आनन्दाश्रम्स॑स्कृतमग्रन्थावरिः।

ग्रन्थाङ्कः ९७
श्रीमज्ञैमिनिपणीते भीमांसादरने

दशमाध्यायस्य पर्चमपादमारोय द्वादशाध्यायान्तः षष्ठो भागः ।
श्ीकुमारिमटरविरनितदटुष्ट कारू ए्व्यारूपापतहित शव मप्य पेतः ।

सोऽयं प०पत्तनी यमीमांसाविद्य।ल पाध्यपकपदााषष्ितैः

“ मीमांसाविद्रान्‌ › पदभाग्मिगैरवये् नायन्ञाद्घिचर-

णान्तवालिमत्तण्हद्ुव्रमिामजनडइव्व। चन्म
सअधितृप्पण्पाद्न सप्रचकृतव्‌।

एतत्पूस्तकर
बी, ए, इत्युपपदधारेभिः
विनायक गणेश आपटे
इत्येतेः
पण्याख्यपत्तने
श्रीमन्‌ " महादेव चिमणाजी अपटे › इव्यभिधय-
महापरागप्रतिष्ठापिते

आनन्दाश्रमसुद्रणाखये
आयसाक्षमुद्रयिन्वा
प्रकाशितम्‌ |
शालिवाहनशकाब्दाः १८५६ । ।

खिम्ताव्दाः १९३४ ।

( भस्य स््वैऽविकारा राजशासनानुपारेण स्वायत्तीकृताः ) ।

मुरं सपकचद्यमु (४) ।

मीमास्तादरीने पञथचम-षठभागस्थापिकरणानां

वर्णानक्रमसुचीपत्रम्‌ ।
अधिकरणम्‌ । अ. पुटसंख्या ।
अन्यि ह्ययोरविकृतावतिदेशाधिकरणम्‌ । २०७७
अरन्यायेयप्रभृति पत्राणां षारणनियमाधिकरणम्‌ । २१८४
भग्याचेये दक्षिणानां विकसपाधिकरणम्‌ । २२७४
अ्गिषयनप्रकरणे श्रुतानां दृक्षाहुतिमन्तरागां सौमिकदीक्षाहुतिमन््रः
प्मुश्चयाधिकरणम्‌ । १८७५
अचिति शतस्य शरिवृक्छस्य स्तोत्रीयानवकरूपस्य स्तोतरान्तरगतस्तो-
ममात्रनाघकत्वापिकरणम्‌ । १९९.६
अ्िष्टुयने स्तोत्रशस्मन्तराणां प्राकृतानानेवाविकारेण प्रयोगाचि-
करणम्‌ । १९.४२
अ्ीषोमीयपक्लो पशपुरोड।शाङ्गसिशकृ्यागीयत्यागकले निगनेषु
निगणस्येवश्नेरमि वानाधिकरणम्‌ । १९३६
अग्नीपोभीयप्रामागवरतिपदागषमसये पाशस्य तक्ततपद्‌।यैनन्यावान्तस-
` पू्वप्रयुक्तत्वाधिकरणम्‌ । ११९१२
अस्रीषोभी यपो; सानाय्यविक।रत्व।भेकरणम्‌ । १६०७
अञ्जीगमीय्य पसो; पयोविक्ररत्व(धिकरणष्‌ । १९०८
अञ्ीषोभ)यै पञ्चावनिज्यशेनैन्ञिभिरङ्ग; भ्वि्टकृयगनुष्ठानापि-
करणम्‌ । २०२६
स्चीपोमीये पशौ द्यैपूमापिकवमोतिदिशामिकरणम्‌ । १९९९१
अर््षामाये पञ्च इदयाददङ्गेष्वपि पञ्चावद्‌ानाधिकरणम्‌ | २०५४
समीषोम्‌। पर्ची इद्याचद्गःन।मेव इपिष्काभिकरणम्‌ । २०२१ `
अग्न भन्ञिणादेः सङृदनुन।धिक्ररगम्‌ । १६९८
अङ्गप्रवानके पमेवितेषे प्रवानस्यैव षमानुप्रहाविकरणम्‌ । २२४८
भङ्गानां भषानेः सहेकदेश काठक) पतवरिकरगप्‌ । २१६९
सङ्गानां परघानोपकारर्पेककयोधेत्वारिकरणम्‌ । २१०३ ।

ज्िस्ता दिरत्र पेडरिप्रदणेपतेहारामिकरम । ` ९९९१.

॥

अधिकरणम्‌ | पुटसंख्या ।

अञ्नाम्यन्ञनारूये सत्रे समाम्नातिन गौगरुखवाम्यल्जनादिना

प्राकृतनवनीताम्यञ्जनस्य स्भूचयापिकरणम्‌ । १९१८
तिराते पोडरिम्ररणप्रतिषेारकरणम्‌ । २०१२
अथवा -नगत्।म ॐन्दायनिवैचनः।धकरणम्‌ | १९.९८
अदोषनि्पातायोनां प्रायधधित्तानां भमुच्नापरिकरणम्‌ । २२६९१
अभिगुभेषयतमेषपति शब्दस्य देवतापरत्वा प्रकरणम्‌ । १७६०
सघ्िगु्रदगतेहयेनशद्कदवपादि दठ्दानां काल्स्यनेो द्वरणप्रकाशकत्वा-

पिकरणम्‌ । १७७९.
अधियुपेषगतीखूकशबदरेन वपामिषानारिकरणम्‌ | १७७८
अध्वरकर्पायां प्रातरः{दनारमद्‌न।युषछौयमानानां त्रयाणां प्रयाणामय

भेदेनाद्धानामनु छः नाधिकरणम्‌ । २१४२
अध्युध्न्या हाः ५।ऊृतङ्‌तनेड भक्ष (नवृत्५ःप करणम्‌ | २०२९
अनधशायाद्‌कपि कमकाटीनमन्नभ्रथोापिकरणम्‌ । २२९१
अनुषुव्मायतीदूवपग्रथनेन ६१द६ते) आनुषुम्‌ तृचे इयावा्ान्धरीगव-

स।प्नोगानायिनरमम्‌ | १७१८
अनुनिष।०५ पर५२ड।६तन्न९५व ५6 &।[११९०५६ । २२१६
नयुयाज-- १६।१तयत्ञ ५।५५नान दतृ ३९१५ १ 6।५१२ ५१ । २०१९६
मभभिवेचन चर दपचय निन्तनन 1 चकेरणम्‌ | २१९०
गम्युधयेद। दू(पयसोः प्रणोतावन।दटनाश्रिकरणम्‌ । १५३३
जम्युद्य्ो दुवस्य; प्रदेय १८४५ । | १७८९,
अवमृयेऽप्छु रन नन्रघानःयुष्टानाभि क्रम्‌ । २१४७
भवमृथस्ापृवे, धकरणम । ०४७
सवभय सिट ृागीयनिगमादर सषटङद्‌वुतकेारसवरूणयीरनि -

घाना विकरणम्‌ । १९३१
भवेष्टमन्नतन्त्रत।वि करणम्‌ । २।९४
भव्यक्तयगेषुद्धिदः दिषु पौमिकषनीतिदेलापरकरणम्‌ । १५९३
जस्मियन्ञस्य ज}उद्यिकारिकत्वापेकेरणम्‌ । १८४६
मस्थियज्ञ्य दृतायिकारिकत्वपश्च ऋर्वधानामनुष्ठानामिकरण,( ¦ १८४९

सस्थियज्ञस्य सूतायिका।रत्पक्ते गुणकामानामननुष्ठानाविक १ | १८९०
मस्ियङ्ञप्य रताविक।रित्वप्े जपतेस्करिदनां खोपाधिकएनम्‌} १८४९

४९

अधिकरणम्‌ । पटसंखर्या।

अस्थियज्ञसय खताधिकारिकत्वपसे सूक्तवाकान्तगंतायुरादिफलमका-
शकमागाननुष्ठाना्िकरणम्‌ । १८९०

अस्थियज्ञ सृतापिक्रपक्षे टोतृकामनयाऽनुधीयमानानां गुणकामा-

ना।मननुष्ठानायिकरणम्‌ । १८९२

अश्वमेषे विहिनाम्यां प्राकाशाम्यां परकृतध्ययुभागमाननस्य नाघापिः

* करणम्‌ । १८९७

कक [+ [+ क; न्ट > ~ द
अश्वमेषेऽश्वविषये वड्‌करयत्ताप्रकाशनायं वैसेपिकमन्त्राकरणपक्षे
जयाणां पशूनामथ, पडसीतिरेपां वङ्क्रय इति पमासवचना-

यिकरणम्‌ । १७७४
अश्वपरतिगरहेष्टयां प्रतिप्रोडाक्ं कषालमेदाषिकरणम्‌ । २२०७
अष्टरात्रे वत्प्रत्वगहतवामपोः सरमुच्चयाचिकरणम्‌ । २२११
अदर्गेणे, उपप्रत्काटीन सुवरहण्याद्ानस्य तन्तरताधिकरणम्‌ | २१५७८
अह गणे, उप।वह्रणायै॑वात्रन्तरे।त्पाद्नयिकरणम्‌ । २०१९
सह॒र्गणे तत्तदह्‌.सबप्रेसतोभोपादह्रेणक्राछ ९ वापोन्तरोत्पादना-

धिकरणम्‌ | २०१९
सहगणे सुन्याकाटीनसुव्रहमण्य ह्ानस्याऽऽर स्यधिकरणम्‌ । २१७८
अह्णे द्वःद राहिकवममतिदेश, विकरणम्‌ । १५९४
अहीने शुच्छन्वारम्भादनामनिशतयनम्‌नतंकत्व धे करणम्‌ । २९८४

आ,
आस्वादं देवतापतामान्यादुञ्चीषोमीयादिषमातिदेशाधिक्ररणम्‌ । १९१३
आग्रवणादेव पोडशिग्रदणाधिकरणम्‌ । १९६१
आग्रचणेऽ-व.ह्‌ायैस्थान।प्ननेऽपि त्प पाकाननुष्टानापिक्ररणम्‌ 1 १८८०
आग्रयणेऽन्वाह्‌चस्थानापन्ने वातप पाकाननुघ्रानाधरिक्ररणम्‌ | १८८०
आग्रयणे, उपदिष्टव।सोवत्पदृक्षिणया प्राक्तान्वाहा्येदक्षिणाया

चाधाधिकरणम्‌ । १८७९
आमयणे, ेद्रास्तरश्वदेवयो दाप्रयिच्यानुरोषेन वैन्वदेविकतन्तरनियमाभा-

वा{िकरणम्‌ । २२१९४

स।प्रयणे जघन्यचावाद्रथिव्यानुरोवेन सुरूषस्थनद्र्ादेरपि विरोधा-
सवि प्रसूनमयनाहंनियम।त्रिकरणम्‌ । २२५४

(४

अपिकरणभू । पृरसंर्या

शाग्रये वासोवस्सयोः प्राङृतान्वाहायेधमीनुष्ठानाधिकरणम्‌ ।

माप्रयणे वापोवत्सरयोरमिषारणाननुष्ठानाविकरणम्‌ ।

आ्निमारतादृभ्वेमनुय।जोत्करपेणोन्छृष्यमाणे सूक्तवाके सवनीवपुरो-
ड।शदेवतापदा ना मप्युत्करषौ धिकरणम्‌ ।

भन्रयद्वयस्याऽअवृ्या प्रदानानुष्ठान।धिकरणम्‌ ।

अ्नियाज्यमागस्याऽ$रादुपकारकत्वायिकरणम्‌ ।

अश्भियादिपरधानानामेकदेशकालकतूकत्वाधिकरणम्‌ ।

भाञ्येन रषं पिस्ापयतीति वाक्ये कमरतरविषानाधिकरणम्‌ ।

भतिथ्यानर्हिःपरोक्षणादेरुपपद मरीषोमौवयोः भरसङ्ग।धिकरणम्‌ ।

आतिथ्यनर्हिषोऽप्नीषोमीयायं स्तरणक)टे स्तरणमन्तरावृत्त्याधिकर-
णम्‌ ।

आतिथ्यानर्हिष्यञ्नीषोमीयदेश्च स्तरणायै सेनद्याऽऽहियमाणे सनहना-
ह्रणमन्त्रयेरनावृच्याधेकरणम्‌ |

धानस्य तन्त्रताधिकरणम्‌ ।

ज।घाने निन्दावादेन विहितप्तामगानप्रतिषेषारपरामविकस्पाविकरणम्‌ ।

भाघरे मन्ध्रान्तेन कमीदितनिषाताधिकरणम्‌ ।

आनुबन्ध्य-वनस्पतियागयोर्निगमेषु विषिगतोखावनस्पतिश्चन्द।म्या.
मेव द्रव्यदेवतयोरभिधाना्िकरणम्‌ ।

आमिक्षायागे पयोयागधमोतिदेशाविकरणम्‌ ।

आरम्मभीयायामारम्मणीयाया अननुष्ठानापिकरणम्‌ ।

(8
इृढानिगदे यज्ञपतिषाब्दस्याप्तमवेतायेकस्य विकृतावनृहािकरणम्‌ |
उ,

उकथ्यादिकतो बहुनीहिपदनिदिष्टानां वैरूपादिप्ाभ्नां होतुः धृष
एव निवेश्षापिकरणम्‌।

उत्तमप्रयाजस्य संस्कारकमेत्वाविकरणम्‌ ।

उत्तरयोः स्तोमातिदेशाधिकरणम्‌ ।

छकशतरागोदोहाधिकरणम्‌ ।

१८७९
१८८१

२१८८
२१६१
१८११
२१६२
१७९६
२२६९

२२३७

२२६३८
२१६१७
२५६७
२९४५

१९३३
११०८
१८०१

११८५

१९.९.४
१८०९
१७२७
२१६६४

[५

भनिकरणम्‌ । एटसंरूया ।
उत्तरादाब्देनोत्तराम्न्थपरितानामेव, ऋचामुपादानाधिकरणम्‌ । १७११
उद्‌वस्तानीयस्य सत्रानङ्खत्वःदृक्षिणाद्‌ानभ्य चतेवकपरिक्रया्ैत्व।धि.

करणम्‌ । १८३९.
उपसदामपु्वत्वातिकरणम्‌ | ४
उपस्तरणाभिधारणाम्यां सह चतुरवत्ततपत्यधिकरणम्‌ । ^
उपहम्ये कतावीपदेशिकाश्वुक्षिणया प्राक्ृतङ्ृत्लक्रुदक्तिणाया ना-

धाविकरणम्‌ । 9

उपाहयाजस्य दरैपू्णेमासतन्त्रगतदेवतान्यतमदेवतानियम। विकरणम्‌ । :२०८७
उपांशुयाजे-उपस्तरणामिवारणयेछोषिऽपि हविष एव ॒चतुरवत्तसं-

पत्यषिकरणम्‌ । २०८१
उरड्ायाने भरीवाउ्यविधानािकरणम्‌ । २०८७
उषांशयाे वेक्मिकविप्ण्वाविदेवता-पेणीमासीमात्रकाठिकलोम.

यप्रतिपाद्‌नाषिकरणम्‌ । २०८८
उभयसतामके संप्तवादिक्रतौ वृदद्रथतरयोः परष्ठम्तोन्र एव समुचित्य

निवेश्षाधिकरणम्‌ । १९९५७

। ऊ,
उहमन्थस्य पौरुमेयत्वाधिकरणम्‌ । १७०१
तद.
चश्यजमेन्त्राणां तानस्वरेण कमणि प्रयोग।धिकरणम्‌ । १७२४
ऋतपेये सोमचमपेन कृत खक्रतुद्षिणाय।ः पुरुषान्तरस्य च निघ्रु-

स्यधिकरणम्‌। १९.०४
च्तपेये विहितसोमचमप्तदक्षिणया प्राकृतकृत्लक्रवुदक्षिणाया नाघा-

करणम्‌ | १९०द्‌

प्‌.
एकका्यांणां विकसपापिकरणम्‌ । २२१९८
एकत्रिके करतवेकस्या एव ऋचन्निरम्यातेन त्रिकश्तोमकषुर्गानानु-

छानािकरणम्‌ । १९९१
एकनिके क्रतौ माध्यंदिन पवमानस्तोते, भध एव तृचे गानाधि-
करणम्‌ । ॥ १९.४९

-एकदेवताकपश्युगणे वस्ताहोमस्य तन््ताधिकरणम्‌ । २१०४

[.६ ]

अधिकरणम्‌ । पुटसंख्या ।

एकपुरोडाशायामपि पौणेम।स्यामुषांडुयाजवरिधानाधिकरणम्‌ |
एकस्मिन्कमेणि भिन्नकार्याणां गुणानां समुच्चयाधिकरणम्‌ ।
एकम्मिन्‌ प्रयोगे प्रयाजादयङ्गस्य सछ्ृद्नुष्ठानःपिक्ररणम्‌ ।
एक।थोनां करणमन्त्राणां विकस्पाविकरणम्‌ ।
पे.
रेकादशिनेषु पापु सवनी यपशधमातिदेशाधिकरणम्‌ |
देन्द्रवयवस्य पत्रावरणादि्रहुपक्षथा प्रथममनुष्ठानापिकरणम्‌ |
रेःद्नादिषु द्‌रेपूणमाप्तिकधमीतिदेशाधिकरणम्‌ |
रेनद्राबाहंस्पतये कमणि अज्य।नुवक्यायुगरद्वयस्य विकल्पापि-
करणम्‌ ।
क,
कण्वरथतरेऽविरुद्धानां बृदद्रथतरधमाणां समूच्वयातिकरणम्‌ ।
कपिञ्ञछापिकरणम्‌ ।
करणमन्त्रेषु मन्त्रान्ते कर्म रारम्माभिकरणम्‌ |
कचिदूर्विहोमे स्वाहाकारपुनःश्रवणस्यानारम्याधीतस्वाहाकारानुपप.
ह्‌।रकत्व।धिकरणम्‌
कामप्तयोगेऽप्येनदरवायवस्य पाटप्रापतस्वत्यान एवानुष्ठानाधिकरणम्‌ |
काम्यस्यामेराहवनायत्व।भाव।धिकरणम्‌ ।
काम्यगुणानां विक्तागनतिदेश्चाधिकरणम्‌ ।
काम्याग्रताविषो शुक्रादिमरहस्येनद्रवायवमरहपेक्षया पृवै प्रतिक
धिकरणम्‌ ।
काम्याम्रताविषौ ्ुक्रादिम्रहस्य सवंदितः प्रतिकर्षषिकरणम्‌ ।
काम्यानां कर्मणां कामनानुरोषेन पुनः पनरम्य। प्ायिकरणम्‌ ।
कामेष्टौ दानस्यारष्टार्थत्वाषिकरणम्‌ ।
काम्पेन भ्नाष्टा्यभचिना नित्यस्योरूथभ्न्विकार।विकरणम्‌ ।
काम्थेऽम्मावाष।नादिसस्कारटोप।चिक(णम्‌ । `
कृप्णङ्चर।ववघातबाघा्िकरणम्‌ ।
कृष्णख्चरा वाभ्चेयषमोतिदेश।पिकरणम्‌ ।
कृष्णकचरावुपस्तरणाभिषारणयोरञोपाविकरणम्‌ |
कृष्णशचरो चतुषौकरणादीनामन नुष्ठानाधिकरणम्‌ ।

२०९१
२२५८
२११९
२२६९५

१९२२
१९.७०
१९९१

२२५७१

१७३९
२१२०
२२१४

२०७५
१९.७१
२२८२
१५१९.७

१९.७६
१९७द्‌
२११२
१८४४
२२५७९.
२२८२
१८०१
११०३
१८२७

१८३४

[ ७ |

अविकरणपू । | पुटस॑रूया ।

छृष्णटचरौ पाकानुष्ठानाविङरणम्‌ ।

छृष्णठचरौ मक्षणक्तैव्यताचिकरणम्‌ ।

छृष्णठ्चरौ ब्रह्मभन्नाणां युगपत्वण्हिःणीयत्वावधिकरणभ्‌ |

ङृष्णठचरौ युपदुपहनानां स्वेषां मन्षणां सवस्वकाठे भन्षणावि.
करणम्‌ ।

कृष्णल्चरो स्वैमन्ताणां पुरुषान्तरेम्धोऽनीय ब्रह्मणः परहारापि-
करणम्‌ ।

कोौण्डपायिनामयने प्राजहितेऽ्रौ माप्ता्िरोत्रश्रषणानुष्ठानावि-
करणम्‌ ।

ख.

खडवार्थां तक्षण।दीन।मननुषठान।ध्रेकरणम्‌ ।

खङेवास्यां पर्यहणादिसस्कर।ण।मनुष्ठानाचकरणम्‌ ।

खेव,रुवां सूपाहुतरननुष्ठानाधकरणम्‌ ।

ग.

अहणप्रतिकरषेण साद्नस्यापि प्रतिक्रषाविकरणम्‌ ।

ग्रहणप्रतिकर्पेऽपि प्रदानानपक्षोविकरणप्‌ ।

गृहमेर्ध।यस्याऽऽज्यभागपुनःश्रवणे नपुवेत्वधदििपाद्नाधिकरणम्‌ ।

गृहमधये--भाज्यनागपुनःश्रवणन्य पटेदस्यावत्वमिति पश्चमपक्षे
सिष्टङ्ृच्छूवणमःपे स्वसतन।तच्रतिपत््वन्तराणां श्ेषका्यणां
निवतकभिति प्रयाजनप्राततषादनः धैकरनम्‌ ।

गृहभधीये प्रत्यक्षश्च पस्वष्ट डद रेरप्मनुप्ठान।ेकरणम्‌ ।

गवामयनान्तर्मते मह्‌ उपगानान्तरकयभि, पत्नीभिरातिदे-
द्विकोपभानक्तरणाद्ध वजामजावायिकरणम्‌ ।

गवामयने उपनीकायाः स्वस्थानविवृद्धथाऽम्याप्ाविकरणम्‌ ।

गवामयने द्वयेद्धयोकचेः प्रग्रथनेन जह्यामगानाधिकरणम्‌ ।

गवामयनेऽह्रन्तरग्यवधानेन एृष्ठचयषडहावृर्या मध्वरनारेरप्यावरू-
त्यषिकरणम्‌ ।

गाहुपत्यायभिष टीकिरकमनुष्ठानाधिकरणम्‌ ।

गावामयनिके पृष्ठयप्डदहं बृहद्ं॑तरय); प्रत्यहुभकेकस्येषःतछ(न(-
विकरणम्‌ ।

१८२९७
१८२०
१८३१

१८६४
१८६६
२२२७
१८१२
१८६२
१८०७
१९.७४

१९.७४
२०६३

२०४१
२०४०

१९१७
१९.७८
१७१९

२००१
२२६६९

१९८८

1

अधिकर्मम्‌ । पुरसरूया ।

गीष्युपायानां श्चाखमेदेन समान्नातानां विकरपाधिकरणम्‌ ।
च,
चथनेऽष्ष्टाधेस्य सवै षघावच।तस्यानम्याप्ताधिकरणम्‌ ।
चयनप्रकरणे पठ्यमानानां कपनाथानामाघननार्थानां च मन्ब्रणां
धरतस॑रूयाप्तपत्तयेऽनियमेने)पाद्‌(ना विकरणम्‌ ।
चयने प्रषानानन्तरमेवाश्चिविमोकािकरणम्‌ ।
चादुमास्येषु--सनुयाजीयदेवताप्रका शना प्रकृत।वाहननन्््यावि-
कारेणैव प्रयोगापिकरणम्‌ ।
ज.
जनकपत्ररात्रे द्वादञ्याहिकानां सप्तानामहनां करमेण घमोतिदेसाधि-
करणम्‌ ।
जपस्तुलरीरभिधानमनाणां पमुस्वयाचकररणम्‌ |
जपादिमन्तेषु मन्त्रततमान्नयसिद्धस्वरनियमधिकरणम्‌ |
जर्पिख्यव।ग्वादिनिषेषस्य पये होमविध्यवादत्वािकरणम्‌ |
जयातिष्टोमाचद्गमूतदीक्षणी। यादिति तावन्वरम्मनीयाया न।घाद्वेक-
रणम्‌ ।

व [न

ज्योतिष्टोमादो दक्तिणाद्‌। नस्य ऋत्विमानत्ययैत्वाविकरणम्‌ ।

धो (~ ५ अ ~ भ

तिष्टोमाद्‌) पि्षमिहितवत्मादिना पाम।न्यविरिताहननावन।घा-
भिकरणम्‌ ।

ऽवोतिष्टोमे--उपरवमन्त्रस्य भत्युपरवलननना वरर ५विकरणम्‌ ।

वोतिष्टोभ कणडुवनाङ्गमन्त्रस्य सङत्मयोगातिक(मम्‌ |

ऽयोतिषोमे त्रयाणां पूनम यूपतन्त्रताविकरगन्‌ ।

ज्योतिष्टोमे दृक्तिणन्तर्मत्तगोप्वेव द्‌।द्‌शरतप९१।निवेस।पिक"
रणम्‌ ।

ऽयोतिषटोमे इदश्ाशतदक्षिणाया नध्यादित्माख्यानुरोषेन विभागा.
भिकरणम्‌ ।

ऽथोतिष्टमे दरादशोत्तरशतगोदक्षिणाया विभञप द्‌ानाभिकरणम्‌ ।

ज्योतिष्टोमे नेमित्तिकैकादिगोदु्तगया नित्यपररोगीयगोमतद्वाद्श-
तेकह्यामात्रब।घातकरणम्‌ ।

१७२१
२११५

३९१५
२१७१

१९४२

१६१४
२२६९९
२२९१२
२०६९२

१८०३
१८६५९

२०६९.
२२१२
२३११
२१९८
१८८१

१८९०
१८८९

१८९१

| ९ |

अधिकरणम्‌ । पुरषषख्या ।
योतिष्टोमे वास्मि सोममानेपावहरणयोरनुष्ठानाविकरणम्‌ । २०१९
ऽयोतिष्टोमे सवनीयपुरोख।शादिषु परौमिकपत्रिभ्रहचमतेदांिकपा-
जाणा जुह्वाना प्रप्तङ्ग।नवाधकरणम्‌ | २२२५
ऽयातिष्टामे श्रयणारयेषु पविषु प्रदेयवमाननुष्ठानामिकेरणम्‌ । १७९१
योतिष्टामे स्वस्नायमन्त्राणामनावृस्यभिकरणम्‌ । २२११
याति्टोमे हवि्घानशकटभिन्न शकट न्तरे पहरापुरोडासादीनां हवि -
निवौपानुष्ठानाेकरणम्‌ । २२२७
स.
तार्तयसतवानिक3रड।श। देषु भेदेन हविष्कृतद्‌।हु(नाभ।वा प्रकरणम्‌ । २२४२
तृच गेयस्य स्तास्नः भरत्युचं परेतमापनाविकरणम्‌ । १७०१
तृतीयक्तवन एव षाडरिश्रहणाविकरणम्‌ । १९६१
मेशकपत।म्न उत्तरप्रन्थपःटितयेनूहत्येदरेव मानावेकरणम्‌ । १७१२
थनीयं प्रथमद्वितीय रहूनेरेन््रवायवाग्रतवङुक्रप्रत्वयो; पुनः-
श्रवमस्यनिमित्तिकत्वथ ताधिकरणम्‌ । १९.७५
ञयम्बकहेम।दिषु-अभमिध्‌ारणानमिवारणादीनामथव।दाथत्वाविकरणम्‌ । २०६९
त्यागादो विभधिमतर्यैव देवताशब्द्म्योच।रणनियमा विकरणम्‌ । १९२५
द.
र्विह्‌मशन्द्स्य कम॑नापपेयत्वावर्तरणम्‌ | २६२१
दर्पिहामशचब्द्स्य गुभाविवित्वनिराकरणविकरणम्‌ । २६९२७
द्विहः मशन्दध्य हेमनामयेयत्वावेकरमम्‌ । २६२७
दर्थिहेमान।मपवेताधिकरणन्‌ । १६२८
दर्विहेमशव्दप्य स्मातनां उदेकानां च कर्मणां नामपरेयतात्रि-
केरणम्‌ । १६२६
द॒र्वहोमानापपृवेताे करणम्‌ । १६२८
द्रेपृणमासचाद्धम॑स्यादिषु तचद्धयाप्यतयोगुरपरनाज्गानामातवुर५"
विकरणम्‌ । २१४०
दश्चपृणमा त्यो दबु पत्नी त वोम पत्नी मन्वरवानृहा विकरणम्‌ । १७५४

