेत्रं हि ततक्षे नात्र काया विचारणा ॥ <९\ क्षितौ तारयते मल्याज्ञा गा स्तारयतेऽप्यधः । [ह दिवि तारयते देवास्तेन सा तरिपथा स्मृता ॥ = तथा- सर्वत्र च्ठमा शङ्का विषु स्थानिषु दुमा \. 0 # ङकारे प्रपागे च गङ्गासागरसंगमे ॥९ ००.९१

१ 8

नाराय्णमह विरचितः [ प्रयागपरकरणम्‌ ]

इष्टाऽतरैव महायज्ञः युष्टिकामः प्रजापत; ॥ अवाप सटिसामथ्व ततः मृष्टं चकार सः ॥ अन्न नारायणः सस्नां सपत्नीकः सितासेते । तदेव ठम्धववहक्ष्मीं मायामश्रतमन्थने तै उाप्त्वि त्च षण्मासान्घ्रात्वा वेण्यां यथेच्छया । विप्रं पातयामसि हयकबाणेन शूठधृक्‌ ॥ वासवस्य तु शापेन स्वर्गुप्र्टा पृरोषश। । स्वर्गक्नामाऽर सा घ्न मेजे स्वगं तताऽचरात्‌ ॥ पत्रं वंशधरं लेमे यथार्तिं नहुषो मुने ।

पुत्रकामः प्रयागे हि ब्नास्वा पण्ये सितासिते ॥ धनकामः परा शक्तः स्नाता ह्यत द्वेजोत्तम । धनदस्य निधीन्सवास्तजहार स मायया ॥ नारायणो नरश्चैव वषाणामयुत पुरा ।

अनाहारः प्रथागेऽस्मिन्करतवान्धमसयहम्‌ ॥ जेगीष्योऽ्र संन्यासी दृक्षधमरता द्विज । अगिमादिगणान्मेजे धर्मसि द्ध च दुटमाम्‌ ॥ कङयपोऽन्र तपस्तेपे शिवाराधनतत्परः । अस्मिस्तीर्थे मरह्वाजः षष्ठयां वे सप्तभोऽप्रषत्‌ ॥

कश्यपा िकाषिप्टरके सप्तमा जात इत्पथः ।

अस्मिन्सेतरे परा विप्र क्षित्र्तस्यापराक्षताम्‌ । यागस्य फलसिद्धिं च ठाभर सनकादयः ॥

तथा--अन्यक्षि्ं कृतं पाप पण्यक्षते ।वेनरयाति ।

पुण्यक्षेत्रे कृतं पापं प्रथागे तीथनायकं ॥

पादये--अन्यक्च्नकरतं पापं तत्क्षणादेव मामन ।

प्रथामे विलये याति पाप ताथङ्त वेना॥

रामाधणेऽयोध्याक्ाण्ड मरद्राजवचनम-

अवकाशो विविक्तोऽयं रमणीयश्च राघव। गङ्कायमुनयोश्वव संगमो टोकविश्रतः ॥

य॒ द्कण्डऽप स्ति प्रतिराम,

मरहाजाभ्रमश्रेष प्रयागमामेतः रीष: ह्यते देवि गङ्गेषा नद लिषथमा शेषा ॥ यम्मना च महविगा सांनिध्यं वोत्तमं तथाः

[ श्रयागप्रकरणम्‌ ] विस्थल। सेतुः । श्कान्वे-- तीर्थराजं परित्यज्य योऽन्धस्मात्कामभिच्छाते । नीः % मारतास्पे महाविष स कामं नाऽ््ुयास्स्फुटम्‌ ॥ काशी सण्डे-प्रथमं तीर्थराजं तु प्रयागाख्यं विशत्‌ । कामिकं सव॑तीथानां धमंकमाथमाोक्षदम्‌ ॥ तथा प्रयागमधिकृत्य- सितासिते सरिष्छेठे यत्राऽऽस्तां पुरदुट भ \ यत्राऽऽपटुतो नरः पापः पर ब्रह्माधिगच्छति ॥

कषत्रं प्रजापतेः पण्यं सवषामेष दुटमम्‌ । लभ्ते पण्यस्तमारेनान्यथाऽथस्य रारीमिः॥ तथा-यज्वनां पनरावृत्तिन प्रवागद्रेवप्मणाम्‌ । यत्र स्थितः स्वयं साक्षाच्छरलटङ्का महेश्वरः ॥ 7त्राऽऽप्टुतानां जन्तूनां मोक्षमागो पदेशः । तन्नाक्षयवटोऽप्यस्ति सत्तपाताटमृटवान्‌ ॥ प्रटयेऽपि यमारुद्य भृकुण्डतनयाऽवसत्‌ । हिरण्यगर्भो विज्ञेयः स साक्षद्टरूपधूृत्‌ ॥ तत्समीपे द्िजान्मद्त्या संमोज्याक्षयपुण्यमाक्‌ । यत्र लक्ष्मीपतिः साक्षद्रेहण्ठादेत्य मानवान्‌ ॥ भमाधवस्वदूपण नयेद्धिष्णाः पर पदम्‌ । भ्रतिभिः परिपञ्येते सितासिते सारद्रर ॥ तच्नाऽऽप्लताङ्ा ह्यमृतं मवन्तातिं विनाश्चतम्‌ ।

शिषटोकादित्याद्यक्वा- स्नातं माषे समायान्ति प्रयागमरुणदिय। दिगङ्गनाः प्राथंवन्ति ययागानेलानाप ॥ तेऽपि नः पावयिष्यन्ति क कुमः पङ्कवा कपम्‌ । अश्ठमेधादियागाश्च प्रयागस्य रजः पुनः ¦ तटितं बह्यणा पव न ते तद्रजसा समः । धर्मतीर्थमिवं सम्यगर्थताथामेद परम्‌ । कामिकं तीर्थमेतच् मोक्षिताथामेद्‌ धुवम्‌ ॥ बह्महत्यादिपापानि तावद्जान्त देहेषु । यावन्मजन्ति नो मापे प्रयागे पापहारिण ॥

१२ नारायणमहबिरवचितः- [प्रयागप्रकरणप्‌ ]

तरस्वती रजोडपा तमोरूपा कटिन्वृजा । सत्ङूपा च गङ्धाऽतर नयन्ति बह्म निगुंणम्‌ ॥ हयं वेणी हि निःप्रेणी बरह्मणो वतमं यास्यतः । जन्तोिश्चद्धरेहस्य भद्धाभद्धाप्टुतस्य च ॥ तथा--पापिनां यानि पापानि प्रसद्य क्षाठितान्यहो । तच्छद्ध्ये सेष्यते तीर्थः प्रयागमधिकं ततः । तथा ब्ह्मा- सर्वेभ्योऽपि हि तीरथेम्यस्तीर्थराजो विशिष्यते । स्वर्गदो मोक्षदश्चेव सर्वकामफटप्रदः ॥ प्रयागस्तन्मम क्षें तीर्थराज इति स्मृतः । इत्पादिसकटपराणप्रसिद्धमहिमत्वासयागस्यालं बहुटेखनेन । इति शरीमद्धहरामेश्वरस्रियुुमनारायणविरविते त्रिस्थटीतेती प्रयागप्रकरणे प्रयागमहिमा ॥ १ ॥

अथ प्रयागस्मरणमहिमा ।

पात्स्ये- प्रयागं संस्मरन्नित्यं सहास्मामियुंधिष्ठिर । स्वयं प्राप्स्यसि राजेन्द्र स्वगलोकं न सशयः॥ स्कान्दे- बहू धाऽत्पतरं वाऽपि पापं यस्य नराधिप । प्रयागं स्मरमाणस्य सवंमायाति संक्षयम्‌ ॥ प्रयागं स्मरमाणश्च यस्तु प्राण न्परित्यजत्‌ । बह्मलोकमवाप्रोति वदन्ति मुनिपुंगवाः ॥ सवंकामप्रदा वृक्षा मही यत्र हिरण्मया । ऋषयो मुनयः सिद्धास्तत्र लोके स गच्छति ॥ इत्यादि । अथ नाममहिमा स्कन्दे भजागतानि पापानि बहुजन्माजितान्थपि । प्रयागनामश्रवणात्क्षीयन्तेऽतीवविहटम्‌ ॥ नाममात्रस्पृतेयंस्य प्रयागस्य. चिकाटतः । समर्तः शरीरे नो जातु पापं वसति कुत्रचित्‌ ॥ बाह्व--तीर्थराजं तु ये यान्ति ये स्मरन्ति सदा भुवि, ते सर्वपापनिर्क्ताः पवं गच्छन्त्यनामयम्‌ ॥ इत्यादि ।

[ प्रयागप्करणम्‌ ] तिस्थटी सेतुः । १३ अथ प्रयागक्षब्दनिववन स्कान्दे रकरष्टं सवं थागेभ्य प्रथागमिति गीयते। हषा परकष्टं यागेभ्यः पुष्यो दक्षिणादिमिः ॥ प्रयागमिति तन्नाम कृतं हरिहराविमिः । बराह्म-प्रकृष्टत्वावयागोऽसो प्राधान्याद्राजश्ञब्दवान्‌ । अघ्नोमथथा पराणे प्रयोगादुमयलिङ्गः प्रयागशब्द्‌ः । तत्र तीरथक्षेत्रा- दिशब्दसामानापिकरण्ये कीबता । तीथराजादिशब्बसामानाधिकरण्ये पुटिङ्गतेति वृद्धाः । तथा--एतमाभित्य तीर्थानि राजपेवकवन्नुणाप्‌ । पापारीन्नाक्येयुयत्तीथराजस्ततः स्पृतः ॥

एतवाभरयोऽस्मिन्स्पापक्षाठनम्‌ ।

जथ प्रथागगवनं कशीखण्ड- जन्मान्तरेष्वसंख्येष यः कृतः पापस चयः । दष्पणोद्यो हि नितं वतेदनिस्तपोजपेः ॥ स तीर्थराजगमनोद्यतस्य श्चुमजन्मनः। अद्केष वेपतेऽत्य्थं दुमो वातहता यथा ॥ ततः क्ञान्ताधमागंस्य प्रथागहहरेतसः । पुंसः शरीरा्नियातुमपक्षेत पदान्तरम्‌ ॥ पदान्तर स्थानान्तरम्‌ । कौर्मे -प्रयागगमनं भेषठं नराणां पापकमणाम्‌ । तच्च देवो महदिवो रुद्रो विश्वामरेश्वरः । सहाऽऽस्ते मगवान्बह्या स्वयंभूरपि देवतेः ॥ तथा-न मित्रवचनात्तात न लोकवचनादपि । अतिरत्कमणीया ते प्रयागगमनं प्रति ॥ ग्ाह्स्ये--मगवन्केन विधिना गन्तव्यं धर्मनिश्रयेः । प्रयागे यो विधिः भोक्तस्तं मे ब्रहि महाभुने ॥ माक्शण्डेप उवाच -~ कथरिष्यामि ते वतप तीर्थयात्राविधिक्रमम्‌ । आरपेणेव विधानेन यथवुषटं यथाश्रुतम्‌ ॥

३४ नारायणमहविरचेतः- [ प्रयागप्रकणष्‌ }

प्यागतीथंय्चार्थी यः प्रयाति नरः कवित्‌ । बलीवदुंसमाङूढः शुणु तस्वापि यत्फलम्‌ ॥ नरके वसते घोरे गवां कोधो हि दरुणः। सिलं चच न गृह्णन्ति पितरस्तस्य देहिनः ॥ देश्वथ॑टोमान्मोहाद्रा गच्छेद्यानेन यां नरः। निष्फलं तस्य तत्तीर्थं तस्माद्यानं षिवजयेत्‌ ॥ तथा--अज्ञानेनापि यस्वेह तीर्थयात्रादिकं मवेत्‌ । सर्वकामसष्द्धः स स्वर्गलोके महीयते ॥ स्थानं च ठमते नित्य धनधान्यसमादुलम्‌ । ब्रह्चे--प्रयागामिमुखो भूत्वा एावमेकमपि प्रमो । स्मरन्नागच्छते जन्तुः सर्व पाः प्रमुच्यते ॥ अन्न यद्यप्पदिरेपेण पापक्षयभा्नं श्रतं क्षपे चामाषलवाद्वेनाल्यं न तंमवति तथाऽपि कृररतरदूरतमासन्नासन्नतरासन्नतमदेशाग मनमेशेन प्रयसन्यनाधिकतया ' स्वत्वमायिक्षारिकम्‌ ` [ जे० १।२१।१६ ] इति न्यायासतियोगिकरतं विकेषमालोच्य सर्वपापक्षयो दरष्ट्यः । प्रषत्रा- धिक्पे फलसाम्पायोगा दति । अथ दर्शनं काशीखण्डेऽसंस्यजन्माजितपाप प्रकृत्प- भाग्यान्नेजातिथीमृते तीर्थराजे महात्मनः । पलापते हूततरं तमः सूय।दृषे वथा ॥ पापे प्रयागं प्रहृत्य विष्णुः- - ब्ह्मह्यादिपापानि सप्तजन्मार्जितान्पपि । वकं नादस्य तीथंस्य विनाशं वान्ति तत्क्षणात्‌ ॥ कमे दशंनात्तस्य तीर्थस्य नामसंकीतनादपि । म्तिकाठमनाद्राऽपि नरः पापारमनच्यते ॥ तथा--एवं दष्टा ८ तत्तीथं प्रधागं परमं पदप । च्यते सर्वपापेभ्वः शशाङ्क इव राहणा ॥ ब्ाह्चे--गङ्गायमुनयोमंध्ये गुना यत्र सरस्वती । तस्य .दृरनमात्रेण एतो मवति पातका ॥ तथा--तीथराजप्रयागस्य दर्शनं म वि दुं मम्‌ । ङ्के पुनः प्नानपानानां फलं जानाति योऽुषः ॥

[ प्रययप्रकरणम्‌ 1 तिस्थलीतेतुः । १५

तारदीये--गङ्गायमुनयो्योगो जेयस्तत्राप्यनुत्तमः । यस्य दक्षंनभात्रेण नरा यान्ति परां गतिष्‌ ॥ त्रापीति । प्रकृतत्वात्तीथंमध्ये । अत्रापि मानसव्रह्महत्यावमहा- पातक्षस्याध्यवसित दश्चो पपातक्षस्थ क्रमेण सप्तजन्मासंख्यजन्मानितस्य योग्यतया स्थानस्ामान्याञ्च नाशो ऽध्यवसेयः । अथ प्रवेशः ्ोम--प्रयागं वितः पसः पापं नश्यति तत्क्षणात्‌ । तथा-न ते जीवन्ति लोकेऽस्मिन्यत्र तत्र युधिष्ठिर । ये प्रपागं न सेंप्रप्त्जिषु टोकेषु वञ्चिताः ॥ मात्प्ये--पएश्च कुण्डानि राजेन्द्र येषां मध्ये तु ज्वी, प्रयागस्य प्रवेश्ान्त पाप नश्यति तक्षणात्‌ ॥ नि कण्डानीति कदित्पाठः। कृण्डानि कणः । ते च प्रयागप्र तिष्ठानाठर्कपुरेषु ज्ञेयाः तथा--पञ्चयोजनविस्तीरण प्रयागस्व तु मण्डटम्‌। प्रविषटमाते तद्‌ मूमावश्वमेधः पदे पव्‌ ॥ अत्र प्रतिपदाश्वमेधफलमथवाद्‌ः पापक्षय एव तु फठप्‌ । तश्रापि प्रतियोगिलक्षण्यकृतं पवदेव वैलक्षण्यं कारणषलक्षण्यानुसारा्यथा- कथंवित्कल्प्यम्‌ । अथ प्रयामादिपरिमाणं मात्स्य-- पश्चपोजनविस्तीणं प्रयागस्य तु मण्डलम्‌ । अत्र बरह्मयुपं मध्ये द्धं प्रकल्प्य साथयोजनद्यपारमतया रज्ज्वा

वलक्ष निष्याद्विते पश्चयोजनं मण्डलं सेयम्‌ । इषु ष्यापक दनम्‌ ।

एतद्याप्यं ब प्रयागक्षत्रम्‌ । तसमाण तु मात्स्य आ प्रयागं प्रतिष्ठानाद्यत्पुरा वासुक्वदात्‌ । कम्बलाश्वतरौ नागा नागश्च वहुमटङः ॥ एतलजापतेः क्षें त्रिषु ठकेषु चश्रृतम्‌ ।

आ प्रतिष्ठानादित्यन्दयः । प्रतिष्ठानक्ब्दन तत्कूपा लक्ष्यत । ततश्च

प्राच्यां कपोऽवधिः । उत्तरतो वाष्ठाकह्वदः । पाश्चम कम्बठ श्त दक्षिणे बहुशरठकः । ए देगवाधषृक्तपु तेम्यश्त्रय्षाधनप्रकारण

काणष सााषतव्‌ सतर यत्छण््यत तद्धागक्षन्नामत साप ण्डताथः। एतन्मध्येऽपि वेणीक्षे्रम्‌ । तच्च विशातधनुष्पमापदर ।

१६ नारायण महिरिचितः- [ प्रयागप्कणम्‌ |

ग्राधः सितासिते विप्र राजदुयेः समो मदेत्‌ । धनु वंशतिविस्तीरगे सितनीटाम्बुसंगमे ॥ इति पाश्नोक्तेः। वेण्या एव च तितासितमिति संज्ञान्तरम्‌ । इषुमेव क्षेत्रमवपिभिरुपटक्ष्याक्तम्‌- काठिन््ा उत्तरे इठे मागीरथ्याश्च पश्चिमे । वटस्य पूर्वदिग्भागे न्नातः किपुशोषसि । इति । इदं च कषेत्रं ती (ति)र एव न तु चतुरघरम्‌। अत एवोत्तरावधिनेक्तः । एवे मण्डलप्रयागवेण्याख्यानि परवपूब्याप्यानि वरीणि कषत्राणि । बह्मपु- रगे तु पञ्चक्रोशाख्पं कषेत्ान्तरयुक्तम्‌ । तीर्थानीति प्रकम्य-- पश्चक्रोश्षस्य सर्वत्र यावन्तः परमाणवः । एङेकस्मिन्दा सन्ति ह्यसंख्यानि पएरथक्पूथक्‌ । इति ॥ अत्रापि मध्यकङ्कपुंप एव वतुटं च कीत्रम्‌ । पदा करो शक्ष - दोऽ योजनपरस्तेन भण्डलक्षत्रमेव नेनोक्तं मव ति । योजनधनुषोः प्रमाण तु- ति्थ॑ग्यवोदराण्यषटव्र्वा वा वीहयखयः। प्माणमङ्गलस्योक्तं वितस्तिद्रदशाङ्कलः ॥ हस्तो वितस्तिद्वितयं दण्डो हस्तचतुष्टयम्‌ । तत्सहघनद्रयं कोशो पोजनं तञ्चतुष्टयम्‌ । इति ॥ धश्च दृण्डसममेव ‹ चतुहंस्तो धलुरदण्डः ' इति माकंण्डेयपुराणोक्तः + पण्णवत्यङ्कलश्चैव धनुदंण्डः प्रकीर्तितः ` इत्याद्त्यपुराणाच्च । इति भी तिस्थ सेतौ प्रयागप्रकरणे प्रथागादिपरिमाणम्‌ ।

अथ प्रयागवबास्रर ।

मात्स्ये प्रयागमनुगच्छेद्रा वसते वाऽपि यां नरः । सर्वपापविशचुद्धास्मा स्द्रलोकं स गच्छति ॥ स्क न्दे-तीर्थामिलाषिभिभ॑र््ः सेष्यं तीर्थान्तरं न वे । अन्यत्र मूमिवटये तीथराजालयागतः ॥ तथा बह्महृत्यादिपापानां प्रायभित्तचिक्षीषुंणा । प्रयागं विधिवस्ेव्यं द्विजषाक्यान्न सयः ॥

[ प्रवागप्रकणम्‌ 1 विस्थटापितुः। १७ किं बहूक्तेन विषन्द्र सेष्यं सितासितं तीर्थं प्रकृष्टं जगतीतले ॥

इवमापरणविश्यम्‌ । यात्रामात्राथगमने तु मास वसेत्‌ । ततो गत्वा प्रयागं तु सर्वदेवाभिरक्षितम्‌ ॥ बरह्मचारी वसेन्मासं पितृन्देवांश्च तपयेत्‌ । इति भात्सयोक्तेः । अत्र भासमिति सामान्योक्तेयः कथिन्भासस्त- त्रापि सावनः । मापे तु वक्ष्यमाणवाक्यैर्िरोषः । इति प्रयागप्रणे प्रयागवासफटप्‌ ।

काशाखण्डे--

सप्तधाहुमयी मूततनौ पापानि यानि वे । केशेषु तानि विहन्ति वपनाघ्यान्ि तान्यपि ॥

अत्र प्रकरणावयागे । तथाऽन्यत्र- प्रयागे वपनं कुाद्रथायां पिण्डपातनम्‌ । दानं दयाककुरुकेत्रे वाराणस्यां तनुं त्यजेत्‌ ॥ किं गयापिण्डदनेन कारयां वा भरणेन किम्‌ । कुर्न च दानेन प्रयागे वपनं यदि ॥ इति ।

यदत्र वदन्ति मण्डने फलाकाङ्क्षायामार्थवादिकिमेव फठं राति सत्रवदन्वीयत इति तद्िवारासहम्‌ । तत्र हि । फटमत्रेयो निदशात्‌ ' [ जे० ४।३।८।११ ] इति सूरेणा्थवादे निरदिह्वमानप्रतिायाः स्वरूप कल्पनाङ्कश्षा मावाहकारविपरिणामेन फटत्वमान्रधमकत्पनेन ठाघवा- त्फलत्वं न तु स्वगदिः स्वदूपकल्पनया फटत्वकल्पनया च गोरवापाहु- कल्वादित्युक्तम्‌ । इह तु किं गयापिण्डद़नेनेत्यन्च न किविष्फ निर्दि ह्यते तेन क्र तद्पायावतारः । अथ प्रयागे यदि वपनं तदि गयापिण्ड- हानादिपरयोजनं नास्तीति तत्िरस्करेण षपनवि धानाद्रयाण्ण्डदान- दिफटमेव वपनफटमर्थादक्तं मवतीति यदुस्येत तहि पितृदवारा छपुत्रा वातिभुक्तिस्वगंलक्ष्मीपाप््यादेस्तत्तत्रयोजनस्यानेकरूपतवत्तावतः फल ' तवकल्पने विपरीतं गौरवम्‌ । तस्मादश्च सामान्रमेवेदं प्रयागवपनस्य । फलं तु यानि कानि.च एापानीति वपनमन्ननिविष्टः पापामावः पक्त

अथ वपनकिचारः ।

१८ नारायण मह विरवितः- [ प्रयाग्रकरणम्‌ |

दाकगतायराय्याशाङनवत्‌ 1 यत्त कथित्‌--किं गपेत्याददवचन ववध्य- स्तरारोषल्वादर्थवदं एव न मवति तेन न राव्रसत्रन्यायः। अथंवाद्‌ लभरिद्धिस्त स्तुतितात्पकलसाम्यात्‌ । यद्यपि चायमथवादुः स्यात्त धाऽपिं पर्ववचननिर्दिषटप्रयागवपना दिषिधिचतुष्टयेऽध्यवधानानाद्ष्टवा- राणस्ीतनुत्या णवि धिष एवेतरनिन्दाद्वारा स्थात्‌ । न तदुक्त कायां वा मरणेन किमिति तस्यापि निन्दकः । तस्मन्नायमथवदुः। कच न निन्दा कापि फलसमप्िका दष्टा विधेवस्तुतावेव तात्पवत्‌ । अन्यथा प्रातः प्रातरित्यादेरष्युदितिहोमफलसमपकतवापत्तः। तस्मान्नाऽ- धवादिकं फलमिति तन्तु जल्पनमात्रम्‌ । स्वतन्त्रपठेतवधिशषतवाः मावेऽप्यन्नीताक्षिधिशेषत्वेन यदाप्रेया दिवाक्यवदृथवादत्वापपत्तः। काल्य- तस्यापि विधेस्तस्माच्छस्येकदेशः स इति न्यायेन शष्दुस्यव कल्पनाद्‌

कवाक्यत्वोपपतेश्च । किच स्म्तिपराणवावदमटकलात्तद्रदेव वषः अन््रार्थवाष्वाक्पतवेन तरे विध्यमेव । तत्र कि गयत्यावूना विधिभन्त्रत्वे न स्त एव । अथवाहतमपि यदि न स्यात्तदा चातुराश्यप्रसङ्गः । अपि च ना्थबादशब्दो जात्या दिनिबन्धनो येन स्तुतितात्पयकरत्वसाम्यात्स- हादिकशब्दृबद्रौणः स्थात्कितु स्तुतितात्पयकतव निबन्धन एव । ततश्च प्रवत्तिनिमित्तसाम्याद्रापि मख्य एव । दादश्ाहगवामयनाद्याह्वय।रव प्रायणीयश्ाब्द्‌ । तेन सं मवत्येवा्थवाद्स्वम्‌ । अन्यधा-

ब्रह्मज्ञानेन किं काय गोग्रहे मरण॑न किम्‌ । क कुरक्षे्रदानेन यहि पुत्रो गयां व्रजेत्‌ ॥

इत्याद नामयिपएराणादिवाक्यानां समानन्यायाना का गात, । यञ्च क्तम्वादत्वे काक्चामरणविधिहेषतेव स्यादिति । तदपि न युक्तम्‌ । प्रयागे वपनं कथात हत्यपक्रमात्‌ ^ प्रयागे वपनं यदि ` इत्युप्सहा- राच्च तस्येव विधेयत्वात्‌ । इतरनिन्दाद्वारा तत्सुत्यथमव गयापण्डद् नादितरियोपन्यासात्‌ । अत एष किं गयेत्यादिना जयनिन्दा । यदपि निग्दा न फटसमपिेति तदपि न । एतावता हैनसा युक्तो मवते।ति निन्वाथा अपि प्रत्यवायामावफलटसमपंकत्वादित्यठम्‌ । तस्माप्पूवयु-

कि क कि

क्तिरेव साधः । तथाऽन्यदपि काचदाह

क्शानां यावती संख्या छिन्नानां जाहवीजले । तावद्रष॑हश्राणि स्वलोक मह।यते ॥

प्रयागप्रकरणम्‌ ] तिस्थलीतेत्‌ः । १९

इत्यादिषास्यवक्षाशयागावच्छिन्नगङ्गायामपि मण्डनं क्य प्राप्रोति। तच्च काम्ययोः प्रयागगङ्यण्डनयोर्नानाफटक माधिकारिकतात्कामन- योश्च युगपदसं मवान्न तन्त्रेण प्रसङ्केन वा युगपत्साद्धेः। तथा चक्रमा- काङ्क्षायां गङ्ाम्ण्डनमादु प्राप्तमात्राधिकारिकत्वात्‌। प्रयागयुण्डनं ठु कालाभ्रवणान्न तथा। यच प्रथागप्राततिनिमित्तकं मुण्डनं तस्यापवास्वला- तिदिन एव कर्तव्यत्वात्काम्येनेव गङ्गामुण्डनेन प्रसङ्गसेद्धावापि काम्य प्रयागमण्डनमनियतकालववाता्तिदिनाहिनान्तरे प्रयागमण्डलाभ्यन्तर क्रदिष्छुचिस्थले युपसमापे वाऽनु्टयामत तदिदममीमांसकसमो हनं गङ्गा मण्डनवचसां प्रयागावच्छिन्नगङ्गापरत्वस्य साधारणवधावव निराकरणात्‌ । किंचैवं सति प्रपागवपनवचसां सायप्रातवचनस्थना- मिषेकादरङ्गावपनवचसां च याधन्ीववचनस्थानापत्तरेकवाक्यतया निमित्तसको चनैकमेव वपनं विहितं स्यादिति क तच््प्रसङ्कावेचाराव- सरः। यदैपि काम्ययोन प्रसङ्कस्तन्छ्रं वेति तन्न। युगप्ससक्तिमाततस्य तत प्रयोजकत्वात्‌ । तत्र च विशेषाग्रहणतद्रहणे अवान्तरमदृके इत्यन्यव्ष तत्‌ । प्रस्तते च य॒गपत्मसक्तिरस्त्येव । अपि च । यमठपुत्रजन्मान जातेषटसोर्यगपनेकगहदाहादिनिमित्तेषु च क्षामवत्याद्ना [मन्नाधका रिकाणामरि भौते तन्तं हष्टमेव । स्मातऽपे सक्रान्तम्यातपातामावा- स्यादिभाद्धानां भिन्नाधिकारिकाणामापि युगपत्पसतक्ता हेमाद्यादिभि- स्तन्त्रमङ्ीकतमेव । किंच प्रापिनिमित्तकस्य प्रयागवपनस्य गङ्गावपन नेव प्रसङ्गतो निर्वाहः समानकाटतया त्वयाऽप तावदङ्गषटतः । नच नैपितिकप्रयागप्रण्डनाद्यन्तातिरिक्तं काम्य तन्बुण्डन वक्त शक्यत। तस्यैव संयोगपरथक्तवेनाथिहोत्ादिविन्नित्यकाम्यनायाः समदत । तथा च यदि नेमित्तकस्य गङ्गामुण्डनेन निवाहस्तदा तव्‌ाभन्नर्य

वस्य कथं पथगनष्ठानमिति । किंचवं काम्यं गङ्गामुण्डनमाप रम्‌ तिकात्पृथक्पसज्येत समानन्थायात्‌ । अ।प च। ई दिनान्तरमुण्डन कं केवलकाम्यं प्रा्तिनिमित्तिकस्येव वा फलान्वयः । नान्त्यः । नामा कस्य गङ्गाम॒ण्डनेन प्रसङ्ग सि द्धस्त्वयाऽप्यङ्ग।कार सात देनकर्तव्यतया दिनान्तरानृष्ठानविरोधात । कामनोपानेषातं फल हंखन संकल्पवाक्यं तु केवलं भिद्येत न तु मुण्डनावृक्तिः । अध त कामनानां भूयस्ते

क[प्पपरयागन्ननवतकोतेदिनमावतत। नच संवत्सरं द्विमासान पुनस्त।५ व्रजेयदि ।

मण्डनं चोपवासं च तत। यत्नेन क।र्थत्‌ ॥

२०१ नारायणमह विराचेतः- [ प्रयागप्रकरणम्‌ }

इति षचनाहक्षमासाम्यन्तर एकस्मस्ताथं एनषण्डननिषेधादना" वत्तिः । एतस्य नेमित्तिकोपवाससाहवरया्बजेदिु्तेशच नेम त्िकगुण्ड- नावृ्तिनिषेधपरतया काम्यविषयत्वा मावात्ताथाकरणकबुण्डनमात्नाः वृत्तिविषयत्वे पि्राहिमरणेऽपि पुण्डननिषेधपरसङ्गात्‌ । यत्तूच्यते- गङ्ायां मास्करक्ेतर मुण्डनं यों न कारयेत्‌ । स कोटिकुलसंयुक्त आकल्पं रोरवे वसेत्‌ ॥

इत्यकरणे निन्दा भरवणात्करणे च फटश्ुतेः प्रथागगुण्डनं नित्यका- प्यम्‌ । तच्च सङ्गत्करणादेव शाखार्थतिद्धेरेकस्यां यात्रायामेकमेवा- नियतकालं चेति तन्तु भ्रान्तमाषितम्‌ । एतस्य वचनस्व प्रयागपरतवा मावात्‌ । अथ मास्करक्षेत्रपवेन प्रयाग उच्येत तन्न । प्रजापतिक्षत्र- तेन मासकरक्षेत्वामावात्‌ । कोणादित्यादीनामेव मास्करकषेत्रतवस्य सामान्यविधावक्तत्वात्‌। अस्तु वा प्रयागपरता तथाऽपि नित्यप्रयागमुण्ड- नस्य प्रापिदिनीयग्गामुण्डनेन प्रसङ्गसिद्धिसमवात्कालान्तरत्वकल्पने प्रमाणामावः । तदस्यैव च कामनोपतिणाते काम्यत्वात्तन्नियतक्षाटमे- वेति द्रुतो नियतकालं ड्ुतश्च काटान्तरेऽनृष्ठेयमिति । तस्मादेवं केविषाहूः-प्रयागगङ्कयोः पराततिनिमि्तकमेक्ेकं मुण्डनं काम्यं चेक- कम्‌ । तज नेमित्तिकयोः कम्यप्रसङ्गेन कम्यियाश्च तन्त्रेणानुष्ठानलिा- पिदिने सङ्न्मुण्डनेनेव चतुर्णामपि निर्वाहः । न च काम्पयोस्तश्नानु- छानानेकृफलजनकत्वे योगसिद्धिन्यायविरोधः । तस्य केवलकाम्य- विषयत्वात्‌ । नैमित्तिकस्य तु निभित्तानुरोधेनानेकस्यापि युगपदुप- स्थितौ फटस्थाष्यनेकस्य तश्लानुष्ठानादेव जननात्‌ । यमटपुत्रोत्त जातिषिवत्‌ । अपरपक्षश्राद्धफटम घाव्योदकश्षीभाद्धफटजनकमघात्यो- दक्षीकालीनश्राद्धवेति । तदप्ययुक्तम्‌ । भ्रकृतयो्नेमित्तिकयोरेव ुण्ड- नये्वचनान्तरेण फटसंबन्धबोधनात्काम्यथोः पृथगमावेन चतुर्णा प्रसक्त्यमाधात्‌। अन्यथा फलार्थमुण्डनान्तरविधावेतयाऽन्नाद्यकाम याज- येदित्यवेश्यनतरविधाविव गोरवमुपस्थितपरित्यागश्च । तस्माहे एव गङ्काप्रयागपरािनिमित्तके मण्डने । तयोश्च तन्म । ताभ्यां च फल- दयं जायते । योगसिद्धिन्यायविरोधपरिहारश्च पएवेवदेवेत्याहुः । अपरे तु काम्ययोः क्ममेदामावापुथक्त्वामावेऽपि नित्यकाम्या्रिहोत्रवद्या- वज्जीवाधिकरणन्यायेन प्रयोगमेवसद्धावाश्चतुणां कमप्रथोगाणां युगपत- सक्तिः संभवत्येव । तत्रापि तु जाते्ेरेकषाङ्यतणा निमित्तफठसंयागे-

[ प्रयागप्रकणम्‌ } विस्थलटीसेतुः । २१

तैषोत्यतेः संवटिताधिकारत्वाक्निमिततद्रयप्रसक्तो ताहश्या एव तश्र मावाद्धषेत्सकुद्नुष्ठामात्फलद्वयम्‌ । मघात्रयोव्रयामप्यपरपक्षक्राडा- कतायमिव फलान्तरर्थश्राद्धान्तरोपदेशाद्रचनबलादेव फलद्वब ॒गुण- फलोपबन्धस्थटवत्‌ । इह तव िहोजवन्निमेत्तसयोगनोत्पन्नस्य वचना नरेण फला्थ॑तवोधनात्तदूवेव संवटितापिकारामावादशमासाम्यन्तरे च कृतगङ्खामुण्डनस्य तदुप्रसक्तावपि प्रयागमुण्डनविधानालवागव्यति- तिरेकेण च गङ्खामण्डनविधानात्यरस्परकोंडाकारास मवान्न युगपत्या- गेण फलद्वयम्‌ । तेनेकस्यां यात्रायां स्वःफला्थ क्रतेन गङ्खामुण्डनप्र- योगेण प्रयागमुण्डनप्रयोगेण वा द्योनमित्तिकमुण्डनयानिवाहः । एवमपरस्यां वात्रायां फएठान्तरोदैशकरततलयागरण दयात प्रयागन्र- यस्यैव निर्वाहो न तु चतुष्टयस्य । तथा वेकस्थां या्रायामेकमेव मुण्डन तेन चैकमेव फटभर । एवमपरस्यामपीति वदन्ति । यदा तु नान्यतरफ- लेच्छा तका हयोभुण्डनयोरगह्यमाणविशेषत्वा्तन्त्रम्‌ । यदा वु वकश्षमासाभ्यन्तरे कृतगङ्गायुण्डनस्तदा सत्या कामनाया कम्थ्नव प्रयागमण्डनेन तन्निमित्तकस्य प्रसङ्गसिद्धिः । कामनामावे तु कवटन- मिंतिकमेवानुषठेयमिति । सवथा व्वेकस्यां यात्रायामकम्वे दण्डन मिति विद्धम्‌ । रीणां तु विधवानां मवत्येवेति साधारणाविधविवाक्तमू । पधवानां तु विशेषः । ततर केचदाहुः- केश्चानां नास्ति नारीणां वपनं वतयज्ञयोः । भोवधादिषु सर्वेषु च्छेष्येदङ्लद्यम्‌ ॥ तथा-सवन्किशान्समुद्धत्य च्छेद्यद्‌ द्ठद्यम्‌ । एवमेव त नारीणां मुण्डगुण्डनमा दशत्‌ ॥ इति प्रायधित्तप्रकरणेऽपि श्रुतस्याऽऽकाङ्कति।टयनात्राप्यन्वय। पाव" वादिश्वजितिं स्वगवत्‌ । अथता ह्यसमथानामानन्तयऽप्यसव्रन्धस्तस्मा त्येकवेशः स इति जमनसूत्रात्‌ । थो येन यस्थ संबन्धा दुरस्थस्याप तस्य सः । अर्थतो द्यसमथानामानन्तपमकारणम्‌ ॥ इति वातिकाञ्च । अत एव्र मासखण्ड- छुरकम न शस्त स्याय। षिता तु वराननं। समर्तुकाणां तत्रैव विधिं तास शुगरुष्वम ॥ स्वन्किश्ान्समद्धत्य च्छदयदङ्कटद्रषरर ।

२२ तारायथणमह विरचितः [ प्रयागप्रकटणम्‌ ]

हृति परमासे तथेव वपनं विहितम्‌ । दिषोषासीपे त~ विद्रद्िपनृपरञ णां नेष्यते केशवापनम्‌ । सवन्कश्षान्समद धत्य च्छेदुयेदङ्गलद्यम्‌ ॥ तीर्थादिषु समतंणां स्यादेव केशवापनम्‌ । हति साक्षादेव. वचनं पठितम्‌ । तस्माखयागे समतरकाणा सवैकेश- समुयस्य दङ्कलं उङ्क वा छेदयेदित्पव वपन्ति ।

सांप्रदायिकास्त- केशमलान्युपाभित्य सवपापाने दृहेनाम्‌ । तिष्ठनि तीर्थन्नानेन तस्मात्तांस्तत्र वापयत्‌ ॥

इत्यादिवचनैः केश्षमटवपनस्येव ताथ विरेष्यविधानाद्कङ्खन- वान्च प्रकरणान्तरश्रतस्या्रान्वयः सोयादां स्वगानन्वथवत्‌ । प्रमासस- एडीयं त वचस्तन्मात्र विषयं तत्रेवेत्युक्तेः। अन्यथा ताथत्वादंव तादुशव- पनप्राते््र्थत्वापातः । किंवेतस्मदिव विशेषाबिधानात्ताथन्तरं गृटत एव मण्डनं गम्यते । विक्रुतिविकशेषे साप्तद्रयविशषावेधनव वक्रत्यन्तर पाश्चद्हयवत्‌ । दिवोहासोपदरितं तु वचो ्रन्थन्तराद्रानादृनाकरम्‌ । किव दिजयङ्लच्छेदने कतनमात्रे स्यान्न तु वपनं तचात्र वाहेतम्‌ । प्रायथित्ते त प्राकरणिकव चनबलात्तथा क्रेयते । अत्र तुं न तदस्ति । तस्मात्समूलमेव केङवपनमिह खीणामिति । अत्रापि नान्मुक्तकशवपर्न किति वेणीं कृता कुङ्कमादिमङ्कलद्रत्यालकृता मतर नमस्कृत्य तदनज्ञाता बाप्येत्‌ । तां च वेणीमश्जटां नेधाव पथाशाक्ते कृता स्वर्णमयीं रप्यमर्य वा षेण मुक्त प्रवालादिं च नपय

वेण्यां बेणीप्रदानेन सव पाप प्रणर्यतु । जन्मान्तरेष्वपि सदा सौमाग्यं मम वर्धताम्‌ ॥

इति एठितवा वेण्यां क्षिपेत्‌ । इदं च प्रथमयाच्रायामेव न प्रातयात्र- मिति सवंशिष्टानामाचारः। नन खाणां मुण्डनप्रापतरव कथम्‌ । इत्थम्‌ । अण्डनं चोपवासश्चत्यादिव चनं तावत्ता खापुससाधारण्यन वपन विधत्ते । यत्रापि च पुसः भ्रवण स्यात्तत्राप्युहेश्यविशषणतवाद्पुस्त्वम- विवक्षितम्‌ । तथा च यदेव एसां वपनप्रापक तदव खछ।णात्राप । अत एव पमस तासां धङ्ुलवपनषिधायके प्रमास्खण्ड।य वचन पव मुदां तमू । ब्रह्मदेव च कामकटोपास्याने कोश्यामपि मृुण्डनाम्याथद्शेनम्‌-

[ पयागपरकरणम्‌ ] त्रिस्थ्लीसेतुः । २९

आगत्य मणिक्यं त॒ स्नाला दा धन बहु । वपनं कारयित्वा त स्थित्वा छयद्धा पयोवता ॥ इति।

तदं प्रयाग एव कुतस्ता वापयन्ति न तीर्थान्तरेऽपीति चैत्‌ । अवर शिष्टाचार एद संकटनिःसरणसरणिः ।

यद्यपि स्यारस्वयं बह्मा बेोक्याकषणक्षमः ।

दथाऽपि लौकिकाचारं मनसाऽपि न टद्ययेत्‌ । इतिवचनात्‌ । पठन च~ जीणा समर्तरकाणां त॒ सर्वपापापनुत्तपे । प्रयागे वपनं कायं नान्यक्षेत्रे कदाचन ॥ इति । क्र विन्निवन्पे च नन्दिग्रामे जटां हिखेव्यादिवचनान्युक्त्वाऽनन्तरम्‌- सीता शिरोमरण्डनं च पातिवत्याद्क रयत्‌ । पियं रामस्य सीतायाः कुवैत्योऽन्या अपि खयः ॥ मण्डनं प्रति कर्माणि कारवयांचकररे तदा ।

इत्यादीन्यपि वचनानि लिखितानि । किंच यत्र जाणा मुण्डन न्यते तच तत्पर्वदासत एव किथत आचायः । यथाऽऽहाऽऽपस्तम्ब आचा- रप्रक्षरणे--एवं पत्नी केश्चवजमिति । बोधायनाप चन्द्रायणारद्ध- मासक्रत्याऽऽह-केशङ्मश्रुनखरोमवापनं चन्द्राधणाद्षु तदव छवा. क््ावर्जमिति । इह च नास्ति पयुदासः । तस्मत्छाणामाप वपनम्‌ । तच्च यहेशीयानामाचारस्तासामेव नान्यसामति । यच कषराजयोगी पुरन्धी च मातापत्रास्तु ज।वताः । अण्डनं सर्वतीथष न कुवदुवणपि।तः॥

इति वचनं तदनाकर्‌ । साकरत्वे वा दवेत।यादयात्रादधयम्‌ 4 जीववितकषग विणीपत्योरण्यवभेव त।थन्तरं प्रथमवत्रावा तयोरपि वपनस्य सामान्य विधावक्तत्वात्‌ । इई च खण रखामरक्षलत कायं तासां शिखाबन्धनादि विधानामावत्‌ । अनुपनातानाम॥प प्रवाम वपनं कायम्‌ ।

यस्तु पुत्रांस्तथा बाठन््नापयत्यायवत्तथा । यथात्मना तथा सवं दानं विप्रषु दापयत्‌ ॥।

# राजा मारी नारी च जीवतश्च पितुः सुतः, इति बा पाठः ।

7 17705४४4 भी 55 खि ९६५६५६८4 1५ < 711 11६

९४ नाराथणमहविरकितः- [ प्रयगप्रफरणम्‌ }

इति मतस्यप्राणवचने तृतीयपादैस्योत्तदशोषतायां व्यथंत्वापताद्धि- ्नवाङ्यतया गुण्डनादिषिधायकत्ात । वापियेत्तथेति तु पठे स्पष्ट एव विधिः । इदं चाकरतचूडानां न काय चूडाकरणस्याऽऽ्यमुण्डनतया तावन्भुण्डनान्तरानधिकाराविति केचित्‌ । अपरे ठु नेमित्तिकतवातितु- निधननिमित्तकदत्तेषामपीत्याहुः। तीर्थान्तरे तु कृतचूडानामप्या(प्यना)- वयक कृतेऽम्युदयः । हद्‌ च प्रयागमुण्डनं योजननत्रयाधिकदेशाद्यात्रा- यागेन काटविलम्बनियममनयेक्षयेव कायं न न्यूनदेशागतेन नापि लौक्षिककायदिश्चायतेन । उरध्वमब्दाद्विमासोनाधयदा तीथं बजेन्नर; । तवा तदनं शस्तं प्रायश्चित्ते द्विज ॥ त्रयागे प्रतियां तु योजनत्रय इष्यते । क्षौरं कृत्वा तु विधिवत्ततः स्नायाप्ितािते ॥ इति वचनात्‌ । केरित्ञ ‹ प्रयागे प्रतिथात्रायामेकयोजन इष्यते ' ति पठन्ति । अत्र शद्यपि प्रयाग हत्यविशेषत उपादानं तथाऽपि तितासितकषब्देन वेण्यामेव क्षौरस्नानयोसक्तत्वात्तत एव योजनत्रवस्थै- कयोजनस्य वा गणना न तु पर्वोक्तप्रथागावधेः । यन ' नेकसंवत्सरे कुर्यास्यागे वपनद्यम्‌ ' इति वचनं तद्योजनान्त्बास्यागतविषयम्‌ । प्रायथित्ताथयान्नायां त॒ तीथान्तरे न द्रामासावधिनियमः । नापि पर्वोक्तप्रयागे प्रायश्चित्तभृत इति विशेषोपादानात्‌ । अन्यस्तु विचारः सामान्यप्रघट्रकादेवाव गन्तव्यः । इति शरौमद्धदरमेश्वरसूरिचदुनारायणमद्टविरविते त्रिस्थलीधेतो प्रयागप्रकरणे तजत्यवपनविचारः।

अथ प्रयागमुण्डने काम्वत्वस्यापि सत्वात्तसङ्गासयागाधिकरण- कनानाकाम्यकमाण्युच्यन्ते । तत्र स्नानमाघस्नानञ्यहस्नानेकाहस्ना- नमरणानां फलं वक्ष्यते । अन्येषां तूच्यते ब्रह्माण्डपुराण- कुरु्षत्रे प्रयागे च गङ्घासागरसगमे । गङ्गायां पुष्करे सेतौ गङ्गाद्वारे च नेमिषे ॥ यानं दीयते शक्त्या तदानन्त्याय कल्पते । कुम पुराणे--

[ अ्रयागप्रकणम्‌ ] विस्थलीसेहुः । {॥ ९५

जी सषस्राकुठे रम्ये मन्दाङिन्यास्सटे शयुमे । भोदते मुनिमेः साध घुकृतेनेह कमणा ॥ तिद्धश्वारणगन्धरवेः पृज्यते दिवि दैवतैः । ततः स्वर्गात्परिग्र्टा जम्बुद्वीपपातेमवेत्‌ ॥ ततः छ्युमामि कर्माणि चिन्तयानः पुनः पनः । गणवाविित्तस्तपन्नो भवतीह न संशयः ॥ कर्मणा मनसषा वाचा सस्ये धमं प्रतिष्ठितः गङ्कायशननयोरमध्ये यस्तु रामं प्रयच्छति ॥ सुवणंमथ मुक्तां वा तथवान्यान्पारिग्रहान्‌ । कापिट्ां परलावणा यस्त॒ धेत प्रथच्छति ॥ स्वणशुद्भीं रोप्यखुरीं चेटकण्ठ। पयास्वन।म्‌ । यावन्ति तस्व रोमाणि सन्त गात्रेषु तापस ॥ तावदर्षसह्ाणि रुव्रटाके महे ।यते ।

तथा--पस्तु पुत्रास्तथा बालान्स्नापयेत्पाययत्तथा । यथाऽऽसनस्तथा सर्वं दानं विप्रेषु दापयेत्‌ ॥

तस्यापि पषाक्तं फटामत्यथः। तथा--गङ्कायमुनयो्मध्ये यस्तु कन्यां प्रयच्छ।त , आर्षेण तु विधानेन यथाविमवविस्तरम्‌ ॥ न स पश्यतितं धोरं नरकं तेन कमणा । उत्तरान्स क हन्मत्वा मोदते कालमक्षयम्‌ ॥ मास्स्येऽपि काप्लामत्याद्युक्तम्‌ । गर्वा क्षतसहभेभ्यो इद्यादेका पयास्वनमम्‌ । पएचन्दारास्तथा म॒त्यान्गारेका प्रतितारयत्‌ ॥ तथा-अथ संध्यावटे रम्ये बह्मचारा जतन्द्रय, उपासीनः शुचिः संध्यां बह्मछाकमवाप्रुयात्‌ ॥ तथा--तन्न दानं प्रदातव्यं थथाविमवसमवम्‌ । तेन तीर्थफटेनेव वधते नान्न संशयः ॥ स्वभे तिष्ठति राजेन्दर यावदृामतसपुषम्‌ । ि तथा~-शुक्राम्बरधरा नित्य नियतः सयतान्धयः १ म

एरुकाठं ठु खनो पासं मूभितिमंवेत्‌ ४९. + हि

२६ नारायणमहटविरदितः- | प्रयागप्केएणम्‌ |

सुवणष्टकरतानां तु नारीणां मते शतम्‌ । पथिव्वामासमदायां महा मोगपतिमवेत्‌ ॥ धनधान्यसमायक्तो हाता मवाते नेतव्यः स मक्त्वा विपलान्मोणांस्तत्ताथ स्मरते पुनः ॥ एवमन्यान्यपि दानफलान्यवगन्तन्यानि । पाद्ये देवान्प्रति विष्णः ममाप्येतन्मतं देवा यद्धषद्धिरुदाहतप्‌ । तत्तथाऽस्त ठमत्वेतव्रह्मक्षेवामेति प्रथाम्‌ ॥ सूर्यवंशोद्धवो राजा गङ्गामत्राऽऽनापिप्याते । सा स्थंकन्यया चात्र काठिन्या वे समेष्यति ॥ युं च सवं बह्याद्या निवसन्तु मया सह । ती्थ॑राजेतिविद्यातं ते।थमेतद्ध विष्याते ॥ दानं घ्रतं तपो होमो जप्पूजादिकाः कियाः अनन्तपुण्यफलदा मत्सांनिध्यकराः सद्‌ा ॥ पितनुदिक्ष्य ये भाद्धं कुवन्त्यत्र ममाग्रतः तेषां पितृमणाः सवं यान्ति ते मत्सटोकताम्‌ ॥

पटस्त्ययन्नायाम- एषा थजनममिहि देवानामापे सत्कृता । दत्तं तन्न स्वल्पमपि महद्धवति मारत ॥ ब्राह्मे पितवचः अस्मकृलभसूतास्तु समा यास्यन्ति शोमनाः श्राद्धं सपिण्डकं येऽत्र करिष्यन्ते तत। वयम्‌ ॥ विष्णलोकें गमिष्यामो विष्णापादृकसभ्रयाः । पनः संसारपद्ष्‌( नाऽऽयापः पृण्यमाजनाः ॥ तथा--तीथंराजं प्रयगेऽस्मिन्मन्दमाग्यो यहीष्याति । दष्परति्हमप्यत्च नरकाय मविष्याते # प्रथागत्तीर्थे पाण्डो इरन्नं यस्तु भते) । विद्यं तस्य तत्पण्यं सत्यभतन्पसादेतम्‌ ५ रन्न प्रतिरहदुष्टं जातिदुष्टं स्व मावदुष्टमित्यार । तथा-यक्किविदपि विप्रनद्र प्रथमे ताथनायकं । विष्णामृदहिश्य हास्यन्ति तदानन्त्याय कल्पते ॥

[ प्रयागऋछरणम्‌ ] तिस्थर्टीसेतुः । २७

एतदनन्तरं आमस्वणधान्यकन्यागेोपुराणादिद्ानफटकाक्यानि बह एुराणदेवावगन्त्यानं । तथा-तैष्मवानि प्राणानि विष्णामक्त्या वि्नारवाः

शण्वन्ति कथयन्तीह ते गच्छन्ति हरेः पुरम्‌ ॥

ये कुर्वन्ति महामामा वेदपारायणं क्रचित्‌ ।

यावन्त्यक्षरजालानि यावन्तः स्वराबन्दृवः ॥ तावन माधवस्यास्व रूपाणि स्थापतान्यलम्‌ +

तथा-कन्यागोमहिरण्यानि दानानि विविधानि च। प्रयागे कुव॑तां पसामणुरप्यसिलं जगत्‌ (१) ॥

तथा- प्रयागे पण्यवाटीके अन्नदानं करोति यः ॥ कृतं तेन मुनिभरेष्ठ कारिबराह्मण माजनम्‌ । सितासिते प्रयागे तु तिलहोम करोति यः ॥ कोटिहोभः कृतस्तेन यावद्वे तिटसस्यया तिलतर्पणमप्यत्न पुन्धत्यासप्तम इलम्‌ ॥ प्रयागे माधवः सक्षाद्रतते जगदीश्वरः। तत्र यद्सङ्र्वन्ति तत्सवं चाक्षयं मवेत्‌ ॥

तथा- मौक्तिकानि प्रयच्छन्ति मूषणाय मधुद्रेषः । तेषां मूषायते विष्णुविबुधेः भियया सह ॥ सत रत्नानि पुण्यात्मा हरिप्रीत्यं ददाति च। वेण्यां रलप्रहानेन स्वग रत्नगहे वसेत्‌ ॥ स्वगा पवर्गहारं हि प्रयाभे दानमम्मसाम्‌ । धान्यदानं महामामाः कुवन्ति बेमलश्याः ॥ गङ्धातीरनिवासिम्बस्तस्य वासो हरेः पुर । तिलदानं प्रयागे तु ये कुव।न्त (वि चक्षणः. ॥ तेरवाध्यतद्पाणि स्थापतानं जगत्तरच । वाक्षांसि ये प्रयच्छन्ति होतच्राणाय यागनापर्‌ ॥ कम्बलाचििष्यामक्तेभ्या ददाति च हार।प्रयः तस्थ पातकशीतातिर्न हि कुत्रापि जायते ॥ चसत वै ती्थराजेऽत्र शातातत्राणङारणम्‌ ।

अरिं परज्वाहयेत्तेन पाष दग्ध परातनन्र्‌ ॥

२८ । नारायणमहविरावितः- [ प्रयागप्करणम्‌ ]

इक्षुं शडे सितां वाऽपि दद्याद्यो विष्णातत्परः । तस्य माधु्यतां याति प्रयागे माधवोऽभ्पयः ॥ इत्याद्यक्वोक्तम- ॥ यानि कानि च दानानि प्रयागे नियतास्मवान्‌ । करोति परया मक्था सोऽक्षयं फलमश्नुते ॥ इति । माच त्वत्र बने फलविशेषस्तत्रेव- प्रयागे मादमासे तु विष्णोः प्रीष्ये वदाति यः । विष्यामक्तिपरेभ्यस्तु तस्य पुण्यमनन्तकम्‌ ॥ प्रयागे माघमासे वै घृतदानं करोति यः। स स्वरम धृतश्ुल्याघ् मोदते दिष्यमोगवान्‌ ॥ इत्यादि । अथ प्रयागे सामान्यतः घ्रानं दूरमपुराणे-- एतखजापतिक्ितरं विषु लोकेषु विश्रतम्‌ । अन्न च्नात्वा दिवं यान्ति ये भृतास्तेऽपुनमेवाः ॥ तथा-तज्नामिषेकं यः कुयात्संगमे संशितवतः । तल्यं फल मवाप्नोति राजदयाश्वमेधयोः ॥ तथात घ्नता च पीत्वा च यथूनायां युधिष्ठिर । स्वपापविनिभुक्तः पुनात्यासतम छलम्‌ ॥ पाद्च-प्रयागन्नानतो नासि क्राप्यन्यदाधेकं परम्‌ । प्रायश्चित्तं तपोदपं दानरूपं कियादिकम्‌ ॥ तथा-पलछीमसतमोभ्वंसे यथा शरदि चन्द्रमाः । माति षापक्षयात्तद्रन्नरो वेणीजलाप्लृतः ॥ छ्ीकेन पुरा शप्तो गन्धव वायसोऽमवत्‌ । शापं ममोच सोऽत्रैव स्नातः सद्यः सितासिते ॥ स्कान्दे-एवं निष्कलुषीमूय ततः घ्नाय स्सितासिते । थं यं कामममिध्यायंस्तं तमाप्नोति नान्यथा ॥ पण्यरारिं च विपुलं पृण्यान्मोगान्यथेप्तितान्‌ । स्वर्गं प्राप्नोति तत्स्नानान्निष्कामो मोक्षमाष्रुयात्‌ ॥ घा याधोऽभिलषन्मोक्षं कामानन्यान्विहाय च । सोऽपि मोक्षमवाप्नोति कामदात्ताथराजतः ॥ भास्स्ये-सत्यषादी जितक्रोधा ह्याहिंसा परमा स्थितः । धर्मानुसारी तत्छन्ञो गोब्राह्मणहिते रतः ॥

[प्रयगपरकरणम्‌ | तिस्थटीसेतुः ।

गङ्गायसूनयोमंध्ये स्ञातो मुच्येत किल्बिषात्‌ ।

भनसा चिन्तितान्कामास्तांश्च प्राप्रोति पष्कठान्‌ ॥ तथा युधिष्ठिर उवाच-

बरहाहा वव्यलोमाह्वा ये तु कामवक्ष गताः।

कथं तीर्थफलं तेषां कथं तीर्थमवाप्ुयुः ॥

विक्रयः सर्वभाण्डानां का्याकायमजानतः ।

प्रयागे का गतिस्तस्य चेतद्बृहि महामुने ॥

भारंण्डेय उवाच कणु राजन्महागु्यं सवेपापहर छमम्‌ । भास्षमें च स्नायीत प्रयागे नियतेन्वियः ॥ भच्यते सर्वपापेभ्यो यथाहष्ट स्वयमुवा । विस्त प्रयतो मूत्वाऽहिसकः भद्धयाऽन्वितः ॥ धुरुयते सर्वपापेन्यो गच्छेत्परमक पद्म्‌ ।

अच्राविशेषादयं कविन्भासम्‌ ।

तथा--विघ्नम्मधातकानां तु प्रयागे शुणु थतफलम्‌ । स्नान इति शेषः विक्ालमेव स्नायीत आहार मेक्ष्यमा चरन्‌ । तिमिमतििमच्येत प्रयाणे त॒ न संशयः ॥

तथा प्रयागतीथान्यक्लाोक्तम्‌- भहपानः परो मूत्वा कुरु तीथामेषचनम । पे च बहवस्तीथाः सवेपापहराः स्मृताः ॥ तेषु स्नाला दिवं यान्ति ये मरतास्तेऽपुनमवाः ! एवं करुष्व कौन्तेय सवंतीथामिषेचनम्‌ ॥ यावज्जीषकरृतं पापं तत्क्षणादेव नर्यात । विष्ये--गङ्कायम्ुनयोश्वैव संगमो लोकविश्रतः त एव कामिकं तीथ तत्र ञ्जनिन माक्तेतः यस्य थस्य च यः कामस्तस्य तस्य मबाद्धसः॥ मोगक्षामस्य मोगः स्याद्राज्यं स्वाद्राज्यकामिनः। स्वर्ग; स्यात्सवर्भकामस्य मोक्षः स्थान्भाक्षकामणः ॥

मारेऽद्विरस्तीथयात्रायम्‌--

२५

३० नाराय्णमटविरवितः- [ प्रवामग्रकरणम्‌ } गङ्गायप्ननयोस्तीयं तथा कालखरे गिर । दक्षाश्वमेधाना्रोति तन्न मासं करतोदकः ॥ द कंचनमासममिमेष्येदं वचनं न तु माघपरमविशेषभ्रवणाककालख- दस्थाप्युपादानाचच । मारते--चातुषिधे च यदुण्यं सत्यवादिषु चेव यत्‌ । वात एव तदाप्नोति गङ्गायमुनसंगमे ॥ ब्रह्मएुराणे-- गङ्काययनपद्के तु यः पुमान्पुण्यवधेनः । छ्नाला नारायणं देवं मक्त्वा संस्मरते पदि॥ स पमान्यत्र यच्चाऽऽसते तत्र विष्णः प्रसीदति । तथा--दुटंमं तीथराजस्य पाने सर्वज सवेदा । देशकालादिनियमः प्रथागे न हि स्वहा ॥ सवे श्ुममयाः कालाः स्वाः श्ुममया दिशः । एतेषु सर्वषु षवनेषु यथपि प्रयागशब्दस्याविशेषत उपदानं तथाऽपि तदन्त्॑ततत्त्तीथेन्नानफलस्य वाक्चान्तरेरुक्तवार्स्थलमा वरे च जलामा- देन घ्लानासंमषाद्रवेण्युपलक्षकः प्यागकषब्द इति । अथ प्रथागे माप

न्रानफलम्‌ । तत्र कृमपुराणे- वटि कोटिसहश्चाणि षिः को रिक्तानि च । माघमासे गमिष्यन्ति गङ्धायमुनसगमम्‌ ॥ पत्स्ये--सितासिते तु ये नाता माघमासे युधिष्ठिर । न तेषां पुनरावृत्तिः कल्पकोटिशतैरपि ॥ दश्च ती्थंसहस्चाणि दृक्ञ काटयस्तथा पराः । माघमासे प्रयागे तु गङ्गायमुनसंगमे ॥ पद्मपुराणे-- कुरक्ेत्रसमा गङ्गा यत्र तत्रावगाहिता । तस्माहश्गणा प्रोक्ता यत्र विन्ध्येन संगता ॥ तस्माच्छतगणा प्रोक्ता कार्यामत्तरवा हनी । कार्याः शतगुणा प्रोक्ता गङ्गायमुनसंगमे ॥ सहस्रगुणिता साऽपि मवेत्पश्चिमवाहिनी । पथिमामिमुखी गङ्गा कठिन्या सह संगता ॥.

[ प्रयामप्रकरणम्‌ ]} निस्थखीसेहुः ।

हन्ति कल्पकृतं पापं सा माधे पप दुठेमा । अशत कथ्यते राजन्सा वेणी मवि दृलंमा ॥ तस्थां माघे महतं तु देवानामपि इठे मम्‌ । तथा-पथिष्यां यामि तीथानि पयः सन्ताह याः एनः) स्।तमायान्ति ता ण्या माषे मासि नराधप॥

तथा बह्यविष्ण्वादीननुकरम्ाक्तम- अणिमादिगुणोपेता ये चान्ये तच्वदिनः घातुमायान्ति ते सवे माधे वेण्यां नराधिप ॥

तथा गङ्गां येऽजावगाहन्ते माघे मासि नराधिप । चतयंगसहश्रं ते न पतन्ति घुराटयात्‌ ॥ शतेन गणितं मापे सहस राजसत्तम । निर्दष्टमुषिभिः घ्रानं गङ्गायमुनसगमं ॥

तथा-माधसत प्राप्यते धन्यः प्रयागे द्विजसत्तम । अपुनर्मवदं त्न ।सतासतजठं यतः ॥

गायन्ति देवाः सततं दिवेष्ठा

भाघ प्रयागे किल नो मावेभ्याते ॥

घ्लाता नरा यत्र न गभवेदनां

पहयनित तिष्ठन्ति च विष्णुसानधा ॥

तथा--श्न(ता हि ये माकरमास्करदय तीथं प्रयागे सुरसिन्धुसंगमे । तेषां गहद्वारमटकरातं भङ्वछिः कुरकणताडता ॥

तथा-सितासिते त यो मजेदापे पापशतावृतः अरङ्धरस्पे रवौ माधेन स्र पापषु मजात ॥ दृजंया वैष्णव) माया देवैर प इदुस्रा । प्रथागे द्यते सातु माषे मासि नराधिप ॥ तेष॒ तेषु च लोकेषु युक्ला मागाननकराः पश्चा वि्ीयन्ते प्रयागे माघमाजनः ॥ राजसूयसहस्रस्य राजल्नावेकल फलम । सितासिते च माघे तु क्नातानां मवति भुवम्‌ ॥

९१

६२ नारायणमहेविरचितः- [ प्रयागम्रकरणम्‌ ]

तथा-आकलपजन्ममिः पापं संचितं यक्षरशरंप । तद्धवेद्धस्मसान्मापे घ्नातानां तु सितासिते ॥ इत्याी नि बहूनि वचांति पष्मपुराणीयमाघमाहालमपे दृ््यानि । अङ्किरस्तीथयत्िायाप्‌-- अघमासे प्रयागे तु नियतः शंसितवतः । बनाता तु मरतशरेष्ठ निंमलः स्वर्गमाष्ुपात्‌ ॥ पद्चि-- माधः सितासिते विप्र राजसूयः समो नवा । धनुधिशतिविस्तीर्णे सितनीलाम्बुसंगमे ॥ भाघादुपुनरावत्ती राजसूयः पुनः पतेत्‌ । माघमासे प्रयागे तु सितासितजलं स्पृशेत ॥ अधन्थो न स्पृशेन्न मष्ापातकहारिणम्‌ । पाठान्तर तु-- माधमासीयवातोऽपि सितासितजल स्पुशन्‌ । अधन्यं न सपशेश्चनं महापातकहा हि सः(1) ॥ इति । बह्मपुराणे माघोपक्रमेण-- तीधंराजे प्रयागे तु वेण्यां यः स्नाति मानवः । तस्य पापमयं नास्ति विष्णुस्तस्य प्रसं।दति ॥ प्रयागे माघमासे त॒ वेदतीथांद्बिन्दूना । सयश्येत पस्य गां तु सर्व॑पापः प्रमुच्यते ॥ माये मासि प्रयागस्य दशनं हठमं त्रणाम्‌ । स्पशानस्यतु का दातां स्नानं तत्र घुदुलंमम्‌ ॥ इत्यादि षष्ठोऽ्यायो माधक्न नपरशस्ापर एव । पा्च--सर्वतीर्थानि कृष्णानि पापानां सङ्गदोषतः । मवन्ति शुकुवर्णानि प्रयागे माघमजनात्‌ ॥ बाह्वे--अश्वमेधादिकृ चको माघश़त्तीथंनायके । माधन्नाय्यनयोर्मध्ये पावनेन ठक्ष्यते । इत्यादि ॥ तथा--पच्न कुत्रापि वा मापे प्रयागस्मरणान्वितः। करोति मजनं तीथं स ठमेद्वाङ्कमजनम्‌ ॥ प्रयागाभिमुखो मृत्वा संस्मरन्माधवं विभुम्‌ । पराधस्नानं करीत्यन्न स पृक्तः सवपातकात्‌ ॥

[ प्रयागप्रकणम्‌ | िस्थलेसितुः । १३ अच्च नानावाक्थवश्ार्फटविकल्पेऽपि योगसि द्धिन्यायेन प्रतिप्रयो. २ षः $ > क छ (क) कि कि कि गमेकेकं फलम्‌ । कामनेव च तत्तदुदेशे नियामिका विनेगमकान्तरा- | क क, कि मावात्‌ । एवं वक्ष्यमाणञ्यहेकाहफठेऽपि । अथ ऽयहफट वचनानि । मत्स्य पुराण-

संवत्सरक्षतं साग्रं निराहारस्य यत्फठम्‌ । प्रयागे माघमासे तु उयहश्नातस्य तत्फलम्‌ । तथा-योगाम्थासेन यद्यण्यं संवत्सरदातत्रपे ॥ प्रयागे माघमासे तु उयहघ्नातस्य तद्भवेत्‌ । तथा- प्रयागे माघमासे तु यरूहं घ्ञाति मानवः ॥ पापं त्यक्ता दिवं याति जीण। त्वचमिवोरगः । पद्मप्राण- प्रयागे माघमासे तु उयश्नातस्य यत्फलम्‌ । नाश्वमेधसहषेण तत्फलं ८ मते भवि ॥ तथा-उयहन्नानफलं मापे पुरा काश्चनमाटिना । राक्षसाय ददौ मूपतेन मुक्तः स पापक्रुत्‌ ५ तथा--उयहात्पापक्षयो जातः सप्तविंशतिंभिर्दिनेः । शेषम यद्मृत्पुण्यं तेन देवत्वमागता ॥ रमभाणा तु कलापे गिरिजायाः परिया ससी । जातिस्मरा तथा जाता प्रयागस्य प्रसादतः ॥

तथा--पुष्करे च कुरुक्षेत्र बह्मावत प्रथूदके ।

अविभक्ते परमासे च गङ्गासागरसंगमे ॥

यत्फलं दश्श मिर्रषेः पराप्यते संयतेग्दैः ।

तत्फलं प्राप्यते माये उयहघ्नानान्न संशयः ॥

अत्र उयहो मकरसंकमरथसपतमीमाधीपोणमासाीरूप इत्येके । माघञ्य- छदकम्यादित्रयमिति तचखवादिनिः । मकरादि नत्रयमित्यन्य । भआाचस्याऽऽद्यं ्रयमिष्टं “ उयहात्पापक्षयां जातः सप्तविंशतिमिद्निः । शेषैः ` इति पर्वोदाहृतशचनादितीतरे । त्रयोदश्या दिजरिथमित्यपरं ‹ महामा पुरस्कृत्य सप्नौ तत दिनन्रथम्‌ ' इतिवक्ष्यमाणवचनात्‌ । एतस्वार्थवादत्वाद्यकिविहिनघ्नयषिति वृद्धाः । एवम प्रेऽपि । कूम. पएराण- ५

३४ नारायणम्विरवितः- [प्रयागकम्‌ |

गवां शतसहस्रस्य सम्यग्दत्तस्य यत्फटम्‌ । प्रयागे माघमासे त उयहस्नातस्य तत्फटम्‌ ॥ पद्यपराणे-प्रजन्ति येऽपि =यहमन्न मानवा

स्तीर्थं प्रयाग धतपापकञ्चकाः। मजन्तिते नो निरयेषु धरमिव- तस्दरभ च ते च।रु चरन्ति देववत्‌ 1।

तथा वसिष्ठ उक्राच- अवन्द्री विषये राजा वीरसेनाऽमवत्पुरा । न्मदातारमाभ्ित्य राजसुय चकार सः ॥ धोडरोरश्वमेपैश्च स्वर्णवाट विराजतः स्वर्ण मघणयपाधेरीजे साऽपि यथाववेध ॥ प्रददौ धान्यराश।श्च दविजेम्पः एवतापमान्‌ । वदान्यो देवतामक्तो गोप्रदः स छुवणद्‌ः ॥ ब्राह्मणो मद्रकी नाम मृखो हानकुटस्तथा । कृष वलो दुराचारः स्वेधमवहेष्करृतः ॥ सौरकमतमद्िय्रो बन्धुभिश्च समरज्ज्तः इतस्ततः परिभ्रान्त निगतो वृत्तिपाडतः ॥ द्वतः साधमाविश्य प्रयाग स समागतः महाम!६। परस्करुत्य सस्न। तत्र दुनत्रयम्‌ ॥ अनघः स्नानमात्रेण स भूत्वेह 1द्रेजात्तमः प्रयागाच्चलितस्तस्मात्पनय स्मात्समागतः ॥ स राजा सोऽपि विप्रश्च विपन्नवकद्‌ा तर्द तयोर्गतिः समा दृष्टा मया शक्रस्य सनधा ॥ तेजो इपं बलं खण देवयान ।वेमृषणम्‌ । मरा च पारिजातस्य च्त्यं गीत समं तयोः ॥ इति ष्टा हि माहातमयं क्षस्य कथमुच्यते ।

एवमेव सामान्यतः प्रयागातिरिक्तवेषयाण्याप पड्स्थानि प्रकरस्थे रवौ मापे प्रातःकले तथाऽमले । गोध्पदेऽपि जले स्नान स्वगदं पापनाशनम्‌ ॥ योगोऽयं दुठैमा राजखेटोक्पे सचराचर । अस्मिन्पोगे दकक्तोऽपि स्नायाद्‌ाप ।दनत्रयप्‌ ॥

[ प्रयागभकरणम्‌ | ` त्रिस्थलीमेतुः । १५

इत्यादीनि वचनान्युदाहायाणि । अयेकाहस्नानव चानि पद्न- स्व्णमारसहसेण कुशक्षेत्रे रविग्रह ।

ज

यत्फलं ल मते मापे वेण्यां चेव दिने दिनि ॥

अथिपएराणे- गवां कोिप्रदानाधतात्यहं तस्य तत्फलम्‌ । प्रथागे माघमासे त॒ एवमाहूमनीपिणः ॥

एवं प्रथागादृन्यत्रप्यिकाहमाघस्नानवचनान्युदाहाय।णि । एवे सपू णभाधडयहकाहस्ननफटप्रातपादक वाक्व षु तत्तु कं। चदुाहुः~ पएणमाष. स्नानेऽपि क्गियमाणे ऽयहाणामेव फटजनकता न तु मासस्य । तथा च मसं वक्षञ्यह्ाणां सकत्वात्परातेन्रयह तफलाटेखन संकल्प कतवा दृक्ष ऽयहाः स्नातव्याः । एवं च रुएणमायन वरावध फलठलामालवुत्तिविशेषकरता भवतीति । तिद कुमतिवेला सतम्‌ । क ल्पितेष्वपि दशस यहेषु समुदायद्वयात्मक दशपणमासप्रयागवात्क तदघटितो मासप्रथोग ९व फलजनकः क वा दश यहा एव परस्पर निरयेक्षाः प्रत्येक फटजनकाः । नाऽऽयः । उयहकलपनस्य नरथक्यात दत्िविशेषकरतामावाच्च । भासप्रयोगादेकस्येव फलस्यावापेः । द३।- पर्णमास्योह फटवाक्यगतद्विवदनोपपत्तिः प्रयाजाद्‌।नां च दरण. भासश्षब्देनाग्रहणात्फलसबन्धामावादङ्गत्वासाद्ध समदायद्ररकल्पने परपोजनम्‌ । इह तु न तथाऽस्ति माधञ्नानफटसमपकवाक्यष्वकवचन।- न्तेतैव माघशब्देन राजसुयवत्फलसंबन्धव। धनात्‌ । तत्र च 1वद्रहराक्व समदाथीकरणप्रमाणे इह हु नास्ति प्रमाणामेतति वक्ष्यामः । न द्तवः पर्वादाहतानां माधक्षब्दयुक्तमासघ्नानदधायकव चनानमानयर्यापा- तात्‌ । आद्यञग्रहेणैव ताषत्फल सिद्धो देती या दिञयहानथक्यप्रश्ङ्गा च । अथाधिकफललिप्सयाऽन्येषां साथकय ताह पवादाह तकाहवाक्वरप तावत्कल्श्रवणदेकाहिम्य एवं त्रिशहुण एटमस्तु । 5१६२२ ऽप्यधिकं तरफललामान्न त उयहदृक्षकाहश्षगुणमेवेति । ।केच । मसिप्रथागततर्‌- सकारेण उयहरयोगपुरस्कारे को हेतुः किं मासवाक्यषु फलाश्रवण उपह वाक्यैस्तदृपसंहारो दा फठभवणयुक्त उवहवाक्यसत्वम वा । नाऽऽद्यः परयोदाहतनानापुराणी यमासवाक्येष्वापे तच्छवणात्‌ । न द्वितीयः । फटश्रवणवस्वदेवास्पष्टतवामावेनोपसंहारायागतत । तदुक्तम्‌-' स्पष्टस्य

१६ नारायणमहविरणितः- [ प्रयागप्रकरणम्‌ ]

त वियेनान्येरणसंहारसंमवः › इति । नान्त्यः । सामान्यञ्यहवचनाना ्राधातिरिक्तकाटीनञपहविषयत्वात्‌ । माघान्तगतञ्यहविषयाणा ठु संप्णमाधाशक्तविषयत्वात्‌ । दश्षान्तरादागच्छता बटवलतिवन्धकन मासन्नानासंमवविषथतवाच्च । एकाहवाक्यवत्‌ । ` अ। स्मन्थागे व्वश्- क्तोऽपि घ्नायादपि दिनन्नयम्‌ ` इति 'मजान्त येऽप उयहमन्न मानवाः इति च स्फुटैव पद्पुराणेऽशक्तविषयताऽसमव वषयता च गम्पतं ।

यदाप

उयहश्नानफं माघे प्रा काश्चनमाछिनी । राक्षसाय ददौ मूप तेन षुक्तः स पापकृत्‌ ॥ इति पद्यपुराणीयमाघमाहाटय दत्तत्रियवाक्यम्‌ । तथा--उयहत्पापक्षयो जातः सप्तविशातिमाद्नः शषेम यदुमूत्पण्य तन दवत्वमामरता ॥ इति ततैव काश्चनमाटिनीवचनं च उयहस्थ प्रत्यकं फटजनकत्त मरानमित्यच्यते तदप्यमीमांसितवेदवचनानामेव शाोमते । तथा हिः पश्च माधद्चानमाहाप्म्यस्योपक्रमान्मध्य च-

मया गता कृतं घ्वानं माधे मासि सितापिते । तस्य क्षानस्य महालयं शृणु वृद्ध नशाचर ॥

तथा--स्परत्वा प्रयागमाहात्म्य माघ माघ व्रजाम्यहम्‌ । तथा-बहवो हि करता माघा वष वषं यथावेध । ्रद्धापतं मया मद्‌ ब्रह्मक्षत्रे सेतासिते ॥ तथा--ददामि माधपुण्यं तु करृतमेकं सिताकिते ॥ हति मध्ये परामर्शात्‌ । निष्पीड्याऽऽशु ततो षच्ञं जलं कृता कराम्बुजे । वदो सा माघजं पण्यं तस्मे वृद्धाय रक्षे ॥

इत्यन्त उपसंहाराचच भासप्रयोग एव फटजनक इत्यवगम्यते । तेन दत्ताेथकाश्चनमाठितीवाक्ये मध्यपठिते मासस्नानस्येवावयवदरारा स्तुत्यर्थत्वेन व्यास्येये अष्टाकपाटादिवाक्यानीव द्वादशकपाटस्तुत्य- धतया । किंचात्र उयहात्पापक्षयो जातः शेषैः सप्तविंशतिभिदिनेयवु- ण्यममूदितयुक्तेवलावृकञयह एकश्च सप्तविंशत्यह इप्येवंसथुदाय एष कल्प्येत न तु मवद्मिपेता दृश तयहा इति परक्किबिद्भ्यवस्थितमापध्े-

[ प्रषाफमकरणम्‌ 1 विस्थठीसेतुः ।

तेसयेतस्यार्थवादतेव । तस्मान्मा घप्रयोग एव फटजनको न तु दश्च व्हा

इति सिद्धम्‌ ।

अथात्र स्नाने दिनविरेषे फट विरेषः यमः--कातिक्या परष्करे सतिः सवपापः प्रमुच्यत । माध्यां नातः प्रयागे त॒ भरच्यते स्वपातकः॥

मारतेऽङ्किरस्तीथयात्रायाम- वृ तीर्थहघ्राणि िंशत्कारयस्तथा पराः । समागच्छ माध्यां त॒ प्रयागे मरतषम ॥ तथाऽन्यच्र--अरुणोदयवेलछायां शुक्रा माघस्य सप्तमा । प्रयागे यदि ठम्पेत कोषिचुयं्रहेः समा ॥ तथा--खेर्मकरसंक्रान्तां प्रयागे ब्नानदानयोः । फटमानं न शक्रोति कतुं बह्मा ऽपि ततः ॥ एवं प्रयागातिरिक्तेऽपि सप्तम्यादिवचनानि- विष्ण--पयग्रहणत्‌ल्या त॒ शुक्का माघस्य सप्तमा ।

अरुणोदयवेलायां तस्यां स्न महाफटम्‌ ॥ इत्याद ।

तथा-प्ाषे माति सिते पक्षि सप्तमा काटरेमास्करा। कुयत्तनिनाध्यदानास्यामायुरापेग्यसपद्‌ः ॥

अच विधिमविष्ये वसिष्ठः

कत्वा षष्ठ मिकमक्तं सप्तम्यां नेश्रलं जलम्‌ । राञअयन्ते चाटयेथास्त्वं दत्वा शिरसि द्‌।पकम्‌ ॥

तथा जलमिति प्रकम्य-

न केन चाल्यते यावत्तावत््ानं समाचरेत्‌ । सौवर्णे राजते पात्रे मक्त्याऽछाबुमयेऽथ वा ॥ तैलेन वरतिदतिन्या महारजनरखिता । समाहितमना भत्वा इरा शिरसि दे1पकम्‌ ॥ भास्करं हृदे ध्याता इम मन्लयुद्‌ रत्‌ । नमस्ते रुद्ररूपाय रसानां एतय नमः ॥ वरुणाय नमस्तेऽस्त हरिवासर नमोऽस्तु ते ।

, जले परिहर्ीपं ध्यात्वा संतप्य देवताः ॥ हात ।

१८ नारायणमहविरचितः- [ प्रयागप्रकाणम्‌ }

- अष्यदानमश्नभथ- यद्यजन्मकृतं पाप मया जन्भययु सप्त । तन्मे रोग च शोकं च माकरं हन्तु सप्तभ। ॥ जथ भाधापा्यां विशेषो विष्णपराण- भाधातिते पथचदश कदाचिदुपाते या याद्‌ वारणन । क्षेण काटः स परः पितणां नद्यल्पुण्यनूप लम्पतऽप। ॥

दारणपूक्षं शतामिषा तथा-तत्रैव चेद्धादपदास्तु एवाः काटे तदा चाक्रयते ॥पतृम्यः। भराद्धे परां ततिमवाष्ुवन्ति युगान्सहच्नं पितरश्च तेन ॥ मारते भाघरमां प्रकृत्य- काले धनिष्ठा यदि नाम तस्मिन्‌ मवान्त मुपाल तदा पपितूम्यः। वत्तं तिलान्न प्रददाति तिं वषायुतं तत्कुठजंमनु ५५; ॥ ततैध--अभमाफपातभ्रवणेर्युक्ता चेर५।पमाधयाः । अर्धोियः स विज्ञेयः काटिभूयग्रहेः समः ॥ पौषमाघयोः धौ याम हत्यथः। पात व्यतीपातः दिगेव योगः शस्तोऽयं न तु रात्र! कदाचन । स्क न्दे--अर्धोद्ये त॒ सप्रति सवे गङ्गासमं जलम्‌ । शुद्धातमानो द्विजाः सं मवेयुव्रह्मस(मताः ॥ किचिक्किपते तच्च तदनं मेरुसानेमम्‌। अत्र वतविजेषस्तु हेमाद्रिवतकाण्डदेरवगन्तभ्यः। तथा मकरसक्रम- पमास्यभावास्थादिक्दष्यमपि तत एवावगन्त्यम्‌ । अजन सप्तम्यादृा ्रतस्नानेनैव तन्त्रेण माघल्नानं सप्तम्याद्स्नार्न च नेचहाति समान- देशकाटकतंकत्वात्‌ । न च योाग्तिद्धन्याषावराधः । भाधक्र। ङित एव सप्तम्यादौ स्नानविधानात्‌ । काम्ये कमण गुणफला धकार इव तदिरेधामावात्‌ । परस्पराक्र.ड।कारावे1हेतानेकफलसाधनकम दि पथत्वात्तट्य । यथा चेत्तथा मण्डन एव प्रपाओ्चतप्‌ । तथा चामुका- धककमोऽहममुकामुकघ्नानं तन्त्रेण करिष्य इति संकल्प्य स्नान कुयात्‌ । अन्ये तु प्रातःस्नान एव तत्तककाटलक्षणगुणादंव तत्तत्फलं मवतीति स्नाननेकृतवप्रसङ्क एव नास्ति । अतो न तन्त्रम्‌ । तेनागुका- यककामोऽमुककाठे स्नानमहं करिष्य इति संकल्प्यः ( लषः } । एतेन सत्तम्यादावसाधारणसकृल्येन पनस्तकेव प्रातःस्नानाचरणमिति

प्रवारप्रकणम्‌ 1 विस्पर्ठातित्‌ः । १९

त्युक्तम्‌ । तत्स्नाने प्रातःकाल नियमेनोक्तप्रकरेणेद गते; । अन्यथा तदैषेत्ययुक्तत्वादित्यटम्‌ । अथ प्रसङ्गान्माघस्नानविधिः । तत्र माघस्नानं नित्यकाम्यमिति चित्‌ । सप्रशपिकास्तु नित्यत्वयोधकवीप्साद्यमावक्केवटकाम्यतामव प्रतिपेदिरे । अच्र च वणाभ्रमनिषमनेरपेक्ष्येण सवषामधिकारः । तदक्त

पाश्च

सर्वेऽपिकारिणो ह्यत विष्णामक्तो यथा तुप । सर्वषां सर्वशो माघः सर्वषां पापनाशनः ॥ इति

भकरस्थे रवौ मापे प्रातःकाटे तथाऽमले ।

नृणां खीणां तथा स्नानं स्ववं पापिनामपि ॥ इति च ।

भविष्ये बरह्मचारी गृहस्थो वा वानप्रस्थोऽथ मिश्षुकः । वाटवृद्धयवानश्च नरनारानपुसकाः ॥ स्नात्वा भाषे शमे तीरथ प्राप्तुवन्तीप्ितं फलम्‌ ।

तश्रापि विशेषः बह्मक्षञ् विशां चेव भन्त्रवर्स्नानामेष्यते | तष्णीमेव त शदाणां तथव कुरुनन्दन ॥ नमस्कारोऽथ वा कार्यः सर्वपापौ घहानिद्‌ः । इति ।

शद्राणामिति जाणा स करजानां चोपलक्षणम्‌ । खयः शुद्रसध- माणः › इति “ शद्राणां च सधम।णः स्वऽपध्वस्तजाः स्मृताः ईति

च स्मरणात्‌ । अथ संक्षेपेण सामान्यतो माघस्नानप्रशसा बह्मपुरा णे- माघो गर्जति यज्ञेभ्यो माषे योगाञ्च गजंति। तीवाच्च तपसो माघो वेदशषाज्ेषु गजात ॥ तथा-सर्वतीर्थषु स स्नातां माघस्नान करोति यः संस्ारसागरोत्ताणः सवटाकेषु भागवान्‌ ॥ हत्यादिपश्मपराणीयमाघमाहत्म्य चाति विस्तरमन्रानुसधेयम्‌ । नारदीये--ंभापते माघस्तास त॒ तपास्वजनवह्ठन क्रोक्षनित सर्ववारीणि समुद्रच्छातं मास्कर ॥ पुनीम्‌ः सर्दपापालि त्रिवधानि न सराच'

४० नारायणम विरचितः- [ प्रयागप्रकमम्‌ ।

ततचैव जले विशेष तदागिष त वा स्नायात्कपे माण्डाभरितेऽथ वा । माघमासे वरारोहे शस्तं वै निन्नगाजटमप्‌ ॥

माण्डाभरिते तु विशेषः- सरित्तोयं महावेगं नवङम्मस्थितं तथा । वायुना ताडितं रात्रौ गङ्कास्नानसमं स्मृतम्‌ ॥

अधिकवेगायाः ससित आनीतं तोयमित्य्थः ।

पान्न तत्तेन वारिणा स्नानं यद्रे करियते नरः ।

धडब्शफलदं तद्धि मकरस्थ दिवाकरे ॥

हदं चाऽऽतरविषयम्‌ । उष्णोदकेन वा स्नानमशक्थं सति कुवते । हेष सर्वगात्रेषु उष्णोदं न विशिष्यते

तं ॥ इति ब्ाह्मवचनात्‌ । बहिः स्नानं तु वाप्यादू दरादकश्षाश्ूफल स्मृतप्र्‌ । तडागे द्विगुणं राजन्नद्यां चेव चतुगणम्‌ ५ शधा देवखातेषु शतधा च महानदम्‌ । श्तं चत्तगंणं राजन्महनद्या श्च संगमे ॥ सहश्चगणितं सर्वं तत्फलं मकरे रव। । गङ्कायां स्नानमाघ्रेण मते मानुषा वरूप ॥ शतेन गणितं माधे सहस्र राजसत्तम । निर्दि्टम पिभिः स्नानं गङ्गायमुनस्तगमं ॥ शतेन गुणितं सहस्र टक्षमत्यधः मविष्थ- प्रयाम पष्कर्‌ प्राप्य क्रुक्षे्रमथापि वा । यन्न वा तन्न वा स्नायान्माे नित्यमिति स्थितिः॥ विरा्फलटदा नदयो याः काश्चद्स्मुद्गाः समद्रगास्त पक्षस्य मासस्य सारेतापतिः॥ पाद्ठे--हिमवत्यष्ठत।थष सवपाप्प्रणाशनः

इत्यादिना तत्ततकषेत्रविशेषेण तत्तत्फलटमुक्तं तत्तत एवावगन्तव्यम्‌ । एवद्ष्णोदकघटकूपवाप)सरःप्रवाहनश्सागरमहानदृ। गोकाक मागार

5 ।

धीकाज्ञीनारायणाभ्रमप्रयागेष माधम्नान उत्तरोचरदेगुणथं बह्म उक्त तत्ततो ज्ञेयम्‌ ।

अथ मापन्नानकाछः । तत्र पाद्म मकरस्थे रवो यो हि न प्नातोऽम्युषििे रवी । , न श ५ कवे, (ष्ये ® कथं पापे प्रमच्येत कथं स तरिदिवं वजेत्‌ ॥ ५ नञ ब्नात्यनुदिते रवो ` इति क्वचित्पाठः । भाचभासे रटन्त्यापः किंचिदम्यदिति रवां बह्मघ्रे वा दुरापं वा कं पतन्तं पुनीमहे ॥ इति ष । क्ष पतन्तं जलं पतन्तं पुमांसं स्नातमित्यथः । तथा--पे भाघमासे वरतीथमजनं कर्वन्ति चार्धोदितिसयमण्डले ।

घ्रात्वा च भाषे हरिमिच॑यन्ति पे स्वर्भच्य॒ता पतयो मवन्त तं ॥

भविध्य- प्रो माधमास्युषपि सूयकराभितपे घान समाचरति चारु नद प्वहे । उद्धत्य सप्त पुरुषान्पितुमातुतश्च स्वभ प्रयात्यमलदहधरा नराऽस। ॥ पाघमास्यषसि भ्राला विष्यालोके मह यते । इति च ।

छ

अत्र सुर्करामितततविशेषणासातःकाल एवोषःशब्पेन गृष्यते । ब्रह्मपुराणे द्‌- अरुणो््ये त॒ संप्राप्ते प्नानकले विचक्षणः माधवाङ्चियुगं ध्यायन्थः पषति रपू जत्‌ ॥ परयागवारिणि शमे तस्य पुण्यस्य का मितिः)

[भषागकणम्‌ | तरिस्थटीसेहुः । ४१

€ तथा--अरुणोद्यमारस्य प्रातःकालावाधे प्रमा । 6 मा घञ्चनषतां एण्य क्रमात्तत्र च धारणा ॥ १. अ उत्तमं त॒ सनक्षत्रं टुप्ततार तु मध्यमम्‌ ॥ क सवितयुहिते मृष ततो हं।न प्र ततम्‌ । ङः पर स~ । ० 1 क, स्कान्दे शिवलोकादिस्यादक्वा- १21

प्रातु माष समायात प्रथागमर्णादय ।

४९. नारायणमहषिरवितः- [ भरयायप्रकरणम्‌ ]

अत्र सूर्योदयपराणि वचनानि फटपरत्वात्काल परत्वेऽपि सति वाक्यमेदापततेरदयसामीप्यलक्षणयेकवाक्यत याऽरुणोहयपराण्यवेति क भित्‌ । तन्न । ्ेन्दिपक्ामस्पेतिवदुणफठाधिकारेण विधेयामेदृद्‌" वाङ्यमेहाहक्षणापतेरुदयश्चानस्य निष्फठतापत्तेश्च काटवेकल्यात्‌ । एतेन दिंविद्म्युदिते रषावित्यत्र रविशब्देन रविपरमोच्यत इति स्पृति. ह्पणोक्तिरपि परास्ता । तसमाक्ताटिकल्य एवात्रेति शिशा; । तथा च प्रातः्नाय्यरुणकरय्स्तां प्राची मवटोक्व स्रायादिति विष्णुक्ते प्रातः्चानमाधन्नानयो; समानकाटत्वात्तन्त्ं मवति । स्पृतिदृषणे वु पाचद्धनिनैव नि्यञ्चानसिद्धि्गोदोहनेन नित्यप्रणवयनवदिति प्रङ्ग उक्तः । सर्वथा खेकमेव स्यानम्‌ । केविन्तु माघवाक्येः प्रातःक्नि एव भाघार्यगुणात्फलं बोध्यते न तु मावविशिष्ट्वानान्तर फलाय (विधी. यते गौरवान्मवर्धलक्षणाप्रषङ्काज्च । तथा च प्ानदरयप्रसक्तयमावान्न तन्नं न वा प्रसङ्ग इत्याहुः । तन्न । प्रातः छ्लानप्रकरणे माघन्नानबोध- ्ञानां पाठामावालकरणेनाऽऽभयाग्रहणादाश्रयसेबन्धस्यापि विधी रवत्यधिकरणन्थायेन वाक्यमेदापत्तेः कर्मान्तरविधानस्येवो दित्वात्‌ । किच । माघाख्यकाटस्वानुपाहेयत्वात्मातःन्नानप्रकरणामावाच्च काले कर्मण एद विधेयत्वान्मासाप्निहो्वत्पकरणान्तरन्यायाद्पि कम।न्तरता । एवं च समानकर्द्रयस्य युगपत्मसक्तावुक्तमाग एव शरणम्‌ । अन्यया समानन्यायतया नित्यश्राद्ध एवामावास्याव्यतीपातादिगुणात्कटं स्यादिति परथक्छनिवेशिनी पण्णवतिधराद्धानीतिसंस्या न युज्पेतेति क्कि। | + अथ माधस्नानारम्मकालः । तत्र विष्णुः सोरमासममिपरत्याऽऽह-- तुलामकरमेषेषु प्रातःघ्ायी सद्‌। मवेत्‌ । ह विभ्थं बह्मचय॑ च माघ्नाने महाफलम्‌ ॥ इति । ब्राह्मे तु सावनमानष्- एकाद्दषां शङ्कुपक्षे पोषमासे सदा मवेव्‌ । द्रादहयां पर्णिभायां वा डुङ्कपक्षे समापनम्‌ ॥ पष्मिऽपि--रोषस्यकादशीं शुङ्क(मारभ्य स्थण्डिलेशयः । मासमात्रं निराहारल्ञिवारं स्नानमाचरेत्‌ ॥ त्रिकाठम्चपेद्विष्णं व्यक्तमागो जितेच्वियः । भा षस्येकादशीं श्चा थावद्िद्याधरोत्तम ॥ इति।

[परयागप्रकरणम्‌ | तिस्थलीतेतुः । ४३

अत्र निवारस्नानं मासोपवासे ' मासमात्रं निराहारः ' इत्युक्तेः । विष्णुः--वक् वा पोणमासां वा प्रारभ्य स्नानमाचरेत्‌ । पुण्यान्धहानि त्रिंश्त मकरस्थं दिवाकरे ॥ विंशष्िनानि स्नानमाचरेदित्यन्वयः। अत्र दकमिति युख्यवान्दा- भिप्रायेण । अयं त पक्षो नेदानीं प्रचरति । एतेषां पक्षाणां देशतो व्यवस्था । तन्नापि सावने चान्वये वा यदि मकरव्यापिस्तवा फला- तिश्चयः । पितपक्षे कन्यावत्‌ । केचित्तु प्रतिपदमारम्य स्नानमाहुस्तत्र मलं भग्यप्र । अत्रैकाद्यां पोणमास्वां वाऽऽरम्मे यदा माधस्वाधि- कमासता मवति तदा काम्यानां तन्न समापिप्रातषधाद्धमास्रनन्तर्म- पिकपाताच्च मासहयं स्नानं त्नियमाश्चानुवतेन्ते। मासापवासचान्द्राय- णादीनि तु जिंशषहिनिकत्वनियमाच्ुद्ध समारम्वाधकमध्य एव समा पनीयानि । तदुक्तम्‌-' नियतं त्रिशदिनतव च्छमं मस्यारम्य समा पेत भलिने मासोपवासवतम्‌ ` इति । अत्र नयतं विशदिनलादिति- हेतक्तिबटान्मासोपवासवतमिति वचान्द्रायणादेरुपलक्षणब्‌ । सर पक्षे तु न काविदनुपपत्तिरधिकापतिऽपीत्यादि । आरम्मं सकृल्पमन्त्र् विष्णानाक्त तन्न चोत्थाय नियमं गह्वयाद्िषिपुवेकम्‌ । प्राचमासमिमं पणं स्नास्येऽह देव माधव ॥ तीर्थस्यास्य जले नित्यमिति सकट्प्य चेतास ।

अस्य तीर्थस्य जले परण माघं ननत्य स्नास्व इ।त मन्त्रलिद्गद्यत्र तीथा न्नानारम्मस्तत्रैव समापनपयन्तं च्ानमिते गम्यत, (कष गाणां चेकवेशतवस्यैकादृशे साधनात्‌ । प्रत्यहसकल्पमन्नश्च पद्--

नक्करस्थे रवौ मापे गोविन्दाच्युत माधव । घ्ानेनानेन मे देव यथोक्तफलदा मव ॥ हति मन्त्रं समुचायं घ्लायान्मानसमान्वतः । वादेवं हरिं कृष्णं माधवं वा स्मरेदपुनः ॥ अथ माघन्नाने नियमाः । तत्र पाद्म वृत्तात्रय~- जथ ते संप्रवक्ष्यामि माधन्नानावाय परम्‌ । तथ्यो नियमः कञथचिद्रतरूप। नरात्तमः ॥ फलातिक्षयहेतोर्वे किचिद्धाज्य त्यजद्बुधः ममौ. शयीत होतव्यमाज्यं तिसप्रन्वितपर्‌ ॥

४४

नासयणमह्विरवितः- [ प्रयागप्रकरणम्‌ ]

विकषाटं चार्चये नित्यं वायुढेवं सनातनम्‌ । हातध्यो हीपकोऽखण्डो देवमुदिश्य माधवम्‌ ॥ इन्धनं कम्बलं वञ्जप्रपानदाजन घुतम्‌ ।

तरलं कार्पासकोष्ठं च उष्णां तटवटी परोम्‌ ॥ अन्नं चैव यथाशक्ति वेयं माघ नराधिप । दुवणं रक्तिकामात्रं द्यद्ेद्विदे तथा ॥ परस्याग्निं न सेवेत त्यजदिपरः प्रतिग्रहम्‌ ।

तथा--माषेऽन्नवाताऽपरतपः धराये

हेन्नश्च वाता बटमित्समीपगः। दीपािषासांसि ददन्नरः सदा सूर्यस्य टोके वसति प्रमामयः॥

मारदये-

न वद्धं सेषयेत्स्नातो ह्यस्नातोऽपि वरानने । होमार्थं सेवयेदह्धं शीतां न कदाचन ॥

तथा-अहस्यहनि दातव्यास्तिलाः शकरयाऽन्वताः }

नि मागस्तु तिलानां हि चतुथः शकंरान्वतः ॥ नभ्यद्गी वरारोहे सव मास नयेदूत्रता । अप्रावतश्शरीरस्तु यः साक्षात्स्नानमाचरत्‌ ॥ एदे पदेऽश्वमेधस्य फल पाप्नोति मानवः ततः स्नात्वा शमे तीथं दत्वा शिरसि वे दम्‌ ॥ वेदोक्तविधिना राजन्सुया याध्य निवेदयेत्‌ । पितृन्संतर्प्यं तन्नस्थोऽबत।यं च तता जलात्‌ ॥ हटवेवं नमस्कृत्य पजयेप्पुरुषात्तमम्‌ । शङ्कवक्र धरं देवं माधवं नाम पूजयेत्‌ ॥ बधं हत्वा विधानेन ततस्त्वे$शनो मवेत्‌ । मूशच्याबह्मचरयेण शक्तः स्नान समाचरेत्‌ ॥ अशक्तस्याधनादधस्य स्वेच्छा सर्वत्र कथ्यते । अदक्यमिति कर्ध्य माघस्नानमिति स्पतिः ॥ ईश्वरेण यथाकामं बं धमोऽनुषत॑ते ।

तिलस्नाथी वि्ोहतीं विलोम तिलोवृको ॥

निस्थरीसेतुः।

[्रवागभकरणम्‌ |

विभक्तता च षटतिलाः पापनाशनाः । तेलमामटकाश्वेव तीथं देयानि नित्यक्षः ॥

तथा भरज्वालयेदद्धिं निवातां कारयेत्छुटीमू । पश्मपुतणे दुयवरतत्रक्तम्‌-

भाषे मास्युषसि स्नानं करत्वा दपित्यमचयत्‌ ,

मोजयित्वा यथाशक्ति माल्यवख्वि मृषणेः ॥

सोभाग्य पद्माप्रोति शररारोग्युत्तमम्‌ । मृ्लोकपदं पण्यं सृर्यव्रतमिदं स्पृतम्‌ ॥ इति । भविष्ये-

माघमासे समद्यक्तशिसध्यं योऽचयेद्रविम्‌ ।

छमेत्वाण्मासिकं पण्यं मासेनेव न संशयः ॥

मास्ते | माघं तु नियतो मासमेकमक्तेन यः क्षिपेत्‌ । भरीमान्डुले ज्ञातिमास्ु स महतं प्रपद्यते ॥ दिष्णुषम-

मराधमासे द्विजभेष्ठ एकमक्तेन यः क्षिपेत्‌ । विष्यशुशूषणपरः ख कुले जायते सताम्‌ ॥ अहिः स्वं मृतेषु वाघुदेवपरायणः ! नमोऽस्तु वाघुदेवायेत्यहशा्टशतं जपेत्‌ ॥ अतिराजस्य यज्ञस्य ततः फलमवाप्ुयात्‌ ।

विष्णधर्मोत्तरे वन्न उवाच- मगवन्क्मणा केन विद्यावाश्ायते नरः ।

माक्ण्डेय उवाव-

पोष्यां तु समतीतायां प्रतिपतममुतिकमात्‌ ।

धराग्बलु पुजयेदेवं तुरङ्गशिरसं हरिम्‌ ॥

प्ाग्हपावात्तिवतोक्त्िधिना । तुरङ्गशिरसं हयग्रीवभ्‌ । तिरा जहुयाद्णौ तिरिषैवं तथाऽच॑येत्‌ । {जिरा्रोपोषितो मायां तिठान्कनकमेव च ॥

४५

४६ नारायणमह्वविरवितः- [ प्रयागपकरमम्‌ |)

वृद्याद्वाह्लणमुख्याय सम्यक्प्रपतमानसः । शर्यान्यज्ञोपवीतां श्च(१) ुधूपमपि चन्दनम्‌ ॥ क्रत्वा वतं भास्मिदं यथाव दिद्याचितः स्यात्पुरुषः सदेव । स्वर्लोकमासाद्य सुखानि क्त्वा कामान मीश्टन्पुरुषोऽश्ुते च ॥ एतानि दूर्यवतादीनि पशचापि केवलकाम्यानि न तु माघघ्रानाङ्गम्‌- ताति । एवमन्यान्यपि ज्ञेयानि । इति माघमासनियमाः ।

एवं कृते माधस्नाने तस्योदयापनं कार्यम्‌ । तदुक्तं पा मराघान्ते मोजयेद्विप्रान्यथाशक्ति नराधिप । देया च दक्षिणा तेभ्य आत्मनः भेय इच्छता ॥ एकादशी विधाने वतस्याद्यापन तथा । कततभ्यं भहधानेन अक्षयं स्वगमिच्छता ॥ मदिष्ये- एवं भाघावसने तु देयं मोज्यमवारितम्‌ । मोजयेद्िजदापत्वं मूषयेद्वल मूषणेः ॥ कम्बलाजिनरत्नानि वासांसि विदिधानि च । चोटकानि च देयानि प्रच्छाद्नपटास्तथा ॥ उपानहौ तथा गल्फमोचकौ पापमो चकां । तथाऽन्यहयितं किंचिन्माघघ्नाने प्रदीयते ॥ तन्मावस्नापिनां देव विप्राणां मूतिमिच्छता । स्वल्पे ानिऽपि दातव्यं माधवः प्रीयतामिति ॥ ष्ण॒स्यृतौ नारदीये च मन्त्रपूवंकं समापनप्कार उक्तः- सविधे प्रसवित्रे च परं धाम जले मम। त्वत्तेजसा परिभ्रष्टं पाप यातु सहश्रधा ॥ दिवाकर जगन्नाथ प्रमाकर नमोऽस्तु ते । पारपर्णं करिष्येऽहं माघस्नानं तवाऽऽज्ञया ॥ अहन्यहनि दातष्यासिलाः शकरयाऽन्विताः । भाधावसाने चुमगे षस मोजनं तथा ॥ स्यो मे प्रीयतां देवो विष्ुमूतिनिरञज्जनः । दैपत्पोवाचसी युकष्मे सप्तधान्यसमन्विते ॥ `

(

विष्णु

[ प्रयागपरकरणम्‌ ] त्िस्थटीसेतु; । ४७

श्तु मोदका देयाः शकंरातिटयुताः । मागन्रय तिलानां तु चतुर्थः शंकरान्वितः ॥ भरीचेर्मिभिताः चक्का नारङ्गाणि च दापयेत्‌ । सवितः प्रसवस्तं हि परं धाम जले मम ॥ त्वत्तेजसा परिष्रष्टं पापं यातु सहस्रधा । दिवाकर जगन्नाथ प्रभाकर नमोऽस्तु ते ॥ परिपूर्णं कुरुष्वेह माघस्नानभुषःपते । इति । एवं माघन्ननि फलमुक्तं नारदीये- एवं माधपुवी याति मित्वा देवं दिवाकरम्‌ । परिवाङ्योगयुक्तश्च रणे दाऽभिमुखो हतः ॥ तृतीयोऽ वरारोहे माघन्नायी प्रकीर्तितः । इति । मविष्य- अगम्थागमनास्स्तेयात्यपिभ्यश्च प्रतिग्रहात्‌ । दहस्याचरितात्पापनन्मुश्यते स्नानमाचरन्‌ ॥

इति भीमद्धहराम्वरयूरिवदुनाराथण महविरविते तिस्थलीेती प्रयागप्रकरणे माघक्नानविधिः।

अथ प्रयागीयकाम्यकमपरसङ्ाखयागमरण विधयो निहप्वन्ते । तत्र

समाः सहृघ्राणि तु सप्त वै जले

दशेकमग्नौ पतने च षोडश ।

महाहवे पशिर्चीति गोग्रहे

अनाक्चके मारत चाक्षया गतिः ॥

इति मविष्योत्तरे यत्र कत्र विदेहत्यागे फलमुक्तं तदिह प्रयागङूपक्षे

ातिक्ञयादतिशशयवद्भवति । तत्रापि माधादिकालातिशये सातिरय- तरतमादिमावस्तक्तत्पुराणेम्यो विवे चर्यः । सामान्यतस्तूख्यते । तत्र स्कान्द्‌- यथाकथं वित्तीरथऽस्मिन्प्राणत्यागं करोति यः । तस्वाऽऽत्मवातदोपो न प्राष्ुयादीप्िताना१ ॥ यस्य माग्यवतशात्र तिष्ठन्त्यस्थीन्यपि द्विज । न तस्य द: बठेशोऽपि कापि जन्मानि जायते ॥

४८ नारायणमहविरावितः- [ प्रथागप्रकणभू

पाप्म विष्णः- देहत्यागं तथा धीराः ढुष॑न्ति मम संनिधौ ! मत्तं परविशन्स्येव न पुनर्जन्मने नराः ॥ ्ोर्भ--तयाथितो यदिवा दीनः क्रुद्धो वाऽपि मवेन्नरः। गङ्गायमुनमासाद्य यस्तु प्राणान्परित्यजेत्‌ । दीप्तकाञ्जनवणाभिरविमने्मानुवणिमिः ॥ गन्धर्वाप्सरसां मध्ये स्वगे मोदति मानवः । हष्तिताह मते कामन्वदन्ति मुनिपुंगवाः ॥ सर्वरत्नमयैशिव्येननाध्वजसमादुटेः । दराङ्कनासमाक्षर्गेमोदुते श्चमलक्षणः ॥ गीतवादितरिनिर्घोषिः परचुप्तः प्रतिबुध्यते । यावन्न लमते जन्म तावत्स्वर्गे महीयते ॥ तस्मात्स्वगात्परिग्रष्टः क्षीणकम।ऽत्यनुत्तमः । हिरण्यरलनकपर्णः समृद्धो जायते डे ॥ तथा-वटमृटं समाभित्य यस्तु प्राणान्परित्यजेत्‌ । सर्वलोक्षानतिकम्य रुदटोक स गच्छति ॥ तथा-या गतिर्योगयुक्तस्य सत्छस्थस्य मनीषिणः । सा गतिस््यजतः प्रणान्यङ्गायमुनसं गमे ॥ तथा गङ्कायञुनयोमध्ये कषां यस्तु साधयेत्‌ अहीनाङ्गोऽप्रो गश्च पञ्चेन्दियसमन्वितः ॥ धावन्ति रोमकूपाणि तस्य गात्रेषु मानद्‌ । तावद्रष॑सहस्चाणि स्वर्गलोके महीयते ॥ ततः स्व्गात्परिभ्रष्टो जम्बुद्वीपपति्मवेत्‌ । स युक्त्वा विपुान्मोगान्सतीथं कमते पुनः । जलप्रवेशं यः कुयत्संगमे टोक विश्रुते ॥ राहूयस्तो यथा सोमो विमुक्तः सर्वपातकेः । सोमलोकमवाप्नोति सोमेन सह मोदते ॥ धिं वर्षसह्चाणि ष्टि वर्षशतानि ख । स्वरतः सर्वलोकेषु भुनिगन्धवेसेवितः ॥ ततो भ्रष्टस्त॒ राजेन्द्र सशृद्धो जायते कुले । अधःशिरास्तु यो उवाछामूर्वपादुः पिबेन्नरः ॥

कि

[भयागप्रकरणम्‌ | तविस्थटीसेतुः ।

£ शि क

कषतवषंसहधाणि स्वगटोके महा यते । तस्मद्धष्टस्त राजन्द अथ्धिहोत्नी मवेश्नरः ॥ भक्त्वा तु विपलान्मोगांस्तत्तीथं लमते पुनः थः स्वदेहं विकतिता शकुनिभ्वः प्रयच्छते ॥ विहगेरुपयुक्तस्य जण तस्यापि यत्फलम्‌ । हातवषचहश्ाणि स्वगटाके महीयते ॥ ततस्तस्मात्परिभ्रष्टो राजा मवति धार्मिकः । गुणवान्हपरसंपन्नो विद्रान्स 1प्रषवाक्यवान्‌ ॥ मक्त्वा तु विपलान्मोगास्तत्तीथ ट मते पएनः।

वराहुपराणे- तत्र यो ुश्चति प्राणान्वर्रटेषु इन्द्रं । सर्वलोकानतिक्षम्थ भम टोक प्रपद्यते ॥ ये श्रता वटमूले तु मम चित्ते भ्यवस्थिताः। निच सर्वाणि लोकानिते मां पश्यान्त नेत्यश्चः ॥ तथा-अक्षामो वा सक्रामो वा वटमृलेषु सन्शार । शीघ्रं प्राणान्पमुश्चेत यदीच्छेत्परमां गतिम्‌ ॥ मत्स्यमारतकोमदिषु- न लोकवचनात्तात न वेदषचनादुपि । मतिरत्कमणीया ते प्रयागमरणं प्रति ॥ भस्स्ये--उर्वकशीपलिने रम्ये विएे हंसपाण्डुर । परित्यजति यः प्राणाञ्जणु तस्यापि यत्फलम्‌ ॥ ष्टं वर्षसहस्राणि षटि वषशतानि च । सेवते पितुभिः साधं स्वग लाकं नराषप ॥ उर्वशीं तु सदा पश्येदेवलोके नरा त्तम । ज्यते सततं तच ऋषिगन्धव किनरः ॥ ततः स्वर्गात्परिभ्रष्टः क्षणकेमा दवर्चतः उर्वशीसवुश्षीनां तु कन्यानां ठमते शतम्‌ ॥ मध्ये नारीसहश्चाणां बहूनां च पातमवत्‌ । दश्च यामसह्नाणा माक्ता मवति भमिपः ॥

काओीन्‌परशष्देन सुप्तोऽसो प्रातिदुभ्ते ।

४९

तारायणमहुकिरवितः- [ प्रयागक्ररणम्‌ ]

हिंसा चाशद्रयादन्या या तस्याः प्रतिषेधनम्‌ । प्रत्यवायाधता्ञानं विधिनाऽन्यत्र वायते । इति ॥ यातु तस्मादु ह नेत्यादिश्रतिः सा विहितमार्भेण स्वेच्छाऽऽत्महन-

ननिपेधार्था । यहा यस्मादायुषः रोषे सति रित्यत मित्तिककमातुष्ठानक्ष- पितान्तकरणकलङ्कः भ्रवणमननाद्ुपायसंपत्याऽऽतज्ञानेन निरतिशश- यानन्दबह्यपरातिलक्षणमोक्षमपि साधयितु शक्तोति तसमादनित्याल्पस्छ- गादिसुखा्थमायुषः प्राड्न प्रय दृयुष्ययं न सुशान्मोक्षार्थीत्यथः । अतश्च मोक्षमनिच्छतोऽनि्यार्पशुखेऽपीच्छाव्तः प्रयागमरणं न दोषाय एुरुष- ुद्धिषै विपण तदिच्छाया अनियम्यत्वात्‌ । अत एव ज्ञीणां सहग- प्रते यजमानस्य च सर्वस्वारे न दोषः । पदा पु मोक्षार्थमेव पूवा तवाक्दवक्चाखयागमरणे तवर्तते तदा तस्मादु हेतिशरुतिविरोध एव नास्ति भोक्षःधमेव मरणे प्रपततः । अघुर्या इति श्रतिस्तु प्रकरणादाल- हशब्देनानासञ्ोक्तेरविद िन्दार्थेतीकञावास्यमाष्य व्याख्यातं शंकराचा- दैरिति तथाऽष्वविरोधः । ये हु बाह्याः सांख्या वाऽ्रीषोयादिविषेः क्रव्थलाञ्ज हिस्यादितिनिेधस्य च पुरुषाथत्वा द्विन्न विषयत्वेन विरोधामावान्ना्रीषोमीयाटम्भविधिना न दहिंस्यादिति क्षाज्लं बध्यते ततश्च पदहिता कञतवथं विथिवबलात्कतोशवोपकरिष्यति निरेषबला च पुरुष होषमावक्ष्यतीति बद्न्ति तन्मतेऽपीह प्रथागमरणस्य फठसाधनतया परुषार्थत्वातकास्यतवेन पुरुषाय निषेधवाधकता स भवत्येव सभानविषय- लवात्‌ । वस्तृतस्तु सकलवेदृविग्रवाप्ेरिदं मतमयुक्तमवेति वातिका द्‌- रवगन्तभ्यम्‌ । विद्तरमयासस्तुतारथ सिद्धेरन्यथाऽप्युपपततश्च नेह द्यते । तलिद्धं फलान्तरं मोक्षा वा प्रयागमरणे न कशिहोष इति । केचिन प्रयागमरणं न सर्ववणदाधारणम्‌ ।

शूराश्च क्षाञनेया वेशया अन्त्यजाश्च तथाऽधमाः ।

एते त्यजेयुः प्राणान्वै वर्जयित्वा दज चप ॥

पटि(ति)तवा बाह्मणस्तघ्र बह्महा वाऽऽम[हा | मवेत्‌ ।

हति बराह्मणस्य निषिद्धल्वादित्याहूः । तन्न । एतद्वाक्यस्याऽऽकराः

ज्ञानात्‌ । पररप्याक्रानुक्तेः । क्षश्चियादीनां प्राणत्यागं विधाय वज- पितवा द्विजभिति परस्परविरोधश्च । क्षश्चिषवैशय धोरपि द्विजात्‌ । तदाह यज्ञवट्व्य.-- |

५२

[प्रयागपरकणम्‌ | त्रिस्य्टीसेतुः । ५३

® ओ, कषे

ति्यवये जायन्ते द्वितीय षाखिकन्धनात्‌ । बराह्मणक्षश्नि यविकषस्तस्मादते दनाः स्मृताः । इति ॥

क्िवाथिपुराण- न लोकवचनाद्िपर न वेदवचनादृपि। अतिरत्कमणीया ते प्रयागमरणं प्रति ॥ इति विपशग्देन वपिषठं संबोध्यते तया नोक्कमणायतिवचनाद्राह्यण-

स्याप्यधिकारः । यच्वत्ोच्यते स्परत्या श्रतिसंकाचासमवतत्तस्मदुहन पराऽऽयुषः स्वःकामी प्रेयादिति श्रुत्या पएुराणसंकोच इतितद्भन्तजल्पि- तमेव । पुराणववनेरेव सामान्यप्रवृत्तश्रुतेः क्षश्रयाद्‌ वेषयऽवृातत- ङपसंकोचस्य तनाप्यक्तीकारात्‌ । अनन्यगतिकपुराणवचनवशाच्छरति. संकोचस्य सर्वतिद्धस्वादार्थदयप्रतिहतानां विपरातं बलाबटामाते न्यायात्‌ । किंच यदि शरुतिबाह्यणमात्रविषया मवेत्तदा मवेदपि पुरणः वचसां सामान्यप्रदुत्तानां धरतिवश्षाद्राह्यणातिरक्तावषयतया सकाच, न त तदस्ति । अविशेषपवृत्ततवाच्छतेः। यद्यपिवास्याद्राह्मणविषवता तथाऽरि तीर्थविशेषानयिकारात्तीर्थविशेषप्रयागादेवेषयेः पुराणवाक्व- रेव श्रतिसंकोचो य॒क्तः। तथाच हेमाद्रचादिष्वारित्य एुराणवाक्यानि ब्राह्मणस्यापि मरणविधायक्षानि । ' वृद्धः शाचस्पृतलुतः इत्यदः पकम्ध-

गच्छेन्महापथं वाऽपि तुषारगिरिमाद्रात्‌ ।

प्रयागवरङ्ञाखाशां देहत्याग करोति वा ॥

स्वर्यं देहविनाश्ञस्य काटे प्रापे महामतेः

उत्तमान्पराष्ुयष्ठोकान्नाऽऽसमघातिा मवेत्ाचत्‌ ॥

एतेषामपिक्षारस्तु स्वेषां सवजन्तुषु ।

नराणाम नारीणां सवेवणषु सवदा ॥

आज्ञोचं स्थाञयहं तेषां वज्ानलदहतेषु च ।

विवखान्‌- दन्दिथविभुक्तस्य स्वव्थापारक्षमस्य च ॥ प्रायथित्तमनुज्ञातम्रिपातो महापथः धमार्जनासमथरय कतुः पापाङ्कितस्य च ॥ , ब्ह्मणस्याप्यनुज्ञातं तीयं प्राणविमोक्षणम्‌ ।

५४ भाराद्णमहविरवितः- [प्रवाप्रकाणप्‌ ] ध्माजनातमर्थस्य दादशवार्विकादिर्पप्रायशित्तासमर्थस्य । तत्ति- द्धं बाह्मणस्यापि प्रयागे शरीरोत्सर्गेऽधिकार इति । अत्र कचित्‌ । नित्यनैमितिककमानृष्ठानासमर्थस्याविकित्स्यरोगाटपहतिवतोऽतिवृद्ध- स्य दा विङेषोपदिषटपरायित्ताचरणासमर्थस्य पातकषिनो वाऽत्र धि. कारो न हु समर्थशरीरादः एवो क्तादित्यपुराणविवस्वदवा्येषु तथवोक्तः। विष्णपरमेत्तरिऽग--

नरो थो भ्याधिराहितो न त्यजेदासनस्तनुम्‌ । अर्टिरातनो ज्ञाता प््युकाटमुपस्थितम्‌ ॥ प्याधितो भिषजा त्यक्तः पणे वाऽऽयुभि चाऽऽमनः। यथायुगानु सारेण संत्यजेदातमनस्तनुपर्‌ ॥ तसिन्काले तनुत्वागाद्यथोक्तफल मारमवेत्‌ । आयुषस्तु परा हट मरणं ब्राह्मणस्य च ॥ ्ष्चियस्य तु सङ्घामे शृते मतेरे योषितः । ब्राह्मणार्थे गवार्थं वा संत्यजदात्मनस्तनुमर ॥ सर्वे ह्यधाप्तकाटोऽपि गतिमग्थामवापरुयात्‌ ।

आदित्यपराणे- समायुक्तो मवेधस्तु पतकमंहवादिभिः । दुधिकिस्स्यमहारोगेः पीडितो वा मवतु यः ॥ स्वयं देहविनशस्य प्रति काठे महामतिः । अबराह्मणो वा स्वगादिमहाफलजिगीषया ॥ प्रदिशेञ्ज्वलटनं दीप्तं करोत्यनक्षन तथा । अगाधं तोयराशिं वा मृगो; पतनमेव च ॥ ततो गष्छेन्महापथमित्यारि सवदेत्यन्तं पृषेवत्‌ । स्छान्दे-स्वसारं भातरं चेव भगिनीं बाह्मणी सतीम्‌ ॥ मासोपवासिनी गत्वा गुरुपरनीं तथेव च । कारीषानिं विशेद्धिभो गच्छेचेव महापथम्‌ ॥ मारस्ये--आतनिां च दरिद्राणां निभित्य व्यवसायिनाम्‌ । स्थानं क्तवा प्रयागं तु नाऽऽख्येयं हु कदाचन ॥ एतदनन्तरं ' ध्याधितो यदि वा दीनः ' इत्यादि एर्ोक्तको मवदेव । तस्पाद्राह्मणादेः सर्वस्याऽऽतरादेरेवाधिकार इति। अन्पे तु ब्राह्मण-

[प्रयागप्रकरणम्‌ | िस्यलीसेहुः । ५५

स्थाऽऽतुरादेरेवाधिकारः क्षश्ियदिस्वनातुरादेरपि स्वगादिकामनया । अब्राह्मणो वा स्वगा दिमहाफल जिगीषयेति पर्वक्तादित्यपुराणवचना- दिति। इदं मतद्रथमष्ययुक्तमादित्यएुराणादीनां प्रयागविश्यतामावात्‌ । यत्वार्तानामित्यादि भत्स्यं ष्याथित इत्यादि च कों ववस्तत्तेषामपि प्रापयति न लन्यस्य निषेधति विदोषपरिसंख्यापत्तेः । अथाऽश्ेयाि- वदनवहुपसंहारपरतोष्येत तथा सति फटान्तरथभवणानयथक्यम्‌। तस्मा- ्ातुरादेरनातुरादेशच संस्याथिकारः । जिंहुबृद्धौ पितरो तरुणीं मापा पोष्यमपत्यं च विहाय नाधिकारः । एवं जिया अपि गर्मिण्या बाठप- त्वाया मजांऽननज्ञाताया वा नापिकार इत्यादि ज्ञेयम्‌ । अत्र च वथा. शक्ति परायथित्तं कत्वा सवीयभ्राद्धाधिका्मावे जीवच्टराद्धं ब सपि ण्डनान्तं निर्यं स्व॑सवं बाह्मणदीनानापेम्यो द्रवा कृतोपवासः पारणाहि फटोदेखपर्कं संकल्प्य विष्णु ष्यायशलप्वेशा दि कुयात्‌ । इति संक्षेपतो विधिः) विदोषस्तु हेमाक्री यशर रोत्सगेषिधेरवगन्तश्यः । (वं ष परतार्ना तरिराजमेवाऽऽक्लौचं सर्ववर्णसाधारणं न तु दुशषरात्रादि । तदुक्तम्‌ वः शौवस्परतेलुः प्रत्याख्यातमिषक्किथः । आत्मानं घातयेद्यस्तु प्रग्वग्न्यनकनाम्बुमिः ॥ तस्य तिरात्रमाशौचं द्वितीये वस्थिसचयः । तृतीये तूदकं दसा चतुथं भ्ाद्धमाचरेत्‌ । इति ॥ आश्चो चं स्थाय तेषां वज्जानल हतेषु च । इति । भद्धमेकादशाहिकम्‌ । पुत्रस्यापि उयहमेवाविशोषात्‌ । दिषो पेऽप्येवम्‌ । इदानीं तु दक्षाहायेवाऽऽचरन्ति सपिण्डाद्याः । इति निस्थर्छी सेतौ प्रयागप्रकरणे तच्रत्यमरणविचारः । अथ प्रयागीयनानातीधानि ।

पि

स“

मं मात्स्ये व-

कम्बलाश्तरी नागौ यभुनादक्षिणे तटे ।

तन्न रास्वा च पता च मुच्यते सर्वपातक्षः ॥ तञ्च गत्वा नरः स्थानं महदिवस्य धामतः । स्वात्मानं तारपेतपुवं वृशार्ततान्दश्षावरान्‌ ॥ कतवाऽमिषेकं तु नरः सोऽश्वमेफल लुमत्‌ । स्वगलोकमवाप्रो त यावदामूतसप्रुवम्‌ ॥

नारायणमहविरदितः- [ प्रयगप्रकरणम्‌

पवार तु गङ्गायाञ्ेठोक्ये सुथातिमान्ुप । अवटः सवंसामुवः प्रतिष्ठानं च बिशरृतम्‌ ॥ ब्रह्मचारी जितक्रोधञ्चिराच्ं यदि तिष्ठति । सर्वपापविशयद्धासा सोऽश्वमेधफलं ठमेत्‌ ॥ उत्तरेण प्रतिष्ठानाद्धा गीरथ्यास्तु पवतः । हंसप्रपतनं नाम तीथं नेलोक्यविश्रुतम्‌ ॥ अश्वमेधफलं तत्र ब्ञातमाज्स्य जायते । यावचन्द्रश्च सूरय॑श्व तावत्स्वगे महं।यते ॥

