आनन्दाश्रमसंस्कृतप्न्थाधणि 


ग्ट 


५ # ल ^. 


ग्रन्थाङ् : € द 


स्यो तिर्निबन्धः । 


रुरमहाटश्रीशिवराजविनिर्भितः। 


एतत्पुस्तकुं वैयोपनामकसदाशिवसूनुरङ्गनाथशाधिभिः 
। संशोपितम्‌ । 
तच्च 
वी. प्‌. इत्युपपदधारिणा 


विनायक.गणेश आपरे 
दतव्यनन 
पुण्याख्यपत्तने 
अनन्दाश्रमसुद्रणद्ये 


आयसाक्षर्द्रयित्वा 
प्रकाशितम्‌ । 


$ 


प्राटिवाहनदकान्दाः १८४१ 


त्निस्तान्दाः १९१९ 


€ मस्य सर्वऽधिकाय नश्नासनानुसरेण स्वायक्चीरताः ): 
पल्यम्‌ पएकाणकन्यूनं सूप्कचतरएटयम्‌. |,८ २५१५): 


आदशंपुस्तकोटेखपत्रिका । 


ज्योतिर्निवन्धस्यास्य रोधनायेमादशे पुस्तकानि येः परदितेच्छमिः मितानि 
तृ्नामानि पुरस्तकसंत्ाश्च मदश्यन्ते-- 


( क, ) इति सितं पुस्तकं--खेडग्रामनिवासि के° रा. रा, नागुभाठ बकी 
इत्यतेपामर्‌ । अस्य टेखनकाटः ° १७०१. 
( सै, ) इति सङ्गत पुस्तक--पण्यपत्तनस्य-करेवेगकरोपाह् रा. रा, गोपा 
महादिद्‌ इत्येतेषाम्‌ । 
( ग. ) इति सक्तं पुस्तकं--पुण्यपत्तनस्थ वे० शा० सं० रा. रा. राष्वाचाय॑- 
रामादुज इत्मेतेपाम्‌ । पसितिमेतत्‌ । 
( घ. ) इति संङ्ितं पुर्तकं--पुण्यपत्तननियासेनवि. शा, सं. रा, श. विनायक्र- 
शासे शेवग[वकर दत्येतेषाम्‌ । कार्यां सिख 
"श्िकमेतदस्य मुद्रणकाः संवत्‌, १८३४. 


समाततेयमादशंपुस्तकेद्धिखपनिका । 


श्रीरिदरजविनिमिंतज्योतिर्िवन्धसप विपयनुकरभीः ५ 


~~~) विपि 
क 1. 


दिषणाः ॥ पृष्ठाः | विषयाः परश्राह्नाः 
दाद्धोपनयः - ~ ^ १, रफारान्तर्‌.... “~ „^. ३३ 
श्योतिशशास्चमवासा ~ .+ ›, | आयन्ययानयनम्‌ „^+ ५ +) 
दैव्म्सा = „~ द |मासमकरणम्‌ ..~ „^ +) 
रविचारः .. "~ ~+  |तिपिप्रकरणम्‌ --. „~ ३४ 
च्चा  , ^ ६ |बारकरणप्‌ ^ „= ३६ 
कुनचार; ,“ „~ „^ < [योगपकरणम :..“ .-* ३८ 
भुधवारः „^ „^ «^ ९ | करणप्रफरणम्‌ „^ „न 
गुरुषारः ~ + ^ १० | नक्ष्रपरकरणम्‌ = ... ... ४० 
शुक्रवार ... ,, ... १२ | शुद्धनकषत्रपिचारः ... “^ ४२ 
दूनिचार। ..„ ... ... १४ | वेषषिचारः. „^ „.. ४४ 
राहवारः ,., „=,“ .,, १६ |पीहितनप्तज्ापवाद्‌ः*^ „^ ४५ 
केतुचाए ... .. „~ १७ | महूतैमकरणम्‌ „^^ ४६ 
अगस्स्यचार्‌! „~ ^+ २० | उप्रह्मकरणम्र्‌ .... .... # 
सष्पिवारः . ~ „+ + [उ्रह्दोपापवाद्‌ः ~ „~ ४८ 
ग्रहयुद्ध... ... .„ २१ |चनदरमारावरमकरणम्‌ ... ५९ 
चद््रग्रमागमः , -,, २२ | दषटताराप््राद्‌; == ,,„ ५९ 
रु्कारकपू्‌ .. „~ २३ | गोचरमकरणम्‌, ... „~ ११ 
मानमकरणम्‌  ... „. २४ | पृथक्फलानि “~ ~~ ५३ 
सैवत्सरमकरणम्‌ .... .... २५ | गोचराप्गद्‌ः „^ „^ ध 
प्रमवादिर्सवत्सरफछानि ... २६ |ग्रह्दानानि ^ „^ च५ 
राजादीनां निणेयः... .... २९ | अनिष्टवन््रापवाद्‌! ... .... ५६ 


राजफलमू्‌ ... ,... ३०  साम्यकुरादिविचारः „^ ५७ 
मन्तिफम्‌.... ... „.. „ [सूर्ये कयं कूरतवादीति मश्नोत्तरम्‌ 
अग्रधान्येशफलम्‌ ..५. + | रप्रमकरणम्‌... ..* १ 


मेधेशफटम्‌... .... „... ३१ | पद्ममकरणम्‌ =... .. ६० 
रसाधिषकलम्‌ „^ अगिषटवगीपवादः .. „^ ++ 
पतिमधान्येशफटम्‌ ... ... २२ | तिध्यादीनां दरविचारः „ ६१ 
दिश्वानयनम्‌.... „+ ^ ठप्रचलमश्सा “= ~ ६२ 


विषया 
सुन्द्रवलपरक्षसा 
चन्द्ररग्रयोवंरनिणयः 
रेग्रस्थाक्रेषाशस्त्यम्‌... 


लग्रस्थचन्द्रनिभेधभश्नीचरम्‌ .... 


ताकाङ्िकविचारः ... 
सृक््मक्षोनयनय्‌ 
तिप्यादिगुणपरशषसा ... 
त्याञ्यप्रकरणम्‌ 
दोषफरप्रकरणम्‌ .... 
अपत्रादभशंसा „+ 
महादोपनिरूपणम्‌ .... 
एषां लक्षणानि „^ 
"गण्डान्तापकाद्‌ः ^. 
कतेरीविचारः „. 
कर्तयेपवादः .... „^, 
पटष्रिष्फचन्द्रदौपः ,.* 
पटषटरिप्फचन्द्रापयाद्‌ः 
संग्रहदोपः .* 
संग्रहपादः ,.. 
अष्टपरग्रदोपः 
अषए्मलभ्रापवादः 
विपनाडीदाप्‌ः „~. 
विपनाख्यपवादः 
दुमृदूदोषः .... „~ 
यारदोष्ञ .., ... 
सुलिका्पवादः .... 
एकागखादिदोषः .... 
कुगवांश् 
नवाापवादः ... 
पातदोपनिणेयः ... 


* 


[1 


पिपयानुक्रमः | 


ध्छडाः 
६२ 


2 


क 
=~~-~~--~-~---*~---~------- -~-- {~ --~-------------------------~--~---~------ ~ 


विषयाः पृषाशः 
भद्रापवादः ... „^ ७६ 
काटदरापवादः „^ „... ७७ 
प्श्चकदोपः ... ५ १ +) 
पन्चकापबाद्‌ः „= ७८ 
संयिविचार१... + ५० "१ 
उक्तासुक्तदोपापवाद्‌ः . ७९ 
दोपाप्रादभङ्खः ..“ ^ <° 
मोढ्यादिबिचारः व -31. | 
अस्तापवाद्‌ः. -. --* -< < १ 
अत्ति दी्थेयात्रानिपेधः „^ `" 
अस्पापवाद्‌ः = र्‌ 
चन््रास्वदोप; =. ^ +) 
मरमासतनिर्णयः =. „~ = 
मलमासे का्थीकायीणि 4; 1८३ 
क्षममासनिणैयः „... „; ८४ 
ग्ररणनिणेयः..+ „~ = क) 
म्रहणत्रिधिः „^. . ८५ 
प्शसाधनम्‌ = „~ "4. ८६ 
पवेद्ादिफलानि ~ 1 9 
निजरा्चौ अरहणफटम्‌ ९० 
ग्रहणे दानम्‌ 4. ९१ 
हणमादात्म्यम्‌ ४. 

ग्ण वर्षम्‌ ०००७ धि | 29 
सहस्थगुरुनिणयः . , ९२ 
संकटे प्र्टात्तः ९२ 
संक्रान्तिनिणेयः ध 
संक्रान्तिवाहनादिषिचारः .... ९५ 
संक्रान्तेः पुण्यङालः 0) 
पुण्यरटयिशेषः .. ९७ 
पुण्य काछानयनम्‌ .... 6 


श्रीशिवराजपिनिप्रितस्योतिर्निवन्धस्य- 


विषयाः 
संक्रान्तिस्नानप्‌ 


संक्रान्तिफएटम्‌ . , .“ ` 


संक्रान्तिदानानि 

जन्प्राशिनिणैयः 
नामरादिनिणंयः ..- 
जन्ममासादीनां निर्णयः 
व्यदस्थाविक्रपः 

जन्पमरासप्रत्तिः, “^ 
जन्मनक्षमभिचारः ,,* 


सिद्धान्तमीमांसाध्यायः 
अस्य निणेयः 
आधुनिकमतम्‌ ,,, 
संदेहे विचारः 

जातकटग्रयोः प्रापान्य- 


रिचार्‌‡ ,., 


. १०० 
` । चौरभिपेधः .. 


शाख्यभविष्टचारमामाण्य- ... 


विचार्‌$ ... „+ 
पथमातैवमकरणम्‌ .... 
तत्र एश्वफरानि .... 
रनस्यलाशान्तिः ..* 
गभौपालम्‌ .. ..- 
पुसषनम्‌ . .. . 
सीमन्तोपवनम्‌ =... 
लातकमै .... ^^ 
नामदमे ,.. 
खटरो्विषिः “+. 
दुगम्धपानविषिः ४ 
च्रयोगिनी ,. ~. 
राहुलक्षणम्‌ .... ~ „^. 


स्द्ररक्षणमू 1 1। १४. ४8४ ष, ४ 


| 00) 


पष्ठः 
९५७ 
९८ 


#) 
९९ 


9 


परिपयाः 


८१ 
कणु .... „~ 


निष्क्रमणम्‌ ... ~. 
भूम्युपमेशनम्‌ 
जीविकापरीक्षणम्‌ .... 
अनप्राशचनम्‌ .... 
चूडाकरणम्‌ .... 


षौरनिषेधः ... 
अक्षरारम्भविधिः 
अद्कुरोपेणम्‌ .... 
उपनयनम्‌ ... 
उपाकरणम्‌ .... 
केशन्तकमं .... 
पिद्यारेम्भः ~ ... 
अनध्याया; .~ ... 
छुरिकावन्धनम्र्‌ ..- 
विवादप्रकरणम्‌ ... 
कुलविचारः .... „^“ 
गोत्रमवरनि्णयः 
वेरगुणाः .., 
कन्यायुणाः ... 
सा्द्विकटक्षणानि ... 
स्वरथारएटानि 

दैवज्ञं प्रति पृच्छा ^ 
विवादश्च; ... ,,. 
जुमाल्युभन्ञानम्‌ 
राचिषूटविचारः 
घरितमेदाः ,.^. 
वणेविचारः .... 
युयम्‌ 


विदय 

तारा = 
योनि = 
ग्रहस्य .. “^ 
गणश्चुद्धिः ~ = 
भमेलः 
नादीविचारेः 
नाड्वपवादः 
पुञ्ली ए 
वरी 
दूरविचारः .... 
पिष्ण्यदूरम्‌ .... 
दु्टफर्परिहारः 
गुणाविचारः ...* 
चिवाहनिश्चयः 
कन्यावरणम्‌  .... 
विवाहकारूनिचार; 
गुरुश्ुक्रास्तापवाद्‌ः ^.“ 
रविगुरयोबेरषिचारः ... 
वृहस्पतिशान्ति 
आदित्यश्चान्तिः 
पासंनि्णेयः ... 
तिध्यादिशुद्धिः 
जाभिनबुद्धिः 
अशुद्धिः 
रम्रशुद्धिः 


110 


ङप्रगोचरम्‌ .... ह 


भावशुद्धिः ... 


गोरनःशुद्धिः व 


परीरक्षणं प्रतिष्ठा च 
नेदिकारुस्षणमरू 


परिपयानुक्रमः | 


~~ 
पूष इ 


. १४२ 


. १४२ 


2) 


(4, 


3 
१४१५ 
१४६ 


क क ¶ षै 
. १४५७ 


दिष्य 
गान्धवंविवादुद्धिः ..-- 
विवाहाङ्ादीना शुद्धिः 
विवाहमेदा; .... 
दातुनिरणयः , „^^ 
पिपकन्याह्ानम्‌ 
मजादीनां फलम्‌ 
वैषव्यादियोगे विवाहः 
समानक्रियाविचारः .*.* 
यप्ररविषेपः 4 
मत्युदराहनिपेषः 
भतिष्टूरनिचारः 
तत्र सूतकादौ शान्ति; 
नयवधूम्रवेश्षः 
अग्न्यापानप्र्‌  ,. 
गरहारम्भपरकरणप्‌ .... 
दिक्साधनम्‌.... 
श्हरुन्यासः .... 
दुनिमित्तानि.... 
स्तम्भः 
आयः .. 
निषिद्धग्राकाष्ठानि 
दारनिणैपः .... 
गृहनियमः ... ० 
म्रापदिद्नियमः 


वास्तुनिषेकयुद्रूतविचारः , 


गृहायुदौययोगाः 
गहभवेशः 
वास्तुपुजाविधिः 
सूतिकागृहनिमांणविधिः 


> ' शरप्याडल्तणुमरू 


त 

. १५७ 
^ ( 
, १५९ 


[17 , १, 


, 
५०० १६० 
„ १६१ 
,. १६२ 


#9४१ ‡ १, 


प ११ 
,„ १६३ 
०, १६४ 
#००कै 9१ 
“ १६५ 
,,„ १६६ 


, १७२ 
,. १७३ 
१ 


"१७४ 


"० १७ 


-० १७६ 
१७९ 
„.., १८० 


,„ १८१ 


शवोतिदराजपिनिितस्योतिनदन्धस्य- 


विषयाः पृष्टाः 
राऽ्याभिपेङप्रकरणम्‌ . १८२ 
यात्राप्करणम्‌ ~. .„.. १८३ 
पात्ानिरत्तिकाङ ,.. ... {4८४ 


यानायां पश्ाङ्गन्ुद्धुः „+ # 
पन्था राहुः ,... ... १८७ 
यात्रायां दोहदपरकरणपर्‌ ,... 
रुप्रबरुविचार = „^~ १८८ 
पृथमावफरं-तन्र रविफकम्‌ १९१ 


चन्द्रफरम्‌ = १९२ 
भामम्‌ 2 9, 
बुधफम्‌ १९३ 
गरफर्प्‌ ... =. ॐ 
ुक्रपलप्‌ „~ . "+ » 
दनिफकम्‌ प ऋ 
राहुकेतुफलम्‌ +; 
यात्रायां समुदायेन पृथर्फ- 

कानि ~ 2 9 ~र १९9 
यात्रायां रप्राश्षफरम्‌ १९५ 
यात्रायां भतिश्चुक्रविचारः १९६ 


प्रतिशुकापवादः ^ ~ # 


शुक्रस्तोत्रम्‌ ,. १९७ 
अतिद्युकपूजाविधानेम्‌ „~ 
भतिदयुक्रदानम्‌ .~ ~ १९८ 
योगपर्र॑सा 29 
यात्रायां योगाः १९९ 
रजयेगमह्कः २०२ 
यात्रायापनिषएटपोगा;  ... २०४ 
यात्रायां मनोविद्द्धिः “~ # 
आवहे यातना २०५ 


य्रोपयोगि पिभुकप्‌ 


विषयाः 
प्रयाणे कर्तव्यानि .... 
नियमाः 
यात्रायां प्रस्थानविषिः 
यात्रायां शकुनाः 
अपर्मुनाः 
अपशकुनविधानम्‌ 
सुतम्‌  ,.. 
अश्ेद्कितम्‌ ,... = ..* 
गजेङ्कि्तम्‌ ,.. ^.» 
स्वस्थानकृत्यम्‌ 
नानाविधगहूतेमकरणम्‌ 
तत्र सुरप्रतिष्ठा 
व्लपारणम्‌ .... 
पृयकफङानि 
वस््तारनम्‌ 1 
दग्धस्फुटितवद्धफटम्‌ 
वल्ञारम्भणम्‌ 
तषि 
अरुकृतिः 
धननिपेपः .... 
पिपाणेः 
सेवा 
व्यभिचारः ... 
ुष्टिकमे 
रसंग्रहादि ..“ 
सन्यासः 
प्रह्मह्ानोप्देश्चः 
दीक्षा... 
भुतिस्प्तिपारम्भः .... 
नाव्यम्‌ „+ ०. 


1, 


# 00 


५ 


<वा 
ई 


०८ ५८ 
11277, २ 9 4 


. २०९ 
„ २६१ 


... २१४ 


ककन 


६८९९५ 


४ पिपयानुक्रमः। 

विषयाः पृष्ठडाः| विषयाः पष्ठः 
ताराः .... ..~ „~. १४२ |गान्धवैविवाहक्घुद्धिः ... „~ १५७ 
योनिः + | षिवाहाङ्गादीनां शुद्धिः 99 
ग्रहसख्यमू ....  » | विवादाः... + १५८ 
गणश्ुद्धिः „ .... १४२ | दातृनिणेयः „^ ५ ^ १५९ 
भेलः .... = +) | पिपकन्याज्ञानम्‌ १ = # 
नादीविचारः .... „^ १४५ | मरजादीनां फलम्‌ र 9 
नाङ्यपवाद्‌ः . १४६ | वैधन्यादियोगे विवाहः „** १६० 
पुञ्जी --. + | समानक्रियाविचारः... “ १६१ 
दर्भः ॥ , १४७ | यपरविक्ेषः «4 .... १६२ 
दूरविचारः .... ) | र्ुद्राहनिषेधः ॐ 
पिष्णयदूरम्‌ .... ,, | भिकुषविचारः ~ 9 
दुटफलपरिद्ारः „ | तत्र सूतकादौ शान्तिः “~ १६३ 
युणविचारः .... , | नववधूप्रवेशः ०, १६४ 
विवाहूनिश्वयः ,, १४८ | अग्न्याधानम्‌ म 
कन्यावरणम्‌ १४९ | गरहारम्भमकरणम्‌ ... „~ १६ 
विवीहफारुविचारः ...* ) | दिक्साधनम्‌ ... . १६६ 
गुरुशक्रास्तापवादः व , १५० शद्भुन्यासः; ,,. „ १६७ 
रविगुर्वोबिरविचारः १ १ दुनिमित्तानि ०००० क ॥ ५०१४ 3१ 
बृहस्पतिशान्तिः - १५१ | स्तम्भः ,... १६८ 
आदित्यशान्ति;ः ) [आयः = ॐ 
मासनिणेयः... „“ „^+ १५२ | निषिद्धगरा्काष्ठानि „ „.. १७१ 
तिभ्यादिशुद्धिः , | दारनिणेयः ,... . १७२ 
जाभित्रबुदधिः १५३ | गहनियमः .... «~ „+ १७२ 
अ्ाशुद्धिः „^ „+ ) | ग्रामदिद्नियमः त 
खप्रशुदधिः „~ ~ ,) | वास्तुनिवेशगुदूविचारः _.... १७४ 
ङप्रगोचरम्‌ ~ . १५४ गृहायुदौययोगाः 1 १७५ 
भावशुद्धि ८ १५५ | गृहमवेदाः . „. १७६ 
गोरनःशुद्धिः ~. † | बास्तुपूनापिधिः „~ .. १७९ 
यरीलक्षणं तिष्ठा च १५६ | सूतिकागृहनिमांणविभिः ... १८० 
बेदिफारष्तणमू १५७। शय्याठप्तणमरू १८१ 


भ्रीदिवरनपिनिर्पितर्यति्निदन्धस्य- 


विषयाः 
मूपणनिमोणम्‌ 
मणिधारणम्‌.... 
शान्त्यध्यायः- 
तत्र गण्डनातफटम्‌ .... 
गण्डटदोपन्नान्तिः .... 
अभुक्मूखविचारः .... 
गूटसापेजातफलम्‌ .... 
मूरसपेजातस्यापवादः 
रिदुएुखदशेनादशने 
मृलशान्तिः 
आण्छेपाक्ान्तिः 
श्येष्ाशाम्िः 
एकनक्षत्रनननश्रान्तिः 
दुष्मचतुदेशीशान्तिः 
सिनीवारखीशान्तिः .... 
गोप्रसवयिधिः + 
व्यतीपातादिक्ान्तिः.... 
सदन्मोरपननश्न्तिः .... 
धनिष्रारश्चकपिचाए 


पश्चकलान्ति११,.५ 


त्रिपुष्करयोगः 
तरिपुप्करश्मन्तिः 
भावकम्‌... 
पटटीपतनफलम्‌ 
देदाङ्कन्फलानि 


विथिफटम्‌ 1117 1127. 
वारेफछम्‌ .... 4 


नलज्नफलम्‌ .... 
लप्रफलम्‌ .... 
सरटपतनफलम्‌ 


पृष्टडः 


¶१ 
११ 


9१ 


दिषगराः 


> २३९ | पूर्टश्दफटम्‌ 


पट्टीसरटयोः शान्तिः 
काकमथुनशान्तिः 


कपोतशान्तिः नि 


उलू मदिशान्तिः 


मधुनालङान्तिः ^. 


अन्नशान्ति; .... 
असिशान्तिः ... 
उरकारक्षणम्‌ 
परिवेपलणक्षम्‌ * - .... 
इन्द्रचापछक्षणम्‌ .... 
गन्धवनगररक्षणम्‌ .... 
मतिसूषेरप्तणम्‌ 
निघोतलक्षणम्‌ 

दिग्दाहरक्षणप्‌ 
रजोलक्षणम्‌ ..., ^“ 
भूकम्परक्तणप्र्‌  „. . 
कद खीदुषएमसदशान्तिः 
अङ सफुरणफरम्‌ ...* 
सथरटिखत्तणम्‌ .... 
सप्तनारीचक्रम्‌ 


| सस्यातप्तिविचारः .... 


~+ २६६ 
५७९) १ र 
# 1111 १ 

, ५ ) र्‌ & ७ 


9$# # ११ 
.+*; २६९ 
„ २७० 


जादकाध्यायः-- तन्न रारिमेदाः २७१ 


दस्रूपभेदाध्यायः.... 


-. २५३ | आधानचिन्ता + 


=, २५४ | जन्मार्प्रायः.... 


# | सूतिकाध्यायः .... 


११ 


११ 


वरणादिज्ञानम्‌ . „^ 
अनिषएटाध्यायः 


, २५५। अरशिध्यायः क 


,.. .२५७द्‌ 
. ०२७ 
,... २५७६ 
,,„ , २७७ 
.... २७८ 
,„ २७९ 


विषयाः 
राऽ्योपकरणादीनि 
पण्यदिक्रयः .... 
धमौरम्मोऽभिचारश 
संधिः 
वेतारसिद्धिः 
वापीकूपाद्यारम्भः 
वक्षाधिरोपः 
कपिः  .... 
घीजोप्निः .५+ ,^^ 
धान्यच्छेदनम्‌ „^ 
पान्यसंग्रहुः १, 
वौीजसेग्रहुः ,^+ „९ 
धान्यस्थापनम्‌ 
धान्यानिष्कमणप्रू =, 
चौ्ैम्‌ 


्रव्यापेणम्‌ ४९०४ 1117; 
गोविक्रयादि ,५५. १५ 
अश्वविकयादि 


नतनाश्वपरयाणम्‌ .... 
पक्षिकमं १ 
स्थराम्बुबनचापिकमे 

श्नरुबन्धलम्‌ .... ,,,. 
सुष्पफलोचारणम्‌ ... 


अपिषनिःपादन्‌ =... 
ओपपग्रहणम्‌ „+ 
रोगष्ठुक्तिस्नानम्र्‌ .... 
सृतिफास्नानपर्‌ .... 
दृत्रमिपररस्नानफलम्‌ 
तेराम्पङ्गः „ म, 


विपयाुक्रमः | 


पष्टः 


विषयाः 


,,,. २२३ | प्रथमस्ीमागः 


५, 
९५. 4 
५, 
०० $ 
० २२५ 
** २२६ 
०९ }‡ 
त. 
०५ २२७ 
1. 
५ 
6 - 9 
१० 2 
०, २५८ 
# ११ 
भ॑ ११ 
* % 
^ १9 
न ११ 
*०* २.२९ 
% 
11111 + १, 
-.. २३१ 
००० ॐ) 
गभि /, 
५. २३१ 


भद्ारस्भः ,.. 
व्यालग्रहणमर्‌ 
गजक्षमं .... 
घरक 
टृपदशनम्‌ ... 
शान्ति, 
दीयिकाशय्यादि 
सूची... 
दिव्यम्‌ 
नौका 
५ 
शद्लनमिमोणम्‌ 
दसधारणम्‌ .... 
अभ्यासः + 
धनुरभ्यासः -..^ 
वैदिको वाणमन्न 
स्मार्तो वाणमन्नरः 
खद्गादिलक्षणम्‌ 
ताम्बूलम्‌ .... 
दीपविधिः ... 
स्रीसंभोगः 


 १,१,१। 


#०१ 


नवान्नमीज्नम्‌ 

पत्रम्‌ „... 
मत्री... + 

दासी | 
सेतु; .,. ५५ 
स्ैक्म ^ 
रोगृगक्तिदियसाः 


गौनं ननम्‌ 


प्रः 
,.„.' २३६१ 
2" 
* 3 
५ ०००५ म} 
= 
१० + क" 
“ 1 
29 
षि )# 
० 
५१९ ५ )# 
२३३ 
1 | ००४ ११ 
५ ५ ?) 
#१९ #19४ ॐ१ 
००७ ५००० $ 
= „^ २२४९ 
111}, ५९४१ 1129 (4 
"१ - 0 90 
० ^ ररष 
० ,„„, २३६ 
१०६७४ ०७११ 21 
,०० „^, २२७ 
०००७ ७ > 33०7 
व ^ 4 
५० ०७ 3, 


9०9 | | मै # 
कन ०४ ॐ 9 +^ 


"~ २३९ - 


५१४१ 


भ्रीदिव्ररानविलिर्भितज्योतिनविन्धस्य- 


विषयाः 
भूपणनिमोणम्‌ ००५१ 
मणिधारणम्‌.... ° ^ 
शान्त्यध्यायः- 
कत्र गेण्डजादफलम्‌ .... 
गण्टदोषधान्तिः 
अभुक्तमूखविचारः .... 
मूरुसपजातफलम्‌ 
पटसाप॑जातस्यापादः 
शिद्ुुखदशनादश्चेन 
मूलशन्तिः . . 
आगाश्छपाशान्तिः 
ज्येष्ठाकषन्तिः 
एङन्त्रजननान्तिः 
छष्मचतुरदं शीकान्तिः 
सिमीवाटीश्चान्तिः 
गोप्रसयविधिः „^ 
व्यतीपातादिन्नाम्िः.... 
सटन्तेत्पन्रश्लान्तिः -.. 
धनिष्पश्चद्यिचारः 


पश्चकगान्तिः,... ^+ 


तिपुप्करयोगः 
तिपुष्करज्चान्तिः 
भावकाषएकम्‌--.. 
पद्ीपतनफलम्‌ 
देहङ्गफलानि “^ 
तिथिषटम्‌ .... “^+ 
वारफलम्‌ .... ^^ 
नप्षत्रप्लम्‌ ,. „^ 
खग्रफटम्‌ .... 
सरटपतनफटम्‌ 


2 
व 4. 


पृष्ठदरः विषया 
२३९ | प्टशव्दफलप्‌ 
| पृष्टीसर्टयोः शान्तिः 


काक्मेथुनकान्तिः 
^ । कपोतश्चान्तिः 
२४० | उलूफादिशान्तिः 


| म्रधुजाटश्नान्तिः 


अन्नसान्तिः .... 
अभ्रिश्नान्ति; ,... ' 
+ | उरफाछक्षणप्‌ 
परिपिपुणप्रय - 
इृन्द्रचापरक्षणम्‌ 


मरतिसूयैलक्षणम्‌ 


दि्दादलशक्षणम्‌ 


) | रजोलक्षणम्‌ ...+ 
भूकम्परक्षणम्‌ ^“ . 


कदटीदुएमसव्रश्न्तिः 


1 ४ ‡ 


गन्धूर्वमगरलक्षणम्‌ ... 


निौवरक्षणम्‌ 


अद्घस्फुरणफखम्‌ ....* 
.. ) (सद्योदृषिलक्तणम्‌ .... 
.. २५२ | सप्तनाडीचक्रम्‌ = ~. 
,› ) सस्योत्पत्तियिचारः .... 


७ 


४ ट्र 

त. 
~ २५६ 
,, २८७ 


= 


११ 
, २५८ 
.. "२५२ 
११ 
१९१०-4 
- २६२ 
- २६३ 
.... २६४ 


२१ 7 
११ 
[६ 


च | ११ 


{१,. २६५ 


कै 

21 
। ४ 

४७4 3 

०." २६६ 


०१११ # # [॥ ‡ 


न ५ # २ ६ || 


„ २७५० 


„, | जातकाभ्यायः--तत्र रारिभेदाः २७१ 


१, | अ्रहस्वसूपमेदाध्ययः.... 


अआगएघानेचिन्ता 
जन्माध्यायः ... 
» , सूतिक्राध्यापः 


११ व्रणादिङ्ानम्‌ # 84, 


)) [अनिष्ध्यायः 


अशिपिध्यायः „^, 


,.., , २७३ 
=, ०२.५७४ 
„ २७६ 
१०, + 7७9 
१५० २७८ 


¢५५१४ २७९ 
१५१४ २८० 


(4 


विषयः 
चददरारिएमङ्कः =... 
नियताय .. ^^ 
अपितायुः ...~ ^^ 
आयुद्यविषरणम्‌ ... 
आयुदोयानयनम्‌ .... 
द्दाविभागः.... 


दश्षाफलपाकनिर्देशः ... 


अन्तदैशाफलम्‌ „... 
भावपिचार .... „^+ 
धनचिन्ता ,... 
सहजविन्ता .... 
सुहचिन्ता 

सुतचिन्ता 

अरिचिन्ता ..^. 
करत्रचिन्ता .... 
मूरयुचिन्ता ..„ 
गतिज्ञानम्‌ .... 
भग्यचिन्ता ^“ 


कमचिन्ता ... + 


आयचिन्ता ,..* 
न्ययचिन्ता ... 
ग्रहभावफरम्‌ 
सरीजातकाध्यायः 
राजयोगाध्यायः 
राजयीगमङ्गः 
राजयीगनिणयः 
चन्द्रयागः 
म्टेर्खयोगः .... ...„. 
रागरिलप्रयोः फट्‌ ... 
भत्रज्यायोगः 


विपयानुक्रमः । 


पृषटष्टः| विषयाः 
,.. २८५ | मक्षपरकरणम्‌ 44 
.... २८६ | तत्रादौ श्रुभाशुभन्नानम्‌ 
,,„ ,, | ठप्रादिभावविचारः'.... 
२८७ | ग्रदवर विम्‌... 
,,.. २८८ | पात्वादिचिन्ता = „.^* 


„ » | वहुपमद्नेःविजशेपः ...* 

, °, | छाभालभिविचारः ... 
, | नएटलभपिचारः 

गभ॑पृच्छा 

विवाहृप॒च्छा ४ 

,„ | विवाह शरुभाश्चुभम्‌ .... 

„ (संभोगः 

,, | गमनम्‌ 

आगमनम्‌ :.... 

„ | प्ररचक्रागमः .... 

» | युद्धपुच्छा .... 

जयपराजयौ ... 

, | संपिविग्रही .... 

१३ गे भे" ५०४ ००५ 

वेषटितदुमेभङ्गपच्छा 

› | परदुगोपिपच्छा 

| आतसद्गेपृच्छा 

अन्यदरुगेभङ्कगपृच्छा 

मनमेदप्च्छा 

पिवाद; 

सेवापृच्छा .... 

११ | अत्रयः 

१, | यृपद्‌शेनम्‌ ,... 

१ | गारम्‌ 

पदलामभपृच्छा 


श्ीकषिषराजग्रिनिमितज्योतिनिषन्धस्य- 


विषयाः 
अधिफारः ,... „^ 
पदनिवी्पच्छा 
स्थानमरा्षिः ध 
धातुबादः „.“ ^^ 
चोयपच्छा ...- 
सोंरुयपुच्छा ह 
मययुच्छा „~ ~ 
अशिभवयम्‌ .... 
नदीपूरणपुच्छा “~ 
कालवुिपुच्छा 
सीविग्रहः 
धुताविषादितापृच्छ .... 
वन्धनपुच्छा 
मृत्युयोगः 

मरयुभङ्गः “~ 
गत्तमापिपृच्छा 
मृतास्षिषुच्छा 
हवादिवस्तुपच्छ 
चौरोऽयं न वेति पृच्छा 
कोऽयं नरे इति पृच्छा 


अस्य को देश दृति पृच्छा .... 
- २१५ 


मित्रभरीतिपुच्छ 


मेरकः 
वस्तुग्रहणम्‌ .... 
वस्तुविक्रयः .... „+ 


क्रयविक्रयमध्ये कस्माह्ामः...* 
वस्तुसग्रदणाढाभोऽस्ति न वा 


[ऽभ्ो विजयोति य 


----------------------------~---~----~-----~------ 


पृष्टा 


विषया; 


३११ (साट; .... ^ 
३१२ अनयोः क! सत्यः .... 


११ 


31 


कूतसंग्रहस्य घस्तुमः कदा विक्रयः ;; 


वर्पेऽसमिन्फथं भविप्यति 
४: 


० २१६ 


। 4 
धान्यनिप्पत्तिः 
सुभिक्षपुच्छा.... „^ 
दुर्भिक्षम्‌... - 


विच्छा .... ~~ 


कूपप॒च्छा .... „^. 
नकि, 4 44 
रोगपृच्छ .... ^~ 
रोगनाश्कयोगः “^ 
स्वस्थो रोगी वा . 
क्‌ मुत्युः ... 
मक्तिभेषिप्यति न वा 
कसपाछोकादागतोऽयम्‌ 
रोगज्ञानम्‌ ... 
दोपपृच्छा ... „^ 
निपिपच्छा .... „^ 
मगया „०५ ^ 
धमोप्तं ... ,,. 
छखिखितपच्छा 
व्‌।तोपच्छा ४ 
हन्तुं गमनम्‌ 
अभिचार „+. „^^ 
योगसिद्धिः .... ^ 
विद्याभ्यासः... „~ 
कान्यम्‌ .... 
दीक्षा ध 
स्वपः 
भोजनम्‌ 


९ 


1 


पष्ठडाः 


०“ २१६ 


#०१४ 


| # 0) 


ॐ 


#^१४ 


११ 
२१९ 
११ 
१३ 


29 


२२० 


० २९१ 


११ 


` ३९२ 


प्रष्ठा; 
भृक्तियानम्‌.... ^. 
चारिका 9 4 , "न 
अयपच्छा ,... 
देकभद्धपृच्छा ^+ 


5; 
जआयुष्पच्छ ~ त = 
नएजन्प ११ 
दर्दने टगरजञानम्‌ ,,.. २३२५ 
चिन्तगु््रङ्गानमू ... न 
फएटकाटनिणैयः ह 
स्वरशाख्मश्सा =, ल +) 
स्वरादयः „~ ^.“ „... ३२७ 
तत्कगरस््रसोचिन्ता „... ~+ ३२८ 


वणेस्वरयक्रम्‌ 
रािस्वरचक्रम्‌ ज ..4 
नक्षच्रस्वरचक्रम्‌ = .-- ... 
मासस्वरचक्रम्‌ „~ „~ 
द्रादश्वापिक्रस्वरयक्रम्‌  ..~ ;; 
गष्ुस्वरयक्रम्‌  ,.„ -. +, 
वारस्वरचक्रम्‌ . ` ,.. ३३० 
दिकस्वरचक्रष्‌ ॥ 
राटकाखानख्म्‌ „4 ... 


१ 
चन्द्राकेकालानलम्‌ ,.. .... ३३१ 
रिकतपूणयक्रम्‌ „क ग) 
वुखाकुलचक्गम्‌ = ..- „~ + 


छोटङ्गानम्‌ ... 
क्विचक्रम्‌ ०० १०५१ ७४४ 


कोटचक्रम्‌ = » 
टश्रव्मू ३३५ 
कट्वलम्‌ [नीक ॥ 80) 81 †, ४, 
वडवानी भूमिः ,.. ,. 


पिपयानुक्रमः | .. 


----- ~~~ -~_-=-न----------- ~~~ 


पिषपाः 


„~ ३२२ | केत्रपाटी 


प्षमूमिः 
कारयुपिः -.. 
विम्बभुपिः .... „^ 
लग्रभूमि;ः .... ~. 
राहुभूमिः .- 
कुलिकराहुचक्रम्‌ 
योगिनी „~ 
वारकाः 
वारयोगिनीचक्रम्‌ ...“ 
तिथिकाटः -.. „^ 
तिथियोगिनीचक्रम्‌ .... 
वायुभूमिः ... 
भूतलम्‌ 

घातेचक्रभ्‌ .... 
तीया घात्तवरी 
तृतीया घातवरी 
परातचक्रम्‌ .... 
नाग्रत्ुपुप्तरक्रम्‌ 
सेनाचक्रम्‌. .. .-- 
्नद्रयुद्धम्‌ .... 
रिकायुद्धम्‌.... 

छिकीपास्तिः =... 


४» 


व्यूहरचना „न „^ 
सूष्ष्मस्वरपकरणम्‌ .... 
तत्त्रयुणाः .... 

भश्नोत्तरान्यायः .... 
अष्टावगेमश्नोत्तरम्‌ .... 


> । मरलयप्र्ात्तरम्‌ 


पृष्ठाः 
.... ३३६ 
०८ ^ 
[| ४९. 
बः 
४ 
६४ २२७ 
१ 
१ 


श्रक्धिषराजविनिमिहञ्योतिनिवन्धस्य पिपयानुकमः] 


तिपपाः. 


[५३ [^ जा य्‌‡ 
दासीजातयफलगरक्चीत्तसम्‌ .... ३४९ | जन्पा्पीनिणेयः .“ 


स्वमश्षोत्तरम्‌ =. „^ + 
आक्ेपपरिदाराः .... + 


क्वेः प्रसा = „^ „५ 
क्मामावरे सृष्ुरपत्तिविपयक 

आक्षेपः; ,... . ३५० 
अस्य परिदरः =... + 
एककाले बहुसेहि 8 कारणम्‌ ३५१ 
अस्योत्तरम्‌ स ५ 


यमयोः को उ्येषटस्तस्योच्तरम्‌ >, 
जीवात्मनो; को भेदः ३५२ 
रोगस्नानाक्षेपः ` „~ ~ + 


अस्योत्तरम्‌ .... „~ „~ + 
रवीन्द्रो; स्थिरचरत्पिपयक 
आषेपस्तत्परिहारथ =... „+ 


घरपाकाक्षपस्तत्परिदारथ „... ३५२ 
योगाक्षपस्तस्परिहाण =. „, 
भूमानाक्षपस्तत्परिहारथ „^ +, 
उ्योतिःशास्चोक्तं भूमानम्‌ „... ,, 
बरह्माण्डमानम्‌ „.. ३५४ 
चधन्यादेयोगे कयं विवादसिद्िः 
अस्य परिहारः 
मूक्वाधरयामान्ञ्यादिसं. ,... 
स्फाराः = 
तिथिनिभेयः 


केके 


१३ 


1, 1 २ प्च ॥ 4 
काठलक्षणम्‌ 29 
साधारणतियिमिर्मयः 9 
तिथिनियमनवाक्यानि .. ३५६ 


९११ 

विषयाः पृष्ट 

३५७ 

रामनवमी . „. „~. ३५८ 

पकाद्शीनिणेय; „~ „+ 
नित्यकादेश्युपवासविपयक-- 

वचनानि > 

काम्यकादशीविपयकवचनानि „> 

शिवरात्रिनिण्यः .. ३५९ 

पूर्णिमानिणेयः .... ३६० 


आन्दोलननिणेयः ‰... ... +, 


अक्षयतृतीयानिणयः.... .., ३६ 
प्वनिणेय; ... 
श्रादधतिथिनिणेयः „~ ... ३६२ 
नवराजभतिपननिणैय;ः .... २६३ 
महानवमीनिणेयः „~ „ल >, 
भरिजयादङ्षमीनिणैयः... .... ३६४ 
दीपोत्सयनिषेयः ,.. „^. ३६५ 
टोलिकानिणेयः .... ... ३६७ 
नागपन्चमीविधानम्‌ ~ = ३६९ 
पारणादृनिर्णयः =... 


१४ 
चत्रशुक्चपरातिपादैः काकपिण्डयिधा- 

नम्‌  .., 9 २७० 
अवटधान्यनिक्षेपविधानम्‌ .... ३७१ 
चत्रगुद्धप्रतिपदि बायपरी क्षा... 
पत्सराधेपपुना „^. 
द्मनकापणम्‌ ^. त 
पुमर्पहनम्‌ „^. ३७३ 
सापिण्डवादिश्रादधुमकरणम्‌ .... 


ग्रन्थसमाप्ति; „1 


7 
11 । | ७ ष 


\, 


५१०६ ३ ५ ध 


समतिपं जयोपिरगिवन्पस्प विप्याुकमणिकः । 


ण 


ज्योतिर्निवन्धः । 


मदां यातमरधन्दुभार्युणिन्दु तस्पुन; । भरयनरयन्तपरट्गार्णं मनुस्य 
नमामि चम्‌ 1 १1 अभीषटफ्दो देवः सवेत; प्रसेषरः । आद्धातुगरणा- 
ध्यक्षः स्थितिं परनि नः सदा ॥ २॥ तिभ्यादिकाावयवस्वरू्पा जगस्मसू- 
त्यादिक्तुभूताम्‌ } कार्तयज्ञानविपायिना तां बन्दऽ्दमाद्यामिदे शाखदेवीम्‌ 
३1 नरदः-तरद्माऽऽचार्या वरिष्टोञत्रिमनुः पारस्त्यरोमश्ा } मरीचिरड्‌- 
गिरा व्यानो नारदः श्ौनफो भृगुः |} ४) च्यवतनी यवनो गगः कयपृश् 
पराशरः 1 अष्ादुरते गम्भीरा ज्योततिःशाच्रमयोजकाः 1 ५ ॥ चरारमिहराचार्यः 
श्रीपतिः सस्यभाखछरो । ट्टः सूरित्रह्यगुप्तो उद्यनायश्च रेणकः ॥ ६ ॥ एषा 
ाखाणि संवीक्ष्य सारमादाय यत्नतः 1 तङुक्तवचनेः कुवे फटग्रन्थं मनोरमम्‌ 
७ } यथषारोपयस्येकरं ्रयोथीं सद्‌ द्रुमं पथि । सच्खारापरेपु श्राद्धेषु तथमां 
विद्धि मल्रतिम्‌ # ॥ < ॥ ग्मः-पूतेदुजेनक्पिकृतक्चानां कदाचन । न भका- 
स्यपि यासं रहसयं केवरं यतेः | ९ ॥ त्तया च मास्करः--- दिव्यं ज्ानमती- 
न्यं यदपिभिव्रोमं वसिष्ठादिभिः पारन्पयवशद्रहस्यमयनीं नोतं भकाडं यतः । 
मतद्दरपिदुरुक्तदुननदुराचारानचिराबासिनां स्पदायुःयृतघयो युनिकृतां सीमा- 
मिमामुञ्कताम्‌ । १०] 

इति श्रीज्योतिनिवन्धे शासोपनयनाध्यायः ॥ 


री 


अथ ज्योतिःशासप्र्शसा ॥ 
आ्िणिः- वेदषु विद्यासु च ये प्रदिष्टा पर्मादयः काङविधोपतो-यीः। ते 
सिद्धिमायान्त्यसखिटाथ् चैन वदेदेवं जयतीह रोके ॥ १) गृलसूतर-वरदैषु 


द्रप च य प्रादण कारनुपषा व्राहुतीश्र यत्ताः । तस्माददं कारद्धान- 
भां यो ज्योतिषं वेद्‌ सं वेदं यज्ञम्‌ ॥ २ नारद्‌; वकनतदाखल अ्रतिस्पात- 


# ग. पुस्तक -गद्धा्तायं काचङ्कन्णारिप्रस्यं पद्यं य्दतदद्‌रं (भेऽस्म) मङीभ्म्‌ (य 9 
अन्था यस्माव्याष ागादिरणलगोकतं तच्च (रमवास्ति नेन्यव्‌ ॥ ९॥ 
मि य ककाकतकक्वबवक् मकवक 
१क. मभम।२ ख. जवनाः! ३ म. नो महरेयः) ४ अ. श्पाये प्रवक्षयामे) ग्रन्धं ऽपरो. 
निविन्य ष्यं महाटः शष्धित्रो मृषः । ५१, वेदा हि यक्ताथर्मि प्रदत्ताः ° 1 


२ शरीदिवराजविनिमितो- 


कम न सिध्यति 1 तस्माजगद्धितायेदं ब्रह्मणा रचितं पुरा ॥ २॥ याह्गनरक्यः 
पराणन्यायपीपांसापमग्राखाद्धःमरिभ्िताः 1 वेदाः स्थानानि प्रिद्यानां धमंस्य च 
चतुदश ॥ ४] वद्मसुः--येदोपमदवेदाद्कमीर्मांसायेदसुहिताः । पुराणानि च 
धमेस्य स्थानान्याहुः पडव हि ॥ ५ ॥ पसिष्टः--क्रतुक्रियाय श्रुतयः परवृत्ताः 
काटाध्रयास्ते करतवो निरुक्ताः । शाख्ादमुप्माकिर काटवोधो वेदाङ्कता 
अ॑स्यतरा प्रसिद्धा ॥ ६ ॥ छन्दः पादी शब्दश च ववं करप; पाणी 
ज्योतिषं चक्षुषी च । शिक्षा प्राणं श्रोत्रसुक्तं निरुक्तं वेदस्याङ्गनन्यादुरेतानिं 
पट्‌ च ॥ ७ ॥ मास्वरः-वेदवक्षुः किलेदं स्मृतं ज्योतिषे मुख्यता चाङ्मध्येऽ- 
स्य तेनोच्यते । संय॒तोऽपातरः कणनासादिभिथक्षुपाऽङ्खेन दीनो न किचित्करः 
1 ८ ॥ तस्मादद्विजरध्ययनीयमेतत्पुण्यं रदस्यं परमं च तचम्‌ । यो ज्योतिषं 
, चेद्‌ नरः स सम्यर्धमीर्थमोक्षं रुभत्ते यशथ ॥ ९ ॥ वसिष्टः-- अध्येतव्यं 
तराह्मणरेव तस्माज्ञ्योतिःशास्र॑॑पुण्यमद्रहस्यम्‌ । पएतदद्धा सम्यगाम्रोति 
यस्मादर्थं धर्म भक्षमग्ये यशश्च । १०] चतुिशातिमते--गणितात्िभ्यते कालः 
काटे तिष्ठन्ति देवताः । वरमेकाटुति; कारे नाकारे कोटिसेमिताः ॥ ११ ॥ 
अतातानागते काठे दानहोमजपादिकम्‌ } उपरे बापितं वीजं तदरद्धवति निप्फलम्‌ 
1 १२ ॥ मलः--यज्ञाध्ययनसंकान्विश्राद्धपेडकमणम्‌ ! प्रयाजने च विज्ञेयं 
तत्तत्कारुविनिगेयम्‌ 1) १३ ॥ वेदीः प्रमार्णं रम्रतयोऽपराणि तकादिश्नाल्चाणि 
तथतिक्षसाः । सत्याभि उ्यातिपद्ात्तमतज्ज्ञान समस्तान समाभर्यन्ति ॥१५४॥ 
वराहः -- युनिविरचितमिदमिति यचिरन्तनं साघुनाऽऽधुनिकट़ृतम्‌ । `तस्येऽ्थेऽ- 
क्षरभेदादमन्के का विहेपोक्तिः ॥ १५॥ धरणिसुतदिवसवारो न शुभकृदिति 
पितामहेनोक्तम्‌ । कुजदिनमनिष्टमिति वा कोऽत्र पि्ेषो नृदेवकृते ।॥ १६ ॥ 
आणिणिः-- यथा क्षारदिसंवापर्हन्नेजधकतरा द्युतिः \ तथव नूतनेपायः शास 
निमेखतां व्रजेत्‌ ।॥ १७ ॥ वरदः--यदुपचितमन्यजन्मनि जुभाश्ुमं तस्य कमणः 
भा्चिष्‌ } व्यञ्जयति शाख्मतत्तमसि द्रव्याणि दीप इव 1 १८ ॥! मृर्पत्र-- 
यथा शिखा मयूराणां नागानां मणयो यथा । तद्दाङ्शा्ाणां मणितं मूधेन 
स्थितम्‌ ॥ १९ ॥ व्या्तः--यथा काषटमयः सिंहो यथा चि्रमयो नपः । तथा 
वेदाद्रधीतोऽपि ज्योतिशां विना दिनाः ॥ २० ॥ अपत्यक्षाणि शासाणि 
विबष्दस्तेयु केवलम्‌ ! परत्यक्षं ज्योतिषं शं चन्द्राव्दे यन्न साक्िष्पै ॥। २१ 
चूडामणी-- गरू भूदवादे च ज्योतिषे बद्यफे तथा । कारणं भ्रत्पयस्तत्र न तु 
दब्दविचारणा ॥ २२ ॥ ज्योतिषे प्रहणं सारं गारुडे पिपमक्षणम्‌ } रते धट- 


ग. मनप्यह्रृताऽ मुव्या 1२, दाः प्राण |३९क्. "ण श्न ॥ 


, ज्योति्सिवन्धः | ३ 


वती दी्षा कौटिके ग्ररनिग्रसै ॥२३॥ पितामहः--पुराणं मानो धमः साङ्गो 
वेदेचिकिस्सितम्‌ । आश्ञासिद्धानि चत्वारि न हन्तव्यानि हेतुभिः ॥ २४ ॥ 
उयोति्ििरणे-दृदमागमसिद्धसासत्यक्षफटदर्ंनात्‌ । मन्त्रवत्संप्रयोक्तव्यं न 
मीयांस्यं कयचन ॥ २५} जध्तिनिः-- म वुपाऽऽधूनिकविप्रनिथितं शल 
मेतदिति मा न जीगणः । केव तु यत एव सूरिभिमौपितस्य मयितार्थ- 

॥ २६ ॥ मन्वर्थमुक्तावस्यम्‌-- दातवण्य जयो टलोकाथल्यारथाऽऽ्रमाः 
पृथक्‌ । मूत भव्यं भविष्यं च सर्वं बेदाच सिध्यति } २७ ॥ पितुदैवमनुप्याणां 
येटचक्षुः सनातनम्‌ । तचध्चुञ्योतिषं शाखं दिव्यं ज्ञानपतीन्धरियम्‌ ॥ २८ ॥ 
दिव्यं ज्ञानदं किपः भोतेस्मावैक्रियापरः । वेद्रयत्पदितय्यं हि कमेकाटभका- 
शकम्‌ || २९ ॥ 

ट्ति शील्योतिनिवन्धे ज्योतिपपरशंसाध्यायः ॥ 


अय देवज्ञप्रशप्ता ॥ 

नारदः ~ भिस्छन्ध्ञे दयैनीयः श्रौतस्मापेक्रियाप्रः 1 निदीभ्िकः सत्य- 
यादी दवन्नो देवविस्स्थरः ॥ १॥ कौमुयाम-व्यक्ताङ्कः फलक्राठधित्सुकृति- 
मान्पोपरस्मारकः पदीकुरूटकथानशासखकुशलः सिद्धान्तविसाञ्चखः। भिनाभिन- 
सवेणनादिगुणने मुयो महानुद्यमी क्ष्तप्णादिसदहः स एव गणकः शाघ्यौ विदां 
संसदि 1} २ ॥ न्च -भसत्िद्धान्तविचारनातकफटग्रन्थादिचुद्धाथेवितमश्चततो 
गुणवान्स्थिरः पषटपतिः संज॒द्धचित्तः सटा 1 पारटीकट्कवीजशाखकशटः सङ्ग्रा 
मशाख्वन्तमो धर्मिष्ठ गणकः स भूषिषसभायोग्यः कछाह्ञो मतेः ॥ ३ ॥ वराहः- 
अप्रदीपा यथा उलिस्फटिस्यं यथ नण; } दथया्ठविच्सो लोकते शपत्यन्धर 
इवाध्वनि ॥४॥ नासबत्सिके देश षस्तव्यं भूतिमिच्छता । चक्षुभूतो ि यतप्‌- 
स्तत्र पापं न यिद्ते 1] ५॥ ग्रन्यतेश्वाथेतश्नं छृतं जानाति यो द्विजः । अग्र- 
भुक्‌ स भवच्छदधं पनतः पड्क्तिगवनः॥ ६ ।। उृत्स्नाङ्कपाङ्कश्चर दराग- 
णितेनेष्टिकम्‌ । यो ने पूनयते राजा स नाद्मुपगच्छति ॥ ७॥ बनं समाभिता 
ये च निभेमा निपरप्रहाः। अपिते परिपृच्छन्ति ज्योतिपां गतिकोविदम्‌ ।। ८ ॥ 
म्खेच्छा दि यथनास्तेषु सम्यक्राल्रमिदं स्थितम्‌ | अद्रपिवत्तेऽपि पूज्यन्ते क्रं पुन- 


* श्टकोऽपं च. ग. पुस्तणयोर्गसि । 


१२ "के जटेनिप्रद 1 


\ श्रीतरियरानपिनिर्ितो- 


देवविदष्रिनः ॥ ९ ॥ चतुःरतिमपे--अ्रेदित्वब यः ाघ्ं दरनतयं पप्े । 
स॒पदूवितदूपकः पापो शेपो नक्षत्रसूचकः ॥ १० | काटनिर्णये--नक्षवमू- 
चकोधिषटुपवासं करोति यः । स व्रस्यन्धतामिसते साभृक्तयिडन्यिना ॥११॥ 
पुधशाः--नगरद्रारिः लेष्टस्य यद्रतस्यादुप्याचितम्‌। अष्वेशस्तद्रद्ानामग्; सत्यं 
स मन्यते ॥ १२॥ श्रीधरः-न वेत्ति यो जात्तकयर्मपद्धातिं न ब्रद्मसिद्धान्तम- 
वनय गरदन । याल्ारिवादादिषु काटसूचको जेयोऽच सृसयुः खलु तत्छल्प- 
धृक्‌ ॥ १३ ॥ वराहः न मरतिषिद्धं गमयते यक्ति न च प्रश्चमपिपृष्टः। 
निगदति न च क्षिप्यभ्यः स कथं शाघरायैनिज्जेयः | १४ 1 न तत्सदसं 
करिणां वाजिनां वा चतुगणम्‌ 1 करोति देदकाठन्ञो यदेको ्रवचिन्तकः ॥९५॥ 
सृपलः- तथा न माता हतन पिता न स॒; । यद्रत्सावत्सरो र्ग 
स्वयशोधभ॑वृद्धये !॥ १६ ।॥ स्ट--दुः्रमटुविदिन्तितदुप्धेकषितदुष्क- 
तानि कपी! सपर प्रयान्ति नादं दृषा सृषवा च देवकषम्‌ ॥१७॥ वगहः-शरत्वा 
तिथिं भग्रदवासरं च मासोति पमौेयशरंसि सख्यम्‌ । आरोम्यमायुविनयं 
सुर्ताथ दुःस्वमरनां प्रियतां च रोके ।॥ १८॥ 
इति श्रीज्योतिर्निवन्ये देवङ्गमरं साध्यायः ॥ 
रथथं चासाध्पायः 
अथ र्विचार; । 

ताऽ रातरचारः । कर्वपः--अथातः संमक्ष्यामि रविचारपसुत्तमम्‌ । 
सूयचारवशादेव निखिलः कालनिणेयः ॥ १ ॥ वरादः-याश्छेपापौदक्तिणमुत्त- 
रमयनं रवेधनिषठाचम्‌ । नूनं कदाबिदासीयेनेोक्त पू॑शासेषु ।। २ ॥ सामतम- 
यनं सबितुः क्ट ( टका य॑ मृगादैतथेतत्‌ । उक्ताभावो विकृतिः भ्य्ष- 
पर्षणव्यक्तिः ॥ ३ ॥ सतमस्कं ( स ) पव पिना त्वष्टा नामाकमण्डलं 
स्ते 1 स निहन्ति सप भूपाञ्जनाथ ाचाभ्िदुभिकषः ॥ ४ ॥ करयपः-जयचि- 
शद्राहएतास्तामसाख्या; भरषौतिताः । तानकमण्डरे दृए्वा वर्णकारः फलं 
वदेत्‌ ॥ ५॥ सू्मण्डलगा; पापा्ररमण्डलगाः शुभा; । चन्रऽप्यनिष्टदाः 
खक्गकवन्धध्वाद्स्षसनिभाः ॥ ६ ॥ वराहः- तेषामुदये सूपाण्यम्भः कटषे 
रतं व्योम । नगतरशिखसचमरदीं सक्रो मासतअण्डः ।। ७ ॥\ च्तुपिष- 
रौतास्तरवो दीपा यृगपक्षिणो दिवां दाहः । निर्घातभूमिकम्पादयो भवन्यतर 
1 


* अयमप्यायो ए, परस्रे नान्ि) 


ज्योतिर्निषन्भः | ५ 


त्रातः ॥ ८ ॥ न पृथक्फला तेषां भिसिकीरुकराहृदरेनं यदि चेत्‌ 1 
तददयकारणमेषां केत्वादीनां फलं घ्रयाद्‌ ॥ ९ ॥ यस्मिन्यस्मिन्देशे दरन- 
यायान्ति सूर्यविम्वस्थाः । तपिमस्तस्मिन्न्यसनं मदीयतीन। परिङियम्‌ ॥ १० ॥ 
्ुतष्न्टानश्रीरा मुनयाऽ््युत्छष्टधमसचारेता; । (नमस्तवालदस्ताः कृच्छेण 
यान्ति परदेशम्‌ ॥ ११ ॥ तस्करवेद्पचित्ताः प्रदीधनिःन्बासमकुलिता क्षपाः) 
सन्वैष्टननशरीरः श्ोयोद्धवेबाप्परुददशः ।॥ १२ ॥ प्रामा जुगुप्समानाः 
स्वपतिपरघक्रपीडिता मनजाः } स्वपतिचरिते कमे च परा कृत भत्रबेन्त्यन्यं 
|| १३ ॥ गभेप्वपि निष्पन्ना वाहिमचो न प्रभूतवारिमुचः । सारतो यान्ति 
तनतवं कचिकचिन्नायते सस्यम्‌ ॥ १४॥ नारदः-द्ण्डाकारे कवन्धे वा श्वाङ्घा- 
करिऽथ कीलके । टशेऽकमण्डरे व्याधिभीतिश्वौरायं ( ये ) नाशनम्‌ ॥ १५ ॥ 
वराहः-दण्डे नरेन्द्रमृत्यव्योधिभयं स्याद्कवन्धसस्थाने । ध्वाङ्क्ष च तस्करभय 
दधिक्तं कीटकर्कस्ये 1] १६ ॥ नारदः-छब्रभ्वजपताकायेराकास्तिमिरेधनेः 
रनिमण्डलगैभमस्फुटिङ्खमननादानम्‌ ॥ १७ ॥ सितरक्तरपातट्प्णावमाद्‌।नम्‌- 
निष्टदम्‌ । दन्ति द्भिचतुभिवौ राजान्यत्वं जनक्षयम्‌ ॥ १८ ॥ उर्व॑भानकर 
स्तागरैनौशयन्ति ८ शं याति ) चमूपतिम्‌ ( तिः ) । पपनृपसुतं ( तः ) शवेतः 
पुरोधाथिनितेजनेः ( नाः ) ॥ १९॥ धूममूपं पिदङ्गशच जठ्दोऽयोगुसेः सदा। 
उदयास्तमये काटे स्वास्थ्यं तैः पाण्डसनिभेः ॥ २० ॥ भास्करस्ताम्रसकाशः 
शिरि कपिलोऽपि वा} कुङ्कमाभी चसन्तती कोपो वापे शस्यत ॥ २१ ॥ 
आपाण्डुर; स्वणेवर्णो प्रप्मे चिन्नो जरागमे } पर्नोदरामः शरदि दैमन्ते सोहि 
तच्छविः ॥ २२॥ देमन्ते पावृपि ग्रीप्ये रोगानावृष्टिभोतिङत्‌ । पीताभः 
कुष्णवर्णोऽ्को छोदितस्त॒ यथाक्रमात्‌ ॥ २२॥ दन्द्रचाणधमूतिशदानभूपवि- 
शोधकृत्‌ । मयूरपत्रसंकारो द्रादशाब्दं न वपति ॥ २४ ॥ शदरक्तनिमे भाना 
सद््रामो न चिराद्धयेत्‌ । चन्द्रस्य सदध्शो यन्न चान्यं रानानमादिरेत्‌ ॥ २५ ॥ 
वराहः-ग्रीपमे रक्तौ भयषृद्रपोसखसितः; करोत्यनावष्टिम्‌ । दैमन्ते पताञवेः 
करोति नचिरेण रोगभयम्‌ ॥ २६ ॥ मावृट्काटे सद्यः करोति विमखयुतिव- 
ष्टम्‌ । वपोकारे वेष्ट करोति सद्यः शिरीषपुष्पाभः ॥ २७ ॥ नाएरः-अके 
दयापे कीष्मयं भस्पामे शतो भयम्‌ । चिद्रऽकमण्डठे दे तदा चदिधनाश्च- 
नम्‌ ॥ २८ ॥ यटादतिः क्षुद्धयषृत्परदह्य तारणाकृतेः । छत्राहातट् दनय 
खण्डमातुनृपान्तकृत्‌ ॥ २९ ॥ उदयास्तमये भानोविदयुदस्काग्रानेयोदे । तदा 


१ स, प्तः पन" । 


६ श्रीिपराजयिनिमता- 


जपवधे केयस्त्वथ बरा राजविग्रहः ॥ २० ॥ पक्षं पक्षाधरमरदन्दुपिषटात्‌( पव )- 
दूमिदम्‌ । एनानमन्यं ङुरते। रग्दितावदयास्तमे! ॥ ३१ ॥ उदयास्दसमय 
भालुः स्थगितः संनिभः । पयुद खरोषाधर्दषरिदयमेयमदः ॥ २२ ॥ 
यरादः-कृप्णा रेखा सवितरि यदि हन्ति ततो नृपं सचिवः । दिवसकृतः मति- 
सूयो जलक्दुदग्दक्षिणे स्थितोऽनिलकृत्‌ ।॥२३॥ उभयस्थः सटिभयं नूपमुपरि 
हन्त्यथो जन्या ॥ ३४ ॥ वसिष्टः-यय्यपसूयकमस्यां संध्यायामयेनाशनं मदरम्‌ । 
क्षितिपतिकर्दः शौधं सटिर्भयं चा भ्वरेनूनम्‌ ॥ ३५]! वराह-अमल्वपुरव- 
क्रषण्डलः स्फटमिपुटापटदीधैदीधिततिः । अचिकरततनुव्रणयिदमूञ्जमति करोहि 
शिव दिवषः ॥ २५ (। 


दति रपियारः 


^~ जन्य 


अथं चन्द्चारः । 


अमृतकिरणचारं सेटचारेपु सारं विपुलनिखिललोकानन्ददं स॒न्द्रीयम्‌ ! 
सदसदखिखखोकाभोगदं यत्फरं तत्कथितविपमकालज्ञानर्दपं भवच्मि ॥ १ ॥ 
नित्यमधस्थस्येन्दोभीभिमानोः सितं भवत्यधेम्‌ | स्वच्छाययाजन्यदसिते कन्भस्ये- 
चाऽऽतपस्थस्य ॥ २ ॥ सदखिरखमये करिनि खेदीधितयो मूचितांस्तमो नशम्‌ ! 
क्षपयन्ति दपणोदरविहिता इव मन्दिरस्यान्तः ॥ २ ॥ त्यजतोऽर्कतलं शशिनः 
पश्चादवलम्बते यथा श्चाक्ट्यम्‌ । दिनकरवशत्तयेन्दोः पकाशतेऽथः परमत्युदयः 
॥ ४ ॥ भरतिदिवसमेवमकर्स्थानविङेषेण दोक्टयपरिवद्धिः । भवति शशिनोऽ- 
पराके प्ाद्धामे षरस्येद्‌ ॥ ५} नारदः-पाम्यशङ्धोनतशन््रः श्रभदौ मीनमे- 
पयोः; । साम्योनतोदितः श्रेष्ट नयुङ्पकरयोस्तथा ॥ ६ ॥ समोऽक्षधय्यो 
कर्फिचापयोः शरसंनिमः । चापव्रत्कीटदरयोस्तु शूख्वत्तीलिक्न्ययोः ॥ ७॥ 
पिपेतोदितथेनदुदुमिक्षकलदमद्‌ः । यथोक्तोऽभ्युदितधनद्रः भतिमासं सुमि्ष- 
कृत्‌ ॥८॥ वरह.--उन्नतम्रप्च्चुङ्गः नौसंस्थाने विरता चोक्ता । नाविकपीडा 
तस्मिनमचति श्चि सवेरोकस्य \ ९) अर्घोन्नते च रखाङ्खमिति पीडा तद- 
पजीविनां तस्मिन्‌ । भीतिश्च निर्निमित्तं मनुजपतीनां सुभिक्षं च ॥ १०॥ 
दक्षिणविपाणमधानते यद्‌ दुषटलाङ्कलाख्यं तेत्‌ । पाण्ड्यनरेशनिधनक़ृदुयोग- 
कर उलन च्‌! ११॥ समदाद्धिनि सुभिक्षक्षेपवृषटयः प्रथमदिवससदशा 


उ्योतिनिवन्धः ७ 


स्युः 1 1 दण्डवदुटिते पीडा गवां नुपथोग्रदण्डोऽ ॥ १२ ॥ कामुकस्पे युद्धानि 
भूमृतां ज्यायतो ( सा ) जयस्तेषाम्‌ 1 स्थानं युगमिति याम्योत्तरायतं मुमि- 
कल्पाय ॥ १३ ॥ युगमेव याम्यकोघ्यां किंचिततुद्धं सपा्वश्ायीति । विनि- 
दन्ति साथवादान्वृेथ षिनिग्रदं कुयात्‌ ॥१४॥ अत्युच्खयादेकं यदि नदिनोऽ- 
वादूनुखं भवेच्टङ्घम्‌। आवर्जितमित्यसुभिक्षकारि तद्रोधनस्यापि ॥ १५॥ अब्यु- 
च्छिम्ना रेखा समं ततो पण्डे च कुण्डाख्ये । तस्िन्पाण्डलिकानां स्थानत्यागो 


च ४4 


नरपतीनाम्‌ ॥१६॥ शद्ध णमेनेन्दु विङीनमथ वासप्यवारग्रुखम्‌ शङ्म्‌ । संपुणे- 
शद्ध चाभिनवं फा जाविताद्धश्यत्‌ ॥ १७) संस्थानविधिः कथितो रूपाण्यस्मा- 
द्रवन्ति चन्द्रमसः । सर्पो दमिक्षफरो महन्सुमिप्षावहः प्राप्तः ॥ १८ ॥ 
नारद्‌ -आपादद्रयमृेन्द्रधिष्ण्यानां यान्यगः शी । अग्निमदेस्तोयचरयनसपं- 
विनाशक्रत्‌ ॥१९॥ वित्राखाभितयोयान्यपाश्वयाः पापृच्छश्ी । मध्यगः पितृ 
दवस्ये द्विदेवत्ये शुभोत्तरे ॥२०॥ कदयप.-घातुपतुरुयो याम्यवतीं दुभिक्षकृच्छशी | 
शुभदोऽनिटधिप्ण्यस्य सोग्यगो याम्यंगोऽग्रुभः 1 २१ ॥ वसिष्ट.-परजापतेमं 
यदि पतभ वा भिनत्ति चन्द्रीऽन्तकरः भनानाम्‌ । भानां यदा सीम्यगतस्त- 
दानीं जनानुरामं सततं करोति ॥ २२ ॥ सढाऽऽमयमीतिर(म)तीवं दुःखं 
करोति याम्योपगतथ भानाम्‌ । पट्‌ पौष्णतो दादश राद्रधिष्णयात्सुराधिपा- 
दधानि नव कमण)।२३)]। पूरचरापराधापरभागगन्दुमंरक्तेऽखिटखा व्योमचरास्तथव | 
पूव्रोधमुग्भेपु पतेः भरिया स्याद्विवाहिता पभ्यमभागगेषुं | २४ ॥ परस्पर प्रेम 
तयोनृनार्याः परेषु भतो वनिताभ्नियः स्यात्‌ । जघन्यपिष्ण्यानि जटेशसाप- 
रंदरद्रयाम्यामिख्देवतानि ॥ २५ 1 अभ्यपपिष्ण्यान्यदितिद्विदैवस्थिराणि 
दोषाणि समाहयानि । अन्यर्षपिष्णयेऽभ्युटितः श्चा; करोति धान्यं महटवै- 
नादम्‌ ॥ २६ ॥ जघन्यभेत्यभमसंश्येन समाधेमन्येषु च मासि माि। 

जञात्ववमेदं मणिजीवथातुमूलोणेरपूररसादिरानाम्‌ 1 २७ ॥ अर्थं वदज्ज्यानि- 
पिकः मजानं समस्तवस्तूत्तमसंग्रहा्थं । एतानि मायन्यसमाधिकक्षाण्यत्राघ- 

काण्डे विनियोलितानि ॥ २८ ॥ नाद्राहनन्मादिपु यन चोक्तं तवाभिनिद्धं 

तरिनियोजनीयम्‌ ।२९॥ नारदः पिपीलिकाफर हानिवद्धियवाङृता । सुभि- 

सषकृद्विशयेन्दुरविश्ालोऽपनाश्षनः । अवादयुखे शस््रभयं करदो दण्डर्सनिभे।२०॥ 


१ षे. ज्परायेनो ज | क, पुम्तक एव गरन्धा"रदिय, पाड ~ स्वग पाः। २, 
रम्यम शुः] 


+~ ~ 


८ श्रीधिवराजपिनिपिता- 


वराहः- परत्यन्तानुतुपाननिदन््युदुपतेः शुद्धः कुनेनाऽऽहते शच्च यश््नेन शादिजे 
नावृष्टिदुभिक्रत्‌ । भ्रष्ठन्दन्ति नृपान्महन्रयुरुणा यक्रेण चास्पातरुपाज्ुढे याप्य- 
मिदं फलं ग्रच्छतं कृष्णे यथेक्तागमः ॥ ३१ भिन्नैः सितेन पमगधान्ययनान्पु- 
छिन्दात्नेफलवङ्गमस्कच्छमुराष्रद्रान्‌ । पाश्चाख्ककयकटूतकपारपादान्हन्या- 
दुक्ीनरजनानपि सप्तमासान्‌ ॥ ३२ ॥ गान्धारसंवीरकसिन्भुवीरान्धान्यानि 
शेटान््रविडाधिपा् । द्विजं मासान्दुल्र॒शीतरम्मिः सेतापयेद्राक्पतिना 
विभिः ॥ ३३ ॥ उग्ुक्तान्सद बाहनेनरपतींदगतेफान्माखवान्कौटिन्दान्ग- 
णपुद्धमबानय रिवीनायोध्यकान्पार्धिवान. । इन्या्कारवन्ुकितम्स्यदरपतीन्रा- 
जन्यमुख्यानपि शखेयांयरंसद्धयहे तनुगते पण्मासमयादया ॥ २४॥ योधेयान्स- 
"चिवान्सकीरवान्ागीरानय चा्डुनायनान्‌ । हन्यदर्कजमिन्मण्डटः शीतांशु - 
शमासपोढया ॥ २५} मगधान्पथुरंधर पीड्येद्रेणायाय तटं शश्ाङ्कजः । अप- 
रत्र कृतं युगं बदेयदि भिच्या शिनं विनिर्गतः ॥ २६ ॥ कषेमारोग्यसुभिक्षतरि- 
नाशी शीतांशुः शिखिना यदि भिन्नः । कुयोदायुधजीषिव्रिनादं चीराणामधि- 
केन च पीडाम्‌ ॥ ३७ ॥ उस्कया यदा सशी ग्रस्त एव हन्यते । दृन्यते तदा 
नृपो यस्य जन्मानि स्थितः ॥ ३८ ॥ भस्मनिभः परुपोऽरुणमर्तिः शीतकरः 
किरणः परिदीनः । श्यामतनुः स्फटिकस्फुरणो वा क्षुनतडमगय ¢?) च चोरिभ- 
याय ॥ ३९ ॥ शुषे पक्ष संवृद्धे विवृद्धि व्रह्म प्षनं याति वुद्धि परनाश्च } दीने 
टानिस्तुल्यता तुर्यतायामुक्तं कृष्णे तत्फलं व्यत्ययेन ॥ ४० ॥ यदि कुमुदमू- 
णालद्यरगारस्तिथिनियमारपषयमेति वधते वा । अत्रेशरतमत्तिमण्डत्रिपोगी 
भवति मरणा विजयाय शीतरस्मि; ॥ ४१ ॥ 
इति चन्द्रचार; ॥ । 
अथ कुजकचार्‌ः। 
क्दययः - अथातः सृभङ्रक््यामि कुजचारमयुत्तयम्‌ । यत्तः शुभालुभं तेन 
चारेणाखिर्देदिनाम्‌ ॥ १ ॥ नारदः-सप्ताएनवपरषपु स्वोद याद्र्रिते कुजे । 
तद्करमुप्णं तस्मिन्स्यासमनापीडाऽपनितभवः ॥ २ ॥ दशमैकादशे ऋषे द्वादशे 
चा परतीपे । वक्रमश्चुमुखं तस्मिन्सस्यव्द्धिविनाशनम्‌ ॥ ३} कुजे त्रयो- 
द्रे ऋक वक्रिते चा चतुदंशे । व्याखाख्ययक्रं तसन्स्यात्सस्यवृदधिरहेपयम्‌ 
॥ ४ ॥ पञ्चदशे पाडराक्षं तद्वक्रं रुधिराननम्‌ । सुभिक्षषद्धयं रोगान्फरोति 


~ 


= 


स इयतः २ क. र्ग । 


ज्योतिर्निदन्धः । ४. 


' यदि भूमिनः ॥ ५॥ अष्टादशे सप्तदशे तदाऽसिपुशचटं स्यतम्‌ । दस्युभिष॑न- 
ध्यान्यादि नध्येद्धमि पतीपे ॥ € ॥ एस्गुन्योरदितो भामो वन्ब- 
द्वप्रतीपग; । अस्तगश्चतुरास्यक्ष रोक्त्रयविनाङछ्रत्र्‌ ॥ ७ ॥ उदितः श्रवणे 
सुप्य वक्रगो दृपहानिदः । यदिग्भेऽभ्युदितो भामस्तदिग्भूपविनाञ्चनम्‌ ॥ ८ ॥ 
मघामध्यगतो मामस्तेस्यामेष्‌ धतीपगः । अयटशकचर्मयदः पाण्डवदेशाधिपान्त- 
ृत्‌ ॥ ९ ॥ वरिष्ठः- अभ्युदितः पितृधिष्णये तस्िन्नेव प्रतीपगः क्षितिजः । 
पाण्ट्यक्षितिपतिम्रण करोति कल॑ पितीशानाम्‌ ॥ १० ॥ यसिन्दिग्रार 
नक्षत्रे क्षितिजोऽभ्युदयं मतः । तदिगीशस्य भयदो यदि तस्मिन्यतीपगः ॥११॥ 
नारदः--पित्द्िदवधातणां भिवरेचे्योगनारकाः । दुर्भिक्षं मरणं योरं करोति 
यदि भूमिनः ॥ १२ ॥ तिपूत्तरषु रोहिण्यां नजते श्रवणेन्दुभे । अत्ृ्िदशचर- 
न्भामे रोहिणीदक्षिणे स्थितः ॥ १३॥ वपिष्ठः--विश्नाखाविश्वधिष््यान्त- 
पण्णां याम्यवरः कुजः । द॒रभि्षवृष्टिमियकृदादवौ यवि भूमुजाम्‌ ॥१४॥ वराहः 
दक्षिणतो रोहिण्याथरन्मदीजोऽयनिग्रदण़त्‌ दत्‌ । परूमायन्सशिखो वा पिनिन्यात्पा- 
रियाच्रस्थान्‌ ॥ १५॥ नाखः- भूमिः स्वेधिष्ण्यानापरदमामी शुभावहः 
याम्यगोऽनिएफख्दये मेदे मदकरो नृणाम्‌ 1 १६ ॥ वपिष्ः--गेपसिहवृप- 
चापसंस्थिते यज्रिते ्षितिसुतेऽथ बा शना । गोनराण्वगजपाक्षिसमृहो नामेति 
निखिटं च दलं वा ॥ १७ ॥ वराहः विपुलविमलमूर्तिः रकिशुकाशोकवरण 
स्फुटरुचिरमयूगस्तेप्रताम्रभमाभः } विचरति यदि माग चोत्तरं मेदिनीजः इभ- 
करदयनिपानां दादिदश्च प्रजानाम्‌ ॥ १८ ॥ 
इति कुजचारः ॥ 


अथ वुधचारः 1 


ददयपः-- अथातः संमवह््यामि वुधचारं समासतः 1 उदयं न वनजेत्साम्यो 
विनोत्पातेन सदा ॥ १॥ मतद्धवृष्टिसद्ग्रामदु्िक्षानखते भयम्‌ ॥ नारदः-- 

चसुचप्णवचिन्धन्दुधातुभेषु चरन्ुधः 1 भिनत्ति यदि तनारामवृष्टिन्याधिभीति- 
छत्‌ ॥ २॥ अद्रोदिपितृभान्तेपु दृयते यदि चन्द्रजः } तदा दुर्भिं्फठदरोगा- 
नादृष्टिभीतिङृत्‌ ॥ २ ॥ दस्तादिषट्सु तारासु षिचरन्निन्दुनन्दनः 1 पिमं सुभि- 
क्मारोग्यं फुरुते प््ुनन्द्‌नम्‌ ॥ ४ ॥ अदिवुध्न्यायंम्रेय याम्यमेषु चरन्यादि । 
भातुक्षोभं च जन्तूनां करोति शदिनन्दनः ॥ ५॥ दस्वारूणेनऋत्यरेवतीपु 

९७. प्दुरे प्रः । 


९० भीणिवरानयिनिपरिने- 


चरनुधः । भिपकूतुरगवाणिज्यवृत्तीन नादादस्तदा ॥ ६ ॥ पूत्र्रये चरन्पौम्यो 
योगतारां भिनत्ति चेत्‌ । श्चुच्छलछामयतोये भ्यो भयदः भाणिनां तदा ॥ ७ ॥ 
याम्याप्निषातृवायव्ययिष्ण्येषु माता गति; } रेप्रीनुसापपित्येषु शेया मिग्रा- 
दया मततिः ॥ ८ ॥ संिप्तां , दित्तिमाम्यायमेञ्यपिष्ण्येपु या मति; । गत्तिस्ती- 
क्णानचरणादिवुध्न्ये्द्राणविभेषु या ॥ ९ ॥ येगान्तिकान्तयविश्वाबुपूलगस्येन्दु- 
जस्य च । पोरा गति्ैरित्राष्वसुवारणमेपु च ।॥ १० ॥ इन््राभि- 
मितरमातेष्डमेषु पापाया गतिः । मराृता्रासु गतिपूदितो वाऽस्तमितोऽपि वा 
॥ ११ ॥ एतावन्ति दिनान्येव दृदयस्तावन्त्यददयगः । चत्वारदित्कमाश्चिगराद्‌- 
द्ाविदादिशतिनेव ॥ १२ ॥ पश्वादुरीकादरेतिदियसः शशिनन्दनः ] प्राक्ृतायां 
गती सस्यक्षिमारोग्यसुभिषछत्‌ ॥ १३ ॥ मिभ्रसंकषिप्तयोमैध्यफल्दोऽन्यास्नि- 
एद्‌; ॥ १४ ॥ वसिष्टः--विकख ऋर्व्यसुवक्रप वक्रा स्युर्वा धनस्य गतिमेद्‌ । 
विविध तासु कोत्यदिूरमेयं वटीयधित्‌ ॥ १५ ॥ शखभयाभयनननी 
विकला ऋज्वी च देहिनां शुभदा । अधैविनादनकरी त्वनुवक्रा भूषयुदधदा 
वक्रा ॥ १६ ॥ नारदः--वैश्राखे रावणे पापेऽप्यापटिऽभ्युदितो बुधः । जनानां 
पापफलदस्त्वितरेषु शुभप्रदः ॥ १७॥ वराहः--पापे करोति उमरे माये 
वातं तथा च चन्द्रसुतः } आपदे रोगमयं वदास श्रावणे च दुरभिकषम्‌ ॥१८॥ 

आपाढमासे यादे शुरूपक्ष सोमस्य पुचोऽभ्युदयं करोति । देशस्य भङ्गः स्थ 

राष्मङ्गं जलस्य शोप परवदन्ति तज्ज्ञाः| १९ ॥ नारदः-श्पोर्जमासयोः शख- 

दुभिक्षाप्रिभयमदः 1 वसिषठः--रुद्धान संीम्येऽस्तमिते पुराणि यान्यु्रमे तान्यु- 

प्यान्ति मोक्षम्‌ । अन्ये त॒ परश्रादुदिते वदनि खामं पुरार्णां भवतीह तज्जाः 

॥ २० ॥ हेमकान्तिरय वा शुकवणेः स्फाटिकेन मणिना सदृशो वा । स्निग्ध- 

गुिस्सयु् हिताय व्यत्यये न सुमरुच्छरिदुत, # ९ ५ 


इति वुधचारः ॥ 


[यरी गे 


अथ गुरुचारः। 


करयपः--अथात् संमवक्ष्यामि गुरुचारपनुत्तमम्‌ । अनेन गुरुचारेण प्रभवा- 
चयन्दलक्षणम्‌ 1 १॥ वराहः--नक्षनेण महोद यपुपगच्छति येन देवपतिमन्त्री ! 
तत्सं बक्तग्यं वै मासक्रमेणव ॥ २॥ वषीणि कार्तिकादीन्यात्रेयाद्वदया- 
ययोगीनि  करमशखिमं तु प्चममुपान्त्यमन्त्यं च यदरपैम्‌ ॥२॥ नारदः--पीडा 


ज्योतिर्निवन्पः । ११ 


स्यात्ार्िके वरे रथगो्युपजीविनाम्‌ । ुच्छचामरिमयं वृद्धः पुप्पकोौमुम्भजी- 
बिनाम्‌ ॥ ४ ॥ अनावृष्टिः सौम्यवर्पे मृगाखुशटभाण्डजः । सवैसस्यङ्गधो 
व्याधिर्ेरं राह्म परस्परम्‌ ॥ ५॥ निवृत्तवराः क्षितिपा जगदानन्दकारकः । 
पृिकर्मरताः सरव प॑ेध्ेऽध्वरतत्पराः ॥ ६ ॥ मायेश्दे सततं सर्वे पितपूजन- 
तत्पराः ! सभि सेममारोग्यं वृष्टिः कपैकसंमता ॥ ७॥ चौराश्च प्रबलाः दीर्णा 
दुमीम्यं सुमनः खटः । शचिदरवृषटिः कचित्सस्यं कविदधवृदिथ फासुने॥८॥ चतरे 
वदे मध्यमा वृषटिरत्माघ्नं सुटुरमम्‌ । सस्यायेवृष्टयः खरा राजानः कषेमकारिणः 
॥ ९ ॥ शना धपनिरता राजानः समजा भृशम्‌ । निष्पत्तिः स्व॑सस्यानाम- 
ध्वरोुक्तचेतसः ॥ १० ॥ रृक्षगुरमर्तादीनां कषमं सस्यविनादानम्‌ । ज्ये 
धमेत्जञाः सनृपाः पीडिताः परः ॥ ११ ॥ एचिदृष्टिः एचिद्वद्धिः कचि- 
त्सस्यं न च $चित्‌ । आपादेच््दे क्षितीशाः स्युरन्योन्यजयकाडूक्षिणः )१२॥ 
अनेकसस्यसंपूणौ सुरस्पथिजनाकुला । पापपाखण्डिदन््री भूः भरावणेऽ्व्दे वि- 
रानिता ॥ १३ ॥ पूर्वसस्यस्य संपूर्तिनदां यात्यपरं तु यत्‌ ! मध्य्टमैहत्सस्यं 
नृपाणां समरं मह्त्‌ ॥ १४ ॥ अन्दे भाद्रपदे रोके केमाकषमं $चित्फाचित्‌ । 
धमधान्यसुपृद्धिथ सुमिक्षमतिव्रष्टयः ॥ १५ ॥ भगन्त्याभयुजे वर्प संतः 
सवंजन्तवः 1 सुवृष्टिः स॑सस्यानि फटितानि भवन्ति च ॥ १६ ॥ सौम्यभागे 
घरन्भानां प्मारोग्यसुभिक्षछृत्‌ । विपरीतं गुरुयास्ये मध्ये चरतति मध्यमम्‌ 
॥ १७॥ पीताभ्िश्यामद्रितरक्तवर्णोऽद्विःराः क्रमात्‌ । व्याभ्यमिरणचोराखभय- 
कृसाणिनां तदा ॥ १८ ॥ अनावृष्टिं धूमनिभः करोति सुरपूनितः । दिवा टो 
नृपधं त्वयवा रषटूमाशनम्‌ 1१९॥ संवत्सरः शरीरं स्यात्छृ्तिकारोदिणीत्यमे। 
नाभिस्त्वापादाद्ितयमद्रो षटकुसुमं मया॥२०॥ दुर्भिष्ापिमरीतिः शरीरे दरूरफी- 
दिते । नाभ्या तु शुद्यं ष्ये सम्यग्ताफलक्षयः ॥२९॥ हदये चस्यनिधनं शमं 
स्यात्पीहिते शुभः । मेपराधिगते जीवे सीतिमेपविनादानम्‌ ॥ २२ ॥ सस्यवृद्धिः 
परजासेग्यं वृष्टिः फपेकसरमिता । वुपराशिगते जीवे शिरुदीपदयनानम्‌ ॥ २३॥ 
मध्यवृष्टिः सस्यहानिरपाणां समरं मदत्‌ । जनानां भीतिरीतिव नृपाणां दारणं 
भयम्‌ ॥ २४ ॥ पिभरपीदा मध्यवृष्टिः सस्यवृदिस्तृतीयभे ॥ २५ ॥ मभूतप- 
यसो गादः सुजनाः सुखिनः द्विपः 1 मदोद्धताः कर्किणीग्ये सस्यवृटियता 
परा | २६ ॥ सिहराग्रिगते जीवे निःवा भूसुरसनन7ः } अतिवृटटमपं 
मृषा युद्ध खयं ययुः ॥# २७ ॥ जि कन्यागते पृष्ठ वृष्टिः सस्या; पितीन्सः। 
मपतन्मुषाः क्षितिषुराः सरस्याः स्पुनिलिखा जनाः । २८ ॥ जवि तन्ते 


९ ६४ 
१९. ^हिम्यर* | 


१२ भ्रीत्िवराजविनिर्मितो- 


सर्वं धातुूाुलं जगत्‌ । तथाऽपि धात्री संफीणौ पनधान्यसुदृ्टिभिः ॥२९॥ 
मरोद्धतानां भूपानां युद्धे जनपदक्षयः ! अनुला टृष्टरत्युग्रं डामरं कीट गर्रा 
॥ ३० ॥ जीवे चापगते भीतिरीतिभ्रैपावदं महत्‌ । अतुन्या वृष्टि्युग्रा पीडा 
निःखाः क्षित्रीश्वराः ॥ ३१ अशत्रवो जना धाघ्री पणी सस्याधवृटिभिः। 
चीतरोगभयाः सय मकरस्थे सुरा्यिते ॥ ३२ ॥ सुरस्पधिननथौत्री फर्पुष्पा- 
वृष्टिभिः । संपूणा कुम्भे जीवे त्वीतिरोगयुता घरा ॥ ३३ ॥ धान्यधतृ्टः 
रंपूणां फएचित्तेमं चिद्धयम्‌ । न्यायमागेरता भूषाः सर्वै मीनस्थते गुर 1३४ 
वतिष्टः-कुन्देन्दुशङ्स्फटिकमवालनीदारमुक्ताफलसंनिमामः । एवंविधो देब. 
गुरुजेनानां श॒ममद्‌ः छेशनिवारकय ॥ ३५॥ 


रति गुरूचारः ॥ 
अथ शुक्रचारः। 

नाददः--सौम्यमध्यमयान्येषु मार्गेषु धितरवीययः; । शक्रस्य दस्रभाज्तेयाः 
पयाये विभिदधिभिः !॥ १ 11 नागेभैरायताश्रव वृपभगोनरदवः । मृगाजद्‌- 
हना स्युस्ता याम्यान्ता वौथयो नवे ॥ ९॥ वतिषटः- अथ कययापि नवानां 
वीयीनां फलानि यानै तान्यधुना ॥ ३ 1 नामवीथिविचरन्भुगोः सुतः पश्चिमे 
दिशि च वृष्टिनाशचरत्‌ ॥ कषेमङृर्सुखकरो गजवौथ्यामर्षवुदधिमतुलां करोति सः 
1 ४ 1 शाीक्षुगोधूमयवादिसस्यसेपूणेधा्री नितरां विभाति । रेरावतोक्षा- 
ययोश्च वीथयो; स्थिते सिते संयाति राजनाशः ॥ ४ | गोवीथिगे दत्यपरो- 
दिते भूषिभाति नानाविधसस्यद्एटया (दृष्टा) । जरदवायां मृगसंश्गितायां 
मध्याऽधवृष््मददादवथ ॥ ५ ॥ क्षितीशसद्प्रामक्षितिरतिरी( मातस्तये तिर 
देभेयं वारिभयं जनानाम्‌ । अजाभिवीध्योरतुकाप्रिभीतिः पिंचिकचिदर्षति वास- 
योऽपि ॥६॥ उद्ग्वीथ्यां स दत्येज्यश्वास्तगश्वोदितेऽपि दा । सुभिश्षटन्मध्यवी- 
थ्यां समः स्या्ाम्यगोऽशुमः ॥ ७ ॥ वराहः--भरणीपू्ैविमण्डरगृक्षचनुष्के 
सुभिक्षकरमाद्यम्‌ । वद्गाद्गःमरहिपवाह्निककलिङ्घदेशेषु भयजनकम्‌ ॥ ८ ॥ 
अघोदितमारोदेद्ग्र्ेऽपरो यदि सितं ततो हन्यात्‌ । मद्राशवशूरसेनकयोधेयक- 
कोटिवेषेनृपान्‌ ॥ ९॥ भचतुष्टयमाद्रोधं द्वितीयमपि चाम्बुसस्यसंपर्यै । 
पिमाणामभुभकर विशेपः कूरचेष्टानाम्‌ ॥ १० ॥ अव्येना्ाऽऽक्ान्ते भ्टेच्छा- 
टबिकां जीवगोमन्तान्‌ 1 गोनदरनीचशूद्रान्यदेहांघानयः सृशति ।११॥ विचर 
न्मषादिप्चकसुदितः सस्पमणागाकृच्डुत्ः । क्चस्करभयजननो नीचोन्ननिसंक- 


ज्यातिर्नवन्धः। १३ 


रकृरथ ॥*१२ \ पित्रपरेऽ्वषन्थो हन्त्यदमकनापिकाञ्छवरगूद्रात्‌ ! पष्डरपरा- 
स्त्यमोखिकवनवासिद्रविडसामुद्रान्‌ ॥ १३ ॥ स्वात्याद्यं भत्रितयं मण्डटमेतचतु-. 
यमभयकरम्‌ । ब्रहमषत्रमुभिक्षाभिवृदधमे मित्रलामाय ॥ १४ ॥ अत्राऽऽकरान्ते 
मृत्युः पिरातमर्ठैः पिनष्टि चेक््वावून्‌ । भत्यन्तावन्त्यपुखिन्दङ्णान्ती- 
रतेनांध ॥ १५ ॥ ज्येष्ठाय प्क्ष क्षुततस्करतेगदं मवाधयते । कामीरारमवः- 
अत्स्यान्सचास्देषौमबन्तीं च ॥ १६ ॥ आरेदेऽ्याऽऽभीरदरविडाव्वषएत्रिगतेसौरा- 
रान्‌ । नाशयति सिन्धुसोबीरकांशच कादी्वरस्य वेधः ॥१५७॥ पठं पण्नक्ष्रं ुभ- 
मेतन्मण्डटं धनिष्टाव्म्‌ । भूरिथमगेकुखकुखमनस्पधान्यं कवित्समयम्‌ ॥ १८ ॥ 
अव्राऽऽरोहे चुदिकगान्धाराचन्तयः प्रपीड्यन्ते 1 वैदेहवधः प्रस्यन्तयवनेशकदा- 
सपखिवृद्धिः ॥ १९ ॥ अपरस्यां खात्याच्रं ज्येष्टां चापि मण्डलं शुभदम्‌ । 
पित्रा परस्यां शेषाणि यथोक्तफरुदानि ॥ २० 1 ज्योतिषफयेदये--यान्याष्ट- 
केऽम्बुदद्ररं तत्रास्ते गमिते सिते । मूदिवृष्ियुता धात्री सस्यवृद्धिः भ्रनायते 
॥ २१॥ मयां पचक वायुद्रारं शुकरेऽस्तमागते तत्र मेयोननतियुता योः पयो 
नेव युश्चति ॥ २२ ॥ स्वातित्रयेऽस्तमायति धमद्रारं मुगोः सुते ! तत्राऽऽरोग्य- 
सुखक्षेमयताः स्यु्षमिणो जनाः ॥ २३ ॥ ज्येष्टां प्क धूटिद्रारं तत्ास्त- 
मागते | अशनि्ुद्धीतिरत्यन्तं विग्रहो दारुणः सिते.॥ २४ ॥ बासवाश्वीमपयेन्ं 
काश्चनदरारमीरितम्‌ । तत्ास्तमागतै शकर सस्ययदधिः मजायते 1 २५॥ भिन्द 
नातोऽनलक कूखातिक्रान्तवारिवादयभिः । अग्यक्ततुङ्कनिच्रा समा सरिद्धिभेव- 
वि घी ॥ २६ ॥ वरिष्ठः-भिनत्ति रेदिणीचक्रं शुक्रः पेतृमतारकम्‌ । यद्‌ 
तदा भवत्येव कपालास्थिपरयी धरा ॥२७] च; समस्तदिवसं भयदधाऽऽमयः 
सदा । दिनार्धं मति दृ्थेत्परेपां वलभेद्त्‌ ॥ २८ ॥ मरदः---पुषैस्यां दिक्षि 
जलदः शमकृतपितुपश्चके । स्वातीत्रये पथिमायां सम्यक. शुक्रस्तयाविधः 
॥ २९ ॥ विपरीते तनकर्पििृद्यधमेयुतः । कृष्णाष्टम्यां चतुदेश्याममारया 
वा यदा सितः ॥ ३० ॥ उदयास्तमयं याति सदा जरमयी क्षितिः । मियः 
सप्तमराक्षिस्थो पश्वासाग्बीयिसंस्थिता ॥ २३१ ॥ गुरमुक्रायनापृषटिदुभिषत- 
सरणपरदौ । शुजक्तगीवरविजा; पुक्रस्यप्रे सदा यदि । युद्धातिवायु- 
दुभि्रनटनीककरास्तदा ॥ ३२ ॥ पयक्फडानि वरेणेक्तानि--निदन्ति 
शुक्रः क्षितिजेऽग्रतः भजा हतादमदकषदवृष्ितस्करः । चराचरं  व्यक्त- 
मभोचरापय दिग्रो रनोर्काददनश्च पीदयत्‌ 1 ३३ ॥ साम्याऽस्तोदययोः पुरो 
भूगुसुवस्यायस्यितस्तोयहटरोात्का्नपिचजांभ फुर पप्णाति च ग्रभिरन्‌ । 


१४ श्रीक्षिवराजविनिर्मितो- 


दन्यातमवनिताधिरत्रिकमि ्रङ्गोपजीन्यान्दयान्बरयान्गाः सद वादमैनरपतीन्मू- 
टूनाति पशादिदाम्‌ ।२३४॥ वृदस्पता दन्ति प्रस्थिते भृगोः सितं समस्तं द्विगगोसुरा- 
ख्यम्‌ ¡ दिशं च पूरव करकासूजोभ्ुदा गरे गदो भूरि भवेय शारदम्‌ ॥२६॥ 
शर्मरे स्लेच्छयिडालकुञ्जराः खरा मदिप्योऽसितपान्यसूक्रराः ! पुछिन्द दरा 
सदक्षिणापथाः क्षयं व्रजन्त्यक्षिगदो मरुद्धव; ॥ ३६ ॥ परावरृपि शुक्रः भार्व्या 
दिशि स्थितोऽसपं जलं सृजति } धान्य च भूरि कुरुते तृणं च वहु जायते तत्र 
॥ ३७ ॥ अपरां निपिवमाणः काष्ट शुक्रो जरं सुनति भूरि । धान्यं कुरुते चाल्पं 
तृणं च वहु जायते तत्र ॥ ३८ ॥ उदकस्यो दक्षिणस्थो वा वलवान्भा्गैवः 
सदा } विवला याम्यगाश्चान्ये सोम्यगा विनो ग्रहा; ३९ ] रिखिमयमन- 
लाभे शस्रकोपश्च रक्ते फनकनिकपमीरे व्याधयो दत्यपूज्ये । इरितकपिलस्पे 
श्वासक्रासभरकोपाः पतति न सिं खाद्धस्मरुक्नासिताभे ॥ ४० ॥ दधिकुसु- 
मशादधुन्कान्तिभृस्सुटविकसत्किरणो वृहत्तमुः । सुगततिरविषतो जयान्वितः 
कृतुयुगरूपधरः सिताद्ययः ॥ ४१ ॥ 
इति शुक्रचारः ॥ 


अय्‌ शनिचार ॥ 


नारदः-श्रवणानिलदस्ताद्रीभरणीमाग्यभेष च | चरञ्तैथसो नृणां सुभि्षा- 
रोग्यसस्यश्त्‌ ॥ १ ॥ जटेदासापमदन्नक्षत्ेपु सुभिकषत्‌ । कच्छा 
मृखेऽहिवैध्नयान्त्यमयोभेयम्‌ 1 २ ॥ वराहः-यदा विशाखासु मदेन्रमन्नरी सुत 
भानोदेदनक्षंयातः 1 तदा भरजानामनयोऽतिधोरः पुरभदोभे ( भभेदो ) गतयोभ- 
मेकम्‌ 1 २ ॥ वरिष्ट-अनुक्तमेप्वकैसुतः परजानां चरंस्तदा मध्यमनृष्टिद्‌; 
स्यात्‌ । कीटानपञ्चाननककैेपु चरज्छनिः कषुद्धयदः परजानाम ॥ ४ ॥ टमं 
कु्रचिदामयश्च तथाऽपि जीवन्ति जनाः कंचित्‌ । कन्यानूयुग्मे षटचापसं- 
स्थितः स्वक्षत्रसंस्थोऽपि शुभदः स्यात्‌ ॥ ५॥ बङ्गगङ्ककाद्मीरकलिङ्गगौडसो- 
राटेशेप्वशुभमदः स्यात्‌ ॥ & ॥ ््षुभ्यन्ति क्षितीशाः मचटति वसुधा मोदते 
दस्युवर्गो धीरंशो बुद्धिभानां जनपदहरणं चित्रवपीं पयोदः । चन्द्रार्कौ 
मन्द्रस्मी ग्रहगणसदित वान्ति वाताः परचण्डा्क्राकारं समस्तं श्चमति जग- 
दिदं मीनगे सूर्ेसूनौ ॥ ७ ॥ पएथक्फखानि बरदणोक्तनि--तुरगतुरङ्गपचा- 


१ख., ^तेसितः °| 


उयोतिरमवन्यः ! १५ 


रककवितरयामात्यहाऽफनोऽभ्िगतः । याम्ये नतेकवादकगेयशक्ुद्रनृ८ ष्ट )- 
तिदय ॥ ८ ॥ बहृखास्थे पीड्यन्ते सारेऽन्युपजीषिनथ मूपाश्च । रोदिण्यां 
वोशरमद्रकाक्षिपाश्चालक्ाकटिफाः ॥९॥ मृगशिरसि पत्सयाजफयजमाना्यन- 
नमध्यदेशाथ । रोद्रस्थे पारतरमर्तैटका [ र ]रजकचीराश्र ॥ १० ॥ आदित्ये 
पाञ्चनदमत्यन्तसुरा्सिन्धुसोवीरान्‌ । पुष्ये घाण्टिकधापिकयवनवणिकितवकुसु- 
मानि ॥ ११ ॥ सपं जलर्दसपौ; पित्र्ये वाह्ीकचीनगान्धाराः । भूलिकपा- 
रतवैश्याः कोष्ठागाराणि वणिजच्र ॥ १२ ॥ मामग्ये रसविक्रयिणः प्ण्यत्ली- 
कन्यका महारा; । आ्यैम्णे ( मणे ) नृपगुडलवणयक्षकाम्बूनि तक्षगनिराः 
॥ १२ ॥ शसते नापित्तचाक्रिकवारभिपक्सूधिकद्विपग्रादाः । बन्धक्यः कोश- 
रका माखाकाराथ पीच्यन्ते ॥ १४ ॥ चित्रास्थे प्रमदाजनरेखकचिव्रह्ञवित्र- 
भाण्डानि । स्वाती मागधचरदूतसूतपोतपुबनरद्या;ः ॥ १५॥ देनद्रान्याख्ये 
भ्रगतैचीनकोदृतकुस्कमं लाक्षा । सस्यान्यथ मलिष्ठा कोमुम्भं च क्षयं याति 
॥ १६ ॥ मेत्रे कुरतरङ्णखपकाश्मीराः समन्निचक्रचराः } उपतापं यान्ति 
जना भवति विभेदश्च मित्राणाम्‌ ॥ १७॥ व्येषु नृपपुरोहितनृपपुज्यय्ये्कुल- 
्रेणयः } मू तु काशिकोदाटपाश्चालफरापधियोधाः ॥ १८) अग्येऽङ्गवद्ग- 
कोशर्मिरिवरनान्मागधपुष्टूमिधिलं श } उपतापं यान्ति जना वसन्ति ये तात्र- 
रि्त्यां च ॥ १९ ॥ दैवे चरप्फरुत्रशरन्दश्षाणभिहन्ति यवनां घ । उलयनी- 
शवरान्पारियात्रकान्कुन्तिमोनांय ॥ २० ॥ भरवणे राज्याधिकृतान्विमाग्यानिि- 
पकः पुरोदितकटिद्गगन्‌ । षसुमे मगघेद्जयो वृद्धिश्च जनेष्वधिषतानाम्‌ ॥ २१॥ 
साजे शतभिषजि भिपकविद्ीण्डिकपद्यनीतिवा्नाम्‌ । आद्िध््ये नव्यो यान- 
यराः सी हिरण्यं च २२॥ रवस्य रानमृतः क्चवदरीपाभिताः शरत्सस्यम्‌ । शव- 
रार निपीड्यन्ते यवनाश्च शनधेरे चरति ॥ २३ ॥ अण्डजा श्विनो यदि 
विरः क्षुद्धयदरयदि पीतमयूखः । दस्भयाय च रक्तसवर्णो भस्मनिमौ वह्- 
रकरथ ॥ २४ ध वद्येकान्तिरमलः शुभदः भजाना वाणातसरीकुसुमत्र्णनिमध 
शस्तः | यं चाति च्छति तत्सवर्णं सू्यात्ममः क्षपयतीति मुनिपरवादः 
॥ २५ ॥ मूरध्यकं च मुखे त्रीणि गुद दरे नयने तथा । हृदये पञ्च कऋस्नाणि 
यामहे चतुय ॥ २६ ॥ वामपादतले प्रीणि दक्षिणे अरणि त्र तया। 
त्रारि दक्षिणे दत जन्यभद्रूविजः स्थितः ॥ २७ ॥ रोगो खामस्तया शनि- 
सौभ संख्ये च यन्यनमू । आयासे यात्रा च अधटामः ब्रमात्फलयर्‌ 


१ एर व्टाशछम० | २ $, ददिष) 


१६ श्रीकिवराजविनिपते- 
॥ २८] वक्रकृद्रविजस्येह तद्रकफलमीदश्म्‌ । करोर्येव समः साम्यं श्रीधरो 
व्युक्रमात्फलम्‌ ॥ २९ ॥ 
` इति शनिचारः ॥ 
अथ राहुचारः॥ 
निप [५ किरासुरस्येदम्‌ (न [१ ॥ 
चरह--अपृरस्वदनिशेपाच्छिरः किकासुरस्येदम्‌ ! परणरपरितयतत 
ग्रहतां यातं वदन्त्येके ॥१॥ इन्द्रकमण्डलछाकृतिरसितर्यात्कि न दृश्यते गगने 1 
अन्यत्र पैकालाद्ररमदामात्कमलयोनेः ॥ २ ॥ युखपुच्छनिभक्ताङ्गः युजद्गमा- 
कमरयुपदिशन्त्यन्ये ¦ कययन्त्यमू्तमपरे तमोमयं रहिकियाख्यम्‌ ॥ २ ॥ यदि 
मूता भमिचारी रिरोऽयवा मण्डली भवति राहुः । । भगणर्धेनान्तरितो दाति 
कथं नियतचारः ॥ ४॥ अनियतचारः स तु चेदुपलन्िः संख्यया कथं तस्य | 
पुच्छाननाभिधानोऽन्तरेण कस्माच शृदाति ॥ ६॥ अया मुनेन्द्ररूपः पुच्छेन 
मुखेन वा सेति । युखपुच्छान्तरसंस्थं स्थगयति कस्मान्न मगणाधेम्‌ ॥ ६॥ 
राद्यं यदिः स्यादूगरस्तेऽस्तमितेऽयवोदिते चन्द्रे । तत्समगतिनाऽन्येन ग्रस्तः 
सूर्योऽपि दृश्येत ॥ ७ ॥ भूयां खग्रहणे भास्फरमकंगरे मविशन्तीन्दुः । - 
अग्रदणमतः पथानेन्दोभानोध पूषरर्धे ॥ ८ ॥ क्षस्य सखच्छाया यथैकपाशच 
भवति दीया च । निशिनिश्चि तद्द्‌ मूमेरावरणवश्रादिनेशस्य ॥ ९ ॥ सूर्या- 
र्सप्तमराशी यदि चेदग्दक्षिणिन नातिगतः ! चन्द्रः पु्रोभियुखद्छयामौवीं तदाः 
यिशति }] १० ॥ चन्द्रोऽधस्यः स्थगयति रबिम्बुदबत्समागतः पशवात्‌ ¡ मति- 
देशमतधिनं दग्विपयाद्धास्करग्रहणम्‌ ॥ ११ ॥ आवरणं महदिन्दोः कुण्ठावि- 
पाणस्ततोऽपंसंखन्नः ! स्वस्यं रवेयेऽतोतस्तीकष्णविपाणो रविभ॑वति ॥ १२ ॥ 
एव मुपरागकारणमुक्तमिदं दिव्यदण्भिरचार्येः । राहुरकएरणमस्मिजित्युक्तः 
चाखसद्धाषेः ॥ १३॥ योऽसावसुरो राहृस्तस्य वरो ब्रह्मणाऽयमाज्ञप्ः। आप्या 
यनमुपराग दत्तहतासेन ते भविता ॥ १४ ॥ तस्मिन्कारे सांमिष्यमस्य ते- 
नोपचयते राहुः । याम्योत्तरा शदिगतिगेणितेऽप्युपचर्थतेऽ्थेन ॥ १५॥ न कृथं- 
चिदपि निमित्गररणं विज्ञायते निमित्तानि। अन्यस्मिन्नपि काले भवन्त्यथोरपात- 
रूपाणि ॥ १६ ॥ पशचग्रहसेयोगान किर ग्रहणस्य संभवौ भवति । तटं च 
जलेश्टम्यां न पिचिन्त्यापिदं विपधेद्धेः ।॥ १७॥ अबनत्याञ्क ग्रासो दिगेया 
चलनयाऽवनत्या च । पथ्यवसानद्रेखाकरणे कथितानि तानि मया ॥ १८ ॥ 
पो राहुचारो ग्रहणोपयोगित्वाच्त्र छिखितोऽसित । 
इति रहुचारः ॥ 


------~ ~ 
४ ५ ~~ ~ 


उयातिरनिवन्धः | १७ 


अथ केतुचारः । 

यरहः-गागौयं शिखिचारं पाराश्चरपसितदेवलस्रतं च । अन्यथ बहूधा 
क्रियतेष्यमनाङुरुथारः ॥ १ ॥ ददोनमस्तमयो बा न गणितविधिनाऽस्य 
राकयते हातुम्‌ । दिव्यन्तरिक्षमामाच्चिविधाः स्युः केतो यस्मात्‌ ॥ २॥ 
अहृतत्रिऽनस्यं यरपिस्तककेमुखूपमेवोक्तम्‌ । खदयोतपिदाचाख्यमणिरत्नादीन्प- 
रित्यञ्य ॥ ३ ॥ ध्वजदास्नमचनतरतुरगकंञ्जराव्रेप्वथाऽन्तरिक्षास्ते [ -दिन्पा 
सक्षत्रस्था भौमाः स्युरतोऽन्यया क्चिखिनः ॥ ४ ॥ शतमेकाधिकमेके सदसरमेकेः 
बदन्ति केतूनाम्‌ । वहरूपमेकमेव माह मुनिर्नारदः केतुम्‌ ॥ ५ ॥ येको यदि 
चहवः फिमनेन वरं तु सर्वथा वाच्यम्‌ । उदयास्तमने; स्थानः स्पेरधूमित- 
र्णः ॥ & ॥ यावन्त्यदानि द्यो मासास्तावन्त एनफरपाकः । मासेरब्दणनि 
वेत्मथमातयक्त्रयात्परतः । ७ ॥ हस्वतनुः भसन्न;ः क्िग्धस्तृजुरभिरसंस्थितः 
शष्टः ! उदित चाप्प्यभिर्ः सुभिक्षसाख्यावदः पेतुः ॥ ८ ॥ उक्तयिपरीत- 
रूपो न शुभकरो धूमकरतुरुत्पनः । दनद्रायुप्रानकारी विशेषतो दितिशूले बा 
1 ९ ॥ हारमणिहेमरूपाः फिरणास्याः पश्व्िञ्चतिः सत्रिखाः; । पागपरदिशो- 
श्या नृपतिविरोधावदा रत्रिजा; ॥ १० ॥ शुकवदेनवन्धुनीकलाक्नाषतनो- 
पमा हुताद्राुताः । अघ्रेव्यां खयन्ते ताबन्तस्तेऽपे शिखिभयदः ॥ ११ ॥ 
येक्रशिखा मृत्युसुता रुक्षाः छृष्णाश्च तेऽपि तावन्तः । दृश्यन्ते याम्यायां 
जनमरकावेदिनस्ते च ॥ १२॥ दपंणवृत्ताारा विषिखाः पिरणान्विता 
धरातनयाः । श्रुद्धयदा दाविश्तिरणान्यमम्नुतेटनिभाः 1 १३ ॥ शरविकिरण- 
दिमकरन्द्कुमुदकुसुमोपमाः सुताः; धनिनः 1 उत्तरतो दृध्यन्ते त्रय; सुभिक्नावहाः 


# 2 = ० ० 9 
चण 


शिखिनः ॥ १४ ॥ व्रद्मसुत एक एव त्रिविखो वणखिभियुगान्तकरः । अनि- 
यतदिकसंम्रभवो विदेयो ब्रह्मदण्डाख्यः ॥ १५ ॥ श्रतमरभिदधितिमेकसमेतमकरेन 
पिरदिताऽन्यस्मात्‌ । फययिप्ये केतूनां शतानि नव रक्ष्णः स्पटः ॥ १६ ॥ 
सम्येदान्योरदयं शुक्रसुता यान्ति चतुरकीत्याख्या; । विषुनसिततारकासन 
स्निग्धाय मन्ति तीव्रफलाः 1 १७ ॥ स्निग्धा प्रभासमेता त्रिदिखाः पष्टिः 
दनशराङ्करुढा; । अतिकएटफ्ा छयाः सर्वते कनफसंहाः ॥ १८ ॥ विकचा 
माप रुम्सुत्त; सितेस्ताराः शिरापरित्यक्ताः । पष्टिः प्र्भिरपथिा निग्धा 
यान्पाधित्ताः पापाः ॥ १९ ॥ नातिव्यप्ताः सूस्मा दीपी; गुखा यथेष्टदिर्भ- 
भवाः | बुधजन ( म्न) स्करसङ्गाः परपफःास्येफपयादयद्‌ ।॥ २०॥ भतना- 


---*---~+ 


----*--- -= ~~~" ---~ 


क, श्नफट 1 रए, "स्नु । 


१८ श्रीरिवराजविनिमितोा- 


नरानुरूपासिश्रलतारः फुनात्मनाः पष्टः ! नाप्ता च कोड्कुपास्ते सोम्याशा- 
संस्थिताः पापाः ॥ २१ ॥ चिशडयधिका रास्ते तामसदाखका इति ख्याताः | 
रविक्षक्रिगा दृस्यन्ते तेपां फलमर्कचारोक्तम्‌ ॥ २२ ॥ विशत्यधिकमन्यच्छत- 
मग्रेविश्वरूपतंन्नानाम्‌ । तीव्रानलभयदानां ज्व्लाप्राराङ्घुलतनूनाम्‌ ॥ २३ ॥ 
दयामारणा विताराश्चामररूपा विङणदीधितयः। अरुणाख्या बरायोः सप्तसप्तिः 
पापदाः पुरूपाः ॥ २४ ॥ पुञ्लनिकाशचागणका नाम॒ प्रजापतेरषटो । द च शते 
चतुरधिके चतुरस ब्रह्मसन्तानाः ॥ २५ ॥ कङ्का नाम वरुणजा द्ात्रिशद्‌- 
गुस्पसंस्थानाः । शरिवत्मभासमेतास्तीव्रफखाः केतवः भक्ताः ॥ २६ ॥ पण्ण- 
चति; काटयुतः कवन्धसंज्ञाः कवन्धसेरथानाः ! चण्डाभयमदाः स्युर्विरूपताराश्च 
ते शिखिनः ॥ २७ ॥ शुद्कविमरेकतारा नव विदिशां केतवः समुत्पन्नाः । एवं 
केतुसहस्रं विक्ञेपमेपामतो वश्ये 1 २८ ॥ उदमायतौ महान्‌ न्िगधमतिरपरो- 
द्यी वसकरेतुः । स्यः करोति मरकं सुभिक्षमप्युत्तमं कुरूते ॥ >९॥ तद्टक्षणोऽ- 
स्थिकेतुः स तु रूक्षः क्षुद्धयावहः। कथितः ज्लिग्धस्तादकुमरारच्यां शचाख्यौ उमर- 
मरकाय ॥ ३० ॥ दृश्योऽमावास्यायां कपाटकेतुः सध्रूम्ररस्मिशिखः | प्राङ्नभ- 
सेोध्वेविचारौ पषन्मरकारोगवृषठिकरः ॥ ३१ ॥ भाग्वश्वानरमामें शखाग्रः शावरू- 
सताभ्राचिः। नभसस्िमागमामी रद्र इति कपालतुस्यफलः ॥ ३२ ॥ अप. 
रस्यां चलकेतुः शिखया याभ्याग्रयाऽङ्करोच्छितया । गच्छेयथायथोदक्‌ तथा- 
तथा देष्येमायात्ि ॥ ३३1 सप्त मुनीन्संस्पृदय ध्रुवमभिनितमेय च भरति निवृत्तः । 
नभसोऽधमा्रमित्वा याग्येनास्तं समुपयाति ॥ ३४ ॥ हन्या्यागकचूखद्ाव- 
दबन्तीति पूष्करारण्यम्‌ । उदगपि च देत्रिकामपि मूयिष्टं मध्यदेशाख्यम्‌ ॥३५॥ 
अन्यानपि च स देशान्फवि्काचिद्धन्ति दुर्भिक्षः दरणासारफरुपाकोऽस्य कैधिद्‌- 
एदशचे भक्तः ॥ ३६॥ भागध॑रादरश्यो याम्याग्रः शवेतकेतुरन्यध । क इति युगा- 
छृतिरपरे युगपत्त सप्तदिनद्श्या ॥ ३७ ॥ ग्ध सुभिक्षमयदावथाधिकं 
दश्यते कनकमयः | दृश वपाण्युपतापं जनयति द्स्मकोपश्तम्‌ ॥ ३८ ॥ श्वेत 
इति जटाकारो रक्षः श्यामो वियश्चिभागगतिः। विनिवतेतेऽपसव्यं त्रिभागरोषाः 
भनाः कुरूते ॥ ३९1 आधरूप्रया तु शिखया दद्वानमायाति कृत्तिकासंस्थः | 
केयः स रष्मयितुः श्वेतसमानं फं धत्ते 1 ४० ॥ धुप्रकेतुरनियतगतिः भमाणव- 
णोटृतिेवति विष्वक्‌ । दिव्यान्ददि ममो भवत्ययं सिध इष्टफलः ।। ४१ ॥ 
सेनाङगषु.नृपाणां गृहतर्देशेषु वाऽपि देशानाम्‌ ! गृहिणामुपस्करेषु च विना- 
लिन दघनं याति ॥ ४२ ॥ .उमुदर उति कुमुदकान्तिबोरण्यां भाक्त्रिखामे- 
काम्‌ । ष्टः सुभिक्षमतुलं दग फिट वपाणि रा करोति ॥ ४३॥ सदृदेकयाम- 


ज्योतिनिवन्धः | १९ 


दृश्यः सुसूक्ष्मतारोऽपरेण पणिकरतुः । ऋञ्यी शिखाऽस्य श््णा स्तनोद्ता 
क्षीरधारेव ॥ ४४ ॥ उद्यन्नेव सुभिक्षं चतुरो मासान्करोत्यसो साधान्‌ । ्रादु- 
भावं भ्रायः करोति च क्षुद्रजन्तूनाम्‌ ।॥ ४५ ॥ जलकेतुरपि च पथाल्छिप- 
शिखया परेण चोन्नतया । नवमासं स सुभिक्षं करोति शान्ति च लोकस्य 
॥ ४६॥ नटकेतुरेफरतं दय्यः प्रार्‌ सृष्ष्पतारफः किः । दरिखद्नाखोपमया 
भदक्षिणावतेया कषिखया ॥ ४७ | यावन्त; ( तः ) सुमूतोन्दशेनमायाति निरि 
शेन्मासान्‌ । ताबटतुखं सुभिक्ष रक्ष; प्राणान्तिकान्रोगान्‌ ॥ ४८ ॥ अपरेण 
प्मफेतमृणालगोसे भवेन्निदामेकाम्‌ । सपन करोति सुभिक्षं वपोभ्यतिहषेयक्तानि 
॥ ४९ ॥ आघत इति निश्ाध सम्यक्ञिखोरुणनिभोऽपरोऽस्िगः{ यवर्षणान्स 
दरयस्तावन्पासान्सुभि्तकरः; ॥५०॥ पथात्सध्याकाटे संवतो नाम तागप्रशिखः। 
आक्रम्य व्रियञ्यंयं यू्ग्रावस्थितो रद्रः ॥५१॥ यावत एव मृहूतीन्दश्यो वप(- 
णि दन्ति ताबन्ति | भूपाञ्छसनिपातिरदयक्षं चापि पीडयति ॥५२॥ ये भस्ता- 
स्तान्दित्वा केतुभिराधूमितेऽय वा स्पृष्टे । नक्षत्रे भवति वधो यपं राज्ञा भक्षय 
तान्‌ 1 ५२ ॥ गगनाधेचारी ( चरः ) सद्यः अरधानदेश्षान्विनादायत्याचेरात्‌ । 
सकरगगनाञुचारी अटोक्यत्रिमाशनः केतुः ॥ ५४ ॥ अभिन्पामश्वपतिं 
भरणीपु किरातपार्थिवं इन्यात्‌ । वहृटासु कलिङ्कशं रोषिण्यां सूरसेनपतिम्‌ 
॥ ५५ ॥ जारीनरमपि सौम्ये जलजाञ्गीबाधिपं तयाऽश्रीसु। आदित्येऽव्मक- 
नायं पप्य भगयाधिपं दन्त ॥ ५६ ॥ अत्तिके भाजङ्ः पिव्येशद्धः पाण्व्य- 
नाथमपि भ्ये । आज्यिनीरपायेम्णे सावित्रे दण्डकाधिपतिम्‌ ॥ ५७ ॥ 
चित्रासु कुरक्षत्राधिपस्यं मरणं समादिश्ेलात्तः  फाःमीरफकान्योज न॒पदी 
भामञ्जने न स्तः ॥ ५८ ॥ इक्षवकुरलकनाथथ हन्यते यदि भिद्रिाखासु । 
मतरे पण्डाधिपतिरगयष्टस्य सायैमेमवधः ॥ ५९] मूले तु मद्रपतिभलदव 
कािरो मरणमेति । याधेयकासुनायनदिधिचय्या वश्वदेये च ॥ ६०॥ 
दन्पात्कयनायं पाञ्चनदं सिदटधिपं वङ्कम्‌ । नमिदनपं फिरातं श्रयणाद्धपु 
पटूमु च क्रमशः]£ शा उल्काभित्तादितद्चिखः वरुभः श्रिसी चिवतराभिदषे यः 
अदुभः स एव चाटाघ्रकाणसिद्ट्णकचीनानाम्‌ ।¡ ६२ ॥। नम्रायतः रिखिषि- 
राखत यतो वा ऋक्षं च यत्प्पधाति तत्कायर्ताध दरान्‌ । दिव्यप्रभावनिद्‌ 
तान्स यथा गररून्पान्मुद्यते गतां नरपानेः परभोगिभोगान्‌ ॥ ६३ ॥ षः पाट- 
ध वासगनरुमदुः फथिन्सदिषठः व्रिम्वी स्वदन्मफलमदो हि नियतं चैतरेऽ्यवा 


क, भद्केः { २ फ. (ततेऽभिृरोः। 


२० श्रीशिविराजविनिमितो- 


माधवे । ऋ्रे यत्परिभक्तधूमितःतं दग्धं रिखाभेदितं तत्त्वे परिषज्यं शद्धमपरं 
पाणिग्रह बास्तुष॒ ॥ ६४ ॥ 
इति केतुचारः ॥ 


२ ह 1 


अयामस्त्पचारः 


वराहः-भानोवेसमेवेषातवद्धशिखरो विन्ध्याचलः स्तम्भितो वातापी मनिङ्- 
क्षिभिस्सुररिपुर्जणश्च येनासुरः । पीत्वा चाम्बुनिधेः पयसि पिपुखा याम्या च 
दिरभूपिता तस्यागस्त्यमुनेः पयोद्युतिकरतश्चारः समारभ्यते 1 १ ॥ स्मरणादपि 
पापमपलुरूते किमुत स्तुतिभिवैरणाङ्गरुदः। युनिभिः कथितोऽस्य यथाप्येविषेः 
कथयामि तथव नरेन्द्रहितम्‌ ॥ २॥ संख्याविधानात्मतिदेक्षमस्य विज्ञाय 
संदशेनमादिशेज्ज्ः  तचचोजजयिन्यामगतस्य क्या भागः स्वराख्यैः स्फटमा- 
सकरस्य ॥ २ ॥ शृपत्मभिन्नेऽरुणर्मिजारे नेशेऽन्धकारे दिश्चि दक्षिणस्याम्‌ । 
सचत्सरावेदितदिग्बिभागे भूपोऽयमुव्या मयत; भयच्छेत्‌ ।॥ ४ ॥ कारेोद्धषैः 
सुरभिभिः कुसुमः फटेश्च रत्ने सागरभयेः कनकाम्रे । पेन्वा कृपेण परमा- 
नयुतश भक्ष्यदेध्यक्षतः सुरभिधपविरेपनध ॥ ५ ॥ नरपतिर्दिमधं श्रदधानो 
ददानः प्रविगतगददोषो निभजितारातिपक्षः । भवनि च यदि दद्यात्सप्त वर्पणि 
सम्यग्नलनिधिरदनायाः स्वामितां याति भूमेः ।। ६ ॥ द्विजो यथालाममुपाह- 
ताघेः भाग्रोति पुत्रान्मदाश्र पाचान्‌ ] वश्यश्च गा भूरि धनं च श्द्रो रोगक्षयं 
धफलं च सव ॥ ७ ॥ रोगन्करोति पुरुपः कपिरस्स्ववष्टं धूम्रो गवामघ्यभ- 
कृर्स्फुरणो भयाय } माल्निष्टरागसद्ः क्चुधमादवे च कुयोदणुञ्च पुररोधमग- 
सत्यनामा ॥ ८ ॥ श्षातकम्मसदशः स्फटिकाभस्तपेयन्निव महीं किरणः । 
दस्यते यदि ततः भचुराच्रा भूभवत्यभयरोगजनाछ्या ॥ ९ ॥ उल्कया वरिनिददः 
शिखिना वा क्षुद्धयं मकरमेव स धत्ते । दश्यते किर स भाग्यगते सीहिणी- 
मुपगतेऽस्तपुपति ॥ १० 1 

इत्यगस्त्यचारः ] 


अथ सप्रपिंचारः । 


वरादः-सकावली विराजति ससितोत्पमालिनी सहासेव । नाथवत्तीति च 
दिच्प; कावेरी सप्रभिगुनिभि; 1 १ ॥ प्रुवनायकोप्टेश नरिनतीपोत्तरां अप- 
, द्धि । यश्चारमदं तेषां कथयिष्ये उ्दगग॑मताद्रू ॥ २॥ यासन्मघासु मुनयः; 


उ्योविर्निवन्धः । २९१ 


शासति पृथ्डीं यधिष्टिरे नपता । पटद्धिकपश्चद्रि २५२६ युतः श्चककारस्तस्य 
राञ्यस्य ॥३॥ वपसदद्धोत्रतय शतमक सप्रातनेवश्रा च । इककाटयुते 
मिश्रं कमेतं धमेपुत्रात्तु 1 ४ ॥ एककरिमन्रतते शतं शतं ते चरन्ति पोणम्‌ । 
परागुदयतोऽस्तविवराहमूदयं तत संयुक्ता; ॥ ५॥ पूरये भामे मगवान्मरीचिर- 
परे स्थितो बरसिष्टोऽस्मात्‌ 1 तस्याद्किरस्ततोऽत्रिस्तस्याऽऽसन्नः पुलस्त्य ॥ ६॥ 
पुरद्‌ः कुरिति भगवानासनाुक्रमेण पूत्रायाः } तत्र वसिष्ठं युनिवररमुपाध्न- 
ताऽरन्धती साध्वी ॥ ७ ॥ उरकाशनिधूमाचेदैता विणा विरद्मयो हसाः । 
हन्युः सं स्वं वर त्रिपुटः स्निगधाध तदूवृद्धय ।॥ ८ ॥ गन्धयेदेवदानवमन्न- 
पथिसिद्धयप्नागानाम्‌ 1 पीडाकरो यरीविद्रेयो विद्याधराणां च।॥९॥ 
कयमनदरदपारतकाम्यो जांसतापसान्धनेपतान्‌ । दन्ति वसिष्टठोऽभिदतो षिवु 
द्धिदो रवमिसंषन्नः ॥ १०} अद्किरसो ज्ञानयुता धीमन्तो बराह्मणाश निदिष्टाः। 
अत्रेः कान्तारभवा जटजान्यन्भोनिपिः सरितः ॥ ११) रक्षःपिदाचंदरत्या 
दानवभुजद्भः स्मृताः पुलस्त्यस्य । पुदस्य तु मूरफलं क्रतोस्तु यत्नाः सयज्ग- 
कृतः ॥ १२॥ 
इति सकपिचारः । 
अथ ग्रहुयुद्धम्‌ । 
वरद-युदं यथा यदा वा मेविप्यमादिष्यते तरिकारक्ः तादा करणे 
मया कने सूयसिद्धान्ते ॥ १ ॥ वियति चरत ्रहाणामुपयुपयात्मसंस्थानाम्‌ । 
आतिटूरा इम्वपय सपत्तापरत्र सपयात्तानाम्‌ ।॥ २॥ आसनक्रमयागाद्धेदाद्ध 
[च॒मदैनासव्यः । युद्धे चतुप्यकारं पराश्षरात्रमनिभिसूवतम्‌ ॥ ३ ॥ केचित्‌- 
दस्तमात्रे भवेचरद्धं वाटूमात्रे समागमः । वितस्तिमात्रमुद्धेखो मेदथव निरङ्कटः 
॥ ४} मेदे ब्रिप्रिनाश्चो भेदः सुषदा मद्यकुटानां च } खे शश्चमयं रन्ति 
तिसेधः भियान्नत्व्‌ ॥ ५॥ अयु युद्धानि भूम॒नां कचस्कृक्दपमर्याः । 
युद्ध चाप्यपसव्ये भव्न्ति युद्धानि भूपानाम्‌ ॥ ६ ॥ रत्िरात्रन्दो मध्ये पौरः 
पुन परे {स्थतो यायी 1 पएरा बुधगुस्यवेजां नित्यं गीता्चिराक्रन्दर; | ७ ॥ 
कतुकुःजराद्श्यक्न यायिन पन म्रदा दता टन्युः { आक्रन्दुयायपारसां जायनां 
नयद्राः च्यगेस्य ॥ ८ ॥ पारे परेण हते पाराः पागन्नपान्दिनिन्नत्ति } एव 
यास्याक्रन्दा नपेरपापिग्रदा्चतव्र ॥ ९ ॥ दृक्षिणद्िच्ूस्यः पुरुपा यपयुमराप्य 


त षा त 


न्‌ 9 = ~ "~~~ -- ध 


१ प. (एषति) 


२२ शरजरिवराजपिनिभितो- 


संनिवृत्तोऽणुः । अधिरूढौ निकृतो निष्यमो विवर्णश्च यः स नितः! १० ॥ 
उक्तविपरीतरक्षणसंपनो जयगतो विनिर्दिष्टः । किपलः ज्लिग्धो च्॒तिमान्दक्षि- 
णदिकूस्थोऽपि जययुक्तः ॥ ११ ॥ द्वावपि मयूखरुक्तौ विपुलो किग्धौ समागमे 
भवतः) अन्रान्योन्यभरीतिविपरीतावात्मपक्षघ्नो ॥१२॥ युद्ध समागमो ग यच्व्य- 
क्तौ तु लक्षणैर्भवतः । मुवि भूमुतामपि तथा फरमव्यक्वं विनि्दैदेयम्‌ ॥ १३॥ 
गुरुणा नितेऽवनिसुते गहिका यायिनोऽग्रे वाताश । शगिजेन सूरसैनक्कलिद्ध- 
शाल्बाश्च पीटचन्ते ॥१४॥ सौरेणाऽऽरे विजिते जयन्ति पौराः भना सीदन्ति । 
कोष्टागारभ्टेच्छक्षत्रियततापश्च शुक्रजिते ॥ १५॥ भौमेन हते श्ररिजे वृक्षसरि- 
तापसास्मकनरेनद्राः } उत्तरदिक्‌स्था; क्रतुदीक्षिताश्च संतापमायान्ति} १६ 1॥ 
गुरुणा वभे जिते म्टेच्छ्द्रचौराथैयुक्तपौरजनाः । त्रेगतपाषैतीयाः पीडचन्ते 
कम्पते च मही ॥ १७॥ रविजेन वधे ध्वस्ते नाविकयोधान्जपेनुगभिण्यः । भृगु 
णा््निशखकोपाः सस्यास्युदयायिविद्धंसः। १८॥ जीवे शुक्राभिहते कटूतगान्धार- 
केकया मद्राः । शाखा वत्सा वङ्ग गावः सस्यानि नश्यन्ति ॥ १९ ॥ भौमेन 
जिते जीवे मध्यो देशो नरेऽ्वराः गावः । रविजेनचायैनाय नवसातियोधेयिपि- 
बिभः ॥ २० ॥ षकितसयेनापि जिते वृहस्पन म्टेच्छसत्यशभृत । प्‌- 
यान्ति मध्यदेशश्च संक्षयं यच्च भक्तिफलम्‌ ॥ २१ ॥ शुक्र वृहस्पतिदते यायी 
भ्रष्टो विनाशमुपयाति । बह्यक्षच्रविरोधः सिं च न वासवस्त्यजति ॥ २२॥ 
कोश्रलककलिद्घवङ्कग वत्सा मत्स्याश्च मध्यदेशयताः । महतीं व्रजन्ति पीडां 
नपुंसकाः सूरसेन्च ॥ २२ ॥ रविजेन सिते विजिते गणमुख्याः शच्रजीविनः 
भ्रम्‌ । जलदाश्च निपीञ्यन्ते सामान्यं भवितफलमन्यत्‌ | २४ ॥ असिते हते 
सिते बाऽयेव॒द्धिरदिविदगमानिनां पीडा । क्षितिजेन टद्ःणान्धोष्ड्कारिवाह्णी- 
कदेशानाम्‌ ॥ २५ ॥ सौम्येन पराभूते मन्देऽङ्कबणिग्बिदृङ्कपशुनाराः । संता- 
प्यन्ते गुरुणा दधीदहृटा मदहिपकपेकाथापि ॥ २६ ॥ अयं विशेपोऽभिदितो 
तानां कुजज्नवागीरसितास्तितानाम्‌ । फं टि वाच्यं ग्रहभक्तिरोऽन्यद्यया 
यथा घ्रन्ति दताः स्वभक्तः ॥ २४७ ॥ 


इति ग्रदयुद्धम्‌ ॥ 
अथ चन्दद्रहरमागमः ॥ 
वरादः-भाना यथासेभवमृत्तरण याते ग्रदाणां यदिवा दाशाद; । भदकषिण 


५ [4 एष [र ४ ९ { 
तच्छभद्‌ पाणा याम्पन याते न शुभ दाङकः ॥ १ ॥ चन्द्रमा यदि फृजस्य 


| ज्योतिमिवन्धः 1. २३ 


यात्युदक्‌ पातीयवलगालिनां जयः । क्षत्रिया; भमुद्िताः समायिनो भूरि 
धान्यमुदिता वसुन्धरा ॥ २ ॥ उत्तरतः सख्सुततस्य शशाङ्कः पोरनयाय सुभि- 
क्षस्य । सस्यचयं कुरते जनहा. कोशचयं च नरधिपत्ानाम्‌ ॥ २ ॥ वृह 
स्पतेरुत्तरगे शशाङ्कः धाद पारद्विजक्षत्रियपण्डितानाम्‌ 1 घमस्य देशस्य च मध्यमस्य 
चृद्धिः सुभिक्ष मुदिताः मजाथ ॥ ४ ॥ भागेवस्य यदि या्युदर्‌ श्रमी कोश- 
युक्तगजवाजिवरद्धिद्‌ः । यायिनां च विजयो धनुष्मतां सस्यसंयद्‌पि चोत्तमा तदा 
१ ५ ॥ रविजस्य शक्षी भदेक्षिणं यदि कुयातपुरभुभतां जयः { शकवाहिकसि- 
न्थुपरदयाः सुखभामों यवनः समन्विताः \ ६ ॥ येपामुदर गच्छति भग्रहाणां 
पाटेयरण्मिर्निरपद्रवश्च ! तदद्रग्यपारेतरभाक्तदेशन्पुप्णाति याम्येन निहन्ति तधि 
1 ७ ॥ शक्िनि फरमुदक्‌स्ये यद्‌ग्रहस्योपदिषटं मव्रति तदपसव्ये सेमेतस्मती 
पम्‌ | इति शश्चिसमदायः कीरतितोऽयं ग्रहणां न खदु भवतति युद्धं साक्रमिन्द 
अटकः ॥ ८१ 
इति चन्द्र्रदसमागमः ॥ 


अय यहूश्रङ्गाटरकम्‌ ॥ 


यस्यां दि9ि दृश्यन्ते विशन्ति तारा अरहा रयिं सर्वे! भवति भयं दिशि तस्या- 
मायुधक्रोपशषुधातद्कः (1१॥ चक्रधनुःगङ्गट्कदण्डपुरमासपदबज्रसंस्थानाः । कषुद्‌- 
चकिया खोक सराव च मानयेनद्रणाम्‌ 1 २॥ टदयते यच खि अ्रहमाटा 
दिनकरे दिनान्तगते } तान्यो मेत्रति नृपः परयक्रोपद्रवध महान्‌ ॥ ३यस्िचृप्ष 
कयं; समागमं तज्ननान््रदा इन्युः 1 अविभेदिनः परस्परममट्मयूसखाः दिवास्त- 
पाम्‌ 1 ९॥ ग्रदसयवतेसमागमसेमोदेसमाजसनिपाताख्याः 1 फोश्रेत्यतेपामभि- 
-धास्ये लक्षणं सरटम्‌ ॥ ५ ॥ एकर्ष चत्वारः सह्‌ पारयायिनोऽ्यवा पञ । 
सवर्तो नाम भवेर्चखिराहुयुतः स संपरोः 1 ६ ॥ पारः पारसमेतो यायी सद्‌ 
यायिना समानाख्यः । यमजीदसमानेल््यो यद्यागच्छेचदा फोयः ॥ ४७॥ 
उदितः पश्विः भराक्यान्यो यदि स संनिषाताख्यः। अविकृततनयः स्लिधा 
वरिपृखाय समागमे घन्याः॥ ८ ॥ समा हु संवतसमागमाख्यौ संमोदकोदौ 
भयदा मजानामर्‌ | समाजसे सुसमाः पदि बरमकोपः सल संनिपते।! ९ ॥ 
चानष्टः-चत्यारः पञ्च चा खटा वचिनस्तवेदसानिमाः 1 राजाहयभयं ददुरयमाम- 
यभाविदेाः॥ १० ॥ यदा पर्नीपगा सदा नृपसं्षोभदी तदा । धतोपगास्रयो 
यत युद्धवरषएमयप्रदराः ॥ ११ ॥ रानान्यन्यं च कुवन्ति चन्प्रारा यदि 


२४ भ्रीश्षिषराजयिनिमितो- 


चक्रिताः । भतीपगाः पश्च खेट राजराष्रविनादाः ॥ १२ ॥# अकः सौरिः 
कनः सौरिस्तमः सौरिः कुजो गुरः गरः स{< समायोगो महीनाक्चाय जायते 
॥१२]पञ्च ग्रहा शन्ति चतुष्पदल्ये प्‌ च ग्रहा श्रन्ति समरस्तभूपास्‌ । सप्त ग्रह 
मनन्ति समस्तदेशानिहन्ति चाघए्रहकूटयोगः ॥ १४ ॥ त्रिभिः क्ररेथतुःसोन्यरे- 
करारिस्थितेयदा । ग्रहसंकलितं नाम मेदिन्यां रुधिरं भेत्‌ ॥ १५॥ एक- 
राशौ यदा यान्ति चस्वारः पश्च खेचराः । पावयन्ति महीं सर्वा रुधिरेण जलेन 
वा| १६॥ 
इति ्रहमुद्धमटकम्‌ । 
इति भ्रीज्योतिनिवन्धे चाराध्यायः समाप्तः | 
अंथ्‌ मातप्रकरणप्‌ 1 

वतिष्ठः--फलानि संहितोक्तानि मानायत्तानि यत्नतः । सिद्धान्तोक्तानि 
तान्यादो चाद्यादीनि चक्षमे । १ ॥ पोठिशः-त्राह्यं दैवं मनोमीने वैनं सीरं 
च सावनम्‌ । नाक्षत्रं च तथा चान्द्रं जवं मानानिवे नव॥२॥ एषु 
सावनसोरक्षचान्धः स्यात्सवकर्मणाम्‌ । सिद्धिरजाथ वस्य फटं ठवेन श्रयते 
॥ ३ ॥ बलिष्ठ-मानं विधातुः खलु नित्मायुः्माणविङ्गनवषिधौ च कार्यम्‌ । 
गीवणमन्वोरपि मानमेव वेनं च मानं शदिनः पवततम्‌ | ४ ॥ रिरोमणौ- 
खखाश्रदन्तसागेरे ४२३२००० युगा ४भ्रिर युगम भू१ युः] करमेण 
सूयवरसंरः छृताद्यो सुगाद्यः ॥५॥ सिदधन्तसार-जलधिमि ४ च युग ४ अ 
चतुयुगे शरिनग ७१यतुयुगकमेयुः । कृतकरुमि १४ मेनुभि्च दिनं विधेरिति 
निशाऽ््द्‌शतायुरथाऽऽत्मभूः 1 ६ ॥ आधििणिः-पेतामहमहो दैवं युगं खाभ्राभ्र- 
भू १००० गुणम्‌ । स ॒कटपः कथ्यते परा्गसततरन्राः स्यतुर्श् ॥ ७॥ 
रिसेमणो-संघयः स्युयेनूनां कृताष्दैः समा आदिमध्यावसानेषु रेमिभितेः । 
स्या्युगानां सदस दिनं वेधसः सोऽपि कट्पो श्रुरात्रं तु करषद्रयम्‌ ॥ ८ ॥ 
दरातायुः शतानन्द एवे मरदिष्टस्तदायुमेहयरुस इत्युक्ता; ! यतोऽनादिमानेष 
काटस्ततोऽट्‌ं न बेदून्यत्र पश्रोद्धवा ये गतास्तान्‌ ॥ ९ ॥ तथा वर्तमानस्य 
कस्याऽऽ्युपोऽ् कथं साधेवरपा केचिदूचुः । भवत्वागमः कोऽपि नास्योपयोगो 
ग्रहा वतमानवरुपातास्रमाध्याः ॥ १०॥ यतः सष्टिरपां दिनादी दिनान्त खयस्तेषु 


-*~ ~~~ ~~ 


॥ 22 १ 


+ चतारः श्छामाः प, पुस्तक न एन्ति । 


-~---~- म =-= १ अ 


१४. वयाप 


ज्योतिनिवन्धः | २५ 


सत्सेब तचारचिन्ता ! अतो युज्यते कुत तान्पुनर्यऽप्यसस्सेपु तेभ्यो मह्धथो 
नमोऽस्तु ॥ ११ ॥ याता; पप्मनवो युगानि भ २७ मितान्यन्यद्रुगाङ्धिप्रयं 
नन्द्रन्दुमुणास्वया श्रकनुपस्यान्ते कलेधत्सगाः । गोद्रनद्रिकताङ्न्दञ्चनणगो 
चदा; शकान्दन्विताः स्वे संककिताः पितामहदिने स्युवेतमाने गताः ॥१२ ॥ 
सिदरन्तसरि-सख यभू: सररोचिमनुधोत्तमाख्यस्ततस्तामसो रेवतथाक्षुपश्च । स 
चुव्रस्वतः पश्च सविर रुचिभूतिरुक्तापियां दवविद्धिः ॥ १३ ॥ माकण्डेयः- 
तं हि ठस्य वर्पीणां परमित्यभिधीयते । प्शचाङद्धिस्तया वपः प्रराभमिति 

कीर्यते ॥ १४ ॥ प्रथमं तत्परा्थं तु यातं तमुनिसच्तम । यस्यान्तेऽमून्मदाकरपः 
पाद्र टू्यभिधीयते ॥ १५1] द्वितीयस्य परास्य वर्तमानस्य वै द्वि । वाराह 
इति कस्पोऽयं पथम; परिफदिपतः ॥ १६ ॥ ~+नारदः-ग्रहाणां निखिरशरारो 
गते संपरमानतः । वृद्ध तरिधानं छीगर्भं सारेनेनैब ग्यते ॥ १७ ॥ अवर्षणं 
मेवग्भ नाक्षत्रेण च गुद्यते । यानेद्रादव्रतक्षारतिथितर्पेकनिणेयः ॥ १८ ॥ 
पुषेवास्तुपवासादि एृर्स्नं चाद्रेण गद्यते । गदते गुरुमानेन परभवाद्रष्दरक्ष- 
णम्‌ ॥ १९ ॥ 

इति मानमकरणम्‌ । 


जा जकन 


अथ संवत्सरपरकरणम्‌ । 


ऽयापिष्यरकरो-शाक्रकान्यं भजेत्पषटया शेपं स्याव्य्ावहारिफः | भपायिपुव- 
कोऽ््दस्तु तुफरफरमाननः ॥ १ ॥ नन्दादष्टियुण्यक्तः २१७९ शालिगाह- 
नफः शकः । करेगेतेन नोऽ तेनाङ्ेन शको भवेत्‌ | २ ॥ तथा च 
षिक्रमः शाको बेद्वेदाश्रपावेकः ३०४४ । बाणरापमरहीतुरय १३५ मन्तरं 
धाकयोमेतम्‌ ॥ ३ ॥ शेः फङ्घाप्निमूमुल्य १३६१ माघादौ भरमवो भवेत्‌ । 
एशनमृकषमङ्गः ६११०१ वर्गोऽ्दभोगोऽ्दरादिवदस्पतेः ॥ ४ ॥ श्रीपतिः-श्येनद्- 
काठ; पृथगारृतिद्नः २२ शशाड्नन्दाश्वियुगः ४२९१ समेतः। द्रराप्रिखिन्द्‌- 
१८७५ हृतः सख्व्धः पष्टयाऽऽप्रेपे पमवराहयोषन्दाः ॥ ५॥ नाटददः-युगं 
स्यारपश्वभिमपयुगानि दवाददीव ते} तेपामीश्नाः क्रमा्डेया विष्यर्देवृप॒रोरितः।६॥ 
धराहः-पि्णुः सुर्ज्यो वरङभिदुभुतादस्त्वष्टेतच्तरामोषठपदधिपश्च । कमायाः पि 
नुदिषततोम्नकानटोख्याच्विमगाः प्रदिष्टाः ॥ ७॥ संबत्सरोऽपः परिवत्सयोऽक 


+ कटोद्प्ेपं प. प्रे रप्ति) 


१ग, “श्क्अलम{- 1 
४ 


२६ श्चिवराजविनिपितो- 


इदाधिपः श्रीतमयुखमाडी 1 मजाधिपश्वाप्यनुत्सरः स्थादुद्र्सरः शेख्युताप- 
तिश्च ॥ < ॥ वृष्टः समाऽप्ये भ्रु द्वितीये मरमूततोया कथिता तृतीये । 
पश्चाजलं गुश्चति यच्चतुर्थं स्वरपोदकं पश्चममन्दमुक्तम्‌ ॥ ९॥ चत्वारि 
मुख्यानि युगानि तेपां विषिन्द्रजीवानर्देवतानि । चत्वार मध्यानि च मध्य- 
मानि चस्यारि चन्त्यान्यधमानि विव्रात्‌ ॥ १०॥ आद्यं धनिष्ठसपभिपर- 
वृत्तो मापे यद्‌ा यात्युदयं सरेञ्यः । पणएटयब्दपुवेः भभवः स नाश्ना मपद्यते 
अतरितस्तदाऽव्दः ॥ ११॥ पैतामहसिद्वन्ते-पमाथी अयमं वर्प कलपादौ ब्रह्मणः 
स्पृतम्‌ । तदाऽपि प्हूच्छके देप चान््रऽ्र वत्सरः ॥ १२ ॥ व्यावदारिक- 
संत्नोऽयं कालः स्मृत्यादिकमंसु । योज्यः सवन तत्रापि जवो वा नमेदोत्तरे 
1१३॥ आध्िणिः-सूरेत्सवेन्न कपादा चान्द्रं संवत्सरं सदा 1 नाम्यं यस्मादरत्स- 
राद्‌। भवुत्तिस्तस्य कीतिता 11* १४ ॥ नारदः-पमवो विभव; शुद्धः भमोदुऽय 
भजापतिः । अद्धिरः श्रीमुखो भावो युवा धाता तेथवं च ॥ १५॥ इश्वरो 
चहुधान्यश्च भमाथी विक्रमो वृपः ! वित्रभाुः सुभातुश्च तारणः; पाथिवो 
च्ययः । १६ । समेनित्सवेधारी च विरोधी विकतिः खरः । नन्दनो धरिजय- 
श्व जये मन्मथदुसेखो } १७ }} हेमरम्वे विम्वश्च विकारी श्ावेरी एवः । 
जुभक़ृच्छोभनः ऋोधी विश्वावसुपराभवो ॥ १८ ॥ पुवद्गः कीलकः सौम्यः 
साधारण (णो ) विरोधषरत्‌ । परिषी प्रमादी स्यदानन्दो राक्षसोऽनलः 


॥ १९ ॥ पिङ्कः कालयुक्त सिद्धार्थो  रं्रदुमती । दुन्दुभी रुधिरोद्वारी 
रक्ताक्षी क्रोधनः क्षयः ॥ २० ॥ 


दृति सबत्सरनापापने । 


अथ प्रदादिसंवस्सरफरानि । 


कचिदूनुद्धिः कविद्धानिः कचिदीतिः कयिद्रदः । तथाऽपि मोदते लोकः 
परभय्दर विमत्सरः ॥ १॥ आन्वीक्षिक्यां च निरताः समनाः स्युः क्षितीश्वरः 
कपेकामिमता वृष्टिभ्य विवैरिणः ॥ २ ॥' सकटत्ात्मनान्सम्यग्छारय- 
न्ध्यखिदा जनाः । अमरस्पर्थिनः शरुक्तवत्सरे विगतारयः ॥। ३ ॥ ईतिव्याध्य- 
दिन रोफाः क्षितीध्राः कट्दोत्सुकाः । भमोदाव्दे पमोदन्ते तथाऽपि निखिय 
जनाः ॥ ४ ॥ दीः चिन्न व्रजन्तः स्वाधीना द्यत्रष्टयः | एव॑ परमेदिते 
स्कः मनापतिदारयतः ॥ ५ अतिधिस्वनमनः सापरमन्नं बोभव्यते मध । 


न~ =, ~" ~~~ 
-~~-----~-~-^~ ---+-- = ~ 


+~ 


य. प. स्यद्रीदः। 


~ ञ्योतिर्निवन्धः २७ 
पेपीयते कामिनीभिरङ्गनयेब्दे निरन्तरम्‌ ॥ ६ ॥ श्रीभुखाब्दे दुग्धपुणेमोकर्ण 
` बयेव भूः । सस्यपीताम्वरा षारमात्रोतुद्खपयोधरा ॥ ७ ॥ स्यभथनो 
भूभुजेभ्यः प्रमञ्धनभुजः प्रे } भावान्द्‌ भ्रमणाब्दायाः शान्ता रमणटोचनाः 
1 ८ ॥ युवानो निखिला लोकाः क्षितिश्वापि एलका 1 युनोऽजस्ं रमयापि 
य॒वाब्द्‌ युव्रतीजनः ॥९॥ धात्री धात्रीव खकनामभण च पएख्मदा। 
धाच्रष्दे परणानाया, परस्परजयात्षुकाः ॥ १० ॥ टन्वराब्दे पस्यराः क्ष्या 
जगदानन्दिनी मही ! अध्वरे निरता विमा; स्वसमामेरताः परे ॥ ११॥ 
वहुधान्याब्दे वहुभिधौन्यैः पृणोऽखिला धरा । गावः भरमूतप्यसो राजानः 
सयु्धित्ररिणः ॥ १२ ॥ वलाका न पुश्चन्ति कुत्रचित्मचुरं पयः । भमाथ्यन्दे 
यीतरागास्तथाऽपि सुखिनी जनाः; ।॥ १३. स्रघन्तोऽप्रिरतं स्वच्छं स्रवन्ति 
भचर पयः । विक्रमन्देऽदिाः क्ष्मेशा विक्रमाक्रन्तमूप्रयः ॥ १४ ॥ 
विविर्धरल्नणानार्््पषटा्गःरतसः । मदोन्मत्ताः खिला रोका व॒पाब्दे युपसं 
निभाः ॥ १५ ॥ चित्रिता वसुधां चिच्रपुप्पवृष्टिफलसदिभिः । चिचभानुशरचेपा 
माति चित्राद्धना यथा ॥ १६ ॥ भजन्ते मेषनं मुक्त्वा भूर्य भूरिफलानि- 
ताम्‌ । सुभानुबरत्सरे भूमिरभामभूपानिष्रिग्रद ॥ १७ ॥ भतरन्त्युदपोपायः सार 
तोऽथोय सतत्तम्‌ । तारणाच्द्‌ त्वत्ाटता द्यथेवन्तो दि जन्तवः ॥ १८ | 
पतन्ति करकोपेताः. पयोधारा निरन्तरम्‌ । पापादपेतमनसः पाथिदाब्देतु 
पाथिवाः; |} १९॥ दीप्यते वसुधा वीरभटवारणवामिभिः ] व्यपेतव्याधयः 
सवै व्ययाब्द तु व्ययान्िताः ॥ २० ॥ 'मौवोणपूतेगी्वाणगरवैनिमेरचेतसः । 
सर्वनिदरत्सरे सवै उर्वी घ्रन्ति भूमिपान्‌ ॥ २१॥ सर्वधारिणि पर्पऽस्मि- 
घ्ञगदानन्दिनी धरा । ्रशान्तेरा राजानः मजापाटनतत्पराः॥ २२॥ विरोधं 
सत्वं कुेन्तयन्योन्यं भूमिपा; प्रनाः । विसोधिकृदररसरे मूभूरिधारियंर्मता 
॥ २३ ॥ विदिः प्राति याति म्रहृतिविकृति तथा । तयाऽपि मोदते सेकमा- 
स्मिन्विकृतिबरसर ॥ २४ ॥ खराव्दे सततं सम्यग्‌ वर्धन्ते पवः पजा ] 
राजानो विलयं यान्ति परस्परपिंरोधिनः । २५ ॥ आनन्ददा भराऽजसं 
भजाभ्यः फासंचयः । नन्दनाब्दे स्वदानिः स्यात्को्धान्यव्रिनांतः ॥ २६॥ 
नश्यते ारिधाराभिः पृयकप्यचिलं फलम्‌ । राजभिथावरं सर्वं विजयाच्दे 
जयन्द्भिः | २७ ॥ शलोद्यानेवनारामफलरुलिता मही । नगीयते वेणु- 
नादनयान्द कणदायदम्‌ ॥ २८ ॥ मरन्माब्देऽगि्ा च्येमस्तत्केलिगसनो- 


-- - ~~~ 


१३ ~ ~> = न्न -~--~---~~--+~+ ---- 


१ए. “गेन २८, प. शेवः १ फ. शरप्त्‌ 


२८ भ्रीविवराजविनिर्मितो- 


खपाः ! कानीकुयवगोधूमैनयनाभिनवा थरा ॥ २९ ॥ दुपुखानटेऽग्रिरोगाः स्युः 
मचुरान्न तयेतयः । राजानः स्भजास्तषटा निःस्वास्ते द्विनसत्तमाः ॥ ३८ ॥ 
हेममये नृपाः सय परस्परविरोधिनः । मनापा त्वनधैत्ये तथाऽपि सुखिनो 
जनाः ॥ ३१॥ विरभ्विवत्सरे सजविग्रदो भूरिव्रष्टय;) आतङ्कपीडितोः लोकः 
मभूतं चापरं फलम्‌ ॥ ३२ ॥ विकारिणो विकाय्दे पि्तरोगादिभिनराः ४ 
देवो वर्षति संपूर्णं समुदररसनितौ ॥ २३३ ॥ शावैरीवत्सरे सव॑सस्यवृद्धिरन्‌- 
त्मा । राजानो त्रिरयं यान्ति प्रस्परजयेच्छया ॥ ३४ ।! चलिताचलसं- 
कारेः पयोदैरावरृतं नभः} दीप्यन्ते सततं भूषा; वाब्दे पदमा जनाः ॥॥ ३५॥ 
राजते पृथिवी सवौ सततं विविधो; \ जुभषदरतसरे गृद्धिः प्रजानां पञुभिः 
सदह ॥ ३६ ॥ शोभने वत्सरे सपैसस्यामामतित्रद्धयः । प्रपाणां स्लेहमन्योन्यं 
अजानां च चरस्यरम्‌ ।॥ ३७ ।\ अपि सन्तीरयः क्रोधिन्यष्दे सस्यसमृद्धयः । 
-दस्पत्योवेरमन्योन्यं परजानां च परस्परम्‌ ।॥ ३८ ॥ सम्यग्विश्वावसावन्दे मध्य्‌- 
सस्याधेद्टयः । भुर धोररोगाश्च जपाः रोमाकुरीकृताः \। ३९ ॥ पराभव 
रालानः भाघुदन्ति पराभवम्‌ 1 आमयः क्षुद्रधान्यानि भूतनि सुृष्टयः | ०॥ 
शबद्गगब्दे सस्यदानिश्विररेगादेता जनाः । मध्यवृष्टिः क्ितीव्ासां रिरो 
परस्परम्‌ ॥ ४१॥ पवुराः पेत्तरोगाः स्पु्मध्यद्िरेभयम्‌ । फीटकान्दे 
स्ीतिभयं भसाक्नोभः परस्परम्‌ 1\ ४२ ॥ अतिवृष्टिररोगं परजाः स्युः स्वस्थ- 
चेतसः । सीम्येऽब्दे सततं स्वे शाम्तवराः भितीश्वराः ॥ ४३ ॥। साधारणाब्दे 
राजानः सुखिनो गतयत्छराः। पजाध पशवः स्वे रष्टिः कपैकसंमता ।। ४४६ 
विरोधढृदरर्सरे चु परस्परविरोधिनः । राजानो मध्यमा वृष्टिः पजा; स्वस्था 
निरन्तरम्‌ ॥ ४५ ॥( अनयौमयसेगेभ्यो भीतिरीतिर्निरन्तरम्‌ ! परिधाविनि 
वरप तु नृणां वृष्टि मध्यमा ॥ ४६॥ ूपक्तोधो भवलयुग्रः मजाषीडा तन्त । 
तथाऽपि दुःखं नाऽ्रति भमादिब^सरे जन :॥ ४७॥ आनन्दबत्सरे सवे जन्तवः 
पदावः सदा । आनन्दयन्ति चान्योन्यमन्यथा तु चित्काचित्‌ ॥ ४८ ॥ अनन्ता 
मध्यफटदा तद्धीगादयोऽन्वहम्‌ । निष्प राक्षसाब्दे तु राक्षसा इव जन्तवः 
॥ ४९ ॥ अनटाब्देऽनखभये मध्यत्रृषटिरनयेता । मूपसंक्षोभसेभूता भूरिभीकर- 
भूमयः ॥ ५० ॥ पिङ्गे तु सततं दिवपूरितघनस्वनाम्‌ । मूभुजः स्वभुना- 
फ़ान्तां भुञ्जते भूसतीं शुभाप्‌ ॥ ५१ ॥ अतिषष्ठिः काटयुक्तत्सरे सुखिने 
णना: । सन्तीतयोऽपि सस्यानि संपूणोन्यन्यया दमाः ]} ५२ ! सिद्धाधिवत्सर 


१ क, "गश्च" 


` ज्योतिर्निषन्धः ।. २९. 


भूपा अन्योन्यस्नेदकासक्षिणः । संपूणेसस्याम्बुसुधां दुदुरूर्गो यथा तथा ॥५३॥ 
अन्योन्यनूपसक्षोभचौरव्याघ्रादिभिभेयम्‌ । मध्यवृष्टिनयेवं रोदरब्दे नेव 
मीरे ॥ ५४ ॥ दुमतयब्दे दुमेतयो भवन्त्यखिलभूपिपाः । तथाऽपि सुखिनी 
लोकाः सद्रामे निजितारयः ॥ ५५ ॥ सैसस्येन संपूण धात्री दुन्दुभिवत्सेर । 
राजभिः पाल्यते पूवेदेश्ारविनारनम्‌ ॥ ५६ ॥ आद्ये निहताः सवै भूषा 
रोगस्तथा जना; | तथाऽपि ते प्रजीषन्ति रुधिरोद्रारिस्छरे ॥ ५७ ॥ रक्ता- 
कषिवत्सरे सस्यटदधषटिरलुत्तमा । मेषषन्ते सवदाऽन्योन्यं राजानो रक्तरोचनाः 
॥ ५८ ॥ क्रोषनाब्दे मध्यदरषटः पूरैसस्यं न तु कचित्‌ । संपूणेमितरत्सर्वे सरवै 
क्रोधपरा जनाः] ५९ ॥ कापीसगन्धतेरे्षुमधुसस्यविनादनम्‌ । क्षीयमाणा- 
श्वापि नरा जीवन्ति क्षयवत्सरे ॥ ६० ॥ आनन्दादिभ॑वेद्रद्या भावादिर्िप्णुरू- 
च्यते ! नयादिनौयते रुद्रो विंशत्या च ऋमाद्धेत्‌ ॥ ६१ ॥ 
शति संवत्सरफम्‌ } 


अथ राजादीनां निर्णयः 


रनावस्याम्‌-- द्ोभतिपत्सन्धौ चैचादौ यो भवरदरारः । सोऽन्दप उक्तस्त्वपरैः 
मरतिपदि मध्याहकाटे यः ॥ १ ॥ वहुभिः कीतिते राजा रवेश्दयकाटिकः | 
सत्र भृपद्यं वृद्धा भुपामादस्तिधिक्षये 1 २॥ चैत्रितपत्तिपदि यो वारोऽको- 
दये स देर्पृशः } उदयद्वितये पूर्वो नोदययुगलेऽपि पुत्रैः स्यात्‌ ॥ ३ ॥ दश- 
न्तेऽनस्येऽपि च स पूपैराजस्तदागमध्रिरोधः } यस्मायन्नमितदेरूदयाद्धानोः 
मवुत्तिरव्ादेः।शो्रमु्ः-चेत्रसितादेरूदयाद्धानोर्दिनमासयुगकरपाः । सृष्टयादौ 
ल्द समं पढ़ दितिऽकस्फ ॥ ४) गगीः-अणरणरिषदः सन्विमः्णद्ः- - 
तपो यदि } तदा तदिनपो राजा परतश्रेतपरो भवेत्‌ ॥ ६ ॥ ग्योतिण्यदे- 
चप्रस्य गुङ्धमतिपति्था यो षारः स उक्तो नृपतिस्तदाष्दे । मेपमवेशः फल 
भास्करस्य यस्मिन्दिने स्यात्स त॒ राजमन्ल्ी ॥७॥ कर्के दविनपः स 
उक्तो सस्यस्य नायो मुनिभिः पुराणः । आद्रो दिननाय उक्तो मेषापिषः 
माक्तनव्रिपवर्यः ॥ ८ ॥ सुटामवेकेऽ्नि यस्य वारो रसाधिपोऽयं नियतं 
म्रदिष्ठ; ! चापप द्विवसाधिमायो धान्याधिपो ब कथितो मुनीनद्रः॥९॥ 
यग्रादिमिपचापाद्रौतुटाफकफदिनेष्वराः 1 नृपमन्धिधान्यतोयरससस्याधिपेशवराः 
॥ १०॥ 


[1 


इति राजाद्विनिणेयः) 


४ 17) 


२० श्रीशिवराजविनि्मितो- 


अथ रजफरम्‌ । 


सूम॑स्य राज्ये जटदीनता स्यात्पयोधराणां महती च पीडा । जनस्य चोरा; 
फट पुप्पमरपं भवेत्तरूणां करटो नृपाणाम्‌ ॥ १ ॥ सोमस्य राज्येऽखिललोक- 
गेहे कटयाणक्रायांणि ग्वा विवृद्धिः वष्टि मभूता वबहुसस्यसंपत्सांख्यं जनो 
पिन्दति सोगर्दनः ॥ २॥ भामस्य राज्येऽिभय धरित्री सस्येन दीना एचि- 
देव वष्टः 1 चराः पूता मनुजेश्वरा्णां स्याद्विप्रदोऽन्योन्यजयाय नूनम्‌! ३ ५ 
युधस्य राऽये धनपान्यसंकररं परीत विरनुत्तपा च । जना विवादोत्छवय- 
काङ्क्षिणः सुभिक्षमस्मिन्वहुवातवृष्टिः |} ४) जीवस्य राज्ये कनकाम्बुधारा- 
वृ गावो वहुदुग्धयुक्ताः । विप्राः सदा य्गमहोत्सयेन प्रहृएटवित्ता; फल पुप्प- 
संपत्‌ ॥ ५ ॥ दुक्रस्य राज्ये सरितस्तडामा वाप्यश्च पूपाः परिपूणेतोया; । 
प्रभूतधान्यं फलिताथ्‌ वृक्षा गावः सुद्रगधाः सुखिन टीकाः ॥ ६ ॥ मन्दस्य 
राज्ये सङ्रदेवं वृषटिजिने गदशोरकरता च पीडा । मूपा विनाशं युधि संमयान्ति 
दुमिक्षमुग्रं फएटपुष्पदानिः ॥ ७ ॥ 
अथ मन्त्िफरम्‌ । 
सूर्ये मधाने ज्वलिता धरित्री श्ुधाभिभूतं जगदस्पसस्यम्‌ । मदर्मता 
रोगभयं जनानां युद्धं नृपाणामतुं न वृष्टिः ॥ १॥ सोमे भधानेऽभ्युदयं 
वरजन्ति प्रजा मही वहुधा च वृष्टिः ! शादीक्ुगोधूमगवां विवद्धिरय्तरियायां 
निरता द्विनाः स्यः ॥ २॥ भामे प्रधाने काचिदेव विधान्यं मदर्पं उलनभ- 
कोपः । स्यात्तस्कराणामनयोऽतिधोरः मनजेश्वरा युद्धवरिधायिनः स्युः ॥ २॥ 
* वधे भधाने कमलेश्षटुग्धगोधूमसंपलसचुरा च वृष्टः । कीटारघान्यानि पचेलि- 
मानि नरेस्वराणापपि कोदद्रद्धिः ॥ ४! जवि प्रधाने मृदिताथ स्व टोका 
सुभिक्षं प्रचुरं वित्येषय । अनयता स्याद्वहुसस्यसंपन्महीरुह्यणामतुन्णा च 
युद्धि; ॥ ५ ॥ शक्र प्रधाने प्रचुराम्वुपर्पी सुराधेनाथः सुखिनश्च स्वै । गावो 
यया कामटूघा नृपाणमितेवि सास्य प्रचुरे च धान्यम्‌ ॥ ६1 मन्द्‌ भधान 


खिन्दन्धाकषीडा यद्भयं धान्यविना्नने च रोगाभिभूता जनता न प्येत्सौख्यं 
तथाऽसिमन्नतिदीनवृ्टिः 1} ७ ॥ 


[गीीफीण्र)) 


अथाग्रधान्पेशफलम्‌. । 
खण्टा वृष्टिः सप्यदानिम॑नाना व्याथिवृदध भूभुजां दारणं च । चोरक्रीरा 


ज्योतिनि्रन्धः । ३१ 
दयते सस्यनाथः सूर्यो यद्िस्तत्र गोढुग्धनाशः ॥ १ ॥ सस्यं समर्यं भबु- 
रान्बुवृ्टिः सवाणि धान्यानि परचेलिमानि । जनाश्च स्वँ सुलसंमयुक्ताः सस्या- 
धिपो सत्र निञ्चाकरः स्यात्‌ ॥ २॥ रोगाभिभ्रृतं जगदस्ति सर्वे महर्वधान्यानि 
न धारि भूरि । बहेभयं तस्करं कचित्स्यात्सस्याधिनाधे धरणीतनूजे ॥ ३ ॥ 
मदी च सवां सरलेन पुणो मयं विनं च सुखी जनः स्यात्‌ । नबानि 
धान्यानि फलयुतानि सस्याधिनाथो यदि चन्दनः स्यात्‌ ॥ ४ ॥ अआनन्द्‌- 
युक्ता जनता पयोदाः सुदष्ियक्ताः फलपुप्पसंपत्‌ । धान्यानि सवाणि श्रुमानि 
यत्र सस्याधिनाथः सुरराजमन्ती ॥ ५॥ रैणेपरक्ता निभेयाः सवटोकाः 
पच्यन्ते वा सर्ैधान्यानि भूनम्‌ । वृक्षाः दराषुप्यिता भूरिवशिः सस्याधीरो 
यत्र दैत्यन्दरमन्त्री ॥ & ॥ धान्यक्षयः कोशविरीनता स्यानरेश्वराणापपि मन्द- 
वृष्टिः । दुताशमीतिः भचुरामयः स्यात्सस्याधिनायोऽकंसूक्ते यदा स्यात्‌॥ ७ ॥ 


अथ मेवेशषलम्‌ | 


दिग्यभ्रजां पिहिताकंमिन््रः फविजखै" वर्षति मूपकेतिः । महीरुहाः पप्- 
फटविरीनः मेप्ाधिषो यत्र दिवाकरः स्यात्‌ ॥ १ ॥ नदीतडागादिपु भूरितो- 
यमतीय धान्यं भला जनाश । शालीश्चुगोयारिचराभिषटदधिर्मेधाधिपो यत्र 
निशाकरः स्यात्‌ ॥ २ ॥ वातः भरचण्डोऽ्रिमयं ननानामदृटिमीत्याकरुटितं च 
धान्यम्‌ । व्याधिप्रकोपोपदता्र सवै सयाश्रिपो यत्र धरातनूनः ॥ ३ ॥ कृपी- 
शवराभीष्ृदम्युवृष्िेदी रुतापुष्पफदः भपूर्णा । अस्त्यामयः कापि कटिनपाणां 
मपाधिपो यत्र दिप्कुषुजः ॥ ४ ॥ पथाजने भूरि मरे्धराणामन्योन्यमत्री- 
कटहः एचित्स्यात्‌ । पर्मकिया्या निरता जमाः स्ु्मे्ाधिपो यत्न परेन्र- 
मन्नी 1 ५ ॥ नित्योत्सवानन्दितमानसानां गृ द्विजानां घनघान्यसंपत्‌ | 
गीवोणनाथो वहुयेष्िकतौ मेवाधिपो यत्र च भगवः स्यात्‌ ॥ ६ ॥ न कापि 
यृष्टिपिरणीश्वराणां कोशोऽसपकः शीतभयं कचिच । अमररि धान्यं भच॒रामयथ 
मेयाधिपो यत्र स्यः सृत स्यात्‌ ॥७॥ 


अथ रसािपफलटम्‌ 1 


शै ५ $ [न [| 5 ~ 
प्रापासतेरेक्ुगदयदविकानां महर्यता चातभेय जनानाम्‌ । वापातडागाद्रपु 
मुच्छमम्बु रसाधनाया दिनयदा म्यात्‌ ॥ १॥ गाया य्षीरमाभिस्प्न्त्यो 


३२ श्रीरिषराजधिमिभित- 


वत्सोस्युकाः सस्यमुजोऽतिपुषएाः । यद्षक्रिया्यां निरता विमा रसाधिनायी 
द्िमकृ्यदा स्यात्‌ ॥ २ ॥ सूवणेरूप्यादि निगूढभावं भ्रयाति कीलालमतीव 
तुच्छम्‌ । मध्वाञ्यपुगादि मदर्युक्तं रसएधिनाथो यदि भूमिजः स्यात्‌ ॥ ३ ॥ 
जम्बुमधुकापरकाश्रपुप्परतानिङज्ञाथभिवृदधिगुक्तम्‌ । कासारवापीतटधान्यसः- 
पद्रसाधिपे स्याद्रननीशपुते ॥ ४ ॥ चामीकरं स्यात्सुलभं तथाऽऽज्यं कराशेय- 
कापीसगुदषम्बफाभि \ सुखिन्‌ कम्यल्यतिकत्िष्ियैद्‌ा सुरेऽ्यो रखनप्यकः 
स्यात्‌ ॥। ५॥ गवां बिवृद्धिकंवणेश्चटाक्षाकास्यातसीव्ञयृतादिकानाम्‌ । सम- 

थेताऽतीव जलस्य वृषी रसाधिपो यत्र च दैत्यमन्त्री ॥ ६ ॥ नीरीगजनोणौपट- 
रोहनातं समधैतामेति रसा महा्ीः । वलारिरल्पं सखिलं ददाति रसाधिना- 
योऽकंसुतो यदा स्यात्‌ ॥ ७॥ 


1 [भिण 


अथ पथिमधान्पेशफलम्‌ । 


मूपा भिथो विग्रह्करेणः स्युपौन्यस्य तोयस्य च नैम वृद्धिः ¡ सरता 
जनानां ज्वरजा च पीडा धान्याधिषो यत्र दिवाकरः स्यात्‌ ॥ १॥ स॒भिक्ष- 
सेदीनजातहोः अजेशः कोशविवृद्धयुक्ताः । गावो बहृ्षीरदुघा भवन्ति 
पान्याधिषो यत्र निशाकरः स्यात्‌ ॥ २ ॥ बहैर्भयं व्याधिभयं कयिच पयो- 
दिहीना जलदा मही स्यात्‌ ! एरन पणां विदुपां विरोधो धान्पाधिपो यत्र 
भरातनूनः ॥ ३ ॥ गोपूमञ्चालीक्॒यवादिकानां विद्रल्ननानामपि बृद्धिरस्ति । 
वेदश्रताभ्याखरता द्विजन््रा धान्याधिपो यत्र हिपांशुपु्ः \ ४ ॥ यहत्रिया्या 
निरता द्विना स्पुगा्रो वहश्षीरयुता महिष्यः ] सुभिक्षकृदरपैति देवनाथो धल्या- 
धिष पत्र युर्रमन्दी ५५५ ५ ट श पद्गन्ययदकःदै॑परतसण) फारपुष्य- 
संपत्‌ 1 सुभिकषपचशरह वधतीनद्र धल्याधिपो यत्र भृगोः सुतः श्यात्‌ !। ६ ॥ 
शचीपतिबेषति नब तोयं व्यापेभेयं चास्ति सुभिक्षमसपमू । भ्रमन्ति लोका; 
परितो भया धान्याधिषो यग च सौरिरस्ति ॥ ७ ॥ 


[म 


अथ विश्वानयनम्‌ | 
मनि परः साप्त पं रः संतं कारयेत्‌ पूषेदृष्टिस्म च 
सतं नृण चाऽप्तपो मारत जन्तुरदक्षया विग्रहः ॥ १ ॥ लाके च वरदे 
पदमिमागमादूत्‌ । अपं हु ब्वगृणीषत्य सपं चय तु मिथितम्‌ ॥ २ ॥ व 


ज्यातिनधनः। २२ 


तपा तया निद्रा आलस्योचम एव च। शान्तिः क्रोधस्तथा ठण्ड भद्‌ इषटसवथष 
च | ३॥ ततस्तु रसनिष्पत्तिः फटनिप्यत्तिरिव च । उत्सादः स्वेखोकानां 


ज्ञातव्यो निधितं बुधः॥ ४ ॥ 


अथर प्रकारान्तरम्‌ ॥ 

शाकः सागरताडितो नवहृते टब्धं निपाय कचिन्देपेदृस्रहते शबाङ्नसदिष 
ततर्‌ सुपुशषिः कमात्‌ 1 आलस्यं तत उदयम सवितः शान्तस्तथा क्रोधयुष्दण्डा 
मनमयोत्सवश्य गदितः पापं च पुण्यं तया ॥ १॥ सकाब्दं वसुभिरनिप्नं नवमिभौ- 
गमादरेत्‌ । शेषं तु द्विगुणीटरत्य तरिभियक्तं च कारयेत्‌ ॥ २॥ उग्रं रसः फलो- 
सपत्तिव्पाधिश्च व्याधिनादानम्‌ । सदाचारोऽप्यनाचासे मरणं जन्म एवं च 
1 २ ॥ देशोपद्रवः स्वारभ्यं च चरकुलभयं तथा । चौरोपशमनं चाभिमयं 
सान्यं मेम च ॥ ४ ॥ त्रिघ्नः ज्ञाकः सप्नमक्तावरिष्टं द्वं युक्तं पञ्चभिः 
स्यात्रमेण । आपो धान्यं कक्षदीतोप्णवायुवृद्धिनादो विग्ररो टब्धतोऽपि ॥५॥। 
चाकारं गुरुयु्रागनियकतं तेन शफात्कलम्‌ । तत्संख्याको भवेद्धमेः पाप तन्यू- 
नर्विश्रतिः ॥ ६ ॥ 


अयाऽऽयव्ययानयनम्‌ ॥ 
रयेरङ्गयनि £ चन्द्रस्य तिथयो १५ छा ८ कुजस्य च । ्स्यात्पष्टे १७ 
गुरेप्फिमविश्नति १ ९ रथा मृगः ॥ १॥ एकरदिदतिराख्याता २१ मन्दस्य 
दु्मपरिताः । राहेदरदण १२ वीनि दयायाः कथितानि च ॥ २ ॥ स्वस््ा- 
पिवपांपिपवत्सरक्यं ति ३ प्रं शरा ५ वर्यं तिथि १५ भक्तरोपम्‌ | आयोत्थ- 
खन्धिसिगुणाय॑युकता तिष्याप्न १५ रेपो व्ययसंहकः स्यात्‌ ॥ ३ ॥ 
इति संबत्सरादिमकरणम्‌ । 


अथ साप्तपकरणम्‌ । 


वनिः पथुम्नया मायवम्सय युक्रः यविधराय नमोनमस्यं । तथेप 
उनेधर रादमहम्पा तपम्तपस्यादिनि ने क्रमेण ॥ १ ॥ नर्दः पभ्मिन्पासि 


=+ क 9 = = 


दक, सदर । 


३४ श्रीरिवेराजविनिर्भित- 


पोर्भकषासी येन पिष्ण्येन संयुता । तम्न्त्राहयो मासः पणेमासी तदाह्या 
॥ २ ॥ तत्पक्षौ देवपिच्याख्यी शृकृष्ण तु तावुभौ । शमे कमणि च 
भस्त भवतः सदा ॥ ३ ॥ स्योतिष्यकारे-- चान्द्रो; ददश्चाबधिमाीसः सावनः 
खनिनासरः । सौरोऽकराशिभोगेन नाक्षमो विधुभशभ्रमात्‌ 1 ४॥ व्िटः-- 
सावनं स्यादिनं भानोरुदयादुदयं भवेत्‌ । तदेव भुदिनं बारस्तदैश्ाकेदिया- 
दितः ॥ ५॥ भास्करः --रेश्क्रमोगोऽकैवर्षं प्रदिषठं द्ररात्रंतु देवासुराणां तदेव। 
रवीन्द्रोयतेः संयुतियौयदन्या विधोमीस एतच पिञ्यंचुरात्रम्‌ ॥६॥ गर्मः-पौणमा- 
स्पयसानः स्यान्मासो दवग्तुस्तथा । दशन्तो मानुषो चेती विन्ध्यादुत्तरयाम्यगौ 
॥आाप्रिशिष्ट-इन्द्रा्री यन्न येते मासादिः स मकीर्तितः । अग्रीपोमा तथा मध्यं 
मासान्तः पितृसोमका ॥ ८ ॥ अिणिः--दश्रन्तो वदिको मासो राकान्तः 
स्मराम उच्यते । पौराणो हरेयस्रान्तः सौर उत्पत्तपुवैकः ॥ ९ ॥ विवाहादौ 
सृतः सोरो यज्ञादौ सावनः स्मृतः । वापिके पितृकार्ये च मासधान््रो विधीयते 
॥१०॥ स्कन्दे सौरमाभ्युदये यासं चान्द्रं सु पितुकमणि ! यज्ञे सायनपितया- 
हृराक्ष सर्मवरतेषं च ॥११॥ पपतामदः--आयुदौयविभागव् पायधित्तफरिया तथा । 
सावनेनव कतेव्या शत्रूणामप्युपासनम्‌॥ १२।यथा षण्डवैःकोरवाणाम्‌ | शिरेमणो- 
वपौयनतुयुगपूवेकमन् सोरान्ौनात्तथा च तिथयस्तु ह्िमागुमानात्‌ । यत्छच्छरसूतक- 
चिकित्सितवासरायरं तत्सावनौच्पटिकादिकमाक्षेमानात्‌ ॥१३॥ ज्योतिष्पकशे-- 
तुखादिसंक्रमातप् गोल स्तो दक्षिणोत्तर । तथा ककिंमृगान्पटरे याम्यसीम्यायने 
क्रमात्‌ ॥ १४ ॥ श्रपतिः-मृगादिरादिष्रयभानुभोगात्पद्‌ चैव; स्यः शिशिरो 
वसन्तः । ग्रीप्मघ॒ वपोऽथ श्लरच तदरदधमन्तनामा कथितोऽ पः ॥१५॥ शदमवे- 
शतनिदकमतिष्ठाविबाहचौलवतवन्धपुतरम्‌ । सीम्यायने कर्म जचुभं विधेयं यद्रितं 
तत्खलु दक्षिणे स्यात्‌ ॥ १६ ॥ 
दति मासप्रकरणम्‌ । 


अथ तिथिप्रकरणम्‌ । 
सहितपरदीयि--सवैतर करय शुभासुभेषु च्छन्ति रोकास्तिथिमेव पूम्‌ | न 
कापि योगं करणं ग्रहान्वा तस्मात्तियख्यतरत्वमिषटम्‌ ॥ ? ॥ अकांदविनिसुतः 
भीं यद्यात्यदरहः शशी 1 तच्चान्द्रमानमेशस्तु ञेया द्राददाभिस्तिथिः } २] 
कमात्तिथीशा ब्रह्माभ्री विरिचिविप्णुशेलजे | बिनायकयमौ नागवनं स्कन्दोऽर्थ- 


न 


~~~ _ =" 


९१. (स्तदा ¦; २क. न्मागत्तथा} २क, स, म, "नाय । 


ऽ्योतिर्निवन्धः । | २५ 


वासवौ ॥ ३ ॥ मेको सवो नागरे दण्डधराद्ययः । शिवो विश्वे दृरिरषी 
कामः दषैकटी तततः ॥ ४ ॥ तिवो विनवे द्दसंततिथीशाः पितरः स्मृताः । 
कापोमयोः केचिदूचुरथिपस्तु धनाधिप; ॥ ५॥ प्योतिप्प्रके--सस्वदेव- 
मतिष्ठायां मन्रसगरहणे तथा । पयित्रदमनारोपे ग्राह्या तत्ता्तयिवुपैः ॥ ६ ॥ 
्रीपतिः-नन्दा च भद्रा च जया च रिक्ता पूर्णेति सवोस्तिथयः कमत्सयुः | 
कनिष्ठमध्येषफटास्तु शृ दपष्णे भयन्त्युत्तपमध्यहीनाः ॥ ७ ॥ वृद्धिः सुमङ्ग- 
लपद्‌ए च पेखा खला च लक्ष्यीवती त्य यशा परतश्च भित्रा । तद्रुदस सुम- 
हती तिधिरग्रकमो स्याद्धमिणी प्रतिपदादि तथव नन्दा ॥ ८) कमाय्श्षोव- 
त्यपराजयोग्रा सौम्याद्यया पञ्चदशी तिथिश्च । फलानि नान्ना सदृशानि तासां 
महपिभिभूनम॒दाहतानि ॥ ९ ॥ देवङछमे-ज्ञानािदे कर्मणि पोषके च 
धरे च शस्ता भतिषस्मधि्ठा । व्यायामशिरपापधमङ्गलेपु यात्रायिवाहादिषु च 
द्ितीया ॥ १० ॥ वीनो्षिदास्यासवसंमयोगे सेया तृतीयेग्रविधौ चतुथीं । 
मा्गल्यदृत्येषु च पश्मी स्यात्पष्टौ धये कर्मणि न अयणे ॥ ११ ॥ धुवं 
मयाणाभरणादिकेषु स्यात्सप्मीटऽखिलमङ्कखेपु । सेनासु यन्त्रादिपु चाएमी्ट 
पापेग्रसिद्धौ नवमी परिष्ठा ॥ १२ ॥ ददम्यमोष्टा गमने भवेदामाङ्गल्यकमेखिदे 
पोषि च ! एकादग्री मङ्कःटसिद्धये च धरुषक्रियायां च महानसे च ॥ १३॥ 
धरुवे सपाणिग्रहणे निधाने स्यादृद्रादशी सिद्धिकरी न याने । अयोदक्षी कमणि 
मङ्गलाये क्षिमे च सौभाग्यदिधौ धरुवे च ॥ १४ ॥ चतुदेश्षी सिद्धि दुग्रफारये 
न तु भयाणे न खलु भवेशे । माङ्गल्ययज्ञादिपु पौणेमासी दर्यो न शस्तः पितु- 
ट चतुर्दशी 
कमे मुक्त्वा ॥ १५ ॥ नरदः-अष्मी द्वादशी पष्ठी चतुर्थीं च चतुदश तिथयः 
पक्षरनधराख्या दुष्टास्ता अनिनिन्दिताः ॥ १६ ॥ चतुथमनुरन्धाङ्कतस्वसंशास्तु 
नाडिकाः 1 त्याज्या दुष्टासु तिथिपु पश्चस्वपि च सर्वदा ।॥१७]] अमावास्यां च 
नवीं त्यक्तवा परिषमसंकित्ाः। तिथयः सुप्रशस्ताः स्युमेध्यमा पतिपत्सिता ॥१८॥ 
द्री पषा तिपदि द्रादयां भतिपर्वसु । नवम्यां च न दुर्वी कदाचिदन्तथा- 
वनम्‌ ॥ १९ } षष्ठां तले तथाष्टम्यां मांसं क्षारं तियो कले; । पूणिमादन्ष- 
योनासैसेवनं परिवजयेद्‌ ।॥ २० ॥ व्यतीपाते च संक्रान्तादेकादक्यां च पसु । 
अकेभोमदिने पृष्ठां नाभ्यद्गे न च वधत ॥ २१ ॥ यः करोति दशम्यां च 
स्तानमामलकः सद । पुव्रहानिभवे्तस्य द्वितीयायां न संदायः ॥२२॥ अरयपुज- 
प्षयस्तस्य द्वितीयायां न संशयः । अमायां चे नवम्यां च सप्तम्यां च एुल- 


4 


१क्‌. ए, प. घस्य दे) रक म्म्यादया। ३ क. सुपदि । 


२६ श्रीदिवराजयपिनिपित- 


क्षयः ॥ २३ ॥ वतिष्टः-चतुर्ददयषटमी कृष्णा त्वमावास्या च पूर्णिमा । पुण्यानि 
पञ्च पवीणि संक्रान्तिदियसथ यः ॥ २४॥ श्रोपतिः-पएकान्तरा दिनकरे तिथयो 
दितीयापूर्ीन्त्यचाैषरयेोषटको्योध । दवयोजवेरमियुनवन्यकयोध कीट- 
दर्योस्तुटामकरयोध्र भवन्ति दग्धाः ॥ २५ ॥ मासदृग्धासु तिथिषु एते 
यन्मङ्गटाद्रिकम्‌ । तत्सम नारामायापि ग्रीष्मे कुसरितो यथा ॥ २६ ॥। पतिः 
आग्याश्चतस्चः क्रियपूतरेकाणापेपां चतुणापिह पञ्चभी स्यात्‌ } परा परेषां परत- 
स्तथव्‌ सदरूररारेरजमा तिथिः स्यात्‌ । २७ ॥ एकस्मिन्वासरे तिद्धस्तिथयः सा 
क्षया तिथिः । तिथिवौरत्रयेऽप्येका त्वभिका द्ैऽतिनिन्दिते ॥ २८ ॥ ग्गः-- 
सूर्योदये यथा तारा त्रियं यान्ति खस्यिताः । तया शरुमानि कमोणि क्षयतृद्धि- 
तियो ध्रुवम्‌ ॥ २९ ॥ दोपद्रयमिदं जातु गुणरन्यने इन्यते \ तथाऽपि सवे 
भानी लाभस्थे वा तया विधौ ॥ ३० ॥ नारदः-तिथेः प्रशा भागाः क्रमा- 
त्मतिपषदादयः । क्षणसं्ास्तदर्थानि तासामधपरमाणतः ॥ २३१ ॥ मृपाठः- 
वूप्पाण्डं वुहती क्षारं मखं पनसं फलम्‌ । धाती दविरकफलान्व्रनखचपरति- 
खानि च ॥ ३२ ॥ श्षुरकमाङ्गनासेवां भतिपत्ममृति. त्यजेत्‌ ! उध्वटोकगतिमे- 
प्युरायुष्कामथ मानवः ॥ ३३ ॥ । ~ 
इति तिथिभकरणम्‌ 1 


अथ वाप्रकरणम्‌। 
शरपक्िः--सूर्यादितः रिवरिवागुहविप्णुकेन्द्रकाखाः क्रमेण पतयः कथिता 


ग्रहाणाम्‌ । बह य्ुभूमिहरिशक्रशचीविरि्िस्तेपां एुनयुनिवरः मतिदेवताध ॥ १॥ 
राहोरधिपतिः कानः मत्यधीशे मुजङ्गमः । तया केदोधित्रयुः स्वयम्भूजपिभिः 
स्मृतः ॥ २ ॥ रषिः स्थिरः शीतकरथरश दीन उग्र; शरिजश्र मित्रः । रघुः 
सुरेज्यो मृगुजो मृदुश्च शनिश्च तीक्ष्णः कथितो यनीन्धेः ॥ ३ ॥ प्रहा जीभ- 
सूयारा युधमन्दो नपुसके । सीखग चन्द्रश च सजल तौ च कीतितौ ॥ ४॥ 
जीवशुक्रौ ते विपरेशौ क्षत्रियश्च इजोप्णग्‌ । ज्ञः शूद्राणां विश्च चन्द्रो ह्नःय- 
जानां शनिः स्मृतः ॥ ५ ॥ नारदः-नृपामिषैकमाङ्गरयसेवायानास्ञकमे यत्‌ । 
आपधादवधान्यादि विधेयं भालुवासरे ॥ ६ ॥ शद्मुक्ताम्बुरनतवृकषिश्ुस्ीविभू- 
पणम्‌ । पुष्पगीतक्रतुक्षीरकृपिकमेन्दुवासरे ॥ ७ ॥ षिपाश्निवन्धनस्तेयसंधि- 


~ पतौ 1 ५ ~ ध ॐ 1 (9 
« १५. नपतीति° । प. नपतेदिवपाददि" 1 २. फ़. दस्तु" । ३ क. प्पद्ञपुयो ° 
४ क, °यो्मिधुनावट्योममेन्द फ़) प्रस्तु । 


उयीतिनिवन्धः | २७ 


पिग्रहकपणस्‌ । धात्वाफसवालादिकमं भूमिजवासरे ॥ ८ ॥ रृत्यक्चेरपकटा- 
गीतटिपिभूरससंग्रदम्‌ । पिवादधातु संग्राममे इ्याद्विदोष्टनि ॥ ९ ॥ यङ्घ- 
पा्माद्कस्यस्णवघ्ाद भरूषणप्र । वृक्षमुस्परुतायानरमं टवेञ्यवासर ॥१०॥ 
नृत्यता गा नस्वणस्ीरस्न भूषणम्‌ । भूषण्येप्सवगोधान्यवाजिक्छमं भृगा- 
दिनि ॥ ११ ॥ तपुसीसायसास्मादि विपपापासवान॒तम्‌ । स्थिरकमाछिलं 
चास्तुसग्रह; सारिरासरे ॥ १२.॥ रक्तवर्णा रप्रिश्वद्रो गोरो मोमस्तु सोत 
द्वोवर्णो व॒धो जवः पीतः श्वतस्तु भागेवः ॥ १३ ॥ कृष्णः स्रः सखारेषु 
स्वस्ववणेक्रियाः शुभाः । यसिन्वरि ठु योक्त पद्धोरषगेयोः शभम्‌ ॥ १४॥ 
श्रीपति - सोपरसास्यगुस्युक्रवासरः सर्पतु भवन्ति सिद्धाः । भानुभाम- 
शनिवासरेषु त परेक्तमेय यदु कमं सिष्यत्ति ॥ १५ ॥ गगैः-गरदस्योपचय- 
स्थस्य बरे कार्यं परसि यति } नवापचयसैस्थस्य यत्नादपि छतं नरः ॥ १६॥ 
प्रीपतिः--पारमटत्ति नयो वदन्ति सूर्योदयाद्रावणराजयान्याम्‌ | उर्ध्व 
तथाऽोऽप्यपरन तस्माचरापेदेशान्तरनादिराभिः ॥ १७ ॥ चरा्षैटेशान्त- 
रयोपियोगयोनोत्थयाऽऽनीय परथ सन्यक्‌ । सूर्योदयाटु वैमृण धनेऽ्पो 
यारथवृलति यनयो वदन्ति ॥ १८ ॥ महेधः -ररेशा रपिविजितदयल्वाः पश्वे- 
सददभिभाजिता नाख्यो दस्दता हताथ विपयरेवं हि का्ित्स्मृताः । भोक्तोभयं 
गणनात्रम( एद्नपतद्यरम्वराणा वुधम्रोतेण्डस्फुजादन्दुपवाहमद्त्सारन्यपृथ्वा- 
सुता; 1 १९ ॥ जाणे वार्तेय याता नाडचः सूर्योद्यादपि 1 द्वि्ाः 
पश्च हृता दयराः स्ववारात्पूव्ेपच्फमाद्‌ ॥ २० ॥ माण्ड -लान्षारसुम्भमास् 
एरागेऽकै; स्वभकाचयोः । मामयन्दरय युक्तान्ने दनिर्यदण्मनीमेतः ॥ २१ ॥ 
गणं --लक्षारसुम्मभाज्ञ्ठरणे कस्यनभूषणो । जसता माभभातषण्डा रने 
रोहफमणि ॥ २२ ॥ नण --अभ्यक्तो भानुवेरे यः स नरः हेदवान्भयेत्‌ | 
क्षरो कान्तिमान्भेपि व्याधिः साभाग्यपिन्दजे । जीये नस्व्यं स्विते दानिन 
सवसमूद्धिता ॥ २३ ॥ यस्य खेटस्य यतमे वारे परोक्तं पिधीयते ॥ २४॥ 
तटपर तस्य हराया सम्य तर्रमं सवेदा । भृपाट -वरारचिघ्रोऽन हर्येपैऽस्यकः 
स्यादधेयाप्रकः । यन्दवारोत्तरे भागे क्रिरे य्येर्को निघ्न ॥ २५ ॥ युपते- 


भापनप्ाभ्यासेस्या चा द्रिगणा भतू 1 तर्षण दष्टा न्रोनरोश्न्पा 
व 

क पेचे स्पा प.प, न्पन्नेस्याः। २फ. मरे प. मदतिमे 
भानेडु* गर मनेन ३ ग, सेषदो। 


३८ भ्री्षिवसाजविनिर्मितो- 


पिकनिरि ॥ २६ ॥ उदेगाऽमृतनामा च रोगा टाभा श्भा यटा । कटिनौ- 
मानि वेलानां कचेरायत्सू॑तः क्रमात्‌ ॥ २७ ॥ 