दश्च पुणमाप्तयारप्रर्तन्टङ्ृदूवत्यन्य तुतायानुयाजन्य सपन ऋ[रा- ६

५।वपिकरिष्टटूद्‌देवतातस्कारकतय। तनिपत्यापकारकस्वाधिकरणम्‌ } १९६५७
४१

[ १०]

अधिकरणभ्‌ । पुटसख्य। |

द्रपणेम।सथर्तारम्भणीयाय।, + कृद्नृष्ठानाव्रिकरणम्‌ |

द्रपुणमासयारकव्चातम"चस्थ तदनुष्ठानाधिकरणम्‌ ।

द्दौपूणेमातयरद्रामननिनः = प्रोडाशद्रधश्नवणस्कानुवादत्वापि-
करणम्‌ ।

द्रपमापतिक्रतिपु सोयौदेष्यन्वारम्मणीयानुष्ठानापिक्ररणम्‌ |

द्द्ंपृणमासादविषु तन्तरणाडऽचारायद्धानृष्टानाधिकरणम्‌ ।

दर्पूरणमासादिष्व स्वादीनां समुहचितानामेकाष्वगफछत्वाधिकरणम्‌ ।

दरे पृणमाप्ाोद्धरणक।ठऽहोचायीद्वरणाङ्गमन्तराननुष्ठानाधिकर-
णम्‌ |

दशेपूणमातायद्धिता सचिन २ उयो तिष्मरीष्टेरननुष्ठान।पिकरणम्‌ ।

द्र/दश्चादे-उ रम हवस पत्नी द्रयाजान्तत्वतर श्रमम्‌ |

दादशदे-उपतततनटानसुव्षणय हने विवृद्धमुतहाचपटतणाति-
कऋ२०।य्‌ ।

दादरा दीक्षोपप्ततपुत नां प्रत्य र, द्वदशदिनस।्वत्वाविकरणम्‌ |

६14 ट पत्था कटीनाङ्धानापावृच्यष्रेकः२५५्‌ |

द्यावापयिव्यादो प्रत्यततत्रनवाद््िव्दृपादएगाद्रःपण अङ्तानक्य-
ध्य बाधापिकेरणम्‌ ।

दक्षम्‌ वाङनियषा्रकरणम्‌ |

द्विषाशिकाषां ५कृतावकवचनान्तत्रहुमेचन्‌।न्तपा श्मन्त्रयोद्िवचनान्ते
नह्‌ पकरणम्‌ |

्विशत्रायहगंणेषु द्शाहिक्दसाहवमीनःमनुष्ठ-नावि्रणम्‌ ।

चष्थानामवघात।दिक्रिरणा प्रमे नननिप्पत्तिपनन्तमम्यापतामि-
करणम्‌ ।

देवत।घःटेतम। द ५पश्षया द्भ्मटितपताददयध्य बी यस्त्वाविकर्‌ .
करणम्‌ ।

देशकतैमिषयेऽनियमःपिकरणम्‌ ।

दोषनिषंतायानां प्रारथित्तानां विक्रहरायिकरणम्‌ ।

ध,
घमौणामपूवेभयुक्तत्वाधिक्रणम्‌ ।
धरमोमां देवत।युक्तत्वाभानाविक्टूणम्‌ ।

१९७९
२२०८

९०८२
२२४१
२१२९
२०९६

१७८४
१५७८०
१९७१

९२०न्‌
२१९०
२२०१

१८१८
१९४५

१७४९
१९१ १

२१११

१६९०१
२६१८१
२२६९०

१६९३१
११४९

८.

अधिकरणम्‌ । - पुटसरूया ।
घायाभ्भिनासे ज्धोतिष्मतीषटेरननदछानाविक्ररणम्‌ । १७८६
न.
नक्षत्रे्टयादावुपद्र्रपहामादिभरातिदेरि कानां नारिष्ठहेमादीनां
नाधामावाधिकरणम्‌ । १९०१
नानानीनेष्टावनत्यर्नाजतिबन्विहनिष्छुद हवानन एव चाम्विप्तमै-
नियभापिकरणम्‌ | २१७४
नानाबीजेष्टाववघातमन्त्रस्याऽऽवृ स्यथिकरणम्‌ | २२०९.
नानाजातीयेषु पडाषु पाकमदाल्नुरम्धादनां भद्धिक्रणम्‌ | २२०७
नानाहीनेषु चदु दिवसे पाडशिम्रहणाधिकरणम्‌ । १९१७
निकायिनामृत्तरपु पृवनेकाभिधम।तिदेस।विक्रणम्‌ | १५५.४
नित्यस्योख्यस्नाभर्निल्यं घारण।मावायिकक्ररमम्‌ । २२८२

निवापमन्तरे सवित्रादिपदानामप्तमवेताथानां विक्रतावनूृह।विकरणम्‌ । १६९८०
५

निपमनत् शरुतस्याश्चिश्च्द्म्य समवतायस्य तिनावृहापरिकरणम्‌ । ११८६

निवापाय्यह्धमन्त्राणामावु स्थापिकर गम्‌ । २२०९
नि्ियज्ञेऽम।ब।स्यान्तरस्य प्रसङ्क।। वक्रम्‌ । २२४२
नीव।रादिसदशप्रतिनिधिप्रयमि वीह्यादियन््रम्यापिकारेण प्रया.
गाधेक्रणम्‌ । १७१६
नेमित्तिके पुनराधान श्रतदक्षिणथा सामःन्वविह्ितेकादिदक्षिणाया
ब।घ।पिकरणम्‌ । १८७७
प.
पश्चदशरात्रकुण्डपायिनामयनयोः सत्रत्व।-सनरात्मक द्वद शाहष१। ति.
देशाषिकरणम्‌ । १९.११
पञचकशारदीये--उक्षवाक्ये कर्मशेपप्रतिपेघविघानेन प्रतित्तवहमरं
भिन्ानापेवेष्ष्णामान यनाधिकरणम्‌ । ९१९७
परस्वद्यागे प्रन्िएरणान्ताङ्गरीनित्रिधानेव तदुत्तराङ्गभतिेधामि-
करणम्‌ । १७९.३
परिषौ यूपघमाणाम्तिपत्तमानायिकरणम्‌ । १७६२

परिषौ स्वघमेविरोचे युपघमोननुष्ठःनानिकरणम्‌ । २२४९.

| १२]

अधिकरणम्‌ । | पुटसंरख्या ।

प्रकृतिविकृत्योः समानतन्त्रे वेकृता्धेन प्रकृतेः प्रसङ्गित्वाधि -
फरणम्‌ |

परमीतिया एव कचा वैङ्तपुवैम्तोदर त।घनत्वाधिकरणम्‌ ।

प्रयाणमन्तरस्य सङृत्प्रयोगभिकरणष्‌ ।

पवमानहविषां चरयाणामकतन्त्रत्वाभःवाधिवरणम्‌ |

पवमानण्टिप्वचिहत्रहदर्णीलेपिऽपि निवपानुष्टानाधिकरणम्‌ ।

पवमानेष्टष्वाज्यमागयोरनिर्णस्थैव देवतापदस्यामिघानायिक्ररणम्‌ ।

पशुकामेष्टी दधिशृतयोः प्रदेयघमौनन्‌ष्ठःनायिकरणम्‌ ।

पशुगगे--उपयाजस।घनानां गुदानां समुस्वयायिक्रणम्‌ ।

परागणे--एकवचन।न्तमेधपतिशब्दस्याह।पिक्रणम्‌ ।

२२५२३
१७२१
२२१३
२१९६
१८९१
१९.६२९
१७९.१
२२७३
१७६४

९शुगणऽश्गुमेषगतानां सप्तमि दरवस्वाचवनचकषुगादिपद्‌ानामनृहायिकरणम्‌ १७५८

पदुगणगेऽनिगुदरिषगतिकयाशन्द्प्य य।वत्वचमम्यासराधिकरणम्‌ ।

पदगणेऽधरिगुयषे समम्तवडत।यत्ताप्रकारन।यै समस्यवचनाधि-
करणम्‌ ।

पशुगणे परनीप्तयाजेषु जाचनैनां सिकस्पाधिकरणम्‌ ]

पश्ुगमप्वेव.द्‌शनघर्मतिदरािकरणम्‌।

पशुधर्मतामानविभ्यप्से प्रारमा इत्यधरगुप्रःस्याविकाराभिकरणम्‌ ।

११ुपरोडाद्रयागस्य पशयागीयदेवतासंस्कारकत्वाधिकरणम्‌ ।

पशुपुरोडाशेऽम्यतोऽटम्योपकाराणाम।उ्यमागादी नां कतंभ्यत्वावि
करणम्‌ ।

पकौ प्रतिप्रस्णावुमक्षःमाव।धिकरणम्‌ ।

पक्चौ भत्रावस्णस्यकभागत्वायिकरणम्‌ ।

पशौ भवावरुगस्यःपि सषमन्तप्रतिषाद्नाभिकरणम्‌ ।

पश्वथोनुष्ठितप्रयाजादिभिरेव पद्ुुरोडाशशस्याप्युपकारसिद्धे्तदयं ए
यगङ्भाननुष्ठानाधिङ्गरणम्‌ ।

पश्वादिविकृतावुषदिषटरेकाद्रप्रयान।दिभिशङ्खैः प्राङृताङ्गान्तराबा-
ध।धिकरणम्‌ |

१७५९

१८६१
२२७१
१५९.३
१७१६
१८१६

२२२२
२०६२
२०३६
२०३१

२२११

२८६१

१२]

आधिकरणप्‌ । पुटप्तख्या ।

पावेगहोमयोरन्यतरस्येव तत्तत्समुदायापकारकस्य दशेपृभमाप्रयोरनु-
छानापिकरणम्‌ ।

पार्वेणहेमयोर्विकृतावनातिदेशापिकरणम्‌ ।

पाडुकचातुमास्येषु परेषो युपपरिष्युमयपमोणामविरुद्धानामनुषठा-
नाधिकरणम्‌ ।

पाुकवाग्थमस्य पौरोड।रिकहविप्ठृद्‌ह्‌।न कठ विसगिकरणम्‌ ।

पराकृतव्रीह्यादिस्थानापननेषु नीतारादिपु वीद्यदिषमाणामृहेनानुए्ाना-

धिकरणम्‌ ।

प्रायणीयनिष्काप्म्योदयनीयनिवापायत्वा्रैकर भम्‌ ।

प्रायणीयातिथ्ययोिं

प्रायणीयातिध्ध्रयोः पवौम्थामेन श य्िडान्तत्व(िकरणम्‌ ।

]

प्रासणयष्टा पयात्त परदयवम।ननुष्ठनापिक्ररणम्‌ 1

यमेन पारिकिडान्तत्वाभिकररणम |
४

प्राचणायददिवनाययार्कादशनना ।वृभञ्यानृष्टानावक्रमनम्‌ ।
एरुषायदानपाकंहोमानां दुरक्षतक॑तूकत्वपयुद। साप्रकरणम्‌ ।
ध्नी यस्य चदृत्विगन्तेर्‌ ५१दनेन प्त्मकवंतूकत्वाधिक्रणम्‌ ।
पष्ठशमनीये सति २५।ऽन्यपासात्वकत्वाविक्ररणम्‌ ।
पौण्डरीके प्रत्यहं विमज्य दक्िणानयन।प्रिकरणम्‌ ।
पौण्डरीकेऽयुताश्वपदसर थो; सक्द्‌।नाधिक्ररणम्‌ ।

फ,

श

फङादीन।मनातिदेशाधिकरणम्‌ ।
व,

म्रक्मस्तमक्ाड ब्राजापत्याना पद्रानामादम्मात्कतमत्रिकविकबानाषकरणम्‌ |

महुदेवत्ये पर्चावेकवचनन्तमेधपतिशव्दस्य द्विवचनान्तेन विक
₹१ा।षकरणम्‌ ।

महु वचनान्तपान्च मन्त्रस्य विकट्पेन भरकरण एव निवेश्ािकरणम्‌ |

ब्राह्मणविनियुक्तानां मन्त्राणां विकल्पायिकरणम्‌ ।

न्राह्मणस्थवाऽऽतविज्याधिकार्‌।बिकरणम्‌ ।

ब्राक्षणोस्पन्नमन्त्राणां भाविकम्वर(नियमावेकगणम्‌ ।

१७४०
१७२८

२२४९
२१७१

१७२९
२१९४
२०४२
२०४द्‌
१७८५
१९९. ०
२०६८
१८४१
१८४२
२०११
२०१३६

१५९१

२११५४

१७९३
१७१ र्‌
२२६६९
२२८४
९२१६

[ १४]

भधेकरणम्‌ । परस्तख्या।
षप न क~ एस्‌ [व
बहती निष्टारपङ्तयोरेव प्रग्रभनेन पपादिते बहते तचे रं रवयेधा-
4 क,
नयप्तस्नो्गनायिकरणम्‌ । १७१९

बृहद्रथं तरधर्माणां व्दवस्थया तत्तत्सापमानकादेऽनुष्ठानात्रिकरणम्‌ । १७३४
वृहद्रयतरयोः स्वयेःन्युत्तरप्रग्रथनेन सपद्ितकरकुभोरेव गानायिकरणम्‌। ९७११
वृहद्रमतरोमयपतामके कतै! रथतराद्िधमोणां प्रकरतिवम्यवस्थाधि-

करणम्‌ | १७२.७
बृहस्पतिसषादिविङ्ृतावौ षदेरिवैग्रहणिरतिदरकाननिन्द्रभचवादि
अहणनां समुच्चयाधिकरणम्‌ । १९.१२
बृहर्पसव दौ द्‌ादातय।म्य उत्वल्नगायन्रणां समनयनाधरिकरणम्‌ । ६१८
भ.
भिश्चदेवताकपद्गणे वसतारोमस्याऽऽद्स्ययिकरणम्‌ । २१४५
मूसज्लदकाहे- पदे रेकवेनुदिणयाऽऽतिदेरिककृत्लक्रवुद-
क्षिणाया बाघाधिकरणम्‌ । १८९.२
म.
मधुदकयोस्पा्याजघमेतिदेशाधिकरणम्‌ । ११०३
मनोतामन्त्रस्य वायत्यादिपशावनृहाभ्रिकरणम्‌ | १९३८
महपितृयजञे पानास्ववचातानुषठानात्रिकरणम्‌ । ॥ १८९९
महात्रत्‌ ताप्य।[दाभः ब्राहृताहतवा प्तः समुच्यापेकरणम्‌ । १९. १९
महानते स्तोत्रान्तरपताघरी मृते, -छोकादिप्तामभिः प्राकृतानां समू
च्वयाधिकरणम्‌ । १९२०
मानप्तसतज्ञकस्य ग्रहस्य दरशमाहाङ्कत्वाधिकरणम्‌ । २००३

खताधिकारपक्षेऽस्थियज्ञ इव, सर्वैस्वारेऽपि नाध्यानाध्यविवेकापि-
करणम्‌ ।

१८१४
तौ ५५ (पु ५ + ५ ५ [4 ५. (प
माद्रे चरो भ।कृतवर्हिः स्तरणमन्त्रे हरितिपद्म्थाने रक्तपदोहाि-
करणम्‌ । १७९४६
यं ॥)
यजमानमरणोत्तरमपि प्तवेस्वारस्य समापनाधिकरणम्‌ । १८१९३
यत्तपात्राणां यावज्जीवं धारणनियमाधिकरणम्‌ ) २१८२

यक्ञायज्ञीये नित्यमि रापदस्य गिरापद्नाषकत्वाधिकरणम्‌ । १९९४

| १५।

आघकृरणम्‌ ।
यज्ञ रथरादिसाम्नां तच भानावक्रमम्‌ |
याज्वापुर।नुगक्यनुक्चनयाः तस्वदर्क्रभत्वाविकरणम्‌ |
पानिप्ता्न उत्तरावणेवशेनत्तरथेऋचाग)नायिक्ररणम्‌ ।
4 पकाराणां तन्त्रतातिकरण
युपैकद्शिन्य। सुधाहु7स्तन्वतापकणम्‌ ।
२,
राजसुयान्तरीतानुमत्या दीष्टातन प रन्यरणोदाया वाधाचिषएरणम्‌ ।
रानपूये प्रवकूदातिणानुरःनाभा्न। १८०१ रीनां मेदेनाङ्ग(नुष्ठानात्रि-
करणम्‌ ।
रानसुयोपकमे इतानामेत कवृणामान्तमुराद नानियमाधिकरणम्‌ ।
ट,
ध

लकिकयुपक्प्ं परुपाथतया प्रायश्धित्तपरियानापिकरणम्‌ |

५

य
यु
यु

५

५५१
वचनेनाद्धप्रवानयोनिनकराटकत्वाभिकरणम्‌ ।
वानव: भाकेतङत्सेदामतनिवृ रसि करणम्‌ ।
वरुणपर्रिषु कतुणां तन्तरवाधेररणम्‌ ।
वरुणद्रघ्तेषु दृक्षिणगिहरे क्रियमाणमारत्यर्म पृषगद्गानु्ठा नावि
रणम्‌ ।
वर्णव्रवातषु द्तिणविहारे प्रतिमस्मात्रा पथङ्गन्मच्चारणाधि-
करणम्‌ ।
वरुणप्रघतिष्यवमूययनकक तौ रतरमिधानविक्रःणम्‌ ।
वरणमेाप्८।पराधिकानां पत्नी त्तयाजानानावृ “धिकरण ।
वपोषौराप्तेपु ततु मन्नान्तन कम्‌ दितनिपातात्रकरणम्‌ ।
वानपे५। दहतो केकि भृत नमन्यतमवुनः शनौ निषम-
वरि(वेत्वापिक्ररभम्‌ |
वाजपेये उपि पाजः पभिर तिदद कानां क्रतुपशूनां पू
चथाधिकर्‌णम्‌ ।

वान१५ ्राजापत्यपडववद्ध दिम कुम्म्यादनां तन्त्रतावि-

करणम्‌ ।

पूटभरूया

१९८४
१९२७
१७२९१
२९११९
२१४१९

१८०१

२१९०
२१९२

१७४७

२१११
२०३१
२११५१

२१४८
२२२९

२१६२
२९१५४

,२२६४

२०४८

१९१६

२२०५

, १६ |

अधिकरणम्‌ । पुटसंरूषा ।

क क

भ ० नि [५
वाजपेये भादेन्द्रस्तेत्रेपाक्रण साधनतया विहितरथघोषादिना परान्न.
तद्भ॑षन्त्रय। न घानिख्पणम्‌ |

ऋ. अ, ष ४9 नि भ (५. क [कप
वाजपेय श्रुतेन यजुयुक्तरथन।ष्वयेदि। स्यादेभागान्तरस्यानिवृत्यधि-

करणम्‌ ।

=. ९ = + [प
वाजपेये सवेसोमोचरं प्राजापत्याङ्घप्रच(राप्रिकरणम्‌ ।

4: मअ क ॥ व नि
व।निनथागसुरअहयारेएकथमोतिदेशावरिकरणम्‌ ।
वायतन्यपञश्चावुपदिषटत्चतगुणेन प्राद्ताजद्रव्यस्याचाघ।धिकरणम्‌ ।
वायम्यपर। हिरण्यगममन्तस्यत्तरावार्‌ निशाधिकरणम्‌ ।
वाक्यविनियुक्तषु पाणादित्निपलापकःरप्वपृवभयुक्तत्वाधि-

करणम्‌ ।

[कय [न्‌ दि ५ 4 व विने) भ ति (किः

विक्रतावपि द्विमहुपत्वोकप्रय। म पत्नीमन्तरस्ःविकराविकरणम्‌ |

किहृतावुषदिष्र्यदेवताद्रिभिः प्राङ्नद्ववदूवतादनां बावाप्रि.
करणम्‌ ।

[4 त।पेकंदे ५ १६९ ष) त ५६. ५

विद्रत।पकद्‌शग्रदणे यावत्पुर्यमःदयानापेते अर्मःवि२५-{

विद्ृतितिरेपे केवट श्रृमाणेः वोत्तादित्ातमिः प्राङ्नाम
नाधाधिकरमम्‌ |

विक्रपिपिशेष्‌ ५५ तथव ऋतच5ऽहवनीय पथा नातिकरणम्‌ ।

[ 2 क (~~ भे दुर त [क] [वि प र

पिरेतिविरप ‰यम्‌।9: कत दितिमनिस्तत्पमतस्यप्रा्ृतस।म-
नाधापि २५ |

गकर तिविरेपे साभिमनीकमयडपितानामेत मददहिङ्धानाख्चमेक।-
द्वानां दारतयोम्यः समाननन।(चकर्‌य,.
~ _ _ [3 श क न क
पिङते। देवतागुणवोाचितद्प्यःपि त्यम भनोग व्रिकररणम्‌ ।
पत ट््ामनयनां प्ाङतानामङ्घाना चचाविकरमम्‌ ।
€~ ५. ~ हि त्‌ जि) त्व 2 4 ` ~ न
।१३.६। श्र "माणन।दुम्बरततनं + दतल।दरत्वाद.नवृर५।१करणम्‌ 1
सिमनपवतारेप्यकनादयपु च प्ड्चुपु कुम्भ्यादोनां तन्त्रता
पिकरगम्‌ |

-किदद्धत्तनकक इष्‌ दष्टे, सामभिः प ङकृततम्नामवधस्य--
अविवृद्धसतोमककरतुपपपिष्टेः सामभिः प्रृतसाम्नां बाधश्य
च निरूपमामिकरणम्‌ ।

१९१०

६९०४
२१८५
१९.०९
१८६९०
१८६९

१९४१
१७९१५

२०५५
१९.४७

१९२२
१७२२

६९२२
२०१७
१९.२०
१७९.९
२०५६१

२२०१

१९१६

| ७ |

अधिकरणम्‌ । पुरसस्या ।
पिवद्धस्तेमके क्रत बहिष्पवमान साम्नामम्यान्नायिक्ररणम्‌ | १९५६

¢
(क

विवृद्धस्तोमके कतौ श्रत्ख्यातपत्तय प्ामान्तद्‌गमायिकरणम्‌ । ६९१६
विवृद्धाविवृद्धस्त।मकक्रदुषु माध्थंदिन।मवथवमानम्तोत्रयारेव प(म्ना-

मावापोद्धापाविकरणम्‌ । १९२९५
प्रिरेषातिदेशप्रतिन्ञायिकरणम्‌ । ११८१
विश्वमिति ष।हिकरथंतरादितागन। मध्ये वैरूपर्थेव होतुः प्रषठम्ताभे

निवेदाधिकरणम्‌ । १९९.
विषुवत्तत्ञिकायां विक्रतावग्रवणाग्रताया तितेशाव्रिकरयम्‌ | १९६८
वोक्षेण। स्वरफ्पद्प।ठकाटाव्रधानाधिकरर णम्‌ | १९८९
्यद्रात्मकदवादशाहे मन्तराणमेव उन्दोल्धतिक्रमाविकरमम्‌ । १९८२
युट्य प्मूढविक्रत्वायिकरणम्‌ । १९.७६
वादपराक्षणाङ्गमन्वस्य सङ्ृयोगातरिकरणम्‌ | २२१०
वेकेसिकमध्वशनघरृतारानयोमव।मथने पडदान्तेञनद्रानाविकेरमम्‌ । १९९९
वेमधादिषु माषदद्यपुनःश्रवणस्यानारम्यानीततताप् {दन हार।ब-

- त्वाथिक्ररणम्‌ । ५०७४
वेदवर वदुवतावट्‌नक8 = वप्मारर कमथ $५य ह्‌नाननुष्ट(न॥६-

करणम्‌ | १८०९
वेश्वानरेष्टौ देष्य्मदानकदा नस्याद्‌ वृ्तािकरमम्‌ | १८४५
केदधस्तोमे पृष्ठ्तोतपतावनतयः विहितस्य कथवरमतरन्य सवयान्यु.