तथा--पामरने चोत्तरे तीरे प्रयागस्य तु दक्षिणे । ऋणप्रमोचनं नाम तीथं लु परमं स्प्रतम्‌ ॥ एकराघ्रोषितः पत्वा कणात्तत्र परमुख्पते । सूर्यलोकमवारोति अनरणी च सदा मवेत्‌ ॥

तथा--अद्धितीर्थमिति ख्याते वमुनादक्षिणे तटे । पश्चिमे धभरर्जशष्य तीथं त्वनरकं स्पृतम्‌ ॥ तच ्ाल्वा दिषं याति ये पृतास्तेऽपुनमवाः। क्रष्णपक्षे चतुरश्यां स्नात्वा संतप्य वै शुचिः ॥ धर्मराजं मरहाएपेमच्यते नाज संक्षयः । दृक्ष तीथंसहद्याणि चिक्ञक्कोखयस्तथाऽपराः ॥ प्रयागे संस्थितानि स्युरेवमाहूुमनी षिण; । तिद; कोट्योऽर्धकोटी च तीर्थानां वायुरववीत्‌ । दिवि मष्यन्तरिक्षे च तत्सवं जाद्वदं स्मृता ॥ यत्र गङ्गा दहामाशा स देक्स्तत्तपोवनम्‌ । तिद्धिक्षे्ं तु तज्सेथं गङ्ातीरसमाभितम्‌ ॥ यत्न देवो महादेवो देष्या सह महेश्वरः । ` आस्ते देवेश्वरो चित्यं तत्तीथं तत्तपोवनम्‌ ॥ पर्स्यपुराणे--अथ सध्यादटे रभ्य बरह्मचारी जितेन्ियः । उपासीनः श्ुविः संध्यां बह्मलोकमवष्टुयात्‌ ॥ तथा~-ततो मोगवतीं गत्वा वासुकेरुत्तरेण तु । हक्षाश्वमेधिकं येव तीथं तन्न परं मवेत्‌ ॥ छतामिषेकस्त नरः सोऽश्वमेधफटं एमेत्‌। `

[ प्रयगिप्रकरणम्‌ | तिस्थण्टासेतुः ।

धनाह्यो शूपवान्वातो वक्षो मवति धारकः ॥ चतुर्वेदेषु यत्पुण्यं सत्यवादिषु यत्फटम्‌ । अहिसायास्त॒ यो धर्मा गमनादेव तत्फलम्‌ ॥

तथा--पानसं नाम ताथ तु गङ्खायभु्तरं तट । विरा्ोपो षितः घ्रात्वा स्वकामानवाष्ुयात्‌ ॥ गोमू हिरण्यदानेन त्फलं प्राष्ुयान्नरः त तत्फलमवाप्नोति तत्तीथ स्मरते तु यः ॥

तथा-तपनस्य सता देवीं तरिषु ठाकेषु विश्रुता । समागता महामागा यञ्मना यंत्र नेन्नमा ॥ येनैव निःसृता गङ्गा तेनेव यमुना गता । योजनानां सहक्तेषु कीरतनात्पापनाशिनी ॥ तत स्नात्वा च पीला च यमुनायां युधिष्ठिर । कीतनाह्वमते पण्य दृक्ा मद्राणि पररय ॥ अवगाह्य च पीत्वा च एनात्यसप्तम कुटम्‌ । प्राणांस्स्यजति यस्तन्न स याति परमां गतम्‌ ॥

इवं सं्दं प्रयागावच्छिन्नययुना।वेषयम्‌ ।

तथा--एषं ो्थसहस्चाणि यमनादृक्षिणे तटे । दुत्तरेण प्रवक्ष्यामि आदित्यस्य महातनः ॥ तीर्थं निरुजकं नाम यच देवाः सवासवाः । उपासन्ते तथा संध्यां नित्यकालं युधिष्ठिर ॥ देवाः सेवन्ति तत्तीथ ये चान्ये विबुधा जनाः।

अधिपएराण-

वासुकेमगवत्यत्र हंसस्याऽऽयतन परम्‌ । उर्वश्षीपलिनं रम्यं तीय संभ्यावटस्तथा ॥ कोटितीथ चाऽऽग्वमेधं गङ्खायमुनयएत्तमम्‌ । मानसं च तमोहीनं तीर्थं च ऋणमोचनम्‌ ॥

हत्यादितीयान्युक्ताने । बह्म पुराण-

यमस्य भगिनी साक्षाद्धानोः कन्याऽतेपावन। । तत्र स्नात्वा नरा यान्त सूषमण्डटमदनः ॥

नारायणमहूविरवितः- [ प्रयागकम्‌ ]

तथा--यमस्वसारमाभित्य तर्पयन्ति स्वकान्धितृन्‌ । ते सवे याम्यनिर्भुक्ता यान्ति विष्णोः परं पदम्‌ ॥ तथा--तर्वत्र घुमा देदी कालिन्दी पुण्यव धिनी । सा श्र संगता देष्या गङ्गा ततर इमा ॥ अथ विकिर ब्ह्मपराणे- कालिन्धां स्वर्धेनी था तु पश्चक्रोशावधिनूंप । पण्यपर्णाऽपि सा देवी विकीणा लीलवा हरः ॥ तस्मान विकिरं परोक्तं तीथं त्रेलोक्धविश्रत्‌ । विक्गिरं ये समासाद्य कुर्वन्ति बह्मवित्तमाः ॥ विकिरं विष्णवे तत्र पूजां मश््विधानतः। नमः परपुरुषाय नमस्ते शाङ्गपाणये ॥ मां विकिरपुजां तु गृहाण मधुसूदन । हमं मन्तं समञ्चायं वायुवेवाय वै नमः ॥ पष्पाखटिविधानं तु कुण॑द्धक्तिसमन्वितः। विक्किरे पुण्यतीरभे तु ये कुवन्ति सक्ृन्नराः ॥ वितूनुद्िरष भद्ध ते पुनन्त्थाकोटि पएवजान्‌ । तथा--कानि कानि च तीथानितत्र तन्न च देवताः| इति नारदेन पृष्टो बह्मोवाव- वत्पेवं संप्रवक्ष्यामि प्रयागस्य महासनः। असंख्यातानि तीर्थानि देवतानि ह्ुमानिष॥ पश्चक्रोक्चस्य सर्वत्र यावन्तः परमाणवः । एकैक स्मिन्सदा सनि ह्यस स्या नि परथक्पृथक्‌ ॥ इत्यादङ्तवाऽनन्तरम- तथाऽपि कथरिष्यामि तीयप्राचुतो मशम्‌ । पट्टे तु हरिः साक्षादूतंपं विभ्वरूपधूत्‌ ॥ गङ्ायाः पश्चिमे तीरे बह्मङुण्डोऽस्ति शा मनः । त्राहमयजं देवमणश्वमेपेदशोन्मितेः ॥ दशाश्वतेधिकं नाम तीथ चरोक्यपावनम्‌ । तस्य संवक्षंनादेव महापातककोटयः ॥ मरभी मन्ति सर्वपमग्निना तृलराशिवत्‌ । तस्मा्िितिषस्तेषु शङूतीथ तु पवनम्‌ ॥

५५८

[ परयागप्रकरणम्‌ 1 विस्थटासेत्‌ः ।

शङ्खेन द्नापितो देवो मया तत्र जनार्दनः | तश्राऽऽस्ते भगवाच्विष्णाः शङ्कपाणिश्चतुमुजः ॥ स्नात्वा तत्र समर्चन्ति शङ्खेन मधुसूदनम्‌ ।

ते सत पापनि्क्ता यास्यन्ति हरिमन्िरे ॥ तस्य दक्षिणतो विप्र ताक््यकेतुविराजते ।

भम प्रीत्या समायातज्लोक्ये ममवान्पुः ॥ तक्तीर्थमहिमानं न कोऽपि वणयितु क्षमः ।

तश्च स्नात्वा हरिं एज्य मुच्यते मवबन्धनत ॥। तस्भाद्याभ्ये मुनिग्रष्ठ चक्रत।५ सुशो मनम्‌ ! तत्र साक्षाच्ियः कान्त क्षत्ररक्षाविधायकः॥ सुदृक्ंनेन चक्रण मक्तविप्रविनाशनः

तश्र स्नात्वा हरिं पूज्य विष्णुलोकं तु गच्छति ॥

तथा---गङ्कायपरुनयोयत संगमः पुण्यसगमः ।

तत्र माधषदेवेशो वतेते जगदेाश्वरः ॥

यस्तु प्रयागतीरथषु स्नानं कूला विधानतः । पूजयेन्भाधवं देवं स बेषुण्ठे वसेत्सदा ॥

तथा दृहाश्वेषमुक्त्वा-

तस्पाहृक्षिणतो विप्र लक्ष्मीती्थं इशोमनम्‌ । लक्ष्या सह जगन्नाथः क्रांडते यच्च माधवः ॥ तत्र थः घ्नाति पण्यात्मा विष्णलोक स गस्छ।ति | तस्माहक्षिणतो विप्र काश्यप तीथयुत्तमम्‌ ॥ काहियपाय हरिस्तष्ो वामनास्या व राजते ।

तन्न ब्वात्वा हरे, एजां करोति विप्रलाश्शयः॥ तस्य जन्पमसं नास्ति मक्तिमागा मवेदधूषम्‌। तुग्र पपमाचतु तय व्रट।क्य।वश्रुतव्‌ ॥

यस्य संदश्नादेव सवस्माद्ध ऋणाच्छाचः तशय शापं ताथ यत्राऽऽस्ते दन्द्‌रश्वरः

तथा--गङ्कायाः पवेमामे तु दे्वगाहठेति विश्चता । तच्राहं सततं वत्स वसे देव; समन्वतः ॥

तधा--गङ्काया दक्षिणे तारे माधवाऽनन्तमाधवः बर्तते विशुपैः साधमनन्ताऽनम्त्शाक्ताभः ॥

६० नारायणमहविरदितः- [ प्रयागप्रकणम्‌ ।

पथिमे(श्वादोविकिरमारम्य एर्वे सोमायनावधि । यत्च संमिटिता पुण्या गङ्गा दास्यां सुशाोमना ॥

@% _@ के

तावस्सुधारसं नाम तीथ तरटोस्यपावनम्‌ ।

तथा--सोषतीर्थषु यः स्नात्वा पूजयत्पुरुषात्तमम्‌ । तस्य वै जननीगर्मे वासो नास्ति निश्चयात्‌ ॥

अथ वटमहिमा बह्म- तत्र चाऽऽसे वटो दिव्यः सवदेवमथा महान्‌ । क्रेय संस्मरणादेव स्वपेः प्रमुच्यते ॥ मूलं दिष्णुः स्वयं स क्षात्स्कन्धा लक्ष्म।: स्वथ शमा । पएत्रानि मारती देक्षी एष्पाणि विबुधश्वरः ॥ बह्मा फलानि सर्वाणि सवाधारो हारः प्रभः । वेदशाञ्चपुराणानि दानतीर्थवतानि च ॥ ताति सर्वाणि वर्तन्ते प्रयागवटरे ज्युमे। प्रयागस्य वटं पण्यं यः समाभरित्य पुण्यकृत्‌ ॥ यानि भयांसि करुते तदानन्त्याय कल्पते । यः पमान्वरमाभ्भित्य सवदेदेश्वर हारम्‌ ॥ पजयेत्परया मक्त्था तस्य वासा हरेः पुर । एर्वजन्मारजितैः पुण्येटन्ध्वा कषत्रमनुत्तभम्‌ ॥ प्रयागवदटमास्ताद्य भक्तो मवति पातका । वेण्यां बाता महात्मान वदमि माक्ततः॥ हषे समभ्यच्य यान्ति विध्णोः पर पद्म्‌ । सितासिते यत्र तरङ्गचामरं नद्य विमाते भुनिमानुकन्यके ॥ नीलटटादप्ं वट एव साक्षा- त्स तीर्थराजो जयति प्रयागः ॥ इति ।

छाद्चे--अक्षयोऽयं चरेः सेव्य अपाताटजटो धटः । पुकण्डयून्‌ना यत्र प्रविश्य मन्भखे स्थितम्‌ ॥ लोके जाकटे सोऽय योगशायी मरासश्नः सेयं मगवती शं मोवेलमा लिता मशम्‌ ॥ तिदध्यथं तेभ्यते सिद्धेमुक्तिभक्तिफटपरदा । इत्यादि ।

[ प्रयागप्रकेरणम्‌ ] चिस्थलीसेतः । ६१

|,

अथ प्रयागतीर्थपसङ्गाचचतुराननेनापि विरहोष्याक्यकथनगुणग- णायाः भरीमटुङ्गाया यथा शक्नुयात्तथा कुया दित्युपबन्धमा श्रत्व माहं भोच्यते । तत महाभारते शिटवत्तिरुवाच- के देक्षाः के जनपदाः के भ्रमाः कं च पवता; । प्रकृष्टाः पण्यतः काश्च ज्ञेया नद्यस्तदुच्यताम्‌ ॥ सिद्ध उवाच- ते देश्षास्ते जनपदास्ते श्रमास्ते च पदेताः \ येषां मागीरथी गङ्का मध्ये याति सरेरा ॥ तपसा बरह्मचर्येण यज्ञैस्त्यागेन वा पुनः गतिं यां मते जन्तुगक्मं संसेव्य तां मेत ॥ स्पृष्टानि येषां गाङ्गेयेस्तोभगात्राणि देहिनाम्‌ । शां त्यक्त्वा मानवा विप्र दिवि तिष्ठन्त ते जनाः ॥ एर्वे वयसि कर्माणि कृत्वा पापानि ये नराः पश्चाटङ्गां निषेवन्ते ते प्रयान्त्युत्तमां गतिम्‌ ॥ घ्नातानां शचिमिस्तायेग।ङ्गयः प्रयतारनाम्‌ । घ्यशिभिवति यापसांनसा क्रतुशतराप ॥

ध्यष्टिः पृण्थोपचयः। वदस्थि मनुष्याणां गङ्गातोयेषु तिति ।

चॐ @ अ

तावद्र्षसहस्ाणि स्वभटोके महायते ॥ अपहत्य तमस्ताव यथा मत्युदये रविः । तथाऽपहत्य पाप्मानं माति गङ्गाजलोक्षितः ५ तथा- त्रिषु लोकेषु ये केचेताणेनः स्वं एव ते । त्यंमाण्‌ाः परां तसिं यान्ति गङ्गाजटः श्युभः ॥ धस्तु सूर्येण निष्टं गाङ्गेयं पेषते जलम्‌ । गां निष्टरनिर्भरक्ताद्यावकात्तदि शिष्यते ॥ इन्दुवतसहसं तु यश्वरेत्कायक्शाधनम्‌ । पिबेद्यश्चापि गङ्गम्मः समास्यतानवासम।॥ इन्दूवतं चान्द्रायणम्‌ । „4 १९१ तिषद्यगसहघ्रं ठु पदेनेकेन यः पुमान्‌ । (९.१५ 1 हम्बेताव विशिरा यश्च युगानामयुतं पुम तचयेषटं यश्वापि गङ्गायां स विशिष्यते ।*

६९ नारायणभहविरदितः- ‰ | प्रयागकरणम्‌ }

तथा--मृतानाभपि सर्वेषां दुःखोपहतचेतसाम्‌ ॥ गतिमन्वेषमाणानां न गङ्गासवुश्षी गतिः । जाह्ववीतीरसं मूता पदं भूध्ना विमति यः ॥ विमति शूपं सोऽकस्य तमोनाशाय केवलम्‌ । तथा--पपतावरान्सतत परान्पितृस्तेम्यश्च ये परे ॥ पुमांस्तारयते गङ्गा वीक्ष्य स्पृष्व्राऽवगाद्य च । भरताऽमिलविता वष्ट स्पृष्टा पौताऽवमाहिता ॥ गङ्गा तारयते पसायुमो वंशौ विशे१्तः । य हृच्ठेत्सफलं जन्म जीवितं श्रुतमेव ष ॥ स पितंस्तपयदङ्गाममिगभ्य गुरुस्तथा । न पुतन च वित्तेन कमणा न श त्म्‌ ॥ प्ा्ठवात्पुरुषोऽत्यन्तं गङ्गा प्राण्य यदाभ्रयत्‌ ।

बह्मपुराण- वर्णानां बाह्मणो यदर्था तीर्थेषु जह्वा । स्व भस्थैर्गगनस्यैश्च तथा पातालवासिमिः ॥ अवगाह्या सदा गङ्गा पज्या वन्या च सवेदा । वष्टादां कृष्णपक्षे त॒ ममो संनिहिता मवेत्‌ ।\ ` यादत्युण्याममावास्यां दिनानि दश नित्यशः । शुकुभतिपदारभ्य दिनानि दशसंख्या ॥ पाते संनिधानं तु करोति स्वयमेव हि । दुङककादशञीमारम्य दिनानि दश यानि तु । पञ्चम्यन्तानि सा स्वरे मवेत्संनिहिता सदा ॥ तथा--अवगाहनमात्रेण मानवानां सदैव हि । पापी निर्हेशङ्धा तटराक्षिमिवानटः ॥ तथा--विनयाशारहीनाश्च पे मवन्त्यश्चमा नराः । गङ्खामाभित्य ते सवं मवन्ति निमलाः ज्ुभाः ॥ न पुत्रम महादनिनं चान्येश्च स्वकममिः। मवेत्पण्यफलं पुसां यथा ठ्वा तु जाह्ककीम्‌ ॥ तथा- सकी निरेवेत शङ्का देव पुनः पुनः। सवंतीर्थमयी गङ्का सवेवेवमयो हरिः॥

[प्रयागप्रकरणम्‌ | तिस्थ सेषः ।

विष्णुुरणे- ततः प्रमवति बह्मन्सवं पापहरा साच्‌ ।

हेधदानवनागानामनुटेपन पिञ्जरा ॥ इत्याद्यपकरम्याक्तम- जगतः पावनार्थाय प्रयाति च चतुर्दिशम्‌ । सीता चाटकषनन्दा च चक्षुमद्रा च स्थिता ॥ एकैव था चतुरमेहा दिगमेद्गतिलक्षणा । मेषं बाटकनन्दाख्यं यस्याः सवे।ऽपि दक्षिणम्‌ ॥ इधार शिरसा प्रीत्या वष।णामधिकं इतम्‌ । हं मोर्जटाकूटापाच्च विनिष्कान्ताऽस्थिश्णकरा ॥ पावयित्वो जहाराऽऽश्चु सा पापान्तगरासजान्‌ । छ्नातस्य सटिले यस्याः सद्यः पापं प्रणश्यति ॥ अयूर्बपुण्यपातिश्च सद्यो मेत्रेय जायते । इत्ताः पितुभ्यो यत्राऽऽपो मानवैः भद्धपाऽन्वितेः ॥ समाजं प्रयच्छन्ति तु्िं मेतरेय इढमाम्‌ । स्थागिष्वा महायजथज्ेशं पुरुषोत्तमम्‌ ५ हिजङ्पाः परं सिद्धिमवापर्दिवि चेह च । शुताऽमिलिता हटा सृष्टा पीताऽवगाहिता ॥ या पावयति मृतानि कीर्तिते दिनि दिने । शङ्का गङ्गेति यन्नाम योजनानां शतेष्वपि ॥ स्थितेरचा रितं हन्ति पापं जन्मच्र याजितप्‌ । यतः सा पावनायालं ्रथाणां जगतामपि ॥ समरद्दतां परं तत्त तृतीय मगवत्वदम्‌ । तथा--श्ङ्कपक्षे दिवा मूमो गङ्कायःमुत्तरायणे । धन्या दे विमु्चन्ति हृदयस्थे जनादने ॥ अश्चेपे शङ्कां प्रति विष्णुवचः- ये भंश्न्ति नराः प्राणांस्तष्ठनतः संनिधौ तव ।

केः रे

ते मे लोक गमिष्यन्ति पूज्यमाना दव।कसाम्‌ ॥

बह्माण्डप्राण- अनाशकं गहीत्वा यो गङ्गात।रे एतो नरः ।

सद्य एष परे सोक्षमप्नाति पितृभिः सह ॥

६९

:६४ नासंयणमहृविरवितः- [ प्रयागकरणम्‌ |]

बाह्ल-ज्ञानतोऽज्ञानतो वाऽपि कामतोऽकाम तऽपि षा । गङ्काधा तु शृतो मल्वः स्वगं मोक्षं च विन्दति ॥ मदविष्प- प्राणेषृत्सुज्यमानेषु गङ्गां यः संस्मरेन्नरः । सयशेद्वा पापशीलोऽपि स याति परमां गतिम्‌ ॥ बह्यवैवत-- ब्रह्मविष्णु शिषदेवरूपिणी सर्वयक्ञफलदा शिवप्रद्‌। । सवदानजपयन्ञमोगदा गङ्गया न हि सम जगञ्नये ॥ तथा-पनुष्यदेहं संभित्य यदि शङ्का न सभिता। गर्भवासादिश्शमनं न तेषां जायते कचित्‌ ॥ भात्स्ये--पोजनानां सहेष यो गङ्खां सं स्मरेन्नरः । अतिदुष्कृतकर्मा ऽसौ मते परमां गतिम्‌ ॥ कीतनान्च्यते पापादृष्वा मद्वाणि परयति। अवगाश्य च पीत्वा च पुनात्यासप्तमं कुटम्‌ ॥ काश।खण्डे- पित्दुदिश्य यो मक्तया पायसं मधुसंयुतम्‌ । गडसर्विस्िलेः साधं गङ्काम्मसि विनि ्षपत्‌ ॥ तप्ता मदन्ति पितरस्तस्य धरत हर । यच्छन्ति विदिधान्कामास्परितुष्टाः पितामहाः ॥ तैव सप्तविंशोऽध्यायः । गङ्काञ्चानप्रतिनिधेमूतं गङ्गासहस्ननामः स्तो वेकोन विंशेऽध्याये ज्ञेयं विस्तरमयान्न न टिर्ूयते । तथा ततैव- रताऽमिलपिता सृष्टा हृष्टा पीताऽवगाहिता । पुसां वंशद्रयं गङ्गा तारयेन्नात्र सशयः ॥ कौर्मे--पोजनानां सहभरेषर गङ्गां यः स्मरते नरः । अपि दुष्करतकमऽसौ मते परमां गतिम्‌ ॥ की्तनान्मच्यते पापादहक्चा मद्वाणि परयति । ` तथोपस्परहय राजेन्दर स्व लोके महीयते ५ वायवीये श्रद्ध प्रकृत्य- भागीरथ्यां प्रयागे च दत्तमक्षयमुच्यते। को--यावदस्थीनि गङ्गायां तिष्ठन्ति पुरुषस्य तु । ताविद्षसहश्नाणि स्वग॑ट क महते ५

[ प्रयागपकरणम्‌ | जिस्थ्ठीसहुः ।

तीर्थानां परमं तीर्थं नदीनां परमा नदी ॥ मोक्षदा सर्वसरतानां महापतकिनामपि । सर्वेषामेव मृतानां पाणोपहतचेतसाम्‌ ४ गतिमन्वेषमाणानां नास्ति गङ्गासमा गतिः । पवित्राणां पवितं च मङ्गलानां च मङ्गलम्‌ ॥ प्हेश्वरात्परिभ्रष्टा सर्वपापहरा शमा । करुते युगे तु तीथानां पुष्करं परम मतम्‌ ॥ द्वापरे त करक्षेचं कठा गङ्गा वि शेष्यते । गङ्कमेव निषेवेत प्रयागे तु विशेषतः ॥ नान्यकटियगोदमतं मटं हन्तु सुदुष्करम्‌ । अक्कामो वा सक्षामो वा गद्गायां यो विपद्यते ॥ स भ्रतो जायते स्वगे नरकं न च प्यति ।

इति कौम चतुखिक्षोऽध्यायः ।

मारते- उक्कामद्धिश्च यः प्राणः प्रयतः शिष्टसंमतः! विन्तयेन्मनसा शङ्कां स गतिं परमां ठमेत्‌ ॥ न मवेभ्यो मयं तस्व न पापेभ्यो न राजतः। आदिहपतनाद्रङ्गामुपास्ते यः पुमानिह ॥

तथा-मृस्थः सस्थर्दिविस्थेश्च मूतेरुच व च॑राप । शङ्खा विगाह्या सततमेतत्कायतम सताम्‌ ॥

तथा-अन्धाथडान्दव्यहानाश्च गङ्गा ® किन म

धक्ास्वना वेश्वद्पा सदव ॥ देवैः सन्द्रेमूनिममानुषश्च

(कष (9)

मिषेविताऽमिमते सप्रयच्छत्‌ ॥

&५4

जड़ान्धग्रमृतवः कर्मान्तरानधिकारिणोऽपि गङ्गासववाऽममतफठ-

भागिना मन्तव्यः | तथा---मरा,! सथ्रद्रस्व च सवदल्न, संस्याष्टनामदकस्य चाप । शाक्या वक्तं नेह गङ्गाजलटाना गणाः स्थान परमाण तथ ।

६६ नारायणमहविरदितः- - [अयागमकरणम्‌

तथा--कगवेदमूतिङ्गा स्याद्ययुना च वजुष्चंवा । नर्मदा साममूर्तिस्तु स्यादथवा सरस्वती ॥ गङ्ख सर्वसरिद्ोनिः समुद्रस्थापि पूरणी । गङ्ाया न लमेत्साम्यं काविद्त्र सरिदरा ॥

नरसिंहृपुराणे गङ्गायमुनागोदावरीतृङ्गमद्राकविरीत्येता महानद्यः पापहरा इति पण्यनदीगणनायां गङ्गेव प्रथमं गणिता । बह्मपुराणे- योजनानां सहस्रेषु पिष्ठन्तोऽपि महीपते । गङ्खा गङ्घेति जल्पन्ति ते वै पुण्यगतिं गताः ॥ अन्यतीर्येषु गङ्गायाः स्मरणं कायते नमिः । तस्माद्ङ्गासमं तीर्थं न हि बह्मण्डगोटके ॥ इत्यादि ।

स्कान्दे रवाखण्डे- गङ्गा किं वण्यते देवी हरेण शिरसा धृता । गौरी चार्धश्षरीरस्था हरस्य परमेशितुः ॥ वाराह- गङ्ाम्मःकणदिग्धस्य वायोः संस्परनादृपि । पापशीला अपि नराः श्चुमां गतिमवाघ्रुयुः ॥ ठेङ्ग--वर्ज्यं पर्युषितं तोयं वज्यं पयुषितं दलम्‌ । अवज्यं जाह्ववीतोयमवज्य तुटरस।दटम्‌ ॥ बह्मण्डप्ररण- गण्डूषमात्रपानेन सकृद्रङ्गाम्मस्तो नरः कामधेतस्तनोदमूतान्भृङगे दिन्यरसाद्दिवि ॥ बाह्य समातुपितुदाराणां कृठे काटिमनन्तकाम्‌ । गङ्ा मक्तिस्तारयते संसाराणवतो धुवम्‌ ॥ स्कान्दे-निमिः सारस्वतं तोयं सप्तमिस्त्वथ यामुनम्‌ । नार्मदं दृक्टामिमिगङ्किं वर्पण जीयति ॥ मिष्ये- कदा दरक्ष्यामि तां गङ्गां कदा घ्रानं लमेमहि । इति पसाऽभमिलपिता कुलानां तारयेच्छतम्‌ । तथा--अन्यस्थानक्रतं पापं गङ्ातीरे विनयति ॥ गङ्ग तीरकृते पापं गङ्ास्नानेन च्ध्यति ।

[प्रयागप्रकणम्‌ | तिस्थलापतुः । ६७

षण्मास स्नाति गङ्कायां नैरन्तर्येण यो नरः ॥ समस्तपापनिरक्तः समस्तङ्गुटसयुतः । समस्तमोगत्ेयुक्तो विष्णुलोके महीयते ॥ बह्माण्डे-तंकान्त्यां पक्षयोरन्ते गहणे चन्द्र्ूयय।ः । गङ्गास्नातो नरः कामादृबरह्मणः सदनं ब्रजेत्‌ ॥ तथा--वारणेन समायुक्ता मधौ कृष्णा त्रध।द्‌६॥ । गङ्गायां चदि लभ्येत श्तस५प्रहेः समा ॥ शङ्कः-->हे मासि क्षितिषुताद्ने शकुपक्षे दक्षम्यां हस्ते र लान्निरगमद्सौ जाह मत्यलाकम्‌ ॥ पापान्यस्यां हरति हि तिथौ सा द्शेत्याहुरायाः पण्यं दद्यादपि दशगुणं वाभिमेधायुतस्य ॥ तथा--अरुणोकयवेलायां शक्रा माघस्य सप्त । गङ्कायां यदि ठम्येत सृग्रहशतेः समा । इथ च रथसप्तभ। । यमः--शाखशकुपकषे त॒ त्रतीयायां विशेषतः । गङ्खातोये नरः सनात्वा मुच्यते सवे कलिविपैः ॥ इयमक्षय्यतृतौया । एवमन्यान्य।प काठावशेषात्फटावंर ¶वाध- कानि वचनानि ज्ञेयानि विस्तरमयान्न टिस्यन्त । मात्स्ये--सर्वत्र बलमा गङ्ख त्रिषु स्थानेषु दुमा । गङ्काद्वारि भरयागे च गङ्गासागरसंगमे ॥ तेषु स्नात्वा दिवं यानित ये पृतास्तेऽपुनमवाः । एवं गङ्खासागरान्तानि दहन्युमयतीरतीयानि नानापुरा णेभ्योऽवग- न्तत्यानि । तथा~-गङ्कायां तु नरः स्नात्वा यो नित्य ठेङ्गम च॑यत्‌ । एकेन जन्मना मोक्षं परमाप्नोति स शैवम्‌ । तथा- शिवस्य विष्णोः दुस्य दुर्गाया बह्मणस्तथा ॥ गङ्गातीरे प्रतिष्ठां तु यः करोति नरोत्तमः ।

नारायणम विरवितः- प्रयागप्रकणम्‌]

६८ तयेषाऽऽयतनान्येषां कारयत्यपि शक्तितः ॥ अन्यतीर्थष करणात्कोरिकोटिगुण मवेत्‌ ।

गङ्गातीरे समुद मूतग्दा ठेङ्गानि शक्ततः ॥ सलक्षणानि कृत्वा त॒ प्रतिष्ठाप्य दिनि दिनि । भर्वैश्च पत्रपष्पायेः एजयित्वा स्वशाक्तेतः गङ्का्थां निक्षिपेननित्यं तस्य पुण्यं ततोऽधिकम्‌ ॥ मविष्ये- स्षानन्दप्रहापिन्यां शङ्कायां यो नरात्तमः। अष्टाक्षरं जपेद्धक्त्या मुक्तेरतस्य करं स्थता ॥ नमो नारायणायेति प्रणदाद्योऽ्टवणकः । तथा-पजितायां च गङ्गायां पूजिताः सवदवताः तस्भात्सर्व प्रयत्नेन पजयेदमरापगाम्‌ ॥ ब्राह्म--वेशाखशङ्सप्तम्यां जहनुना ज्वत। पुरा । क्रोधात्पीता पुनस्त्यक्ता कणरन्धा।त्तु दृ क्षणात्‌ ॥ तां तत्र पूजयेदेवा गङ्गां गगनमखलाम्‌ । तथा--सर्वहदनानि नियमा यमाश्चेव तपसि च । यज्ञो हानि तथा जप्यं राद्ध चेश्वरपजनम्‌ ॥ गङ्कायां च कृतं सव काटिकाटिगुण मवेत्‌ | एवमेव तत्तत्काल विशेषात्तत्तदेयद्रभ्यविशेषाच फल।वंर।। मावभ्य- पराणादवगन्त्यो विस्तरापत्तस्तु न टेस्यते । तथा गङ्गाव्रत न्पपि तत्त एवावगन्तन्यानि । दृशहराविधिश्च काश प्रकरणे वक्ष्यते । एवं जलसेदनमक्तितोयपानदशनस्मरणके।तनस्परनामलाषिस्नानकाठव- लेषस्नानदेशविशेषस्नानावगाहनसध्यातपणारेवाद्यचनजपपूजादानव- तभाद्धान्त्जलमरणास्थपरक्षेपादिफटबोधकवचनानि सवपएराणेषु जे थाति। इति जिस्थलासेतां गङ्गामाहमा । अथ प्रसक्गाचमुनामहिमा-तन्न पाञ्च यमुनात्यत्तः-चूयपत्ना सज्ञा नाम पुत्रां बहुकालमतप्यत्‌ । सा प्रसन्नद्रह्मणः पत्र वव्रे । ता बह्म वाच~~ साक्षाृण्डधरो ध्मः यूय स्वापं मविष्याते । परित्रास्यति यो धर्ममधर्मं निहनिष्यति ॥ ततः सा सयाद टन्धवा तपस्तेपे । ततः कदाविदस्ताचछे सूप्ण

[प्रयागप्करणम्‌ | त्रि स्थ्टीसेतुः । ६९

करैः स्पष्टा सा गम॑मचृजत । स गमेः सूवकरद्पृष्टतवाच्छथामामूय दविधाऽपतत्‌ । तत्र कठिनो मागो यमो द्रवूपा यमुनेति । ततो बह्मा भं लोकपा्टं चकार । यमूनाऽपि विष्णुना पावनत्वं नाता सा चास्ता चवटाव्वतीयं सप्त द्वीपानि सत्त सागरान्मित्वा जभ्शरदे।ष प्रप्य पुनः सप्त द्वीपानि भिच्वोदयाचटं गत्वा सूयेण सहास्ताचटमेत।त्वव चट । पच्नवल्निरन्तर भ्रमत।ति । तथा-~-काठिन्दयामन्यतीर्थम्यः फट प्रातुः शताधेकम्‌ ।

गण्डषमाच्राम्बपानान्नराो मवाते सोमपः ॥

पक्छिविदहीयते यस्यां वसिष्ठ स्वल्पमप्युत ।

ुमेरुसहश्षं भूत्वा तद्‌ातुरुपतिष्ठात ॥

दूरस्थेनापि यमूना ध्याता हन्ति मनःकरृतम्‌ ॥

वादिकं कीतिता हनि घ्राता कायकत ह्यघम्‌ ।

तथा--जप्तवाऽस्यामेव गायन्रमासहश्नमथा द्विजः ॥

बह्महत्याविमुक्तः स्यादश्वमधफल भत्‌ ।

सायं प्रात्िजः सथ्याम्ुपास्ते सकृदेव यः ॥ काटिन्धां न स दोषेण सध्याटापस्य टुप्यते । तपपित्वा नरो देवान्मनुष्यांश्च पितृनाप ॥

शरद्धया यमनावािः पुनत्येव कुटत्रयम्‌ ।

जहो ति-वस्तिलान्साज्यान्साविञया शतसख्यथा ॥ तेनेष्टं कत॒मिभख्येः सहस्रशतदक्षणः

यः घ्नाखा यमनावार्भिः केशवं ।शेवमेव वा ॥

रदिं वा पएजयेद्धक्त्या न स शाच्यां मवन्दृतः एकमप्युपवासं यः करोति यमुनान्तकं ॥ निस्योपवासी स मवत्यभ्मक्षादपि श्ध्याति । यक्ष्यत्यस्यां त पञ्यना सोमेनाप्याधेकारवन्‌ ॥

यः प्राप्स्यति फलं सोऽज राजदुयाग्वमधयः, यद्यत्कृतं च काठिन्द्ां शुभ वा यादे वामम्‌ ॥ तत्तदेवायुतगुणं मूत्वा तस्योपति्ठति ।

नादि कमे काटिन्द्यां येन केनापि यत्कृतम्‌ ॥

यथावदयथावद्रा तत्सापृफठमारमवत्‌ । संक्रान्तौ रविवारे च सप्तम्यां वैधृतौ तथा ।

७9

नारायणमह विरवित- [ प्रयागपरकरणम्‌ `

व्यतीपाते च हसक्षं ह्यपि पौष्णे पुनस ॥ एकादश्यां चतुद श्यामष्टम्या च 1द्नक्षिय । पणमा्थां च पएवाक्तं फट हातगुण मवत ॥ तदेव स्थाहक्षगुण थहण चन्व्रसूषयाः। दवादश्याम्चयेद्विष्णामकादृयायुपा षतः ॥ कालिन्यां तस्य सटम ताद्रष्णाः परम पदम्‌ । यदस्या दक्षिणे कूटे फटमभुक्तं तवाधुना ॥ तदव त॒त्तरं कटं फट शतगुणा धकम्‌ ।

एवं तत्तत्तीर्थमथरादिसबन्धात्फलापिक्य पाद्मादेवावगन्तन्यम्‌ ॥

तथा--यामुनेनोदरस्थन पयःपङ्कन रेणुना ।

प्रियते यो नरः पचस नरो न मवेत्पुनः ॥ इत्याद्‌।

ध्यति त=

ह मोरम्भोमय। मूतः खट्वाह्धास्थकृपाटना । महामणिफणाकोपमेरवी प्रतस्तस्थिता ॥ अविभुक्तरमशानेयं हैमवत्यां भता वशम्‌ । निजाभितचतरवगसि द्ध साधनतत्परा ॥ जगत्यापविनाश्ञाय पयोदपा महनदा । इत ।

पतन्नापानच-

त्रयथामय। नद्‌। सारा बह्मवे्या सुधावहा । नारायणीश्वरी बाह्या धमन्तः कृपित ॥ पावना परण्यतायात्या सप्तसागरवमगमा । तापनी यमना यामा स्वगससापानप्द्धतिः ॥ काटेन्द्‌।( काठटसदटटा सवतायमचा गदु नीलोव्पटदटैश्यामा महापातक मषजम्‌ ॥ कमारी विष्णदयिता अवारितगतिः सारत्‌ । एतेनामपदेयस्त यमुना क1तवन्नरः ॥ वूरस्थाऽप स पापया महद्म्याऽपि प्रमुच्यत ।

क लिन्द स्यपवेतसबन्धाक्राटन्दे1यामत्वाप कथा तताज्ञया । चदु

नास्ागरान्तानि यञ्मनोमवतीरतीथान्यपि तत एव केयान । प्रयाग गङ्खायम्रनयोः सेगमस्ततः परस्परसवेदा शतयाजनपचन्त सहैव गम

[ प्रयागप्रकरणम्‌ ] त्रिस्थली सतुः । ४१

नम्‌ । तावच्च गङ्धेस्येव नाम गङ्ोद्धे्स्ये तीथं च तयो; परथग्माव इत्यादि ब । यथुनान्नाने च विशेषः- पानं क रिष्यन्नभ्येत्य प्रणम्य यमुनां बुधः । प्रार्थयीत शेः शान्तो मन्त्रेणानेन तद्रतः ॥ आदित्यदुहितदंि यमज्येष्ठे यक्शस्िनि । त्रैटोक्यवन्दिते पण्ये पापं मे यमुने हर ॥ ह्युक्वा च मिमजञ्ज्याऽऽदावुन्भज्ज्याऽऽचम्य भक्तितः तर्पयेत यमं वा्भिनामिमात्रे जले स्थतः ॥ यमाय धर्मराजाय मत्ये चान्तकाय च। वैवस्वताय कालाय सर्वमूरतक्षयाय च॥ आओदुम्बराय दध्नाय नीलाय प्रमेधिने । वकोदराय चिचाय चित्रगुप्ताय वं नमः॥ हैवतपणवहयाचतदृश्च जलासटान्‌ ।

वद्धमनुः- एङ्ककस्य तिरैर्धिभाखनी खीर्कुय। जल आलीन ।

कि

स्कान्दे परोऽपि विशेष दक्षिणामिमुखो मत्वा तिः सथ्य समाहतः

देवतीर्थन वैवत्वात्तिलेः प्रताधपा यत, ॥ यज्ञोपवीतिना काय प्रचनवातनाऽथवा। देवत्वं च पिवुत्व च यमस्यास्त दद्वरूपता ॥

एतस्य फलमाह यमुना यमं प्रति पन्ने-

पवमस्त मदम्भोमिः प्रात्वा तवामाद्रान्नरः दशमिश्च चतुश्च तपयिष्यति नाममिः॥

तेन हिसापरोऽपि त्वमिष्टकल्पा मध्यात । निरातङ्का मविष्वन्ति मवतां येऽपि पापनः । इति ॥

एवं महिमानमुस्वा- एष तदेशतः प्रोक्ता मथाऽस्या गुणस्ग्रहः। स्वषपदिस्तर वक्त न शक्तः काशप तत्वतः ॥

७२ नारायणमहविरवितः- [ काश्ीप्करणम्‌ }

कार्तिके शङ्कपकषे तु द्वितीयायां विशेषतः ।

माहात्यं यमनायास्तु यः शुणोति हरेस्तनुः ॥

इत्युक्तम्‌ । इति यषनामहिमा ।

इति भरी महरामे्वरसून महनारायणविरचिते त्रिस्थली सती प्रयागप्रकरण सम्म्‌ ।

मवानीक्षक्षरं नता महरमेश्वरातमजः । मदनारायणः काशीं दिषिनक्ति सदुक्तिभिः ॥ अथ कश्षाप्रकरणम्‌ ।

तत्र माहाकज्ञानस्य प्रव्यौपयिकतवेन तस्यावरपं वक्तव्यत्वात्तेष परथमं निङ्प्यते । अत एव पद्मपुराणे पाताटखण्डे मृगं प्रति ऋषि कूतेष पथ्चपश्नषु प्रथमं माहात्यप्रश्च एव कृतः- क्षिं माहासम्यं कथं वेयं सेष्या केश्च द्विजोत्तम । परिमाणं च तस्याः क्ष केनोपायेन म्यते । इति ॥ तत्र स्कान्दे- वाराणसी महापण्या जिषु ठ केषु शिभरुता । अन्तरिक्षे परी सा वु मत्यलोकस्य बाह्यतः ॥ पञ्चक्रोशान्तरे राजन्बह्महत्या न सपंति। अष्टाविं तिकोल्यस्त॒ लिङ्गानां तत्र मारत ॥ अत्स्वे--वाराणसरीति मरवनत्रथसारमूता धन्या सदा मम परी गिरिराजपुतरि । अच्राऽऽगता विदिधदुष्करतकारिणोऽपि पापक्षयाद्‌विरजसः प्रतिमान्ति मत्याः ॥ एवं स्परतं परियतमं मम देवि नित्यं कषत्रं विचित्रतरुगुट्मठताुपृष्पम्‌ । असिन्पृतास्तनुमृतः पदमषएवन्ति मूर्खागमेन रहितास्तु न सं्याऽतर ॥ ठेङ्ग-मूलोकि वान्तरिक्षे च दिवि तीर्थानि यानि च। अतीस्य वतते सर्वाण्य विमुक्त स्वमावतः ॥

तिस्थर्छासेतुः । ७३ क्षें तीर्थो पनिषद्मविषुक्तं न संशयः । तीथंरहस्यमित्यथः

भाषे सर्वाणि तीर्थानि प्रयागममियान्ति है । काकी स्थितानि तीथांनि मने यान्तिन कुजचित्‌ ॥

तथा--इदं ग्यतमं क्षेत सदा वारा णसी भम । सर्वेषामेव जन्तनां हेतुमोक्षस्य सवका ॥

पाश्च मटन्परति यमः प्राणप्रथाणावसरे ये काश्यां संगता जनाः । येवा काशीति माषन्तेये वा विष्णुपरायणाः ॥ येवा अहदिवरता ये वा सत्ताथप्रत्यवः तेषां नाहं प्रः कापि त्याज्या युभ्मामिरेव ते ॥

[का्ीप्रकरणम्‌]

कालाद्धयं नास्ति यत्च यत्र पापमयंन हि, जन्भान्तरचहसेष कृतं नश्यति दशनात्‌ ॥ तत्से्रमहिमानं कः सम्यग्वणायतु क्षमः

अन्यत्रैव प्रताना तु जीवानां काकस यद ॥ वाराणस्यां प्रपतति नरके न पतन्त ते ।

स्वर्गं दष्कृतिनः पापा अपि गच्छन्ति नान्यथा ॥

कौकसमस्थि | अत्थि केशा नखा भासं येषां कार्यां पते दिह ।

महापापास्तद। स्वर्गं थान्ति साहस्तवत्सरान्‌ । पुनः काशा समासाद्य भुक्ताः स्थुः सर्वजन्तवः ॥

पाद्ठोे--मारुतेरितकाक्षीस्थरेणय। गेन किल्बिषम्‌ । वूरी मवति बह्म नाज काया विचारणा ॥

तथा-- काशीवासी ष्ठकृशः पएल्कसाऽप भेष्ठो राजन्मक्तिकन्यावृतां यत्‌ ॥ अन्यत्रस्थः साषमोमः स्वधमा न स्था्डेष्ठो गममविकयोग्यः ॥ तथा--अन्यज्रापि पधरमीतानां भाद्धं अद्धासमेथितम्‌ ।

अत्र दीयेत तेन स्यत्ति्षां केटाससगमः ॥ १०

नारायणमहविरवितः- [ काशीपकरणम्‌ |

अत्र सङ्काममध्ये ये पार्णास्त्यक्ष्यन्ति शाज्णः | एतासां ते दिषयगा न मदिभ्यन्त वासव ॥

एतासामप्परसाम्‌ ॥

तथा--जन्मान्तरसहषेषु विहितेरधमंकमामेः । मह दिवापितैः सा हि प्राप्या वेश्वेश्वरी पुर॑ ॥ हं मोरतुगरहादेव शंकराराधनोत्थितात्‌ तरेत प्राप्यते विपरा नान्यैः साधनकोटिमिः ॥ नैतर्क्ष्समं किंविश्चिषु लोकेषु विद्यते । अधिकं वा मनिभरष्ठाः सत्यमेतद्रवीमि वः ॥

बह्यवेव्त- वाराणस्यां स्वल्पमपि प्राथाश्चत्तं महाषहत्‌ ।

तथा--न काशिकायां पतितोऽपि धमकृ- दुःखं समाप्नोति मम प्रादात्‌ । इति प्रतिज्ञा जगद्‌ श्वरस्य पहानमावस्य शिवस्य नित्या ॥ क इयां प्रदीपः प्रमया प्रकाशतः पापान्धकारः खलु नाकमेति । विभ्वेशवेहोद्धवया सुविद्यया महात्मनां पण्यक्तां कृतात्मनाम्‌ ॥

तथा-अन्यन्न यः कतो धमः सङ्कः श्रद्धदियायुतः अनेककाटस्ंपा्यः स सिद्धोऽच्र क्षणाद्धवत्‌ ॥

तथा-अस्मिन्कलियगे धारे टोका पापानुवातनः । मदिष्यन्ति महाबरद्धे बणाभ्रमविवाजताः॥ नान्यत्पहयामि जन्तरनां मक्त्वा वाराणसा पराम्‌ । सर्वपापप्रशमनं प्रायभ्ित्तं कटो युगे ॥ कलो विश्वेश्वरो देवः कलौ वाराणसी पुरी । कलां मागीरथा गहा दन क छियमे महत्‌ ॥ अष्टाङ्गादिभिरन्येश्च तपोयज्ञादिमिः सद्‌ । साधितैः पाक्षिकी सिद्धिरविमुक्ते निरग्टा ॥

[काशीपरकरणम्‌ | - त्रि स्थलीसेतुः । ७५

क्न्दे ज, ह @ गे

तथा-माज्चा पित्रा वाऽपि देवेपनीशेः कतुं शक्यं काशिका यत्करोति ॥ नो शक्यं तन्मश््रतीथ। दिमि्ां ह्यन्यं भूपः क वरक्श्च ठकः प्रवेश्षमातरेण नरः कृतार्थः स्थिता पुनः पापरतो यदा स्यात । तदा न तस्यास्ति शरीरमाने एते विमुक्तेन पातनान्ते ॥ रता स्परुता गदिता बन्धमाक्ष | रोति यत्काशिका काशरूपा ॥ न काशिकार्करविन्तकानां मवन्ति पापानि मुनीण्वराणाम्‌ ॥ तथा-तीथार्थी न बहिरगच्छेन्न देवार्थ कदाचन । सदं तीथ।नि देवाश्च वसन्त्यत्ाविमुक्तके ॥

तथा यमः- के विघ्नान्ना केऽपि संदशनेन केविदूगत्वा प्नानभात्रेण केचित्‌ ॥ के चिदेव वृक्षणाङ्रत्य केचित्‌ पजां कत्वा कऽ।१ मुक्ता बभूवुः ॥

अह्मा--बद्न्ति काश प्रणमन्ति का३॥ गच्छन्ति काशा तव राजधान्पप्‌ ॥ पजाजपङ्नानपरिकमस्तुति- कभ नरा यानि पर सदााशेवम्‌ ५

तथा--यथा लोहं स्पक्षमणां प्रतितं कनकं मवेत्‌ । तथा कार्यां बह्मरूपं प्राप्या च्छवरूपताम्‌ ॥ तीयवात्रार्थिनो ये हि काश्यामागत्य पामकाः। अकृत्वा पापनिशयं पुनर्यान्ति बहेनराः ॥ ते पनः कालिकां प्राप्य जितेन्दरियमनोगणाः मवन्ि शुद्धाः श॒द्धा्मञ्द्धब्रह्मस्वरूपिणः ॥ समरणं कीर्तनं काश्या दशनं मोक्षब ।जङ्रत्‌ । कारयां प्रताना हि शिवं गतानां भुक्ता न वेति प्रषिवारणा ष। ते गृधकाकाजगरा ह्यलूका महामलादाः प्रमवन्ति पापाः ॥

७६ नारायणमहषिरचितः- [काशीपकरणम्‌]

बह्माकरूपा काकीयं दहेत्पापानि सवशः ।

दृश स्पृष्टा स्मृता वाऽपि किं पुनर्धमेवासिनाम्‌ ॥ तथा--संसारदावदहने पतितानां स्वकभमिः ।

काश्ये शरणं नान्यन्भुक्तानामपि पावंति ॥

तथा-यतुविधाश्च ये जीवाये च देवादयः परे । ते सर्वे भक्तेमायान्ति कारयां स्थावरजङ्गमाः ॥

तथा-रषजन्मकृतैः पपिभहापातकसं युते; । मृच्यते काक्षीमरणाजनो बहिरुपार्जितेः ॥ बहिष्कृतानां पापानाभिदमेव महत्तरम्‌ । प्रायशित्तं काशिकायां मरणे बसि एव वा ॥ बथा--काश्यां देवः शंकरः केशवश्च कारयां देवी ह्यन्नपण। रमा च.॥ कारयां हृण्िर्विप्रहता गणेशः कार्यां शास्ता काटराजो महेशः ॥ काइयां गङ्कोदग्वहा दिष्णुहूपा कारयां बह्मा वेदधोषेरुपेतः ॥ कारयां दुर्गा दुःखदारिद्यहन्त्री कारयां सूर्यो व्यापिबाधानिहन्ता । तथा--जीवतां यत्तुखं काह्यामविक्िपेन्ियात्नाम्‌ । न तत्सत्येन केटासे न वेङुण्ठे कथचन ॥ तथा-या हृष्टः पापसंधोघान्स्ता जन्भक्ञतस्य च । सयष्टा शतसहघस्य नाशयत्येव काशिका ॥ मात्रा सह समानत्वं न काश्यर्हति कुचचित्‌ । गर्मवासप्रदा माता काश्ची गमंविनारशिनी ॥ तथा-या वैः श्रता काकी वेः स्पृता कौतिता तथा। त एव बन्धाः पज्याश्च कृतार्था शुक्तिमागेनः ॥ हा प्रटयेऽपि काशी न नर्यतीति सनल्छुमारसंहितायागक्तं शिवेन भवानीं प्रति- ` शते पराधंद्वितये वि्छीने जगत्यशेषे मपि देवि सवं ।

कः कि

रक्षन्ति सम्यनिविधायुधौेर्वारुणसीं काशितसूृक्ष्मास द्धम्‌ ॥

[काश्ीप्रयरणम्‌] विस्थटीसेतुः । ७७

स्वे प्रकमादगणाः।

नन॒-

शे ® किष छे कि,

देन दिनेऽथ प्रटये त्रशुट-

कोटौ सत्सिप्य परीं हरः स्वाम्‌ ॥ विमति संवतमहास्थिमषण-

स्ततो हि काशी कटिकाटवाजता ॥

इत्या दिवचनेः ' कामारिधूलाग्रधृता टयेऽपि ` इत्यादवचनश्च दन. दिनप्रये शूलाग्रे स्थिता काशी न नश्यतु महाप्रटय तु सवस्य प्रकृत" क्षारस्य नाकशात्कथं काशौ तिष्ठतीति वक्तव्यम्‌ । उच्यत । प्रात्य कारस्य. बह्माण्डान्तगतस्य च सवस्य मवतु नाम ठप; कर्पस्यु छ्धसत्वात्मकं ज्ञात्वा स्तुतं स्तुतिशतः प्रथक्‌ ` ईइत्याद्बह्मववत।- दिव चमाच्छुद्धवेतन्यास्मकायाः अबिमक्तमिदं क्षत्रमपि बह्माण्डमध्यगम्‌ । बह्माण्डमध्ये न मवेत्पश्चक्रोशप्रमाणतः ॥

इत्यादिकाशी लण्डादिविचनाचच बह्माण्डवाहेमूतायाः कथ ठय; स्यात्‌ । हदं च स्वहपनिरूपणे स्फुट मेष्यति । करे [खण्ड-~ . काक्षी स्थैः पतितेसतुल्या न वयं स्वगणः क्। चत्‌ । काक्या पाताद्धयं नास्ति स्वगं पाताद्धय महत्‌ ५ वरं काक्शीपरीवासो मासापवस्तनादामः विवित्रच्छ्रसदछठाय राज्य,नान्यत्र न। रेपु ॥ शक्रश: कायां यत्पदं हेठयाऽऽप्यते । तत्पदं नाऽऽष्यतेऽन्यन्न यागयुक्त्याऽपि योगेाभेः ॥ वरं वाराणसीरङको निशङ्को यां यमाद्‌।प। न बयं त्रिदशा येषां ग।रताऽपाहश्ञ। दशा ॥

तथा~-पमर्थरकपिमाक्षास्य पुरुषा चतुष्टयम्‌ । अखण्डं हि थथा काश्यां न तथाऽन्यत्र इुजरचित्‌ ॥

तथासप्रयागादपि तीर्थाग्याद्‌विमृक्तं विशिष्यते । यथाऽविमक्ते निवाणं न तथा क्राप्यसश्यम्‌ ॥ अन्यानि सुक्तिकषेत्राणि काशीपरात्तिकराणि हि । काज्ञी क्ष्यं विमच्येत नान्यथा तीथंकोरिमिः ॥

७८ नारायणमदरिरवितः- [ काशीपरकरणम्‌ ]

तथा--परा यमस्तपस्तप्वा बहूकाठ सुदृष्करम्‌ । त्रलोक्याधिकृतिं प्राप्तस्त्यक्त्वा वाराणसा पराम्‌ ॥ इत्याहि । काश्यां यात्रायां धमनुष्ठनं वा काटदोषो नास्त।त्युक्तं तत्रैवे- सषा कृतयुग वास्तु सदाचास्तृत्तराथणम्‌ । सदा महोदयश्चास्त॒ कार्यां नवसतता सताम्रू ॥

तथा--प्दा कृतयं चात्र महापव सदाऽ षे ।

न अरहास्तोद्यङृतो दोषो विश्वेश्वराभमे ॥

सवा सौम्यायनं तत्र सदा तत्र महोदयः

सदैव भङ्कलं तञ्च यत्र विश्वेश्वरस्थितिः ॥

यथा मूमितले विप्र एवः सन्ति सहृन्रशः

तथा काक्षी न मन्तव्या काऽपि लोकोत्तरा तत्वयम्‌ ॥

मया सृष्टानि विभेन् मुवनानि चदुदश ।

अस्याः पुर्या विनिमांता स्वयं विश्वेश्वरः प्रमुः ॥ तथा-विना वपोजपा्ेश्च विना योगेन हत्त ।

(9३ ।

निःभेयो लभ्यते काश्यामिेकेनेव जन्मना ॥ कौभ--उत्तमं सव॑तीथानां स्थानानामुत्तम महत्‌ । ज्ञानानाध्त्तम ज्ञानमविभक्ते पुरं मम ॥ तथा-मलेक्ि नेव सलय्रमन्तारक्ष ममाऽऽटयम्‌ अयक्तास्तं न परयन्ति यक्ता; प्यन्ति चेतसा ॥ तथा-नानावणां विबणाश्च चण्डालाद्या जुगाप्तताः । कि ल्विदैः परणदेहा ये विशिष्टः पातकस्तथा ॥ मेषजं परमं तेषामविमुक्त विदुबुधा; तथा शतकशस्तीथन्यनुकम्य- सर्वषामपि तीथनिमतेषां पर्मा पुरा । नान्ना वाराणक्ती दिव्या कोटिकोस्ययुताधिका ॥ पिङ्गला नाम षा नाडा आप्र५ सा प्रक॥तता। छयष्का सरिच सा ज्ञेया छाटाक। यत्र तिष्ठाति ५ इडानान्नी चयानाडीसा सम्या सप्रक।तता। वरणा नामसा ज्ञेया केशवा यत्र सास्थतः॥

निश्थष्ठीसेतुः । ७९

आभ्यां मध्येतु था नाडी दुषुन्ना च परकीतिता |

पत्स्योदरी च सां जेया विषुवत्तप्मकातिता ॥ काशीखण्डे

दक्षिणोत्तरदििमागे कृत्वाऽसिं वरणा सुराः ।

्षे्रस्य मोक्षनिःकषेपररक्षा निवृतिमाययुः ॥

से्रस्य पश्वाद्िगमागे ते देहलि विनायकम्‌ ।

स्वयं ष्यापारयामास रक्षार्थं शशिशेखरः ॥

अचुज्ञातप्रवेशानां विश्वेशेन कृपावता ।

ते प्रवेशं प्रथष्छनिि नान्येषां हि कदाचन ॥

थान्तरसमताबद्धिश्च कार्यां न काय। तदुक्त काशी खण्डे-

रागादिदोषपरिप्‌ क्षरमनोहषीकाः

काही पुरीमतुल दिभ्यमहाप्रमावाम्‌ ॥

ये कल्पयन्त्यपरतीथसमां समन्ता.

ते पापिनो न सह्‌ तेः परिमाषणीयम्‌ ॥ काशीखण्डे--

+ कण ५७. (क नन्व | गृह्णीयुः पापकमाणि काशीयतविमिन्काः । सुक्रतानि स्वतिकृतो मुच्यन्तेऽच ति जन्तवः ॥

[करशीप्रकरणम्‌।

तथा- बहुजन्मशताम्यासाद्यागीं मुच्येत वा न वा । रतमात्रोऽपि मुच्येत कार्यामेकेन जन्मना ॥

तथा- पण्यवानितरो वाऽपि मम क्षत्रस्य सेवया ।

(क

भक्तो मवति देवेशि नात्र कायां विचारणा ॥ तथा--गङ्का विश्वेश्वरः काक्षी जागत त्रितयं यतः! तन्न तरःभ्रेयसी लक्ष्मीटम्यते वित्तमत्र किम्‌ ) इत्यादि ॥ तथा विश्वेश्श्चीलनमेव योगस्तपश्च विन्वेशपुरी निवासः । वरतानि दानं नियमा यमाश्च प्लान द्युनद्या यडुदृग्बहायाम्‌ ॥ तथा--षरणी वरितं वित्तस्तावेव क तिना मिह ।

५

चरणौ विचरतां यौ विश्वमतुः पुरीं भुवि ॥

# ८ भूत्‌ › इति प्रठन्तरमू ।

। 4 ।

तासथणमटहविरवितः~ [काशीप्रकणम्‌]

[ , @ कि,

तावेव श्रवणौ भोतु संविदाते बहुशतो ।

हह शरतिमतां पुंसां याम्यां काक्षी श्रुता सकृत्‌ ॥

तदेव मनुते स्वं मनसितवह मनस्विनाम्‌ ।

येनासुमन्यते चेषा काशी सवेप्रमाणमूः ॥ तथा-मरणं मङ्गलं यत्र विमूति्त्र मूषणम्‌ ।

कौपीनं यत्र कौशेयं सा काशी क्वोपमीयते ॥ तथा--काक्षीरजोऽपि यन्पप्ि पतेदष्यनिलाहतम्‌ ।

चन्दरोखर तन्मां मवेचन्दरकलाङ्कितः ॥ तथा--बह्महत्यां नरः कृत्वा पश्चात्सयतमानसः । प्राणांस्त्यजति यः कायां स मुक्तो नात्र सशयः ॥ न्ञियः पतिता याश्च मम भक्तिसमाहिताः ।

अवियक्ते प्रता विप्रा यान्ति ताः परमां गतिम्‌ ॥

विप्रा इति संबोधनम्‌ । मास्स्ये-

मत्समः पुरुषो नास्ति योषिन्नास्ति च त्वत्समा ।

अविगुक्तसमं क्षें न मूतं न मदिष्यति ॥

अविगक्ते परो थोगो ह्यविमुक्ते परा गतिः ।

अविगृक्ते परो मोक्षः क्षेत्रं नैवास्ति ताहशम्‌ ॥ तथा-यथिष्यामीदृश क्ष्रं न मूर्त न मविष्यति ।

चतुभृर्तिः सदा धमंस्तस्मिन्संनिहितः भिये ॥

चतुर्णामपि वर्णानां गतिस्तु परमा स्मृता । तथा-पदमक्तास्तत्र तिष्ठन्ति विष्णु मक्तास्तथेव च ॥

ये मक्ता मार्करे देवे लोकनाथ दिवाकरे । तथा-ज्तेये विषहितमिष्ठानां परमानन्दमिच्छताप्‌ ॥

या गिर्विहिता सद्धिः साऽविभुक्ते मृतस्य तु । तथा-अविधुक्तगुणा वक्तं देवदानवमानवैः ॥

न शक्यन्तेऽप्रमेयत्वात्स्वयं यत्र मवः स्थितः । तथा--कृत्वा पापसहघ्राणि पएश्ात्संतापमेत्य वे ॥

योऽविधक्ते वियुज्येत ख याति परमां गतिम्‌ ।

उत्तरं दक्षिणं वाऽपि अयनं न विकल्पयेत्‌ ॥

सव॑स्तस्य शछ्युमः काटो ह्यविमुक्ते भ्रियेत यः ।

न तज कालो ममास्य चमो वा यदि वाऽ्यमः॥ तथा-जपथ्यानविहीनानां ज्ञानवनितचेतसाम्‌ ।

‰© । [ कशीप्रकरणम्‌ ] विस्थलीसेतुः।

तथा दुःखहतानां च गतिर्वाराणसी वरृणाम्‌ ॥

इत्यादि । अथिपुराणे- वाराणसीं परं तीर्थं गोरे प्राहु महेश्वरः" भक्तिमुक्तिपरदं पुण्यं वसतां मजतां हारेम ॥ गौ रिक्ते न वे मुक्तमविभुक्तं ततः स्पृतम्‌ । जपं दत्तं हृतं तप्तमविमुक्तं किटाक्षयम्‌ ॥ अमना चरणौ हत्वा वसेत्काक्ञीं न हि त्यजेत्‌ । तथा--वरणा च नदी चासी तयोमध्ये वाराणसी । अच्र नानं जपो होमो मरणं देवपूजनम्‌ ॥ भराद्धं दानं निवासश्च यज्ञः स्याद्धक्तिगुक्तिदम्‌ । अज युक्तिमुक्तिपरदृभिव्युपकरमोपसंहाराभ्यां ते निराङ्कता य आहुः काया मुक्तिक्षित्रत्वातकाम्यकरणेऽत्रातिश्यः कथिन्नास्तीति । पादम | सृ्टिवण्डे- वरणा चाप्यसिश्चैव दवे नद्यो सुरनिमिते । अन्तराले तयोः कषेत्रं वध्या न विशते क्वचित्‌ ॥

वध्या हत्या । तत्तीर्थं सर्वतीथानामुत्तमं परिकातितप्‌ । त्यजन्ति तत्र ये प्राणान्प्राणिनो नियतात्मनः ॥ रुद्रत्वं ते समासाद्य मवेन सह मोदते () ^ ९१९

स्कान्दे--ह्मघ्नगो्नगुरुतल्पगभिन्नवृत्त- . 09 1, न्यासापहारिङहकादिनिषिद्धवु चि ^` . ५ संसार मृतदढपाशविभुक्तदेही ॥ (र वाराणसीं मम परीं सम्पति लाकः ॥

नारदीये--ती्थौनायुत्तमं तीरथ कषत्रार्णा क्ष्मुत्तमम्‌ ।

वाराणसीति विख्यातं सर्वदेवनिषेवितम्‌ ॥

अथैतेषां पुराणवाक्थानां मूलमूताः भ्रुतयोऽप्युच्यन्ते तत्र जाषा-

लोपनिषदि--' अथेनमन्नि; पप्रच्छ याक्तवक्टयं य एषो ऽध्यक्तोऽनन्त

आखा तं कथमहं विजानीयामिति स होवाच याज्ञवल्क्षः सोऽविमुक्त

उपास्थो य एषोऽनन्तोऽव्यक्त अ।ता सोऽविभक्ते प्रतिष्ठित इति सोऽवि

क्त; क्मिन्भतिषठित इति वरणायां नास्यां च मध्य प्रतिष्ठित इति का 8.

<> [| ८४

८२ नारायणमहविरवितः- [ काक्ीप्रकणम्‌ ]

वै वरणा का च नापीसि सर्वानिन्ियक्ृतान्दोषान्वारयति तेन वरणेति सर्वानिन्दियक्नतान्पापान्नाश्चयति तेन नासीति ' | जाबालो० ख० २ | तथा तत्रैव, अविमुक्तं वै देवानां देवयजनं सर्वेषां मतानां बरह्मसव्न- भरन हि जन्तोः प्राणेषूत्कममणेषु रुद्रस्तारकं बह्म घ्या चष्टे येनास्ाव- ती मू्वा मोक्षी मवति तस्मादविभृक्तमेव निषेवेताविगुक्तं न विभु. देवमेवेत याज्ञवल्क्यः ' [ जाबालो° ख० ? | इति। रामतापनीयोपनि- धद्य दि--। श्रीरामस्य मनुं कायां जजाप वुषमध्वज, । मन्वन्तरसहसेस्त॒ जपहोमार्चनादिमिः ॥ ततः प्रहन्नो मगवाडभीरामः प्राह शकरम्‌ । वृणीष्व यदृ मीं तहास्यामि परमेश्वर ॥ इति । त होषाच- म गिक्गण्या वा मत्ते गङ्कायां वा तरे पुनः । त्रियते देहि तजन्तोभंक्ति नातो वरान्तरम्‌ ॥ इति । अथ स होवाच ५।रामः- ्षितरेऽत्र तव देवेश यच्च कुप वा पूतः । कर मिकीटादुयोऽप्यत्र मुक्ताः सन्तु च नान्यथा ॥ अविमुक्ते तव क्षिते सर्वषां गुक्तिसिद्धे । अहे सं निहितस्तन्च फाषाणप्रतिमा दिषु ॥ षते ऽस्मिन्थोऽ्चयेदमक्तपा मश््ेणानेन मां शिव । बह्महुत्यादिपपेभ्यो मोक्षयिष्यामि मा शुचः ॥ त्वत्तो वा बह्मणो वाऽपि ये छमन्ते षडक्षरम्‌ । जीवन्तो मश््रसिद्धाः स्युक्ता मां प्राप्तुवन्तिते ॥ रमृषोदक्षिणे कर्णे यस्य कस्यापि वा स्वयम्‌ । उपदेक्ष्यति मन्मन्नं स मुक्तो मविता शिव ॥ इति । इत्यमनेकप्राणशुतिपयितप्रथुमदिन्नो वाराणस्याः कियान्मादृरेमं- हिमा लेखनीय इत्युपरम्यते । इति चिस्थलीसेतौ स।मान्यतः काङीमहिमा संक्षेपेण । अथ काश्चीमाहास्यध्रवणादिमहिमा कार्ीखण्ड- रताश्च सर्वधर्मासतमहापुण्येकरारेभिः । भरतं ये; स्थिरवेतोमिः का्ञीमाहास्यमूत्तमम्‌ ॥

चदे, °

कम्‌

[कारीप्रकरणम्‌ | ति स्थटातेतुः ।

थ! पररेदविमक्तस्य माहाव्यं शणायदपे ।

भावया दिजाञ्श्ान्तान््ोऽपि याति एरां गतिम्‌ ॥ भ्राद्ध वा देवकाय वा रात्रावहनि वा द्वेजः

नदीनां चैव तीरेषु देवतायतनेषु च ।

जपेदीक्षं नमस्कृत्य स याते परमां गातेम्‌ ॥

ठेङ्क--एतद्ः कथितं सवं कथासवस्वमाद्रात्‌ । यः पटेच्छर णुयाद्राऽपि क्षेत्रमाहातम्थमूत्तमम्‌ ॥ सवक्ष्ेषु यत्पुण्य तपुण्य सकट मवत्‌ । भ्रावयेद्‌। द्विजाञ्शान्तान्करृतक्षोचाखितच्छयान्‌ ॥ स एवं सवेयन्ञानां फट प्राप्ते मानवः ।

पष्य मृगुः- ह्थं तपोधनाः कड्या माहातय प्राक्तवानहम्‌ । यच्छरत्वाऽपि वियन्ते पापान सुमहान्त्वाप ॥

अथ का्ीस्वद्प पश्मपुराण- बह्येवैत्नि्ुण निकारं निरन्तरं क्षित्रहूपेण नित्यम्‌ ॥ तिष्ठत्येव उयम्बकोऽप्यन्न नित्य तद्रपवात्सं निहित एव चाऽऽस्त ॥ विमतिं स्वां दृक्ायष्यान्गराशः षत्राकारं प्राप तीथाक्रृति च।

सनत्कमारसहितयम्‌- यत्तच्छिवानन्द्मनन्तमाद्य थदावयोतित्यमामिन्नरूपम्‌ ॥ श्यं समस्तापनिषल्ु मक्त- जानि हि तेजस्तददाऽविमुक्तम्‌ ॥ ज्यो तिङ्क त्वमेवाऽभ्यं लिङ्क। चाहं म्श्वरः तदेतद्विमुक्तास्य ज्योतिराटोक्ष्यतां प्रय ॥

काशीखण्ड परं ब्रह्म यदान्नातं निष्परपश्चं नेरात्मकम्‌ ।

निविकल्प नराकारमन्यक्त स्थुलसूक्ष्मवत्‌ ॥

८४ नारायणमटविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌ |

तदेतक्क्षे्मापर्यं स्थितं सर्वगमष्यही ।

क्ंमोः शक्तिरियं काशी कावित्सर्वैकगोचरा ॥

हं म॒रेव हि जानीयादेतस्याः परमं छखमू । बरह्मवैवतं कषय उचुः-

छश्नाकारं तु किं ज्योतिर्जलादरध्व प्रकाशते ।

निद्रायां धरण्यां तु न मिमजति तत्कथम्‌ ॥

दिष्णव्वाच- छक्चाकारं परं ज्योतिवुंहयते गगनेचरम्‌ । तत्परं परमं ज्यीतिः काशीति प्रथितं श्रुती ॥ रत्न सुवणं खचितं यथा मवे- तथा प्रथिष्यां खचिता हि काशिका ॥ न काशिका मूमिमयी कवारिः तततो न मनेन्मम सक्कृतिथत्‌ । जडेषु सर्वेष्वपि भजमान बियं चिवानन्दमयी न मजति ॥. स्वयं निम्ना कथगुद्धरेत्परान्‌ लोके च वेह च विचायमेतत्‌ । ऋषय उचुः- धायुदैव महादेव बह्महूप नमोऽस्तु ते । तत्स्वरूपा कथ काशी कथ वा खचिता त्वया ॥ भूमौ मुवननाथेश्च किमथ वा परथकृता । विष्णारुवाच- सदाशिवो महादेवा लिद्गरूपधरः प्रयु । भया स्मृतो लोक्ुक्सये पभादेशपरिमाणतः ॥ मक्षवो भोक्षसाधनानुष्ठानेऽपीग्वियवैषम्यान्मोक्षविन्ेमोक्षाप्राप्तो मा प्रा्ितवन्तस्ततो मया लोकानुकम्पया प्रदेक्षपरिमाणः सवाशिवः सृत इति प्रघट्वकाथः। विङ्करूपधरः शं युहंदयाद्राहिरागतः। वद्धिमासाद्य महतीं पञ्चक्ञोशातसकोऽमवत्‌ ॥ आ पाताादा वैकुण्ठं व्याप्य चोध्वंमवस्थितः । पमेष्टदेवो दयितः प्रमाता पिनाकप्ृर्‌ ॥

[ कशीपकरणम्‌ | तिस्थठीसेतुः । ८५

करैटासादम्यगादेष्या मवान्या सहितः प्रमु हष्टवा लिङ्गं परानन्दं ज्योतीदूप सनिमटम्‌ ॥ वृषा मामुक्तवान्दरस्त्वया सम्यगिद्‌ कृतम्‌ । ज्यो विटङ्क प्रकटितं सवप्राणावेमुक्तद्म्‌ ॥ शव्रस्थ वचनं श्रत्वा मया तत्स्थाणुरूपधूक्‌ । द्ध सर्वात्मकं जञात्वा स्तुतं स्तुतिशतंः पथक्‌ ॥ टिङ्काकारं क्वचिद्धाति दण्डाकार कवाचत्पुनः । छच्नाकारं क्व विद्धाति पिण्डाकार जरेकांणकम्‌ ॥ हदयते मनिस धेस्त्यथामति तथव तत्‌ । जडत्वाद्यथिवी भद्रा सप्राणिनगकानना ॥ अजडत्वादिदं लिङ्ग छच्नाकारमवास्थतम्‌ । चेतन्यजडयोरेक्यं कथमेकस्थयारपि ॥ मवेदिति महामागा जानन्ति कथयन्त च । तस्माक्काश्ची बह्मरूपाऽजडा पृथ्व्या न सगता॥

अन्यच्च वृष्टं तत्काशिकारूपं निर्मितं न मया परम्‌ । वृन्ि छोकाः सततं काशा केशवानोमता ॥ निमौणं त जडस्याज्च क्रियते नो परात्मनः । उद्धरिष्यामि च महे। वाराहं रूपमास्थितः ॥ तदा पनः परथिव्धां हे कारा स्थास्यति मिया ।

च्कान्वे--पश्चक्राश्या परिमता ततरषा पररा मम । अविच्छिन्नप्रमाणषमक्तनवाणकारणय्‌ ॥

बरह्मवैव्त- ज्िवक्क्त्वात्मकं लिङ्गं श्रुतिभिः एरिपल्यते ।

योनिः शक्तिः शिवो लिङ्ग प्रकृतेः पुरुषस्य च ॥

@ क, ज

स्वङ्पं प्रथितं वेदे प्राणादिषु पावति ।

सदाशिवस्य या कावचिच्छकक्तिश्चतन्यरूपिण। ॥ नेव काक्षीति संभोक्ता लिङ्ङूपाऽनपायना | केचित्काश्च( वदन्त्येतामाविमुक्त तथाऽपर ॥ पश्चक्रोश्ाव्मक लिङ्ग शुद्रावासमथापर ।

बह्मवास् दष्यदमस्त वाराणस्रामधाप्र॥

८६ तारायणमहविरवचितः- [काशीप्रकरणम्‌ |

इत्यादिनाममिरुक्तमेकमव सनातनम्‌ ।

ठिङ्गं साकाशिवं शद्ध बह्मास्यं पूण विद्‌यनम्‌ ॥ तथा--यदटिङ्क वृष्टवन्तौ तु नारायणपितामहो ।

तदेव टाके षेदे च काशत पारगयत ॥

काशीकण्ड- ्षे्रमेतलिशूलागरे शूठिनसितिष्ठति द्विज । अन्तरिक्षे न भमिष्ठ नेक्षन्ते मढबुद्धषः॥

तथा-अविमक्तं महाक्ष पश्चक्रोशापरामतम्‌ । उयो तिङ्क तदेकं हि ज्ञेय विदवेरवरामधम्‌ ॥ बहमववत-- कदावििङ्कहृपेण शिवेन परमात्मना । शक्तिः प्रथक्करूता शान्ता का३।।ते प्रथत गता ॥ अधिष्ठात्री वता त्वमिति क्षे्स्वङूपिण। । मव त्वं सर्वमक्तानां महामाक्षप्रदायन। ॥ आरम्य ताहिनं देवी गङ्गा केशवसनिध। । विमक्ते्वर ध्यायन्पश्चिमाममुखा स्थता ॥ पजिता सा प्रयत्नेन काञ्चावास्फटप्रदा।

तथा देध्युवाच- अ्िमत्याः काशिकायाः कोऽपकार महेरवर ।

हे्मृतिप्रमेदेन स्थताया; [के प्रथाजनम्‌ ॥

भरी मगवानुवाच- ्षेत्ररूपा तु या कारशा मोचयेत्सर्वदेहिनः आधारभूता जीवानामाद्या प्रकृतिरव्यया ॥ मरविरूपा चित्स्वरूपाऽविमक्तेरवरसंवया । पर्णङ्पा स्वमाहत्म्य स्वयभेव वचारयत्‌ ॥

लिङ्गपुराणे वु विश्वेरवरात्पधिममगेऽस्याः स्थलरुक्तम्‌- तञ्च वाराणसीं देवी स्थिता विग्रहङ्ापणा । मानवानां हितार्थाय स्थिता देषस्य पाश्चेमे ॥ वाराणसीं च यो हष्टवा मक्त्या चेव नमस्यति । तस्य तष्टाच सा देवी वसतिं च प्रयच्छति ॥ इति ।

[कादापरकरणम्‌ | िस्थलीसेतुः । ८७

अथ ध्यानम्‌- श्यामा षोडश््बा्िकी सुकरुणां मूरति दधाना दरं हस्ताभ्याममयं च विश्वजननी विद्येति या गीयते ॥ य[ऽषृष्टा स्मरणं गताऽपि सततं या कीतिता सस्तुता या हृष्टा नमिरातसतच्वममटं दद्यादूधुव काशेका ॥

, अय प्राथना-- जय काशि महाविधे पतितानां च पावनि। त्वामृते गतिरन्या न संसारे मजतामिह ॥

अय क्षाक्ञीकथामहिमा बह्मवेवत- सह्क्षार्याणि विहाय कायां काश्ीगुणन्सगृणयाद्यथावत्‌ । षे्स्वरूपं प्रतिबुध्यते येः श्रद्धा रतिः पापनवृत्तिरुद्धवेत्‌ ॥ क्ाशीकथासं रवणेन सम्यगन्तःश्युद्धिजायते व नराणाम्‌ । तथा-काश्चीकथाभ्रवणमङ्गटपणमूत- भरतः स एव मगवाज्िवशान्तमातः॥ तथा--काहइयामागत्य सतत श्रोतव्या काशिसक्कथा । विना भ्रवणं पुण्यं पापं वा वेत्ति कश्चन ॥ विदित्वा यतते मूयो निस्ताराय पराय च। तथः--स्वध्मवानवतधमसाधने- रन्यैश्च योगादिमिराप्यते यत्‌ । पुण्यं हठं तेन मवेन्मतिः सतां काकशीकथाभ्रवणन मानवान्‌ ॥ शलोकार्षं श्लोकषादं वा नित्यं कारिकधाप्रतम्‌ । परिबिनि ये महामागास्तेषां मीतिनं मेरवी ॥ काञश्ीकथाभ्रवणतः काक्लीकी तनतः स्मरतेः । यत्फलं जायते नणां न तद्योगादा मः क्च चत्‌ ॥

अथ काक्षीनाममाहिमा नारदाय- बहुनाऽत्र किमुक्तेन वाराणस्या गुणान्धात्‌ ।

नामापि गह्तां कारयाश्चतुवेगा न दूरतः ॥

पाद्ये -काकी तिवणंद्वितयं स्मरस्त्यजति पुद्गलम्‌ । यन्न क्वापि मवेत्तप्य कटासं वसतिः स्फुटा ॥

८८ नारायणमह विरचितः- [कशीप्रकणम्‌)

पद्रलं शरीरम्‌ । स्कन्दे- काशी कालीति काश्लीति रसना रससयुता । थस्य कस्यापि मूधाजेत्स रसज्ञां न चेतरः ॥

तथा-तावहूर्जनि पापानि बह्महत्यादिकान्यलम्‌ | यावन्नाम न गह्न्ति कार्याः पापाचलाशनेः ॥ बह्महत्यादिपापानि यस्या नाघ्नोऽपि कातनात्‌ । व्यजनि पापिनं काक्षी सा कनेहोपमीयते ॥

तथा--वाराणक्तीति काशीति महामश्ल्ामेम जपन्‌ । यावन्नीवं विसंध्यं तु जन्तुर्जातु न जायते ॥

तस्ेन्ननामस्मरणान्न स मृथोऽभिजायते । इति च । , शस्त काशीति काशीति द्विकिजपति पृण्यवान्‌ । अपि सवंपविच्ेभ्यः स पविच्रतरां महान्‌ ॥

तथा~-वाराणसीति काशीति शुदवास इति स्फुटप्रु । भखाद्धिनिगत येषा तेर्षान प्रमवद्यमः ॥ येन बीजाक्षरयतं काशीति हदि धारतम्‌ । अबीजानि मवन्त्येव कमर्वाजानि तस्यव ॥ रतं कर्णामृतं येन काशी प्यक्षरयुगमकम्‌ । न समाकर्णयत्येव स एनगमजां कथम्‌ ॥ व~ यथा विष्णोः शंकरस्यापि नान्न लोकः शोकं नाव मोक्षं प्रयाति । वाराणस्या नाम गृह्णन्वशेषाः- तीरा पत्यु पत्युजेता स्वय स्यात्‌ ॥ इत्याद ।

हति नाममहिमा । अथ कारयादिशब्दनि्वचनं काशाखण्ड-

काशतेऽन्न यतो ज्थोतिस्तदनाख्येयमी श्वर । अतो नामापरं चास्तु काशीति प्रथितं विमो॥

तथा--क्षाश्ची बह्येति विस्यातं तद्रह्य प्राप्यतेऽत्र हि ।

तथा-काक्षी बह्येति विख्यात तद्रिवता जगद्धमः अविभक्तैः तदेवाऽऽहुः कश्ाति बरह्मवादिनः ॥।

[ कारीपकरणम्‌ ] ` तिस्थलासेतुः । | ८९

मात्स्य हग्वररवाक्वप- विमुक्तं न मया यस्मान्मोक्ष्यते वा कदाचन । पहत्से्न मिदं तस्मादविभुक्तमिति स्पृतम्‌ ॥

काश्चीखण्डेऽगस्त्य उवाच- | अविभक्तमिदं क्षेत्रं कदाऽऽरम्य यषस्तठे । र प्रथितिमापन्न मोक्षदं चामवत्कथम्‌ ॥ कषाराणसीति काक्षीति सुद्रावास इति प्रमा । महाश्मशान मिति च कथं ख्यातं शिखिध्वज ॥

स्कन्द्‌ उवाच- ने परल यकालेऽपि न त्क्त्ने कदाचन । प्रविमक्तं शिवाम्यां यद्विप्रक्तं ततः स्पृतम्‌ ॥ यद्यपि मन्द्राचलगतेन सदाशिवेन चिरकाल क्षिज व्यक्तमव तथाप विङ्कङूपेण कदाऽपि न यक्त भित्याशयः । अत एव ततरेवोक्तम्‌- भन्द्राद्िगतेनापि क्षत्रं नेतत्विनाकिना । विभक्तं लिङ्कख्पेण अविभक्तं ततः स्परतप्‌ ॥ इतिं । यियासुना च देवेन मन्द्र वचित्रकन्दरम्‌ । निजम्र्तिमयं विङ्गमविज्ञातं विधेरप॥ स्थापितं सर्वसिद्धानां साधकेभ्यः समपकम्र्‌ । विपन्नानां च जन्तरनां दातुं नशरसा श्रयम्‌ ॥ सर्वेषामिह संस्थानां क्षत्रं चेवामिरक्षितुम्‌ + इति च नामाविभूक्तममवदुमयोः क्षेत्र लिङ्गषाः ॥ इ।त च । ततश्च ' आदिलिङ्गमिदं भोक्त भीविश्वेश्वरपूजितेम्‌ इत्युपक्रमाद्‌ विपरक्तेश्वरलिङ्ख्पेण न विभुक्तमित्यामसधिः । ठेङ्ग--अविशब्देन पापं तु कथ्यते वेदवादिभिः तेन एयेन तक्षतं वर्जितं वरव गने ॥ इत्यादि ।

पाष्ने--आनन्दकननं तद्धि शकारस्य वहमम्‌ । न विमश्चति विश्वात्मा अविभक्तं ततः स्पृतम्‌ ॥ ईत ।

तथा काशाख्ण्ड- अस्याऽऽनन्दवनं नाम पुराऽकार पिना।कना ।

क्षत्रस्याऽभनन्दहेतुरवादृषमुक्तं नरन्तरम्‌ ॥ १३

नारायणमहविरवितः- [ काशीप्रकणम्‌ |

९9 तथा-ये तु वर्ेषषो देवा दिवि देवि प्रकीतिताः धातिषवोऽन्तरिक्षे ये ये ुष्यन्नेषवः भियं ॥ शद्रा दश्च दृश प्रच्यवाचीप्रत्यगुद्र्स्थिताः। ऊर्ध्वङकिस्थाश्च पे सुदाः पठ्यन्ते वेदवादेामेः ॥ अख्यातः सहद्चाणि ये रुद्रा अधिमृतठे । ते सर्वेभ्योऽयिकाः काश्यां जन्तो शव्रङपिणः ॥ रद्रावसस्ततः प्रोक्तमविमुक्त षराद्भव ॥ तथा--इमक्षब्देन शवः प्रोक्तः शानं शयनमच्यते । निर्वंचन्ति इमक्षानाथ मुने शष्दाथकावेदाः ॥ महान्त्यपि च भृतानि प्रलपे समुपस्थते। शोरतेऽत्र शवा भृत्वा इमश्षान च तता मरत्‌ ॥ असिश्च वरणा देव क्षे्ररक्षाकृते कृते । द।राणक्तीति विस्याता तद्रम्य महामुने ॥ पद्रे-लिङ्क लिङ्कशरीरस्य विश्ठेषं गमयेत्परम्‌ । तेन लिङ्गमिति ख्यातमपवगकसाधनम्‌ ॥ ब््देवर्त-पहातसवमये पाज बह्म शुद्ध सनातनम्‌ । मायापरवेशशषराहितमवमुक्त तदुच्यत ॥ तथा--आनन्दकन्दबीजानाषदङ्कुराणे यतस्ततः । ज्ञेयानि सर्व लिङ्गानि तस्मिन्नानन्दकानने ॥ मम लिङ्गानि सवाणि हद्ुराण।व सवशः । आनन्दादुदितानीति ह्यनन्द्वनमुष्यते ॥ टङ्क--अविमुक्तं परं क्षेत्र शकरस्य सदेव हि । तन्नान्ना तव्रसिद्धं च बेटाक्पे शुटपाणनः॥ निन्नगाभ्पां पतीस चनान्ना वाराणकत। मनं । अथ काङ्ञास्मरणमहिमा नारद।य- योजनां श्ञतस्थोऽपि पाऽविमुक्त समरद।१। बहुपातकपूणऽपि न स पपेः प्रबाध्यते ॥ बरह्मवैवर्त--स्मरन्ति य नराः काश पत्र कापि स।स्थताः। <प्यधौवटिनिगक्ता मबन्ति ज्ञानमागेनः ॥ तथा--नसा १: काशिकाः स्पूतमदुषिमा५केः तेषां मनो न स्मरति स्मरारिनगरीं ना ॥

५१

[ काशचीपकरणम्‌ | नारदीये काशीखण्डे च-

मम पिस्य क्षेत्रस्य योऽविभक्तस्य संस्मरेत्‌ । प्राणप्रयाणसमये वरमोऽष्यववानपि ॥

स पापपगमुत्युज्य स्वगमागान्समश्लुते ।

काश स्मरण पुण्थन स्वगादृभ्र्टो हि जायते ॥ परथिव्यामेकराडमूत्वा भुक्त्वा मोगाननेकशः । प्राप्याविमुक्तं तदयुण्यान्निवाणपदुमाग्भवेत्‌ ॥

कोौरमे--पे स्मरन्ति परं कटं विदन्ति च पुरीमिमाम्‌ । तेषां विनश्यति क्षिपरमिहामुत्र च पातकम्‌ ॥

बह्मपराणे- संस्मरिष्यन्ति ये स्थानमवेमक्त सदा नराः

निधतसवपापास्ते मविष्यान्त गणापमाः ॥

बह्मतैवर्त--काशी काञ्चीति काशीति बहुधा सस्मरन्दिजः । न पश्यतीह नरकान्वतमानान्स्वयकृतान्‌ ॥

स्वकुतकमजानित्यधः ।

अवः--अधाऽऽरम्य महामागा ये स्मरिष्यन्ति काशिकाम्‌ । तेषां पापक्षयो भयो मोक्षबीज मवत्वनु ॥ अविभक्तं भहाक्षेजं स्मरन्प्राणास्तु यस्त्यजेत्‌ । दृरदेशान्तरस्थोऽपि सोऽपि जात न जायते ॥ आनन्ध्काननं यस्य चित्तं संस्मरते सदा । तक्सेन्रनामस्मरणाज्न स मूयाऽमजायत ॥

तथा-काङ्ीस्परणमात्रेण किं चित्रे यदघ वजत । गर्भोसोऽपि नहषेत विभ्वश्ञानुग्रहात्परात्‌ ॥

तथा-तिष्ठनाच्छन्स्वपन्मु्न्कम कुवन्हसन्नप । योऽविुक्तं स्मरेदेवि तस्य जन्ममयं दतः ॥

तथा-~--काहयां येषा नम गृह्णत दक्र गजं तेषां जायते मोक्षमागे ॥ काशीं ये वे संस्मरन्त्यन्यदश , तानप्याभ। शंकरस्तारपेच ॥

९२ नारायणमहविरचितः- [ काङ्ीप्रकरमप्‌ |

अथ.स्तुतिमहिमा काशखण्ड- यः काशीं स्तौति मेधावी यः काशीं हृदि धारयेत्‌ । तेन तप्तं तपस्तीवं तेनेष्टं कतुकोरिमिः ॥

तधा ` [- (कं

भने न मे भियस्तह्ठीक्षितो भम पूजकः ।

याहङिपरियतरः सत्यं काशा स्तवनटाटलसः ॥

तातृक्ष्िन मे वृनेस्ताब्रकरषिन मे मसः ।

न तुषटिस्तपसा तावुग्वादुक्स्यात्काशिसस्तवः ॥

आनन्वकाननं पेन स्तुतमेतत्छुचेतसा ।

तेनाहं संस्लतः सम्यक्सवः चक्तः भुतारतः ॥

तथा--वाराणस्याः स्तुतिभाप या निशम्यानुमादृत। अपि बह्माण्डमखिदं धरुवं तेनानुमोदितम्‌ ॥

अथ काञ्चीगमनमहिमा बह्मवेवत- प्रसङ्कतो पे गमनं प्रहुयु्यापारतः प्रेषणेनापि केचित्‌ ।

बदृष्वाऽपि ये काशिका स प्रणीतास्ते स्यः फताथाः श्रातेषाव एषः॥ गमते च दिष्णाप्राथना तत्रव- जय केशव देवेश जव काक्षीपरियाच्य॒त । काशीं प्रापय देवेश देहि वासं जनादन ॥ सनत्कृमारसंहितायम्‌- बाराणसीमेव यदा प्रवृत्तो गन्तुं नरस्तस्य समस्तपापम्‌ । विनाकय सार्धं गणकंगुणेः स्वैः प्रतः घुहतुप्याति धमराजः ॥

तथा-कृत््स्य ठछोकस्य नुपस्य बन्धो प्िध्रस्थ पिन्नोमहतो गरावा याचज्ामथाऽऽज्ञामथ वापदेश कर्यान्न कषां गमनस्य वप्रय ॥

पाचजादिरपं विद्नमिति याजना । काशाखण्ड--

बह्महा योऽमिगष्छेदवे देवाह्वाराणसीं पुरीम्‌ । तस्य क्षिष्रस्य माहातम्वात्रह्यहत्या निवतते ॥

कौम--आथच्छता मिदं स्थानं सेवितुं मोक्षकाङृक्षिणाम्‌ । गतानां च पुनजंन्भ न भूयो मवसागरे ॥

( काशीप्रकरणम्‌ 1 विस्थलटीसेतुः । ९३ टेङ्र--काश प्रकृत्य-- सत्यं सत्थं एनः सत्यं त्रिसत्यं नान्यतः शमे । शीघं तत्रैव संयातु यदीच्छेन्मामकं पदम्‌ ॥ तथा का्ञीखण्ड- | उङ्कीय सर्वतो देशाद्यानं वाराणसीं प्रति । उङ्खीयानो महाबन्ध एष भुक्त्यै पकल्यते ॥ थोगे शबङ्णीयानबन्धोऽस्तीह तवयमेवेत्यर्थः; । तथाऽनेक्षानि परण. बिद्वान्युक्त्वा दिचत्वारिंशेऽध्याय उक्तम-- एतानि काटविद्वानि सन्त्य््यानि बहृन्यपि । ज्ञात्वाऽम्बस्येन्नरो योगमथ वा काशिकां भयेत्‌ ॥

तथा- सर्वेषामिह पापानां पायथित्तविङीषथा। निःशङ्केरेव वक्तव्य प्रमाणन्ञैरिद्‌ं वचः ॥ पुरथरणफामश्ेद्धीतोऽसि यदि पापरतः । मन्यसे यदि नः सत्यं वाक्य शाल्नप्रमाणतः ५ ततः सर परित्यज्य कृत्वा मनसि निश्चयम्‌ । आनन्दकाननं याहि यच्च विश्वेश्वरः स्वयम्‌ ॥

भात्स्ये- यदि पापो यदि शो यदि वाऽधार्मिका नरः । रुच्येत सर्वपापेभ्यो ह्यविभुक्तं बजेद्यदि ॥ तथा- अविभुक्तं सदा देवि ये बजन्ति-युनिध्िताः। ते तिष्ठन्तीह सुभोणि मद्धक्ताश्च चिवि्टपे ॥ तथा-ररं मे मरणं युवाऽहमधुना धायं न वित्त विति भ्रोतश्यो निभृतं कृतान्तमहिषगरेवेयषण्टारवः । ्ेकस्याखकटोत्कटश्तिपुटीं संप्राप्य हित्वा ततो जीणा पर्ण्टी ततः पटुमतिर्भच्छेतयुती इजेटेः ॥ बह्मवेवतं- शृण्वन्तु छोकाः परमातियुक्ता रहस्यमन्त परमादरेण । कुलः विनष्टवतयेयवीर्या गच्छन्तु काक्षा परमार्थराशिम + वाराणस्यां महादं नरः पापाद्विमुच्यते । ` स्जन्महतात्यापाद्रमनादेव मुच्यत ॥ , च| ०#7सि

(11 निति ५41 11५) 1६

नराथणमहविरावितः- [ कारशीप्रकरणेम्‌ |

५४

पाश्चे--ृाक्षीं प्रति प्रस्थितानां जनानां पापकमणाम्‌ । धूर्णन्ते सर्वपापानि सर्वधातुगतान्यपि ॥ काक्षीभुहिश्य यातानां सर्वः स्यात्समयः छुमः। अङ्गलं सक्षठं वस्तु न किंचिद्धि विचारयेत्‌ ॥ काशी गमने सृहतंहा्ुनषोः प्रतीक्षा न कारयत्य्थः । देवाः सर्वे मवेयुद्ठि प्रतिबन्थकराः परम्‌ ॥ | ताजुपेकष्येव गन्तव्या काशी मुक्तिप्रकाशिका । अथ काश्षीदहनमहिमा काशीवण्ड- तुापुरुषवानेन यत्पुण्यं सम्यगाप्यते । काशीदक्षंनमाजेण तदपुण्यं भद्धयाऽस्तु वै ॥ हथा-प्रयागन्नानपण्येन यत्फलं स्थाच्छिवप्रदम्‌ । काशी वनेत्या दि पववत । तथा-मेयसां माजनं देतन्नुजन्म न भुधा नयेत्‌ । देवानामपि दृष्ाप्यं काशीसंदक्षेनाहते ॥ कः कटिः कोऽथवा काठः किं वा कर्माण्यनेकधा । परानन्दप्रदं कषेत्रम विभुक्तं यदी क्षितम्‌ ॥ प्रसङ्कतोऽपि यन्नेत्रपथमानन्वकाननप्‌ । यातं तेऽज न जायन्ते नेक्षरन्पितुकाननम्‌ ॥ तथा--येवृ्टा दूरतः काशीं ते पण्याः पापशत्रवः । सयष्टा येस्तेऽपि च तदः भष्ठा माक्षेक माजनम्‌ ॥ बह्मएुराणे- _ | आगमिष्यन्ति ये द्रष्टु सजना यांजनेन तु! ते बह्महत्यामोक्षाज्ञ मविध्यन्ति ममानुगाः ॥ मआस्स्ये-- अज्ञानाज्ज्ञानतो वाऽपि वतंमानमर्तातकम्‌ । स तस्य च तत्पापं क्षेत्र इष्टवा विनरयति ॥ पा्च--अस्थाः संदशशनं व्याप्त सवेपातकधातकम्‌ । अस्यां निवासो निर्वाणं साधयत्यश्चसा मुने ॥ त- पर्य ताति परमावितां पुरी योगिभिः शुकृतिभिभंनीश्वरेः । थां निरीक्ष्य पुरुषः पुरा कृतेः पातकैः शरमितेबियुञ्यते ॥

(कि ®

[ काशीप्रकरणम्‌ | तिस्थलीसे

तुः। ९५

एश्चमहापातकेरिव्यथंः । जन्मान्तरषहैस्त॒ पतपुण्यं समुपाजितप्‌ । तेन पण्यकदम्बेन दशनं याति काशिका ॥ तथा-हिष्कृतानि पापानि पु्वंजन्मा्जितान्थपि । काक्ीवृधनमात्रेण नाषमेभ्यन्ति नान्यथा ॥ अश्र बहिष्कृतानीतिनिरशाल्ूरवव बनान्यप्येतहविषयाण्युपसंहियन्ते चतुधाकरणवास्यानीवाऽऽरोय विषयत्वेन । अन्यथा काश्पन्तःकृतपातक परिहारार्थं एश्चकोशयात्राहिविधानवेयश्यं स्यात्‌ । तथा पदजन्मशतकोटिसदितं पापराशिभतुं षिना्षयेत्‌ । काशिका परपदप्रकाशिका वृशनभ्रषणकतैनादिमिः ॥ तत्रैव मनु- | बह्मन्काश्षीं काशिताशेषतर्ता पे ये ठोकाः सस्मरन्त्यत्र कुत्र । ते ते भुक्ताः कि पुनवेकशनात्ता हष्वा पे वे कारिकां संगताश्च ॥ अथ का्चीप्रवेशमहिमा बह्मवेवत- महापातकयुक्तोऽपि भरद्धथा रहितोऽपि वा । काश्ञीपवेशादनघः सम्यक्स्थित्वा सुखी मवेत्‌ ॥ अत्र कथित्काश्षीभवेशे पापं न नश्यति किंतु बहिरेव तिष्ठति । एतदे- वानघत्वम्‌ । अत एव शिङ्गपएराणे- वाराणस्यां तु यः क्रिवि ब्रह्मघातकः । तिते बाह्यतः पापं निर्भते गृह्यते पुनः ॥ इति । स्कान्देऽपि-पश्चकोशान्तरे राजन्बह्महत्या न सपति । तथा िश्षाचमाचनाख्यने- प्रवेशो नासि बास्माकं प्रेतानां तपसां निषे! मतां पातक्षानां च वाराणस्यां शिवाज्ञया ॥ इति । एवमन्यान्यपि पुराणव्रचनानि ज्ञेयानि । हरदं तु विचारासहभ-पाप- स्पाऽऽत्मगुणस्यामूतंस्य च बहिरवस्थान।च६मवात्‌ । अथ एवं शरीराव- ग्छिनन स्थितमिदानीं तु भ्यापकत्बाहात्मनो बहिरषच्छिन्ने तस्मिस्ति- हति न तु काश्यवच्छिन्न इति मन्यसे तन्न । अब्ृ्टस्य प्देशावष्छेदेन ृ्यमावात्‌। यदे च एवमेव बहिरव च्छिन्न उत्पन्न पाप न ठ कारव

९६ नारायणमह्विरचितः- [ काशचीप्रकरणम्‌ ]

च्छिन्ने तहि काशीपवेशेन किमधिकं कृतम । अतः स्वार्थासं मवाद्बद्िः पापस्थितिप्रतिपादकवाकष्यानि बहिर्न गतव्वं किंत्रेव वासः कायं इत्येवं पराणि । निर्गते गृह्यते पुनरिति च न हि निन्दा निन्दितुं प्रवत तेऽपि तु विधेयं स्तोतुमितिन्यायेन बहिनं यायादिति स्पुटमेवाऽऽह । किंच बहूतराणि वरांसि पापविनाशमेव प्रतिपाव्वन्ति । तथा हि पाद्मे अचर प्रविष्टमा्नस्य जन्तोः पापं पुराऽजितम्‌ । विनाशमाप्नोति परं पुण्यराशिश्च वधते ॥ अस्स्यपुराणे-त्राराणसाति भवनजयसारमूता धन्या सद्‌ा मम पुरी गिरिराजएति ॥ अच्राऽऽगता विविधदष्कृतकारिणोऽपि पापक्षयाद्विरजसः प्रतिमान्ति मत्याः ॥ शिवपुराणे-अविभूक्तप्रविष्टानां सद्यः पापं विलीयते । पाद्र--चतवारो ब्राह्मणाः शस्ता ए$। खी च पतिवता। इति ॥ संतप्यमानं मरि दुक्त प्रति शालङ्कायनजवचनम्‌- काशीं गच्छ महाराज सवंपापप्रणोदिनीपर्‌ । तां प्राप्य सकटं पापं क्षपयिष्यसि सवथा ॥ प्रत्ययार्थं च राजेन्द्र नीर्टी निचयस मवान्‌ । अनिशं कञ्च कान्पश्च परिधत्स्व महामते । आकाशीदक्शनाततां हि दष्टा स्युश्न्द्रसनिमाः ॥ कञयुका हि यदा तटं जद्युः काशीविलोकनात्‌ । तद्‌ त्वं तत्स्वकलुषं क्षपितं वेत्सि सर्वशः ॥ इति । खः ऽपि बह्महा योऽमिगच्छेज्ञ अविमुक्तं कद्‌ चन । तस्य क्षि्रस्य माहालमयाद्रह्यहत्या निवतते ॥ तथा-्रह्महत्यापहं तीथं कषेत्रमेतन्भया कृतम्‌ । तथा-अज्ञानाज्ज्ञानतो वाऽपि खिथावा पुरुषेण वा। पक्िरिदश्चुमं कमं कृतं मानुषडुद्धिना ॥ अविभक्तं भ्रविष्टस्य तत्सर्वं मस्मसादद्धवेत्‌ । तथा--अवििक्तं गताये वे महापुण्यकृतो नराः ! अपापा ह्यजराशेव अदेहाश्च मवन्ति ते ॥

ॐ शद

[ काशीप्रकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः । ९७ तथा-- जन्मान्तरसहस्रेण यत्पापं पूव॑संचितम्‌ । अविभक्तं प्रविष्टस्य तत्सवं वजति क्षयम्‌ ॥

नन्वेकाश्रमाहाम्म्प- एष विश्वेश्वरो देव एषैव मणगिकाणका । कलावन्तर्हिता का्ञी मुक्तिरतरेव ठमभ्थते ॥ इति काश्या अन्तधानभरवणाल्छुतस्ततवेशगमनाठीति चेत्‌ । भवम्‌ । अन्तर्धानं कलौ याति तव्पुरं तु महात्मनः । अन्तरहिते एरे तस्मिन्पुरा तु घसत ततः ॥ इति हरिवंशे वचनात्‌ । तथा-कलावन्त हितो देवस्त्पुर च वरोषतः। परी त वसते नित्यं सर्वप्राणिविभुक्तिदा ॥

इत्यादिपराणपयलो चनया युगान्तरपत्यक्षस्य वणाव रिधरतनघ. रितस्य षिशेषरूपस्य देवदेवनिवास्तस्य पुरस्य ज्यत[रूपस्य वाऽन्तध।(. नाक्राशीलक्षणायास्त प्या मुक्त्यादिफटदाया अनन्तधानान्न काच- दूवुपपत्तिः । एवमन्यान्यपि तत्तदपुराणगतान्यन्तधानवचा कति नेकान । एकाभ्रप्रहेषावाक्ये तु काशीपदं पुरपरमेव । यद्रा तस्त्रस्तुतिपरतवा तन्न स्वार्थे तात्य मजते । सनत्छुमारसाहेतायप्‌- अन्तःकृतायं न बहिनक्षयत्यप्यश्वमधतः । बहिष्क्रता बह्यहत्याऽप्यन्त पातस्य नरयात ॥। कौर्मे महापातकषिनोये चये चेभ्यः पापङ्त्तमाः वाराणक्षी समासाद्य ते यानि परमा गतिम्‌ ॥ तथा-- प्रविष्टमात्रे देवेशे बह्महत्षा कपदृन । हाहेव्यक्त्वा सनाद सा पाता प्राप इः+खता ॥

इति महादेव बह्महत्यानाश्षान्याथव्‌ङ नेन तन्ना ऽश अप फट मुक्तम्‌ । तथा-मेरुमन्दरमा्ोऽपि राशेः पापस्य कर्मणः अविमक्तं समास्ताद्य ततप्षणादवजाते क्षयम्‌ ॥

काश्ीखण्डे- काङ्घीप्रातिरयं योगः काशषीप्राधिरिद त काशप्रात्तिरिदं दानं कश्नाप्राणिः शिषेकता ॥ ४३

९८ नारायणमहदिरवितः- [ कशीप्रकणष्‌ |

तथा--अन्यान्याप च पापान महान्त्यल्पान यातत च। क्षयन्ति तानन सवण कश प्रावेङ्ाता सताम्‌ ॥

मत्स्यपराण-- सर्वगह्योत्तमं स्थाने सम पेयतम शमम्‌ । धन्य; प्रविशः घुश्रोणि मम मक्ता द्ररजातयः ॥ तथा-अविमरक्तं शुभ प्राप्य मद्रक्ताः कृतानश्चयाः। निधतपापा विमला मवन्ति ।वेगतक्टमाः ॥ काशीप्रवेशे ज्चुमाञ्चमकाठविचारोऽपं न कायः । अत एवाक्त काशशाखण्ड- अथवा क्ीसंप्राप्तो न चिन्त्य हं श्मश्चमम्‌ । तदव ह श्मः कठि यर्दवाऽऽ८५त काङ्क्षा । इति ॥

हई चासं मवविषयम्‌ । समवे तु श्मकलः राध्यं एव; अय्‌ वेति वचनात । अचर प्रवेशद्ह॑नादिष्वविशेषभ्रवणऽपं प्रारन्धत्वातार्त- पापष्ठयो दषटभ्यः प्रारब्धकमेणां मोगादेव क्षय इातेव चनात्‌ । प्ररभ् कर्मक्षये प्रवेश्षमात्रेण क्ञरीरपातप्रसङ्काज्च । अत एष बह्मववत-- गादा वरीतीरदेशोत्पन्नस्य वेदृधभ सत्तस्य गुरोदापकास्यन 1रष्वण सहं कार्यामागतस्यापि प्रारब्धनाश्चा नामूद््युक्तभ- ततस्तौ सटती विप्रौ काशीं गत्वा स्थितौ सुखम्‌ ।

₹त्यादाक्क प्रारष्धमागमसिटं गरुम प्रचक्रमे । कष्ठरोगं समासाद्य मेचान्त्वमाप प्रभः ॥ इत्या दि। अते { विवेक्त्यम्‌--किं काशीपरवशादृततारेषजन्मानितं पापं नश्यस्यमैतजन्मजमेवेति । अच कै चत्‌- अनेकजन्म पापना लिङ्ग दशाश्वमेध।२(य) दृश्वा दश्हरातथा | दश्षजन्माज्जितैः पापस्त्यज्यते नात्र सशयः ॥ हत्यायनपपात्तिः । एवं दशाश्वमेधे जयष्ट्चुक्टप तेपदादिदिश्चम्पन्त चनि करमेणेक््या दिजन्मपातकनाशपरातिपादकाने तत्ताल्ङ्गदृशनाच्न- जन्भादिपातकना्ञ प्रतिपादकानि चानुपपन्नानि वचनानं स्युः कित्र प्रवेशदेवाशेषपापक्षयात्‌। अतः प्रवेशदितजन्माजतमव पाप नरपत ।

तचतीर्थप्नानादिना त॒ प्राग्‌जन्मीयपापक्षप इति । एव तु जन्मान्तर

[ कारीप्रकणम्‌ विस्थर्टासेतुः । ९९

सहघेणेत्यादिपागदाहतेः प्रवेशादनेकजन्मपापनाश्प्रतिपादकवचन वि शोधापातात्तत्तत्ती थञ्चनादिनिा पापादिज्िब्डलाक्षता पापवास्तनाऽनंर- जन्मीया नयति प्रवेश्चात्चसिटपापनाक्च एव । न च ततो वासनाऽपि नश्यतीति वाच्यम्‌ । तथा साति कश्ाप्रावष्टाना वासनाभावात्पपे प्रवृर्यमावापत्तस्तस्याः प्रवेशानिवत्यत्वात्कारणान्तरादव निवृत्तेः ।

तदुक्तं षह्मबेवतं-

पर्वजन्मसहभ्नषस्वनमूतः कणिषिहिः तद्रा सना हृद्गताऽत कथ याति महषयः । इति ॥

अतः प्रवेशादविलजन्मीयपापनाशञः, तत्तत्ताथ्चनावा मस्तु तत्त ज्न्मीयपाप्वासनानिवृत्तिरवेत्यन्ये । अपरे त्वेवं सति पापादब्देषु वासनाढक्षणापतिर्दौपो वासिनानक्षे च पुनः कशीस्थानां पपे प्रवच्यनपपत्तिः । न च ततः प्राचीनजन्भाठुवृत्तवासनातस्तहुपपत्तः फततिवासविष्वेश्टरादिदशनेनाकशेषपापक्षयप्रतिपादुनत्तत्नारप्वसिना- निवृ्तिपरत्ये पापप्वृस्यनुपपततदऽपरिदहरत्वात्‌ । अतः भरवशावृशपर्भव पापं नयति । काशीस्थतत्तत्तीथन्नानतत्ताटिङ्गदशनादेना तकद्याष्‌- जन्मीयपापनिवत्तियं देशान्तरमृताः एण्यातिश्ञयेन काश्यद्त्यत्नास्ताद््‌- धृयतयाऽप्यपपन्नेति न काचिदनुपपत्तिः । नतु तेषामपि टङ्क शरारस्य काश्षीपवेदादलिलं पापं नष्टमेव । मेवम्‌ । पाष्टातिवगाधकरणन्यापन

यतो विधिनिषपेपेष मलष्याणामाधाक्रेया। अतः पञ्चपिश्चाचाद्या धमाधमाखरा मताः ॥

इतिपद्मप्राणाच् ममुष्याधिकारिा च्छस्य लिद्गशरारं पापना- शासंमवात्‌ । न हि जखलनस्य दाहकत्वामिव काशीसंबन्धमात्स्य पाप- ताक्कता किंखपिकारिकेतयथाविचिसंबन्धस्य । अन्यथाङ्ग।वाचव- यथ्यांपातात्‌ । न च ठिङ्कक्ञरीरस्य काशीसंबन्धस्तथा । यन्त॒ पिशाचः मोचनास्याने पिकाचस्यारि तच्च घ्लानादेश्ाच्यनिवृत्तिप्रातिपाद्न तत्सु त्यथतया न स्वा प्रमाणम्‌ । यद्रा निषादस्थपतीिवदयावद्वचन वाच. निमिति न्यायेन तन्माच्न विषयमेव । लिङ्गदंहस्य तु कार प्रवात" निदत्तौ न वचनमस्ति । अतः काश्युतपन्नविषया।ण तत्ततत।धघ्न नाद हयादिजन्मीयपापनाङञवचनानीति । यतु तत्र बह्म्वर ष्ठा ब्रह्मलोके महीयते '. इत्यादि वह्मलोकेन्द्लोक्रादिफलं यच्च का चन्दर

१०० नारायण मह्ृदिरबितः- [ काशीप्रकणम्‌ }

फलं श्रतं तदपि यात्रां कृष्वा दशान्तरधरृतावषयम्‌ । नन्वव काश्षीपरवेशाधरवेश्चावधिकृतसकटपापनाशे कृतकशिया्नस्याक्रतका- शीपातकस्य काञ्चीतो निगमनसमन्तरमेव मरणऽनन्तस्वेग। पत्तः केवलपण्येन पनः संसारासं मवात्‌ । न च पुण्यान्त यावत्स्व म्रागोऽनन्तर मोक्ष एव तस्येति युक्तं भ्रवणादृजन्यात्मन्ञानामाद तद्‌

नपपत्तेरिति चेन्न । तस्यापि पापक्षमवात्‌ । अस्वास्थ्याद्ना भरणे

नित्यादिलोपजप्रत्यवायापत्तेः । चोरादिमिर्हनने तु दुमरणजपपपत्तः । अन्ते दृष्टमतिसं मवेनान्ते मतिः सा गतिरितेवचनाद्नकयन्तरापत्तश्च । अततः का्ञीपरवेक्षादसिटपापनाश्षेऽपि न काचदनुपपात्तः । कजवस्तु स्मरणगमनदद नप्रवेश्षतत्तत्तीथन्चानाद्‌।ना नेयतक्रमाणा फलावलक्षण्य उत्तरोत्तरानथक्यापातात्पत्येके च सव पापक्षयश्रवणात्स्षय च स्वता वट. क्षण्यामावेऽपि कायिकवाविकमानातिकबुद्धिएष।बुद्धिपएूवसक्रदादृत्ता- लन्तावत्तम्टापातक्रोपपातकादिप्रतियोगिक्रृतवेलक्षण्यसमवस्पाप्‌ _ च सर्वत्वस्यावान्तरवेजात्यावच्छेद्नेव सकरुचद्वृत्या सभ्या ज्यातिष्टामः

भ्यो दृद पर्णमासौ सर्वैम्यश्चातुमस्यानीतिवत्स मवाद्रमनाद्‌ा परत्यक सर्वपापनाशेऽपि न काचिदनुपपत्तिः । तथा च प्रवेशाथजलातवि सवं पापं नष्टं तद्धिजातीयमेवेकव्छादिजन्मौय तततत्ताथघ्नानान्नरयत। त्याहुः । अन्न परक्षक्ेरविचायं युक्तः पक्षा ग्र्यः

इति नारायणम विरचिते त्रिस्थलसेत। काश परवेशविचारः

अथ कारयादिक्ष्रपरमाणम्‌ ।

तच पाश्च पतटखण्ड- परिमाण च वक्ष्याम ताज्ञबधित सत्तमा, ।

मध्यमेश्वरमारभ्य यावदेहलिविप्रपम्‌ ॥ सत्तं संस्थाप्य तहिष्चु भ्रामयेन्मण्डटाकृति। तन्न या जायते रेखा तन्मध्ये क्षेत्रमुत्तमम्‌ ॥ काक्षी ति यद्विदरवेदास्तत्र भुक्तिः प्रतिष्ठिता । कारयन्तः परमं क्षेत्रं विशेषफट साधनम्‌ ॥ वाराणस्षीति विख्यातं तन्मानं निगदामि वः । दृक्षिणोत्तरयोनद्यां वरणाऽसश्च पवतः ॥ जाह्ववी पश्चिमे चापि प्पाणिगणेश्वरः। तस्था अनतःस्थिते दिभ्य विशेषफरषधनप्र ॥

॥ की शीप्रकणम्‌ | विस्थटीसेतुः १०१

आविमक्तामेति द्थातं तन्पानं च ववम वः।

विश्वेश्वराचतर्दिश्च धनःकशतयगोन्मितम्‌ ।

अविमरक्तामिधं क्षेत्रं अक्तिस्तत्न न सरायः॥

गोकर्णे पश्चमे पएवेतश्च

गङ्ामध्यय॒त्तरे मारमूतः

बह्मश्चानो दक्षिणे संप्रदिि-

स्तत्त प्रोक्तं मवने विभ्वमतः॥

विश्वमर्तम॑वनमन्तगंहम्‌ । ततश्च काङ्ीवाराणस्यवियुक्तान्तगृहा-

ख्यानं चतर्ण क्षेत्राणामत्तरो त्तरं पएवपवाम्तथ।त परवपुवापक्षया न्यूनप- रिमाणं चेति संपिण्डिताथः । तथा ब्रह्मपुराणे रुद्र प्रति ब्रह्मा का॥

कषेत्रमाह- पश्चकोशप्रमा्णं तु क्षें दत्तं मया तव।

छषेत्रमध्ये यदा गङ्का गमिष्यति सरित्पतिम्‌ ॥ तेन सा महत पण्या पुरी रद मवेष्याते ।

पण्या चोदङ्पसरी गङ्गा प्राची चापि सरस्वती ॥

उदङ्भखी योजने दवे गच्छते जाह्ववे। नद । अध्यमेश्वरात्सवदिधचु पशचक्रोशप्रभाणमित्यथः । यत्तु बह्यदवत काम कठटावचः अहो महालिङ्गमयं जनर्दनं परयामि कायां परमानङपम्‌ । आनाहतो योजनपश्चकातके विस्तारि गव्यतियग तु साधम्‌ ॥ इति। अन्न योजनं करोशस्तेन समन्ततः पश्चक्रोरातेवेति न विराधः । वाराः णसीकषित्रं त वरणास्योरन्तरा तदुक्त कभ- वरणायास्तथेवास्या मध्ये वारणसी पुरा । इति । मत्स्ये--द्वियाजनमथाध च पएवेपाश्चमतः स्थतम्‌ । अर्धयोजनविस्तीणं दकषिणोत्तरतः 1स्थतम्‌ ॥ वरणा च नदीं यावद्यावच्छुष्कनदा तथा । एष क्षचस्य विस्तारः प्रोक्ता देवेन धामता ॥ छष्कनदी, असी । अत्र प्रथमां काया एव विस्तार उक्ता न त वाराणस्याः । तस्या पर्वतो जाह्ृवीति पग्र जाह्नव्याः पवावाधक्र-

१०२ नारायणमहविरवितः- ` [ काशीप्कणम्‌ |

णाद्‌ । कषेचस्य संद्श्यं च पर्ववेलां पृष्ठेन गङ्गा प्रवहत्यजघम्‌ ' इति सनत्कुमारसंहितोक्तेश्च । अता दशक्राशपरिमेते काशाक्षत्न गङ्गया मध्ये व्यवच्छिन्ने पर्वाधं परित्यज्य पश्चिमां गङ्धासादहलाविनायक दरणारुपेश्चतशिगिवधिभिरवच्छिन्ा देशो वाराणसात स्वति । तथा भमत्त्व इव

द्वियोजनं त॒ विस्तीण पवपाश्चमतः स्परतम्‌ ।

अर्धयोजनविस्तीर्णं तत्ेत्रं दक्षिणोत्तरम्‌ ॥

वरणा च नदी यावद्यावच्छुष्कनदी तु वे।

मीमचण्डीं समारभ्य परव॑तेश्वरमन्तिके ॥

इदप पि पर्वेण व्याख्यातम्‌ । अत्र च द्वियाजनमेत्यद्ूरव्यवधानन स्थूटपरिमाणामिप्रायेण वा साधद्वियोजनपरमव । पाच्च सृ्वण्ड-

वरणा चाप्यसिश्चेव द्वे नयां स॒रनिमते। अन्तराद्वे तयोः क्षेत्रं दध्या न दशते क्वाचत्‌ ॥

अन्न सर्वत्र शाख्ोक्ता सगमेरवरप्रदेशस्थवासा गृह्यते । तन कवु बिद्ङ्कापवाहस्य दूरदेश्षगमनेन नगराधस्ताक्षम्नतयाऽप्‌ परवाहवह्न जप शङ्गातीरस्य वाराणस्यन्तःपाताविघातः । पच्चक्रियात्रयाऽ्पदिमव धाराणसीक्षतरं प्रदक्षिणी कियते । पएशकाशयात्रासमाद्याजप प्राक्प- श्चाज्च गङ्कदेहद्ी विनायकावधिकस्य क्षेत्रस्य क्रादापश्चकपारामतता- दुपपन्ना । एवं च सति गङ्गाया वाराणस्यन्तगतत्व परपार्‌ च वाराण. सीसच्वं मणिकाणकेश्वरगङ्गाङेशवादिक्रमेण वचनबटात्यरपार्‌ पर त्यज्य यााक्षरणमिति वदताममिप्राय न विद्मः । विद्यश्च काशचावारा णस्योविवेकाग्रहमिति । यदपि क्षेत्रमध्यादातवचन यद्याप क्षेत्रमध्ये

शङ्खा प्रवाहः प्रतीयते तथाऽप्वन्तराले तयोः क्ष्राम।त्‌ बह्मराण त्स" तरमध्यपदं क्षे्स्पशंमाच्नपरं याममध्ये न गत इतिवदति तदेप्यस्तत््‌ ्षेतरमध्यादितिवचसः, काशीपरतया वाराणक्ष।परत्वामावस्य। क्तत्वात्‌ । अविमक्तप्रमाणं तु लिङ्गपुराण-

करात्तवाससमारभ्य क्रश करार चतुादशम्‌ ।

योजनं चेव तस्के्रं गणे रुदश्च सवृतम्‌ ॥ तथा--कषतरप्रध्ये यदा लिङ्क भूमि मिवा समुत्थितम्‌ ।

मध्यमेदवरसंज्ञं तु स्यात सवषरारः ॥

[ काशीप्रकएणम्‌ ] त्रि स्यलापितुः । १०३

अस्मादारभ्य शिङ्गान्त कोशं कोशं चतुभ्वपि । योजनं विद्धि तस्करं ृ्युकाटेऽगृतप्रदम्‌ ॥ एष क्षे्नस्य विस्तारः पुराणे परिकातितः । अस्मान्न परतो देवि विहारो नैव विद्यते ॥ स्कान्दे चतुष्करोश चतुषु क्ष्रमेतलके [ततम्‌ । योजनं विद्धि चर्व॑ङ्क प्रध्युकाटेऽप्तप्रदम्‌ ॥ तथा-एक्तक्षत्प्रमाणं च क्रोशं कोशं च सर्वतः । आरभ्य ठिङ्ादस्माच्च पुण्यद्ान्मध्यमेरवरात्‌ ॥

अचर लेङ्गस्कान्दालोचनया कात्तेवासमध्यमेरवरव श्रत्‌ थोजन- नितमविण्क्तम्‌ । पाप्म त दिभ्वेरवरात्सवेता धलुःशतद्रयमितप्‌ । तथा वात्र परिमाणविकल्पः। योजनमिस्येतक्त वचनव्रयेऽपि प्रथमाधाक्ता- विमक्तक्रो शेन सह योजनस्य पश्चक्रोशात्मकत्व त्क ।परिमाणपरमिति न कारिद्नपपत्तिः । कृत्तिवासस्य च मध्यमेरवरसामप्यादर्पान्तरता न दोषाय । अन्तमृहपारच्छेदश कशाखण्ड- र्वतो मणिकर्णाशो ब्रहमशो दक्षिणे स्थितः । पथिमे चैव गोकर्णो मारमूतस्तथोत्तरे ॥ इत्यतदतमं क्ष्रमविमुकते महाफटम्‌ । अविभक्तं तन्मध्ये । अत्र पर्वतो मणिक्णिकेश्वरस्यावधित्वोक्तादपि पाश्चैकवाक्यतया गङ्कामध्यमेव तेनापलक्ष्यते । तेन गङ्गाधजलपृतस्य ्ेत्रचतश्यमरणसिद्धिः । विकल्प एवेव्यन्ये । वद्य सक्षपः सोमाविनायक्ेभ्यश्च बहिः कायाः प्रमाणतः । तावर्धेत्रं विजनीयायावद्धनःशतत्रयम्‌ ॥

इति वचनात्पश्चिमे मीमचण्डयाः परतो धुःशतत्र पामतदृशन सह पर्वतो गङ्ापारेण च सार्धं वतुं काराक्षचिपर्‌ । गङ्गा तु तन्मध्य वहति कषे्भष्याद्यदा गङ्केतिवचनात्‌ । गङ्गासामामचण्डपाशपाण- वरणान्तगत क्षतं वरणस । 0श्चक्राशयञ्चया च क्षत्षा हषएस्यापि पथ्वीश्वरसयपसरोदषमध्वजादेगमनं व चनबलाद्‌ मवति । स्कान्द्ल. क्वकशषान्मध्यमेरवरकृत्तिवाससमन्ताक्ताङामितमविसुक्तम्‌ । पच्च ए विश्वे" इवरतः समन्ताद्ध ुःशतहयमितम्‌ । अन्तगृहं तु पवा दिषु गद्गामध्यवह्म- शवरगोकर्म सरमा म्तेश्वरावधिकम्‌ । एवं चटुरविधे क्षत्रे भरणे रक्ते

१०४ नारायणमहविरचितः- [ काशापरकरणम्‌ ।

तारतम्यं वक्ष्यामः । काशीकषेत्राद्हिः समन्ताद्योजनं देव ममिस्तत्र भरताः स्वगमाजः । क्ाश्याश्चतर्दिशं देवि याजन स्वगमूमका । ्रतास्तत्र हि गच्छन्ति स्वग सुकृतिना पद्म्‌ ॥ इति बह्मवैवर्तवचनात्‌। वामनपुराणे तु हारणा महश्वर परति क्षाः न्तरमण्यक्तम्‌-- योऽसी प्राङ्मण्डले पुण्ये मदृशप्रमवोऽभ्ययः । प्रयागे वसते नित्यं योगङ्ञायाति विश्रतः ॥ दरणादक्षिणात्तस्य विनियता सरदरा । वेश्रता वरणेव्येव सवपापहरा युमा ॥ सव्याहन्या द्वितीया च असिरित्येव ववेश्र॒ता । ते उमे सरितां ष्टे ठांकपुञ्ये बमूवतुः ॥ तयोर्मध्ये त यो देशस्तत्कषे्र योगज्ञायनः । तेलो कय प्रवरं तीर्थं सर्वपापप्रमो चनम्‌ ॥ न ताद्ृक्ोऽस्ति गगने प्म्यां न च रसातठे । तचा(स्त नगरी पण्या ख्याता वाराणसा श्चमा॥ स्यां हि मोगिनो नाशे प्रयान्त मवता लयम्‌ । इति भ्रौ महन रायण विरचिते तिस्थठ।सेता क र। प्रकरणे क्षच्रपरिमाणम्‌ ।