रति वारभकरणम्‌ । 


1 
५*॥॥ 


अथ योगप्रकरणम्‌ । | 

नारदः-योगेदा यमविष््वन्दुधातूजीवानिशाकराः । इनद्रतोयािवद्यकभूमिरः- 
द्राङ्गतेयपाः ॥ १ ॥ गणेशरुद्रधनदतषएमित्रपडाननाः । सादिन्री कमरा मारी 
नासस्या पितसो दितिः ॥ २ ॥ संवधतिव्यरीपातो महपातावुभा सदा । परि- 
चस स पुवीर्दं सेफरैषु मितम्‌ ॥ २ \। भिप्कम्मे चस्कित्तिप मव च्या 
घातयजयोः ! गण्डातिगण्टयो; पट्‌ च शुके पच्च न शाभनाः | ४॥ नारदः 
रिखेदूष्वैगतामेकां तियेगरेलास्रयोदृश । तत्र खाजुरिके चक्रे कथितं मूध्नि भं 
न्यसेत्‌ ॥ ५॥ भान्येषरेखागतयोः सूयोचन्द्रमसोमिथः । एकागेरो दृषटिपातथा- 
भिनिद्रनितानि वे ॥६॥ गण्डे मूलं मृगं शूले विष्कम्भे च तथाऽधिनीम्‌ । म्र 
भर्केऽन्तिमे त्वां व्यायाते दितिभं म्पसेत्‌ ॥ ७ ॥ वेने पूष्यं व्यतीपाते सार्पं 
च परिये मघाम्‌ । एकांमैटं पतद्धनदररिकरेखास्थयोन्यंसेत्‌ ॥ ८ ॥ साध्यदर्षण- 
शरूखान्त्यगण्डपातान्तसंस्थितम्‌ । धिष्ण्यं चण्डायुधं शं॒श्रुभकायं विवगेयेत्‌ 
1 ९ ॥ ब्छः--विद्चतिष्वियुतोत्पत्ता श्रपणे चरकंधिशतिः । पतने द्र नाञ्यस्तु 
पतिते सद्र नाडिकाः ॥ १० ॥ फलं रक्षप्नभुष्पत्ता श्रपणे कोटिरुच्यते । पत्तने 
दक्ष कौच्यस्तु पतिते दानपक्षयभ्‌ ॥ ११ ॥ सर्वेपां पण्यकालानां व्यतीपातो 
विशिष्यते! तत्राणुमाप्रं यदत्तं तदनन्तफर्मदम्‌ । १२ ॥ विनादीभिद्रौदशभी 
रहितं परिकाद्रयम्‌ } योगप्रकरणे योगाः क्रमात्ते सप्विदातिः) १३ ¶ 

इति योगपरकरणम्‌ । 


पच स 


अथ करणमरकरणम्‌ । 
मरदः-दन्द्रः प्रजापतिमित्रस्त्वर्यमा भूरैरिभिया 1 कीनारशः कणिसद्रार्पौ 
तेध्यर्धजास्त्विमेर्त्‌ }} १ ॥। ववादिवणिन्तानि शुभानि करणानि पट्‌ } 
परता विपरीतता वा विषटनष्टा तु मङ्क्ले ॥ २ ॥ स्थिराणि मध्यमान्येषां नेष्ट 
नागचतुष्पदे ! रनकोशे-कुयौदये श्ुमचरस्थिरपीषटिकानि धमैक्रिया दिन- 


~~~ ~~~ ~~~] ~] ~~~] ~-~- -~-~--~----~-~-----~-- -~~__--~ ~~~ ~~ 


९, षेन्ति। २कु.ख. ध, पेटः ष.। २ग. "नि शुभकर्मसु । अशुभेषु स्थिरा 
ण्यवे द 


ज्योतिनिषन्धः१ ` ३९ 


) 

हितानि च वारवाख्ये । सिध्यन्ति मित्रचरणानि च कौख्वाख्ये संमाम्यतै- 
श्रयगृहाणि च तेतिलास्ये ॥ ३ ॥ कृषिवीजगृहाश्रयजानि गरे बणिने धुव 
कार्यवगिग्यतयः | न हि धिषकिते विदधाति शुभं परधात्तविषादिषपु सिद्धि 
करम्‌ ॥ ४ ॥ कार्य पो्िकिरौपधानि शकुनी मूलानि मन्त्ास्तथा गोकायाणि 
चतुष्पदे द्विनपितूचदिश्य कार्याणि च । नागे चव सुदारुणानि हरणं सोभाग्य- 
कर्माण्यतः कस्तु शुमेपुणिृद्धकरणं माङ्कटयक्मांणि च ॥ ५ ॥ वरिष्टः-- 
-वधवन्धविपाग्न्यचच्छेदनोचाटनादि यत्‌ । तुरङगमिपोष्ादिकमे वष्टयां च 
सिष्यति ॥ ६ ॥ श्रापतिः- जरकशिखिरशशिरप्ःशवेकीनादवायुज्रिददपतिकरुपसु 
ओक्तमास्यं हि विष्टः । नियतमृपिभिराशासंस्ययामेः करमेण स्फुटमिह परिहार्य 
मङ्गटेष्वेतदेव ॥ ७ ॥ दैवज्ञयलम - मन्या १४ ट ८ मुनि ७ तिथ्य १५ न्धि ४ 
दिग्र १० द्र ११ त्रि मितासु च | तिथिप्वायाति पूपदिनिन्याओम पृष्ठतः 
शुभा ॥ ८ ॥ नाखः-पुखे पञ्च गले त्वेका यक्षस्येकदिश स्मृताः । नाभां 
चतस्रः पट्‌ रोणे तिस्रः पुच्छाल्यनाटिकाः ॥ ९ ॥ दैव्षरलभे--गुखे कायै- 
हानिर्मलेः भ्राणनाशो हृदि द्रव्यनादाः कलटिनाभिदेशे । कटावयषिध्वंसनं 
सुर्छमागे जयशरेति भद्राश्षसीरे फट स्यात्‌ ॥ १० ॥ परगः-पृधिन्यां यानि 
कमौणि शोभनान्य्ुभानि च } तानि सवांणे सिध्यन्ति विषटिुच्छे न संशयः 
॥ ११ ॥ य्योतिष्करे--चतु््येकादरीरा्नौ शुके पूणोष्टमीदिवा । भद्रा 
परिद्शमीरात्रौ एषणे द्रिमना तिया ॥ १२ ॥ सपयः-करमायाताऽकरमायाता 
भद्रा त्याज्या सदा र्धः 1 तस्या वक्त्र प्रति्मध्ये हानिः पुच्छे जयो भवेत्‌ 
॥ १३ ॥ आिणिः-भानि सापीन्यः सूयाः साधगोम्नाः ऋमोक्मात्‌ । 
अमाद्धद्रासु पुच्छं स्यादाभ्यौ मादीत्रयं परम्‌ ॥ १४॥ भद्राद्धन्यासयरिकाः 
पष्टितिधिभोगपते न्यूनाधिक म्यूमापिका हेयाः 1 शरापतिः-दैलयनः सम्देऽ- 
मरषु विजितिष्वीः रुधा द्वान्सा फोपाक्किक निर्गता खरमुखी लाद 
लिनी च त्रिपात्‌ । विष्टिः सपतमुजा मृगन््रगका क्षामोद्री प्रतगा दत्यद्नी 
मुदितः सरस्तु किरणपरन्ते नियुक्ता रदा ॥ १५ ॥ उद्वद्ोद्रतरपिण्डिकाऽति- 
कृष्णा दं्ेग्रा पृदनुगठदीधैनासा । कफायप्नी हतवषटक्षमद्विरन्ती विष्वान्तः 
पतति समन्ततोऽर वरेषटः ॥ १६ ॥ 


इति फरणप्फरणम्‌ । 


क, "भवृटि" 1 २५. शधोऽद्धिः । 


ध्र० श्रीरिवरागविनिर्मिता- 


अथ नक्षवधरकरणम्‌ | 

ग्योिष्वफशे- मेदा दस्यमे। चलिकेन््रीदादितय। गुरः । भृनङ्धपित॒या- 
ज्पास्यायेमाकैतषव्रायवः ॥ १ ॥ यदीद भित्रक्रा च रक्षाऽन्भो विन्धप्ण- 
यम्‌ । वस््न्युपामपादादिवंधन्यपुपाभेधाः क्रमात्‌ ॥ २ ॥ नायदः--वस्ोपन- 
यनक्षारसीमन्तामरणक्रियाः । स्थापनाऽ्येमयानाखकृपिपिद्राद्‌ योऽधिमे ॥ ३॥ 
वापीवूपतडामादिषिपशस्रोग्रदारणम्‌ । विट्परयेदागणितनिषेषा यान्यभ भाः 
॥ ४ ॥ अग्न्याधाना्वशखोग्रसन्यिपिग्रहदारणाः । सस्य्ामापधवादिभक्रियाः 
शस्ता वद्धि ॥ ५॥ सीमन्तीकन्नयनद्राहयसभूपास्थिरक्रियाः । गजवास्त्य- 
भिपेकाघ्र मतिष्ठा ब्रह्मे दुभा; ॥ & ॥ मतिष्ठाभरूषणोद्रादसीमन्तोन्नयनक्रियाः | 
पषारवासतुगजाशवोषटयानाः शस्ता चन्द्रे ॥ ७॥ ध्वजतोरणसट्राममाकारा- 
सक्रियाः भाः । संधिविग्रहयतानरसादया रद्रमे धमाः ॥ ८ ॥ प्रतिष्टायान- 
सीमन्तवस्वास्तुपनायनम्‌ । क्षौराश्वकमादितिमे विधेयं धान्यभूपणम्‌ ॥ ९ ॥ 
या्रामतिष्टासीमन्तव्रतयन्धमवेशनम्‌ । करग्रह विना सरव कम ॒देवेड्यमे इुभम्‌ . 
॥ १० ॥ अनतन्यसनद्रूतक्रोधास्तरिपदाद्कम्‌ । विवांदरसघाणिल्यकमे कद्रू 
जम युभम्‌ ॥ ११ ॥ कृपिवाणिञ्यगोधान्यरणोपकरणादेकरम्‌ । विवादनत्य- 
गीतां निखिलं कम पतभ ] १२} विवादविपदलाभ्रिदारूणोग्राहवादिकम्‌ । 
पुवात्रयेऽखिरं कमे कतेव्यं मांसविक्रयः ।॥ १३ ॥ वस्राभिपकसीमन्तविवाह- 
चतव॒न्धनेम्‌ } भवेश्ञस्थापनान्वेभवास्तुकर्मोतराच्ये ॥ १४ ॥ मतिषटोद्राहसीम- 
न्तयानं ब्रोपनायनप्‌ । क्षौरवास्त्यभिवेाश् भूपणं कमं भाममे ॥ १५॥ 
पवेशवस्रसीमन्तमतिष्ठाव्रतवन्धनम्‌ । साट बास्तुविययाश्च क्षीरमूपणकमे यत्‌ 
\\ १६ \\ पिष्पदयेष्वखसफणन्दपूपप्यप्‌ । तिवषदप्वेकप्यरदि सरस्व 
समीरे 1 १७ ॥ वचखमभूपणवाणिज्यवसुथान्याेसंग्रदय्‌ । टनद्राभिभे नत्य- 
गीतशिटपरेखनकमं च ॥ १८ ॥ श्ेशस्थापनीद्रावतवन्धाएमद्गरम्‌ ! वस- 
भूपणवास्त्वर्थो मित्रम संधिविग्रहं ॥ १९ ॥ क्षारास्रशखवाणिज्यगोमदिप्यम्बु- 
कमं यत्‌ । इनद्रभे नत्यगीतायं शिरपलोदहारमङेखनम्‌ ॥ २० ॥ विवाहरपिवा- 
1णञ्यदारुणादवभेपनम्‌ । निकऋता नत्यरिल्पास्रसंधिविग्रहरुखनम्‌ ॥ २१ ॥ 
पतिष्ठ्षारसीमन्तयानोपनयनोपधम्‌ । पुरारामगरहारम्भं पिप्णुमे पट्रवन्धनम्‌ 
॥ २२॥ वस्रोपनयनक्षारपतिष्ायानमेषनम्‌ । वस्मे बास्तुसीमन्तपरवेश्ान्वेभ- 
भूषणम्‌ ॥ २३ ॥ प्रवेकस्थापनक्षारमाञ्धावन्धनमेपजम्‌ । अश्वाभरणसीमन्त- 
वास्तुक्मं जेशमे 1 २४ | विवादवतवन्धाश्च भतिषटायानभूषणम्‌ । भरवेशव- 
६्‌, बाहुर्‌ । 


|, 


उयोतिनिवन्धः | ४१ 


खसीमन्त्ष(रभेषजमन्त्यभे ॥ २५ ॥ आणिः -- पुवं स्थिरं स्मृतं त्राद्य 
छयुचरा रिवासरः } चरं चं र्यं कणा्स्रास्यादित्यं च चन्द्रमाः ॥ २६ ॥ 
चरुर मघा याप्यं पूतरोत्रिठयकं कुजः । मिं साधारणं भोक्तं पिमाखाङर- 
तिके बुधः ॥ २७ ॥ ययु क्षिपं च रस्ताश्विन्यभिभिदूगुस्मं गुखः । मृदु मत्न 
मगयित्ाऽनुराधा रेषती सिक्तः ॥ २८ ॥ दारणं तीक्ष्णमाशछेपा ज्येष्ठी 
मूलमकजः । नकषत्रेपवेषु कमभ मामतुर्यानि कारयेत्‌ ॥ २९ ॥ भूपटः 
भुवभः शान्तिपाए्याख्यं गदग्रामदपादिफम्‌ । बीजौपधाभिपकादि धुरक 
अक्षस्यते ॥ ३० ॥ चरे तु गजगोग्वादिदमनं सेतुवन्धनम्‌ । मयाणारामफार्ये च 
रकम हिताम्‌ ॥ ३१ ॥ क्रूरं तिपमय्यादि वन्यनोचाटनादि च | चत्र 
अदार्खादि दुयादुग्रं च सिद्धये ॥ ३२ ॥ मिध्रपयोः भकरु्बति यच्छदी- 
रुणः स्म्रतम्‌ । अगिकायं ब्रपोत्सगौ पिश्रकमं शुभावहम्‌ ॥ ३३ ॥ मित्र 
मिजका्याणे शृदयरामपेरानम्‌ । रतिभूपावखगीतमद्धग्यादि यशस्ते ॥ ३४ ॥ 
तीक््णतारासु वेताटमूतमन्न्राभिचारिकम्‌ । दिवातरेद्रसंत्रासतीश्णकम॑ दिवं 
भवेत्‌ ॥ ३५ ॥ नःर्दः-पुवेत्रयाश्निपूखाहिष्टिदिवत्यमयान्तकम्‌ । अधोमुखं तु 
सर्वः भानां तन श्रिधायते | ३६॥ विटममेशगणतभुतग्रूतत्रिखेखनमर्‌ । खननं 
दिव्यङूषादिष्भयाद्धरणादिः यत्‌ ॥ २७ ॥ पित्रन्रलाष्दतन्द्दित्यान्त्यान्वि- 
नवायुभम्‌ 1 तियेल्यसास्यं सवकं भानां तय विधीयते || ३८ ॥ दटयमयाद्‌ 
गमनं गन्त्रीयन्त्रखरोषकम्‌ । रसरमोरयनायानटृलटायहयक्मं च ॥ ३९॥ 
व्रह्पिष्णुमदेशायवसुपाध्यत्तरात्रयम्‌ } उ्यास्यं नवकं भानां तेषु कमं बिधीयते 
॥४ ०] पुरदस्येगृहारामवारणध्यजकम च ] मासाद्वेदिकोद्ानमाफारावरं च सिद्धये 
॥४ १।्टः-प्िभवरघ्रुवमदी देवाचीम्यापने सदा कार्यम्‌] बाम्तुनिवे्ो दभि 
धश्च करयो विवरहोऽपि ॥४२॥ सिपर्चेरः भस्थानं प्रेदनं स्यातु मृदुनि ! पुगे- 
ग्रभेषु शखश्राराभिविपप्रयोगच्र ॥ धमयृटुमिः पिमचरधिण्यरपि भपर्नं कायम्‌ । 
वद्यान््कारपिपिः स्नान च तथा नबान च ॥ ४४ ॥ भरूराग्रस्यरग्रटेपु क्षित्रष 
खव भिष्प्येषु । बृभ्ाणामगेषपश्छेटनमय तक्तषणं चव ॥ ४५ ॥ वरुरोग्रमु 
युःयाव्य्ानग्रहणं रिपपश्मनं च 1 चन्धनपरधसंवामं हननामि च पाद्मनान्टं च 
॥ ४६ ॥ रग्राणामपि करणं विधारणे विक्रयं नया दनम्‌ । संस्काग्ध्रापि 
नथा कर्ममु संयोजनं बाप्पि ॥ ४७ ॥ गनरने-आदराछूपा मुष्टं मघामर- 
प्मोरिन्दयनविल्नाग्दे । यात्रानाभर्ण श्ुरकम च बरन्येदेपु ॥ ४८ ॥ 


1 १1 [क १ "व | > ~ न्न 7 १ 


द्‌ 


११ पिवान्हय प "न्द ५ रा ॥ 


४२ श्रीश्गिवराजयिनिमितो- ,- 


तीक्ष्णेषु पदन्ममयेदत्तमृणं धरवेषु संग्राम्‌ । पञुपोपणं विधेयं चरेषु दीक्षाव्र्त 
मटुपु | ४९ ॥ श्रौपतिः-अन्धकं तदनु मन्दरोचमं मध्यटोचनमतः सुटोचनम्‌। 
रोरिणीपभतिभं चतुविध मूनमत्र गणयेत्पुनःपुनः ॥ ५० ॥ दङ्वले-- 
पे स्रो पस्तु नष्टं हतं यलभ्यं दूरान्मन्दनेत्रे च कषात्‌ । भ्राग्यं द्रव्यं 
मध्यनेतने सनेत्रे नव श्राव्यं नव रभ्य कदाचित्‌ ॥ ५१॥ भूपटः तय्यात्यन्धदिशं 
पूरन केकरेदैक्षिणां पुनः । पथिपां चिपिर्दधण्णयदिव्यदृष्टिभिरतराम्‌ ॥ ५२ ॥ 
उ्योरिष्पकाशे-पुष्यः परकृतं हन्ति न तु पुप्यकृतं परः । दीपं यच््टमोऽपीन्दु 
पुष्यः सवोथेसाधकः 1! ५२ ॥ व्ट--ग्रहरहितः सटितो का भत्यरिनथनविप- 
स्कर वाऽपि  पाफिग्रदणं युक्त्या पुप्य; सवौयलतिद्धिकरः ।{ ५५९ १ श्रीपतिः- 
सिंहो यथा सवेचतुप्पदानां तथव पृप्यो वटवानुहूनाम्‌ । चन्द्रे विदद्धेऽप्यय 
गोचरे वा सिध्यन्ति कायाणि तानि पुष्ये ॥ ५५ ॥ देण विद्धोऽप्यञ्चुभान्वि 
तोऽपि पिरुद्धतासेऽपि विरोममोऽपि । करोरयवश्यं सकलयसिद्धि विहाय पाणि- 
ग्रहमेव प्यः ॥ ५६ ॥ ल्टः-रिखिशिखिरसशरगुणङरिकृतगुणरसपिपययम- 
ख्यमविपयाः ¦ } रौशिशसिकृतयुगगुणरिवयगगुणदहनजटधिश्चतयमलाः 
॥५ज]यमटरदा; साभिजितास्तारासंख्येयमाणिनादीनाम्‌ 1 तारापितरसोभि्- 
सेरब्देध फर्पाकः ॥ ५८ ॥३। ३।६।५।३ । १।४।३।६।५।२।१ 
५)१)१) ४) ४३११४३३४ १००।२।२।३२२॥ श्रीपतिः- 
तुरगमुखसदृ्षं योनिरूपं श्चरामं शकटसममयणस्योत्तमाङ्गेन तुर्यम्‌ ! मणि- 
गृहदारचक्रामानि श्ाोपमं भं शयनसदशमन्यचात्र पयङ्करूपम्‌ ॥ ५९ ॥ 
हूर्ताकारम्रतय माक्कछक्सम चान्यत्प्रनाखापम धिष्ण्यं तोरणवस्स्थितं मणिनिभं 
सक्छुण्टरखाभै परम्‌} जु“परकेखरिचिक्रपफेण सदयं छम्यासमानं परं चान्यदन्ति- 
विखासवस्स्थर्तपितः शङ्काटकव्यक्ति च ॥ ६० ॥ जिविक्रमाभं च म्रदद्गरूं 
वृत्तं ततोऽन्ययमणद्रयाभम्‌ । पय्कतुरयं मुरजानुकरमित्येवमन्वादिभचक्ररूपम्‌ 
1 ६१ ॥ रनरोशे-हतवहदेवं पृवास्तिस्रोऽपि विप्रगणस्य भाते स्यु. । 
स्तिस्रस्तथोत्तरा नृपगणस्य पुप्यश्च विज्ञेयः ॥ ६२ ॥ हस्तोऽभिनिद्िन्यः 
पुनवसुधेति वणिजां स्यः । पच्यं पाप्णं मत्र भराजापरस्यं च कपेरुजमस्य 
॥ ६३ ॥ सेक्कजनस्य चित्रा साव्येन्द्रवासत्रं च चत्वारि । मठं संद्र स्वाती 
वारुणमपि चोग्रजातीनाम्‌ ॥ ६४ ॥ चाण्डाानां भरणी साप चेन्द्राथिविष्ण- 
द्व्‌ च ¦ सप्तानां जातीनमिभ्यः सदसत्फनं ज्ञेयम्‌ ॥ ६५ ॥ उमायामर-उरफाभि- 


क त्तर पएमि जचग रघ म्मद्र व 


रारि) ४ क. °तनञ्पर) 


ज्योतिनियन्धः। ३ 


यातेन तमोषरिमूत्या वक्राततिवारेण सतो धरिच्याः ! केतुगतिस्पतरनधूमर्च 
चारेण पीडां कुरूतेऽकेपु्रः ॥ ६६ ॥ नारदः--या इश्यते दीप्ततारा सा गणे 
योगतारक् । विषवृक्षाऽश्विभो यान्ये धिष्ण्ये चाऽऽमलकस्तर्ः ॥ ६७ ॥ 
उदुम्बरो यहिधिष्णये कमे जग्वुटरयो भवेत्‌ । दृम्टभाव्छदिरे जातः कटिरृ्षस्तु " 
रुदरमेत्‌ ॥ ६८ ॥ संभूतोऽदितिम्रनः पिप; पप्यसभवः । स्वात्यक्षाद जनो 
जातो द्िवत्यादरिकङ्तः ॥६९॥ मित्रभाद्कुखे जातो रक्षमीः वददरसंमा । 
म्क्षात्सजेवृ्ञथ वकुलो वारिधिष्ण्यजः | ७० | पनतो वैश्वभाजातो दर 
्षस्तु विष्णुभात्‌ । धसु्रिष्ण्याच्छमी जाता कदम्बो वारुणक्षजः ॥ ७१ ॥ 
. अभकपाच्चुतटभोऽहिवध्यात्िचुमन्दकः । मध॒षरक्ः पीष्णथिष्ण्यादविष्ुवक्तं ु- 
जयेत्‌ ॥ ७२ ( अरियोनिधारिवक्षः पीडनीयः प्रयत्नतः । उयोतिश्यरदे- 
यस्मिन्भे थये कर्माक्तः कय तस्योदये च तद्‌ 1 वेरिक्तं तस्थ होरायां खमोक्तं 
तत्प्र्िके ॥ ७३ ॥ 
दति नेप्तत्रभङरेणम्‌ । 


अथ शुद्धनक्तचविचारः। 


संरितापरदपि-सवत्र कार्येषु हि श्रोभनेषु नप्रगनद्धि मूमयन्ति पूरम्‌ } यत्कं 
यस्मिन्करणीयमुक्तं तत्तत्र देयं विदुषा वरिदित्ा ॥ १ ॥ विद्धं व्योपचरर्विभि- 
स्रपपि यटत्ताहनं राद्रुणा यक्तं क्ररयते विगरुक्तमयथ यद्धोग्यं॑तथोपग्रः । दुष्ट 
यदग्टणोपगं परुपतशचप्डायुयेनाऽश्टरतं चोत्पातग्रदयुद्धपीटितमथो यद्धूपितं 
केतुना ॥ २1 पश्रास्सध्यागतं बोप्ताऽमिदेतं पापदूपितप्‌ 1 यच्रकागेखविदधं 
तत्पीदितं भं विनिद्वियेत्‌ ॥ ३ ॥ श्रीपतिः वरुरयैक्तं प्ररगन्तन्यमृक्षं करराक्रान्तं 
च्रूरचिद्धं च नष्टम्‌ । योत्पातरिव्यभापान्तरतद् तद्रलुरटतताद्तं च ॥ ४॥ 
रेदिताप्रदते-दोपरमीभियेदुपद्रतं तत्तवन्न चं ुमकमणीएम्‌ । यावन्न भुरा 
दधिना पिमुक्त ततो मनन्मद्भन्यफपणीष्म्‌ 1 ५.1 इत्थं भदरोप तुदि्न्चमा- 
गविदुद्धिरेपा सिल सदधिस््ा । सा यतमाने पिपत व्याति न्‌ भूयाम 
पनग्यमस्ि 1 ६ ॥ यथक्चाण्टानधुतेरम्नः स्नातऽपि मून न विगुदधिमनि । 
तथव परप्रह्मागटृषटाष्णयं न त्रस्ते दचिनाऽ्पि भुक्तम्‌ 1७॥ स्पृषरूवा गन 
तु चण्दादे गुद्धिरषमनायया । तया मुपन्या गनं चूते यन्द्रमोमो पितिापनम्‌ 
॥ ८ ॥ यथा व्ररौरं परिपीदटरदन्गदः प्रयाति नात परहिनिमापथः 1 नद 


~~~ -~~ [1 ~= ~~ =+ 


११.८५१ २ (करिष्य 2 । 


४४ श्रीतिव्रानगितिप्ित- 


पापग्रहयोगदूपितं विना्मायाति मृगाङ्कभोगतः | ९ ॥ यथा विष पागृमत्राप्य 
भेपजनेणां भत्रदूमुक्तमल सुखावहम्‌। तयेन्दुसंभोगमवाप्य तारक यमग्रदयुक्तमापि 
प्रनायते ॥ १० ॥ सेहिताप्रदीपि-दृत्यं॑परिमो भिच्रपतं वयोभिविसवदन्ति 
व्यवहारदघाः । भ्रधाम्यते येन च यथ दोपस्तं पूतरशाघ्रानुमतेन यक्ष्ये 1४१1 
शात्संभ्यासस्यितं दवयुद्धोत्पतदटू्ट धूपितं देतना च । उसर्कापताद्टृएमु- 
ल्कादते वा भिन्न चपा चन्दरमोगेण शुद्धिः ॥} १२} सद्रूरचन्द्रयगिण शुद्धमु- 
स्पातटूपितम्‌ । भूयेयुक्तं सदा शुद्धं धिष्ण्यमोगं बिना विधो; ॥ १२॥ 
नक्षत्रपर्देण समन्विचै यत्तदेय्रातात्पषएपेत्ि पीडाम्‌ । तेनोच्जितं स्याद्विप 
प्लवन्त कृशानुतष्पष्टेय न्वरूपप्‌ ॥ १8६ ॥ रष्टुमुकू ध्राभमगः = कुद्ध, 
प्ट्मिभ्रहोपगम्‌ । चतुथः शनिममेन दुष दप्या कुजन च ॥ १५॥ द्रार्भ्या 
धरिग्रीतनयेन दुष्टं त्रिभिः सरहग्रहणोपयातम्‌ । पड्भिश्रतुभि; गनिभीगदुं 
शुद्ध भवेत्तसु दिमाशमोगः ॥ १६ ॥ वक्रौ खगधत्पुनरति दग्ध तत्पूवमृत्न न 
हि धमित स्यात्‌ । तदप्यतिक्रम्य यदति पूव सद्रूरदोपऽपि विनाऽस्ति तस्य 
1 १७ 1 पक्षान्तरेण ग्रहणद्रय॑ स्याद्यदा तदाऽऽरग्रहणोपभङ्कम्‌ । पथाद्विरुदध 
भवति द्वितीयं ग्रहोपगं शभ्यति भोगष्ट्रात्‌ ।॥ १८ ॥ एकस्मिन्नपि पिष्णये 
मिन रछा खलग्रदे श्षक्चिनि । तच्चन्द्र कुया्रवादयल्य्रद्ेकः स्वम्‌ ॥ १९ ॥ 


दति नक्षत्रश॒द्धिः । 


जण 9 क 


अय वेधविवारः। 
यछ चके सप्तशन्याकास्ये वेधः ससु कर्मदु \ स्पाञ्य एव भिवे च तेच 
पश्वरेखजः }) १ ॥ दमेन लोददण्डेन दुःखं तुयं हि ताडनात्‌ । तयेव सदस- 
दद्धो दपिऽद्चुभस्तयोः समः ॥ २ ॥ करूरविमक्तं दग्धं करयुतं ज्यलितधूमिर्त 
पुरतः । एकयलाक्रान्रचरं सवरेधमृक्षं विजानीयात्‌ ॥ ३ ॥ माण्डव्यः चिद्ध 
दग्धे उ्वेखिति सधूमिते चापि चन्क्षं } या्रामवेक्ञमङ्गःखविवाटकमोणि 
नेप्यन्तं ॥ ४ ॥ धिष्ण्यं सम्यग्रहविद्धं पादुमात्र परित्यजेत्‌ । कूरेस्तु सक्र 
त्याज्यमिति वेधविनिश्वयः ।॥ ५ ॥ देयनायः-वेषमाग्ं तयोरङ्ध्येारन्वे्य 
द्वदुरीययोः ! चूररपि स्यजेत्पाद्‌ केचिद चुमेदपेयः ॥ ६ ॥} विव्राहदृन्दावने- विशे 
पमायाति यथाऽसुभिः स्वरेणः शरेणकदिि स्षताऽपि । तथाऽदूत्रिवेधादपि 
तारकाण। नरस्य नच्येद्ररसस्यसंपत्‌ ।॥ ७ ! संहिताप्रदपि -- तु्रेकरेखारिथ- 
तछचर्‌ यदद तदु; खचरेण परिष्णयम्‌ । केचिद्विचिन्मन्ति च पादेधं सम~ 


उ्योतिनिवन्धः } ९५ 


सोमव्राशुणमाहुरन्ये ८॥ यथा शरेणावयवकदेद विद्धे मु त्न क्षमतामरुपति । तथव 
धिष्ण्यं खचरेण विद्धं न शोभनं शोभनकमोगि स्यात्‌ ॥ ९ ॥ पटस्य दङेऽल्य- 
तरेऽपि दग्धे दग्धः पदो यद्रदिति रसिद्धिः | तथव पाद्रं हि नमश्वरेण विद्धे भवे 
दिद्धमकेपपक्षम्‌ 1 १० ॥ नक्षत्रचेथे यदि पदयेधस्तदङधिवेधादूषटिकामु वेधः 
नादीव्यधे स्याद्वियरीपु चनं भानां तदा कापि न चास्ति वेषः ॥ ११) छेत 
शाखा यदि काचिददरेभेत्तदानी फिमरेषनाश्ः | एवं स एवाञुमढो प्रेण यो 
विष्यतेऽन्ये चरणाः शुभाः स्युः ॥१२॥ पदे विद्धे चेदनिष्टं भवेद्धं तत्संयोगाद्रा- 
रिरेवाज्नुभः स्यात्‌ । तेनाप्येवं योगतो राशिचक्र माङ्गस्यं तत्रम कार्थं कथं 
स्यात्‌ ॥ १३} अत्वम्रक्षं यदसदगेण विद्धं न कस्तं सकलं तु यावत्‌ । प्रागु- 
वरतसेख्या्दिमाशभोगस्तते विचिन्त्यः खलु पदरथ; | १४ ॥ प्रायुक्तसं- 
ख्याधेतत्‌ । भाषस्य १ । गनेः २। रारेः १। करतो १] यथा शरेणा- 
चये विभिन्ने नरोऽक्षमः सन्पटुरापधः स्यात्‌ । दिता तथवावयवं तयेन्दुभोगा- 
न्यम भ॑ चरणस्त्‌ दृष्टः ॥ १५ ॥ धिष्ण्ये शुमेन च्रचरेण बिद्धे वरिद्धस्त पादः 
परिवजेनीयः । शेपं शमं तरिदधि चिनेन्दुभोगं समस्तमेवाज्ुभकमं विद्धम्‌ ॥ १६॥ 
एकरामंरोपग्रहभरवाररेत्ताहतं भ॑ सदसदरग्रदेण । तस्यापि पादं परिदाय दुष 
शेभेधु सत्कमं छृतं दितं स्यात्‌ ॥ १७ ॥ र नरे -- विपमदग्धेन दतस्य पत्रिणा 
भगस्य मांसं सुखदं क्षतादते । यथा तथाऽवापयुडुपाद एव प्रदूपितोऽन्यश्चितयं 
श॒भावरहम्‌ ॥ १८ ॥ राजमारतन्ट--यस्मिन्पादे ग्ररसितटन्छुमो बा यदि वाऽनुमः। 
तेनादधिणा भपदोयो षिद्धौ नेष्टः परे गुमाः ॥ १२ ॥ स्ट -वालग्रददष्टि- 
पाताग्रदट्यं भिनत्ति प्रानुप्फः। सेमपादगतशचवं वेधेनादर्धिं प्रदूषयति 1 २०॥ 
इति नक्षतवेधः । 
अथ पीडितनक्षब,पदाद्‌-। 
वरय -रव्यद्धारफमस्सिरिभोगापनं विध्रूमितं शिलिना । ग्रदाभिनं ब्रच्युटं 
सोपप्तमुल्कयाऽभिहतम्‌ ॥ ९ ॥ ग्रहणगतं चतरे तथा पश्रात्स॑भ्यागतं च व्रिद्ध 
क्षम्‌ । त्रिविधोत्पातदषठं पीटितमृक्षं व्रिजानीयात्‌ ॥ २ ॥ फय्प्रदप-तरसूर्यन्दय- 
भगाकमेण्यत्तं भरयात्ति भूयोऽपि । भिष्ण्यं एप विद्धं तापनिकरपात्सुचणेमिग 
)1३। ष्टे भं खचरेण येन तेदग्रता वा मुरराजमन्त्री | शुक्रोयदावा यदि 
रोध्णियस्तदा विशुद्धं पिल धूमितं म्यात्‌ ॥ ४॥ तिष्ये -दरोपमुक्तं त॒ 


न्क ~+ == ~> 


१ फ, श्यदयभष्मः 1२१ पिदरत्पुर। 


६ श्रीिपराजपिनिमितो- 


नक्षत उपयोभ्यं च तदत्‌ । भादना दिना ग्व मुक्तं सन्यगरहरपि ॥५ 
दूति पीटित्तनक्षनापगाठः । 
अथ यृहूतेपरकरणम्‌ । 

मूपाठ --दिा क्षणाः स्य ददरादिमिया पितूमसूटकम्‌ । विन्वेऽमिजिद्रम- 
- शकर्रा मणेलपारिनः ॥ १॥ अथेमा भग इत्येते रातरेरीत्रा जयादितः। 

दश शा रद्ररीना दरीनतयषटूवायवः ॥ २ ॥ यसिन्भे यच्च कर्मोक्तं तत्तनाय- 
हरै; । दियर चिन्तनीयं तद्दण्डथ पारिधः ॥ ३ ¶.छरपति ---अप्‌- 
मणो तुदिनकिरणे रक्षसवराद्मसंहगा पिप्रयो क्षितिसुतदिन चु+ऽभ्‌- 
जिच। पित्यव्राम्यौ भृगुसुतिने रक्षसाप्यौ च जीवे भौजङ्ग द सितृतनये वभे- 
नीय दूता ॥ ४ ॥ नाद -- पराणिका रद्रसितमेनचारभयाः क्षणाः | सा 
विश्वाय भरानो गान्धर्वथाएमोभभजिद्‌ ॥ ५॥ रोदिणो वरसंजथ विनयो 
ने-तस्तथा । इन्द्रो जटेश्वरः पश्चददमो भगसंज्रः ।॥ ६ ॥ रुद्रगान्यवेयकष- 
श्ाधारुणी मारूतोऽन॑टः । रक्षो धाता तथा सोम्यः पद्चनो बाक्पतिस्तथा 1७1 
पूया दरिवीयुनिकैनप्ूती रातिसङ्गिताः। क्षणोऽत्र दिनमानस्य रातेव वरमू १५- 
रवः ॥ ८ ॥ र्टः शरैतो मेत विराजथ साविगथाभिजित्तया । वर्श विन- 
यत्रैव युहृतीः कार्यसावस्नः ॥ ९ ॥ नारद --अ्टमो योऽभिनित्संज्ञः स एव 
कुतुपः स्मृतः । तष्िन्क्े मुभा यात्रा चिना याम्या वुः स्मृता ॥ १० ॥ 
यातानृपाभिपरुलुदरादोऽ्यच माङ्गल्यम्‌ । सवं जुभदं जञेयं कृतं मुदूऽभिनि- 
त्सक्ते ॥ ११ ॥ विष्व्यतीपातफ़तान्दो पानुत्पातखचरभवान्‌ । मभ्याह्गतो 
दिनकृत्स्बानपनीय श्चमषत्स्यात्‌ ॥ १२ ॥ यत्कार्यं नक्षते तदवत्यासु तिथिषु 
तत्कार्य । करण्रहूतप्वपि तत्सिद्धिफरं देरतासद्शम्‌ ॥ ४३ ॥ गग -इप- 


स्छ+पामतिकरान्तः फिचिदु्ि्ताररः । भिजयो नाम योगोऽसौ सर्वकार्यायै- 
साधर, ॥ १४ ॥ 


एति सुदूतमफरणम्‌ । 
अयोपय्नहपरकरणम्‌ । 


तट -- विद्युतपव्वमभे कषितेश्च चरन स्यात्सप्तमे मूयभारउरशचाममे शनिश्च 
भ ऋ, = ५५९ ए भरोक्तो (= ५, 
दशमे वेतुस्तथाऽषादशे । दण्डः पर्दे चतुदेदा इह मोक्तो निपातो वुधस्तुर्याः 
कारविदा गणे निगदिताश्रैवोनर्विक्ेऽकभात्‌ ।॥ » ॥ दैवज्ञ क्रमशो मोदनिर्धाती 


ज्यातिर्मिवन्धः । ४७ 


भूफम्पो वज्र एष च 1 पारेवेपथ्‌ त्रितय नक्त्रादेकविदते; ॥ २ ॥ एतेषिन्दु- 
समेतेषु कुयौत्कमं न शोभनम्‌ । ददनास्रं विपैः साध्यं यत्तत्सिद्धिुपौति च 
1 ३1 नारदः-- त्रयोदश स्युर्भिखने संख्यया तियिवारयोः । क्रकयो माम 
योगोऽयं पङ्करेप्वपि गर्हितः ॥ £ ॥ वतिष्ठः- भानुना सप्तमी युक्ता बुधेन 
अनिपद्यता । सवतकस्तदा योगो निन्दितः सवकयसु ।1५॥ श्रीपतिः--आनन्दः 
- काटद्ष्डो धूम्राख्योऽय जापतिः सीम्यः ! ध्वाङ्क्लोऽय ध्वजनामा श्रीवज्न- 
सुद्र छम्‌ । £ ॥ मित्रे मानसनामा पार्य टुम्बकस्तयोत्पातः । मृ्यु 
काणः सिद्धः नुभागृती मुसर्मय गदाख्यश्च ॥ ७ ॥ मावद्धरक्षसचरस्थर- 
अवद्धा इमे योगाः । अषटरविशतिसख्याः संप्नासदकं फलं दद्यः ॥ ८ ॥ क्रमा- 
स्स्युरेते रविवासरेऽग्विमाद्विधा मगाद्धूमिसुत्ते शुजङ्गात्‌ । दस्तादुधे देवगु च 
मेत्रतः सिताद्धि वेश्ाद्रविजाद्धि वारुणात्‌ ॥ ९ ॥ कमोत््रमाछटत्तयन्ति सूये- 
पूर्णन्ुपूकाः । पिष्ण्यमकङ़तिच्यद्विरसेष्वश्ादु संमितम्‌ ॥ १० ॥ माप्टव्यः-- 
इस्तोत्तरात्यं रलं घनिष्ठारेवतीदयम्‌ । पुप्यप्रतिपदष्टम्यौ नवमी च जुभा रवौ 
1 १९१ ॥ मरणी मासे देया भिङ्ञाखातरितयं मथा । सप्तमी द्वादशी पषएटयेका- 
दरी च चतुदश ॥ १२ ॥ दितीया नवमी पुप्यः श्रवणो रोहिणी मगः । 
अनुराधा श्चुमा जेया दिने कुगदिनीप्तेः ।॥ १३ ॥ आपादरा्ितयं चित्रा विशाखा 
न शभा भवेत्‌। सद्म्यकद्नौ सेमे ददंशी च त्रयोदशी ।॥ १४ ॥ रेवती मूट- 
माश्चेपोत्तरामद्राऽभ्विनी मगः। जयोदश्यष्टमी पष्ठी तव्रीयाऽ्मिमता कुजे ॥ १५॥ 
चजयेदुचरापाढां धनिष्टान्रितय कंग । आद्रा प्रतिपदं चक्ाददीं च द्रामीं त्था 
\ १६ ॥ श्रवेणो रोहिणी पप्योऽनुराधामृगकृततिकाः । द्वितीया द्रादभी सप्त 
स्यपि सिद्धिमदा वपे ॥ १७ ॥ न गुभाय वृषे मूरुषनिष्ठारेवतीत्रयम्‌ । ति- 
ययः सयतुदेश्यः अतिपनवमी णया ॥ १८ ॥ अदितेर्भ विशाखा च रेवती- 
द्वितयं करः । भाग्यमत्रेज्यम पणकटी च गुरा श्भा । १९ ॥ कृिकोत्तर- 
फारगुन्यो रोहिणीत्रयमष्टमी । पष्ट यतमिपगभद्रा चहरथीं च्चेमा गुरा ॥२०॥ 
पुनवेसुश्च सावित्रं बभ्वं पोष्णद्रयं तथा । नभा च्योदशी नन्दाऽ्नुराधाभाग्यभं 
भृगा ॥ २१ ॥ पृष्यादिनरितयं च्येष्टठा रोहिणी शुक्रवासरे । द्वितीया सप्तमी 
रिक्ता त॒तीया नेष्टदा सदा ॥ २२ ॥ प््रोफान्गुनिरोिण्यौ स्वाद अतमिपङ््‌- 
मा श्रवणश्चाएमी रिक्ता तिधिः स्यात्तिद्धये शना ॥ २२ ॥ रेवतीमुत्तरापादा 
गुत्तराफास्युनीजयम्‌ । पष्ठी च सम्भा पर्णा मन्दकारे विवमयेत्‌ ॥ २४ ॥) 
= 8 


१४. ण्डोऽथधु र कृ, "ध्प्यकम ° । 


८ श्रीियराजपिनिपितो- 


पूणो सिद्धियोगा; भकरीतिताः ॥ २५॥ सुधासिद्धौ रव स्तौ पधे भ॑र 
कूनेऽन्विनी । शनेः व्राद्यं॒सिते पप्ण गुरा पुष्ये विधा मगः ॥ २६॥ 
मृत्युयोगोऽनुराधारफै बन्वं चन्र गुरा मृगः । दक्र सार्पं दना दृस्तौ ज्ऽभ्विना 
वारुणं जे ॥ २७ ॥ मधघारदतं सव पटं फार्जानवद्रयम्‌ । हस्तपरेत्य्कवा- 
रादौ यमघण्टा: भरकीर्तिताः ॥ २८ ॥ गुरुपुप्यो विधा च प्रयाणे शनिरा- 
दिणी । भोमान्िनी मवरेशे च गृारस्मे न शोभना ॥ २९ ॥ गर्गैः- चतुर्थीं चोत्त- 
रायुक्ता पयायुक्ता ठु पञ्चमी } त॒तीययाप्नुराधा च नक्रस्या सद कत्तिका 
॥ ३० ॥ अषएप्या रोदिणी युक्ता योगो ज्याखापखामिधः । त्याज्योऽयं श्र॒भ- 
कार्यपु ग्यते सडभे पुनः 1 ३१ ॥ नारदः-आद्वित्यभामयोनन्दा भद्रा श्चक्र- 
शशाङ्कयोः । जया सन्ये गुर रिक्ता शन पूर्णेति नो उभा; ॥ २३२॥ 
पकाद्द्यामिन्दुवारो द्वादक्ष्यायकंयासरः | पष्यां व॒हस्पते्वारस्ततीया वुधवा- 
सरे ॥ ३२ ॥ अष्टमी जुक्रवरि तु नवमी शनिवासरे । पश्चमी भौमवारे च 
दग्ययोगः प्रकीितः ॥ ३४ ॥ टग्पयोगाश्च वितेयाः पड्गुयोगाभिधा अमी | 
वि्ाखादिचतुवैगमकनारादिषु क्रमात्‌ ॥ ३५ ॥ उत्पातमत्य॒काणाख्यसिद्धि- 
योगाः भकीतिताः । सूयभात्सापपि्यकत्वषटूिञन्त्यभेपु च ! सपिष्युभेषु 
कमशो दसभाचन्द्रसंयुते ॥ ३६ ॥ धिष्ण्ये तावतिये ह्च दुष्टयोगः पत्यौ । 
चण्डीमचण्डायुधाख्यस्तस्मिननेवाऽऽ्चरेच्छुभम्‌ । ३७ ॥ 
श्त्युपग्रहमकरणम्‌ । 


अथोपग्रहदोपापवादः 


गगेः-यावदेशरियते सूर्ये ताबदंशे निशाकरे । व्जयेत्सूर्यजो दोपः रषं करम 
शुभं भवेत्‌ ॥ १ ॥ पृवहे दण्डदोपः स्यादपराहे तु मोधकः । उरा स्यादर्थं 
रत्रे तु क्स्पोऽ्दारात्रदूपकः ॥ २} ॥ कम्पोरफादण्डमोघानां स्वरमासदश- 
तेवः 1 ७।१२।१०।६ ॥ आदितो यरिकास्तेयु व्यपनीयाः पराः श्भाः॥ ३॥ 
उपग्रहेपु छत्तायां तया चण्डायुधादिपु । ग्रहोऽस्ति यल्ममाणांशे विद्ध ऽस्तत्ममा- 
णकः 1४॥ बसिषठः- चण्डालचण्डयुधपादरेषः खानृरचत्र समपाददोपः। शभोऽथ 
यात्रादिपु सूर्यचन्द्रौ खनित का श्रुमवीक्षितो वा ॥५॥ राजमर्तण्ड-ध्वाई- 
सेनदरादिपु बद्रेषु घटिकास्त्याज्यास्तु पञ्चाऽऽ्दिपाः पदीलम्ब्येश्वतस्न उदिता 
धूम्रे सदका पुनः ॥ £ ॥ ग्गः--उत्पाते यमध्ष्टे च काभे च क्रकचे शुभे । 
तथा दग्धे च पापे च प्रषापरत्परतं शुभम्‌ \\ ७) रनफेने-- कारक्षेतिथि- 


उयोतिरमिवन्धः ) ४९ 


योगस्तु यात्नामेय न कारयेत्‌ ! विव्रादादीमि कुर्वीत गमादीनामिद येचः ॥ ८॥ 
नारदः-तियिवारोद्धगानेषठ योगा वारकषसंमाः । एरूणवङ्गखशनेभ्योऽन्यदेमेप्वतिदयु- 
भप्रदाः ॥ ९॥ शमकः-सखङेपु द्रणेषु च रिषएयोगाः पट्काएकाश्रा न पिचिन्ते- 
नीयाः । वारक्षयोमास्िथिवारजाता षङ्के तु योज्यान हु चान्यदेशे ।॥ १० ॥ 
साराष्रनाखेपुं च लत्तितं भं फलिङ्गवद्धदिपु पातितं च । उपग्रदाख्यं कुरु- 
याह्धिकपु त्यजेत्ञ सपन स्वेधमृक्षम्‌ ॥ ११ ॥ गगः-- यमघष्टे त्यजेद्टा मत्या 
द्वदश नाकः । अन्यपुं दृषटयामपु पध्याद्वात्परतः गमम्‌ ॥ १२ 1; क्रकचा 
मृल्युयोगाश्च दग्धाय्याथ तथा प्रे । चन्द श्रुमे पणद्यन्ति दक्षा वजरहृता 
इव ॥ १३ ॥ 
च्यु पग्रहापवाद्‌ः । 


~~ 


अयथ वचन्द्रुतरिद्विटप्रकरणमर्‌ । 
नासः -शुद्पक्नाद्यदिवसे चन्द्रो यस्य शुभप्रदः । स पक्षस्तत्य शुभद द्रष्ण- 
प्रतेऽन्यया शुभः ॥ १ ॥ योतिष्पकशे-कृप्माएम्युष्वेते प्राच्यं द्वं तारका 
घटम्‌ । परतोऽ्जवर ग्राह्यं सवेमङ्गलकमेसु ॥ २ ॥ युद्धिवेदाङ्गनामाङ्कमि- 
तास्ताराः शुममदाः । शेपा निन्य पक्षादौ शस्तौ श्वसते विधौ जुभम्‌ ॥ ३॥ 
कदयपः-जन्पसंपद्िपतमेमपापा तारा सुसाधिका ! कषा मेत्राऽतिते्ा च संजञातुरय~ 
फटमरद्‌ा }॥ ४ 1 ोपिष््रके-गणयेलन्ममाचन््रं जन्पधिष्ण्याच्च तारकम्‌ 1 
जन्राशेः शशाङ्ङद्रा गणयेदेधकं ग्रहम्‌ ॥ ५) तारावरेन हीनोऽपि चन्द्रः 
छे वटी शमः । गरुम तारावटं कृष्णे यदि यनद्रौऽप्यनिष्टदः ॥ ६ ॥ परे सिति 
यनद प्रधानं तारावं ठत न चिन्तनीयम्‌ 1 सुस्थे गृहस्य सवरे च पत्या 
मधानता नास्ति यतोऽङ्कनान्‌ ) ७॥ न कृम्णपक्ते ्क्ञिनः प्रभावस्तारावलें 
तत्र मवेलसवानम्‌ 1 देशान्तरस्थे चिर्ले च पत्यो सखी सवकायांणि न फ 
करोति ॥ < ॥ अत्रापि तारापतिवीयेमेव वदन्ति पकषदधितयेऽन्तिम तत्‌ । केचिच 
तारावलयुर्तमिन्दोषव सद्‌ाऽऽ्दयामाते व्ुगान्त ॥ ९ ॥ ठृष्णञप पक्ष विधु- 
वीर्यमेव भयैसधानं न हु तारकायाः | दुःस्थः कृशो वा पतिरेष यद्रत्सवौणि 
कायाणि भिथापयीत ॥ १० ॥ षिहाय तारावृरमोपधीशः पहृद्वेऽपीफलं न 
यज्छेत्‌ } अप्राप्यं जायाुमर्त हि केकरे न कायसतिद्धा पुरूषः समयः ॥ १६ ॥ 
वसिष्टपाण्डन्यमतादेदत्थं यनूवलं तारकदीतमान्योः । व्रिचारितं सम्यगमी 
तदथा; शछयोकास्तदीयाः सुरसंहितायाम्‌ ॥ १२ ॥ तिथयः पन्च गङायाच्न््र- 


क. घृ, (व्याप्य । २. रनाः स्यु्त। 


५५ श्रीदिवराजगरिनिपितो- 

स्तारायुतो वटी । तमुत्वाद्रतमानोऽपि भोदस्रीफो यथा पतिः ॥ १३ ॥ परत- 
चन्द्रमा एव यावक्छृष्णाएमीद लम्‌ । भादत्ात्पुरुषा यदत्छतन्ध्र; स्यादिनां 
चियम्‌ 1 १४ ॥ कृष्णाएम्युध्वतो यावदिनं पत्रं निकरः ! क्षीणलद्रटुत्रैल- 
त्येन मधानं तारकाय ॥ १५॥ विकखाद्धः यथा पत्या फार्यपु मरभवः चियः 
एवं चन्द्रे च यिकङे तारा व्यती मवेत्‌ ॥ १६ ॥ गर्गः-जन्माय्मं दशमं फमं 
संघातं पोदशं स्मृतम्‌) अष्टादशं सागुदायं त्रयोविंशं विनादकम्‌ ॥ १७1 मानसं 
पश्चविदएख्यं पद्भानीति दृणां जगुः ¡ नव भाने वृषाणां तु देशजात्यभिपकनैः 
1 १८ ॥ अभिपेकेऽभिषेकर्स देदाभं जन्मभागतः ¡ जातिभं जातिनकषत्रं पापियुयतं 
न दोभनम्‌ ॥ १९ 1 वरादः--निरुपदरतमो निरामयः सुखभाद्‌ः नष्टरिपुषना- 
न्वितः 1 पडुपदरुतमो विनस्यति भिभिरन्येधथ सहायनीश्वरः ॥ २० ॥ केतकी 
किंयुतं भामवक्रभेदेन दूपितम्‌। हतयुस्फोपरागाभ्यां स्वभावान्यत्वमागतम्‌॥२१॥ 
पीडिते जन्ममे मृत्युः कर्मना कर्मणि । संघाते वन्धुपीडा स्यात्सायुदाये 
सुखक्षयः ॥ २२ ।} वनाषिके देहनाशनो मनस्तापस्तु मानसं } इटदे श्रियां 
नारे जातिदेश्ाभिपकमे ॥ २३ \ व्ययनः-यस्य जन्पक्षपासाग् रविसंक्रमरणं 
भवेत्‌ 1 तन्मासाभ्यन्तरे तस्य धरकेशधनक्षयाः ॥ २४ ॥ शाकल्यः जन्मकष 
युक्ता यदि जन्मरमासे यस्य भुवं जन्मतिथिभवेच । भवन्ति तद्रत्सरमेब याव्ै- 
रुज्यसन्मानसुखानि त्तस्य 1} २५ ॥ वृद्रगर्मः-कतान्तवक्रयोषीरे यस्य 
जन्मदिनं भवेत्‌ । ऋक्षयोगेण संजातं विघ्नं तस्य षदे पदे ॥ २६ ॥ जन्म- 
पिष्ण्ये यदि स्यातां वारां भामश्चनश्वरा । मासः स कट्मपो नाम मनोदःखम- 
दायकः | २७ ॥ नारदः-चन्द्रस्य द्वादगरावस्था राश रग्न यथा कमात्‌ | 
यात्रोदरदारकेप्यपु संज्ातुरयफर्मदा!ः ॥ २८ 1 पष्टप्रं चन्टरनक्षत्रं त्कार - 
रिकान्वितम्‌ । वेदघ्नमिपुतरदाक्चमवस्था माजुभाजिताः ॥ २९ ॥ एतच्च पटिधि- 
रिकामिभायेणोक्तम्‌। श्रं पतिः--भवासनष्टाख्यमृताजयाख्यादास्यारतिक्रीडितसु- 
प्रभृक्ताः) उवरादयां कम्पितसुस्थिरे च द्विपद्कसंख्या दिमगोरवस्थाः 1 ३० ]} 
रुछः--जन्पाघानम्रत्यरिनधननक्षजयुक्तदिवसेषु । भवसेन्मसुजो मोहासाणास्य- 
यमाप्नुयान्नियतम्‌ ॥ ३१ ॥ 


दत चन्द्रतारावदटप्रकरणम्‌ ) 


अथ दु्टतारापवादः 


॥ भोति सगरे-शशिनि परिस्फुटकफिरणे स्तुङ्ग भवने स्वकीये वा 1 क्षौरा- 
द्$भपे वारये नररादोषो न दोषाय ॥ १ ॥ दुमद; स्वभोचगदे भवति 


ज्योतिर्निवन्धः ५१ 


यर्दीन्दुः फटावेपोऽपि । ताराऽ्प्यश्चमा शुभदा भवति तदानीं न सदेहः 
॥ २ ॥ राजमर्त्ड-सौम्यसुरृन्निजभवमे चन्द्रे तुदः त्रिकोणसंस्ये च'। 
अणुतामपि संमा तारादो्टयं न दोपाय ॥ ३ ॥ व्यवनः-तगरसरोरूटृपतर 
रजनीसिद्ाथंणोध्रसंुक्तंः । साने जन्प्गते रषिसंकरान्तौ नृणां शुभदम्‌ 
॥ ४ 1 जघ्याथेः-यस्य पे जन्मनक्षत्र मोपादियुक्तं भवति । तस्य सर्वेपिधि- 
स्तानं गुरुविमसुराचनम्‌ 1 सोरारयोदिने मुक्त देया पिष्ण्ये तु काञ्चनम्‌) ५॥ 
वाम्मटः-सुरामसी वचा कुष्टं शेलेयं रजमीद्रयम्‌ । सटा चम्प्कमुस्तं च सर्वो 
पथिगणः स्मृतः | ६ ॥ गगः-विपदि परत्यरे चवे नधने च यथाक्रमम्‌| 
मरथमान्त्यततीयाः स्यु्मभनीयाः प्रयत्नतः ॥ ७ ॥ विपत्तारे गदं दय्ाच्छा 
देवान्निजन्मसु ! भत्यरे वणं द्यानधने तिटकाश्चने ॥ ८ ॥ 
इतिः दुष्टवारापवादः 


अथ गोचरभकरणम्‌ । 

भपाटः- फलं न गोचरं दत्ते दुमोऽपि ग्रह्वेधतः । ग्र्वेविधानं तययवनोर्त 
भ्रकायते ॥ १ ॥ ओोतिष्प्रकाशे-गणयेञ्जन्ममाचन्द्रं जन्मधिष्ण्याच्च तार- 
कस्‌ । जन्मरादर शशाद्धाद्रा गणयेद्रेधकं ग्रहम्‌ 1 २ ॥ कदयपः-दिमाद्रिवि- 
न्ध्ययोभध्ये वेधं तदृग्रहख्यात्‌ ॥ ३ ॥ वैदयनाथः-जन्पभाद्रणयेचन्द्रं जन्म- 
द्विषकं ग्रहम्‌ । स तु पेरधक्रमो युक्तः कथितः श्ौनफादिभिः ॥ ४ ॥ चन्र. 
 भित्य॒पलक्षणम्‌ ] नारदः-शुभोऽकों जन्मतूयायद्‌शपटूसु न विध्यते । जन्मतो 
नवपञ्वाम्नुन्ययर्योर्किभिभरदेः 1 ५ ॥ दिष्यते जन्मतो नेन्दु्यूनप्याय्ुदि- 
चूत्रिपु । सेष्वष्न्त्याम्बुषर्मस्येविवुधैजन्मतः दभः ॥ ६ ॥ अर्यायारिषु कुज 
श्रष्ठो जन्मरारेने विध्यते । अन्त्येष्वद्कश्रदः सोरिरपि सूर्येण संमतः ॥ ७ ॥ 
ङः खान्ध्ययेष्टायेषु जन्पतथेन्न विध्यते । धी्यङ्क एन्य जन्मतो 
वीप्षितिः तमः ॥ ८ ॥ जन्मतः स्वायगोऽध्यस्तेष्वन्त्याएटखलजत्रिगंः । 
जन्मरङेगृरः शरेष्ठ ग्रहयेदि न विध्यते ॥ ९ ॥ जन्मादासुताषाङ्गन्त्याये- 
चिवि्टो न विध्यते । जन्पभान्यृत्यसप्ता्खाद्धप्वायरिपुत्रिगः ॥ १० ॥ शाङ्ग 
धरः-राहकेतुफठं स्वे मन्दवत्कथिते बुधः । विवरोऽफेयुतो मन्दथन्द्र- 
युक्तो वधस्तथा ॥ ११ ॥ मूपठः-यादशेन ग्रदेणन्दुयेतः सोऽपि तथा- 
विधः । यतो वृत्निसपायोगाद्विकारो वदनस्य तु ॥ १२॥ नारदः-न ददाति 


धः 


= (व, । 


१. टेतुगोर ¡२ क, "यग्रलेधु ३ ग. “ गध्यकिमिः 1 ४ पृ, अथाः 1 धक्‌. स, 
य. दष्यसूर्यगजन्मतः 1 


५२ शरीदिवरानविनिभितो- 


शरभं भिःविष्ोचरे वेषसंयुतः ! तस्मद्रेधं विचार्याथ कथ्यते तच्दुमा- 
शमम्‌ ॥ १३ :॥ वामवेधविधानेन कोभनस्त्व्ुभोऽपि च । अतस्ता- 
द्दिविषान्येधान्विचायाय वदेदढनम्‌ ॥ १४ ॥ अङ्घालवा द्विविधान्येधान्‌ य ग्रहा 
येखं येत्‌ । स मृपावचनाभापी दास्यं पात्ति नरः सदा ॥ १५ ॥ स्या 
तोऽनिषटटटः त्रभदः पापवीक्षितः । निष्फलो ती गर स्वेन शच्रणा च विलो 
कित ॥ १६ ॥ नीचसरचिगतः स्वस्य द्रोः सत्रगतोऽपे वा । दाभाध्रुभफलं 
मैव दथादस्तं गतोऽपि या ॥ १७ ॥ दवद्व्टमे-क्षेणीपारविलोकन्‌ दिनकरे 
थात्रीसुतः सङ्गरे या्ायां भृगुनन्दनोऽतिवलवाञ्छघ्ाववोये वधः । मीवाणे- 
रागृरुविवादसमये दीकषाविधा भाखरिः पारन्भेऽखिटकमणां निगदितः सदधि 
निश्नायकः ॥ १८ ॥ धीपतिः--पिबाहचयौ मगयां च साद्सं सदूरयान गन 
याजिवादनम्‌ । शरे परेपां गमनं च वजेयेदगरहेषु राजा विपमस्थितेष ॥ १९ ॥ 
आध्ििगिः-नाऽऽत्पकष्ं पीडयन्ति विपमस्था अपि ग्रहाः । तद्रद्धमेरतं वाटमा- 
त्मन्नं खत्यादिनम्‌ ॥ २० ॥ वाद्रायणः-गोच्रे वा विल्प्रेषाये ग्रहा नेष्ट 
सूचकः । पूजयत्न्मयर्नन्‌ पुजताः स्युः यममरदराः ॥ २१ ॥ योपि- 
प्रदश-सतारया श्च शस्तो ग्टोवीयीदकसंकमः । भौमादयोऽ्ववीयेण दए 
अपि करभपदाः ॥ २२] हणे अरहसंकान्तौ वर्पादादुरसेऽयने ! यादो 
विधुः पसा तादभ्विधफदं भवेत्‌ 1 २३ ॥ पयेशकाटे भामा शकरेज्यौ रारि- 
मध्यगा । निगेच्छतो शनीन्द्‌ च सचंदा फलदो यथः ॥ २९ ॥ ऋक्षसन्धि- 
गता ये च राशिसन्धिगता ग्रहाः । दद्चस्ते फरमेष्यस्य गतस्य तु पिरोममाः 
॥ ५ ॥ व्यातेःसागर-भानुदेदात मन्तव्यराद्ः पश्चदिनं षम्‌ ! चन्दर 
नादौच्रयं भमो दिनान्यष्ट वो व्यम्‌ 1 २६ ॥ साधमासं गुरुः श॒कथतर्दि- 
नमथाकेजः ! मासषट्कं फरं राः वेदुपारत्रयं तथा ॥ २७ ॥ रनरोधेः- 
पक्ष ददा च तथा चिपक्षं मासन्निमामं सल्‌ मासपट्कम्‌ । भौमादिखेदासत- 
तिचारवक्ता दश्चुः फल पुवेगृदे यदुक्तम्‌ ॥ २८ ॥ चयोदशारफिः क्षिपिनथ्‌ सप्- 
दयह वधः पश्च दिनानि श॒क्रः । वक्त गुरुः पू्रफल्मदः स्यादेकादशादने गस 
शराः ॥ २९ ॥ मासं शनौञ्यां कुजभागव्‌ तु पक्षं द्ादाने च सोमसरनुः 
ददाते यकर फएरमाव्यगक्ेः केपीचिदचं न पतं बहूनाम्‌ } ३० ॥ विरोमगत्या 
यादे बाऽतिगस्या मरयातिं यो राक्िमतीत्यमेप्यम्‌ | हित्वा तदयं गगमेचसोऽसं 
द्ात्फरं पूवे यदुक्तम्‌ ॥ ३१ ॥ यावन्ति यो वत्रमातिरदिनापएने भवेत्स वकर 
यदि षाऽतिचारे । दरशांश्तुरयाने फलान तेपां दचात्फलं पूर्वगृहे यदुक्तम्‌ 

॥ ३२ ॥ वक्रातिवारेण गृदान्तरेऽपि स्थितो श्रः पूवेफटमरद्‌ः स्यात्‌ । देश- 


उ्योतिनियन्धः । ५३ 


न्वरं का्यवक्चाद्रतोऽपि तदेशधर्म न जहाति मत्यः ॥ ३२ ॥ यदा अहोऽयं 
सपपति रा तदा तदीयं स फट ददाति । पीतादिवर्भेन समन्वित्तोऽपि 
यणे: सितस्तन्ययतामुपोते ॥ ३४ ॥ यया प्रदेशेषु दमाशमेषु गच्छञ्जलायः 
सदसर्यमेति ) स्थानप्रमावादयुचरस्तयेव शुभाश्ुमं राशेफटं ददाति ॥ ३५॥ 
शमाजुमस्थानमवं ग्रहाणां शुमाजुमस्वं न निसगेसिदधम्‌ । स्थितिं यदा यत्र 
ग॒णे करोति भेजेचदा तद्यङ्काति हि मत्यैः ॥ ३६ }} इत्यादि सामान्यदचोभिरे- 
सेने निशवयः स्यादितरेतरष्नेः । फलाषिरादय्ुत वर्तमानादिति भ्रमोऽयेतरैरो- 
धिवावयात्‌ ।॥ ३७ ॥ निशधयवाव्यम्‌-यस्मिनारे स्थितो दीपस्तत्र चतं करोति 
य | एवं ग्र्तेऽपि यत्र स्यात्त्रैव फलदः स्मृतः ॥ ३८ ॥ मर्गः-चारात्तिचारव्‌- 
करेण यो यच्रावस्थितो ग्रहः | उ तद्राक्गिफलं दयाद्धोचरे. बटसाधने ॥ २९ ॥ 
विष्टः-ग्रहय राज्यं प्रयच्छन्ति रह्म राव्यं हरन्ति च) ग्रहस्तु व्याघ्रं सकें 
श्ररोवयं सचराचरम्‌ ॥ ४० ॥ स्यतिष््रकाशे-- सर्य राभगताः श्रेष्ठा गोचरे 
लाभदा मताः) आयुश्रा विप्रा जातके कारकास्तया ॥ ४१॥ गः- 
द्रादकषाष्टमजम्मस्थः निरङ्गयरको गुरः; । षुवैन्ति भाणसंदेदं देशत्यागं धनक्ष- 
यम्‌ ॥ ४२॥ नि 
अय पृथक्फखानि | 
य्टः-स्थाय जन्मनि नाश्चयेदिनकरः कुयाद्‌ द्वितये भयं दुलिक्ये भियमात- 
नोति दिके मानक्षयं गच्छति। दैन्यं पश्चमगः केति रिपु प्ठोऽध्वदः 
राप्रमः पीडामषएटमगः करोति वपषः पुण्यक्षयं घर्मगः ॥ १ ॥ कमसिद्धिजन- 
कस्तु कर्मगो विच्तखामदृदथायस्नस्यतः । द्रव्यनासननितां मदापदं यच्छति 
य्ययगती दिवाकरः }} २ ॥ जन्मन्यन्नं दिप पटेममृर्धि्तनाश्चं द्वितीये दवा- 
व्यं सदजभवने कुिरोगे चतुथे । कायश तनयमुदमो वित्तखभे च प 
रने द्रव्यं युतति्हितं मृत्यु संस्थोऽपपूत्यम्‌ ॥ २ ॥ नृपभयं कुरुते नवमः 
शरी दशमधामगतस्त मदत्सुखथ्‌ । विदिधमायगतः कुरते धनं व्ययमतस्तु 
रुजं च धनक्षयम्‌ ॥ ४॥ ओओोतिष्प्रशे-शुछ्पकष द्वितीयस्तु चन्द्रौ चित्तस॒ख- 
मदः । पृश्चमो वरवचाप्नि कयौद्योगं च पष्यगः ! ५ ॥ श्रीपतिः-करोति 
जन्पन्यरिजं भयं कुजो घनेध्येनाद्रं सदने धनं ध्रुवम्‌ । सुखेऽरिभी्िं तनये 
संक्षयं दरिया सवखान्थ धनविषवं ररे ॥ & ॥ मयं मदच्युतं गृषेऽ्टमं 
रयरपीडां नवमे पदै श्लचम्‌ 1 अनेकरो खाभष्हे धनागम व्यये धराजः कुरते 
धनक्षयम्‌ 1] ७ ॥ वन्यं दधो दिशति जन्मगनोऽयेगोऽध दिवयमो रिपुमयं 
जटभो घने्निम्‌ । शस्यो वपुव्रिलयतां स्थितिद्रौ रिपुस्थः पीटा प्रां कुसुमकरा- 


५४ श्रीदविवराजविनिर्मिती- 


भुकधामसंस्थः ॥ ८ ॥ अएमे श्रिसुते धनरन्धिधेमेगे च मदती तदुपीडा ! 
कर्मगे सुखगुपान्त्यगतेऽथो दादे भवति वित्तविना्ः॥ ९ ॥ गुरुभयं जन्यण 
ददाति धने धने दछदभयं ततीये ! सुखेऽथेनाश्गं तनये सुखानि रिपा शचं 
भूपतिमानमस्ते ॥ १० ॥ जीवोऽषटमे मृत्यसमानरोगं सुखानि धमं दशषमेऽति- 
दैन्यम्‌ ! धनाम्बरस्थानकनन्धिमाये तनोभ्‌ पीडां प्रितनीति ररष्फे ॥ ११॥ 
जन्मन्यरिक्षयकरो भगुजीऽथदः सखे एःथिक्यगः सुखकरो धनदशथतुथः ! सत्पु- 
दस्तनयगोऽरिगतोऽर्द्धि शोक्मदो मदनगो निधनेऽयदाता ॥ १२॥ 
जनयाति विविधाम्बराणि धर्मं न शुभकरो दशमस्थितस्तु शुक्रः । धननिचयकर 
स खाभसंस्थो ज्ययभवनेऽपि धनागमं करोति ॥ १३:॥ सवेश विधत्ते 
दिनिकरतनयो जन्मराशि मपन्नो वित्तछेदौ दवितीय धनदटरणषतं वित्तलाभं 
तृतीये । पाताठे शत्रुवृद्धिं सुतभवनगतः पुत्रभृत्याथ॑नारं॑पष्ठस्थानेऽयलाभं 
जनयति मदने दोपसंपातपाकिः ॥ १४ । शरीरपीदां तिधने च धर्म धनक्षयं 
कर्मणि दौर्मनस्यम्‌ । उपान्त्यगो वित्तमनथेमन्त्ये शनिर्ददातीत्यवदद्रसि्टः 
॥ १५ ॥ ययोतिष्पकशे-दहानिं नस्यं धनं रोगं शोकं पित्तं कटि व्यसुम्‌ । 
पापं वेरं सुखं हानं राः कुयोतस्वजम्ममात्‌ ॥ १६ ॥ रोगं वेरं सुखं भीतिं 
शुचं वित्तं गतिं पदम्‌ । पापं शोकं यशो वरं जन्ममात्छुरुते शिखी ॥ १७ ॥ 


इप्त क्वरग्रष्र्णप्रू | 


[ररम 


अथ गोचरापादः) 


माण्डन्यः-गौचरपीडायामपि राशिवंछिभिः शमभग्ररैरटः } पीठा न करोति 
तदा क्रररेवं विपएयांसः ॥ १ ॥ मतेष्डः- यादृशेन शशाङ्केन प्रदः संवर्ते 
नृणाम्‌ । तदश फटमाम्राति जभ वा यादि वाऽजुभम्‌ ॥ २॥ ज्योत्िप्पकशे- 
यथोक्तमोपधिस्थानं ग्रहविमाचनं तथा । ग्रहायादिश्य दमो चा तिधा च्रान्ति- 
बधः स्मृता ॥ २॥ श्रीपतिः-देवन्राह्मणवन्दना्ुरवचःसंपाद नासत्यं साधू- 
नामापि मापणाच्छरतिरवभरेयः्कयाकणनात्‌ । दोमादध्वरदशेनाच्छचिमनामावा- 


ज्नपादानतो नो कुवन्ति कदाचिदेव पुरुपस्यवं रह्म; पीडनम्‌ ॥ ४ ॥ मनै 
खखासुरदार्कद्कुमरुशीरयषटीमधुपद्मकान्वितंः । सताम्रपुष्पर्विपमस्थिते रवौ 
शुभप्रदं स्नानमुदाहृतं बुधः ॥ ५ ॥ पञ्चगन्यगजदानविपिभैः शङ्न्ुक्तिकमद- 
स्फाटेकथ । ोतराश्मकृतवछृतदन्त स्नानमेतदुढ्ं नृपतीनाम्‌ ॥ £ ॥ विलख- 
चन्दनवलारुणपुष्पहिह् टूकफटिनीव्रकुरेथं । सनानमद्धिरिद मासियताभिभ- 


र उयोतिन्न्यः ५ = 
ज्योतिनिवन्धः । | ५५ 


अदोपाविनिवारणमराहुः 1} ७ 1 गोमयाक्षतफरः सरोचमैः कषद्रुक्तिभवमूल- 
सभिः ! स्नानमुक्तमिदमच् भमुजां बोधनाद्ुमषिनाशनं बुधः ॥ ८ ॥ मिधवन्यु- 
मधुकेन च स्फुटं वैकृतं गुरुकृतं नि्ृन्तति ॥ ९॥ एल्या च रिलया 
समन्वितेवोपिमिः सफलमूलकुङ्कमेः । स्नानतो भृगुसुतोपपादितं दुःखमेति 
पिख्यं न संशयः 1} १० ॥ अत्तितततिखाञ्जनलोधवलामिः शतकुसुमाधनरखज- 
युताभिः ! रवितनये कथितं विपमस्थे दुरितहदाछठवनं मुनिुख्यः ॥ ११॥ 
दभंगभेपिरपत्रकयुस्वादस्तिदानमृगनाभिपयोभिः । स्नानमार्तिपिद्‌ कम्तति राद 
साजमूत्रमिदमेव च केदो; ॥ १२ ॥ सभियङ्गरजनीदयमां सीकुषटलजासेतसर्पप- 
खण्डैः । वारिभिः सह वचैः सद लोध्रः स्नानमत्ति निखिलग्रहपीडाः॥ १३॥ धार्य 
जुष्य बिद्रमे भौममान्वो रंप्ये शुतरनद्रोध सेमन्दुजस्य । युक्ता सूरेरखो्मकौलम- 
जस्य छाजायतेः शेपयोः कीतितश्च ॥ १४ ॥ मृपाः-माणिक्यमके गुक्ताऽन्मे 
अचाट भूमिजे हितम्‌ 1 युधे गारूमतं जीवे पुष्परागं मृगी पविम्‌ ॥ १५॥ 
दान नीटं सहिकेये गोमेदे धर्येदुधः । केती वैहूयेममटं विपमे तुषटिकार- 
यम्‌। १६॥्रीपति--सदौपधैर्याति गदो विनादं यया यथा दुषटवलानि मन्त्रः । 
तथोदितस्मानविधानतोऽपि श्रद्ुभं नाशयुपेत्यवव्य्‌ ॥ १७ ॥ अनपत्या च 
या नारी दुभगा बाऽपि या भवेत्‌ । स्ननेरभियेदा स्नाता सौभ्यारोग्यमा- 
णिनी ॥ १८ ॥ व्योतिप्यकरे-पेनुः शङ्खो वषः स्वर्ण॒व॒च्धमन्वश्च गौरयः। 
छागो च दक्षिणा प्रोक्ता सर्वेभ्यो चदेम वा ॥ १९ ॥ गुडा क्षीरिका- 
सासे दुग्धां दधिभक्तकम्‌ । पतान कृशरं मापं चित्रान सूतः कमात्‌ ।।२०॥ 
खहः-न भवति शरीरपीडा यस्य विना श्ान्तिभिभेयं पीडा । तस्य शरीरि. 
पत्ति पाकान्ते देवलः प्राह ॥ २१ ॥ गमैः-स्नानमद्कगलद्रपेश्च योरमप्येति 
मार्ददय्‌ ! तैभरमापच्यते दैवं निहतं कान्तिकमभिः ॥ २२ ॥ व्छः-जन्परनादि- 
कपीडयां दिनपेकयुरेपितोऽनटं जहृयाद्‌ । साविच्या प्तीरतरोः. पमिद्धिरमर- 
द्िनामुरतः ॥ २३ ॥ 
अथ यहदानानि । 
कौसुम्भवसं गुद्देमताग्रं माणिक्यगोधूममस्ररिकात्मम्‌ 1 सवत्समोदानमिति 
मणीते दुष्ठाय सूर्याय बद्व दानम्‌ ॥ २४ ॥ धरतकर्षं सित्तवस्रं युगस्थयु- 
पमं सुवर्ण च । रजे च संमदव्याचन्द्रारिषएटस्य अदामाय ॥ २५ ॥ आरक्तवस्ं 
गुददेमदानं मवार्गोधूगरमसूरिकाद्च । वृषः सुतान्रः करवीरपुष्पं दाय भोमाय 
यदन्त दानम्‌ [ २६ ॥ नीलं चख युह्दाने बुधाय रतने पाचिदांसिका टेम 
१ क्‌. म्रतमा। २क, भमि । 


ष ्रीदिवरानविनिमितो- 


सपि; } कास्यं दन्तः कुञ्जरस्याथ मेषौ रोप्यं सर्वं पुष्पजात्यादिकं च ॥ २७॥ 
अश्वः सुपर्णं शुभपीतयस्ं सपीतधान्युं ख्चणं सुपुपपप्‌ । सकच्करं तद्रजनीभयुक्तं 
दृष्टाय शान्त्य गुरवे भणीतम्‌ ॥ २८ ॥ चित्रवस्मपि दानवार्चिते दुगे मनि- 
व्रः परिणातम्‌ । तण्डुला पतसुव्रणरूप्यक व्क परिमिखा चवा गाः॥२९॥ 
नीखक महिषी वं कृष्णं रों सदक्षिणम्‌ । तरुमापकुटित्थाथ्च श्नर्दोएयम- 
शान्तये । २०} राहोदानं वुधर्मेपो गोमद खोहकन्या । सावर्ण नागरूपं 
च सतिखं ताम्रभाजनम्‌ ॥ ३१ ॥ केता वेदूयकं शसं तलं मृगमदं तथा 
ऊर्णा तिरश संयुक्तां दच्राद्छेशापनुत्तये ॥ ३२ ॥ नवग्रद्येभस्तु स्वशाखोक्तो 
ह्वः । 
इति गोचरापवाद्‌ः । 


अथानिष्ट चन्द्‌पवादः । 
गर्मः-अनिषटस्थानसंस्योऽपि गोचरे भदः शक्षी । सीम्यगोऽधिषितरेण 


गुरुणा च विलोकितः ।॥ १ ॥ केयनाथः-निपिद्धस्थानसंस्थाऽपि श्चममितरग्रां 
दाये । स्थितोऽधिमित्रसंच्ए्न्द्रमाः शुभदः स्परतः ॥ २ ॥ ज्योतिःतागरे- 
अनिष्टस्थानगोऽपीन्दुमराद्रारेथ शोभनः } भवेत्सोम्यांशञगः स्वामिमिनेण वारि- 
नेक्षितः ॥ २ ॥ स्वोचेऽ्थवा स्वभवने स्पुटरन्मिनालः साम्याल्ये रतये 
य्भवमेयोगे । जाभित्रवेधयुतिपू्रेकदोपराशं दत्वा ददाति बहुशः सुखमेव 
1 ४७ ॥ प्राप्नोदयः प्राप्रवख्श्च साभ्यविखोकितो कवा शभरार्चिसंस्थः। 
निहन्त्यनिष्टं सकर स्वकीयं फलं विपत्ते दुभमेव चन्द्रः ॥ ५ ॥ अ्थोति- 
प्रकारे-या्ादायङ्भे चन्द्रे यदि पक्षवटं भवेत्‌ । तदा फट शुभं कर्यात्तथा 
लगम्राच्छमेक्षितः ॥ & ॥ वेयनायः-कऋक्षं दग्धं तिथं रिक्ता चन्द्रमएमगं तथा | 
तत्सवे नाश्यत्तारा पट्चठुनवमी श्रवम्‌।आवसिष्ठः-उशौरं च शिसीपं च चन्दनं 
पद्मकं तथा । शड्खे न्यस्तमिदं स्नानं चन्द्रदोपनिवारणम्‌ } ८ ॥ द।नखण 
य॒ाक्षतः पूरयित्वा पात्रं वेणमयं शुभम्‌ । तस्योपरि पयशपूर्ण कास्यपानं 
समाक्तकम्‌ ॥ ९ ॥ सराप्यं दकगन्धा्यवसरयुम्पण संयुतम्‌ । दव्राञ्ञ्योति्विदे 
तच यश्द्रारएपमरञ्यान्तेये ॥ १०] गदिता दाक्षणा तत्र श्चड्ग्खौ माक्तकगाभतः । 
परतदीपश्चतुचेततिः कुम्भो धा पयसाऽन्वितः ॥ ११ वरतकुम्भः सितं यसं सिनो 
या व्रपभस्ततः । सुव्रेण रजत वाऽप चन्द्रारिष्टमज्ञान्तये ॥ १२ ॥ 
टुत्यनिएचन्द्रापवादरः 


। उ्योतिन्िन्धः । ५७ 


अथ सोम्यकरादिरिचारः । 

¦ हेरमकर्दे--करूरगरहाः कुजदिवाकरसूरयमनुक्ीणेन्दधः शिसुतः सरितस्तु 

स्यात्‌ । पूर्णनुलीवभगुजाः शुभसहविताः स्युस्त; संयुतस्तुिनरध्िमुतोऽपि 
सौम्यः ॥ १ ॥ सपर्को स्थितो यस्य तस्य स्यात्तेयलः समः । मिधवगोप्रि 
तश्चाद्धिराधिक्यफख्दौ मतः ॥ २ ॥ जतरत्तम-क्षीगेन्द्रकाकिमामाः स्यः 
पापास्तेः संयतो बुधः । राट्फेतू पापतरां पापः पापान्वितस्तथा ॥ ३.॥ 
जाततिटके-सोभ्यः सपापस््वजुभः पापः सोम्ययुतः शुभः । पप युताव- 
त्यश्ुभौ सौर्यावतिश्चभौ युतौ ॥ ४ ॥ चन्द्रेण संयुताः स्वे सव्र वरो- 
त्कराः । भार्पोचर्स्था यवलाः क्रमान्पापैयेयुक्षवः ॥ ५ ॥ अरक्रेणास्तंगता 
यद्र युक्ताः कमाच्छभाः ! सःन्थाः पएज्छ्िवाश्चव सत्ययोगे उम वदेत्‌ 
॥ ६ ॥ गग्यैः- तिथिमागान्तरस्था यो ग्रह त्ता योगसंहिता ! तचुस्यशिः फरं 
पुण न्यूनं न्यूनाधिकेमेषेन्‌ ॥ ७ ॥ द्खः-- योगा यथोक्तफल्दाः कलाधेभागी- 
कसेस्थितानां च ! अमराक्घातीतानापिच्छामातं फटं भवति ॥ ८ ॥ उ्योतिष्पकारे- 
योगो ग्रदान्तरे यत्र तिथिमागाथि्ै भवेत्‌ । न योगफटमित्याहूरतुपातस्तद- 
न्यथा ॥ ९ 1 ज्योपितिधरणे-ङ्भाञ्चमत्वं द्युसदां यदुक्तं योगतो वुः | 
तत्फलदेश्चतिपये न स्वभावविमोचम्‌ ।॥ १० ॥ 

इति सीम्यनूरादिबिचारः। 
अथ सू कथं कूरवादीति प्रश्चोत्तरम्‌ । 

भदिव्यपुरागे--फालात्मा सदैवात्मा भूतात्पा विश्वतोगुखः । जग्योनि 
सदसाक्षः कयं कूरत्वमागतः ॥ १ ॥ अस्वेत्तः--छायापु्रो महारद्रौ मातु 

वेम दशित" १ कषप" कितं क थ्त्त्ती" शरत वप्द" # २ # सट - 
कार्यपेयो रविः केन हेतुना क्षत्रियो ऽभवत्‌ । इत्येतन्टतुमिच्छापि ब्रूहि शंकर 
ते नमः ॥ ३ ॥ शरण्पणें विदारि सथ्यादावसजष्टैधिः । कमंकालपवोध 
भचक्रं सेचरः सह }\४॥ तंत्राको ग्रहादीनां स्वाभि केन योजितः । तेनोच्यते 
स राजन्यः ममुं तद्िनान दि॥५॥ 

इति सूरय क्रुरत्वादिपरक्नोत्तरम्‌ । 
अय खथध्रकरणम्‌ । 


ॐ & > [५ साकूयादिर्सवगः ४ ॐ 
भीपतिः--विरोधममिपेकं च रहं सादसङ्मं चं  धालाकरादिसवन्धं मप- 
ष 


ज्योतिनिवषन्यः । ४ 


संधिस्थितः सेटः सधैत्र विफलः सत्तः} एवं मापक्ररध ज्ञाला जन्पोदवाहगमादिपु 
॥ २५1] जोतिष्पने-चरस्थिरद्विस्वमावा मेषाद्या रा्चयः क्रमाद्‌ । क्रूरफमेणि 
रक्रूराः जुभे प्रादयः दमानिताः ॥२६।। दरपप.-स्वामियुक्तो वीक्षितो वा वुध- 
जीयेक्षितस्तथा । वटवान्संमवदरारिचेठ युक्तोऽपि नापरं; ॥२७१] वरिष्ट-पृष्रो 
दये वृषो मेषः कर्चिापमृगास्तया । शेपः रीपदये राशिमीनः स्यादुभयोद्यः 
॥ २८ ॥ कुम्भमीना सया सिद्धत्वारो विनो दिने । धन्‌मरमां च मेषाद्थ्- 
त्यारस्मु निशावखाः ॥ २९॥ वराहः-येपवपधनििरसिदाश्चतुष्यदा सकरपुतभागथ । 
कीटः; कयेरररिः सरीसृपो वधिरः कथितः ॥( ३० ॥ मफ़रस्य पथिमाधं 
कुम्भो पीन जलचराः ख्याताः । पिधुनतुखाधर्कन्या द्विपदाख्या धन्विपवे- 
गश्च } २९१1 खपाले-कुम्भान्त्या द्विनिशं पदगू तुलारी मगधन्विनौ । 
वधिरो सिं्णोभेपा अन्धाः स्रीगगरकटः ॥ ३२ ॥ अन्धे श्रुन्यं चरमः पङ्का 
वधिरे हानिरन्र चेत्‌ 1 यदि तुष्टे भवेदश्चः सोम्यो ष तत्पं न हि ॥३३॥ 
यटान्त्योक्षनयुस्मेपकन्यारीरतुखाहयाः । कुरीरमगरसिद्ाः स्युधेत्राय्याः शुन्यरा- 
शयः ॥ ३४ ॥ तुंखमूगी प्रतिपदि तुर्तीयायां पगमे । पशचम्या बुधराशी द 
सप्तम्यां चापच्द्रभे ॥ ३५ ॥ नवम्यां दरिरौदो द्रावेफादर्यां गुरोगेदै 
अयोदस्यां पपवपा दिनदम्धाथ रद्य; ॥ ३६ ॥ पासदग्बाहयान्गरीन्दिनद- 
ग्धा वजेयेत्‌ । समू -जन्पक्षादथवा जन्मख्परादरन्रेद्मांशगाः 1 शरभं भाव- 
फट घ्नन्ति ग्रहः पुष्णन्त चाशुभम्‌ ॥ २७ ॥ जन्पभाद्रययमाक्ञस्था जन्मल- 
भ्राच्च खेचरा; 1 भन्ति व्ययाः श्नुमाशस्थाः शयुकारिणः ॥ ३८ ॥ 
धपतिः-अजुमोऽपि शुमांशस्थो दशने स्याच्छमभदः । सापृते किं चिपं मुक्तं न 
शुभाय प्रजायते ॥ ३९ ॥ वेवनाथ -पिटग्रस्थोऽषमो राशिमेन्पटप्राच्छजन्प- 
भाद्‌ } न शुभः सवैकार्येषु सग्राच्चन््रस्तथाऽम; ॥ ४० ॥ वराहः-ख्वगृहातर- 
कोणतुद्धादि मसंस्थितमिन्नमवनभावगतः । चेएटादिवख्य॒तो वा यत्नाद्योज्यः 
शुभे स्थाने ॥ ४१ ॥ नेष्टः शुभो विरुत्रे नीचारिगृहोपगस्तु शुदिने । ्रूरोऽपि 
सृदृदिवसे स्वोच्चगतः श्रुभफरो ग्रे ॥ ४२ ॥ भगु -खगनशनेऽस्तं गते रोगो रन्ध 
मृ्युव्यये व्ययः । शत्रा शत्रुभयं घोरं नीचे भङ्गोऽरिनं भयम्‌ ॥ ४३ ॥ 
ययन -ऋक्षसंधिगताः खेट राक्चिसंधिगतास्वया 1 एष्यराज्ेः फट ददुर्विपरीतं 
तु बङ्गा; !॥ ४४ ॥ व्योतिष्कक्ने-मापो व्ययाष्टगा; सोम्या नेट बृद्धि 
विना खराः । उ्ेशनोऽटारिमो सुप्वद्धरो दकारिरन्धगः ॥ ४५॥ त्याज्यो 


क. श्व्योयुनिंा.पर । ख, °म्भाश्चोदिेदाप । 


५८ आरिपराजविनिमितो- 


रुगे साधयेत्‌ 1 १ ॥ वपोदये विवादश्च धुवं वेदमपेशषनम्‌ । कुमारीषरणं 
दानं क्षत्रारम्भादि चेष्यते ॥ २) कलाविङ्ञानसंबन्धं वृपलग्नोदितं च यृ । 
विभुपणादिकं कमं कतेव्यं पिधुनेदये ॥ ३) षापीकूपतडागादिवारिवन्धन- 
मोक्षणे । पौष्टिकं कम यत्किचिस्स् सिध्यति ककिंणि ॥ ४ ॥ वणिक्पथा 
पण्यं च कपेणं नुपसेवनम्‌ 1 परयोश्च भपोक्तं तच कण्ठीरवे हितम्‌ ॥ ५ ॥ 
ओपधं शिरपविज्ञाने भूपणादि चरं स्थिरम्‌ । कत्याः पोषटिकारम्मा; कन्या- 
लगने पसिद्धये ॥ ६ ॥ कृपिकमं वणिकूसेवा था्ाकमे तुरोदये । भसिध्यन्ति हि 
सवि तुखामाण्डाधितानि च 1 ७ ॥ साहसं दारुणोप्रं च राजसेषाभिपेचन्‌ । 
चोयकमं स्थिरारम्भाः कतेच्या वृधिकोदये 4 ८ ॥ भस्थानपो्टकोद्राहाः सधा- 
हनपसिगरहाः 1 चापरग्रे मसिद्धाः स्युशरकमप्रसिद्धये ॥ ९ ॥ कषेत्राश्रयाण्य- 
म्बुयाजा वन्धमोक्षा च वारिणाष्‌ । दासीचतुष्पदोषएरादि कतेन्यं मकरोदये !\१०॥ 
नाचोर्योदकयानं च कमे ध्रवचरं तथा । वीजसंग्रहणोप्री च कतेच्यं कखोदये 
॥ ११३ विद्याटंकारदिल्पादि कृप्यथ्बुपशुकमं च । या्रोद्राहाभिपेकां कार्य 
मीनोदये बुधैः ॥ १२ ॥ नारदः-मेपादिषु षिर्मनेषु शुद्धप्वेतत्मसिध्यति । करूरग्रह- 
कितिपूप्रं सेयुक्तेपग्रमेव हि ॥ १३ ॥ मोयुग्मकर्विकन्यान्त्यतुखाचापधराः शुभाः! 
शुभेग्रहास्पदत्वात्सतरेतराःपापराशयः 1 १४ ॥ साम्योग्रत्पां रदीना भृत्या 
न भवत्यसौ 1 योगेव सौम्यपापैश्च खेचरेवीक्षितेन वा ॥ १५ ॥ सौम्याभित- 
त्वात्कूरेऽपि स राशिः शोभनः स्थतः । सोम्योऽपि रा्िः कूरः स्यात््रूरग्रद- 
युतो यदि ॥ १६ ॥ ग्रदयोगावरोकाभ्यां रारिधेते ग्रहोद्धवम्‌ । फलं तार्भ्या 
विदीनोऽसां स्वभावमुपसपति ॥ १७ ॥ आदा संपूणफ्द्‌ मध्ये मध्यफ- 
दम्‌ । अन्त्ये तुच्छफटं लग्रे सषसिमन्नवेमव दि ॥ १८ ) देवक्ञमे-- ल्म 
लुभेऽपि यदंशः ऋूरः स्यन्रे्टसिद्धिदः । खग्र क्ररेऽपि साम्योऽशः गुभदाऽ्ो 
वटी यतः}! १९ 1 स चन्द्रराशेरद्युभो नवांशः मोक्तः स पापस्य च लप्रसेस्यः। 
वेन्दरत्रिकोणेपु गुरुः सितो घा भ्रत्तदाऽसावेगुभोऽपि शस्तः 1} २० ॥ विवाह- 
पटठे--सचनद्रसमरूरनवांशवं यद्र दरत्यायुरिति वरुवन्ति । धीर्न भूगुनो- 
प्यग्रज्यो लम्रं ददेत्राऽभ्युरतीव धत्ते}! २१] य्येतिष्प्रररि - परोच्यते प्र 
संस्थोऽसो ग्रे य उदितांदामः । द्वितीयोऽनदितांश्स्यः सवरारिष्ययं क्रमः 
॥ २२॥ एटटमरि--लग्रापतुस्या विज्ञेया भावा द्वादशञ्च ते पुनः | तिथ्य्न 
यूनास्नेषु भ्राक्परा;ः सन्ययः क्रमात्‌ ॥ २३ ॥ पिचेधरः--गतेप्यमापरफटदः 
रंपेर्नयिकतो ग्रहः । भावतुन्यं फलं पूर्णं धत्तेऽन्यतानुपाततः ] २४ ॥ भाव- 


"उ्योति्निपन्यः 1 ५९ 


संयिभ्थितः सेटः सर्ज विफलः स्मतः । एवं मावर श्ञात्वा जन्पोदादहगमादिपु 
॥ २५] योतिष्यकाशे-चरस्थिरद्विस्वभावा मेषाद्या रायः क्रमात्‌ । क्रूरकमेणि 
सक्रूराः जुभे ग्राद्यः कभान्विताः ॥२६॥ कसयपः-स्वामियुक्तो वीक्षितो वा बुध- 
#यक्षितस्तथा । वटवान्संभवेद्रादिरे्ठो युक्तोऽपि माप; ॥२७॥ विष्टः-पृषटठो- 
द्ये तरपो मेपः ककिंचापमृगास्तथा । शेपः शीपादये रामानः स्यादुभयोदयः 
॥ २८ ॥ कुम्भमीना तथा सिंृधत्वासे विनो दिने ! षनुमेमा च पेपाद्णथ- 
त्यारस्मु निश्वावखाः ॥ २९॥ वरादः-मेपदरपथनिरसिदतुष्पदा मकरपुवभागथ । 
कीटः क्टरारिः सरीसृपो वृधिकः कथितः ॥ २० ॥ मकरस्य पथिमाधं 
कुम्भो मीनश्च जछचराः ख्याता; ! पिथनतुखाधरकन्या द्विपदाख्या धनििपुबं- 
मणरन्च ॥ ३१ ॥ खराखे-कुम्भान्त्था द्विनिशो पङ्गु तुल्ारी म॒गधन्विनौ । 
वधिरौ सिहमोमेपा अन्धाः स्ञीमगकर्कयः ॥ ३२ ॥ अन्ये शून्यं चरमः पद्ग 
वधिरे दानिरत्र चेत्‌ } यदि तुष्टो भरदेशः सोम्यो व तत्पलं न हि॥३३॥ 
पटान्त्योक्षनपुर्पेपकन्याकटतुखहया; । कुडीरमगरसिदाः स्युशेत्रायाः शून्यरा- 
शयः ॥ २४ ॥ तुटामृगौ मततिपदि तु्तीयायां मृगाकैमे । प्शवम्यां वुधराश्ी दवौ 
सप्तम्या चापचन्द्रमे ॥ ३५ ॥ नवम्यां हरिकीटं द्रवेकादद्यां गररोगेदे 
जयोदव्यां पेपवरपा दिनदग्पाश राशयः ॥ ३६ ॥ मासदग्पादयान्राश्चीन्दिनद- 
ग्धा वजेयेत्‌ । सयप्ट-जन्मक्षादयवा जन्मलग्रद्रन्येशभा गाः । प्रभं भाद- 
फटे घ्रन्ति ग्रहाः पुप्गन्ति चाशुभम्‌ ॥ २७ ॥ जन्ममाद्रययमांशस्या जन्मल- 
प्राच्च खेचरः । भवन्ति व्ययदाः दरद्चुभाश्स्थाः दाप्रुकारिणः ॥ ३८ ॥ 
शपतिः-अज्ुमोऽपि शुमादास्यो ददने स्याच्छममद्‌ः । सामृतं किं विपं मुक्तं न 
शुभाय परजायते \\ ३९ ॥ यैयनाधः-विटघस्योऽ्टमो राशिजेन्मलग्रात्छजन्म- 
भात्‌ } न श्रुभः सकार्येषु रप्राच्चनदरस्तथाऽषमः ॥ ४० ।॥ वरादः-स्वगृात्रि- 
कोणतुद्धादिमसंस्थितमित्रमवनमभावगतः । चेष्टादिवदयुतो बा यत्नादोज्यः 
शुभे स्थाने 1 ४१ ॥ नेष्टः शुभो विलग्ने नीचारिगृहोपगस्तु शग्रादिने । क्रूरोऽपि 
सुहृदिषसे स्वोच्चगतः गुमफरो लत्रे ॥ ४२ ॥ मृगुः-ल्रेशेऽस्तं गते रोगो रन्धे 
मत्युव्य॑ये व्ययः } दत्री सन्रभयं घोरं नीचे भद्गोऽरिनं भयम्‌ ॥ ४२ ॥ 
यवनः-ऋृ्रसंधिगताः; खेर राक्विसंपिगतास्तथा 1 एष्यराशेः फर ददुरविपरीतं 
तु वक्रमाः } ४४ ॥ अोतिष्पकशचे-भरायो व्ययाः सम्या नेष्टा वृद्धि 
धिना खाः । व्तरेशऽष्टारिमो लु्गधन्रो टम्रारिरन्धमः ॥ ४५ ॥ त्याज्यो 


१ क, शयोयुनिद्यःप । त, स्मांसोदिनिराप 1 


६० भीरिवराजविनिर्मितो- 


लपरेऽेमो मन्द्‌; पषठे शकरन्दुटसणाः । रन्धेऽन्नाप्पश्च पापास्ते विवादे पापक 
५७६ ॥ चन्द्रनेत्रयुगमम्तदिक्तथा सूथपटूवसुनन्दरद्रकाः ! रामबाणमितमनि 
(भन्पभाद्षातरप्नमिति संत्यजेदूुधः ॥ ४७॥ 

दति लग्रवरभ्करणम्‌ । 


न-> -- ---=--- 


अथ पट्वगेप्रकरणम्‌ । 


ज्योतिष्यकरे-गृरहं होरा च इक्राणो नर्वाशौ दादशशकः । तिशांशभरेति 
पटुगे; स सोन्यग्रदनः शुभः ॥ १ ॥ भौमः शुक्र बुधः सोमो रविः सौम्यो 
भृगुः कुजः 1 गुरभन्दः शनिर्जावे मेपादीनापीन्बराः 1 २ ।॥ भास्करः-होरेश 
विपमेऽन्द्रोः सममे चन्दरसूयंयोः। स्वपश्चनवमेशाःस्युदकाणा भवने" अयः ॥२॥ 
सिदाजधनिनोऽजायाः कका; क्वर्य॑िदरीपः। तुरायास्तोखिुवकुम्भा मराद! 
मरगगोयलाः ॥ ¢ ॥ भागाल्चिघ्ना दशहता सन्धा भुक्तनवांश्षकाः } द्रः 
पञ्वहृतेभोगेः स्वस्थानाददरादनजतांशकाः ॥ ५॥ भागाः पथ्चेषिभादयक्षा्चिश्ंशाए 
पिप गदे । कुजाकीज्यज्रक्राणां व्यस्तास्ते सममे तथा ॥ ६ ॥ व्यासः- 
पद्वर्भ प्नं च्‌ चतुव शुभावहम्‌ \ वर्मे वाऽपि सयोगे व्यकव ततुं 
त्यजेत्‌ ॥ ७ ॥ 

इति पड्गंशुद्धिः । 


अथानिषटवर्मापवादः 1 


विष्टः वेदएटिवरोेपपन्ेयतुभिरप्यम्बसीविरस्रम्‌ ! अनिषएपद्वगीमपी- 
पाः स्वेशेक्षितं गौतमनाटाद्याः ॥ १ मण्टव्यः-पटूवरम्‌ पश्चवर्म्‌ च चतु- 
वग शुभावहम्‌ । रपं नन्यादियोगेपु त्रिवगेमपि शस्यते ॥ २ ॥ शुभवर्गः शुभे 
घं नेतरथापि सतर तु । स्यमिघ्रमः शुभः मोवतो वगेः शज्रुभवो म सन्‌ ॥ ३ ॥ 
ज्योतिष्यकक्षि-जातिशक्राबुदन्यारधृत्यष्टिनिनभानवः । धनेन््रो्छृत्तिनागांश 
मेपदेः कायेफारकाः ॥ ४ ॥ अत्यषटिमैनवगरे जिनाध्‌ मुनयस्तथा 1 मेपसि- 
हाध्वपू्वाणां पुष्पाः भकीर्तिताः ॥ ५॥ 

इत्यनिष्वरगापवादः । 


[1 


\ फ, "शपोमन्दात्ये । २ घ. नेश्वरः 1 ३ ष, मुकान्‌० ; ४ ष. व्येन्विभाधशषा ॥ 


५. प, हुः इ्दरोकषिः 1 ६ प. स्व्यषएजि०!५७ ख, पिद्यभ्यपरूः । प, (िदश्वपुर । 


उयोतिर्मिषन्ध; | ! ६१ 


। अथ तिथ्यादीनां वछषिचारः । 
संदितारदपे-शास्चायेतरवं ' मविचायं पूर समित्सराणां पुरमुदिधी्ुः ! 
समादिशन्सत्सु मह्मेति छोके न विद्याखदिप्तचिहेः ॥ १ ॥ खम॑॑तिथे- 
व्योमिचर; शशु नक्षनयोगो करणं तथैव । एतानि लोव्यवहारसिद्धयै 
ताद्चायशेध्यानि पदानि सक्ठ !॥ २ ॥ व्थर्दुतिष्युट्गमतारकयणां दोषा गुणा- 
अभिहिता वृेर्ये } विचायं तेपा घुतां गुरतं विनिणयं शाद्धपदानि ( नि )- 
धास्ये ॥ २ ॥ तिथेः शरीर मन इन्दुचीर्ये विखप्रमात्पाऽवयवास्तु भायाः । 
शद्धे शरीरे त्वपरेऽविचिन्त्यं न कापि कुडयेन विनाऽपि चिच्‌ ॥ ४ ॥ स्वेन 
कार्येषु जुभादभेषु पृच्छन्ति छोकास्तिथिमेव पूत्ेम्‌ । न कापि योगं करणं रदं 
वा तरमात्तिययख्यतरसमिष्टम्‌ ॥ ५ ॥ व्योतिर्िरणे-तिथेः यसा या भोक्ता 
सदैव पितृकमभणि ¦ हेया वुधसतयेद्राहमयाणादिषु चाल्पता ॥ ६ ॥ वार्षच- 
द्रोदयग्रदधिाभे तिथिः सदोपोऽपे भेददोपः 1 सीन्दयेकान्त्यादिगुषैः 
सरोजं स्कण्टकत्वेऽपि यतो गुणाढवमू्‌ ॥ ७ ॥ व्ङद्धमृक्षं सवं च लभर 
यथा प्रयत्नेन विोकयन्ति तथान योगं करणं तिं वा दोपे गणो 
वाऽपि त्िथेयेतोऽल्पः ॥ ८ ॥। दृत्यं विरोधे वचसां मिथस्तु दि तु भमाणं कतर- 
म्मृपेति । नाऽऽ्याति वक्तु मुनिमापितत्वात्मामाण्यमेषां विषयाववोधात्‌ ॥ ९ ॥ 
गुणस्य दोपस्य च तारतन्यं विचारणीयं विदुषा भयत्नात्‌ } कथिह्रुणो दोषदतं 
निहन्ति दोषो गुणानामपि इन्ति छक्र ॥ १० ॥ पूरवापरार्या सदितस्िथिभ्यां 
निहन्ति दर्शो निचयं गुणानाम्‌ । तपेव दित्वाऽ्यरतसिद्धियोगस्तिथेरशेषानपि 
दन्ति दोषान ॥ ११ ॥ स्यातामुभी दोपरुणं( महान्तो यद्‌ तदा हीनतरो गुणः 
स्यात्‌ । पुण्ये कृते पातवकिताऽधिकेऽपि नपि पापं हि ननाषवादः ॥ १२ ॥ 
व्योपिः्तागरे-र्प्रं जीवो मननद्रः शरीरं च तिविस्ततः } जीषे पृष्टे फट पुषं 
नष्टे नं िदुव॑पाः } १२ ॥ गीः-खश्रं केनापि दोपेण दूपितं चेत्तदा गुणाः । 
सर्वे दुष; स्युरातमानं विना यद्रत्कदेवरम्‌ ॥ १४६ ॥ संहिताप्रदपे--केनापि 
दोपेण तनौ भदुष्टे दुष्यन्ति ति्यब्रवटक्षवाराः ! सौवणैकान्त्यादिगुणो मुखस्य 
मासविद्ीनस्य भवत्यसारः ॥ १५॥ व्छः-नतिथिमयच नक्षत्रं न योत्र 
नन्दये यू } छघमेकं पञ्॑सन्ति ग्गेनारद्कदयपाः ॥ १६ ॥ स्कपिर्विवरणे-- 
लयाय विना यज्ञ यत्कम कियते वुधैः । तत्फटं विटय याति ग्रीष्मे कुस- 
स्ति यथा ॥ १७ ॥ शरप्कमा्र दहस्येधो महादीप्ो यथाऽनलः । तिध्यादीनां 
पलं तद्रूटमरदोषो दिनिदेदत्‌ । यया निवणतां यावि वीपः स्नेदक्षयात्तथा । 


श्रीरिवराजविनिपिती- 


[, ५ 


६ 


एम्रवीयक्षयदेव तिथ्यादे; सदसत्फलम्‌ ॥ १९ ॥ मन्त्री पथवगा्दधक्षितं 
जीयैते विषम्‌ | तद्रटूरयरेनेव जीयते दोपसंचयः ॥ २० ॥ ययोतिप्मकने- 
न लिप्यते यथाऽम्भोभिस्तत्रस्थं प्िनीदलम्‌ । तथा तिष्यादिजैरपिखयं सेट- 
चलान्वितम्‌ ॥ २१॥ संहितापर्दपि--नक्षतरद्मतिथयः भरथमाधेवीयां वार्थ 
योगसदहितो वरवानदोपः । करप्ं दिवा निशि तिधिरिवरुत्वमेति तिथ्यधेमत्र 
तिथिवत्परिविन्तनीयम्‌ ॥ २२ 1 शृद्रगगेः-तिथिरेकगुणः भोक्तो वेन द्विगृणः 
क्षणः । चतुशणं सु नक्तम बास्थाष्गुणः स्मृतः ॥ २३ ॥ चन्द्रः शतगुण लप्र 
सदस्रगुणमुच्यते ! ल्राद्धोराद्यो भेद बिनुः सयु येोत्तरम्‌ ॥ २४ ॥ रज- 
मेण्टः-तिधिरेकगुणा भोक्ता नक्षत्र च ५; म्‌ । वारधाएयुणधरैव अन्धः 
शतगुणः स्मृतः ।॥ २५ ॥ र्न १ ये सपन्वितम्‌ । तस्मात्स- 
षु फर्यैपु लप्रवीर्यं पिखोकषयेत्‌ ॥ २६.॥ अयोतिःसागरे-लग्रं पुप्पसमं बेयमेशः 
फरसमस्तथा । नष्टे पुष्पे फलं ५ पधानता ॥ २७ ॥ तिष्य 
दिकानामिति तारतम्यं शा्ाथतचं निभिः भदिष्म्‌ । तयैव लोकः्यवहारटं 
मतं वहूलामपि चिन्तनीयम्‌ ॥ २८ ॥ 


इति तिष्यदीनं वलपिचार । 


[नि 


ज्योतिनिवनधः। ६३ 
त अथ चन्द्रवठप्रशंसा । 
शद्धिविवाहपटडे-खपरं देद्ोऽङ्कानि पष्गेकाथ पाणश्वन्रो धातवः सेचरेन््राः 
अणे नष्टे देहधालद्गनाशस्तस्मात्सकत्रन्दुबीयु भधानम्‌ ॥ १॥ संदितमदीपे- 
आदौ हि चन्द्रस्य वलं विचिन्त्यं रुग्रस्य पश्ादय सक्वेगंः । र्धः चन्द्रवीर्येण 
विनेतराणि छुव॑न्ति सत्यायुपि लक्षणानि ॥ २ ॥ श्रीपतिः आधारमिन्दीवल 
युक्तमार्यराधेयमन्यष्रहनं च वीयेम्‌ । आधारशक्तौ परिनिष्ठितायामापेयय- 
स्तूनि दि पीयन्ति 1२३॥ अपृतफिरणवीयाद्रीयंमाभरिटय सवे विदधति फलमेते 
खेचराः साध्वसाधु । निजनिजविपयेपु व्यामियन्ते यथाऽ फरमिह मनसबा- 
धिष्ठिवानीद्धियाणि ॥ ४॥ 
इति चन्धवलठ्मश्चेसा । 
अथ चन्द्लभरयोर्वछनिर्णयः । 
इत्थं परिवादं घेदुपं वहूनां परस्परं भिन्नमते वचोभिः ] राधान्यमस्येति न 
वकतुमेतसि शाद्चाणि विक्षाय पुरातनानि ॥ १॥ संहितापदपि- प्रायेण सवेत 
पिरोकयन्ति चान्द्र घरं गोचरतो विशरुद्धय्‌ ! रोफेषु यज्न्द्रवखं प्रधानं शासेषु 
मुख्यं खलु ट्रमेद ॥ २ ॥ यत्रोदितं लग्मवरं मधानं विोक्रयमिन्दोरपि तत्र 
चीर्ये 1 दुष्टं फलं स्यादुभयोरभावे लय्माग्नयोरन्यतमस्य मध्यम्‌ ॥२॥ अत्राऽरद्‌ 
मणण्टग्यमुनिर्धिशेषं भायेण चन्द्रस्य वड वरिखोक्यम्‌ । समरत्सुके कमणि टमवीर्य 
तात्फादटिकदेप्यनयोरभावे ॥ ४ ॥ यदुक्तं कथिदाचार्यः माधान्यं श्रीतगोयले। 
रपे न सदरसद्यस्मार्मतद्रगीदिसंमतेम्‌ ॥ ५॥ गग --फल्पादावसजत्सएा भवर 
अहसेयुवम्‌ । भूतिमरंसंनिवद्धं तदराशचिचक्रे खपूतेके ॥ जातकतियक--अगूर्तिरा- 
शिकस्य स्थिरतरं युज्ये एनः ? ज्योतिथफस्य शरस्य स्थिरले रव एर 
णम्‌ 1 ७ ॥ सेमसिद्धन्ते -नित्योप्ूर्तो धनाद्यन्तः कालो द्वादश्या भवत्‌ | 
स्वयं स्वाङ्गविभागेन राश्यस्तेऽत्र करिपत्ताः | ८ ॥ ्योतिश्विरणे -अनिरेयं 
मर्मिमत्सयेमूतं नित्यमुच्यते । तस्मादत्पफ़टं पूरते परं मूरिफटम्रदम्‌ ॥ ९ ॥ 
अमतेमुतेयोः कास्ति साम्यं नित्यादिमेदतः । तस्याग्रे मधानलं तिस्मन्धन्नः 
सि स्मृतम्‌ ॥ १० ॥ पितामदः--ज्योतिःात्फलं सव लद्राधीनं बुधः 
स्मृतम्‌ ! स्पुरखेटाभध्रय तन्तु तस्मालापान्य॑मतयाः ॥ ११ ॥ प्रधान प्वन्तय- 
तपत ततेऽङ्कुः च तयोयदि । पुरूयामवेऽङ्गनाणः स्यान्सवेत्रयं पिनिघपु; ॥१२॥ 
स्थाति पणे -- चन्द्रः प्राण इति परोक्तं यदच फनरनिणपः । तटग्रचायमार्पात्ना- 
पिपरयं न तु मोचरम्‌ 1 १३॥ ंटिताप्रदि इत्यं पुगणमुनिनिपितसंटिनायानुध्टो- 


६४ ीकिवरानषिनिभिके- 


1 


दिते किर वरखवलयुहमेन्दोः । चनदरा्तनुवैख्यतीति हि भाघ्ठरं परायोऽभिषेयम्‌- 
विगमय मतं बहूनाम्‌ ।। १४ ॥ पश्चादिभिः सरर्फखदैिखमं पुं भवेन्पध्यफलं 
चतुधभिः । द्वाभ्यां तिभिबोऽप्यय दीनमेव न कापि देयं विदुपां कदाचित्‌ ॥१५॥ 
कस्यपः-- पश्चमे पृष्मनिष्टिरनिष्टमदिशयम्‌ । स्थानादिवरसयद्ध्रतुमि 
रपि पठ्यते यवनैः ॥ १६ ॥ दैवक्ञयलमे--संपूणेफल्दे चाप्ड्दौ मध्ये मध्य- 
फलग्रदम्‌ | अन्ते तुच्छफरं ग्रं यादि वर्गोत्तम न चेत्‌ ॥ १७ ॥| संहित प्रदीपे 
अन्त्ये स्मृतं तुच्छफछं विं न चेत्पहादिग्रह्वीयेयुक्तय्‌ 1 वर्गोत्तम शोपगतं 
गुणेयां पोेस्दा पषटफटमदं स्यात्‌ ॥ १८ ॥ असत्फल्सथानगता ग्रहः स्याच्ु- 
सौम्यसितेऽ्यमियैः । वसान्वितो दुष्युत्तो न पापेैत्यन्तराभाव इद 
विचिन्त्यम्‌ | १९ ॥ बद्रायणः-निपिद्धभवनस्थोर्जपं ठम्ात्पादो न दोप्ते । 
वुधभागवजीवेस्तु ठः चेन्दरतरिकोणौः ।॥ २० ।} ग्गः-उचस्वगेदमित्रस्था 
उदिताः फलदा ग्रहयाः । अस्तंगतश्च नीचारिरादस्था विफलाः स्मृताः ॥२१॥ 
दोनकः--नीचस्था ग्रहविनिवाः; शिख्यभिभूता विरदमयो हस्वाः । भुजगा इव 
नहता न स्युः कायेक्षमा रमे ॥ २२ ॥ माण्टः-क्मरे चन्द्रवं बीजं फक- 
पाककरा ग्रहाः । बीजे पुष्टे फलाद्निः स्यात्तस्माद्धीनमिहैप्यते ॥ २३ ॥ व्टः- 
सम्यभावगतो मदुत ग्रूरोऽपि याति संयोगात्‌ । न दि चन्द्रकराश्छिषएटास्सूये- 
मणेः संभवति वहिः ॥ २४ ॥ करर्सश्गः सम्यो न शुभं दतु क्षपः प्रयुक्तोऽ 
पि! न तु चनदकान्तस्तावतसूयेकरालिङ्कितः खचति ॥२५।। न सकगुभसंप- 
छभ्यतेऽस्पेरटोभिवैहुतस्यणयुक्तं योजयेन्मङ्गनखेपु 1 भभवति न दि दोषो भूरि 
भये गुणानां सलिख्पिव हि वहां संमदीपतैन्धनस्य । २६ ॥ गुणदातमपि दोपः 
कथ्िदकोऽपि वृद्धः क्षपयति यदि नान्यस्तद्विरोधी गुणोऽस्ति । घटमिव परिपूर्ण 
पन्वान्यस्य दक्त्या मानयति सुराया व्न्दुरकाशप स्वरम्‌ ॥ २७॥ 
रोपतिः-- उच्चादिस्योऽपि नो दन्ति फलं भाषत अहः । अनिष्टं करते पापी 
नीवाद्विस्थस्त्रदोभनम्‌ ॥ २८ ॥ गगः-- यदेकभावगोा तुर्यजरुमाग्ुभफरी 
ग्रहा । स्यात्तदा निषप्फटो भावों यो वदी स फलप्रदः ॥ २९ ॥ सपर्धिमते- 
तोयाटयादिभिषटक्षा यया भूरिफल्मदाः । तथा स्यानाटरिवीयौल्या च्रे कार्य 
पमा ग्रहः ॥ ३० ॥ टटः--फट वारस्य संपूण स्वहोराया नगुयुधाः । तया 
टग्रफलं चाशे संपूण मिश्रमन्यया ॥ ३१ ॥ मण्टन्पः . खयं सर्वगुणोपेतं दि 
रप ठभ्यत । तते गुण्डधिकः देयं दोषां वहु संमतम्‌ {। ३२ ॥ 
रति चनदररस्नयोर्थरनिभेषः 


पणर = ) 1 


' उपोतिनिवन्धः | ६५ 


अथ ल््रांथयोर्विचारः । 
ˆ ओेतिर्विवसणे-केचिष्टं मनसनििग्रहठीर्येण संयुतम्‌ । केचिन च केचि- 
चन्द्रमसो वलम्‌ ॥ १ ॥। ठप्र देहे विधुर्मीके मनोंगः कमणः फलम्‌ । ग्रहवीर्थं 
ततो देहे इडे पाणादिचिन्तनां ॥ २ ॥ पितामः-व्योतिःशचफटं सर्य ख्मा- 
धीनं वुः स्पृतम्‌ 1 स्फुटसेयश्रयं तत्तु तस्मासराधान्यमेतयोः ॥ ३ ॥ मृणः- 
गुणयुते यदा टमं मघांशो दुवो भवेत्‌ । शुभं नव विरुध्येत शुभसयाम्पवलो- 
फनात्‌ ॥ ४ ॥ नवांशनो गुणवान्यन ट्र वरविवभितम्‌ । तदा न मङ्गं कार्यं 
यते मुख्यं तनोवैलम्‌ ॥ ५ ॥। भधानं चिन्तये ततोऽङ्गः च तयोरवदि । 
गुख्यामावेऽ्ननाशः स्यात्सर्मत्रवं विनिर्णयः ।॥ ६ ॥ म्ः-- दधौ टंशयोः 
पूरी पादोनं केवरं तयोः ) अशुद्धा फं स्य्ममावे निष्टं तयोः ॥ ७ ॥ 
अश्रगाले -डन्दः सर्वत्र वीजाभौ ख्म्र॑तु कुसुमभभम्‌ । फेन सदरोँऽदथं 
मावः स्वादुफः स्मृतः ॥ ८ ॥ प्योतिश्चरथ्‌-वद्द्रः पाण इति भरोक्तं यद्वचः 
फटनिणये ¡ तप्रवीयेगीमांसाविपयं तु म गोचरम्‌ ।॥ ९ ॥ 
इति टग्रादयोर्विचारः । 
अथे ठ्स्थाकप्राशस्त्यम्‌ । 
अशुमोऽपि रविः शस्तो खग्ग केचिदूचिरे । इति तद्धेतुना केन त्रुटि 
शाखानुसारतः ॥ १ ॥ यथोपाधिवशेनैव सन्मणिभौति तद्विधः । वाद्येऽथाऽऽ- 
भयन्ते तस्य निर्मर्सयं म मुश्चति ॥ २] तया शापोपग्रदादेषिव्पाप्ोऽपि 
भास्छरः 1 न जदाति गुणं व्याटावृतचन्दनवृक्षयत्‌ ॥ २ ॥ य्यः--कुर्यानमद्ख- 
ल्पष्टिसानि दृपतेया्राभियेकौ तथा सेवामेपजयरवरकनरय्रायोग्रर्माणि च । 
विद्याज्ञानयरवतानि हवनं क्विपं रणं साहसं िप्राखेकरणे दिने दिनषतो 
लग्रस्थिरे या रौ ॥ ४ ॥ बृदखतिः-अरफोदियः प्रगस्तः स्पाद्िरान्ययोः 
सदा । चन््ोदेयोण्ड्कनानां च वणिजां जलजीषिनाम्‌ ॥ ५॥ योतरि्परकाशे- 
व्णस्याधिपतौ यन्द खम्रजन्ममयोस्तया । सिध्यन्ति सर्वकार्याणि सवके च 
वि्ेपतः 1 ६ ॥ कृमेयामठ-पातायामुद्ये भानोरस्तं चेोदरदपूरवरम्‌ । विदरभ्या- 
्सर्बरर्माणि मध्यादरे भृमुरत्रवीद्‌ ॥ ७ 1 मौर्जपटने-शुभगो वनवान्मानु्य्रगो 
द्गपस्तया ! सर्वद्ालाप्थिपेा यस्मात्सदेयां व्रत्न्यने ॥ ८ ॥ 
इति रम्रस्थारमाशस्न्पम्‌ । 


¬ "सी 


न~ ~~ ~ ककम 


पय २१. "द" 


६६ आीरिवरानविनििंतो- 


अथ ठश्वस्थचन्दनिपेषभश्चोत्तरम्‌ । 
ग्योतिष्प्रकक्े--चन््रः सैस्यतरस्तद्रत्कटपाककसो ग्रहः कथं तर्हि बिरश्रस्थो 
निन्यः पाणिग्रादिपु ॥ १॥ गुरुभायंलुगामित्वा्षयिषव पाप्षवानििधुः । तेनं 
मूर्ता निषिद्धः स्याद्यतः ससगना शुजः ॥ २] जयुदमाघे-यक्ष्मा कुं ज्वर- 
ञव स्फीटो सयनापपः } संथयास्संचरन्त्यन्यं चन्दरदोषो सथा नुम्‌ \\र॥ 
इवि खगरस्थचन्द्रनिपेधः । 
अथ ताक्काठिकविचारः । 
भृपरः--अदोरात्रस्य मध्ये तु समानं वत्सरो त्रजेत्‌ 1 तन्मध्यमासिध्युक्ष- 
यारयोगादिकं भवेद्‌ ॥ १ ॥। चेष चंत्रदयो मासा मासे मासेसप्ययं फमः । पच्च - 
पश्चधरीसंख्या मासानां परिकदपना ।॥ २) तेच त्रश्वदिनानि स्युः पस्तु 
दश्षभिदिनप्‌ । यस्मिन्काटे ठु यो मासस्तसिन्पसितु यातिथिः |॥३॥ 
तस्यां चरकषयोमादि स्वकायीय विरेचयेत्‌ ! तात्कालिकमिदं सर्वं सर्वकार्येषु 
योजयेत्‌ ॥ ४ ॥ संदितप्रदषे--सप्तान्विनिश्चा दिनयातनाञ्यः षष्ट्या विह्‌- 
स्याऽछफङं विषोज्यम्‌ । वरि तिथौ भे च युतौ च ते स्युस्तात्फालिका यार- 
तिथीन्दुसूयौः ।। ५.॥ स्येरिष्पकामे--गतक्ताव्धिहृति्ीतघरीतिथ्यश्संयुता । 
दिक्‌त्याप्ना[दि) ख्वादिन्दुः पद्गुणोऽषटीयुतः ॥ ३ ॥ मृपठः-संवत्सरमहीरानं 
ये जानन्ति मनीपिणः । तेपा पिष्युदेयक्तानेमिदं मनसि वर्ते ।॥ ७ ॥ 
इति ताव्छाछिकविचारः | 
अथ सुक्षक्षानपनप्‌ । 
मिरोणणो सूम प्रवक्ष्य युनिप्रणीते विवरादया्रादिफरपसिद्धयं । 
अध्य्भोमानि पटपर तस्तः भचुविंधाखादितिभधुवाणि ॥ १ ॥ विशः 
भरणयाद्रौ तथाऽऽ्छेपा मारतं चाकरवारुण । पंडतान्य्धभोगानि संपूणीनीत- 
राणि च! २॥ भमानघ्रिखवो द्विः स्वस्मन्येद्मयतो हतः । भसंख्यया फः 
सूक भरीनं सूष्मतामियात्‌ ) ३ ॥ पूवं तिष्वकषपयेन्ते पौष्णे शून्यपुखान्तयतः) 
क्णग्तं ब्रागवदुबस्यषयान्त्ये अवणदरये ॥ ७ ॥ व्रस्य चतुर्यीदस्तथा 
पथद्रशाषकः । श्रवणस्य च तत्तून्या अभिजिद्धोगनाटिकाः ॥ ५ ॥ 
इति सू्मक्षानयनम्‌ । 


[1 
षीः 


एक, शधयभा। २ +, स्य्रष्ा. | 


ज्योतिर्निवन्धः | ६७ 


अथ तिथ्यादिगुणप्रशंसा 


पितामदः-मासलुद्धौ सुखं भोगो धनागोर्ग्यं च सत्ति ! कार्थसिद्धिः 
सुनक्षने करणे शोभने धनम्‌ ॥ १ ॥ रष्बाक्तिः शमे यणे बाज्छितापनिः शुभे 
वरिषौ । शुभे बरे सवैसंपत्सौमनस्यं जुभे क्षणे ॥ २॥ ख्प्रे शस्ते महानन्दः 
स्वेशवीरये समुन्नतिः । रमे सग्रह्वी्ये स्युः स्वे समुदिता गुणाः ॥ ३ ॥ य्टः- 
सिदध , यां पकुरीताप्रतयोगे यदादिकम्‌ । अन्धे स्थापयेहूव्यं काणे 
चायविधिक्रिया ॥४॥ ; 


किन क कि कः 


इति ।तथ्यादविचाराध्यायः 


अथ तपस्पिप्रकरणमर्‌ । 


उेिप््रकादे-जन्मायिपविर्मेशचन्दरमागेवमन्निणामू । विरमस्व जन्म- 
मासो जन्ममं जन्मवासरः ॥ १ ॥ दुनिमिचचं मनोभङ्गः क्षयमासाधिमासको । यृतजा- 
तकयोग्र सूतकं ग्रहणस्य च ।॥\ २॥ ज्वरोतपत्ती रजो मातुपि्ोः क्षयद्विनं तथा। 
गण्डान्तत्रितयं काटः संधिभैस्य तिथेस्तनोः ॥ ३॥ क्रान्तिपातो व्यतीएतो 
वरधृत्िः परियाधैकम्‌ । भानो; संकरान्तिमोगथ कुलिकभार्षेयामकः ॥ ४ ॥ 
ररय्त युतं भोग्यं सराहुनिखिधूमितम्‌ । धिष्ण्यं अरदणगं पपिर्विदधं सौम्ये 
पादतः }| ५॥ विष्टिः चूरयुते रग्न न्प्र रिपुपृत्युगः । जन्यतो दुःस्थित- 
न्द्रो टग्रस्थो निधनोपगः ॥ & ॥ जन्ममाजन्मटप्राच टप्रटग्राशकाषटमौ । 
पापयोर्मध्यगं खग्र॑ क्षीणेन्दु टाक; ॥ ७ ॥ कूरवारे पापदोरादुष्टयोमा 
ग्ररोद्धवाः । तिथिवृद्धिक्षया भानां नाडिका भिपसंत्निताः ॥ ८ ॥ एते दोषाः 
समाख्याताः गुभृकमेणि गिता; ! दशारिषटोवाश्ान्ये मोचरस्थास्तया परे 
॥ ९ ॥ रन्तकागंटेण्डाद्कतख्वेटाथ पश्वकम्‌ । मृत्ययोगोपग्रहा्याः सखे घे 
देशऽतिनिन्दिता; ॥ १० ॥ मण््टव्य--िहस्थिते सुरगुरधिपासफे च च्येषटे 
तथाऽऽद्रतनयस्य च कन्यकायाः । कुर्वीत नास्तगरतनीचगयोर्धिट्मजन्मेशयोय्‌ 
निखिटान्यपि पङ्कटानि ॥ ११ ॥ 

इति त्याअ्यत्रफरणमय्‌ ! 


अथ दोपफ़ठप्रकरणम्‌ । 
वतिष्रः-युल्के मरणं वियाद्वाैखत्येऽयनात्रनम्‌ । यामार्धे नाद्रमाभोति 


६८ श्रीरिवराजविनिर्मिती- 


काटयेखा भयप्रद ॥ १ 1 गाण्डन्य -सवमद्गःरविष्वंसी याने स्वापहार प 
व्याकुखी कुलिकेऽभ्यङ्के भोजनेऽ्नं विषायते ॥ २ ॥ य्योरिष्पकके--कुलि- 
केन भवेन्भृस्युयोमार्थेन यश्शक्षयः । विष्ट्या श्वंशोऽकसंक्रान्त्या वरं पतिन 
चन्धनम्‌ ।॥ ३ ॥ करयपः-यत्सरायनमासतेसाधदन्यप्रदः चुभ । पतायसधा 
म्रनस्तापो पिप्ण्यसंधा पहद्धयम्‌ ॥ ४ 1} योगसधो श्रमस्तीत्रो टग्रसधा सुख- 
क्षयः । तिथिलम्नभगण्डान्ते कायेना्चः क्षततिमेतिः ॥ ५॥ निपिद्धचरणे रोगो 
निन्धयोते कलिर्भवेत्‌ । ब्रधृतो व्यतिपात च हानिवां मृस्युरेव बा ॥ & ॥ 
मिथ्याभिदूपणं दुष्टयोगे तिथिभवारजे । चण्डायुषेऽखजं दुःखे वरमेकागेरे 
महत्‌ ॥ ७ ॥ लन्तायां वाहनात्पातः कलिदेगधतिथो भवेत्‌ । विपनादयां विपा- 
द्वीतिरपयुस्युरथापि वा ॥ ८ ॥ विन्नं स्यार्पापकतेर्या समशन मरणं ध्रवम्‌ । 
पापविद्धे च नक्षत्रे व्याधिः शोको धनक्षयः ॥ ९ ॥ धूमिते मे भवेद्रयाधिदे्धे 
फ़ाये न सिध्यति । ज्वकिते मत्युरेव स्याद्द्धे विघ्न समादिशेत्‌ ॥ १० ॥ 
रनोत्यत्त मति विद्यद्रोगं पिनो क्षयेष्टतमे 1 परिये रोधवन्धो च व्यतीपाते 
कुलक्षय; ।॥ ११ \ चैधतौ जीवहानिः स्यादुप्रहणक्षं पराभवः } प्ीणेन्दौ 
दीधसेग पापोरा विरोधकृत्‌ ।॥ १२ ॥ तिथिक्षये मानद्ानिरितथिषटदधो परा- 
दयम्‌ । अस्तं गते लग्रपतौ व्वाधिराधिधेनक्षयः ॥ १३ ॥ रपरे क्रुरयुते 
नाशा च तनुक्षयः । चतुर्थे जायते यैर जन्मत व्यये व्ययः ॥ १४५ 
दु्टस्थानस्थिते चन्दर रशेलप्नात्युखक्षयः } म््य॒योगे काट्योगे क 
नाशः परजायते ॥ १५ ॥ जम्मं सुखह्ानिः स्यात्का्टनन्मतिथाव पि ¡ जन्म. 
मासे भयं योरं जन्मटय्रं युभावदम्‌ ॥ १६ ॥ गा्भङ्कः क्षये मासे षिग्रदस्त्व- 
धिपासके } व्यसनं गोचरोत्ये च दशर च बन्धनम्‌ ॥ ९७ ॥ पष्ठ खम्रा- 
धिपे नूनं स्यमेव रिपुभेवेत्‌ 1 अष्टमो मृत्युटचव व्ययगो व्ययकारकः ॥ १८] 
र्यपिः-परिवेपं दिग्पूमं दिग्दादं दुदिनं च नीदयरम्‌ । निघातं ग्रहयद्धं प्रति- 
माया स््द्नं मदीकम्पम्‌ ॥ १९॥ रात्रा सुरेन्द्रचापं संध्यायामासुरं टिवारावम्‌ । 
उररापतन्‌ दिवसे देचददेन(दन जगदुः ॥ २० ॥ 


दृति दोपफलाध्यायः । 


[गरी 


अथापवादधशमा। 


फटग्रदपे-- ते गुणाः स्युैलिनः फली नु दोषाः समा भ ्ययुगद्रयेऽपि । 
[ऽपाद्न विना न दोषा गुणः समे यान्ति युगे चतुर्थं ॥ १॥ ग्यो्ि- 


ज्योतिनिवन्धः 1 ६९ 


न्वरणे--न दोपाः कायहन्तारो द्यपवादरपोदिता; । दिव्ये सत्यरतं मूर्नं न 
टि दग्र क्षमोऽनेडः ॥ २ ॥ वृह्पत्तेः--गुणो वा यदि वा दोपो दुबेरो नतां 
त्रजेत्‌ } स एव पुनरत्छृ्नीयग्रन्छफलमदः ॥ २ ॥ मण्डव्यः--दोपाणां च 
गणानां च तारतम्यं विचायते । वखावलविभागेन पथात्कारं समादिक्ेत्‌ ॥४॥ 
ग्मः---यत्सामान्यं विशेषेण वाध्यते तद्व टुप्यति । यत्र नास्ति विदरैषत्वं तत्र ' 
सामान्यमाचरत्‌ ॥५॥ सपरतिविवेके--भरूयते च ग्रहन्दोषः भूयते च महत्फणम्‌ | 
एल तन्न परित्याज्यं दोपो दि वख्वान्भदेत्‌ ॥६॥ वृहस्पतिः--दोपाध गाणताः 
सर्वे गुणेभ्या चद्व; कख 1 तथाऽपि दोषा नदयन्त स्रापव्रादगुणरपि ।॥ ७ ॥ 
दोपाथ्च स्वापरवादस्तु दयगुभाः श्म ययुः] यथा पापा ययुः सर्व भायि 
रमावताम्‌ ॥ ८ } ग्यातिष्यकादो--ययाऽच्िर्मपथाराभिस्तुलराशिस्तु मारुतः 
सदाचारेण पापानि व्याधयस्तु सदोपधः ॥९॥ तथा दोषा विनदयन्ति द्यपबादर्ययो- 
दितः । विभिवो गुणः श्र्स्ताद्धिना स्वफरं ददुः ॥ १०॥ 
इ्त्यपनादप्रहंसा । 
अय महादोपनिर्पणम्‌ । 
नारदः-- पञ्चाङ्गनुद्धिरदितो दोपस्त्वायः कीर्तितः । उदयास्तश॒द्धिराहितो 
द्वितीयः सूरसंक्रमः ॥१॥ ततीयः पापपद्वर्गो भगु; पष्ठः कुजोऽष्मः ! गण्डान्तं 
कतेशे रिप्फः पट््न्दु् सग्रह; ॥ २ ॥ रदैपत्योरण्मं खरं राश्ेविपथरी त्था ) 
दुम्ूत बारदोपः खाजूरिकसमाङ्धिभम्‌ ॥ ३ ॥ ग्रहणोत्पातभं श्ररषिदधर्भु 
करुरसंयुतय्‌ । कुन्ांशे मषापातो वंधृतिधक्ित्रतिः ॥ ४ | एखपरदपे-पस्च 
दोषा लिव च केधव्यं भङ्गः आदे । वियारम्भ्‌ च मूखैत्वं यात्रायां मार्गरो 
धनम्‌ ॥ ५ ॥ तरते च कम्राहमत्वं रोगश्च क्षुरकमेसु । नवान्नेषादने भैश्यं गरदा- 
रम्भे सुखक्षयः ॥ ९ ॥ न्यं गेहषेशे च उन्ध्याखं मर्भक्रोमने । ृपिकर्मणि 
चेपास्य प्रामकार्ये सृपोऽपरः 11७॥ राज्यनाशः मरतिष्टठायामग्न्याधानेऽप्निनारनम्‌ । 
पटाभिपेके दारि हानिवाणिज्यकर्मेणि 11८॥ विरोधः स्वामिसेवायां दरणं च 
विभूपणे } दारं मरणं शनिं सवकार्ये दिदरवुधाः ॥९॥ ययोतिथिन्तामणौ-महा- 
दोप कृतं कम महादोपकरं मवेत्‌। तस्माच्दुभेयु कार्येयु महादोपान्परित्यमेत्‌।।१०॥ 
एषा लक्षणा । 
नःरदः--निधिवारक्षयोगाणां करणस्य च मेटनम्‌ } पथाङ्गमस्य शदिस्ते 
| १ य. "पोदेताः 


७० श्रीरिषराजविमिर्भितो- 


पञ्ा्गसष्िरिरिता ॥ ११ ॥ यस्िन्पश्वाङ्गदोपोऽस्ति तसम निरयम्‌ ! 
त्यजेत्पश्चेष्टिक वाऽपि विपसंयुक्तदुग्धवत्‌ ॥ १२॥) पश्च द्धापवार्दः-- योगस्य 
हेम करणस्य च धान्यमिन्दोः शं च षण्डुलमणीं तिथिवारयोश्च 1 तारावलाय 
लवणं चसु गां च रारदेयाद्द्रिनाय कनकं तुचि नाडिकायाः ॥ १२ ॥ लग्र 
लग्नतो स्वस्वपतिना वीक्षितो युत । नचेद्राऽन्योन्यपतिना शुभमित्रेण वा 
तथा ॥ १४ ॥ वरस्य मत्युः स्यात्ताभ्यां सप्तसप्ोद्याशकौ । एवं तौ न युतौ 
दौ मत्यवैध्वाः करग्रहे ।॥। १५ ॥ कदयपः-त्रिमकारेण सा श्ुद्धिने चेदध्र च 
निन्दितम्‌ । अपि पशचेषिके टश्रमनेकरणसंयुतम्‌ ।॥१६॥ त्यजेथा शुना घातं 
तथा हृव्य धुतपतम्‌ ॥} नारदः-त्याञ्याः सयेस्य संक्रान्तेः पूर्वेतः परतः; सद्‌ा | 
विवाहादिषु कार्येषु नाख्यः षोडश पोडड ॥ १४७ ॥ करयपः--यत्करतं मङ्कन्ट 
तत्र नाङमायात्यसंशयम्‌ ॥ १८ ॥ सापव्रादः पट्षगेः पदूवगेभकरणस्यो ज्ञेयः 
नारदः-भृगुषष्ठाहययो दोपो लम्रात्पष्टगते सिते । उचगे ञयुभसयुक्ते तछरं सवदा 
त्यजेत्‌ । १९ ॥ कदयपः-नीचगे तत्तुरीये बा शच्कषेघगतेऽपि वा । भुगुषष्ठायो 
दोषो नास्ति त्र न संचयः ॥ २० }) नारदः-कुजाष्टमो .मशदोषो ल्रादष्ट- 
मगे कुजे ! शुमभत्रययुतं टपर त्यजेत्तनतङ्गगे यदि ॥२१॥ कदयपः-अस्तगे नीचगे 
भे शत्ुक्षेत्रगतेऽपि वा । कुजाष्टमोद्धवो दोपो न किंचिदपि विद्यते ॥ २२॥ 
गण्डन्तविचारः-पूणोनन्दाख्ययोस्तिथ्यो;ः संधिनोीद्रयं सदा } गण्डान्तं 
मत्युं जन्मयात्रोद्राहवतादिपु ॥२३॥ कुखीरसिदयोः कौध्चापयोर्मीनमेपयोः 
गण्डान्तमन्तराछे स्याद्थटिकाध मतिमवम्‌ ॥ २४ ॥ सर्पनद्रपौप्णमेष्वन्त्यपो- 
दांशाभसययः 1 तद्रभेष्वाय्पादा भानां गण्डान्तसंत्रिताः ॥ २५ ॥ 
उग्रं च संधिच्रितयं गण्डान्तत्रितयं महत्‌ } मस्युमरदं जन्मयानविवाहस्थापनादिपु 
॥२६॥ सूर्यसिद्धान्ते-सार्पन्द्रपोप्णधिष्ण्यानामन्त्यपाद्रामसंययः } तदग्रमेष॒ पादार्धं 
गण्डान्तं नाम॒कीत्यते ॥ २७ ॥ रनकोरशे--आघ्ः पितमूलान्विपु पेष्णे्र- 
भुजङ्गभेपु चान्त्यभयः । पोडदाभागी नष्टस्ताचक्तास्तु गण्डान्तः ॥ २८ ॥ 
यूल्मा्विनीमयानं प्रथपादने संस्थिता तु यप्र । म॒जगेन््ररवतीनामन्त्ये सेया- 
परा योरा ॥ २९ 1 व्छ.--अन्त्यः सानद्रपाप्णानामा्यः पित्रानविभूटनः 
जन्पादरद्मयाणे च पुत्पवऽ्मा पटश्च: ॥ ३० ॥ गयोतिःस्फग्दे-अन्विनीपीप्म- 
मूलदूा श्रिदनवनाडिकाः ३ । ४ | ९ | रेवतीदाक्रसापान्ते मासयक्र्िवा- 
स्तयनेत्‌ १२। १४। १६॥ ३१ ॥ राजमार्तष्टः--यामं ययनाधिपतिस्तदर्थ 
माग च्‌, मागर्‌; पाह 1 दण्डममितं गण्ड पत्र परतोङ्घेरमीयः ॥ ३२ ॥ मूर 


ज्योतिनिकधः } ७१ 


भघाभ्विचरणे प्रथमे च सने पेष्णे्रयोश्च फणिनश्रणे चतुर्थं 1 मातुः पितुः 
स्ववपुपोऽपि करोति जाद जातो यदा निति दिनेऽप्यय संभ्ययोत ॥ ३३ ॥ 
रनमालयः--पौप्णाध्रिन्योः सापेपित्राख्ययोश् यच ग्येष्ठामूलयोरन्तरालम्‌ | 
तद्रण्डन्तं स्याचतुनौडिवरं हि यात्ाजन्पोद्राकारेष्वनिष्टम्‌ ॥३४॥ ज्येति्िघरणे- 
इद सर्वच काल्टदिरपकपो य शरितः ! स एव दौपाधिकताकयनाथंस्तु केवलम 
॥ ३५ ॥ गर्गः--मघायःः अथमे पादे परूलस्य प्रथमे तथा । रत्या चतुेऽशे 
विवाहः भराणनाग्रनः ॥ ३६ ॥ भिन्नवाक्यन्यवस्थावचनं ज्योतिःसागरे-कथयति 


वि व, (५३ 


बरादमिदिरे विखोक्य वाक्यानि गण्डविपये च । गण्डं दण्डममितं पुव .पश्चा- 
सयोमेध्यात्‌ ॥ ३७ ॥ 


अथ गृण्डान्तापवादः 1 
य्यगनः-- विष्यादीनां संधिदोपं वथा गण्डान्तसंक्ञितम्‌ । हन्ति छामगपश्चन्रः 
के्ध्रमा वा च्मेग्रदाः॥ १॥ 
इति गण्डान्तापवाद्‌ः 


[कि 


अथ कर्मरीपिचारः । 


उयेतिःसागे-पापमध्यगते चन्द्रे पापसंपकगेऽपि वा 1 शरुभकमे न कते 
तथा टगर कदाचन ॥ ?॥ भवति यदा तुहिनांयुः श्रुरद्रयमध्यगो विख 
या । यत्रादीमि तदानीं तोपदिशेदिषएकमोणि + २1 मास्करब्यवहरि-करूरयोः 
सौम्ययोर्वाऽन्तरग्रं वा यदि वा शक । विवाहे कतेरी ज्ञेया शुभक्रूरान्तरे तया 
॥ ३ ॥ फच्मर्दपि- करूरयोः करस नेषा महाविन्पदा भुवम्‌ । सखौम्ययोनौति- 
' दए स्यान्मध्यमा पापसौन्ययोः †} ४ \ च्ल रूरयरतरयोश्र कतेदै नो 
शुभा तनुशकाङ्कपो् तत्‌ 1 रप्ममाई शुभयोश् कतरी पापयोत् शुममध्यषर्तिनी 
॥ ५ ॥ नस्दः-खग्राभियखयोः पाप्रहयोकरजुवक्रयोः । सा करीति विङ्गेया 
दंपत्योगरक्से ॥६॥ कररीदोपटटं यद्र तरपरिवयत्‌ । अपि संन्यग्रय्त 
गुणैः समैः समन्वितम्‌ ॥ ४ ॥ 
अथ कतेयेपवादः । 
विभो धनोपगे जुभग्ररेऽ्थ चान्त्यो गुरौ । न कतस मवत्यदो जगाद्‌ 
चाद्रायणः ॥ १ ॥ बररदयस्यान्तरगं मिं मृतिमदं चन्द्रमसं च रोगदम्‌ । 
गुधर्नस्मरथ वाल्ये गुरौ न कैरी स्यादिह भागेका विदुः| २॥ 
चृह्पतिः-खद्िरिष्फगो क्रमो चयोनन्समां्गम्र । तदा कपरिनो दोषौ 


[1 


1 
१ 


७२ ,. भीक्षिवराजविनिपितो- 


नान्यथा भावने फरम्‌ ॥ ३ ॥ राजमातै.ड--लम्नस्य पष्ठाग्रायोरसाध्वोः सा 
कैरी स्यादजुवक्रगतयोः । तवव शीधौ यदि वक्रचारौ न कतरी येति वदन्ति 
गाग्यौः ।॥ ४ ॥ व्यये मार्मगतिः क्रूरो वक्री कूरो धने यदि) तौ च लर््रशि- 
नुरयौ चेत्तदा घोराख्यकतेरी ॥ ५ ॥ महाविघ्नमदा ज्ञेया विव्यं शुभकमंणि। 
इति सत्यपि खरं चेच्छुभाढ्यं नेव दोपक़त्‌ ॥ ६ ॥ क्रूरकतेरिसंयुक्तं मरं चन्र 
न च त्यभेत्‌ । केन्द्रधिकोणसंस्थेषु गुरुभागेववित्स च ॥ ७ ॥ वादरायगः-न 
टि करमरिजो दोपः सोौम्ययीयेदि जायते 1 दरुभग्रदयुतं लग्र॑क्ररयोनाऽस्ि 
कतेरी । ८ ॥ पापयोः कतैरीकर्बोनींचराशिग्रदस्ययोः । यदा चास्तगयोीऽपि 
कतेरी नेव दोपदा ॥ ९ ॥ वतिष्ठः-एकार्मलोपग्रहपातरतताजामित्रकर्तयुदयादि- 
दोषाः । नश्यन्ति चन्द्राकेवरोपपने मरे यथाऽकौभ्युदयेऽन्धकारः ॥ १० ॥ 


इति कतयैपवाद्‌ः । 


[1 


अथ पडष्टरिप्फचन्ददोषः । =, 


नारदः-पडष्टरिप्फगे चन्द्रे रभ्रादोपः स्वसंजञकः । तषटम्र॑वजयेयत्नाज्नीव- 
शरक्रसमन्वितम्‌ ॥ १ ॥ उच्चगे नीचगे वाऽपि मिरग शत्रुराशिगे । अपि 
सर्वगुणोपेतं दैपत्योमृतयुदं यतः ॥ २ ॥ 

अथ पडष्टरिप्फचन्द्‌ापवादः । 

सद्रैदधैणे-कवौ गुरी वा वछिनि स्थिते तनौ शुभेन दष्टः शभवर्भगः शरी । 

विवधमानः श्चमकृच्च नो छभं करोति तिष्ठन्नपि वाऽरिप्फयोः ॥ १ ॥ 
# १. । 
अथ संग्रहदोपः। 

नारदः-शशाङ्कः ग्रदसंयुक्तं दोपः संग्रदसंज्ञकः । तरिमिन्संग्रहदोपे तु विवादं 
नेव करयेत्‌ ॥ १ ॥ सदृरदपणे--मूपाद्धयं रिपुभयं व्यसनं भवासं विन्कषयं 
विदरणं च शुभक्रियासु । कतः करोति चदाभृत्कमशोऽैपूवेरेवं गरहः सह 
विशचडुमेकरादो ।॥ २ ॥ दारिग्ं रविणा कुजेन मरणे सोग्येन न स्युः भजा 
दभोग्यं सितेन सहिते चन्द्रे च. सापत्नकम्‌ । भव्रज्याऽरफसुतेन 

नुुनगुरो बान्न्ति केचिच्छमं व्वामृत्युरसदूगः शरियुतैदर्यमवासः 
शुभः ॥ २॥ नारदः-्रतरज्या सू॑पुत्रेण राहुणा कलः सदा । केतुना 
संयुते चन्द्रे नित्यं कष्टदस्द्रिता 1 ४ ॥ स्वषत्रगः स्वोयवगो. बा मिव्रहि्रगतो 
यदि 1 पाप्ट्रययुतशनद्रः करोनि मरणं तयोः ॥ ५॥ 


उयोरिनिवन्धः ] ७३ 


भथ संग्रहापर्वेदिः | 
गुरः स्वफीयवमंस्यो परवान्कष्टकस्थितः) पयन्प कररता तै दोपं पियं 
नयेद्‌ ॥ १ ॥ नरदः-युभग्रहयुते चन्र स्वोचस्थे मिवररोधिगे ) दोपायनं भे 
दग्र दपटयोः प्रयते सदा ॥२॥ संद्र भक्तनक्षत्रे गिद्ध नेव शोभनः 
रायिमेदे न दोपः स्यद्धेकवीराखपीनर सः २॥ रएङस्मिनपि धिष्ण्ये भिन्ने 
रादा सलग्रहे शरिनि । तचरं कुयद्विवाहयाजादिकं सवम्‌ ॥ ४ ॥ बृह- 


सतिः-विधो छ्ुभरते सम्य व निने सताम्‌ । सक्र दुस्थितं दोपं भ्यपो 
इति विधुस्वद्‌ा ॥ ५॥ 
अथाषटमटपदोपः । 

दावदसेहिताया-शन्तिथै पीतं विचादानमोननपूकम्‌ । जीवितिच्दुपै 
कुव जातु स्मेऽमे स्वभात्‌ | १ } रष्पररीपे-त्यजन्ति चै नैधने तथेके 
तदर्क चोभयमेवं चान्ये । तस्मात्स्वजन्मक्षविरुग्रयोश्च लप्रशिको मधनी 
विव्य | २॥ वसिष्टः--यस्याटल्पे तदधीन्बरे वा रार तर्दशेऽथं विखप्रमे 
चा} स म॒स्युमामोपि तदा मनोजसिने्रमाटाम्बकफवदहिनेव ॥ २॥ नारदः- 
दपत्येद्रीद्शं लप्र राशिवौ यदि ल्रगः) अ्हानिस्तयोरस्मात्त्दशस्वामिनं 
त्यमेत्‌ ॥ ४ ॥ जन्धराष्युहमो नेव जन्मरस्नोदयः शुभः । तयोरुपचयंस्थानं यदि 
खभ्रमते श्भम्‌ ॥ ५॥ क्यपः दुष्ट सखजन्मलग्रं त्जन्पराश्िरनिषएटदः । म 
गानि तयोः स्थानच्छभान्युपचयानि व ॥ ६ ॥ पसिष्ठ-जन्मरोदयक्ष निधनं 
विकरे तदीष्वरेणापगतेऽयवा स्यात्‌ । कृतो विवा भयमृत्युकारी चातु विधा- 
ताऽपि न तान्समथः ॥ ७ ॥ तस्मात्सछमन्पक्षनवांशयोय ठंप्द्िको नधनमे 
विव्य; ८ 

अथषिमलदम्रापवारईः । 

पतिषटः-जन्मेदाएपटरेदौ मिथो मित्रे व्यवरिथती । जन्पराद्यष्षस्यो- 
सथदोपो नदयति भावनः ॥ १॥ दोपकििके-अन्योन्यभित्रे यदि जन्मरन्ध- 
रादीश्वरौ चेदपि चैकदैदः । जन्पक्षतो रन्ध्विखश्रह्टोपो नस्येतदा द्राददयतुये 
होरा ॥ २॥ चृढमणौ-रग्रं वालिं स्याञ्यमषटमं जुभकमयु । तत्राध्येके- 
शताऽरत्येव प्तः शस्तं न दोपङृत्‌ । ३ ॥ न दोपोऽ्टमटपरस्य यदि जम्मेकर्‌- 


९ क. भनेषो* 1 २ प. गतिं । २क.वर्वरंखार । ४ क. च, 'रेगोष०। ५ फू, 
स" धथक्क्च। ६ रा दनक्ष । | 
१० । 


७ आदहिवराजविनिमिते- 


न्धपो ! सुहदो ्चचदा कार्यं मङ्गं युनयो विदुः ।। ४ ॥ वृहतिः-- चतुर्थ 
दरदं घं शस्तं यदि गुणान्वितम्‌ । अष्टमं त॒ न कर्तव्यं यदि सवेगुणानि- 
तम्‌ | ५॥ अयं मियेधो जन्मेशरन्धपौ वैरिणो यदा } परस्परं ततो क्त्रि 
तदा दुएफलं न हि ॥ ६ ॥ मुदतदपमे-खकीयजन्माएटमरारिपत्यो्मेज्यां न 
जम्मामरादिदोपः । जन्मेकमेनवरमित्रभावः क्षिणोति वनारिकदोपमु- 
्रम्‌॥ ७ ू 
अथ विंपनाडीदोपः । 
तिथीषुनागाद्रिगिरीशवारिधिगजाद्रिदिकपावकदिक्‌ च भासराः । युनी- 
मरसेख्याः भथमात्तियेः ऋरमात्परं विपाख्यं धटिकाचतुष्यप्‌ ॥ ८ ॥ विद्रचतु- 
हरदक्षदिक्‌ च दरा बाणाश्च तत्वानि यथाक्रमेण 1 सूयोदिवारेषु भवत्यनन्तरं 
नाड्यो विपाख्यं चटिकाचतुष्टयम्‌ 1} ९ । नारटः-खमागैेणा ५० वेदपक्षाः 
२७ खरामा २३० व्योमसागशः ४० } वाधिचन्द्रा १४ रूपदस्रा; २१ खरामा 
३० च्योमघारयः २० ॥ १०॥ द्विरापः २२ खाप्रयः ३० बुन्यदकरा २० कुञ्च 
रभूमय+ १८1 रूपश्षा २१ व्योमदसरा २० वेदचनदरा १४ अतुदंश १४ ॥ ११॥ 
शुन्यचन्द्रा १० वेट्चन्द्रः १४ पक्षा ५६ वेदवाह्वः २४ । घरन्यदखाः; २० 
शुन्यचनदराः १० पूर्णचन्द्रा १० गजेन्द्वः १८ ॥ १२ ॥ तचन््रा १६ वेद- 
पक्षाः १४ खरामा ३० चाधिभात्करमात्‌ । आभ्यः पराः स्युषैटिका- 
अतस्रो विपसंशिता; । षिवादादिषु कार्येषु विपनाडीस्त॒ वजेयेत्‌ ॥ १३॥ 
फटग्रदीपि-यात्राविवाहादिपु मङ्गछेपु सवेषु नूनं विपनाटिकाथ । कुवन्ति कतु- 
„ मरणं हि शीघं ठृतममाणायुष एव धोत्रा ॥ १४ ॥ विपघयिकोक्तधुवका नक्ष- 
` जग्तेष्ययोगसंसुणिताः \ खरसहृताः स्पष्ट; स्युस्ताभ्यो यटिकाचतुष्टयं च 
तथा | १५} अन्यथा पञ्चपश्वाशद्धोगपर्षे मस्य पिपधटिकामवि एवे | 
अथ विपना्यपवादः । 
प्मदपि-विपनाइचुस्थितं दोषं हन्ति सौम्यक्षगः शशी । मितरद्रोऽथ वा सी- 
यचरमस्थो रम्रमोऽपि वा । १ \। यृहस्पतिः- चन्द्रो व्रिपवरीदोपं हन्ति पेन्द्रनि- 
कबोणगः ! लघ्नं दिना चरमः केन्द्रे या टग्रपस्तथा ॥ २॥ 
अथ दुमृहूतेदोपः। 
नारदः-भास्करादिपु देषु ये पुदूतौशथ निन्दिताः । अपि सवैगुणीपेतास्ते 
य्यः स्ैमद्धन्रे ॥ १ ॥ पतत्सरवे युद्रतेमकरणस्यं जेयम्‌ । 


स त भ मेक 


२ क. धानो] 


ज्योपिर्निवन्धः } ७५ 


अथ वारदोपः) 
मदेशवरः-मरामण्डोदयतः स्मृता दिनपतेर्यामार्थनःथा ग्रह मापण्डालजभोगः 
€ त्याज्याऽसौ कटको ूर्यदिवसादन् द 
उत्तरख्वस्तज्तैः शुभे कमेण । त्याज्याऽसो कुटिकोऽय न्थ दक्रा- 
केदिग्वसद्गगन्धियमेः स्पृताः कुरदिते रात्रो तु तिथ्यंशकः 1 १ ॥ दीपके 
दशेनद्रौ रवौ नागसूर्या दिमांशौं दशत कुजे वेदनागौ च सौम्ये । गुरौ दवङ्ग- 
भूपा मृगौ धेदशक्रौ नूपाकोन्विनो मन्दवारे च फाटः | २ ॥ एतेऽपि सत्क 
मेणि वजेनीया दिवा निशायामपि पोडर्शांगाः 1 पादकं पवद बा 
नान्यो.गुणः कथिदपाकरोति ॥ ३ ॥ र्नकेक्- ये श्ुवारास्ते नामा दिवा 
यथोक्तास्तथैव ते रात्री । कालः कुलिको लेयः सरोनशद्खोक्तवेखायाम्‌ ॥ ४ ॥ 
छायाघरीचतुभौगो नाड्वधेयुदयः स्मतः ! बेखानादी्रिभागस्तु शेपः कालः 
भ्रकीतितः ॥ ५॥ छायोदयस्तु वेखा काडथेति प्रकीर्तितो मुनिभिः । करुरिक- 
थतुरङ्कोऽयं हेयः स्पयश्रोथिना विदुषा ॥ ६ ॥ महतीं पीडां छदं मत्युसमाः- 
मापदं तथा मृत्युम्‌ । कुलिकः फसोति नियतं चतु्विधोऽयं ययोदिषटः ॥ ७ ॥ 
चुडारले-येदाद्रदविबरएटमिरसा यामाथकाः कमात्‌ । दित्यादौ श्रुमे स्याञ्या 
दिवैव न तु नि्यपि ॥ ८ ॥ संहितापरदपे-यथा दिवाधमदरा न शस्तास्तयैव 
राजीवपि केचिदूचुः । व्येको निशायां श्ुमदोऽय वर्ज्यो दिवा्धयामस्तु 
मतं वहूनाम्‌ ॥९॥ श्रीपततिः-अहनि निरि गजांश; स्यो दिनेशादिकानां भवति तु 
गुरूभीमज्ञाकिंकाले क्रमेण } भमवति यमघण्डः कष्टकः कालवेखाकुटिषफ इति 
विरुदस्तत्परार्धं निषिद्धम्‌ ॥ १० ॥ 
अथ केटिकायपवादः 1 

वृहस्पतिः-- वारे सवे. वाऽपि वराव्ये खप्रमे शुभे । कुकिकोदयदोपस्तु 
किप्त्फलि न उंशपः ॥ ९ + तप्ते सलोपे सिषे ऋः स्रुते १ स~ 
प्रहरसंमूतो दोषो वे नात्र विद्यते ॥ २॥ शमे केन्द्रगते चन्दर गमांश वा युभे- 
किते 1 छपर स्वरे वाऽपि कुर्किस्तु विखीयते ॥ ३॥ अर्थमहरपूत्रर् मध्यं तु 
यमघण्टे । ुटिकान्त्ययरं स्यक्त्वा भरेपेषु शुभमाचरेत्‌ ॥ ४ ॥ नारदःय 
पापपड्गेकनवांशग्रहोत्थिताः । ये दोपास्तान्निहन्त्येव यत्रैकादशमः शी ॥ ५॥ 
दुरगरदयेतेस्था दुमिमिचचंश्चनातयः । ते स्वे विख्यं यान्ति केन्रस्याने षद 
स्पते ॥ ६ ॥ प 

अधकालद्दिपः। 
एका्गटः समाङ्धिधेत्तच रश्र विवर्जयेत्‌ । अपि शूकरेभ्यसंयुक्तं पिपस॑युकत- 
९ फ. 'पषटामिः। २ ख. घ, श्वावितिङेः। क. ख, तेकन्दे" 1 ४ स, मध्येतु । 


७६ श्रीशषिवराजर्षिनिर्मितो- 


दुग्धवत्‌ ॥ १ ॥ ग्रहणोत्पातभं त्याज्यं मङ्गरेषु कतुचरयम्‌ । यावच रविणा 
भुक्त्वा यक्तम्‌ दग्यका्वत्‌ ॥ २ ॥ एतत्सर्वं मक्षत्रप्रकरणस्थं हेयम्‌ ! 
अथ कनवाशः । 

तुखामिथ॒नकन्यांशा धनुरन्त्याषैसय॒ताः । एते नवांशाः शुभदा यदि ना- 
न्स्यांशकाः खड ॥ १ ॥ अन्त्यांश्ास्तेऽपि ज्रुमदा यदि वर्मोचमाहयाः । अन्यं 
नवशा न ग्राह्या यतस्ते कुनगांशकाः | २ ॥ कुनवांश्दःलग्रं यच्याज्यं सव- 
गुणान्वितम्‌ ! एते नर्वाशा विवादे । यसमिन्पस्खिन्का्ये चे नर्वाशि उक्तास 
भ्योऽन्य तस्मिस्तस्िन्कारये कुनवा इति हेयम्‌ । 

सथ नवाश्रपवाद्‌ः ॥ 


रुग्रदपाषदोपा ये दोपः पदगजाधर ये । न्ति राग्रमो जी येपर्सप- 
गिवानिटः 1 १1] 


अथ पात्तदोपनिणेयः) 
सितापरदपे-चरद्मण्येऽन्ते धुदस्याऽऽद्‌र प्रायः पातस्य संभवः } स तु मङ्खः 
टकायोभि चिना्लयत्ति निधितप्‌ ॥ १ ॥ भौमपराऋ्मे-वैधृतिच्यतिपातौ यौ 
ऋान्तसाम्येऽकेचन्द्रयोः 1 सत्कमोरम्मणं तत्र मरणं व्यसनं विदः }} २ ॥ 
मारण्ड --एप्य( धन क्षपयति स्यत्तिपातयोगो मृत्युं ददाति नचिरादय वतै 
मानः । स॑तापोक्गद्‌ विघ्नगदान्यतीदस्तरमादिनत्रयमपि प्रजरदीत दिद्रार्‌ ॥२॥ 
सहता, त्यजान्त केचित्तिधिमृक्षमके वार॑ तथा पातवरदृष्टन्ये । माङ्ग- 
द्यकायप्‌ न्‌ प्रभम्‌ स्याद्विनद्यं केचिदपे व्रवन्ति४] शद्षरस-विष्पदग्येन्‌ 
दतस्य पत्रिणा मगस्य मासं ज्ञभद्‌ं क्षताद्ते ! यथा सयव वउपत्िपात्योने 
क्षणो दुष्टो नं तथितनै वारः ॥ ५ ॥ प्येत्तिवणे-नो म तिथि च कवार॑च 
त्यनत्पाताभदु(पितम्‌ । त्यञच्करान्त्यन्तरं यावत्तदोपस्तावदेव हि ॥ ६] प्रदप्रदपे- 
मानवयखण्डादयमान्तरेष्स्ये कभानि कायाणे निदन्ति पातः ! स्नाने नपे 
दमविधो च दाने करोत्यन्तं फटमेव कप; ॥ ७ ॥ 
दते श्रीज्यीपिनिदन्ध एकदिद्षप्िदोपाध्यायः । 
अथ भ्द्धुपदाद्‌;) 
गगः-व्रमायाताञ्कमायाता भद्रा त्याज्या रयत्नतः 1 गुणध्नी अर्दा 
यजा गुणरप्े दन्यते ॥ १ ॥ तयाञ््युरसुककायेप पररापीनिषप संकटे । 
भद्राया लिपरीतायां न दोपः पायसापरने ॥ २॥ बरदपामटे-दिवा भद्रा यदा 


ज्योतिनविन्धः { ` ७७ 


रात्रं रत्रा भद्रा यदा द्देवा 1 न त्याज्या शुभकायपु प्राहरं पुरातनाः 
॥ ३ ॥ वृहयतिः--विष्िस्तु सयदा त्याज्या क्रभणैवाऽऽमता तु या! 
अक्रमेणाऽस्यता मद्रा सवेकरार्यपु श्चोभना ॥ ४ ॥' मापये विष्टि 
यदाऽहाने तिथेरपरा५जाता पवाधेजा निरि तदा चमदां च पुच्छे) तत्फाट- 
भूरपि निजोद्ययामवबाह्या श्रह्या श्चमे वलिनि टलप्रपतां निजश ॥ ५ ॥ 
ष्थोतिष्पका्ते-दिवा सपमुखी भद्रा रत्र वृधिक्युल्ख्का । वेथिकस्य विषं 
सुच्छे सपस्य ददने विपम्‌ ॥ ६ ॥ स्वकाटना ह्यपा कस्याणी भिन्नक्रा- 
खजा । महामारी दरत्सर्मं कस्याणी मङ्कलमपदा ॥ ७ ॥ तरमात्सवेभयत्नेन 
शभका्ये पिप त्यजेत्‌ । मानापेतोऽ्र दिशतेयं मुख पच्छ वुधः सष्टा॥८॥ 
भूपाठः--कौरकुम्मदये भूर्या कोप्योजद्वितये दगा । कन्याचापदये चन्द्र 
भद्रा पात्ताखवाक्िनी 1 ९ ॥ कन्यातुखामकरधन्विपु नागलोके मेपालिवेणि- 
कचेषु सुराय स्यात्‌ । पाटीनसिंहयरककेयकेपु म्ये चन्द्रे वदन्ति ग्रनयस्ति- 
विधां च विषटिम्‌ ॥ १० ॥ खयाम्डे-दाने दाप्नादने चवे धातपाताद 
कमसु । खराश्वपरस्वे भद्रा मद्राऽन्यत्र न शस्यते ॥ ११ ॥ स्नकोरे-धन्या 
त्वधोपखी भद्रा महामारी खरानना । फाटरातिमदारद्री विष्िश्रकटप्ेणी 
॥ १२ ॥ भैरवी च महाकाली दत्यानां च क्षयंकरी । दाद्शेतानि नामानि 
भातरुत्याय यः पठेत्‌ ।॥ १३ ॥ न तु व्याधिमेते्तस्य रोगी रोगाल्पमुष्यते । 
ग्रहाः सर्वेऽन॒कूल्मः; स्य॒स्तस्य व्रिघ्नं न जायते ॥ १४ ॥ रणे राजक्रखे चूते 

यप्र धरिजयी भवेत्‌ । सदथसिद्धयस्तस्य भवन्त्यत्र म संशयः ॥ १५ ॥ 
व्ट्टः- कराली नन्दिनी सद्र समृखी देखी दथा | तरश्चिरा वेप्णरी दंसी- 
त्य्टायतास्र विष्यः ॥ १६ ॥ दष्छपक्नादितो चरेय नापस्त्ा यथोदिताः । 
स्तोतव्या; पूजनीयास्ता नरस्तद्दोपशान्तये ॥ {७ ॥ 

दाति भद्रापवाद; | 


|) कि) ) 


अथ कारहोरापवादः 
गगः क्ररचारे द्रूरदोरा न क्स्ता इति गङ्गरे । नात्िदृष्य शमे वारे 
साथ स्वस्पफलखा मता ॥ १ ॥ मैयनायः- न दध्र सयतुरवेगे दृश्यते काटे 
रया } यपि पट्दगेसंशद्धं कलिकेन विहन्यते ॥ २ ॥ 
अथ पश्चकदोपः। 


ऋ 


येयामे--गृततियियुतरटमं पञ्चधा कम॑भूमो तिथिरविदृशनागाम्मोपर- 


७८ श्रीहिषराजविनि्रिते- 


~ 


युक्ते करमेण } नबहतमिपुरोषं श्षोषने वजनी सुमनटनृपचोर२ मृत्युदं पञ्चकं 
स्यात्‌ ॥ १ ॥ व्योतिशचिन्तमणो-- तिथिव्रारभलद्याद्कये रस ६ पन्यदन्ना 
ए ८ रेद ४ यक्‌ । नन्दा ९ पः पञ्चशेपे रुग्वह्राट्वोरमृत्यकृत्‌ ॥ २ ॥ 
यद्रा गताहट्राङ्कः सदा भ्य्दिवाऽश्चिराद्‌ । सक्दीरौ निशे शेपैकमे नवत 
नागपश्चकम्‌ ॥ ३ ॥ सक्रन्तिमाद्धवाति येषएटविख्रसंख्या मासादियाततिधिभिः 
सदिताङ्कमक्ता । स्याच्छेपके खड शुम कुमः क्रमेण मूत्यवभिभूमिपतितः 
स्कररोगभीति; ॥ ४॥ 


अथ पञ्चकपतवादः । 
. रवौ रोगं कुजे वद्धि मनौ च वपपय्चकम्‌ । करस्य पुनः कुजे चोरं बुधवार 
च गृत्युदम्‌ ॥ १ ॥ सदाऽकेवारे स्यज रोगपश्चकं सोमे न॒पस्याऽऽरदिमेऽप्नि- 
पञ्चकम्‌ । गुरा तु चोरस्य भगौ मृतिमदं वधे शनो पश्चकदुषएता न दि ॥ २॥ 
ग्यातिष्प्रकारे-रोगं चोरं त्यजेद्राजौ दिवा राजा्निपन्चकम्‌ । उभयोः संध्ययो- 
मत्युमन्यकाखे न निन्दितम्‌ ॥ ३ ॥ नागमत्य॒ सदा त्याज्ये संध्ययोवाहिके- 
जनेः । तन्नापि यत्र ठग्रं वेद्रटादचं तच निष्फलम्‌ ॥  ॥ वृदस्पतीन्दमौमा- 
कंडाक्वारेय पञ्चकम्‌ । चोरे नाप्रेरुनो म्युसंत्ितं वगयेच्छमे ॥ ५ ॥ 
नृपाख्यं नृपसेवया ग्रे मोपेऽभ्निपञ्चकम्‌ । याने चोरं घते रोगं स्यजेन्मत्वं 
करग्रहे ॥ & ॥ 
इति पश्चकापवादः; । 
अथ स्थिविंचारः। 
दोनकः-स्यत्सिथिकालो वपोदेः पष्टयंशो मनिभिः स्मतः } अवसाने 
भेत्ता उ तावन्मत्रफट भवेद्‌ ॥ १ ॥ अन्दायनतुसथां दिने वलयेच्छभै 
काये} सध्यार्यां ॥तियगण्डान्ते पिष्ण्ये नादडिद्रयं संधिः; 1 २ ॥ सिद्धन्तरिरे- 
मण--गदितनुविकलाभ्ययन्द्रभुक््येन्दुभान्वोगेतिषेवरकखाभिभ्य एताभिरेव । 
पृथगय गतियुत्या नाडिकासंधिराप्ता भत्तियिकरणयोगानां फलं त्त्र 
मभरम्‌ ॥ ३ ॥1 वृरखतिः-- माकृताज्ब्दो गुरोरब्दः साराब्दस्ििधाः समा; । 
तेपामादा तथा चान्त्ये यदे चव शुभे त्यजेत्‌ ॥ ४ ॥ व्यःनः-- तिथ्यां नां 
सौषदाप तया गण्डान्तससज्ञकम््‌ । दन्त दाभगतशन्ट्रः केद्गावा शमग्र्ः ॥५]] 
शति सधिविचारः 


[प 


० र~ ~~~ 
क. "ट्कि जः! ९, चेर्निनि। घ, चीदद्ठिन | ११, भति कर| 


उयोतिनिवन्धः | ७९ 


| अथोक्तातुक्तसेषाणामपवदिः । 


नारदः-अनुक्ताः स्वसपदोपाः स्युविगरुनीहारवृषटयः । र्यकेयप्विषेन्धचाप- 
स्युघरगजेनाः ॥ १ ॥ छत्तोपग्रहपाताख्या मासदग्धादया तिथिः । दग्धटप्रा- 
न्धवपिरपङ्गसंङ्गाथ राश्चयः ॥ २॥ एवमाय्ा यतस्तेषां व्यवस्था क्रियतेऽधुना। 
अकयलना भवन्त्येता विवुन्ीहारवृ्टयः ॥ ३ ॥ मत्यकंपरिरेपेन्द्रचापाभ्र्वनयो 
यादि । दोपाय मङ्ग 'नूनमदोपायव काठजाः ॥ ४ ॥ सौराष्टशास्वदेगेषु 
पतितं भमुपग्रदम्‌ । बाहिकेः कुरूदेशे चान्यस्मिन्देशे न दूषणम्‌ ॥ ५ ॥ तिथयो 
मास्द्श्ार्पा दग्पल््रानि तान्यपि । मध्यदेशे विव्यानि न दृष्याणीतरेषु 
त॒ ॥ ६ ॥ पड्न्वन्धकाणलग्राने पासून्याश्च राद्वायः ¦ गँडमागधयोस्त्याञ्या 
अन्यदेशे न गदिताः ॥ ७ ॥ मण्डव्यः-ये द्‌पा ग्रहयोगदष्टिनिनिता ये मासप्‌- 
्लोद्धषा ये जामिनयुदूषैषारविहिता येऽकोकिमकः कृता; ¦ ये व प्रहलत्तयेव 
विदिता ये दुषन्तोस्थितास्तान्दत्दया शुमदौ सुरासुरगुरू केनद्रतरिकोणस्थितौ 
४ ८ ॥ टर्थाक्दोषा ग्रहमातदोपा बरमोद्धषास्तिष्युडुयोगजाताः । केनद्रतरिकोणेषु 
सितङ्गजीवनेक्यन्ति सिरेरिव नागयुथम्‌।। ९ ॥ उल्फानिपातपसििपरिवाशनीनें 
विदयुद्िफालयनगनितदु्दिमानाम्‌ 1 नीहासवृषकिचटप्रतिमाखछराणां दोषो पिन- 
इयति सितेज्ययुते विप्र ॥ १० ॥ उत्पातपातपरिघमतिसू्यत्रिम्वोत्थाकालब्र- 
' एिषनगर्जितमारूतानि । दिग्धूमदाहपरिवेपक्ुकम्पचापदोपा; क्षयं ययुरमर््वगुरौ 
विलग्ने ॥ ११ ॥ वसिष्ठः-ये ठग्रदोपाः इुनषांसदोपाः पायः कृता टटिनिपात- 
दोपाः । प्रे गुरुस्तान्िमटी करोति फटठं यथाऽम्मः कतकट्रुमस्य ॥ १२ ॥ 
नक्षचदोपं कुनवांशदोपं गण्डान्तदोयं पञ्मुदरतदोपम्‌ । बिरुदधपश्चंशविलग्रदोषं 
निशक्रो खाभगतो निषन्ति ॥ १३7 य्छः-च्मरे गुरः सीम्यथुगीक्षितौ षा 
न्य््िषे, नखद्ग्दरो, यथ, स्यात्‌.  गाश्दय्टयोग, शर, गपु, चुःण, चेद्रवेत् 
दोषस्य तदा हि भङ्गः 1 १४ ॥ वृहति--गुरूः स्गैगुणोपेत ल्ग्राकेद 
स्वमर्गगः ! दोषाणां रक्षन्त स्या्ग्रस्थः सवेदोपदा ॥ १५ ॥ चक्रो दश्षसह- 
सराण बुधो दश्रशवानि च । रक्षकं च दोपार्णां गुरः केन्द्र व्यपोहति ॥१५॥ 
केन्द्रमो वा भिकोणे वाङ्गो वा ुक्रोऽथवा गुरुः । सवैदोपान्दरत्येवं पाप॑ विष्णोः 
स्पतिथेथा # १७ ॥ सोचे स्ववर्गे सद्धपे शुभः पापोऽपि वा भवेद्‌ । उदिता 
दोपरिच्छेता दर्तिफो यया गजान्‌ ॥ १८ ॥ आ्रेयाख्यग्ष्वेको घिक्रमाया- 
गो ची । स्तुङ्गगः स्ववगँस्थो दोपसंघविनाशनः । १९ ॥ तिथिभग्रहवा- 


१९ ख. प्युपतिः। 


€ ० भौिवराजविनिमितो- 


रादौ ये दोपाथोदिताः परैः । ते सवै नाशमायन्तिं जीवशुकरेक्षणोदये ॥२०॥ 
नारदः-गुरूरेकोऽपि केन्द्रस्थः सकरं दोपसंचयम्‌ विनाशयति धर्माडुरुदितसित- 
पिर यथा ॥ २१॥ एकोऽपि छ्नगः काव्यो गहब यदि धा बुधः । नाश्य- 
त्यखिखान्दो्पस्तूलरा्िमिवानलः ॥ २२ ॥ गुररेकीऽपि केद्रस्थः शक्रो वा 
यदि वा बुधः | दोपसंथं निहन्स्येव केसरीवेभसंदतिम््‌ ॥ २३ ॥ नाशयत्यखि 
छान्दोषान्यत्रैकादश्षगो रविः । गङ्गया स्नानतो भक्त्या सवपापपिवायिरत्‌ 
॥ २४ ॥ र्प्रर््ागताथा द्रौ बाऽऽयगो वाऽपि केन्द्रमा } रादि निहन्ति 
दोपाणामिन्धनानीव पावकः ॥ २५ ॥ उक्तानुक्ताथ यै दोपास्तान्निहन्ति घटी 
गुरुः । केन्द्रन्निकोणगो वाऽपे शुक्रो विष्णु्यथाऽसुरान्‌ ॥ २६ ॥ ब्रहसपतिः 
लप्नाधिपो यदा केन्र रग्रादुपचयेऽथवां । शुभो वाऽप्यथवा क्रूरस्तदा देषा 
खयं ययुः ॥ २७ ॥ यस्य दोपस्य यः कता स्ववर्गे स्वोचगोऽपि वा । जुभट््टः 
स एकस्थं दोपं संहरति स्फुटम्‌ ॥ २८ ॥ नारदः-परित्यञ्य मदादोपाञ्दोपयो- 
गणदोपयोः । गुणाधिकः स्वत्पदोपः सकलो मङ्गगटमद्‌ः ॥ २९; ॥ दौपो न 
भ्रभवस्येको गुणानां परिसंचये । एको यथा तोयविन्दुरूदाचपि हुताशने ॥२०॥ 
एवं संचिन्त्य गणितज्चास्ोक्तं टग्रमानयेत्‌ । तदम्रं जकयन््ेण ददाञ्ञ्यौ- 
तिपिकोत्तमः ॥ २१ ॥ 
ट्सयुक्तानुक्तदोपापवादः । 


भय दोपापवादभङ्खः 1 


सामान्येनोदिता दोपा भद्धास्तेपां तु तद्विदः । यदि ते ्रलदीनाभेसध्व॑सा- 
यवता ययुः ॥ १ ;! जन्मक्षाज्जन्मल्यक्नौदुपवरादकसे अदः । तत्रे यदि 
दुस्थाने दोषभङ्गक्तमो न सः ॥ २॥ 
दृति श्रीज्योतिर्निवन्थे दोपापवादाध्यायः। 


[11 


अथ मीध्यादिविचारः। 


शे-वालः शुको दिवदः पचक चव वृद्धः पशाद रितयमुर्दितः 
पत्षमन््यां क्रमेण । जीवो वृद्धः; लिष्रपि सद्रा पक्षमन्यः रिष ती वरृदधौ भोक्त 
दिवरसदशक चापरः सप्तरात्रम्‌ ॥ १॥ रण्डव्यः--त्यजेददाहं चिगुवद्धयौश् 
सिततञ्ययोघति वद्रन्तिं गगाः। कालशतुरयानि दिनादि चैके सप्तादमन्ये त्वपरे 


(म 


१. "वाः मर पश्यति चततयो केणध्य दोपगञ्चव ॥ ग्र ¦ ९ 7, नन्तिगाग््ः॥ 


ˆ उ्यातिनिवर्धः ८१ 


त्रिरात्रम्‌ ॥ २1 संहिताप्दीपि-स्यात्सप्तरात्नं युरभुकरयोध काणत्वमहां दशकं 
च बाध्यम्‌ । वृद्धा पितेञयायनुमो शिबु श॑स्त यतस्तावुपचीयमानी | २ ॥ 
काटनिर्णये --ापीकूपतंडागयान गमनं चीं प्रतिष्टां चरतं विद्यामन्द्रकृणवेधन- 
महीदुर्गं थनं सेवनम्‌ । तीयलानविवादशानिद्वमं मन्धाभिदेयेणं देषेन्ये च 
जिजीविषुः परिहरेदस्तं भो भाणे ॥ ४ ॥ वरहप्राणि --यथा र्त्रेमण्डलपेतत 
` कान्यो विनषएतेजा गुरुरप्यधैवम्‌ । कारस्य दीकषात्रततीययात्ायज्ोतसवानां च 
पेनाराफरस्यात्‌ ॥ ५ ॥ रनकोशे - अस्तमिते भगुतसये नारौ न्रियते बृहस्पतौ 
पुरुषः । द॑पत्योः सह्‌ मरणं द्यदिते केत कर्णे ॥ ६॥ नटे च तथा 
शुके नष्टे चव वृहस्पता । मङ्गखानि तथोदा तरितोऽपे न कारयेत्‌ ॥ ७ ॥ 


अंथास्तपिदः। 


गगीः--नित्ययाने गहे जीर्णे भाशने परिधानके । वधुपवे्पाङ्गरये न मां 
गरशुक्रयो; ॥ १ ॥ मगुः--उपकर्मोपसमेने पवित्रं दमनापेणमर्‌ । अवरो 
समेहन्तः सपण यलिरष्टका ॥ २ ॥ देशानस्य वलिर्गिप्णो; शयनं परिवतेनम्‌। 
्याच्छकस्य च गुरोमंल्यिऽपीति पिनिश्यः ॥ ३ ॥ प्रदीपे ~ गोदावर्यो 
गयायां च श्रील प्रणष्टे । अयने विपये चव ॒चातुमोस्यत्रतेप घ ॥ ४॥ 
उत्सवरेष॒ च सर्वषु सीमन्तक्रहुकममु ! सुरासधरेज्ययोचव मेल्यदौपो मे त्रिते 
॥ ५ ॥ काटनिर्णमे-- नषे शक्रे तथा जति सिस्य च वंहस्पता । कायो चव 
स्यदेषाचौ पत्यं ुटधमेतः ॥ ६ ॥ काटिवेरे-न शुक्रदोपो न सुरेज्यदरौप- 
स्तारावलं चन्द्रय्टं न योज्यम्‌ । उद्रादिताया नवकन्यकागरा दीपोत्सयो शङ्क 
खक्षोभनानि ॥ ७ ॥ मद्सपुरण--पा्येऽपि च प्रफनेन्या मिश्रनातिकरियाः 
शुभाः । सुरेन्यशक्रयोवणक्रियाश्चालादिका न च ॥ ८ ॥ रंहितानरि--यदाऽ- 
स्तमायाति गुरुभेगुरे बाध्य च वाटल्यमकोणजतिः । चैलदिकायाण शुभानि 
न स्युः संकीर्णजतेथ गुभायद्यानि ॥ ९ ॥ गगः -गुरुभागेवयोरस्तदौपो जाति 
चतु्ये ] नब संकरजातीनां धित्वं याधर्वः तथा ॥ १० ॥ 


अय्‌ तयम्रतिनिर्पषः । 


यल्िवायद्रिया वृद्धे चुके चाम्तयुपागत { मटमास्त श्वततान्‌ यूजयेरव- 
टद्नप्‌ ॥ १ ॥ व्यसः-अधिमासे च जन्र्ष नषटयगरस्युक्याः । ताययात्रा न्‌ 
फत्तग्या गयां गोद्रावरगं दिना ॥ २॥ 


ति 


= ~ = +~ ~~ ~~ 7. क 


1४. ठ, 5¶7्‌॥ 


१६ 


<& शरीशषिवराजविनिमिते- 
हे च 
अथ पषराक्षाधनम्र्‌ । 

# दिग्बाणभृमियुक्दाको दस्त्र पश्चसंयुतः । नयतष्टो भवेत्पर्वपतिर्व- 
ह्यादिको गतः ॥ १ ॥ रविगुणिते शककारे माससमेतेऽक्षिसागरविभक्ते । 
यभ्यन्ते भगणा रेपे मुनिभाजिते च परवशाः ॥ २ ॥ 
अथ पवशादइफलाने | 

वराद्या--पण्मासोत्तरवृद्धया पेशाः सप्न देवताः करमशः! ब्रद्मशशीनद्र्ेरा 
वरुणाग्नियमाश्च विक्रयाः ॥ १ ॥ बास द्विजपङवृद्धिः केमारोग्याणि सस्य- 
संप । तदरतसौन्ये तसमन्पीडा विदुपामन्रष्टिव ॥ २ ॥ पत्रे श्रूपवरिरोधः 
दारदसस्वक्षयो न च क्षेमम्‌ । कंविरेऽथपतीनामथविनाशचः सुभिक्षं च ॥ ३॥ 
वारुणमवनीशानमन्येपां क्षमसस्यवृद्धिकरम्‌ । आभरेयं मित्राख्यं सस्यारोग्याम- 

याम्बुकरम्‌ याभ्यं करोत्यवृष्टिं दुर्भिक्षं संक्षयं च ; 
म्बुकरम्‌ ॥ ४ ॥ प ॥ ५॥ भवति लोकानाम्‌ | यदत 
परं तदङ्भं क्षुन्मारकावृषटदं प्व पूवाह् बाऽपराहे वा वेलां तदु- 
च्यते । मध्याहे परेलायां तरयो वेखागणाः फलम्‌ ॥ ६ ॥ वेखाहौने पर्वणि 
गर्भविपत्तिश्च श्धकोपश्च । अतिवेरे कुषुमफरक्षयो भयं सस्यनाराथ ॥ ७ ॥ 
चिदपि नान्यया भवतिं ॥ ८ येदस्मिन्मासे अरहणं रथिसोमयोस्तदा 
क्षितिपाः । खवलकषोमैः संक्षयमायान्त्यतिशच्कोपय ॥ ९ ॥ प्रस्ताबुदिता- 
स्तमितौ दारदधान्यावनीम्धरक्षयदौ । सवग्रस्ता दुभिक्षमरक(णोदौ पापसं- 
दष्ट ॥ १० ॥ अर्थोदितोपरक्ता ५. यज्ञच् । अन्न्युपजीविगणा- 
भिकविभा्मिणो युगाभ्यादेतः ॥ ९९ थ ककपाण्डवणिकृतत्रियवलनाय- 
कान्दिीयेऽशे । कार्कदरून्छ च ताया समान्नगणान्‌ ॥ १२॥ मध्याहे 
नरपतिमध्यदेदाऽशोमनव ५ | तृणयुगमात्यान्तःपुरवश्यश्नः पश्चमे 
सां ॥| १३ ॥, सीशानपठऽच यस्वमयन्तदाऽस्तमयकरले । यसिन्घाक 
मोषो शिवं भर्ग र दिणनपरीुद्गयने विद्ूटानदकषणा- 
यने ₹न्वि ! राहरदगादिच्छः मदां दन्ति विमरादी्‌ ॥ १५ ॥। म्डेच्छान्वि- 
दिकस्वितो यायिन हनयादुतासक्ताय । सलिल्चरदन्तियाती यान्धेनोद्‌- 

, | १६ ॥ पूर्वेण सखिलपूर्णा करोति वसुधां समागतो दैत्यः 

मावामहमभः जविनाशाय निर्दिष्टः त्य; । 

त कसेवकवीजविनाः २९; ॥ ७ ॥ पाश्चाटकरिद्खनूरसेनाः 
पक्रार : । जीवन्ति चये व 

कामयोनपरितत ० 1 दतागपत्या ते पीटामुपयान्ति 
व ड, नामश्रभ्मर । २ ग, ग्तीमुभिर।-------- 


ञ्योतिर्मिवन्धः] ८७ 


भेधस्थे ॥ १८ ॥ गोपाः प्तरोऽय गोमिनो महुजा ये च महच्वमागताः । ते 
पीडामुपयान्ति भास्करे ग्रस्ते शौतकरेऽपि वा वपे 1 १९ ॥ मिथुने परवराङ्कना 
नृपा नरपमान्ा बलिन; कलाविदः । यमुनातटजाः सवाह्लिका मत्स्याः सुद्मजनः 
समन्विताः ॥ २० ॥ आभीराञ्ख्वरान्सपहुवान्यलान्त्स्यकुख्ञ्छकानाप । 
प्राश्चाखान्विकछंध्च पी्यत्यन्नं चापि निहन्ति ककेरस्थे ॥ २१ 
सिह पुखिन्दगणमेकरसच्छयुक्तान्यजोपमान्नरपतीन्यनमोचरांश । षे ठ सस्य- 
चविटेखफगेयसक्तान्दन्त्यश्मकथिपुरसादियुर्ताश दोषान्‌ ॥ २२ ॥} तुखाधरेऽव- 
न्त्यपरान्त्यसाधून्वणिम्दशणोन्मरुकरछपांश्च { अदिन्ययोदरुम्बरमद्रचोलान्दुमा- 
न्सयाधेयविपायुधीयार्‌ ॥ २३ ॥ धन्विन्यमात्यवरवानिपिदेहमह्छान्पाल्चाख्य- 
द्वणिजो विपमायुधरान्‌ 1 हन्यान्प्रगे तं प्षपमन्निद्ुखानि नीचान्पन्न्रापधीपु 
कुटान्स्थयेरायुधीयान्‌ ॥ २४ ॥ कुम्भेऽन्तागारिजान्सपधथिमजनान्भारोद्रदचंस्त- 
स्करानाभीरान्द्रदाय॑सिषपुरकान्दम्यात्तथा वरान्‌ । मीने सागरकूटसागरनल- 
द्रव्याणि मान्याज्जनासाङ्ञान्वायुपजीविनश्रे भफटठं कुर्मोपदेशद्रदेद्‌ ॥ २५ ॥ 
गर्मः-च्येषठा ब्राह्यं तया मतं ्र्बन्धं वासरं तया । वेष्णवे चश्वदेषं च पूरुदूतस्य 
मण्डरुग्‌ ॥ २६ ॥ मण्डलेऽस्मिन्समुत्पने ग्रदणं जगतः शुभम्‌ । आनन्दं सव- 
जन्तूनां विदधाति विरेपत्तः ॥ २७ ॥ तिप्यमाजपदं चव याम्यं भाग्यं च पतृ 
कमर्‌ ! येन््रािदवत चेव सस॒तान्यनखे गणः २८} अने मण्डठे दृष्टं ग्रहण 
व । रहं भयकरं विद्यासजानां वहुदोपष्ठत्‌ ॥ २९ ॥ आदिय 
तथा पोप्णं गलमाप्यं च शाङ्करम्‌ । वारुणं सापेदवत्यं वारुणं मण्डर स्मृतम्‌ 
॥ ३० ॥ एतस्मिनुपरगः स्यान्मण्डङे रविसोमयोः । दुभिक्ष्मय नाराद प्रना- 
नापिति निश्चयः ॥ २३१ ॥ कक्षागि चायमादीनि चत्दारि च पुनयसुः } साम्यं 
चबाश्विदवत्यं वायव्यं मण्डलं स्मृतम्‌ ! २२ ॥ समरस्य भयं चव दुर्भिक्षं 
कुरूतेऽयेराद्‌ । व्यायिशखादिकोपथ पण्डटेऽसमितुर्पएवः ॥ ३३ ॥ कदयपः-- 
आत्रेये कास्येच्छान्त इयौत्सर्व् वारणे । वायव्ये शान्तिरिप्येत मदने न त 
कारयेत्‌ ।॥ ३४॥ होरायां ग्रत यस्य नप्त्रे वा निश्नाफ़रः ! पराणसददूमामोति 
स वा मरणमृच्छति ॥ ३५ 1 यस्य चिजन्मनक्ष्रे प्रस्येते शत्तिभास्करां । त- 
स्नातानां भवेत्पीडा ये (ते) गराः शान्तिवमिताः ॥ ३६ ॥ षराटः--सन्याप- 
सव्यटेद्यसननिरोधावमदैनारोदयाः । आघ्रातं मध्यतमस्तमोऽन्त्य इति ते ददा 
ग्रासाः 1 ३७ ॥ सव्यगत तमसि जगजटष्टुतं भवाति गुष्ेतमभय च । अप- 


= ------- -----*- 


फ. तं ग्द्रष्ये। २ स, सर्पाप॑च। ष, सटथान्पंव । २ प.प, (मपना-। ४ स, 
प्ट । ५ ष, धेत । 


८९ भ्रीक्षिवराजविनि्भित- 


सासमाग्यत्छम्यमसमापितम्‌ 1 आगते मलमासेऽपि तत्समाप्यमसंदयम्‌ ॥ १३॥ 
काटयिपेके-चीणीव्रतानामनिपिद्धकाल आकाङ्क्षितं तत्परिपृणेभावम्‌ । वतोप- 
यासादिफलाक्षिदेतौ निषिद्धकालेऽपि समाप्यमेतत्‌ ॥ १४ ॥ मलुप्मतो-ती्थधाद्धं 
दशेभाद्‌ मरेतश्राद्धं सपिण्डनम्‌ । यनदरसूयग्रहस्नानं मलमासे विधीयते ॥ १५ ॥ 
दूत्यधिमासनिणेयः | 
अथ क्षयमासनिणयः । 
दृते -- यत्र मासि रविसेक्रमदरयं तत्र मासयुगरं क्षयादयम्‌ । व्योमरा- 
देवसभेषेच्छुमे यद्चकमेणि च वज॑येत्त॒ तत्‌ ॥ १ ॥ सिद्ान्तरिरेमणौ-गतोऽ- 
स्भ्यद्निनन्दरधिते शककाठे ९७४ तिधा १११५ भवपिप्यत्यथाह्घगमक्षसूयः 
१२५६ । गजाग्रभनिभूमि १३७८ स्तथा मायशोऽयं कवेदेन्दुवरपः १४१ एचि- 
दोकभिश्च १९ ॥ २॥ स्पृरिरनावस्पाम्-एक एव यद्‌ मासः सेक्रान्तिदयसै- 
यतः } मासद्रयगते श्राद्ध तस्मिनेव प्रशस्यते ॥ २ ॥ बहत्कारनिणये- तिथ्यधे 
भयमे पूरो द्ितीयेभ्य तथोत्तरः । मासायिति वुधरेया क्षयमासस्य मध्यगो! 
॥\ ४ 1) एतजन्ममासादिक्ञानाथेविषयम्‌ । यन्प्ापि स्यकारसंभधे योज्यम्‌ । 
कारनिरणये-यस्मिन्राश्चौ गतत सूये विपत्तिः स्याद्‌ (जन्मनः । तद्रादावेव कत॑न्यं 
प्रत्यब्दं तु म॒तेऽदनि ५ प्ट्प्रदौपे--क्षयपासो भवेदा्पस्तस्मिन्य्पऽय 
विग्रहः } दुभिक्ष वाभ्यवा पीडां रामद्खः करोति व ॥ ६} पक्षस्य मध्ये द्वितिधं 
विने मदयर रारवविग्रटं च । पक्षे विनष्टे नपतिर्दिनष्येन्मासक्षये भ्येन्डवती 
यसुन्धरा । ७ ॥ 
इति क्षयमासनिणयः । 
अय ग्रहणनिर्णषः । 
धग्दपनि$ये-- रवा चन्द्रो रात्री सूपं न पुण्यदम्‌ । संधिस्थं पृण्यरद 

यय यापदतरनमोचरः ।॥ !? ॥ परयन्छते प्रद स्नानाधमिफारो न विद्यते | एति 
यततिनं तथ्य निमूल्स्वादूपेक्षितम्‌।॥२॥ यथा वक्षाद्िभि्ठने स्नानाधं क्रियते 
ग्र 1 सनरान्प्मदरिते तदरत्स्नानाद्‌। नय पाधफम्‌ 1 ३॥ स्पदरपुक्तिनिपपित्तं हि 
स्मानं च गणित्तागते। फार युन सर्यन्र्पपान्यदरि्मेग्रे॥ ४ ॥ पाचनाः 
रमाम विधादाभपे न द्यते । तावपरं क्रियत स्नान पाक्तिः मनरव्रवीत्‌ 
1 ५॥ प्ररनादिवे प्राः प्रस्त दृषा रनानं समाचरत्‌ । प्रस्ताम्त्‌ माक्तिर्ः स्नान 
९८ (न्प रत्र प्रधुम्‌ ॥६॥ 


स्याोतानवन्पः | ८४ 


स्पशं स्नानं जप॑ कयोन्मध्ये दमं सुरार्चनम्‌ । मुन्यमाने सदा यनं 
विमुक्ता स्नानमाचरेत्‌ ॥ १ ॥ ूर्योदय-स्पर्ने स्नानं भवे्धोमो ग्रस्तयोपुच्यमा- 
मयाः । ठान स्यान्पक्तयोः स्नान प्रदे चन्दराफरगोकधिः ॥२॥ चर्ठुलिकिम्त-- 
य्तय यस्ते न कुवीत स्नानं ग्रहणमूत्े । स सूती मवेत्तावद्यावेस्स्याटपरां 
॥ ३ ॥ सूयग्रर तु नाश्रीयान्पूवे यामचतुष्टयम्‌ । चन्रगरदे तु सा 
न्यागषटढातुरविना ॥ ४ ॥ सममूर्यादय-नाव्राचतुदखीन्याग्यामात्रवीन्तुग्रदयामयोः | 
ग्रटरषटं च नाश्नायात्स्नात्यञश्चीयाच्च युक्तया; ॥ ५1 ग्रस्तास्तनन्याटनं एम 
स्रीयाद्‌वृद्धातुरेतरिना । वधो वृद्धातुरल्चवभेपन्निणां यापयुग्मरम्‌ ॥ ६ । चिन्त. 
मण-सायादे सद्धवेऽधरीयाच्छारटं संगवादथ | मन्याह परतोऽश्लीयान्नोपवासो 
रव्रिगरहे ॥ ७ ॥ सेगामूर्थव्ये-ने सूतफाटिदटोपोऽन टानष्टोमजपादिषु । अस्ते 
स्मायद्ृदक्याऽपि तीयादुद्धततवारिणा ॥ ८ ॥ सपिमहाणैते-2दस्यां षिनितर- 
नतायां पाकम समारभेद्‌ । श्रद्धे सूर्येदियादूर्यं ुक्तयोः छदिसूर्ययोः ॥ ९ ॥ 
स्मृतिचन्द्िकाया--स्मततिरमपाश्त्यागो रादोरन्यत्र मते । श्रातकमेणि वचा 
स्नातः य॒द्धिम्राप्तुयाद्‌ ॥ १० ॥ मव्वरथमुक्तरस्याम्‌-अन्नं पकमिह त्याज्यं स्नानं 
सयसनं ग्रे । बारितकारनारादि तिचटेर्भनं दुप्यति ॥ ११ ॥ धर्म्रदवे- 
आरन प्रयस्तक्र ठ्य स्नेदाज्यषायचितम्‌ । मणिफस्यदरं चेत्र न दुप्यद्रटसू- 
तमः १२ 1) मेपत्तियि.-सूतकेऽपि च संपाते यद्वि स्यद्रादुसूतस्म्‌ । न 
सूतर भदे्ावयाबद्राटम युति । १३ ॥ सेापू्योदये-त्रयोटव्यास्तु माङ्गस्ये 
दिनानां नवर त्यजेत्‌ } खण्ग ग्रदटिनं तथा पुपर दिनम्‌ ॥ १४ ॥ 
नाख.--उत्यातग्रदणादरभ्य सप्तारमयिन्ग्रदे । नादे विद्रिमं नेष्टं मेषं तेमृतु- 
तयप्‌ ॥ १५ ॥ साद्धत्श ण वतनायादनान्य हे-यम्ताम्त पिद्धिनपूत्र पदादय्र 
म्तोद्विते तथा । संव्यायां तिदिनं नेष्टं निःशेषे सप्तसप्त च ॥ १६ ॥ उयतिष्ध- 
काे-खग्रामसर्वपादोनखण्डाघ्रयस्पे तु वासराः । गनागरेप्वन्िरमाव्ना 
सेष्टः परावतदरगरदे ॥ १७ ॥ ज्यीति सागदे-एकरानं परित्यम्य कुर्यात्पाणिण्दं 
ग 1 सप्तरात्रं प्रयाणं च तिरा वतयन्यनम्‌ ॥ १८ ॥ पएमद्रयनमागयफ- 
वरिपयम्‌ । फारपिोके-प्रागेराष्ं च्यहं पयाच्दिनं ग्रहणस्य च । न्यनेद्रस्यन्त- 
राभपरे सवरग्रासेशपे कम॑णाम्‌ ॥ १९ ॥ 
* पमि ठ स्तदपि दिनिवद्‌ । दिनि 7दुटुगाम दिनम तु वर्मेत्‌ । घ, पुर 1 


~~ री 


1. 