त्रयोगानाविकरणम्‌ । १९.४१
वैश्यस्तोमे पृष्ठम्तातरसावनतथा त्रिदहितस्य कण्वरथनरम्य स्वधन

गानाकरणम्‌ । १९.४०

श.
शताक्यादिकषस्यागणपु द(दशाहिकषमातिरेशापिकरणणम्‌ | १६१६९
शतोक्थ्यादौ उपोतिष्टामिकोक्थ्यादिस्तौ त्ाुषठनाविकरमम्‌ | १६१७
शामितरा्नौ पहपुरोडाशश्चपणाननुष्ठानावरिकगणम्‌ । २२२६
श्ृतिविनियुक्परोक्षणादिषमोणामपप्रयु कत्वाविकरणम्‌ । १११५७

३

| ८ |

अधिकरणम्‌ । पुटख्या ।

शेषभक्षाणां सचेपमरतिपच्ययत्वाधिकरणम्‌ ।
| त
षटुत्रिशदर्र पडहधमातिदेशापि करणम्‌ ।
धडदवृत्तौ सर्वषडहान्ते मध्वशनादेः सकृदेवायु्ठानापिकररणम्‌ ।
पाडरिने उयोतिष्टोमाङ्गत्वायिकरणम्‌ ।
धिनः सस्तुतशक्रतानि करण ।
पो टद्युत्तर्‌ इत्यस् वेखानपतविष्य्थवादूतवाध्रिकरणम्‌ ।
स.
सत्रस्य कहुकतृकरत्वायिकरणम्‌ ।
भत्र।त्मकद्वाद २।६५।५ पविनिमेपुभन्तणक्तन्यत(धिकरणम्‌ ।
पत्राहीनयोरनकथननानसमरयि = शुतमन्तारम्मादानामेकवनमान-
कतकः ३।पिक्रणम्‌ ।
सत्रारीनय।रक्षणापिकरणम्‌ ।
समराट्‌ानय।ः सत्री नभवात्मकषदद्याहटवमामां व्यवल्धवयाऽतिदेश्षा-
पिकर२५५ ।
सच) अदषाययः ऋद्धाय पानरगदिर०वदानदरनुपठान। विकरणम्‌ |
पत्र परिक्रयाननुष्ानात्रेकरणप्‌ |
सतर यममनपस्काराणां सतयेत्वाव्रिकरणम्‌ |
सत यममातानामेत्‌ जदत्वतरचपिकररणम्‌ |
हते वरमानतह्यनाधक्रणम्‌ :
सत दुकन्वारनमादो निवाय गृहूवतिवतुकतवावरिक(णम्‌ |
घरति चर्‌ युष्टिटापन नद्द्रू्यानुवरह्‌।पिक्रणम्‌ |
तमानच्छनदस्ववष्वव तिप्‌ जस्तु मानाधरमम्‌ ।
त ५८।२५ २४ नभवयतेन प्रवाजानामारुदुषकारकत्वाधि-
करणम्‌ |
पम चतनामङ्धान पयानोपकारकत्वा विकरणम्‌ ।
सम नसेर्यैषु वनेषु वमेविगामे प्रथमपडिनन्यव चनानुप्ररा-
भिकरणम्‌ |

१८६७

११९११
०००
१९५८
१९९३
१९१९

२९००

२००द्‌

२२८४
२०१२९

११९०९
१८९५
१८३८
२२८४
२००९
१८२८
२२९८४
१८१६
१७१०

१७४१
२१०८

२२४७

[ १९ |

अधिकरणम्‌ । पटसरन्या |
सवनी यपौ पशपुरो टाश्चक्ेवयत्वाभ्रिकरणम्‌ । २२४१
प्वनीयपुरोडारोषु पदुकतन्तरस्थेव प्रसङ्गापिकरणम्‌ । २२५०
सव्र्मयपुरोडाश्ेषु हविष्कृदाह्ानामाव। विकरणम्‌ । २२४१
सवनीयादिपशुष्व्रीषोमीयधर्मातिदेशामिकरणम्‌ । ८९९९
सवेस्वारे जीवदशायां क्रियमाणत्रायणीयादौ सृक्तवाकरान्तर्मतायुरा-
` शाप्तनदेरनुष्ठानायधिकरणम्‌ । | १८५४
सहानुष्टीयमानेषु प्रधानेषु चमेविरोये भूयसां स्वलमंनुषठठानावैकरणम्‌ । २२४१
स्वरुतन्त्रताधिकरणम्‌ । २१७०
सास्रे खखेवाल्यां प्रात दिरत्वनियमम्य, चित्रौ तण्डृपु
प्राक्ृतन्रीहियवान्षतरनियमस्य नाभावायिक्ररणम्‌ | १८९०
सायस्करे सोमक्रयार्यं विहितेन तरैवार्पिक्रेण पुगवेन प्राकतततपत्रयद्र.
न्यन्‌धाधिकरणम्‌ | १८९६
साद्यस्क स्थाण्वाहुतेरननुष्ठान(विकरणम्‌ । १८०७
सादर्यविशेषेण नियतप्रङतित। घमातिदेशाधिकरणम्‌ । १९८१
प्ामादिश्चब्दानां गीतिवावित्वाधरिकरणम्‌ । १७००
सामिधेन्यां त्रिरभ्याप्तस्य प्रथमोत्तमरथानधमेत्वाविकरणम्‌ | १६९८४
सास्नाखकस्कारकमेत्वेन प्राधान्यापरिकरणम्‌ । १७०२
सामिषेनीविव्रद्धौ प्रथमोत्तमे त्रिरम्यस्यावश्िप्टान।मागमेन ब्रख्या-
पूरगाधिकरणम्‌ । १९.११
सारस्वत्या मेष्यामध्निगुमरेपस्य प्रवृत्त्यभावः प्रकरणम | १६९१
सुब्रह्मण्यानिगदे हरिवदादिगुणवाचकपद्‌। नामनृह।धरकरणम्‌ । १६८८
सूक्तवाके श्रूयमाणस्य यजमानपद्स्य विक्रतावृहाभिकःरणम्‌ । ११९८७
सोमक्रयद्रन्याणां समुच्चयाधिकरणम्‌ । २२०२
सोमा्गद्षिणीयाद्िप्वन्वाहार्यदक्िणाया अननुष्ठानाधरिकरणम्‌ । २२६४
सोमाह्धेष्टिपश्वादरिषु दा्चिकहोतृवरणानुष्ठानाव्रिकरणम्‌ । २२२४

क्ष

| = [> पः
सामद्खशटपन्धाद षु दााश्चकरन्यन्वाश्ुःनप्रसद्धन्या ऽ ऽद्धपनलमात्ाना-
धिकरणम्‌ २२२३०

(२० ]

अध्रेकरणम्‌ । पुटस॑ख्या ।

सोमाङ्गशिपश्चादिपु पर्नीप्तनहनाद्ष्टानापिकरणम्‌ |

सोमाङ्कृष्टिषश्वादिषु रेषभक्षानुष्ठानाधिकरणम्‌ |

सोभाद्धष्टिपश्वादिषु सरमिकवेदया दार्दिकवेदेः प्रस्ङ्धाविकरणम्‌ ।

सोमाङ्गप्रायणीचादिषु सौमिकेन पयेत्रतेनाऽऽतिदेशिकस्याऽऽर
ण्याह्नस्य प्रसङ्ग।वरिकरणम्‌ ¦

मारोद्रगगे-उपष्टेः शरेरातिदेशिकानां कुशानां बाधानिकरर-
णम्‌ ।

सोमे, आज्थमगप्रतिपेधस्य नित्यानुवादत्वेन परश्ावाञ्यमागपरतिषे-
भाथैवादूरयत्वाविक्रणम्‌।

मोमे, रेष्टिकधमरनतदेश्ञाधिकरणम्‌ ।

सोमे दुक्षणीयादिषु ददिका्िप्मिन्धनःमावाधिकरणम्‌ ।

पमे प्रायणीयादिष दक्ष॑ते त्रः नन्‌ष्ठानपरिकरणम्‌ ।

स्तोमानां ठक्षणायिकरणम्‌ |

पोमारोद्रादियागे श्रयमाणः श्कादिगुणतिशिष्टतरीहिभिः प्राकृतय-
वानां निद्ररयधिकरणम्‌ ।

सौमिकचातुरमास्येषु प्राकृताप्ताद्‌ननियोजनादवादेन विहिताम्बामू -
त्करपरिधिम्यां प्राङ्ृतयर्वेदयूपयोवाघावि करणम्‌ ।

सौ भिकदक्षिणया गे षभक्षाणां प्रसङ्कामावाविकरणम्‌ ।

सौपिकेन दीक्षःकाटानजनःगरणेन प्रायणीयादिषु दारसतिकजागरणघ्य

परसद्ध।भावाधिकरणम्‌ ।

यचर्‌।ववेउ्वकनक्षापकरणम्‌ ।

सौेचरावपधाननाघापिकरणम्‌ ।

सौरचरौ पेषणबाधाविकरणम ।

त स्चर प्रथनन्छष्णीकरणयोर्बावाधिकरणम्‌ ।

सीयचरौ भर्माङ्गाराघ्यारेपबाघायिकरणम्‌ ।

सीर्यचरौ व्युद्धरणनाषाधिकरणम्‌ ।

भः ९. ०, 7 [१
१।।२५च्‌र्‌। \ध।रयःमव पकाः वकरणम्‌ ।

३२६२
२२६३.
९२२४

२२३३
१९०९

२०६१
१५८८
२२२९
दब्२०
१७२८

२०५२

१८७३
२९३४

२२२८
१८२६
१८२९
१८२४
१८२१
१८२१
१८२९
१८२२

१.२१

अधिकरणम्‌ । पुरसंख्या ।

सौ्यचरौ संतापननाधाधिकरणम्‌ ।

सौयैचरो सनपनन।धाधिकरणम्‌ ।

सी्यचरौ स्ेयवनन।धाधिकरणम्‌ ।

सौर्येयगे चरुशब्दव।च्यौद्नेन प्राङृतहविर्नाघाविकरणम्‌ ।

सौर्ययागे विकस्पेनाऽऽन्नयद्वयघमंतिदेश।विकरणम्‌ ।

सौयांदिविङतावतिदिश्मन्ते वैकृतद्रन्यादिव।चकपदोहाधिकरणम्‌ ।

सौर्यादिविज्तावप्यावाहना्मन्नेषु विचिगतशब्देनैव देवताप्रकारा-

नाधिकरणम्‌ ।

सौर्य चर।वाभ्नेयध्मातिदेश।धिकरणम्‌ ।

सख्यायु्तवचनविहितानां मन्त्राणां समुच्चयापिकरणम्‌ ।

सेवत्सरसत्रेषु गावामयनिकध्मातिदेश्षाधिकरणम्‌ ।

सप्तवादिविकृतौ प्रकृतय नैमित्तकयोरूपवत्यम्रियवत्योरननुष्ठानाबि-
करणम्‌ |

सग्रह्े्टवु१दिष्ेर।मनहाभरातिदेशिकानां स्मुच्चयापिकरणम्‌ ।

हु.

हवि०कदाहु(नाधिगुतरेषादीनामावृस्यधिकरणम्‌ ।

हदयादानामेवावदानपंनन्धितया श्ुयमाणानां इविषटरेन तदितरा-
वयवानां हविषटुपरिप्षर्याविकरणम्‌ ।

होममन्श्राणः) समुच्चयाधिकरणम्‌ ।

१८२१९
१८२५
१८२१
१८१९
११९८
१७४२

१९२९
१९९९
२२६१
१५९.४

१९९९
१९१७

२२१३

२०२६
२२१८

पश्चम-- षष्ठा गस्थाधिकरभानां वणानुक्रपसूचीपत्ं संपूणेषू ।

ॐ तत्सद्रह्मणे नपः ।
दुप्टीकासहितशाबरभाष्यसमेतं

श्रीमजेमिनिप्रणीतं मीमांसादर्चनम्‌ ।

अथ दश्पस्यावस्य पञ्चमः पारदः।

( वितावेकदेशग्रहणे यावत्तरूथमायानमेव प्रहण(पिकरणम्‌ ॥ १ ॥ )
[ १ ] आनुपृत्यवतामेकदेशग्रहणेष्वागमवदन्त्यटोपः
स्पाप्र्‌ ॥ १॥ ०

द्यवःपृथिन्यमेककपालम्‌) अज्विनं द्विपाद, बेष्णवं त्रिकपालमि-
त्यादेकदेश्चच चनम्‌ । सपस्पवरचनपपि भवनि । अपरेयपष्टाकपालं निष-
पेदिति । तथा; द्विरात्रेण यजेत, भिरत्रेण यज्ञन) चतुरानेण यजेत)
पञ्चरात्रेण यजेत, षड्रात्रेण यजतत, सप्तरत्रिण यजेत, अष्टरात्रेण
यजे) नवरात्रेण यजेत, दकरत्रेण यजेत, एकद््ररािग यजेतेत्ये-
कदे शग्रहणप्‌ । समस्ाग्रहगपपि मवति, द्रदशदेन प्रजाकाम याज-
येत्‌ । बया, एकां सामिवेनीमन्वाह्‌, तिसः सामिपरनरन्बाह, इत्येक
श्ग्रहणप्‌ । समस्तग्रहगमपि भवति, पश्चर्य साभियर्वरन्वादेति । तदत
संक्षयः । * सरभेवाऽऽयपादानम्‌, अन्त्यटपशच) उत विक्र
इति । फ माप्तम्र्‌ । आनुपूच्यवतां--क्रमवतामक्द्गृप्रहण चूषः ।
अन्त्यङ़ोप माद्ोपादान चेति । क क(रभय्‌ । यरूधमा्य) जघन्य
मन्त्यम्‌ । एरूपनघन्ययारन्वहरस्मिन्‌ रङएन्पनयघन्ो दुष्येत ।
मरूषो क्षनुग्ररीतम्यः । दुत्त, पुरूथं॑वा पम्चद्नाष्टोकवरिति ।
आगमधदुं ¡ यया, समजेपु समातेपु च य अमन्तवो भवन्ति) ते पू
पथिष्टानयुपमृद्येव निविशन्त एव ५९१ ्र४य११ ॥ १॥

लिङ्गदश्‌[च्च ॥ २॥
श्वश्च ।ऽऽयोपादानपन्त्यङ।१४।१ । इवः । टि ङ्ग +प्५१ भवि । हु-

क + ^ = ~ ------- ----- --~ ~ ---------------

[| १॥

क

"~ ------~-~ ~ -~ ~ -~ + ~ , ~~ ------- ^~ ~~~ ~ ~----- ~~ - ~~~ ------' - -- ,-------------न

१ दवपृथिवीवस्‌ क, ख. ¦ २ (भ> १२० २अ० ८ सु० २५) ।
५

ष्म

१९४८ द्टीच्मसहितन्चा षरमाष्य पेते -- (अ०१०१०९म०१]

प्येवं वा एतत्पष्ठपहा यत्पश्चा हानपयन्ति, टप्यत वा एतत्पष् कवाटं
यत्पञ्चकपारं निवपन्तीति ष्टस्य खोप द्द्येयाति) न प्रथपस्य।॥२॥

विकल्पा वा समल ॥३॥
नेतद्‌स्ति, अश्ोपदानपिति । कर तरिं । विकरः । आवमन्त्यं
घोपादातव्यामिति । कुतः ¦ समत्वात्‌ । समो हयन्त्व्लःप आ्यलोषेन |
न ह्यादिरोपे श्रतिः, न। खल्वप्५ नोच । मुख्ये जघन्ये बोपादीयपाने
पराकरतयुपात्तं सवति । न इ विद्पश्रुतिरस्ति, युरूषश्ुप।द।वन्यामेति।
तस्पादानियम इति ॥३॥
कमादुषजनोल्न्ते स्थाद्‌ ॥४॥
अथ यदुक्तं, समाजेषु सनासेसु भराऽऽपन्तुजनो यथा वस्तन्धान
नुपमूवरेव निविशते, एवमिदहापी : युक्तं यद्रःस्तन्यैर्‌ाक्रान्ते देश्च आग-
न्तुजेनोऽसमनादन्ते निवि्चते। इह त्वनाक्रान्ते चिन्त्यते, फे प्रथममा-
करधिय॒रिति। तेनात्र न केषावित्कपर त्रिरुद्ध इप॥४॥
लिङ्गमविसिष्ट सस्पाया हि पदवचनम्‌ ॥५॥
अथ यद्िङ्कुक्तं) टप्येत वा एतत्षषटुपहः, इति ष्टस्य छो द्र
यति, नाऽऽयस्येत्ति । तद्नि{् वकस्पेअवि । सरू्याया हि; पषमिति
पूरणवचमं भवाति । यामन्‌ रिधिदपमते येन पयमेन मध्येनान्त्येन
बा संख्या पूयत, तत्प्‌ | यथः पषा चतृमां न दश्यत इति,
कनीयसि जयेष्ठ मध्ये वारटृर्यपाने भवति । एवमिहापि द्रष्टव्यम्‌ ॥५॥
आद्ता कवा प्रब्राच्तः सयद्रम्बवस्प तद्ाद्ल्बद्र-
चन्‌ङन्त्म वाचः सपति ।॥६॥

धादष्द्‌ः पक् व्यावत्यत्ति । आदतः पद्रत्तिमत्रितुषदन्ते । कृतः
आरम्भस्य तदाष्रेष्वत्‌ । आरम्भ हि तेषामादुपूर (बतामादितां
न्पाय्यः | पून हयुपक्रान्ते द्वितयाः स्यः । स ३ प्रथममेव
जियमाणोऽयुपक्रन्तः > नवि 25 | द हि पदरथ : विपा उ.
तर पदार्थमभिनियच्छःत । यः दुनराग्रः पदादेः सोऽनुपक्रान्त
एवान्येन करेन्यः । तस्मिमेव प्रथपन्ुमदौयमाने नालुपक्रमदोषो

.----------------------+-------~---~ ~ ---- ----------- ---------------~

२॥६।४।५॥

क --- ४ ५ ४ म & 4

१ वाऽऽगन्वुः-क. |

[भ०१०१।०९अ०द्‌] परीमांसादृशने । १९४९

भविष्यति | तस्मातसवेतरेवं, ये करपदन्त आरब्धव्याः) ते प्रथपा-
दुपरक्रमितय्या इति ।
अपिच, प्रथमस्य निमित्तुपसंपाप्तष्‌ । न च व्रिरोषोऽस्ि ठदा-
दिषु तेषु । अन्त्यानां निमत्तेऽमि प्रपत, परिपूर्णत्व।त्पदार्यानां रोपो
न विरुद्धः । तस्पादाद्योपादानमन्त्यदपशरेति ¦ अथेवं न्यायेन पर्त
यत्र वचनं भवति, तत्रापनीय मध्यदसपिं दिधिभेवति | चथा, अप.
बषः भयाजान्‌ यजति । अपवर्हिपावनुयाजो यजतीति । विना
वचनेनान्त्यलाप एव न्याय्य इति ॥६॥
( एकतरिके कतौ मापयेदिनपवमा नस्तत्र, आदय एव तृचे
गःनापिकरणम्‌ ॥२॥)
[२] एकत्िके तृचादिपु माध्यंदिने छन्दसां श्रुति-
तलात्‌ ॥ ७॥ पू
अस्त्येकतिकः क्रतुः, अथैष पएकञिकृः । तस्मेकस्यां व्हिष्पव-
मान) र्स्पु होतुरोज्यप्‌, एकस्यां भैतरावृरुणस्य, तिसृपृ व्राह्मणाः
च्छंसिनः; एकस्यामच्छावाकस्य, तिसपु पाध्यदिनः पतरषान इति। तदत्र
= मराध्यंदिने पवमाने संगरः ¦ प तृचाद्यसु गानं कर्ैन्यपरुताऽश््
तृच इति । किं प्राप्तम्‌ । पकनिके करतो साध्यदिने पत्रमाने तुचायासु
स्तोत्रिषासु गानं स्यात्‌ । कुतः । छन्दसां श्र॒निभूतत्वात्‌ । श्रतिमूतानि
हि त्रीणि छन्दसि मन्तो, चिच्छन्ा आवापं माध्यैदिनः पवमानः
पञ्चसामेति । तानीह चोदकेनैव भाप्चानि । दान्येवमुपसंदप्रु शक्यन्ते,
यादे तृचाद्यासु गानपर । तस्पातत॒चाच्रार्दिपि ॥७॥
आदिता वा तन्न्याप्रतादिनरस्याऽननुमानि-
कत्वात्‌ ॥ ८ ॥ मिण
वाशब्दः पक्षं व्यःवतेयति | आग्रे तृचे गानं कतव्य । एष हि

न्यायः) क्रम एवभनुगदीषो भवति } इतरस्य छन्दोदुग्रहस्य प्राृत-

त

६॥७॥)
ननु प्रकृतौ कम जआनुमानिकः । त्रिच्छनद्र्तय तु ‹ चिच्छन्दा आवापो माध्यंदिनः

१ निमित्तेऽपीरपूणे-ख ° ।

१९५१ इष्टी कासदितशाव्रनाष्यसमेते-- [भ ०१०१०९०१

त्वादिहाऽऽनुमानिकलवं भवाति । आई । नयु कभोऽपि पराहृतस्बादानु-
मानिकः । उच्यते । उभयोरानुमानिकयोः कपानुग्रहो ज्वायान्‌
भवाति ¦ कथम्‌ । तत्र हि प्रथमे गायते छन्द्स्ययिनिर्ते द्वितीया
स्तोत्रीया मारन्धा | प्रथमारम्भेण हि पदार्थः क्रियमाण उत्तरं पदाथ-
मभिनियच्छति। अप्रत्त कर्सिमधित्पदाये स वैकरिपफं भाभोति
न प्रतते । प्रते हि ततोऽन्यदशक्तत्वादपाप्नप्‌ । भारन्यस्य चक्रिया
पराप्ता । तस्यापवस्थायाघ्रूमयप्राप्त्यभावादविकस्पः | {अतर किं वदेव
प्रारन्धं पाररूमाप्यत्तामयान्यदप्ाप्नमारभ्यतामिति। तत्परिसमापयज्च्छृतं
करोति, परित्यजरसछृतं जहातीति भारन्धं परिसमापनीयं गम्यते ।
अयेदानीं तरिमन्निषटतचे वेकस्पिकं छृतायत्वादपाप्तष्‌ । तस्मा््रमानु-
ग्रहे न्याय्यो न छन्दोनुग्रह १ति ।
तत्राऽऽह । ननु गायत्रेण छन्दसा पूर्वं क्रियमाणे नो्तरकाढं अष्टु
भपप्युपक्रान्तं भवति । उच्यते ; सत्यद्युपक्रान्तं भवतति, नतु द्वितीयां
तृतीयामह्रवा । अय वयोः कृतयो; पूर्णे तृचे नेष छन्दसा भयो.
जनम्‌ । वस्मासत्यक्षत्वर्पू्वेया म्तोत्रीययोत्तर्योः स्तोग्रीययोः
पवमानः › इति वचनेन प्रतीयते । चोदकेन प्राप्रोति । तस्मादानुमानिकत्वात्कम-
नाधस्छन्द्पामनुप्रह इति । उच्यते । युक्तं धकृतं। रलाबटम्‌ । तत्र प्रत्यक्षाणि
शास्राणि । इह पुनरपकारा अतिदिहयन्ते, न श्ास्राणि । तेन विकृतौ श्रुततिप्रास्य
समार्याप्राठस्य च बलाबङक्षद्कैव नासि । अनार्मनानात्‌ । जतत्यां बढानठशङ्का-
यामूमयं कैवं, यदि विरोधो नास्ति । इह त॒ विरोषः । तत्र च्छन्द्तामनुप्रहः
किमुत क्रमस्येति | क्रमस्येति ब्रुमः ।

७५

अत्र मन्थः । अग्रृत्ते करसिमशचित्पदा्ये सर्वं वेकातिकं प्राप्नोति, न
भते । वेकश्िकानो हि सवष युगपत्मािः । यावद्न्यतमाघ्यवप्तायो म्‌ मवति
तावततस्यप्रा्तिः । अध्यवप्तनि कृते तदेवानुष्ठेयमितरेषां निवरतः । तदुक्तं, ‹ निद
शतु विकर्पे यतपवृत्तम्‌ › इति । प्रवृत्ते च ततोऽन्यन्न भवतति । अश्रक्तवात्‌ ।
अत्र च पूेण मन्तरेण गायत्री प्राप्यत इत्युमयनद्धम्‌ । साच गायत्री द्वितीयां

१ छन्दरसा-कु० मु० । २ अनाम्नानादिति-दृह विकृतौ प्रमाणयोरेति शेषः ! ३ कमस्योति-
चिन्तायामिति देषः । ४ ( अ० ६ पा ३० १२९ सु० २८ ) । ५ अवुक्तल्वाव्‌--ध० मु° ।

[अ१ १०१०९०४] #मांसादश्ने। १९५१

क्रमस्य, करमानुग्रहो भ्यायान्न छन्दोनुग्रह इति ॥ ८ ॥

पथानिषेशं च भरूतिवत्संस्पामात्रविकारत्वात्‌ ॥ ९ ॥

इतश्वाऽश्े तृचे गेयमिति । कुतः । यथानिवेश्चं प्कृतिवच्छन्देन
प्ा्रास स्तोत्रीयासु, तिसृषु पाध्वेदिन $ सरूयामात्रस्य परत्याभ्नङै
न क्रमस्य । आह्‌ । ननु यथा क्रमस्य न प्रत्याम्नाय एब छन्दसाम-
पि । उच्यत्‌ । सत्यमेवमेतत्‌ । इ्ुख्यस्तु क्रमानुग्रहः, नघन्यद्छन्द्‌-
साम्‌ । दस्मादप्वायये तुचे गतम्पमिति ॥ ९ ॥

( एकन्निके कतवेकस्या एव ऋवन्िरम्यछतेन त्रिकस्तामकषृगोनानुष्ठानापि-
करणम्‌ ॥ ६ ॥ )
[ ३ ] जिकस्तृवे धृ स्पात्‌ ॥ १०॥ पू

अस्त्येकनिफः क्रतुः, येष एकत्रिफः । तस्यैक्यं बहिष्पव-
मानं, तिसृषु होतुराज्यम्‌ । एकस्वां मेत्राव रणस्य, त्च ब्राह्मगा-
चछ सिनः, एकस्पामच्छावाकस्य, विदधपु माध्यदिनः पवमान इवि ।
सन्ति तु धुरि सामानि। ठेषु संश्चयः। क तृचे गेयानि, इतेकस्वा-
बूचीति । कि प्राप्तम्‌ । तरक; स्तामस्तृचे स्याद्‌ धुरि सामसु । एवं
तृचप्रापकथोदकऽनुग्रहीष्यते । वस्मातृषे गेयमिति ॥ १० ॥

एकस्यां वा स्तोमस्याऽृ्िधमंतात्‌ ॥ ११॥ सि

एकस्यां बा प्रचि गेयं, स्तोमस्य हि तनाऽऽटत्तिषमेता भवति ।
बचनपापाण्यातु । इदं भवाति वचनम्‌, आशतं भूषु स्तुबबे, एनरा-
च पषेदपटिष्ठव हति । किमेव वचनं न यौद । तस्माद्‌ धुरि
सामस्वेकस्यागृचि गेयमिति ॥ ११॥

८ द्विरा्ायहगेणेषु द्वादशादिकदराहधमोणामनुष्ठानधिकरणम्‌ ॥४॥ )

[ ४ ] चोदनासु ्वपुषैतवाहङ्गेन पर्मनियमः
स्यात्‌ ॥ १२॥ ि० |

परन्ति द्विरा्रादयोऽर्मणाः, द्विरात्रेण यनेतेत्येवमादवः । तेषु

कि फृत्सस्य द्वादशाहस्य विध्वन्तः भवतैव उत्त प्रायणीयोदयनीयो

गायक्नीमेव पयुंपस्वाप्यति) न द्वितीवं च्छन्दः । पयुंपस्थापक।मावात्‌ | तस्माच्रम्‌ा-
ह्रह इत ॥ < ॥ [९॥ १०॥ ११॥

१९५१ दुष्टीकासदितश्षावरमाष्यसमेते-- [० १०१०९अ०९ |]

€

जयित्वा दशरात्रसयति । क पाप्तप्‌। अविशेषात्छटम्नस्पाति | एषं
प्राप व्रपः|

चादनास तासु प्रायणीयोद्यनीययोः पषेत्वनासमवाद्‌दश्चरात्रस्य
विध्यन्तः प्रतत । केन तुना । िद्घन विध्यन्तो नियम्येत । क
।ङ्गः मवति । एवमाह- यत्प्रथमं तदूद्रतीयं, यद्द्ितीयं तत्ततीयं)
जगत्तामन्तगेच्छताति ¦ एवं ज्ञ।पयति) यसप्रथमं द्विरात्रस्य, तदद्वितीयं
द्रदश्चाहृस्य गायत्रम्‌ । यद्‌ रताय दरातरस्य, तत्तताय षटुमम्‌ । न-
गतीमन्तगच्छततीति १ढहतुतीयं जागतमहरन्तरीयमाणं दशेयन्‌ दश्च-
रत्नस्य प्रतं द्र॑याति । यलसथमामेति द्वरात्रस्य वादः, प्रकरणात्‌ |
ततततायमिति द्रादशाहस्य, द्विरात्रे ततीयाभावातु । अपि चेदरपपरं
ङ्घ, गायत्रं प्रथमपहस्ेष्टुषं द्वितीयं जगतीमन्तगेच्छतीति, अन्त-
राये षडहतृतीयं जागतं दशयति । तस्पाद्शरातरस्य पर्ाततिः ॥१२॥
प्राप्तिस्तु राजिशन्दसंवन्धात्‌ ॥ १३॥