अथ जियत्काटं काक्वासफटम्‌ ।

स्कान्दे-ती थन्तरे गवां कोटि वेोधवद्यः प्रयच्छात । एकाहं यो वसेत्काहयां कार्‌[वास। तयार्वरः ॥

तथा-अहोरात्रं स्थित्वा मवति सक्ता पापराहत- किरात्र यस्तिष्ठेत्स खल सुखमाक्षकरनिटयः निवाक्तं ये कयंविततमधिकारजुगणेत त ते ध्मालमानः एनरपि मवभ्रान्तषु जषः॥ विरात्मपि ये कारयां वसन्त नयताच्रयाः तेषां पनन्ति नियतं स्पृष्टाश्चरणरेणवः ॥

तथ.---पत्पण्यमभ्वम पेन यस्पुण्य राजसयतः। कारयां तद्पण्यमाग्रात्‌ तरात्रवत्रनद्मा ||

[ काशीप्रकरणम्‌ | निस्थटीसेतुः । १०५

मात्स्ये मासमेकं वसेद्यस्तु छष्वाहारो जितेन्द्रियः । सम्यक्तेन वतं चीणं दिष्य पाष्युपतं महत्‌ ॥ जन्मधत्यमयं तीर्त्वा स याति परमां गतिम्‌ । इदं चान्यत्र धरतस्यापि का [वासमात्नस्य भुक्तिबीजतया जन्मान्त- शामिप्रायेण परम्परया परमगतिदपमोक्षपापिः फट सेयम्‌ । अत प्वाक्तम्‌-- | बहुकालमुषित्वाऽपि नियतेन्तरयमानसः । यद्यन्यत्र विपद्येत `देवयोगाच्छु चि स्मिते ॥ सोऽपि स्वर्गसुखं भक्त्वा मत्वा क्षितिपतश्विरः पुनः काशशीमवाप्याऽऽ्यं विन्देन्नःभयस परम्‌ ॥ ईत । तथा--एकाहारस्त यास्तष्न्मास्त तन्न वरानन । यावज्नी वकृतं पापं मासेनेकेन शुध्यति ॥ हदं काणां मापमुषित्वाऽन्यत् यतस्य । अमाक्षरूपतवाद्यावज (वामत अन्तरगृहयात्रा्यसमर्थस्य समर्थस्यापि वा _तुङ्वाणस्व्काहाप्वा धर्मविश्िशटमासवासाद्यावन्नीवकृतं मानसादिुद्रपाप नरयतत्वथः । तेन न्यच कृतस्य पापस्य नाशस्तस्य काई।प्रवेशान्नाशात्‌ । नाप्यत्र कृतमहापातकस्य तस्येतावन्मात्रेण नाशासमवात्‌ । न छव्रपापरः अन्तर्गृहयाच्ादिना नाक्षादित्थादिविकल्याः पाहता मवान्त । यद्रा यावजीवक्रतपापवासना नरयत त्विथः । स्कान्दे--निमेषमाच्रमपि या ह्यविमुक्तं ऽतेमाक्तमान्‌ । बह्मचयसमयुक्तस्तेन तप्तं महत्तपः ॥ संवत्सरं वसस्तज्न जितक्रोधा जितेनन्दयः अपरस्वविपुषटाङ्गः परान्नपारवजकः ॥ परापवाहरहितः किंचिदहानपरायणः । समासहश्नमन्यत्न तेन तप्तं महत्तपः ॥ बह्मवैवत- अहारान्नं स्थिता ये तु एृण्यसं मारसततिः । तेषां प्रवत नित्यं माससवत्सरक्रमेः ॥ अथ क्षत्नसंन्यासो ब्रह्मवेव- अनन्दाखूपे कानने ये वसन्ति

कष्नन्यासं संषिधायत्र पुत्र । ` 4 `

१०६ नारापणमहविरवितः- [ काशीप्रकणम्‌ ] तैर्वस्तव्यं सदररपाहि यला- यतो रुद्रो धर्मपालः प्रसिद्धः ॥

तथा-अनेकजन्मु महत्साधनेज्ञानमुत्तमम्‌ । ध्ा्रुवान्ति तदेकेन जन्मना साधृवासनः ॥ अविभक्त समासाद्य न त्यजेन्मोक्षकामुकः ष्नन्यासं हदं कृत्वा दसद्धमपरः सदा ॥ यथा पतिव्रता नारी मतारमन गच्छति । तथाऽस्य हस्तमालम्य्य काशचामनुगताो मवेत्‌ ॥

तथा-वाराणषीं समासाद्य यो बहिगन्तुमच्छतिं । तदन्नं वर्जयेद्धरीमांश्वाण्डाटस्यान्नवत्सदा ॥ मोहेनापि बहिगन्तुमनुज्ञां यः प्रयच्छति । रौरवादिषु धोरषु नरकेषु पतत्यधः ॥ तथा--पस्याः प्रसादादन्यास्तु पुमा मोक्षं वितन्वते । तांकाञ्चीको न सेवेत मोक्षाथीं सवदा ्युमाप्‌ ॥ तथा-वसन्ि पापान हि कारिकायां वसन्ति चेदत्र म॒तिनं जायते । परति्॑वेेन्न हि यातनाक्षयः क्षये मवेन्माक्षसुखे त धिक्रूतः॥ तथा~-तीर्थानि कृत्वा कारणां तु वसेश्िव्याकुलः सद्‌ा । न त कार्याः प्रगन्तभ्यं तौथान्यज वसन्त यत्‌ ॥

सनक्मारिसंहितायम्‌- नषटेष सर्दष कलठावुपापे- ष्वासायय काशीं शिवराजधानाम्‌ । ठि्गं प्रतिष्ठाप्य वरं स्वनान्ना वसेत्छदा विप्रशतेहंता ऽप ॥ काशीखण्ड ज्ञात्वा क्षत्रस्य माहात्म्यं यो वसेक्कतनिश्वयः । त तारयति विश्वेशो जीवन्तं वथा मृतम्‌ ॥ पथा--जन्मान्तरसहषेसतु यद्पुण्यं सथुपाजितम्‌ । तत्पण्यपरिवर्तेन कारयां वासोऽत्र लम्यत ॥

[ काञ्ञीप्रकरणम्‌ ] विस्थटासतुः ।

तथा--काक्षी दिजाशीभिरहो यदाप्ता कस्तां ममुष्षुयदि वाऽमुमुष्ठुः । ग्रासं करस्थं स विदज्य हद्यं

@ शके कति

श्वकूपेरं ठेटि विप्र ढवेताः ॥ इत्यादि पञ्चमेऽध्यापे । |

तथा-- सापदं संपदं ज्ञात्वा सापायं कायगुञ्चकेः । चपला चपलं चाऽऽयुर्मत्वा काशां समाभ्रयेत्‌ ॥

तथा-वस्तन्न निवसेद्धिप्र संयतासा समाहितः । निकाटमपि मखानो वायुमक्षसमो मषेत्‌ ॥

तथा--भद्य प्रातः परश्वो वा भरणं प्राप्यमेव च । यावस्काटदिटम्बोऽस्ति तावत्काशीं समाभ्य ॥

कौर्म मोक्षं उुद्रंमं मस्वा संसारं चातिमीषणम्‌ । अहमना चरणौ हत्वा वाराणस्यां वसेन्नरः ॥

तथा- क्रत्वा वै तैठिकीं दौक्षाम विभक्ते वसन्ति ये । तेषां तत्परमं दाने दुदाम्यन्ते पर पदम्‌ ॥

कशी खण्डे--. धरं वाराणसीवासी जटी मुण्डी दिगम्बरः । नान्यत्र च्छत्रसंच्छन्नवसुधामण्डटेश्वरः ॥ वरं वाराणसीमिक्षा न लक्षाधिपताऽन्यतः । लक्षाधीशो विशेदगरम तद्भिक्षाकी न गममाक्‌ ॥ तथा--रुद्रावासे वसेन्नित्यं नरो नियतमानसः । एनसामपि संमारं कुत्वा काला द्विरुच्यते ॥ तथा-- विधाय क्षे्रसंन्यासं ये वसन्तीह मानवाः । जीवन्मुक्तस्तु ते देवि तेषां विघ्रं हराम्यहम्‌ ॥ तथा-स स्वतीर्थघुञ्चातः स सवक्रतुदी क्षितः । स दत्तसर्वदानस्तु काशी येन निषेविता ॥ तथा--कटठिः कालः कृतं कमं चिकण्टकमिती रितम्‌ । एतश्चयं न प्रभवेदानन्द्वनवासिनाम्‌ ॥ दनान्तरववानन्दवने कण्टकवद्‌ टुःखदावीदं त्रयं नास्त व्यर्थः ।

नारायणमहविरादेतः- [ काशीप्रकरणम्‌ 1

१०८

तथा-कः प्राष्य काशीं दरमोधाः पुनस्त्यक्तुमिदेहते । अनेकजन्मजनितक्म निमूलनक्षमाम्‌ ॥ इत्यादि । भारस्य आदेहपतनाद्यावत्ततक्ेत्ं यो न शुश्चति । ब्ह्मचय॑वतः सम्यक्सम्यगिषटं मचेर्मवेत्‌ ॥ सद्‌ यजति यज्ञेन सवा धानं प्रयच्छति । . सदा तपस्वी मवति ह्यवियुक्ते स्थितो नरः ॥ बह्मवेवत- स्तु कारयां वसेजन्तुः सं्वध्यापारकृन्नरः । तस्यापि था गतिः प्रोक्ता न सा यज्ञेनं चान्यतः ॥ पाञ्च सन्त्यनेकानि तीथांनि पृथिव्यां मुनिसत्तम । तथाऽपि जन्तुना काञ्ची सेष्या सर्वेपरयश्नतः ॥ टिङ्कएराणे- अविमक्तं निषेवेत संसारमयमो चनम्‌ । मोगमोक्षपरदं दिष्यं बहुपापविनाशनम्‌ ॥ वित्रैरालोज्यमानोऽपि योऽविमुक्तं न मुञ्ति । स भुश्चति जरां पूयं जन्म चेतवृशाश्वतम्‌ ॥ न सा गतिः कुरकषतरे गङ्गाद्वारे च पुष्करे । या गतिर्विहिता पसतामविमुक्तनिवासिनाप्‌ ॥ अविभुक्ते स्थिता नित्यं पां्भिर्वायुनेरितेः । स्यष्टा दुष्कृतकर्माणो यास्यन्ति परमां गतिम्‌ ॥ अविभक्त वसेद्यस्तु मम तुल्यो मवेन्नरः । तथा-काश्यां योगो न दुष्पापः कार्यां गृक्तिनं दुं मा । ततोऽनिङ्षं निषेवेत काशीं मोक्षाप्तये नरः ॥ भार्स्वे--आदेहपतनाद्यावनषे्रं थो न विश्च ति। न केवलं बरह्महत्या प्रक्रुतश्च निवतते ॥ प्राक्ुतः सत्तार; । तथा--अविमुक्तं न सेवन्ते मृढा ये तामसा नराः । विण्मूत्ररेतसां मध्ये ते वसन्ति पुनः पुतः ॥ पुनः पुनग म॑वासं पराषुवन्तीत्यथः । , अविमुक्तं यदा गच्छेत्कदा वित्कालटपययात्‌ । अङमना चरणौ हत्वा तनैव निधनं बजेत्‌ ॥

[ काशीप्रकणम्‌ बिस्थठीसेतुः । १०९

अवियक्तं प्रविष्टस्तु यदि गच्छेत्ततः पुनः तदा हन्ति मूतानि अन्यान्यकरताडनेः ॥

तथा--कामक्रोधेन लोमेन यस्ता ये भवि भानवाः । निण्करामन्ते नरा देवि दृण्डनायकमोहिताः ॥ ठेङ्गे-- विदित्वा मङ्खरं छोकं येऽस्मिन्वत्स्यन्ति भरपुरे । अन्तक्षालेऽपि वत्स्यन्ति तेषां मवति मोक्षवष्‌ ॥ तथा--श्रत्वा कटियगं धोरमल्पायुषमधार्मिकम्‌ । सिद्धक्षे्नं न सेवन्ते जायन्ते च प्रिथन्ति ष ॥

प्रा्स्ये--अनन्यमानसो मत्वा ोऽविगुक्तं न भुजति । तस्थ देवः सवा तष्टः सर्वान्कामान्मयच्छति ॥

अदेहृपदनाथे तु क्षत्रं सेवन्ति मानवाः ते ता हैसयनेन दित्यं यान्त्यकुतो मयाः ॥ दिष्यं हेवस्थानम्‌ । अत्र ्षत्रपदोपवानाक््ेत्रमायूतविषयमेतन्मो- क्षफलाभ्रषणाद्‌ । पाद्चे--काश्यां तिष्ठन्ति ये केविततान्पशयन्ति पुरोत्तमाः । ` बतुमुंजांज्ििनयनान्गङ्कोद्धासितगूधजान्‌ ॥ मरणानन्तरं साङष्यप्राप्तया , जीवदशायामेव वा कषत्रमाहाकयाहेवं

पहयन्तीत्य ध. । अविभक्ते त यसिष्टेधाकठे वरपातनत्‌ ।

विश्वेश्षोऽत्र जीवन्ते भुत च पारेरक्षाते ॥ लङ्क अविगुक्तं समासाद्य नान्यदरच्छेत्तपावनम्‌ । सात्मता तप; सत्यं प्राणिनां नात्र सरायः ॥ तथा-अष्टौ मासावििहारः स्याद्यतानां सयतात्नाम्‌ । एकत्र चतुरो मासानम्‌ वा न वसत्पुनः ॥ अविुक्ते प्रदिष्टस्य विहारस्तु न वदयते । न दोषोऽपि मवेत्तस्य दष्ट शाश पुरातने ॥ ्षाहयां निवसता शरीरनिव।हादिचिन्ता न कावत्य्थ काशीखण्डे- सव{थांनामत्र दात्री मवानां स्वान्कामान्पूरयेदत्र दृण्डिः

१११ नारायणमहविरदितः- [ काश्ीप्रकरणम्‌ ]

सर्वांञञतन्मो चयेदन्तकलि विश्वेक्षोऽज भोत्रभन्त्रो पदेशात्‌ ॥ ठेङ्क--केवला जाह्वी विपा ज्ञाताऽज्ञताऽथ वा एनः । अपव वितरति स्वतोये त्यक्ते हिनः ॥ स्य कस्यापि वा जन्तोमागीरथ्यां गतायुषः ॥ न र्ट मो बरह्ममावस्तत्सङ्गक्षपितांहसः ॥ विदानन्दमयं ब्रह्म गङ्खामावमुपागतम्‌ । बरवीमि सत्यमेतैतन्भाऽत्र वः संशयो मवेत्‌ ॥ एवंपमावा नि्वाणतोयराशिवहा नदी । माभीरथी वितति क्षिते शंमोरविमुक्तिदे ॥ एकेकमपि विभन्दाः साक्षाद्रह्मापिसा धनम्‌ । त विन्नमत्र द्वितयं य्िर्बाणाय कत्पते ॥ ` कीकटेऽपि प्रमीतस्य पापकर्मरतस्य च । थ्स्थिखण्डं शङ्कायां मिपतेदैवयोगतः ॥ तदा संक्षीणपापः सन्दिव्यमोगस मन्वितः । धटिवर्षसह्चाणगि स्वर्गलोके महीयते ॥ दशी स्वण॑दी यच सर्वतीथसमन्विता । तां काक्षीको न सेवेत मीमर्ससारमुक्तये ॥ कौम-तसमान्भुमु्ु्मियतो वसेदामरणान्तिकम्‌ । वाराणस्यां महादेवाज्जानं छब्ध्वा विमुच्यते ॥ वसेद्रा (दा) मरणाष्विो वाराणस्था समाहितः । सोऽपीश्वरप्रसदेन याति तत्परमं पद्म्‌ ॥

तथा--संप्रण्य काशीं शिवराजधानीं

किया ति रे मूढ दिगन्तराणि । निधानकुम्मं चरणेन इता चाण्डाटसेवां प्रकरोषि निलयम्‌ ॥

शिवपराणे- देवो देवी नदी गङ्गा भृष्टमन्न छ्यमा गतिः । ` बाराणस्यां विशालाक्षि वासः कस्य न रोचते ॥

यदि स्वथं का्षीवासं कदु न शक्रोति तदा ब्राह्मणं वासयेत्‌ ।

हकत पश्र

[ कारशीपकरणम्‌ ] तिद््थलीसेतुः । १११

काशीवासं कर्तंकामो यदि स्या- दूरस्थोऽपि बाह्मण ध्मनिषठम्‌ । तदा नानावखमोज्यादि द्वा श्रद्धायुक्तः सवदा वाप्तयात ॥ वाराणस्यां वासयन्व्राह्मणाग्यं दयोर्छिन्याद्‌दुष्टससारबन्धम्‌ । तस्पात्तत्र स्थाएनीयाः प्रयतना- द्विपा राजन्दूरगेणापि मुक्तये ॥ काशी खण्डेऽपि- स्वथं वस्त॒मशक्तोऽपि वासपेत्तीथवासिनम्‌ । अप्येकमपि मूल्येन स वस्तुः फटमाग्धुषम्‌ ॥

बह्मवेवत- परं साहसमास्थाय कारयां स्थेयं मुमुष्ठभिः । साहसरास्सिद्धिमाप्रोति नरो वेकटमानसः ॥

तथा--येरवरुद्रेजितो जन्तुस्त्यजेत्काशा पदुः। खतः ते ते नरकजाटेषु पच्यन्ते पितृमिः सहं ॥

@ (कि

अथ काङ्घीवासिनो विहितनिषद्धानि पाशे पाताठखण्डे गरगु- रवाच

यत्प्टोऽहं मुनिभेषठाः कथं सेव्येत सा पुर । वदामि तदहं तं भयतामवधानतः ॥ विहाय कामम च दम्भ मत्सयमव च। मोक्षा पुरस्करत्य निषेवेत ववेमाः पुराम्‌ ॥ प्रतिग्रहादूपावत्तः शान्तिदान्तिसम न्वित क करध्यानमिरतो निषेवेत वमोः पुरम्‌ ॥ -अकुर्वन्कलुषं कमं समटोटादइमकाञ्चनः पश्चाक्षरपरो नित्य निषिवेत वमाः पुरम्‌ ॥ गृही चेद्धम निरतो बाहिराजतवित्तयुक्‌ । व्यवहारोपयोग्यत्र शह्णन्वा विमल वञ्च ॥ प्रियातिथिः सा्थपरो निषेवेत वमाः परम्‌ । स्वाध्यायाध्ययने युक्ता गरुदश्रूपण रतः ॥

११२ नारायणमहुविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌ }

बरह्मचारी धर्मरतो निषेवेत विमोः पुरीम्‌ । कै! सेष्येति च यत्रोक्तं तदहं प्रववीमि वः॥ स्वस्वजात्यनुसारेण यो धर्मो यस्य कल्पितः । तत्तद्धरमयुतरेव सेव्या वाराणसी पुरी ॥ अन्यैः संसेव्यभाना सा कीकटाज्नातिरिष्यते । अतो धर्मपर रागद्रेषदिवजितेः ॥ ति्वांणमेव काङक्षद्धिः शंकरोपा स्तितस्परेः । भ्रयणीया मनिभरेष्ठास्तेषां साक्षाद्विमुक्तिवा ॥ हिपायनोऽपि देवेन शंकरेण द्विजोत्त भाः । देषाृठतया काया बहिरेव पुरा कृतः ॥ बह्मवैवर्त-- परान्नं परिवादुश्च परदारास्तथा धनम्‌ । अदानाचारविद्ेषामक्ष्याटस्यानुषेन्यताः ॥ दश दोषा महादेवि वर्या; कारिनिवासिमिः।

तथा--पः काश्यां कुरुते पापं जनो मोहमदन्वितः ॥ आवयोः काठराजस्य दृण्डपाणेगणे शितुः । अपराधी दुराचारः कथं सिद्धिमवाध्तुयात्‌ ॥ भयाऽपि यत्र सतते कालराजाद्धि बिभ्यता। स्थीयते सावधानेन काडथामानन्दमोगिना ॥ स्थानानुरूपा वृत्तिं शोमते पुरुषस्य च ।

न ह्यिहेचश्चाल्ायां क्रियते मलमोचनम्‌ ॥

काक्षीखण्डे-- काश्यां पापे न कुर्वीति दारुणा रुद्रयातना । अष्टो शद्रपिश्चाचत्वं नरकेभ्योऽपि दुःसहम्‌ ॥ अमिटष्यन्ति ये नित्यं धनं नानाप्रतिग्रहेः । परस्वं कपटैवाऽपि काशी सेष्या न तेनैरे; ॥ तथा--आत्मरक्षाऽज करत॑ष्या महाभरेयोमिवृद्धये ।

अन्नाऽऽ्मत्यजनोपायं मनसाऽपि न चिन्तयेत्‌ ॥ एकस्मिन्न पि यचाह्वि काश्यां भयोऽमिटम्थते । न त॒ वर्षशतेनापि तदन्यत्राऽऽप्पते क्रचित्‌ ॥

[ काशीप्रकरणम्‌

22 ।

1 विस्थट।सेतुः ।

तथा--वासः कारयां सज्जनानां प्रसङ्खने

गङ्खाश्चानं पापकमारुचिश्च ॥ पुण्यपीतिः स्वेच्छया लामसोख्यं

वानं शक्त्या न प्रतिग्राह्यमत्र ॥ अष्टावेते यस्य सन्त्येव यागा योगाभ्यासेस्तस्य किं काशिकायाम्‌ ॥

तथा--असत्सङ्ात्मत्यहं पापराशि-

विचीयते सजनः संक्षिणोति ॥ तस्मात्सन्तः सावधानेन सेव्याः सद्धिद्‌नैईःख मारं जहाति ॥ नारायणपरः क्षायां महादेवपरोऽथ वा ! मत्वा सदाचाररतास्तिष्ठेदृ् न चान्यथा ॥ या्रापजानामसंकीतनादि

घ्रानं तीर्थष्वेव तत्ताहेनेषु ॥ सत्सङ्ऽन्येनव सं माषणादि

कय देवं देवदेवो दिदेश ॥

घातव्यं जाह्ववीतोये टयः पावेतीषपतिः । स्मतव्यः कमलाकान्तो वस्तव्यं काशिकास्थटे ॥

तथा--दातव्यमिति कायां नो वक्तव्यं मनुजेः क चित्‌ ।

अहोरा्नमतिकम्य तदान द्विगुणं मवेत्‌ ॥ दृशोत्तरं परवद च शतं चन्द्र रहे मवेत्‌ । दुय्॑हे सहसरं तु मरणेऽनन्तर स्पृतम्‌ ॥ तस्माहयातभ्यमित्युक्तं देयमेव न चान्धथा । बुपस्तदेव वक्तव्यं दातुं शक्यं यदेव हि ॥

तथा--उक्त्वा न दीयते यद्धि यातनावहमेव तत्‌ ।

१५

दानमेव कलौ व्रणा प्रायशित्तं न चेतरत्‌ ॥ कारयामपि कृता दोषा नह्यन्ति हि खुदानतः । काज्ञीस्थनिन्दनपरान्परमाद्रेण

कार्यां एतानपि हि यातयते महात्मा । <. -भीकाटराज हति यः प्रथितः परेशः ^ €

११४ नारायणमटविरवितः- [ काशीपरकरणम्‌ ]

सो ऽस्यावमत्य चुक्रतं परिशिक्षये । तस्माक्कारशयां सर्व॑सचेषु शद्धिः

कर्तव्या ते रुद्ररूपा सद्‌ऽद्‌। । पश्चादन्यद्धमजातं स्वशब्न्या फतत्य त पत्रक नाण्हूत,

तथा-आत्मानं सह्रुणं मत्वा शाख्राचरणसमतम्‌ ॥

ततोऽन्यस्य करोत्यज्ञो निन्डां निन्दित एव सः अत एव त्वया वत्स निन्दा कस्यापि दहनः ॥ न भोतव्या न कर्तव्या न स्थेय तत्र यत्रस्ता।

तथा--आदौ कारयां धममागण वातत पापत्यागः काशिमाहास्यहषिः दहं गेह पत्रमित्रादे यस्व , सर्वं तच्छं सोऽधिकार। महाता। कौर पर्णाश्रमवििं कृतं कृव।णो मत्परायणः ॥ तेनेव जन्भना ज्ञानं छष्ध्वा याति पर पदम्‌ । मास्स्ये- संहत्य हाक्तितः कामान्विषयेभ्या बाहः स्थिताः ॥ धर्मक्ीठा जितक्रोधा निममा नियतन्द्रयाः ध्यानयोगपरः सिद्धं गच्छन्ति परम पदम्‌ ॥ पाश्चे-कारयां कृतस्य पापस्य मोगो रुद्रपिक्षाचता । एकैकस्य च पापस्य स्मानमयतच्रयम्‌ ॥ तस्मात्पापं न कर्त मनागपि विमोः पर । तथा--अवरत्यपापमोगस्तु दारुणो दानवेश्वर । एतत्छृताघस् घातो घोरां युक्त्वा तु यात्नामर ॥ पेश! समवःप्रोति वषःणामय॒तच्नयम्‌ ।

आरौ नरकमभ।गः पश्चदुदपिश्चचत्त्यथः । तथा च पञ्च प्व

क्र पय अचुः पापात्मा मि प्शिचतवं प्रथम प्राप्रुयात्परम्‌ । अथ वाऽन्यत्र नरके परतेतपूच ततस्तु तद्‌ ॥ एतद्विस्तरतो बृहि सर्ववित मता हि नः।

प्रगुः-क्षण डूुरुत मद्र वा वदामी वथाध्रतम्‌ ॥

[ कारशीप्रकरणम्‌ | विस्थदीसेतुः । ११

कायां क्तस्य पापस्य एट यद्यत्युवारुणम्‌ । वारणस्यां मृतः पापो नोपति यमयातनाम्‌ ॥ निथन्ता मेरवस्तस्य काटराजः कषटमत्‌ । अहो बत मक तादा मामा भेरवयातना ॥ कार्यां कतेन पापेन यद्दुःखं समवप्यत । अन्तकोऽपि न तद्हुःख ताहज्ञ चाप्तु क्षमः । इयाद्‌ । तथा--अच्राप्युदाहरन्तीमामे तिहासं पुरातनम्‌ । यं श्रतैव न कस्यापि कायां पापेद्यमा मवेत्‌ ॥ त्युपक्रम्य क्रमेलकोपाख्यानयुक्तं तस्यायमाशयः ¢ धमता द्विज भक्तश्च इयावाननसूयकः ' इत्यादयुक्तविरेषणविराष्टस्य नत्यनामात्त कृकर्माचि्ठान निरतस्य धासिक्षस्थापि क्रमेटकस्य कारय गृहा गतवुमुष्च भिक्षाकबाह्यणमसत्संनताडनादितिरस्कारमात्रेण काान्तर माणकण्यम्‌ धोदकमतस्याप्यतिदुःसहा मेरवयातनाऽमूत्‌ । तस्मात्करिषामत्पम। पातकं न का्यमिति। तथा-धमश्वरसम।पस्थस्यानकपापकार्णः करि मृतस्यापि दिरण्थगभ॑नान्नः पाञ्चुपतस्य जय छशद्रपसहन्च। भरता काट मेरवयातनाऽमदिति बह्मवेवतं पश्चवेशेऽध्यायं कथा । तथा तत्रव चूत कारवाभरृणं क्रत्वा कार्यामेव ्रेयत यः । का गतिस्तस्य कथय कऋणहा सव भुच्पते ॥

नरतः धा्निकसत्वणभरीतो यो श्रियेताच्न प्रमादतः स सद्यो मक्तिमाप्रोति कणी तस्य च ३।करः ॥ ऋणं बहुगुणं तस्मे ददाति मगवान्हरः स्वयमङ्कीकरत्य ऋणं तारक धदशषत्यलभ्‌ ॥ कटम्बमोगकीत्य्थयण कृत्वा विमुद्य।ते । त पापात्माऽद्चद्धतनयातनाः प्रतिपद्यते ॥ अतः सर्वैरुपायेाहि कणद्युद्धिः सम(हिता ।

तथा--वक्ता परुषवाक्याणां मन्तभ्या नरका गतः ॥ हो न अनिभेष्ठाः पुनय।स्यति यतिनाम्‌ । परापवादी पापात्मा सवपपिकरद्ध्रुवः॥ पच्यते नरके सोऽपि महापात केमिः सह ।

तथा-धनाद्य्थं तु वो मूढो मिथ्यावादं करति च ॥

११६ नारायणमहविरदितः- [ करीप्रकणम्‌ |

तस्याऽऽ्यु सुकृतं याति नरकं च प्रपद्यते । अनृतं न वदेताज्ञः प्राणिः कण्ठगतेरपि ॥ कौतुकेनापि हि भहान्स्वैरहास्येष्वपि क्रचित्‌ । अनृते सर्वपापानां पात्रं तस्मिग्हि स चिते ॥ पापरा्िस्तु सुमहाश्चायते वधतेऽपि च । बहुनाऽत्र किमुक्तेन पापराशिरनन्तकः ॥ हःखप्रदोऽतो मवति नानृतात्पातकं परम्‌ । पुराणेषु पथग्भीतं नानाख्यानेरनेकशः ॥ अनृतं नैव वक्तव्यमनृतात्मुकतं क्षरेत्‌ । भरास्स्ये--कामः कोधोऽतिछोमश्च दम्मस्तम्मोऽतिमत्रः ॥ निद्रा तन्द्रा तथाऽऽलस्यं पेश न्यमिति ते दृह । अविभुक्तस्थिता विघ्नाः शक्रेण विहिताः स्वयम्‌ ॥ विनायकोपसंश्च सततं ग्रधि तिष्ठति । पुण्यमेतद्‌ मवेत्सर्वे मक्तानामनुकम्पया ॥ स्तम्भो गरः । तथा क्षायां मिक्षाथं पथटता ष्यातेन मिक्षायामठ- प्यायम्‌- माऽस्तु चिपुरुषी विद्या माऽस्तु चिपुरुषं धनम्‌ । माऽस्तु त्रिपुरुषं सख्यं व्यासो वाराणसीं शपत्‌ ॥ प्येवं शापे दते विन्वेश्वरेण मवान्या मिक्षा दापर्लिोक्त¶-

हह क्षे न वस्तश्यं क्रोधनरतवं महाभुने ।

तथा-देपायन बहियाहि नात्र स्थेवं मनागपि ॥ रागदवेषात्तवित्तानां निवासाय न मे पुरी । अमि तवां महाबुद्धे मवेकशरणं पुने ॥ , अतो बरवीमि मल््त्रान्नातिदूरे भ्यव स्थितः । पामाराघय निष्कामः सततं मत्परायणः ॥ ततो रागाविभिर्भुक्तो भत्रे स्थास्यसि धरुषम्‌ । एवमुक्तो मगवता भ्यासोऽन्तेवासिमिः सह । पाटयऽशंकरस्याऽऽन्ञां बहिरेवाव तिष्ठते । तस्माद्रागादिहीनिः सा तेभ्या धुसपाधिकारिमिः ॥ इति ।

[ काषीपरकरणम्‌ ] वरिस्थलीषेतुः । ११७

फार जनकं प्रति याज्ञवत्क्यः- एवं यदा महेशेन प्रजसिरक्षणाथिना । स्ववं युवा नोदितेन नियमः परिकल्पितः ॥ तदैव राजन्सर्वेषां मृनीनामपि बुद्धिषु । रगदेषमयोद्वेगप्रमावृलस्यकामिताः ॥ प्रादुरासन्समात््य। स्तच्चज्ञानविर।धिनः । ततः केचिद्‌ मयोद्ि्ना वृथामीताश्च केचन ॥ तत्यज्ञः काशिकां विधाः केचिदरदरोहमथाऽऽचरन्‌ । अन्योन्यमात्स्य॑युताः कलिप्रोत्सुकबुद्धयः ॥ बमवुमुंनयः केचित्केवित्कामपरा मवन्‌ । इत्थं व्याकुटिताः सवं संहत्थचुः परस्परम्‌ ॥ त्यजामः काशिका शीघ्रं विघ्ना नः संमवन्ति हि। यद्यपीह सम्य तन्निवाणं मुनिसत्तमाः ॥ तथाऽपि रागद्ेषादि्वाधते मानसानि नः॥ रागादिषु च जातिषु पापमेव समेधते । अस्मिनक्षेवरे कृतं पापं स्वत्पं चापि महद्भवेत्‌ ॥ तस्मादन्यत्र कर्माणि करिष्यामो यथाविधि । . अन्तःकरणश्ुद्धयरथं ततस्तत्त्वं स्फुरिभ्यति ॥ विवर्धदं गताः सर्वे सनयः संशितव्रताः । वाराणसीं विहायैव नानातीर्थानि संभिताः ॥

पाच्च काश्यां यो निजघमण भमुश्चुस्तिष्ठति द्विजः ।

अनायासाविटम्बाम्यां स एव ठमते फलम्‌ ॥ बह्मवैवत-

काश्यां स्थिता हीद्धियाणां व्यव नो कु्थादयत्नात्सत्कृतं रक्षणीयम्‌ ॥ अन्तथमिी प्रेरकः करणानां सोऽयं द्विभ्यादिन्दियेनाशितेर्दि ॥ अत्र स्वेच्छावारद्‌ाषप्रनश लोकाः कामाद्भान्तिमाजो मवनि ॥ -तस्मातद्धि्नात्र पन्था विष्द्धः

११८ नारायणमहुविरचितः- [ कारीपरकरणम्‌ 1

सेध्यः सेष्यो वेदमलो हि धमः ॥ नथा--ये स्यः काश्यां महामागाः सत्यधमपरायणाः । दानैवतैश्च नियमेः स्वाध्यायेश्ेव सयुताः ॥ तेषां किनं प्रमदेद्वि्यमनाऽपि सर्वेतः। तथा--पञ्चो भ्राता पिता वाऽपि यः कायां पापमाचरेत्‌ ॥ त्याञ्य एव स पापात्मा मवेत्सस्गजाद्धयात्‌ । तथा-गरुद्रोहपरो यरतु विप्रद्रहरतस्तथा ॥ न तस्य काशी सिध्यत बहुमिः साधनंयुता ।

तथा--वाराणस्यां वसदस्त॒ वत्ते यायावरा चरेत्‌ ॥ अन्यन्न प्रतिगह्णीयास्माणेः कण्ठगतेराप । तथा-- काश्यां वसद्धभपरा महाता न वित्तक्रामादिपरः कदाचित्‌ । वित्तं परा देवकृत तु याव- तावद्धवत्येव न चात्र वादः । तथा--अहिशं वित्ताचिन्तातुराणां कटत्रपुताप्तगहादिमाजम्‌ । दिजम्मते न पर काशेसाख्य यदथमास्ते सहरि्भिराशः सहरिहरिसहितः ॥ तथा--गङ्धान्नानं विश्वनाथानुवृत्त- स्तत्तत्ती थश्च (नदेवाचनान ॥ हान शक्त्या सत्था सत्सङ्ग पापन्नासः कीतनं शंमनाम्नाम्‌ ॥ कय दिवं क्षेवमध्यास्थतांना नो चेत्तीत्रा यातना भरव स्यात्‌ ॥ करते काश्यां ज्ञाननिष्ठा वक्षन्त तरेतायां ते यक्ञदानप्रधानाः॥ एजादानं द्वापरे तु प्रुत्‌ तेष्ये दानं केवलं माक्षहतुः तथा--कटा न कशिवसतिः [स्थरा मव- त्ापालनां दण्डपाणिप्रमावति ।

[ काशीप्रकरणम्‌ ] व्रिस्थलीसेतुः । ११९

ममाऽऽज्तया दण्डपाणिः श्ुमाला ह्द्रासिष्यत्यथं पापकतेन्‌ ॥ तथा--काक्षीस्थाश्च जनाः सर्वे क्िवविष्णष्वद्पणिः। तस्मात्ताश्चीजनान्नेव दूपयेदपि पापिनः ॥ न धर्मः कार्िजनतासषनात्सुमगः परः । न पपं कारिटोकानामपराधादतः परम्‌ ॥ तथा-बराह्मणक्षतियविक्षां शुद्राणां च सदाशिव । अपराधाः प्रथक्परोक्ताः सवेषां च विशेषतः ॥ प्रतिग्रहो बाह्मणानामनाचारस्तथा परः तथाऽस्वधर्माचरण शद्राल्न नुद्रसेवनम्‌ । क्षञ्नियाणां प्रजाद्रोह कणाश्चुद्धनं पापमः॥ यथेष्टं व्यवसाथादि मानकर तथा विशाम्‌ । अपराधा मवन्त्येव शुद्राणां गणु शकर ॥ हिजासेवा वेदवादः प्रतिग्रहरुचिस्तथा । मद्यमांसादिष्यसनं मायया लोकवश्चनम्‌ ॥ पज्यबरद्धिरसेवा च वणानां वेषधारणम्‌ । बाह्मणाघेः काशिङकायमतद्रञ्य पथक्‌ प्रथ्‌ ॥

तथा~-निन्दकानां सुखं धमस्तपः सत्य दृयाऽमयम्‌ ! तीववततपोदानविध्ादे च निरथकम्‌ ॥

का इथां वस्तां गद्गाद्कन इ। चाद्यज्चचिकर्मकरणेऽपि न दोषः तत्प्र मास्य भपाविगुक्त गङ्ोदकोपात्तस्मस्तक।५; ॥

हति सनत्कमारसंहितायाम्‌ । कार।खण्ड च- सर्वाणि येषां गाङ्गयस्तोधः कृत्यानि देषहनम्‌ । मरमिष्ठा अपिते मत्या अमत्य एवे हरे ॥

समस्तपदे संकोचे प्रमाणामावात्‌ । यदा तुन करातति तदा सम्पक्‌ कत्पजकामस्यापि धममूटवा्फटातिशयः । तथा सनक्ुमारत्त।ह- तप्र वाराणसीं समासाद्य ये कुवन्त्यथस्चयमप्‌ । तेषां नास्त्येव सतिद्धिण काया प्राप्यते रवत्‌ ॥

१२० नारायणमषविरचितः- [ काशीप्रकरणम्‌

ठ्याक्त उवाच--

गृहस्थानां शरुुश्चणां मक्तानां काशिवासिनाम्‌ । विनाऽथ॑संचयं बहमन वासः कथं मवेत्‌ ॥।

सनत्छमयार उवाच एकाकना हस्या च सचपत्नाकस्तथाऽप्र ।

कटम्बमरणा येऽन्षे कृत्वा ते सचय बाहः ॥ मध्ये वसेयुरिर्टपास्त्यक्त्वा दंशं धनं द्विजे । एकाहमात्रमण्यन्तः सचेन्वानो न दुष्त ॥ एकाकी योऽगही मक्तो भिक्षां साऽहंत्यस शयम्‌ । क्षि पन्ये कटुम्बाथं सःदनेऽपि संचयाः() ॥ टन्ध्वाऽन्तद्र।वेण तवद्ाचतुम।ग त्यजत्परम्‌ । तेषां तनोज्डितासुर्नां सद्धरः सा परमा श्वा ॥ ठन्ध्वा च मध्ये द्विगुणं दच्वाऽपि पुनरुद्रताः । तेषां जन्मसहस्रेऽपि दोषो वञ्जी मविष्यति ॥ प्रतिगृह्य बहि; काटिगृग्रादापे महामुने । कृतान्तरालयः कारयां मृ नोऽप्यनघः कृत। ॥ वाराणसीं समासाययोवा को वाऽप वाऽऽभरम।। पक्तान्नं परमादद्याल्ेकाहाथाद्थाप्वा॥ ताक्चायोगी स विज्ञेयः काश।विज्ञानतत्परः ।

कार खण्डे- पापमेव हि कर्तन्यं मतिरास्ति यदीदशो । सुखेनान्यत्र करव्यं महां ह्यस्ति महं यतत। ॥ अपि कामातरो जन्तरेकां रक्षाते मात्रम्‌ । अपि पापरता काशां रक्ष्या माक्षाचिनाकेका ।

तथा--त्यक्त्वा वैग्वेश्वरीं मक्त येऽन्यदेवपरायणाः ५ सर्धथ। त्वं वस्त्या राजधानी पिनाकिनः । शिवनिन्दापरा सं च वेदुनिन्दपिराश्च ये ॥ वेदाचारपतीपा ये सेव्या वाराणस्ान तैः । परदोहरता ये व परेष्याकाररणश्च य ॥ दरोपतापिनो येते तेषां कशी न सिद्धये ।

[ काशचीपरकरेणम्‌ } विस्थटासेतुः । ` १२१

कौरे--किंत विद्रा मविध्यन्ति काश्यां निवसतां सताम्‌ ॥ ततो नेवाऽऽचरेत्णपं कायन मनसा गरा!

छट = चे

ठैङ्ध- मोक्ष प्रदायकं लिङ्गः त्यक्तवा येऽथस्य 1टप्सया ॥ शाजप्रतियहासक्ताः कृतकान्पूजयन्त य । ते रुद्रपाश्चनिदेग्धाः पतन्ति नरके भुवम्‌ ॥ ये पुनः सिद्धाटङ्काना प्रासादानां स्वकश्षाक्ततः कव॑न्ति पजासत्कारं ते मुक्ता नान्न सशवः

तथा-ल्ीशद्रा नामिमाषेत शुद्रान्च वजवत्सदा ॥ शदरान्नरसपष्टस्य निष्क्रातिस्तस्य केह ९। अग्रतं बाह्षणस्यान्न क्षाश्चयान्ने पयः स्पृतम्‌ ॥ वेर्यान्नमन्नमित्याहुः शदान्न रुधिर स्पृतम्‌ । तस्मादत्र सदा देवि यदाच्छेन्मामकं पद्म्‌ ॥ दमशानवासी धमात्मा यथालब्धेन वत्वत्‌ । टमेत रुद्रसायञ्य सद्‌ा रुद्रमनुस्मरन्‌ ॥ पण्मासाह्वमते ज्ञानम स्मिन्क्षेत्रे ।वेशेषतः

काश्चाखण्ड- अच्रोरिलवाऽपीकशमक्तान्विरुणाद्ध तपः कधा: ॥ प द्ह्यति वा मूढस्तस्यान्यत्रत्नि ना गात;

तथा--मनसाऽपि हि विश्वेशं विद्रंषन्तह यऽधमाः। अध्यासतेऽन्धतामिशं प्ृतास्तेऽन्यन्न सततम्‌ ॥ शिवनिन्दापरा ये चय पाञ्युपतानन्द्काः विद्विषो मम ते ज्ञेयाः पतन्ते नरकशदयुच। ॥ अष्टरविंज्ञतिकोदीष॒ नरकेषु क्रमण 1ह । कल्पं कट वसेयुस्ते ये विश्वश्वर निन्दकाः ॥

मरम विष्णोः । तथा---येश्च काङ्घास्थतां जन्तरतल्पकोऽपि वेराधतः । तव विश्वमरा सवां मया सह विरोधिता ॥

तथा-- निवसन्ति ममक्षेत्रे मम माक्त प्रकवेते । मम दटेङ्धरायतु तानेवोपदश्ाम्यहम्‌ ॥ १६

नारायणमहविशैवितः-- [ काशीप्रकणम्‌ }

१९९

कि कि क [क णद निवसन्ति मम क्षिते मम मक्त न कुवेत। मम लिङ्कधराये नो न तानुपदिश्षाम्यहम्‌ ॥

तथा-तेष्योत्तरवहा नित्यं ठिङ्गमस्यं प्रयत्नतः । दमो दामे दया नित्यं कतभ्य मुक्तिकादक्षिमिः ॥ इदमेव रहस्यं च कथितं क्षित्रवासिनाम्‌ । मतिः परहिते कार्यां वाच्यं नोद्रेगकृद्रदः ॥ अनक्षाऽपि न करतंव्यमेनोऽत्र विजिगीषुणा । अच्रत्यमक्चयं यस्भात्यकृतं घुकृतेतरत्‌ ॥

तथा-मरणं नामिकाङ्क्षेत कक्ष्यो माक्षाऽपं ना पुनः। शरीरपोषणोपायः करतंन्यः सुधियाऽत हि ॥ शरीरसौष्टवं का ङक्ष्यं वतन्नानादिसिद्धयं । आयर्बहतर वै चिन्त्यं महाबटसद्धये ॥

तथा-ङृष्छरचन्द्रायणाद्।नि कव्यानि प्रथतनतः । यथेद्दियविकाराश्च न बाधन्तेऽत्र काह चत्‌ ॥ यदीन्धियाणि कुवन्ति विक्तियामिह देहिनाम्‌ । तदाऽत्र वासरसंसिद्धिरविपनेभ्यां नेव भ्यते ॥

तथा--यथाङ्ञक्ते च देयानि दानान्यत्र सुगुप्तवत्‌ । अन्यान्यपि च देयानि विघ्रान्परजहषुणा ॥ परोपकरणं चाच कतव्य स॒धिया सदा पर्वस्वपि विशेषेण स्नानदानादिकाः फ्रेयाः ॥ विरोषपजा क्या सुमहोत्सवपुवकम्‌ । कुर्यास्तथाऽपिका यात्राः समच्याः क्षेत्रदवताः ॥ अन्न मर्म न वक्तत्पं सुधिया कस्याचत्काचेत्‌ । परदारपरद्व्यपरपकरणं त्यजत्‌ ॥ परापवादो नो वाच्यः परेष्या न च कारर्यत्‌ । अस्तत्यं तैव वक्तव्यं प्राणे; कण्ठगतेर।प ॥ अत्रत्यजन्तरक्षाथमस्त्यमाप मारयत्‌ ।

न केन प्रकारेण श्चमेनाप्यञ्चुमेन वा ।

अत्रत्यः प्राणिमाजोऽपि रक्षणायः प्रयत्नतः ॥

[ काशपरकणम्‌ } त्रिस्थटीसेतुः । १२३

तकस्मिनक्षिते जन्तावत्र काश्यां प्रयत्नतः । वै लोकष्यरक्षणात्पण्य यत्स्यात्तत्स्यान्न सशयः ॥ ये वसन्ति सदा कारयां क्षचसन्यासकारणः । त एव रुद्रा मन्तव्या जीवन्मुक्ता न संशयः ॥ ते पञ्यास्ते नमस्कायांरते सतोष्याः प्रयलतः । तेषु वै परितृषेषु तुष्यदिश्वेश्वरः स्वयम्‌ ॥

तथा-प्रसरस्विद्दियाणां च निवायोंऽत निवासिभिः । मनस्रोऽपि हि चाश्चत्यमिह वायं प्रयत्नतः ॥

तथा--अतः काश्यां प्रयत्नेन घ्रानं दानं तपो जपः। बतं पुराणश्रवणं स्पृत्युक्ताध्वानेषवणम्‌ ॥ प्रतिक्षणं प्रतिदिनं विश्वेश्णपद्चिन्तनम्‌ । लिङ्गाचनं त्रिकाटं च लिङ्गस्यापि प्रतिष्ठितिः ॥ साधमिः सह संवासो जठ्पः शिवरिर्वेति च । अतिथश्चारि सत्कारो मत्रा ताथनेवासिमः॥ आसितिङ्यबद्धिविनयो मानामानसमनधाः । कामिता वनोद्धत्यमरागित्वमहिसनम्‌ ॥ अप्रतिग्रहवृत्तिश्च मतिश्रानुग्रहात्मका । अदम्मिता त्वमात्सयमप्राथितधनागमः ॥ अलोभित्वमनाटस्यमपारुष्यमदानता । हत्यादिसम्यग्वत्तिश्च कर्तव्या क्षेत्र वासिना ॥

ति ध्यासोपदेश इत्यलं बहुना । इहं स्परत्याद्यविहितास्तदृनिषिद्धा एव च केचिद्विधीयन्ते निषिध्यन्ते च । यथा वेश्वश्वरपूजनाद्या गङ्गाः वौमन्नात्ा मोजनादयश्च । केचन स्थ्रातेतः साधारण्यन वाहा निविद्धाश्च पनस्तीर्थमात्रे विहिता निषिद्धाश्च पुनरपि करिया ।४।- यन्ते निविध्यन्ते च यथा सत्यवचनादेयां द्वैषादयश्च । तज्ाऽऽ्याति क्रमे विरे षविहितमेवान्तहयातादिप्रायाश्चत्त कामाकामसङृदसक्रच् कत्यक्षक्त्यादितारतम्येन ‹ विहितं यदकामानां कमात्ताद्गुण मवत्‌ इत्यादिस्प्रतयक्तरीव्येक द्विगुणा ज्ञेयम्‌ । उत्तरेषां तु यादं ताथमा- त्ेऽतिकमरतदा विधिनिषेधपुनः प्रवणबलादेशावेशेषेण प्रत्यवाषाधः

कि

दथा्गतेः * एशति.शहणि गुण ठाने टपूनं _ इति गतिमः

१२४ नारायणमहविरचितः- [ काीप्रकणम्‌ ]

नादायद्ित्तगौरवेण माष्यम्‌ । तचेवम्‌ । यदि तीथतात्रं तद्विशेष वा क्त्य किंचिद्धिशेषतो विहितं भावश्चित्तं तवा तच्च स्मत चेति सभु. ञ्यः । तन्नापि स्मात॑मादौ पश्चाद्िशेषविंहितमागन्तूनामन्ते निवेश- न्यायात्‌ ।

यत्र त विशेषतो न शरुत तत्र स्मातमेव तीथतारतम्पन सपादं साध द्विगुणे वेत्यादि योज्यम्‌ । कारवां तु पुनर्विधिनिषेधभ्रवणात्त।थान्तर्‌" तोऽपि पातकगौरवावगमास्ततोऽपि प्रायाश्चत्तगोरवम्‌ । तचत्थम्‌ । कामाकामादिमेवेन स्मार्तं विक्ेषश्रुतं चान्तगृहाद्‌ पूववक्करमण दथमप्येकद्विगुणादिसमुचितं कायमिति । तद्यथा नानृते वदद दशपणं मासयोः पुनमिषेधाच्छ।तस्मातेप्रायाञ्रत्तसमुच यस्तथाऽत्र प । हर्यासत॒ विशेषः । तच्च नमित्तिकाङ्गरूप भ्रात प्रायाश्रत्त परषागमन्व एवालष्यं स्मार्तं तु प्रयोगं पारसमाप्य पश्चात्‌ ) अन्यथा प्रयोगप्राज्चुमा. वमङ्कापत्तेः । इह तु बाधकामावादुक्तन्यायाच स्मार्तमादो पश्चाद्िशेष- विहितमिति । अयं चान्यो विशेषः । तच्रादृतवदनेन इरतापवद्य जन्यत एकं कतोरुपधातकमपर पसा नरकजनजनक स्मातिनपधाद्पुरु- धार्थत्ास्माकरणिकनिषेधेन च क्रत्वथत्वात्‌ । तथा चकेकप्रायाश्चत्तक- रणे कतो; पसो वा साद्‌ गुण्येऽष्यन्यतरस्य वैगुण्यमवेत्युमयानुय्रहायापर- यद्रयनाश्चलक्षणकायभेव्‌ एव परायश्चत्तसमुचयः । इह तु कस्याच्ल- रणामावान्निषेधद्रयस्यापि पुमथतवाद्पवमेदं मनामावादुवकमव हुरितापर्वमुतदयते साक्ष्येऽनूतवत्‌ । तथा चकेकपरायाश्रत्तन गुरतरदु र तानाश्ार्पंसो वैगण्यमेवेति तवनुग्रहायकापूरवनाशास्यक। वक्थ समु जयः ¦ कार्याः प्रङरणं मविष्यतीति चेत्‌ । न। द्रव्यस्य प्रकरणाबाः गात्‌ । वासस्येत्यपि न । तत्सदशाद्यमावात्‌ । अनङ्गे्तवासस्य क्षाश्वथिकरणकपापे दुरितगोरवा मावापत्तेः । अच्रत्यपापेन वसिस्थव वैगुण्ये ‹ कार्यां कतस्य पापस्य मोगो सद्रापशाचता _ इत्याद तदु्टफल कीत नातुपपत्तेश्च । तस्मादानादिष्वव देशक्रतावरपमकमवा त्ापरवम्‌ । नन्वेवं कार्वैदये प्रायभ्ित्तयोविकल्प एव स्यात्‌ । मेवम्‌ । स्मार्तमात्रेण वाऽल्पन्ययायासतया समाता दप्य॒नेन वशाषकण वा शरु तरदुरितनिराकरणास मवाद्तुल्यकत्पत्वाच्च । एतेन विशेष पद्टन्त्र- हादिपत्यान्नयेन स्मातमेव सवेमाषद्रा कार्यमिति परास्तम्‌ । तस्व

[ कारीप्रकरणम्‌ ] निस्थर्ट सेतुः । १२५

्रत्यान्नायतायां प्रमाणामावाच्च । यन वैशेषिकमात्रदिवात्रत्यपापनाशो विशेषविधिवश्षाविति तदपि न । सकृककरृतात्तस्माहुरुतरदुारतानाश्ञात्‌ । ५ फलस्य कर्मनिष्पतेस्तेषां ठोकवत्परिमाणतः फटावेशेषः स्यात्‌ [ जै०। १।२। १। १७ | इति न्यायात्‌ । यत्र हि वशपिक सात कायं तन्न मवत्‌ तन्मात्रान्नाशः

यथा--द्विगणं सवनस्थे तु बराह्मणे वतमाचरत्‌ । यागस्थक्षञ्नदिडघाती चरेद्‌ ्रह्महणि वतम्‌ ।

इत्यादो । इह त॒ न तथा । किंचन्यत्र कृते बह्महननादो द्रादश्षा- दादि, उन्न तु कते सकृद्न्तरगृहयाच्चा पश्चक्रोशया्रा वते सवे पाप चुरा; काक्शीमाभित्य यथेच्छं पापानि कुयुः । यथाऽ पुण्य तनक स्यात्तथाऽत्र पापं कृतमक्षयं हीत्यादिप्रायाथत्तगोरवाथासवादृनुपपः तिश्च । आवृत्तिकल्पनायां तु कियती सेति मानामावादुनध्यवताव, विरोषदिधिस्तवस्मदक्तमार्गेऽप्युपपन्नः। यत्त॒ मण्डपास्यानादा सक्रतपश्च- क्वोक्ायान्नामात्रेणनिकमहापातकनाश्ञप्रतिपादने तव्थवादमात्रामाति मव ताभद्गीकार्यम्‌। असंकल्पितयाऽसीसंगमादेव कृतयाऽपरिपूणवा तवाऽ्टप- पापनाज्ञस्याप्यसंमवात्‌ । शरुतरदुरितनाशेऽप वेशेषिकस्५व शर्कपात- शयः कल्प्यतां शब्दम व्रप्रमाणकत्वात्‌। नास्ति शब्दस्या तमार इत च्चा यादिति चेत्‌। सत्यम्‌। कहप्यत एव । अत एव ताथानेषधाक्ताराा नपाच्च था दुरति गरुता सा वैरोषिकेणेव नह्यति न तु तत्रापर प्रायश्रत्तमू । मृयःपत्यवायनिवृच्यैवाऽऽनुपङ्किकाल्पी यःप्रत्पवायानेवृत्तेः सवव्रभ्दुप्‌- गमात्सुरापनि तदाघ्राणादिवत्‌ । कितु स्मातानेषधक्रतगारवानवतक्‌। त वैशेपिकस्यातिश्चयो मूयोल्पमावस्य विपर।तत्वात्‌ । यत्राप्यात शयो वृष्टः स स्वाथोनतिलङ्वनादिति न्पायादुक्तबाधकात्यटम । तसिद्धं स्पृतिनिषिद्धस्य कार्यां पुननिषेधे तद्युषठाने स्मातवरापि कप्रायश्ित्तयोः समुच्चय इते ।

कद

हति भीवारायणमह्विरविते त्रिस्थछीतिती काशीप्रकरणे काक्षी वा सिधम।ः । अथ कषेत्रचन्यासविपिरुपपुराण- माधश्युक्कचतुरद॑श्यागुपोष्यह एरोऽहाने । बराह्मणान्मोजयेत्पश्चादेक वाऽप सदृक्षणप्‌ ॥

१२६ नारायणमहटविरवितः- [ काश्चीप्रकणम्‌ ]

गल मौनेन च षान ज्ञानवार््यां समाचरेत्‌ । ुङ्ाम्बरधरो मृत्वा नत्वा दुण्डिविनायकम्‌ ॥ दण्डपा्िं ततो नत्वा दृष्ठ विभ्वेभ्वर च मामू । भीमुक्तिमण्डपं गत्वा कुयात्सिकल्पमातना ॥ प्राणायामं कृत्वा जपेत्पश्चाक्षरं मनुम्‌ । करिष्ये क्षे्रसंन्या समिति सं चिन्तयेद्बुधः ॥ पश्क्रोशाद्रहिः क्षेवान्न गच्छाम्पम्बिकापते । इमं मन्तरं पठेव दिधिः पञ्च च सप्त वा ॥ नमस्करर्य महादेवं दण्डपाणिं ततो बजेत्‌ । साक्षीकृत्य महात्मानं दण्डपाणिं विनायकम्‌ ॥ भरीकालभैरवं चैव साक्षी कुषातयतनतः। एवं कुत्वा विधानेन पश्चा्कुषात्तु मोजनम्‌ ॥ रव संचितवित्तादि दथात्सर्वं ममाऽऽज्ञया । य एवं कुरुते न्यासं क्षेत्रे देवि विधानतः ॥ सवंपापविनिशक्तो मुच्यते नात्र सशयः । भाषेत्वादि । अथोद्यामरपोष्य चतुर्दा बाह्मण मोजनज्ञानवापी- घानादि कमेण कुयादित्यथंः। अत्र गहस्थानामप्यधिकारः। ततःपरमरति चावंङ्कि येऽपि क्षत्रनिवासिनः। गृहिणो चिङ्खिनो वाऽपि मदूमक्ता मत्परायणाः ॥ मदसरादाद्रमिष्यन्ति मोक्षं परमदुट मम्‌ । इति शिवपुराणात । अत्र च बाह्मणस्येवाधिकारः सर्वस्वदानस्य विधानात्‌ । क्ष्रियादीनां च तदहाने सति प्रतिग्रहानधिकारादजीवना- पत्तेः । अत एव कमि- | दसेदा मरणा द्विपो वाराणस्यां समाहितः। इति विपरग्रहणं कृतम्‌ । अन्ये तु क्े्रसन्यासाङ्गमूतसवंस्वदानेऽपि कृते क्षद्चियादिमिर्धमतां निर्वाहिमजञोपयोगिन्यवसायादिकिरणेऽपि न दोषस्तेन सवैषामधिकारः । विप्रग्रहृणं तु तप्तं न वितरनिवृ° स्यं ्रिदोषपरिवंख्यापातादित्याहः । अयं च क्षेत्रसन्यासो वाराण-

[ काशीपरकरणम्‌ ] जिस्थटीषेत्‌ः । १२७

सीक्षे्न विषयो न तु काक्ीविषयः। ( मध्ये प्रदक्षिणं कु्थादसीवरणयाो इति कषत्रसन्यासिपश्चकोशयाघ्रायामुक्तेः ति विस्थटी सेतो क्षेवसंन्यासविषिः ।

अथ नानाकाम्यकमांणि ।

ब्राह्चे मात्स्ये च कारी प्कृत्य-

तन्न दीपप्रदानेन ज्ञानवक्षुरताद्ियम्‌ । प्राप्रोति धुपदानेन स्थानं रद्रनिपेषितम्‌ ॥

तथा--अर्चैयेद्यश्च मां देवि अविमुक्ते वरानने । तस्य धर्म प्रवश््यामि यावदाप्रोति मानवः॥ दशद्ौवणिकं पुष्पं योऽविमुक्ते प्रयच्छति । अश्धिहोजफलं धपे गन्धदाने च तच्छृणु ॥ भूमिदानेन तन्चल्यं गन्धदानफलट स्पृतम्‌ । संमाजने पश्चक्षतं सह्रमनटेपने ॥ मत्ये श्चतसरहघ्ं त अनन्त गांतवादन ।

दृशेस्याि । दृशयुवर्णदानजन्यं फठमेकपुष्यसमपणाद्भवत । 9१० ग्रिहोजजन्यप्‌ । गन्धे भूमेद्ानजन्यप्‌ । समार्जने गोपश्चशतादान- जन्यम्‌ । अनेने सहघ्नगोदानजम्‌ । मालार्यां गोलक्षदनिजम्‌ । गति वाये चानन्तगोदानजं फलं मवताीत्यथः । टङ्ग काशत्रकरण-

दशानामश्वमेधानां यज्ञानां यत्फठ स्पृतम्‌ ।

तदवाप्नोति धमता न्नाला तत्न वरानन ॥

स्वल्पमप्यव यां दद्यद्राह्मणे वेदपारग ।

शुभां गतिमवाप्नोति आग्रेवचेव द्‌धप्यत ॥

उपवासं तु यः करता वेप्रन्सितपवहजः

त सौत्रामणियज्ञस्य फलं प्राप्राते ।नाश्चतम्‌ ॥

विधानमिति बहुबचनाडयधिकाञ्जाक्त्या मोजपत्‌ । शाक्तपद्‌।पतवा

क्यान्तरसमाना्थतादपर्वन्तरकल्पनानाप्तेश्च । काश्चज्तु कपिजटन्यः

येन च। नेत्याह । तथा--एकाहारस्त यास्तष्ठेन्मास तत्र वरानन ।

यावजीवकृतं पापं मासिनकेन नरयति ॥

१२८ नारायणमहृविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌

तकाहार दकान्चाहार* ।.

+

अथिप्रवेश्च ये कपुरविमक्ते वेधानतः। प्रविशन्ति सुखं तेमांन पुनमकिनिा नराः| करवन्त्यनशनं ये तु मद्मक्ताः कृतनिश्चणः न तेषां पुनरावृत्तिः कल्पकोटिशतैरपि ॥

तथा--अविप्रक्ते महादेवमच॑यन्ति स्तुवान्त य । सर्वपापविनिभक्तास्ते तिष्न्त्यजरामराः ॥ अविमरक्त समाप्ता लिङ्कमचयतेतु यः कटपको शिश्तैश्चापि न तस्यास्ति पुनभ्वः अपरे ह्यजरश्ेव तिष्ठेच्छां मवस्रनिधा । पे च ध्यानं समासाद्य युक्तात्मानः समाहिताः ॥ स नियम्ये न्दिययामं जपन्ति शतरुदियम्‌ । अविगुक्ते स्थिता नित्यं कृताथास्ते न संशयः ॥

तथा--एकाहृ्मपवासं यः करिष्यति यशस्विनि । फट वशातस्येह छ मते मत्परायणः ॥ व्शषतोपवासस्येत्यथः । मात्स्ये छवर्णशङ्गीं रप्यखरीं चेठान्यां च पयस्वनाम्‌ । वाराणस्यां त यो ददययादाकणायतटोचने ॥ गां द्वा त॒ वरारोहे बराह्मणे वेदपारगे । आसत्तमं कलं तेन पावितं नान्न सशयः ॥ यो दद्याद बाह्मणे किं वित्तसिमिनकषत्े वरानने । कन्द रजतं वल्मन्नाद्य बहू विस्तरम्‌ ॥ अक्षयं चाष्ययं चेव स्यात्तत्तस्य छुांचनं । तथा-- अन्यन्न बाह्मणानां तु कोटिं संमाज्य यत्फलम्‌ ॥

क कि क

वाराणस्यां प्रदेकेन माोजतेन तदृप्यित । तथा--वषमं तरुणं साम्य चतुवत्सतर युतम्‌ ॥ यश्चाङ्कपित्वा मोचयति सत याति परमां गतम्‌ । पितृभिः सहितो मोक्षं गच्छत्यत्र न संशयः ॥ अङ्कनं दक्षिणवामपाश्वयोश्चकरत्रिशूलाम्याम्‌ । अन्न वत्सतर। चतुष्टय युतत्वाङ्कनरूपसमानधमक्ता वृषोत्सतन च त दितिकतष्यता ग्राह्या ।

( काशौप्रकणम्‌ ] त्रिस्यलीमेतुः। _ १२९

तथा~--ङ्िमच धूनोक्तेन यहानं क्रिथते नरैः । धर्मकामार्थमरष्िशय तद्नन्तफटं मवेत्‌ ॥ स्वर्गापवर्गयोहैतस्तद्धि ती्थतमं भुवि । ब्नानं जष्थं तथा होभमनन्तफल साधनम्‌ ॥ गत्वा वाराणसीतीथं यस्तु चान्द्रायण चरेत्‌ । यस्तन्न पश्चतां थाति मोक याति न सक्षयः॥

तथा--मनष्यैः पिण्डदानादि कायमच्राऽऽगतेः सदा पिण्डनं च तत्रैव युपे कायमाद्रात्‌ ॥ सुएुतरास्ते पितृणां तु मन्ति सुखदायक;

तीर्थ पिण्डदानस्य प्रधानलात्तदनुरोधेन भराद्धादि स्वमङ्गं कायम्‌ । 4 प्रधान नीयमानं हि तत्राङ्कान्यपकध।ते इतिन्यायात्‌ । भद्धात्त

मे त पिण्डदानमाच्रमपि क्षायमित्यक्त प्राक्‌ ।

तथा-अन्य्नापि प्रमीतानां भद्ध भद्धासमधेतम्‌ । अन दीयेत तेन स्यात्तेषां कटासस गमः ॥

तथा-- सिद्ध लिङ्गाश्रयं मग्रं हष्ठा रज्ञे निवेदयेत्‌ ॥ स्वमतं परमतं य संस्कवन्ति यथाः तथा ॥ ते मोगानां नराः पात्रमन्ते मोगस्य मागिनः।

स्वकुत परकृतं वा देवालयादि तुरत राज्ञ न्द संस्कतव्य मित्यथः।

तथा--खण्डस्फटितिसस्कार तन्न कुवन्ति य नराः । ते शुद्रल्ोकमासराद्य मोदन्ते इाखनः सदा ॥ तथा--राजप्रतिग्रहसिक्ताः कृतकान्पूजयान्त व । ते सुद्रक्षापनिदग्धाः पतन्त नरके धुवम्‌ ॥ यं पनः सिद्धलिङ्कानां प्रात्तादाना स्वशाक्ततः। कुषं न्ति पूजां सत्कारं ते मक्ता नात्र सशयः ॥

तिद्ध लिङ्गानां एजां प्रासादानां च सत्काराम।त क्रमणान्वयः । तजन पूजा जो होमः कृतो मवति देहिनाम्‌ । अनन्त फलद्‌ः सवा रद्रमाक्तसमान्वतः ॥

काश्ीखण्डे-अविमुक्तं समासाद्य या लिङ्ग स्थापयतु: ` , कठकोरिक्षतेव ऽपि नास्त तस्थ पुनभवः॥ 9 ५9

{३० नारायणमहविरवितः- [ कार्चीप्रकणम्‌ }

तथा--समागव्येह काश्यां यः कुयाद्‌क शिवाटयम्‌ । तेन तैटोक्यम सिद्धं साटय कृतमेव हं ॥ तपाति तेन तप्तानि शीर्णपर्णाशनान्यपि । वाराणसीं समासाद्य येनाकारि शिवाटयः ॥ अशेषाः चविशेषाहच। इष्टास्तेन महामखाः । आनन्दकानने येन देवदेवाटयः कृतः ॥

ब्रह्मवेवत पावत प्रति शेववचः यचच यत्र जलं काश्यामद्धरेत्युकृता नरः तञ्च तत्र मदा यक्ता; पतरः पयुपासते ॥ काद्या रुद्रमयाः सवं जन्तवः धुतनादताः ते पिबन्ति जलं यत्र तडागादां तुषाद्ताः ॥ तत्पण्यं न मया वक्त शक्य व्धशपरपि। परं त सावधानैः सर क्तंभ्यो हि जटांश्ञयः ॥ अपराधो न मवति महापापकरदक्षयः

पावत्युवाच- जलाक्षये कृते देव कारेते वा महातमः कोऽपराधः पतेदन्न तन्ममाऽऽचक्ष्व क्र ॥ महादेव उवाच- कारयां तिले तिले टिद्घ कायां तीथ पदे पदे । खननं काशिमृमेस्तु दुर्धरं तेन पावेति ॥ जीर्णह्धारं च ये इुयुंनिःसदेहा मवान्त ते । न ततर दटिङ्कपीडा स्यान्न ताथ खन्न मवेत्‌ ॥ अतो जी्णोद्धतिः कायां नेरवद्या महाफला ! स्वयं कृतं यत्खातादि तद्नेकफट प्रदम्‌ ॥ ततो ऽप्याधिकधमाणां जनक जाणमद्धतम्‌ । पान्ने-जीरणोद्धारेण वै तेषां तत्फलं द्विगुणं मवेत्‌ । इति ॥ अचरापूर्वजलाक्चयनिन्दा न निषेधाथ। क्कितु जाणाद्ूतेः प्रशिस्त्या- तियाथां । ‹ प्रातः प्रातरनतं ते वदनि पुरोदयाभ्जुहाते चऽ प्रहत्रम्‌ हत्वदितिहोमप्ररसार्थान॒ दितहोमनिन्दा वत्‌ । न 1हे निन्दा ।नद्य नन्दतु प्रवर्ततेऽपि त विधेयं स्तोहुमिति न्थायात्‌ । तेन सावधानतपाश्पूवतड-

ग[दिकरणेऽपि न दोषः

[ सशीप्रकरणम्‌ |] तिस्थलीसैतुः । १११

. दाश्ने--द्िजं स्वधमनिरतं यो वषांशनदानतः पयेच्छरद्धया युक्तस्तस्य पुण्यफलं शृणु ॥

यावत्यः सिकताः सन्ति गङ्धायां मानेसत्तम । ताबद्रषसहघ्नाणि कडदिन्द्रेण संगतः ॥ पश्चाद महाराजो जायते निमले कुले । दीर्घायुरबहुपुजश्च सुखी शंकरमाक्तमान्‌ ॥ अन्ते च टलमते काक्षा ततो निवाणमाप्रुथत्‌ । अश्वत्थ प्िचिभन्द्‌ वा सहकारमथां टतम्‌ ॥ यो रोपयति यत्नेन तस्याध्येतत्फल भवेत्‌ । न्यायागतं धनं कारयां स्वल्पमप्यग्रजऽपतम्‌ ॥ मवेदनन्तफलदं नित्यं तत्सत्रवासिनि ।

तथा बह्मवेवत-

शिवालयक्षतं कृला यत्फठं प्राप्यते नाभेः

द्विजाटयेन चेकेन तत्फल, त्वक्षय मवत्‌ ॥

ज्िवायतनलक्षाणि विष्णोरायतनाने च ।

कृतानि तेन किभेन्द्राः स्थापितो बराह्मणा याद्‌ ॥

तथा--वषाशिनं तु थो दद्यात्काशयां सीदत्छुटम्बिने । यावन्त्यब्दानि तावन्ति युगानि दिवि पृज्यत ॥ वस्तः कोरिगणं पण्यं कारयां वासराथेतुधुवम्‌ । आत्मानं तारयेद्रस्ता तो द्रां बास्तयिता यतः॥ कायां वस्तसि ये विप्रा दूरस्थरापं सन्नरः । गक्चिमो विधातष्यी तेषां विभ्वशेतुमुद्‌ ॥

वाक्षे--वाराणस्यां कृतं कम नाटकण्डाय चापपतम्‌ । मनःशुद्धिं विधायाऽऽश्चु तच्वन्ञानाय कल्पत ॥

तथा- तन्न स्वतपं हृतं जप्तं दत्तं तपतं द्वेजात्तमा; । मयादनन्तफटवदं तस्करस्य प्रमावतः ॥

तथा--यत्कमं तत्र कुर्वीति शुम वा याद्‌ वाऽद्धमम्‌ । अक्षयं ततममवति नत्र काया वचारणा ।

तथा-अनेकजन्मसाहधेथत्तपःफट माध्यते । ततोऽप्ययिकमेवात्र तियत्रोणेषणाद्धवेत्‌ ॥

१३२ नाराथणमहविरवितः~ [ कारीपरकामम्‌ ]

बह्मवैवत- अन्नदानं तु यः कुर्या धस्य क स्यविदष्यहो । यावन्त्यब्दानि तावन्ति युगानि स वसेदिवि #

तथा-- अन्यत्र योगाभ्यासेन यावज्जीवं कृतेन च । वाराणस्यां प्राणरोधात्तदपुण्यं समवाप्यते ॥

तथा-अस्मिन्कषत्रे महादेवि पुण्यं पुण्येतरसु बा । अनन्तकोटिगुणितं मवेत्सवं न संशयः ॥

तथा- ये प्रयच्छन्ति मनुजा जीवादुष्यधिकं धनम्‌ । जीवकोक्ञः श्टथस्तेषां पुण्यराशिः पदै प्रवे ॥ घ्नानेन कानेन पएर्किमेण | क्िवार्च॑नेनापि सतोऽच॑नेन ॥ दिनि दिने च युक्तस्य बृद्धि थया जनः फुतङ्कत्यः सदा स्यत्‌ ॥ अरनागपि विचारेण मनसो निग्रहो यदि । अविमुक्ते मवेयेषां ते मुक्ता मवबन्धनात्‌ ॥

सनत्कुमारसहितायाम- ब्रह्मणं क्षञ्नियं वाऽपि वैश्यं शद्रमथापि वा। वाक्त वाऽपि वा बह्मडिशवमक्तिपरावणष््‌॥ थोगक्षिमोपवेश्ायेवसथेदपि यत्नतः । थावत्स वसते तत्र तावत्तत्फलमस्य वे ॥ तथा--वः काश्यां वासयेदेकं स्थावरं चापि जङ्गमम्‌ । यावत्स कालं वसति तावलक्षगुणाधिकम्‌ । शिवलोके वतेत्काट भिति शाल्ञविनिश्चयः ॥ यं कविदपि वा कादयामिकाहमपि वासयेत्‌ । वर्षकोटिशतं बह्यनरुदटोके मही यते ॥ जन्मान्तरे पूनः कारयां शिवज्ञनमवाप्स्यति । यरो धर्मा; स्वंधरमादधिकास्तक्षयाः सदा ॥ पिशाचमो थने तीथं लोष्ट्रोणं समुद्धरेत्‌ । न पीड्यते परे छोके स्वत्पयाऽपि पिपासया ॥ ्रोणपरिभितां पृदमित्यथः ।

{ करीपकरणम्‌ ] निस्थटीसेतुः । ` १ १३

कुल स्तम्मस्य मूठेऽन्नं दद्यादामटकप्रमम्‌ ।

परलोक्ेष्वशेदेषु क्षुधया नेव पीड्यते ॥

पकं वा वासियेत्कादयां वक्षगुह्मटतास्वापि ।

एकाहमपि वा धातथमलोकं न पश्यति ॥

कषे्नवासं विनोपायेः क्षेजेवासफल ठमत्‌ ।

थः क्षारश्यां सर्व॑गद्येष यातां कयद्यथोदिताप्‌ ॥

यस्तष्णीं वासरत्येकं वसनाक्षनपोषणेः । एकाहमपि तस्येव सिद्धिः कोटिगुणाधेका ॥

द्‌ याह्वाऽ्युपवेशं स यस्त्वस चयवान्भवत्‌ ।

येन(सावपवेशेन कशी श्िटोऽपि नो()ति ॥

काशी खण्डे- नियतं यत्परिस्थाप्य लिङ्गानि फठमाप्यते । अन्यन्न तदिहैकेन शिङ्केन परिछभ्यते ॥ कटेन मङ्गमापन्नं जीणाद्धार करोति यः । इह तस्य फटस्यान्तः प्रटयेऽपे न जायत्‌ ॥ वित्तक्ञाञ्यं परित्यज्य प्रासादं योऽत्र कारयेत्‌ । तेन दत्तो मवेत्सवा मेरानयुतय। जनः ॥ कूपवापीतडागानि शक्त्या याऽत्र तु कारयत्‌ । अन्यज्नकरणात्तस्य पण्य कोटगुणाधकमर ॥ इज्यार्थमन् यः कुषात्तुरम्या पृष्पवारकाम्‌ । पष्प पष्ये फलं तस्य एवणकुञमाधकम्‌ ॥ इज्या्थं पुजा्थम्‌ । अत्र बह्मपरीं कृत्वा यो विप्रेभ्यः प्रयच्छति । वर्षाशिनेन संयक्तां तस्य पुण्यफलं श॒णु ॥ क्षीयन्ते सलिलान्वन्धेमोमाश्च जप्तरेणवः । क्षेयो न तस्य पुण्यस्य शिवलाके समासतः ॥! तिष्ठत इत्यर्थः । भठानपि तपस्विभ्यः कारयित्वाऽज यांऽपयत्‌ । जीवनोपायसयुक्तान्सऽपि सवफटाभयः ॥ कत्वा महान्ति पण्यानि योऽत्र दिग्वेभ्वरेऽपयेत्‌ । न तस्य पुनराषृतिषेरि संसारसागरे ॥

११४. नारायणमहविरचितः- [ कशीभ्रकणम्‌ ]

तथा--वर्हणामपि वेदानां पुण्यमध्ययनाच यत्‌ । तत्युष्यं जायतां कार्या गायत्रा टक्षजापतः ॥ अष्टाङ्कयोगाम्यासेन यत्पुण्यमापे जायते । तत्पण्यं साधिकं मूयाच्छद्धाकाश।निषवणात्‌ ॥ कृच्छचान्द्रायणायेश्च यच्छेयः समु पाज्यते । तदेकेनोपवासेन मवत्वानन्द्कानन ॥ अन्यन्न यत्तपस्तप्तवा भेयः स्वाच्छरद्‌ा शतम्‌ । तदस्तु कायां वषेण मूमिशय्यावतेन ह ॥ आजन्ममोनवततो यदन्यत्र फट स्पृतम्‌ । तदस्त काश्यां पक्षाहःसत्यवाक्पारमाषणात्‌ ॥

यन्न दत्वा सवेस्वं सुकते यत्सम।हेतम्‌ ।

सहच्चमोजनाक्काश्यां तद्मुयादयुता धकम्‌ ॥

तथा-वच्वाऽल्पमपि देवेशि न्थायेनापाजित धनम्‌ । अविभरक्ते ममक्षेत्रे न दारदो मवत्काचेत्‌ ॥

-तथा-- तप्त्वा तपांसि सवाणि बहुकालं जवन्दवः यत्फलं टभ्यतेऽन्यत्र तत्कारयामेकरात्रतः ॥ कोर्म--उत्तं जप्तं हृतं चेष्टं तपस्तप्तं कृत च यत्‌ । ध्यानमध्ययनं ज्ञानं सवेमच्नाक्षय मवत्‌ ॥

वाय्वाये- वाराणस्यां नगर्या तु देयं श्राद्ध प्रयल्नतः। तस्यां योगेश्वसे नित्य तस्यां दत्तमथाक्षयम्‌ ॥

काशीखण्ड- संनिहत्यां डुरक्षेतरे राहुग्रस्ते दवाक९ । तलापुरुषदानेन कायां मक्षा समा मवत्‌ ॥

तथा--मिक्षाऽपि यत्र भिष्ठुभ्यो दत्ताऽऽमलकसामता । मेरुणाऽपि तिता वाराणस्यां शुरुमवेत्‌ ॥ वाराणस्यां वषमोज्यं यो दद्यान्निरुपायिने । स फदाचित्तटृष्षुधा ना दुःखं मङ्ख नरषमः॥ वाराणस्यां निवसतां यत्पुण्यमुपजायते । तदेव सवासापितुः फट त्वाविकट मवत्‌ ॥

२० ।

[ कशीपकणम्‌ ] विस्थटीसेतुः। १६५

तथा--नियमेन त वेश्वेशे प्र पुष्प फट जम्‌ । यदत्तं समनोवस्या महादानं तदन्न वे ॥ सुमनावृत्या निष्कामतया । | भक्तिमण्डपिकायां च क्षण यत्स्थिरमास्यते। घ्रात्वा गङ्काश्ते शद्धे तप एतदिहात्तमम्‌ ॥ सत्कृत्य भिक्षवे ।मेक्षा यत्का्यां पारदायते । तलापरुष एतस्याः कलां नाहंति षोडशीम्‌ ॥ हदि संचिन्त्य वेश्वेशे क्षण याद्रानेमाटयते । देवस्य दक्षिणे मागे महायोगोऽयमुत्तमः\। इदमेवं तपोऽत्युयं यदिन्दियविलोलताम्‌ । निषिध्य स्थीयते काश्यां क्षुत्तापाद्यवमन्य च ॥ मासिमासि यदप्येतद्वताचन्ृयणात्फटम्‌ । अन्यत्र तदिहाऽऽप्येत मृतार्था नक्तमाजनात्‌ ॥ भासोपवासादन्यत्र यत्फठ समुपाञ्यते । भ्रद्धयेकोपवासेन तत्का्यां स्याद्सशयम्‌ ॥ चातमस्यवरतावयोक्तं यदन्यत्र महाफटम्‌ । ` एकादद्युपवासन तत्कार्य स्यादस शयम्‌ ॥ पण्मासतान्नपरित्यागाद्यद्न्यत्र फट मवेत्‌ । क्चिवराञ्यपवासेन तत्कार्यं जायते धुवम्‌ ॥ व कृत्वोपवासषानि ठ मेद्न्यत्र यद्‌वत।। तत्फलं स्याञ्चिरात्रण काश्यामविकलठ मन ॥ मासि मासि कश्चायाम्बुपानादन्यत्र यत्फलम्‌ । काश्याप्रत्तरवाहिन्यामेकेन चठकंन तत्‌ ॥

तथा-टिङ्क समितं दृशा चः कुथ।त्रणति सक्त । देहो जायते तस्य पुनदंहनिबन्धन ॥

लिङ्क यः स्थापयद्धक्त्या सप्तजन्मकृतादघात्‌ ।

` भच्वते नान्न संदेहा विश्युद्धः स्व मारमवत्‌ ॥

तथा--एकं प्रतिष्ठितं येन टिङ्कमव्रेशमाक्तेतः । तेनाऽऽत्मना सम ववश्व जगर्दृतता त्तम्‌ ॥ रत्नाकरे रत्नसख्या सख्यावाद्वूरपाध्यत । -लिङ्कप्रतिष्ठ पुण्यस्य न तु सस्यंह ।च्दयते ॥

<

१३६ ` नाराथपमहृविरदितः- [ कशीपकणम्‌ |

तथा-महादानेन चान्यत्र यत्फलं म्यते नरैः । अविमुक्ते तु दत्ताया कान्यां तद्वाप्थते ॥

तथा- अचर यक्कियते क्षेत्रे शमं वाऽछ्युममेववा। संवतंऽपि न तस्यान्तस्तस्माच्छेयः समाचरेत्‌ ॥

तथा--अन्यत्र योगाम्यस्तनाद्यावजन्म यद्‌ज्पेते । वाराणस्यां तदेकेन प्राणाथामेन .ठ भ्यते ॥ सर्वता थ{वगाहाञ्च यावजन्म युज्यते । तद्‌ानन्दवने प्राप्यं मणिकण्थकमज्ननात्‌ ॥

तथा--यत्पोडशमहादातैः पण्यं परोक्तं महिमेः तत्पुण्यं जायते पुसां विश्वेशे पुष्पवानतः ॥ अश्वदेधादिभि्य्ञेयत्फटं प्राप्यतऽखिटः । पश्चाग्रतानां घ्रपनाद्वेश्वेशे तदवाप्यते ॥ वाजपेयचहप्रेण सम्यागष्टेन यत्फलम्‌ । सकन्महरदनिवेयेर्विश्वेशे तच्छताधिकम्‌ ॥ ध्वजातपत्रचमरं विश्वेशे यः समरपपेत्‌ । पकच्छध्ं सवे राज्य पराप्रयाद्रहुषातले ॥ महापजोपकरणं योऽपयेद्िश्वमतरि । न तं संपत्तिसमारा विम्रश्वन्तीह कुञचत्‌ ॥ सव॑रतकषुमाल्यां च यः कुर्थासपुष्पवाटिकाम्‌ । तदङ्गणे कल्पवक्षारछायां कुद न्ति ॐ।तटामर्‌ ॥ य! क्षीरघ्नपनाथ वे विश्वेशे धनुमपयेत्‌ । ` क्षीराणवतरे तस्य निवसेयुः पतामहाः ॥ विश्वेश्राजसदमे यः सुधां चित्रमववा। कारयेत्तस्य मदनं केटसे चेत्तत मवेत्‌ ॥ ब्ाह्मणान्यतिनो वाऽपि तथेव शिवयोगिनः मोजयेद्योऽत्र वै कारयामेकेकगणनाक्रमत्‌ ॥ ` कोरिमोज्यफलं तस्य शरद्धया नात्र सशयः । तपस्तवन प्रकर्तव्यं दानमनच्र प्रहापपेत्‌ ॥ विश्वेक्षस्तोषणीयोऽच प्रनहामजपाद्मः अन्यन्न कोटिजष्येन यत्फट प्राप्यते चरः ॥.

[ स्शीपरकणम्‌ 1 ` चिस्थ्टितुः ११७

अष्टोत्तरशतं जप्तवा तदत समवाप्यते । को रिहिमेन यतोक्तं फट मन्यत्र सरिमिः॥ अष्टोत्तराहतिशतात्तदवाऽऽनन्दकानने । यो जयेदरदचक्तानि काश्यां दिष्वशषसंनिधौ ॥ पारायणेन वेदानां सर्वेषां फलमाप्यते । त्य पुण्यं न जानामि बिन्तिते चाक्षरे षरे ॥ `

तथा--अवन्ध्यं दिवसं कु्ात्प्रानदानजपादिमिः ! यतः कारयां कृतं कमं हत्वाय प्रकल्पते ॥

तथा-अस्मिन्वैग्वेश्वरे क्षेत्रे समोज्य शिवयोगिनः को रिमोसज्यफटं सम्पगेकेकपरसस्यया ॥

मत्स्यपुराण- अविभक्त परा सिद्धिरिमरक्ते परा गतिः। जप्तं दृत्तं हृतं वेषटं तपस्तप्तं कृतं च यत्‌ ॥ ध्यानमध्ययनं दाने सवं मवाते चाक्षयम्‌ ।

प्च चशखण्डे- तन त्वपि हि यहानं मक्त्या रुद्राय फत्प्यत ॥

खण्डस्फपरितसस्कार तच्च कुवान्त ये नराः।

ते रुदलोकमासाद्य मोदन्ते सुखिनः सद्‌ा ॥

तन्न परजा जपो होमः सव मवति दृाहेनाम्‌ ।

अनन्तफलदं सव रुद्रमक्तिरतातमनाम्‌ ॥

तञ की पप्रदानेन ज्तनशक्तिरता न्याः

अथ किं बहूनोक्तेन यत्तत्र कियते नरः ॥

क्म धम।थमहिहय तदृनन्तफटं मवत्‌ |

स्वगापवर्भदं क्षेत्रं तद्धि तीथतम मवि ॥

प्नानाजम्यात्तथा होमादनन्तफटकाधनम्‌ ।

गत्वा धाराणसी तीथं वतं चान्द्रायणं चरेत्‌ ॥ तथा--पिण्डवाने च तत्नैव सुपुत्रः कायमादृरात्‌ ।

पुत्रास्ते तु पितृणां वै मवन्ति खदा; सदा ॥ इति ।

मार्स्ये-- यावक्कृते पुण्यमिहामुक्त मेतायमे कोरिगणं तेतोऽप ॥ `

+ ¬

१६८ नारायणमैहविरवितः- [ काशीपरकएणम्‌ |

स्थाह्ापरे सुन्दरि तत्पराध- मनन्त तद्धवतीह तिष्ये ॥

तिष्ये कला वित्यादि । कारयन्तर्गततत्तत्तीथा वच्छेदेन काम्यानुषठान- फटं तु यथास्थानं वक्ष्यामः । | इति विस्थटीसेती काश्यधिकरणकनानाकोम्पकर्थाणि ।

अथ काटविरेषेऽनेकतीथागमः । टिङ्पराण-

अष्टम्यां च चतर्दहां पक्षयोरुमयोरपि । कशिमान्नपरागेष कातिक्यां च विशेषतः ॥ स्ेपवंसु एण्येष विषुवेष्वयनेषु च ।

पथिष्याः सवैतीर्थानि वारणस्यां तु जाह्ववामू ॥ उत्तरप्रवहां पण्यां मम मादटवानगताम्‌। पितुस्ते गिरिराजस्य दुतां हेमवतः शमाम्‌ ॥ मजने सर्वतोऽभ्येत्य ताञ्चाणष्व वरानने । संनिहत्या कुरक्षेचं सार्धं तीथशातस्तथा ॥

मै षं पष्करं चेव प्रयाग सपुथुदकम्‌ ।

संध्याः सप््षयश्रंव सव। नद्यः सरासि च ॥ समद्रा सप्त चेवा देवत।थानं कृत््रश्षः भागीरथीं समेष्यन्ति सवपवस कारकम्‌ ॥ अगिमक्तेश्वर चेव काडास्थमचलातजं । पथिव्यां यानि तीर्थानि गुह्यान्यायतनानं च ॥ प्रविशन्ति सदाऽभ्येत्य पृण्येऽस्मत्‌ सर्वपर्वसु । केदारे चेव यिङ्ग यङ्ग च महालयं ॥ मध्यमेभ्वरदस्थं च तथा पश्ुपतीश्वरम्‌ । ३।ककणश्वरं चेवं ग।कणश्चा तथा श्रता ॥ दमिचण्डेग्रं चव मद्रेश्वरमथव च, स्थानेश्वरमथेक्ाम्रं काटेश्वरमजश्वरम्‌ ॥ मेरवेभ्वरमीश्चान तथा कारोहण स्थतम्‌ । यानि चान्यानि पुण्यानि स्थानानि मम मतले ॥ तामि सवण्यनेकानि काश्चीपय। विशन्त माम्‌ ।

सर्व॑पर्वयु पुण्येषु गुह्य चेतद्दाहतम्‌ ॥

[ काशीपरकाणम्‌ | तिस्थटीसेतुः ।

सप्तपया दिस्थितिस्तु सावेदिकी तदुक्तं बह्मवेवत- कारयां नवोखरा! सप्त परयः सन्ति समागताः । नवारण्थानि च तथा नगाश्च सुकरतप्रदाः॥ तथा सर्वाणि तीर्थानि सतत पय॑श्च मानदे ! वसन्ति काशशीभाभित्य स्वसामथ्व विवृद्धये ॥

तया-- तीर्थानि सर्वाणि पुरीश्र सवा-

स्तथा शिवस्याऽऽयतनानि षष्टिः । नद्यो नदाः ससरःसागरश्च देवाः समेता मुनयश्च सवं ॥

धस्तन्ति कायां सततमित्यारि । काशाखण्डे--

यदाप्रम्रति विश्वेशो मन्दरादागताऽमवत्‌ । तस्मिन्नानन्दगहने तद प्रमतिं सत्तम ॥ सर्वाण्यायतनान्याश्च साध्वा(घ)नि समिराण्याप । सनदीनि सतीथानि सद्व।पाने ययुस्ततः ॥

ब्ार्स्ये--यपानि स्थानानि भयन्ते चिषु लोकषु इवते । अविभूक्तस्य पादेषु नित्यं सनिहितानं व ॥

इत्यादि । पादः प्रदेशाः स्कान्दे-तीथांनि यानि लोकेऽस्मिश्चन्तूनामघहक्टयह। । ताति सर्वाणि शभ्यर्थं काञ्ीमायान्ति नेत्यशचः ॥

अथ मत्स्योकरीयोगः काशाखण्ड-- केटासादेः समायाताः सप्तकोटराभेता गणाः ।

इति प्रकम्य-

ततः हठं महाद्ग तेः काशापारतः कृतम्‌ । परिखाऽपि कृता शम्या मत्स्योदय। जलाविटा ॥

भत्स्योद्री द्विधा जाता बहिरन्तश्चरा पनः तञ्च तीर्थं महत्व्यातं मिलित गाङ्गवारामः ॥ यषा सहारमार्गेण गङ्खाम्भः प्रविरो दिह । तक्षा मल्स्योरीती्थं ठभ्यते पुण्यग।रवत्‌ ॥ सुय चन्द्रमसोः पवं तदा काटिगुण शातम्‌ । सश्प्वाणि तत्रैव सर्वतीर्थानि तत्र वे ॥

१६१५

१४० तारापणमहविरवितः- [ काशीप्रकणम्‌ ]

तत्रैव सर्वलिङ्गानि गङ्गा मत्स्योहरी यतः) मह्स्योद्यां हि ये प्षाता यत कुत्रापि मानवाः ॥ कत पिण्डप्रदानास्ते न मातुरुद्रेशयाः । अवियक्तमिदं क्ष्रं मत्स्याकरत्वमाष्रुयात्‌ ॥ परितः स्वरधनीवारे संसारि परिवेष्यते । मत्स्योदर्था करृतश्चाना ये नरास्ते नरोत्तमाः ॥ छुलाऽपि बहुपापानि नेक्षन्ते मास्करेः पुरीम । क्कि स्नात्वा बहूतिरथैषु किं तप्ता दुष्कर तपः ॥ दि मत्सयोद्री क्नाता ङुता गममयं ततः । यच्च यत्न हि तीथांनि नदेवर्षिक्रृतान्यपि ॥ तच्च मत्स्योदरीं प्राप्य स्नातां मोक्षमाजनम्‌ । सन्ति तीर्थान्यनेकानि मूर्मुवःस्वगतान्यपि ॥ ने समानि परं तानि कोस्यशेनापि निश्चितम्‌ । संहारभार्भेण प्रतिलोमवत्मेना । इह पर्स्योदरीतीथे । भत्स्योद्रीतथ. जलयुक्तायां परिखायां गणः कृतायां मत्स्योदरीतीर्थमेवान्तः स्वस्थाने बहिश्च परिरवायां गमनादिविधममूत्त्र च परिखादवारेण यदा प्रतिकू- छमारगेण वर्षा ृष्यतिकशयेन गङ्गाजलं प्रसरति तद्‌ाऽतिप्राशस्त्यमि- त्यथ; । मत्स्याकारं काश्ीक्षि्रभुद्रे यस्या इति ष्युत्पत्या गङ्गेव मत्स्यो. दुरीसज्ञा यतो यत्न यत्र तीरथ प्रविशति तत्र तत्रेव सवेतीथानीति स्व पर्वाणीरयदिर्थं; । मारकरेयंमस्य । यत्र यत्र लिङ्गानि तदुपलक्षितानि तीर्थानि तत्न तत्र मत्स्योदरीं शङ्खा भिहितां प्राप्येति. यत्र यत्रेति- पद्याथः । तथा-पर्स्थोदरी यदा गङ्गा कपिलेश्वरसंनिधी । तक्षा तत्र नरः घ्रात्वा बह्महृत्यां ऽपीहि ॥ वरणोत्िक्तपानीये द्यनदीतायमिभिते । बराल नादश्वरं दृष्टा पतः किमनुशोचति ॥ मदिश्वरमाकारम्‌ । तथा-प्रणवेशसमीरे हु यदा गङ्का समेध्यति । तदा पुण्यतमः कालो देवर्षिपितुवल्छ मः ॥ तच्च श्नानं जपो हानं हवन देवताचनम्‌ । अत्स्योदयामक्षयं स्यादोक्रिश्वरस निधौ ॥ `

[ कगौपरकाभन्‌ ) चिस्यटटौपेतः। ` १४१

तथाकारं प्रकृत कदाचित्तस्य देवस्य दृशनेऽभ्यति जाह्वव । मत्स्योदरीं सा कथिता न्नाने पुण्येरवाप्यते ॥ भत्स्योषरी यदा गङ्ख पश्िमेक पि्टिश्वरम्‌ । समायाति महादेवि तदा योगः दुलमः ॥ 'पथिमेकपिटिश्वरमित्यलुक्तमासः । लिङ्गपुराणे

भत्स्योदरीजठे गज्खा ओकारेश्वरसनिध। । तदा तस्मिञजटे -घ्नात्वा ब्रह्महत्यां व्यपोहति ॥

तया-तस्मिन्स्थाने यदा गङ्गा आगमिष्यति मामिनि। तदा पुण्यतमः कालो देवानामपि दुठंमः ॥ इत्यादि ।

अथ प्रसङ्गात्काश्यवच्छिन्नगङ्गामाहंमा । मध्य व्ैलोक्ये यानि तीनि मोक्षदानि च कृत्प्रशः। सेवन्ते सततं गङ्गां कार्यामुत्तरवा हिनाम्‌ ॥

तया---गङ्गा हि स्वतः पण्या बह्महत्यापहारणा । बाराणस्यां विक्ेषण यत्र चोत्तरवाहिनी ॥ वरणायास्तथाऽस्याश्च जाह्नव्याः सममे नरः । घ्चानमान्ेण सर्वेभ्यः पातकेभ्यः प्रमुच्यते ॥ कारयामुत्तरवाहिन्यां गङ्गायां कार्तिके तथा । घ्रात्वा विमच्यते भाषे महापापातिपातकेः ॥ सर्वलीकेषु तीर्थानि यानि ख्याताने तानं च। सवरण्यितान्यशेषेण वाराणस्यां त॒ जाह्वव।म्‌ ॥ उत्तरामिमखीं पण्यामागच्छन्ि दिनि दिनि । नित्यं "पर्वसु सर्वेषु पुण्येरायतनेः सह ॥ महापतकदोषादिदुष्टानां स्पश मवम्‌ । ध्यपोषितुं स्वपापं च जटपापापनुत्तय ॥ जन्मान्तरशतेना पि सत्कमानेरतस्य च । अन्यन्न सुथियश्चारि मोक्षो हस्पतवानवा॥ एकेन जन्मना चात्र गङ्खायां मरणेन च । ओक्षस्तु भ्यते कारयां नरेणाचटितात्मना ॥

१४२ , ारायणमहदिरवितः- [ कशप्रकणम्‌ }

मात्स्ये-ङुरक्षेतरसमा गङ्गा यत्र यत्रावगाहिता । कुरक्षेत्राच्छत गुणा यच्च विन्ध्यन सगता ॥ दिन्ध्याच्छतगुणा प्रोक्ता काशेपुया तु जाद्वषे। । स्कान्दे-- यथा ऽविमुक्ते सर्वषां स्थानानां स्थानमुत्तमम्‌ । वाराणस्यां तथा गङ्धा दलेमा साऽक्रतात्मानेः ॥ नारदीये--विष्णपदोद्धवा देवी विश्वेश्वरसम।पगा । सेव्या मनिमिर्देवैः काश्यां वे मोक्षकाङक्षामः॥ अथ काज्ञीस्थतीथानां देदतानां च ठेश्षतः नानापराणसंमत्या महिभेह मयोच्यते ॥ तच तावत्सकटतीथवर्ठायाः भरामन्पर्णिकणक्राया सहमा । तत्र काक्षीखण्ड- आब्रह्मस्तम्बपय॑न्तं य ककाचेजन्तुसन्तितम्‌ । चतषं मूतथ्रामेषु काश्यां तन्भुक्तिमाप्स्यति ॥ जअस्िस्तीर्थवरे कमोभणिष्रवणमूषण । संध्यां नानं जपं होम षेदाध्ययनमुत्तमम्‌ ॥ तर्पणं एिण्डदनिं च देवतानां च पुजनम्‌ । इत्याद्यक्तवा-- । अक्षया मुक्तेरेकाऽस्तु विपाकस्तस्य कर्मणः ।

ह्यक्तम्‌ । तथा- ्रक्तिषरि्राणि सवण यत्ससेष्योदितं फलम्‌ ।

पञ्चरात्रात्तदत्ास्तु निषेभ्य मणिकाणकाम्‌ ॥

तथा-~-तयाणामरि लोकानां हिताय महते चपः सभनैरीचतो गङ्कां यत्राऽऽसीन्मणिकाणशा ॥ प्रागेव हि म॒नेऽनरध्यं जत्य जाभ्नूनद्‌ स्वयम्‌ । पुनव रितरेणापि हरेण यादे संगतम्‌ ॥ चक्रपष्करिणीतीथं प्रागेव भयस प्रदम्‌ ।

ततः भष्ठतरं शंमोमभिश्रवणमूषणात्‌ ॥ था-आनन्दकाननमिदं इुखदं पुरेव तत्रापि चक्ररसी मणिकणिकाऽथ । |

क

स्वःसिन्धुसंगतिरथो परमास्पद्‌ च विश्वेशितुः किमिद तन्न विमुक्तये पत्‌ ॥

[ कापरकरणम्‌ ] . तिस्थठीसेधुः। १४१

पाद्मे व्यासं प्रति मृगुः- चक्र पष्करिणीतोये जाह्ववीजटसप्टुते । घ्रात्वा नाभ्य चितः श मदृवदेवः सनातनः॥ देषा यनेदं मवतो धमबाधनचे्ितम्‌ । तथा-गर्जनिि सर्वतीर्थानि स्वस्व धिष्ण्यगतान्यहो ॥ केवलं बलमासाद्य सुमहन्माणिकणिकम्‌ ।

$ ० ते,

उस्किप्यकाङ्काट तथ्य भ्रष्टेका माणकणका ॥

तथा--विश्वेशो विश्वया साध सदोपमाणेकाणकम्‌ । मध्यंदिनं समासाद्य स्नाति प्रतिवासरम्‌ ॥ वैकण्ठादष्वहं नित्यं मध्याह्वे मणिकणिकाम्‌.। विगाहे पश्चा साध एदा परमया मुने ॥ सत्यलोकपप्रतिरिनं हंसयानः पतामहः ।

ध्याहविकविधानाय समायान्मणिकाणकाम्‌ ॥ इन्द्राय देवताः सवां मरच्याद्या महषयः चरा चरेष सर्वष॒ यावन्तश्च सचेतनाः ॥ त सर्वै प्नातमाणान्ति मध्याह्नं मणिकणकाप्‌ । विक्रालं पे जपन्तीह मानवा मणिकाणकाम्‌ ॥ जपामि तानहं वीर चिका पुण्यकमणः । इष्टं तेन महायज्ञैः सहञ्रशतवृक्षणेः ॥ पञ्चाक्षरी महाविद्या येनोक्ता माणेकाणका । हति। बह्यवेवत-

सर्वती्थाविगाहाञ्च यत्पण्यं स्यान्नणामहं । तत्पण्यं कोटिगुणित्तं मणिकण्यकमजनात्‌ ॥

सनत्कमारसहितायम्‌- मयः स्मरन्मां माणेकणिक्ार्या

विर्वेइवरं यः स्मरत।्टव गान्‌ । स तारयेत्तानपि स्वेपापात्‌ किमद्धतं तस्य कृताथतायाम्‌ ॥ कारा खण्डे बह्या- दाता त मजिकणिक्वां प्रीणिता बाह्मणा धनैः । त एते सवंमोगादषाः कल्य स्थास्यान्त मत्पर ॥

१४५ नारायणमह विरदितः- [ काशौपरकमन्‌ |

तथा-पतिक्षेत्राणि सर्वाणि यत्संसेष्योदितं फलम्‌ । ` पश्चरात्ात्तद्ासत निरेव्य मणिकणिकाम्‌ ॥ सर्वतीर्थेष यत्पुण्यं सदनेषु यत्फलम्‌ मणिक्षण्या विधिन्चातः भद्रया तदवाप्रुयात्‌ ॥ अद्धया विधिवस््ात्वा कृता देवादितपणम्‌ । तिलबहर्यवेः सम्यक्सर्वयक्तफलं ठमेत्‌ ॥ भहधानो विधिन्नातः कृतस्वादककिथः । जपन्देवान्समभ्यच्यं सर्वैमन्वफटं लमेत्‌ ॥ तथा-ज्ञात्वा प्रमावमतुटं मणिकणिकायां ` यः पुद्गल त्यजति चाशुविपए्रयगन्धि । घ्नात्वाऽवषोधमहसा सहस्रा भिठिवा कल्पान्तरेष्वपि स नेव पथक्छमेति ॥ तथा-मरणं मङ्गलं यत्र सफलं यत्र जी वित्‌ । स्वर्गस्तृणायते यत्र पषा भ्रीमणिकणका ॥ तथा--सत्यलोकेऽपि ये लोकास्तेऽर्थयन्ते निरन्तरम्‌ । यामहो दीर्घनिद्रायै सेषा श्रीमणिकर्णिका ॥ इत्यादि । तथा-हृत्वाऽचिहोत्नमपि च यावन्नीवं द्विजोत्तमाः । अन्ते श्रयन्ते स॒क्तये यां सेयं भरीमणिकणिका ॥ इत्यादिना वर्णाश्रमचतुषटयज्जीति्यगादीनामप्यत्र मृतो मरक्तेरिति दितं चतुश्जिशेऽध्याये । अथ मनिकाणिकाप्रमाणप्‌ । काश्ाखण्डे- स्थानादमष्मान्मम राजसोधा- सास्यां मनामीक्ञसमाभ्रितायप्‌ । सष्येऽपसष्ये च कराः कमेण कातच्चयी चापि शतद्यी च ॥ हस्ताः शत पश्चसुरापगाया- यदी ख्यवाच्योमणिकणिकेयम्‌ । सारन्निटोक्ष्याः परिकोकषमूमि- र; सेविता ते मम हृच्छया हि ॥ अयमर्थः--मम राजसौधाद्राजगृहात्‌ । ‹ मोक्षस्दर। र्योम॑ध्ये बधा राजगृहं विहः ' इतिवषनात्खगंद्रारस्थितावारस्य प्राच्या मनाक्निदि,

[ कारीपरकरणम्‌ | बिस्थीसेतुः । १४५

दीक्षसमाभितायामीश्ानकोणाभितायाम्‌ । किंविवाभेयकोणाभितार्या चेत्यपि ज्ञेयम्‌ । एवं मूतायां प्राच्यां वामपादे कराणां इततरय हरिश्च. नद्रमण्डपसीमकम्‌ । तस्मादेव सोधादारभ्य दृक्षिणाभितमामे कर्णां शातदरयं गङ्घाकेदवावयिकम्‌ । उदीष्यवाच्योरुत्तरदक्षिणयोर्दिशोः रा- पायां गङ्खाया पश्चकतं हस्तास्तावन्मितो देशः सेयं अ्रगिक्णिका। उदीच्यां हरिशन्द्रमण्डपात्करशतत्रयावधिमूतात्सगुखे गङ्गायां पश्च- शतं हस्ताः । दक्षिणे च गङ्गाकेशवाच्छतद्रयहस्तावधिमूतात्संुखे गङ्गायां पश्चक्षातं हस्ता इप्यर्थः । एव च हरिश्रन्दमण्डपगङ्केशशवयोः सव- स्मादपि मध्यवतिनः प्रदेश्ात्संमुखे पञ्चरात हस्ता इत्यथ।हम्यते । तथा च दीचंपश्चकोणाकारेव मणिकणिका मवतीत्यर्थः । एतदेवावधि- पद्नदारा प्रकटीकृतं तत्रेव- आगङ्खाकेशवाचेव आहरिशन्द्र पण्डपात्‌ । आमध्यहिवसरितः स्वद्वारिन्मणिक णिका ॥ इति । अचर व--!तिर्थग्यवोद्राण्यष्टवध्वा वा व।हयञ्जयः | परमाणमङ्लस्योक्तं वितस्तिद्रादक्षाङ्कलः ॥ हस्तो वितस्तिद्वितयम्‌ ` हत्येतवेव करपरिमाण ग्राह्यम्‌ । परिमाणा न्तरयहणे मगिकणिकाप्रमाणानियमप्रसङ्गात्‌ । अथ मणिकणिकोत्यत्तिः कद्‌ाविद्‌ मवानीशंकरयो रिच्छाऽमूकश्चित्तदरश आवाम्यामुताधो यस्मिन्सर्दं मारं निधाय सुखेन स्थायते। | सप्रधार्यति स विभः स्॑ज्ञश्चत्स्वङूपया । तथा सह जगद्धाञया जगद्धाताऽथ धूजटिः ॥ सव्ये व्यापारयां चक्रे दशमङ्क छुधामुचम्‌ । , ततः पमानादिरासीदेकच्टोश्यदुन्द्रः ॥ तं महादेवो वीक्ष्य स्ं॑त्वमेव दिष्णुर्भूला कुरिति नियुज्य स्वप ज्षिवया सहित आनन्द्काननं प्रविष्टः । ततः स मगवान्विष्णामे्ावान्ञां निधाय च। क्षणं ध्यानपरो मृत्वा तपस्येव मनो दधे ॥ खानेष्वा तन्न चक्रेण रम्यां पुष्करिण। हरेः । , निजाङ्गस्वेदृसंदोहसटठिटेस्तामपएूरयत्‌॥ > 1.2 (तै व ।1\

१४६ नाराथणमहूविरङि {श | फशीप्रकरणम्‌ 1

समाः सहं एश्चाश्षत्तप उथ् चचार सः। दक्रपुष्रिणीतीरे तच्च स्थाएसमाकृतिः ॥ ततो महादेवस्तत्तपो वृध्वा माटिमान्दोटयद्चुवाच- अदं तप्ला महाविष्णो वरं वरय सत्तम । इति । एवभक्तो विष्णव षत्रे त्व दूमक्तेर्ममास्िति । ततः भीशिवस्तं वरं दत्वोवाच-- . त्वदी यस्यास्य तपसो महोपचयद्‌8नात्‌ । यन्मयाऽजन्दोटिता मादिराहैभ्रवणमूषणः ॥ तदान्दोटनतः कणात्पपात माणेकणिका । मणिभिः खचित रम्या ततोऽस्तु माणकाणका ॥ चक्रपष्कारण।५ पुरा स्यातामद्‌ शुभम्‌ । त्वया चक्रेण खननाच्छङ्कवक्रगदाधर ॥ रम क्णल्पिपातेयं यदा च मणिकणिका । तदाप्रमति लोकेऽन स्याताऽस्तु मणिकर्णिका ॥

भणियक्ता कणिका कणामरणविशेषः । विष्णरुवाच- | अक्ताकण्डटपातेन तवाद्रितनयााप्ेय ।

र

तथाता परमं तीथं मक्तिक्षिचमिहास्तु ब ॥ ह्येवं काशीखण्डे पड वशेऽध्याये कथा । इतं माणक ।णकत्पात्तर । अथ मनिकणिकाषध्यानमन््राहे । काश्चाखण्ड अ।द्नाबन्दु पत विष्णुः चक्रपष्करिणी देव ख्यातिाऽभन्माणकाणक्रा । द्रवद्पं परित्यज्य टलनाङ्पधापरणा ॥ प्रत्यक्षद्धपिणी तच्च मरूक्षि माणक।णका। तस्था पं प्रवक्ष्यामि मक्तार्नात श्चभप्रदम्‌ ॥ यटूपध्यानतः पुमराषण्मासर [तेसध्यतः । प्रत्यक्षरूपिणी देवा दशयते माणकाणका ॥ चतम्रजा रिक्षालाक्षा स्फरद्राटावठचना। पश्चिमामिमरखी नित्य परबद्धकरसपरा ॥ इन्दीवरमयीं मालां दधाना दक्षिणे करे । व रोद्यते करे सभ्ये मात॒टूङ्कफठ शमम्‌ ॥

[ सशीपकरणम्‌ } तिस्थली सेतुः । १४७

्ुमारीरूपिणी नित्यं नित्य द्रावशवाषिकर। } शुद्धस्फटिककान्तिश्च सुनीलक्िग्धमूधजा ॥ सितप्रवाटमाणिक्ष्यरमणी यरदच्छवा प्रत्यग्रकेतकोपुष्पटसद्धरम्मद्टपस्तक्रा ॥ सवाङ्गिमक्तामरणा चन्द्रकान्त्यशयुकावृता । पण्डरीकमयीं मालां स्का विप्रता हव ॥ ध्यातन्याऽनेन रूपेण मदश्षुमिरहानशषम्‌ । निर्वीणिटक्ष्मी मजनं श्रीमती. मणिकाणका ॥ मण्चं तस्याश्च वक्ष्यामि मक्तकल्पदुमाभिधम्‌ ।

धस्याऽऽवतनतः सिष्येदपि सिध्यषटक तृणम्‌ । १ वाग्मव रमायारठक्ष्मी उतरद्नथप्रणवान्वदेदूवम्‌ ॥ ६मान्तं ७बिन्दूपेतं मणिप्रदुमथ काणक <सहृल्णश्वपृटः अन्नः सरदुमसमः समस्तञ्चखसततिप्रदं जप्यः ॥ तिथिभिः पर्सिमितवर्णः परमपरं दिशति नि।रत।धयाम्‌ । तथा वैवं मन््रः-“ ॐ श्रीं ङ्क ॐ म मणिकाणङे नमः । ॐ › इति । अन्यन्न तयं मन्न अन्यथाद्धृतः- वाङ्माया कमला कामा मानां वियुत ततः । मणिराणिकाये नम इति ॥ तारेण पटितश्चायं मन्त्रः पञ्चदशक्षरः अं मन्जोऽनिश्चं जप्यः पमिमुक्तिममप्मामेः। इ।त । प्रकारान्तरं ष- तारस्तारत्ठीयो विन्दन्तो माणेपद्‌ ततः णिङ्क प्रणवासिपदं के नम इति मदुषख्यवणमनुः। तारः प्रणवस्ता- शस्य ततीयाक्षरं भकारे बिन्द्रन्तः सानुस्वारः । तथा चवे मन््रः मं मणिकर्णिके प्रणवातिके नमः ' इति । अय मन्त्राअनश् जप्यः पभिप्रक्तिममप्पुामः अत्र पमिरित्युक्तेः खीणामनधेकार इ1ते काश्चत्‌ । होमो दशांशतः कार्यः ्द्धाबद्धादेर मेः ॥

१२।२ही२३ भरी ४ ङी ५ ६ परणवानन्तर्‌ मकारम्‌ । “ पानरवारप्र्‌ । ८ नमः शष्द्युतः ९ प्रणवाभ्यां पपु्तः |

१४८ नारापणमहविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌ 1

परिप्लुतैः पण्डरीकेहव्येन हविषा स्फुटेः सक्षकरेण मेधावां सक्षव्रेण सदा चाचः ॥ बिलक्षमन्वजप्येन भरतो देशान्तरेष्वापे । अवक्ष्यं मक्तिभाप्रोति भन्स्यास्य प्रमावतः॥ सौवर्णी प्रतिमा कायां नवरत्नसमन्विता । पर्वोक्तङपय॑पन्ना संपर्ा सा प्रयत्नतः ॥ संपज्या वा सवा गेहे नरभक्षिकका ङ्गमः भणिक्ृण्य मिथो क्षेप्या समभ्यच्य प्रयत्नतः ॥। संतारभीरुमिः एभिः भद्धाबद्धादरारह । उपायः समनुष्टेयो दयापे दूरानेवासमिः ॥ भगिकर्णीश्वं लिङ्गः परा संस्थापितं मया । प्राग्रिऽन्तगृहस्यात्र समच्य माक्षङाङ्ग(मः ॥ अगिक्णिकाङाबवुव्यत्पत्तिश्च काशाखण्डं प्रकारद्रेयन- संसारिचिन्तामभिरत्र यस्मात्तं तारकं सजनकणिकायाम्‌ । शि्ोऽमिधत्ते सहसाऽन्तकाटे तद्वायतेऽसां माणकाणकति । अक्तिलक्ष्मीमहापीठमणिस्तचरणाग्जयाः ॥ कर्णिकेयं ततः प्राहूर्या जना मणिकाणकाम्‌ । संसारीति शिवविशेषणम्‌ । मुक्तिठक्ष्मीमहापष्ठेषु मुक्तिस्यानपु अध्ये पणिः भेष्ठा तस्या मोक्षटक्ष्म्याश्चरणकमलयाश्च काणका यतस्तन अनिश्वासौ कणिका चेति व्यत्पत्या मणिकाणिकेति द्वितायपद्याथः अथ ज्ञानवापी । स्कन्वे-~ स्कन्दज्ञानोदतीर्थस्य माहात्म्यं वव साप्रतम्‌ । ज्ञाजषापीं प्रशंसन्ति यतः स्वगकसाऽप्यलम्‌ ॥

स्कन्द्‌ उवाच- कदावित्काजीं प्रत्यागतेनेश्षानेन विश्वश्वराटङ्ग इ६-

तस्येशानस्य तषिङ्गं हष्टच्छेत्य मवत्तदा । घरापयामि महालिङ्गं कटश्शीश्चातटेजलेः ॥ चखान च त्रिशुठेन दक्षिणाशोपकण्ठतः। कण्डं प्रचण्डं वेगेन रुद्रो रुद्रवपुथरः ॥ ध॒थिष्यावरणाभ्मांसि निष्कान्तानि तदा मुने । ततसौः प्पयाचक्ते तत्सुरन्यदेहिमिः ॥

[ कारीप्रकणम्‌ ]} तिस्थलीेतुः। १४१

ततो दिण्वेको वरवानायोथत ईशान उवाच ठि प्रघन्नो देवेशो वरयोग्योऽस्म्यहं यादे । तदैतदतलं तीर्थं तव नान्नाऽस्तु ९कर ॥

विश्वेश्वर उवाव- निोक्ष्यां यानि तीध।नि मृमुवःस्वःस्थितान्याप।

तेभ्योऽखिटिभ्यस्तीथम्यः शिवताथामद्‌ परम्‌ ॥ शिषं ज्ञानमिति प्राहुः शिवशब्दाधावचिन्तकाः । तच्च ज्ञानं द्रषीमूतमिह मे महिमोदयात्‌ ॥ अतो ज्ञानोदनामेतत्तीथं बरेटोक्य विश्रुतम्‌ । अस्य दशशनमान्रेण स्पापेः प्रमुच्यते ॥ ज्ञानोदतीथसंस्पश्ोदृश्वमेधफठ ल मेत्‌ । स्यक्षनाचमनाभ्थां च राजदूयाश्वमेधयाः ॥

तथा--पत्फलं समवाप्नोति पितन्सत०५ पुष्करे । तत्फल कोटिगणित ज्ञानत।थ 1तटादकः ॥ सं निहत्यां कुरुक्षेत्रे राहूयस्ते दवाकर । यत्फलं पिण्डदानेन तज्ज्ञानोद दिने ददने ॥

तथा--उपास्य संध्यां ज्ञानादे यत्पाप करटलापजम्‌ । क्षणेन तदपाकृत्य ज्ञानवाश्जायते दविजः ॥

तथा उाकिन्यदिन्पकम्य- सर्वे ते प्रक्षमं यान्ति शिवत।धजटाक्षणात्‌ ।

ज्ञानोदतीथपानीवे्टिङ्कं यः स्नापवेत्युधीः ॥ सर्वतीर्थोदिकेस्तेन धुवं स्नापितं मवेत्‌ । ज्ञानरूपोऽहमेवात्र द्रवमृति वधाय च ॥ जाङ्विध्वसनं कुर्या कुर्या ज्ञानोपवेशनम्‌ । योऽ्टमर्तिमहदिवः पुराणे पारपल्यते ॥ तस्थेषाऽ्वमय। मतिज्ञानद्‌ा ज्ञनवापक्रा। तथ[--जटक्रीडां सदा कुय। ज्ञानवाप्या सहमवा । धद्म्ब्रपानमात्रेण ज्ञानं जयित नमटम्‌ ॥ तजटकीडनस्थानं मम परतिकर महत । अमुभिन्राजसदने जाङ्यहनलपू।रतम्‌ ॥

१५० नारावणमष्टविरदितः- [ कशीपकाणम्‌ः]

शिवपुराणे- वापीजटं तु तत्रस्थं हेषदेवस्य सं निधो । दं नात्स्पर्शन त्स्नानात्तत्न धमस्व संमवः ॥

पाञ्चे--वापी तत्रास्ति वैदेहचिन्मयी देवदक्षिणे । तदपां सेवनादेव मासते बह्म केवलम्‌ ॥ देवदक्षिण इति । देवक्ाष्दो देवाटयपरस्तेन देवाठयादक्षण हत्यर्थः । देवादृक्षिणदिकीति वा । देवस्य पाच्चमाममुखतया वथाभरतं

बाधात्‌ । ठङ्गे--देवस्य दक्षिणे माग वाप। ।त्ति शामना तस्यास्तथोदकं ५।त्वा पुनजन्म न वेद्यत ॥ पीतमात्रेण तेनेव उदकेन यशस्वि । णि लिङ्कानि वर्ध॑न्ते हृदये पुरुषस्य तु ॥ दण्डपाणिस्तु तच्चस्थो रक्षते तजछं सदा । पिमं तीरमासाद्य देवदेवस्य शासनात्‌ ॥ एर्देण तारको देवां जटं रक्षति सवदा नन्दीशश्चोत्तरेणेव महाकालस्तु दुक्षिणं ॥ क्षते तजटं . नित्यममक्तानां तु माहनप्‌ ।

विष्णरुवाच-- म्रभापिसा परा दैवी तसुरापोमयां शुमा । अप्राप्या दर्मा देवेर्मानवेरकृतातममिः ॥ यैस्त त्न जलं पीतं कृताथास्ते तु मानवाः । तेषां त तारकं ज्ञानमत्पत्स्यति न संशयः ॥ वापीजले नरः घ्रात्वा ष्वा वे दृण्डनायकम्‌ । अविमक्तं ततो हष्टवा केवट ठमतं क्षण्‌ ॥

देवस्य दक्षिण इति पूर्ववद्भ्यारूययम्‌ । अथ पश्चनदबिन्दुमाघवयोमहिमा- काशीखण्ड एकोनषरितमेऽध्याये पश्चनदोत्यततिज्ेष ।

तथा-~-एतत्यश्चनद्‌ं तीथ पञ्चवह्यातमसज्ञकरम्‌ । यत्र प्रति न गह्ावाच्छरार पाञ्चमातिक्पर्‌ ॥

{ काशीप्रकणम्‌ ] - ` िस्थटीसेतुः । १५१

कन्ति

तथा- आदौ धर्मनदः पुण्यो मिभितो धरतपापया । यया धूतानिं पापान सवती्थीङ्कतात्मना ॥ ततोऽपि भिहिताऽऽगत्य किरणा रविणाधेता । यन्नामस्मरणदेवं महामोषोऽन्ततो वजेत्‌ ॥ ततो मागीरथी प्राप्ता तेन देटी पिनि सह । ङ्गिरणा धतपापा च पण्यतीधां सरस्वतीं ॥ गङ्खा च यमुना चेव पश्चनद्यः प्रकीर्तिताः । अतः पञ्चनदं नाम तीथ वेटोक्यदिश्रतम्‌ ॥

यश्राऽऽप्टुतो न गृह्णीयां ना पाश्चमातेकम्‌ । ना मनुष्यः

तथा-- तीर्थानि सन्ति मयासि काश्यामज्न पदे पदे । न पश्चनदतीर्धस्य कोटर्थशेन समान्यपि ॥ प्रयागे माधमासे त सम्यक्रप्नातस्य यत्फटम्‌ । तत्पदं स्याहिनेकेन कारयां प्श्चनदं धवम्‌ ॥ घ्रात्वा पश्चनदे तीथ. कृत्वा च पितृतपणम्‌ । विन्दुभाधषमम्यच्यं न भूयो जन्मम।गमवत्‌ ॥ यावत्संस्यासिला दत्ताः पितृभ्यां जटतप्ण । पण्ये पञ्चनदे तीथ तिः स्यात्तावद्ाःव्दव्ण ॥ भरद्धया यैः कृतं भाद्धं ती पञ्चनदे छम । तेषां पितामहा मक्ता नानायोनेगता अपि ॥

तथा~तत्च पञ्चनदे तथं यात्काचदयतं वषु । कल्पक्षयेऽपि न मवेत्तस्य पण्यस्य संक्षयः ॥

तथा-जटैः पाश्चनदैः पण्थवाससा पारशा धतः । पहाफलटमवाप्रोति प्षपयितवेष्टदेवताम्‌ ॥

तथा-राजद्ुथाश्वमेधा च मवेता स्वगसाधनम्‌ । आब्रह्मषरिकाद्रन्द्र मक्त्य पञ्चनदा ॥

तुतीयपादृस्य पूवार्धेऽन्वयः तथा-रते धम॑नद्‌ं नाम चेता्ां प्रतपापकम्‌ । वापर बिन्दुतीथं च कलो पञ्चनदं स्प्रतमर ॥

इत्यायेकोनष्ितमेऽध्यायं ।

१५२ नारायण महविरवितः- [ कर्ीप्काणम्‌ [

तथा-- भी बिन्दुमाधवस्तवेष साक्षालकष्मीपतिः परः । ्रद्धया यं नमन्मर्त्यो न विशेदरमवेमनि ॥ न दारिद्यमवाप्नोति भ्याधिभिनामिभूपते । विन्दुमाधवमक्तो यस्तं यमोऽपि नमस्यति ॥ प्रणवात्मा थ एकोऽस्ति नाद्‌ बिन्दुस्वरूपपरत्‌ । अभरत यत्परं ब्रह्म षिन्दुमाधव एव सः ॥

तथा--मापते मम नान्नाऽत्र तीथं पञ्चनदे शमे । अमक्तभ्योऽपि भक्तेभ्यः स्थितो मुक्तिं सदा दिश ॥ हत्यादिष्वनिबिन्दुना वरेषु प्राधितेषु विष्णुः- तन्नान्नोऽ्थन मे नाम मया सह मविष्यति । बिन्दुमाधव इत्याख्या मम तेलोक्यविश्ुता ॥ कार्यां मविष्यति यने महाएापोघनारिनी । वे मामन्न नराः पृण्ाः पुण्ये पश्चनदे हदे ॥ सदा समर्पिष्यन्ति तेषा संसारभीः कुतः । इत्यादि । बिन्दुती्थ मिव नाम तव.नान्ना मविष्यति ॥ इति च । विन्दमाधवनामानं यो मामत्र समचयेत्‌ । बिन्दुती ्थकृतक्नानो निवणं स हि विन्दति ॥ तथा- सव॑दा यत्र स्वाणि दक्षम्थादिदिनित्रयम्‌ । तिष्ठनि तीर्थवय।गि निजमेमल्यहेतवे ॥ तथा कातिके विशेषः- अप्यक्ष काक्घस्याहस्तत्र येः सफटाकृतम्‌ । जपहोमाचनादातैः क्रतक्रव्यास्त एव हि ॥ इत्यादि । तथा-चै्न पश्चनदे प्रातं कार्तिके पापहारिणि । तेऽद्यापि गर्भे तिष्ठन्ति पुनस्ते ग्भवासिनः ॥ तथा--शतं समास्तपस्तप्तवा कृते यत्पाप्यते फटम्‌ । तत्का्तिके. पश्चनदे सकरत्प्नानेन ठभ्यते ॥ इष्टापर्तषु धर्मेषु यावजन्भक्रतेषु यत्‌ । अन्यत स्यात्फलं तत्स्यादूजं धमनदापुवात्‌ ॥ गोमूतिलहिरण्याश्ववासोन्नघ्रग्विमूषणम्‌ । यक्ठिविदिन्दुतीर्थऽत्र दवाऽक्षस्यमवाषटुवात्‌ ॥

[ कशीपरकरणम्‌ ] िस्यटासषदुः। १५९

एकामप्याहूतिं दत्वा समद्धऽ्। विधानतः पुण्ये धर्मन तीये कोटिशेमफलं ठमेत्‌ ॥ इत्यादि । कार्तिके शिन्तीथ यो ब्ह्मचचपरायणः। ्नास्यत्यनुदिते मानौ मानुजात्तस्य माः कुतः ॥ मानुजाद्यमात्‌ । कातिकवतानि च षटितमेऽध्पाये ज्ञेयानि । ' तथा--यं संचयति पापोधभावर्प तीथनायकः । तमेकमजनादूजं त्यजेत्पश्चनदे धुषम्‌ # अन्न यद्यपि प्रयागस्य यथाश्रतपापनाशः काशशीपरवेशादेव सं॑माब्यते पापवासना ते फटबटटकतल्प्या प्रयागस्य पपप्रवुात्तरूपफलामाबान्न कल्पयितुं शक्या । न च प्राणिनां पाप प्रयागे सक्रामतति कतु तेन नाश्यते । न च तस्य मजनसंमवः। प्रयागामिमानिर्दृतायास्तत्सम- वेऽपिषान तस्या मङ्नःत्यापनाश्चसमवा मनुष्या[धक्रारताच्छजछस्य। तथाऽपि शाचख्रहष्टविरोधादज।परतिवपात्वननादेवद्थवादतया स्वाच ताव्यथौमावान्न कथिहोषलेशः प्रयागश्चापि तीर्यन्धः सदतीथापिति मटम्‌। महापिनां महाधं च हरेत्पाश्चनद्ाद्रलात्‌ ॥ इर्य दिव चनेष्वप्येपेव गतिः ।

तथा--वाराणस्थां पञ्चनदे उपह घ्षातास्तु कातिके । अमी ते पण्यवपषः पण्यमाजाऽतिनेमलाः ॥

हत्यादी नि ऽयहपराण्यपि वचनानि । का।तकन्नानाप। च पमापकृष्येषु दक््यामः । इति पञ्चनदुमार्हेमा ।

अथ गमस्तीशादयथः ॥ द्ग पुराण- नरः पश्चनदे प्राता वृष्वा टङ्कः गमास्तनः । अनन्तं फलमाप्नाति यच्र.यत्नामजाय्त ॥

काशीखण्डे रविं प्राते शिवः- त्वया प्रतिष्ठितं लिङ्क गमस्तीश्वरस्तकम्‌ । सेषितं सवं मावन सवसिद्धसमपकम्‌ ॥ अर्चयित्वा गमस्तीक्षं न्नर्वा पञ्चनदे नरः

न जातु जायते मातुजंठरे धूतकल्मषः ॥ द |

१५४ नारायणमहविरबितः-- [ काश्चप्रकणम्‌ |

क- अन्यदायतनं देषि वाराणस्या विद्क्तिदय । गमस्तीश्वरनामान लिङ्क पश्चान्भुखं स्थतम्‌ ॥ सूर्येण स्थापितं मद्रे मम मक्तिपरण ध। तं दुष्ट्वा मानवो दवि एश्चान लोकमाषएुयात्‌ ॥

तथा मद्गलागारा पकृत्य- ये च त्वां पूजयिष्यन्ति तस्मिन्स्थाने स्थितो च्यम्‌ । तेषां त्वं विविधाहाकान्सप्रदास्यसि मानद ॥ जागरं ये प्रकव॑न्ति तचार दीपधारणः । तेषां लमक्षयाद्धीकान्वितरिष्यसि मामिनि॥

तथा--खामहिश्य त यो देवि ब्ाह्मणान्बाह्मणाः सह । मोजपिष्यति देवेशि तस्य पण्यफलठ बुणु ॥ तव लोके वसेत्कल्पमिहेवाऽऽगच्छते पुनः नरो वा यदि वा नारी सर्वमोगसमन्वितो ॥ धनधान्यसमायक्तौ जायेते च महाङृटे । इत्याद ।

बाह्मणीसहितबाह्यण मोजन द॑पतिमोजनम्‌ । काशाखण्ड~~ एषपाऽसौ मङ्गला गोरी कारयां परममङ्गलम्‌ । यतसादाद्वाप्रोति नरांऽत्र च परत्र च ॥

मङ्गलाष्टकस्तोत्रं चेकोनपश्चाशेऽध्याय शयम्‌ । तथा---वन्ध्याऽपि वर्षपय र स्नात्वा पञ्चनदं हई । मर्च्यं मङ्गलां गौरीं पुत्रं जनयति धुवम्‌ ॥ तत्र वै मङ्कलापीठे सवेमङ्गटदा यन । उपपश्चनदं तीथं मक्तान्सतारयाम्यहम्‌ ॥

तथा दक्ष प्रति मव यया स्थापितं लिङ्कमेतहक्षेश्वरा मधम ।

अर्ष ससेवनाप्पस्ामपराधतहप्रकम्‌ ॥ मिष्येऽहं न सदेहस्तस्मादपूज्यामेदे जनः तथा--अग्रीश्वरस्य मक्तानां न मय विचयुदाय्रजम्‌ । अथिमान्यमयं नैव नाकाटमरण क्र चत्‌ ॥ अग्नीश्वरं समम्पच्य काया सवेसग्रद्धदम्‌ । पतर!एि रता दवादधिलाकं महयत ॥

[ करप्काणम्‌ | निस्थटीपेतः। १५५

ततः काशीं समासा कतपान्ते मोक्षमाघ्रुषात्‌ । धीरेहवरस्य पर्वेण गङ्गायाः पश्चिमे तटे ॥ अप्चीश्वरं समासाद्य पितृलोके वसेन्नरः । अथ वीराः । बह्मवेवत- वीरेश्वरं महालिङ्गं चतुव फटपरदप्‌ । सर्वसिद्धिप्रदं नृणामञ्यमध्वान्तनाशनम्‌ ॥ ` कारीखण्ड- | सिद्धैः संसेवितं लिङ्गं सर्वसिद्धिकर परम्‌ दृकनात्स्पशनाद्यस्व मना नदुतिमार्मकवत्‌ ॥ पाश्चमद्रे महापीठे सिद्धिद सवजन्तु यच्च सा विकटा देवी प्रसिद्धा सिद्धरूपिणी ॥ तिलान्तराऽपि नो कायां मूमिषिङ्क विना क्वचित्‌ । परं वीरकासहशं न लिङ्ग वा्चसिद्धदप्‌ ॥ धर्मदं मोक्षदं सम्यक्षामद खद्‌ तथा । यथा वीरेश्वरं लिङ्क काश्यां नान्यत्तथा धुवम्‌ ॥ अ्षस्याताः सहस्राणि सिद्धाः सिद्धमेहाऽऽगताः सिद्धणिङ्कमिदं स्यातं तस्माद्राररखर परम्‌ ॥ लङ्गे--चनद्ेशवरस्य पएवेण लिङ्गं वीरवरं शमम्‌ । ्ेद्याधरं लोकं तस्य लिङ्गस्व दशनात्‌ ॥

तथा--पाश्चप्रदे महापाठे य व।ररवरसवकाः । तेषां परमनिर्वाण काटनाट्प्न जयतत ॥ वीरतीर्थं नरः घ्राता वीरं परिपुज्य च। तीरयष्पेतेष सर्वेष घ्ातो मवाते नान्यथा ॥ यस्त वीरेश्वरं लिङ्क नक्तमभ्यचायिष्यति । तेन विकोरिसंख्यानि लिङ्गानीहा।चतानं व ॥ <€ एकमप्याहूति इचा बारश्वरसमापत, ८५९९ कोरिहोमफलं सम्यदनान्न कायां विचारणा ॥ .“ ` । अप्येकं यो महारुद्रं जपेद्रारशसनेधा । जापयेद्रा मषेत्तस्य कारेरुद्रफठ ध्वम्‌ ॥ ्रतोत्सर्गादि वीरेशे धक्कृतं वतिमिनृमिर4+-- त्कोरिगणसख्याक मवत्येव न सायः ॥

१५६ नारायणमहविरवितः- [ कीप्रकणम्‌ ]

इत्यादि काश खण्डे उयशीतितमेऽध्याय ।

तथा--पश्चमद्रामहापाठे विकटा नाम मतक । यस्थाः संसेवनान्नणां निव णश्रारदूरतः ॥ सर्वत्र शमजन्मिन्या कार्या मुक्तेः पदे पदे । तथाऽपि सविशेषं हि तत्य।ठ सवासद्धङूत्‌ ॥

बह्मपराणे--प्ञमुदरे महापीठे दीरेश्वरसमोपतः

विकटाख्या महावेद प्रजनीया हितेप्छुामः ॥ ठेङ्ग हरिश्न्वेभ्वरं प्रकृत्य--

य॒त्र सिद्धो महात्मा वे हरिथ्न्रो महाबटः तं हष्ट्वा मानवो देवि रुद्रस्य पदमाघ्रुयत्‌ ॥ पवय॒खं तु तलिङ्ग स्वलाकस्य प्रदायकम्‌ । मोक्षिश्वर च तत्रैव स्वर्गेश्वरमतः परम्‌ ॥ एतौ हष्वा सरेशानि स्व मोक्ष च विन्दते । वासुकीश्वरनामनं तयोश्चोत्तरतः शुमम्‌ ॥

स्कान्दे--चन्दरश्वरं समभ्यर५ यदन्यत्रापि सस्थितः अपौधपरलं मिचवा सोमल।कमवाप्स्यति ॥ कलौ चन्द्रशमहिमा नामार्बारेह गम्यते । विद्धयो गी (गे)श्वरीपीटठमेतत्साधक।स द्धदम्‌ ॥ घण्माह्धं नियताहारो ध्यायन्विश्वेश्वरापमह । चन्द्ेश्वरा्नायातान्सिद्धान्पहयति सोऽग्रगान्‌ सिद्धयोगेभ्वरी साक्षादरदा तस्य जायत । सन्ति पीठान्यनेक्षानि क्षिता साधकसिद्धप ॥ परं योगेश्वरीपीठादमृपषे नाऽऽद्यु साद्धवम्‌ । पत्र शन्द्रश्वरं लिङ्क त्वयेदं स्था प्ति शिन्‌ ।

इदमेव हि तत्वीठमदृ्यमकरृतात्ममिः ५

बह्मवेदत- ..