२९. भ्पातुदः (व, सयाया 1 


८२ श्रीशिव्रराजपिनिमितो- 


अस्प्रपब्राद्‌ः 

मृगु-मलमासेऽप्यनात्तं तीथन विवजैयेत्‌ । अनादिदेषतां द्रं शुषिः 
स्यान्रषटमा्मैवे 1 १॥ त॑खण्ड-गुरुगुक्रस्तादिदोपः मोको यस्तीयेयातृणाम्‌ ] 
अपूर्मयायिनामेव न तवसो पूेगामिनाम्‌ ॥ २ ॥ पिदृषण्डे-शुक्रस्यास्तमने 
चव देवेज्यस्य तर्येव च | प्रेतकार्यं प्रदुप्येत प्रथमं यत्सरं विना ॥२॥ माण्डव्यः 
मलिने जन्ममासे वा मौव्ये वा गुररुक्रयोः । तीर्थयात्रा च कतेव्या गयां गोदा- 
वरीं विना !॥ ४ ॥ गरड--न कुयादुरुगुक्रास्ते प्ये स्पे मलिम्लुचे 1 विल- 
म्वितं मेतकार्यं गयां गोदावरीं विना ॥ ५ ॥ गुरुभावमोक्ये च॒ पुष्ये स्वापि 
मलिम्लुचे । प्रतकार्यं॑न धुवी गयां गोदावरीं विना ॥ ६ ॥ -मेधातिधिः- 
अस्तं गते गुरी शुक्रः पुष्यापाढाधिपासके । प्रेतकार्यं न दुर्वीति मयां गोदावरीं 
चिना ॥ ७ ॥ प्रेतम््य-प्रेतकायाणि स्ौणि वरतस्मानजपादिकम्‌ ! वर्जय 
शुक्रेज्ययोरस्ते गयां गोदावरीं विना) ८ †ौ 

इति गुरशुक्रयो्मोन्यादिविचारः । 
अथ भरसङ्गाचन्दास्तदोषः । 

ृद्धत्वमिन्दोखिदिनं दिनार्ं॑बारुत्वमस्तत्वमह्धैयं च । अस्ते विधौ गृयु- 

स॒पेति कन्या वाद्लेऽन्यसक्ता विधवा च वृद्धा ॥ १॥ 
अथ सलमासनिर्णयः । 

सिद्धान्तशिरोमणौ--असंक्रान्तिमासोऽधिमासः स्फुटः स्यादृदविसंकरान्तिमासः 
क्षयाख्यः कदाप्वित्‌ 1 क्षयः कातिकादित्रये नान्यतः स्यात्तदा वधमध्येऽधिमास- 
दयं च ॥ १ ॥ पितामहः-अष्धिमासाः स्युनित्ये पोच्यन्ते फाट्गुनादयः ! 
सौम्यपौपौ क्षयां नित्यं भवेतामिति निशितम्‌ ॥ २॥ क्षयो वाऽप्यधि- 
भासो षा स्याद इतति निशितम्‌ । न क्षयो नाधिमासः स्यान्मायो परे परिकी- 
व । ३ ॥ पञ्च मासस्तु वेशाखादेभिमासा ज्यवस्यिताः । भवन्ति चाष्टमि- 
ऽङ्निशाकरः ॥ ४ ॥ तथव फारगुन्ैतर आश्विनः कारतिकोऽधिकाः। 
एते दिन्द्र; १४१ शाखां ६५ यो कदाचिदो्ुवत्सर; १९ ॥ ५॥ मारम- 
पापो क्षयौ रफ कदाचित्कार्तिको भवेत्‌ । अधिवासस्तदा ज्येष्ठो भवेभित्यं 
षयो यदा ॥ ६ ॥ क्षयारागधिमासः स्यानित्यं भाद्रपदत्रये ! आश्विनोर्नौ 
रदा स्याताम भाद्रप्दः सकृत्‌ ॥ ७ ॥ पौठिश्सिद्धन्ते-स्फुटगत्या यथा 
चद रविमण्डटनेनिगः । तदूर्ध्व संक्रमो मानोमांस; स ॒स्यान्मलिम्टुचः ॥८॥ 


५ 


ज्योतिनिवन्धः | ८३ 


काटमिर्णये--संक्रमो यदि भवेद्रचेस्ततो मण्डलाद्टरिरनिगते विधौ ¦ उच्यते स 
रविसंक्रमो वुपरेः छद्धमास इतरो मदिम्डुचः ॥ ९ ॥ व्छः--बदा शशी याति 
गभस्तिमण्टरं दिवाकरः संक्रमणं कसरोत्यन्‌ । धिवाहयन्नोत्सयनादैतुस्तदाऽधि- 
मासः फथितः सयंभुवा ॥ १० ॥ रलमाययां श्रीपतिः-- सवितूमण्डटमेति यदा 
शशी तदनु संक्रमणं कुरुते रथिः । मलपदोत्सवनाश्करस्तदा मुनिवरैः कथितोऽ- 
धिकमासकः ॥ ११ ॥ शद्ठैप्टे-चन््राकैयोस्तु विम्येक्यं अतिपदरदीसंधिपु । 
निथ्यन्ता्दुभयतो रसनाड्योऽकमण्ड्म्‌ ॥ १२ ॥ तन्मण्डखाच्ठशी गच्छे- 
त्तः सूरस्य संक्रमः । मासोऽपतौ मिन्‌ भोक्तस्तचदधीनोऽधिकः स्मृतः ।\१२॥ 
पितामदः-रतिपदैसंयौ तु विम्वैवयं सूर्यचन्द्रयोः 1 जवान्तराघं पषटघनं नाडिका 
अरकैमण्डलम्‌ 1} १४ ॥ ययोतिष्यफागर --दशौन्त एकः कथितोऽर मासः प्रः 
भदिष्ठो रपिमण्डान्तः । मत्ये चेदरवरिसंक्रमः स्यात्स एव पूवस्य न चाप्रस्य 
॥१५॥ स्नकोग-परायशो नं शुभधेष उयेष्ठधाऽऽपाढड एव च । मध्यमौ चन- 
वैकाखागधिकोऽन्यः सुभिक्चकृत्‌ ॥ १६ ॥ 
अथ मलमासे कार्याकापौणि। 
वदयपः--शदधे देषानि कर्मणि कतेव्यानि शुभानि च । मरङिनिऽन्यानि 
चोक्तानि मासि पत्राणि चोभयोः ॥ १॥ गेः-अन्यापेयं प्रतिष्ठं च यञ्ञदा- 
नव्रतानि च 1 देवव्रतवुपोत्सगचूटाकरणमेखखाः ॥ २ ॥ गमनं देवतीरथानां 
विबाहमभिपेचनम्‌ यानं च ृहकमोणि मट्मासे विवजैयेत्‌ 1र॥ सृथप्दमे-- 
अवश्यक मासाख्यं ममासमृतान्दिकम्‌ । रीर्थेमच्छाययोः श्राद्धं भचानङ्ग- 
पितक्रियाम्‌ 1 % ॥ कयान्मरिम्टुचे वरपमध्ये चेत्स तदाऽथिकः ! तत्र स्यान्मा- 
सिकं मृस्यमासात्स द्रादश्लो यदि ॥ ५॥ मेत॑क्रियां समाप्यात्र कुर्वीताभ्युदयं 
तदा 1 श्यामाकाग्रयणं ृच्छेऽन्नस्यावज्यमतोऽन्यथा ॥ ६ ॥ काम्यारम्पं वृषो- 
त्तर पर्वोत्सवमुपाङ़ृतिम्‌ । भेखलासचौटमाङ्कर्यारन्याधानेोव्यापनक्रियाः 1 ७॥ 
बेदव्रतमदादानाभिपेकान्वधेमानकम्‌ । दं पूतं तथा यस्य विभ्यलोपोऽन्यदा 
कतौ ।। ८ ॥ तत्सर्भमष्टकायन्यदधिमासे विवर्भयेद्‌ । सूतैऽपि च कर्तव्यं 
स्नानां राहुर्मे ॥ ९ ॥ परारस्ृती- गभे वाधरपिके मृत्ये मेतकमेणि 
मासिकः सपिण्डीकरणे नित्ये माधेमासं विवजेयेत्‌ ॥ १० ॥ कायायनसपृती- 
गभीधानादिका अन्नपाशनान्ता मि्डचे । आक्णेवेधाः स्यु क्रिया नान्या 
इत्याह भास्करः ॥ ११ ॥ आधानानन्तर चान्बारम्मणीं चेष्ठिमिव च ! स्थाटी- 
पाकं च नो ुयोत्माकयज्ञान्मकिम्टुचे ॥ १२ ॥ स्मृतिरनावल्पा-भवत्तं मलमा- 
१ क, मवान° 1 


ञ्य तिनि नुयन्धः 
ऽयोतिनियन्धः । , 
अथ ग्रहणिः । 
स्पे स्नान जपं कुयौन्मध्ये दों सुराच॑नपर्‌ । मुच्यमाने सदा दानं 
विगक्तं स्नानमाचरेत्‌ ॥ १ ॥ सू्योदथे-सषं स्नाने भवेद्धोमे प्रस्वयोभुच्यमा- 
नयोः ] दाने स्यान्मुक्तयोः स्नानं ग्रहे चन््ररकयोवधि; ॥२॥ चुगिमते-- 
मक्त यस्तु न कुर्यति स्नानं ग्रहणसुतके । स सूतकी भवेचाक्याचत्स्यादपरो 
गरदः ॥ २ ॥ सूुयंग्रदे त॒ नाश्वीयान्पू यामचतुष्टयम्‌ । चन्र हे यर्माह्नी- 
न्याणद्वातुरविना ॥ ९ ॥ सेवापू्ेदये-ना्याचतुसीन्मण्यामाव्रीनदुग्रदयामयोः । 
टकारे च नाश्चीयात्सनात्ाऽश्रीयाच युक्तयो ॥५॥ गरस्तास्तेऽन्यदिने च्छा 
श्ीयाद्वृद्वातुरैविना । वेधो वृद्धातुररयभेपत्रिणां यामयुमकम्‌ ॥ ६ । चिन्त. 
मणो-सरायाहे सद्धयेऽश्ीयाच्छारदे संगवादधः । मध्याहे परतोऽश्तीयान्नोपवासो 
रविग्रह ॥ ७ ॥ पेपपूर्यादये-न वुतकाटिदीपोऽ् दानहमगणदिपुं । ग्रस्ते 
सायाटदक्याऽपि ्रीरयादतारिणा ॥ ८ ॥ सछिमहाभेदे-दम्य विनि 
नतायां पाक्कमं समारभेत्‌ । शरद्धे सूर्योदयादूर््य गुक्तयोः शरिसूयेयोः ॥ ९ ॥ 
समतिषन्दिकायं-स्मातकमेपसत्वासो राहोरन्यतर सृते । श्रौतकमेणि तत्तां 
स्नातः शद्धिमवाप्नुयात्‌ ॥ १० ॥ मनवभगुक्तावस्याम्‌-न्नं पकमिह स्याज्यं स्नानं 
सवसं ग्रे ! शितक्रारनालादि तिचदेरभरम दुष्यति ॥ ११ ॥ धर्मप्रदीवे- 
आरनारं परयसक्रं दपि स्तेहाज्यपाचितप्र्‌ । मणिकस्थोद्क च न दुष्यदराहमू- 
तके । १२ ॥ मेधातियिः-सूतकेऽपि च समाप्ते यदि स्यादराहुसुतकम्‌ | न 
सूतकं भवेत्ाववावद्राहम मुश्चति ॥ १२ ॥ पेवापूोदये-्रयोद्श्यासतु माङ्कस्ये 
पिदिनानां मब त्यजेत्‌ । खण्टग्र ग्रददिनं सथा पूोपरं दिनम्‌ ॥ १४ ॥ 
पिनाणटः-उत्यातप्रहणादूधवं सक्षादमखिरय्हे । नाखि त्रिदिनं नेष्टं नेष तद्धूतु 
पद्यम्‌ || १५ ॥ कोटश्रेमेण वर्जनीयदिनान्याह-गरस्तासते भिदि पूर्वं पशाद्र- 
सम्तोदिते तथा । संभमायां त्रिदिनं नें निःगेपे सप्र च ॥ १६ ॥ सोति 
वद-सग्रास्मसवेपादोनसण्दादुषयस्ये तु बासराः । गनानेवन्धिरापान्ना 
त्र प्रयाण भिर प्रतवुरं 

मपय] कायक निका त ॥ = 
गभामावे सर्वग्रासेऽपि कर्मणाम्‌ ] १९॥ + 1 
= प्रवपति दिन्यम्‌ (द्विज त एहम शापन एिनिजयम्‌ । दिगि९य दग्रा दिके त द्‌ात । 


----__ 
ह ~~~, "न+ ~~न 
१९. "ग्धातुधवृ*। ख, मम्पापादििः । 


॥ 


----- ~~ 


८६ भ्रीशियराजयिनिषित्ये 
#॥ 


अथ पर्वेश्ताथमम्‌ । 
 दिग्याणरमियुक्शाको दसघ्रः पथ्चसंयुतः । नगत भवेत्पवपतित्र 
द्यादिको गतः ॥ १ ॥ रविगुणिते शककाटे माससमेतेऽक्षिसागरविमक्ते । 
यदट्टभ्यन्ते भगणा; शेषे मुनिभाजिते च पर्वाः ॥ २ ॥ 
अथ पवशाद्फएलाच । 
वाराह्या --पण्मासोचरद्धवया परदेशः सप देवताः करमशः ! ब्रद्यशशद्रषूवेरा 
वरूणाश्रियमाशथ विद्धेयाः ॥ १ ॥ ब्राद्ये द्विनपडुवुद्धिः सेमासेग्याणि सस्य- 
संपच्च ! तदत्सौन्ये तस्मिन्पीडा बिदुपामवृषटे ॥ २ ॥ रद्र भूपविरोधः 
दारदसस्वक्षयो न च क्िमप्‌ । फोवरेऽ्यपतीनाम्भविनाशः सुभिक्ष च ॥ ३ ॥ 
वारुणमवनीशानांमन्येपा क्षेमसस्यवृद्धिकरम्‌ । आघ्रेयं भि्राख्यं सस्यारोग्याभ- 
याम्बुकरम्‌ } ४ ॥ याभ्य करोत्यवृष्टिं दुभिक्षं संक्षयं च रोकानाम्‌ | यदतः 
प्र तदपराभं शरुम्मारकापृषटिदं पव 1} ५ ॥ पूर्वहि वाऽपराहे वा वेखा्षनं तदु- 
च्यते ] मध्याह्ने परवेटायां त्रयो वेखागुणाः फम्‌ ॥ & ॥ वेखाहौने पवैणि 
गर्भविपत्तिश्च शद्धकोपश्च । अतिवेले कुश्वमफलक्षयो भयं सस्यनादरश्च ॥ ७ ॥ 
शनापिरिक्तकाटे फलमुक्तं पूर॑दाश्वरएत्वाद्‌ । स्फुटगणितविदां कालः कथ॑- 
चिदपि नान्यथा भवतिं ॥ ८ ॥ यच्ेकस्मिन्मासे ग्रहणं रविसोमयोस्तदा 
तिपा; । स्ववलक्षोभः संक्षयमायान्त्यतिदखकोपथ ॥ ९ ॥ अरस्तावदिता- 
स्तमितौ शारदधान्यावनीग्वरक्षयदौ । सवरेग्रस्तौ दुभिक्षमरक(णोदौ पापसं- 
ष्टौ || १० ॥ अर्पोदितोपरक्तो नेकृतिकान्दन्ति यन्नांथ । अन्न्युपजीषिगुणा- 
धिकयपिमा्मिणी युगाभ्युदितः॥ ११ ॥ कपकपखण्डवणिक्‌क्षत्रियवखनाय- 
कान्दरतीयेऽये । कारूकद््रम्टेच्छन्सतृतीयेऽशे समन्तिगणान्‌ ॥ १२॥ मध्याहे 
नरपतिमध्यदेशदाऽ्योमनश धान्यायेः । वृणयुगमात्यान्तःपुरषदयश्चः पश्चमे 
खांशे ॥ १३ ॥ सीशर्रान्प्छऽशे दस्युप्रत्यन्तदहाऽस्तमयकारे । यस्पिन्य्ि 
मोष्षस्तद्मो्तानां धिवं भवति ॥ १४ ॥! द्विनमूपदीनुदगयने विच्युदरान्दाक्षेणा- 
यने दन्ति ! राटुरुदगादिद्ः मद्षिणं इन्ति विप्रादीन्‌ ॥ १५ ॥ म्टन्छान्वि- 
दिकूर्यतो यायिन हन्याद्ुताशसक्तध । सटिखचरदन्तिपादी यान्येनोद- 
मावए््भः ॥ १६! पूर्वेण सलिलपूर्णां करोति वसुधां समागतो दैत्यः । 
पथादेकसेवस्वीयविनादाय निदिं; ॥ ७ ॥ पश्ाट्यचिङ्गदूरसेनाः 
वम्वोजोग्रकिरातरखवातीः । जीवन्ति च ये हुताद्वृत्या ते पीडामुपयान्ति 
* ्टोकदय कपु्तकाद्न्यन नक्षि. ` 1 
२, "नाम्धम्मः । २ व. गस्तीनुभिः। 


क, 0 हि 


ज्पापिन्वन्पः | ८७ 


भधस्ये 1 १८ ॥ गोषः पथतोऽथ गोमिनो महुजा ये च मच्चमागताः | ते 
पीडामुपयान्ति भास्करे ग्रसते शीतकरेऽपि वा वपे ॥ १९ ॥ मिथुने मबराद्धना 
नुपा न॒पमाना विनः कराबिद्‌; } यमुनातटजाः सबाह्लिका परस्याः सुद्यननः 
समन्विता; ॥ २० ॥ आभीरान्छवरान्सपहूवान्मह्टान्मत्स्यङुरुञ्छकानपि । 
पाश्चाखान्विकर्टाथ पीडयत्यन्नं चापि निहन्ति ककैरस्थे ॥ २१ 
रिह पुखिन्दगणमेकटसच्वयुक्तान्याजोपपान्नरपतीन्वनगोचराश् ! पठ तु सस्य- 
कविटेखफगेयसक्तान्दन्त्यरमकव्रिपुरसादियुतांश्र दोषान्‌ | २२ ॥ तुलाधरेऽ्व- 
न्त्यपरान्त्यसाधून्यणिग्दश्चाणौन्परुकच्छपांथ । अटिन्पयोदुम्बरमद्रचोटान्ुमा- 
न्सयधेयविपायुधीयान्‌ ॥ २३ ॥ धन्विन्यमात्यवरवानिविदेदमहान्पाञ्याख्व- 
द्यवणिजो विपमायुधरान्‌ 1 हन्यान्परगे तु प्षपमन्बिक्खानि नीचान्पन्न्रीपधीपु 
कुशखान्स्याविरायुधीयान्‌ ॥ २४ ॥ कुम्मेऽन्तरगीर्जान्सपधिमननान्भारोद्रहस्त- 
स्करानाभीरान्दरदाय॑सिदपुरकान्दन्या्तथा ववेरान्‌.1 मीने सागरकुलसागरनख- 
द्रव्याणि मान्याञ्चनान्पाज्गन्वायुपजीविनश्च भफटं वर्मापदेदाद्रदेत्‌ ।॥ २५ ॥ 
गर्गः-व्येष्ठा बराद्यं तथा भत्रं माग्वे्वं वासरं तथा । वप्णरयं वेश्वदैवं च पुरुहूतस्य 
मण्डम्‌ | २६ ॥ पण्डटेऽसमिन्समुत्पन्ने ग्रहणं जगतः शमम्‌ । आनन्द स्वे- 
जन्तूनां विदधाति विशेषतः ॥ २७ ॥ तिप्यमाजपद्‌ चैव याम्य भाग्यं च पत 
कम्‌ । एेन्द्रामिदेवते चव सरतान्यनलो गणः ॥२८]) अनले मण्डले दृष्टं रहण 
सः । राहा मयकरं विद्यासनानां बहुदोषष्त्‌ ॥ २९ ॥ आदिवुध्न्यं 
तया पाष्णं ब्रूलमाप्यं च शाङ्करम्‌ । वरुणं सपिदंवत्यं वारुणं मण्डलं स्मृतम्‌ 
|| ३० ॥ एतस्मिन्नपरगः स्यान्मण्डके रविसोमयोः । दुभिक्ष्य नायर भरजा- 
नापिति निश्चयः ॥ ३१ ॥ ऋक्षाणि चा्य॑मादीनि चारि च पुनर्वसु; । सौम्यं 
चबएभ्विदवस्यं वायव्यं गण्डं स्मृतम्‌ ॥ ३२ ॥ समरस्य भयं चव दुधभिक्षं 
कुरुतेऽचिरात्‌ । व्याधिलसखादिकोपश मण्डलऽस्मुरप्ठवः ॥ २३ ॥ कदयपः-- 
आग्नेये कारयेच्छान्ति द्ुयीत्सर्वत्र वारुणे 1 वायव्ये शान्तिरिप्येत महेन्धे न तु 
कारयेच्‌ ॥ ३४॥ होरायां द्यते यस्य नक्ष वा निशाकरः । भ्राणसंदेहमाप्नोति 
स वा मरणमगरच्छति ॥ ३५ ॥ यस्य त्रिजन्नक्षप्रे प्रस्येते शरिभास्करौ । त- 
ज्नातानां भवेखीडा ये ते) नराः आन्िचजिताः ॥ ३६ ॥ वराहः--सव्यापु- 
सन्यखेद्रसननिरेधावमदैनारेहाः। आघ्रातं मध्यतमस्तमोऽन्त्य इति त्ते दशं 
्रासाः ॥ ३७ ॥ सव्यगते दमसि जग्र्टुतं भवति गुदितमभयं च ¡ अप- 


१ क. ख वदस्य । २ख. मृटपा्पच । घ. भूलयाव्यच। २३. प, सप्रनाः1 ४ य. 
भ्ठ 1 ५ व, चरगृहे । 


८८ श्रीरिवराजाषेनिमिता- 


स्ये नरपतितस्यरावमर्दः मरजानाक्षः ॥ २८ ॥ भिद्दोपलेहि परितस्तिमिरखेदो 
मण्डले यदि स रेः । भयुदितसमस्तमूषाः भभूततोया च तत्र मदी ॥ ३९॥ 
सनिति यदा छय॑श्चः पादो वा ग्तेऽथवाऽप्यधेम्‌ । स्फीतदरपवित्तहानिः पीटा 
च स्फीतदेशानाम्‌ 11 ४० ॥ पर्यन्तेषु गृहीत्वा मध्ये पिण्डीकृतं तमसितषठत्‌ । स 
निरोधो विदयः भमोददस्समैभूतानाम्‌ ॥ ४१ ॥ अवमदनमिति निःशेषमेव 
संखायय यदि चिरं तित्‌ । हन्यालसधानदेशान्मधानमूरपाश्च तिमिरमयः ॥ ४२ ॥ 
ृत्ते गरे यदि तमस्तर्षममाषटस्य दृश्यते भूयः । आरोदृणमित्यन्योन्यमदैनेभेय- 
करं राज्ञाम्‌ ॥ ४३ ॥ दपेण इवेकदेदे सवाप्पनिश्वासमारुतोपहतः । ददयेताऽऽ- 
एतं तत्सुवृ्वृद्धयपएवदं जगतः ॥ ४४ ॥ मध्ये तमः प्रविष्टं वितमस्क मण्डलं 
ख यदि परतः। तन्मध्यदेशनाशं करोति कह्यामयं भयं चव॥४५॥ पयन्तेष्वति- 
वटं स्वच्छं मध्ये तमस्तमोऽन्त्याख्ये । सस्यानामीतिभयं भयमस्िस्तस्करणां 
च ॥ ४६ ॥ ग्वेते क्षेमसुभिक्षं ब्राह्मणपीडां च निदिशेद्राही । अ्निमयमनछवर्णे 
पीडा च हुताशत्तीनाम्‌ ॥ ४७ ॥ दरिते रोगोख्वणता सस्यानामीतिमिथ 
विध्वंसः । कपिले शौघ्रगसत्वम्टेच्छध्वंसोऽथ दुर्भिक्षम्‌ ॥ ४८ ॥ अरुणकिर- 
णार दुर्भिक्षावृष्टयो विहगपीडा । आधूम्रे च सेम सुभिक्षमादिशचेन्मन्दवृषटि 
च ॥ ४९ ॥ कापोत्तारणकपिटे श्यामाभे क्रुद्धे विनिर्देध्यम्‌ । शूद्राणां व्याधि- 
करः कापोतः कृपष्णवणेथ !॥ ५० ॥ व्रिमखकमणिपीताभो वदयध्वंसी भवेत्सु- 
भिक्षाय । साचिप्मत्यभरिभयं गेरिकरूपे तु युद्धानि ॥ ५१ ॥ दूवीकाण्डश्यामे 
दादर चापि निदिशन्मरणम्‌ । अशनिभयसंमदायी पाटल्कुसुमोपमो राहुः 
॥ ५२ ॥ पंसुविरोदितरूपः क्षत्रध्वंसाय भवति वृषे । वाखरविकमलसुरचाप- 
मृच्छस्तकोपाय ॥ ५३ ॥ परयन्प्रस्तं सोम्यो घृतमधुतैलक्षयाय राज्ञां च। 
भौमः समरविमर्द्‌ शिखिकोपं तस्करभयं च ॥ ५४ ॥ शुक्रः सस्यविमर्दे 
नानष्टेशांध जनयति धरित्र्याम्‌ } रविजः करोत्यवृष्टिं दुभिक्षं तस्करभयं च 
॥ ५४ ॥ यदज्युममवशोकनाचमुक्तं ग्रदनानिते ग्रे भमोक्षणे वा । सुरपति- 
गुरुणाऽरोकिते तस्तषयशुपयाति जटरिवाभ्रिरिद्धः ॥५६॥ गरसते क्रमौनिमिततः 
पुनग्रद् पासपटूपरिवृद्धया । पयनोल्कापरातरजःक्षितिकम्पतमोदानिनिपातः ॥५७॥ 
आवन्तिका जनपदा; कावेरीनमेदातयाध्रयिणः । ₹प्ताश्च मनुजपतयः पीड्यन्ते 
क्ितिसुति प्रसते ॥५८॥ अन्तर्वदीं दरयुं नेपालं पूत्रेसागरं द्रोणम्‌ } सीन्पयोधु- 
मारान्सह विदद्ध्थो हन्ति ॥ ५९ ॥ ग्रहणोपगते जीये विद्रनृपमन्विहयगन- 
ध्वसः । सिन्धुतयवासिनामप्युद्रणििक्नं संभ्रिवानां च ॥ ६० ॥ भृगुतनये राद्गते 


६ प, समानमत, पु । 


ऽयोतिर्मिवन्धः । ८९ 


` दकशाणैकाः फकयाः स्योधेयाः । आयीवतौः दिषयः सीसचिवगणाश्च 
पील्यन्ते ॥ ६१ ॥ संरे मरमवपुप्करसाराष्रषादगोऽन्बुदान्त्यननाः ! गोमन्त- 
पारियाजाभ्निता् ना व्रजन्त्या ॥ ६२॥ कातिक्यापनलोपर्जविमगधान्पा- ` 
च्याधिषान्कीकषखान्फरमापानय शरुरसेनसहितान्कार्चीय सं तापयेत्‌ । हन्याचाऽऽनु 
कटिद्धनदेशनृपतिं सामात्यभूत्यं तमो षं ्त्नियतापदं जनयति क्षेमं सुभिक्षा- 
, न्वितम्‌ ॥ ६२ ॥ का्मीरकान्फोशलकान्सपुष्टान्प्गा्च हन्यादपरान्त्काध । 
ये सोमपस्ताश्च निहन्ति सभ्ये सुवृष्टिकिस्समसुभिक्षष्ठच ॥ ६४ ॥ पपे 
द्िजक्षत्रजनोपरोधाः ससन्धवाख्याः कुकुरा विदेः । ध्वंसं चजन्त्यत्र च 
मन्दवेटिं भय च षिद्मादसुभिक्षयुक्तम्‌ ॥ ६५ ॥ मापे तु मातुपितपक्तवसिष्- 
गोतान्स्वाध्यायधमेनिरेतान्करिणस्तरङ्घाम्‌ । वद्काङ्ककाशिमनुजामि दुनोति 
राहरयुठि च कर्षकजनानपतां करोति ॥ ६६ ॥ पीडाकरं फायानमासि पप 
वङ्गादपकावन्तकमेकलानाम्‌ । नूत्यत्तसस्यमचराङ्कनानां धनुभररक्षत्रतपस्िनां च 
॥ ६७ ॥ चत्रे तु चित्रकरनेखक्मेयसक्तसूयीपनीषिनिगमत्गषिरप्पपण्यान्‌ । 
पुण्टोण्टूककयजनानय चाञ्छमकथि तापः स्पृशत्यमरपोऽत्र विचित्रवपीं ॥ ६८ ॥ 
वेशाखमासम्रहणे विनाशमायान्ति कापासतिखाः समद्वाः  इष्ष्वाङ्योपेयक्षकाः 
कलिङ्गः सोपद्रवाः एं तु सुभिक्षमत्र ॥ ६९ ॥ ज्येष्ठे नरेन््रिनरजपर्यः 
सस्यानि वृष्टि महागणा् । मर्ध्वसमायान्ति नराश्च सौम्याः. शारः 
समता निषादसंघाः ॥ ७० ॥ आपदरपवेण्युहुपानवप्रनदीमवाहान्फलपूखवा- 
तोन्‌ । गान्धारकारमीरपुलिन्दचीनान्दन्ता बदेन्ङ्करवपेमस्मिन्‌ ॥ ७१ ॥ 
कादमीरान्सयुलिन्दचीनयवनान्दन्या्कुरुसे्रजान्गान्धारानपि मध्यदेशसहिता- 
नष्टो ग्रहः श्रावणे । काम्बोजकडफांशच शारदमपि त्यक्ता यथोक्तानिमानन्यत्र 
अयुरान्नहृटमनजधानरीं कसो्यावृताम्‌।।७राकलिद्गवङ्गान्मगधान्सुराषएरानम्रेच्छा- 
नसुवीरान्दर्दाच्मर्काशच सीणां च गमोनमुरो निदन्ति सुभिशषकृद्धाद्रपदेऽभ्यपत 
1 ७३ ॥ काम्बोजघीनयवनान्तह रव्यहद्धिवाहीकसिन्धुतटयासिजनां व हन्यात्‌। 
आनतेपाण्डूमिपनथ वया किरावान्टष्टोऽसुरोऽश्वयुने भूरिसुभिक्षृख ॥ ७४ ॥ 
हनकृक्षिपायुमेदाद्धिः ध्वस छदन च जरणं च । मध्यान्तयोश् व्द्रणामति दश्च 
चलिसूययापान्नाः ॥ ७५ ॥ अप्म्याप्रय गमन दक्षिणदसुमेदे संहितं द्याशनः; । 
सस्यव्रिमद मुखरुढ्‌ः मृपपीढा स्यात्सुवृषटिथ । ७६॥ पूर्वोत्तरेण वामो हनुभेदो 
नृपकुमारभयदायी । मुखरोगः शछभयं तस्मिन्वियास्सुभिक्षं च ॥ ५७ ॥ 


११. प्र. (ममण्टटः | 
१२ 


९९ श्री्िबरानयिनिमितो- 


दक्षिणकरुक्षिषिभेदो दक्षिणपार््ैन यदि भवेन्मोक्षः 1 पीडा नपपुाणामभियेच्या 
दक्षिणा एिपवः ॥ ७८ ॥ वामस्तु कुक्षिभेदो यचत्तरपान्वेमास्थितो , राहुः । 
सीणां गर्भविपत्तिः सस्यानि च स्त्रे मध्यानि ॥ ७९ \ नेकैतवा- 
यन्यस्ये दक्षिणवामो तु पायुभेदौ द्वौ । गुदयरुगल्पा बृष्िदिोस्तु सीक्षयो 
चामे ।॥ ८० पूर्वेण भरग्रहणं कृत्वा रपव चापसपृद्त्‌ । सेखदनभिवि वटकष- 
मसस्यहादिप्रदं जगतः॥ ८१ ॥ प्राकूषग्रहणं यस्मिन्पश्चादपसपेणं तु तरणम्‌] 
्षुच्छखभयोष्ध्ा न शरणणपयान्ति तत्र जनाः ॥ ८२ ॥ मभ्ये यदि अकारः 
अथे तन्मध्यविदरणं नाम 1 अन्तःग्रकोपटं स्यात्सुभिक्षदं नाप्िव्टिकरम्‌ ८३1 
परन्तु विषना वहुर मध्ये तमेोऽन्तदर्णफख्यय्‌ 4 मध्यार्यदेशनाजञः शारद- 
-सस्यक्षयथ्ास्मन्‌ ॥ ८४ ।। एते सरवे मोक्षा वक्तन्या भास्करेऽपि किं स्वच । 
पूव दिक्‌ श्षरिनि यथा तथा रषौ परिमा कर्ष्वा पर ५ ¶। नाएदः-दरैव 
ग्रासमेदाः स्यर्मक्षमेदास्तथा दृश । न शक्ता वेदितुं देवाः किं पूनस्वान्नरा- 
धमाः 1) ८६ ॥ मुक्तः सप्ताहान्तः पाुनिपातोऽ्संक्षयं कुरुते । नीहारे रोय- 
"भयं भूकम्पः अवरनपमृत्युम्‌ ॥ ८७ १। उसा मन्त्िविनाकं नानावणो चना 
भयमतुलस्‌ । स्तनिते गभेवरिपरत्ति विदयरुपदटिपरिपीडाम्‌ ॥ ८८ ॥ परिवेषो 
क्षी दिष्दाहो नूपथये च. सािभरयम्‌ । रुक्तो चायुः ` भवरुयौरस- 
सत्थं भयं दन्ते ॥ ८९ ॥ निधातः सुरचापं दण्ड श्चुद्धयं सपरिचक्रम्‌ ¦ ग्रह- 
युद्धे नृपयुद्धं केतुश्च तदेव संदष्ट 1} ९० 1 अबिकरृतसन्टिनिपातैः सप्ाशन्तः 
सुभिक्षमादेश्यम्‌ ! यचाश॒भं अहणजं तत्सर्व नाशमुपयाति ॥ ९१ ॥ सोमग्रर 
निवृते पक्षन्वे यदि येवेद्ग्र्ेऽङेस्य । तत्रानयः भजनानां दंपरत्योवैरमन्यो- 
न्यम्‌ 11 ९२ ॥ अर्कग्रदात्तु शरिनो अहं याद दश्यते ततौ विषाः ! नेसुकतु- 
फ़लभाजो भवन्ति मुदिताः भरजाधब ३ २३ 1 
इति पर्चशएदि फखानि 
अथ निनससो अहणफटम्‌ 1 
माण्डव्यः-निजरादेय्हणद्िने त्रिषद्ददोकादशे शरभो राष्ुः ¦ अपरे रष 
मदरुजेन्पगमशुभे प्र ददित ॥ २ ॥ मगु.-कटतरे जन्मगे ग्रदणे पुसां तथाऽ- 
एसप्तानत्यम्‌ उपचयं शुभदं स्यान्मध्यफलं द्विधिकोणवन्धुगतम्‌ ॥ २ ॥ फ. 
सदेषे-ग्रहणं जन्मनक्षत्र जायते चन्द्रसूययोः । यस्य तस्पामुभं हानिर्धरं सेगः 


` जक 


जा क क ~ 


-- ~~न 


१ >, (रवणद्रह" | 4 4१६ | 


[गीर 


उ्यातिर्निषन्धः ! ९१ 


पराणवः 1! २ ॥ काटनिषये- यस्िन्राशौ तपनशशिनोः सैहिकेयोपमरदस्तद्रा- 

दीनां भवति विषयग्रामपुतां गिनाशः ¢ तस्मार्छाल्ति युनिभिरूदितां वत्पटा- 
¢ ~ 9). [| ५ 

खोकपूर्वा कुयादानादिभिरद मूर्णां न्रपायात्यनिष्म्‌ ॥ ४ ॥ 


अय्‌ सनम्‌ । 


सुवणेिमितं नगं सत्तर ताम्रभाजनम्‌ । सदाक्षिणं सवछ्ं च भरौतरियाय 
निषेदयेत्‌ ॥ १ सोबणं राजत बाऽपि विम्ब॑कूत्वा स्वशक्तितः [ उपराग) द्व 
शच्च, विमाय करपयेत्‌ ॥२॥[ दानमनस्ठ-तमोमय महाभीम सोमसूयपिमरदन 
हेमनागरदानेन मम कान्तिप्रदा भव ॥ ३ ॥ खछन्दपरणे-गोदानं भूमिदानं च 
स्वणेदानं विशेपतः } ग्रटणङेशनाशाय दवज्ञाय समपयत ॥ ४॥ 


अथ ग्रहणनाह्यत््पम्‌ । 


दानखण्डे-सत्र॑भूमिसमं दानं सव वरह्मसमा द्विगाः ! सत गङ्गनसमं तोयं 
ग्रदणे नार संशयः ॥ १ ॥ उन्दोटेक्षगुणं पण्यं रदकगुणं भेत्‌ । गङ्गादिती- 
यसमा ग्रो्छ कोटिगुणं मयद्‌ 1 २॥ मद्गायां पण्यतीथ बा ग्रहणं स्नान 
मत्तम्‌ । धूपे वाप्यां तदामे बा तथैवोदतबा{र्णा ॥ ३ ॥ 


अथ अरहणे वंज्पम्‌ । 


टरीतस्पतो-- सर्वेषामेव वणौना सूत॑ राहुदशेने ! सचैरं तु भवेत्स्नानं 
शतमन्नं बिदमयेत्‌ ॥ १ ॥ निवन्धतरे-द्य पतिऽकसक्रान्तादपार्मण्यपधुतरे । 
न स्नायद्प्णतोयेनास्पृश्यस्पद्ऽत्यये तयथा ॥ > 1 आदित्येऽ्ाने संका्ता 
ग्रहणे चन्द्रसूययोः । पारण चोपवासं च न यात्युत्रवान्णदी ॥ २ ॥ र्‌०- 
रनाधत्याम्‌ अन्त्ये्टयां शवचाण्डाटस्परने खरकाकयोः ! रस्ते श्ियक्ते 
वा इुय।रस्नानममन्त्रकम्‌ ॥ ४ ॥ चदुच्दततिमते-ग्रहे पयुपितं चान्नं भुक्ता 
चान्द्रायणं चरेत्‌ । पीला तथोदक पिपरः पाटङृच्छं समाचरेत्‌ ॥ ५ ॥ परा- 
दारः-नवश्राद्धे च यच्डेपं ग्रहपयुपतं तथा । दपत्योभुक्तशेपं च भक्ता 
चान्द्रायण चरेत्‌ (॥ ६ ॥ तेवास्यरम्रह-चन्द्रसूयेग्रह यस्तु सान दानं धिवाच॑- 
नम्‌ | न कसते प्पतुः श्राद्धं स नरः पाततां भवत्‌ ॥ ७ ॥ चतुरगचिन्तामणा- 

य॑म पत्रं त॒दार्पुप्पं काय न केदान्यरणीडनं च । दन्तान गोध्याः 
परुषं म ब्राच्यं मोज्यं च यज्यं मदनो म सेन्यः ॥ < ॥ याच्यं म यानिद्िरदाष 
किंचिदोद्मो न गोनामदिषीसमूटः । यात्रां न कुय।च्छयनं च तद्रद्ग्रद निशा 
भतुरदयेतेध ॥ ९ ॥ ओयनि्रखनभे-न चेवं तृणपुप्पादि न केशाम्बरपीडनम्‌ 1. 


९२ श्रोशिवराजविनिर्पिते- 


न भोगनोहयाजदि न निद्रा भोननं ग्रहे ॥ १ ॥ पैतामहपिद्धान्ते- 
सर्वैः परस्थितं वीक्ष्य खस्थं तेराम्बुदपण । गुविष्या ग्रहण जातु नवलाकयं 
परं पिना ॥ ११॥ 


[+ = ® © ५ 
इति सू्यनदग्रणनिणेयः । 


अथ रविहस्थगुरुनिर्णयः । 


ब्रल्पुरणे-- यस्मिन्दिने सुरगुरुः सिहराशिगतो मवेत्‌ । तर्सिमस्तु गीतमी- 

स्ता कोटिजन्माघनाश्चनम्‌ ॥ १ ॥ व्रहमण्डपुरागे--तीयथोनि नश्च सरः 
समद्राः ेत्राण्यरण्यानि तथाऽऽश्रमाश्च । वसन्ति सर्वाणि च वर्षमेकं गोदातदे 
सिंहगते सरञ्ये ॥ २॥ त्रहवैवत-अश्वमेपफर चवं टक्षगोदानज फलम्‌ । 
पासति स्ञानमत्रेण मोदायां सिहगे गुरं ॥ २ ॥ काटनिर्भये-शान्तिवं पौष 
यात्रा ्रतिषटोद्ाद पूवंकम्‌ । न कुःात्सवेमाङ्कल्यं सिहसंस्थे वृहस्पता ॥ ४ ॥ 

।०८व्यः-इषरापूर्तं च चौखादिसंस्कारा वास्तुकमे च \ अन्यानि ज्ुमकमीणि न 
कुयोटिसदगे युस 11५11 दोरप्रकाशे-रविष्षेत्रगते जीवे जीवक्षे्रगते गुरा । न कया- 
ज्छुभकमोणि जतोद्रादमुखानि च ॥६॥ राविषं तु पत्रकं गुरुकषेत्रं च रेवती। मिथः 
कषपगती ता च नदध्येतां किल मङ्गटम्‌ ॥ ७ ॥ गगेः--मामीरथ्युत्तरे तीरे गोद - 
वयीथ दक्षिणे । बतोद्राहादिकमोदि किंहसंस्थे न दुष्यति ॥८॥ रौनकीयपटठ- 
वरलामातिकालाभ्यां दुर्भिक्षदेशविषवात्‌ । व्िवाह्येऽदक्षिणे तीरि भागीरथ्या 
दक्षिणे ॥ ९ ॥ गोदाबरुत्तरे तीरे भागीरभ्याश्च दक्षिणे । विवाहादि न कुवीत 
सिहसंस्ये च वावपता ॥ १० ॥ सिंहे गुरो सिहनवाश्षको्यं गोदायरीदक्षिण- 
कूलजातः । उद्रहकाखात्ययदोपभीतः कार्यो विवादश्च्यवनो ब्रवत ॥ ११ ॥। 
कटनिये-सिहस्थिते सुरगुरावधिमासके च च्येष्ठे तथाऽध्तनयस्य इुमारि- 
काया; ! वुर्बाति नाकगतनीचगयोषिलग्रजन्येशयोश्च निखिखान्यपि मङ्गलानि 
॥ १२ ॥ भगु -सीमन्तनातकादीनि भाशनान्तानि च क्रमात्‌ । कतेव्यानि न 
दोषोऽस्ति पञ्चाननगतते गुरा ॥ १३ ॥ कयतरौ- ने शुक्रे तथा जीवे सिंहस्थे 
च वृदस्पता । ऊयोञचत्रे स्देव्यर्चा परत्यव्दं कुटधमेतः । १४] बहपुरगे-- 
स्नानं जपस्तपो हेमः पित्णां तपेणा्िकम्‌ । गीतम्यामक्षयं दिद्रास्सिद्याते वह- 
स्पा ॥ १५ ॥ या्रारिधाने --स्तेषटदेव्ययनं गेटे भिधायाभ्युदयं त्रजेत्‌ । तीर्थं 
च स्तात्‌ स्नान क्षार म्रद्धातेमामयः; ॥ १६॥ गराद्धः फृच्ध्‌पवासादिसान- 
नित्यं च वापपतः । गद्धगयाश्रयनं श्राद्धं पिण्डदानं द्विजार्चनम्‌ ॥ {७ ॥ 


ज्योतिनिदन्धः । ९३ 


अथ संकटे प्वृत्तिमाह । 
वृद्रगगः--त्रञ्तरुसाचेवेऽपे सिमे मेषगे च तपने कग्ग्रदम्‌ । या मेत 
भवतीह साऽ्रखा साख्यमेति सुभगत्वमक्षयम्‌ | १ ॥ अन्यच -- सिंहस्थे स्थे दे देव- 
गुरी मेषस्थ यादे भवेत्सस्रशचिः 1 मङ्गलकार्यं कुयीदिति नारदपयाशर वदतः 
| २ ॥ शनकः--यपस्थ दिवसकरे सिदस्य वजपाणसचिषे च । यस्याः 
परिणयनमती साध्वी सुखरसंपदोपेता | ३ ॥ कारिकानिवन्पे-अतीव दुष्टे सुर- 
राजपूज्ये सिहस्यिते वा द्विपुङ्गबानाम्‌ । व्रतस्य वन्धः; खलु मासि चैत्रे कृत- 
धिरायुःयुखसंपदे स्यात्‌ ॥ ४ ॥ मखीपटटे-जन्मभाष्टएटमे सिदे नीये वा शग 
गुरा । माञविन्धः शभः परो्थेत्रे मीनगते रवौ ॥ ५ ॥ जेोतिर्भििरे 
यदयपः--हारनीचारिभागेऽपि बरतोद्रादादि मङ्खगेम्‌ 1 न निपिद्धं यदि स्वये 
स्मे वा संस्थितो गुरः ॥ ६ ॥ मगुः-रसिदैऽपि भगदेवत्ये गुरौ पुत्रवती 
भवेत्‌ । अत्यन्तं सुभगा साध्वी धनधान्पमन्विता ॥ ७ ॥ सष्ठपषट्टे-मषां 
स्यक्त्वा यदा गच्ेत्फख्युनीं च वरदस्पतिः । पुत्रिणी धनिनी कन्या सौभाग्यं 
सुखमेधते ॥ ८ ॥ 
इति विहृस्यगुरनिणयः । 
अथ सेक्रान्तिनिर्णयः । 
सूर्ये पोरा विधा ध्वारुक्षी भौमवारे महोदरी । वुये मन्दाकिनीं ज्ञेया 
मन्दाख्या देमपन्तिणि ॥ १ ॥ मिश्राभिधा कवेवारि राक्षसी स्यादिनात्मजे 
फेचिदाष्टारिने ध्वाङ्क्षी पोराऽरेऽ्ने महोदर ॥ २॥ उग्रक्षिपमरचरभित्रधूवभि- 
आख्यदारुणेः । धिष्णयः संक्रान्िरकंस्य घोराद्या क्रमश्च मेवेद्‌ )) ३ ॥ घोरा 
सुखाय श्रार्णा विशा ध्वाद्ी श्लुभप्रदा  पदोदशं च चोराणां रत्रा मन्दा 
किनी यता ॥ £ ॥ विमराणा यमदा मन्दा पूना परिश्रका मदे । चाण्डाश(- 
ण्डिकादिनां स्यादानन्दाय राक्षसी ॥ ५]) पूवो पीडयेद्धूपान्मध्याह् तु द्विजो 
त्तमान्‌ । वि्रोऽपरालेऽस्तमये श्द्रादुपसि गोपकान्‌ ॥ & ॥ व्रतिनो हन्ति 
श्यायां पिश्चाचान्‌ रजनीमुखे । अधेरात्रे यात्रिचरान्प्रतो नटनवेकान्‌ | ७ ॥ 
दिवा येन्मेपसक्रान्त्रनयेकरद्दा | रत्री शसुभि्षमतुं सभ्ययोेषटिर- 
चमा 1 < } मृगरकंकोनमोमीनसंक्रान्तिनिवि साख्य । क्ेषेषु सप्तसु दिक 
व्वत्ययादुनरुम भवत्‌ ॥९॥ संक्रान्तिजीयते यत्र मारर्‌ं भूसुत खना | तन्न 


------------------~~-~~~------~--~-----~------- ~~ 


१, ए कम्रदिगे। 


५४ श्री्चिवरानविनिमित- 


मासि भयं घोर दृभिक्षावष्टिगोचरम्‌ ॥ १० ॥ स्यादुत्थितश्च स्तुते शकुनौ 
कौलवे रबरिः । सं॑कन्तस्वतिषे नागे भसक्स्य चतष्पे ॥ ११ ॥ निविष्ट गरे 
विष्वं चदे वणिनकारये ! वृषएवयेष्देः करमादिषटपनिषटं मध्यमं फलम्‌ +. १२.॥४ 
राजमातण्ड-दभिष्ं रोगवाहुट्यमृध्येः संक्रयते रप्र; । सुप्र; करोति, फर्याणमु- 
पविष्ट; सपं फर्य्‌ ॥ १३ ॥ मेप याते देवा सूर्यो राजा संक्रमते तुद्‌ ] 
तदा सन्दन्ति राजानौ जना विवेोत्स्रवः ॥ १४ ॥ भरद्योतनस्य संक्रान्ति 
योरेनेन्दुना भवेत्‌ । तन्मासि तादशं माहुः श्माशुभफलं नणाम्‌ ॥ १५.॥ 
पन्या मोननमयेभरमित्राणां दशन तथा । फलानि सप्र संकरातोर्विद्यावल- 
धनाममाः ॥ १६ ॥ या प्तय समनुप्राप्य तुखं गच्छति भास्करः । त्स्याम 
वाकैसंकान्तियोवन्मेषं॑शभभदा ॥ १७ ॥ न्यूनातिचारे दुभिक्षं॑राषए्मङ्गो 
जनक्षयः । समसप्िकमर्थन्द्रोः संक्रमे च महयंता 1१८] संक्रान्तं तियिवार- 
पमेश्र धान्याक्षरान्यं वत्रहूतं च शेषम्‌ \ एफेन बद्ध यगखेन साम्य शून्येन 
दानिं मुनयो बदन्ति ॥ १९ ॥ यत्र मासि $ुनाकौकिवरेपु रविसंक्रमः । दृभिक्ष 
जायते तत्र राज्ञं च करे मिथः ॥ २० ॥ सिदे व्याप्तो वराहश्च खर्र - 
मादिपाः ¦ अन्बेमे्ूपमा नुयानं बानं ववत्‌ ॥ २१ ॥ मवतान्तरे-गनो 
वाजिवरेपो मेषः खसो्हरयः ऋमात्‌। वबष्दौ बनं भोक्त सिथरेप पभो रविः॥२२॥ 
खशावा्वीकयङ्घपु संक्रान्तिर्धिप्ण्यवादहना । अन्यदेशनेषु तिथ्यधैवारह्नं नारदोऽ्- 
चोत्‌. । २२॥ कवे अरं गजारूढा वाख्वे वणिजे पृषे } किस्तप्रे श्फना कौले 
वाषजर्दरस्त्‌ सरम ॥ २४} व्याधे चेष्टां चतुप्पादे माहिपे नागततिले 
गज छक्ष्मौ्रेपे स्वस्थं विहृ वाजिवाहने ॥ २५ ॥ मादिपे मारणं व्याप्रे वाहने 
निवतं फल | गमोदिभापितं चैवे कुयाच्छानित तु वद्धिमान्‌ ॥ २६ ॥ गगैः-- 
तन्नी खद्घः सितः केतुः कुन्तः पं रुस्तुला । पद्चश्रक्रमरातं च कलिं 
चाऽऽयुध रवेः ॥ २७ ॥ नारद ~मृ्ुण्डीभिन्दिपारासिदरण्डकोदण्डतोमरन्‌ । 
कुन्तपागा द्‌ कदाङ्ेपून्विमोत करणाप्ननः ॥ २८ ॥ अनं च पायसं भक्षमपुपं 
च पया द्यि । चश्न्ं गुदमध्वाज्यं दकरा व्रते रवेः | २९ ॥ नरक्त- 
तरियविमाणां विदबुदरयततियोपिताम्‌ । भधानान्त्यजपालण्डिष्टीवानां संक्षयो 
वात्‌ ॥ २० ॥ श्वतं रक्तं चच पीतं नाट च कस्वलं करमशः } पटमनिनं 
मीत बस्करलमत्तते वेवाद्रूसनम्‌ ॥ ३१] कस्तूरिका चन्दनकुद्धुभं मृद्टोरोचनं 
यावक आतुघमः । निगाल्ञनं चागरुरिन्दुरेभिविलेपनं संक्रमणे यवाद ॥ २२॥ 
पु्नागनार्तह्ृटानि मद्िका जपा च नीखोत्पनमकफैमाधपी । सचम्प पाटलि पुप्प- 


7 


२ पपु {प्‌ पपम्‌ ! ५२ टनरयदष १०१६१. पणय \ 


ज्योतिप्वन्धः । ९५ 


अन्तुरं ववादि पुप्पणि च धरणानि 1 ३३ ॥ भवारमुक्तारजतं मणिस्तथा 
गेभिदके नीटरुबणेसीसम्‌ । कस्य तथा पित्तसताम्ररोदं कवादिकानाभिदं 
भूषणानि ॥ ३४ ॥ आयुधं पादनदारा यजा्तीयनरस्य यत्‌ । : विनां 
जायते तस्य बघ्रादानां पद्येत ॥ ३५) यदन्नं संक्रमे भोक्तं तदन्न प्रीणये- 
विम्‌ । आयुधं यच्च वदरा पूजनीयं नया्थिना ॥ ३६॥ 
अथ सक्रानििवाहनादिषिचारः 

अुहुतेचूडामणो-वदे सिंहगा देवजातिनिविषएटा भग्रण्ड्यायुधा तुचवस्ाञ्न्‌- 
भक्त्या । सुर्य च फर्तूरिकालिप्नमाचा गे चयेपुन्नाममालां दधाना }॥ १॥ 
बाल्व्रे मिन्दिएलायुधा कुङ्कुमाटिक्तमाखा निविषठा कुमारी तथा । जातीपुष्पं च 
पीतांगुर्वं विभ्रती पायसं चात्ति शादूटिकाभातिका ॥२॥ करते कोटगा 
च्याटनातिदरिदणेतासा चिकरि सभक्नाशिनी 1 चन्दनालिप्तमालाऽसिहस्तो 
ध्वंगू वाङुटां पुष्पमालां कर विश्रती ॥ ३ ॥ ततिले पक्षिनातिः खरस्था 
भवेककेतकीपप्पमाडा च दण्डायथा । मृत्तिकादिप्तमाखा च पीतास्वराभ्पुपमक्ष्या 
च युमा वयोपध्यमा॥ ४॥ मरे निविषएठ सुधतुषरित्री पादा परञ्ुबोरणवाहना 
च | सुरक्तवचछाऽत्ति पयो वरिरोचनान्िता युता विखकपुषमाख्या ॥ ५ ॥ 
सतोमरा माहिपगा भगटमा उयामास्वरा स्यद्रणिजे निविषएठा | दधिभिया 
यावरकलिक्तमाखा मगौ धृताकामलपुष्पमाखा ।॥ ६ ॥ पियं पद्ध पिभनाति- 
निवि बाजिष्या स्यादोतु्पाल्यमाखा 1 द्माोपाखाल्या विचित्रानभश््या हस्ते 
ङुम्ताख्यायुधा दृप्णवस्रा ॥ ७॥ स्यारक्षन्निया वुद्धुरमाऽतिषद्धा पाशायुधा 
रात्रिवििष्षमाख { विचित्रवलखला शङ्का सपश्ना चोध्व॑रिथता सदरडराशि- 
भक्त्या ॥ ८ ॥ चतुष्पदे मेपगताऽतिवन्ध्या सकम्या कजटटिप्ठमाखा । चया 
च सप्ता मधु मक्माणाऽदट्कुश्ायधा मदिकया समेता ॥ ९ ॥ अघं दधाना वरप 
वादना च सुत सुपुत्रा सितवसुयुक्ता । सारा शृद्रभवाऽऽज्यमक््या तटिप्तमा- 
खाऽ्गरुणा दहि नमे ॥ १० ॥ वाणायुधा कुक्टगोध्येमा सा दुष्णाच्वरा 
संकरजेन्दटिक्षा । भ्रत्रन्ययाऽऽ्या जपया समेता किसतुश्चके चात्ति सुश्चकरां 
च ॥ ११ ॥ निध्यधेजानि संकरान्तिवाहनाने यथाक्रमात्‌ । भयोनिव्रानं 
चङ्कवाह्ीक. परिपये खद ॥ १२ ॥ 

अध पृण्यकालः 


संक्रान्तिसमयः सूक्ष्म ठुटे्यः रिरितेक्ष्रः 1 तस्य योमाद्धश्रोच्वं भिश्च 


<~ --------- = 


* इतो दार श्ल" कदुस्च्के दस्यव ब ग्निदि। 


1 


९६ भ्रीकिवरयजविनिर्भितो- 


द्यतु कीतिताः ॥ १ ॥ अर्ीदूपोडश नाढ्यस्तु परतथैव पोडश । पुण्यक 
रोप्यसंकान्तेः स्नानदानादिकर्मसु ॥ २ ॥ त्रिशतकर्कटसेकरान्ती परतः पुण्य- 
नाहिङाः । मकरे तुत्तराः पूण्यश्चत्वारिरच नादिकाः ॥ ३ ॥ आस्न 
संतरे पुण्यं दिनार्ध स्नानदानयोः । नाड्यः संनिहितास्तत्र तास्ताः पुण्यत 
माः समृताः ॥ ४ ॥ संपूर्णं चाधरात्रे वेदयदि संक्रमते रतिः] तदा दिनद्वयं ण्य 
मुक्त्वा मकरकर्कटो ॥ ५ ॥ स्थिरे विष्णुपदं करकिदक्षिणायनमादितः । मृगे 
सौम्यायने दधङ्कः पडक्षीतिमुखं पुरः ॥ ६ ।। धटेऽने पिपुतवं मध्ये पुण्यदाना- 
दनन्तकमू्‌ । भरगधेरात्रासर्वदुः पुण्यं पश्चात्परं दिनम्‌ ॥ ७ ॥ .अहःसंक्र- 
मणे त्स्नः पुण्यं परकीतितम्‌ | रात्रौ संक्रमणे भानोर्व्यवस्था सवैसंकरमे ॥८॥ 
सुयस्तमनसंध्याय यदि सौम्यायनं मवेत्‌ । तदहः पुण्यकालः स्यात्परतश्रेत्प- 
रेऽदनि ॥ ९ ॥ सूयैस्योदयसंध्यायां यदि याम्यायर्म भवेत्‌ । तदोदयाद्हः 
पुण्यं प्रतः पूैतो यदि ॥ १० ॥ यद्यधरा्र एव स्यात्सपुणेः संक्रमो सेः । 
तदा दिनद्रयं पण्यं परतधेत्परेऽहनि ॥११॥ मनस्पती-शग्रहणोद्राहसंक्रान्ति- 
यात्रातिभस्षेषु च । स्तानद्‌नादिकः कार्यं रात्राबापि न दुष्यति ॥१२॥ ग्रहण 
यनसंकान्तौ विवाहे पुत्रजन्मनि । काम्यवरते च मरणे रात्रौ भ्नानायमुत्तमम्‌ ॥१२॥ 
अभीस्तमनात्संध्या स्यादूधटिकाच्यसंमेता। तभरैवार्धोदयासातर्भटिकाञजयसंमिता 
॥ १४ ॥ भागधेराश्रातपूतरोदो विपुवदवष्णुपादयोः । पडशीतिमुसे सैवं प्रतथे- 
त्पेऽ्हनि । पश्चात्पराहः संक्रान्तिः पडशीतौ विपर्ययात्‌ ॥ १५ ॥ काठिवेके-- 
निश्वः पाकमहरातपू्न यदि सोम्पायनं भयेत्‌। तदा तस्मिन्दिने पुण्यं परतश्त्परेऽ- 
हनि ॥ १६ ॥ याटशेनन्दुना भान्येः संकरान्तिस्ताद्दं फन्यम्‌ । नरः भाभोति 
तदराशो शीतांशोः साध्वसाधु वा ॥ १७ ॥ रविसंक्रमणे पुण्ये यो न स्नातीह 
मानवः । सप्तनन्मान्तरं रोगी दुभ्खमाङ्निधनो भवेत्‌ ॥ १८ ॥ स्परतिचन्धि- 
काया-संक्रान्त्यां यानि दत्तानि हव्यकव्यानि मानवैः | तानि तस्य ददात्यकः 
सप्रजनन्मसु निधिम्‌ 1 १९ ॥ भारते--दत्तानि यानि दानानि हव्यकव्यानि 
सेकमे । अपामिव समुद्रस्य तेषामन्ते न नियत्‌ | २० ॥ आदित्यपुरागे-शतमि- 
न्दुकषये दानगुपरणे स्नन्तकम्‌ । पडरीरत्यां सदस तु तिपुवत्यां तथेव च ॥२१॥ 
चिपुवे साहस कोरिश्नं दक्षिणायने । शतकोटिगुणं पुण्यं जायते तूत्तरायणे॥२२॥ 


# व, पुस्नश्रे नायं श्छोकः । 


------- 


~+ ----~----~ 


न [य 
१ करु, दानाः [२१ पिष्णपरया त" 


ज्योघ्तेनिवन्धः । ९७ 


अथ पुण्यकाखविशेषः । 

, निरः सविता यत्र सदिने स्नानमाषरेत्‌ ! दानं चाप्यक्षयं मोक्तं रहस्यं 
मुनिभिः सपरतम्‌ ॥ १॥ पुण्ये वहुतरं सूर्ये निरंशे मुनयो विदु; । ` अंशक 
भाप्य दानानि नैव गृहणाति भारः ॥ २ ॥ नादः--भाक्राम्तगतयो र्यो- 
रन्तराटमहषतेः । यिय षिम्वमध्यं तदेदः सन्यङ्मरत्फदम्‌ ॥ ३ ॥ 
काडनि्ये-करकैऽतीर्तं भगे पूय रात्री चेष कदाचन । सौरव न कुर्वीत 
यदीच्छेतस॒त्जीवितम्‌ ॥ ४ ॥ यस्मिन्दिने निरंशः स्यात्संसछृतीऽकऽयना- 
शकैः } तददिने च महत्पुण्यं रहस्यं युनिभिः रप्रतम्‌ ॥ ५॥ संक्रान्त्युत्तरमो- 

निन्यो सदि स्युयौमिनीमुखे । सदा पूैदिनं पुण्यं स्नानदानादिकम॑सु ।{ ६ ॥ 

ॐ सं चाधरमरे वेगरदा संकरे रतिः १ तदा दिनदरयं पण्यं स्नानदानादि- 
चर्मसु ।\ ७ ॥ कामु; च परित्यञ्य मृगं याति दिवाकरः 1 मदोषे चाधेरात्े चा 
, चदा भोगः परेऽहनि ॥ ८ ॥ + 

अथ्‌ पृण्यकाठानयनम्‌ । 
सिदवान्तशिरेमणौ -पष्ि्रविम्ब प्रहशुक्तिभक्तं संकान्तिनाख्योऽखिरषरमछृत्य । 
पवेस्तु ताः पुम्यतमा अः खसेक्रान्तिगो मित्रफठे विधत्ते ॥ १ ॥ भानोगेतिः 
स्वदश्चमागयुतदिता स्याद्धिम्वे षिपोचिगुणिता युगररमेक्ताः ! व्यङ्पीपवः 
सरणा ऋत्यखिमागयुक्तष्रयो नव कुजार्सिख्याधिकाक्षाः [२ ॥ विम्ब- 

फाः--खेः ३२, इन्दोः ३३, भौमस्य ४ । ४५ ज्ञस्य ६। १५, 
गुरोः ७ । २० क्वेः ९ ! ०, शने; ५।२० । ग्रहसंक्रान्त मारतः 
पुण्यक्रार उभयत्र } ₹० दै, चं० १} १३० ४, वु० ३) वृ ४ शु 
४, श० ६, रा० ८, के० ८ । दौलिकाप्रहणभासुकायने प्रतदादामिति पञ्चकं 
समृतम । तरपरेऽ्नि करोति गृतयुकत्सवंकर्॑सु विगर्हिता ( ते ) वुः ॥ २ ॥ 
गर्गः -- यस्य जन्मक्षमासाच रषिसंक्रमणं भवेत्‌ ] तन्मासाग्यन्तरे तस्य वेरछे- 
दाघनक्षयाः ॥ £ ॥ तगरसरोरहयने रमनीसिद्धा्थलोधरसैयुक्तैः । सताम 
जन्प्षगते रविसंक्रमणे नृणां शुभद ॥ ५॥ 

अथ संक्रानििस्नानम्‌ । - 
देवीपरणे कुङ्कुम रोचनमांसीयुराचन्दनवार्कम्‌ । हदिद्रिचन््रसंयुक्ते मेषे 


नमक नयान्न ~~~ ~~ 


* पदमिदं चतुषंचरणध्यत्यापेनपूर्वमुक्तम्‌ ( स्मे> ३८ ) 


१८, प्रह । प, ग्रहीः) २ क. शतविनाऽ्य पिम्ब। 
२ 


९८ श्रीरिवसंजविनिमिंतो- | 

स्नानं महाफलम्‌ ॥ १ ॥ कृद्ुमेखासुसिद्धाधैरोचनाधनसारैः 1 सितैगोमूज- 
संुक्तर्पे स्नानं सुखार्थदम्‌ ॥ २ ॥ उशीरं पदकं वृष्टे रोचनाप्रन्थिपर्णकम्‌ । 
कुद्कुमागरुसंयुक्तं मिथुने राज्यदं सततम्‌ ॥ ३ ॥ रोचना वालकं ग्रस्ता मरा 
रेयचन्दनम्‌ । दद्दरक्रष्टसंयुक्तं कविसंक्रमणे शुभम्‌ ॥ ४॥ पत्रकं रोचकं 
मुस्ता मंसीत्यगथ चन्दनम्‌ । सिं स्नानं सुराध्यक्ष राञ्यायुःपतरवर्धनम्‌ ॥ ५॥ 
दरिद्र गलके कुष्टपासी चन्दनरोचना । कन्याप्नानं प्रवतैव्यं रदिसंतानवधं- 
नम्‌ ॥ ६ ॥ रोचना तगरुः ङं पमकोखीरपचकम्‌ । दृष्दरिगरसयुक्तं दुखायां 
स्मानमुत्तषध्‌ ॥ ७ ॥ ग्रियङ्कस्फदिका्पसीपयकः सेचनाध्पह;ः । 
गुस्तावुसम॑स्नानं वधकं राञ्यदं मतम्‌| ८ ॥ अवाटमौक्तिकं कुट 
रोचना धनपञ्मकम्‌ । सुरा्मासीसम स्नानं धनुःसेक्रमणे जुभम्‌ ॥ ९॥ 
-रोचनायाखक कुष्टं पञरकोशीरपत्रकम्‌ । हरिद्रावालसंयुक्तं॑म॑फरे सर्वकामदमू 
॥ १०} प्रन्थिषणं तथेला च केसरं जातिपत्रकम्‌ 1 रोचनासाहितं स्नान कुम्भे 
ुत्रायुराज्यदम्‌ ॥ ११॥ वीरं फडमूष्षमैटामां सीचन्दनपद्नकम्‌ । वारक 
सधनोशीरत्वचे मीने सुखावहम्‌ ॥ १२ ॥ द्रादरते समाख्याताः स्नानतः स्यः 
सुराचिताः 1 अर्ष्मीनाद्रना धन्या महापातकनाकनाः ८) ॥ १२ ॥ 


अथ संक्रान्तिफ़टम्‌ । 


सेकान्तग्रहणकषे वा जन्मन्युभयपाश्वयोः । नषे तततः पट्‌ च कुमाः पर्ययिणं 
पुनः पुनः ॥ १ ॥ वतिष्ठः--हानिश्रेदकसंक्रान्तिजन्पपुत्र्॑तसिषु । अथेटाम- 
स्तथा पटूसु शेपेष्येवधरपयुवे ॥ २ ॥ त्रिकं षट्कं मिक पटक भिक पदं पूनः 
पुनः ] पन्था मोगो व्यथा वस्ं हानिश्च पिपुषठं घनम्‌ ॥ ३ ॥ दर्शान्तसूयेषु- 
कस्ोिर्जावाख्यं च भव्यम्‌ । एकादश विंशद्धं मङ्गले निधनप्रदम्‌ ॥ ९ ॥ 
तिरोपरि छिसेचकरं जिकोणं तरिनिशरूलकम्‌ । तत्र हेम विनिक्षिप्य दद्यादोपाप- 
जुचये ॥ ५ ॥ बरिष्ठ वरूल्दोपाधनुच्पर्थ निजीवस्यापनुत्ये । स्वणंगूं 
विनि दुवया्तिलवस्तेसमन्वितम्‌ | ६॥ पू्संक्रान्विनक्षत्रालयर्संकरान्तिमं यदि । 
1 स्पात्तुयपश्चमर्ता । पठे टोका श्चमन्तीद सषयीखा खर्षरं 

॥ ७ ॥ 


अथ दानानि, 


५५४ %, $ # = 
रु।म्यायने तूतनमाण्डदानं मेग्रासमन्ं तिखपानपर्थम्‌ । गुढाज्पालोर्भ- 
उक्मभूम्‌ गावस्वाजिमभूरतींय दयात्‌ ॥ १॥ फलमौजनपायेयकूपालोकनदी- 


उयोतिर्निवन्धः । ९९. 
पकः | नत्ययेनपपालाकरनानः सूयं व्रतयेत्‌ ॥ २।, तनन भाण्डमन्वरः-रपि- 
संकमसंमूते संक्रान्त पापदारिणि ! नमस्ते सवितुः मत्यं माण्टानि ्रद्दाम्य- 
हम्‌ ॥३॥ ऋत 


इति सूयसक्रान्तिनिणेयः । 


अथ जन्मराशिनिर्णपः | 


विवार समैमाङ्गस्ये यात्रादौ अ्रहगोचरे ! जन्परादोः मानत्वं नामरातरिं नः 
चिन्तयेत्‌ ॥ १ ॥ देशे ग्रामे ग्रहे युद्धे सेवायां व्यवहारके । नामराशेः पधानतं 
जन्मराद्रि न चिन्तयेद्‌ ॥ २ ॥ काकिण्या काञ्चद्धा च बाद दूते रोदये } 
मन्त्रे पुनभ॑वबरणे नामराशैः भरधानता ॥ ३ ॥ रज॑मार्वण्डः--विगहयटनं चैव 
टम्रजं ग्रहजं फटम्‌ । नापमाचेन्तयेत्वे जन्म न ज्ञायते यदा॥६॥ 
दीपिकाया--जन्प न्‌ ज्ञायते येपां तेषां नाम्नो गवेष्यते 1 चक्तेऽ्कददे भांशे 
तन्नादी कैथिदभरिमात्‌ ॥ ५॥ यदा सरीजन्मसंपात्तिरजन्म न. छभ्यते { चखिया६. 
स्याल्म्मतः शद्धिनोस्नो मेखक्रिया तदा ।,६॥ पटटसरे-जम्मङ्ञानेऽपि चैकस्य. 
दयोनौ्नोभमेल्कः । चिन्त्यस्तत्रब्‌ जन्मक्षोदरीक्ष्यं लयेन्दुजं वरम्‌ ॥ ७ ४ 


द्यते जन्मरािनिणेयः । 

अथ नामविचारः ¢ 
सरक्ष'तरे-मसुष्ठो येन जागत येनाऽऽगच्छति चधितः ! तन्नाम्नथाऽऽ 
दिम वर्णो ग्राह्मस्तस्माद्धानेण्यः | १ ॥ न भोक्ता स्मणा वणां नामाद 
सन्ति ते नहि । चेद्धन्ति तथा ज्ञेया गजडास्ते यथाक्रमम्‌ ॥ २॥ खपौ सदौ 
वद चव ब्ेयाविति परस्परम्‌ । संयाग्षरने नाम्नि गराह्यं तनराऽऽदिमाक्षरम्‌।२॥ 
वदनि यस्य नापरा नरस्य स्युः कथचन्‌ । तस्य पश्वाद्धधं नाप याह्य स्वर- 
)वेद्रारदः } £] यतव्नसत्त--यन स्यतः. तकरं नराणां स्यान्नन्पराश 
तमदा्रन्ति } यथायथा येपुं खगा विग्राः स्थिता न तं सपन कुतो भवन्ति 
॥ ५.॥ अतोऽष्टराशचिमे्वनोऽच सदः भक्तानि तेभ्यश्च ज्युमानचुभानि । फलानि 


तेपां तु वियोगयोगाद्यदटवर्मोर्यफटं स्फुटं स्यात्‌ ॥ ६ ॥ भौमादौ टम्रभ 
योज्यं राजकार्येऽकयं तथा! चन्द्रभं सथेकारयपं सद्यरापादा चं भौमम्‌ ॥ ७ ॥ 


_-_---~--_--~_~_ ~~~ ~~~ ~~~ ~~ ~ 


१क. तेर्बनेः! २ख. व. शईुपरः ! र क, पिप + 


१०० श्रीशिवराजविनिर्मित्री- 


विद्याभ्यासे बुधक्षं च विवाहे युर स्मृतम्‌ । शुक्रयुग्भं भयाणे च दीप्तायां 
शनिं वृधः ॥ ८ ॥ 1 
इति नामविचारः । 


अथ जन्ममासादीनां निर्णयं; । 
शर॑पतिः-जन्पमासि न च जन्मभे तथा नेद जन्पदिवसेऽपि कारयेत्‌ । अ~ 
गभरद्दितुः शतस्य बा उयेष्टमासि न तु जातु मङ्गग्टग्‌ ॥ १ ॥ शाहैषरः--जन्प्ष 
सति दारिवं परर जन्मिथादपि | जन्पमासते च दौमणयं जन्मलग्रं भावम्‌ 
॥ २ ॥ व्योरिष्परकमि-केचिानद्रं गयन्ति जन्ममासं पहपेयः । पद्कखे सावनं 
केवित्सौरमासं त॒ केचन .॥ ३ ॥ दशन्तो वैदिको मासो राकान्तः स्माते 


उच्यते  पौराणो हरेषस्राध्रः सौर उरपत्तिपूवेकः ॥ ४ ॥ तत्तत्कमणि स एव 
पासते ग्राह्यः । 


अथ व्यवस्थाक्रिकल्पः । 
दोपापवदे--तपदीङृप्णयोमेष्ये मासान परकीर्तितः । ृष्णाया दक्षिणे 
तीरे जन्मतो जन्ममासकः; ॥ १ ॥ अन्येषु समेदेशेष॒ सौरो त्रतयिवादयोः } 
अन्नाशादिपु समत्र श्रये मासस्तु जन्मत; ॥ २ ॥ अधभोगजन्ममे दिवाकर 
शम॑दम्‌ ! मध्यदेक्षयाम्ययोनेगाद्‌ बादरायणः 1 ३ 1 
अथं जन्ममाप्तभरवचिः 
गृदकोमया-जन्ममासि यिपरीत्तपक्षके वासरे दिननिशोर्धिपर्यये । जन्मपे 
च दलपयेये तथा मङ्कखानि सकखानि कारयेत्‌ ॥ १ ॥ भोलमाणण्ड-जन्प- 
मासि तिथौभे च वरिपरीत्दले सति । कार्य मङ्करुभित्याहगेमेभार्गवदो- 
नका; ॥ २ ॥ जन्मास निपिधेऽपि दिनानि देश वमेयेत्‌ । आरभ्य जन्म- 
दिवसन्छभाः स्युस्तिथयः परे ३॥ संकीणसवेऽपि काटस्य जन्ममासाद्पस्थिते 
( ता ) । सो निधाय तत्पूमां शमं कयोद्रट्भितः ॥ ४ ॥ 
अथ जन्मनत्ञनपकारः 
जन्मनक्षत्रगथनद्रः भश्चस्तः सयेकमेसु । क्षौरभेपनखद्वाहकरवनेपु च तं 
त्पनत्‌ ॥ १॥ उपोष्प्रकान्-जन्मभ फूपिनुपाभिपियने भूषणे नगरगेदकः- 
मेणि । आधिपत्यमुजि मज्जिवन्धने पुदिदादई्‌ उदितं शुं पुरः ॥ २ ॥ 


१ ए, प, ष्यः | दरनपाट.या-मन्मः। 


उ्योतिनिवन्धः। ८.24 १०१ 


१ 
विवाहे जन्म॑ द्ीणां वर्जनीयं प्रयत्नतः । नैय पुंसामिह पराहु्व्योति- 
नेयदिदो वुधा; ॥ २ ॥ न.रदः-प्ह्षन्धनयोलछानेपराश्नने योपनायने । गभ्‌ 
जन्मनक्षनमडभं तन्यकमणि ॥ ४ ॥ चरूडायन्धनशब्देन केरवम्धो न तु क्षौर. 
युं 1 राजमार्ण्डः- वसन्तसमये द्यादय्दे गभी्मेऽष्मे } मेखलां जन्यमासेऽपि 
जन्मभे वा तिथो तथा ।॥ ५ 1 जन्पकालोत्थिता त्याज्या नुमे चान्द्रमसी 
कटा । नेररे्याहराचायां वराहमिदिरादयः ॥ ६ ॥ + शदषर- मेधावी 
मेखङादानि जन्मपासऽथ जन्मे ।। ७ ॥ वराहः--जन्मोदये जन्मानि तारकासु 
मासेऽथ वा जन्मदिनेऽय भे या } व्रतेन. विपो न वहध्तोऽपि विवाविकपैः 
परथितः पृथिव्याम्‌ ॥ ८ ॥ भगुः-तेदायंपारनपरः खलु जन्ममासे ऋकषेऽथ 
जन्मानि वहक्रतुमान्वट्ः स्यात्‌ । इति । विवादेऽपि फरुं तथा--जन्मभे जन्प्‌- 
स्मरे षामासे वा तारकेऽदहि वा । जन्पांकेऽपे बोढायाः सुखमाहमनी- 
श्वराः ॥ ९॥ वतिषटः-जन्म्षं जन्ममरासे वा उढा कन्या पतिव्रता|१०॥ मृगुः- 
जन्पपासेऽयथ जन्रक्षं जन्पटप्ेऽथ अन्मनि । उद्वाहे च नारीणां प्रतिष्ठा एह्ती 
मवेत्‌ ॥ ११ यवनः-जन्ममासेऽ्य पुत्राचा धना जन्मभोदये । जन्मभे 
वा भब्रेदूढा वृद्धा संततिबधिनी ॥ १२ ॥ मगुरिः-जन्परोद्ये जन्माते तारकासु 
मासे तथा जन्मनि जन्मभे वा । उडदाऽङ्कना नकथिधामि धत्ते सौख्यानि 
भोगं ख वान्धवानाम्‌ 1 १३ ॥ अतो वहुबाक्यपयौलोचनया ज्येष्टापत्य- 
स्येव जन्ममासादिवजेनयक्तम्‌ । अत एव नारदः-न जन्ममासे जन्मक्षं न 
जन्मदिवसेऽपि च । नाऽऽ्यगभेसुतस्याथ दुदितुरवा करप्रदः ॥ १४ ॥ माण्डव्यः 
जये ज्येष्टस्य ग्॑स्य मासं चान्द्रं परित्यभेत्‌ 1 दशवसानमलिरं सर्वमङ्गल 
कम 1} १५॥ व्ये न च्येषएटयोः कार्यं सूनार्योः पाणिपीडनम्‌ । तयोरेकतरे 
उयेठे प्येष्टमासेऽपि कारयेत्‌ ॥ १६ ॥ ब्रिवादे स्थुटमूष्माभ्यां जन्म यदि 
जायते । त्याज्यं यदि चेद्धि तज्जन्म श्मावह्‌ ।॥ १७ ॥ 
हति जन्मनप्रनविचारः ] 


अथ सिद्धान्तमीमासाध्पायः । 
ग्योति्वरणे-- शरौतस्मातीनि कमणि पुराणोक्तानि यानि च । उ्योति- 
येक्ते स्फुटे फारे कु्ुस्तत्फखकाङक्षणः ॥ १ ॥ विवादे जातके भर्ने यात्रा- 
स 


१८. घ. “दिव प्राः 1 


1 


+ इतः प ्योदश्टोकपर्यनत ग्रन्थो ध. एस्तके नास्ति । 


१०२ भदिवराजविनिभितो- 


वस्तुव्रतादिप । उयोिःशास्रफटं सवे प्रस्फुटं द्युचराश्रयम्‌ ॥ २ ॥ तत 
सम्यक्ूमरकारेण्‌ भवन्तं नेव शवयते । सिद्धान्तानां तु सर्वेपां साम्य नासत 
मिथो यतः ॥ ३) खयंभूरिनो रोमकः पीटिक्ञाख्यो वसिष्ट क्िद्धान्तव्‌- 
तार एते । परहान्तोऽ्र पाराशसाख्यश्च तदरदधरुच्यते सपरत चाऽऽयः 


संहः ॥ ४ ॥ 
अथास्य निणेयः ॥ 


योगा ग्रहाणां ग्रहणं स्वीनद्रोभ्तियेस्तु वीजं विधुदृशेनं च) नित्योद यास्ता खरु 
खेमं युतिश् तेषां खचसेदयास्तौ ॥ १ ॥ पत्यक्षसखमया देते येन. पक्षेण 
यत च॑ } स्फुटं दकूतुरयतां यान्ति तेन सवंदिनिश्चयः ], २ ॥) स्यातिनिवरणे-- 
याग्रोदराहममत्तिप फं स्पटसैयाश्रयं यत्तस्पा्तरसाथन इह वुधेमापिद्रेऽपि 
चित्ते । रपा न स्थुः परमपरपांशाधिराद्क्ष्यचारास्तस्मात्साध्या वहविधम्‌- 
तैनेकपक्षाभिमानः ॥ २ ॥ यस्मिन्देशे यत्र काठे येन ₹्माणितैक्यकम्‌ ।.ददयते 
तेन पक्षेण कुयौत्तिथ्यादिलनिणेयम्‌ ॥ £ ॥ तथा च पीयुपतरङ्धप्याम्‌ । अस्त्यु- 
चावचता क्षितेरत इपर स्वस्थानसंस्था अहा; कापि कापि भवन्ति दूरानिकटे ट्च 
कचारादरि । यन्ते न समास्तत वहविधोक्तानां मतानां मवेयः सिंद्धनन्तद- 
गेक्यतः स्वनग्रे तेनाखिर साधयेत्‌ ॥ ५} सेरमप्ये-संसाध्य स्पष्ठतरं भरीर्ज 
नलिक्छादवियन्त्रेभ्यः । तर्सस्कृतास्त॒ सर्वे पक्षाः. साम्यं भजन्त्येव ॥.६ ॥ 
ब्रसमसिद्धान्तमाष्ये--्यानग्रहोदेशाद्वीजं ज्ञाला स॒दैवह्ञः ।. तत्संस्छृतग्रदेभ्यः 
कव्य निर्णयदेज्ञौ ॥ ७.॥ 


अथ सामान्यत आधनिकमतमच्यते | 


साभ्ये सीरः क्षये ब्रह्मा तिथिवृद्धौ पराश्चरः । सपेकमेसु, कः भ्रेयानिवि 
प्णुध्ये तु योऽपिकः ॥ १ ॥ दासलाचं तिपेर्भक्तः शीच्त्वात्तारनिणैयः 
कपषेणान्यथोऽभ्य॑ण निणैयौऽत्र विधीयते ॥ २ ॥ व्योतिर्धिवरणे--पितामहा- 


द्यः पण्याः क्रियाकाछविनिणयः । स्मृतिशयेभरो न स्यात्तस्मा तद्पे- 
प८षत\(£) ॥ २ ॥ च्पोतिःत्नास्रमिदं पण्यं भ्रह्नेयचिदो वथाः । स्वतः भामाण्य- 
मस्यास्ति सत्यं प्रत्यक्षतो यतः ॥ ४॥ अपेयं पौरूपं वाऽपि शासं दक्‌- 
पताद्धमाश्रयेत्‌ । यथात्तमाजयन्यद्रा मपे रलं दतं भवेत्‌ ॥ ५ )) 


---~-=---=-----~----------~ 


९ घ, धयुर्पन हाच विः {२ कृ, भनरो२। 


उयोतिनिकपेः | १०३ 


कष तेनापि सुवणेन रणेधातं करोति यत्‌] तथा किं तेन शसेण यनन भरत्यक्षतः 
स्फुटम्‌ ॥ ६ ॥ 
इति सिद्धान्तमीर्पासाध्यायः । 
क ०.०, क 
अथ सदह वचारः । 
सेरिताभरदीपि-- एकाथख्दानि वचांसि यानि मिथो विरद्वपरपराणि सनति। 
ज तानि पि्या मुनिमापितलाद्धन्विदध्याष्धिपयव्ययस्यामू ॥ १ 1 योति- 
शवरणे--स्थविरतरे च बारतवे श्ु्रुर्वोनि सान्यता } पक्षका्छाशदिकसप्पश्च- 
तरिदिवसेमेता ॥ २ ॥ साहं यहमेकाहं जयं ग्रहणतः ञ्यमे | गण्डान्तं पादव- 
स्वन्धिद्िनाडिकमिति स्मतम्‌ ॥ २ ॥ पाते उयदमयेकाहं वर्जयेस्स्थातिनाठिकाः, 
भ्राद्धे भिदिनमेकां निरंशे नाडिकाः ॥ 9 ॥ जन्ममासि तिथौ भेच 
विपरीतदटादिकय्‌ । कृष्णपक्षे दशाह च पक्षां पञ्चकं दचदम्‌ ॥ ५ ॥ केचि- 
द्रवन्ति जन्म वतोद्राशषदेके शुभम्‌ । अशुभं फेविदाचायाः पाहुथन्द्रमसं तथा 
1६॥ कालदोरा त्रिधा भोक्ता लप्रहोरा द्विधा तया । त्रिपकारसतु द्रेष्काणो द्विभे- 
दस्तु नर्वा्निकः ॥ ७ ॥ द्विविधः कुलिकः प्रोक्तो .वामवेधस्तयेव च । पते चान्ये 
विकल्पाः स्युः कीर्तिता युनिसत्तमेः 1 ८ ॥ तत्संदेदनिरासार्थं व्यवस्था करिय- 
तेऽधुना ! यततो वाक्यानि सवोणि भमाणान्येव नो मृषा ॥ ९॥ ज्थोतिर्विवरणे - 
दौधेन्यापी त्रिवादादौ योज्यो मध्यो गमादिषु । आश्ुकार्ये पराधीने छ्षु- 
पक्षोऽपि शोभनः ॥ १० ॥ संदीणेतवेऽपि कारस्य टम ग्रह्वरान्विते । चित्तो- 
स्ति नृपाङ्ञायां जघन्योऽपि श॒ुभायते ॥ ११ ॥ तिथय वा नृपरो वा कुिकं 
सवेथा त्यजेत्‌ । श्राद्धे यहं मयाणादाविकाई करपीडन ॥| १२ ॥ उयदं पति 
विवाहादौ यात्रादौ तदिनं त्यजेत्‌ 1 अन्येषु स्वल्पकायेपु तिवर्ज्यास्तिथिनादिकाः 
। १३ ॥ समस्तः इरष्णपश्षस्तु त्याञ्यो मोज्ीनिवन्धने । दलं जन्मफखदेशञे 
विवाहादौ च पञ्चकम्‌ ॥ १४ ॥ अनन्यगकतिकते च सपेकार्येऽपि च द्रथहम्‌ | 
संभे सकं स्याज्यं रधुपक्षयसंयवे । १५॥ नातके कालता च ग्राह्म- 
तन्नर्कसंभवा । अन्येषु सवेकार्येषु तिस्रो ग्रामा यथासुखम्‌ ॥१६॥ गगैः-समस्त- 
गुणदोपाणां विकरपा ये भरकीर्तिताः ! भमाणमेव ते सरवे नोपेक्ष्या हेतुभिः 
षैः ॥ १७ ॥ विकर्पोक्तगुणो श्रादयो दोवस्त्याञ्यः रयत्नतः । युगपद्रुणदोपौ 
चेदा मिश्रफलं भवेत्‌ ॥ १८ ॥ प्येतिर्िवरे-- दीथेव्यापिनि काठ तु स्वरप- 


~न ~ 


र 


१ क. द्धानि प्रदृति ष 


१०४ श्रीरिषराजयिनिमितो- 


कालः पनः स्मतः । स एवो्छृषफएख्दो जेयो भेवाऽऽवाधकः ॥ १९ ॥ न्याय 
मीमोसायां--न द्िस्यारसवेभूतानि व्यापकोऽयं निपिधकः । न जातु प्राह्ण 
हन्यादतकृष्टपम॑सूचकम्‌।२०।तथातयाऽत विञेया विकस्पेप्वखिरेष्वपि । व्यवस्था 
प्रोक्तदोपाणं एलनिर्देशकवुधेः ॥ २१ ॥ ,ज्योतिष्प्रक्चे- -वहुव्यापकमाचायः 
सामान्यं समुदाहृतम्‌ । अटपग्यापी विशेषस्तु सं एव ध्वानिह ॥ २२॥ 
यद्विशेपेण सामान्यं न्यते तद्विटुप्यते । नास्ति यत्र विशेषत्वं सामान्यं तत्र 
संश्रयेत्‌ ॥ २३ ॥ 
इति संदेहे धिचारः। 


। अथ जात्तकटग्रयीः भाधान्य्षिवारः। 


संदिताप्रदीपि -भायेण यारकेतिथीन्दुवीरयेमीङ्खरयकर्मीणि समाचरन्ति । 
विवा्मेकं तु पिटग्रशुद्धवा महतत्वमप्यव हिं शोभनेषु ॥ १ ॥ सुखानि दुःखानि 
च सवेदेदिनां भवन्ति पृवोचस्तिः स्वकभभिः । वि्प्रञुद्धिः किमितीह म॒ग्यते 
न केनचिल्यूवंशृतं निवायेते 1 २} यज्जातकेन भसन द्रं तावत्ममाणं 
किमिदोदयेन | लग्रभमाणं यदि जातकं किं न निश्वयोऽस्माहदरयमप्यर्विवित्‌॥ई॥ 
सवीणि कायपाणि श्गुमाञ्युभानि करोत देवात्तु फरस्य सिद्धिः । संपद्यते तस्य 
तथोदयाय इद्धियथा यस्य सदेव संपत्‌ ॥ ४ ॥ -ना्दः-स्वस्ये नरेःसखा- 
सीने यण्स्स्यन्द पि रोचनम्‌ । तस्य भ्रित्तमो भगसटिरित्यभिंश्यते ॥ ५॥ 
चुटेः सदघ्रभागोऽय लग्रकारः स उच्यते । व्रह्माऽपिःतं न जानाति किंपुनः 
मातो जनः! ६ ॥ स कालोऽप्यन्यकारो घा पुर्कभवशाद्येत्‌ । निमित्तमात्रं 
दंवत्स्तदशान्न शुभाशुभम्‌ 1 ७ ॥ सहिताप्रदीये-इत्युक्िरेपाऽऽगमनिन्दकानां न 
श्रदधेया८१) विदुपा कदाचित्‌ । शपस्राणि पूर्वं रचितानि यानि महपिभेस्तानि 
कय मृषा स्यः ॥ ८ ॥ यथा पुराणागमसंहिताः स्युधेमोदिसिद्धये वहवः मकाराः। 
मकारमभेदोऽयमपीति रिंचिद्रदन्ति पृच्छा जननोद यादि (देः)॥९॥न देशकारय्य- 
ससायदेर्ग भचेत्फखाप्िः संति चापि देवे । तथा फखे सत्यपि जातङ्स्य 
भवत्फलाप्तिस्ताथमोदयाद्यः ॥ १० ॥ यथ्फं जन्मनि जातकौक्त विरो 
धिना तस्य फेन युक्ता । निहन्ति वमन्दुविदुद्धिरां फलाविसेयेऽपि फरुटर- 
यापः ॥ ११ ॥ यथाऽऽपवक्यादपदहयय दुं माग गतः-साधु यथा सुखी 
स्यात्‌ । तथा विरुदधेऽपि च जातककते फले गुभा्निस्नुभादिवीयात्‌ ॥ १२॥ 
यदपू्रजन्माने कृतं सदृसच क्म दारा तदीयफलपाकमिह व्यनक्ति । यज्जनान 


. . -ऽ्योतिनिवन्धः। १०५ 


फोदितेफखादपरे सदादि तलृत्ययः शकुनरप्रनिमिचमा्यैः ॥ १२ ॥ शरेष्ठे फं 
शस्तदश्ापरिषाके संदयोधिते मध्यमपष्रगे । तिथीन्दुलग्नादिषठे कनिष्ठं भाङ्ग 
रयका्येषिति भमै आह ॥ १४ ॥ ज्यतिष्पफक्ष-नुषटे जन्मफलं य॑त्र कर्मर 
शुभं भदेत्‌ ! मिध तत्र समदिश्पं वुपैमृयुफलं मिना ॥ १५ ॥ मस्तुतस्य 
परेन ध्रञ्यः सर्वोऽप्यपक्रमः । वीणायां वचाचमानायां वेदोदारो न जायते 
॥ १६ ॥ यथा सेद देवहा जनाथ खाथमोहिताः । कपेटते प्रयतेन्ते जन्मम- 
पराद्मुखाः ॥ १७ ॥ येतिदिवरणे-ममाणे जन्मकालोत्थं फटं समर स्वेदा । 
कर्मखप्रफरे तत्र तदथौने समादिशेत्‌ ॥ १८ ॥ जन्मजे कर्मने वाऽपि फले 
दुष्टे भेकुमैते ! कायोनतेदुःखमायान्ति इकुन्ता इव पारगा; !॥ १९ ॥ देवं 
जन्मत जेय कमाङ्धः . फलयुयमः । उभयोः सासुकूरतये सर्व॑ सिध्यति 
नान्यथा }! २० ¶ केरे गात्ख मावा काटात्पुरूपकारतः । तथेदं जातं 
सम्यग्भाग्यज्ञानप्रकाश्चकम्‌ ॥ २१९ ॥ 
इति जन्मलप्रकमेलग्रयोः मधल्यविचारः। 


मे क = पमा 


। अय शासावगिष्टाचारपाभाग्यविचारः । 


शाघ्रायादल्वाञ्छिएवासेऽत् वहुसेमतम्‌ 1 शिष्टाचारस्य फारेन विकता 
शुतयो यतः ॥ १ ॥ श्रीपतिः-न शाख्या विदुपा कदाचिदुद्धस््नीयाः 
- कुखदेशधमोः । यलं हि तेषां य्यत्तवेदश्षाखाययानधमः स्थितिभ्गदोपः ॥२॥ 
कारिकां - पमाणं ्रामदचनं विवाहादौ त्था्स्यये । यतः परम्परायां 
यर्म विदन्ति ते खड्‌ ॥ ३ ॥ गृहपूत्र-्मवचनं च कुरिति सकल्वृद्धाः 
सयः पूर्व॒ पुरुपानुष्ठीयमानं परम्परायातं सदाचारं स्मरन्ति । सदिता- 
पदापे-श्षाख्रोत्थितोऽर्योऽपि न च पमाणे खीश्रू्रमोपा अदि यं चदन्ति) यथा 
है भाण्डोत्कपणेनं राजौ भवेत्पूर्न किल मूध्चि पीडा॥ £ ॥ स्प्यन्तरे- 
सोऽन्यो भवेदधमें सो रोकश्चतिसेमतः । शास्ररिषएटविश्द्धस्तु धमस्त्पाज्यो 
वुधैः सदा ॥ ५ ॥ कस्य देशस्य च चित्तवु्तिनं खण्डनीया विदुषा कदा- 
चिव्‌। यो लोकशास्नानुपतः स धर्मो लोको यलीयाननयोविरोधे ॥ ६ ॥ 
न्यायमीमांसयां भद्रचा्भृरुतं-तकऽग्रातिष्ठः श्रतयो विभिन्ना नासावृषियस्य 


4 


मतं न भिम्‌ । धर्मस्य तच निदितं गुहायां पहाजनो येन गतः स पन्थाः 


१ रवोऽ्ययः कषात्‌ । थ, पवो पजेम्यनः । २१. पवर्ते 1 २ क. "यरे श्यः 
प्रमाणप 1 , ~ 
६६४ 


१२८६ श्ीदिवराजविनिभितो- 


1 ७ | रोकविद्िष्स्रग्यं धममप्याचरेने तु 1 शिष्ट चारविरुद्ररवादातिध्य 
मोवधो यथा ॥ ८ ॥ 


इति शास्रा्थदिष्टाचारमामोण्यविधारः 1 


[ ऋध्या 


अथि प्रथमापवपकरेणम्‌ ) 


नारदः--अमारिक्ताएमीपषठीद्रादकषीमतिपत्खपि । परिस्य तु पूवं व्यती 
"पति च पेधतौ ॥ १ ॥ संभ्यासूपषवे विष्टघामशुभं॑भरयमातैवम्‌ । एकागेले 
मृति विद्ात्संध्याकाले तु पुश्चली ॥ २] आद्यतां सभेयो नारी ४. 
रजस्वला । द्वितीया भाग्यजरेनी ततीयायां सुतान्विता। २ ॥ चतुथ 
विषया नारो पञ्चस्या घनदापिनी । पष्ठया च ऊेसयाचर चेव सप्तम्यां धन- 
बधिनी \ ४ 1 अष्टम्यां राक्षसी नारी नवम्यां पापवधिनी । दशाम्य। पीति- 
क्री स्यदेकादद्यां सुतान्विता ॥ ५॥ द्ादृश्यां दुभेमा नारी अयोदक्या 
हिरण्यदा । चतुदेश्यां पुरी स्यात्पौणैमास्यां सपरतनिका ॥ ६ ॥ यदि भद्रा नं 
जायेत दकं स्याचिरका ध्रुवम्‌ । आदित्ये विधवा नारी सोमे चेव मृतमजा 
4 ७ ॥ अङ्कारे चाऽऽत्महानिश्च बुधे कन्यां भसूयते । पुप्रेणी गुरुवारे च 
कन्य इरे प्रसूयते ] शना तु पुंधटी नारी मथपत विदुषः ॥ ८ ॥ रय- 
सीणि धिकं जीणि पञ्चकं सकफे निकम्‌ } उत्तरापाढामारभ्य परथमं चृतुल- 
क्षणम्‌ ॥ ९ ॥ 
` अथ पुथकृफलानि । 
सहिता धनपुत्राभ्यामभ्विन्यों चद्रनस्वला 1 दोपयुक्ता भरण्यां तु कृ्ति- 
कायां सुपुत्रिणी ॥ १ ॥ रोण्या धनसंयुक्ता भूमे स्यात्सतशाटिनी । 
आद्रीयां भर्वीनिरता निवे च भवेत्सती ॥ २ ॥ पतिव्रता पुनर्वसौ पुष्य 
च्याखमद्यये ¦ पूवाद्रये च युवती मारिका च करदे ॥ ३ ॥ स्वातीदये 
धनव्रती विधवा स्यात्परदरये  मूलद्रये नित्ययुक्ता सुभगा स्यात्परदये ॥ ४॥ 
धनिष्ठायां स्वरिणी च सतौ शतभिपग््रये | अद्वुध्न्यद्रये नारी सुभगा भर्तृ 
तत्परा 1 ५) प्राह चाल्ुम स्यद्र्चममपरता मध्यमं मध्यभागे रात्र चव 
द्विपे श्भमिति कथयन््युत्तरापाढभादा } सपतस्वद्रादिषु स्याद्रञचुभमिति वद्‌- 
न्स्यव हस्नादिकपु मघ्रादा यतृकहैना पथमरनातसि यद्धाति तत्सयेगुक्तम्‌ ॥ ६ ॥ 
राषण्याद्रात्रामत्रामरपातादनह्ृर्साम्यभाग्याहवुभ्न्यम्राएद्यप्याश्रावेष्टायपान- 
ऋनिमपमिस्णप्वङ्गनायाः) माद्खस्य सवरसाण्यं भवनि मयरनेदरणने' न्यथा 


ञ्यातिर्निवनः } . १०७ 


मेप्वन्येष्यैव दीना पतिनिरहवता सवेसौमाग्यदीना, ॥ ७ ॥ आदत्त दुर्भगा 
नारी विषकम्पे चेदरनखला ।.यन्ध्या भैवाततिगण्डे च चू शूलवती भवेत्‌ 
॥ < ॥ गण्डे तु पलां नासं व्याघाते चाऽऽ्त्मघातिनीं । वजे च 
स्वैरिणी परोक्ता पातेः च पत्तिधातिनी ॥ ९ ॥ परिये मृतवन्ध्या 
च वेधुतौ पतिमारिणी । शेषाः श्चुमव्हय योगा यथानामफलमदा 
॥ १० ॥. पुत्रवती शुभं पाप्ता पूवलि तु रजस्वला, । मध्याहे तु 
शुमपाक्भि, स्वैरिणी चापराहफे ॥. ११ ॥ सं्ययोरुमयोय्या निशायां विधवा 
तथा । पूपैरात्रौ च बन्ध्या स्यादमगा समैसंधिषु ॥ १२ ॥ वये पुष्पवती 
नारी बन्ध्या वा विधवा भवेत्‌ ! वाल्वे युतिणी नारी कौलवे भगदा 
मवेत्‌ ॥, १२ ॥ तैतिे संमरतवती गरे नारी विनश्यति । नमा वणिवेस 
विषया वन्ध्या धनोञ्छिता ॥ १४ ॥ शकुनौ च चतुष्पादे नाथ वैधन्यमा- 
प्ुयात्‌ । मागे न समते नारी रकि्तुतरे विधवा. भवेत्‌ ॥ १५॥ परथमा 
मधौ नारी विधवा भवाति ध्रवम्‌ । वैशसे धमपुभाठ्या ज्येष्ठ रोमान्विता 
भवेत्‌ ॥ १६।। आपे च मृतापत्या श्रावणे च धनान्विता) द्रे तु दुभगा नारी 
आश्विने च तपस्विनी ॥ १७ ॥ उर्नेऽ्यायुप्मदी नायै मारमरपे बहुना ।, 
प्ये त॒ पट" नारी माधे पुत्रसुतान्विता ॥ १८ ॥ फालने श्रीमी साध्वी 
क्रमान्मासफरं स्मरतम्‌ । आत्मनो भ्रूणहा मेषे वृषे पुत्रवदी भवेत्‌ । दने 
कन्यापसूररी यरतापस्या च कर्किणि ॥ १९ ॥ से वेधव्यमायाति कन्यायां 
दरीपसूवेतर्‌ । दायां वहपुत्राढ्या दुषटकमेरताऽछिनि ॥ २० ॥ चापे पुमध- 
नाठ्या स्यान्मफरे सुखिनी मवेत्‌ । सष्त्मजवेती कुन्मे मीने चारपमना 
भवेत्‌ ॥ २१ ॥ सुभगा शवेतवस्रा च रोगिणी रक्तवासत्ता } नीलाम्बरधरां 
नास विधवा भयथमारैबे ॥ २२ ॥ भोगिनी पीत्वा च ददवस्रा पतिव्रता {. 
दुभेगा दीणैवखा च सुभगा चार्वछ्लिणी ॥ २२ ॥ देवस्थाने पितृस्थाने निन्य- 
स्थानिऽन्यवे्मनि| पुप्पव्रत्याः फटं न॑ स्यान्पार्म्‌ चाण्डाल्येदमनि॥ २४) भरथ- 
मर्तो फलं द्ीणामुच्यते रजसा त॒ त्त्‌ । सुभगा पु्रसयक्ता श्धर्गे सदा- 
तवे ॥ २५॥ शदादोणितसंकशच यद्रा रक्तकसेनिभे । पृजकन्यापमूतिःस्पान्नीे 
ठु स्यान्मृतमजा ॥ २६ ॥ कदरे भ्रियते सा च पिङ्गे च मृतभजा | शृष्णे तु 
विधवाः नारी रजस्येवं विनिर्दिशेत्‌ ॥ २७ ॥ दोणिते विन्दुमात्रे त॒ स्वैरेण 
चादपश्षोणिता 1 वरा मधुखेया स्यात्त दुभगा वहूदोणिता ॥ २८ ॥ रक्ते, रक्ता 
म्वेतपत्रः कष्णे च वदटुपुत्निफा । पिच्छिल च भवद्रन्ध्या काकवन्ध्या च 


१०८ श्रीशिवराजमिनिभिरे- 


पाण्डे ॥ २९1] पीते च सैपिणी भोक्ता गुल्ञाभे सुभगा भवेद्‌ । सिन्दुराभे 
भयेत्कन्या रनःश्षोणितरक्षणम्‌ ॥२०॥ गुरुशुक्युते ररे पेक्षते चात्र पुष्पे । 
नियं फट समस्त॑तु नाशमेति शुभं भवेत्‌ ॥ ३१ ॥ आरोऽ्यसोमाग्य- 
वती. च सौस्यथर्मषु सा पुष्पवती च कन्या } दुःखामयानथेविवादद्ीला वर्गे 
पवसौम्यषु च र्तिः स्याद्‌ ॥ २३२ ॥ पुष्यं चं निन्दिते मे यदि स्ाच्छान्ति 
तयादङ्कनानां च पूरम्‌ । तरसंयोगं बमा वजेयेयु्याबद्ूयः शस्तम चैव 
दृष्टम्‌ ॥ ३३ ॥ शेषं पिवाहधत्सर्व पुष्पे म्नादि चिन्तयेत्‌ । ३४ ॥ अय्कृता- 
मापैवसंयुतां च गेदे शुम दीपयते निवेशयेत्‌ । तिखाम्गुडापूपयुतं च पूगं स्रीमिश् 
ददयाद्धिजम् पूजयेत्‌ ॥ ३५ ॥ आसोपयेदिमां तत्र फडके शोभने ततः } पुण्या 
वाचयित्वा ठु ब्राद्मणान्पूनयेत्सुधीः ॥ ३६ ॥ भिरात्रं तु सङृ्ुक्त्वा स्परति- 
भरोक्ते्रतेयुता । चतुरं संगवेऽतीते स्नात्वा स्री मेमाचरेत्‌ ॥ २७ ॥ 
इति भयमरजोदशेनफलम्‌ । 


अय र्जस्वलाशान्तिः । 


निन्यक्ष॑तियिवारादौ यत्न पुष्पं दृश्यते । शान्ति समाचरेत वक्ष्यमाणां 
शुभाप्तये ॥ १ ॥ गोपयेनोपचिपते ठ स्थण्डिले समलकृते ¡ ्रह्मणां मण्खे तज 
तद्रर्भेन कारयेत्‌ ॥ २ ॥ यण्डरस्येशषदिगमागे वीरिराक्षिं पिनिक्षिपेत्‌ ! भारा- 
चरूममाणं तु वस्रेण पितिषएयेत्‌ }} ३ ॥ तस्योपरि न्यसेत्पद्रं दरे कादयष्टवभै- 
कम्‌ } स्वराणां विन्यस्त दै द्रे फोणे यथाक्रमम्‌ 1 8 ॥ कणिकायां न्पसे- 
ऊजं दृटेखापन््रसंयतम्‌ । तस्योपारि न्यसेत्छुभ्म्‌ वेस्ेण परते्टितम्‌ ॥ ५॥ 
गुदुची विस्वापाममेपत्रपालदछसपेपान्‌ । टूर्गपवसंयु कां सर्वोपधिशताष्‌- 
रीम्‌ ॥ ६ ॥ सददेधं विष्णुक्रान्तं श्रिदराचूणसेयुताम्‌ । पश्वपद्यदसं- 
युके पञ्चरत्नसमन्विते ॥ ७ ॥ तस्सिन्कुम्भे समादेश्य बन्द्रा्णीं 
मम्त्रमेव च } सवष्ठपरतिभां चेष तस्मिन्नायाहयेत्सुषीः ॥ ८ ॥ सवीन्देयान्म- 
भ्यच्यं॑धुपयारेथ शोभमेः । आपोदिष्ठादिभिरमन््रवूटिङ्घमन्पयेचतः ॥ ९ ॥ 
समद्रज्यष्टं उयम्ब्ं च विष्णुं टरं जपेत्पुनः 1 नमरफारं ततः कृत्वाः हयाचारय 
सम्यगचयत्‌ ॥ १० ॥ ऋत्विभ्या दक्षिणां दघात्कम्भेनाभिपेचयेत्‌ । सव 
मतिमां मां च घाचायय न्विदयेव्‌ । ११ ॥ भच्डादनपटं दयात्ततः शान्ति 
भरयच्छति । पासच्छान्ति भुर्वीति तावत्तां नावोकयेत्‌ 1१२ नारदः-मिन्य- 


(नि | 


१ क, "स्विते \चात्र पुश्रजमू ४ 


` ज्योतिरनैबन्धः। १०९ 


पैतिथिवारेषु यस्याः पुष्पं पर्दते ¡ सज शान्ति कुर्वीत धुतदृवांपिला- 
तै; ॥ १३ ॥ भवयेकम्टवतं [तु] गायञ्या जुहुयात्ततः! स्णेगोभूतिखान्दचा- 
तसर्दोपापनत्तये । मतौ तत्राभिगमनं व्जयेच्छुमदनात्‌ ॥ १४ ॥ 


इति रनस्वलादान्तिः । 


[1 


अथ गरपाधानम्‌ । 


नारदः--रजोद्दीनतोऽ्या नारयो दिनचतुष्यमू । ततः शुद्धाः क्रियास्ेताः 
सर्वब्ेष्वयं विधिः ॥ १ ॥ वरिष्ठ पष्णद्रये दु्टमसापिपेन्यदाक्रदरये नेषन- 
जन्मभेषु । इत्पातपापग्रहूपितेषु न कायेमाधानमनिष्टटरे ॥ २ ॥ उपवे 
ेूरिपातयोषथ विष्वा दिवा पारिषपूभाे । संध्यासु सवौस्पि मातुपितर्म- 
तेऽ प्मीगमने विव्यम्‌ ॥ ३ ॥ दिनेषु यु च व्यमाणयोगैः सुतार्थ 
स्वसदीमुपेयात्‌ । दिमेप्वयुम्भषु च कन्यका, दा च गण्ारितियिलम्ममा- 
गान्‌ ॥ £ ॥ ओजक्तीगे ल्नगे वीयेयुकतं ज॑घेनदकं राजरादयंशसंस्यैः | पजन्य 
स्ादरत्यये कन्यका स्यान्मि्रः पण्डो द्रथङ्गगदित्िजन्म ॥ ५। ओजंशकः 
क्ीदिपपरषसस्यः पुजन्मकारी रचिमूुरेकः । विचायं कार्यं पुरूपो ग्रहाणां बा- 
स्योऽय पुमरत्वथ कन्यके षा ॥ ६ ॥ चनद्राकुकरक्षितिजेः स्ववगेगवहुसतौ 
धरविरुप्पुत्रगे । योगेप्वपत्यं भवीति निथयादमी च योगा विटा विनी 
विनाम्‌ ॥ ७॥ 

इति मभौधानम्‌ । 


अथ पुस्तरनम्‌ । 


नारदः-पसिद्धविपये गभे तृतीये वाऽय मासि च | क्यातपुंसवनं फमे सीमन्तं 
च यथा तया | १1 जत्कण्यैः--द्विरीये बा तृतीये वा माति पुंसवनं भवेत्‌। 
प्यते गभे भवेत्फा्यं सीमन्तेन सदयवा ॥ २ ॥ मासमाधान्येन विदितस्वात्सु- 
रगुरुुकमल्ये मटमासेऽपि फतन्यम्‌ । तदाह वृतिः मासमयुक्तयापु 
मदं गुसदुयोः। न दोपकृत्दा मासा लक्षणषटबानिति ॥ २ ॥ यमः-गर्भ 
वापि भृतये भराद्धफर्मणि मासिके ] सपिण्डकरणे नित्ये नाधिमासं विवरज- 
येद्‌ ।। ४ ॥ रादः--दसतो पूरः श्रवणः एुनवसुमगधिरस्तया एुप्यः । सुसंह- 


ममि पिं 


१९, प, '्पदिष्णुर 1 २ क, (नेयदु" 1 ऊ, व्िगिनाम्‌ | 


न्न [प 


११० भ्रीशिवराजविनिमितो- 


केषु कार्येष्वेतानि वरुभानि धिष्ण्यानि ॥.५ ॥ श्कारिकाया-पुनक्षत्राणि चतार्निः 
तिप्यो हस्तः पुनरसुः । अभिनिसो्टपाचैव अनूराधानवियुर्शुतिः,।॥६॥। वपिषठः- 
सापौचतुष्यं वसुवारिरद्रतट्रयं विन्वयमान्त्यशक्राः । सीलिङ्गतारा; भरवणे- 
्दमूकुतारा न पुसः पुरुषाः परे स्युः ॥। ७ ॥ वृरस्पति---ङुरीरं मिथुनं कन्याः 
दित्वा शेपा; शरुमावहाः \ अनुक्तमपि राज्ञो तु शुभं स्याच्छमवीक्िते.॥ ८ 1 
कन्यायां न पँ सन्ति ञचुमच्षटे युवैऽपि वा॥९॥द्हः-रिक्तां च पवे नवमीं त्यक्त्वा 
पंसवने श्ुभाः॥१०॥वसिष्ठः-अष्टमस्थानगाः स्व नेष्टाः. स्युस्ते शुभावहा; । एवे 
सम्यङ्‌ निरीक्ष्यैव कूयोत्युसयनक्रिया; । ११ ॥ वृदस्पतिः- गुख्शुक्रडुधेन्दूरना 
द्रष्काणदिवर्साशिकाः । तेपागुदयहोरा च पुंसवेऽतिश्चुभादहा ॥ १२ ॥.कार- 
काया-तुतीये गभसंस्कारो मासि पंसयनं भवेत्‌ । आद्गर्मो न चिङ्ञातस्ततीये 
मासि वै यदि । चतुर्थे मासि कतेन्यमाययगभ स्मृतो विधिः ॥ १३.॥ 
इति पुंसवनम्‌ । 


अथ सीमन्तोन्नयनम्‌ ॥ 
नारदः चतुर्थे मासि पष्ठ बाऽष्यषएमे चा, तदीश्वरे । बरोपपने द॑पत्योधन्द्र-- 
 तारयरान्विते ॥ ९ ॥ काप्णोनिनिः-मभेलम्भनमारभ्य यावता भसवस्तदा. }. 
सीमन्तोन्नयन कुयौच्छङ्स्य वचनं यथा ॥ २ ॥ मासश्वाच. सौरसावनयोरन्य- 
तसो श्यते । काठविधने-चतुथप्ठाएटममासमानि सीरेण ग्भ भथमं विपेयम्‌ | 
सीमन्तकमं द्विजमामिनीनां माेऽष्मे पिष्णुवछि च कुर्यात्‌ ।॥२॥.वसिष्ठः- चतुर्थ 
सायने मासि षष्ठे वाप्यथवाऽष्मे ॥ ४ ॥ नारदः-अरिक्तापवेदिदसे कुजजीवा- 
कवासरे 1 ती्णमिश्रौग्रव्जयेपु परमे पनवांशके 1 ५] शुद्धेश्टमे जन्म- 
लम्नात्तयोरत्रे न नैधने । शुभग्रहयुते दषे पापखेटयुतेक्षिते ॥ ,६ ॥ पथिक 
चतुभिवा 2न्द्रील्यपूनकेः । सीणां तु भयमे गभ सीमन्तोन्नयनं शुभम्‌ ।॥७॥ 
कारिकाय।-पुनक्षतरे सिते पक्षे त्वन्वाधानादि पूववत्‌ 1 प॑नक्षत्नाणि चैतानि तिष्यो 
हस्तः पुनवेसुः ॥ ८ ॥ अभिजित्पोष्टपाच्यव द्यन॒राधाश्वयुक्‌ तथा । ऋक्षस्य 
मध्यमे पाद्ये कर्मेदमिप्यतते ॥ ९ ॥ नारदः-सुभग्रदेषु धीधरमकेनेष्वरिमवशचिपु । 
पापेषु सत्सु चन्द्रऽन्त्यनिधनाद्यरिवा्भते ॥ १० ॥ कूग्रदाणामेकोऽपि रम्राद- 
न्त्यात्मनाए्टगः । सीमान्तिना वा तद्रभं वली दन्ति न संशयः ॥ ११ ॥ दिः 


# भ्टोक्दवं सपपु्तक्येनास्ति। 


[ने 


९ प, शिवि । २ ल. शपङृद्धिनपू? 


उयोतिनिवन्धः । १११ 
"टप्रद्षएटपरोदीकशः केनदरगः शुभवीक्षितिः 1 यद्यदएमभस्पोकतं दोपमारु व्यपो- 
हति ॥ १२ ॥ विष्ठः-~मासे माते मास्पादिप्रहाणां श्रानित ` युरयाच्छानि- 
वाक्येपैथ । हेमिदोनैः स्तनार्ना च वाक्यग्भं सम्यगूरक्षयेतयुबकामी ॥१२॥ 
दीपिकया --चतु्थच्पयन्ते मासि पुनामभे सकृद्‌ 1 सीमन्तोन्नयनं सीरा 
गरैस्य प्रतिगभेशम्‌ ॥ १४ ॥ दरोतः--सकृत्संसछृतसेस्काराः सीमन्तेन द्वियैः 
लियः 1 यं यं गरथं सूयन्ते स सवैः संस्छृतो मेत्‌ ॥ १५॥ 

इति सीमन्वो्नयनम्‌ 1 


अथ नातकमं } 


तस्मिश्वन्पषतेऽये सूतकान्तेऽ्थवा रिदोः । जात्म च कर्तव्ये पितुपूज- 
सपूर्ैकम्‌ ॥१॥ वसिष्ठः संतप्य देवान्पितृदरिनांश सुपरणेगोभूतिरघान्यवसः। 
गुडाज्यरोप्यैरयनैय होमे र्ो्चमन्म्रः सह जातकमे ॥ २ ॥ अतीतवार्याण्य- 
सिखानि तानि कायोणि सौम्यायने दिनेश । तिते शुर वाऽप्यथ दह्यमाने 
तदुक्तप्वाङ्क्रिनेऽप्यखण्डे ॥ ३ | प्िगरधरधुवमिग्रहमीदगे प्रयमेऽदहि वा। 
केन्र गुतै भगो कार्यं जातक सनातनम्‌ ॥ ४ ।} चतिष्ट---जातमात्रकुमारस्य 
सुखमस्यापेलोकयेद्‌ । पिता ऋणाष्टपुच्येत पुत्रस्य मुखद्ीनात्‌ ॥ ५॥ जति 
सतर पिः स्नानं सचरं च विधीयते ॥|६॥ तच्च शीतोदकेन फायम्‌। नाबाठिः- 
कुःयमेपित्तिकंः स्नानं इीताद्धिः काम्यमेव च ॥ ७॥ पतद्रात्रावपि फायैम्‌ | 
चसिष्ठः--पुत्रजन्मनि यते च तया सेक्रमणे खेः। राहोश्च दशने स्नानं 
अद्स्तं नान्यथा निदि ॥ ८ 1 सूतके च सगपन्ने पुत्रजन्म यदा भवेत्‌| 
वर्तुस्तात्ताल्की शद्धः पूर्वादौचेन शुध्यति 1९] वसिष्टः--श्ुत्वा जातत पित्ता 
सुत्रं सरलं स्मानमाचत्‌ । उत्तरामिमृखो भूत्वा नद्यां वा देषलातफे 
॥ १० 1} रतावुदकादिगपनाश्रचमै पिरेपमाह सराल्पायनः-दिवा यदाहृतं तोयं 
कृत्वा स्वणेपुतं तु तत्‌ । रातिस्नाने ठ संम्राप्ने स्नायादनटस॑निधौ ॥ १९१ ॥ 

इति जातकमं । 


४४ 
अथ नामकम | 
नादः-सूतसान्ते नामकम॑विधेयं ्कल्योचितम्‌ 1 माम पूरव प्रशस्तं 
स्यान्पङ्धन्टः सृषमाक्षरः ॥ १ ॥ व्यास नापपेयं दघ्रम्यां तु कनिदिच्टन्ति 
सूरयः | द्रादुश्यापरष्ुग्न्पे तु मामे पूरणे तथा फुं ॥२॥ अषरदशेऽदनि तया 


११२ भ्रीरिवराजविनिमितो- 


वदन्त्यन्ये मनीषिणः ॥२॥ वृदष्पतिः-द्वादे दिवसे याऽपि जन्मतो दिवसे श्रमे । 
पोढशे विंशतौ चैव द्वाविंशे बणतः कमात्‌ ॥ २ ॥ प्रप्तकाठेऽपि विशेषमाह 
गमैः-~-व्यतीपाति च संक्रान्तं ग्रहणे वधतावपि } श्राद्धं विना शुभ नैव पराप्न 
काङेऽपि मानवः ॥ ४ ॥ अमासंक्रान्तिविष्टथादौ भाप्काटेऽपि नाऽऽचरेत्‌ ॥ ५॥ 
अत्राहनीति दिवसविधाने नामकमोणि गुरुञुक्रयोधूढता नास्ति } बृदतिः- 
यस्यां क्रियायां सर्वोक्तः काटो मासेदिनेरपि । तस्या न दौपो मूढत्वं वक्रं बा 
( मोदं वा वक्रत्वं ) जीवशुक्रयोः ॥ ६ ॥ पूवाः श्रेष्ठ इत्युक्तो मध्याह्य 
मध्यमः स्मृतः । अपरालं च राधि च बजेयेन्नामकर्मणि ॥ ७ ॥ नारदः-देश्- 
कारोपघातावरैः कालातिक्रमणं यादि } अनस्तगे मृगावी्ये तत्कार्यं चोत्तरायणे 
1 < ॥ चरस्थिरमृदुक्षिप्रनक्षतरे शुभवासरे । चन्द्रतारावरोपेते दिवसेऽपि रिशो 
पितुः } ९ ॥ नसिहि-सायाहे दष्टयोगे च शनिभूमिजवारयोः । रिक्ता पवां 
षमी विष्टिः किस्तुप्नं च बिरेपतः ॥ १० ॥ एतदोपिधते कारे राज्ावपि न 
कारयेत्‌ ! दद्रा पूणिमां नवमीं हित्वा शेपा शुभावहाः ॥ ११ ॥ श्कुन्यादीनि 
विष्टिं च नामकमौगि चजेयेत्‌ | शुभनक्षत्रयोगेपु शुभेषु शुभमीरितम्‌ ॥ १२॥ 
वहस्पतिः-श्रभवारे च पट्वरगे भानां नामरसंपदे । राशयश्च स्थिराः श्रेष्ठा दिस्व- 
भावाः शयतः ॥ १२ ॥ नृतिद.~- टग्रादययाष्मे सरे न शुम्‌१ नामकणि । 
कनद्रत्िकोणगा; सोम्या व्यये स्व त्वशोभना; ॥ १४ ॥ शुभलमरे शुभांशे च 
नेथने शुद्धिसंयुते । ठम्ने त्वनेधने सोम्येः संयुते वा निरीक्षिते ॥ १५ ॥ संम्ह- 
कारः देवाखयगनाश्वानां वृक्षाणां वापीकूपयोः । सर्वोपकरणानां च चिदहानां 
योपितां नृणाम्‌ ॥ ५६ 1! काव्यादीनां कवीनां च पश्वादीनां विक्षेपतः । रान- 
भसाद संज्ञानां नामकम विशिष्यते ।॥१७॥ ग्ः-मासनाम गुरोनीम दाद्वालस्य 
व पिता 1 कृष्णोऽनन्तोऽच्युतशचक्री वङुण्ठोऽथ जनादन; 11१८॥ उपेन्द्रो यज्षपुरूषो 
यासुदेयस्तथा दरिः । योगीशः पुण्डरीकाक्षो मासनामान्युक्रमात्‌ ॥ १९ ॥ 
॥ इति नामकम । 
अथ खट्वाराहविधिः । 
बृहष्पतिः--खटारोदस्तु कतन्यो दशमे दवाद्रोऽपि वा | पोडने दिवसे वाऽपि 
द्राविरे दिवसेऽपि बा ॥ १॥ भिष्ये - अभीपुण्यदिवसे चन्दरतारावशान्विते । 
मृदुधुयहषिममे तु माता वा कर्योपितः॥ २ ॥ योगशायिदरं स्मृता भाकरी 


णी 


4 क, अनन्त्य | 


ऽयोति्निवन्धः | ११३ 


भ 


दिन्यसेच्छिशुम्‌ ॥ ३ ॥ फरत्रये वेष्णवैरोदिणीपु दितिद्रये चाऽअनेनकधुरेषु ! 

कुःयाच्छिभूनां नयते तद्दन्दोखनं बे सुखिनो भवन्ति ॥ ४ ॥ %त्रयोद्क्षस्तु 

याया न नक्षत्रविचारणा । अन्यस्पिन्दिष॑से चेत्स्यात्तियंगास्ये परशस्यते ॥५॥ 
इति खष्टरोर्णविधिः | 


अथ ुग्धपानदिपिः। 

देतिदः--एकत्रिशे दिने चेव पयः शङ्खेन पाययेत्‌) अन्नमरादानमक्षत्रे दिष* 
सोदयराशिपुं ॥ १ ॥ नक्षने मात्ति संपुर्ण मातक्षं तु विशेषतः| मासान्ते 
दुग्धपानं स्यात्प॑शात्कारे सुशोभने ॥ २ ॥ उत्तरात्रयदृस्ताथ च्वा्वेष्णववा- 
सवाः । पाप्णाश्िन्यां भया स्वातिवारणादितिजीवमभम्‌ ॥ २ ॥ रोरिण्यन्दव- 
मेतराश्च दुग्धपाने जिः जुभाः । पष्टौ रिक्ताऽ्मी दुशैचञ्यां विष्टिः स्थिराणि 
च ॥ ४ ॥ वज्यास्त्वशरुभयोगाश्च म्ण चान्त्यतनिर्कं विना । अधोमुखानि 
वर्ज्यानि मीनाजादिरहाणि च ॥ ५ ॥ जीवशूकरन्दुसोम्याना बार्वो क्षणाः 
नुभाः । शुभानां राश्चयः श्रेष्ठा - विरेषच्छुमकमेणि ।॥ ६ ॥ आया ११२६ 
्रातगाः; ३ पापा विशेषेण दिशोः शभा 1 पुवीहे चापि मध्याहे कुर्याद्रा 
विवर्जयेद्‌ ॥ ७ ॥ योमिनीराहृसदरादिमुखं चेव विवजेयेत्‌ ॥ ८ ॥ योगिनीट- 
क्षणं तु मरगेवोक्तम्‌ । 

अथं चरयोगिनी । 

इनद्रवायुयपदुरुपारिना वार्दिपश्रवणरक्षसां क्रमात्‌ । अ्याममनुबासरा- 

दितो दिक्च संमति सोगिमी चरा॥ १॥ 
अथ राहृटक्षणम्‌ । 

गुरुभान्वोषैसेसास्यामिन्दी शुक्रे च दक्षिणे । कालराहुः कुजे परत्यगुत्तर 

युधमन्दयोः ॥ १ ॥ 
अथ सुद्रटक्षणम्‌ । 

हरिसोमवदहिराक्षसयमवरुणानिठदराख्येप्येवम्‌ । उदेयादि भ्रमति सदां 

पटटेकारुद्रः मदप्रबरलः ॥ १ ॥ 
शति दुर्ध॑पानप्‌ । 


णनि 


# पयमिद्‌ं पपुस्नरे । 
११. ^वरग्तीषु। २क. प, नन्डोह्तिि 
१५ 


दृष्ट श्रीदियराजयिनिर्मितो- 


4 = क क 
अथ कण्वघाव।पः। 
गमैः--# मासे षठ सक्षम वाऽमेऽपि द्वादशेऽपि वा } कणेवेधं मरशेसन्ति 
पुषटयायुःश्रीवियृद्धये ॥ १ ॥ वृदष्पतिः- जन्मतो दशमे वाऽह द्वादशे चाऽथ 
पोटशे । सक्ते भासि वा कुयादष्टमे मासि वां पुनः ॥ २॥ गः-कंर्तिके पौप- 
मासे वाते वा फालुनेऽपि वा १ कणेवेधं परशंसन्ति शुृपक्ष शुभे दिने ॥३॥ 
अगस्यः-दोध सेध्ययोरमने न इु्यात्कणंयेधनम्‌ । रात्रावपि तथा ग्रे नक्ष 
अतिथिसंधिषु । कणवेधं न पर्वत कुयचेच्ठेदनं भवेत्‌ ॥ ४ ॥ रसिहः-- 
-एकादर्यष्टमीपरवैर्ता वञ्याः श्युभावहाः । रिष्टा तिथयः सवौ; कृष्णे 
चान्त्यधिके विना  ५}) रङन्यादीनि विष्टि च विरीपेण विवजेयेत्‌ ) शुभयोगेपु 
सपु कणवेधः शुभावहः ॥ ६ ॥ कर्णदरयादितिष्षिभमृदुमिर्ञयायगेः शुभः । गुरा 
रग्रेऽय केऽप्याटूरुतरासु श्रुतिव्यधम्‌ ॥ ७) वेध्यौ कणोद्न्तस्य तरिपमेऽ्देऽपि 
वा गविषो । गुकपेशुमे वरे वैत पपोर्जफारणुने ॥ ८ ॥ बृहनारदः--तरृपभे 
मिथुने मीने कुटीरे कन्यकासु च। तुराचारे च कुर्वीति कणयेधं श्ुभर्धये ! ९ ॥ 
मेषश्च मरथेष मध्यमा गुरुचोदितौ । सिवृधिककुम्भाश्च द्धमत्वा्िवजितः 
१ १० ॥ वृदसतिः-मन्दारार्काशवाराः स्युवज्यौः कणेस्य वेपने 1 गुरुशुकरन्दुजे- 
न्दूनां पूज्या वारांशकोदयाः ॥ ११ ॥ वामीशशकरन्दुजवासरेषु शस्तः शिशू 
जामपि कणषेधः 4 वदन्ति तज्ज्ञाः सरवीन्दुभौममन्दे छते धुय्यति कणीयुमम्‌ 
॥ १२ ॥ रन्धारिव्ययगो नेष्टो गुरुः इेपपु शोभनः ] चतुरस्रगतः सौम्यो नेष्टः 
होपेपु शोभनः 1 १३ ॥ सप्ताएटमगतः शुक्रो न शुभोऽन्यत्र शोभन; । चन्द्रो 
द्विनिसुतसरीषु धर्मक्मगतः शुभः ।॥ १४ ॥ निपडायगता; पापाः शुभाः कणस्य 
वेधने \ अ्टमस्थानगाः सवे नाः कणस्य येषने ! कणवेधे न्िखभस्थे चूर 
नेष्ट शभागरुमौ ॥ १५॥ सेग्रद-शिशोरजातदन्तस्य मातुरत्सद्गःसपिंणः । 
सूचको वेधयेत्कणौ सूच्या द्विगुणसूत्रया ॥ १६ ॥ शातकुम्भमयी सूची वेधने 
त शुभभद्‌ । राजती चाऽभ्यसी वाऽपि यथाविभवतः शुमा ॥ १७॥ सुभूमी 
प्राङ्गणे रम्ये शुचौ ठेदेऽम्बरे रवौ । संनिधौ वेषयेत्कणां चखीप॑सोर्यामदषिणी 
11 १८ ॥ जु्ठसूत्रसमायक्तताम्रसूच्याऽथ वेधयेत । वेधात्तृतीये नक्षत्रे क्षारये- 
दुष्णवारिणा 1 १९ ॥ देवरः--कणेरन््रे रचिन्छाया न विशेदग्रजन्मनः } तं 


ध ~ 
# मति प्रे समे वार्यम वादेध्यो कर्ण ददृशे पटे का । प्येनाह पूभमिन सनौ 
नक्षते [ च ] दे तिर्य वजनीये ॥ वपुष्फे । 


क न ~ 


-- --~-*+ ~~~. 


१९ क. ध्ये षुष्दोर्षर। 


“ज्योतिर्निवन्धः } ११५ 


दृष षिख्यं यान्ति पण्याघाथ पुरातनाः ॥ २० ॥ शद्धः-अद््मातरसुपिरी 
पर्णा न्‌ भवतो यदि ! तस्म भाद्धं न दातव्यं यदि चेदाघुरं व्रजेत्‌ ॥ २१॥ 


इति कणवेधिधिः । 


अथं निष्ट्मणम्‌। 


वृ््तिः--अथ निष्मणं नाम गृहाखयमनिगेमः । अटृतायां भियायां 
स्यादायःश्रीनादानं निशोः } कते संपद्धिद्धिः स्यादायुषेधेनमेव च ॥ १॥ 
यमः-तृतीये मासि कमैव्यमहःसूयेस्य दशैनभ्र्‌ ! चतुर्थे मासि कतेवयगमे- 
भद्रस्य दनम्‌ ! टपनिष्करमणं कुर्याचतुे मासि सावने ।\ २॥ संप्र-चलार्य- 
सस्णविष्वकषात्तताऽदिवध््यभाद्दुः ! यत्रमादित्यपुप्या स रोहिणीं च शभा- 
वदाः ॥ ३ ॥ पूपरैपादाः श॒भाः भोक्ता दृष्णेः चान्तयतरिकं विना । र्क्तिष्एठव- 
एमदरंद्ादक्षीथ विवजयेद्‌ ॥ ४ ॥ वज्यास्त्वशुभयोगाः स्ुर्विषिध्‌ शकुनादि 
च । दृषारिमिपा बज्याः स्युस्तथवाधोगुखानि च 1 ५॥ सतां तु वारवगौथ 
शुभदास्तूदयास्तथा 1 चान्द्रं सर्पं बिवर््यं स्यारसर्देऽ्स्ता विनादादाः 1 ६ ॥ 
कन्द्रधिकोणगाः सोम्याः पापाः पष्टाचिामगाः ! उपनिप्करमणे शस्ताः रिशो- 
रायुप्मदधेनाः 1 ७1 कारिकाया-चतुर्ध मासि पुण्य गुडे निष्क्रमणं भवेत्‌ | 
स्नातं खलद्कृत चाभिदते स्वस्त्ययनं शिष्‌ 1} ८ }\ आदाय गेदानिषरम्य 
गच्छेुरदेवताखयम्‌ । अभ्यच्ये देवतां सम्यगाशिपो याचयेदथ | ९ ॥ द्वा 
` भदाक्षिणै भदमानयन्ति त्तः स्वकम्‌ । मानृसवसूगरं यत्वा माहुलदे गहं नयेत्‌ ॥१०॥ 

तदाशीयेचमायः स्यादीथोयुरमिनन्दितः } जयन्तस्य मतेनायं छिखितः शिग्र 
निष्कमः ॥ ११॥ 


[ब 


इति निकरमणम्‌ ! 


अथ प्रम्युपवेशनम्‌ । 
पमदरणे--पन्मे च तया मासि भू तमुपवेगयद्‌ । ततर सर्गरदाः भसत 
भामोऽप्यत्र विरोयतः॥ १ ॥ तिथि विव्रजयेद्िक्तां दस्तान्यागुणु मामिनि।उत्त- 
रात्नितयं सौम्यं पुप्यक्तं शब्र दतम्‌ ॥ २॥ माजापत्यं च श्स्तश्च ्रस्तपाधिन- 
मित्रभम्‌ । वराहं पूमयेदेदं पृथिवीं च तया द्विनः ॥ ३ ॥ पूजनं पर्ववत्छेला 
गुरुदेवद्विजन्मनाम्‌ । भूभागमुपलिप्याय तद कृन्या तु मण्डनम्‌ । शदुपुण्याद- 


११६ श्रीथिवराजविनिमितो- 


शब्देन भूमौ तमुपवेशयेत्‌ ॥ ४ ॥ तत्र मन््ः-रकषनं वसुभे दधि सदा समेगतं 


शुभे । आयुष्प्रमाणं सकं निक्षिपसर हरिभिये ॥ ५॥ 
दति भूम्युपेदनम्‌ ! 
अथ जीविकाप्रीक्षणम्‌ ! 
मटर्तचिन्तामणौ-- तस्मिन्काले स्थापयेत्तत्पुरस्तादरखं शद पुस्तकं ठकेखनीयम्‌ } 


५2 अ 4 


सवर्णं सेप्यं यच गृलाति वास्तराजीवैस्तस्य एत्तिः मदिष्टा ॥ १ ॥ 
अयथासधारानम्‌ । 


नारदः--पषठे मास्यष्टमे बाऽपि पुंसां स्रीणां त पञ्चमे ! सप्तमे मासि वा कर्थं 
नवानेभाशनं शुभ९॥ १॥ रिक्तादिनत्यं नन्दां द्रादशीपषटमीममाम्‌। त्यक्त्वाऽन्य- 
तिथयः श्रेष्ठा; भाने शुभवासरे ॥ २॥ विधिरने-वाखान्नमोजनविधा गुरशुकर- 
मोव्यं मासप्रयुक्तमशचुभं त्वधिमासदोपः } नास्त्येव सावनविधाविदह मासि पटे 
युग्मे च मासि परतः शुभचन्द्रपक्षे ॥ ३ ॥ नाददः---चरस्थिरमृदुक्षिमनक्षत्रेषु न 
नेघने 1 दक्मे शुदधिसंयुक्ते शभल्मरे शुभांशके ॥ ४ ॥ ययोतिर्विबरणे--जन्मकषै 
शर्य विचाक्कर्मष चापि सोख्यञ्रत्‌ ) आधानक्ष च वाखानां भोजनं रोग- 
ना्रनम्‌ ॥ ५ ॥ विधिरने--अन्पाशनकार्ये तु जन्ममं रयुदं भवेत्‌ । शुभं 
करक्षेमाधाने विवाहे चाच्मोजने ॥ & ॥ वसिष्ट--चौटान्नभक्तौ बतवन्धने च 
राज्ञोऽभिपेके खलु जन्मधिष्ण्यम्‌ ! शुभं त्वनिष्टं सततं विवाहसीमन्तयाज्ादिपु 
गङगन्टेपु ॥ ७ ॥ वृद्धनारदः-वुधश्रगुरूणां तु वारा वाखान्रभोजने । चन्द्रां 
पररसन्ति इृष्णे चल्त्यघ्रैकं विना ॥ ८ ॥ पिष्टान्युग्नीवनिशाकराभ्यां सुक्रेण्‌ 
वाग्मी रविणा दरिद्री । जेन रोगी शक्चिनेन भोगी प्षीणायुरादित्यसुतेऽदवि 
कुयौत्‌ ॥ ९ ॥ अकोद्धगरकमन्दानां वाराधापि शुभपदाः । यदा वारापिपस्ति- 
हत्स्वोचमिव्रग्रदे तदा ॥ १० ॥ गुरुणा वलिना वाऽपि वीक्षितश्च वलानि | 
जीवसाम्यसितानां तु द्रेप्काणदिवसांशकाः ॥ ११ ॥ वालान्नपादमे शस्ता न 
चन्दरारौर्कनासृजाम्‌ 1 १२ ॥ मदनमदाणवे-मःनकुन्भास्तुला कन्या सिहकर्कि- 
मृगा यमः 1 पता रायः दस्ता न मेपन्चपव्र्िकाः ॥ १३ ॥ नाखः- प्वादि 
साम्यखेटेन संयुक्ते वीक्षितेऽथया । त्रिषष्टटाभगेः क्रः केन्दरधीधीः पः 
॥ १४॥ अन्त्यारिनिधनस्थन चन्द्रेण भादानं श्युभम्‌ । अन्नमाद्यनं रग्रस्ये क्षीगे- 
न्दा वा स्वनीचगे। नित्ये भोवतुथ दारि रिष्फपष्ठाएगेऽपि वा ॥ १५ श्रीपतिः- 


१ स.प. मोकदुग) 


"ज्योतिानवन्धः } ११७ 


रयौ रुर कुष्ठी धरणितनये पित्तगदभाक्‌ शनौ वातव्याधिः कुदशकषिनि भिक्षा 

टनकरः । बुधे ज्ञानी भोगी ष्ुशनसि चिरायुः सुरयुरो विधो पूर्णे यज्वा भवति 

च नरः सत्रदे दह्‌ ॥ १६ ॥ कण्टकान्त्यानिधनत्रिकेणगास्तत्फर ददति यत्त- 

नामी । षष्ठ इन्दुरशुभस्तयाऽटमः ऊन्द्ररोणगतसोरिरनहत्‌ ॥ १७ ॥ 
इत्यन्षमाश्ननम्‌ } 


जा 


अथ चुडाक्रणषर्‌ 


नारदः-पञचमे चा ततीयेऽब्दे स्वकुलाचारतोऽपि वा} बालान जन्मतः कार्यं 
चीटमावत्सरत्रयात्‌ ॥ १ ॥ मथादिपश्चके चौरं हित्वा क्षीणविधुं मधुम्‌ । करूर- 
वारं निर्शं रिता परीं संध्या च जन्ममम्‌ ॥ २॥ पड्गुरशिष्यः-आावेऽन्दे कुर्ैते 
केवित्पश्वमेऽन्ये, द्वितीयके । उपनीत्या सर्वेति षिकल्पाः फुखधमतः ॥ ३ ॥ 
जवरः -- तुतीये पश्वमेऽ्दे वा चाटकमे भशेस्यते । प्रावा सम सक्षम वा सदो 
पनयनमेन च ॥ ४ ॥ वृद्धनारदः-जन्मतस्तु त्तीयेऽ्दे प्रेएमिच्छन्ति पण्डिताः 
पश्चमे सक्षम वपँ जन्मतो मध्यमं भवेद्‌ । यधमं गर्भतः स्याद्वा दशमेकादशेऽपि 
बा} ५॥ नारदः-सौम्यायने नास्तगयोरसुरासुरमन्त्िणोः । अपर्वरिक्ताति- 
धिषु शुकरज्यत्नन्ुवासरे ॥ ६ ॥ बृस्पतिः-सोपवार; सिते पक्षे कृप्णपक्षेऽत्तिग- 
हितः } वुधवारः युमः परोक्तः पापग्रहयुते बुपरे ॥ ७ ॥ पापग्रहाणां बारादू 
विप्राणां ह ज्ुमो रविः । क्षत्रियाणां प्षमासुनूर्धिट्ञुदराणां इनिः शुभः ॥ ८ ॥ 
नारदः ~ दस्रादितीज्यचन्दरन्द्रपुपमानि श्मान्यतः । चारकमणि दस्तक्षाच्चीणि 
त्रीणि च विष्णुभात्‌ ॥ ९ ॥ श्रीपतिः-पर्कृत्तिकः पश्चमयच्चिमनो चाद्या- 
एको यश्वतु्तस्थ । क्षीरी स वथ चतुराननोऽपि न प्राणितीति मक्टः 
प्रवादः । १० ॥ बदस्तिः-संपटि नममे मत्रे साधके भेऽतिपिज्मे । चकमे 
स्तं स्याच्खयमर्नश्चगते विधो ॥ ११ ॥ आद्ंश्ञो विपदि त्याज्यः मत्यरे 
चरमोऽ्यफः ) पधे स्याभ्यस्मृतीर्या्यः; शेपा अपि शोभनाः ॥ १२॥ 
नारदः-अषमे शद्धिसयक्ते जभटग्रे चमांपके । न नधने मे रीताशां पष्ठाण्न्त्य- 
६ । ८1१२ } विचर्जिते }) १३ ॥ पन २ त्रिकोण ९।५ वेन्दरस्थः १।४। 
७} १० शुभैरूयायार ३। ११ । ६ गः परः । चखान्नमादाने शस्ताः 
सौम्या रन्धन्ययोपगाः ॥ १४ ॥ वसिष्ट रपभश्र बटर यमकन्यातुखा- 
धराः । मङरश्षव मीनश्च क्ुरकमेणि वनिताः ॥ १५ ॥ मेषे दुःख मृगद्रे च 


१९. बेन््ेषु ख 


११८ श्रीक्षिवरजविनिमिते- 


युधिके व्यसनं महत्‌ ¡ राजवाधा च धनुपि शुभयुक्ते न दुप्याति ॥ १६॥ विभ- 
पस्तु जलर्थोरः प्यते मरणान्वितः । क्षारी मर्त्यो घटे स्परे शरुमयुक्ते भव~ 
स्यते ॥ १७ ॥ गर्मः-- आत्पराद्युदये पष दददे गिधने तथा । दच्क्ेत्रे च 
मीने च क्षीरं नव च कारयेत्‌ ॥ १८ ॥ ब्रहस्पतिः--अषएमस्था अरहा; सर्वे नेष्टाः 
इक्रविवजिताः । शुक्रस्तु निथने क्षीरे सवसंपसदः शिशोः ॥ १९॥ अषटमप्र- 
रस्यापवादः । बृदस्तिः- शादएटपणकीशः केद्रगः चुभवीक्षितः । यस्वाप्यषएम- 
गस्यो्तं दोपमाशु व्यपति ॥ २० ॥ स्वश्णः स्वोचगो वाऽपि स्वक्षेत्रोपचय्‌- 
सेगः । अष्टमस्यानदोपोऽयं षिनदयति न संशयः ॥ २९१ ॥ ग्रदनरदः-- 
खग्राए्मेशयोरमेत्ये ररे परसय ! अस्तो निधने वा निधनेऽपि श्रमो 
ग्रहः ॥ २२ ॥ बसिः- जामित्र भास्करे क्षीरे मृत्युः स्याद्धूमिजे तथा । शुक्रे 
सोख्यविनाशः स्यान्मन्दमाग्यं शनधररे )} २३ ॥ चिकोणकण्टके वाऽपि सत्क 
भेनिरते विधौ । गुरुबौऽतिवलः भोक्तः क्षौरयोगः शुभावदः ॥ २४ ॥ ल्पे 
म्दुगिगौ द्रौ दरौ भावनाययुतेकषिते 1 भवेत्कथिसश्रषटः स्याच्चूदायोगोऽयमु- 
तमः ।। २५ ॥ मीने शुक्रे च लप्स्ये भवे भानो चतुष्टये । गुरा यातेऽथवा 
योगः शुभदः घुरकममणि ॥ २६॥ यमे किणि सिंहे च सहिते मृगुजे वृधे ।भानौ 
भवे व्यये चापि योगः क्षीरे च्ुमावहः॥ २७॥ भवन्ययोदये भानुषुषगुक्ा यदप 
स्थिताः । चदे शुभांशके वेन्द्र चूडायोगः शमावहः ॥ २८ ॥ अनिषएटस्थानगो 
यः स्यादूग्रहो ररक्षवीक्षितः। गुरुणा बलिना दृष्टो यदीषटस्थानगो भचेत्‌ ।\२९]\ 
मार -अभ्यक्ते संध्ययोनन्ते निशि भोक्तुमेवाऽऽै ] नो्कटे भूषिते नेव 
याने न नवमेऽहि च ॥ ३० ॥ क्षौरकमे मदीशानां पश्चमे पञ्चमेऽदनि ! कतैव्यं 
कषौरनक्षरऽप्यथवाऽस्ोदयेष्टदम्‌ ॥ ३१ ॥ तरपविग्ाह्ञया यहे मरणे बन्धमोक्षणे ॥ 
एदरदेऽखिर्वारकषतिधिप ष्ौरमिष्टदम्‌ प ३२7 
दति चूडाकरण ! 
थ्‌ च, क 
अथ चोलनिपेधः 1 
पष्टऽ्दे पोडदो वरं विवाहाब्दे तथेव च । अन्तवेत्नयां तु जायायां नेष्यते 
केशवापनम्‌ | १ ॥ चूढाफमे न कतैव्यं यस्य माताऽंस्त रार्विणी । करोति 
यदि मूढात्मा तदा गर्भस्य नाशनम्‌ ॥ २ ॥ परश माता कुमारमादाये- 
त्युक्तं कात्यायनादिभिः; 1 सा चे्रदि सगा स्यात्तदा चौरं न कारयेत्‌ ।३॥ 
गग. उन्तफारातिक्रमे च जनित्री यस्य रभिणी } ऊर्वं मासात्पश्चमतश्चलं 


- , ज्योतिन्षिन्धः | ११९ 


दाये व्रते तथा} ४) पुत्रचूहामणो माता यदि सा गभिंणी मवेत्‌ । शसेण 
भृत्युमामोति तस्माःक्षोरं विवजयेत्‌ ॥ ५॥ नारदः-सूनोमौतरि गमिण्यां चूडा- 
फमे ज कारयेत्‌ ! पथन्दाल्मागये्व तु गमिण्यामपि कारयेत्‌ ॥ ६ ॥ 
दि गर्भविपत्तिः स्याच्छिलोवो मरणं भवेत्‌] सहोपनीत्या कुयाच्च तदा दोपो न 
वियते ॥ ७ ॥ मेधातिधिः-- चौ च यतवन्धे च विवि यज्तफममणि । भायां 
रजस्वला यस्य प्रायस्तस्य न शोभनम्‌ ॥ ८ ॥ वधूषरान्यतरयोजननी चेद्र- 
जस्वला । तस्याः शुद्धा परे कार्यं माङ्गल्यं गुरुरव्रषीत्‌ ॥ ९ ॥ मतस्मृतौ-- 
उद्वाहयतचूडासु माता यादे रजस्वला । तदा न मदकलं कार्यं शुद्धौ कार्यं शमे 
च्छुभिः | १० ॥ समः-यस्योद्राहादिमाद्धरस्यं माता त्तस्य रजस्वखा } तदा न 
तलकतैव्यमायुःक्षयकरं यत्तः ॥ ११ ॥ बृहसतिः-वंधन्यं च विवाहे स्या्- 
खसं व्रतयन्धने । चूडायां च रिशोर््ुर्िघ्नं या्रापमेशयोः ॥ १२ ॥ रजस्वला- 
पिपयमेतत्‌ } कारिकानिव्न्ये-सूतिकोदक्ययोः शद्धय ग ददयद्धेमपूर्विकाम्‌ । 
मप्ते कमणि शुद्धा स्यादितरस्मिनन शुध्यति ॥ १३ ॥ अलाभे समरहूतेस्य रजो- 
दोपे तु संस्थिते | भियं संपूज्य तत्कुयौदूवृतरहत्पामयंकरीम्‌ ॥ १४ ॥ ईं 
मापमितां प श्रीसूक्तविधिनाऽचेयेत्‌ । म्यच पायसं हुताऽभिपिच्य शुभ- 
माचरेत्‌ ॥ १५ ॥ मर्मः-न गुरौ सिदरारिस्ये सिर्हाशकगत्तेऽपि बा 1 ्षौरकप 
अकुत विवाह -यहेकमे वा ॥ १६ ॥ नमेदोचरदेशस्ये सिंहस्थे देवमन्त्िणि । 
शुभकमं न इुर्वीत निषेधो नास्ति दक्षिणे ॥ १७॥ 
इति चीखनिपेधः | 
(स 
अथ प्षरानर्पप्‌ः ] 
उदन्यतोऽम्भसि स्नानं नखकेशनिश्न्तनम्‌ । नान्तर्वल्याः पतिः कुर्याद- 
अजो भवेति ध्रुवम्‌ ॥ १ ॥ स्मृयन्तर-सिन्धुस्नानं द्रुभच्छेदं वपनं म्ेतवाहनेमू । 
विदेशगमनं चैव न कर्याद्रभिणीपतिः॥ २ ॥ क्षौरं नैमित्तिकं कु्यानिपेधे 
सत्यपि ध्रवम्‌ । पित्रीः प्रेतविधानं च दोषस्तत्र न विद्यते ॥ २ ॥ गङ्गायां 
भास्करसेते मातापित्रोमतेऽदान । आधाने सोमपाने च पटु क्षौरं तिघी- 
यते! ४ ॥ पञ्चाशद्धायनापूर्व क्षौरं नेमित्तिकं विना । न कुयौत्तत्टूर््यं तु 
स्वेच्छया यन चरेत्‌ ॥ ५ ॥ मण्डनस्य ॒निपेेऽपि कनेच्यं च विधौयते । 
छेदनं हपदा वाऽपि न क्षुरेण कदाचन ॥ € ॥ राजा योगी पुरन्ध्री च माता- 


[1 


ब. प. मननं न्‌ कु 


१२० भरीरिषराजविनिर्मितो- 


पित्नोथ जीवतोः ) पण्डने सवेतीयपु न कुयोहुविणीपतिः ।॥ ७ ॥ अन्तवेर्यां 
तु जायायां तीय क्षौरं न कारयेत्‌ । परेतवाहादिकं चेव सीमन्तोन्नयनादनु ॥८॥ 
व॒हस्पतिः-राजकार्ये नियुक्तानां नराणां भूपसेषिनाम्‌ । दमश्रलोमनखच्छदे 
नास्ति कार्पिशोधनम्‌ ॥ ९ ॥ 

इति क्षौरनिपेषः | 

अथाक्षरारम्भविपिः । 
भ्राधरीये-उद्ग्गते भास्वति पश्वमेऽब्दे माप्नेऽक्षरस्वीकरणं शिशूनाम्‌ । सर 

स्वतीं चिश्चविनायकं च गुदोदनाव्ैरमिपूज्य कयात्‌ ॥ १ ॥ विधिर्ने-षालस्यं 
पश्चमे वर भाकषे भानौ मगादिके । आरभेताक्षरविर्ि इभे काले यथोदिते 
॥ २ ॥ वृहस्पतिः-दवितीयनन्मतः पूव॑मारमेताक्षरन्मुधीः ॥२॥ नृिहः-अक्षरस्वी- 
कृतिः भोक्ता भापने पश्चमहययने ! उत्तरायणगे सूर्ये कुम्भमासं षिषजेयेत्‌ ॥४॥ 
निश्वामित्रः-भर् तु पश्चमे वपे त्वसुपते च जनादंने । विद्यारम्भस्तु कतेव्यो 
यथोक्तविधिवासरे 1 ५ \॥ आपादन्मदरादशयां शयनं करुते दरिः 1 निद्रा 
त्यजति कार्विक्यां तयोः संपूज्यते हरिः ॥ £ ॥ हस्तादित्यसमीरमिन्नपुरुजि- 
र्पीप्णाश्विचित्रायुतेष्वारावर्थशदिनोद यादिरदिते चांशस्थिते चोभये । पक्षे पुणं- 
नि्चाकरे प्रतिपदं रिक्तां विदायाएमीं पष्ठीमषएटमञ्चद्धभानि मवने मोक्ताक्षर- 
स्वीङरतिः ॥ ७ ॥ 

इत्यक्षरारम्भविधिः । 


[ह्‌ 1 


अथाहूकुरारपणम्‌। 

नारदः-करव्यं मद्गरेप्वादौ मङ्गरायाद्कुरापणम्‌ 1 नवमे सप्तमे वाऽपि 
पश्चमे दिवसेऽपि वा ॥ १॥ तीये यीजनक्षत्े शुभवारे श्ुमोदये । सम्यग्‌- 
गृहाण्यलंकृस्य वितानध्वजतोरणेः ॥ २ ॥ आक्षिषो वाचनं कु्यासपुण्यं पुण्या- 
ज नादिभिः । सदह वादित्ननृत्यायैगत्वा पागुत्तरां दिशम्‌ ॥ २ ॥ तत्र मृत्सि- 
कतां छक्णां गृहीत्वा पुनरागतः । मन्मयेष्वय वा वेणवेषु पात्रेषु पूरयेत्‌ । 
अनेकवीजसंयुक्तं तोयपुप्पोपशोभितम्‌ ॥ ४ ॥ 

इत्यङ्कुरा्पणम्‌ । 


[मे 


९ स. व. “च्युतैः | 


 उयोतिरमिवन्धः १२१ 


अथोपनयनम्‌ । 


अयोपनयनं व्ये द्विलानां बभकाट्कषिणाम्‌ । त्यजेत्तत्र महादोषंस्त्यास्य- 
भकरणोदितान्‌ \। १ ॥ उ्योतिविंदुक्तसमये कुपारमुखदश्॑नम्‌ । तन्ृपनयसं 
धाहुयाकिकास्तस्वदेविनः ॥ २ ॥ जात्धिकारास्जन्मादावषटमेऽ्दे भवेोदेदम्‌ । 
एुपरापिकृतेशापि न सीणामिदमुच्यते ॥ ३ ॥ वेवार्ि विधिः श्वीणामौ- 
पनायनिकः स्मृतः ] पतिसेवा गुरो पासो गहस्थाश्निपरिक्रिया ॥ ४ ॥ न॑रदः- 
आधानाद्मे वेषं नन्मतो वाऽग्रनन्मनाम्‌ । रा्नमेकादशे मौऽजीवन्धनं प्रादे 
विशाम्‌ ॥ ५॥ सनाऽऽचायैः स्पृतिर्येणाऽऽह-गभीएेऽएमे वाऽव्दे पश्चमे 
सपभऽपि वा | द्विजत्वं भाप्ुयाद्धिमो क्प त्वेकादश नूपः] वेदय ददश कध 
विप्राणां पोडश्ञावधि ॥ ६ ॥ यस्मिन्व गर्यो रसा शेते स गभं इति हरदत्तः । 
गर्भसहचेरितो गभ॑शब्देनोच्यत इति भारूधिः । सोऽषटमो "यस्येति वहुव्रीहिः । 
पष्ठीसमासस्य पुरणप्रत्ययान्तेन निपिधात्‌ । जन्मतः पशमे वर्पे वेदृशात्वि- 
शारदः } उपनीतो यतः श्रीमान्कार्यं त्रोपनायनम्‌ ॥ ७ ॥ > संग्रद- 
परह्यवर्चसमोजश विच्याऽप्यः श्रीशः सखम्‌ । षिप्रादेरपमीतस्य पश्चमादब्दतः 
फलम्‌ } ८ ॥ नृपजातिजिना १६1 १८ । २४ ब्दृन्तं नात्िकारस्तततः 
प्रम्‌ । पातित्यं स्यादग्रनदेव्रस्यस्तोमो विशोधनम्‌ ॥ ९॥ अग्रजा बाहुना 
चैदयाः स्वावधेरूध्यमब्दतः । अछरतोपनयाः सरवे वृषला इव ते स्मृताः ॥ १०॥ 
नार्दः--वालस्य वलदीमोऽपि शान्त्या जीवो वल्मदेः | यथोक्तयत्सरे काये- 
मसुक्ते नोषनायनम्‌ ॥ ११ ॥ वदस्पतिः-्रपचापकरुरीरस्थो जीवोऽष्यश्चममो- 
चरः । अतिशशोभनतां दग्राद्विवाह्येपनयादिषु ॥ १२ ॥ घते जन्मत्रिखारिभ्थो 
जीकोऽीकोऽनेनात्सफ्‌ » उपोप सशषन्यवस्यी' प्विणर्केपर १३ 
अङ्मेऽन्दे ग्रहः सवे छभगोचरगा अपि । कान्तिमावाच्छमं नेव यान्त्यब्द्‌ः 
काटमृत्युवत्‌ ॥ १४ ॥ तस्मादुग्रहेभ्यः कारत्वाद्वङी संवत्सरः स्मृतः । 
द्रान्तग्हाणां कर्तव्या न तु संवत्सरस्य सा ॥ १५1 संग्रहे- त्रतकारे तु 
संमा यस्य शरुद्धिनं छभ्यते । कृत्वाऽ्चौ शक्तितः पश्ाद्विषेयं मा्ञिवन्धनम्‌ 
॥ १६ ॥ श्ुद्धर्म॒विचते यस्य वप भातैऽ्मे यदि । चैत्रे मीनगते मानी 


* चपुस्दकं इद्मपिकष्‌ ! दिष्णु"-ठे तु धनकामस्य वि्याकामस्य प्प्तमे १ अष्टमे घर्वकामश्य 
नवमे काम्तिपिच्छतः 1 मनुः-जह्यवषेप्कामस्य कार्यं विस्य पच्च । सप्तमे चाष्टमे वर्पे नवमे 
दृश्चमे तथा । एकादशे दादर षा युपनेया दविजातयः । बह्मवचै्मावुरष्ं तेजोपाचं तयेन्धियम्‌ । 
परून्कमयमाना वै प्राप्नुवन्ति यथाक्तमप्‌ 1 

१६ 


२२ '्रीशिवरानविनिमितो- 


तस्योपनयनं शुभम्‌ ॥ १७ ॥ जन्मभादृषटगो सिषे नीचे वा रईत्रूभे 
गुरौ । मोञ्जीबन्धेः श्रुभः पोक्तथत्रे मीनगते रवौ ॥ १८ ॥ ईरिनीचारि 
भागेऽपि बतोद्रादादि मङ्ख । न निषिद्धं यदि स्वोचे स्वभे वां 
संस्थितो गुरुः ॥ १९ ॥ गोचरेऽपि सुराचायो वेदवर्णेश्वरोऽथंवा 1 अश्रुभोऽपि 
शुभो -हेयो यदि स्वोच्चे समे स्थितः ॥ २० ॥ मुर्यक्मलस्त॒ वखवान््ते 
-गोचरशुद्धितः । यतो निषिद्धवपेस्य शान्तिनो द्यते कयित्‌ ॥ २१ ॥ 
मीनस्थे पद्ि्नीषभित्रे नीचेऽरिभे च वाक्पतां ! तरतादिषु निरोधः स्याष्रिन्ध्यस्यो 
त्तरवासिनाम्‌ ॥ २२ ॥ नारदः-द्श्यमाने गुरो शुके शाखेशे चोत्तरायणे । 


वेदानामधिपा जीवशुक्रमोमवुधाः कमात्‌ 4 २३ ॥ शरदय्रीषभवसन्तेपु श्युतक- 
मान्त द्विजन्मनाम्‌ । मुख्यं साधारणं तेषां तपोमासादिपश्वस ॥ २४ ॥ वक्तष्टः- 
वसन्तभरैत्रैशाखौ ्रीप्पः दक्रः शुचिस्तथा । इपोजो च शरत्वन्द्रमासाः भरौतादि- 
कमेणि ।} २५ ॥ नारदः--सकुाचारधमेज्ञो माघमासेऽथ फाल्गुने । विधि- 
श्ा्वाभरत्रे वेदवेदाङ्कपारगः ॥ २६ 1! वैशाखे धनवान्वेदगाखविशाविशारदः 
उपनीतः कलाढधश्च ज्येष्टं विधिविदां वरः ॥ २७ ॥ मगैः-्येषठे मासे 
विशेषेण सेज्येष्ठस्य चैव हि 1 उपनीतस्य च शिद्योजडत्वं मृत्थुरेव चं ॥ २८॥ 
सप्रहकारः--विवदि चोपनयने जन्ममासं विवर्जयेत्‌ 1 विशेषपाजन्मपक्षं तु 
वततिष्ठाचैरुदाहतम्‌ ॥ २९ ॥ नारदः-शुक्कपकषे दितीया च तृतीया पश्चमी तथा) 
त्रयोदशी च दकौ सप्तमी त्रतवन्धने ॥३०॥ शरेष्ठा स्वेफादश्ी पष्ठी 
दादश्येतास्तु मध्यमाः । एकां चतुर्थी संत्यक्त्वा ( ऽय ) दृष्णपक्षेऽपि मध्यमाः 
आपव्चम्यस्तु तिथयः पराः स्युरतेनिन्दिताः ॥ ३१ ॥ ग्योतिनेसिहः- 
तसीया पञ्चमी पष्ठी द्वितीया चापि स्षमी । पक्षयोरुभयोश्चैव दिशेपेण सुपू 
भिताः 1) ३२ ॥ धमेकामां सिते पक्षे कृष्णे च परथमा तथा । कृष्णत्रयोदशीं 
केचिदिच्छन्ति मुनयस्तथा । दाद्येकाददी चव मध्यमे च परचक्षते ॥ ३३ ॥ 
वृदस्पपिरपि-गुटपक्े शुभः भोक्तः कृष्णे चान्त्यत्रिफं विना ॥३४॥ सपरहकारः-चन्द् 
जीये च वदेशे वर्णेशे च चान्विते । कृष्णपक्षे अतं शस्तं द्ितिपलञ्चमिते तिथौ 
॥ ३५ ॥ कृष्णे कामद्रये दे्े शुभा माज्नीति यदचः । ततपुनःप्राप्तसंस्कारविषयं 
संफटादते 1 ३६ ॥ अजिनं मेखव्य दण्डो भैक्ष्यचयाव्रताने । निवर्न्ते 
दविजातीनां पुनःसंस्कारकमीणे ॥ ३७ ॥ प्रदापे निद्यनध्याये मन्दे कृष्णे 
. गखग्रहे । मधुं चिना चोपनतः पनःससफारमपदति ॥३८॥ यो न मन्तः 
स्वदाखोक्तः संमते नापिङारिणा । नाता द्विनत्वमामोति पुनःसंस्फरणं 
पिना ॥ ३९ ॥) प्रते धे तिषञ्याहुदथेशाफपिने तिथौ । देय द्विसफएसमेष्‌ 


 उ्योतिनियन्धः । १२३. 


कुमारे बयसाऽथिके ॥ ४० ॥ ढृम्णे भरनेत्रवदीपुतिया खश वरे सति । 
सेकरादौ बतं कायमिति माह वृहस्पतिः ॥ ४१॥ नारदः-आवार्यसौम्यका- 
च्यानां वाराः अस्ताः शदीनयोः । वारौ तौ मध्यफल्दावितरौ निन्दितौ 
तरते ॥ ४२ ॥ सर्वेषां जीयगुक्रहवाराः: श्चस्ता त्रत तया । चन्द्राकों मध्यमौ 
ेयौ सामवाहुजयोः कुजः ॥ ४३ ॥ वारो मन्दारयोवैज्यां कृष्णे षर्ज्यौ निशा- 
पति; ॥ अस्तंगतस्य सोम्यस्य वारो द्व्य द्विजन्पनि ॥ ४४॥ तरिधा 
वरिभञ्य दिवसं तथाऽष्टौ कमे दैविकम्‌ । द्वितीये मायुं कार्यं तृतीयेऽ च 
पेतृकम्‌ ॥ ४५.॥ चतुदशीदरयं चैव भरतिपचाएमी तया । पक्षयोरुभयोरेषमन- 
ष्यायाषएकै विदुः ॥ ४६ ॥ पूवोपरतिथिभ्यां तु तदुक्त मौञ्जिबन्धने । त्याज्या 
अन्येऽप्यनध्यायाः परित्यक्तास्तु केवला; ॥ ४७ ॥ अषएकासु॒च सर्वासु, 
युर्मप्न्वन्तरादिषु । अनध्यायं भकुवींत तथा सोपपदास्वपि ॥ ४८ ॥ अयने 
तरियुमे चैव सूतके मृतके तथा ! तात्काल्किऽप्यनध्याये भदोपेऽध्ययनं त्यजेत्‌ 
॥ ७९} जेयो गदग्रहः न्धी कामाद्रिभ्यां तिथित्रये। मौञ्जीवन्ये च विदारयां पष्ठी 
पिद्यासु न वते ॥ ५० ॥ तृतीया प्रदरान्न्पूना प्रदी भदैरद्रयात्‌ । पष्ठी रज्रः 
साधैयामासदोषो जायते नदा ॥ ५१ ॥ कारिकानिबन्धे-अनध्यायस्य पूर्वदुर- 
नध्याया्परऽ्ेनि । व्रतबन्धं. विसर्गं च विद्यारम्भं न कारयेत्‌ ॥ ५२ ॥ रेम- 
शसंदितया-व्रतस्य पूरैयुरनिष्टकारो ह्यनिष्टकारी यसुर्पां वदनाम्‌ । तदक्षि 
दौष्य खल्‌ साममानामायर्वणानापपरेऽदहि दौषएटम्‌ ॥ ५३ ! तदिनगतैप्य- 
दिषसासूश्द्धानध्यायकमंणि माहुः । वदृ्रचबटूपनीतस्यां काल्यायनक्ौनकातरेयाः 
[1 ५४ ॥ वेदघ्रतोपनयने स्वाध्यायाध्ययने तथा।न दोषो यजुषां सोपपदासव- 
ध्ययनेषु च }) ५५ ॥ मारम्भे सधैतरियानामनध्यायं विषजेयेत्‌ नष्टं बुधं च 
विवरं खं सीमं विश्च त्था ५५६९ -ठः-वर केतरेशपस्स कतीयण कष्पेठ- 
पि सप्घम्यय फाल्गुनस्य ! एृष्णद्रितीयोपनये अ्रख्स्ताः भोक्ता भरद्रानषुनीन््र- 
वर्यैः ॥ ५७ ॥) एतननितयानष्यायविपयम्‌ । अन्यथा माघे पञ्चम्पादिनिपेधः 
सज्येत { माधस्याऽश्या दादृश्षी च द्वितीया बज्या कृष्णा फाल्गुनस्य 
द्वितीया \ त्रे वैशाखे [ च] रुद्धा तदीया ज्ये वजया शुष्ठपक्षद्वितीया 
॥ ५८ 1 नान्दीश्राद्ध ढृते चेत्स्यादमध्यायस्त्वकाटिकः । तदोपनयनं 
कार्यं वि्ारम्भं न कारयेत्‌ ॥ ५९ ॥ नारदः--ग्रषठन्यकजयात्येज्यवन्द्रा- 
दिस्युत्तराणि चे । दविषप्णुत्रयाभ्विमित्रान्जयोनिमान्युपनायने ॥ ६० ॥ 
पन्ममादशमं कमे संयौतक्षच षोडशम्‌ । अष्टादशं सखदायं चयोर . 


१ क, '्वाते चेव पोः | 


१२४ श्रीहिवराजमिनिर्भिते- 


विनाद्भम्‌ ! मानसे पश्च्विरा नाऽष्वरेन्छभमेपु तु ॥ ६१ ॥ संम्दे-पूवो- 
हस्सनयधचिदशरुतिमूरेषु वहवुचाम्‌ । यजुषां पौप्णत्राकौदित्यपुष्यम्‌दुधुवंः॥६२॥ 
सामगानां हरीशाकेवसुपुप्योत्तरान्विभैः । धनिषठादितिमैवाकेष्िन्वुपौप्णेष्वथवे- 
णाम्‌ ॥ ६३ ॥ नाखः-- स्वनीचगे तदेशे वा स्वारिमे वा तद॑श्षके ! गुरो भगी 
घा शाखेशे कटाश्चीखुविवजित ॥ ६४ ॥ साधिङत्रुग्रहस्थे वा तदंशे काऽथवा 
व्रती । जाखे वा गुरो शुके महापातककरदधमरेत्‌ ।। ६५ ॥ स्वोचसंस्ये तदंशे 
वा स्वराक्षो वा जिकोणगे । शाखेशे वा गुरी शूरे केन्द्रगे षा तिकोणगे। 
अतीव धन्ाथैव वेदवेदाङ्गपारगः ॥ ६६ ॥ परमोच्चगते जीवे क्रासेश्षे 
बाऽथवां सिते । व्रती रिश्ुधनाछ्यश्च बेदशाश्चविशारदः॥ ६७ ॥ मिनराश्िगते 
जीवे तवे वा स्यशाखपे ¦ शक्रे वा चारसंयुक्तं तदा तत्र बरती शिशुः 
॥ ६८ ॥ स्वाधिमित्रगृहस्थे वा तस्योचस्थे तदंशके । गुर भगी वा शखेशे 
विद्याथनसमन्वितः } ६९ ॥ क्राखाधिपतिषार्च शाखाथिपवरं शिशोः । 
शाखाधिपतिश्रं च दुखंभं धितयं व्रते ॥ ७० ॥ तस्मद्वेदाशगे चन्द्रे चती 
षिच्ाविश्चारटः ! पापांशगे स्वशगे वा दरिद्रो नित्यदुःखितः} ७१ ॥ बाङ्कुण्ठ; 
भ॒त्िमान्वक्ता जडः क्रूरोऽयैवान्युणी । क्रः पूज्यः खरः मेष्यो धीमान्मेपाद्ध- 
वेद्धटुः ।॥ ७२ 1 रव्याय्ैः क्रमात्तरूरो जडः पापरतः पटुः } यज्वा च 
दीक्षितो गूखेः पदवर्गणापि तत्फखम्‌ ॥ ७२ ॥ नारदः--भ्रवेणादितिनक्षतर 
फक्येशस्थे निशाकरे । तदा व्रती वेदेशाखधनधान्यसमद्धिपात्‌ ॥ ७४ ॥ 
शुभगरे शुभांशे च नेधने शुद्धिसंयुते } रमे त्वनधने साम्य॑ः संयुक्ते वा निरी- 
क्षिः ॥ ७५ ॥ इर्जीवार्चन्द्राव्ैः पञमिरैखिभिग्रः 1 स्थानादिवलरसंपुर्ण- 
अतुभिव हभान्विसैः ॥ ७६ ॥ रक्षिते वाऽेकरविंदान्महादो पविवर्जिते । राशयः 
सकलाः श्रेष्ठाः शुमग्रहयुतेक्षिता; ॥ ७७ ॥ शुभ नवांशाः न तथा ग्राधास्ते 
यमरायः } न कदाविखकय॑शः श्भेक्षितयुतोऽपि वा ॥ ७८ ॥ तस्माष्धो- 
भिथुनान्त्याश्वतुटाकन्यां शकाः शुभाः } एष॑विधे लग्नगते नवांश व्रतमीरितम्‌ 
॥} ७९ ॥ त्रिषडायगतैः पादैः पटष्टन्त्यविवर्जितैः । वभे: पषठाएलग्रान्त्यव्‌- 
जितेन दिमाना ॥ ८० ॥ सेप्रे-केनद्रस्यतरिनावदेपसेषी विर्‌ क्रियोऽखुव- 
त्ति 1 वेदाभ्यासी यज्वा करतुकता दीनसेवको भवति ॥ ८१ ॥ सिते त्रिगे 
णे द्ध शकं टप्रमे गुरौ । उपनीतो भवेद्टिमो बेदघ्नाखराथेपारगः ॥ ८२ ॥ 
घन्द्रकरुरास्तनौ नेष्टाः स्वे रन्ध व्यये कुषिः। सितेन्दुरप्रपाः पठे मौज्जीषिद्ादि- 
मेरु | ८३ ॥ रविः खायगतः १० 1 ११ प्रेयान्‌ व्ययाषटतचुगः १२।८।१। 
शशी । फुजारिराहुतरिखिनसिपरायगताः दभाः ॥ ८४ ॥ अनिष्स्यानगोऽ 


ॐ. (५ कति 


ञयाति(वन्ः | १२५ 


प्यत्र ग्रह; कोऽपि न दोपष्त्‌ । शमः श्रमो यस्मात्सौम्यवर्गे यादि स्थितः 
॥ ८५ ॥ न्ययस्योऽकेः कुजार्किभ्या दो विया देद्ोः। युभद्छो न दोषाय 
तथेन्दुगुंरुरत्रवीत्‌ ॥ ८६ ॥ धौपतिः-त्रिपर्खमोऽ्कसिधनास्तकर्मगचनदर्चिपष्ठाः 
दानिराहुभौमाः । स्वे च रामे दित्रिकोणकेन्द्रगाः क्षमाः गुमाः स्यु्॑तन्धकाले 
॥ ८७ ॥ रन्धान्त्यासिगतः चकर स्ेशे वा पटः | चन्द्रो लग्रारिरन्धस्थो 
वयोः पणापहारकः ॥ ८८ ॥ शुक्रश्च स्ैभावस्यः सव॑संपत्समृदधिदः ! पषठाष्टम- 
स्मरन्युरवा रिशोखेशादद्धिजन्मनः ॥८९॥ यौञखीबन्ये विशेषेण भाग्टग्रं पञ्चमं 
तथा । भाव्यं क्रर्त्त भृगुराह तथाऽमम्‌ ॥ ९० ॥ मैर्जप्ट्टे--शुभदो 
यवान्‌ भानुरेग्रगो दशमस्तथा । सवेशञाखापिपो यस्मात्सरदेषा त्रतयन्धने ॥९१॥ 
सरवश्ाखाधिपो भानः फेचिटूचमेदपेयः । तस्माद्रत्यन्तराभाये लग्रस्योऽकैः 
भास्यते ॥ ९२ ॥ नारदः--स्वोच्यसंस्योऽपि एीताशुत्रीतिनो यादि लप्नगः | तं 
फरोति शिशु निःसै सततं क्षयरोगिणमू ॥ ९३ ॥ वदस्पततिः-चनद्रोदयेऽभिश्चस्तः 
स्यारक्षयरोगी सितेतरे । सिते पक्षि भवेद्यज्वा स्वभे तुदः विशेषतः ॥९४]) खप्र 
हिमा द्यदि शुकपम्े स्तम्भमतिष्ठात्रतषन्धकाले । आयुःसहस्ं हि निकेतनानां 
नृणां सहावृत्तिषिवृदिदेतुः ॥ ९५॥ संम्दे-ल्स्थितेषु रन्ध्रेषु पापेषु मर्ण 
वटोः । सौख्यं स्याञ्चिपदायेषु जदत्वमितरेष च ॥ ९६ ॥ अरन्धारिगताः 
मेष्ठाः शुभाः सथैत्रगा त्रते । व्ययेऽपि न शुभः शुक्रस्तयाऽ्नोऽयैष्टटप्रगः॥|९७॥ 
अमिष्टस्थानगोऽप्यत्र ग्रहः कोऽपि न दोषहत्‌ } सद्म शुभश्छटो वा प्रोचे सस्थे 
पिशेपत्तः | ९८ ॥ स्फू्जितं ेन्दरगे भानो यतिनो वंकानाश्रनम्‌ } कूजितं केन्द्रगे 
भौमे पिप्याच्यविनाशनम्‌ 1 ९९ ॥ करोति रुदितं केनद्रसंस्ये मन्देऽतखान- 
दान्‌ । लग्रातके्गते रदौ रन्ध्रं मातुधिनादानम्‌ ॥ १००॥ उग्रकनदरगते कतं 
वुत्तदि्तविनादानम्‌ । पशचदोपेतरप्रं श्मदं चोपनायने ॥ १०१ ॥ विया 
पाठा नाशयेतां सन्दभौपौं द्वितीयगौ । अन्पोन्यभथदा षट द्रादगस्या तु वन्धदी 
॥ १०२ ॥ यथोक्तसमयालाभे योगान्वच्ि श्रुमेमदान्‌ । दिजन्मक्राटसंभूतान्- 
सिष्ठाङ्धिरसोक्तितः ॥ १०३ ॥ जीने केन्द्रे त्रिकोणे वा भाना शुकरेऽथवा 
ष्ये ! धे क्षे घोपनीतरतु देददिधादिदारदः ।॥ १०४ ॥ ट्राथैशनातुगे शक्रे 
जीये फोणार्थैकण्टके 1 तिपरेकादरो कर परती भवति धार्मिकः ॥ १०५॥ गुरौ 
केरे भवे भानौ वद्धे श्ुभनवांगगे । श्भग्रहदयायक्ते विरागूर्धनवान्भयेव्‌ 
॥ १०६ ॥ भृगौ मीने वपे याऽपि जीवे देनद्रत्रिरोणगे 1 करविचापङ्पस्यऽ- 


१४. ध््टोपृ । २४. पापः ३१. षद वृत्तितः । सम, भद्रान 


१२६ ीधिवराजविनिर्भिते- 


स्मिन्वरती वेदाथविद्धयेत्‌ ॥ १०७ ॥ ददमायोदये याताः शुक्रमानुबुषाः 
क्रमात्‌ । चदे गुमांशगे दधे रम्धे विधाथेवान्वटुः ॥ १०८ ॥ वुधाकिशुकरा 
कमीयलग्रगाः ऋमश्नो यदि । जीवशत्रबधाः केन्द्रे वखिनोऽवनदुवेदपाः ॥१०९॥ 
उपमोतस्तदा शिष्यो दी्ीयुर्यहृद्धवेत्‌ । एकोदरसूतानामेकस्मिन्मण्डपेऽहनि ॥ 
एक्पेऽपि भिरे वरतं महति संकटे ।। ११० । वसन्तसमये दधादेब्दे गभौ- 
ए्नेऽमे । मेखलां जन्मासेऽपिं जन्मभे च तियो तथा ॥१११॥ विधिनाऽन्याय- 
सामीप्यनयनं तूपनायनम्‌ । एतत्मधानं सावित्रीवाचनं वाऽन्यदृङगकम्‌ ।११२॥॥ 
ुहूरसमये प्रैषः ससूतरोक्तो विधीयते } युनरेशे शभे ब्रूयाद्वायत्री सति. संभवे. 
॥ ११३ ! भाप्यकार; स्पतेवीक्यानयुरुयसवं गुरुदेने ! उक्तं तस्मा्ुूतोऽस्य, 
युक्त एव न संशयः ॥ ११४ ॥ 


इत्युपनयनम्‌ । 


कि 


अथोपाकरणमू । 

्योगदारिनति--अध्यायानामुपाकम श्रावण्यां श्रवणेन तु । तैन्मासे हस्तयु- 
प्कायां पञ्चभ्यां वां तदिष्यते ॥ १ ॥ अवृष्टथोपधयस्तसिन्मासे तु न भवन्ति, 
चेत्‌ ! तद भाद्रपदे मासि रवणेन तु कारयेत्‌ ॥ २ ॥ इदमत्र गृदयम्-- 
अथातोऽध्यायोपाकरणमोपधीनां भादुभावि रवणेन श्रावणस्य पश्चम्यां हस्तेन 
वेति । सस्याषः-- अध्ययनमध्यायस्तस्योपाकर्णं पारम्भो येन क्मेणा तद्‌- 
ध्यायोपाकरणम्‌ 1 अतःशब्दी हेत्वथैः 1 यस्मराद्रह्मयज्ञो नित्योऽतोऽध्यायोषा- 
करणं च्रूम इति ! तस्य सूयठमाद्‌ --अपधीनामिति । श्रावणमासस्य भ्रव- 
णेन कतेव्यम्‌ ! ओपधीनां भ्ादुभाव इति चनं यदा धावणे भदुभौवो न 
स्यात्‌ तदा भाद्रपदे श्रवणेन कवव्यामित्येवमथम्‌ । वृषटयपकरपे कमापकपदा- 
दव नास्ति! यद्‌ा माद्रपदादुत्कर्पो भवति तदाऽपि कर्मोत्कषशडन नव कायां । 
तदरापि्मित्याचक्षत इतिबश्यमाणसमाख्यवलात्‌ ( वपोखुः; क्रियत रति बार्पि- 
फम्‌ । भावणमाद्रपदौ हि मासौ वर्षः । श्रावणे प्रादुभौवाभावे कमौकररणद- 
पुगऽप्यनेनेव निरस्ता। श्रवणेनेति श्रवणेन युक्ते फाल इत्यथैः । नक्षत्रेण युक्तः 
फालः इत्यनेनाण्‌ } लबविकेपेः इति तस्य ङ्पए्‌ 1 "नक्षत्रे च फपि' इति सप 
भ्ये तृतीया । नषत्रदब्देषु सयुत्रवं योज्यम्‌ 1 पञ्चम्यामित्यत्रापि श्रावणस्पेदति 
-सचध्यत्ते { मध्यगतस्य व्रिदरोपामावासयोजनवच्वा्य । भरवणस्य मासस्य 


01 का व अः ` कि `, रिथ ~ -+-=-- ~न -=~--- +~ मा भानः 


१ घ. तसमातप्रद्यु" ! 