द्विरात्रेण यजेतेति राषशब्द। । दापि दशरात्र इति स एव । तदेत-

स्पातृतिरिद्धा दशरात्रस्य विध्यन्त इति प्रत्ते टिङ्कदशेनम्‌ ॥ १२॥
( चयनप्रकरणे फठ्यमानानां वपनाथौनामाधुननाथौनां च मन्त्राणां,
श्रतपतर्यासपत्तयेऽनियःनेःप।दानाःधेकरणम्‌ || ९ ॥ )
४ 4 (क व ५
[ ५ | अपृवायु तु संस्थासु वरिकेल्पः स्पात्सवा-
सामथ॑वखात्‌ ॥ ३४ ॥ स्ि°

अग्नो त्वाधूननायां मन्त्राः, वेशीनां त्वा पत्मन्नाधूनो मौत्येवमाद्यः।
तान्‌ परकृत्य श्रूयत) सप्तभिरःधूनोतीति। तथाः अप्नौ बपनार्या मन्त्राः |
यां ओषधीरित्येवमादयः । तानपि मरकृस्य श्रुयते, चतुद रुमिषैपतीति ।
तन्न सञ्चयः। किमाग्रोपादानयुतानियम इति । किं पाप्म । जदो
पादानपर्‌ । आदितो वा तन्न्यायत्वादिति। |

~~ ए ---------*

१३॥१२॥]
भरकरणे मन्त्रा आम्नायन्ते । ते च प्रकरण।स्सवे प्रयोक्तव्या इति । श्रवा चतुद -

१ त्रैष्टुभं लगती-मृ० २८ या जाता ओषधयः ' इति मन्वाडुपूर्वीं शान्नदीपिकादिभन्येषु
एदेथते । २ (अ० ५० प।(० ५अ० २ सु० ८ ) । ४ धु्येति-“ चतुदंशभिवेपति › इति सद्या. ,
त्राषङ्प्तयेत्य पः ।

[अ० १०पा० ५अ० ६| #पांसदशंने | १९५३

एवं प्राप्तेः ब्रूमः | अपगु तु भख्यास्रमकृतिपूचिकासु श्रयपा-
णासु चमः । विकरः स्याह । प्रं सकरसां संख्यानामयेवत्तं भवि-
ष्यति । अश्योपादाने हि केपांचिन्मन्नाणामुत्पत्तिरनिङेव स्पात्‌ |
गम्यते च ताभिवपनय््‌ । परकर्य्ु \ याहि प्रकृतिपूत्रिरा भवन्ति,
तासां मकृतपरयोगेणायदता । आनयक्मन च कारणेन बुख्याति-
क्रमः सख्यायाः ॥ {४॥
८ विवृद्धस्तोमरे करतौ श्रतसल्यानपत्तये सामान्तरागमाविकरणम्‌ ॥ ६ ॥ )
| ६ | स्तमविन्रद्धौ परातानामवासेन सेस्पापूरण-
मविकार।तहस्यायां गुणशन्दलादन्यस्य
क
चाश्रुतितात्‌ ॥ ३५ ॥ प°
इह विद्रदधस्नोपकाः कदं उदाहरणम्‌ । पएकिशेम।तिरातरेण
मजाकाम्‌ बाजयेद्‌; तरिणननोजस्काय) च्रयद्धिठेन मतिष्ठाकामामिति।
तत्राय स्यः । ‰ि, पाद्धतानां सम्नपरम्पातन्‌ सर्पा पूरयितन्या)
उतापराढृतानामागपेयति । दि प्रप्ु्‌ । अनियमः । अविशेषादिति
भाति ब्रमः । स्तोमविषद्धालम्यासन सख्या पूयते । पव हि पहृत-
ग्रहणम्‌ । इनरयाऽभह्तकरदेत । दर्पो ।द आद्तानां प्रधनभूतानां
साम्नां युणभावनःर;5 न प्राधान्पन । न चान्यत्तामदर्यं
` श्त्या विधीये । यत्रा्व श्रपस्दायस्यत्समे दोषस्तातानध्रुत-
कल्पनायाम्‌ । दस्पदम्यासपय्पाने अदनात्‌ सपनि । पथा धुर
स॑मानीति ॥ १५ ॥
शानां योग उत्यते | स रालिनमेनापि चट) | कमम्वु नियतक्रमानेष प्रापयति।
प्रकरणे तु स्व प्रनेकव्षः | न्यु क्रोमि प्रप्रण्‌ > न्‌) । प्रकनमरहणात्‌ |
उचते । वतियथा प्ररणेनतगतां ब्रवते | घा च पमानुपरहे प्विषवता न
घटते । तरमा तकरमानु्रहः अ विक्छः ॥ १४॥

प्नपक्षस्द-प्र र्तस्य त्ववा) तष्ट्मपरयावचातितत्वान्‌ । तस्मासषाम.

9

१ पूरयेत -- खम०) २ नैव वाप्रन इति--कमप्रका!णयो्विरोधो नास्तीव्यमिप्रायः। ३ यथे-
ति~--प्रथा पौ ° पकष्द्शप्रथाजान्‌ यजति' इत्यनेन प्रष्कप्रयाजानां सष्यत्रिवाने तेषामम्यासतः,
तद्रधङृतेऽपीव्य्थः ।

५

१९५४ इष्टीकासरि१्र।वरमष्यसमेते-- [अ* १०९।०९अ ०६]

आगमेन षाऽयासस्याश्रुतितात्‌ ॥ १६ ॥ सि°

वाशब्द्‌ः पक्षं व्यावतयाति । अपराकृतानां सास्नामागमेन सैर्या
पूरयितय्ये्वि । इतः । अभ्यापो बि श्रूयते । एवावच्छ्रषवे,
एकर्विशेनातिरात्रेण प्र॑नाकपमं याजमैदिति | सावार श्तस्योर्सम
दोष्स्तावानश्रुतकरपनायाम्‌ । नन्वागमीोऽपि न श्रूयते । उर्पते ।
उमयस्थिन्नश्रयपाण आगमो न्डय्यः | एवरमागपप्रिता चख्या सम-
जसा भविष्यत्ति। इतरयाऽम्याप्तपूरिताञसमञ्ञसा स्यात्‌ । तस्पादा-
गमेन पूरयितन्येति ॥ १६ ॥

सख्यायाश्च पृथक्त्वीनवेशात्‌ ॥ १७ ॥

इता ऽऽगममेति । कुतः । पृथकत्वनिवेभिनी हि संख्या । वथा,
अष्टो घटा इति । अभ्यीसेनापृथक्‌ स्यात्‌ । तस्पादागमेन पूरयित.
व्येति ॥ १७ ॥

पराक्शाष्दलात्‌ ॥ १८ ॥

इतश्चाऽऽगपनेति । कुतः । पर।क्शन्रो हि भवति । पर।ग्‌ बहिष्प-
कंमानेन स्पुबन्तीति । स चनभ्ासस्व वाचक्रः 4 यथया, पराचीः
साभिषेनीरन्वाहामि, अनभ्यस्ता ञ्जते गम्यते । तस्भादप्यागमः ॥१८॥

उक्ताविकाराच ॥ १९ ॥

ह्धाऽभगमः। द वमुक्तस्पाविकारो भवति । फिमिदमविकार इति ।
अपुमयनसप्‌ । तत्र जामितादाषो न भविष्यति । अभ्यासेदहि स
स्थातु ¦ लामि वा एतच्न्नस्य क्रियते यदैकं सूयः क्रियेतेति ॥ १९ ॥

अश्रुतिताननेति चेत्‌ ॥ २०॥

--- -----~-

तिद्धान्तस्तु--एधवत्छनिकेसः संख्याया न्याय्यः | त्रं वचनं नास्ति । वचनेन
तु बाघे | यत्र सरूयेवानुवादेन संरूधाविधानं) यथ ‹ एकादश्च प्रयाजान्‌ ' इति ।
श्र हि प्रथाना वाक्षयेनोपात्ताः | तत्र धरूप१ाऽम्वर्यते | उपात्तत्वात्पररूकेयस्य ।
इह तु नोपत्त परूपेयै बारयेन, यथा प्रयाजेषु । तस्मादत्र पृथक्त्वनिवेश एव,
नाम्यक्तः ।॥ १६ 1 [ १७॥ १८ ॥ १९॥

१ अभग दै एयक्‌-क. । २ यत्न वचनं नास्तीति-यत्र विशिष्याभ्यासस्य वचन-उषादानं
नास्तीत्यथेः । ३ बध्यत दति--यथा ' अप्त धृष स्तुवते ' इति देषः । ४ अभ्यस्यते~-भभ्या-
हेन पूयेत श्यः ।

भ० १८९१०५०] मीमांसादकने । १९५५

एव चेतु, १9 पुनपेदृक्तपागमोऽपि नैव श्रयत हाति । वत्परिह.
ष्यम्‌ ।॥२०॥
स्यादथ चोदितानां परिमाणशाश्म्‌ ॥ २१॥
अयन सपान चोन्ते । कतमेनारयेन । एकदिशनाविरात्रेण प्रजा-
कामं साजयेदित्वषमाद्यैनां बाक्यानापर्येनेति। न ह्मनागम्यमनेषु स
मस्वेदा संरूबाः सामञ्जस्येन संभवन्ति । तस्पादधचोदितानामिदं
परिप्राणक्ासनं इत्या कृतायः शब्द एकववि्रेनातिरात्रेम प्रजाकापं
याज्जेदिवि, अयेषा्चमामम न शक्रोचि वारयितुम्‌ । तस्मादागमेन
पृर्णमिति ४ २१५
जाबापवचनं च।गयसि नोपपय्रते ॥ २२॥
इतश्वा<ऽऽगम इति पर्याप: । आवापबचनं हि भवति । प्रीणि इ
वे यद्गस्योदरफणि मायश्री बुहत्यनुष्टुप्‌ । अत्र द्वेवाऽऽवपन्ति, अ१ एनो-
दरमन्तीहि । एतदभ्वासे नाषकरपते । तस्मादप्यागम इति ॥ २२ ॥
सष्नां चोत्प्तिसराम्प्रात ॥ २३॥
इतथाऽऽगमः । कुतः । सान्नं घवयुत्पात्तरथवती भवाति -
दश्च सापसहस्चाणे शतानि च चतुर्दश ।
साङ्खानि सरहस्यानि खानि गायन्ति सापगाः॥
अङ़्ीविश्चतमागनेय पावमानं चतुःशतम्‌ ।
दनद स्यास्सपैविंशानि यानि गायन्ति सामगाः ॥ इति ।
इतरथा साम्नद्युत्पत्तिरनविका स्याद्‌ । तस्पादप्यागम हति
॥ २३1
धुयेष्वपीति येषू ॥ २४ ॥
अथ यदुपवणितं, यथा धूरि सामस्तरिति । तत्परिषतेव्यम्‌ ॥ २४॥
नाऽऽदृत्तिधमवात्‌ ॥ २५ ॥
नेचदथे युक्तम्‌ । धुरि सापस्पाटत्तिघभेकाणि दि तानि । वचन-
मान्याः इदं त्र इचनम्‌ । अत्त धू स्तुवते, पुनरावृत्त पृष्ठ
उपाति्ठव श्नि । गचनः क्रियते । तद्रदिह् चनं नास्ति ।

९१ ॥११॥२२१॥२६॥॥२४॥

१ षषविंशानि-० ।

॥

१९५६ इष्यीकासहि"रावरषाप्यसमेते -- [भ ०१०१ ०६अ०८]

लस्माद्िषममेसदुषबणेनम्‌ । अञ!ऽऽगमेन स॑रुया पुरयितब्वोञ्े सश्ब"
मेतदिति ॥ २५ ॥
( विशृद्धस्तामके कते बहिष्पवमाने सताप्नाभम्याप्ताषिकरणम्‌. ॥ ७॥ )
[७ ] बहिष्पवमाने तु कगागमः सामेकतात्‌ ॥ २६ ॥ सि०
बिदद्धस्लोमकेषु कपु संशयः । बहिष्पवमाने किं साम्मपाद-
मोऽभ्यास इति । पूर्वेण न्यायेनाऽऽगम इति । एवं प्ते, बषः । बह
प्पवमाने तु नेवम्‌ । ऋगागमस्ततरेति । कुतः । सामेक्षतषतू । कथषू ।
यदुत्रयो; परवपानयोस्तदाय तृचाय दंकरोति । अथ कस्माद्रददिष्व-
षमाने सष्देव दिकरोतीति । एकं हि तत्र सामेति ब्रूयातु । सवध्रपेष.
गायज्रमिति षचनात्सामेकसे ज्ञान ऋग।गमेन संख्या पूरायितव्वोति ।
सामाभ्पसितन्यामिति ॥ २६॥
( सानिभेनीविवृद्धो प्रथमोत्तमे त्िरम्यस्यावक्िष्टानामागमेम सर्यावृरणा-

€
[3

पिक्ररणम्‌ ॥ < ॥ )
| ८ | आयासेन तु संस्यापूरणं स्ामिषेनीष्मधयाप्-
प्रकतित्वात्‌ ॥ २७ ॥ पू°

स्तो दरपूणमासी । तत्र काम्याः सापियेनीकसाः । एकर्विश-
तिषनुम्रषासतिष्ठाकामस्व । चतुर्वरातिपनुव्रूयाह्भह्यवच॑सकामस्ष ।
पकर्विशपि चानुचयादनकामस्य, द्रा थयतिमनुत्र्‌यास्तिष्ठाकफामस्व ।
षद्{वदतिमनुन्रुात्पशुकःमस्येत्पेवमादयः। तत्रायमयैः सांरविकः।
सामिधेनीष्वागमेन सस्या पूरयितव्या) उगाभ्पासेन, उत यादवृक्ूम-
भ्यस्य शेषमागमेनेति । द परापत्‌ । परण न्यायेनाञऽगतनं इति । अरि `
चाविरोषोऽयेः | अभ्य।सेन हे पूयमाणा न सामज्ञस्पेन स्याद्‌ ।
तस्माद्ागम इति । एव॑ भाप त्रमः

अभ्यासेन तु संरूयापूरणामेत्ति । तुशब्दः पक्षव्यवर्वकः । नाऽ.
गष; । किः तर्हिं । अभ्वासः । कुतः । अभ्पासप्रहृतित्वाघु ।
भकृतावमभ्यासेन संख्य) पूरिता, तिः प्रथमामन्वाह मिरत्तपामिति। `
कथम्‌ । पश्चद्त सामिधेन्य इति श्रतिः । एकदश च शमाम्नाताः | `
हब्राभ्यासेनाऽऽगमेन बा संख्यायां पूरयितल्पायामन्यास उक्त; |.

१९ ॥ २१९ ॥
जाता भ = 4 = (० म
१ ' स्वरभिव गायति ` श्येवै साष्दीपिकादि पूतः पाठः । २ उामाप्णभ्यसि-ङ्+

भ
कि

[भर न्पाद्ण्द] मीमासदरतने | १९५७

भिः बरथमामन्वाह, प्रिरुतमामिति । अनेन नियमेन प्रथमो्मयोर्‌-
भ्यास फतैम्य इति । यावरकृस्वस्तयोरभ्यासे क्रियमाणे पशचद्श्र
शेरुषा पूर्यते तावस्छृत्वोऽऽभ्पमितस्यामिस्येतदभिभायं त्रितम्‌ । वया
` हि श्येता । निसंख्याभिगपेऽट कर्यं स्यात्‌ । बस्प्ादिहापि
इत्रहतित्वाधाबत्छृतयोऽभ्यस्पमानयोषैथोदिता सेरूया पूयते ताष-
सृत्वोऽम्थसितश्यामिति ॥ २७॥ |
। आबिशेषाननेति चेत्‌ ॥ २८ ॥
इति यदुक्तं कपरहतैव्यम्‌ ॥ २८ ॥
स्या द्रमत्वासट्ृतिवदपस्येताऽऽसस्यापुर-
णात्‌ ॥ ६९ ॥
स्यादभ्यासः । कुतः । मकृतिषमेत्वं हि विकृतेः । तस्मादासंख्या-
¶ृरगाद्‌ञ्पसितव्यम्‌ । एवं पृतिवरकृतं मदिष्यति । चोदकानुरोषे-
नाभ्याससामनज्ञस्यमभ्युपगन्तम्यम्‌ । तस्मादभ्यास इति ॥ २९॥
यावदुक्तं वा छतपरिमाणत्वात्‌ ॥ २३० ॥ सि°
` वाशब्दः पकं व्यानयति । नैवमासंरूापूरगासथमोत्तमे अभ्-
सितन्ये इति । यावदुक्तमभ्यस्यावशिष्टानामागमेन पूरयितभ्या संरूपेवि।
` इवः । इृतपरिमाणत्वादभ्यासस्य । कृतं ह्भ्यासस्य परिमाणम्‌ । त्रिः
प्रथमामन्वाह) तरिस्तमापिति । परिसंख्या च)भ्यासेन विवक्षिता, न
` पएष्शी संख्या । तथा श्रुतिः परिणीता स्यात्‌ । इतरथा लक्षणा ।
अथ यदुक्त दषटयेता चेवं भवतीति | नैतदेवम्‌ । आद्तेन्यो हि
निष्वानुरोधः । द्िचतुष्केर्णापि हि सस्या पूयते । तयाऽपि प्रथपोच-
गपालिरभ्यासोऽुषटेयः । तेन सेख्या प्रयिहव्येवि । इहापि तेनेगा-
भ्वासेन सरूपा पूते । मवति हि रोऽप्यत्र सेरूयापूरणः । पर्ब
रथमोत्तमे य॒ निर्भ्यत्ते | सेख्या च पुद्धिता । इहापि ब्रददेव कतै.
ष्वम्‌ । पयमारमे च त्रिरभ्यापितव्ये । संख्या च पृरयितन्या।न
शतानेष शम्दायो गम्यत, अनेनाभ्यासेन संख्या प्रयिहश्येति ।
भश्याल कतेन्य हात वचनादृवगम्यते । सरूपा पृरपितभ्येति साभ-
वात्‌ । सा च परृतावर्याद्नेन पूरिता । चधार्या्ृतो न स चोद्‌- -

७ ॥ २८ ॥ २९ ॥

१९५८ दुष्टीकासरित्वावरमाभ्यसमेते-- [भ० १०१ ०१५०९]

मायैः । तस्पान्नानेनाभ्यासेन सैरुया पूरपिदश्येति चोदक आई । शवं
बेद्ावदुक्तमभ्पस्यादग्िष्ठानापागम हति ॥ ३८ ॥
अधिकानां च दशनात्‌ ॥ ३१ ॥
इवश्वाऽऽगम इति । अयिकद्ेनं हि मदि 1 न जगस्क र्दि्रा-
ह्‌ । यत्लगस्या परिदध्यात्‌ , तस्छन्दसि गयत । , जिह्मा परिदषा-
तीति । अभ्यासे च जगरपरिथानाशङ्कम नावकस्पते । सस्मादष्या-
गम इति ॥ ३१॥
कर्मस्वपीति चेत्‌ ॥ ३२॥
इति चेत्परयसि, यावदुक्त पभ्यस्थाधेका आगपयेदेति, पुरि साम
करमस्वप्येषमेब स्यादिवि ॥ ३२॥
न चोदितत्वात्‌ ॥ ३६ ॥
नेतदेवे, पुरि सामकर्ममु युक्त । चोदितस्तभाभ्यासः। आदृत भूष
स्तुवते, पुनरात पृटैरुपानष्टन इति । इद तदचनं नास्ति । तस्पाधाः
बदुक्तमभ्यस्याबरिषटनामागमेन संख्या पूरयितग्येि ॥ ३३॥
( षोडदिनो उयोतिष्टोमाङ्कत्वािकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )

| ९ | षोडशिनो वेरृततं तेत रस्स्नषिपानात्‌ ॥१४॥ पूण

अस्ति षोडशी ज्योतिष्टोमं परकृरयाऽऽभम्नातः--य एषं विदामेतं
` षोशश्चिनं शृह!रि, भचरयास्मना पराऽस्य शतृष्यो पदवती ते 1 चत्र
संश्यः । किमेष पराढृत। चेत इति 1 केषं भाङ़ृषः । स्योदिहोषं
भकृत्याऽऽस्नानाहु । वैटृतो बिङृतो बचचात्‌ , मध्वमेऽद्िराज्रस्य
स॒द्य हति । परकृताश्रपि ष चनमस्त्वेरेत्याकङ्क्व, अधिष्टोमे राजन्यस्य
, ग्धीयादातिराने ब्राह्मणस्येति; विडृतःषपि वचनसामथ्यौव्‌, विश -
तिराते स्पादत्या्रकपरते । अकृतावःम्ननारकतो शातिशभर्य
भावास्त इत्याशङ्का । तस्मात्संद्वयः ।

ङि भ्वम्‌ । पोटशषिनो गैश्तस्वं स्थाद्‌ । $: । शन्न कृस्न
विषान्‌ । विदताबसो कृत्स्नो बिधीयते । कथम्‌ । १. ष्यं