चन्द्रश्वरं चन्द्कान्तिमागेप्रममनामयम्‌ ।

अज्ञानध्वान्तश्षमनं वृष्टं काश्यां चिदातमकप्‌ ॥

तया मवः--वृहस्यत्वरं लिङ्गं मया गोप्य कला युगे । अस्य सहषनदेव प्रतिमा प्रतिठभ्यते ॥

[ क्रीपरकरणम्‌ ] व्रिस्थष्टीसेतुः।. १५७

चन्द्रेश्वराहक्षिणतो वीरेशान्नेक्रते स्थितम्‌ । अ(आ)रध् पिषणेशं वे गुरुके महीयते ॥

तथा--वन्द्रेश्वरादर्वमागे हषा लिङ्ग बुधेश्वरम्‌ ।

न बदृध्या हीयते जन्तुरन्तकटेऽपे जतु चत्‌ ॥

कृम्बलाश्वतरेश्वरोत्तरेऽङ्गरेश्वरा विज्ञेयः

तथा--स्वर्ग्रारे विशेयुयं विगाह्य मणिकाणकाम्‌ । तेषां विधृतपापनां कपि स्वगा न दूरतः ॥ रवशद्वाः स्व्गध्ररषा मोक्षमूुपणिकणिका । स्वर्गापव्गावत्रैव नोपरिष्टान्न चाप्यधः ॥ द्वा दानान्यनेकानि विगाह्य मणिकाणकाम्‌ । स्वर्गद्वारं प्रविशये नते निरयगा्मणः॥

तथा-एतदेव रहस्य ते वाराणस्या उदेथत । उस्िप्येकाङ्गटिं तथ शष्ठेका मणिकाणका ॥

तथा~-विभ्राणितमहादानास्त एव नरपुङ्गव । चरमे वयसि प्राप्ता येरेषा मणकाणका ॥

इत्यादेकषष्टितमेऽध्याये ।

तथा-जप्तवैकामपि गायत्रा सपाप्य माणक्ाणकाम्‌ । लमेदय॒तगायर्जीजपनस्य फट स्फुटम्‌ ॥ एकामप्याहुतिं प्राज्ञो द्वोपमाणिकाणकाम्‌ । यावजीवाधिहोच्रस्य लमद्‌विकटं फलम्‌ ॥

तथा--प्रणिकरण्यां कृतञ्च(ना मणिकर्ण्िवक्षिणात्‌ । जननाजदशबासे वस्ति न ठमेन्नरः ॥

तथा तत्रव-

ब्ह्मनाट पर ताथ चचषुटक्रिषु विश्रतप्‌ । तत्संगमे नरः प्राता कोटिजन्मफठ लमत्‌ ॥ बरह्मनाठे पते्येषामपि कौकसमात्रकम्‌ । बह्माण्डमण्डपान्तस्ते न विश्षान्त कदचन ॥

तथा--प्रमासतीरथं विख्यातं ततोऽपि मद्‌ नणाम्‌ । सोमेश्वरस्य परतस्तत्र प्राता न गमम जरासंधेशतीथं व अरासधेशस निध। ।

` संसारज्वरपीडामिस्तत्र घातो न मुह्यति ॥

१५८ नारायणमहविरदितः- [ काशीप्रकणम्‌ ।

विशाठतीथ विमं विक्षाटफटव्‌ ततः

त्च प्रातो षिज्ञाटाक्षीं हषट्वा गर्मे न जयते ॥ तथा~वाराणस्यां विकशाटक्षा क्षत्रस्य परमषटवा

विशालतीथं गङ्गायां कृत्या प भ्यवास्थता ॥

स्नात्वा विक्षालतीथं वे विशालाक्ष प्रणम्य च।

विक्षाटां ठमते टक्ष्मां परनेह च शर्मद्म्‌ ॥ इत्यादि सप्ततितभेऽध्यायं ।

ततोऽन्यहदिताताथ गङ्ग किश्ञवसनिध। ।

तज्नास्ि टता गौरी क्षे्ररक्ष(करा परा ॥

सा च पज्या प्रयत्नेन सर्वसंपत्सपरद्धये ।

ट टितापजकानां च जातु वघ्नं न जायत ॥

अन्याऽस्ति कारयां वाराह। कतुवाराहस्रानेधा ।

तां प्रणम्य नरो मक्त्या विषद्श्धो न मजति॥

वित्रकृपे नरः घ्रात्वा विचिन्रफठदे नणाम्‌ ।

चिनच्रगत्तश्वरं वीक्ष्य चित्रघण्टा प्रणम्य च॥

न चित्रगप्तटेरूपः स्याचेत्रघण्टाचक। नरः ।

सन्ति पीटान्थनेकानि कायां सिद्ध प्रदन्याप ॥

महालक्ष्मी पठस्षम नान्यलक्ष्माकर परम ।

न्नाा भीकण्डताय त समस्य। जगदाम्बकरा ॥

द्रवा दानानि विधिवन्न लक्ष्म्या पारमुच्यते ।

मीमचण्डीं नसो दृष्टवा मीमकुण्डे करतोद्कः ॥

मीमाकृतीन्न वे पदयेयामन्दूत।न्कचेच्छृत। ।

तथा काशाखण्डे- उदग्दशाश्वमेधानां प्रयागाख्यं च माधवम्‌ ।

प्रयागतीर्थेष न्न दृष्टवा पपेः प्रषुच्यते ॥ तथा---गङ्ोत्तरवहा यत्र यमूना पवाहिन। तत्सं मेदं नरः प्राप्य मुच्यते बह्यहर्यया ॥ वपनं तत्र कतव्य रिण्डदनि च मवतः । देयानि तत्र दानानि महाफठममीप्सुना ॥ प्रयागेकषं महालिङ्गं तत्र तिष्ठाते कामदम्‌ । तत्साँनिष्थाचच तत्ताथ कामदं परिकााततप्‌ ॥

[ करीप्रकणम्‌ | त्रिस्थर्ट सेतुः । १५९

कि ०

तथा--प्रयागतीरथे यश्चालो जनो भिगडमश्नीम्‌ । समाजयित्वा नो जात॒ निगडः परिबाध्यते ॥

तथा--बन्दीतीथं तु तत्रैव महानिगडखण्डनम्‌ । यन्न प्रातो विमुच्येत सर्वस्माकमंपाशतः ॥ तधा--क्षोणीवराहतीथं च ततोऽपि ज्चमदं षरम्‌ ।

क ¢

तत्र चतो नरो जु तिथैग्योनिं न गच्छति ॥

तथा--मने धरणिवाराहः प्रयागेश्वरसं निधौ । प्राता वराहतीर्थंऽ इष्वा मां किणरूप्णिम्‌ । संपूर्य बहुमावेन न विशे्योनिंरुटभ । किणो वराहः । तथा का्ीखण्ड एव- वश्षाश्वमेधिकं तीथमेतन्नेलोक्यविश्रुतम्‌ । यन्नाऽऽहूति्रयेणापि अथ्िहात्रफट लमेत्‌ ॥ प्रयागाख्यमिदं स्रोतः सर्वतीथात्तमात्तमम्‌ ।

तथा--असौ वन्दी महादेवी मित्वं > टोक्यवन्दिता । निगडस्थानरि जनान्पाश्चान्मो चयति स्मृता ।

तथा पञ्चमूरिति प्रकम्य- इयाज दशभिः कारयामश्वमधमहामखः परा रद्रसरो नाम तत्ताथ कटकशोद्धव ॥ दशाश्वमेधिकं पश्चल्नात वेधेपारग्रहात्‌ । स्वधुन्यथ ततः प्राप्ता मगारथसमागमात्‌ ॥ अतीव पुण्यवजातमतस्तत्ताथयुत्तमम्‌ ।

तथा~दशाश्वमाधेक प्राप्य सतताथ।त्तम।त्तमम्‌ । यात्राचाक्छयत कम तदृक्षयमहारतम्‌ ॥

तथा--वश्ाश्वमेधिके तीथ सकृत्प्रात्वा नरोत्तमः । द्वा दशाश्वमेधेरं सरवेपापैः प्रमुरयते ॥ इत्याद । इति दशाश्वमेधमाहेमा । अथ योगिन्युदेशः नामधेयानि वक्ष्यामि योगिनीनां घराोद्धव । आङ्कण्थं यानि पपानि क्षयन्ति मिना क्षणत्‌ ॥

१६० लारायणमहृविरवितः-- [ काशीपकरणम्‌ )

गजानना सिंहमुखी शधास्या काकतुण्डिक। । उषटयीवा हयश्रीवा वाराह शरमानना ॥ उलक्षिका शिवारावा मयूरा विकटानना । अषटवङ्त्रा कोटराक्षी कुब्जा विकटलोचना ॥ शष्कोदरी टलसिह्व। श्वदेष्टा वानरानना । कक्षाक्षी केकराक्षी च बहत्तण्डा सुरापिया ॥ कपालहस्ता रक्ताक्षी शुका इथेना कपाोतिक्रा । पाञचहस्ता दण्डहस्ता प्रचण्डा चण्डावक्रमा ॥ शिश्चघ्नी पापहन्त्री च कालां राधेरपायना । वसाधया गभमक्षा शवहस्ाऽन्त्रमाटना ॥ स्थटकशी बहव्कुक्षाः( क्षः) सपस्या प्रतवाहना । दन्दशकफरा काचा पुगरो।ष। वुषानना ॥ व्यात्तास्या धमनिश्वासा व्यमेकचरणाध्वेदुक्‌ । तापनी शोषणी इष्टिः कोटरी स्थूटनासिका ॥ विद्मा बलाकास्या माजार। कण्ठपूतना । अहाषृहासा कामाक्षी भृगाक्षा मृगट। चना ॥ नामानीमानि यो मत्यश्चतःषाष्ट देने दन । जपेथिसभ्यं तस्येह इष्टबाधा प्रशाम्ाते ॥

| (ऋ

इत्या दि फलश्रतिः पश्चचत्व।1ररोऽध्ायं । अये कृत्वा स्थिताः सव।स्ताः कार्या मणिकाणङाम्‌ ।

तन्नगस्कारमत्रेण नसं विक्नन बध्वत ॥

ठेङ्घऽगम्बराशेश्वर प्रकृत्य- तस्यैव दक्षिणे ममे लाका नाम शविश्रुतः । तस्य दकशषनमात्रेण सूयटोकमवाधुषात्‌ ॥ लोलाकत्पश्चिमे मागे दुगा देवां च तिष्ठाते मानवानां हिताथाय कूटे क्षत्रस्य दृक्षिण ॥

तथा स्थणावीश्चं प्रकत्य- तदये संनिहव्यारूया महापुष्क।रणा शुमा । लोटाकालसथिमे भामे कुरुप्षचस्थट। तु सा ॥

„ .. ------------~--~-----~----------~- `` र विक्रमः ।

[ काशीप्रकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः ।

तत्र घ्नतं हतं जप्तं दृत्तं वैव श माधिभिः । कुरुक्षत्राद्धेत्सत्यं कोटिकोटिशुण धिकम्‌ ॥ तथाऽन्यत्र- वाराणस्या दक्षिणतः कुक्करी नाम वे दिजः! तस्य स्मरणमत्रेणाशङ्कुनः श्नं मवेत्‌ ॥ , काशीखण्डे- सिद्धङ्कण्डे नरः घ्रात्वा हृष्टा सिद्धेश्वरं महत्‌ । सवसिमेव सिद्धीनां पारं गच्छति मानवः ॥ लेङ्क--द्केश्वराचोत्तरेण लिङ्गं पश्चान्मुखं स्थितम्‌ । सिद्धेश्वरेतिनामानं कषिद्धस्य च तटे स्थितम्‌ ॥ तत्र कुण्डे नरः घ्ञात्वा हषा सिद्धेश्वरं च वै । सव।सामेव सिद्धीनां पारं गच्छति मानवः ॥ कार्शाखण्डे- दुगकुण्डे नरः घ्नात्वा स्वदुगातिहारिणामर । दगा संपूज्य विधिवन्नवजन्मा घुस्सृजेत्‌ ॥ सा दुर्गा शक्तिभिः सार्धं काशीं रक्षति सर्वतः! ताः प्रयतेन सपज्याः कालरातरिमुखा नरैः ॥ रक्षन्ति कषित्रमेतद्ै तथाऽन्या नव शक्तयः । उुपसर्गसहसेभ्यस्ता वें दिग्देवताः कमात्‌ ॥ हातने्ा सहघ्रास्या तथाभ्युतञ्मजाऽपरा । अश्वाख्ढा गजास्या च त्वरिता शववार्हिन। ॥ विश्वा सौमाग्यगीरी च सृष्टाः प्राच्यादिमिध्यतः। एता यत्नेन सपज्याः कषेत्ररक्षणदेवताः ॥ वज्नपरसंज्ं दुर्मास्तोतं द्विसपततितमेऽध्याये जेयम्‌ । तथा तीथन्तराणि सर्वाणि मूमीवलयगान्यपि । असिसंमेदती्स्य कलां नाहंन्ति षोडशीम्‌ ॥ सर्वषामेव तीर्थानां द्नानाद्यलमते फलम्‌ तत्फ लं सम्यगाप्येत नरर्गङ्गासिस्तगमे ॥

१६१

छे द्ग--कपे पाराशरे श्वात्वा सवं सन॑कतुफठं लमेत्‌ । इत्यादि ।

| # सिदेश्वरस्मोपगम्‌ । २१

१६२ नारायणमडविरचितः- [ काश्ीभरकणम्‌ ]

अथ केदारः काशीखण्डे तषाराद्धिं समारुद्य केदार वीक्ष्य यत्फटम्‌ । त्फलं सत्तगणितं कायां केदरदशने ॥ हदं तीथं हरं पाप सप्तजन्माधनाशनम्‌ । गङ्खायां मिठितं पश्चाजन्सकोरिङताघहम्‌ ॥ पापं हरतीति हरं पापमिति च्छान्वुसी केदारतीथस्य संज्ञा । सरा मानसेनाच्न एर्व तप्त महत्तपः । अतस्तु मानसं तीथ जने स्पातिमिदुं गतम्‌ ॥ तथा- केदारकण्डे यः स्नाता पिण्डान्दास्वतते चात्वरः । एकोत्तरशतं वरथास्तस्य तीणा मवाम्बुधेम्‌ ॥

तथा-केदारं गन्तुकामस्य इुद्धदया नरास्यम्‌ । कारयां स्पृश्षस्व केदारं करतक्रत्यो मविष्यसि ॥ आ।पण्मासं विकाटं यः केद्‌रेशं नमस्याते । त नमस्यन्ति सततं लाकपाला यमादयः ॥

हत्यादि सप्ततितमेऽध्याये । बह्यवैवत- केदारे मह लिङ्धः देहकेदारनाश्चनम्‌ । केदारवित्तपएुच्राद्या मवन्ति ध्वान्तमूमयः ॥

क्ाशशीसाराद्धारे शिवरहस्“- तस्य केदारनाथस्य भ्रावणे सोमवासरे ।

पजा कायां िनेपण साधनाववधः ह्मः॥ सोमवारवतं काय प्रयत्नेन यथावेषं।

शक्तेनो पोषणं कायमन्यथा निशि माजनम्‌ ॥

तस्य दक्षिणदिग्मागे तिषटत्यक विनायकः । तस्मिन्नेव दिनि सोऽप पूजनायः प्रयत्नतः ॥ इति । ज्ञानवाप्पां नरः घ्ात्वा तारकर वेलाक्य च । करतसंध्यादिनियमः परितघ्य पितामहान्‌ ॥ धतमौनततो धीमान्यावषलिङ्कविलाकनम्‌ ।

अच्यते सर्दपापेम्यरः पण्य प्राप्रोति शाश्वतम्‌ ॥ प्रान्ते च तारकं ज्ञानं यस्माज्ज्ञानाद्ियुच्यते।

एनेऽन्यच्च महाटिङ्ग करुणेश्वरस सितम्‌ ॥

[ कारीपरकरणम्‌ 1} तरिस्थलीपेहुः । १६३

माक्षद्रारसमोपि तु मक्षदररेभ्वरायतः दृश्नात्तस्य लेङ्कस्य मह कारुणिकस्य वं ॥ न क्षेत्रान्नि्गमो जात षहिरमवति कस्याचेत्‌ । अप्रतेश्वरनमिद्‌ लिङ्गमानन्दकाननं ॥ एतदिङ्कस्य संस्पशादभूततवं मवेद्‌ धुवम्‌ ।

हवं रवभ॑द्वारसमीपे विण्ठकमक्षपावतींश्ञो नवातितमेऽध्पायं । गङ्ग श्वरनर्मदेश्वरसतीश्वराः क्रमेणेकनवत्यादिषु तरेष्वध्यायघु विस्तरः णोक्ताः ॥ मोक्षद्ररिश्वरं चेव स्वगदूरिश्वर्‌ तथा । उमौ कारयां नरो दृष्ट्वा स्वर्गं मोक्ष च विन्दति ॥ चक्रपष्कारणादार ज्या तादह्पश्वर्‌ परम । समभ्यच्यऽप्रुयान्पत्य। ज्यातीरूपमसशयप्‌ ॥

हत्यादिसवं चतुनव तितमेऽध्याये ।

चन्दरेश्वरस्य पूवण ठिङ्क विद्यश्वराभधम्‌ । सव विद्याः प्रसन्नाः स्युस्तस्य लिङ्गस्य सवनात्‌ ॥

बहय्बवत-- माणिक्षणाश्वर टेङ्ग माक्षद्रारमपृतम्‌ । यस्य दशनः सम्बङ्प्राणकमा समाप्यत ॥

स्कान्दे--पत्कारयां दाक्षणद्रारमन्त हस्य कत्थित त्र वह्येश्वर दष्ट्वा बह्मटकि मह।पत ॥

गोकर्णं महालिङ्घुमन्तगहुस्य पाश्चम । द्वारे समच्यं वं कायां न विप्नरमिमूकत ॥ मारमतेश्वर ङ्क मारमूतगणा। चतम्‌ । अन्तर्गहात्तरद्वारे ध्शाता शवपुर वसत्‌ ॥ अविभक्तेश्वरात्पश्चानमाक्षेश्च वे क्ष्य मानवः । न पनमानत्रे लोके यातायातं करोति हिं ॥ विसध्यश्वरमालोकष्य कृतसध्यारकाटतः । विवेदावतज पुण्य प्राप्ठयच्छद्धया दज ॥ गङ्काकेशवसन्ञं च सवपातकनाशनम्‌ ।

तत्र मे शमदा मति मने तत्ताथसङ्कम्‌ ॥

१६४ नारायणमहविरचितः- [ कीप्रकरणम्‌ 1

संपज्य भद्धया धीमान्मम लोके महीयते । तथा~्यकेश्वरस्य ये मक्ताः शक्रलोके वसन्ति ते दिश्वेश्वराहक्षिणतः शयक्रेशोऽस्त परतप ॥ तस्थ दर्शनमात्रेण श्युक्रलोके महायते । तथा--तव मक्ता मविष्यन्ति बहुश्चुक्रा बहुप्रजाः । तथा--धरवेश्वरं समम्थच्य धरवकुण्ड करुतादकः धूवलोकमवाप्रोति नरा मोगस्मन्वतः ॥ तथाऽगस्त्यं प्रति स्कन्वः- तष तत्र त यत्कण्डमगस्तीश्वरसनिधा । तव प्ावाच पाता च कुतकस्षवविकक्रियः ॥ पवेतन्पिण्डः सममभ्यच्यं अद्धाभ्रद्धकिधानतः। करतक्त्यो मवेजन्तुवराणस्याः फट लमत्‌ ॥ ्श्षानेशं समम्थच्यं कारयां दुशान्तरेष्वापि । विपन्नास्तेन एण्येन जायन्तेऽ पराहताः ॥

अथ धर्मश्च । काशीखण्डे धर्म प्रति वरप्रदने शिवः~ त्वया यदेतन्मम मक्तिमाजा चिङ्क समाराधितमन्न धमं ॥ तदटशंनस्पशनतोऽचनाच सिद्धमविष्यत्याचरण पुसाम्‌ ॥ धर्मश्वरं यः सकरदेव मत्या विटोकपिष्यत्यवद्‌ातदब्मद्धिः ॥ घ्ाला परस्तेऽत्र च धमतार्थ न तस्य दरे परुषाथासद्धः ॥ तथा-यो धर्मपीः प्रतिटम्य काया स्दभ्रेयसे नो यततेऽत्र मत्यः ॥ कथं स धमं त्वभिवातितेजाः करिष्यति स्वं कृतक्रत्यमेव ॥ तथा-- यद दास्यन्ति हि धपीठे नरा दनां कूतमज्जनाश्च ॥ तदक्षयं मावि युगान्तरेष्वपि करतप्रणामास्तव धमं ठिद्गे ॥

[ कारीप्रकरणम्‌ | तरिस्थटसेतुः । १६५

हत्याद्ष्टसप्तत्यध्याये । तथा--अनेकानीह पीठानि सन्ति कायां पे पदे । परं धर्मक्षपीठस्य का चिच्छक्तिरनत्तमा॥

इत्यायेशोनाश्ीत्यध्यापेऽपे । बह्मवेवत- ` धर्मश्वरस्य ये मक्ता धर्मपणां भवन्ति हि। कारयां पापमतिस्तान्न बाधते धमवत्सलान्‌ ॥

अथ धमकपः यत्फलं तीर्थराजस्य घ्नामेन परिकेत्यते । सह्गुणितं तत्स्याद्धमाम्बुन्नानमाच्रतः ॥

धर्माम्बु धर्मकूप इत्या रि ।

तथा-पिण्डप्रहान येरत्र वेधेवत्त कृते मर्वेत्‌ ॥ न गयागमने तेषां फट कि चन विद्यते । अत्र न हि निन्दा निन्य निन्दितुभिति पर्म॑कूपपरशसाथतम, गया गमना्क्तषिषयता वा । धर्थकपे नरः घ्राता परितप्यं पितामहान्‌ । ग्यां गत्वा किमधिकं कता पित॒मुद वहम्‌ ॥ य॒था गयायां तप्ताः स्यः पिण्डदृनिं पितामहाः धर्मतीर्थं तथेव स्यनं न्य॒नं नेव वाऽधकम्‌ ॥ त्ये स्वं मिरीक्ष्यापि श्राद्धदानफट लमत्‌ | तच्चापि काकिनीमान्न यच्छाव्यतरमुद्‌ नरः ॥ अक्षयं फलम प्रो ति धमपीठप्रमावतः । तजन यो मोजयेद्विप्रान्यतिनाऽथ तपस्वनः ॥ सिक्थे सिक्थे टमेत्सोऽथ वाजपेयफट स्फुटम्‌ ।

इत्याद्येक शी तितमेऽध्याय । वटः काश्चनक्ाखाहयो यस्तपस्तापसततिम्‌ ।

री चकार सुच्छायो बहु दविजसमाभरयः ॥ इति प्रसङ्गा तत्रत्यो ऽक्षयवटोऽप्युक्तः ।

तथा--यो न विश्वमजां देवीं वाराणस्या नमेन्नरः कतो महोपसरगम्यस्तस्य शान्तिडुरामनः ॥

१६६ नारायणमद्विरिदितः- [ कशीप्रकणम्‌ |

तथा-त एव विश्वमोक्तारे विश्वमान्थास्त एव हि । ये तां विश्वमुजामनच्न पूजयिष्यन्ति मानवाः ॥

विश्वमजा विभ्ववाहुफेति प्रसिद्धा । अविगुक्तश्वरो बह्मवैवत--

अविमुक्तेश्वरं परज्य बह्मनारायणाद्भः फलं प्राप्तं तदेवाऽऽद्य सवेसामध्पलक्षणम्‌ ॥

ठिङ्गप्रण- अविभक्तं सद्‌ा टिङ्ग योऽत द्रक्ष्यति मानवः। न तस्य पनरावृत्तिः कट्पको टेशतेरपि ॥

स्कान्दे-अविमुक्तेश्वर नाम तच्छरमश्ननियुक्तव । जेगीपन्येण भानेना यचच रुदराभमराधतः॥ यच सथ्यापपास्रत्वा बह्यणः सकरृदव तु । संध्यामपास्तवासत स्यात्पमानतुसमाः समाः ॥

लेङ्ग-अविमुक्तेश्वरं लिङ्ग मम हह मानवः

सद्यः पापविनिक्तः पद्युपाशेविमुच्यते ॥ अविगुक्तेश्वरं लिङ्ग व्वा क्षितरेऽविभुक्तक । वेमक्त एव मवति सर्वस्माक्मबन्धनात्‌ ॥ अचनिि विभ्वे विश्वेश दिश्वंशोऽचाते विश्वक्रत्‌ । अविपक्तेश्वरं टिङ्क भक्तियक्तिप्रदायकम्‌ ॥

परा न स्थापितं लिङ्क कस्याचत्केनाचक्रवचित्‌ । किमाक्रति मवेलिङ्ग नेतद्रेस्यापे कश्चन ॥ आकारमविभ्रक्तस्य इष्टा बह्याच्युतादयः

लेक सस्थापयामापु्सिष्ठाद्यास्तथष्यः ॥ आदिलिङ्कमिदं प्रोक्तमविपुक्तेश्वर महत्‌ ।

ततो लिङ्कान्तराण्यत्र जातानि क्षितिमण्डले ॥ अविभक्तेशनामापि श्रत्वा जन्माजितादृघत्‌ । क्षणान्मुक्तो मवेन्मत्यो नात्र काया विचारणा ॥ अविपरक्तश्वरं लिङ्गः स्म्रता दूरगतोऽपं वा जन्मद्रयक्रुतात्पापात्ततक्षणादृव मुच्यत ॥ अविमुक्ते महाक्षत्रेऽवेपुक्तमवटाक्थ च । त्रिजन्मजनितं पाप हिता परण्यमया मवत्‌ ॥

[ करीप्रकरणम्‌ ] नविस्थठलीसेतुः ।

यत्कृतं ज्ञानविभ्रंशावेनो जन्मद पश्चयु ।

अविमक्तेशशसस्पश्षात्तरक्षयेदेव नन्यथा ॥ तथा--प्तत्वाऽच॑यित्वा नत्वा च यथाङ्ञक्ते यथामते।

अविमक्तेऽकिमक्तेशं स्तयते नम्पतेऽच्पते ॥

तथा--विसंभ्यमविमुकतेश्ं यो जपेननियतः शुचिः वुरदेशविपन्नांऽपि काश्रातफटं ठमंत्‌ ॥ अविमक्ते महालिङ्गं दृष्ट्वा यामान्तर वजत्‌ । लब्ष्वाऽऽज्ख कापसासद्धि क्षिषण प्रषशटूहम्‌ ॥

हत्याधेकोनचत्वारिये ऽध्याये । अथकारः । बह्मववत- ओंक्षरेम्वरमम्यर्स्यं यागसस्यादेसाद्धमर्‌ ।

५.५ मक 9

कोम व्वासः- इदं तद्विमट लिङ्कमाकारं नाम शमनम्‌ ।

अस्प स्मरणमात्रेण मच्यते स्वपातकः॥ यदेतत्परमं ज्ञान पश्चायतनभुत्तमम्‌ । सेवितं सूरिमिर्नित्यं वाराणस्या विमक्ष्म्‌ ॥

एथ्चाचतन च करत्तिवासश्वर लिङ्ग मध्यमभ्वर्युत्तमप्‌ । विश्वेश्वर तथाकारं कपदे।भ्वरमव च ॥ एतानि गदह्यटि कानि वाराणस्या द्वजत्तमाः । न कश्चिदिह जानाते वेना शमारनुग्रहत ॥

ठै-र्वामसं तु तदेवि सिद्धसवेः प्रपूजितम्‌ ।

॥ = >)

आओंकरिश्वरमामानं देवानामाप दुटममर ॥

ल्ग--अन्यच ते प्रवक्ष्यामि तस्मिन्स्थान सुरेश्वर । त्यो न्यस्त मध्यस्था वहन्ति च शुमोद्काः ॥ यासां दश्च नमात्रेण बह्महस्या निवतते। एका पितामह्ोता मन्दाकिनीं तथाऽपरा ॥ म्रसस्योद्री व्रत्तीया च एतात्िघ्रस्तु पुण्यदा मन्दाकिनी तथा पुण्या मध्यमेश्वरसंस्थिता ॥ प्तिमह्रो तिक्रा च अविुक्तंऽतिपुण्यद्‌ा ।

भल्स्योद्री च ओंकारे एता सर्वद्वतः ॥

१६५

१६८ नारायणमटविरचितः- [ करीप्रकरणम्‌ ]

तसिन्स्थाने यवा गङ्का आगमिष्यति मामिनि। तदा पुण्यतमः कालो देवानामपि दुर्लमः ॥ वरणोस्मिक्तप्ठिटे जाह्ववी जलमिभिते । तञ नदेश्वरे पुण्ये घ्लातः किमनुशोचति ॥ त स्मिन्क्षाटे च तत्रेव प्नानं तत्र कृतं मथा । तेन हस्ततलाहेवि कपालं पतित क्षणात्‌ ॥ कपालमोचनं नाम तत्रेव सुमहत्सरः । पावन सर्वसच्वानां पुण्यदं सवदेहिनाम्‌ ॥ अंकरिभ्वरनाश्चा च तत्न स्थानं कृत मया । तेन मरे रोचते देवि ओंकरिश्वरनमतः ॥ मत्स्योदरीजले जञात्वा दृष्टा चोकारम।श्वरम्‌ । शोको मोहो जरा मोहा,मृतयुः) न च ते स्पृशते पुनः॥ तथा--तस्मिस्तु यः शिषः साक्षादोकरिश्वरसत्तितः । एतद्रहस्यमा ख्यातं तव पेह्ान्महामुने ॥ ओ।(अ)क्ारं च उकारं च मकारं च प्रकी तितम्‌ । तस्मिंलिङ्गे त॒ संपिद्धो मुनिः कालिकवृष्षिकः ॥ अक्षारस्तन विज्ञे विष्णा टोक गतिप्रदः । तस्य दक्षिणपाश्व तु ओंकारः परिकीपितः॥ त्र सिद्धि पसं प्रातो देवाचायां बृहस्पतिः, ओंकारं तच विज्ञेयं बरह्मणः पदमव्ययम्‌ ॥ तयोस्तथो त्तरे मागे मकारं विष्णुस तम्‌ । तस्मिटिङ हु सिद्धः रूपिलर्षिमहामुनिः ॥ तथा-प्रणवास्यं परं बह्म यत्र नित्यं प्रकाशते । स पश्चायतनोपेत अ करिशोऽयमद्धतः ॥ एषा मस्स्योद्रीं रम्या यत्त्नातां मानवात्तमः । मातुजातिदरदरीं न विशेदिति निश्चयः ॥ काश्ीखण्ड- घ्रात्वा मत्स्यो्रीतीरथ विलो क्यो कारम।श्वरम्‌ । न जातु जायते जन्तुजंननाजठरे कचित्‌ ॥ इत्याद्योकारप्रादुमावस्तन्भाहिमा च त्रि्पततिचतुःसप्ततितमयोरध्या- ययोर्बिस्तरण जेयः ।

[ क्ाशीप्रकणम्‌ | व्रिस्थटीसेतुः । १६९

अथ विलोचनः) काशीखण्डे- यत्रासि तन्महालिङ्क शाराणस्यां विलो बनम्‌ । तीर्थं पिटिष्िलास्यं तदद्यनदयम्मसि विशुतम्‌ ॥ सर्वतीर्थमयं तीर्थं ततक््या परिगायते ।

तथा--विरजाख्यं हि तत्वीठं तत्र लिङ्क चिविष्टपम्‌ । तत्प ठवृश्चनादेव विश्जा जायते नरः ॥ तथा--घ्नात्वा पिलिणिलातीर्थे जचिविष्टपसमाप्तः। ष्टा त्रिलोचनं लिङ्ग किं मयः परिशोचति ॥ इत्यादिपश्चसप्ततिषद्सप्ततितमयोरध्याययाः । बह्मवेवत- वि्टोचनेश्वरं लिङ्क नागयज्ञोपव [1 तेनम्‌ । हशवा ते छोस्थवि मवस्तृणा मवति नान्पथा ॥ अथ तरिलोचनप्राच्यां महादेवः-~ वाराणस्यां महादेवं समभ्य्यं सकृन्नरः । आमतसं पुवं यावच्छिवलोके वसेत्सदा ॥

तथा--महादेषमहाप)ठ मम साधकसिाद्धदम्‌ । तत्पीठवर्शनादेव महापापः प्रमुच्यते ॥

अथ कामंशः । लङ्क कामङुण्ड प्रृत्य- तस्मादन्येऽपि ये केचित्त थ तास्मञ्जनाः च्रताः । आराधयन्तो देवे क मेश शेव सवदा ॥

यो यस्य भनसा कामस्तं तमाग्रोति निश्चतम्‌ । दक्षिणेन स्थितं लिङ्ग सु्रावास्तस्य सन्द)र्‌ ॥ कामेभ्वरमिति ख्यातं सवेकामफटप्रवम्‌ ।

तत्त त्न तपस्तीवं कामदेवेन वे पुरा ॥

कुण्डं तद्भवं देवि प्श्चोत्पटसमन्वतम्‌ । छुण्डस्यैव तटे रम्ये उत्तमे बरवणिनि ॥

लिङ्गः तञ्च स्थितं दिव्य पाश्चमाममुखं परिष । गस्धधपनमस्कारेमखवाद्यश्च सत॑शः ॥

यो मामर्चयते तच तस्य तुष्याम्यहं सदा ।

दामि सर्वकामांथ्च धम मक्ष तयवच॥

2.

१७० नारायणमहूविरवितः-- [ का्ीप्रकणम्‌

बहवोऽपि हि पाप्मानो बहूमिर्जन्ममिः कृताः । कामतीर्थानतन्नानाद्यास्यन्ति विलयं क्षणात्‌ ॥ कामाः सगरद्धिमाप्स्यन्ति कामेश्वरनिषेवणात्‌ । इत्यादिपश्चाङ्ष।त्यध्याये । अथ कपालमोचनम्‌ । को्म- कपालमोचनं नाम देवदेवस्य शूलिनः । ्रात्वाऽभ्वच्यं पितृन्मक्त्या ब्रह्महत्या व्यपोहति ॥ आगत्य तीर्थप्रवरं सानं कृत्वा विधानतः । तर्पयित्वा पितृन्वेवान्मुच्य ते बरह्महत्यया ॥ ब्ह्मपुराणेऽपि कपालमाचन शहृत्य- तस्पिस्तीथे तु ये गत्वा पिण्डदानेन वै पितृन्‌ । ्राद्धेसतु प्रीणविष्यन्ति तेषां ठोकाक्षषा दिवि ॥ वाराहे- | कस्य वित्थ कालस्य द्रदक्ाभ्दे धराधरे । वाराणसीं गतो देवस्तत्र घ्नानमसा करोत्‌ ॥ गङ्गायां ततर देवेशो धावन्मजति माभिनि ! तावक्कपाटं पतितं यल्टप्मं बह्मणः पुरा ॥ कपालमोचनं नाम ततस्तीथमनुत्तमम्‌ । परथि्यां स्यातिमगमद्वाराणस्यां धराधरे ॥ टेद्व--कोटीश्वरस्य देवस्य आगनय्यां दिशि संस्थितः । ह्मश्चानस्तम्मसंज्ञोऽयं विख्यातः दुप्रतिशितः ॥ मानवास्तत्र यान्त्येत इह दुष्कृतं कृतम्‌ । यत्र स्तम्मे सदा दैवि अहं तिष्ठामि मामिनि ॥ अन गत्वा तु यः पूजां महदिवि करिष्यति । स्थपापविनिर्क्तो गच्छेच परमां गतिम्‌ ॥ तथा--फपाटमोचनं नाम तरिषु लोकेषु विश्रुतम्‌ । कपाटं पतितं ततर स्नातस्य मम चन्द्रि ॥ तस्मिन्स्नातो वरारोहे बह्महत्यां व्यपोहति । कपाठेश्वरनामा तु तस्िस्तीर्थं व्यवस्थितः ॥ अश्वमेधमवाप्नोति र्नात्तस्य सुन्दरि । त्येव चत्त पर्वे तीथ तेटोकयविधुतमू ॥

[ कशीप्रकणम्‌ ) िस्थलीसेतुः । १७१

शश्च च्रात्वा वरारोहे ऋणेुंक्तो मवेन्नरः । क्रणमोचनकं नाम विख्यातं मकि घन्दरि ॥ ्रीणि टिङ्कानि तत्रैव तिष्ठन्ति मम वुन्दारे \* तानि दर्वा तु छभोणि न्यते विविधं ह्यणम्‌ ॥

काशीखण्ड कपालमोचनं काश्यां पे स्मरिष्यन्ति भानवाः। तेषां विनङ्क्ष्यति क्षिपरमिहान्यत्रापि पातकम्‌ ॥ आगत्य तीर्थवरे प्नानं कुता विधानतः । तपपित्वा पितन्देवान्मुच्यते बरह्महत्यया ॥ हथा--अयं हि स कुटस्तम्मो यत्र भीकाटमरवः । ्षे्पापङ्तः श्षास्ति द्चयस्तीथयातनाम्‌ ॥ हथा--कणत्रयाषिमुष्यन्ते यत्र प्राता नरोत्तमाः । तीर्थं विशयुद्धिजनकं तदेतदुणमो चनम्‌ ॥ ठिङ्के-गोपर्षेश्वरमागत्य वृष्टवाऽम्यच्यं च मानवः । न दुर्गतिमवाप्नोति कल्मषैश्च विमुच्यते ॥ काशीखण्ड वरणायां कृतन्नानेः शेटेशो येः समाचितः । पितिन्संतप्यं च युदा दरवा दानानि शक्तितः ॥ न तर्षा पनरावृ त्तरत संसारवत्मनि । ्ेटेश्वरं पे द्रक्ष्यन्ति वरणायाः सुरोधि ॥ तेषां कायां निषसतां दुःखं नामिमविष्यति । ठैङ्के--पित्रा ते गिरिराजेन स्वयं हिभवता पिये । भम मियं तु तत्स्थानं ज्ञावा लिङग प्रतिष्ठितम्‌ ॥ ेटेश्वरमिति ख्यातं ह्यतामिह मां स्थितम्‌ । ृष्वैनं मनुजो देवि न दृगंतिमवाप्रुयात्‌ । काशीखण्ड-- तत्र कर्कोटिवापी च लिङ्गं ककाटकेश्वरम्‌ । तस्यां वाप्यां नरः स्नाता ककटिशं समच्यं च ॥ ्ुरकोटिनागमाराध्य नागलोके महीयते । करकोटनागो येषस्तदवाप्य विहितोद्कः ॥ क्रमते न विषं तेषां देहे स्थावरजङ्गमम्‌ ।

१७२ नारायणमह्ृिरवितः- [ काशीपकरणम्‌ +

ठङ्ग~-न्द्ेश्वराहक्षिणतो वापा कक।टकस्प च । तन्न वीरजटे ञ्नात्वा ह्वा ककाटकेश्वरम्‌ ॥ नागानामाधिषत्यं त जायते नात्र सशयः । कर्कोटिकात्पभिमेन नातिवरूरे व्यवास्थतम्‌ ॥ दुमिचण्डेभ्वरं नाम ब्रह्महत्यापहारकम ।

अथ वषमधष्वजमहिमा तत्र घनक्छरुमारसंहितायां दर्वी प्रति मवः--

गयायां भ्यातितः पादस्तवयेष पितूमुक्तये । संनिधिः! द्वियतेऽबापि यथोक्तं कृपया त्वया ॥ मत्पाददशंनादेव तन्न चान्ति परां गतिम्‌ । ज्ञातयोऽज्ञातयो वाऽपि यदथ वाऽपि यः स्पृशेत्‌ ॥ पिततीर्थोपनिषद्‌ं रुवपाद्‌ विदुवधाः ततोऽनन्तगणं जेषं बृषध्वजमिद्‌ भिपे ॥

तथा--सराङ्पण मगवान्नत्य ष्या ह स्यतः

धर्मो यः सर्वकाञ्चेषु वुषोऽयं मगवानजः ॥ सपश्यन्प्राणिनां कम सदा सनेहितः प्रभुः

अतो जातः परं किित्वित्रणां तारण पिये ॥ दक्षिणाध्वाननाभित्य येऽप्यधा रारवाश्रयाः । निपातितेऽघ्र वै पिण्डि येः केव यञ्च करणात्‌ ॥ अनजानामि वै देषि तेषां च परमां गतिम्‌ । आपातानां वनस्तेषां क्षित्रवास च शाश्वतम्‌ ॥ यो शत्र पितश्पेण सतशऽस्मिन सकशषयः।

क--कपिला्वदनामानं खयातं सर्वर ुरेः । तस्मिन्हदे त यः रने कृत्वा मक्तिपरायणः ॥ वषभध्वजं यो दद्यादाजसु फट ठलमत्‌ ।

शाह दण्डे--

नरक स्थिता ये केशिप्ितरः सपितामहाः पितृलोक तु गच्छन्ति तस्मिञ्याद्धे कृते तु ध ॥ गयातोऽ्टगुण परोक्त पुराणाथ्विक्ारदः तस्मिहशाद्ध फते मदे फितिणामनुगो मवेत्‌ ॥

[ काशीप्रकाणम्‌ ] त्रिस्थलं सेत । १७१ तथा-कपिलाहदतीर्थऽस्मिन््ातवा संयतमानसः । वृषध्वजमिमं हषा सवेयज्ञफलं ठ मेत्‌ ॥ मारते-- ततो वाराणसीं गत्वा देवमच्य वृषध्वजम्‌ । क पिटाह्ह उपस्पुर्य राजसूयफलं ठ मेत्‌ ॥ .काशीखण्डे- ततस्मिन्का पिले तीथ काण्टियपयोमते। ये पिण्डान्निर्वपिष्यनि भ्रद्धया भ्रद्धशनतः॥ तेषां पितणां संति विष्यति ममाऽऽज्ञया ।

तथा~-श्राद्धे पितणां संतप्त्ये हास्यन्ति कप्ठिां छ्यमाम्‌ । येऽत्र तेषां फपितगणो वसेतक्षीरोदरोधासे ॥ वृषोत्सर्गः कृतो यैस्तु तीरथऽस्मन्नाषं मध्वजे । अश्वमेधपरो डाशः पितरस्तेन तिताः ॥ गयातोऽषगुणं पुण्यमरस्तिस्तीथं पितामहाः अभार्यं सोमयक्तायां श्रद्धः काण्टिधारक ॥ देषां गर्म मवेत््ावो येऽदन्तजनना पताः तेषां तुषिभवेन्नूनं तीथं काप्ठिधारिके ॥ इत्याहि दहिष्ितमेऽध्यायि । हथा--सीमाबहिगतभपि ज्ञेयं तीथमिदं शमम्‌ । ब्भ्येवाराणसि भेष्ठं मम सांनिध्यतो नरः॥ तथा मधस्चवाघुतकत्वाक्षीरनीरयिवृषमध्वजपेतमहगदाधरपितूती- ध काप्टिधाण्युधाखनिक्षिवगयारूपाण दश्च नामान्य व्युकष््वा तत्रः क्तम एतानि दक्ष नामानि तीथंस्यास्प पितामहाः । मवतां तत्िकारीणि विनाऽपि भाद्धतपंणेः ॥ इति ।

अथ विष्णपादोदक कशि।खण्ड-- तदाप्रभ्रति तत्तीर्थं पादोद्कमितीरितम्‌ । पादौ यदादौ श्युमदो क्षाठिती पौतवाससा ॥ तञ्च पादोदके तीर्थं ये प्नासयन्ता।ह मनवः ।

तषां विनश्यति क्षिं एप सप्तमवाजतम्‌ ॥

१५४ नारायण महविरवितः-- ([ कगौभकएन्‌ |

तच भाद्धं नरः कूत्वा वच्वा देव प्टिदक्षप्‌ ।

चत्त सप्त तथा सप्त स्ववेर्यास्तारपिष्यति ॥ कविंशतिं वश्यानित्यथः ।

गङ्गायां यादृशी प्रीतिं म्यते प्रपितामहैः । तीथं पदोवके कारयां ताव्रक्णां ठम्यते धुषम्‌ ॥ कतपादोव्कस्नानं पीतपादोदकोव्कम्‌ । दृत्तपादोदुपानीयं नरं न निरयः स्पृशेत्‌ । काश्यां पादोदके तीयं येः कृता नोकिया ॥ जन्मैव विफलं तेषां जलटबुदबुदसंनिमम्‌ ॥ हत्यादि ।

तथा-संगमेक्ञं महातीथं प्रतिष्ाप्याऽऽविकेशवः । दहोनादषहं नणां मुक्त युक्ति दिशेत्सदा ॥ तथा- संगमे तन्न सं्चातः संगमेशं समच्यं च । नरो न जातु जननीगभस मवमाषुवत्‌ ॥ कके शवस्य तु पूर्वेण विश्रुत संगमेभ्वरप्‌ । तेन बेन छभरोणि इः सह समागमः ॥ स्कान्दे--स्थापितिं संगमे बास्मिन्वह्मणा लिङ्ग पु चतमम्‌ । संगमेश्वरनाभानं स्यातं जगति विश्रुतम्‌ ॥ संगमे देवनथोश्च यः घ्ञात्वा मनुजः शुषिः । अववेष्संगमेश्षानं तस्य जन्ममयं कुतः ॥ इत्यादि । ह्टराजेन शनानि यानि पुीकृतान्यहो ॥ सर्वरत्नमयं टिङ्क जातं तच्षुङ्ृतात्मनः । सदेषामिह लिङ्गानां रल्नमूतभिषं परम्‌ ॥ अतो रएलेश्वरं नाज परं निवाणरलनदम्‌ । था--याति अह्माण्डमध्येऽन तन्ति ठिङ्गानि पार्बति। तिराथितानि सर्वाणि रलेशो येः समवतः ॥ इत्यादिपरशंसा रलेश्वरपादुमवश्च षितमेऽध्याये । तथ\-रल्नेभ्वरप्रसादेन मुक्त्वा रत्नान्यनेकशः । परुषार्थमहारत्नं निवाणं को न ठब्धवान्‌ ॥ तथा-रलेश्वसेऽधितो इद्यान्म्रत्नानि मक्तेतः । ए्लैः समर तटिद्गं जीरतनादि एमेन्नरः ॥ .

[ क्ीप्करणम्‌ ] त्रिस्थलं) सेतुः । १७५

काशीखण्डे गजपुर प्रतीश्वरः-- इदे पुण्यं शरीरं ते कषि्रेऽस्मिन्मुक्तिसाधने । मपर लिङ्क मवत्वत्र सर्वेषां पुक्तेदायकम्‌ ॥ कतिषासेश्वरं नाम महापातकनाशकम्‌ । तथा~-दृ्ेनानेन लिद्धेन एूजितेन स्तृतेन च । कृतकृत्यो मवेन्मर््यः संसारं न विशेत्पुनः ॥ तथा--जन्मान्तरसह्नेषु मोक्षो ऽन्यत्र घुदुलं मः । कृत्तिवासेश्वरे लिङ्गे लभ्यस्तवेकेन जन्मना ॥ इत्याद्य्टषणितमेऽध्याये । तथा हसतीथ प्रकृत्य- तस्मन्कुण्डे नरः घ्राता कृत्वा च फितृतणम्‌ । क त्तिवासेश्वरं वृष्ट्वा कृतकृत्यो नरा मवेत्‌ ॥ बह्मवेवते- कृत्तिवासं महालिङ्गं वाससोख्यकर परम्‌ । यस्य दशनमानरेण न मोक्षादि दुं मम्‌ ॥ कौर्मे कृत्तिषासर्सज्ञानिमित्तप्रक्तम्‌- हत्वा गजाकरतिं दैत्यं शुलेनावज्ञया हरः । वासस्तस्वाकरोत्करत्तिं कृत्तिवासेभ्वरस्ततः ॥ तथा--जन्मान्तरसहसरेण मोक्षोऽन्यत्राऽऽप्यते न वा । एकेन जन्मना मोक्षः फ त्तिवासेऽत्र म्यते ॥। ठिङ्गपुराणे- ` शुद्राणां च शरीरं तु मध्यमेश्वरमीरितम्‌ ) कृत्तिवासं शिरः प्राहूरेतत्मियतरं भम ॥ तथा--पथिमामिञुखश्चाहं तस्मिन्नायतने स्थितः । तया-ङृत्तिदासेभ्वरं देवे ये नमन्ति शुमा{थनः ५ ते रुद्रस्य शरीरे तु प्रविष्टा अपुनभवाः\ अनेनैव श्षरीरेण प्राप्ता निद।णयुत्तभप्‌ ॥ कोरभ--घन्यास्त॒ खल ते विपरा मन्दाङ्किन्यां कृतोदृका; । अयन्ति महादेवं मध्यमेश्वरमाश्वर्म्‌ ॥ ` नानं दानं तपः भराद्धं रिण्डनिवेपणं विहृ । एकैकशः कते विप्राः पुनात्यासप्तमं कुलम्‌ ॥

१७६ नाराणमहविरचितः- [ काशीप्रणम्‌ -

भन्दाकिनीमुपस्पुश्य राहुयस्ते दिवाकरे । त्फलं ट मते मत्यस्तस्माहृश्चगुण ष्विह ॥

, ९

टि ङ्गपराण- मन्दाक्िनीजठे स्नात्वा षटवा वे मध्यमेश्वरम्‌ । एक विशकटपितो रुवटाोक वसाञ्चरम्‌ ॥

छलानं दान जपो होमः स्वाध्यायः पितुतपणनर्‌ |. पिण्डनिर्वपणं देव सवं मवति चाक्षयम्‌ ॥

अथ वद्धकाटेन्वरः काशाखण्ड- वृद्धकालेश्वरं नाम दिङ्गमेतन्महापते । दनात्स्पह नात्तस्य पूजनाच्छरवणान्नतेः ॥। बद्धकाठेशषिङ्कस्य सवं प्राप्रोति वाजञ्छतम्‌ । कृपः कालोदको नाम जराभ्याधिविनशकृत्‌ ॥ तदीयजटपानेनं न भुः स्तनपानवान्‌ । कृतकूपोदकन्नानः कृतेत लिङ्क पूजनः ॥ वर्षेण सिद्धिमाप्रोति मनोभिटर्ितां नरः न कघ्वंन च विस्पोदान रुन्धान विचविका॥ पीतास्स्पष्टासतिष्ठन्ति कफः कालोव्कादृक्रात्‌ । ना्विमान्यं न बे गलं न मेहो न प्रवाहिका ॥ न म्रङकृच्छरं नो पामा पानीयस्यास्य सेवनात्‌ । मतञ्वराश्च ये केविद्े केवेद्िषमज्वराः ॥ ते क्षिप्रमुपक्षाम्थन्ति हयेततकूपादसवनत्‌ । वद्धकालेश्वरे छिङ्कं सेविते न दरिद्रता ॥ नोप्सर्मानवा रोगान पाप नाघजं फटम्‌ । उत्तरे कृततिवासस्य वाराणस्या प्रयत्नतः ॥ वद्धकाटेश्वरं लिङ्ग दव्य सिद्धिकामुकः

टिङ्प्राणे-

तच्च पजा जपो होभः काटेशे कियते हि यत्‌ । इत्युपकम्य-- ` बहुनाऽत्र किमुक्तेन काटेशे देवि यक्कृतम्‌ । तत्स्षमक्षयं तेषां पुनर्जन्म न विधते ॥

[ कशीप्रकरणम्‌ ) निस्थठीसेवुः । = १४७

तथा--तस्य देवस्य चाग्रे तु कृपस्तिष्ठति वे श्युमः । तत्र कालोदकं नाम उदकं देवि तिष्ठति ॥ तस्यैव प्राशनाहिवि परतो मवति मनवः । न्ड बह्मवैवत-- वृद्धकटेश्वरं ठिङ्गं महाकाल निवारणम्‌ । कटिकाटमहाज्वाटाजबाटं जी वनजार्वैनम्‌ ॥

काशि खण्डे- काठेश्वरसमीपे त॒ दक्षिणे वरव णनि । रस्य॒ना स्थापितं लिङ्ग सवंरोगविन(शनम्‌ ॥ इदमपश्त्युहरेभ्वरनान्ना प्रसिद्धम्‌ ।

तथा--पण्टाक्रणंहरे स्राला दुशूवा व्यासश्वर रोवम्‌ । यच्च कुत्र विपन्नोऽपे वाराणस्या मृता मदत्‌ ॥ घण्टाकर्णं महातीथ श्राद्धं कृत्वा विधानतः अपि दुगतिमापन्नानुद्धरेत्सपत पूवजान्‌ ॥ यद्वंरथा मुनयः कारयां घण्टाकण महाहद्‌ । करतोदककियाः प्राप्ताः परां सद्धं घराद्धव ॥ व्यासेश्वरस्य परवेण लिङ्ग पश्चान्मुख स्थतम्‌ । पराशरेण मनिना स्थापितं मम माक्तेनः॥ इत्याद ।

ठङधे-व्यासकुण्डे नरः घ्रात्वा अर्चयित्वा छरान्ितृन्‌ ।

प्षयार्मते टोकान्पत्र तत्राभकाद्ू क्षितान्‌ ॥

ध्यास्ततीधसमीपे तु पश्चिमेन यश्ञास्वानें । घण्टाकर्णद्धदं नाम स्वस स्य परदायकम्‌ ॥ घ्लानं कृत्वा हृदे तास्मिन्व्यासेशस्य तु दशनात्‌ । यञ्च यच भतो देबि वाराणस्यां मृता मवत्‌ ॥ तत्न देवि तनं स्यक्छा ठलमेद्‌गाणेश्वर। गातम्‌ ।

तथा--व्यापरेभ्वरेतिविख्यातं सवदवंः स्तुत श्युभ ॥ तेन दृष्टेन ठमत उत्तम पदमव्ययम्‌ ।

तथा जष्टन्वर प्रकृत्य- तेन लिङ्गेन दुष्टेन पूजितेन स्तुतेन च । करुतकृत्यो मवेदेवि संसारे नः पुनारशत्‌ ॥ २३

१७८ नारायणमहविरवितः- [ काशीप्रकरणम्‌ 1

एरवाखं तु तदङ्ग ज्येस्थानमिवं शमम्‌ । परानवानां हिता्थांय तच्र स्थाने स्थितो ह्यहम्‌ ॥ तथां सथुद्रकूप प्रकृत्य- चतुःसम॒द्श्नाने तु यत्फलं ट मते नरः । तत्फलं सक्रलं तस्य उद्कस्पर्शनाच्छमे ॥ तथा--कदा विन्पहादिवं प्रति कुपिता मवानी हिमाचं एति प्रस्थिता तसतिबन्धाथं दण्डकाष्ठं शिवेन क्षिप्तं तत्पातस्थले तडागं जातं तस्य दण्डन खातत्वाहण्डखातमिति सज्ञा । दण्डश्च दण्डीन्वरो जात इति दण्डखातोत्पत्तिममिधायाक्तम्‌- त्र श्रनि कृते देवि कृतकृत्यं मवेन्नरः । दृण्डखाते नरः घ्रात्वा तरपपित्वा स्वकान्पितृन्‌ ॥ नरकस्थास्तु ये देवि पितृलोके वसन्ति ते । पिश्चाचत्वं गता ये च नराः पापेन कमणा ॥ तथा पिण्डप्रदानेन देहृस्याद्धरण स्पतप्‌ । दण्डखाति नरः घ्नाला किं मूयः परिशोचति। य॒स्य स्मरणमाप्रेण पापस्घातप्ञरम्‌ । नश्यते शतधा दपि दण्डखातस्थ द सनात्‌ ॥ काकश्चीखण्डे त॒ दण्डसातोत्प्तिरन्यथोक्ता विप्रा इति प्रकम्य- खातं खातं च दण्डरेभृमिं कन्द्‌ादिवत्तथः। चल्ः पुष्करिणीं रम्यां दण्डखताभिषां मुने ॥ ममिं खाला खाववेत्यथः । कन्दति विप्रविरपणम्‌ ॥ लङ्ग जम्बुकोऽत्र हृत दैत्य मयाऽतो जम्बुकण्वरः । तमेनं मां यत्र दृष्ठ सवान्कामानवापरुयात्‌ ॥ वातिषलङ्ग त- | पुरा जम्बुक हपेण असुरा ९वकण्टङाः । निहता हिमवत्पुत्रि जम्बुकेशस्ततो यहम्‌ ॥ तथा--अग्रीश्वरेतिनामानं सवं पापक्षयकरम्‌ । त षटवा भानो देवि अश्निोके च गच्छति ॥ ठं र जेगीषष्येश्वरं प्रकृत्य- तस्मातत्संस्कतं एिङ्घ पूजयिष्यन्ति ये नराः । नं तेषां धरुवं देवि अविराजाप्रते दिवि ॥

[ द्मशीप्कणम्‌ | तरिस्थटीसेतुः ! १४९

त्रिरा तत्र कृता वे यो नरः पजयिष्यति। गृहा प्रविशते चेव ज्ञानयुक्तो मवेन्नरः॥। तथा--ष्टवेदं मम लिङ्क तु जयेष्ठस्थने समात्‌ । न शोचते पनमत५ः सिद्धां जन्मनि जन्मानि तथा-- ज्येष्ठवाप्यां नरः घरत्वा तप्यित्वा पितामह । उ्येश्वरं समालोक्य न भूया जायते शरावे ॥ तत्समीपे निवासेश्वराऽपे सेषः तथा--ज्येहश्वरोऽच्यः प्रथमं काश्या भ्रयाथामनरः। ञ्येष्ठा गोरी ततोऽभ्यच्यां सवरपष्ठयममप्ठुाभेः ॥ तथा-जमीषव्येश्वरं नाम दिद्घ कारयां सुटुलमप्‌ । द्रीणि वषााणि संसेव्य टमेयोग न संशयः ॥ समीषन्यगरहां प्राप्य योगभ्यसनतत्परः। पण्मासेन टमेत्सिद्धि बाल्छितां मदनुग्रहात्‌ ॥ काशी खण्ड चतुष्पञ्च शेऽध्याप-- कपर्दी नाम गणपः शमारत्यन्तवहमः पितरीकशचादुत्तरे मागे टिङ्ग संस्थाप्य शाभवम्‌ ॥ कण्डं चकार तस्याग्रे वेमट।दकसज्ञकरम्‌ । थस्य तोयस्य संस्पशाद्विमलों जायते मरः ॥ इत्यपक्रम्य यैक्षाच्यान्भुक्तस्य कस्यचिवपश्षाचस्य वचः पिक्षाशमोचनं तीधमद्याऽध्रम्य ममाऽऽव्यया । अन्येषामपि वैश्ञाच्यमिदं स्थानाद्धःरष्याति ॥ अस्मिस्तीर्थ महापण्ये ये प्रास्यन्ताह मानवाः । विण्टाश्च निवंपिष्यिन्ति स्ध्यातपणपूवकम्‌ ॥ दैवादीशाच्यमापन्नास्तेषां पितुपितामहा; तेऽपि पेशाच्यभुत्स॒ज्य यास्यान्त.परमा गावम्‌ ॥ तथा--पिश्चावमोचने प्रात्वा कपदं।। समच च । कत्वा तत्रान्नदानं च नरोऽन्यत्रा।पे नेभवः ॥ पराणे--हदं देवस्य तिङ्क कपदे।भ्वरमुत्तमम्‌ । सधत्यैवाशेषपापोघं क्षिप्रमस्य पवेमुश्चातिं ॥ कामक्रोधादयो दोषा वरणास।निवातसतनाम्‌ । विप्राः सव विनश्यन्ति कपर्दण्दिरपजनात्‌ ॥ पिक्ञावमोचने कण्ड घ्न(तस्यात्र समपतः

१८० नारायणमद्रविरदितः- [ कारी्कणम्‌ | अत्र तपस्यतः श्द्कुकर्णाख्यान्मुनेरुपदेशं प्राप्य कथिवििक्ञाचः पिशा चमोचने घ्नात्वा कपदीशं सपुभ्य वेशाच्यान्धुक्तस्तच हष्टवा शङ्ककणन बहमपारसंज्ञकं सतोत्रं कृत मित्याध्चपि तत एव ज्ञेयम्‌ । एवः ्रन्यान्यपि सिद्भगपुराणकाकशीखण्डादितो ठि ङ्गानि ज्ञेयानि गन्थाति- विस्तरपसङ्कान्ञ नोच्यन्ते । तापि पएरिगणनोेशमात्रार्था । सक्रल्येन तु काक्षीस्थटिङ्गानि वक्तुमेव न शक्यन्त । तदुक्त काशीखण्डे उदहिकामात्रं लिङ्गानि कथितानि मया पुने । दिः कृता स्थापितानि मक्त्या लिङ्गानि कानिचित्‌ ॥ न तानि पुनरुक्तानि भद्ध याऽरव्यानि सवशः । एतानि याति टिङ्खानि यानि ङ्ुण्डानि वेऽन्धवः ॥ या वाप्यरतानि सर्वाणि श्रद्धेयानि मनीपिमिः। एतेषां दद्ध नात्त्रानारफटमन्रोत्तरोत्तरम्‌ ॥ अन्धवः कूपाः । अ्रत्यानां च लिङ्गानां कूपानां सरसामपि। वापीनां चारि मूर्तीनां कः संख्यातुं प्रभवेत्‌ ॥ तथा--यानि लिङ्गानि सन्तीह तानि सवरण्यसंयम्‌ । निवांणकरणान्येव स्वयं मृस्थापितान्धपि ॥ तथा असंख्यातानि लिङ्गानि पारदत्यानन्दकानने । स्यूलान्पपि च सुष््माणि नानारत्नमयानि च ॥ नानाधातुमयानी शे वुाषदान्यप्यनेकशः । स्वयं ृन्यप्यनेकानि देवर्विस्थापितान्यपि ॥ सिद्धचारणगन्धव॑यक्षरक्षो चितान्यपि। अघ्घरोरगमर्तश्च दानवेरप्सरो गणः ॥ दिग्गनैर्भरिमिस्तीरयकरक्षवानरकिनरेः ॥ पतश्चिप्रमुसेदवि स्वस्वनामाङ्कितानि वे ॥ प्रतिष्ठितानि यानीह भुक्तिहेतनि तान्यपि । अहश्यान्य पि ह्या नि दुरवस्थान्यपि पिये ॥ अघ्रान्थपि च काठेन तानि पूज्यानि सुन्दरि। , दुरषस्थानि पलेच्छादिस्पक्व्यत्यासपातकुस्सितस्थानपातादिमिः ।

क

एरार्धश्तसंस्यानि गणितान्पेकदा मया । गङ्खाम्मस्यपि तिष्ठन्ति ष्टिकाटिमितानि हि ॥

सिद्धलिङ्गानि तानीह तिष्य इर्यत्वमाययुः ।.

[ काशचीप्रकरणम्‌ |] तिस्यटीसेषुः १८१

` तथा शिवशमवात्रायम- तीर्थयात्रां प्रतिदिनं श्ुदन्रुनं स वत्सरम्‌ । न प्राप सर्वतीर्थानि लिधु काश्यां तिटे तिले ॥

ठैङ्केऽपि वृततीयाध्यायात्योडशान्तं टिद्गान्युक्तवोक्तम- कषन्यानि देषि लिङ्घानि शतशोऽथ सहघशः ॥ न मया तानि चोक्तानि बहुपवान्नाधिगच्छता । उदेशमाच्रं कथितं मया तुभ्यं वरानने ॥ शक्यो विस्तरो वक्तं वषकोटिकशतेरपि ।

एतानि सिद्धलिङ्ानि कूपाः पण्या हदास्तथा ॥ वाप्यो नद्योऽथ कुण्डानि मया ते परिकोतिताः। एतेष यैव ये स्नानं करिष्यन्ति समाहिताः ॥ टिङ्ानिं स्पर।यत्वा च सत्तास्न विश्नः! । परथिव्थां यानि तीथानि अन्तरिक्षचराणि च ॥ तेषां मध्येतु याश्रष्टा मयाते काथता युम । ती्थयाच्रा वरारोहे कथिता पापनारोन। ॥ देन वैषा कृता देवि सोऽवरय भुक्तभारमरत्‌ ।

इति नाना तीर्थानि लिङ्गानि च सक्षेपण । अथ व्श्विश्वरप्रादरमावकथन पद्म- तन्न कल्पादौ नारायणनामिस्तराजादरत्पन्नो बह्मा यदा चक्ठार्द्च विलोकयन्नान्यमपरयत्तदाऽहंकारयुक्ताऽहमेव सवजगक्रारण।भूत इत्या हि मेने। एवमज्ञानसं भिन्नं विज्ञाय मगवान्हारः स्वरूपं वर्षयामास कांऽस।ति दु हेण ब्रुवन्‌ । ब्रह्मोवाच अहं मृतेश्वरः साक्षादमवतः कारण परम्‌ । सर्वमेतन्मया सष्टकिमा बवेत्स न तच्वतः॥ नारायण उवाच-- अहो अविद्यामाहात्म्यमयं मन्नामपद्मजः ! हश्वरं मां न जानाति विरामूटमन्द्ध।ः ॥ पद्मयोने पश्य हेतुं स्वाय मन्नामिपङ्कजय । हृष्वा एश्चान्निजगुरं मामेवं शरणं वज ॥

१८२ नारायणमट्रविरवितः- [ कारीप्करणम्‌ ]

एवमहं पमरप मिति वाग्युद्ध कृता श्रा दैः शतवर्पपयन्तं युध्य तोस्तथोन कथित्पराजीयत । अपर्यतामथाम्यशे ङ्ग तेजोमयं परम्‌ । शरचन्द्राय॒तसमं प्रमा मास्वरभश्वरम्‌ ॥ वीक्ष्य तश्चापकं ज्योतिरनिष्मौ विस्मितो चतो । कर्ैवयं नान्वपेतामीपदागतसाध्वसो ॥ दौभ्यमेतन्महान्योतिः सोम्यम स्थित पुनः । तर्कयन्तौ विपिरी दद्ुशाते तदन्तरा । पुरुषं पिद्गजटिलं दिग्वाससमटक्रतम्‌ ॥ भ॒जगनंकपाठेश्च कुन्दन्दुविमल्तिम्‌ । तं दृष्टैव तयोरासीदयमेव परः पुमान्‌ ॥ इति बुद्धस्ततस्ताभ्यां संस्तुतो वैदिकः स्तवैः । सदाशिव उवाव- मवद्भ्यामिदय॒द्धासि मलिङ्ग हष्टमद्धतम्‌ । स्तृतं च तेन प्रीतोऽहं वृणीतां वरमाव्जि ॥ तावृचतुः- सदाशिव प्रसन्नश्रे्वयि ना निश्चला मतिः। सदा मवतु सतेश वरमन्यं वृर्ण।महे ॥ एकं पराकुरु विमो संचयं नौ हदि स्थितम्‌ । यद्ध्वासतैजसं टिङ्कमधिपिठति नित्यशः ॥ तक्किसमाख्यं किंङ्पं किंप्रमावं किमाभ्रयम्‌ । एतत्सव महृश्चान वक्तुमहंस्थरोषतः ॥ शिव उवाव- धदेतत्परमं लिङ्क परयतं पुरतः स्फुरत्‌ । तदिष्वेश्वरसंज्ञं हि सचिदानन्दविग्रहम्‌ ॥ छयं लिङ्कशरीरस्य विश्टेषं गमयेत्परप । तेन लिङ्गमिति ख्यातमपवगेकसाधनम्‌ ॥ ध्यापकववेऽपि चेतस्य निर्विकारस्य तत्वतः । परिष्छिन्नतयाऽवस्था साधारण्धापनुत्तये ॥ यथा ष्टोम परिच्छिन्नं शब्दहेतुतया समम्‌ । स्वयमेव परिच्छेदं प्रापोतीदमपादृक्षप्‌ ॥

[ काश्ीपरकरणम्‌ ) चिस्थ्टीषेतुः । १८१

प्रमावः भयतामस्य नित्यानन्दस्वदूपिणः । अच्र त्यक्तासवः सन्तः साचव्‌ानन्वरूपताप्‌ ॥ धथायोग्यं टमन्ते हि नत्र कार्या विचारणा ।

सनत्कमारसंहितावतु्थाध्यायेऽप्येदे प्रादुमविः कथितः । विश्वश्वर- टिङ्कऽस्परर्यस्पर्शनिषन्धनो दोषा नास्ति प्रत्यहं तेनव पूजया तन्निराक- रणात्‌ । तदुक्तं तत्रव- ब्राह्मे भरहर्ते मणिकर्णिक्षायां घ्रात्वा समाराधयति स्वमेव ॥ अस्पृश्यसंस्पशविशोधनाय कटौ नराणां कृपया हिताय ॥

हति विश्वेभ्वरलिङ्कपादुमावकथनम्‌ । अथास्यैव संक्षेपतो महिमा । ततर स्कान्द अस्मिन्ममाऽऽनन्दवने यैत. लिङ्क सृधाधाम सुधामधाम ॥ आ सष्टपातालतलात्स्वयम समुत्थितं मक्तकरपावशेन ॥ इत्यादि ।

सुधाधामागृतास्पदम्‌ । सुधामधाम मधाम्नां सुतेजप्रां पदम्‌ ।

पाद्चे-- सपर्वन्मणिकर्णिक्यां स्चात्वा विश्वश्वरस्तु यः । सकरद्दृ्टो न देतेषां गमवासस्य समवः॥ तथा--तस्य लिङ्घं तत्र माति दिष्य विश्वश्वराभधम्‌ । तस्य दक्ष॑नमा्रेण तचखज्ञानावेघायकम्‌ ॥ पापं क्षयमवाप्रोवि सवथा नाघ्र सशयः रागदरेप विनिर्मुक्ताः कामक्रोधविवाजताः ॥ तिश्वेश्वरामिधं विर्ग परयान्त ज्ञानचष्ुषा।

ब्रह्मवैवर्ते किं प्रति बह्मवचः- ये मजनि महासानं शिवं चापि जनार्धनम्‌ । न तेषां त्वतकृतो दोषः कारयां निवसतामपि ॥ तथा-लिङ्ख महानन्दकर विश्वेशास्य सनातनम्‌ । नमस्कृत्य विमरच्येत पुरुषः प्रतरणः ॥

१८४ नाराथणमहटविरदितः- [ काशीप्रकरणम्‌ 1

तथा-त्राराणसीं प्राप्य सुदु सुरै रपीष्टदेवं जगतोऽवितारम्‌ ॥ नित्यं न पयन्ति सुदुर्धियो नरा घ्या; कलियस्तथियो मवन्ति ॥ तथा~ स्वयमेव मवो मावैः पजयेच्छाश्वतं शिवम्‌ । अत एव त्रमिः कारयां पूजनीयो मवः सद्‌ा ॥ सनत्कमारपहिताय्‌- हदं तत्परमं ज्योतिर्टिङ्कः देवे त्ववृतकम्‌ । शिषानन्दं परं धाम दुष््रापमकरृतासामः ॥ योगिनस्तदखपर्यान्त क्षाणपापा विमत्सराः तथा--इदं माहेश्वरं ज्यातिरा पाताटात्समूात्थतम्‌ अतीत्य सत्यलोकादाननन्तं दिव्य्मश्वरम्‌ ॥ तथा--अन्येऽपि केऽथथिमुपासते मा तेम्याऽप्यमा्टानि वधाय सम्पद्‌ ॥ मद्धक्तियोगेन नियाजयामं नाधो वजेन्मां सक्रदप्युपास्य ॥ तथा~-श्चात्ा ममष्वुमणिकणिकायां म्रडानि गङ्खाहदयं खदास्य ॥ विश्वेश्वर पश्यति योऽपि कोऽपि शिवत्वमायाति पुनर्न जन्म ॥ तथा--संपाप्य काश्चीं शिवराजधानाीं मङ्क्ता तदग्रे मणिकणिकायाम्‌ ॥ वृष्ठाऽथ विश्वेश्वरमेकद्‌ऽऽय सपृष्ट्वा प्रणामः परमो हि धमः ॥ विङ्गप्राणे-- वाराणस्यां महादेवि तत स्थाने स्थित। ह्यहम्‌ तं हृष्ट्वा मनुजो देवि प्युपाशः प्रमुच्यते ॥ काशीखण्डे यदि जात॒चिदन्धकद्विष स्तव नामीष्ठपुटादिनिःसृतम्‌ ॥ शिव शंकर चन्द्रशेखर. त्यसक्रत्तस्य न संसृतिः पुनः ॥

[ काग्रीपकरणम्‌ | चिस्यली सेतुः ।

तथा--ममेह परमं ज्योतिरा पाताटाद्यव स्थितप्‌ । अतीत्य सत्यलोकाहीननन्तं लिद्गरूपप्रत्‌ ॥ असिन्क्षेते तु येनाहं ह्टः स्पृष्टः समितः । संप्राप्य तारकं ज्ञानं न स मूयोऽमिजायते ॥ यो मामिह समम्यच्यं प्रियतेऽन्यत्र कुत्रचित्‌ । जन्मान्तरेऽपि मां प्राप्य स विक्त मविष्यति ॥

तथा- कायां यो राजधान्यां मे हित्वा मामन्यम्येत्‌ । स वशकोऽल्पधीमंहोऽल्पतुिमक्तिवजितः ॥

तथा--कारयां टिद्गान्यनेकानि कारयां ताथान्यनेकशः । तथाऽपि सेन्यो विश्वेशः स्नातव्या मणिकाणक्रा ॥

तथा--सर्वटिङ्गार्चनात्पुण्यं यावज्नन्म यद्र्ते । सक्रद्श्वेशममभ्यच्य श्रद्धया तदवाप्यते ॥ यजन्मनां सहस्रेण नेमल पण्यमा चतर । तत्यण्यपरिवतेन मवे द्विण्वेश्ञद्रनम्‌ ॥ गर्वा को रिप्रदानेन सम्यग्द॒त्तन यत्फटम्‌ । तत्पलं सम्यगाप्थत विभ्वश्वरावेलाकनात्‌ ॥

तथान्-अय ववश्वन्वर्‌ साक्षात्स्थावरातमा जगत्न ॥ सवेषा सव(सद्धना कत) प्राक््जषामाप ५

तथा--अत्तय्रहाय सवषा मक्तानामह सवदा । स्थास्यामि लिङ्कखूपण चान्तताथरठव अह सवषु ठङ्कपु तठाम्ब्व न सशव. परं विथ परा मतिमम ।टद्भःस्वरू।पण।

तथा-पवताध्पु सन्ना स सत यात्रा व्यधत्त च भणिकण्यातु चर्क्राता बा [वेश्वक् नरक्षत ॥ सत्यं सत पनः सत्य सत्य सल एन. एनः । श्यां देश्वश्वरा [नित्य घ्नतित्या माणकाणक्रा #

तथा--येन लिङ्गमिदं हृष्टं भद्धया खद्धचष्चषा। साक्षात्कारेण तेनाहं दृष्ट एव न सशयः ॥ भ्रवणा।द्स्य ठटिङ्कस्य पातक जन्मस। चतम्‌ । क्षणारक्षयति नण्वन्तु देवा काषगणंः सह ॥ ३४

नाराथणमहविरवितः-- [ कासीभकणन्‌ 1

स्मरणादस्य लिङ्गस्य पपि जन्मद्रया' जतम । अवश्यं नयति क्षिप्र मम वाक्यान्न सशयः ॥ एतहिङ् सम्रदिश्य गहान्निष्कमणक्षणात्‌ । दीयते महा पापमपि जन्मतरयानितम्‌ ॥ दृशनादस्य लिङ्कस्य हयमधशता द्वम्‌ । पण्यं लमेत नियतं ममानग्रहतोऽमराः ॥ स्वयं मवोऽस्य टिङ्गस्थ मम विश्वेश्ितुः सुराः राजसूयसहस्रस्य फट स्यात्स्पशमात्रतः ॥ पष्पमाजपरदानाच्च चलुकोद्कपूर्वकम्‌ । हातसौवार्भकं पण्य ठमते माक्तयागतः ॥ पजामातरं विधायास्य टिङ्कराजस्य मातत । सहघहेमकमटपजाफटमवाण्यते ॥ विधाय महता परजां पश्चाप्रृतपुरःसरम्‌ । अस्य लिङ्कस्य ठमते परुषाथचतुष्टयम्‌ ॥ वस्रपतजटेटिङ्क प्नापायत्वा ममामराः

, लक्षश्वमेधनजं पण्य सित्य प्रप्रात सत्तम, ॥

दुगन्धचन्दनरस।लङ्घमाटष्य माक्तत* । आयिष्यते चुरल्लाभेः छगन्धयक्षकर्दमः ॥ सामोद्धूपदानेश्च दिभ्यगन्धाभ्रयो मवेत्‌ । धुतदीपप्रवोधेश्च ज्योत हपविमानमः ॥ कपुरबातद्‌ (पन सङ्रहत्तन माक्तत, कप्रण्रदेदभम्वेस्षटावटपचन, १

दसा तैवेद्यमातं तु सिक्थे सिक्थे युग युगम्‌ । केटासाद्रौ वसेद्धीमान्महा मागसमन्वितः ॥ विश्वेशो परमान्नं यो दद्यात्साज्यं सशकंरप्‌ । व्ोक्यं ताएतं तेन सदेवापतुमानवम्‌ ॥ भखवासिं त॒ यो दद्याहपण चारुचामरम्‌ । उष्टोचं य॒खपयङ्क तस्य पुण्थफट महत्‌ ॥

पखवासस्ताम्बुठादिः । उलोचा ।वेतानप्‌ ।

पजोपकरणं दुष्यं थो घण्टागड्डुका1दृकम्‌ । मक्त्या मे मदने दद्यात्‌ स वसेदत्र मेऽन्तिके ॥

[ कशीप्रकरणम्‌ } त्रिस्थटसेतुः ।

थो गीतवाद्यनत्यानामेकं भतीतये व्यधात्‌ । तस्याथ्रतो दिवारात्रं मदेत्तायध्िक महत्‌ ॥ वित्रलेखनकर्मादि प्रासादे मे प्रकारयेत्‌ ।

थः सवित्रान्महामोगान्मङ्‌ मस्युरतः स्थितः ॥ `

तथा--यस्तु विश्वेश्वरं दृष्टा ह्यन्यत्रापि विपद्यते ।

। तस्य जन्मान्तरे भोक्षो मवत्येव न सशयः ॥ विश्वेश्चारभ्या तु जिह्वाग्रे विश्वनाथकथाश्रुता । विश्व्ञक्षीटनं चित्ते यस्य तस्य जानः कुतः ॥

तथा~चैर्नं विश्वेश्वरो हृष्टो यन विश्वेश्वरः स्मृतः कतान्तदरतेस्ते इशशस्तेः सृता गमवेद्ना ॥

ॐ क्के @

रिं प्रणतं लिङ्क प्रणतास्ते सुरासुरः

तया--व्यद्धतं स्वस्य सदैव तत्त-

िङ्गेऽत्र देयं मम मक्तेमागमः॥ इहाप्यमुत्रापि न तस्य सक्षय यथेह पापस्य कृतस्य पापाः ॥ दुरे स्थितेरप्यधिबुद्धिमेय- रिङ्घं समाराधि समेदमत्र ॥ भयेव दत्तेः श्रामवस्तुजाते- निभेयसभीर्वरयत्सतस्तान्‌ ॥

इत्या दिविस्तरः काशी सण्डशततमेऽध्याय जेयः ।

मात्स्ये सर्वदानानि यो दद्यात्व वशेषु ९८९7 सर्व॑तीथांमिष्क्तिः स यः प्रपद्येत मामह्‌ ॥

मारते दानधमषु-

शक्रेण त॒ पुरा देवों वाराणस्या जनादन । आराधितोऽमद्मक्तेन दिग्वासा मस्मगुण्ठतः ॥ आराध्य स महादेवं देवद्वत्वमाप्तवान्‌ ।

नारदाये--

का विभ्वश्वरं लिङ्गं ज्योतिष्क तटुख्यते ।

तदृ श्वा परमं ज्योतिरभरोति मनुजोत्तमः ॥

१८८ नारायणमहविरवितः- [ काशीपरकणम्‌ )

क्षदिः ®

तथा--हाइयां माहेश्वरं ठि्ग पूजत नामत स्तुतम्‌ । न तस्य विद्यते कृत्यं संसृतिर्नेव जायते ॥ शिवपएराणे- कायां श्रीदेवदेवस्य विश्वनाथस्य पूजनम्‌ । सर्वपापहरं पंसामनन्ताम्युदयावहम्‌ ॥ संसारदावनिर्दग्धजीवमुरुहजी वनम्‌ । दुःखाणवौघपतितग्राणिनिव।णकारणम्‌ ॥ इत्यादि ।

इति भरी विश्वनाथमहिमा ।

अथ विश्वनाथपरासादमहिमा । काशाखण्ड- यो क्यनगरे चात्र काकी राजगृहं मपर । तच्चापि मोगमवनमनध्पंमणिनि्मितम्‌ ॥ मोक्षलक्ष्मीविलासाख्यः प्रासादे मेऽतिक्ञममूः । पतल णोऽपि मुच्यन्ते यं कुर्वाणाः प्रदक्षिणम्‌ ॥ स्वेच्छया विचरन्तः खे सेचरा अपि दैवताः । मोक्षलकष्मीविठासाख्यपरासादस्य विलोकनात्‌ । श्षरीरादहृरतो याति बह्महत्याऽपि नान्यथा ॥ मोक्षलक्ष्मी विला सस्य कलश्चो येनिरीक्षितः । निधानकलक्षास्तं तुम मुश्चन्ति पदे पदे ॥ दूरतोऽपि पताकाऽपि मम प्रासाद्मूधगा । ने्ातिथीङ्कता येस्त॒ नित्यं तेऽतिथया मम ॥ भूमिं भित्वा सयं जातस्तत्मासादमिषेण हि । आनन्दाख्यस्य कन्दस्य कोऽप्येष परमाऽङ्क्रः ॥

तथा-मम सर्वगतस्यापि प्रास्तादोऽय परास्पद्म्‌ ।

परं बरह्म यदुन्नातं परमोपनिषद्‌ गिरा ॥

अथ गुक्तिमण्डपद्याः- निभरयस्याः भियो धाम तथाम्वां मण्डपोऽसि म । तत्राहं सततं तिष्ठे तत्सदोमण्डप मम ॥ निमेषारधप्रमाणं च काठं तिष्ठति निश्वटः । तन्न यस्तेन वै योगः समम्थस्तः समाः शतम्‌ ॥ निर्वाणण्डपं नाम तत्ट्यातं जगतीतले । तत्रव संजप्नेकां टमेत्सवशरतेः फटम्‌ ॥

[ शरशीपरकणम्‌ | विस्थ्॑टीसेतुः । १८३

प्राणायामं त॒ यः कुयदिप्येकं भुक्तिमण्डपे । तेनाष्टङ्कः समभ्यस्तो योगोऽन्यन्नायुतं समाः ॥ निर्वाणमण्डपे यस्तु जपेदेकं षडक्षरम्‌ । कोरिर्द्रेण जततेन यत्फटं तस्य तद्धषेते ॥ शविरगङ्खाम्मति न्नातो यो जपेच्छतरुद्ियम्‌ । निर्वाणमण्डपे ज्ञेयः स रुद्रो दिजवेषमृत्‌ ॥ बह्मय्ञं सकरतकृत्वा मम दृ क्षिणमण्डपे । बह्मलोकमवाप्याथ परं बह्मापिगच्छति ॥ धर्मशाञ्जपुराणानि सेतिहासानि तत्र यः । पठेन्निरमिलाषः सन्स वसेन्मम वेरभनि ॥ तिषेदिन्दियचापल्यं यो निवा क्षणं कृती । तिर्बाणमण्डपेऽन्यत्च तेन तप्त महत्तपः ॥ वायुमक्षणतोऽन्यत्र यत्पुण्यं शरदं शतम्‌ । तत्पुण्यं घटिकार्धेन मौने दक्षिणमण्डपे ॥ भरक्तिमण्डपिकार्यां तु यदनशनं बुधः । सर्वपापविनिर्भुक्तो नरो मोक्षमवाघ्रुवात्‌ ॥ मितं कृष्णठकेनापि यो दद्यान्मुक्तिमण्डपे । स्वर्णं सोवर्णयानेन स तु संचरते दि षे.॥ तत्रैकं जागरं कूर्याद्यस्मिन्कस्मिन्दिनेऽपि यः । उपोपितोऽ्चयेच्छिङ्कं स सववतपुण्यमाक्‌ ॥ तञ्च इच्वा महादानं तत्र कृता महाव्रतम्‌ । हच्नाधीत्याखिटं वेदं च्यवते न नरो द्विः । प्रपणं कर्वतो वस्य प्रणामे भुक्तिमण्डपे । साभनुषविष्टोऽत्र तिहैदयावदहे खलु । तथा-युक्तिमण्डपिकायां तु निमेषार्धोपवेशनात्‌ ॥ तञ्च धर्मकथाटापातयराणभ्रवणादपि काश्यां निवसतामेदं धर्मराशिः पदे पदे ॥ अत्र श्रतं स्वर्गादिफलं क्षि्रान्तरपृतविषयम्‌ ।॥ तथा--स्मरन्ति ये मामपवर्गमण्डपे रिंविद्यथाशक्ति दृद्त्यरि स्वम्‌ ॥ शृण्वन्ति पुण्याश्च कथाः क्षणं स्थिरा. से कोटिगोदानफलं मजन्ते ॥ इत्यादि ।

१९० नारायणमहविरवितः- [ काशप्रकणम्‌ ।

तथा-तथासादपुरोमागे मम शुङ्गारमण्डपः। परोमागेऽमागे तेन पिमदिशि मेरवपरदेशे पुवंमागे ज्ञानमण्डपस्य वक्ष्यमाणत्वात्‌ ।

भरीपीदं तद्धि विज्ञेयं निःधीकभ्री्मपणम्‌ ।

मदं तत्र यो इद्याद्दुकूढानि छ चीन्यहो ॥

पराल्यानि सिवित्राणि यक्षकर्दमवन्ति च । नानानेपथ्यवस्तनि पूजोपकरणान्यपि ॥

स भियाऽ्टंकृतस्तिठे्यत इुत्रापि सत्तमः ।

तथा-मोक्षटलक्षमीविलासास्यप्रासादस्यात्तरे मम । देश्वर्यमण्डपं रम्यं ततरैश्वय ददाम्यहम्‌ ॥

तथा-मत्मासाददिन्दमागे ज्ञानमण्डपमस्ति यत्‌ । जञानं दिक्षामि सततं तत्र मां ध्यायतां सताम्‌ ॥ मवानीराजसदने ममासि हि महानसम्‌ । यत्तयोषहृतं पण्यनिविश्षामि युदेष तत्‌ ॥ विक्ञालाक्ष्या महासोपे मम विभराममूमिका । ` तत्न संसतिसिन्नानां विभ्राम भ्राणयाम्यहम्‌ ॥ नियमदघ्नानतीर्थं च चक्रपुष्करणी मम । तज स्नानवतां पुसां तन्नेम॑ल्यं दिशाम्यहम्‌ ॥ परं लिङ्गार्चनं स्थानमविभुक्तेश्वरं मम । तत्र पूजां सकृत्कृत्वा कृतकरत्या नरो मवेत्‌ ॥ सादं पाश्चपतीं संध्यां कु्यात्पाद्चपतीश्वरे । विमूतिधारणात्तत्र पएश्युपाशेनं बाध्यते ॥ प्रातःसध्यां करोम्येव सदोकारनिकेतने । तत्रैकाऽपि कृता संध्या सर्वपातकृकरनतनी ॥ इत्यादे । इति भुक्तिमण्डपारि । अथ दृण्डपागिमहिमा । ततर काशीखण्डे द्रा्चिशेऽध्याये कथा-ग- न्धमादनपर्वते रत्नमदरनामा गन्धर्वः संपृणेमद्राख्यं छतं जनयिता दिशं गर लेमे । ततः पणमदः सर्वामी्टविशिषटोऽपि मूस्थपि काले सुतम छग्ध्वा दुःखितः कनकङुण्डलास्यां पत्नीमाहयोवाच । इयं सथृद्धिः तं विना भां न सुखयति तद्यदि दुताप्ादुपायोऽस्ति. तर्हि बूहीति । ततः

©} [ काशीप्रकरणम्‌ ] िस्थटीसेतुः । % १९१

सोवाच । कान्त सदाशिवमक्त्या न किंविदृहूरापं ततः पुत्राप्तये स षय इति । ततः स॒ यक्षो गीतिविद्यया भी रिवमाराध्याल्पेरेवाहोभि- स्तस्या पल्यां सतं ठेमे। तस्य हरिकेश इति नमाकाषीत्‌ । सच बालोऽपि पजननामग्रहणकथाभ्रवणादिना शिवमतीव भेजे । पित्रा स पुत्रो गृहे दीयतां मन इत्यसङृच्छिक्षितोऽपि यदा मक्तिं न जहौ तदा रितं कद्ध समीक्ष्य गहा निर्गत्य क्षतृभ्यां व्याढृटी मूय बाल्ये श्रतं कस्यचिद्राह्यणस्य वचः सस्ार-

पदे पदे समाक्रन्ता ये विपद्धिरहननिशम्‌ ।

येषां क्षापि गतिर्नास्ति तेषां वाराणसी गतिः ॥

पापरारिभिरक्रान्ता ये दारिद्यपराजिताः ।

येषां क्वापि गतिर्नास्ति तेषां वाराणसो गतिः ॥

संसारमयमीता ये ये बद्धाः कर्मबन्धनैः।

येषां क्षापि गतिर्नास्ति तेषां वाराणसी गतिः ॥ इत्यादि ।

एवं विचिन्त्य वाराणसीं गतः । तत्र च तपश्चचार । एतस्मिन्नेव

काले शिवः शिवया सहाऽऽनन्द्वनं पर्य॑स्तत्राऽऽगतस्तपस्यन्तं हरिकेश ददृक्ष । ततस्तमतीव कृशे दृषट्वा मवान। शिवं ष्यजिज्ञपत्‌ । अय तव मक्तो वरोऽस्मै देय इति । ततो महादेवेन वृषादवतीयं हस्तेन दयया संसयष्टः सन्महादेवं निरीक्ष्य तुष्टाव । तया स्तुत्या तुष्टो मवो वरान्ददौ ।

तवं दण्डपाणिर्भव नामतोऽधुना

सव{न्गिणाञ्कश्ापि ममाऽऽ्ञयाक्कटान्‌ ॥

गणाविमौ लामनुयापिनो सदा

नान्ना यथार्थो वषु संम्रभोद्धमी ॥

त्वमन्नदः काशिनिवासिनां सदा

तवं प्राणदो ज्ञानद्‌ एक एव हि ॥

त्वं मोक्षदो मन्मखसुपदेशत-

सवं निश्चलां सदसतिं विधास्यसि ॥ ५

तवं विप्रपूगेः परिपीड्य पापिनः १.

तप्रान्तिमुत्पाद्य विनेष्ये बहिः ॥ ०4... > (< . ८ ^.

आनीय मक्तान्क्षणतोऽपि दूरतो < {~ > क्ति परां दापयिताऽसि पिङ्गल ॥ ` € ५ तवत्सा्कृते क्षेत्र वरेऽथ यक्षरार

कस्तवामनाराध्व विपरक्तिमाजनम्‌ ॥

१९२ नारायणमविरवितः= [ कशीपरकणम्‌ |

प्रक्षराडिति भंषोधनप्‌ ।

समाजनं पर्वत एव ते चरे तुतः सपव मम मक्त आचरत्‌ |

समाजनं एजम्‌ ।

पर्णमद्रहुत वण्डनायक

पक्ष यक्ष हरिश्च पिद्ल ।

काशिवासषसर्ता सद्ाऽन्नद्‌

ज्ञानमोक्षह्‌ गणाग्रणी मव ॥

मद्धक्तेयुक्तोऽपि विना त्वदायां

मक्तिं न काशीवस्ततिं टमेत ।

गणेषु देवेष हि मानेषु

तदग्रमान्यो मव वुण्डपाणे ॥

ज्ञानोषतीर्थं वि हितोदृकक्रिषो

यस्त्वां समाराधयिता गणेश्म्‌ ।

स एव लोके कृतकरत्यतामग-

न्ममातलानग्रहतोऽञ् पण्यवान्‌ ॥

त्वं दक्षिणस्यां दिशि दण्डपाण

सदैव मे नेत्रसमक्षमच ।

तवं दण्डयन्प्राणमृता निर॑हा-

निहाऽऽस्व बृन्स्वानभय देश्न्वे ॥ यक्षराजाष्टकं स्तोत्रं तु नित्ययातराप्ररणे ज्ञेयम्‌ । मल्स्यपुराणे ५(महादेव उवाच-

जरामरणसंत्यक्तः सर्वरोगविवाजतः ।

मदिष्यसि गणाध्यक्षो वरदः सर्वपूजितः ॥

अजेयश्चापि सर्वषां योगेभ्वर्थसमन्वितः ।

अन्नदश्वारि ठोकेभ्यः क्षेत्रपालो मविध्यास्त ॥

महाबलो महासत्वो बह्मण्यो मम च प्रियः ।

डयक्षश्च दण्डपाणिश्च महायोग। तथव च ॥

उद्भ्रमः संभ्रमश्चेव गणो ते पारचारक। ।

तवाऽऽन्ञां च करिष्येते ठोकस्योदभरमसंभ्रमो ॥

[ काशीप्रकरणम्‌ 1 तिस्थष्टीसेतः । १९९४

तथा-देवबाह्यणविद्िषटा देव मक्तिवेनिन्दुकाः बह्म्नाश्च कृतघ्नाश्च तथा वेकरतिक्राश्च ये ॥ लोकद्वि्टा गुरुद्धि्टास्ताथायतनहूषकाः सर्वपापरताश्चेव ये चान्ये कुत्सिता मुवि ॥ तेषां नास्तीह वासोऽत्र स्थितोऽस। दण्डनायकः । रक्षणाथ नियुक्तं वै दण्डनायकमुत्तमम्‌ ॥ पजपित्वा यथाक्षक्त्या गन्धपुष्पादधृपनेः हश्वशनगृहता हि गति गणेश्वरो गताः ॥

इत्यादि । ३वेऽप्येवप्‌ ।

अथ मैरवप्रादु्मावः। तत्र कारीखण्डे चिशेऽध्ययि- कोऽसौ मेरषनामाऽत् कश पय। व्यवास्थतः। किं डपमस्य क्षिं कर्म कानि नामानि चास्यवे॥

कथमाराधितश्चैव सिद्धिदः साधकस्य व । आराधितः कतर काठे क्षिप्रं सिध्यति मेरवः ॥

ह्यगस्त्येन परे सन्देनाक्तम- एदं मेरावविमिः कः सकलभ्रेढ इषि ।पतामहः पृष्टस्ततः स स्वाल्ाः नमेवाहमेवेश्वरः सर्वश्रेष्ठ इति कथितवान्‌ । तदसहमानन्‌ ष्णुना“ (१ महं भ्ठ इति । ततस्तावहेशरेष्ठत्वे विवदमाना चतुरा ऽप वदान्पृटवन्तः

तेश्च शिषः भे इव्युक्तेभपं यदा बरह्मणो मायामाहितस्यामेमाना नापयातस्तदा सदाशिवः प्रादुर्भूय स्वकोपतः पुरुषान्तरसुत्पाद्याय बरह्मा त्वथा दण्ड्य इतिं तमूचं। किच-काटवदभ्राजसे साक्षाकालराजस्ततां मवान्‌ ।

विभ्वं मतं समर्थोऽसि मरणाद्धेरवः स्परृतः ॥ आमर्दयिष्याकि मवान्रुषटो दु्टात्मनां यतः । अ।मद्‌क इति स्याति ततः स्त्र यास्यसि ॥

यतः पापानि मभक्तानां मथयिष्यसिं तत्क्षणात्‌ । पापमक्षण इस्येव तव नाम सवेष्यात ॥

आधिवत्य च कायां ते काठराज सरव हि । तच्च ये पाकतरस्तेषां शास्ता त्वमेव हे ॥ छमाष्चम न तश्छमं दित्रगृप्तो ठिलिष्यति,

२५

१९४ नारायणर्मविरविततः- [ काशीपकणम्‌ ]

इति धरार्द्ध्वासः

वााङ््ठनख गरेण चकत च शिरो विधैः । एषं निन्दाका रिवक्त्रयुत पश्चमे ररास च्छिन्ने मो बह्महत्यासनज्ञा" प्रतिमीषणां खियश्त्पाद्य तां प्रत्युवाच । तया काश्षाप्रवेशावध्वास्म- नस्येयम्‌ । तवं च भैरवैतं कपालं धारयन्तं चाऽऽराधयात । ततः त

धेटोक्ये विचरन्का शीं प्राप । प्रविष्टमात्रे च तास्मन्कपाठ हस्तात्पपात हृत्या च पता गता ।

ततः कपालमोचनं तीथं परस्कृच्य तु मरवः त्रैव तस्थौ मक्तानां मक्षयन्नघसंततिम्‌ ॥ इति । अथ प्ररवमहिमा । तत्र पापमक्षामरदकेश्वरो तदूपादेवेति काशा- खण्ड उत्तप्‌ पापमक्षणमासाद्य कृत्वा पापश्चतान्यापे । क्तो बिमेति पापम्थः काटभरवसवकः ॥ आमर्दयति पापानि दुष्टानां च मनारथान्‌ । आमर्दक इति ख्यातस्ततोऽसा कालमरवः ॥ कलिं काट कटयति सदा काञोनिवासिनाम्‌ । अतः स्याति परां प्राप्तः कालमेरवसाक्ञेताम्‌ ॥ सदैव यस्य मक्तेभ्यो यमदरूताः इदारुणाः रमां मरुतां प्राप्तास्ततोऽसां भेरवः स्मृतः ॥ तथा-यक्िचिषञ्यमं कमं कृत मानुषदबुद्धाभः तत्सर्वं विलयं याति काट मरवद्क्षनति ॥ वि्वेश्वरेऽपि ये भक्ता नो भक्ताः कालमेरवे। काश्यां ते विघ्रसंघातं मन्ते तु पदे पदे ॥ तीं काटोदके स्नात्वा कृत्वा तपणमत्वरः । विंटोकष्य कालटराजं च निरया द्भरेप्ितृन्‌ ॥ तथा-आमर्दकेश्वरं दृष्टवा तस्मिन्पक्षे तु यत्कृतम्‌ । तत्स नश्यते पापं काटमेरवरूपिणम्‌ ॥ तसिमिन्नमर्क्े पीठं जप्तवाऽस्याम।एदेवताम्‌ । धण्मासं सिद्धिमाप्नोति साधका भरवात्तया ॥ तथा--प यं चिन्तयते काम पापमक्षणसवया। बलिषएजोपारेश्र तं तं स समवाप्नुयात्‌ ॥

[ कारीप्रकणम्‌ ] निस्थटीमेतः । १९५

तथा-तयैव मैरवाश्चाष्टौ दिक्षवष्टाछ् प्रतिष्ठिताः । शक्षन्ति सततं काशीं निवांणभी निकेतनम्‌ ॥ ररश्चण्डोऽसिताङ्कश्च कपी कोधनस्तथा । उन्मत्तभेरवस्तह्त्रमास्संहारमीषणो ॥ विधुजिह्वादयश्चतुष्पधिवेतालाश्च द्विसप्तति तमेऽध्यापे जेषः । अथ मवानीमहिमा । काशीखण्ड | योगं क्षमं सदा कु्थाद्‌मवानी काशिवासिनाम्‌ । तस्माद्‌मवानी संसेव्या सततं काशिवासिभेः ॥ गहमेध्यत्र विश्वेशो भवानी त तकुटम्बिनीं । सरदेभ्यः काशिसस्थेम्यो मोक्षभिक्षां भवच्छति ॥ इत्यादि \ सनत्छमारसंहितायम- प येऽभिवाञ्छनि समस्तमोग- निहापि शक्तिं पएरतोऽप्यविघ्नम्‌ ॥ तेभ्यः समस्तं ददती मवानी वसत्थजघ्ं गृहिणी परडस्य ॥ बह्मवेषत- हीनं वदान्यं महदल्पक वा पुण्यं महापातकसयुतं वा ॥ आराधिता समतां संविधत्ते हयापरा मो गभोकषेकदैतुः ॥ इत्यादिस्तुतिस्तु नित्ययात्रायां वक्ष्यते । अथाऽऽदित्योदेक्ञः । काकशषीखण्ड- लोलां उक्तराकश्च साम्बादित्यस्तथेवच । चतूर्थो हुपद्‌दित्यो मयरवा दित्य एव ष ॥ खसोत्कश्वासणादित्यो बद्धकेशवसं जञको । हृक्षमो विमलादित्या गङ्गा दित्यस्तथेव च ॥ द्ादशश्च यमादित्यः काशिपुर्यां षटोद्धव । तमोपिकेम्यो इभ्यः कषेत्रं रक्षन्ति सवदा तच्रापि-खोलार्कस्तवसिसंमेदे दक्षिणस्यां दिष्रि स्थितः। योगक्षेमं सदा क्यात्काक्शीवासिजनस्द च ॥

१९६ नारयणमहविरचितः- [ कारीप्रकणम्‌ )

तथा-तस्याकस्य मनो लों यदासीत्काशिदशने । अतो टोटाकिं इत्याख्या कायां जाता विवस्वतः ॥

तथा-लोलाकसंगमे स्ातवा दानं हामः युराचनम्‌ । यक्तिविक्कियते कर्भ तदानन्त्याय कल्पते ॥ नरः प्रात्वाऽसिसंमेदे संतप्य पितुदेवताः। राद्धं विधाय विधिना पित्रानृण्यमवाप्नुयात्‌ ॥

तथा-न तस्य दुःखं नां पामान ददरून च चच्का। लोलाकंमक यः पड्येत्तत्पादा दक सवकरः ॥ वाराणस्यामर्ित्वाऽपि या लाटाके न सवत। सेवन्ते तं नरं ननं इशाः छ्वद्याधिस मवाः ॥ सर्वषां काशितीथानां टोटाकः प्रथम शरः । ततो ऽङ्गान्यन्यतीथ।नि तजलष्टावितानं हहं ॥ अथोत्तरस्यामाश्चायां ञुण्डमकारष्यमुत्तमम्‌ । तत्न नाश्नोत्तराकेण राङहममाट। व्यवास्थतः ॥ तापयन्दुःखसंघातं साधरनाप्याययन्विः । उत्तरार्को महातेजाः काशां रक्षति सवदा ॥

तथा बकया वरपस्तवे- बकरीकुण्डमित्यारूया बकेकुण्डस्य जायताम्‌ । एतस्याः प्रतिभा पज्या मविष्यत्यत्र मानवः ॥ एतस्या बकयाः । साम्बो वाराणक्ीं प्राप्य समाराध्याश्िमा!टिनम्‌ । कण्डं तदयुष्ठतः कृत्वा निजां प्रकृतिमाप्तवान्‌ ॥

निजां प्रकृतिं कुष्ठरोगामावम्‌ । साभ्बादित्यस्तदारम्य सर्वव्याधिहरो रविः वृवाति स्वेमक्तेम्योऽनामयाः सवसव; ॥

रविणा द्रौपये वरप्दने- दिश्वेशादक्षिणे मागे यो मां लल्युरतः स्थितम्‌ । आराधयिष्यति नरः श्षद्राधा तस्य नरति ॥ अन्यश्च मे वरो हत्तो दिश्वेरीन पतिवते । तपसा परितुष्टेन तजनिश्शामय वञ्मि ते ॥

[ कीप्रकणम्‌ ] त्रिस्थटीसेतुः । १९७

प्रायवे लां समाराध्धयो भां दक्ष्यति मानवः। तस्य तं दुःखतिभिरमपानुद निजैः करः ॥

ये मामन्नं मजिष्यन्ति मानवाः भ्रद्धयाऽन्विताः। तह्ृरोद्यतपाणिं च तेषां दास्यामि चिन्तितम्‌ ॥ मवतीं मत्समीपस्थां युधिष्ठिरपतिवताम्‌ । विश्वेश्षाहक्षिणे मागे दृण्डपाणिसमापतः ॥ येऽचीपिष्यन्ति मवेन परुषा वा सियाऽपिवा। तेषां कद्‌ाचिन्नो मावि मयं भरिथवियांगजम्‌ ॥

न ध्याधिजं मं क्वापि न क्षुत्तेड रोषस मवम्‌ । द्रौपदीक्षणतः कायां तव धमप्रेयेऽनषे ॥

तथा शिवः भयखा एवते षा न च दष्ट कटवरम्‌ । भयखादित्य इत्याख्या ततस्तेऽदतिनन्दन ॥ त्वदर्च॑तां नृणां काश्चन्न व्याधः प्रमविष्यति।

तथा--खसोल्को नाम मगवानादित्यः परिकीतिनः ॥ विदिष्णेत्तरे मागे सवव्याधिविघातक्रत्‌ ।

विविष्टपं जिोचनस्थानम्‌ । तथा--क्ाश्षीवासिजनानेकगद्यामक्षयकरः विनतादित्य इत्याख्यः ख सखोत्कस्तत सं स्थतः ॥ इत्थं खखोल्क आदित्यः काशा वेघ्रतमांहरः तस्य दृशशनमाञ्रेण सवपापः प्रमुच्यते ॥ कारयां पेश किले तीथे खखोत्कस्य विलोकनात्‌ । नरधिन्तितमाप्रोति नीरोगो जायते क्षणात्‌ ॥

पिहिविदातीर्थं । अथारुण प्रत्यकवरपदानम- अन्न वत्स्थापितां मति पे मजिष्यान्ति मानवाः । वाराणस्यां महादेवात्तर तषा कुता मयम्‌ ॥

येऽ पिष्यन्ति सततमरुणादेत्यसज्ञकम्‌ । मामन तेषां नो दुःखं न दारिद्य न पातकम्‌ ॥ व्याधिभिनां मिमुथन्ते नोपसगंश्च कैश्चन । शोक्षाग्निना स शृद्यने धरुणा देत्यसवनात्‌ ॥

पिकशङ्िटे

१९८ नारायणमहविरवितः- [ कारीप्करणम्‌ ]

तथा दक्षिणेन विक्षालाक्ष्या इव्युपक्रम्य- वद्धेनाऽऽराधितो यस्माद्धारौतेन तपास्वना । आदित्यो वार्धकहरो वृद्धादित्यस्ततः स्मृतः ॥ वद्धादित्यं समाराध्य वाराणस्यां घटोद्धव । जरादुर्गतिरोगघ्नं बहवः सिद्धिमागताः ॥

तथोत्तरेणाऽऽदिकश्वादृव्युक्वा- अतः स केशवादित्यः कायां मक्ततमनुद्‌ः। समवितः सदा देयान्मनसा वाञ्छत फटम्‌ ॥ केशवा दित्यमाराध्य वाराणस्यां नरोत्तमः । परमं ज्ञानमाप्रोति येन निर्दाणमाग्मवेत्‌ ॥ तत्र पादोदके तीथं कृतस्वाद्काक्रयः विलोक्य केशवादित्यं मुच्यते जन्भपातकेः ॥

तथा--अतः परं शण भने विमटादत्यमुत्तमम्‌ । हारकङावन रम्य वाशणस्य व्यवास्थतपर्‌ ॥

इत्युपक्रम्य हत्थं स विमलादित्यो वाराणस्यां छमप्रदः तस्य दरनमात्रेण कुष्ठरोगः प्रशाम्ाते ॥ गङ्गादित्योऽस्ि तज्नन्या विभ्वेशादक्षिणेन वै । तस्य दर्शनमात्रेण नरः शद्धमियादृह ॥ गङ्गादित्यं समासाद्य वाराणस्यां नरोत्तमः । न जातु दुगंतिं कारि ठमतेन च रागमाक्‌ ॥ यमेशशात्यश्विमे मागे वारेशाप्पकता मन । यमादित्यं नरो दुष्ट्वा यमलोक न परयति ॥ थमेक्षं च यमादित्यं यमेन स्थापित नमन्‌ । यमतीर्थे कृतघ्नानो यमलोकं न परयति ॥

अ्रार्थक्घमेण पाठक्रमबाधात््रानानन्तरं नतिक्ञेया । इति दाद्‌. शाऽऽदित्याः

अथ षट्पश्चाशदगणेशशाः । तच्र काश्षी खण्डदटोकटेखनेऽतिविस्त- रापातात्तकथं एवोच्यते । असीसंगमेऽकंविनायकः १ । कत्रादक्षिणे इुगाविनायकः २। मीम वण्डासमाप मीमचण्डीविनायकः २। क्षेत्र.

[ क्ाशीपकरणम्‌ | त्रस्थठासेवुः । १९९

पिमे देहटिबिनायकः ४ । क्षेत्राह्वायष्ये उदृण्डविनायकः ५। कषत्रो ततरे पाकषपाणिविनायकः ६ । वरणासंगमे खवेविनायकः ७ । क्षत्र प्राच्यां सिद्धिविनायकः ८1 एतेऽष्टौ बाह्यावरणे । अकंविनायकादुत्त- रतो म्बोद्रविनायकः ९। दुर्गविनायकादुक्तरे कूटदन्तविनायकः १०। मीमचण्डीविनयक्षादींश्चाने शालकरकट विनायकः ११ । देहाटावनाः कालाय कष्पाण्डविनायकः १२। उदण्डदृभ््यां युण्डविनायकः १३ । पाकशपाणेदक्षिणे विकटद्विज विनायकः १४ । खव्नचत्या राज- एत्र विनायकः १५॥। तस्मादृक्षिणे प्रणवविनायकः १६ । एतद्वा यावरणे । टम्बोदरादुदीच्यां वक्रतुण्डिनायकः १७ । कूटद्न्तादुत्तर एकदन्तविनायकः १८ । शालकटङ्कट दीशाने नतेपुखविनायकः ११। कष्माण्डादर्दतः पश्चास्यकिनायकः २० मुण्डद्ाभेव्यां हरम्बावना- यकः २१। विकटद्न्ताहक्षिणतो विघ्नराजावेनायकः २२ । रानपुत्रा ्ेऋरत्ये वरदविनायकः २६९ । प्रणवाद्याम्यां मोद्करभियविनायक्रः २४ । एतेऽष्टौ ततीयावरणे । वक्रतुण्डादुत्तरेऽमयद्‌ विनायकः २५॥। ९कंद्‌ना- त्तरे सिंहहुण्डविनायकः २६ । चितुण्डादीशान्या कूणताक्षापिना। यकः २७। पश्चास्यालाच्यां क्षिप्रप्रसादनविनायकः २८ । हरम्बादा- ग्यां दिन्तामणिविनायकः २९ ॥ विन्नराजाहक्षेणे इन्तहस्तावन विक" ३० । वरदन्नै्ंते पिबिण्डिल विनायकः ६१ । मदकाभरयाद क्षण उद. णडमण्डविनायकः ३२ । एतेऽष्टौ चतुधावरणे । अमयदादुत्तर स्थूल न्तदिनायकः ३३ । सिंहत॒ण्डादुत्तरे कठिप्रियविनायकः ३४ । कूण. ताक्षादीक्षाने चतदन्तावेनायकः ३५। धिप्रप्रसादनावा्य्यां द्वितुण्ड- विनायकः ३६ । विन्तामणेरग्नेये ज्ये्ठविनायकः ३४। दृन्तहस्ताद्याग्ा गजविनायथकः ३८ । प चण्डलादाक्षण काट वेनायकः ३९ । उद्रण्ड- अण्डाद्याम्यां नाजेकाविनायकः ४०। एतेऽ्ो पश्चमावरणे । भाच्या मनिकशिविनायकः ४१ । अध्रेय आश्ञाविनायकः ४२ । दक्षिणे सृष्टिविनायकः ४३ । नकत यक्षावनायकण ४८ पथ्रिमे गजकर्णविनायकः ४९ । वायव्यं वचित्रवण्टावनायकः । ४६ । उत्तरे स्थूलजङ्‌घविनायकः ४५. । दशने मङ्लविना. यक्षः ४८ । एते पष्ठावरणे । माद्परमाद्‌म॑ दसग्रखदुमखन्तानद्रारादि- परक्तविनायका अष्टौ प्रागाद्किमेण सप्तमावरण ५६ । धटपचाशद्रजमुखानेतान्यः सं मरिष्यति । दुरदेशान्तरस्थोऽरि स शरतां ज्ञानमाषरुषति ॥

२०० नारायणमष्टविरदितः- [ कशीमकरणम्‌ |

इमे गणेश्वराः सवै स्मर्तव्या यत्र छु्रचित्‌ । महा विपत्समुद्रान्तः पतितं पान्ति मानवम्‌ ॥ इति ।

मगीरथहरेशमद्कपदबिनदुविनायकाश्रलवारोऽपरेऽपि सप्तपश्चाशेऽ ध्याये ज्ञेयाः । स्संपत्करं नाम हुण्डिस्तोत्रमपि तत्रेव जेयम्‌ । अधाच्च विष्णामू्तयः। काशीखण्ड एकषषितमेऽष्याये काथिदिष्ण. मतीरक्ताऽन्त उक्तम्‌- नाराथणाच्छतं पञ्चशतं च जलशायिनः। वि्ञत्कमटशूपाणि मत्स्वषूपाणि विंशतिः ॥ मोपालाश्च शतं साष्टं बुद्धाः सन्ति सहस्रशः । ्िश्चत्परश्यरामाश्च रामा एकोत्तरं शातम्‌ ॥ रिन्णरूपोऽसपयहं चैको गुक्तिमण्डपमध्यतः । इति । अथाऽऽवक्यकतीर्थानि । बह्मवैवतं सूत आवहयकानि तीर्थानि शुण्वन्तु द्विजसत्तमाः अन्नानाप्मत्यवायी स्यादविमुक्ते स्थितां नरः॥ गङ्काञ्नानं नित्यमेव प्रशस्तं गङ्गान्नायी सर्वतीर्थेषु सन्नो ॥ गङ्खगघ्नानोपेक्षयाऽन्यस्य यात्रा नो कर्त्या धमद्ग्मिद्‌ मिहि ॥ मध्याह्वे मणिकणिकामनुसरेत्सवा धहन््। एुन- मेक्षाथादिसमस्तसिद्धिदजलां विष्णोस्तपःसत्फठम्‌ ॥ देवा देवमुनीश्वराश्च कषया नागाः सुरा मानवाः करत्वा धभ॑शाते महेशश्ञरणा यां प्राथयन्तेऽनिशम्‌ ॥ ततः एनः पश्चनदं रमापते- पिवासमूतं सकल।थसिद्धिदप्‌ ॥ घवायान्नरः पापविनापूष मोक्षान्तसि द्धि परवृमादरेण ॥ आ दिकिश्शवपर्द पर पद संगम वरणया च गङ्खया ॥ घ्राति यः सुकृतपरप्‌रतो यत्र विष्णुपएव्‌ माक्ष जायते ॥

[ श््ीपकणम्‌ | तरिरथलीसेतुः । २०१

धुटटङ्कपुरतः प्रजापते-

स्ती्थप्रत्तममतिप्रयागङम्‌ ॥

गङ्या यमुनथा च संगम

तत्र भज्ननकृतां न मजम्‌ ॥

भङ्ासस्षमदवर्‌ समर्ज्प

नरो निजेन मवान्धिताषे ॥

सुती ्थकामस्य सुकामपरति

भवेदवरयं खल यत्र सिद्धाः ॥

गङ्तातीरे यानि तौथानि सन्ति

तेष ब्नानं गह्या सिध्पताह ॥

लिङ्धः तीर्थं तिष्यकलि समेत.