श्योतितिवन्धः } ' १२७ 


पमो यद हस्तेन युज्यते तदा वत्ययः! एषैव फाटेजययुक्ते यषति } चत्र 
भगवान्‌--अथातः भरावणे मासे श्रणक्ेयुते दिने 1 श्रावण्यां श्रावणे मासि 
पञ्चम्यां हस्तसंयुते ॥ २ + दिवसे विदधौतेतदुपाकरमं यथोदितम्‌ । अध्या- 
योपाङ्ति फुयात्त्रीपासनवहिना ॥ ४ ॥ सत्रोक्तधवणनकषतरे काश खण्डे विरोषमाह्‌ 
म्यासः--धनिष्ठासंयुते ङु्याच्छ्रावणे कंमं॑भधवेत्‌ । तत्कमे सफलं हेयभु- 
पाकरणसेतितम्‌ \; ५१। रवणेन तु यत्कमे तृत्तरापादसेयुतम्‌ । संवत्सर. 
तोऽध्यायस्तरक्षणादेव नदयति ॥ & ॥ तत्र विरोधमाह गम्यः-- पंण्योदयिके 
कुयेः श्रावणे तैत्तिरीयफाः। वद्चाः श्रवणे कूयुग्रदसंक्रान्तिवाभते ॥ शति 11७1 
भव ऋलिरोधमाह वृहन्मनुः--अत्राधेरात्रादवषकिचेद्परहः संकममे ( ए) व वा। 
नोपाकम्‌ तदा कुयच्छरावण्या श्रवणेन वा ॥ इति ॥ ८ ॥ कथायनोऽपि-- 
अधरात्रादधस्ताच्चेत्संक्रान्ति्रहणे तदा ! उपाकम न ङुदीत परतशेन्ने दोपक़त्‌ 
॥ ९ ॥ भगुस्तु--भेते राजाने रारे षा परचक्रादिपीडिते । अनुप्तवीजेऽनावृष्टषां 
जोपाकुयादविवक्षणः ॥ इति | १० ॥ वसिषटोऽपि-अनुप्तवीजे नपतौ विने शभे 
सृते राष्टसमाकुले च । उत्सजैनोपाकरणे न कार्ये ्रसेन्दुसुय गुरुरस्तयाति 
॥ ११ ॥ गृरावित्यथः । यज्ञ बचनं वेदोपाकरणे पराप्ते कुटीरे संस्थिते रवौ । 
उपाकर्म न करौव्यं कतेव्यं सिदयुक्तफे 1 ककेटे संस्थिते भानावुपाकु्यीन 
दक्षिणे ॥ १२ ॥ पतत्सर्वं विचायं श्रावणमाद्रपदे योरेन्यतरस्मिन्मासे कतच्यम्‌ । 
सदटुकं स्पयर्धसरि---श्रबण आदौ परटिफाचतुएयमभिनिनकपरंदं( शो )धर्ज्यं 
(भ्यो) वा ! भवणसण्टे सति--धनिष्ठासयुर्तं आयं नो्तरापादरसयुतम्‌ । 
हस्तनक्ष्॑ भयोगपरयाप्ं ग्रम्‌ । सूतकादिविघ्रसंभव ओपध्युत्पर्यभावेऽपि 
च । धादणमाद्रपदयोरेकस्मिन्दिने ग्र्संक्रान्तिवंजिते कार्यम्‌ । कमणो न 
ख्ेपो नोत्कर्पशरेति ! यद सायणीयकारवचनं -- श्रावणस्य तु मासस्य पूर्णिमायां 
द्विजन्मनाम्‌ । आपाद्य मौष्टपयां वा वेदोपाकरणं स्मृतम्‌ ॥ इति 1 १३ ॥ तदे- 
तच्छाखान्तरिषयम्र्‌ । तदरापिकमित्याचक्षते इति गृ्ोक्तसमाख्यावछात्‌ । 
करे पदेऽप्युपाकृत्य विद्यावित्तविनाश्नम्‌ । आयुंःक्षयमवामरोति तस्परात्कमं 
मिवर्भयेद्‌ ।। १४ ॥ कयपोऽपि--गुरदुकरतिरोधाने वजेयेच्छतिचोदिवान्‌ । 
इत्याह भगवानतः भवणं तु विकेपतः ।॥ १५ ॥ इ्येतत्ययमोपकर्मपरिपयम्‌ । 
तपो सप्रे -गुरुभारमयोमांदये वे या बाधकेऽपि वा | तथाऽधिमासरसस्पं 
मलमासादिषुं दिनः 1} १६ ॥ प्रथमोपाङृतिनं स्यार्छृतं फम॑विनाकृत्‌ ॥ 
शति ॥ १७ 1 स्परतिसारसमुखयेऽपि -यङ्ञोपवीतं कतैव्यं श्रावणे गुस्दाक्रयोः 1 
१क. र, गसिन्द्मि सः २ प. प्युःोभमः 1 


१२८ शरीरिर्वरोजविनिर्पितो- 


म्ौदयेऽपि वाधेफे वास्ये नित्यकर्म भचोदितम्‌ ।॥ १८ ॥ स्ृतिमास्करऽपि- 
चण्डंशोम "हट प्रापो यदा शुक्रवहस्पती । सवेकमेनिव॒त्तिः स्यान्नित्यं नेमि- 
तिके विना ॥ ६९ ॥ स्पृयन्तरेऽपि - नित्ये नैमित्तिके जप्ये शेमयह्ञक्रियासु 
च | उपाकरमेणि चोत्सर्गे ग्रहवेधो न विद्यते ॥ २० ॥ एतदधिमसे कर्तव्यमित्याह 
चन्द्रिकायां जयोतिष्पराशरः--उपाकमं तथोत्सगंमसवाहोत्सवाग्दिकाः । मासयुद्धौ परे 
कायो वभेयिरखा तु यत॒कम्‌ ॥२१॥ उत्तरे मासि कायमित्यथैः । प्रसवाहोत्सव- 
शब्देन जतिष्टिरेव शृते । एतच्च मध्याहवादूध्वेमेव कतेग्यम्‌ । तथाचोक्तं देमा्रौ- 
उपाकर्मापराहे स्यादुत्सगैः भरातरेव च।)इति॥२२॥गेमिरोऽपि-अध्यायानामपाकमं 
कुयात्काटेऽपरालिके 1 पुाहे तु वसेः स्यादिति षेदविदो विदु; ॥३त॥२३॥ 


इत्युपाकरणम्‌ । 


अथ केशान्तकरम । 
केशान्तं पीदक्ञे वर्प कूर्याचीलोक्तभादिके 1 गुरुशुद्धि विना कारे घतोक्ते 
चतमोक्षणम्‌ 1\ ९} अथवां वस्नक्षत्रवारल्नेषु शस्यते । गुरोरगेहानिवरत्तानां 
समावतनमण्डनम्‌ ॥ २॥ नारदः- अथोत्तरायणे शुक्रजीवयोटेश्यमानयोः । 
द्विजातीनां गुरोरगेहान्निवरत्तानां यतालमनाम्‌ ।॥ ३ ॥ चित्रोत्तरादितीज्यान्त्यष्ारे- 
मिजविधात्प्‌ | मेरप्कन्दज्ञायेशुक्रवारलस्नांशकेप्वपि ॥ ४ ॥ अथवा वद्धनक्षत्र- 
वारलग्रांशकेषु च । भरतिपत्पवोरिक्तामा . अष्टमीं च दिनक्षयम्‌ । हित्वाऽन्यदिवसे 
कार्यं समापतेनमण्डनम्‌ ॥ ५॥_ ॥ 
इति कैशान्तक्रमे । 
अथु वियारम्भः । 
विद्यया प्यते पापं विद्ययाऽऽयुः भवर्धते | विद्या सवेसिद्धिः स्पाद्रिय- 
याऽमृतपश्ुते ॥ १ ॥ द्वितीयजन्पतः; पृवपक्षराभ्यासमारभत्‌ । माञ्वन्धनवः 
अद्वदारस्भः भशस्यते ।॥ २ ॥ कन्यके सवरल साम्ये योगे सारस्वताभिधे । 
गणेक्षं गिर्पभ्यच्य सच विद्र; सपारभेत्‌ ॥ ३ ॥ वरदस्पतिपतं चथ तदभविऽ- 
धुनाच्यते । सान्यायनं भदापादि चिन्तयदूव्रतवन्धवत्‌ ॥ ४ ॥ मघायाम्पध्रुवा- 
भीनद्रद्रीशानिन्दुकुजाक नान्‌ । अनध्यायं तदाच्न्तं स्यक्त्वा भियां समारभेत्‌)।५॥ 
आदित्यादिषु वारेषु बिव्रारम्भे फल कमात्‌ । आयुजाख्यं मृतिमेधा सुधीः भकना 
ननुक्षयः | £ 1 दस्तात्रकफे तरिके कणात्पूत्रासु प्रापश्वक | मूलखाविपत्रपाप्णपु 


ऽपौतिनिदन्ध; | १२९ 


सुष्वसंसकारपि(रोप्यते ॥ ७ ॥ शपे शुभाः सवे विधर्मे दिनं तथा | 
दिहायार्थं त्रिभागे वा परं कृष्णऽपि शस्यते ॥ ८ ॥ यदा चन्द्रो बुरपा्िस्यो 
चुधजीवसितेक्षितः । निपिद्धेऽपि च मासदो विधा अस्तेति केचन ॥ ९॥ 
रप्नवारदश्चा यज्या विद्यारम्मेऽकमामयोः । लग्रे दवयद्धः पुविद्माप्िः स्थिरे 
जाञ्यं चरे मः ॥ १०॥ ददतिः थमा च दितीया च तृतीया 
पञ्चमी तथा । ददमी द्वादशी चव एकाद्रश्यस्तु प्जिताः ॥ ११ ॥ योदश 
सप्तमी च कदाचिच्छयदे तिथी । यदा चन्द्रो वरुधदिस्यी ब्ुधजीवसितेक्षितः 
॥ १२ ॥ जिपडाययताः पापाच्िकोणे कण्टके शुभाः | विद्यारम्भे शुमा; 
भक्ताः सक्ररं पञ्चमं त्यञेत्‌ ॥ १३ ॥ ` धिररेपाद्युध्रगेषु युद्धे बुधोदये । 
भुधवारे च होरायां विरा शस्तादिते षिदि॥ १४॥ एषु स्वेषु ग्रस्तेषु शुम 
स्यादितरेषु च । अपवादो न चेत्तत्र योमान्यक््याम्यभीषटदान्‌ ।॥ १५) हस्ते वुधशके 
युक्ता यदि भान्विन्दुसोमजाः। सोमवारे रवा सत्रे योगः सारस्वतो मवेत्‌ ।१६॥ 
अन्युचस्ये युधे लग्ेऽपार्थो नाऽभ्यनिभागके। भाना तस्सम्यवारे च योगो बामी- 
स्वरादयः; ॥ १४७ ॥ दृस्ते वुपासिकस्यां चेद्वुधन्दु खम्रगा सदा । बुधवारे च 
होरायां योगः सारस्वताभिधः ॥ १८ ॥ इृन््रकं्दिमे बारे नाथरप्रे धुर्थशकरे । 
हस्तक्षं च गता देते योगः सारस्मतादयः ॥ १९ ॥ युधोचमे गुरोरसे पेन्द्रगा 
जञाकेमागेया; । त्रयोदर््यां य र्ग्रे योगः सारस्वताद्ययः ॥ २२ | फरकिणः 
पश्चमे मागे गुराबुदयगे सति ! गुरोवीरे च हरायां वि्यायोगोऽयमुत्तमः॥२१॥ 
पारम्मे सवैविद्रानामनेध्यायं विवजयेत्‌ । नं बुधं च त्रिवलं ठ्र क्षीणं विधं 
त्या ॥ २२॥ 
दति विद्यारम्भः । 


॥ पार 


अथानेधष्पाः 


, भ्रतिपसपू्िमाऽमा च चतुद्ष्यष्टमी तथा | अनध्यायाः साद युगमन्धा- 
दयस्तथा ॥ १ नखः अयने विपु चद शयने योधन हर्‌; । अनध्यायस्तु 

कर्तव्यो मन्वादिषु य॒गदिपु॥ २॥ कातर शुढनवमा तः एतयुगस्य च । चता 
दिमीध्मे श्रुद्धा ततया पुम्यसज्ता ॥ ३ ॥ कृष्णा पचदरणी भाये द्वापारादि- 
रुदाहता । कपाः स्याच्छरष्णपघ्े नभस्ये च चयोर ॥ ४ ॥ दरादवयूरज 
शुठपभ्े नवम्याशयुने सिते । चये भद्रपदं चवं तृवीया यस्ता 1 ५॥ 


एफादश्ी सिता पौचऽप्यापद्रे दमी सिना | माये च मषी धुर नभस्यऽ 
७ 


१३४ श्रोरिवराजतिनिपितो- 


'प्यसिताष्टम 1 ६ ।॥ श्रावणे मास्यमागिस्या फाले मासि पणिमा ३ आपाद 
कार्तिके मासि चतरे ज्येष्ठे च पर्णिमा) मन्वादयः स्नानदानश्राद्धप्वत्य- 
न्तपुण्यदाः ॥७] सम्रहे- मागेशीपे तथा पापे माघमासे तथव च । तिसरोऽकाः 
समाख्याताः द्रप्णपक्ष त॒ सूरिभिः ॥ ८ ॥ सिता ज्येष्ठ द्वितीया ठ आश्विने 
दशमी सिता । चतुर्थीं द्रादज्ञी पाध एताः सप्तपदाः स्मरताः 1! ९ 1 चातुमोस्य- 
'दितीया गर्णेक्ताः-शुचावूर्ज तपस्ये च द्विचीया च विधुक्षये । चातुमांस्यितीयास्वाः 
-पमेद्न्ति पद्पेयः ॥ १० ॥ 
दूद्यनध्याया, । 


अथं चछ ररकावन्धनम्‌ 1 


नारदः--दछरिकावन्धनं वक्ष्ये नृपाणां प्राकरग्रत्‌ 1 विवहनेक्तेषु मासेषु 
द्पक्षऽप्यनस्तगे ॥ १ ॥ जीवे शक्रे च भूपुत्र चन्द्रताराब्खछान्विते । माज्जीब- 
न्यक्षतिथिपु कुनबानतव्रासरे ॥ २ ॥ सम्रह-द्रा्णा राजपूत्राणां मज्ञीभाषेऽ- 
सरवन्धनम्‌ । माज्ञीबन्धाक्ततिध्यादा काये भामदिनं विना ॥ ३} नारद.- 
धनच्रिकोणकेन्द्रस्थेः दुभेरयायारिगः परः । ऊुरिकावन्धनं कायेमचेयित्वा 
सुरान्पितन्‌ ॥ ४ ॥ अचेयेच्छरिफां सम्यग्देयतानां च संनिधा 1 चतत; सुखे 
वक्नीग्रात्कय्यां लक्षणसयुताम्‌ ॥ ५ ॥ तस्यास्तु लक्षणे वध्ये यदुक्तं बद्मणद 
पुर । संमिते छुरिफायामे चिस्तारेणव ताडयेत्‌ 1 ‡ 1 भाजितं गजसंख्येश्च 
अङ्गुखान्प(रीः प}रिकर्पयेत्‌ । दोषं चवे फन्दं चक्षये ध्वजाये धनवान्भवेत्‌ 11७ 
धूमाये मरणे सिदे जयः श्वप्यऽतिरोगिता 1 धनखाभो शपेऽत्यन्ते दुःखी भवावि 
गदेभे ॥ ८ ॥ गजायेऽत्यन्तसंमरीतिध्यीडभ्षे वित्तविनाडनम्‌ । आयामाधौग्र- 
विस्तारभमाणेनेव ताडयेत्‌ ॥ ९ ॥ तच्छेदग्ण्डान्यायाः स्युध्य॑नाये रिपुना- 
दनम्‌ 1 खडएविकयोमौनं गणयेत्स्वाङ्कटेन तु ॥ १० ॥ मानाङ्गन्टेषु पर्याय- 
नेकादशमितास्त्यजन्‌ । स्वामिनोऽङ्धलिभिगुण्ये घं युटि विदय तु ॥ १९१ ॥ 
तन्मानं विभनेद्दरः गरेपाङ्कस्य फलं करपात्‌ । पत्रलाभः दचुवद्धिः सीव्यरभो 
गमनं शुभम्‌ ।॥ १२ ॥ अथहानिधायवद्धिः भीतिः सिद्धिजयः क्षिति; । स्थितो 
ध्वजे वृपाये वा प्र चेद्पर्रतो चरणी ॥ १३ ॥ चि गजे मध्यभागे लन्त्यभागे 
श्दसाफयोः } धरूमगदैभयोनेव व्रणं प्रेयोऽन्त्यभागनम्‌ 1 १४१ 
दूति जछरिकापन्यनम्‌ | 


[ भि ह 1 


ज्योतिनिवन्धः १३१ 


अथ विवाहेप्रकरणम्‌ ) 

वरादः--सरीरतनभोगोऽस्ति नरस्य यस्य निःस्वोऽपि मां प्रत्यवनीश्वतेऽसेो } 
राज्यस्य सारोऽग्रनमङ्कनाथ तप्णानखहे(पनदार शेपम्‌ ।} १ ॥ रत्नैमा्रट- 
कारा मोगा मृगमदादयः । व्यथाः स्वं न राजन्ते हृम्याोणि छियमन्तरा ॥२।} 
नारद्ः- सवोश्रमाणामाश्रयो गृहस्थाश्रम उत्तमः ¦ यत्तस्तेदपि योपायां शील - 
वत्यां स्थितस्ततः ॥ ३ ॥ तस्याः सच्छीलरन्धिस्तु सुरम्रवशतः खदु } पिता- 
मोक्ता संवीक्ष्य टम्ररुद्धं भवच्स्यदम्‌ ॥ ४ ॥ शौनकः--म्रपदाफटस्य सदस- 
ज्नातकविष्टतिस्य यदि न नाशोऽस्ति । तत्किमनेन वहुना पुनरण्युद्रादर्रेन 
॥ ५॥ अय तु विटश्राधीनां सिद्धि्जियमेन भवति दंपत्योः । प्राक्सुद्ततसं- 
चयफरु तच नृणा चव वक्तव्यम्‌ ॥ & ॥ येन तु यत्रायं तस्य दधानं 
सुरेश इन्द्रोऽपि । यः माक्षाीतिङ्ः सोऽपि ने गरषतोऽन्यथा कतम्‌ ॥ ७ ॥ 
ननु जन्पफाले श्ुभागुमफरं गदे तच्चेसमाणं ततो यद्वि पन्मफटमश्युभमस्ति 
तत्वाय विबादृटगरेन शुभं भवति चेद्विबादटग्मावल्यं तस्नातकादीनामानयेक्य- 
भसङ्ग; । सत्यं यज्नातके फलमुक्तं तस्य भिवाहे त्कालग्रहवशेनाऽऽपिकयं 
न्यूनता च भवति } तयापोक्तं वृदनततके-पाकस्वामिनि ख्षगे सुहृदि घा वर्गेऽथ 
संम्येऽपि या प्रारु्धा शुभदा दशा तरिददपडकामेपु बा पाकपे । मित्रोचयोपचय- 
` जिकोणमदने पक्रश्वरस्य स्थितश्चन्द्रः सत्फलवोधनानि ररते पापानि चातोऽ- 
न्यथा ॥ ८ ।। अत्र जन्मफलं शुममपि दद्चापवेकारचन्द्रस्य स्थानवज्ञाच्छुम- 
तरमुक्तम्‌ । पापरषएठतत्काटचन््रवदाजन्मणट दृष्टमदभतरमक्तम्‌ ! एयं जन्म- 
फटमगनरुभपापि पिवादृ्ग्रवश्नाच्छुभप्‌ 1 शमं तु जन्मफलं विवादृटग्रशुमग्रह- 
सेस्थानवद्ादतीव शुभमिति सवेमनवचम्‌ ॥ 

इति रप्रमामाण्यम्‌ । 
अथ विवाहं कृटष्रिचारः 1 

सापिण्ड्यं भोत्रश्यद्धि च शीनं सामृद्रिछाणि च ! जातकादिभपेटं च वीक्ष्य 
चाम्दानतः पुरा ॥ १॥ तत्र कुटपरीक्षा मितक्षरामं-- वध्या वरस्य बा तात्त 
यूटस्थाद्यद्वि सप्तमः 1 पश्चमी चेत्तयोपाता तरसापष्टय निवतेते ॥ २ ॥ मदः- 
न्दपभाजश्रतुथाद्याः पवद! पिष्टमागनः ॥ पिण्डद, सद्रमम्तषां सराष्टच्र 
सष्ठपारुपम्‌ ॥ ३ ॥ संतानं भिघ्रने यम्मान्पूयजनादमयन्न च | तमादाय गणये- 


~~~ ~~ ~~, 


१, क, प, 1१११ ॥ 


१३२ भ्रीरिवराजविनिर्रंतो- 


दीमान्वरं याव्रचच कन्यकाम्‌ ॥ ४ ॥ धर्मपरदपे- असपिण्डा च पितृतः सप्तमा- 
तपुरुपात्परम्‌ । मातृतः पथ्वमाटूध्वंमसमानापेगोजनाम्‌ ।॥ ५ ॥ स्पटतिचच्धिकायां 
निर्णयवचनं-मूलगोजरादन्यगोजामुदरेदषटमोऽष्टमेम्‌ । अन्यगोत्रादन्यगोतां पष्ठः 
पटी समुद्ररेत्‌ ॥ ६ ॥ तृतीयां वा चतुर्थी दा पक्षयोरुभयोरपि । चिबाहयेन्मनुः 
माद पाराशर्योऽसगिरा यमः ॥ ७ ॥ मातुरस्य सुतामरूढां मातृगोजां तयैव च । 
सपानभवरामूढां परित्यज्य पपाल्येत्‌ ।॥ ८ ॥ पञ्चसात्सप्तमादूध्वं मातुतः पितृत- 
स्तथा ¦ उभयोपोतृतथ्चव पष्ठः पष्ठी समुद्हेत्‌ ॥ ९ ॥ दिद्गपुराणे-- व्क्संबन्ध- 
फृतानां तु स्नेहसंबन्धमागिनाम्‌ । विवाोऽत्र न कैव्यो लोकगहौ भसज्यते 
॥ १० ॥ खतिमहाणवे-या दुष्तीतसंबन्धा मात्रोब्द्रये च या । समोजा च 
सपिष्डा च वज्या सोरारकमेणि \ १० ६ 
दति विवाहे कुटविचारः। 


अथ गोत्रभवरनिणयः । 

समानभवरां कन्यां सपिण्डं चैकगो्जाम्‌ । नव॒ तां वरयेतमाङ्गो मातृब 
त्परिकीर्विता ॥ १ ॥! एफ एव ऋपिर्यत्र भ्रवरेष्वनुवतेते ! तावत्समानगोत्र- 
त्वमृत भृगषङ्किरोगणात्‌ ॥ २ ॥ प्रवरमख्चय-पर्चँनां निषु सामान्याद्गरिवाद- 
सपु प्रयो; । मुभ्वङ्गिरोगणप्येवं शेपेष्वेकोऽपि वारयेत्‌ ॥ ३ ॥ समानम्रवरो 
भिन्नो मातुगोतरे वरस्य च । विवादो नेव्‌ कतन्यः सा कन्या भगिनी भवेत्‌ 
1 ४ ॥ प्रवरपरदीपे-पेत्े भ्रवरभिन्नत्वं चिन्तनीयं न मातृके | केवखं मातृकं 
गोत्र वर्ज्यं फात्यायनोऽव्रवीत्‌ 1 ५॥ गोत्र मातुरपुत्राया वजेयेसवरान तु । 
सपत्रायास्तु नो गोत्र पर्य न चिन्तयेत्‌ । ६ ॥ प्रयोगपारिजति-असमानाष- 
गोत्रनापिति | ऋपेरिदमार्प मबरगोतरपरव्तकस्य म॒नेव्यौवतंको मुनिगण इत्यथः । 
सद्या गोत्रमवर्वकस्य भारदाजस्य व्यादतेकावद्चिोघरस्पती । अत एवाऽऽङ्धि- 
रसवास्पत्यभारद्राजगोचापेति भरमुञ्जते } एवमन्यत्राप्युदाहायम्‌ । मोत्रं तु 
यैशप्रम्परामसिद्धम्‌ । यस्या वध्या वरेण सद प्रवररेकयं मोत्रक्यं या नाति 
सा वधूर्थिवादमदति 1 एचिद्रोत्रभेदेऽपे मवेरवयमस्ति ॥ याङ्ञवल्वय- 
वाधूलमौनमफानां भिन्नगेत्ाणां भार्मवधतदव्यसोवेतसेति मर्रक्याद- 
तस्नथ विवादमसक्तं। तद्व्यवच्छेदायासमानापौपित्युक्तम्‌ } फचित्मवरमेदेऽपि 
गोत्वम्‌! तया-आङ्धिःरसाम्बसीपयोवनान्वेति । मान्यात्राम्बरीपयावनाभ्योति । 


नज म अ= 9 --- ~~ ~~ 


९१, प्रापय ।२ प, पा 


ज्योतिर्निषन्धः | १३२ 


अत्राऽऽङ्किरसमाम्धातुप्रवरमेदेऽपि यौवनाश्वगेतरमेकम्‌ । अतस्तत्र विवादो मा 
भूदिस्यसमानगेवग्रहणम्‌ । अत्र विशेयमाद सूत्रकारः-एक एव्र ऋपियाबिखमर- 
प्नुबतेते ! तादत्समानमोत्रत्वयन्यघ मगवङ्गेरसां गष्यात्‌ शति ।।७॥ गोत्रभव- 
सकाः प्राधान्येना मुनयः। ते च-अमस्त्याएपाः सष्षेयः । तया च बोधायनः- 
विश्वामित्रो जयदश्चिभेरदयजोऽय गोतमः । अनिमैसिष्ठः कदय इत्येते सह्पंयः । 
सप्ासामृषीणापगस्त्या्टमानां यदपत्यं तद्रोचमित्याचक्षत्त इति | अने संग्रहका- 
रर्वदश गणनाद--जामद्र्न्यो यीतहव्यो बैन्यो गृत्समदाय; । घाधयश्वो 
गौतमाख्यभ भरदरनादययः कपिः ॥८॥ हरितो मदवलः कण्वो विरूपो षिषणवर- 
द्वयः (कः) | अत्रिद्रिषामित्रकोौ च वनिष्ठः रयाय; }) अग्रस्त्य- 
घेति मनयो ह्टादश गणाः स्मरता; ९] जामदग्यः-जामद्ग्न्यश्च चतसश श्रीष- 
त्सश्वामवाद्यः ] आ्ठवानोव॑सावैणीं जीवन्तो देवसातकः। शीतक्चायनशाखाख्यो 
वैयोष्टित्यो दयाह्ययः । १० ॥ रण्डः प्राचीनयोग्यः स्यादािपिणस्वरूपकः । 
पताने भागवाख्यानि दशसप्तोत्तरागि च । जामद््न्यगणे तस्मिन्न 
[विवादः परस्परम्‌ ॥ ११॥ वीतव्यः-वीतदन्ययस्कमौनमौ कवाधूलसंजकाः । 
सावेदश्च पदेतानि भागदाख्यान्वये गणः । वीतदन्यस्य बाऽन्योन्ये न कार्यं 
पाणिपीडनम्‌ ॥ १२ ॥) वैन्यः- वैन्यः पार्थ गोत्रे द्रे भवतो भागौवाह्ययः । एप 
यन्य गणस्तत्र अन्योन्यं न करग्रहः ॥ १३ ॥ गृत्तमदः-उभे गोते गरत्समदः 
श्लौनको मागवादयः । गणो गत्समदस्तस्मिन्नल्योन्यं पाणिपीडनम्‌ ॥ १४ ॥ 
वाप्यश्वः बाप्रयन्धो प्रित्रयुग्पो भोतरे भागेवनामकः । बाध्रयश्वस्यं गणस्तस्मि- 
नृदराहो न परस्परम्‌ ॥ १५ ॥ जामदन्न्यादयः पञ्च गणा भृगुगणाः स्ताः । 
न चतां गणाना दु 1दक्राहः स्यात्परस्परम्‌ ।॥ १६ ॥ गौतमः गतम्‌ 
यस्य अतथ्य; क्षीवानारिजस्तया 1 वृददुकथो वामदेरो मोत्राणीमानि सप 
च | गौतमस्य गणस्तसिमिन्विवाद्ये न परस्परम्‌ ॥ १७ ॥ भादद्रानः-- 
भारद्रानः कमः एमितत्य उरजयमः एतः । सशिरः कीरशङ्धथ वदनत 
वृहस्पतिः ॥ १८ ॥ सर्वस्तम्बः कपिनीतवचसौो गाग्यसन्पका } भारद्रानगण 
सष्टद्गोप्मिति स्मतम्‌ । तस्मिन्परस्परं फार्थं न फन्यापाणिपीडनम्‌ 
॥ १९॥ कपिः-कपिध मददक्षौयो रप्तीयद्धीणि केटम्‌ । अयं कपिगणोऽन्योन्यं 
तसिमिन्न टि करग्रहः ॥ २० ॥ दर्तः--दारेतो यावनाश्वश्न मान्धाता कत्सना- 
भरुः ! पिद्धनटः ्दुदभा च भाप गयनयक्रः ॥ २१ ॥ अम्र दय्‌ 

१९८, शिवः कौस) रप, सपनि 1३ कं, स्व्नूप ॥ ४य. ईन्या 
श्षा*् । ५ &, नीच 


१३४ शरीकषिवराजषितिपित- 


तानि दरतस्य गणः स्मृतः ! तास्मन्प्रस्पर पा्ग्रहण न ।हं शाभमनम्‌ [ररा 
मोद्रवयः-परीदस्यतास्यमाप्याण्नाद्धपणः य्यण्यमरान, 1६ ( मोद्भस्यस्य मणस्तन्र 
न मिथः पाणिपीडनम्‌ ॥ २२ ॥ कण्ठः - कण्वे ऽजमीढ इत्येते गोत्रे कण्काणः 
स्तः । तसमिन्परस्परं पाणिग्रहणं न शभ मतम्‌ ।॥ २४ ॥ विरूपः-विरूपोऽटादं- 
ष्टिम पृषदश्व मौटलः ! चलत्वारीमानि गोत्राणि विश्वरूपगणः स्मृतः ॥ 
परस्परं विवाहोऽस्थिनन विधेय इतीररतः ॥ २५ ॥ पिष्णुवृद्धः -विष्णु्द्धः 
पोर्कुरस्यस्रसदस्युः कतस्तथा ( मापरणो यद्रणाख्यश्च वादरायणसं्ञक; ॥२६॥ 
सत्यकामौपमित्यौ च गवि; सात्यकिताट्की । नितन्दशवेति गोनाणि अयीदश्न- 
मितानि च ॥ २७} विष्णुदद्धगणर्तस्पि्न विव्राहः परस्परम्‌ । मतमस्य 
गणा हयौ यस्तथाऽञङ्किरसो गणः ! तथाञप्येषां गणानां तु भिवाहः स्यात्परस्प- 
रम्‌ ॥ २८ ॥ अत्रि-तदेतद्धोत्रनवेकमत्रिः स्याननचनानसः ( श्याबष्चो 
धामरन्धश्च गविष्धिस्थनञ्जया ॥ २९ ॥ सुमद्धरुस्िथिवनिवापश्चात्रिगणो, 
हयम्‌ । आप्रेयाख्ये विवाहोऽस्पिने विघेयो मिथः छुभम्‌ ॥ ३० ॥ विशवाक्िनिः- 
विश्वामिनो देवरातो मनस्तन्तुश्च ओरकिः । वाखकिथिकितोट्की याङ्गवच्किथ 
नारदः ॥२ १॥वृदृदभ्निः काटवदा शषरीवहुलेषहिता } कालड्धमयनववण्यंकापका- 
यनप्रणी ।३२॥) चाख्वातोऽगिदेवश मदनः कोशिकौष्टको । जाज्यो मधुच्छन्द्‌- 
सश्च देवश्वधनञ्चयो ॥ ३२ ॥ शङ्गः कतः शशिन वारिधारोऽयपपंणः ॥ 
सूनुः पन धूश्राख्यो जटरस्त्येकहव्यकः; ॥ ३४1} अष्टात्िरच गोजाणि 
भिन्वामिच्रगणः स्मतः । एतस्मिन्नपि चान्योन्यं न कुयात्पाणिपीडनम्‌ ॥ ३५॥ 
करयपः-कडयपो रेभरौमे च शण्डिस्यो देवलोदितः } सतिः पूतिमापथ 
वत्सरो मैधरयो दश । गोत्राणि कदयपगणस्तत्रान्योन्यं न देग्रेहः ॥ ३६ ॥ 
विष्टः विष्ट इन्द्रपमदस्त्वाभरद्ससंङृत्िः । काण्डन्यः पुतिपापश्च मोरवीतिः 
पराशरः ॥ ३७ ॥ मद्रावरूणसव्िथिथ उपमन्युगणः स्मृतः । एकादश वसिष्टस्य 
गोस्यास्मिन्न दोगरेदः ॥ ३८ ॥ अगल्यः-अीण्यगस्त्यो वीतवादो द्यच्यद 
इति स्मृतः 1 एषोऽगस्त्यगणस्तस्मिन विवाहः परस्परम्‌ ॥ ३९ ॥ जमदृप्रेगण- 
स्यापि विश्वामि्रिगणस्य च्‌ । न देवरातगोत्रेण विवादः स्यात्यरस्परम्‌ ॥४०॥ 
भसद्राजगणस्पापि विभ्वाभित्ररणस्य च । कतराश्षिरदङ्घश नान्योन्यं॑पाणिी- 
रनम्‌ ॥ ४१॥ कार्पपेयगणस्यापि विश्वामित्रगणस्य च । संकृतिपुतिमापाभ्यां 
विब्छे न परस्परम्‌ 1 ४२.॥ अग्रेयस्य गणस्पापि चि्वामिचरगणस्य च, 
पनञ्जयास््यमोतरेण नान्योन्यं॑पाणिपीटनम्‌ ॥ ४३ ॥ भरद्रानगणम्यापि 


उयोति्निदन्यः! १३५ 


तथा कपिगणस्य च 1 विवाघ्चे न दिषेयः स्यादन्योन्यं तु कदाचन ॥ ४४॥ 
अद्रटस्य गणस्यापि विरूपस्य गणस्य च । परस्परं न कुवीत पाणिपीडनस्‌- 
च्कियाम्‌ } ४६ ॥ अनाप्तृयोराकुरुयः श्वा्तेयो राजचारयः । सरथिना 
ओैव -बाहवस्तदनन्तरस्‌ ॥ ४७ ॥ तथाचागुशयः गरोक्ताः संरन्ध्यो राजसेवकाः । 
स्वापलिङ्घश्च कामाक्षिस्तयेव शरवन्दकाः ॥ ४८ ॥ एते त्रयोदश मातवंसिष्टा 
निक क््यपाः गाय रीयोनिसंवन्धावङ्खमीकृत्य वर्तकाः ॥ ४९. ॥ अहव॑सि- 
छतां रात्री कटयपत्वेमपि स्वयम्‌ ! तेपां गोत्रयं मुक्त्वा वासिष्ठं काश्यपं तथा । 
सवेद्पि विवाह्यः स्युरिति वेदि दिदुः ॥ ५० ॥ यतु सुयन्तरं- 
-सापित्रीं यस्य यो द्यात्तत्न्यां म विवाहयेत्‌ । तदरोप्रे तककुरे वाऽपि 
पिवा्ने नव दोषकृत्‌ । ५१ ॥ इवि तत्छगोत्र(ौक्ञातृविपयम्‌ 1 गुरो 

सगोघ्रनरमवरा नेद्राद्याः कषजर्ययोः । स्वगोजघ्( स्या ) नमि करावा 
मोच्रजाः ॥ ५२ ॥ दयापरप्यायणक्राः सर्वे ठत्तफकीतकाद्यः 1 मोत्रयेऽप्यनु- 
द्राः शुद्गनशशेरयोस्तया ॥ ५२ ॥ अस्प्रज्ञातवन्धूनामाचायप्रवराः स्मृताः 

पक्षे चास्मिन्विवाद्येऽपि सगोच्रः सह नेष्यते ॥५४॥ येऽत्र सपवरां परिवहेयुस्तेषां 
निष्छेतिरुच्यते । सेग्रद-- सगोत्रां समानमपरं कामतः परिणीय म्रजपृत्ावय 
गुरुतरपगचव्रते चरेत्‌ । अजां चाण्ालेषु निक्षिपेत्‌ । अकरामतस्त्व्दङृच्छं 
मजाया भारद्रानमोवान्तभौतः । भजनातुत्पादे चान्द्रायणम्‌ । पिवाहमामे न्ट 
चरेत्‌ सये वतान्ते चरदतं सपिधां दमः । परित्यक्तां तां जननीवद्रप्षदिवि । 


इति गोत्रपयरनिणयः | 


वेरगुणाः 1 

कुरुं दील यपु्रेया वयो विचे सनायता । गुणाः सप्त बरे यसमस्तस्यं 
पन्या प्रदोयते } १ ॥ ब्राप्मणस्य कुं ग्रां न ददाः सपदेक्रमाः | कन्यादाने 
तथा श्रद्धे न विद्रा चमर कारणम्‌ 1२ ॥ का्कानियन्य--अन्धो पूः फिया- 
टीनयापस्यारी नपंसरः । दूरस्थः पतितः कुष्ठी दीयरोगी यर न सन्‌ ॥ ३॥ 
मारया नातिदूरे नाव्यादथे नातिदुवेगे । यरततिर्हनि दयसे च पटूमु चन्या 
न दीयते ॥ £ ॥ मर्यनिभनदूरस्यद्रूरमोप्ताभिलापिणाम्‌ । क्रिणाधिर्वर्पाणां - 

देषा जातु कन्या | ५॥ यम्याप्मु युते बीन दादि मूत्रं च फेनिन्य्‌ | 


~~~ 


९८. शनानुप्रे'। 


१३६ भ्रीशिवराजविनिर्मितो- 


पुमान्स्यालक्षणेतेर्विपरीरस्तु पण्डकः ॥ & ॥ अपरीक्ष्य बरं कन्यां निगुणाय 
ददाति यः । कूटं तस्येव तच्छोकसंतप्ावीं नि्रन्तति ॥ ७ ॥ 
दति वरगुणाः 


अथ कन्यागुणाः । 
वधूं सुलक्षणोषेतां भसन्नाख्यां कोद्धवाम्‌ । कन्यकः वग्येदरूपवतीमन्यङ्गषि- 
ग्रहम्‌ ॥१॥ अपुत्रा ््रिया त्याज्या निश्ठेदा रेमशीपेका । दुमा स्वथापस्मांरी 
कुष्ठी कर्या करुखियः ॥ २ ॥ कारिकानिवन्धे-अ्योतिःसागरेव-भजगविहद्गमभी 
पणपाद्पनाम्नी ख्काररेफान्ता । ऋक्षनदीनदसंज्ञा न विवाह्य कन्यका 
सद्धिः ॥ ३ ॥ अत्रान्तशब्देनोपान्तो रक्षितः । धन्या पवेतपुष्णख्या पुप्प- 
नाम्नी च कन्यका । अतिदी्थां च कपिला वर्ज्या कृष्णाऽतिरोमश्चा ॥ ४॥ 
ठान्त भीपणमार्यातं नचयाप्यं वारणं नदः । पक्षिद्रीरं तरुगलं साप शछपाक्षेकं 
मधा 1 ५ ॥ इति केचिन्मतं भोक्त परैः भोक्तमथोच्यते । भुजङ्गगादिभसिद्धा्थं 
नाम्नीं कन्यां विवजेयेत्‌ ॥ ६ ॥ 
रति कन्यागुणाः ] 
अथ समुद्धिकलक्षणानि 1 
अर्चितं वचनमनतं मनो निर्विदेपसुखदं दशां वपः । अस्ति चदथ परा- 
इधुखी मपिटेक्षणंः फिमपरनेयोपिताम्‌ ॥ १ ॥ मनसशचक्षुपो यस्मिन्वरे यस्य 
प्व योपिति | संतोपो जायते तत्र नान्यत्किथिद्धिविन्तयेत्‌ ॥ २ ॥ तत्रापि 
फिचदुच्यते -पन्चदाध चतुहस्ये पञ्चसक्ष्मे पटुन्नतम्‌ । सप्तरक्तं त्रिगम्भीरं त्रिवि 
स्तीण भरास्यते ॥ २ ॥ दलुलोचनवाहुनापसिकाः स्तनयोरन्तरमत्र पश्चमम्‌ । 
उति दीधेमिद तु पञ्चकं न भवत्येव नृणामभूभृताम्‌ ॥४।॥ नाभिः स्परः सच्व- 
मिति मशस्तं गम्भीरमेत्तद्चितयं नराणाम्‌ । उरो ललाटं वदनं च पलां विस्ती- 
णमतन्नितय भररस्तम्‌ ॥ ५ ॥ वक्षोऽथ कक्षादयनासिकास्यकृकाटिकाथति पडु- 
स्तानि 1 हस्वाणि चत्यायेय निङ्गःपषे ग्रीवा च जद्ये च हितप्रदानि ॥ ६ ॥ 
नेत्रान्तपादकरतारपधरोषएटजिदा रफा नखाथ खु सप सुखावहानि ! सूक्ष्माणि 
प्ये दनद्ुमटपचक्श्ाः सफ तचा कररुदयि न दुःखितानाम्‌ ॥४७॥ 
यनोष््टोदरं यस्य यशस्वी च नरो भयेव्‌ । अनामिभ्या मूला स्यद्रेग् 


१ पर्ठिश्ट-दो | २६. व्ददशं। 


ए्योतिनिवन्धः | १२७ 


थस्य स पुण्यवान्‌ 1 ८ 1 उरेविश्ाले धनवन्नो शीर्दऽपरानितः । बहुपुत्रः 
चटिस्यलो विशारवरणो ध्न! ॥ ९॥ चक्षुस्ते च साभाग्यं दन्तस्नेदेन 
भोजनम्‌ 1 वपुःस्नेदेन साभाग्यं पादस्नेदेन वाहनम्‌ ॥ १०] उल्काक्षाघ् 
काकाक्षा पण्डूकाक्षाथ ये नसः । अखसेगकपोलाथ ते सवे पापवुद्धयः ॥११॥ 
विष्वराः काकनादाश्च केकरा वक्रनाततिक्राः ¡ शिया योेमन्रा दस्ोत्तरेष्ट- 
स्ते हि पापिनः ॥ १२ ॥ पितृशौखेत्तमा कन्या मतृश्ौटो वरस्तथा । सम- 
पृष्स्तुल्यरूपो विवाहः सुखदो भवेत्‌ ॥ १२ ॥ शङ्यसयत्रच्छनभाल मस्यभ्ब- 
जादयः ! पदे प्रण( भवन्त्येव राज्ञा तद्रोपितां तथा ॥ १४ ॥ न्पासः- 
माजीरपिङ्गगा नारी विषकन्योति कीर्तिता । सुव्णविङ्गला नारी न्परिदुष् 
परे जगुः ॥ १५ ॥ छृग्णाजेदा च ठन्वोष्टठ पिङ्कप्षी पघंरस्रा । त्याञ्या 
यस्याश्च पादां च चावे च रोमप्ा ॥ १६ ॥ विरटाङ्खलिदन्ता च कच- 
गण्डवृद्यचा ! कृष्णताटः परित्याज्या व्यङ्गाङ्गी पित्मातरतः ॥ १७ ॥ 
कनिष्टाऽनामिका यस्याः पदे मध्यमिका तथा । भृमिं न दसुश्मे सादी 
विक्ञेया व्यभिचारिणी ॥ १८ ॥ पादमदेरिनी यस्या अद्ध समतिक्रमेद्‌ | 
न सा भर्ते तित्लच्छन्दा कामचारिणी ॥ १९ ॥ उदरे शरटरं हन्ति टट 
इन्ति देवरम्‌ । स्फिखा पत्तिं रम्यमाने धनं कर्मोद्री षटरेत्‌ ॥ २० ॥ पूष्टावतौ 
पतिं हन्ति नाभ्यावतो पतिव्रता । कटघाववो तु स्वच्छन्दा सन्धावर्ताऽथ- 
भागिनी ॥ २१1 सुखयारा सवेपा च मद्रद्धी चारभापिणी । मशस्ता सुगतिः 
चन्या याच दृट््नसोः परिया ॥ २२ ॥ पण्टूकककषिका नसी न्यग्रोधपरि 
मण्डला} पक्रं जनयते पुत्रं स तु राजा भत्िप्यति ॥२३॥ बराहः-पध्याङ्भटीया 
मणियन्धनोत्था रेखा गता फणितलेऽङ्ग नान्‌! उर्द्‌ गहा पानितटेऽथक या 
पुसोऽथगा राञ्यपखाये सा स्याद्‌ ॥ २४॥ कनिष्टिकामुखमवा गता या भद्र 
निनीमध्यमिकान्तरायम्‌ । करोति रेखा परमायु¶ं तं प्रभाणदीनाऽ्यतं $न- 
मायुः ॥ २५॥ कल्रकान्तयोः; संख्यां जीवितारव्यकनिष्टयोः 1 मर्यं पियि- 
न्तये्मे वामदस्ते नरत्तिपो;ः ॥ २६ ॥ अद्गष्मूम्ये प्रसवस्य रेग्याः प्रा 
वृहत्यः परमद तन्व्यः ¡ अच्छिवररीयाथ चिरायुषः स्युः स्वरपायुषण्िघ्र- 
ट्परप्रमाणाः 1 २७ + अख वरर वा यपा पाणतेन्द नृणाम्‌ } ठ स्पृवन्प्र- 
युपो निःस्वा दुःखिता नात्र सपः ॥ २८ ॥ केतसषटवा रेखा दुयान्छि 
श्नायुपः क्षपम्‌ । मागवरन्व्रान्पु्ा वृद्धय विवदरऽ्टुग्टसमुषा 1 २९ ॥ मत्म्यः 


फर्तलछ यस्पसनय वहृफववरान्‌ | गम्या यनात्मत्रा दूना उत्राद्रात- 
४. श 


१३८ श्रीदिवरानविनिर्मितो- 


स्तथा ।॥३०॥ मरख्द्धूयुग्पिक्रा कामा कन्व श्रूपकाणका । वक्रस्यनासका 


चातिमीना त्याञ्याऽतिभीपणा ॥ ३१ ॥ शछिष्टन्यदूगुटिमध्यानि द्रव्यसंचयदे 
वे } तानि चेच्डिद्रय॒क्तानि स्यागशीटकराणि च ॥३२॥ यस्याः केर्शाशुकस्प- 
शन्म्छायन्ति कुसुभखनः ¡ स्नानाम्भासि विपय्रन्ते चव कद्रजन्तवः।॥ ३३॥ 
धीयन्ते मरत्कुणास्तस्पे तथा यकराश्च बाससि । यायान्नभक्षिणी शचहीना 
स्याञ्या नितम्बिनी 1} २३४) 

इति रामुद्रिकर्क्षणानि ! 


नि ४ ां. म 


अथ प्रसङ्कन स्वस्थारिणानि । 


पूयमायुः परीत पश्चाह्क्षणपादिशेत्‌ । आयुदीननराणां च खक्षणेः किं 
भरयोजनम्‌ ॥ १ ॥ स्मो निमित्तं शकुनः स्वकमं शारीरमागन्तुकमद्धुतानि । 
दोपाभिचारग्रहचारकालाः काम्यानि दवं चिविधं फलानि ॥ २॥ फठं यदि 
भक्तनपेव तकि ृष्याद्यपयेषु परः प्रयत्नः । श्रुतिः स्मृतिशधापि न वा निपिध- 
चिदात्मके कमणि कि निषण्णा ॥३॥ अरुन्धपीं धुप चंच चिप्मोस्लीणि पदानि 
च । आयुहीना न प्रयन्ति चतुथं मातृमण्डलम्‌ ॥ ४ ॥ देहेऽप्यरन्धती जिहा 
धुवो नासाग्रमुच्यते । श्चुवोविप्णाः पदं मध्य तारका मातुमण्डछम्‌ ॥ ५ ॥ 
आकीणंश्रवणो यस्तु न घोषं शुणुयात्तथा । नभोमन्दाकिनीमिन्दोश्छायां नेक्ष 
इतायुपः ॥ ६ ॥ हकारः क्ीतरो यस्य सकारोऽभरिसमरप्रभः । रक्षणं त्वी 
दृष्टं तस्पाऽऽ्युः स्यात्समाधकप््‌ ॥ ७ ॥ स्थूलो वापि कृशोऽकस्मादद्ि या 
यनी म्रेत्‌ 1 यो मुक्त्वा न धृतिं ठेभे स याति यममन्दिरम्‌ ॥ ८ ॥ पु 
पड्फादिपु न्यस्ते खण्डं यस्य पदं भवेत्‌ । पुरतः पृष्टतो याऽपि सोऽषटा मासान 
जोयति ॥ ९ ॥ संसूज्यते न सख्िखनलिनीद टयत्तनुः । स्नानमाचरततो यस्य 
पण्मासान्न्‌ स जीति ॥ १० ॥ स्नानान्ुरिप्नमाचस्य यस्योरः भार्‌ प्रप्यति। 
गातेष्वर््रपु स्वषु सोऽथमासं न जीवति ।॥ ११ ॥ जलादज्ञादिषु च्छायां 
विषेतां यः पपश््यति । संसियत ख्खाट वा तस्य मृत्युरुपस्थितः। १२ ॥ म 
मान्तयङ्कलयस्तिसरो गुखे यस्य स नद्यति। उर्ध्वं तियैगधो रृ्टि्यस्य स्यात्सोऽपि 
मत्युभाक्‌ ॥ १३ ॥ नयनान्ते विनिप्पीञ्य यस्तु तेजो न प्यति । मयूर- 
चद्दिकाकारं स सप्तादाद्धिपथ्त ॥ १४॥ गन्थवनणर्‌ पर्यदिवा नश्षत्रमण्डखम्‌। 
परवेत्रषु चाऽूत्माने न पश्येन स जीति ॥ १५॥ सरटः कट्काकाय्रा 
गोधाया यदि मध्यमाः । जीवाः र्वि प्नन्तयेय तदा जीवितयश्नयः ॥ १६॥ 


ज्योतिर्निवन्धः } १३९ 


कपोतः भविशेयस्य शं पूको गृततेपरि । श्य कृयौत्स नख्येचच यः पर्येत्काक- 
पेधुनम्‌ ॥ १७ ॥ स्मे पुण्डितमात्मानं पप्पासायुनियक्षते । रुणनासाकरा- 
दीनां खेदनं पड्पञ्जनम्‌ ॥ १८ ॥ पतनं दन्तकेशानां पकर्मासस्य भक्षणम्‌ । 
खरेषटूमदिपयौन तखाभ्यङ्गंः च सृत्यवे ॥ १९ ॥ 
इति स्वस्थारिणानै ! 
अथ दैवज्ञं प्रति पृच्छा | 
पुण्येऽह्नि ठक्षणोपेतं युखासीनं सुचेतनम्‌ । परणम्य देवप्पच्छेदेवहं भक्ति 
ूर्वयम्‌ ॥ १ ॥ ताम्बुरफटपप्पात्ः पूणांञ्लिरूपागतः । कर्ता निरय दपस्यो- 
जन्पराशं स्वजन्मभम्‌ 1 २ ॥ पूण्यनिमिचग्रकुर्चैः भश्चकाखे तु मद्धलम्‌ । 
देप्योर््भस्तस्त॒ विरुद्धे सवथा भवेत्‌ ॥ २ ॥ स्षयः-पयक्‌प्मयनिभि- 
त्ान्यवलोवय च शामागेविदा । भाक सुफतदष्कृतमवं फटमिह वाच्यं 
भयतनेन ॥ ४ ॥ ष्ट.-- भन्ने यदि श्भशकुनस्वदा शुर्भं दन्यकावर्योः । 
अज्मेषु भवत्यज्मं शङ्कनेषु न ॒संश्नयस्त्न ॥ ५} शौनकः-जन्मसमये यद्क्छं 
शमम दिव्यदग्मिरावार्यः 1 पुच्छापरिणयनाभ्यां तदेव युक्त्या भयो- 
व्यम्‌ ॥ ६ ॥ 
तत्राऽऽ्द विबाहच्छा । 
व्ययेग्नो यदि प्रस्थो टम्रेशो व्ययगो भेत्‌ । तदा वरिबाहपच्खयां 

विवादो भवति धुवम्‌ ॥ १ 11 ल्परे स्थिरे पापयुते मृनार्योद्रादसिद्धिनं भवे- 
रफदाचित्‌ । भीवेन दोऽय प्रद्र त्रिप्चपप्नायखस्थः कुरुते विवादम्‌ 

॥ २ ॥ चन्द्रो स्रपतिवोऽपि कन्यालाभाय कामगः । घरूनपो ल्ग; पीवरं 

पन्यालाभाय जायते ॥ ३ ॥ क्कतुन्ाधररपभाः एत्रन्ुयुप्ता निरीक्षिपा 

याऽपि । संपृच्छतां नराणां कन्याव्यभोऽस्ति मियमेन ॥ ४ ॥ युग्मरगरेऽव्न- 

शुकराभ्यां क्यािस्तयुतेकषिते । तरा वरातिः पुमे पर्वोनगेऽं ने) ॥ ५ ॥ 

सष्णपक्षे परश्चरम्रायुग्मरया घटी यद्वि । णषट्ोऽयरा सधे म संबन्यो. 
+ भचत्तदा ॥ ६ ॥ 

इति विवाध्पुन्छा | 


॥ गीषे 


१४० श्रीदिवराजपिनिपरितो- 


अथ शुभाशभज्ञानम्‌ । 


पृच्छा पिरघ्रे यद्व राक्िसंस्ये दाक्षायणीशे मरणं वरस्य } वर्पऽषएमे 
स्यादथ लग्रगेऽन्जे धरासुते सप्तमगे च शीघ्रम्‌ ॥ १ ॥ प्षीणेन्दुभोमाफदि 
वाकराणामेकोऽपि ठगने मरणाय खेट; । भवेदधरुवं वत्सरपश्चकेन क्रूरग्रह सप्त- 
ममे वरस्य ॥ २ ॥ सप्पगोऽकः कन्यां प्रतपरजां पटी कसोत्यदये । कथितं 
यचचोद्राहे योज्यं तस्मश्नकारेऽपि 1 ३ ॥ सेनक -क्ररग्रहो विद्ग्रे सप्घमसंस्थो 
यदि भवेच्छरः । सक्ठभिरब्देमरणं शरिभमां सप्तभिमासैः ॥ ४ ॥ पच्छावि- 
ठप्रसंस्थां गुरसम्यां दीयेजीविनीं कुरुतः । पश्चमसंस्थो पुजाज्ञाभित्रे गोधनं 
विपुलम्‌ ॥ ~+ ॥ नारदः -- पृच्छकस्य भवेलस्नादिन्दुः पष्टा्टगोऽपि बा । दंप- 
त्योमरणं वाच्यमषटमाब्दान्तरे यदि 1 ६ ॥ यादि ल्रगतः त्रूरस्तस्मात्सप्रमगः 
कजः । विह्ञेयं मतुमरणं स्ठमाब्दान्तरे तदा ॥ ७ ॥ याद टग्रगतथन्द्रस्तस्मा- 
त्सप्रमगः कुजः । विवादात्परतो भता त्वष्टमाब्दे न जीवाति ॥ ८ ॥ लग्रात्पश्च- 
मगः पापः शातरुटटः स्वनीचमः । मरतपु्रा तदा कन्या कटा वा न संशयः 
॥ ९ ॥ विवाहे जन्मपच्छोक्ता जन्मन्युदराहमश्चजाः । जन्पौद्राहोदिताः; भर्ने 
योगाःयोञ्याधिया बुधः ॥ १० ॥ विपाङ्नामृख्जादिजन्मोत्यं च उभाङ्- 
भम्‌ । वरिखोक्नीयमन्रच्‌ तत्तत्मकरणापदत्म्‌ ॥ ११ ॥ शानकः-एतद्‌ वध्व 
शासं मन्दमति्यः भयच्छति विवादम्‌ । अयनो स॒ मज्ति तस्मादधिज्ञाय 
ये दव्रात्‌ ॥ १२ ॥ 

पि त्रभाद्राभज्ञानम्‌ । 
अथ राशिकृटावेचारः । 

अय भवृटे टग्रस्येपक्षा ज्योतिष्प्रकाके-जन्मटग्रास्फटं सर्वपायुदयदश्नादिकम्‌ | 

कोपितं मनिभिस्तत्त भपटेऽनाटतं कथम्‌ ।। १ ॥ विगादवन्दारने-जन्मटग्रमिद्‌- 


मद सङ्कखिनां मेनिरे मन इतान्दुमन्दिरम्‌ । सादं दि मनसोने देदयोर्पेटकस्त्‌- 
दयमिन्दुगेदयोः ॥ २ ॥ 
रति भकूटे रस्नानाद्रः । 


अथ घटितनेदाः 1 
वृदपतिः- दंपत्योजन्यताराभ्यां नामाभ्पाम्‌धापि बा । भमेनं चिन्तयेलातः 


उ्यातिनिवन्धः १४१ 


संखसतानवद्धये ॥ १ ॥ पटटसरे-यद्धकूटं व्रिपक्षाभ्यां सगुणं स्यात्तदुत्तमम्‌ | 
एकेन मध्यमं हीन केऽप्याहुस्तद्‌ भावतः ॥ २॥ वणेश्च यद्यं च पिथ तारा 
योनिश्च मत्री खगयोगेणश्च । भपरटको नादिकञ्चद्धिरेते यथोत्तरं स्यवलिनोऽ् 
भेदाः ॥ ३ ) पएतदष्टभेदं परूचिद्ादरणं सद्राशिङट सेयम्‌ । वणेश्च व्यं वर्‌- 
दूरतारा योनिगणः सेदसुहृस्यमेव ! राशि नाडी नवभेदक स्यादसद्धकूटे च 
विरखोकनीयम्‌ ॥ ४ ॥ असद्राश्चिकूटे नवभेदं पथचत्पारिशरुणं जेयम्‌ 1 पन- 
र्या मत--पिपराणां दशषूट स्यात्सषन्नियाणां तथाञरकम्‌ । वदयानामाप 
पट्मेदं शूद्राणां च चतुष्टयम्‌ ॥ ५ ॥ वर्णो वस्य नदूरं च वघ्टभत्व॑ च तारकाः] 
योनिभित्रं गणो रारिनोडिकेति करेमाददा | ६ ॥ तत्र दरद्रयं हित्वा कूटं मेदा- 
एक भवेत्‌ । तारादिपयक पडभेद्‌ परं योनिचतुषटयम्‌ ॥[ ७ ।| तत्रापि मुस्यमेदा- 
नाद-नाडीमेत्रे वणगणा रामे वह्ययोनिके । पर्णष्वीक्यं तु पुख्यत्वाच्छेपाणां 
दूरव॑गेकों ॥ ८ ॥ । 
दाते रारिकृरमेदाः | 


अथ वणेविचार्‌ः ॥ 
स्वरदिसंख्या दपत्योर्वदाक्ता शेषतः फलम्‌ । उत्तमं॑स्यन्नलेपेऽद्पे मध्यं 
तस्येऽधिकेऽधमम्‌ । १ ॥ पीनालिककेरा विपा नपाः सिहाजधम्विनः । कन्या- 


नक्ररपा वेरयाः शूद्रा य॒ग्मतुखाषटाः ॥ २ ॥ षरे बणोधिके प्रीतिरुत्तमा स्म 
वरामुगा । समत्र मिथः सख्यं हने स्नेहे न जायत ॥ ३ ॥ 
अथ वश्यम्‌ 1 

तत्र रारिखसर्य-मत्स्यो टी नयुगरं सगदं स्दीणं चापी ररोऽग्बनघनो 
मकरो मगास्य; 1 तट ससम्यदहना पुवगा च कन्या शेषाः; स्वनापसद्ाः 
समसंचराः स्युः ॥ १ ॥ स्ये यश्या नजातेस्तु मश्ष्यस्थाने नलेद्धबाः । सि 
हित्वाऽथ सिहस्य वह्यास्ते वधकं विना | २] सदश्दपण-अदिमगपत्ती 
ताखीन्द्रप् वधूग्रङिधन्विनां वणिगधिपतिं बीणामीनो मृगं युव्तीन्दुमे । 
पुनरनिपिपे मेपोपान्त्यामज मकरं कमारपदपिमितान्या्रीन्यदयामजादिपु 
मन्वते ॥ ३ ॥ गगः-सिदहदयटी क्केनका च कन्या वधथिककाप्फां । तस 
मीनयमौ नक्रः कन्याकफैटङ् तिमिः | ४ ॥ मेषङुम्भावजो नक्रो मेपादे्े 
श्यराशयः । एतानि वस्यकूटानि दंपत्योः जुभसंपदे । ५॥ 


~ 


१४, म, वर्णक) 


१४२. श्रीिवरानविनिमितो-, 


अथ ताराः | 


चरथाद्रणयेच्वावच्छन्यक्षं कन्यभादपि । चर॑ नवहृच्छेपं तारा; सन्ति पर 
स्परमर्‌ ॥ १ ॥ शुमदा जन्पतारा स्याद्द्रयोरेककबनिता । निन्यालतिपश्चसप् सयुः 
शेपा. शष्ठ भकूटके ॥ २ ॥ 


अथ योनि; । 
वासुणाधिनयोर्वयोनियाम्यान्त्वयोगैनः । पुप्यक्रत्तिकयोरमेषः सर्पो रोषि 


णिसोम्ययोः ॥ १ ॥ मृलद्रेयोः शुनो योनिर्विडारो दितिसापेयोः ॥ मघाभ- 
गक्षेयोरायुरयमोपान्त्ययोः पशुः ॥ २ ॥ चित्राविशाखयोव्याघोःमदहिपः सखाति- 
दस्तयोः } कणाप्ययोवोनरधर च्येष्ठामूराधयोमृगः ॥. ३ ॥ विश्वक्षोभिजितोवभरु; 
सिष्ेऽनादघिधनिष्टयोः । पपाटकयोवीक्ष्यं॑दंपत्योमेषमुत्ययो> ) ४ 1} 
सोव्याश्नमन्वपदिपं श्वेणं गजर्सिंदमाखुमाजोरम्‌ । अहिवश्च वानराजं मदर्यजे- 
रमखयोयरम्‌ ॥ ५ ॥ मदद्ररं सदा च्याञ्यं लोकतोऽन्यच चिन्तयेत्‌ |. तदूग्रन्था- 
न्तरतो केयं न लोकब्यवहारतः ॥ ६ ॥ तयथा गमेसंहितायाम्‌--एकयोनिपु 
कलहो गजयीः सिंहयोः जुनोः । महृ्रेऽपि समता मदिपस्य क्पेस्तथा ॥ ७ ॥ 
केचित्स्वमावतः करूराः केचिच्छान्तास्तथा समः । योनिसच्वा भजन्त्यतर स्वस्व; 
हीरे तथा मिथः ॥ < ॥ सद्धद्रूटे योनिवरं मृत्य॒दं च परित्यजेत्‌ । तत्र चेद्य- 
दयाः सख्यं नातिदुष्ठं व्रिटु्ुधाः ॥ ९ ॥ स्थीत्तिप्रकाशे-अप्यं मृत्यं पूफा 
तथोपान्त्यद्रय पृथक्‌ ! भ॑तरोऽप्याभिनिदेषु स्री योनिः देपेषु ना स्मतः }) १० ॥, 
सदसद्राकषिच्टेऽपि योनिचैरं न दोषद्त्‌ । यदि स्यादवखायोनिः पुंसो योनि- 
येन्मयरर ५ ५९ ५ योनि सह्य व्याप्यं सीपरेमित्यालिदङःयोः । पक्छक्ङ्गः 
जयो; भोक्त मध्यमं नातिदोपदम्‌ ॥ १२॥ 


अथ अहुसेख्पम्‌ । 


ममः युको बुधथन्द्रो भातुसीम्या भगुः कुजः । गुसुभन्दः शनिर्जनि येपा- 
दीनामपीभ्वराः | ९ ॥ यवनसंहितपा-पिन्रण्यक्राररमेज्या असिता च विभा- 
नयः । व्यारा व्यर्देन्दवो व्यक्ष्यद्रारास्तु प्रेऽरयः ॥ २.॥ सयमते-च्र मन्द्‌- 
सिता समधे' पदिजो मिन्रणि नेपा सेस्तीक्णाादिमरध्मिजथ सुहृदौ शेषाः 
समाः शीतगोः } जीविन्दूप्णफराः कुजस्य सुहृदौ ्ञोऽरः सिताकीं समा मित्र 


१ फ. सदः | 


उ्योतिनिवन्धः 1 १४२ 


शमगरसिता बुधस्य द्देपमुः यश्नुः समात्रापरे ॥ ३ ॥ सरैः कंम्यसितावरो रषि- 
सुता मध्या परे चान्यथा सौम्या सृषटदा समा कजगरू शुक्रस्य शेषाप्ररी । 
शुक्रज्ञा सुहृदा समः शुप्युरः सास्स्य चान्येऽरयस्तत्कारेन दश्षायवन्धुसदम- 
स्वान्त्येपु मित्रे स्यिवारः 1 ४ )। यथेण्रयो्मियो भागो दुपत्योस्ताद्शो भवेत्‌ 1 
दए व्रूट दुभ मन्या सद्धावरपि शस्यत) ॥ व्यातिष्प्रकाे-- राशाशा 
सृष्टः स्पार्ता जन्परकाटे यदा सद्‌ा 1 अद्षरेऽपि फपव्यं भकरुटं शुनो 
जगुः ॥ ६ ॥ ॥भवाददृन्दावने-आपाश्वकेन्रहयगाः प्रसूता त्काटमित्राणि मिथः 


# क क 


खपान्थाः । न्यूनानाप निरभृत्यराङ्ञा तत्काटस्षख्या परा्रावाणए जाम्‌ १४७ ॥ 
अथ गणश्रुद्धः 1 । 


द्मसमद्मदद्राराममद्रादराः } द्राराममद्राराममदेाते गणत्रयम्‌ 1१) 
पपटटतरे-स्वेगणे चोत्तमा प्रीत्तिमेध्यमा देयमत्पयो; } असुराषुरयो्वर मत्युमानुपर- 
त्सः ॥ २ ॥ रध्रोगपा यदा नारी नरो मरणो भवेत्‌ ! तदोद्राहयो न कतैव्यो 
यस्पराेषव्यदो भुवम्‌ ॥ ३ ॥ देरस्तीवरयणयथापि कन्या च नृगणा भवेत्‌ । दु 
कूटे गुणाल्येऽपि तच्च मत्युनं संश्चयः ॥ ४ ॥ वरादपट--रप्नोगणो यदि मरा 
मृगणा कुमाय सद्राक्चङ्कूर्गमत्रभययानिदयुद्धिः । यच्ररित दव भयद्‌ करपीडनं 
स्यष्रापश्चगं खदु यदा नष नाडियोगः 1 ५॥ सद्र पोनिश्रद्धियहस्यं 
गुणत्रयम्‌ 1 एप्येफत्तमसद्धावे कन्या रक्षोगणा शभा 1 ६॥ 

अथ भ्रमेः 
एफरादयौ पएथग्धिष्णये प्रथग्रां तयकमे } एकाशेऽपि छृतोद्राहः भटो 
सध्योऽधथमः क्रमाद \॥ २॥ एकर चमाद्राद एक्रभादे मरतिपरदः 1 य 
स्याद्धिननक्षत्रे यमद्‌: शानकोऽव्रवीद्‌ ॥ २॥ द॑पत्योरेकराश्चिः स्याद्धि 
यदा तदा । गणदीएयेऽप्येकनाटर्यां दिवाहः द॒भदः स्सत्तः ॥ ३ ॥ नारीगणोा 
मकरा चिन्त्या भिन्नमयोयथा 1 कृचिकाक्भयार्ह्स्वात्योः पूभानषेदायोः 
1 ॐ ॥ एकमे भिन्ननक्षतरे न नादगणदष्ता । वद्धिमत्राह्ययत्पीति; गशरतता- 
सनपादवद्‌ ॥ प ॥ स्यवहितरायो र्नं येकं जायतते तत्र । नाडीदोषो 
यार्यो मरणकरः सोऽपि दंपत्योः | ६ ॥ एकरा द्विनसत्रे पुंस्तारा भयमा 
भवेद्‌ । अती शोभना परोक्ता खीताग वेद्विनष्यति ॥ ७ ॥ भवनेद्रययुकतरध 


पुर पुंसां त्रम्‌ । पश्चाद्धागं तथा चरीणां व्यन्ययम्नु व्रिनाप्रद्त्‌ ॥ ८ ॥ 
सत्र पञ्यैनक्ननण्युन्पनने गर्गेण एकराकं( टिनक्षते हनिसायान्यतारके । 


१४४ भ्रौशिवराजविनिभितो-~ 


धनिष्ठाक्चततारे च पुप्याश्ेपे च वजेयेत्‌ ॥ ९॥ पूथग्राश्ञनिकमे प्रवृत्तिमाह 
विवाहरन्दावने-नक्षचमेकं यदि भिननराष्योरभित्चराद्योयदि भिन्नमृक्षम्‌ । पीति- 
स्तदारनं निविडा नुनायेधत्कृत्तिकारोष्िणिवन्न नादी ॥ १० ॥ वेयनाधः- 
एकमे च पृथग्राक्ौ पथमे वैकराेके । अंश्ञानन दूरता त्याज्या कन्यादूरं 
इाभावहम्‌ ॥ ११॥ भीमः-राक्षियुप्मे चकरा मयोरेक्ये युगे तथा । पुप॑शः 
पुरतः भ्रयान्पतीपस्तु न मे मतः ॥ १२ ॥ कठाणैवः-सद्धकूटे तथाऽन्यस्मि- 
ऋंशाद्रा रारितोऽथवा । संभवे वरदूरत्वं त्याज्यस्तत्ाधिक्रो गुणः ॥ १३॥ 
वृहस्पतिः--एकराशौ पृथगभ्धिष्णये पृथग्राज तथकमे । गणनां नद्ररतवं प्रद 
वेरं न चिन्तयेत्‌ ॥ १४ ॥ बराहः-भमेटं चिन्तयेतमरीत्यं दंपत्योस्तत्र निणयः। 
तयोभेराश्योरेकलसे सान्तेक्यात्सा गरीयसी 1 १५ ॥ द्िद्रदशं नदूरत्वं नाडी- 
गणभयोनिता । न चिन्त्या खगवरं च रारिकूटोत्तमं द्वयोः ॥ १६ ॥ एगनक्षत्र 
विक्षेपमाह मगुः--रोष्िण्याद्र मचेन्दराभितिष्यश्रवणपोप्णमम्‌ । उत्तरा परोष्ट- 
पाचेव नक्षत्रैकयेऽपि शोभना ॥ १७ ॥ विपिर्ने-सेदिण्याद्रौ मयेनद्राभितिप्य- 
श्रचणपौर्णभम्‌ । आद्िवध्न्यं तथाऽष्टौ च शुभं भवाति नान्यथा ॥ १८ ॥ काल- 
नि्णये-विक्ाखिकाद्रीश्रवणमपरजेशतिष्यान्त्यतस्पत्रमाः भश्षस्ताः । स्रीपुंसता- 
रक्यपरिग्रे तु शेपा विवज्यौ इति संगिरन्ते ॥ १९ ॥ अनजेकपान्मित्रवसुद्रि 
द्ेवभभञ्ननान्त्याकेथुनङ्कगभानि । युङुन्दगीवान्तकमाने नूनं शभानि योपिन- 
रजन्मभैक्ये ॥ २० ॥ द॑पत्योरेकनक्षत्रे भिन्नपादे शुभावहम्‌ । दंपत्योरे- 
कपदि तु वपन्ते परणं श्रवम्‌ ॥ २१॥ अयेकांशकतरेऽपि प्रततिमाह --पराकारः 
आह नवांशमेदादेकक्षरादयोरपि सौमनस्यम्‌ । एकांशकत्वेऽपि वततिष्ठदिप्यो 
नैकत्र पिण्डे किर नाडिवरेधः ।॥ २२ ॥ नाभरिददत्यास्मतयुं तथाहि द्रष्टा सवच 
नहि दरनीयः । एकांशकत्वेऽपि सममभावान्र भतेमार्यान्यवहारसिद्धिः ॥२३॥ 
उथोतिष्पकाशे-फेचिन्ेच्छन्ति चंकंशं केचिदिच्छन्ति मेकम्‌ । तत्राप्यङ््े- 
घटीसाग्यं त्यजेन्रो भिन्ननादिकम्‌ ॥ २४ ॥ एकराक्ञौ महाभीतिश्तु्थद्रमे 
सुखम्‌ । ततीयकाद से चित्तं सुमजाः समसप्तके ॥ २५ ॥ समसप्तकफेऽप्यञ्ञभ्यौ 
यरर्तिर्‌। पाणिपीडने कथितौ ॥२६॥ अन्यच-मकरे कर्कटे चेय कुम्भे सिह तथव 
च । परस्परं सप्तमे च वधय्यं तु पिनिर्दिशेत्‌ ॥ २७ ॥ निनं वियोगो या 
मेठे द्विदददे ददं भवेत्‌ ] त्रिकोणे सनपत्यस्यमपयस्यः पटणएटके ] २८ ॥ योनिना- 
खीगणानां च इद्धया तद्राक्िषूर्कम्‌ । युक्तं श्रेष्ठं गणाभावे सेखच्या भवे- 
च्छुभम्‌ ॥ २९॥ गगः-न खेटमत्रं ना राश्यं न वर्णो नच ताराः ¡ सद्धकरे 
परा भरीतिनं सा वज्रेण भिद्यते ॥ ३० ॥ सद्रातिकरूटे प्रद्छत्रयुक्तं शभं भवे्य- 


ज्योतिर्निवन्धः | १४५ 


दपि यौनिवेरम्‌ } योनो गणे चे्लयुकूरता स्याच्छुभो विवाह्य चपि सेद- 
चरम्‌ ॥ ३१ ॥ प्रदम श्भा तरा राक्षिवह्यं भिभिः शुभम्‌ 1 पड्एकं बुधाः 
आददरभ्यां दवकेतिक्रोणक्रम्‌ ॥ ३२. ॥ द्वह्गवरः-मीनालिभ्यां युते कटि कुम्भ 
मिथुनसंयुते } मकरे कन्यकायुक्ते न ङुयालवप्कम्‌ ॥ ३३ ॥ बरध्वोमोतपि- 
चोनवतोस्तद्विनाशङृत्‌ । निकोणं भीनक्रोटाय्यं न स्यादन्यत्र दूषणम्‌ ॥ ३४ ॥ 
-वेयनाधः--द्विष्ठाभ्यां केपो राशि्विपपोऽष्न्ययान्वितः । ग्रुभो वरिरोपतो 
नेः सिहोऽपीणठे वखान्वितः ॥ २३५ ॥ संहितादपक-यदा तु कन्याभवनं 
द्वितीयं पदपश्चमं स्यात्पुरुपस्य राः । तद्रारिना्ा सुहदे। समौ वा सुहत्समी 
चा तदतीव शस्तम्‌ ॥ ३६ ॥ द्विददयेऽप्यदोपः स्यादंशकादूरतः खियाः । 
धुत्यंशोऽस्यष्टिकंशे वा पुरसोऽदः कन्पकांशकात्‌ ॥ ३७ ॥ न भोगारिभवं 
दरेस्सद्धकूटं तथा खेदमत्रीविरुद््‌ मकूटम्‌ । सदा नारायत्येकनाडीसमानो भरू 
रादेकान्सप्त मेदान्मश्स्तान्‌ । ३८ ॥ भेश्चारिभावे गणवृत््यभातरे नादीसमोऽ- 
जेऽपि करो विषादः । भवेतसुतभीतिसुखायुराप्त्य सद्राशिषूटे जगुरेवपन्ये ॥२९॥ 
श्रूयमाणयुणमात्ररखमि नादीसमाजे सति बोद्धव्यम्‌ । मित्रत्वामावेऽपि शूं 
पदकाषएटकम्‌ । गारदः-मित्रपर्काष्टकं मेपकन्ययोधटमीनयोः । चापोक्षयोरेय- 
रमयोः कुम्यकुरीरयोः 1 पश्वास्यम्रगयोः सीणां जन्मराशेः शुभा- 
चदम्‌ ॥ ४०॥ कयपः-नूराहितोषट्म पष पश्चमे नवमे तथा। द्रादरे च द्वितीये 
चं विवादः पुत्रपाजद्‌; ॥ ४१॥ नयुक्तखाश्वकुम्भालिसहयाः कुवन्ति मिताम्‌ । 
स्यपषटमयनेऽस्तोऽपि सखाटमिः मीतियुत्तमाग्‌ ॥ ४२ ॥ चसिष्ठः-जयुक्तङा- 
मेपयटाश्वसिंद्यः कुबेन्स्यजसं खरु मित्रभावम्‌ । स्व्रपष्टसंख्याभवनेश्च तेऽपि 
स्वस्ाएसंर्यामवनस्तयव ॥ ४३ | श्र॑धरये-मेपेण कन्या धरुपा ककु श्रस्तीस्या 
मौनः कुम्ममृता दुरः । दहिन नक्तो तधुमेण कोर्थिः सव्व चपि 
शुभाय योगः | ७९ ॥ सम्रदेऽपि -कन्याजध्रिकतुर क्कटमकराः रभि 
ओक्ताः ! सखध्वरषटममवनस्तेऽप्येमिर्मिदधाति भीतिम्‌ ॥ ४५ ॥ 


अथ नाडीपिचार 


अश्विन्याद्री शतमिपक्फखुनी चोचरा तथा ! पवो भाद्रप्टा गक स्थेष्ठ 

हस्तः पुनयेमुः ॥ १ ॥ पूव! फलगुनिका चित्रा घनिष भरणी म्रगः । पत्राषा- 

दराऽ्नुसधा च पूप्योऽदिषुध्न्यमेव च | २॥ कृत्तिका रोरिणी स्वाती मवाऽऽ्धेषा 

व्च रेवती । श्रवण्ोत्तरापादा पिश्चाखा चैकनाईडिकाः ॥ ३ ॥ रनकोक्ने- 

आदनाडव्यपे मत म्यनाडीव्यपै द्यम्‌ } पृषटनादईैव्पये कन्या प्रियते नत्र 
१९ 


१४६ श्री्षिवराजविनिरपितो- 


संशयः ]॥ ४ ॥ समासन्ने व्यथे शचं दूरखेषे चिरेण तु \ व्यधान्तरभसानेन 
वर्प दषं पजायते ॥ ५ ॥ एतन्पुख्यत्वाद्राह्मणविपयम्‌ ॥ जठरे निधेनत्वं च 
मर्भे मरणमेव च । पठे दाभीग्थमासोति यस्मात्तं परिवनयेत्‌ ॥ & ॥ एत- 
रक्षननिश्यादिविपयममृख्यत्वात्‌ । तथाचो्तं -नाडीरमत्रे वणेगणां रारिभं 
वर्ययोनिषे । वर्णेप्वीक््यं तु इरख्यताच्छपार्णा दूरवगकरा ॥ ७ ॥ उततर 
काशे- निधनं यभ्यमनाड्यां दंपत्यो्नवे पाश्वयोनाडवोः । केऽ्प्याहुमध्यः 
मर्ते ( ध्यया; ) पादविभेदे न दोषाय ॥ < ॥ करगे पृष्टनाद्या (षि | 
निन्ये इति यद्चः । ततक्ष खादिविप्यं गोतम्या याम्येतस्तथा ॥ ९ ॥ इुव- 
च्छे नारदः चतखिद्रयङ्धिमोत्थाया; कन्यायाः करमज्ञोऽन्वभात्‌ । चह्धभा- 
दिन्दुभाजाडी तिचतुःपञपवस ॥ १० ॥ जाङ्कठे तु चतुमांखा पञ्चाल परश्चमा- 
लिका । त्रिमाराऽन्येषु देशपु विवह मुनिसंमतम्‌ 1१ १॥) दृदगगः-एकनाास्थतां 
यत्र गुरमेन््रा्च देवताः 1 तत्र देवं रुनं मत्युं क्रमेण फलमादिरशत्‌ ॥ १२ ॥ 
भ्रमुः पण्याङ्खना पितरि देशो ्रामः पुरं गृहम्‌ । एकनाडास्थितं मन्य ॒ववरुदध 
-वधवार्नत्तम्‌ ॥ १३६ ॥ 
अर्थं नाडयपरवाद्‌ः 1 
उपोतिधिन्तामणो-रोदिव्यद्री परगे्दराजिपुप्यशवणपौप्णभम्‌ । अदधिुभ्यकष 
मेतेषां नाडीदोषो न वियते ॥ १॥ श्वदं द्वितीयादौ संकीणोविपयम्‌ । बुघव- 
छमे-ग्रहवैरं दके सन्मेटे योनिवेरकम्‌ 1 त्याज्यं वेरं राशिचरे तरदं 
पटणएके ॥ २ ॥ गणरं वहभत्याद्रगाद्रधर्कै धिकोणकम्‌ । स्रीदूरादुएुटश मे्राः 
स्व गुणाः दमाः \ ३ ॥ न वणेवर्गो न गणो न. योनिद्वद्ोदगे चव पडष्टके 
वा । वरेऽपि दुरे नवपृश्चमे वा भत्री यदि स्पाच्छुमदो पिषाईः ॥ ४ ॥ 
अथ प्रजा। 
रनमाटायां पट्‌ पौप्णतो दादज्ञ शांकराच पारन्दराद्धानि नव क्रमेण । 

पूवोधेमध्यापरभागयुखि चिरंतनञ्योतिपिकः स्यृतामि ॥ १ ॥ पूवभागयुनि भे 
पति; प्रियो योपितापपरभागयोभिनि । सरी नर्णां मवति मध्ययोगिनि मेम 
चूनमुभयोः परस्परम्‌ ॥ २॥ 


% श्चि पयिपयन्‌ । वासेठः-आचफनादी कुत्ते रिषं मध्यफ़नाडी उभपैर्विनाम्‌ | 
यन्तेव दूारिद्रश्यीचदुपं ताद्च् तिल्चन्चिर्जनीयाः । नादी कुर कन्यरकाषण्डपूत्रं याल 
पः पतिः पमिति । मध्या वस्परीः देसे कथित्या् राया मोवमी दम्भे । अय 
मुप्यण ण्पु्तठ ददमपिषम्‌। 


स्योतिर्मबन्धः । १४७ 


। अथवर्गः। 
योारता््यमाजीरसिदस्वसपैमूपकाः । मृग शदाकस्तत्र स्ववगात्पथमो. 
रिपुः॥ १॥ 
अथ दृरविचारः 1 
सीरादोर्वरमे दूरं कन्यादूरं शभावदम्‌ । व्यस्तं चदूरमशुभं वर्यत्वाचदपीष्टदम्‌ 
॥ १ ॥ रोनकः-केरं योन्धिर मणवैरं दूरकम्‌ । दुषकूटपटं स्व प्रहमत्ेण 
नश्यति ॥ २५ 
अथ पिष्ण्यदूरम्‌ । 
नारदः-सीधिष्ण्यादाव्रनयक्रे दीदूरमतिनिन्दितम्‌ । द्वितीये मध्यमं शष्ट 
तृतीये नवके नभ्‌ ॥ १॥ 
अथ दुष्टफटपरिहारः । 
राजमेष्ड--पडषटके मोमिधुनं भरदयात्कास्यं॑सरोप्यं नवपश्वमे (के )` 
च | देयं च घं कनकाश्वयुक्तं दिरटीदशे ब्राह्मणभोजनं च ॥ १ ॥ र्ति. 
्परशि-निर्िद्रमेलके कान्ति छता दानं यथोदितप । दोदवां पीत 
भचस्तशकुनादिपु ॥ २ ॥ विवाद्दीषिकायाम्‌-- आजौ जिता संभिरव्धा भीत्या 
दत्ता तथाऽध्वरे ! सयमेवाऽऽगता कन्या नेवाऽऽ्स्तं छद्धिमि्को ॥ २ ॥ 
वहूनामेकजातानां कन्यकानां करुगरदे । उयेष्ठाया मेटकं वीक्ष्य रष्यीनां नेव 
चिन्पयेत्‌ | ४ ॥ आसुरािभिवदिु राविकूटं न चिन्तयेत्‌ । नथा. व्यद्गाति- 
वृद्धानां दुभैगाणां पुनभुवाम्‌ ॥ ५ ॥ 
अथ गुणविंचारः । 
एको, गुणः. सहग्वरणे तथा वरणोततम वरे । हीने वरेऽधपिके दूर्यं कऽ्मयाहः 
सद्र दलम्‌ ॥ १ ॥ सख्यं पैर तु भक्ष्यं च वह्यमाहखिधा बुधाः । बेरे भक्षये 
गुणाभावो द्वयो; सख्ये गुणद्वयम्‌ ॥ २ ॥ श्रे गुणवैको वयभ गुणाधे- 
कम्‌ । एकतो लभ्यते तारा शुमा चैवाशुमाऽन्यतः ॥ २ ॥ तदा सार्थो युण्- 
कस्ताराशु्धौ मिथञ्चय । दभयोनं शुमा तारा तदा शून्यं समादिशेत्‌ 1 ४ ॥ 
अष्टविशतिताराणां योनयश्च चतुर्द्च । ततर वरं मदररं सस्वानां स्वस्वमादवः 
-1 ५1 सैनं मै चातिमैत्रं च विवादे सक्वसाद्शम्‌ । महावर च वैरं च स्वाते 
च यथाक्रमम्‌ \ ६ ॥ मेते चेवात्तिमत्रे च चेन्ददवितिचतुगणाः । गरदन सकषभेद्‌ 
गुणाः पञ्च प्रकीर्तिताः | ७ ॥ तत्रैकधिपरिये च मित्रत्वे गुणपञ्चकम्‌ ।- 
१९ प हिंहान्बह" । 


१४८ भ्रीश्चिवरानविनि्तो- 


चत्वारः सममित्रत्े दयौः साम्ये जयो गुणाः ॥ ८ ॥ मिजवैरे गुणभ्रैकः सम- 
रेरे गुणाधैकम्‌ । परस्परं सेख्यरे गुणगरन्यं विनिर्दिशेत्‌ ॥ ९ ॥ अस्ते सम- 
मित्रादौ व्येको प्राह्लौ यथोदितः} गणमेद्‌; सप्तविधो गुणाः पर््ममिता 
मताः ॥ १० ॥ पड्‌ ग॒णा गुणसादृश्ये पद्‌ गुणाः सुरमानुपे । देवराक्षसयोः 
शून्यं शून्यं च नररक्षसोः ॥ ११ ॥ नाया देवो तरः पुंसस्तम पश्च गुणाः 
स्मरताः । पुंसो रक्षोगणो यत्र नायां देवोऽथवा तरः ॥ १२ ॥ गुणवानपि 
तत्रैको रुणो ग्राह्येऽन्यथ्‌ा नहि । सद्धकूट्त्यं भोक्तं दुषटकूटत्य तथाः ।( १३ ॥ 
सप्तमं चेकराश्याख्यं गणस्तेप्मथोच्यते । शृन्यमेकशके चैकराशौ सपैव 
भिन्नमे ॥ १४ ॥ पएकराश्यृक्षके सप्र भिन्राष्यकमे शराः । सद्धक्टेऽवला- 
दूरे सप्त चापि वरदूरके ॥ १५॥ सद्धपत्रेषु ते सप्त मेतरहीने तु पद्गुणाः । दु्ट- 
कूटे च मितराख्ये सीदूरेऽन्धिमिता गुणाः ॥ १६ ॥ वदूरे दु्टकूटे च मिनस 
गुणान्विते । एको गुणोऽन्यथा श्यं शून्यं निन्दे तु दु्टमे ॥ १७ ॥ वाक्या- 

न्तरे शुभं यत्र ग्राह्यं स्यात्दरूणेषु खम्‌ ] नादीदोपे गुणाभावः पूवोचायेरदा- 

हतः ॥ १८ ॥ पृष्ठनाख्य॑शभेदादिग्राचयपक्षेऽपिं खं गुणाः 1 गुणवेरे.च भक्षये च 

तथा योन्यां च वरे ।॥ १९॥ नैव प्राच्या गुणारततर शूल्यं चैव चिदुवैधाः। गुणैः 

पोडदाभिनिन्यं मध्यमा विशतेस्तथा | २०)}} शरषटं तरिशदुणे यावत्परतस्तुत्तमोत्त- 

मम्‌ | सद्धकूट इति बयं दण्कूटेऽथ कथ्यते ॥ २१ ॥ निन्द गुणैर्विदतिभिम- 

ध्यमं पश्चमिस्तथा } तत्परैः पञ्चभि; शरेष्ठं ततः शरष्तरं गुणे; ॥ २२ ॥ 

इनि, राशिकूटविचारः । 


अथ निश्चयः । 


पृण्याहे च विवादं चिच्रावस्वश्विविप्णुमे । रब्ध्वा चद्धरबरं इयांनिश्चयं 
सत्यया गिरा ॥ १1 चभटग्रेऽग्निसांनिध्ये स्नातां पुण्यामरोगिणीम्‌ । तत्कारो- 
पस्थिते कन्यां पिता तुभ्यं भयच्छति } २॥ यदि त्वं पतितो चस्या दशदोप- 
विवनितः 1 तुभ्यं कन्यां भद्‌ास्यामि द्विजदेवःप्िसंनिधौ ॥ ३ ॥ तुभ्यं कन्या 
धिने वाचा कन्यादानं परयच्छति 1 वन्निश्वयाथ्‌ मदत्तं गृहयतां सा्ताफ- 
लमू ॥ ४ ॥ निधये पाद्युखायाऽऽ्दा ब्रपित्रि ददाति च । फलं कन्यापिता 
दद्यात्ततो बरपिता तथा । बाम्दाने वरणे माल्यं न स्यजेहुरशक्रयोः ॥ ५॥ 


इति निश्चयः 


॥ 


ज्योतिर्नियन्धः । १४९. 


अथ कन्यादरणनू्‌ । 


पश्चाद्‌ गरद्धददिवसे चनद्रतारवलान्च्ति } विवाहयस्योदये गा कन्यावरणमा- 
न्वयैः ॥ १ ॥ विन्वकषपुणौत्नयकणंयुग्म्वात्यग्निमेत्र च विवाहर्भवा 1 भत्यर्मखः 
सन्वरयेर्छुमारीं फलादटिभिः प्राखबदनीं सुतरेपाप्‌ ॥ २ ॥ धीथमेकेन्द्रमेः सौम्यैः 
पये: रात्रतरिामगः । कन्याया व्रणं कायं जीवे चोपययरिथते ॥ ३ ॥ 
फन्यामदानमप्रे षिवाहतुर्यं बदन्ति कारङ्ञा;ः । रम्ं विना वसिष्टः माह 
मुनिनारदशचेषम्‌ ॥ ४ ॥ नारः भूषणेःफएर ुष्पोताम्बुरुफखगन्धाक्षतादिभिः । 
शङ्काम्बरेगीतवायष्िमाशौीवेचनेः सद ॥ ५ ॥ कारयेत्कन्यकागेदे वरः मणवपू- 
वैकम्‌ । तद्‌ कुयौत्पिता तस्या; प्रदानं प्रीतिपूर्वकम्‌ ।। ६ ॥ ऊरशीखययोर- 
पवित्तविद्यायुताय च 1 षराय रूपसंपनां दब्यात्कन्यां यचीयसीम्‌ ॥ ७ ॥ 
संपूज्य संमाथ्यं च तां शचीदेवीं गुणाग्रयाम्‌ ।तरैखोक्यसुन्दरीं दिज्यगन्थमालया- 
म्बरान्विताम्‌ ।। ८ ॥ सवेलक्षणसेयुक्तां सवौभरणभूपिताम्‌ } अनत्यैमणिमा- 
खाभिभीसयन्तीं दिगन्तान्‌ ॥ ९ ॥ विलासिनीसदस्रायेः सेव्यपानामहनिरम्‌ । 
वविधां कुमारी तां पूजान्ते भाथेयेदिति ॥ १० ॥ देवेन्धाणि नमस्तुभ्यं 
देवेन्द्रमियभामिनि । विवादभाम्यमारोग्यं पुत्रराभं च देदिमे॥ ११॥ ऋ्ता- 
म्बरं नारके भक्ष्या्यफलमर्पैयेत्‌ । प्रदाने यद्‌ दुकूखाईदे कणकण्डादिभूषणम्‌ 
॥ १२॥ उभे वा युगपत्कार्ये तत्र तद्रख्ठमण्डने । आदौ संपादयेष्पश्वाद्विन्यसे- 
त्फलमञ्लौ ॥ १३ ॥ द्दरामधुपप्पाणि गुडजीरकतष्टुखाः । धास्यकं मुद्धिका- 
वद्टी सोभाग्या्टकमुच्यते ॥ १४ ॥ लग्रशब्दो विवाहे स्याद्ररणं एरलप्रयोः | 
पाणिपीडनशष्दस्तु कन्यादाने करग्रे ॥ १५ ॥ पिवाहृक्षपु यः भोक्तो मयाऽड्‌- 

शिषएरन्पेरसब ! कन्याया ब्रणत्पृतरै देजूप्वए; स्‌ केवलम्‌ ॥ १६ ॥ 

इति कन्यावरणम्‌ । 
अथ विवादकाटषिचारः । 
माख.--युम्मेऽ्दे जन्मतः सीणां मीतिव्‌ पाणिर्पीटनम्‌ । एतत्पुंसामयगमेऽव्दे 
व्यत्यये नाशने तयोः ॥ १1 सवते --अषवपां भवेदवारी नचमे रोरिणी भव्रेत्‌ । 
ददम फल्यफा भोका द्वादशे वृषली मता ॥ २॥ भौरी ददन्नाकपृष्ं ण्ठ 
रोहिणी ददत्‌ ! कन्यां दव््रद्यखो$ रौरवं तु रजस्वलाम्‌ ॥ ३॥ 
दृति विवराहकालः । 


कैन भन्ने 4 


१५० श्रीरिवराजविनिर्मिते- 


अथ गुरुशुक्रास्तापवादः । 


टलः--अस्तमिते मगुतनये नारी भ्रियते वृहस्पती परुषः ॥ दपत्योः सह 
मरणं पाणिग्रहणोदिपे केतौ ॥ १ ॥ अग्स्यः-एको यो भवेदन्त्यः स्वोचमितरा-. 
घ्रको यादि । स्वरादिपूर्मिगशरैव मूढदोपो विनश्यति ॥ २ ॥ वृदस्पति"-ययरेक- 
स्यापि मूढसरे शभक न देएपत्‌ । तयोमूढत्वमेबोत्तं दोपद गुरुक्रयोः ॥२॥ 
दविनन्मादिशुमे कार्ये श॒क्रमोढयं न दोपदम्‌ । त्रव्णिकानामेषोतत दोपदं 
गुरुञुक्रयोः ॥ ४ ॥ प्ष्चियाणां विरषेपेण मृत्यानां राजसेविनाम्‌ । मोढवदोषं 
न पवये्त दीक्षणामेव कारयेत्‌ ॥ ५ ॥ अतिपातिपु कर्यिपु राज्ञां तत्करमकारि- 
णाम्‌ ! विवाहादीनि कायौणि मौढयेऽपि गुरशुक्रयोः ॥-६ ॥ शान्ति त्वा. 
तयोस्तद्रच्छुक्रदेषेन््रमन्तिणोः । होमेदीपर्जववांऽपि तयोरुदितमन्त्रकेः ॥ ७ ॥ 
यदा जीवितौ चक्रे परस्परनिरीक्षको } समभस्थी तदा दौपो महत्वादतिरि- 
स्यते | ८ ॥ सग्रहे-- समद्निीरोः हके नर्मदोततरतो भवेत्‌ ! नमेदायास्यभामे 
तु समरटष्टिने विद्यते ॥ ९॥ 

इति मुरसद्यकासतापवाद्‌. | 


अथ रविगुरवार्बटविचारः । 


नारदः--विवाहे वरमावद्यं दंपत्यो्रसू्ययोः । तत्पूना यलतः कायां 
दुवेलपदयेस्तयोः ॥१॥ ग्मः-द्ीणां मुरूदलं श्रं पुष्पाणां रमेवैनम्‌ । तयो- 
थन्द्रवरं भष्ठमिति गर्गेण निधितम्‌ ॥ २ ॥ जन्यत्रिदक्षमारिस्थः पूजया शुभदौ 
गुरः ! विवाहेऽय चतुथीष्दादशस्यो मृतिभदः 1 २1 बृदसपतिः--क्षपचापङली- 
रस्थनीवोऽप्यञुभगोचरः । अतिशोभनतां दवादवैवाहोपनयादिषु ॥ ४ ॥ सवे. 
चापि शुभं दयाददरादशाब्दारपरे गुरूः । पश्चपष्ठाव्ड योरेव श्ुभगोचरता मता ॥५॥ 
सषाब्दारपश्चव्थपु स्वोचस्वक्षगतो यदि । अशुभोऽपि शुभं द्याच्छुमदरषेषु फ 
पुनः ॥ ६ ॥ रनस्थला यद्‌{ कन्या गुरुशुद्धि न चिन्तयेत्‌ । अषटमेऽपि प्रक- 
तेव्यो विवादक्िगुणार्चनात्‌ |} ७ ॥ अररुरवोषैलं गयौ शदिण्यकबला स्मृता । 
फन्या चन्द्रवखा भोक्ता परी लग्रतोवला ॥ ८ ॥ केचिदाहूगुरो; शुद्धिर्न 
न्वेप्या गणकोत्तमेः । विवाहे त्वन्त्यनादीनां चाण्डालानां च पुस्कसाम्‌ ॥ ९॥, 
चरेऽतिषारे वक्रे या यस्मिन्भे संशयितो गुरः । शद्ध शूर्यात्स तर्ष योपिरता 
करपीडन ॥ १० ॥ कन्योद्रादे गुरुदिने गुरः पूज्यो. दविजातिभिः । पुमेद्वादे 
यतत्वाच शूद्राः पूज्यते कचिद्‌ ॥ ११ ॥ वरिष्टः-याकंगुरयोरपि मधनान्त्य- 


ज्योतिनिवन्धः } १५९१ 


जन्मादिदुःस्वानगयोद्योवौ '। एवस्य पूजामपि तत्र फृता पाणिग्रहं का्ममत; 
सुसम्यक्‌ ॥ १२ ॥ 
भ कन क [5 क क 
अचपक्षितत्रेहस्पतिशानितिरमिधीयते । 


तत्र गोनकः-~कन्यकोद्राहछाले तु आनुङ्घस्यं न वियते । व्रह्मणस्योपनेयने 
गुरोर्विधिरुढाहतः ।। १ ॥ सव्णनि गुरं कृत्या पीतवस्रेण वेष्टयेत्‌ । रेशाने 
धवलं कुम्भं धान्योपरि निधाय च ॥ २॥ दमनं मधुपुप्यं च तथा एटाश्तप- 
"पान्‌ । मांसी शुदूच्यपामामेविदङ्की शङधिनी वचा 1 ३ ॥ सददेवी हरिक्रान्ता 
सवापधी शतपरी । कृाऽऽज्यभागपयन्तं स्वश्चाखोक्तपिपानतः ।॥ ४ ॥ 
गृ्नोक्तमण्डेऽभ्यच्यै पीतपुष्पक्षतादिभिः । देवपूजोत्तरे काटे ततः कुम्भानु- 
सन्त्रेणम्‌ ॥ ५ 1 अश्वत्थसमिधश्वाऽऽज्यं पायसं सपिरन्वितम्‌ । यवेग्रीहितिशः 
साञ्या मन्प्रेणव वृष्स्पतेः ॥ ६ 1 अष्टौचरइतं सर्व होमशेपं समापयेत्‌ । 
दारपुत्रसमेतस्य अभिपेकं समाचरेत्‌ ॥ ७ ॥ कुम्भाभिमन्त्रणोक्तथ समुद्रज्ये- 
छमन्त्रतः } मतिमां कुम्मव्रद्धं च ्ाचायाय मदापयत्‌ । ब्राद्यणान्भोजयेतत्रा- 
भदे; स्यान संक्षयः 1 ८ ॥ 
इति शीनकोक्तवृदस्पतिशान्तिेधिः । 
अथाऽऽदिव्यशान्िः। 
शौनकः ्रह्मणस्योपनयने नानुकूटो भवेद्रविः । सस्य शान्ति प्रवश््यापि 
अन््ौपधिषिधानतः ॥ १॥ अत्रोप्नयनप्रहणं विवादादीनामप्युपरक्षणम्‌ । 
उपनयनासूर्वद्ुः कृस्वा पुण्याहवाचनम्‌ । गरस्येश्ानदिगभागे गोमयेनोपरेप- 
येत्‌ {† २ ॥ शद्धमेनोदेखेत्पद्ममषएटपन सकंसरम्‌ । सुवर्णन रां कृता द्विभुजं 
ञ्चधारिणम्‌ ॥२॥ कत्वाऽऽज्यभागपयेन्त तन्न छरतेवा तु पुत्रवद्‌ । स्वशाखोक्त- 
विधानेने ह्याचार्यो होममाचरेत्‌ ॥ ४ ॥ आफृष्णेनेतिमन््रेण समिदाज्यचरूज्मु 
देत्‌ । अष्टोत्तरसहस्रं वा शतमष्टोत्तरं तु वा ॥ ५॥ तिटय्ररही हुत्वाऽथ 
दोषं समापयेत्‌ । दारयत्रसयेतस्य द्यमिपेकं समाचरेत्‌ ॥ ९ ॥ कुः्भाभिम- 
न्नणोक्तश्च सयुद्रज्येषठमन्तकः । ऋतिव्गभ्यो दक्षिणां दव्यादन्येभ्यश्च स्वशक्तितः 
। ७ |} मतिमां वच्ङम्भं च ह्याचायोय द्ापयेत्‌ । एवं यः पूभयेत्सूर्यं॑सरव- 
दोपषोऽस्य नद्रयत्ति ॥ ८ ॥ 
इयादित्यशान्तिः | 


१५२ श्रीशिपरराजविनिर्मितो- 


अथ मासनिर्णयः । 

मापकालुनवैशखग्येष्टमासाः शुभावहाः ! षिव माेशीर्पोऽपि देवलस्य 
मतेन च ॥ १ ॥ नारदः -मावफालयुनवशाखन्येषटमासाः शुभप्रदाः । मध्यमः 
कार्तिको मार्मश्ीपों वै निन्दिताः परे ॥ २] न कदानिदकरषेपु भानोराद्रोभवे- 
अनात्‌ । विवाहं दैवतानां च मरतिष्ठं चोपनायनम्‌ ॥ ३ ॥ पोपेऽपि मकरस्थेऽे 
चैत्रे मेपगते रवौ । आपदे मिथुनादित्ये केऽप्याहुः करपीडनम्‌ ॥ ४ ॥ चन्द्रो 
देषो मानुपो या सौरो देशानुसारतः । शुचिः शु्नवम्यन्तो प्राघ्यो लप्र च 
कार्तिकः ॥ ५} ज्येष्ठे न च्येष्टयो; कार्यं नूनार्योः पाणिपीडनम्‌ । तयो- 
रेकतरे अये जयष्मासेऽपि कारयेत्‌ ॥ ६ ॥ नाषदः-- अप्वुदधौ हृषीकेशो याव 
त्तावन्न मङ्न्लम्‌ 1 उत्सवे वासुदेवस्य दिवसे नान्यमङ्गलम्‌ ॥ ७ ॥ न जन्म 
मासे जन्म न जन्पदिबसेऽपि च। नाऽऽ्गभसुतस्याय दुदितुवरौ करग्रहः ॥ ८॥ 
चरेषोद्राहो उयषपत्रीपुत्रयो् परस्परम्‌ । स्येषटमासे तयोरेको ज्येष्ठः बरेष्टध 
नान्यथा ॥ ९॥ शुके तु सुमगा मान्या कृम्णपकेऽनृतमिया । दिवा भतः भिया 
राजौ पित्रचनरता च सा॥ १०॥ 

दृति मासनिणेयः। 
अथय तिथ्यदिशुद्धिः | 
नारदः-- मासान्ते पश्च दिवसांस्स्यनेद्विक्तामथाष्टमीम्‌ । पिटं च परिध- 
स्याथ व्यतीपातं च वेधम्‌ ॥ १ ॥ विषिरले--प्श्चदस्यष्टमी रिक्त वज्या- 
शान्याः जुमावदाः । केचिल्छृष्णाषटमं भराुविवदपु वयोत्यये ॥ २ ॥ नारदः -- 
अ, 0४६ म तिद्धते > [५ 
पोषणयाच्युसपनम्कतद्रसयेदुभे, । समूरभेरलिदधस्देः ग्दीकरगरद॒दप्यते 
॥ ३ ॥ गर्गः-मधायाः भथमे पादे मूलस्य प्रथमे तथा । रेवत्याथ चतुथ 
विवाहः भाणनाश्ननः ॥ ४ ॥ एतद्प्रमलामावे ज्ञेयम्‌ । भमक्ष सवेसोभाग्यकरं 
स्रीणां विरोपतः । कृतस्तदिं वराहाचगेितं पाणिपीडनम्‌ ॥ ५॥ भयेति. 
कारो-कीितो मुनिभिः स्मः पुष्यः सर्वाथैसाधकः । इति सत्यपि चोद्रः 
निन्दितः फेन हेतुना ॥ ६ ॥ अनयोरततर वृन्दायने-माचेतसः मराद शुभं भगत 
सीता तदूढा न सुखं सिपेत्रे । पुष्यस्तु पुष्यत्यतिकाममेव भजापतेराप स 
रा(पमस्माद्‌ ॥ ७ ॥ वेधादिसर्वनसत्रशुद्धिस्तत्त्मकरणस्था ज्ञातव्या । 
इति तिथ्याद्िदयद्धिः। 


१य, ९ द्िषुगात्य 


ज्यातिनियन्धः | १५३ 


अथ जामित्रशुद्धिः। 

नरदः-भामित्र्ुद्धयेकर्विशन्पहादोपवरिवजेनम्‌ । एकविशतिदोपार्णां नाम- 
रूपफलानि च ॥ १ ॥ तत्रकरविक्तिदोपा दोपाभ्याय उक्ताः । विवाहे मुख्य- 
त्वाजामिव्रजुद्धिरोच्यते । क्रूरो बा यदि बा सान्यो टम्राचन्दरा्च खेचरः । 
एफोऽपि यदि जामित्रे समांशे शोकदो भवेत्‌ ॥ २॥ विधवा ससपल्यकादरन्ध्या 
जामित्रगं फलम्‌ । दु्ठाऽमान्या दुभेगा वा वेश्या सभेस्रवा क्रमात्‌ ॥ ३ ॥ 
जामिर न प्रहसन्ति गगेदवल्कश्यपाः । यदि ते वर्दीनाः स्युः परध्वंसाभा- 
वतां ययुः" ॥ ४ ॥ जापित्रगा यादे खगा उशना बुधो वा मीवाणनाथसित्तपक्- 
गशीतख्मी । कन्यादिषादयमये परिषत्य दोषं पुत्राह्यिते शुभकराः सुखमा 
टब्युः ॥ ५॥ लश्राच्छीतकरादगरहा दुनगत्ता नेष्टा विषादे स्मरताः कैनिसाद्यन- 
चांशकादिषरं शरस्तुस्ये नवां स्थिताः } ट्रनिकोणसहनायगतं च ( तथ ) 
रद्विनौमिन्रदोपगणनां भुगुराल्ु हन्याद्‌ । धीधमेकण्टकगतः स्फुरदंश्नारो 
जीवोऽतिजीवयति रग्रगुणान्स धत्ते ॥ & ॥ वक्ष्ठः-ग्नन्दुजाभिजयनपचारनी- 
हारविद्युत्परिवेपनाथ । दोपानञ्चेपानमूताख्ययोमो निहन्ति छोभो गुणव्न्दमेकः 
॥ ७ ॥ एका्गरोपग्रहपातलत्ताजामित्रकतेयुद यादिदोपाः । नश्यन्ति चन्द्राकष- 

खछोपपन्ने खरे यथाञकाभ्युदयेऽन्धकारः ॥ ८ ॥ 

दति जापित्रश्॒द्धिः । 


अथाशशुद्धिः । 
तलामिथुनकन्यंसा धन्वंशोऽपि शुममदः } विवहेऽस्तगतस्याशो बज्येः पपे- 
न्दुयक्तथा 1 १ 1 तनुपेऽस्तेगते नाशो दंपत्योरंशपे तथा 1 सरू च दानैः 
स्यादेते चन्रय॒ते मतिः ॥ २॥ धतुः सिदध मेषादिप्रैपन्ये मृगादिके | 
कुम्भमीनौ तुखाव्रे च कर्यो मीनवृद्धिको ॥ ३ ॥ वर्गोत्तमे देया्रमे 
न नवांशकाः | चररत्रे चरांशे च दरापकरगे विधा ॥ ४ ॥ चरमाशोऽपि 
गोमेपदरितीखिययेषु च 1 सवखेषु च सद्ग देय इत्यपरं जगुः ॥ ५॥ 
द्त्यशनाद्‌ः 


अथ टमशुद्धिः। 


सुखरे तुययुदराहे दाट य वित्तनाशकृत्‌ । जन्मभोजन्मल्प्राच मन्द्‌ खयर 
॥ ९ छ 


१५४ श्रीहिवराजविनि्ितो- 


मष्टमम्‌ ॥ १ ॥ चतुर्थं सगुणं देयं द्वादशं च गुणाधिकम्‌ । सगुणं चामं रप्र 
त्याञ्यमे्चसयाऽ्मः ॥ २॥ जन्पक्षेजन्मटग्राभ्यां रन्प्रेशावएमौ च यौ । विल- 
्रसंस्थितानेतास्तद्राह्यानपि त्यजेत्‌ ॥ ३ ॥ नारः-चतुयेमभिजिग्रमुदय- 
ततु सषमम्‌ । गोधूलिकं तदुभयं विवादे पुत्रपौत्रदम्‌ ॥ ४ ॥ प्राच्यानां च 
कलिङ्कगनां मुख्यं साधारणं स्पृतम्‌ । अभिभित्सयेदेकेषु मुख्यं दोपिनाशक्रत्‌ 
॥ ५॥ पध्यंदिनगते भानी युदर्तोऽभिजिदाहयः | नादायत्यलि्टं दोषं पिनाकी 
त्रिपुरं यथा ॥ ६ ॥ मध्यंदिनगते भान सकं दोपसचयम्‌ | करोति नारम- 
भिजित्तुखसंघमिवानलः ॥ ७ ॥ 


दति टम्रशुद्धिः । 


भथ छ्मगोचरम्‌ । 


आप्तः खनवमायगताश्च सौम्याः शस्ताः पडायसहजाषएटममेपु पापाः । 
पाणिग्रह तरिसुखलामधनेपु चन्द्रः पष्ठः सितो निधनमो न शुभो महीजः ॥ १॥ 
रन्ध्र कुजे सौम्यखगे च मृत्युः पषट्गे ठग्रपतौ च मूत्युः । तृतीयगे देवरगा च 
शुक्रे केऽप्याुरन्ते जुमदौ सितेऽयौ ॥ २ ॥ निकोणसप्तमाम्बरव्ययोपगौ विल- 
गरतः । दिमयतिः श्यमक्षगः जुभेकितथ शोभनः ॥ ३ ॥ नेष्टो पष्ठाष्मो लग्रा- 
देशनाविलग्रपौ । तथा द्रष्काणनायद् चन्दर मरणपरदः ॥ ४ ॥ नातिदु्टः 
शुभा शूने तथा खरेश्वरो व्यये । द्रेप्काणेभ्स्तथा रन्ध्रे क्षीणन्दुमे्यमे धने ॥५॥ 
निथनचतुएटयसंस्थे पाषद्यमध्यगे क्षपानये । निधनं म्रयाति नियतं देवैरपि 
रक्षिता कन्या ॥ £ ॥ वेरिवरि छः सेय टक्नगोऽप्यञ्ुमायते 1 मित्रवारे तु 
पापेऽपि शरुमदः स्याम संशयः 1७] अग्नीचक्षगे शुक्रे श्रा श्ुरेण च । 
कठेऽशे च पत्या दि स्याद्विरोधो पृगीटशाम्‌ ॥८॥ पश्चभिरिषरिएठं पुषटमनिष्टरन- 
एमदिश्यम्‌ । स्थानादिवलसमृदधेधतुभिरपि पठ्यते यवनेः॥ ९ ॥ नारदः-धनत्रि- 
चन्धुतनयाधमीज्ञायेषु चन्द्रमाः । फरोति सुतसीभाग्यभोगयक्तां विवादिताम्‌॥१०॥ 
वतिष्टः--पतयुर्नःसुव्यं बहुविधधनं भात्ृहानिः भजानां व्याधिमान्यैरतिगयधनं 
शरातृशनिधिरायुः । भ्रेयौहानिर्भवति हदयन्याधिरर्यागमत्वं मानौ स्ीणामति- 
शयष्जा लपरभावादिसंस्थे ॥११॥ नाशः संपद्वहुविधयदो वन्धुवृद्धिः प्रजापतिः 
दास्ान्यद्यरभवति च चिरादीयसापल्यवाधा 1 मव्रज्यालवं दुदितृजनिवृवं धनं 


क. १, ध्या दृण { रक. पये | टृकयेः। 


ऽयोतिनिवन्धः } १५५ 


भोगम दास्यं स्मणां तुदिनक्िरणे टगमावादिसैस्ये ॥ १२ ॥ मत्युः शोको 
व्हुषिधधनं भात्वैरं कृ्दिषश्यीपाकषी्वति मरणं चोभयेरनादः । स्ीगां 
यं पो) व्पसनेनिरतिः पतरपत्ाथसिद्धिमौतिभूपेवीरिनि तनये रप्रभावादि- 
सस्ये ॥ १३ ॥ प्रीतिवद्धिः सुगुणनिरतिवेनधुपूना सुतश्िर्िवपक्षं तनेयरहितलं 
तसत्य्गचिन्ता 1 धम बद्धभवति धरणीलमरम्‌ (आपिर) त्यन्तघद्िहनिः 
सीणां दिमकरसुते रग्रमावादिसंस्ये ॥ १४ ॥ टक्मीभापिमवति सुय्ःपीतिर- 
न्यान्यवृद्धरेष्रवापिवेहविषमयं चाऽऽश्रमाणा विरक्तिः । पापासद्धिः सुकृत- 
निरतिभूरिखाभः सुरेवये सीणां साख्यं रिपुकृतमर्य टप्रमावादिसंप्ये ॥ १५॥ 
भोगावाप्ति्दितवेधविथवः खररेत्तपेदत्ं युम्नाधिक्यं भवाति निधनं सपृनाशे 
व्यायित्वम्‌ | तथ्य तिवंहुविधगुणः सवेक्तपत्समृद्धिरस्यं स्लीणपुद्नसि तथा 
टप्रभाबादिसंस्ये ॥ १६ ॥ खच्छन्दलं कदशनरतिर्व्टमसयं॑विदीरं व्याधिः 
सुश्रीमृतिर् सुखं गभेपातपवृ्तिः । चतासक्तिमभेति रमरिने पैमवें वकरोगः 


प्रजान कन 


स्वमनो चा शिखिनि च तया उम्रमावादिसंस्थे ॥ १७] 
दूति टग्रगोचरम्‌ | 


=-= 


अथ परविशुद्धिः। 


टग्रशितुस्या परया भागा एदश ते पनः । तिथ्यंसेन यास्ते स्यु; भाष 
पराः संधयः क्रमात्‌ ॥ १ ॥ भावपुस्ये प्रहे पर्णं न्य॒नं म्यनाधिके फलम्‌ । 
अरुं संधिपु जेयं तराद्विकमथान्तरे ॥ २ ॥ ओद्य न भवोर्यगुणा विरत 
त्याऽ्याःथ दोष जगदुः स्विदेषेः! ठमरकेभ्योऽभ्ययिकोऽपि धीस्थः शुक्रोऽरिगः 
स्यात्न ठ सूय॑जस्तु ॥ ३॥ सप्तमस्थो यदा चन्द्रो भषेद्धावफलष्टमः } न तदा 
दीयते ठगरं शुभः सर्ग्रहेरपि ॥ ४ ॥ एतत्स भावानर्यनं सूपं तु जात्तक- 
पद्धतेरवगन्तव्यम्‌ । 

दूति मावशुद्धिः । 


अभ्‌ गोरजःशुद्धिः । 


घरीरपरं यदा नासति तदा गोधूलिकं स्मृतम्‌ | शूद्रादीनां बुधाः प्राने 
द्विजानां कदुप्यन ॥ १॥ मदषोषन्परित्यज्य योक्तधिष्णयादिक्ेषु च। फार 
येदोरजो यावावद्ग्रं थभपदम्‌ ॥ 2 1 कुशिक कान्तिसाम्य च पूर्त पषठा- 


(का 


१५८ श्रीरिविराजपिनिमिती- 


अथं रिंवाहाङ्ादीनां शुद्धिः। 
दनं कण्डनं चैव व्यञ्चनं मोदकानि च } ययारमण्डपौ वेदी कुङ्कमं वणे 
तथा | १ ॥ कायं विवाहाङ्कमिदं विवाहभेयुञ्जन्ति नभिन्द्वखावखं दधा; । 
पष्ठ तृतीये नवमेऽहनि छगरतः पुत्र न वर्णो न यवारमण्डपौ ॥२॥ वते देवपाति 
एायां विव्रादे पुरुपच्चियोः । तं तन्मन््रती धायं वरिम प्राङ्यखस्वकः \ २ ॥ 
रजनिजनितरामा मादिनी पयता भरथमरजनियामेऽचछृताभ्योऽद्गनाम्यः 
तिरसि विमतं धारयेत्तत्कुमारी निशि सुखलितगीतनोगवद्ीदटेन ॥ ४ ॥ 
रजकी तेखमादाय कन्यक्रामभिपिश्चति } निशायाः परथमे यमे नागवद्धी- 
देन तु॥५॥ घराक्रारमृदा देवी निर्भिता वसुधा शची ¦ वरणानन्तर्‌ 
पज्या यात्रत्पाणिग्रहो भवेत्‌ ॥ ६ ॥ शयी संपूज्य विधिवनत्ततस्तलाभिपेचनम्‌ । 
कन्याया तदुच्छिष्तैटेनापि वरस्य च ॥ ७ ॥ सुमहूर्तो यदा न स्या्भ्रा- 
त्प तदा निशि । वैरं कृत्वा ततः कार्य ॒परणं ल्ग्रवापसरे ॥ ८ ॥ रक्षार्थ 
दक्षिणे दृस्ते बभ्रीयाकङ्कणं तयोः । बन्धनं कन्यकापूर्वं वरप बिमोचम९।९॥ 
वन्यकासूचकापोसं पञ्वकेनव निमित्तम्‌ । त्रिगुण वुद्धुमक्तं च तन्मन्त्रेण 
निबन्धयेत्‌ ॥ १० ॥ आदौ सीवरणं दानं तट वेदि मण्डपः । वृद्धिः कटवणं 
रोण गौरिण्याः पाणिपीडनम्‌ ॥ ११ ॥ देते देके य आचारः स्थाने स्थानेव 
या स्थितिः ! तयैवं व्यवदतैन्यं पारम्पयेवशादिभि; ॥ १२ ॥ अङ्कानि ब्रणा- 
दीनि मधान पाणिपीडनम्‌ } तस्मा््रदिने समरं वरणाचं तु कारयेत्‌ ।॥ १२ ॥ 
इति विवादाङ्ादीनां श्रद्धः 
अथ पिवादृषेदाः । 
ब्राह्मो विवाह आश्रय दीयते .शक्त्यलेकरता । देवो त्रिबाहः कन्याया 
ऋत्यिजे दानमुच्यते ॥ १॥ अपां गोमिथने दत्ते कन्यादानं यदा तदा] 
परानापद्यः सद्‌ धर्म चरतामिति दानतः ॥ २ ॥ आसयो द्रविणादानाद्वान्धरव 
समयान्मिथः } राक्षसो यद्धदरणात्प्ाचः कन्पकाखलात्‌ । २} अते. निन्यो 
विवाद्ऽयं द्रविणादानमेदतः । आसुरः भोच्यते तेन तेपा दूस्तोऽणुरत्रिजः ।॥४॥ 
रनमायया--माजापत्यत्राद्यदषापिसंज्ञा; कष्ेपक्तेष्रेव कार्या विवादाः । मान्ध- 
दीख्यश्राऽऽसये राक्षसश पश्राचो वा स्याल दिधेयाः ॥ ५॥ 
इति विवादहभेदाः 


रक. स्तुणस्तनी । रक. दिवि 1 ३ क. जतःश्नकर( दिचादरमू* । २ ए, अतः काव. 1 


उयोतिनिवन्धः | १५९ 


अथे दातृनिर्णमः 


पिता पितामदयो भराता पितृव्यो गोत्रजो गुरुः । मातामहो मातुलो वा क- 
न्यादा वान्धवाः फ़मात्‌ ॥ १ ॥ याञ्ञवक्यः---पिता पितापहौ भ्राता खङखो 
जननी तथा { कन्याप्रदः धूवनाङ्ने प्रकृतिस्थः परः परः ॥ २ ॥ यदाऽ नैव 
कथित्स्या्कन्मरा राजानमात्रजेत्‌ 1 पिताद्यभषे कतेव्पः कन्यायाध स्यं 
वरे; । ३ ॥। वखादुद्वाहता कन्या दुयाऽन्यस्म वराय च | सुसमस्तगुणा कन्या 
कस्म देयेति संदायः ॥ ४ ॥ तदा स्वयंवरं कुयादपणं सपणं तु वा । मदादोपे 
सुतरित्तते पूवं सप्तपदीविधेः । मरणाद्‌ सपुत्पत्रे देयाञन्यस्यं न दोपरमाक्‌ । 
॥ ५॥ अपत्नीकस्तु घमोयं कारी दमी च राजतती । तग्र विप्रादिभिभायो 
धाया हमीऽयवाऽखिष्; ॥ ६ ॥ 

इति दातृनि्ण॑यः | 


[व 


अथ विपकन्यकाज्ञानम्‌ । 


जातकोत्तमे-इखात्मजः सूयते दिनेश भद्रा तिथिवोरुणमग्निधिष्ण्यम्‌ | 
सार्पं च योगे भवतीह कन्या विपाङ्कना सा प्रिव्रननीयां ॥ १} फवनः-- 

[ तिथियेदाऽऽदछछेपा क्तभि प ] ₹्‌ छृत्तिरा तया । मन्दाररविवारेषु विप- 
कन्या प्रजायते ॥ २ ॥ ददश वारुणं सूर्या विशाखा सप्तमी इनः । यन्द 
शेपा द्वितीया च विषकन्या पसूयते ॥ ३ ॥ त्रटक्यप्रकारे-रिपुकषेत्रस्थिता द्‌ तु 
टके यत्र शुभग्रह । करूरथकस्तदा जाता भवेत्घी विपकन्यका ॥|* ४ ॥ योगजा- 
तके-ख्ये संरी सेः पुत्रो ध्स्थो धरणीसुतः । अस्मिन्योगे तु नाना खी 
सा भवेद्विपक्रन्यका ॥ ५॥ 


दति विपकन्या्ञानम्‌ । 


अथ मरूजादनां कटम्‌ । 


गगः--परूखना श्वशुरं इन्त सापेना च तङ्गनान्‌ । जयष्ठाजा तु पत्तियं 
देवरं तु द्विदषजा ॥ १ ॥ इद्रनारदः-कल्यका देम्ररं हन्ति विश्चाखायां समुद्धवा। 
पत्रगण्डोद्धवा कन्या श्वश्ुरघ्ीति केचन ॥ २ ॥ न हन्ति दृवरर्‌ कन्या तुखा 
 मिभरदधिदवजा । तदन्त्यपदजा त्याज्या दुष्टा एलिकरपुच्छना ॥ २ ॥ करप 
पटटे-पलन्यग्रनामग्रनं वा दन्ति ज्येषटक्षनः पुमान्‌ 1 तथा भायास्वसारं च 


११८ श्रीशिषरानपिनेपितो- 


अथ बिवाह्मङ्गदीनां शद्धिः। 

दटनं कण्डनं चैव भ्यज्ञनं मोदकानि च । यव्रासण्डपौ वेदी कुद्नुमं वैकं 
तथा ॥ १ ॥ कार्य बिवाहाङ्गमिदं विवाहभेुञ्जन्ति नवेन्दुवखवलं वधाः । 
ठ तृतीये नवमेऽहि ट्रतः पूत न पणो न यवारमण्डपौ ॥२॥ यते देवमतिः 
दायां विवाहे पररपश्ियोः } तें तन्मन््रतो धार्यं विमलं भाड्मुखस्वकः | २ ॥ 
रजनिजनितरामा मानी पूत्वा पथमरजनियामेऽंकृताभ्योऽङगनाम्यः । 
्रिरसि विमलतरं धारयेचत्मारी निरि सुकखितगीतेनोगवष्टीदलेन ॥ ए ] 
रक्री ररमादाय कन्यकाममिपिश्वति । निक्ञायाः मथमे यामे नागवह्धी- 
देन तु॥५॥ घटकारमृदा देवी निमिता वसधा शची | रणानन्तं 
ज्या यात्ररपाणिग्रहौ भवेत्‌ ॥ ६ ॥ शचीं संपूज्य विधिवत्ततस्तेाभिपेचनम्‌ । 
कन्याया तदुच्छिषते्ेनापि वस्स्य च ॥ ७॥ सुगुहूर्तो यदा न स्यालग्रा- 
तु तदा निदि । तैं कृतवा ततः कार्थं परणं रब्रवासरे ॥ ८ ॥ रकथं 
दक्षिणे दस्ते वध्रीयात्कङ्कणं तयोः । वन्धनं कन्यकापूवै वरप विमोचन ९।।९॥ 
कन्यकासूज्कार्फासं पकेनैव निभिततम्‌ । त्रिगुणं कुड्ुमाक्तं च तन्मन्ेण 
निदन्थयेत्‌ ॥ १० ॥ आदौ सवरणं दानं तेटं वेदि मण्डपः । इृद्िः केलवं 
लोणं गौर्याः पाणिपीडनम्‌ ॥ ११ ॥ देशे देदौ य आचारः स्याने स्याने च 
या स्थितिः । त्वं व्यवहेन्यं पारम्पयैवशादिभिः ॥ १२ ॥ अङ्गानि वरणा- 
दीनि मधान पाणिपीडनम्‌ । तस्मा्टमदिने सवै बरणाच्रं तु कारयेत्‌ ॥ १३ ॥ 


>, 


एति विवराहाङ्गाटीनां द्धिः | 
१ 
अथ ववाया: | 
व्रादमो विवाह आहूय दीयते शक्त्यख्छरता । देवो विवाहः कन्याया 
लिने दानमुच्यते ॥ १॥ अरपो गोमिथुने दत्ते कन्यादानं यदा तदा । 
(तापत्यः सद धर्मे चरतामिति दानतः ॥ २ ॥ जासुरो दरमिणादानाद्वान्पवैः 
न्मः । रक्षसो यद्धदरणातदाचः कन्यकाडलाद्‌ ॥ ई ।। अतो निन्यो 
कयं द्रविणादानमेद्तः । आसुरः परोच्यते तेन तेरा शस्तौऽरत्रियः ॥४॥ 
(दप मानापत्यवांदवापसंमाः कलिपक्तप्वव काया विवादाः । गान्ध- 
सऽथसुरे राक्षस पशचो वा सपरवाले विपेयाः ॥ ५॥ 
, इति विवाहभेद्‌ः । 


ज्योतिमिवन्धः १५७ 


अपम्रत्युरुजान्यता । भतुपमया च वेश्या च मान्या वित्तसुताचिता ॥ १०॥ 
उत्तेदानपूवाख घटी पणा ग॒ममदा } दिषु नरेपासु कन्याया मप्रा वैधन्यदा- 
यिनी ॥ ११ ॥ अथवा साधयेत्कालं द्राशाङ्कटद्कुना । व्यासत्रिगुणपरिधिः 
परिधेः समपायतम्‌ ॥ १२ ॥ व्यासाध्ध्यंशोऽदकषटं पोक्तमिति ब्द्कुममाणकम्‌ । 
अन्ययन्त्रप्रयोगा ये दुर्भाः काटसाधने ] १२॥ एवं स्मरे द॑पत्यौः; 
कारयेत्सन्यमीक्षणभर्‌ ॥ १४॥ 


इति षटिकालक्षणं प्रतिष्ठ च) 


अथ गदकाटक्षणम्‌ । 


केचिदूचष्वेजायेन रपयद्धरणाऽ्यवा । करोच्दट्ितां सहदस्तदीथौ वा 
पश्चविस्तृताम्‌ ॥ १ ॥ नारदः-इस्तोचद्ितां चतुरस्तशतुरक्रां समन्ततः । स्तम्ेशव- 
तु्भिः सुश्छक्ष्णवोममगे स्वस्तयमन[२॥ समण्डपां चतुरक सोपानरतिक्ञोभिताम्‌। 
भागुदकवेणां रम्भास्तम्मर्देसन्नकादिभिः | २॥ पिधित्रितां चित्कुम्भरविवि- 
धस्तोरणाङ्कुरः । भुद्धरएुप्पनिकरवणकः समटकृताम्‌ ॥। ४ ।) विभारीवेचनः 
पुण्यस्रीभिर्दीपमेनोरमाम्‌ ॥ ५ ॥ वादित्नृत्यमीतावहदयानन्दिनीं शुभाम्‌ । 
एवेबिधां तायारोदेन्मिुनं सासिवेदिकाम्‌ ॥ ६ ॥ 

इति पेदिकालक्षणम्‌ । 
अथ गान्पर्वदिवाहृशृद्धिः। 

पुनभूवरणं भक्तं गृद्रादीनां शुमाप्रये । परे शुद्धे विवाहं सवेखायां वटेऽ- 
धिके । १॥ न शुक्रास्तादिक चिन्त्य शद्धिेधादिकं चथा । पुनभुवां सवेरणे 
न मासतिथिक्ोधनम्‌ 1 २ ॥ भीष्यक्षमकादि कुरप्तयथ प्ीदिलक्ष्ीैतिदु्े 
लते ! सौमाम्यपन्ध्या विधवा च नारी पुत्रभसतिर्षनपट्टकारे ॥ ३ ॥ सूरय- 
भाल्चिषटे शद्धे एण्य चक्र तियिामतम्‌ । आरृतिविकाततरिशन मन्धवादा 
विचिन्तयेत्‌ ॥ ४ ॥ पश्च पणिग्रदे दोपा वजेमीयाः मरयलनतः दारि पतिर 
धन्ये पौश्चस्यममपत्यता ॥ ५ ॥ 

इमि गान्धवविषादृशुद्धिः । 


_-_-__-_---~--~-~~--~_~_~_-_-~_~_~~_~_~_____~_~____----_---~_~~_-~~~~~-~---~--~----------- 
"~-------"--------------------------- 


१. धर, 'येद्रारिः | 


१५६ श्रीदिवराजविनिमितो- 


एगः शशी । प्च गोधूलिके त्याज्या अन्ये श्रोपाः शुभावहाः ॥ ३ ॥ मन्द्‌ 
वारे न कतेव्यं वुपरेरेध्रं निशामुखे } गुरोौरेऽपि कतेव्यमस्तं याते दिवा- 
करे | ४ ॥ बरूरयुक्तं च भोग्यं च भं विद्धं कुदिनादिकम्‌ } श्म द्रूरयुतं चा 
संध्याटगरे न चिन्तयेत्‌ ॥ ५ ॥ ग्रहारटेमादिमावस्थाञ्ञामिघ्र नव चिन्तयेत्‌ । 
द्विजानामपि सं॑ध्याय्म॑श्चशद्धि विखोकयेत्‌ ॥ ६ ॥ लम्रगुद्धि्यदा न स्याचौ- 
वने समुपस्थिते । तदा चै समैवणौनां रसं गोधूलिकं भम्‌ ॥ ७ ॥ दिनान्ते 
सूयेविन्वा्े पवेमेऽत्र घरीदखम्‌ । कालागेटे च वेलायां धानरोद्ाहाय निभि- 
ता( तम्‌ ) ॥ ८ ॥ अनागतेऽकेऽकेदिने शनं च त्रिभागनेषटे शशिगुक्रयोशच | 
सूयौरधविम्वे शुभदं च जीवे लग्नं कुने ज्ञे च मुखं रजन्याः ॥ ९॥ भानोः 
कुद्धुमसंकाद्यादयावत्ताराप्रकाञ्चनम्‌ । याव्च गोरजो व्योन्ि ताबलप्रं स्मृतं 
पर; ॥ १० ॥ कारं दहित्वा सधैदेशे द्मे शस्तोऽभिनिक्षणः । अम्भोधिमथनो- 
त्पननां यतोऽत्र कमखां हारः । उद्वाह तदौ्यं तटं गोधूचिकं स्पतम्‌। ११ ॥ 
केऽप्यादुगोरनो नेष्टं तनौ कामेऽमे कुजे । रिपौ शक्रे गयोवीरे न चैतदहुसै- 
मतम्‌ ॥ १२॥ 
इति गोरनःशुद्धिः । 


~~ कः 


अथ षटीटक्षणं प्रतिष्ठा च) 


नारद्‌ः--एवं संचिन्त्य गणितश्ादचोक्तं रश्नमानयेत्‌ । तदग्रं जटयन्त्ेण 
दययाज्ज्यातिपिकोत्तमः ॥ १ ॥ पडङ्कखमितोततेधं द्वादशङ्कलमायतम्‌ । कुर्या 
त्कपाटवत्ताप्रपात्रं तदशषमिः पलः ॥ २ ॥ पूर्णे पष्टया जरपटेः पष्टिमलति 
ासरात्‌ 1 मापमात्रञ्यंगयुतसवणेवृत्तशखाफया ॥ ३ ॥ चतुरभिरङन्टरायतया 
बिद्धमतिस्फटम्‌ । ताम्रपात्रे जटः; पूर्ण मृत्पात्रे बाऽथवा शुभे ॥ ४ । गन्यपु- 
पपाक्ततः साद्ररलंकूत्य म्यत्नतः । तण्डुरस्ये स्वणेयुते वस्युग्मेण वेति ॥ ५॥ 
मण्डलार्धोदयं वीक्ष्य रवेस्तत्र विनिक्षिपेत्‌ । मन्त्रेणानेन पू्रोक्तटक्षणं यन्त्रमुत्त- 
मम्‌ \\ ६ 1] एकान्तपक्षेऽनिटयनितेऽसिमन्दभ्यल्षतः पूनिनमण्दटे च ] कुण्डे 
च पूर्णे पटिका भरवादा सू्याधविम्ये द्दितेऽस्ती वा 11 ७ ॥ मुख्यं त्वमसि 
यम्त्राणं ब्रह्मणा निर्पितं परा । भावयभायाय रदपत्योः काटसाधनकार- 
णम्‌ ॥ < ॥ संस्तत्ययं घटी तोये यां द्धं भाति गन्ति । पूरबीशादिफलं 
फुपात्स्पिति मध्ये पनम्रदा ॥९॥ संभाग्पं निरभनं ( निःसखता) नाप 


^ च जक 


१ क, द्‌ पत्रः) 


ल्योतिन्विन्धः । ~ १५९ 


1 


न 


अथ दातनिर्णयः 


पिता पितम भ्राता पितिव्यो गोत्रजो गुरुः । माताम मतुखे षा क~ 
न्यादा वान्धवाः क्रमात्‌ || १ ॥ यङ्वक्यः--पिता पितामही राता खकरखो 
जननी त्था । कन्यपदः पूवेनाशचे भकृतिस्यः प्रः पररः ॥ २ ॥ यदाञ्त्र नेव 
कित्स्या्तन्या राजानमाव्रजेत्‌ । पित्राय्यभवि कतेन्यः कन्याया स्वयं 
वर ॥ ३ ॥ वखदुदाहिता न्या देयाञन्यसम वराय च । युमस्तगुणा कन्या 
कस्म देयेति संशयः ॥ ० ॥ तदा स्रयंवरं कृयादपणं सपणं तु वा } महादोपे 
सुषरिक्ञाते पूव स॒प्रपदीविधेः । मरणाद्‌ समुत्पन्ने देयाञन्यस्मं न दोपमाक्‌ । 
॥ ५॥ अप्लनकसतु धमीर्यं कौशी दमी च रजती । ताम्री विमादिभिमायी 
धाया दमीऽथवाऽखिटः ॥ ६ ॥ 

इति दातृनिणंयः । 


=-= 


अथ पिपकन्यक्राज्ञानम्‌ । 


जातकेत्तमे--दखात्मनः सूयसुतो दिनेश भद्रा तिथिवारूणमम्निधिण्यम्‌ । 
साप च योगे भवतीह कन्या विपाङ्खना सा परिवजेनीया ॥ १ ॥ यनः-- 
भद्रा तिषियदाऽऽछेषा शतभि[ प |] ₹ कृत्तिका तथा । मन्दारेरषिवारेषु षिष- 

या प्रजायते 1 २ ॥ द्रादक्री वारुणं सूर्यो विश्चासा सपमी हनः । मन्दा- 
छेषा द्वितीया च विपएकन्या मसूयते ॥ २ ॥ त्रखेक्यप्रकाशे-दिपुजञेत्रस्थिती द्री तु 
खरे यत्र शुभग्रह । क्रुरथकस्तदा जाता मचेत्छ्वी विपकन्यका ॥*४ | योगजा- 
त्के-र्प्रे सये खेः पुत्रो धमस्थो धरणीसुतः। अस्मिन्योगे तु नाना ल्ली 
सा मवेद्विपकन्यका ॥ ५॥ 


दृति विपकन्याज्ञानम्‌ । 


अथ मृलजादीनां एदम्‌ । 


गगीः--मून्जा श्वशुरं हन्ति सराषजा च तदङ्कनाम्‌ । ्येष्ठाना तु पति्येषं 

देवरं तु द्विदेवजा ॥ १ ॥ इृद्रनारदः-कन्यका देवरं हन्ति विशाखायां सयुद्धवा। 
पत्रगण्डोद्धवा कन्या भ्वशरुरद्रीति केचन ॥ २ ॥ न हन्ति देवरं कन्या तुल 
, मिध्रद्विदेवना । तदन्त्यपाद्जा त्याज्या दुष टथिक्रपुच्छना ॥ २ ॥ करयप- 
पटठे-पल्यग्रनामग्रनं वा दान्ति उयेष्ठक्षनः पुमान्‌! तथा भायस्रसार्‌ च 


१५८ श्रीरिवराजषिमिपितो- 


अथ िवाहाङ्गादीनां शुद्धिः 
दरनं कण्डनं चैव व्यञ्धनं पोदकाने च । यचारमण्डपौ वेदी कुद्नमं यणेकं 
तथा ॥ १ ॥ कार्ये विवादाङ्कमिदं विबाहमेयुञ्जन्ति नात्ेन्दुवरावलं बुधाः । 
पठे तुतीये नवमेऽद्धि ग्रतः पूं न वर्णो न यवारमण्डपौ ॥२॥ व्रते देवमति- 
छायां विषहे पुरूपस्ियोः } तरं तन्मन्यतो धार्यं धिम भाङ्पखस्वकेः ॥ ३ ॥ 
रजनिजनितरागा मालिनां पू्यक्रा भथमरननियामेऽर॑कृताभ्येऽङ्नाम्यः । 
दिरसि परिमर धारयेत्तचछुमारी निक्षि सुलखितगीतेनोगवह्ीदटेन ॥ ४ ॥ 
रजकी तैकमादाय कन्यक्रामभिपिश्चति । निश्चायाः भथमे यमे नागवह्ी- 
दकम तु॥५॥ घटाकारमृदा देवी निर्मिता वसुधा शची | वरणानन्तरें 
पूज्या यावरपाणिग्रहो भवेत्‌ ॥ ६ ॥ शीं संपूज्य विधिवत्ततस्तेकाभिपेचनम्‌ । 
कन्यायाथ तदुच्छिषटतेखेनापि वरस्य च ॥ ७ ॥ सुमहतो यदा न स्या्टमा- 
त्प तदा निशि । तैं कृखा ततः कार्यं ॑वरणं टलग्रबासरे ॥ ८ ॥ रक्षार्थ 
दक्षिणे हस्ते वध्ीया्ङ्कन्णं तयोः । बन्धनं कन्यकापूरवे वरपूर्यं विमोचन९।)९]) 
कैन्यकासूत्रकापौसं पश्वकेनैव निमितम्‌ । अगुणं कुद्कुमाक्तं च तन्मन्त्रेण 
निबन्धयेत्‌ ॥ १० ॥ आदौ खरीवरणं दानं तेखं वेदिश्च मण्डपः । वृद्धिः केखवणं 
लों गौरिण्याः पाणिपीडनम्‌ | ११ ॥ देते देशे य आचारः स्थाने स्थाने च 
या स्थितिः । तैव व्यवहतेव्यं पारम्पयेवज्ञादिभिः ॥ १२ ॥ अद्भगनि वरणा- 
दीनि भधान पाणिपीडनम्‌ । तस्माटग्रदिने सयं बरणायं तु कारयेत्‌ ॥ १३ ॥ 
ति विवाहाङ्गा्दीनां शद्धिः | 
अथ पिवाहभेदाः । 
ब्राह्मो विवाह आहूय दीयते . चक्त्यरकृता । दैवो विवाहः कन्याया 
ऋततिजे दानमुच्यते ॥ १ ॥ अरपो मोमिथुने दत्ते कन्यादानं यदा तदा । 
जाप्य; सद्‌ ध चरतामिति दानतः ॥ २ ॥ आसुरे द्रविणादानादवान्धर्ः 
समयान्मिथः } राक्षसो य॒द्धहरणातशावेः कन्यकाखटात्‌ | ३1} अतो निन्य 
विवादोऽयं द्रविणादानमेदतः । आरः भोच्यते तेन तेषां शस्तीऽणुरचिनः ॥४॥ 
रनमालयां- भराजाप्त्यव्ाह्यदवाैसत्नाः काटेपुक्तेष्येव कार्या विवाय; । गान्ध- 
यीख्यथाऽऽसरे राक्षसथ पशाचो वा स्ेपाटे पिषेयाः ] ५॥ 
दृति विवादहमेदाः । 


[य 


न नगण न ~" ~-- 


९ फ, "सुप्प । ९ क. दिचाद्रष्‌- 1 ३ क. अततः रकष. । 


ज्योतिनिवन्धः | १५९ 


अथ दतृनिर्णयः । 


पिता पितामदो भ्राता पितृव्यौ गोत्रजो गर ,। मातामहे मतो बा क- 
न्यादा वान्धवाः क्रमात्‌ ॥ १ ॥ यक्तरकप्रः--पित्त पितप्ये भ्राता स्ङुखो 
जनना तथा | कन्याप्रदः पूना प्रकृतस्य परः परः ॥ २ ॥ यदाञ््र नवर 
कृशित्स्यातकन्या राजानमात्रभेत्‌ । पिमावभावे कतव्य; कन्यायाध स्वयं 
चरः ॥ ३ ॥ वटादुद्रादिता कन्या देयाऽन्यस्म वराय च । सुसमस्तगुणा कन्या 
कस्म देयेति संशयः ॥ 9 ॥ तदा स्रयैवरं कुयीद्पणं सपणं तु वा } मदादोपे 
सुयिङ्गते पूय सप्पदीविषेः । मरणाद्‌ समुस्यने देवाऽन्यस्वं न दोषभाक्‌ । 
॥ ५॥ अपनीकस्तु धर्माय कशी दमी च राजती । ताम्र पिप्रादिमिभाया 
धाया ईमीऽयवाऽचिरः ॥ ६ ॥ 

इति दातृनिर्णयः । 


कनन 


अथ विपकन्यकाज्ञानम्‌ । 


जातकेत्त-इटात्मजः सूषेपुतो दिनेशे भद्रा तिथिवारुणमप्निधिष्ण्यम्‌ । 
स्प च योगे भवदीह कन्या विपाङ्गना सा परिवजेनीया ॥ १ ॥ यवनः-- 
भद्रा पिथियेदाऽऽछेपा शतमि[ प] र्‌ छृत्तिक्रा तथा । मन्दाररविवरेपु विप- 
न्या धनायते ॥ २ ॥ द्वादश्षी वारणं सूर्या विशाखा समी इजः । मन्द 
शेपा द्वितीया च चिपकृन्या पसूयते । २ ॥ त्रसक्यप्रकन्े-रिपक्षेत्रस्थिता द्र तु 
ट्रे यत्र शुभग्रह । कूरश्कस्तदा जाता मवेरस्री विपरकन्यका ॥*७ ॥ योगजा- 
तके-टगरे सोयी खेः पुत्रो धमस्थो धरणीयुतः | अस्मिन्योगे तु नावास्ी 
सा भवेद्धिपकेन्पका ॥ ५॥ 


इति विपक्रन्याज्ञानम्‌ । 


भथ मलनादीनां एटम्‌ ¦ 


गगीः--मूकजा श्रं हन्ति सापेजा च तदङ्गनाम्‌ । ्येष्ठाजा तु पतिज्यष्ं 
देवरं तु द्िदे्जा ॥। १ ॥ शनारदः-कन्यका देवरं हन्ति विशाखायां समुद्धवा | 
पत्रगण्ठोद्धवा कन्या श्वशरुरघ्राति कचन ॥ २ ॥ न दन्ति देवरं कन्या तख 
भिश्रद्िदेषजा ) तदन्त्यपादजा त्याज्या दुष धिरपुच्छना ॥ ३ ॥ मयप- 
पटठे-पलन्यग्रनमप्रनं वा दन्ति ज्येषटूलनः पुमान्‌ । तथा भा्यस्वसारं च 


१६० भ्रीद्विवराजविनिमितो- 


चा च दिरेवनः ॥ ४ ॥ व्याखजा श्रं हन्ति मृख्जा सरी तथा र 
रन्ति सा्पोद्धवा कन्या पूं श्शरं सियम्‌ ॥ ५ ॥ मूलान्त्यपाद जौ › 
तथाऽऽछछेपाद्पादजौ । द्रीशान्त्यपादजे दुष्टौ तद्रज्ज्येष्ठान्त्यपादजीं ॥ & ॥ 
ज्योतिःसप्रहे-उढायाः पितरं हन्ति मातरं च यथाक्रमम्‌ । यदि बा पादरसख्या- 
वदुमूलसार्पोद्धवः पुमान्‌ ॥ ७ ॥ प्रजां नो्ेलीवत्पतरको व्यालर्नां तथा । 
कल्यां जीवन्पातूकस्तु न निपेधोऽयमन्यथा 1 ८ ॥ नारदः सुतः सृता वा 
नियतं श्वर हन्ति मूटजः तदन्त्यपादनो नापि हनत्याश्ेषा्यपाद्नः ॥ ९ ॥ 
वरयेन्न षरं मूलजातं पितरि जीवति । तथव विचमानायां मात्तरि व्याजे 
नरम्‌ ॥१०॥ तिथ्यंशे पञ्चमे जातौ ग्बहुरन्नौ नरस्रियी । शवश्रू बम पूल- 
स्थेवं व्यस्त तु सामे ॥ ११ ॥ भूरव्यारभदो दोषो विवाहे य उदाहृतः । स 
मोञ्जीवन्धनादूरध्वं पंसा नेतरेति केचन ॥ १२ ॥ वरिष्टः-मूटे सार्पे विक्राखा- 
यमेनद्रभे चोद्धवः पुमान्‌ ] न दोपकरद्विवदेषु सयः सवै गदिताः ॥ १३ ॥ 
अप्यपवादो जातकेत्तम-मखसार्फौद्धवं दृष्टं न स्यान्मित्रादयो ग्रहाः 1 उक्तस्था- 
नस्यिताः सौम्पदृ्ा्च वलिना यदि ॥ १४ ॥ भावे भावाधिपे चेव चन्द्रे च 
वरशाखिनि । उक्तदोपा विनश्यन्ति शुभग्रहयुतेक्षिते ॥ १५ ॥ जन्मलस्ातिि- 
तुस्थानं १० मातुः  भायोय।ः ७ भतः ७ श्वशुरस्य ४ स्थानं १० ज्येष्ठ 
देवरवालकस्थानम्‌ ^?) 1 
इति मूलजादीर्ना फलम्‌ । 
अथ वैधव्यादियोगे विवाहः । 
धैषव्यादिषु योगेषु जन्मकाठे मृगीदृशाम्‌ । त्रि ववादः कमं कथं तारत 

विधीयते 1 १ ॥ मस परारः संदितासरे-अ्ैधव्यकरे योभिर्विवाहपटोदितेः । 

चरायाऽश्युप्मते देया कन्या वैधव्ययोगजा ।! २ ॥ मारन्धानामनारन्धकमेणां 

विरतियैथा । आत्मज्ञानात्तथा दोपा नन्दाधेविरुयं ययु; ॥ २ ॥ बरतखण्डे सापि 

अयादिववानीह भक्त्या कुर्वन्ति याः स्ियः । सोमाग्यं खमगत्वं॑च भवेचतासां 

सुसंततिः ॥ ४ ॥ पुराणन्त--पाट्धव्ययोगेऽपि कृम्मदरमरतिमादिभिः । 

कत्रा य रहः पश्वाच्छन्योदराघ्चेति वा परे ॥ ५॥ यथेव ॒रससंस्कारात्ताम्रं 

काञ्चनतां त्रनेतर्‌ । तथा दृषटफटा कन्या विरला स्याद्दिधानतः ॥ ६ ॥ 

दाति वधन्यादियोमि विवादः । 


. उयोतितिवन्ध। | १६१ 


अथ समानियाविचारः । 


एकमातुजयेरिकवत्तरे पुर्पश्ियोः । . एकक्िया न कतैन्या क्रियभिदौ 
परिधीयते ॥ १1} नरदः- पुोदराहात्परं पुत्रीबिवादो न ऋतुत्रये न तयोव्रैत- 
म्रहान्मङ्गछे नान्यमङ्गलम्‌ ॥ २॥ विबाहधैकजन्यानां पण्मासाभ्यन्तरे यदि । 
असंशये तरिभिषेप॑स्तेका तरिधा भरेत्‌ ॥ ३.॥ घ॑रितादीपफे--उरध्यं विवादा- 
तनयस्य नव फार्यो विवाहो दुदितः समायम्‌ । अप्राप्य कन्यां ्वञुरालयं तु 
वध्रः भबेदया स्वगे न चाऽश्द्‌ ॥ ४ ॥ कायायनः-कुटे ऋतुतरयादव। द्‌ मण्ड- 
नाल तु मण्डनम्‌ । प्रमरशानिमेमो नेष्ठो न कुयोन्पद्रत्रयम्‌ ॥ ५ ॥ पुत्रोद्राहा- 
च्नेव पुत्रीषिवादरस्तु ऋतुत्रये । अब्दान्तरान्यण्डनं च नैकदा पृण्टनद्रयम्‌ ॥ ६ ॥ 
-मातुयहक्रियापूषै ज्येष्टं कता तु मङ्गलम्‌ । ऋतुत्रयं पुनयौवन्न कुयोटपुमङ्ग- 
खम्‌ ॥ ७॥ कुर्न्ति गुनयः केचिदन्यस्मिन्वत्सरे खपरु । र्घुवा गुरु वा 
कार्य पर्त नैयमिक तु यत्‌ ॥ ८॥ पुत्रोः भवेशाख्यः कन्योद्राहस्त॒ निभः । 
मण्डने चौलमितयुक्तं बतोद्ारौ तु ङ्कम्‌ ॥ ९ ॥ चौं पुण्डनमेवो्तं बज्ये- 
दरणात्परम्‌ । मौञ्जी चोभयतः कायौ तततो भोञ्धी न मुण्डनम्‌ ॥१०॥ अभिन्ने 
त्सर यस्य त्ददृसतेत्र मेदयेत्‌। अभेदेऽपि दिनेस्यापि न कुयोदेकपण्डय ॥११॥ 
अथ देप्तकार्मयदौ प्रतृत्तिमाह कपार्दकायाम्‌--उद्राद पुत्रीं न पिता बिदध्या- 
स्पुत्ान्तरस्यद्रहनं हि जात्‌ । यायचतुर्थीदिनमत्र सर्वं समाप्य चान्योदरहनं विद्‌- 
भ्यात्‌ ॥.१२ ॥ स्यिताएवः ग-स्वसृधुगरं श्रातृयुगे अाव्रृस्वसूयुमे तथा । एक- 
स्मिन्पण्डपे चैव न कुयोन्पङ्कख्दयम्‌ ॥ १३ ॥ पुज्रीपरिणयटूर््य यावदिनच- 
तुषयम्‌ ! पुञ्यन्तरस्य कुतं नोद्राहमिति सूरयः ॥ १४ ॥ पएतद्टचनद्रयं भिने- 
मात्रका वियम्‌ } तथाचोक्तप-एकोदरमसूतानामेकसिन्वासरे पुनः । विवह जं 
चुर्वीत मण्डनोपरि यष्डनेम्‌ ॥ १५ ॥ गयेपिर्िवरणे - एकोद्रयोवैरयोरेकष- 
दिनेोद्रादतो मेनादः । नेब्रन्तर एकदिनं केऽम्याहुः संकरे च शुभय्‌ ॥ १६ ॥ 
न अतिपिद्धं टं संपति संकटे भति । एकोद्रसंभवयोरेकाहे भिन्नमण्डपे 
काटे ॥। १७ ॥ भवृत्तिमात्मेतत्‌ । शद्ग वरः-उरभ्यं विवादाच्ुमदो नरस्य नरा 
विवादो न ऋतुत्रये स्यात्‌ । नारीविवराहात्तददेऽपि शस्तं नरस्य पाणिग्रहभेव- 
भायोः ५०, ॥ व यदि स्यादेकरोदररयवर्योः कुना 
7 ४ {त कन्या नघ्रः नुमं र ॐ पृथुश्चख्रेपे 
णं १५ 
~ दरदृवदेस्य पर्वति म 
नतु्रयखङ्यनम्‌ ॥ २० ॥ न 
२१ 


१६२ श्रीदिवराजनिनिपितो- 


अथ यमटषिश्ेपः | 


एवसमिन्वत्मरे यैवासरे मण्डपे तथा । कव्यं मङ्गलं स्वपरोश्रीनोमल- 
लतयोः ॥ १ 1 मेषारिथिः-पृथद्मातृनयोः कार्या विपादधरफवासरे । एम- 
स्मिन्पण्टपे कापः पृथगेेदिर्योस्तया ॥ २ ॥ पुष्पपनूटिफयोः कायं दशनं न 
रिरस्थयोः । भगिनीभ्यामुभाभ्या च यावत्सद्पदी भवद्‌ ॥ २ ॥ 


इति समानक्रियापिचारः 

अथ प्रत्यद्राहुनिपेषः 

नारदः--प्रद्ुद्रादो नव कार्यो नरुस्म दुदितुदरयम्‌ । नधकजन्ययो; पुंसे 
कजन्ये तु कन्ये । नवं कदाचिदुद्वाहो नदा मुण्डनट्रयम्‌ ॥ १ ॥ अन्यच-- 


एफजन्ये तु फन्ये द्व परगयोर्नेजन्ययोः; । न पुीद्रयमेफस्य प्रद्रात्त 
कदाचन ॥ २॥ 


इति भ्ररयदराहनिपेषः। 


"| 


अथ प्रतिकटषिचारः | 


गे -दृतेऽपि निश्चये पृशचान्प्युमेत्यस्य कस्यचित्‌ । तद न म्गलं 
कुर्यात्ते वेधन्यमाप्तुयात्‌ ॥ १ ॥ मेधातिथि -धूवरार्थं घटिते सुनिथिते 
वेरस्य गेहे सथ कन्यकायाः । मृतिभेवे्तन्पनुनस्य कस्यचित्तदा न कार्य 
खट जातु मह्खखम्‌ ॥ २ ॥ अत्र म्रद्घरशेन्टन विबाहुः 1 सृतिचन्दिकाया-- 
छते वाड्निश्वयेऽपि स्यान्भृतयुम्येस्य गोत्रिणः ! तदा न मङ्गलं कार्यं नार 
पधस्यद्‌ श्रवम्‌ ॥ २ ॥ मृग -वाम्दानानन्तर्‌ यत्र कुख्योः कस्याचन्मृातेः | 
तदोद्राहो नव कायः स्वपक्षक्षयटो यतः 11 ७ ॥ व्द्धत्तौनक -व्रवभ्वोः पिता 
माता पितृव्यश्च सहोदरः । एतेषां मतिकृे चेम्महाविद्चमदं मवेत्‌ ॥ ५ ॥ 
पिता मातामहश्चव माता चवं पितामही । पित्व्यस्रीसुतां खाता भगिनीवा 
विवाहिता ॥६॥ एभिरेव विषमश्च परतिङूल बुधः स्पृतम्‌ । अन्यरपि विपनेस्तु 
केचिदृचुने तद्वत्‌ ॥ ७ ॥ मण्डग्य -वाम्दानानन्तरे माता पिता भाता 
विपद्यते । षिवा मेव कतेव्य स्वयं स्वहितमिन्छता ॥ ८ ॥ अथ सकगदौ 
ग्र्त्तेमाह मेग्तिथि --ग्र्दानानेन्तरं यत्र कुरुयोः कस्यबिन्पति;ः । तदा 


वउ्योतिनिबन्धः १६३ 


` संवत्सरादूर्ध्व परिवाह; शुमदोःमेत्‌ ॥ ९ ॥ स्पतिरनावस्या-पितुरब्दमिहाशौचं 
तदर्धं मातुरेव च । मासत्रयं तु मायायास्तदर्पं भरातुपुत्रयोः ॥ १० ॥ अन्येषां 
तु सपिण्डानामाङीवं माससंमितम्‌ । तदा तु शान्तिकं कृत्वा ततो रमं विधी- 
यते ॥ ११॥ ग्योतिष्मकाशे-मतिकरुरेऽपि कर्तव्यो विवाहो मासमन्तरा । शान्ति 
दिधाय यां दा वाम्दानादि चरेत्पुनः' ॥ १२॥ स्ण्यन्तर--रतिकूे न 
वतैव्यं सगरं यावरहतु्रयम्‌ । भतिकूेऽपि केऽप्याहुः कर्ैन्यं वहषिषएपरे  १३॥ 
भतिकूटे सपिण्डस्य मासमेकं विवजेयेत्‌ । विवाहं तु तवः पशात्तयोरेव 
विधीयते ॥ १४ ॥ प्येतिःसागरे-दुभिक्े -गष्रमद्धेः च पित्रोवो माणसंशये । 
मरौढायामपि कन्यायां नाऽनुवरयं(मतीक्ष्यते ॥ १५ ॥ मेधातिधिः--पुरुपत्रय- 
पयन्तं मतिकूरुं स्वगोभिणाम्‌ । `परदेशनिगेमौ तदर्था मण्डनमुष्ठने ॥ १६ ॥ 
मेतकमाण्यनिैत्यं चरेनाभ्युद्यक्रियाम्‌ 1 आचतुर्ये ततः पुंसि पञ्चमे तु शुभं 
भवेत्‌ । १७ ॥ स्दरयन्तरेऽपि-दीयैरोगाभिमूतस्व दूरदेश्षसिथतस्य च ! उदासव- 
तिनश्चव परतिकूरं न विद्यते ॥ १८ ॥ संकटे समनुमाप्ते याहवस्कयेन योगिना । 
कानितिरुक्ता गणेशस्य कृन्या तां शममाचरेत्‌ ॥ १९ ॥ अता शान्तिं यस्तु 
निपेधे सति दारुणे । फरोति हि शुभं गवादरिनस्तस्य पदे पदे ॥ २० ॥ 
अरतिकूकविधानं च शान्तिका(कमर)करे द्रष्टव्यम्‌ । 


इति प्रतिकूरविचारः | 


[1 


अथ सूतकादौ शान्तिः । 


= © 


संकटे समुप्र्ते सूतके समुपागते । एूर्माण्डमिप्रेततं दसा गां च दचा- 
त्पयस्विनीम्‌ ॥ १ ॥ वूढोपनयनोद्रादमतिष्ठादिकमाचरेत्‌ । यदैव सूतकमाभ्नि- 
स्तदबाभ्युदयक्रियाम्‌ ॥ २॥। सत्वा साभि वधेयित्वा काले मङ्गगटमारभेत्‌ । 
अनारम्मेऽप्यवायेत्वादमुहञ पिष्णुसोदिता ॥ ३ ॥ अनारन्यविरुद्धयर्यं कूप्मा- 
ण्डजुहुयाद्पृतम्‌ गां दच्रासच्वयव्यारौ ततः शुध्यति सूतकी | ४ ॥ पौमुवा- 
विवाहोर्सबयङ्ञादावारम्बे सूतकं यदि । साङ्गः तत्कमं॒कर्तव्यमजद्‌- 
नादिकं परः ॥ ५॥ भरारम्भो वरणं य्न संकल्पो व्रतसत्रयोः ¡ नन्दी 
विवाहादौ श्राद्धे पाकपरिक्रिया ॥ ६ ॥ एकविशत्यटयनने पिबा दक्षयासरे । 
यहे चूढोपनयने नान्दीश्राद्धं विधीयते । ७ ॥ देशान्तरे षिबादधेन्मध्येऽदरर्णा 
महानदी । गव्यतिभरयपरयन्तं स्वगे देवतार्चनम्‌ ॥ ८ | गर्गः-ञ्वरस्योत्पादनं 
यस्य शभे तस्य न कारयेद्‌ । दोपनिगेषनात्पधास्छस्थो धर्म समाचरत्‌ ॥९॥ 


१६६ श्रीश्िवगमविनिरमितो- 


शरयज्ञानं-यस्मिन्भागे सौम्या गृहस्य तद्द्रन्यमादिशे्त्र । पापा यस्िन्भागे 
तस्मिज्छरयं विनिर्द्यम्‌ ॥ १४॥ स्मतेषदेवतां भषटुवंचनस्याऽभ््मक्षरम्‌ । 
श्रीर्या तु ततः शरयाश॒रयं सम्यग्विचायेते ॥ १५ ॥ अकचटत्तपयहया 
वणौः पूबोदिम्यान्ताः । शरयकरा इह नान्ये शरयगुे निवसतां नाशः ॥६६॥ 
पृच्छायां यदि अः पाच्यं नर्यं तदा भेत्‌। साधहस्तममाणेन तच मानुषम्‌ 
त्युद्धत्‌ ॥ १७॥ आभ्यां दिशि फः भश्ने खरक्षस्यं करट्रये । राजदण्डो भवेत्तत्र 
भयं नैव निवतेते ॥ १८ ॥ याम्यायां दिशि चः मश्ने कयौदाकटि संस्थितम्‌ । 
नरशस्यं गरेशस्य मरणं चिररोगतः ॥ १९ ॥ नैनरत्यां दिशि टः भशने साधं 

दस्तादधस्तले । दनोऽस्थि जायते तच्च वानां ननयेन्मतिम्‌ ॥ २० ॥ तः 
भशन पथिमारयां तु शिशोः शरयं प्रजायते । साधेदस्ते गरदस्वामी न तिष्ठति 
सदा गदे ॥ २१॥ वायन्यां दिक्चि षः प्रश्ने तुपाद्धनराश्वतष्करे । भुयेन्ति 
मितरनादं च दुःखग्रददीनं सदा ॥२२॥ उदीच्यां दिशि यः प्रश्ने विमशरयं कटे- 
रथः । तच्छीप्रं निधनाय कवेरसटश्चस्य ६ ॥ २३ ॥ एेखान्यां दिशि हः भश्चै 
गोशटयं साधेदस्ततः ! तद्वोधनस्य नाज्ञाय जायते गृदमेधिनः ॥२४॥ हैपया 
मध्यमे कोष्ठे वक्षोमात्रे भवेदधः । नृकपालं कचा भस्म रदं तत्कुलना- 
शकृत्‌ ॥ २५ ॥ 

दति शर्यज्ञानपुषिका भूमिशुद्धिः । 


अथ दिक्ाधनम्‌ । 

मत्स्यपुराणे -कपिीपेभमारोश्च आवमिः पूरयेददृदम्‌ । खातं तत्तु समं एता 
ततः भाचीं प्रसाधयेत्‌॥१॥इद्धनारदः-परासादे सदनेऽलिन्दे द्वारें कुण्डे विशेपतः | 
दिद्ूढे कुलनाश स्याततस्मात्संसाधयेदिशः॥|२।।व्तुशाच्ने-- भथमं सुसमे क्षत्र 
भाचीं ससाधयेस्स्फुटम्‌ । सिद्धान्तोक्तमकारेण ततो निप्पादयेदरहम्‌ ॥ ३ ॥ 
स्फटकारणे-धरुवखम्बकरेखाया रेखान्तः; सोाम्ययाम्यदारितां स्तः । तन्मर्स्यपुच्छ- 
मुखतः पश्िमपूत्रोभिषे विद्यात्‌ ॥ ® ॥ शिरोमणौ - टत्तेऽम्भःसुसमीङताक्षिति- 
गते केन्द्रस्थदा्मेः त्रमाद्धागं यत्र विहत्यपति च यवस्तत्रापरेऽङ्ग्धी दिशौ } 
तत्कालोपमजीचयोस्तु विवराद्वात्कणमित्याहताहम्बज्याप्तमिताङ्गन्टैरयनदि- 
शयन्द्री स्फुटा चाल्तिा । ५1 


इति दिकूसाधनम्‌ ! 


ननन च 


क. पष" } र तप, शरिप्रः ३ ष. घ, यपशनेमः | 


ज्योतिएनेवम्धः | १६७ 


अथ शुङ्न्पामः। 

तिस्पशाले--भद्त्रये शिरः माच्या याम्या पागेशिरभये । फास्गुनत्रितये 
शादुदग्ञ्येषएत्रये तया ॥ १ ॥ वास्तोः त्रिरसि पुच्छे च याम्वकरुक्षा च पृषतः 
आयुष्कामः खनेन्रवे वामक खनिः शमा ।॥ २ ॥ वास्तुपेजममाणं च करप- 
यित्वाऽस्य वामकं! कुक्षा खातं विधायाऽ्ा प्रावाभेः पूरयत्ततः।। २) नारदः 
नभस्यादिषु मासेषु त्रिपु तपु यथाक्रमम्‌ । पत्रादिषिक्क्चिरा वामपान्वशायी प्रद 
क्षिणब्‌ ॥ ४ ॥ बरास्त्वायामदरे नामिसस्मादनग्ध्यद्ुलत्रयम्‌ । कुक्षिस्तस्मिन्य- 
सेच्छङ पुत्रपात्रप्रधन 4 ॥ ५ ॥ च्छः--त्यनेदस्‌ रिरोषणे श्प्रः सष्दशं- 
दकान्‌ । मध्ये कुति विजानीयात्तत्र शङ्क भतिष्ठयेत्‌ ॥ & 1 अस्थिरस्य शिरो 
यत्र वास्तोस्तदणयेत्करा । दध्यं चा विस्तृतिं तत्र ्वाएाखिमिर्ताश्कान्‌ 1\७॥ 
राजमार्तष्ड--उरध्वं भागत्रयं त्यक्त्वा हपोभाग्द्रयं तथा `} पध्ये नाभिं विना- 
नीयादिति भह प्रराश्चरः ॥ ८ ॥ यदा वापरपा््वन पूरवंशिराः शेषं तदा परथिमे 

पुच्छं दभिणे क्रोडमुततरे पृ्टमेवं सवेत्र  चतुर्विश्योविशत्पोडशष्रादशङ्ग्टः 
विमादीनां गङ्कुमानं खणेवद्ाव्ररकृतम्‌ ॥९} खदिरार्मनशलेत्थं युगे यत्र 
, तरूदवम्‌ । रेक्तचन्दनपालाररक्तशलव्रिशाटजम्‌ ॥ १० ॥ नीपकारञ्जकफुरन- 
चणवं विदयवृक्षजम्‌ । शङ्कू त्रिधा विमञ्याऽऽ्रं चतुरस्रं ततः परम्‌ ॥ ११ ॥ 
अरसं च वृततीर्याशमनसमदुमव्रणम्‌ } एवंलक्षणसंयुक्तं परिक्षयं शमे दिने।१२॥ 

दति शद्कुन्यासः । 


अथ दु्िमित्तानि । 

धराहः-कर्णा प्रर्ढवीजां गोध्युपितां व्राद्यणै प्रशस्तां च ! गता यदीं ग 
पतिः काले सावत्रोदिते(त्‌ चुमे]॥॥ १९।॥मक्षयनौनाकाष्यक्षतमुरमिकुसुमधूप । 
दैवतपूमां शृत्वा स्वपतीनभ्यच्यं विमां ॥ २ ॥ च्ट.-कुयौतमूनरनिपातं मध्या- 
इ्ःखयाऽ्थवा प्रदेदिन्या । अङ्केन वा मणिकेन कल्नान्तरजतयुक्ताभिः ॥ ३ ॥ 
मृगुः-षिभरः दी मपे! बको चश्यश्ोरू परः पदौ | स्पृष्ट रेखां शृदारम्बे कु्या- 
देः पदक्षिणाम्‌ ॥ ४ ॥ चिश्व्मेणि- सूत्रच्छेदे मृतिः कीठेऽराङ्पुखे ग्याधिषी- 
डनम्‌ । गृहेशस्थपतीनां च स्मृतिोपतनुक्षयाः ¶ ५ ॥ कुम्भे करच्युते यृल्यु- 
रूपपर्गोप्वभिते ! कन्धध््टे तरिरोरोगे भत्रे दुवेचने वधः ॥ ६ ॥ 

टृति दनिमिचानि 1 


१६४ श्रीदिवराजपिनिपितो- 


केविदूचुगीदस्थस्य कस्यविदारणो ज्वरः । तपिन्मङ्गल्रत्यं च न कार्ष निधि 
युधः ॥ १० ॥ 
इति सूतकाद्‌ गान्ति; । 


अथं नवृधधूपरवेशः 
वधूप्रेरानं कार्यं पञ्चमे सप्तमे दिने | नवमे च भे वारे सुल्मरे शश्रिनो 
घटे ॥ १ ॥ एतद्प्रान्तरमिति त्तेयम्‌ । नारदः--आरभ्येद्राहदिवसातपषट 
याप्ये दिने } वेधूप्रयः सपस्य दमेऽथ समे दिने ॥ २ ॥ एतच्रमदिन- 
मवेशः पोडशदिवसादबोर्‌ दर्यः । तदूष्यं विषमे मासे संवत्सरे वा कायः। 
वृदनारदः--समे पर्थं समे मात्नि यदि नारी गृहं व्रजेत्‌ । आयुष्यं दरते भुः 
सा नार मरणं व्रजत्‌ ॥३॥ सं्रह-विवाहमारभ्य वधप युम तथा 
पोडदावासरान्तात्‌ । तदुष्वमब्दे युम पञ्चपान्तादतः, परस्तान्नियमो न चास्ति 
॥ ४ ॥ भस्कए्यवदयेर-- रा विवाहे शस्तः सन्यते स्थिरोदये । वधूप्रवेशो 
नवात्र प्रतिङचुक्राद्ययं विदुः ॥ ५ ॥ , ऋक्षर्ववादिकेः शदधदेपत्योथ शुममदम्‌ । 
वधूमवेशनं कायं पञ्चमे हयकृतं यदि ॥ ६ ॥ धान्यहानिः सुखं नाशो भोगो 
वर्‌ ततः शुभम्‌ । भथरब्दात्फठं केयं कपाद्रध्याः भवेश्षने ॥ ७ ॥ माभेफार्‌- 
नवेश्ासे गुप शुभे दिने । गुवीदित्यविद्ुद्धौ स्यान्नित्यं पत्नीद्िरागमः 
॥ < ॥ समुखस्तु सुखं हन्ति दक्षिणे हानिकारकः । पृष्ठतो दामतश्रैव शुक्रः 
भक्तः श्मावहः ॥ ९ ॥ मूखपुप्यमृदुस्वातिस्थिराग्विश्चतिवासवे ¦! पितम च 
करे नारौ मविष्ठा पुत्रिणी भवेत्‌ ॥ १० ॥ देबरोत्थापनं कारये समे तु दिवसे 
शभ \ पष च विपमं नेद युढत्वए पञ्चपसपप्य्‌ ।\ ११ 1 नेवःम्मिन्बासरे 
पाया शरद्राहय कथचन । नयीनमन्दिरे कन्यां नवोढा न भ्येश्येत्‌ ॥ १२ ॥ 
्षयदशा शतस्मानं सीमानदीविलद््वनम्‌ । आमश्राद्धगमो नास्ति मराङ्निवीतं 

इ कचन €) ॥ १३ ॥ शेपं सर्वं नवगृदभवेशमकरणस्यं हेयम्‌ । 
रपति नववधूपरवेशः । ` 
शति अयोतिनिवन्धे विवादकरण्‌ । 
अथाग्न्याधानभकरणम्‌ ) 


हि ऋ # कः 


अग्याधानं दारके विधेयं केश्चिसोक्त तच दायाद(च)काे ] इक्रान्न्योमं 


उ्योति्नियन्धः 1 १६१५ 


शक्रे कृत्तिकायां सौम्ये ब्राह्मे पुष्य्पोप्मोत्तरासु ॥ १ ॥ ककिनक्रवटमीनषि- 
ट्रे वाऽऽश्के तनुमतेऽथ तदीये । सग्नगे कुमुदिनीद्यते बा नाशमेति जनितोऽपि 
हुताशः ॥ २ ॥ केन्रपचयन्रिक्तोेणभगताः सूयारजीवेन्दवः शेपायोपचय- 
स्थिता यदि तदाऽन्याधानयुक्तं शुभम्‌ । चन्द्रे सँधनगे म्रियेत युती भौमे 
पुमानषमे गेपेभेस्युगते रुजा च सदितोऽ्याधानफतौ भवेत्‌ ॥ ३ ॥ नो 
कुयोद्धत्मुक्परिग्रदमिद्‌ क्यापुत्रजनिनदुमिनींचस्थ्िनिते रिपोरमबनमेरस्तं गतैवो 
द्विजः । चापस्थे तनुगे गुरं क्रियगते सक्ठाम्बरस्थे कु रीरताशां भिपडायगे 
दिनकरे वा स्यात्तदा दीक्षितः } 9 ॥ अग्न्याधानं न कुर्वीति कर्किनकर्ये 
धरिधो | दम्रगे धनगे पापे तथा रन्धे ग्रदान्विते ॥ ५॥ 


दृत्यगन्याधानप्रकरणमर } 


[1 


थ्‌ गृहूदरमप्रकरणमर्‌ । 


मदस्यपुरणे-गृहस्थस्य क्रियाः सवा न सिध्यन्ति ग्रं धिना 1 यतस्तस्पाद्श्र- 
हारम्भपवेशसमयं चवे ॥ १॥ श्रीपतिः--आयन्ययरक्षागक्चन्रतारावखानै 
काखाद्वयम्य सम्यक्‌ । आयुधैनारोग्ययश्ञोभिवरद्धयै गृ गृदेस्थोऽपि मिधाप- 
यीतं | २ ॥ नारदः-निमोण पतच्तनग्रामगहददीर्मा समासतः । क्षेमा परकेत 
गन्धवर्णरसषुवैः ॥ २ ॥ वशिष्टः श्वेता शस्ता द्विजेन्द्राणां रक्ता भूमिमदी- 
भुजाप्‌ । विशाँ पीता च शुद्राणां कृप्णाऽन्येपां च मिभ्रिता ॥ ४॥ नारदः 
मधपैरान्नपिक्ितगन्धरणानुपूषैकम्‌ । मधुरं फटुकं तिक्तं कपायश् रसाः क्रमात्‌ 
॥ ५ 1 अत्यन्तव्रदधिदं नृणामीक्ञानमागुदक्डवम्‌ । अन्यादिक्षु पवस्ते शअण्वद्‌- 
स्यन्तदहानिद्‌; ॥ & ॥ भृगुः--उदमादिपुबैषटं विमादीनां मदक्षिणिनेव । पिमः 

सवेत्र वसेदनुवणेमथष्टमन्येपाम्‌ ॥ ७ ।' व्तुध्ाते-मनसशक्षुपो यत्र संतोषो 
जायते भवि । तस्यां कार्यं गहं स्वरिति गगोदिसंपतम्‌ | ८ ॥ यः-गरदमध्ये 
दस्तपिते खात्वा शवधरं प्रपूरितं च पएनः। यद्ूनमानि्टे तत्समे समं धन्यमधि्ौ 
यत्‌ ॥ ९ ॥ अवरमथबाऽ्मधुपूर्णं धदशतमित्वा गतस्य यदि नोनम्‌ । तद्धन्यं 
यत्न भवेत्परानि पांस्वादिकं चतुःप; ।} १० ॥ रनकोशे--आमे वा रष्पात्र 
श्श्रस्थे दीपयरतिरभ्याधिकप्‌ । ज्वलति द्विषे यस्य शस्ता सा भूमिस्तस्य 
वणेस्य ॥ ११ ॥ नारदः-तथा निशादौ तत्त्वा पानीयेन भपूरयेत्‌ ! मात 
जद वृद्धिः सम पदकः व्रणे क्षयः ।॥ १२॥ मणण्डव्यः-जछान्तं भस्तरान्तं वा 
पुरुपान्तमथापि चा । कषवं संरोध्य चोद्धृत्य शरय॑सद्नमारभेत्‌ ॥ १३॥ 


१६८ श्रीश्चवराजयपिनापतो- 


अथ स्तमाः। 
बसरममुः--सू्भिततििखान्यासं स्तम्भस्याऽऽरोपणं सथा । पूषैदक्षिणयो- 
मेध्ये कुर्यादिर्याद कदयपः ॥ १ ॥ शद्घवर--परासादेषु च हरम्यषु रेदिप्वन्येषु 
सर्वदा | अघ्निम्या प्रथमं स्तम्भं स्थापयेदिधिना तत; ॥ २॥ वराहः--दक्षिण- 
पै कोणे कृतवा पूजां गिला न्यतेखयमाम्‌। नेषा; मदक्षिणेन स्तम्भाय भति- 
छराप्याः ॥ ३॥ अगप्निवसति व कष्ट तदिति प्रथमं सदा । न्यसेत्काष्टमयं 
स्तम्भं काषटटरत्येप्ययं विधिः ॥ ४ ॥ छ्सरगगन्धयुतः कृतधूपविलेपनः समू- 
रथाप्यः ! स्तम्भस्तयेद कार्या द्रसेस्ट्मयः भयसनेन ॥ ५ ॥ उप्लः-स्तम्भोपरि 
यदा घककाकगृधादिपक्षिणः । व्यालादयश् तिष्टन्ति तदा कर्तुमे शोभनम्‌ ॥६॥ 
तस्मात्स्तम्भोपरि च्छं श्राखां फएर्षतीं तु वा । धारयेदथया वद्धं बुधे रत्नानि 
निक्षिपेत्‌ ।॥ ७॥ 
इदि स्तनभः | 
अथ({भ्याः | 
नारदः--ध्वजो ध्रूमोऽय सिः श्वा संरमेयः खसे गजः } उषटयेति क्रमेणत- 
' दायाटकमुढाहृतम्‌ ॥ १ ॥ दैवहवलमः--पूवोदितः स्युध्वेनघ्रूमर्सिह्गोखरा- 
र्यद्विरदाः कमेण] उषस्तथाऽ््याः स्वपदे दिधेयश्चतार एषां दिपमाः मशषस्ता 
॥ २ ॥ ध्वजः पदे केसरिणो परिधयो ध्वने मृगारिथ पदे गजस्य! पदे गजस्य 
ध्वनकेसरीभा वृषस्तु नान्यत्र पदात्स्रकीयात्‌ ॥ ३ ॥ ग्ग.-सवेदरारे ध्वजो देयः 
पञ्चिमास्यं विना हरिः । भाङ्युखे दक्षिणस्येव गजः पतेणुखे वप. ॥४॥ वाप्तुपरदपि - 
खेटकपेटकोटेषु वृषः सिंहो गजः शुभः । वाधीकदूपतडागादा गजो देयो बिचक्षैः 
॥ ५॥ आसने योजयेस्सिदं शयने चेव कुञ्जरम्‌ । वुं भोजनपात्रे च दय्याच्छ- 
चादिषु ध्वजम्‌ ॥ ६ ॥ महानसेऽरीश्ाखायां गृहे चाग्न्युपजीवनम्‌ । ध्रमं दचा- 
तथा शवानं यवनान्त्यजक्रगहे ॥ ७ ॥ खरो वेश्यागृहे योज्यो ष्वाह्ः पक्िपते- 
शदे । वृषं सिद गजे दय्लाखादे पुरमन्दिरे ॥ ८ ॥ रिशा - वद्रने धर्म- 
शालायां कुम्भे स्तम्भे ध्वजे ध्वज; । गोगजी भूयहे चैव साधारणग्रहे शुभौ 
॥\९1 माने शच थे सिंहो भाण्डागारे शुभो गजः धान्यान्दस्नानगोष्वेभसाटार्या 
वृषभः शुभः॥ १०॥ ना्रल्योमोगेद्राछे्यां गजसिहवृषाः शुभाः । सवै स्वाभि. 
मुखाः ष्ठा म्मे परराङ्युखाः ॥११॥ ध्वने पराप्यं चिप्राणां राज्ञां तिरैऽ्य- 


--- ~~~" -+---9० > 


१ य, यनेश। 


ञ्योतिनिवम्प, । १६९ 


दहेपुखम्‌) गजे वृद्रस्थ याम्यां युपे एवगुखं विख; 1 {२} गगैः-रीपिः भोको 
जयो वैरं घनं निथेनता सुखम्‌ } रोगधेति गृहरस्मे ध्वजादीनां फलं क्रमात्‌ 
ए १३ ॥ स्वरेतिष्फगेदये--अग्रनानां ध्वज।यः स्यद्ध्वजकुञ्जरगोपगाः | 
सत्रस्य ष्वजसिदेमा वेश्यस्य वमद स्मताः॥ १७ भ्वनो मुगादिः शुद्राणां सर्वेषा 
प्ृपभः श्वमः। दीननातेः समा देयोः सृक्षम्रत्येऽङ्कतातसकः ॥१५॥ कक्तरधिक- 
मीनानां ध्वेजायःज्चुमदो सततः वृषभाय, शुभः ओओक्तो मेपर्सिहधनुभेताम्‌ ॥१६॥ 
सुखपिपुनकरुम्भानां गजायो बाज्छितप्रदः । वरृपकन्यापुरगाणां च सिदायः 
शुभदो वेत्‌ ॥ १७ ॥ वादरायणः-बिस्तारगुणितं दध्यं गरदे्रफंलट भवेत्‌ । 
तत्पृयग्रसुभिभक्तं शेप्शया ध्वजादिकः ॥ १८ ॥ अषएनिघ्ने क्षेत्रफल महते 
शेपम मम्‌ । मेपभक्ते व्ययः शेपमायादत्पो व्ययः चुभः ॥ १९ ॥ रपा्टः- 
शान्तिः परोद्यातदपेः कन्तिः शीचाविसंज्ञकाः । व्ययनामान्ययथाक्नेषा) कमा- 
दिन्दरो यमो नृपः ॥ २० ॥ भगैः-ृहनामाक्षरक्षेनफरन्यययुतीरैरत्‌ । निभिः 
शेरपाश्को हेयो मध्ये यृतिष्दः | २१॥ निनमह्भदम यविद्नुदमान्निजम 
तथा ! देदव्चं विभनेच्छलः कमाच्छेपं धनव्यया ॥ २२ ॥ भ्योतिःतागरे-तारा 
स्यात्सश्चमस्वामिधिष्ण्यक्यं नवमाजित्तम्‌ । उद्रादद्मचिषटूटं विचायं स्वामेगे- 
हयो; }\ २३ ॥ गगः-आन्वन्यादिञ्रयं मेषे सिदे पाक्तं मघाव्रयम्‌ । मूखादित्निः 
तयं चाव्‌ जेपभैपु हयं दयम्‌ ॥ २४ ॥ इृतमते-कायां पिष्ण्यृपररेशण्दयोर- 
द्राह्यस्कसपना नीडे यद्विपमायगं जचिवछे पारावठे संयुतम्‌ । काय तच्डुभं 
परयदि गुणाः सर्वेऽपि न स्युस्तदा कयाज्ज्योतिपिर्योऽ्धःलादिकपि क्षिप्ता 
विदहायायया ॥ २५ 1 इणयनक्ष्रनियने ह्यादटुगिद्रवङ्प्य भूमे -~व्यं फषटक्षहता द्विवा- 
णक्षदिनो १५२ स्या १७ धुंतास्तऽपि च व्यकष्टायद्तकनाग ८ १ सहिताः 
पथयूरटीनाभि २१६ देताः । तेष पेत्रफटं भवेदरभिमतं सेष्ायनप्षचजं स्याद्य 
तदपीएविसततिहत द््योद्धृतं षिसतृतिः ॥ ९६॥ मेद्रनायदवज्घ्य सुत्रम्‌--- 
इष्टमासषटिवति य॒ आयस्तनोनितेटफः । चिदृ्धध्वादतागान्वयुते चेष्टं 
भवेद्‌ ॥ २७ ॥ स्न रश कषतरफल मननुणिते खयम्‌ २० मानित भवत्यापः] 
आगयुपि प॑ञेविभक्त कमान्पदहमितावद्छपः ॥ २८ ॥ वदरयण.- -द्रारादरुफ 
तय यद्रा वसवः प्रदाल्तषण ष्ट । रालाद्रिष्छा दनयाः सकरा चप्प धुवाद 
भवेत्‌ ॥ २९ ॥ श्रु धान्यं जयं नन्दं खरं कान्तं मनोरमम्‌ । सुमुसं दुमुसं 
भूर्‌ सुपक्षं धनदं क्षयम्‌ 1३० ॥ आक्रन्दं प्रप चवे विजय चति पडश | 


= ~~ ~~ ~ - --~ --~-्न 


6५ = १ ०,9 | 


२१. ऊषम" | रप, दर्विः । ३३. 2१ ३४ प. र्गटष्न्ण-क्ष 
९९ 


१७० श्रीरिवरानविनिमिंतो- 


गृहनामाक्षराण्यष्ट गोभवाकैमनुत्रये ॥ ३१ ॥ शे त्रीणि ने वेदाः रिषटद्ष्व 
्षरदयम्‌ । चतुभिगुणितं केत्रफल पोडदाभिभेजेत्‌ । शेषे धरुवादिकं केयं सद्मनाम 


यथाकरमभ्‌ ॥ ३२ ॥ त्रहरेमुः-श्रीधोन्यं विजयो वृद्धिः पृष्टिः सन्मान्यता 
यशः । गोच्वुद्धिः समस्तधिनेवान क्रमतः फम्‌ ।॥ २३ ॥ आयासो मनसः 
शोकः कलदो व्यापिषीटनम्‌ 1 भयं ज्ञातिमृतिनीशः सक्गनामधमं फलम्‌ ।२४॥ 
{चिन्तामण -भूभूद्रा टौ कृता वेदा अष्टावष्ट गरुख्धः । स्थाप्यः सग्रमुखाच्छाख- 
घुस्थानेऽ वेश्मसु ॥ ३५ ॥ नादः-गुरोरधो रधुः स्थाप्यः पुरस्तादध्व॑व- 
न्यसेत्‌ । गुरुभिः पूरयेत्पथात्मर्व॑खंन्यविधिविंधिः ।॥ ३६ ॥ कुयीछघुषदेऽ- 
छिन्द गृहदारात्मदक्षिणम्‌ । मुखादिगेष्वलिन्देषु गृहमेदास्तु पोटा ॥ २७ ॥ 
ग्रन्थविस्तरभीत्याऽ नन्द्रावतोदिकानि च । धातविस्परकारीणि नोक्ता- 
न्यत्र गृहाणि च ॥ २३८ ॥ वासतुशरदीपे-गृेषु कमेहस्तेन मानं खापिकरेण 
वा } देवादीनां तु प्रिष्ण्येपु कमेहस्तेन केर्षखम्‌ ॥ ३९ ॥ पमेहस्ततुर्विशञव्थ- 
ङ्गलो गुनिभिः स्पत । धातुजो देश्देवत्यो यद्रा यद्गीयवक्षकः ॥ ४० ॥ 
देव्ञवछठभः--न हस्तपातेन गुणान्वितं स्याद्यदा तदा तद्गुणितोक्तयुक्त्या । 
दच्वाऽथ हित्वा यदि चाङ्घन्खानि प्रसाधयेल्ेत्रफलं गभाय ॥ ४१ 1 रनकेे- 
करमानेन स्ये न यदि स्यस्ततोऽङ्कखयवादि । दच्वाऽथवा विहाय प्षेत्रफलं 
साधयेद्भणितयत्‌॥।४ २।ास्ततनत्र यवोद्ररमिरङ्कटं स्यायदा करोऽद्गुष्ठकवुतत- 
खण्डम्‌ । कतुः करान्ध्यन्विखवोन्मितं वा ग्राह्यं किर्ष्वन्यतमं गृहेऽे ॥ ४३ ॥ 
्ेचरस्य चतुरख्स्य समस्याप्यसमस्य च । फटं भसाधयेत्माग्वद्रत्ताये आय 
उच्यते ॥ ४४ ॥ श्रीपराचायेः-वृत्तव्यासस्य कृतेमूमे परिधिभेवेदक्षगुणायाः 
व्यासाधेषगेवगो्सेत्रफटं दश्षगुणान्मूखम्‌ 1 ४५ ॥ रीटवयां-व्यासस्य वँ 
मनवाभिनि्रे सूक्ष्मे फं पञ्चसष््त ५००० भक्ते । सुद्राहते शक्रं १४ हतेऽ- 
थवा स्याल्स्यूलं फं सन्यवेहारयोग्यम्‌ ॥ ४६ ॥ रनकेोक्ने-विस्तारपोडश्चाशः 
सचेतुदेस्तो भवेदरेष्वायः । द्रादश्ञ वा गृहमाने भूमा भूमा समस्तानाम्‌ ॥ ४७॥ 
न्यासस्य पोढर्शाशः सर्वेष सद्मनां भवति । पकेष्टकाकृतानां दारूमयाणां तु 
नष करप्योऽसो॥४८॥ व्यासण्ृहाणि च विग्राद्धिमादीनामदण्दिश्नाय्रानि । विशत 
यथा भवनं भवन्ति तान्येव दक्षिणतः ॥ ४९ ॥ देवज्ञवछमे-अछिन्दनिर्व्ह- 
वििगेमायययाथत्‌र्दि य गृहमपणाय। आयादिकं तेपु न चिन्तनीयं यत नर्ते 


क 


१ क. "िःसन्याका। २ घ, व. व. "घाना मव्य । ३क. लल्त्रपिः । ४. श्छ 
;1 ३५ ॥ अधद्स्तलक्षष-य" । ५ व, टेगृहाय 1 ६ क, कहते । ७ ध, दूकेच्छायः । 


ञयोतिर्मिवन्धः; ) १७१ 


वास्तुपरिग्रहाः स्युः ॥ ५० ॥ पैत्रे पादतले पीठे भित्तौ स्तम्भतलोच्छये । 

द्रापादौ चकमेबाऽऽयं यथेवोक्तं निवेदयेद्‌ ॥ ५१ ॥ वसिष्टः- एकादश्यवादूर्ध्वं 

या्चित्वतरि्ादस्तकम्‌ 1 यावदायादिरक चिन्त्यं तद्व नव चिन्तयेत्‌ ॥ ५२ ॥ 

चिन्तमणौ-यत्र दध्यं गृहादीनां द्ात्रशद्धस्ततोऽधिक्रम्‌ । न ततर चिन्तयेद्धीमा- 

नाणनायां व्ययाथिकान्‌ |} ५३ ॥ राजमाठण्ड-आयव्ययां मासदयुद्धि चिन्तयेन्र 

तणगरे । शिखन्यासादि नो श्ुयत्तथाऽगरे पुरातने ॥ ५४ ॥ 
दत्यायादिनिणेयः 


अथ निषिद्धेयाह्यकाष्टानिं 1 

व्यासः-अन्यतद्पस्थितं दारू नवान्यस्मिन्मयोजयेत्‌ | म तत्र वसते कर्ता 
यसनपि न जीवति ॥ १ ॥ समरद्रभ-इृषएकाटीषएपपाणमृत्तिका जीणेमायसम्‌ । 
तृणं पनन वुधैः भोक्तं दार नूत्नं गृहाय ब 1 २ ॥ शङ्गवरः-नूतने नूतनं काष्टं 
जीर्गे जीर्णं मक्चस्यते । जीर्णे च नूतनं शरेष्ठं नो नीण नूतने छमम्‌ | २ ॥' 
वक्तुरा्न-श्रीपणीं रोहिणी श्चाकं सज सरलाः श्रुभाः} पतङ्गखौधशाखाख्या- 
स्ताराञ्चनकरिशपाः ॥ ४ ॥ चन्दनाश्ोकवदरीमधुकाथ कदम्बका; । प्रदा 
स्ताश्च शमीनिम्बषिस्ववर् गृहान्तिके ॥ ५॥ ग्रहे दारगुणयुक्ते गृहफमाणि 
( ति ) युज्यते । गृहे काष्ठ समं ब्रेष्टमदिन्दे विषमे शुभम्‌ ॥ ६ ॥ नाखदः- 
पु्नोदुम्बरचूताख्या निम्वस्तुदिविभीतका; । दग्धाः कण्टकिनो वृक्षा वटाश्वत्थ- 
कपित्थकाः ॥ ७ ॥ अगस्तिदिष्रताखल्यास्तिल्तणीकाश्च निन्दिताः । अन्ये 
च गृहनिर्मणि योजनीयाः समा दमाः ॥ ८ ॥ वराहः-पितृयनमार्गसुराख्यव- 
स्मीकोद्यानताषसाश्रम नाः । चत्यसरेत्सगमस्षमवय यरतायसिक्ता्च ॥ ९॥ 
कञ्नामुनातववद्ीनिपीडिता वज्रमारुतोपहताः । स्वपएतितदस्तिनिपीटितघुप््रि- 
प्टष्टमधुनिटयाः ॥ १० ॥ तरयो दनयितन्याः शुभदाः स्युः स्निग्धपतरकुसुम- 
फला; } सुरदारुचन्दनसमा पधूक्तरवः गुमा द्विजातीनाम्‌ ॥ ११ ॥ क्षम्स्या- 
रिस्त्वश्वत्यखदिरविस्वा वृद्धिकरः । वदयानां जीगरखदिरफसिन्धूरचन्द्नाथ 
शरभफलदाः ॥ १२ ॥ तिन्दुफकेसरस्नायुनोत्यालाय वृष्राणाम्‌ 1 सवेरपा वा 
शस्ताः सदे वृक्षाश्च निन्दिता येच ॥ १३॥ वृष्षच्ठेदते प्राथ॑ना-यानीड्‌ भूतानि 
वसन्ति तानि यनि गुहीखा पिधिवन्पयुक्तेय्‌ । अन्यत्र वासं प्रिकरपयन्तु 


पमन्तु तान्यद्य नमाञ्स्तु सभ्यः ॥ १४॥ 
इति निपिदधप्रा्क्ा्टानि 


१७२ श्रीरिवराजषिनिमित- 


अथ दारनिर्णंयः । 


नारदः-नभस्यादिपु मासेषु तरिषु निषु यथाक्रमम्‌ । पू्वादिदिकूकिसो वास्तु 
ुयात्तदि द्गुखं गदम्‌ ॥ १ ॥ प्रतिशूटुखं गदं दुःखशषोकमयम्रदम्‌ । सर्वतो- 
मुखगेदानापेप दोषो न निद्यते॥ २ ॥} आयामेषु चतुर्दिक्षु मरामादिषु च 
सत्स्वपि 1 अष्टवष्ठै भिदि् द्वाराणि स्युयेथारमात्‌ ॥ ३ ॥ भ्दृक्षिणक्रमाचते- 
पाममूनि च फलानि यै ! हानिर्निःखत्वमरयाप्ि्रपपूना महद्धनम्‌ ।\ £ ॥ अति- 
चौधमतिक्ोधो भीतिदिषि शचीपतेः । निथ~ बन्धने भीतिरयीपरिधनवर्ष- 
नम्‌ (५ अनातङ्कः व्यापिमयं निःस्वत्वं दक्षिणादिशि । पुत्रदानः शबरुटदि- 
रश्मीपाक्षिषनाणमः ॥६॥ सोभाग्यमतिदो्माग्यं दुःखं शोक पिमे ! कलत्रहम- 
निर्निःखतवं हानिर्ध॑स्यपनागम्‌ः७॥ संपद्वद्धिमंडाभीहिरामयो दिशि क्रीतमोः॥ 
एवं गहादिपु दारं पिस्तारादृद्धिगुणेष्चरतम्‌ ॥ ८ ॥ रति अद्षिणद्मारफलमी- 
शानकोणतः । परद्रारस्य चोक्तानि स्यु्रतानि योजयेक्‌ \ पथ्िमे दक्षिणे 
वाऽपि कपा स्थापयेद्‌ गृहे ॥ ९ ॥ मणडन्यः-नवमागं गदं कुर्यात्फञखभागं तु 
दक्षिणे 1 जिभागं वामतः एत्वा कपे दवारं भकर्पयेत्‌ ॥ १० ॥ वराहः-देरष्ये 
नवशा; पदमत्र स॒न्यादद्रारं शमं प्रारून्रिचतुथ॑भागे । चतुथपषटे दिशि वक्षि- 
स्यां पथाचचतुप्पश्चमफे तथोदक्‌ ॥ ११ ॥ व्योतिष्फेदये-कुरीरालिक्षपाणां 
च पवार शुभावहम्‌ । कम्यामकरयुग्माणां दक्षिणद्ररमिष्टदम्‌ ॥ १२ ॥ तुला 
छम्भवृपाणां च पथिमाभिसुखं सपरतम्‌ । सौम्यद्वारं शुभाय स्यान्मेपसिहधनुभ- 
ताम्‌ ॥ १३ ॥ मागतरूरेणकूपस्तम्भभ्रमविद्धमछ्भं द्वारम्‌ । सबरोच्छायाद्‌- 
दविगुणं त्यक्त्वा सूं न दोषाय ॥ १४ ॥ स्यवन्‌ः-स्वयमुद्‌घारिते रोगः पिहिते 
च कुलक्षयः 1 मानाधिके न दिरधरान्तिद्रोरे नीव सखक्षयः ॥ १५॥ स्ह 
धरः -दवाग्स्योपरि यद्द्रारं दवारं द्वारस्य संगुखम्‌ 1 न कार्य व्ययदं यश्च संकटं 
तदद्द्रिकृत्‌॥१६॥ वराहः-याम्यादिष्वशुमफला जातास्तरवः प्रदक्षिणेनैते । उद्‌- 
णादिपु पञचस्ता; पक्षषटोदुम्बराश्चत्थाः | १७ ॥ आसन्नाः कण्टकिनो रिपुभ- 
यदा; क्षीरिणोऽथ नालाय । फलिन्‌; पजाक्षयकरा दारूण्यपि वर्जयेत्तेपाम्‌।१८॥ 
चिन्द्राद्यदि न तरुस्तांस्तदन्तरे पूनितान््यसेदन्यान्‌ । पुनागाश्ोकारि्रवकुरप- 
नसान्छमीषटक्षान ॥ १९ ॥ संबधेयेद्रादि गृहं ततः समन्ताद्धि वधैयेज्सयमू । 


ज्यातिनिदन्धः १७३ 


एकदे न दोपः प्राग बाभ्प्यु्तरे कयत्‌ ॥ २० ॥ प्ठुश्वे-द्यरं चतुर्धिधं 
भोत्तं वास्तुसंक्रान्तिभावजम्‌ । कृत्वा चान्यतमं मुख्यं गवाक्नाय्रः पराणि च 
॥ २१॥ ब्रहु्ररिष्वखिन्देपु न द्वारनियमः; स्मृतः} तथोपसदने जीर्णे दारे 
संारणेऽपि च ॥ २२} स्नकोशे-अल्पदोपं गुणज्येष्ठं दोषाय न भदेद्रहम्‌ । 
आयन्पयोदभ्मयटनन एरुद्ध्‌ भ च चनयत्‌ ॥ २३ ॥ ककिनिक्रद्प्रफुन्ममदऽक 
पुमेपाथेमपुखाने गृहाणि । तारिपेपवपवरधिकयने दक्तिणोत्तरमुखाणि 
गृहाणि ॥ २४ ॥ 
ति द्वारनिणैयः | 
अथ ग्रहनियमः 1 
नारदः-स्नानामार दिशि प्राच्यापामर्या प्रदमाटयम्‌ । याम्यया शयना- 
गारं सत्यां वसमन्दिरस्‌ ॥ १॥ पतीच्या योजनगरट वायव्यां परयुमन्दिरम्‌ । 
भाण्डक सूत्तरस्यमीशान्यां देवमन्दिरम्‌ ॥२॥ अन्यच -देषकुट्टनठंस्यानक्षीर- 
पानायदलिकाः । शय्यामूत्राचचतद्वि्ामोजना मङ्कःटाश्रयाः।} ३ ॥ धान्यस्री- 
भोगदित्त च ( सपात्त ) शद्यरायतनाने च! एरत्याटिक्रमातेषा गदनिमाणक 
जुम्‌ ॥ £! ट्ट पुवस्यां श्रीभवनं याम्यायां रतिगहं तरिधतव्यम्‌ । 
भोजनभवनं पृश्ादुत्तरतश्वापि धनमवनम्‌ ॥ ५ ॥ पेनान्यां देषगृह महानसं 
चापि छायेमपरय्यामर्‌ । नत्या भाण्टोपरा्यभवनानि मारुत्याम्‌ ॥ ६ ॥ 
प्राच्यादिस्थे सद्व सुतहानिः दिखिभयं रिपुभयं च । खीकट्हः स्ीदएटयं 
नैःख्यं चिन्ताऽऽत्मजविवृद्धिः।।७॥ नास्युच््ित नातिनीचं कुच्योत्तेथं यथास । 
गृहोपरिगृदमदीनमेवं सव विचिन्तयत्‌ ॥ £ ॥ 
इति गृदनिपम्‌ः | 
अथ भ्रामदिङ्नियमः। 
शयवहारसरे - घदिमीनाङ्कनाः ककिनुम्तोलिः क्रियो पटः) पूर्वतो न 
यसन्मध्ये युग्मं सिद्ध टपो मृगः ॥ १॥ मृपाटः-वमश्चास्तादेयमाजरसिहाश्वाः 
सर्वपूपरः । इण पुपतस्तेया स्ववगीत्यश्चमो रिपुः ॥ २ ॥ स्व॑ वर्ग द्विगुणं 
छरत्वा परवरगे नियोजयेद्‌ । अषएटभेस्तु श्यद्ागं योऽधि फः स ऋणी भवेत्‌ ॥३॥ 
प्यातिःपागर-द्रा सपश्चधपस्य मीनद्रेरप्रदतिणम्‌ । कऽप्याहुरय वगाण| 
स्वस्थाने णुभदं गरम्‌ ॥ ४ ॥ एकमे सापे प्राम चरं हानिचिषषटमे 1 हैयाषट्रा' 


१७४ श्रीहषिवराजबिनिर्भितो- 


दशे रोगः शेपस्थाने भवेत्सुखम्‌ ॥ ५॥ पञ्चमो नवमो ्रामो द्वितीयो षा 
यदा भवेत्‌ । दह्कादशौ श्रेष्ठौ मनुप्ाणां शरुभावरी ॥ ६ ॥ चतुर्थस्त्रटमो 
ग्रामो द्वादशो वा यदा भरेत्‌ । यत्रयोत्पयते द्यथेस्तत्रव विख्यै व्रजेत्‌ } ७ ॥ 

जन्मराशिप्थितो ग्रापच्चिपर्सप्गाटमे भवत्‌ ! स्यकीयार्थेविनाशाय संतापोऽस्ति 
पदे पदे ॥ ८ ॥ भवनपुरग्रामाणां ये कोणा्तिपु निवसतां दोषाः । श्वपचाद्‌- 
योऽन्त्यजाद् स्त्वेव विवृद्धिमायान्ति ॥ ९ ॥ 