क

षिहानेतं पोदशिनं गृहयापि, इत्वमिष्षाय पभ्यवेऽदोलिराचस्व दत

६० ॥२१॥३२॥२६३॥]

~~~ कनन र जनः

“ह्वर

१ क्थप्‌-यु०।

[५ {०३ ०५अ०९ | प्रौमसद््ने। १९५९

इहि रिर्षायते । पकरणाञ्च वक्यं बलीयः एदं वाक्येन प्रकरणे
कारिते, अतिराञ ब्रह्मणस्पति चनं बेतेऽतिराश इति गम्यते ।
दे यश्चपि ज्यातिष्टिमं प्रत्य दिषानादिकृषावसो न रर्स्न अस्माद,
तथाऽपि कस्स्न एव विदत विहितो मवति । तस्माद्रतिषु परिमणि.
वासु षोडश्री ग्रहीतव्यो न प्रदतािति ॥ ३४॥
प्रतो चापावदर्शनात्‌ ॥ ३५ ॥

इतश्च वैत इति । इतः । प्रङृतावभावो दृश्यते| कथपू । द सस्तु
तानां विराजमतिरिच्येते इति, अभवे षोडरिनो दरे स्तोत्रीये विराज-
मविरिस्येते इति बिं द्वितीयेऽध्याये । तस्मादपि वैकृतः षोड.
श्रव ॥ २५॥

अयज्ञषचनाश्च ॥ ६३६॥ ..

इतथ वैकृतः स्यात । एवं रहि भवति वचनम्‌ । न षोटश्ौ नाप
यश्नोऽस्तीत्याहारिति । न ताव्नासिति षोडश्ची । ज्योतिष्टोमे भताव
"भषति वचनपरू । यदि ज्योतिष्टोमे नासि, एषयपव्ते । तस्मादपि
वैङृव हति गम्यते ॥ ३६ ॥

परतां वा रिष्टलात्‌ ॥ ३७ ॥ सि
शाशचन्दः पपं व्यादवंयाति । नैतदि वैषतः पोदश्चीति। बाहवः

स्याह । कुतः । बरढृत्यां हि स्योतिष्टोम आम्नातः । प्रकरणाश्च ऽपो.
मनेक बाक्यता स्यात्‌ । सा विषृवावद्युच्यमानस्य नापैति । न हीं
वचनं पूतो परतिपेषकपर्‌ । ङं तिं । विकृवबुपदेश्कप्‌ । चस्साखडन्रो

` शिशप्रतिषिद्धत्वात्वोडश्ची भदितुमरर्वीति ।

५ य एवं विद्धान्पोडशिनं गृहात ' इति । अत्र पूतैः पक्षः । (मध्यमेऽदंक्िरस्य
गह्यते › इति प्रत्यक्षेण वाक्येन विक्रतिपतनन्धः । प्रकृते! प्रकरणम्नानानुतरितेन
वाक्येन प्रबन्धः स्यात्‌ । त्च प्रत्यक्षे पतति वाक्ये दुचमिवि ॥ ६४॥
[1 ९९॥ ६९॥ |]

नहीदं वचनं प्रङृ्तौ प्रतिकेषकम्‌ । कि तहिं । विकृतावुपदेश्रकपिति ।
लास्युन्तरमू । ‹ रन्द। याहेपत्यमुतिषठते ' त्यते कय क्तुम्‌ । मराहपस्य
..छजन्यं श चिनेयाति, नन्दमानं निषतय्तीति ।

१ ( अ ॐ शर" ४ कं २ चूर २० ) शस्यत्ेति हेः ।

दष्टीकासरहितशाष्रमाण्यसमेते-- [० १ ९ा०९अ०६]

अपिच न केवलं भकरणमस्प साधकप्‌ । कं रिं । बाक्यमापि

तथा, अप्य्िष्टोमे राजम्यस्व गृहीयापु, अतिरात्र ब्राह्मणस्योवि। न

` चेदं प्रकृतो संमबदतेऽतिरात्रे श्रकंपरते कटपयितुम्‌ । तस्मालमाङृतः
बोडश्ठीवि ॥ ३७॥ |
पररतिदशनास्च ॥ ६८ ॥

प्रकृतो भबति दरीनमस्य षोदप्रिनः। ठिसः संस्तुतानां बिराज-
` भतिरिष्यन्त इति । उक्षमेवत्‌ । पोरश्िनि शृ्माणे तिसृणां स्तोग्री-
याणां द््ेनमबफरपत इति । तस्माताटतः परोडशति ॥ ३८ ॥

आशस्नति पारसख्याथम्‌ ॥ ३९ ॥

भभ यदुक्तं, वेतस्तत्र ऊृत्स्नविधानादिति । तदुक्तम्‌ । पर्-

. ताबमतिपेषकं तदूचनमिति । अथ चोदकेन प्राप्तो किमर्थं पुनरुष्य-
त शति । अविराषण हि तद्वचने प्रकरतावाभिषाय, अग्निष्टोमे राजन्य.
स्य, ब्राह्मणस्य चातिरातर) इति वाक्येनाक्तम्‌ । तद्विफारायेमेवं भामो-

सवतरवेबमृत्तरं घटते । मत इद्मुत्तर म्॑।येन विरुद्धम्‌ । तस्माद्प्मज्ञपम्‌ । कषं
तक्षं प्रन्पः | युपचयत्वेन ।

` यदुक्तं वाक्येनोत्कर्षैः षोडशिन इति । तत्न । कथम्‌ । प्रकृतो षोडशी विधीयते,
+ षोडशिनं गृह्णाति ' इति । तश्च विधीयमानत्य अयशा मावना, करं केन कथ.
पिति । तत्र क्षिम॑शं करणोपकारो विपरिवतेमानो निराकाङ्क्षं करोति । केनेत्य॑ं
षोडशं । कथमशं षोडशिन इतिकर्मम्यता याऽऽप्नायते स्ता निराकाङ्क्षं करोति ।
तैत्र वाक्ये परिमा, न केनाप्यरोनापरि पणम्‌ । परिपू त्वातू वाक्यस्य प्रङृतावेव

` केशः । यश्च स्ववाक्य एव विरपीयमःनस्यैव किमंशप्रणं पदान्तरेणोपनीयते, यथा
«सुवं हि स्थः स्वपेत › इति प्रतिपद्धिधीयमनिव वाक्येन द्वियनमानेन क्रतुना स-

` भष्यते, तत्र प्रकरणनापो युक्तः | यया च द्वाद्शोपप्स्य विषीयमानस्यैव किष-
च प्रणमहानिराब्द्‌ः करोति । एवं नान्न किमंशस्य पूरणं वाक्येन, येन प्रकरणादु-
त्कवैः स्यात्‌ । तस्मात्परकरण एव निवेशः ॥ ३७ ॥ [ ६८ ॥

: ` १(७अन रपा ज्र २ सु* २७ ) इत्यभ्रेति शेषः) २ सवत्रेति--प्रवरुदुबेखप्रमाणष्च-

` भषाये सवशरष्यथेः । › न्यायेनेति-बलाबलाधिकरणनयायेनेत्यथेः । ४ उपचयत्वेनेति-मूलयुख्छिः
शत्व ठ दैवे्ाभिभायः । तामेब दयति यदुककमिदयादिना । ५ तत्रैति--प्रतबेव षोडष्मिवाक्यै द्रि. `
धूमि्वं, । ६ “ इति दयोयंनमानयोः प्रतिपदं कुर्यत्‌ ` इति वाक्यपूरणम्‌ !

[अ०१०५०५म०११| मौााद्भने १९९६

क

ति परिसंख्यानम्‌ । तदयंपुच्यते । अनतिरतरऽप्यनग्िष्टोमेऽपि कथं श॒-
देव । मध्यमेऽदंक्षिरात्रस्य श्त इति ॥ ३९ ॥ ।
उक्तमभावदर्शनम्‌ ॥ ४०॥

अथ यदुक्तं, भक्तों पोटश्ी न दयते, दवे सेस्तुतानां बिसजपति-
रिष्यते इवि । तदुक्तम्‌ । अभावदञनद्कसिकः पोडशी, विहितपरति-
बेधातपक्षेऽतिरेक इति ॥ ४० ॥

गणादयज्ञत्म्‌ ।॥ ४१॥

अथ यदुक्तम्‌, अयज्ञव्रचनान्न प्रृतो बोदश्रीति । तदुक्तम्‌ ।
शिष्त्वासकृती गृहत इति । कथं त्वयङ्गवचनप्‌ । तैकलिकत्वात्‌ । पक्षे
स यज्ञो नास्तीति भक्तयाऽगन्न इत्युच्यते । तस्पासाृतः षोदश्चीि ।
योजनं, पूमपते भृतो न ह्यते, गृह्यते सिद्धान्ते ॥ ४१॥

( आग्रयणादेव षोडरिग्रहणाबिकरणम्‌ ॥ १० ॥ )
[१०] तस्पाऽग्रपणादुय्रहणम्‌ ॥ ४२ ॥ पि°
अस्ति डरी । य एवं विद्रानेतं षोडविनं गृहणाति, भवत्य।त्मना ष.
राऽस्य श्रातन्यो भवतीति। तत्रायपयः समधिगतः प्रानः षोडशीति।
अभेदान मिदं सदियते । किमतावान्रयण।दुक्थ्वास्च ग्रहीतव्य इ
उताऽऽब्रयण देवेति । कं पपम्‌ । तस्याऽञ्रपणाद्‌ ग्रहणम्‌ । कृतः. ।
` वचनात । अप्रपणाद्‌ गृह।ति पोडिनमिति ॥ ४२ ॥
उक्थ्या रच वचनात्‌ ॥ ४३ ॥ पूर

शर्म एतत्‌, अग्रयणाद्रदीतव्यः पोदश्चीति । क्रितुक्ध्याच ग्रही-
तम्यः । कनः । वचनात्‌ । वचनमिदं भवति । उक्थ्यदृहणाति षोड-
शिनमिति । किमिदं वचनं न कषात्‌ । तस्पादुक््प्ात्रयगाभ्यां प्रद
तभ्य इति ॥ ४२ ॥ ।

( तुनीयस्त्रन ए षोडरिग्रहणाधिकरणम्‌ ॥ ११ ॥ )
तदेवदपयवसितं तिष्ठतु तावत्‌ । अयेदारनीमितचिन्त्यते-
[ ११ | वृतीमस्तवने वचनात्स्यात्‌ ॥ ४४॥ िण

अस्ति उ्योतिष्टोमः । तत्र श्रूयते । यः पोश्छी गषत इद्धियमेत्र

षीयैमातमन्धत्त इति । तत्र संशयः । ॐ सवने सवने प्रहीतन्य

------~

०८४

६९ ॥ ४०॥४१॥४१॥४३॥

१६६२. दष्टीकासहित शरवरमाष्यसमेते- [ग०१०प्र०५अ०६१

उत तृहीयसषन दति । कं भक्तम्‌ । रवने सवन इति । कुवः । भ्रति
सवनं हि श्रयते, शृहाति पोदशिनमिवि । शन्द्रक्षणे च कमणि
श्न्दो नः प्रमाणप । तस्मार्सवने सवने षोदश्नी श्यत इति ।

एवं मतेः वरूपः । तृतीयसवने स्यादृस्य ग्रहणमिति । कृतः । वच-
नाद्‌ । मदति हि चनम्‌ । तृतीयसवने आप्रयणादृहणावि पोडत्विन-
मिक्ि । वचनं नः प्रमाणप । तस्मात्तूतीयसवने ग्रहीत्य इति । अथ
यदुक्त, प्रतिसवनं ष)डरिग्रहणमिति । तुनीयसवनग्रहणस्तुत्यर्च चै ।
कथम्‌ । प्रातःसवने अक्घः | तेनो बे पाः पवनम । तेजस एव षं
निमिते । माध्यदिने सबने ग्राह्यः । ओजो बे पध्यदिनं सवबश्‌ |
आनस श्व घञं चिधिपौते । तृतीत्तवनें प्राचः । पशशे वे तृतीयक
वनभ । पशुभ्य एव वज निर्पिमीते । सत्मावःमबने गृह्धीयष्टज उ्चरे
सवने व्यतिरिस्येत । यन्मध्यंदिन मथ्यते रजं निहन्यात्‌ । इकीव-
सबने ग्राह्यः । तत्वेषु समनेषु शृहात्ि, न पूर्वे सवन र्वि नीव
दवि ॥ ४४ ॥

८ अप्येवत्ितस्य द्शमाधिकरणस्य पुनरारम्भः ॥ )
अनायास ,प्रकृशुग्यस्य तादध्यात््‌ ॥ ४५५

स्थिकदुस्वते । (तच परमाम: 1 उषया अहीतण्य हति । कुतः +`
यत्पराश्चशुकभ्पाश्नि्दःति सेदश्निनमिति । उक्थ्पाजिगृहाकीति
संबन्धो नोक्थ्वत्पराश्चामेति । कतः । अनमात प्राक्शष्टो बरडैडे ।
कुतः । तादेध्त्‌ । ताद्य हास्यावगभ्यते। पराकधीः सामिषनीर
न्वाई 1 अनन्पस्ताः स्प्रमिधनीरन्बाहिति । दया, अनन्पासवचनः खबू
नोक्थ्येन सेव्यत । न ६ मदति संवन्धः, उक्थ्यादनभ्यस्डपिवि ।

` कथं चदि । उक्स्पाजिर्हावि, वमनभ्यस्तपिति । तस्पादप्युक्थ्यत्न-
यणाभ्यां प्रीतम्य इति ॥ ४५ ॥
उक्थ्य विच्छददचनत्वात्‌ ॥ ४६ ॥

हतभोक्थ्यादपि ब्रहीतश्य दति । इतः । उक्थ्यदिष्छेदबश्वनं
भवति । विच्छिन्दन्ति इ षा एतदुक्थ्यं यदुक्थ्यानि षोडशिनं च ततः
भणयन्तीति । भणगयत्तता संबन्धाद्िस्पष्टपपादानं देवति । बस्मादध्यु-
मास्य प्रहीदघ्य इति ॥ ४६ ॥

४8 ॥ ४१॥४१९॥

{नि*१०१०९अ०१२] मीमांसादश्ने । . १९९३

आग्रयणाद्रा पराक्शब्दस्य देशवाचिवा-
तुनराधेववत्‌ ॥ ४७ ॥ सि

आग्रयणदेव वा ग्रहीतग्यः । नोक््या्‌ , कुनः। यदाग्रयगाद्‌
गृह्णाति षोडशिनमिति वचनात्‌ । न शक्य अग्रयणाकन्ला गृ
माण उकंध्पादुग्रहमतुमिति | अगतिका ह्य गतिः| यत्छृल्ल-
-योगे सति विकरपसघु्चयो स्पाताम्‌ । सतां हिगतौो न तावा.
भरयणीयो स्तः | अस्ति चात्र गतिः | क्यप्‌ । पराकृश्चन्दस्य देथ.
वाचिर्व।त्‌ । दिग्देशकःकव्चन) हि पएगकूशषन्दी भवाति । तया माति
उक्थ्यात्पराञ(िपे स्वन्धो मव्रिष्याति, न कृसर संयोगो विरोन्स्वे।
यथा, पराञ्चमग्यापेयात्पुनरादघातीति कारसयःग पश्चमी) नापा-
दानि । एवमिहापि द्रष्टव्यम्‌ । पस्मादप्याग्रव्णदरेव प्रदतं
इति ॥ ४७ ॥

® „ थि
वच्छङः स्तमिकामस्पति ॥ ४८ ॥

अथ यदुक्त, विच्छेद्वचनाद्पाद्‌नदरंनमि।ति । नेतदेवम्‌ । बि-
च्छेदः स्तोमसाप्ान्याद्धवति । विच्छिन्दन्ि वा एतदुक्थ्यं यदुक्थ्णानिं
षोडशिनं च ततः भणयन्तीति । एकविंश स्तो परत्व)दुक्थ्यग्रह ईव ष,ड- -
छवीति । तत्र पूैयोरविच्छिन्न एवोच्यते, तनः प्रणयन्तीति । इयमपि
काङसवन्ध एव पञ्चमी, नापादने । तम्माद्‌ग्रयण।देव ग्रदीतव्यः
षोटश्ी | ४८ ॥ |

( षोडरिनः सम्नुतशखताधिकरणम्‌ ॥ १२ ॥ )

[ १२ | उक्थ्या्निष्टोमसयोगदस्तुवशखः स्पास्तति
हि म॑स्थान्यत्वम्‌ ॥ ४९६५ प्‌०
पोदशिनि प्रकृत इदमाम्नायते, अन्न राजन्यस्य गृह्णीयादष्यु.
क्थ्ये परह्य इति | तत्नायथये; साँग्रयिकः | किमस्नात्श्खः पोडपी)
उत ९ ,।तअरसर ३१५11 भतिष्‌ । अन्तमः सः स्व । इः)

४७।४८॥ |
4 अश्चिष्टोमे राजन्यस्य गृह्णीयात्‌ ! इति सव्यश्चि्रोमे पोडशिग्रहण^ । यदि
१ पिप्रहुः-क. स, सध्यप्िष्टमे- दति भद्दीपिक्दि पूतः पठः
४,४.७४

१९६४ दष्टौका(सदितश्र वर माष्यसमेते-- [अ ० १०१।०९अ० १३]

उक्थ्याद्निष्टोभद पोगात्‌ । उक्थ्यादिषु मदयोगो मनह्‌ । अत्निष्टम
राजन्यस्य गृरहीयादष्युक्थ्य ग्राह इति । अश्िष्ठोपरःर्ये उक्थसंस्थे
च पोटा ग्रहीतव्य इत्युर^ते | दवमश्षठोमसंस्थोऽर, करतुभवति ।
यथत्र सग्रह गह्यते, ग्द च ५ न्त स्तो दसं इ} ।क्रयते । सति
हि स्तोत्रे श्सेवा षोदमिना सोतन संदे । तय प्रिष्ठापदस्यो
न स्यातु । उक्थ्य । मेत्ेद्‌ दचनद्धपरध्यतः अगर

न्यस्य गृहणी याद्प्युक्भ्यं ब्राह्म २।त। अग्िष्टोमविशिषटे ज्योतिष्टोमे स
उस्यते नाग्नष्टोमस्येवाङ्गम्‌ । न दि याणः स्तुषश्चसषारङ्गः भवति।
फलटवस्वाद्यागस्य अफलत्वाचतरयेः; । अश्ेषटामथातीो ज्योतिष
मसंस्योऽनेन भवाति) नान्५या । तस्नादस्मेटसः स्यादिति ॥ ४९॥

सस्तृतशरस्चा 5 त त ॥ ५० ॥ [त°
सस्तुतशस्ना वा पाड । बु । तेद्द्घ वात्‌ । चामस५ हं स्तत्र
स्र अङ्गमत्‌ प्रदग्रहणानमत्त । दथः । प्रद वा गृद्रात्वा चमस
घान्े।व्‌ स्त।जषुपाकतातपृपत्मः त नानततं 1१६२५ नःमात्तकन।
वस्मत्सस्तुतश्ह्ल; १।३२। यव |; ५५ ॥

पस्तो्रशच्लः क्रियत, आभिषायस्मा न॑ स्थात | जपत चाप्निमस्रस्यायां षोड.
शिग्रहणमेव न प्र।प्ने।ति । त्मात्स्ताव्रदख यत्र (िमिनत्ततिधिात। न तद्विषयम्‌ ।
इह तु निमित्तदिघाताय स्थादिति । कैव च एणनोरश्खो भतत्‌) यचश्िष्टोमस्तो-
शरस्य षोडशद्धत्वन विधीयते तथा प्ति पथानतथाङ्गेनात्वनात्किरेत स्त्र
हासम्‌ । न चायमसिष्ोमःतोतस्यङ्तपेन विपरीते | पोडशयागाम्ना परस्य फडवन्सःत्‌।
म च निष्फङ्स्याक्धित। रतचरले प्रति :। ४९ ॥

कर्तव्ये स्तोत्र तदङ्ग. । षोडः पष्टवान्‌ ¦ कख्वतादङ्का ५१.
सते । यदयद्गानि न किररस्तदा सात पड. ९454 नेव २।४मेत्‌ | तस्माक्र-
येत स्तो्ररखरव्‌ । ऋथ40 तिरश्च्या तस्मत्‌ | अस्यां चािषटोमहत.
सभायाम्‌ | दस्मात्तिम्तोयर ल्लः ॥ ९०

१ पोडशिस्तोभेन-ख० \ २ `" अप्रिष्टोमतिदिष्टे ज्योतिष्टोमे स उच्यते. वारि. गद्यलनम्‌ +
इति भाष्याथंमाद--कथं वेत्यादिना । > फठवत्वादित्ति-फलवज्ज्थ : + `` -प्स्वौ-
दित्यः । ४ भत्र चोदयति--क्रियमामे तिवष्यादिन। । ५ सेत्यायामिषि--- धवेतदेति देयः

(शर१०्पा०दअ०१द] मीभासदर्ने | १९६५

टिङ्कद"नाचव ॥ ५१ ॥

दिङ्खपप्येल्यर्यं द्यति, सस्तनक्षस्ः षडशीति । कथम्‌ । उर्वी
वा अन्ये ङ्गद्र तः संतिष्ठन्त, तिवेश्चाऽन्य | ये होतारमभितिष्ठन्ते
तं उध्वा; ; ग वाञ्च्छानाक) त मिरे: ; कयं कृलेतद्िङ्गम्‌ । एत-
दुक्तं भवति। द्रे एत्र यज्ञक्रतनो भवन्ति, ये होतारमामिसंतिष्ठन्तेये
चाच्छावाकम्‌ ¦ यद्व सस्ताजशस्ः पडशीति तत एवम्‌ | अन्यथाञ्यं
पोडहयध्वयुम(:संत्षि, । तस्माद्‌ पि पस्वाजचः प।डती ॥५१॥

वचनात -धान्यतम्‌ ॥ ५२॥

अथ यदुक्तं, सति हि संसव्यल्य्त्वपरति । वचनादेवं भविष्परति।
अथिष्टामान्त स्टू तस्य वननादनमन्योञन्तो विधीयने , किमिव
मचनं न कुयान्‌ । तस्प्ादेवि चन्मतगरदस इहि ॥ ५२॥

( अङ्धिररः द्विरार पाडशिग्रहण(पप्रह।राविकररणम्‌ ॥ १२॥)
| १३ ] धभ।वादुतिय्रेषु गृह्यते ।॥ ५३ ॥ पृण

अगम्ति, आङ्कररसां द्विसः रतेदपाम्नायने, >ेखानसं पूरेः साम
भवाति षोडशनुचर, ऽति ` तनाय सांशयिकः । किमत्र पाडधथिनां
विधानघ्रुत ५. तम्य परिदसानपिःत , दि प्रपत ` अपापस्य विघा-
नम्‌ । आुप।“वधोटकः। : निरते न एपयति । विदितश्च, उत्तरेऽ-
हन्‌ द्िरात्ग्य गृह्यत इत्ययं वनेन । रेस्माचोदको न प्रापयती.
त्यपराप्नस्य निपानापादि गम्यः !¦ \६॥

नय प[ङनिकयदिषानात्‌ ) ५४८ । सिम

---------- -- ------------ द ------- --- - ~~~ . ~ ---------- ---------------~-न क)

[९१॥ ९२ |
ननु ‹ उत्तःर्हन्‌ पिरम गृह्यते! इत्यनेन वचनेन श्राप्नोति । तस्मा-
क्किमनेन ‹ ष;डदगत्तरे › ३१ ।

। ल~ म ^^

उच्यते | द्वि^जमाद् वणोपश्तम्‌ । द्विरदरपिद्रषो नोपात्तः । दिरात्रविशेषो
वरणिरुच्यते । तस्मादतद्धिवानम्‌ । पमान्यतचननापि लम््त एव तत्‌ | सत्वं
म्यते | किं तर । प्रमाणवक्य। तन शं प्रमीर्त दृति प्रमाण शि निरूप
यामो न विधीयमाननथम्‌ ॥ ९२ ॥

१ बरणोपत्तमि६-- 9नारभ्यदिध,वितति रेपः 1 २ द्विरत्रविदेपः-भद्विरां द्विरात्र शत्व ।

१९६६ दष्यकासहिरश्चाबरमाष्यसमेते-- [भ०१०१०९अ ०१६]

अन्वयो व? पोडगिनोऽप्यभ्पिन्‌ क्रतौ । परिमेस्यायमिहं श्रवणं,
बेखानसं माप पूरदुभैवाति पोड्युततरे, इति । कथमन्वय । अनार-
भ्य)वधानात्‌ं | कन्माऽन्रम्णाराकः । उत्तरऽइन्‌ दररान्रस्य गृह्यत
हति । तेन प्रात उपहारः क्रियते । यदेनदृद्विगातरस्योत्तर गृश्चप इति,
पतदङ्खिरसां द्विरात्रस्य गृह्यते, नान्यत्राति ॥ ५४ ॥

( मथवा-- पउदयुत्तर इत्यस्य वेखानप्तसामविध्यधैवाद्त्वाधिकरणम्‌ ॥ १६ ॥ )
[ १३ ] अक्रावादतिरनरषु गृह्यते ॥ ५३ ॥ पू

अथवेवे प्राप ¦ अभावादःतरात्रेु गृह्यत इति । यदेतत्ाङृतष-
तिरात्रषु षोडशिग्रहणं वैकाल्िकरं तद्िकरस्पेनेय सबद्विरात्रषु परप नेय
मयेन, उत्तरेऽदन द्विरा्रस्य गृह्यत इति ।¦ तस्यो पसंह।रे कृतेऽन्यदृद्विरा-
्रेष्वमावः । अमाषातू) आङ्करसां द्विरात्रे नियतो गृह्यते, पोडश्युचतर
इति ॥ ५३ ॥
अन्वमो वाऽनारक्यविधानात्‌ ॥ ५४ ॥ सि°

अन्वितानि पटना सद्वरतरेपृत्तरण्यहानि । पररयक्षश्रवणात्‌,
उत्तरऽन्‌ ्िगच्स्य शृद्यन इत्यनारमभ्यविधानेन । ननूपसंहारः
परस्या वा, प टश्युत्तर इते । उच्षत । न शक्यं प्रत्यक्षश्रवणं
परिख्यात दचेषचचेन । जयो हि दोषाः पदुःष्युः-अस्वायेग्रहणे,
पर.थव.ल्पनः, प्ाप्त्वाधश्च न रोपसंहारः । भिन्नत्वाद्राक्ययोः।
किप त्द्‌, षोटध्युत्तर :\ । नेतरैणद्विषानं षोडक्षिनः । फिं तहि।
चैखानमभ्य साम्नः । रेखानसं तत्‌ साम पूद्ेदयुभवतीति पिधीयते ।

‹ षोड्युत्तर इति ५५.२० ररमिद्धिरात्र इति गम्यते । दविरातमात्ेश्ुतयेव
विधानम्‌ । तस्मादङ्खिरसां द्वरत्ेऽनेन प्रयमन्रािः, पश्च प्रकरणात्‌ । किमर्यं तहि
परकणा्नानम्‌ । परितल्यार्थन्‌ । जाऽ परित्छ्या । आाङ्गरमां द्विरात्र एव
षोडशी, नान्येषु द्विरान्षु, न पद^.१९५५। यदि बहवः पदाथ द्व"श्रेषु श्रये

१ श्ुत्येवेति-- भनारमभ्भविधिनेति रषः २ एकरण्ादेना-- मु । 3 पदः (रिषल्येति-
पोडद्येवाहिमन्‌ द्विरात्रे, सन्ये पदाथा . चवै हा पदा्मररख्या न मवतीव्यरथः । ४ वेद
निति-सनारभ्यविध वेति शेषः , यद्यनःरभ्य वधौ बहवः पदाथौः श्रूयेरस्तदा भोरक्ित्िः
शुनः श्रवणं पदायन्तरपरितख्यां कषात्‌ ¦ न तु तथ शरयन्ते । फित्वेक एव षोड््ी । स च द्विरात्र .
निधय एब श्रूयत इत्याशयः ।

[भ०१०१०६अ०१६] ममासार्शेने । १९६७

उत्तरे षोडशीत्यनृय्ते । अनारभ्यविधनेन प्राप्तत्वातु ) तस्मासाप्त-
स्य षोडशिनो ग्रहणमिति ॥ ४ ॥

( नानाहीनेषु चतुर्थे दविवमे पोडरिग्रहणाधिकरणम्‌ ॥ १४ ॥ )
४५ भ +) फ
[ १४ ] चतुथं चतुर्थऽहन्यहीनस्य गद्यत इत्यष्यासेन
प्रतीयेत भोजनवत्‌ ॥ ५५ ॥ प°

षोडशिनं भङृत्याऽऽमनन्ति, चतुर्थे चतुर्यऽहन्यहीनस्य गृह इव ।
अतेषोऽथ॑ः साश्रयिकः। किमेकरिमन्नद्ीने चतुर्थे दिवसे षोडदयभ्यतित-
ष्य उतेकस्पादहीनाददहीनान्तरे चतुर्थेऽहनि गश्च इत्येवप्रभ्यसितव्प इपि।
कि पराप्तमू्‌। एकस्पिन्नभ्यसितम्य इति । नः, अदी >९५कस्पतधूच्यवे ।
नानाहीनेषु चेदिष्यते, सा ठक्षण। भवति । अस्मिन्‌ पके श्रुतिः ।
अपिं च वीप्सानथक्यं नानाद्रीनेषु चेत्स्यात्‌ । चतुर्येऽहन्यष्टीनस्ये -
तावतैव ततिसिध्यति । एकरिपरस्यु वीप्ताऽथवतती भवति । तस्परादै-
कम्मिन्दीनेऽभ्यभितव्यः । भोजनगतु । यथा चतुधं चतुर्थेऽहनि देव.
दत्तो भृ्क्त इति चतुय भुक्त्वा ततश्चतुयं गम्यत एकस्मिन्‌ पक्ष इति।
एवमिहापि द्रष्टव्यम्‌ । तस्मदिकस्मिन्नरीन इति ॥ ५५ ॥

अपिवा संरूपावखान्नानाहनेषु गृह्यते पक्षवदेक-
स्मिन्‌ संख्याथक्भावात्‌ ॥ ५६ ॥ सि°

नानाहनेषु वा चतुर्थेऽहनि ग्रद्यते, एवं सर्यःवदृग्रहणं षवि)
चतुर्थेऽहनि, इति ` एकस्मिन्न एफ चतुधैमहः, अन्यद भवति
यदुक्त श्रतश्नब्द्‌ा भावष्यनातः अह।न इति | भवात्मा ह श्रुवः
न च तया श्रुत्या किंविस्सिध्याने । चतुयेस्यामावात्‌ । अस्मत्पकते
छक्षणा । तया तु सिध्यति ¦ अपिच, न टक्षणा । सामान्यामिपाय-
मरेहृवचनम्‌ । यदुक्त, वीप्ान्थक्यमिति । नाऽऽनयेक्यमापतदीत्यश्च-
व्दायैः करपनीयः । तस्पान्नानादीनेषु ग्रहीतन्प इति । पक्षवतु । षया,
पश्चम्चं पञ्चम्यां भुदक्त ईति पान्तरं गम्यते । एवमिहापि दरष्टभ्वः।
तम्पाननानादहीनेषु ग्रहीतस्य इति ॥ ५६ ॥

रंस्तथा सत्येनद्रचनं पदर्थपरिपिख्यां कर पत्‌ । न च १द।५।: श्रूयन्ते । तस्मत्कु-
पूरतिर्या ॥ ९४ ॥ [ ९९ ॥ ९६ ॥

१९६८ इष्ीकासह्तिशादरभाप्यसमेते- [भ० १ ०पा०९अ० १९

भोजने तत्स॑स्यं स्यात्‌ ॥ ५७ ॥.
यत्तु भोननवदित्युक्तए । अथात्‌ । तस्पाचचतु यौदप्यन्यश्चतुयै तत्र
करप्यते । चतुथीदारभ्य यान्यढःनि तेषां चतुथमरहीनस्य तदषट्मम्‌ ।
श्न्दढक्षणे कर्मणि इन्दामिदितं गम्यते, न ठोकामिपायः । तस्पा-
थुक्तं भोजने ठोक्राभिमायःलुष्टानप्‌ । अहीने तु शब्दाभिहितं
गम्यते ॥ ५७ ॥
( विषुवत्प्ञिकायां विज्ृतावाग्रधणाग्मताया निवेशायिकरणम्‌ ॥१९॥ )

[१५] जगत्सा्चि सामाभावादक्तः साम
तदाख्यं स्पात्‌ ॥ ५८ ॥ सिं०

ज्योतिष्टोमे श्रूयते, यदि रथतरमामः सोमः स्यदन्द्रवायवाग्रान्‌

ग्रहान्‌ गरृदगायात्‌, याद्‌ वृहन्सामा शुक्रप्रनिः याद्‌ जगत्सामाऽशग्रय-

णाग्रानीति । आयणाग्रानिस्पल्दृदाहरणम्र । तत्र सशयः । किमाग्रय.
णाग्रतायाः प्रकृते निवेक्च उत विकृताविति । क्र गाप्पू । परकरणानु्र
हासषताविति । यदि जगत्सामा ज्योतिष्ठीष प्रयोच्यते) येन केन.
चिदाभिसंबन्धेन गुणेन क्रियया ब्रा!

एवं प्रापे, ब्रुमः | जगत्साच्न श्रूयमाणेऽपि क्तः साम तदार्य-
मिह्यभ्यवसीयते ¦ कुतः । सापाभावात्‌ । न हि कृत्लेऽपि सामवेदे
जगन्नाम सामास्ति । तस्माद्यत्र जमत्यागृत्पन्नं साम स जगल्सामा | स
शिषुवान्‌ । ननु शुक्राग्रो विषुत्रःनिर्यृच्यते | नेष दोषः । स कामाय
भविष्यति | तस्मादितो विषुवति मिचेश इति ॥ ५८ ॥
| ( अथवा-नात्सामशब्दयेनिषेचनाधिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )

एवं बा-

| १५ | जगत्साक्न सामापावादटृक्तः साम
तदास्य स्पात्‌ ॥ 4: ॥ तिर

अदि नजगत्सामाऽऽग्रयणाग्रानित्येतदवोदाहर्णम्‌ | तन्न संश्रयः
किमन्यतरसामा जगल्सामा) रथतरसामा वृहतामा वा, क्रञुम-
यसामा जगरसापा, फ रथतरपमा जमत्सापा,) किं यत्र जग-

९७ ॥

१ यदि जगत्साप्राऽऽप्रयणाम्रान्‌ ग्रहान्‌ ग्य तू--सु° ।

-------------~--~--~~

[०१ ०पा०९अ०१६| †मातादथने १९९९

त्यापृत्पन्न साम स जमत्सामेति । कं भराप्तप्‌ । अन्यतरसामे8।
` कुतः । विशेपानवगात्‌ । =^ तिष्टोमस्य प्ङ्ृतेत्वात्‌ । तस्य चान्य
तरसामत्वात्‌ । एव श्रम्‌ | अया, उभमयप्तापा जगत्सामा । जग-
च्छन्दः कुरछवाचः । क्रन्दतां च ज्योतिष्टोम उभयसामत्वे |
अन्यतरसामत्वे जगच्छन्दस्यःविशपमत्वाद्‌ववक्षा असज्येत । तस्मा.
दुभयसामा । अथवा रथनरसामा जगत्सामा । तत्र हि ऋचि नगच्छ-
ब्दो ` विद्यते ! श्शानपस्य जगतः स्वरहशाताति । यदि चोभयसामां
जगत्सामा भवेत्‌, कृपकरो विदिरनयकः स्यात्‌ । तेन नैतयोः सदु
चयः भकरतो | तस्पाद्रयतरसापिव्‌ जगत्सामे।ति |

एवं प्राप्न, वरूपः । यत्र मगतयञ्चुखत्रं साम स जगरसापेति । तथा हि
शतिः । इतरथा रथररसापन्यध्यवसीयमान ऋच पदं रक्ष्यते, पदेन