सूत्रेण स्थारज्ञानमव्रत्यलाकः ॥

नित्यानि तीथा नि मवन्ति चता

व्यन्याति याच्रादिवसेऽपिकानि ॥

तत्तदिने कार्यशते विहाय

स्ानाथमेत्र प्रयतोऽमिगच्छेत्‌ ॥

गङ्काञ्चानभिति । अत्र यद्यप्यविशेपेणाक्तं तथाऽपं पनः पञ्चनद्‌-

नित्पय्र उकः प्रातः पञ्चनदे निमिते वचनाचेदं सन पञ्चनदं रतिश्च द्रव्यम्‌ । तत इति । इदं च मध्याह्ने मणिकाणकाश्चनिनन्तरम्‌ । रत्यहं क्रमेण पञ्चनदादितीथंचतुष्टयं घ्षनिं कषेत्रसन्याक्विपवम्‌ । अन्यस्य त प्रातः पञ्चनदघ्नानं मध्याह्नं मणिकाणकान्ननि चति दवम वाऽऽवर्यकम्‌ । यटा नूतना गतविषयभतत्‌ । तस्थतावन्त्वावरेयक्ान) अन्नानाचत्यवायी स्थादिप्ुक्तेः । ताथ।न्तरकरणं फटाधक् न त्वक रणे काज्ञीयन्नविगण्यम्‌ । अविमुक्तं स्थित इत्यापि तत्परमव । नूतन्‌- गतेऽपि स्थितत्वाद्धूमादिपरमत्वथायामावाच्च । एतेषा च नत्यानाम्‌५ स्तां पपनाक्षादिफलं स षोगपरथक्त्वन्यायन सेयम्‌ । गङ्गात(र शत । गङ्धाश्चानादेव तत््रनसिद्धिनं तु तदधक्लायम्‌ । ॥ठङ्गामात्‌ । कला त] धपरिवायकान्तरामावादिङ्गसमसूषेण तत्च्या तत्तधि्मत्ययः । दानार्थमेवेति। अमिगब्छेदेवेत्यवङ्रारो भिन्नक्रमस्तेन तत्तादन तत्तया न।

[नित्पात सध्यत। अथावश्यपञ्यदेवाः । तत्र बह्मवेव^-' अवरधपूज्य वव्‌ दवद

च्छामि नििन्ननिवासकमिः ' इति. रिष्वेण प्ट गुरुखवा- २६

२०२ ारायणमहविरवितः-- [ काशाप्रकाणम्‌ |

पे काश्यां निवसन शेकरह।रेस्वाराधनातत्पराः

स्तेथां पापचयोऽपि याति विलय भ्राक्त ठटमन्तेऽप च॥ यं काश्यां मवनाशनों भगवते। श्र।मद्धवार्ना जनाः सेवन्ते सततं सपजनपरिकरामादामस्तं स्थराः ॥

पारक्र(मः प्रदाक्षणा । सर्वषां विश्रहर्बणां कतंणामपि सेश्वर। । अतो मवान्यधीन हि क्षत्र पज्या ततः परा ॥ ये कार्या प्रमजन्ति हृण्डगणप सवाघविप्रापहं तथां टण्ट्यवमस्तकशषाखविहितान्मोगान्परयच्छत्यसा ॥ ये नानाविधमोदकः सुमधुरेावप्रान्युएज्याऽऽदरात्‌ रतत्वा मोदकदास्त एव एसिनः करथामवर4 जनाः ॥ तण्टितजः पियः पत्रो मवान्याः ३।करस्य च । तस्य परजनमाच्रेण चयोऽपि वरदाः सदा ॥ गपोश्षः सर्वदेवानामाही पूज्यः सदेव हि । सर्वैरपि महा विघ्रनशकराऽन्यत्न कात्वह्‌ ॥ ये काटराजं कटठिराजमाषणं ह्य।राधयन्तो वटक्राञ्पमक्तेः ॥ भजन्ति काहयामपवर्गहता- स्त एव कारयामपवभमाजः ॥ आराधितः काटराज। महेशः पापानि सव।(५ वेनाश्यत्यटम्‌ ॥ मनःश्शद्धि प्रकरोति यन भजत्यजघ्न शिवम(ारेतारम्‌ ॥ ये दण्डप।णि द्विज मोजनाये- भजन्ति कायां हुखवासहेत।ः ॥ ते विप्रपगान्पारहत्य दूरः दारात्पदं शाभ्बतमाप्रुवान्ति ॥ दण्डपाणिमजनं सुखदं संभ्रमोद्भ्रमिकरारनाशशनम्‌ ॥ भद््यमोजपसखमाक्षरं यत स्ताद्वना मवि व्यङ्घुञख यतः॥

[ कशीप्रकणम्‌ | तिस्थ सेतुः । २०३

न्द

लोटाकादिरवीन्रवौ सुमधुरेदुग्धादिमिः इद्विजा-

ताराध्याऽ<भ्रमवासिनोऽपि सततं भवेमेजन्ते जनाः ॥ तेषां शोकरजादिदोषनिवहान्दूसी करात्येव य-

तसर्वेषामभिवाच्छितं च विद्धत्यराधितो मास्करः ॥

विङ्गपराणे- अतः परं प्रवक्ष्यामि चण्डिकाः क्षे्रस।स्थताः। दक्षिणे रक्षते दुगा उत्तरेश्वर। नेतं ॥ अङ्कारेश्वरी पश्िमे हु वायन्ये मद्रकाटिका । उत्तरे मीष्मचण्डी च महागुह्या तथातः ॥ ऊर््वक्ेशीसमायुक्ता शांकरी पूर्वतः स्पृता । ऊर्ध्वकेशी तथाऽशगरेये {चित्रघण्टा च मध्यतः ॥ एतास्तु चण्डिका देवि योऽत्र द्रक्ष्यते मानवः | तस्य तष्टाश्च ताः सर्वाः क्षेत्र रक्षन्त तत्पराः ॥ विश्च कर्वन्ति सततं पापानां देवे सर्वदा । | तस्माचेव सद्‌ा पज्याश्चण्डिकाः सविनायकाः ॥ यद्‌ च्छत्सततं देवि वाराणस्यां शु माताप्‌ । इदं च पुराणद्वयोक्तमपि देवपूजन क्षेवनिदासिनां नेति न्नतारयफल- दरा राऽध्ययनवदावश्यकम्‌ । तत्फलकता च नान्न नवासा विप्र कदन्ति सतततमित्यादिना गम्यते । तेन नूतनागतानामद्मावर्यक् न्‌ मवति । करणे तु फलातिक्ञय इति । अत्रापि नेवन्नाथततं सत्व फलान्तरार्थत्वमपि ९य।गपुथक्त्वेन । इति श्रीमद्धश्रामेश्वरश्रेसूनुनारायण मह विर चत तरस्यट सेतौ काङ्ा प्रकरण नानतीथनानादेवताकथनम्‌ ।

अथ नित्ययाच्रा।

बह्यदवत क षप्रभ, [नत्ययाचा्धन ठ वक्रपरहास उत्तम । यथा क्षिकं पाप नेत्यम्व भरणरयात ॥

मगवादुवाच-

२०४

नारावणमहविरदितः- [शीप्रकरनम्‌ |

प्रात! प्रातः समत्थाय दुण्डिराज नमत्पुनः म्रवानीक्षंकरं पश्चात्कादभरवमेव च ॥ दृण्डपाणिगणेांश्च केशवादेत्यचण्डकाः । ततः क्ौचादिकं क्रुत्वा दृन्तधावनपुवेकम्‌ ॥ घ्ञानमत्तरवाहिन्यां श्रत्यादिषु यथादेतम्‌ । ततः दध्यातप्णादि विधाय स्वाधकारतः॥ विश्वेश्वरं स्मरन्गच्छेत्यजासिाधनसयुतः। आदौ देभ्या मण्डप संप्रविश्य

तच स्थित्वा परजयेद्र मवानाम्‌ ॥ साद्गोपाङ्गामागमोक्तेवधानः

स्त्वा नत्वा प्राथयदच्द्‌ चद्‌ ॥

सर्वेषां विप्रहतेणां कर्तणामापे सेभ्वर। । अतां मवान्यधोनं हि क्षेच पज्या ततः परा ॥

तथा--प्रीमद्धवान। सदन समाप्य

प्रदक्षिणीकरत्य तथाऽष्टवारम्‌ ॥ रततिं प्र्ुवन्ति नर।त्तमा यं परकृषटगद्या दि भरुत्तमास्ते ॥

तथा प्रदक्षिणीकृता यैस्तु महापातक नाशिन ।

अष्टवारं सकरतिभिनं तेषां भ्रमणं मवेत्‌ ॥

मवानीं प्रकम्य काश्ीखण्डे--

अष्टौ प्रदक्षिणा देयाः प्रत्यहं तुष्टितत्परः । इति ।

हदः € भ स्तातिषथा

त्वं बह्मविद्यया मज्तां जनाना. ममक्तिमाजां किट काटरातिः ॥ देहादिसंसक्तधियां विमोहिनी भाया परानन्वमयीं ह्यत द्रि) ॥ शिवे सदानन्दभय ह्यधीश्वरि

श पार्वति ज्ञानधनेऽम्बिके शिवे ॥ भातिक्लालाक्षि मवानि सुन्दर त्वामन्नपणे शरणं प्रप ॥

[करीपरकाणम्‌ त्रिस्थदीसेतुः । २०५

जय जय जगजननि जगजग्बाटजाटनिवारिणि । जाताजातविध्यमानजन्त॒जातजी वातुछते ॥

जय जय यज्ञादिसकटधमफल प्रद्‌ ।

जय जय महादेवि महादेवप्रिये ॥

महाफटंप्रदे महाक्षेञज्रनिवासिनि । महापातकोघतलदहनक्रपावलोके ॥

जय जय मवानि मवप्रिये ।

मावामावितमक्तमवे ॥

जय जय पार्वत्यपर्णे पण पष्पफलदानदारितदारिद्यपश्नरे । जय जय उभे। उत्तमोत्तमसेवितचरणकमलनखकि लकषम ।

जय जय अन्नपुणे अन्नप्रदाननिरते ॥ अन्नार्िसंगरहुपर । अन्धबधिरपङ्कपतितमहापापिङरणागतत्राणनिरते ॥ मोक्षाथिनां मोक्षदनामधपेया

धम विनां धम द्‌ चन्तनाया ॥

अथ थिनामर्थदपादपद्मा

कामाथिनां कामदकल्पवदि ॥

उद्यदमास्करसंनिमां त्रिनयनां माणिक्यवण। शिखां पाक्षं बाङ्कुरामिष्ुचापमशनिं बाणं दधाना पराम्‌ ॥ ध्यात्वा कल्पलतां समस्तफटदां नित्यां नितान्तपियां विश्वेशस्व विनायकस्य जननीं गारी नमेद्राटुताम्‌ ॥ पे येऽविशकते श्ुतिमातरं शिवां शिवाङ्कगां साधितमक्तफायाम्‌ ॥ आर्था मजन्ते परमादरेण दारिद्यबन्धादिमिवं न तेषाम्‌ ॥ अच्च क्रमः मवानीं यथोक्तविधानेन संपूण्याष्टवार परदक्षिणाकरत्य ¢ ०५ (न ¢ स्तुत्वा नत्वा प्राथयेदिति । प्राथना यथा- मातर्मवानि तव पाद्रजो मवानि आतम॑वानि तव दासतरो मवानि ॥

२०६ नाराथणमहषिरचितः- [काशीप्रकएणम्‌ |

परात्मवानि न मवानि यथा मवेऽस्मि- स्वद्धाग्मवान्यनुदिनं न पुनम॑वानि ॥ इति । तिष्ठता गच्छता वाऽप स्वपता जायताऽपवा। अपं मन्तः सदा जप्यः सुखाप्तये काशिवासिना ॥

तदनन्तरम ततो दण्द गत्वा सधूरतरनन्यबमव. रुपास्य सत्त्वात विेववेधमयविप्रा्धशमनम्‌ ॥ अय नेत्य प्राकता बाधरतुटसास्वकडसद्‌ श्रतथ्था ना यस्य प्रमवातंस के सास्यानटयः॥

विविधविघ्रनिवारकस्य नित्यस्यापि गणेशपूजनस्य चतुथ।भनु्टा- नात्सखादिकमपि फट मदति संयोगप्रथक्त्वादिति मावः । मधुरनवर्य मोदकाः । दुण्डिस्तुतिश्च काश्।खण्ड सप्तपञ्चारोऽध्याय द्रष्टव्या वस्त

रभिया तु नोध्यते। गच्छेत्ततों विश्वप।त महामतिः प्रदुक्षिण(करुत्य सतारताय ॥ घ्नाला ततो दण्डपतिं प्रणम्य

संपज्य निर्बाणगतं च पञ्चकम्‌ ॥

सुतारत। य ज्ञानवाष्यां ब्रादा ता प्रदृक्षणङ्त्य दृण्डपाषण सपज्य स्तुत्वा च प्रणमेदित्यथः । दण्डपाणस्तुतिस्तु यक्षरा्जा्टकखूपा

केश्चिखण्ड।

यथा--लमदाङ्कजाद्मृतपूणमद्रसु त्तम । निर्धिघ्रं करुम यक्ष काश।वसाशवाप्तप॥१॥ धन्यो यक्ष; प०। मद्रा धन्या काश्चनङ्कुण्डट । ययोर्ज॑ठरपठेमदण्डपाणे भहामते ॥ २॥ जय यक्षएतं ५।२ जय 1पद्गटट चन । जय पिङ्गजटामार जय दण्डमहायुध ॥ ३॥ अविप्रक्तमहक्षतरे सृत्रधारा्रतापस । दृण्डनायक मीमास्व जय वेश्वश्वरापरेय ॥ ४॥ सीम्यानां साम्यवद्न मापणनां मयानक्‌ । ्त्रपापथियां कल महाकाठ महामिय ॥ ५॥

[कराशीपरकरणम्‌ | ` तचिस्थटसितुः । २०७

जय प्राणद रक्षन्द्र काशावासान्नमाक्षद्‌ । महारतनस्फरदर्मिचयष चत वेग्रह ॥ ६॥ महासंभ्रान्तिजनक महद्भ्रानितिप्रद्यक ।

अभक्तानां च भक्तानां सभ्रान्वुद्धान्तिनाश्षक ॥ ७॥ प्रास्त्यनेपथ्यचतुर जय ज्ञाननिधिप्रद !

जय गौरीपदान्नाले मोक्षक्षण विचक्षण ॥ ८ ॥ यक्षराजाष्टकं एण्यमिद्‌ नित्यं विकाठतः।

जपामि मेत्रावरुणे वाराणस्याप्तिकारणम्‌ ॥ दण्डपाण्यष्टकं धीमाञ्जपनिभ्रेन जातुषेत्‌ ।

श्रद्धया परिभूयत काशीवासफटठं टमेत्‌ । इति ॥

तदनःतरं निर्वाणमण्डपगतं देवतापश्चक़ पूजयेत्‌ । तच्च ˆ आदित्य द्रोपदीं दिष्णां दण्डपाणिं महेश्वरम्‌ ' इति काशाखण्डाक्तम्‌ । क्रमण नाममन्तैः पौराणमन्तररवा पूजयेत्‌ । अनन्तरम्‌-

ततो विश्वेश्वर गत्वा प्पयेत्यश्चकेः शुभः ।

छ्ापयेच्च ततो गाङ्घेस्तो रुदरपुरस्कृतः ॥ गन्धपष्पप्रधपश्च दी पनवेद्यकेरपि । नानादिपिश्चोपचरेयथावि मवसतकृतः ।

पजयित्वा महादेवं काशीनां जगहरम्‌ ।

प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा प्रणामान्दश् पञ्च वा ॥

अन्नोपचाराननङ्कीकृतश वदीक्षश्चदराद्कः पराणमन््वा कुयात्‌ । अङ्ाकरतदेक्षश्रेच्छवागमाक्तमाग्ण वं दिकमन्तरपाराणमन्तरस्षमुचचेतन- केकसमसितेन केवटेन वा कुयात्‌ । दैवस्यात्र नित्यस नाहतत्वऽप्युप- चरते नाऽऽवाहनाद्यप्यनषटेयं विसजन दूपचाराननतगतत्वन्नादु्ठ वामाति केचित्‌ । अन्येतु यमपि नच्छन्त- उदह्ास्रावाहने न स्तः स्थिरायणुद्धवा चनं । अस्थिरायां विकल्पः स्यत्स्थाण्डले तु मवहुयम्‌ ॥ उद्वासा विस्तजनामात मागवतव चनात्‌ । पएश्चकारतिं । पश्चब्राः प्यायस्वेत्ादिमन्त्ेः स्ञापयेत्‌ । रुद्र परस्कृतेरत्यतदच्चान्रृतस्यापि पिर धणमर । ततश्च यथाविमव प्रत्यकं समु चतव। पश्चाग्तेस्तायेन वा । ‹ अथातो शद्रन्नानाचनविधे व्याख्यास्यामः इ।त बो धायनसुत्ोक्त भममण हपरद्ररुदमहारद्रातरदरामपक शक्त्या जुयादत्य५, । पजा

२०८ नारायणमहविरवितः- [शीप्रकणम्‌ |

मण््ास्तु विस्तरभिया न िरूथन्ते । ततो वृश्च पञ्च वा सष्टद्गप्रणा- मन्कर्थवि । ध्यान तु प््ठपुरणे- अकटङ्कशरवणशशाङ्युतसप्रमः । सोमसुयपेनयना इदशबाहुः शश्ाङ मृत्‌ ॥ ग रीपरीरण्यतनुनानायुधसमप्रज्जलः । तथा-तडित्कोटिसमपस्य कोरि चन्द्राकसंनिमम्‌ । इन्दियात) तममलं चलो क्यव्यापकं परम्‌ ॥ मोक्षाय यन्मया प्रो निरव निरन्‌ । यस्थ मास्ता रविम।पि चन्द्रः पावक एव च॥ नक्षत्राणि यहाश्चव न तद्धाकयते रषिः । न पौयपकरो ना्िन ताडद्रहतारकम्‌ ॥ कार्या विश्वेश्वराख्यं तलिङ्ग दष्टा विुच्यतं । एवं ध्यात्वा स्ततिं कुर्यात्‌ । वथा बह्मवैव^- जय विभ्वेश्वर विश्वाधार विग्वूप विष्णुप्रेथ वामदेवं महावेष दैवा पिदेव दिव्यद्प दा नानाथकृश्ञरण शरणागतवनज्रपञर साध- ताविलक्ायकायातीत कारणकारण कमाादृतुणदृहन दृनिवान- कर॒ दारिताविलदारिद्य जितिन्दरियप्रिय जितेन्दरिथकगम्य काश स्थस्थावरजङ्कमनिवणदायक त्रिद्ङन.यक कारिका।प्रय नमस्ते

नमस्त ।

इत्या दिनामबहूलंः स्तोत्रैः स्तुत्वा पननमेत्‌ ।

यटा मिश्नादिस्तुतिरन्या वा पोराणिक। वेङकां वा समुश्वता व्यस्ता वा ज्ञेया । अचर ययपि विश्वश्वरलिङ्क किचिद्पनावतऽन्यदा- नीयते च कालवकाप्परुपेस्तथाऽपि तत्स्थानस्थिते यासन्कास्माश्त्य्‌- जादि कार्यम्‌ । प्रथमोत्तमसामिधेनीतितवन्पायेन नियतस्थानास्यतधम- त्वात्यज्यादीनाप्‌ । तेन विकृतौ प्रवोवाजीयाति।रक्तायाम।प _तत्स्थान- पतितायां यथा वित्वं तथा मुख्य विश्वेश्वरज्योतिलिङ्कामावेऽपे तत्स्य नस्थिते लिङ्गान्तरे प्रजादि कार्थम्‌ । यदाऽपि म्च्छाददुष्टराजवशा- तस्मिन्स्थाने किंविदपि लिकः कदाचिन्न स्यात्तद्‌ाऽपि प्रदृरक्षणानमस्का- राद्याः स्थानधरमां मवन्त्येव तावतैव च नित्ययात्रासद्धुः । सनापन- हुयस्तु साथिषठाना न मवन्तीति निणयः । एव लिङ्गन्तर प्रतिमान्तरे

ज

च्‌ सर्वत्र जेयम्‌ । द रश्वरादिष्वप्ययमेव पजाप्रकारां जेया रेषा नुक्तो । तदुक्तो ठु सर एष ।

[ काशपरकरणम्‌ ] तिस्थ सेतुः । ६०१

निषांणमण्डपे स्थित्वा विष्णं नत्वा पनः पुनः । देवस्य दृक्षिणे मागे सक्षान्मुक्तिः करे स्थिता ॥ यदुच्यते तत्र श्ुमाश्चुमं वा नरे; समस्तार्तिहरे सुभण्डपे । तदेव वृद्धि शता प्रयाति तस्मान्न तत्राति बदेद्विपश्चत्‌ ॥ ये स्मरन्ति महाविष्णां ये स्मरन्ति सदाशिवम्‌ । त एव तज्ाधिककृता न ये विकरतवादिनिः ॥ अन्यत्रापि वदन्ते किं जनाः सकृतकारिणः। किं पनः काशिकामध्ये अन्तर्गेहे ततोऽपि हि ॥ ततोऽपि भण्डपे दैवि निवणपद्त्तके । हति देवं समभ्यस्य गच्छेद्यत्र इुविभ्रमत्‌ । देवदक्षिणमागस्थे भक्तिमण्डपे स्थित्वा एवाक्ता स्तुति कृता नम स्कारं च कृत्वा विष्णं च नत्वाऽभक्तिनिरासेन गायन्नामुद्रागमाक्तम- न्नादजपं वथाङशाक्ते विष्णोः शेवस्य वा नामस्मरणं कथारूपं षा स्मरणं कृत्वा विश्रमार्थं गच्छेदिति प्रघट्काथः । अन्न प्रदाक्षण।विषवे

विप्रतिपत्ति; । तत काचदाहुः- तकां चण्ड्यां रेः सप्त तिस्रो दद्याद्रेनायके । चतरो विष्णवे देयाः शिवस्याधप्रदक्षिणम्‌ ॥ तथा-अपस्यं यतीनां स्यात्सव्यं तु ब्रह्मचारिणाम्‌ । सत्यापस्यं गृहिणां शंमोनित्य प्रदक्षिणम्‌ ॥ तथा--शिषं प्रदक्षिणी कुवंन्सोमसूत्रं न लङ्घषेत्‌ । लङ्घने त्वेकभेकं स्यदृटङ्ष्यात्रायुततजयम्‌ ॥ अर्पप्दक्षिणप्रकारश्च- वृषं चण्डं वपं चेव सोमं एुनव्रषम्‌ । चण्डे च सोमसूत्रं च पनश्रण्ड पुनवेषम्‌ ॥ नवपदक्षिणोपेत यस्तु इ्ुप। सदक्षिणम्‌ । पदे पदेऽश्वमेधस्य फलं प्राप्रोति स धुवम्‌ ॥ ` सध्ये सष्यं विजानीथाद्पसष्येऽपसन्यकम्‌ ॥ इति । 2७

२१० नारायणमह विरवितः- [ऋशीपरकरणम्‌ ]

साभसुवपारमाण च- प्राप्तदविस्तारसमानसूत्र सोमस्य सूत्र दिश समसूत्रपर्‌ ॥ सूत्राद्रहिटंडवनता न दोषः सद।पमभ्यन्तरल्ङधन तु ॥ अयमर्थः--पध्यस्थितं चिङ्खमदधकरत्य भदवाधक यावत्र तावदेव भित्तेः सोमस्य दिश्यसरस्यां सूत्र सामसुत्र तन्न ठङ्घवत्‌ । ततोत्ये न सोमरन्नं तहङ्घनेन दूषिः । कंत्वक्मके प्रद्ाक्ष णमेक्प्रदक्षिणफलं मवति । तदलङ्घनं ववयुतत्रयप्रदाक्षणफठ स्याहित्यथ॑ः । यथाश्रतव्यास्याने हु ट्ङूषनं कमक स्यादति न्प द्यते तह पनस्य निषिद्धतति । समस्य इश त्युपटक्षण तन प्रणाः ट दिकात्यथः । 1६५५ प्दक्षिणप्रयं कुयाद्यः प्रास्ादसमन्ततः। सव्यापसध्यन्यायेन प्रदुणत्या श्चा चनरः॥ एठे पटे ऽश्वमेधस्य यज्ञस्य फटमाप्रयात्‌ । त ति्न्नापि धवश्च शनगच्छतदीक्षणाप्‌ ॥

नारदाय शिवं प्रदक्षिणी कुय।त्वष्याप्तव्यविधानतः । हात्‌ ।

यत्र विशषः- सामयुचद्रयं यत्र यत्र वा ववष्णुपान्दुरप्‌ । अपसष्यं न करवीत कुयादेव प्रदक्षिणम्‌ । इते ॥ एतस्यायं न विषथः । तस्माद्दृषादिक्रमेणेव विश्वेश्वर प्रदक्षिणा कति । अच केचित । एव विरुद्धवादयसमवाय सत्वाप- ‹ एजयिला महादेवे काशानाथ जगह्ुरुम्‌ । प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा प्रणमेदृक्न पञ्चवा ॥ इति बह्मदेवत वाक्येन निण्यः । तस्य विश्वनाथपूजप्रररणपाठत्‌ । सव्यापसत्यवचनानां तवनारम्पाधातत्वेन याच्ताचतसाचानामातवदन्य- विषयसन सावकाशलात्‌ । लिङ्क एराणव चननास्य।पसहाराऽप विकर ल्पासह्त्वान्न समवाते । तथा हिन चतु करणवन्नाप चटरदत्तवः दुपसंहारः) तद्रर्ाऽऽकङ्क्षामवत्‌ । नाप साप्तदरयवद्‌ारम्याधति- धाद ह्यवेबत वचनस्य । क च~ |

{ काशीपरकरणम्‌ 1 ्िस्थर्छीसेतुः। ` २११

@ (करे श्व क्के ऊन

सामान्यविधिरस्पष्टः संदहवियेत ववेशेषतः । स्पष्टस्य त विधेन।न्येरुपसंहारस मवः ॥

ह तिन्थायनास्पष्टस्य स्प्टेनापसहारां मवाते। न चात्रास्पष्टताअस्ते क्ाकश्ीनाथज्ब्देन विशेषपरत्वादाते ' तद्युक्तम्‌ । तत्वोवाशष्टप्रद्‌ क्षिणाविधायकस्य प्रद क्षिणातुवादेन 1चत्वविधायकस्य वा बह्मतवत- द्चनस्य प्रदृक्षिणाप्रकारानुक्तरस्पष्टस्य प्रकारकाटक्षस्वाऽऽरम्याघति- स्थापि प्रकारविरोषसम५कवचनरनारमभ्पाधातरप्यारम्याधतजुहूविधाः यकवाक्यस्याऽऽकाङक्षितप्रकतिद्रव्यसमपकपणमय।वाक्यनवे प्रकार. भपकद्देनेकवाक्यत्दस मवे वाधा(ध्य)बाधकमावासमवाद्रराधामाकषच। तस्मदिवमत्र वक्तव्यम

सवं दिश्चु महामाग वमः कुप। सदक्षिणम्‌ । सोमसत्रादिनियमां नास्ति विश्वन्वराटय ॥

( (क 8

हत्या दित्यपराणवयनान्न वृधाद्कम 8।त। कच--

विश्वेश्वरस्य यिः ज्यातिटिङ्ग तदुच्यते ।

~ म,

ञ्णोतिलिङ्घः तदेकं हि जेय विश्वश्वराभधम्‌ ।। ३। तेव चनाञ्ज्य{तिटङ्गत्व त्‌ । रवयं भवोऽस्य लटिद्गुस्य मम ।वश्व।शतुः सुराः। राजचूुयरघष्य ण्ट स्यात्स्पर मात्रत, ॥ इतिवचनाच स्वथमुटेङ्कलात्पव्रहाक्षणा। उयोतििङ्कघ रत्नाटेङ्ग स्वयमभव तथव च। वृपचण्डादिनेयपः सुरश्व।र न (वदयत ॥ इति तसहितास्थवृद्धप्ठयमानवाक्यात्‌। तथा-कषटटो्टादिभिश्छन्ने टङ्घने रव दुप्यात । इ।त । तथा--पशिमामिगप्रसं टेङ्.लङ्ग नान्दाकववाजतद्‌ । गिरिखिङ्गं स्थल लिङ्क जलादटङ्गे तथव च ।। टिङ्ेष्वेतेषु स्वेषु कुय।व्पूणप्रद्‌ क्षणाम्‌ । दत्यादित्यपरराणयत्वेन वचः पठान्त । षा श्वमाभिमृस वश्वश्वरा गिरिलिङ्कं ञयम्बकगियादि । स्थललिङ्गं कारयां । जङ्ग द्रण श्वराद्‌ । | | किच- अविमुक्तं महर्षे पश्चक्रोशपरी मितम्‌ ।

क, @ कि

ज्यो तििङ्घ तदेकं हि सेय विन्वेश्वरामिधम्‌ ॥

द

२१२ भारायणमहविरवितः- [ कशोप्कणम्‌ |

इतिव चनेन पश्चक्रोशात्मकक्त्रस्थानापत्तविश्वष्वराठङ्गस्मवय- व्यते । पञ्चक्नोक्षासकक्षिजप्रदक्षिणा च स।कल्येनेवेति पश्चकोशयात्राप्रक- इणेऽमिधास्यते । तेन नखानाभलूखटमुसटस्थानापत्या न तद्धमपराक्ष. णवदिहापि सकटप्रद्क्षिणेव मवति । नन्वेवं सति कार।स्थसवाठङ्गा- नाप्र-- देवि काशी स्थितं लिङ्गं सवं विश्वेश्वरातकम्‌ ।

# @

स्वधन्यपसर्मं सवं काशीताथगतं जलम्‌ ५

इतिवचनेन विश्वेश्वरस्थानापस्या तत्रापि सवां प्दृक्षिणेव स्थात्‌ । मैव । एतरयार्थवादतवेन स्थानापर्तिपरत्वा मावात्‌ । अत एव सनु मआरसहितायां यक्षिश्वरमुपक्रम्य । सन्यापसब्यन्यायेन चक्रं तच प्रदृकषि- णाम्‌ › इति व्यासिङ्रतार्धप्दृक्षिणयं दशिता । तस्माहिभ्देश्वरे सवप्रद्‌- क्षिणेति सिद्धम्‌ । इयं च सवेप्रदक्षिणा गममान्द्रे न कावा । प्व कस्यापि देवस्य साक्षातप्रानजलल ङघननिषेधात्‌ । ताह परदृक्षिणा गम (मे) स्यादिति देत्‌ । न तदपि । ` नन्द्ञेकरयामध्य न गन्तन्य कदा चन इत्यन्तरागमननिषेधात्‌ । नमस्कारश्च भुक्तेमण्डपे काथः । नु वश्वश्वरस्य रिङ्क तु जञेयं पशचाःधुखं बुधः ' इति वचनात्‌ ` काठ- राजं च परतो दिश्वेश्षस्य जगदुरोः ' इति पशचक्रोशप्रकरण।टेङ्गाचास्य टिङ्स्य पश्चिमामिमूखत्वावगमान्तुक्तिमण्डपे क्रयमराणा नमस्कार देववाममागे स्यात्स च निश्द्रःः अये पठे ब्राममागे सम।पे गममान्दृरं । जपहोमनमस्कारान्न कुथ।दवता८लये ॥ अगे प्रत्युमवाप्रोति पृष्ठं त्वपचयः स्मृतः वराममागे मवेन्नाश्षो दक्षिणे सर्वकामदः ॥

इति रथ्रतेः । भेवमर । देवतालग्रग्रहणादेवाटयपिक्षवा वापमागे

निषेधात्‌ । यद्र इत्यादिनामबहृलेः स्तोत्रैः स्तुत्वा पुननमेत्‌ ।

देवस्य दक्षिणे मागे स्थित्वा निवाणमण्डपे ॥ हति बिरोषवचनादेव न दोषः । नलु देवस्य पश्रान्मुखत सति-

बह्ययज्ञ सकृत्कृत्वा मम दृक्षिणमण्डपे ।

हवस्य दक्षिणे मागे वापी तिष्ठति शोमना ॥

देवस्य दक्षिणे मागे स्थिता निवाणमण्डप्‌ ।

। _ छ) [ काशीप्रकरणम्‌ | विस्थटासेतुः। ^^ २१३

इत्याद्यतुपपन्नं स्यात । एतदुपत्ता च देवस्य पश्चान्यु सत्वानुपपात्त- रित्युमयतःपाशा रभ्जुरिति चेत्‌ । सत्यम्‌ । केतु ममशब्द्दव- शब्द्यीरदवसंबन्धिदेवाटयलक्षकृतान्न दोष इति काश्चत्‌ । वेय तु हशपय।यमागशब्वेन दिश उक्तत्व त्सबन्धसामान्यपराया अपि षष्ठव- स्तद्विशेषापादानतरूपसबन्धपरत्वाच्च देवेद्वदृक्षिणाद्शाति नभ्रात- दोगिक्षसर्वसाधारणदक्षिणदिग्य्रहणान्न दोष इति युक्तं पर्यामः । तस्मान्मुक्तिमण्डपे नमस्कारो न निषिद्धः । केचित पशः पश्चुपतेरये दण्डवत्पतिता मुवि । पतन्ति फातकाः स्वं नाततष्ठान्त तदा सह ॥ इति विशेषवचनं पठन्ति तन्मतेऽये नमस्कारानेषेधादैवाठयग्रहणा-

क्ष क्न

त्वामान्यविषयं बाधित्वा प्रणमेहशच पश्च वेतावोहेतां नमस्कारश्च पव कच इत्यादिनामनह्ेः स्तोः स्तुत्वा पुनन मत्‌ । देवस्य दृक्षिणे मागे [स्थत्वा ननेवाणमण्डपं ॥ इत्येतश्न स्तुत्यनन्तरमाविपुननमस्कारविश्यं पुनारति ग्रहणात्‌ । विश्वनाथस्नानोदक च शिवनिरमाल्यत्वेऽपि मूध्नि धारणायम्‌ । जलस्य धारणं मर्ध्नि विश्वेश स्नानजन्मनः ॥ एष जाट धरां बन्धः समस्तयुखहमः इति काशी खण्डव चनात्‌ , मर्या हे यागः बध्नाति हि शिराजालमधोगामे नमाजटम्‌ । एष जालंधरो बन्धः कण्ठे दुःखोधनाश्नः ॥ इत्येवं टक्षणको जाठंधरः। कायां त्वष एवत्यथः । तथा तत्रव स्नापयित्वा विधानेन यो लेङ्गस्नपनाद्कम्‌ । त्रिः पिबिजिविधं पापं तस्येहाऽऽश्यु विनश्यत ॥ विङ्कस्नपनवार्भियः कुयान्मूध्न्य मेषेचनम्‌ । गङ्गास्नानफलं तस्य जायते च ।वंपाप्मनः ॥ जत्र विशवेहवरस्याप्रकृतत्वेऽपि तदििषयतेव पू्ववाक्यसमानवपचवत्व लाघवादिति । ॐ वित्काक्ीस्थसकलालिङ्गाषय।मदुम्‌ । अत एवं श ले [ष्वराख्याने काशीखण्डे- तस्यास्तदैकया नीतं रलेशस्नपन दकम्‌ । ०५, , : तदुक्षणास्षणादेव तन्मूढ विरराम हं ॥ (६५ ~ 2"

६१४ नारायण महूरिरवितः- - [ कर्शीप्करणम्‌ 1 ह्युक्तोक्तम्‌- | ्रद्धावतां स्वमक्तानामुपसर्भ महत्यपि । नोपायान्तरमस्व्येव विनेशशचरणोदृकम्‌ ॥ ये व्याधयो हि दुःसाध्या बहिरन्तःशरीरिणाम्‌ । भ्रद्धपेशोदकस्पशातति नरयन्त्येव नान्यथा ॥ हति प्यचहष्टयम्‌ । तथा च-

ण्ककेः क

द्रव्यमन्नं एलं तोयं शिवस्वं न स्पृशेक्कचित्‌ ।

[ ऋ

इत्यादि निषेधस्त दितिरिक्तविषय इव्यन्यं । अपर तु रावद्‌क्षाव। वैतद्राह्यभित्याहुः । इदं च 1दश्वेश्वरदशन नत्वम्‌ । चक्रपष्करिणीताथ भ्नातव्य प्रातिवास्तरम्‌ । परैः परष्पैः फटेरतोयेरच्या विश्वेश्वरः सदा ॥ तथा-यात्राषटयं प्रयत्नेन कतेध्य प्रातिवासिरम्‌ । आदौ स्वर्भतरङ्किण्यास्तता विभ्वेरितुधुवम्‌ ॥ स दष्टः काठस्षपण स दशा पृत्युना धुवम्‌ । स ग्र्टस्तन्न दिवसे वश्वशा यत्र नक्षतः॥

हति बह्मववतत्‌ । शिवं श्वं प्रत्यहमचथश्चरः स्थित्वाऽवि्रक्त शेवदृश्चेन ना ॥ कुवन्ति कुवन्ति दहने लकाः ्षार्याण्यकाय।णि मवन्ति तेषाम्‌ ॥ तस्माच्छिवं प्रत्यहमचय दिह ।

एति प्रत्यहृशषब्दश्रवणाच । काश।खण्ड- मामनालोक्य यद्ध तद्धहं केवट न्वधम्‌ । असमर््य चयो मड पचचपएष्पफलेरापि॥ स्तोभक्षो मवेनत्य॑ः स जन्मान्५काविशातम्‌ ।

हत्यकरणे प्रत्यवायश्रवणाच । यनु फटधवणम्‌- प घ्नासोत्तरवाहिन्यां याति विश्वेशद्शने । 9 त ४ भदतान्न्त न [वबद्त॥ आटस्येनापि यो यायाद्रहादिश्वेश्वयलयम्‌ । अश्वमेषाधिको प्र्भस्तस्य स्याच्च एदे पद्‌ ॥

[ कारशी्रणम्‌ | त्रिस्थर्ट सेतुः । २१५ तथा-प्रातर्विश्वेश्वर वृष्ट नेशमेनो व्यपोहति । इत्यादि तस्वादिरितावन्नित्यस्यापि सतः संयोगपृथक्छन्यायेन दष्ट वयम्‌ । काशीसण्डे तु करमान्तरमुक्तं यात्राषम्~- आदित्य द्रा दरी) पदा विष्णु दृण्डणाण महृश्वष््‌ । नमस्कृत्य ठतो गच्छदरद्ष्ट दण्डि विनायकम्‌ ॥ ज्ञा नवाप॑मुपस्परय नन्दकिशं ततो ब्रजेत्‌ । तारके ततोऽभ्यच्यं महाक टिश्वरं ततः ॥ ततः पनर्दण्डपाणिमित्षा पएश्चताधिका । देनेदिनी विधातव्या महाफलममेप्डुमिः ॥ ततो वैश्वेश्वरी याता काया सवा्थातरद्धदा ।

हते ! पद्पराणे पातादटखण्डप्वन्पयाक्रम गङ्गायामप्लुतिः प्रातमध्याह माणकं। फकम्‌ । निषिवेत सदा पश्वाहटङ्ग दै्वश्वर्‌ तजत्‌ ॥ वानी दाण्दिराजं च दण्डपाण च गरवम्‌। ` पजय न्निवयश्षः कारणा सक्ष्मपापाभमूतय ॥ इति ।

अन्थन्रापण- प्रातरुत्थाय धमाता कृतानेत्याक्रयः शयु चः

अतीवग्रद्धपा य॒क्तो गच्छेद्िश्वेराठयम्‌ ॥ पथिमाभमिम्रसं देवमम्विकासाहंत प्रभम्‌ । प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा नमस्कारश्च पएश्चामः तिर्वाणपण्डये स्थित्वा क्षण ध्यात्वा महभ्वपम्‌ । प्रणायामन्रयं कृता उत्तरा मुखः पुनः । बद्धाश्चटिः प्राधयीत महादेवं महेश्वरम्‌ ॥ . सनत्कमारसहितायम्‌- ` घ्रात्वा दास्यं माणेकाणकाषा व।प्यामथाऽऽराध्य च विप्रयाजम्‌ ॥ भ्रीदण्डपार्णिं सगणं च साक्षा ्श्ेश्वरं जन्मजराद्वाप्नम्‌ ॥ इत्यादि । वाप्यामथेति । अथ मणिकाणक्ाप्नानानन्तर ्ञनिवाध्वा त्रालेत्य ५; । अथान्यदपि प्रात्यहिकम्‌ । तत्र बरह्मपवत नावन,

११६ नारायणमहविरवितः-~ [ काशीप्कणम्‌ 1

काश्यां स्थित्वा प्रतरेवात्र टुणिं मां विश्वज्ञं दण्डपाणिं रविं च ॥ सवांन्नत्वा काशिसंस्थास्तु नित्यं ततः कुद्रा्नित्यनेमित्तिकानि ॥ तथा प्रत्यहं विष्णः प्रार्थनीयः काश्या विष्णुशे्तवात्‌ । उक्तं च वामनपुराण- तमचुुनयः युं श्रृणु क्षेत्रमहाफलम्‌ । सांप्रतं वासुदेवस्य मावि तच्छकरस्य चं ॥ योगङ्ञाविनभारम्य यावत्केश्षवदर।नात्‌ । एतक्छत्रं हरेः पण्यं नाश्ना वाराणसीं पुरा ॥

नारदीये काश्चीं प्कृत्य- आद्यं च वैष्णवं स्थानं पुराणे परिचक्षते । पुरी्टसेस्थितो विष्णुरंशेः कायां स्वरूपतः ॥ काश्चीस्वरूपं विष्णोस्तु यत्र सक्षात्मकाशते । अन्यासु रमते देवा मक्तानुग्रहकातरः ॥ अधिष्ठानं महस्वज दिभ्णोः परपुरंजयः । ततार्थनामन्वश्च बहमवेवत- जय केशव देवेश जय काश्प्रेयाच्युत । काश्यां रक्षस्व देवेश देहि भद्धां जनार्दन ॥ मन्त्रेणानेन देवेशं प्राथयेलत्यहं नरः । इति । तथा ब्ह्मवेवत- शिवं शिषां प्रत्यहमचयकन्नरण स्तथा गणेशशादिगणान्धृतवतः ॥ वर्तेत यः काशिकायां सदा जनो न तस्य दुःखंन च विप्रपूगः॥ तथा- स्ववणभरमधर्मश्च न त्यक्तव्यो मनागपि । प्रत्यहं क्षेत्रमहिभा भोतव्यः भ्रद्धया सक्रत्‌ ॥ याच्राहूथं प्रयत्नेन करतेन्ध प्रतिवासरम्‌ । आदौ स्व्भतरङ्गिण्वास्ततो विश्वेरितुधवम्‌ ॥ व सिष्ठवामदेवो ब वरषटष्यो ।

@.

[ क्रपणम्‌ ] तिस्थीसेतुः । ९१

मवतोद्शनं कुवाय; स विद्रवन्तः । ५४ क ९ सवधम निरतलिषठेतततं मत्परायणः ॥ ` इति पन्ने मवेन वरदानात्‌ । तथा पक्तिमण्डपस्थं विष्णुं प्रति

| (ऋ आद्‌ावनाराध्य मवन्तमत्र यो मां मजिष्यत्यथ मक्तियुक्तः॥ स्म हितं तस्य न सेत्स्यति धुवं वरात्परान्मेऽभ्बज चक्रपाणे ॥

जथ नतनागतङ्कस्म्‌ । तत्र पश्च कोशसीन्नि याने परित्यञ्य-

पञ्चकोश्याश्च सीमान्‌ प्राप्य देवो जनाद्नः वैनतेयादवारुह्य करे धत्वा धुव ततः ॥ माणिक्यं परिन्चाय विश्वशमामपञ्य च ।

इति क्ली खण्डे विष्णुयात्रालङ्गात्‌ । तथा व्यासः निश्षापय महाभाग टोमहूषण हच्त्‌। यथा प्रथमतो याजा कतत्या या्कंमुदा ॥ सचैलमादी घ्रात्वा तु चक्रपुष्क।रेण।ज । स॑तप्यं पितुदृवांश्च बाह्यणांश्च तथाऽयनः ॥ आदित्यं द्रोपदी विष्ण दण्डपाणि महेश्वरम्‌ । नमस्करत्य तता गच्छद्रषटु दृाण्डिविनायकम्‌ ॥ ज्ञानवापीमुपस्पुश्य नन्दिकेशं ततां वजत्‌ । तारके ततोऽभ्यच्य मह्‌(कार्टश्वर्‌ ततः ॥ ततः परनर्दण्डपाणिमित्यधा पश्चत।पथका तत वेश्वेश्डरी याता काय। सव।थासद्धदा॥

जविवक्ष्मणः काक्ीप्वेशे ° विधाय च दराक्स हे एञ्चत।थकाम्‌ इत्यत्राप्येमैव ज्ञानवाध्यादिः पञ्चत यक्ता । प्नानानन्तर्‌ च सध्याद्वा

वचनादि कथम्‌ । ततो वाराणक्ती प्राप्य गवाणाः समहपयः । अविलम्ब प्रथमतो मणिकण्या विधानतः ॥ सवेलटम मिमञ्ज्याथ कृतसथ्यादकक्रवाः सतष्यं ६८५1 द्‌पतन्कुज्ञगन्यातह व्क, ४ ६५८

नाराथणमहुविरकितः- [ कीप्रकणम्‌ ३ `

२१८

इति कशाखण्डलिङ्गात्‌ । त्यश्च त॒ आदिपितरशेति वि ग्रहः । पहं पञ्चरात्रं वाऽत्र निवसेत्‌ ' पश्चर्रमुषित्वा तु कृता तीर्थान्यतेकाः › इति तहिङ्गात्‌ । ऽहं पञ्चरात्रं वा निवसे दिति द्वलोक्तेश्च एतावदावरश्यकम्‌ । अवान्तरताथानि ठु पाङ च्छक्ति कुर्वतां फएलातिङयो न ` त्वावर्यकानि मानामावात्फलभव- णाच्च । मुण्डनादि च प्रपट्कोक्तं सष जेयम्‌ । तदयमत्र करमसक्षप, क्षत्रसी जि यानादवरुह्य तीर्थ वृष्टे साशङ्क प्रणम्य पद्भ्यामव माणकान- क्षायामागत्य नादिकेरादि यथाश्क्त्युपटाक निके द्वा सच घाता अण्डनसविधिश्चानसध्यादितर्पणतीथग्रद्धपिण्डदानादिचकल्पपूवेक भर.

कोक्ताविपिना विधा ब्राह्मणेभो यथाशक्ति हिरण्यादि दच्वाऽऽदि त्यादौ वििश्वेश्वरान्तान्यथाकक्ति एजयन्नभ चेति । विशेषस्तु सवः प्रघ ड ९।त्ः

इति भीमह्रामेश्वरसूरिसूनुनारायणमद्वविरविते विस्थर्ल तत। क [श प्रकरण नित्यक्रत्यानद्पणम्‌।

अथ कार्यां निवसतां सतामुपकृताच्छया । आब्दिकं कीत्वते कृत्यगरतुमासतिथिक्रमात्‌ ॥ तच्ाऽऽदावतयात्राः । तत्न बह्मवेवत सप्तपुराणा स्थातस्था्कभन, एदतविशेषे यात्राकथनम्‌ । भ्राद्न्युवाच- सत्त पुः काशिकायां सन्त २कर कराः ्रुतास्तवत्ता महादवे तास्ता स्थानान्‌र्म वद्‌ ॥ याज्चदिनानि च बृहि फट तासां वमुक्तदुम्‌ ।

एवप्रश् मदवचः- शृणु एाव॑ति वक्ष्यामि यद्गप्य मम सवदा यज्या पः सप्रदिष्टा काया तत्र वदुपरिमित ॥ शङ्खोद्धारपदेशे तु द्वारका पारकतिता । बिन्दुमापवपाश्वस्था विप्णुकृाञ्च।ति धुता ॥ उत्तराक।दुत्तरतां मथुरा वरणावाय । अयोध्या वाय॒कोणे त॒ सामेश्वरस्षम।पतः ॥ यत्र रमेश्वर लिङ्ग दत्सातापातः स्वयम्‌ । विम षणादामेयनत्र रक्षत्तव।नत्प॥

[ काशीपकणम्‌ | तिस्थटीसेतुः । २१९

स्थापितान्ययुतं सार्धं ठिङ्घानि परितः पथक्‌ । अतिसंमेदकोणे तु गङ्गाद्वारं प्रकोतितम्‌ ॥ बृद्धकाठातपुरोमागे क्र तेधासेश्वरावधि । महाकाप्री ज्ञेया ह्यवन्त। सवेपाप्हत्‌ ॥ एताः काश्यां परः पर्वं देवेबह्यादिभिः शिवे । कृताः प्रकारिताः काश्ञी जनित्री म।गमाक्षयाः ॥ प्रावृडतौ द्वारवती तथा मोक्षकर शुमा । शरत्काले विष्णाकाश्चीं गन्तव्या प्रत्यहं बुधैः ॥ थरा वसन्तसमय गन्तव्या माक्तवाधन। । अयोध्या ग्रीष्मकाले तु तापत्रयविनाशेना ॥ अवन्तिक्षा हिमतीं तु महाजाञ्यनिवारणा । मायापुरी तु क्िशिरे रजोगुणविनाशिनी ॥ कह्वाः सवा नमतः च्क्ट कारयामेताः स्थितिकाले वसन्ति ॥ कायां छोनाः सवेसहारकट ज्ञातव्यास्ता भुक्तेयं मवान्‌ ॥ इष्यतुयात्राः

अथ मासया्ाः । तन्न ठेड- अतः परं प्रवक्ष्यामि यात्राकालं तु सवगम्‌ ।

वेजमासे वु देवेरतु यात्ेय च एता शुन ॥ तस्यैव कामङण्डे त॒ प्नानपूजनतत्परेः । धैश्चाखे दैत्यराजैस्तु यात्नेयं च कृता पुरा ॥ विमलेश्वरकृण्डे तु ्नानपूजनतत्परेः । ल्येष्ठमास्े त देवेरत याच्ेषं तु कता पृरा॥ सद्रावासस्य कण्डे त॒ घनान पजनतत्परेः । आषाहे चारि गन्धर्षयात्रेयं च कृतां मम ॥ मिया देव्याश्च कुण्डस्थेः घ्रानपूजनतत्परः । विद्याधीरसत यात्रेयं भावणे भासि तत्परे; ॥ तथा कुण्डेऽस्य संस्थस्तु स्नानपूजनतत्परः पितुभिश्चापि वाज्ेषमाश्विने मासि तत्परः ॥ भाकण्डयह्वदस्थेश्च प्नानपूजनतत्परः ।

, विध्याधरेस्त॒ यत्रेयं भाति मागाशरे हृता ॥

२२०. नारायणमशविरदितः- [ करीप्रक्णम्‌ |

कपाटमो चनस्थेस्तु च्चा नपजनतत्परः । गह्यकश्चेव यात्रेयं पुष्यमासे च तत्परः ॥ धनदेश्वरङण्डस्थैः न्नानएूजनतत्पर

लोश्चेव यात्रेपं माधमासे च तत्परैः ॥ कोरितीर्थकसे स्थेस्त्‌ प्नानपजनतत्परः । ्क्िविश्चापि थात्रेयं फालाने मासे तत्परः ॥ गोकर्णक्कण्डसंस्थेश्च घ्रानपृजनतत्परेः पेशाचेश्च यदा तस्मिन्फालुनस्व चतु ॥ तेन सा भरोच्यते देवि येशाचीनामदिशरुता । ई° ।

अत्र सर्वत्र पएराकत्पङूपाथवाद्वशाद्रोधरुने।यतऽन्यथाऽऽनथक्वप्र- सङ्गात्‌ । एताश्च मासयाचाः कतुमशक्तस्य तफलकामस्व परातिनाष- रतव्रधोक्तः- अतः परं प्रवक्ष्यामि यात्राया निष्कृति पराम्‌ । उदङम्मास्तु दातव्या मिशन्नेन समन्विताः ॥ तेन देवि तदा प्राप्तं एवात फठटमव च । इति ।

काशीखण्ड विष्णः- कार्तिके मासिमे याता यैः कृता मक्तितत्यर;

दिन्दुतीधकृतन्ननिस्तेषां मुक्तेन दूरतः ॥ गे बिन्दुमाधवस्य ! वचनान्तराणि च पश्चनद्प्रकरणे टिदितानि।

भ ।

तथा-या माघः प्रयागे वैन प्रातो मकराकगः । अरणोदयमासाद्य तेषां निःभयस कुतः ॥ काश्यद्भषे प्रयागे ये तपसि प्रान्त मानवाः। इशारवमधनज नित फट तेषा इव मवत्‌ ॥ प्रयागमाधवं मक्त्य प्रयागेशं च कामदप्‌ । प्रयागे तपसि घ्रात्वा येऽचयन्त्यन्वह सद्‌ा ॥ धनधान्यप्तादीस्ते लब्ध्वा मोगान्मनोरमान्‌ । मुक्त्वेह परमानन्दं परं मोक्षमवा्ुयुः ॥ इत्याद ।

कि

अथ तिथिक्रत्यं निरूप्यते-~

अथ काक्षीस्थकर्त्यं पुराणावारसंमतम्‌ । नित्यं काम्यं च सक्षटं तिथिक्ायंनिहेयते ॥

[ का्ीग्रकरणम्‌ ] ्िस्वटीसेतुः । २२१

सामान्यतिथिकारयं प्राक्पश्चाद्वाराद्योगजम्‌ ।

वैता दिक्रमतः पएश्चादेवमन्र निष्यते ॥

र प्रतिमासकृष्णप्रतिपस् शेलेशकरिशायतेशशास्तत्तत्तीथस्चानपूवैक पजयेत्‌ । चैक्रादिमासत्रयक्रष्णप्रतिपत्रये वा क्रमेणतान्प नयच्छिटच- रादिति चतर्दशटिङ्कयात्राप्रकरणेऽमिधास्यते । तथा चेतरकरृष्णप्रातपाद दश्चाश्वभेधसमीपस्था सोगिनीयात्रा काया । तदुक्त काशीखण्ड

चेते कृष्णप्रतिपदि तत्र यात्रा प्रथत्नतः । ्षे्वि्रपरशषान्त्यथ कतेत्या पुण्यकृजनेः ॥

या्ां च स्ित्सरेकां योन इुय।दुवज्तया।

तस्य विग्रं प्रयच्छन्ति योगिन्यः काशिवासिनाम्‌ ॥

तथा वे्नवरातरे दु्गायात्रेति शिष्टसं्दायः । तथा काशीरुण्डे योगिनीः प्रक्त्व नवरात्र यात्रा कायव्युक्तम-- हार्ताछे महापूजां तद कृतवा विधानतः । हवींषि हत्वा मश्ज्ञो महतीं सिदद्धमागुयात्‌ ॥ आरभ्याऽऽश्वयुजे शङ्कां तिथिं प्रतिपद्‌ माम्‌ । एजयन्नवमीं यावन्नर्रिन्तितमाष्टुयात्‌ ॥ तथा विक्ालाक्षीप्रस्थितविन्वगुजायात्रा नवरात्रे काय [। तदुक्तं तमिव प्रकवय- शारदं नवरात्रं च काया यात्रा प्रयलतः। देव्या विश्वग्रजायार्ब सर्वकामसमृद्धये ॥

विश्वगुजा विश्वबाहुकेति प्रसिद्धा । तथा दुगति श्हृत्व- नवराच्चं प्रयत्नेन प्रत्यहं सा समाचता ॥ नाक्षपिष्ति विप्रोघन्दुमातं च प्रदस्यात। परतिषत्सरं तस्याः काया यात्रा प्रवल्नतः ॥ क्ारदं नवरात्रं च सदुटुम्बः शुमाधानः । थो न सावित्रीं यात्रा दगया; कुरुत कु्धाः ॥ काक्वा विःपहुष्टाणि तस्य स्युश्च पद्‌ पद्‌ । अथ द्वितीया । तत्र प्रतिभासक्रष्णाद्रताचषध संगमेशति लो चनतार-

श्यात्राशचत्रादिमासत्रयङृष्णद्वितीयाष्ठ वा क्रमण विलोचनादिविात्रा देति वक्ष्यते । कािक्ष्यनन्तरमागेकृष्ण द्वितीया वा क्रतम त्रिटो

२९२९ नारापणमदविरवितः- | [ काशीप्रकाषम्‌ ]

शनादिथात्रा कारयेति वक्ष्यते । क्ातिक्यनन्तरमागकृष्णद्वितीया्यां दष्डिपागिप्राहुमावि इति सा वृण्डपाणिद्वितीये्युच्यते । तस्यां दण्डपा- निधीतय उपवासं तत्यजां तत्संनिधौ जागरणं द्वितीय रने दृण्डपाणि- प्रीतये बाह्मण मोजनं च कायमिति शिष्टाचारः सोऽपि प्रभाणमेव धरुतिस्मत्यविश्द्धं् सदाचारा धभ॑मूलमिति स्मृतेः । अथ तुतीया । तत्र सवासु करष्णतृतीयायु स्वर्टनिक्षमहाहवनज्ञानेभ्व रयात्रावेन्रादिमासत्रयङृभ्णतृतीयासु षा क्रमेणेति वक्ष्यते । कारा- खण्डे सवासु धुङ्खतृतीयाद्च भुखपक्षणिकाद्ात्रा उक्ताः- अतः परं प्रवक्ष्यामि गोरीयाचामनुकत्तमम्‌ । हकुपक्षे तृतीयायां या यत्रा विश्वगृद्धिदा ॥ पर्संपत्करीत्यथः । ` भोगेक्षतीरथे सुदाय मुखनिमाठिकां बजेत्‌ । भुखनिमांछिकां युखपरक्षणिकाम्‌ ॥ ज्ये्ठवाप्यां नरः घ्रात्वा ज्येष्ठां गोर समचयेत्‌ । सौ माग्यभीरीं संपुज्य ज्ञानवाप्यां कृतोवृकः ॥ ततः शङ्धारगीरी च तत्रैव च कृतोदकः । पेश ज्ञानवाध्यमेव । नाला विश्षालमङ्गाया विक्षालाक्षीं ततो वजेत्‌ ॥ शञ्नातो ठडितातीथं ललित्रामचयेन्नरः । घ्रात्वा भवानीं च मवानीं परिपूजयेत्‌ ॥ मङ्गला च ततोऽम्ब्यां बिन्दुतीरथकू तोदुकैः । तती गच्छेन्महालक्ष्मीं स्थिरलक्ष्मीसमद्धये ॥ इमां यात्रां नरः कूत्वा कषत्रेऽस्मिन्युक्तिजन्मनि । न दुःसैरमिमूयेत इहाशएत्रापि ङूत्रदित्‌ ॥ इति । ` शङ्गे इ- | अतः परं प्रवक्ष्यामि यात्रायां च वरानने। छङकपकषे तृतीयायां तव यात्रा महाफला ॥ तत्र गौरी तु दरष्ट्या तां व शुणु वरानने । मानं कृत्वा तु गन्तव्यं गोगेक्षे तु यशस्विनि ॥ भखनि्माठिका देवी आरत्या प्रयलतः । व्ये्ास्थाने तथा गौरी आर्थतव्या प्रयत्नतः ॥.

[ कारीप्रकणप्‌ ] विस्थटीसेतुः । २९९

तस्याः स्थानं तु गन्तष्यमविपुक्तस्थ घोत्तरे ।

तत्र देदी सदा गोरी" अ्ितन्याऽतिमाक्ततः ॥

अन्या चापि तव परोक्ता संवतटलिता श्चुमा ।

द्रष्टव्या च सदा देवे। सवेकामफटठपरद्‌ा ॥

सवन्किमानवप्रोति यदि ध्यायेत मानवः।

ततस्तु मोजयेद्विभाल्शिवमक्ताडङ्शुचिपरतान्‌ ॥

वासैः सदक्षिणेभ्चेव नवैश्वाऽऽहतपुष्करः।

पञ्चगरीस्तु यः कृत्वा मक्त्या देवि समाहितः ॥

त्वा शेव रतान्गन्धान्गोरीमुदिश्य बाह्मणे । दयादिति शषः ।

उत्तमं मेय आप्रोति सोमाग्येन समन्वितम्‌ । काशावण्डे-

इमां च महलां गौरीं नासी वा पुरुषोऽपि वा ।

वैजटङकततयायामुपोषणपरायणः ॥

महोपचारै सज्य दुकूलामरणादिमिः।

रा्ौ जागरणं कृत्वा गीतनृत्यकथादिमिः ॥

प्रातः कुमारीः सपृज्य द्रादक्षाऽऽच्छादनादिमिः ।

समोज्य परमान्नायेदचवाऽन्पेम्योऽपि दक्षिणाम्‌ ॥

होमं कृत्वा विधानेन जातवेदस इत्य चा ।

अष्टोत्तरशताभिश्च तिाज्याहुतिभिः प्रे ॥

एकं गोभिथनं द्रवा बाह्णाय कुटुम्बिने ।

धद्धया समर्टंक्त्य मूषणेद्विजद्‌ पत ॥

भोजयित्वा महाहरिः प्रीयेतां म द्ेश्वरी ।

इति मन्त्रं समुच्ायं प्रातः कृत्वाऽथ पारणम्‌ ॥

न दुर्मगत्वमाप्रोति न ६।२. कद्‌ चन ।

नवे सतानाविच्छित्तिं मोगोच्छित्तिं न जातुचित्‌ ॥

दर्धधन्य न चाऽऽ्ोति न ना योषिद्धिथीगमाक्‌ ।

अपि बन्ध्या प्रसुप्त फृतवेतन्मङ्कट पतम्‌ ॥

एतद्वतस्य करण त्छुरूपत्वं न जातुचित्‌ ।

कमारी विन्द्तेऽ्यनतं गुणङूपयुतं पातिषू ॥

कुभारोऽपि बतं कता विन्दति जिययुत्तमाम्‌ । इत्या शि ॥

२९४ नारायणमहविरदितः- [ किपरकरणम्‌ 1

चे

तथा-इतम्या चाऽऽब्दिकी यात्रा मधो तस्यां तिथी नर । स्वदिध्रपश्षान्त्य्थं सद्‌ा काशिनिवासामः ॥

रधौ चतरे । तस्यां तिथौ शुक्टतुतीयायम्‌ । तथा चत्र्युक्टतृता- यायामेव मनोरथवतं कार्यम्‌ । तदुक्तं काशाखण्ड अवः-मनोरथततीयारयां यस्ते मक्तिं विधास्यति। तस्मनोरथसंसिद्धि्मवित्री मदनुग्रहात्‌ ॥) नारी वा पुरुषो वाऽथ तद्रताचरणापििषे । मनोरथा निह प्राप्य ज्ञानमन्ते च टप्स्यते ॥

पनोरथतुतीया चेत्रश्दकतृताया । देष्युवाच- मनोरथतुती यायां वतं क।हक्षथा कथम्‌ । ङि फलं ॐ कतं नाथ कथयतक्र्णा कुर ॥

ईश्वर उवाच- शरणु देवि यथा प्रष्टं मवत्या मवतारणि । मनोरथव्रतं चतद्‌ गद्याद गृद्यतर परम्‌ ॥ पएटोमतनया पूवं तताप परम तपः । क्चिन्मनोरथं प्राप्तं न चाऽऽप तपसः फटम्‌ ॥ अप्रपजत्ततो भां सा मत्तया परमया मदा गीतेन सरहस्य्न कठकण्ठीकटेन हि ॥ तद्रानेनातिसतु्टा शृदुना मधुरण च । सुतालेन सुरङ्कण धातुमात्राकठलावता ॥ प्रावोचं च वरं बहि प्रसन्नाऽस्म पुल मज । अनेन च सुगातेन त्वनया ।टेङ्गपूजया ।। पट(मजोवाच-- यदि प्रसन्नो देवेश तदा यामं मनारथः। त परय महादेव महादेवे महामरच ॥ सवेदेदेष या मान्यः सर्वेपतषु सन्व्रः यायज्ञकेषु सर्वषु यः धेष्ठः २।९स्तु मं पतः ॥ यथाभिलषितं रूप यथामेटाषेत सुखम्‌ । यथाभमिलदिति चाऽऽयुः प्रसन्ने। दाहे मे मव ॥ दा यदा च पत्या मे सङ्गः स्पाद्धुत्युलच्छया । तक्षा तहा च तं देह त्यक्वाऽन्य दंहमाएयाग्र ५

[ कशीप्रकणम्‌ ] विस्थलट)सेतः । २२५

सदा च लिङ्गप्॑जायां मम मक्तिरतुत्तमा । मव अयाद्भवहर जशमरणहारिणी ॥ मर्तैव्ययेऽपि वैधव्य क्षणपाच्रमपाह न ।

मम मावि महादेवं पातिवत्य च यतुमम्‌॥

स्कन्द उवाच~~ हमं मनोरथं तस्याः पोलोम्याः पुरसुदनः समाकर्ण्य क्षणं स्मित्वा प्राहेशो विस्मयान्वतः ॥

ह्वर उवाच पलोमकन्ये यश्रेष त्वयाऽकारि मनोरथः । लप्स्यसे वतचयतिस्तत्करुष्व जेतेच्धिये ॥ मनोरथत्ततीयायाश्चरणेन मविभ्यति । तताप्तये वतं वक्ष्ये तद्विधेहि पथोदेतम्‌ ॥ तेन वतेन चीन महासा माग्यदेन तु । अवशयं मविता बलि तव चेव मनोरथः ॥ पठ।भजावाच- कारुण्यवारिये शं मा प्रणतन्राण सर्वदा । किंनामा धाऽ्थका मक्तिः का पज्या तन्न दवता ॥ कदा च तद्विधात्यमितिकतब्यता च का! इत्याकर्ण्य शिवो वाक्थतां तु प्रणिजमाद्‌ ह ॥

दश्वर उवाच- मनोरथनतीयायां वत पंटोपे तच्छुमम्‌ । 05१ विभ्वभ्रजा मर मज4 शतिशालिनीं ॥ धरदोऽमयहस्तश्च सक्षयूत्रः समादृकः देश्याः पुरस्ताद्रतिना पञ्य आशाषिनायकः ॥ चेचशयुकुततीयायां कृत्वा वे दन्तधावनम्‌ । सायतनीं च निवस्य नातितृषप्त्या भुजाक्रेवाम्‌ ॥ नियमं चेति गह्णीयाज्जितक्र(ध। 1जतेच्यः संत्थक्तारपुश्यसस्पर।; शु चिस्तदतमानसः ॥ प्रात्त्वतं चाशघ्यामे मातर्विश्वभमजऽनघं ।

विधेहि तन्न सांनिध्यं मन्मनोरथासिद्धपे ॥

२९६ नाराथणमहबिरवितः- [्रशप्रणम्‌]

नियमं चेति संगह्य स्वपदाक्र शुम स्मरन्‌ । प्रतरुत्थाय मेधावी विधावयाऽऽवर्यक विधम्‌ ॥ शोचमाचमन कता दन्तका समादद्त्‌ । अक्षोकवक्षस्य शुभ सवशाोकादशातनम्‌ ॥ तित्यंतनं च निष्पाद्य विधिं वेधावेदा वरः त्वा श्ुद्धाम्बरः सायं गार॑पजां समाचरत्‌ ॥ आदौ विनायकं पूज्य घुतपूराश्निषेय च। ततोऽर्चयेद्िश्वमजामश्ाककुुमः शमः ॥ अकश्षोकवर्तिनेकेद्यं पूपश्चागरुसमवंः। कङक्रमेनान्दिष्याऽऽद्‌ावेकमक्त ततश्चरत्‌ ॥ अक्ञोकदौपसहित धृवपुरेमनाहरः एवं चत तीयायां व्यततायां पलोपजं ॥ राधादिफालानान्ताहु तुतायादयु वतं चरेत्‌ । क्रमेण दन्तकाष्ठानि कथयाम तवानघे ॥ अनयपनवस्ताने कुसुमानि तयेव च । नैवद्यानि गजास्यस्य देव्याश्चापेज्युमवत॥ अन्नानि चेकमक्तस्य शण तानि फटाप्तयं । जम्बपामागंखदिरिजाता चतक द्ग्बकाः ॥ पक्ष दुम्बरखजुंरीबीजपरौ सद्‌ डिमः । दन्तक्षा्दमा एत दातिनः सप्रुदाहताः ॥ सिन्द्ररगुरुकस्तुर। चन्दनं रक्त चन्दनम्‌ । भोरोचना देवदारु प्श्चक्षि च नेशद्रयम्‌ ॥ परीत्या ऽतटेपन बे यक्षकदुमसमवम्‌ । सर्देषामप्यलामे च प्रशस्तां यक्षकदृमः ॥ कस्तरीकाया द्रो मागो द्वा मागा भुद्ुमस्य च । चन्दनस्य चयो मागाः शारेनस्त्वक एव ह ॥ यक्षकद॑म इत्येष समस्तदुरव्हमः अनटिष्याथ इसुभरचयद्राखत तान्यपि ॥ पारलामहिकापश्चङेत।करव।रकेः । उत्पले राजचन्धैश्च नन्यावर्तिश्च जातिमिः॥ कमारामिः क णक! शरदाम्‌ तच्छद्‌ः सह । सुगन्धिभिः प्रसूनः सवाटाभेऽ१ पूजवत्‌ ॥

[ काशीपरकणम्‌ | . तिस्थलासेतुः । - २२७

करम्मो हाधेमक्तं च सचुतरसमण्डकाः ¦ फणिक्षा वटकाश्चैव पायसं च सशर्करम्‌ ॥ सभरद सधतं नक्तं कतिक विनिमदयत्‌ । दण्डारकाश्च टदडका माघ लपास्का शुमा ॥ अहिका, दर्करागमाः सिषा परेसाथिताः नित्रे्याः फाटगने देव्ये साध विप्राजता युदा ॥ मिवेदयेद्यदन्नं हि एकभक्त ऽपि तत्स्मुतप्‌ । अन्यन्निवे्य संग्रहो भञ्जानोऽन्यत्पतेदधः ॥ प्रतिभासं ततीयायामेवमाराध्य वत्सरम्‌ । चतस्पतैये कुयात्स्थण्डिटेऽग्रेसमचनम्‌ ॥ जातवेदपस्तमन््ेण तिलाज्वद्रावेभन च । शतमष्टाधिकं होम कारयेद्विधेना वता ॥ सदैव नक्ते प्रजोक्ता सदा नक्ते तु माजन्‌ । नक्त एव हि होमोऽयं नक्त एव क्षमापनम्‌ ॥ गहाण प्रजां मे मक्तपा मातविन्नजिता सहं ।

क

नमोऽस्त ते विश्वमुजे पूरयाऽऽद्यु मनरथम्‌ ॥ नमो विघ्रक्रते तुभ्थ नम आशावनायक ।

@ि त्वं विश्वप्रजया साध मम दाहे मनरथम्‌ ॥

एतौ भन््ो समचा पूज्या मारीविनायक। ।

वतक्षमापने देयः पयङ्ुःस्त्‌।ठक्ान्वतः ॥ उपधान्यसमायक्तो दीपो द्पणसयुतः।

आचार्यं च सपल्नाकं पय उपवेश्य च॥

घत समर्च॑येद्रलेः करकणविमूषणः। तुगन्धचन्दनेमाल्यदीक्षणाममदाअन्वतः ॥ दृ्यात्पयस्विन। गां च वतस्य पारपूतय । तथोपमोगवस्तनि च्छतापानव्कमण्डटृष्‌ ॥ भनोरथतुतीयाया वतमतन्मवा कृतम्‌ । स्युनातिरिक्तसंपणमेतदस्तु मवार ॥

इत्याचा्यं समापच्छय तथत्मुक्तश्च तेन व। आसीमान्तमनतस्य दच्वा<न्य २५19१ शक्ततः ॥ नक्त समादरेत्पाध्येः साध शुप्रातमानसः प्रातश्चतु्या संभोज्य चतुरश्च कुमारकान्‌ ५

९२८ नारायणमहविरवितः-- [जवीप्रकानम्‌ |

अभ्ययं गन्धमाल्याद्द्रादक्षापि इुमारिकाः । तवं संपूर्णतां याति वतमेतस्षानमटम्‌ ॥ कायं मनोरथावाप्त्ये सवैरतद्वत ह्मम्‌ । पत्नीं मनोरमां कुल्यां मनोवृच्यनुसारिणाम्‌ ॥ तारिणीं दुःख्ंसारसागरस्य पतिव्रताम्‌ । ुर्व॑श्ेतद्वतं वषं कुमारः प्र्ुपास्स्फुटम्‌ ॥ कमारी पतिमाप्रोति स्वालयं सतगुणाषक्म | सवातिनी टमेत्यत्रान्पत्यः सोख्यमखाण्डतम्‌ ॥ र्मगा भुमगा स्याच्च धनाढ्या स्याहुरिद्रिण। । विधवाऽपि त वेध्य पनेराप्रोति कुत्र चत्‌ ॥ गु्वेणी च हमं पुत्रैः टमते सुचिरायुषम्‌ । ब्राह्मणो ठमते विद्यां स्वसोमाग्यदायिन।म्‌ ॥ राज्यभ्रष्टो टमेद्राज्यं वेश्या छाम च ववेन्दति। चिन्तितं ठमते श्रो बतस्यास्य नेपवणात्‌ ॥ धमाथ धर्ममाप्रोति धना धनमाप्रयात्‌ । क्षामी क्षामानवाप्रोति मोक्षाथी माक्षमाएयात्‌ ॥ थोयो मनोरथो थस्यसतं तं विन्दते रुवम्‌ । नोरथत॒तीयायां वतस्य चरणादवरती ॥ ततः--अन्यत्र ये वत चेतत्करिष्यन्ति सदाशिव । ते कथं एजपिष्यन्ति मां तथाऽऽशाविनायकम्‌ ॥

इति भवान्या पृष्टे मवः- वाराणस्यां समभ्यर्च्य विण्वे त्वं स्वरूपिणी । आश्चाविप्रजिता सार्धं सवशिपततिकारिणी ॥ अन्यत्र वतिमिर्बिश्वे काश्चनी प्रतिमा तव । एकङ़ृष्णठकादृध्वं कायां विग्न्त ऽपे च ॥ आवचाय।य वती दद्यादवतान्ते प्रतिमाद्रयम्‌ । सक्रतक्रतें व्रत चास्मन्क्रुतक्रुत्या वरता मवत्‌ ॥ ततः परटोमजा देवी श्रतवेतद्रतमुत्तमम्‌ । कृत्वा मनोरथं प्राप्य यथाऽमिवााञ्छत हद्‌ ॥ हत्या ।

इति मनोरथवतम्‌ । अस्यामेव तृतीयायां पा्वतीशयात्रा काष। । तदृक्त१्‌-~

[ कारौपरदणन्‌ | भिस्थ्ठीसेतुः । २९९ वेत्रद्युक्कतृतीयायां पार्वतीकशषसमचनात्‌ । इह सौमाग्धमपरोति परत्र च श्युमां गतिम्‌ ॥

वथाञ्ैव विन्रघण्टायात्रा तदुक्तं चिवषण्टां प्रकृत्य-

वेधश्कुततीयायां काया यात्रा प्रयत्नतः । महामहोत्सवः कायां निशि जागरण तथा ॥ पहापरजोपकरणशित्रे घण्टां समच्य च । णोति नान्तक्स्येह घण्टां महिषकण्ठगाप्‌ ॥

तथा वैश्षासङाह्कतृती यायां चिलोचनपएजादि तदृक्तम-

रधषठङ्कतृतीयायां ब्रत्वा पिप्पले हदे । उपोषणपरां मक्त्या राच्च जागरणान्वतः ॥ निलो चनं एजयित्वा प्रातः घ्राता तु तत्र षं। पुनठिद्ग समभ्यच्य द्वा पभवटानाप ॥ सान्नान्सदक्षिणन्देवि पिततुदिश्य हाषितः विधाय पारणं पश्चाच्छवमक्तजनः सह ॥ विसृज्य पाथिवं देहं तेन पुण्येन नोदेतः भवेच्च देवि नियतं शणां मम पुरागमः ॥

रधो वैशाखः; । मादङ्कष्णतरतीयायां विशालाक्षयात्रा । उक्तं

काशीखण्डे माद्ङ्ृष्णततीयायामुपोषणपरनृमिः । - कृता जागरणं रात्रा विशालाक्ष सम।पतः ॥ प्रातर्माज्वाः प्रयतेन चतुदश कुमारकाः अलंकृता यथाज्क्ति स्रगम्बरवि मृषः ॥ विधाय पारणं पथाव्पुत्र मृत्यसमान्वतः तम्वग्धाराणसीवासफलटं टभ्येत इुम्भज ॥ तस्यां तिथौ महायाच्ना कायां क्षत्रनिवासामः। उपसर्गपश्षान्स्यथं निव।णकमलाप्तय ॥ मोक्षलक्ष्मीात्तय इत्यर्थः । आग्धिनङृष्णतृपीयायां उदिताद्श्वा पाज । तदृक्त-

हषे कृष्णतरतीयायां लिता पररपए्ञ्य व । नारी वा पुरुषो वाऽपि टमते वा्छत पदम्‌ ॥

२६० नारायणमद्ृषिरदितेः-- = [कशीभकणम्‌ |

इष आश्विने । अथ चतुर्थी । सर्वात कृष्णचतु्थीषु , मध्यमेशकरा तेवासराकरणश्वर्‌. यात्रा चैजादिमासच्यकरृष्णदचतुर्थाषु वा क्रमण काया शिष्टाचारादिति चतुशषठिङ्गयात्रापक्रमेऽमिधास्यामः । तथा सव।चु चतुधाषु दाण्ड यात्रा कार्या । तद्क्तं काशीखण्डे कय।सतिचतर्थीह्‌ याजा विप्रेशतुः सदा । बराह्मणे म्स्त ेशाहेया वें मादक! मुद्‌ ॥ लिङ्गे तु पञ्चविनायकविशेषाणां यात्राक्ता। यथा- विनायकान्पवक्ष्याभि अस्य क्षस्य विप्रदान्‌ । हण्ड त प्रथमं नत्वा तथा कोणविनायज्म्‌ ॥ दैव्या विनायकं चैव गामक्षि हस्तिदान्तक्रम्‌ । विनायकं तथेवान्यं सिहयानामिविश्रुतम्‌ ॥ चतर्थ्यां देवि द्रष्टभ्या एते पश्च विनायकाः । टडड़काश्चेषर दात्या एतानु हदय बाह्मण ॥ एतेनैव क्रमेणेह सिद्धिमाञ्जाधते नरः ॥ _ ू अत्र चतुथ्यांमित्यविशेषात्सवमासञुङककृष्णचहुध।विषवता र“ खण्ड-- ऋका का ये त्वामिह प्रतिचत॒य समचयान्त हृण्टे विगाहमतयः करतिनस्त एव ॥ सव पदां शिरसि वामपद्‌ं नेधाय सम्थशगजानन गजाननतां छ मन्ते ॥ अङ्गारवारयुक्तायां यस्यां कस्या चच्छु्कङृष्णचतुध्य। माद्कुप्राषा. न्येन दण्डिपजा काय। तदुक्तं काशाखण्ड- प्रथमं हृण्डिरजोऽसि मम दक्षिणता मनाक्‌ । आदुण्डच सवं मक्तेभ्यः सवाथान्सपरयच्छास ॥ अङ्कारवासरवर्त मिह यश्चतुधा सप्राप्य मोदकमरेः पारमोाद्वाद्धः ॥ पजा व्यधायि विविधा तव गन्धमाल्य स्तानच्न पुत्र विद्धाभि गणान्गणंड ॥ तथा--अङ्कारकचतु४4। तु पुरा जज्ञे गणेश्वरः । एकमक्तवता तच सपुज्य गणनायकम्‌ ॥ सविदा तमुददिश्य न विद्वरभमूयतं।

[ श्रशप्रकणम्‌ ] ` ` अिस्थ्टासितुः। | २३१

अङ्गारकचतुण्यमिवाङ्गारकङ्ण्डे प्नातलाऽङ्कारकेशपूजा कायां पाडा. तिवत्तये । तदक्तमङ्गारकुण्ड प्रकत्थ- अङ्गारवारयुक्तायां चतुथ्य। घ्नाति यो नरः। व्याधिभिनोमिमूपेत न च दुःखा कद्‌ चन ॥ तथा--अङ्खारतीथं तन्नेव अङ्गारेश्वरसानध। । तत्राङ्कारचहुथ्या तु प्रता निष्यापतामिवात्‌ ॥

एतद्वाक्यात्यापामादोऽपि फलम्‌ । ठिङ्केऽप्यङ्कारकङुण्डभेवाधि-

कप्य अङ्करेण यदा योगश्चतुथ्वमष्टमोषु वा । तीर्थं तस्मिन्नः त्रात्वा हश्वा वे मङ्टश्वरम्‌ ॥

व्याधिभिश्च विनिर्मुक्तो यत्र तत्रामिजापते । ्रहपोडामावकामस्तु गङ्गाया ब्नालाऽङ्गारकेशमचयत्‌ । तदुक्तष्र- ~ अङ्कारकचतुथ्या य न्नतवातरवहम्मिसि । |

अभ्य्याङ्कारकेश्चानं नमस्यन्ति नरोत्तमाः ॥ न तेषां ग्रहपीडा च कदाचित्क्वापि जायते ।

भ्ावणमाद्रपदश्चक्कवतुथ्य। दुण्ठियातरोति र्टाचारः । माव , तुर्यां मूपेक्षणिकाप्रूजोपवासाद्ं कायम्‌ । तदुक्त सग तां प्रकृत्य पराघमासे चतुथ्या तु तास्मन्काठ उपापतः। अदयित्वात् यो देवि जागरं तत्र कारयत्‌ ॥ तस्यद्भिमतकुट देवि तरे ।ॐ५ चातिदूटमम्‌ । इति । तथेतस्यामेव गणेक्षप्रीतये व्रतं काय दक्ष्यमाणप्रकारण तदुक्त काशखण्ड-- माघश्युकरचतुथ्या च नक्तवतपरायणः; त्वां हण्दऽचायभ्यान्त तऽच्याः स्युरसुरटदाम्‌ ॥ विधाय बार्धिकीं यानां चतूर्थ। प्राप्य तापसम्‌ । शक्लां श्ट तिलान्वष्ट्वा प्राप्राया(५१५ )लंडकान्वत। ॥ तापसीं माघम्‌ । काय याता प्रयतेन प््सिद्धिममीप्डुमिः। तस्था चतुथ्या त्वलसत्व ण्ट सष।पस्षग्हूत्‌ ॥ तां यात्रां नान्न यः कृयानेतय ।6टदड्‌

२९२ नारायणमहृषिरवितः- [ शशोपकणन्‌ |

नेषेधं च न कुयादित्यन्वयः ॥। उपसर्गसहरैस्त स हन्तव्यो ममाऽऽज्ञया । होमं तिलाज्यद्रव्येण यः करिष्यति मक्तितः ॥ तस्यां चतुर्थां मन्ज्ञस्तस्य मन्त्रः परपेस्यति । वैदिको ऽवैदिको बाऽपि यो मन्नस्ते गजानन ॥ जप्तस्वत्सं निधौ दण्डे िद्धि दास्यति वाच्छिताम्‌॥ इति। अथ पश्चमी । तत्र सर्वासु कृष्णपक्षपश्चमीषु हिरण्यगमेशरलेश्वर- मोक्षद्ररे्वरणनत्रा चेचादिमासजयकृष्णपश्चमाषु वा क्रमेणेति वक्ष्यते । भरावणमासह्चङ्कपश्चम्यां ककोटवापी समीपस्थवासुकिङुण्डे घ्रात्वा दाघ्ुङ्किं एजयेत्‌ । तदुक्तं कशाखण्ड- यः स्नातो नागपश्चम्पां कुण्डे वासुकिसंज्के । न तस्य विषसंसगों मवेत्सपसमु्टवः ॥ कर्तव्या नागपञ्चम्यां यात्रा वर्षा तत्र वे। नागाः प्रसन्ना जायन्ते कुले तस्यापि सर्वदा ॥ अस्थामेव ककोटवाप्यां यात्रेति शिषटपमाचारः। अथ षष्ठी । सवासु कृष्णषष्ठष्ठाशान्‌ श चन्द्ेश्वरस्वगदरारेभ्वरयात्रा दे्रादिमासत्रयकृष्णपष्ठीपु वेति वक्ष्यते । तथा रविवासरयुक्तायां थस्यां कस्या विष्छष्ठयां टोछाकयत्रा । तदुक्तं काशीखण्ड- | कृतानि यानि पापानि नरैः संवत्सरादपि । द्यन्ति क्षणतस्तानि षष्ठवर् ठ) टद्रनात्‌ ॥ लोलो लोको नामिकदेशे नामग्रहणात्‌ । तथा रवियुक्तायामेव त्वस्यां पष्ठ्यां सामान्यतो रवियान्ना ' रविवारे रे्यात्रा षष्ठयां वा रविदयुजि › इतिवचनात्‌ । तथा मादपदहङक षष्ठयां लोलाकंयात्रेति शिष्टाचारः । मा्गकञीषशङ्कष्ट्यां यदा रविवारस्तदाऽपि य(त त्र य।्।-- मार्गक्चीषंस्य सप्तभ्यां षष्ठ्यां वा रविवासरे । विधाय वार्िक्णीं यात्रां नरः पप्पुज्यते ॥ इति काश) खण्डव चनात्‌ । | अथ सप्तमी । ततर स्वासु कृष्णसप्तमीषु गोपक्षशकेदारेशबह्येशयात्रा वै्ादितरयङृष्णसपमी पु धा क्रमेणेति वक्ष्यते । तथा रविसप्तम्थां सव. स्थां रवियात्रा । तदृक्तम्‌--~ `

[ कशीपरकणम्‌ ] तिस्थलीसेतः । २३१

रविवारे रवेयात्रा षष्ठयां वा रविसंयुने । (क [ कर $ है ® = भद ४ तथेव रविसत्तम्यां सवविघ्रोपशान्तये ॥

मागशञीर्षस्य सप्तम्यां रवियुतायां लोटांयात्रा । तदुक्त [त] प्रकृत्य- पार्गक्तीरषस्य सप्तभ्यां षष्ठयां वा रविवासरे । विधाय वार्षिकीं यात्रां नरः पपादमच्यते॥

माषष्ष्कुसप्म्या च तत्र यात्रा ! तदुक्तम्‌- लोक रथस्प्त्या प्राता गङ्खाससगमं । सत्तजन्मक्रतेः पापभक्तो मवति तत्क्षणात्‌ ॥

अस्यामेव यदा रविवारस्तदा साग्वादित्ययात्रा काया । तदुक्तम्‌- शङ्कायां द्विजसत्तमा माषे मासि रव।दने । महापव समारूयाते रविपव॑सम शुमम्‌ ॥ महा रोगालमुच्येत तत्र प्ात्वाऽरुणाद्षे । साम्बादित्वं प्रप्ज्यापि धघभमक्षयमाप्रुयात्‌ ॥ स निहत्यां करुक्षेत्रे यत्पण्य राहदृशनं । तत्पुण्यं रविसप्तम्यां माषे कायां न सशयः ॥

प्रकरणातकाश्यां साम्बकृण्डे । साग्वकुण्डं सूयकुण्ड।१।ते प्रातद्धम्‌ । तथा पर्वोक्तायमेव सहम्यां रविदिशि्ायां विशिष्टे तिकतव्यताकामा- देकेशवयाचां कषात्‌ । तदुक्तम्‌ अगस्तेरथ सप्तम्यां रावेवारां यदाऽऽप्यते । तद्‌ा पादोदके तीर्थं आदिकिङ्ञवसंनिधो ॥ द्ात्वोपसि नरे माली केशवा दित्यपजनात्‌ । सप्तजन्मकरतात्पापान्मुक्तो मवति तक्षणात्‌ ॥ यद्यजन्मक्रुतं पाप मया सप्त जन्तु ॥ तन्मे रोग च श्लोकं च माकरी हन्तु सप्तमा । एतजजनकृतं पापं यच्च जन्मान्तरा जतम्‌ ॥ मनोवाक्षायजं.यच्च ज्ञाताज्ञातं च यत्पुनः । इति सप्तविधं पापं श्ानान्मे सप्तस्पिक ॥ सरवत्थाधिसमायुक्तं हर माकरि सप्तमि । एतन्मन््त्रयं जप्तवा घ्राता पादोदके नरः ॥ केरवादित्यमालोक्य क्षणाजिप्कलुपो मवेत्‌ ।

२६४ नारायणमहविरवितः-- [ कशप्रहणम्‌

दौनीति चात्वा मोनिनेव केङ्वादित्यः पूजनया नान्तरा वदेदि वयर्थ । पादोदके घ्ानमुक्तं तस्येवे तिकतव्यतामाह यद्यादृत्याद्ना नं तु पजा । एजानन्तरमिदं घ्नानान्तरं विधौयते वाक्य भद्प्रङ्गादृहटान्तः

रक ल्पनापरत्तेश्च । अथाष्टमी । तन्न सर्वाह्नि कृष्णाष्टमषु वचत्राद्त्रयकृष्णष्टम्ु वा टषमध्वजेशषधर्मैशलाङ्लीकशयातरेति वक्ष्यते । तथा सवास्वष्टमषु मस याचा काया । तदृक्तम्‌-- अष्टम्यां च चतरद्यां रविमूमिजवासरे । यान्न च भरद करत्वा नरः पापः प्रमुच्यते ॥ तथा~कालराजं न यः काया प्रातमूता््मकिजम्‌ । मजेत्तस्य क्षयेत्पण्यं कृष्णपक्ष यथा शशा ॥

न मजेदित्पन्वयः । तथा स्ा्टमीषु दुर्गायात्रा काया । तदुक्तम्‌- अष्टम्यां च चतदृर्यां मामवार ।वश्षतः संपज्था सतत कायां दुगा दगतनारना ॥ नवम्यामथ वाशटम्यां चण्ड यत्रा शुमवहा॥ दते च।

सवशपीष्वीक्ानिशयात्राऽपि काया । अष्टम्यां च चलुरदश्याम।शानेश यजन्ति ये ॥ त एव रुद्रा विज्ञेया इहा मुताप्यसशयम्‌ । तथा--पवाष्टमीपु चद्देश्वरसमी पस्था पिङ्गला पूज्या । तदुक्तय्‌- ये त प्रत्यभि जनास्तथा प्रातचतुदाशे । सिद्धयोर्ग. श्वर पीठे परजयपिष्यान्त मावतः ॥ अष्टष्टरूपां समगं पङ्कां सकस द्धदाम्‌ । धूपमेवे्यदीपायेस्तेषामावेम। व्यति ॥ प्रतक्षी मविष्यतीत्वश्चः । सिद्धवागाश्वरा५।० चन्द्श्वरप्द्शः क तिसगमस्था स्वप्नश्वर्यपि सव।्टमाषु पज्या । तदुक्तं ता प्रस्तुत्य अष्टम्यां च चतदृहयां नवम्यां नाद वा दवा। प्रयलतः समर्च्य सा कारयां ज्ञानाथिभिनरः ॥

वरिलोचनयाचाऽपि सर्वा्टमीषु काया । तदृक्तम्‌- प्रतिमासं सद्‌ाऽष्म्यां चतुर्रयां च मानिनि । भयानि सवंतीथानि व्र देव तिविष्टपम्‌ ॥

करीभकणम्‌ ] विस्थटीषेतः । २६५

विविष्टपश्निलो चनः । तस्मात्तत्र एजादि कविमिति मावः । मत्स्यो.

दृयमरि स्वाष्टमीषु यत्रा । तदुक्तम- अष्टम्यां च चत॒र्स्यां तीर्थानि सह सागरैः

पष्टिकोटिसहश्च।णि मर्स्योदय विशन्ति हि ॥ दुक्त एव मावः । तथाऽटम्यामुपोष्य ज्ञानवापीयात्रा कायां । तदु

कष--

अष्टम्यां च चतुदहयागुपवासा नरात्तमः प्रातः प्रालाऽथ पीलाऽम्मस्तवन्तलिङ्कमयो मवेत्‌ ॥ हदं प्रकमाञ्ज्ञानवापी विषयम्‌ । यवा तु मामवासरयुक्ताऽशम। तका गङ्यस्थे भेरवी प्राता तत्सम।पस्थ मंरवे पूजयत्‌- तदुक्तं तद्व प्रकृत्य भौमाष्टम्यां तन्न नरः घन्वा सतवयात्यतन्‌ । क्षा च भेरवं कालं कठि काठं ष संजयत्‌ ॥ कालमिति मैरवविशेषणं तेन काटमरव दृष्त्यथः । अद्गराष्टम्याम करारकुण्डे घ्नात्वा मङ्गठशा दरष्ट्यः अचर लङ्गं वाक्य चतुथोप्रकरण उक्तम्‌ । यदातु वस्या कस्या विक्कृष्णाष्टम्यां गुरुपुष्यव्यतीपाता मन्ति तदा ज्ञानव्या च्द्धमात्‌ शस्तम्‌ । तदुक्तं तामेव प्रस्तुत्य- गुरुपष्यासिताषटम्यां व्यतीपातो यदा मवेत्‌ । पाऽ भाद्धकरणाद्रयकोरिगुण मवेत्‌ ॥ देश्रशुकरष्टम्यां मवानायात्रा । तदुक्म्‌-- वैवा्टम्यां सहायतां भवान्याः कारषत्छुधाः अशाधिक्षाः प्रकतव्याः शतक्रत्वः प्रदाक्षणाः ॥ प्रक्षिणीङताऽनेन सपतद पती महे। । अस्यामिवाषटम्यां मध्यमेश्वरवात्रा । तदुक्त तमव प्रकृत्य- ततर जागरणं कताऽ्ोकाष्टम्यां मधां नरः । न जात शाकं छमते सदाऽऽनन्दमयां मवेत्‌ ॥ प्रधौ घवेऽ्लोका म्यां शुवठा्टम्याम्‌ । ज्येष्ठसिताष्टम्यां सामाग्याय ज्ञीमिर्जहागौरीयाता कापा । तदुक्तम-- उयेढे मासि सिताष्टम्यां तत्र काया महोत्सवः तत्र जागरण काय सर्दत्तपत्सप्रद्धव ॥

२९६ नाराणमडविरचितः-- [ का्ञीभकणम्‌ 1

ज्येष्ठां गौरीं नमस्कृत्य ज्येष्ठवापीपरिप्डता । सोमाग्यमाजनं मयायोषा सौमाग्यमागपि । आ्ौ परिप्टुता सती पश्चान्नमस्कृत्येत्यन्वयः । ज्थ्ठा गारा ॐ टे श्वरसमीपे । माद्रपदकृष्णाष्म्यां गङ्गात।रस्थमहालक्ष्मायात्रा । तदृतं तामेव प्रस्तुत्प- ~ नमस्य बहटाष्टम्पां कत्वा जागरणं नशे । समर्च्य च महालक्ष्मीं बता बतफल लमत्‌ ॥ नमस्यो माद्रपव्‌ः । वती, उपवासान्‌ । मादुस्यवं छक्टाष्ट््या सूर्दुण्डसमीपस्थमहालक्षमीयात्रा तदुक्तं तां प्रकृत्व-- महालक्ष्म्य्टमीं प्राप्य तत्र यात्रा कृता नृणाम्‌ । संपजितेह विधिवत्यद्या सद्य न मुञ्चते) महालष्म्य्टमीं माद्रशु्का्टमीम्‌ । महालक्ष्म।वतवन्तस्त्वेतदृारभ्या- त्रिमाषटमीपर्थन्तं षोडशदिनानि यात्रां कुवन्ताति सप्रदायः। आाश्वन- छष्टम्यामुएवासी मवानीपूजापूककं तत्र जागरण कृता प्रातरपि

माना एजयत्‌ ।

तदुक्तं तामेव प्रकृत्य- कय[जागरणं राच। महाष्टम्यां वता नरः ।

प्रातर्भवानीमभ्यच्ये प्राप्रषाद्राज्छितं फलम्‌ ॥ अहाष्टम्यामान्विनश्युङ्कायाम्‌ । वती, उपवासवान्‌ । अत्रव महागु- ण्डास्यचण्डीयात्रा । तदुक्त तां प्रकृय- तस्या यात्रां त यः कु्यन्मिहाषटम्यां नरात्तमः। धक्स्वी एजचपोत्राढयो क्ष्मा वांश्चापे जायत ॥ अस्यामेव वषमध्वजदृक्षिणस्थच्छागेश्वरयात्रा । तदुक्त तामव प्रकुत्य तस्या देष्याः प्रसादेन काशीवासः प्रलभ्यते । अतश्छमिश्वरीं देवीं महाष्टम्यां प्रपूजयेत्‌ ॥ क (पिक्षसिताष्टम्यां धमश्वरयात्ा । तदुक्तम- ये कार्तिके मासि िताष्टम।तिथ। यातां कारव्यन्ति नरा उपोषितः ॥ रा्नौ च वै जागरणं महोत्सवे धर्मश्वरे ते न पनमवा मुषि ॥

( क्मश्चीपरकरणम्‌ ]

भौर्गासिताष्टमी कालाष्टमीति प्रसिद्धा तस्यां काठटमरवपूजापवा- सादि कार्यम्‌ । तदक्तम- मर्भश्चीषांसिताष्टम्यां कालमैरवसंनिधां । उपोष्य जागरं कव॑न्सर्वपाेः प्रमुच्यते ॥ तथा--करत्वा च विविधां एजां महास मारविस्तरः नरो मागासिताष्टप्यां वापरक ववपत्रभ्ुत्प्जत्‌ ॥

अचर कार्तिक्यनन्तराऽष्टमी मागकष्णाष्टमा ग्र्या गाणचन्दमानन न तु म॒ख्यचान्द्रमानेन । अत्र च रिवरहस्य साय भरवप्राटुमवस्व(- क्तत्वाचद्यापिन्यां एजोपवासादं कायम्‌)

अथ नवमी । स्वसु करष्णनवमीष चेत्ादेमासन्नवकरष्णनवमषु वा क्मेणोपक्षान्तश्िवर्वरिश्वरवद्धकाटेश्वराणां यत्र । तथा सर्वनवमापरु पष्डीयात्रा कार्या " नवम्यामथ वाऽषटम्यां चण्डायत्रा शुमावहा ईति वचनात्‌ । तथा कुटस्तम्मप्जाऽपि सवेनवमाषु काया । तदुक्तम्‌- नवम्यां पश्चदश्यां च कृटस्तम्म समचयत्‌ ! दुःखं रुद्रपिश्ाचत्वे न मवेत्तस्य पूजनात्‌ । सर्वनवभीषुपोष्य जागरणपूजादि कृत्वा प्रातन्यसश्वरदशेन कायम्‌ तकत सनत्कमारसहितायम्‌- हषा व्यासपुरीमेतां नवम्धा चाप पर्वण । उपवासीह जागति व्यासमाराध्य सनध। ॥

प्रात्य सिश्वरं दृटा मुच्यते सवपातकः

अयरेधािसंथमस्था स्वरेभ्वरी पज्या । वचनं त्वष्टमीप्रकरणे दशितम्‌ । | अथ दृश्षमी । तत्र सवद कृष्णदजमापु ज्यठरकाभरावरपश्राना ज्ञा चैन्रादिमासत्रयकृष्णदश्मीषु वा । तथा ज्य्ुक्लदृकञम्या वक्ष्य प्राणविथिना दशाश्वमेधे गङ्गां संपज्य स्तात्रपाठः; काचः । तडुक्त मिष्यपुराण-- ज्येष्ठे मासि सिते पक्ष दृश्णम्या हस्तस्तयुत । गङ्गातीरे तर पुरुषो नारी वा मक्तेमावतः ॥ निशायां जागर करत्वा गङ्खगदशावधस्तथा ।

दशमीजागर कृवैत्यथः

२३८

नारायणमहविरवितः- [ कारीप्रकरणम्‌ |

पम गन्पैश्च तेवेयैः फलटेश्च दशस ख्यया । तथेव दीरेस्तामरटेः एजषेच्छद्धयाऽन्वतः "। घ्नाल्ला मक्त्या तु जाह्रव्यां दशकृत्वो विधानतः दृशापरसृतिकृष्णांश्च तिलान्स्िश्च वे जले ॥ सक्तर्ण्डानगडपिण्डान्दद्याच्च दशशपस्यया । ततो गङ्कातटे रम्यं हेम्ना रप्येण वा तथा ॥ शङ्कायाः प्रतिमां क्तवा वक्ष्यमाणस्वरूपणममू । पद्चस्वस्तिक चिह्वस्य पणकुम्मस्य चापर ॥ संस्थाप्य पुजयेदैर्व। तदलामे प्दाऽपि वा । अथ तच्चाप्यशक्तश्रे्िखे व्ष्टेन व माव ॥ दचतभजां विना च सवावयवशामताम्‌। नकम्मासिताम्भाोजवरदामयसत्करम्‌ ॥ सितवख्रपरीधानां मरक्तामणिविमूषिताम्‌ । एवं ध्यायेत्युसीम्यां च चन्द्रायुतसमपमाम्‌ ॥ चामरेवास्यमानां चभ्वेतच्छज्।पक्षामतामर । सुप्रसन्नां च वरदां करुणाद्रनिरन्तराम्‌ ॥ सुधापुवितमृप्रष्ठां देव्यगन्धानूलपनाम्‌ । वैटोक्यनमितां गङ्गा सवेदवेराधाष्टताम्‌ ॥ दिव्यरत्नपरीतां च दिष्यमाल्यावमूषणाम्‌ । ध्याला जले यथा प्राक्तं तथाऽचायां च पृजथत्‌ ॥

अवाया प्रातमषाम्‌ ।

वक्ष्यमाणेन मन्तरेण कुयात्जामशषतः । पश्चाप्रतेन च प्ानमचाया तु विरशिष्थते ॥ प्रतिभासि स्थण्डिले त गोमयेनोपटेपत्‌ । नारायणं महेशं च बरह्माण मास्कर तथा ॥ ममीरथं च नपतिं हिमवन्त नगश्वरम्‌ । गन्धपुष्पादिभिः सम्यग्यथाशाक्ते परपूजवत्‌ ॥ दक्षा परस्थांसितिलान्दद्याहशमिमेभ्य एव च । दश प्रस्थान्यवन्दद्याहशस र्थ गव स्तथा ॥

प्रस्थः ध।डश् प्टान।

त्स्यकच्छपमण्डूकमक रा दिजठे चरान्‌ । कारापेतवा यथाश्चाक्ते सुवणरजतन वा ॥

२१९

चिस्थ्ल। सेतुः!

तदलामे पिषटिमियानम्यव्यं कुसुमादिभिः गङ्खायां प्रक्षिपदाग्यं द।पश्चिव प्रवाहिषु ॥ रथयात्रा दिने तस्मिन्वि मवे सति कारयेत्‌ । तथाऽऽ प्रतिकरुतेगङ्गायास्तृत्तरामुखम्‌ ॥ भ्रमन्त्या दुल मं हाके दशन पापकभणम । एवं कृत्वा विधानेन वित्तक्ञाठचवेवाजतः ॥ दकापापेर्वक्ष्यमाणेः सद्य एव विमुच्यते । एष्पाेः पजय दगङ्ां मन्नेणानेन मक्तेतः ॥

८ ॐ नमः शिवायै नारायणय दश्चहराषं गङ्कापे नमो नमः हति मश््ेण धो मत्यां दिने तास्मन्द्वानिशम्‌ । जपेत्पश्चसहू्ाणे दक्षधम फट ठमत्‌ ॥ उद्धरेदश पएषाश्च कुल चेवं मवाणवात्‌ । वक्ष्यमाणमिद स्तोत्र विंधिना प्रतिगृह्य च ॥ गङ्कामरे तदिमे जप्यं तत्पजायां प्रवतेते ।

अन्न धतुर्थजामित्यादिमिाल्यविमूषणामित्यन्तं ध्यान पाठत्वा ॐ नभो मगवत्वं ठे हिरि हिलि भिलि मिलि गङ्गे मां पावय पावय स्वाहा › इत्यागमोक्तमन््ेण पञ्च पृष्पाञ्जठानाङ्गव इता

शाङ्ग गुगशटुं धूप सुगन्ध च मनाहरम्‌ । गहाण मङ्गलं दाप घूतवातसतमान्वतम्‌ ॥ रुद्ररूप नमस्तेऽस्तु ग्रहाण वरदा मव । परदारपरव्रव्पपरद्राहपराङ्मुखः ॥ गङ्ख बुते कदुाऽऽगत्य सामय पावापष्यात ।

इति एटित्वाऽनन्तरं गङ्गाजले स्थित्वा स्तत्र जपत्‌ । ॐ नमः शिवाये गह्य वरदाय नमां नमः । नमस्ते विष्णहपिण्ये ब्ह्मभू५ नमाऽस्तु त ॥ नमस्ते रुद्ररूपिण्ये शांकय त नमां नमः । सवदेवस्वरूपिण्ये नमो मेषजमूर्तय ॥ सर्वस्य सर्वव्याधीनां भिषङ्‌भ्ेष्ये नमो नमः।

चरजङ्कमसं मृतविषहृन्त्ये नमां नमः ॥

संसार विषनाशिन्ये जीवनाये नमस्तु ते। तापतरितयसहर््े प्रणिश्यं ते नमो तमः ॥

{ कशचीप्रकरणम्‌ ,

„४0

नारायणमह विरचित [ काशीप्रकरणम्‌ 1

शान्तिसतानक्ारण्यै नमस्ते शुद्धमूतंये । सर्वसंसिद्धिक्षारिण्यै नमः पापारिरूतष ॥ भुक्तिमुक्तेप्रदापिन्थं मद्रदाये नमोऽस्तुते ॥ भोगोपमोगदायिन्ये मोगवत्ये नमा नमः ॥ मन्दाकिन्यै नमस्तेऽस्तु स्व्गदाये नमो नमः नमस्मैटोद्यमषायं तिपथाये नमोऽस्तु ते ॥ नमजिष्युकुसंस्थाये क्षमावत्ये नमो नमः । तिहुताश्चनसंस्थाये तेजाचत्यं नमो नमः ॥ नन्दायै लिङ्गधारिण्ये नारायण्पे नमो नमः । नमस्ते विश्वमित्रा ५ रेवत्य तेनमां नमः॥ बरहत्यै ते नमस्तेऽस्तु छोकधाञपे नमोऽस्तु ते । नमस्ते विश्वमुख्याये नान्दिन्ये ते नमा नमः ॥ पथ्व्ये शिवामृताये च सुवृषाये नमो नमः| परापरशशताद्याये ताराय च नमाञ्स्तुतं # पाक्षजालनिकृन्तिन्या अमिन्नाये नमां नमः ॥ शान्तायै च वरिष्ठाय वरदाये नमो नमः ॥ उद्चायै सुखजग्ध्ये च संजीविन्ये नमो नमः । बह्चिष्ठाये बह्मदायं दुरितच्न्थं नमोऽस्तु ते ॥ प्रणतार्तिप्रमस्जिन्ये जगन्मात्रे नमो नमः । सवापसतिपक्षाय मङ्गटाय न्मा.नमः॥ शरणागतदीनातपरिन्राणपरायण ।

सर्वस्या तिहरे देवि नारायणि नमाम्स्तुते॥ निर्टपाये दुर्गह=५ दक्षाय ते नमो नमः । धरापरपरे तभ्यं नमस्त मोक्ष सदा ॥

गङ्क ममायतो मूया गङ्धे मे देति प्रष्ठतः

ग्घ मे पारश्वयारेषि तपि गङ्गऽस्तुभ स्थितिः ॥ आदां त्वमन्त मध्५ चसर्वत्व गा गत शद) त्वमेव मूल प्रकृतिस्त्वं हि नारायणः परः ॥ गङ्के त्वं परमात्मा च शिवस्तु नमः ।रव । शु इद पठत स्तन्न भक्त्या नत्व नूर{जप यर ॥ णोति श्रद्धया युक्तः कायवाङ्चत्तसमवः। दञ्चधा सास्थतेद्‌षिः सवरव प्रमुच्यत ॥

[ कशीप्करणम्‌ ] विस्थलीसेहुः । ९४१

रो गस्थो प्रच्यते रोगादापषभ्यश्च प्रमुच्यते । द्विषद्धपो बन्धनाथेश्च मयेम्यश्च [ विमुच्यते । ॥ तर्वान्कामानवाप्र ति परेत्य बह्मणि लयते ।

हमं स्तवं गहे यस्तु ठेखयितवा विनिक्षिपेत्‌ ॥ नाथिचौरमयं तत्र पापेभ्योऽपि मयन हि । ज्येष्ठे भासि सिते पक्षे दशम हस्तस्तयुता ॥ संहरे्चिविधं पापं बुधवारेण संयुता । तस्मटशम्यामेतच्च सतोत्रं गङ्गाजटे स्थतः ॥ यः पठे शक्रत्वस्तु दरिद्र वाऽपि चाक्षमः सोऽपि तत्फलमाप्नोति गङ्गां स ¶ञ्य यत्नतः ॥ पर्वोक्तेन विधानेन यत्फट सप्रक। तितम्‌ ।

यथा गौरी तथाः गङ्खा तस्माद्रोय।स्तु पजने ॥ त्रिध विहितः सम्यक्सोऽपि गङ्गाप्रपूजने । यथा शिवस्तथा विष्णुधथा विष्णुस्तथा ह्युमा ॥ उभा यथा तथा शङ्खा चतूखपं न भिद्यते । विष्णरुद्रान्तरं यच्च भ।गाय।रन्तर तथा ॥ गङ्कागोयन्तरं यच्च चां वृते एूढहध।स्तु सः रौरवादिष घोरेषु नरकेषु पतत्यधः ॥

दश्च पपान्याह-

अदत्तानाममपादानं हिसा चेवावधानतः. परदारोपसेवा च कायिक चरिविध स्पृतम्‌ ॥ पारुष्यमनरतं चवं पशन्यं चापि सवशः । दबद्धप्रलापश्च वाद्य स्याचतुवधम्‌ ॥ परद्रभ्येष्वमिध्यानं मनसाऽनिष्टाचिन्तनम्‌ । वितथाभिनिवेशश्च मानसर चविध स्प्रतम्‌ ॥ ततानि दश्च पापानि हर त्वं मम जाह्नवं । वक्ष पापहरा यस्मात्तस्माहशहरा स्छृता ॥ एत दश्ञ विधेः प्रापे: काटिजन्मस्तमुद्धवः भयते नाच संदेहो बरह्मणा वचन यथा॥ दकि शच्छतान्सव।न्पितृनथ 1प१तामहान्‌ । | उद्ध्‌रत्येव ससारान्मन्नणानत पाजता ॥ ३१ |

२४२ नारापणमह विरदितः- [ काश्ीप्रकरणम्‌ ]

ॐ नतो मगवल्यै वृक्ञपापहरायै गङ्काये नारायण्ये रेवत्य शिवाये दक्षायै अग्रतायै विश्वमुख्याये नन्दिन्ये ते नम नमः । अनेन मन्नण जलेन तपय दिति ररै्टाः

उषे माति सिते पश्च दशम्यां बुधहस्तयोः गरानन्दे प्यतीपाते कन्याचन्द्रे वृषे रवा ॥ दृश्चयोगे नरः घ्राता सवपापः प्रपुच्यतं ।

गरास्यं करणम्‌ । दश्नयोगसच्वेऽधके फटमू । कतिपययोगेष्वपि पवत सव कायमभव। सितमकरनिषण्णां शुभ्रवणा त्रिनेत्रा करधतक्रलकशोयत्सो व्पलामत्यमाशम्‌ ॥ वि धिह रिहररूमं सन्दुकाटारजुटा कटितसितदकटां जह्वा ता नमाम॥

इति मविष्योक्तं गङ्क। स्तोत्रम्‌ । इदं पूजासतात्रपाठादिं ज्यषटडकृद्‌-

शम्यां कार्यमिति काशीखण्ड उक्तम्‌ । तत्र यद्याप बहु मावभ्यत्तमान मेवास्ति तथाऽपि पाठमेद्बाहुल्यात्कातिपयव चनाना चा।धकृत्वात्स पनदिद्यते 1 प्रयागाद्‌ तु वक्ष्षत- |

ज्येषठि मासि सिते पक्षि दशम्यां हस्तस्युते ।

गङ्गातीरे तु परुषा नार वा माक्तेमवतः॥

निशायां जागर कुय।द्ङ्गं दश्विधर्दर।

एष्पेः स्ुगन्५नवेद्येः फटेदशदश।।न्भतः ॥

प्रदीपैदशमिर्धपेदशाङ्गेभरुडध्वज ।

पजयेच्छद्धया धीमन्द्शकरूत्वां वेधानतः ॥

सास्यां स्तिलाम्क्षिपेत्ताये गङ्खायाः प्रकृतदिश ।

गडपक्तमयान्पिण्डान्दयाच दक् मन््रतः॥

नमः शिवा प्रथम नारायणय पद्‌ ततः

दृश्षहराये पदमिति गङ्गा मन्त्र एष १ ॥

स्वाहान्तः प्रणवाद्श्च भवेषद्रशक्षरा मनुः

पजा दनि जपा होमाऽनेनव मनुना स्मृतः ॥

हेश्ा ख्पेण वा शक्तया गङ्कार ।वेधाय च ।

वस्राच्छादितवक्यस्य पणङ्कुम्मस्य चपर ॥

प्रतिष्ठाप्याचयदव। पश्चप्रूतषर। पचताम्‌ ॥

[ कासीपरकरणम्‌ ] त्रिस्थटीषेतुः ।

व्यानमाह साधश्टोकत्रयेण- चतभजां चिना च नदानदानपविताम्‌ | लावण्यामतनिष्पन्द्सश।ठदुत्रया्ेकाम्‌ ॥ पर्णक्ग्मसिताम्भाजवरदाभयस्त्कराम्‌ । ततो ध्यायेत्यसौम्यां च चन्द्रायुतसमप्रमाम्‌ ॥ चामरर्वीज्यिमानां च श्वेत ब्छत्रोपश। मतम्‌ । सुधाप्लावितमूपुष्ठां दिव्यगन्धादुठेपनाम्‌ ॥ वैटोक्थपएजितपदां देव्बिभमिरमिष्टुताम्‌ । ध्यात्वा समच्यं मन्त्रेण धृपद्‌।प।पहारतः ॥ भांचत्वांच दिधि ब्रं हिमवन्तं मगारथम्‌ । प्रतिमाये समभ्यर्च्य चन्दनाक्षद्निमितःन्‌ ॥

मां क्षिं लां विष्णुं विधिं बरह्माणं बधं चुर्म्‌ | दृशपरस्थतिलान्दद्यादशञ विभम्ब आरात्‌ । पलं च कडवप्रस्थआहका वाण एव च ॥ धान्यमानेन बोद्धव्याः कमशशाऽम। चतुगुणाः । मत्स्यं कच्छं च मण्टकमकरादिजटे चरान्‌ ॥ हंसकारण्डवबकं चक्र रेडिम प्रारसान्‌ । यथाक्षक्ति स्वर्णङरूप्यताम्रपिशटवेनि(मतान्‌ ॥ अभ्ययं मन्धक्समेर्मद्गायां प्राक्षपदवत। ।

तुवण। दिचतुष्टयस्य शक्तया विकल्पः एवं करखा विधानेन वित्तशाल्यवेव।जतः ।

उपवासी वक्ष्यमाणेईशपपेः प्रमुच्यत ॥

दशपापप्रतिपादकमद्त्तानामुपादानामेत्वादृश्टक्य पूववत्‌ । एतेदश् विधः पपदेशजन्मतसतगुप' मच्यते नान्न सदेहः सत्य सत्य गदाधर ॥ उद्धरेन्नरकाद्‌ घोराश्च पूवन्दशशापरान्‌ । वक्ष्यमाणमिदं स्तात गङ्गा सवदा जपत्‌ |

८ ॐ नमः शिवाये › हत्यादि ‹ नमः शिवे इत्यन्ते पूववत्‌ । य इदं पठते स्तोच्रं शृणुषाच्छद्धयाऽप यः दशधा मुच्यते पपे; कायवाक्चित्तसमवः ॥

२४४ नासयणमहविरचितः- [ काश्चीप्रकणम्‌ 1

रोगस्थो भुच्यते रेगाद्िप्धचश्च विपद्युतः । च्यते बन्धनादरद्धो मीतो मतिः प्रमुच्यते ॥ सर्वान्कामानवाप्रोति मेत्य च तरिदिवं वजेत्‌ । दिष्यं विमानमारुह्य दिव्यञ्चीपरिषी जितम्‌ ॥ गृहेऽपि टिखितं यस्य सदा तिष्ठति धारितम्‌ । नाच्चिचोरमयं तस्य न सप।दिमयं कचित्‌ ॥ इये भासीत्यारि गङ्काप्रपजन इत्यन्त प्यचहुभ्क प्राग्वत्‌ । यथाऽहं त्वं तथा विष्णो यथा तं तु तथाह्युमा । उमा यथेत्यादि गृहधीस्तु स शत्यन्तं पूव दिति । अत्र यद्यपि दश मीमां प्रकम्येदमुक्तं तथाऽपि काशीखण्ड एव. दविपञचाशेऽध्याय ग्येष्ठ- हुक प्रतिपदो दशभ्यवधि दशाश्वमधे ्नानाचुक्तम-

उयेष्ठे भाति सिते पक्षे प्राप्य प्रतिपदं तिथिप्‌ । दकशषाश्वमेधिके प्नात्वा भुच्यते जन्भपातकेः ॥ जये्ठ्वक्टद्विती यायां स्नात्वा रुद्सरोवरे । जन्षटूयकूनं पापं तत्क्षणादेव .नरयति ॥

एवं सर्वासु तिथिषु क्रमच्नायी नरोत्तमः। आश्चकपक्षवकमि प्रतिजन्मा धपूत्पुजेत्‌ ॥ तिर्थिं दशहरा प्राण्य दुक्तजन्माघहारिणीम्‌ । दशाश्वमेधिके घातो यमीं पश्येन्न यातनाम्‌ ॥ लिङ्क वशाश्वमेधेशं दश्वा वश्चहरातिथो वृशजम्माजितैः पपिस्त्यज्यते नात्र संशयः ॥ घातो दश््रायां यः पूजभदिद्गभुत्तमम्‌ ) मक्तया हशाश्वमेधेशं न तं गमदा स्प्रशेत्‌ ॥ जेषे भासि सिते पक्षे घ्रात्वा रुदसरे नरः । ुर्वन्वे वार्षिटीं यात्रां न विरैरामिभरूयते ॥ दृशाश्वमेधावमृथे यत्फट सम्यगाप्यत । दृशाश्वभेपे तन्नं घ्रात्वा दज्ञहरातिथ ॥

स्व धुन्याः पश्चिमे तीरे नत्वा दृश्रेश्वरम्‌ ।

न दुद॑ज्ञामवप्नोति पुमान्पुण्यतमः कवित्‌ ॥ इति )

२४५

[शरदप्रकणम्‌ ] ` त्िस्थटीसेतुः ।

अन्न द्वि्ादिजन्मीयपापनाश्ः काश्युत्न्नविषय इति प्रपञ्चितं ्रवेशपस्तावे । अत्रापि यद्यपि परतिपदावि प्नानमेवोक्तं तथाऽपि प्रति- पदादिदशम्यन्तमत्तरोत्तरदिनवृद्धिसस्यया स्ताजपाठः कार्यः । एजा द चोपवासष्यतिरिक्तं यथाशक्ति प्रत्यहं कायमिति शिष्टाचारः । तथा देवं प्रयोगः--तिथ्यन्तं स्मृत्वाऽद्य प्रतिपद्येकजन्माजितदश्ञ विधपाप- नाक्षारथं ्ानमहं करिष्ये । एवमेकवारं स्तातचतपाठमहं क।रष्य इति । एवं ` द्वितीयायां जन्मद्रयाजतदृश्शविधपापनाश्चाधामित्याद्‌ द्वबर्‌ स्तो्रपाठमिप्यादि च यावहशमि ज्ञेयम्‌ । द्क्षम्या तु दशजन्मा यद्रा

वेधपापक्षयार्थामित्यादि । इदं च यद्यपि पराणद्रयेऽपिं गङ्गातारमात्र उक्त तथाऽपि काश्या प्रतिपदाददशम्यन्तद्श्ा> मधक्नानप्रातपाद्कः परदधतवचनानुरोधेन वशषाश्वमेषावाच्छन्न तरे कायम्‌ । भन्यक्षन ठ गङ्कातीरमात्रे । यत तु गङ्गाया अप्वसानिषस्तन्ापि तथान्त जटा- क्यान्तरे षा यथासंमव कायम्‌ ।

शम्यां शुकरुपरक्षे तु ज्येष्ठे मासे डुजेऽहानं । अवतीर्णा यतः स्वगाद्धस्तक्ष च सारद्रा॥ हरते दक्ष पापानि तस्माहशहरा स्पृता । तस्मात््रानं प्रकुर्वीत दान चेव वविर।पतः ॥

इति वराहपुराणेऽविशेषभ्रवणात्‌ । अन्ने छजवाग उक्त" स्कान्दम-

विष्ययोस्तु बुधयागः । एव विराधं कास्माश्चत्कतप म मयक्तदशम्या कस्मिथिच्च बुधयुक्तदशशम्यां गङ्गाऽवत।णाति कल्पमदृश्रियणन पार. हारः । तथा स्कान्द

हेष्ठस्य शुङ्कदश्शमा सवत्सरमुख। स्मूता ।

तस्यां वनिं प्रकुर्वति प्रान चेव वरषतः ॥

थां कावित्सरितं प्राप्य दद्यादध्मपतिाद्कम्‌ ।

च्यते दशषमिः पापः स महापातकापमः ॥ हात्‌ ।

बह्मपुराणेऽपि- ज्ये मासि सिते पक्ष दृक्ञमा हस्तसयुता । हरते दृक्ष पापानि तस्माहश्चहरा स्मृता ॥

तयो- ज्येषश्चङकदशम्यां च मवेद्धामदिनं यहि । ञेया हस्तक्षस॑युक्ता सर्व पापहरा तिथिः ॥

२४६ | नारायणमट्विरचितः- [ कारीप्रकरणम्‌ ]

तस्माद्न्यत्रा पि पूजादि कायम्‌ ।' अत्रापवासः का२।खण्ड। क्ता

दशम्यां कार्यः । जागरणमपि तस्यामेव । काश्चन नवम्पा जागरण मित्याह । तदु(दयु) क्तम्‌ । एजोपवासय।जागरस्य च ।मन्नकाटताव्रतः त्‌ । उपवासोऽपि नवम्याभेवास्त्वाति चत्‌ । न । एव कृता विधाने. तेर्यनन्तरम्‌ ‹ उपाद्व वक्ष्यमणिदं पापः प्रमुच्यते इतत एजन्तः रोपदिशेपवास्िरोधात । “ इति मन््ेण यां मत्या दिन तास्मान्द्वा निकषम्‌ । जपेत्पश्चसहस्राणि › इ्युक्तजपस्याहारात्र वि हितस्य 1३९्‌- वचनामावे मोजनानन्तरासृष्ठानस्पायुक्तखाच्च । जागरण ठु ३१ आासीत्यक्तवा निक्षायां जागरं कुयारिति विधनादक्रमावेरोधाऽप । तस्मादृज्ञम्याभवोपवासजागरादे।त्यलं बहुना । इय च दरामा यत्रैव धोगवाह्रल्यं सेव कार्या योगाधिक्ये फलाधिक्यात्‌ । यदा तु ज्व कदाचिन्मलमासस्तद्‌ा मलमास एव दृशहरोत्सवा न तु छद्ध । तकत ्ष्यशङ्गण-

दकशषहरास न त्कषश्चतु्र पि युगादिषु ।

उपाकमणि चोत्सश द्येतदिष्टं वषादेतः ॥ इते ।

इति दशहराकरत्यम्‌ । अस्यामेव दशम्या गङ्गेशः प्ज्यः । तदृक्तप-~.