इति ग्रामदिद्नियमः । 


अथ वास्तुनिेशमुदहूतवि चारः । 


रि 


ॐ ® । वि 


रतनमायया--करम॑सिद्धिसुखायुंपि निमिततशकुनादिभिः । ज्ञात्वा प्रटगृहारम्भ 
कीतयेत्समयं बुधः ॥ १ ॥ व्टः-कालनःस्य यदङ्ग संम्यग्रहवीक्षितं युतं 
वाऽपि । तचेत्स्पुशति भ्रष्टा तदाऽस्य निमाणमदिध्यम्‌ ॥ २ ॥ बादरायणः-- 
वैरखे फारगुने पपे श्रावणे मागक्ीषकेः । सूत्रारम्भः शिखान्यासः स्तम्भारम्भः 
भशस्यते ॥ ३ ॥ ्ेतिस्टचे-पुकौपरास्यं तु नभोन्त्यपोपे याम्योत्तरास्यं सहसि 
द्वितीये । कारय गुहं जीवबुधक्षमावै नीचास्तमौ जीवसिती च दत्वा ॥ ४ ॥ 
रनमाखायाम्‌-आपाटर्चैत्राश्वयुनोजमाघञ्येठेषु समोष्टपदेपु मूनम्‌ । निकेतनार्ना 
धटनं नृपाणां योगेश्वराचायमते निषिद्धम्‌ ॥ ५॥ दैवक्ञबटभे-शोको धान्यं 
पञ्चता निप्पञ्युलं सवापिनस्यं संगरे म्रस्यनादाः । स्वश्रीपाप्नि वदह्धिभीतिं च 
लक्ष्मी वुयुश्ैत्राद्या गृहारम्भकारे ॥ ६ ॥ नारदः-सोम्यफासुनवे्ाखमायश्रा- 
वणकार्तिंाः । माता: स्युगहनिमाणे पुत्रपोत्रथनप्रदाः ॥ ७ ॥ इढनारदः- 
आरम्भं च समापनं वा प्रासादपुरसअनाम्‌ । उत्थिते फेश्वे इर्यान्न भसुपर 
कदाचन्‌ ! ८ ॥ विश्वभरश तरे --शस्तं पशग ज्येष्ऽप्याप्विने धान्यनीडकम्‌ | 
पानीयश्षाछिका माधे चेत्र धारागृहं तथा ॥ ९ ॥ गमेः--च्युत्तरामृगरोदिण्यां 
पुष्ये मत्रे करत्रये ] धनिषठाद्ितये पण्णे यहारम्भः प्रशस्यते ।। १० ॥ रनकोरे- 
पप्यप्रुबमदुहस्तस्रातीधनिषठास वारुणे चैव । सूत्रारम्भादिषिधिः कतैन्योक्त- 
गुणलग्रे ॥११॥ नारदः-मूदुभरवक्षिममेषु रिक्तामाकोरविते। दिने शुद्धेऽष्टमे ख्ये 
सभे शद्ध विनिक्षिपेत्‌ ।॥१२] सयीङ्गगरकवारांश्च देश्वानरभयमदाः 1 इतरग्रह्वा- 
राशः सर्वकामा्थसिद्धिदाः ॥ १३ ॥ शाङ्ेषरः-मृदु्रुवकरस्वातीपुप्यवासववा- 
रुणः । सूत्रारम्भो गृहादीनां स्थाप्यः स्तम्भो न पके ॥ १४ ॥ मण्डन्यः- 
पञ्चकेषु च धिष्ण्येषु न फपात्स्तम्भध्र्छयम्‌ । पै्सूत्रशिखान्यास्माकारादि 
॥ 


` अ्यातिर्निवन्धः । १७५ 


समारभेत्‌ ॥ १५॥ रनश्रलगां -पुष्यघुवमुदुसावीहस्तवासववार्णेः । मधमो 
वेद्मनां तज मारम्भः सद्धिरिष्यते ॥ १६॥ व्यहारसरे-श्निखान्यापत; भरकतेच्यो 
गृहाणां श्रव्रे मग । पेषणे दृस्ते च रोण्या पुप्याचिन्युत्तरात्रये || १७] वा्ु- 
्रदपि-अथोयुम्रिदधीत खाते दिलास्तथवोःकेुसैश्व पटम्‌ । तिय दयतेद्रौरक- 
पाटयानं गृहमवेशोमृदुभिशेषस्तु॥ १८॥ अधोमु नक्षत्र; कतव्य भूमिरोधनम्‌। 
मृदुः खभ कुड्यमितुक्तं विष्कमेणा ॥१९॥ मूतरशहुशिसादररतुसच्छादन- 
पुवकम्‌ । कार्ये रस्तं परतिष्ठक्तययासभवमाद्रेकं ॥ २० ॥ य्ेतिष्यकाश-पाता- 
दिकान्महदोषान्िता मोक्तेऽ्च भादिके । कर्यन्यं चित्पनिर्माणं येगिरायुष्पदः 
नमै; ॥२१॥ देचवटमे-राश दरयक्धे स्थिरे रप्र श्ुमयक्ते विलोफिते ! निमौणं 
भवनस्याऽऽ्ुः शसते कम॑स्थिते शुभैः ॥ २२ ॥ पिषदायमतैः कुर शुभः के 
त्रिकोणगीः । शुभदं गहानिर्भाणं जरो मृत्युकरोऽ्टमः ॥ २३ ॥ रनमाटायां-- 
छ्ुदकेन्निधनस्थिरोदये सम्वगेमलुजेोद्रमेऽपि च । सेनिवेदा उदितो शि वा- 
स्तुनः सूरिभिन तु चरोदये कचित्‌ ॥ २४॥ चक्रे सपतश्रलाकाख्ये छृत्तिका- 
द्रानि विन्यसेत्‌ । ऋक्षं चन्द्रस्य वास्तोध पुरः पृष्टे च नो शुभम्‌ ॥ २५ ॥ बरहम- 
पशः--घनलाभः भवस; स्यादायुश्ोरभयं क्रमात्‌ । दततेऽग्रषापपृष्ठस्थो गृहकतै- 
सिंञ्ञाकरः ॥ २६ ॥ रवी गृहस्थो गृहिणी शषद्धः सिते थनं देवगुरौ च सा- 
ख्यम्‌ । विनाशमायाति वलेन हीने नीचस्थिते वाऽस्तमूपागते चा ।॥ २७ ॥ 
रनमाटाटीरायाम्‌-अस्तदोपोऽत्र नो श्राव्यः भतिदवसि (ति ) फो बुध! । नास्त- 
दोपः सदा भानेन देन्दोनं नीचता॥ २८ ॥ विकाखायावतुर्येऽशे यावतष्ठति 
शरीतयुः । तावनीचगतो शेयः परतो नव दोषभाक्‌ ॥[ २९ ॥ एकोऽपि परभा- 
गस्थः खस्मरस्यः समान्ते । धामान्यहस्तगं करयाद्रभैनाये च दुर्ये ॥ ३० ॥ 
च्टः-- गितरस्योचगृहध्स्यसतद्रयाधिरमास्ते । स्वगरन्त्पमतैरन्यर्नीचर्गधापि 
निर्धनः ॥ ३१ ॥ रब्नाखः ~ घरद्रे चरांद या रिक्तामाराकच,सरे । न्प्रा- 
न्त्या्टासिगि चद्धे सन्परे कूरे पभोः क्षयः ।॥ ३२ ॥ स्वरया -त्रिवेदान्धिप्िवेदा- 
ग्थिष्िमिभेष्वफतैः शी । ्ीद्धिः संस्यितिरव्यापिरनःस्ये शरीः भरीमृतितृप।॥२२॥ 
इति पासमुनिवेशयुदुतषियारः 


अय्‌ ग्रहायुद्रपयोमाः। 
बदरायणः - ग्रे जीवे सुमे शुके बुधः फमि सिप रमिः । रविजः ममे 


----~ “~ [1 9 


को न ज 


१७, (तः करत्‌ 1 भा। 


१७६ भीक्षिवराजविनिमिंते- 


नूनं शतायुः स्यात्तदा गृहम्‌ ॥ १ ॥ जीवे बन्धो विधो व्योक्नि रामगौ मासुभू- 
मि \ मारम्भे यस्य तस्याऽञ्युः समातिः सह्‌ भिया ॥ २ ॥ देव्रवलमे- 
व्योचि चन्द्रः सुखे जीवो लाभ भौमश्नेधरो । यस्य धाम्नः समाकीतिस्तस्य 
सार्थ स्थितिः भरिया \ ३ ॥ रूनमाय्पयं -स्वौचवतिनि भृगौ विदस्गे देवम- 
न्विणि रसातलेऽयवा । स्वोचेगे रदिसुतेऽथवाऽऽयगे स्यास्स्थिविश सुचिरं स 
यद ॥ ४ ॥ खक्ष हिमगौ ठम सुरेव्ये केन्द्रसंस्थिते ] धनधान्यसुखासोग्य- 
युतं धाम चिरं भेत्‌ ॥ ५ ॥ मूषलः-मृगुखरे बुधो व्योम्नि रभेऽकैः केगट्रगो 
गुः । यस्याऽरम्भेऽस्ि तस्याऽयुवेत्सतराणां शतद्वयम्‌ ॥६॥ सयोगो भागैवो 
ठगने गुरुः स्बोचगतः सुसे । श्रनि; रथोचगतो लाभे सश्रीका वसतिधिरम्‌ ॥७॥ 
व्छः; --यश्धरसुरणुरुमुगुनेप्वनस्तमेषु भभौ च रप्रभयोः | खकषत्नोचांशगतैः 
खचर श्रीोख्यद भवति ॥ ८ ॥ 


इति गृहायुदौ ययोगा; । 


अथ गुहभरेशः | 


„परिः चय परेशो नवमन्दिरस्प यात्ानितृ्तावथ भूपतीनाभू | सौम्यायने 
पूादिने भ्िपेयं स्तवेन मूतवाछेय सम्यक्‌ ॥ १ ॥ व्ययहारतचे - सौम्यायने 
भावणमागेपौपे जन्पक्ैलपनोपचयौदथशि । चामं गतेऽके गृयसतपूनां कृतवा 
विशदे भकूटजुदधम्‌ ॥ २ ॥ नारदः--पेशो मध्यमो ज्ञेयः सौम्यका्ि्मा- 
सयोः { माघकाल्गुनवैश्खज्येष्टमासेषु श्षोमनः । ३ ॥ गुमः भवेद देवैन्य- 
शुकयोदैदयमानयोः । वसिज्यवारुणस्वातीदसमेनस्थरोदुषु ॥ ४ ॥ र्टः-- 
यारद्‌गुखं गृददरार तदार शृं विशेत्‌ । सूीरवारौ रिक्तामाकयोगानपि वस. 
येत्‌ ॥ ५॥ नारदः-ग्यरकारषरारे तिथिषु रिकरिमावमितनेषु च । दिवा बरा यदिवा 
रात्री वेगो मङ्गटमद्‌ः ॥ ६ ॥ रात परिधमाह वसिषठः-दिया प्रवेशः शुभदः 
सुपुरपीनभिषदधव निरि माखणेन्दरोः । यटेन मत्स्यभ्वजवास्रस्य सत्र बिना 
सूयतियेथ रात्रिम्‌ ॥७आादद्तेऽतर विशतां च मन्दिरं गहिनेन््रदित्िवदहिभयोध । 
मभभूमेसुतवासरे च तच्छीतरश्िरिवसे ठे वृद्धिदम्‌ ॥ ८ {। चनद्रजार्यसित- 
वासरेषु तु श्रीकरं सुतमहायेामदम्‌ । सु्मूमुदिवसे स्थिरमद दवि त॒ चोरभय- 
मन प्रियते ॥ ९॥ रा्गवरः-~ पुष्ये यत्रे मृगे स्वात्यां धरुवे चष्ट्पुषमे । 
यासे बास्णे दास्तं गृहग्राममवेशनम्‌ 1 १० ॥ मविभशूतनं हन्यं॑धरव- 
मच; सुखराप्तय । पुप्यस्वातियुतस्मश्र जीर्णं ॑तु पासयद्रये ॥ ११ ॥ 


- -अ्योतिनिवन्धः । १७७ 


स्योिष्पकने-गृहाहम्भोदितिमासर्धिष्ण्यवारेविंेद्‌ गदम्‌ । विन्ेत्पौस्यायने हर्म्य 
तणागारं तु सर्वदा 1 १२ ॥ राजमर्वण्ड--पवे्ो नूतने गे अपू इति 
कथ्यते 1 सपुवेस्तु यागान्ते पूत्रापरयोऽन्य उच्यते ॥ १३ ॥ मोतिधरे- 
अपूत्रेसेतं अयमं यवे यानावसानि च सपूपतम्‌ । दनद्राहयं॑चाभिभयादिजातं 
गदपवेदं त्रिविधं दन्ति ॥ १४ ॥ अपूपः भवेशो गहारम्भविष््ये दिधैयः करो 
मध्यमोऽत्रेति केचित्‌ । सपुरः प्थिरभित्रभरेव शुद्धरतोऽन्योऽधिपल।च्ुतारम्म- 
धिष्ण्ये; ॥ १५ ॥ वृत्ततते-भूपाना पदभिधरेतेः भवित्रनं पत्रानिवत्ता शोभं 
स्याद्धयो गमनं चरधेटयुभेसमेतिभेपतेः ! तीक्ष्णमेपकमारकस्य नपतेः पत्या 
विशाखाय शिष्ये हव्यमृनो गृहं मविक्षतां संदद्ते बहिन ! १६ ॥ 
रत्नकोरे -पुष्ये धनिष्ठमदुबारुणेषु स्वायंमुवर््ष त्रिपु नोत्तरासु । अक्षाणचन् 
शुभदो नस्य तिथावरित्छे च गृदपवेशः ॥ १७ ॥ वेयनाथः --च्युत्तरे रोहिणी 
युग्म रेषत्या वास्मे । पुष्ये त्वाषट्रयं मत्रे अव्रशोऽज् मतः करे ॥ १८ ॥ 
रनमाठया--पुप्ये धनिष्टपृदुायुपूसिरान्विनीविप्णुजखेशदस्ते । एषु प्रवेशे 
वहुपुत्रपाप्रथिरे भेसेद्रूरिसिमागमश्च ॥ १९ ॥ रलनकतकि-सव्ररधिमुक्तं ममेश 
दास्यते भयटमेन । कथित्साम्यसमेत शचमपरदं कारितं म॒निभिः॥ २० ॥ 
मूपाट मेष यानं घटे व्याधिधान्यदानिगरगे गृहम्‌ । पिबतां कङेदे नातः शेष- 
छग्रपु शमनम्‌ ५९१ ॥ दनज्ञदमे-ननिन्दकवा अपि ज्माश्िसमेतास्ताटमेप- 
मरुराः सैङल्मैरः ! कतुरापचयगाच्च तरिर राशयः शुभफटाथ भवन्ति ॥२२॥ 
टलं -व्याधिहा धमा चपर विद्रा ब्युनशषत्‌ । पतह बत्रहा सीश्नः प्राणदा 
प्टिकमदः ॥ २३ ॥ सिद्धिढो पनद्व भवेत्तजन्मराशिगः । द्रस्य; कपो 
राशिजैन्मखयास्पयेशने ॥ २४ ॥ अयोतिष्यरति-मूर्वेद पञ्चमं तिद्धिः भवे 
कटेऽकमाद्‌ । मृतिगप्तिथन्‌ श्रीः स्यद्रं सुस्थिता सुखम्‌ ! २५ ॥ 
अयोच्यतेऽपू णा पूर्वाम्दाहतम्‌ । फलं लप्रदिसंस्यानां गथरम्भथये- 
दयोः ॥ २६॥ तिप्रफते-संदामिन्यारिमि् ऊुर्पादनुर्विरप्रगः। 

धनेऽनकाव्येवहुस्यं सने शतु ॥ २७ ॥ सुच॑ंम्थः सृद्धूरं सतपीड। 

सुरतसथितः । षष्ठ कुयारसुलासैग्यं कार्ता वर॑ च सषठगः ॥ २८ ॥ रन्ध्र 

स्थाऽका युति कपष धमहय रव्विः। खम्था मन्यः सुम्व्‌ वुर्यादायम द्ग्रयमः 

पतिम्‌ ॥ २९ ॥ अपपप्मासीद्विषुेत्र नार्तं कुयाज्न्टादिमिः । धनन्धोऽ्य 


पृतीयस्यः साम्यं वैरमगंः सुम्‌ ॥ ३० ॥ धौम्ये! धियं करशे। चन्ति पष्टः 


"षी णी 


2 कि 


१२ गपि दुः | 
२३ 


१७८ भ्रीदिषरजपिनिपिता- 


प्ीणोऽरिमङ्गकृत्‌ । कामगस्तनुते भोगाच्िद्रस्थो म्रद्युमाशु च ॥ ३१॥ 
अक्षीणो नवमः सख्यं द्यात्खस्थः पदं तया । लाभगो रत्नवघ्राप्निं दारं 
व्ययगः शी ॥ ३२ ॥ सद्मनां एनः एृया्प्रगो उ्वटनाद्विना । श्रो 
स्पेऽथ भूलाभं सदनेऽरिमियं सुखे ॥ ३३ ॥ विपदातरुमयं पुत्रे योद्धं रिपौ 
कुजः ! भार्यानाशं सरे करुषीदप्र गच्राुलक्षयः ॥ ३४ ॥ विघ्रं धमस्थितः 
कयौत््मनाशं च कमः ¡ लाभगोऽम्बरहेमापति राजदण्डं व्यये कुजः ॥ ३५ ॥ 
आरोग्यं खरो -सौम्ये फोषेऽैः सहने सुखम्‌ । सुखे भोगः सुते पिदा सि 
शत्रुक्षयो भवेत्‌ ॥ ३६ ॥ यूने सौमाग्यमायासो रने धर्मे महशः । खगे क 
राजसन्मानो खाभे द्रवयं व्यये व्ययः ॥ ३७ ॥ आयुधेन तनो जीवि धने श्रीरुजे 
सुखम्‌ 1 सुखे स्थयं चिरं पुत्र पुत्रवृद्धियशो रिपौ ॥ ३८ ॥ सरे भोगोऽ- 
एमे मध्यो धमेगः सिद्धिदो गुरुः । व्योम्नि राज्यं धनं छि व्यये भवति 
सिद्धिदः ॥ ३९ 1 ठ्प्रे शुक्रो निधिं दग्रात्फोशे वित्तमथानुजे । मानोन्नतिं 
सुचे स्थरं वैदावृद्धिं स॒ते स्थितः ॥ ४० ॥ रिपौ मध्योऽस्तगः कुरयात्सीलामं 
मध्यमोऽ्रमः ] तपस्यन्न पे राज्यं छामे श्रीः सद्व्ययो व्यये ॥ ४१ ॥ शद. 
भङ्कस्तनौ मन्दे गूपके(पाष्रकादिभिः 1 धने वन्धुजनाद्धानिः सदजस्ये धनागमः 
॥ ४२ ॥ सुखे सीमोद्धवं वेरं पत्रे पुत्रार्यराभयः। पष्ठ शत्रुननदृध्वंसः कत्र 
दारटूषणम्‌ ॥ ४३ ॥ द्द्रऽवादिभयं पेर धर्म भीतिः ङक्भेणि । मध्ये मन्दो 
गर श्रनयं श्रीराये व्यघनं व्यये 1 ४४ ॥ अरैवासोऽदणागे राहौ केत भूतादि- 
भिगहे । शेपभात्रफलं जञेयं राहुकेत्वोरिनारवत्‌ ॥ ४५ ॥ जामित्रशुद्धपुद्रादे 
व्रते भाग्यं तु पश्यम्‌ । याच्जायामष्मं तुरत्पाताटं च पररेशने ॥ ४६ ॥ 
चत्दैशी चतुर्थी च नवमी च तथाश्छमी । पष्ठी चद्रादश्नी चैव श्रुभकार्ये न 
शोभाः ॥ ४७ ॥ भूतार्तच्वशक्राङ्कदशनाड्यः क्रमेण तु । तासां वज्याः 
शुभे काये नादयः शुभाय हि ॥ ४८ ॥ वृह्मर्तण्ड-केनद्रत्रिकोणहौ- 
बुधजीवशुकरेः पाये मुक्िनिधनव्ययथकरमगैथ । प्राम्ये स्थिरेऽप्युपचये स्वभज- 
न्मलपने रप्राच्छ्षी हुपचये मविश्ेत्स्येदम । ४९ ॥ श्॑पतिः च्रिकोणकेन्दरगेः शुम- 
रकण्टकाष्मान्त्यगेः । असद्ग्रहैः स्थिरेदये गह पिरशेद्धठे विधौ ॥ ५० ॥ केन्द्र 
च्छिद्रव्ययैः शुद्धेः कूरः पट्ञयायगेमुरौ । स्मरे भूगो च केन्धे बा स्थिरग्ाम्यो- 
द्ये विरत्‌ ॥ ५१ ॥ रुनमाकयां--षस्वा वरिप्रान्सनक्कटकशं चाग्रतो बाम- 
तोये सातः श्वी पिमखयसनो मङ्गर्ठवेदधोपैः । व्यस्तैयांनाकायेतशफुनै- 


१ ध, दगयोगे सोम्‌" । 


ऽयोति्निवन्धः १५९ 


द्ीरमार्गेण राना दम्यं पुप्पपरकररयितं तोरणाघ्यं विशेच ॥ ५२ ॥ वास्तशाछ-- 
लग्नात्मागादितो दिषु द्वी द्रौ राश्री नियोजित | एकमेक न्यसेत्कोणे सूर्यं वाये 
विचिन्तयेत्‌ ॥ ५३ ॥ व्योतिष्प्रकाशे--रन्धात्पुत्राद्ध नादायास्पञ्चस्वर्के स्थिते 
क्रमात्‌ । पुवाक्चामिपुखं गेहं॒॑विचद्रमो भयेद्यतः }] ५४ ॥ विवादे वतवन्धेऽ- 
न्प्राशने चाभिपेचने } सीमन्तऽप्यरिगक्चन््रो नेष्टः शेपेप्वगर्दितः।। ५५ ॥ ययेति 
पणे -ेनदरत्रिकोणद्विपदेपु पापाः कूवेन्ति मीति वहुषा क्षति च । हानिं 
व्ययस्था मरणं गृतिस्था रोगं स्वदेशाद्रमनं च मूर्ता ॥५६।। काभारिविक्रमगता 
धनकीतिदाः खलाः. सोम्याखिफोणधनधिक्रम्केन्द्रलाभमाः । सोख्याथटभन- 
नसख्यसदन्नमानदाः षषे छ्भः शरुभक्येऽन्यमते न मध्यः ॥ ५७ ॥ प्रपातः 
ततो टरपो विमसुहूस्पुरोधसः रिषस्यहतभगोखविदथ भागिनः । धनध रत्नः 
पशुभिः समचेयेत्सदाऽन्धदीनान्परवासिनस्तया ॥ ५८ ॥। कदयपः-एषं यः 
भविरेद्राजा योगे दैवक्षकीतिते । काले शाद्रोक्तबिधिना शरीरं सुखमश्ुते 
॥ ५९ ॥ नारदः-अकेपाटमनाच्छन्नमद््वटिमोजनम्‌ । गृह न भशं 
गिपदामाकरं दि तत्‌ ।॥ ६० ॥ 


टापि गृहवेश्चः । 


अथ बास्तुपजाविधानम्‌ । 


अकृत्या ास्तुपूनां यः भविक्गेलवमन्दिरम्‌ 1 रोगानानाविधान्छश्रानश्चुते, 
स्ैसंकटान्‌ ॥ १ ॥ बास्तुपूनायि्थिं वक्ष्ये नवतरास्तुमयेशने । दृस्तमात्र 
{रिखेदरेखा दशपू दशोत्तराः ॥ २ ॥ गरदमध्ये तष्डुरोपयेकाशीतिपदं भत्र्‌ । 
पर्योत्तरान्वेश्यमा्णात्रत्यारिय ४५ ्सुरान्यसेत्‌ ॥ ३ ॥ दाधिश ३२ दादयः 
पज्यास्तव्रान्तःस्पायोद्द १३ ॥) तेपां स्यानाने नामान वक्ष्यामि क्रमनञोऽ- 
भुना ॥ ४ ॥ ईशानकफोणत्तो वाद्या द्र्य ३२ चिदेश्ा अपी } कृपौटयोनिः 
पन्यो जयन्तः पाकगासनः ॥| ५॥ सूयेसःयौ मृशाका्शा वायुः पूषाच 
नैकतः } गृदषतो दण्डधरो गन्धर्वो भृगुरजकः ॥ ६॥ गगः पितृगणापी- 
शस्ततो दूावारिकाष्यः । सुग्रीवः पुष्पदृन्तथ् जदाधीश्चस्तथाऽपुरः ॥ ७ ॥ 
देषः पापश्च रोगश्च भोगिपरुख्यो नैशाचरः । सोम; सर्पो दित्यदिती दान्रश- 
द्विदशा अमी ॥ ८ ॥ अयेशानादिकौणस्थाद्त्वारस्तत्समीपणाः } आपः 
सापित्ररंहथ जयो शद्रः करपादूमी ॥ ९ ॥ मघ्ये नवपदो त्र्या तस्याष्ठौ 


१८० श्रीविवराजविनििता- 


च समीपगाः ! एकान्तराः स्युः प्रागाद्याः परितो ब्रह्मणः स्मृताः ॥ १०॥ 
अर्यमा सत्रिता यैव विवस्वान्वछ्धाधिपः । मित्रोऽथ राजयक्ष्मा च तथा 
पृथ्वीधरः क्रमात्‌ ॥ ११॥ आपमत्सोऽषटम; पचचत्वारिदत्सुरा अमी । 
आपवाऽऽपवत्सथ पञैन्योऽप्निदितिः कमात्‌ ॥ १२ ॥ पदिकान च वर्गोऽय- 
मेवं कोणेप्वशेपतः । तम्मध्ये विशाति्वादया हिपदास्ते हु सवदा ॥ १३॥ 
अयेमा च विवर मित्रः पृथ्यीधरादयः । चर्मणः परितो दिक्षु चल्वारसति- 
पटाः स्मृताः ॥ १४ ॥।ब्रद्माणं च तयकट्िभिपदानचयेत्सुरान्‌ । यास्तुमन््नेण 
चास्तु्ञो दूवादध्यप्ततादैभे; ॥ १५॥ ब्रह्ममन्त्रेण वा श्वेतवस्ञयुग्मं भदापयेत्‌ । 
आवाहनादिसर्रोपचारांम क्रमशस्तया ॥ १६ ॥ नवेव्रं विविधान्नेत वाः सह 
समपयेत्‌ । ताम्बूलं च ततः कती भागेयेद्ास्तुपूरुषम्‌ ॥ १७ ॥ ॐन्वास्तुपुरुष 
नमस्तेऽस्तु भूशस्याभिरत मभो । मद्रं धनधान्यादिसमृदधै कुरु सवेदा ॥ १८॥ 
इति ध्यं यथाहक्तया (क्त) दक्षिणामचकाय च । दवरात्त्रय तरिमेभ्यो भोजनं 
ख स्वशक्तितः ॥ १९ ॥ अनेन विधिना सम्यग्बास्त॒पूर्जा करोति यः । आरोग्यं 
पुत्रलाभं च्‌ धनं धान्यं लसेन्नरः ॥ २० ॥ वर्हः-किमपि फिर भूतमभवद्ू- 
न्धानं रोदसी शरीरेण \ तदमरगणेत सहसा विनिग्र्याधोुखं न्यस्तम्‌ ॥ २१॥ 
येतत्‌ च यत्र गृहीतं विवुधेनाधिष्टितं तु तत्रैव । तस्य समये विधाु बास्तुरिति 
क्रपयामास्‌ ॥ २२ ॥ 


इति बास्तुपूजाविधानम्‌ ¦ 


अथ सूतिकागृहनिमोणविधिः ¦ 


गगैः-वारेऽमुक्ूठे रश्च तु द्ग्धदोपादिवनिते । सातुक्‌लदिरि भोर्त 
सूतिकाभवनं वुधैः ।॥ १ ॥ रनक आसन्नप्रसवे मासि छुयायेव विरेषतः ! 
पदटुत्मसवकाले स्यादिति शाचेषु निययः ॥ २ ॥ ट्टः-पुन्वसौ नृपादीनां 
कत्य सूतिकागृहम्‌ । श्रवणाभिजितोमध्ये मेश तत्र॒ कारयेत्‌ ॥३॥ वसि्टः- 
अथातः संमवक््यामि सूनिकागृददेशनम्‌ । मासे तु नवमे भतत पूप शभे 
दिने  भसूतिसंभवे काले सद्य एव भवेश्येत्‌ ॥ ४ ॥ गगः--रोरिण्यै- 
म्दवधप्ण्येषु स्वातीतरारुणयोरापिं । पुनवंसौ पुप्यदस्तधनिषटठाञ्युत्तरासु च ॥५॥ 
मतरे स्वष्टर तथाऽिन्यां सूतिकागारवेश्चनम्‌ । स्मृत्यय॑नाश मृत्युश्च वृद्धिः 
पष्टयायु रीप्सितम्‌ ॥ ६ ॥ मृत्युश्च मरणं पित्रोमरणं तु ततिषु । मेपादिक्र- 
मशो विदयात्सूतिकागारवेरानपर |] ७.॥ गृहेऽुकूले राश तु रिष्फप्ठा्टजिते । 


ञ्योतिर्निवन्धः; । १८१ 


स्वे चाथ शरुमाः केरे पाणाथच त्रिषडायगाः | दभेक्ञि शुमद्छठा तु सृत्तिका- 
येकनं शुभम्‌ ।॥ ८ ॥ विष्णुर्मे पुष्वरः-मविङेत्मूतिकासंदं कृतरक्षं समन्ततः । 
समभूमौ निभिं सम्यणरतुषिद्याविशषारदः ॥ ९ ॥ द्धारमुत्तरदारमथवा 
सुद्दं घरुमम्‌ । देवानां च्राह्यणानां च रवां कृत्वा च पूजनम्‌ ।॥ १०॥ 
वरिपुण्यादृब्देन शड्‌खवेणुरतरेण च । परसूता वेहवेस्तच् तथा देदयक्षमाश्च याः 
॥ ११) विश्वसनीया दिपाशच प्रविकेयुः सिध पत्‌ । तथाऽलुखेपरेधेपस्तयै- 
वगुपचारयेत्‌ ।। १२ ॥ आहाथ विदयरेय प्रसवाय सुसं द्रिनाः । एरण्डमूट- 
नू्णन समूतेन तथा वृतम्‌ । सखपसवनायौय पथात्काये तु त्रसिपेद्‌ ॥ १३ ॥ 
इति सूतिकागृहनिमांणविधैः । 
अथ प्रसङ्गेन शप्यालक्षणम्‌ । 
तगहुटमान॑--प्राणुरेणुबाखाग्रटिश्षायय यथाक्रमम्‌ । एककमष्टयुतं 
यवमध्यं प्रकरिपतम्‌ ॥ १ ॥ शरष्ठमष्टयवं सप्रयवं मध्यममन्ु टप्‌ । दीनं पस्यव- 
रतेषु ययायोत्यं नियोजयेद्‌ ॥ २ ॥ स्वापिहस्तममाणस्य दलाधधाजेभागकम्‌। 
करेवादधमं॑तस्याः प्रहस्तं मानकर्मेणि ॥ ३ ॥ शिलशले-सप्चाशीतिप- 
बीणि दर््येण परिरस्पयेत्‌ । सेकपष्टयव विसतृत्या मञ्चकः परविशति; 1४॥ 
एवं शम्या विधातन्या सपं श्चयनोचिता ! चतुरदीतिप्वाणि केचिद्यं भर्ते 
॥ ५} प्टवद्गुटानि विस्तारं सश्चकरं दस्तसंमितम्‌ । नवाऽऽयविशद्धिः 
स्यात्तस्मादन्यरुपेक्षितम्‌ ॥ ६ ॥ चत्रत्रीतिकं मानं शय्यायास्तु शतत्रयम्‌ । 
भूभृतां सुखमोगाप्त्य फीतितं विन्वकमेणा 1 ७ ॥ जायशद्धा तथा कायौ यथा 
मोहरिङञ्जरः 1 तथव दोलिकामानं यथात्नोभं विधीयते ॥८॥ अस्य निविरणमू्‌- 
३८४ एतान्यङ्गानि शय्यामानम्‌ । अस्या दृस्ताः १६। ततोधवैगानमानं सार्ध- 
दस्तत्रयम्‌। पभयोगौत्रयोः सप्तऽदस्ताः | तिर्गात्रस्यकस्य मान साधदस्तद्रयम्‌ 
२ | द्रयोीनं पश्चदस्तकम्‌ ५1 एकस्य मश्चकस्योर्ध्यमानं दस्तः १। चतुर्णा शस्तचत- 
एयम्‌ ४} एवं पोडशदस्ता दाग्या राह सुखभोगप्रदा भर्वति । गाघन्यस्तपटस्यात् 
संख्या व्याप्ना खकृद्धिफे | भे तेवता ब्रह्मा विष्णु स्द्रोऽन्तिमो न सन्‌॥ ९॥ 
मानाधिवये दरिं स्पान्मातदीने पसक्तयः } अज्ञात्वा क्ते चित्प कषिल्पी दोप- 
पवाप्तुपाद्‌ ॥ १० ॥ 


स~" +" -----~--------------~- ~~~ --~_-~~-~~--~-~-~----~--~-~~-----------_-~ 


११. न्तीर्य(ु तरिर । ॥ 


१८२ भ्रीिवरानपिनिर्पितो- 


अथ शयनरिषिः। 


शुविरुष्ीसपश्वास्यं स्मत्वाऽगस्त्यरिरा; स्वपेत्‌ । न भरतीच्य॒चराशेरा न 
नम्रो नाऽ्रेपास्स्पेत्‌ ॥ १ ॥ धाल्यगोगुरुदेवाश्निफख्कोपरि न स्वपेत्‌ । नदि 
क्षताजिनङुदरकरूरच्छयासु रपासुपुं ॥ २ ॥ दराहः-धान्यगोगुरुहुताश्चसुराणा न 
स्वपेदुष्रि नाप्यनुवेशम्‌ । मो्तराप्राशेरा न च नम्रो नैव चाऽदरंचरणः ्रियमि- 
च्छन्‌ ॥ ३ ॥ खगे पराक्शिगः शेते श्वा््ये दक्षिणाशचिराः। म्रत्यकूिराः मवासे 
त॒ न कदाविदुदकक्िरा; ॥ ४ ॥ सुतस्पे वेदिकेस्ताक्षयेमन्त्रः संरक्ष्य च स्मरेत्‌। 
संकटेऽपि च यम्याङ्च्निः स्वपेत्सुग्रीयघुचरन्‌ ॥ ५ ॥ माधयोऽगस्तिरास्तीकः 
कपिलो गुषकुन्दकः । स्पलैतान्द्रीदसिदादा्चं स्मर सुच्छीपेकं स्वपेत्‌ ।॥। ६ ॥ 


इते दायनावध; | 


इति ज्योतिनिवन्ये गदारम्भमर्करणम्‌ | 


कको कम भकः 


अथ राज्याभेपेकप्रकरणम्‌ । 


वतिष्ठः-आधानजन्मेशदश्षाधिनाथरवीन्दुसोम्पेज्यसितिव॑टिषटिः । उत्पातदो- 
पादिकवितिषु धरधिपानामभिपेकमादुः ॥ १ ॥ भूपाभिपेचनं ज्येष्ठा्चतिक्षि- 
भमृटुधरवैः 1 रिक्ताकरूरोखिन्तेः शस्तं स्थिरोपचयङृततनी ।२॥ मूलत्रिकोणस्वगृहो- 
चमित्रगृहस्थितेवोऽय तदंशसंस्थैः । शुमे षिटमे सततं प्रैन्रा दिशन्ति रक्मीं 
विपुलां च कीर्तिम्‌ ॥ २1 स्वनीचवरिगृहगैस्तदैदरस्तैगतयेकमुपागतेवां । पापो 
दये श्ञोकमयं विकीतिं दिङ्घन्ति राज्ञां भश्नमम्बराटाः ॥ ४ | शीर्पोदये चोपचये 
गदे वा स्वजन्पटग्रादय टग्रगेऽपि । जुभ॑गरहयक्तनिरीक्षितेवा पदं स्थिरं स्यात्स- 
तते हि राज्ञाम्‌ ॥ ५ ॥ रिक्तावयामोपायामथ भोमवारे वर्ज्यैषु वारेषु दिनेषु 
चेयम्‌ 1 वखर्दिने ऋक्षनिशेशयोध्ं न तेधने मे त्वभिषेक इटः ॥ ६ ॥ पापग्रहः 
स्वान्त्यगतैश्च तिःस्वो रोगी विलस्नोपगतेभवेत्सः । पदच्युतः सप्तचतुथगीसतैः पुत्र- 
स्थितेः सपैसुखैविदीनः॥७॥ चष्टोत्सुकः केगतेरनायुमृत्यस्थितैवींयेयुतैः सपापः। 
नून व्ययाष्ारिगतः चक्ाद्धुः क्षितीश्वर हन्ति तदा वली चेत्‌ ॥ ८ ॥ चिकोः 
णकेन्दरत्रिधनायसेस्यस्चिषष्ठखाभारिगतेश्च पापः । पष्ठाएटटग्रव्ययवर्जितेन चन्द्रेण 
राज्ञां श्भदौऽभिपेकः ॥ ९]! यस्यामिपेके सुरराजमन्त्री दप्ने प्निकोणे याहि वा 
भयेत्सः } षषे सुनः कमगरय शुक्रः स मेते निक्रमराज्यर्म्या ।। १० ॥ 


ञ्योतिनियन्धः । १८३ 


दुधिक्पराभिारिगताविनछी खस्योऽरेज्यो यदि वन्धुगो ज्ञ; । यस्यात्र योगे 
क्रियतेऽभिपेकश्चिरायुपस्तस्य पदं स्थिरं स्यात्‌ ॥ ११ ॥ 
इति राज्याभिपेक्रकरणम्‌ । 


[मरण 


अय यचप्रकरणमप्‌ । 


नाषदः-अथो यत्रा यथा नृणापभीषटफलसिद्धये । स्यात्तथा तां प्व्ष्यामि 
सम्यग्व्ञातभन्मनाय्‌ ॥ १॥ अनज्ञातजन्मनां नृणां फलाश्षिधेणवणैवत्‌ ! मश्नो- 
दयनिमिचावैस्तेपामापे फलौदयः ॥ २ ॥ यात्राविधानं कथयाम्यथातः स्मै 
रुपेतस्य गुणेनिगीपोः । अतर्किते जन्मनि तस्थ" यनि फलापिरक्ता पुणव्णै- 
तस्या ॥ ३ ॥ अेतिष्मकशने-ज्ञात्वाऽभ्युः कायेसिद्धि च निवृ्यादि ततो 
वदेत्‌ । यात्रायाः; समयं सम्य जन्मदशयदिकप््‌ ॥ % ॥ गः-सदशायां 
शभा याना दषये शुमा समा । न्यूना तत्काटख््ादी तिथ्यादाबेथमा मता 
1 ५॥ रनमारयापरू-अङ्गातजन्पनेऽप्यन्ययानं योज्यमिति स्मृतम्‌ । परभरोदय- 
निपित्तव्मेविहाते सदसतफले 1 ६ ॥ व्िद्रनननहम-संपेयंमाणो ह्यवशः शरीरी 
असद प्रे श्चुमाणुमेने । अ्योतिवरिढः संनिधिमेत्य तस्मासश्नोऽप्यतो न- 
न्मेसमः एकेन ॥ ७ ॥ मूष रटमे-सुभूपरौ फएल्दस्तः सन्सुवेषः सुवचा नृपः । 
पृच्छेच्छुभं तदा वाच्यमन्यथा न भुभप्रेदम्‌ ॥ ८ ॥ माण्डन्पः--दृस्तास्य- 
स्तनफण्डोष्टनासागण्डकरिशुतीः । अद्कनएार्छयसगुपानि स्पृथन्पच्छेच्डुमं 
येत्‌ ॥ ९ ॥ मृगः-याताञकृषटतःःपा्णिगरहेऽगन्यः पुरः स्थितः ! आक्रन्दो 
धरीत्स्तपस्थस्तन्नत्याः धक्तितस्तु ते 1 १० ॥ श्रीपतिः- जन्मराभिरतं जन्मवरि- 
लग्र तत्पती उद्यमे यदि पाऽस्तः। उ्यायक्मरिपुभान्युते ताभ्या शत्रसंश्नयमवेहि 
तद्रानीम्‌ ॥ ११ ॥ इदम्यरिसेमवं यदाऽऽस्ते हुक वा व्रिजयस्तथाऽपे पाुः। 
किरसोदयमेति यथ रारिर्जयह्ृत्सोऽप्युदये तयेष्टवगः ॥ १२ ॥ करेति राधि- 
ममनं फल च चरो पिरे गुभटुक्तः । स्थिरोदये स्वाद्म न यातुः शुभं 
शमेश्टयुतेऽ्च याच्यम्‌ ॥ १३ ॥ द्िपू्तिराथावुदरयं भपने कूरर्ुक्तनिरीिते 
च } प्रयाति य्यप्यवुधस्तदानी निवतेने शप्ुननाभिभूतः ॥ १४ ॥ अेति- 
षपररशे-याय्यं सभाय सदेति भाषि ययप्यपतत्कत्यप्‌ । भूमूजे मन्त्रिणे 
चाऽपि फथनीयं रदः स्फुर्‌ ॥ १५॥ मूढः --दीः सोचे स्मे सम्पा 


१. शमे रिटि । 


१८४ श्रीरिवराजविनिमिनो- 


मुपितोऽ्षयुतो रहः । नीचो दीने मिजमे तु हृषः पौडघुतो जितः ॥ १६ ॥ 
रिपुराकषिगतस्तक्षः स्वश सौप्येभितो वरी । पवरदधवीयंः सरोचमिमुखो नीचा 
निगेतः ॥ १७ ॥ जन्मपो लपरपश्रैव यत्रशः स्वदश्ाधिषः । चिन्तनीयो नृपो 
यस्पा्तद्ररेन वरूलन्वितः ॥ १८ ॥ कदप्पः-त्रिकोणोचेः सुभ; श्रेष्ठा यात्रा 
मध्या स्वमित्रभे । नीचेऽरिमेऽपमा भोक्ता ्रेष्टाऽरिन्यसनेऽथवा ॥ १९॥ 
उगपरतिष्परकरि -चरे शीर्पोदये यानं शुमस्वामियुतेक्षिते ) पूणेनास्यां तथा ज्ञेयं 
विपरीतं न शोभनम्‌ ॥ २०॥ 
ईति यातायां शुभाशुभम्‌ | 


~ ---*-- ----- 


अथ याचानिब्रृ्निकराढः । 


वादरायगः-उद्रतक्रलासमूहं परमायुस्तादितं॑समुद्धलय । मण्डलकलामिरापनो - 

घषोदिरथाऽष्युपः काटः } १ ॥ रनावदपां -पष्टिः पष्टिरथाष्ठो विंशतिरेकाधिकं 
च धपौणोम्‌ । तरिशदधिकं च शतं विंशत्या समधिकं चैवे ॥ २॥ # उदयोपगत- 
रासेस्तकराषत्य टिका गुणयेत्‌ । उयाङ्गुखेः पृथुस्था ह्वा मुनिभिः 
शेपम्‌ (१) ॥ ३॥ ग्रह्गुणफारो ज्ञेयो द्विदा पश्चविशतिः सेका 1 मनपरोऽषौ त्रितयं 
भावा सूयौदिते हेयाः ॥ ४॥ युणचित्येवं भाखदृला सौम्यस्य यादि भवे- 
दुदयः .। कायम षक्तव्या नेतरे मवति ॥ ५॥ गुणकारवयमिभक्तः 
हेपोऽकादिर्विंशोधयेहुणकान्‌ । यस्य न शुध्यति लग्नं न जेयस्तद्शात्फारः ॥६॥ 
भमदिवाकररेये दिवसाः पाच्च भुपुशषक्षिनोः । गुरवे मासा ऋतवः सौम्ये 
च तेधरेऽ्दाः स्पुः 1 ७ ॥ प्रधुपताः-ग्रहः स््रोत्तिमलो टवायसििन्ण्रे स्थितः । 
मासैस्त्तस्यसंटयाकरनिवृत्ति यातुर द्विशेत्‌ ।॥ ८`॥ चरंशस्थे ग्रहे तसिमिन्फारमेनं 

षिनि्दिंशेत्‌। द्विगुणं प्स्वरमागस्ये त्रिमुगं द्रचास्मकरशिरे ॥ ९ ॥ गणः-पातुविंल- 

गरनामित्रभवरनापिपतियेदा । करोति यक्रमावत्ति काठं ते घ्ुवते प्रे ॥ १०॥ 

टूति यात्रानिवृत्तिक्रालः। 


[पोर 


अय यात्रायां प्श्चाङ्गशद्धिः । 


श्रीपतिः-निहन््युदूरो निनो काङपदि ककरोप्युटू इरिमप्तु नक्रः | 
स्थरे मूगारिमकरं यतेऽनो दलस्य कार्य वन्टं विचिन्त्यम्‌ ॥ १ ॥ 


--- ~~~ 


#* ष्ारोऽये प.प पुम्तफयोनास। 


ऽपोतिनिवन्धः | १८५ 


गमैः-तरष्ठाः विदन मध्यौ हाकिनो भगे 1 मीनकक्यालिगे दीया 
भार्गेऽकः पृषतः शुभः ॥ २॥ सलः -अथ भवति मरिजयसमय्रत्रे ज्ये च मार्म- 
दपि च । सथ्रोऽरिग्यसनेऽपि च पटीपतः शक्तियुक्तस्य ॥२॥ मगुः-पनि सूर्यो 
दये बारा दुहि वक्षयम्‌ । रोगं सौर्यं भियं भोगान्सन्यनाश करमात्फ- 
खम्‌ ॥ £ ॥ उल्--उपचयकरे ग्रहदिने सिद्धिः क्ररेऽपि यायिनां भवति । 
सोम्पऽप्यनुपचयस्थे न भवति यात्रा सुभां यातुः ॥ ५ ॥ ग्येतिष्फे-जल- 
यात्रा शुभा सेमे युद्धयात्रा शुभा रवौ । पञ्चोयौनं युधे त्याज्यं सीप खेन 
चाख्येत्‌ ॥ £ ॥ र्नरोक्न-एफादशौ दितीया जयोद्ी पूर्णिमा तृतीया 
च्व । श्रेष्ठा परतिपदश्षमी सप्तमी पएश्चमी याने ॥७॥ बृहयतिः- सवः स्युस्तिथयः 
शस्ताः शफ स्वादयद्रयं विना । कृष्णे तन्त्य्रयं च पर प्ता परित्य- 
नेत्‌ !॥ < ॥ नारदः--पष्टयमीद्वदशीप रिक्तमावर्भितासु च । यात्रा शङ्के 
यतिपदि लनिधनायाधनाय च ॥ ९ ॥ ग्वार रशै--शरुत्यादत्यान्त्ययुमाक- 
सृगौत्रेगतिः शुभा । पध्यपा वारणं ज्येषएजयं भाग्यं स्थिरमेयेत्‌ ॥ १०॥ 
वित्रा्यानपाद्रायमाप्निषितषापमम्‌ । रिक्तामाद्रादसीः पटी जन्मभं समने 
र्यञत्र्‌ ॥ ११ ॥ एनमाटया-दृस्तन्दुनश्रदणान्वतिप्यपाप्णय विष्ठाश्च पुनम 
सुश्च । श्रेष्ठानि धिष्ण्यानि नब मयाण त्यक्तवा जिपश्चादिमसप्ताराः ॥ १२॥ 
दैवक्ञवछमे-आद्राविराखावहुखाजयाम्यविघापघास्वानिमुजद्‌गमानि । भक्तानि 
यने नं शुभमदानि शेषाणि सेष्ठानि नं निन्दितानि ॥ १३ ॥ गुलं ज्ये्न्दु- 
मन्दा; भाक्‌ अत्यग्ब्ाह्याकमागवाः 1 यास्येऽन्त्यपश्चभिष्णयेज्या ज्ञारार्य॑पभमुन्रे 
॥ १४॥ चन्द्रे मन्दे नं च पाचम शच्छदक्षि्णां गुर । ग परत 
रकौ शरे इषे मपरे न सोत्तरायं ) १५ ॥ ग्येतिष्रफागे--ोष्ट ध्या बरायुव- 
हिस्था रेखाः सप्ताणकिऽप्नियात्‌ । यदि खपरविशयुद्धिः स्यान्न दुष्ट परिषाद्दै- 
फम्‌ ॥ १६) गगः-परागाहदे सप्र सप्र स्युः ृवत्तरुहानि भान तु| तत्रागन्य- 
निख्दिगरेखां परिवाख्यां न ठङ्पयेत्‌ ॥ १७ ॥ श्र पति -- भयोघनेप्वात्यायेकेषु 
भूपतिर्विलहम्य रेखामपि पारि चञेत्‌ । विहाय दिक्शूरसमाहयनुदुन्यद 
स्यदिग्ट्रविशुद्धिरप्यते ॥ १८ ॥ नख -अन्नय्यां पूपेदिग्धिष्णयेविदिशश्चवमेव 
2 दिग्राक्णयः स्युः फमश्चो मपा पुनः पनः ॥ १९॥ व्थास.~-धुवामश्रन 
पुलि बासरर्धे न तीक्ष्णः | नाप॑रार्मे पथा प्तिमवदन्ति गमनं जुभम्‌ ॥ २० ॥ 
मृदुभिनेरजन्यादी निश्चामध्ये वरोग्रभेः ¡ न चरः इवेरकशेपे कुर्वीति गप्रनं 