साम, सषा छक्षिनलक्षणा स्यात । पस्माञ्जगत्यां यत्र साम, स जग-
त्सामा । ऋक्ते। जगद्‌ःरूः सामं स्याद्रपुवाति। नयु शयुक्राग्रो विषुवा-
निस्युच्यते । नेषदोषः। स कममाय भविष्यति । तस्पाद्विषुबति
छत) निवेश इति ॥ ५८ ॥ |
( पैप्तवादिविङ्ृतै प्राकता न ्िकथोरुपवत्प्रेयवत्यीर नुष्ठानावि,
शरणम्‌ ॥ १६ ॥ ) |
ग 0 (9 क 2
[१६] उभयसताम्नि नेमित्तिकं वरिकल्यन नमत्वात्स्पात्‌
॥ ९ ॥ पूण

छतकर) पचरावरनये ६ स्यात | वऽ; | २५त२पाभत्व एेन्द्रवायवाग्रता
विहिता। बृहत्सामत्वे द दक्र : उमयमामत्व आग्रयणाभ्रतेव विधात्त्या | नग
त्सामशब्देऽनुच्यमानेऽपि छम्थते ॥\ ९८ ;

१ कृतकर इते-अयमानायः.। ` आप्रयणाम्रान्‌ गृह्णीयात्‌ ` इयेत।वतैवोभवसामपक्षे आप्र
यणाग्रतानेबेशसिद्धेः यदि जगसाना ' इन्तो विधिरनथकः स्यात्‌ । अन्यतरसामत्वपक्षयोन्ति"
तदप्रतावरोधादुभयसामत्वपक्ष एवःऽ -मयणाञ्नना निविरोत । कथं ज्योत्तिष्टोमस्योभयसामत्व-
मिति चेत्‌ , इत्यम्‌ । ययि “ रथंतरं धृष्रं भवति ' ‹ वृदं भवति ` इति विदितयोः पष्टयो.
शश्टयेत्वात्समुचयो न्यायप्राप्तो विकल्पव बनेन बाध्ये तथाऽपि विकल्पवचनं तद्ब।पेनैव पक्षे

-विशल्पं बोधयति । तथा च समुचयपक्षोऽपि ज्य) तष्टमे वतत इति पूर्वपक्षी मन्यत इति वेदि.
न्यमपि !

१९७० दष्टीकासदितशरावरमाम्यसमेते-- [अ०१०ा०५९अ० ६४

सन्त्युमयसामानः क्रतवः, संसव उपे कयत्‌ । अपेविताषप्ये-
काहे श्रूयते, उमे वृदद्रथेतरे कुयादिति । तत्रास्ति रथतरनिभिचक्ं
बृहक्निभित्तकं च, उपवर्त। रथतरयुषटस्य प्रतिपदं कुषादग्रियवतीं वृहनत्पषठ
स्यति । तत्रषोऽयः लंशयिक्रः । किं रथतरर्नापित्तक वहनिपित्तङ बा
काय, विकर्षः, अथवा रयतरान.मत्तकं कन्यम्‌, अथवाऽन्यनिभितत-
कमेव कतव्पम्‌ । क पराप्तम । अ-यतेरनिपित्तङ्‌ कतेभ्यं, विक्रख इति।
हतः । समा पापतिः । विरुद्धत्र सपरूचयः ; न हि विनिगमनायां. हेतुर
सल, एव निभित्तकं फते, नेच॑निमित्तकमिति । न च द्रे प्रतिपदौ
शक्यत कतुम्‌ । तर्माद्रकरपः ॥ ५९ ॥

मुख्येन वा निधम्थेत ॥ ६० ॥

यदुक्त-समा भाक्षिः । नास्ति विनिगमनायां देतुरिति । अस्तीति
्ूमः । पख्यत्वं नाभ रय॑तरस्य पयपाघीतत्वम्‌ । ब्दुक्तं, बरं बा
पूवचोदनाद्छोकबदिति ॥ ६० ॥

निमित्तविवत। द्या कतुयुक्तस्य कमं स्यात्‌ ॥ ६१ ॥ षि

वाशब्दः पक्षं व्यावृत्तयति ; द्वयोरपि निमित्तयो्विंघातः स्यात्‌ ।
क्रतुनिभित्तमेवाऽऽश्रीयते | तेय। प्ति नेतद्रथंतरपृष्ः न बृहतपषठम्‌ ।
बुहटद्रयतराभ्यापुभाभ्यां तत्न पृष्ठनिधत्तिः । तस्माज्नेपवती प्रतिपत्‌,
नाग्नियवती । अन्येव क्रतुनिपित्ता भवित॒महतीति ॥ ६१ ॥

( देन्द्रवायवस्य मे्रावरुणःदिद्रह्‌पक्तया प्रघममनुषठानाधिकरणम्‌ ॥ १७ ॥ )
[ १७ | एेन्दवायवस्पाय्रषचनादादितिः परतिकर्षः
स्पात्‌ ॥ ६२ ॥ पुण
ऽ्योतिष्टोमे श्रूयते, वाग्‌ दा देन्द्रबायवो यदेन्दरवायवाग्रा ग्रहा घ्न्ते
घाचमरवावरन्ध इति । तन सदय; । किमन््रयायवन्य सवौदित. पति.
कप; स्यात्‌) उपांशवन्तयम.भ्प५।५ पथं प्रहत्य उत शुक्रामन्व्भ्वं
१६ ब्रहणमिति । फ मातुष ¦ देन्द्रयवर्य स्वादितः पृतिकषै इवि ।
कुतः; । अग्रवचनात्‌ ¦ अ्रताञ्त ववत्रीयते, देन्द्रवायवाग्रं गृह्णातीति)
रेन्रबायवम्मरे कुयादेषा५ति। अतिरपात्सर एवेन््रषःयवराग्राः कतेव्याः।

{९९॥ १० ॥ ६१ ॥

ममन
१ भपचिता--ख० । २(अ० १२१०२ अन ९ सु* २५॥)।

(न { ००९अ०१ <] मी्मांसादशने । १९७१

यथादितः भरतिकर्षो न क्रियेत, उपांश्न्तयामवन्दरवायबाग्रो न स्याताम्‌
आदितस्तु परविकर्च क्रियमाणे स्वै रेन्दवायवग्राः छता भवन्ति । न
चन्रिनदरवायवस्याग्रहा विधीयते । यदि विधीयेत) यान्‌ कांबिसत्वै-
सद्बायबस्यग्रतायां कृतं कव्यं स्यतु । अय पुनरन्येषां प्रहषणामेन््र
कायवाग्रता धमे उच्यते | तस्मात्सर्वेषां धः कतेष्य इत्यादितः प्रति-
करैः स्यात्‌ । कथं पुनरवगम्यते, सर्वषामेवायं धमै इति । रेन््रवाय-
बाप्रान्‌ ङुयोदिति निर्देशात्‌ । नात्र ग्रहस्य करवव्यतोच्यते । तदग्राः
कर्म्या इति भूयते । अग्रता प्राथौ, न स्वायौ विन्नायते । तस्मात्स-
वरितः मतिकषेः स्यात्‌ ॥ ६२ ॥

अपिवा धमाविरेषात्तद्धमाणां स्वस्थनि प्रकरणा-
दग्रतवमुख्पते ॥ ६३ ॥ ि°

अपि बेति पक्षण्यादरत्तिः। न सवोदितः प्रतिकरष; स्यात्‌ । कि
तहिं । स्वस्थानस्य प्रहणम्‌ । कत; । नात्र तदग्रता विधीयत्‌ । बाक्यं
रि बदाऽनुगरह्ते । किं ताह । तदग्राणां ग्रहणं दिधीयते । तथा हि
भुविश्नु्रहीता मवति । यदि रथंतरसामा सोपः स्यात्‌, य रेन्धरवाय-
बागरा प्रहा; समाम्नातास्तिकलमनेनानुऽऽपुल्यगेन्द्रवायवादितय। धमीविश्े-
केण तद्धर्माणां प्रकृतानां ग्रहणं बिधीयते. । स्वे स्थने ये ग्रहारेन्ध-

वायवाग्राः, तान्‌ भृत्य ग्रहृश्ृविधिरिति न सवोदितः परतिकषे
हति ॥ ९३ ॥

धारासंयोगाच ॥ ६४ ॥
अपि च धारासंयोगो भवत्यन्द्रवायवादिवाकये, अण्न्याऽन्यव-
ल्डिक्नया षारया प्ह्णतीति । तस्माद्धाराग्रह।स्ते । वदग्र।नाङिक्कर्य
ग्रहणे विधीयत इति ॥ ६४ ॥

( कामसंयोगेऽप्यन््रवायवस्य पटप्राठस्वस्यान एवानुष्ठनावि-
करणम्‌ ॥ १८॥ )

[ १८ ] कामसंपागे तु वचनादादिवः प्रतिकर्षः
स्यात्‌ ॥ ६५ ॥ पूण

श्रन्नान्न-----------------------------------ोन्कयि
१९॥१६।॥१४।॥

६४६

वयद

१ ९७२ दष्टीकासहितश्चावरभाष्यसपेते-- [अ०१०प० ९५०१९]

अथ यत्र कामस्तयोगे वचनमैन्द्रवायवस्य, देद््रवायवाग्रान्‌ ग्रहान्‌
गृह्धीयायः कापयेत यथापृर्र प्रजाः कंसपेरन्निति । तत्र घे सवीदितः
भर॑तिकपै उत तत्रापि स्वक्रमस्थस्य ग्रहणमिति । किं प्र्प्‌ । पूर्रेणा-
धिकरणेन स्वक्रमस्यस्येति । तया प्रपत, बुष: । कामयोगे तु सवौ-
दितः प्रतिक; स्यात्‌ । करुन; । वचनान ¦ वचनं हि मवति, एन््रवा
यवाग्रान्‌ ग्रहान्‌ गृहयाय्यः कामयेत यथापूव प्रजाः कलरान्नति ।
ईत्सवोदितः प्रतिकर्पेऽयवदग्रनाया विवीगमानायाध्रू । अपरवृत्तित्रिशे-
षकर तदग्राणां ग्रहण ववध्रायपान । तस्प्रार्सवराद्ितः रा रकष इ।त
॥ ६५ ॥ |

देशानां बाद््रसमोगात्तयुत कामनाचं स्पान्नि-
व्यस्षंयोगात्‌ ॥ ६६ ॥ भि°

न चैतदस्ति, यदुक्तः सवीदितः भतिकष्‌ इति । सवक्रमस्यस्य ग्रहणे
क्रमानग्रहो भविष्यति । तस्मास्स्वक्रभस्थस्यति । यदुक्त, अग्रतामि
धानादा।दृत्; प्रतिक इति । तन्न । तदश्चानां धारादशानाभनद्रवायवा.
ग्णामयमुपे्चः । तथ्ुक्तानं तदग्रणां ग्रहणेन कामः स्यत्‌ |
श्रतिरेवपनगद्यते । स्वत्पक्े वाक्यम्‌ । श्रुति प(क्याद्भङीयती । अय
यदुक्तम्‌, अभरष्ात्तिविशपकरर ग्रहणव्िधा व्रति । नन्न। संय गवृथक्त्वाव ।
एकोऽत्र नित्यस्य क।मसंयोगः । ग्रहणेन कामं साचयतु । अपरो नित्व-
संयोगः । य देन्रवायवाग्रा प्रहास्तान्‌ ग्रहीयाद्विति । तस्मादस्ति मवु
तिविशेषः । अतस्तदेशसंयुक्तं कापसाघनपेतत्‌ । तस्मात्स्वक्रपस्थस्य
ग्रहणमिति ॥ ६६ ॥

[क

( काम्पाग्रताविभौ शुक्रादि्रहस्य सवौ दितः परतिकपौपरिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )
[ १९ |] परेषु चाग्रशब्दः पृथवत््यात्तदादिष्‌\॥ ६७ ॥प्‌०

अस्ति उ्योतिष्ठोमः । तबरन््रवायवात्परे ग्रहाः कामाय श्रयम्ते-
आश्विनाग्रान्‌ गहीयादापयाविनः, शुक्राग्रान्‌ गृहणीयादमिचरतः,
मन्थ्यभ्रान्‌ गृीयाद्भिचयंपाणस्येति । तत्र संशयः । किपेतेष्वपि स्व-

१९ ॥ ६६॥

१ प्रकल्येरम्‌-क, । २ स प्रतिकर्ैः--क. । २ प्रकलयेरनू-क, स. 1 * तत्र सषी-ख. ।

[भ११०प्‌०९अ०२०] . पौमासादशने। १९७३

ऋमस्थानां ग्रहणमुन स्वादितः परतिकषैः कर्य इति । ककि भाप्तम्‌ |
परेषु चेन्द्रवायवात्परेष्वेवमादिषु ग्रहणेषु, अग्रश्दः पूरववत्स्यात्स्वक्रम-
स्थग्रहणमिति। यस्य यस्याग्रता श्रयते, तदग्राणां कापस्तयोग इति ॥६७॥
प्रतिकर्षो वा नित्यार्थनाय्रस्य तदसंयोगात्‌ ॥ ६८ ॥ सि°

परगिन््रवायवात्पातिकषः स्यात्‌ , कुतः । न शयत्र नित्यार्थन कामस्य
संयोगो भवाति । यदि हि नित्ये कामो भवेत्‌, अआन्विनाग्रान्‌ पन्ध्य-
ग्रानिस्यग्रशन्दऽस्य नोपपद्येत । न दहि तस्मिन्‌ वचने सति पतते
कशिद्रिशेप उपलभ्यते, परागेन्द्रवा पवात्पुनः प्रतिक वचनमथेबद्धवाति ।
अपिच प्रकृतास्ते ग्रहः । तेषामाद्िनाग्रता श्ुक्राग्रता बिधीयते।
तस्मादादितः प्रिकषे इति ॥ ६८ ॥

प्रतिकर्पं च दर्शयाति ॥ ६९ ॥

धरारयेगुस्तं ये कमाय रृपयुः, पेन्दरबायवं गृहीत्वा सादयेत्‌, अय
तं सादयेत्‌ , यं काषाय गरहयुाराति कापाय गृहीते धायेमाण पेन्द्रवा-
यवस्य ग्रहणे दशयति । नम्प्रात्मवा;तः परतिकरष्टव्य इति ॥ ६९ ॥

( काम्याभ्मत।वपे शुरदिग्रहत्यनदरवायवग्रहपेक्षया पूर्व प्रतिकर्षौ-

| धिक्ररणम्‌ ॥ २० ॥ )

[२०] पुरस्नादेन्द्रवायवस्याग्रस्य छतदेशतात्‌ ॥ ७० ॥ति०

अस्ति ञ्य टम | -तेद्रवय गरत्पे ग्रहाः कामाय श्रूयन्ते, अशि
नाग्रन्‌ गरहीःसादामयःविनः, शुक्राग्रानमिचरतः, मन्ध्यग्रानमिचयेमा-
णस्यति । नैषां स्वकरमम्यानां ग्रहणं, प्रतिक इति समधिगतमेतत्‌ ।
अयेदानीपिदं भटिद्ते । कै वयीदितः प्रातिकषेः) यतः कुतशिद्रा) उतै-
द्रवायवस्य पुरस्तास्पत्तिकषे इति ! रिः प्राप्तम्‌ । नियपकारिणः शास
स्याभावादनियम इति ।

एवं परापत, चमः । पुरस्तादन्द्रवायवस्य प्रतिकषे इति | कुतः । अग्रस्य
छृतदेदत्वात्‌ । पएपोऽग्रस्य देशो विज्ञातो यदुपांश्वन्तयामाभ्यामूर््व,
पुरस्ताचेन्द्रवायवम्य । कथामिव छता । पुरेण वचनेनेन््रवायवाग्रा ग्रहाः |

_ प्रकृताः, यादि रयतरस्रामा सोपः स्यदेन्दरवायदाग्रान्‌ ग्रहान्‌ गृह्णीया-

॥ १९७ ॥ १८ ॥ १९ ॥

१ सादयेत्‌, तै थ कामाय--क, ख. ।

१९७४ इष्टफासहिरपराष्रमाष्यसमेते- [भ० १०१०९०९१)

दिति । सबरनद्रवायवायानुदिश््य तेषां ग्रहणं दिरहेतम्‌ । तेनेब दिहित.
त्वान्न पुनराहिवनाग्रेषु शयुक्रागरेषु मन्थ्यग्रषु च ग्रहणं विघीयते , अतो
वाच्येन तद्ग्रता विधीयते| सा प॒नरन्द्रवायवाग्राणं प्वत्वात्‌ ।
अपिचरतः श्ुक्रगरान्‌ , किं ङृयीत्‌, गरही यादिति परृतेनाभिसंषध्यते ।
शुक्राग्रान्‌ ग्रहानिति नास्ति संबन्धः, अषहशचन्दाभाषात्‌ ` केन तर्हि
सबन्धः । प्रद्तनेन््रवायवाग्रशम्देन, शुक्राग्रान्‌ ग्रहीयात्‌ + रेन्द्रवायषा-
ग्रानिति । के ते ग्रहा इति, तत्रोक्तम्‌ । तस्मादेन्द्रवायवषस्य पुरस्तात्य-
तिक हति ॥ ७० ॥
तुल्यधरमत्वा्च ॥ ७१ ॥

तुस्यधमोकत रेदरवायवाग्रेः। तत्र धारासंयोगो श्वयते । तस्पादारा-
ग्रहाुदिश्येतदग्रता ्रेधीयते ॥ ७१ ॥

तथा च रिङ्गद्शनम्‌ ॥ ७२॥
षारययुम्तं ये कामाय गृह्णीयुः । पेन्द्रवायवं गृहीत्वा सादयेत्‌ ।
अथ तं सादयेत्‌, यं कामाय गृह्धीयुरेति काम्यस्य षारणानन्तरमेन्-
वायवस्य ग्रहणं दशेयति । तस्पदिन््रवायबस्य पुरस्तातमतिकरष
इति ॥ ७२ ॥

( प्रहणप्रतिकर्वेण पतादनस्यापि प्रतिकषोविकरणम्‌ ॥ २१ ॥ )
[ २१ ] सादनं चापि शेषत्वात्‌ ॥ ७३॥ सि°

इदमाश्नायते--मश्िनाग्रान्‌ गरहीयादामयाविनः, शुक्राग्रान्‌ शू-
हीयादभिचरतः, मन्ध्यग्रान्‌ गरही यादमिचर्यमाणस्वेति । पृरस्तादनद्र-
वायवस्य प्रतिकषे इत्युक्तम्‌ । तत्रायपयः सांशयिकः । कं सादनभपि
प्रतिष्ष्यते नेति । अवचनान्नेति त्रूपः । छम्दपपाणका बयम्‌ ।
श्रन्दथ ग्रहणस्य पमतिकषमाह, न सादनस्य । तस्मान्न सादनं परति-
कृष्यत इति ।
वे प्राप्तः ब्रूमः । सादनमपि प्रतिकृष्यत इति । कृतः । ग्रहणशेषो
हि सादनम्‌ । ग्रहणं हि प्रदानायषर । तदनेकस्य द्रग्यस्य युगपराप्तम-

७० ॥ ७१॥ ७२ |

१ भहणक्षब्द्‌-- ख, ॥

[न०१०्पा०९म०२्‌६] परीमांसदृ्ैने | १९७५

सादयित्वा न शक्यं युगणद्धोमार्यं कतम्‌ । सादनेन ग्रहणं होपयोग्य
भवति । तस्माद्रहशश्चेषः सादनामिति ग्रहणे प्रतिकृष्यमाणेऽ्रइय
परतिक्रष्यमिति ॥ ७३ ॥
लिङ्कद्शनाच ॥ ७४ ॥

लिङ्गमपि दृयते, यथा सादने प्रतिृष्यत इति । फं ङिङ्गम्‌ ।
घ।रयेयुस्तं य॑ कामाय गृह्धीयुः । रेन्द्रवायवं गृहीत्वा खादयेत्‌, अख तं
सादयेत्‌ › यं कामाय गृहीयुरिति, साद्नस्यापि प्रतिकं द्ेयति॥७४॥

( प्रहणप्रतिकर्येऽपि प्रदानानपकषौधिकरणम्‌ ॥ २९ ॥ )

[[ २२ ] प्रदानं चापि सरादनवत्‌ ॥ ७५ ॥ पू
इद्पा्नायते--आन्विनाग्रान्‌ गृहीयादामयाविनः) शक्राग्रानभिच-
रतः, मन्ध्यग्रानमिचर्यमाणस्येति । तत्र ग्रहणे प्रतिदष्यमाणे सादनं
भरतिृष्यत इत्युक्तम्‌ । अथेदानीमिदं संदिश्चने, ग्रहणे प्रतिकृष्यमाणे
प्रदान प्रातिकृष्यते नेति । किं प्राप्तम्‌ । प्रतिष्यत इति । कुतः । संब-
न्वात्‌ । संबद्धं हि ग्रहणं भरदानं च। प्रदातुं हि तदृगृह्यते। व्यादि
दष्टा तद्धबति । इतरथा यत्सादनादृष्वं तददृषटा्य भवेत्‌ । न चदमद्टा-
धम्‌ । तस्माधतरस्मिन्‌ काठे प्रदानं क्रियते, तत्र ग्रहणं कतैव्यम्‌ । एवं
वेधत्र ग्रहणं तत्र परदानमापि भवितुपहंतीति, सेचन्धाव्‌ । सादनबत्‌ ।
` यथा प्रहणे परतिकृष्यमाणे सादनं प्रतिकृष्यते, एषं प्रदानमपीति ॥७५॥
न शा प्रधानताच्छेषत्वात्सादनं तथा ॥ ७६ ॥ स्ि°
न चेतदरित, प्रदानं प्रातिकृष्यत इति । प्रधानं हि तत्‌ । न हि तद्‌
ग्रह्णस्योपकारकम्‌ । तस्मान्न प्रतिकृष्यते । यदुक्तं साद्नवदिति ।
शेषा हि सादनम्‌ । तस्पासतिङृष्यते ॥ ७६ ॥

( अ्यनीकायां प्रथमद्धितीययोरहेरेद्रवायवाप्त्वकाम्रत्वय।; पृनःश्रवण-
स्यानेमीत्तिकत्वाथेताधिकरणम्‌ ॥ २३ । )

[ २३ ] उयनीकायां न्पायोक्तष्वाम्नानं गुणार्थ
स्यात्‌ ॥ ७७ ॥ पू |
अस्ति दवादश्नाहे यनीका, रेद्दरवायवाग्रो भायणीयोदयनीयौ, दशं

७३ ॥ ७४ ॥ ५१९ ॥ ७६॥

१९७६ इष्टीकासषित्नावरभाप्यसमेते-- [भ०१ ०१०५०२४)

वाहः, अयेतरेषां नवानामह्वामन्दरवायवाग्रं प्रथममहः, अथ शुक्राग्रम्‌)
अथाऽऽग्रयणाग्रम्‌ , अथेन््रवायवाग्रम्‌, अथ शुक्राग्रम्‌, अथाऽश््रयणा
ग्रम्‌, अथेन्द्रवायव।ग्रम्‌, अय शुक्राग्रम्‌, अथाऽध््रवणाग्रापरति । तत्र
प्रथमद्वितीययरह्लोरैन््रवायवाग्रता दक्राग्रता च भ्रयते। सा चोदकेनैव
तयोः प्राप्ता) रथतरसापत्वात्‌ ) वृहर्स।पत्वाच। तत्र सदेहः । किञुदित- .
मर्‌वादतु पनः श्रूषत, करपन्यस्पारसख्यातुम्‌ ; उताथवादायेम्‌ ) अथवा
समानगिप्ययेम्‌ । करं प्रापम्‌ । अथवादायेति । इनः । डदितमनुमरेतु
हुष्यमाने प्रवृत्तिविष्ेषक्रिया नास्ति| त्रिदोषा परिसेरूषा । तस्माद
येवादायेति । कः पुनरत्र गुणवादः । ओचित्यम्‌ । आग्रयणाग्रत्वं हि
तृतीयेऽहनि न्याय्यम्‌ । कथमिव । प्रथमद्वितीययोग्ह्रेनद्रवायवाम्रता
च धोदिता, न तृतीयेऽहनि । तत्र त्वाग्रयणाग्रता न्याय्येति ॥ ७७ ॥

अपि वाऽदर्गणेष्वभरिवत्समानविधानं स्पात्‌ ॥ ७८ ॥ सि०

अपि वेति पक्षव्यावृत्तिः ¦ न गुणार्थं धवणं समानव्ेध्ययामिति । न
क्यं बादेतुं चोदकेन प्राप्तम्‌ । तत्र पुनबैचनमनय॑कम्‌ । तस्परात्तदन्या
पिति । कथ तहिं शक्यम्‌ । व।क्यनदं ज्यातिष्टामे रथत्तरसा।म्न प्रवं
चोदकेन प्राप्यते । तस्पात्छमानविसि करिष्यामीति पनसुच्यते अभ्रे
चतु । यथा, अथ।तोऽ्चिमचिष्टामेनेवानुयनति) तथ्ुक्थ्येन) तपतिरात्रेण)
तं चतूरात्रेण) तं पश्चरात्रण तं सप्तरप्रेण) तमष्टरात्रेणः ते नवरा- .
त्रेण, त॑ दशरात्रेण, तमरकादशरत्रेणेति । प्रयोजन पक्षोक्तं, न परे
संख्या भवतीति ॥ «८ ॥

( व्युदस्य समृदविके^रत्वाधिकरणगः ॥ २४ ॥ )
[ २४ | द्वादशाहस्य व्यूढस्म्‌ढव्वं पृष्ठवत्समानविधानं
स्यात्‌ ॥ ७९ ॥ पूर
द्विविधो द्वादश्याः, व्यृढः समृढश्च। समृढत्तावद्‌, रेन््रवायवाग्रौ

प्रायणीयोदयनीयो, दशमे चाः, अयेतरेषां नवानामह्व पेन्द्रवायवाग्रं
प्रथममहः, अय शुक्राग्रष्‌ , अथाऽशग्रपणाग्रमू्‌ ) अयेन्द्रवायवाग्रष्‌ ; अथ

७५७ ॥ ७८ ॥

१ उदिता--मु° । २ भथतोऽकनि्टेमेन--मु° ।

क

[भं० १०पा०९अ०२४। पांसादशने १९७७

छ्क्राग्रष्‌ › अयाऽऽग्रषणाग्रप्‌, अयेद्धरवायवाग्रम्‌ , अथ शुक्राग्रम्‌,
अयाऽप्ग्रयणाग्रमिति । अथ व्यृदः, पेन््रवायवाग्रौ प्रायणीवोद्यनीयौ,
अथेतरेषां दशानामह्वपेन्द्रबायवाग्रं परयपपदः) अभ शुक्राग्रष्‌, अयद
अग्मयणाग्रे, अयेन्द्रवयवाम्रम्‌ , अथ द्रे शुक्राग्र, अथाऽश्ग्रवणाप्रष्‌,
अथद्धे रेद््रवायवाग्रे इति । तत्र सदेहः । किपुभयमपरकारमवि दाद
शाहं भ्रकृत्य धमा आश्नाता उत समूदं ऽङन्याऽऽस्नातः । तद्विकारे
व्यूढ" इति । फं प्रापुष्‌ । द्वदशादस्थं व्युहसमृदढतवं समानविधानं
स्याद्‌ । कुतः । उभयप्रकारस्य परकृत्टान्न गम्यते विशेषः, कस्य
धमौः कस्य नेति । तस्मात्तमानविधानेः । पृष्टवतु । यथा, वृदं
तरे पृष्टे पक्रणस्य तुरपस्रात्समानधमगी, एवं व्यृढतमूढं स्पा-
दिवि ॥ ७९ ॥

पयृढो वा लिङ्गदशनात्समृढ्रकारः ॥ ८० ॥ सि°

वाशब्दः पक्षं व्यावतंयाति । न व्यृढसपृहौ सपानविधानौ ।
किंतु व्यूढः समृढरिकारः स्यात्‌ । कुनः । छिद्गदशेनात्‌ । लिङ्ग पिदं
भवति, देन्द्रवायवस्य वा एतद्रायतनं यचतुय॑पहरिति स्यृहे श्रुयते ।
न च व्यु चतुरथेऽहन्यन्द्रवायवाग्रता | कातहि । अआग्रयणाग्रना ।
तत्र, एन्द्रवायतवस्प वा एतदायतनापतति वचनं नावकरसपते । यदि
` व्य॒ह; समदाक्क।रस्ततः परकरृतमपक्य।पपद्यत्‌ तादः | पन्द्रवायवद्यः.
तद्‌(यत्तनं भाम्‌ । तत्राऽऽग्रयणस्वेन्पत इते । तस्पाचिङ्गदशेनाद्‌
ष्युढः सपृढविकार इति ॥ ८० ॥

कामसयागात्‌ ॥ ८१ ॥

यः कामयेत बहु स्यां प्रजायेयेति । काम्यावा नेमिततिकी वा
नित्यपय॑ वित्य निविश्चते | यथाऽ्यापरये पुद्रदन भोजने निवात-
शय्या चेति ॥ ८१ ॥

तस्पोपयथा परव्तििककम्पांत्‌ ॥ ८२ ॥

` इदं प्रयोभनसृत्रम्‌ । तस्योमयप्रकारस्याहगेणेषु पत्तिरपरश्ेषेण ।
पक्फम्यात्‌ । यथा पूवे; पक्षः | यथा तहिं सिद्धान्तः) यत्र

॥॥

` ५९ ॥ ८० ॥ <१॥

१९७८ इप्ठीकासदितशावरभाष्यसमेते- [भ० १ ०१।०९अ०२९]

क

वचनं छिङ्खः च तत्र व्यटः प्रवतेते,। अन्यतरा

्

शेषेण समूद इति ॥८२॥

[न

( गवामयने उयनीकायाः स्वस्थानविवृ द्धयाऽम्याप्ताषिकरणम्‌ ॥ २९ ॥ )
[२५] एेकादरिनवल्यनीकापसित्तिः स्थात्‌ ॥ ८३॥ पू

द्वादशाहे समाम्नायते-रेन्द्रवायवाग्रो प्रायणीयोदयनीयौ, दशमं
चाहः, अयेतरेषां नवानामह्तापेन्द्रवायवाग्रं प्रथमपहः, अय शुक्रा
ग्रम्‌, अथाऽशग्रयणाग्रपृ) अयेन्द्रवायवाग्रम्‌, अय शुक्राग्रम्‌ , अया$ऽ-
ग्यणाग्रम्‌, अयेन्द्रवायवाप्रष्‌, अय शुक्राग्रम्‌, अथाऽग्रयणाग्र-
मिति । तद्ववामयने चोदकेन प्राप्तम्‌ । तत्र बहूनि उयनीकानि
परिवतयितव्यानि । तत्रायप्राप्नोऽभ्पासः । अयेदानीमभ्वासे संदेहः,
फं दण्डकटितवदभ्यासः कतव्य उत स्वस्थानविद्टद्धिरिति।

कथं दण्डकङितवत्स्यात्‌ ) कर्यं वा स्वस्थानविदद्धिरिति । यथ-
हव! मधिकारस्तत आग्रेषु नवस्त्रहुःसु परिसमापतेषु शिष्टेष्वपि यनीका
चोदकः प्रापयतीत्युपर्थितमिदं भवतति रेन्रवायवाग्रं प्रथपपहः,
अथ शुक्राग्रमिति । तेष्वपि नवसु परिसमापतेषु पुनरिदमेवोपतिष्ठत
रेन््रवायवाग्रं प्रथपपहरिति । एवं दण्डकङितवदा्त्तिः । अथाहर-
बिकारो नारित, ततः मायणीयोदयनी ययोरन्तरं नवभिर नाकः प्रित-
पिति मुवामयनेऽि नवमिरनके; पूरयितन्यं स्यात्‌ । तत्र पूर्णे पब- .
राटृत्तिनस्तीति दण्डक्रितवन्न स्यात । न च दृद्धया विना वदन्तरं
पूयैत इति स्वस्थानविदृद्धिरागतेति ।

छि पुनः भाम्‌ । दण्डकङितवद्‌त्तिरिति । त्तरतदण्यतेऽहर
धिक्ृारोऽतरेति । एवे द्याम्नायते-रेन््रवायवाग्ं पथपपहः) अय शुक्रा
रभू । प्रदतत्वादहरिति गम्यते । तस्मादहरथिकारः । अतोऽबगच्छामो
दण्डकङितवदषटत्तिरिति । आृत्तिन्यावानां दण्डकक्ितं न्वाय्यम्‌ ।
तथा क्रमाजु्रहो भवति । तथयथा, कच्रिदुच्यते-अनुवाकाक्षिः पटथय-
तामिति । दण्डकङितबदतो पठयते, करभानुग्रहमाय । एवमिहापि
द्रष्टव्यम्‌ । यथाऽरिपभ्ेव गवामयन एकादशिन्यभ्यस्यमाना दण्डक.
तषदभ्यस्यते, न स्वस्थानविवृद्धयति ॥ ८३ ॥

॥ ८२॥८६॥]

[अ००प०९अ०२९] पीभांसादरने १९.५९,

स्वस्थानशिवद्धि्वाशहमभत्यक्षसस्प्रतात्‌ ॥ ८४ ॥ सिर

स्वम्थानविद्द्धिवा, न दण्डकाछेतवद्‌।दा्तिः । तत्रेदं बण्पते, नाइ-
रधिकार इति । कुतः । अह्लापपत्यक्षसंख्पत्डातु । अप्रत्यक्नाऽह्लां
सख्या नवानामह्वापिति । रेन्द्रबायवःग्रापिति च विधीयपानप्रिति।
कथपहनं विधीयत इति । व।क्यभद्‌प्रसङ्कात्‌ । रेन्धुवायवाप्रं प्रथं
भवति, तच्चाहः, नाहःसंव्ःत इति वाक्य भिव्रेत । तस्मादनुब।दमात्रम-
रणम्‌ । एवं चत्क्रपानुग्रहाय स्वस्थानविहद्धिराध्रयमीया । अश्र
य्णाग्रान्‌ कृरवन्द्रवायवाग्राः कतव्या इते ॥ ८४ ॥

(4 भ
पृष्ट-याव्‌ प चाऽशग्रवणस्प दनाय खगा पारव पुन
भ्र
९न्द्र्‌वायवः स्यत ॥८५॥
इतश्च पश्यामः) स्वस्थानव्ि्द्धिरति । कुतः । उत्तरस्मिन्‌ पक्षान्त
पृष्याटत्तावाग्रयणाग्रताया द्येन भवते त्रयस्रेऽहनि । कथम्‌ ।
जगतः; ३ च्छन्द्‌] सि परन्यवरोहन्ति, आ्रपणं वे ग्रहाः; वृहवपृष्ठानि,
त्रय्धिं स्गोपा दृति । तदतत्स्वस्यानेगिवृद्धाउवक्रस्पते, न दण्डकलि-
तवद्‌! । कथम्‌ । पूविमन्‌ पक्षि उपवीकरा त्रेः परिवर्त । तस्मि
भनाटचेव साऽशग्रपणग्रेवु पारेतम।प्यते । उत्तरभपि पक्षो व्पाहृत्।मति

अतः प्र्‌ उथतीक्रापिकरण व्यार१।यते |

प्रथमस्य यन्ञमायस्यन्दरावायवा्रत विवरीधते । कुः | यत्तस्य फ चौ देतत्‌ |
अहावीत्यवमय) टम्यत एव | यदि चद्रिति विहय) वाद निदयत्‌ | (नप्१-
हानि च तानि ॥ <४॥

यस्य दण्ड़कछितवद्‌ःवृत्तिः, त^्थतदशेन नोपपद्यते | केयम्‌ । अस्मिन्‌ मवामयने)
अशीतिशतं १ पल्ल, एवमृततरम्‌ । तत्र पू्रपप्ति ञ्थनीका नितेशते । सा
निविकश्चमानाऽभ्ये दवे जही वजयत्वा मवति । तयेरेन्द्वायताय्रतायाः प्रत्यन्ञा.
म्नानात्‌ । शिषप्वहःसु निति्मानायाः पहन प।९येष्यनते | तत्र मम टेन
वायवाम्रना | तसि पू पलः तमाह, उयो त्वरिसनाष्ा | साच परितमा-
पयतव्या | तते उषवान्‌ श्क्राग्र | ततः प्रथमः स्वरपतामाऽश्प्रयणाग्रः, दिय स्वरा