तिथौ दशहरायां च यो गङ्गेशं सभचयेत्‌ । तस्य जन्मषहश्स्य पापं संक्षीयते क्षणात्‌ ॥

अथेकादर्ी । सवादु कष्णकाद्‌श। पु चेवादृमासत्रपगासु वा नवा स्चाविभ्वकर्मे्ञचण्डीकशाः एज्या इति वक्ष्यते । तथा सवङ्द्शाषु ुक्तेमण्डपगो विष्णुः प्ज्यः। विशेषस्तु शयन।बाधन्।; । तदुक्तम्‌

छ, (ष्क

य! परत्येकाद शी प्राप्य शयना ब।[धने। तथा । कर्थाजागरणं रात्रा मम मृतिसमापतः॥

प्रातः समस्य मां मक्त्या एजयित्वा द्विजानपि । दसा गाः काश्चनं मू न मूयां मूमिमारमवेत्‌ ॥ करत्वा तत्र वतोत्सं वित्तशाद्य विव। जतः ॥ सम्यग्वतफलं धीमानस्पाप्र त्येव ममाऽ्ञया

वतोत्स्गमेकादक्षीवतोद्यापनम्‌ । का्िकडयक्टेकादशीतः पराणमा- दधि पथनदे स्नानादि कायम्‌ । तदुक्तम-

[ रीपरकरणम्‌ |] ` निस्थलौसेतुः । २४५७

एकादशीं समासाद्य प्रयोधकर्णा मम । बिन्दुत।थकृतरनानो राघ्रा जागरणान्वतः ॥ दीपान्पशोध्य बहुशो मामलंकृत्य शाक्तेतः तीचिकं विनदन प्रराणश्रवणादमेः + महा महोत्सवं कृखा यावत्पूणां तिथेमवेत्‌ । तच्रान्नदान कहुशः कृत्वा मत्परतिय नरः ॥ महापातकयुक्तोऽपि न विशेखमदोद्रम्‌ ।

मार्गशयक्छेकादक्षी (श्या) कालमेरवसमीपस्थः काटमाधवः पूज्यः तदुक्तं तवस्तावे-

मार्गकीरपस्य श्क्टायामेकाद्रयापुपो शितः । तन्न जागरणं क्त्वा यमं नाऽऽलाकथत्क्वाचेत्‌ ॥

अथ द्रादकशषी । स्वाञ्च कृष्णद्रादश्चाषु चतरादमसित्रवगाह बा शुक्लेशमणिकणिकेशनन्दिकेशानां यात्रा । तथा सवद्रादृाप् गङ्ग" केशवसनिधिस्था काशाम्रातः एज्या । तदुक्त बह्मववत~- हवाद्श्यां प्रातरेवाधां काचा यः एूजपत्सुधाः तस्य पापे न रमते इद्ध धम प्रवतत ॥

( र.

ज्ञानवापीं प्रक्रम्य काशाखण्डे- एकादर्यामपोष्याथ प्राश्नाति चुठकत्रयम्‌ । हदये तस्य जायन्ते घ्रौणि टिङ्गान्यसशचयम्‌ ॥

अथोपोप्याथेतिपदहयाद्‌द्रादश्यामेति गम्यत । लथा-क्षाणीं प्रदक्षिणीक्त्य यत्फटं सम्यगाप्यते । प्रदोषे तत्फलं कायां सप्तके खाञ्टाचन ॥

अचर प्रदोष इत्यविकेषोक्तावपि किंविद्ादशीयुक्तयोदशपरद्‌प क्ष नियुक्त एव तत यात्रेति शिष्टाचारः ।

टेङ्के-अतः परं तु सव्यं गङ्खावरणसगमम्‌ । श्रवणद्वादशीयोगे बुधवारो यद्‌ मवेत्‌ ॥ तदा तस्मन्नरः स्नात्वा संनेहत्याः फल लमत्‌ । भ्राद्धं कुया सतत्र तस्मिस्ते।थ यज्ञास्व।नं ॥ तारर्ला पितम्सव।निष्णुटकि स गच्छति ।

२४८ नाराथणमहृविरवितः~ ` . [ काशीप्रकरणम्‌ )

अयं योभो मादरशङकद्ादश्यां प्रायो मवतीति तेदेव शिशस्तन् यार्त कर्वन्ति । बुधामावेऽपीयं यात्रा काया तत्सत्वे धिकं फठम्‌ । अत्र एव मविष्योत्तरे तद्योगो नक्तः- द्राद्षी भवणोपेता यदा मवति मारत । संगमे सरितां स्नात्वा जाहवीस्नानज फलम्‌ ॥ होपवासः समापोति नात्र कायां विचारणा । इति ।

कषे

अथ त्रयोदशी -। कृष्णत्रयोदश्चीयात्रे वेत्रादितरयम व्यधेश्ाविमु- कतेङमहेश्वराणां यात्रेति वक्ष्ये । तथा शनिवासरयुक्ते अयोद्क्षीप्रदोषे क्ामेशयाच्ना । तदुक्तं काज्ञीखण्डे दुब पस प्रति शिविन-- यः प्रदोषे चयोदईबां शनिवासरसंयुजि । संस्नास्यति नरो धीमान्कामङ्ुण्डे तदु स्परे ॥ त्त्स्थापितं च कामेशं लिङ्गं दरक्ष्यति मानवः । स वै कामकूतादोषाद्यामीं नाऽऽप्स्यति यातनाम्‌ ॥ तथा रेवरशु्कतयोदरयां तद्चाजया सोन्दयम्‌ । तदुक्तम- चेमे सिते प्च च्रयोद्रयां तु मानवाः । स्नानं ऽतः परक्व॑न्ति त कामसदश्षा नराः ॥ तथा तदेव प्रकृत्य- वैवशुक्लत्रयो द्यां तञ्च यात्रा च कामदा । इति । अथ चतुदश । तच सरव॑करृष्णचतुर्दृशीषु वेत्राविमासत्रयकृष्णवतुद- शीधु वा जम्बकेशविदवेश्वरज्योती्पेशानां यत्नेति वक्ष्यते । तथा धरवास चतुदशीषु कृत्तिवास उपवासपूर्वकं जागरणं कायम्‌ । तदुक्तम्‌ वसामि कृत्तिवासेऽदं सदा प्रतिचतुदं २ । अच्र जागरणं कृत्वा चतुदश्वां न गममाक्‌ ॥ तथाऽतरैव वीरेरोऽप्युपवासपषक जागरण कायम्‌ । तदुक्तम्‌-- विधाभेकं जागरणं नरो वौरेशमचयेत्‌ । भूतायां नैव गह्णाति शरीरं पाश्चमीतिकम्‌ ॥ ६शानेभ्वरस्याप्येवभेव पजा चतुर्दश्यां कावा । तदुक्तम्‌- कृत्वा जागरणं रात्रादीशशनिग्वरसं निधौ । उपोष्य भूतां यां काविन्न नये गभ॑माग्मवेत्‌ ॥

[शीप्रकरणम्‌ | जिस्थलासेतुः । २४९

पतिचतुर्दृशि पापक्षयाथमन्तगृहयाजाऽपि कायां । तहुकतं पद्मपुराणे-

प्रामादिकाधलोपाय प्रतिम्‌त विमागहप्‌ । कु्यत्मदक्षिणं नित्यं तत्कल्मषजिहीषया ॥

यदा त॒ प्रतिपदादिषु चिवतुर्दक्षिङ्गानां प्रतिमासं यत्रा न कृता

तद प्रतिचहुर्शि सर्वाः कायाः । तदुक्त तत्रव-

~ (

विचतर्दशलिज्नानां मते पज।परां मवेत्‌ । चतर्दश्ञानामपि च मृते प्रतेऽचेकां मदत्‌ ॥ तथा प्रतिपदादिपक्षमभिषयाऽऽह- अथ वा प्रतिमूतं च क्षित्रसिद्धिमभीप्ुमिः ॥ इति । तथा स्वचतुदंशीषु कालमरवडुगका नेश पिङ्लास्वपेश्वरात्रेठाचन- मरसस्योदरीज्ञानवापीनां यात्रा तत्तदिधिना काया । अत्र वचनान्यष्टम- रकरण उक्तानि। स्वासु कृष्णचतुरदश्ापु रलेश्वर उपोष्य जागरण कायम्‌ । तदुक्तम्‌- अआ।सता्या चतुदेर्यामुपाष्य नरि जागरपत्‌ । नक्संनिधौ देवि मम सांनिध्यमाप्रुयात्‌ ॥ तथा कृष्णपक्षचतुदेशीषु दुगासमापस्थयागेन ना कार।खण्डक्तˆ विधिना पजादि कायम्‌ । तदु ताः प्रकृत्य करष्णपक्षस्य म्रतायामुपवास। नरोत्तमः । तञ्च जागरणं कृत्वा महते। सद्धमुयात्‌ ॥ प्रणवादिचितुथ्यन्तेन।ममेः शकक्तिमान्नरः । प्रत्येकं हवनं कृत्वा शतमटात्तर नाश ॥ ससता्पिपा गग्गलना घ #॥दप्रमाणतः । यांयां सिद्धमभीष्सेततां तां प्राप्नाति मानवः ॥ नामामेश्चतुःवाशसस्याक या ग्न्यु२। काथतः;। टघकाष्ठिः सुष्षषब. हूरीफलम्‌ । यदा तु मोमवारयुक्ता या काचचचतु९। स्य!तश्यां यम. श्वरयात्रा । तदुक्तम्‌ यमतीर्थे नरः घरालखा मतायां मामवाप्तर ।

यतेश्वरं विष्टोक्याऽऽशु स्वपाः प्रसुरपत ॥ ३९

२५० नारायणमहविरचितः- [काशीपकरण५ |

दि त मौपवतुदर्यमेव मरणीयोगोऽधिकस्तदा यमतीर्थे तर्पण.

प्ण्डिवानभ्रद्धादि विशिष्टफटदम्‌ । तदृक्तम्‌- यमतीथं चतद॑श्यां मरण्यां मामवासर्‌ । तर्पणं पिण्डदानं च कृत्वा पिन्ननृणा मेत्‌ ॥ अमि्टष्यन्ि सततं पितरा नरकाकसः मोम मरण्यां मतायां यादे यागऽयमृत्तमः॥ काश्यां कथिद्यमे तीथं कृता.्नानं महामतिः । अपि यस्तर्पणं कय।त्सलिल नो विशुक्तय ॥ के गयागमनैः पंसां किं राद्ध मूरिदक्षिणेः। यदि कार्यां यमे तार्थ योगेऽस्मिऽश्राद्धमाप्यते ॥ भराद्धं कृत्वा यमे ताथ पूजयित्वा यमश्वरपर्‌ । यमादित्यं नमस्कृत्य पितणामनूृण। मवेत्‌ ॥

मौमचतर्ददणां कटशेश्वरेऽपि यात्रा काषा । तूक्त कटर प्र ङ्त्य-- तत्न मौमचतदश्यां यस्त॒ यात्रां करिष्यति। अपि पातक्युक्तः स यमया्चां न यस्यत॥ यदा कस्यां विचतुर्दश्यामाद्रानक्षत्रथोगस्तद्‌ रुद्र दुण्डे घ्रानं महाफ- ठम्‌ । तदुक्त दिङ्कपुराणे रद्रकुण्ड प्रकृत्- चतुरश यदा योग आद्राकरक्षेण संयुतः । तदा पुण्यतमे काले तास्मिन््नने महाफट्‌ ॥ काक्षी खण्डे तदेव प्रकृत्य- चती यदाऽपण रुद्नक्षत्रसयुता । दा परण्यतमः कालस्तस्मिन्कुण्ड महाफः ॥ चेच्रकृष्णचतददथभपोष्यामायां केदारकुण्डे स्नात्वा तदुद्कस्व गण्डटूषत्रयपएनाद्धद्ये लिङ्गोत्पत्तिमवति तदुक्त कद्र शङृत्~- वै्रकृष्णचतुदश्यामुपवासि विधाय च । गण्डूषं पिब प्रातहटिङ्कमधितिष्ठति ॥

केदारोद्क्पानेन यथा तत्र फट ठछमत्‌ । तथ जायते पसांज्णां चापि न पश्यः ॥

| | [ काशीप्रकणम्‌ | जिस्थटीसेतः। 1.2 > २५१

वेत्र चत्दर्यायुपोष्य पश्युपतीश्वरे जागरणं पूजादि कायम्‌ । तदुक्तं पञ्ुपतीश्वरभेव प्रकृत्य-- तच्च चेत्रचतु्श्यां शङ्कायां शुचिमानसेः । कार्या यात्रा प्रयलेन राच्च जागरणं तथा ॥ पजयित्वा पञ्युपतिभुपोषणपरायणः ॥ पशपाशेनं बध्यन्ते दृशे विहितपारणाः ।

अज्र पद्यदयेकवाक्यताम्‌नेऽरि शङुपक्षे दशे पारणासं मवासतिमास- कष्ण चतुर्दशी विषयमुत्तरपद्यं व्याख्येयम्‌ । वैदाखशुक्टघतुर्दइयामोका- रेशयात्रा । तदुक्तं पुराकल्पार्थवादुखेनेकर प्रकृत्य- राधश्चुस्छचतु्दश्यामद्यापि क्षत्रवासिनः । तन्न यारा प्रकुर्वन्ति महोस्सवपुरःसराः ॥ तत्र जागरणं कृत्वा चतुर्शयायुपोपिताः। प्ाप्वन्ति परं ज्ञानं यत्न कुत्रापि ते पुताः ॥ बह्माण्डोदरमध्पे त॒ यानि तीर्थानि सवेतः। तानि बैशाखशतायामायान्त्याकरापिदशने ॥ इति । राधो वैशाखः । ज्येठह्ाक्ट चतुर्दा संपूज्या ३५९ताप्तपं । अस्वामेव सोमवारादुराधायोगे जेगीषव्यगुहायात्रा । तदुक्तं तमेष प्रत्य उयेठघ्ञस्छचटुर्दश्यां सोमवारातुराधयोः । तत्व्वणि यद्ावात्ा कर्तव्या तन्न मानवैः ॥ प्ावणश्ुकलवतुर्ैश्यां निट चनसभीपस्थमहदेवे पविघारापणं , भहाफटम्‌ 1 तदक्‌ पवि्नपर्दमि रहा भरादणे मासि यत्नतः । लिङ्क उदित्रमाेप्य महादेवे न गममाक्‌ ॥ कार्तिके दौपावठिवतुदृश्यां मानससरोवरे वात्रेति शिष्टाचरः. । कातिकश्चक्ट वतु शी वि्वश्वरपरतिष्ठादिनमतस्तस्वां विश्वेश्वरपजा१ि विक्ेषतः कार्यम्‌ । तदुक्तं सनत्कुमारसंहितायाम्‌- कस्मिन्व्षे कदा मासे तिथी कस्यां पहर । विश्वेश्वरो महादेव्या विश्वश्वरमपुजयत्‌ । संक्षेपं ज्योतिषस्तस्य प्रतिष्ठास्य कदृऽकरोन ।

२५२ नारायणमहविरवितः- [ कारापकणम्‌ |

येति सहार्थं तृतीया । मन्दिकेश्वर उवाच- वरे वै हेम्टम्बास्ये मासे श्रामति कतके । हयक्टपल्ते चतुद॑श्यामरुणाभ्युद्य प्राति ॥ महादेवतिथो बाह्ये तं माणेकाणक । निवासस्थानतोऽभ्पत्य साधं विश्वगणेश्वरंः ॥ घ्न।त्वा विन्वेश्वरो देव्या विश्वेश्वरमप्जयत्‌ । संक्षेपं ज्यो तिषस्तस्य प्रतिष्ठाष्य तदाऽकरोत्‌ ॥ स्वयमेव स्वमातसानं चरन्पा्चुपतं वतप । इत्यादि ।

भगिकभके सालेत्वन्वयः । ततः प्रमाते िभटे करता पूजां महाद्‌ युताम्‌ । समस्तसारमकस्थं कूतवेवाष्ुतद्‌२।नम्‌ ॥ दण्डपाणेभहाधाश्चि वनेऽस्मन्कृतपारणः भ्रीमद्धवनीसदनं संभविरथदनुत्तमम्‌ ॥ इत्याद । काशाखण्ड-- कारिकस्य चतर्वशयां विश्वेशं या विलोकयेत्‌ । घ्राता चोत्तरवाहिन्यां न तस्य पएरनरागातिः॥

भामुक्डवतुश्यां पिकाचमोचनयत्रा कायां । तदुक्तं तदेव प्रकृत्य--

अद्य शक्टचतुर्दरथां मर्भे मासि तपोनिषं । अचर स्नानादिकं काय पशाच्यपारमाचनम्‌ ॥ तथा--मामशुर्ट चतुद॑श्यां कपदे।श्वरसनिधा । घ्नात्वाऽन्यत्ापि मरणान्न पेश्ञाच्यमवाषएयुः ॥ इमां सावत्सरा यानां ये क(रष्यास्त मानवाः । तीथप्रति्रहात्यापान्निस्तारेष्यान्ति ते नराः ॥

द्वि क्ष्व न,

बाधकृष्णवतुरदरयां शिवराञ्यार्पा्यां प्रातिकेशे जागरण गणता. णादकम्‌-- . एकं जागरणं कृत्वा प्रतिकेशञ उपातः, गणत्वपदवं। तस्य नेश्चता मम प्रवाण ॥ प्र तिकेशो नङटीक्ञसमीपे । मम पर्वणिं शिवरात्रौ । अस्यामेवाि- एकतेश्वरे पूजाजागरणादि महाफठदम्‌ । तदुक्तम्‌-

[शरीश्रणम्‌ | त्रिस्थ्टीसेतुः। ` ९५३

सन्ति लिङ्गन्नेकानि पुण्येष्वायतनेषु च । आयान्ति तानि लिङ्गानि माघी प्राप्य चतुर्दशीम्‌ ॥ कृष्णायां माघभूतायामविुक्तेश्षजागरात्‌ । सदाविगतनिद्रस्य योगिनो गतिमाग्मवेत्‌ ॥ नानायतनलिङ्ानि चतुवेशतान्यपि। माधङृष्णचतुवं्यामविपुक्तमुपसते ॥ तथाऽस्यामेव चत््द॑श्यामुपोष्य कृत्तिवासिश्वरे एजाजागरणोदि

कायम्‌ । तदुक्तम- माघकृष्णचतर्दश्यागुपोष्य निशि जागयात । कूतिवासेक्षमभ्यच्यं यः स यायात्परां गतिम्‌ ॥

एष सर्वेष वचेनष्वमावास्यान्तमासामिप्रायेण माधक्रष्णचतुदश।

शिवरािद्यते । अस्यां चटु्दरयामन्तगृहयत्रा कायते रोष्टाचारः तथा ठेङ् शिवराञयादिस्वकृष्णचतुदशोषु कृ तिवासश्वरयानाक्ता तथा हि--

त सा गतिः प्राप्यते यज्ञ दने-

स्तीर्थामिषेकैन तपोभिरुयेः ॥

पैश्च कर्मे(0)वि विधेः शयुभश्च या कृत्तिवासे तु जितैन्दिषंश्च ॥

इति प्रकत्य- फालानस्य चतर्दहयां कृष्णपक्ष समाहितः पुष्पैः फटेस्तथाऽनेश्च मक्र च्चावचेस्तथा ॥ क्षीरेण मधुना चेव तिरतटन सापषा । | तर्पयन्ति परं लिङ्कमचेयन्ति शेव श्चमम्‌ ॥ अकारश्च नमस्कारेनरत्यगीतेस्तथव च । मखवादेरनेकेश्च स्तोचमन्तेस्तथेव च ॥ पोष्य रजनीमेकां मक्त्या परमण हरम्‌ । ते यान्ति परमं स्थान सदाशेवमनामयम्‌ ॥

रिवरा्युपकमादिदं कृष्णपक्षादिमासामेप्रायम्‌ । गतायां चेवमासस्व यांऽचयेत्परमेश्वरम्‌ ।

, सर वित्तश्पर प्राप्य क्राडत पक्षराच्व ॥

२५४

नारायण महटरविरदितः- [कदीप्कणम्‌ |

वैशाखस्य चतुर्दश्यां योऽचयेत्परमश्वरम्‌ । विशाखलोकमासाद्य तस्येवानु चरो मवेत्‌ ॥ उ्येष्ठमासचतुदेर्यां योऽचथच्छद्धया हरम्‌ । सोऽध्रिल्ोकमवप्रो ति यावदाचन्द्रतारकम्‌ ॥ चत्वरं श्चो मापि य।ऽचयंत्तु इुरभ्वरम्‌ । सूर्यस्य लोके स युखी क्रोडते यावदीप्सतम्‌ ॥

छुवावाषाहे ।

भावणस्य चतुद्रथां कामलिङ्ग समन्वितम्‌ ।

कमेश्वरसदहितमित्यथः ।

ते यानि वारुणं . छाकं कउन्तं चप्सरः सह । भासि भाद्रपईे उष्णे अचवयित्वा तु शकरम्‌ ॥ प्पे; फलटेश्च वि विधेरिन्ध्रस्येति सटोकताम्‌ । पितृपक्षे चतुर्दश्यां पूजयित्वा तथश्वरम्‌ ॥ प्राप्नाति पितृलोकं तु ऋडते पाजतस्तु तः ।

प्रबोधमासे देवेशमचपित्वा घुरश्वपम्‌ ॥

स चन्द्रलोकभाप्रोति क्रौडते यावद्‌। प्तप । बहुले मार्गशीर्षस्य अचयित्वा पिना।केनम्‌ । वेष्णल्ठोकमवाप्नो ति क्रीडते कालमक्षयम्‌ ॥ अर्चविला तथा पृष्ये स्थाणं हृष्टेन चेतसा । प्राप्नोति तैरकतं स्थानं तेनेव सह मादते ॥ पापे उमर्चपित्वा वै पुष्पमृटफटः शुभः

प्राप्रोति शिवलोकं त॒ व्यक्ता संसारसागरम्‌ ॥

कृ तिवासेश्वरं देवमचयेतयतः सदा । अविपुक्तं च वस्तव्य वर्दच्छेन्मामके पद्म्‌ ॥ गायन्ति शिद्धाः किह गीतकानि धन्याऽविपरक्तेऽतितरां वान्त ॥ स्वर्गापवर्गस्य पदंच लिङ्गः

ये कृत्तिवासं शरणं प्रपन्नाः ॥

अथ पौर्णमासी । प्रतिमासं पौर्णमास्यां चन्द्रेश्वरपजाजपादिकिरण- अनन्तफलदम्‌ । तदुक्तं काशीखण्डे सोमं प्रति रशिदेन-

[ -फशीपकरणम्‌ | तिस्थटीसेतुः । २५५

स्थापितं थलिदं लिङ्गं मम चन्दश्वरामिधम्‌ । ततोऽ टिङ्के वन्नाश्चि सोम सोमाधङ्पधृत्‌ ॥ प्रतिमासं पञ्चदश्यां शुकुायां सर्वगोऽप्यहम्‌ । अहोरात्रं वसिष्यामि बेटोक्येश्वयंसयुतः ॥ ततोऽत्र पणिमारया तु कता स्वल्पाऽपि सक्किया । जपहोमाचनध्यानदनिव्राह्मणपुजनम्‌ ॥ जीणोद्धारादिप्ररणं बुत्यवाद्यादिकारणम्‌ । वज।रोपणकर्भादि तपखिप्रतितपणम्‌ ॥ चन्दरश्वरे करत सरं तदानन्त्याय कल्पते । तथा माद्रपदायुक्तायां मद्हवदतीयं यात्रा काया । तदुक्तं तमेव प्रक्रत्य- | पवामाद्रपदायक्ता पौर्णमास। यदा मवेत्‌ । तदा पण्वतमः कालो वाजिमेधफलप्रदः ॥

मदरहदः कप्लिधारातीथमेवेति केचित्‌ । समयुक्ताप यस्यां कस्या वित्पौर्णमास्यां चन्द्क्पे स्नानभ्राद्धादिपएूवक चन्दरेशयात्रेति लिष्टाः। विज्रायक्तायां वेच्रपोणमास्यामप्यत्र यात्रा काया । तडत्‌ अन्न यात्रा महाचेन्यां काया क्षेतरनिवासमः । तारक्ङ्ञानटामाय क्षत्रावेन्ननिवातना ॥ चैत्रषोर्णमास्यां कृत्तिवासेश्वरे महापजाद्यत्सवः कायः । तदुक्तम्‌-- शुक्कायां पश्चद्दथां यश्रेऽयां कता मह त्सवम्‌ । करत्तिवासेभ्वरे रिङ्गन स गम प्रवेक्ष्यति ॥ आषाह्यां पौणमास्यामापादक्ञयातरा पपाप्हा । तदुक्त उदीच्यां मारमूतक्ादापाह।श समचयन्‌ । आषाल्यां पश्चद्यां वे न पापः पारतप्यत ॥ श वि्ुककचदुवर्यां पश्चदरयामथापि वा । कत्वा सांवत्सरी यात्रामनेना जायते नरः ॥ अनेना निष्पापः । माद्रपदपोणमास्यां कुटस्तम्मयान्ना । तदृक्त१- नमस्यपश्चदश्यां च कुठस्तम्म समर्चपत्‌ । दःखं रुदर पिशा चतवं न मवेत्तस्य पए्रजनात्‌ ॥

यदा तु नवम्यामिति पाठस्तदा सामान्यपाणमासायात्रयम्‌ ।

२५६ नारायणमहविरचितः- [कशरीप्रकणम्‌ |

अथामावास्या । अमावास्यामन्ने वृषमध्वजे भराद्धं महाफठद्म्‌ । तदुक्तम्‌ सू्ेन्दुसगमे येऽत्र पितृणां वु पेकामुकाः बाह्मणान्मोजपिष्यन्ति तेषां भ्राद्धमनन्तकप्‌ ॥ अपेति प्रकमात्कप्टिधारायाम्‌ । यूुधचन्द्रप्रहणमुकत त्रान दण्ड. खातेऽतेफटदम्‌ । तदुक्तम- ग्रहणानन्तरं प्नान दृण्डखातेऽतिपुण्यदम्‌ । भक्तेञ्चानमित्यभ्रः। तथा--ूर्योपरगे टोहाके क्ञनदानाददिकाः क्रवाः । करक्षत्राहश गणा मवन्त।ह न सशयः ॥ सोमामायागे वृषमध्वजे श्राद्धमतिशस्तम्‌ । तदुक्तम्‌- कुहषोमसमायोगे दत्तं भ्राद्धामहक्षयम्‌ । संवर्तका संप्राप्ते जठराशिजटान्य प ॥ क्षीयन्ते न क्षयेत्तच्च श्राद्ध सोमकुहूकृतपर्‌ । अपमरासोमसमाथोगे भद्ध यद्यत्र ठभ्यते॥ तीरथ कापिठिधारेऽस्मिन्गयया पृष्करेण किमू । तथा--दिव्यान्तरिक्षमोमानि यानिं तोथानि सवः तान्यत्र निवसिष्यनिति दशं सोमदिनान्पिते ॥ तथा मौमवारयुक्तायामरमावास्यायां केदारङुण्डं भाद्धमतिरस्तम्‌ । तदुक्तम्‌ | मौमवरे यदा दशंस्तदा यः श्राद्धदो नरः केदारकृण्डमासाद्य गवाभ्राद्धन कि ततः ॥ वहस्पतिवारयक्तायाममायां धम॑कूपे न्रानप्राद्धारि महाफल, ति शिष्टाचारः । यडा चयोदशी शनिवारयुता तस्यामकमक्तं कुता रथि" वाराचििता्यां चतदरयामपोष्य सामामाया चन्द्रक छ्रनत्तन्वा. भराद्धादिं कृत्वा चन्दरशपजनं ब्ाह्मणमाजनं च कायमत्यप्युक्तम्‌ । काशाखण्ड- । अभावास्या यदा सोमर जायते सोमवासरे । तदोपवासः कत॑भ्या मृतायां सद्धरादरात्‌ ॥ कृतनित्यकियेः सोम अयादश्या नेहामय । शनिपरदाषे सपुज्य तिङ्ग चन्द्रम्वराहपम्‌ ॥

{,कार्णकग्णषरू | विस्थलटीसेतुः । २५७

नक्तं कृत्वा अयोदृश्यां नियमं परिगृह्य च । उपोध्य च चतुदैश्यां कृत्वा जागरणं निशि ॥ प्रातः सोमदुहृोगे ्ञ।त्वा चन्द्रोवारिमिः । उधास्य सभ्या विधिवत्करतसवादकक्रियः ॥ उपचन्द्रोदती्थषु राद्धं विधिवदाचरेत्‌ । आवाहनाध्परहित पिण्डन्द्ालययनतः ॥ वस॒रुदरादितियुतस्वरूपं पुरुषत्रयम्‌ । मातामहांस्तभथोहिश्य तथाऽन्यानपि गोत्रजान्‌ ॥ गरग्वश्युरबन्धुनां नामान्युच्ायं पिण्डदः! गयायां पिण्डदानेन यथा तुष्यन्ति पूजाः ॥ तथा चन्दरोदुण्डेऽत् भ्र द्धेसतृप्यन्ति पूजाः । गयायां च यथा भच्येत््वणाितजान्नरः ॥ तथा प्र्॒व्यते वणांचन्धोदे पिण्डदानतः। अत्र भाद्धाप्पथक्‌पिण्डदानप्रशंसा प्राद्धाशक्ता तन्मात्रमपि काय. मित्येवमथम्‌ । एवं श्राद्धं विधायाथ दृष्टवा चन्द्ेश्वरं वत। । संतप्य विपाश्च यतान्दुयाद्वि पारणं ततः ॥ एवं वपे कृते कारयां सदशं सोमवासरे । मवेहणत्रयान्मुक्तो नात्र काया विचारणा ॥ इति । भ्रादवणामावास्यायां कपालमोचनक्रणमेचनपापमो चनङुलस्तम्मषै- तरणीसंज्ञकपश्चतीथीयात्रा शिष्टाचारात्‌ । अत्र कुटस्तम्ममादवि पच तीथींप्रणम्‌ । पितुपक्षामावास्वायां पितुपक्षे प्रत्यहं वा पितुकृण्ड या्ोक्ता देवमानात्‌ । मातृङण्डं तु कल्पितमेव । सपिण्डीकरणान्त- श्ाद्धजन्यपितत्वानां स्वैषामेकमेव कुण्डम्‌ । एवमन्या अपि यान्नास्त- ्तत्तिथिष शिष्टतो जञेयाः । इति भीमद्धहरामेश्वरदूरियूनुनारायण महृविरचिते तरिस्थटीसेतो काङ्ीप्रकरणे तिधियात्रा प्रकरणम्‌ ।

अथ वासरयात्राः । तन्न रवेवासर- साग्बकुण्डे नरः घाता रविवारेऽदणोदुषे । साम्बादित्पं च संएज्य व्याधिमिनामि मूयते ॥ ६१

२५८ नारयणमदविरवितः-- [ काशीप्रकरणम्‌ |

त ज्ञी वैधव्यमाप्नोति साम्बादित्थस्य सेवनात्‌ । वन्ध्या पुत्रं प्रसूयेत श्रुतरूपसमन्वितम्‌ ॥ साम्बकुण्डं स॒यंङुण्डमिति प्रसिद्धम्‌ । तथा- परापे माति खेवपरे यात्रा सांवत्सरी भवेत्‌ । अशोक्षिप्तव संपज्य कुण्डे प्नात्वा विधानतः ॥

साम्बादित्थं नरो जातु न ज्ञाकेरामेमूयते। संवररकृतात्पापाद्रहि मवति तत्क्षणात्‌ ॥

पध मासीति वा पाठस्तदा वेत्र । अविकेषाद्रविवासरचतुष्टयेऽपि । तथा मङ्लागौरीसमीपस्थं मयूखादितय प्रकृत्- त्वदुर्चतां नणां कथिन्न व्याधिः संमविष्यति । मविभ्यति न दारि्यं रविवारे त्वदीक्षणात्‌ ॥

तथा--वृद्धादित्य नमस्कृत्य वाराणस्या रव नरः लमेद मी प्ितां सिद्धि न कविदृदुगाति टमेत्‌ ॥

तथा-काश्यां गङ्ासिसमदे नामताऽकविनायक्रः । द्टोऽकवासर पृमिः सर्वपापप्रशान्तय ॥

तथा प्रत्य्कवारं लोटाक थः परयति चुचवतः

न तस्य दुःखं ठोफेऽसिमन्कदाचि्पंमविभ्यति ॥ तथा-रकदिवारे रवेयात्ा षष्ठ्यां वा रावक्तयुज ।

तथेव रविसप्तम्यां सर्वविप्रापश्चान्तप ॥

तथा-अष्ट्यां च चतदरयां रावेभ्‌।मजवासषर । यानां च मरवा क्रत्वा सरः पापः प्रमुच्य ॥ भ्रादणपाते रविवारचतुष्ट५ऽपि सयकुण्डयत्रेति रष्टाचारः । नव- रात्रान्तर्भतादित्यवार कृमिकुण्डे यात्रेति शिष्टाचारः । तथा पुष्वमास्त रविबतष्टयेऽपि वकराकण्डे याता । तदुक्तम्‌- उत्तराकस्य देवस्य पुष्ये माति खेदिने । कार्या सवस्परी याता नरः काक्चारटेपष्डुामः ॥

इयं चानुदते सुय उत्तराकङुण्डे घता काय। । वकरागुपक्रम्य- अनया तर्ककुण्डेऽस्मिन्पुष्ये मासि रवैद्नं । घ्नातं तन दिति सय श्ातोदश्चु्धाचेत्तया ॥

[ काशीपकरणम्‌ ] - चिस्थलीसेतुः। २५९ इति परङत्यथवादात्सवां अपि रविवारयात्ना अयुते सूय इति शिः | अथ सोमवासरे । सामान्यतः सोमवारे ज्ञानवाप्यां घ्रात्वा विश्वे श्वरमीश्चनिश्वरं ज्ञानेश्वर वा एजयेत्‌ । तदुक्त काश खण्ड- हश्चानतीरथे यः स्नात्वा विशोषात्सोमवासरे । संतप्य देवपिपितन्दत्वा दन स्वशाक्तेतः ॥ ततः समस्य भरीलिङ्ग महासं मारविस्तरैः । अत्रापि वत्वा स्वानथान्करृतकृत्या मवेन्नरः ॥ भरीटिङ्कं विश्वेश्वरमीकशानं वा । ईंशानतीथ ज्ञानवापा । तथेकमक्त करुणपुष्येः करुणेशोऽम्यच्यः । तदुक्तम्‌- सोमवास्रमासाद्य एक भक्तवत चरत्‌ । यष्टव्यः करुणापष्येवंतिना करुणेश्वरः ॥ तेन व्रतेन संतुष्टः करुणेशः कदाचन । न ते क्षे्ाद्रहिः कुया ्तस्मात्काय व्रतं त्विदम्‌ ॥ तत्पत्रैस्तत्फलेवऽपि संप्ज्यः करुणेश्वरः यो न जानाति तिङ्क सम्यम्ज्ञानविवजितः ॥ तेनार्ध्यः करुणावक्षो देवेशः प्रायतापाते । यो वष सोमवारस्य वतं कयादिति प्रजः ॥ प्रसन्नः करुणेक्षोऽत्र तस्य दास्यति वाञ्छितम्‌ । तथा भावणसोमवारेष केदारङुण्डे घत्वा केदार & पूजयेदिति शिष्टाचारः। अथ भौमवारे ‹ मौमे मैरवयात्रा तु कायां पातकहारिणी ' इति- ददनासतिमौमं काटमेरवः पएज्यः। तथा-मौमवारे चदा एज्या देवी निगडमञ्जन। । तक मक्त मक्त्याऽत्र बन्द्‌।माक्षणकाम्यया ॥ अष्टम्यां च चतुदहयां मामवारे विशतः । संपज्या सततं काश्यां दुगा इुगातिनाश्िना ॥ तथा अवणमौमचतुष्टये कामाक्ष्या याचेति शेष्ठः । केवठबुधवासर धात्रा नास्ति । ` ८

९६० नारायणमहविरवितः- ( कधीमेकाणम्‌ ]

अथ शहस्पतिवासरे । पुष्यनक्षतरयुक्त बृहस्पतो बृहस्पतीश्वरयात्रा । तदृक्तम्‌- बहस्पतीश्वरं लिङ्गं सद्रङुण्डा् पश्चिमे । गुरुपष्यसमायोगे दृष्ठ दिष्यां ठमेद्िरप्‌ ॥ ` तथा--गुरुपुभ्यसभायोभे लिङ्गमेतत्मच्यं च ।

( (क,

यत्करिष्यति मनुजस्तस्पिद्धिमधियास्यति।

अथ शुकवासरे । अचर वर्षपर्यन्तं शुकेशम्यतः शुक्रवृद्धयादिएट

मति । तदृक्तप्‌-- आवर्षं पतिशयुक्रं ये नक्तव्रतपरायणाः । त्वदिने शुक्कूपे ये कृतसवे वृककियाः ॥ हके समर्चयिष्यन्ति श्रृणु तेषां तु यत्फटम्‌ । अवन्ध्य्चक्रासते मत्याः पुत्रवन्तोऽमेरेतसः ॥ पस्तवसोमाग्यसंपन्ना मविष्यन्ति न संशयः । घ्यपेतविप्रास्ते स्वै जनाः स्यः चुखवासिनः ॥ इति दवा वरान्देवस्तत्र लिङ्क टय यया ।

अथ शनिवासरे । स्व॑शनिवासरेषु शनेश्वरेश्वरयाज्या शनिबाधा निषतते । तदृक्तम- हानेश्वरेश्वरं देवं वाराणस्यां पशो मनम्‌ । शनिबाधा न जायेत शनिवारे तदचनात्‌ ॥ विश्वेश्षाहक्षिणे मागे शुकेशादुत्तरेण हि । शनै श्चरेशमम्यच्यं लोकेऽत्र परिमोदते ॥ तथा शनौ पिष्यलादतीथं घ्रात्वा पिप्यलेश्वरं ह्टवाऽश्वत्थसेषया हनिपीडानिवृत्तिमंवति । तदुक्तं बिन्दुतीय प्रकृत्य- पिप्पलादस्य च मुनेस्तीर्थं तद्यामदिक्स्थितम्‌ । घाता शनेर्दिने तन्न दृष्टवा वै प्प्पिटेभ्वरम्‌ ॥ पिष्यलं तत्र सेवित्वा अश्वत्थ इतिमन््रतः । शनिपीडां न हमते दुःस्वप्र वापि नाशयेत्‌ ॥ अश्चत्मं वा निषदनमितिमन्न्र कण्वेद्प्रसिद्धः । इति वासरयात्रा । नक्षत्रेषु योगेषु च याताः पृथङ्न शरूयन्ते । तिथध्यादियोगयुक्ता- सतुक्त एव ।

[ कृशीप्करणम्‌ } चिस्थलीसेतुः । २६१

अथ प्रकीर्णकयत्राः। क्संक्रानिदिने शङ्केद्धारथाव्रा । अगस्त्या हुये दिनसप्तकमगसिङण्डे यात्रा । तत्ेवागस््याष्यदानमर । हस्थे बृहस्पती गोद्ावरीङुण्डवात्रा । प्रत्यहं प्रथमविनि वेत्यादि शिष्टाचार. गम्यम्‌ । अथ विकण्टकाद्या योगाः । ठिद्गपुराणे- अविभक्तं च स्वर्टीनं तथा मध्यमक पद्म्‌ । एतञ्चिकण्टकं देवि पृत्युकाठेऽप्तप्ररम्‌ ॥ अध्ये पदं मध्यमेश्वर । चतुष्कमपि तत्रैव- हौलिश्षं संगमेशं च स्वर्ठीनं मध्यमेश्वरम्‌ । हष्टवा न जायते मर्त्य; संसारे दुःखसागरे ॥ पञ्चायतन च~ कत्तिवासो भध्यमेश ओंक्षारश्च कप्कः । विश्वेश्वर इति ज्ञेयं पञ्चायतनमुत्तमम्‌ ॥ काशीखण्डे पश्चतीर्थी-- सन्त्यनेकानि पण्यानि मयोक्तान्यल्पश्चः एनः । तन्नापि नितरां ेष्ठा पञ्चतीर्थीं तृपाङ्गज ॥ यस्यां घ्नात्वा नरो मथो गर्भवासं न संस्मरेत्‌ । प्रथमं चासिरमेदं तीथोनां प्रवरं परम ॥ ततो दृश्ाश्वमेधास्यं सवंतीथनिषेवितम्‌ । ततः पादोदकं तीथमादिकेशवसंनिधो ॥ ततः पञ्चनदं पुण्यं ्नानमात्रादधो षत्‌ । एतेषां पएश्चती्थानिां चतुणाम पि सत्तम ॥ पञ्चमं मणगिकरण्यास्यं भनोवयवशयुद्धिदम्‌ । पञ्चतीथ्यां नरः श्चात्वा न देहं पाश्चमोतिकम्‌ ॥ गद्धाति जातुबित्काश्यां पञ्चास्यो वाऽमिजायते । थदि देहयरहणं तदा पश्चास्यः शिव एव मवति कम निबन्धना देही नास्तीति मावः । लिङ्गएराणे- अविगक्तं च स्वर्छीनिमकारं चण्डमीश्वरम्‌ । मध्यमं कृत्तिवासं च पडङ्गमेश्वरं स्पृतम्‌ ॥ अविग्ुक्ते महाक्षेत्रे गह्यमेतत्परं मम । शो (श) पदेशेन ज्ञातव्यं यदीच्छेत्परम पदम्‌ ॥ हत्रहस्यमाख्यातं न देयं यस्य कस्यचित्‌ ।

२६२ ारायणमह विरयितः- [ काश्षीधकरणम्‌ ]

तथा-- विश्वेश्वरो विक्षालाक्षी द्नदी काटमेरवः । भरीमान्दुण्डिदंण्डपाणिः षडङ्गो योग उच्यते ॥ एनं षडङ्गं यो योगं नित्यं कारयां निषेवते । संप्राप्य योगनिद्रां स दीघमरतमहनुते ॥ तथा--ओंकारः कृत्तिवासश्च केदारश्च ति विष्टपः । वीरेश्वरोऽथ विश्वेश्षः षडङ्ध ऽयभिहापरः ॥ तिविष्पजिटोचनः। तथा- पादोदकासिसंमेदज्ञानोदमणिकणिकाः । घडङ्ोऽयं महायोगो बह्मधमंहदावपि ॥ पादोदकासिसंमेदौ वरणासीसंगमी । ज्ञानोदं ज्ञानवापीं । बह्मह्दो बह्मशसमीपकुण्डम्‌ । ध्महदः पश्चनदप्‌ । धडद्धसेवनादुस्माद्राराणस्यां नरोत्तमः । न जातु जायते जन्तुर्जननीजदरे पुनः ॥

गर्यो हि योगः षडङ्गो मवति । काश्यां तु भुक्तये न तदपेक्षा

किंविम एव षडङ्का भुक्तिदा इति मावः । अष्टायतनमपि लिङ्गपु- रणे-

अतः परं प्रवक्ष्यामि अष्टायतनसुत्तमम्‌ ।

येन क्रमेण कतत्यं तच्छरणुष्व वरानने ॥

अग्मीश्ाने च केतंव्यं प्नानं वे दीर्विकाजले ।

हष्टवा देवं ततो गच्छेदुवशीश्वरमुत्तमम्‌ ॥

तं हष्टवा मनुजो देवि नकुटाशं ततो वजेत्‌ ।

तं वृष्ट्वा मन॒जो देवि आषादीशं ततो बजेत्‌ ॥

दृष्टा चाऽऽषा्ठिनं देवं मारमूतिं ततो वजेत्‌ ।

तंवा तु ततो देवं गच्छेद चिपुरान्तकम्‌ ॥

ते दृष्ट्वा मनुजो देवि नङ्कटीशं ततो जेत्‌ ।

अष्टायतनमेतद्धि करिष्यन्ति च ये नराः॥

त श्रता अबहिः क्षेत्रे शुदरटोकस्य माजनाः ।

क्षाश्चाशण्डे- अष्टायतनयात्राऽन्या कतया विद्रशान्तषे ।

दृ्षेशः पावती तथा पश्चपतश्वरः ॥

[ कारीप्रकरणम्‌ ] तिस्थलीसेतु; ।

गङ्खेश्ो नपदेशश्च गमस्तीशः सतीश्वरः । अष्टमस्तारकेशश्च प्रत्यष्टमि विशेषतः ॥ हश्यान्येतानि लिङ्गानि महापापोप्ान्तषे ।

एकादक्ञायतनमपि काशीखण्ड-

अन्या यारा प्रकरत॑व्येकादश्ायतनोद्धवा ! आ्ीधङ्ुण्डे सुस्नातः पदयेदा््ीधम।श्वरम्‌ ॥ उरव्॑शीशं ततो गच्छेत्ततस्तु नकुटीश्वरम्‌ । आषादीक्चं ततो दृष्टवा मारमूतेश्वरं ततः ॥ लाङ्कली क्षमथाऽऽहछोक्य ततस्तु त्रिपुरान्तकम्‌ । ततो मनःप्रकामेशं प्री तिकेश्चमथो बजेत्‌ ॥ मदाटसेश्वरं तस्मात्ति्टप्णश्वरं ततः या्रैकादश्शलिङ्ानामेषा कार्या प्रयलतः ॥ इमां यात्रां प्रवणो रुद्रत्वं प्रापुयान्नरः ।

चतुर्शायतनमपि काशीखण्डे

इत्यादि क्तानि-

लेलेश्षः संगभेश्शश्च स्वर्लानो मध्यमेश्वर; । हिरण्यगभ ईशानो गाप्र्षो वृपमध्वजः ॥ उुपशशान्तकशिवों ज्य्ठा नेव५भ्वर एव च । शक्रेशो व्याघ्रलठिङ्ग च जम्बुकेशं चतुदंशम्‌ ॥ मरने चतर्दरीतानि मह न्त्यायतनानं व । एतेषामपि सेवातो नरो माक्षमवाप्रुयत्‌ ॥ चैकृष्ण प्रतिपदं समारभ्य प्रयत्नतः । आचतर्दशि पज्याने ठिङ्कान्यतानं सत्तमः ॥ एतेषां वार्षिकी यात्रा इमहोत्सवपवकम्‌ । कार्य यपक्ुभिः सम्पवक्षत्रससि।द्धदावयना ॥ मने चतर्दरेतानि महािङ्खानि यत्नतः

हृष्टवा न जापते जन्तुः संसा९ दुःखसाग९ ॥ एकैकस्यास्य लिङ्कस्य महिमाऽभद्यन्तवाजतः ।

( (षि

>सत्ततितमेऽध्याये । ठेद्गऽप्येतानि तत्तत्त(धपाहताग्यु

२६९

द६४

नारायणमहविरवितः-- [ काशीप्रकरणम्‌ |

लैरेक्ं प्रथमं कुर्यात्परात्वा वै वरणा नदम्‌ । घ्नानं त संगमे कृता दृष्टवा वें सगमश्वरम्‌ ॥ स्वर्छीनि त कृतन्नानो वृष्ट्वा स्वल निमाश्वरम्‌ । मन्दाकिन्यां नरः घ्राता दृष्टवा वें मध्पमश्वएर्‌ ॥ हिरण्यम प्रातश्च दष्ट्वा चेव तदीश्वरम्‌ । मणिकर्ण्यां नरः घ्रात्वा वृष्ट्वा चंश्ानमश्वरम्‌ । तस्मिन्कूप उपस्पृ्य इष्टवा गाप्र्षम।श्वरम्‌ ॥ कपिलाया हे न्नात। वृष्ट्वा वे वृषमध्वजम्‌ । उपक्ञानतस्य देवस्य दाक्षिण कूप उत्तमः ॥ तस्मिन्कप उपस्पृश्य दृष्वापशान्तमीन्वरम्‌ । पश्चचडाहदे नातो जयेष्ठस्थानं ततोऽचयेत्‌ ॥ चत॒ःसमद्रकूपे त॒ भ्रात्वाऽचंत निवास्कम्‌ । डाककूप उपस्पुश्य अचयच्छुक्रभाश्वरम्‌ ॥ द्ण्डखाते नरः प्रात्वा भ्याधेशं च ततोऽचयेत्‌ । जम्बुकेश्वरतीथ तु घात्वा जम्बुकमाश्वरम्‌ ॥ व्वा न जायते मत्यः चसारे दुःखसागरे । प्रतिपतमृति देवेशि यावक्कृष्णचतुदं श. ॥ तततक्रमण कतव्य महदायतन शमम्‌ ।

क [$ खण्डेऽ१ शततमेऽध्याय-

अपराऽपि श्चुमा यात्रा योगक्षमकर। सदा । सर्वविप्रोपहन्नी च कतव्या कषे्रवासिमः ॥ लैलेक्ञं प्रथमं वीक्ष्य वरणान्नानपूवकम्‌ ।

जव

इत्यादि । किं वित्पाठमेदेन ठेङ्कवदेव चतुदशायतनान्तर कङ।खण्ड-

ओंकारं प्रथमं लिङ्क दवितीयं च चरिटोचनम्‌ । ततीयं च महादेवः कुत्तिवासाश्रतुभकप्‌ ॥

रलेश्ः पञ्चम लिङ्ख षष्ठ चन्द्रेश्वरामधम्‌ । केदारः सप्तमं लिङ्क धमक्षश्चाष्टम [भव ॥

वीरेश्वरं च नवमं काभशं दृक्ञमं विदुः । विश्वकर्भश्वरं लिङ्ग श्ुममेकादुश परम्‌ ॥

वादृशं मणिकर्णीशशिमविभुक्तं चयोवृशञम्‌ ।

चतुदश महालिङ्गं मम विश्वेभ्वरामषम्‌ ॥ `

[कीप्रकरणम्‌ | तिस्थटीसेतुः ।

भिये चतुरदकशेतानि भेयोहेनूनि सुन्दरि । एतेषां समरवायोऽयं परक्तिक्षिचरमिहेरितम्‌ ॥ तथा--मिये चतुदशेतानि महाटिङ्गानि देहिनाम्‌ । प्रतिमासं समारभ्य तिथि प्रतिपद्‌ ्चुमाम्‌ ॥ एतेषां टिङ्गमुख्यानां कार्या यात्रा प्रयलतः । ' तथा शततमेऽध्यये- देःघप्तायतनानां च कार्या यात्रा प्रयत्नतः! कृष्णां प्रतिपदं प्रप्य मूतावधि यथाविधि ॥ अथवा प्रतिमृत च क्षेतव्रसिद्धममण्सुमः तत्तत्तीथक्रतघ्नानस्तत्तटिङ्गकृ ताचनः ॥ मौनेन याचा इुवाणः फलं प्राप्रोति याचिकः । ओंकारं प्रथमं पश्येन्मत्स्यादय। कृतोदकः ॥ चिविष्टप महादेवं ततो वे कत्तिवास्तसम्‌ । रत्नेशं चाथ चन्दरेशं केवार च तता वजेत्‌ ॥ धर्मेश्वरं च वीरेशं गच्छेत्काभेश्वर ततः । विश्वकर्मश्वरं चाथ मणिकणीश्वर ततः ॥ अविमृक्तेश्वरं हृष्टा ततो विश्वेशमच॑येत्‌ । एषा यात्रा प्रयतनेन कतव्य क्षत्रवासिमेः ॥ य॒रत श्वे उषित्वाऽपि नेनां यात्रां समाचरत्‌ । विध्रास्तस्योपतिष्ठनिति क्षवाचाटनसू चका; ॥ अन्यान्यपि चतदशाऽऽयतनानि तत्रव- प्तेशस्तारकेशो ज्ञानेशः करुणेश्वरः मोक्षद्रारेभ्वरश्चेव स्वगद्रारेभ्वरस्तथा ॥ बह्मशो टा ङ्गलीशश्च वृद्ध क।८ श्वरस्तथा । वु षेशश्चैव चण्डीश। नन्दिक महेश्वरः ॥ ज्यो ती सूपेश्वरं लिङ्क ख्यातमचत्र चतुदृकषम्‌ । कार्यां चतदंशेतानि महाटिङ्गानि इन्द्रि ॥ इमानि म॒क्तेहेत्‌नि लिङ्गान्यानन्द्क निनं । क टिकल्मषवुद्धीनां नाऽऽस्ययानं कद्‌ चिन ॥ ततान्याराधरचस्त टिङ्गानीह चतुदश न तस्व पुनरावृत्तिः ससाराष्वानं कर्टिवित्‌ । इत्यादि ॥

२६६ नारायणमहूविरवितः- [ काशीप्रकाणम्‌ 1

अन्न पेटेक्षादीनामेकारादीनाभंयृतेश्चादीनां च यात्रा प्रतिमासं

क्ष्णपकष काया ‹ प्रतिपतयमृति देवेति यावक्ृष्णवतुशि ' इति लेग प्रतिमासं समारभ्य तिथिं प्रतिपदं ज्चुमाम्‌ ` इति ! कृष्णा प्रतिप राप्य मूतावपि यथाविधि › इति च काश।खण्डे सामान्यत उक्तेः । देचक्ष्णप्रतिपदं समारभ्येति तु वधधत्र एव प्रथमं यात्रारम्भो न तु पास्ान्तर इति जेयम्‌ । शिष्टस्तु चेतरे कृष्णप्रतिपदाद शेठेशादियात्रां वैशाख ओंकारादियात्रां ` ज्येेऽपुतक्षादियात्रामाचरन्ति । यदा परत्य [ ह फकेकलिङ्कयात्रायामशक्तेः प्रतिबन्धो वा तदृ प्रतिमासकुष्ण- चतुदश सर्वेषां देतरादिमासत्तयकृष्णचुदशयां वा शिष्टाचारत्कमेण चतुदशक्रयस्य याजा । अथवा प्रतिप देतिवचनाद्रारि कृष्णलः ्रएक्रमाददुसंषेयम्‌ । अन्यच्च काशाखण्ड-

संप्राप्य धासरं विष्णोरविष्डुतींथषु सवशः ।

काया याना प्रयतेन महाएण्यसमृद्धये ॥

एवं नानायात्रा उक्वाऽन्ते ततरेवोक्तम्‌- रद्ध पूर्वमिमा याताः कर्तव्याः केत्रवासिभिः। पर्वस्वपि विशेषेण कायां या्नाश्च सर्वतः ॥ न.वनध्यं दिवसं कुया्िना यात्रां क्थिक्ृ्त। । तथा--पस्य वन्ध्यं दिनं यातं कारणां निवसतः सतः ॥ निराक्चाः पितरस्तस्य तस्मिन्नेव दृनेऽभवन्‌ । वोक्तसकलयात्रास्वशक्तं प्रति तत्रेव- याच्यं प्रयत्नेन कत॑ठ५ प्रतिवासरम्‌ । एका स्वगंतरङ्धिण्यास्ततो विश्वेरितुः परा ॥ तथा--कार्यां लिङ्कान्यनेकानि कारयां तीथान्यनेकशः । तथाऽपि सेव्यो विश्वेशः स्नातव्या मणिकाणका ॥ इति । अन्न याचा यञ्चाकृरणे परत्यवायभ्रवणं तासां नित्यत्वम्‌ । यत्र च काश्चीवासे विध्रामावः फलतया श्रतस्तदापि फट वदयक्रताद्राराऽध्यप- नवदावदयकं क्षजसंन्यासिनाम्‌ । यत्र तन्यःफलं श्रतं तत्केवलकाम्य- तया नाऽऽवक्यकमिति । अन्यच्च यस्यां तिथ्यारियात्रायां काठविशेषो नोक्तः सा पर्वाह्नवततितत्तात्तिथ्यादौ काया पूवाहे देविक कार्यमिति वनात्‌ । यत्र तु काठविशेषोकतिस्तत्र तत्काठावच्छिन्नतिथ्यादविव

( करीप्रकणम्‌ | त्रिस्थटीतेतुः। . २६७

‹ कमणो स्य थ! काटस्तत्काटन्यापिनी तिथिः! ' हत्यादिवि चनत्‌। तश्चापि यदि हासवद्धिसाम्गदिनद्रये कमंशाठेऽसत्वं सत्तमकदशसच्व ` वा तदा ‹ खर्वो दर्पस्तथा हिंसा तरिविधं तिथिलक्षणम्‌। सर्वदो परी पूज्यौ हिंसा स्थात्पवंकालिकी ' इतिवचनािर्णयः । यञ तु तिथिवार- नक्षन्नयोगादिथोगतो याघ्रोक्ता तत्र दिनिमध्ये यदेव तद्योगस्तदेव काय। योगप्राधान्याद्रा्ियोगस्वरिंवित्कर एषेत्यादिसामान्यनिणंयो य्न्या- नतरेभ्योऽवगन्तव्य इति । इति प्रक।णयन्नाः इति भीमद्वरगेश्वरसूरिगनुनारायण मडविरविते त्रिस्थटीसेतो काजी प्रकरणे यात्र प्रकरणम ।

अथ क््ञाकतणापकमदेषाक उच्यत ।

अनिष्टफलताज्ञाने सति ततो निवक्तौ कृते वा तस्मिस्तद्विनाशकरणे वक्ष्यमाणप्रायथिततप्रवत्तावुपयोगात्‌ । अनुतापार्यप्रायाश्चत्तापिक्षार्‌- शोषणे यजनद्वारा भरायधित्ताचुष्ठानापपिक्रलाच्च । तत्र तावत

खण्डे मववचः-~

अन्यन्न यत्कृतं पापं तत्कादया परिणरयात्‌ ।

वाराणस्यां कृतं पापमनतेगहे प्रणरयात ॥ न्तर्हे कृतं पाप पेशाचनरकावहम्‌ ।

पिक्षावनरकप्रात्तिगच्छत्येव बाहयाद ॥

न कल्पकोटिभिः कायां कृतं कमं प्रभुज्यते ।

किंत रुद पिक्षाचत्वं जायते अयुतत्रयम्‌ ॥

वाराणस्यां स्थितो योवे पातकेषु रतः सद्‌ा)

योनिं प्राप्यापि ष्श्ाचीं वषाणामयुतत्रयम्‌ ॥

पनरतैव निवसञ्ज्तान प्राप्स्यत्यनुत्तमम्‌ ।

तेन ज्ञानेन मे गान्ते मोक्षमाप्स्यत्यदुत्तमम्‌ ॥

यदित काश्यां पापं विधायान्यत्र एृतस्तादपाकोऽपि तनवाक्त दुष्कृतानि विधायेह बहिः पच्चत्वमागताः ।

तेषां गतिं प्रवक्ष्यामि शुणुत पदरजसत्तमाः ॥ याम्या मे गणाः सन्ति घरां विकरुतमूतव,

भूषारां ते धमन्त्याद कषतर ईष्छृतका्णः ।

२६८ नाराथणमहविरवितः- [ कारीप्रकणम्‌ ]

नयन्तयतपप्रायां च ततः प्राच। द्रसिदापर । वषाकाटे इराचारान्यातयन्ति महाजले ॥ जलकामिः सपक्षाभिरदन्दशुकंजलाद्ववः दर्निवारेश्च मशकर्दश्यन्ते ते दिवानिशम्‌ ॥ ततो यमि्हिमर्तौ ते नीयम्तेऽद्री हिमाटये । अक्नावरणेहीनाः स्टिदयन्ते ते देवानंशम्‌ ॥ रुस्थले ततो ग्रीष्मे वारिवृक्षविवाजते । दिवाकरकरैस्तीवस्ताप्यन्ते ते पिपासिताः ॥ क्लेक्ितास्ते गणेस्गेयातनामिः समन्ततः ।

ध काटमरसंख्यातमानीयन्ते तत स्तव ॥ निवेदयन्ति ते यामाः काठराजान्तिके ततः । काटराजोऽपि तान्द्षवा कम सस्माय दुष्कृतम्‌ ॥ विवज्ञान्धुत्तृपारतीश्च ठग्रपृष्ठोद्रवचः अन्ये श्वरार्किचिश्च चह संथोजयत्यपि ॥ ततो श्व्रपिश्ाचास्ते भरवानुचराः सदा । सहन्ते क्टममत्यथं श्ुतृण्नयत्वस मवम्‌ ॥ आहारं सुधिरोन्मिभ्रं ते ठमन्ते कदाचन । एवं उययततख्याकं काठ ते अ्रसहूःसताः ॥ हमक्चानस्तम्मभमित। नीयन्ते कण्ठपारिताः। पिवासिता अपि न तेऽग्बुष्पशमपि चाऽश््ुयुः॥ अथ सक्षीणपापसते काठमेरवदकशनात्‌ । इहैव पेषहिनो मत्वा म॒व्य्ते ते ममाऽऽज्ञया ॥ तस्मान्न कामयातात्न वादखयनःकमणाऽप्यघमप्‌ ॥ शुचौ पथि सवा स्थेय महाठामममप्ठुमिः ॥

काशौक्तपापानामन्रान्यत्न वा शतानां यमयातना नास्ति । अत्र शतानां कालमेरषः शास्ता । अन्यत्र प्रताना तु यामाख्यारवगणकरृत यातनाने ्चिकशद्षसहश्काटमेरवयातनां प्राप्य पुनभत्यता प्रप्य कार भरणेनान्ते भक्तिरिति प्रघ्काथः

य्दन्य्ाजित पाप तत्काश दिशेनादत्रजत्‌ । काश्यां तु यकत एप तत्पशाचपदप्दम्‌ ॥

[ काशीप्रकाणम्‌ } विस्थलीसेदुः । 2.2 २६९ प्च कार्यां कृतेन पपेन यातनामतिमाषणम्‌ ।

छे

प्राप्य पथाद्विमुच्यन्ते क्षीणकल्मषशाटिनः॥ बह्मदेवते-

महापातकसय॒क्तािशदब्दसहस्रकम्‌ । प्रत्येकं प्राप्रवन्त्येव यातनां काटमेरवीम्‌ ॥

तथा--्विशद्रष॑सह्ाणि अिंशदरषंशतानि च । पच्यन्ते दुःखसंघोपे काटराजेन साद्रम्‌ ॥

अचर तिंशान्चयजिकद्रषयातनापक्षयोधिकल्पो बुद्धवुद्धिङृतविष- यताषा।

तथा-ज्ञाता पापं काशिकायां यस्तु कुयन्निराधमः । न तस्य निष्करतिरवेदपराणे परिपल्यते ॥

क्ते क्षि क

तथा काक्चीवातिविहितनिषिद्धकथनावसरे पदमपुराणीयः कमवि- पाकः कायां कृतस्य पापस्य मोगा रद्रपिशाचता इत्यादिनि मूयोऽपयुक्तः । कमेठकपाद्ुपताख्यानतात्पय च गचुडपुराण-- वाराणस्यां स्थितो यो वे पातकेषु रतः सदा योनिं प्रविश्य पेक्ञाचीं वषाणामयतनत्रयम्‌ ॥ इत्या । त~ काशिकायां कृते पाये प्रायश्चित्तं न जायते । प्रायधित्तविहीनानां यातनाऽस्ति सुदारुणा ॥

इति जिस्थलीसेतो काशीपापविपाककथनम्‌ ।

अथ काश्चीकृूतपातकप्रायथित्तम्‌ । तत्र पृतिगुक्तेप्रकारिकायब्र-- ्र्वज्छभूषणं नित्यं वेदान्तज्ञानिनो गुणेः । भ्रद्धाविनयसंयुक्तः शान्तिदान्त्या दिसयुत. ॥ यावन्जानोदयस्तावद्रेदान्ताथ निरूपयत्‌ । नास्ति ज्ञानात्परं किंतित्पापकान्तारवाहकम्‌ ॥ मासमाधाद्िनश्यनि क्चद्रपापान घुव्रत । . धण्मास्भवणात्सवें नश्वन्त्यवोपपातकाः ५४४.

नारायणमहटविरवितः- [ काक्षीप्रकभेष्‌ ]

बहापातकसधाश्च नित्यं वेदन्तविन्तनात्‌ । इयन्ति वत्परात्पुव स भुक्तः स्यादूब्हस्पते ॥ थः भ्द्धया युतो नित वेदान्तज्ञानमम्यतेत्‌ । तस्व संसारविच्छित्तिः श्रवणादिति 1है श्रतिः॥ एवमभ्यसतस्तस्य यदि विदप्रोऽमेजायते । सव॑लोकान्करमा क्तवा मम विपरोऽभिजायते ॥ नश्च पव॑मादेण विद्वासं पयुपासते । तथा-तस्मात्सव प्रयत्नेन स्व मक्त्यथ वहस्पते ॥ सवदा सवमरत्सृर्य वेदास्तत्रवण ईर ।

इति स्कान्द यतेन,

त्यक्ता स्वानि कमाण ज्ञानाम्यास्तपरा मवेत्‌ । , ज्ञानाभ्यासान्महापापान्मुच्यते नात्र संशयः ॥

स्यादीति च वासिष्ठलिङ्कोपपुराणीयतवेन वचनाने प्राय श्त्तपरक- इणे लिखितानि । इदं त॒ चिन्त्यं साधारण्येन प्रतयमानानामषा काशी. कतपाएविषयत्वेनोपसंहारायोगात्‌ । आभेयविषय चतु ाकरणवतरकरण एदितवाक््यान्तरामावाचच । सति वा वचनान्तरे प्रकरणपाठतवास्या- पसंहतानारम्याधीतसापतद्हयमित्रविन्दाविमात्र विषय कार।मतकरृतपाः पविषयमात्मभ्रवणमननतसवज्ञानादि स्यान्न च स्थटकरतपातक विषयम्‌ । किंवेवमम्यस्तोऽन्तरा विग्रापत्तो प्रायथित्तसमाप्त्यमावात्काराङृतपाप- धत एव भरणे सर्व॑छोकोपमोगबाह्मण।दिश्चुमफलप्रापिमवत।ति सरवे एव बलात्कार पापादौ प्रवततेति विरो धापत्तिः । अ।¶ च तस्य सन्यास्या

य धिक्षारिबिजेषपरत्वात्कथं काञ्चापापिसाधारण्यामाते । एतन बह्मह-

त्यादिमिहापापादिविषयकदरादक्षाबाद्परायश्चत्तोपन्यासाऽप तन्त्य: परास्तः । साधारणतवे काशीमात्तकृतपापविषयत्वय गात्‌ । वाग बा र्ोक्तदूषणापातात्‌ । यदपि केनचिच्छरामद्ष्णाकतिनरूप प्रायाश्चत्त का्लीहतपापभराथित्तमध्ये गणितं तत्केवलं न्थबाहुल्य एव कारणम्‌ । तथा हि--अरोदपातकतुणािमृतमगवन्नामक।तनङ्पपराया त्तस्य य दि काणां कृतपापमान्रविषयताऽङ्गी कियते तदा छनिरू।पत मगवन्नान साम्यम्‌ । न बाऽद्धीकृतमेव केश्वन्न च तेन । स्वादाहं तानिकप्राण.. विश्द्धं च । अथ यत्र कविक्ृतपापमात्रविषयता तहि स्मता ष

२५१

[ कारीप्रकरणम्‌ तरिस्थटीसेतः ।

तव दिदमपि साधारणतया काश्ीप्रकरणे नोदाहरणमहति । अधिकारि विशोषविषयत्वादपि स्वदषितास्मश्रवणादिहपपरायश्चित्तवदेवात्र नादा" हार्यम्‌ । यरदधिक्ारिविशेषविषयतादरषणं मगवन्नामकीरतनपाय चित्तस्य कृतं तन्माननैऽस्मिन्वदिके येषां न पुजाद्यधिकारिता तत्पापावानवृत्तपच परकारान्तरमच्यत हत्य पकमस्तत्क थितैरवैदिकमार्गानधिकारिविषयत्ववि- धीत्यलं बहना । बहवप्यत वक्तव्यं प्रकृतानुपयुक्ताभिधायेतया ततत

ल्यतापततर्नाक्तमिति । तस्मादसाधारणप्रायश्चित्तान्येवान्रोदाहायाणि । तन्नापि स्मार्तपायशित्तन सह विकत्पसमुच्चयादिविचारः प्राग्व कशाः विहित निषिद्धा भिधानप्रसङ्खन कृत इते नह पनः प्रस्तूयते । स्वरूप. ¦ चं तच्यते प्राणवचनोपन्यासेन । तत्र स्थूल सृक्ष्मपापपरायाधेत्तं साथ वादकं चोक्तं बह्मवेवतं । अगस्त्य उवाच-

प्मादा्यदि सक्ष्मं वा स्थूलं वा पातक त्रामः

कृतं कारयां तारकारे कथं तस्याऽऽद्च निष्कृतिः ॥

सकन्द उवाचेत्पवमाद्यनन्तरं मगवतो वचनम्‌-

प्राय्ित्तविहीनानां न शान्तिः कुच्रचिद्धवेत्‌ । ङ्क पनः कारिकामध्य पाप कृत्वा सुख लमत्‌ ॥ ब्रह्महत्यादिपापानां प्रायाश्चत्त हं कारका काशिकायां कृते पपे प्रयश्च न विद्यते ॥ प्रायथित्तविहीनानां यातनाऽस्त उदास्णा । ज्ञानस्वरूपं काकीयं पश्चक्रशापरा।मता॥ तस्याः प्रदक्षिणं कृत्वा सवंपापैः प्रपुच्यते । मम ब्रह्ममयं टिङ्कमापाताटत्समुत्थितम्‌ ॥ ज्लिवलोको पररि गतमत्यतिष्हशाङ्टम्‌ । जाजन्मसं चितिः पापमुच्यते तपदाक्षणात ॥ ्ष्े कृतानां पापानां प्रायाश्चत्त न चतरत्‌ । दक्षिण्यं कृत्वा दशजन्मकृताद घात ॥ क्तो मवति पापात्मा सद्या मक्षमवाप्रुयात्‌ ३ छु मकृद्यदि इयाद्धि माहात्पाप न तस्व तत्‌ ॥ क्ष्रं प्रदक्षिणीकृत्य मदेत्पापां हिं विज्वरः प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा पाप जन्मशता।जतम्‌ ॥

६७२ नारापणमहविरदितः- [ कारीप्रकरणम्‌ ]

विलयं प्राप्यति त्रा नात्र कायां विचारणा । यावजीवं वसेत्काश्यां प्रत्यब्दं सुप्ररक्षिणमर ॥ कुय दिव निरालस्य आनन्दसवनस्य हि । प्रत्थष्ठं ये प्रकुर्वन्ति पश्चकोकं प्रदक्षिणम्‌ ॥ जीवन्भुक्तास्तु ते ज्ञेया निष्पापाः काशिवापिनः ॥ इति बहयवैवर्तऽष्टमोऽध्यायः । एतदनन्तरं नवमेऽष्याये--अत्रेवोदा- हृरन्तीममि तिहासं पुरातनभित्यादिना कृष्माण्डत नयस्याऽऽख्यानं पश्च कोकप्रदक्षिणप्शंसार्थप्‌ । य(त)स्थायमाशयः--मद्यपा वेश्यारतः छव ण॑स्तेयी दृष्टसङ्गीत्यादिपापरतोऽपि मण्डपः सकृदज्ञानात्मसङ्गतोऽविः धिनाऽपि यात्रां कृत्वा पापेभ्यो मुक्तोऽमूक्किं पनविषिना ज्ञानत आवृत्या यथाकाटं कुर्वन्नन्य इति । कषय उचुः-- सूत सूत महाबुद्धे वेदविधाविशारद्‌ । यथा प्रदक्षिणा काया मनुजेर्िधिपुवंकम्‌ ॥ स्थानं वासस्य वद नो मक्ष वाऽमक्षमेव च । पजां सीन्नि स्थितानां च देवानां दानमेव च ॥ यथा संपूणतमिति यात्रा कतरस्य सत्तम । सत उवाच- एवमेव पुरा पृश मगवाञिशिवया शिवः । तद्रवी मि मुनिभेष्ठाः शृण्वन्तु विधिभुत्तमम्‌ ॥

भ।९ब्य्‌वाच- मगवन्डेवदेवेश्ञ प्रदक्षिण विधि वद्‌ । पएश्चक्रोशषस्य येनाऽऽश्चु निष्पापः पुण्यवान्मरवत्‌ ॥

महादव उवाच-- आश्विना मासेषु विषु पाति सवदा । दक्षिणा प्रकर्तभ्या क्षे्रस्यापापकाङक्षिमिः ॥ माधादिचतुरो मासाः परोक्ता यात्रादिधो वरणाम्‌ । भद्धोद्‌प त॒ कालान्तरऽपि कायां । यथाकथं दिहेवेशि पञ्चकोकापरदक्षिणम्‌ । कुयदिव न मासादि विन्तयेद्धमकोविव्‌ः ॥ स एव श्चमदः कालो पसिञप्रद्धा भवेदिति ।

{श्िशीपरकणम्‌ त्रिस्थटीसेत्‌ः । २४९४

इत्यन्ते वक्ष्यमाणत्वात्‌ । एवंस्मिन्दिषिसे हृण्डि एज यत्वा हविष्यमरर्‌ । प्रातरुचरवाहिन्यां सत्वा विभ्वशमचयत्‌ ॥ पनयचाधमपि च रिवयाः पजन मभेत्‌ । मक्तिमण्डपिकायां च संवि वरवर्णिनि ॥ प्रतिज्ञां महत कृत्वा पूजनं तच्च तच ह । काद्या प्रजातवाक्षायमनोजनितमुक्तये ॥ ्ञाताज्ञातविभुक्त्यथं पातकेभ्य हिताय च । पञ्चक्रोक्षात्मकं टङ्क ज्योतीङूपं सनातनम्‌ ॥ मवानीशंकराम्यां च लक्ष्मीश्रीक्ञ विराजितम्‌ । दुण्डिराजादिगणपेः पद्पञ्वाश द्धिरावृतम्‌ ॥ द्ादश्षाहित्यसहिते नुसिंहैः केश्ेयुतम्‌ । कृष्णरामन्नययुत कूर्ममत्स्यादिमिस्तथा ॥

, अतवताररनेकेश्च युतं विष्णोः हवस्य च । गौर्यादिशिक्ति भिज क्षें कुय। तमद क्षणम्‌ ॥ बद्ध्वाऽखटिं प्राथयीत महादेवं म्हेग्वराम्‌ । पचक श्चस्य यां वे करिष्ये वि धेपूवकम्‌ ॥ प्रीत्यर्थं तव देवेश सवाघाघप्रशान्तय । इति संकल्प्य मानेन प्रणिपत्य पुनः एनः ॥

(ण्डराज गणक्ञान महाविघ्र। घनान ।

` एञ्चकोकशस्व यात्रा देद्याज्ञां कृपया विमा ॥ विश्वक्ं चिः परत्याथ दण्डवल्ाणपत्य च ॥ मोदे प्रमोदं स॒रखं दुम॑खं गणनायकम्‌ ॥ प्रणम्य पजपित्वा<ब्दां दण्डपाणि तताऽचथत्‌ । कालराजं च परत। विश्वेशस्य जगद्‌गुराः ॥ पूजयित्वा तते गच्छेन्मणिकणीवेधानतः । तन्न पाता महादेवं मणिकणाङ्ञमचयत्‌ ॥ मनिक्ृर्णीतिदे छन्नं गङ्ाकेशवमप्युत । ललितां च ततः एञ्य जरासधश्वर {विभरपु | सोमनाथं ततः एञ्य अदाटम्यश्वरमव च ।

लटङ्क महादवे वराह च प्रपूजयत्‌ ॥

` २५

नारायणमह्‌ विरवितः-~ [ काश्चीप्रकरणभ्‌ |

दृशाश्वमेयिक्षं लिङ्गं बन्दीं तवेव पूजयत्‌ ॥ सर्वेश्वरं च केद्‌।र ततो हन॒मद्‌ीश्वरम्‌ । संगमेक्षं ततः पएज्य ठ।लाके पूजयेत्ततः ॥ अक्षसंज्ञं गणाध्यक्षमसेस्तार पुनवजेत्‌ ।

क्षतं प्रदक्षिणी र्वस्तिलमाच्र न सत्यजेत्‌ ॥ दर्गाङ्गण्डे ततः घ्रात्वा यजेद्दुगाविनायकम्‌ । दुगा संपूज्य विधेवद्रसत्तत्र सखाप्तथं ॥ बाह्यमणान्मो जयेत्तत्र मधपायसटडडुकेः । राश्रो जागरण तच पुराणश्रवणादकम्‌ ॥ कुर्याच्च पजनं मक्सया परोपकरणादि च ।

ततः प्रात,

जय दुग महादव जय काननान्‌ । छत्र वि प्रहरे"देवि पुनर्द्2। नमस्तु त ॥

हति दुगा प्राथावेत्वा विध्वरक्तनश्वर ततः। ` पजयिल्वा कदमश्च पश्चत्राहातेटनमत्‌ ॥ आदा कदमत।थ तु क्नान कूपावट (कनम्‌ ॥ सोमनाथ विपक्षं नाटकण्ठ तताऽचयत्‌ ॥ तत्र वाकं विधाया किचिद्धाम द्विजाचनम्‌ । भ्राद्धादिधमकाय)णि करत्वा मुच्यहणत्र वा ॥ कदंमेश महदिव काशिवासजनाप्रय । त्वत्पजनान्पहारुद्‌ पनदेशनमस्तुत ॥

प्रातः घ्चत्वा पूजायेत्वा प्रजायत च स्विजान्‌ नागनाथ च चामण्डां माक्ष करुणन्वरम्‌ ॥ परमद ततो दुगा विकटास्या प्रपूजचत्‌ । उन्मत्तमेरवं नटं काटङटर तताऽच्वत्‌ ॥

दुगा च वेमा नत्वा महद्व तत [<चयत्‌ । नन्दिकेर भृद्खारार तत्रव च गणाप्रयन्‌ | विरूपाक्ष च यक्षश्च वमटश्वरमव च ॥

भाक्षदं ज्ञानद्‌ चंवामुतश तत्र पूज दत्‌ ॥ गन्धर्वसागरं तत्वा भामचण्डा तता बजत्‌ । तन्न भला भामचण्ड। पथपता न्रापवल्छवा, ॥

[ काशीपरकणम्‌ ] तरिस्थलीसेतुः । ` २७५

पश्चोपवारैः सेपृज्य बाह्मणान्प रिते पयेत्‌ । तत्र वासं प्रयत्नेन डय।चण्डविनायक्म्‌ || रविरिक्ताक्षगन्धरवं नरकाणवतारकम्‌ ।

शिवं प्रपुञ्य यत्नेन रारो पूर्वददाचरेत्‌ ५ प्रातरुत्थाय सु्नातः प्राथ॑येद्धीमचण्डिकाम्‌ । भीमचण्डि प्रचण्डामि मम विद्रानि नाज्ञय ॥ नमस्तेऽस्तु गमिष्यामि पनरदशचनमस्तु ते । ततो गच्छेधेकपादं गणं नलाऽथ तण्डटान्‌ ॥ तिलांश्च विक्िरेत्तन्नर धनधान्याव्‌ सपद । ततो गच्छेन्महामीमं मेरवं भर। छ्चुमाम्‌ ॥ म्रतनाथं च सोमेश्चं पजयेत्सिन्धुरो धासि । काटनाथं कपदीकशिं कामश्च च गणेश्वरम्‌ ॥ वीरमद्रं चातुमुख(?) गणनाथ प्रपूजयत्‌ । ततो गच्छेषेहटीश्ं विघ्रपएगानेवारणम्‌ ॥ मोदकैः परथरेटाजेः सक्त मिश्वक्ुपवमः पजयपेच्छद्धया देवं ते देटठिविनापकम्‌ ॥ तत्णभ्वं षोडक्ञ पनर्वि्ननाथान्समचयेत्‌ । उहण्डगणपं एज्य उक्कलेश्वरमव च ॥ रद्राण्यास्तु तपोमूमिं द्वा रामेश्वर व्रजत्‌ । छरणायां ततः घ्रात्वा तप्णा।दे वधाय च ॥ रामेश्वरं श्वेततिदिबित्वपत्रादिभियजंत्‌ । सोमनाथं च तत्रैव पजयेदिन्द्रदिग्मतम्‌ ॥ मरतेक्षं टक्ष्मणेशषं शद्चपनश्वरमेव च । द्यावाममीश्वरं तत्र पुजयेन्नहुषश्वरम्‌ ॥

तन्न वासं प्रकट्प्याथ पववजागराद्कम्‌ । कतवा स्लात्वाऽथ रामेशं पराथेत्का!रवाप्तद्म्‌ ॥ श्रीरामेश्वर रामेण पजितस्त्व सनातन । आज्ञां देहि महादेव पुनद श नमस्तु त ॥ लिङ्गानि हश्हन्यादौ वरणापारगाण्यथ । पूजपिला ततो गच्छेदेवस परनिपाथ्तम्‌ ।

नारायणमहषिरवितः- [कारीप्करण |

देवसैषेश्वरे किचिद्वा स्थित्वा ततो व्रजेत्‌ । पाक्पाभिं मणे च क्षि्रमध्ये ष्यवास्थतम्‌ ॥ एजयित्वा बहिश्चैव प्रथ्वोश्वरमथां वजेत्‌ ।

एकोऽश्वमेधः पृथना कृतः क्षजाद्रहैः एरा ॥ स्व्गभरभिस्तु सा ज्ञेया मोक्षमूमस्तु मध्यतः।

कारयाश्चतुर्दक् देवि प।जन स्वभमूमेका ॥

शृतास्तत्र हि गच्छन्ति स्वग घुक्ृतिना पद्म्‌ । ततः घुय॒पं हि सरः स्पुष्ठा गच्छेच्छनः शानः ॥ मह घ्षत्नं कापिलं तु यत्र भीवृषमध्वजः। तन्न श्लात्वा विधानेन तप येतवा पत्नथ ॥

श्राद्धं विधाय सुश्रद्धः एूजथदूवृषरमध्वजप्‌ ।

निवसेत्तं त॒ दिवसं भ्रवणादे प्रकत्पयत्‌ ॥

परदक्षिणीकरस्य ततो गच्छेज्ज्वालानु सिहकम्‌ । एवं प्रदक्षिणीकृत्य सरः कापटमरुत्तमम्‌ ॥ वरणा च ततस्तीत्वा घ्रात्वा वे संगमश्वरम्‌ । आदिकेशवमभ्यर५ संगमेश्वरमेव च ॥ विनायकं खर्वसंज्ञं पजपित्वा ततो वजत्‌ ।

फ़ डीकृत्य यवाञ्जुद्धान्वाकेरान्वष्णाप्रचरन्‌ ॥ प्रह दिश्वरपम्यच्यं त्रिलोचनमतः परम्‌ । विन्दुमाधवमम्यच्य हदे पाञ्चनदं युम ॥ गमस्तीक्चं मङ्गलां च गोरा हटा ततो षजेत्‌ । वसिष्ठवामदेवो च पवतेश्वरमव च ॥

महेश्वरं समम्यच्यं ततः सिद्धि विनायकम्‌ । ष्टाद्रणगा द्दिव्यान्पूजयद्रणनायकान्‌ ॥ भनिहरण्या ततः प्नत्वा मच्छेद्िश्वश्वरं यम ।

` नमस्कूत्य महेशानं प्रविशदेवर्सनिधां ॥

पश्चोपचरिः संपज्य स्तत्वा नत्वा पुनः एनः । मुक्तिमण्डपमागत्य कृताथस्तत्र सविरत्‌ ॥ विष्णं च दण्डपाणिं च हण्ड मेरवमेव च। आदित्यं गण्पश्चिव पएजयत्पुनरेव च ॥ प्हुक्षिणाकृतान्दवान्स्मरत्ततर कमत्ठि५।

[ दरीमकरणम्‌ | जिस्थटीसेतः । । २४४

ततः प्राथना- जय विश्वेश विश्वालसन्काश्शीनाथ जगद्ुरो । त्वतसादान्महदिव कृता क्षेजप्रदक्षिणा ॥ अनेकजन्पपाणानि कृतानि मम शकर । गतानि पश्चक्रोश्षावमटिङ्गसम्यङ्प्रदृक्षिणा ॥ त्वद्धक्ति काशिवास च राहत्य पपिकभणा ।(?) सत्सङ्भवणाद्श्च कालो गच्छतु नः सदा ॥ हर शंभो महादेव सवन्ञ सुखदायक । प्रायश्चित्तं सनिवेत्तं पापानां तस्तादतः ॥ एनः पापमतिमाऽस्त धमब्राद्धः सदास्स्त॒म। इति जप्वा यथाशक्ति दत्वा दन द्विजन्मनाम्‌ ॥ बद्ध्वा करथग मन्त्री मच्छरभतमुद्‌(रयत्‌ । पश्चक्रोशशस्य येषं यथाशक्ति मया कृता ॥ व्यनं संपर्णतां यात वत्मस्ादादुमापते। हति प्राश्यं महादेवं गच्छेद्रेह स्वके स्वकम्‌ ॥ न्यनातिरिक्तरोषार्णां पारहाराय दक्षिणाम्‌ । संकल्प्य ऽऽगत्य च गहं बाह्यणान्माजयत्ततः ॥ तन्न आगत्य च गहं कटम्बेः सह म।जनम्‌ । कुत्वाऽऽत्मात तता ध्यायकरतकुत्या मवेत्ततः ॥

अथ वसिप्रकार

एकरा त मध्य य. प्रवसच्छाचमनस, धरणायास्तरे रम्ये स याते परमा गातम |

वरणायास्तरे पमेश्वरसंनिधा ।

दविरा्रमध्ये वसतिं यः कुया द्वमतत्पर्‌ः प्रथमं चण्डिकाक्षेत्े द्वितीयं वरणातट ॥ दिवसं तु वसेद्धीर्मास्ततो विश्वेश्वर बजत्‌ । रत विरात्रमषिताो मध्ये मवाते पातेति ॥ दू्गास्थले मीमचण्ठ्यां रामश वासप्रच्छति । वष्षिं पस्तु कुरते म६५ 1दृनचतुषट्यम्र्‌ ॥

२७८ तारायणमहविरवितः- [ काशापकणम्‌ |

प्रथमां वसतिं कुया करदमेश्वरसंनिधो ।

द्वितीयां मीमचण्ड्यां च रभिशे तु तृतीयकाम्‌ ॥

चतथा काप्ठि ताथ वसतिं पारकल्पयेत्‌ ।

राजवृद्धकुमाराणां यथेष्टं वास इष्यते ॥

यथाकथं चिहेषेशि पश्चकरोशप्रदृक्षिणम्‌ ।

कयदेव न मासादि चिन्तयद्धमकोविद्‌ः ॥

स एव श्चुमदः कालो यस्मिञ्धद्धोदयो मवेत्‌ ।

श्रद्धा हि इठंमा लोके कटो खलु विशेषतः ॥

धदधैव ती्थ.देवश्च धद्धा स्वर्गापवभकां ।

भद्धया यत्कृतं सर्वमनन्तफलद्‌ मवेत्‌ ॥

सत्ये भद्धा गुणवत। नासत्य सा फटप्रदा ।

काश्यां तिष्ठति यो नित्य प्राति मागरथाजद ॥

कर्थात्सावत्सरीं यानां पश्चक्रोरस्य सन्दार ।

स ब्रह्मभूतो निवसेन्ममानु्रहतः इख। ॥ |

हति भी बहमवैवतें पश्चक्रोशयात्रा नाम दशमोऽध्यायः ।

अजथ पञ्चक्रोशयान्चायां निथमा ब्रह्मवेवतं । देव्युवाच-

्ेत्रपरदक्षिणे देव नियमाः के मवन्ति तानू ।

ददस्व तारिताशेष विश्वनाथ कृपाठटय ॥ भौमहदेष उवाचव-

प्रतिग्रहं परान्नं च परदारामिमाषणप्‌ ।

परस्वग्रहण सेहादसद्वाता च वजयत्‌ ॥

परदाराणाममिटाषपुवकं माषण परदाराममाषणमर्‌ । ततां पपिनां सङ्क न कुयत्प्रथत। नरः।

असत्छमागमात्सर्वं जायते निष्फठ तरूणाम्‌ । मम द्रोहः साकं न वजेदवदनिन्दकेः ॥ परापधादं नो कुषत्पिरदोहं विवजयत्‌ । गरुनिन्दां शाखनिन्दां शिवधममहालनाम्‌ ॥ तीथलिङ्कतपो निन्दां न कुषात्त प्रदक्षिण । अन्यदा त॒ कृतं पापं नश्येरषत्परदक्षिणात्‌ ॥ ्ष्प्रदक्षिणाभध्पे कृत कैन प्रणरयाति ।

[ काशीपरकरणम्‌ | ` तिष्थठ सितुः । २४९

किं विहन प्रत्यहं बाह्मणेभ्यो

देयं दीनानाथपडगवन्धकेषु ॥

भूमी शय्या तेलमसिादिदुषटं

सर्वं वजयं क्षे यात्रादिनेषु ॥

व्रानहटयं प्रकुर्वीत नित्यश्राद्धं च चन्द्रि! द्र किंचि क्कियते कोटिकोटिगुणं मवेत्‌ ॥

तथाऽत्राधिकारिणो बह्मवेवतं-

ब्राह्मणे क्षतियेऽदयेः शुदश्येवान्त्यजातिमः। काङ्क्षद्भिः परमं त्वं कतेवष्य क्षत्रद्‌ क्षणम्‌ ॥

तथा--बह्मचारी गहस्थां वा वानप्रस्थोऽथ मस्कर । षित्रे वसन्बहिव।ऽपि इयदेव प्रदक्षणम्‌ ॥

तथा--बाह्यणः क्षिया वाऽपि वैरयशुदरा तथा लियः महापातकशान्त्य्थं कुयुः क्षतरप्रदक्षिणम्‌ ॥

तथा--यस्त वाराणसीं प्राप्य बहिजिगमेषुमवेत्‌ । प्रदक्षिणत्रयं कुयात्सवपापनितत्तय ॥

तथा-वाराणसा समासाद्य प्रमदाद्या बहमतः स दवात्पनरामत्य दुक्षणन प्रहयुध्प्रात ॥

तथा पश्चक्तोक्षीमाहापम्यान्तरप्~ बह्यहत्यादिपापा्ना प्रायश्चत्त न चापरम्‌ । बहिष्कृतानां पापानां मध्थ वाऽप सुरश्व। ॥ प्रायधित्तान्तरं परसोनहष्टन मया श्रुतम्‌ । वसन्ति देवा बहवः स्वगमृम बाहः सद्‌ा ५ मदाज्ञां पाटयन्त्येव वासार्थं दन्यमागताः बहिस्थिताः प्रकुवान्त दाक्षण क्षत्रटन्धय ॥ ममानगहमासाद्य प्रविह्ञान्त हि कारकम्‌ । मदनु हकर मेश्च पञ्चकाशातमकं ।५य ॥ लिङ्गः प्रदाक्षणष्ित्य 9६०५ ऽह कृपानिधिः । अन्यक्षेत्रे कृतं एप पण्यक्षत्र विनश्यति ॥

२८० नारायण महृविरवितः-- . [काशौप्रकण |

पण्क्षे्े कृतं पापं गङ्कातीरे विनश्यति । गङ्ातीरे कृते ` पापं वाराणस्यां विनश्यति ॥ वाराणस्यां कृतं पापमन्नगहं विनरयाति । नत्गेहे कृतं पापं वजटेपो मविष्यति ॥ वज्जलेपच्छिदं ह्यतत्पश्चक्रोशप्रदक्षिणम्‌ । तस्मात्सर्वप्रयलेन कुयात्ित्रप्रदक्षिणम्‌ ॥ अत्रायं सदस्यस्तत्या प्रादुर्भूतानां विष्णुदृण्डदण्डपाणिकाल रव रवीणां वर्चांस्यपि नवमाध्यायगतान्युदाहाय।णि ।

तथा--सीमाविनायकेभ्यश्च बहिः कार्याः प्रमाणतः । तावर्ष्नं विजानी यायावद्धनुःशतत्रषे ॥ ्े्नादन्तवसेन्नित्यं बहिः क्षत्प्रदक्षिणम्‌ । नारदीये--काश्चाप्रदृक्षिणा यन कृता र लोक्षयपावनी । सप्तद्वीपा साग्धिशेा कृता तेन द्विजोत्तमाः ॥ टिङ्प्राणेऽपि पञ्दक्रोशयात्रामाहीसम्य विधिश्चतादुगेव कयानव

त श्छोकपाठमेद इति न लिख्यते । मध्ये देनचतुष्टयवासपक्षं ठु पाश.

पाणौ चतथदने वासर उक्त न तु वृषमध्वज इत्यतावान्वश्षः

यद्यपि पराणपर्यलिचनया सामान्यता बह्महत्यादपातकक्षयाथता पञचक्कोश्चयाच्चायाः प्रतीते तथाऽपि -प्रतियाजन प्राजापत्यकट्यनवया पञचप्राजापत्यप्रत्याश्नायतामेकस्यां यात्राषां कल्पयान्त ररेशटाः । एव मन्तगंहयात्नायां योजनन्यूनतवेऽपि बहुतम९३द३।ना पक्या्ृकप्राज प त्यप्रत्याक्नायतामित्यादि । अथ पञ्चक्रोशयात्रायां क्षेत्रसंन्यासिनां विरेषः । देव्युवाच- मगवन्स्वं मते कपापरत।१ ग्रह । कता्थानां वद विमो क्षेचरसन्यास्नामप ॥ प्रदक्षिणक्रमं क्षेचाद्रहिव। मध्यताऽपि वा । नियमस्य न मङ्कः स्याद्यथा पाप च नयति ॥ भरी मगवानुवाच- । सम्यक्पष्टं तवया देवि भहाहंकारनाशनपू । यथ्ित्तं न्यासिनां हि क्षत्राधोषविनशशनम्‌ ॥ विधिस्त परव॑मेवोक्तो नियमादियुतस्तव । प्रद क्षणान्नय तषामवधादय पत्रत॥

[ क्ाशीम्रकरणम्‌ ] चिस्थलटीसेतुः । 0 २८१

ब्नात्वा देवं समभ्यच्य विश्वेशा विश्टया सह । मोहादि पश्चके दण्ड दण्डपाणि च मरवम्‌ ॥ पर्ववत्तीरगान्पृज्य दुगा पृज्य च यत्नतः! घाहरावरण त्यक्त्वा गणज्ञाना तु सप्तमम्‌ ॥ मध्य प्रदक्षिणं इया द्सावरणयोः कत। । समखीमृय विधिवताज्या ये वामतः स्थताः ॥ देषा देव्यश्च एलदाः क्षेत्रपालाश्च यलनतः । तकरा द्विरा्ं वा वसन्मध्ये जेरातकम्‌ ॥ यच्च द्धा महती वसतत न संशयः । रत्यहं दण्डपाणेस्त पजा कायां प्रयत्नतः ॥ दण्डपाणेः जनेन सि द्धिभवतिं नान्यथा । द्ण्डपाणे यक्षपते क्षत्रसन्यास्वटमः ॥ पञ्चक्रोशस्य याचेयं सिद्धा म त्वसप्रसादतः। अनन श्टोक्रमन्त्रेण प्रथनं एजनं स्मृतम्‌ ॥ प्रत्यहं कवतां यात्रां सपूणा मवाते भुवम्‌ । आगत्य विश्वनाथस्य एजा काया तु एववत्‌॥

एतषनन्तर इतो दृण्डपाणेयाच्रायां प्रत्वहं पूना कार्षा देव्या

पष्टेन मवेनाक्तम- पनः कालान्तरे देवि कषिमिनरदादा नः पट ऽहं क्षेत्रजनितपापनाशनमुत्तमम्‌ ॥ तदा सुदुर्छमे देवि प्रायांश्चतं मवा महद्‌ । उपदिष्टं महालिङ्गप्रद्‌।क्षिणमरेपतः ॥ तच्छत्वा पृष्टवान्द्ण्डपाणिः क्षेत्रपरायणः । तदा भयोपदिष्टोऽसो महापाद्युपतः कृता ॥ पषेन्नयाजा द्वितीयेयं मषाक्ता दण्डपाणय । अतो दण्डपतेः पजा कतन्या पू।तङ्गा।रणा ॥ पश्चक्रोक्चाव्मकस्थव टलिङ्कस्य परमात्मनः । प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा ज।वन्ुक्त। मभू

इति क्षेत्रसन्पासिनां पञ्चक्राशयात्रा र ३६

२८९

तारायणमडविरवितः- ° [ काशीप्रकणम्‌ ।

अथ पञ्चको शथात्रासमर्थपङ्ग्वादीनां प्रायश्ित्तं बह्मवेवतं । देव्यु-

वाच

देवदेव महादेव संदेहा नाशोतस्त्वया । क्षिवितष्टक्यमस्तीह प्रायथित्तविनिणयपे ॥ पद्व शक्तिरहिता रोगग्रस्ता धनयुंताः । कार्यां पापकतः पएश्रसायाश्चत्तममप्सवः ॥ कथं तेषां मदेचछरुद्धि धनिनां काशिवासिनामू । सकु मारशरीराणां राज्ञां छे समवायनाप्‌ ॥ वद्‌ तेषां यथा श्ुद्धयतनावनिङृम्तन। ।

महादव उवाच-

ण॒ देवि रहस्यं मे धमः सृष्ष्मां मवेस्सदा । न जानन्ति स्थुपिया विषयासक्तमानसाः ॥ वल्पद्रष्येण च महान्महताऽप्यणुमात्रकः देशकालं तथा पाच वित्तं भद्धाद्किं महान्‌ ॥ करोति घुविचा्यांऽऽश्यु येन काश प्रस्।द्‌।त । मम क्षेत्रे त धनिनः पाठाः शुद्धिकाङ्रक्षणः ॥ कशिवाटयः प्रकत॑व्यो महापातकनाङनः हापण्यगप्रद्श्चेव महासखकरश्च ह ॥ यत्र तिष्ठति निविघ्नं रिवालेङ्ग वरानन । तत्र देवालयः कायः प्रजा मवति यत्र च ॥ शिवलिङ्कस्थापकानां शिवप्रासद्कारणाम्‌ | यान्ति नाङ्गं विना कशः पातकानि महान्त्यपि ॥ शिवटिङ्कप्रतिष्ठां यः कुयात्पापरतान्वतः पातकानि विनरयन्ति तस्य मक्षाऽप्यदूरतः ॥ कलो देवाटयस्यापि रक्षा दृव सुदृटमा । लिङ्गरक्षा तथा शं भो नित्यं पूज(ऽपि ना भवत्‌ ॥

युवाच-

कषेत्रपापिकरितं पाप नहयत्यव न सराय: अन्धान्यपि च पापानि नह्यन्ति न हं सशयः ॥ ्ासरादृकरणादिङ्कस्थापनाप्पूजनालमो पापनाशः कियानथा निव।णमापे जायत ॥

विस्थठीसेतुः । २८

[ काशौप्कएणम्‌ | परं सविश्रता तन्न त्वयोक्ता वि्रनाशन। ततोऽपि किं चित्सुमहदसित चेद्द्‌ शंकर ॥

अहादेव उवाच-

घृणु देव रहस्यं मे कृपणेषु न दरवेत्‌ | अधद्धाहूपितमतां पापामीरो न नास्तिक ॥ श्रद्धाटवे वदान्याय पापत्रस्नाय साधवे । बुयाद्रहस्यं परमं यथा धमः सुरिध्यति ॥ वाराणस्यां गहं कृत्वा ब्राह्मणाय प्रयच्छति । शुद्धाय वेदविदुषे शिवविष्ण॒परियाय च ॥ निरन्तरं धर्मकथायज्ञदानभियाय च। दिवेकिने महाविद्यायुक्ताय प्रियवाविने ॥ हातव्यमेव सुगं कारपित्वा विरीषतः। कारयां कृतानां पापानां कायवाङ्मनस्रा खट ॥ दासः परोऽयं संदिष्टः श्ुमकृद्यदि लभ्यते । यावदस्ति विप्रेन्द्रो मम मक्तियुता गृहे ॥ कायां दिने दिनि स्वर्णंकोरिभ।रफल छ भत्‌ । हामेन यदवाप्नोति महादानेः कृतेर्नरः ॥ तदवाप्ोति विप्राय द्युमे संपादित गृहे । गृहवानाबिशयुः ्यद्गृहदानान्भहाषहत्‌ ॥ गहदानान्मषैन्मुक्तो वंशवु द्धि स्तथाऽक्षया । अर्थक्षामादिक्रं सवं प्राप्रोति गृहदानतः ॥ व्ययीङ्घव्य धनं किंविदत्र कात्वा मूं शमम्‌ । गृहयुस्थाप्य या दयान पा ति परमं पदम्‌ ॥ मां विना कः प्रयच्छेत कायां मूमिं दिजाय हि । तस्पान्मदंशः स प्रोक्तो गृहदानान्न सशयः ॥ उपपातकलक्षाणि महापापक्षतानि च । विटय यान्ति सणि क्षत्रमध्ये कृतान्यपि ॥ हानं तस्मादिद शुलाम नसि ह्यवधायं च । द्िजायाऽऽताय संदथाद्िकीयाऽऽत्मानमप्यही ॥

कस्य विरकषन्नियस्याऽऽस्था । स हि दाप्रारतः

एतदनन्तरं महतेजसः य ॥ ; कापएपागाजितथनश्च सन्नपि बाह्मणोपदेशत्वुतपतसत बाह्मणाय

२८४ तारायणमहविरवितः- . [ क्ाग्रसणम्‌ ]

दत्वा काश्ञीकृताक्षेपपापनाशमाप तस्माद्राह्मणाय गहदानभपि क्षेत्र प्रायथित्तमिति । तथा बहमवैवतं एव ऋषिभिः प्राथभधित्ते पृष्टे रिषवचः- | धनेष॒ विद्यमानेषु गृहमुत्थापयेस्छुधीः । सवटक्षणसंयुक्तं देन्यक पंण्यव जितम्‌ ॥ वित्तानुमानेन महत्काशिवासिष्खप्रषम्‌ । आर्ताय द्विज वर्याय साधवे च निवेदयेत्‌ यत्र .विष्ण कथा सत्था मम धमकथाः छ्युमाः । मवन्त्य विरतं यत्र पातव्य निवेदयेत्‌ ॥ या गतिगंहदातुः स्यायितृणामपि सा गतिः । तस्मात्काइयां गहसमं दानं नासति महद्िजाः ॥ कार्यां कृतानां पापानां शयष्काद्राणां धियाऽपि च । प्राय धित्तं ए रख्यमेतत्काक्ञीवासफल प्रदम्‌ ॥ ब्राह्मणो यत्र वसति दिनिमात्रमपि स्वतः। तस्मात्कृते कि पनः स्याद्रणनीयं फट मया ॥ तथा--अन्राऽऽनन्दवने यस्तु शिवाटथकरो मवेत्‌ । पाताटमत्यलोकेषु कृतदेवालटयः स च ॥ इ्टकापञकृधसतु को तुकेन नरः सङरत्‌ । काश्यां जलाशयं कं चिद्रतमात्रमपि द्विजाः ॥ तरिदिवेशो ऽप्यत्र करे कृतेः पपिनं युज्यते । न तयोः साभ्यमायाति सर्वदः सवेता थकृत्‌ ॥ शिवलिङ्गस्य पूजा चेत्पत्यहं जायत समः । शि वाटयक्शतं कृत्वा यत्फलं प्राप्यते तमिः ॥ द्विज!ठयेन चैकेन तत्फलं तवक्षयं मेत्‌ । जण द्धारं कुवीत जलाशयशिवाल [यपो ¦ ॥ श्िबायतनलक्षाणि विष्णोरायतनानि च। कृताति तेन विन्द्रः स्थापिति बाह्मणो यदि ॥ विपे सष्ठापिते कार्यां तै्ोक्यं स्थापिते मवेत्‌ । पैलोक्ये स्थापिते विप्राः प१ऽहं सचराचरम्‌ ॥ तस्माक्किविद्यथाशक्ति कुर्याद्विप्रो यथा वसेत्‌ । क्षेत्रे कृतानां पापानां प्रायधचित्तमिद्‌ स्मृतम्‌ ॥

<। ल

[ काशौप्रकरणम्‌ | चिस्थलीसेतुः । २८५

छो मयुक्ताय नो देयं गहीत्वाऽन्यन्ने यथा वसेत्‌ । पाक्षं यस्य स्ासस्तस्म द्य न तदहम्‌ ॥ एत्रपौत्रादियुक्ताय कारशिवासामिटाषिणे । शिवमक्तेपरायापि विष्णुव्रतपराय च ॥ अन्तर्गेहे गृहं यरत॒ कुत्वा विप्राय चापयत्‌ । द्‌ गृहं निमितं तेन मह्य दत्तं न सशयः ॥

कश्चिदिश्रमते य्न धमक्ञाटति सा स्म्रता। तज्राप्यनन्तं मवति पण्यं पापं च नर्याते।

इति वि स्थटीसता काश।प्रकरणे पञश्चकरोशशयात्राऽसमर्थपायाश्चत्तम्‌ । अथान्तगहयात्रास्यं प्रायधित्तम्‌ । काशाखण्ड- अन्तगहस्य यात्रा वे कतेव्या प्रतिवासरम्‌ ।

(क | (किप | (१९ प्रतिषत्सरमित्यपि क्वचित्पाठः ।

प्रातः स्नानं विधायाऽऽदा नत्वा पश्च विनायकम्‌ । नमस्कत्याथ विश्वेशं स्थित्वा निवाणमण्ड५ ॥। अन्त्गहस्य यात्रां वे करिष्येऽघ।घश्ान्तय । गहीखा नियमं चेति गत्वाऽथ मणिकणिकाम्‌ ॥ घ्ात्वा मौनेन चाऽऽगत्य मणिकणीशिमर्चथत्‌ । कम्बलाश्वतसै नत्वा वास्चकंश्च प्रणम्य च ॥ तेशं ततो दृष्ट्वा गङ्काकेशवमप्यथ । ततस्तु टटितां इटवा जरासधश्वर ततः ॥ ततो वै सोमनाथं च वाराहं च तत। वजन्‌ । ब्रह्मेश्वरं ततो नत्वा नत्वाऽगस्ताश्वर्‌ तत, ॥ कर्ययेकशं नमस्कृत्य हरिकेशवनं ततः । वैद्यनाथं ततो हष्टवा पधरवेशमथ वक्ष्य च॥ गोक्र्णैश्वरमभ्यच्य हा टकेशमथो वजंत्‌ । असि (स्थिक्षेपतडागेऽथ इष्टवा वे के कर्तश्वरम्‌ ॥ मारमृतेश्वरं नत्वा चिच्रगुपेश्वर ततः । वचित्रघण्टां प्रणम्याथ ततः पपताश्वरम्‌ ॥ पितामहेश्वरं गत्वा ततस्तु कवटभ्वरम्‌ । बनदरहास्तवथ वीरेशो विधेशोऽ्ौश एव च ॥

२८६

नारायणमडषिरषितः- [ कशीपरकणप्‌ ]

नागेश्वरो हरिथन्द्रश्चन्तामाणेविनयकः । सो(ोनाविनायकश्चाथ द्रष्टव्यः सव विप्रहृत्‌ ॥ व सिष्ठवामदेवाो च मूतिरूपधरावुम। ।

द्व्या यत्नतः कार्या महावप्रादेनाश्न। ॥ तिसध्येशो विशालाक्ष धमशा विश्ववाहुका आक्षाविनायकश्चाथ वृद्धादेत्यस्ततः पुनः ॥ चतर्वक्वेभ्वरं लिङ्गः बाह्माशस्तु ततः परम्‌ । ततो मनःप्रकामेशशमीक्लानेशे ततः परप ॥ चण्डवण्डीश्वरौ हश्यौ मवानीकहंकरी ततः हि प्रणम्य च ततो राजराजेश्मचयेत्‌ ॥ लाङ्गटीशस्त तोऽभ्यच्यस्ततस्तु नकुलाश्वरः । परान्चक्षमथा नत्वा परद्रव्यश्वर्‌ ततः ॥ प्रतिय्रहश्वरं वाऽप निष्कलङ्कशमव च । माकण्डये्ञमम्यच्पं तत आप्रसेश्वरम्‌ ॥ गङ्कशोऽच्य॑स्ततो ज्ञानवा््यां घ्रानं समाचरेत्‌ ॥ नन्दिकेशं तारकेशं महाकालेश्वर ततः ॥ दण्डपाणिं महेशं च मक्षे प्रणमेत्ततः । दीरमदरश्वट नत्वा अविमुक्तेश्वर ततः ॥ विनायकांस्ततः पश्च विश्वनाथं तत। व्रजत्‌ । ततो मौनं विसज्याथ मन्त्रमेतमुदीरपत्‌ ॥ अन्तगहस्य यात्रेयं यथावद्या मया कृता । स्यनातिरिक्तया शमः परौयतामनया विभुः ॥ हइतिमन्त्रं समराय क्षण वे मुक्तमण्डप५ । विरम्य यायाद्धवनं निष्यापः पुण्यवान्नरः॥

इत्यन्तगृहयात्रा । अथ श्चुदपापप्रायभित्तम्‌ । तत्र पान्न गरृगु प्रत्युषयः

मगवन्सतवरं भक्तिः काश्यामेव नेवास्षनम्‌ । दुठेमेवाबगच्छन्ति पापङकेवान कुवते ॥

मृगुरुवाच-

सत्यमुक्तं धर्मरताः पापं प्रायोऽत्र जायते। तथा हि किंवित्पापं हि काश्यामपि कृतं दिजाः ॥

[ काशौभकरणम्‌ ] तिस्थ्ली सितुः । २८७

गङ्खादितीथन्नानेश्च लिङ्गानां च समर्दनेः। विनाशमा्तोति एनयदज्ञानादुपाजितम्‌ ॥ स्वल्पं ज्ञानादपि कृतं विश्वेशस्य समच॑नात्‌। नश्यत्येव न संहो मूयस्तदनुपाजेनात्‌ ॥ उपपातकसंपत्तिमहापातकपतगमः । कालमेरवनिदिहियातनां प्राप्रषत्परम्‌ ॥

दुपपातकानां सपत्तिराधिक्यमावत्तिवां यस्य स पमान्‌ ˆ उपपात- क्षमम्यस्तं महापातकतां ब्रजेत्‌ ` ईइतिस्मरणात्‌ । एव महापातकानां संगमः संबन्धमात्रं यस्य सकृदपि महापातककता । उमयावध।ऽप धातना प्राष्ुयात । स्थलं घो हरितं कार्यां कृवाऽन्यत्र भृता मेत्‌ । स कल्पकोरिभिस्तस्य पापस्यान्तं न गच्छति ॥ सुक््मपापविनाश्चाय नित्ययात्रावि।धेमवेत्‌ । गङ्कायामाप्लुतिः प्रातमध्याह्ने माणकाणकाम ॥ मिदेपेत सदा पश्रादिङ्ग वेभ्वेश्वर व्रजेत्‌ । मवानीं हण्डराजं च दण्डपाणि च मरवम्‌ ॥ पजयेन्नित्यक्ः कायां सूृक्ष्मपापापनुत्तयं । एवं यात्रापरसितषठेयो [ नरो | द्विजसत्तमाः स्वधर्भमिरतस्तस्य सत्वर मुक्तिरारता । इति ॥ अच्र च गङ्काघ्नानविवश्वरदशनादेनत्यस्यापि फटठान्तसाचत्वन्‌ प्रतस्य च पापक्चयार्थत्वमपि संयोगपथक्तवन्यायेन दाधसार्द्विर्सयम्‌ । तन्नापि च काभ्येनेव प्रसङ्कतो निचयस्यापि सिद्धन तु परथगदु्ननः गनिहोज्नादिदत्‌ । सनन्डुमारसाहेतायाम- पापानि ये कर्यरिहाविमुक्त कथं हि तान्मोचयसि प्रसाद्‌ ॥

इति देष्था प्ट रोव अ्वद्धिपएवांण्यखिलन्यघानं नदयनिि विन्वेश्वरद्शनन ॥ अन्यानि भद्धक्तिरसंकमाज। मप्रनित बन्धाय न सत्पमतत्‌ ॥

९८८ तारायणमहविरचतः-- [ काशापरकणम्‌ }

अन्यानि बुद्धिपएवकाणि । तथा--यथाऽच पुण्यं कृतमक्षय स्या- तथाऽत्र पापं न तयोविशेषः॥ पस्य्तात्मा कूतप्प्यपापा विमुच्यते मेरवद्शनेन ॥ इदमवाद्धकृतस्वल्पपापविषय ‹ मयावमपादादहापं वाऽप्यशक्त्य कताघमायाति विनाशमाशु ' इत्यपिमवचनाचच । ` फलस्य कमानन्य- तेसतेर्षां लोकवत्परिमाणतः फलविशेषः स्यात्‌ ` [ जे० प०१। २ १। १७ | इत्यनेन न्यायेन यान वाराणक्षमध्यगतानि यानं पापानि कवन्नापज्खप)पातकाने ॥ प्रणाङ्षयेत्तान्यपि ब्ाद्धेपएव- एयशेपतोऽर्चन्सकरद दर्वा ॥ काटमेरवसुतीक्ष्णभेरवा- ययो बिमेति कृतविभ्वपातकः ॥ तं सदेव परिरक्षताश्वरां स्पष्टमेव सकृदविता सता ॥ इत्याद ।

ताति ‹ अन्पानरथक्य ` [ १।२। १।४ ] न्यायेन बहुतरवचने घ्वल्पपापविनाक्ार्थत्वभ्रवणा्च देव्यचनाथवाद्त्वेन नेया । ननु विश्वेश्वरा्नादिभिरेव क्षुद्रएापावेनशि कथ सृक्ष्मपातकन । क्रभमट- कस्त माथा ध्मातो वषसह्कम्‌ ` इत्यादेनाक्ता महापतिकाधका यातना । उच्यते । शुदरेण सता ब्ाह्मणश्रष्टक्ुरक्षामा।त।धमूतमागुरत- जञकवाह्यणमस्सनताडन।{प पुनः पुनज्ञानतः [केयमाण महापातकाव्‌- प्यतिरिच्यते । विश्वेश्वराचनादेश्वाज्ञानकृतस्वल्पपापनरासाथत्वम्‌ । न च ' पण्येन पापमपनुदति ` इति श्रुतेवशादाजन्मपाजतसुकरतन तत्पापक्षयः । पापक्षयार्थतेन विहितप्रायाश्चत्ताख्यधमपरत्वाच्छातग- तपण्यक्ब्दस्य । नन्‌ विर काश्।वासिनः प्रायाश्चत्तर्प च काशव जादि मधत्येवेति देत्‌ । मेवम्‌ । एवपापनियान्त्रतस्य ब्राह्मणताडना- जनकरागदेषादिमतो निष्पापत्वामिमानिन तदकरणसमवात्‌ । धा^क- स्थापि च ‹ तस्मादेषां तन्न पियं यदेतन्मनुष्या विदः इति श्रुतिपय- लोचनया देव नि(वतक्रामक्रोधाममनाहिविघ्रतमवत्‌ ।

[ का्ीपकफरणम्‌ ] तरिस्थलीसेतुः । २८९

पाञ्च--प्रामादक्ाघलोपाय प्रतिमतं विमोगृहम्‌ । कुय।वदृक्षण नित्य तत्कल्मषाजह षिवा ॥ अयनद्धितये कुयाद्राराणस्याः प्रदक्षिणम्‌ । प्रतिष्वत्सरं चापि काशशोमप्यतितश्ररत१(2) ॥ चतर्दशानां दिङ्कानां मूते पुजापरां मवत्‌ । चतदश्ानामप्चि[मू]तेम्‌[ तेऽ | चको मवेत्‌ ॥ रुदसृक्तं जपेन्नित्यं रुव्रमन्नं च ३।८लयत्‌ । प्रामिमज्ं रुद्रशूप मावयेद्िजतेन््रपः॥ विरक्तः काभिताहीनो देषदम्मादेवाजतः निवतेत्सततं कारयामेवं बह्मेव परयति ॥

कव

प्रतिमूतं प्रतिचतुदंशि । बह्मववत- कारयामपि व सजन्तयदि पापङरदत 1हे । प्रायाथित्तन्नय कृत्वा सथो मुच्यत बन्धनात्‌ ॥

तथा मगवाचवच-

डाण लोकहितं देवि कोकानामुद्धति पराम्‌ । प्रायथित्तचयं वस्म कारयनः स दिधक्षताम्‌ ॥ वापी कृपतडागादिजीर्णद्धारकृतां तरणम्‌ । प्रमवेन्न महस्पापं काश्यामपि कृतं हि यत्‌ ॥ इव्यादि । तथा--काक्यां किं वचिज्जलं यस्तु सपादेतमनामयम्‌ । न तेषां पापटेश्षोऽपि कारयाम पि[ मवे | त्रये ॥ जी णोद्धार प्रकुर्वन्ति तेषां विश्वेश्वरः स्वयम्‌ । कारयां क्तानां पापानां प्रटात्खातं कराति हं ॥ तथा- नित्यं कृतानां श्वद्वाणां पापानां नित्यकभणाम्‌ | नाक्चः संपाद्यते सद्धिर्मङ्क्नानादििमिनृ मिः ॥ वाराणस्यां स्वल्पमपि प्रायश्चित्त महाघहत्‌ ।

इदं बहिष्करतपापविषयम्‌ । सनक्छुमारसहिताषाम्‌-

मक्ता ममाऽभ्ये न विशङुनीयाः पारेष पण्येष च वतमानाः॥ पण्यैनं ते स्वर्गमव षटुवन्ति रोरवं पापगणेः समस्तः ॥ ३७

२९० नारायणम विरकितः- [ कारौप्रकरणम्‌ ]

काशाखण्ड-

अषौ प्रहक्षिणीकृस्य प्रत्यहं पापमक्षणम्‌ । नसे न परििप्येत मनोवाक्नायस्मवेः ॥ वाराणस्याप्पित्वा यो भेरवं न मजेन्नरः । तस्य पापानि वधन्ते शुकरपक्षे यथा शशी ॥

तथा-प्रमाहात्पातकं इष्वा इमोरानन्द्कानने। दृष्टवा त्रेदिषटपं लिङ्क तत्पापमपि हास्यति ॥

वै विष्टपं † वटो चनम्‌ ।

तथा-द्नत्वा पिदिप्विलातीथं तर्पणीयान्प्रतप्यं च । दत्वा देयं यथाशक्ति वित्तशाल्यविवजितः॥ हष्टवा बे विष्टपं लिङ्गं सममभ्पच्य। तिभाक्तेतः गन्धायैरुपचारेस्त कृत्वेति परिपजनम्‌ ॥ बराह्मणान्वाचवेत्पश्चान्निष्पापोऽहमिति बुषन्‌ । एवं करव॑न्नरः प्राज्ञो निरेना जायते क्षणात्‌ ॥ ततः पञ्चनदे प्राता मणिकण्य। हद ततः ततो पिन्वेश्षमम्यच्यं प्राप्नाति युक्त महत्‌ ॥ प्रायश्धित्तमिदं प्रोक्तं महापापविशोधनम्‌ । नास्तिके न प्रवक्तव्यं काशीमाहास्यनिन्दृके ॥ दद्‌ द्रव्यलो मेन प्रायश्ित्तमिदं द्यभम्‌ । दाता नरकमाप्रोति सत्यं स घटाद्व ॥

दातोपदेष्ठा । एवमन्यान्यपि तत्तव्पुराणाद्‌षु दषटव्याने । इति भीमद्मह्रमेश्वरसूरिसूनुनारायणमडावेर चिते चेस्थट(- सेतो काञ्चाप्रकरणे का क्रितपापप्रायाश्चत्तानं ।

अथाच्र मरणविचारः। पद्मण्राणे- नैमिषे च कुरक्षेतरे गङ्ाद्रार च पुष्करे । तघ्रानत्सेवनाद्राऽपि न मक्षः प्राप्यते नरः ॥ इह स प्राप्यते येन तत एताद्रोशेष्यते। प्रयागे वा मवेन्मोक्षो महाकाटठेऽथ वा भिये ॥ कालख्रे महाभाग इह वा मत्परियहात्‌ । प्रयागादपि तीथैग्यादिदमेव महत्स्यृतम्‌ ॥ अल्पायासेन चैवात्र मोक्षप्रापिः प्रजापते ।

[ काशीप्रकणम्‌ ] तिस्थलीपेतुः ।

ात्स्ये--एक एव प्रमावोऽस्ति क्षत्रस्य परमेश्वरि । एकेन जन्मना देवि मोक्ष प्राप्प्यत्यनुत्तमम्‌ ॥ तथा--कृत्वा पापसहस्राणि पिशाचत्वं वरं नृणाम्‌ । अपि श्द्कसम रज्यनत कारा परा वना॥ तस्भात्ससवनीयं हे अविमुक्तं विगुक्तयं ।

, अत्र च महदेवकृतात्तारकोपदेशान्प्क्तिः ' अविभक्तं 1 तारकज्ञानजन्मना ' इति पद्मात्‌ । कोर्मेऽपि- य॒त्र सक्षान्महादेवो देहान्ते स्वयमीश्वरः ध्याचष्टे तारकं बह्म तदेवमतिमुक्तेद्म्‌ ॥ तारकं ष प्रणवः । तदुक्तं कारशशखण्डे- न वर्ण्यते केः किल काशिकेय जन्तोः स्थितस्याच यतोऽन्तकाटे ॥ पचेटिेः पराक्तनपुण्यमारे रोकारमोंकारयतीन्दुमोलिः ॥ हो क्षारयत्यङ्गीकारयति ग्राहयतात्यथः । तथा--अनिलो भगनामरणगन्ध- रथिक्ाशि प्रणवोपदक्षकाले ॥

हरते भरणश्रमं नराणां हरवामाधकुचोत्तरीयजन्मा ॥

अन्यत्राप- प्रणवं तारकं वते काडया दृव। महटृश्वरः ॥ इति ।

शमतापनीये त श्रीराममन्त्र एव तारकशब्दाथ उक्तः

्रप्रदिक्षिणे कणे यस्य कस्यापे वा स्वयम्‌ । उपदेक्ष्यसि मन्भन्तं स मुक्तां मवेता ।शव ॥ इति ।

पाद्ये त भीष्ब्दपर्वकलिरावृत्ता रामशब्द एव तारकतयाक्तः- मरमूर्षोमणिकण्यन्तरघादकानवा सनः अहं दिशामि ते भन्तर तारकं बह्मवाचकम्‌ ५ भ्रारामरामरामाति एतचारकमुस्पत्‌ ॥ इत ।

२५

पच्य त्ते

२९२ नारायणमहविराषतः- [ काशीप्रकणम्‌ |

अ्नापिकारिमेदेन व्यवस्था । तरिरुक्तेन द्यक्षरेण नान्ना षडक्षरम-

न्धोपटक्षणाच्तरीशाब्दप्रयोगस्य च मक्त्यतिशयाथत्वान्न प द्वतापनीय- योर्विमिन्नाथतेत्यपि केदित । ‹ ज्ञानादेव तु केवल्वम्‌ ' इत्यादिश्रुतिः सथृतिभ्यो ज्ञानामवि मोक्षामावाद्विश्वश्वरास्यगुरूप दिष्टतारकादेवा- घाऽऽमज्ञानोतपत्िः । तदुक्तं काशीखण्डे-

ब्रह्मज्ञानेन भच्यन्ते नान्यथा जन्तवः क्राचेत्‌ ।

बहमज्ञानं तदेवाहं काशीसंस्थितिमागिनाम्‌ ॥

दिक्ञामि तारकं प्रान्ते मुच्यन्ते ते नु तक्षणात्‌ ।

तनत्कुमारसंहितायाम्‌-

पण्यानि पापान्यसिटान्यशेष

सार्थं सबीजं सकशरीरमायं ॥

हैव संहत्य ददामि बाधं

यतः शिवानन्दमवाधुवन्ति ॥

पाश्नेऽपि-तीर्थान्तराणि कषित्राणि विष्णुमक्तिश्च नारद्‌ ।

अन्तःकरणसंश्चद्धि जनयन्ति न संशयः ॥

वाराणस्यपि देवर्षे तादृश्येव पर तु सा।

प्रकाशयति ब्रहमेकयं तारकस्य पदेश्षतः ॥ पाराक्षरेऽपि ‹ अत्रेवोक्रममाणस्य जन्तुमात्रस्य केवलम्‌ ` इत्याच.