--- ~ ---- ----* ~ ~~ -*-~ ~~~ 


१. घ, भ्सेत्णाीर" | 


~~~ - ~न 


~~ 


१८६ ‰(रवराजमिनिपितो- 


सुधीः 1 २१॥ गगैः-पुष्ये मत्रे फरेऽध्िन्यां सवीक्ञागमनं शुभम्‌ । सवंकाटे 
हिता यात्रा हस्ते पुष्ये म॒गे श्रुतां ॥ २२ ॥ त्याज्यम्रकरणे दोषा ये परोक्ता 
स्तान्विवजयेत्‌ । भद्रा यने परित्याज्या क्षणत्रि निन्दिताहयाः ॥ २३॥ 
बाद्रायणः-मध्याह सवेदा ज्ञयो मुहूर्तोऽभिनिदाद्यः | तस्मिन्यानं सवदि शरभं 
याम्यदिशं विना।। २४ ॥ रनकश-अमिनित्सं्े धिष्ण्ये श्रवणापादान्तर भवति। 
तस्मि संमपातः सवांयान्साधयेन्नित्यम्‌ ॥ २५॥ ग्योतिष्रकाशे-भद्राङुलिकपाता- 
द्या दोपस्त्याञ्याः प्रयत्नतः । ख्या चन्द्रं शुद्धे धिष्ण्ये खमे गमः जुः 
॥ २६ ॥ क्रान्तपाते भवन्पृत्युः कुलिक चं महद्धयम्‌ | यापाधं सति शाकः 
स्याद्धद्रायां भद्धपादिशेत्‌॥ २७ ॥ व्यसनं मरण चापि व्यतीपात च वेधुतां 
दिनक्षये युद्धा वा संक्रमे च पराभवः | २८ ॥ हानिः क्रूरथुते भे स्याद्धय द्धे 
च धूमिते। यतुन््रवखाभातरे यात्रा क्स्ताऽप्यनथेदा ॥ २९ ॥ याग्रश्चिरोमणो- 
ऋते चन्द्रवे पुंसां यात्रा शस्ताऽप्यनर्थदा } व्याख्या गम्भीरशास्राणां संप्रदाय 
मिना यथा ॥ ३० ॥ कलदः सूतिकार्शोचे रोगः स्याद्रा सूतके । तिथिदोपेण 
संतुष्िवीरदोषे मनश्वरम्‌ !! ३१ ॥ गरैः-रवीन्दरयनयोर्यानमनुकूलं शुभदम्‌ । 
तदभाषे दिवा रात्रा यायाद्यतु्रपोऽन्ययां ॥ ३२ ॥ पूरञनेदृपव्रादृदेष्षु 
प्रतिपदादितः । योगिनी संमुखा त्याज्या याने वा दक्षिणे सदा ॥ ३३ ॥ 
भाच्यां याने कुज छामो मन्देन््रोदक्षिणे सुखम्‌ । जे गुरा पश्चिमे पिद्धिः शुक्रे 
चोत्तरे शुभम्‌ ॥ ३२४ ॥ रलनावल्यां-तिर्थ्यां याजासिद्धिः करणे न सुखं धनं 
मदूतवशात्‌ । नप्तरेणप्वदयं यातुरथाऽऽयुस्तया वित्तम्‌ ॥ ३५ ॥ वरिण सोम- 
नस्यं श्रुभेन चन्द्रेण पित्रसंपाप्तिः। स गुणाः समुदिता खप्रन7ेन रुभ्यन्ते 
1 ३६ ॥ यात्रपरदोपे-लग्रदोपे तु संमराप्ते ये कु्षन्ति परयाणकम्‌ । मत्यावृत्तिभं 
वेत्तपां यदा से पुष्यदक्रानम्‌ ॥ ३७ ॥ रविभाद्धिनभं नगहृदङ्घगुणविडाख- 
उलद्रनगः । तन्नक्षत्रे यानं विवज्यमिति देवटः प्राहः । वज्या यात्रा 
युद्ध रोष्परम्भे च मङ्खनङे नव ॥ ३८ ॥ तथा च~ र्नमेन्न -दिनकरकरमतष् 
मकरादामूत्तरां च पूर्वा च । यायाच ककंटाद्‌ याम्यामाशां भती्चीं च ॥३९॥ 
नन्त ततमुचष-पाजायन्त्रहृटप्रग्राहसमर चाय च सधा त्था कूपाराप्रतदागवन्ध- 
निधा परापधिदुगग्रदे } अन्वेभोषरथादिरोदणछृता त्याज्यं संद्वाऽऽडलं तना- 
न्यत्र शुभेषु मङ्कःलविधौ दोपो न तस्य फएचित्‌ ॥ ४०॥ बादरायणः-तिययः पक्ष- 
गुणिताः सप्तमिरभाजितास्तथा ! स्यु्वारा वदहिगुणिता यस॒भिश्रैव भाजिताः॥४१॥ 


ज न 


११, -आगुद्धह। 


ज्योरििवन्धः । १८७ 


चतु्गुणानि भान्यङ्कभाजितानि यथाक्रमम्‌ । पीडा स्यासरथमे शून्ये मध्य 
शल्ये महदधयम्‌ ॥ ४२ ॥ अन्त्ये शून्ये तु मरणं व्रिशगून्यरारैतं श्रुमम्‌ { तिथि- 
पासतरनक्षत्रमक्क स्यापयश्चिधा ॥ ४३॥ आस्मिन्पक्षे दारं शुन्यं नाऽऽयात्थव । 
पक्षान्तर-तियिवासरकक्ताणां यागं कृत्वा तिधा टिखेत्‌ । दवित्रिवेद्‌ः संगुणितं 
सष्वा्टसभाएजितम्‌ ॥ ४४ ॥ 


अथ पन्था राहुः । 


धर्मेऽकं शशिनस्तदादि तु फलं बेरं जयो भङ्क्ता छाभश्ेति तथाऽ्यंतः 
सषयसमतरे लाभवष्वागमौं । तद्रत्कामगते री भयधने ख्यं जयः कीर्तितो 
मोक्षेऽके प्रतिखाभनिप्फटसमतये राहुपन्था दति ॥ १ ॥ 


इति यात्रायां पश्वाङ्गङ्द्धिः । 


अथ याजयां दोहदप्रकरणम्‌ । 


तिथिवारकषैचनेभ्यो लब शोटिशुणं स्मरतम्‌ । तस्मान्निषिदधति्यदिरदौपः 
स्वस्पतरो मतः ॥ १ ॥ तं्थीऽपि निन्यतिथ्यादू कृत्वा दोहक बिपिम्‌ | 
केवरं रप्रवीर्येण गतो गजा क्षितिं जयेत्‌ ॥ २ ॥ तिपिप्वक्रजर. भादयं 
तण्डुलोदकसर्पिपी । इविप्यं दधि संस्वणं तिकम्भोदीनपूरकम्‌ ।२॥। मापा विष्व 
भरामूत्र पिषटकं तिरपिष्टकम्‌ 1 कन्दो मूं तथा शाकं शस्तवृक्षदलखानि च ॥ ४ ॥ 
मन्निकां पायसं साज्यं सोीरं कथितं पयः } दभि क्षीरमतप्तं च वारेष्वया- 
तिखादनम्‌ ॥ ५॥ क्रमादस्रगुणाः ३२ पाए; ६० खाद्कग; ९० खाक्षा; ५० 
खसामराः ४० । खषा ८० खागाः ७० परे भाटमेन्ददेर्मोगनारकाः ॥ ६ ॥ 
अकोदौ धारयेद्धारे दुम चन्दनं मृदम्‌ । यबान्दाप्रे घृतं तं वारशूरापनु- 
त्ये } ७} ताम्बूलं चन्दनं मच पुष्पं दधि यतं छलम्‌ । वारूलदट्राण्यका- 
दानाद्धार्णतोऽदनात्‌ ॥ ८ ॥ दहस्पतिः---सूर्यवारे घतं प्राश्यं सोमवारे पय- 
स्तथा । गु्मङ्कारवारे च बुधवारे तिखानपि ॥ ९ ॥ गुखुवारे देधि भाद 
शुक्रवारे यवानपि । मापान्मुक्स्वा इनेवोरे धरे गच्छन दोपद्रत्‌ ॥ १० ॥ 
भश््यान्भक्तोदिवान्कृत्या याजायोमेण गच्छता । भियं वदन्रवेवारे शय्यामध्युष्य 
दरीतगो; ॥ ११1 गयावृत्तो धरासूनोवोरे वस्य तु दारधृक्‌ । भस्मधुग्जीयवारे 


भ 


स्याच्छिच्वा यिं मृमोर्टिने 11 १२॥ कदी मन्दवारे च यातुः छत्यान्यभरी 


= क ------*~ 


ट 1कृ, "कटं ६२१. मद्प्रगु 1 ३ख.घ. खटा।कः। 


॥ 


पि कि ‰५१५ 


१८८ भ्रीरिवराजविनिर्मिता- 


व 


८ नु ) अमात्‌ । भश्च तिखकेः दृत्थवोरदोपो षिखीयते ॥ १३॥ दैवक्वटमे- 
चिन्नः स्युः साक्षत पापास्तष्डुखस्तिखसंुताः । दधि गोपपेतं मासं मृग- 
मांसमसक्ततः ॥ १४ ॥ विटापनं पायसं च वैहङ्खः पिशितं तथा । तिरीदनं 
पष्टिकान्नं पष्टिकान्नं प्रियङ्गवः ॥ १५ ॥ चिन्नान्ममलं यावं कुलित्था मधस- 
पिपी । पूलाम्वु सक्तवः शाखि; शाकं मांसं विडारजम्‌ ॥ १६ ॥ आजं यथे- 
मासं च सक्तवो मापपिधिताः । अच्िन्यादिपु धिण्येषु प्रायं बाञ्छितसि- 
दये ॥ १७ ॥ नारदः-दुरमापाश्च तिलान्न च दधि क्ष्रं पयः स्मृतम्‌ । फ्गमासिं 
च तत्सारं पायसं चापकर मृगम्‌ 1) १८ ॥ शशमांसं च पष्टिकियं भियद्घुकमपूप- 
कमर्‌ । चित्राणुजफलं कूमेश्वाविदधोधां च शल्यकमू्‌ ॥ १९ ॥ द्रष्य ऊसरान्नं 
च मुद्राखनं यवपिष्टकम्‌ | मत्स्यान्न चित्रितान्नं च दध्यन्नं दस्रभात्करपात्‌ ॥ २० ॥ 
उपोप्तिथन्तामणौ-यमारन्यजपदा दयाद्रौ पैत्रतवाटत्रये गतिः । त्याज्याऽद्रिविश्व- 
भरपिन्धनदेशभुपनद्रजिष्णवः ॥ ७ । १३ । १६ १४1 १४। ११।१६। 
१४। १४॥ २१ ॥ ॐतिःतागरे--षिबजेवेच्वाएूयमोरमाणाम्ं द्वितीयं 
गमने जयेच्छुः । पूवोभेमपरेयमयाद्धिदेवं स्वातीमतेनोरानसः प्रश॒स्तम्‌ ।। २२ ॥] 
ज्पोतिष्मकारे-खास्तास्बुट्रमे सूर्ये मुक्तवा यायाद्‌ घतं तिखान्‌ । क्षीरं च द्षरां 
शीघं कायाप्त्ये पूमैतः क्रमात्‌ ॥ २३ ॥ वृहनास्दः--गच्छेत्माचीं घतं माश्य 
दक्षिमां तोदनम्‌ ! प्रतीचीं मत्स्पमरंसनि ज॒भापथां प्षीरमुत्तयप्‌ । २४ ॥ 
बहस्पतिः-अभेस्यालभ्यभध्या ये स्मृत्वा स्पषटराऽ्थ तान््रञेत्‌ । दत्वा वा सिद्धि- 
माग्गोति दुष्टमादिषु भुपतिः ॥ २५ ॥ उक्तभक्यथ नकषत्रतिधितिप्यषवारनाः । 
णुभाशमग्रहेत्यास्र सवे दोषा; शपे ययु; ॥ २६ ॥ 
इति यात्रायां दोदृदमकरणम्‌ । 


[ षी 1 


अथ ठग्रवटिचारः | 


देवरछमे-श्ीर्पोदये यातुरभीषएटसिद्धिः पृष्टोदये यान्छठितफार्यनाशषः । 
यातव्यराषटामुखामेष्टदं स्याद निष्टदं दिक्मतिखोमटग्रम्‌ ॥ १ ॥ जन्मोदये 
सिद्धिकरं भयाणं न जन्मराशेरदये नृपस्य । स्थानान्नयोश्रोपचयोदयेषु शुभं 
फं स्पादितरेषु नाद्यः ॥ २ ॥ जन्मक्षयग्रामगाधिटमरे पषठोदये शरयुभटम्रनो 


ज्योतिनिवन्धः | १८९ 


वा । तद्रािनायरथवोदयस्थैः फरोति यानं विषभक्षणं वा |॥२॥ रनमारायं-- 
येक्रः पन्था मीनरर्रऽशके वा कायोपिद्धिः स्याज्निव॒त्तिश तत्र 1 नेष्टः ङुम्भोऽप्य- 
द्रम्छस्थितो चा रग्रे चप्येऽ्ये च नायानमिषटम्‌ ॥ ४ ॥ गर्ग--दिवा 
दिनवे लग्रे रात्री राश्निवले तथा । गन्तव्यं पा वदयङ्खेः शुभयक्ते स्थिरेऽपि 
घा ॥ ५ ॥ देङवछभ-सुमग्रहुनन्मनि संयुता ये ये चाकेतः सेोम्ययुता 
द्वितीयाः । ते राशयो शग्रगताः परशस्त ये शरुरगुक्ता न शुभावहास्ते । ६ ॥ 
सीम्पोऽपे यो जन्मनि नेष्टदाता स्थानें न र शरुभकषारि तस्य । पापोऽपि यः 
श्रस्तफरुं तदयं स्थानं विरग्र छ्भद प्रयतः ॥ ७ ॥ कस्तं न कीटालिवपो- 
दयेषु यानं तदंङेष्वथ बा प्रयातुः । टग्रानि शस्तानि शरुमग्रहाणां यन्नोभयाणं 
जरभोदये तत्‌ ॥ ८ ॥ चतुष्पदा द्थद्धिवशा विसिः सरीणपाथाम्बचराश्च 
भक्ष्याः 1 तिदस्य वद्या विसरीपुपाः स्युरद्ं जनोक्तं व्यहारमोऽन्यत्‌ ॥ ९ ॥ 
स्पखम्बुसंमृतसरीसुपाख्या भवन्ति वध्या षटिनां खकानाप्‌ । समा युरसस्था 
विषमा भजन्ते वया रजन्यां पिपपराः समानाम्‌ ॥ १० ॥ स्याद्रिष्रपो जन्म- 
गृहोद्रयाम्यां लग्रेऽ्टम शतरुबधः मयातुः } वधः प्रयातुस्त्वरिभे भूतौ रन्धा- 
सभि जूरशुमान्विते च ॥ ११॥ ्योतिप्यकरशे-सौम्यन्रुरेषु ये सेदास्तत्कालो- 
पचयावहः । तेषां वारवरमाः स्ययाने योज्यास्तनापि ॥ १२ ॥ स्नमाटया- 
मरतिः कोशो धन्विनो वादनानि मित्र बनरुमीग आयुरमदध । व्यापारश्च प्रा्िर- 
म्ा्तिरेवं रग्राद्धावा द्वादशे विचिन्त्याः ॥ १३ ॥ धरन्ति ब्रूरारूयायचरं टि 
भावान्निव्यापारं नितः सूर्यभौमौ । सौम्याः पुष्णन्त्येव येव दित्वाऽरिभावं शकर 
शास्त मरतयुमूतिस्तथन्दुः ।॥| १४ । उफापतिष्परकक्चि-सवेत्रगा;ः शुभाः सौम्याः 
पापास्ठयायारिकमगीः ( चन्द्रो नेष्स्तनी सन्परे याने खार्पिः सितोऽस्तगः॥ १५॥ 
धनथीधर्मगं सूयं शुभमिच्छन्ति केचन । भयणे तद्दकरूरं भदास्तं सर्वगं बुधम्‌ 
॥ १६ ॥ केविदूचुव्यये चन्द्रं रिष्फे रन्ध्रे गुरं त्यजेत्‌ । पठे शुके च यतायां 
दिगीक्षे केन्द्रगे श्रुभम्‌ ॥ १७ ॥ राज्यभ्रीजयधीपानलाभारोग्यफरोदेयान्‌ । 
पुप्णन्ति घ्रन्ति सुया; सदसद्धावगाः क्रमात्‌ ॥ १८ ॥ टश्नपो प्त्युपो यप 
रन्ध्रास्तार्व्मियोपगः 1 केऽप्याहृभयदो धर्मे शेषस्याने यज्ञोथंदः ॥ १९ ॥ 
रनकोशे-स्पोचगते विजिते रिपौ वलयति रग्राधिपे कृतागमः । निर्जित्य सा 
भोम समुपति गदं समप्र्ररम्‌ ॥ २० ॥ मण्डन्य.-- जन्मादि व्यजेष्ट नथा 
भं नएटवक्रिणोः 1 अमं ठंत्पतिं जन्पटप्रं खव्रे यदागम; ॥ २१ ॥ प्रसरत 


~------~----~--~---~_~_-~_-~-~_~_~~_-_--------_~~~~~~_-_~_--~-~_--~-~~---~--~~_ ~ 


¶ ए, तरत्यजेनन्मछ° । २ प भ्मुपतिस्मे'। ३ क, श्रे यदृदुयः° | 


१९० श्रोशिवराजविमिर्भितो- 


वनो यो यो विरोधी दश्चापतेः | सांप्रतं विविखश्वासीं स्परे सौम्योऽपि 
नष्टदः ॥ २२ ।। बलबाञ्जन्मकारे यो दज्ञापास्य यः सुहृत्‌ ! फलदः सरत 
खेटो मूर्तो पापोऽप्यभीएटदः ॥ २२ ॥ देवज्ञव्ट>-जन्मक्षेजन्मलग्रपयोः शत्रु 
ठंश्गः स सौम्योऽपि । कुरुते नृणां विपत्ति बरूरोऽपि श॒भस्तयोभित्रम्‌ ॥ २४ ॥ 
जन्म्जन्मल्मरेशरिपुः सौम्योऽपि रग्रगः] विनाशदो भवेन्पित्रं तयोः पापोऽप्य- 
भीष ॥२५॥ वतिषठः-न्‌ तानकारकाख्यो यो जन्मटप्रमयोभवेत्‌ । सौम्योऽपि 
स व्रेखग्रस्थो ये यतुविरोधदृत्‌ ॥ २६ ॥ अथ यत्रोप्योगिवद्रक्िवधकरक्ष- 
कनापरकतानकादाना रक्मोच्पते-सूयोदरटितीयमृक्षं वेरिस्थानं प्रकीर्तितं यवरमः । 
तचेष्ग्रहयुक्ते जन्मनि चेष्टासु च विलग्नम्‌ ॥ २७ ॥ वेरिर्विलप्रोपगतो यियासो- 
विनाऽपि यल्नावुरूते एलाततिम्‌ । शुमग्रदैजन्मानि संयुता ये ते राशयो लग्रगताः 
परास्ताः | २८ ॥ यश्चापि पणफरस्थः सं भवति रक्षोपमो यस्य । तस्येति 
ग्रहस्य कारको भवति । यो यस्य च दश्स्थस्तस्यटि वदयोपगो ग्रहो हेयः ॥२९॥ 
जन्मसमये शशाड्गदुपचयसंस्था प्रहा; केचित्‌ । ते सर्वे तानसं्ञाः करूरा अपि 
चात्र सौम्यसमाः ॥ ३० ॥ जन्मन्युपचयसंस्थाः परस्परं खेचरा ये च] ते 
नापक्रा मुनीन्द्रस्तानसमानाः स्पृता रनम्‌ ॥ ३१ ॥ लम्रस्थः सुखसंस्यो दशम- 
स्थश्रापि कारकः प्रोक्तः । एकादशेऽपि केचिद्राञ्छन्त्यायौ; भसवकारे ॥ ३२ ॥ 
तुद्गसुदस्खगृदशे स्थिता म्रदा कारकाः समाख्याताः । अन्यस्मादकमस्यः स 
कारकथापि निर्दिष्टः ॥ २३ ॥ अत्र कारको वेधकः । स्वीचतरिकोणसंस्था अपि 
केन्द्रगता ग्रहाशिन्त्याः । क्रेया नापकसंत्नानुपतायकसंक्विता भाग्ये ॥ २३४ ॥ 
यवनः-स्वकषत्र रजनिकरो बुधमवने मागंगो वुधः स्वगृदे ] सौरव तुखायां 
नापकविधिरेप निर्दिष्टः ॥ ३५ ॥ रक्षका वधेकारैव ये स्युजेन्मनि नापकाः । 
तान्पापानपि निःशङ्को यात्रारग्रे नियोजयेत्‌ ॥ ३६ ॥ अशस्तोऽपि भवेच्छस्तः 
स्तोऽपि प्रिफालायते ! ग्रहो रारिश्च रुग्रस्थो रक्षकादिप्रभेदतः ॥ ३७ ॥ 
राज्यं भियं सन्यसुखं परियशचव्दं सुभाग्यताम्‌ । जयं हानिं भारकराय्रा द्युः सद्ध- 
वनँ ग्रहः ॥ ३८ ॥ सारिस्थानगते सूर्ये श्रुभो टग्रगतः कुजः ! बुधकोणा्व- 
शुक्राणां बुधस्यानस्थितः सितः । ३९ ॥ मन्दः सूर्यग्रहे शस्तः शरी सर्व्गः 
दभः । चन्द्रास्फुजित्स्थानगतो गुरेव शुभो भवेत्‌ ॥ ४० ॥ एकोऽपि केन्रगो 
चरी श्रूरः सौम्पोऽयवा ग्रहः । वर्गो वा तस्य रपनस्थो भवेदयातर्गिनाशद्‌५।॥४१॥ 
ज्योप केन्द्रे वक्री सृतिं कुया्तस्य वरगोदितं तथा ! सुखेऽसजन्मभेऽङ्गः 
च भद्गः पापयुतेकषिते ॥ ४२ 1} वादरायणः--जन्मपौ केन्द्रगौ आद्यौ तयो; 
१ त, श्विरोषङक°। 


ज्यातिर्नियन्धः। १९१ 


रुविलग्रगः । सौम्थोऽपि नादफृद्ाने सुहत्पापोऽपि काथकृत्‌ ॥ ४२ ॥ 
श्रीपति -व्रिश्षाखा ृततिकाऽऽप्यानि अवणो भाग्यमीज्यभम्‌ । रेवती 
याम्यमाश्वेपा जननक्षाणि सूर्यतः ॥ ४४ ॥ उत्पातामिहतं यस्य करूरगरहनिषी- 
डितम्‌ 1 लन्मभं सोऽ्नुरूरोऽपि न शस्तो खग्रगो ग्रहः ॥ ४५ 1 वृद्धनारद्‌ -- 
यदेबोदयसंस्थस्य ग्रहस्य कथितं फल्यम्‌ | तदेव तस्य ॒वारेऽपि वर्गे ब्राऽपि 
षिटप्रमे ॥ ४६ ॥ दिर्गीश्वरो र्खारस्थो यदि वा दिखरान्िितः | वधवन्ध- 
अदो यातुः केन्द्रगः सुजयाथेदः ॥ ४७ ॥ नाण -दिगीशाः सूय्॑चक्रारराष्वाकी- 
न्दुजसूरयः । दिगीश्वर ललाटस्थे यातु पुनरागमः ॥ ४८ ॥ ग्येतिष्पकश्ने- 
-कलाटेऽैस्तनौ भरान्या बहौ साभान्त्यमो मुगुः । याने याम्ये खगो भोगो 
नकरस्यां गोषएठगोऽप्यगुः ॥४९॥ पतीच्या समो मन्दो वायौ चन्द्रः सुतारिगः । 
सेष्टोऽम्बुगो बुधः सोम्यो गरूरीशे धनत्रिगः ॥ ५० ॥ वतिष्ट -राशीनेकं द्राषि- 
नाक्रान्तरारेर(केऽोषादक्षिण्यं दिग्िदिक्षु क्रमेण। यदिग्रामौ लम्रगे संमुखतवं तदि- 
ग्यातुर्मूरयदस्तदिगीकः ॥ ५१ ॥ रलनवोरे-खालदेऽभिभयं करोति दिनङृको- 
दक्षं रोहितः दरात्रणां विअयं शश्ाद्‌फतनयः सेवाविपरदं गुरूः । मृत्पुं भास्कर- 
नन्दनो नरप्दव्योधं तथा विपराहतान्येव समस्तवेचरफलान्येफः सितो 
यच्छति ॥ ५२ ॥ देःक्ञगमे - केन्द्रोपचयग ज्ञस्तौ जन्मराहिविलप्रपौ । 
वलिनौ ययपि बूरो तज्ज; सौम्यसमोौ स्परतौ | ५३ ॥ सौम्योऽपि न हु धत्ते 
रिपोबोरे धिल्प्रगः । वारे मित्रस्य परापोऽपरि भवेच्छुभफलमद्‌ः ॥ ५४ ॥ रन 
माजया-याज्रदियीद्ादपि पश्मेऽन्यो शदे रहे वीययुतोऽधितिषटत्‌। सयुद्यताश- 
कथितानि मुक्तवा फलानि बीयाननयति स्वकाष्ठाम्‌ ।॥ ५५ ॥ परस्परं भिको- 
णस्थौ मन्दारो भारराद्पां । शुक्रौ नयतः साशं विनायोक्तं एलं 
ख्‌ ॥ ५६. ॥ ग -सएनते जीन्रनदि चाधौ, दष्टस्य कुलम्पर्र, । चन्द्र 
दानस्य भदस्य राकेतुवुधारंजा; ॥ ५७ यान्ति सामद्रेयः सिद्धि केन्द्रौप्च- 
यततस्थितेः 1 स्वनाधर्वीयंसंयुक्तस्तद्‌द्ररिवौ तदं शकः ॥ ५८ ॥ 
इति खस्मषरुपरिचारः । 
अथ प्रथम्पपवणटब्र्‌ | 


[ , परी 


अथं रप्रिफलम्‌ 1 
वयति -अफोदये च सेतापं शे विघ्रं रभेत्ततः 1 कोशाययानहय भायु- 
द्वितीये बलनाशनः ॥ १ ॥ हेमा विद्गमे द्याचतीये भूमिदो गविः । पेराभ्यं 
बन्धुददेषं कुयौत्पातान्टमो रमिः 1२ पश्चमो मन्तिषिदरषं कुदरा दुमेति रतिः 


१९२ श्रीभिवैराजविनिभि्ते- 


पजक वान्तं द्याच्छघ्ुनाश्ं करोति पर ॥३॥ स्मः सीमिरोधं च कय 
दरमक्षयं रथिः । प्रत्युभादगतो दथानानारोगान्द्विकिरः ॥ ४ ॥ धमदा नवम्‌ 
यातुधनदथ दिवाकरः ॥५॥ दशमोऽभिमतान्दचात्तमान चव भारछरः। लाभगौ 
चहलामांश्च रलाय्यथन्ददेदरविः । व्ययगो व्ययकृद्धयुरन्यायाश् परयच्छते ॥६॥ 


अथ चद्रफटम्‌ । 


हन्दसश्रगतो दव्ाच्छोकंः कर्दमे च । सीराञ्यपुत्रपमाभान्दधात्सोमो 
दहितीयगः ॥ १ ॥ धनरतनाङ्कना दघ्राद्यतुरिन्दुस्तृतोयगः । वन्धुगा वन्धु 
डरो बन्धुधिना्रनः ।। २ ॥ पञ्चमोऽयपरदधन्द्रः पुत्रशोककरः इङः । षष्ठो 
मित्रानिप्युन्कुयाहुःखितनपि शीतगुः ॥२३॥ सपमा धनमूनज्ञलाभः 
दोऽणुवरिनाशकृत्‌ । अष्टमे शोकदश्वन्रौ ह्यपषत्यु करोति वा ॥ ४ ॥ ननहात्तः 
माद धर्मेषु तदुतै मतीः धियम्‌ । दसमोऽज्जोऽयेद्य पषाण वधन राज्यक्रद्धदः 
॥ ५॥ ले सन्ववदशनद्रः सख्यविचयङःदः । केशं वाऽन्यं कुयोद्धयं 
द्रादश्षगः शशी ॥ ६ ॥ अपणेः ज्ोकदन्धदरौ स्मरे क्षीणस्तथा रषा | कि 
गोऽजस्थितै पुष्टो निजदृषटफठापहः ॥ ७ ॥ सूर्यौ राजभयं करोति सशिना 
य॒क्तोऽर्यहानं ममुः स्यानभ्रंशकरो गुरः शशियुतः संतापटोपं महत्‌ । मृत्युं 
रूयेसुतो ददाति जियतं शखातथा मूसुतस्तस्माचनद्रयुति विहाय मतिपान्या्रा 
भकुयोत्सदा ॥ ८ ॥ 

अथ भौमफलम्‌ । 

रुधि रुधिरात्सर्पाच्छसराद्रा ठप्गो भयम्‌ । फुरतेऽय द्वितीयस्य; सेन्य- 
भेदं च भमिजः ॥ १॥ त॒तीये धनरतनक्षीवल्लाणि कुरुते कुज; । चतुर्थ 
वन्धुदानिः स्याच्छ्ुवाधां च भूमिनः ॥ २॥ शत्रुपीडा सुतस्थान सुतापदच- 
लासः ! शत्रणां नाश्चदः षष्ठः शीघं जयकरः कुजः. ॥ २ ॥ सप्तमीऽयक्षयं 
रागान्याति परणोाप्तर्तः | वह्र्थनादारोगेध मृरयुदा मत्युगः कूजः ॥ ४॥ 
धपगो धमदिन्ठे्ता यात्रायां धरणीसुतः । दशमेऽतीव शस्तः स्याद्‌ भीष्टफरद्‌ 
कनः ॥ ५ ॥ पदाप्रिभवदो भामां भवा भागसास्प्रद्‌ः । भूमुता व्रगदरया- 
तद्रादशोऽथविनशिद्‌ः ॥ ६ ॥ 


पि 


------ ---->*--*-~=- ~~, 


११. तः ष्ठो दिः । 


उथोपि्िवन्धः | - १९३ . 
अयं वधरफलम्‌ | । 
साय रीतिदः सेोम्पौ जयदरधोदपे सथितः । धनगो धनदश्च प्रयाु- 
विजयमद्‌ः ॥ १ ॥ तृतीको बुधे फमारटभतकरतामियाद्‌ । चतुथं शयनान्ना 
यिभवान्दद्‌। बुधः ॥ २॥ प्रशमे पुत्रतरि्र्भं द्वा पिजयदो दुधः। 
शरणां बध्यतां दयसे किचिदरजं च वि्‌ || ३ ॥ भराङ्गना पुधो देवार 
रषयो धने, तया। मगवन्रने, द्नुरय यश. भरियम्‌ ॥ £ 1] धमस्थोऽपि 
बुधो याठुधमरगुध्पुवृद्धिदः । अप्ततायमदर यातुः ्मगश्रन््रनन्द्नः ॥ ५॥ 
विद्मथाप्िपरयलेन दय्ादायगत। बुधः । दादश धनदा इतो धनदृश्ोितौ 
वुप्रः |} & ॥ 


अय गुरुफरम्‌ । 

लग्रगोऽतीर सपस्े भेजीवो जयाय च | द्वितीयो पनलाभाय मयेच भ्रीवि- 
वृद्धये तृतीयस्थो गुरयोधांसतनुते चारिजं भ्रमम्‌। राञ्यसंपानदो मीवश्तु- 
यस्यो वलमद;॥ २ ॥ यातुरम्ितटो जीवः पञ्चमो राज्यवृद्धिदः 1 मथातुैशगं 
ुर्यादराति पष्टगोऽङ्गिसः।३॥ सपतमः शतुवित्तीकीर्तिराौ गुरुः । अष्रमस्थौ 
गुर्यातुः माणा धनहा भवेत्‌ ॥ ४ ॥ नयमे धमेरौत्ययराज्यमानपरदौ गुरः । 
ददमस्योऽथकीर्तिभोमदराताऽमरपूनिषः; ।५] एकादशणतो जीवः पदद्दलिखं 
भियम्‌ ! प्रयाणे देवपूर्यः स्याददयाद सुखदुःखदेः ॥ ६ ॥ 

अय शुक्रफलय्‌ । 

, रे गरुको बिराससीपूवा दाच भूषम्‌ । द्वितीय भूगुनो दयाया 
भियं सुत्‌ ॥ १ ॥ तृतीयस्थे सिति याताऽन्वसीदति कदाचन 1 चतुः 
सिते दग्रददूल्थीलिछियं यशः ॥ २॥ पञ्चम स्यानमानाद्रन्ट्ोदयान्पुगोः 
सुदः । ष्ठो शत्रवो यान्त धश्यतां दुमा पिते ॥ २ ॥ शके सममे याता 
स्वराज्यासय्युतो भवेत्‌ । अष्टमस्य सिते यना साधयेदीम्ति्ते दतम्‌ ॥ % ॥ 
पथमे साधयैत्कापान्यादा शुक्रे धनान्यपि [ दशमस्य मुना याता भमूर्ं धन- 
माप्नुयात्‌ ।। ५ ॥ एकादशे धनं द्यतु; टुक्रा मतो जयम्‌ । द्वादशस्य 
सिप द्ादभीषटे पुनराहरत्‌ ॥ £ ॥ 
` अथ ज्निफेम्‌ | 

वं वर्धः सवः मूनरयातयादविलप्गः । धनगे धनेदानि च शच याद्वः 
सुतः ॥ १ ॥ तृतीयगो रिपूलल्ाच्छनिः कुयाद्धनादिकम्‌ । चतुथमं विनाद्य 
बन्धूनां स्थाननादानः ॥ २ ॥ पञचमेऽथविनाशाय गनो रथिनुतो भवत्‌ । पठ 

९५ 


१९२ भ्रीदिवराजयपिनिभितो- 


पटोऽको पाज्छितं दयाज्छनरुनारं करोति वै ॥२॥ सपतमः सीविरोभं च पर्या 
द्भक्षयं रविः । मत्युमावगतो दश्यात्नानरोगान्दिवफिरः ॥ ४ ॥ धमहा नभो 
यातुधनदशच दिवाकरः ॥५॥ दश्षमोऽभिमतान्दव्रात्समानं चव भास्करः । छागो 
वहलामांश रत्नाय्थन्ददेद्रषिः । व्ययगो व्ययकृद्धानुरन्या्यांश भरयच्छति ॥६॥ 


+--- --- ~~~ 


अथ चनद्रफरम्‌ । 


शन्दृरेभ्रगतो दय्याच्छोकं फलमेव च । सवीराञ्यपुत्रधमाथीन्दयात्सोमो 
दितीयगः ॥ १ ॥ धनरलनाङ्गना दव्राव्रातुरिन्दुस्ततीयगः । बन्धुमो वन्धुदश्वन्र 
कशो बन्धुत्रिनाश्नन ॥ २॥ पञ्चमोऽथप्रदथन्दरः पुत्रशोककरः कृदाः । षष्ठो 
मित्रान्िपुन्हुयोदःखितानपि शीतगुः ॥३॥ सप्रुमो धनभूमिरस्लाभ- 
दोऽण॒विनारक़ृत्‌ । अष्टमे श्ञोकदथनद्रो पमरयु करोति वा ॥ ४ ॥ निषत्ति- 
माश्च धर्मपु तुते मदर्त भिम्‌ । दशमोऽञ्जाऽथहा क्षीणो वधना राज्यद्द्धदः 
॥ ५ ॥ लमे सश्व्यदशन््रः सख्ययित्तयगःपदः । केशं बाऽ्थैग्ययं कु्याद्धयं 
द्रदशमः शी ।॥ ६ ॥ अपूणेः ज्ोकट्न्धद्रो टेम क्षीणस्तथा रपा । कक 
मोऽजस्थित; पुष्टो निनद्एफलापहः ॥ ७ ॥ सूर्यो राजभयं करोति शशिना 
युक्तोऽयदाने भृगुः स्थानघ्रंशकरो गुरः शश्ियुतः संतापदोपं महत्‌ । मृत्युं 
सूयेसुतो ददाति नियतं शस्रात्तथा भूसुतस्तस्माचन्द्रयुतिं षिहाय मतिमान्यात्रा 
भरकुयौत्सदा ॥ ८ ॥ 

अथर भौमफटम्‌ । 

रुधिरो रुपिरास्सपाच्छल्ाद्रा लप्रमो भयम्‌ | फुरुतेऽथ द्वितीयस्थः सन्य 
भेद च भूमिज; ॥ १॥ त्तीये धनरत्नल्रीवर््खाणि कुरते कुजः । चतुर्थे 
वन्धुहानिः स्याच्छन्रुवाधां च भूमिजः॥ २॥ शत्रुपीडा सुतस्थाने सुंतापटच- 
लासतः । शत्रूणां नाशदः पष्ठः शीघं जयफरः कुजः ॥ ३ ॥ सप्रमोऽथक्षयं 
रोगान्करोति धरणीसुतः ! वदथनाक्षरोगेश्च मृच्ुदो परत्युगः कनः ॥ ४ ॥ 
धमगो धमविन्छेत्ता यात्रायां धरणीसुतः । दशषमेऽतीव शस्तः स्यादभीष्टरल्दं 
कुनः ॥ ५ ॥ महाविभवदो भामो भर्गो भोगसौरयदः । भूसुतो व्रगञया- 
तुद्रादशोऽथत्रिना्दः ॥ ६ ॥ 


> ---+--~- 


१, श्त; पशो नि°। 


उ्योतिनिवन्धः | १९३ 


अय वरुध॑फटम्‌ | 

सुखायकोतिदः सीम्पो जयद्ोदये सितः । धनगौ धनदश्वान्धिः प्रयातु 
प्रिसयप्रदः ॥ १ ॥ तृतीयगे बुधे कपरष्टेभेतोकटतापियाप । चतुर्थे श्यनाना- 
द्यमिमवनमदद्‌। वधः ॥ २॥ पञ्चमे पुतरवित्तर्थि द्रा धिजय्रौ वधः 
शत्रणां वध्यतां दव्रात्प् किचिद्रूजं च षित्‌ ॥ ३॥ यराङ्ना पुष दव्ात्स- 
पपस्थो धने तथा । मृतयुगथनद्रन दुदु यतरः भ्रियम्‌ ॥ ९ ॥ धस्यौऽपि 
बुधो यतुषगोयुपुथिवृद्धिदः । इस्तितायमदो यातुः फमेगचन््नेन्दनः ॥ ५ ॥ 
विद्राथाप्ठिपयतेन दव्रदुायगतो वप्रः । द्वादशे धनहा री धनदथोधितो 
चुघः | ६ ॥ 


अय गुरफलम्‌ । । 
लग्रगोऽतीव सेपस्यं मवे्तौवो जयाय च। द्वितीया धनङाभीयं यतेच श्रषि- 
वृद्धये 7 शतुतीयस्यो गुर्ाधासतनुत चारिजं भ्रमम्‌ | राञ्यसंमानदो ीर्वश्चतु 
स्थो वलमदः | २॥ यातुरीर्सितदौ जीवः पश्वमो राज्यग्रद्धिदः । मचतुर्शगं 
कयाद्रति पषणोऽद्गिःपः॥२॥। सप्तमः शव्धित्तस्ीकौतराप्रम् गुरः । अष्टमस्थीं 
गुरुयातुः भाणदा घनहा भवत्‌ ॥ ४ ॥ नवप धपकरील्यराञ्यमानयदो गुरः 
दरमस्थोऽयकीतिभ्रामदाताऽमरपजितः ॥५॥ पुकादशगतो जतः भदद्यदसिखां 
भयम्‌ । प्रयाणे दरवुपूञ्यः स्यादृदर्दत्न सुखदु;खद्‌ः ॥ ६ ॥ 
अथ शुक्रफलम्‌ | 
छत्रे शुक्रो विलाससीपूर्वी दयाच््यं भृकषम्‌ । द्वितीये भृगुजो दनाय तुष्य 
धियं सुतान्‌ ॥ १ ॥ तृतीयस्थे सिते यातात्त्रसीौदति कदाचन । चतुथः 
सिता दश्द्वहनयाच्दिपं यश्च ॥ २॥ पथम स्थनपीनेग्रान्दद्यदन्भमोः 
सुतः । पठे दत्यो यान्ति श्यत दुपदाः सिते ॥ ३ ॥ शुके सप्तमगे याता 
स्वराञ्यासन्युतो भवेत्‌ । अष्पस्ये सिते याती साथयेदीप्तितं द्रुतम्‌, ॥ ४ ॥ 
पञ्चमे साधयेत्ामान्याता शुक्रे धनान्यपि | दृशमस्थे भगा यति भ्रमूनं धन- 
माप्नुयात्‌ ॥ ५ ॥ एकादश धन दद्ातुः शुक्रा गता जयम्‌ | द्वदश्स्थः 
पितो द्यादभी पुनराहरत्‌. ॥ & ॥ 
अथ शानफटम्‌ । 
वधं वन्ध! सैः सूनुयदुद्ादिल्परणः । धनगे धनेहानं च गुचं ङर्यदरयः 
स॒तः ॥ १ 1 तुत(यगणा एरपुन्दन्याच्छनः कुयद्धनाद्क्प्रू 1 य॒तुधाा तनप्राय 


यन्धूना स्याननारनः ॥ २ ॥ पञ्चमऽपाविनल्यि गन्‌ रव्रितुता मवत्‌ । पट 
९५ 


१९४ शीशिवराजविनिरमितो- 

शम्रुषिनाञ्ञाय भदेदयातुरिनातजः ॥ २ ॥ उत्साहभङ्कदः कामे स्रीप्रसादकरो 
यमः । विपा्निशस्चजं कोपं मेत्ररोगं च मृद्युगः ॥ ४ ॥ कुयान्नवमगः सारिः 
सुखधमविनादानम्‌ । न निवृत्तिकरः सखस्थो यमः कमं पिनाशयेत्‌ ॥ ५॥ 
एकादश्चगतो मन्दो यातुविजयपित्तदः । द्रादशेऽनथदो यातुः शीघ्रं दिनक- 
रातसज; | ६ ॥ ` 


अथ राहूफेतुफटम्‌ | 

राहृकत्ामोवफलं शनिवेदहमं विना । खस्था ता शुभदां ज्ञया ष श्राध- 
फलमदो ॥ १ ॥ परिः-तरिक्मायोपगो राहुः भयाणे सर्फलपदः | केतुया 
तन्यकरष्टाया संनताग्र्ुमभदः ॥ २ ॥ वृहप्पतिः- एषं भावफलं श्रोक्तं यतुयो- 
जोदयक्षतः । अनथेभोक्तमावरेऽपि पिचिदवुः शुभग्रहः ॥ ३ ॥ तानव संमव- 
््यामे यथा मोक्तं स्वयंभुवा । जुभवरगे दष्टा मित्राः छभमदाः; । ४ ॥ 
स््रकयाषटफवग ये बहुरक्षगता ग्रहाः । ते चाऽप्यञरुमभवरस्था अपि शोभनदाः 
स्मृताः ॥ ५। यातुरायाथपुव्र्षत्निधपदक्षमास्यतः 1 शरुमदः शुभदिपु भव- 
नेपु निशाकरः \ ६॥ मृगुः-षटः पश्चभिरिषं स्यात्तथाऽनिटरशोयनम्‌  स्थाना- 
दिवखसंपन्न्तुभिरपिं खेचरं; ॥ ७ ॥ एनमाठायाम-अस्तं गतत ग्रहजिता रिपु- 
दहा नीचस्थिता विरुचयोऽरिषं प्रयाताः । रक्षाणवश्च किमपि सफलं 

विख्परे दातं क्षमाः खलु भवन्ति न खेचरेन्दराः ॥ ८ ॥ 

इति यात्रायां पृथगभावफलम्‌ | 


अथ यात्रायां समुदायेन पृथक्फलानि 1 
राहुमामदिवाकरेन्दुरपिजाः संमस्थिता र्रगाः क्षुच्छसाप्रिविपनज्वरारिजभय 
र्गा नानाविधान्‌ । जीवः सोमसुतस्तयवे भृगुज यात्रोदयस्थो नूर्णां सा 
यात्रा धनधान्यपोगसुखद्‌ा पुण्यः कृतरभ्यते ॥ १ ॥ फोदास्थान नराणामसुर- 
गख्वुधा धमकामाथखाम पुत्रात्पतति च जीवा धनसुखमतुरं शयुप्षक्षयं च । 
मन्दा बन्ध च दीय क्षितिसुतमरण नागान च मानुधन्दरः कुयानरेन्रं पमियज- 
नसादेतं मित्रसंयुक्तभूतम्‌ ॥ २ ॥ परस्थाने भूमिपस्य क्षितिसुतसदितो भानुजो 
भानुर शुक्रथन्द्रासमो गा सुरगुरुरथवा श्रतरदिपथ राः } शरातुस्यान गताः 
स्युमरगनतुरगानाप्यं सयीथसिदि मिलया श्न्रूनशेपान्वितरति च संखं मोषे 
गोपवेपः } ३ ॥ यन्धुस्यानगते ददाति विपुचखनभोगान्भृगोसत्मजो जीवः द्रु- 
४पनागरमूच्छति मश्टाभं फपेनीन्दुनः } हामि वन्पुगतः करोति रविजो बृद्धि- 


१य.ष तुद्यत दत्रास्पिनपामप्ुष प्प ।२९. फ, एष | 


ज्योति्निवन्धः | १९५ 


क्षयं चन्द्रमा राहुभूमिसुतस्तयोप्णकिरणः कुवन्ति दुःखं महत्‌ ॥ ४ ॥ कुयाद- 
यस्य सिद्धि सुतमयनगतो वागपतिः रात्रुनां चकः शीतांशुपुत्रः सुरपतिसदशं 
युद्धकाले करोति 1 सूयेशन्द्र्च मोमो दिनकरतनयः सिंहिकानन्दनास्यः सर्वे तते 
प्ञ्चमस्था विविधभयक्राः पाथिवानां रणे च ॥ ५] शत्रस्थाने नराणा दिन- 
करतनयो भूमिपुोऽथवाभ्के; शीताुत्यमन्त्री रजनिकरसुतः सेदिफेयोऽथ 
जीवः । कृवेन्र्येवायलाभे प्रयरुमथनं सिध्यते सवेकायभित्येवं भूमिपानां 
भवति च गमने धमेकामायेसिद्धिः ॥ ६ ॥ नाग्रं शुक्रदिवाकराकेवनया राहु- 
स्तथा भूपिजः क्षिं शदरुवक्षं नयन्ति पथिकं स्थाने स्थिताः सप्तमे । सौम्यो 
मित्रसमागमं सुरयुरुः स#विचलामं नणां चनद्रोऽ्ीषटसुखं ददाति च धन्‌ यात्रास् 
जामित्रगः ॥ ७ ॥ आरेग्यं चन्द्रपुत्रो जनयति भगजः सर्वकायीथसिद्धि जीवो 
रक्षत्यशपं सतेभिव जननी यातुं नेषनस्यः । चन्द्रार्कौ द्रौ तमो बा जनयति 
नियदं दत्नपक्षस्य वृद्धि मौमधाकीत्मजो वा जनयति सततं तस्कराणां भयं च 
॥ ८ ॥ शरकोऽतितोख्यं नवमो वधश्च जीभ यदध्रीधनथल्यलाभम्‌ | 
चन्द्राफसौरा ममा; समौमाः कुवैन्त्यनेङान्परपस्य दोपान्‌ ॥ ९ ॥ कर्मस्थाने 
स्थिताऽकेः म्रचुरभयकरः पृषटिद्‌ः र॥तरशिर्ीवः सङड्ग्रामकारे मवति शमकरः 
सर्मकायमभदो ज्ञः । श॒क्रः साब्राज्यलक्ष्मी वितरति च मरीनन्दमः माज्यकीर्ति 
राहरयेरायुबत्ति जनयति सततं दीधरोगं तथाऽऽ्धिः ॥ १०॥ शशिवुध- 
गुरुश॒क्राधकेराद्याफिमोपा व्रजति हि नरनये त्निपपेकाद्गस्था;ः । तमिह 
रिपुवगं घ्रन्ति मून भयातुषिचरत्‌ मुगरानो यूयमध्ये यथा सः ॥ ११ ॥ रबि- 
सतकजसूयां बदधिनादं नराणां जनयति श्ुमुदेकरो व्याधिपीडा तमथ । सुरुगुर- 
वधञक्रा द्रादश्षस्था नराणां नियतमरिसमूहं कृषते नषएवीयेम्‌ ॥ १२ ॥ 
इतिं याज्यां समदायेन परथक्फखानि । 


अथ यात्रायां लग्नांशफठम्‌ । 


योगयात्रायां-दिनकृदिवसे तर्थाऽशके, या्रारग्रगतेऽथवा रवौ ! संतापयति 
स्मरातुरं वेश्येव विवर्तं नरम्‌ ॥ १ ॥ उदये शरिनाञ्डिकेअंह्ल वा भवाति 
>) ४ [५ 
रतो नयिरेणं दमनाः । प्रपदाम्वि यातयोवनां रत्यथं समवाप्य ककश्चाम्‌ 
श ० 9 ० 


॥ २ ॥ मैमोदयेऽशेऽदनि वाऽस्य यात्रा करोति बन्धं धनपथनाश््‌ 1 समसे 
पित्ता पापपरद्मसेन मनोभवातेन पराङ्गनेव ॥ २ ॥ बुधस्य रश्रंशकवासरेपु 


~-------~+न 


१. "नो जयरभरीः। 


१९६ ॥ शरौरिवराजविनिर्मित- 


यात्रा नर्‌ प्रीणयति प्रकापम्‌ | भा्वानुरक्ता भपदाङ्गनेव व्रिदश्यचेटापदन 
भितप्ता ॥ ४ ॥ गरोरविटग्रांशदिनेप यात्रा रितानबन्धेम्सितकामदा च । जायेव 
भक्त! पनसोऽनुकुला इलाभिवृद्धये रतिदा हिता च ॥ ५ ॥ यात्रा भृगेरंशदि 
नोदयेषु भीणाति कानैविधिध्रवियासुम्‌। विलासिनी कामवकेन यातं मोगैरनेके- 
मदनातुरेष ॥& ॥ चुटम्भणेपु नश्च यात्रा प्राणच्छ्दादीन्पचिनीति दोपान्‌ । 
अन्यत्र सक्ता वनिते मोहानिपविता मन्मथमोहितेन ॥ ७ ॥ 
इति यात्रायां टम्राशिफलम्‌ । 
अथ याचायां परतिशुक्रमिचारः) 
तिग््रकारे-न कुयोत्संमुखे शक्रे यात्र राजा कदाचन ¡ करोति चेत्तदा 
मून वहुधाऽथक्षयो मवेत्‌ ॥ १ ॥ रनमाटयाम्‌--उदयति दिशे यस्यां यापि 
यत्र श्रमाद्वा दिचरति च भचक्रे येष दि््रारभेषु । त्रिविधपिह्‌ सितस्य मोच्यते 
संमुखत््ं मुनिभिरुदय एव त्यज्यते तत्र॒ यत्नात्‌ ॥ २॥ वसिष्ट-पतिश्चुक्र 
प्रातेवुध प्रतिभमि गता नपः । वदन श्क्रतस्याऽपे दतक्षनम्य। ॥नव्रतत ॥ २॥ 
संपखे चन्द्रजे यत्र मागेमध्योदिते यदि । यावदस्तगते तस्सिस्तावत्तनेव सव- 
सेत्‌ ॥ ४ ॥ प्योतिष्मकारो-समुखं वमयेच्छ्र विदेशगमने सदा । प्रतिप्राम- 
मरने च कुख्देव्यचने तथा ॥ ५॥ संप्रुखे भ्रगुजे वारापत्याया श्रियतेऽभकम्‌ ! 
गभस्रावस्तु गाभण्या सदोटायाच्र वन्ध्यता ॥ ६ ॥ वापे शरु्रे नयोदाया\ स्ख 
ह्यानेश्र दृप्षेण । यन धान्यं च पुष्टस्य सवेनाश्चः परःस्थिते ॥ ७ ॥ 
३।५ यात्राया मातेछक्विचारः । 
अथ परतिशुक्रापवाद्‌ः। 
नवेदायास्तु वन्ध्यत्वं यदक्ते समुखे भगः । तदच विवधं सवरं तु द्रिराममे 
॥१॥ स्ट -स्वभवनपुरमयेद्रे दशानां प्रग्रहे तथेद्ट् । नववध्वा गदगमने प्रति- 
ररक्रदरिचारणा नास्ति ॥ २॥ एकम्रामे परे पराऽपि दभिक्षि राषएटविषवे । अदे 
तोययाजाया प्रतिज्ुक्रा न वेद्यते ॥ ३ ॥ भीमप्रात्मे-एकग्रामे चतुःशाले 
दभिक्षि राटपषुर } स्वामिना नोयमानानां प्रतिशुक्रो न पिते} ४1 भ्व्य 
पुराण~चतुःशाद चतुद्रोरमलिन्द; सवेत) युतम्‌ । नाप्ना तत्सयतेयद्रं न तम 
मभ्तुक्रता 1 ५1 व्तेषट-कदरयपेषु वसिषपु मगवरञ्यद्‌भिरसेपु च । भरद्वा 
नेषु वा.स्येषु प्रतिशुक्रो न चिद्यते ॥ ६ ॥ गगः-पप्णादिवलिभाय्द्‌घा याव 
चिष्ठति चन्द्रमा; 1 तावन्धौ भवेन्टुक्रः पमे निर्ममे मे ॥ ७ ॥ रेषत्याय- 


ञ्ये(तिर्निवन्धः 1 १९७ 


पनिपादे च यावत्तिष्ठति चद्रमाः } तच्छको भवेदन्यः संमुखं गमनं शुभम्‌ 
) ८ ॥ स्पेतिष्पकरशि-अत्युसुकरेपु याघल्माकपाटस्थो ममुवत्‌ ! तावत्पाकि- 
दिशं गच्छेताचीं भरत्यक्स्थितस्तथा ॥ ९ ॥ 


दति प्रतिशुक्रापवाद्‌ः | 


इ 
अय्‌ शुक्रस्तान्म्‌ । 
वसिषः-द््यमन्त्री दिवादर्ी चौना भागेवः कपिः | ब्वेतेऽथ मण्डदी 


न्यो विधिमान्िकतिस्तथा ॥ १ ॥ एतानि भगनामानि यः कीर्तयति नि-. 
त्यश्चः । प्रतिद्क्रा न तस्यास्ति लक्ष्णमायुथ विन्दति ॥ २ महाभारते 
ममस्ते सवेलोकेय मस्ते मगुनन्देन 1 कतरे सवोथसिद्धवृथं गहाणाध्यं नमोऽस्तु 
ते ॥३॥ दचरेत्यध्यं मयत्नेन भाथयेदव भक्तितः | अनेनव च मन्नेण 


पराञ्जलिः प्रणतः; स्थितः ॥ ४ ॥ 
इति शुक्रस्तो्रम्‌ । 


अय परविशुक्रपजाविधानम्‌ । 


वतिष्रः-दृदमयमयुक्ततवाच्छाचै पैतामहे कयित्‌ । तस्मात्दपखदोपऽस्ि 
परतिसक्रस्य सवेदा ॥ १ ॥ तदोपशमनाथोय दान्ति पक्ष्ये समासतः । शृत्वा 
दरार पयलेन पश्राच्छवं समाचरत्‌ ॥ २॥) परतिशक्रे प्रदातव्या पेनवौ देमर्स- 
यताः! नहा कुमे देदयद्धमवस्रसमन्वितम्‌ ॥२॥ कृष्णां गा स॒थ॑तनये सुवर्ण 
लोदमत्तमम्‌ । प्रभूतं फाश्वनं दव्रा्ायास्मोमसुतं भति ॥ ४ ॥ पटरवस्रयुगं अपर 
दवात्काञनर्सयुतम्‌ । पूजिता गच्छतां कृयुः संमृखा अपिं सत्फलम्‌ | ५॥ 
भगोर भगेवेरगे मयुवरि भगदये) उपोष्य भगुवररिऽपि यावच्छक्रोदुरय प्रती )\६॥ 
राजतेन सुशुद्धेन कारयेत्पत्तिमां भगाः । छिखदष्टदल परमं कस्यिपात्रं च 
तण्डरैः 11 ७ ॥ शछसूष्माम्वरवेषएटय प्रतिमां तत्र पूजयेत्‌ । शक्तपुप्पाक्षतेभेन्ध- 
मुं्तादारेरविविधितिः ॥ ८ ॥ उपचाराणि कायाणि शुक्रं ते अन्यादिष्यचा । 
तन्मन्त्रेण जपं कूर्यास्सम्यगष्ट रं शतम्‌ ॥ ९ ॥ कमौन्तेऽनेन मन्मेण भवत्या 
चार्यं प्रदापयेत्‌ । श्वेतगन्धाक्षतेः पुष्पः क्षीरमिश्रेण वारिणा ॥ १० ॥ त्वत्पून- 
याऽनया श्रुक्र ते संपुखसमुद्धवम्‌ । दोषं विनाद्राय क्षिपं रक्ष यां तेजसां 
निषे ॥ ११ ॥ इति भाय प्रयलेने प्रतिभा मूषणान्िता } देवक्ञायव दातव्या 


१९८ शरीक्षिवराजधिनिर्भितो- 


तास्तेन च ॥१२॥ शिष्टेभ्यो दक्षिणां द्या्थावि्ताचुसारतः । ब्राह्म 
णान्भोजयेत्पश्चात्छयं भुद्धीत बन्धुभिः ॥ १२ ॥ एवं यः कुरते सम्यक्मति- 
शुक्रमपूभनम्‌ । न तस्य संमुखो दोपो विजयी चायवान्भवेत्‌ ॥ १४ ॥ इतरेषा 
्रहाणां च पूर्नां छता प्रयत्नतः । तत्तस्संमुखजो दोपसपरक्षणादेव्‌ 
नश्यति ॥ १५ ॥ 


इति पतिश्ुक्रपूजाविधानम्‌ । 


अथ प्रविशुकदानमय्‌ । 


सितमश्वं सितं वसं तारमौक्तिकदेमयक्‌ । दत्वा द्विजातये यायासतिशकेऽ- 
प्यराङ्धितः ॥ १ ॥ पिधाय राजतं शुक्रं शुचिमुक्ताफलान्वितम्‌ । मदश्वेन 
समायुक्तं सामगाय निवेदयेत्‌ ॥ २ ॥ एवं शुक्रोदये कुर्वन्यातरादिष च भारत । 
सवौन्कायानवाभ्रोति विष्ण॒रोके महीयते ॥ ३ ॥ अत्िसकटे पिधानं केाचि- 
-मते-वृपात्पश्चफमादाय स्वसीमायां ततो व्रजेत्‌ । ्रति्करेऽपि सपूम्य सानु 
कूरे जले शपेत्‌ ॥ ४॥ 
इति प्रतिशुकदानम्‌ । 


| 


अथ योगप्रशंसा । 


वहतिः-पएवं कथितकारोऽयं दुरुभो यातुरधसा । स्वरपकाखो यतस्त- 
स्मा्योगान्वल््याम्यभीषएटदान्‌ ॥ १ ॥ गारदः-प्रशवाङ्घनयुद्धिरहिते दिवसेऽपि 
फरपरदा । याजा येगविधित्रस्तान्योगान्व्येऽधुना ततः ॥ २ ॥ रनवस्यम्‌-- 
आत्ययिककायैयाने दमेन निपीड्ति च याव्यम्‌ । कफेवखविरुग्रयोगाद्पिं 
याता सिद्धिमामोति ॥२॥ रपति; - तिथी क्षणे मे करणे च वारे येणे विलप 
दिमगौ नृपाणाम्‌ । पापेऽपि यात्रा इमदाऽत्र यौगीयंत्स्ततस्तान्कियतोऽपि 
वक्ष्ये ॥ ५ ॥ व्छः -याद्ग्ये व्यसनगते हानि च मृपतिस्त्वरया । 
लग्ररभीषटवखैतरैनति तियौ मेषु चरमेषु ॥ ५ ॥ सवक्ञटमे-- 
सुधांशूतिष्युदमकारमिष्ण्ेणपु पपिष्वपि भूपतीनाम्‌ । अभीषएटसिद्धौ 
कथयामि यात्रां प्रमोजनेप्दात्याधिकेषु सत ॥ ६१ गोपिःपागर--यंपैः 
फलं क्षितीशानां द्विजानां मरुत्‌ 1 शकृनेश्वारथोराणामितेेषा मदरतेतः 11७1 


१ श्तव्यं य्य 1 


ल्योतिनियन्धः । . १९९ 


आटरः--योगश्च मोक्तकालध याने तुरयफलादुमौ । योगो वा भप्त 
कालो वा न्युनद्खि न फलमद्‌; ॥ ८ | मृपारब्छमे ~ यथां येोमाद्विपं पथ्यं 
सध्वाज्यमृदितं भवेच्‌ ! तथा योगारफलं दयस्त्यक्त्या खाः स्वकं फलम्‌ 
1} ९ ॥। स्यातिष्यरकन्ने -निन्यातिथ्यक्षवारेषु पात्वेधतिविष्टिपु । प्रहयोगं परश 
सन्ति बसिष्ठात्रिपरादाराः ॥१०॥ तिथ्या यत्साध्यं योगेन अरसिध्यति । 
अतः सपप्रयत्मेन ग्रहयोगान्विचिन्तयेत्‌ १ ११ ॥ तस्मादिवादयात्रायामाधाने 
जातके तया 1 ग्रहयोगार्फरे घाच्यं समेत दुरुभम्‌ । १२] मिपिकमसव- 
अश्नविवाहगमनादेषु । ग्रहयगद्धिवि सत्य फलमन्यत्र पुप्कडम्‌ ॥ १३॥ 
पक्षाेधयाघ्रयं-न तिथिन च मक्षत्रं न योगं नन्दं वम्‌ | म तारां व्रधर्िं 
विषं व्यतीपातादिकरं तथा ॥ १४ ॥ योगमेकं भ्ररंसन्ति वसिष्टत्रिपराशराः। 
तस्मात्सपभयलनेन याने योगान्विलोकयेत्‌ ! १५॥ पशिष्टः-उक्तवा साधारणां 
यत्रा युद्धयात्रा व्रवीमि तताम्‌ 1 व्रजन्ति ये नृपाः चूष््परप्रे ते जायिनः 
सदा 1 १६ ॥ 


इति योगमर्सा | 


। , 
अथ यत्रायं योमाः 


रःनमाखयम्‌-एकनापे क्षा) स्फ़ाजटरक्पतोनां योगः भ्राक्तः कन्द्रधमालजेष | 
दाभ्यामपां चाधियोगाभिधानो नूनं स्वये योगाथयोगः ॥ १॥ यमगेनये 
सृपतयोऽरिपुरं अजन्ति क्षपण त गपनपरागपनं च कुयुः । क्षमं यनो िपुविना- 
शमथाथियोगे योगाधिय्रागमने च जयद्धारिवीम्‌ ॥ २ 1 योगयात्राया-साम्यश्च 
पापश्च चतुषएटयस्यः एृच्द्रूण समिद्धमुपाते मूनम्‌ । भरयाति यातमरतियातचक्रन- 
दति धात्राधरकन्धरपुं ॥ ३ ॥ रलग्षययमग्‌-उद्‌ यादनभस्तरयाद्‌नषयमना- 
तकरः । न भवन्त्यरयोऽमियुखा हरिणा इव कसरिणः ॥ ४ ॥ सनमाख्या- 
यमह्शक्रेज्यमहसतपु तरिवन्धुटप्नास्वरपुस्थितेपु } विखायदे बारचप्रू रणप्रे 
खाक्षे घद्वा नपतगतस्य ॥ ५ ॥ ` शशिन चतुथं सव्राद्‌ -सितञस्त जयतति 
गततोऽरीन्दरिरिव युद्ध ॥ ६ ॥ देयन्नयछम-ज्ञे सितेन सद्ितेऽस्तगे त्रिधा बन्धुगे 
भ्रबसता महीभुजा ! संगरेण रिपुणा तिकोयते प्ूलरश्विरिव मातरिश्वना ॥७॥ 
खप्रेऽके सप्तमे चन्द्रे दित्ते साम्य गतो नृपः} सद्रोऽिपृतनां दत्त पूतनापिष 


११. चाति! २ घ. भरातियो?1 


२००. श्रीहिवराजविनिमितो- 


केशवः ॥ ८ ॥ येगयात्राया--शुक्रवावपतिविदां धन एकः सप्तमे शशिनि 
लग्रगतेऽः । निर्गतो नरपरतिनं कृतार्थो वेनतेयवदरीन्विनिग्रह् ॥ ९ ॥ 
रल्मारपा-चिकोणकेन्द्रेप भवन्ति साम्या दुधिक्यखामारिगताद्व पापाः | यस्य 
याणे तमुपति रागाद्विपक्षलक्ष्माराभसारकवं ॥ १०॥ युरुटप्र र्वः प 


रन्ध्र. नेन्दथ गच्छतः । यस्य तस्यारसेनाग्रे खमन्रीव न स्थिता ॥ ११॥ 
-गुरुरुदये रिपुराक्षिगतेाऽका यदि निधने नच श्ीतमयूखः। भ्रति 
गतोऽ चक्री च नरेन्द्रो रिपुवनिताननवामरसानाम्‌ ॥ १२॥ श्रीपहिः- 
उयायारिपु यारा चेच्छक्तिभाजः शुभग्रहः । प्रयाण नृपतेयस्य द्सस्था 
तस्य मेदिनी ॥ १३ ॥ र्नक्नोरे ~ मूर्तिवित्तसहमेषु संस्थिताः शुक्रचन्द्रसुतति- 
रपरडमयः । यस्य यानसमये रणानले तस्य यान्ति शलभा इवारयः ॥ १४॥ 
रनमाखयां- प्रयाति यो बिलप्रगे गरो मृतिस्थते विधौ । सितेऽरिगे स 
शस्त्यरीन्दिवरपतियेथा सुरान्‌ ॥ १५ ॥ देवज्ञवमे-गुरा विरमे भृगुजऽस्त- 
संस्थे चन्द्रम हन्ति गतोऽरिसेनाम्‌ । वृष्टि यथा दक्षिणमामचारी हस्व यथा 
रुक्षतनुश्च शुक्रः ॥ १६ ॥ वृहयात्रापां-चन्दरज कद्वियुते सुखस्थिते कामे 
शशिनि भूपति्गेतः । घातयत्यरिवलं रणाङ्गगे तोयतेग श्व सेकतं वलात्‌ 
॥ १७ ॥ द्वज्वलम - ए शुभस्तनुनभाेवुङ्गारग ज्ञे त्यक्तव्ययस्परतनुष्व- 
शुभेषु याता ! शार्यास्थकीर्तिसुधया भुवनाख्यस्य दिगिभित्तियक्रमलखिर धवली 
कसात ॥१८॥ र्नमारर्या-एकान्तरस्थ भगरजात्कुजाद्रा साम्य स्थित सूयसुतदू- 
रोवा | भ्रध्वस्यतेऽरिने चिरेद्रतस्य वेपाधिको भत्य द्वेश्वरस्य ॥१९॥ श्रोपतिः- 
मध्यगे शदिनि साम्ययुक्तयोवन्धुव्रतिनि च भूपतिमेतः। वासवस्य ककुभ 
यमस्य वा वासवान्तक इव क्षमो भवेत्‌ ॥ २० ॥ यध्रश्तिरोमणा-यो याति 
जीवे तसुगे मदीशः कूरः सिथतंव्योन्न्ययवाऽऽयसंस्यितेः । तस्याग्रतः संयति 
यरिसेना प्रीति; खलानामिवं न सिरा स्पात्‌ ॥ २१ ॥ स्छः- जरिषण्नान्त्ये- 
बावली शशाङ्ाद्ित्ेली यस्य गुरू केन्द्रे । तस्यारियोपामरणः मियाणि 
मियाप्रियाणां जनयन्ति सन्ये ॥ २२॥ राजमार्नण्डे-उयायारिदुधिक्यगता 
यमारा वखाचिता भागेवजीवरसाम्याः } यस्य प्रयाणे विलयं भयान्ति तस्य 
दविषः सब्रसो ययास्प्पु ॥ २३॥ फटकदीये-खाभविक्रमसुखसिथिते कवा 
कण्टकस्यगुरुणा निरीधषिते । चूनरन्ध्रनववबजितः खलः; स्यादतोऽभिमत- 
सिद्धिभास्नुपः ॥ २४॥ अतिःसगेर-संन्यग्रः केतपःसुखस्यः बूर 


=-= ~~ -न-ज 


११. प्र वेन्तु* 1 


"उयोतिनिवन्धः | 42५८६ ° १ 


दवलामाहिगीतेगेता ये । धोपानलः ्षान्तिमयेति तेषं विरोधिनारीनयनाम्- 
प्तिः ॥ २५ ॥ योगयात्रायाम्‌--पएकफोऽपि जीधाकरेकुजाकंजानां सोचे विहरे 
स्वगृहे यद(्दुः । यातस्य यान्यत्र परे प्रणाशं महाकुखानीव कुदटुन्वमदः ॥२६॥ 
रलावस्या-रप्राचतुया वलवाज्गशाद्खनं योगाद्विना चन््रबरेन याता { छश्मयाऽपि 
गुथ्वीं यहुरत्मपुणां क्षिप क्षय याति वा दीगाडूग । २७ ॥ पापासनततीये 
द्विकं सितता जवो पिम पृगखाञ्छनोऽस्ति । यस्योद्वम तस्य वं रिपूणां 
यथा कृतद्रप्वि याति नाचम्‌ । २८ ॥ वरादः-चेन्द्रऽस्तगे देवमुर धिद्पने 
वशुक्रयोः कमणि रामगेश्छ । सौरारयो भ्रीतगयोध याता नप; स्वभत्यामिव 
शासि शत्रून्‌ ॥ २९ ॥ राजमतिण्डे --व्रिकुभयुतेऽरिभे गतानां नटसहनोपमरतः 
सिताक्रनांवः । परवदमुपयापते नत्रमाद्ु श्रुतमपनस्य कुदुम्बाचन्तेयय ॥२०॥ 
मयात्ायो -स्योचोपाजीवतुजाकजारमिखिमिवा कथितकर्गरे । रात्तः पणां 
सप्ति जगुः साख्यं द्विमायंस्य यथाऽधनस्य ॥ ३१ ॥ येगणणवे--टद्रायध- 
मौनुभखारिगेषु युत्रन्दुजीवाककुजार्कजेपु । सर्फन्दुजे चासिं प्रयाति कटम- 
दीनारखयवद्ररनाश्चय्‌ ॥ ३२ ॥ योगयागर्या--गृर विग्र यादे वा शाटकः 
पष रवा फमगतेप्केषुतर । सितद्यपेन्धुदुतस्थयोश्च यात्रा जनिनीव हनि 
धत्ते | ३३ 1 पत्या मरय खग्रगते च शेपरकादश्ा्यपगतयियासोः [ षिद्रा- 
येते ग्ुत्रेखं समन्ताद्धमां यथा देतुश्तयुगरज्त्ये ॥ २३४ ॥ सूयादेयोऽरिमदेना- 
म्बरदनुट्नवन्धायमः सुरगुरादिवसश्च यस्य । यानेऽरिसन्यमुपगच्छग्नि प्रय 
नाद्च दुष्माग्रहवयशाद्‌वं तीयपुण्पम्‌ ॥ २५ ॥ कल गुरहा वुषमागवायां 
यडा प्रविष्ट युगपत्समतता ! अयान॑वा्मोति यथा विचित्राञ्छानः सुकामान्गुर- 
यजयेव ॥ ३६ ॥। चरहः-- नक्षत्रे युगपन्निविषटां यदा धारवीतनयापरज्या | 
कुयत्तन्तं दिप बलानां यथना तिम अयास्यतृत्या ॥ २७॥ योगयात्रया- 
सिदहामर्तदिमिथुना मगक्करां च स्वेशान्विता भवति यस्यं शनिन्च शाम | तत्स. 
निकः परव क्षपयन्त य्तुमुखस्य चित्तापवं चारणचाद्व्र्नाः ॥ ३८ ॥ 
शुकरयिकादरभ्वमथः स्थिते युवे यमारयीस्तव्र गतस्य भूपतेः) पयाति नादं 
समरे द्विपां वख ययाऽर्थभायोपगतस्य गारवम्‌ । ३९ ॥ स्टैः-क्िंतितनेय- 
युनानर्बा्षकाद्यदि दत्तम भृगुजाऽयवा गुर । शतगुणपापं हन्त्यरेवलं विषमिव 
कायमङक्पथं गतम्‌ 1४ ०॥ च्रद्तिः-स्प्रे फेने गुरा याते चाऽऽपोखिमे निशा- 
कर { शुक्र कमगते गा यतायां कायासाद्धकरृद्‌ ॥ ४१ ॥ वन्ययुक्त गुरा 
शुक त्वया टद्रकेदधेगे | निधाकरोदय यातुात्रायोगोऽय्ुत्तपः ॥ ४२ ॥ 


तृतीयेऽ युरा स्पे रिफवारे यमऽपि भा 1 द्वियुकस्ये सुते न्च बा सेज्जे 
९६ 


२०२ भ्रीशिवराजविनिपितो- 


यात्नाऽैलामदा ॥ ४३ ॥ आयारिभरातृर्स्या अन्जाराेनद्रमन्निणः | कपा- 
त्सत-नुकूल चं यात्रा सवाथासद्धदा ॥ ४४ | लप्र वा सप्तम चन्द्र जाह्न 
भृगुवाधन । याद्‌ [स्थिता शुभा यात्रा यातुरएाथासाद्धदा ॥ ४५ ॥ त्रिपण्न- 
वान्त्यगे चन्द्रे तिवले सवले युधे । शुर केन्द्रे तदा याता भियमायुश्च 
वन्दाते ॥ ४६ ॥ कुजनावाफरशयुक्रज्ञाख्िसुताथएसप्रमाः । यादं यात्रा “शुमा 
यातु; सवसपत्सरगरद्धदा ॥ ४७ ॥ # टग्रभितोयगा जीपुरविशक्राः क्रमादिमे । 
कुजा याद्‌ यमा वाऽप यात्रायागः शुभावहः ॥ ४८। अकन्या ग्रहाः सव पश्चराशा 
याद्‌ स्थताः | नरन्तरग्रहयागा यात्रायां सराथासाद्धदः ॥ ४९ ॥ एकान्तर प्रदाः 
सव पडरारषु याद्‌ स्थताः । शुक्र पृषतो यातुयात्रा साथदा भवेत्‌ ॥ ५० ॥ 
चन्दर ज्ञसतयोमध्ये जलगे लेग्रगेऽपि वा । परयाता भियमामोति नित्वाऽरीन्सवला- 
नपि ॥५१॥। श्करज्ञी जगौ चन्द्रः स्मरगो यदि गच्छति । यात्राऽपि न्चभदा र्त्र 
यदि प्यत्सुराधितः ॥ ५२ ॥ एकान्तरगतो मोमामरज्यौ केन्द्रगौ यदा । तदा 
यतु; शुभा यात्रा'ख॒द्युभदशा युत ' ॥ ५३ ॥ + यदा सित्तगुरू तारामकां 
याती तदा गतः} अभिप्रतमवाप्याऽञज्ु सुखी यायात्स्वमन्दिरम्‌ ॥५४॥ वुधजीवां 
कशुक्रा वा तारामकां गता यदा । तदाऽभ्युपति क्षेमेण सष प्राप्य चेप्सितान्‌ 
। ५५ ॥ मन्दाराकामराचायप्वेकः स्वोचे तु ल्प्रगः | ककटस्ये लिन्चानाथे 
यात्रा नृणा फल्म्रद्‌ा ॥ ५६ ॥ चन्द्रात्स्मरारेरन्धरपु शुभा यदि गता ग्रहाः | 
यातुयात्रा श्रुभा राज्ञो रिपुघ्री विजयावहा ॥ ५७ ॥ चन्द्रस्य द्वाद कथिद्र- 
विवर् ग्रहः शमः । द्ितीये चोभयत्रापि याचायोगाख्यः समाः; ॥ ५८ ॥ 
अर्ह एः--ठम्रचन्दरक्षयाः पष्टराश्चोशां यदि ख्प्रगा । तदा नाऽऽममनं न्णां 
एिट्य स्याद्रपमेक्षणः ॥ ५९ ॥ नारदः--न्यापारशच्रुप्रातेस्थशचन्द्रमन्ददिषाकरः | 
रण मत्तस्य भूपस्य जयलक्ष्मीवितन्यते | ६० ॥ लग्रे शुक्रेऽथवा खमे चन्दर 
चृन्स्यत सदा । गता राजा रिपुन्दन्ति पुण्यराशिमिवानृतम्‌ ॥६१॥ स्वोचसंस्ये 
पिते केन्द्रे सोचे चन्द्रे च लाभे । गतो राजा रिपुन्दान्त ्रञलद्रदथणुयया ॥६२॥ 
स्पाचस्थ सग्रगे जीवे चन्द्र वाऽऽयगते यदि । गतो राजा रिपुन्दति पिनाकी त्रिपुरं 
यया ॥ ६३ ॥ मस्तकोदयगे शक्रे खप्रस्ये खाभगे गुर । गतो राजा रिपन्दन्ति 
कुमारस्तारकं यथा ॥ ६४ ॥ शुभः केन्द्रधिकोणस्थरुपरे चन्दरेऽयवा रवी । 
गरन्हन्त मतो राजा ब्रह्मद्रपो यथा कुखम्‌ ॥ ६५ ॥ यक्षित्रगो शमे केन्द्र 
त्रिकोणायगते गतः । विनाद्यत्यरीन्याजा शान्तर्दष्टभयं यथा ॥ ६& ॥ इन्दा 
* श्टकद्वयं पपुम्तके न्ति । + इतः पर्‌ नव टाका वपुस्ते न एन्ति। ` `` ` 


श्प दा ४५ 1 कुनवा ॥ 


ज्योतिर्निवन्धः। २०३ 


खस्थे गुर केन्द्रे सवे च विकेपतः । नृपो हन्ति रिपून्स्वान्कमं ब्ानोदयो 
यथा | ६७] वगेत्तिमगते शुक्रे जीवे वाऽपि विग्र । रसत्यामो यथा परापं न्ति 
शृच्रत्मातौ नुपः ॥.६८ ॥ जन्मेशो वाऽपि ररक यात्रार्धेशवरोऽपि वा । 
पर्णन्ुयौ दिमीशो वा केन्र गन्ता भियं ठभेद्‌ ॥ ६९॥ वृहयात्राया-यददविया- 
ध्यय द्रव्यरोभाद्धस्मीडयौतपुण्यरारिं गुरं च ^ वेकिस्थानं रुप्रगं यानकाले 
रदन्दत्याऽभ्योति गेहं कृतार्थः ॥ ७० ॥ ये जातकोकतक्षितिपाढयोगमेदीभ्रतो 
यान्ति रिपून्विभेतुम्‌ । तेपां भकोपाभिरपेति शानत दिद्वेमियोपाश्रुनलमवाहैः 
॥ ७१ ॥ वहने -वक्र्कजकेगुराभेः सफटै्ठिभिवां सोवेषु पोदश नृषाः 
कथितकलग्रे } दचेकाधितेप॒ च तथैकतमे विलग्ने स्क्षत्रो शशिनि णेटक 
मूषा स्युः ॥ ७२ ॥ वितामहः-पर्गोत्मगते ट्रे कन्दर वा चन्दरबनिते । 
चतुरधै्रहरे मृषा दराविं्तिः स्ताः ॥७३॥ मेषादौ राकौ सिथितनिरूप्यमाणे 
बेदाद्कयमाः २६४ । एषं 'विख्त्रेऽपि २६४ | उभयम्‌ ५२८ । आयाः सर्वे 
५६० ] अन्येऽपि जावकोक्ता विोक्या; । नारदः-ये नृपा यान्त्यरीज्ञेतुं तेपा 
यौपाढयैः । उपैति शान्ति कोपा बनुयोपा्चवारिभिः ॥ ७४ ॥ 


इति याजा्यां योगा; । 


अथ राजयागभङ्कः । 


जयेतिरथिवर्मे-ये योगा ग्रहलग्राभ्यां चोक्तास्ते चोत्तमोत्तमाः । केवलं चचरे- 
[स (- [1 ञ्यो [र पिवलग्रहयो 
मध्या जघन्या विषलेश्र तैः ॥ १ ॥ गयोतिष्यकारे-विवलग्रहयोगेण यः प्रयाति 
स संगरे । वीदं भामति क्िचिच्छो यथा सदसि भूमृतः ॥ २ ॥ जाते-- 
पश्चभिनीचीः सेररस्तं यातेसथापि घा 1 प्रयान्ति विलयं योगा भूषनाय 
भरकीतिताः 1 २॥ प्रनीचगते चन्र क्षीणे योगे दीपप्िः । नाञ्चमायाति राजेव 
[ देवज्ञपति १ ~ महोर्प न . 
हपरतिरोमगः )} ४ ॥ भिविये तु महोर्पाते त्रिशङ्कुमपमोदये 1 राजयोगा रयं 
यान्ति दस्मे कर्मफलं यया ॥ ५॥ जातकोततमे-केमटूमेण यौ याता याजा 
स्यात्तस्य निष्फला । राजयोगा ख्यं यन्ति क्षिं भिक्षोर्धिलास्त्‌ ॥ & ॥ 
जयोतिष्यकादो-न केमद्रमजो याता सम्यगूयात्राफलं ठभेत्‌ । भिरा संगते 
यान्ति वृद्धे मुग्धामनीरथाः ॥ ७ ॥ 


इति राजयोगभङ्घः । 


ण नम 


२०४ श्रीरिवरानपिनिर्भिता- 


अथ यात्नायामनिष्टयोगाः । 

रनावल्यां-जन्मोदयर्ष दिवुक्रास्तसंस्थं यस्या्भेरषटयुतं न सन्यः । स श्रा- 
ण्ठिीं राप्य यथा गरुत्मान्दन्यं गतोऽभ्येति इतस्वपक्षः ॥ १ ॥ श्रपतिः- 
यदीयजन्पोदयगे सुखास्तगे खलग्रटयुतते न शोभनैः} स गोग्रे पाथेजितः 
सुयोषनो यथा तथाऽभ्येति गृहं जयान्वितः ॥२॥ दैवज्षवलमे-ररे विवररयविंव- 
ख सोम्यः शून्येषु सर्वेष्वपि कण्टकेषु । कूतपरयाणो भ्रमति क्षितीशो यष्टा 
विदहीनोऽन्य इवाङृताथेः ॥ ३ ॥ रल्नकेक्े-शून्येपु केन््रेप्ववटे च लगे सोम्यग्रह 
वीयेविषनितेथ । दत्ता गयायामिव जारजातैः पिष्डाः पितणां क्षितिपा भ्रमन्ति 
॥ ४ ॥ केन्द्रत्रिकोणेपु जुभाः प्रशस्तास्तप्येव पापा न -बुममदाः स्युः ! पपोऽपे 
कम बखचान्तियोज्यः चून्यं दि केन्द्रे त जुभाय वाच्यम्‌ ॥ ५॥ य्टः- 
चूरग्रहयुते लग्रे करूरणव निरीक्षिते । योगानापधमो योगः सदकायोथना्कः 
॥(६॥ वाद्रायणः-नष्स्य वक्रस्य तनुः श्रुभस्य करूरस्य वा हन्ति शुभे प्रयातुः 
यथद्ऽ्रनख्वी पतिताप्मला कृ श्रेयोदृरा दास्यप्ैधौ न युक्ता ।॥ ७ ॥ 

दाति यात्नायामनिषटयोगाः। 
अथं याचायां सनेविशुद्धयादि। 

शर॑पतिः- शकुननिमित्तमनोभिरनिन्यर यविश्ुद्धिमिद मतिपदय। रिपुषिपयं मति 
यो विजिगीपव्रेजति तमेत्यचिराद्रिनयश्री; ।} १ ॥ शनो वक्ष्यमाणः । निमि- 
त्मङ्गस्फुरणादि 1 मनितम्‌ । उदंयशुद्धि्लेप्रशुद्धिः । रानाचस्पा-शुभा्ुभानि 
सवीणि निभित्तानि स्युरेकतः 1 एकत मनो यातुस्तद्िशुद्विरिदिष्यते ॥ २॥ 
न्ययनः-एव्यव मनःशुद्धया यत्वम्‌ क्रियते बुधः । तत्सर्वे सिद्धिमामोति तद्विना 
निष्फले भवेत्‌ ॥ ३ ॥ श्रपतिः-निमित्तराजिरेकतो मणां मनस्तथकतः । अतो 
यियासतां नणां मनोविशुद्धिरिप्यते ॥ ४ ॥ भगुः-वित्तोत्सादयो निमित्तं च 
सुस्वमः श्फनस्तथा | एतान्येव विरोक्यानिं यात्राक्राखे विशेषतः ॥ ५॥ 
बर्यम्टे--चित्तोत्सादो निमितं च श॒भलग्रं वरं तथा । यस्यतान्यनुकूटपम्‌ 
तस्व सिद्धिः करे स्थिता ॥ ६ ॥ दैरतव्टमे-स्यन्दनं दक्षिणे पार पिष उदय 
हितम्‌ । बामपार्े ठु नारीणां मनसधरादुवरूखता ॥ ७ ॥ \ 

रति यातनायां मनोविगरद्धयादि । 


क. "्ट०। २, ये स्ििन०। 


ऽयोतिनिवन्धः | २०४ 


अ्थाऽधवश्यके यात्रा । 


र्नकोशे-कर्येषु पराधानिष्ठनेकसाधारणेपु स्वप | प्रायेण रमना सदैव न 
सुष््मचिन्ताऽस्वि ॥ १ ॥ यृह्यात्रयम्-अवर्यमेवं यातव्यं कायुष्वात्यायेकेपु च | 
साम्योदये विरुग्रे च कायंसिद्धि बिनिर्रेत्‌ ॥ २ ॥ रनावसामू--आयद्यके 
तथा यने सोम्येऽसते निधनेऽथगा । व्रनेदस्तोदयेऽके वा प्याह बाऽग्रिङ्‌ 
रितः ॥ ३ 1) पू्ाहे नोत्तरा गच्छेन्मध्याह्वे परेतो भजेद्‌ । अपराहे बभे. 
रम्यां मध्यरात्रे न पश्चिमे ॥ ४॥ न तस्याङ्गमरको वि्िने शनशवरनं भयम्‌ ! 
व्यतीपातो न दुप्येत यस्याकों दक्षिणे स्थितः | ५॥ पृष्टतो ग रषिं कृत्वा 
गच्छेदक्षिणतस्तथा | उत्तानपादपुत्रस्य शेखरे योध्वसंस्थिते ॥ ६ ॥ अ्ोति- 
प््क-आवुर्यकणमे पूर्त साम्येऽस्ते निधनेभ्यवा । त्रजेससूयोदियेऽस्ते या 
मध्याहे काय॑सिद्धये ॥ ७ ॥ यात्रासरे-उषः प्रशस्यते गमे; राकरुनं च व॒हस्पतिः। ` 
अद्धिरा मनरत्साईं विप्रवाक्यं जनादेनः॥| ८ ॥ अष्टं पादा युषे स्युनेव धर्णि- 
सुते स्त जीवे पदानि हेयान्येकाद्रक् शरशिशनिभगुने साधचत्वारि पादाः | 
तस्िन्काटे युतः सकयुणयुतः सर्वकार्याथंसिद्ध् नासिन्पाङ्गश्चद्धि न च 
खचरवटं मापितं गमेपररुयः ॥ ९ ॥ वृद्षतिः--डवनपमुनितिथिपकषदरादशष- 
सद्राहुटानि ४। १६।७। १५।२। १२1 १९१ वें कथित्‌ । सिद्धा छाया 
करमर रन्यादिपु सवकरायसिद्धिकरी ॥ १० ॥ 


इत्यावश्यर्क यात्रा | 


अथ यात्ोपयोमि मिश्रकप्‌ | 

रनकेे-रक्तासिताद्या हि यथाऽम्बरस्य वर्णी; सितस्यैव भवन्ति सम्यक्‌ 
बिखद्मति्यादिगुणास्तेथव विशुद्धदोपस्प भवन्ति यतु; ॥ १ ॥ यगयात्राया- 
गुणान्वितस्येवे गुणन्करोति यात्रा शमेक्षग्रहृरम्नयोगा । च्पथा। सदे(पस्य 
गुणान्विताऽपि वीणेव शष्दाश्नयवनितस्य | २ ॥ श्रपतिः--गुणेः सम्त॑रपि 
संमयुक्ता कन्येव यात्रा विगुणाय दत्ता । करोत्यकीतिं मुखवित्तहानिं यात्रा 
न्तरन्नानजउस्य दातुः. ३ ॥ स्यतिष्पक्षे- देवी च मानुपौ यस्िन्स॑पत्तस्य 
गमाद्विफम्‌ ] तपोषिदान्विते पाने दानषतस्फकं भवेत्‌ ॥ % ॥ असंतुष्ट शे धूर्ते 

ययं पश्यतां तथा } उ्योतिषोक्तफखदेशरो ग्यर्यो देवोञ्डिते जने ॥ ५॥ 
वहयात्रया-प्रकरतिविशरुद्धा खया मनोविश्ुद्धिजेनानुूल्यं च । आर्पातिकं च 
न स्यातसंपदेवी स्पृता पुंसाम्‌ ॥६॥ मित्राणि कोदण्ड भृत्यामात्यां स्वजन्मदो 


२०६ श्रीशषिवराजविनिपिंतो- ` 


दुमेम्‌ । संपयेषां तेषां विज्ञेया मानषी सा तु ॥ ७॥ यात्रा विद्ुद्धाऽपि सम॑ 
प्रत्ता यात्रानुरूपाणि फलानि धत्ते । जगत्युदीणऽपि दि कौशिकस्य मा 
भानवी नेव तमः परमां ॥ ८ ॥ अोतव्परकरे-यथोपाधिवरेनेव भिन्ना स्या- 
र्सफयिकदुतिः । तथा यात्राऽनुरूपषा भिन्नं याज्ाफटं भवेत्‌ ॥ ९ ॥ यादशं 
वचनव्यक्तिस्ताटशी वदने भवेद्‌ । यथा तथा स्मृता यारा बुधर्दबोद्यमानुमा 
॥ १० ॥ यात्रा सुद्धाऽपि सर्वेषां न समं तनुते एम्‌ । व्योत्स्नाव- 
दिरहातोनां शुपेऽ्येपं सुखावहा ॥ ११ ॥ सुगुहतेऽपिे मो कायं 
कुमरहू्तऽपि शोभनम्‌ । कुजचिदश्यते किचित्कारणं च्रूहि शासतः ॥ १२॥ 
गगः तियिवारकषैरमरादेयेदुक्तं सदसत्फलम्‌ । तत्स्थं जातकाधीनं न स्वतः 
फरदृक्षम(दं मतम्‌ ॥ १३1 अ्योपिष्प्रकाशे- यत्र जन्पफटं शस्तं दए तात्का- 
टिकं भवेत्‌ । कार्यं सिध्यति दृच्छरेण सिद्धौ सोख्यायेसेपदाम्‌ ( दः) ॥१४॥ 
कमेकारफं शस्तं दुष्टं स्याज्नन्मजं फलम्‌ । कार्यं भूत्वाऽपि तत्पादं 
त( घ्नस्त त्र पजायते ॥ १५॥ श्ुभयोरुभयो; शस्तं फलं संपुणमाप्यते । 
दयोपेध्यमयोमेध्यमगुमं च जघन्ययोः ॥ १६॥ ब्रहयात्राप्रं -यात्राद्‌ं सदस- 
त्पाकं कारकादि शमं स्फ्टम्‌ । ततो यात्रां वदेदराह्ां यशोकाभसुखाप्तये ॥१५७॥ 
भूपाखवरमे--भरवरासदशा पाकेऽषवर्गे मध्यमा रुभे । न्यूना तत्कादिवसा 
चन्द्रलश्नयलादिना ॥ १८ ॥ विद्धननव्मे-जन्मखमयोर्थफरतो याच्ाकारो 
स्थितं न वलवत्‌ । यात्राकारत्थं च प्रक्षफरं दुवेलयुशन्ति ॥ १९ ॥ एषां तु 
फरविरोधे विम्य सम्यग्बायरं स्वधिया । पवोपर्यं फरथोवौऽऽप्यतवं बा 
फरं वाच्यम्‌ ॥ २० ॥ अयोतिष्परगशे--एकेः वदन्ति याब्रोत्थफरात्मश्चफरं 
खघ । अनयोवेखवत्सर्वरक्तं जन्मफलं स्फुटम्‌ ॥ २१ ॥ फलग्रन्थेषु या यात्रा 
भोक्ता सा क्षभक्मखु ! सद्ग्रमि खरशसरोक्तंजययोगेः फटमद्‌ ॥२२॥ यत्रा- 
रनावल्याम्‌--आक्षेपश्चीलः परूपाभिमापी परापवाद परदारभामी । छइुन्धोऽस- 
दयो व्यसनी कृतघ्नः स्थितिमभेत्ता करश्ीणराष्रः ॥ २३ ॥ विस्सम्भदा कोध- 
परो दशेसः धुरः भमादी न वहूश्चतथ । दिष्यान्तारक्कषि्िजविकारिनिंपीडितो 
यथ स दवदीनः ॥ २४॥। बृदयत्रायाम्‌-अदवरक्ष्मान्यगुणेन राज्ञा तादगििधोऽ- 
रिस्त्वनुयुक्तमा्रः | तरप ज॑ग्ध इवारपकीयों महानपि क्षिममुपति भङ्गम्‌ ॥२५॥ 
यस्िन्देभे पुरे गेदे त्रिविधोत्पातपुतैकम्‌ । दृदयते तत्र भङ्गः स्यादियुक्तं ब्म 
यामले ॥ २६ ॥ रनमःखयाम्‌--उद्रादमङ्घरोत्सवकरयाणाभ्युद्‌ यमतिकाशा ने 1 
असमप्ने त॒ न यात्रां वीत जिजीविपुः पुरुपः ॥ २७ ॥ मद्गरे पुत्रानपराद- 
१ ए. श्योयीप्य । 


ज्योतिर्निषन्धः) २०७ 


नादि । उत्सवः कामर्ीमभतिः। कस्याणाभ्युदयो रोगमृक्तस्य गुभट्रत्यम्‌ । गगः 
भवेशानिगेमश्चव निगेमाच पवेशनम । नवमे जातु नो कुर्याद्धष्ण्य वरि तिथा- 
वपि ॥ २८ 1 स्गुः-प्रेश्चनिगमा स्यातामकस्मिन्दिवसे यादि । तदा भावेकषिकं 
काय चिन्तयन्न तु यात्रिकप्‌ ॥ २९ ॥ दवहव्छम--यायानाकाटसभरूतवेवयुद्- 
त्वपणः । [वेधरपि चात्पादषएटरासप्रात्रतः ॥ २० ॥ र्नमाखया-सादा- 
पिनोवपणममतपु नाकारजपु म्रयसनरन्द्रः । आसघ्ररााद्भुतदशनपु एदन्या- 
न्तरिकषक्षितिनेपु चवम्‌ ॥ ३१ ॥ 
इति यात्रोपयोगि मिश्रकम्‌ । 
ह ४के [ 
अथ प्रयणि कतब्द्रातन्‌ 1 
रःनमाखायां दत्वा वदिं देवताश्च प्रणम्य श्रद्धायुक्तः स्वस्ति वाच्य द्विने- 
दरान्‌ । ध्यायन्नाका्ौ्वरं हृषवेताः क्षोणीपालो निविकरं मयायात्‌ ॥ १ ॥ 
उछछः-हुस्वाऽनरं नमस्कृत्य देवताः स्वस्ति वाच्य विरा  ध्यायन्दिगीशमपि- 
रम्विते त्रजेद्धूपतिः सुमना; | २ ॥ रनमाटयां -स्वनिकफतात्सुरमवनासखधा- 
नद्राभयाहुर्गृहाद्रा । यायाक्कृताक्षिकायेः भारय हविष्यं द्विजानुमतम्‌ ॥ २ ॥ 
न्यं पुं देहयमजनं च शाकुन्तटेयं भरतं न्ख च । रामं च यो वे स्मरति 
अयाणे त्स्याथेलाभो विजयश्च सिद्धिः ॥ ४ ॥ निध्यादिकाटावयवाविप्रं 
सूयादिखेयः कुखदेवताश्च । भूतानि भिद्रेष्वरविपकेशाः कुबन्त॒॒कर्याणामिदं 
भ्रयणे ॥ ५॥ वृदयात्रायाम्‌-अथ शङ्वेणु्रीणादुनहुभिनिर्पोपवधितोत्सादः 
ध्वजचामरात्तप्;ः सिताङ्रामाम्सेप्णीपः ।॥ ६ ॥ र्नकोशे-भाचीं गजेन 
यायाच्छुविनपञ्डाङकनं सूक्तम्‌ । यार्म्यां च कृष्णवासा रथेन विधिषजपन्दी- 
ग॑म ॥( ७ ॥ मानस्तोकं जपित्वा देशं भतीचों हयेन नि्यायात्‌ । अमरतिरथं 
च॒ जप्लां यायास्साम्यां दरयानेन ॥ ८ ॥ बरृतिः - शुक्कमारयाम्वरः शुद्धो 
मुक्तादिसिततमूपणः ] वारेशसमवर्णो वा वाखग्रहसमोऽपि वा ॥ ९ ॥ दाऽ 
मङ्गन्लान्गच्छेनपतिपङ्गखं गिरम्‌ । भुत्वा तूयजशषन्द्ि निनयाश्नः पुरा- 
दपि ॥,१० ॥ पूर्णकुम्भं ध्वजं छत्रं दीपं शङ्कं च चामरम्‌ । दिरण्यं शच्छमा- 
दित्य प्रादरमद्धन्टमषएटकम्‌ ॥ ११) दधिदूवाक्षतागन्यहुमरू्कममणास्तया । दष्टा 
स्पृष्ट व्रनेद्राना देक्षिणेनाद्‌धिणा ततः ॥ १२ ॥ गगेः-नव्वेटदवतां विमान्द- 
चतं च दिगीश्वरम्‌ । सम्यक्संपूज्य देवङ्ञं श्रद्धायक्तो नुपो त्रमेत्‌ ॥ १३॥ 


१ ध, जप्त्वाद । 


२०८ भ्रीरिषराजविनिर्मितो- 


बरहप्पतिः-देबङ्गं पूजयिसा तु विदुषः पूञ्य शक्तितः] परदक्षिणानिमान्ृता तिष्ठ 
न्ध्यायेदुपापतिम्‌ ॥ १४ ॥ करथपः-यात्रासमयं बुद्धानुपरागे[षा] ग्रहस्य वषम्ये। 
गोभूहिरण्यवचछः संपूज्य श्रद्धया च दवन्ञम्‌ ॥ १५॥ चिन्तमणो-कुलीन; सत्य- 
वादी च नितवगस्तु भाग्यान्‌ । संतोपी चार्वेपश श्रातस्माताक्तकमेटत्‌।।१६॥ 
गमरमो देशकाङ्गः स्वस्थारिषएटादिदेदुतित्‌ । भिखन्धाभ्यासनिरतो राहा सव्र- 
त्से मतः ॥ १७ ॥ भूपाव्रमे-गजाश्वरथपत्तीनं क्षणेषु विद्रारदः । युद्ध- 
व्यूहादिकुश्चलः सासज्ञानाभिचारवित्‌ ॥ १८ ॥ चतुरङ्गण सन्येन यत्कार्यं नैव 
सिध्यति । तत्सापयति देवज्ञो देखयेव नूपेष्सितम्‌ ॥ १९ ॥ जयाणवे-तजा 
न माता दित पिता न सुहृहुरः । यथा सित्सरो राज्ञा स्वयश्ोधमेद- 
द्ये ॥ २० ॥ यः पूजयति देवहं स्वधमेरतमग्रनम्‌ । तस्य श्रीविजयः कीति- 
श्चिरं राज्यं च नन्दति ॥ २१॥ व्छः-~ प्रद्धायुक्तः शुचिः सनतः असनेन्धि- 
यमानस; । पूजितो बन्धुवर्गेण यात्रा तस्य॒ फलप्रदा ॥ २२ ॥ बरहयात्रायां- 
खातो भुक्तोऽमुलिप्ठथ स्ौलद्कारभूपितः। शङ्धाम्बरधरः श्रीमानध्वगः सुखमे- 
धे ॥ २३ ॥ पक्षिकाकचसिकतालुविद्धं दु्गन्थि क्षयष्द्भारं यच दग्धम्‌ । 
स्मस्िन्नं सुचिरं मनोनुकरटं स्वार वहु च जयाय यानकाटे ॥ २४ ॥' फट- 
प्रदीपे--तिप्रासरदक्षिणीकृत्य पूजयित्या तु शक्तितः । दवे देवताधव वद्धा 
न्मोच्य सुखं व्रजेत्‌ ॥ २५॥ ब्टः-ताग्रपाते तिरान्टृत्रा सधृतान्हेमसयु- 
तान्‌ । निवेद्य बिभमुख्याय दर्क्गाय ततो ब्रजेत्‌ ॥ २६ ॥ ग्गः-मुहूतसमये 
मक्त दैखचाराधिणा त्रत्‌ । दवज्ञामात्यविमाद्र पुरोगः स्वभनवृतः ॥ २७ ॥ 
यातिष्यरकले-ततो निरीत््य वं सन्यक्शकु्ना ुभाद्ुमान्‌ । तथव सदसच्छ- 

व्दान्निमित्तानि च व वजेत्‌ ॥ २८ ॥ 

` इति भयाणे कतेव्यानि । 
अथ नियमाः। 

उ्योतिःप्रकाे--संतोप्य स्वाद्धन्नां विप्ाञ्जप्ताऽपतिरथाष्रैकमं । श्निः 
शुद्ाम्यसेपष्णीपो नसं युमना च्रजेत्‌ ॥ १ ॥ गगः -क्रोधं क्षरं रतिं वान्ति 
तटाभ्यद्नाश्रमोक्षणे ! चूतं मासं गुडं तरु याने मग्रं परित्यजेत्‌ ॥ २ ॥ रन- 
कोशे -फाटीयकं शिद्ुगख्कः कुद्ुमं रक्तचन्दनम्‌ 1 पीतं रक्तं च वसनं यातु- 
नेष्टं निरीक्षणात्र्‌ ॥ ३ } वृदधातरया-कटुतलगुरक्षारपकमसाश्नं तथा | 


१ ग. भमिधानवि°। रभ, न्‌ । गुलिः] 


ज्योतिर्निवन्धः | २०९ 


शुश्लवा यो याति मोहेन व्यायित; स्नि्रतेते ॥ ४ ॥ ल्छः--प्रस्थानरठे 
मनुजो वर्जयेन्मैयुनं सदा । वपनं छेदनं चैव तैलाभ्यद्गाशरुमोक्षभे ॥ ५ ॥ 
अमत्त व्याधित भीतः भ्रान्तः क्रदो वक्तिः । अध्वानं न भपयेत छीवतरेप- 
स्तथैव च ॥६॥ रनाग्फ-खकीवं परकीया वा सिय पुरुषमेव च । ताडयित्वा 
तु यो गच्छेत्तदन्तं तस्य जीषितम्‌ | ७॥ मूपाल्प्टमे-त्राह्मणाश्नावमन्येत कोप. 
येन्न निजाङ्गनाम्‌ { यार कला गृहं नव सिद्धिकामो विश्नेखुनः ॥ ८ ॥ 
ट्छ -पायायां प्रस्थितो यश्च ब्राह्मणानवमन्यते | तदन्तं जीवितं तस्य नासी 
अतिनिवतैते ॥ ९ ॥ बृ्यान्रया--यस्तु संमरियितो यागा स्वमार्या नाभिन- 
न्दति } भाय वा नाभिनन्देत नास्य भतिनिवर्तनम्‌ ।} १०॥ यत्राकठे तु 
संमाति सेधुमं यो नियेते । सेगातैः क्षीणरोशध स नि्तेतवान वा ॥११॥ 
रलनावखा--कृखा तु मेयुनं रात्र प्रभाते योऽभमिगच्यति । नासौ फलमतामोति 
कृच्छरेणापि निचतेते ॥ १२॥ यस्तु संभ्रस्थितो यात्रां निवर्तेत पुनग । 
कामदा यदि वा मोदा स सिद्धिपवाप्तुयात्‌ ॥ १३॥ ञ्छ -म कुयत्सिग्रह 
गच्छन्भस्यानं तु कदाचन । भ्रतिफामस्तु कुवीत गृहाननिष्करम्य दुरतः ॥ १४ ॥ 
भगुः--तरिरात्ं पजेयेरक्षीरं पश्वा क्षरकये च । तददशावशेपाणि सपादं मधुं 
त्यजेत्‌ 1 ६५ ॥ बादरायण -यावरदू्रजति चाध्वानं यावत्कार्यं न सिध्यति। 
यावद्रा न निवर्तेत ताबरद्रस्यं हि मथनम्‌ ॥ १६॥ रलनावस्या-योधानामग्रिरोधे 
ज यवतौदनपेव च । पश्चरात्रौपितः सेनां पुनभेद्रेण योजयेत्‌ ॥ १७ ॥ क्रोशो 
वा यदि पाप्प्यर्धर प्रथमेऽहनि शस्यते । द्वितीये योजनं गत्वा भिवसेत महीपतिः 
॥ १८1) तर्ये योजनं साधं वसेदाक्रम्य दूरतः । ततः परं यथेष्ठं तु याया- 
न्मे महीपतिः ॥ १९ ॥ वृह्यात्राया-स्निवा स्थिरा सुरमभिगुखलता सुगन्धा 
शस्ता मदक्षिणनलछा च नितरासपषिः । ने रिरयैयगुणा कचक्चरैसस्थिवरपी- 
करीटङ्विभीवकरसंकुखा च ॥ २०॥ 


ईति प्रयाणे नियमाः | 


[ " १. 1 


अथं पातयां प्रस्थान्रिषिः। 


रनकोगे--शायवशास्छययणमे भृमः केविदाचापीः । छत्राधुधाथमिष 

दजेयिरे निगमे कुयात्‌ ॥१॥ श्रीपति -अपेरेय एय स्वयपमयाणे मदहुमूरता निगम- 

माहुरयाः । छत्रायुधावं मनसम्यमीषएटं भयाक्यदगयिरं जयार्थी ॥२॥ 
२५४ 


२१० भ्रीरिवराजपिनिमिता- 


गन्धपुप्पान्वितं कृता निगेमे पथेमातकम्‌ । शुचा देशे मिदध्यात्तु यस्मिन्वाधा न 
बिद्यते ॥ २ ॥ खत्रशलञाक्षमारभ्निकमण्डसनिनम्बरम्‌ । विभराणां ब्रह्मसूत्रं 
च निगमे कायसाधनम्‌ ॥ ४ ॥ वरय्टि्वजेमाशेश्छत्रवाद्ायुर्थादकैः । दोख- 
यरथसंनाहनिगमो भूभृतां हितः ॥ ५॥ गरगीः-- यानवाहनसंनाहकार्यो पक- 
रणानि च । निगम तु प्रशसान्त पश्चाद्रच्ख्यथासुखम्‌ ॥ £ ॥ छत्रा ध्वज- 
मक्षसूत्रवरुयं यज्ञापवौतं द्विजवर्य स्वकददवसतुरणा; क्षत्रस्य खड्गो परुः 
ग्रामोपान्तनदोतटामरग्ेद्याने सुवापातट प्रस्थानं सुवुधः प्रयाणसमये कायं 
सदा मन्त्रः ॥ ७} यस्य छोकस्य यद्रस्तु स्वाभीष्टं वसनादिकम्‌ । मुदरतेसा- 
धनायव प्रचारस्यं तन्पुदान्वितः ॥ ८ ॥ खडरीरेण यः कथिनिगच्छेच्छृद््‌- 
याञन्धतः) तस्य यात्राफलं सव सपूण पाथ त्तिध्यत ॥ ९ ॥ मरस्थान चाट- 
येद्राऽपि गृहास्माकारतोऽपि च । क्रोशाध वा तदथं वा चलत्वारिशतकरावभि 
॥१०॥ गरदाद्हान्तरं गग आह सीमान्तं भृगुः । शरक्षेषाद्धरद्राजो वसिष्ठो नग- 
राद्वाईहः | १ १ ॥ अथ प्रष्यने स्थितो राजा प्रष्यानिे वा वपु पविना महत 
पिक्षते तदुच्यते रनमाटसा--वप्तन चक्रे दश क्ितीक्चां विनामे नो सप्र 
च मराण्डलीकः 1 यः प्राकृतः सोऽपि च पञ्चरात्रं भद्रेण यात्रा परतः प्रयोज्या 
॥ १२ ॥ समन्ततः पोडज योजनानि भुरन्त महामाण्डलिकाभिधानः। भूपाल- 
सत्तः शतयोजनानि स सावेभामः सकला धरित्रीम्‌ ॥ १२ ॥ अोतिष्काशे- 
स्वेष्टं वखादि सुस्थाने गुचि प्रास्थानिकं न्यसेत्‌ । भरथानं पश्ववेदत्रिद्विदिनं पूर्तः 
कमात्‌ ॥ १४ ॥ पराच्या दिनानि मुनयः मबदन्ति सप्र याम्यामतीव नुमदनि 
दिनानि पञ्च । भ्रीण्येव प्चिमदिशि क्षितिनायकानां प्रास्थानिकरेपु, दिवसद्रयमु- 
त्रस्याम्‌ ॥ १५ ॥ एकत्राध्युपितस्य जगुयात्रामव्राप्रेगातमच्यवनाः । पश्च- 
भरिसप्तदिवसा मूयो भद्रेण संयोज्याः ॥१६॥ ्पोतिप्यके-कार्यान्तरवशासमा्ः 
परद्‌हमगतस्य चन्‌ ! यानमन्यन्र तत्स्यानातसुपुद्रूत तद्रा व्रजत्‌ ॥१७।। र न्स्या- 
श्रवणे तदहः पुप्ये पाप्ण वसुभे विनिगतोऽन्येनयु; । मृगमत्रयोस्ततीये दृस्ते याया- 
चतुथक्ष ॥ १८ ॥ अथ राजा कायवद्षादेकतर प्रदेशे दृकदिनानि घसेव्‌ 1 माण्ड- 
कः [सप्त] दिनानि } अन्यो जनः पश्च दिनानि तिषठिसास्थानिकरं वा स्याप- 
येत्‌ तदुञ्येन सुपुदूतेन यात्र कुर्यात्‌ । न शुभं तेनव पुदतनेत्पथः | अथ काधि 
दाह-अयुक्तमेतसतिभाति नूनं द्राषिदां युक्तिपरतां वहूनाप्र्‌ । यातरासमाप्तिः 
सखद वाज्खताथफखस्य प्विद्धा एनयत प्रद्रा ॥ १९ ॥ स्योतिष्धकात्े-प्रस्था- 
नेऽपि कृते नेयान्महद।पान्विते दिने । गगेयोगं चिना काचृषएटाद्र वाशते 


ज्योप्तेनिवन्धः । २११ 


तथा ॥ २०] जन्य बाऽमे चन्दे बरे भोमे श्नशवरे । मस्थितोऽपि न २ैग- 
च्डेदत्यन्तं गर्हिते दिने ॥ २१॥ 
इति यात्रायां पस्थनपिधेः। 


---- --- ~~~ 


अथ याचामा शक्रनाः। 


तिथिधिष्ण्यं च वारथ ट्र ग्रहवटं तथा । पश्चामामपि सर्वेपां कनो दण्डना- 

॥ १ ॥ वपम्तराजः-चडामणिज्योतिपक्षाचरोरास्वरोदयायर्िंपमजेनस्य । 
जटीकृतस्यापधमेतदुक्ते स्फुटं चमत्कारिरसातिरेकम्‌ ॥२॥ मक्षत्रवारेस्तिथिमिश्च 
ट्र; कायं म फरिविच्करने मिद्धे । दोपेऽपित्तेपां गङ्नेऽनकूटे सदैव सिध्यन्ति 
समीटिताोः; )| ३ ॥ रत्नकोशे-नक्षचस्य मुहूतेस्य तिथयश्च फरणस्य च } ठप्रस्य 
ग्रह््ायस्य श्क्रुनां दण्डनायकः ॥ ४ ॥ चक्न्तरजः-छकरष्मुना ज्ञाक.नसज्ञकेन्‌ 
जञानेन विज्ञाय सयस्तकायम्‌ । नापायकूपे पत्ति प्रसपेञ्डालं हि दिव्या 
दगतीद्धिथेष ॥ ५ ॥ पेजन्महेतकमणः फं पाक्रमेति नियमेन देहिनाम्‌ ) 
तत्यकराक्नयाति द्येचोदितः प्रीस्थतस्य शकुमस्थितस्य च ॥ ६ ] वहयाघ्रायम्‌- 
अन्यजन्मान्तरफृतं कमं पुसां क॒माशुभम्‌ । यत्तस्य ₹कूनः पाकं निवेदयति 
गच्छतः ॥ ७ ॥ गमः-तन्नापशङ्ने सीं कायं परिदर्द्रधः | शच्चुमे तु शकने 
नून स्वरभिटं च समारभत्‌ । ।८॥] वसन्तराजः - नन्यदश्यमुपभेञ्यते नभिः भाक्त- 
नस्य निजकपेणः फलम्‌ । तेन करं दकुनसे्विदा जनो यत्र दवमतिविर्भितुं 
क्षमः ॥ ९ ॥ व्योतिष्पशे-नतदेवं हि तत्पाोऽफाखे नैव भ्यवस्थितः | तद्धिना 
भ्युज्यते नेव सोऽप्यपायानुगः स्मृतः ॥ १० ॥ सपैवदिविपकष्टकादिकान्येन 
दुवश्रणोऽपि मानवः । दूरतस्त्यजति पारूपं सदा तेन तरस्फुराति दवतोऽधि- 
कम्‌ 1 ११ ॥ पौरुषेण हृदयेप्सितां गतिं माप्मुबन्ति पुरुषाः सुमेधसः । यान्ति 
देवद्षरणा लयं यथा पाद योञ्बेखति दावपावक | १२ ॥ देये यादि कारणं 
मेन्रीतिश्चाद्धमपयज्यते कथम्‌ । यद्रटन साधया महामा; प्ालटयान्ति जमती 
क्ितीश्वराः 1} १३ ॥ पत्रेजन्मजनित पुरापिद्‌ः कम "देवमिति संप्रचक्षते } उद्य- 
मेन तद्रणाजितं तदा देवमयमवक्षं न तत्कथप्‌ ॥ १४ ॥ वेत्ति मापयमयं न 
वेत्ति मां मन्यते यदवमन्यतेऽथवा । यत्नकानयमपेक्षतेऽन्वयं नेदेष शक्नो 
विरिप्यते ॥ १५ ॥ उणोरिप्यरकाे-युद्रूनां व्रजता पसा शकुनस्य फलं फथम्‌ । 
स्व्यं पोक्त यतस्तेषां पाक्पानगे पृथवपृथद्‌ ॥ १६ ॥ बसततंसजः-एर्वत्र सा 
व्रनतां वहूनां य याटमरं पदयते दवयोमाद्‌ । उयामादि कानां श्रकुनेन ताहक्फलं 


२१२ भ्रीकिवराजविनि्पितो- 


नरो विन्दति निविकरपम्‌ | १७ ॥ श्दुनसंप्रह-एकत साये व्रजता वहूनां तुरयेऽपि 
जाते शकुने फलानि । नानाप्रकाराणे मवन्ति येन तं हंसचारं प्रविचारयामः ॥ १८॥ 
वसन्तराजः-भयेदिडा्या परिपूरितायां सर्वोऽपि वामः शकुनः प्रस्त ! स्यातति- 
ङ्लायां परिपररितायां सर्वोऽप्यसव्यः शकुनः भश्स्तः ॥१९॥ साधारणे कम॑णि 
च भ्ेशे शुभग्रहे नष्टविरोक्रने च } व्याधौ सरिद्गेमयादिकेपु शस्तः प्रयाणा- 
द्विपरीतभावः ।॥ २० ॥ नदुत्तारे भये युद्धे भवेशे न्टवीक्षणे । शकुना व्यस्तगाः 
दस्ता ृपारोके प्रयाणवत्‌ ॥ २१॥ ययोतिष्प्रकरो--शुद्धे शान्तः शुभाय 
स्यादा मीतिदरोऽशयुभे । द्रावप्यश्स्तौ च्यत्यासादस्तिनारितफ़टौ यतः 
॥ २२ ॥ वसन्तराजः-द्ग्धा दिगुक्ता दिननाथमक्ता पिवस्वदाप्ता भवति धदी- 
प्रा । सा धूमिता यां सविता परयातः शेपा दिगन्ता; किल पश्च शान्ताः ॥२२॥ 
दग्धा दिशौ ज्वछिता दिगन््री धूमानििता चानदिक्पभाते । `भत्यकमेवं 
प्रहराषटकेन भुङ्ते दिशो सचिता क्रमेण ॥ २४ ॥ दृग्ेषु दग्धं 
ज्वलितं उवलत्सु फं उ्वङिप्यत्यय धूमितेपु } रदेपेपु शान्तेषु सदा नर्णां 
सिध्यन्दि कायीणि सुखेन सम्यद्‌ ॥ २५ ॥ प्रवरेको यो गम्रनस्य 
पुर स॒ एव पश्चासहिपेधकशेत्‌ । मत्युं रिपुभ्यो डमरं रजं च गन्तुस्तदाऽऽ- 
न्यांथ करोत्यनथौन्‌ ॥ २६ ॥ वरं श्रयेहुभैनकृप्णसरपो बरं पिपेच्सिदमखे 
स्वमद्धम्‌ । वरं तरेद्रारिनिधिं भुजाभ्यां नोद्ययेदुःशकुनं कदाऽपि } २७ ॥ 
दध्याज्यदूवीक्षतपुणैकुम्भाः सिद्धान्नसिद्धायकचन्दनानि 1 आद्शद्ामिष- 
मीनमद्गोरोचना गेमयमुद्तं गाः; 1 २८ ॥ माद्राजः--राजषिमी सुदेव्या 
सपुत्रा सी कुमारिका । अभिरूपो नरोऽची वा गजो वाजी वपः सितः ॥२९॥ 
रज्ञ्वा धृताऽन्यवणां गा; सवत्सा च दिरीपतः ! उद्धतं गोमयं मीनो मृत्तिका 
चोद्धता तथा ॥ ३० ॥ रजको धोतवघ्शच वेश्या तोयंत्रिकध्वनिः 1 जयमङ्कल- 
दाव्दशच शान्तिपाठः प्रदीपकः ॥३१॥ दीपो चा मज्वलद्रदिः पूणैकुन्भो नृपास- 
नमू । मवं पसं च रुचिरं भक्ष्याणि च फलानि च ॥ ३२ ॥ इक्षो मधु 
ताम्बूलं षद्धारुंकरणानि च । र्यं ताम्रं पणिः स्वर्ण दरव्यं दर्पणमक्षताः॥३३॥ 
वितानं चामरं रं दूरौ बधोपनं ध्वनः । दोटा चासरथो द्धः पुत्रपीराय- 
युद्‌ एचि: ॥ २३४ ॥ चन्दनानि सुगन्धीनि तथा पुष्पाणि रोचना } धूतं दाथ 
प्रयः पेयं सिद्धमन्नं वचः शुभम्‌ ॥ ३५॥ दयक्ञः स्वगुसदेवधित्तोत्सादफगणि 
च| टृषूतानि नरो यायात्सगोो्वभते हि सः ॥ ३६ ॥ भोगाद्धोगन्तरं याव- 
च्छुनाच्छफुनान्तरम्‌ । तावत्पूवेफरं केयं गमनाद्वमनान्तरम्‌ ॥ ३७ ॥ प्रापय 
गच्छ विजेय निर्गच्छ विमुञ्च यादीति । सिद्धिकरा; खब्पेते ममोदनयनी. 


ज्योतिर्निवन्धः | २१३ 


यदाब्दाश्‌ ॥ ३८ ॥ मण्डव्यः--यात्रोत्थितस्य शस्तं स्याजलयमङ्गरयुत्रकमू । 
ाक्यं चन्यच्या सर्वं चित्तोत्सादकरं हितप्‌ ॥ ३९ ॥ सितकुसुमचन्दनांशुक- 
गन्धाम्युरुहातपत्नरत्नानि । चन््रशिनिकरगीरा; स्तनतटपरिसपिणो दाराः॥४०॥ 
द्धिमधुप्रतसिद्धा्थाः पिञ्चरतिरुपिष्टरोचनादश्ः । पूर्त्सङ्कममदावेहयायो- 
पित्कुमायेथ ॥ ४१ ॥ दयदेपितगीतरवास्तदादिषटपमेभगनितनिनादाः } युनि- 
चृपंदयतकीतैनमद्गरपुण्याददन्दाश्च ॥ ४२ ॥ एवविधास्तथाल्ये श्रोत्सुखाः 
सामेदक्छयजुपाम्‌ । सिद्धिकरा यातृणां तेत्काटमुपस्थितः स्वे ॥ ४३ ॥ 
संमुखं सिद्धिदं नृणां शवं रोदनवजित्तमू । वामभागे पुतं चापि सवेकारयेषु 
सिद्धिदम्‌ ॥ ४४ ॥ जलार्थी रि्तकम्भस्तु पथिकेन सह व्रजेत्‌ । नि्रतैते, यथा 
पूर्णः छतार्थः पयिकस्तथा । ४५ 1 षरा कुरङ्गः शधि १ वाण ५ सामं षट 
अतुः भियसंगमाय। सप्‌ ७ तृतीये २ श्रूयते च बातत वसु ८ द्वितीये २ गमने 
च मृत्युः ॥ ४६ ॥ धीपतिः--टुच्ुका भवनगोधिकरा रखा पिङ्घला केपिवधूष् 
पोतकी । शुक्रौ पुरपसंक्षिता रि वामतः खलु यियासतां जयः ॥ ४७॥ 
ऋक्षो भासग्छठिकिरो वानरः श्वा श्रीकण्डाख्यः पिष्पलाख्यो रसश्च । ये दीस 
दक्षिणाः स्युः प्र्स्ताः भोक्ता पूर्घः सूरिभिस्ते प्रयाणे ॥ ४८ ॥ मारद्राजो 
नाकरुरशापसंशश्डागो पदी दृएटमात्र; दुभ स्यात्‌ । गोधा सपः शारको नाह- 
थ याने दष्टः कृकरासोऽपि नेष्टः ।॥४९॥ जादिकादविलिसुकरगोधाकीैनं शम- 
मुदाहतमारयः । नो रतं न च विरोकनमेषामन्यथा गदितमृक्षकपीनाम्‌ । ५० ॥ 
सस्य दीनं शन्दस्तस्ामश्रवणं दभ्‌ । वामो राजक याने मपरन्सर्सि- 
द्विदः ॥ ५१ ॥ पुरो व्रजन्तः शुभदाधकोरा लाबतित्तिरा; । पुरस्तान्न श्रभः 
दयेनः फाकारिदक्षिणः शमः ॥ ५२ ॥ अयामः कुयकुटः; शस्तो यृधिको वामगः 
शुभः} गणेक्षो वामगो नेष्ठो द्रोणः शस्तः प्रदक्षिणः | ५३ ॥ अनाऽजवच्च 
दफन भोवच मर्िपी रमृता । छच्ुन्द शमूपिकोषटा नखिनो वामतः श्रुमाः।५४॥ 
पृष्ठे वमि शभा ष्टी यमे नेषठ्ययाम्यमा | भार्म पध्नातति सूत्रेण ऊर्णनाभ 
न श्रोभनः ॥५५। सिद्धान्नपिष्टफल्मासवस्चो टामाय यप्तोऽभिपरखः सदैव । 
धुन्वेञ्छिरःर्णकटेवसणि यात्रानिपेधं कपिः करोति ॥ ५६॥ श्वा वायोऽभि- 
मखः दास्तो भृङ्गो यामगतः श्मः । मानीरस्याऽऽ्ययं द्धं दर्ीनं च न शोभ- 
नम्‌ ॥ ५७ ॥ भृमिः प्रदं शिरसा सदयज्छरया यादि पीक्षते | धुवं महानिधानं 
च तरतीति निमधते }} ५८ ॥ स्पेरि्यकये--प्रक्षिणमतः फाकयूगरामै- 
ममः युमः 1 खरणम्दः शुभो वपर पे चापि पियासताम्‌ ॥ ५९॥ मुः थल्- 


1) 


१ भ्र, 71 


२१४ श्रीरिषराजविनिपितो- 


युताः समानमनुजा गौः पडनाधेऽङ्कना युक्ता पू्णथेन कीतकिरणे श्वा ब्रह्म | 
चारी मृगः । सम्य शस्रयता नराः क्षितिसुते देवाविते ब्राह्मणाः शके सुन्द- 
पवालिकाहयमगा मन्दे चराः कौर; । स्थाने वीयेयुताकद्यीतकरिरणा- 
दीनां बददादिमं पथाञ्जञः शक्कनान्याणसमये भूपादिकानां नृणाम्‌ ॥ ६० ॥ 


रति यात्राया शकुना; । 


अथ।पशकुनाः । 
तुणतखारिकापासभसमचमेतुपोपधम्‌ । सायर गुडपड्मदिमत्तं वान्तं॑वुभु- 
धितम्‌ ॥ १ ॥ छवास्थिन्याधिताभ्यक्ततक्रपण्डन्धनान्तकाः । कापाधिगुक्तके- 
शाश याने ण न शोभनाः ॥ २ ॥ कृटम्वकर्टो गेदन्वखन स रजटा । 
यासं गर्विणी बन्ध्या धूमाद्नरा न शोभनाः ॥ ३ ॥ कृष्णधान्यानि विष 
च जटिलः पतितः खलः । व्यद्धगः खञ्ाभ नग्रा्च याने दए न शोभनाः 7४ 
युद्धं मानौरयोर्नष्ं याने महिपयोस्तया । क्षतं सवत्र विघ्नाय मरणायेव गेोष्षु- 
तम्‌ 1 ५॥ द्रारथातो दृशा सङ्गः स्खखनं पाणिपाद्रयोः । रोदनं न छरभं याने 
वाहनस्य पलायनम्‌ 11६] नारदः-यात्नासिद्धिभपेददृ शवे रोदनवजिते } भवेशे 
रोदनयुतः शवः रिवपरद्स्तथा ॥ ७ ॥ सयदि क्षुतं नें गोक्षवं निधनमदम्‌ ¦ 
अफटरं यद्धाखवृद्धरोगिपीनसिकंः कृतम्‌ ॥ < ॥ भिन्रं रिक्त न सद्धाण्डं 
केश्पाशणेलायसम्‌ ! अदपावस्करपिण्याक दुवीक्यं पथि दनिदम्‌ ॥ ९ ॥ 
खरोष्रमा्िपारूदो यने दष्टो न कीभनः । सवै तभं दक्षिणतः कार्य निन्यंतु 
वामतः ॥ १० | मागसतिषठाति निवत गम्पारोहाति मूढ दुरवद्धे । यातुनेच्छन्ति 
बुधाः क्षुतकराङृषभीतदन्दाश्च । तेखावसक्तगात्ना नग्राञ्च विपुक्तफेशाश्च ॥ ११॥ 
चागुिमत्स्यवन्धकदाथमदधिपा वन्धनादिकृताः } रक्ताम्बरमाट्पधरास्तुपभस्मक- 
पायकेशनिचयध ॥ १२ ॥ जडङुन्जमूक्यधिरा व्याधितमदटिनाम्बरा विदत 
वपाः 1 भिन्नाचाराध्र नरा एठा यातुने सि्धकयः ॥ १३ ॥ ग्णः-- श्ल. 
मन्रापधस्नेदरवणोपानहा गुः । निगेमे न अशरंसन्ति यद्राथ्युपदृतं भवेत्‌ 
॥ १४ ॥ श्वकाकनत्रुटव्यारश्नाखमाजारमूपकः । खण्डिते नप्यते (वि- 
यिनः पूररनिगेमे ॥ १५ ॥ उदधृटितपुरोवक्नो भेकस्तस्करभीतिष्त्‌ । 
कषणाङ्गः स्प शज्छस्तो वामाः च स्प॒शन्न सन.॥ १६ ॥ 


इत्यपद्रनाः 


[व न ---- 


ल्यातिनिवन्धः 1 २१५ 


अथःपशकुनविधानम्‌ । 
जध्िणिः-- विस्य रिधाय शान्त्य श्रोत्रियाय न्िदयेत्‌ । दुठिने गजितति 


दषं सूर्याचनद्रमसोद्योः ॥ १ ॥ दुःखमदु निमिच्तापशकुना विलयं ययुः । 
स्नानदानजवैः पुण्यरित्याह्‌ भगवान्भृगुः ॥ २ ॥ यदाऽपशङ्कनं पद्येद्िपर्सतमु- 
पस्थितम्‌ । सप्ते काञ्चनं दत्वा निविशङ्कः सुखं ध्रजत्‌ ॥ ३ ॥ वसन्तराजः- 
जाते विरुद्धे श्कुनेऽध्वनीनो दिव्य कृता करपादशाचम्‌ । आचम्य ॒च 
क्षीरतरोरधस्तात्तिषन्प्पष्येच्छयनान्तराणि ॥४॥ विरुद शकुने प्र माणायमिक 
चरेत्‌ । द्वितीये द्विगुणान्कुयाचतीये न वनेकवित्‌ ॥ ५॥ नःरदः-भादा 
रिरुदधशकूनं चएवा यायीण्दषताम्‌ । स्यृत्वा द्वितीये विप्राणां कृवा पूना 
निवतेयेत्‌ ॥ ६ ॥ वाराणस्यां दक्षिणे मामे कुक्कुटो नाम बे द्विजः | तस्व 
स्मरणमत्रेणाद्रकुनः शकुनो भवेत्‌ ॥ ७ ॥ अविमुक्तचरणयुगुटं दक्षिणामूतश्च 
कुक्करटचतुष्टयम्‌ । स्मरणादपि बाराणस्या निहान्त दुःखममय शकुन च ॥ < ॥ 
य॒हयात्रायाम्‌--अपि गीणस्य समरस्तटक्षणः क्रियाविहीनस्य निकृषएनन्मनः। 
अदक्षिणीकृत्य शक्राद्करेखरं यास्यतः कस्य न सिद्धिरिष्यते ॥ ९ ॥ श्र॑पतिः- 
आरे पिरुदधं शश्ुने भतीक्ष्य भाणानुपः पश्च च पट्‌ च यायात्‌ । अष्ट द्वितीये 
द्विगुणस्तर्तीये व्याहृत्य नूनं गरदमभ्युपेयात्‌ ॥ १० ॥ 


दत्यपसकु नविधानस्‌ । 


अथ क्षतम्‌ । 


अय क्षुतार्यं यकुन क्रमेण मरहाप्रभाव प्ररभावयापः | तस्यान्त यम्पान्छ- 
कुन्‌(‡ समस्ता भृमाधिनाथादिव कन्यसच्वाः ॥ १॥ क्षुतं निषिद्धं सवत्र 
गोध्रुतं निधनप्रदम्‌ । वमे पृष्ठे शरमं तच्च दक्षिणेऽ्र न शोभनम्‌ ॥२॥ मतिया 
तु पुत्रा्रा क्रमर्छुतफटं विदुः 1 विन्नः चाकः प्षतिखाभो भोज्यं वातां किः 
सुखम्‌ ॥ ३ ॥ इन्दिरा मरणं सिद्धिः पड भोगाः सुखासुघ । निप्फक 
चोपविष्स्य पुरतः क्रून फलम्‌ ॥ ४॥ प्रागन्यपुः परवस्लनरय च पनः 
पुन;  दटातकफार्ट्गरावृद्धात्सुत जात बया जगुः ॥ ५ ॥ स्मस्याऽऽयन्तयाः 
शस्तं शुत ना भोननाग्रतः ) भोजनान्ते यद्रे भववद्धोञ्यदटाभः परेष्टनि ॥ ६ ॥ 
अन्तमेली कुमारी च किन मद्कागिक्ि } दुरुटी चपरस्रा च निन्यमासा 


२१६ भरीशिवरनविनिभितो- 


्ुवं सदा ॥ ७ ॥ भरयोजने यत्र कृतेऽपि जातं क्षुतं क्षगात्तदिनिहन्त्यव्यम्‌ । 
कार्योत्सको नापि मनागपीदं तस्पादयेक्ष्यं न विचक्षणेन ॥ ८ ॥ 
इति क्षतम्‌ । 


अथाश्वेङ्कितम्‌ । 


महृमहमूत्रमरं करोति न ताञ्यमानोऽप्यनुलोमयायी । अकायेभीतोऽ्रुतिरो 
प्न िवं न भतुस्तुरगोऽमिधत्ते ॥ १॥ आरोहति क्षितिपतो विनयोपपने 


यात्रानुगोऽन्यतुरगं भति हेपितश्च । वकेण वा स्प॒शति दक्षिणमारपपां योऽश्वः 
स भतुरचिरास्तनोति टकी ॥ २॥ 


इत्यश्यङ्कितम्‌ । 
क, क 
अध गरजाङ्गतम्‌ | 
भूमा न्यस्तकरः स्तब्धकर्णं प्रुकुचितेक्षणः । भीतः श्वसनाजी यानि 

भङ्गृत्स्वरितस्तथा ॥ १ ॥ अनुखोमगतिदप्रो वक्नमुन्नम्य याति च। 
वरमीकस्यानगुरमादिमथनः सिद्धिदो गजः ॥ २॥ प्रशस्तैः शकुन; कार्य 
कृत्वाऽभ्योति गृहै तथा 1 अहृतार्थोऽपशङुनेमिभमिश्रफरुं भरेत्‌ ॥ ३ ॥ 

इतिं गजेद्धितम्‌ । 


फर र 


अव स्वस्थानरृत्पम्‌ । 


यप्रमाकारयन्ध्महरणपरिखातोयधान्येन्यनव्यं दुर कृताऽतिगरहं द्विपतुरग- 
मिपकिशरपवेमाभ्युपेतम्‌ । ठुव्यत्रस्तारितारिमङुपितऊुभुताज्ञानशीरुविदीनं युक्तं 
शूराप्नवरद्धः परविपयमियान्मन््रपाप्णिनेरेनरः ॥ १ ॥ नारदः-परसष्िनदेतवश्च 
न स्पुरेद्धि गजाकाल्‌ । न्पात्परपुरं प्राप्तो नातान्भीतानेरपु वान्‌ ॥ २ ॥ 
इति धूरमहादभीशिवदासविनिर्भिते। उयेतिनिग्नयपरवघे यात्राप्रररणं सुरम्‌ । 


"गयि यणे 


१ क, पपरा । 


उ्यातिनिवन्धः । ` २१७ 


अथ नानाविपमूदुतप्रकरणम्‌ 1 
तत्र सुरमरतिष्ठा 1 

समीर ९ ^ = ९९८ न्निणौ 
„ नारदः-गरीपदे वेभीवाणस्थापनं चोत्तरायणे । गौनाणपूतगीवोणमन्निणो- 
रश्यमानयः ॥ १॥ विचनप्परैवं पासेषु मराघादिपु च पथस । उुह्पक्षेषु कृष्णेषु 
तदादिष्वषटु स्परत्‌ ॥ २॥.बसिष्टः-मासे तपस्य तपति प्रतिष्ठ घनायरारे- 
ग्यकरी च फः । चत्र मदारूभयदा च शे समाधतरे पूत्रधनपरदात्री ॥ ३॥ 
आपहमासादिचतुपएये च कलजरस॑तानविनाशदा च । उने च कतनिथनमदा प्रार्‌ 
साम्ये सरपपिऽखि्दुःखदा सा। ४ ॥ वरक्षपक्षः भदः सपस्तः सदव तत्राऽऽ- 
द्द्विनं विहाय । अन्त्यं त्रिभागं परिहृत्य कृप्णपक्नोऽपि शस्तः खदु पक्षयो ।॥५॥ 
रिक्तामर्मां च्यक्तदिनेषु निन्ययोगेषु बनाद्िकवर्भितिषु । दिने मदादपधिदू- 
पिति च श्रशाङ्न्तारावखसंयुतेऽपि ॥ ६ ॥ देप्रस्य यस्योडुतियी प्रशस्ते संस्या- 
पने कर्मणि वासरथ । कतुरिनेशस्य वलं सदव प्रामाधिपग्रामवलं विचार्यम्‌ 
11७1 # हस्तत्रये मि्रहरितरये च पष्णद्रयादित्यसुरेज्यभेषु । तिघ्ोचराधातशशा- 
द्नभेषु संवोपरस्यापनगृत्तमं तत्‌ ॥ ८ ॥ भीरपिमदं क्षभकरं कशानोभयमरदं 
बुद्धेकरं नराणाम्‌ । र्मीकःरं सुशिरं विनादिवारेषु संस्थापनभामनन्ति 
॥ ९ ॥ नारदः-चन्तारावलपिते पूत्रहि छोभने दिने | दुमद करभि च 
फतुने निधनोदये 1 १० ॥ राशयः सकटाः रेष्ठ; ठुमग्रहयतेक्तिताः । य॒भग्र- 
दयुते खरे य॒मग्रदनिरीह्षिते 1 ११॥ रालिस्मत्रनं दिला फलं ग्रहनमाश्रयेत्‌ | 
अनिषएफट्द्‌ः सोऽपि प्र्स्वफटद्‌ः श्री ॥१२॥ संम्यक्षमोऽधिपित्रेण गुरणा 
वा विदटोकितः ! पशे यमे लपे नधने शद्धिसं स्थिते ॥१३॥ व्त्टः-पएशचै- 
छि जीवदशाङ्प्ुथेपुखयग्रहः सौम्यनश्रधयक्ते । तरे स्थिरे चोभयरागिल्मे 
नपरिके चोभयमेऽस्थिरे बा ।॥ १४ ॥ चेदय दम्यते ने पार्य संस्यापर्नं 
नत्र चरराशकेऽपि । चरोऽपि मुख्यः सतुागफथ सदा मदुन्वास्स॒रसंनिवेगे 
॥ १५ ॥ वृचततते-आदित्यश्रुतिवासव्रधुयमृदुभिमः सुरस्यापनं कार्य रिक्त- 
तिथि क्जस्य दिवसं पक्षं च दित्या सितम्‌ । स्थान्यो्कस हरे यिथ मिथुने 
वर्पाघिन्रे दरिः ्ुद्रास्याश्चरम द्विमूततिमयन देष्यः स्थिरऽणिन्याः | १६॥ 
नास्दः-खग्रस्याः सूयेचन््ाररादूकेलकसूमवः । कतुमृतयुप्रदाधान्ये पनधान्य- 


---न----~ 


ॐ गपुस्वरेऽपिकनोऽपं श्येस्-नेनेवृदिमेमस्ददिरस्यथानाद्ररुममनादयाच । अवन्ाफ 
स्थापना स्याभिनान्तं त्ादरीना दाषठेवु प्रतिष्ठा । 


~~ 


१. दुगार १ 
२८ 


२१८ श्रीक्िवरानविनिमितो- 


सुखप्रदाः ॥ १७ ॥ द्वितीये नेषएदाः पापाः श्ुभाधन्द्र् पित्तदाः | त॒तीये निवि- 
छाः खेय! पु्रपत्रसुखप्रदाः ॥ १८ ॥ चतुर्थं सुखदाः सोम्याः कराशन्द्रध 
खदा । ग्छानिदाः पञ्चमे कराः साम्याः पुत्रसुखप्रदाः ॥ १९ ॥ पृण; 
क्षीणः शरी ततर पुत्रः पुप्रनाकरदः । प शुभाः शवाः स्यु; पापाः शवरक्षय- 
पदा; ॥ २० ॥ पुणः क्षीणोऽपि वा चन्र; पष्टेऽखिटरिपुक्षयम्‌ ¡ करोति क्तु- 
रयिरादायुप्पुत्रधनप्रदः ॥ २१ ॥ व्याधिदाः सप्तमे पापाः सोम्याः सोम्यफ- 
लम्रदाः | अएमस्थानगाः र्वे कतुमरयुप्रदा ग्रहाः ॥ २२ ॥ धर्म पापा ध्नन्ति 
साम्या; शुभदाः कुभदः शशी । भङ्दाः कमदाः पापाः सोम्याशन्दरशे फंतिदा 
| २३ ॥ लामस्थानगताः सर्वे मूरिराभप्रदा ग्रहाः ] व्ययस्थानगताः दाश्वद्व- 
इव्ययफ़रा ग्रहाः ॥ २४ ॥ गुणाधिफ़तरे मरे दोपात्यरपतरे यदि । सुराणा 
स्थापनं तत्र वतुरि्टाथसिद्धिदम्‌ ॥ २५ ॥ हन्त्ययेहीना कतारं मन्यहीना तु 
नद्मल्वनम्‌ । धियं रशक्षणहीना तु न प्रतिष्ठसमो रिपुः २६ ॥ सप्रह--रन्ध्रा- 
न्त्यत्रजितः सोम्यः पपिः पट्यायगंः शुभः । मरतिष्ठा बाऽरिगोऽपीन्दु; युभाऽः 
सा लम्रगो न सन्‌ ॥ २७ ॥ श्रीपति -रोदिण्युत्तरपोष्णयष्णवकरादित्यश्विनी 
वासयानूराधन्दवजीवभेपु फथिते विष्णोः प्रतिष्ठापनम्‌ । पुप्य धुत्यभिजितेसुरेशवर- 
कयोधित्ताधिपस्कन्द योत्र तिममरुचेः केरे नि कैतिभे दुगादि फाना स्मृतम्‌ ॥ २८॥ 
गणपरिवृहरक्षोयक्षभूतासुराणा पमथफणिसरस्वत्यादिराना च पोप्णे 1 श्रवति 
सुगतनाम्नो वासरे लोऊपाना निगदितमाखिटाना स्थापनं च स्थिरेषु ॥ २९ ॥ 
सप्तपयो यत वसन्ति भिष्ण्ये काया प्रतिष्ठा ख़ ततर तेषाम्‌ । श्रीव्यासवारमी 
रिथिरोद्धबाख्यतददेवताव्यनिभेग्रहाणाम्‌ ॥ ३० ॥ वलान्विते गुरो भामि 
सवरले सुतधमेगे ! गुरो लाभगते स्थाप्यः शंकरः शंकरो भवेत्‌ ॥ २१ ॥ जीये 
चतुष्टयस्य पष्णोः केने बुधे गुर ह्रे । काया विधिवसतिष्ठा कुमारयकषेनु- 
सृयोणाम्‌ ॥ ३२ ॥ शक्रे ठप्ने नवम्यां त॒ स्वव्रलेन्द ऊुजे सगे । उहस्पता( च 
सयले दे पीनां स्थापनं हितम्‌ ॥ ३३ ॥ इना वलान्िते वीहीनौ भोमदयदा- 
दज । मृगे मेषे रवी वेन्द पूर्तिं जिनयतीं न्यसेत्‌ ॥३४॥ रेन््रारिरिपुधगस्था 
जीवमामरमधराः । प्रासादमेदं ङुवैन्ति शर्तदु.खामयमदाः ॥ ३५ ॥ 
इति सुरमरतिष्ठा । 


अयथ वेस्रपास्मम्‌्‌ | 


धायं वच्च नद श्वतं रोदि्यां हस्तपन्वफे । पासवे दितिभेऽन्निन्पां पुष्ये 
पाप्णेोत्तराये ॥ १॥ रप जीर्ण पिधा स्तोफं जद्र दुःखदं कुजे। युपे 


्‌ 
१ 


1 


उयोतिर्निवन्धः ] ` २१९ 


धने गुरी ज्ञानं गुके सख्यं शनौ मलम्‌ ॥२॥ देम रक्ताम्बरं रौप्यं र्तदन्ताथ 
विद्रुमम्‌ । धारयेद्रासवेऽधिरन्या रेवर्स्या दस्तपश्चफे ॥ २ ॥पुप्यादिर्यधरुवर्िष्णयैः 
खणेरक्ताम्यरादिकम्‌ । नय॑ न भषणं धार्यं नायौ दयितुरायुपे ॥ ४ ॥ 
प्रपत पौण्णाभ्विनीवसुकरादिषु पथ्चकेषु कसुम्भदेममणिविद्रमकायशस्खाः। 
नायौ धृताः स्तसल्ा्थेकग भवन्ति ब्रा्मोत्तरादितिगुरप्वुखाय भतः ॥ ५॥ 
जरति. -दङ्खादिवररत्नानि पप्यादिस्यु्तराघु च । रोदण्यां नेव युखधीत 
भरतर्जावनकारक्षिणी ॥ ६ ॥ माज्ष्टऽः कुजः स्वर्णे काचे रोप्यात्जयो- 
विधुः । शस्तोऽय वसनं मध्यच्यशेऽगन्यादिदतं न सत्‌ ॥ ७ ॥ व्यासः-भर्‌- 
ण्याद्रौ तथाऽऽश्छेपा वहेमेत्रितयं तथा । जिजीवियुनं कुर्वीति रीत्या चाम्बरधार- 
णम्‌ ॥ ८ ॥ दमैः केनदरत्रिकोणस्थैः पपस्यारिमेः यमैः । अक्षीणान्ने 
दुूलादिवच्संधारणं मतम्‌ ॥ ९ ॥ ग्धं राजमस्तादेन प्रिप्रदे्ाच्छस्े । 
भीत्याऽऽ्ं चोत्सवे स्तं धायं निन्येऽपि मादिके ॥ १० ॥ 


अय पृथक्फठाति । 


रनमाटायां ~ वसुपासिस्तदभिदरणं वहिदादोऽथीेद्धी राज्ञो भीतिरृतिरय धनं 
पा्षिर्यागमश्च । शोको मृ्युनैरपतिभयं संपदः वम॑सिदधिरिषएटावापतिः सदशन- 
मथो वधम जनानाम्‌ ॥ १ ॥ मितव्रा्निरम्बरहतिः सलिरष्टुतिथ रोगोऽय 
मिष्टमदानं नयन(मयश्च धान्यं विपोद्धवमयं नलभीषेनं च रत्नाक्षिरम्वरभृतः 
फटमग्विभात्स्यात्‌ ॥ २॥ निवसन्त्यमरा हि वेखकोणे मनुजाः पाश्दगान्त्य- 
मध्ययोय । अपरेऽपि च रक्षस वर्योऽग्राः दशयने चासनपाटुकासु चवम्‌ ॥३॥ 
भोगमरापदेवतशि नरे मित्रानि स्यद्रा्षसशि च सृत्युः । मान्ते सर्वोशिषवनिष्टं 
फल स्याज्ज पदे नूतने साध्वसाधु ॥ ४ ॥ छवस्वस्तिकवधेमानरखदाभ्रीष- 
त्समात्स्यध्वनाम्भोजाद््सुतोररच सद्यण्ठेदोऽ्यमातिः नुमः । काकोटूरुख- 
रोषए्यानफणिमृद्दोमायाभिः शोभने भग्येऽयाऽध करोते शोकरमरणं दम्धाष्ति- 
वीसति ॥ ५॥ कज्खकदैमगोमयटिक्े वाससि टग्धवति स्फुटिते वा । 
चिन्त्यपि्द्‌ नवधा व्रिहितिऽस्मिरदेष्टकनिटफएयनि सुधीभिः ॥ ६ 1 किपरदि- 
शारि वा मापन परीत्या दत्तम्‌ । म बारे कनिषटेऽप्याहुभूमे सृतनवघं 
धायम्‌ ॥ ७ ॥ ध 
इति वद्खधारणम्‌ । 


११, शा नेवााः। 


२२० श्रीशिवयाजविनिर्भिते- 


अथ रसक्षाटनेम्र | 
वसुटेाद्यरंकारधारणोक्तथ भादिकेः ] तत्संग्ररणानिमोणं विदभ्यारक्षाग- 
नादिकम्‌ ॥ १ ॥ इनो सोमसुते श्राद्धे पषटयमावास्ययोस्तथा । वल्ा्णां 
पाटनं चेव ददत्यासषमं कुमर ॥ २ ॥ 


अथ द्रधरफुटितवश्चषफलम्‌ । 


माग्जन्मोपारभ॑तं, कमे सदसच्च शुभाङ्ुभम्‌ । विपाकं न्यञ्खयस्येव वघ 
वह्यादिदूपितम्‌ ॥ १ ॥ वख्कोणे सुरा मोगा नराः पादद्शेऽसुराः । रक्ेशा- 
स्वप्रे मृत्यः पादरस्यासनेप्वपि ॥ २ ॥ अग्निदग्ध नवे रसं खण्डितं गोवृ- 
पादिभिः } मप्गोमयपद्कगसृग्िपतं दण्टकपध्ितम्‌ | २ ॥ तीथेधौतं तु तद्रसं 
द्विगुणं धारयेद्यया । प्रागन्त्याश्चलमूभैस्यं प्ादप्याश्चरं तधः ॥ ४ ॥ मध्ये 
यशे च मध्ये च फोष्ठचोध्वाधरे ममि; } प्राच्या तजन भवेटक््माराद्रस्यामप्रन 
मयम्‌ ॥ ५ ॥ याम्यायां जायते व्याधिनेकरत्यां पु्रवधेनम्‌ 1 वारुण्यां धनसं- 
प्राह्ठिवायव्यां बदख्रन्धयं ॥ & ॥ उदाच्य तु महष्रग एलान्या धमर दरत्‌ । 
नववृतत्फल ज्ञेय कष्रसध! फ्द्रयम्‌ ॥ ७ ॥ व्वजपग्माङ्कुशच्छनचन्द्रदपा- 
कृतिः शुभा. । निन्या त्रिकोणसूयौदिक्रव्याद्रविषताकूतिः ॥ < ॥ कष्टे 
शभे शुभं चिहमतीत्र फलदं भरेत्‌ } निन्ये निन्यं तथा दुष्टमन्यथा मध्यमं 
फटम्‌ ॥ ९ ॥ प्पासाभ्यन्तरे वसे भयमाच्छाद्‌नात्परम्‌ । एततफटं विजानी- 
याद्‌पस्त नाऽऽ््रादनं फटमर्‌ ॥ १० ॥ वपादावृप्रमार्न पक्तादयरभ्या फर वदत्‌। 
एकाद्यङघःरमानेन निन्य पर्‌पर्वतोऽधिकम्‌ ।॥ ११ ॥ वधे धूमावरीदस्य विर- 
नधरस्यास्पके फलम्‌ । पाय चाणुतरं दग्धं पेटिकायां समृद्धये ॥ १२॥ वारे 
वारं यस्य वसं दूपित दहनादिभिः । तस्य धिध्नो भवेदाशु तस्याज्यं शुममि- 
च्छता ।॥ १३ ॥ दग्धां त्यनेदसं साता विपनेशवरं यजेत्‌ । ब्राह्मणान्भोज- 
येः्प्ात्सुखी स्याद ब्रद्दूफ्ितः 1 १४ ॥ स्वयं खण्डीटरतं वस्रं मलिष्टादिमु- 
रञ्जितम्‌ । दुख्मं नित्यधौतं च जीर्णं दग्धं न स्त्यजेत्‌ ॥ १५॥ न दोपो 
रक्तयचे स्याद्‌।णेवौशेयपटजे 1 भूषणे देन्नि रसनादा नित्यधातिऽतिद्‌ लभे ॥१६॥ 
रृर्पतिः-मरपीगोमयताम्बूटपद्कान्पायादेदरापितम्‌ । तद्रासाचगुणीकृत्य भरारम्भे 
नुप्येपश्चिमे ॥ १७] अधोपसानं प्राच्यां तु भूपा स॑त्यज्य तत्पुनः } मेपादि- 
ग्रदयेऽपि यत्र द्वत ग्रह्‌ ॥ १८'॥ द्वादव्रा्टमषषटेषु यदि पापग्रहेण त । 


` ` उयोंतिर्निवन्ध्‌ः | २२१ 


टे ठ वृके तस्य नाशमारः शमम्‌: ॥ १९॥ अन्यत्र सद्ग; सार्धच्छन 
शोभनदे भवेत्‌ । पध्यमे सवनाः स्यादन्तेप्वपि न शोमनम्‌ | २० ॥ वसनस्य 
जन्परारेस्तु भभोदफलरपि ! श्मानुमएरस्या्च्छेदे तदरत्फटं वदेत्‌ ॥२१॥ 
यदस त्वद्युभाक्ारं देयं तद्राद्यणाय चे | दवततेभ्यो द्विजेभ्यो वा तदोषस्य 
मशन्तये ॥ २२ ॥ प्षामादिकमदर्थेयु चिपडाव्दादधः फलम्‌ । कम्बलादिषु 
सर्वेषु निभिवेपैरधः फम्‌ ॥ २३ ॥ एवं श्षय्यासनादौ तु कौतुके बाहनेऽपि 
च । राशिवक्रोक्तमर्गेण श्ुभाञ्यभफलं भेत्‌ ।॥ २४ ॥ नत्रभागीकृते बद्धे 
चतारस्तु त्रिफोणकाः } कणैवरिद्रय द्रौ च ख्यौ प्रध्यं त्ककम्‌ ॥ २५॥ 
चल्वाे देचततमामा द्रौ भागौ देवनायक । उम तु मानुषो लाभमेको मागञ 
राक्षसः ॥ २६ ॥ पद्काञ्चनादिभिस्पिं दितं पूपकादिभिः । वरूणितं पारितं 
दग्धं रा बल॑ विचासथेत्‌ ॥ २७ ॥ उत्तमं देवते भागे दानवे रोगसंभवः । 
मध्यमे मानुपे खम राक्षसे मर्ण पुनः ॥ २८ ॥ 


अथ दद्चारम्पणम्‌ | 
सुदिने षद्निमोणं ब्रहणं च शुभोदये 1 सचन्दरकव्ययं रन्धधनं चूरयुतं न 
सत्‌ ॥ १॥ . 
अथ तूटिका । 


म, षि क [न 


तूरिकरा चोपधा्मानि वितानादि परिधीयते । ब्म सुदिने शुद्धे रन्ध्रान्त्य- 
अथादटरूपिः } 
व.द्रायणः--रस्तानुराधगुरुपूषधनिष्ठयुक्तविषरोत्तरात्रयपुनवै सुरोिणीपु। लप्र 
स्थिरे रमितितिन्दुजजीवयारे देपादिधारणविधिः फथितो नराणाम्‌ ॥ १॥ 
दाशतः-पौप्णवसुतुरङकपु रोदिण्यामुत्तरयणे } पतिजीवितमिच्छन्ती नव देमा- 
दिकं स्पृशेद्‌ ॥ २ ॥ न्पसः-विधाविक्ाखापनानुराधावखन्विनीभास्फररेव- 
तीषु } आदित्यदकन्टुजजीववारे सप्रे स्थिरे स्वी कनफादरि दध्याद्‌ ॥ २॥ 
पूनयेसूत्तराप्प्यरोादिष्यकषिनीपु च । पतिजीवितमिच्छन्ती नेव सरी कनकं 
वदेत्‌ ॥ ४ ॥ देमरत्नायटेकारयदनं धारणं तथा । स्वाङ्गमावनुभयेक्ते चित्तो- 


0 अ ` 9 1 व म | ~~ 


११, णे पाद*। 


२२२ भ्रीरिवराजविनिर्भितो- 


त्सिऽ्मप्परये ॥ ५ ॥ खन्ध राजप्रसदेन पिपरादशार्करग्रहे । पीत्याऽ् 
चोत्सवे धाय॑ भूषणं निन्यमादिकं ॥ ६ ॥ 


अथ धनानक्षपः। 


साधारणोग्रवीकष्णेषु स्वात्या द्रव्ये न लभ्यते । दत्तं भ्रयक्तं निक्षिप नष्टं 
चेत्याह नारदः ॥ १ ॥ मदु पप्याभ्विनीपौप्णादित्यद्ीशशरुततिजयम्‌ । निधाने संग्रह 
द्धा भूयात्स्थापनमन्धमे ॥ २॥ द्रव्यद्विस्थापने रग्न सुख च स्वर डुभान्वतम्‌ । 
भव्यं पापग्रहमृक्तं धिष्ण्यपन्धमधोय॒खम्‌ ॥ २ ॥ स्थापने तु धनादीनां पाताल 


गुमसंयुतम्‌ । दितमदं विशञेपेण पापयुक्तं हि हनिष्त्‌ ॥ ४ ॥ धनकेनद्रत्रिको- 
पस्थः सन्यः पापो+्छते व्यये । पञ्जुफाय्‌ं दसनादी द्रन्यादेधारण शुभम्‌ ॥५॥ 
अथ ।वषाणः | 
विपणिः स्यातन चेन्दुसिते पारिन्धयोन्दितैः }. दरव्यक मौ यमूरतिस्यैः दुः 
वुम्भोदयं वित्‌ ॥ १ ॥ 
अथ सेवा । 
रोदिप्यत्तरपंप्णेषु वसुवारुणयोरपि । सेवयेत्सामिनं मत्यः श्युभरादयुदये 
सदा ॥ १ ॥ दश्रायगे इृनेर्ऽयैः बा सुखग्रे योनिवद्यताम्‌ । चद्यायुधाभ्या( सुरतः 
सेवकः ममुमाश्रयेत्‌ ।॥। २॥ 
अथ व्यक्निचारः। 
सूरे कूरटगरस्थे चन्द्रे वरिनि वोधने । पियोगेषु कतेव्यो व्यमिचारोऽपि- 
नधन ॥ १ ॥ 
अथाऽयुष्पुटिकम्‌ । 
पर्नदुसुसगे खे जवे: टमर गुरोर्दिने । श्रीमन्त्यायुप्यकायोौग्यमियेको वा 
सरपस्य च | १॥ 
अथं रसग्रह्यदि । 
ख््रेऽन्जे तददिने केन्र गुस॑ स्पाद्रससप्रदः । वापीपूपतदागादि पेचेदयानादि 
दस्यते ।॥ १॥ 
अथ सन्यासः । 
तत्र मौद्धानक्षम्ागि प्राद्याणे ] मुमधुः भरजेर्पापे विवद व्यपे तिधी ) 
धर्मसेयागुरान्य्रे भे सिथिरेऽर्केज्यवासरे ॥ १॥ व्रिषदेकादशे सरे व्यये 
पष्ठ च भारवे ! सदे धर्णगे जीवे केन्द्रे दीप्ता व्रिरक्तिदत्‌ ॥ २॥ 


ज्योतिनिषन्यः | २२३ 


* अथ बनरद्यन्नानपिडशः | 
शीतांशौ बुधराशिस्ये शछचभेपुद यदिप । हानस्य ग्रहणे कार्य दिवा पप- 
अद्येदयम्‌ ॥ १ ॥ 
अथ दीश्चा। 
मृदुधुवचरक्षिमेवरेऽये घमेसत्फिया । कायां वियोक्ेरदक्षा स्वदेवतियि- 
येपु च 1 १ ॥ व॑यहीनः खलख्धमेस्थितः कमणि सन्त्रिभे । सुस्थिरे च श्रुभा 
दक्षा प्रव्रज्यायोगएमवः ॥२॥ 
अथ भुतिस्मृतिपरारम्ः } ॥ 
मुतिस्णतिपुरणादिमोक्तानां पमेक्मणाम्‌ । गुरङ्ञटकपर्येपु भारम्भस्तद्रले 
सति ॥ १ ॥ 
अथ सिल्पप्रियारम्भः । 
खप्रक्मैगते सभ्ये जीवे बापपृतदीधिती । वयो्व्मल्थिता शिखविवारम्भः 
अश्स्यते ॥ २ ॥ 
अथ नोध्यम्‌ | 
हस्तः पुष्यो वासवे चानुराध्रा ज्येष्ठा पाप्णं वारूणं उयुचराथ । पर्वाचार्येः 
कीर्तितशन्द्रवस्पा नुर्यारम्भ शभनोऽयं भत्रगः ॥ १॥ वपे चिद्ये शश्चिनि 
ज्रौ गस्वीक्षिते । हिवुरस्यः समेर्नास्यप्रारम्भः सद्धिरिष्यते ॥ २ ॥ 
याद्यन्नाणि कायांणि क्िस्प्रथधाश्मररि । रगीतमभ्यसेलमात्तः सवठे इ 
जये विधा ॥२॥ ् 
अथ राज्यापकरणादोनि । 
वाय्याद्मादातयन्नाणि रज्योपकरणानि च | क्यीत्पद्यामिधेकोकेयनियो- 
भर्जयाददः ) क्यद्रघालयं ततर भवेशं तु पवेशभः ॥ १ ॥ 
अथ पण्यक्रयग्क्रिमः | 
भद्रदरयं चरिद्शमं प्रिदिवाकरेषु मूलानिोत्तरतुरङ्कमरेयतीप । सारद्धपा- 
गिरजनीकरमित्रमेषु लाभः सदव भवति फयविक्रयाभ्याम्‌ ॥ १ ॥ दनगमका- 
दक्षे ख्ये पित्तरेन्धविक्ोणकः 1 दभः पण्यस्य कर्मोक्तं वनेयिला पथे- 
दयम्‌ 1२} । 
भथ धमारम्भोऽभिचारश्च | 
गृदुधुशचरक्षिमवारधेमसत्किया । हियुकेऽक गुरी स्परे धर्मार्भा रस- 
दिनि । माद्धरप्मामचारय खस्थे सूर्ये गर्द्ये ॥ १॥ 


२२४ श्राल्लबराजावाना१५५ 


अथ संधिः । 


तैतिरे करणे भाग्ये तेतर पुष्येऽमीदिने । ददश्यां लुक्रसंच्छे दपर सिः 
प्रेधीयते 1 १॥ 


[का क) 


अथ वेतारभिद्धिः 1 
पिरेशयाम्यगृेनरमषु शुदेऽटमेऽपरि च । वेतालसिदधिः पाताले मृगा 
सटद्ग्रगे ॥ १६ ॥ 


अथवापीकूपायारम्भः 1 

चित्रास्वातिपुनर्वसुगरिरोमूखधिनीरोहिणीदस्ताः पष्यधनिषटकः कतभिप- 
दमिनोच्स रेवती । एतेष श्रवणान्वितेषु मकरे छपे च कुम्भे क्षपे वापीकपनछाश- 
यादिखननं शस्तं रस्ते दिने ॥ १ ॥ रेवतीरोहिणीमेनपूवोपादोतचतरात्रये । 
सोम्यवारुणपु्येष तोयारम्भः बुभार्वहः ॥ २ ॥ सवेतोयाश्रयारम्भः कतभ्यो 
विवेः खरः । लग्रस्े क्ेऽथवा जीवे टम्रमेऽन्ने सिते खगे ॥ ३ ॥ श्रवाः 
सवयुग्मारकपुष्यसैत्रमघ्रासु च । वापीकूपतडागादिवारिषन्धनमोक्षणम्‌ }} ४ ॥ 
% भूति पुष्टि पुत्रहानिं पुरन्धीनाद मूल्यं संपदः श्खवाधाम्‌। फिचत्सास्यं दिक्षु 
पुवीसु कुर्यात्कूपो मध्ये चास्तुनोऽथंक्षपं च ॥ ५ ॥ इद्छष्ट श्वय पुत्रहा 
निश्च खीमङ्गा निवन भवेत्‌ । संपच्छ्छ्रुभयं साख्य पुणः प्राच्यादतः क्रमात्‌ 
॥६॥ के कृते मध्यमे तु घनहनिश्च वस्तुनः । तस्मात्सुन्या्वचाव 
कूपं इयंच वुद्धिमान्‌ ॥ ७ ॥ 

अथ व्रक्षाविरषः 

उतागुतमनृक्षरोपो हस्तपुप्याधिनीधवेः। विशाखामूदुमूलाटवारुणध पश्स्यते 
1 १॥ गुरौ कदरे परिपायैः खे विधः बारिविधरूदये । गरुमयुक्तेकषिते बन्धा सदे 
चा श्रमादय॥२॥ 

अथरूषिः 

मत्ानिनीगुरकरादितिधातृपूटश्चाोत्तरापितृशगाङ्विश्ञाखपाप्णम्‌ । शस्त 
मवतैनबिधो कथितं टस्य यीजमवापणप्िरोपणसेग्रेपु ॥ १॥ च प्रमे 
शुभतिया शुभवास्येगे वारे गरा शिजलक्रगभरितपतोम | ठप वप मिथनकर 
कषपङन्यकाथां दस्तं छापिमररणं भवयपेय धान्यम्‌ ।॥ २ ॥ दशम्येकादशी चत 
तृतीया च त्रयोदी } सपमी पश्चमी चव भतिषच भुखप्रह्म ॥ ३॥ हन्त्यष्मी 


-~-----+~-* “~~ ~~ 


> भिण 


# भलोकजयं कषरनक ९। 


ज्योतिनिषन्भेः । २२१ 


चीवदीनवमी सस्यातिनी । चतुथी फीटजननीं पति हन्ति चतुदैशी ॥ ४ ॥ 
रघौ वृदस्पतौ चन्द्र शुके चव तिशेपतः । वुधाकैमूमिपुत्रा्च न भवन्ति फल- 
मद्राः ॥ ५1} शस्तासु चन््रतारास्न शुचिः शुद्धेन वाससा । स्नाता गन्ध 
पुप्प पूजयित्वा विधानतः ॥ £ ॥ परथि प्रदसय॒क्ता पूजयित्वा भजापतिम्‌ | 
अप्रं मद्र्षिणीकृत्य दीयते च पद्क्षिणम्‌ ॥ ७ || न्ख पुषा नियोक्तव्या नवी- 
नथ युतेन वा । देमानिरष्टफाखाग्रं छिनरेखं न कारव ॥ ८ ॥ उचतसभिमुखो 
भूवा क्षीरेणाध्य प्रदापयेत्‌ । व्रिचलं छिन्रराङ्गराटं कपिं ृपभं त्यजे ॥९॥ 
नभवादणं कार्यं निरमनिवृपकयकेः । दछादिभिचैः सेमं कुन गुम वदेत्‌ 
॥१ गा त्रूपभा यदि युध्येरेस्तस्य वि्चः सदा भवेत्‌ । तस्माटसवेम्रकारेण निर्विघ्नं 
कारयेत्सदा ॥११॥ एका जयकरी रेपा तर्ताया चायद्धिद्रा । पश्चमी च भ्वे- 
देखा वहुसस्यफलमदा ।॥ १२ ॥ अत उध्वं न कतव्या मदहादुपस्तेतो भषेत्‌ । 
स्मतेभ्या पसव शुक्रः पुथू रामः सचनद्रमाः ॥ १३ ॥ पराशरो ष्टी चमे सव- 
विघ्नोपशान्तये । हट प्रवाद्ममाणे हु वू उत्पद्यते यदि ॥ १४ ॥गुहिणी त्रिय- 
ते तस्य ततेऽग्रथ भर्यबदेद्‌ । दपाभद्धने यद्‌ क्रुः संशयो जीवितस्य च| १५॥ 
सुतनाशो युगे भग्र समाने भ्रियत शिकः | योक्तेच्छेद्‌ तु व्यासेद्धः सस्पहा- 
निश्च जायते 1 १६ ॥ हले अवाद्यमागे तु मेरकः मपतेग्रदि । मपतेयुक्तमा- 
च्रस्तु करन्धन च पभयच्छति ॥ १७ ॥ उ्वरातैारयामण इपिभडगं वरेनिषदद- 
त्‌ । भबदशुक्तपात्रस्तु ततो गाः खनते यदि ॥१८॥ न पेद युक्तमात्रस्तु तदा 
सस्य चतुग्रणम्‌ । सथरऽ्ज सते पापवत्रटच्म्रग गुरा ॥ १९॥ सिम्‌. 
जरे चन्द्रे ृपिक्मे शुभावहम्‌ । चित्रित्रपञ्चरापेपुत्रित्रिभान्यकमुक्तात्‌ | 
अजुमं च गुभं जेय कृपिकमण्यनुक्रमाद्‌ ॥ २० ॥ नारदः -दलमुदरपनाशाय त्रयं 
सृयनुक्तभात्‌ । अमवरद्च अय छक्षन्य सोम्यपाश्व च पञ्चकम्‌ ॥२१॥ शूल- 
चयऽपि नवकं मरणायान्यपश्चकम्‌ । भिय पुच्छद्रयं भ्रष्टं स्पाचक्रे लाङ्गल 
शभम्‌ 1 २२॥ 
अथ वीनोपतिः। 
रोरिणरेवतीहस्तपप्यमनतरोत्तरापु च। वीमे तु वापयत्तदमाग्रदीन्टेत्सस्यसेप 
॥ १ ॥ मूयकाणां भयं माये मन्दे सल्मकौटयाः। म वपद् तिथा रिक्तं दनि 
सेमे विशेयत्ः 1 २ ॥ वंपट्रेऽयवरा मनि ऊन्पार्या पियुनेऽयवा । बापयेत्सव- 
सस्यानि यद्रीन्छेत्सस्यसंपदः ॥ ३ ॥ धवतिः-पराप्र जीणि लि तर्य च ज्र 


धिष्ण्यानि च दादाय स्याप्पुच्छ च चतुरयं पिरत भानां न्तं पञफम्‌ । 
९ 


२२६ श्रीरिप्रराजषिनिमिते- 


कीटः कज्र्मन्नवुद्धिरथिफा निस्तष्डुललं क्रमात्स्यादीतिपरमवं भयं न फणितो 
कुीजोश्चिकारेऽफेमात्‌ ॥ ४ ॥ नारदः--भवेद्धत्रितयं मृधि धान्यनाश्ाय राहु- 
भात्‌ 1 गले वर्यं कजनलाय वृद्धय च द्रादशोद्रे ॥ ५ ॥ निस्तण्डुखतवं खड्गे 
भचतुषटयमीरतम्‌ । नाभां वहिः पञ्चकं च बीजोषातरिति चिन्तयेत्‌ ॥ ६॥ 
कुवीत रेखात्रयप्ूध्वगामि पश्वाश्चिमिस्तत्सदहितं त्रिदखे; । पटृति्थगन्यद्ितयं 
विदिक्स्थं बीजोप्तिचक्र स्मृतमेतदार्यः ॥ ७ ॥ मृध्न्यकंयुक्तं सगतागतं भं न 
दोभनं कोणगतानि सन्ति । तियविस्यतं मध्यफलं भपट्कं फर न यच्छन्ति 
नवापराणि ॥ ८ ॥ मन व्यतिपाते िष्ट्वां वधतिश्ूटादिदृष्टयोगेषु } दी 

रिक्तां हित्वा वीजो्षिः सस्यवृद्धये भवति ॥ ९ ॥ स्नातविगतकरोभैवृद् 
शुभवरागमरव्यग्रः । शकुननिमित्तवले सति बरपरकृष्णवपेद्वीनम्‌ ॥ १० ॥ 
यीजोप्निरे्नगो चन्द्र तददिने च विरेपतः । गुरौ केन्र शभ्युक्ते टयोः कम॑- 
रग्रयोः ॥ १९१९ ॥ स्वं च चसुधरे देवि सितपुप्पफरप्रदे । नम्स्ते मे शुभं एत्य 
एपिवृद्धिकरी डमे ॥ १२ ॥ रोहन्तु सपसस्यानि कारे देवः भवतु । कं 

कस्तु बदेदेवं धनधान्येन युज्यते ॥ १२ ॥ 

“ इति वीजोप्निः । 


क न्न ्---- 


अथं धन्यच्छेदनम्‌ । 
धान्यानां छनं कुयाहरा के च सवदा ¡ रिक्तावर्जं तु देषा तिथयः 
स्युः शुभावहाः ॥ १ }) रेवतीहस्तमूटपु श्रवणे भाग्यमजयोः । पिवृदये तथ। 
साम्ये घान्यच्छेद्‌ भगृ्ये ॥ २ ॥ अनूराधा तथा ज्येष्ठा रेवती धान्पयकतने । 
केवले सिहलग्रे च तथव च गुरूदय ॥ ३॥ धान्यानां ख्वनं कुयात्तथा 
लम्मन्दु साम । स्वपाप्राप वक्तार्णा प्राहु न्रएटतम मुनिः ॥ ४॥ सपत्रा माप- 
मद्रा च यवधान्ये सकञ्चुकं । छिन्द्ा्तिरं च निष्पनमतत्पाराशरं मतम्‌ ॥५॥ 
अय्‌ धान्यस्नग्रहः । 
रोदिण्युत्तरपुष्येपु भरणीशक्रनक्रते । पाप्णाकािवरिशासास्‌ दरिमित्रपुन- 
सस्रा ॥ १॥ चित्रासु च मथा्यां च जीवाेन्दुमगोर्दिने। अरिक्तायां तिया 
चव सस्यानां संग्रहो हितः ॥२॥ रोषिण्याद्रामयादृस्तेरवतीश्रवणेषु च! मन्दर 
स्थिर सप्रे धान्यसंग्रह इष्यते ॥ ३ ॥ 
अथ वीजसंग्रहः 1 । 
दस्तायि्रादितिस्वातीरेयतीश्रवणद्रये । स्थिरे रग्रे गुरोर्वीरे यीजं धार्य 


उ्योतिर्निवन्धः 1 २२७ 


्रटाक्रयोः ॥ १ ॥ मावे वा फा्णुने वाऽपि सर्वर्बानानि रसंग्रेत्‌ । श्रोपयेत्ता- 
पयेद्रद्रं रात्रावुपनिपातयेत्‌ ॥ २॥ दीपाभ्रिधूमसंसपृष्टं वरया चोपदतं च यत्‌। 
वननीयं सदा बीजं कुरप्टेनान्विततं च यत्‌ ॥ ३ ॥ 
अथ मथा | 
रोदिणी रेचती गं स्व्राती हस्तो मृगस्तथा । आपाटोत्तरयुक्ता च तथा 
भाद्रपदा मतता ॥ १॥ वेधने सवेाजानां वथा शाखम्‌ 1 दुःखदा धनदा 
चैवानुराधोत्तरफल्गुनी ॥ २ ॥ वरश्च सप्तपणेश्च गन्भारी `शालसले तथा ॥ 
ओदुन्वरी तथा धात्री या चान्या क्षीरवाहिनी ॥ २ ॥ स्लीनाम्नी कपकेनित्यं 
मेथी कायां फटमदा ॥ ४ ॥ 
, अथ धान्यस्थापनम्‌ । 
यमादितिमघाञ्येष्ठायुत्तरासु च कारयेत्‌ । मीनलग्ने शरुमे ऋक्षे निधने 
्रूरवलिते । निकष्य कोषे धान्ये ग्गो यदेति सवेदा ॥ १ ॥ 
अथ पान्पानप्कमणम्‌ । 


त्रिपृत्तरेषु रोटिण्यां धनिष्टावारूणेषु च । एतेषु पट्सु विद्रेयं धान्यनिष्क्रमणं 
बुधः ॥ १॥ 
अर, ¶ 
भथ चिम्‌ | 
पिश्नोग्रदारुण्धिष्ण्यगर भूग्रहस्य च । भौमे से त्ते तनौ चर्ये दानस्य 


चरे सति ॥ १॥ चायं मन्दारयोवारे ख्ये करूरग्रदस्य च | शकुनस्य वषे 
फुया्टप्र ददामगे कुजे ॥ २॥ 


भथ दुव्या्पणमू ) 


चरः कपये टपर व॒धै धमेयुताएमे । व्यवहारादिना द्रव्यपयोगो अनिभिः 
स्थतः ॥ १ ॥ साधारणप्रताक्ष्णपु स्त्या द्रव्यं न लभ्यत । दत्त भरयुकते 
निक्षिप्ते नष्टं चे्याह नारदः ॥२॥ भरण्यां संग्र फूयात्पञ्चपे ते तरिपष्करे। ऋणकरमं 
चरेः िप्रक्रीणच्छेद; कुजे दितः ॥ २॥ चम्पके प्गुणितं तरिगुणं च त्रिपुष्करे । 
यमद द्विगुणं भोक्त हानिवरद्ध्यादिकं युधः ]} ४॥ कणं भामेन कृर्माति न देयं 
बुधवासरे । ऋणच्छेदं कुजे कुयोत्संचयं सोपनन्द्मे ॥ ५ ॥ दस्तेऽ्वारे 
संक्रान्ता यदृणं स्या्ुटेषु तद्‌ । वरद्धियोमे तथा सेयमणच्छ्दं ठु कारयेत्‌ 
)॥ ६ ॥ धनादिस्थाप्रने कूरारूपापारिस्याः रगो रवैः । चिरन्ध्न्त्पे द्रुमाः. 

{म्या कृष्यऽन्नो धनमो न सन्‌ ॥ ७॥ 


२२८ श्रीरिषराजग्रिनिमितो- 


अथ गोक्रयविक्रयारि । 

आदितयद्विवसुद्रयन्त्य्वनद्र्ीरेः यादि मोः । द भूताषएमीचिवाध्रवकणां 
कमा्सत्‌ ॥ १ ॥ सोमाक्षंवेधृतौ पते खगन पञचानने बुधे । भद्रासंरान्ति- 
रिक्तासु पङ्ुकमे चवियनेयेत्‌ ॥ २ ॥ शछयुमग्रहोदये गुद्धे नेधने स्वक्षेयोनिपु । 
रक्षावदधिक्रेया शस्ता पूना युनिभिः स्मृता ॥ ३ ॥ नन्दां मन्दे तिदग्रे पशो- 
यानप्रतरेशने । सोमे ट्रे बुधे गावो न चास्यास्तुरगाः इना; ॥ ४ ॥ पू्रो्रया- 
प्रतमयूखहताशनेपु चेन्द्रािवाजिवसुधारण्ाकरेषु । एतेषु गोमहिपदन्तितु- 
रङ्पादिनानापरकारपश्ुनातिगतिः मस्ता ॥ ५ ॥ नासत्यपौप्णक्रपुष्यश्ि- 
बाजपाद्मूलाप्यसेम्यवहुलखावसमित्रभेषु । वृद्धये गवाँ टि दधिमन्थनमेपु ङया- 
द्िक्ताद्विपश्चमदिनाफिकुजेम्दु हित्वा ॥ ६ ॥ 


अथाश्वकमं । 
आदित्ये बासव पौष्णे स्वात्यां करे मृगे । अरिक्त ज्ञजयाकीरे वाजि- 


कमाखलं हितम्‌ ॥ १॥ नारदः-विविष्णुचरमे क्षिप्र मृदुमे स्थिरभेषु च । षाजि- 
कपोखिर कायं सूयेवारे चिरेपतः ॥ २॥ गुरुशक्रयते टये सवश्व निपडायगः। 
चन्द्रे सप्नद्विवन्धुस्ये हयकमे शुभं भवेत्‌ ॥ ३ ॥ ध्रतद्रेवणकक्षीरतणमद्रादि- 
भक्षणे } अन्नप्राशनवदक्षं स्नानं साम्यग्रहदये ॥ ४ ॥ अश्वकायं च कल्याणं 
पनामक्षोभ्विवारूणे ! आरोहणं च केन्द्रस्थंः शमेऽके सगः परः ॥ ५ ॥ चौ- 
लोक्तं क्षुरकमादौ मेपने भेपजोदितम्‌ । गभोधानोक्तमन्वानां मधुने तु मिखोक- 
येत्‌ । ६ }) गहारम्मोदिते काले हयशाला विधीयते ) रिक्षा विदोक्तकारे च 
भूषणं भूपणोदिते ॥ ७ ॥ चमेकमादिकं सवे जययोगे शुभोदये । एवं खरो 
एरादिकाय पुत्रो वाद्नादिकम्‌ \॥ ८ ।। मदिप्यानातरिकं कार्यं तावर्कारे विक्र 
पतः | दानेवोरे च वेन्द्रस्थे वासरोष्शनां तथा ॥ ९ ॥ चक्रेऽश्व; शिरपश्चके 
रुखकफरः पृष्टे च दिग्डाभद्‌ः पुन्छे द्रे गष्टिणाविनाङ्नकरः पदेऽन्िभड्गो 
भवेत्‌ 1 नाश्चं चोदरपल्चभिश्च करुते चाऽऽस्ये द्विखाभये भवेद्रेदे चाऽऽनयरोदणे 
फरमिदं सृथकषेतो वा कमात्‌ ।॥ १० ॥ 
अथ सूतनाश्वपल्पाणम्‌ । 
अश्वाकारं टिखेचक्रमभ्विन्याः साभिनिन््यतेद्‌। मसे वेदाः ४ श्रीप्णि जभि 
३ पटे सिन्धय ७ एव च | १॥ पृषे चत्वारि ४ दीयन्ते द्रौ द्रौ २ पदे च 
पद्‌ ६ हदि । जन्मापिण्ण्यं मवे देयं गणयेदिन क्षतः ॥ २ ॥ मखे च धन- 
सपात्तः कीर्ण लामप्तुरङ्घमे। पठे च न्रियमाप्रोति पृन्टे टक्ष्मीविनश्यति ॥३॥ 


ज्यातिर्निषन्धः । २२९ 


चरणे भयमामोति हदि सोख्यादिवभेनम्‌ । प्रलयाणे रोदे ऋ फं भक्तं 
दुभाशुभम्‌ ॥ ४॥ 
अथ पक्षिक । 
पश्िदरष्काणगे चन्द्रे ठते वा शरुभस॑युते । पक्षिकरमं शुभं परोक्तं बुभ मन्दे 
वलखानिते ॥ १ ॥ तुखामध्यान्तासहयाः इम्भाद्याः पक्षिणः स्मरताः । गुभसा- 
भियता दए भवन्ति वटिनस्छ ते ॥ २॥ 
, अथ स्थलाम्बुवनवारिकमं । 
स्वयोनिभे तनौ शुदे श॒भस्वापियुतेक्िते । सर्गै कमं गभं भक्तं स्यटाम्बुबन- 
चारिणाम्‌ ॥ १॥ 
अथ शन्रवन्धरनम्‌ । 
मन्द्भौमदिने द्मे परेष्कागे च्ूहुटान्विते } बन्धनं वृद्धियोगे वा कार्य द्धि- 
स्वरोदये ॥ १1 मौनकर्वरोरन्तयौ वृधिकस्याऽऽयमध्यम 1 सर्वे चत्वार एते 
दरप्फाणा निगडाथते ॥ २॥ 
अथ पप्पफलोत्तारणम्‌ । 
दरेष्काणः क्कैययस्तु फटपुष्पयुतः स्मृतः । ययभस्वामियुते चास्मिसतदुकत्ता- 
रणजं चभम्‌ ॥ १ ॥ 
अथोपधनिप्पादनमू 1 
मन्दवजिते बरे चरक्षभमृदुुवैः । सूयसौस्यैः केनद्रगतेरभेपजेोत्पादनं 
दितम्‌ ॥ १ ॥ रसक्रिया सुधायोगे शुद्धौ चूणादिकं तया । तलाज्यरुटिकाः 
क्षिमचरः सौम्याकवासरे ॥ २1 खघ तुयं गुभस्वामियुतं दृठ शुमावहम्‌ | निमांमं 
च्मनिन्दौ भेषजानां शुमा क्रिया ॥ ३ ॥ 
अथोपधग्रहणम्‌ । 
पुष्टिं गरभवृद्ध वादिव्वरादिदरणं परम्‌ । एवं विविधमाचार्येधिकित्सनमि- 
दोच्यते ।॥ १ ॥ मूलानुराधवसुतिप्यपुनर्बेसौ च पोप्णाश्विनीश्रवणशाक्रसमीर- 
णेपु । विषु चाङ्धिरसितिनदुदिनेयु शस्तं मैषज्यभक्षणमिदं नियतं नराणाम्‌।२॥ 
सौम्यग्रहवसे शद्ध व्ययादिगरूननेधने । आयु्ेगि जाततगोक्ते सेव्यं सरवे सदौ 


२३० श्रीष्िषयाजग्रिनिर्भितो- 


पृथम्‌ ॥ ३ ॥ ठभ त्रयो चयनं व्याधिम॑ध्यं रोमी खमोपधम्‌ ¦ सुभक्तं च रपत 
पापयुगेगदिषृद्‌ ए ४ ) पए कमणि रवीत्‌ परोक्तमदरोत्तरासु च \ वमनं 
रेचने भक्तिरुष्दोपःपाण्वेभैर्त । ५ ॥ रक्तस्ावं कुजे कुयाचद्धोरायाथापि 
वा । कुजे फेन्दरऽ्यवा मन्दे रवौ वा विखचेमे ॥ ६ ॥ अग्निमाततुयेतयेपं 
जया रिक्ताऽमं चिर; 1 बारस्त्युक्वरं लश्रपृणरोगादिघातने ।} ७ ॥ बण- 
पिया जे सूयं केन्टरगे तदिनेऽरमे ! शुद्धे पेच सक्रुरे चरम युबरसब्र॥।८॥ 
अथ रोगमृक्तिस्नानप्‌ । 
स्तः पुष्यस्तथा उयेषठा श्रवणं च मृगरतया । शुभान्येतानि ऋक्षाणि स्नाने 
रोगगतस्यं च ॥ १1] परति :-न्दोषीरे भागेवे च ध्रुवेषु सापीदिष्ये स्वातियुक्तेष 
भेषु । प्ये चान्त्य चैर रर्याकदाचित्रैव स्नानं रोगसुक्तस्य जन्तोः ॥ २ ॥ 
अकोकिभामिज्यदिनेपु शस्तं रपरे स्थिरे केन्दगते च जवे ! फायेस्थिसते कुर- 
तेऽधिद्धि स्नात्वा तु रोगी भयति रोगः ॥ ३ ॥ भतिषच द्वितीया च 
दशमी च त्रयोदशी } स्नायप्रोगविमक्तस्त शुभयौस्तारचन्द्रयोः ॥ ४॥ क्पे 
चरे सूयेकुजाकरिवरे नयास रिक्तासु सिते च प्स } पृतितिभायारिगतेथ्‌ पाः 
स्नानं हिते सोगविगुक्तजन्तो; ॥ ५॥ रागाभ्यङ्ग चरं लर शुभं व्यन्त्याः 
शमाशभाः । केनद्राएकोणगाः पपा; सान्नानुएफलान्विदुः ॥ ६ ॥ वतौ 
च्पधोपाते च भद्रायां भिष्यसंकरमे | रोगमुक्तो नरः स्नायात्छुवारक्षीतिथिष्यपि 
1 ७ ॥ दुन पापयुतं शस्तं दशमं च शुमान्वितम्‌ । सौस्यकरूरयुतं रन्धं रोग- 
स्नानेऽरिमें तथा ॥ ८ ॥ रक्तन्तावे जुभं स्नानं मुधायोगे शुभोदये । वुधमन्द- 
दिने पापरदितेभनिषएमोदये ॥ ९ ॥ 
अथ सूतिकारस्नानप्‌ । 
मघामूलतेदालाद्रवित्रादितियमदये । ज्येष्ठासापैनलेद्रं भव स्नायास- 
सूतिका ॥ १ ॥ शुभग्रहयुते रगे पञ्चमे पाप्वनिते | परित्यञ्य मद्ाद्‌पल्मू- 
तिकास्नानपुक्तममर्‌ ॥ २॥ 
अथ शतभिपक्स्नानफटम्‌ । 
स्नान न्ति य नायर शतमिपग्मते । सप्ननन्म भयेयुस्ता पिधवा 

दभा शरुवम्‌ ॥ १ ॥ रोरिणीयुरपनतेसू्ते या पिमं नवय्मूषणम्‌ । सप 

जन्म्‌ न च चिन्द्दे पर्ति स्नानपाचराति भे च दारणे ॥ २ ॥ हटच्छतमि- 

पर्स्नानं नारीणां यद जायतते । पूजयेत्छाभिनं तम आसने सर्वत 

तम्‌ ॥ ३ ॥ 


उयातिपिरन्धः ] २३१ 


| अथ प्रसङ्घन तेलागयङ्कः ! . 
सप्नम्यां म स्येततेरं नवम्यां प्रतिपत्तिथो । यतुददयामधाष्टम्यां पष्य चैव 
विशेषतः ॥ १॥ चतुदेश्यष्टमी चव पोणेमास्यकसंकमः । तेठस्नाने न कुवीत सुत- 
वन्धधनक्षयः ॥ २ ॥ सोमे कीति मसरति क्षिता रौहिणेये दिरण्यं देवाचार्ये 
तरणितनये बधते नित्यमायुः ! चलाम्यङ्गमत्तनयमरणं दृद्थते सूयवारे भमि 
मृत्युः परभव्रतिवरां भागे पित्तनाद्ः ॥ ३ ॥ दर्शे स्नानं न कुर्वीत मातापित्रोस्तु 
जीवतोः । नवम्यां च नचेत्तत्र निपित्तान्तरसमभत्रेः ॥ ४ ॥ प्रतिप्यमपत्यः 
स्यात्ततीयायामपलीकः । दशम्थामधनः स्नाने सर्वं हन्ति चरयोदशी ॥ ५॥ 
अयं निेधो ब्राह्मणस्यतिरिक्तयिपयः। तदुक्तं भास्कटव्यवहरे-योदरध्या द्विती- 
यायां दज्नम्यां च पिशेपतः । शद्रविरूप्नत्रियाः स्नान नाऽऽचरयुः कर्थचन । ६ ॥ 
पुत्रजन्मने संक्रान्तो सिद्धिजन्मदिने तथा । निस्यस्नाने च कतव्ये तियिदोपो 
न वियते ॥ ७ ॥ सृथशुकरारवारेषु निषिद्धासु तिथिप्यपि । उत्सवे थदि वा रस्नाने 
पक्रं न दुप्यति ॥ ८ ॥ रधा पप्पं गुरा दूषा भे(मवारे च मृत्तिका | शुक्रे 
च भोमयं क्प्यं तले स्नानं सुखावहम्‌ ॥ ९ ॥ 
। अथ प्रथमस्षीगोगः | 
द्विषदाप्ये तनौ सौम्यच्े युक्ते तना शमे । प्रथमाभिगमः अष्टन चोप- 
ययस्थिते । १ ॥ यात्रोक्ते समये यार्न मबेशोक्ते प्रवेशनम्‌ । विवाहोक्ते नवो 
भोगः शेपं सीणां श्रुमोदये ॥ २॥ 
अथ मदारम्भः) 
मद्ारन्भणमाचायेरक्तं पतेक्षसापमे 1 पलवारुणयास्यश्च तरिपुवोशक्रमेः 
ङुभम्‌ ॥ २॥ सुधायोगे सुधारम्भः फतव्यो मनुजोदये । शुक्रे चदे चं 
केन्द्रस्य तत्पानं च शनेर्दिने ॥ २॥ 
अथ ब्यटिग्रहमद्र्‌ | 
च्यालाद्यग्रहणं काय क्रूरटमरे च तदिन 1 हिता काखादिक रादा कन्द्रगे षा 
दानो कुजे ॥ १ ॥ यमापिसपप्रखाद्रापयाद्रीज्ेपु नश्यति । सपदष्स्तयाऽकादी 
यान्येप्वकोद यात्‌ क्रमात्‌ ॥ २ ॥ 
अय्‌ गनजक्रम्‌ | 
स्वभे दप्णवेऽन्विन्यां वारुणे वघुभेऽन्तिमे । दन्तिनां ज्रमदं कम पुष्ये हसते 
च कीर्तितम्‌ ॥ १ 1 पीष्णाभ्विनीप्वनवारुणशीत्तररिमविवादितिश्नरवणपाणि- 


२३२ श्रीदिवराजविनिभितो- 


सुरेज्यवित्ते। वारेषु सूयेशशिपूनुसितेञ्यकानामारोहणं गजतुरङ्करथेषु शस्तम्‌ ॥२॥ 
व्यया्टरदतैः सोम्यः व्ररैथ तिपदाय; । जन्माभिपेकयात्रक्तमृपयोगेगंन- 
क्रिया ॥३॥ न इयोदन्तिदन्तानां चदं गरूगहे रवां । दरा सुपे सिते पक्ष 
रा्रौ भोमाकेवासरे ॥ ४ ॥ परयाणं च. तनुत्राणं जययोगे शुभोदये । भेषजं 
भेपने काले गजवन्धः शनेर्दिने ॥ ५॥ 

अथ बलकर्म । 

नयापूणाकेसद्ररि मांश शीरपोदये शुभैः । ससूर्यः केद्रमैरिन्दोषटे काया 

चक्रिया ॥ १ ॥ 

अथ नृपदशनेम्‌ । 


थ॒तित्रयमृदुक्षिमरधुत्रैः कारय नपेक्षणम्‌ । योगेया्राभिपेकोक्तः सखायकेन्दरगतः 
शभः ॥ १॥ 
अथ शान्तिः 
मृदुधुवचरक्षिमः कायं शान्तिकपाणिकम्‌ । अभद्राराकररिक्ताषु शुद्धधर्मादये 
शुभम्‌ ॥ १ ॥ 
अथ दीपिकाशप्यादि । 
हस्तादितिवरह्मुरूतरेषु पौप्णान्विमूलेन्दुमवित्रभेषु। विपु जीवेन्दुसितेन्दुजानां 
शय्यासनारम्भ (म्भो) दितमदः स्यात्‌ ॥ १ ॥ दीपिकावामरच्छन्रदोशाशषय्या- 
सनादिकम्‌ । सुपाधिद्धयादि सोगेरायुयेभिजयेः शुभः ॥ २ ॥ 
अथ सूची । 
 अदितिवौसवं चित्रा भेत्मेन्दवमभ्विनी । सूनीकमे तनुभा शुभयुक्तेित 
तेना ॥ ९॥ 
| अथ दिव्यम्‌ | 
नमे व्रि जीवि शके ने मलिम्धुचे। दिव्यं मन्दारयो््रीरे स्थिरर्पर 
खलोदये ॥ १ ॥ 
अथ नेका! 


भाग्यवारुणमत्राज्िपरभेपु घटनं तरः । चालनं च ध्रमे खतरे सदार दोपव- 
ज्ति॥१॥ 


एक. र्मी यु । २ क. रप्ता। ९ फ, न्वपूभनुर 


ठ्योतिनियन्यः। २३३ 


अथ क्रप्‌ । 
कृष्णपदे सदोपतं मितरसपैष दारुणः । सिःयन्ति कूरकर्माणि वुर्वरि तथो- 
द्ये ॥ १॥ 
अथ शृक्चनि्ाणम्‌ । 
> षके | > [8 €. , 9 ५ 
करस्तीह्णेश्च मित्रे श्रमण कारयेत्‌ । शरीज्पाफरपारिषु पोरे 
विशेषतः ॥ १ ॥ ब्राह्मे पप्य श्रुती टासन येत्र भृमिन्दुवासरे । नन्द पूणौतिर्या 
सुरुधंधवारे पराजयः 1 २॥ स्वाती प्णे वसुदे कोशषपत्नीमिनाशनम्‌ । 
चिमो्तरा सुतं हन्यान्मुगारौदिनिमे भयम्‌ ॥३॥ ग्रत्तिरा्या विशाखायां भौम- 
वारे जयाति! । तदिने षटितं शचं सद्ग्रामे जयदायरम्‌ ॥ ४॥ 
अथं गशच्रधारणम्र्‌ | 
पि १ न $+ ^~ £ = ५, 1.) 9 0 ० 
संनादऊन्तखद्मादिधारणं सपितुपेखे । पिभेग्रकरूरभः पंभजययोगेः स्वरो- 
दितैः॥ १॥ 
अधाश्पात्तः | 
हस्तज्ये श्रुती दसै पुप्यादित्याप्निमोत्तरे । जन्मभे सद्ाणामभ्यासः 
सद्धिरुन्यते ॥ १ ॥ तेज्यभौमाकषवारेषु तद्धोरातदिदशरे । सलः कनदररिभि- 
स्तथोपचयगः शुभः ॥ २ ॥ मृपावलोफ़नं शघ्धारणं भृत्यसंगरहः । शुभदं 
स्याद्‌ य॒पमृदुलयुश्रयणवासवः ॥ ३॥ 
अथ धनुरोयासः । 
हम्ततरये श्रुती पुष्ये दशवादित्यामिभोक्ते। जन्मे च धनुर्दाग्यासारम्भः प्रग 
स्यते ॥ १ ॥ जीवाराकञ्गरेषु तद्विरगरे जयासु च । गुमुद्धिस्रतेज्यमन्दासः 
केन्द्रगः पुः ॥ २ ॥ धनुयकरं एते शचं तताय खद्गनमेकरे । द्वापरं च गदा- 
चरी मरहबुद्धं कं वरम्‌ ॥ ३॥ द्पु्वया गुणो विप्युधनुढेयो मरः । 
पएते्पा स्मरणदिव्र सवपापः परमुन्यते ॥ ४ ॥ शा परं दारवीयं पृणराजो- 
प्यं धनुः | गृष्टिः शुक्रोढरा नागा वत्रा न्प्र पपुपिसा ॥ ५ ॥ मेग्रपषं तया 
यग यनि नोन्ननपूपम्‌ । अिदौरयी प्पंणं बनैयदिपुमीदणमू ।। ६ ॥ गाण्टीयं 
चतुनछं सेयं वष्ण स्यादियम्यस्प्‌ । पिना दार्यं तपं शार म्पादृनगृङ्- 
जम्‌ ॥७॥ यस्स पनिना पुर परिननं मिप्यव्ित() पम्नफ़ पादा स्थान 
तरिर त्रिनमिनं युषो वुभौ दरारपि । दृष्टिरह्यगनान ग्किष्रं पप्णाक्रन्‌ 


१६ <^ 5५2 । 
9 


२३४ भ्रीशिवराजपिनिर्मितो- 


संस्थितौ नासा सायकनुभ्िनी यदि भपेत्पाप्तं तदा सष्टवम्‌ ॥ ८ ॥ 
सुषत्तः सुदो दीषेः सुद्िटे गुपगदीरकः । सिमः शणः सुखरथ 
गुणस्य गुणाः स्पृताः ॥ ९ ॥ अकर्ण पुरयेद्धाणं वाणप्रं च निरी 
क्षयेत्‌ । विद्धं तत्त विजानीयाय्यदि वाहुने कम्पते ॥ १० ॥ आकर्णं पूरयित्वा 
तु सधेत्राणेन सायकम्‌ } पाश्वपवतितं किंचिन्न श्रृणोति न पश्यति ॥ ११॥ 
यथा योगीश्वरो खक््यं विहायान्यान्न प्यति । तद्रच्छूल्येतराक्षो वा चक्षुरभ्या 
रध्यमानयेत्‌ ॥ १२॥ लक्षये च॑कपना भूता वेधने कृतनिश्रयः । चेदेवं 
सायकं मुशे रक्ष्यं न संशयः ॥ १३॥ ट शयेग्रे च मनो बुद्धिश्च 
इंङृतिः । स्युयदेतानि युगपटक्ष्येधस्तदा भवेत्‌ ॥ १४ ॥ मध्यादसमये चव 
वहत्यतिसमीरणे । संदे चैव सू्स्य न कुयाद्वाणमोचनम्‌ ॥ १५ ॥ श्रमं 
धनुपि ये नित्यं न कुन्ति धनुर्धरा; । क््यवेधः कुतस्तेषां सङ्ग्रामे च ङतो 
जयः ॥ १६॥ 
अथ देदिको वाणमन्ः। 
धन्वनागा इत्यादि सर्वा; भदिशो जयेमेत्यन्तम्‌ । अयं नो अध्निरित्याषै 
शबरूञ्जयलित्यन्तम्‌ | 
अथ स्मातो बाणमन्वः । 
मुष्टि त्यक्त्वाऽद्घपवीद्ुे हस्तोनः शेषमषटहृत्‌ । आयः स्य्धिपमो मध्यं स 
भेऽरिजियदो. दारः ॥ १७ ॥ 
अथ खहूगादिलक्षणस्‌ । 


„ प्ज्चावदङ्कलः भ्रष्टो हीनस्तन्मानतोऽधमः । अनयोरन्तरे मध्यं खद्गं प्राहु 
महषयः ॥ १ ॥ हस्तं कण्ठे छिनर्वेभं स्थितं विस्यनं जगुः । न दृङ्मनोनङटं 
च तननिन्द्ं जुभमन्पथा ॥ २ ॥ गोनिदावंशपत्रान्जकरब्रीरदलाएाति । सच्यग्र- 
सदर शर्ठं स्पादतोऽन्यदश्रोभनम्‌ ॥ ३ ॥ रम्भाक्षारतक्रयुतः पायितो दिनपो- 
पितः । रितः सम्यङ्‌ कुणतां स न गच्छति दिलास््रपि ॥ ४॥ एकादशररः 
कुन्तो नवहस्तस्तु दाव;  सप्तदस्तो मबरद्धद्यः क्षेपणी पञ्यदस्तमा ॥ ५] 
नरिशूलमष्टस्तं च श्रस्ययुं भिदस्तकृम्‌ ! साधरदस्तगयासद्रगि गशलं व्क तथा 
1 £ ॥ तत्राय पटू्रेणं च दीव नारदम्‌ ! फत्यायनं वाणकं च 
ङञातव्यं खद्गविदुधः ॥ ७॥ । 


२१. “भः 8०1 २. "पं ष। 


ज्योतििवन्धः - २३५ 


अथ च्छुरिकाश्रमविपिः। 
तिथ्यादिके शमे ताराचन्द्ररम्रवटान्विते ! काले श्रमक्रिया श्रस्ता व्यक्त्वाऽ- 
नध्यायवासरम्‌ ।॥ १ ॥ स्द्रदस्तामरता द्ध्य प्रस्तार नवदुण्डका 1 सगारक्तला 
बद्धौ श्रमभूमिः परकञस्यते ॥ २ ॥ त्र संस्थाप्य वेतारं सुमु पिघके | 


कटिस्थच्छरिकादृस्तः प्रसारितकरः परः ॥ ३ ॥ रिचिदानतपूत्राषं भूतच- 
ण्डान्तक शुभम्‌. । सरोपाक्ं रोदिताक्षं पावन्तूमिव संस्मरेत्‌ ॥४॥ गुरूपदिषटमा- 
ण वेताटमतमभ्यसेद्‌ । गुर्द्ोदादृद्धिमतं रिषनहयेरगीछरतम्‌ 1 ५ ॥ 
अथ ताम्बूलम्‌ ! 
हस्तत्रये दितिदरन्र मृगे मूले शुभान्विते । ज्ञाकरञ्यान्त्यमरषे लग्रे कायें ताम्चू 
कभक्षणम्‌ ॥ १ ॥ पुप्योत्तरादितिदिवाकरबानिप।प्णगखासुराधवसुषासक्वप्ण- 
वेष । वारेषु सौरिधरणीधरवारयर्जं ताम्बुखनूतनफटा्यशनं शमाय ॥ २ ॥ 
यन्मुखं वेद विथष्टं ताम्बूलरसवाजितम्‌ । स॒भापितपारश्रष्टं तन्युखं विखमव्रधत्‌ 
॥ ३ ॥ रपुगं च सपर्ण च छया च समन्वितम्‌ । दत्वा स द्विनराजेभ्य- 
स्ताम्धूख भक्षयत्ततेः ॥ ४ ॥ सुताम्बूं च यो द्याद्राद्यणाय यिङोपतः 
कन्दपसदक् खपे नीरोगो जायते नरः ॥ ५ ॥ कमुकाततप्यते घ्या विप्णुस्त- 
प्यति पणेतः । चृणादीशस्तु तुष्येत ताम्बुलदानमक्षयम्‌ ॥ ६ ॥ ताम्बूं श्रीकरं 
भद्रं ्रह्मविष्णुरिवात्मकम्‌ } अस्य प्रदानात्सकटा मम सन्द मनोरथाः ॥ ७॥ 
एकूगं सदा श्रेषं द्वपुमं निप्फं मवेत्‌ ! अतित्रेषठं तरिपूमं च छधिकं मेव दयते 
।८॥ दाल्ंशत्पणकं चव द्व्ार्सर्वं महीभुजे] चतुविंशतिपर्णं च सामन्तानामयु- 
स्मत्‌ ॥ ९ ॥ दशपणं देयं जामातणां विशेपतः । हाद्दापर्णं विदुषे वधूं 
दशपणेकम्‌ ।† १० ॥ अष्टपणं च सेध सामन्ये सुयेषगफम्‌ । रिग तु न 
दातव्यमेकपण तथव च ॥ ११ ॥ पटपर्णं चव दातव्यं रिपुणां च शि्ेपतः 
एकद्वितनिचतुःपन्वपट्भिः पुगीफलटः क्रमात्‌ ॥ १२ ॥ टाभाटामा सुखं दुःख- 
मायुभैरणमेषे च । पणप्रूले भवेदरयाधिः पणोप्रे पापसंमवः ॥ १३ ॥ चणपर्म 
इरत्यायुः शिरा यद्धिषिनािनी । उ्वीग्रं पिटकं धार्य पर्णमेके तव च ॥१४॥ 
अद्गःचृणैेपं च चितं धनदायकम्‌ । पणग्र पणैमूटं च चूर्णपर्णं द्विपणकरम्‌ 
॥ १५ ॥ अनिधाय भृखे पण पएगं खादति यो नरः । सप्जन्पदुर्रत्वमन्त 
विष्णुं न विन्दति द्वा त्तजन्या चृणमाद्ाय ताम्बूलं न तु पादयेत्‌ 1 यष्रे या 
एक प्प) दय. नं सर्गी 1 १ क. ग्टवष। ४१. गदयम्पू्ा | 
५ प. पू । 


२२६ भ्रीरिवयजघिनिर्ितो- 


खादयेन्मूढो रोरवं नस्क त्रमेत्‌ ॥१७॥ कनिष्ानामिकापध्यातजेन्यङ्गएयोगतः 
शोको दानिस्तथा मत्युरनेश्वयायुष। तथा ॥१८॥ वामहस्तेन ताम्बूटं स्ीदस्तेन 
तथन च) यादि वा खादयेन्परदस्तस्य लक्ष्ीर्विनस्यति ॥१९॥ अङ्कन्न तु टेपधे- 
त्सवैसिद्धिमदायकः । जयस्रीवस्रलाभादि भविष्यति न संशयः ॥ २०॥ दिवा 
खदिरसारेण ताम्बर तु सुरोभितप्‌ । रात्रं खदिरसारेण शक्रस्यापि भ्रिय दरत्‌ 
॥ २१ ॥ ताम्ब्रूटं कटु तिक्तयुष्णमधुर क्षार कपायान्वते वात्र कृमनाशन 
कफर कामाग्रिसंदीपनम्‌ 1 रक्रस्याऽऽभरणं विश्युद्धिकरण दुगेन्धिनिनारन ताम्बर 
लस्य ससे तयोदश गुणाः स्कोऽपिते दुरेभाः ॥ २२॥ प्रातञकाचे फा- 
ध्यं चुणोधेवयं तु मध्यत; । निक्षि पणाधिकं भक्षत्तस्य रष््मीर्विवधते॥२३२॥ 
क्रयुकसारं त्रिवारं च द्वारं प्णसारकम्‌ । खदिरिण सहैक च द्यस्किपेत्सेदए 
बुधः; ॥ २४॥ 
अथ दीपपिषिः। 
सू यास्ते चेव मद्यो याचत्सूर्योदयो मवेत्‌ । तावदीपस्तु संदीप्य आयुरा- 
रोग्यसंपदे ॥ १ ॥ पूरवमदीपे पशुवधेने च याम्यमदीपे गहनाशनं च। 
भरस्यक्प्रदीपे प्ञुधान्यदुद्धिरूदकूमदीपे वहुराज्यता च ॥ २ ॥ एकदीपः 
सदा भ्रष्ट द्वितये र्यसेषद्‌ः । भिये दानिरोगः च दादि रीनदी- 
पतः || ३ ॥ धृतेन दीपः संदीप्यो देवद्राद्मणतुक्षिदः ! अखामे तिरतटेन 
सद्‌ ङुरघौति ब द्विजः ॥ ४] उरवृकस्य तलेन यस्तु दीपं प्रदीपयेत्‌ । पतिताः 
पितरस्तस्य यायदाभूतसंवम्‌ ॥ ५॥ दीपे प्रलभिते पसा कूप्पाण्डच्छेदने 
शिया 1 आचिरेणंव काटेन यक्षच्छेदो भविप्यति ॥ ६ ॥ मुखोद्धबेन यातेन 
हस्तसंभवेन।सथा } कञ्चुकोत्थेन मरना दीपं नव निवारयेत्‌ ॥ ७ ॥ विस्‌- 
जेति समुचाय लोपयेदीपमश्चलात्‌ । तावच तूर्णी स्थातव्यं यावन्छेपं भ्रगा- 
स्याते ॥ ८ ॥ ज्यातेप्रैरदिते पात्र पपोटेप् च कञ्चकम्‌ । पादुकोपानं 
खट सपृष्ऽऽचम्य विभ्यति ॥ ९ ॥ दीपेनाऽऽत्मतनच्छाया भतुदपरि येत्- 
तत्‌ 1 ता ठपता दाद्रत्वमाप्लुतरःन्त्‌ विनिथितम्‌ 1 १०॥) 
अथ च सभागः। 
कुद्पु्ेन्दुस॑क्राल्तिचतुदेश्यषमीप च । नरशाण्डालयोनिः स्या्तरद्वीपांस- 
सेवनात्‌ ।॥ १ ॥ (िष्णुपुरणे-चतुदश्यएटमी चव द्यमावास्या च पूर्णिमा । पर्वा- 
ण्येतानि राजेन्द्र, रप्रिसंक्रान्तिरेव च ॥ २॥ तरुस्रीमांसक्मोमी पवरस्ेतेषु चै 
पुमान. । प्रिप्मूत्रभोजनं नाम नरकं प्रतिपद्यते ॥ ३॥ कामरादे-पक्षान्निदाचे 
प. दृषप्दीपनपुा । 


- ज्योतिर्निवन्धः। २३५७ 


हेमन्ते नित्यमन्यतेपु उयदात्‌ । खिय कामयमानस्य जायते न वलक्षयः ॥४॥ 
बात्स्यायने भोक्त वाग्भयेक्तमथोच्यते । चयदाद्रसन्तश्चरदोः पक्षाद्रपनिदा- 
धयोः ॥ ५॥ सेवेते कामतः कापरं॒देमन्ते शिशिरे दण 1 एतद्रेधान 
केऽप्याह्टः सुगमोधानदेत्वे ॥ ६ ॥ अव्यद्घो रूपवान्पुष्टो गमेः स्यान्ना- 
न्यथा यतः । आयुर्वेदविदः प्राज्ञ॒ उरचिरे देगधारणात्‌ । युक्त 
वीणां ( णीनां ) देदधातुप्रिक्षयम्‌ ॥ ७ ॥ त्ती योगी पित्ी च रोगा 
व्यायामङ्कत्तयां } न सेवेत स्यं तेपां बीजरोधो न वाधक; |} ८॥ माचारसरि 
यथाकामं शयं गच्छेच्छक्तः कामी यवा श्दी | श्यामां कान्तां विषेण सुख- 
संभोगदतुतः ॥ ९ ॥ नीतिशाब्र-यनिपिद्धं सुखं भोगं कखाभ्यासं धनाजं- 
नम्‌ । धमै सत्यं च यो जयात्स वे मूदोऽयवा पशुः ॥ १० ॥ दीपि मर्द 
संभोमं करोति मनुजो यदि । यावजन्म दद्िखं लभते नाच संदाय; ॥११॥ 
अप्रजा यदि या नारी पतिसद्खः समा(वाऽऽ)चरेत्‌ । आयुष्यं हरते भतः सा 
नासी नरं व्रमेत्‌ ॥१२॥ पादटग्रतनुश्ैव चयच्छिष्टं तानं तथा | कोपो सोपय 
निर्भत्छी संयोगे न च दोपमाक्‌ ॥ १३ ॥ कञ्चुकरेन समं नारी भवृसङ्गः 
समाचरेत्‌ } तरिभिवेर्पय मध्ये दा व्रिधवा भवति रुवम्‌ ।॥ १४ ॥ तद्रत्पत्रभिख 
त्कर्ण दानं वा मधुनं चरेत्‌ । पथमे सप्तमे वप वेषव्यभिह जायते ॥ १५॥ 
कापातुरेण या भत्र संयोगं यष्ट याचिता } निवारयपि सा नोरा वाखरण्डा 
भवेत्सदा ॥ १६ ॥ ऋतुस्नातां तु यो भाया संनिधा नोपगच्छति । घोरायां 
शरूणदस्यायां पितृभिः सद गच्छति ॥ १७ ॥ बु्ुमं चाञ्जनं चे ताम्बूल 
सिन्दरं तथा 1 धतव च इुसुमरं॑संयोगे च शुभप्रदम्‌ ॥ १८ ॥ नमस्कृत्य 
मरपादौ पश्चाच्छय्या समाविशेत्‌ । सा नारा सुखमाप्नोति न भवेदःखमा- 
मरिन ॥ १९ ॥ गटन्ताम्बलवदर्ना नग्रामाक्रन्दर्ता तदा । दुमा च क्षुधायुक्ता 
संयोगे परिवमैयेत्‌ ॥ २० ॥ दक्ष्णे च मूप्रे ह पुरीपे वामकणके ¡ पारे- 
द्र्मसूत्रं तु चथुने धपव्रीतवान ॥ २१1 भच्छिषटं सदा भोज्यमन्नं तान्व 
मे च| उज्िषटंम तु मीत गृस्यो परधरं तिना ॥ २२॥ 
अथ नवान्नज्नोजनम्‌ । 
पप्यान्दि्नौकमरयोनिरयाड पाप्णदस्तादिपञ्चमगणेषु गुणान्वितेषु । यारे 
गर्दमृगुद्रीनगुभार्कराणां नच्वानिमोजनमभोीष्टकरं नराणाम्‌ ॥ १ ॥ 
अथ पाचम्‌ | 
लुभोज्यात्नसुपातिद्धौ च्या समादग्द्‌ । तप्रा्तपादाने परोक्ते काटे भाजन. 
मायन्‌ ॥ १॥ 


२३८ भ्रीररिवराजविनिर्मिो- 


अथ भनी । 
भागवेऽस्ते गरौ ट्म मन्देऽस्े भागेवोदये । पपं मन्दे सिते स्परे जयो 
योगा; सुपत्रदाः ॥ १॥ 
अथ दाता 
दासीदासादिभुव्यानां कुयात्सग्रणं बुधः । स्थिर शुभैदेटे मन्दवारे विदै- 
पत्तः ॥ १ ॥ 
अय्‌ सत्तः । 
सातीयुक्ते मन्दवारे वुषरग्ने श॒पे्िते । सेतूनां वन्धनं कुयौद्धुव्रमे वाऽरि- 


५.६. 


ज्रयो; 1} १ ॥ 
अथ सवकर्म । 

मदादोपान्परित्यञ्य परोक्ते धिष्ण्ये तिया दिनि } शुभकमणि कुर्वीति सुर्पर 
च विरदोपतः॥१॥ मदधुप्रैः स्थिरं कमे चरक्षिरिधरं तथा । मिरमिश्रं च तीक्ष्णो- 
यैरुदग्रं चैव तहूणेः ॥ २॥ रद्रसार्पद्रयाम्याभ्रितरिपुवां न जुभावदहाः । शेपा- 
स्ताराः शुभाख्याः स्युः सवेकमसु शोभनाः ॥ ३ ॥ पृऽ ्रुवचरकषिपरः सद्ररे 
स्तिया तदा । ससाम्येः स्वस्य एत्य तु योज्यं नूतनसाधनम्‌ ॥ ४॥ धातुलो- 
हाद्ममृत्फाष्टनिमितं यत्छियायेतः। साधनं तद्धा माहस्तृणपणादिकं तथा॥ ५॥ 
सम ग्रहाः शुभे कायं रन्ध्रगा न ञुभावह्यः। ददिश पध्यमा मेया दगरेशोऽएा- 
सगि न सन्‌ ॥ ६ ॥ पिन्द टद्गी त्याज्यो सवेषु श॒मकमेसु । अक्षीणं कारके- 
गोजस्थं केऽप्याहख्ग्रगं शुभम्‌ ॥ ७ ॥ व्रतानरद्रादसीमन्तदारम्भाभिपेचने । 
त्याज्योऽिभावगथन््रः रेपमेसु शोभनः ॥ ८ ॥ 
अथ रोगमुक्तिदिवसाः । 


यतिषटः--पुदतरये स्वातिथुजेगरोदरसुरेश्वरकु च यस्य रोगः । स्यद्रषितु 
देवयिक्रित्सकोऽपि क्षितावचत्तः खकु रोगिणं तम्‌ ॥१॥ कृच्छारस्फुरं माणिति 
मन्तपाप्णवन्वेषु मासान्छद्िनश्च धिष्ण्ये | रोगस्य मुक्तिः पितदुबधिष्ण्ये वार 
भवेष्टितिभिस्तु नूनम्‌ ॥२॥ पक्षादृद्विदबेन्द्रफरेषु भेषु मूटाचिनाप्नित्रितये नवा- 
दाद्‌ । तोयेशचित्रान्फविप्णुभेपु नरुज्योकाट्‌व्रभिर्दिनथ ॥ ३ ॥ पुष्ये त्वि 
वुध्यपुनयसा च च्राप्मायमक्षेपु च सप्तरात्रात्‌ 1 ऋक्षश्रूप कनकेन एत्वा ति 
द्मन्त्रध सुगन्पिपुष्पः ॥ ४ ॥ यच्चपषतेयुगगुरधूषदीपनवेदताम्बूटफटय 
सन्यष्‌ः ] पनां च एतवाऽऽपयनाद्ननाय द्विजाय दद्यदेतुरं ध्िवाय ॥ ५॥ 


उयोतिनिवन्धा | २३९ 


अथ दुर्गादीनां यजनम्‌ । 


साधारणे दारुणभे तथोग्रे रिक्तापिथौ सूर्यकुजापिषारे 1 दुगादिकानां 
यजनं श्स्तं पेत्राधिपस्यापि सरासवाव्रः ॥ १ ॥ 


अथ भ्रूषणनिर्माणमू । 


क्षिपावरखचलमृदुमे रिक्तामावाजितेपु दिवसेषु । निखिरेषु च्‌ वारेषु च्रिषु- 
स्फरे भूषणं कायम्‌ ॥ १ ॥ 
अथ मणिधारणम्‌ | 


किममृदुधरुवचरभे शशिसितयोर्वासरेषु तमने । मुक्ताफटरजतमयं भूषणम 
खिलं सवकं धायैम्‌ ॥ १॥ 
इति श्रूरमदहाठ श शिवराजविनिमिते। ज्योतिनिवन्धसरमसरे टग्नाध्यायः स्मितः ॥ 
अथ शान्त्यध्याप्रः 1 
तत्राऽऽदौ गण्डजातफटम्‌ । 


पौनकीयसुत-पुत्रो यदि पितुगेण्ठे दिवा यैव भनायते 1 कन्यकाजननं रार 
मातृगण्डे तथव च ॥ १॥ संघ्ययोधनगण्डे च भरूतियदि जायते | विनाशे 
जायते श्रीपं मध्यमं तद्विषये ॥ २ ]। यथनः--यत्र गण्डं ज्रुरयुतं प्रहादोपकफरं 
भवेत्‌ । शुमेग्रहसमायोग ईपच्छुभकरं भवेत्‌ ॥ ३ ॥ दिनक्षये व्यर्तीपाते 
च्यायति विधृती । धू गण्डातिगण्डे च परिये यमधष्टके ॥ ४ ॥ ब्रह्मदण्डे 
मृत्युयोगे भरप्ते गण्डदिने रिञुः। जातो हन्ति कुर स्व॑तस्माच्ुर्यीत श्रान्ति- 
कम्‌ ॥ ५ ॥ धनगण्डे दरिद्रोऽपि दान्ति इुर्यात्सक्षक्तितः ! अन्यथा नाश्मा- 
मति चाभुक्तभ विशेषतः ॥६॥ मण्डन्य-- जातो न जीवति नरो पातुरपथ्यो 
भवेत्स्वकु्न्ता 1 यदि जीवति गण्डान्ते वदुगजतुरगो मतरेद्‌ भूपः ॥ ७ ॥ 
गमेः--नाकषन्रं मातरं हन्ति तिधिजं पितरं तथा । म्नोर्यं जातकं हन्ति तस्मा- 
दण्टान्तमुर्मृजेत्‌ ॥ < ॥ बादरायणः-दविवाजे पितरं हन्ति रत्निनं मातरं तथा | 
सैभ्ययोरनातमात्माने गण्टजं नो निरामयम्‌ ॥ ९ ॥ जेतिष्यकामे--संध्यारा- 
तरिदिपाभागे भिष्ण्यगण्टाद्धयः दिष्ः । आत्मानं मातरं तातं धवं दन्ति 
ययाफछरमय्‌ ॥ १० ॥ मातरं तातपत्मानं तिथिगण्डान्तजस्नथा । लग्रगण्टान्तन- 
स्तद्रचातमारमान(न) मातरम्‌ ॥ ११ ॥ सर्वेपां गण्डजानानां परिन्यागा परिधी- 


२४० श्रीकिवराजयिनिरभिती 


यते । अथवाऽदशनं तस्य मासपट्कं न कारयेत्‌ ॥ १२ ॥ राजमतिण्ड-- 
गण्डभसूतं पुरुपं शुभमाहुरपश्यताम्‌ । अन्ये तु होमपूर्वेण दानेन दशनं शुभम्‌ 
१२ ॥ ग्र्षप्रदीपे- विवादाद्‌ भवेन्मत्य॒जोतके कुखनाशनम्‌ । यात्राया 
स्ैनाशश्च कार्यनाश्चोऽन्यकर्मणि ॥ १४॥ 
इति गण्डजातफलम्‌ । 


अथ गण्डदोपशान्तिः । 

तत्र राजमातण्डे ब्रहुराणोक्त-कांसयपात्रं प्रकुर्वीत परैः पोढकभिवंधः । 
अष्टि चतुरभिवां दवाभ्यां वा शोभनं समम्‌ ॥ १ ॥ तन्मध्ये स्थापयेदेवं 
नवनीतपरपूरितम्‌ । राजत चन्दरमभ्यच्ये सितपुष्पसदस्रकः ॥ २॥ दयन्न 
सोपवासश्च शरुक्काम्बरधरः शुचिः} सोमोऽदमिति संचिन्त्य कुयादे ष्रमतन्दितः 
॥ ३ ॥ जपेत्साहासिकं मन्त्र श्रदधानः समाहितः । दव्य दक्षिणामिष्ट गण्ड- 
टोपोपज्ञान्तये ॥ ४ ॥ शुद्धे चामीकरं दव्यात्ताप्रपाचं तिटान्वितम्‌ । गण्डदो 
पोपशान्त्ययं ग्योतिरवेदविदे शुचिः ॥ ५ ॥ उभ्मृतात्मने नमः । अयं मन्त्रः | 

मं चन्दनं कुट गोरोचनमथापि वा 1 वृतपूर्गेषु कुन्भेषु चतुषु रकषिपे- 
रक्रमात्‌ ॥ ६ ॥ सदस्राक्षेण मन्त्रेण वालक स्नापयेत्ततः । पितयुक्तं॑दिवाजातं 
मातरयुक्त च रात्रेनम्‌ ॥ ७ ॥ स्नापयेत्िपितृमातृभ्यां संध्ययोरभयोरपि । 
कस्पात्रं प्रतः पूण गण्दोपोपद्ान्तये ॥ ८ ॥ सक्षीरं माक्तिरं शद्खं 
न्वतवद्धयुगं शुभम्‌ । यञुव्द्पिदे देग्राद्ण्डदोपापनुत्ये ॥ ९ ॥ दद्द 
दिरण्यं च ग्रहथापि पूजयेत्‌ । आयुरवेदकरं जप्त्वा कुर्ाद्राद्यणतर्पणम्‌ ।॥१०॥ 
असदस्राक्षेण दातत्रारदेनेत्यादिवहूबुघानाम्‌ । 
इति गण्दोपशान्तिः | 


अथाभक्तमटपि चारः 


तर ्ययनः-अमुक्तयूलसंभयं परित्यनेन्च वान्टङम्‌ । सम्प पिताऽथवा 
म तन्पुखं वि्गोकयेत्‌ ॥ १ ॥ शयरतिए.-व्येष्टाने पटिका चणा मृदा 
पटिरादरयम्‌ । अभुक्तमून्यपित्याहम्नत जाने त्यनेन्डिशुम्‌ ॥ २॥ दृ्छ्रपि 

-यष्ठानपयविफाप तु मृन्यादा यदिफाधर्म्‌ । तयरेन्तगतां नादी प्मुक्तं 


उ्योतिनवन्धः । २४१ 
मुखमुध्यते ।\२॥ अयुक्तमूरु गण्डान्ते नादि्ानां चतुष्टयम्‌ 1 त्च्चन्द्रान्रयघर- 
न्दं ुनायं दन्द्रम्य ॥४॥ 


इत्यभुक्तमूटग्रिचारः। 


क कः 


अथ मृठपता¶नातफलम्‌ । 
कव्याथनसूतर-मूलस्य भथर्मेऽदे नातः पितुगनिे द्वितीये मतुस्तृतीये च 
धनस्य चतुथ क टदोकावदह आत्मनः पुण्यभामी स्यादिति । बषः --नाता- 
पत्यं पितरमथवाऽण्त्मानमाव्रे च पदे युम्मे पाधीं हरति च धनं भातरं वा 
सृतीये । पदे तुर्य क्ुभभतितरां सज्यसाम्नाञ्यलक्षमी मूके जातं वितरति तथा 
केष्वेये भतीपप्‌ ॥ १ ॥ प्रदपुरणे-- पृछ प्रथमे मातुर्हितीये च पितुस्तथा ] 
चरतीये धनधान्यस्य नाशस्तु धनागमः 1 २ 1 रनमाटवां -तदाद्यपादके पिता 
रिपव्रते जनन्यथो । धनक्षयस्तृतीयके चुके शुभावहः ॥ २ ॥ ग्मः-गर पेज 
धनं धान्यं गृहोपकरणादिकम्‌ । परुवस्रादिकं चेति षनमित्युन्यते युधः ॥ ४ ॥ 
जया्पवर-मूने सप्न ७ घटीपु मूलहनने स्तम्भेऽट ८ स ख्यक्षयस्तवग्दिग्‌ १० वन्धु- 
विनाशनं च तरिर सुद्र ११ हेतो मातुलः । पत्रकं; १२ सुकृती तु वाण ५ कुमुमे 
मन्त्री फटे सागर ४ राजा षटि ३ िखाल्दभायुरिति सन्मूलाङ्यिपे स्यार्क- 
खम्‌ ॥ ५॥ मूठ स्तम्भस्तचा शाखा परतर पुष्पं फे तरिखा ¦! तत्राह्णाएद- 
शेशाकपन्ान्ध्यप्निषरीफलयम्‌ ॥ ६ ॥ मूले स्वामिषिनाश्चः स्तम्भे दानिस््राचि च॑ 
सहजनाशः } जननीनाशः कन्ये दले मद्गनलकृनपभियः पुष्पे ॥ ७ ॥ सचिवः 
फले पिखायां मृत्युमवामोति भूपो वा । हासभिन्धूनाधिर्पष्वा स्यादत्र नाडि- 
कामानम्‌॥८॥ मृपाटगछमे-मूलस्य यटिकान्यासो मूध्नि पञ्च नुप भवेत्‌ । मुषे सप 
मृतिः पित्रोः स्फर वेदो महाचलः ।!९॥ बादर वली पाण्योसिस्र दस्तान्वितो 
भवेत्‌ । हृदि गेया भूपमन्त्री नामी द ब्रह्मविद्धयेत्‌ ।॥ १० ॥ गुध देगेऽतिकामी 
स्याञनानुनोः पष्पदहापतिः) पदयोः पष्मतिम्तस्येत्युक्तवान्फरपरासनः ॥ ११॥ 
सटवः-पुधौ वयवरं तया बाहू हृनरौभी च कद्ियम्‌ । गुध पटा देगस्यनिं 
क्टयां पट क्रमारफनम्‌ ॥ १२॥ मूध्नि पातो मसे क्षमं मूत्यपातुनयोः करं । 
हृदये गुभसाण्यं च नाभ्यां स्यापिवि्रातफः॥ १३॥ एरदरय मातृदनता गु 
तस्फर एय च । पादमो्धनहानिः स्यान्पुरचक्रफनटं विदुः ॥ १४ ॥ मून 


१ यप. "नोिषवः २१. "बय चन्बु 1 २ प, "पादपस्य । 
२९१ ४ 


४२ श्रीयिवयजगिनिर्मितो- 


पश्च सुराज्याकैदे सष पितृक्षयः । नेतरे द्रे जननीनाशो ग्रीवायां तरिषु म्पटः 
॥ १५ ॥ स्वन्धे वेदा गुरोभक्तो दस्तेऽठो च वी मवेत्‌ । हये कादशमिधाऽऽ- 
त्मथाती संजायते नरः ॥ १६ ॥ द्ीवानामा भ्रमी पदूमिगुदे नव तपोधनः । 
पादे पश्च धनं हन्ति सापादेतत्फटं कमात्‌ । १७ ॥ रखद्रमटे-फलं पुष्पं दलं 
श्राखा लता स्कन्ध एव च । सापवरस्या दशाक्षाङ्गखरविश्वाकंसागराः 
॥ १८ ॥ नाडिकास्तद्धवे वाठे फलं इुयुयेथाक्रमम्‌ । श्रीः श्री राजभयं हानि- 
मीतपित्राससंक्तयः | १९ ॥ माक्ल्य्हरे--सापौकचे भयते राञ्यं द्वितीये च 
धनक्षयः । तृतीये जननीनाशधतुथ मरण पितुः ॥ २० ॥ 
इति ूटसापैजात्तफलम्‌ । 


[८४ 


अथ मृलद्ापजतिस्यापवादः । 


वादरायणः-सापैनैतगण्डा्तविपकन्यादियोगनाः ! न स्युरुक्तफरा रन 
यदि तद्धङ्ग्दाः खगाः ॥ १॥ स्रद्यां -गण्डान्तपूलजाता विपकन्याख्या 
भवन्ति नोक्तफछाः } यदि जन्मटप्रसेदास्तदोषस्यापहन्तारः ॥ २ ॥ 
यवनः-मूटसापौदिनो दोपः स्ादपरयति ठग्रवे । सक्रुरेऽन्ने च विवले शुभट- 
शिविवर्िते ॥ ३ ॥ व्रहर्पतहिताया-पितरं हन्ति मूलायपादेऽन्यत्र च मातरम्‌ | 
पितपातप्ररौ न स्तो यत्रोजसमराशिगौ ॥४॥ वृहज्जतरे ` दिवाऽकंशुक्रौ पितमा- 
तृसंशिती शनेधरेन्द्‌ निशि सद्धिपयात्‌ । पितुव्पमातृप्वसूसं्गितौ च तावो 
जयुग्मक्षगतो तयोः शुभा ॥ ५ ॥ वुमयामले-आदययः षष्ठसयोविंो द्वितीयो नव- 
मोऽ्मः । अष्टाविंशं मूटस्य युदूता दुःखदा जना ॥ ६॥ पाताटेज्ये फवे 
(व्यये) मर्गे स्वगे भावाश्विमाधक्रे । पोपश्रवोजेयत्रेषु स्थितिमुलस्य भूतले ॥७॥ 
रषियुक्ताश्विनी सम्यादित्यदस्तादिकज्रयम्‌ । मवरं च रेवती ज्येष्ठा तदा मूलं 
न दोपकृत्‌ ॥ ८ ॥ त॒तीया दशमी पष्ठी शनि्मौमपमन्विता ! श्र चतुर्दशी 
मरे जातः संदरते कुखम्‌ 1 ९ ॥ 

इति पलसापेजातस्यापत्रादः । 


अथ शिशुमृखदर्शनादरशने । 
रद्याखे-ाकरे पञ्चे च गण्डन्तपूयोवत्सराएटकप्‌ । मासान नवमं सर्पि 
स्यनेत्पंदरीनं शिशोः 1 १॥ भुकपरूल्रजं चारुं प्मासं नावलोकयेत्‌ । ततः 


१ क, भवान्वप्मनरे | पर भादाषमा 1 


ञयोतिर्निदभ्पः । २४३ 


संद्चीनं $्याद्िधिवच्छान्तिपर्ैफम्‌ ॥ २ ॥ युक्तमूरभयं वारं दिनानि सप्त 
विंशतिः । पितरा नाऽऽखोकनं कार्यं ततः शान्ति समाचरेत्‌ ॥ ३ ॥ गण्टा- 
न्तमुलसा्पन्रपातवधूतिदशने } पाोपरागजे शान्ति कुयात्तत्तदिने बुधः ॥ ४॥ 
एतददृषपूवरिोवेदिव्यम्‌ । सद्व स्तिथौ भे च गरुपष्यादिके शमे । 
सुरत्रेऽजवरं ख्ध्वा मूखाश्ुस्थभयच्छिदे ॥ ५ ॥ विधेयं शान्तिकं यच 
यथावित्तानुसारतः । फाठे ददेनयोग्ये बा मासान्ते इादङेऽहि वा॥ ६ ॥ 
उत्पाच्यैवितौ-मूलाघरुत्यं दुफलं परित्यागाद्रिीयते । रिशोरदश्नाद्वाऽपि 
दानहमजपरपि ॥ ७1 


इति विरुगुखदेशनाद्मे । 


अथ मूरुशान्तिः । 


र्नमालया -शतौपधीमूलमूदम्बुरतनेः सवीजगर्भेः. क्वः समन्तः | क्या 
ज्ननित्रीपितृवारकानां स्नानं शुमा सद्‌ होमदानेः ॥ १ ॥ परण -य्हिःचिखा 
१ हरिकरान्ता २ सहदेवी ३, पुननेवा ४ । श्रपुद ५ वरादी च ६ काक 
जद्भा ७ सुरक्ष्मणा ८ ॥ २॥ तुभ्विका ९ चैव कर्कन्धूः १० कर्परी ११ 
कारवद्िका १२ । कर्कटी चवे १२ चक्राट्ूयं १४ श्रेतार्को ६५ व्या्- 
पत्रिका १६॥ ३॥ रुदन्ती ६७ चाश्वगन्धा च १८ मुसली १९ गिरि 
कणिका २०) इन्द्रवारु २१ ण्यपरामागेः २२ शद्ुपुष्पी २३ मारिषा 
२४॥ ४॥ शछकी २५ चाय गन्धारीं २६ निगुण्डी २७ वेददारिका 
२८ । वटः २९ मी ३० तथा पक्षः ३१ पराञ्चो ३२ ऽ्वत्थ ३३ एव 
च ॥ ५॥ चूतं ३४ शोदुम्बरो ३५ जम्बू ३६ नैन्दिव॒क्षोऽ २७ थ वेतसः१८ | 
पुनागो ३९ ऽथाजुनो ४० ऽशोको ४१ वकुलो ४२ ऽदमन्तकस्तथा ४३॥ ६ ॥ 
गाल ४४ स्ता ४५ स्तमालश्च ४६ पाटलः ४७ शतपत्रिका ४८ । मधुक ४९ 
शिरीष ५० श्रीवृक्षो ५९१ बृहदतीद्रयप्‌ ५२। ५३ ॥ ७॥ वला ५४ चाति- 
वया ५५ चव पाठं ५६ नागबला ५७ तथा | जाता ५८ वकुरकर्थव ५९ 
केतकी ६० कदली ६१ तथा ॥ ८ ॥ मातुलिद्ध ६२ जयन्ती च ६३ यावनी 
६४ पुण्ड्का ६५ तथा । द्रोणधुप्पी ६& तथा कुम्मी ९७ श्रीपर्णी ६८ मद्न- 
६९ स्तथा ॥ ९ ॥ चम्पकः ७० पद्यक्ैव ७१ तथा काश्चनपुत्पिका ७२। 
सिद्धेश्वरी च ७३ वदरी ७४ राजगृक्षो ७५ धवस्तथा ७६।१०॥ कुन्द्थ ७७ 


२५४ भ्रीधिवराजव्रिनि्िते- 


मुचुकुन्दश्च ७८ गोलिटा ७९ क्षीरकन्दुका ८० ! दादिमी ८१ यीन- 
पूरी च ८२ ब्राह्मी ८३ चाऽऽपर्की ८४ तथा ॥ ११ ॥ मृद्खरानो 
८५ अधोमुखी ८६ च मत्स्याक्षी ८७ चटररूपिका ८८ ! चरङ्खिणी ८९ 
गुहूचो च ९० निञ्चाद्या ९१ शतमूलिका ९२ ॥१२॥ वाकुची ९३ काकज- 

राच ९४ क्वेरी ९५ तुरुषी ९६ तथा । ङज्ः ९७ कादा ९८ धेक्ुमूल 
९९. तया स॒पुपूलकम्‌ १०5 ॥ १३ ॥ अलमे चोक्तवक्ाणां सदृक्षाणां समा- 
हरेत्‌ । एं मूरशतं ग्रं ततः कुम्भे विनिक्षिपेत्‌ ॥ १४ ॥ अश्वस्थानाद्नस्या- 
नाद्रमीकात्सङ्गमाद्दात्‌। राजद्राराच गोष्ठाच मद्‌ ग्राह्या कुम्भके क्षिपेत्‌ ॥१५॥ 
वज्रमारितिकवदूयपुप्परागेन्द्रनीलकम्‌ । पश्वरत्नमिदं मोक्तं मन्त; कुम्भे बिनि- 
क्षित्‌ ॥ १६ ॥ गोमूत्रं गमय क्षीरं - दधि सर्पिः समादरेत्‌ । पश्चगन्यमिदं 
कुम्भे क्षिपद्रनमदान्वितम्‌ ॥ १७} रजतं कश्चनं ताम्र धिटुमं तीथेवारे च) 
निष्षिपेद्धेममूलं च दशषाष्टयवनिमितम्‌ ॥ १८ ॥ देवदार च इटेयं पमं नीलो- 
त्पटं तथा । वर्चा धरं भयङ्क च .जं च श्वेतसपंपान्‌ ॥ १९ ॥ धात्रीफलं च 
तगर निशा्मासीं पुनस्तथा । उङ्खीरं चन्दनं इष्ठ शताच्छद्रं घटे क्षिपेत्‌ २० ॥ 
वंश्पात्रोपरिन्यस्तशतरिउद्रधदोदकः । पितुमातृशिशुनां तन्पनत्रः सानं तु कार- 
येत्‌ ॥ २१ ॥ पूरूपं विधातव्यं यामं कुणपत्रादनम्‌ । खद्ूगखेटधरं चोग्रं 

द्विभुजं च वृुक्राननम्‌ ॥ २२] स्थापयेत ग्रहाश्चैव वस्गन्धाद्विभियनेत्‌ । चरं च 
शरषयेत्तन चक्रं दुष्टचारिणप्‌ ॥ २३ ॥ लुहयादाज्यमागान्तं पायसं नतं 

तवः ) पुष्यस्नानोक्तमन्त्रशर स्नापयेदपती शिश्चम्‌ ॥ २४॥ भरच्छदनोणवसदि 
द्यादधचुं च कञ्चनम्‌ । द्‌नान्ते दोपयेद्धिमः सवेमूलानि तत्र च ॥२५ सावि- 

घसाम्यनक्रुतमन्वप्च्‌ शक्तितो दानम्‌ । सननं कुम्भाम्भोभिर्दिनमोन्यं 

शएटितृद्धति ॥ २६ ॥ 

राति मूलशान्ति; } 


अथाऽऽश्देपाशान्तिः । 


आश्छषा्यां तु नानां च्रान्ति व्यास्यत्‌; परम्‌ । नातस्यं दादे च 
शान्ति होमं सपाय्रेत्‌ ॥ १॥ अपंभवरे ठु जक्ष अन्यस्मिन्वा शुभे दिने 
स्नानाभ्यद्ादि(िस्तसिन्परयेतत द्िजोचमान्‌ ॥ २ ॥ कभिदे पश्च कुम्भास्तु 
द्यं या तद्लखभतः। देवतास्थापने चप रद्रामिमन्तरिगे ॥ २ ॥ साप्त 


१ क, जटमैभ्यर | 


उयोतिनिवन्धः } २४५ 


कृति शुपास्सावर्ण( पटमायतः । अथवा शक्तितः कुर्या्धितशाठ्यं पिवर्- 
य॑त्‌ ॥ ४॥ मूखे यतु विधानं स्यात्तत्समं सपदवते } करद्राय भचेतस शति 
न्रा विशेपतः 1 ५॥ नव्य द्यामिपं चात्ति पृजादानकृतिः समा } अयुतं 
यनं शत्र तिलः साज्यः प्रधानतः । ब्रद्मरक्षस्य समिधः शतमष्टोत्तरं गुभाः 
॥ ६ ॥ शुभा इते द्वादशाद्गलयुता; साग्रा अवक्रा; सतचोऽ्रणाः ¡ अन्यत्सर्वं 
मूटविधानवत्‌ ॥ 


उत्याश्धपाक्रान्तिः | 


[गीः म 


अथ वृद्धगाग्पक्ता ज्येष्ठाशान्तिः ) 


नारदः-ज्येष्ठन्त्यपादजो ज्येष्ठे इन्ति वाटो न वालिका! ने बालिका 
तु मूलक्षं भातरं पितरं तथा ॥ १ ॥ अयेषठोत्पन्ना नरा नार्यो नन्ति चन्द्रे षलो- 
ज्न्रिते । कुलबरुद्ध पितुमोतुः पक्षनं तु दिवा निरि ॥ २ ॥ ज्येष्ठा्रपादजो वृद्ध 
वन्धुवरग द्वितीयजः। धनं तुतीयनो हन्ति तथाऽप्त्मानं चतुयेजः ॥ २ ॥ ज्येष्ठ 
न्त्यपादजातस्य पितुः स्वस्य विनाग्रनम्‌ । जायते मात्र संदेहो दशादाभ्यन्तरे 
यतः ॥ ४ ॥ अयेषटप्ं कन्यका जाता हन्ति शीघं त्थाऽग्रजम्‌ । तस्माच्यन्ति 
परपक्ष्यामि गण्डदोपप्रह्न्तये ॥ ५। सुदिने श्युभमक्षपे चन्द्रवारवखान्विते | 
सूतकान्तेऽथवा कुर्याज्ञयषटाश्मानति विधानत; ॥ ६ ॥ कपेमात्रसुवर्गेन कपीर्षेनाथ 
दतः। वद्विधानं कुर्वीत रितकाय्यं न कारयेत्‌ 11 ७॥ वजा्कुशधरं देवमेरा- 
वत्तगजान्वितम्‌ } कुयाच्छचीपतिं रम्यं देवें सुरनायकम्‌ ।॥ ८ ॥ शारितष्डु- 
खसंपूणकुम्भस्योपारे पूजयेत्‌ । इन्द्रायेन्दो मरुत्वत इति मन्त्रेण वाग्यतः ॥९॥ 
मनपपुपप्पदीपेीनाभल्यसमन्वितैः ) पजयेद्विभिना षरे लोकग्रल्गणानि- 
तम्‌ ॥ १० ॥ रक्तयद्द्रयोपेतं पूनयेत्सुरनायकम्‌ । तत्र संस्थापयेत्कुम्मतु- 
दिक्च विरेपतः | ११ ॥ तन्मध्ये स्थापयेत्कुम्भं शतच्छिद्रसमन्वितम्‌ ] पुण्यो- 
दकसमायुक्तान्वस्युग्मेण वेषटितान्‌ ॥ १२ ॥ कुस्पेषु विन्यसेद्धीपान्पञ्वभव्यं 
समन्नकम्‌ } पञ्चागृत्तं पञ्चरत्नं मृत्तिकाः पञ्चरसंख्यकाः ॥ १२३]! प्ञ्च- 
चृक्षकपाय[थ पञ्च पटवकास्तिथा । सुवणेङ्शदूव शच शतोपधी विनिक्षिपेत्‌ | १४॥ 
पूमयद्रारुणमन्तः कुम्भानधमानपयत्नठः । त्व ना अग्र जपदादास्रत्व नोऽपि 
द्वितीयकम्‌ ॥ १५ ॥ सथुद्रज्येष्टामन्तरेणेपं मे गङ्गे चतुथकय्‌ । पएजयेदघ- 
पुष्पाद्मश्रठुरः कल्श्ानपे ।॥ १६ ॥ जपं कुयोलयत्नन मन्व्रेभिद्विनोत्तमः | 
आनोमद्रानपे चाऽध्द्‌ भद्रा अत्न द्वितीयकम्‌ (1 १७ ॥ तृतीयं पारूपं सूक्तं कटुदराय 


२४६ भ्रीक्षिवराजषिनिर्मिरो- 


चतुथेकम्‌ ! आचाय मूलमन्त्रेण जपं कुरयाद्विगेषतः ॥ १८ ॥ इन्द्रसुकतं शटरनपं 
मृत्यंनयजपं ततः । इत्थं संपूज्य देवेशं वरुणं कुम्भसंस्थितम्‌ ॥ १९ ॥ सुसं- 
करपतरिधानेन होमके ततश्वेत्‌ । समिद्धिबेह्यृक्षस्य शतमष्टोत्तरं तथा ॥२०॥ 
सर्पिपा चरणा चैव मूरमन्त्रेण वाग्यतः । हुनेज्जाप्यं च तेनैव यत इन्द्र भयेति 


[+ 


च ॥ २१॥ तिलान्ग्पाहतिभिहैतला शतमषटेत्तरं पृथक्‌ । भाय।शविश्चुसमोपेतं 
यजमानं विशेषतः ॥ २२ ॥ अभिषेकं प्कुशत सूक्तेवीरुणसंतकैः 1 सथुद्रज्ये- 
एादिमन्न्रेरिमं मे वरुणस्तथा } २३ ॥ योपञ्ञान्त्यादिभिमेन्नेरमभिपेकं समाचरेत्‌ 1 
अभिपेकनिवृत्तौ तु यजमानः सपाहित; ॥ २४ ॥ शुक्ठास्ब्रराभि पृत्वाऽ्य 
कुपीदाज्यावरोकनम्‌ । रूप॑रूपतिमन््ेण विनं तच्चक्षुरव च ।॥ २५ ॥ 
देवतापुरतः स्थित्वा परुपदीपनिवेदनम्‌ । ददादाचमनं सम्यक्ताम्बूलार््य 
तयैव च ॥ २६॥ नमस्ते सुरनाथाय नपस्तुभ्यं श्रचीपते । गृहाणार्ध्यं 
मया दत्तं गण्डदोपपश्ान्तये ॥ २७ ॥ आचायीय च गां द्यत्सुशीरां च 
पयस्विनी । रक्तवर्णा वस्रयुतां सवटिकारसंयुताम्‌ ॥ २८ ॥ वल्लयुमे 
विधानं च यथाविभवसारतः। यक्षगन्धसिद्धेथ पूनितोऽसि शचीपते । २९}! 
दानेनानेन देवेश्च गण्डदोपं विनाशय } अषटोत्तरश्तस्यं कुयौह्रासमणभोन- 
नम्‌ ॥ ३० ॥ तेभ्योऽपि दक्षिणां दच्वा प्रणिपत्य क्षमापयेत्‌ ¦ इमा इत्या 
ज्यष्ठाशानिति यथाविध्युक्तमागेतः ॥ ३१ ॥ च्यषठानक्षत्रसंमूतगण्डदोपमशान्तये । 
अज्ञना यथाङ्गानष्रिकरयद्वा धनस्य च । यन्न्युनमतिरिक्तं बा तत्सर्व 
प्षन्तुमदपि ॥ २२ ॥ 
रति दद्धगार्योक्ता ग्येएठज्ञान्तिः] 


अथेकनक्षचजननशान्तिः । 


समानभे यदा देवि पितापुत्रौ च सोदरौ । भगिन्यौ वा स्ववन्धू यां 
तदा पूरय नाशनम्‌ ॥ १ ॥ एकस्मिन्नेव नकषतर पत्रयोः पितृपुत्रयोः । भसूतयो- 
स्तयोमृत्युभेवेदेकस्य निश्वयः ।} २ ॥ विधानं तत्र कतैन्यं जन्मनक्षत्रपूजनम्‌ । 
नक्तज्रदेषता एज्या स्वयिमरयपिपूवेफप्‌ ॥ ३ ॥ यदक्षस्य च यद्द्रव्यं दक्षिणा- 
िधिमन्नकमर्‌ । तस्य तच विधातन्यगृकषर्दततषएटये ॥ ४ ॥ गरदोक्तेन विधानेन 
एवनं तन कारयेव्‌ । भक्तया हपिदरौ देवौ स्वर्णरूप्यमयी शमौ ॥ ५॥ 
तन मूहिदानमन्यः--विवियस्यास्य विश्वस्य पितरौ रि्रतोपुौ । भीयेतां 
मृतिद्‌नेन देवौ हदिदरावुभ ॥ ६ ॥ दानं दोमविधेः पृशवादानादन्वभिपेयनम्‌। 


उ्यातिर्निषन्धः'] २४५७ 


अमिधिचनपूरऽन विप्रपूजा सता रिषे ॥ ७ ॥ ततोऽभिगम्य मोषिन्दश्ूलि- 

नोर निकेतनम्‌ । तूयोर्णां च निनदेन जयधोपेण पूयति ॥ ८ ॥ पुजाविधं 

समाप्येवं सर्वोप्करसंयुतम्‌ । भाथेयेदेवदेधेशौ रक्ष्मीरंटसुतेश्वरौ ॥ ९ ॥ 

दण्डवबसरणिपातेन बन्द्नीयौ पुनःपुनः | ततः सखगृहमागत्य ब्राह्मणान्भोजये- 

तसुधौः ॥ १० ॥ तोपयेदक्षिणादानयैयादक्ति वरानने । एवं कृते विधाने तु 

विघ्ननाशो भेव्ेदृध्रव्‌ ¦ तुष्टिदं पिं न्णां विधानं तत्र सुन्दरे ॥११॥ 
इ्येकनक्ष्रजननग्रानिः । 


स कमलम 


अथ रुष्णचतुदशीशनितिः । 


मन्दरस्थ सुखासीनं ग्म वरमुनि शुभम्‌ । नमस्कृस्य तु पप्रच्छ शौनको 
मुनिपुंगवः ॥ १ ॥ शाम्तिकमागि सवौणि त्वत्तो जानाम्यहं सुरा । अधुना 
श्रोतुमिच्छामि कृष्णपक्षचतुदेदीम्‌ ॥ २ ॥ दिवा वा यदि वा रात्नौ प्रसूतेः वि 
फालं बद्‌ । कृष्णपक्षे चतुदश भूतेः पदि फलम्‌ ॥ ३ ॥ चसुर्दशीं च पद्‌- 
भागां कूयौदादौ शरमं स्यतम्‌ । द्वितीये पितरं हन्ति तृतीये मातरं तथा ॥ ४ ॥ 
चतुर्थ मातुं दन्ति पञ्चमे वदानाशनम्‌ । षष्ठे तु धनहानिः स्यादात्मनो ष॑श- 
माननम्‌ ॥ ५ ॥ तस्मत्सिमेभयत्नेन शासति कुर्याद्विधानतः । आचार्ये बरयेद्धी- 
मान्पुत्रदारसमन्वितम्‌ ॥ ६ ॥ स्वकमेनिरतं शान्तं श्रोत्रियं वेदपारगम्‌ । सर्वा- 
ेकारसंयुक्तं सव॑लक्षणसंयुतम्‌ ॥ ७ ॥ ब्राह्मणानृत्विजभ्रैव स्वस्तिवाचनपर- 
चमू । सद्रोऽधिदेवता तस्याः कपेयात्रसुबणतः॥८॥ तदधौर्धेन षा कु्ादि्शाठयं 
न कारयेत्‌ । भतिमां कारयेच्छंभोः सवेलक्षणसंयुताम्‌ । यृपमे च समासीनं 
वरदाभयपाणिनम्‌ ॥ ९ ॥ शुद्धस्फटिकर्संकार्था श्वेतमारयाम्बरान्वितम्‌ । =यम्ब- 
केण च मन्तरेण पूनां कुयाद्विानतः ॥ १० ॥ स्थापयेच्चतुरः पुम्भांधतुिकच 
यथाक्रमम्‌ । पुण्यतीयेजङोपेतान्धान्यस्योपारे चिन्यसेत्‌ ॥ ११ ॥ तन्मध्ये 
स्थापयत्कुम्भं शतच्छिद्रसमन्वितम्‌ । पञ्चमृत्पञ्यरत्नानि पञ्चेत्वक्पश्च पवान्‌ 
॥ १२ ॥ पञ्चधान्यं स्वर्णं च तत्तन्मन्त्रेविनिक्षिपेत्‌ । शतीपधानि निक्षिप्य 
म्वेतवस वेष्टयेत्‌ ।॥१३॥ सवे समुद्राः सरितस्तीर्थानि नलदा नदाः । आयार 
यजमानस्य दुरतक्षयकारफाः ॥ १४॥ रेष भखद्ान्तिवित्‌ ॥ 

इति एृष्णचतुदैशीशाग्ति; । 


[ का 


“~ 


२४८ भ्रीक्षिवराजविनिपिता- 


अथ भिनीवारीशान्तिः | 

सिनीवार्यां भरसूता स्याचरस्य मायौ पशुस्तथा | गजाश्वमहिपी (पि) वेव शक्र- 
स्यापि भियं हरेत्‌ ॥ १॥ ये सन्ति सक्रलाशान्ये स्रमसादोपजीविनः । वजे 
येत्तानशेपास्तु पञयपक्षिमगादिकान्‌ ॥ २ ॥ कृहपप्तिरत्यर्थं सवदोपक्ररी मरता । 
यस्य भसूतिरेतस्यां तस्याऽऽयुधैनवधनम्‌ ॥ २ ॥ सवेगण्डसमस्तत्र दोषस्तु मलो 
भवेत्‌ । शान्ति दिना विक्ञेपेण परित्यागो पिधीयते ॥ ४ ॥ परिरंयागात्तत्र 
शान्ति कुयाद्धीमायिचक्षणः । तत्फलं तत्षणार्धेन पुनेरवानुपाठनम्‌ ॥ ५॥ न 
त्यजेत्पण्डितो मोहादथादङ्गनतोऽपि बा । त्रोगो नाशर्येत्किचित्तत्छी वा नाशम 
शते ॥ ६ ॥ फरपीक्त शन्तिः कतेव्या शीध्रं दोपापनुत्तये । सुद्र शक्रश पितरः 
पूज्याः स्यु्ैवताः कमात्‌ |] ७ ॥ कपमातरसुवर्भेन तद्धोर्धेन वा पुनः । अयव। 
शक्तितः कुयौद्धितशाठं न कारयेत्‌ ॥८॥ अरतिमां कारयेच्छ॑मोधतुभेनसमन्विताम्‌। 
शरिश्रुखद्गवरदाभयहस्तां ययाक्रमात्‌॥९॥ श्वेतवर्णा श्वेतपुष्पा श्ेताम्बरतृपसिय- 
ताम्‌ । उयम्बकेण च मन्त्रेण पूजां कुयांयथाविधि ॥ १० ॥ इन्द्रथतुभूजो चच्चा- 
स्कुशचापः सुसायकः। रक्तवर्णो गजारूदो यत इन्द्रेति मन्त्रतः ॥ ११ ॥ पितर 
कृप्णवणोश्च चतुदस्ता विमानगाः । यष्टयक्षसूत्रकमण्डल्वभयविव धारिणः 
॥ १२॥ ये सत्या इति मन्त्रण पूजां कुयादनन्तरम्‌ । आप्री दिकशमारभ्य 
कम्भान्कोणेपु विन्यसेत्‌ ॥ १३ ॥ करपोक्त शान्तिः कतेग्या कृयास्छीघ्रं स्वश- 
क्तितः) गोदानं वद्लदानं च सुक्ण चोवेरां शुभाम्‌ ॥ १४ ॥ दकदानानि 
चोक्तानि क्षीरमाज्यं गुडस्तथा । आज्यातेक्षणमेतानि तत्तन्मन्त्र कारयेत्‌ ॥१५ 
समिदाज्यचरोर्होमं तिरपापंश्च सपपः 1 अन्वत्थपुक्षपारश्समिद्धिः खादिरः 
शुभ॑ः ॥१६॥ अष्टोत्तरशतं ख्यं प्रत्येके ज॒हुयादृद्िजः । उयम्बकरेगति मन्त्रेण 
तिखान्ग्याहूतिभिः पुमान्‌ ।॥ १७॥ चतुभिः कट्ायुक्तं वहत्कुम्भसपन्वितम्‌ | 
दान्तिवत्कखशे कायमभिपेकं च कारयेत्‌ ॥ १८ ॥ पितृमतुरिशूनां च ्यभि 
पकं तु वारणः ] शंकरस्याभिपेकं च कुयोद्राद्मणभोजनम्‌ ॥ १९ ॥ अन्येषां 
चव सरा ्राह्मणानां च तपणम्‌। तथा शक्त्यनुसारेण दिजवाचनपूरैकम्‌ ।२०॥ 

इति सिनीवालीक्ान्तिः । 


१ क क 
अथ गोप्रसवरिपिरुच्यते। 
गणः-- प्रणिपत्य रविं यस्ये मरायधित्तमनुस्मरन्‌ । सर्बारिष्टिनाशाय यदत 
दान्तसागर्‌ ॥ ?॥ पित्ररिषटे सुतारे मातररिषटे तथ च} म्रायध्ितं तदा 


न 


` अ्योतिरमिवन्धः । ` २४९ 


कुयोत्त्तदोपस्य शान्तये ॥ २ ॥ पषा्िर्ना गुरोः सापमवाकितरेद्रमूटमे । पपु 
ऋ्षपु जातस्य कुयाद्मजननं तथा ॥ ३ ॥ जन्मक्ष वा त्रिजन्मक्षं शुभे बारे युभ॑ 
दिने 1 कृत्वाऽभ्यस्गादिकं सर्वे गहारंकारपुतकम्‌ ॥  ॥ मोमयेनोपदिप्याय 
गहस्यलानकोणकरे । पङ्कजं कार्णिकायुक्तं रजोभिः शेतवणकः ॥ ५॥ बीदी- 
स्त्र विनिक्षिप्य यथािच्ामुसारवः । नवशरुपे त॒ तन्यध्ये रक्तवसं भसारयेत्‌ 
¢ € ॥ स्नापयित्वा शिं तत्र पुनः सूत्रेण वेष्टयेत्‌ । पाङ्पस्तकमवराक्पादं 
तिलगभगतं क्षिश्म्‌ ॥ ७ ॥ गोुखं दशयित्वा तु पुनजोतं तु गोपुखात्‌ । षिप्णु- 
योनिमिति सूक्तेन गब्येन स्नापयेचछिशयम्‌ ॥ ८ ॥ गवामङ्धेपु मिमेण गताम 
पु संस्पदत्‌ । विष्णोः भषति मन्त्रेण गोः प्रसूते तु बाकम्‌ 1 ९॥ साचा- 
यस्तं समादाय पशान्मात्रे ददता । माता जवन्यभागस्थं शिश्चप्रानीय तन्यु- 
खात्‌ ॥ १० ॥ ततः पितरि तदा दवात्ततो मातरे भदापयेद्‌ ! यने स्थाप्य पिताऽ- 

स्याथ पत्रस्य मुखमोक्षथेत्‌ ॥ ११ ॥ गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधि सर्पि सयु 
तम्‌ } आपोदिष्ठादिमिमेन्त्ररभिपिशवेत्ततः शिथुम्‌ ॥१२॥ मृधि चाऽऽघ्राय तत्पुत्र 
तन्मन्त्रण तदा पिता । अद्धनदङ्गत्समवसि हद यादभिजायते ॥ १३॥ आत्मा 
से पुत्रनामाऽसि स जीव शरदां शतम्‌। मनि भिवारमाघ्ाय तं शिशुं स्थापयेत्ततः 
॥ १४ ॥ पुण्याहं गाचयेत्पशाद्भाद्मणर्वदपारगेः । ददद्रियाय विभाय तागा 
चाभ्यय्यं दापयेद्‌ ॥ १५॥ मोवष्ठसभभान्यादि दव्यादपरद्ितः कमात्‌ । 
यभागक्ति धनं दबाह्मा्मणेभ्यस्तदा पिता ॥ १६॥ तती होमं कुर्वति स्वस्व- 
शाखोक्तमागेतः ! उद्धेखनादेकं करवा चाञऽञ्यभागान्तयावरेत्‌ ॥ १७ ॥ हेम- 
स्येश्रानदिग्भागे धान्शेपरि षटं श्भम्‌ । पञ्चगव्यं घरे स्थाप्य तिखांस्तन भि- 
निक्षिपेत्‌ ॥ १८॥ पीर्टुमकपार्यायि पञ्चरत्नानि निक्षिप्‌ । यद्धयुग्मेण संस्थाप्य 
गन्धाहिभिरथाचयेत्‌ ॥ १९ {1 भिष्णु वरुणमभ्यच्यं मतिं च विधानतः | 
यत्त इन्दरादिभिमेन््रः कुम्भे स्प॒एऽभिपन्त्येत्‌ ॥ २० ॥ दभिमध्यज्पयुक्तेन 
होमे कुयाद्विषानतः । आपे हि एति तिष्भिरम्सु मे सोम इत्यथ ।॥ २१] 
तदिप्णेोः परमे पदमक्षीभ्यां ते च॑ सूक्ततः ) ऋम्मिराभिः प्रत्यत वाश््ार्विश्षति- 
सख्यया 1 २२ ॥ अशङ्क्तमाघ्रसख्य या द्धयप्वाज्यसवुक्प्‌ । आद्त्य 
ग्रहाणां च दमं कयात्समन्त्रकम्‌ ॥ २३२ ॥ 

इति गोप्रसवयिधिः । 


अन्न ^ ~------ स, न भै ज क ५ काट क 9 वि रर 
प, द्ोभोजनं } २ क, दभ । स, गोमू इ२। 
२९ 


२५० श्रीक्षिगराजविनिमिंतो- 


अथ व्यत्तीपातादिशानिः। 
अथातः सेपरवक््यामि शानत शानक उत्तमाम्‌ । वेधुती च व्यतीपाते महा- 
दोपोऽभिजायते ॥ १ ॥ कृमारजन्पकरारे तु व्यतीपातश्च वधूतिः । संक्रानिश्च 
रथेस्तत्र जातो दरिग्यकारकः।! २ ॥ दरिद्राणां महादुःखं स्वनाश्करो भवेत्‌। 
शान्तिवा पुष्कका काया तत्र दोपो न कथन ॥ ३ ॥ गोपुखमसवं कूयोच्छा- 
नति कुर्याच्च यत्नतः । जपाभिपेकदानैश शेमाचपि विरेपतः ॥ ४ ॥ नवग्रह- 
मखं कुयोत्तस्य दोपमरकान्तये । मथमं गोमुखान्नन्म ततः शानत समाचरत्‌ ५॥ 


इति व्यतीपाताटिशान्तिः | 


अथ सदन्तीसन्नशानिः। 


पुष्कर उवाच -फथयस्व मुनिश्रेष्ठ महं भागेव प्रभो । छ्माल्युभं च तच्छान्ति 
चद्‌ जन्पफलं शिजोः ॥ १ ॥ मार्गत उवाच -उपारि प्रय्मं॑यस्य जायन्ते च 
शिगर्िनाः । दन्तैवी सह यस्य स्याजन्म तद्वारं न सत्‌ ॥२॥ मातरं 
पितरं खदेदात्मानं वाऽपि मातुरान्‌ । सदन्तं वालकं विवाद्राक्षसं स्वकुखन्त- 
क्म ॥ ३ ॥ यदि दन्तैः समं जन्म यदि ब्रा दशनाः शिशोः । स्युमध्पे सप्त- 
मासानां ङुखनाश्स्तद्‌। धुवम्‌ ॥ ४ ॥ अष्टमासादिमासेषु दन्तोत्थानं शुभाष- 
दम्‌ । अथ तद्दोपनाश्चाय विधानं शुणु सत्तम ॥ ५॥ प्रथमं पुजयेत्तच देवदेवं 
च केशवप्‌ | अग्रं संस्थाप्य जुहुयाद्‌ घृतेन चरुणा पृथक्‌ ॥ ६ ॥ देवदेवं केशवं 
च वहि सोमं समीरणम्‌ | धतारं च पिधातारं कुच्देवं नव ग्रहान्‌ ॥ ७॥ 
यजेत्तलिङ्गनेमन्त्रनीनामन्त्रेरथापि वा । यथाशक्ति सहसरं वा दातं वाभ्य 
विरतिः ॥ ८ ॥ ऋलिरभ्यो दक्षिणा देया तत्त स्नानं शिक्षतम्‌ । भद्रासने 
न्दरिश्यनं मृद्धिः सर्वपपरः फलः ॥९॥ स्वेभनोरथगेन्परः स्नापयेत्ताथवाश्णा । 
तदु ब्राह्मणा भोञ्याः सुव्रासिन्यः सुहृ; ॥ १० ॥ विष्युवमत्तरे-गज- 
पष्ठातं वारं नोद्य बा स्नापयेद्ररः । तदभावे काशचिनेन निर्मिते च बररासने ` 
॥ ११॥ सर्वेपि सवेगन्यर्धजः पुष्यः फः गुपेः । पग्र रते च्छ 
शिरसि धारयेत्‌ ॥ १२ ॥ विभमोञ्यं ततः कुः ग्र्या दद्याच्च दक्षिणाम्‌ | 
अआशूलदन्ते दोपे श्चासि धियीयते ॥ १३ ॥ चुम्वनुपारं निकारं माय- 
विचामिदुं सृतम्‌ । मृदं वाशङ्गर्फन्मक्तं दयि सीधु युषे कियद्‌ ॥ १४॥ 
नाफामारोदयेद्रपर सद धाञपाऽपवाऽप्रनम्‌। सर्म दृधाददिना भोज्याः सर्पिषा 


ज्योतिर्निवन्धः। २५१ 
पायसेन च ॥ १५ | नागासुनसंदितायां-सदन्तं वालकं ददाद्राद्मणाय सद्‌- 
क्षिण्‌ । वत्सस्य मधुलाजानां भराद्मखं दधिदीपथो; ॥ १६ ॥ 

दाति सदन्तोत्यन्नगान्तिः | 


* अथ धनिष्ठापञ्क्रपिचारः 1 

देवज्ञवमे-कर्यान्न दारुतुणसंग्रहमन्तकाशायानं मृतस्य दहनं गहगोपनं च] 
शय्यावितानमिह वासवपश्चके च केचिदरदन्ति परतो बसुदैवतार्थाच्‌ ॥ १ ॥ 
रनमाटायां-वासवोत्तरद ादिपश्वके याम्यदिग्गमनगेहगोपने । प्रतदादततणकाष्टसं- 

टं शस्यकावितननं च वभैयेद्‌ ॥ २ ॥ येतिःतगेर-टेदनं संगरं नव काषटा- 
दीनां न कारयेत्‌ । श्रवणादौ बुधः पच्छ न गच्डेदक्षिणां दिकम्‌ ॥ ३ ॥ 
अग्निदाहो भयं रोगो राजपीडा धनक्षयः । संग्रहे तृणकाष्ठानां ` कृते वस्ादिष- 
श्वे ॥ ४ ॥ र जमरेण्ड-गृहार्यं तृणकाष्टादिसंग्रदादप्निभीः कलिः । रोगो 
दण्दोऽ्यदहानिः स्यात्मादरस्वादिपञ्चके ॥ ५ ॥ गर्मः-धनिषठापन्वके चदे सूये 
पत्रादिपन्चके | ठेदनादि न कतंग्यं गृहाय तृणकाष्टयोः ॥ ६ ॥ पूरकभं नाति- 
दोषाय दूरुतक्चषणसंग्रे । यानगोपनद्रग्यासु संपूर्णं वासवं त्यजेत्‌ ॥ ७ ॥ 
केऽप्याद्ुः संकटे घोरे पश्चके पञ्च नाडिकाः ! त्याज्याः क्रमातततीयाचन्यन्त्य- 
पादावसानगाः ॥ < ॥ 

दति धनिष्टापश्चकप्िचारः । 


अथ पञ्चकशान्तिः । 

गर्डपुरगे-श्रीदधप्ण उवाच । मरतदाहो न कर्तव्यः दुम्भमीनगते विधौ । 
न जं दीयते तेषामशुभं जायते भृशम्‌ ॥ १ ॥ पश्चकाभ्यन्तरे नैव फायौ 
मेतादिकी क्रिया ! पुनमृत्युभयं तस्पात्यश्च कानन्तरं शुभा ॥ २ ॥ काटिक्या-- 
सय दादहाटिकं कायं पञचकरमृतस्य चे । वकष्यमाणविधानेन प्रायधितपुरः- 
सरम्‌ ॥ ३ ॥ चस्वारः पृक्ता देभ॑मयाः दावसमीपतः । तन्मन्धरमन्निताः 
स्थाप्यारततो दादस्तु तेः सह ॥ ४ ॥ सूतकान्ते तु पुत्राः पार्यं भरान्ति- 
कमुक्तवत्‌ । फास्यपत्रं धृतं दधात्कुयाद्राह्मणभोननम्‌ ॥ ५ ॥ परेतम्र्या- 
पञ्चके तु मृतो योऽसा गति न रभते नरः । तिलानां च दिरण्यं च तस्योदेश 
धृते ददे ॥ ६ ॥ तेन विघ्नः शमं याति स प्रेतो टमते गतिम्‌ । विधानं योन 
इति विध्नस्तस्य पद पटर ॥ ७ ॥ वासवे मरणं यस्य गदे याति पुन्ृतिः। 
पदोपपरान्तये देयं वच्रस्रणौदिङ दिने ॥ ८ ॥ पतोडुनि गुटं दचान्मवटुः- 


+~ 6 अ ष कि 


# इनः ए परीपदनरुटद्धनात्‌ एरएन्यः ददुस बाधि) 


२५२ श्रीररिवरानषिनिर्मितो- 


खोपशान्तये । अजपादे नरो यस्तु पञ्चत्वपुपगच्छति ॥ ९ ॥ काञ्चनं वेद्‌- 
विभाय दध्रात्तत्छुटशान्तये ! उत्तरायाद्रनक्षत्रे मतिः स्याद्यस्य कस्यचित्‌ ॥१०॥ 
गोट्रय॑ सतिरं दद्ाद्धनहानिषरशान्तये ! अन्तिमे मरणं यस्य गहे यदि पुन 
गृतिः । सुबणेदक्षिणां दयात्छृप्णवल्चमथापि या ॥ ११ ॥ 
इति पश्चकशान्तिः । 
अथ विपुष्करयोगः | 
मृपाख्चदमे-रविमन्दभोमवरि भद्रा तिथिस्मिपादके धिष्ण्ये! योगाक्िपुप्कराख्य- 
स्िपाद्के यमलनामा स्यात्‌ ॥ १ ॥ र्नकोरे-गुरुभोममन्दवारे भद्रायां विष- 
मपादक्षं } योगच्चिपुष्कशोऽयं त्रिगुणफलो यमले द्विगुणः ॥ २ ॥ गग 
पश्चभे पञ्चगुणित्‌ं श्रिगुणं च त्रिपुष्करे । यमले द्विगुणं सवे दानिवुद्धधादिकं 
भवेत्‌ ॥ ३ ॥ तिथिभद्रा तिपादक्षं जीवाकोरल्चिपुष्करः । योगचिगुणफटदों 
यद्धा नष्टे हूते मृते } ४) ययोतिष्पकशे-नष्टं दृं मतं घातं कटो डिम्भ एव च ) 
उपागत योऽत्र स्याद्धिदिरं सोऽनुवतेते ॥ ५॥ 
हति जिषुष्कर्योगः । 


अथ भिपुष्करशान्तिः 
त्िपुप्करे घ्रयः काया; पुत्तखा द द्पुष्करे । गतस्य च समीपे तु स्थाप्याः 
पिष्टमयास्ततः ॥ १ ॥ कायो दादस्तु तःसार्थं सूतकान्ते तु शान्तिकम्‌ । एत्वा 
गाध द्िरण्यं च दथ्ादानं च शक्तितः ॥ २ ॥ प्रेतख्ण्ड-त्रिपुष्करमृते दयद्धो 
घय मूल्यमेव च्‌ । द्िपुप्करे च गोयुग्मं तते दाहो न दोषकृद्‌ ॥ ३ ॥ 
इति धिपुष्करशान्तिः । 


न= न्न 


अथ भावकम्‌ । 

येगे कृम्णपसे स्यादएमीः तिथिल्तमा 1 नवमी दगमी तदरत्तिथिरेकाद्शी 
तथा ।॥ १ ॥ दयादशी तत्परा चेद भूतामा च विदेषतः । उवेषटस्याऽऽद्ा शुभा 

तद्रदयूतपातूमदत्सयः । सूत द्यते चात्र रोकरस्य सङच्स्य च ॥२॥ 
धनिष्टापश्चकं यद्गनीयं गुमेष्पुभिः । तयवा्टासु तिथिषु व॑नीयं भय-- 
त्नतः ॥ ३ ॥ पिव्रादमद्गन्यादरीनि कयरफमोणि मानवः । भाद्धादिसकले 
कायं नात्र कायां भिचारणा ॥ ४॥ 

दृति भावकाषटकम्‌ । 


[णमि 


ज्योतिनिवन्धः | २५३ 
| % अथ पह्ीपतनफटम्‌ । | 
। षटीरपरफलं बशषये यदुक्तं बरद्मणा पुरा । ब्रह्मस्थान मबद्राज्यं माल रेश्- 
येवधेनम्‌ ॥ १ ॥ कणयोभूपणावािनेचरयोः भियद्रीनम्‌ । नासिकायां सुग- 
न्धापिमंखे मिष्ठानमोजनम्‌ ॥ २ ॥ कपोलयोरभवेत्सौख्यं दलुदेशे मदद्धयम्‌ । 
ग्रीवायां विग्रह कष्ठे वा व्यजनागमः ॥ २ ॥ कलिर्वशे सुखं पृष्टे देके मे 
गदादिभीः । दक्षांसे विजयो नित्यं वामापि शजं भयम्‌ ॥ ४॥ इष्टराभो 
भुजे दक्षे कूपुरे मणिवृन्धके । देप फरतले दर्पं ततषे सव्यो भवेत्‌ ॥ ५ ॥ 
चामे भुजे कूरे च मणिबन्धे धनक्षयः । वाम्‌ फरतटे दानिस्तलूष्ठे चाथैन- 
एता ।। ६ ॥ हृदये राजसन्पानः समास्य दक्षिणे स्तने । दक्षपार््े च भोगाप्निः 
स्तने वामे यशोभयम्‌ ।७॥ बामपार्थे भतरेतीदा वामकुक्षौ िज्ञोस्तथा । दक्ष- 
कुक सुताबापषिरूदरे च विशेषतः ॥ ७ ॥ वखापिदंक्षकव्यां च वामकव्यां सुख- 
क्षयः । नाभ्यां मनोरथायापिवस्तौ गभैच्युतिर्भयेत्‌ ॥ ८ ॥ गुध गृत्यीदे रोगो 
दक्षोर भ्ीतिवधनम्‌ । षामोरौ मृत्युतो दुःखं दक्षजानौ सुवाहनम्‌ ॥ ९॥ परु 
हानिवौमजानां दक्षिणे नयने सुखम्‌। छेकः स्यद्रामजद्ायां स्फिनि दष्षेऽधवु- 
द्विकृत्‌ ॥ १० ॥ स्फिनि वामे श्वीबियोगो दक्षे गुरफे पियागमः | उपषबो 


-----------------------------------~- 


1 
काकतरथुनश्ान्तिपर्य-तं रपुस्तकमरन्थभैवम्‌-- 
अथ पटीपतनफलम्‌ । 
अथातः संमवक्ष्याप्रे शुणु कौनक यत्नतः । पया; भपतने चव सरटस्य 
भरोदणे ॥ १ ॥ पट्टी च प्रथपरे यामे मस्तके सखदायिनी । गृखे पि्ठान्नभोनी 
स्यात्पद्रयोमेरणं पुरम्‌ ॥ २ ॥ मध्याद्वे पतिता प्रटी दक्षिणे सुखसंपदः | 
यापाः कुरुते व्याधि ब्रद्मदरारे चे वस्रदा 11३ ष्टी तृतीययामे ठ पृष्टावासाच 
रोगदा । फे च करुते व्याधं व्रह्मदारे च वस्रदा ॥४॥ संध्ययोः प्रतिता ष्टी 
मस्तफे स्वामिमृर्युदा । फरे ठ दक्षिणे व्यार्भिं पादे दानिफरी तथा ॥ ५॥ 
अथ देहा्कुफखानि । 
फपल कुरूते साख्यं जद्सरायं छेशदायिनी 1 शपि, राज्यश्रियः मापनिन- 
रटे धनवर्पनम्‌ ॥ १ ॥ कर्णयोभूषणमरापिनेत्रयोभयवधनम्‌ । नासिकायां च 
सौभाग्यं मुखे मिषटान्नमोजनप्र ॥ २ ॥ कण्डे नित्यं धियः परापिः स्न्पयोर्मि- 
जयो भयेत्‌ । धुननाभो बाहुयुग्मे करयोः सुखसपदः ॥ ३ ॥ सलनयुग्मे तु 
सौभाग्यं दृदये सोष्यद्रधन्‌म्‌ 1 पृष्टे नितं महाभाग्यं गुप मृलयुसमागमः ॥४॥ 
फटियुभ्मे वसराभः पा्वयोर्भयदूधीनप । जयनेऽथक्षयो नित्यं र रोगभयं 
तथा ॥५॥ ऊरयुम्मे वादनाप्निनानुयुम्मेऽथसंग्रदः । निस्वो जदययोश्र 


ननन ~~~ ~त ~ न 


१८, श्य स्षनराभा टटा 1 १६.) फ़ यक्षा" 


क 


२५५ श्रीशिवराजविनिर्भितो- 


वामगुरफे पादयोगेमनं भवेत्‌ ॥ ११ ॥ पुरोभगि च दुव नवात च पृषतः! 
वामे हानिधेनं दक्षे परितो भ्रमणं क्षति; ॥ १२॥ वामदक्षतिमोन यत्फलं क- 
यितं नृणाम्‌ । विपययेण तत्छवीणां जेयं शेप द्रथोः समम्‌ ॥ १३ ॥ इत्थं पटाः 
मरपातस्य फलं सेयं विचक्षणैः । एतदेव फलं षि्यात्सरटस्प परोदणे ॥ १४॥ 
पचा भरोदणे चैव पतने सरटस्य तु । तयो, फलस्य व्यत्यासात्त्रदेव भरना- 
यते ॥ १५ ॥ पचा मरोदणं रात्रौ सरटरस्य भपातनम्‌ । नातिदुष्टफलं विद्रा- 
व्याधिमुप्ं विपयेये ॥ १६ ॥ पतनानन्तरं तर्य रोहणं यदि जायते | पतने 
फटगुल्कृष्टं रोदगेऽटपफकं भपेत्‌ ॥ १७ ॥ पृत्युयोगे च जन्पर्ष॑विषएटां पति 
च वधृतो । चन्दरऽ्रमे च क्रूरे च लने विन्नः भनायते ॥ १८ ॥ अङ्ग दक्षिण- 
भार वभनोत्तरति स्फुटम्‌ ) तदा हानिकरा शफर च्य॑त्ययेन तु खाभिदा ॥९९॥ 
चरणादुभ्येगा भूयः सदयो रोदति शीधैकम्‌ । प्राज्यं राज्यं तदा दत्ते पल्ली खता 
विकषेपतः ॥ २० ॥ चिन्तिताभ्यधिकं लाभं स्थिता भोजनमाभने } पादाङ्गु. 
टीपु संपवाद्धानिभ्च महती भवेत्‌ ॥ २१ ॥ शीपेस्योपारे पतिता श्रभाय पटी 
सिता च यदि नान्या । सितष्गोधा स्पर्ग सर्देषवङ्कनपु शोभना क्षेपा ॥ २२॥ 
म (क) कैटिका गृहगोधा दक्षकः समारोहति प॑साम्‌ । वामाङ्गे तु क्लीणां राज्यं 
पादयो भ्रमणं भवेत्‌ ॥ ६ ॥ एवं पटीमपातस्य फलं ज्ञेयं विचक्षणैः । एवं 
तदेव हि फलं विघ्रात्सरटरोहणे ॥ ७॥ पटाः मरपतने चेव सरस्य भरोदणे। 
पटाः प्ररोहणे चैव सरटपतने तथा []८॥ यदलं च संरक्तं तद्वदेव प्रजायते । 
पया; भरोदणं रात पतनं सरटस्य च ॥ ९॥ निधनायीय हि भवेव्याधिपीदा 
पिप्यत ] पतनानन्तरं यस्य रोहणं यदि जायते ॥१०॥ पतने फलगुत्कृष्टं रोहणे 
निप्फरं भवेत्‌। आरोहणं चोध्यैवक्रमधोयङ्रं भथातनम्‌ ॥ १ १॥ भवेदादौ सुशीेण 
त्फ जायते धुवम्‌ । स्थानात्स्थानफले युक्तं गर्गेण कथितं पुरा ॥ १२॥ 
अथ तियिफल्म्‌ । 
प्रतिपद्रोगसंप्ाषिष्ठितीया राज्यमेव च 1 गृ्तीया च भवे्टाभधतुथीं रोग 
एव च ॥ १ ॥ प्ञ्मी चतथा षष्ठौ सपमी च धूनागमः। अष्टमी नवपी 
चव्‌ दामी मरणं धुवम्‌ ॥२॥ एकादशी पुत्रराभो द्वादशी घनलाभदा। 
जयादश्री चतुदशी पौणमासी धनागमः ॥ ३॥ 
अथ वारफटयम्‌ । 
यः सोमे वुधगुरुषुकाचा्यः सदा शमाः ! दषाः सर्वेऽ्युभाः भोक्ता, 
.वारण फटमादिरेत्‌ ॥ १ ॥ 
अथ नप्षत्रफटप्‌ । 
अभिन्यां क्षेममारोग्यं भरणी रोगकारिणी । इत्तिसा धनलाभश्च रोण्या 
च मृगे धनम्‌ ॥ १॥ आद्र तु पृत्युदा यैव पष्पादिती च लाभे । आश्ेषा 


ध उयोतिर्भिवन्धः। २५५ 


दत्ते भुु्दाति 1 २३॥ प्टीसरटयोवीऽपि युग्पमङ्गे शुभे पतेत्‌ । दंपत्योजायते 
परीति्निन्यभागे वियोगिता ॥ २४ ॥ 
अथ स॒रटपतनफलम्‌ । 

नश्च; शं यख हानि, पृषे लाभो भयं हदि । दक रोगः गभं वामे सरटस्य 
अपातनात्‌ ॥ १ ॥ हंसाद्या उत्तमा जीवा; कोपग्रिषएटस्तु राज्यदा; । सरटा- 
रधमाः क्षपे पतिता विघ्नदाः स्मृताः ॥ २ ॥ गोधाक्ुद्टसरखटूका ध्वादमाः 
कपोतका वाऽपि । निष्कारणं नरस्य मस्तकचटिता क्षतिं कुयुः ॥ ३ ॥ पटी- 
सरटगोधाचयाः ददृन्भूं च कुवते ! अररे यस्य तस्याऽश्यु दुःखं चेव महद्- 
यम्‌ ॥ ४॥ कयसः पद्यस्य मूध्नि तदिष्नक्षान्तये । मृतसंजीवनी विद्र 
जपन्मुण्डितमस्तकः ॥ ५ ॥ 

अथ पटीशब्दफलठम्‌ । 

वितत ब्रह्मणि का्सिद्धिरहु्ा शके हृता भयं याम्ये भित्रवधः क्षयथ 
निरतौ खाभः समुदरारये । यायव्यां यरदद्धमम्नपतुरं सौम्येऽथलामो धुवं 
यशान्यां शृगोधिकाऽथनननी त्रासस्त्वधःगच्टिता 1 १ ॥ 


मरणं भोक्तं मया तु मदा भवेत्‌ ॥ २॥ पुत्र त॒ मरणं चेव उतरा दस्त ए 
च । चिरा स्वाति शुभदा शिज्ञाखा धननाशनम्‌ ॥ २ ॥ अनुराधा राज्यदा 
स्याञ्ज्येषठायां फष्टमेवच । मुले चैव तथा राज्यं पूर्रौपादा तथा श्युमा ॥ ४॥ 
उत्तरा रोगमायावि ्यभिजिद्धनसंपदः । श्रवणे पुत्रराभश्च धनिष्ठा राज्यमेष च ॥ 
चारुणे धनदानिः स्या्रोगो दुःखं मयं तथा पर्तत रेवतीयु हानिथरैव भजायपे।(६॥ 
अथ लप्रफलयम्‌ । 

मेषे च श्रुमदा भोक्ता चुपे हानिस्तयव च । मधुने सेगसंपाप्निः करके फट 
एद च ॥। १ ॥ सिंहे स्यात्फललटाभाय कन्यायां तु धनक्षयः । तुन्ायां धनटा- 
भथ धनलयभध दक्िके ॥२॥ धम ्ञानमवामोति परे घस्रलामदा । कुम्भ हानिश्च 
दिङ्गेया मीने केकः पजायते ॥ २ ॥ नैधने चैव जन्मर्ष [ संभोचा | षिपना- 
टिका ] क्रूरलमरे सप्रफलपमिति भक्तं ग॒भागुभम्‌ ॥ ४ ॥ 

अथ पटटटीसरटशान्तिः । 

मत्युयोगे दग्यदिन दररेऽदि यमकण्टमे। चन्द्रम नैधने च्‌ जन्मर बिपनाडिका 
॥ १1 क्रूरग्रह तरखमे क्रःरयदि निरीक्षिते । अष्टमस्य ्रूरयुते विषिधृतिसंय॒त । 
स्थशमत्रे तयः सथः सलं स्मानयापरेत्‌ ॥ २॥ दुनिमिे तयोजीते निष्कं 
जायते धरयम्‌ । पश्चगव्यं भाश्रयित्वा फुयादाञ्यावन्ोरनम्‌ ॥ ३ ॥ अग्रक्तो 
वाऽपि शक्तं चा यदीन्छेदात्मनः शुभम्‌ । पृण्याहमाचनं कृत्या चान्तिकमं समा- 
रेत्‌ 1४॥ भतिस्पं सुवर्णेन फुयादवितानुप्तारतः। रक्तवस्ेण संवेष्ट्य गनपपुप्यः 


२५५६ धीशिवराजविनिमितो- 


अथ प्ीरट्योः शान्िः। 
पलीसरटयोः स्पे सयैटं स्नानमाचरेत्‌ । पञ्चगव्यं पराशयितखा कुयीदा- 
उ्यावलोकनम्‌ ॥ १ ॥ राक्ते वाऽप्यथवाऽशक्तं यदीच्छदात्मनः सुसृम्‌ । पुण्या- 
इवाचनं कृत्वा शान्तिकं समारभेत्‌ ।। २ ॥ प्रतिरूपं सुवर्णेन कुयाद्वितातुसा- 
रतः । रक्तवसेण संय गन्धपुष्पैः मपूजगेत्‌ ॥ २ ॥ तदग्रे मन्मयं रम्यं क- 
खबर जर्पुरितम्‌ । वस्रमाद्येरखंकृत्य स्थापयेत्तण्डुलोपरि ॥ ४ ॥ पञ्चामूर्त 
पञ्चगव्यं पञ्चरःनानि शक्तितः । पञ्चदक्षकपायानि(भि)निक्षिप्याऽऽबाहये- 
ततः ॥ ५ ॥ पृजयेद्न्धपुप्पायलकपालन्क्रमेण च । अग्निसंस्थापनं कृता 
= भ स 9 _ त = ९. 4) ४ 
दमक समारभेत्‌ ॥ £ ॥ मृत्युनयेन मन्त्रण चधोभिः खादिरः शभः । तिल- 
व्याहतिमिरदोममष्ठत्तरसरस्कम्‌ ॥ ७ ॥ अष्टोततरदातं षाऽपि कुयादितानुसा- 
रतः । अभिषेकं ततः कृत्या यजमानस्य च द्विजैः ॥ ८ ॥ पुण्यरारूणसृक्तेशच 
दोषञन्त्य द्विजोत्तमः । घोताम्ब्राणि धतवाऽ्थ खणवन्तिलान्हरेत्‌ ॥ ९ ॥ 
बाह्मणान्भोजयेदिर्थं शन्तिकमे करोति यः । तस्याऽय्रिनयो रक्मीः कीर्तिः 
वद्धिः शरभं भवेत्‌ ॥ १० ॥ पटीसरटयोः शान्तिः कथिता यगुणा परा । शान- 
चाय मुनीन्द्राय लोकानुग्रहकारिणे ॥ ११॥ 
इति प्टीसरटयोः ज्ञानितिः | 

मपूजयेत्‌ ॥५॥ तस्याग्रे न्मयं रम्यं कलशं जरपूरितम्‌ । वस्मास्यंगलं- 
कृत्य स्यापयेत्तण्डुलोपरि ॥ ६ ॥ पञ्चामृतं प्रश्चगन्यं पञ्चपट्वसंयुतम्‌ । 

ञ्चयृक्षकपायाणि निक्षपेकलशोत्तमे ॥ ७ ॥ पृनयेद्भन्धपुष्पालकपाखा- 
न्वमेण तु । सेन्‌ स्वेनेव मन्त्रेण मृक्तिकादि बिनिक्िपेत्‌ ॥ ८ ॥ इन््रादिलेक- 
पालि तत्तन्मन्त्रस्नु पूजयेत्‌ । अभनिस्थापनकं छत्रा दमं इत्वा ततः परम्‌ 
॥ ९ ॥ मृत्युनयेति मन्त्रेण चथोभिः खादिरैः भरुः । तिरन्यौहृतिभिरषेम- 
म्टोचरसदस्रकम्‌ " ९० 1 अष्टोचरशते वाऽपि ता -सम्यव्‌ समाचरेत्‌ \ 
यमायेति च मन्त्रेण जप्‌ होमा कारयेत्‌ | ११ ॥ अभिपेकं ततः वुरयात्सु- 
रास्त्वामन््रवारुणः । धौः शान्तयादिशचममन्त्ः पुराणोक्तक्मेण तु ॥ १२॥ 
इत्थं कृराऽभिपेकं च विधानाय्चनं ततः । धौताम्बराणि म दुःयौन्नी- 
राजनाबरिधिम्‌ ॥ १२ ॥ स्वणेदानं वश्दानं तिलदानं स्वशक्तितः । दोपोपश-. 
मनायाय कुपादाज्यावलीकनम्‌ ॥ १४ ॥ अभिषेकं शंकराय तनोऽश्वत्यमद्‌- 
क्षिणप्‌ । अतःपरं भवक््यापमि कुरयाद्राद्यणभोननम्‌ ॥ १५॥ एतद्विधानं यः 
कु्याद्रण्ड्दोपो विनश्यति ] एवं कृता विधानेन सौमाग्यारोग्यरपदः ॥ १६॥ 
सौमाग्यश्ानितिमामरति सत्यं सत्यं न संशयः । कथितं वृदधुगर्गण पट्टीदोष- 
निन्ये ॥ १७ ॥ कपेनपदीकृकलखास काकाः ग्रीपस्यिनाभननियनाय नूनम्‌ । 
स्यानाद्रिस्तरक्नण एव गच्छद्रास्से दयादृदिनपुगवरेभ्यः ॥ १८ ॥ 

र्ति पटीसरटणान्तिः। 


उयोतिनिषन्धः | २५७ 


अथ काकमेथैनशान्तिः । 


नाश्दः-उत्पाता प्रिविधा लोके दिव्यम मान्तरिक्षनाः 1 तेषां नामानि शानत 
ष्व समभ्यग्वक्षये पुथक्‌पथक्‌ ॥ १ ॥ दिया वां यदिवा रात्रौ. यः प््येरकाक- 
मेथुनम्‌ । स नरो भृत्युमामरोति यदे बा स्थाननाङ्लनप्र्‌ ॥ २ ॥ यदा काकुं 
रं॑विदधीता्बत्सरम्‌ } पितदेवदिजान्भक्त्या भत्यहं चाभिवादनम्‌ ॥ २ ॥ 
जितेन्द्रियः शुद्धमनाः सत्यधमेपरायणः। तदोप्ममनायाय शान्तिक समा- 
चरेत्‌ ॥ ४ ॥ स्वग्द्क्तयिधानन तत्र स्थाप्य हृतादानम्‌ । पखान्ते समिदा- 
ज्यान्नदुनेदष्टोत्तरं शतम्‌ ॥ ५ ॥ प्रतिमन्त्रं उयन्घकेण दयपमर्युद्रयन च । व्याह 
दिपि््रीरितिलजपायन्तं पभरकरपयेत्‌ ॥ ६ ॥ पूणाहृतिं च जहयात्कत। शुचिरट- 
छतः 1 खण गङ्ख रप्ययुरी कृष्णधेदुः पयसिनी ॥ ७ ॥ वद्वाटंकारसहिता 
निषकद्रादससंयुता 1 तदेन तदरभेन तदधौर्थेन वा युता ॥ ८ ॥ तथा वित्तानु 
सारेण तनयूनापिककःरपना { आचायोयं भोभियाय तां गा दब्माखुटुम्बिने ((९॥ 
च्ाद्मणेभ्यो विद्िषटेभ्यो यथादाक्ते च दक्षिणाम्‌ । ब्रह्यणान्भोजयेत्पाच्छा- 
न्विवाचनपूर्यकम्‌ 1 एवं यः कुरते सम्यक्‌ स॒ तदोपात्मुच्यते 11 १०॥ 

दति काकमधुनश्शन्तिः । 


अथ कपोतशान्तिः | 

आरत गृहे य॑स्य भविन केपषकः । स्थानहानि्भ्रे्स्य यद्राऽनर्य- 
परस्परा ॥ १॥ दोपाय धनिनां गेहे दग्द्रा्णा तियाय च । तस्य शान्ति 
भङगवीत जकटोमविधानतः १ ९ # प्रा्णान्वरयेततन सम्तिावनधूेरम्‌ । 
पोदश्च द्रणश्वा्ठौ वा श्रातस्मा्तक्रियापरान्‌ ॥ ३ ॥ देषा; कपोत इत्यादविषम्िः 
स्यारप्मिजैपः । चुण्दं कृत्वा मयत्नेन स्रगोक्तत्रिधानत्तः ॥ ४ ॥ पेगान्यां 
स्थापयेद्रा् मुखान्तेऽष्टोत्तरं. छतम्‌ । मन्यके समिदाज्यानैः तिमणवपू- 
चम्‌ [|५॥ यत्‌ ट्र भयामहे सख्तिदायोरमन्मेकः । त्रिधिमन्नध जुहुयात्तिर- 
न्ग्याहृतिभिस्ततः ॥ ६ ॥ जप्रय तता भप्त्या करुयात्पुणोहतिं स्ययम्‌ । 
तमरभ्यो दक्षिणां दथाद्‌ पोपग्रान्ति तना जपेत्‌ ॥ ७ ॥ व्राद्यणान्मोजयेन्पश्रा- 
र्सयं भप्त पन्धमिः । षय यः कुर्ते सय्यगृन्छदोपालममस्यते।॥ ८ ॥ 


पङ्कस्य स्दरऽप्धयं प्दुवल्फकयागप । गदुगेपान्दूर धानः शरटयसद्रान्पि 
२९ 


२५८ श्रीि्रराजव्रिनिमितो- 


मङ्धरम्‌ ॥ ९ ॥ प्राकारे च परदारे परासादाचेषुं बीधिपु । तत्परं म्रामपस्यवं 
सीश्चि सीमाधिपस्य च । शान्तिकमोखिर काय पूर्वोक्तेन क्रमेण तु ॥ १० ॥ 


इति कपोतक्नानितिः | 


( + अयेलकादिशानिः । 


उदक [ इष्टो ] दष्टो नेशे गृहमागतो भवति । रटमानोऽपि दक्षिणे च मर 
णाय भवति भूतानाम्‌ ।॥ १॥ दिवान्धोऽपि यदा पक्षी य॑दहि ग्रामं समाविशेत्‌ । 
निजनं कुरुते ग्रामं मरणं भूभृतामपि ॥ २ ॥ तदा शान्तिः भकतेन्या यथोक्ता 
साधकामिकी । अनिमित्तेषु स्वषु द्यादों स्रं भपूजयेत्‌ ॥ ३. ॥ भदद्यादवां च 
सराणि घृत सदः परदापयत्‌ । तुण्डं रूप्यमयं कायं चज्चु्छाहिमयी तथा ॥ ४ ॥ 
उ (ओ ) दुम्बरास्तया पादत्वारोऽय क्रमेण तु । कांस्य पक्षौ भकतंव्यौं 
सरावयवसयुतां ॥ ५ ॥ देरण्यं धमराज च सवोवयवसंयुतम्‌ । होमस्थलादु- 
तरतः स्थापयेत्स्यण्डिङे जुभे ॥ ६ ॥ मरतिष्ठा तत्र कतेग्या वेदोक्तमन्त्रपूवकम्‌ । 
सद्राध्यायं ततः पश्चाच्छन्त्यध्यायं तथव च ॥७॥ काकाध्यायेन सर्वेण 
पूना कायां च पक्षिणः । कलशं स्थापयेत्तत्र सर्वोपधिसमन्वितम्‌ ॥ ८ ॥ 
रान्त्यध्यायं जपेत्तत्र वह्धिस्थापनपूेकम्‌। ततो होपं प्रकुर्वीत पायसेन क्रमेण तु 
॥ ९ ॥ आद्‌ तु चक्षुषा द्यासश्चात्यायसकेन तु । प्रथमा तु ह्यटकाय 
देवन्धाय तथाऽपरा ॥ १० ॥ तृतीया द्रदुशन्दाय चतुर्थी चिरनीविने । ततः 
स्तिष्छृतं दद्याथारमे समापयेत्‌ ॥ ११ ॥ अभिपेक ततः कूरयाद्रीतवादि- 
जनि;स्वनः । पञ्चादानानि व दद्यात्तथा विन्तानुपारतः ॥ १२.॥ मभूतं कनकं 
दश्रात्तेलधिब तु ब्रससी | सप्तधान्यं भरदात्तव्यं खोहदण्डः क्रमेण तु । चित्त- 
शाठ्यं न कूउ।त शान्तामच्छन्कदाऽपि हि । अन्रहीनं दद्रा मन्वहीनं तु 
ऋलिनः । यजमनमदक्षिण्यं नास्ति यक्घसमो रिपुः ॥ १३ ॥ श्येनगध्रम- 
वेशऽपि शान्तिरेषै कीरिं ॥ १४ ॥ दिवान्धस्याऽण््रतिं तज व्जयेच यथा- 
क्रमम्‌ 1 अरण्यत्रासिने तत्र गृध्रायाऽऽहृतिरन्यते ॥ १५ ॥ श्येनाय वयसां 
राते मदय्याच यथाक्रमम्‌ । विवानं च परङ्ीत कटयाणं चोपपयते ॥ १६ ॥ 


इत्यल्कादिशान्तिः । 


---~ ~~न 


= धनुध्िद्धिनपरन्योऽवं (पुपस्प्यः। 


उयातिनिवन्धः } ॥ २५९ 


अथ मधुनालशान्तिः । 
मधुजालं गह यस्य दृश्यते पुरूपस्य च } मरणं तस्य जानीयात्कुलान्तो षा 
भवेदतः ॥ १ ॥ त कान्तिः भकतेव्या साध्वी वं वायुदेवता । वायुं च पूनये- 
त्र जपं तु यथायथम्‌ ॥ २ ॥ होभं तत्र भुवीति श्रपयिखा तेथा हरै; । 
अभिषेकं परवुर्वति शन्द्यध्यायेन सयदा ॥ ३ ॥ ततो वद्वि प्रतिष्ठाप्य चर्र- 
पणपूवेकम्‌ । आदौ च वश्ुषी दच्रासधान्मपुतीस्तथा ॥8]) वसन्तेन मधुना 
च पडुचं चरुणा जयेत्‌ । ततः खिष्टकृतं दव्रात्पथा्कमै समापयेत्‌ ॥ ५॥ 
दानानि तत्र दद्याच मधुकुम्भं सदक्षिणम्‌ । क्षोपवघ्ं प्रदातव्यं ति्ांभेव क्रमेण 

तु 1 ब्राह्यणन्मोजयेत्पश्रादेवं कमं समापयेत्‌ ॥ ६ ॥ 


दत पधुनाटब्रान्तः। 


[1 1 


अथान्नशान्तिः। 


पवमन्नस्य विकतो शान्ति कता परयत्नतः । तद्रा सवैमबामोति आरण्यं 
प्राप्तुयात्तु यः ॥१॥ अनिष्टं नाशमायाति नद्रीद्ान्तितिधानतः [ उपसग; क्षयं 
यान्ति दक्रस्यं परौणनात्ततः॥ २॥ 
टृत्यनशान्तिः । 


^~ 


अथार्चिशानतिः। 


मृगुस्याच-क्षि(हिमापरिदेह्ते राष्ट्र शान्ति च कारयेत्‌ । वक्ष्यपाणव्रिधानेन 
तं तदेकमनाः युणु ॥ १ ॥ भवनाधारदहने कुम्ममरज्वलने तया | अङ्ग्स्रस्य 
दहने देशमद्धः समादिशेत्‌ ॥ २ ॥ पशाचागिश्चवे सष्ठसप्ताचिर्पपवादनः । वेदो 
क्तेनेव मन्त्रेण द्यग्युत्तारं तु कारयेत्‌ ॥ ३ ॥ दोमकरुण्डा [च] पुर्वे तु स्यायो 
व स्थण्डिे छ्युभे । रक्तवलसमाच्छननो मन्त्रणाप्रिप्रपण तु ॥४॥ कटय 
सतत्र संस्थाप्यः सर्वोपधिसमन्वितः । जपस्तत्र अरकर्तव्यो सद्रजाप्यषुरःसरः॥ ध 
त्यामप्रे येय [मग्ने स्वेपुरीप्यति2) | रत्यपि पध्वायज्नरक्षसा तेनूपाओ्र आ?) 
1६ अथातो वेग्वानरं च व्राह्मणं च नपेत्ततः । सोमाय द्द्राद्वरे द्यावापुधिषी 
अथर्वणं जपेत्‌ 1 ७ ॥ जपान्ते सुतमिद्धं च बर कूखा यथाक्रमम्‌ । दहोम- 
स्त्र भक्तव्यो दविधोनपुरःसरः ॥ ८ ॥ रोदितस्तण्डनद्व चरभ्रपणपूवैकमू । 
आदे। चाप्रिमुषे दवात्पधानाऽऽ्ग्याहुीददेत्‌ ।॥ ९ ॥ उश्रिप्पावको अरित्ला- 


२६० । श्रीरिबराजवरिनिमिरो- 


मगरे अङ्गिरास्तथा । अश्रिदर्योतिस्तृतीया तु चतुथी स्वामप्े तथा ॥ १०॥ म्रथम- 
मग्निमूया तु हमं पूत तु कारयेत्‌ आज्यं परिपायतरं चरुहामं ततः परम्‌॥११। 
कफे(१) सवादेति वाऽध्चं तु आधायेति द्वितीयकम्‌ । तृततीयं हन्यवाहेति चतुर्थ 
जातवेदसे ॥ १२] ततः सवषटषटतं दद्यातपश्चात्कमे समापयेत्‌ । अभिपकस्ततः 
कायो मन्त्रवरणदेवतः ॥ १३ ॥ शान्त्यध्यायं परेत्पाद्मिपिश्रेत्ततो ठृषम्‌ । 
ततश्च दक्षिणां ददया्छरष्णां मा काश्चन महीम्‌ । तिलाः कृष्णाः भदा 
तव्या भृगोथ वचनं तथा ॥ १४॥ 


ट्स्पभ्रज्ञान्तिः। ) 

अथ शिथिटीजननशान्तिः | 
नारद.--उत्पाता निखिला नणामगम्यागमसूचकाः | तथाऽपि सब्र! फलद 
भिथिटीजननं महत्‌ ॥ १ ॥ शिथिटीननने ग्रामे सेतां वां देवतालये ! तत्फलं 
आामपस्यैव सशि सीमाधिपस्य च ॥ २॥) शियिलीजनने हानिः स्वस्थानेषु 
दिक्षु च । तदौपपशमायैव शान्तिकं समायरेत्‌ ॥ ३ ॥ स्वर्णेन मूत्युप्रतिमां 
कृत्या विचानसारतः । रक्तवण यमं दण्डधरं महिपवाहनम्‌ ॥ £ ॥ नववच्ेण 
संब तष्डुलोपारि पूजयेत्‌ ! चिद्धन च मन्मेण नवेद्यान्तं ययािधि ॥ ५॥ 
पुणङ्कम्मं तदशान्यां रक्तवसेण वेष्टितम्‌ । पश्चतयक्पटवेयुक्तं जलमन्तरः सम्य 
येत्‌ ॥ ६ ॥ अग्निसस्थापनं भाच्यां स्वग्योक्तत्रिधानतः । प्रत्येकमणेत्तरशत- 
मयरेणैव होमयेत्‌ ॥ ७ ॥ मन्तरेण स॒मिदाज्यासैः रेष पूयैवदाष्यरेत्‌ \ द्विजाय 
अनिर दद्ात्छपदोपापसुत्तरे ॥ ८ \) जरुषन्त्रेम संप्रोक्ष्य तत्स्थाने स्मच 

रमिः ! एवं यः कुरते सस्यक्स तदोपासघुच्यते ॥ ९ ॥ 

इति शिधिरीजननश्रान्तिः । 
सअथेन्दटप्तशान्तिः । 

शरीरभ्िर्वन्धुमाश्शच वित्दानिर्मदयश्चः । बन्युन्याभः पदान; स्वीयिन्ता 
महती गदः ॥ १ ॥ पुार्दीनि फलान्येपामिन्द्लु च मस्नऱ । दन्तच्छदे फाक- 


रते सरदीपतनेऽपि च ॥ २ ॥ पल्चलपपलवस्तरणेपञ्यागृतफलोदरः । यभ्यद्‌- 
गमनिितमन्वः सानादोषं विमुञ्चति ॥ ३ ॥ एवभेवाप्निदषेऽपि मस्तदे मल 


प्योतिनियनयः। २६१ 


दूपिते । आदिपो ्राचनं रता व्राह्मणान्मोजपेच्छुचि; ॥ ४ रामदा दपः 
गोधाऽन भदा ग्यत्यये व्यय; ॥ ५॥ 


इतीन्द्रट्शानतिः । 


"--~----~- 


अथ नामापिगेतातशाशिः | 


नाट --2ेवता यपर नृत्यन्ति पतन्ति प्रञ्वलन्ति वा 1 शुरू स्टन्ति 
गायन्ति प्रखिग्रल्त दसनि च ॥ १॥ वम॒न्त्यद्नि वेया धर्मं स्नेदं रक्तं पयो 
जटम्‌ 1 अपमा तिष्टन्ति स्यानात्स्यानं यजन्ति वा ॥ २ ॥ एवमाव्राध 
द्यन्ते पिराराः मतिमा च । गन्धमेनगरं चय दिवा नक्षनदशनम्‌ ॥ ३ ॥ 
मल्कापतन काटतृणरक्तमयवैणम्‌ । गन्धवेगेहं दिग्पूमं मूमिरम्वं दिवा निवि 
॥एाअनप् च स्फुरिद्गाः स्युम्धरनं च पिनन्धनप्‌ 1 निशीद्रवापं मण्डूर; शिखरे 
शरेतयायसः ॥ ५॥ दयन्त िुरिङ्गाश्च गोगजाशवोषगातरतेः । जन्तगे दिति. 
दिरसो नायन्ते वा प्रियोनिषु ॥ ६ ॥ परतिसरूयाधतसूपु सुदक्ष युगपरवेः । 
जम्यू्रामसंवेदाः येतूना च पदर्नम्‌ ॥ ७ ॥ काक्ानामाद्रं राता कपोतानां 
द्विगा यद्वि) अरि पृध्पिता प्ता दृश्यन्ते फलिता यदि ।॥ ८} कार्यं तच्डे- 
टनं ततर ततः दरान्हिमेनीपिभिः। एवमाद्या भोत्पाता उदयः स्याननादादाः॥९॥ 
देचिन्पुत्युपदाः केचिर्यदुभ्यथ भयप्रदाः | प्याद्धयं यघ्नो गृन्युः षयः रीर्तिः 
मुखायुखम्‌॥१०।रेशर्य धनदानिश मधुच्यमे च बरिम(रपी)रम्‌ 1 देाटये स्वे 
वा वान्यं पुैतोऽपि ग ॥ ११ ॥ दण्डं रक्षणसंयुरतं कर्पयेन्येखलायुतम्‌। 
गृयक्तविथिना तत्र स्पपयेचच दुताद्ननम्‌ ॥ १२ ॥ जुदुयादाञ्यभागान्तं पृथग- 
छत्रं शतम्‌ । यत ॒बृनद्र भयापह सस्तिदायोरनन्यः । रम्राज्ययस्यी- 
धितिरव्यीहतिभिस्तया ॥ १३ ॥ फोर्हिमं पटर्थं वा टत्होममथापि वा| 
तथा पित्तानुखारेण तन्नयुनापररर्स्पना ॥ १४॥ पएफरिश्तिरातरे भा परशं 
पक्षाधूमेय वा । पथवरातं त्रिरा या हमर समारभत्‌ ॥ १५॥ दक्षिणां च 
तत द्ादाचायाप पटने । गणेधप्तेत्रपारपदुगोक्षोण्यङ्धदेपताः ॥ १६ ॥ 
तासा मन्य जपः कायः प्रप पुरदाचम्च्‌ । कलिग्भ्पो द्ि्णां दयासादथभ्यः 
स्वधक्तितः ॥ १७॥ 


दति नानाप्रिधोत्पानश्रानिः। 


२६२ भ्रीकषिवररामतिनिभितो- 


भधोत्कालक्षणम्‌ । 
तारद---सरगैन्युतानां रूपाणि यान्युरफास्तानि मै युष । धिष्णयोल्काविघ्रु- 
ददानिस्तायः पश्चव्रिधाः स्पृताः ॥ १॥ सम्यक्‌ पश्चेदिधानं च वक्ष्यते 
ठक्रणं फलम्‌ } पाचयन्ति तरिपैः पकषर्षिष्ण्योस्काश्निसंतिताः । २॥ दिवु- 
स्पदभिरहोभिध तारा तद्ररफटमदा ! फलपाककरी तारा भिण्याख्याऽ्ेफटम्रदा 
॥ ३ ॥ उल्काकिुदशन्याख्याः संपूणेफल्दा दणामू । अववेभो्रप्यदपु वृक्त- 
क्षोणीपु च क्रमात्‌ ।॥४॥ पिदारयन्ति(न्ती) पतिता स्मनेन महताभ्डानिः । जन- 
यिनी च संत्रासं विचु््योत्नि ततः स्फ्यम्‌ ॥ ५॥ वक्रा त्रिसाला च्वलिता 
पतन्ती वनराजिषु { पिष्ण्या सपुच्छा पतति ज्वखितास्गारसीनिभा ॥ ६ ॥हस्त- 
दरयभमणा सा दृश्यतेऽतिसगरीपतः। तारान्नतनुबच्छुछ्ा हस्तदीघोम्बुजारुणा 11७ 
उव यात्यथवा तियेगधो वा गमनान्तरे । उल्का रिसेविश्चाला तु पतन्ती वैते 
त्यक्त) मम्‌ ॥८॥ दीयपुच्छा भवेत्तस्या भेदाः स्युवेहवस्तया । पीडाधरेषरादिगौ- 
मायुखरगोगनदषटैकाः ॥ ९} कपिगोधाघ्रूमनिभा विविधाः पापदा नृणाम्‌ । अशवे- 
भेचन्दररजतर्हपदहंसध्वजपमाः)) १ ०] चज्यङ्लस्वस्तिफन्जरूयाः शिवयुखमदाः। 
भिपतन्ती स्वरादौ ¢) राजराषटरप्तपाय चे।।१ १॥यद्म्बरे निपाति रोकस्याप्य- 
ति्धिश्रमम्‌ । यर्केन्दू संस्पृदति तत्तद्‌ भुपेमकस्पनम्‌ ॥ १२ ॥ परचक्रागम- 
भयं जनानां ष्द्धयं जलात्‌ । अर्न्दरोरपसन्यौल्फा परेतरथिनाश्दए ॥ १३ ॥! 
उद्‌ यास्तमये्कनद्रोः परतोल्का शुभप्रदा । सितरक्ता सिता पीता सोल्का हन्ति 
द्विजादितः ॥ १४ ॥ सितोदितोभये पारव पच्छे दिषु दिनादिषु | पएतितोरफा 
दक्षनिभा पिमादीनामनिषटदा ॥ १५॥ ताय कुम्भनिभा ल्लिम्या भूभु्नांतु 
शुभप्रदा । नीला श्यामाऽरुणा चामिवणीऽदयुभभयमदा |॥ १६ ॥ संध्यार्या 
विपी च दछित्ा राज्यनाङनम्‌ । नक्षनग्रहमेदे च तद्रणानामनिष्टदा ॥१७॥ 
चरधिष्ण्येपु पतिता द्धीणां चोल्का भयमदा } क्षिमभेपु विशं पीडा भूपतीनां 
स्थिरेषु च ॥ १८ ॥ मृद्भेषु द्विजातीनां दारूणां दारुणेषु च । उग्रभेपु च 
शद्राणां पेषं मिश्मेषु च ॥ १९ ॥ राञ्यराष्ूविनाश्चाय भासादमतिमासु च । 
गृहे तत्ामिनां पीडा नृपाणां पतेषु च ॥ २० | दिर तचदिगीगानां 
तपकाणां स्थटेपु च । भराकरारे परिखे वाऽपि दारि तत्पात्ुरमध्यभे ॥ २१ ॥ 
परयक्रागपमयं राज्यपोरजनक्षयः 1 गेटे गोस्वामिनां पीडा स्विस्पस्मनां 
जलेषु च ॥ २२ ॥ रानहन्नी तन्तुनिभा इन्टरध्यजसपाञ्थवा । परवीपा 
रानपट्नीं वीयगा च चमूपतिम्‌ ॥ २३ ॥ अधोमुखी तरपं हन्ति व्रात्यणानरनवेगा 
तथा । वृक्षोपमा पृच्छनिभा जनसंक्षोभफारेणी ॥ २४ ॥ मसपिणी या सपव 


उ्योरि्निवन्धः | २६२ 


त्साऽ्रनानामनिष्दा । दतटोखछा पुर मति च्छनाकार पुरोहितम्‌ ॥ २५॥ 
चेशगुल्यटताकारा राषटयिद्रावणी तथा } सृकरव्याटसदश खेष्डाकारा च 
पापदा | इन्द्रचपएनभा राञ्यं खनत्ता दान्त तोयदम्‌ ॥ २६॥ 


रसयुखकाटक्षणम्‌ । 


अथ परिषटक्षणम्‌ 1 


नारदः--रिरिणा वायुनिहता मूता मण्डरीटृताः । नानावणौकृतयस्ते 
परिवेषाः दाकीनयोः 1 १ ॥ ते रक्तनीरपाण्डुरकपोताध्राभकापिखाः । सपीत- 
शुक्तवणो प्रागादिदिष्च विदाः ॥ २ ॥ मुहमुरहः भ्रसीयन्ते म सपुणफल्प्रदाः। 
चुभास्तपिक्टाः स्निग्धाः प्षीरतटाम्युसनिभाः ॥ २ ॥ चापरङ्गगाटकपृथुक्षत- 
जारुणमाः शुभाः | जनेकवत्तयणंशध पारेवेपो नपान्तकरत्‌ ॥ ४ ॥ अरोकपुष्प- 
संकाश धुमाभः कलद्भियः । मयुरपत्रसेकाशषः पीतवर्णोऽतिव्रषङत्‌ ॥ ५॥ 
अहर्निशं प्रतिदिन चब्द्राकांवरुणा यदा । परिविष्य न॒पवधं इख्तो लोहितां 
यदा ॥ & ॥ द्रिमण्डलश्वमूनायनपन्नो यख्िमण्डटः । पएरिरेपगतः सारः 
सुद्रधान्यप्िनारर्त्‌ ॥७ ॥ रणष्दुमरमिनां जावः सवपामापयपरदरः | ज्ञः 
सस्यदानिदः चुक्रा नृपाणां कखटप्रद्‌ः ॥८॥ परिषेपगतः केतुदुर्भि्षकलदमद्‌ः | 
पीडां नृपवधं रा्गभेच्छेदं करोति च ॥ ९ ॥ द्र ग्रहो पारिषेपस्था कितीशकट- 
मदा । कुयन्ति कर्दानय परिवेपगमतासयः ॥ १० ॥ चत्वारः परितेपस्था 
नपस्य मरणप्रदाः । पारवेपगताः पश्च जलमलयदा प्रदाः ।॥ ११ ॥ एवं 
वु्रग्रटास्तेपामेवं फलनिरूपणम्‌ । नृपहानिः जातीनां परिवेपे पृथक्‌ फलम्‌ 
॥ १२ ॥ परिपिऽपि धिष्ण्यानां फटमेषं द्रयोखिषु । परिविपो दविजादीनां 
नेष्टः प्रतिपदादिषु ॥ १३ ॥ पञ्चस्यादिषु तिसृषु चभो नपतेस्तदा । अष्टम्यां 
युषराजस्य परिदेपोऽप्यनिषटदः ॥ १४ ॥ ततस्तिस॒प तिथिषु नपाणामन्रुमद्‌ः। 
सुरोटितस्य दाददयां विनाशाय भवेदसा ॥१५॥ सन्यक्नोभखयोद्दयां नुपरोधो घ- 
यापि वा] सनपल्याश्वतुदरेऽणं परिवेषो गदप्रदः॥१६॥ परिवषपः पश्चदेदयां क्षिनी- 
चानामनिष्टदः । पिविपस्य मध्ये रा याचे रेखा मवेदयदि॥ १७॥ स्थायिनां मध्यमा 
नेष्टा यायिनां पराश्वसंस्थिता । ब्त च शरदि परिदेषो जच्मद्‌ः ॥ १८ ॥ 
भआयेणान्यपं ऋतुषु तदुक्तफ्द्‌ायिनः ॥ १९ ॥ 


रति परेपटक्षणम्‌ । 


[ए 


२६४ भ्रीश्चिनराजविनिरितो~ 


अथेन्दचापटक्षणम्‌ । 
नानावर्णोशषो भानोः साश्रवायुतरिषष्टिताः । सद्रथोल्ति चाप॑संस्थानपि- 

सचापं पचकते ॥ १ ॥ अथवा शेषनागोन्द्रदीर्निन्वाससंभनव्रम्‌ । विदिष्ुनं 
दिक्ुजं च तदिद्नुपविनाङ्षनम्‌ ॥ २॥ पीतपाटलनीरेश्च बदहिशल्ाघभीतिदम्‌ । 
वृक्षजं व्याधिजं चापं भूमिजं सस्यनाशनम्‌ ॥ २ ॥ अवृषटिदं जनोद्धतं 
वल्मीके युद्धमीतिदम्‌ । अवृष्टौ वृष्टिं ल्यं दिशि रेषटाववृषटिदम्‌ ॥ ४ ॥ 
सदेव वृष्टं पथादिोरितरयोस्तथा । रात्रानिन््रधयुः माच्यां नूपदहानिभेवेधदि 
॥ ५॥ याम्यां सेनापतिं इन्ति पश्चिमे नायकोत्तमभू । मन्त्रिणं सोम्यदिर्भाग 
सचिषं कोणसंभवम्‌ ॥ ६ ॥ रात्रानिन््रधनुः शुक्रवणामं वरिमपूतेकम्‌ । हन्ति 
यदिग्मवं स्पष्टं तदिगीरनृपात्तयम्‌ ॥ ७ ॥ अवनीगादमच्छिनरं अतिकं 
धनुदरयम्‌ । न॒पान्तञ््ारि मवेदादुकुल्यं च तच्छुभम्‌ ॥ ८ ॥ 

हृतीन्दरचापलक्षणपर्‌ | 


अथ गन्धवनगरलक्षणम्‌ । 
नारदः--गन्धयैनगरं दिषु दृ्यतेऽनिषटदं कमात्‌ । भूमुजां च चमूनाथसेना- 
पतिपुरोधसाम्‌ ॥ १ ॥ सितरक्तपीतकृष्णं विभादीनामनिष्टदम्‌ । रात्रौ गन्धर्ै- 
नगरं धगधीडविनाशनम्‌ ॥ २ ॥ टनद््रचापापिधूमाभं सर्वेपामञ्चभप्रदम्‌ | 
चित्रवर्णं चित्ररूपमाकारध्वजतोरणभू । दृश्यते चेन्मदायुद्धमन्योन्यं धरणी- 
भुजाम्‌ | २॥ 
इति गन्धयेनगरलक्षणम्‌ । 


अथ॒ भतिमूयेरक्षणम्‌ । 
नारदः - प्रतिसूर्यः सूयेनिमः स्निग्धः पर्वे शुभमदः 1 वेदूयसदशः स्वन्छः 
द्रो वाऽपि सुभिक्षह्त्‌ 1११ पीताभो व्याधिद्‌ः कृष्णो मृत्युदः युद्धदोऽरुणः। 
माटा चेसतिसूर्याणां श्श्वयोरभयमरदा ॥ २ ॥ जल्दोदक्मतिसूर्यो भानो- 
याम्यिऽनिन्यपदः 1 उमयस्थोऽम्बुभयदो नृपरोपय॑धो नृहा ॥ २ ॥ यद्‌ भवन्ति 
तपण; मतिसूयः; समन्ततः} जगद्धिनादमाोति दथा श्ीतवुतेरपि ॥ ४ ॥ 
दपि तिसूवेरक्षणम्‌ | 


- , उ्यातिर्निवन्धः | ` रष 


अथ निर्घाविछक्षेणम्‌ | 
ˆ नारदः वायुनाऽभिहत( वायुणिमनात्पतति क्षिता |: यदा द्रः रप्रगुरतः 
स निव्तिऽतिदोपह्नत्‌ ॥ १ ॥ नि गतोऽकदिये नेष्टः क्षितीनानां विनाशकः | 
आग्रामाल्मातपारजनगदरणां च्व हानद्‌ः ॥२॥ आमभ्यादात्ते फप्राणा 
नेषन राजोपजीविनाम्‌ 1 ुतीययमे क्यानां जजानामनिषठदः ॥ ३ ॥ चतुर्थ 
चायनात्राय संध्यायां हन्ति संस्यान्‌ । अद्‌ यमे सष्पहानिक्रतायि ठ पिश 
चक्रान्‌. ॥ ४ ¶ हन्स्यधेरातरे तुरमास्ततीये सषिखिरेत एत्‌ ¦ चतुथपमि निवातः 
पतन्दृन्ति तरूञ्ञेनान्‌ 1 ५ ॥ मामजनष्डब्द्‌ः स यत्र तत्र द्रैगोश्वस्‌ ॥ ६ ॥ 
दति निग्रातरक्षणम्‌ | 


अथ दिग्दाहृदक्षणप्‌ | 
नद्दः--दिग्दाहिः पीनवगयेलिज्तीकानां मयपद; । देशनामायापितिगेऽ- 
रुगवर्णोऽजिखयदः ॥ १॥ प्रः सस्यपरिनान्ाय दरष्णः शल मयमरद्‌ः | परग्दि्‌ 
कषननियार्णां च नरेणानामनिषटदः ॥ २ ॥ अप्नर्य्या युवराजस्य शिदिपनाम्यु- 
। पीडां वरजन्ति याम्यायां मूखयरश्यनराधमाः ॥ ३ ॥ न्त्यां दत्र 
वयाराध्र पुनभूप्रपदागणाः । परतीर्ध्यां कृपिफ़ारथ प्रायव्यां पशुजातयः ॥ ४॥ 
साम्ये क्रिमा दिर्मज्राथ पश्याः पालण्डिनाशसलाः | निमनं स्वमृक्षगणं अद्‌ 
क्िणगतोऽनिखः ॥ ५ ॥ दिग्दाढः स्वण्वगामो लोकानां मद्गनट्यद्‌ः ॥ ९ ॥ 
। रति दिग्दादटक्षणम्‌ | 
अथ रजोलक्षणम्‌ । 
नरदः--लितेन रनसा छन्ना दिर्रापयनपपताः | यदा तद्रा भयन्त्थते 
निधनं यान्ति भूमिपः ॥ १1 धरुपः सपृद्धयेम्यां तरमा दिधर विनाम । 
तत्रततस्यजन्तूनां हानिः शदकोपदः 1 २॥ म्रन्यिननपदन) च व्यापद्‌ 
चासितं रणः । अकोदये प्रिनम्मेत गानं स्थणवेपि।॥ ३ ॥ दैन्यं च 
निदिनप्यप्रमयदं रजः { रजो भ्दरफणतं नृप दनि निष्नप्‌ ॥ ४ ॥ प 
सक्ागपा न स्यदूटररात्र सतनं याद । प्षाप इपरमानडउमचछगत्र सततं यद्वा 
रानन्‌ मित्नग्रत्रल यद्र रानद्दषएयषू | सरन्तर पदरात मागता 
नमू । क्नत्रन्पन ्राद्ररात्पूणपफन्द्‌ रजः ॥ ६॥ 
टरति ग्मारक्षणम्‌ | 


४ 


६६ श्रीधिवराजविनिमितो- 


अय्‌ त्रूकम्पलक्षणम्‌ । 


यभारखित्रननोन्धसेयदिग्रापसेमवः । भुकम्पः सोऽप जलगतामशुमाय भरकः 
त्तदा ॥ १॥ यायक्रमेण भूकम्पो दिनातीनामनिषटः । अनिष्टदः सतीश - 
संभ्ययौरुभयोरपि ॥ २ ॥ अयेमायानि वत्र दसैन््रदितिभानि च | वाय 
व्यमण्डदं स्तदस्मिन्क्पे मेयदि ॥ ३ ॥ तृपसस्यवणिगवेश्याशेिपर 
पिनादनः । पष्यषटदिवमर्णपितुमाग्याजपाग्निभम्‌ ॥ ४ ॥ आप्रयमण्डट त्वत्‌ 
दसिन्कम्प भवेद्यदि । नषव्टवयेनाशाय हन्त शावर्ङ्कणान्‌ ॥ ५॥ आम. 
निद्धातपरषेद्रवषेष्णवमित्रमप्‌ 1 वासवं मण्डलं स्वेतदसिन्कम्पो भवेय दि॥६॥ 
राजनाशाय कोपाय हन्ति मु्प्दर्हुरन्‌ । पूराहिवैरयवरमपेष्णप्यद्रहिमानि ` 
च ॥ ७ ॥ चारुणं मण्डलं तेतदसििन्कभ्पो भतरेयदि । राजनाशकरो इन्व 
ण्डयीनयुठिन्दकान्‌ ॥ ८ ॥ मायेण निखिरोत्पाताः क्षितीशानामनषटदाः । 
पद्भिातिथ भूरसमो दवाभ्यां दाहः फ्मदः 1 अतुक्तं पजमिमासेस्तदारन 
छद्‌ रजः ॥ ९ ॥ 


इति भूफम्पलक्षणम्‌ । 


[क १ 


अथ कदलोटुपर्वशानिः । 


उमोयाच -- प्रथमः प्रसवो देव रम्भाया दयते यदा । दक्षिणाभिमुखो चट 
रिद्थएति फटं स किमू! भुपले बा कृवागे बा फलं कर्सिस्तु नायते ॥१॥। शरद 
शवर उग्च-यद्‌ा याम्यघुखा देवि कदरी त्तु प्रसूयते । तद्‌ प्रामपतनाश 
विदधाति न संशयः ॥ २ ॥ एवं विघ्ने सैगुतपत्न परिधाने तन कारयेत्‌ । सूती 
चोपचय सा कदली हितमिच्छता ॥ ३ ॥ दर्शे तु जागरं काय द्यम कुाचतः 
प्रम्‌ । वदर्वनं फार्यमन्धयौ समुदाहृतः ॥ ४ ॥ सदं भयतो वामम 
जपन्टान्तीरनेकशः । पिष्णस्तु देवता तव तद्िद्धय मनत उन्यन॥५॥ क्पभ्यः 
सप्त धन्यानि देयामि तिधिपचत; । दययततां कदी राजा मिमषयोय 
धीम ॥ ६ ॥ पव कृते पिधाने च वि्रश्ान्दिस्तु जायते ! पृमिते धिपद्यं च 
कता सुखमाप्नुयात्‌ ॥ ७ ॥ 


दति कदटीदुएमस्तवशान्िः । 


[+ "ष्णि 


ज्यातिनिषन्पः ) २६७ 


अथङ्गस्करमफ़ठम्‌ । 


मधि स्फुरत्याश् पृथिव्यवाङ्निः स्थान्रद्धिय दटष्देये । भरूपाणमध्ये 
. त्रियसगमः स्यानासाक्िमध्ये च सदायलामेः ॥ १॥ हगन्तमध्यस्फुरणे 
संपःसोत्कण्ठता स्यात्सफ़रिते दगध । जयी दश्चोऽधःस्फरणे रणे स्यासियश्ततिः 
धरफरिते च करणे ॥ २! योप्त्समृद्धः फते च गण्डे प्राणे त्‌ स।स्यदि 
भवेरसदंव ! भ।ञयेष्टसङ्ककधरोषटयोध न्प गरे भोगवद्धिलाभं ॥ ३ ॥ 
स्पन्दो गजस्येषटपपागमाय स्यन्दः करे स्यादद्रविणाक्िेतुः । स्मन्दथ पृष्टस्य 
पराजयाय स्पन्दो जयायोरसि मानवानाम्‌ ॥ ४ ॥ पाशवेमकन्पे भवति भमी 
स्तनेप्रकरस्पे पपिपस्य लाभः । करिपकम्पेऽपि वहेग्रमोदो नाभिपरकम्पे निन 
दनाः ॥ ५॥ धनाधेरत्र प्रभवेसकम्पे दःखं नान्तो हृदयस्य चान्ते । 
सफिक्या ( चः ) परकम्प धनवेदनाक्िविराङ्गकम्पे वरयोपिदाि्। ६ ॥ य 
भकम्पे तनयस्य जन्म वस्त भर्कम्पे यपतिप्र्द्धः । दोपः प्रष्म्पे पुनरूरुपषट 
उरःपुरः स्यात्सणुदायराभेः ॥ ७ ॥ स्ाजातुकस्पेशश्वरेण सथिजस्यापक- 
म्पेऽपि च खाभनाद्राः | स्यानाप्निरूध्यं चरणस्य कम्पे यात्रा सलामाऽद्धित- 
टम्रकम्पे ॥ ८ ॥ पसा यदा दक्षिण्दरहमागे द्वीणां तु वामा्यवेपु जातः] 
स्पन्दः फलानि पदिशस्ययदयं निदन्ति चोक्ताद्घ पिपयेयेण ॥ ९ }। व्रणपिर- 
तिरकलाज्छनमत््याद यस्त्वेवमुपदिषएाः । कण्डुयने नरपति(ते)िक्षिणपादे जया- 
येति ॥ १० ॥ चिन्ममणी-अङ्न्फुरणव्छ्यमावतीनां फलंःवु्ः 1 बद्वायते 
शिराः मायो निःखश्राखयुरन्यथा ॥ ११॥ आता यामभे ठु द्वीर्णा 
सटारवृत्तयः । न शुभालु छमा भारं दक्षिणङद्ग तु सृषटतः ॥ १२॥ 


त्यङ्गस्फुरेण॑फल्म्‌ । _ 4 


। भमर 


अय सयोवृषटिटक्षणम्‌ 


यपाप द्िन्याप्यराशिगे लग्रोोऽपि वा | वेन्द्रगे घा श॒पक्षे चातिव्ृष्टि 
शरुमेक्िते ॥ १॥ अस्पवृ्टिः पापटषे पराव्रदरसारे चिराद्धयेद्‌ । चन््रवद्धागं 
समेधुतिधरुणान्िते ॥ २॥ प्ावृपीन्टुः सितात्स्ठराशनिगः गुभवीकषितः 
पन्द्ाघ्चफाणप्स्था पादं वा पृषएट्रखषेद्‌ ॥३॥ पदवरृष्फरः शुग यदा 
धुधसमापगः । तपामभ्यमते भाने वा वृष्टिपेनादरानम्‌ ॥ ४ ॥ मया्टपन्य- 
धिपम्यरधः पुम स्वातेत्नय एर 1 भदपण पयु. फुयाद्रपरति न यपेणम्‌ | ५॥ 


२६८ भ्रीरिवरनविनिमित- 


पुरतः पतो भानोप्रदह्य यदि समपगाः। तदा वरटि रकरुवोान्त नचेत्ते प्रतिरोमगाः 
॥६॥ वसिष्--अग्रणाः पष्टमा व्राऽपि खटः सनिषिता रवेः | तदा बि प्रङ्मेन्ति 
न चेननचादिसयष्षिणाः ॥ ७] सस्यपागगतः शक्र वष्र तु याम्यगः । 
उदयास्तेप यष्टिः स्यद्धानोरप्रभ्वेशन ॥ ८ ॥ विषदः सस्यदानेः स्याद 
न्याद्रीभवेशने । संध्ययोः सस्यर््राद्धः स्यात्सवसपर्णा नते ॥९॥ स्नोक्वष्ट- 
रनयः(यः)प्यादयिः सस्यम॑पदः। आद्रोदयं मभिन्े चेद्ेदीतिनं संशयः ॥१०॥ 
दरजये क्ेऽथवा क्रे फेने त्यौपिविनद्रयति | पृवोपादां गतो भानुजीगरतः प॑से- 
1४; १५} वपत्याद्रप्दपूरल्त्‌ त्यक्ष परत्यर्‌ तथा} बरूश्वत्पाणम्‌ तस्मादश 
सपु न वपति ॥ १२॥ तहे भचर करतो वृषटिरिमिन्ने कके कुतः । कन्योद्ये 
माभेनन चत्सवेदा व्टिरुत्तमा ॥ १३ ॥ अद्िवु्ये पूर्रसस्यं परसस्या च.रेवता । 
भरणी समेसस्या च सननार्चाय चाश्विनी ] १४ 1 वस्षटः-दब्रादकक्षद्रयग 
दिनेश बधिभवेरस्षमकःदी जनानाम्‌ । वहयकेसंस्ये यदि वषटिसतित्रादयदयक्ष 
त्तं सुभेक्षम्‌॥१५॥ वरयपः-आद्रमदेते वटः स्यत्साधेम।राप्रत्रभणम्‌ | १६॥ 
ननिष्ठः- प्रवेशके यदि सोदरमस्य बटिभेवे्दतिरनयेता च । श्ोपेपु पादन्नितयेपु 
भ।तिरत्यसपवृष्टिमती गदा वा ॥ १७ ॥ नररदः-गुगो सक्तमराश्िस्यः भत्यग्रा 
भगो यदा । तदाभतिवपणं भारि भावट्काखे वरोञ्श्िते।॥१८॥ आसन्नम्(ना दोर 
शाङ्रन।; पारयेपगतत्तरा । परपटा पणप्रष्डुकस्वनां बषएटिभिवत्तद्‌ा ॥ १९॥ यर्दा 
धरयुद्रता मेधाः स्वसम्मोपा९्‌ संस्थिताः । पतन्ति दक्षिगस्था वाअनेद्धदथिस्तदाऽ 
1चरात्‌ ॥ २० \॥ नसप्टखन्त ाजारप्थावानट ्रसखयुता | स्थ्याय({ स्त्क्पाः 
रय॒प\खानां पष्टिदितव्ः ॥ २१ ॥ पिपीटि काशरप्यच्छनना खन्योत्रा यहवस्तदा । 
दुभाधिरोहः एणा प्रदन्दृषेप्िरूचकाः ॥ २२१ उद्‌ फास्तमये उरे कणा 
कु\९यता {| पधवणालत्तवायु्द।परण्िमतरवद्‌ा । २२ ॥ वरदः अद्र 
रव्यं स्परयाति यदि वा बरा तस्स वा तोयासनो भवति यादि वा तोयकार्यो- 
न्मखो या । मष बाय्यः सलिलमचिरादस्ति (निःसंशयेन पृन्डाकाटे सनि 
)प्रोत्त्‌ च श्रूयत यत्र क्व; | २४ ॥ )व्रसपट्‌क गोनत्राभि वयाद्रूगख प्टन्ची 
न्वणविकृपिः कक्राण्टाभं यदा च भवेननेमः । पवनविगमः पोप्णूदन्ते इ्पाः 
स्थलंगा।पन। रसनमसष्न्पष्ट्काना जलागमहेतवः ॥ २५ ।[ 1गरयाभ्ञनचूण- 
सनिभा याद वा चाप्पनिरुद्धकम्दराः ) ककवाकुषल्योचनेोपमाः पपा; गे- ` 
ने बृटाः ॥ २६ ॥ प्रायो ग्रदणापुद्धयाप्तकराट समागम प्रष्डलसकऋरम च. 
पक्षक्षये -तीदणफरायनान्ते वष्टिगतेध्ये नियरेन चाद्रोप्‌ ॥ २७] समागमे 


ज अ 


~+" ----^^-++~~ "~ ----*- 


१४. (नम्‌ प्रप्य दिपुरपृण्यमः॥ » 


ज्योतिर्भवन्भः । २६९ 


|.) [1 


पतात जट इद॒क्रयाक्जोवयोगुखसतयोश सममे । यमारयोः पयनहताश्चमं 
यं दद्एारसदहितयोश सद्ग्रहः 1 २८] 


इति सव्योवृष्टिलक्षणम्‌ ] 


[8 1 


अथ सपनाडीचक्रम्‌ । 


ग्र|रा|म्‌|आ|प्‌|प्‌|आ।म || उ|दे|चि|सखा|६ि 


साधकाः ॥ १॥ कृत्तिकादि च्सिद्धानि साभिजिति (न्ति) क्रमेण च | सप्त 
नादीव्यधस्तत्र कतैन्यः पन्नगारिः ॥ २ ॥ ताराचतुष्के वेधेन नाव्येकका 
मनायते । तासां नामान्य्‌ वक्ष्य त्था चव फटानि च) ३) एत्ति च 
अिथाखा च भत्राख्यं भरणी तथा । उध्वाल्या दनिनादी सा चण्डवाताभिधा 
यता 1 ४ ॥ रोटिणी सातिर्जयष्ठल्विदितीया नाका मता । आदित्यपमवा 
नादी व्रायुनेश्धी वयम च ॥ ५॥ सोम्यं चेवा नेया मूर पप्णम्ष चतुयेकम्‌ । 
सुतीयाऽट्गारका माद दटमाख्या कयत च ॥ ६ ॥ रर दृस्तस्तथा पूव्रापाहा 
भद्रपटरोत्तय ! चतुर्थ जीवनाडी सा स्राम्यनाईी प्रकीतिता।[७॥। पुनभसूत्तया 
फतान्यत्तरापादवारका 1 परवभद्राचव छक्रेका प्रश्चमी नीरनाडिका) ८ ॥ 
शप्यश्च एव्गनी पूरः अभिजिच्छततारा । पष्ठी नाडी च चिङ्गेया वधा 
जटखमाडिका २ ९ ॥ आद्धेपा च मघा कर्णो धनिष्ठां तथव च । अम॒ताख्या 
टिशराचादी स्री सा रस्राठन्या ॥ १०॥ पथ्यनाग॑स्थिता साम्या नादी 
सस्याग्रपृषतः । सन्ययास्यगपं दयं नाददनां भकं मिकम्‌ ॥ ११॥ मूरा 
यान्यगता नाश्यः राम्या; सीन्यदिमाधिताः। मध्यनाडी च मध्यस्था ग्रहस्य 
फ्य्पदा ॥ १२ ॥ एकनादीगता दयाया ग्रहाः कराः छमा यदि | ततो नादी. 
फन्टं वार्यं शुभं वा यदि वाऽगुभम्‌ ॥ १३ ॥ ग्रः कृयुहयायाते महावाता 
स््यनाटिकाः 1 वराद्रुनादीगवा वायुं ठटन्यां दादगा यदि ॥ १४ ॥ सम्यनटी- 
गता मध्या मीरम्था मयवरादकाः । जन्यां वृष्टिदाः चन्दरनादीगाम्नेभरनित्र- 
दः ॥ १५॥ पएकोश््येनरफये पचे ग्मःरीर्मस्थिनो रदः । भूस्‌तः सव- 
मादीपु पच गादीभवे एव्म ॥ १६॥ यद्ट्‌प्तटे समायति रष्रायृप्नपते रवा । 
नाीतयममायमे जययोमान्वदान्यदम्‌ ॥ १७ 1 य॑त्र नारीग्यिनध्रन््रम्न- 


२७० श्रीशिवराजविनिर्िही- 


चस्या; खेचरा यादि । क्रूरसोम्यविभिधा्च दिने वृटिरत्तमा ॥ १८ ॥ एकर 
त॒ समायोगो जायते यादे खेचरैः। तत्र कारे महनृषटियोवत्तस्यांसगः शशी ॥१९॥ 
चेवैः सौम्यपरवा ग्रविदधेः यद! षी । दाएऽतितुच्छं पानीयं दुर्दिनं भवा 
ध्रुवम्‌ ॥ २० ॥ यस्य ग्रहस्य नादीस्थचन्द्रमास्तद्रहेण च । रणे युक्तः करो- 
त्यम्बु यदि क्षीणो न जायते ॥२१॥ पीयूपनार्डगरद्धसतत्र खेटाः जुमाञरुभाः। 
तिचतुष्पश्च पानीयं दिनान्येकनिपप्रकथर्‌ ॥ २२ ॥ प्रं जराख्य 
नाीस्ये चन्दर मिशरगरदान्िते । दिनाधदिवस्ाः प्च दिनानि जायते नलम्‌ 
॥। २३ ॥ नीरनाडौस्ते चन्द्रे तत्रस्थैः पूवषदरेः । यामं॑दिना्कं जीणि 
दिनानि जायते जलम्‌ ॥ २४ }} अमृतादित्रये यत्र मवन्ति सर्वसेचराः । 
तत्र वृषः करमाञ्छेया धृस्यकेप्सकसः ॥ २५ ॥ सौम्यनादीगदाः स 
वृष्टदास्ते दिनत्रयम्‌ । शेषनादी मदार्तः दुष्रूिदा ग्रहः ॥ २६ ॥ निर्जखा 

जरद्‌ा नादी भ्वेद्यगे शुभाधिङ । त्रूरधिरषमो योगो जलद्‌ाऽप्य्बुदादिका 

॥ २७॥ याम्यनादीस्थिताः तरत अनावृिमसूचकाः । इमयुक्ता जला शस्थास्त- 

तिवृष्टिमदा ग्रहाः ॥ २८ ॥ एकनादीसमारूढौ चन्दरमोपरणीस॒तौ । यदि तप्र 

मवेउजीवस्तदा जलमय मही ॥ २९ ॥ बुधशुक्रौ यदेकन गुरुणा च समनिवितौ । 

चन्द्रयोगे तदा काछे जायतते वृष्टिरुत्तमा ॥ ३० ॥ जलयोगे समायाते तदा 

चन्द्रसिती ग्रहौ । दरद युतौ वाऽपि तदा मेषोऽपवृषदः ॥ ३१ ॥ उद्ास्त- 

मये मागे वक्रे युक्तौ च ( क्ता ) संक्रमे । जकनादौगताः खेदा मदाविपदा 

मताः ॥ २२॥ 


इति सप्तनादीचक्रम्‌ । 


जा 


अथ सस्येत्पाक्तितचारः । 


वृशविरग्रपमवेरे भानोर्यं बाद्रायणपरोक्ताः । ग्रीप्यशरत्सस्यानां सदसदोगाः 
इृतास्त इमे ॥ १ ॥ भानोरलिमवरेशे केन्द्रस्तस्माच्छमग्रहकरानतैः । वखबद्धिः 
साम्या निरीितग्रेपिका वृद्धिः ॥¡ २॥ अषएमराशचिगतेभ्ये युरुदारिनोः इम्भ- 
सिदसंस्थितयोः । सिहटस्थितयोवा निष्पतिप्रीप्मसस्यस्य ॥ ३ ॥ अफासपिते 
दवितीय वुधेऽ्यवा युगेव सैस्यितयोः । व्ययगतयोवी तदरनिष्पतिरतीव गुर 
ट्टा ॥ ४ ॥ शुभमध्येऽलिनि सूयीहूुर्दरदिनोः सामे परा संपत्‌ । अरषा- 
द्ये सवितरि गुरी द्ितीयेऽ्निष्पत्तिः ॥ ५॥ लामिवुाययुक्तः सूर्याद- 
विगात्सितिन्दुयनिपुत्रैः । सस्यस्य परा संपकतर्मणि जीवेऽपवा चाऽभ्या ॥ ६ ॥ 


' ज्योतिनिवन्धः २७१ 


कुमे गुरूगोवे शरी सूयोऽशुखे कुजाकंजौ मकरे । निप्पल्तरास्ति महती पश्वा- 
रपरचक्ररोगभयम्‌ ॥ ७ ॥ मध्ये पापग्रहयोः सूये; सस्यं विनाश्यत्यदिगः । 
पापः सप्ठमराशा जाते जात भिनाश्यति ॥ ८ ॥ अयेस्थने करूर; साम्यरर्न- 
क्षितः भथमजातम्‌ ! सस्यं निदन्ति पश्ादुप्नं निषप्पादयेद्रधक्तम्‌ ॥ ९ ॥ जामि- 
जकेनद्रसस्थौ क्रूरौ सूयेस्य पृथिकस्थस्य । सस्यविपत्तिं कुरुतः सौम्ष्ठौ न 
सवत्र ॥ १० ॥ टृश्चिसस्यादकात्सप्तमपष्टापगा यदा क्रूरां । भवात तदा 
निप्पचिः सस्यानामवपरिदानिः ॥ ११ ॥ तिधिनाज्नेनेव रविवृपमरवेशे शर 
स्समुत्थानाम्‌ । विन्नेयः सस्यानां नाश्नाय शिवाय वा तज्ज्ञः ॥१२।। चिषु मपा- 
दिषु मयः सोम्ययुतो वीक्षितोऽपि वा विचरन्‌ । ग्रप्मिकसस्यं कुरुते समथेमुभयो 
पयोगं च ॥१२॥ काकमृगघटसंस्यः शारदसस्यस्य तद्देव रविः । संग्रहकारे 
्ञेयो विषयः बरूरहम्योगात्‌ ॥ १४॥ 
इति सस्योर्पत्तिविचारः। 
इति श॒रमहार शरीरिवराजविनिभिते } उ्योतिनिवम्ध सवसरे 
शान्त्युरपाताः समीरिताः ॥ 
अथ जानकाध्यायः। 
तत्र राशिगेदाः 
अधानुभवसंसिद्धं कथ्यते जन्मजं फ्य्‌ । गगानुषृतशाखादसारं परीतिकर 
दिदाप्‌ ॥ १ ॥ देरमकल्दे-निनानि भाग्यान्ययगन्तुमु्रापत्पयोरारिमयपि 
भततेम्‌ । द्रव्यं तथोपाजेयितुं जनानां दयेरां विना नान्य शृदारूयुपायः ॥ २ ॥ 
चणादरी या लिखिता विधात्रा लखारप्टे मुतरि मानवानाम्‌ ! हरदा निम- 
खया यथाव्र्तां दवव्रिद्ाचयतीद्‌ नान्यः 1 २ ॥ यदन्यजन्मन्यश्ुभं युभं बा 
कमाजितं तस्य विपक्तिमेतत्‌ । व्यनक्ति शाद हि देज्ञाक्रमेण धटादिनातं तम- 
सीव दीपः ॥ ४ ॥ युनत्फर - यदुपचितमन्यभन्पनि शुभावुभं तस्य कमण; 
प्रा्ठम्‌ । व्यस्यति शञास्मेतत्तप्रसि द्रव्याणि दीप इव ॥ ५॥ यपनजतके-~ 
या पूर्कमेमभवस्य धात्री घाता टदे हिखिता मरश्रस्तिः। तां शराद्मेतत्मकरी 
विधत्ते दीपो यथा यस्तु घनेऽन्धकारे ॥ & ॥ वृदजतफे- मरस्य घी 
नेयुगर सगदं सवीणं चापी नरोऽश्वजयनो मरकयो गरगास्यः | वाटी च सस्य- 
दहना प्रवगा च कन्या हेपाः सनामसटव्राः समस्तचराः स्युः ॥ ७ ॥ ययुजा- 
तमे-अरुणसितटारतपाटखपणण्डुतरिधित्राः सिततरपिशद्धा 1 पिद्गःटकवुरवधुक- 
मटिना रुचयो यथतंष्यम्‌ ॥ ८ ॥ गीपमुखवाहुदद योदगाणि शररिग्रशिगु 


२७२ भ्रीरिवराजपिनिमितो- 


छसत्नानि 1 उरू जान्‌ जङ्ये चरणाविति राञ्चयोऽजाय्राः॥ ९ ॥ पठ करराक्र- 
रचररिथरद्रिखभावसचाश्च । अजव्रृपमिधुनकुरखीराः पश्चमनवमः सहि्राधाः 
1 १० ॥ चल्वारः सिहतः कुम्भो युगं शीपदिया इमे शेपा; पोदया ज्ञेया 
सन एवाभयोदयः ॥ ११ | जतकतिकरे-निजञावरा गोजधनमगयणपाल्प- 
ककिणः | त एव्‌ मधुन मुक्ता मरः पषटदयाभिध्राः ॥ १६२ ॥ मेपयाथ- 
सारः सवन्विपक्राः क्षपवा ज्ञेयाः पृषटदय्ा विमिथुनाः रिरसान्ये ह्म 
यतो मानः ॥ १२ ॥ सिदफन्यातुखकम्यव्रधिका ग्रुदछादयाः | शीपेदियाः 
समुममास्तं मीन एवोपगोदयः ॥ १४ ॥ व्छुनते-अनदृपमग्रगाङ्गनाककिंमी- 
न्राणनऽश्कष्वनयुच्चाः । दश १० तिष्य ३ एति २८ तिथी १५ 
न्दिय ५ तरिध्रन २७ विरेषु २०॥ १५॥ जतसोत्ते-उचनः सप्तमं नी 
क्तिः पर्नाचता | दृह कायः सायनाश्ग; खचरः फलनिगय्रः ॥ १६ ॥ 
स्वामिनो मेपपुाणां भामः शुक्रो बुधः शरी । सूरयो बुधः सितो भौमो मुरषैन्द 
शानयरः ॥ १७ ॥ सपश्चनवमो मेषो मेपादिमे रस्ता । नक्रारिः कषाथध 
करफिताट तुखादिकः ॥ १८ ॥ जातकतिलके -वृपङुर्भालि्तिंशाया व्र दिषु 
नवका; । दत्यतन्मतमवात्न भमाणं फलदशनात्‌ ॥१९॥ नवांशराश्योरेफत्व 
अमे वगत्तमामिधः । तस्स्यो ग्रहे नर इरपात्सकटेन(तिविश्रतम्‌ ।॥ २० ॥ 
स्वष्टदचत्रिफोणानपमेकमे भागक्रखना । स्ववृद्धवा फेथिदृक्ता यानसा 
पूथातनापिता ॥ २१ ॥ गहं दरातिभागश्च नवांशो द्रादशंशकः  निशांशतेति 
पटूवगः शरभः स्मरस्यं दुभस्पच॥>२२॥ त्रूरापतभतरो मध्यो मत्रमिश्रफ़न्य् 
तः । साम्यः स्वामन्रनः शष्ट रिपुक्ूरमवोऽजुयः ॥ २३॥ राश्यन्तपरमोचसं 
मोचुग्रहविदस्तया । दिग्ममिपिण्डतिथ्यक्षनव्िः प्मोच्चता ॥ २४ ॥ 
जतकतिटङे --कमरामारिदुधिर्या अन चोपवयपियाः । चतुर्थो दश्म्ात्र 
चतुरस्ाभिधो मतः ॥ २५॥ अघम चतुरस युक्तियुक्तं न दयते । ताजिक्िन 
ततक्ता दशमे चतुरता ॥ २६ ॥ नामिव सपमे चनं त्रिकोणं नपपश्चकप्‌ । 
दशमस्य तथा सन्ना खादयमपूरणास्पदराः ॥ २७ ॥ व्ययस्य गुभरिष्फान्ताघि- 
त्रिकण तपः शुम } ख्य्रतयास्तघ कनं कण्दर च चत्यम्‌ ॥ २८ ॥ 
प्रात्र पणकरे तरमा रापोलिमं मनम्‌ । तप्र सेदः फले दद्युः पूणोयाद्ध- 


फर क्रमात्‌ ॥ २९ ॥ खथ॒जातक--न्‌चतप्पदकोराप्या विनः प्राग्दाक्षणापररा- 
पचरगाः । राःयादुगतरिषाटनः करा स यतुप्पद्राः राप्याः ॥ ३० ॥ अविष- 


ज्थातिनिवन्धः । २७३ 


युतो श्वा बुयजीवनिरीधितश यो र्चिः। स भवति वलवान्न यदा युक्तो 
दृष्टोऽपि बा शेष॑ः ॥ ३१11 जतरतिररे-तनुधेनं शतबन्ध्‌ पुत्रोऽरि; परल्पथो 
मृतिः । धर्मकमयन्ययाख्या भावाधिन्त्यास्तनोः कमात्‌ | २२ ॥ कन्या्ा इ 
चत्वारो द्यो हस्वा ्रषादयः । करीरसिहपकरकुम्माः स्य राशयः सपराः॥३३॥ 
दति रारिभेदाः | 
अथ ग्रहस्षर्पेदाध्यायः । 
कालालाऽक मनशन््रः सच भमो बुधो गिरः । जीवो ज्ञानं सुखं शक्रो 
भदनो दुःखक्मंजः ॥ १॥ अत्मादयो जन्मखगंवेदिभित्रिन श्रृणाम्‌ । 
कविविखा विवरस्तेषु शनिव्यस्तफलपरदः ॥ २ ॥ पधुपिद्धन्खदक्‌ सर्य रक्तश्या 
मोऽरपमूपैजः  कौसुम्भव्रासाः पित्तास्थिसारः स्याच्चतुरस्रकः ॥ ३ ॥ सदः 
अपरुरवाक्‌ मश रक्तपतारः सिताम्बरः । गारो हत्त; कृशः प्राज्ञो वहूषातकफः 
शशी ॥ ४॥ प्िद्गमक्षस्तस्णो हिषे रक्तमारोऽरणाम्बरः 1 दसरस्ययोऽपटम- 
ज्ापित्ततारः कुजश्लः ॥ ५ ॥ पाटारावासास्वक्सारः छिए्वाखहुहास्यत्रत्‌ । 
टुवोदयामच्िदोपात्मा वृ्तोऽतिनिपुगो बुधः ॥ ६ ॥ मेदुःसासो दृहत्कायः 
पिद्गवेरक्षणः सुधीः । क्षमी कफात्मा धमजो गौरः पीताम्बरो गुरुः ॥ ७ ॥ 
शुक्रसारः सखी कान्त; सुदग्बातकफारमकः । कृषटम्वासितछयः इयामो 
रक्ताम्बरो भृगुः) ८ ॥ दीर्वोऽनिखासमा दुरन्तः सनायुसारोऽलसः शः । 
रोपो मखिने मूखः चनिः कृष्णोऽसिताम्बरः ॥ ९॥ रूपाणि स्वगृहस्थाना- 
मेतान्यय पनथ ते । मित्रस्वयुक्तराशीश्वलासुगुणतेटणः ॥ १० ॥ क्षीणन्दर 
कोर्किभोमाः; स्युः पपाः सौम्योऽपि तदतः । राहुकेतू पापतरो पापः पापयुत- 
स्तथा ॥ ११॥ रविशुकरङना राहुणनिचन्द्सूरयः । भरागादीश्षा अधतेर्पा 
तदाशाचारिणो गहाः ॥ १२॥ जीवाक्रारा नरा प्रक्र छीवा बनद्रसिती 
सियो । ससं गूर्विन्दिनाः शुक्रा रनोऽसषश्चनी तेमः ॥ १३ ॥ च्युभातभ-- 
द्शमतुतीये नपरपन्वेमे चतुथे क्रं च | पश्यन्ति प्रदत्रद्या एलान 
चवं भयच्छन्ति ॥ १४ ॥ तायिक्न-तुतायक्रादश हयदशम नवपम्‌ । पाद 
बद्धा पिवन्त्येषु पूणं चाऽध्वयारसूरयः ॥ १५ ॥ युक्ताः परस्परे पूर्ण त 
श्यन्ति खनराः । सर्वेऽपि सप्तमं चेनि पणदद्‌ तानि कदित। ॥१६॥ जीवो बुध- 
ज्या शुकरसा व्या न्यारा वितरिध्विना (21 शद्दिनाराद्रनादीन) पिनण्यन्य तु 


१ ख, "(श्ण | २१, सद्धा 1 दिदि काणा हना 
३५ 


२४५ भ्रीषिवराजपिनिरमितो- 


[4 भ ९ 


दवः ॥ १७ ॥ स्फुटो पित्रारिभवोऽयं स्व॑रुक्तो पदरपिभिः । नयो टोकम- 
सिद्धस्तु न भत्यक्षफलो यतः ॥ १८ ॥ जतक्रतिरुतर--होराज्चास्ेषु स्मैषु 
जसितक्षं गुरुः शुभः । जीवस्य हसिता शत्र यदि तद्युज्यते कयम्‌ 
॥ १९॥ अशुभो ज्ञो रिक्ते रविः छेशकरो ज्ञमे | यदि मित्रगुदस्थां 
स्तः कथमतराशुभं फलम्र्‌ | २० ॥ इर्यादि वहुपा चंतद्युक्तियुक्तं न दृस्यते । 
आधमत्रारयुक्तथ नपा पूव्रापमापिता ॥ २१ ॥ स्घुजतक--ख्वाान्मन्नस्व- 
गृहीचनवश्के(श)प्वाक्षितः शुभश्वापि । चन्द्रसिता सक्षत पुरपक्षत्रापगाः 
शेषाः ॥ २२॥ अहनि सिताकेसुरेज्या ब्ुनिशं ननो नक्तमिन्दुकुजसाराः । खदि- 
नादिष्वश्ुभगुभा वहुकेतरपक्षयोभैकिनः ॥ २३ ॥ भाच्याय्या जीववुधौ सूरो 
भास्करिः शशाङ्कसितां । उदगयने शरिसूर्या वक्रेऽन्ये लिग्धविपुराश्च ॥ २४॥ 
मन्दार साम्यवाकूपतितितचन्द्राकौ यथोत्तरं वचनः । नेसर्गिकवटमेतद्मलसा- 
म्येऽस्मादधिकचिन्ता ॥ २५ ॥ जातकतिल्प्-युक्तो टेषठोऽश्चभः' खेदो वरी 
मित्रश तः परम्‌ । पपिः छेशफरस्तस्तु मित्रैः स छशरदन्यकृत्‌ ॥ २६ ॥ चन्द्रेण 
संयुताः सर्वं सवे वटोत्कटाः । भाधोन्तरस्था अवा; क्रमात्पापयुताः 
समा; २७ ॥ अर्केणास्तेगतास्तदरततेन मुक्ताः क्रमाच्छुभा; । सोम्याः पापोन्सि 
तषे साम्ययोमे शुं भवेत्‌ ॥ २८ ॥ 


इति प्रहस्वरूपमदाध्यायः | 


[ दी 


अथाऽऽधान विन्ता | 


चन्र तूपचयक्षस्ये स्रीणां कुजनिरीक्षिते  यद्रजो च्यते तत्स्वादरभ॑ग्रहणयो- 
ग्यफम्‌ ॥ १ ॥ पंसापुपचयस्थोऽ्जो गुरुणा यदि दश्यते | सीपुसोश्र तदा 
योगं चन्दर नेव्रान्यथा तयोः ।| २ ॥ शुक्रका वलिना सरि पुपामुपचय- 
स्थिता । यदा स्रीणां कुजेन्दू वा तद्‌ स्याद्रभेसंभव्रः ॥ ३ ॥ वराहः-आधनेऽ- 
स्तण्ह्‌ यत्तच्छरो मधुने पुप्रान्मत्रति । स्वावासमसद्रतेतीक्षितं विदग्धं शुभ 
रस्तम्र्‌ ॥ ४ ॥ जतकतिरफे -ञुकरकेभेमशनिभिः स्तराशोपचयगस्तया । चको 
णनप्र चेज्ये सवठे गर्भसंभवः ॥ ५॥ स्ीपुसोस्तु मनोभावो यथा गर्भस्तथा 
रते । पुसाऽकद्रोगद्‌ यूने मन्दारा चेन्दुतः च्ियाः॥ ६ ॥ मन्द्‌ रमध्यगे सूर्ये 
पुसो मृद्ुर्विधा स्िषाः ¡ मन्देनाऽऽ्रेण चान्जेर्ओ चे युक्ते मृतिस्तये(; ॥ ७ ॥ 

दरनीन्दू पितृमात्राख्या निदयदहि रविभागेक । ओनयुग्मक्षं। सक्षस्यितौ च 


क, नद्रेऽनुषर 1 


उ्योतिनिषन्धः | २७५ 


शुभदां तयोः ॥ ८ ॥ दीरामरफस्दे--करूरान्तरस्था युगपतपृथगवा विरग्रचनद्रौ 
भवतो निषेके । शरुभग्रद्यलोकनेवर्जितां चेत्तदा सगे विपद्यते स्री ॥ ९॥ 
इन्दुतो यदि विरम्रतोऽथवा वनधुमैरछयभदैः कजेऽमे । बन्धुरिप्फगतयोः कुना- 
केयोः स्यात्करो कभिनि पुव्वन्यतिः ॥ १० ॥ गगः--शनियुक्तेभितः शक्रः 
पश्चमस्थो निशाकरात्‌ । सपापः कमगो वाऽर्ो मषेन्पातुरनिषएद्‌ः ॥ ११ ॥ 
चन्द्राद्धिकोणगो मन्दः कुयोन्मात्येषं निरि ! मगपए्नात्थेवाऽऽरो दिवसे फापवी- 
क्षितः ॥ १२॥ मृगण्डन(तके-क्षीणेऽ्जे पापर्ठयक्ते मतुमत्युर्नि पितुः । पमै- 
षे मरेदव्याधिर्मिग्र्भिभं शुभः जुभम्‌ ।॥ १३ ॥ गःसो मातु; इखास्तस्थैः 
पापवो चन्द्रस॑यतैः | मरणं जायते क्रूरः शगाङ्फात्सप्तपस्थितेः ॥ १४॥ 
टेरप्रदवे-सूयात्सप्तपतश यदि युक्तौ सुयखोटितौ परसत्रे ! सौम्यी निधनं 
कःयोतां सद्र एव पितुः ॥ १५ ॥ चन्द्रादशएपराश्चा नत्मे वा सप्मेऽपिषा 
पापाः | स्ऽन्यतपे दृन्युारं जातं सह जनन्या ॥ १६ ॥ बदरायणजातके- 
भिरसशितस्तु सरथरभवने सानिजन्मति नरस्य । कथयति पितररमदरीते 
परदे नत्र संदेद्‌ः ॥ १७ ॥ यनरस्थस्तत्र स्यात्सपुत्ररुधिराद्गसंयुतः सूयः 
भाग्जन्मनो निवृत्तं कथयति पितरं भसूतस्य ॥ १८ ॥ दोरप्रदीपे-जन्पाएषषएटका- 
मदरादश्चमबनसियतेषु पपेषु } माता सुतेन सर्धं भ्रियते नात्र संदेहः ॥ १९ ॥ 
वराय: - जीवति माता भ्रियते स्नुः पष्ठान्त्यगेषं पपिपु । जन्मा्टसप्त- 
मेषु जव्रति सून। भ्निषेत तन्माता ॥२०॥ हेरामकट्दे-स्मरतलुगतयोर्दिनकरकु- 
जयोः । मवति हि निधने परदरणजनितम्‌ 1 २१ ॥ जातकतिरफ-कशलाण्ड- 
कशाखाप्थत्तरग्रीमोद्मचेतनाः } पुचुपा चाभ मासि निगेमेद्रेगितागमः |२२॥ 
श्रक्रारेज्याक्रिसोमकरतटयेशेनदिनाः क्रमात्‌ । मासे वल््रत्छेयः स रनोदो- 
हदः हियः ॥ २३ ॥ दोटग्कन्दे-विक्रमरएवलिनि मसपता स्य्वभेदिवु 
द्विरथोश्चगते वा ! नीचगते क्टपेऽस्तगते वा पापयते खल्‌ गर्भनिपातः ॥२४॥ 
ज.तशनोच्तम -प्रागूटग्रस्थौ मन्दभेतमा निकरे नारीगभ्ठाबहैतू मेताम्‌ । तत्सं- 
द्रे तद्रदस्ये दिमांश्चा यद्रा सीणां जायते गभेपातः ॥ २५ ॥ जातकतिटके-- 
आजर विपर्माशस्यर्त्रज्याररेन्दमिः पुमात्‌ । समे सर्पशिरुः सी स्यादाधाने 
प्रसमेऽपि वा ॥ २६ ॥ यु्यकरावोजमाशस्थी गुर्की प॑ननुकरं । शकरेन्दरारः 
समक्षषि वलिनः सजन्या ॥ २७ ॥ गुप्रछयो्रनर्यम्पभांशके वधटएयोः । 
पद्यं स्यात्सितारण्जम्तदरछज्ञपगः चिय। 1 २८ ॥ रं पिनाजमविस्ये मन्दे 
पुंजन्म जायते । वली वा जलगः कन नूद्मावलोऽन्पथा ॥२९॥ ओजेज्ज- 


॥ 1 


११. जेदष्टभ 


२७६ श्रीदिवराजविभिमितो- 


लपरऽखन्चे चन्द्रौ या समौजगौ । ओजांे युक्ररप्राकरीः छीवजन्मकरा- 
स्तथा ॥ ३० ॥ समोजभस्थौ लग्नाकोबम्योन्यं यदि पश्यतः । ज्ञाकां वा रविः 
भौमौ या तदरस्छीवकरौ मतौ ॥ ३१॥ स्ते धरन्व॑शके दृष्टे वलिना ज्ञेन वाऽकिणा। 
सरधन्व॑शगैः सरगरयधिकलजन्तुकः ॥ ३२ ॥ जातकोक्तमे-भौमदृक्राणगे चन्र 
सौम्येरायथनस्थितैः । सूयेस्तष्ितस्तदरस्यापलगरे विनिदिगे्‌ ॥२३॥ असुभेदन- 


= _ # 


द्राकषस्थैः जुभर्टिमिबजितेः ! आधान मरणं योषितः पवदेदूवुधः ॥ २४ ॥ 
इत्याधानचिन्ता । 


अथ जन्पाव्पापः) 


आधानकाख्वित्नाने योगानक्तान्विचिन्तयेत्‌ । प्रशचतः सूतिकाटाद्रा युक्त्या 
तरफटसंपिद्‌; ॥ १ ॥ रोरामकरदे-निपेकतो ूनगदे स्वभ वा जन्मक्॑मेतन्न 
मतं बहूनाम्‌ । द्िषट्कमागे शशमृद्धि य्मस्तस्मिन्मसूतिः पुरतो मृगाङ्क ॥ २ ॥ 
भर्ने यद्धे शची तस्मात्पश्चमं जन्ममे वदेत्‌ । इत्याह भगवानगगैः सक्षम वादरा- 
यणः । ३ ॥ तत्का चन्द्रमा यस्मिन्दरादश॑शे व्ययस्थितः । पुरस्ताद्राविगे 
चन्द्रे मसं तस्य निदिशेत्‌ ॥ ४ ॥ जातवोत्त-गभीधाने चरे भानौ दशमे 
मासि सूयते । स्थिरे चैकादगे मासि द्वादशे दिस्वभावगे ॥ ५ ॥ आधाने 
भश्चकाटे वा इन्यंशे सप्तमे चनौ 1 निभिरब्दैः भसूतिः स्याचन्दरे वाऽस्तेऽके- 
यत्स, ॥ ६ ॥ वृद्धयवनः-यो यस्य मासस्य भवेद्धि नाथः सेयोगमेतं तु यदा 
पयाति । अकीभ्विधाने स तदाऽस्य जन्म वीर्येण दीनो यादि वाऽऽत्मजेन ॥७} 
गर्मः-वरुष्ीमै्ररैः सवैनवपश्चमगे वधे । द्विगणादचक्गिरोदस्तो भवत्येफोद्र- 
स्तथा ॥ ८ ॥ चतुप्पदरषगे सूर्ये द्विस्वभावक्षेगेः परेः 1 सयख्यमलौ स्यातामे- 
कयोश्चाभिवेष्टितौ ॥ ९ ॥ यवनजातके-दानेधरे मूतिगते शशाङ्कजे व्ययस्थिते 
नीचयते प्रभाकर । विसेमजन्म भवदन्ति भूमिजे समामवे नाखविवनितश्र 
॥ १० ॥ देरामकर्दे-सदृन्तौ सौम्यभागस्थौ शर्ते मम्दमूमिजौ । फकेलपरे 
विषुः कुब्जं सूते मन्दारवीकषितः ॥ ११ ॥ वरादः-कुखीरािषपान्तस्यै; पापै- 
थे यृपोपो । मूकः पेपषिते साम्पच्छे भैः स्पाचिरेण तु ॥ १२॥ जात 
पतिठर-तिदाजधनुरन्तस्मैः पपि युपे विधा । मूकः स्यान्छुमदृे तु चिरेण 
टभते गिरम्‌ ॥ १३ ॥ पापः सिद्यजधम्ब॑े जदरतदटप्रगे विषौ । मीनरगरेऽक- 
मन्दारः पदकः शुप्रविना ॥ १४ ॥ मन्देधनेक्षिते ररे मृगाः वामनो 


ज्योतिर्निवन्धः | २७७ 


भवेत्‌ । धीधर्ैलम्रदफागः सपापेरमुजाङ्थिकः ॥ १५ ॥ सिदलप्रस्यितार्केन्रोः 
कुनसूर्यद्टयोः । अन्धः शुभाजुभेदैठ ती चेटद्वदलाचनः ॥ १६ ॥ ग्ययेऽन्ने 
वामनेत्रोनो दक्षिणाक्षिवियुप्रवो । पः स्युरहुमा योगा; शुभा; गुभखगे- 
क्षणात्‌ \॥ १७ ॥ 

र्ति जन्माध्यायः ) 