~~~ ~ --------------------------- ध

9 लभ्यत एवेति -ग्र्ञमानस्यारदरत्मक्त्वादिते रषः । २ एवाभपि-- मध्ये विधुवत्सक्षक
एकाहः, इति शेषः । तथा च~-एकेःषएवधिक्रनत्रयसुत्यत्मकं गवामयनमत ज्ञेयम्‌ । ३ निभि
शंमानाया दति-एशोनिंशतिवःरमवृत्तावा इति दोपः । ४ तरहिनश्र--एपरनऽद्‌(नि।

२५९ #

१९८० दप्टकासदिरुशाबरभाष्यसमेते-- [ज ० १०१।०६ग०२९]

कृत्वाऽश्र^णाग्रष्वारभ्यते। तज्रःपथ॑भे नवपमागे प्रयसधिशमहरिति हृस्वा
तदाग्रयणाग्रं भवति) तमेतदशनद्भुपपद्यते । दण्डकङठितवत्पुनर) हर
स्यां तदेन्द्रवायबाग्रं स्यात्‌ । कथम्‌ । त्रित आरभ्य नवकेरहःसु
सेकरप्यमानेषु पूवस्पिन्‌ प्रकषसि सक्त परिश्चिष्यन्ते। ठर सप्तमे रेन््रवाय-
वाग्रता, शुक्राग्रो विपुवान्‌ ; आग्रयणाञ्नः प्रथमः स्वरसामा, ततो विद्व.
जदिति उयनीका समाप्ठा । त्रयद्धिशमदरेन्रवायवाग्रं प्राप्नोति ।

एमद्रवायवाम्रः) तृतीयः स्वरप्तामा हुक्राग्रः । ततो विश्वनिदाग्रयणाग्रः; ततः
षडह आवृत्तः प्रयुज्यते । तस्याऽऽवृत्तद्य प्रथमे प्रयञ्चिरामहः, तदनद्रवायवाग्र
प्राप्रोति । एषं दशनं नोपपद्यते दण्डकटितवदवृतत) ।

यधतद्म्यःरूयानं माध्यकारण तमिद्‌ ने।पपद्यते । कथम्‌ । असिनगवामयने
चा दमेन उ्यनीका प्राति । विश्वनजति न।मघेयेनाऽञग्रयणाग्रता प्राप्नोति ।

पृष्ठ्यः पडहः ' इति नामधेयेमव षड हसंबन्धिनी ग्रहाग्रता । आमिवे च नाम-
नेकाहिको विध्यन्त; प्राप्नाति | चाद्कप।पेश्च नःमपेयप्राछिनैटायप्त्यक्तम्‌ ।
मिदं नोपपद्यते |

यद्यपि षोद्केन प्राठः स्या्तयाऽपि द्करा्रस्व धमां अतिदिश्यन्त इत्यम्‌ ।

दृशरात्र्रवत्तो च पृत्सिन्पक्तत्ि दशष। विभागः भोति | नवरत्रप्रवृत्तौ नवधा
विभागः प्राप्नुयात्‌ | न च नवर्‌ात्र; प्रवतते । द२/१ चेन्द्रवायवाग्रता । उत्तरे.
प्तप प एवान्त्यो दश्चमो मागः प्रथममारम्पते । ततरैन्द्रवयवाग्रना प्रानोति
भरथासशेऽरनि । पूमत्तरपक्षयोने कश्चिदिशेषः । यद्यपि नवत्र प्रवतेते, तथाऽपि

१३ विदेषः | एकष्य परिवृत आर्‌म्ब गणना, अपरस्य प्रायणीयात्‌ । तस्मा-

१ प्रथमे-पक्षस।ति रषः । ९ भदृरस्यति--प्रातिखोम्येनति शपः । तथा च पूदर्मि-
भ्पक्ष' षडटः कमेण शितरत्पचदशसप्तदरेकविंशतरिणषत्रय'क्चरास्तोमक इते तस्योत्तरे पक्षति
प्रातिलोम्ये सति षरदायं त्रयल्लिशस्तमय, <पद्यते तदैन्दरमायवाग्रं प्र्रोतीस्य्थः 1 ३ चोदकेनेति-
भाष्यकारमत व्यर्नका प्राप्यमाणा चोदकेनेव प्राप्यते, न नामधेयात्‌, न व प्र्क्षवचनादित्य-
यः। ४ " चोदन।सु त्वपृवतवाटिदनेन धमेनियमः स्यात्‌ ' ( अ० १० पा ५सु०( ८२) इत्यत्रेति
सेषः १५ नवरात्राः प्रवतन्ते-इति मुद्रितपुस्तकं पाठः । ६ दशमे इति--दशरात्रप्रृत्तौ
हि द्धा (विभक्ते पृ्ैस्मिन्‌ पक्षसि दशमे माये, इत्यषः । ५ देन्दवायवाग्रतेति-द्रदशहे
° हे द्रवायवाग्रौ प्रायणीयोदयनीयौ, दस्मं चादः ' इति व वनेन दशमस्यन्धवायवाप्रत्वादित्यथः ।
< अद्नत--स्डन्तऽपोति देषः 1 ९ एर्स्य-पृगक्िणः १० भगरस्य-सिद्धन्तिनः ।

[भ०१०१०९अ०२९] भीमासदर्धने। १९८१

ततेददेशचनं विरुध्यते | तरमारस्वस्यानािद द्रति ॥ ८५ ॥

त्क्टथा गणना कतन्या | तस्यायं च गणनायां लिङ्कदशनानुपपत्तिरेव | जय च
1द6शष। दाशतः | एकस्य कृत्त गवामयनमाधकृत्य गणना) अपरस्य पताप्मन्न३
१६१ गणन। 1

भत्रोच्यते ! यदि चोद्केन वनीका प्राप्यते तथा त्यते दोषा मबेगुः |
एषा -तु गवामयने प्रत्यक्षेण वाक्येन विधीयते | गवामयने च धमां विर्पायमान।
अवान्तरप्रकरणेन पवोसिन्पक्षाति निविशन्ते, न कृत्ते गवामयने । अमचान्कृन्स्र
गवामयने भवेयुः । समति चानान्तर प्रकरणेन निवेशः । पवेपश्लवादिनस्तु दण्ड ए-
छितवद्‌वृ तः पृवेतिनपक्षति न समाप्यते । तैप्य त्रिवृत भारम्य गणना प्रवतेते ।
आद्ययोरेनद्रवायवाथ्रतायाः प्रत्यक्षाम्नानात्‌ | मदौ वाऽ$रममाणस्य द्वितीयेऽहनि
शुकराप्रता स्यात्‌ । तस्मा्रतयकेगन्द्रवायवाम्रतवेन विरेषः स्यात्‌ ।

ननु शकर रताऽपि प्रत्यकैव । उच्यते । सामान्येन इक्रग्रता विशेषणिन्द्त्ाय-
व ग्रता । सामान्याचच विशेषो बछ्वान्‌ । तरमात्ततीयादारम्य तस्य गणना ।
सिद्धान्ते व्वविरोषासथमादेवा$ऽरम्य गणना घटने ।

अश्र चोदयते । ज्योतिरादय उत्पद्यमान। विशेषनामपेयेन धर्मान्गृहणन्त एवोत -
दन्ते । यथा कुण्डपायिनामयनेऽद्चिोतरम्‌ । ञवनीका तु सेचातरमत्वेन प्राति ।
सा च पश्चात्काटीनत्वाद्दुंखा, उसन्नपतंयोगिच्वेन ।

उच्यते । अश्र पौवोपयैवाधो मवति । यथा विकृतो दषिणाम्नानं च।दुकरेन
प्राप्तं बाधित्वा निविशते, विरोधात्‌ । एवमिहापि उयनीका नामघेयप्र ष न।पिलव
निविश्चते । यथाऽपच्छेदे एव नैमित्तिकमुत्तरेण विरोषे बध्यते ।

अथवा, यदा यागः फले चोदितो भति तद्‌। धमौनाक.ङक्षति | एतस्यामव
र्थायां कं चोदकेन रमां उत नामघेयेनेति चिन्ताया) नामपेयेन घरमपरा्तिः । त्च
टक्षणया धर्मपरा करोति । ्यनीकां तु गृहुन्‌ न दक्षणया धपमेप्रा्ठिं करोति ।
उप्देशेनैव गृह्णाति । ओतिदेशाचचोपदेशो भट्वान्‌ ॥ ८९ ॥

१ तस्येति--पुं पक्षवादिन आायमहदरयं विहाय पृ्ठयषडहायस्य त्रिवृत आरभ्य त्यनी
काया गणना प्रवतत इत्यथः । २ कुण्डपायिनामयनाभिदोश्रम्‌- ड, म० । २ बाध्यत इति--तथा
चकत ˆ पौवापय पवेदौवल्यं प्रकृतिवत्‌ ' ( भ° ९ पा ५ अर १९ स्‌० ५४) इत्यधरेति शेषः।
४ तच्व~--नामपेयम्‌।

९८२ दुष्टीकासदितश्षाषर भाप्यसपरह-- [भर १०१०६९अ०२१]

घचनात्परिवृत्तिरकादशिनेषु ॥ ८६ ॥
अथ यदुक्तम्‌ , एेफादरिनर्वािनि । युक्तं यदेकादशचिनेषु दण्डक-
छितवदातारिति । वचनं हि ठद्धवति | बारुणमन्ततः, ण्न; पर्या
त्तेष्वाप्रेयपव प्रथमेऽहन्याट पतेत । वचना दण्टकष्टितवदावु सिः पुनः
पयावुत्ताप्वानि । सा द्रादश्चाषटःसंमचन्ती गवामयनं विश्चाति । किमिव
वचन्‌ न कुयात्‌ । न ह वचखनस्यातमाराञस्त ॥ <६॥

लिङ्गदशनाच ॥ ८७ ॥
सिङ्ग खस्तरप्येवम्च द्शच॑याति, यथा दृण्डकितवदैकादाशेना आब-
८ [8 ४ 8 ५ [^ शा ~ ^~
तन्त इति । प्रणा बा रेकादशिनाः, यदेकादशिनीभिरीयुरहान्यातिरि
च्यन्ते पश्वा वेति। स्वस्थानविृद्धौ नास्त्यतिरेकः, दण्डकङितवदाव्र्तौ
म्यनताऽतिरिक्तता वा भवति । त्स्पादपि प्रयाम रएकाद्िनेषु दण्ड.
क{लतबद्‌्रात्तारेति ॥ ८७ ॥
( व्यद।तमकद्वादशहे मम््राणामेव छद्‌ व्यातक्रमापिकरणम्‌ ॥ ९६१॥ )
| २६ | छन्दोव्यतिक्रमाद्व्यटे भक्षपवमानपरिधि-
कपालस्य मन्बाणां यथोतत्तिवचनमृहद-
त्स्यात्‌ ॥ ८८ ॥ सि°

आर्१ द्वादशाहः, सरढ। व्यृदश्च । तत्र व्युढः, पएद्रबायवग्रः प्राय
णीयादयनीयी) अयेतरेषां दश्चानामग्ह्व मन्द्रवायवाग्र प्रथममहः, अय
शक्राग्रष्‌, अथ दरे आग्रयणात्रे, अयन्दरवायवाग्रध, अथद्रे शुक्रे,
अयाऽऽग्रयणाग्रभू, अय द्रे एेद्रवायवाग्र हति । तत्र व्यूढे, इदं संमाम-
नन्ति, छन्दाँसि बाऽन्योन्यस्य छाकममिध्यायन्ति, गायत्री त्रिष्टुषः,
तरि्टब्‌ जगःयाः, जगत। गायञ्या इति । तत्र सन्ति भक्षपवमानपरिषि-
कपालानि । भक्षास्नावत्‌ , भके हिमा विश्च द्‌घ॑युस्वाय श्र॑तनुत्वाय

= १ [4

पह पसा पुरावस्ा परया म हर स्पश्वनास्त्वा ब हुभ्यां सध्य।-ब.

{ ८९ ॥ ८७ ॥

१ हदये भवश्विनोबाहुन्यां -क. ल. । २ (अ०३ेप्रा० रम ९ सु०२५) इयत्र
भाष्यफ़ता भक्षमन्वर॒ आनुपुन्यां कृत्त्रोऽपि लिखित दपि प्रृते किंचिद्‌ शपरियागेन लेखनेऽपि
न वाधकारापि स्यम्‌ ।

[१०१०१०९अ०२६] मीषादने। १९4५३

सुप्द्रणस्य रद्रबद्रगस्याऽऽदित्यवद्वगस्य सोमदेब ते मतिदिद्‌ः पातःस-
नस्य माध्यंदिनस्य सवनस्य तृती यसवनस्य गायत्रच्छन्दसन्निष्टुपूढन्द -
सो जगतीच्छन्दस) ऽग्निष्टुत इन्दरपीतस्य-मधुपत उपहृरस्योष्टूतो भक्ष.
यामीति । तथा पवमानः, इषेनोऽस्ि गायत्रच्छन्दाः, सुपर्णोऽसि चरिष्दु-
१एन्दाः, ५य ऽस्ति जगतीच्छन्दा, अनु त्वारमे स्वस्ति मा सपार,
इति च | तथा परिधयः, गायत्रो मध्यमः परिप, अष्टमो दक्षिण",
जागत उत्तर इति । तथा कपानि, अषठाक्पालः प्रातःसवने, एका

५ +)

दश्चकपार पाध्यदिनीयः, द्रादश्चकपाटस्तापयसवनिक इति |

तश्र संदृहः । कि छन्दो व्यतिक्रमे व्यरिक्रमो भक्षपन््राणां, भक्षण
स्य च, पवपानपन्त्राणं पवमानस्य च, तथा परिधीनां कपालानां च,
अथवा मन्त्राणां छन्दोव्यतिक्रम इति । किं पाप्म | मन्त्राणां मन्ग-
यौनं च । तः । अविशेषचचनात्‌ । अविशेषेण भव्ति वचनम्‌ ।
छन्दांसि वा अन्योन्यस्य रकपपमिध्यायन्ति, गायती त्रिष्टुमः
त्रिष्टुब्‌ जगत्याः) जगती गायञ्या हति । न विशेषः श्रयते म्च्रणां
व्यतिक्रम इति| तस्मान्मन््र.णामयौनां चति । अतो मध्यमः परध.
क्षिणस्थाने स्थापयितव्यः, दक्षिण उसरस्य, उत्तरो मध्यमस्यति।
अष्टाकपालो माध्यदिनीय; कायः, एकादरक्पाटताततयसवनिकः)
द्रादश्षकपाछः पभ्रातःसवनीय हाते | तथा, मततःसवनीयो भक्तो पाध्य-
दिनस्य भक्षणस्य स्थाने भक्षायतय्यः, १,ध्यदिनस्ता्ायसवनिकस्य)
तार्तवीयसवनः प्रातःसरनीयस्याते । तथा) बहप्पवमानो पाष्यादनेस्य
पवमानस्य ऊक, माध्यंदिन आभेवस्य, अभ॑वो बदष्पवमानस्येति |

एवं प्राप्ते व्रूमः । नाविरशेषेण छन्दसां स्यतिक्रमः स्याद्‌ । मन्त्रगतो
ह्यष व्यतिक्रमः । मन्त्रगतान्येच व्यतिक्रमेयुः। पिः कारणम्‌ । इक्यन्ते
मन्बरगतानि विपयसितुम्‌ । भक्षादयः पुनर्विपय॑स्ता अपित एत्रेति।
माध्यंदिनस्य भक्षस्य केऽपि परतःसवनयो भक्षो भह््य्माणो नेव
्रष्टुभः छतः स्यात्‌ । एवं सवेत्र | क्यपू | स्वकालेऽपि तोन
मायन्रः । गायत्री हि त्रिष्टुभः स्थानपम्पातिः नागायत्री। न भक्ता
द्यो गायत्रादयः | तस्मादसंमवो मक्षादीनां न्यतिक्रमणस्य । मन्त्र

१ सस्राअष्रि-क.ख,। २ प्रातम्प्वनायस्यति सवत्र पट उष्टस्यते ¦ ३ खं - क. घ, ।

१.८४ इष्टीकासदहितश्चवरभाध्यसमेते-- [अ०१०१०६ १०१]

गतानि हु छन्दसि श्चव्युषन्त्यन्योन्यस्य एकं ग्यतिक्रमयितुषर्‌ ।
तस्मन्मन्जगतानां छन्दसां ग्यतिक्रप इति ॥ ८८ ॥