पक्रम्य

आनन्दुसत्यचिद्रृपं तारकं तमसः परम्‌ ।

स्वयं ज्ञानं निराधारं दास्यामि प्रत्यगासना ॥ इति । हह च मरणे कालङ्ृतोऽपि विशेषो नासि-

उत्तरं दक्षिणं वाऽपि अयनं न विचारयेत्‌ ।

सर्वोऽप्यस्य शचुमः काटो ह्यविमुक्ते प्रियेत यः ॥ एति काशी खण्डात्‌ । नाप्यत्र देशविशेषपेक्ष-

रथ्यान्तरे भूत्रपुरीषमध्ये

चण्डाटवेश्मन्यथ वा इमज्ञाने ॥

कतप्रयत्नोऽप्यकृत प्रयतो

देहावसाने ठ मतेऽत्र माक्षप्‌ ॥

[ दरीपकाणम्‌ ) चिस्थटीसेतुः । २९8३

इति सनत्कुमारसंहितायाम्‌ ।

तथा~-मेदा महीं वाप्यपुरासमस्ता(?) मदूषयन्नाऽत्र शिवाज्ञयेष ॥ तस्मन्महीश्चुद्धिरितोऽन्यदेशे ्षेतरेऽ्र दोषेऽपि पवित्रमेव ॥

पा्च--मरमो जटेऽन्तरिक्षे वा यत्र क्रापि परता द्रजः बरह्मासेकत्वमाप्रोति काशोशाक्तरुपाहेता ॥

नाघ्यत्र दमरणादिदाषः- सुच्यग्रमात्रमपि नास्ति ममाऽऽस्पद्‌ऽस्मिन्‌ स्थानं धुरेश्वरि तस्य न यत्र मुक्तेः ॥ भूमौ जले वियति वाऽश्चुचिमध्यता वा सपा थिदद्यपवि।मे निहतस्य जन्ताः ॥

इतिपाद्मात । इदं च दु्म॑रणमात्रोपलक्षणम्‌ । आसहत्याहपडुमरण ष्वनच्न न कार्थं ' कटठेनोपरतला यान्त ररिवस्तायुज्यमुत्तमम्‌ इति भास्स्यात्‌ । ^्यक्तासुरत्र स्वयमेव कलिं मामव मक्तः प्रविरद्रशङ्कः इति सनल्डुमारसंहित) क्तश्च । प्रायोपवेशनाप्रवहञयास्तु वचनर्दि प मावः । तडुक्त मात्स्ये- अगिपरकेशं ये कुर्यरविमक्तं विधानतः।

चो (षः

प्रविक्षन्ति यखंतेमे मिःसद्ग्धि वरानने॥ तथा--ङवन्त्यनकने ये त मदमक्ताः कृतानश्चयाः। ल तेशं पनरावत्तिः कल्पकोरशतराप ॥

क्षज्ञीखण्ड- विताऽन्वधातम श्चन त्यक्ता प्रायापवश्षनम्‌ ।

रेःभ्रेयस्याः भियो हेतस्तदस्त॒ जगद्‌(श्वर ॥ इति ।

व्रायोपवेश्चनं त्यक्तवाऽऽकघातं विनेति सबन्धः । पराय पवशनात।र- क्तालधाते दष इति फटलितोऽथः। इद्‌ चाथिप्रवशप्रायपवरानातर- मातसहननमविकित्स्यव्याध्यादिना नित्यनेमित्तककमट पवतः व्राचा्च- तासम्थस्य पापिनिश्च बाह्यणादेः सर्वस्यभ्पनुज्ञायत न त्वन्यस्य स्वयं देहविनश्षस्य प्राप्ते काट महामातः उत्तमानाप्रयाहोक्षानातधघात भवत्काचत्‌ ॥

२९४ तारायणमडविरवितः- [ कारीप्रकण्॑‌ |

एतेषामधिक्षारस्तु सर्दषां सर्वजन्तुषु । नराणामथ नारीणां सर्ववर्णेषु सवेदा ॥ आज्ञौचं स्याखवहं तेषां वजानल हतेषु च । वाराणस्यां भ्रिये्यस्त॒ प्रत्याख्यातमिषक्‌क्रियः ॥ प्रणवं तारक व्रते नान्यथा कस्यवित्क्वाचित्‌ ।

इत्यादिपराणवचसा । सर्यन्दियविभुक्तस्य स्वव्यापाराक्षमस्य च । प्रायश्ित्तमरुज्ञातमथिपातो महापथः ॥ धर्मा्जनासमर्थस्य कतुः पापाङ्धितस्य च । बाह्मणस्याप्यनुज्ञातं तीथं प्राण विमोक्षणम्‌ ॥

इति विवस्वद्चसा च समानविषयतार्यां कल्पनागीरवा मावादित्यके अन्ये तु तदप्त्यमिज्ञानात्‌ , पुनर्विधानानथक्यापातात्‌ › उपायान्तरनि- रासार्थतवे विदोषपरिसं स्यापत्तेः) अस निधिना फलान्तरसंबन्धमाांथ- पुनःश्रवणास मवेन ¦ फलं चाकम॑सनिधा ' | जै० मु०२।३।१२। २५ ] इतिन्यायेन देक्ञारानुपादेयापादाना् कर्ममेदस्थव युक्तत्वाच्च काम्येऽस्मिन्सरदेषामयिकारो न तु पर्वोक्तविशेषणवतामेवाविशेपभ्रवणा- दित्याः । अपरे हु ब्ाह्मणातिरिक्तानां सवषामिति । अघ्राधिकं वक्तव्यं प्रयामीयमरणावसर एवोक्तमिति नेहोच्यते । प्रकृतमनुसरामः । काशप्ते्ुक्तौ नाधिकारिविशेषपिक्षा- कीटाः परतङ्का मश्शकाश्च मत्स्या जले स्थले वा विचरन्ति मत्याः ॥ मण्टूकमत्स्याः कृमयोऽपि कायां त्यक्त्वा शरीरं शिवमाप्रवान्ति ॥ अनेनैव वशेषेण तां प्रश्सान्त तांचकाः । साक्षाद्राराणसी सुक्ये विष्णुमक्तिस्तथाविधा ॥ तथाऽपि विष्ण॒मक्तिस्तु दतरैरव विमाभ्यते । काशी तु विर्थगमृतानामपि साधारणी मता ॥ हत्यादिषाश्रात्‌ । अविमुक्तरहस्य त्ता युच्यन्ते ज्ञानिनो नराः ।

न अन्ञानिनोऽपि तिय॑श्चो मुच्यने ते त्वकत्मषाः ॥

^| थटासेतुः । क रि २९५

[कारीप्रकरणम्‌ |

हति काक्षीखण्डात्‌ (यस्य कस्यापि वा सवयम्‌ ` हतितापनायात्‌ । अत्रैवोक्ममाणस्य जन्तमात्रस्य केवलम्‌ ` इति पाराश्षराद्‌। जन्तु मा्रशब्दोपादानाच्चेति । अथात्र मृतस्य तक्रालं कथं मुक्तः कस्व चेत्यादि विचार्यते । तत्र मुक्तेप्रकाशिकायाम्‌-काश्यादेकक्षाम्देन चतु्विधेऽतर क्षत्रे मणिकण्या जाहव्यधादके मूमो विश्वश्वराममुख्यन कालतो शृतस्य द्रिजमा्नस्य यातनाद्िजनकदुारेतराहंतस्य विश्वनाथः भक्तस्यो च्छिन्नसशयस्य स्यः परमानन्दरूपं सायुज्य मवति .। प्रजाः तिरिक्तस्य तु दरितरहितस्य मनुभ्यमात्नस्य द्विजस्याप कस्य 1चद्दुरि- तराहिष्येऽप्य विश्वेभ्वरमक्तस्य विश्वेश्वरमक्ततेऽपि इ रतराहत्यऽ प्यक्तप्रकारादन्येन प्रकारेण जातमरणस्य चतुविधऽ्त्र क्षत्र यत्र क्वापि मरणे क्षे्ावान्तरमेदतारतम्येन जावतारतम्धन मरणस्य बुद्धपव- कत्वाबद्धिपर्वकत्वप्रयक्ततारतम्येन कमदृतारतम्येन च सालाक्वा- दिपािद्वारा कैवल्यं मवति । इरितवतस्तु मनुष्यमात्रस्य चतुबिधन्ज क्षेत्रे यत्र क्वापि येन केनवित्कारेण परृतस्य दुरितानुस्तारण यामगरण- यातनां तिंशद्रपसहस्थापिरुदरपिराचल्वादि च प्रासस्य तदन्ते मुक्तः सद्यः शतैश्च मवति । तत्राप्युक्तरपापकृतस्तद्‌ मागान्ते जन्मान्तरपाप्त्या शैरिषठरस्य सद्य इति विवेकः । ननु दुरितराहंताद्वजाना माणकण्या गद्धाहृद्ये मवान्या आस्ये सम्यग्विसृष्टेहानामाप मरणमाव्रात्साक्षा- माक्तावच्यमानायां / तमेवं विद्वानभृत इह मवति नान्यः पन्या व््ः तेऽयनाय ` ‹ ज्ञानादेव हं केवत्यम्‌ । ‹ य॒द्‌ चम॑वदाकाशि वष्टष्यान्त मानव" । तदा शिवमविज्ञाय दुःखस्यान्तं माविष्याति ॥ इत्यादिश्रतिस्प्तिविरोध इति चेत । मेवम्‌ । मरणमात्रत्साक्षान्मुक्तरन- द्ध।कारात्‌ । मरणस्व सम्यगन्तःकरणद्चद्धयादृक्रमण ज्ञानजनक्ता, ङ्ाकारात्‌ । ` पथूदृकाद्‌। वन्मरण तदप्यत्यन्तश्चद्धकृत्‌ चार्याक्तः । आदिशब्देन प्रयागकार्याद्सग्रहात्‌ । ननु कर ।मरण- मात्रादन्तःकरणद्ुद्धौ येन केनाचद्यरनाप ९५ [हिमे नानुपहतमना एव मवत इत्याद्श्रुतरन्तःकरणद्यद्धयथना कमणा वेधथ्य तचत व्याकोपस्तथा च धर्ममीमांसानारम्मपरसङ्गश्चाति चत्‌ । म्युपगच्छता त्वयाऽप्थेतस्य पारंहरण।।यत्वात्‌ करणद्द्धिजनकताप्रतिपाद्नेन तत्साथ- [मानथक्यम्‌ । अनेकजन्मसाच-

1६ "~ १६५.

इ६तसुरम्वरा.

पादकश्चतीनां न । आचायवचः प्रमाणम कारयायगतान्प्रति कभणामन्तः इत्वात्‌। न च काशी ृतान्पत्यप्यस्ति तेप

|) १ 9 १, 3 - न १)

२९६ नारायणमद्रविरवितः- [ कारीप्रकणम्‌ }

तपुण्यकममिः शद्ध वित्तानामेव कार।मरणसमवात्‌ । अत्यन्तदयद्धिङृ- दिति वचनस्य बहुशद्धिकृदित्येवमथत्वात्‌ । अत एव बह्मपरण~-

अनेकजन्मसं सिद्धान्वज पित्वा महामुनान्‌ । तान्येथां मरणं तत्र यच्छन्त्येते विमाषणाः ॥ नतु पापकरतामपि कायां मरणदश्नाच्छुद्धान्तःकरणता्या च सत्यां

पापवासनानपपत्तरनेकजन्भार्जितसकृतश्चद्धान्तःकरणानमिवाच्र मरण- मितिन नियम इति चेत्‌। मवम्‌ । तादृश्ान्तःकरणच्चद्ध। सत्यामाप प्रारण्ध- पापवक्षाकंसशिश्चपालादी नामिव ताहश्वासनोपपत्तानवयममङ्गसम- वात्‌ । नन काञ्ञीमरणस्यान्तःकरणश्ुद्धिकरमेण ज्ञानद्वारा भुक्तिद्तवे तन्मक्तेदं ज्ञानं केन प्रमणेनोत्पद्यते । विश्वेश्वरस्यगुरूपादश्तारक- महावाक्येनेत्यवेहि । तदुक्तं बह्मपुराणे-

अविमक्ते प्रिपेयस्त प्रत्याख्यातमिषक्‌ क्रियः । काष्ठपापाणमरतस्त॒ जाहर्वीजलमध्यगः ॥ अविमृक्तोन्प्रखस्तस्य कणमूटगता हरः

प्रणवं तारकं तरते नान्यथा कस्यचित्कर्चत्‌ ॥

(क जके

अविगुक्तो विन्वे्वरः।

° क

रम तन्न साक्षान्महादेवो देहान्ते स्वयमाश्वरः व्याच तारकं बह्म तथेवेकं विमुक्तिदम्‌ ॥ यत्तत्परतर तस्वमविप्रुरूमेतेस्म्रातः

एकेन जन्मना दवि वाराणस्या तद्‌प्रुषात्‌ ॥

सूतसाहितायाप-- भ्रीमद्राराणसी पुण्या पुरी नित्य मम प्रेया । यस्यामत्करममाणस्य प्राणेजन्ताः कृपाबलात्‌ ॥

तारकं बरह्म निर्वाणं दास्याम भ्रेयसे हरे । तस्मादेवं महाविष्णो प्राणत्यागो विभक्तिद्ः ॥ इति ।

आहित्यपुराण-

` तीर्थानामुत्तमं तीर्थं क्षेत्राणां क्षेजमुत्तमम्‌ । वाराणसीति नगरी परिया देषस्य धूटिनः ॥

[ काशप्रकरणम्‌ | धिस्थ्टीतेतुः । २९७

थ्न विश्वेश्वरो देवः सर्वेषामेव देहिनाम्‌ । ददाति तारकं ज्ञानं संसारान्म) चकं परम्‌ ॥ अन्यान्यपि जाकालश्चत्यादीनि पर्वोक्तान्यत्रा्थं प्रमाणमावं म॑जन्ते।

नन भरणकालठे कोष्ठचवाय्व मिध।तेन च्छिद्यमानमर्मणो व्याङ्गुट चित्तस्य भरवणाद्यसमवेऽतमावनाविपरीतमावनयारुच्छेदामावे च साक्षकारा. मावान्मरणान्मुक्तिप्रतिपादकानि वचनानि कश्ावासाेध्यकवाक्यतया तदृ्धवादा एषेति चेत्‌ । न । अपरमेयमहिमभ्र। विश्वनाथानुग्रहात्सक- ठवेदनानिव॒च्या दित्तपरसाद्‌करणपाटवसं मवेन भवणादृसमवाद्धग- दकृष्णारुगरहेण शरतल्पपुत्रनाश्ञजन्यदूःखधारव म।भपृतराष्षः

अत एव म्व तकाले मन्तष्याणा छखेद्यमानषु मम्सु। वायुना प्रयमाणानां स्यातिनवे पपद्यत ॥

इति कषे्रान्तरमरणप्रकारमक्वा-

अविगक्ते त्वन्तकाठे मक्तानामाभ्वरः स्वयम्‌ ! क्मिः प्रेयमाणानां कणजाप प्रयच्छति ॥ ईश्वरभेरितो याति दष््रापमकृतात्मामः

हति तशब्देन क्षचान्तरापेक्षया प्रागुक्ता विशेष उक्तः । अपिष हृ्टरव सशित्वात्स्वप्रावस्थायां बाद्यन्ियसत्ता ।वनव यथा श्रषणादि व्थवहारस्तथा जागरेऽपि दीषस्वपरे मन।मानणव श्रवणादिव्यवहार हति स्थितेऽत्र मरणकाटे बाह्योन्द्रयापक्षां विनव मनामात्रण भवणा- च पप्तो का्ञीमरणादल्यन्तश्चुद्धस्य भ।वश्वश्वरसक्षात्काराच्च [इन हदुष्कृतराशेरस मावनादिप्रतिबन्ध।(च्छद्स भवात्‌ ; अनाद्यज्ञानस्यवा- नाद्यसंमावनाविपरीतमावनयोरपि गुसुप्रमावेण क्षणमात्रेणोच्छेदसम- दृाञ्च।न च विरकलठनिरोधक्षमाधिं विना श।यिततत्वपद्ाचसताक्षाक्ता रामावाद्राक्यार्थसाक्षाकरानुदय हति वाच्वम्‌ । निरोधसमापिमनणं शो पितलपदाथंसाक्षात्कारः सं मवति ।चेरतवविंशोषणवयथ्य्‌त्‌ › ।चर- तस्यानतगमाच्छाखा्थाव्यवस्थाप्रसङ्गाच । तदुक्त पारारर्

वं भरणं सष्यग्यस्य [सध्थात द।हनः

विज्ञानसराधनं तेन स्वं एुवमनुैतम्‌ ॥ इति । €

२९८ नारावभमहुविरवितः-- [ काशोपरकणम्‌ |

तस्मात्तारकोपदेश् भरवणादेवास मावनाधदृनिरासष्द्धः काञ्ञीमरणाः पुक्तिरितिवाङ्यानां नाथंवादतेति सिद्धम्‌ । नहु मरणात्साधनचदु्टपत्त- पत्तः प्रायेणानपलम्भात्द्रहितायोपरेशाङ्गकारे अधात बरह्म जज्ञा [ ब० सृ० १। १। १ ] इतिसूतेऽथक्ष्देन साधनचदुटवसप्यानन्त- याक्तः संपन्नसाधनमेवाधिक्ारिणं प्रति वेदान्तशच्ारम्भा न स्यति) साधनचतष्टयवतामपि भरवणाद्पारहारेण काश्चामरणायवे प्रयासप्रसङ्ग- धवेति वेत्‌ । न । मरणकाठ एव साधनसपस्यभ्बुपगमात््‌ । ज।वदव- स्थायामेव स्योपरक्तेप्रष विज्ञानोपायथं हस्तगत भरवणादं परह शक्ता विहितकामा दिवश विग्रह पसमवत्यां कारयां मरणकाटठनवज्ञा- नाय प्रवत्यसंमवाच्च । ठकमपराण उपावान्तरमामधाय ` वसद्वा मरणाः हषो वाराणस्यां समाहितः' इति वदतेश्वरणव वाक्च ब्दबलात्काश्चाति बहिविज्ञानसंपादनाक्षमस्थव काविाम्युपगमाच्च । न चात हि ८ जन्तोः प्रणेषत्कममाणेष ` इतिश्रतौ जन्तुमान्नप्रतातः कथ द्रजस्व सायस्ययस्यत हति वाच्यम्‌ । ' रुद्रस्तारकं बह्म व्याच रश्त्न- मेकवाक्यतया प्रणवास्यतारकव्याख्यानयोग्यत्नैवाणकमात्रपरत्वाजन्दु पदस्य । न योत्कान्त्यनन्तरं शर।रा।मेमानामावाजन्तुमात्र्य ब्रणव। धिकारः संमवतीति वाच्यम्‌ । उत्कममाण।प्वातेवतमानापदशनात् मदृक्षायामेदोपदेशाभ्युपगमात्‌ । उत्करमानन्तरमरार।रस्थापद शापा भाच । ‹ करण॑म्रलगतो हरः ` ‹ कणजापं प्रयच्छति ` इत्याद्व चन विराध । अशरीरस्य कणां मावात्‌ । जन्तुमाज्नपरप्वे च वक्ष्यमाणानकवचन्प्रतिप- दयक्रममक्त्य्मवप्रसङ्गा । एवं पुराणगतजन्तुकद्दस्या प नवाणक- मात्रपरतेव । तस्मात्‌-

काष्ठपाषाणम्तस्त जाह्ववाजटमध्यगः अविष्ुकतेन्मुखस्तस्य कणमूल गता हरः ॥

इति वचनात्‌ । | मुमूषम॑गिकण्यन्तररपोदकानेवासिनः ¦

इतिदचनाच्च ' अर्धजले मणिकण्यां विश्वेश्वर मिमुखस्य ' कए.

नोपरता यानि ` इति वचनात्‌ |

आलरक्षाऽन कर्तव्या महाभगेभिवृद्धे। अवराऽऽवत्यजनोपायं मनसाऽपि न विन्तपत्‌ ॥

[काशीप्करणम्‌ | तरिस्थलासतः । २९९

इतिवचना कले न त बलात्‌ । अविगुक्ते श्रियेदितिसत्तमाब- छादभूमो शतानां वेवणिकानां काक्ञीपरणं मुक्तिदं न वेतिसंशयरहि- तानां ष भीदिश्वश्वरोपदिष्टप्रणवातन्नसम्यम््नत्सद्यः सायुस्वं मव- तीति सिद्धम्‌ । नन-

बराह्मणाः क्षन्निया वैश्याः शुदा ये व्णसस्थिताः ।

ल्िषो म्डेच्छाश्च ये चन्ये संकीणां वणजातयः॥

कीटाः पिपीठिक श्वेव ये चान्ये पक्षिणस्तथा ।

कठेन निधनं प्राप्ता अविमुक्ते वरानने ॥ `

चन्द्रार्धम।टयङूपक्षा महावृषमवाहनाः । ` होवे मम परे देवि जायन्ते तन्न मानवाः ॥

ये मक्ता वरद्‌ देवमविमुक्तं पर पदम्‌ ।

ते विशन्ति भहादेवमाज्याहुतिरिानटम्‌ ॥

अकामो वा सकामो वा तियग्योनिगत।ऽ१ि ।

अविभुक्ते त्वजन्पाणान्मम लोकं महीयते ॥

गृहस्थाश्चैव यतयस्तरस्मिस्तीथं उपासकाः ।

एकदण्डाजिदण्ड।श्च हंसव्रतधराश्च च ॥

क्मेदेन तेषां तु सर्वेषामास्थितां दहम्‌ ।

विमजा पि परं स्थानं यच्छन्मोक्षपरदं छुमम्‌ ॥ इति

` नानापुराणवचनेः कार्यां एतान ्षे्ावान्तरमेदतारतम्यादिना साङूष्यादिसं मवेऽपि तेषां साप्थादिमाजां कथं केवत्यं मवत। ति चेत्‌ । उष्यते । ‹ तदुपर्यपि बादरायणः संमदात्‌ ` ( ब० चू° १। ३। २६ )

इतिष्याससूत्राहेवानामपि बह्मविद्याधिकारे सिद्धे "ते विश्चन्ति महा-

वेषम्‌ । ' न तेषां पुनराषुत्तिः कत्पकोदिशतरापि । अविभुकतेन गृह्यन्ते मवेन विभुना स्वथम्‌ ॥

तथा याति परमं स्थान यच.गत्वान शोचति ।

जन्मश्ृत्यजरामुक्तं परं थाति शिवाटप्‌ ॥ अपुनमरणानां हि सा गतिमेक्षकाङक्षिभिः) या प्राप्य करतङ्कत्यः स्थादिति मन्यन्ति पण्डिताः ॥

इति मत्स्यपुराणात्‌

१०० नारायण महविरवितः-- [कशीपरकाणम्‌

+ हेः @ कि

पराच्छिवपुरादष्वं भीकण्ठेन नेर क्षिता; ॥ नाधो यानि एनद्‌ वि ससारे दुःखसप्रवं।

इति बायपराणाञ्च कैठासाद्यपरशिवाठयापक्षया पर शवाठय

सत्यलोकस्य प्रदेशविशेष गतानां तत साद्प्यादिमाजां च भामवा- ज्ञानलामे कैदह५ संभवत्येव । तथाऽपि सान्राज्याद्कामनया कृतका प्यकर्मणः काक्षीप्तस्य कथं युक्तिः । इत्थम्‌ । तत्काम्य कम फलदान हयं चेत्ताहं जन्मान्तर प्राप्तस्य तत्फल मोगान्त मुक्तेः । अत एव ्षिषपराणे कस्य चिरलभ्धकस्य सप्त्नाकस्य कइयामोकारिश्वरसं निध। युतस्य जन्मान्तर प्ाप्त्यनन्तर मुक्तः भुता । ¢ मुनिरप्युवाच मवन्तारता पूथिवीपते ्यवगम्यतां कथा । तव जन्म लुन्धकषुठे परुषा -गातरप्यन- कजनपातकरी ` हइत्याद्यनन्तरम्‌-

काठेन गच्छता चेवं रुदावासततटे चमे ।

पञ्चत्वं गतवांस्तच् देवदेवस्य. संनिधो ॥

अग्नी प्रविष्टा ुभोणी तच्च गह्य कटेवरम्‌ ।

तेन धर्वेण राजेन्द्र इयं व्यु्टिरुपागता ॥

मवान्वे लुभ्धको जातः सपत्नीको तृपेश्वर । इत्यादि ।

यदि त॒ तत्काम्क्षमं फलदानव्यगं न मवाते ता प्रातिबन्धकामावा-

जन्मान्तरं विनैव विश्वेश्वरमक्त्यास्तादृतज्ञानादव भाक्तः । अत एव सनत्डुमारसंहिताषम्‌-

की धरं वहत्येव यथा शिलां न।-

गच्छत्यजप्रं गातिबन्धनाथम्‌ ॥

मक्तिस्तथा धारयतऽधवसधा

द्रक्तास्तथा कामिकपुण्यसंधात्‌ । इमि ॥

ननु सपापस्य काशीमरणे सद्रपिशाचत्वप्राप्यन्तर कथ शाक्तः । उश्यते । पिश्ाचस्यापि देवयानिविशेषत्वादृबह्मदेद्यापेक।रसमव दी श्वरो पदिष्तारकोत्न्नतचज्ञानात्‌ । तथा च सनल्छुमारताहता- याप-- यो वा गमिष्यत्यघङ्दराहिष्- सयक्तवाऽयुमत्रेव शिवं ठमेत ॥

[ काशीभकणम्‌ | विस्थटीसेतुः । ३०१

अनैव पापः सह चेन्पृतोऽसी न जन्मगरत्य छमते च कारयाम्‌ ॥ काठेन मे यामगणेः फटेषु मियो जितस्तत्सकलं प्रभुञ्य ॥ अल्पेन कालेन समस्तमेव ` सार्धं पना रुदर पिशाचरुदरैः ॥ मवप्रसादेन कृतापदश्चः प्शाचयोनेरपि भुक्तेमेति ॥ इति । नन्वज्न पिक्ञाचयोनेरेव मरक्तेरुच्यते न संसारादिति चेत्‌। न । पिशाच- योन्यारम्मककमंक्षयादेव ततो मक्त्युपपत्तौ तारकोपदेशवेयथ्य।पताद्ध- वप्रसादवैवर्थ्यापाताच्च । रुदुपैशाच्यान्ते संसारान्मुक्त्युक्तो पुनजन्मम रणयोरवक्यंमावापातान्न जन्मरत्य लमत इत्युपक्रमविरोधः। " तस्मा न्धतस्यात्र न सवेथाऽस्ति एुनभवो एरत्युपारग्रहां वा . इव्युपसहाराव-

रोधाञ्च । यदपि पिश्षाचयोनेरपि मुक्तिमेतीत्येतद्नन्तरम्‌-

अन्यत्र भक्तवाऽपि समस्तपाप

पण्यं च पश्चात्तणगुत्मकाद्‌। ॥

जातः क्रमाद्वाह्मणताभुपेत्य

त्वदुक्तमा राप मुक्तमति ॥

हत्यादिश्षाच्यानन्तरम पि जन्मद्प्युप्रतिपाद्न तद्प्युक्तमागण कारा क तपापस्वान्यज्न पृतस्य द्रष्टव्यम्‌ । काते९यजन्माप रिहाराम्यपगमेऽपि न जन्मरत्य मते त्ववश्यमर्‌ ' तस्मान्मृतस्यत्र न सर्वथारस्त

हत्य वश्यसर्वथाश्षब्दयोर्विरोधप्रसङ्कापारहारात्‌ । कच पापान ५ ्ुयुरिहा विमुक्ते कथं हि तान्मोचयसि प्रसद्‌ इति सामान्यतः काकी पापङ्कद्विषये पार्वत्या पटेन मवेन ‹ अन्यत्र भुक्त्वाशप ईइत्याद्ना काशीकृतपापोऽन्यत्र भृत एव िषयाकरत टक्ष्यते प्रत्यत्तरान्तरामा- वात्‌ । काक्षीमृत विषयत्वे विरोधस्य पूवगुक्ततवात्‌ ।

अविभक्त मृतः कथिन्नरकं नेति कित्विष। । मरमानग्रहमासाद्य गच्छत्येव परां गातेम्‌ । इति ॥ अविभुक्तपरमावेन न बराह नरक गतः ।

४०९

नारारणमहरिररितिः-- [अशौप्रकरणम्‌ |

इत्यादिववनविरोधाच्च । गरुडपुराणेऽपि-

वाराणस्यां स्थितो थो व पातकेषु रतः स्वा) योनिं प्रविदय वेशाचीं वदाणामयुतत्रपप्‌ ॥ पनरव च तत्रेव ज्ञानयरत्यद्यते ततः ।

` भोक्षं गमिष्यते सोऽपि गुह्यमेतत्डम्मधिप । इति ॥

कश) खण्डे च--

ममैव मायया पहा मेदवादृपरायणाः ।

मप मक्तिःप्कुक्राणा ये विश्वेशं द्विषन्ति वे॥

विद्विषो मभते ज्ञेयाः पिक्षाचपद्माभमिनः। वेक्षा्ीं योनिप्राप्यापि कालमेरवकशासनत्‌ ॥ विंशहर्षसहस्नाणि उपित्वा दुःखघ्वागरे । विश्वेश्षामयह दिव तत। मोक्षमवाद्ुयात्‌ ॥ कृश्वाऽपि काश्यां पापानि कारयाभेव भ्रियेत चेत्‌ । भूत्वा रुदर पिशाचोऽपि पुनमक्षिमवप्स्यसि ॥

त्यादिना का्ञीकृतपापानां तत्रेव मृतानां जन्भामावस्य प्रतिषाव्‌-

नात्‌ । यत्त पद्मपुराणे काशीकृतपापरस्य तत्रैव रतस्य कस्वचिदश जन्मानि, काञचनमाविनीदत्तमाषन्न नज पुण्थन देवजन्म च भूषत ।

तथा £

अविभुक्ते कृतं पापं वज्रलेपो मवदम्‌ । धुञ्चलेपेन पपन तेन जन्म च राक्षसम्‌॥

संद्र करतरं पापं संमूतं हिमपदते ।

द्विजातो गधोन। पराङ्‌निन्याध। द; सरसूपः॥ एकवारमुलकश्च वि्वराहस्ततः परम्‌ ।

इदं त दशमं जन्म रक्षतं ह्यत्र मामन ॥ अतीतानि सहस्राणि वषाणां पश्चसत्ततिः

दृष सा भाधघजं पुण्यं तस्म वृद्धाव रक्षसं ॥ शुणु राजन्विविध्रं तं प्रमावं माघधमजम्‌ । तदेष प्राप्तएण्यस्तां विमुक्त्वा राक्षस। तनुम्‌ ॥ सं भूतो देवताङहपरतेजो मास्वरवेग्रहः। ह ।

निस्थठ।सतः ३०६

[्शौप्करणम्‌ |

तन्त पर्वोक्तजन्मामावप्रतिपादकषहुवचनविरोधात््मयाभे माघन्नानमा- क्ञरत्यसमर्पणपरं सन्न स्वार्थे प्रमाणमावं मजते । न च काक्ीमरणक।- तनं विनाऽपि शरज्ञास्त्यप्रतिपादनते मवात्तस्तिपाद्नं स्यथ मिति वाच्यम्‌ । तन््रणेना पि यन्न निराकरतं तन्मा चक्नानजपुण्येनेत्य तियो कत्यथत्वात्‌ । यदा काइया्त्कर.पापकृतो शतस्य जन्मप्रतिपाद्काने पद्मपुराणे वच- जानि । अन्यन्न भरक्तवाऽपि समस्तपायभू' इत्यादीन्वापे तद्विषयाण्येव । उत्कटपापकृत्वं च पाद्म एव धूयत- छणु सुश्रोण्यहं कार्या बह्वृचो वेदपारगः ।

इत्याद्यक्तवा- वाराणस्यां कृतो धोरो मया दृष्टः प्रतिग्रहः । बहुधा बहुवारं च निषिद्धः कुत्सित, बहु ५ चण्डालस्यापि न त्यक्तो मया भदे प्रतिग्रहः । अ"यन्च पापक त्तत्र ममामृन्मूदचेतसः॥ तन्नास्ति दष्करतं तत्र मया तत्र न यत्कृतम्‌ । अन्यञ्च श्रयतां दोषः क्षेत्रस्य वरवाणनि । अविगक्तेऽणमाघ्नं यत्तदघं भैरुतां बजेत ॥ न धभस्तु मया तच संवचितस्तत्र जन्मने । ततो बहुतिथे काले पृतस्तत्रैव श। मने ॥ अविमुक्तप्रमावेन न चाहं नरक गतः । इति । “ मवश्रसदिन कृतो पदेशः पिश्चाचयोनेरपि भक्तिमति ' इया ने लनुत्कटपापकद्विषयाणि । यज काश।खण्ड- दुष्कृतानि विधायह इंहिः पच्चःवमागताः | तेषां गतिं प्रवक्ष्यामि गुणात द्विजसत्तमाः ॥ यामाख्या मे गणाः सन्ति घोरा विकृतमूरयः। मृषायां ते धमन्त्यादौ केत्रदुष्कृतकारणः ॥ विविधयामगणकृतपातनानन्तर रत्र पिश्ञा च ङालभेरव-

इत्यादिना ॑

छ र, क € @ ५ 9 शि ®. क चा कुता । अनन्तरं काश्यामेव देहर णपूषेकं तषा एक्तेरमवतीति प्रतिषा- दितिम- |

अय चंक्ीणपापास्ते काटमेरवद्‌२।नात्‌ । हैष देषिनो भूत्वा मुच्यन्ते १ मभाऽऽत ¶ा ॥ ` व्ह ९0००5 ५४५।५ ~ #<¶नि २६५६५९८५ ५5111111

१०४ तारायणमट्रविरवितः-~ [ऊ्ीप्कणम्‌ |

इत्यन्तेन तत्कायां पापं कृत्वाऽन्यत्र रतपा पवि ष वषयम्‌ । नत~ अशनं वस्नं वासः कायां येषममागतः । कीकटेन समा काशी सत्यं सत्यं खगेश्वर ॥ विष्णो ऽविमक्ते सासः कमानमृटनक्षमः द्विचाणां हि पवित्राणां नवागायोपजायत ॥ इतिवाङ्पाभ्यां काश)मरतानामपि पापना पुङ्त्वमवः प्रतायत इति चेत्‌ भवम्‌ । सथ एव परमनितर तिरूपमुङ्त्पमाव यातनासद्मवि चान रेत क) कटसमताभिधानात्‌ । अन्यथा पृवाक्त बहुतर चन्र धात्‌ । पाति च पद्चपराणं वचनानि परद्रोहरता ये च तथा च प्राणेहृष्काः परापवादिनिः पापा दृवतागुरुनन्द्काः ॥ ` कपरति्राहिणः सवं समवान्त पुनः पुनः खरोष्टसरराषित्वं गोजाश्वप्रुणपक्षितम्‌ ॥ चृण्ड[लपत्कसतवं च प्राप्रोति बह्महा क्रमात्‌ । द्स्युनां विडभजां योनिं पक्षिणां च तथव च ॥ क मिक टपतङ्खानां सुरापः प्रप्नुयान्नरः राक्षसानां पिशाचानां चारा याति सहत्रशः ॥ क्रव्यविद्िणां योनिं तृणादूनां तथव च। करकमरतानां च प्राप्राति गरुतत्पमः। धान्यचोरो भवेदाखुजलं हत्वा पवां मवत्‌ ॥ कास्यं हृत्वा मवेदगधा न।रस कुरा घुतम्‌ । हत्यादीनि जन्मप्रतिपाद्कानि तानि “न जन्ममृल्य लमते त्वव. हयम्‌ ' । तस्मान्मृतस्यान् न सवथाऽस्त पुनमव। मरत्यपरिग्रहोवा हत्या दिपर्वोक्तनिरस्वकाशवचनविरोधात्कार्यां पाप कृत्वाऽन्यत्र भरत. विषयामि । तस्माकाशाकृतपाणनामपापाना च तत्रव भरणे ऽवइष भक्तिरस्ति क्रमाक्रमयोस्तु विशेष इ सिद्धम्‌ । अत एरश्वरषच सुच्यग्रमा्रमपि नास्ति मम।ऽऽस्पद्‌ऽस्मन्‌

स्थाने महेश्वरि न यत्र मृतस्य मक्षः ॥ इति ।

हरं भतिमक्तेभरकाशिकाकारमतम्‌ । अन्ये तववमाहुः- पद्य प्रा णषु साङ्प्याद्य विशेषण अक्तिर्मरणफटतयाऽव गम्यते तथाऽ्प्याधकारि, तारतम्येन निष्पापानां शुचीनां परमात्मपमापितकमणां मरणादेव परम धक्तिस्तपोऽपषृषटानामभिपरवेशादिकतां सामास्य तिवङममृतानामत्वन्त-

[ काश्चतकरण्‌ ] तरिस्थलीसेतुः । ६०५

पापीयसां च साद्प्यं ततोऽप्यधमानां पतितानां च सालोक्यभिति। ङ्िव चतर्विघेऽन क्षेषे यथा यथा योगपीटाद्विप्रकषस्तथा तथा भरण- फटापकषं इत्यप्याह; । नरकागमन तु सवषामेष ।

नाऽविभुक्ते भृतः क धिन्नरकं याति किल्बिष । ईश्वरानुगृहीता हि सवे यान्ति परां गतिम्‌ ॥

तिलैक्गात्‌ । अयं पक्षस्तु तमेव विदिषेत्यादिवचनविरोधात्सक्षा- न्मरणान्मक्त्यतपपत्तरतपपएन्नः। न च मरणादेव मक्षप्रातपादृकनान- पराणबलात्तमेवे तिवचनं काया अन्यन्न सावकाशमिति वाच्यम्‌ । पुराणेन शुतिसंकोचासंमवात्‌ । अत्र हि जन्तोः प्राणेषूक्रममाणपु रुदस्तारकं बह्म व्याचष्टे ' इत्या दशरुत्थव ज्ञानसताधनत्वब।धनाच्च । भर णव वनानां त्वन्तःकरणश्द्धिप्रतिपादनमात्रपरता ` पथूदकावौ यन्म रणं तदप्यत्यन्तश्चद्धिकृत्‌ ' इति वातिक चायक्तेः । अव्राऽऽदिपदाल- थागकाड्यादिथहात्‌। अन्न कथित्‌ । कश्मरणस्यान्तःकरणचचद्धा- वस्तपयोगः प्रयागप्रतिस्त ' ये वै तन्वां विसृजन्ति धीराः ' इत्यादि ्रतितः साक्षादेव मोक्षसाधनम्‌ । न चात्प्ुतकब्ः छसविशेषपरः, प्रतिद्धार्थकल्पनापत्तः । ‹ सोऽप्ृतत्वं गच्छति ` हतिरामात्तरताप- नीये श्रनस्यापरतशब्द्स्य निरवयवं कैवल्यमाप्रोतीति केवल्यशथ्वेन माष्यकरिण व्यास्यानाचच । न च धरपदस्थ ज्ञानिपरलाद्धीरा ज्ञानिनः सन्तोऽगरतं मजन्त .हत्यथं इति वाच्यम्‌ । ध।रपद्न पाण्डरेण ताथ माहास्मयज्ञानवतोऽभिप्रेतत्वात्‌ । रातिसत्रपरतिष्ठान्यायन च 1व। घल्व- नाच्छत विध्यमावेऽपि न कथिहोषः । किच।त्तरनारायणेनाऽऽत्यमर-

पस्थायेत्युपस्थाने विनियागान्न ज्ञानसाधन।ष५ः । यद्यपि चस्याद्रै पिस्तथाऽपि पदहोमन्यायेन प्रयागातिरक्तपरः स्यात्‌ । अत एव्‌ बह्म ज्ञानेन मुच्यन्ते प्रयागमरणेन वा हप साक्षद्द पर्ल,

धुतः तथा- प्रयागे षा मवेन्भ॒क्तिः काया वामम संनिधा । पाद्ठे--वाराणस्यां विम्रच्यन्ते तारकज्ञानमावताः ॥ विना ज्ञ प्रथागेनस्मन्पस्यनत सर्वजन्तद,

, इति श्रतम्‌ । यत्त ‹ प्रयागाद्रि ताथग्याद्द्भव महत्सृतत्‌ ' इतिवचनं तस्मयागे वा मवेन्मोक्ष इह वा मत्पर्यहात्‌ इव्युपक्रमा-

३०६ नारायणमहविरवितः- [ काशीप्करणम्‌ |

सोषात्‌ ' अननं वा एत्यदच्छन्दोगम्‌ ' इति वद्व्याख्येयम्‌ । वार्तिके त प्रयागातिरिक्तती्थपर आदिशब्दो व्याख्येयः । तस्मात्काश्यां ज्ञाना" छयागे मरणान्मक्तिरिति । वस्तुत एतदनुपपन्नमपि प्रकरतानुपयागाद्रथा तथाऽस्त । प्रकृतमनसरामः । यदुक्तं काशामरणेनान्तःकरणच्चद्धद्रारः क्तिरिति, अधर पक्षे कि मरणात तारकापदैराऽनन्तर वा । नाऽज्ध, । पवमव तारकोपदशात्साक्षा्कारष्पत्ता पश्चात्तनमरणजन्यान्तःकरणः ्॒द्धधयर्थतवात्‌ । न च प्राणवियोगाल्कस्य मरणस्य कंचाचद्न्तकरण शोधकता श्रता ष्टा चेत्यलो किमेतत्‌ । ' तमेत वेदानुवचनन इत्वा- दिश्रत्या यज्ञादीनामेव शोधकल्वावगमात्‌ । किचानकजन्मा नतद तरारोरेव शद्ध वित्तानां फाशीमरणसषमवान्न शाधकानतराप्क्षा । अत एव बाह्म छनेकजन्भदसिद्धाव(न्वर्जयिता महामुनीन्‌ । न्पेषां भरणं तत्र यच्छत्यन्थो विभीषणात्‌() ॥

त च कार्यां पापं कुवतां पापवासतनावश्चादेवाञचुद्धान्तःकरणानाः पपि काक्षीमरणदशंनान्नायं नियम इति वाच्यम्‌ । पूवनन्मसुकृतक्रतान्तः- करणश्द्धीनामपि प्रार्पपापकमवज्ञाद्रावणाद्वत्पापवास्तनपपत्तः । धट्रा कलिदोषादत्न स्थिदानामपि पापवासनपपात्तेः । यद्याप चत्र घाक्षा्रटिप्रवेशो नास्ति तथाऽपि अन्यत्रावास्थतकाठेकटु तवास्त नावद्धिः पुरुषैः सह वासनाद्रारा कलिपरवेशः सं भवत्येव । अत एवं भहविप्ररनः सूतस्य चात्तरप- |

काश्यां कलेः प्रवेशो न मवतीति शतं महुः ।

अविमक्तस्थिताश्चतन्वाधते घ कटिः कथम्‌ ॥ सूतः--सक्षाकलेः प्रवेशोऽज विद्यते न कदाचन ।

वासना प्राणिनां पर्वा विश्षव्येव तु तः सह ॥

शुमा मनःप्रवु्तिस्तु सत्यमित्याहुराद्रत्‌ ।

अश्मा मनसो वृत्तिः काठेषापुवगाहता #

पीड़यन्न जनानेत्र कलि विशाति मूतमन्‌ ।

तस्य तस्पाद्चमा बुद्धिः कठिरितयुच्यते तमिः । इति ॥

अपिच तादशं स्थूठकाशासंबन्धं दरमानेऽप पराणलचनया प्रायणकाले तस्सबन्धपमाव एवावगम्यते । सत्याप वा सवन्ध पापवता

क षे

[ क्ीपरकणम्‌ ] तिस्यकठ।सतुः । ६०७ थातनान्ते प्रणवोपदेश्चान्न तदनीमन्तःकरणशयद्धयपक्षा । तदुक्त बह्म- दैवते काशीं प्रति शिवेन- पापं फतवा क्षेत्रमध्ये धृता ये तेषां भक्तिर्यातनान्ते मवेद्धि ॥ धर्मः काश्यां शुद्धिहेतुः प्रदिष्टः पापं पुनर्मलदुःखाधिमूटम्‌ ॥ तस्माव्मतिन्ञा तव सिद्धह्पा एक्तिरमवत्येव मलावसाने ॥ तथा पा्ने बलिं प्रति सनद्कुमरः- वाराणस्यां निवसतिरपवगफटप्रदा । द्वित्राणां च परित्राणां कल्पते सत्वरं बले ॥ तथा--दिष्णोऽविमुक्ते संवासः क्मनिमूलनक्षमः। द्िजाणां हि पवित्राणां निर्वाणायोपजायते ॥ उप मरणसमये पवित्राणामेव निर्वाणाय जायत पापवतां हु पात नान्त इत्यः । न द्वितीयः । पतो सत्यामररर परत्युपदेशायोगात्‌ । उक्तममाणेषिति वर्तमानापदे विरोधाच्च । तस्माकताक्षामरणान्नान्तः- करणष्द्धिः किं तूपदेशजज्ञानद्रारा माक्ष एव । तथा च पद्म-

वाराणसीस्थतीथानामवगाहनतः पराम्‌ । अन्तःकरणसं्द्धिमाप्ुयादि जितेन्धिषः ॥ तथा-दैवेन्द्र शंकरकषेत्रे गन्तुं कसय न धीवत्‌ । > भ १ ^ अपवगंक फलद कटे वरपारक्षयात्‌ ॥ तथा--ताषहक्षस्यातर दैत्यश्च शषरीरत्यागमातचतः । अपवर्गो मवत्येव तदन्यस्य विलम्बतः ॥ यद्यप्वन्न मरणदिव मोक्षः प्रतीयते तथाऽपि तारको पदेशावेव माक्ष हत्यवयेयम्‌ । उपदेशे च के चद्ाहुः- ममपोमणिकण्यन्तरादकनि- वासिनः ` इत्यादिपर्वोक्तविदोपणवतच्ेर्वाणकस्थव म क्षऽन्यस्य तु सालोक्यादिद्रारा केवस्थमिति । तन्न । तत्तत्र जन्त्वादिसाधारणपदश्र- वणात्‌ । तथा हि~ अत्र हि जन्त; प्राणिपृ्कमभ। णेषु ' इति जावा. छोपनिषद्रामतापनीयपोज॑न्ूपदेशकतानद्वाराऽटुपदम्‌(*) ।

३०८ नारायणमहविरचितः- [ कारीप्रकणम्‌ |

तथा-- वाराणस्यां प्रतो वाऽपि इदं वा बह्म योऽभ्यसेत्‌ । एकेन जन्मना जन्तर्मोक्षं च प्राटुयादिति ॥

बह्मपरा-- प्रियमाणस्य जन्तोश्च वाक्यं कणं समुचरन्‌ । अचर प्रविष्टमात्रस्य जन्तोः ' इति च ॥

तथा- तन स्थितस्य जन्तो मोगमोक्षप्रदुः शिषः । अधितिष्ठति जन्तं मुक्तये क्षेत्रमिदं परम्‌ ॥ इति च ।

आदित्यप्राणेऽपि- अच दिश्वेश्वरो दैवः सर्वेषामेव देहिनाम्‌ । वदाति तारकं ज्ञानं संसारोन्मोचकं परम्‌ ॥

पराशरः- अत्रैवोतक्कममाणस्य जन्तुमात्रस्य फवटम्‌ ।

काशीकखण्डे- सर्वाञ्जन्तृन्मोचयेदन्तकाले विश्वेश्षोऽत भरोज्मन्त्रोपदेश्ात्‌ ॥ तथा-आबह्मस्तम्बपयन्तं यकि चिजन्तुसं सितम्‌ । चतुषु भूतग्रामेषु करां तन्दुक्तिमप्स्यति ॥ तथा-ब्राह्मणाः क्षिया वैश्याः शद्रा वै वर्णसंकराः । करमिम्लेच्छाश्च ये चान्ये संकीर्णाः पापयोनयः ॥ कीटाः पिपीटिकाशचैव ये चान्ये परृगपक्षिणः । कालेन निधने प्राप्ता अविगुक्ते शुणु भ्िषे ॥ चन्द्रा्धमोलयः सवे ललाटाक्षा वृषध्वजा; ।

इति चण्डालादिकतनप्‌ । तथा-अकामो वा सकामो वा तियेग्योनिगते ऽपिक्ा।

अविमृक्ते त्यजन्पाणान्मम ठोके मह।यत ॥ एवमनेकेषु श्र तिपुराणन्याया (येषु) वाक्यशेषापक्रमसदेहयोरमावात्‌ । तदुक्तम्‌ संदिग्धं वाक्यशेषेण निर्णेयमवधारितप्‌ । विध्युेशेन तिर्णति किं यु शेषः करिष्यति ॥ इति ।

[ कारीप्रकरणम्‌ | तिस्थलीसेतुः । १०९

जन्तुशब्े को जन्तुरिति संदिग्धतवं तु महिषीगवादिधृतसंदेहतुर्यत्वा- हवोद्यम्‌ । तारकोपदेशषस्यात्रैवणिकपरतेति चेत्‌ । सत्यम्‌ । अस्मदाद्युप- देशे तदतिरिक्तस्यानधिकारः, विग्वेशकतुंकोपदेशे तु कषेत्रमहिमेभ्वरसा- ्षात्काराम्यां विनश्टासिलदुरितसं घस्यासिलस्याधिकारः । एतदेवाभि- परेत बह्मवैवते कार्याः क्षत्रान्तराद्विशेष उक्तः- जितन्याः पापविवजकाश्च शान्ता महान्तो मधुसूदनाश्रयाः ॥ अन्येषु तीर्धष्वपि मुक्तिमाजो भवन्ति काहयामपि फो विशेषः ॥

इति ्ीपकप्रभे गुरुणोत्तरितम्‌- विक्ेषं शुणु वक्ष्यामि कार्याः कथयतो मम । क्तानि साधनान्यत्र स्वत्यान्यपि महामते ॥ मबनि क्ाक्षीमाहास्यास्विद्धान्येव न सशयः। अन्यत्र साधु सुकृतैः कृतैमुच्येत वा न वा॥ अत्र साधनवैकल्ये काशी एण प्रक्पयेत्‌ । ततश्च साधनसंपत्तिमतामपिकारिणां कारयतिरिक्तेऽपि पृक्तिः क।श्यां लन्येषामपि दक्तिरित्याशयः। बह्मदेवतऽपि- कटिक्षाटस्त्वयं तीक्ष्णः कर नयः क्र परातमवुक्‌ । क्ाश्येव क्षरणं तेषां शद्धिदा मिनां तृणाप्‌ ॥ कलौ विनष्टवतयेगरवीया गच्छन्तु काशीं परमार्थराशिम्‌ ॥ इति च । काश्ीखण्ड- हंसारमयमीता ये ये बद्धाः कर्मबन्धनेः। वेषां ज्नापि गतिननांसित तेषां वाराणसी गतिः ॥ रतिस््तिविहीना ये शोचाचारविवनिताः ।

येषामिति पृवेवत्‌ । तथा ततरेव-

सौमाग्यमाग्यमूरयां वे विश्याता मणिकणिका । ददामि तस्यां सर्वरवमग्रजायान्त्यजाय च ॥

११० नारायणमहृदिरवितः- [ करशापरकणम्‌ ।

भहासमापिसपन्रवदान्ताथनिषेविभिः । दष््ापोऽन्यत्र यो माक्षः शोच्यरप्याप्यतऽत्र सः ॥ वीक्षितो वा दिवाकीर्तिः पण्डितो वाऽप्यपण्डितः । तुल्यास्ते माक्षदीक्षायां सप्राप्य मणकाणकाम्‌ ॥ ददा मि जन्तुमात्नाय स्वस्व । चरस चतम्‌ ।

पाघ्ने रिणा ‹ तीर्थतीराणि क्षेचाणि विष्णुमक्ति्च नार इत्याद्युक्वा-~ साक्षाहाराणसी मक्तयै विष्णो मेक्तिस्तथादिधा । तथाऽपि विष्णमक्तिस्त द्िचैरेव विमाभ्यते ॥ काची त तिय॑रमूतानामपि साधारणी मता । इति ।

चेषा द्िजाग्याः श्वपचाश्च निन्या ये चक्रवर्तिष्वपि धममरूपाः ॥ येवा दरिदाः परमातिमाजः समानङूपां गतिमाप्रुवन्ति ॥

अत एव पश्नपुराणे वर्णान्तराणामधिकारसपाद्नमक्तम्‌-- गणयति न कथंविच्छंकरः काशिकाया- मयमिह मम मक्तो ब्राह्मणः पुर्कसा वा ।

उपदिशति सदाऽन्ते वाक्यमेकालानट द्विजकटनिरपेक्षो माव्य तत्राधकारम्‌ ॥

माध्य सपाद्य। तथा--पर्मसि प्षाणकलष शकरस्तारक वचः भ्रावयामासर विधिवत्सपाद्यापिकृति परम्‌ । इति ॥ इं चाधिकारसं पादनं न चेष्वन।धकारिष्वेव समान्यत दजार्नां स्वत एवाधिकारसच्वेन सपादनानथक्यात्‌ । न चतत्स्वमथवादुः स्तेनं भन इत्यादहिवच्छाखदृष्टविरोधाद्यमावत्‌, जुह्वादुवत्पाराथ्यामाः वाच्च । तदुक्त काशावण्ड- यत्न दिश्वेश्वरः साक्षादत्र स्वभतरङ्िणा । मिथ्या तत्रानुूपन्ते ताकिकाश्चा(ग्य)नदूषकाः ॥

[ करीप्रकरणम्‌ ] तिस्थ सेतुः | १११

उदाहरन्ति ये मढाः कुतकबठदुर्पिताः । | भ £ ० \ (कि) (& क जके कारयां सवे।ऽथवाहोऽयं ते विट्कीटा युगे युगे ॥

बह्मवेव्तेऽ्- मा जानीद्य्धवादत्वमाततस्छ विनिणये । तस्माप्सरवस्यापि काश्यां मरणान्युक्तिरिति सिद्धम्‌ । अप तु विरोषः--स्वस्थ धर्मनिरतस्य पापरहितस्य सर्वस्याप्यनन्तरमेव मोक्षः › उमयविलक्षणस्य तु यातनान्तेऽधिकारसफादनेनेति । तद्क्तम- स्वे से कर्मणि निष्णातानुत्तमापममध्यमान्‌ । अधमनिपि मा॑स्थान्नयामि एरमां गतिम्‌ ॥ पण्डितो वाऽथ खो वा मखजो षाऽन्त्यजोऽपि वा अस्मिहिङ्क तव्यजन्प्राणान्धमल्रन्पुक्तिमाप्रुयात्‌ ॥ स्वधम॑निरतस्थेव हीनस्याप्युत्तमस्य वा । समाना गतिरिष्टा वाराणस्याः प्रावतः ॥ केवलं धमसापेक्षः क जपति तद्रचः अधिषठस्य तत्सत्रे यातनान्ते दिशेन्मतिम्‌ ॥ इति च । अच विश्वेश्वरः सक्षात्तारक एकतिसाधनम्‌ । थस्य कस्यापि कर्णान्ति धम पिक्षोऽनुशं स्ति ॥ इति च । अधिकारधपादनमप्ुक्तं फाक्षीखण्डे दण्डपाणिं प्रति शिवेन लमन्त्यमुषां कुरु काशिवासिनां गले सुनीटां भजगेन्द्रमुपणाम्‌ ॥ माले सुनें फरिकृत्तिवासस वक्षणाटक्षितकाममागाम्‌ ॥ पीलौ टसव्िङकपर्दिमारि्णी विभतिद्क्षाटितपण्यविश्रहम्‌ ॥ अहो हिमांशोः कलया टसाच्छरय वषेन््रलीठामतिमन्दमामेनाम्‌ ॥

आनीय मक्तारुक्षणतांऽप दूरता रक्तिं परां दापयिताऽपि पिङ्गट ॥ इति।

नन्वपिक्षारसंपादनमिह देहे देहान्तरं वा । नाऽभयः । चण्ठालाषि देहे ब्ाह्मणतादयपमवपत । पापना वतनन तच्छरीरासमवाच्च ।

११९ नारार्णमहविरवितः- [ काशीप्रकण॑म्‌ 1

नान्त्यः । शरीरान्तरे मषुर्वासं मवेन धुपषोदैक्षिणे कणं इति बाधप. सङ्का हिति चेत्‌ । मेवम्‌ । शरीरान्तरेऽपि म्रषुत्वानपायात्‌ । तत्पाते सत्येव कवत्यसं मात्‌ । देहान्तरेऽपि च योगिवदमिमानसंमवात्‌ । अस्तु वाऽतैव देदेऽधिकारसंपाद्नं चण्डालादः । विश्वेशानुग्रहाच विश्वामितरविश्ंक्षोरिव जत्यन्तरस्यापि तर्देह एव द्विजत्वसं मवत्‌ । ननु यथा स्पृध्या शुतिशाधायोगावृत्र हि _ जन्तोरित्पादिजन्तुपद्व छूः ल्संकोचाय वैविक्षातिरिक्तस्थापि ुक्तिरङ्गी कियते तथा मुमूर्षोः प्ाणेषू्ममाणेषु › इष्यादिधतेः ‹ यातनान्ते दिशे न्मतिम्‌ ' इत्यादिस्पु- त्यनुरोधात्यातकिष्यक्तिरिक्तविषयताख्यसंकोवरूपवाधायोगासत्युता- सति ध्यतमानमिति न्यायेन श्रत्यनुरोषेन पराण ख्यस्परतेरेव बाधस्योचिः ततवादर्थान्तरपरताया वोचितलास्स्वो मनोरथे वा देशान्तरे कालान्तरे धा . हिन्नवर्पकशतसहघ्रादिमोगाभिमानवत्पापिनिः प्राणोक्करमणक्षण एव त्िंशद्पसहस्रावच्छिन्नयातना मोगामिमानमङ्ग कृत्य सर्वेषां प्रयणक्ष- णानन्तस्मेव ्क्तिरङ्गी क्रियतामिति देत्‌ । मेवम्‌ । प्न क्रमेटकुदरी" पार्थाने-~

क्रमेटकस्तु प्रषायां ध्माता वपसष्टकप्‌ ।

तावत्ाटं शीते बमुजे दुःखमुत्कटम्‌ ॥

ततो निर्जलनिमक्षये कृमिदेहधरोऽमवत्‌ ।

त्रैव सारेयोऽमूदगलन्मांसः दुःखितः ॥

विंशश्जिशत्समाः पएश्चात्तावष्कालं गजांऽमवत्‌ ।

ततः संकीर्णयोन नि क्षरौराणि व्यधारयत्‌ ॥

अथ शुद्शरीरं तदधे तत्र केमेटकः ।

ततो मेरवदरूतैस्तैः स नीतो मेरवाग्रतः ॥

काटमेरवदृषटयेव रदरपेशाच्यमाप्तवान्‌ ।

विंशदष॑सहस्ाणि श्च्तष्णाम्यां विवनितः ॥

इत्यादिक्रमिक मोगप्रतिपादकवचनानां दत्तनलाश्नलिताप्रसङ्गात्‌ । अभिमानपरतया श्यास्याने तु तथेव वक्तव्यलात्‌। तस्य तावदृढुःखनु- मवामिमानेऽस्मान्मति क्षणददस्थाविरेषकरतवात्‌ । यदाहवनीये जुहाती- त्यादि्तेः स्मातािहोम विधायका दिस्त्या संकोचदशेनात्‌। यातनान्ते . शरीरान्तरेऽपि भम्रषंवप्राणोक्तममाणत्वोः भ्रातयोवकतुं शक्यता ।

> ®, ॐ

[ करीप्रकरणम्‌ ] तिस्थटीषेतुः । ९१९

न च काश्ीश्तस्य क्रमेलकस्य कथं नानाजन्मप्रात्तिरति बाध्यम्‌ । यो निजदेहासं मेऽपि मेरवेच्छावक्षाद्यातनायोग्यायानिदृहृत्तमवात्‌ । अत एव कृमिदेहधरोऽमवदित्यायेव श्रतं न तु योनिः । तहुक्त पाद्म क।षामर- तस्यामेक शङ्कायां कृताया मृगुणा-

तत्तद्धोगप्रापणापेव देहा

अयोमिजा भैरवेच्छाविधानाः। इति ॥

यंथा याम्ये हि नरकं यातनादूःखमागिनः ।

अयोनिजाता देहाः स्यस्तद्दत्रावप्यताम्‌ ॥ इति च ।

तस्मात्‌ । अत्र हि जन्तोः प्राणेषु्तममाणेषु † इत्यादिजाबालोपनि घद्‌।दिश्रतिवलात्काश्यां जन्तुमात्रस्य एक्त)रति ।सद्धम्‌ । क शिच्विमां थतिमन्यथा व्याचक्षते । तथा हि--अन्न देहे वर्तमानस्य जन्त); विवे- करा हिप्यन विषयमात्राकशन्तःकरणवृत्तेज।वस्य प्राणपु प्राणपटक्ष- तोषविन्धियेषु पूवार्जतपुण्यवकशादुत्कममाणपु स्वावपयम्य ८उद्च्छल्यु पराङयखेषु । अनेन साधनचतुष्टयसंपत्तरुपाक्षपता । ततश्च साधनचतु - योपेते ममक्षावुपसन्ने सति यथा रुद्रसतृत।य नंत्नमावमात्य जगत्स. हरत्येवं विद्रानाचायं एेकात्मयसाक्षाकारमावेम।व्य स।वलास्तामावद्या स्ह्२त।।तं गण्या वृतच्थारव्र अ,चायः । तारयत्याततसवनज्ञापनेनेति तारक तरवमस्या दिमहावाक्यरूपं वेद्वाक्यम्‌ । व्याच रत्थण शब्दत जपाततोऽथतश्च गहीतमपि विशषण शापततस्वपदायक्यप्रातपद्‌- कत्वेन कथयति । येन व्यास्याननासां जन्तुरभूत। बह्मामूत तदस्या स्तीत्यमती, उपाधिनाश्चाद्‌ब्रह्मरूप। भूत्वा । म।&। कतत्वा।दुबन्धाप- गमो भोक्षस्तद्रान्मवति । अपरक्षम्रमनिवतकमपराक्षसाक्षात्काररूपमव ज्ञानं महावाक्याद्धवतीति माव इति । इदं त्वयुक्तम्‌ । एतस्य व्वास्वा- स्य काशी विषयत्वे वेराधात- यच्च साक्षान्महादवा दहा स्वयम।श्वरः व्याच तारके बह्म ससारान्माचक परम्‌ ॥ यन्न विश्वेश्वरो देवः सर्वेषामेव देहिनाम्‌ । ददाति तारकं ज्ञानं संसारान्मा। चक्र परम्‌ ॥ इति कूम दित्यपुराणवाक्याभ्यामन्वश्च १३द्ाहृ तवाथ: शिषस्ये- दोप्दश्चकलश्रवणान्मुखयायं बाधक्रामवाच्च श्रुताथपात्वागाङत

कट्एनय।रस मवत्‌ । क च~ > ४०

३१४ नारायणमह्‌ विरथितः- [ कादीप्करणम्‌ ]

आरे तारक्षं बह्म राममन्त्र षडक्षरम्‌ ।

मवानीवह्यमः साक्षात्‌ । इति रववचनविराधः । तारक दाघ।नल बिन्दुपवकमित्थादिगा च ॒षडक्षरस्य॑व ग्याख्यानान्महावाक्यपरताऽनु- पपन्ना । गदपदे शस्य कषेतरान्तरेऽपि संमवादृविमुक्छस्य का विशेषा वनाः विभक्तमेव निषेवेतेत्यवधारणं कियते । सदारशिवोपदेश्ञाजन्मान्तर भनु- ध्योपदेशषाच्च भोक्ष इत्याश्चम्‌ । क्षत्रान्तरसाधारण्ये तु रुद्राविसुक्ता- दिशब्दानां टब्धासकष्दिपरित्यागेनात्यन्तङ्किटयोगकल्पनादनल्पमेवा- ज्ञानमाप्यते । एतदपि ए मिक) टादपोऽष्याशच गक्ताः सन्तु न चान्ये त्वत्र वचारतप्‌--

क मिकीटाभ्रया म॒क्तिसतत्र 1के क्षत्रवास्ततः। किंवा क्षेदकृतेधर्मः के-वा क्षेत्रमृतेरथ ॥

स दाशशिवकृताद्धम(जप्हेमाचनामधात्‌ ।

क्षि वा भ्रोरामदकत्पादएणयपारव जत्‌ ॥ अथान्न क्षेत्रे मरणान्मान्तष्य प्राप्य शमनम्‌ । शमादिसंपात्तयताः शशाश्लाचायापदृकशतः ॥ ` असायेकात्म्य विज्ञान मुक्ताः स्युः क।१क।टका; ।

नाऽऽद्यो रद्रकृतमनश््ोपदेशवेवथ्य। पत्तः । न पदरेत।यसषा तदसम-

धात्‌ । न तृतीय आद्योक्तदाषात्‌ । अमावरूपमरणेन तदृत्तमवाच । चतथा मक्तिमान्रक्राह्यो न मतिमुक्ततः धमश्ाक्तिविचारे हि नायमथः प्रकाशत ॥ न पञ्चम) यदा रामः स्वायसकलटपमानत्रतः। उपायरहितां कय न्पिक्ति कटाद्सभ्रयम्‌ ॥ ङ्गि कर्तव्यं क्त गन्तभ्यं तदा कः शरण मर्वत्‌ । धोतमन्यथयत्यथ स्वच्छया परननश्वरप्‌ ॥ थो बह्म वेद्‌ सर बह्म मवतात्यास्त हि श्रतिः बद्यवित्परमा प्रोतः त्यादि च श्ातिशास्नम्‌ ॥ वापितं स्याद्यदैतस्याः श्रुते ऽथः परिगृ्यते ।

| तरमाद्‌न्तिम एव स्यातक्षः सवमनाहर ॥ ६ । तत्रोच्यते--अत्र पृतस्य भ्रीरामदकल्पंमात्ादाविरमूताधिकारिशसं-

रस्य विश्वश्वरकृततारकोपदेशस्य मुक्त द्ग ।कार कस्या। च्छ ^ए्वाचाप्‌

[्शीप्रकणम्‌ | तिस्थ्टीसैतुः । 2. 79 । ३१५

कृमिकीटादयोऽप्याश्च युक्ताः सन्तु इतिवाक्यादाधेकारशरारावि माव- स्तारकोपदेकश्च न प्रतीयत इति चेतति मरणान्मानुषदेहपापैस्ततः शमादिसंपत्तिगद्पदेश विज्ञानानात्यपि न प्रतायते । अथ वाक्यान्तरव क्षादेवं कल्पना । हन्त॒ जन्मा मावप्रतिराद्कबहुवक्यवश्ञाच्छरता।प-

च्थाऽस्मदक्षकल्पनाऽप्य विरुद्धा जन्मान्तराङ्ाकृतावाश्चक्ब्दानुपपत्तेश्। यत्त कथित्कृम्यादीनां मरणमात्रादेव मक्षः । न. चापावामा- धः । च तदेव कृतजपादिकाह्मरणश्रारामसकल्पानामेवापायत्वात्‌ । जिलायैतन्यायोध्याजनसांतानिकटोकप्रापतिषृतव्राह्मणपुत्रज।वनवच्छ।- शामसकल्पमात्रस्येव ससारनिवतकत्वोपपत्तस्तेषां ठपदकशयाग्यता तद्र घयं ‹ भरम्र्षोक्क्षिणे कणे ` इति वचः। न चाल्पमूयावर।धन्यावः तापनीयवाक्यस्य क्षेत्र विके पविषयत्वात्‌ । उपदशवाक्यानाभव यक्िषे- साचीनमथीपोमीयादितिवदन्याविषयताकत्पना दिते । तन्न । अबाधन गतिस्मवे ज्ञानादैव हं कैवल्यामत्यादिवागयागात्‌ । पररषोरित्याषे विना कारणं संको चानपपत्तेश्च । यदप्युच्यते स मक्ता मवेतातिनर्द शान्मानषदेहोत्पत्तिगुरूपदेशषादिकरमेणेव मक्ष इ।त सू।चतामात्‌ तव्ष्व- यक्तम्‌ । भ्रीरामशिवयोः संवादावसरे कस्य। चत्कण। पशा मावाच्च्‌।१ तेति प्रयोगोपपत्तेः । तस्मान्न काथदाषः । यद्यापे च क्षतमार्त्र तारकोपदेशादविरेपेण भूयते तथाऽपि क्षत्रा वमागवश्ञात्तारतम्पम्‌ । तदुक्तं पश्च- | |

चतधा वितते क्षत सवच मगवा।र्शवः

ध्याचष्टे तारकं वाक्यं व्रह्मात्भक्वप्रये।घक्रम्‌ ॥

तथाप तत्तत्सामश्य) त्तत्र पैत्र म्रतस्य ह ।

भोगपवाऽपवगापिजावन्भाक्तद्ङव सा॥

अन्तगेहे विपन्नस्तु सक्षाकतेवल्यमाष्टुपात्‌ ।

तथा-चत्िधेऽपि क्षेत्रेऽस्मिन्धमातां गभयातनाम्‌ । वाऽऽ ति मनिभेष्ठा वशेषोऽ त्रव।मवः॥ कार्यां परतस्तु सालोक्थ साक्षासा५।।त सत्तमः ततः सरूपतां याति ततः सा।नध्यमरनुते ॥ ततो बह्ेकतां याति न परावतेतं पुनः । ^ <^ वाराणस्यां शतो जन्तुः साक्षात्तस्य . ˆ ;

~ रि =

३१६ नारायणमड्विरवितः- [ गवाप्रकणम्‌ }

ततः शां तिध्यमायाति ततोः बह्येकतामियात्‌ । अविभक्तषिपन्चस्त साक्षात्सांनिध्यमाप्रुयात्‌ ॥ ततशिदानन्दमये बह्मण्येव विली यते ।

सलोकतां च सारूप्यं सांनिध्यं चापि सत्तमाः ॥ कल्पं कल्पमवाप्नो ति ततो बरह्मात्मको मवेत्‌ । ईति ।

यद्रि- कीराः पिपीटिक्षाशचैष ये चान्ये पक्षिणस्तथा । काठेन मिधनं प्राप्ता अविभक्त वरानने ॥

चन्द्राधमोलयदखयक्षा महावृष मवाहनाः । हेवे मम परे ३ेवि जायन्ते तत्न मानवाः ॥

इति तप्सारूष्य विषयम्‌ । अविमक्ते त्यजन्प्राणान्पम लोके मह्‌।यत।

@ ण्व कि

अ! देहपतनाघे तु क्षेत्र सेवान्त मानवाः ॥ ते श्रता हंसयानेन दिवि यान्त्यङुतामयाः

इत्याङीनि त॒ सटोकताविषयाणीति सममनवथ्म्‌ ॥

इति भ्रीमद्दन्सकुटमाणिक्यदाक्षिणात्यालकारश्रमद्‌ मडरा५- श्वरसूरिमूनुनासयण मडविरचिते तरिस्थट।सतां कारा प्रकरणे तन्मरणन्डक्तिविचारः समाप्तः।

समाप काकश्षाप्रकरणय्‌ ।

अथ गयाफला द विचारः ।

वादी मयक्तेकुम्मस्थलदलनाङुण्ठपाननखगमात्‌ । विङ्किरन्प्रमेयमक्ताविधावनकेष्री गुरुजयाति ॥ १ ॥ नत्वाऽखिलोद्धाश्धरधरं परं गदाधर बुद्धविश्द्धसाधकम्‌ । संदेहमत्साय विचायं सार मया गयकायपुदृचितऽयुना ॥ २ ॥ सतादिकतुंकं यस्यां भद्ध भद्धासमाधेतम्‌ । पितरादयुदश्यफलदं सा गया पागतोऽषिका ॥ ३॥

[ गयाप्रकणम्‌ ] तरिस्थछीसेतः । ` | ६१७

ननु एतादिकतुंकाच्छर (च्छरा)द्धादश्य पतरादेषु स्वगादृफल मवती स्यनुपपन्नं क्ेभिः कतंरयेव फलजननात्‌ ! शाच्चफठं प्रयाक्तार तहक्षण- त्वाद्‌ ` [ जै० सू० ६।७।८।१८ ] इति तार्तयन्यायात्‌ । अन्यथाऽत. प्रसक्कात्‌ । यद्यपि च जातशविवाकतयापे फलमुस्थत । तथा[ऽपि] पित्रादीनां देवतात्वात्तस्यां च कमणा फटाजननात्तजनन वा तस्या. अधिकारितवापाताहेवतालामावापत्तेरुमयरूपएता्या च फटमाक्त्वना' पिक्षारितया कम प्रति प्राधान्याहवतीत्वेन च ततत्यव गुणत्वादृक प्रतियोगिकेकनिष्गणप्रधानमावरूपवेरूप्यस्य च वाजपयाधिकरणन्या' येनासं मवाजातेश पत्रस्य देवतास्वा मावेनतेषां विराोधानाममावाद्कत्र निष्फल जनने च कर्ठैरप्रवस्यापत्तविधेः कत॒समाहितस्ाधनतावगमकत्व- प्रघप्रकतवभ्याधातात्वगतफलान्तराथप्रवत्ता च तावतव प्रवरतकतानि- ` वाहात्पित्रादग्तफटामावापत्तरन्यतरण च)पपन्ना(ता)वुमयगतफठा- इीकारकल्पनङ्कक्षायोगापितरगतफलश्रुतेरथवादतयास्पयुपपत्तरदृ मिते च फलस्य “ गयां गत्वा प्रकुर्वति श्रद्ध पत्रः समाहतः शत्या त्मनेपदानुपपत्तेरनुपपत्तिरेव । यदा च शाञ्रफटशब्दनापरव व्यास्थायत तदाऽष्यपुव॑स्य प्रयोक्ताख्यकतुगामितारफलाङ्कुरावस्थाया एव ष्वा" दृपरवंफलटयोश्च सामानाधिकरण्यनियमादेन्यथाऽन्यत्नाएषेमन्यत्र कट मित्यतिप्रसक्तेन गयाधाद्धावित्रादिनिष्ठफलोत्पत्तिरितिचेदत्रोच्यते यथा “ यस्मिञ्जात एतामिष्टिं निवपति एत एव सः -ह॥त शाखवशा- त्ार्तीयन्यायं बाधित्वा कर्तय॑पि पत्रे फलमेवमन्ना।पे वक्ष्यमाणनाना- एुराणवचनवश्ावित्रादिषु फलात्पात्तः ‹ फटसंयोगस्तवचोदृतं न स्वादशेषमूतत्वात्‌ [ ज ०० ४।६।१७।६१८ | इते चातथिक्न्यायात्‌। न घातिप्रसङ्गारि श्ाखस्येव नियामकत्वात्‌ । पंवतासस्कारकश्रा वाहनािभिरदैवतायामपि सस्काराख्यफलजननात्‌ । प्रधानफलस्यापि वचनात्दरापिता नास्ति वचनस्यातिमार हति न्यायात । वचनाच मय. ङूपता यागादिकर्परीटेव कतुतया गुणमावात्फाटेत्वन च प्राधान्यात्‌ । न च तैरूप्यत्‌ । सकृदचचारणे हि तत्‌ । असकृदुचारण त्वेक. स्यापि यागकदारेव तन्न विरोधाय । सक्रदुचारणंऽअप क्राचद्ध्यव- नविध्यादौ स्वाध्यायस्याध्ययन प्रति सस्कायत्वाद्थज्ञान प्राति च यण मावात्तदङ्गी क्रियते किमुतासङ्ृदुचारणं । न च दधः परवृ्तकता- व्यापातः। आरण्धसत्रकमृतयजमानप्रतिनिधाम्रतपुत्राादृवजात्ट। च

११८ नारायणमहविराचतः- [ गयप्रकरणम्‌ ]

पित्तवदन्यफटस्था पि करततैसमीहितत्वे तत्साधनता बोधनेन प्रवर्तकता पपत्तेः । अत एव कते प्रवृत्तिरप्युपपन्ना । न चाऽऽत्मनेषदानुपपात्त' । न हि कत्ैसमवेतता कच्चभिप्रायता । आधानजन्याहवन वलवादफट स्पाप्निसमवेतववेनािमादधीतेत्यालसनेपदानुपाततेप्रसङ्त । 1#ठु र. समीहितलम्‌ । तथा च जते्टया पृत्रगतपएूतत्वादजननऽप्याग्रताध्- र्बजन्यफलस्याऽत्त्पीयतःबोधकाधानवाक्यगतात्मनेपद्वदुत्रापि तद्‌ विरोध! पितगत्तफलस्यापि कतंसमीहितत्वात्‌ । किच न चान्न पुत्रबह् दचसादिफएलमपि तु स्वपु्वह्मवच सादे तच्च करव मवति तन्नरः" क्तो (लो)क्तरीत्या पूतपुत्रक्‌ (क)त्ववदुद्धुत।पत्ुकत्वस्वापि कतुफटत्वादा तनेपदाविरोधः । तस्माद्रचनवशाच्छराद्ध फलस्य 1पतरादगतत्वन कम्प भानलात्तपरैवोत्पत्तिः । अप्व त केचिदाहुः कतयवेते । यागादृव फट तद्धि शक्तेद्रारेण सिध्यति ' इतिवातिकाद्यागशक्त्याल्कस्यापूवस्य- न्तरङ्गतया कियाभ्रय एव जननात्‌ ) 1१देताकयया कर्तर्यवाटष्टमिति नियमा । विहितक्तियया कतव फलमेति नियमा हं वचननाप्च- तेऽष्टे तु तन्नास्ति । श्येनजन्यवेरिमरणवत्कवुगताहश्नव व्वाधकरण- क्षार्थोत्तिमाद् बोधनेन वचनोपपत्तरपुवस्य क्रेयावयधिकरण्य तात्प यामावात्‌ । वचनाच्चापर्वफलयोवैयधिकषरण्य तत एव नातिप्रसाक्तराप । न चासंबद्धका्त्पस्थापत्तिः । अदृष्टवतो व्यापकतया वेदश इव पितुदशेऽपि सत्वात्संबन्धस मवात्‌ । न च काशामरणाद्ना पृत्रापव। तदृदृष्टनाशासितुरन स्वर्गः स्यादिति वाच्यम्‌ । अदृष्टस्य फठनर्वतवा पितुस्वग। मावे [ना |शानुपपत्तेः । स्वगतमोगजनकाहष्टस्थव मुक्त।च- रोधित्वाहिति। अन्य तु फलवत्यपूवमिति । " सष्ष्मशक्त्यास्मके वा तफलमेवोपजायते ` इतिवातिकात्फटाङ्करावस्थाया एवापूत्रताष्क- टस्य च वचनाप्ितयंत्पत्तेः । विहितक्रिया कप्रगतध्यापारदारा फल- जनि व्यत्सर्गोऽप्यत एव बाध्यते । यच्वन्तरङ्गतया फलापपाईक त्वाच्च फल।भ्रये तत्कल्पनमिति तन्न । साधनान्तरङ्कतया साधनतापपा- दुकतया च कर्पगतत्दस्यापि युदचत्वेनास्याविर।षकतवात्‌ । तस्मदूक्त- युक्तयैवापूवं कतरि फलिनि वा फठं तु वचनापित्राद्ष्व। त 1¶त्रा- वकामपुत्रादिकृतकूपाराममहादानादष्वप्ययमेव न्यायः । नन्व शेष यदि पिज्रादिगतं फलं तहिं काङ्।मरणाद्ना परवभेव भुक्तं १त।९ साङ्भस्यापि वैदिकिकमणो वेकत्यापाततेः। अत्र केवित्‌-फविगताहषोः

[ गयाप्रकरणम्‌ ] तरेस्थलीकेतः । ६१९

त्त्तिपक्षि भक्ते पितरि दोषामावात्‌ । पोगिष्विव विहितकिथाऽपि नाह एजनिकाऽदरश्ोत्पत्ता स्वख्पसत। दोपस्याङ्गस्य वेगुण्यात्‌। यथा विद्रु

दुरितशयुन्यनानु18त मङ्गट दु ९तध्वस न जनयति स्वहूपत्तत। दुारतस्थाः क्स्यामावादिति । तन्न | अङ्कतवावेदकशत्याद्यमावात्‌ । इ ए्तध्वतत तु

ध्वंस सवामाव्यादेव प्रतियोगितया तदपषक्षा। अस्तु वा एवत्पत्तावङ्गता तथाऽपि कमाङ्गत्वामावात्साङ्ककमणो नष्फल्य कां वारयत्‌ । कत्रमता- पद्पक्ष चातुपपत्तिस्त| इ |वस्तथ( स्थ )व । अत।ऽन्य एवमाहु-- क।म्येऽवापेताथ१वयकामनाऽधक।रितावच्छ।दका मुक्तं च स्वम।द्‌. क्षामनाया बाधितिष्यलवादनधिका।रकृतत्वादव वेफल्थय न दे।षष) एतच्छरोरावच्छेदेन स्वर्गाथतया गवि मनुष्योत्प[ स्य [थतया वा स्वका मावात्तिसाधनद5पणमासानुष्ठानवत्‌ । रद्रा फटावदयमावानश्च- यालमकभ्रद्धायाः कमाङ्गतादिह वा बाधादव तदृप्तमवादुनङ्गकत्वदए्व फलामावः । उत्पन्नतत्वनज्ञानंरनुेतकमस्वप्यष्व गातेरत। इद्‌ ठ समाधानहयम पि गयाश्राद्धे न युक्त काशिमरणाद्ना मक्तापतकार्णा गयाभ्राद्धाननष्ठानापएत्या सकल शिष्टाचारविर प्रसङ्गात्‌ । तस्मान्युक्त दि परितिरि सति कामे कत॑फलं पत्रादिपरत्यवायानेराकरण च सवपा गयाभ्र द्ध प्रथोजनभिति समाधिः । ननु कथं प्रत्यवायामावायता तद वचनेष फट श्रवणादिति चेत्‌ । उच्यते-1पत्रणारपाकरणस्याऽ०्वर्य- कत्वात्‌ ‹ गयायां पिण्डदानेन पितृणामनुणो मवेत्‌ ईति वचनाच गथाग्राद्धस्य तदथत्वाद्‌।वर्यकता । ` जीदतोवक्यकरणायत्यब्दं मूरिमोजनात्‌ । गयायां पिण्डदानाच्च तिमिः पुत्रस्य पुत्रता ॥

हतिवचनेऽप्यणापाकरणाख्यपुत्रकापका। रता पएचताशब्दटाक्षता प्रय. जनं मम्यते । (गयां गतवाऽन्नदाता वः पितरस्तंन पुात्रणः ईत्वत्राप्यतः मेव । तस्मात्‌ ब्राह्मणस्य सोम विद्याप्रजगृणवाक्न स्‌५।गत््‌ इतिषा- हन्यायेनाऽऽवरयककम।तृष्टानाथाधन्ञानास्यप्रच जनद्ररिणाध्ययनस्५व मयाभ्राद्धस्याप प्रयाजनद्रष्म [नित्यता । अत एव २१

तस्मात्सर्वप्रयलेन बाह्यणस्तु ॥वेरःपतः प्रदधाद्विधिववििण्डासायां गत्वा समाहृतः ॥

६२० .. नारायणमहविरचितः- [ गयाप्रकरणम्‌ 1

इत्यावक्यकताक्ता । अकरणे निन्दाऽप तन्व- गयामिगमनं कुं यः शक्तो नाभिगच्छति ॥ शोचन्ति पितरस्तं वें वृथा तस्य प।रभ्रमः ॥ इत ।

तस्मादगणयाकरत्य पुत्रस्य नित्यम्‌। अत एव वथशक्त्यदु्टय नत्व कचा शषक्लयादित्यपवन्धात्‌ । तत्रापि सकरूत्करणभव ननत्य तवित शाक्नार्थ. सिद्धे रावत्तिबोधकवीप्सा्यमावाच् । चातुम।स्यवदपुनः करण ठु कला- पिक्यं तहैव न त्वावहयकता । ' सकृदरयामगमन सकरात्पण्डप्रपा- तनम्‌ ` इत्यादिवचसोऽप्याधयस्याऽऽवर्यकत्वाथ न तु द्वितावाद्‌ नवार णार्थं परिस स्यापत्तेः। तन्नापि प्रथमयात्रार्था यषा परतत्वानवृत्यथ रतश लाया पिण्डदानं भाण्डरफोटनं च कृतं तर्षा द्वित (ययात्राया न कायम्‌ । तद्नन्तरभृतानां तु कायमेव । इतर सवे स्वपा कायामति 1राहाचार, तस्मादमक्ते पित्रादौ नरका द्वारस्वगन्रह्मलाकावाप्त्याहि वथावय कठ भक्ते त पित्र प्रत्यवायामावः। सत्यां कामनाया पृत्राद च वक्ष्य

माणं कर्ठगतं फलं मवताति सद्धम्‌ ।

प क

हति नारायणमटडावर।चत न्नस्वल क्ता गयाफला दाव चार,

अथ सामान्यता गयाप्रक्षसा । बहस्पतिः- काटक्षन्ति पतरः पत्रान्नरकाद्यम(रवः गयां यास्यति यः कथित्सोऽस्मान्सतार।येष्य।त ॥ गङ्गायां धमपृषठे च सदपि बह्मणस्तथा । गया पाक्षयवटे पितृणां दत्तमक्षयम्‌ ॥ बह्मारण्यं धेनुप्ष्ठ पेनुकारण्यभव च । हृष्टैतानि पितृश्चाऽऽच्यं वश्यान्विशतियुद्धरत्‌ ॥ धामनपराणे--परेतराजः कचिद्रणिज प्रत्याह- गयायां तीधज्ञष्टायां न्नाव्वा शांचसमान्यतः। मम नाम समहय पिण्डनित्रपण कुह ॥ तच्च पिण्डप्रदानेन प्रेतमावादृहं ससे । मुक्तस्तु सवंदूतणां यास्यामि छमठ कताम्‌ ॥

[ गयाप्रकणम्‌ | त्रिस्थ्ठीसेतुः । १२१

हत्येवमरङ्वा वणिजं ,परतराजोऽनुगेः सह । स्वनामानि यथान्यायं सम्यगाख्यातवात्रहः ॥ उपाजंयित्वा प्रयया गयाशिरमतुत्तमम्‌ । रिण्डनिवंपणं तत्र प्रेतानामनुएवक्ञः ॥ चकार च स्ववायादान्पितश्चक्रे त्वनन्तरम्‌ । आत्मनश्च महाब्रद्धि्महाबो( म्मो धो तिलो्बिना ॥ पिण्डनिर्वपणं चक्ते तथाऽन्यानपि गोत्रजान्‌ । एवं ठत्तेष पिण्डेपु वणिजो प्रेतमावतः ॥ विमक्तास्ते द्विजाः प्राप्य बह्मलोके च ते गताः

एवं च गयाशिरसि पिण्डदानस्य प्रतत्वविमरक्तत्रह्मठकवाः फटमिति तात्व॑म्‌ । तन्नेव प्रह्वादतीथयात्रायाम्‌- गयायां गोपतिं द्रष्टं स जगाम महासुरः

सरसि बह्मणः स्त्वा कृत्वा चव प्रदाक्षणम्‌ ॥ देण्डनिर्दपणं पण्यं पतणां स चकारह ।

महामार आङ्गिरसतीथयात्रायाम्‌- मरण्डयषठे गा या [पांच नक्र [ ते | देवपवते। ततीयं करोश्चप्याो च बरह्महत्या विमुच्यत ॥

तथा बलमद्रतीथयात्रायम्‌- गयस्य यजमानस्य गयस्येव महक्रतुः आहता सरितां भरा गययन्ते सरस्वत। ॥ विश्षाटां त गधेष्वाहुक्रपयः २सिततताः ।

गथस्येवेति गययज्ञस्य तेनंवोपमानप्रतिशसराथम्‌ ।

तथा पृलस्त्यताथयात्रायाम्‌-- ततो गां समासाद्य ब्ह्मचार। जितेन्द्रयः । अश्वमेधमवाप्नोति गमनादव मारत ॥ तजनाक्षय्यवटो नाम विषु ल।केपु पवश्रुतः यत्र दत्तं पितभ्यस्तु भवत्यक्षय्वाभत्युत ॥ महानद्यामपस्पृश्य तपथात्पतृर्दवताः अक्षयान्पाप्रयाटाकान्द्ुद चंद सषद्धरत्‌ ॥

नी

३२२.

नारायणमहषिरचितः-- [ गयाप्रकणम्‌ |

ततो बह्म [ शि ] रो गच्छेद्रह्मारण्प।पड मितपर्‌ | बह्मलोकमवाप्रोति प्रमातामेव हावराम्‌ ॥ बरह्मणा तन्न सरसि रापः पुण्यः प्रकाटपतः | यपं प्रदक्षिणं कृत्वा वाजपयफर्ट ल मत्‌ # ततो गच्छेत राजेन्द्र पेटक ठलाकावश्रतम्‌ । एकरात्रोपिती यत्र प्रच्छेत्ठधनुकाम्‌ ॥ सर्वपापविशयुद्धासा सोमलोक वजद्शुवम्‌ । तश्र चहं महाराज अया सुमहाद्‌मृतप्‌ ॥ कपिला च सवत्सा षं पवतं विचरत्यप। सवत्सायाः प्दाणे स्म हरयन्त द्ाप तत्रव ॥ तेष पस्पुश्य राजेन्द्र पदेषु नरसत्तम ।

य क्िचिदञ्ुभ करा तत्प्रणहयाते मारत ॥ तता गधवरं गच्छेत्स्थान ववस्य धमतः । घ्यायीत भस्मना तत्र आमिगम्य ठषध्वजम्‌ ॥ पराह्यणेन भवेच) वतं द्र दक्वा यकम्‌ । हृतरेषां त वणानां सव १।५ प्रणयत ॥ उद्यन्तं च ततो गच्छरेतवत ।तनादतम्‌ । साविञ्यास्तु पदं तत्र इयते मरतधम ॥ तत्र सध्थामपास्ीत ब्राह्मणः ३।(सतत्रतः । उरसा मवेस्छध्या तन द्रादरवापिका ॥ । निद्र च तवेव वेदयत भरतर्पभ । तचािमभ्य मभ्थत परुष) यानसकरटात्‌ ॥ कष्णश्ुकु।वुम। प६१। मयार्या प वसन्नुप । पनात्यासप्तम स्व कटं नास्त्यत्र सशयः ॥ एष्टव्या बहवः पचा यद्यक।5प गया तजत्‌ । थजेत वाऽश्वभषेन नटवा वषषत्सुनत्‌ ॥ ततः फल वजंद्राजस्त(थस्व( नराधिप ॥ अश्वभधववाप्रोति सद्धा च परमा दभत्‌ ॥ ततो गच्छेत राजेन्द्र धमप महाफटम्‌ । यत्र धमां महाराज नत्यमास् युपर ॥ तच कूशोदुकं पत्वा तन स्लातिः द्याचस्तथा । पितिन्देषां श्र संतप्यं मुक्तपापो दषं बरजेत्‌ ॥

[ मयाप्रकरणम्‌ | तिस्थटसेतुः ।

मतङ्कस्याऽऽभ्रमस्तत्र मह मावितासनः ।

ते प्रवियाऽऽभ्रमं श्रामाञश्रमहोकविनाशनम्‌ ॥ गवामयनयज्ञस्य फल प्राप्नोति मानवः ।

धम तजामिसंस्परय वाजिभेधफलं ठमेत्‌ ॥ ततो गच्छेत राजेन्द्र बरह्मणस्तीथमुत्तमम्‌ । तत्रामिपुज्य राजेन्द्र बरह्माण भरतषमभ ॥ राजसूयाश्वमेधाभ्यां फट प्राप्नो ते मानवः ।

तथा लोमक्षतीर्थयधयाम-

तथा धोः

ततो महीधरं जग्धमज्ञेनाभिराक्षतम्‌ । राजर्षिणा पुण्करूता गयेनानृपमद्यत ॥

नगो गयरिरों यत्र पुण्या चव महानद्‌। । ऋषिजष्टं महापुण्यं तीथं बह्मसर।ऽतुटम्‌ ॥ अगस्त्यो मगवान्यत्र गतां वैवस्वते प्रति । उवास च स्वयं यत्र धमराजः सनातनः ॥ सवसा सरितां यत्र मदमद विशांपते । य॒त्र संनिहितो नित्यं महाद्वः पिनाकधुङ्‌ ॥ तञ्न ते पाण्डवा वीराश्चातुमस्यिस्तदेजिरे । छर षियज्ञेन पहता यत्राक्षप्यवरा महन्‌ ॥ अक्षयो देवयजने अक्ष यच वे फट्‌ ।

ते तु तत्रोपवासान्ये चक्तार्नियतमानसाः ॥ चातु्मास्यिनायजन्त आपण विधिना तदा । इति ४

यतीथयाच्ायाम्‌-

पं प्राचीं दिकं राजन्राजािग | ण | सवेताम्‌ । दभ्थां ते ्ीतपिष्यामि युधिष्ठिर यथामति ॥ यस्यां गिरिवरः पुण्यो 2वराजपसेवितः । शिवं बह्मसरो यत सेदितं विदृश्पिभः॥ | यद्धं पुरुषव्या कातयन्ति पुगतना; ।

एष्टव्या बहवः पुत्रा यद्येकोऽपि गयां वजेत्‌ ॥ उत्तारयान्त संतत्या ज्ञ परवान्दकषापरान्‌ । महानदी च तत्रैव तथा गयरिरो नृप ॥

, ३९१

३९४ ` नारायण महटविरवितः- [ गयप्कम्‌ |

यत्रासौ कीर्त्यते वििरक्षय्यकरणो वटः यत्र दत्तं पितम्योऽन्नमक्षय्य मवति प्रमा ॥ सा च पुण्यजला यन्न फल्गुनामा महानव्‌। बहुम्रलफला चापि कारिकां मरतपम ॥

पाद्चे चटखण्ड--

कीकषटेष गया पण्या पण्यं राजगहं वनम्‌ । चथवनस्याऽऽश्रमः पण्यो नद्‌। पण्या पुनः पुनः ॥ यत्न गाथा विचरति बह्मणा परिकोतिता ।

८ एष्टव्या › इत्यादि ॥ तथा-

किमस्माकं कटे कथ्चिद्रथां यास्यति यः सुतः प्रीणपिष्यति तां गत्वा सप्त पूव।स्तथाऽपरान्‌ ॥ मातामहानामप्येवं श्रुतिरेषा चिरतना ।

गयायां चास्थिनिचय गत्वा क्षप्स्यति यः सुतः ॥ तिरः सप्ता्टमिवऽपि दास्यते च जलाञ्जलिम्‌ । अरण्यतरित्रये चापि पिण्डदानं करिष्यति ॥ प्रथ पष्करारण्य नाम५ तदनन्तरम्‌ ।

धर्मारण्यं पमः प्राप्य भराद्धं मक्त्य प्रदास्यते ॥

गयायां धर्मपृष्ठे चेत्यादे । वजनाय नरो यस्तु अध्वानं परिसपति । नरकस्थान्पितस्तटत्स्वगं नयति सत्वरः( मर )॥ कले तस्य न राजेन्द्र प्रतां मवातं कश्चन । प्रतखमोक्षपद्‌व। पिण्डदानाच गच्छति ॥

एको ह्य षिस्त प्रवराग्रहस्त आग्रषु मध्ये सटिट ददाति ।

आम्राश्च सिक्ताः पितरश्च तत्ता एका क्रिया व्यथकर। प्रसिद्धा ॥ गवार्थं पिण्डिदानान्ञ नान्यहानं प्रशस्यते । एकेन पिण्डदानेन त॒प्ता ये माक्षगामिनः ॥ हत्यादिवानं प्रदरं वदन्ति वखप्रदान च तथा पुनान्राः गयासुतीरथेषु नरेः प्रदत्तं तदद्धभ॑हेतु भवर्‌ प्रदष्टम्‌ ५

[गवप्रकणम्‌ | त्रिस्थली ।

ब्रायपराणे- ` सनत्छुमार उक्राच।

वक्ष्ये तीर्थवरं पण्यं श्राद्धादो सर्वतारकम्‌ ।

गयातीर्थं स्ववेशत। थ्य) ऽप्यधिकं शणु ॥

इत्युपक्रम्य

तथा--

तथ"

भई धर्मव-

गयनान्ना गया स्याता क्ष्रं बह्मादिकाङ्क्षितम्‌ । काङ्क्षन्ति पितरः पएत्ान्नरकादद्धयमीरवः॥

गयां यास्यति यः एतनः स नघात मदिष्यति । गयाप्राप्त सतं हरवा पितिणायरुत्सवाो मषेत्‌ ॥ पदम्यामपि जल स्पृष्टवा अस्मभ्यं किन दृस्यिति। गयां गत्वाऽन्नदाता चः एतरस्तेन पत्रणः ॥

ब्रह्मज्ञाने गयाश्राद्धं गोग्रहे मरणं तथा ।

धासः पुसां रक्षेत मुक्तिरेषा चतुविधा॥ बह्मज्ञानेन क्षिं साध्य गोगरहे मरणेन किम्‌ ।

कं कुरकषेत्रदाने(वासे)न यदि पु गयां वजेत्‌ ॥

गयापिण्डप्रदानिन यत्फटं टमते नरः ।

२९५

| न तच्छक्यं मया वक्तु फत्पकोरिशतेरपि ॥ इत्यादि ॥ एतान्येव वचनान्यथिपराणेऽपि कमान्यत्वेन ज्ञेयानि । मारते दान

एष्टव्या बहवः पुचा यथेकोऽपि गयां वजेत्‌ । यन्नसौ प्रथितो टेोकेष्वक्षस्यकरणा वटः ॥

गारुडे बह्मवचः-~

सारात्सारतरं भ्यास गयामाहात्म्यम॒त्तमप्‌ । प्रवक्ष्यामि समासेन मक्तिगुक्तिपरदे शुणु ॥ गयासुरोऽमवत्पू्वं वीयवान्परमः स च ।

त पोाऽतप्यन्महाधोरं सवेमृतापतापनम्‌ ॥ ततः संतापिता देवासतद्रधा्थं हरिं गताः । शरणं हरिषे तान्मवितध्५ शिवात्ाभिः ॥

३२६ नारायणमह्विरवितः-- [गयम्‌ ]

पातितेऽस्य भया देहे तथव्यचः घुर हास्म । कदाविच्छिवपूजारथंक्षीराग्पेः कमलानि च ॥ अनी( त्‌ )पकाकटे देशे शयन चाकर द्वन । दिष्णमायाविमरहोऽसो गदया विष्णाना हतः ॥ अतो गदाधरा विष्णागया्या युक्तिवुः स्थतः तस्य देहे लिङ्गरूपी स्थितः शद्धे 1१तामहः ॥ विष्णराहाथ मथा पण्य क्षेत्र मावष्य।त। तन्न भाद्धं पिण्डदानं स्रानादि हुरुतं नरः ॥

स स्वर्भं बह्मटोकं च गच्छेन्न नरकं पुनः गयातीर्थ.पर ज्ञाला याग चक्रे पितामहः ॥ बाह्मणान्पजयामास् कतिवक्त्वं समुपागतान्‌ । नदीं रसवती दरष्वा स्थितां व्याप्य द्रि ततः ॥ मक्ष्यमोज्यफलानां च कामधेनुं तथाऽस जत्‌ । पञ्चकोष गयातीर्थं ब्राह्मणेभ्यो ददी प्रमु: ॥ ध्या तु ठोमद प्रतिगृह्य धनादिकम्‌ । {स्थता विप्रास्तदा श्षप्ता गयायां ब्रह्मणा ततः ॥ मा मञ्चिपरुषी विद्या मा मूञ्िपुरुष धनम्‌ ! यष्पाकं स्याद्रारिवहा नदी पषाणपवताः ॥ ्तैस्त प्रथितो बह्माऽ्यदं कृतवान्पभरुः । लोकाः पण्या गयायां ये श्राद्धिनां बह्यलाकगाः ॥ युष्मान्ये पूजमिप्यन्ति तैरहं एजितः सदा । बहमज्ञानं गयाश्राद्धं गोगृहे मरण तथा ॥ वासः धसां फुरक्षेतरे मुक्तिरेषा चनुरवधा। समदाः सरितः सवे वाणाकूपह्यवाने च ॥ घ्नातक्ामा गथातीर्थं व्यास यान्ति न सश्शषः। बरह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुवङ्नागमः ॥

पापं तत्रमं सर्वं गयाभ्राद्धक्षनरयाति ।

यस्य गयाश्राद्धं कतं तस्य बरह्महत्यादिपश्चमहापातकनारः फठ- पित्यथः। असंस्कृता भृता यं च पशुच।रहताश्च य। सर्पदष्टा गयाभ्राद्धान्शुक्ताः स्व वजानत ॥॥

[ अनक ऋ अ ह

[ गयप्रकृमम्‌ | तिस्थटी पेतुः । ३२५

एतदपि भराद्धोहश्यफलमेव । गयायां पिण्डहानेन,यत्फठ टमते नरः । न तच्छक्यं मया वक्तं फट्पकोटिशशतेरपि ॥ _ एतत धराद्धकतूगतं फलमिति कश्चित्‌ । गपापिण्डदानस्तुतिरिय- ित्यन्यं । वायुयुराणे- शमी प्प्रभाणेन पिण्डं दद्याद्रयाशिर ! उद्धरेष्सप्त गोत्राणि ङुटमेकात्तरं शतम्‌ ॥

सप्त गोणि तु- पिता माता च मार्या च मगिनां दुहिता तथा। पितृमाहष्वस। वेषां सप्त गोत्राणि वै विदुः ॥ इति । अच मातुगोत्ं मातामहगेत्रम्‌ । माया गोत्रं श्वश्युरगोत् मगिनीदुि- त्ुपितृष्वसुमातृष्वसुणां गोत्राणि यत्कृ ता दत्तास्तदीयानि । एतेष- भेव मोज्ाणामेक) त्तरं शतं शरूलम्‌ । लक्षणया तत्स्थाः पुरुषाः । ते यथा तस्वानि विंशति नृपा द्वादशेकादक्षा दृक्ञ । अष्टाविति च भो्राणां कुलमेको त्तरं श॒तम्‌ \ इति। पितृगोतरे तसवानि । एते च द्राद्शे परे तावन्त एवावरे । मातृगवर दृश परे दौवावर ह्येवं विशतिः । माय [गोत्रेऽ्टौ परेऽशटाववर इति एवं नृषाः षोडश मारते षोडश राजक।च तथोक्तेः । मणिनीगोत्रे पट्परे पडवर एवं दादश । दुहते पञ्च परे पश्च दौहिवादयाऽवरं जामाता केव्येकादश्च । पितृष्वद्रकले तच्छवश्ुरा्याः परं परश्च तद्धवाधा अवरे पशचेत्येवं दृश मतष्वसूकुटे तच्छ्‌वदुरायाश्चत्वारः परे तद्धचाया. श्लारोऽवर इत्येवमष्ट । सवं समुदिता एकोत्तरं शतं मवि । वायव५- गथासरस्य शिरसि पुण्ये परेतादिवनित । स्थिता बह्मादयो दैवा गतः सोऽप पवित्रताप्र्‌ ॥ कौकटेषु गया पुण्येत्ादि पूर्ववत्‌ । अन्यत्राषिन- जीवतो कयकरणातयष्दं मृरिमाजुनात्‌ । गयायां पिण्डदाना च ताभेः पत्रस्य पत्रता ॥

मकः

क५- गयां प्राव्यानुषङ्गेण यदि श्राद्धः समाचरेत्‌ । तारिताः पितरस्तेन स याति परमां गतिम्‌ ॥

१९८

[ गयाप्रकरणम्‌ ]

नारायणमहविरवितः-

मविष्योत्तरे भवणद्राद्शी वतपरसङ्गे कंविद्रणिजं प्रति प्रतवचनम्‌-

व्यति

हिमवन्तभथाऽऽवाद्य तक्र त्वं टप्स्यसे निधिम । गयाशीर्ष ततो गला सवषां श्राद्धमाचर ॥

तथेत्युक्त्वा ततो गत्वा निधिं प्राप्य ग्यां यवां ।

परेतानां कमशस्तत्र चक्र भद्ध दिन इन ॥

यस्थ श्राद्धं करोति स्म यस्मिन्यस्मन्दने वणर्‌ । सस तस्य तदा स्वप्रे दृशयत्यालनस्तनुपर्‌ ॥

पदीति च महाभाग प्रसादेन तवानघ ।

्ेतमावो मया व्यक्तः प्राप्तोऽस्मि परमां गतिम्‌ ॥ इति ।

गयां गत्वा त यः कथितितन्संत५येन्नरः वशावरापरान्वरथानातन च पुनातिसः॥ स्थानं देहपरित्थागो गथायां तु विधायते । राद्धं पिण्डप्रदानं च गयायां तु विशिष्यते ॥

वायुएरा णे-

आनन्त्याय मवेहत्तं खङ्खमां पं पितृक्षथ । करष्णच्छागस्तथा लोहमानन्त्याय प्रकल्पते ॥

पितृक्षयो गया । तथा-

गयाः धर्मपृष्ठे च सरसि ब्रह्मणस्तथा । गयागध्रवटे चेर भराद्धं दत्त महाफलम्‌ ॥। मरतस्याऽऽश्रभे पण्ये नित्य एण्यतमेर्वेते । मतङ्गस्य पदं तत्र हर्यते सवभानुषः ॥ स्थापितं धमसवंस्वं लोकस्यास्य निदर।नात्‌ । यच्चप्पकवनं पण्यं पण्यकृद्धिनिषारितम्‌ ॥ यस्मिन्पाण्डु विशत्येति तीथ सज्योतिदृरनम्‌ । ततीयं तथा पादे निःक्षरायाश्च मण्डलं ॥ म[हा [हदे च काशिक्यां दत्त भ्रद्ध महाफलम्‌ ॥ मण्डपे पदं न्यस्य बह्मषिणणसंवितम्‌ ॥

तत्न घ्ञातवा दिवि यान्ति स्वक्षरीरेण मानवाः । दत्तं चापि सदाश्राद्धमक्षय्य समुदाहतधर्‌ ॥

[ गयाप्रकरणम्‌ ] विस्थटीमेतुः ।

कामान्स लमते दिव्यान्मोक्षोपा्ांश्च कृत्स्नश्ञः ।

..

= क 1१

मात्स्य

(4०

घ्राखा ऋणत्रयं तत्र निष्क्रीणाति नरोत्तमः। मानसे सरसि घ्रात्वा श्राद्धं निवंतयेत्ततः॥

उत्तरं भानसं गत्वा सिद्धि परा्रात्यनुत्तमाम्‌। तस्मि्िषंतयञ्प्रद्धं यथाशक्ति यथाब्रलम्‌ ॥

गयातीर्थं पर गुह्यं पितिणां चातिवल्लमम्‌ । कृत्वा पिण्डध्रदानं तु न मूषो जायते नरः ॥ सकरद्गयामिगमनं कृत्या पिण्डं ददाति यः । पितरस्तारितास्तेन यास्यन्ति परमां गतिम्‌ ॥ गयाभिगमनं कँ यः शक्तो नाभिगच्छति । शोचन्ति पितरस्तं बे वथा तस्य परिभ्रमः ॥ गायन्ति पिते गीतान्कीत॑यन्ति महषयः ।

गया यास्यति यः कथिस्सोऽस्मान्संतारपिष्यति ॥

यदि स्यात्पातकोपेतः स्वधभ॑रति्वाजतः ॥

गयां यास्यति वंशे यः सोऽस्मान्संतारिष्यति । एष्टव्या बहवः पताः शीटवन्तो गुणान्विताः ॥

तेषां तु समवेतानां येकाऽपि गयां व्रजत्‌ । तस्मात्सर्धप्रयत्नेन बाह्यणस्तु विशेषतः ॥ प्रदुद्याद्वियिववििण्डान्गयां गत्वा समाहितः ।

धन्यास्तु खलु ते मत्य! गयायां पिण्डदाषिनः ॥

९९५

कुलान्युमयतः सप्त समद्धूत्याऽश्ुयात्‌(युः) परम्‌ । इति ॥

वितृतीर्थं गया नाम सर्वतीथवरं शुम । यत्राऽऽस्ते देवदेवेशः स्वयमेव पितामहः ॥ यत्रैषा पितुभिर्मीतता गाथा मागममीष्तु भिः १ एष्टभ्या वहवः पुत्रा यथेकोऽपि गयां बजेत ॥ यजेत वाऽश्वमेपेन नीलं वा वृपमुत्प्जत्‌ ।

विष्णः-

द

अरि जायेत सोऽस्माकं कुले किन्नरा त्तमः । गव्ये वरे श्रद्धया नः इुषस्समाहतः ॥

३२० नारायणमहविरवितः- [ गयश्रकणम्‌ ] यमः-

पषटव्या बहवः पत्राः शाटवन्त। गुणान्वताः ।

तेषां धै समवेतानां यद्यकोऽपि ग्या वजंत्‌ ॥

यजेत वाऽश्वमेधेन नां वा वृषमूत्सूज॑त्‌ । वसिष्ठः

नन्दन्ति पितरस्तस्य सुक (व) शरव कका ।

यद्रथास्थो ददात्यन्नं पितररतेन पुत्रेणः ॥

मास्स्वे गौरीस्थानप्रतिपादन प्रकम्य-

च

वाराणस्यां विक्षाटाक्षी प्रयामे टता तथा । छि 1 । गयायां मङ्गला नाम कृतशौचे तु संहिका ॥

पारशवलप-- यहदाति गयास्थश्च सर्वमानन्त्यमरु१ । नरसिहपुराण-

शिवनथां शिवकरं मयायां च जनार्दनम्‌ । सर्वत्र परमात्मानं यः परर्यति स मुच्यते ॥ शि्वनदी विहारनगरेऽस्ति । दरहिपएुराणे सनत्कुमार उवाच- स्वमेव द्िजमख्यवय यद्रेदुवादामिरतः पितरश्च) प्रीणासि मन््रवतजप्यहामिगयां समासाद्य तथाऽन्नापण्डः ॥ शणष्व वाक्यं नपतिषमूते विशाटनमा सपर विज्ञाटाम्‌ । उवास धन्या धातमानपत्रः स्वय ववेश्ालाधपतिद्जाग्रवान्‌ ॥ पप्रच्छ पचाथममिच्रहन्ता त बाह्यणाश्चाचरद्‌ नस्चवाः राज)।न्पतस्तपथय पतव्रहुत।देस्वा गयाया( वाधवत्त पण्डान्‌॥ ध्रव सुतस्ते मिता च वार सह्दाता सकट क्षताः ६त।{२ बरह्मणः सर प्रहृष्टो राजा विशालाधपतः प्रयत्नात्‌ ॥ समागतस्त।थवरं हिज गयामिमां तदरतमानसः सन्‌ । आगत्य सोऽथ प्रवरं सताथा गयाश्ेरायागपरः पतणम्‌ ॥ पण्डप्रदृनि विधना प्रयच्छत्तावाद्यत्युत्तमम्‌तियुक्ताच्‌ । पर्यन्त पुसः तितरक्तकृष्णानुवाच राजा ।केमद्‌ मवद्धः॥ समुद्यते शष सत्रभव कृतूहं मे मनसि प्रवृत्तम्‌ ।

[ गाप्रकणम्‌ } जिस्थटीसेतुः । ३३१

सित उवाच~~

आहं सितस्ते जनक्षोऽस्मि तात नाम्ना च वृत्तेन च कमणा च, अथं च मे जनको रक्तवर्णो तृशेसकृद्‌ बह्महा पापकारी ॥ " अग्धेश्वरः गुण्वपरः पिताऽस्य कृष्णो नाम्ना कर्मणा वर्णतश्च । एतेन कृष्णेन हताः पुरा वे जन्मान्यनेकन्यषयः पुराणाः ॥ एतो भरतौ द्वावपि पुत्र राद्रमवीचिषंजञं नरकं प्रपन्नां । अन्धेश्वरोऽयं जनकः परोऽस्य कृष्णः पिता द्वावपि दीकाटम्‌॥ अहं च शुद्धेन मिजन कर्मणा शक्रासन प्राप्य यदुलमं ततः। त्वया पुनर्मन्त्रविदा गयायां पिण्डप्रदानेन बलाद्म च ॥ मोक्षापितौ तीर्थवरपपादादवीविज्ञं नरक गतो त।॥ पितिन्वितामहं शेव तथेव प्रपितामहान्‌ । ब्रीणयामीति यत्तोय त्वया दत्तमरन्दम ॥ तेनास्मद्यगपद्योगो जातो वाक्येन सत्तम । ती्थप्रमावाद्रच्छामः पितलोक न सश्ञयः ॥ तत्र पिण्डप्रदानेन एही तव पितिमहा । दुगतावपि ससिद्धा पपाद्विकृतलिङ्गका ॥ ्थप्रमाव एषोऽत्र बह्यघ्रप्यापि सत्तम ! पितिः पिण्डप्रदानेन कथादुद्धरण युतः ॥ एतस्माक्रारणत्पत्र अहमो विगृह्य च । आगतामभस्म मवन्तं दष्ट यसाम साप्रतप्र्‌ ॥ एतस्मात्कारणाद्रैभ्य मवान्धन्यो मयाच्थत ! सषदरयामिगमनं सकृ वििण्डप्रपातनम्‌ ॥ दमं किं पुनर्नित्यमस्मिननेव व्यव स्थात । क्षिमच परोच्यते रेभ्य तव पुण्यामति प्रम ॥ येन स्वयं गदापाणिं नारायणः स्वयम्‌ । यतो गद्‌ धरः सक्षाद्समिसते।थ व्यव स्थतः ॥ अतो हि विस्याततम प।धभताहिज त्तम । एतदनन्तरं गदाधरस्तोच्ंरेम्याक्तं तत्तत एवावगन्तव्यमर्‌ । पितृन्व. तामहांशवेति । तथा चग्वेदयमुकगोत्रममुकशमःण पितर स्वधा नमस्तप - यारी ति प्रयज्य मध्य॑दिनिस्तमुकगातऽस्मत्पिताऽगूकश्चम। तृप्यतामद्‌

१३३२ नारायणमहविरचितः-- [ गयाप्रकणम्‌ 1

तिलो तस्मै स्वधेति प्रयज्यानन्तरं पितृन्धीण यामीति प्रयुञ्ीताऽऽ- गन्तूनामन्ते निवेश इति न्यायात्‌ । एषं एतामहृपरपितामहयोरपि । एवं शाखान्तरेऽपि । कशचिज्ञ पितृनित्यादिबहुव चनं गरटेऽविवक्षितमि ति सपरदायस्ततश्च पितरं प्रीणयाम।त्थवभाद्येक वचनं प्रयोज्यमित्याह तन्न । पितरः शुन्धन्तामित्यादिवदेक स्मन्नप्यु परवम ्रन्यायेन बहुवचनोपपतेः। म््स्वपस्य पाठगम्यत्वादन्यथामावे मन््रलब्याघातादविवक्षाकार- णामावाद्धति । मातामहादावपि बहुवचनं प्रयोज्यं न ववेकवचनप्रहित- व्यम्‌ । प्रकृतावसमवेतार्थस्य विकृता बृहामावात्‌ । अदितिः पाश्चानि- तिवत्‌ । अचर वाराह( हा )टोचनया गयाभ्राद्धावि्ुद्धारः कतुः पत्प्रातिशच प्रतीयते } तत्रेदं विचायं कि गया ध्राद्धस्योमयं फल- तेन प्रयोजकमुतकम्‌ । यकं तदाऽपि किमिति । तत्राविशेषाटुमयं प्रयोजकमतः सकूतयो गाहुमयं सिध्यतीति कथिततन्न । योगसिद्धिन्या- विरोधात्‌ , वक्ष्माणप्रकारेण पिद्द्धारस्य द्वारतवाच्च । अतः! तीथ- प्रमाद एषोऽत्र हत्यवसंहारम्ोकमालोच्य पिदद्धारस्थव फटता पृत्रा- त्पत्तिस्तु श्रयमाणाऽपि वाजिनवत्‌ › पवृग्रहणवत्सूक्तवाकगता पराचा शासनवश्ानुनिष्यादित्यतो न प्रथोजिकेत्यपरे मेनिरे तदपि मन्दम्‌ । पुत्रार्थं पुव्रहेतोः छतस्ते मविता पुतारथीत्येवमभ्यासास्षुताप्तरेव मुख्य फटताभवणात्तसकरणे भरूयमाणस्यापि पिचद्धारस्य द्ारत्वकल्यनात्‌ | तथा च श्रयते-

उद्धता ये गयाग्राद्धं बह्मलाक तु ते चमे ।

रञ्जते क्षुलिपासा वा न तेषां जायते क्वाचित्‌ ॥

न चापि पतनं तस्मात्स्थानाद्भृव ति भूमिप ।

वशो च्छेदात्पुनः सर्देऽवतरन्ते महीतले ॥

आगत्यास्मात्ततो छोकान्निपत्य जगत।तले ।

पाणः पापां समायान्ति योनिं शरेष्ठाः श्चुमान्विताम्‌ ॥ इति ।

न च यदि पिद्द्धारस्य दारता तहि पुत्रकामनामावे क्षवलोद्धाराथ न श्राद्धमनुष्ठीयेतेति वाच्यम्‌ । वारहि द्वारत्वनापि रुतस्य पिदुद्धारस्य पुराणान्तरेषु फटत्वेन भ्रवणात्तस्यापि स्व तन्त्र प्रथोजकतोपपत्तेः । संयोगपृथक्तवन्यायाञ्च प्रयोगमेदनेकस्थापि प्रय।जकत्व दरारत्वे न विर- ते । यथाऽदनिहात्रहमस्यानिद्धिरकामप्योगे साधनमूतद्षिप्रयो-

[ गवाप्रकरणम्‌ । तिस्थलीसतुः । १९३ जकता, इन्दियकामप्रयोगे च दध्नेन्द्रि साध्यमाने द्वारतेति । तस्मादु- भयं फलं प्रयोजकं च । किंतु यागसिद्धिन्ययेनङस्माद्रयध्राद्धपरथोगाद- कमेव जायते । तत्र यदा पृत्राधिना कियते तदा तदािरेव फटणरद्धा- दत दारम्‌ । यदातु पितुसद्रतिकामेनानुष्ठयते तदा तदेव गुख्य फलः मिति सर्वमकटङ्कपर । ननु तथाऽपि नानायोनिगतानां 1पतृणामुद्धारः। न फलतया वक्तं शाक्यते नानायोनिजनककमणां फटस्याऽऽरब्धत्वात्तरथं प्रारश्धकर्मत्वात्‌ । प्रारन्धकमणश्च ' नामक्तं क्षीयते कम ` इत्येवमा- हिना मोगादेव क्षयप्रतिपादनात्‌ । अथ मागादेव तासमन्नषट उद्धारो मवति तहि गयाभ्राद्धमपाथक तद्िनाऽपि प्रतिबन्धापगमे स्वयमक

त्तंमवादिति देत्‌ । उच्यते । षचनवशात्कमविपाकदानादिनेव गया- भधद्धेन प्रारश्धमपि नाश्यत किमिव वचनन कुया।दति न्यायात्‌ । ततश्च ' नामक्तं क्षीयते कमे ` हतिस्मतिव।चानेकबटवत्मातबन्धकाः माबि सत्येव प्रारब्धकर्मणां मोगदेक्षर प्रतिणाद्यतत्यावराषः

हति भीमद्धहरामेश्वरसूरिपू तुनारायणमहृ विरा इत विस्थटी. सेतौ गयाप्रकरणे सामान्यतो गयाप्रशसा ।

जथ गयोततिर्गयाप्राकस्त्य निमित्तं च वाय्व्चिपुराणप्रटकमुच्यते ।

सपादृक्षतयोजनोच्छायः पियोजनविस्तारोऽतिबठ। च गया्खरः कछोलाहटसंज्ञके गिरौ दारुणं तपस्तपे । तत्तपत्ता ताप्ता दवा ब्रह्म लोकं गत्वा तमच्वयं गयतपसाऽतिष।डतास्तत्र शरण मवति ।

तान्बह्मोवाच- शिवं क्षरणं वजाम इति । ततस्तत्र गतान्बह्माद श्रम

ह्वे विष्णं शरणं यास्याम इति । ततः क्षीरा+न्य गत्वा 1वष्णु तुष्टवुः ।

ततस्तुरेन प्रत्यक्षी मूतेन विष्णुना किमथ मवदृागमना्‌ ति पृष्टे तमय- कारणो निमेदिते सर्वे मवन्तस्तत्र गच्छन्तु मयाऽपि तत्राऽजन्यत्‌

इत्यक्वा गरुडारूढो ब्ह्मादिसहित। विष्णुर्‌ दातु गत किमथ ल्या तपः कियत इति पृष्टा सवपावनेभ्यस्त। दिभ्यो मे हार।रमातिप-

वरित्रमस्तिति गयाघ्रेण वर यारिते तथा मविष्यतत्युक्त्वा स ९५।

विष्ण्विवं गतः । ततस्तदे हस्या तिपविज्नतया काचदहननान्य स्परान

ब्रह्मलाक गता लोकाः । ततो निराकारा यप्राद्षा ब्रह्माण गत्वा

स्वाधिक्ठारत्यागायोद्यताः । तत) बह्मणाक्त -1वेष्णुनाऽ्ा दत्तवरा

वेषणं जाम इति । ततो विष्णुं गला त्वया दृत्तवर्ऽसावतः स

६३४ नारायणमहविरवितः- [ गयाप्रकरणम्‌ ]

ब्रह्मलोकं वजन्सयतोऽत्ोपायं कुविप्यक्ते विष्णु ब्रह्माणमाह यज्ञा तेः प्रा्यतामिति । ततो बह्मा गत्वा तथाऽकरात्‌ । बह्मवाच-- परथिव्यां यानि तीर्थानि दृष्टानि रमता मया। यज्ञार्थंतनते तानि पथित्राण शार्‌।रतः ५ त्वया देहपवि्त्वं प्राप विष्ापरसादतः अतः एवि देहं स्वं य्ञाथ दहं ५ऽपुर ॥ ततो गयासुर उवाच- धन्योऽहं यद्धवान्सकटघष्टाऽपि यागार्थं मदं याचते । अवश्य दत्तम्‌ । इत्यक्त्वा सोऽपतद्धरभा श्वेतकल्पे गयायुरः नेती दिशमाभत्य तदा कोलाहले गिरां ॥ शिरः कृत्वोत्तर देत्यः पाद्‌ कृवा तु दाक्षण। ततो बह्मा समृत मारस्तस्य शरीरे याग कृत्वा यममाह । एतस्य ज्िरति निश्रटता्थं शिला धारयेति । ततो यभन तथा कृतेऽपि सश. छोऽद्वरश्चचाल । तद्हष्टा बह्मा देवाडिशवाद। नाह मवन्तः शल्या निश्रलान्तिष्ठन्ति ति । तेष स्थितेष्वपि चचदेव सः । तत बह्मा ववष्णु गत्वा स्वम्रवे तस्मापद्रष्णाो बनश्रटत्वाथ त्व प्र्ताद कु।वात । तता विष्णः स्वमतं दत्तवान्‌। बरह्मणा तस्यां शातले स्थापताया चलित एवासरः । ततो बह्मादिप्रा्थितो हरिः स्वयमेव 1 शेलाया जनादनपुण्ड रीकाक्षगदाधररूपः स्थतः । प्रपितामह पतामहफटव। (हव) शकदार- कनङभ्वरेः पश्चद्पैबह्या । गजद्पी विनायकः । गवााद्त्यात्तराक- दृक्षिणकखिधा रविः लक्ष्म सौताभिधानेन गौरी वे मङ्कलाह५। । गायत्री येव सावित्री विध्या च सरस्वती ॥ आद्यया ग्या मीत यस्महित्यः स्थिर्‌।कृतः। स्थितः इत्येष हरिणा तस्मद्‌ गदाधरः ॥ ततो हे देवा विष्णवचसा किमहं स्थिरान स्यां किपथमपहं वशित इति गयेनोक्ते देववरं बहीप्युक्ते गयासुर उवाच- यावत्पथ्न्यां पर्वताश्च यावदाचन्दरतारकम्‌ । ताषच्छिटाणं तिष्ठन्‌ बह्मवप्णापहेश्वपः ॥

[ मयाप्रफरणम्‌ ] तिस्थलीसेतुः । २६५

अन्ये च सकला देवा मन्नान्ना क्षत्रमस्तु च। पश्चक्रोक्षं गयाक्षेत्रं कोकशमकं गयाशिरः ॥ तन्मध्ये सर्वतीथानि जैठोक्ये सन्ति यानिवे। गङ्ाय्याः भुमहनद्यो वनानि च सरांसि च ॥ प देवास्तानि तीर्थानि प्रयच्छन्तु हित नृणाम्‌ । घ्ानादितपणं कृत्वा पिण्डदान फलटाधिकम्‌ ॥ पितिणां बह्मठोकश्च भुक्तिमुक्तिफलं तथा । एको विष्णुखिधा मूतियवित्संकीत्थते बुधः ॥ तावट्यासुरकषेतरं स्यातिमेतु सदा मुषि । ब्रह्महत्यादिकं पापं व्यपोहतु च सेविनाम्‌ ॥

एवं गयासुरेण वरेषु प्राथितेषु तथाऽस्त्वाते ्।क्तं दृषस्तता बह्मा ब्ाह्मणेम्यो यरामस्वण॑गरहकामधेनुकलपवृक्षक्षरकुटयाद्‌चङुल्यात्रतड हयान्न पध तादीन्पर्वोपस्करान्दत्वा नान्या मवाद्धूय।चनाय इत्युक्तवा ब्रह्मलोकं जगाम । ततस्ते बाह्मणा लमेन पुनधम याजयिता त प्रति याच्ञां कृतवन्तः । ततो बह्मा समागत्य ताञ्शशाप । कृतवन्तो यतो लोम॑ महतं ह्याखठलऽप च । तस्मात्तष्णा च युष्माकं मविष्यति सदा 1द्रजा, ॥

विद्ावाजिता यय गहा म्रन्मया अन्नपवता, पापाणपयाः क्षिरक्. या वारिवहा इत्यादे मवघ्यतातं शतास्त बह्माणमचुः । बह्म स्त्वया यत्त तत्सर्े शापान्नट्मता ना ज। वेका प्राद्‌ कूवाप । तच्छत्वा दृवान्वता बह्मयाचाच तीर्थोपजीत्रका ययमाचन्द्राकं मावन्यय। ये य॒ष्परान्पजयिभ्यान्त गयायामागता नस्त ॥ हव्यकव्ये धनः भ्रद्धस्तपा टरा तजत्‌ । नरक्ात्सवगलाकाय सवगठल कत्रा मति | इ।त ।

थ गयक्िरसि स्थापितियाः; शिटाथा उषपस्यान व्वा ५¶त

णयोः धर्मस्य धर्मवतास्या कन्याऽऽ।त्‌ ।

सा धर्मवचसा स्वाटरूपवराय तपश्चरन। बरह्मणो मानसेन सुतेन भरीविना दषा प्रष्टा च कुलनामादि । तथा च कुलाद्‌। 11९6० बरह्मणा गाहस्थ्वं कदुमाक्षप्तोऽस्मि तं च दुठर।छापृभिमज्ुर्प वल

१३६ नारायणमविरदितः-- [ गय्काणम्‌ ]

नम्र मर्या भवेति मरीदिनाकेऽहं धमंष्ठता परतन््ा ततः पितरमेव प्ार्थयेति तयोक्ते धर्म प्रतिं तां ययाचे मरीचिः । तता ध्मस्तां वेधेना तस्मै षदो । कदाचिन्मरीचिः फटपुष्पादि वनादाहृत्य भ्रान्तस्तामूचे । शयानस्य मे त्वया पाद्सवाहनं कायामत्युक्त्वा शपितः । सा च पादसंवाहनं चक्षार । तावद्रह्मा तच्नाऽऽगतः सा च श्वदयुरत्वा- ह्वज्यतया निद्वितस्य मतुः पादसंवाहनं पारत्यज्य बह्माणमर्यादिमिर पजयत्‌ । तदन्तरे मरी विरुत्थितस्तामपर्यन्छृद्धः शशाप वस्मा- न्मत्सेवां त्यक्याऽन्यन्न त्वं गता तस्माच्छला मवति । ततः सा दारुणं तपश्चचार । ततस्तत्तपसा संतप्ता देवा हरं शरणं गता. । ततो विष्णवादयः समागत्य वरं वरयस्वेति तां प्राचः । सा तु मह्य मराचना दत्त; शापो मा मूदिति ववे । ततस्तेमहपिजञाप। नान्यथा कटु शक्यत इत्युक्ते पनः सा वव्रे ।