~~~ ----~- 


अथ सूतिकाध्यायः । 


जात्करतिटके--शीर्पोदये जन्मत पूकनोततानेः मसूयते । पृष्ठोदयेऽन्ययाऽद्- 
भिभ्यां दस्ताभ्यामुभयोदये ॥ १ ॥ वक्रिते लस्मभांशंऽशे गरस्थे विग्रहो भपेत्‌ । 
सकि व्यस्तगं जन्म बभे तन सुखम्‌ ॥ २ ॥ चन्द्रो निकषे स्मरं परोक्षः 
स्थास्पिता जना । खाद्धष्टे चरमे सूर्ये तिष्टत विदेशगः ॥ २ ॥ रुगे मन्दे 
कुञऽस्ते षा चन्र वा शसितान्तरे । परोक्षस्य पितुर्जन्म सम्यग्योगेऽन्यथाऽ- 
न्तरे ॥ ४ ॥ सारवस्या--द॒निशोरकफसितयोः कुजेन संदष्टयोः पितुरमावः । 
चरराशौ परदेशे युकतेक्षितयोस्तु तजन मृतः ॥ ५ ॥ जातकतिस्के-सिदगोजतनौं 
सौरः सार्को बा नाख्येष्टितः । वद्राशलक्षितेऽङ्ग स्यार्तारपूरूपपाठत; ॥ £ ॥ 
यदि जररकैगौ पापौ सू्ांद्मंसुतास्तगं। । घद्धः स्थिरादिभस्ये्के पिता सविप्‌- 
यादिपु ॥ ७ ॥ सारावद्प-करजसरयोच्चिकोणे चन्दरऽस्तगते पिष्टञ्यते मात्रा } 
दे सुरेनद्रयुरुणा सुखान्विते दीषनीवी च ॥ ८ ॥ नियते पायच्े ररिनि 
पिलग्ने कुञऽस्तगे यक्त; । द्ास्तलाभगतयोवसुथासुतमन्दुपोरेवम्‌ ॥ ९॥ 
जत््तिव्के-क्र; सुखास्तगमोदुः छेदाः स्यादिन्टुसेयुेः । चनद्रात्सुखास्तमेः 
ररः केशः क्षीणाचथा मृति; ॥ १० ॥ बृहउ्नातके-न छप्रमिन्दुं च गुरर्निरी- 
प्रतेन या शशाद रविणा समागतम्‌ ) सपापक)ऽकंण युतोऽथवा शशी परेण 
नाव मवदुन्ति निश्चयात्‌ ॥ ११ ॥ नतकोत्त-गुरुदे तनौ वाऽजने गुरव्गो- 
ज्कितेऽपि वा  स्रपापायुते बेन्दौ जारजात; मरसूयते ॥ १२ ॥ ग्गः-गरमषे- 
तरगते चनद वयुक्ते ब्राञन्यरारिे । तदरदकाणे पदेशे धा न परजतिमादिरेद्‌॥१२॥ 
द्धुजातके--अदृदरं मयमय दम्पं चित्रं सुदृदं मनोरमं जीणेम्‌ । गृमकोचवीया- 
सतिेदमनि रसनिकरएय ॥ १९ ॥ गुरुचे दशमस्यो श्वित्निभूपरिकं करोति श्रम्‌ । 
धसुपि सवदे त्रिश द्विश्चालमन्येषु यमेषु 1 १५ ॥ वृहज्जातफे-मन्दक्षंशि 
धरभनिनि दिवु मन्द्ऽव्नगे बा तद्ुक्ते वा तमसि दायनं नीचरसस्यचच भूमी ॥१६॥ 


१ ब, मी जापतिः | ९९. “जननो! २१. (तत्पु 


२७८ श्रीप्रिवराजगिनिर्भितो- 


यद्ाधिर्ब॑नति हरिजं गरभमोक्षथ तदरत्पविश्न्रात्सरयुखगतैः केवमाह्- 
नन्याः 1) १७ ॥ होरामकशे-जीवरो यदा वन्धुगतः स्वभागैगो नमस्यटस्थो 
मृगुनन्दनस्तथा 1 चन्द्रऽस्तगो मर्तिमतः शन्॑रस्तदा वृतं बस्लवरस्तु मन्दि- 
रम्‌ ॥ १८ ॥ व्घुजातके--द्रारास्तनि केन्द्रपगादग्रहादसाति वा विदय्रकषोत्‌ । 
दीपोऽकादुदयादर्िरिन्दुतः स्नेदनिर्देशः ॥ १९ ॥ गगः--कुजटप्र वटिन्यके 
दीपा; स्युबेहवो जनौ । सवरेच्यंयनैरन्येग्रऽ्योतिस्णेभेषेत्‌ ॥ २० ॥ जतक- 
तिलके--लग्रोक्तदिषि खय्ायाः शियेष्खगनि धरिया ततः । रग्र पश्यन्ति ये 
खेदस्तद्रच्ास्तरणं व्रनेत्‌ ॥ २१ ॥ व्धुजतके--पटूनरिनवान्त्याः पादाः खद्‌- 
वाद्खनस्यन्तराखमचनानि । ननित यमलशक्षं जुरस्तत्तस्य उपघातः ॥ २२ ॥ 
खगप्रान्जान्तगेतः श्वरेस्तुस्याः स्युरुपसूतिकाः । टश्यचक्राधेगंवो्या गहान्तरर्था 
अदृरयगेः ॥ २३ ॥ शुभ॑स्तैः सूतिक रथ्याः क्रूरे रूपादिनाऽन्यथा । तत्तदूग्रह- 

वरोत्कपपरभावा वहवः स्ताः ॥ २४॥ यघुजतफे--अकोदिनाम्रपणिहेमशचक्ति- 

रजतादि मे्तिकं लम्‌ । वक्तव्यं वलवद्धिः स्वस्थाने देम जीवैऽपि ॥ २५॥ 

जातके -दीपाम्न्वरन्यन्नभूपादिश्चय्यावर्ररवालकम्‌ । सूपिकास्थानमकरोद्‌- 

दिग्भागे कथयेजननेः ॥ २६ ॥ रिक्तं भाण्डं सपपिऽन्ने पूर्णऽ्जे मीक्तिकारदि- 

क्म्‌ । ताम्बूलादि सिते जीवे दवे शसं वदेदम। ॥ २७ ॥ भतपिशादिखेरेप 

यो वी त्वरे जनिः । एकक्षमैने इष्टौ चेभेन्दू पिनने तद्‌ ॥ २८ ॥ नातक- 

तिर लप्रायन्वमरेऽो यारभ्या सवलो प्रहु; } तद्रन्मूतिभवेद्रणेषन्दयुक्ताश- 

नावत्‌ || २९ ॥ विशाय यस्य भानुः स्यात्द्त्सत्वादिमियुतः । ससतारस- 

रातायाः(१) स्पृताः सूय।दिते गुणाः ॥ २९ ॥ ब्रूरसोम्ययुतक्षोङ्गं कारपूरूपव- 

र्फ़शम्‌ । सवे समः पित्रा जननीसदश्ो विधो ।। २१ ॥ जातकोचमे-- अन 

जातिं कुं देशे वुट्ष्वा वणीदिकं बरदेव्‌ । दक्यो भागेऽत यमाङ्कमदश्यो विद्धि 

दक्षिणम्‌ ॥ ३२॥ 

इति सूतिक्राध्यायः । 


अथ अणादि्नानम्‌ । 


वृट्जतके--फः टक्श्रोत्रनसाक्पाटदनवो वस्रं च होरादयस्ते कण्ठासकवाहू- 
पानवहदयं क्रोदं च नाभिस्ततः । वस्तिः शिश्चगुदे ततव वृपणापररू ततो जानुनी 
जट्वाटूघीत्यभयत वाममुदिंदेष्णमागीचिधा ॥ १ ॥ तस्िन्पापयुते चरणः 


१९. "तेन । २१. (थाजन्नुः 1 


| , पि 1 


उ्योतिनिवन्धः २७९ 


शरभयुते च्छे च टक्ष्माऽऽदिशेव्छक्षीशरियरसंयते तु सहमः स्यादन्यथ।ऽभन्सुक 
मन्देऽषानिलजोऽगनिशद्चव्रिपजो भम ज्षपे जः सूर्ये काए्वतुष्पदादणुविधां 
शुद्ग्यग्नजोऽन्येः शुभम्‌ ॥ २ ॥ जातकपिरम--यदा ब्ा्ाल्नयः सेय चुभाः 
करूरा तेष्वपि । यो ध्री सदशायां स्र तिषटपापो त्रणादिकृत्‌ ॥२॥ टग्रात्पषठो 
जअणस्तदरदूत्रणङचाथ पष्टकम्‌ { कालाङ्घरीत्या यत्राङ्खे तत्र वा तद्विधो व्रणः 
॥ ¢ ॥ शुमदषस्तु पष्टेऽसां कुग्रद्। तिल्य म्म्‌ । लक्ष्मशृच्छमयुक्तथेच्छुभा- 

अप्यत्र दु्फलाः ॥ ५ ॥ कालयृरूपतुर्येऽद्धेः यत्र स्यातां च संगता । चन्दराङ् 
ठ छक्ष्मापि मदक्यमिदाऽऽदिरेत्‌ ॥ ६ ॥ 

इति व्रणादिज्ञानम्‌ । 


अथानिष्टाध्यायः। 

दोरामर्दे वशोरसादकरः शमाङ्कभुगुजः करः स्वसप्ताभ्युगः शित्पी केन 
गर्ताफरणा वुधयुतस्त्यंशे तना वीक्षिते 1 अन्त्ये देवगुरा दिनेश्वरसंतस्यशि च 
दासीसुत नीचः कामगयोः खराश्ुवक्चिनोः सरेण संचएटयोः ॥ १ ॥ सयव 
स्याम्‌-उद्ये दिनकरपुप्रे मन्दे त्रिकोणे कुजे च सोन्मादः | क्षीगे शशिनि 
संसारं जीवं वा व्ययगहे जातः ॥२ ॥ जातकत्तिलके-चन्द्रऽखिककेसं स्थे सपापे 
गुद्यरूगभवेत्‌ । हीनाङ्गो वेदिगे मन्दे कमगेऽजे कुजेऽस्तगे ॥ ३ ॥ मन्दारयुतद- 
ऽजे चापमध्यनव्रंस्षगे । मृगवीनाजकक्यशे स्थिते वा कृष्ठनान्मवेत्‌ ॥ ४ ॥ 
गैः-करूरथुक्तक्षिते उम्नात्पश्चमो नवमोऽथवा । गोकवयटिमगाख्यधेद्राक्षः 
स्यादुषटस्तिदा ॥ ५ ॥ जत्तकतिव्फे-पापयोपेभ्यगे चन्द्रे रवा मरकररारिगे । 
ग्ासगरत्यक्यप्रद्यविदरधिव्यापधिप्ीदितः ) ६ } अन्परोन्यक्षिवरया स्यातापयदा 
भवनांशगो । चन्द्रार्क चेत्तःए जातः प्षयरोगी भवेन्नरः ॥ ७ ॥ व्ययारिषन- 
मृद्युस्थाः स्वेच्छयाऽऽरकिङुजेन्दरिनाः । अन्धं इुयुवेटी तेयु यस्तल््कृतिदो- 
पतः ॥ ८ ॥ धीधमायव्ृतीयस्था; पापाः सौम्पारवीक्षिताः | कणेवादकरासते 
ठु चूनस्था दन्तदूपिणः॥ ९ ॥ सारावल्यो मध्ये पापद्रहयोचन्दर भदनस्थित- 
येजे जन्तोः । शवासक्षयविद्रधिना गुरखमीदादिपीडितस्य भवः ॥ १० ॥ 

हग्नातके--उदयत्युदुयेऽसुरास्यमे स पिशायोऽन्मयोद्चिक्रोणयोः । सोपडव- 
मण्डले रवी वचेदु्दयस्ये नयनाप्रनितः ॥ ११ ॥ दोरामङरन्दे -मन्दारवगे 
भृगुजेऽस्तसंस्थे कुजाफिष्टे परदारगः स्यत्‌ । तथव सेन्दू कुजपुयंजा चेज्जा- 


११, 'दोपदु। 


२८० भ्रीशिवराजविनिमितो- 


यापती ती कुरौ भवेताम्‌ ॥ १२ ॥ वृहस्पतिः-पश्चमे नवमे शूने समेतौ सित- 
भास्करो | यस्य स्यातां भवेद्धाया तस्यकाङ्घविवर्जिता ॥ १३ ॥ वराहः-- 
लग्राद्रययारिगतयोः शरितिगमरद्म्योः पल्या संहकनयनस्य वदन्ति जन्म दून 

स्थयोनैवमपश्चमसंस्थयोवौ शुक्राकयोर्विकलदारमुशन्ति जातम्‌ ॥ १४ ॥ सारा- 
चस्पाम्‌- भामे करत्रसंस्ये नित्यं चियुतो भवेत्खिया पुरुपः । म्रियते बा शनि- 
दे योपिदवदयं न दटऽन्यैः ॥ १५ ॥ लग्नस्थे रवितनये गण्डान्ते भागेवे कल- 
रस्ये ! बन्ध्यापतिस्तया स्याव्रदि न सुतक्ष शुभैटैषम्‌ ॥ १६ ॥ बदरायणः- 
व्ययरन्धलग्रसंस्यः क्रूरः क्षीणे क्षपाकरे धीस्ये ¡ कीनो भवति नरः पुत्रश्च 
वचिवभितो नूनम्‌ ॥ १७ ॥ जातकतिल्के-पातकी स्या्टिल्प्रस्थे गुरं ध्रूनगते 
शनो  सोन्मादो खप्रगे जीवर ब्रूनस्थे भूमुते भवेत्‌ ॥ १८ ॥ पापे मोन- 
चपे टग्रे विकृतदन्तवान्‌ । चापे गव्यञ्ुभक्षं वा खल्वाटः पापवीक्षिते 1 १९॥ 

धीधमेगे रवा पापे स्यादद्देक्षणः । तद्रच्छनौ वहग्याधिदीनाङ्गनस्तु जे भवेत्‌ 
11 २० ॥ व्यय पुत्राथेधमेस्येः पापवैन्धनमभाग्भवरेत्‌ । धनुत्रेपाजलग्रे तु वन्धनं 
तच रज्जुजम्‌ ॥ २१ ॥ युग्पकन्यातुलाक्रम्भे लग्नस्थे निगडोद्धयम्‌ । कर्िसिह- 

इये दुगे रोधः स्याद्देऽलिनि ॥ २२ 1 मन्दाकौरः शुभाः कर्कस्य्भ॑तको 

भवेत्‌ | प्रहेणकेन स श्रेष्टो द्वाभ्यां मध्योऽधमसिमिः ॥ २३॥ 


इत्यनिषएटाध्यायः | 


अथरिष्ध्यायः। 


जातकतिलके-पवि्िते शुर पापमांशगते विधौ । रन्धि मृतिः सयः शुभ- 
चट समाषटकरृत्‌ \॥ १ ॥ शुभपपेक्षिते तस्िन्पृतिवरपचतुष्टयात्‌ ¡ .एवं शुभा्युभ- 
कि तदृर्े चातुपाततः ॥ २ ॥ सद्धे पापेक्षिते मासाचन्दरे रन्धारिगे प्रतिः 
शभे तद्रच्छुभदृ्े वक्रिपपिक्षितभ्यवा ॥ ३ ॥ रहारामकरन्दे-निधनरिपुग्दस्थः 
पापटृष्टः शशादो शटिति निधनाय सीम्यद्रोऽरपात्‌ । अगुभशुभसमाना- 
लाकनान्दरतुभिमंयति खदु विमिन्रश्वानुपातो विधेयः ॥ ४॥ पष्ठाटमगताः 
साम्या; व्रूःवक्रिभिरीक्षिताः । श्रभदषटिविहीनास्ते मात्तेनान्तकराः स्यताः ॥५॥ 
होरप्रदीपि-वपादयनान्मातात्सदोऽ्जेऽषरारिगो मतिं कुर्याच्‌ । एकादिषाद्र- 
गृद्ध्या दृष्ट; पापः कमाद्रलिभिः ॥ ६} संध्यार्या भान्तगः क्रुरहरायां शशिनो 
मरतिः } चद्ध फेद्धेल्न्यकेन्टेषु सपपिषु तथा नि्ोः 1 ७ ॥ चेरमकरदे- 
तरिकोणरन्धास्तपनुव्ययेष यद्र सदपि ग्रिपते ममूतः । वीयीन्विर्जीवव्रधास्छु- 


ज्योर्तिनिवन्धः । २८१ 


निद्धिनऽऽलौकित्ेन युतोऽथवा स्यात्‌ ॥ ८ ॥ सरावस्या -प्रीणरारीरथन्धो 
प्रस्थः क्ररवीष्चितः करुते ] सरगणमन हि पुंसां इटीरगोजान्परितयञ्य ॥ ९॥ 
हरप्रपे - अस्ते विधो सपापि लर रन्ते कुमेऽत्र जतस्य ¡ मरात्रा सव मरणं 
पद्रत्सूयण श्ण ॥ १०॥ वदिरायणः--ठपे चा चन्द्रे वा पोप वलिनल्िफाणर- 
न्भ्रेपु } साम्यरमिरदृएाः संयो मरणाय निर्दिष्टाः ॥ ११ ॥ सप्पा -धूनग- 
तेऽ लये यमे कने दा पिपयेये वाऽपि । अन्यतरेण युतेऽ्ने शुभरद्टे शिञ्ु- 
प्रियते ॥ १२ ॥ चेरमकरदे-करूराथकरस्य पूरवोर्भे पापे च शुभग्रहः भस. 
तिनिधनाय॑व कुटीराटिस्मुद्रमे ॥ १३ 1} जातकतिव्फे -क्षीणचन्दरे व्ययगते 
पापसतवुमृतिस्थितेः । केन््रवाह्यः भुरृरयुटमरेऽम्ये वाऽस्तमीः शुः ॥ १४ ॥ 
केन्द्रमुध्युगतेः पापैः क्षीणज्ने शमे मृतिः | सुखास्ताषटगते बाऽन्ने क्रूरन्तस्यऽ- 
थवा भवेत्‌ ॥ १५॥ चन्दर छ्प्रपतां वाऽपि विषे प्रूरसंयते । करेक्षिते शुभ- 
ट वदत्कूरेपितते मतिः ॥ १६॥ वक्री शनिः कुजक्षस्यः केदद्रादिनिधनस्ितः 
कूनेन वलिना दष्ट यदि पषद्रयान्मति; ॥ १७ ॥ भीवेऽषमे कुजस्य मन्दार 
द्दिनवीक्षिते । शुभदे मतिरूयन्दनवभिः सेन्िने शनो ॥ १८ 1 शत्रमस्यार- 
नाक्यारमांसादषएमोतिः | जे वाऽरिमे चतुवेपररिष्टेऽरिरनयभे ॥१९॥ रन्धारि- 
च्ययगे दके समेपपेक्षितेऽरिमे ! पड्भिरन्देभैतिैपोत्पापे चैवनिपेऽ्मे ॥२०॥ 
मन्दोऽक्तगः कुजोऽ्बुस्यो मृगारितनुगः शशी । युक्तः सौम्येषु केन्धेषु परत्युवां 
रिष्फे; शुभः ॥ २१ ॥ दोरमकरन्दे-कररयुकतस्त हरेः पश्चतामेवं यच्छति । 
मासेन जन्पपस्तदरच्ट्द्रि साम्यन वीक्षितः ॥ २२ ॥ गगः-रिपुन्ययगतः 
पपिरथवा धनमत्युगेः । प्रे चा पापमध्यस्ये तद्वद्‌ यूनेशंपे वा मति; ॥ २३॥ 
जातकतिरके -- पापक्षगेऽक व्योमस्थे बहुपपेक्षिते मरति; 1 यदकषे केतुरुदितस्तजो 
मासद्रपात्तथा ॥ २४ ॥ पाश्चादिपक्षनिगडां स्काणा ख्प्रगा यदि | सक्रुराः 
स्दाधिपा षट गृदयुपेस्त॒ सप्तभिः ॥ २५ ॥ रिष्फारिरन्धः सौम्यैः पापैः 
पेनदरत्रिकाणगः । सूयदये मुतिः सद्य रग्रेऽ्भे वाऽ्तेगंः जुभंः ॥ २६॥ 
चनद्राधिष्टितिराशीते सरे बाऽकरयृुते । रन्धारिव्ययगे मृल्युयेषमेमरमितः 
रिकः ॥ २७ ॥ साकोरेष्ने शुभदे नवमेऽ्जे सुतस्थिते । यर्वा सेन्दिमै 
शुके गुरुषटपयातिगे ॥ २८ ॥ एम्रादेका्ियोः पापा वलिनोऽष्टविकोणगाः । 
शुने युक्ता नो दः सयोपृरयुकराः शिशोः ॥ २९ ॥ जीवेन्धिनरैरेकस्यैः 
शुक्राकन्दुष्ुनस्तथा । मन्देन्दिनरिर्यवा भृत्यषेषस्तु सप्तभिः ॥ ३० ॥ पापः 
शनि हन्ति पोदश्षमिदिनः । मासेन पपसंयुक्तः फेयनोऽ्येन बालफम्‌ 


।} २१ ॥ सेद्धिनो ङ्गः श्भा हन्त्येकादशदायनः । पापयुक्तसितथन्दरी शन्त्य- 
६ 


२८२ भ्रीरिवराजविनिमितो- 


मायां समायात्‌ ॥ २२ ॥ लग्ान्मन्दाररविभिः शत्रुभे समे परिधौ । क्षीणेन 
दृष्टे गुरुणा मृत्युवेषंस्तु सप्तभिः ॥ ३३ ॥ मृाखिगोऽसितो हो वा सुखस्थोऽ 
सग्यमेक्षिवः । मस्युरन्ध्राधिपो चाऽस प्षीणेऽन्ने पापलग्रगे ॥ ३४ ॥ प्रपि 
लम्राधिपेञ्जाशि करूर व्यय वधा । मय्‌ राष्ट तना द्यः शुभः पापः 
ररर्यगंः ॥ २५ ॥ सुखेऽ्म कमरगः पापः खेऽन्ज षा सुसमः खटः। 
शुभरापाष्ठिमः कन्द्रधन्द्रपापयुतमरतिः ॥ ३६ ॥ दीरप्रदए-मासः पादशमिह- 
न्यात्सज्यंशे टग्रगोऽकजः । अन्दद्रादश्चभिः पपरष विगतरद्रिपभिः ॥ २७ ॥ 
मन्दो रतने स्वाश्च यावेति च प्रथमतः शुभायोगे । तावद्धिरेव वर्पमृद्युकरो भवतिं 
जातस्य ॥ ३८ ॥ कमेस्परजलतनुगाः करूराः साम्यव्रलोकनवियुक्ताः । मासं- 
द्रादशसंख्यः कुवन्ति शिद्युं विगतनीवम्‌ ॥ ३९ ॥ सारावल्यां--राहुः सप्पम- 
यने शरिपूयनिरीक्षितो न ज्रुभच्एटः । दक्षमिद्राभ्यां सदितरब्दजतं हु नाश्र- 
यात ॥ ४० ॥ प्रीण यदा शाङ्करं पशयद्राहुः समागते क्रूरः । मारयत 
तद्‌ दिवसनिग्याजः कतिपयरेव ॥ ४१ ॥ राहुथतुएटयस्थो मरणाय निरी 
कितो भवति पापैः । वपे्वदन्ति दशभिः पोडश्चभिः केचिदाचार्याः ॥ ४२॥ 
होरामकरन्द--आदावभ्युदितः कतुनिघातोस्कानिखा अनु । रोदे सप युष वा 
जातो याति यमारयम्‌ ॥ ४३ ॥ सारा्रह्पा-- परसिंदवृशिकोदयकृतस्थिति- 
जीवितं हरति राहः । पापनिरीक्ष्यमाणः सप्ठपितेर्निधितं वर्पः ॥ ४४ ॥ ररा 
मकरन्दे--नणोनन्दयेमलनयतेः पक्षदसैः समीरः क्षोण्या वेदेदेहननयननीग- 
चन्द्रः खदस्लः 1 मेषादीनां शिधरकरंजेन्मकारेऽग्जयुक्तमागर्दिभभिभंवति 
मरण वत्सरभोगतुस्यः ॥ ८ । ९। २२ ।२२।५।१।५४।२३। १८ । 
२० २.९ ! १० ॥ ५. यवनः -- दरदशस्थो यद सौरिजन्पसेम्थम्‌ भूसुतः 
चतुर्थः सदिकेयदश मासान जीवति ॥ ४६ । दरादशस्थो रविर्भोपस्तनुस्थौ 
शरिसूयंजा । साम्यम दृद्यते टगर स याति यममन्दिरम्‌ ॥ ४७ ॥ पटठेऽमे 
तना वाऽपि भौमो बुधयुतो यदि । तस्करकरूरकमत्वात्खस्लपादं करोति वा 
॥ ४८ ॥ लग्रभावे यद्‌ राहुः केन्द्रे स्यादणुरतिजः । शिशोमृल्युभवेतसयः 
चूरद्ठो विकेषतः ॥ ४९ ॥ पातारस्थो यदा राष्टुयन्द्रः पष्ठोऽ्टमोऽपि वा „| 
पापटृएो चिशपेण सयः आणदरः शित्रोः ॥ ५० ॥ जन्मल्तरे यदा राहः' पठ 
भदति चन्द्रमाः | जाते मरतयमतराम्राति करएथाऽपमत्युना ॥ ५१ ॥ शानन्त 
यदा भानुभौनुष्षत्े यदा शनिः । वारो विंदति वर्षे प्रियते दुष्टमायगौ 
॥ ५२ ॥ प्ठेऽष्मे या शीतागुवुधयुक्तो यदा भवेत्‌ । अश्वदोपाद्धतेन्भृत्युयद्ा 
व्याघ्रपिदरारणात्‌ ॥ ५३ ॥ ददपारिगृदे भानुपात्रा सार्ध शिशोमृतिः । भामि 


ज्योतिर्मिवन्धः २८३ 


कयुगृे खस्थे पित्रा साधं तया एृतिः 1 ५४ ॥ वाद्रायणः-कक्रशेभररमध्ये 
होरायुक्तो निशाकरो हन्याद्‌ । जमनीमपत्यस्रहितां साम्यने निरीक्षितः सवः 
॥ ५५ ]¡ पप््रहमध्यगतथन्द्रो हेरामतोऽछएमे सूपे; । शखप्रिदारितगभस्तत्र 
विकश्षल्या भवेन्नारी ॥ ५६ ॥ प्रश्यनिति यदा स।म्या दरास्यं पापमध्यमं च्म ्रम्‌। 
न भवति मातरिनाशे गमंविनाद्ये न सदेः ॥ ५७ ॥ भसवस्मयेऽषएमसथो 
निश्वाकरः पापवीक्षितः क्षीणः) गभ॑विपरचि कूरयात्सक्ररो मातरं हन्यात्‌ ॥ ५८ ॥ 
सीणस्तु वक्रसदहितो दोरा चन्द्रमा भवति । जामित्र वा यगपत्सयो जातस्य 
परणकारी ॥ ५९ ॥ होरायां बा निधने रिष्फे वा क्रुरखेचराः सर्वे । क्षीणः 
निदाकरच्छः स्रो निधनं रिश कयः ॥ ६० ॥ पञ्चमनवमन्ययगे 
निधने वा स्मे सहिताः । सधिरनिश्नाफरसाराः सपम्यस्त्यक्ताः शिवा हन्यः॥६१॥ 
सूर्यादषटमराश्नौ मवतः कनिलोदितौ प्रसवफारं । सौम्पैे्ठो मरणं सयः 
कूयीतां पितर्थोरम्‌ ॥ ६२ ॥ बृद्धयगन -पापृप्रहावेक्षणसंगमाचैधन््रोऽरदितः 
सद्धिरीक्षितश्च । क्तेति मातुः स्तनपानदानि प्रीणाति रादाह्विरमैः स्वभावः. 
॥ ६२ ॥ प्तारावद्यां-तीव्रफरराजयोगा यबनाद्ये बिनिभितास्तेषु । वक्तव्यं 
दैषविदा खल्कुखजातस्य रिष्तिति ॥ ६४ ॥ टग्राधिपे पापयुतेऽस्तसंस्थे 
राद केन्द्रे मृततिमेति तदत्‌ । क्रूरः सुतस्यरपि केन्दरसंस्थभ्रियेत जातः सगदोऽथवा 
स्यात्‌ ॥ ६५ ॥ पापातियुक्तदृएःऽपे पापः पके पपिप्रद्‌ः ! अतिनीवारिस- 
स्थोऽपि श्रभष्टटिषिवाजतः ॥ ६६ ॥ रग्रस्यितो भावसमोऽरिट्ः प्रापोऽएप- 

एरोऽपि निदन्ति पाके । पेपिऽछमे स्पाद्विधिवाऽपे नारौ द्विजिन्ययास्तोपगतेश्च 
दुः ॥ ६७ ॥ जातकतिख्के-योगकरणसेटेषु बौ जन्पाने यदृगृदे । तद्रतो- 
उन्जो वटी दन्ति णपरेऽन्न८स्तोपध्यमः ॥ ६८ ॥ उम्र वा जन्ममं चन्द्रः 
भप्त दन्ति तयाविधः । अन॒क्ताबिधियोगेषु मौदेऽप्वेप दिधिमृपा ॥ ६९ ॥ 
दरयेष्ययुक्तविधिषु विरातचददास॒ या! विदखस्य सपापस्य दशायां वा मरति- 
भेयेत्‌ ॥ ७० ॥ अकेन कुमः सारिर्प्रे तिष्ठते पश्चमे । पितरं मातरं हन्ति 
भ्रातरं चः शिशयं कमात्‌ ॥ ७१ ॥ ताताभ्विकामाठेटसोदराथ मातामही 
मातृपिता च सुनुः ! सूयोदिखेगः खदु पच्वमम्था निप्नन्ति सम क्रमः 
भसूनो ॥ ७२॥ 


द्र्यारएाभ्यायः 1 


१ द. ६८०८5४०1 


२८५ श्रीरिरसजविनिर्मिरो- 
अथ चन्दारिषएभङ्घः । 


जातकतेवके कृष्णति इदस्यथ द्यः पूणः सिते नि । छमाञुभेक्षित- 
अन्द्रो न हन्ति रिपुरन्धगः ॥ १ ॥ गगैः-रात्री जातः षिते पक्षे दिवा जातत 
सितेतरे । चन्द्रारिष्टं न तस्य स्यादिपितुव्चंः स रक्षति ॥ २ ॥ आपूयेपाणमूि- 
चन्द्रः सवैग्ेकितः ! अरिदरी पणणं वा सृदृद्धावेऽससितेक्षितः ॥ २ ॥ जत- 
कतिलके-परमोचगतो रिष्टे सुर्रेएः शशी देत्‌ । क्षीणोऽपि छभवगेस्थो इरा 
शुभवीक्षितः ॥ ४ ॥ पषटसक्तएमान्द्रादिपापा वरिनः शुभाः नन्ति रिषं शुभै- 
यैक्तासदशस्थो विधुस्तथा ॥ ५ ॥ श॒मदराद्शभागस्थः पूय॑माणतनु; शश्र । 
रिष्हच्छमभस्यो वा ठधेरेमैव वीक्षितः ॥ ६ ॥ बुरवरमस्थितशन्रो रिष्टृदगपे- 
कितः । जन्मभेश्नो वटी चृ श्भेर्ितरेय रिषत्‌ ॥ ७ ॥ लग्नस्थो जन्मराशीशो 
रिष्ृनिदिणेक्षितः । रप्े्ादद्रादे पटत्रिुखस्वाये सुभेक्ितः ॥ ८ ॥ ज्ञसिती 
द्वादशे चन्द्राह्टामे क्रूरो गुरु खे। रिष्ट्नो जन्ममेशो बा शुभदो बलोत्कटः ॥९॥ 
तोरप्रकाशे-आये तृतीये पे वा तुलाघरङ्षपाभितः । यदि केतुर्भवेछशत्दा 
रिषं न जायते ॥ १० ॥ सारावल्यां--सतरगगनभ्रमगैथन्रो पिनाशयति 
रिषम्‌ । आपपूरयपाणमूतियेया वृपः खन्तया दष्टः ॥ ११ ॥ चन्द्रः संपू्णतवुः 
शुक्रेण निरीक्षितः सुहृद्धागे । कषटराणां श्रषठो बातदराणां यथा वस्तिः ॥१२ ॥ 
परमोबे शिरिरतनुभूगुतनयनिोक्षितो दरति रिष्टम्‌ । जलमिव महातिषारं 
जातीफपस्कखक्थितम्‌ ॥ १२ ॥ सपरा्टमपठस्थाः शशिनः सस्या हरन्ति 
फष्फलम्‌ 1 पापरमिश्रचाराः कस्याणयघृतं ययेन्माद्म्‌ ॥ १४ ॥ दृटः शुभैः 
सपरस्तेषां यंश शपि हरति रिष्टम्‌ । लवणश्रुतिपूरणवन्नयनमवं दएणं 
शूरम्‌ 1 १५॥ आप्ूयैमाणमूतिद्ोदशमागे शुभस्य यादं चन्द्रः । एं नयाति 
व्रिनाशं तक्राभ्यासो यया गदजान्‌ ॥ १६ ॥ सौन्यक्ष्े चन्द्रौ दोरापतिना 
बि्ोक्रितो दन्ति ] एतं न वीक्षिताऽन्येः शखाङ्कना कुलापिबान्यगता ॥ १७ ॥ 
भरूरभयने दार्वो भवने शनिरीक्षितस्तदयुर्गे । रक्नति धिक्च प्रजा दपण 
इव धनं भयत्मेन ॥ १८ ॥ जन्माधिपतिवैरवान्मुहद्धिरभिदीकषितः भूरभभ॑द्गम्‌ । 
रिषटस्य कोति सदाऽभीररिव भाप्रसद््रामः ॥ १९) जन्मापिपतिररे सर्वेषा 
गोचरे पतितः । हन्ति निशाफररिष्टं ययैव शरं कुमराक्षः ॥ २० ॥ स्वोच्चस्थः 
स्वगृदेऽथवाऽपि सुदद्‌ र्गेऽ्य सोम्येऽपि वा संपुणेः श्रुभीदितः दथधसे वग 
स्वीयेऽथवा ] शत्रुणापवटोकने न पितः पापरयुक्तक्षितो रिषं हन्ति सुदुस्तरं 
दिनपतिः मालेयं पय! ॥* २१ ॥ प्रिएनै गते बुपसितयोराये क्रूर 


उ्योतिर्निवन्धः 1 २८५ 


वायपती गमने । त्वरितं चातुर्थिक इव नश्यति मुनिकुसुमरसनस्यैः ॥ २२ ॥ 
टग्ने्वरातत चन्द्रः पूतरिदृश्षायदिवुकेषु भुभट्षटः } मारयति चन्द्रं सि इव 
महागजं ज्रुद्धः ॥ २२ ॥ हेरामकस्दे-दस्मेऽनखम पुष्ये शीतरसिद्धि पुष्करे । 
वर्गोत्तमे षा पूणाङ्गः स्वीयारिष्पदः स्यूतः ॥ २४ ॥ द्वितीये वातुतीये वा 
पादे पुष्यस्य चन्द्रमाः । रोदिणीपु द्वितीये स्या्वष्शान्त्यं शुभेक्षितः ॥ २५ ॥ 
दोराप्रके-रषटं घ्रन्ति तनिकोणस्थाः शुक्रमेज्याः परस्परम्‌ । निरन्तरमदतयेऽर्थ 
वलिनो ाऽखिलग्रदाः ॥ २६ ॥ मद्रामरे व्यतीपाते गण्डान्ते वेपृतो तथा । 
संध्यायाप्रपि जातस्य एषं जातु न जायते ॥ २७॥ 
दति चन्द्रारिष्टमद्गः; । 
अथ सवारिष्टभङ्कः । 
जातफतिल्के-गुरुदीपो वरी केन्द्रे विशेषाद्यग्रगो हरेत्‌ । पाष्द््ठौऽखिर्ं 
रिष्टं वदज्ञसितटम्रपाः ॥ १ ॥ लप्र शुभदं पाप रिवः सवलः श॒भाः । 
घ्नन्ति रिष्टं तिषष्ठाये राहुवौऽपि बुभे्षितः ॥ २ ॥ गमैः सदगगैरैएः पापासतु 
॒मव्गेगाः } रषाः प्रकृतिस्था वा सव शीरपोदयक्षगाः ॥ २ ॥ शुमस्ता- 
रुविजयी रिषटहच्छुमवीक्षितः । सप्तपीणां समुदये तत्काले छृम्भजस्य च ॥४॥ 
परिबिष्टो गगनगैः क्रूरैरपि विरोकितः । कषठ हरति राहवी कर्विगोजबिलञ्मगः 
॥। ५॥ परस्परं चतयस्था ग्रशषः स्व सरादवः ! रिष्टं हरन्ति वा तदेदेकमस्याः 
शुमाशगाः; । ६ 1 दोरामरर्दे-गदुविवस्वान्विरजस्कमम्बरं बराहकाः सनिग्ध- 
र्चो दिवौकसः । शस्ता हूत यादे सुगरशचस्ताः पापं तदा याति विनाश्चमाश्च 
11 ७६१ जीवङ्स्छनितमेकः कण्टे एणेविकमः । रिषटहत्संभयेत्कने क्सेऽपे 
परमोचगः ॥ ८] राहैखिपषटटाभे दप्रस्सीम्पेनिरीत्ितः स्य; । नाशयति 
स्ेदुरितं पारत इव तूखसेधातम्‌ ॥ ९ ॥ शीर्पोदयेषु राशिषु सवे गगनाधै- 
वासिनः सूती । रकृतिस्था वा रिष्टं विलीयते श्रतमिवाश्नस्थम्‌ ।। १० ॥ यत्रेति- 
भङ्गैः सरोनदामभिः स्वयं कुरूते । भञ्जनकष्टमनिष्टं समनव्देशे यथा 
करभः ॥ १९१] वहवो यदि शुभफर्दा योगास्तत्रापि भज्यते रिषम्‌ 1 
सूयौच्रिकोण इन्दौ यथा दहि यात्राऽपरन्रस्य ॥ १२ ॥ टग्रपग्रुुक्रविदामे- 
कोऽपि यदि दवेन्द्रमाश्चितो वलवान्‌ । रिं नद्यति स्यो यथा मृगाङ्कः 
प्षयव्याधिम्‌ ॥ १३ ॥ दोरामकरन्दे-रश्नेश्वरोऽतिवटवाज्छमवन्धुच््टो रिष्टं 


ह ११. ट्कयधिमम"। २१, पुपर । 


२८६ श्रीरिवराजविनिर्भितो- 


द्रत्यदिमरदिमरिवान्धकारम्‌ । निःशेपलेचरदृशां यादे सोऽपि पात्रं जातो गतोऽ 
द भवनं निधनं निहन्ति ॥ १४ ॥ पित्रपतेतरगत्ताः पापाच्िकोणस्था; सुभगाः । 
नां नयन्ति पापानि श्रुतिपाठदिवादुटम्‌ ॥ १५॥ मेषगः कर्किगधन्द्रो 
ग्रस्तोऽपि शरुभवीक्षितः ) केन्द्रगो दुरितं हन्ति चण्डानिर इवाम्बुदम्‌ ॥ १६ ॥ 
सोम्यद्रयान्तरमतः संपणः सनिग्धमण्डटथन्द्रः । निःशेषं रिषटहन्ताऽऽनु ( एम्रो ) 
भुजगलोकस्य गरुट इव ॥ १७ ॥ 


इति सवौरिष्टमङ्कः । 


अथ नियतायुः। 
गरग.-दीर्थायुपोऽपि ये योगाः भोक्ता जन्पविधौ मया । वलं ततस्तया 
जञयाश्डेदकारिष्मङ्गदाः ॥ १ ॥ दरमकस्दे-चतुष्टये पृणेबटः शुभवेद्रयोमो- 
कसां मृत्युपदं विनम्‌ ! अिरत्तदायः कथितं नीन्रदेशाधिकं त्यादि सोम्य- 
टः ॥ २ ॥ कीररमे वचसामधीश्चः केन्द्रे क्रिस्तत्र भवेच्छतायुः । गुरुः 
स्वराशौ निजदकगधरेत्स्ताधिका विशतिरायुरत्रं ॥ २ ॥ शुमस्थिता; शरुमलगा 
निजकेन्द्रयाते चन्द्रे तनौ बलिनि जीवति वर्ष॑पषटिः । सौम्याचिकोणभवमेपु 
गरौ स्वतङ्गे टश स्थिते स्टटमिहाऽऽ्युरशीगियक्तम्‌ ॥ 9 ॥ दोरप्रपे-लपर 
सनिधने शून्ये चन्द्रे वीयौभिते गये । शुभस्थानस्थितैः शेयेजेन्म भिाच्छतायु- 
पाम्‌ ॥ ५ ॥ येगजतके--जीवे रे शभे सेन्द्रे निधने ग्रहवजिते । श्चचनद्रौ 
न दृष्टौ चेत्पापैजवति सप्ततिम्‌ ॥६॥ सौम्याः खेऽस्ते स्वभे चन्द्र रग्रे जातोऽ 
, पष्टिः \ गरौ श॒ग्त च वेल्दरस्थे जधद्धेशतं नर, 1\ ७ ५ देरामका्े-केल्द्र- 
तिकोणानिषनेपु न यस्य पापा टम्रापिपः स॒रगरुश्च चतुष्टयस्थः ।,भद्धे भानि 
विविधानि सुपष्पकमां जीवेच्च वत्सरग्रतं स विमुक्तरोगः ॥ ८ ॥ बादरायगः- 
मरगवदनपथिमार्थं भूनन्दमचन्दर संयते लग्रे । केन्द्रगते सुरपूज्ये जीवति जातोऽटव- 
पेशतम्‌ ।९॥ स्वोचे रपरे भगुने सौम्ध्ेऽटमेऽपि चन्द्रमसि । सरमन्तिणि केन्द्रगते 
जातः शत्तजीवितो भवति ॥ १० ॥ निधनोपगते सीम्यप्रहे शभनिरीिते । 
चन्द्रोऽपि यद्यनिष्टः स्याच्छतायुः केन्द्रगे गुरा ॥ ११॥ 
इति नियतायः | 


१.८ ॥ ३ ॥ समेश्िः ¡२ ष. नेप्पषर। 


ज्योतिनिषन्धः ] २८७ 


अथ परमायुः | 
यवनजातके --अनिमिपपरांदाके विरमे शरितनये गत्र पञवर्गछिपत। 
भव्ति परमायुषः परमाणं यादि सहिताः सकाः सतुङ्गभेष ॥१ ॥ हेरप्रदेपि~ 
धनुपोऽन्तगते लग्रे परमोच्चगतंग्रहेः समसतेश । गवि पश्चवरगरिपनि सौम्ये परमायु- 
राभोति ॥२॥ बदरयणः--पक्रादशथामगतः शश॒मृकेनदरोपगतौ च गुरुशुक्रौ । 
विशतिशतं समानां जीवयुतो नरपतिजातः | ३ ॥ 
इति परमायुः 1 


अथामितायुः 1 
गर्गः-जीविन्दुकर्किगो द्रे केन्र मृगुसुतेन्दुजी । करमारिखामगाः कराः कु्यु- 
जंन्मामितायुपाम्‌ ॥ १॥। जातङपतिरुके-तुरालम्ररिथते शुक्रे स्वोश्चस्थगुरुभोमयोः। 
अच्िनीसदितेऽव्ने स्यादमितायुमहीपतिः ॥ २ ॥ कर्किलम्रे सगुर्वन्दौ केन्दरस्थ- 
चुधशुक्रयोः ! त्रिपढायमतैः शेपैरमितायुः कमं विना ॥ ३ ॥ शद्धे गन्धे सिते 
केन्द्रे फकिख्मे गुरौ विधौ । बहायुः कर्किख््रेऽने देपैयोति शुभक्षगैः ।॥ ४ ॥ 
परमोचगतेधन्दशुरेरेग्रगे गुरो । मेषगोधलुरंभस्पैरिङेज्येधिरायुषः ॥ ५॥ 
इत्पमिवायुः । 


भण, भुआ 


अथाऽदयु्दायदिवरणम्‌ । 

जातकतिखके -सूर्योदयेः स्वाङ्गगुणवर्षमेकामिह स्मृतम्‌ । परमायुमनुष्याणां 
सकः िददेच्छतम्‌ ॥ १ ॥ दन्तन्दबोन्द्‌ नागस्य वाहस्य यमब्रहयः । 
शरपश्ाः खरोषस्य जिनो गोमहिषस्य च } चुनो दादश मेपदेः प्रमाप 
रसेन्दवः ए २ ॥ सण्डन्यः-भासादकूपसरसीपु सदसमेकमायुयुगे पुरवरे 
मदस्स विद्याद्‌ । ग्रामेषु चायुतयुदीरितयुक्तमेषु पृक्षेषु पश्च च दतानि दि कीर्ति 
तानि ॥ ३ 1 श्योतिर्विररणे-सपश्चदिवसाः पूर्णयमचन्द्रमिताः समाः । प्रमायुम- 
मुष्याणां केचिदूनू रटन्दवः ॥ ४ ॥ सत्वा्ायुरमनुष्यायुरदायवत्साध्यमेष तत्‌ | 
निभ्नन्सेनाऽप्युपा तेन खाकापि मस्फुटं भरद्‌ ॥ ५॥ एवपायुरुपरः भोक्तं योगनं 
चाऽत्र करपयेव्‌ । देषयेन्यवताराणामासरग्र रयं) कचिद्धयेत्‌ ॥ ६ ॥ अग्र 


९ क. निनामीमः; | 


२८८ श्रीशिवराजवि्तिमितो- 


य) खाय॒सतुरीयांदं भोच्यतेऽय युगान्तरे । पूपूिदं केयं दिनं दिग्नं 
यथात्तरम्‌ ॥ ४ ॥ । 
इत्यायुदोयविचरणम्‌ 1 


अथाऽथ्युदायानयनम्‌ । 

जातकातिलके--सायनांशस्य प्रस्य रा्ीर््यक्त्वा लवादिकम्‌ ¡ सूयेनन्द- 
१२! ९ । तं तस्स्याटगरस्याऽऽयुदिनादिकम्‌ ॥१॥ खन्दुगोक्षापिकेनद्राङ्गसशी- 
नसूयादिषु त्यजेत्‌ । सायनांशेयु तच्छेषं पदभारपं भगणाच्यजेत्‌ ॥ २ ॥ स्वपः 
गुणिते तत्स्यादायुमांसादिकं स्फुटम्‌ । व्ययमावस्यपापस्य व्ययपापान्तरांशकंः ॥ 
आयुनिघ्नं रिप्फलग्रन्तराक्चाधंहतं स्फुटम्‌ ॥ ३ ॥ तानिकसरि--मान्ते भक्तं 
परं तुङ्गपरमायुः समा खे । गोगना अन्जस्य तच्ान्दा भीमुर्वोः शरक्षमाः 
॥ ४ ॥ विदः सूयौः सितस्येन्दुयमा मन्दस्य खान्िनाः । १९। २५। १५। 
१२ । २१।२० ॥ सलग्राकदिदप्यैकयं जेयमायुरिदं स्फुटम्‌ । जन्पारटि- 
दशारिमैन्यंनं तनाऽऽदिगेन्मृतिम्‌ ॥ ५॥ 

इत्यायुदो यानयनम्‌ । 


अथ दशाविभागः । 
यस्य याबद्गरहस्याऽऽयुदैश्ा स्यात्तत तावती । जन्तोजातस्य तत्राऽऽ्या शमर 
स्याऽपयुपिता दश्चा ॥ १ ॥ रप्रकेन्द्रादिमानां स्युस्त आपोङिमाबधि । दज्रा- 
क्रमेण खे्नां तेष्वरपाश्षस्य पूगाः ॥ २ ॥ तत्तदूमहस्थितानां स्युस्तक्तदग्रगता 
रदा \ म चट! चख्वस्लेटद्रतः भावववभा रुवम्‌ ।॥ ३ ॥ 
इति दशातिभागः। 


~" ----- चन 


अथ दशाफलपाकनिर्दशः } - 


दशा छएस्य त्युः शरेएठा समाऽधमा । व्यु्मादषिस्वभावस्य स्थिर 
स्यानेषटमध्यमा ॥ १ ॥ वरायुरूपमन्नापि टगरेशस्य द्शाफटमू्‌। संयोज्य धीमा- 
छस्य दशायाः फलमादिशेत्‌ ।॥ २ 1 सेक्षि्तजतके-मित्रोच्चस्वगृहांोपगतानां 
शोभना द्राः सीः } स्वोच्वाभिखापिणामपि ननु कथितं सद्रिपर्ययस्था- 
नाम्‌ ॥ ३ ॥ गगः-यददद्रव्यं गुणाश्छायाः स्वभावाः ङतः स्थितिः । यत्य 


११, ग्युह्णनं 2० । २, श्वश्ये्टण ए०। २ क, शिपपनिहष्० 1 


उयाति्निषन्धः | - २८९ 


यस्य ग्रदस्योक्त तत्तरोज्यं दशस्वपि ॥ ४.॥ दशायां सवरस्यायेलाभमारो- 
ग्यमादिभेद्‌ । विवेडस्य रुजं हानिं पिधरं समवङ्स्य च ॥ ५ ॥ जातकतिख्के- 
यस्य ग्रहस्य यद्द्रव्यं कपौऽऽजीवं च यस्य यत्‌। भमावदियोगोद्यं फटं तत्छ- 
दशासु च ॥ £ ॥ दिगखग्रोनिनं देशं नीत्वा दव्राद्नं सुखम्‌ । मीचस्थः 
स्वंमविन्ताव्र राज्याद्फलपाककृत्‌ ॥ ७ ॥ बालमवरे पितुः स्यातां लाभालाभं 
दृशोद्व। 1 सुखटेश। स्वयं मुदन्ते तारुण्ये स्रखिरं फलम्‌ ॥ ८ ॥ 


इति दशाफलपाकमिर्दैशः । 
अयान्तर्दशापिपागंः । 
देश्चापिपच्िमेणस्यस्तती्यागं तथाविधम्‌ । चतुरस्तगतः पाद्‌ सप्रपः सप्र 
मंश्नकपर्‌ ॥ १॥ ते चेदन्तद्‌ शादाया वह्रोऽप्येमावगाः । तद्ध(वनिकटः पू 
दथा दृरगस्तथा ॥२॥ एवं ठप्रदश्चायां च छश्नमन्तदेशा निजम्‌ ! दधद्र 
दश्चा्यां च देग्रुरन्तदशरा प्रदाः ॥ ३ ॥ न्यतेदरुप दशेश्चस्य ततस्त्वन्तदंशा भवेद्‌ । 
स्वन्लानंशन्क्रमेणोक्तन्यथाटामं च वक्ति सः ॥ ४॥ अन्योन्यच्छदधातोरथो 
गुणकाख्यः प्रजायते । गुणक्तोऽपौ पृथश्छमेक्तो व्यरकंपजो हरः ॥ ५॥ 
दशाममाणं वपोद्यं गुणकप्रे हरोदुतम्‌ । रन्धं दशाप्तेरा्या वपद्यन्तदेश्ा 
भवेत्‌ ॥ &॥ तदेकक्षदिगानां सा प्ृथगन्तद्‌श्‌{द्चकः | विरिताजन्तदश्चायाः 
स्युमोनान्यंशक्रमात्ततः ॥ ७ ॥ दशाधिपस्यकश्े बणेन्शान्तरस्थितः । तद्‌- 
न्तेऽन्यान्तदृशाभूतं तदशायां च तद्भलम्‌ ॥ ८ ॥ 


दत्यन्तदेशाविभागः । 


न्---- = ~ 


अथान्तर्दशाफटम्‌ । 


दओशान्तर्दशानाथमिनारसाच्छुमागुभम्‌ । फलं तयोधरवतः मरौदमन्यस्य 
हीयते | १ ॥ नषटस्यान्तर्दशा दैन्यं कृर्यान्नीचस्य नीचताम्‌ 1 रप्रजन्येशयो 
शत्रोः शत्रमीतिं सुखश्षयम्‌ ॥ २॥ ऋप्स्यान्तदेशा रदाय विज्ञती नणय) 
तयोिशेषाच्छन्रसखे भाणसंदेहकारिणी ॥ २॥ मन्दारान्तदैशे मृत्यौ दश्नयो 
कुजमन्द योः । परस्परं प्रिफोणस्यौ तौ चेत्तन विरेषतः ॥ ४॥ मर्युदरऽन्तर्श्ा 
रुप्नदश्षायां न्रपारिजि। ए पूर्णं समरशित्मे दज्ञेगान्तदशेशचयोः ॥ ५ ॥ अन्त 


1 


१ व. स्वप्नाः 1 २ क्‌, ण्य्‌] 
ओ, 


२९० श्रीररिवराजविनिषितो- 


दशेशो बल्वाज्छुभयोगेक्षणादिभिः । देते विवठे चात्र छेगाय न तु 
मृत्यवे ॥ ६ ॥ 
© 
श्व्यन्तदंमाफलम्‌ | 


अथ भावविचारः। 
जातकतिर्के--सखस्वामिना सुसद भावः सर्वोऽपि सत्फरः । ररेक्षितः 
कष्टफलो निष्फलो टिविजितः॥ १ ॥ सवगरक्षितो भवो ग्रहे वा मङ्घलमदः। 
षमः स्णस्स्रफलं दातुं च्मेन्द्‌ राज्यदौ तथा ॥ २ ॥ पद्धणौ पुष्णन्ति सौम्या 
रिपुरिव प्न्तीतरेशटन्ययशतुवभम । रू यादि का नात्र गृतिन्ययस्थाः पापाः 
भदुषटा इतरे तु किंचित्‌ ॥ ३॥ उच्यस्यः सगरस्य वा मन्दो राञ्यमदो भवेत्‌ । 
मृपकरकटमेपस्यो राहुरारोग्यङ़त्ततः ॥ ४ ॥ र्नगे काकषेगे चन्र घनी स्यादन्य- 
राशिषु । षिकछाद्गो नडो दीनः दृप्णपक्षे विकेपतः ॥ ५॥ 
अथ धनचिन्ता । 
शुभा धनस्यिताः कुयुरबाभिमनं भिषटमोजनम्‌ । त्रूराः भोक्तविरोभेन कदन्नं 
वहुभापिणम्‌ ॥ १ ॥ 
अथ सरहजचिन्ता । 
सहजे सवपापाल्ये पाप ्रातरो न दि । नाशयेत्सदनं नातं मन्दो भमे- 
क्षतोऽनुजम्‌ ॥ १ ॥ नवांश ्रातृमावस्था यावन्तोऽन्नहजेक्षिताः । तत्संख्याः ` 
सदा हेया टट अन्यस्तु योपित; 1 २ ॥ 
अथ सुदृिन्ता | 
जीवेक्षिते गुम गुऽ्नारद्टे सुहतसयः । सुखे कूरयुते मातुः सेशत्सु- 
शुभे शुभम्‌ | १॥ 
अथ साचिन्ता । 
पत्रमावेपमुर्तागतुरयाः संख्याः गुमा । द्वि्राः च॒भेक्िते किटः पापाशे 
पापर्वीक्षिने ॥ १ ॥ ताजिकपिर्फे --पापर् पञ्चमे राशी पापैश्रलिभिरन्निते | 
सोम्यगरहरसेद्छे पुतामव्ो भतरेन्नृणाम्‌ ॥ २ ॥ पुप्भतरे कुनः पुत्रं जातं जातिं 
विनाशरत्‌ । गुरयूरक्िपस््वादं न च सवरगरक्षितः ॥ २ ॥ लग्रादशमगे चन्द 
भागेर सप्तमे स्थिते । अग्रुभेषु सुलस्येपु वंकर्डदोऽस्य जायते ॥ ४ ॥ 


१९० भू । मूर्तारि० व, भू । पू्मदि। 


ञ्योतिनिपन्धः | २९१ 


अथारिकिन्ता | 
दानिदेऽरिमावस्ये कुजे स्युवेहवोऽरयः 1 शुभयक्तोक्षिते सर्पास्ते च ध्र 
ग्र्ोन्मिताः ॥ १ ॥ 
अथ कलनचिन्ता । 


यूनेगान्यतमेऽरे स्यादयावन्तो बूनपक्षकाः ! तावत्यः स्युः लियो तृणमेक- 
चाऽऽकिकुजं शके ॥ १ ॥ दनश्वरे विलम्रस्थे भसेधिस्ये सिततेऽस्तगे । पूत्रभावे 
शुभरयक्तं जातो बन्ध्यापतिरभवेत्‌ ॥ २ ॥ पाप पापसंयुक्ते कमे पापसंयुते । 
विमार्यो पृतदरि वा भुकेन्दिज्यवुपः शुभम्‌॥ ३॥ ठथान्त्यमन्दुगैः पापैः क्षीणे 
धीस्थे निशाकरे । पुत्रजायाविदीनस्य जायते जन्म निध्ितम्‌ ॥ ४ ॥ 

अथ मृद्युचिन्ता । , 

स्वोचे स्वोचनवांशे च शुभ्रे च नीचभे । नीचांशे क्रूरपद्वरगे मित्रभे 
सुद॑श्के ॥ १ ॥ यर्गोत्तमेऽरिभेऽ्थशे स्तं दवादशधा क्रमात्‌ } निर्याणं ग्रहयो- 
गाख्यं कथ्यते यवनोदितम्‌ ॥ २ ॥ भुक्तितोभग्निपरयेदोन जनहीवः भमादतः। 
वनामिना दम्भृत्यादीपनेन तिपादनात्‌ ॥ ३ ॥ वन्धानिरितिलीदाच रक्त- 
फोपात्तयैव च | कफात्कासार्रूयपराधान्मृरयुभृत्युगते रवां ॥ ४ । नखमरवे- 
शाद्धस्ताभिषातादशनिपाततः । सीहस्तारिपत्त रफतो दोपत्रयभवामयात ॥ ५ ॥ 
उ्वरादवदयरोगाच्च पशुपादाभिघातेतः । युदरोगाच्चद्ातायाचनद्रम 
मृतिः ॥ ६ ॥ सद्प्रामदोग्रहणतः स्वहस्तानिजशचछतः । दविजश्चापाद्द्मवातता- 
त्करा्ठस्छूपासमादतः ॥ ७ ॥ मृगुपाताद्प्रोगाद्विपमक्षणतस्तथा । चारमहर- 
णादधौमे मृत्युः स्यान्यतयुभावगे ॥ ८ ॥ अवरात्कफतरिकारम्यो बातरोगादू्रणेन 
च । पहाभयेन पियजत्रियोग्रदनामयात्‌ ।[ ९ ॥ ने्ररप्ास्पायुरागधेन्धने- 
नोदरामयात्‌ । पादव्रणाद्ुये मृतयुर्मयुभावगते क्रमात्‌ ॥ १० ॥ नानारोगेभ्- 
छरोमात्कर्णसेगाचयेष चे । स्वननाच पिपूचीतोऽतिसारानिजमेत्यतः ॥ ११ ॥ 
रक्तकोपाततुरगतः स्यकेशान्मूध्नि कोपततः । वहभापणतो मत्युजी्े स्यान्यृतयु- 
भावगे ॥ १२॥¡ तुपया युखरोगाच दन्तदुःखा्चदौपतः 1 विपुच्या बनसस्वेन 
भुजगाद्िपभक्षणात्‌ ॥ १३ ॥ दूतया विपकण्ठेन सुर ताथप्रकोपतः । बहदु 
खाश्सनमृयभृत्यभाबगते सिति ॥१४॥ वुभुक्षा छदूवनेन तथा प्रायोपवेशनात्‌ | 
वन्धुवगादरिकरात्छयेण पुथुदद्रुतः ॥ १५ ॥ पिकेेणकोपेन हयपात्ताभिया- 


११. तद्वि्निः | दघ त्‌ ॥ ५॥ जटरादवुर° | 


२९२ श्रीक्तिवराजविनिमितो- 


ततः । दस्तितः खरतो मूल्युधन्दे स्यान्मृत्युभावो ॥ १६॥ चरभे परत्र 
स्यान्परत्युभे स्वरग्हे स्थिरे । दरवद पथि मृतिश्वाथ संग्रहे भावजं फम्‌ ॥१७॥ 
खेऽँ सुखे कुजे गरत्युभवेच्छलाग्रपातजः । धीधमेस्थौ शुभा क्रूरो वेद्न्ध- 
नान्मृतिः || १८ ॥ कन्यास्थो पापो चेतपर्नदु स्वजनान्यरतिः । पापयो॑- 
ध्यगे चन्द्रे कुजकषस्येऽप्रशघ्तः ॥ १९ ॥ मृत्युः सुखे इजेष्यः वा से शनी 
शूलभेदतः । भौमे प्रीणेन्दुेऽ्ते यन्त्रोत्पीडनया मृति; ॥ २० ॥ 
अथ गतिन्नानम्‌ 
पापतरयशे मृत्य॒भावे वह्विना ददते शवम्‌ । शभयुक्तेक्षिते तस्मिन्दुकाणे शोष्यते 
च तत्‌ ॥ १॥ सप्यंश्े वं गृधक्गाखाचस्तु भुज्यते । शुभञयं? दिश्यते 
तत्पापयुकते तु शोप्यते ॥ २ ॥ शुक्रेन्दू पितुलोकेशी शनिङ्गौ नरफाधिपौ । 
तिरयग्लोकस्य सूरयीसौ स्वमेस्याधिपतिर्ुरुः ॥ ३ ॥ रथीन््रोलवान्यस्य दृकाणे 
तस्व खोकतः । आगतः प्राग्जनौ चासा ठद्गादिस्थस्य तत्समः ॥ ४ ॥ 
मत्युका्वभावस्यभ्रश्चयो्यो वी जनं। । तन्नाथस्य वजेष्टोकं मृत्योर्जन्तुरसं- 
यम्‌ ॥ ५ ॥ केनद्रारिमृत्युगो जीवः स्वोचस्थौ यस्य जन्मनि । शेषा प्रहाषरेद- 
यलास्तस्य मोक्षो मृतस्य हि ॥ ६ ॥ चक्राव्रसानरघस्थो गुरुः शुभनवाश्षगः । 
यस्य जन्मने शेपाशेदवलखाः स विमुच्यते ॥ ७ ॥ एवमुक्तास्तु ये योगाः 
सगौदिगतिकारकाः । मृत्य॒कारेऽपि जन्तोस्ते तथा स्युस्तत्फलमद्‌; ॥ ८ ॥ 
अथ पग्धचिन्ता । 
टग्रद्धिधोवां नवमं भाग्यस्थानं भवेत्ततः । भाग्यं हिं चिन्त्यते सूृणां तत्तत्प- 
तिबलावात्‌ ॥ १ ॥ स्वस्वामिना युक्तं स्वदेशे फलद्ायकम्‌ । तदन्यय- 
कदे तत्परदेशे फटमदम्‌ ॥ २॥ गुरुभग्ये भवेन्मन्तरी महाभाग्योऽचखिने- 
क्षिते } अवलेऽपि शुम खेदे भाग्यस्थे धामिफोचमः ॥ २ ॥ शनिः कुजोऽय का 
दरौ वा भाग्ये पू्नदुसंयुते । सरे वा स्वीचगे भाग्ये भवन्ति गूपजन्मनि ॥ ४॥ 
भाग्ये रन्द्र स्वर्पायु; इुजेन्दरोमोतुरन्तङ़ृत्‌ । दीनः पित्रभ्यां व्रणितो देषो 
दख: कुजेन्दिः ॥ ५॥ गगेः-अदृश्येऽथं भाग्यनाये गते जन्म यदा भवेत्‌ । 
सम्रपे च चिशरेपेण यादजञ्जीवं समृद्धिमान्‌ ॥ ६ ॥ 
अथ कमेचिन्ता । । 
अथोक्षिः पितृतो मातुः शरग्रोभेत्ात्सदतत्थतः ] सरिया भृत्यादिनाचः स्याट- 
न्दः वमनैः मात्‌ ॥ १॥ यावन्तो टप्रतथनद्राद ग्रहाः करमस्थितास्तु ते। 


२१ शटी) 


` ञयोतिनिषन्धः ) २९३ 
तत्तत्फलमदाः सर्व स्वदजायां विक्षेपतः ॥ २॥ देमपपधादिभिः सूर्ये कृषियो- 
पाश्रय्रिधो } पातच्साहसभेपमि मे कलाकान्परेखनेः )। ३ ॥ धमक्रियादि- 
भिर्जतरे पञयुरत्नादिभिः सिते । नीचरिर्पादिभिमेन्दे इत्तिरस्य स्वनायवत्‌ ।४॥ 


अथाऽऽयायिन्ता | 


आये नपा्टामस्तत्स्य प्यति वा तथा | चन्दे स्त्यम्बुहपिमायं धनं 
भमेऽछसाहसेः ॥ १ ॥ का्यलेखनजे त्रे स्यारस्वणेयङ्गाश्वजं गुरो । शुक्रे 
गानगमस्रीजं शनौ ग्रामादिकमेनम्‌ ॥ २ ॥ सारावस्पा-टोरागतेरथाऽऽयग्दस्थिते- 
स्तावरचिन्तयद््‌द्रव्यम्‌ । वटसयुतग्रदृन्द्ररनकधा दषएमाचायः ॥ ३ ॥ 


। अय्‌ व्ययवचिन्ता) 


्ीगेऽन्ने वा रवौ रिष्फे धन पुसां नृपो हर्‌ । बदधाऽ्यलयो भमि इष्टे 
न्थपु सद्रधयः ॥ १॥ 


अथ यह्भाक्फटम्‌ | 


जातकोत्तम--रपेऽकेऽर्पकवः शूरो मेषे तिमिरलोचनः । स्फोटाक्ष; कटे 
सिद निश्न्धो निधनो घटे 1 १ ॥ मुखरूग्िक्रमी नित्योद्धिमो वितनयोभरदा | 
खीजितोऽन्ध(ऽथवान्मान्यो धनी पाषी थनादिमे ॥ २॥ लने चन्द्रे जदो नातः 
्षीगेन्दौ सोगवान्भयेत्‌ । क्रे रूपवान्भेपे पुत्रवान्वुपमेऽ्थवान्‌ ॥ ३ ॥ 
थनादिगे धनी स्वायेपरो भोक्ता सुपुतरवान्‌ । रोगमाकामुकोऽ्पायु्दाता 
श्रीमान्सुखी विद्‌ ॥ ४ ॥ खरे भौमे नरौऽ्टपायः क्षमी स्तर म्रगेऽर्थवान्‌ । 
थनादिस्थे कदश्नारी श्रूरो यानोन्द्रितीऽरनः ॥ ५॥ पूज्यो दुःखी व्यसुमानी 
रुरः श्रीपान्‌ वली क्रमात्‌ । दीषौयुमेतिमान्‌ भूरिसदजौ बाहनादियुक्‌ ॥ ६ ॥ 
दिद्रन्बादिजितो धर्मं विररनीत्री धनान्वितः] सक्ररारम्भकनो मोमी शह्ञे 
छग्रदिगे वृधे ॥ ७ ॥ द्ीघजीवी मदामोगी पणो वाहनार्थयुक । मन्घज्ग 
स्ीनितो वक्ता दीवौयुः सवश्राञ्चरिद्‌ ॥ ८ ॥ राजमान्यो धनी दीनो ग्रस 
डभ्नादिमावगे । वहायुः सर्वभोगाढ्यः स्मराथनिष्ठौ यशो्भाक्‌ ॥ ९ ॥ मन््र- 
वेत्ता वधदरेषी सुभगः परमायुी सुखी मानी धनी कान्ताजीवरी लश्रादिगे 
यदौ 1 १० ॥ मतायुदप्रगे मन्दे घटे नके महानृपः । कुम्भे तु मण्डलपौश्- 
शरा मीने प्रराधरिषः ॥ ११॥ श्रमी दाताऽऽमयी मूखैः शरे नीचो व्रणारदितः। 


२९४ श्रीशिवराजविनिर्पितो- 


रेष ्रपिष्वरो भोगी पातकी स्वादिगे शनो ॥१२॥ रोगी निःसखः सुः 
ठुःखी दुभेगः श्रीय॒तोऽदयुविः । रातायुभिकलो मानी घनी पापौ तततः क्रमात 
॥ १२ ॥ विगरतायुः खः प्ररो ट्ःखी पूर्खोऽधवान्धमी । क्षताङ्गो दुभेगः 
ष्टः ख्यातो चरष्टः शिखी कमात्‌ ॥ १४ ॥ अस्पायु्मिथवा मान्या दष्या 
बन्ध्या फुलाधिका । पतित्यक्ता च विधवा धूर्ता साध्वी धनान्विता ॥ १५॥ 
सरोगा प्याद्रौ मन्दे कुजे लग्रादिमावगे 1 दीयायुः सधना शरेष्ठा भोगिनी 
पुत्रिणी खला ॥ १६ ॥ भतुः परिया सती साध्वी सुभगा धनगरिता } दुष्ट 
लग्राच्छभेरन्न चन्द्रे तवष्टगते म्यसुः ॥ {७ ॥ विधवा महिना धन्या सुखदीना 
मृतमजा । सती पत्युञ्जिता बन्ध्या दुगा वहुभापिणी ॥ १८॥ सुमगा ककेवा 
राप्तं केतौ तन्तादिभावगे । केचिन्मतमिदं शेयं यतश्च स्लीफरं तरवत्‌ ॥ १९ ॥ 
इति ग्रहमावफटम्‌ ! 


अथ स्ीजातकाध्यायः | 


टधुनात्के- सीपैसोर्जन्मफलं तुल्यं ियित्त चन्दररस्यम्‌ } तद्वलयोवेपुरा- 
छृति[दीश(च) सौभाग्यमस्तमये ॥ १ ॥ गर्गः-वधव्यं निधने चिन्त्यं शरीरं 
` जन्मलग्रभात्‌ 1 सप्तमे पतिसौ भाग्यं पञ्चमे प्रसवस्तथा ॥ २॥ वराहः-पुंषो जन्म- 
फं यत्न घटति वनितासु पतिपु तत्तासाम्‌। बक्तन्यं राञ्याच्रं वृपणविनादादि- 
वापायम्‌ | ३ ॥ जातकतिटके-लग्र्द्रोः समभे जाता स्वोचिनाकारद।टभाक्‌ । 
ओजे रूपाकारा दुःशीला दुःखिता वधूः ॥ ४ ॥ ग्रेऽन्मे बा युते च्छे युमः 
सच्छीरभूषणा । दुःश्ीखा निगणा पापटेघ्न्रोयुतच्एटयोः॥ ५ ॥ शुभग विवे 
यूने ग्रह्वजिते ] जाताया इह कान्ताया भवेत्सा पुरपाकृति; ॥ ६. ॥ मरवासी 
चरमे शूने स्वहस्थ स्थिरे पणिः । द्र्द्धे चिरमवासी च इोवोऽस्ते बुधमन्द्योः 
॥ ७ 1 कृजेऽस्ते विधवा वाल्ये पतित्यक्ताऽस्तगे रवौ । वृद्धत्वं याति कन्यंव 
पापटृटऽस्तगे ग्रनौ ॥ ८ ॥ मिधवा च्रूनगैः बरूर पनभूसतैयैताऽन्वितैः । नीचै- 
व्ययस्थरशुभरैतरचा च स्मरातुरा ॥ ९ ॥ यूनगे वरवे भूरे शछमग्रदयतेक्िते । 
जायते सपति त्य्तया पुनरन्यकुटगिवनी ॥ १० ॥ दूने करे गरदेशे वा सुरूपः 
सुभगः परिः । वोधे तु निपुणो विदथे कान्तत परदुः ॥ ११॥ रणत्‌ 
कर्मष््तीकष्मो गुणी जये जितेन्द्रियः । स्ीलोरोऽकमेदत्‌ कोने मन्दे मूर्खो 
जरन्नपि ॥ १२ 1 कररेषमस्ये वधन्यं शुमराष्टिवियािते । यस्यांशे निधनाधी- 
दस्तदशाययां विनिर्दिरेत्‌ ॥ १३॥ एभो धनगतो यस्याः क्रूरो निधनगोऽपि 


~ अयातिर्निवन्धः । २९५ 


चा । परद्युगस्य दभायां सा प्रियते विधवेव सा ॥ १४ ॥ कन्यालिवृपरसिहस्य 
शशा ङ्केऽस्पसुता वरः । पापेऽस्ते नवमस्य रयासन्रञ्यां यत्यसंरयम्‌ ॥ १५॥ 
यकिनो सेजयद्क्राराः समभ जन्मसहफम्‌ । स्यातचदाऽनेकशान्ना स्याता घी 
ब्रह्मवादिनी ॥ १६ ॥ पपद्रयमध्यगते चन्द्रे रपरे च कन्यका जाता} निज- 
पितृकुलं समस्तं श्वशुरकुलं हन्ति निःकेपम्‌ ।। १७ ॥ बादरायणः -- उन्परष्ठ 
स्याद्धनं भौमे भिधया नवोडैव ] कन्येव पापदृष्टे भानुसुते याति वैधव्यम्‌ 
॥ १८ ॥ ल्वरे सौरी रविः पुत्रे धपैस्थो धरणीसुतः । असिन्योगे अजाता 
स्री सा भ्येद्िपकन्यका ॥ १९॥ रिपृतेतरगतौ द्रौ ह लगे यत्र गुभग्रह। 
कऋरप्रैकस्तदा जाता भवेत्त्ी परिपकन्यका ॥ २० | यवनः --भृद्रावियिंद्‌ाऽ5- 
छेषा शतभिषक्‌ कृतिकाऽथवा । मन्दाररविवाराथ विषकन्या वुपरमत्ता ॥२१॥ 
गर्गः--दवादक्ी वारुणं सूर्यो विशाखा सक्ठपी कुजे } मन्द शेपा द्वितीया च 
मिपयोगास्चयो मताः ॥ २२ ॥ तयोक्प्कारे - व्ययाएे कने त्रूरयुते राही 
च लग्रे । रण्दाऽय खगे सूरये ममे या दुर्गा इनौ ॥ २३ ॥ मृतो राहक- 
भौमेषु रण्डा भवति कामिनी । एषु शुकर्वितीयेषु प्रतिमन्पं चिकीषति ॥। २४ ॥ 
रन्धगो मूर्यमन्दौ बेद्विलसानिजरादरिगौ । वन्ध्याऽथ चन्द्रमाः सौम्यः काकवन्ध्या 
तदा भवेत्‌ ॥२५॥ मृतापत्या च शरुकरेज्यौ सारौ मभेसत्रा भवेत्‌ । तस्माञ्जन्मनि ' 
चिन्तायां रन्धं भन्यं प्रहोभ्क्ितम्‌ ॥ २६ ॥ अष्यापवादः-लगाद्विधोबी यदि 
जन्मकाले ञुभग्रटो वा मदनाधिपश्च } द्॒नस्थितो हन्त्यनपतयदोपं वैधव्यदोपं च 
विपाङ्घनाख्यम्‌ \ २७ ॥ 
इति स्ीजातकाध्यायः ॥ 
अथ राजयोमाध्यायः । 

जोतरतिट -वर्गोचिमाशचमे रगे चन्द्रे वा चेतुरादिभिः । अपचद्रवनिमिः 
सेटो भूपे भवेष्टुषम्‌ ।। १ ॥ स्वोचगर्वेञ्यमन्दारः सकरेरथ घा त्रिभिः] 
तदेकतमयुग्रं स्वं चने तथा नृपः।॥ २ ॥ ग्रे शनी इने स्वोच्चे चपि 
चन्दराक॑योतरपः । चापे रवो कुजे सेन्दौ पगले गते नृषः ॥ २ ॥ मीनलग्रगते 
शूकरे कन्यालम्ने युप्रे तथा । चपि चन्द्रयुे जीते मौमः सोचे मवेचरृषः ॥ ४ ॥ 
मृगतिदहषटस्येषु भौममास्छरसीरिषु । मीनल्नगते चन्द्रे नातो भवति भूपतिः।५॥ 
भेपलग्रगते भमि गुरी स्योस्वगते नृपः; । इकीरलश्रगे जीवै भूमि मेपमते 


२९६ भ्रीलिवरःजविनिपितो- 


नृपः ॥ ६ ॥ गुरो कुलीररधस्ये भार मेषराधिगे । राभस्यवन्युकभूपो 
विक्रमवान्मवेत ॥ ७ ॥ बुधे कन्याविल्रस्थे कुजशम्योः सु खस्थयोः । करत्रस्य 
सजीवेऽज्ने कस्ये भागवे नृपः ॥ ८ ॥ अपि दासक्ुखोद्भूो योगेरुक्तरिम- 
नपः | नृपा व्ष्यमाणैः स्युरन्यजासतु नृपोपमाः॥ ९ ॥ एकोऽपि वलवान्तेटो 
भूपकृरमोस्वगः ! केन्द्रादिशुभभावस्थो विशेपाञ्नय उन्वगाः॥ १०॥ लप्र 
स्थयोभौमकन्पोः सुखप्येऽम्ञऽस्तमे गुरौ । कोऽ वु सामे शु धमर्थिते 
नूपः ॥ ११ ॥ च्खुजातके-एकोऽपि नृपततिजन्पपरदौ ग्रहः स्वोच्चगः सुहृदः । 
वलिभिः कन्द्रोपगतेखिपमृतिभिरवनिपारुभवः ॥ १२ ॥ वगोत्तमगतचन्द्रे चतु- 
रावाकषिते बिलम बा । नृपजन्म भवति राज्यं त्रृपतियोगे वलवरति दश- 
याम्‌ ॥ १३ ॥ ससवस्याम्‌--एक एव ग्रहः सोचे बगोत्तपगतो यदि । बल- 
वान्मितरसंदष्टः कुरूते स महीपतिम्‌ ॥ १४ ॥ केन्द्रे विलग्रनायः सुहद्धिरभिवी- 
षितो यदा विहगैः । शग्रस्यितैथ संम्येभपतिरिह जायते नियतम्‌ ॥ १५ ॥ 
मृगसिहौ परित्यज्य स्थितो सपर व्रहस्पतिः । करोत्ययं नृपतिं वहन्वपरिवा- 
रितम्‌ । १६ ॥ स्यूनोऽपि कुद्दवन्धुर्मेपकृखजं परथितं करोतयुस्वः। किंपुनर- 
खण्डमण्डलकरतः भ्रकटितदिगन्तः ॥ १७ ॥ जातकेत्तमे-जन्मे्ञो वा विरग्रेशः 
केन्द्रस्ः पुणंविक्रमः । संपूर्णो वा शक्ती तद्वतकुरुते पृथिवीश्वरम्‌ ॥ १८ ॥ देष- 
“ मन्ध कुदुम्बस्थो भागवेण समन्वितः । जनयेदरसुधापालं नि्जितारातिमण्ड- 
लम्‌ ॥ १९ ॥ यत्रनः--धने व्यये यद्‌। टपर स्मे भवने ग्रहः । खत्रयोग- 
स्तदा नीचङखोऽपि नृपविभेवेत्‌ ॥ २० ॥ त्रिभिश्ठतरं महाछनं पञचभिधधीति- 
संज्ञकम्‌ । सप्तमिस्तुयेपद्त्यम्तग्रह्छत्रादिनिणंयः ॥ २१ ॥ | 
ईपि राजयोगाध्यायः। 
अथ राजयोगभङ्गः 1 , 
अवर्गोत्तमगे स्परे ग्रे न भूपतिः । श्िशष्भुभोदषोत्पातव्यतीपातेथ 
जन्मतः ॥१] जीविऽके मातिनीवस्य त्रिभिरेगतेगरहः । कूरे कमते चैव कुम्भ- 
ख्प्रेचनोनूपः॥ २॥ चन्दर परमनीचस्ये शुकरेऽके बा न भूरतिः। केमदमे 
च शून्येषु फण्टकेष्यकषजे तनै। ॥ ३ ॥ 
इति रानयोगभङ्गः । 


६ काककाकयकरोकयकाथ प 
१ क, शभ्वमिपंः | २ शयुदपनापर। 


1 


ऽयोतिनित्रन्धः | २५७ 


अथ रजयोगनिणपः | 
राजपेग्टनो िदान््तरियो तपतिभेवेत्‌  पैष्यो रकष्वरः गदर रासद 
प्रः शुचिः ५ १॥ , 
अथं चेन््रपोगः। 
तिगाञ्ँ व्ययगे बन््रादन॑फा सुनफा समे; ] व्यथसमेदुरथरंऽन्यंथा कैम 
दुमे भत्‌ ॥ १ ॥ ममुः संमेषो नीरोगः स्यीतिशीलः सुखान्वितः । निवृत्त- 
अनप्ययरये योगी दारमी धनी मतरेत्‌ ॥ २॥ मपो भ्रूपपतमो वां यात्सथनः 
रू्यातिधमेवान्‌ 1 आत्मानितधनः सान्तः सुनफायां सखी य॒णीं ॥ ३ ॥ धन- 
वाहरसौरुयाधिस्त्यागौ बाञ्छितमोगभादू | स्याततो दुरधरायोगे बाग्मौ सद्ध- 
्पशक्िपान्‌ ¶ ४ ॥ वख्वदूग्रहमरेतेर्योगः पूणे निद्याकरे । भयौक्तफ़रूभानः 
स्युश्च दपवंघरजाः॥५॥ पष्धिनो दुर्भसतो नीचो निःसर मेष्यः खो भरेत्‌ । 
केमद्रुमे यृपेत्थऽपि रोरूपिद्विवृत्तिमाई ॥ ६ ॥ अनफषादिन्ये मपो भूपेश" 
भवो भदे 1 इतये षननान्केमदरमनो निषमीऽचिः ॥ ७ ॥ फेमहूुमफराभाष- 
धनदे सरेग्रद्षिवि १ सप्ररेऽग्जेऽथवा केन्द्रे केमहरुमफलारपता ॥ ८ ॥ सीराधह्थ- 
जुसदगरनदन्थौ दीश्यपणे समस्तमेगनणदनिवासेदीषैजीवी षिनादयं ! फलम 
शुभसमुत्थं यश्च केमद्रुमस्थं भवति मसुजनाथः सामैभामो जितारिः ॥९॥ 
दिखिन्दुं धनगरकदेशिस्यानं वृधरम॑तम्‌ । यचेध्प्रटसंयुक्तं योऽयं यनेऽथसिधि- 
दम्‌ ॥ १०॥ 
अथ म्डेच्छयोगः | 
गतो सक्तमगाः रुरः सचे्रा वा पदस्या! । रक्तोभे जायतते म्लेच्छी धर्मं 
पापत्रयाचन्धिते | १ ॥ शनिराहुद्धना घर चद्राख्वे सरेषदे । सचन्द्रा बां 
पृथक्‌ भोक्ता भवेषु म्टेच्छत बनेत्‌।। २॥ 
अभ रारिख्यमोः फलम्‌ । 


अस्थिरतिभेति मित्रं चलमटनं स्वलितनियपमपि चरमे । सिथर तंद्विपरीनं 
समानत दीधेसुत्रं च ॥ १॥ दिश्षरीरे स्यागयुतं ृषङ्मुरसारिनं विभिधवेष्टय्‌। 
रामारण्यजलोद्धवरारिषु जातास्वथाशोछीः ।॥ २॥ संगी सुखा कविरधीमीः 
थोपी मानो यतिषेनी । गुणग्राद् प्रदी धमी कुशि मेपरारितः ॥ ३॥ 
तस्करभोवतुविचक्षणधानिनपातिनपृससामयदरिद्राः । खलपापेग्रोछृष्ट मेषा. 
दीना नवक्षिमकाः) ४॥ 
44 


२९८ भ्रीश्िव्रराजविनिर्भितो- 


अथ प्रवज्यायोगः। 

वराहः-चतुरादिभिरकस्यैः म्रतरस्यां स ग्रहः केति वटी । वहुमिरवीर्यवहययः 
परथमा वीयौषिकस्येव ॥ १॥ तापसवृद्धश्रापिकरक्तपटाजीविभिभुचरकाणाम्‌ । 
निभरैन्यानां चाकोत्पराजितैः भच्युतै्वलिभिः ॥ २॥ दिनकरलुप्षमयुसैरदीक्षिता. 
भक्तिवादिनस्तेपाम्‌ । याचितदीक्षा वलिभिः पराजितैरन्यद्व ॥ ३ ॥ जत- 
कोत्तमे--बन्याश रिवभक्तथोपासको योगविद्रतिः । विष्णुभक्तश्च दिग्वासाः 
भव्रज्या भानुतः क्रमात्‌ ॥ ४ ॥ जन्यच-ज्ञानवान्वीतरागी चोपासको बिषरा- 
भर्म । दीयेकृच्छ्ाद्ङृयी दुस्तपस्वी क्रमा्रय; ॥ ५ ॥ 

इते शूरमहाटश्ररिवदासविनिर्भिते । 
उयेतिर्निवम्धसवेसे संपुर्ण जातकं स्ुटम्‌ ॥ १॥ 
अथ नानाविधपश्चप्रकरणम्‌ । , 
तत्राऽध्दौ शरुमाशुमङ्ञानम्‌ 1 । 

्रहमावफङोत्पातश॒ुनस्वरवणेनम्‌ । पृ्छाजातकमाचार्पैरधिकाराटक मतम्‌ 
॥ १ ॥ अधिकारेषु सरेषु भश्चतन्नं शिरःस्थितम्‌ । यस्माच्छुभाङभं॒सरव 
सद्यःपरत्ययकारफम्‌ ॥ २ -॥ संपूज्य खचरान्साङ्गन्दैवजनं स्वक्रि 
याप्रम्‌ । श्रद्धायुक्तः पूणप़रणिः पृच्छेदव्याकुटः पुमान्‌ } ३ ॥ 
कमेणा येन येनेह मेरिपोऽभ्येति मच्छकः । जन्मपृच्छारम्भलगरैरयुकत्या तस्व 
फलं वदेत्‌ ॥ ४ ॥ श्द्रपखण्डधूर्तपु श्रद्धादीनोपदासके । ज्ञानं न तथ्यतामेति 
यदि श्रमः स्वयं वदेत्‌ । ५॥ भक्ततेदीनवदने दैवन्नो नाऽऽदिश्यदि । विफलं 
भवति जञानं तस्मात्तेभ्यः सदा वदेत्‌ ॥ ६ ॥ स्वस्थचित्तं सङृत्यच्छेदार्ः पू्वीह एव 
सत्‌। स्यं स्ादेपराले त॒ मध्यं रात्री तु निष्फलम्‌ ॥७॥ भाची मतीची माहेशी 
कायर दिक्‌ सुखप्रदा । अवाची राक्षसी दुष्टा शून्याऽभ्ेयी च मारुती ॥ ८ ॥ 
अङ्ग्कणेदनप्तनदस्तकेशकव्यंवपादतलगुक्षरषि गण्डम्‌ ! ओष्ठं च संस्पृशति 
वफ शुभाम यद्र प्रष्ठा तदा कलयति धरवगिष्टसिद्धिम्‌ ॥ ९ ॥ अधीतगणितो 
यः स्याज्जातकेपु कृतश्रमः । सोऽधिकारी भवेद्र पश्नशनाञ्चे निराकुलः ॥ १०॥ 
पूणेनादीप्यितः पृच्छेच्छमं स्यादन्यथा क्षतिः 1 श्वासमवरेशे संपुर्ण निरगेश्टपफलं 
पदेत्‌ ॥ ११॥ सीम्ये श्रिलप्रे यदि वाऽस्य यरगे शीपोदये सिद्धिुति 
फायेम्‌ । अतो विप्॑स्तमसिद्िरैतः एृच्छेण संसिद्धिकरं यिविश्रम्‌ ॥ १२॥ 


भ 


क, “च, पत्युपफ्ना° । 


ज्योतिनिवन्धः । २९९ 


प्क्षवणी रसैरनिप्ना गजादयाः सपतमाजिताः । शेपे सौम्योदये शस्तं नें पापो- 

दये चदेव्‌ ॥ १३ ॥ दूतोक्तवणसंख्याट्मे द्विगुणो भाज्यते त्रिभिः । यवकः - 

शेषतां याति तच्छुभं नान्यया पुनः ॥ १४} 
इति गुभागुमक्ञानम्‌ । 


भे 


[षी 


अथं लर््ादिकावविचारः 1 


रूपलक्षणवर्णानां हेशदुःखसुखायुपाम्‌ । बय प्रमाणं जान्रानां तनुस्थाने 
नियोजयेद्‌ ॥ १ ॥ मणिपृक्ताफरस्वणेरत्नधातुकदम्वकम्‌ } क्रयाणकानि 
सर्वाणि धनस्थाने नियोजयेत्‌ ॥ २॥ भगिनीभ्रतुमृत्यानां दासकर्मकृता- - 
मपि । कुर्वीत वीक्षणं विदरान्सम्यग्दुथिक्यवेऽपाने ॥ २ ॥ वाट्कात्रामगेदादे- 
ुदधिस्थानं गमागमं । प्रवेद मातरं त्रं पिधिमन्प्रपिधं सुखे ॥ ४ ॥ गर्माप- 
त्यविनेयानां मन्नसंघानयोरपि । विदयावुद्धिमधानानां सतस्थानादिनिणयः 
॥ ५॥ मरिप्याद्यरियुगयुद्गवाकषक्रूरकमेणाम्‌ । मातुरौचफटद्मनां रिपुस्था- 
नाद्धिमिणेयः ॥ ६ ॥ वाणिज्यं व्यवहार च प्रिवादं चौरकमे च| समाग 
कलब्रादं प्दयेलात्गः कलन्नतः ॥ ७ ॥ नचयु्तरेऽध्वपपम्ये दुगे शाभरवसंकदे । 
नष्टे चे रणे व्याधौ छदि च्रं निरीक्षयेत्‌ ॥ ८ ॥ वार्पाकूयतडगादिपपादेव- 
ग्रहाणि च । दीक्षायात्रां मठं धर्मं शुरं धर्मे निरीक्षयेत्‌ ॥ ९ ॥ राज्यं मुद्रां पदं 
स्थानं पुण्यं मानं पितु; स्थितम्‌ । वृष्टयादिव्योमवृत्तान्तं न्योपस्थाने नि 
येत्‌ ॥ १०1 सस्यकाश्चनकन्यानां गजयानाश्ववाससाम्‌ । छामे वियार्थयो- 
टीभं लक्षयेत्करययिक्रयौ ॥ ११ ॥ स्यागे भागे पिवाेषु दाने कृषिकर्मणि । 
युद्धे व्ययेषु सर्वैषु विद्धि दिद्रन्ग्ययं व्ययात्‌ ॥ १२॥ यो थो भाव्रः घामि- 
दषे युतो वा सोम्यैवं स्यात्तस्य तस्यासि व्रद्धिः। पपरेवं तस्य भावस्य 
दानिर्निदेटन्या मश्नतो जन्मतो बा ॥ १३ ॥ यत्र दकप्कसद्धप्वस्तत् पूरण- 
फं देत्‌ । चन्दरृटया विशेषेण तद्विनाऽ्टयाधेया पुनः ॥ १४ ॥ चन्दर 
विनाञन्यस्य शुभस्य यदि टग्‌ भवेत्‌ । शुभं भयोजनं फिंचिदन्यदुतपद्रते तदा 
॥ १५ ॥ रग्रं सत्रेवरः पश्येद्धावं पदति भावपः । तात्रमौ मावगौ स्यातां 
तदा तत्सिद्धिमादिरेत्‌ ॥ १६ ॥ संपूर्णं सवलः सेटः शम॑ चाडुभमरपसम्‌ । 
विवङरगुभं पूणं नान्यद्यस्तं व्ययाएमे ॥ १७॥ चेन्द्रे सवेग्रदाः पु्टकाटिकः- 


1 घ. ण्टान्तफटनानाी ` । 


३००. , श्ीदिषराजवरिनिर्ितो- 


फठमद्‌ाः } कार्यं पणप्तराद्धावि -ज्ेयमापोलिमाद्रतम्‌ ॥१८॥ एृच्छाख्परेपु स्वै 
रग्रधिपवरवलात्‌ । समस्तं फटमादेश्यं स्थानदषिमिमावतः ॥ १९ ॥ 
षति टग्रादिभावविचारः । 


अथ यहुवलाव्ररम्‌ ] 
उ्वस्वराशिमित्रस्थः शुभष्ण्यतोदितः । वरी स्यात्पापयुद्दष्टो नष्टो नीचा- 
विगोऽफखः ॥ १ ॥ कूरो युतो ाऽपि क्रूराक्रान्तो तिरदिमकः । स॒विनशे 
ग्रहे शेवो विपरीतस्तु पुष्टिमान्‌ ॥.२ ॥। लद्ननाये विनष्टे स्याद्विनष्टादयवो नरः । 
देनोदणाधिकं ने बुयादिदमकद्भितिः ॥ ३ ॥ यदि रमेश्वर; पठः स्वयमेव 
रिभत्‌ । श्मध्रशो मृस्यु्राये स्याददराददास्यो व्ययमद्‌ः ॥ ४ ॥ भावपरान्तगतः 
खेटः परमावेफलमदः । आसीनोऽन्त्यथर्ीं यादद्विवादादो फएलमद्‌ः ॥ ५ ॥ 
' अथ धात्वारिविन्ता | 
धातुमृखं जीव इत्योजराशौ युग्मे विव्यादेतदैव मरवीपम्‌ । रजे योऽशस्तत्र- 
माटरष्यमेवं संक्षेपोऽयं विस्तराचतत्मभेदः ॥१॥ उर्व्या भवेज्नीवो ह्यधोदएटया 
च्‌ मूखकुम्‌ । समवलोकलाद्धातुं मिध मिभ्रटशषए ददेत्‌ ॥ २ ॥ 
अथ बहुक्षे विरेषः। 
ख्रादाचात्तरीयापु द्वितीया सप्वास्पया । चतुर्थीं द्रमाचिन्ता पश्वम्यादि 
ततो भरेत्‌ । १॥ ततोऽपि पञ्चमात्पशादरन्ध्ाह्वामाद्यथाक्रपम्‌ । पण्नवान्त्याच्च 
पच्छ पुच्छा दाद्‌ संस्मृतः ॥ २ ॥ थनादिभावे खरं स्यात्तस्पादपि धना- 
दितः ¦ श्रतं वेदाग्थिरादितं म्षानापिह जायते ॥ २ ॥ भद्रार्थयामकुटिकव्य- 
तीपतेपु वेधृतों ! क्रान्तिसाम्ये संक्रमणे ग्रहणे चेन्न सिद्धये ॥ ४ ॥ 
अथ टाभालाप्रिचा८ः। 


लग्रलाभपती खप्रे टये षा ट्रम्प । खप्रे काभायिपो वा स्याट्टाभ 
छाभापिपो भवेत्‌ } १! एकोऽपि हि यदा योगस्तदा रामः सुनिधितप्‌ । 
चन्द्रयुक्तो षिदरेपेण पण॑मायुथ यच्छति ॥ २॥ सप्रखामपयोरैटिरामे राभ- 
फर मता । खाभः सवख खाभः पूर्णो भवेतदा | ३ ॥ धनादिसर्वष्ाभेषु 
वाच्यपेयं यथा तथा 1 निष्फलाः फथिता योगा यदद चन्दो न पश्यति ॥ ४॥ 
तियेगबोनौ गते सपने द्वितुदीयगतेऽयवा । शरुमुगरदेण युक्तथेत्पशु्णाभस्तदा 
भवेद्‌ ॥ ५॥ बेनद्रगो युष रतरशः. मे दृष्टः शभैरपि । लप्र बा मको. 


ञ्योतिनिवन्धः। 425 ३०१ 


स्थश्न््रोऽत्र पेमारकः ॥ ६ ॥ ठ्रगो यदि कर्मेशे ठे टग्माधिपेन सु) टृष- 
छवाभस्तदा वाच्यश्च विशेषत; ॥ ७ ॥ चन्द्रो लप्नपतिवोऽपि धनपस्या- 
ग्रगो भरेत्‌ । तदा न धनखाभः स्याद्धनहानिधवं भवेत्‌ ॥ ८ ॥ धने लामप- 
तिरे वित्तपो घनटाभङ्त्‌ । घने शुरम्दुगुरवो धनेशे गऽविटन्धये ॥ ९॥ 
त्रिपश्चसामास्तमयेष साम्या लाभदा नेषएफलध्र पापाः । धटोऽथ कन्यां 
मिधुनो पटश्र नराशयस्तेषु शुभं वदन्ति ॥ १० ॥ इन्दुं द्विसप्ननवमायारपात्र- 
संस्थं प्यद्ुरः दुमफलं ममदाकृतः स्याद्‌ । टग्रनरिधमेसुतनधनगास्तु पापाः 
कायोथनाक्रमयदाः नभदा शुभाः स्युः) ११॥ लाभे टामेकसदे टामे 
शुके गुरा विधां । लाभो मरति सत्कारं स्वस्यान्यस्य भिया सद ॥ १२ ॥ 
चरे लग्रे शुभयुते खाभे चद्धे वशाधिक } त्रिकोणकेन्दरग; सौम्यैटौमो मथति 
निश्चितम्‌ ।॥ १३॥ मेषे रामो वपे लाभो मिथुने लाम्‌ इष्यते । नास्ति कको- 
के लाभः सिंहे ठाभस्तु शीतः ॥ १४ ॥ कन्यायां च धटे खाभो न खमभो 
छथिके पतः । धनुषि स्यादा छामो ममे कार्यं तु इतिलम्‌ | कुपुत्रस्त॒ भवे- 
कम्मे मीने छाभः शुभो भवेत्‌ ॥ १५॥ 

अथं नएलापविवारः । - 


ररशिटका्ांशाशध्खा हितं निशा मतिर्भशय्‌ ¡ उभयदरीराः पातं दिदय- 
स्त्यमी द्रव्यजातस्य ) १ ॥ टषसिदृिरयस्तद्धिस्यानं गमागमा न स्तः । 
न मृं न चापि नष्टं न सेगशान्तिनि चाभिभवः ॥ २ तद्विपरीतं तु चरर्दि 
दारीरे्पिधिते फल वाच्यम्‌ । ल्गरदरोवेक्तव्यं जुभदृएटया शोभनमतोऽन्यद्‌ ।॥२ ॥ 
शेरास्थितः पृणतुः शशाङ्को जीवेन दषो यदि वा सितेन । क्षिपं भनषटस्य 
करोति छन्धि खभोपयातते वखवाज्छभेश्च ]॥ ४ ॥ पुणः शरश टग्रगतः शुभो 
शा शीपोदये सोम्यनिरीक्षिवध । तदाऽऽ् मष्प्य करोति खाभं तयते पू्ोदि- 
तटाभयोगेः ॥ ५ ॥ स्थिसेदये स्थिरश्च वा वगेत्तिममतेऽपि वा । स्थितं तत्रव 
तदृद्रवयं स्वीयेनैव चोरितम्‌ ॥ ६ ॥ यस्मित्राौ भवेशनदरसद्राशेरधिपेन चेत्‌ । 
दृश्यते चन्द्रमाः परनन नष्टं च टभ्यते तदा ॥ ७} चेद्ध तरुरयुते नष्टं व॒क्रिणि 
दरूनपे तथा 1 न छभ्यतेऽस्तपे नष्टे चार्येशोऽपि मरिष्यति ॥ ८ ॥ सक्रूरे ग्रूनपः 
फेन्दरे चोरार्चिः सञ्युभऽन्यथा । सूपेटुप्रो धनेश्धेचोराक्षिन हतं धनम्‌ ॥ ९॥ 
रप्रपे श्रूनमायाते नेष्टं कष्टेन छभ्यते । भूनपे लश्रपायति स्वयं चोरः भ्रय- 
च्छति ॥ १० ॥ विधो व्ययते वस्तु हृतं भुक्त तु तरर; ¡ स्थिरेऽस्तपे स्थितं 


१ क, “नेटग्नप^ | 


३०२ भ्रीशिवराजषिनिर्मितो- 


तत्र ्रामान्तरगमशरे ॥ ११ ॥ उचमो यदि सेशः स्वामी चौरः खवेदमगः। 
चौररयापि वयोजातिरूपं सप्तश्वरादरदेत्‌ ॥ १२ ॥ नीतं॑चौरिकिया वस्तु धुते 
चौरेण इत्रचित्‌ । कीटमकेदमीनेषु चतुथे जलसंनिधौ ॥ १३ ॥ मेप 
सिहटये भूमौ हयस्यैव विनिदिंशेत्‌ । मृयुमे च त॒लाङ्कम्भे नानाकारे श्र 
मुवि ॥ १४ ॥ क्षेजमध्ये तु कन्यायां मकरे वृधिके भुवि । वषम 
च्छागयोमेहे यद्रा तत्स्थग्रहद्रदेत्‌ ॥ १५ ॥ सूर्ये गृहेशश्यार्या 
चन्द्रे तोयसमीपतः । दग्धस्थामे कजे ज्ञेतु चित्रगेै गुरी तथा ॥ १६ ॥ 
देवाख्ये मृगौ करीडागृदे मन्दे मलाभ्रये । सप्राचन्रो भवेय ततर ॒चोरगृं 
वदेत्‌ ॥ १७ ॥ चौरः खेटस्तु तद्रा त्यक्त्वा याति द्वितीयकम्‌ । तदानीं नग- 
राचौरो निभो पत्म चांशकात्‌ ॥ १८ ॥ व्राह्मणः क्षत्रियो वैद्यः शूद्रोऽथ 
स्वजनाङ्कना । भ्राता पुत्रोऽथ भृत्य दासः स्यान्मूपकोऽप्यभ्‌ः ॥ १९॥ 
पयेरादि यदा वक्री समागच्छति र्पः । तदा ्रामान्तराचौरः स्वयमेवाऽऽग- 
मिप्यति ॥ २० ॥ मेषादिषु क्रमाचोरनामेपां राशिसाद्शम्‌ । मेषे वपे च 
दिक्पुवी आघ्रेयी मिथुने स्पृता ॥ २१ ॥ दक्षिणा फकेरे ज्ञेया सिंदेऽप्येवं विजा- 
नता । कन्यायां नैत हेया पञ्िमा घटवृधिके ॥ २२ ॥ मारुती धनुषि 
जेया उत्तरा म्रगकुम्भयोः । पनरा तथेदशानी दिश्ारक्षणमीदम्‌ ॥ २३ ॥ 
चेरे दूरं विजानीयास्स्थिरे एृदगतं बदेत्‌ । दविशरीरे भवेद्वा गृदं॑तरिषिधमा- 
दिशेत्‌ ॥। २४ ॥ चरे वै ग्रहकोणेपु स्थिरे मृन्मयभाजने । द्विशरीरे भवेरतषतरे स्थिरे 
गृहगततं वदेत्‌ ॥ २५ ॥ मेपेऽरण्ये वुपे कषेत्रे युग्मे प्रमेऽथ कर्कटे ! नां सिं 
तदागे च कन्यायां तु निजे रदे ॥ २६ ॥ धटेऽन्तरिकेऽ बहौ चापे क्षत्र 
मृगे जले । ङम्भे भूमिगतं भने पयि नष्टादिकं वदेत्‌ 1 २७ ॥ कुमारिकां 
वालदाशी बुध वृद्धां शनिः सूरयगुरू भसूताम्‌ । खीः कर्णदा भौमासतो व्यधत्त 
एवं वयः स्यात्पुरुपेषु चतम्‌ ॥२८॥ विस्मृतं न्मया वस्तु तसातं यादि पृच्छति। 
वस्तुस्थानं ततीयं तु ग्राहः सुखवेद्मफः ॥ २९ ॥ धाहुब्रादे रणे चर्ये पर- 
स्वहरणेऽपि व्रा । श्रुभपापसमायोगाप्नस्यवं षिचारणा ॥ २३० ॥ चन्द्ररग्नपती 
पषठे वटिनी ऋणलामदी। दामयोगे तु छाभः स्यादन्यो टाभस्तु लाभतः ॥३१॥ 


इति नषएटाभविचारः | 


अथ गभेपृच्छा 
स्नाता योपिथदा पृच्छेत स्यादषएटमाधिषः । अङ्के दिना तावन्ति यदि 


-उ्योतिर्मिवन्धः । ३०३ 


च्िद्रात्परे ततः ॥ १॥ लपे पुज्राधिपः पुत्रे लग्नेशो यदि संस्थितः भावी 
पुत्रस्तदा मश्रे वक्तव्यमिति निधितम्‌ ॥ २॥ पुतरश्वरो यदा खरे पुत्रपथेन्दुना 
युतः । भगरुभूमिस॒तां प्दयेचन्द्रो गभे सुतां वदेत्‌ ॥३ ॥ स्परे शमे शुभे पुत्र 
लगे पुत्रे ष्ठे गुरा । भशन संप्रदितं षाच्यं सुतो गमेऽन्यथाञ्यया ॥४॥ 
पश्चमे सुभगे गर्भो गभस्थो नीरजस्तथा । सोपद्रवः सपापे तु गभेस्रावोऽथवा 
मृतिः ॥ ५ ॥ ठं विना चरे राको विषमे पुतरकृच्छनिः । समे स्री रष्ेषं 
चेजातमत्यकरो मतः 1 £ ॥ सपापथन््रमाभ्द्रि षषे षा श्ुमदग्िना | राह- 
अतुष्टये बा स्यात्सच्रोम॒स्युकरो मतः ॥ ७ ॥ गभग्रन्थिः शनौ राद इने गभ 
चिप्रासिकः } गातग्रनिय श्रनीन्दुभ्यां रादिन्दुभ्यां जखोद्रम्‌ ॥ ८ ॥ चन्धार- 
टऽधमेयृक्ते ऋ्ररद्े च पश्चमे ! नीचस्यऽस्तमिते गभे नेवापत्ं भजायते ॥ ९ ॥ 
चन्द्रो भा यदिवा ट्रे पश्चमे भवने स्थितः । सोम्पेक्षितो यदाऽवदयं गर्भ 
णीति तदा पदेत्‌ ॥१०॥ हरवि प्वुधिरुकन्यापश्चमगाशन्द्रतो बिलग्रादरा | पृच्छा- 
काटे राच्यं स्वरपापत्या भपेद्योपित्‌ ॥ ११॥ पूर्वे लमरगते पुग्रदष्णे वटा- 
न्विते परुषः । युग्मे सरी ग्र खीव॒धयुक्ते तु गभेयुता ॥ ६२ ॥ परसूता 
वाऽ्मसूता वा पेशः पुत्रपोऽयवा । ्ञगुख व्योम्नि शक्रो वा प्रसूता सा नं 
चान्यया 1 १३ ॥ सुतेशलप्राधिपती खीधुमे सीसुत्तमदी 1 सूयनाडर्वा सुमन्द 
सुता छीवस्तु संक्रमे ॥ १४॥ टग्रचकरे तु चत्वारि प्रदयुग्पाभे चेत्तदा । 
यमटं जाय त चरे तरीणि -सपक्षतः ॥ १५ ॥ ख्प्रातपुत्राद्गुयेत्र तन्मा- 
सान्गतान्वदेत्‌ । यद्वा मुक्तांदका क्पे गतमासास्तु तत्समा. ॥ १६ ॥ यावत्संस्ये 
द्वादशके शीतरस्मिव्य॑वास्यितः । तत्स॑ख्यो यस्ततो रािर्जन्मेन्दौ तद्वतं 

वदेत्‌ ॥ १७ 1 इनी चुने जनिरञय्देनद्र कामेऽकंवत्सरेः। पश्चमः सकषमो वा 
स्यात्तद्रा्िश््रतः.किसेः ॥१८॥ दिषार्मरे दिमस्वामी दिने जन्य निशापतिः 
निश्चार्पे निचि जेयं सायं जन्पान्यथा धुवम्‌ ॥ १९ ॥ वीक्षितं यमवक्राभ्यां 
पश्चमे परबछछभा । सेन्दुरकःः सपापधेत्तयपेज्यो म परयति ॥ २० ॥ 

, । इति गभेपृूच्छ । 

अभ विवाहपच्छा 

खशरादिन्दुस्ततायास्तपञ्चकमोयमो यदि । गुरूणा रकषितस्तरिं भवेत्संव- 
न्धक्रारकः ॥ १ ॥ तुरुष्टपकुरीरेपु संयतेष्यीक्षितपु च ! निजानायकशुक्राभ्यां 
कन्याखामो भवेद्धुतरेम्‌ ॥ २॥ व्ययो यदि म्रस्थो ल्परेषो व्ययमो भेत्‌ । 
तेदा विवाहकता स्याद्रक्नितिपमे दनं ॥ ३ ॥ 


३०४ प्रीदिदरानविनिर्भितो- 


अथ विवाहे शुभाशुकम्‌ । 


यदि खु्रगतः कररस्तस्मार्सष्तमगः कुजः । वहेयं परणं सप्तपाब्दान्तरे 
यदि 1 १॥ लग्रारपश्चेमगः क्रूरः शबुृष्टः स्वनीचगः । गरतपुत्रा तदा नारीं 
कूल्या न संशयः ॥ २ ॥ यदि लग्रगतश्न्द्रस्तस्पात्सप्मगः कुजः । 
मसेऽष्टमे व्यतीते तु भरेन्म्युवरेरस्य च ॥ ३ ॥ आयल छते पूत्रान्ध्रूने वित 
गुस्वुधः 1 ददाती विवादोक्तं योञ्यं द्ीजात्तकोदितप्‌ ॥ ४ ॥ 


अथ सभयः | 


अस्ते रविसितवकैः परनायां स्व गु बरेदयाम्‌। चद्धे च वयः शर्िवलसव- 
देत्सञन्त्यजातीनाम्‌ ॥ १ ॥ सप्तमे वराश्रमे शक्रे रतं स्वाभाविकं भवेत्‌| 
वुषेन गुरुणा वाऽपि गुफ़े युक्ते मदत्सुखम्‌ ॥ २ ॥ सचन्द्र सुरता योपि्सकुज 
करदो भवेत्‌ । कटिशूखः ससार स्यात्सा मिथ्या रतं गतम्‌ ॥ ३ ॥ सरा 
तापसो भोमः सकेतौ कटरै्यत्ः । लग्रे जीवे घ्ने चद्धे तरय वा क्रीडनं महत्‌ 
॥ ४ ॥ सुख्यूनगतः क्रूरः सुरतं प्रेतवद्धषेत्‌ । स्ीरखाभयोगंः संभोगो भवि 
प्यति नचान्यथा ॥ ५ ॥ 


अय गमनम्‌ | 


चरख्मरे चरमागे मध्याद्धष्टे भवासपिन्ता स्यात्‌ । चष्ट; सक्तमभवनात्युन- 
निवृत्तो यदिन चक्री स्यात्‌ ॥ १॥ स्थित्वा व्रिदिष्ठु गमनं पच्छति गन्ता 
चसेदये शरद्धे । व्र याच्यात्रासिद््‌ शिवं तथा चाथेखामं च ॥२॥ उदयगते 
चरराक्नो मुख्ठुधभास्करेपु चतम; । गमनमरपदिङ्ञन्ति पंसा मिवत चकरसं- 
स्थितो वाऽपि ॥ ३ ॥ स्थिरराश्चिस्थे चन्द्रे स्थिरोदये गन्तुमिच्छतो गमनम्‌ । 
नास्तीति वक्ति शास्रं तथा चरे स्थातुकाभस्य ॥ ४ ॥ सुखे व्योन्नि स्थिते 
सोम्ये तदा न गमनं भवेत्‌ । तत्रव गमनं पपे वक्री खेटो यदानरि]५॥ 
भाम्यपो ल्गपो वा स्याचन््रगो या विक्चपत्तः । चनद्रर्रेश्वय भाग्ये गमस्तत्रा- 
प्यचिन्तितः 1) ६ ॥ चन्दर खम्रपतिवीऽपि केन्द्रे खेदः सदहाग्रनः। सिद्धेऽपि गमने 
अषटयभनं नेति निषिवम्‌ ॥ ७॥ शमे मरता शुभं देहे दशमे कार्यसिद्धित्‌ । 
सप्तमे तु शुभयेक्तं गतो यत्र शुभं ततः ॥ ८ ॥ चतुर्थे सभे कृत्वा कार्य 
स्वागमनं भवेत्‌ । अतराजरुमेपु तद्धानिमिश्रयिश्रफलं भवेत्‌ ॥ ९॥ स्थिरोदये 
जीवशनध्ररेक्षिते गमागमा नबे देच पृष्टतः । त्रिपच्ेपष्ठा रिपुसंगमाय पापश्च- 
तथो विनिवतेनाय ॥ १० ॥ प्रदः सर्वा्तमवलो टग्रा्यस्मिन्याहे स्थितः । मास- 


ऽयोतिमिबिन्धः | २०५ 


स्तततुरयसंखयाकनिष्टतिं यातुरादिशेत्‌ ॥ ११ ॥ चराशस्थ प्ररे तस्मिन्काल 
विनिदिकषेत्‌ । द्विगुण स्थिरभागस्थे भिगुण द्रधात्मकसके ॥ १२॥ चन्द्रो याति 
यदा खमे जीवो भाऽप्यथवा किः | सूर्यो वास्तं ठु व्परेश्षे ठ््रशं वा तदाऽऽ- 
गमः ।॥ १३ ॥ सक्षमे रीता छक मार्गेऽपि गच्छतां रणाम्‌ । सरीसंभोगो मवे. 

स्नेहान्मिथुनादिपु मूर्तिषु ॥ १४ ॥ गमनभश्ने नवमस्थाने गते चूनपे भतरे्र- 
मनम्‌ ! लग्राज्ामिन्रपतिः काठेनाऽऽप्रोति यात्रता वक्रम्‌ । अय्दृत्तिरयवा 
विनिष्टचिस्तेन कटेन ॥ १५॥ 

इति गमनपच्छ ] 


गिभ 


अचधाऽऽम्मनपर्‌ । 

द्वितीये वा तृत्तीये वा विश्राद्थवा सुखात्‌ । सौम्यः करोति नषि चाऽऽ 
गमे च मवासिनः ॥ १॥ नहमयामञ-परश्वाक्षराणि पद्मानि शरिय॒क्तानि 
सष्रभिः । हरेच्छेपात्फलं प्रष्टुः भस्थानं १ पथ २ आगमः ३ | गहागमः 
¢ सिद्धि ५ रोगे ६ मृत्युः स्या ७ त्फलमीदशम्‌ ॥ २ ॥ ठम्रात्साम्पो ह्विुके 
शीघ्रगमनं चरे खग्रे । घनसुतसहनारिस्थाः साम्या; रीघ्ागपाप निर्दिष्टाः 
॥ ३ ॥ अकृताथेः समभ्येति धनेशो यदि वक्रिते; । वक्राभिलापिणि स्थायी 
भोपितः परिकीतितः ॥ ४ ॥ दूरगतस्याऽऽगमनं सुतथनसहनस्थितग्रहाविल- 
गनात्‌) । साम्यनषटमाष्षिरष्वागमनं गुरुतिताभ्याम्‌। ५॥ जामिजरेऽप्यथवा प्च 
ग्रहः केन्द्रे च वाक्यतिः । भोपितागमनं विच्राश्चिकोणे जे सितेऽपिवा ॥६॥ 
अष्टपस्ये निज्ञानाये कण्टकः पापवरनितेः । प्रवासी सुखमायाति सीम्येलामसम- 
न्वितः ॥ ७ ॥ केन्दराद्‌रैतीये खचसै यदा यति तद्‌ाऽऽगमः । गन्तुकामं ग्रहं 
दष्टा वाच्यमेतन्न चान्यथा ॥ ८ ॥ केन्द्राचन्द्रोऽग्रिमं याति तद्‌ाऽऽगन्ता तु 
मागेगः । नायं सप्तमकन्द्रे स्यादग्रिमादप्मेमं तथा ॥ ९ ॥ मागंस्थं पथिकं चूत चून 

द्रो व्यवस्थितः । मागेनाथः परेऽये चेस्पयिकागमनं तदा ॥ १० ॥ पर्प 
प्रसि बा चतुर्थे चन्द्रमाः स्थित्तः । ब्रूते भरबासिनं व्यक्तं समायातं स्ववरेश्पनि 
} ११ ॥ गृहमा्ठः मरबासी स्याचतुर्े स्पामिसंयुते । छुभयुक्ते दिनान्येत्रे भुक्तं 
भोग्यं च तद्वशात्‌ | १२1 शनि; सपापो दशमे विदेशे पथिकः सरक्‌ । पापा 
रनम रुनं यः सचन्द्र रतिमदा ।॥ १३ ॥ पृष्ठोदये पापनिरीक्निे वा पापा- 
स्ततीये रिपुकेन्द्रग! वा } सीम्यन दृष्टा वेधवन्धदाः स्यु विनष्टा मुपिताश्च 


१. ननि | 
२९ 


३०६ श्रीरिवराजविनिर्भितो- 


वा स्यः ॥ १४ ॥ मन्दः पापतो कपात्रको त्वशुमसंदृषटः । रोगातः पर 
देशेऽ्टमगो वा मृत्युकर एय ॥ १५॥ सक्षम यदि वा पे सेचरः कष्टे 
गुरौ । प्रवासी सुखमायाति ज्ञे करे बा तुतीयगे ॥ १६॥ गरदमागतो न यदाऽ- 
सीरवि वद्धः फलु हत इति भर्ने) मूं ब्रूरो यदि तन्नि वद्धोऽथवा पुरुपः 
॥ १७] सक्ठमगोऽमगो बा चे्छूरस्तदधतोऽथ बद्धौ वा । मूर्ता समेऽपि च [यद्‌] 
यद्रा लगेऽमे च भरेत्‌ ॥ १८ ॥ ग्रह विरम्रायतमे ग्रह स्यात्तेनाऽपदता दादश 
राशयस्तु । ताव्रदिनान्यागमनस्य विद्यानिवर्तनं वक्रगते ग्रह च ॥ १९ ॥ गुरा 
लप्रेऽथवा छक शत्ुतस्करपैकटे । न भहारोऽयवा हानिवेक्तव्या पयि गच्छतः; 
॥ २०॥ न विश्रामे रमर दरौ विश्रामौ स्थिरात्के । विश्रामत्रितयं भाक्त 
द्विस्वमावे भिचक्षणः ॥ २१ ॥ 
इत्यागमनपुच्छा । 


अथ प्रचक्रमरमः) 

नाऽजच्छति परचक्रं यदाऽकयन्द्रो चतुधमवनस्थौ  युवुधशुका च 
तदा श्ीध्रमायाति ॥ १ ॥ सुतशघ्रुगतेः पापैः श्मागान्निवतेते । चहुथगेरपि 
राठः शतरुभैमो निवतेते ॥ २ ॥ क्षपालिकरम्भककंटा रसातले यदि स्थिताः 
रिपोः पराजयस्दरा चतुष्पद; पलायनम्‌ ॥ २ ॥ मेषधमुःसिददपा यथरुदयस्था 
भवन्ति दियुके वा । विनिवतेते तदाऽरिगरसहिता वा वियुक्ता वा ॥ ४॥ र्रादेषं 
स्मरस्थाने निवृत्तिः स्यासवासिनः । घुभयुक्ेक्षिते तदन भरासोऽस्ति कमेणि 
॥ ५॥ द्वितीये वा तृतीये षा गुरुञुक्रा यदा वदा । तदाऽऽश्ागच्छते 
सेना प्रवासो वान संशषः॥६॥ नवमे तु यदा पापाः पन्चमे तु द्युमाः स्थिताः 
रिपुरायाति देशस्थः कुरुते च प्राभवम्‌ ॥ ७ ॥ आयाति बूनपे वक्रे राशिचक्र 
सु निध्थितम्‌ । सीमान्तं धिष्ण्यचक्रे च मर्गि वक्रागभो ध्रुवम्‌ ॥ ८ ॥ स्थिरे तु 
न्मागते द्विरातके ठु चन्द्रमाः । निवतैते रिपुष्तदा सुदूरमागतोऽपि सन्‌ ॥९॥ 
रे वदी लग्रगतो द्िदेहुः पथोऽधमागत्य निवतेतेऽरिः । विपर्यये चाऽपगमनं 
हि श्बोः पराजयः स्यादगुमेक्षिते ठु ॥ १० ॥ स्थिरे चन्द्रभं टमं यद्‌ 
चेत्प्यात्परागमः"। लप्र स्थिरं चरे चन्द्रस्तदा नासि परागमः ॥ ११ ॥ चरणौ 
स्विरगं। दयङ्गरागिगौ तनुशीतगू । आगमो नाऽऽगमः श्रत्रोः कमान्ागानिव्‌- 
सेनम्‌ ॥ १२॥ वदी फते यदा ठपरे मागे स्यादन्छतो मृतिः । यदू धम- 


[1 


६ फ.  देनप। 


ज्योतिर्निवन्धः । ३०७ 


लगनश्ाबन्यस्याऽऽगमकारकौ ॥ १३ ॥ स्थिरराश्नी यशरुदये शनिः स्थिरे स्याच्त- 
दाऽप्यातुः ! उदये रपरिगुरुबौ चरराशौ स्यात्तदाऽऽजु गमः ॥ १७॥ द्विदारीरगते 
रगे चरराशिगते विधौ । प्न्थानमवमागत्य सयं श्घनमिवतेते ॥ १५॥ वन्दोऽ- 
धिष्टितम दग्राद्यावत्यंस्ये स्थि भवेद्‌ ! रिएुरायाति तवद्धिदिनेषष्ये खगे 
ने चेद्‌ ॥ १६॥ 

इति प्ररचकफरागमः} 


अथ पुद्धपृच्छा । 
युद्धं भावि न [वा] चेखश्ने रगरेशसप्रमाधीश । शत्रू स्यातां तु तदा यद्धं भव- 
तीति वक्तव्यम्‌ ॥ १॥ लम्नं रग्रस्य पूरवे था यादे पापसमाभितम्‌ । तदा योरं 
भेदयद्धं पापो वेक्षित पापकम्‌ ॥ २ ॥ रश्रास्तनाथयोयेनि रणं दीर्पं समादि- 
शेत । मन्दे वक्रे स्वस्पवले केन्दरऽस्पं वहमिर्दिनेः || ३ ॥ स्वग्होचस्ये त॒ कुजे 
महारण दश्चमगे भवति । टग्रस्ये मध्यतरं चूनस्थे सद्मनि मचुरम्‌ ॥ ४ ॥ र्- 
ययूनपती पापौ पा्पांस्थौ तु युद्धौ । सपैव कलित केन्द्रे पषटपो बा तथा- 
विधः ॥ ५॥ कतेर्यौ यदि चन्राकों संहारः सेन्ययोदटेयो; । निकेटे निकटे युद्ध 
दूरे दूरं च भच्छके ॥ ६ ॥ सिहादि मकरन्तं दि सूयेसषत्रपुदाहृतप्‌ । कुम्भाव्याः 
कर्विपरयन्ताशनदकषन्नं विदुर्बुधा; ॥ ७ ॥ 
इति युद्धपच्छा । 


अथ जयप्रानगै । 

लर च दशमं वाऽ्सतं सौम्यां स्थायिनो जयः ] नृतये नवमे फे पापा- 
्ेच्ायिनो जयः ॥ १ ॥ उद्यचतुर्थः क्रूः सप्तमदश्चमास्यतेः सौम्यैः । विजयो 
भवति दि युद्धे ूनोद यगः गुभश्वापि ॥ २॥ सौम्यास्त॒तीयमवनाद्धमद्रा यायिनः 
शुभैः शुभदा; 1 व्ययद्दमा ये पापा; पुरस्य नेट; शुभा यातुः ॥ ३ ॥ सरके 
यूनगेऽन्त्ये वा भदेत्मष्टुः पराजयः । लपे बाऽस्तपे षष्टे शत्रोरव पएरानयः॥ ४॥ 
ररे शशिनि फुजेऽस्ते धिरोमतो वा तयोनौशः । स्वपतो रगे भ्षटस्र्शेऽस्ते 
रिपोः सदायवटमर्‌ ॥ ५॥ लपने क्रूरे ्विजयोऽस्ते च विद्रिपो तरिजयः। ल्मे 
शऽस्ते यायी निवध्यते लम्रगेऽस्तपे स्थायी ॥ ६ ॥ विवाहे शत्रुहनने रणे संक- 
टके तथा । बरे मूतं जयो ज्ञेयः ङूरच्टया पराजयः ॥ ७ ॥ उभयोः को 
विजयीति प्र्षे खामे तथा धमे । वुषरुरशक्रादित्याः स्थाने यिजयं समा- 


३०८ श्रील्निवराजविनिर्भितो- 


भति ॥ ८ ॥ चनदरसौम्यान्तरगता राशयस्तु समा यदि । तदा बहुतरं संन्यं 
शत्रोः स्याद्न्यथाऽल्पकमर्‌ ॥ ९ ॥ करूराक्रान्तानि यावन्ति मध्ये भानीन्दुल- 
ग्नयोः । तावन्तः भागिनो वध्या द्वित्िघ्रा;ः खांशकादेकेः ॥ १० ॥ हेयो लप्र- 
पतियीयी पौरो जायापतिः स्मृताः । वक्री व्यावतकः भीक्तो मागं मारगगति- 
स्तयोः ॥ ११॥ यूने पापो धनं दा यापिनोः पुरषः सुखी । शुभैः कमेगते- 
देत्वा धनं यायी अनेदगृदम्‌ ॥ १२ ॥ लग्रदेकादशषेऽप्येको गुरुहसितभामुपु । 
नागरस्य जयं चूते नगमे लामषुत्तमम्‌ ।॥ १३ ॥ सूर्ये चन्द्रे च सूर्या संस्थिते 
स्थायिनां जयः । चन्दे सूर्ये च चन्द्रश संस्थिते यायिनां जयः ॥ १४॥ 
सये सर्यारसयु्ते चन्र चन्रंशसंर्थिते । एवं योगे भवेत्संधि युद्धमेत विष- 
येये ॥ १५॥ 
दति जयपरानयौ ! 


अथ संरिक्रग्रहो । 
नृराशिसंस्था उदये शुभाः स्युव्ययायस्याश् यदा भवन्ति ] तदाऽ संवि 
परवदेन्ृपाणां पायदिदेशोपगतविरोधम्‌ ॥ १ ॥ केन्द्रोपगताः सोम्याः सौम्रण्र 
नृङुग्नगाः भीतिम्‌ । कुर्वन्ति पापदृष्टाः पापास्तेप्मेव विपरीतम्‌ ॥२॥ संधि कुर्या- 
तसुृद्दष्िखेमेशास्तपयोियः । च्छायां लगरगे क्रूरे संधिजोतोऽपे मदयति ॥३॥ 
ख्परं विना विषुः केन्र त्रिकोणे वा बलान्वितः । संधिषददरेपिणोयद्रा पदे र्रे- 
श्वरो यल्टी ॥ ४॥ नुमे ज्रिषटूतपोरिप्फे संभिषृत्स्याछुभग्र्टः । चूने लम्रपञच- 
चवे संपिर्विश्छिप्यते स्वयम्‌ ॥ ५॥ पुत्रगेहे तदीशो वा साधनं सवलं धुवम्‌ । 
आयेऽपरि सवे संधिर्विवले विग्रहे भवेत्‌ ॥ ६ ॥ 
इति संधिविग्रह । 
अथ दुर्गभङ्ः । 
सवे दुव॑टे ब्राऽपि चूरलग्रगते गरे । न भवेत्कोरभङ्गोऽ् शुभे व्यरतमब- 
क्रितं ॥ १॥ यने खमे यदा पापा; संस्थितो टग्रपो व्यये} पटे धनेभ्यवा 
चि दुगेभङ्गस्तदा न हि॥ २॥ रपे भमोऽयवा राहुः क्रूरो रन्ध्रे न भङ्ग- 
कत्‌ । यदि सप्ठपणो राद्ुगेभद्भो भवेद्श्रवम्‌ ॥ ३॥ 
इति टुगेभङ्गः । 


ै 


उ्योतिर्निषन्धः। ३०९ 


अथ वे्ठितदुरगङ्गुच्छा । 

वेष्टितवान गा प्रश्ने घने रिष्फे सपापके । तदा द्दष्टं दुर दास्यं आमा- 
दिकं परः ॥ १॥ दुगं बरिजनस्तु वे्टितमिति मश्च द्ितीयान्त्यः पापषटित- 
मस्ति करतु न गतं चेकादगश्रारैः । एषं स्यात्सभयं तशञ्मयुखयतेः पापै- 
रतीतं भयं यातं नेति च वेन्द्र खल्खोर्टर्गं गदी परैः ॥ २॥ त्र 
मध्येऽस्ते वा पितृमज्येषटे यदा मवतः ¦ दुमेस्यानां विजयं सौख्यं शुभदग्यते 
विषेण ॥३॥ शुभोऽम्बुनाथस्तुपं बलान्वितः स्वोचस्थितः स्नेदटा प्रपद्येत्‌ । 
दुमेस्थितार्नां च गुम तथं चेत्समं स्याच्छभदं हि शत्रोः ॥ ४॥ धने टामे यदि 
च्रूरावेष्टितः समटो गडः । सुखे चूने यदा पापाः स्वयमुद्रे्ितः परः ॥ ५॥ 
मत्युनायः समौमघ्ेदसंख्याता मृतारतथा । कण्टके सूयुत्रढद्धाः सुबहवो 
जना; ॥ & ॥ लामन्योमपुतस्था चेद्ररशुगौ तद्रा परः । त्यक्तवा याति स्वकं 
देशं स्वास्थ्यं तत्कोटवासिनाम्‌ ॥ ७ ॥ ठप्रेशः शुमद्‌ः केन्द्रे कोटस्थानां छ्भ- 
प्रदः | टगर वेत्रनद्रतिप्यश्ेत्कोरस्थवीध्यते परः ॥ ८ ॥ वैष्टितोऽवि गडः प्रशन 

दीतुं शक्यते यदा । पप; केनद्रगतशरतस्यात्कोयेऽसौ गृढते तदा ॥ ९ ॥ 
रुप्पापान्तरा भागा याबन्तस्तावता दिनैः । मासेवेपेधरादिस्थे शमने तेद्यते 
टम्‌ ॥ १० ॥ देकालाठुमानेन दिना तत्र चेदु । ्रोयत्वण्डवा; दानी 
भामे युद्धाद्राहां िपादित्तः ॥ ११॥ 

शति वेष्टितदुभङ्गपुन्छा । 


# भ „१ पृच्छा 
अथ पदटर्गातिपच्छा । 

परटुमं यदाऽसमाभिगरयते क ¡ सवले दु्वलेऽस्तेओ व्ग्रे करूरयुतेऽपि 
च ॥ १ ॥ यायिनां जयंदर्योगियद्वा मध्यगतः सदः । रग्रकरूएन्तरसि्तकाले 
तर्कोटमाप्यते ॥ २ ॥ 

अथाऽऽ्मदुगषुच्छा । 

आस्मदूर्गं प्रः परि ठ श्यते तत्र खपे । सवटे यरे क्रूरे स्थायिनां बलमा 
(आ) गते॥ १॥ तद्रा दुर्गं न यात्येब्रश्रूने क्रूरो यदि । विवरे रपे 
यापिवले दुं परयच्छति ॥२॥ 


----------------------------~---~---- --------- ~~~ ---ज 


१५ क. रितम" । 


९१.१५ 


३१० श्रौरिवराजविनिर्भितो- 


थ्‌ र # ङ्ग 
अथान्यटुगभङ्ग पृच्छा | 
ुगमन्यच्तथा चान्ये ग्राहफास्तत्र चाऽऽदिमम्‌ | वचनं तत्स्वपक्षोऽच भ्राता 
पवक्तयद्रदेत्‌ ॥ १ ॥ ॥ 
इत्यन्यदुगमद्धगपच्छा । 
[1 । न १ 
अथ मन्त्रभदपृच्छा। 
खपमध्यगतैः सीम््ूनि पष्ेऽथवा गृहे । मेदे पिचिन्त्यमानेऽन शीघ्रं मेदः 
परतिध्यति ॥ १ ॥ शभे लाभादियोगेऽपि भेदे सिद्धिरुदाहूता । तथा वलिनिं 
लश स्मे बिव धुवम्‌ ॥ २ ॥ भेदस्य रुराशियेस्तेनास भित दतम्‌ । 
सखिक्श्यादिराशियस्तद्ट्रारा भिव्तेऽथवा ॥ ३ ॥ 
अथ रिवादः | 
विवादे मरणे युद्ध लम पापो जयावहः । न सौम्यः सीम्यद्क्‌ शस्ता पापा 
दिनं शोभना 1 १॥ ल्भ क्रूरे जयी वादी प्रतित्रादी तथाऽस्तगे । उमयत्रापि 
चेत्करूसे दीधरोषः परजायते ॥ २ ॥ घटघलग्रनथिन श्रूनपो इन्यते रणे । 
वख्वान्द्रनपो हन्याटग्रनायं सुनिधितम्‌ ॥ ३ ॥ लग्र चरूनं मुक्त्वा परस्परं 
जरूरयोः सकरद । वादान्ते वादियुगं छुरिकाभ्यां प्रहरति तदैष ॥ ४॥ विवादे 
शव्रुसंघाति नने युद्धे ममोपणे 1 पुरधातेऽभिचार च शेयमेव्र जयादिकम्‌ ॥ ५॥ 
अथ सेवापृच्छा । 
स्वामिविततं शभद्छमपि खपरपसप्तमौ । यमसाम॑नदुयुग्टषठी शभ व्यस्तेऽन्यया 
[8 ् न †पो ५ = न्स. 
भवेत्‌।॥ १॥ यदा षृष्ठोदये समर गरन कौर्पोदयो भवेत्‌ । सेव्यसेवकयोर्रं व्रषालसी- 
तिर्विपयये ॥ २ ॥ धननाद्ये धने प्रापे विश्चमः स्मे तथा | मरणं मृत्युयोगे 
स्पात्सौम्ये संपरसखं महत्‌ ॥ ३ ॥ सेव्यसेवकयोः गीतिः पन्ने युग्मतुखाछिनि । 
र्मे भीतिस्तयोवाच्या कन्याल्े च मध्यमा ॥ ४॥ दतीयद्रनरन्धेपु सौम्याः 
भ्ीत्यथसख्यदाः । पापा भवन्ति तेष्वेव सेव्यसेवकविप्रदाः ।। ५॥ यदा टपरप- 
तिश्तर [= (= [4 [9 भ्ये ३ मोः 
छग जायेशचः सप्तमे यदि । तदा भीतिदैयोवच्या समानैव परस्परम्‌ ॥ ६ ॥ 
अधाऽऽन्नरएुः | 
भवति स आश्रयणीयः प्रश्ने धनसप्ना्टपेपु चेत्पापाः । द्िवुकेऽपि तस्य 
नाये युः सौम्याः सुखं दद्युः ।॥ १॥ एप स्वामी भव्योऽन्यो वा स्यानं 
यदि गरन । छग्रपतता मम्ले स्वामी भन्पे।(ऽस्तपे तथाञ्न्यश्नः ॥ २॥ अन्येशो 


उयोतिनिषन्धः | ३११ 


भविता वा ममेति केन्द्रे यदा विल्परेनः । पषठन्त्यपुथशिलगस्तदाऽन्यनाथे न 


दि शष्ट ॥ ३ ॥ के्दरस्थे खगे भूर्या कूरनिरीक्षिते 1 पठे वाऽन्यः पतिरम 
स्यद्रक्री चेद्परं वदेद्‌ ॥ ४ ॥ ~ 


अथ नृषदशंनम्‌ । 


नृपदशनं मवेन्नो पृच्छायां लपरपस्य सदितुत्र { गगने चरमुथरिटते। 
द्शमस्ित्याऽ्यं दृष्या वा ॥ १} दशमस्पाम॑ टप्रे पदयत्ति लम्राभिपं म॒पा- 
छाभः ! राङ्धित्तं फीट्‌ तत्रापि तरिचिन्तयेदेवम्‌ ॥ २ ॥ अमात्यस्नेदपच्छायां 
योगो टगरास्तनाययोः । स्नेह्या दिगरेत्मीतिं वैरं परदशा पुनः ॥ ३ ॥ 


अथ गौरम्‌ | 


नृपतेमोरियलभो मे स्यादिति सम्रपापपत्योश्च । सनेहदश्चा श्रीधे स्याद्रिषु- 
दृएया वहृदिनरे ॥ १ ॥ आये केन्द्रस्थे शरिय॒तच्े च फटमस्ति | 
स्थिरश्च परिपूर्ण चरेऽल्पमधं भवैन्मिश्रे ॥ २॥ मन्दे क्रूरोपहते भूता चाऽज्छु- 
मणाक्मुपयाति । ऋूराच्छुद्धे सञ्ुमेऽप्यधिकतरा भापिरेव स्यात्‌ ५ २ ॥ 


अथ पद्ठात्तिपुच्छ । 


स्वस्थावस्ये भमोनाये तुद्खगदिस्ये न्रुभेक्षिते । धनरेन्द्रतरिक्रोणस्ये राज्यादि- 
पद्रुव्धयः ॥ १ ॥ ल्रनायोऽश्रनायेन तुङ्घादिस्थेन बीत्षितः । करोत्येव 
पदमा दत्रे लग्राधिपोऽथवा ॥ २ ॥ स्थिरोदये पदमािः नुभस्वामियुतेक्षिते । 
इत्थमेव पदस्थाने सा स्वरपा फं तु वृधि ॥ ३ ॥ पदेश्ेत्पदं पश्येत्पदं चैष 
स्थिरं भवेत्‌ ! मध्यपे स्मे राज्यं राज्यभ्र॑शः सपापे 1 ४ ॥ सूर्येऽम्बेे 
गुर रपरे चन्द्रे कापिऽथवा सुखे । न लभेत्स्य एवायात्राज्यं सऽ तनो 
गुरौ ॥ ५॥ रप्ननायनभोनाथौ चन्राद्रयोभ्नि पदम्रदी । राजयोगेषु स्वेषु 
पदमापिस्तु निधितम्‌ ।॥ & ॥ वेश्चादियोगतनितये सुनफ़ादिजये तथा । पदमा- 
्िभवेच्छीर्पोदये रपरे शुभान्विते ॥ ७ ॥ सप्तमे चमे शुक्रे पदलाभः स्वभा- 
यतः } श्रुभयक्ते पदं पीत्या सपापे विग्रहादिभिः ॥ ८ ॥ 


अथाभिकारः । 


पदस्याने यदा चन्द्रः भो वा सरविभ॑वेत्‌ । पेश वा बियर यापि 
स्तदब ॥ १॥ पठमाद्ठिररयगिमुद्रामपतिः परजायते । सतिदोद्रयेऽकरमद 
साम्राज्यं पच्छो वदेत्‌ ॥२॥ 


३१२ श्रीकषिवरजषिनिपितो- 


अथ पदनिर्वाहपृच्छा । 
राज्यं स्थिरं चले वा भके तनुपवेशयोमथशिङिनि । यदि मन्दः स्याकेन््र 
तरिस्थरमन्यथा चलं भवति ॥ १ ॥ रशे निजनीचाधिपढृतमुथश्िले स्वनी- 
चधिया ! राञ्यभ्रंशः शेपैस्तदिशि देशं समुद्रसं इर्ते ॥ २ ॥ तद्ग साम्योऽ- 
यदा पापो लग्रे धर्म जिक्रोणगे । निबाह्माक्षिरादेश्या नीव नष्टे खपे 
च्युतिः ॥२॥ 
अथ स्थानप्राप्तिः । 
सवखे दक्षे सौम्ये सहजे वाऽपि केन्द्रगे । स्थानाप्तिव्योमकामस्यौ शुभ 
चा भीविख्प्रगो ॥ १॥ 
अथ षातुवाद्‌ः | 
रुग्रेश्ाज्ञायते धातुः सप्ठमो धातुवादक्रत्‌ । चन्द्रा्का लामकरतारौ धना- 
त्सिदधिस्त तद्वरात्‌ ॥ १ ॥ सोम्याः केन्द्रे च वलिनो खाम्‌ वाऽपि समाश्रिताः । 
धातुत्रादी विजानाति धातुवादं च नान्यथा ॥ २ ॥ रपरे पापः शुभः भोक्त 
पापिनं ज्ोभना । शभः शभा भोक्ता श्ुभयोगो न शोभनः ॥ ३ ॥ स्परे 
रिष्फे रिप सदर रग्रपः शमटग्विना ) हानिं चशं वन्धनं च मृत्यु कुयाद्था- 
क्रप्‌ 1\ ४ ॥ अरिष्टा्ाभतश्चयत्यानायोगेदेस्सुीः ! वादिने ` मरणं सभो 
धनहानिः पलायनम्‌ ॥ ५॥ 
अथ चौ्॑प्रच्छा । । 
चारागमनपृच्छायां रमर पापस्तु सिद्धिशत्‌ । न छमा च्छ्‌ यभो मूर्ता 
शुभः शभक शुभा ।। १ ॥ मेषे वगोत्तिमे टे वधयुक्ते विहोपतः | चौयंसि- 
दधिभेचेदत्र यदि वाऽऽग्युते्षिते ॥ २1 रणचौयादिद्ननधातुवादादिकरममसु । श॒म- 
पापसमायोगादसिद्धिः सिद्धिरुच्यते 1! ३ ॥ 
अध ब्रस्पिष्रच्छा। 
यदा नूर्रह लग्रे नीचः शचगृहे स्थितः । तदा तप्य शुभं वाच्यं ग्रदराश्य- 
मुरूपतः ।। १ ॥ भूत द्रादेअ्रताश्रन्त्य वतेपान्‌ तु लम्नन्‌ः ! भविष्यं त धनस्था- 
नात्साम्यकरूरयुतेक्तणात्‌ ॥ २ ॥ 
अथ भयषच्छा 
उत्पन्नभीति्वित्ता मिनामो न वेति पृषे तुप विरग्रम्‌ । पदयेत्तदा नैव 


-----------*-- 


१ क. “६१।५।०] 


` उयोतिनिवन्धः | ३१३ 


भयं न पश्येद्धयं भदेत्छरयुते विशेषात्‌ ॥ १ ॥ मयमरका खप्रगतः सारो व्यार्थिं - 
धरासुतो घातम्‌ } मरणे वफद्यं वा चन्द्रः कुरुते विखम्नस्थः ॥ २॥ 


अया्चपयम्‌ । 


सपा्निशसवन्तं दकारण वप्षते रतरिवेलवान्‌ 1 भामो वा मध्याह्ने ब्रुयाद्ध- 
यमग्रेसमूतप्‌ ॥ १ ॥ . 
अथ नधप्रणपृच्छ | ॥ 
राशीश्वरो द्वितीये दुच्िक्ये वा शुमग्रहेपगते | भवतीह नदीपुरः सपति 
दिने वाच्यम्‌ ॥ १॥ 
अथ काटब्रुषएटपृच्छा। 
अम्वरगं श्ुमयुगमं वेय भभप्ेद्विगादाद्‌ा । स्मरे श्ुभत्रयस्य तु योगे महत 
भ्रदरषटिः ॥ १॥ 
#\ 
अथ चवव्िग्रहः। 
पीपा पापयुक्तक्षिते बा सीभिः सार्धं विग्रहः कीर्तनीयः । पारथदरा 
मन्मथस्थानयातिसरेवाम्वुस्यानर्मवा स वाच्यः ॥ १ ॥ 
अथ पृतादबह्ताषच्छ। 
करूरिते च चतुर्थं स्म्रात्परिणीता नितभ्विनी । सप्ठमे चरूरते च स्यादुतव्‌ 
दि कटुम्विनी ॥ १॥ उभये स्यतं प्राप्ने दे स्तौ धतविवाहिते । उभये 
क्रूरतां प्रापतिन धुतान विवाहिता ॥ २॥ टग्नटग्र्चचन््राथ निर्दोषा स्री 
चरकषेगाः । अदटपुरुपा साध्वी पररेक्ता चरक्षगाः ॥ २ ॥ 
अथ वन्पनपृच्छा | 
सारे दृकाणे वा भुर्जेगपरिषितेऽथवा लग्रे । शचिसाराभ्यां दए वन्धन- 
मिति ्रास्यमादेशे ॥ १॥ परापक्षत्रेषु यमे निकोणचतुरसरसपमेषु गते । क्रूर 
्मिरीक्ष्यमाणे बद्धोऽस्तीत्यादिङेल्किभम्‌ ॥ २ ॥ 
अथ म॒द्युमोगः । 
स्परे व्यये धने क्ररो स्मरे मत्या रिपा शशी 1 सयोपृरवुकर योगः क्रुरेवा . 
चन्दरपाश्वमे ॥ १॥ रपे रव! स्परे चन्द भवेयोगोऽयमेव दि । एतेषु रोगिणो 
मृत्युः स्रः स्यात्तस्य चा(दयव5ऽपदरः ॥२।। ठप्पा मृत्पुपयाप पत्या स्याता- 
यभो यदि । स्थित। काण एकस्पिन्तद्रा यरय धरुवे षदेत्‌॥ ३॥ च्िद्ररमर 


३१४ श्रीिवराजविनिर्मितो- 


श्वरौ चरि सचन्द्र मृतयुकारकौ । सपपे रिपुमे मत्य चन्र मृलयुस्तथा सरे 
॥ ४ ॥ वर्गोत्तमगते मूता मतीशे चन्द्रसंयुते । वित्ते भौमेऽयवा राह तदिने 
ह्यसितो वषः ॥ ५॥ 
अथ मृत्युभङ्गः । 
उदिते ठगने वाऽपि च्छि्रेऽस्तमुपागते। पत्य पोगेऽपि नो मत्युबाच्यो मृतयु- 
रतोञ्यथा ॥ १ ॥ 
अथ गतपराप्िपृच्छा । 
सक्षमस्ये यदा पापे वद्धा ह्यानीयते गनः । सौम्येऽस्ते च न प्राप्तिः के 
भरा्षिस्तथा चिरात्‌ ॥ १ ॥ रङ्मपः केन्द्रनायेन योगकृद्भतग्भये । अस्तं गतोऽ 
स्तपो ठम्ननाथदएस्तथाऽऽप्तये ॥ २॥ 
अथ मृताप्िपृच्छा | 
पापसंबन्धगे चन्द्रे रुभ्धिः सौम्ययुते न हि । स वेदक विनष्टो वा तदाऽसौ 
रुभ्यते मतः ॥ १ ॥ | ४ 
अथ हतनष्टविस्सृतिंस्थापितवस्तुभािपृच्छा । 
वस्तु मे वदति नेति पृच्छति यूनलदपतियोगतोऽयेत्‌ । एतयोयैदि परस्तु 
संचरेदन्यहस्तवश्चतस्तदेप्याति ॥ १ ॥ टग्रपेऽस्तयुनि पभच्छकस्तदा व्रूनपे तनु- 
मतेऽथवान्परः । त्ररसीम्यखगयोगतस्तयोः साध्वमाधरुपरिकरना तयोः 1 २॥ 
अथ चोरो भवति न वेति पृच्छा । 
एप चोरो न वेति स्यात्यश्ने लोकशुतोश्च ¡ चन्द्रो थकिलः क्रू सत्यं 
चोरोऽन्यथा न हि ॥ १॥ अनेनैव कदा चौर्यं शतं नो वेति टप्रपः ¦ इन्दु 
मुशरीफः स्यात्कस्याचित्तेन तत्त्‌ ॥ २ ॥ 
अथ कोऽयं नर इति पृच्छा । 
कोऽयं मरथेदिति पृच्छते तदा मध्ये स्वराज्ञ खचरः प तवरजः । उचे महा- 
न्विभ्रुत एवमन्यवभऽन्पथा हननरः पुमाध ॥ १॥ 
अयास्य को देश इति पृच्छा । 
व्योन्नि स्थितेऽतो यस्यां दिशि तद्विपयेप्डवः ] न चेत्तत्र ग्रहो मध्यपतेः 
मागदिषं बेत्‌ ॥ १॥ 


"~~~" --------- 


१ क, ववामृत्परीदकीस्पा, । प, परिऽरफः स्पा | 


ज्योतिर्निवनः ¦ ३१५ 
अथ मिचप्रीतिपच्छा 1. 
मित्रेण सह प्रीतिभविता द्खरेश्वरायपत्योशच । भियदषएया मयरिल्तः प्रीति. 
वीऽन्योन्यश्हयानात्‌ ॥ १ ॥ 
0 कमे १ [9 
अथ कोऽ विजयीति पृच्छा | 
वहन्धानां मध्ये फो विज्य टग्रराभमगनेपु। दरेश्वरे परे बा तद्रण॑त्तजयो 
वाच्यः ॥१॥ अस्याभव्रे हेरारप्रपतिभ्यां ततभिन्त्यम्‌ । चन्दरस्तद्राश्याभपव्रशाच 
जातिं ब्रदेल्यष्ः ॥२॥ 
१8 १ 
अथं भकः | 


ग्रूननयः स्थितः केन्र तस्मिय्रभि पिहिप्यति । अन्यग्रामे पणफरे न मेटः 
स्पादपोल्िमि ॥ १॥ | । 
अथ वस्तुग्रहणम्‌ । 


श 8 


गरहाम्यदमिदें वस्तु सति भने त्वमटसि ! यलश्ाटि षिटम्रं चेद्र्यते तत्करया- 
णकम्‌ ॥ १ ॥ तस्मा्रयाणकाछामः परषटुमेवति निमितम्‌ । चिक्रेताऽऽयपतिः 
केता लमरेशस्तद्खाद्पुनः ॥ २ ॥ 
अथ बस्तुभिक्रयः । 
भिक्रीणाम्यमके वस्तु रन्न पए्युवरिपे सति | आयस्थाने वङवति विकेत्य 
सुलाभकृत्‌ ॥ १॥ 
अथ कथपिकयमध्ये कस्माह्ापः । 
वखवप्रलग्रेशे गह्यते स्तु खामदृत्‌ । वलबह्ाभलाभेद मिक्रयो खरक 
न्मतः ॥ १) मूर्ति पतयति मूती करतन्य विक्रयोऽन्यथा } वहने धनेशे तु 
समर्प व्यत्ययेऽन्यथा ॥ २॥ 
अथ वस्तुस्यहणाद्वाभोऽस्ति म पेकति पृच्छा). 
वस्तुसं्रहणं कुयालाभयोगे रत्ये ! युशुस्तदरस्तुतो रामो भविष्यत्य- 
म्यथानदहि॥१॥ 
अथं रतसयहस्य वस्तुनः कदा पिक्रयः । 
संपूर्णो लामयोगधेलश्नकागे यदा तदा । शीघं तद्धयं कुयादन्यथा बस्तु 
रक्षयेत्‌ ॥ १॥ | 


३१६ श्रीकषिराजविनिर्भिते- 


अथ वर्परस्मिन्कथं स्यात्‌ 1 
समै वा महर्पं वा ऽसानि भविष्यति । तनुदरये तदधिपे पृष्पुे समं 
बेत्‌ ॥ १ ॥ ट्रे ठेश्वरे पुट व्रिकयः फरिपते तदा । शने यूनेश्रे षान्यसंग्रह 
छुभये द्रयम्‌ ॥ २॥ 
अथ साटिः। 
यूनरमरपती मित्रे पित्रसाथिपदैपयते । प्रभाये तयोः सार्विरितवं कपटेन 
च॥१॥ 
अथान्यो कः सुत्यः । 
विक्रेता सत्यवादी स्यात्तौम्यर्मरे तथा धने । केता स॒त्य इनेन्दू चेच्छुभ- 
टौ स॒श्ोभनो ॥ १ ॥ 
अथ दिनिचय। । 
सवे लाभलामेदे मदै स्यात्रयाणकमर्‌ । अवटे छभटामेशे समं 
मिश्रके समम्‌ 1 १॥ ता 
अथ धान्पानष्पाचः। 
म्शने धान्यस्य निष्पत्तौ चतुरे सद्ग्रह यदि । केन्द्रे या धान्यानिप्पत्तिः 
पापिधोन्यप्षतिभेपेत्‌ ॥ १॥ 
अथ सुभिक्षषृच्छा। 
स्वस्वामिद्यमयक्तेप टेप च चतुप्ब॑पि । केन्द्रेषु च सुभिक्षं स्याद्दुभिक्ं 
चरूरखेचरः ॥ १ ॥ यक्वेनद्रं परिव तत्र दुभिक्तं तदिति ध्रवम्‌ । मदय कूरः 
मध्यस्थं मिध्रं मित्युक्तम्‌ ॥ २॥ 
अथ दुर्भिक्षम्‌ । 
चेन्द्रस्थौ राहुमन्दे। चेतये वा पिेपतः । शुप्यटग्रे तदा वाच्यं दुभिक्ष 
निथयादित्ति । १॥ 
अथ वृिपृच्छ। 
दुम्भयः्टमोमीनमफराटिलुटाधराः । सजला राशयः भोक्ता निनेदटाः 
रोपरादरयः ॥ १॥ रव्रेमापफेजाः द्रप्फाः सजटा चन्द्रभागा } वुधवाचस्पती 
स्या सनन जनगाकषिगा ॥ २ ॥ सम्या जररािस्यास्तुतीयधनकन्रगाः 
सिते पे । चन्र या सप्रगते दटरावरिस्य ददृटम्‌ ॥ ३ ॥ नटलमेऽम्बुखेदभ 


ञ्योतिर्मिवन्धः । ३६७ 


युक्ते भौमयुते तथा । विगुदधमेनसंयुक्ता वृष्टिः सौरयुतेऽपि च ॥ ४ ॥ रकरै चरे 
शुभे द्विसथे जठं मासास्स्यिरे पुनः । चतुिशदिनंदरयङ्के दिनैः पदपर्ता 
भयेत्‌ ॥ ५॥ चरर्पे खगाः स्वे तदा सादिनाजरम्‌ । शुप्े युपगत 
नाम्मौ भिश्रग्ररैथिरात्‌ ॥ ६ ॥ स्परे सुखे यने ग्योश्चि शुभस्वामियुतेकषते । 
आदादादिषु मासेषु वृष्टः स्यादन्यथा न दि ॥ ७॥ सनलो विनटेनाऽश््यः 
ैमम्मोऽन्ययोपरि । विजलः सजलेनाऽध्यौ नाम्भः पूरे परं दहु ॥ ८ ॥ 
मावृप्यग्जः सिताद्सो शुभच्ऽ्बुखचदा । शनचिकौणमो वाऽपि सोमो भल- 
करो भवेत्‌ ॥ ९ ॥ जसायंपृच्छासमये रोना माच्यामथापि वा । सुखरं कुर्ते 
काकः सुनृष्टिनीयते तदा ॥ १० ॥ भ्न पूणेकुम्भं तोया्रङ्गः च मच्छ- 
कम्‌ । तोपासननं तोयशन्दं शरुत्वा च्छ जं वदेद्‌ 1 ११॥ 
अथे कूपएच्छा । 


ररे सुतेऽम्ुखेेत्ससीम्योऽम्मस्तद्‌ा वड । पपिः शुप्कक्षरनाम्ब॒॒कुपत्राप्या- 
दिके स्फुटम्‌ ॥ ६ ॥ सुते वाऽ्नतितां वयं सुस्वादु निकटं ददेत्‌ । टग्राम्यु- 
स्थितखेेषु बलिनः स्वाह चाऽदिशेत्‌ ॥ २ ॥ तथाप्कंतो नरैरषेदागाद्गदरिप- 
श्वभिः । कुनेत्रजैरुयतन्यत्र करेर््यु विधोः ररः ॥ ३ ॥ ~ 
अथ नका । 
मृतयुधेरणकं नी एकेन सदशं अयम्‌ । प्रियते येन योगिन तेन योगेन 
युध्यते ॥१॥ मेण नाः समायादि पत्युयोगे समागते । आमयावी च भ्रियते 
वद्धः शीघेण पच्यते ॥ २ ॥ नेक्षते खग्रपो छर मृत्युधी नेषते मृतिम्‌ । यान- 
पातस्य वक्तव्यं निधितं मननं तदा ॥ २ ॥ तातुभो सप्षमे चेद्रा तदा तजट- 
मापि च । पापाः सुखप्मेऽङ्कशेऽस्तं गते नपिततेमृतिः 1 ४ ॥ टम्रशचन्द्रनायं 
च चर वा ृ्युपो यदि । पयेकरूरदृशा नावा समं नस्यति नोपतिः ॥ ५॥ 
मा्गाद्रयावृत्य नरेति खग्रपे तद्धयेऽनरजौ । रन्धे सौम्ये तरी साथ समेवीन्दौ 
चरे द्रुतम्‌ ॥ ६ ॥ मिथो रिपुदेभ्षतां लगरेदरशिरारिपी । तत्रान्योन्यत्रिसोधेन 
व्यबदारो विनदयतति ॥ ७ ॥ 
अथ रोगृषएच्य) 
शुभग्रशषः सोन्यनिरीक्षिताः स्युषिल्प्रसप्तष्टमपश्चमस्थाः । निषच्दशाये च 
निश्रादरः स्याच्छुमं वेदेद्रोगनिपीडेतानाम्‌ ॥ १ ॥ स्थिरखत्रे यदा जीवः जुभो 


"~" --~--~------~--=--------~-----~---- ~~~ ~~~. 


१ ^्युवेगेश्नत । 


३१८ भ्रीक्षिवराजविनिमिता- 


वा केन्दरकोणगः } रोगपरशने बदेत्स्यं व्यस्तं दषटोदये खकः ॥ २ ॥ चरट्पे 
चतुर्थे वा चन्दर; पष्ाएमेऽम्बरे । कुजे स्यद्रोगिणो मयुः पापेटेग्ाष्टसप्तमे ॥ ३॥ 
लग्रातप्ठाटमे चने रिपुदएटया खरेिते । युक्ते वा स्यान्म॒तिस्तसिन्सौम्यद्ि- 
विवरिते ॥ ४ ॥ रुपराधिपे वलयुते मिवले मीरे ती येत्तनौं भवतत एव सुखी 
तदा स्यात्‌ । यदा मृतीरस्तयुभागमेति तदाऽप्तुरो याति यमालयं हि ॥ ५) 
ठ्गरे चिं शशी पापो द्वितीये सक्षम व्यये । स्योमृ्युकरो योगशरन््रौ वा क्रूर- 
मध्यगः ॥ ६ ॥ टर वर्यो यनं रोग मध्यं रोग खमीपधम्‌ । तद्वखद्रल्मा- 
देश्यं सौम्पैः क्ररैयुतेऽस्यथा ॥ ७ ॥ 


अथ रोमगनाशकमोगः। 


मान्या्यवरतते मान्दं क्रे सषमसंस्थिते । स्मे तयवा सौम्ये स रोगी 
नोपधरं भिषक्‌ ॥ १ ॥ चोपध्योवलाधिक्ये वटत्वे रोगयेगिणोः। रोगी जीवति 
क इक @ न = (५ न =, ॐ [९ (त 
निन विपरीते विपय॑यः॥ २॥ वयस्य रोगिणो भेत परत्रमोपपरागयोः | 
व्यापेरुप्रामो ब्राच्यः प्रकोपस्तद्विपयेये ) ३॥ टप्रस्लामिवर्त्वे च केनद्रसा- 
प्यग्रहेऽपि बा । उचस्थे च च्रिकोणे च रोगी जीवति मानवः ॥ ४ ॥ रोगश्च 
जरूरो रमे रोगोऽधिकोः व्यात्‌ । ततैव यदि शमः स्याद्ूरिगुणं मवति वै्रो- 
क [> अ क ८ =, णहे ( [4 [^] 
क्तम्‌ ॥ ५॥ दशमे कूरो यदिचेद्रोगो वर्धत मेषजेस्तत्र | तत्रैव शुभः खीयेभपञ्य 
रोगनाशकरः ॥ ६ ॥ 
थो = क 
अय स्वस्वारगाका, ॐ 
नीरुजः सरभो येति चन्द्रौ वा खग्रपो रिपौ । पदासधितो वाऽपि रोग- 
युक्तो न चान्यथा ।। १ ॥ षष्ठे चरे स्थितो रोमी संचरन्प्दपध्यतः । उपगः 
स्थिरे द्रवद्गः स्तो दुखी सुखी गृ ॥ २॥ 
अध क मुयुः। 
चरि चरे स्थिरे द्रयङ्गे परेसे पयि च व्यसुः । नमे वार्भ्के चरे रन्ध्रे तीर्थे 
वा केन्द्रगः शुभः ॥ १॥ 
। र क, 
अथ मृ्तिभतिप्यतिन वा। 
श्रेनदू पितृटोकेदौ यनि नराधिप । तिर्थम्टोकस्य सूरयारौ स््रमस्या- 
पिपतियैरुः ॥ १॥ येन्द्रारिपृ्युगो जीरः स्योचस्थो वा स्वरादिगः । पृच्छायां 
मट्युकाने वा तस्य मोक्षो मृतस्य हि ॥ २॥ पृच्छायां सप्तमस्थपरेदग्रहा या यृति- 
शतुः । बटयान्याद् ते्टोकं मृतो जन्तुरबाप्तुयात्‌ ॥ २ ॥ 


उयोतिनिवन्धः । ३१९ 
ध + ५ = 
अथ कस्माटक्रादीर्गताऽयम्‌ | 
रीन्द्रोवैखवान्यस्य चकाणे सस्य लोकतः । आगतोऽप्तीति षक्तव्ं भ्टप्राच 
जन्पतेः ॥ १॥ 
| अथ रोगज्नानम्‌ । | 
रोगपरशरे्टमस्थाने ग्रहयोगाहूजं वदेत्‌ । चन्दरक्रादतीसारं पातं कनियु- 
गमौ ॥ १॥ भोमाकौ रुधिरोद्रेकं शुक्रभौमौ वलक्षयम्‌ { सक्ूरेव्ये विदोषः 
स्सार्सग्रहाकः तु चिच्ररक्‌ ॥ २ ॥ राहौ कुषठरोगथ कम्पः पापयुते शन । 
रक्तपित्तं तु सूर्येन्दू श्ेव्माजीणकरो व॒धः ॥ ३ ॥ संनिपातकरो जीवः सेन्दुः 
पाप्य गत; । अरसगते इने ध्र व्रूयादिङ्गगदिदूपणम्‌ ॥ ४ ॥ च्रीनिभित्त 
कृते अन्ने वाच्यं तव्योनिदूषणम्‌ । कुजार्कौ स्ठमे पापं कुजे मान्दं बुधे श्रमम्‌ 
५] रिसेव्याधि गुरौ शके केषं वायुं शनिधिके । रन्प्रेऽकवैवुते चे व्याधिं 
तद्धातुतो वदेत्‌ ॥ ६ ॥ 
अथ दोपपृच्छा । 
चरि व्यये रवौ दोषो यक्षिणीतेत्रपालजः । जखमात॒मवेशवन्धे डाक्रिनीजः 
कुञे तथा ॥ १ ॥ वषे भौतो मुर पतरः खेचरासुरनः सिते । ₹ईलदेवीकृतो 
मन्दे राद मेतेकृतस्तथा ॥ २ ॥ द्रि जरूरमदयकते कमणः स्रीनरोद्धवात्‌ । 
शुभपापयते दोपः सीणामेवान्यया नृणाम्‌ ॥ ३ ॥ पिवलग्रहने( दोपः साध्योऽ- 
साध्योऽन्यथा मतः । जेयोऽत्र कर्मनो टोशे रन्त्रऽन्त्ये च वदोज्ङिते ॥ ४ ॥ 
स्वीयसंबन्धभावोत्यं गरेपभावोत्यतः परम्‌ 1 यदि स्यास्पतुरो दोपस्तदा तन्मृ- 
तयुरुच्यते ॥ ५ ॥ रत्युपे शनिसैयुकते मातङ्गस्तु इतो नरः । पर्माधिपोऽथ धर्म 
वा युरुस्तीथेषय सृतिः ॥ ६ ॥ बरेऽ्मेऽभिचागच सूयातसपोम्वुशस्तः । 
अध्रिना कण्ठपाशेन प्शुगुप्तिविपादिभिः ॥७॥ शच्यङ्ञानं तु बासुभकरणं छिलि- 
तमस्ति । 
अथ निपेपृच्छा) 
सुखस्थाने यदा चन्द्रः सोम्यो चा वरसंयुतः 1 निधीशो बाऽपि क्परशो 
निधिरस्ति सुखप्रदः ॥ १ ॥ जीविन्दू केन्द्रगौ स्यातां सुखे वा जीवमा । 
निधिरस्ति भवे्ाभः फते यल्नेऽत्र वत्सरे ॥ २॥ चन्दरङगगुर्दुक्राणायेकोऽपि' 
यादि वेदम्‌; । स्वीयं वा परकीयं घा सदपद्भख्वनिधिम्‌ ॥ ३ ॥ यदेते 
चेतिस्थिरा रन्ध्रे छभ्यते पतृकं धनम्‌ ] यावत्संख्यासु खे खेटास्तावत्संख्या 
निपेभेवेत्‌ ॥ ४ ॥ यथा भूमिगतं दरव्यं पस्तगतं तथा । दद्रदेव परितेयं 


३२० श्रीरिष्रराजविनिर्मितो- 


विस्पते पतृक धनम्‌ ॥५।। धन भूमिमध्येऽस्ति नो येति पृषे विरमे दामे सीम्यट- 
ऽस्ति तसिमत्‌ । यदि बर खनित्वा तु नीतं बहु खस्पमस्तीति वाच्यं टि 
तस्मात्‌ ॥ ६ ॥ निधीशोऽभ्यन्तरे राशो ग्रदम्ये निधिः स्थितः । वाद्राच। 
चदिःठः स्याज्जेयो वा फणिचक्रतः ॥ ७ ॥ अगौ रगे चोरवाधा मूतैवोधा 
शनो व्यये । राजयाधा पापलप्रे खस्ययोः शनिमीमयौः ॥ ८ ॥ रम्याराव््म 
लं तुपात्रं बा व्यये शनं। ] राह बा विषे मन्दे लप्रोऽङ्गगरकान्यदेत्‌ ॥९॥ 
केनदरकोणेषु पपेषु रिक्तङ्म्भस्य दर्ष॑नम्‌ | स्योचे शिनि केन्द्रस्य सौम्ये वा 
तिमासु च ॥ १० ॥ अथादहिवलयं वक्ष्ये स्फुलज्ञानकरं निः । तसबौदयिकं 
कायां चरौ तात्कालिकौ ततः ॥ ११ ॥ गतक्षान्धिहतियीतधरीतिथ्यंशसं युता । 
द्विम्ा उयाप्ता ठ्वादिन्दुः पद्गुणोऽएयरीयुनः ॥ १२ ॥ चन्द्रयर्साधयेत्सूर् 
चन्म यदिवेदुभौ । निधिरस्ति तदा सत्यं कूरऽन्ने च न ॒रभ्यते ॥ १३ ॥ 

सू्ेभे चेत्तदा शल्यं वेत्ता चेत्छपिप्ण्यगौ । निधिः दर्ययुताऽस्तीति च्यस्तगों 
शून्यमादिेत्‌ ॥ १४॥ सञुकरेऽ्मे निधिप्राप्तिः पूर्णे पूर्णो निधिर्विधीं | 

यन्त्रनदुः स्पाञ्भिपिर्ततर क्षीणे चद्धेऽ्टपफे धनम्‌ ॥ {५ ॥ र्ण रौप्यं च 
तेब्रं च रत्नं कास्यायसी त्रपु । नामं चन्द्रा्देत्तदटदास्कगदिग्ररेः कमात्‌ 
॥ १६ ॥ देमराजततान्नारपापाणं प्रन्यायत्तम्‌ । सूरयादिग्रहगे चबे द्रव्यभाण्डं 

विनिर्दिशेत्‌ ॥ १७ ॥ अश्िन्यादितरये कां रोहमाद्रीदिपश्चफे । ताग्रमाप्यच- 

तषे स्याद्स्थि पौप्णाजपादयोः ॥ १८॥ मुक्तराश्वंशमनिन भूमानं काम्पिकरः 

(कविते) करैः । नीचे निम्नं पर्ऽ्बुस्पमूभ्वस्ये तुङ्कगे विधौ ॥ १९॥ दस्राच्रयं 

पञ्च रोद्रासपूवी पादचतुष्टयम्‌ । पौप्णाजपादमे चन्द्रः शेषेषु स्या्रनिः भरमुः ॥२०॥ 

सदघ्रटक्षकोय्यादे गुणयेद्ग्रहसंख्यया । दायवत्पाधयेत्संख्यां राक्चिमानेन का 

पिया॥२१॥ 


अय मृगया । 


दीने दुमे परपियुदयोगेजयान्वितेः । पपिरिषठकरयमिः सिद्धिः स्यान्पू- 
गयादिकरे ॥ १॥ तस्मिन्नहनि यो वारस्िथियुक्तो विरूपः । बभितो दलितो 
भक्षः शेपं वध्यमितिभवेत्‌ ॥ २ ॥ चूनलग्रपयोयेगि सिद्धिः सौम्येऽ्र ल्पे । 
पापे बूनेन्वरे ज्ञारौ पापरक्षरिऽन्यथा न रि॥ ३ ॥ करूरयोनेरनिरैथ सूगया- 
सिद्िरिष्यते } शूने ऋरवैटणुद्धयोने्लमदरः 1 ४ । दविषटि्यतीपात- 
मूरपन्वाङ्किफे तिथी । कथिता मृगयासिद्धिः कूरयोगैः परैरपि ॥ ५ ॥ भौमनो 
फगयापीक तीर एृगयानुतिः। भुमे रपरपती सिद्धिः रति चूनपतौ सत्ति।६॥ 


॥। 


उ्योतिनिवन्ध, । ३२१ 


पापाद्धि ` जरुजासिदिर्मकषत्रे ज्रहैः । लपरास्तमावोयोिहुवरिफल- 
अरेः ॥ ७ ॥ क्रुराक्रन्तान या्रनित मध्ये भार्नन्यु खयोः । तादन्तः पाणिनो 
षभ्या द्िधिघ्राः स्वाशचक्रयोः ॥ ८ ॥ 


अथ बन्धमोक्षौ । 


सौर दकाणे वा भुजगपरिषेषटिेऽथवा स्मरे ) शशिसतोराभ्यां द्रे यन्धनम- 
स्तीति समागते ॥ १.} चने गरे मवेत्पापस्तदा वद्धो मवे्ररः ! लग्राए्म- 
गतः पापस्तदा मारितं एवं सः॥ २॥ चरने लग्रे भवेत्करूरण्खद्रे ग्रेऽथवा भवेत्‌ 1 
मुच्यते पुरुपो बद्धो सूतो पापः शुभागमः ॥ ३ ॥ निधनारिष्टयोगथ क्षिपं 
बद्धौ विगुच्यते । चतुर्थे धनपो दीं वन्धनं कुरते दृदम्‌ ॥ ४ ॥ स्परे सप्राएमे 
सूरास्तदे। वद्धोऽपि शच्यते । द्वितीये बन्धन पपि व्ययगे मरणं भवेत्‌ ॥ ५॥ 
गुक्तिमश्चे यदा केन्र केदेशाः स्युने मोक्षदाः । त॑सिमन्वर्पऽथ स्मे व्यये 
षद्धः एटत्यसो ( खायते ) | ६ ॥ रेशेऽस्तंमितेऽमवुस्ये कुजदटे भवेन्पृतिः ! 
गुप्त्यां सृतिविधा केन्द्रे मन्दयक्ते निरीक्षिते ॥ ७ ॥ दीयेपीणं च भामेन 
युग्दटे बन्धताडने । तरिधभश्चे व्यये टग्रस्रामियौगात्पलायनम्‌ ॥ ८ ॥ मेषे 
घटे च शीघं स्याक्कके क्रे स॒कएतः | स्थिरे चिराद्विधौ खवर द्रयद्गः पोक्षोऽस्य 
योगतः ।{ ९ ॥ यावच्छको वी लग्र तावच्ोरो वखाधिकः । अस्तं गते तनौ 
क्रे वन्थमोक्षादिषंशयः ॥ १० ॥ चरोदये शमे शीधं मोक्षयोगेस्तु छामदंः । 
स्थिरे मोक्षो विरम्बेन बन्धः युके स्थिरे स्थिरः ॥ ११ ॥ अभिरेण चरे मन्द्र 
दीषेकाटेन तु सिरे । मध्यमेन दविमूतिस्थो मोचयेद्धन्धनं स्थिरम्‌ ॥ १२ ॥ 
अथ छिसितशुच्छ। । 
पूणः दरमेयुतथन््ो वीक्षितो वा श्भा लिपिः । क्षीणः पापयुतो वाऽपि 
चनद दातो खश्चोभना ॥ १ ॥ म्नो न वा पृच्छति ठेखयाहकस्तदा विल- 
प्ाधिपतिः शशी चा । अस्तेऽयवा तस्पतिना सुयंग परा्तस्त्यककषगती युतिः 
स्यात्‌ ॥ २ ॥ सक्रूर्युते चन्द्रे सपीरे बाऽएते लिपिः । गभं सेग्ये किः 
सरे दपाङ्ाऽकादरगोः भिम्‌ । ३ ॥ लेखो्रं ग्राहकद्ेष्यतीति भशनेऽस्तपा- 
न्यूसरिफः शशी स्यात्‌ । लद्माधिपे वाऽपिचती तु केन्धदरदरितीयमो पा पयि 
वपते सः ॥ ४} शरदिल्पेशयोयेगि ये मध्याशास्तं तत्समः । क्षणवासरमासा- 


>> 


१, पृभ्रपः। २१, भेभ्य" | ध. मुपमा 1 
8, 


२२२ श्रीरिवराजग्रिनिरमितो- 


वदैयेवत्या तस्याऽऽगमं बदेत्‌ ॥ ५ ॥ वुधाग्नयोः खेशयोगात्करे टेखथी- 
( खः पति ) ष्यति । नान्यथा षनदरग चन्द्रं स्थिरमेऽन्यादरं देत्‌ ॥ ६ ॥ 
सौम्यरयेगिं बुधः पराप्य शुभा पातौऽन्यथा खटः । तसमनमूत्यादिभावस्थे वाती 
तदनुयायिनाम्‌ ॥ ७ ॥ 

अथ वार्तापृच्छा । 


चन्द्रो लग्पीति.वौऽपि यटि केन्र ्जभान्ितः। किवदन्ती तदा सत्या 

स्यादसरया पिपथये ॥ १ ॥ शुमा शुभान्विते सत्या तथा दुष्टा खखान्विते । 
रपरे तदीश्वरे शके .स्यात्सत्या्रे लनश्रुतिः ॥ २॥ 
अथ हन्तुं गमनमू । 


रिष हन्तुं गमिष्येऽ्य सप्रे ज्रूरयुते जयः । स्परन्दू खक वा जयः 
भष्टुने चान्यथा ॥ १ ॥ स्वस्वामिना स्नेहदश्राऽवछोकितस्तदा रिपुरनिगृही- 
तोऽपि मुच्यते । चेत्छूरद्एटधा युधि नदयतेऽसौ यदैक तौ विधृतः पलायते 
॥ २ ॥ मूर्तो सुखे च चन्द्रे चरभस्थे वेर्परामवः पष्टः । सङमेऽग्जे संतोषः 
सक्रुरे निःखतो धियते ॥ ३॥ 
अथाभिचारः । 


ववल््नपे सिद्धिरभिचारेऽस्य जायते । गुरो ले रवा खस्थ इनद्रनारं 
भसिध्याति 1 १ ॥ 


अथ योगङ्षिद्धिः । 


रपरे वा दशमे सूये यद्रा संम्यग्रहो भवेत्‌ । योगसिद्धिस्तदा वाच्या 
भर्रज्यायोगतोऽथवां ॥ १ ॥ 


अथ वियायाप्षः। 


केनद्रतरिकोणायस्थितेः शीपेदियो भवेत्‌ । विच्राक्षिरथ बेतारटसिदि- 
पोगेजेयावरैः ॥ १ ॥ 


अथ काष्यम्‌ | 


रमेशचन््रपुतरेशाः प्रबन्मे न्रानकाव्ययो; । कारणं तद्ररं भन्ने ज्ञात्वा तेभ 
फं वदेत्‌ ॥ १॥ 


ञ्योतिर्निबन्धः। ३२३ 


अथ दक्षा । 


एकरारिगताः खेदाश्तुरा्रा यदा तदा । वख्वद्यरह्ना दीक्षा तरण बाच्याऽत्र 
युक्तितः ॥ १ ॥ सूयोदिमिगरैच््ः पदो दशमे गुरुः । पृच्छायां अन्यके 
वा धर्मे घमेप्रदो भवेत्‌ ॥ २॥ 
अथ स्वः। 


शभयोगेः मः समो दुःखमः पापयोगतः। अनिष्टारषयोगेश स्वभो दुःख- 
फएलमदः ॥ १ ॥ मुभे; केनद्रत्िकोणस्प्शुदधे चाम सति । दुःखम अदि 
दस्ता स्युदरमिमित्तानि च रफटम्‌ ॥ २॥ 
अथ भोजनम्‌ । 
स्थिर विलग्ने सष्देव भोजनं द्विदेदके द्री्वरमे बदह्ूनि । विखम्रतुर्यादिचतु- 
एयस्थे र्रस्य वीर्येण रसस्तु वाच्यः ॥ १॥ चन्द्रः स्वनायद््स्तदा गभं नेक्ि- 
तस्तदा कष्टम्‌ । चन्द्रो यस्य मुथश्षिशस्तस्य व्रिशेषं षदेद्धक्तो ॥ २ ॥ सगरे राह 
मन्दे रविषे भोजनाभावः 1 सूृयाष्टे सायं कदश्नमपि नीचगेऽरिर्हे ॥ ३॥ 
पुष्खछायां यो वी भावो लप्राद्स्तस्य भावतः । स्वीयादिसदने वाच्यं भावि 
भूतं च भोजनम्‌ ॥ ४ ॥ रामे वेहमनि ठगने च शुभषट सुभोजनम्‌ । जीवे खपे 
भृगौ वाऽपि स्षृेऽन्यगृदे धिया ॥ ५ ॥ चन्द्रे सप्रे सुते वाऽपि क्षीराक्तै मधुरं 
शभम्‌ ! कालदयोराधिपे ठरे सेच्या श्ीधभोजनम्‌ ॥ ६॥ स्याचिक्तं चन्द्रा- 
छरणं भीमाककटूष्णमांसयुतम्‌ । बुभगर्सु्रैभधुरं कीदाय्तः शनेः कदन्नं च 
॥ ७ ॥ सरः पश्यतति) स्रं करोति रससंग्रहम्‌ । भोजने लप्रसंस्थानाम- 
यवा केन्द्रगाभिणाम्‌ ॥ ८ ॥ त्रेः सौम्यकः रेष्ठ दिपसीतं स्ववेदमनि ! वल 
युक्ते रवौ तीष्णं क्षारं चन्दे शुभैः शमम्‌ ॥ ९॥ त्रुः करगे रसो वाच्यो 
मिभरविश्रं रसायनम्‌ । मि्र्ि्रो रसो केयः श्रभैर्विरसैयतम्‌ ॥ १० ॥ 
अथ भुक्तियानम्‌। 


मननेऽ्मनमुक्तियाने ठे भौमो वाऽऽिः शशीयुतः | तदा भक्तौ न 
` गन्तव्यं सस्ाभ्येऽन्ने तु गम्यताम्‌ ॥ १॥ 
अथ वाटिका । 


ल्यभो वाशकयाऽनया मम्‌ भवेतमनन विलग्ने शुभे तद्धागा्च सदायिनः खल- 
खो चौरस्तु यक्रेऽन्यगः । सम्यस्त्ष्टमगेः शुभं तु दमे सौम्ये शुभे पादपाः 


२२४ श्रीदिवरानविनिपितो- 


भ्रष्ठ; सत्फलदायिनः स्वपतिना टषटऽन्यया तद्विना ॥ १ ॥ स्वेशोदयादद्रयो- 
£ $ ण्न [+ = १ ष प 9 _ 
लभ्यं द्रुमा. नश्यन्ति खे कजे । शरुभेऽस्तुगे वष्टफरास्तद्रदेशारफटं बदेत्‌ ॥ २॥ 


अथापंपृच्छा । 


सवे दुक लपने स्यात्समर्यं महर्वकम्‌ । दिनार्थे शुभच्छेऽव्जे मदर्थं व्यत्य- 
येऽन्यथा ॥ १॥ तिटकोद्रबकङ्गूणां चणकरदयामवस्तुषु । शनिः स्वामी रसे- 
षिन्दुः सेहगन्धाम्भसां रविः ॥ २ ॥ शुक्रस्तु पू्रसस्यानां तरिदखानां भ्रमु- 
युधः ] यवसर्पपगोधूमशालीकुणां भुगुरुः ॥ ३॥ अरुणानां भर्मीमस्ततो 
यस्यास्ति संक्रमः ) तदग सवगो ऽपि तत्तदस्तु समर्थकम्‌ ॥ ४ ॥ पू्वोतनिवारे 
तुय समर्प सूय॑संतरमात्‌ । पूवोत्रितयपश्च सुयेवारे मह्यम्‌ ॥ ५॥ मास- 
ल्ौत्पूिमा हीना समा वा यदि वाऽधिका। सम्प च समयं च मदर्य च विनि- 
दिशेत्‌ ॥ ६॥ 


अथ देशभङ्गपृच्छा 1 


यदि केन्द्रगताः त्रूरास्तद्‌! सवत्र विहतम्‌ । सीम्याधेत्समेतः क्षेमं विषः 
यूर्मचक्रतः ॥ १ ॥ प्रास्या दिशि क्रूरो मन्द राहुयतोऽथवा । तत्रं दर्भ 
स्तो भङ्गो रव्यारान्जेः प्रागमात्‌ ॥ २॥ सस्वरामिमादरहे ग्रामे ख्तादेके 
मुपेतः । मध्यादिशु श्नियत्र तत्र दुरभिक्षवद्रर ( देत्‌ )॥ ३ ॥ 


अथाऽयुष्पृच्छ। | 


आयुश्च मृत्ययोगे श्टुर्मन्युं समादिरेत्‌ । तद्दद्गेः सति कटं स्याजात- 
कफोक्तं च कल्पयेत्‌ । १ ॥ उद्रतकलासमूं परमायुस्ताड्तिं समुद्धत्य । मण्डल- 
फलाभिराप्तो वपौदिरिदाऽ्युपः कालः ॥ २ ॥ शदधषटकाकपाटोर्वीच्त्र्वजादिव 
विधोः 1 स्वणेरोदितथात्वादि क्षितिसूनोरूदाहृतम्‌ ॥ ३ ॥ मैतं त॒ गुरुदारका- 
चान्तं चन्द्रजस्य तु । पीतं धातुमणिजातप्रणुखं कथितं गुरोः ।। ४॥ बदूर्स्फटि- 
फाम्भोनरनतादयं विदुर्भगोः । सीसा्नेन्रनीशाख्यं पूषैवतकितं दने; ॥ ५॥ 
रोरपि शनिभोक्ते यस्य राहुरयिष्ठितः । देशकफालाटृतिदरव्यजातिवर्णयुैः । . 
युक्तया विचायं वक्तव्यं पौनःपुन्येन दौरिषैः ॥ ६ ॥ 


---- 


१ क. पिदर । २ स. "त्‌ 1२ ॥ सुण्डेऽदनिमा य, त्‌ ५ २ ॥ चण्डेऽपिमादुष्देयमिर॥ 
क, विद" | 


ज्योतिर्निवन्ध; । ३२५ 


| अथ नंष्टजन्म । 
ग्रत्रिफोणराश्ीनां जन्मराशिषेखाधिकः 1 शीपादि संस्यदन्मषए पृच्छेत 
द्राशिमादिरेत्‌ ॥ १ ॥ गरुरैगरे पितोत्पन्नो राहुफेतू ते शात्रव । शनिरटैमरे पुपर 
मित्रं तन्पृत्युः शक्तः परा ॥ २ ॥ बुधे तोयात्छने त्वाना मृत्युः क्रीतः 
पितुः ॥३॥ 
क = 
अथ दुदिने छन्नान्‌ । 
रम॑टवगुशंचनद्र वर्गेशः भश्नवणतः । ठप तत्र ग्रदादीनामोजे चौजं समे 
समम्‌ ॥ १ ॥ तटस्ाद्गरदयोगश पर्वोक्तं; फलमादिशेत्‌ । मच्छकोच्चारिताद्‌- 
केभ्यो ठरंश्स्तत् करपयेत्‌ ॥ २ ॥ 
अथ चिन्तामुष्टिकज्ञानम्‌ । 
कुना धातुस्तु मूटसंहौ शरीनज ] जीवाख्यं जीवद्युक्रौ च योनि- 
यंस्यांरके धः ॥ १ ॥ यद्धप्रं यस्य खेटस्य तस्मादारभ्य यवरति । योनिग्रह 
भवेचस्माततो योनिषिनिणेयः ॥ २ ॥ रमोदितनवांशे गा चन्द्रे वाऽप्येवमेव 
हि । के्दरीषौ गरयोनिदका पृष्ठि कथ्यते ॥ ३ ॥ चन्दाकों मृरत्यरोकेडौ 
ज्या स्वगधिपौ मतौ । स्मृताः पाताररुकेशाः सौरारमगुरादयः ॥ ४ ॥ 
अथ कटकङनणयः 1 
लेशो वीक्षते टगर कार्येशः का्यमीक्षते । का्सिद्धिभेवेदिन्दुः फायमेति 
तदा रुटम्‌ 1 १ ॥ ख्परेशो वीक्षते कार्ये कर्येशो खमरमीक्षते । तदा कायस्य 
संसिद्धिरिन्दुख्रं यदेति च ॥ २ ॥ का्यकार्येशमर्यशिस्तन्मितैवेषमासर्केः । 
दिनैषण्डेपयायेत्यं योज्याः कायस्य सिद्धये ॥२।! अयनक्षणदिवसतुमासः पक्षः 
समावत हेव ! टयनवाशपठस्यः काले उदोधिताशसपसंख्यः १ ४ ॥ 


[नपिनिं [५१ 


इति चरूरमदाठश्रौशि्रराजविनिर्भिते । 
ज्योतिर्निवन्धसव॑से परश्राध्यायः समीरितः ॥ 


, अथ स्वरशा्सारम्‌ | 
तथाऽऽदो स्वरशाघप्रशंमा । 
निखोकय स्वरशाल्लाणि दिवोक्तानातमानापि । स्वानुभूत्याऽत्र तत्सारं चे 


१ क, शवुधु्च- 1 


३२६ भ्रक्निवरानष्रिनििता- 


भुपाटवष्टमे ॥ १ ॥ भिस्तनी मयेथा निन्या तरपद यदरदासनम्‌ । मिमरहीना 
यथा वणोल्यः स्कन्धाः स्वरेविना ।। २ ॥ चतुरङ्गण सैन्येन यत्कार्यं. भैव 
सिध्यति । तत्साधयति द॑वज्ञो हेरयेव नपेप्सितम्‌ ॥ ३ ॥ जयचयायां-- 
परयश्वरथमुपारः संपुणा यादे वाहिनी । तथाऽपि भङ्गमायाति नृपो हीनः 

स्वरोदये ॥ ४ ॥ पष्पेरपि न योद्धव्यं याबरद्धीनः स्वरेदये । सरोद यवले पाठ 
योद्धव्यं शस्धकोटिभिः ॥ ५॥ जगाणवे--यस्यैकोऽपि गृहे नासि सख्रशषासरस्यं 
पारगः । रभ्भास्तम्भोपमं राज्यं निधितं तस्य भूपतेः ॥ ६ ॥ जयचयाया-स्वर- 
दाल्ञे कृताभ्यासः सत्याद्‌ जितेन्दियः | तस्याऽ्ष्देशस्य यः कतां जयश्रस्तं 
नप भजेत्‌ ॥ ७ ॥ विजयभेसे-ग्रहज्ञः शकुन ज्ञभ स्वरन्नो मन््रपारगः । केरलन्न- 
स्तथा भोक्त मूमृतां रत्नपश्कम्‌ ॥ ८ ॥ मृपाव्वलभे- सकत एवाऽऽत्मानं गोपा- 
ये[दि)ति श्रतिः प्राह । तद्रक्षणं विन[बे|तच्छाघ्व स्यात्कथं सुकरम्‌ ॥ ९ ॥ मान- 
वीये धमशाल्च-पजानां रक्षणं राज्ञा परमो धमं इष्यते । दुष्टान निर्जित्य कथं 
स संमवितुमरंति ॥ १० ॥ मृपाञ्यमे - सक्षाख्णानां नपो मृं सधमायेपा- 
खकः } अतः संरक्षिते रल्ञि तत्सवं रक्षितं भवेत्‌ ॥ ११ ॥ पुराणसर-ये बणोश्च 
स्वधर्मेषु निरतास्तानपस्तु यः । पखयेत्तं च यो रकषदयद्धे रत्नः फलं भवेत्‌ ॥१२॥ 
नीतिशल्रे-निमिद्धाऽ्पि क्षितीशाङ्ञ पालनीया द्विनेरपि । न दुषणे भवेत्तेषां 
पिष्णवशो भूपपियतः ॥ १३ ॥ भूपालवभे---यत्किासिदुच्यते पण्ये श्द्धिऽ- 
स्मिननाभिचारिकम्‌ । तरपापपपि नो पप येन्‌ धर्म[ऽभिरक्ष्यते ॥ १४ ॥ आज्ञा 
सिद्धमिदं शास्रं भवान्य श्रम्भुनोदितम्‌ । न देयं पापटुन्धाय देयं स्वाचारः 
वर्तिने ॥ १५ ॥ उपरोषाद्धयाद्धोभाधो ददाति दुरात्मने । स॒ याति नरकं 
पोरं दिवेति सनातनी ॥ १६ ॥ जपाणमे-स्वरचक्राणि चक्राणि भुवानि 
वलानि च । एतैरङ्गः करमाच्छत्रं दुव वीक्ष्य घातयेत्‌ ॥ १७ ॥ बलादिस- 
स्यक्राणि भद्रादीनि पराणि च} भूवखानि प्रसिद्धानि पातादीनि बखानि 
च ॥ १८ 1 जयाण््े-अभङ्गे चाप्यभेदे च स्थानर्तन्याधिके रिपौ । दुःसाध्य 
दुगये कार्यं मन्त्रयन्मादिरकं वलम्‌ ॥ १९ ॥ 


रति स्वरदाखपशंसा । ` 


१९. द भेदिनी 1१क, श्वय कोद्ििः। ९क, द्देरं चयः कुर्यान । 


ऽयातिनिवन्धः | २३२७ 
ध | 

अथं स्वरादयः 1 
लाभाराभौ सुखं दुःखं जीपितं भरणं तथा । जयः पराजयश्रेति सर्व हेयं 
स्वरोदये ॥ १ ॥ श्ट्पपमये-अकछ्डधभया नन्दातियित्रये भानुमौमयोः पतर 
उद्रिता अन्त्यात्सपुक्षं करियगोयुग्पांशपद्के स्युः ॥ २ ॥ इखमेढनमेशा भद्रा 
नितये पुभवन््रयो; परे । आदित्यक्षोत्यश्चयु मिथुनान्त्ये फर्कटे सिरे ॥ ३॥ 
उर्मश्तपयपा जयातितये गुरुगृह भवन्त्युदिताः 1 अर्यमपिष्ण्यातपश्चसु फन्यार्या 
तुखिनि विकिर ॥ ४ ॥ एधटथफरसा वणां रिक्तातनितये गरे भृगोर- 
दिताः | भैतरात्प्सु बरधिकशेये चापे मृगस्य फेवषट्‌कं ॥ ५ ॥ ओर्येद्बल- 
हवर्णा; पूणौविथित्रये गेऽकेतनयस्य } उदिताः भरतिषश्चके मूगरोषे स्मे 
` च श्षपे ॥ £ ॥ भपाख्वछे- द्वाद शाब्दादिनाख्यन्ताः स्वस्थानेषु स्वकारतः | 
% उदयन्ति स्वभोगेन तथकाददाधा स्वराः ॥ ७ ॥ वृर्मयमठे-पाचपादिदिक्षु 
मध्ये च नन्दादितिधिपु क्रमात्‌ । आद्यो द्ुदयन्त्यस्पात्यश्चम्यामर्तामिनः 
॥ ८ ॥ तिधिमुक्तपरीसंख्या पष्न्ना भगुणोदूता २२७ । लब्धं पर्दते 
शेपं स्वरस्तरशाटजो भभेत्‌ ॥ ९॥ रुपसमवे~-उदितस्वरस्य नाभ्नः पञ्चाषस्थाः 
क्रमात्खतिथिभोमात्‌ । वारकुपारमोदस्थविरास्तपिताथ वेयः : ॥ १० ॥ 
रदयामटे-स्वनापाद्यक्षरं यत्र कोटे तस्मादनुक्रमात्‌ । 'वाटस्वरः कुमारथ तरुणः 
स्थविरो मृतः ॥ ११ ॥ किचेदाभकरो वालः कुमारस्त्वधंलामद्‌ः' । युषा 
सर्वार्थः भोक्तो वृद्धे हानिमते क्षयः || १२ ॥ जयचभाया--युद्धे वादे च याजयां 
नषे चे खजान्विते । बारस्से भरष्ट विवादा भवेच्छुमः ॥ १३ ॥ स्वप 
शुभकार्येषु यातएकाटे विशेषतः ! कुमारः कुरुते वृद्धि सद्न्रामे सक्षतो जयः 
॥ १४ ॥ शुमाञरुमेषु कायेषु यन्त्रयन्त्रादिसाधने । सेसिद्धि यवा दत्ते याने 
युद्धे विशेषतः ॥ १५ ॥ दाने देवाचने दीक्षावरिधौ मन्तरमकरपने । पृद्ध॑स्वरो 
भवेद्धव्पो रणे भङ्धैने भयं गने । १६ ॥ विवाहादि शुम सर्व सद्य्रामायरुभं 
तथा । न कर्वव्यं नरैः किविग्जाति मत्पुस्रोदपे ॥ १७ ॥ मृपाटवलभे--यो 
यस्य पश्वमस्थाने स स्वरो मरणमदः) तृतीये ससिद्धिः स्याच्छेपेमध्यफलोदयः 
॥ १८ ॥ परसय्निस्वरे नाम्नि जयो न्न स्वराधेके । समनाभ्नि भप्ेत्साम्यं 


* जयया ` उद्‌यान्येस 1 


~ -- 


२ घ, °जउठ० | २ ख. ध, (गत ) २ ख. ॐ 1॥५॥ आचक्रवट । ४ प, °चदेब्रर | 
५ क, गदु । ६ स, पेषते 1 ५ प. द्दरोद्रम 1 दक, परत्युदनिः। .. 


२२८ श्रीतिवराजविनिमितो- 


संधिजैयप्रराजयौ ॥ १९ ॥ रदरयागञे-शत्रोमृतयुस्रे प्रपते यूनि प्राप खकी- 
यके । तत्काटे कुभैता युद्धं विजयो जायते ध्रुवम्‌ ॥ २० ॥ वणस्वरवले स 
कतव्य च शुमाशुभम्‌ । सिद्धिद सवैकार्यषु युद्धकाले विशेषतः ॥ २१॥ 

यण्वे--तिथिवोरथ नक्षत्रं पुत्रवद्यसस्राधनम्‌ 1 वणेस्वरा मवयत्र तन्तस्याधः 
स्थितं कुर ॥ २२ ॥ जयच्यीय--यस्य नामादिमो वणेस्तियिवरारकषसंय॒वः । 
तदिनं बजेयेत्तस्य हानिमरयुकरं यतः ॥ २३ ॥ 


इति स्वरोद यः| 


भ 


अथ तत्काटस्वरविना। 


ब्रह्मयामले - ॐ ग्र्छकस्तदिदं पद्यन्स्थिला बा तत्र पृच्छति । दानिम 
रयुभय भङ्गा जायते नात्र सशयः ॥ १ ॥ त्तिथ्याद्‌बुदय याति तिधस्वरा- 
द्‌षरी खरः । वारस्वरादिकं प्रन्ने फं तस्य वदाम्यहम्‌ ॥ २ ॥ बारोदये यदा 
पृर्छा लाभार्थं स्वदपदा मवेत्‌ } रुनाते चिररोगः स्याद्वमे हानिः क्षयो रणे 
॥ २ ॥ मारोद वेलायां खामो भवति पुष्कलः । सजो नाको जयो युद्धे 
यात्रा सवत्र सिद्धिदा ॥ ४ ॥ युबोदये रभेद्रास्यं छेदाच्छेद् तत्षणात्‌ । 
सटग्रामि भङ्गमायाति यात्रायां न निवतैते॥५। पृतोदये तु पृयुः स्थारसङ््रा- 
मादौ विशेषतः । ओजसखरा नरा नार्यो युग्माः स्ीदयतः फलम्‌ ॥ ६ ॥ 
गभो पुखर पुत्रः कन्या कन्यास्वरोदये । युग्मे युग्मे क्षयो नषे मातुर्ूलयुध 
संक्रमे 1 ७ ॥ स्यामे एकप्ताक्षरे वेकः स्वरभेदोधपोद्रैयोः । दसो 
गारो जयी शे कृष्णो दीर्घो जयी परे॥८॥ + एकस्ररोदये यायी 
स्थायी य॒नि कुमारे । सद्प्रामदो जयी वाटो बाटदरद्धान्तिपस्वरे ॥ ९ ॥ 
नरपतिजयचर्याया- >पश्चाणेडः (मो) स्वराः(रा) [ से ] फडडयमवरमुलेष्वङग- 
अव्यञ्चनेपु स्युनेन्दादेस्तिथेस्ते तिथिकपिखवतोऽप्यन्तरा मोगभाजः। नाश्नो वाः 
कुमारो युवसनरमृताः स्रादिवणस्वरात्ते सिद्धु्कर्पो यवन्तोप्यय इतरयोयु 
ध्यत द्विष्मूतानि ॥ १० ॥ बालकरुमारयोमध्यमं हेयम्‌ । 


# पच्छगिष्च्छकःस्थास्नु.ष्वरस्य,स्त.मितादि शम्‌ । इतिजपयर्याय । + योधयोः पर्वभेद- 
गयेष्वीगूनिकमारको ॥ यावीजर्थतथास्यायी वाटव्द्धानितिमछरे । इतितयययिाम्‌ । > श्लो कोऽये 
फृपुरतक एव नान्यघ् । मुद्रितनप्रवयपुष्लङगे तु नैदृपवप्‌ । 


उयोतिरनिवन्धः 1 ३२९ 


पणस्षर चक्रम्‌ । रागिस्वरचक्रम्‌ । 
क |च |ग| य| तरद निइ[ करक दम 
0 इत 8 क (ह र २ 
| | ।-२। तरक. ९ [त.र [धद [ङु 


दादश्वाधिकस्सरचकम्‌ । ूतुस्परचकरम्‌ । 


। इ.]ड,। ए. | ओ. 
प | अर. [ख| शो. | रा. 


२ [१२ पयु १२ १२ 


९/1. 
(२ २२ [२ ध | वपा. (६  [ दम. शि [क्वारिर 


[| | १२ 
वद दद | । २९४) | ३६ । ४८ (न 
०३४३।७३।४२ [४२ । याइ] य {वरप 


3 | ३८ छिना तहत 
क. [यु. | व्र. | मर. 


४२ 


३३० भ्रीरिवरानपिनिमितो- 


पारस्वरचक्रम्‌ 1 दिकृस्वरचक्रम्‌ 1 
अइड ||| पू, अ 
2 नर र| ध | (७ नन्दा | भी. 
र, म॑. | {..| गु. | शर | श. | ९।६।१६ , 
--|-- ||| | ए | मओ. | द्‌. 
7 रिक्ता | पणां | भद्रा 


भ | प्रः | ध, | वप | म, | |४।९।१४।५ १०।१५।२।७।१२ 


५| ६ | ७ 
4 २८ | म 1 
(२०८११ ५४ २१|४९ | १६। ५४३ 


इति वमस्वरादचक्रद्धारः 


अथ राहुकारानलम्‌ । 

अथातः संपवक्ष्यामि ख्याता या ब्रह्मयापले । राहुकालानदरी यात्रा स्रः 
मत्पयकारिणी ॥ १ ॥ ग्रदयोगवश्चाद्यात्रा ज्योतिश्नास्चपु मापिता सा यत्रा 
शुभकार्येषु फटे मेत्रतु सगरे ॥ २ ॥ जयचरयां-यस्य च्छायापरभात्रेण 
-चछायेते श्दभास्करा । तस्य राह; भभा च वक्षे रणक्रमणि ॥ ३॥ 
काचन्मूख। बदन्द्येवं ग्रा रादुरकारणप्‌ । यद चप दिने क्प्रेऽप्याध्रिपत्य न 
दृश्यते । ४ ॥ बेद्रागपपुराणपु ख्याता राहुः खगेश्वरः तस्य मादरम्यमङ्गात्या 
मिथ्या जरति मूढयीः।॥ ५॥ दुरु सवषु जातकादिषुं गण्यते } सथः 
मत्पयद्रा राजये स्यदेककारणम्‌ ॥ ६ ॥ यत पिष्ण्ये रिथतो राहमुखं तन्मृति- 
परमम्‌ । मुदं ततः पएन्यदेधे जीगाङ्ग संस्थितं तु तत्‌ ॥७॥ रद्ुभुक्तानि 


नभ ~ = 


५ एनएकनामादिष्ठ नाप्मं एतु पधद्वानं त्वन्यत शोषः दकररिभिदधापयमर 


ज्योतिर्िवन्यः | ३३१ 


9.५ 


धिष्ण्याते जीवपपे जयोदंशे । जयोद्रोवे भो्यानि मृतपक्षः परकीर्तितः ।॥ ८ ॥ 
जयत जीवो ग्छायमृते दंसोऽयया द्रौ जीवपक्षगौ । तदा यात्रा शुभा जेया 
वेपसस्ये तु हानिदरा ॥ ९॥ चन्द्रे वदने यायी नश्येस्स्थायी गुदस्थिते 1 जीव. 
पक्षे जयी यायी मृस्युगे स्थायिनो जयः ॥ १० ॥ ब्रहमपामटे--ज॑वपक्षगते . 
चन्दे का स्यदमृतोपमम । मृतपक्षे मृतं हेयं यतशचन्द्रबले वरम्‌ ॥ ११॥ 
ज्योतिम्मकक्ते-नन्दपटूकं भूषपदूकरं भिकमन्त्यं गमे न सते | राषुमाच्छेपधिष्ण्या- 
नि दशद्गे नो शुभानि च॥ १२॥ जथभेरे-युद्धकाठे यदा शीघं यात्रा 
योगो न भ्यते । उत्पायेते ढा शध तत्छाण्न्ददिवाकरा ॥ १३२ ॥ ज्यच 
यौयाम्‌-ष्टा नाद्यो हता धिष्णयः पषटिमागरष्ठरेपके । अश्िन्यादीन्दुमुक्तेन 
युक्तं तत्कारुचन्द्रमा; 1} १४ 1 यथा चन्द्रस्तथा सूये; कततव्यश्रषटकारिकः | 
यत्तोऽदोरात्रमन्पे त! च्रभन्ता धिष्ण्यमण्डरे ॥ १५ ॥ 
इति राह्काखानरम्‌ 1 
अय चन्द्राककाटानटम्‌ । 
सिहातपट्क रवितं चनदन पयादिकम्‌ । चन्र चन्द्रसूर्या स्थायिनो 
नायते वधः ॥ १॥ सखकषत्रगौ चन्द्रसूर्यौ संधियुद्धं विपये । करेया यदि 
चन्टराफछो संहारः सैन्ययोदेयोः ॥ २ ॥ चन्दरसर्यो रकिकषत्रे यहुभङ्गाऽन्यथा 
जयः । यात्रया युद्धकाटे च चान्द्रस्थौ स्थायिनां शभम्‌ ॥ ३ ॥ 
दृति चन्ट्राकेफाछानदय्‌ । 


अथ रिक्तपणचक्रम्‌ । 
मानुमाद्धानसेकरान्ते प्तः पूर्णो विधुः कमात्‌ । चदे! रिक्ते जयी परः 
पण याया जया मम १॥ । 
ति पेक्तपुणयक्रम्‌ । 
अथ कुलाकृटटचक्रम्‌ | 
जयच्याषां-- द्वितीया दशमी पटी इखङय्यः मकीतिताः । विषमा अकुलाः 
सवः शेषाश्च तिथयः कखः ॥ १ ॥ रायशन्द्रा गुरुमन्द्च्त्वास द्यकुटा मनाः 
भौमश्क्रौ कुटास्यौ च वुघवारः कुखक्ररः || २ ॥ बारणाद्राधिजन्मूट कटा- 
# गदपश्चे इपान्पये द्रुतपल रवो था । त-क छमा यार विपरीता तु दतरा ॥ इति 
जवपचययम्र्‌ 


३३२ भ्रीकशिवराजपिनिर्भितो- 


दीरित ८9 [> क, =, षे 
कुट््ुदीरितम्‌ । कुलानि समधिष्ण्यानि शेपमान्यकुछानि च ॥-३ ॥ तिथी 
न यिनो [५ (4 (1 
वारे च नक्षत्रे हयकुरे यायिनो जयः । कुरस्य स्थायिनो नूनं संधिथव 
कुलाकुल ॥ ४ ॥ 


स रोर्पु मण 

अण कूण मृण पुर आण 4 पः 

आ. अ. पू० ६०स्वा० अ० 6 [च० [वि० 
मू. श. उ० श्र॒० उ० ज्यं० .पू० धु० 
पभा रे० 


इति कुाकुखचक्रमू | 


अथ छोदृज्ञानम्‌ । 
दस्रादिसप्तकेऽरण्ये एुष्यात्पट्े पुगन्तिके। चिघादिसप्तफे तोये केने वैश्वाचतु- 
एये 1 १ ॥ रोह वपति मर्गेपु पवा(वोमद्रपदानये 1 तिथेः पञ्चगुणा कार्य 
दिनभेन समन्विता ॥ २ ॥ जिभिभेक्ता रेपमेकं जठे रोद विनि्ैरेद्‌ । राभ्यां 
भ्राम तथाऽऽकाशे शेपं दन्य यदा भेत्‌ ॥ ३॥ ब्रहयामठे-- तिथेः पञ्चगुणा 
भादध्या उयाप्ता रूपादि्पके ! लाद जके स्थले व्योन्नि त्रूपानषटस्थितिरषदा 
॥ ४ ॥ तिथेः प्राग्यरिकाः पञ्चदश्षोभयै वीक्षते शिवा । दा वामे दिशो दक्षे 
द्धा तिथिः क्रमात्‌ | ५॥ सहदेवमते--उर््वटवितथयः पादे दश वाप्‌- 
भजे दश्च ] दक्षे च ददा योगिन्पास्तिथिनाख्यस्तु संमुखम्‌ ॥ ६ ॥ यत्रास्ति 
भैरथी दष्टस्त् रोद भवपेति । एतत्सर्वं मविश्ञाय तत्स्थानं तरिवर्मयेत्‌ ॥ ७॥ 
तिथिः पञ्चगुणा मासयुक्ता यसुभिरुदता । गेपसंपितादिगभागं गृदीयादूमामगे- 
द्योः ॥ ८ ॥ तिपि भयर च्याप्ता शेषके चटनं न दि । दराभ्यामर्पपयं 
१क. ग्निमाखध०| ` 


ज्योतिर्निवन्धः। . ३३३ 


या दोः भन्न सत्वरम्‌ ॥ ९ ॥ सूथमादिनभे सप्तभक्ते्येकादिरुन्धितः) 
दयो्युतिभषेन्मन्दा रोप्री वक्रा स्थिरा क्रमात्‌ ॥ १० ॥ तिथिः पञ्चगुणा कायौ 
दिनम तत्र विन्यसेत्‌ । बह्िभिस्तु दरेद्ागं शेपे याघ्रां विनिर्दिरेत्‌ ॥ ११॥ 
एकेनापपयं यावद्द्राभ्यां सीमावधेरतः । पूरन पुरपर्यन्तं गमनं वाच्यते ध्रुवम्‌ ` 
॥। १२॥ वहिभादिनमं वहिभिहच्छर(हतं शोन्यदिशचेपे 1 घातादनुविलम्बश्च 
टे मागे इति क्रमात्‌ ॥१३॥ भूपाख्वलभे-दवितपयो दशमः षषटधतुयो द्दष्टः । 
राशयश्च तथा चन्द्र युद्धे बिजयदायकाः ॥ १४ ॥ एकादशे तृतीये वा चन्र 
राशौ क्षतं विषुः । नवपञ्चमजन्मस्थः सप्तमो भङ्कदायकः ॥ १५॥ वरे छक्र- 
बरचन्द्राणां हेर्रेला तनौ जयी | अग्राह्चा सथ जीपाकमौमाफ्रिणां च पथिम 
॥ १६ ॥ तिथिनक्षत्रयाराणापैक्यं वेदसमन्वितम्‌ । अषएभिस्तु दरेदधागं खण्ड; 
शेपदिक्चे स्मतः ॥ १७ ॥ 
इति लोहान्‌ ] 


अथ कविचक्रम्‌ ¦ 

कविचक्रं भकर्वव्यं चतुरस्रं निनाडिकम्‌ । पदिभाञिनिधिष्ण्यानि प्रवेरो 
सद्रकोणतः ॥ १ ॥ निर्ममे ्रीगि धिष्ण्यानि फमिचक्रमिदू भवेत्‌ । सौम्याः 
भवेशमे चक्रात्तदिसि स्यात्मवेशनम्‌ ॥ २॥ सौम्ये चक्रानिगमरते तदो निगमः 
नभः ] निर्गमक्षस्थिते क्रूरे जूरसेरेवंहिः स्थितैः । निश्षीये वेषटकान्सुप्राननिदन्यः 
पीरवासिनः ॥ २ ॥ जयचयीयां -हीनसेन्यः सदा स्थायी यायी सैन्याधेकस्त- 
था 1 चतुरस्रं त्रिनाडीक # स्थानभादीशतो न्यसेत्‌ ॥ ४॥ यदि नामो- 
ग्दते स्थाने रतुपैन्यं व्यवस्थितम्‌ । तजन चक्रं समाछेरूयं सेनाध्यक्षक्षपुर्मकम्‌ 
॥ ५॥ + क्ररे शीय भेष यत्र तत्र विरेद्रणम्‌ ] वक्रस्य निर्भमे सौम्ये 
तदिक्षा निर्ममं कुरु ॥ ६ ॥ मेद मवेशश्च निर्ममे नि्भमस्तथा ! भूवं 
पृष्टतः कृत्वा भोक्तः कव्िरणे मय्‌; ।। ७ ॥ ऊत्तिक्रादिरयं न्यासः भोक्त वहु 
मतान्मया.। केऽप्याहुः पुरभात्केधिदुगभाचाकमात्परे ॥ ८ ॥ 

गति कविचक्रम्‌ । 


अथ कोटचक्रम्‌ 1 


च हलादौ रिदिक्ि कमात्‌। निर्ममे च चहुष्कं च एरवाशादिक्रमेण च॥ ईद वाहयतो भव्यं मर्याः 
द्राहय तु पूतः } प्रवेशो बाह्यतः कमे मभ्यादिधठ प्रिपयंयः ॥ इति नवचर्यायाम्‌ 1 
१ घ, नन्द्दरेऽीज० | र ष, वयेभाचन्दमा मर्म स्था । 


॥ क 


३३४ श्रीरिवराजधिनिरभतो- 


ग्रामदुयोः ॥ १ ॥ स्थानभाच्छत्रमं मध्ये श्तरभद्गः भजायते । चन््रमाच्छ्- 
भङ्गं शत्रीभेवाति बन्धनम्‌ ॥ २ ॥ ग्रामभाक्तोटभास्स्राभिधिष्ण्याद् बूरस- 
चराः । भङ्गः गभेस्थिताः कय; सौम्या गभं जयप्रदा; ॥ ३ ॥ मृषारट^-- 
करूरा गर्भे पुरं न्नन्ति मराकारे खण्डिकारकाः | विष्ठा पष्क सन्ये भृत्या 
नात्र संशयः ॥ ४ ॥ मध्ये रुरा बहिः सौम्या गृह्यते निचितं परम्‌ । सौम्या 
मध्ये विः करा दुःसाध्यं दुमेगच्यते ॥ ५॥ प्राकारे संस्थिताः क्रूरा मध्य 
सोम्या ग्रहा यदि | दुगेभङ्खे समरतपमरे भङ्कमायान्ति वेषएटकाः ॥ ६ ॥ माकरं 
खेचराः सौम्या मध्ये करूरचतषएम्‌ । मेदाद्धङ्गो भवेत्तत्र मिना युद्धेन गयत 
1 ७ ॥ चक्रगा; पुरमध्यस्था यदि स्य; करखेचराः । पुरं पुक्छा पलायन्ते 
दुमस्था नात्र संशयः ॥ ८ ॥ दुगमध्ये गते सूये जटशरोपः प्रजायते । बद्र 
भङ्गः कने दाये पुपर वद्धिः श्ुभादया ॥ ९॥ गुरौ सुभिक्षं सवल वख 
शक्रे एनां रुजः । राही भङ्गो भयं मेदः केता विषभयं प्रमोः ॥ १० ॥ 


॥ | च, स्या वि, द 


६।॥. 


राति फविचक्रम्‌ । एतटेव कोटचक्रम्‌ । 


उयोतिमियन्धः । ३३१५ 


[र अथ लग्रवलम्‌ | 

सप्रास्थतेन चद्रेण याज्यां वैरिमिमेरेत्‌ । युद्धे भङ्गो किवरहि तु वैधव्यं 
जायते ध्रुवभ्‌ ॥ १॥ यत्र रप्रस्थितः सूयेषनद्रमा सिदिकाषुतः । केतुमेन्दश् 
भौपश्च तस्य मृत्युन संशयः ॥ २ ॥ केन शुक्रेण जीवेन यदा युक्ता भवन्ति 
ते ! तदाऽसौ सक्षत जैीबेद्रणे रोगे त॒ मूतः | ३ ॥ यथा दृ्टफलाः करूरा 
स्तथा सौम्याः शरुमपदाः } सथैकारमिदं शेयं युद्धकारे भिदेषतः ॥ ४ ॥ 
डौ यदा वैकनक्षपरौ समानाक्षरनायकां । दस्वो गोरो जयी शुषे ृष्णे एृष्णोऽति- 


दीक; ॥ ५॥ 
इति टम्रवलम्‌ | 


अथ कक्िरम्‌ । 

जयाणत्र-अवगौव््कं सेयं पूवीदयागास्वनुकेमात्‌ ! स्वरवर्गात्यश्चमस्थाने 
रण्डिभ॑ङ्नस्त॒ जायते ॥ १ ॥ दुमैवगेस्य ये भक्ष्यास्तावननामाक्षरा नराः । 
तदुरगे ते रणे त्याज्या न कायां दुगेनायकाः ॥ २ ॥ ग्रहशेन्धेण ये यान्ति 
दिशन्त्यकेण संगर रम्‌)! भूवलं पृष्ठतः कृता स जयी स्यान संक्षयः ॥२॥ गर- 
सीतुररिश्वाहिमुपदौणदादाः क्रमात्‌ । वर्गेदाक्तेऽवारादौ भङ्धमायान्ति संगरे 
॥ ४ ॥ तिषिभोगादिके कायौ पृष्ठतो वादनाभिधा । भमोगाधिकतस्तदरतुरमो 
जयदा गमे\॥\५॥ 


(क 


इति काट्वष्ठम्‌ | 

अथ वडवानटी पमिः। 
जयाणेवे-एकतः सवेकीरयाणि भूवं चैकतः स्मृतम्‌ । तस्मात्सक्रमयरनेन 
जयार्थी मुव श्रयेत्‌ ॥ १ ॥ उयचयोया प्रा्ठाल्या चतुरद्काख्ये दिनाख्पा 
कविसंगरे । मासाख्या कोरस्ट्ग्रामे सृक्ष्माख्या खले रणे ॥ २॥ आदि. 
यामठे-करपादावमवुद्धममरासरयोर्मदत्‌ । तत्र भग्नाः सुधोग्रं तपशक्ु्- 
यार्थिनः ॥ ३ ॥ तेन शलराघ्मृदर्रो निगेते वडवानलात्‌ । तद्वनं कथयामास 
देवेभ्यः शुषिच्छिे ॥ ७ ॥ द्विधिवेदैः पृयण्युक्ता तिपिर्भक्ता गमैः कमात्‌ | 
पात्रवृ(ट)कार्विरे सवक्ता राजां भूवेडवानी ॥५॥ इयं पुष्टस्थिता यस्य जयश्री 
स्तस्य संमुखी । भङ्गः पादश वातश्च तन्मानां क्रमाद्रणे ॥ ६ ॥ रसाधाते 
दिशः पते नखाः फारे जिनाः पडे } वरतेमाना तिथिर्योञ्पा गजाप्ठा वदिशो 
मता ॥ ७ ॥ पद्ध भत्रता; कालारानो बहान्वितः । प्रताच बलवान्ा- 


३३६ भ्रीिवराजविनि्मितो- 


तस्तस्मात्तान्पशव्जयेत्‌ ॥ ८ ॥ पातः पाते ग्रसतयुपरं परः काटं निष्टस्तति । 
पात्तकारस्यपौस्तस्माछोहपातास्वपःसिथिते ॥ ९ ॥ 
इति चडवानरी भूमिः । 
तत्र मन््ः--पश्वयक्तं दशमु त्रिनेत्ं श्रूलधारिणम्‌ } जयधरं वृषारूढं 
ध्याये जयभदम्‌ ॥ ' १ ॥ चैन्ात्संहारमर्गेण पूवोदिदिक्चतुषटये । दके पु 
जयो युद्धे जयो विष्णुविनिमते ॥ २॥ 
अथ क्षेच्पाली । 
विलोमं पूतो मासाशरतरा्या दिक्चतुष्टये । महरा[:]न्स(स)भ्यमारगेणमासस्था- 
नादि गण्यते ॥१॥ चतुरङ्ग कवौ कोटे जयद पुष्ठदकषिणे । प्रपा महाभूमिं 
भूपाानां जयोत्कया ॥ २ ॥ 
अथ पक्षप्ुमिः। 


परवोत्तरदिशोः शु एृष्णेऽन्तकजलागये । जयदा पक्षभागेण गोरी काली 
करमेण च ॥ १॥ 


अथ कालग्रूभिः 


रवाह पावे कोणे पराह वायुगोचरे ¦ इयं गुद्याभिधा मूमिनेयदा पष्ठ 
दक्षिण ॥ १॥ 


अथ विम्बतूमिः 


जयचयाया--पराह्ः पुतरदिग्भामे तत्त; सव्येन मन्दम; । य स्यात्तत काः 
स्यातपाश्स्तस्य तु संमुषठः ॥ १,॥ दक्षिणस्थः श्मः कारः पाशो वामदिगा- 
भितः । यात्रायां समरे ्रष्स्ततोऽन्यत्र न शोभनः ॥ २ ॥ मूप्रख्वहने-पूररस्यां 
दिनपं छत्वा पृष्टे वारान्न्यसेर्करमात्‌ । यत्र मन्दस्तत्र कारस्तन्पुखो भद्भमप्तु- 
यात्‌ ॥ २ ॥ अङ्ञातमूव्रलो योपः शधं सदूग्रामकर्मेणि । जयमुद्रं समासा 
युद्धे ुमद्चयी भरेत्‌ ॥ ४ ॥ जिद्ागरं विन्यसेचारौ पृष्ठे त्वा समीरणम्‌ । वामा- 
डन क्षिपन्युषठौ जयसुद्राऽभिधीयते ॥ ५ ॥ दक्षपषठे सवेधिम्बं नयद्‌ं समराङ्‌- 
गणे । चन्द्रबिम्बं तथा राग्रौ पुरो वामे च शोभनम्‌ ॥ ६ ॥ 

अथ ठपपूमिः । 


` सूरयरा्यादितः सम्पे लग्र तर्छारसंभवम्‌ । पृषठदक्षिणगं एता जये युद 
न स्चरपः॥ १ 


स्योतिानवन्धः । , ३३७ 


अथं राहुूमिः। 
इनद्रमायुयमे सुरं तोयाभिशकषिरक्षसे । पामार्धमदितो राहुशरमसयेव द्विम 
॥ १॥ सेषं भूटान चे शहुमूः मरय स्ता । तस्यां स्थिता दिकञेपेण चतुरङ्के 
जयो भवेत्‌ ॥ २॥ रेः सोपः कुजः स्यो गुरः शुक्रः शनिस्तपः । रेद्रा- 
दीकानपयेन्तम्पयामोदयः क्रमति ॥ र्‌ ॥ अथयापोदयः खेदः ध्थप्यः प्राच्या 
ततः शनिः} यज्ाऽस्ते तदिति शेयं वुधैः कुलिक तमः ॥ ४ ॥ संमुखी बाम- 
सस्था वा यस्यपा रहुमण्डटी । पराजयो मदेत्तस्य वदे द्ूतरणादिपु ॥ ५॥ 
फथिकराहु चक्रभू । 
पू आ. 


म. ४] चं. ८ 


ह 1 


रा. ३२ 


इ. ्। ॥ १९द्‌, 


यु. २४ गृ २०. १६ 


| , प. ज, 
दति रद्ुभूमिः। 


अध योगिनी । 
पुडजनिदपमराददिषच ब्रागादितः क्रमात्‌ । योगिनी सेष्वा लाया सौ ह 
यामार्थमुक्तितः ॥ १ ॥ श्रमस्येषा तु भयदा दक्षृष्स्यिता सदा { परगु्तर- 
परिनर्न्ये पमतोयानिदेश्वरे । सूयाविपु च वरेषु पयटन्वारयोगिनो ॥ २ ॥ 
हृति योगिनो । 
अथं दारकः । 
सत्थकेमौवेौमेषु मभ्य कोटः मरतिः } वधि दकिदुसम्यषु वजनी 
एषा श्ण॥ ए 
४ 


३३८ श्रीरिवराजविनिर्पितो- 


दारयोगिनीचकम्‌ । 


~" आ. 
रा सू. म 

उ. चे. | गु. दं 
श.| शु वु. 


बा. पु. नै. 
इति वारकालः | 


[क 


अथ तिधथिकाटः। 


मध्यवाहयक्रमादिषु वामं भरतिपदादिषु । वर्तेमानतियौ कालं वनेयेदाश्रः 
यद्रये ॥ १ ॥ 


= 1१५ ६।१४ 


प. 


इति तिथिकाटः। 


स्पाविमिवन्यः | ३२९ 
अथ वुभरूमिः। 
दक्षपषटस्थितो वायुजेयदो भवाति प्रव । वामाङ्गे भयदः भक्तः स्॑युदधषु 


सवदा ॥ १॥ 
हाप वायुभूपिः। 


जि 


अथ शूवटमू । 
ुदधाणवे-युद्धकाटे यदा चन्द्रः स्थायी जयति निधिम } यद्‌? तूरयभवाहृ्त 


यायी विजयते भुवम्‌ ॥ १॥ पार्थि सक्षतं युद्धं धियति वारणे ¡ व्रिजयो 

बहितख्येन वायौ भङ्को मतिस्तु खे ॥ २॥ पुणंनाईगरतं पृष शून्यमङ्गं तदग्रतः। 

शन्यस्थानकृतः शगरुभ्रियते नात्र संशयः ॥ ३ ॥ पु्ोत्तरदिशेषन्रो भानौ पथि- 

मयाम्ययोः । स्थितस्तत्र जयी युद्धे स्थायी यायीक्रमेणच ॥ ४॥ पएतेषं 

भूवरानां तु भूपिकापको वरी । प्रागुक्तं यदिने सरव तदानी मकस्पयेत्‌ ॥ ५॥ 
इति भूवम्‌ । 


नानक न न्क 


अथ धात्तचक्रम्र्‌ | 


जयचयायां-- नराकारं रिखेच्चक्रमष्टाययवसंयुतम्‌ । येन पिज्ञातमात्रेण 
हायते पातनिणयः ॥ १ ॥ पुखैकं मस्तके प्रीणि दृस्ते पदे चठुधतुः । इदि 
पञ्च भिक फण्ठे साभिजिद्धानि विन्यसेत्‌ ॥ २॥ कृता योधमपादौ तु पुखे 
दिरसि वामयोः । दस्ताङ्योदैदये दक्षकरर्पयोगंणयेत्कमात्‌ ॥ ३ ॥ यबराङ्ग 
भानुभौमािंराहवो पिष्ण्यसंस्थिताः; । तत्र धातं विजानीयाचन्द्रयोगे विरेपतः 
॥ ४॥ ग्रदभुक्तिममणिन नवांशकक्रमेण वा । प्रहरो जायते तत्र चे जिगुणसंख्यया 
॥ ५. ॥ निजमोेऽथेवातं च पादोनं मेते गहे । उदासीने मवेत्सर्वे द्विगुणं 
रुभे बेत्‌ ॥ ६ ॥ एकोऽप्यनेकषातांथ करोति भूवरोज्िते । मूषस्थे भः 
खेदः स्थिता वातं न वुर्वते ॥ ७ ॥ कूराधातं न कुवन्ति पृष्टक्षिणगे खौ । 
संमुखा बापिगा ये ते योधाद्खे पातकारकाः ॥ ८ ॥ दक्षिणाद्गः गताः क्रुराः 
सौम्या पापाद्गसंस्थिताः 1 रिरण्ठेदेऽपि सनाते कवन्धं संपुखं बेत्‌ ॥ ९ ॥ 
यस्य वामाङ्गमाः च्रूएः सौम्यखेयरतु दक्षिणे । सः मृत्युं नूनमापाति यत्पि 
स्यान्मदाभट; ॥ १० ॥ 


३९० भरीक्रिवरजचिनिर्भिते- 


अथ द्वितीया घतिब्रदी । 

भूपासवररमे-नापापिष्णय मुखे दद्र नेत्रे अणि पूधनि । षेदा कोः 
पञ्च ददे पृथक्‌ चस्करि पादयोः !\ १ ॥ मुखं नें शिरी बाम 
हरतो वामपदं च हृत्‌ । याभ्यटस्तस्तथा पादः कमातरनदुयुक्खलाः ॥ २ ॥ 
तन्न घातो विनिर्देश्यो पत्टूघतस्तु केत॒तः । यज्राङ्धे विबटाः सौम्यास्तत्र 
यातेऽपे जीवति ॥ ३ ॥ उवौ कुजादित्यावधोद्ी तमःकनी । समदृषटठी 
नीवचनद्रौ तियेरटष त्ञमागेवा | £ ॥ षटिमवाद्खेद श्रते भुक्ंशाङ्कःलसंमितः। 
भोग्यााङ्ग्लविस्तारस्िमुणो वक्रगादूग्रहमत्‌ ॥ ५॥ देदस्थं कुरनपम्रमक्रुरं बाह्य 
संस्थतम्‌ ! देदस्थपाप्ातेन्‌ ्वस्येनापि मृततिभमेन्‌ ॥ ६ ॥ 


अथ ततया कवतिदद्‌। + 


।चेजयटतायां--नराकारचक्रे मुखे योधधिष्ण्यं न्यसेन्मस्तके जीमि ˆ चत्वारे 
वाम । करेऽङ्घा च पञ्योदरे हेययथोटुचयं फण्ठकेः वाहुपादेऽ्ट सव्ये ॥ १ ॥ 
सपपिन्दुयुकते वदेदूघातमङ्क षीः सेटय॒क्तांशतुरयङ्कटं तु 1 भवेन्नैव घातो 
वरात्सेटमभमेभैटस्य स्थितस्यापि र्येऽप्रतसताम्‌ ॥ २ ॥ स्यामे -रथिनक्त 
अतः शेपे घ्य चेक मुखे स्थितम्‌ । करयोः; परादयोरष्टौ हदये पचक ततः 1३॥ 
अमं कण्ठे ततस्तत्र िन्यसेदग्रहसहततिम्‌ ! यत्र चनद्रतन धातः पाद्युक्ते महान्भयेत्‌ 
॥ ६ । उदितशक्तुरयः स्यादूवाते ततराङ्गुखपमा । संपुण्णेयोधिका मेदा इट 
शेषास्तु पूववत्‌ ॥\ ५ ॥ सद्देवमते - गतपिष्य!ऽऽद स्यश्च जन्मभादिनभान्वि 
तम्‌ 1 नयाष शेपसेख्यस्य धातं॒खेटस्य चाऽऽदिशेत्‌ ॥ 8 ॥ दिरस्यारमखे 
चन्द्रो वापकक्षासु भूमिनः } ज्ञो वामकुक्षौ षट च वा्ठोयौतपति्ंरः । ७ ॥ 
फटयोवो पादयो; शुक्रो दक्षवक्षासु वक्षति । शनिनौभ्युद्रे राटरमणिवन्धाग्रयो 
पाखी 1८ ॥ सरसद्-जन्मभात्सप्गो. भरून द्िदरते कुजः । चतुर्थे दद 
मन्दाल्कराण शुः रख परता ॥ ९1 मश्तरपोद्रे भातु्मामि दृद्धननाभिषु । 
सा्ुस्कन्य च फन्ञाय। पुष्टे दक्षास्त मन्दगः; ॥ १०॥ केतुदरण्टे रिा हन्ति 
यन्द्रदाने वरिवेपतः । अयेन्दोः पापयुक्तस्य पातो याच्योऽत्र जन्मतः ॥ ११॥ 
भाष मुज षाद फ़ाड पृष्ट कट्या कर्‌ ततः} वमा पयुरिपेः संधा गेये च 
पपणतु) १२१ 


उ्यीतिनिवन्धः | २४१ 
पत्रच्क्रम्‌ । 
१ २ य्‌ 
योधाभात्‌- | नामभात्‌- ॥ सूयेभात्‌- 


129 १ [हदये ५ [[मुखे १ [वामपा० ४ ||रिर्‌० २ [हृदये ५ 
किरसि २ कण्ठे ३ ||नेत्र० २ हृदये ५॥मुखे १ ण्डे ३ 
यापर ४ |द० फ० ४ |हिर० ३।द० क० ४ ||वामक० ४ [द०क०थ9े 


वाम्च० £ द० च० ४ |[वापरह०४|द्‌० पा० ४ |वामपा० ८ [दन्पा५० ४ 


इति धातचक्रम्‌ । 


~~~ ---- “~~~ 


अथ जाग्रत्युपपरचकम्‌ । 


वसुवाणरसाम्भोधिसप्तचन्द्रा्निवादषः । वगाङ्केक्यं नगेभक्त जयः शेषेऽ 
धिको भवेद्‌ ॥ १} दद्ठादितयेतयषं नन्दा पुमेन्दुभागैवौ । रएतषटग्रसफायोगे 
वाटयोगः प्रजायते | २॥ याम्यादितुयेतुयक्षं भद्रामोपरकिचन््रगाः } एत- 
दग्रसमायोमे यथयोगः प्रजायते ॥ ३ ॥ इमारे सुद्यभं काय शये काये चिधी- 
यते ! युबाख्ये तु विवादश्च ब्रूतमद्यादिकमं च ॥ ४ ॥ दद्धयणे भक्ति ऋण- 
गारिघातनम्‌ । चूतोग्रदारुणं कमं बाले ग्रामपवेशनम्‌ ॥ ५॥ न नष्टं द्यते 
वस्तु रोगग्रस्तो न जीवति । ऋणं न दीयते तस्य॒ परद्रव्यं तु ग्रद्यते ॥ ६ ॥ 
जपोपिष्य्रकाने--बृद्धयीगे म॒स्ययोगे पातोपुग्रट्विष्टिषु । उग्रकमास्तनन्भस्ये. चन्द्र 
तीक्ष्णोग्रामेधमे ॥ ७ (॥ मृपाख्वह्यमे-बदिवांमपदे पाणो शपे याम्यकरे पदे । 
वदिरिकिकशः कुीत्सूताख्ये उृचतष्टये ॥ ८ ॥ वदहिनस्ति पदे याति वन्धने 
वामपाणेमे । शी मरस्ययोम्यकररे यद्ध चद्द्रेऽरेभाद्धवेत्‌ ॥ ९ ॥ 


दति जाग्रत्सुषश्चक्रम्‌ । 


अथ सेनाचक्रम । 


सेनायग्रं पवक्ष्यामि यदुक्तं स्द्रयायले । तजेकं के फापयागाद्धङ्गश्छञरपता- 
कयोः ॥ १ 1 कर्णे द्ेदरवाराणां नेत्रे द्र स्वरवेदिनाम्‌ } एकं धाणे मरमभिङ्गो 
जिदायां मूञ् मन्विणास्‌ ॥ २ ॥ मान्तिक्राणां र्देष्वन्धिः पृषे वादय मृतां द्यम्‌ 1 


~ ---~----------~---~- ~ ----------~---------------- ----- 


१ फ. ख. घ, चेरपाद्योदभार । र क फणागरेरचा^ स, कणव्रि{र्चापानने? 


३४२ श्रीक्तिवराजविनिर्भितो- 


स्वन्धयेद्र मतद्कानां शयानां मुजयोदेयम्‌ ॥ ३ ॥ धन्धिनामङ्कटाष॒ द्वि्वीहिनां 
हृदये द्वयम्‌ । खद्गिनागुदरे रूपं गे सेनापतेस्तथ। ॥ ४ ॥ पादयोः पदा- 
तीना.सोम्मणि मूरपकतणामर्‌ । एवं क्रूरा यदङ्खस्यास्तदृङ्ख हन्यते परैः ॥ ५ ॥ 
यदद्धसेस्थिताः सेम्यास्तदक्ग जयमाप्लयात्‌ 1 यदङ्गः सकराः पापास्तदङ्गः 
मृत्युमेति च ॥ ६ ॥ अप्रिमात्तुयतुयक्षं जयारक्तांशमद्खगः । एत्ग्रसमायोगे 
वृद्धयोगः प्रजायते ॥ ७ ॥ मिश्रमिभरफलं सौम्या भङ्गदा; स्युयेदाऽस्तग । 
्िरोषिघ्राणगे मन्दे राज्ञा शल्ेण वध्यते ॥ ८ ॥ अत्रैव चेत्तमःफेतू राज्ञी 
वन्धनकारको । सक्षत बन्धनं भोमस्तथवाकेः पठायनम्‌ ॥ ९ ॥ मूर्धि भस्था- 
नभं देयं सेनाचक्रे तदा वुधैः ! युद्धवाखेऽपि केऽप्याहूर्वीक्ष्य ता्काशिकै- 
रैः ॥ १० ॥ स्थानेऽ्ेस्य रथेभेङगस्तथा रथपदातिभिः । रादोरगजैः शनेरशवैः 
केतोः सर्वे जायते ॥ ११॥ 
सनर्चिक्रप्‌ | 


इ & ६.३ 


शिरसि १ छत्रध्वजादानाम्‌ भुजयोः रथानाम्‌ 
कणयोः २ देरचाराणाम्‌ अद्कस्योः २ धन्विनाम्‌ 


नेतरयोः २ स्वरबिदाम्‌ हदये २, अश्वानाम्‌ 

१ म्रभोभंद्ध उदरे १ खद्गिनाम्‌ 
जिदयायां १ सचिवानाम्‌ गुष्चैे १ सेनापतेः 
दन्तु ४ मान्विकाणाम्‌ चरणे २ पदातीनाम्‌ 

२ वाद्यभृतम्‌ रोम्णि १ उपकरणानाम्‌ 
स्कन्धयो२ गजानाम्‌ 

इति सेनाचक्रम्‌ । 
अथ दनद्वयुद्धम्‌ 


समररसिदे- दन्द दुग कथिधाहरङ्गः युद्धं ॒चतरधिधम्‌ । भाधान्यमेषां दन्स्य 
युदधस्येति तदुन्यते ।] १ ॥ दुर्गे भीताः कवौ सुप्ना निवेशधातुरङ्गके 1 हन्यन्ते 
तच्चय निन्यं द्द्रमेबोत्तं विदुः ॥ २ ॥ स्यामिविप्रसुदश्चाणे गोभूसीस्वयदो- 
इता । येषां नाखग्रहो भानुस्तास्वान्षएराऽकमीक्षते ॥ ३ ॥ अरं स॒दृदनं मानो 
विषदः खी यशः सुहृत्‌ ! अद्न्स्य कारणान्यष्टौ निणयोऽत्रैव कलपते ॥ ४ ॥ 
साकूतं वीक्षणं हासः सपन वा तेदिङ्कितम्‌ तम्‌ । युद्धस्य फारणं तस्मिन्सद्यो 
दन्देन य॒भ्यते ॥ ५ ॥ शन्दो द्विषा ध्वनिः स्पष्टो जातोऽसौ न युभ्यते॥ ५ ॥ मन्दो दविषा भ्वानिः स्पटो जातोऽ सोपलम्भनाव्‌ । 

ग. था ४1 प्दोगख १०॥ द फ़, गकादामक्ताः | 


ज्योतिनिवन्धः | २४२ 


तत्रे प्र्तोऽवधियुद्धे भसं ख्यानि दिनानि च ॥ ६॥ अक्षराणां मानहानिः शब्दो 
मासे रणेऽरधिः । वृत्तिभाजनमानश्च वारेण पष्टिवासराः ॥ ७ ॥ ताम्बूल 
नने केशच्छेदने च कर्ादतां 1 उपानत्तरपादादियाते काटस्चिमाभिकः ॥ ८ ॥ 
विरुदच्छन्रचापरव्रारणे माचतुष्टयम्‌ । ऋणदासीभृस्यशखहरणे मासपश्चकम्‌ ॥ २॥ 
१३क्तिगेहारामहता न्यूनः पाण्पास्िकोऽवधिः | पण्मासासथमे सूदे प्रतिसूदे त॒ 
वत्सरः ॥ १० ॥ शस षतद्ग्ररे वदि धीरे न्यासे जिषत्सरा; । अङ्गानाद्भु्जते 
वित्तपवधिदशवार्षिकरः ॥ ११ ॥ स्रीहूत। पृत्तिदरणे पिरदे चान्वयागते । नवा- 
वधिः कापि राङ्ञामतस्तेपुतेवेरिणः ॥ १२॥ वपौणां विश्तिभूमेमागवद्धिर- 
दीरिता । खीबालानामशक्तानां च्रिशदब्दा मतोऽवधिः ॥ १३ ॥ जले नक्र 
वने सिंहः काकोऽह्वि निरि काशिकः । वटी तदरद्छं देशात्कालात्स्मास्स्मरं 
श्रयेत्‌ ॥१४॥ अवशस्य वलोपायो प्रणिपन्तरापधार्दिकः । यतो चुत च युद्धं च 
जायते न विना कटात्‌ ॥ १५॥ भीते व्यसं पखायन्तं विश्वस्तं श्षरणागतम्‌ । 
रिषं शक्तोऽपि नो हन्यात्तथा कुटविषाग्निभिः ॥ १५ ॥ 
इति दन्रयुद्धम्‌ । 
अथ च्छुरिकायेद्धम्‌ । 

° पष्ङ्कषटत (दङ्कलम्र) भृतितो ज्ञातच्य्दुरिका नव । बराखी कुमारी 
ववायुण्डा कालिका महाकालिका ॥ १ ॥ सरी योगिनी चंवर वष्णवी शान्ति- 
कारिका । पुनस्तिथ्यङ्गलाटूध्वं ज्ञातव्याः प्रथमादितः ॥ २॥ पश्चाङ्घनला बा 
टिका द्विगुणा यमदेष्िका । चण्डा पत्रिका टोणां चयङ्करोरध प्रकीर्तिता ॥३॥ 
चतुर्विंकशाधा्ुलकं कोपा गुप च दीधकम्‌ | अत उरध्यै च यच्छं तनयं 
खङ्ग, १ ४ ॥ हीनः गशदरीतक्यो, स्फर रि्णुण्य कतय ¶ न हड्म- 
नोनुकूला च निन्या शली परा शुभा ॥ ५ ॥ गलके पटूसमेतं सपहच्छेप- 
कोऽधिषः । शस्स्वामीशयोवरं पृत्युकायन्यथा जुमम्‌ ॥ ६ ॥ रक्षणसमुचये- 
स्वनाम्नोक्तविधानन शरां जीवकलां न्यसेत्‌ । स्वाभिधानं तु नत्यन्तं स्मरे 
ययुद्धे जलयायये ॥ ७॥ पि विहाय स्वरोपयोगित्बाद्णितादितंः । अद्धन्छ- 
गुणयेचयद्रा स्वाम्यङ्कषटान्त्यपवैणा ॥ ८ ॥ करतुदैकषिणदस्तस्य मध्याया .मध्यप- 
चंणः । भमाणमङ्कलस्योक्तं शघ्भूरयादिकमेसु ॥ ९॥ नाकारणं विवृणुपा- 
नमूल्यं देशे च नो बेत्‌ । नेक्षताऽऽस्यं टङ्ययेन्र सृशेतेवागुचिनेरः ॥ १० ॥ 
कृणिते मरणं फोशादयवत्ते स्यरेपराजयः । उक्ति परैनयः कोशाब्रुद्धं निभ- 


+~“ ---“------- 


१, ष, “णी यद्रत्यो दप २ क, बिरयः ख, घ. विवयः; 


२४४ भीविवराजवरिनिमितो- 


च्छति स्वयम्‌ ॥ ११ ॥ न च्ठेयोऽसौ बिनिष्पत्ो निकषः कारयेत्समपू । 


०१ 


मूले छिन्ने भममृत्युश्षठननेऽरे संततेमरतिः ॥ १२ ॥ सम्रतदे-रक्तपानाच्छ्ियः 


+~ 


मर्षः सुताश्चि्ेतपानतः } जटपानाद्धवेद्रिततं सिद्धिर्वा्दग्धतः ॥ १३ ॥ 
इपपित्तमगानश्वदुगधस्तंरयुतंदृढा 1 अक्दुग्धं मेषद्रङ्कः मपीयुक्तं तथा पुनः 
३] १४ ॥ पारायतासुशचङता छुरिकां प्रविटेपयेत्‌ । तवस्तेलेन मयिता तेरपीता 
भवेदट्ढा ॥ १५ ॥ रम्भाक्षारे तक्रयुते पायिता या दिनौपित्ता | हिता सम्य- 
कुण्ठिता सा न गच्छति शिरास्वपि ॥ १६ ॥ छरिकाख्ये म्यसेदकाजन्मभो- 
दराऽषएविशतिः। एकम्ग्रेऽहिविलना धतिरख्े नवान्दरे ॥ १७ ॥ पापग्रहोऽथया चन्द्रः 


प्राप्रयक्ताऽथवा बुधः । यज्राऽऽस्ते तत्र घातः स्याद्ग्रहभक्ताङ्ुटममः ॥ १८ ॥ 


अथ च्छरकषपास्तिः | 

अथोपास्तिककसयेऽ्र च्छरिकाया जयाय वे । परितोष्य गुर भन्तं शृही 
याचत्मसादतः ॥ १॥ जचिमूत्वा प्रतिदिनं त्रिसंध्यं तं समभ्यसेत्‌ । अचयेद्ग- 
न्धपुप्पाद्रध्योयन्भगवतीं पराम्‌ ॥ २॥ आमट्त्रा शदिखण्डभण्डितजयानूर्टा 
भुश्ण्टस्नं बन्धूकपसुनारुणाम्बरधरां म्ेतासनाध्यासिनीम्‌ । तां ध्यायेल्छच- 
तभुजां नरिनयनामापीनतुद्गस्तनीं मध्ये निम्नवटित्रयाह्ितितनुं रद्र ङष- 
णेश्वरीम्‌ ॥ ३ ॥ 
। अथ मन्तः । 

अस्यं भ्रीरिकामन्नस्य जंमुक्रपिगायत्री छन्दः श्रीभगवत देवता दीं 
चीनं रं शक्तिनयार्थ जपे विनियोगः । ॐ छ हृदयाय नमः 1 ॐ चीं शिरसे 
सवाहा । ॐ छं शिखायं वप्‌. । ॐ दं कवचाय हुम्‌ । ॐ दं नतरत्रयाय 
वापट्‌ 1 ॐ छः अच्ाय फट्‌ । दृति एता ध्यात्वा मन्तरपयुतं जपेत्‌ । तिखा- 
ज्येन सहस्र जुहुयाद्‌ । सिद्धो मवति । ञ्ह ष्शख्राद्ः | नपो भग- 
व्यं कात्यायन्य दुरिकाय नमः; । अथवा | ञ्चं द्रः] पड- 
क्षरो मन्त्रः वा # 

इति नटुरिकायुद्धम्‌ 1 
अथ व्यूहरचना । 

रःन।श-दटेण्डारमा र॑ वसत्य रयथ चक्र शरस्य पद्यसरटा गरदा 

बुधस्य 1 व्युहीं च सूनिपद्ररौ धरणीसुतस्य श्यनो गुरोः विकषिरगरेपि मण्द- 
१ क, १।११ | 


उयोतिनियन्धः 1 ३४५ 


` सास्य: १7 ख्ाम्ठे-स्वासुकलगरहव्युदः कर्तव्यो युद्धरभेणि । रिपूगां मतिकू- 
खस्य क्यों न्यु प्रहस्य वा ॥ २ ॥ मूगखलमे--वटाकापद्‌क्तिद्रयुहौ 
चेलाकार्यः कृतो रणे । फारग्युहुः काकसंघो बाकाग्यूहमञ्जकः ॥ ३ ॥ तावु- 
भादपि भज्येते श्येनव्युहेन मिधितम्‌ । एको रथोऽगरे कतेन्यः पधाददविरदसप्र- 
कम्‌ ॥ ४ ॥ त्िशदश्वाः खड्गिशते पार्शे कुन्तथरास्तया | मध्येऽ रथिनक्ति- 
शद्श्वाः पथाद्रजदयम्‌ ॥ ५॥ ततः सर्वगतं सर्ग इयेनव्यूहः स॒ उच्यते | अप्र 
टौ पृष्ठमाथल्ये कोशच्युहः स उच्यते ॥ ६ ॥ वलाकफका करोश्वेन कोशः 
इयैनेन भज्यते । अग्र रथद्रयं पञ्चाद्नाः सप्त व्यवस्यता; ॥ ७ ॥ तत्पु विश- 
तिरिमाः पश्चाशद्रानिवाह्काः। सप सप्त रथाः पार्थ गजौ द्री द्य ततः स्थित॥८॥ 
तमपा रथयेदी पदिसतदरद्नाः स्थिताः] पध्ये पदातयो वाहाः पराश्रैयोध तुर- 
दमाः ॥ ९ (| विङ्ञेयः शक्टव्युटौ न भेध्धिदशैरपि । अग्रे रयत्रयं पृष 
गजाकारो मजतव्रजः ॥ १० ॥ स्यन्दनाः पश्च परञ्ैवं प्शवेरोणचतुष्टये । मध्यं 
अपूुरयेद्शरैखोङ्गूलगनमालिका ॥ ११ ॥ मध्ये खद्गिधनतुप्मन्तः पार््यो 
रथिनो गजाः । पृष्ठतः सखा सेना सिदव्यृहः स जायते ॥ १२ ॥ शटव्यु- 
इकाठेन सूचीव्पदेन भिद्यते } पद्मणयुटस्तु सिंहेन सूचीकाकेन भिगते ॥ १३ ॥ 
गजपदे मध्ये वृत्ताक्रारेण कल्पयेत्‌ । वाद्यतो रथिमिररेएटयं तद्वशे इन्तधा- 
रका(काः) ॥१४॥ दारचापवरा वृदे खड्गचमंधरासननः। वाद्तोऽन्ेः समष्टय 
पटक्तित्रितयतः कमात्‌ 1 १५॥ पुनःपुनः कुर्वीत यावद्धकति वाहिनी । चकर- 
वहः स विह्गेयो दुभेरखिर्तरपि ॥ १६ ॥ अन्तरे रथयेकेकं स्थानपष्ेपु 
करपयेत्‌ । तदन्तरे गजान्पश्व नदाश्वान्स्यापयेत्ततः ॥ १७ ॥ ततः पर्तौ- 
ऽपश्चददरा पत्रे पे भकरपयेत्‌ । तन्मध्ये स्यन्द्नान्तप्त गर्जातरिव जयोदश।१८॥ 
पकोनविंशतिदयल्पदातिश्वषविं शनिः । मनेर्वेः पूरणीया पद्चमध्यस्थङ- 
णिक्रा ॥ १९ ॥ तन्मध्ये गजमारूढश्चमूपो वाऽथवा नृपः | अन्तरे द्रौणिकं 
तु रयद्विरदवानिनः ॥ २० ॥ चयर्हयिश स्वेन जयल्ित्दातयः। पव्यूहः स 
विहेयः प ब्राकाररतो यदा । २१ ॥ रथं गजं हयं पर्ति माखाकरिण विन्यसेत्‌। 
पुनः पुनः श्रेणिवन्धान्माान्यहः स उन्यते ॥ २२ ॥ चतुर्दश रथाद 
ततृ द्विरदा दश । चतुर्विदतिरण्वाच निरशत्‌ खद्‌गधरास्तथा ॥ २३ ॥ शरचाप- 
धराद दश्च बा सैटधारिणः | तेषां पृ कुन्तधररा यन्तरधरास्तर्वव च ॥ २४॥ 
वेद्याक्राराः पुरणीया गजरन्ः पदतियिः । अर नृगः स त्यो व्यूहः 
सुष्करणीति व ॥२५॥ सा रारं रथेनाश्वः ूरयेस्सनिरृरयि। स्व्युदः स॒किङगेषः 
४४ 


ना = 


३४६ श्रीभिवराजवरिनिपितो- 


कृताम्तो युकमणि ॥२६॥ सप्तधा स्युः सप्त रथा गजनाजिषदातयः | स्थमाश्वप- 
तप सप्त सप्नगुणाः फमात्‌॥ २७॥ अयोऽध; करपयेदेवमम्निव्यूह्‌ः स उच्यते | 
सरवेत्तमोऽयं व्यूहानामप्निवनागकारकः ॥ २८ ॥ चतुरेखाङ्किन्तां सेनां 
पेय्याकारां भकखयत्‌ । रथहयगजः पदूभेः क्रमेणेव रतुदिशः ॥ २९ ॥ ततश- 
तुपु द्वरिषु रथी द्र द्रा तथा मजा | अश्वावपि पदाती च चतुरि परकरयेत्‌ 
॥ २० ॥ तन्मध्य नुपतिस्ति््रयाकारेऽन्तरे सुधीः] बिज्ेयः रून्कन्यूहः 
खटका द्वारवास्थता ॥ ३१॥ सापणे; उयनवत्कायेस्तत्सख्या द्विगुणा पुनः 

शकटो ऽ्निथक्रसंजो व्युहेषु बलवत्तराः ॥ ३२ ॥ दण्डाकरो भवेददण्टो मकरो 


मकराकृततिः। सूचीबग्युहः समः सूच्याः स्वनामसदृश्ाः परे ॥ ३३ ॥ 
इति व्यूहरचना । 
अथ सूक्ष्मस्वरपक (णम्‌ । 

पयनम्िजयि-न तिथिनं च नक्षत्र न वारो नेन्दवं वलम्‌ | सर्वसिद्धिकरं 
जञानं कथयस्व महेश्वर ॥ १ ॥ शृणु पापेति देहस्थं रदस्य ज्ञानमुत्तमम्‌ । येन 
निङ्ातमात्रेण स्स्व प्रजायते 1! २ ॥ कन्दादूध्येमधस्तियेरग्याप्य देहं सम 
न्ततः । चक्रवत्त श्रमन्त्येता नाडयः प्राणसमाभरिताः ॥ ३ ॥ योगरहस्मे - इडा 
चामा परिधोनादी पिङ्गला दक्षिणा खे" । सुपुम्णा मध्यगा यद्वसितिस्रो हंसस्वरू 
पकाः ॥ ७ | जप्भेवे-- एकैकस्य कटाः पञ्च क्रमेणवोद्यन्ति च । पृथिवी 
सिरं तेजो वायुराकाशमेव च ॥५॥ उध्यमधरिरधश्चाऽऽपरितियेगसित प्रभञ्जनः 
धरामध्ये विजानी यान्नमः सवत्र संस्थितम्‌ ॥ ६ ॥ ` अङ्को कहेद्रायुरनल्थ- 
तुरङ्गलः । पोटशाङ्खरुमानस्तु पृथिवी द्रादशाङ्गुखा ॥ ७ ॥ स्वरोदये-- रक्तं 
तेजो मही पीता नीलो वायुजलं सितम्‌ । कृष्णवर्ण नमो ज्ञेयं चन्द्रः कृष्णा 
रविः सितः ॥ ८ ॥ वायुश्वापाकृतिस्तेजचखिकोण वतुरं जलम्‌} चतुरस्ता 
मही क्या निराकारं नभः सदा ॥ ९॥ तीक्ष्णं तेजः कटुर्वायुबोरुणं मधुरं 
मतम्‌ । कषाया भूः खमस्वरादं क्षारा भूवरोऽऽम्लको मरुत्‌ ॥ १० ॥ जटे वायौ 
जीवचिन्ता मृखचिन्ता भुवि स्मरता । धातुचिन्ताऽप्रितच्वे च शून्यं से तदद्रये 
दयम्‌ ॥ ११ ॥ अप्यु शीं भवे्टाभः पृथिव्यां बहुभिदरनः | वाया मद्खोऽ- 
नले हानिराफाशे निष्फटं सदा ॥ १२ ॥ चरं तोपे सथिरं भूम्यां परणायाट- 
नऽनिर 1 तेजसा पिश्रमृद्ग चन किंचित विधीयते ॥ १३॥ पृथ्वी- 
जरायां तु सुतः फल्यका तु परभञ्जन । तेनसा गभैपातः स्याश्नमसा च 


उ्योतिर्निवन्धः } ३४७ 


नप॑सकम्‌ ।॥ १४ ॥ ममेमरभ्रे यदी दूतः पूर्णे पत्रः प्रजायते । शून्ये ये कन्या युगे 
युग्म गभेपातस्तु सछ५ ॥ १५] अन्तवेल्याः सृत सूयं व्देचन्द्रे तु फन्य- 
काम्‌ ] अशून्य भून्यके स्यानं शून्यं बा तप्यं वदेद्‌ )॥ १६॥ योधद्रये 
कृतप्रश्ने परणेस्ये प्रथमो जगी । रिक्तेऽन्योऽथ विधौ स्थायी जयी यायी रवौ 
भवेत्‌ ॥ १७ ॥ प्रथ्वीतच्वे सकृयुद्धं संभिभेवति वारणे । व्रिजयो वदहधितच््ेन 
वायौ मङ्कोऽम्वरे मरतिः ॥ १८ ॥ प्वोत्तरदिशोधन्द्रे भानौ पथिमयाभ्ययो; | 
स्थितस्तत्र जयी युद्ध स्थायी सायी क्रमेण च ॥ १९ ॥ नुभकार्ये दमयन्द्रः क्रूर- 
कार्ये रविः भः | वाहनाय पादेन गच्छल्सिद्धिमवाप्नुयात्‌ | २० ॥ यात्रादानि 
विषादे च बख्राटेकारभूषणे । सहस्मेे प्रवेशे च स्थिरकाये शुभादिषु ॥ २१ ॥ 
गृहमवरेशने स्वामिददने बीजवापने । देवतायाः प्रतिष्ठा शान्तिके पाके 
तथा ॥ २२ ॥ आरपिऽथ तरागादा निधिनिक्षपसंगरहे ! मायास्तेद च कतेग्या 
चामा सत्रैन पूनिता॥२२॥ विद्मारस्भषु दीक्षायां सेवाकाणिञ्यकषणे | 

राख्ाभ्यासे विवादे च दूते खेदकचायके ॥ २४॥ सदुग्रामे भेपने,जाप्ये 

विपपरूतानिख्प्र । क्यविक्रयप्ण्येपु स्नानमोजनमेधुने ॥ २५ ॥ वाहने 

गजवाहदिरथयन्नादि रपरे । सिपिरेखकवाहाद्‌ मन्नदीक्षाभिचारके ॥२६॥ 

्रिग्र्द्धारदानेषु सूपः सवत्र पूजितः } उदये जायते चन्द्रः मूर्याऽसते कभ 

तदा । सवे सवेकर्येषु जीवः शस्तोऽन्यथा न सत्‌ ॥ २७ ॥ समरसिहि-- 

पूणेनादीगतं पृषे शून्यमद्खः तदग्रतः । शरन्यस्थानगतः दात्रः पयते नाज 

संशयः ॥ २८ ॥ भरश्े भारम्भणे , वाऽपि कायाणां वाषनातिका । पुणव्रायोः 

मेराश्च तदा सिद्धिने चान्यथा ।॥ २९ ॥ 


दृति सूष््मस्वरपरकरणम्‌ 1 


[र 


अथ तगुणाः । 


उमामदेश्वरसंवदे-- अस्थि यांसं त्वचा मदस्तथा रोम च पञ्चमम्‌ । क्षितेः 
पञ्च गुणाः भोक्ता शतिव्यास्वयदृक्चिमि; ॥ १1 छुषात्पा तथानिद्रा 
व्याधिराटस्यमेवे च 1 तेजसस्तु गणाः पञ्च सापान्यास्ते प्रकीर्तिताः 1 २ ॥ 
धावनं च जनं चत्र कुञ्चनं च प्रसारणम्‌ । निरोधश्रेति विद्या वायो; पञ्च 
गुणा बुधः ॥ २ ॥ रागाद्रेगा तथा लजा मयं माहस्तयव्र च । व्योम पञ्चगुणं 
भाक्तं दे्स्थ सवदा वु 4: ॥ ४ 1) मूत्रं ्ेप्माच रक्त च शुक्र स्वेदश्च पश्चपः। 
आपः पश्चगुणाः मोक्ता ज्ञानव्यास्तच्वदरिभिः ॥ ५] कयमाकपेणं पृष्ट 


३४८ भ्रीश्चिव्रराजव्रिनिर्मितो- । 


शान्ति कवेन्ति पूरके | कुम्भक स्तम्भनं कुयाद्धयरक्षावैवधेनम्‌ ॥ € `॥ 
रेचके मारणं कुयाद्विपमोचाटनं तथा } आष्ेप्मान्तं च रुद्धेन नसा ज्ञानं कयं 
भवेत्‌ ॥७॥ युखनासाक्षीणि कणां द्रयदगुरीभिनिरोधयेत्‌ । तस्वोद यामिदं जञेयं 
पण्मखीकरणं प्रिये ॥८॥ क्षणं वामे क्षणं दक्षे यदा बहति मारुतः| विपुवेण समो 
कषयः सवकायेविनाद्राकः ॥९ ॥ व्यवहारे खलेः वादे विपदाने च कमाण । कुपितः 
स्वापचाराच्राः पुत्रस्या; स्युभयक्राः ॥ १० ॥ लग्रक्षित्ताथयागक्नभक्छस्तत्छ 
धरादिकम्‌ । याने लाभः सुखं कीतिभङ्घो हानिः फटे क्रमात्‌ ॥ ११ ॥ 


अ क ० 


इति गूरमदादश्रीशिवदा सविनिर्मिते । ज्योतिनिवन्धसर्वस्वे स्वरशाद्धतरिचारणा ॥ 


अथ प्रश्रोत्तराध्यायः | 


तत्राऽऽदौ भिन्नमतयोः किं प्रमाणमिति प्रश्र.--यैकस्मिन्समये सर्वशास्रोरत 
शुभपाप्यते । संरितास्वरशाच्ाद्यं भेदभिन्नं यतः स्तम्‌ ॥ १ ॥ भप्योत्तर-तेष्वै- 
कमुररीकृत्य तदधिष्ठानदेवताम्‌ । समाराध्य, ततः कयात्कमोभीषएपसिद्धये ॥२॥ 
सुगन्ध भूजपत्ादौ कायं भेदयुतं छिखेत्‌ । सदेवं तत्समभ्यच्यं कादौ धुत 
मारभेत्‌ ॥ ३ ॥ िथ्यादिग्रदिद्प्रासदेवताः प्रागुदीरिताः । भूचक्रस्वरपु्रौर्णा 
्ेयाः स्वाभिजनेन्वराः ॥ ४ ॥ एवं दोपे समुत्पन्ने विधानं क्रियते वरः| स 
एवोपश्चमं याति तथा रोगः सद्‌।पधैः ।॥ ५ ॥ तदुक्तं यामले रद्र तन्मयाऽत्र 
गरोमुखात्‌ । श्रुतं प्रकारि० तच्च दषएमाध्रूनिकः स्फुटम्‌ ॥ ६ ॥ जयोतिर्व्रणे- 
ग्रयोगोद्धवं श्तं दुं चापि फटं कचित्‌ 1 न नश्यति यथोष्णत्वं रेः शत्य- 
मनुप्णगीः ॥ ७ ॥ संदितोक्तं शुभं युख्यं य॒द्धादा स्वरदराच्लनम्‌ । शकना परे 
भराहः कार्ये साधारणे सदा ॥ < ॥ 
थ्‌ क 
अथटिकवमप्रश्चात्तरमप्‌ | 
अष्टवग॑फलमेव जात, नास्य फं परिणयेऽपि प॒ख्यता । सत्यपुद्रहनजन्म- 
शास्रयोरन्यथा म॒निभिर संस्मृतम्‌ ॥ १ ॥ कूरमएममनिषएमिषएटदं सप्तम श्युभय- 
शन्ति जन्मानि । नेयम॒द्रटनरीौतिरित्यसावनर गोचरपथो रथोद्धतः ॥ २ ॥ 
अथु प्रदयुप्रश्चात्तरम्‌ । 
सिदधान्तक्निरेर्णौ--वृद्धिर्विधरादि भुवः समःतत््याग्रोजनं भूभवमृतिपुर्ः 


न ज ¬ ~  --- - --- -- ~~~ -~-~ ~~~ ~~~ ~~ ---~-- -- ~ 
॥ १ 


१ फ. प, पूरणापक्ेः । २व. मेद्यतः} षप. दे तष्य । 


ष 


ˆ ज्योतिनिबन्धः 4. २४९ 


ब्राह्मे लये योजनात्रव्द्धनीश "मुवः मङृतिकेऽसिलायाः ॥ १॥ दिने दिने 
यन्घ्रिपते हि भूतर्दमदिनं तत्मखयं वदनि । ब्राद्यं ठयं ब्रह्मदिनान्तकराठे 
भूतानि यद्र्यतनुं नन्ति ॥ २ ॥ ब्रह्मास्यये यलकरतिं प्रयान्ति सर्वीण्यतः 
माङ्िकं इतीन्द्रा ।` खीनान्यतः कमेपुन्तरत्वातृयरक्रियन्ते भकरतेर्धि- 
कारैः ॥ ३ ॥ ज्ञानाभिदग्धासिटपुण्यपापा मनः समाधाय हरौ परेश । सयो- 
गिनो यान्त्यनिवृ्तिमस्मदात्यन्तिके चेति कुयश्पुधी ॥ ४ ॥ 
अथ दाप्ीनातकफरपक्चोत्तरम्‌ । 
श्यमलक्षणसंयुक्ता दास्यो दसाय कुञ्जराः 1 तिष्ठन्ति सदने ये तेषां भीः 
धेतेऽन्बहम्‌ | १ ॥ जत्तकेोत्ते-दासीदासोद्धवः कच्िद्राजरक्षणलाक्षितः । जायते 
राजयोगेन भतुस्तत्फरमादिशेत्‌ | २ ॥ चरादिस्थितस्पेन्दू जन्मानि ग्रहमं 
फलम्‌ । प्रसादोत्थं च इयतां स्वमिनोऽन्यस्य मावत्‌ ॥ ३ ॥ # यस्या 
दा( स्मदा )स्यश्र पादौ द्री भूम्यां १ सुप्रतिष्ठितौ ॥ ४॥ 
अथ स्वमश्रोचरम्‌ । 
निद्रादुष्टमनोजन्यं स्वम्रमाहू रतान्वित्तम्‌ } तत्फरं सदसत्केन हेतुना कीर्तितं 
वुधैः ॥ १ ॥ निद्रायां निधलीमूते चिक्तेऽमीएं प्रवि्य तत्‌ । भाव्यं सूचयति 
स्पम्र; स्यः प्रत्यक्षतो यतः ॥ २ ॥ निवृत्तानि यदाऽश्नाणि विषयेभ्यो मनः 
पुनः} न निवर्तेत वीक््यन्ते तदा स्वपाः शरीरिभिः ॥ ३॥ 
अथाऽशशषेपपरिहायः । 
अथोच्यन्ते विदां पीस्यं कियन्तः परिरारकाः । अष्षिपार्णा समार्य 
नानाशच्ञाणि यत्नतः । १ ॥ तत्र प्रथम सजनदुजनयोदटन्तः--अतिजाततस्य 
या पतिः सश्चिनः सन्ननस्य हि। कसा वै रान्निजातस्य तमसो दुजेनश्य क 
॥ ~ ॥ जानन्ति हि रुणान्वक्ते तद्विधा ये च तारम्‌ । पेत्ति विखंभरा भारं 
नियणां मरिमाश्रयम्‌ ॥ ३॥ + 
अथ प्रसङ्घेन कवेः प्रशंसा । 
सन्नाः कान्तिहारिण्यो नानाश्धिमगिचक्षणाः । भवन्ति कस्यचितपुण्यसे 
वाचो शे छियः } १ ॥ क्रं क्वेस्तेन कव्येन कि काण्डेन धतुष्पत; ] परस्य 
*अप्योत्रर्पा न वृक्ते । + चप्यूयन्ये--उत्फदमगटापः करिषते दुर्मरः । जानाति 
हि पुनः सम्यक्‌ इषिरेद कृतेः अमम्‌ । हदणयं खध पुस्तक ^; । 
११. °मितानास्यनो वदेत्‌) 


३५० भ्रीरिवराजविनिर्भितो- 


हृदये उभरं न घूणेयति यच्छिरः ॥ २ ॥ रोहणं सृक्तिरत्नानां वन्दे वृन्दे विप- 
भिताम्‌ । यन्मध्ये पतितो नीचः काचोप्प्युचमणीयते ॥ ३ ॥ अप्रगटमाः पद्‌- 
न्यासे जननीरागरेतव्र; । सन्त्येके वहलाटखापाः कवयो वाका इव ॥ ४ ॥ वाचः 
कारटिन्यपायान्ति भङ्धन्षेपविश्ेपतः । नेद्धिगस्तत्र कतेव्यो यस्मानका रसः 
क्वेः ॥ ५॥ काव्यस्याऽऽम्रफटस्यापि कोमलस्येतरस्य च } वन्थच्छायावि- 
शेपेण रसोऽप्यन्यादृशो भवेत्‌ ॥' £ ॥ रस्ये मदीये ङिलितानि यानि मुदे 
गुरूणां सकछानि तानि । टोक्रप्रसिद्धं जगतीतटेऽस्मिन्पिण्डस्य मातुः स्खलितं 
सुखाय ॥७॥ प्रह्चन्दिकायाप--अो पूवेषुसक्ष्य कचिद्विशेषं स््रमत्या खकाच्ये 
तु ये नो वदन्ति । ग्रह्ानगवान्ितास्तत कस्पा्रथा नूतनं शसघुत्पादयन्ति ॥८॥ 

थान्यः--सरण यदि सुगन्धितं चन्द्रभन्दनकोररे । द्राक्षाफलानि चदिक्षा राति 
वस्तुपिवेकिता ॥ ९ ॥ भरियार्यां धमतास्यर्यं प्रभते च कृपार्ता । द्दरत्सु च 
सदाचारो निसृहत्वं तपश्िनि ॥ १० ॥ संपतता यदि दातसं विद्यायां चेन्निग- 
दता \ आक्षप्परिदारां चेच्छसे कि स्यादतः परम्‌ ॥ ११॥ आषेपो द्विविधः 
भोक्तो निमूख् समटकः । बाखायः भरयमो ज्ञेयः कार्यकारणतः परः ॥ १२॥ 
खपुष्प कच्छपादृग्धं शङगुद्मादिकारणम्‌ } य । पृच्छति पिश्ञाचोऽसौ चक्तां 
का नितरां ततः ॥ १३॥ 


अथ कमाप्वे श्रषएडुसतिदिपयक आक्षपः । 


करपाद कम॑रोपाणां समनं चेत्रगोति कः । तर पर भथमे कसे कमी- 
भलर फं सनि; ॥ १॥ 


अथास्य परिहारः 


कमाभाप्रेऽपि सूषटवयमुत्तमाधममध्यमाः । जीवाः स्वाघयतरेभ्यस्तु तद्विधेभ्यो 
॥व्रानामताः ) १॥ यतो व्यवरहूतिरकि वर्णः संकरजातिभि; } पशुभिः 
पक्षिभिः सम्यक्‌ भवत्येभिर्विना न तु ॥ २ 1 प्रपुराणे-चमेको जगतां 
कतां गेक्ता हतौ स्वयं भ्मुः । नान्यः कतुमरकर्त बाऽन्यथाकरतु स्वयं भः 
॥ ३ ॥ सद्शीपा पुरपः सदस्राक्षः सदस्षपात्‌ । जगयोनिस्त्वमेकोऽसि 
स्वेन्खया कमर्तति ॥ ४ ॥ विश्वभरगासे-निर्पिता मानसाः सुताः सनकाद्या 
मदपयः । तय्‌ प्रथमे कल्पे जीका; सर्द स्वर्येयवा ॥ ५. ॥ अन्यया भन्दुब- 
दीनां मतिभात्ति दुरात्मता । कृतके्तानयषटानां तन्मतं नोपपत्तिमत्‌ ॥ ६ ॥ 


१९८. ^नपनेष्टवि" १ २.१. ण्कायमृदपभरेत्‌। 


छ्योतिमिवन्धः । ३५९१ 


सुरेध्वातिके-अनादिमावस्पं यद्वानेन दिलीयते } तदरङ्गानमिति पराह्गा लक्षणं 
संमवक्षते ॥ ७ ॥ अथाऽऽह बाजसनीये-त्रह्मणोऽस्य गुखमासीद्वाहू राजन्यः 
कृतेः ¡ ऊरू तदस्य यदश्यः पद्धर्थां श्रौ अजायत्त 1 ८ | विश्वस्ता 
अनन्यपु्वके कल्पे स्वरयभूध्तुराननः 1 सए परजापतिः पूर देषन्दत्याधि राक्ष 
सान्‌ ॥ ९ ॥ स्वपुलाद्राह्यणाञ्जङ्गे प्षत्रियान्याहतस्तया । उर्दयात्ती 
न्ते वैदयाज्ाथ पादतः ॥ १० ॥ बलपगे-चतुपण्वसपद्ूताः मतिरोमा- 
जुलोमजाः । तेभ्यश्च ये सुता जाता ये चान्ये तत्सगद्धणाः ॥ ११॥ वणौ- 
स्यवणेमभवरा यास्ते वर्णसंकराः । नाता ये व्रस्यवर्मभ्यो मिधपगीः अकः 
तिताः ॥ १२॥ | 
- इति कर्माभावे सृष्टयरस्पत्तिविपयकः्षेपपरिदारः | 


[प [ मर ण, क [रे [4 [ष त्य [९ 
अथकस्मिन्कादं वहु्षहार क करणामत्वक्षिप्‌ः । 
एकरिमान्दिरसे कत्र वहूनां युगपतयुतः ! संदारो मायते तन्मे कारणं ब्रूहि 
शासतः ॥ १ ॥ 
अथास्योत्तरम्‌ | 
जाणते -केविरफूमदितेपेन योगिनीचक्रतः प्रे । स्राम्ष्यवशादन्ये 
भहुरेके सखकयैणा ॥ १ ॥ प्कयोदक्यया नायां यथा प्ठवनसंस्यताः | 
निमजन्ति जले तदर्राज्ञ दास्थ्येन विग्रहः ॥ २॥ उरफरषटपापभरेण स्लिन्ना 
भूर्योगिमौगणम्‌ ! क्रधिन मरयस्ुग्रं जनभ्वसस्तद्‌ा भवेत्‌ ।॥ ३ ॥ शुग्ककाष्ठा- 
अवाद दावाग्र यात्यमातामर्‌ । तथा पायाश्रयातकापि पुण्यवानत्वि न्यनि 
॥ ¢ ॥ एनरक्षेपः-सत्रेशादिदशेन स्याद्यदि चेन्मरणं वरृणाम्‌ । तिं तत्रापि 
तन्मध्ये जीवन्ति कतियि्कथम्‌ ॥ ५॥ अ्वोत्तरं पुराणतरे-उत्कृएपापिनः 
सत्यमयेऽपे विर्यं ययुः । महाविच्नाम्वधी मगाः पुण्यभाजसतरन्ति वं ॥ ६ ॥ 
अथ यमलयोः को जेठ इत्याक्षेपत्तस्यीततरं च 1 
वयोतिग -पूर्वशा्चालुत्तारेण भात्रो्यमलजात्तयोः । चेष्टते च रभ 
च्‌ घरि संस्तारतप्रे ॥ १॥ पएके तु जन्मसमयासघदेन्त्याधानतस्त्परे । 
ज्येष्ठत्वं च टुत्वं च केचितर्साम्यं तयोरभयोः ॥ २॥ वौजमन्नपत्तो भत्ति 
कनीयान्पूर्वमंमवः । पथाजातस्तथा ज्यायान्ानपात्स्थधान्यवत्‌ ॥ ३ ॥ 


---------~ 


क. दोर्थ्यषर | 


२५२ भ्रीतिवरानतिनिर्भिते- 


वयोमानं यतः फालाचस्मायस्य जनिः पुरा । स ज्ये्ठोञन्यो लवुपुमे 
नाऽऽधानस्य पमाणतः ॥ ४ ॥ इत्यादिवचनरत्र निश्चयो नेष जायते । महा 
भागवते प्रोक्तो मया तस्मासराश्यते ॥ ५॥ ततीय्छ्ये-परजापतिनाम तयोर- 
कार्षीः भाक्स्वदेहायमयोरजायत | त॑ च हिरण्यरक्चिषुं विदुः मजा यंतं हिर- 
ण्याप्तमसूततं साग्रतः ॥ ६ ॥ अस्य स्पत स्तमखठन्धे-यङगन्ते' तौ दितेः पुत्रौ 
दैत्यदानवबन्दिती । हिरण्यकशिपुर्यो दिरण्याक्षोऽनुजस्ततः ॥ ७ ॥ 


भथ जीबासमोः को भैद इत्याक्षिपपरिहारः। 


चेतन्यांशोऽङ्ता माया जीव इत्यमिप्रीयते । यथाऽन्यंशो लत्ष्टम- 
गार इति भण्यते ॥१॥ अग्निरद्धयरतां हिसा यथा कष्ठ्यमात्रनेन्‌ । तया जीव- 
त्वसंत्यागाच्तन्यं ब्रह्म केप ॥ २ ॥ चेतन्यं मायया युक्तं जीव इन्यभि्थी- 
यते । उपाधिरहितं तच व्रदयेति भोच्यते वुप्रैः ॥ ३ ॥ मायाशवरितं चैतन्यं 


^+ अ 3 . 


जीवः । निरुपाधिकं चैतन्यं ब्रह्य ) 
अथ रोगस्नानाक्षेपः । 


स्नानं रोगविगुक्तस्य करपाणाभ्युदयं विदुः [ तरस्य दोपदृ्ऽड्ि कायत 
पुधेसूरिभेः ॥ १॥ ॥ 


1 


अथास्यात्तरम्‌ः। 

स्वकमंणः गरुभे कारे गरहति गर्हितस्य च । सिद्धिः र्यक्षतो नूनं दृयते 
हानिरन्यथा ॥ १ ॥ यस्मिन्काले तु यत्कर्म कीतितं तिथिभादितः । छम वेवा- 
नुमं भिशरं तत्तव फटायते ॥ २ ॥ ज्योतिः शरास्नमिदं त्राह्यं दिव्यं ज्ञानमती- 
द्यम्‌ । भत्यक्षफल्दं सिद्धं त्रिकालङ्ञानक्रारणम्‌ ॥ ३ ॥ अस्याऽऽगमममा- 
णस्य शास्रस्य फलगोरवम्‌ । जानन्ति मुनयस्तस्मातसक्तं यतु तरस्फुटम्‌ ॥४॥ 
अनर प्रधानं दोषस्य निवृ्तिस्त्वन्यदङ्गफम्‌ । मुख्यं कृत्योक्ततिथ्याद ' साहच- 
यत्परं चजेत्‌ ॥ ५1! यथेरसययिग्रामदौ वस्रालंफारधारणम्‌ । वपनं व्रतदी- 
प्रादा स्कस्नाने श्रान्तिं तथा ॥ ६ ॥ 


[५ न्द) क र 4 प [५ 
अय २१।-द(ः स्यरच्रयात्रपयक अक्षुपस्तररहारथ | 
रत्रिः स्थिरः कयं त्यक्तो गृदीतोऽन्जयथरः फयम्‌ | शदारम्भे प्रवेत्े च हृतं 
जानासि बद्द ॥ १॥ स्थिरस्वं च चरतं च न स्तः स्वाभाविके तयोः । युभु- 
क्तिनः मोक्ता." गोला्थकोपिदः ॥ २ ॥ वृहन्यतिमहिनावा-विशासाकृ- 


ज्योतिर्निवन्धः । ३५३ 


तिके तारे मृदुतीक्ष्णे च मिधिते } पापवारयुते ररे ते स्तः साम्ये शुभेऽहनि 
॥ ३ ॥ तथा ठ्टोक्तेतो भायः सस्यमागा्यती वटी । स्थिरे शस्तस्तथा 
ज्ञेयौ यात्रायुएटवादिकमसु ॥ ४ ॥ 

। अथ फलपाकाक्षपस्ततपरिहारथ । 


संहिताखरशस्रादौ टमकषप्रहमेदतः । मकारवहुभिः ओोक्तः क्मकालः पुरा- 
त्नः ॥। १ ॥ तेष्वेक; कस्पचित्तालः शमोऽपि विफखो भवेत्‌ ] फख्दः कस्य- 
1चत्साणष्‌ स्फुर तत्कारणक्ड ॥२॥ ज्योतिष्पकश्चि-का्यसिद्धयै महती ये 
भक्तास्ते यस्य जन्माने । सानकखाः सदा तस्य फलदाः स्यनं चान्यथा ॥३॥ 
विनाऽ्त्य ग्रहाः से दिवसं कठमक्षमाः । न फढठन्ति युहूतीनि तथेशानुग् 
तिना॥४ 
अथ योगक्षिपस्तत्परिहारश्च | 


मोधाः स्युः शिखिना दग्धवीजवय्योगाः केऽपि अरीरधारिणः । खफलोदयाः 
परे परणाक्णणहूताश्रारेव्रत्‌ 1 १ ॥ यया प्रगजेट ब्रुद्धजरमस्तात्ति वं पुनः । 
राक्ता राप्यं तथा स्ञानेमिह्‌ श्रेयो नयो मुधा ॥२॥ 
अथ भरुमानाक्षिपस्तसरहारश्र । 


पथ्वीमानं परणिपुं यलोक्त तेन साम्ना ! ज्योतिःश्ञास्े कथं नास्ति तन्मे 
निमभसंरयं वद्‌ ॥ १॥ बह्वट्कः साधनं कष्टं सवष्पाङ्कसत॒ सुखावहम्‌ । 
तेनापत्रतितं मानं धरित्याः केचिदूचिरे ॥ २॥ अन्ये वदन्ति कृतिनो पमाद्रीनां 
यमे युगे | क्षीणत्वं स्यात्तथा भूमिः स्वतः संकोचतायियात्‌ । २ ॥ सव पृथ्वीति 
त्रे सत्यं साधनाय दिवाकर । भाने कल्पनं म्नः यर्येन्रोतिम्बपहूै ॥ ४ ॥ 


अथ नमिम्‌ । 
पुराणेषु कषितेमौनं कोटिघ्नाङ्केपु योजनम्‌ । पट्‌रोरथ्ूनं च केश्प्यादमानं 
कोटिमिते प्रं ॥ १॥ 
अथ ज्योमिःशाक्चोक्े भूमानम्‌ । 
सिद्धान्तकषिरमणो-पमोक्ते। योजनसंख्यया कुपरिधिः सप्ताद्गनन्दान्धय ४९६७ 
स्तद्रयासः ुथुजगसायकयुवः १५८१ सिद्धा २४ निकः । पुष्ठतेत्र- 


फलं तथा युगगुणध्रिशच्छरएटद्रयो ७८५३०२४ भुमेः कन्दुफजारवतृपरिपि- 


ग्यौसाहतेः स्फुटम्‌ ॥ १॥ निरकदेशारिसिमिपोद्ा शे भदुबन्तीगणितेन 
५५ 


३५४ श्रीक्षिवराजविनिपितो- 


यस्मात्‌ । तदन्तरं पोडशसंगुणे स्याद्रुमानमस्माद्वहु कि तदुक्तम्‌ || २॥ श्रड्- 
गेन्नतिग्रहयपिप्रहणोदयास्वच्छायादिकं परिथिना पठतेऽपना हि नान्येन तेन 
| च [गुरूकमीप्रमाणप्रामाण्यमन्वययुजा व्यतिरेक्केणं ॥ २ | लङ्कगावन्त्यो- 
रन्तरयोजनानिं २१० । २६ । १५ एतःपौरशगणितं जातं म॒पानं ४९६७ 
ततक्षत्रफठं लक्षाः ७८ सहश्चाणि ५२ योजनानि २४ ॥ 
अथ प्रप्रङ्ुन बरह्माण्डमानप्‌ । 
सिद्रन्तशिरोमणो--कोटिवेनेखनन्दपटूकनलमभूभूमद्जैगेन्दुमिञ्योतिःशास्च- 
विदो वदन्ति नभसः कक्षामिषां योजनः | तद्रह्याण्डकयादसंपटतदे केनिजगर्वे- 
एनं केचिसोचुरद्श्यंह्सयकगिरं पीराणिक्राः रयः ॥ १ ॥ अन्त्यं १८ शक्र 
७१ निखवे; २० अनव्जं ६९ कोटिः २०॥ 
#* अथ वेधव्यादियागे कथं षिवाहसिद्धिरित्याक्षेपः | 
वृथव्यादिपु योगेषु जन्मकाठे मृगीदजञाम्‌ । बरूहि वेवादिकं कमे कथं तासां 
पिधीयते ॥ १॥ 
" ८, अथास्य परिहारः 
सदेतासरि-अवेधव्यकरेर्योगविवाईपटलोदितः ! वरायाऽभयपष्मते देया कन्या 
वथव्ययोगजा ॥ १] 'मारन्धानामनारुग्यकमेगां विरतियेथा । अःत्पज्ञानात्तया 
दोपा नन्दालयं ययुः ॥ २ ॥ त्रनखण्डे - सागरिच्यादित्रतानीह भक्तया 
कुरबन्ति या; च्चियः । सोभग्यं सुपगं च भ्वेत्तासां सस॑त्ति; ॥ ३ ॥ परा- 
णान्तरे--वाखवधव्ययोगेऽपि कुम्भद्रमतिमािमिः। इत्वा ठ्न रहः पशात्कन्यो 
दद्यात चापरः ॥ ४ ॥ यथा गगः--स्कन्याया वत्सरेण गान्पायां मेपैणे- 
त्याह । अस्मिन्युगे भास्करो लीलावत्यां मणिकेन | अव्र दणन्तः---ययेन्धनस्य 
सस्कारात्ान्न काञ्चनतामियात्‌ । तथा दुष्टरा कन्या वरिमा स्याद्िधानतः॥५॥ 
अथ मृकव।ध्रयाम।ञ्ज्पादसंस्कारः। 
- मूकाद्या व्तमोक्षान; संस्कारस्य यथोचिते; । संस्का्ास्तत्र मन्धोक्तिः 
फतव्या गुरुणा सष्रत्‌ ॥ १॥ 
रते ज्यातानव्रनवत्नार सामान्यत आक्षेपपार्दाराः। 


क 


* धनुषि तेग्रन्धो ग पु्तफस्थः। 
"~~~ ~-----*---~------~--~~-_--~------~~--~~-~-~-------- ~~ 


, ४वरनि २३५०।५६।२१. "4४१९-1 तन्यत पिलि( तिः । 


~~ 


, ज्योतिर्नियन्पः। २५५ 


अथ तिथिनिर्णयः | 
ततर व्याप्त --द्विधा तरिघा चतुधा म्रा प्वधा दिवसः स्मरतः | तन्न भया 
हतः पुवं पुत्रादयः परतः परः ॥ १ ॥ वचुमानस्य तिभागेण भास्रोढयतः 
क्रमात्‌ । पूवाव म याद द्यपराहः स्मृतो बुधः ॥ २॥ मनुसृतो-- पुत्राः 
प्रहरः सार्धा म याहः मरस्तथा ¦! अतततीयोऽपराहः स्यात्सायाहथ ततः 
परम्‌ ॥ २ ॥ पुदरूतनितय प्रातस्तवनिय तु समवः । मभ्याद्यसचमृहृतेः स्याद- 
पराटोऽपि तादः ॥ ४ ॥ सायादा्िमुदूतऽथ क्षणोऽदः पञ्चमूखवः } आपत. 
नोऽन म याहः पुत्राः संगवे पतः ॥ ५ ॥ सन्दपुराभ--उदयास्राक्तनी 
सभ्या धरिफा्रयपुच्यते । सायं सया पिटिका अस्तादूपरि भानतः ॥ £ ॥ 
त्रिमदरणेः प्रदोपः स्यद्रवविस्तं गते तत; । प्हानिभा निरशीयस्य मयम्थं घटि. 
फाद्रयम्‌ ॥ ७ ॥ जाचारतरे-नाषिफाः पटू च पश्चाक्त्यतिस्सवेराधिगेऽर्णः 
उपःकालेशएपशाशन्फपः सूयदि यः स्पृतः ॥ ८ ॥ निशन्दूटयते रासन पूर्भि- 
माऽनुपातिदिवा । इृषटचन्द्रा सि्नीराठी तमा नष्ेन्दुरा कृष्ुः ॥ ९ ॥ 
अथ काटलटक्षणम्‌ । 
कर्मपरदपे-कमेणो यस्य यः काटस्तत्छाल्व्यापिनी तिथिः} तथा कर्मा 
छुपीत हासटद्धी न रारणम्‌ ॥ १ ॥ पूर्योदय-जन्पान्ताभ्यद्घपानानिस्नान- 
दन्तपूजासु च । तिधिस्तात्छाटिश सया पारणे स्खने त्था ॥ २ ॥ फाल. 
परिके-प्‌ -पदव्यापिर्न, या स्यादफमक्तं सदा पिथिः। दिनाधेसपये यस्माद 
भक्तै उपः स्फतम्‌ ॥ ३ ॥ काटनिर्णमे-भ्वरयो दर्स्तवा दिसा गिरिर तिथिल- 
पणम्‌ । खवरेदरपौ पर्‌ पूञ्यो रा स्ास्पूररेकाटिरौ ॥ ४ ॥ सर्वो नाप 
तेथे; साम्यं दर्पो उद्धिः परफीत्ितः। षयो पिप्राऽय तेदरेथे फायं एप परिनि 
णयः || ५॥ उतोपवासनियये घटि यदाभयन्‌ । सा तिथिः सङ्ग 
क्रेया पितर्य चाऽऽपराहिष्छी ॥ £ ॥ नामो द्दयनादीमिदियपनदवमिस्तथा । 
मूतोऽएदथनाडीभिर्पयत्युत्तरा तिथिम्‌ ॥ ७ ॥ दरादणनादीभिः खन्दपषटीमि- 
पयम्‌ । प्चददाभिनरायणयल्याद्रिपिपयम्‌ । अष्टाटयभिगेति ददोभधराद्धपरिय- 
यमू । तिथ्या्दे। तु भतरेदयादद्धासो दधिः परेऽ्टनि । ताददग्रायः स पूर्युरट- 
एऽपि स्पपपाग ॥ ८ ॥ 
अथ सापारणतियिनिर्णयः | 

नितमगी-द्विनीपा प्रिमृष्नि नयमी याममात्तः | दन्मी यरिका्पेन 


----"~-*~-* 


[क ~~ ~~~ ----~- 


१२, रा 34 


३५६ श्रीहिवराजविनिमितो- , 


दूपयत्युत्तरां तिथिम्‌ ॥ १ ॥ नामो द्रादकनाडीमिः सूयेषव त॒ सप्ताभः। 
कामोऽटादशनादीभिदैषयत्युत्तरां तिथिम्‌ ॥ २॥ सकन्दपुरणे-प्रदोपव्यापिनी 
ग्राद्या तिथिर्नक्तत्रते सदा । एकादशीं विना सवाः शङ कृष्णे समाः स्पृताः 
॥ ३ ॥ भविष्योत्तरपुरणे--गरदरतोनदिनं नक्तं प्रवदन्ति मर्नापिणः । नक्षत्रदै- 
नानक्तमहं मन्ये गणाधिप ॥४॥ प्रदेपव्यापिनी न स्यादिवा नक्तं विधायते । 
तिथौ सास्तमये नक्तं सदेयाकेदिने दिवा।।५॥ आत्मनो द्विगुणा खया मन्दीभवति 
भारे । तननक्तं नक्तमित्याहुने नक्तं निशि भोजनम्‌ ॥६॥ एवं ज्ञाला ततो दिद्रा- 
न्सायाडे तु मुजिक्रियाम्‌ । कुर्यानक्तव्रती नक्तं फठं भवति निधितम्‌ ॥ ७ ॥ 
दौपिकायां -नक्षतरद्रनाचरक्तं यदस्थस्य वुधैः स्मृतम्‌ । यतेदिनाष्टमे भागे तस्य 
रात्री निषिध्यते ॥ ८ ॥ काटदरगे-उदये भोपबासस्य नक्तस्यास्तमये तिथिः। 
मध्याहे दृश्यते या तु सेकभक्ते स्याचिते ॥ ९ ॥ उपवासे तिथिस्त्याज्या 
संश्रया फरुकादक्षिभिः । तथा विहीनश्चरपाऽपि वदध याति यद्‌ग्रतः॥ १०॥ 


इति साधारणातायानेणेयः । 


क, | क क 


अथ [वाधनयमनवाद्पावति । 
युग्पा्नियुमभूताना पण्युन्योवेषुरन्धयोः । स्द्रेण द्रदश्ची युक्ता चतुदेशया च 
पूणिमा ॥ १ ॥ अरतिपच्चप्यमावास्या त्िथेयुम्मं मद्यफलम्‌ । एतद्वयस्तं महादोप 
हन्ति पुण्ये पुराङृतम्‌ ॥ २ ॥ पक्ततिसिट साशोककरवीरवते हिता । सद्रिती- 
या तथा भरतद्धितीय। परतिप्द्रुता ॥ २ ॥ बहम रम्भाख्यां वनेयित्वा तु 
ततीया द्विनसत्तम । अन्येषु सर्वकार्येषु गणयुक्ता प्रशस्यते ॥ ४ -॥ चतुथी- 
तद्दि यः हु सा सुरीयः फटणदः ) यद्च्यकदै सीस पुत्रपोतरभद्यिनी 
॥ ५ ॥ गणनायत्रते राच्या त्तीयासटिता सद्य । चतुर्थीं त्वन्यदेवस्य त्रते 
ग्राद्या परन्वि्त ॥ £ ॥ पष्ठीयुक्त। सदा काय पञ्चमीं नागपूजने । स्कन्दपषटी 
तु कर्तव्या पञ्चम्या सहिता बुघ; ॥ ७ ॥ मगिष्यपुराणे ~ कृष्णाएमी खन्दपठी 
शिवरान्निचतुदशी ¦ एताः पप्रयुत्ताः कायास्तिध्यन्ते पारणं भवेत्‌ ॥ ८ ॥ 
स्तम नाएमीयुक्ता न सप्तम्या युताऽ्मी । सर्वषु व्रतफस्पेषु न दुगा दशगी- 
युता ।। ९ ॥ दुक्कपसऽषमी चव शुक्तपक्षे चतुरदश्षी! पूविद्धा न कव्या क 
व्या प्रसंयुता ॥ १० ॥ कृष्णपक्ेऽमी चैव दङृष्णपषे चतुर्दशी } पूत्रिद्धा तु 
करैव्या प्रयिद्धा न कर्दिचित्‌ ॥ ११ ॥ अष्टमी नवमीविद्धा नवम्या चाएमी 
तथा } अधनारीश्वरं प्राप्य उमामाटैश्वरी तिथिः॥ १२॥ 


१ प. सोमवार | 


+ उ्योतिर्निवन्धः । ` ३५७ 


अथ जन्माषएमीनिर्णयः ¦ 


सनदुम.र उवाच-श्रावणस्य तु मासस्य कृष्णाष्टम्यां नराधिप ¦! रोणी 
यदि रभ्येत जयन्ती नाम सा तिथिः ॥ १ ॥ यक्तः-अधैरातरे तु रेषां 
यदा प्म भवेत्‌। तस्ामभ्यवेनं शरेदैन्ति पपं धिजन्मनम्‌ 1 २ ॥ विष्यु- 
रदस्ये-प्राजापत्यक्षेसयुक्ता एुप्मा नमसि बामी । मुहू॑मपि टभ्येत सेबो- 
पोप्या गदह्यफखा )} ३ ॥ व्यसः-जन्पषटमी रोषिणी च श्विव्राधरिस्तथैव च 
परैविद्धैव कतेन्या तिपिमान्ते च पारणम्‌ ॥ ४ ॥ रोदिणीसषिता कायां पव 
बा यद्वि बा परा । रोहिणीसिता पूतौ तदन्ते पारणं भत्रैत॒ ॥ ५॥ जयन्ती 
शिवरात्रि कय मद्राजयान्विते । टृत्वोपवासरं तिथ्यन्ते तदा कुर्यात्त पारणम्‌ 
1 ६ ॥ नः-कायां विद्धाऽपि सक्ठम्या रेदिणासदिताश्टमी । तत्रोपवासं 
कुवीत तिधिभान्ते च पारणम्‌ ॥ ७ ॥ व्पसः-तिथ्यक्षयोयेद्‌ा छेदो नक्षा- 
न्तपथापि वा } अधेरत्रेऽ्थवा कयात्पारणं चपररऽदनि ॥ ८ ॥ पारणं तिधि- 
भन्ते च इुयदिकस्य वा क्षये । अतोऽन्यथा पारणायां व्रतमद्गमवाप्मुयात्‌॥॥९॥ 
याः काथित्तिथयः प्रोक्ताः पुण्या नक्षत्रयोगतः । ऋष्नान्ते पारणं वूुयोद्धिना 
शरपरणरोदिणी(ण्यो) ॥१०॥ एतत्सभव्राभिपायम्‌ । विष्यष्दसये -गुहरतेनापि संयुक्ता 
संपूर्णां साऽटमी मेत्‌ । पि पुननवमीयक्ता दुकोच्याश्च मुक्तिदा ॥ ११ ॥ 
व्यासः-द्विनद्रयेऽप्यभेरात्रे योगस्तिथिभयोयेद! । तद्वा परदिने कायं जयन्तीव्रत- 
युत्तपम्‌ ॥ १२ ॥ स्न्दपुरणे-उदये चाष्टमी कंचित्रचमी सकला यदि । भ्यते 
बुधयुक्ता माजापत्यकषसंयुता । अपि यरपशचतेनापि खभ्यतेवानवा विभो 
॥ १३॥ पद्रपराग-मेतयोनिगणानां तु मरेतत्य॑ नातं नरः । सः करता श्रावणे 
मासि लवष्रमी सोदिणीयुता ॥ १४ ॥ किं पुनधरुधवारेण सोमनापि विशेषत; । 
फ पुनर्मवमीयुक्ता छुखकोय्याश् युक्तिदा ॥ १५॥ पूर्योदये-सवेया स्षमी- 
युक्ता संत्याज्या सकवेष्णः । उपोष्या ¦ नवमीयुक्ता तदुक्तं पुष्करे स्फ़दम्‌ 
॥ १६ ॥ वर्जनीया प्रयतनेन सप्मीसंगुता्टमी । सकऋक्षाऽपि न कर्तव्या 
स्रया सा भ्रकीतिता ॥ १७ ॥ जञ निर्भेयः-अधेरत्रे तु योगोऽयं सेदिण्या 
भयति फचिद्‌ । तमिबोपत्रसेन्नान्यापधरात्रोपयोगतः ॥ १८ ॥ अष्टम्यां रोहि- 
णीयोगो मध्यरात्रे दिनद्रये । तदोत्तरव कतज्या न पूर्वत्येप निणयः ॥ १९ ॥ 
जयन्ती बुधवारेण सोमव्ररेण वा पुनः । ठभ्यते दवयोगेन तामरषोष्य महा- 


फलम्‌ ॥ २० ॥ । 


२५८ श्रीगरिवराजयिनिर्णितीो- 


अथय रामनवर्मा } 


्रहवेवर्ते-नवमी चाएमीविद्धा त्याज्या रापपराय्णः ] उपोपरणं नवम्यां हु 
द्शषम्यामेच पारणम्‌ । १ ॥ श्रीरापजनमनवमी संपूणेफर्दा सदा । खण्डा 
येत्परविद्धवादितियुक्ता धिरोपतः ॥ २ ॥ अष्टम्या नवमी विद्धा कतेन्या फल- 
काराक्षभिः ¦ सनुगां बा सनन्दा गा कतेव्या दश्रभी सदा ॥ २ ॥ 


अयेक्ादश्ीनिर्णयः | 
तञ निसेकादश्युपवोमपिपाणि दचनानि। 


क्य एकादनी न सभ्येत्त सकला दरदा भवेत्‌ । उपोप्या दङमीविद्धा 
वरपिरदालकाथ्रवात्‌ || १॥ मभिप्यपरागे--एकादृशी देशायुक्ता परतोऽपि 
न पतते । यत्िमिगहिभिन्ैव सेगोपाप्या क्षये तिथिः ॥ २ ॥ कऋष्यश्नः-- 
पारणादै-न रभ्येत्‌ द्वाद सकखाऽपि चेत्‌ । तदानीं ददमीविदधामुपोष्येका- 
द्रप (वायम्‌ ॥ २ ॥ दरततः-जयाद्रया यदा न स्याद्द्रादशं घटिकाद्वयम्‌ | 
द्रम्येकादशीभिश्रा सवोपोप्या सदा तिः ॥ 9 ॥ व्िष्णुरदस्मे--दरमीशेप- 
संयुक्ता उपोप्यकादश्ी सदा 1 यदा स्या जयोदश्यां मुहूत दादे तिे५॥।५॥ 
भ्वप्यपुराणे-विद्धास्प्येकादृक राह्म पस्तो ददशी न चेत्‌। द्रादश्र दराद्ी 
हन्ति नयेदद्श्या तु पारणम्‌ ॥६॥ विद्धाऽप्यविद्धा विया परतो दादृक्षी न चेच्‌ । 
आतरद्धाऽपे तथा घेद्धा परत दादा यदि ॥ ७ ॥ वरादपुरातरे ~ संपूर्मैकादृशः 
यत्र मभाते पुनरेव सा 1 समरेवरोत्तरा कायां परतो द्वाद्ी यदि }॥ ८ ॥ 
ब्र्वते- द्रादश्यामुपवासम्तु दाद्स्यामेव पारणम्‌ । कञ्जुखी पप्णदर; कार्या 
देत्पायुतावेनप्रानी ॥ ९ ॥ 


अथ काम्पेकाद्शीवचनामि । 


कारम “ये-द्रात्तवधः कृतयुगे बेतायामरुणादये । द्वापरे तु उपकाटे कल 
सृयादय स्पृहः ॥ १ ॥ गर्डपुरणे-उद्‌यात्वाग्यदा विप्र युहृतद्रयसंगुता । 
पृणकाद्क्ी नाम त्त्रैवोपवसेद्ररी 1 २ ॥ पुनः मभातसपरमे घचिकिका यदा 
भवत्‌ । तत्रेपचास्ना व्वादत्तुथान्रमवापसनाप्र्‌ ॥ ३ ॥ कूमपुराणे-संपूर्ण- 
कादश यत्र प्रभाते पुनरेव सा । उत्तरां तु यतिः कुयप्पुोपुषवसेद्रदी ॥ ४ ॥ 
विष्णुरहस्ये दृशमपसंगुक्तामपोप्यकादश्षा किर } संवत्सरष्तेनेह नरो धभण 
च्यत ॥५॥ वरट्‌ -यादे द्वात्तु संषियदेकाद््यां तिभरत्रयम्‌ । तत्र 


उ्यातिर्मिवनयः ! ३५९ 


अदुशषतं पुण्यं दरादशीषारणं भबेत्‌।॥ ६ ।॥ त्ीपते-दङमीशेपयुक्तां यः करोपिस 
मूटधीः 1 एसादकीफदं तस्य ने स्यादृद्राढश्वापिरप्‌ ॥ ७ ॥ पितमह--एङा- 
दशी यदा वत्त दिनसयतियिभ॑रेद्‌ । वगोषोप्या द्र ्ी स्याञ्नयेदश्यां तु पार 
णम्‌ ।॥ ८ ॥ पतद्युकद्रिबेपयम्‌ । एर देशटिनश्नय उपास उरेति यः 
त्स्य पण्यानि नदवयन्ि मवायां प्ण्डद्रो यथा ॥९॥ मप्छ. द्विनक्षयेऽ- 
संक्रान्तं ग्रहणे चन्दरमूययोः । उयपरसं न कुवीत युतपातसमन्वितः 1 १० ॥ 
नारदः-रयिवारेऽरेषंक्रान्तावासितकादशीदिमे । दशं पाते कृते श्राद्धे पुः नोप- 
वसेद्रदी ॥ ११॥ मम्ो-सकरन्त्पपिपरासेन पारणेन युधिष्टिर । एफादश्यां 
त कृष्णायां उयेष्टपुतरो परिनदयाते ॥ १२ ॥ वायुपुरण-उपगासनिपषं तु भह्यं 
परिविसकरपयेत्‌ । न दुप्यत्युपयातेन उपदासफर ठमेत्‌ | १३ ॥ उद्यव्या- 
पिनी ग्राद्या भवरणदारशषी वध्रः शष्के परया पराप़प्णे घते ग्राह्या घ्रयोश्नी 
॥ १४ ॥ आमाकापा सिते पन्ने मचश्रसयन्त्यरोहिणी । संयोगे नच मोक्तव्यं 


दवादश द्वाद मीहेरेत्‌ ॥ १५॥ मच्रक्त च कृते स्माञ्यं जताया रेवतीं त्यजेत्‌ । 
द्वापरे रोहिणी त्याज्या रलौ च श्रवणं त्यजेत्‌ ॥ १६ ॥ 
अथ रिवरातरिनिर्णेयः | 

स्वन्दुराणे- निरि च्रमन्ति भूतानि भक्तयः श्रूलभृथ्रतः | अतस्तस्यां चतुदेदयां 
स्यां तत्पूननं मन्त्‌ ॥ १ ॥ आोपव्यापिनी आद्या जिवरापरिः शिवमियः। 
रात्रा जागरणं यस्माचस्मात्तां समुपोपयेत्‌ 1} २॥ कलनिर्णर-माधाक्सिते मूतदिनं 
हि राजन्नपि योगं यदि पएञद्श्या | जयमयुक्तान त्त नातु ऊुयाटिर्वस्य 
राति पयङच्छपस्य })} ३ ॥ स्मतपप्रः उप्प्यास्तियपः सत्रा संवे 
व्रत्चारिभिः 1 तिन्यनपै पारणं कु्ाद्धिना शिव्रचतुदशशीम्‌ ॥ ४ ॥ 
उपोपणं चतुदरेश्यां चतुदर्ध्या तु पारणम्‌ । कृषेः सुरृतरघञ्र प्राप्यते 
वान वा नंत ॥ ५ ॥ अयोदकश्षी हिनास्तान्ता भ्रदेपि च चतु- 
रकी । मिवरगप्राह्ये काया गरदस्यः शिवतोपिणी ॥ ६ ॥ माने चतदृशी दृष्णा 
या भवेद्रजनीमरखे । तदिने श्यपगरासः स्यात्तिथ्यन्ते पारणं भरद्‌ ॥ ७ ॥ त्रयो- 
दशया युता काय शियशत्रिचतुदंश्ी । पारणा चतुटंश्या यद्रस्तं याति नो 
रिः 1 ८ 1 व्याप्त त्रयोदशी यडा देपि दिनमुक्तिममाणतः } जागरे श्विव- 
राचः स्यानिि पूर्गा चतुदंशी ॥ ९॥ शिवरात्रिः पग कार्या यदि रानौ 
त्रयोदशी ! अन्यया नु भेदप्र परमा वेद्धजिक्षमा ॥ १० ॥ तिथ्यन्ते चेव 
मान्न ष पारणं यत चोदितकू । यामतयो गेमामिन्यां मातरेव रि पार्णम्‌ ॥११॥ 


२६० भ्रीकषिपराजविनिरमित- 


अथ पणनातण्रः | 
भूतमिद्धा न कर्तव्या पुणिपा च कदाचन । वज॑यिला मुनिभरष्ठः साविनी 
अतपुचम्‌ ॥ १ ॥ रामकौतफ पर्या दू शिवपुतरा सावित्री श्रावणी वटः। 
रम्भा दमौ बुदलन्म रोदिण्यतग्रवदिः स्मरः ॥ २ ॥ वृ्दशून्यश्चयनी द्वितीया | 
आवणी ए/णपाप्ती च संगव्रस्पम्यदा भवेत्‌ | तदबादयिका ग्राद्या नान्यद 
दयगा इवित्‌ ॥ २ ॥ कारिकायाम्‌ -उपाकमक्रियां कुयीसमातयुक्ते तु क्रमेणि ॥ 
्रतिद्रयय॒ता कायी नोत्तरापाढसंयता ॥ ४ ॥ पविव्रारोपणादी तु पूरौ पणा 
अशस्यते । परोपकरमंणि ग्रा ग्रहसंक्रान्तिविजिता ॥ ५॥ गग.-अधरात्रात्पु- 
रस्ताचेःपेक्रान्तिग्रहणं भवत्‌ उपाकमे न कतेव्यं परतध्चेमे दोपष्त्‌ ॥६॥ वेदापा- 
चरणे मरति कृरछरि संपसिथते रथौ । गमेः प्राह प्रकतेव्यं कतेव्यं सिदसंरिथते 
॥ ७ ॥ उतसर्गोपकृतेय॑श्च भरारम्भः मथमो वुः । न कतेन्यीऽस्तमे शुक्र वाटे 
द्धे तथा गुरौ ॥८॥ कायायनः -ग्रहसंक्रान्तिरदिताः श्रुतिपवेकराः क्रमात्‌ । पर- 
विद्धा उपादेया ऋग्यजःसामज्ञाखिनाम्‌ 1२] विश्वस्ये-मध्याहव्यापिनी या च 
मद्रे शुङचतदशी । संवानन्तच्रते ग्राह्या पुत्रायुक्ता विगेपतः ॥ १० ॥ चतुद- 
शयुत्तरा शुद्धा पूरा कृष्णा चतुदश । उदये द्विुहूतांऽपि ग्राह्माऽनन्तव्रते तिथिः 
॥ ११॥ पकन्दपुरणे-जयायागेन यः कुपाद्विक्तायां पूननं हरः । वपपूनाफरं 
तस्य वाप्वङेयाय गच्छति ॥ १२॥ अतो पूतेमात्राऽपि पूणिपायां चतुदेशी । 
तस्यामभ्यचेनं कुघादनन्तस्य विशञेपतः ॥ १३ ॥ काटादर्े-मरतिप्रा वन्सराद्‌। 
मतिपच वछेस्तथा। पूतरविद्धा न कतंन्या कर्तव्या परसंयुता॥ १४।। बसिषटः-नन्दां 
संरत्सराद। तु दशेविद्धौं न कारयेत्‌ } वेः यतिपदं चैव स्परप्नयोविना्ि- 
नीम्‌ ॥ १५ ॥ काटनि्णैषे--द युके दे चङ्ष्णे च य॒गटी क्यो द्वु 
गु पवाहिके ग्रा कृष्णे चेवाऽऽपराहिके ॥ १६ ॥ #"( हेमाद्रौ पिनामहः--यतर 
मास्ति जग्रह्या समजे मथमऽहनि 1 शुध पक्ष समग्रं तु तदा सूर्योदये सनि॥ १७॥ 
अथाऽऽन्दोलननिणय 
चत्रशुङ्तृतीया्या मोरिपीश्वरसंयताम्‌ । पुदूतमात्रसच्छेऽपि दिने गैरर 
परे ॥ १ ॥ माप्त - वसन्तमासमासाद्य तषीया्यां जनम्रिये । सौभाग्याय सदा 
सीभिः कायं पुजस॒लेप्सुभः ॥ २ ॥ देवीपुर गे--ततीयार्यां मधोः शङ पूनये- 
देषि शंकरम्‌ । इङ्मागरुकपूरमणिबच्सुगन्यकेः ॥ २ ॥ सग्गन्यधूपदीपथ 
दमनेन विशेषतः । आन्दोयेत्ततो वरस रिब्ोमातुषएटये सदा ॥ ४ ॥ 


# धनुख्िहिनयन्धरो प, पृस्तकष्यः। 


श्योपिनिषन्धः । ३६१ 


; 
~ 


अथाक्षयतृतीयानिणेयः।) ` 


प्रचेताः--नृती पार्ये शुक मध्याह्नं माप्य साधते । मथव तदा कार्या 
निष्फल्य तु पररा स्पृता ॥ १॥ रोहिीबुधसयुक्ता त्तया माधे यदि। 
रिशेपफट्दा सा तु स्नानदाननपादिपु ॥ २॥ नारदीये-गारी. विनायको 
येता जायते यदि भूपते | परिनाऽपि रोदिणीयोगात्ण्यं कोटिगुणं भवेत्‌ ॥ ३॥ 
गरुदपुरणि प्रत्या; पितरशचण्डदम॑णं प््यचुः-वेश्नासस्य तृतीर्यां यः पूतेविद्धा 
करोति वं } हव्यं देवा न गृहन्ति कव्यं च पितरस्तया ॥ ४ ॥ नारः 
पुमेषिद्धादिने दत्तं पितणां नोपतिष्ठति । नैव गंहाति वैकण्डः पूजां पदिनसंभ- 
चाम्‌ ॥ ५॥ देवपुरण--भद्राप्रिकश्षसंयुक्तं यदि कुयाययुगादिकम्‌ । रुदन्ति 
पितरस्तस्य निराक्षाः पिति गताः ॥ ६॥ भद्राया फलमेकं तु तरतीया 
सकला भवेत्‌ । दवितीयासदितः काया रविपवसमं फलम्‌ ।॥ ७ ॥ भद्रातियौ 
न कतेव्या यागाध्व युगादिषु । चतुथीसदिता युक्ता रोदिण्या मनुर 
वीत्‌ ।॥ ८ ॥ तुतीयायां तु वशाखे रोहिण्य मपूनयेत्‌ । उदकुम्भमदानेन 
अह्मरोरे महीयते ॥ ९॥ जया मद्रातिधिभिश्रा भानापरयक्षसंयुत । उद्‌- 
काननं च मे दत्तं यत्तक़ोटिफलं रमेत्‌ ॥१०॥ देषीपुरणे--सिदस्थे चोत्तमा सूर्ये 
शुदिते कछशोद्धवे } पृषते रोहिणी पूवा पज्या सुखसुताप्रये॥ ११ ॥ कन्या- 
गते तुं या सूर्ये पूजयेदरतोद्धवम्‌ 1 विषकन्या भरत्सा तु तथव घटजोद्ये ॥१२॥ 
आवणे चेव भाद्रेऽपि घटजं नेद्येद्यदि ! शूषे बा कृष्णपक्षे वा पूनयेदएृतो- 
वय्‌ ॥ १३ ॥ ब्रहमण्डपुरणे--दवोएटमी मेधपूजा परिज्नारोपणैः हरेः । अग- 
स्तेरदयादूभ्यं निष्फटं नायते ध्रुवम्‌ ॥ १४ ॥ ट्वा वद्रोदिणीयुक्ता संव जन्मा- 
एमी भवेत्‌ । विरूढलसाश्नत्छी्णां नोपवासस्तु प्यते ॥ १५ ॥ चिन्तामणैी- 
मत्रविद्धा सदा कार्या ज्येष्ठा काममदायिनी । मृख्विद्धा न कतैव्या जयेष्ठा 
कामविनाक्िनी 1 १६ ॥। मूचिद्धा कृता ज्येष्ठा पुरा दुर्याधनेन हि । आयुः- 
क्षयं गताः सर्वे तस्पा्ता परिवमयेत्‌ ॥ १७ ॥ व्यस्त --मधोः भआवणपासस्य 

या शुका च चतुदेशी । सावित्रीव्यापिनी ग्रा्चा नान्या शुसा कदाचन ॥ १८॥ 

पवित्रारोपणं विन्नच्छवणे न भवेयरि ! कार्तित्यवाधे जुदा फतेग्यमिति 

नारदः ॥ १९ ॥ पदाचे दमनारोपः स्यान्पधो विष्चतो यदि | परवित्रदमनारोपे 

ूर्वोक्तास्तियिदेवताः ॥ २० ॥ 

अथ पूर्वनिणयः 
पत्रा द्विपा विभागो ओष्ठः । कोयायनः-तिये; परस्या घटिकासु यः; 
४६ 


३६२ श्रीकिषिराजविनिर्भितो- 


स्युन्यूनास्तयवाभ्यधिकास्तु तासाम्‌ । अर्धं वियोज्य च तथा प्रयोज्यं हासे च 
वृद्धो भथमे दिने तत्‌ ॥ १ ॥ पेणो यश्चतुर्याश आद्याः मतिपदष्वयः । याग- 
कालः स विद्यः पातरुक्तो मनीपिभिः ॥ २ ॥ अपराहेऽथवरा रत्रौ यदि पव॑ 
समाप्यते ] उपोप्य तस्मिन्नहनि श्वोभूते याग इष्यते ॥ २ ॥ उपोप्येत्यन्वाधा- 
नादिकम्‌ 1 भिम द्वितीया चेत्मतिपयापराहिी । अन्वाथानं चतुदशयां परतः 
'सोमदशनात्‌ ॥ ४ ॥ पूत्रोहे वाऽथ मध्याहे यादे पव समाप्यते । उपोप्य तत्र 
पर्ेुस्तदहयांग इष्यते ॥ ५ ॥ पञ्चमी यत्र संपूण द्वितीया क्षयगामिनी । 
चररिष्टिरमावास्या मून कल्यादिकी क्रिया ॥ ६ ॥ यागकाखात्तिधिदधपद्‌- 
कला यदि दृश्यते ! पै तत्रोत्तरं ग्रां हन पूर्व भरकरपयेत्‌ ॥ ७ ॥ शातातपः 
यस्पादहस्तृतीयेऽद्धि परे चन्द्रोदयो मरत्‌ । चन्द्रक्षयः स विङ्ेयः श्राति च श्राद्- 
कमणि ॥ ८ ॥ संधिघ्रत्संगबादूर््यं भाक्‌ चैवाऽऽ्वसैनाद्रयेः । परणेमासीति 
विञेया सद्यःकारविधौ तिथि; ॥ ९ ॥ 
अथ श्राद्धतिथिनिणेयः। 
# ( मृगु-मरमासप्रतानां तु यच्छ्राद्धं भतिवत्सरम्‌ । मलमासे तु तत्कार्य 
नान्येषां तु कदाचन ॥ १ ॥ अतो मलमासमृतानां कादाचित्कं भत्याग्िकं 
मलमासेऽपि(एव) कारय श्रा(श)द्मासमूतानां च भरयमाब्दिकं ततर कार्ये द्वितीया- 
व्दादिकं तु शुद्धमास इति 1) मस्यणएटणे-पितृभ्यश्च तिथेभूलं सुरेभ्यः मातरेव च। 
मद्तो(ततं) बरह्मणा पूर तरिधिमेनं न ठङ्धयेत्‌ ।२॥ याज्ञवस्यः- रवाह दविक 
भाद्धमपरहे तु पावेणम्‌ । एकोदिष्टं तु मध्याहे भातवद्धिनिमित्तकम्‌ ॥ ३ ॥ 
गगः--अह्न; पञ्चदशो भागो मुहूतं इति कथ्यते } अष्टमः कुतुपस्तत्र भ्राद्धा- 
रम्भः म्र्गस्यते ॥ ४ ॥ श्राद्धकल्पे-श्राद्धकालस्तु सर्वेषां कुतुपार्क्षणपश्चकम्‌ । 
दगैभाद्ध तु साप्रीनां सायाहो वाऽप्यसेमवे ! ५॥ पितामहः-सिनीवपी द्विजैः 
कायो सारकः पितृकर्मणि । द्विनैरनरिकिः शुः सखीभिः कार्या कुटूः सदा ६॥ 
चन्दिरया तिधिक्षये सिर्नवारी तिथिषटद्धौ इदः स्मृता । साम्येऽपि च कृद 
शया दर्राद्ादिकलु ॥ ७ ॥ दक्षः-अपराहे त्वमा ग्राह्या श्रादधकमेणि 
सवेदा । तस्मिन्नमा यदा न स्यात्तदा मध्यंदिने मता ॥ ८ ॥ यो यस्य विहितः 
कालः श्राद्धस्यात्र स्वयंभुवा । तत्कालव्यापिनी या स्यास्सेव ग्राह्या तिथि- 
इथ ॥ ९ ॥ दिनद्रयेऽपि संपूण खक्रारन्यापिनी भेत्‌ । तदा पूर्वां पितृश्राद्ध 


# धनुधिहितयन्धो ब. पुस्नकस्थः । 


१ स, काटतिपिरदधषर { च, काडतियेर्पेष । 


ज्योतिर्निवन्धः । । ३६२ 


मातुशराद्धे पररा स्पृता ॥ १० ॥ असंपुणोपराहा तु यायिनी चेदिनद्ये । तदा 
संयुणेकुतुपव्यापिनी गृहते तिथि; ॥ ११ ॥ रारीतः--अपराहद्रये चामा यदि 
स्यात्न याऽधिका । सा प्राया यादि तुरया स्यादग्े वृद्धौ प्रा स्मृता ॥ १२ ॥ 
निणयवचनं-भ्राद्धे परागा ओआच्ना नचेत्सायाहगा तिथिः द्रथपराहस्पुगाय्रा तु 
पतृक मातृके परा ॥ १२.॥ अनस्पस्मरवतिनयां तिथौ धम विधीयते । साम्य 
पुवं परा पाऽपि क्षये पवा च या प्रा ॥' १४ ॥ पितामद-दर् च पीर्भमासं 
च पित्रो; सात्सरं दिनम्‌ । ूषविद्धमहवाणो मरं परतिपद्यते ॥ १५॥ स- 
कपकाटपयोषठा तिधिनं स्यायदा तदा । तिथां सत्यां दर्वी भारम्भं दा 
समापनम्‌ ॥ १६ ॥ । । 
इति ्राद्तिथिनिणयः । 
+ ( अथ नवरान्रपरतिपन्निर्णयः। 

ततो नीराजनं कार्य परतिपद्याशिने सिते । मारम्भो नवरा्रस्य हित्वा चित्रा 
च चभृतिम्‌ ॥ १ ॥ वेधृतिसतु तथा यिवरा समया मतिपदिने । ममाते मनि- 
पनास्ति यद्‌ा कुयोत्तदवे दि ॥ २॥ चित्राचपृतियोगस्तु मेतरे्यापजरयं यदि । 
मातरेव तदा कार्यं नवरात्रं सदा वुषेः ॥ ३॥ आच्रास्तु नाडिका्त्याल्याः * 
पोटदा द्ादञराथया । देवीपूजा पकपन्या शुद्धसततिकाद्क्षिमिः ॥ ४॥ वृद्धौ ति 
समापतिरछटम्यां क्षयेऽमापातिपन्निलि । भारस्भो नवरात्रस्य नवरात्मथायवप्‌ ।[*५॥ ) 

अथ महानवमीनिणयः । 

मदनपारिनते-स्षमी स्वल्पसंयुक्ता त्यज्येपस्य सिताष्टमी } स्तोक्ऽपि सा 
तिथिः पुण्या यस्या सूर्योदयो भवेह ॥ १ ॥ यदा सूर्यादये न स्याव वा 
परेऽहनि । तदा्रपीं प्कर्त सप्तम्या सहितां नृप ॥ २ ॥ बलिदाने कृतेऽ 
म्यां पुत्भद्गो भवेष्टुषेम्‌ 1 नवम्यां तु कृते राज्ञा देशे रटे सुखावहम्‌ 
॥} ३ ॥ काटनिरणये-नन्दायां ज्व्रितो बदिः पणोयां पञ्रुपातनम्‌ । भद्रायां 
गोधनक्रीडा तत्र राञ्यं विनश्यति }} ४॥ समोदये-अन्बयुक्‌गु्नवमी ह्मी 
मरुखमुता । सा मह्यनवमी तस्यां जगन्पातरमचेत्‌ ॥ ५ ॥ 


इति मरहानवमीनिणेयः । 


+~~~----~-----~---~-~-------------------~------~-- ~~~ 


+ पनुश्रिह्धितग्रःथो ख, च, पुक्तस्थः । 


३६४ श्रीश्चिवराजपरिनिमितो- 


अथ विजयादशमीनिणयः | 


पिशवस्पनिणये--आम्विनस्य सिते पके सीमातिक्रमृणोत्सव्रः । व्रिजयाय 
दूतोऽयं फरव्यो वरिजये क्षणे ॥१॥ नवम्या सदिता फायौ दश्चम्याशयुजः सिता। 
एकादश्या युता जातु न कायौ जयकाङ्क्िभि; ॥२॥ पुरणे-नवपीकेपयुक्तायां 
दशम्यां पिजयेोत्सवम्‌ । र राम त्वमित्यक्तं व्तिठेन मदात्मना .॥२॥ कायत्त- 
या पूणां नवमीयुक्ता तस्यां पूज्याऽपरानिता 1 ददाति विजयं सौख्यं याज्यां 
सर्दिष्चु च ॥ ४} आश्विनस्य सिते पते दशम्यां सवंरािषएु । सायंकरासे 
छुभा यातना दिवा वा चिनयक्षणे ॥ ५॥ एकादश्नो पूता विजयः । चिन्ता" 
मणो-यागन्िनस्य सिते पके ददाम्य तारकोदये । स काटो भिनयो हेयः सवं- 
काययायेसिद्धये ॥ ६ ॥ रलरेक्े-पत्तंध्यामतिक्रान्तः रिचि द्धिनतारकः । 
जयो नाम कालोऽयं सर्कार्याथसिद्धये ॥ ७ ॥ पस्य दृक्मीं शुं पए 
षिद्धां न कारयेद्‌ } श्रवणेनापि संयुक्तां राह्ञां पद्राभिपेचने ॥ ८ ॥ सूर्योदये 
यदा राजन्दयते दमी तिभिः } आग्विने मासि शे त विजयां तां विदुवुधाः 
॥ ९ 1 तथा च सन्दप्राणे-- मातेण्डस्योदये पुण्या वतेते दञ्षमी तिधैः । 
आधवने शुङपकषे तु सा भवेजयदा नुणाम्‌ ॥ १० ॥ निषिद्धमपि कतेच्यं 
तेटाभ्यञ्जनमादरात्‌ । अश्वानामपि कतैव्यं तटस्नानं नदीजले ॥ ११॥ 
नूर्यघोपसमायुक्तान्पुरं भवेदयेद्धयान्‌ । पप्पमाटापरीतस्तान्दयावन्दनभूषि- 
तान्‌ ॥ १२ ॥ चामरे्ीज्यमानांध साधुशव्देध खाटलितान्‌ । राजद्वारि समा- 
विष्ठन्घीमिर्नीराजितान्दयार्‌ ॥१२॥ सपूञ्य विधिवद्राजा ममस्कुयौलयत्नतः । 
भक््यं भोज्यं स्वहस्तेन भोजयेत्तरगाचुषः ॥ १४ ॥ वादाधिकारिणः सबोन्दान- 
मनस्तु तोषयेत्‌ । तथे वारणान्राजा पूजयेचक्रमेटकार्‌ ॥ १५ ॥ नामम- 
नरेण विधिषचतुध्यन्तन मन्त्रवित्‌ । एताभ्यद्गो महायेोपस्तूयाणां श्मल- 
व्थये ॥ १६ ॥ ततश्च पृजयेर्देवानगन्धपुष्पादिकरलमू } आदूय ब्राह्मणान्स 
चौन्याचयेत्स्वस्ति मङ्गलम्‌ ॥ १७ ॥ ततेस्तुरगमारु् तूयैयोपसमन्वितः । 
वन्दिभिः स्तूयमानस्तु समानरकुनेत्रेनेत्‌ ॥ १८ ॥ ज्योतिःशाखीदितां कष 
सुदृद्धिः परिवारितः । संभा्सतु शमीवक्षपदपन्तकमयापि वा ॥ १९ । अवतीर्य 
यपो वादद्रेगात्सह पुरोधसा । संनिपण्णः कमीमूषं बिदध्यात्स्वस्तिवाचनम्‌ 
1 २० ॥ कायेदिशाज्जनेः साकं भरयोगं कुशखयंदन्‌ । ततः भोक्ष्य शमीमूरे 
भूमिं भूमिपतिधरुवम्‌ ॥ २१ ॥ उत्कृत्य मृ्तिकां तत्र परकषिपेततण्डुखाञ्छुमान्‌ । 
सपुगं देम शक्त्या तु हमार रोप्यगततममू्‌ । तत; प्रदक्षिणं कुयात्तस्य वृक्षस्य 


ज्योतिर्विवन्यः }, ३६५ 


भूपतिः ॥२२॥ तत्र मन्नः-द्मी शमयते पापं श्रमी दतरुतिनारिनी । परिल्यर्युन 
याणां रामस्य प्रियवादिनी ॥ २३॥ करिष्यमाण सा यारा यथाकालं 
सुखं मया । तत्र निविप्रकर्री त्वं भव भ्रीरामपूनिते ॥ २४ ॥ अद्पन्तक्र पदा- 
वृक महादोपनिबारण । इष्टानां दशनं देदि चधूणां च विनागरनम्‌ ॥ २५॥ 
ततः दमीतरोवौऽद्मन्तकस्य वोभयोः पत्राणि गृदीत्वा तस्यां मृदि तण्ुलदै- 
मानि मक्निप्य गोलक कृवा सयेकायसिद्धचर्थं गृहाति । ततो दृक्ष नमस्कृत्यं 
दिण्लिङ्मैन्मैः माचीपु[क)]दिग्नयं गृदीतखद्गः करोति । एवं तरिचतुःपादक- 
मेण सुलित्ासिदिग्िजयं कृतवा दाज्रवो निता इति ब्रूयात्‌ । टन्द्रदीन्देवान्वि- 
भध नमस्कृत्य स्वपुरं मरविरेत्‌ । ततः सविपः स मदद्रारसर्मीपे पएण्यस्ीभि- 
नीराजितो द्वारि न्यस्तेपु मश्वकेयु तूखिकरोपरि तण्डुटः परतमतिपु शध पदं 
सखा खव्यरिमरानुङ्ञो निपण्णो भूत्वा दरन्यव्रसताम्बूखादि स्व दयात्‌ । एतं 
छता विसज्याऽषट सवान्पारान्निमाटयान्‌ । भतिवर्प कृते चवं सवेकार्यपगर 
भवेत्‌ ॥ २६ ॥ एवं स्वेषु परपु विरिरेष सनातनः । निष्पादितो यथाधम 
दिटृधाति सुखं भरियम्‌ ॥ २७॥ एवं छते दिधाने च तुष्टदे १९ नृणाम्‌ | 

सवेषारजनः सार्धं त्रियं पराप्नुयान्रपः ॥ २८ ॥ 

इति परिजयादद्मीनिणयः। 
त श 
अथ द(पत्तबानणयः । 

आन्विनस्यासिते पे रक््ीर्चिद्र विपरश्वति ¦ सा च दीपावली भोक्ता 
स्वैकरयाणकूपिणी ॥ १ ॥ इषासितचतु्श्यामिनुप्नयत्तियावपि । ऊरनादौ 
स््रातिसंयुक्ते तदा दीपावटी मवेत्‌ ॥ २ ॥ ते टक्ष्मीजटे गङ्ग दीपावलि- 
तिया घसेत्‌ । अलक्ष्पीपरिहयरार्थं तलाभ्यङ्कः तु कारयेत्‌ ॥ २ ॥ # ८ सपतिद- 
पणे-चतुदरदी याऽऽयुजस्य कृष्णा स्वात्यकषयुक्ता च मभवेसभाते } स्नानं 
समभ्यज्य नरस्तु कारये सुगन्धितटेन िभूतिका्मिः॥ ४ 1) मिष्योतर-याधि- 
नस्यासिते पत्ते चतुरद्यां विधूदये। सातव्यं तिटतैठेन नरनेरकमीरुभिः 1 ५॥ 
+ ( सहनारयणः-तया कृष्णचतुरृश्यामान्वनिऽर्कौदयात्पुरा } यामिन्यां पश्चिमे 
यामे ताभ्यङ्गो विधिप्यते 1 ६ ॥ काटादरो-ृगाद्नोदयवेखा्या त्रयोदश्या 
यदा भवेद्‌ । दर्रे वा मङ्गटस्नानं दुःखश्ोकफटयमरदम्‌ ।| ७ देमाद्रौ-त्रयोद्ी 
यदा मातः क्षयं याति चदश । रात्रिशेषे स्मावास्या तदाऽभ्यङ्गे दये सी॥८॥ 


क, । । कन क द्विनप्रन्थो 


५ भ पनुद्धिद्धिनमरन्धो प, पु्तकस्थ; । ¬ धनुधिद्धिनप्रन्यो ध, प्ते ) 


३६६ भ्रीधिवराजविनिर्मितो- 


अपावास्याचतुरदश्योः पदोपे दीपदानतः । यममागौन्धकारिभ्यो मुच्यते कार्तिके 
नरः ॥ ९ ॥ सपोततिपे - तासंस्थे सहस्रश परदोषे भूतदशयोः । उस्कादस्ता 
नराः दुः पितणां मागद्शनम्‌ ॥ १० ॥ ग्रति -अपरहि प्रत्य श्राद्धं पितु 
परायः । मदोपसमये राजन्कतेव्या दीपमालिका ।। ११ 1) अपामारभं च्राम- 
यित्वा संकु्याचमतपैणम्‌ ! नरकाय भरदातव्यो दीपः संपूज्य देवताः ॥ १२ ॥ 
अमायामाश्विने मासि पितूकमं विधाय च । दीपदानं ततः करर्यासदोपे च तथो- 
स्परकम्‌ !॥ १३ ॥ नीराजनं द्वितीयेऽहि भातःकाठे विधीयते । द्वितीयाया 
स्वसा श्रतुर्विदध्यान्मङ्गरोत्सवम्‌ ॥ १४॥ उपस्यभ्यञ्ननं दीपं स्नाता नीरा- 
जनं ततः । कु्यात्संरम्रमेतच दी पोत्सवदिनत्रयम्‌ ॥ १५ ॥ आशिन मापि 
भूतादितिथयः कीर्तिता्लयः। दीपदानादिकत्यपु ग्राद्या मध्यादकाटलिकाः ॥१६॥ 
यदि स्युः संगवाद्वगताश्च तिथयस्रयः । दीपदानाटि्त्येषु कर्वव्याः पप्र 
संयुता; ॥ १७ ॥ कट्निणेे-वत्सरादा वसन्तादौ वछिराग्ये तथव च । भति- 
पत्ूवैविद्धा नो कतेव्या तु कथंचन ॥ १८ ॥ वसिष्ठः वतेते दशो माङ्गद्यं 
तदिने भवेत्‌ 1 वित्तापस्यक्रतरादि तत्सर्वे नश्यति धुवम्‌ ॥ १९ ॥ आश्विने 
मासि दशोन्ते नारीनीराजने यादि ) नारीण तत्र चधव्ये प्रजानां मरणं 
तथा ॥ २०1} काके जुरुपक्षादौ नारोनीराजनं भवेत्‌ । भातर्नीराजनं कारय 
सायं मङ्कखमालिका ॥ २१ ॥ अथचेल्मतिपत्खरपा द्वितीयायां यदा भ्वेत्‌ । 
द्वितीयायां तदा कायां सायं मङ्गलमाटिका ॥ २२ ॥ नन्दायागुदयेऽप्यद्गः 
कृत्वा नीराजनं ततः । सुवेपः सत्कथागीतदानैश्च दिवसं नयेत्‌ ।॥ २३ ॥ 
रनाबत्या--कार्तिके शु्धपक्ादा विधानद्वितयं दितम्‌ । नारीनीराजनं भरातः 
सायं मद्घटमाटिका ॥ २ ९॥ दौपविधानम्‌--आश्िने छृष्णपक्षे तु द्वादशी 
मर्यपश्चसु । तिथेपृक्तः पूवरत्रे नृणां नीराजनाविपिः ॥ २५॥ कृताभ्यङ्गम- 
रोत्साशः कृतमारयानुलेपना; ! जुचिवस्राः शुभाचारा करे गरहीतदीपिकाः॥२६॥ 
नीराजयेयुर्दवास्तु विमानाच तुरङ्गमान्‌ । ्येष््दषटाञ्लपन्याथ मातुमुख्याश्च 
योपितः । राजानं सचिवं चापि राजपुत्रानपि ध्रुवम्‌ ॥ २७ ॥ नीराजनमन््रः- 
दापोत्सवे महापुण्ये बकिराञ्यं भवतेते । भूयाच्छुभकरं नृणां कृतनीराजना- 
न्मया 1 २८ ॥ विरोचनसुतो धीमान्परमं देवकारणमर । वलिर्भपातसुखायात्र 
सर्वेपां भाणिनामपि ॥ २९ ॥ सुभिक्षमायुरारोग्यं नित्योद्योगपरा जनाः । भव~ 
न्त्विह महोत्साहा राजौ नीराजनान्मया ॥ ३० ॥ एवं विधानं कतैव्यं राओ 
नीराननात्मकमू । नित्वास्यङ्गपरः पुषिः परमहो ॥ २३१ ॥ 


ञ्योतिनिवन्धः | ३६७ 


ध्मसे-यो याशालुभावेन तिषटत्यस्यां युधिष्ठिरं । हषदेन्यादिरूपेण तद्र 
मयाति हि ॥३२॥ कारके शुकछपक्षादे बिधानष्टितयं तिथौ | नारीनीराजनं भरातः 
सायं मङ्गरमाणिका ॥ ३३ ॥ प्रातःसायादयोः कार्य सपताक मदहार्चनम्‌ । 
` पुष्पाणां मकरं योषाः कुय्वरमूमिपु ॥ ३४ ॥ दभिदूवोप्ततापूष्यमकरं चन्दनं 
तथा । मकीरयं सञ्ननो दारे तोरणश्च सुसंस्कृते ॥ ३५ ॥ उपचारज्छभाचारा- 
नकुयोद्रखिदिने सुधी; । मातष्वसुतादिभ्यो देयं वक्चादिमूषणम्‌ | ३६ ॥ 
ब्रह्मणेभ्यो धनं यार मोभ्यग्ैव तृणं जलम्‌। भक्ष्यं मोऽ्यं च सर्पेभ्यः माणिभ्यो 
भूतिमिच्छता ॥ २३७ ॥ देयं वहुतरं सम्यगिप्णुसंतोपक्रारकम्‌ । च्रृतक्रीडं 
ततः कुयोद्राङ्षणभमुखो जनः ॥ २८ ॥ इयाचताम्बूलद्ानं च मिथः भीतिष्र- 
चर्धनम्‌ | ततो रात्रौ समभ्यच् पुष्यः शंकरवष्टभाम्‌ । दीपेनींसाजयेदनैस्तोपये- 
त्मयतो नृपः ॥ ३९ ॥ ततः मभते विमटे भगिनी ध्रातूमन्दिरम्‌ । गत्वा 
निमन्त्ेद्वातृश्नकं जमर्न। तथा । आनीय सफलान्दा्छुमं खमन्द्रं मति 
4 ४० ॥ अभ्यङ्गः कारयेद्स्नच्छुभरमोज्यैश्च भोजयेत्‌ । पित्रादिसवबन्धभ्यो 
दश्द्रख्वादि भूरिशः । तेश्च ताभ्यः पदातय्यं वह्चाटंकारभूपणम्‌\ ४१॥ 
अथ होटिकानि्णयः । 

भवि्यपुरणे-दुबोसा उवाच । तपस्ये पौणमास्यां तु रजन्यां रोखिकोत्सवः ! 
न कर्वव्यो दिवा विष्टषां रिक्तायां परतिषयपि ॥ १॥ विययाविनेदे नन्दायां 
मरणं घोरं भद्रायां देशमाशनम्‌ । दुर्भिक्षं च चतुदश्यां करोत्येष हूताशनी 
1 २ ॥ नारदः--परतिपद्भूतभद्रासुं याऽ्चिता दीटिका दिवा| संवत्सरं च 
च्रं एरं इनि च सगऽ युष्‌ । २ ॥ परदोपव्प्रापिनरी आया पर्णि पारु 
सदा 3 तस्यां भद्रामुखं त्यक्त्वा पूज्या होला निदामुखे ॥ ४ ॥ शेठिकाशा- 
न्ति कमे जनारोप्योत्सवाय च । त्यकत्वा भद्रं निरयेऽपि ज्वास्पा भ्राऽ- 
तिदादकत्‌ ५ मदोपव्यापिनी न स्यात्तदा पुव्रदिने भवेत । भद्रामुखं वजयित्वा 
रोलिक्ायाः प्रदीपनम्‌ ॥ ६ ॥ विधाविनेदे-यामनरयोध्वेयुक्ता चेत्फार्गुनी तु 
गदेचतिथिः \ भद्रामुखं परित्यज्य कार्या दयेठा मनीषिभिः ॥ ७ ॥ काटरिके- 
महरटरयात्परवः फारगुनी पूणिमा यदि । दोल्िका तु दा पृञ्या रात्री 
अद्राविशेपतः { < ॥ तपस्ये मास्ति राकायां निदि चन्द्रोदेयेऽगनितः । भदक्षिणं 
अनुरति दोलिकायाः मदीपनम्‌ ॥ ९॥ चन्द्रोदये यदा न स्यादूर्भिमा 


११. शदकञनभात 1 


३६८ श्रीरि्रराजव्रिनिर्पितो- 


फाल्गुनी तदा । पर्मेष्यगे चन्द्रे प्िधेयं हिका्वनम्‌ | १० ॥ मध~ 
असत्यामपि पूर्णायां दधित देलिका्चनम्‌ । क्रियमाणं च नन्दाया शान्तिम 
चति नो क्षये ॥ ११ ॥ फालुने मासि संमा शकपक्षे सुखास्पदे । पञ्वमी- | 
भमुखास्वाः स्युस्िययोऽनन्तयुण्यदाः ॥ १२ ॥ दश स्युः श्ोभनास्तासु क 
स्तेयं विधीयते । अपरवौऽय वृद्धेवा युबभिवौ दिनात्यये । भाप्तायां पूणिमायां 
तु युरयात्तरकाष्टदीपनम्‌ ॥ १३ ॥ चिन्तामभैी - चण्डासूतिकागेहाचिचङुहारित- 
वहिन ! भद्रायुखं परित्यज्य दहेटाया दीपनं शुभम्‌ ॥ १४ ॥ स्नात्वा राजा 
शुचिभूत्वा खस्तिवाचनततपरः । दत्वा दानानि भूरीणि दीपयेद्धोलिकाषिः 
तिम्‌ । ग्रामाद्वहिथ मध्ये वा तूयेमादसमन्वितम्‌ ॥ १५.॥ तज दीपमन्त्रः 
दौपयान्यद्य ते घोरं भितिं राक्षससत्तमे । हिताय सर्यनगतां तये पावैतीपतेः 
1 १६ ॥ ततोऽभ्युशष्य चितिं सवौ साज्येन पयसा सुधीः । गन्धपुष्पैः सम- 
न्यस्य छरत्वा चैव भदक्षिणम्‌ ॥ १७ ॥ नार्किखादिदिन्यानि वीजपुरफलानि 
नच । द्रकषे्ुकदलादीनि फलानि च समर्पयेत्‌ ॥ १८ ॥ अर्चयित्वाऽक्षतै रक्तः 
ङुङ्कुमेन सु॑स्कृतेः । गीतैवीचैस्तया नित्य रात्रिः सा नीयते नरः ॥ १९॥ 
तम्र चिः परिक्रम्य दब्देटिङ्ममाङ्तिः 1 तेन दब्देन सा पापा राक्षसी 
क्षयमाप्नुयात्‌ ॥ २०॥ मृतिवन्दनमन्नः-- वन्दिताऽसि सुरेन्द्रेण प्रह्मःच्युतशिवा- 
दिभिः । अवस््यं पाहि मां भिन्नाद्िमूते मृतिदा मव ॥ २१ ॥ 
सायाहे हखि्का इयौतपूर्वाले कीडनं गवाम्‌ । दीपं द्ासदोपे तु एष 
धमः सनातनः ॥ २२॥ द्विरीया च तृतीया च चतुरी पञ्चमी तथा। 
पष्ठ च सक्तमी चव सेचने तिथयः स्पृताः ॥ २३ ॥ मरतारणरुनिपुणा द्सौ- 
त्सवरसेप्सव्ः । सिन्दूरोदधूटनं कयुरन्यदरविणसंपद्‌ा ॥ २४ ॥ पलांशकुसुमो- 
दूतशुभवासमिसेचनम्‌ । विश्मीयते मियो रोके यसन्तमीतये ध्रुवम्‌ ॥ २५ ॥ 
जलेन वाऽय तेखेन दध्ना च प्रयसाऽपि वा । इण च्‌ रसेनेव असन्तस्य 
मत्ेचनम्‌ ॥ २६ ॥ आदौ देवेषु कतेव्यं तते क्रिषु बन्धुपु ! वर्तच्यं . भूमि- 
पालेन सुखसंभोगवृद्धये ॥ २७ ॥ निजा मानररिता गतेप्या गृतताध्वसाः 
करोडयुः सफला खोका यसम्तस्योत्सवं भति 1 २८ ॥ निरृते चोर्सवे तस्मि- 
न्गुस्मपृखतो द्विजान्‌ । संपूजयेन्पदीपारो बलवार रारभूपणः ॥ २९ ॥ 


दूति दोलिसनिणैयः | 


[ क 


ऽयोतिर्निवन्पः। ३६९ 


अथ मागपथचमीकिधानम्‌ | 


भविष्यो भरावणे पासि प्चम्यां सिते के विधीयते । विधानं नगः 
देवानां शीरुपष्ठघास्तत; परम्‌ ॥ १॥ नागास्तु यन्मया मेया आषेख्याः कुक 
भेन वा } चन्दनेनाथवा टेख्यास्वदभत्रे इट्य ॥ २ ॥ आलेख्य; सदने. 
स्वेन स्वस्िन्छस्सिन्मनीपिभिः । मन्मयास्तु बिधातव्यास्ते पूज्याः पुरवासिभिः 
।} २ ॥ कतरो नापितासतेपा यत्रकरुत्राऽऽस्पदे शुम  मद्धमवारिणि सस्मि 
जाब्रः पुरवासिभिः ॥ ४ ॥ संस्नाप्य पयसा पू पन्ध्ैसटिङ्गकेधबम्‌ । दधा 
चा सर्पिषा सेवं मधुना सितया तथा ॥ ५ ॥ ततो गद्मजलेनेव ततौ गन्धं 
एमपयेत्‌ । पूजयेकसुमदिव्येरपमर्गेण दू्ैया ॥ ६ ॥ विखपत्रैष वहुभिद- 
शाङ्केनेव धूपयेत्‌ । दीयैनीराजयेत्पश्ातमेव्ं तु समरयेत्‌ ॥ ७ ॥ ताम्दूलं कमु. 
चैत्तं सपरं पदान्वितम्‌ । ततय माययेनागान्वासुकिमपुखानवं ॥ ८ ॥ 
नमामि वासुर्फि नगं नौमि तं तक्षकं विभुम्‌ । नमामि शङ्कनगेनं कुमुदे पण- 
साम्यदम्‌ । ९ ।॥ अनन्तं भुजगशरेष्ठं मोमि कर्कोरकं विभुम्‌ । पद्मं नमामि 
चिन पुण्डरीर्ं नमाम्यदृम्‌ ॥ १० ॥ नमामि पलिकं नागं नागलछोकनिकेत- 
सम्‌ । इति संभणमन्नागान्‌ गृहन्नामानि सैश्च; ॥११॥ स्वश्च इति नवानाम्‌ । 
आद्ेपयन्पविज्राणि वखराणि विविधानि च) ततः मदक्षिणीटृत्य व्रजेद्‌ यतनं 
निजय्‌ ॥१२॥ ब्राह्मणान्भोजयेसपश्वात्तस्पत्नीध यथाविधि । सायका तु यद्धे 
गृहस्वामी विकेपतः ॥ १३ ॥ 


अथ पोरणाहमिणयः । 


पारणे पदा राजन्स्वरपा वेदददशौ भवेत्‌ । अद्धिस्तु पारणं कुयादुनं- 
युञ्जन्न्‌ दोषभाक्‌ ।॥ १॥ आमध्याद्यानि कमणि भरादरेव रिधाय च । स्वर्पा- 
यामपि भद्रायां पारयेद्रधिदसेने ॥ २॥ जयोदंकीगतं शराद्धं द्राद्श्यागेत् कार- 
येत्‌ ! खरपायामपि त॑त्पात्तः सपर कुनर दुष्यति ॥ ३ ॥ एतदरप्णवरत्रिपयम्‌ । 
अद्धिस्तु पारणं कृतवा ज श्रां कठुम़ति । वेन्वदेवादिकं कमं ्रद्धा्पश्रायतः 
स्मृतम्‌ ॥ ४ ॥ षशिष्टः--एकादगीगते श्राद्धं कस्या शेपानमादरेत्‌ । आघाया- 
शनसिद्धिः स्यादुषासो न दुष्यति ॥ ५॥ एकष्रस्यां प्रयोदस्यां यच्च्राद्‌ 
भतिचत्सरम्‌ । टदर्या वेष्णवेः दार्ये स्पार्तरेव मूतेऽप्तने 1 ६ ॥ अआनुकू्पे- 
नोपगरासं तरा श्राद्ध प्षयेऽहनि) पः कुयौतितरस्नस्मे घरं दधुधयेम्सितम्‌॥७॥ 

9 ^ 


१७२ धीरिवराजविनिर्पितो- 


स्तरे हि सदागते ॥ इत्यावाह्य पवनं परणम्य क्षणमात्र॑ तिष्ठत्‌ । यायस्ूर्यददीने 
्ेपांचिनत चदयात्पोइश्च पानि परीकेत । ततस्तु यदिग्विभागाद्रायुरेति 
तदवरोक्यम्‌ । सुभिक्षं जलभार स्यात्पुराञ्यं धनमूदता । वहुतोयं . जयं दष 
संतोप॑ं तनुते क्रमात्‌ ॥ अन्यच-पूैवायु्नोत्कर्प वदिवायुरजनक्षयम्‌ } दक्षिणः 
पशुनां च परैकरतो धान्यदनिकृत्‌ ।॥ पश्िमो मेयपुदधिं च वायन्यस्त्वीतिमा- 
दिशेत्‌ । उत्तरो धनलाभाय शद्रवायुधेनपदः ॥ अनयोद्ैयोवैचनयोमेभ्ये दिती. 
यवचनस्याैः मायेण घटते । सा्ैपौरुपमानेन पताकरोच्छराय इष्यते । तासां 
कम्पद्विनानीयात्फल्मेतन्मिपतिः ॥ होभधूमदिखा्या च भक्षणीयः भरभज्नः । 
वं स्वा मदीनाथो न्‌ कुत्रापि च सीदति ॥ 


इति गर्गोक्तवायुप्रीक्षा | 


न ककम 


सथ वरापिपपूजा । 


यतरैतरशक्धमनिपदिनवारो नृपो हि सः । तस्य पूजा विधातव्या पताका- 
तौरणादिभिः | १ ॥ भतिगृहं ध्वजाकपै (नोच्छयः) शक्त्या ब्राह्मणतपेणम्‌ | 
निरीक्षणं च कतेव्यं दकुनानां जुभेप्पुभिः ॥ २ ॥ रघु्ंशञे महाकाच्ये भ्रीम- 
द्वागवते तथा । स्तर्या स्तुतौ देन्या उपशुतिक्ृतौ तया । कत॑न्या शङनै* 
च्छा च्‌ समाफ्टविष्ुद्धयं ॥ ३ ॥ 
अथ दूमनकार्पणम्‌ । 


भविष्योत्तरे मापि सिते पति चतुर्थीं नवमी तथा । द्खमी दादशौ चैव 
तथैव च त्रयोदशी 1} १1 चतुदश प्चद्री भ्रष्ठ दभनकार्पणे । चतुथी गण- 
नाथस्य दुगाया नवमी तया ॥ २ ॥ विष्णोस्तु नवमी पुण्या तथैव द्राददीं 
शभा । चयोदवीश्वरस्यैव्‌ शरष्ठाऽरण्यनिवासिनः ॥ २ ॥ म्ररवस्थेकवीराया सया 
भूता फटमद । प्रूणिषरा सदेवानां पुष्या दपनकार्षे ॥ ४ ॥ कूारुदस्तागतः 
ष्टः भोक्तो दमनको बुधै; | आनीय मन्दिरं स्नात्वा श्रत्वा गन्धादिपूननम्‌ 
अपेयेत्सवेदेवेभ्यो यपाकाडे यथातियि ॥ ५॥ पान्यमावाहनं पूजां तथैव 
च विसमैनम्‌ । एत्वाश्पेदमनकं देवेभ्यः स॒समाहितः ॥ ६॥ #(द्रादत्य चैच- 
प्रासस्य छष्ठायां दमनोत्सवः । वौषायनादिभि। भोक्तः कर्तव्यः भ॒तिवुत्सरम्‌ 
॥ ७ ॥ पारणे न लभ्येत द्वदश पटिका वेद्‌ । तदा त्रयोदशी प्रादय 


टन ~~~ --~------ > ज 


क धनुष्विद्धितप्रन्धो पषुपतक्प्थः। 


उ्योतिर्निवन्पः | - २७२ 


पविघद्मनापेणे || ८ ॥ हरो न दमनाशपः स्यन्मधौ विदत यदि । दशा 
श्रावणे काऽपि तात्तिथा स्यात्तदपेणम्‌ ॥ ९ 1) 
दूति दमनकाषैणम्‌ | 


1 री 


अथ पुनदेहनम्‌ । 


चतुर्ददी तिभिरमन्दा भद्रा शुक्रारवास्ररौ 1 सितेज्ययोरस्तमयं दरयद्यिभं 
विपमादधिमम्‌ ।१॥ शुद्धपक्ष च संत्यज्य पुनदेहनमुत्तमम्‌ । वमूत्तराषतः पञ्च- 
नक्षत्रेषु निजन्मसु ॥ २ ॥ परष्णब्रह्यक्षेयोः पौनटंहनात्कुखनादानम्‌ । दिनो- 
्तरार्थे तत्फतुधन्द्रतारावखान्विते ॥ ३ ॥ पापग्रहे बलयुते भुके लगरंशवारभेते । 
पुनदौदो मथा मक्त भराद्धकाटमधो युवे ॥ ४ ॥ 


अथ सपिण्ड्यादिश्राद्धभकरणम्‌ । 


सपण्टीकरणं कायं वत्सरे वाऽ्धवत्सरे । तरिमासे वा चरिपक्षे वामासिवा 
द्वादशेऽद्वि षा ॥ १॥ एष्वेव कालेप्वेतानि एकोदिष्ठानि पोदश्च } कृत्तिकासु च 
नन्दायां भृगो्वारे त्रिजन्मसु ॥ २ ॥ पिण्डदानं न कतैव्यं ऊुरक्षयफरं यतः 
तरिजन्मसु जिपाद्धेषु नन्दायां भूयुवास्ररे ॥ ३ ॥ पातुरपौप्णमयोः श्राद्धं न 
कतैव्यं एुरक्षयात्‌ । सकृन्मदायये काम्ये म्यूनभराद्धेऽखिषेषु च ॥ ४॥ 
अतीत्तविपये चवमेतत्सर्यं॑विचिन्तयेत्‌ । नमस्ये मासि संप्राप्ते कृष्णपक्षे 
समागते ॥ ५॥ तत्र श्राद्धं भ्रदुर्वीति सहृद्रा येदशक्तिमान्‌ । पिरिष्टदिवते 
कर्तुधन्रतारावलानििते ॥ ६ ॥ नन्दाः स्युस्तिथमो निन्या मूतानां दस 
पाठिन्तम्‌ । दवितीयः मध्यमा सया दीय भरणीयुता ७१) एज्या दिं 
चतुर्थी वा श्रीपदा पितुकरमाणि । अमन्दयोगः पश्वम्यां या्यक्षस्ये मिशाफरे 
1 ८ 1 भोजयेयः पितस्तन पुर्पोजरधनं भवेत्‌ । यशस्करी सप्तमी स्याद्‌- 
मी भोगदायिनी ॥ ९॥ श्राद्धकतुध नवमी सर्वकामफलमदा । सूर्ये 
षन्यागते चन्द्रे संद्रनक्षत्रगे यदा । सपम्या वा तयाश्म्यां नवम्यां वा तिथौ 
सते ॥ १० ॥ योगोऽप पिवृसल्यणः पितृन्मोऽसिन्समयैयेत्‌ । इद संप्रदप- 
श्राति पथार्स्गेमयप्तुयाद्‌ ॥ ११॥ टदम्या पुष्यनक्षत्रे संपोगोऽपृतसेशरः । 
अयैयेघः पितरस्ते नित्यतुपतासतु तस्य ते ॥ १२ ॥ सर्वसंपल्दा पर्तुदी 
तियिर्तमा । ्रयोद्दीचतुर्ददयोदयनिपेनकखत्रयोः ॥ १३ ॥ अनन्तपुष्यफ- 
टदा गजच्छाया प्रयोदधी । भाद्धकमेण्यपायास्या पक्षभराष्टफटमदा ॥ १४॥ 


३७० भ्रीकषियराजविनिर्मितो- 


अथ चेचशुङ्रतिपदि काकपिण्डविधानम्‌ । 
गगसंहिताया-फारणुने मासि दस्य मध्यरात्रे पुराद्वहिः 1 धन्यन्तराणां 


संवीक्ष्य पञ्चागत्तरसंनिधौ ॥ १॥ भूमिं संशोध्य यलेन निखनेत्कुदला- 
दिभिः ] कण्टकास्थिशरावाणि खण्डकानि बहि; क्षिपेत्‌ ॥ २ ॥ भसिज्चेनु 
ततस्तोयैः सरस्यादिभवरपि । ततः स मार्जयित्वा च धूपयेद्‌धूपसंचयः। भरिप्य 
चन्दर्हिम्येः पुष्पाणि विकिरेत्ततः ॥ ३॥ महाफणिमहाभोगदढाचारङृता- 
ख्ये | प्रसन्ना भव मातस्त्वं कुर चाद्य जनमरियम्‌ ॥ ४ ॥ इत्यनेन  भन्भण 
गन्धपुष्पादि निधाय पूथ्ि तया प्रता लोकेति मातःकारषिपि पनपुवाभिमुखौ 
निषण्णो वर्तेत । प्रातरेवारुणोद्‌यषेलायां दध्योदनपिण्डपश्चकं सन्यञ्जन 
पवदिकरमेणोत्तरपयैन्तं निदध्यात्‌ ! दधिक्राग्णो अकारिषमिति स्तीक दधि 
पिण्डोपरि निधापयेत्‌ । ततो दिकूक्रमेणेन्द्रयमवरुणदुयेरेभ्यशचतुरः पिण्ड 
स्तछिद्धममन््ेधतु्या समपयेत्‌ । नमोन्तमुचायै ततश्च पञ्चमं पिण्डं ब्रह्मणे 
समपेयेत्‌ । ततस्तां सपिण्डभमि परणिपत्य धन्वन्तरसपनर भुम्यन्तरं संत्रञेत्‌ । 
तदनन्तरं काकागमनं निरीक्षेत । यस्यादिग्िभागादागच्छति वायसः कचि- 
तिपण्डं गृहाति साशङ्कः निशाधः घा निभेयः सन्निति तद्वलोकनीयम्‌ | शब्दाय- 
मानो वा मोनी ग्रासमान परिगृद्यान्यं काकं प्यति स्वा न पयति्यां्या 
चेष्टं रुते तदनुरूपं फलमादिशेत्‌ । तच्चाऽऽह-- यतो दिणिभागादागच्छति 
तस्मिन्दिमिमगे दुर्भिक्षं सूचयति । यदिग्देशस्थं पिण्डमश्नाति तस्मिन्देशे 
सुभिक्षं सूचयति । अन्यान्समाहूय तेः सह पिण्डमश्नाति तदाऽ्त्यन्तं सुभिक्षं 
सूचयति । मानेनात्ति तद्‌ सुभिक्षे सति पुनदैस्युमयमादिशति । साशड्कं 
समश्नाति तदो तस्मिन्नेव देशे सुभिक्षं सूचयति स्थने स्याने च दुभिक्षमादिश्षति । 
अष्रेण गृहीतमनं वरादाहृत्य भक्षयति तदा राजमयमादिश्चति । तेप्येव 
कापु बिरेपोऽस्ति । शुधरण्डः कारो ब्राह्मणस्तस्य फलं वरिभिर्मासः । 
मपूरपिच्छवणोभरुण्ठः क्षत्रियस्तस्य फलं पदूमिर्मीसिः । रिलारारं मस्तकं 
यस्य स॒वेदयस्ततफरं नवभिमासेरदेषटव्यम्‌ । छृप्णफण्ठः काफः यूद्रस्तस्य 
फर वर्ण भवति । पचान पिण्डानां मध्ये ब्रहमस्थानगतं पिण्डं गृहाति तदा 

सवेदेशे सुभिक्षे जायते । यस्य वणेस्य कारो मयापिष्टं गृाति तर्येव 

वणेस्य किप विदधाति । पिण्ड गीला यां दिद गन्उति स्वमाससंर्यणा मरय 

विदधाति । तदोपशमनाय त्कार प परिधानं कार्यभू । पायसं शर$रापूपरा- 

ष्कः सीरपटिकाः] एवमादीनि चान्नानि निसिपेत्कारमुक्रये॥५॥ आदिशब्देन 


उयोतिरनिवन्धः । २५१ 


यत्मम | उदिष्टं च पिष्टान्नं न गृहात तदा सवैदशे जनमारं दिशति । तदा 
सर्रतरर्नरमूि खा फकेभ्यो भूतेभ्यः श्वभ्यथ दधात्‌ । श्ववाण्डारपतित- 
भूतवायसग्रहराक्षसभरषवेतारपरिराचेभ्यो विं चिदपरे, त तत्र प्रन | एं 
ते विधाने च विघ्ना नच्यम्ति सरक्षण । नन्दते जगदीखेको ना काया 
तरिचारणा ॥ ६ ॥ 


अथावदधान्यमिक्षेपमिथानम्‌ । 


फाल्गुनस्यामावारयायां दिनात्यये प्रापातूर्गोत्तरे समस्थठे मुपिद विधाय 
वतैमानधान्यसंल्ययाभ्वयन्कृला तेष्वबरेषु गोमयेन संमाज॑नं छत्वा गन्ध- 
ुप्पादिकानुपचारान्विदभ्यात्‌ । एकस्मिनेकस्मिनरवदे शतं कणानिक्िपेत्‌ । 
दादशद्रादेरकस्य धान्यस्य कतेव्याः । एकष्टिनिचतुरद्कलं बाऽवयन्तरं कायं 
मेषं धान्यमिता अवटपद्क्तयो भवन्ति | ततः कोणेषु निक्षिरेषु मासादिदेववाः 
पोटयोपचाररुपचायौः । नततथाद्रोकपतरसर्युखान्यास्छद्य प्रदक्षिणं शृता 
गदान्‌यच्छेद्‌ । एधासातःकाल उत्थाय एृतस्नानादिकः समागत्य पुनसेषा- 
मवयनापरसनं कृत्वाभ्कैपजागि निःसारयत । ततोऽव्रगर्भानवलोकयेच्‌ । त 
धान्यफणानां म्युनाधिक्यं यसिन्यस्मिन्पास्ाषटे हश्यते तसमन्तस्िन्माति 
तस्य-तस्य धान्यस्य न्यूनाधिका ज्ञापन्या } यसिन्भासि यस्य॒धान्यस्य 
न्यूनता मवति तस्य मासस्याधिदेवतामीतये ब्राह्मणतर्पणं र्यात्‌ । एकस्य 
कस्यचिद्राद्यणस्य द्रार्दमे शक्तया वान्यरार्रिं दव्रात्‌ | तस्याप्यभावे स्वेखे 
्रारदेशे देहठीसमीप उभयतः सवेधान्पपूनां एत्वा भासपरयनतं समागतेभ्यौ 
भिष्ुकेभ्यः स्तोकं स्तोकं देयम्‌ । एवं कृते विधाने च विघ्नः कोऽपि न जायते॥ 

इ्ययटथान्यनिक्षिपविपानप्‌ । 


---~-"-=---- 


अथ चैच्रशुद्धपतिषदि षायुपरीश्चा । 


येते मालि ग्रामाद्वदिः पूरैपथिमे बा दक्षिणोत्तरे वा समस्थरे देशे संमानं 
कृत्या तस्य ॒संमानितस्य मण्डरस्य चतु्दिषु चन्नः पताकाः समुचिताः 
कायौ; । तातां मये स्थण्डि छत्वाऽप्रमुखपुरःसरं गणपतिदुगात्राधिपति- 
पूकमष्टलोकपालमरीतये साज्येन पायसेन . दवनं वुर्ान्मसैस्तयिङ्ककेः 
भत्येवम्ोच्वतं तथैव सिक्तम्‌ । एत छने करते वयुमराध॑नं दरयत्‌ । त 
र्थग.--एवामन्सवभूतान करङ्पतिवाहन । समादिश एलं चारिगव- 


३७४ श्रीहिवराजविनिर्पितो-ज्योतिर्निवन्पः। 


ॐ ( अमावास्याव्यतीपातपौणमास्यषटकासु च । द्िदरज्छ्रादधमकुवांणो नरकं 
भ्रतिपद्यते ॥१५॥ विभक्ता वाऽविभक्ता बा कुः श्राद्धं पृयक्सुताः । मघासु च 
ततोऽन्य नाधिकारः पृथग्बिना ॥१६॥ समदे-जातमाघ्रोऽपि दाहित्रो दि्मानेऽपि 
मातुर क्रुयोन्मातामहश्राद्धं मरतिपयाश्विने सिते ॥१७।) दसरदये पुष्यचतुषटये च 
दस्तत्रये मंत्रचतुष्टये च  सोम्यद्ये च श्रवणत्रये च श्राद्धमदाता धनपुत्रवा- 
न्स्यात्‌ । १८ ॥ 

इति सपिण्डयादिश्राद्धमकरणम्‌ । 


इति शूरमदाटश्रीरिवराजविनिमिते । उ्योतिर्निवन्धसर्वस्ये तिथ्या- 
दीनां विनिणैयः ॥ १॥ उयोतिनिवन्धे न्यूनं यद्रवस्तं च कयितं 
पुनः 1 पुतं त्यथास्थाने व्यस्तं स्यक्तं च विष्णुना \\ २॥ 
जातकं स्वरशाक्तं च परश्चाख्यानं यथा तभा । टिखित 
गरन्थश्रिस्ता(स्त)रभयेनाङ्ञानतो न हि ॥ ३॥ 
इति उ्योतिर्निवन्धः संपूर्णः । 
श्रीरिवापंणमस्तु | 
शुभं भवतु ! 


9 9 अ 11 क कक 


# धनुधिद्वितेपन्यो १, पुस्तर 1