जिढा्हं त मरिष्यामि बह्मादेः पावनी च्ुमा।

नदौनदादितीर्थम्या देवादि्याऽतिपावन। ॥

तिष्ठन्तु दैवाः सकठा देव्यश्च मुनयः स्थिराः ।

ब्रह्मा विष्णुश्च सद्र श्वाप्यपंषित्वा पद्‌ मयि॥

पश्चाद्यः कुमारादा बहुरूपण स स्थिताः ।

मूतामूतस्वङ्पेण पदरुपण देषताः॥

मां दृष्टवा सर्वलोक महापातकनारिनम्‌ ।

पतः कृत्याधिकारी च भाद्धकृद्रह्मटाकमाक्‌ ॥

शिला स्थितेष तीर्थषु प्राता कृत्वाऽथ तप्णम्‌ ।

भाद्धं सपिण्डक पर्षा बह्मटाक प्रयन्तुत॥

स्थास्यन्ति च मरिभ्यन्ति यान्तु बह्मपुरा जनाः ।

वाराणक्षी प्रयाग च ( गश्च) परुषात्तमसज्ञकम्‌ ॥

गङ्ासागरसज्ञं च नित्यं तिषन्तु फल्गुन ।

मक्तिमवेन्धतानां च पित्णां श्राद्धतः सदा ॥

जरायुजाण्डजा वाऽपि दहं त्यक्ता 1शठापर्‌ ॥

गच्छन्तु विष्णुसायुज्यं कठः सप्तशतेः सह ॥

सवदेवसरूपा त॒ नाघ्नेयं दवरूपण। ।

य(वस्त्थास्यति ब्रह्माण्डं तावत्स्थास्यति वे शटा ॥

[ गयाप्करणम्‌ . तिस्थषीसेतुः। ` | ३१७

हेवरूपावचः श्रुत्वा दैवा ऊचुः पतिवताम । , त्वया यतमार्थितं सवमसखद्ाक्याद्‌ ष्यति ॥ गयाघयुरस्य शिरसि मविष्यासि यदा स्थिता । तदा पहादिशूपेण स्थास्यामस्वपि सुस्थिराः ॥ वरं दत्वा शिलां चेव ततरेवान्तदेधुः उराः तत! कोश्मान्नमिता शिलाऽमरतव । देववरप्रदानाज्त सव जनास्तहश- नस्पक्नादिमिः स्वगंमगमन्‌ । ततो यमो बह्माणमाह रेल माहन्ना सर्वोऽप्युद्धतो जनो मदधिकारं स्वामिन्गृहाणाते । तत। बरह्मणा स्वगे तां धारयेत्यक्तो यमस्तां धारितवान्‌ । सेषं शिला गबशिरास्त धमण निश्वरटत्वाय स्थापिता। गयासुरशिटठायोगे हयमेधमजऽकरात्‌ । मागाथमागतान्दृ्टवा विष्ण्वाद्यननवाच्छटा ॥ शिलास्थिताः प्रतिज्ञां तां कुवन्तु पितृमुक्तपे । तथेत्युक्त्वा शिलायां ते दैवा विप्ण्वादृयः स्थिताः ॥ शिल्ादूपेण मत्या च पदरूपण देवताः व्यक्ताव्यक्तस्वदूपेण स्थिताः पृवप्रातेज्ञया ॥ दैत्यस्य मण्डपृष्ठे तु रेला यस्माच सास्थता। तस्मात्स मण्डयृष्ठादिः पित्णां बह्मटोकरदंः॥ इति । अथ गदालोलपाख्यानम्‌ । बरह्मणा दत्तवरो गदो नामाघ्ुरः । तस्यास्थाने ब्रह्मा पाचत्वा ता श्वक्मणा गदामकारयत्‌ । एतस्मिन्नेव काठे ब्रह्मपुचा हातनामाश्डरः स्तपोऽतप्यत्‌ (त) । स बह्मादीस्तपसा त्टान्वरं वत्र वष्णमटर्‌्‌ा- द्यायुधैरहमवध्यः स्यामिति । तेस्तथाभस्त्वाति षर दत्त इन्द म्दूरीक्रत्य स्वयभेवन्द्रत्वाद्यकरोत्‌ । हरि ते श्षरणं जग्भुखूवुे तिं जहति तान्‌ । ऊवे हरिरवध्योऽयं हेतिदवासुरः सुराः ॥ बह्माखं मे प्रयच्छध्वं हेति हन्यां हं पेन तम्‌ । हति विष्णनोक्ते गद्‌सुरास्थिघटितां गदां देवा हरय दृद; । तवा गया हेतेरसुरस्य शिरो निर्भिद्य परक्षाटनाथ गदा यत्र लाटा पद्ध हालोढतीर्थममरूदिति। अथ गदाधरमाहमाअग्रप़रण-- | स्थिते( तो ) गद्‌।धरो देवां व्यक्ताव्यक्त भयात्मकः । निश्रटाथ स्वयं दवः [स्थत आदगदाधरः ॥ ४३

६३८ ` नारायणमहविरवितः- [ गवाप्रकणधू ]

गहाधरनामनिरुक्तिश्च वयिवाय-- आद्यया गदया भीतो "वस्मदत्यः स्थिरीकृतः स्थित इत्येष हरिणा तस्मादादृगदाधरः ॥ हरिणा यतः स्थिरीक्ृतस्तस्मा द्ध रिगदाधर इत्यन्वयः । ` + तथा- गदया प्रागवष्टभ्य गयासुरशारीरक । निश्चलार्थं स्थिरो वस्मात्तस्मादाद्‌गदाधरः॥ तथा--ञिलापवतफएल्‌ग्वादिशूपेणाष्यक्त आस्यतः ॥ गदाधरादिरश्पेण व्यक्त आदृगद्ाधर्‌ः ॥ शिलापाद्‌ादिदधपेण व्यक्ता्यक्तात्मना स्थतः । तथा-ये दरक्ष्यनि सदा मक्त्या देवमादेगदाधरम्‌ । ते प्राप्स्यन्ति धनं धान्यमायुराराग्यमेव च॥ कलत्र पचणंतादगणका तम खादिकम्‌ । श्रद्धया यां नमस्येत नेत्य विष्णुपुर वसत्‌ | गन्धद्‌ामेन गन्धाद्यः सामाग्य पुष्पदानतः धपदानेन राज्याद पाहवापिम।वष्यति ॥ स्वज(न्न)दानात्पापहानिय।चाक्रद्‌ बह्मटाकमाक्‌ । गदाधरस्तोच्र च वायवायं शेव उवाच अध्यक्तखूपो यो देवो मुण्डप्ष्ठाद्विपतः » फलगती्थादिषूपेण नमाम्या देगद्‌ धरम्‌ ॥ व्यक्ताव्यक्तस्वरूपेण पदरूपण सास्थतः । प्रतिलिङ्कादिरूपेण नमाम्यादेगदाधरम्‌ ॥ शिलायां देवरूपिण्यां स्थितो बह्मादृभिः सुरः पजितं सस्तत देवः नमाम्यादिगदाघरम्‌ ॥ महादेवस्य जगतोऽब्यक्तस्थके हं कारणम्‌ । अव्यक्तज्ञानरूपं तं नमामभ्यादिगद्ाधरम्‌ ॥ धच इष्ट्वा तथा स्पु््वा पूजपितवा प्रणम्य च| भ्राद्धादौ बह्मलोका्तिर्नमाम्पादिगदाधरम्‌ ॥ देहे न्दियमनोबद्धिप्राणाहं करवनजितम्‌ । जाग्रत्स्वप्न विनियुक्तं सत्यमानन्द्मव्ययम्‌ ॥ तुरीयं ज्यातिरासानं नमाम्पादिगदाधरम्‌ ।

[ मयाप्रकणम्‌ । तिस्थटीसेतुः । ~> 0.2

सनत्कुमार उवाच- एवं स्ततो बहेशेन प्रीतो ध्यादिगदाधरः स्थितो देवः शिलां स बह्माधेदवतेः सह ॥ स्थितं म्रण्डप्षठाद्रा देवमादेगद्‌ धरम्‌ । दतवन्ति प्रजयन्तीह षिष्णलोक प्रयान्ति ते ॥ धमाथ प्राप्रयद्धममथ।थी प्राप्रयाद्धनम्‌ । क्ामानवाप्रथात्कामी मोक्षार्थी माक्षमाप्रुषात्‌ ॥ वन्ध्या च टमते पएवनम्यच्याऽऽदं गदाधरम्‌ । राजा विजयमाप्नोति शदः सुखमवाप्नुयात्‌ ॥ पएचार्थी मते पत्रान्वेदवेदाङ्पारगान्‌ । मना प्रथित स्वं प्रजाये पराप्रयद्धरः ॥

अथ पएदमहिमा वादवीवे- विष्णोः पदं रुदपदं बह्मणः पदमुत्तमम्‌ । कश्यपस्य पदं दिव्यं द्री हस्ती यत्र निगत्‌। ॥ पश्चाग्रीनां पदान्यत्र इन्द्रागस्त्यपदं १२ । रवेश्च कापिक्ेयस्य क्रोश्चमातङ्गकस्य च ॥ गरखलिङ्गानि सवाणि पदानीति नेबाधत ॥ इति ।

अन्यान्यपि चन्दरगणेभ्वरादानां पदानि प्द्भ्राद्धप्रकरण वक्ष्यन्ते । अच श्राद्धे क्रमं च तत्रेव वक्ष्यामः

अथ विरोषतः केषांचिन्पहिमा तत्र िष्णुपदस्य तवद्वायवाय-- मरष्मो विष्णपदे भ्रष्ठ आद्र तु पितुन्स्वकान्‌ । भ्राद्धं कृत्वा विधानेन पिण्डदानाय चदय; ॥ वितुर्विनि्॑तौ हस्तो गयाशिरासं शतन: । मीष्मः पिण्डं दधौ ममां नाधिकारः केर यतः ॥ शञंतनः प्राह संतुष्टः शाख्ाथ निश्रला मवान्‌ । जिकाठदृटि्मवतु अनः विष्णुश्च ते गात; ॥ स्वेच्छया मरणं चास्तु इत्युक्तवा मुाक्तमागतः

अथ रदपद्माहमा रामो शदरपदे श्राद्धे पण्डदानाय चद्यतः। पिता दक्षरथः स्वगस्य करमागतत्र ++ ५११ ध भ

1 ^^ {2 4

१४० नारायणमहूविरवितः- [ मयाप्रकरणम्‌ ]

नावावििण्डं करे रामा वदां रुद्रपवे ततः शाश्चार्थातिक्रमाद्धीतो रामं दशरथीऽबवीत्‌ ॥ तारितोऽदं त्वया पुत्र शुदरटाका ह्यमून्मम ।

पदे पिण्डप्रवानेन हस्ते तु स्वगं तिनं हि ॥

त्वं च राज्यं चिरं कृत्वा पाट रित्वा द्विजान्प्रजाः । यज्ञान्सदक्षिणान्करृता विष्णुढोकं गामेष्यासे ॥ सहायोध्याजनेः सर्वै; कृमिकीटादिमिः सह । इत्यक्तवाऽसौ दशरथो रुद्रहोकं यथो परम्‌ ॥

अथ कश्यपपदस्य--

करयपस्य पदे दिभ्य मारद्राजा सुनः पुरा । भद्ध कृवाद्यतां दातु पत्राद्भ्यश्च पल्डङ्षु ॥ शुङकुकृष्णौ ततो हस्तौ पदमुद्धिद्य नेंगत। । हृष्टा हस्तद्रयं तत्र पितुः संशयमागतः ॥ ततः स्वमातरं शान्तां मारद्राजस्तु परष्टवान्‌ ।

` कर्यपस्य पदे कस्मिन्शु्धे कृष्णेऽथ वा करे ॥ पिण्डि देयो मया मातजनासि पितरं वव ।

शान्तोवाद- भारद्वाज महाप्राज्ञ देहि कृष्णाय 1पण्डकम्‌ । भारदू(जस्ततः पण्ड दातु कृष्णाय चाद्यतः ॥ श्वेतोऽदु्योऽवा तपत देहि मह्य मम।रसः कृष्णो ऽबरवतकषे्रजस्त्वं ततो मे दे।हे ।पण्डकम्‌ ॥ शुङकऽबवीत्स्वैरिणीयं यताऽतस्त्व मम।रषः । स्वैरिणीत्वादशो चाऽऽदां बजने क्षत्रिणे ततः ॥ हस्तं त्यक्त्वा शिलायां ष पिण्डदान चकारसः हंयक्तेन यानेन बह्मलाकमुमां गता ॥

हति पदमहिमा ।

भथ गयादिनामनिर्वचनं वायव्ये श्चतकत्पे त वाराहे गयो यागमकारयत्‌ । गयनान्ना गया स्याता क्षिं ब्रह्मादिकाङक्षितमर्‌ ॥

[ गयाप्रकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः । ३४१

अग्नेयेऽपि- गयोऽपि घाकरोदयागं बहन्नं बहुदक्षिणम्‌ । गया एरी तेन नान्ना । इति । , वायवीये- दैत्यस्य अण्डो शिला यस्माच संस्थिता । तस्मात्स अण्डपष्ठाहिः पितणां बह्मलोकदुः ॥

तथा--कौशचस्पेण हि मनिमुण्डपृष्ठे तपोऽकरोत्‌ । तस्य पादाङ्कितो यस्माव्कोश्चपादस्ततः स्मृतः ॥

तथा~-हेत्याघ्ुरस्य यच्छीष गद्या तु द्विधा कृतम्‌ । ततः प्रक्षाठिता यस्िस्तीथं तस्य विमुक्तये ॥ गदालोलमिति ख्यातं सर्वेषायुत्तमात्तमम्‌ ।

अथ गयायां काम्यकर्मणि स्पूतिरतलावल्याम्-

अल्पेनाप्यत्र काठेन नरो घमपरायणः । पापाद्विमोचयत्याश्ु जीर्णा तचिवारगः ॥

तथा--तीथ।नामुक्तमं तीथ गया तनटाक्यविश्रुता । दत्वा पिण्डोदकं तत्र इष्ट्वा च प्रपितामहम्‌ ॥ अक्षया्टैमते टोकान्कुट चव समुद्धरत्‌ । गथायामक्षयं श्राद्धं जपहोमतपासं च ॥ पितृक्षयो हि तदपुण्यं तस्मात्तवराक्षय मवेत्‌ ।

क्षयो निवासस्थानं ‹ क्षयो निवासे ` इतिं पाणानना नपतिनाद्‌ ।

तथा--यः करोति वृषोत्सभ गयक्षत्रे ह्यनुत्तम ।

अग्रिहोमश्तात्पण्यं ठमते नान्न सरापः॥ धृषोतषगा नीटोद्वाहकम ।

तथा--यत्फटं संनिहत्यायां राहुथ्स्त 1दवाकर । फलं तदखिलं भोक्त गयायां तु पदृने दन ॥ गयां गतोऽन्नदाता यः पितरस्तन पृत्रणः यहदाति गयास्थश्च सर्वमानन्त्यमशरुत ॥

इत्याहि पनि स्टखण्ड-- धान्यप्रदवानं प्रवरं वदन्ति वखप्रदानं च तथा मुनान्द्राः गयाहुतीरथेषु नरे; प्रदत्तं तद्धंमहेतु भवर भर्म ॥

३४२ नारायण महविरचितः- [ गयाप्रकरणम्‌ ]

अथ गयादिप्रमाण माधवाय पञ्चक्रोश गयाक्षि्र क।शमक गवाश अत्रापि मध्यवधिस्तर््रव- प्रण्डपुष्ठाञ्च पूव स्मिन्द्क्षिणं प भिमोत्तरे । सार्धं करोकद्रयं मानं गयोते परकतितप्‌ ॥ अण्डयष्ठाद्विमेध्यावधिरित्यथः । अथिपुराणे गयारेरपसमाणम्-- नागकृटाद्रधक्‌टात्तथा चात्तरमानसात्‌ । एतद्रयाशेरः परोक्तं फल्गुताथ तदुच्यत ॥

तावदेव फल्गुतीथामेत्यथः । तथा--मण्डपृष्ठान्नगाधस्तात्फलगुत(थमनुत्तमम्‌ । अच्नानत्तममितिनिरईश्षादगयाशिरःपरिमितस्यापि फलगुतीथस्य मुण्ड- ुष्ठाधस्तनो मागोऽतिपविन्र इत्वथः। मारत- महानदीदेवनयोस्तदयत्तीथाद्यनन्तरप्‌ । उदक्षनकनन्दाया मध्यं [फल्गु | प्रक तितम्‌ ॥ तथा--महानद्याः पश्चिमेन यावद्गृधेश्वरा गारः । उत्तरे बह्मय॒पस्य यावदक्षिणमानसमप्‌ ॥ एतद्कयाशिरे नाम चिपु ठोकेषु विश्रुतम्‌ । अथ गयागमनप्रशसा वाय्वप्रेपुराणय। गहाचलितमात्रेण गयाया गमन प्रात्‌ । स्वगांरोहणसोपानं पितृणां च पद्‌ पदे ॥ पदे पदेऽइवमेधस्य यत्फटं गच्छतां गयाम्‌ । तत्फटं च मवेन्नुणां समग्रं नात्र सशयः ॥ स्प्रतिरलावल्यय्‌- विपन्नस्य सुरापस्य बाटघ्रस्य ग॒रुढुहः। नक्षमायाति बै पापं गयां समनुयाति यः ॥ तथा- ततो गथा समाभित्य ब्रह्मचारी जितेन्दियः । अश्वमेधमवाप्नोति गमनादेव मारत ॥

ब्ह्मवारा ऋतारन्यनत्र । बाह्पुराण-- यथा यथा वजन्याति जनः स्थानाद्गयां प्रति ।

तथा तथा दिवं यानि पेताः एवापतामहाः ॥

[ गापरकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः। २४१

तथा-गयाभ्राद्धविधानाथ मुरत्वा यः कीकटं वजेत्‌ । पापीथाश्चायते सयो प्तशद्रदमो मवेत्‌ ॥ तथा--टष्टाथगमने दोषः तीथाद्य्थं न दुष्यति ।

(> भी क, ण

न जातु देश्षदोषोऽसि तीर्थ क्षेत्रे च देवते ॥ गमने विधिरपि वायवीययेययरुक्तः- | उद्यतस्तु गयां गन्तुं श्राद्धं कृता विधानतः । विधाय कापरीवेष ग्रामस्यापि प्रदक्षिणम्‌ ॥ ततो थ्ामान्तरं गत्वा श्राद्धशेषस्य मोजनम्‌ । कत्वा प्रतिदिनं गच्छेप्पतिग्रहविव नितः ॥ स्वगृहे घतप्रधानद्रव्यं श्राद्धं नवदेवत्यं निवत्यं भाद्धशेषधुत गृहाः त्वा यामं प्रदक्षिणीक्रत्य ग्रामान्तरं गत्वा तत्र भुक्वा तमपि प्रदक्षिणी रत्य प्रतिगरहादिविवर्जितो गच्छेदिति व्यास्यातं स्पृतिरतनावत्याम्‌ । अन्ये षड्वेवत्यमेतच्छाद्धमाहूः । गवाश्राद्धाखिलदेवताकमपर । अन्य- त्सर्वं गमनविधानं सामान्यविधेतोऽवसेयम्‌ अथ गयायां बासकलेयत्ता । तंत वाय्वथिपुराणयोगयां प्रकम्य- पक्षत्रयनिवासी च पुनात्यासप्तमं कुटम्‌ । इति सार्धमासवास उक्तः । अत्र च प्रवेशदिनादारम्प सावनमानेन गणना । मारते त॒ शद्कृष्णपक्षक्रमेण मुख्यचन्दमानेन मासवास् उक्तः । शुक्ककृष्णावुमो पक्षां गयायां यो वसंन्ुप । पनात्वासप्तमं चेव कट नास्त्यत्र संशयः ॥ इति । कृष्णश्चुङ्काविति पाठे गोणचान्दराभ्रयणमू । आमरणमपि गयायां वास(ऽतिप्रश्चस्तेः । तदुक्तं वायवेाय- सकृटूयाभिगमनं सकर प्वण्डप्रपातनम्‌ । दर्लमं ङि पन्ित्यमस्यामेव व्यवास्थातेम्‌ ॥ प्रमादान्रियते क्षत्रे बह्यदेमुक्तिदायके । बह्मत्तानाद्यथा मुक्तिस्तथा नास्त्यत्र सशयः ॥ कीकटादियूतानां च पतूर्णा मुाक्तदाका तस्मास्सव॑परयत्नेन वस्तव्यं च विचक्षणः ॥ स्वं कोशद्रयं मारत गयार्थां( या ) बह्मणद्तिम्‌ ॥

तारायणमहविरकितः- [ गयाप्रकणम्‌ 1

३४४ स्यतिश्नाषल्याम्‌-

स्थानं देहपरित्यागो गयायां तु विधीयते । श्राद्ध पिण्डोदकं चैव गयायां परिकीतितम्‌

स्थानमवस्थानप्‌ । बह्मवेवत- | गयाश्षीरये वरेश्ित्यं प्रानं फलवां समाचरेत्‌ ।

षि भदौ क क

गयाज्ञीपे वपेविण्डमेतस्सवर्भेऽपि दुर्छमम्‌ ॥ इति

अथ गयाभ्राद्धायिकारिणः । तत्र पूत्रादयोऽधिकारिणः प्रषु केष जेयाः । विशेषस्तृच्यते- पत्रेषु विद्यमानेष नान्यं वे कारयत्छधापर ।

हत्यस्यात्रापएवादः स्पुतिरलावल्याम्‌- आत्मजो वाऽन्यजो वाऽपि गयाकूपे यदा तदा य॒न्नाभ्रा पातपेतििण्डं तन्नयेद्रह्य शाश्वतम्‌ ॥

तथा- सवर्णां ज्ञातयो मित्रा बान्धवाः सुहृदस्तथा । तेऽपि मथो गयक्ूपे पिण्डं दद्युविधानतः ॥

अत्र गयामाघ्रोप्टक्षण ऋृपग्रहणम्‌ । न पत्रेभ्यः पिति दद्यान्नानजस्य तथाऽ्रजः। न पत्यै त पतिदिधाद्ब्द्धिमान्छसमाहेतः ॥ तेऽपि यानि दिवं सवे पिण्डे दत्त इति श्रुतिः । अतस्तेम्योऽपि यत्नेन हृद्याविण्डं प्रयलतः ॥

ऽपी ति। अपिशब्दाच्छराद्धकर्तुरपि स्वर्गो मवतीत्यथः । बो धायनः-

पिता भाद्धं न कतव्य सर्वेषां तु कदाचन । भ्राचा न चेततव्यं भ्रातिणां तु कन।यसराम्‌ ॥ अतिन्नेहेन कुषातां सपिण्डाकरण विना । गयार्थां त विशेषेण ज्यायानपि समाचरेत्‌ ॥

हन्यासिना त गयां गत्वा तेषु तेषु श्रद्धस्थटेषु पितुस्मरणपूषेक ,

दण्डस्य -स्पशंनमाघ्नं कर्प न तु श्राद्धतपंणादिं । तदुक्त वायव

दण्डं प्रदशयेद्धिष्ठुयां गत्वा न पिण्डद; दण्डं स्पृष्ट्वा विष्णापदे पितुभिः सह मुच्यते ॥

स्ृ्वे्यन्त्मा वितणिजथं तेन स्परयेतेत्यधः ।

क्षि

[ गाप्रकरणम्‌ विस्थटीसेत्‌

। ३४५

तथा--गयायां मुण्डपृष्ठे च ठूपे कूपे वटे तथा । दण्डं प्रदरोयन्मिष्ुः पितुभिः सह मुच्यते ॥ जीवाविितकस्तु प्रसङ्गतो गयां गत्वा मातृपवणं ` कयत्‌ । आन्वष्टक्यं गया प्राप्ता सत्यां यच परतेऽहनि ॥ मातुः श्राद्धं सुतः कुय। प्पितपि च जीवति । इति भ्रायणीयपरिशिष्टात्‌ । अचर प्राप्तो सस्यामित्यनेन प्रासङ्गिकी प्राततिरुक्ता तेनोदिश्य गत्वा मातृश्राद्धं न कायम्‌ । तदुक्तम- गरं प्रसङ्गतो गत्वा मात्रभराद्धं माचरेत्‌ ॥ इति । प्ासङ्धिकप्राप्तो मतमातकोऽप्रुतमातृको वा जीव पितूकस्तीथान्तरव- लिता वेभ्यो दद्यात्तेभ्यो. गयायां दद्यादिति केचित्‌ । बहवस्तु नेत्याह. रित्यादि सर्व प्रषटूक एव विस्तरत निपितम्‌ । यश्च यदीयधनयाही सोऽपि तदुदेश्यके गयाश्राद्धे ऽधिकार्‌। । अत एव प्रतधनमाजो वणिजां गयाभ्राद्धं दरदितं वायवाय- | परेतः कश्चिद्विमक्त्यथं वणिजं के चिद्बरवात्‌ । मम नाम्रा गयाशीर्षे पिण्डनिवपणं कुरु ॥ प्रेतमावाद्विमुक्तिः स्यादरृहाण त्व धनं मम । तद्धनं सर्वमादाय वणिक्स्वगृहमागतः ॥ धनं नििष्य ततासौ रिविदाद्‌ाय नियेष। । आदौ गला गयाश्शीं प्रेतराजस्य पिण्डकम्‌ ॥ स तद बन्धुभिः साध स्वपितुभ्यस्ततां दद्‌ । रेतः भत्याद्ि निक्तो वणिक्स्वगरहमागतः ॥ इति । वहिपएराणे- | पुत्रो वा बन्धुत्यो वाभित्रो वा स्वजने।ऽपि वा । णिका वाऽथ वा दद्यादद्रय); स्व्॑स्तदा तथा; ॥ एवमन्यऽप्यपिकारिणः १यट्केऽवगन्त्याः । हति भ्रीनारायणमद्क्ते त्िस्थलीसेती गयाप्रकरणे गवा- श्रद्धाधिकारिणः।

अथ गयाश्राद्धे केविद्धिरोषधर्मा हेभाद्िनिबन्धे-

महालये गयाश्राद्धे प्रतश्राद्ध द शाहिके । पिण्डङ्ञमप्रयोगः स्थादन्नमन्यत्र ॐ।त५त्‌ ॥

ह `

१४६ नारायणम विरवितः- [ गयप्रकणम्‌ ]

अयं पिण्डः स्वधा नम इत्यादिनिगमेषु पिण्डशब्दपरथागः । तथा वृद्धिश्राद्ध गयाश्राद्धे प्रीतिभ्राद्धं तथव च। सपिण्डीकररणश्राद्ध न जपेवपतुसूक्तकम्‌ ॥ हत्यमिभरवणजपनिषेधः । पिण्डद्रव्याणं च वायव।प- पायसेनाथ चरुणा सक्तुना पिष्टकेन वा । तण्डठैः फलम्रटार्गयायां पिण्डद्‌। मवेत्‌ ॥ सक्नर्यव पिष्टं पटक तण्ड प्य्‌ । तण्डुला अखण्डा एव । पाव.

\#

सादना पएरवपवामाव उत्तरोत्तरम्‌ ।

तथा- तिलाज्यमधुदध्याहि पिण्डद्रव्येषु योजपेत्‌ । अग्निपराणे त~एायसेनाऽऽज्ययुत्तेन सक्रुना चरुणा तथा । ण्डदानं तण्डुठेश्च गोधूरमंस्तिटमि।श्रतः ॥

अन्यदपि पिण्याक तिलगुडादिद्र्य सामान्यवधां ताधत्राद्धप्रकरण उक्तमिति नेहोच्यते | पिण्डा्टाङ्कताऽपे तन्नैवाक्ता । 1पण्डपरमाण ठु वायवाये- अशिमात्रप्रमाणेन आद्रामटक्मतरितः श्मीपननप्रमाणाद्रा गया पिण्डा विंध।यत्‌ ।

अन्यान्यपि कपित्थादिप्रमाणानि सामन्यविधावुक्तानि । एतषा शक्ताशक्तादिविषयतया व्यवस्था । सवथाऽशक्ता शमीपन्नप्रमाणमपि हय! दिति । यानि च ‹ क्षमीपन्नप्रमाणेन 1पण्ड दद्यादूयारार्‌ इत्यः दीनि तान्यपिशब्द्‌ध्वारेणाऽऽवरयकतापराणि न तु पारमाणनिवमायाः न्युक्तवाक्वविरोधात्‌ । अथ गयाभ्राद्धकाटः । तत्र वाय।१- गयायां सव्काटेषु पिण्डं दद्याद्र चक्षणः । अधिमास जन्भरिनि अस्ते च गरुशुक्रभः॥ न त्यक्तभ्यं गथाश्राद्ध सिहस्थं च बृहस्पत। । अथिपराण- गयाध्राद्धं प्क्र्वोति सक्रान्त्यादी विरेषतः। काठे चापरपक्षे वा चतथ्या दितिथिष्वपि ॥ सप्ते वा यदहरिति। अपरपक्ष इति सकटापरपक्षे बचतुथ्यद्‌ा

वेत्यथः ।

[ गयाप्रकणम्‌ ] तरिस्थलासेतुः । १४७

स्परिरलावल्यम- करे वतमाने तु ग्रहणे चन्दरसूययोः । ॥ दुलभ विषु लोकेषु गयायां पिण्डपातनम्‌ ॥ गारुडे- तीथभ्राद्धं गयाभ्राद्धं भराद्धमन्यच्च पेतकम्‌ । , _ . अब्दमध्ये न छुर्वीत महारुरुषिपाततिषु ॥ अयं निषेधः सपिण्डि।करणामावे सति । तदुक्तं तत्रव~- अस्थिक्षेपं गयाभ्राद्धं श्राद्धं चाऽऽपरपाक्षकम्‌ । अब्दमध्ये न कुवीत सपिण्डीकरणं बिना ॥ इति । अन्यत्राप--~ अस्थिक्षेपो गयाश्राद्धं त५वाऽऽपरपाक्षकम्‌ । प्रथमेऽब्दे न कुर्वीत कृत यस्याध्वदेहिकम्‌ ॥ देविच्ेवं पठनि- अस्थिक्षेपं गणभ्राद्धं श्राद्धं चाऽऽपरपक्षिकम्‌ । प्रथमेऽब्दे न कुर्वीति कृतेऽपि तु सप्ण्डने ॥ अस्याण्वा९.- अस्थिक्षेपं गयाग्राद्धं श्राद्ध चाऽऽपरपाक्ष्‌ । प्रथमेऽन्देऽपि कुवीत पदि स्याद्धकतमान्सुतः ॥ इति । अन्दमध्येऽपि गयाभ्राद्धादिषु देवतात्वय) ग्यतासिद्धये देवतासस्का- रकमेक्ष पार्वणश्राद्धं मक्तिष्चकं तद्रन्माक्तेमान्‌ । तत्कृत्वा गयाश्रा- द्धादि ुयादित्य्थं इति कथित्‌ । अन्पे तु यथाश्रुतमाहुः । अत्रय व्यवस्था--अकृतसपिण्डनस्य प्रथमेऽब्दे गयाभ्राद्धं नेव काय करतत ` किण्डिनस्यापि संभवे नेतीति मुख्यः कत्पः । पुनरागमनाधस मव तु भक्त्या मक्तिधाद्धं षा कृत्वा ऊुया्नित्यत्वादिषि । भक्तिभराद्ध च पशुपरोडाशवदेवतासंस्कारक न कतृसंस्कारद्वराऽधकारातदध्यम तन. ब्ान्तयद्‌।य गवान्रद्धा ठ्‌ कतत्यमासत तहिवत्यमव पवण कायम्‌ । अपिकारतिद्धर्बथते वब्दान्तमात्रारेरापे गयाश्राद्धं कतव्व प्रादाः णमेव प्रसज्येत विरेपानकतेरिति । अब्दुमध्यं गवाश्राद्धकरण। वृद्ध्या पत्ताविव मासिकरान्यपकृष्य क्रत्वा गवाध्राद् कयत कार्चत्‌ । तत

गरटवचो प्रगम्‌ । महापातकिरिपकं राप बहस्चप-

१४८ ` नारायणमह विरचितः- [ गयाप्रकणम्‌ }

क्गियते पतितानां च गते संवन्परे क्वत्‌ । देक्षधर्मप्रमाणत्वादूयाकुपे स्वबन्धुमिः ॥ कृपग्रहणं गयाशिरमात्रोपलक्षणम्‌ । अन्योऽपि विरषो यो विवा- हाद्यध्वं पिण्डदाननिपधः । काष्ण1जिनिं . विवाहवतचडासु वपम तदृधकम्‌ । पिण्डदानं मृदा घ्रानं नक्कुषात्तिठतपणम्‌ ॥ स्यतिसग्रहे- विवाहोपनयादृध्वं वषं वषाधमेव च । न कर्थावििण्डनि्वापं न दयाक्रकाणि च॥ तथा~-वांद्धमात्रे तथाऽन्यत्र पिण्डदानानराक्रिया । कता गगादिमिभंख्येमासमेकं तु कामणाम्‌ ॥ इत्यादि । अपं गयायां न प्रवतते । महाह्टये गयाश्राद्धे मातापिन्ना४तेऽहानं । कृतो होऽपि हर्वाति पपिण्डनिवेपण सुतः ॥

इति सग्रहवचनात्‌ । तथा-ग्तरः क्षयाहे यज्ञे च 1१ तयज्ञे महाटय । गयायां पिण्डदानस्य न कदा चान्नेराक्रंया ॥ इति बचना । अन्यः सर्वो विषः सामान्यविधित एवावसेयः । तिटतपणे विशेषः स्प्रतिद्पण उक्तः- उपरागे व्यतीपाते गयायामथ पवेणि । आदित्यादिनिपेधेऽपि कर्तऽयं तितपणम्‌ ॥ तथा--प्तियक्ते च यसे च गाया च महटय। निषिद्धपि दने कुयात्तटयुक्ते तु तपणम्‌ ॥ हति भ्रीभन्नारायणमड वेराचेते निस्थल सिता गयाप्रकरणे गयाध्राद्ध विरोषधम।ः। अथ सामान्यप्रधट्कोक्तोऽपि ` संप्रदाननिर्णयः किंचिद्धिशेषामाध- त्था पनः कियते । तेत्र पवाक्तनानावचनेवयुपएराणस्थाच ‹ गयायां धर्म॒ष्ठे च › इत्युपक्रम्थ “ पितणां दत्तमक्षयम्‌ इ।तवचनत्‌ ‹ पिण्डं दद्याच्च पिचादेः ' इत्यादेबहुवचनानचयाच [पत्राद्नयाय श्रद्ध दय

मातापहादिम्या 9१। ।

[ गयाप्रकरणम्‌ ] [तेस्थलासतः ३४९

कविः क

पितरा यत्र पृज्यन्ते तच मातामहा अपि! अविशेषेण क्ष्यं विशेषान्नरकं बजेत्‌ ॥ ` इति गौतमोक्तेः । गयामुपकम्य ‹ मातामहानामप्येवं श्रतिरेषा सना. तनी इति पा्नसृष्टिखण्डोक्तेश्च । मा्रादिच्यायापि देयम्‌ । अन्वष्टका वद्धी च गयायां च प्रतेऽहनि । अचर मातुः प्रथङ्‌श्राद्धमन्यत्र पतिना सह ॥ इति .व।य्व पुराणोक्तेः । नान्दीमुखेऽष्टकाप्राद्धे गयार्यां च परृताहनि । पितामद्यादिमिः सार्धं मातुः श्राद्धं समाचरेत्‌ ॥ इति शातातपोक्तेश्च । अत्र केचिप्पितवभमातामहुवगरूपतया षट्‌- देवत्यमेवेत्याहुः । अपर तु मातुश्राद्धे पृथक्त्व विकल्पम्‌ । अत एवापः रार्दे-गयामहाटयादा प्रथक्‌ षह वा मतिरिति सिद्धामति । स्म्रत्य- थसारि त~-अष्टकाह् गयायां त्र पितणां मातृणां च श्राद्ध एथक्कुयान्न सपत्नीक मातामहानां सपत्नीकमेवेति नवदेवत्यमेव नियतमुक्तम्‌ । हेमा विस्प्रतिरल्नावलीकारादिमतेऽप्यवमव । वृद्धास्तु मातामद्यादहिवगयापि पृथ्देयमिति वदन्त । अत एवश्च एरण- पिक्वादिनषदेवत्यं तथा द्रादशदैवतम्‌ । इति । तथाञष्द्‌ ऽपि कह५ । प्राच्या अप्यम्‌ । अत्र सर्वेत मटव चनानि देशाचारतश्च व्यवस्थति सामान्यविधावेवोक्तम्‌ । 1पितृव्वादुभ्य। द्य मित्यपि तत्रैवोक्तम्‌ । फिं बहूना नात्र सबन्धाद्रः सभ्या मन्नाद्न्यः समय॑माणेम्पो इयात्‌ । धन्नाश्रा पातयेषिडं तन्नयेद तह्य शाश्वतम्‌ । इति सामान्यत उक्तेः द्वा भराद्धं सपिण्डानां पतृति।थन १ ततः। इति वायवीयोक्तेश्च । मातुपित्रष्याद्पित्नाभ्याऽप म््पण्डलु- थमेव पिण्डादि काय तदुक्त वायतव।य- स्वगोपरे परगोत्रे वा दपत्थोः पिण्डपातनम्‌ । अपथङ्निष्फटं श्राद्धं" पिण्डं चो दृकतपणम्‌ ॥ अपथक्पह । तथाऽन्याऽप ववशा वापतचाथ- पिण्डं दद्याच्च पित्रदिरासनोऽपि तिटेविना ।

२५० नारायणमहविरचितः- [ गयाप्कएणम्‌

तथा-आसनोऽपि परस्यापि गयाश्राद्धं यदा तदा । धन्नान्न[ पातये षिडं त नयेद्‌ बह्म शां भ्वतम्‌ ॥ अभ्रे पिण्डो देयस्तु मित्रर्वे स्वकीयकुलतारकेः । आत्मनश्च तथा देयोऽक्षयस्वगं हेतवे ॥ स्प्ांतरलावल्यामा१ पुराणवच आत्मनस्त महाब्रद्धेग॑यायां तु तिटेविना । पिण्डनिवेपणं ुयातिथाऽन्या अपि गोत्रजा; ॥

अन्या इति च्छान्दसम्‌ । अन्येऽपि गाच्रजा इत्यथ इतिं । ।तला- मावः कुशामावस्याप्युपलक्षकः.। इदं चान्यस्याऽऽत्मना वा जत, पिण्डदानं जनार्दनहस्त एव काय न तु गयाताथमात्रं । जनार्दने भस्मकृटे तस्य हस्ते तु पिण्डदः । मश्नेण चाऽऽतनोऽन्येषां सव्येनापि तिटावना ॥

कष

जवतां दाधसामश्रः स्वे त वष्ुटाक्मा, |

हत्यादिवायवीयादिविक्येः। एष पिण्डो मया दत्तस्तव हस्ते जनादेन हत्या दिवक्ष्यमाणमन््रलिङ्खुन च सामान्यवाक्याना जना्दृनहस्त माज्ञविषयत्वेनोपसंहारात्‌ । आग्नेयवाक्येन चतुधाकरणवाक्यस्याऽश्य- यभा त्रविषयत्वेन ' छागस्य वपाया मेदसाभनुब्राहं इति प्रषमन्नषटि देन चाग्रीषोभयप्चुवाक्यस्य च्छागमात्र वेषयत्वेनापसहारवत्‌ । जाम पराणे ब्र सवपिण्डाखया देया इत्युक्तम-- त्रयः पिण्डा मया दत्तास्तव हस्ते जनादन । परलोकगते मह्यमक्षय्यमपतिष्ताम्‌ ॥ इति मन्त्रलिङ्गात्‌ । इदं स्वस्य स्वकायाधिकपरपुत्रामवि नश्च । परस्यापि जीवतस्तदी याधिक्ारिपुत्रामविनिश्चय एव कावि नतु पत्र वता संमावितपतरेण वा, न च पुत्रवतानवा संमावतपुत्रस्य । जवि. चछरादद्धसमानन्यायत्वादिति केचित्तत्र शूल भुग्म्‌ । देशाचारशाद्रा व्यवस्था । विक्षेषान्तर बाहपराण- पापिनो ये दुराचाराः पतितास्त।थगाः खगाः । गयायां पिण्डदानेन भ्रक्तमाजा मवान्त ते ॥

[ गवप्रकरणम्‌ ] तिस्थलीसेतुः । ३५१

तथा--बह्यहा च कृतप्रश्च गोघाती पञ्चपातक । भ # सि | (ऋ | (१ ॐ ॐ सवे ते निष्करुति यान्त गयायां पिण्डिपातनात्‌ ॥ ` पुराणान्तरे- बह्महा च कृतघ्नश्च गोघाती मधुपस्तथा । स्तेयी गवङ्नागामा ये च बालगृरुदुहः ॥

स्वं त इति पर्ववत्‌ । किंच-पिण्याकेः सक्तमिवाऽपि गयाशाप सकृन्नरः । यन्नाभ्नेति पर्ववत्‌ । गारुडे- अस्करता मता ये च पशुचोरहताश्च पे। स्पद्शा गयाभ्राद्धन्भुक्ताः स्वगं वजन्तिते॥ अन्न पित्न्यादीनमिकोदहिष्टमेव न ठु पावेणम्‌ । तथा च हेमाद्रिणा धायनवच उदाहूतम- उपाध्यायगरुश्वश्र पितृव्याचावमातुलाः । श्वशुरभ्राततत्पुत्रयाज्यस्विकप्रियपपकाः ॥ मगिनीस्वामिदुहितजामातमगिनीसुताः पितरः 1 पतपल्नानां पपतुमतुश्चया स्वसा ॥ ससिद्रव्यदशिष्याश्च तीर्थं चव महाठये । एकोटिष्टविधानेन पूजनीयाः प्रयत्नतः ॥ पितपत्नीनां पितर; सपत्नमातामहाः । अचरायं क्रमो न द्विवक्षितः

< 4 की क, किंत्वको दिष्टविधानमाज्मुमयविवक्षायां वाक्यमदूापत्तः । अतः स

प्रघटकाक्त एव यद्यः। अथ गयास्थविपरपरंसा वायवाय- बह्यप्रक ल्पिताान्वप्रान्हव्यकत्यादनाऽच वत्‌ ।

#स्तेस्तो पिताः स्वाः पितृभिः सह देवताः ॥

अपरेये बह्मा | ये ए(यु)ष्मान्पजवयष्यन्ति गयायामागता नराः । हभ्यकव्येधनंः ्रद्धस्तषा कुटशते तजत्‌ ॥ नरकात्वगट।काय स्वग्टकिलस्परा मात्म ।

। गट 1610715५ ५४ 5५९१० ९८५६५८८ }« 5 {1171311

३५२ नारायणमहविरवितः- [ गयाप्रकएणम्‌ ]

एतेषां च शाद्धीयवाह्मणलक्षणसच्वे नियमस्तद मावे त्वनियमो गया- ्राद्धमौत्रे । अत एवाऽओेये गयाश्राद्धं परवीतिति प्रकम्य परवद निमन्त्रयेत्‌ ।

यतीन्गहस्थान्साधून्वा स्लातकाञशरो चियाद्दिजान्‌ ।

अनवधान्कम निष्ठास्किष्यान्वाऽऽचारसंयुतान्‌ ॥

वर्जयेदकुलीनांश्च गृह्णीयान्नानिमन्ितान्‌ ।

इति सलक्षणविप्राद्रो निषिद्धत्यागश्चोक्तः ॥ स्य॒तिरलावल्यमपि- |

यदि पुत्रो गवां गच्छेतकद्‌ वित्कालपर्ययात्‌ ।

तानेव भोजये द्विपरान््ह्यणा वे प्रकल्पितान्‌ ॥

हति पौराणं वचनयुदृाहृत्यात्राव धारणं तत्पुरः सरनियमा्थं न तवन्थ- निवृत्तये रोग्यातिक्रमे दोषवणादिदुक्तम्‌ । गयायां तु निगंणा अपि तत्रत्या एव द्विजा मोज्या इति तु हेमाद्रिः) वय तु-

बह्मप्रकल्पितान्विप्रान्म जपेव्पूजयेदथ ।

रयक्षयवटप्रकरणे पनः श्रवणाचतुरघाकरणोपसंहारन्यायेनाक्षयवट- भराद्धनियमो न गयाध्राद्धमातरे । एवं च शिष्टाचारोऽप्यनुगृह्यत इति ।

इति शरी मह्रामेश्वरसूरिसूनुनारायण मः विरचिते चिस्थटीसेतौ

गयाप्रकरणे गथाकाय।पोद्घातः ।

अथ कायम्‌ । त्च गयायां प्रवेश्दिनकरृत्यं वायुपुराण-

अश्वमेधमवाप्रोति गमनादेव नारद्‌ ।

इत्युक्ला-

" ततो गयाप्रदेशे तु पूवंताऽस्ति महानदं। ।

[ महानद ] ति फटा एव नामधेयम्‌ ॥. तोयं समत्पायेति । शुष्कनदी त्वाद्राटुकाखननेन तो यमुत्याद्य । तथणमिति। तीथप्रापिनिमित्त- कश्राद्धस्वाप्युपटक्षणम्‌ । एवं फलवां श्राद्धादि कृतवा तसिन्नेव दनि प्रेतशिटां गच्छेत्‌ ।

तीर्थे मेत्तिादौ च चरुणा सधृतेन च । वितनावाह्य तेम्यश्च मन््ेः पिण्डास्तु निर्वपेत्‌ ॥

इति वायवीयव चनात्सकटदेशीय शिष्टाचारिपामथ्याच् । प्रतश्िटा- भाद्धफठमूतपरेतत्वविमोकेन हि पितृणां भ्राद्धान्तरोदेश्षोग्यता जायपे। वायवीये पेतशिलास्वस्पोक्तिपरवफं तत्र कतव्यपृक्तम्‌-

( [ गयप्रकएणम्‌ | विस्थलीसेतुः । ६५९

आच्छादितः शिटापादः प्रमासेनादिणा ततः ।

मासितो मारकरेणेति प्रमासः परिकीतितः ॥

प्रमासादिं विनिर्भिद्य शिलाङ् विनिर्मितः ।

अङ्ककचस्थित इशोऽपि प्रमासेशशः प्रकीर्तितः ॥

शिलाङ्गष्ठेकदेशो यः सा च प्रेतशिला स्पृता ।

पिण्डपरदानात्तस्यां तु प्रत्तलान्धुच्यते नरः ॥

महानदाप्रमासादय: सगमे प्रननक्रन्नरः।

रामो दभ्या सह स्तो रामतीर्थं ततः स्पृतम्‌ ॥

पाथितोऽथ महानद्या राप घ्नतो मवान्यदि।

रामतीर्थं मवत्वेतत्सवलकषु पावनम्‌ ॥

जन्मान्तरश्तं सायं यत्कृत दुष्कृत मया |

तत्सर्वं विलयं यातु रामतीथाभिषेचनात्‌ ॥।

भन््रेणानेन यः प्नात्वा श्राद्धं कुवीत मानवः।

रामतीर्थे पिण्डदस्तु विष्णुलोकं प्रथालस ॥

तथेत्युक्त्वा स्थितो रामः सीतया मरताश्रमे ।

रामी नरः घ्रात्वा मन्त्रैः पिण्डप्रदो मवेत्‌ ॥

प्रतत्वात्तस्य पितरो वियुक्ताः पितुतां ययुः ।

राम राम महाबाहो दवानामम्कर ॥

त्वा नमस्ये ह दमश्च मम नयतु पातकम्‌ ।

नमस्कररय प्रमासेशं मासमानः रितं बजेत्‌ ॥

ते च शंभुं नमस्करत्य कुयाय)म्य्रि ततः।

आपस्खमसि दवेश्च ज्योतिषां पतिरेव च ॥

पापं नाक्षय देवेश मनोवाङ्षयक्र५जम्‌ ।

शिलाया जघनं मृयः समाक्रान्तं नगेन तु ॥

धर्मराजेनादिरुद्रो न गच्छे (च्छ)ति नगः स्मृतः ।

यमराजभ्रभराजौ निशथलार्थं व्यवस्थित ॥

ताभ्यां पिण्डमदसवा तु गयाघ्राद्धभपाथकम्‌ ।

श्वानौ द्वौ श्यामशबलौ वैवस्वतङुलो द्वव) ॥

ताभ्यां पिण्डं प्रदास्यामि स्यातमेतावहिंसको ।

आच्छादित इत्यादि । प्रमाससंजञेनाद्रिणा प्रेतशिलायाः षाद

आच्छादितः प्रसङ्गायमापरसन्ञानिमित्तकथन भसित इति। शिठेति।,

४4

३५४ तारायणमड विरबितः- [ गयप्रकणम्‌ ]

शिलाङ्क्टावयवः प्रेतशिला तस्यां यस्थ पिण्डो दीयते ष प्रेतत्वविगुक्ति- लक्षणफ़टवान्मवतीलयथः । महानदीति । अत्र छ्लानकृच्चरोऽपि भ्रेतत्वा- नमुच्यत इत्यनुषखनीयम्‌ । ५ सीतया प्रार्थित इति। हराम राम यदि मवान्प्रातस्तदिं रामतीथमेतदस्तु । जन्भान्तरेत्यादिमन््रेण च राला यः श्राद्धं पिण्डदानं च रामतीर्थं कुर्याद्सो विष्णु ।कं ५; ष्तै- त्यन्ता नदीकृता परा्थना । सीतः.ति सहं तृतीया । भन््ररिति । सव. सवक्षासोक्तैरस्मत्कृले शृता ये चेत्यादिवक्ष्यमाणपौराणेश्च ¦ प्रतत्वादिति। प्रेतशिलाश्राद्धेन पेततान्मुक्ताः पितरो रामतीर्थश्राद्धेन पितृमावं भाष दन्तीत्यर्थः । वयुरिति । यान्तीच्थं छकारव्यत्ययः । रामरामेति । अमेन मन्त्रेण मन्वरिङ्बलाद्रामं नमस्कृत्य प्रम।सश्षं च नम्रत्व । जचिवं शिवलोकम । तं चेति । तं रामं चः समुच्चये । तेन पुनरपि राम प्रमास्तौ नमस्कायावित्य्थं इति कथित्‌ । वस्तुतस्तु प्रमासेशनमस्कारा- तुवादमात्रमेतयाम्यबलिविधानां द्र ठन्द्राय्रविधानाथभ्नेयपुनःभव- णवत्‌ । आप इत्यादिर्बहिद्‌ाने मन्त्रः। बटिश्च कु शतिलजलयुतेनान्नेन । शि्ाया इति गयाशिरसि स्थापितायाः शिलाया जघनमागा नग नाश्रा परवतनाऽऽकषान्तः । तस्य च नगस्य स्थिरतायं यमराजभ्रभराजो स्थापितो । अतः प्रेतकश्िठारक्षिणमागस्थे नगनाश्नि पवते गयाशराद्ध- सार्थक्याय श्वानौ द्रादितिमन्त्रेण यमराजभ्रमराजयोषंलिमेकमेव दयात्‌ । धर्मराजेनेति प्रसङ्कान्नगनामनिरक्तेः । अत्र बलिदाने नित्य बलेरवानं गवाश्राद्धानर्थक्यश्रवणात्‌ । इतरतत काम्यं यथाकमनं कुथादिति । शेष स्पष्टम्‌ । एतदन्तं प्रथमेऽहवि कृत्यम्‌ । इदं च परेतशिादिषु सर्वषु गथा. तीर्थेषु श्राद्ध मेतपदतश्राद्ध विकृ तिमूतत्वात्सकठतदङ्गयुतं कायम्‌ । स्वस्थानेषु चेवं स्यादििण्डदानं तु नारदं ।

इति वायुपुराणे प्रतपर्वतश्राद्धमुक्तवाऽन्तेऽतिदेश्षात्‌ । ये च ततर तत्र विशेषविहिता धर्मास्तेऽपि मवन्त्यामनहोमन्यायेन । अत्र प्रतरशिटाया मरेतप्वते वा पित्रादिसकलण्तिणां परेततलवबिमूक्तिकामनया नतनजट पूण, पाण्डरफोटनमथाऽऽचरन्ति शिष्टाः, तच्च तत्रलयसकृलकरत्यानन्त तथेव शिष्टाचारात्‌ । गयायां च प्रापिदिने तीथेभाति निमित्तकां मुण्डनाप- वासौ न काय- ृण्डनं चोपवासश्च सर्वतीर्थेष्वयं विधिः ।

@ दनि [,

वजपित। कुरुक्षेत्रं विशालं पिरज गयाम्‌ ॥

[ गयप्रकरणम्‌ ] विस्थटीसेतुः । १५५

इतिगयापर्थदासेन तयो धानात्‌ । तन्नापि ती्थषवितिनिमित्तस- तम्या तीयं प्राततिनिमित्तक एवोपवासेि गयापयुदासात्तवोपिनिामत्तक एव स प्रष्ठतेदिने न कायः । एकाद्श्यादा तु ता्तिमेत्तकः काय एवं तस्य तीथप्रापिनिमित्तकतवामावात्‌ । एव पित्रादेमरणानामत्तकमुण्ड नेऽपि ज्ञेयम्‌ ।

ति विस्थीसेतौ गयायां प्रथमदिनिङृत्यम्‌ । अथ द्वितीयदिनकृत्यं तत्र वायुपुराण- स्वस्थानेषु चैवं स्यापििण्डदानं तु नरद्‌ ।

इति परेतपर्वतध्राद्धमुक्तवा तद्धर्माणां वचनेनातिदेशात्सकट गयाधि- कृरणकतीर्थश्राद्ध प्रकृतिमूतं परेतपवतक्रत निरूप्य तन्न वायुपुराण--

अपरेऽदहि श्चुविमूत्वा गच्छेत भरेतपवतम्‌ । ब्रह्मक्ृण्डे ततः प्रावा देवादास्तपयत्सुधाः ॥

अपरेऽद्धि गयाप्राप्तुत्तरदिने । प्रतपवेतो गवावायल्यादृारा गयाता गब्युत्यधिकदरस्थः । बहमकुण्डे भरतपवतमूल ईशानमाग । तच्च स्रानत- दणतहूपठक्षित्राद्धानि काय। णि । ततः पवतमरद्य--

कृत्वाऽऽवानं पितृणां च प्रयतः प्रतप्त । प्राचीनादीतिना माव्य दक्षिणामुखः स्मरन्‌ ॥ कृव्यवाहोऽनलः सोमा यमश्वेवायमा तथा । अशनिष्वात्ता बर्हिषदः सोमपाः पितदेवता ॥ आगच्छन्त महामागा युष्मामा रक्षितास्तिहं । मदीयाः प्तिरो ये च कुठे जाताः सनामवः ॥ तेषां पिण्डप्रदानार्थमागताऽस्मि गयः ममाम्‌ । ते सर्द त्तिमायान्तु गयाश्राद्धर शाश्वतम्‌ ॥ आचम्योक्तवाऽथ पञ्ाङ्गं प्रा, नावम्य यत्नतः! पुनरावृत्तिरहितवरह्मल।का1ति्तद ॥

एवं सुकल्प्य विधिवच्छाद्ध कुयाद्यथाक्रमम्‌ । पतनाय चान्यस्य मन्न: [पण्डपद्‌, : पत्‌ ॥ तीथं मेतशिटादा च चरुणा सधुतन च । क्षाल्य सं तत्स्थानं पश्चगन्यः पथकपथक्‌ ॥

१५६ नारायणमहविरषितः- [ गयाप्रकरणम्‌ |]

स्वैमन््ररथे संपञ्य पदे च पद्वेवताप्‌ । यावत्तिठा मदष्येस्त॒ गहीताः पितुकम॑णि ॥ गच्छन्ति भीता अराः सिंहत्रस्ता यथा परृगाः | द्वा श्राद्धं सपिण्डानां तेषां दक्षिणमागतः ॥ कुररैरास्तीयं तेषां त सकृहा तिलोदकम्‌ । गहीत्वाऽञ्जदिना तेभ्यः पित॒त।थन यत्नतः ॥ सक्तुना ुष्िमात्रेण द्यादक्षय्यपिण्डिकप्‌। तिलाज्यदधिमध्वादि पिण्डद्रध्येषु योजयेत्‌ ॥ ततः पिता पितापहशरत्यादिरक्षय्य पिण्डभन्तः । सेबन्धिनसििटाद्धिश्च कुशेष्वावाहयेत्ततः ॥

ततोऽस्तु इत्यादिमिन्नाः

एतां सत सव॑मन्ांश्च खीलिङ्ान्तान्समद्य च ॥ पिण्डान्वयया्यथापरवं पतिन वाह्य पूववत्‌ । पिण्डपात तिलान्दचवा प्ररयित्वा शमाद्क्केः ॥ तरेणानेन पण्डास्तान्पदक्षिणकरं यथा । परिषिश्चेञ्िधा सवानपणिपत्य क्षमापयेत्‌ ।

तथा~-पितिनिवसज्य चाऽऽचम्य साक्षिणः भावयेत्सुरान्‌ । ततः ‹ साक्षिणः सन्त मे देवाः ' इत्यादिमन्न्राः ॥ स्वस्थानेषु चेवं स्यायििण्डदानं तु नारद्‌ । प्रतपर्वतमारभ्य कथत्ती्थषु च कमात्‌ ॥ विटमिरश्रास्ततः सक्तुन्निक्षिपेत्पेतपवते । ये केचित्मेतरूपेण वतन्ते पितरा मम ॥ ते सरवे तुतिमायान्तु सस्तुमिस्तिल मिभथितैः । आबह्मस्तम्बं पयन्तं यक्कि चित्सचराचरम्‌ । मया दत्तेन तोयेन त॒षिभायातु सवशः ॥ प्रेतत्वान्ञ विमुक्ताः स्युः पितरस्तस्य नारद्‌ । ` प्रेतत्वं तस्य माहातम्यादस्य चापि न विद्ते ॥ पश्चाङ्गमिति। तिथ्यादिपश्चकमुकतवेत्यथंः । प्रणवसप्तव्याहतिगाय- घरी तच्छिरःप्रणददपपश्चाङ्कसहितं प्राणायामं कृवेत्यथं इति कित्‌ । तन्न । प्रणवादिविशिष्टस्येव प्राणायामस्वरूपत्वात्पश्चाङ्गमित्यस्य वेव-

[ गयाप्रकरणम्‌ 1] निस्थटीसेतः। ३५७

ध्यापातादुक्लेत्यस्य वैवथ्यंपसङ्गाचच । स््मन्नैरिति। पित्रादिमन्ते; परसङ्गात्पद श्राद्धे विशेषमाह--पदे वेति । तथा च विष्णुपदाद्श्राद्ध पद्देवतां विष्ण्वादिकां नान्ना, चकारापित्रादूश्च तत्तन्मन्त्रंणाचय)द्‌- त्यर्थः । एतांस्तविति । एतानस्मल्बुट इत्यादान्मिन्नराणे सस्य इत्यन्ता नावाहनमन््ान्पिण्डदानमन््ांश्च सरी टिङ्गतयाोहेतावाहनमन्त्रः पवष दावाद्योहितमन्तेरेव पववत्युषाडशावत्छीषोडर्याऽपे वपिण्डा देया इत्यर्थ; । अन्यत्सवं प्रयोगक्रमकथनेनेव रपट मावेष्यतातिं नह वपाख्यायत । अथ तृतीये दिने पश्चतीर्धङ्कत्प बायवीये-

आदौ तु पश्चतीथषु चोत्तरं मानसे विधः।

आचम्य कुङ्ञहस्तेन शरस्य मृक्ष्य वारणा ॥

उत्तरं मानसं गच्छेन्मन्येण प्रानमाचरेत्‌ ।

उत्तरे मानसे घ्न करोम्यात्मावेश्युद्धयं ॥

मर्यलोकादिससिद्धासद्धय पितुथुक्तये ।

घ्नालाऽथ तर्षणं कयहिवादानां यथाविध ॥

आब्रह्मसतम्बपयन्तं देवापपितुमानवाः

तुष्यन्तु पितरः सवे मातुमातामहाद्वः ॥

र द्ध सपिण्डकं कुयात्स्वसूत्राक्तावेधानतः ।

प्ति पितिमहशेव तथेव प्रपितामहः ॥

पाता पितामही चेव तथेव प्रापतामह। ।

मातामहस्तत्िता च प्रमातामहकादयः ॥

तेषां पिण्डो भया दत्तो ह्यक्षय्य उपात्तम्‌ ॥

ॐ तमो मानवे मरे सोममोमज्ञरूपण ॥ `

जीवमार्भवज्नेश्चरराहकेतस्वरूपिण ।

यर्थ तत्वाऽचयित्वा च सयटोके नयाल्तृन्‌ ॥

मानसं हि सयो दत तस्मादुत्तरमानसम्‌ ।

उत्तरान्भानसान्मीनी बजेदृक्षिणमानसम्‌ ॥

उदी चीतीथंमिप्युक्तं तत्रोदीच्या विमुक्तम्‌ ।

उदीच्यां मुण्डपृष्ठस्य देवाधापत्‌सवितमू्‌ ॥

अध्ये कनखलं तीर्थं पितणां मुक्तिदायकम्‌ ।

त्रातः फनकवद्धा ति नरो याति पवित्रताम्‌ ॥

९५८ नारायणमहरिरिचितः-- [ पयाप्रकरणम्‌ ]

अतः कनखलं लोके ख्यातं त थभनुत्तमम्‌ । तस्य दक्षिणमागे तु तीथं दृक्षिणमानस्तम्‌ ॥ दक्षिणे मानसे चेव तीथत्रयमुदाहृतम्‌ । घ्रात्वेतेष विधानेन कयाच्छद्ध पएथक्पथक्‌ ॥ दक्षिणे भानसे चानं करोम्पात्मावे्चद्धयं । सूर्यलोकादिसं सिद्धि सिद्धये पित्रय॒क्तपे ॥ लभामि चर्यं तष्त्यथ पितिणां तारणाय च । प्चपौ्धनैश्वय आयरारोग्यवद्धये ॥ बह्महत्यादिपापोघधातनाय विमुक्तये । दिवाकर करोमीह स्नान दृक्षिणमानस ॥ अनेन प्नानपरजादि कय च्छद्ध सपिण्डकम्‌ । कृत्वा नत्वाऽथ मोनाकमिमं मन्तरद्‌।रयेत्‌ ॥ कृष्यवाल इति श्टोकन्नय प्रेतपवतवत्‌ । फल्गतीर्थं ततो गच्छेत्सर्व तीर्थोत्तमोत्तमम्‌ ॥ भक्तिर्भवति कर्तणां पितणां श्राद्धतस्तथा । बरह्मणा पार्थितो विष्णः फल्गको द्यमवत्युरा ॥ दक्षिणारिहुतं नूनं तद्वः फल्गुतीथकम्‌ । यस्मिन्फल ति फलगर्गोः कामधेनजट महा ॥ गृ्टिरन्तगतं यस्मात्फदगुतथ न नत्फटम्‌ । तीर्थानि यानि सर्वाणि मवनेष्वाखेटेषु च ॥ तानि न्ना समायान्ति फल्गुतां छर सह । गङ्गा पादोदकं विष्णोः फलु ह्यादेगदाधरः ॥ स्वयं हि द्रवरूपेण तस्माद्रह्गाधिक फटम्‌ । अश्वमेधसहस्राणां सहसरं यः समाचरेत्‌ ॥ नासौ तत्फलमाप्रोति फल्गुत।थ यदाप्रुषत्‌ । हयं च स्तुतिनं फलम्‌ । फल्ातीर्थे विष्णजले करोमि प्न नमाहतः पितणां विष्णुलोकाय मुक्तेभुक्तिपरासेद्धये ॥ आग्नेये तु पितबरह्मलोकािः एल तदृक्तम- फरगतीर्थ तीर्थराजे करोमि न्नानमाहतः । पितणां ब्रह्मलोक प्त्यायालनो भुक्तिमुक्तये । हति ॥

०.०

[ गैयापकणम्‌ ] तिस्थलीतेतुः । ६५

फत्गुतीर्थं नरः घ्रात्वा तपणं श्राद्धमाचरेत्‌ ॥ सपिण्डकं च सु्ोक्तं नमेदथ पितामहम्‌ । नमः शिवाय देवाय इईंशानपुरुषाय च ॥ अधोरवामदेवाय सद्योजाताय शंमवे ।

नत्वा पितामहं देवं मन्त्रेणानेन पूजयेत्‌ ॥ फलगतीथ नरः घाता हष्टवा देव गदाधरम्‌ । आत्मानं पितुमिः साधं स नयेदष्णव पदम्‌ ॥ अप्रतेः पश्चमिः स्नानं वचखपुष्ाद्यलंकृतिम्‌ न कयाय गदापाणेस्तस्य भ्राद्धमपाथक्म्‌ ॥ ओं नमो वाद्युदेवाय नमः सकषणाय च । परग्नायानिरुद्धाय श्रीधराय च विष्णवे ॥ पश्चतीथ्या नरः घ्रात्वा बह्यटाक नयात्पत॒न्‌ ॥ मण्डपृष्ठान्नगाधस्तात्फलगुतीथमनुत्तमम्‌ ॥ अचर भरद्धादिना सर्वं पितरो माक्षम्ुयुः

आदाविति । पतीर्थेषु पश्चतीथाकिमण्यादृवुत्तरमानस विधिः । आ(चम्येति । उत्तरमानसं गत्वा कुशपाणिस्तहुदकनाऽऽचम्य शरा" ्ुक्ष्योत्तरे मानस इति मन्त्रेण, स्नात्वा द्वा देतपणानन्तरमाव्रह्मतिम- न््रेणेकञअरठिं इचा सपिण्डकं शराद्धं कृत्वा पता पतामह श्चत्याद्ना श्लोक द्रयेनाक्ष्यपिण्डो देयः प्रतशिलावदिति सपण्डताथः । उत्त मानस इति । अत्र च नयताङ्गमन्त) लिङबदा(ला)दृसञ्चुद्धयादत्रय सभवितमेव फट नक्त योगसि द्धिन्यायेन प्रत्यकम्‌ । घ्रानमन्नश्व नियतस्नानमन्त्रानन्तरं पठनीय . आमगन्तूनामन्णं नवश इति न्यायात्‌ । एवमञ्रदिमन्त्रेऽपि प्रकृततपणानन्तयम्‌ । अत्र धराद ्षय्यदपितितिः फलम्‌ । पूष्करेष्वक्षयं भ्राद्धमत्पुप कम्येवमेव गयाज्ञीषवरे फटगुतीथं उत्तरमानसे मतङ्गवाप्यां ववष्णुपद्‌ चेति विषा स्पते; । ॐ नम इति, सूयनतावचने च मन्न; । उद्‌।च।त{थ- मिति। तत्र दक्षिणमानसे चिधा विमक्त उत्तरमाग उद्‌।चतिथ मध्व्‌ भागः कनखलं दृक्षिणमागो दृक्षिणमानसमते दक्षिणमानससमास्याति तरसि तीर्थ्रयम्‌ । तत्र प्रत्यकं चाने राद्ध च पितृविमुक्तेमवत।त््ः। दक्षिणे मानस इत्यादिग्टोकचयण ब्नानदक्षणाकि पजानत्यादि यधाटङ् कायप्र्‌ । क [धत्त दत्षिण मानस इतिं श्ट क्नानमन्ल' नमामम

९६० नारायणमहविरचितः- [ गयप्रकरणम्‌ ]

५

सूय॑मिति तु दक्षिणाकेनत्यादा, बह्महत्य दीत्यादि त्वधिकमित्याह । एतस्थार्कस्य मनेन पूजनायत्वान्मोनाक इति नाम । कष्यबाल इति अन््रसतत्रेव पठनीयः । ततः फलुतीथ गच्छेत्‌ । मुक्तारति । भद्ध कर्तदेव तयोक्तः फट मित्यथः । ब्रह्मणेति । ववष्णुः फल्गनद्‌। खूपाऽ मवत्‌ । दक्षिणाग्नौ यद्क्षणा हृतं ततः फल्ुत।थ जातम्‌ । तदृदरव इति पाठे तस्य हतस्य द्रवो रस इत्यथः। यस्मिन्फल्गुताथ फल्गुनदा जटं च कामधेतर्महीः च गष्टिः सकृत्परसता गारिद्‌ त्रयमन्तगत मन. नरिनितं फलं यस्मात्फटत्यतः फलुताथ न॒ नत्फठा्भत्यथः । रोष स्पष्टम्‌ । तत्न फलगुतीथं इति मच््ेण घ्राता देवाप।पतृन्तप्य सपि ण्डदः स्वसूत्रोक्तविधिना श्राद्धं कायम्‌ । नमेद्थति । तता मधून्नवा- दक्षिणकूटस्थं पितामहं नमः शिवायेतिमन्त्रेण नमेतयूजेच । फल्गुतथ इति । अच तपणादिव्यवहितमपि पएवकतभव घ्लानमनृद्यते गद रदशन विधानाय न वपव दिधायते, अपएवान्तरकट्पनापत्तः । एतन पनः फर्गतीर्थ प्ानमित्यक्तिः प्रत्युक्ता । ततः प्श्चागरृतादुपूजा काप ॥ तन्न पजानमस्कारयोनमो वायुदेवायेत्यादिमन्नः । अकरणं धाद्धान्थ- क्वामिषटोक्त्या यथाशक्ति गदाधरपजाया आवरयकतोक्ता । पञ्चताध्य(- पिति । अत्र च पर्वाक्तस्थेवेत्तरमानसोदी चीकन खलदाक्षेणमनसफल्गु ह्पपश्चतीर्थान्नानस्य फटसंबन्धार्थं पतरतुवादः ' संनिध तवविमागेन फलार्थेन पुनः श्रुतिः ` [ जै० २।३। १३। २६ | इति न्यायात्‌ । न त प्रानान्तरदिधानम्‌ । आ्रेयमष्टाकपाट नवपटुक्षमि ईइातवद् तान । ध्यमावेन : फलं चाकम॑संमिधौ ` [ ज० २।३। १२।२५ | हति न्यायाप्रव्तः । फलान्तराथत्वेन पव॑श्रतस्यापि संयांगपथक्तन्यायन बह्महत्यानिरासार्थाश्वमेधवत्फटान्तेराथत्वश्रवणावेर।धाच्च । अत एवाः पुराणे पुनःन्नानानुवादोऽपि न कृतः! एतेन पश्चञ्च तीर्थेषु पनः छान कामिति वदन्तः प्रत्युक्ताः । पञ्चतथ्या फल्गुतां पच्चममुक्तं तस्य स्थलमाह-मण्डप्ष्ठादिति । अत्रानुष्ठानप्रयागो वक्ष्यत ।

अथ पश्चतीर्थीद्नोत्तरदिनकृत्य तत्र वायुप्राण-- प्रथेऽह्धि विधिः परोक्त द्वितीये दिवसे बजेत्‌ धर्मारण्यं तन्न धर्मा यस्माद्यागमकारयत्‌ ॥ मतङ्गवाप्यां स्नात्वा तु तपणं मद्धमाचरेत्‌ । गल्या नतला मतङ्कशामिमं मन्त्र पुदर्थत्‌ ॥

] [ गयाप्रकरणम्‌ ] नरिस्थली पेतुः । 2.2 ६६१

प्रपाणं देवताः सन्तु छोकपाछाश्र साक्षिणः पथाऽऽगत्य मतङ्कऽस्मिन्पितिणां निष्कृतिः कृता ॥ पुवेवद्रह्मती्थ च कूपे श्रद्धादं कारयत्‌ । तत्कपयपयोमध्ये कुवस्त तरायते पितन्‌ ॥

धमं धर्मेश्वर नत्वा मह शेपितरु नमत्‌ ।

चटष्ट्लाय वृक्षाय सवदा चल विष्णव ॥ घोधितत्वाय यज्ञाय अश्वत्थाय नमो नमः। एकादकशोऽसि रुद्राणां वसूनाप्टमस्तथा ॥ नारायणोऽसि देवानां वक्षधजाऽसि पिप्पल । इति ।

प्रथमेशऽद्वी ति । पञ्चतीथ्थादिकत्यरिनिसपुदाये प्रथमेऽह्नि विधिरुक्त- साभैव द्वितीयदिवसे धममरण्यं वजेदित्यथः। अग्रिपुत्णस्था अपि प्रथमे दिवसे तीयं गत्वा द्यत्तरमानते ' इति ' धर्मारण्यं द्ितीपेऽहि ` इत्यादयः प्रथमादिजञष्दा एवमेव व्यार्येयाः। धमरिण्य एव मतङ्गवाप।। तच प्राने सर्वपापषिमक्तिः फलं “ पष्कर स्चतमात्रः सवेपापभ्यः एता मवति › हस्यपक्रम्य ' एवमेव फल्गुतीथ उत्तरमानसं मतङ्गव।प्पाम्‌ इति विष्णास्मतेः । एर्ववदिति । मतङ्गवाप।वदुब्रह्मत।थसज्ञक कूप । भराद्धादाविति । आदिपदात्तपणादि । तककूपति । बह्मकू पयु पवाम^५५ परं भाद्धं कार्यम्‌ । ततो धमधर्मश्वरी नम्बो । महाबोपितरुमभ्वत्थम्‌ । अच यथपि नतिमतरमक्त तथाऽपि तद्धस्ताच्छद्धमपि का ' महा दौपितर गता पिण्डदः स्वर्गलोकभाक्‌ ; इत्यिपुराणव चनात्‌ । चटहलायेति मन्त्रादश्वस्थनमने । क्रविचवमा न परस्ता तदा तमान कैव नतिः । अनुष्ठानप्रयोग तु वक्ष्यामः अयेतदपिमदिनिकृतयं वायवप- तृतीये बह्मसरति क्षातवा ्राद्धं समाचरेत्‌ । घ्रानं करोमि तायऽस्मिन्नणत्रवेमुक्तय ॥ भ्राद्धाय प्ण्डिदनाय तपणायाऽऽञचुद्धव । तत्कूपयु पयोमध्ये कुषस्तारथप तृन्‌ ॥ घ्नानं कृत्वा च्छूता यूषा ब्रह्मणा चुप इत्यत ।

कत्वा बह्मसरःश्राद्धं बह्मलोकं नयेत्यतुन्‌ ॥ | ८१९११ गोप्रचारसमीपस्था अप बहमप्रकलपिता; । >, "१९६ 1

तेषां सेवनमात्रेण पितरो मोक्षगामिणः.# + 3 ६ ६६ ~ ५

१६२ नारायणमह विरचितः [ गयप्रकरणम्‌ ]

अप्रं बह्मस्रोद प्रत सवेदेवमय तरुम्‌ । विष्णद्प प्रंसिश्वामे पितणां च विमुक्तय ॥

आब्राश्च तिक्ताः पितरश तप्ता एका किण व्यर्थकरी प्रसिद्धा । आप्रस्य प्रठे.सटिं च देयं नोपेक्षणीय विवुधेम ५५; ॥

यपं प्रदक्षिणं कृता वाजपेयफट ठत । बरह्माणं च नमस्करत्य पितन्ब्ह्मपुर नयत्‌ ॥

ॐ नमो ब्रह्मणेऽजाथ जगजन्मादिदधपिणे । मक्तानां च पितृणां च तारणाय नमो नमः ॥ ततो यमि क्िप्वा मन््रेणानेन यत्नतः । यमराजमप्रमराजौ निश्रला्थं व्यवस्थिता # ताभ्यां बिं प्रदास्यामि पितृणां रुक्तिहेतवे । ततः श्वानबलिं दृद्यान्मन्नेणानेन नारद्‌ ॥ वेवस्वतङटोदमता हा हयामशबट। द्युनां । ताभ्यां बलिं प्रदास्यामि रक्षतां पिमा सदा ॥ ततः काक्षब्टिं क्षिष्वा एनः स्नानं समाचरेत्‌ । दन्द्रवारुणवायम्या याम्या वे नेक्रतास्तथा ॥ वायसाः प्रतिगहन्त॒ भूम्यां पिण्डं मयाअपतम्‌ । हि ॥

नतीय इति । पश्चतीर्थादिनिमाद्‌येते एववन्यास्ययम्‌ । तादात | घ्रानमिति मन्त्रेण प्रावा कूपयूपयामध्पयं तच्छरद्ध इुवन्पितृस्तारयत इत्यर्थ; । उच्छ्रित इति ब्रह्मणेति शषः । बह्मणाच्छरता यूपा ब्ह्मगूप टप्यत प्रसिद्ध इत्यथः । कृत्वेति । ब्रह्मस्रसि ध्र द्धस्यव ब्रह्म किनपन फटलान्तरमच्यते तच्च याग।साद्धन्यायन एव [क्तापरततरणफठन सह विक्कल्पते । एतेनेतयोः फलयोः समुचय एवेक्रतेवाऽशन्नानाद्‌ात निरस्तम्‌) ततो मोधचारतीर्थसमीपस्थं प कविदाभ्रं पितमोक्षोदेशञेनाऽऽग्रमित्यादि मन्वेण शिष्टाचाराक्शयक्तेन व्रह्मस्रःसतमानातनुच्छषडद्धादकन प्रसिश्चेत । अच गद्यप्याद्रा इति बहू३चन श्रुत तथास्पयुदंशगतववाद््र- हृदद विवक्षितम्‌ । अत एव मन्त्र आतमत्यकवचनमन्यय ताद्रराषः स्थात्‌ । तेन यस्य कस्यविदाभ्रस्य सेकः कायः । ॐ नम ईति बह्मनन- स्कार मन्त्रः । ततो यमराजेतिमन्त्रेण यमबष्टिः । वैवस्वतातिमन्त्रण भ्वबरटः । दन्द्रेतिमन्त्रेण ककव टेसतः स्नानम्‌ । तरच पिस्थत्ला

{ गयाप्रकेरणम्‌ | निस्थठीसेतुः !

६९६३

च्छिष्टाचाराच्च बह्मसरस्येव । इदं च स्नानं बरिषाननिमित्तकाश्च- वित्वपरिहाराथत्वाचण्डालादिस्परः निमित्तकरनानाङ्तपणादिरिहितभेव

कायम्‌ ।

" अथ तदुत्तरदिनक्रव्यं वायव।५-

फलयातीर्थं चतुय स्नानाद्किम्थाऽऽचरेत्‌ । गय।शिरस्यथ भाद्धपदे कुषात्सपिण्डकम्‌ ॥ साक्षाहयाशिरस्तत् फलगुतीथ। धयं क्तम्‌ । करौ श्चपादात्फत्गातीर्थं यावत्साक्षद्रयारिरः॥ गयाशिरनमाद्याश्च साक्षात्तत्फलगुत। थकम्‌ । भरखं गयापुरस्येतत्तस्माच्छू द्ध मिहक्षयम्‌ ॥

अगो गदाधरो देवां व्यक्ताष्यक्तात्मना स्थितः ।

विष्णवादिषपर पेण पितणां मुक्तिहेतवे ॥ तन्न विष्णुपदं दिभ्यं वृशनात्यापनाश्चनम्‌ । सपक्षनात्पजनाचैव पितृणां मोक्षकारणम्‌ ॥ प्राद्धं सपिण्डिक कृता कुलसाहस्नमात्मनः । विष्णलोकं समरदधत्य नेद्िष्णापदं नरः

राद्धं कृत्वा रुद्रपदे नयेतकुलशतं नरः ॥ सहाऽऽलना शिवपुर तथा ब्रह्मपदे नरः ब्रह्मलोकं कुठशतं समुद्धरत्य नयेष्पितृन्‌ ॥ दक्षिणाभिपदे भद्ध बाजपेषफटं लभेत्‌ । गाहृपत्थपदे श्राद्धी राजमूयफलं लमेत्‌ ॥ भ्राद्धं कृत्वाऽऽहवनीये वाजपेयफलं लमेत्‌ । श्राद्धं कृत्वा सभ्यपदे ज्योतिषटोमफलं लभेत्‌ ॥ आवदसथ्यपदे भाद्धी सोमलोकमवाप्नुषात्‌ । राद्धं कृत्वा शक्रएदे चेन्दटोकं नयेत्पित॒न्‌ ॥ भराद्धी मवंपदे पश्चपाप्निऽकपुरं नयेत्‌ ! कातिकेयपदे भद्ध शिवलोक नयात्पतन्‌ ॥ राद्धं कृत्वाऽगस्त्यपदे बह्मल।कं नयेत्ितृन्‌ । कहयपस्य पदे धाद्धाी फितिन्बह्यपदं नयत्‌ ॥ अन्येषां च पदे भ्राद्धी पिनृन्बह्मपुर नमत्‌ । सर्वेषां काश्यपं श्रषठं विष्णो स्वरस्य वे पदम्‌ ॥

१६४ नारायणमहविरवितः-- - [ गयप्रकणम्‌ )

बह्मणश्च पदं वाऽपि शरेष्ठं तत्र प्रकीतितम्‌ । परारम्मे च समाप्तो च तेषामन्यतमं स्पृतम्‌ ॥ भेयस्करं मवेततत्र श्राद्धं कतुश्च नारद्‌ । तथा-गथाक्चिरसि यः पिण्डं येषां न्ना तु निवपेत्‌ ॥ नरक्षस्था दिवं यान्ति स्वस्था मोक्षमाप्नुयुः । गयाज्ञिरसि यः पिण्डं हामापच्रप्रमाणतः ॥ कन्दमटफला्थेवा दद्यात्सग नवेत्ितन्‌ । पदानि यत्र दुशयन्ते विष्ण्वादीनां तद्यतः ॥ राद्धं कृन्वा तेषु पिण्डांस्तेषां टाका न्नयन्तरः । सर्व परण्डप्ष्ठाद्विः पदैरमिः सुटाक्षतः ॥ प्रयान्ति पितरः सवं बह्मलोकमनामयम्‌ ॥ इति । चतर्थेऽहरीति । पञ्चतीरथीदिनाबतु्ं । अस्मिश्च फल्गुघानं ` फटगु-

तीथे पएण्यजले करोमि स्नानमादृतः ` इति मन्वरपाठादः पच्चता्थ प्रकरणोक्तः च नविधिः केनचिहुपन्यस्तसतदयुक्तम्‌ । प्रकरणन पञ्चता ्वन्त्मतफहगताथद्चन एव निदेशात्‌ । राजसयबाहमतव्राह्मणा दक. तंकावेष्टौ राजग्रयान्त्गतवेषशिधमातिदेश्कनामावेङ्कवदत्र धमातिद्श- कामावाच्च । फल्गतीथन्नानववसूपसमानधमणातिदृशे यावजवि गवा. वासिनां प्रात्यहिकतचत्यप्नानेऽपि प्रसङ्गात्‌ । तस्मात्पदध्राद्धाद्याधकार- िष्यपेक्षितञ्चचितासंपादकमिदं प्ञानं प्रात्य्हिकानंत्यन्नानव।धनव कार्य तत्त॒ पञ्चतीथ्यन्तर्गतफल्युतथन्चन।वाधनेति सिद्धम्‌ । गार सीति । अथ प्रानानन्तर गयारिरसि याने पदानि तत्र शद्ध कुर्यात्‌ । पद इत्येकवचनं पदत्वामिप्रायेण । सक्षादृति । फल्गुताच।' श्रयं तत्समीपस्थ गया्ञिरस्तत्साक्षादतिप्रशस्त करत बह्माद्‌मारत्यथ, । क्रो्चमिततवेऽप्यस्यायं प्रदेश्षोऽतिप्रज्ञरत इते मावः । तस्य प्रमाणमाह करौश्चपादादिति। करोञ्चपादो मुण्डयपृष्ापद्रः। करञ्चिर्पणह परनिमण्डपृषठे तपोधकरोद। नतस्य पादाङ्कितो यस्माक्तोश्चपाद्स्ततः स्पृतः ईति वापय योक्तेः । ततश्च पञ्चिमदिश्यवपिमूत कोश्चपादमारभ्य प्रागूदार कत्यु तीथं यावत्तत्पयन्त प्रशस्तं गयाशिर इत्यथः । गयाशेरातं । अनन्तर (क्त गयाक्िरस्थपरेतशिलास्थनगद्रेश्च मधं सक्षात्कल्युताथ प्रशस्तम्‌ । फलाती्थमिति मध्पशद्दाध्याहारण योज्यम्‌ । परस्तत हतुः

[ गयप्रकरणम्‌ ] तरिस्थलीसेतः । ३६५

मिति । प्रशषस्तत्वोक्तेः फलमाह- तस्मादिति । व्यक्ताध्यक्तेति। प्रति- मास्वदपी व्यक्तः पदङूपण चान्यक्त इत्यथः । भद्धामति । ववष्णुपद्‌ श्रद्ध क्रुतला कृटसह समृद्धत्य विष्णुठाक नय [द्‌ात सबन्धः । सह परमेव साहम्‌ । तथा बह्मपद्‌ इति । राद्धं कृत्वेत्यटुषद्ग; । प््चपापः- न इति । पश्चमहापातकिनः। अन्येषामेते क। खगणेश्वराद्‌ नाम्‌ । अत एवोक्त वायवीय एव- विष्णोः पद रुदृपदं बह्मणः पदमुत्तमम्‌ । कश्यपस्य पद दिन्यिद्रां हस्तां यत्र नगता॥ पञचा्रीनां पदान्यत्र इन्द्रागस्त्यपदं परं । रवेश्व (श्च) कातिकयस्य क्!ञचमातङ्ककस्य च । भखलिङ्ानि सव।णि पदृनाति नबोधत ॥ इति । अथिप्रराण-- आवसथ्यस्य चन्द्रस्य सयस्य च गणस्य च। अगस्तेः कातिक्षेयस्य भाद्धा तारयते कुलम्‌ । हात ॥ अन्न पद्‌ इत्यनवर्तते । अन्यत्र तु सभ्यावसथ्यपद्‌ न गण्यते गण्यन्ते च सोमङ्कोऽवगणेक्षपदानीत्यव चतुदशाक्तान । तदुक्तम्‌ इशानविष्णुकमलासनकातकय- वहित थाकरजनीशगणेग्वराणाम्‌ ॥ करो श्चामरेन्दकटश्ञाद्धवकरयपाना । पादान्नमामि सततं पितृमुक्तेहेतून्‌ । इति ॥ सर्वेषामिति । भषठं ततश्चैतदन्यतमदादी भवतीत्यथः । प्रारम्मं चेतत। अत्र वायवीयपयालोचनया चतुणामायन्तभ्राद्ध विकल्प एव । गाख्ड तु रुदपदमपकरम्य भद्धमुक्तम्‌- फल्गुतीर्थं चतुथंऽह्ि घ्राता दृवादृतपणम्‌ । करत्वा भाद्धं गयाशीपे कुयादुद्रपदादिह ॥ इत । अगनिपुराणेऽप्ययमेव क्रमः । अन्या तु पदाना यथापाठमेव क्रमः । अथ वाऽप्रिवायगरुडपराणेषु भिन्नामेन्नक्रमोक्तरानयम एव । अत एवाप्रिपरयाण उक्तम्‌- क्मतोऽक्मतो वाऽपि गयायात्रा महाफटा इति । ्रयस्करमिति । भरेयो भक्तिः श्रेयो निःभयसाग्रतम्‌ इतं कशत्‌ । ततश्च तत्र प्देष भ्रद्धं कतुश्रकारापित्रादैः कपा मूतस्य च मक्षकन-

१६६ नारायणमहविरवितः- [ गयाप्रकणम्‌ }

क्ण

त्यर्थ; । अत्र पेष प्रथमेऽदहवि सक्तुपिण्डाः । 1द्रताप तिटगुडापण्डाः ततीये पायस्रपिण्डाः। चतथ दुग्धेन तपणम्‌ । पञ्चमं द्‌पदानामति पञ्च दिनानि कृत्यम्‌। अनवकशे तु दवेतिष्वेकासमन्वाऽहान कृत्यपर्चक कार्यमिति दाक्षिणात्याचारः। गयाशिरसाति । अत्र काश्चद्ताम्या वच्‌ नाभ्यां मवाशिरःश्राद्धमोक्षस्व गफलाथत्वबोधनायत्र क्राप गधारर गहाधरावासप्रदेशे फलद्रयोदेशषेन पद पिण्डदानाति।रक्त पपण्डदानद्प कायं मित्याह तन्न । गयाशिरःधाद्धस्य पद्श्राद्धेनेव समानदशकालक- केण प्रसङ्ाचिर्वाहात) व्याप्यतीथश्राद्धन व्यापकताधध्रद्धासद्ध प्रथट्वक उक्तत्वाच्च । न च पदगयाशिरःधाद्धयाः परथक्फल- वणदेक्प्रयोगेण चानेकफलजनने यागा द्धन्यायावराधादय गतघधानमिति वाच्यम्‌ । गयारिरःक्रोडाकृत एव पददा सफठन्रद्धव- धानाततदयायवितेधामावात्‌ । माघक्राडकृतरथसप्तमघ्नानवद्‌ परपक्षक्र- डीक्रतश्चयोदया दिभराद्धवच्च । प्रपञ्चितं चेततरयागमुण्डनप्रकरण एवात नह तन्यते । किंच गयाशिरसि यः पिण्डं पदे कुवाद्लयुपक्रम्य मध्य पठ" भ्राद्धान्यमिधाय गयाशिरसि यः पिण्डमित्या्पसहृतम्‌ । अति उप- क्रमोपसंहाराम्यामपि न पद्श्रद्धातिारक्त गयाशिरःश्राद्धमनुष्ठेयम्‌ । अन्ये तु पदश्राद्धातिरिक्तं गयाशिरःश्राद्ध नस्त्थव तनन मन्ना प्रसङ्गः फलान्तरश्रवणं तु पदभाद्ध एव फठविकल्पाधामत्वाहुः ।

अथेतदुत्तरदिनक्रत्वं वायव।य- पश्चमेऽद्भि गदालोठे कृष्वा प्नानादिं पूववत्‌ । श्राद्धं सपिण्डकं कुयात्ततोऽक्षयवटे नरः ॥ तन्न भाद्धा्कं करत्वा पितन््ह्मपुर नयेत्‌ । बह्मप्रकल्पितान्विप्रान्भोजयेत्पजयदथ ॥ कृतधाद्धोऽक्षयवरे ्यन्नेनेव प्रयत्नतः । हष्रवा नत्वा च संपज्य वटेशं च समाहितः ॥ पितन्नयेद बह्म परमक्षय च सनातनम्‌ । गयायां धमप च सरसि ब्रह्मणस्तथा ॥ गयाक्ञीषं वटे चेव पित्णां दत्तमक्षयम्‌ । तथा-नयेवितन्नद्र१९ नला तं प्रपितामहम्‌ ॥ इति । पश्चमेऽह्टीति । पश्चतीथीदिनात्पश्चमे । फटगुप्रवाह एष गदाट।८- तीथं वर्तते । तत्स्वरूपं च तत्रेव~

। ६६७

[ गथाप्रदरणम्‌ | तिस्थलीसेत

हेत्याघुरस्य शीषं तु गद्या यहिधा कृतम्‌ । यतः प्रक्षाटिता तथं गदालोले ततः स्मृतम्‌ ॥ इति ।

हेतिनामकस्थासुरस्य शिरो भिचा यत्र गदा प्रक्षाटिता गदाधरेण तदृहालोठं तीर्थमिलयथः। तत्न घाति मन्वः- गद्‌।लोढे महातीर्थं गद प्रक्षालने वरे । घ्रानं करोमि शद्धयर्थमक्षयाय स्वराप्तये ॥ इति। अथ च प्रकृतसकटमन्त्रान्ते पठनीय आगन्तूनामन्ते निवेश इति न्यायात्‌ । आदिश्चब्दात्तपणस गरहः । परववदिति । सकटगयाश्राद्धपकृ- तिमूतमतपर्थतवच्छाद्ध कुया दित्युततरत्रान्वयः । ततोऽक्षयवटे नरः श्राद्धं कु्थदित्यतुषज्यते । तत्न भ्राद्‌धादिकमिति एवं विहितराद्धस्येवानु" वादः फलकीतनायः । ब्ह्मप्रकलिपितबराह्मणमोजनं चेदं तानाह. वनीयस्थाने कृता श्राद्धमध्य एव न तु भिन्नपू। अत एवाभ्िपुरणे-

ये युष्पान्पूजपिष्यनति गयायामागता नराः । हव्यकध्यैधनैः श्राद्धेस्तेषां कुलक्षतं वजत्‌ ॥ नरक्ञात्सवग॑टोक्षाय स्वर्गलोकात्परां गतिम्‌ ।

इति ब्रह्मणा वरपदाने श्रद्धपूजनीयतवस्योक्तिरेषा । ततश्च भ्राद्ध यावन्तो ऽप क्षिता; शक्याश्च तावत्स्वेव बहुवचनं नेयं न तु कपिञ्जल न्यायेन त्रिखपरम्‌ । उत्तरासिव वाक्थशेषस्य प्राद्धीयव्राह्मणसंस्यावि- धायकषवचनस्यात्र तद्पवाद्कृतात्‌ । यदष्यक्षयवटप्रकरणे । एकस्िन्भो- जते विर कोटिभ॑वति भोजिता" इति वचनं तदप्यस्यवाक्षयवर श्राद्धाय बरह्मपकलिपतविपरसतानजविपरमोजनस्य स्तुत्यथमदुवादकम्‌ › एकं वृणीते रौ वुणीत इतिवत्‌ । न टु खतन्तरकविपरमोजनफलबाधके विधिविमक्स्य- भावात्‌। य वं कतमधीते तेन तेन हास्यं मवत तिवदटश्राद्धपरकरणाचच पारा््यनिश्यादाविसत्रस्याधानवतारात्‌ । तन य्तनविदुक्तं वदश्राद्धा-

नन्तरं बह्मप्रकल्पितब्राह्मणत्र य पितृब्रह्मलोकनयनफल।५ तदनन्तर दकब्राह्मणमोजनमप्या्थवादिरिफलाथ कामिति तत्परिभावनीयमेष । अत्रच वटग्राद्धे गयास्थबराह्मणनिषमस्तल।म, तदामे बाह्मणान्तरमपि भोज्यम्‌ । वटश्राद्धातिरिक्त्रद्ध तमियम इति पएव॑मेवाक्तम्‌ । कृतश्र द्ध इति । एतस्य पितृन्नयेदित्यग्रेऽन्वयः। अत्र च भ्राद्धमदिश्यान्नस्याऽ5-

वश्यता दिधीयतं तेन गवा ्रद्धान्तराणि थाल्ामममा्निऽपि

९६८ नारायणमहविरवितः-- [ गयप्रकरणम्‌ ]}

कार्याणि वटशराद्धं तु पकेनैव का्मि्यर्थः। वह्ेति। ततो वटेशं इइ एकार्णवे वटस्यागरे यः शेते योगनिद्रया । ब्ालद्पधरस्तस्मै नमस्ते योगशषापिने ॥

इतिमन्वेण नत्वा चोपचरेः पएूजयोद््यथः । वटेशं वेति । चकारा दक्षयवटपितामहयोग्ंहणं तन्न तावर मन्तराक्तेः । ततश्च

ह सारवक्चकशख्ञायाकशेषपापक्षयाय च । अक्षयवब्रह्मदतरि च नमोऽक्षयवटाय भ॑)

इतिमन्त्रेण वदं नता पजपत्‌ । ततः-

कलौ मारेभ्वरा लोका येन तस्मादृगदा धरः । लिङ्करूपोऽमवक्तं च वन्दे भौीपरपितमहम्‌ ॥ इतिमश्ेण प्रपितामहं नत्वा प्रूजयदित्यथः । गयायामेति । अत्र वटपरकरणे सत्यपि प्रपक्गाद्यादिभ्राद्धेऽपि फलोक्तिदर्टान्ततया । एवं सप्त दिनानि गयाकार्थं नियतम्‌ । वक्ष्यमाणताथाने तु सधमास्वसि मरास्तवासि वा तदन्तरा यथायोगं कार्याणि । ततापि वटश्राद्ध गात रथानि क्ृताऽन्ते का्थम्‌। तत्र च तदगिभकमाप्युलकृष्यतं तदृदयत्कपन्पा- यात्‌ । अनयाजोक्क्प इवेति शिष्टाः । यद्यपि वाय्वधरेपुराणाद्याल।च. नया दिनङ्कव्ये तीथान्तरकृत्ये च क्रमविस्वाद्‌ा हर्यत तथाऽ वयु पराण एव भयस्तवेनो मयश्रती पिन्यायेन गय क्त्य सत्यवगमात्तद्नुसा- रेणेव क्रमः । यद्रा [ वा ] युएुराणान्तरस्थक्रमप्रतिपाद्काथततः रान्य" द्यानथकयपरिहाराय कमविकल्प एव । वस्तुतस्तु क्रमतो वाऽप गया- यात्रा महाफलेव्यद्निएराण क्रमान्यत्वेऽपि न दषः । अज्ञातक्रमपुरुषः- पिकारिकं वेद्‌ वचनं ज्ञेयम्‌ । सर्वथाऽपि तु प्रतरेटाकार्थ प्रथममप तजन तथानियमस्य पूर्वमुक्तत्वात्‌ । इति नारायणमद्र विरचिते तिस्थटी सेत गयाप्रकरणे नियतसप्तदिनिक्रत्यम्‌ । अथानियतदिनिकरतव्यानि गयास्थनानातीथान्यनेकपुराणालो चना

च्यने । तच्च वायपराणे तावत्‌-

उपोपितोऽथ मायज्रीतीथं महानद स्थिते |

गायञयाः पुरतः स्नावा प्रातः सध्या प्माचरत्‌ ॥

[ गवप्रकरणम्‌ ] तिस्थटीसेतुः । ६६९

भ्राद्ध पिण्डक कृत्वा नवेद्राह्मणतां कटम्‌ । तीथं समरद्यते स्नात्वा साविज्याः पुरता नरः॥ सभ्यामणास्प मध्याह्नं नपक्कटशत देवम्‌ । प्राचीसरस्वत।प्रातः सरस्वत्यास्तताऽप्रतः ॥ संध्यामुपास्य सायाह्ने नयेत्सवक्ञता कुटम्‌ । बहुजन्मकृतात्सथ्यारापान्पुक्त खसभ्यक्रत्‌ ॥ विशालायां टेलिहाने ताथ च मरताभ्रम । पादाहत म॒ण्डपुष्ठं गदाधरसमपतः ॥

तीथं आकाशगङ्गया गिरकणमुखंषु च। श्राद्धदः पिण्डा बह्मलाके कुट शतं नयत्‌ ॥ स्नातो गोदो वैतरण्यां तरिःसप्तदुटमुद्धरत्‌ । देवनद्यां गोप्रचारे श्राद्धदः स्वनवेत्पतन्‌ ॥ पष्करिण्यां धृतङुल्यां मधकुल्यां तथव च । पत्करिण्यां गदालोटे ताथ चामरफ तथा ॥ कोटितीर्थे शुकमकुण्डे पिण्डदः स्वनयेत्पतृन्‌ । भार्कण्डयेक्षकोटीशचो नत्वा स्यात्पतृतारकः ॥

उपोषित इति। पाण्दिने कृतोपवासोऽथ प्रातगयाय्रममध्यस्थगायनत्रा- संमुखप्राग्देशे महानदीस्थे गायत्र तीथ प्नानसध्यावन्दृन्राद्धानि इुर्वा- दित्यथः । ानादितरियसभुदायस्यात्र कुलबाह्मणतस्िपाद्न फटम्‌ । फलाक्षाङ्क्चायां स्नानसतध्ययोरषिशब्दोपस्थतत्वन लाघवात्तस्५वान्- याश्नत स्वर्भः कल्पनागौरवात्‌ । एवमुत्तरयारापं । प्राचसरस्वतान्नति इत्येकं पदम्‌ । बहुजन्मेति । तीथत्रये सध्यात्रयमात्रं फटान्तर मृदम्‌ । विश्चालायािति । विकशालादिवीथसप्तकपमध्येऽन्यतरास्मञग्राद्ध पण्ड दानाभ्यां पितबह्मलोकनयन मव्तस्थः । प्ति इत । प्नत्वा ग्‌ गोदाता । भिःसपङ्लमेकदिशतिकुलम्‌ । सोद बतरण्यामाति पाठ गड त्‌।थं। अव्र यात्रा वैतरणी नाम नद चटादस्यविश्ता । स[ऽवतीर्णा महामागा पितृणा तारणाय वं ॥

इतिमन्त्रेण दैतरण्यास्तरणमपि कायमाचारात्‌ । देवनद्यामति । नव तीर्थानि । शेषं स्पष्टम्‌ । अथ पाण्डुरिलादि तत्र वायव।य--सुवण- प[रिजातकषने सपातीकः शंकरोऽयुतं वषाणि रम । ततः; कदा {चन्म

७

१७० नारायणमष्विरवितः- [ गयाप्रकरणम्‌ |

तविस्तद्रनं फडपुष्पा्ययं प्रविष्टः स च महेशेन हप्तो यस्माखं मम हुखविधातं कृतवांस्तस्माद्न दुःखी मवेति । ततो मरी विना स्तुतस्तुष्टः ककरो मम शापमुक्ते कुरिति तेन प्राथितों गयायां ते शापान्तो मविते- त्यक्तो ग्यां गत्वा शिलायां दृश्वरं तपस्तेपे । तेन तपसा स पाण्डुरः वर्णोऽमृत्‌ । ततो बह्मविष्ण्वादिमिरागत्वाक्तं वरं वृणीध्वैति। ततो मरी- विराह-

हरकषाणाद्विमक्तोऽहं शिला मवतु पावनां ।

पितृुक्तिकरी च स्यात्तथत्युक्लवा दिवं ययुः ॥

पाण्डुशिलेति सा प्रोक्ता भद्ध तत्नाक्षवं मवेत्‌ ।

तथा--युपिष्िरस्तथा कदं पितृकायं तु तां ययो ॥

राद्ध पण्डुनोक्तं मद्धस्ते देहि पिण्डकम्‌ ।

हस्तं त्यक्त्वा शिलायां वै पिण्डदानं चकार सः ॥

कश्िटायां पिण्डदानेन प्रहृष्टो ्यासनन्दनः ।

धरं ददौ स पुत्राय राज्यं द्रु मर्हतले ॥

अकण्टकं तु संपणमेकच्छन्नं तु पुत्रक ।

स्वभ व्रज शरीरेण नरकस्थान्दिविं [न य ॥

इत्यक्त्वा प्रयया पाण्डुः शाश्वतं पवृमभ्ययम्‌ । इति ।

तथा चान्दस्यापे तत्र शराद्धादिदमेव फठमिति ताश्वयेम्‌ । इय च पाण्डुशिा पितामहसमीपस्थे चम्पकवनेऽस्ति । तथा-पुतङकुल्या मधुकुल्या देविका च महानदी । शिलायां संगतास्तत्र मधुघ्वाः प्रोताः ॥ अयतं ह्यश्वमेधानां क्षानकर्मते नरः । तपवित्वा पितणां च श्रद्ध कृता सपिण्डकम्‌ ॥ वहश्रकुटमुद्धत्य नपेद्िष्युपवं नरः । उद्भिजा स्वेदजा षा ये हयण्डजा ये जरायुजाः ॥ प्रवं समापाद्य श्रता विष्णुपुर्‌ ययुः । धुतकुटयेति । एताश्चतस्रोऽपि पुण्डयृष्ठादक्षिणतः शिलासंगता मधु- घरवापददाच्या मवन्तीत्यथ; । ययुथान्तीत्यधः । तथा--ददषाभ्वमेधिङे हंसतीर्थं भाद्धी दिवं घजेत्‌ । दश्ाश्वमेधहंसौ च नत्वा शिवपुरं जेत्‌ ॥

६७१

[ गयप्रकरणम्‌ } त्रिस्थलीसेतुः !

पितामहाहीक्षिणतो भहानयां दक्षाश्वमेधः । मातङ्गस्य पदे भाद्धी नयेद्‌ ब्रह्माटष पितृन्‌ ॥ नि्भथ्याशचिं शमीगर्भे विधिरविष्ण्वादिमिः सह । मथोकुण्डं हि तत्तीथं पितृणां शक्तेदायकम्‌ ॥ तर्पणा पिण्डदानाच्च प्रानङ्रन्युक्तिमाप्तुयात्‌ । भथोकण्डमद्यन्तपवेतनिकटे ॥ पितिन्स्व्भ नयेन्नत्वा रमेशाङ्गारकेश्वरां गयाकृपे पिण्डदानादश्वभेधफट ठमेत्‌ ॥ गयाकूपे पतितादीनामपि पित्रादनां मरणवप। तरवस्सरादो भद्ध कायम्‌ । तद्क्तं बह्यपराणे- क्भियते पतितानां तु गते संवत्सरे काचेत्‌ । देशधर्मप्रमाणत्वाद्‌ गयाकूपे स्वबन्धुाभेः ॥ म्ा्तण्डपादल्पे वा राद्धं हरिहरं स्मरन्‌ । हति !

स्मरक्निति तुतीयाबहुवचनार्थे प्रथमेकव चनप । अत्र पाततश्द्न ह्वे दर्मरणभूताः पातकिनश्च गृह्यन्ते । तदुक्तं ततरैव--

शाद्विदंप्रिनखिष्याटविषवाह्ाखया जटः । ुद्ररा्परिहतेष्यः कुवन्कराडा पृतस्तु वः ॥

गानां विगरियं कुवन्हतश्चाप्यथ विद्युता । निगहीतः स्व्यं राज्ञा चायदोपेण कुत्राचेत्‌ ॥ परदारान्मन्तश्च दवेषात्तत्पति महताः असमनेस्त संकीणश्चाण्डाला्थेश्च 1वग्रहम्‌ ॥ त्वा तेनिहताः शश्वचाण्डाटठ दृ न्तिमान्रता, । क्राद्धिविषदाभेव पाषण्डाः करवुद्धयः ॥ क्रोधातायं विष वहि शखमुद्रन्पन जलम्‌ । गिरिवृक्षप्रपाते च ये कुवन्ति नराधमाः ॥ कु शिल्पजीषिनो ये च सूनार्टकारकाारणः। भरसेमगास्तु ये केचित्वछ बिभाय नपुंसकाः ॥ बहमदण्डहता ये तु ये चापि ब्राह्मणहताः महा एतकिनो ये च पतितास्ते प्रकातता; ॥ इति ।

,. क्से नाटिकेरजछकपुरहतः पनकविशेषोऽवानतरधिपरूपस्तदाता

१७२ नाराथणमहविरवितः- [ गयाप्रकरणम्‌ ]

शरद्‌ । सूना वधस्थानं शूलादि तत्राटंकरशारिणस्तव्थिकृताज्ेवणिकाः सन्त इत्यर्थः । बह्मदण्डहता बाह्मणश्ञापहताः । अन्यत्स्पष्टमू ।

तथा--मस्मकूपे मस्मनाऽथ श्चात्वा तारयते पितृन्‌ । धौतपादथ निःक्षीरासंगमे न्नानक्रन्नरः ॥ श्राद्धी रामपुष्करिण्यां बह्मलोकं नयेव्पितृन्‌ । ुषुन्नायां महाकाल्यां निःसपतदुलमुद्धरेत्‌ ॥

युषन्ना गयायाममध्ये । घातो नता वसिष्ठे तस्य तीर्थऽश्वमेधमाक । गृधवरोत्तरे वतिषठश्वरस्तत्तीथ । इटि चक्रेऽश्वमेधाख्यां वसिष्ठो शनिसत्तमः ॥ इष्टितो निर्मतः शमर्वरं वृणु वषिष्ठक । प्राहेति तं वसिष्ठोऽपि शिव तुष्टोऽसि मे यदि॥ वस्तभ्यं सर्वदैवात्र तथेत्युक्त्वा शिवः स्थितः । पिण्डदो धेनुकारण्ये कामधेनुपदेषु च ॥ रातो नत्वा कामधेनुं बह्मलोकं नयेदितृन्‌ । कर्दमाठे गयानामौ मुण्डपृष्ठसमीं एतः ॥ नात्वा श्राद्धी नयेत्सवर्भं पितृन्नला च चण्डिकाम्‌ । फटगुचण्डीरमशानाख्यसंगमेशान्समच्यं च ॥

पितन्स्वगे नयेदित्यनुषङ्गः। गयागजो गयादित्यो गाय [अची | च गदाधरः ॥ गया गयाकिरश्चैव षड्गया मुक्तिदायकाः । एते षट्‌ एजापिण्डदानाम्यां गयायां शुक्तिदायका इत्यर्थः॥ गयार्यां तु वृषोत्सगाशरैःसप्तडलमुद्धरेत । यत्न तजन स्थिता देवा कषयो विजितेन्द्रियाः ॥ आय गदाधरं ध्यायञ्पराद्धप्ण्डादिना ततः । कुलानां शतगद्धत्य गह्मलोकं नयेविितन्‌ ॥ पतो यत्र तच्च देवादयः स्थितास्तत इति संबन्धः । ततो दृध्योदुनेनेव वस्वा नेवेद्यमुकत्तमम्‌ ॥ जनार्दनाय देवाय संपूज्य च यथाविधि । दद्यादक्षव्यापण्डास्तु तच्छेषणेव जीवताम्‌ ॥

१५४१

तरिस्थलीसेतुः ।

[ गयाप्रकरणम्‌ ]

तच्छेषेण दध्योदमशेषेण । तथा-जनार्दनो मस्मकटे तस्य हस्ते तु 1प०डद्‌ः ॥

मन्त्रेण चाऽऽत्नोऽन्पेषां सष्येनापि तिटेदिना । जीवतां दधिसंमिश्रः स्वं ते विष्णुलोकगाः ॥ आत्मानं पितृभिः सिं विष्णुलोकं नयेन्नरः ।

मन््रश्च- एष दण्डो मया दत्तस्तव हस्ते जनादन । गयाश्राद्धं त्वया देयं मह्यं देव भृते मयि ॥ यस्त पिण्डो मया दत्तस्त्वागुहिश्य जनादन ।

हि देव गवाश्षीषं तस्मे तस्मे प्रृते ठु तप्‌ ॥

जनार्दन नमस्तुभ्यं नमस्ते पितृरूपिणे । पितुपात्र नमस्तुभ्यं नमस्ते युक्तिहेतवे ॥ नमस्ते पण्डरीकाक्ष कणत्रयविमोचन । लक्ष्मीकान्त नमस्तम्यं नमस्ते पितुमोक्षद्‌ ॥ एति । गयायां पितुश्पेण स्वयमेव जनार्दनः तं इष्टवा पुण्डरीकाक्षं मुच्यते च ऋणत्रयात्‌ ॥ वामजानु च संपात्य नत्वा मामो जनार्दनम्‌ । राद्धं सपिण्डकं कृता भ्रातृमि।वष्णुलाक माङ्‌ !

्रातृमिदुषिष्ठिरादिभिः सहेति सहाथ ठृतीया । अत्र वक्तव्य प्रागे

वाक्तम्‌- तथा-रामे वनगते शेलमालम्य मरतः स्थितः ।

पित्रे पिण्डादिकं दत्वा रमेश स्थाप्य तत्र च। । तत्र सात्वाऽथ रामेशं राम सतासमान्वतम्‌ । तत्र भाद्धं सपिण्डं च कृत्वा विष्णुपुरं ्रनत्‌ ॥ पितृभिः सह धर्मासि कानां च रतेः सह ।

महानदीपरपारस्थ मरताभ्रमसानधान महानद्यां स्नात्वा रामशराम- सीता हृषट्वा रामपदे सपिण्ड भद्ध कायामित्यथः।

रि्टादक्षिणहस्ते च स्थापतः इण्डपवतः ॥ तन्न भाद्धादिना सवान्पितृन्बह्मपुर नयत्‌ । कण्डेनाथ तपस्तप्तं सतिद्रदाक्षिण णद ।

३७४ नारायणमहविरवितः- [ मयप्रकणम्‌ 1

तथा-परङ्कस्य पदे पृण्पे पिण्डदः स्वनयेदित्‌न्‌ ॥ वामहस्ते शि्टायाश्च ्युदयन्तो निहितो गरः । आनीता द्युदयाद्रेः स अगस्त्येन महातना ॥ स्थापितः पिण्डदस्तन पितृन्त्रह्मपुरं नयेत । कुण्डपद्यन्तकं तत्र स्वाना तपसे कतम्‌ ॥ बह्मा तत्र च सावित्रीङ्घुमाराम्यां स्थतास्तह । हादाृदूपमृतयो गीतनाद्‌ प्रचक्रेर्‌ ॥ अगस्त्यो मगवान्यन्न तपश्चोग्रं चचार हे। ब्रह्मणस्त वराष्ेमे माहातमयं मुवि दुं मम्‌ ॥ लोपाम॒दां तथा मार्या पितणां परमां गतिम्‌ । माहास्म्यादिकं वरत्रय टेम इत्यथः ॥ स्नातस्तत्र च मध्यष्वि सावित्रीं समुपास्य च । कोटिजन्म मवेद्विपरो धनाढ्यो वेदपारगः ॥ त्नो्यन्तककण्डे मध्याह्धे न्नात्वा सावित्रीनामिकां भध्याह्वसर््या क वात्य अत्रागस्त्यपदे स्नात्वा पिण्डदो बह्मलोकगः पतिभिः सह धमात्मा पज्यमाना ददंवकित्तः ॥ तथा~-बह्मयोनिं प्रविरयाथ निगच्छेयस्तु मानवः । परं बह्म स यातीह विभक्तो योनिसकटात्‌ । नता गयाढमारं च ब्राह्मण्यं ठमते नरः ॥ सोमकण्डामिषेकायंः सोमलोकं नये त्यितृन्‌ । अभिषेक्षः च्नानम्‌ । आदिपदात्तपंणशराद्धपिण्डवानानि। बलिः काकशिटायां च काकभ्यः क्षणमक्षव्‌; ॥ क्षणमोक्षदः सथ्ोमाक्षद्‌ः स्वर्गद्रारिश्वरं नत्वा स्वादू ब्ह्मपुरं बजेत्‌ । प्रथमं स्वर्भं प्राप्य ततो ब्रह्मपुर वजादेत्वथः ॥ पिण्डवो व्योमगङ्खायां निमटत्वे नवत्पतुन्‌ । शिलाया दक्षिणे हस्ते मस्मकुटमधारयत्‌ ॥ धममोंऽजस्त्र च हरस्तज्न स[अ मकारयत्‌ । यतोऽतौ मस्मङटादरिर्मस्मन्नानाज्ञ नावः ॥ तत्रत्यमस्मप्नानादित्यथः ।

२७५

[ भवाप्रफणम्‌ ] निस्थटीसेतुः ।

वटो षरेश्वरस्तज्च स्थितश्च प्रपितापहः । तदु रुक्मिणीङ्कुण्डं तस्याये कपिला नी ॥ क पिषेशो नदीतीरे अमासोमस्परागमे । कप्दटिायां नरः भ्राता कपटिक नमेयजेत्‌ ॥

धजेतपूजयेत्‌ । श्राद्धदः स्वगमागी स्यान्महेश।कुण्ड एव च । गोरी च भद्गला तत्र सर्वसोमाग्यदापिनी ॥

तथा~-क्ञिाया बापपदे तु प्रतक्टा गरष्रतः धर्मराजेन पादाद्यो गिरेः प्ेतक्ञीटाभ्रयः ॥ पादेन दरे निक्षिप्तः शिायाः पापमावतः। प्रेतमावस्वशूपेण करग्रहणकानने ॥ पथकिस्थिताश्च बहवो विघ्नकारिण एव च । भ्राद्धा[दि]रणं नृणां तीथ पितुविदुक्तषम्‌ ॥ गतः शीलाशिसिंपकतितकटः पवित्रताम्‌ । प्रतदुण्डं च तत्राऽऽस्ते देवास्तत्र पदः स्थताः ॥ श्राद्ध पिण्डादिकात्तत्र पित्न्बह्मपुर नयत्‌ । शिला दक्षिणपाहे त॒ गधकूटो गिरषृतः ॥ धमराजन तस्स्थेयकरणाय तु पावनः) गघधरद्पेण संसिद्धास्तपः कृता महषयः ॥ अतो गिरिर्गधङ्टस्तत्र गभरेश्वरः शेवः ह्वा गरथेभ्बरं स्नात्वा याति शंमोः पर नरः ॥ त गृधवदं नत्वा प्राप्तकाला ।द्‌व व्रजत्‌ । तञ्च गधगहाथां च भ्राद्धहः पितृटाकमाकू्‌ ॥ ऋणमोक्षं पापमोक्षं शिव वृष्रवा शवे वजत्‌ । आदिपदेन गिर्णा समाक्रान्ताशठद्रम्‌ ॥ तच्राऽऽस्ते गजशपण विग्र वप्रनायकः तं हष्टवा परच्यते कित्र; पिताञ्शवपुर नयत्‌ ॥ गायत्रीं च गयादित्यं स्नातां दृष्ठ दव वजत्‌ । बरह्माणं चाऽऽदिपादस्थं द्वा स्यापत्रतारक, ॥ नामौ बच एिण्डिको यस्तु पितृन्ब्ह्मपुरं नयत्‌ ।

६७४

नारावणमषह्टविराषितः- [ गयाप्रकणम्‌ ]

नितम्बे मण्डपुष्ठस्य अरविन्दवनं त्वमूत्‌ ॥ मण्डपृष्ठारविन्दाद्री इष्टवा पपं विनाशेत्‌ । करौश्चरूपेण हि मुनिमुण्डपृषठे तपऽकरोत्‌ ॥ तस्य पादङ्कितो यस्माक्कोश्चपादस्ततः स्मृतः । घवात्तो जलाक्षये तज नयेस्स्वे कुलत्रयम्‌ ॥

अथाभिपराणे गवाती्थानि-

गायञ्यां च महानद्यां स्नानं संध्यां समाचरेत्‌ । गाथया अग्रतः प्रातः भ्राद्धपिण्डमथाक्षयम्‌ ॥ मध्याहे चोदयते स्नाता गीतवाद्यादेनाऽप्यथ । सावित्रीपुरतः संध्यां पिण्डदानं च तत्पद्‌ ॥ अगस्त्यस्य पदे डुयायानेद्रार प्रविरय च। निर्भतो न पुनर्योनिं प्रविशेन्मुच्यते मयात्‌ ॥ बलिः काकशिछा्था च कुमार तु नमत्ततः। स्वर्गद्वारे सोभङ्ण्डे वायुतीय च पिण्डदः ॥ मवेदाकाक्षगङ्गा्थां काप्टाया च पण्डुः कप्लि्ं शिं चत्वा सुक्मङ्ण्डे च पिण्डदः ॥ कोरितीर्थं व कोटं च गता सोपपवेऽन्नदः गदालोले बामनके गोप्रतारेऽथ पिण्डदः ॥ घ्लात्वा नते वेतरण्याभकविंशङलोद्धतिः। गोदः पिण्डप्रदाता स्याक्करोश्चपादे च पिण्डदः ॥ ततीया्थं विक्षाटा्यां नेव पिक्ष्वाण्ण्ड कणमोक्षे लपभोक्षे मस्मकुण्डे च मस्मना ॥ घ्रानङ्खन्पुज्यते पा पान्नमदेवे जनादेनम्‌

रयः पिण्डा भवा दत्तास्तव हस्ते जनादन ॥ परलोक्षगते मह्यमक्षय्यप्रपातताम्‌ ।

गयायां पितुरूपेण स्वयमेव जनादनः ॥

तं हृष्टा पुण्डरीकाक्षं भूञ्यते च ऋणत्रयात्‌ । माकण्डेयेश्वर नत्वा नाभ्ना सवेन्वर्‌ नरः । गृधक्टे घोतपाद कादुम्बिन्थां च ।१०द्‌; ॥ पष्करिण्यां कदमाटे रामताय च पण्डव्‌ः

[ गयाप्रकणम्‌ | तिस्थटीसेतुः । ३५७

प्रमासेकं नमेतेतश्िायां पिण्डदो मवेत्‌ ॥ दिन्यन्तरिक्षभूमिष्ठाः पितरो बान्धवादयः । ्रेतादिदूपभक्ताः स्युः पिण्डेदत्ते्मयाऽसिटाः ॥ स्थानन्नये शिायां च गयाशिरसि यावता । प्रमासे पेतकुण्डे च पिण्डता(ण्डस्ता)रयते कुटम्‌ ॥ विषश्ञं नमस्कृत्य तक्कुण्डे पिण्डद मवेत्‌ । गथानामो प्रसन्नायां गयाकोस्यां च पण्डदः ॥ गदाधराप्रतो मुण्डयृष्ठच देष्याश्च संनिधौ । भण्डपष्ठां नमेदादिक्षे्रपालादेसयुताम्‌ ॥ एजयित्वा भयं न स्याद्िप्द्रागादेनाशनम्‌ । बरह्माणं च नमस्कृत्य बह्यलोकं नयेत्कुलम्‌ ॥ सुमद्वां बलमद्रं च सएञ्य पुरुषात्तमम्‌ । सर्वकामसमायक्तः कटमुद्धत्य नाकमाक्‌ ॥ माधवं पजयित्वा त॒ देषो वैमानेको मेत्‌ । महालक्ष्मीं प्राप्य गौरीं मङ्गलां च सरस्वतीम्‌ ॥ पितिनुद्धत्य स्वगस्थो गुक्तिमागोजसा सुधा; । ्ादेशञादित्यमम्पच्य वहि रवर रिन्दुकम्‌ ॥ रोगादिभक्तः स्वर्गास्याच्छू(कपादृषिनायकम्‌ । रज्य कातिकेयं च निविद्नः सिद्धेमाप्नुवात्‌ ॥ सोमनाथं च केश रामश्च ब्रह्मरुश्वरम्‌ ।

अष्ट लिङ्घानि गुह्यानि पूजयित्वाऽथ सव माङ्‌ ॥ नारायणं वराहं च नरसिहं नमाच्छूय । बह्मविष्णामहेश्ाख्य निपुराय महेश्वरम्‌ ॥ सीतां रामं च गरुडं वामन सप्रपूज्य च । सर्वकामानवाोति बह्मछोके नथात्पतून्‌ ॥ देवैः सार्धं च संपूज्य देवमाद्गदाधरम्‌ ।

फर णत्रयविनिर्धक्तस्तारपेत्सकट इम्‌ ॥ देवडपा शिला पुण्या तस्मादेवमयी शिल । गयायां न हि तत्स्थानं यत्र तथन विधते ॥ फल्वीक्ञं चेव चण्डीं च प्रणम्यङ्गारकश्वरम ।

॥{ ~

३७५८ नारायणमहदिरदितः- [ गयप्रकरणम्‌ |

मतङ्गस्य पदे श्राद्धा मरताध्रमके मवेत्‌ ॥ हसत।थ काटेताथ यत्र पण्डाशरखन्नदः । तन्न स्थादधरिधाराया मधुश्रवास्रि पण्डद्‌र ॥ इन्दे कपिलेश च नमद्वृद्धावनयकम्‌ । पिण्डदा धेनुकारण्ये पदे वे गानमच गाम्‌ ॥ सव।न्पतस्तारयच सरस्वत्या च 1पण्डद्‌* । शध्यामपास्य सायाह्ं नमहक्ष्मा सरस्वताम्‌ ॥ विसथ्यकृद्धवाद्रेपा वदर्बदाङ्गपारगः

गयां प्रदाक्षणाक्रत्य 1तवेप्रान्सपूज्य तप्य च ॥ अन्नदानादेके स्वे करत तन्नक्षिय मवत्‌ ।

स्म तिरलावल्यप्‌- महानदी बह्मसदों वटश्च प्रमासमुद्यन्तमथा गयाशिरः सरस्वती परेनक्षा धमपृष्ठमते कुरुक्षेत्रसमा गयायाम्‌ ॥ तथा--दिवोककां पष्करिणीं समासाद्य जतान्दयः न दुर्गतिमवाभरो ति वाजपेयं च विन्दति ॥

वाजपय तत्फटं लक्षणया अथ माघपदं गच्छेद्रह्यचारा हढत्तः तच्न माघपदे चात्वा वाजपयफट ट्त ॥ ततर काोरेस्त ताथाना ववश्रता मरतषम । तत्राभियेक्षं करवीत तीथकोस्यां बुधा नरः ॥ पृण्डरकमवाप्रत 1वध्णटक्रि च गच्छत ।

अभिषेकः घ्रानं पण्डकं यागविशेषफटम्‌ ॥

तथा--बह्मणः सरसि राजेन्द्र बह्मणा यूप उच्छरतः यपं प्रदक्षिणीक्रत्य वाजपेयफलं ठमेत्‌ ॥

तथा-तन एष्करिणीं रम्या सुषुम्ना नामि नामतः । श्राद्धं मवति चानन्तं तत्र दत्तं महीदुय ॥ तथा--~कनकेश्चं च केदारं नारसिहं च वामनम्‌ । रथमार्भ्‌ समभ्यच्यं पितन्सव।न्स तारयेत्‌ ॥

तष्योक्घन्तं प्रकृत्य

थोनिद्रारं च तत्रैव विश्रुतं मरतषम ।

[ मयप्रकणम्‌ | त्रिस्थलीसेतुः । २७९

तत्र गता विमुच्येत पुरुषो योनिसंकटात्‌ । तथा तत्रैव पश्चदिनान्येव गयकृत्यमुक्तप- वाप्यां स्नानं मतङ्गस्य धर्मपषठे परेऽहनि । श्रद्धपिण्डौ ततः कार्यौ मध्याद्वे कूपयूपयोः ॥ बरह्मणः सरसि श्वात्वा कृत्वा युप प्रदक्षिणम्‌ । तुतीयदिविसे रुषाच्छराद्धं पिण्डावसं चनम्‌ ॥ महानद्यामुपस्परर्य तपयेव्पितुदेवताः अक्षथाहमते लोकान्कलं चेव समुद्धरेत्‌ ॥ गयाशिरसि तत्कर्थाच्छाद्धपिण्डा चतुथके । पश्चमे दिवसे गच्छेद्रटमक्षयसज्तकम्‌ । इति ॥ अत्र पराणान्तरे कमान्यत्वेऽपि मूयस्त्वन्यायेन वायवाय एवोत्पत्त- स्तदजसार एव कायं इति प्रागेवोक्तम्‌ । विशकाटतत्‌ धन्य ¶ पचाव काङ्ा वायवीयोक्तक्रमेण कायाणे । यद्रा वथच्छ येन केन चत्करमेण ‹ क्रपतोऽक्रमतो वाऽपि गयायात्रा महाफला = इत्यान्नयाक्तारत्यम्‌ तमेव । एवं गयाङ्क्ये निष्वूढे ततो निगंमनकाठे गदाधरपजास्तति प्रार्थनाः क्यः ' स्तुता सप्राथयेदेवमादृद्व गदापर्य इत्यायेपएुरा- णवचनात्‌ । स्त॒तिपराथने प्रथोगे वक्ष्यते । इति भरीमद्मद्रमिश्वरसूरिचनुनारायण मह विराचते तिस्थलीसेतां गयाप्रकरणे गयाकरत्यम्‌ ।

इति गपाप्रकरणं समाप्तम ।

@ ®,

समापोऽयं जिस्थदी सेतुः ।