इति भ्रीशबरल्वरामिमिविप्चिते पीपांत्ताभाष्वे दश्चषा-
ध्य(यस्य पञ्चमः पाद्‌ः॥
निति कीनि
अथ दुश्चमाध्याये षष्ठः पद्‌ः॥

प 0 0)

८ यज्ञ रथतरादिसा्नां तृन गानाधिकरणम ॥ १ ॥ )

[ १ | एकचंस्थानि यत्ने स्युः स्वाध्यापवत्‌ ॥ १॥ पण

सापान्पुदाहरणं, र्तं वृष्द्‌ वैरूपं वैराजे शक्रं रब.
तमति । तत्र संख्यः । फिम्कस्यामुचि गाय कतैन्य्ुत तनं
इति । ङं प्राशनम्‌ । एकचेस्थानि यज्ञे स्युः । एकस्याम॒चि गतव्या-
मि । एवे स्वाध्याये गीतानि । यथा स्वाध्याये गौनानि, वया कमाण
गव्यानि । कपण स्वाध्याये चाबलक्षण्यं न्याय्यम्‌ । कमाण करत
स्वाध्यायमभ्यस्यन्ति । अतो ययाऽभ्यस्तं तन्न प्रयोक्तव्यम्‌ । वस्पा-
देफस्यापृचि ग।यरन्‌ । एकचेतिपत्तीन्युद। हरणं, न तचोत्पत्तीनि |
यथाऽऽह, सिपा-संतनि-यतय-एवागपत्य-श्चाकरव्णपिति ॥ १ ॥

तृच वा लङ्गरशनत्‌ ॥२॥ पसि०

न चेतदेवप्‌, एकप्य(मेव गातन्पानीति | कुगः । लिङ्कदथनात्‌ ।
लिङ्घः भवति । एवमाह, अष्टक्ष(्ण प्रयमाया ऋचः मस्तीति, द्रवत
रेणोचरयोरिति । न ह्ेस्यमृचि प्रथमोत्तरास्वन्यो भववि।
गातव्यार्नोति । अप्रदमपरं लिङ्कम्‌ । ऋक्‌ समोवाच, परिथु

म

> 2

7

वाबेति । सोऽत्र्रीत्‌, नवे त्वं ममारपसि जायास्वे वेदो मे
तेद भृत्वोचतुः, सोऽत्रवीननेव बां ममार स्थो जायसे गदो

॥ << ॥ |]

इति श्री म्कुमारिखविरवितायां मौमांपमाप्वन्यारुधायां टृष्टीकःयां
द्श्चमाध्यायस्व पञ्चमः पादः |

ण श्प) 2

{॥ १॥

4

[अ०१०१।०६अ०२ भौमासादचैने | १९८५

1,

मेति | तास्तिसो भत्वोचुः, सोऽत्रवीत्संमवामेति । तस्मादेकं साम
तृचे क्रियते स्तोत्रीयामिति ।

आह । छिङ्खमिर्दः पाप्निरच्यतामिति । तदभिधीयते । कृत्स्नेऽपि
तऋुरबेदे न भ्रयमा नप काचिरगस्ति, तथा उत्तरे इति । व्यवस्थानं
म्थमात्वम्‌, उत्तरात्वमिति प्रथमाया ऋचोऽष्राक्षरेण परस्तोतव्य, द्रय-
्षरेण चोत्तरयोरिति । तस्मिन्‌ वचने सति ऋचस्िरवमाप्यते । तथा,

द्यष्यनुवादसरूपांऽ शब्द}, तस्पादकं साप तचे क्रियते स्ताद्वीय-
पिति, तथाऽपि ऋक्‌ सामोवाच-इति पुरस्तादथवाद्पररोचनया बिद्‌
धातीते गम्यते । तदुक्त, वचनानि त्वपूवैखादेति ॥ २॥

८ दीक्षणे स्वदुक्पद्पाठकालविधानायिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
[| २ ] स्वह भ्रति पीक्षणं कारमातं पराथतात्‌ ॥ ३॥ सिर
ईश्वरं वे रथ॑तरम॒द्रातुशक्षुः । ममायेता रथेतरे भस्तूयमाने संमी-
स्प, स्वर्श परति वीेत। अत्र सश्यः। दि स्वश प्रति वीक्षण
मडगपरयोजनसेवन्ध उत कालय; संयोग इति । तत एतावत्तावन्नः
पराक्ष्य, किं रथेतरे भर्तूयमाने स्मीलेदित्यस्य शेषः स्वं परति
वीकषितेति, उत॒ स्वरेशचमिस्येवमादे पृथग्वाक्यमिति। किं परात्‌ ।
अङ्गपयोजनसवन्ध इति पृयग्वाक्यामिति । कुतः । भेद.
` नावगमात्‌ । भिन्नमिदपुप्ठम्यते) स्वथं प्रति वीक्ञतेति
नन्वभिश्नमपि लक्ष्यते, रथंतरे स्तूयमाने समीरेदित विधाय, स्वरश्च
प्रति कःप्ेतेत्यनवदतीति । उच्यते । उभयावगते। भेदा प्रदीतस्यः।
स भेदो खृहयमणान तेन विरभ्यते । अन्यत्रगतिस्तु बिष्यनुब्रादयो-
विरोधात्‌ । तत्र विधिर्पाय्योऽपूवैत्वातु । बादमान हमनयेक््‌ । विध्य
वगम । विधिश्वावगम्यते, वीकतेतेति । शरुतिभेवमनुृष्यते । स्वर
मरति दीषेताति स्वदक्‌रन्द्‌ मति काह्षणायो विधीयते । स्वहृकूशब्देन
सह दःक्षणस्य साक्तात्सेबन्धः । इतरथा स्वदैक्‌श्चन्दः कारं लक्षयत्‌ ।
श्रतिलक्षणाविश्चये च श्रुतिन्याय्या । दस्पादङ्गषयोजनसंबन्धः।

॥ २ ॥

#,

१(अ० 3 परार ५अ० ६ स॒ २१) । २ सभलयेदिति माददीपिकारेषु पाठः),
\ मृद्यमाणेन--पु*)

१९८६ ट्षटीकरासदितशावरभाष्यसमेत-- [*०१०१०६अ६]

अवा, स्वह पात वज्नतत्यवप्रङ्खःपय।जनस्वन्वः | स्व्टक २३
वीक्षणस्य साधनापति। तथा लिङ्गमप्यनुगृरी भवति । स्वरैकू
ठ टभ्रवणाद्राक्यपपि । तस्पादङ्कपयोजनसंबन्ध एतेति ।

एवं पाते, वभः । स्वटैं परति वीक्षणं कामान्न स्यात्यरायसवाय्‌।
नैतदेवम्‌ › अद्खपयोजनधवन्धय इति । रि तहिं । स्वरैक्श्न्देन वीक्ष
णस्य कालायै; सव्रन्यः स्यात्‌ | कुतः । पराचत्वात्साम्नः । र्थतरं
पृष्टे मवर्तीति पृष्म्तुतो हि साम विनियुज्यते । ठत साप पदानां मतुपि
निमैप्रयतां संश्छेगादिभिवरिरेमैः स्तुतिपदाक्तराण्युपद्‌गयत्स्तुनिमाभिनि-
यै पतीत्युच्पते । एष चेत्साम्नि स्तुतो विनियुन्यमाने यानि रानि

=

परश्परसम्यपेक्षाणि ऋक्पदानि स्तुतः विनियुक्तानि भवन्ति । अतः
सब्रह्कशब्द्‌स्य तन्मध्यपाटारस्तुती विनियोग उक्तां भवत्तीति। अतरः
परायेत्वादिह कालायै; चयो इत्यध्यवसीयते ।

ननु पमे सपाम्ननपात रथतरपदंशान्च पदोपेश्मानुगानेक
बाधरिसतद्राकयं भरर्यक्षपद्धः यो जनसंबन्धमेव परकलयेदिति । उच्यते ।
तद्धि बाधकं भवति । यद्‌वाधमानपमय)जनं भवति । न चेतदव्राध-
मःनपनयङ्‌, क्रियः कःलपरिच्छेरेन। ५व्ानु । मन्त्रे समास्नानसा-
मथपात्सामोपदेज्नाच्च स्तुतिधवन्धः सानात्‌ । वःकंवात्कियाक(रकध्"
घन्यः । उभयोः पभमाणावगततरादुभप्रसषवन्धो न विदध्परत इवि यदय.
च्येत्‌ । तन्न । यो हि मन्त्रवाकेधाद्‌न्यवाच्छिन्नस्य क्रेयाक(रकञवन्ध-
ममगच्छति, नास सकृदुबरितस्य स्तुतिसंबन्धपप्यवगच्छति । यद्यव
गच्छ्‌, पनरचारयेत्‌ › नान्यथा । रस्मात्तस्यामेव भरं + क्रियाच
क।रफदषन्धाो न स्तुतिसंवन्य | कारकव्रेशेषणाभादात्‌ । तदेव मन्त्रा
स्नानस्य सामोपदेशच.कपस्य स्वदहेय परति नी ेतेत्यस्याप्रिरोमे साधिते

¢

करयं; सयोग इवि । ज उच्यते-कःला्थः सयोग इति ।

अथ षदुक्त, मेदामिदयोपेद्‌। प्रदूतव्यः । तध्यलुवरादयोव्रंपे्पा-
यान्‌ । विधिप्रत्ययदयनाचरमेव्रावगम्प्रत इति । अगर त्रुभः। सत्य
विध्यनुबाद्यो वधिञ्य।यान्‌, अवच, पप्रकलाकत्वादेति । यदितु पमा

१ समवन्तीव्यतः--ङ. । २ यस्मात्‌-क ख. । ३ स्तृतौ--्. |

[म०१०प०६अ०२ मीसांसादर्शने। १९८७

णान्तरमातिनावगम्यते : यत्रतु पट्‌नर।द्यादरा पापनिरवगम्पतेऽर्स्य
तत्र प्रमाणान्तरमरततत्वाच्छञ्द उचरन्ननुवाद्‌ इत्यवगम्यते । अत्र च
स्वायप्रहटर्या पुरुषस्य द्शनमस्ि । नपयन्‌ पुरुषः क्रियास् व्यापा-
रणुपगन्तपुरसहत्‌ इत्यथम्‌।ते विवि पत्य पोऽप्यनुव(द्‌ इत्पवगम्यते । ननु
रथतर स्तूयमाने सम।लदिति परत्यक्षवरक्यपथपाप्तं पुरुषस्य दर्षन
बधत । यथा प्रजापतिव्रतानि पांरुषेयीं स्वेच्छाग्रहसि वचनसाप्यी-
।नदन्वानत, तदरादि१ । नेत्यवगम्यते | कथम्‌ । क्रियामारम्भसेवन्धाव्‌ |
रथतर्‌ परत्तूयमान, इत्युच्यते । तद्तीते भस्त बचना्भस्य कृतार्थ
त्वाद्यपराप् न वारयितुमदहति।
अथ पदुक्त, स्वटेक्‌शब्दवाक्षणमावोक्पेन सबन्ध इति । वाक्या
यत्वाद्‌ द।शप्रयागचच ेङ्कादशेनाकरेव(सामस्पपस्तीति | अत्र वरभः |
भतशन्द्ः कपपवचनयत्वत्सरकूरन्द्स्य ठक्तगतावाचषे श्रत्यैव ।
धेपिथ लिङ्गवक्षयोर्वायिका समिम । अथवा) नात्र वक्यं
बाध्यत । वाक्य [हि सवन्यभत्यायकम्‌ । यथ; भवमनेकमिषः द्वन्ध
वाकथाद्नस्यत । कयित्किय।कारक वन्ध) कयिद्वियेपगविरोभ्यस-
वश्यः) कपप उप्षणसतवन्य इत्येवंभक।रा; सवन्धविभेषा ३/१ । तत्रेह
स्दपलक्षणसवन्धः ५५।जनमधूक्त इ गद्यत एव सवन्धरवियेष इति
न वाक्य ३।६११ । यया [३१ टत ५।५ ।भद्यातत्‌ ३/१ न ग्रिय(तनस्ष
भस्य च सध्यस्ताधनभवि। गम्यत इति । अन्थतः पहतस्ष पियो-
तनव दक्षधिह्नावामापदुवत इ । वदरत पुरष।यवय।
द्ध्य द्यनत्य स्वद्वशन्द्‌। छरगव्योपा दयत इति न वक्थ
नवम्‌ ।नदरक््यटटतमयोर्‌वुचावमामयोः दवन्धोञवमम्धत ३१ ।
१६१५ हव वा्ङ्ग जग्रह 01 तदये न समवनिवेस्तस्याः
यस्म पर वामः । स्वया (द दर्यः पवञ्पनो द्सनगगवयेव्‌; न
१९५; । स्वर्कयन्दं तु त।पपर। दशि; कर्तत्रे गुणभषोऽकगम्पते ।
क्तः त्‌ भवानभ्‌; । नच कत म्यारयमानो वीक्षण लिङ्गसेन
कर ६५) दररतयन्तपार्‌ नन्त्याद्‌ । क्वमधानथ सन्नं चैव दीक्षविना
सारसस्यन संवन्धमुरीत | यद्र तावद्य उरदिदयपे, सथं बी

तेपे । कुऽ स्वह्ग्‌; य॑ भति वीक्षनदुपदिष्टमित्यमिजानन्तो भैष
३५

११८८ प्य कासदित गवर भाष्यसमेते -- [०१०१०१०१]

कियामध्यवस्येम | अथायम्ैः, स्व प्रा वीक्षणं नि्तैयेदिषि । वथाऽ-
ष्य॒प्रह्नान।त्स एव दोषः । तदेवंपकररे संबन्ध आ।ञ्जस्येनाम्युपगम्य
मानेन लिङ्गः नच वाक्यमनुग्र्यते। छक्षणसवन्पे तु वीक्षणस्य, एत-
दुारणफ़।ठे वीक्षेतेति भवाति कयाचिद्‌ युक्त्या संबन्धः । स्तुतिं
बन्धश्च कत्रभिधानस्यापि सतो न विध्यते । सापानाधिकरण्यादी-
शवानेन तिशरेषणविरभ्यभावतंबन्धमभ्युपैति, ईशानं स्वैरं तस्थुष
हति । अतो वदामः, स्तुत्ययंस्य सतः) स्वर्श प्रति वीपषतेत्यत्र
काढायः संबन्ध इति ।

किं भवाति प्रयोजनम्‌ । अङ्ग ङ्धिसंबन्धे सति यद्‌।, रय॑तरथुत्तरयो-
गायहीत्यतिदे शः, तैरेतदुपतिष्टते, रथंतरे प्रस्तूयमाने सं्रटेदिवि।
उत्तरयोस्तु स्वरक्शन्दामावादर्मेनांनियमः पृर्रयक्ते । पिद्धन्ते तु
ढक्षणसेबन्पे सति तावति भागे काट।हनात्‌ , स्वश मरति वीतेति
नियमः सिद्धो भवति ॥ २॥

( गावामयातिके (एय बृहदयेतर: प्रत्यहमे कैकष्यैवानुषठा-

नाधिकरणम्‌ ॥ ६॥ )
[+अक

[ ३ | पृष्ठयश्य युगपद्विधरेकाहवदुद्ि्ामसम्‌ ॥ ४ ॥ पृ

इदमान्नायते, पृष्टयः पटहो वृहदरंतरसापा, शते । तत्रायमधैः
सांशयिकः । किपहरहद्वनामक्‌ करेग्यमुत केषुविददःस रथतरं केषुवि-
दूबृहादेति । कुतः संश्रयः । यवरेने समसे सपरन, यदि विभक्त)
उमययथा, पृष्टयः षडह बुदद्रंतरसामा, इतिशब्द ऽवकरप१े । तेष
विचारः । र द्दगपो वहुव्रीदिरष) बृहद्रतरे सामनी यस्येति,
उतानेकपदो वहु हिः› वृहदुस्य, रथवरम्येति । यदि द्दगर्भो बहु-
ब्रीहिः) पर्यई समर सामनी । अनेक्पदे बहुव्रीही विभक्ते इति ।

॥ \॥ |
्दरगमे। नहुीहिरयम्‌ । अथय ऽनेक द्वि इति । दंदगभे प्रथमं तावत्‌,

भृदच रथंतरं चेति ददः) पश्चादन्यपरायेतेनन्धः । अनेकपदूविशि, बृ इदस्व रथंतर-
मस्य सामेति प्तवोणमेवास्यशब्देन संबध्यन्ते निरपकष। ।

"न~~~~~---------------------------~-

१ दशेनानियम इति-पृवेपक्षे याबदुत्तरषमापि संमीलनमेव कयेमिदयाशयः ।.सिद्धान्ते तु
सवरेकपदाभिष्यज्ञकरथतरभागादधिशमेव समीक्नमिति । |

[अ०१०१०६अ०६] मीमां पारे । १९८९

किं तावतप्रा्म्‌ । समस्ते इति । हत एतद्रवण्यने । दरदगरभो बहुषी-
हविरिति । कृतः । वृहदरथतरशचब्द योरानन्तय।द्ततिपक्तस्याऽऽभितत्वात्‌ ,
इत्तिपते च समासस्य नित्यत्वात्‌ । ददे च स्वायाभिषानाच्छृत्यनुग्रहोऽ-
न्तरङ्कता च। इतरथा चोभयमपि वध्येत । अनो द्रम बहुव्रीहिः । एवं
चेसर्यहं समस्ते सामनी मवेताम्‌ । कुनः | इतरेतर योगद्वदस्य भवात्‌,
यत्र रथेतरं तत्र वुदत्सदितम्‌ । स एष युगपद्िधियेदिदरेतरयोगः ।
तस्मासत्यदं समस्ते इति । एक! हवत्‌ । यथा, अयोगमयाबिन उमे
कुयात्‌, संसमे उमे कुयात्‌, अंपरितावप्येकादे वृहदरष॑तरे कुयौ-
दिति ॥ ४॥

विभक्तं वाऽसमस्तविधानत्तदिभगेऽषि-
प्रतिषिद्धम्‌ ॥ ५॥ सि%
न चेदस्ति, अहरदद्विसामकपिति । केषुचिदहःस॒ रथंतरं, केषु-

तश्र पवेः पक्षः । बृरच्छल्द उच्चरितः संन्धिनमधक्षते । रथंतर शम्देऽपि ।
द्धोरानन्त्यणोश्वरितत्वात्पथमं तावदूानन्तर्येण संबन्धः पश्चादृस्यशषठ्देन । इचिपक्ष.

. स्याऽऽभितत्वादिति वृ्तिशब्येन समासं ब्रवीति । सर प्रगन्यपद्तेबन्धाद्दर-
समाप्तो मवति, पश्चादन्यपद्‌ायंपबन्धः । ननु " विर्मोषा ? इत्यनेन वैकल्ििकः
समासतः स्यात्‌,न नित्यः। तन्न । यद्‌] वाक्यं तद्‌ाडन्यपदायंत्तबन्ध एव भवति, नावा-
न्तरस॑बन्धः | यदा पमापस्तदाऽवान्तरपतबन्धो रम्यते । एतसिमन्द्रेते चोदकपतामथ्या .
दूवाक्यमेवाऽऽश्रयामो न पतमाप्तमित्याशङ्का निराकद॑त्तिपक्षे च समासस्य
नित्यत्वादित्यनेन मन्येन नित्ये समासं प्रतिपादयतीदशेषु । कथम्‌ । एवमाह--
५ द्रत दुरूषयोरुत्तरपदे नित्यप्तमापतवचनम्‌ | वै।कत्वचप्रिय; परश्चावघनो दश्चगव.
घन इति । यदि पूव प्तमाप्तो न क्रियेत तथा प्तयप्रयोगः प्रप्नति । तस्मादूदुद-
माविनोः पृव॑पदयोरवान्तरसम।पो नित्य इति ॥ ४ ॥

१ भपवितौ--छ. , २ “ विभक्ते वा समस्तविवानात्तद्वेभामे विप्रतिषिद्धम्‌ ` इस्येव प्रायः
वत्र पाठो ददयते । ३ तयोः-°्सु । ४ पा सू= (४-१-११) ५ स्यात्‌ ' न । तत्र यदा-ष*
सु०।९पा० सूु० (२-१-५१) त्रत्यं वार्तिकम्‌ । ७ वाक्त्वचप्रिय इति-द्रदपक्ष इति शेषः ।
८ पश्च गवधन इति --ततपुरुषपश्च इति शेषः । ° प्राप्रोतीति- ततश्च “ वाक्त्वाकैप्रयः ' इत्यपि
प्रयोगः स्यदिष्यथः ।

१९९० दुषटोकासदितश्चाबरभाप्यसमते-- (अ०१०पा०१अ०४)

चिद्‌ बृहत्‌, न समस्ते सामनी विधीयेते । कुतः । यथ्यूभयोरपि पक्षयोः,
वृहद्रथ॑तर सामेतिञ्चर्राऽकल्पते, विभक्तं सामनी इति न्यायथम्‌ । कुतः ।
परकृतवरेकेन साम्ना पृष्ठं साधितम्‌ । विटृतावप्यकेन साधितव्पं, चोद्‌
फानुग्रहाय । तथा च सति वृदन्नापित्तं रथतरनिमित्तं च सङ्रूममिनि
वैतैयिष्यते ।

अथ वृहदरय॑तरसपुदायः पृष्ठं साधयति, न बृहत्साधनं, न रथवरं
साधनपरिति तन्निमित्तं न प्रकस्पेत । तत्र चःद्कोपरोषः स्यात्‌ । न
केवकं तन्निमित्तं न प्रकरटते, वुहत्पृष्टुनाऽपि न प्रकर्पते, रथंतरपृ्ठ-
ताऽपि । तत्र वेपम्यारस्यादन्यदेव मरयोगान्तरप्‌ । अपे च समस्तं
पृष्टमित्युपचय॑पराणे रक्षितं, वृपः मवति, रथंतरं पृष्ठं भवतीति,
तदसप्ुदायाभिधाने रिङ्गम्र्‌ । अपि च वृहच्छ्द्‌ः सापरब्देन संव
न्धमवेक्येपाणो न रथंतरशब्देन सेवद्धः स्यान्‌ । आनन्तर्य च तुख्यं
रथतरशब्दरस्य सामश्चन्देन । अपिच त्तिपक्षाश्रये सुतरां द्वदरपदेना
सामथ्येमू } न चेष निषोगो त्तिपक्षे नित्यः समास इति । विभाषां
हि स्म भगवान्‌ पाणिनिरधीते। सामश्नदश्चतिच्च वृहद्र4चरयोडेन्षणता-
माचष्टे तस्मादसमस्ते सामनी स्यातामिति , एतचोक्तमेव विभागेऽपि
साम्नोरविमरतिषिद्ध) वृषद्रथ॑रसापत्वब्द इति । यथा, पासं ्रतेलाभ्यां
देवदत्तो भोजयितव्य इृतयुक्तेऽभषा यृतेनाधमासं तलेन, एवमपि
शब्दाऽव कर्पते । एकाहे तवेकत्वादेव विभागासंम गा्समस्तै, ऽयोगा-
मयाविन उमे कुयादिति ॥ ५॥

( प्रायणीयोदयनीययोरेकादशिनानां विभञ्पानुष्ठानाविकरणम्‌ ॥ ४ ॥ )

[ ४ ] समासस्तेकादभिनेषु तत्रुतितवात ॥ ६ ॥ प°

इदमाश्नायते, एेकादशिनान्‌ प्रायणीयोद्‌ पनी ययोरत्िरात्रसोराकमे.
तेति । तत्र संशयः । किमेकाद्‌श प्रायणीये, पुनस्त एत्रैकादशोदयनीये,

१ = म, क

` आहोस्वितकेचित्पश्चवः प्रायणीये केचिदुदयनीय इति । समानतान्नरद-
शस्य, संशयः | किं प्राप्तम्‌ । तुखञ्दः संश्यनिषटस्ययः। समास एवैः
कादारेनेषु, सवे भायणीये, से पुनसदयनीये भवितुपहैन्ति । इतरः ।

भ

[५ ॥

कलनाम 9 ---

[भ०१०पा०६अ०४] मीमांसाद्ने। १९९१

सतम्छृतित्वात्‌ । प्रृतो उपरोतिष्टोमे सपस्तानावेकादशिनानापाटम्मः,
इहापि समासं चोदकः परपयति। भरपि च कक्षणत्वन प्रायणीयपुदयनीयं
चह श्रूयते । तत्र प्रायणीये स्वे विहिता वन्ति | न गम्यते विषः,
क दुदैफाद चिना न विहिता इति । तयोद्यनीये । तस्पत्समासस्तत्र॥६॥

विहारभतिपधाच्च ॥ ७॥

विहारप्रतिषेधश्चःयमू्‌, एकार रिनान्‌ प्रायणीयोदयनीययोरतिरत्र-
योरारभेरन्निति । अन्वहमकेकपरयेतेति विहारः प्राप्न: । तत्रैकः
पशुः प्रायणीये प्राप्त एव ¦ अन्येन्यष्वद्‌ःसु । ततोऽनेन किं क्रियते,

येऽन्येष्वह सु, ते प्रतिषिध्यन्ते, प्रायणीये च ते सवं मवन्तीति। तयो.
दयनीये । तस्मात्सर्वे प्रायणीये भवितुमहेन्तीति ॥ ७॥

भ्रुतितो वा लोकवद्िषागः स्पात्‌ ॥ < ॥ पि

व।श्व्देन पक्षं व्यादतयाति, नैतदस्ति समाप्त इति । विभागः
स्यात्‌ । इतः । द्वित्वश्वतिनः । द्विन्वश्रतिहिं भवङि, प्रायणीयोदयनी-
ययोरिति । सा चेदानीमुपादे यत्वेन, न लक्षणतया । तः । एक।द्‌.
शिनीविधो संनिहिते वचनाद्कादक्िनीं विधाय पुनः श्रत्यातां रक्ष
यित्वा प्रयोजनत्वेधेत्सयेनदमिधीयते, प्ायणीयोदयनीय वोरिति । तत्र
.द्रदभाविनोः प्र॑धान्यात्सत्यापवेक्षायां भवति समाप्तः । समासे चेतरे
तरयोगादेकादश्चिनी केवले प्रायर्णये । सोद्‌यनी षयुक्ते भवितुमरति ।
तद्रुदयनीयेऽपि । तम्मात्सपुदाय बाक्यपरिसमास्तिः । यादे पुननोपदे-

६॥ ७॥ |
एकादशिनी विहिता । तन्मिन्पक्रणे । प्रायणीयेदयनीययेर्‌ाछमेरन्‌ › हति ।
ततरैकादिशिनी, इतिकैनव्यतां काट देश चक्षते | भपेक्षमाणाणश्च देवि.
पत्वेन प्रायणीयोदयनीयौ विध्येत । द्वि्चनमिररेतरयोगश्च प्व विवक्षितम,
, उषादयमानत्वात्‌ ।
अत्र ग्रन्थः | तत्र ददभाविनो; प्रायःन्पात्सःवामपेक्षायां भवति समासः।
समासे चेतरेतरयोगादिपति । प्रायणीयोदयनी व्रिषयमानौ शब्धरतृतेन प्रधान.
१ वाहः श्रयते-मु ° । २ इत्तिकतैव्यरतामपे<ते--मु ° । ३ देशपिरोषणत्वेन--ष० ।
ॐ सत्यामप्यपेक्षाय--प्र० सु ° \ ५ शब्दततेन प्रवानभताविति--शब्दस्य तरिपेये तात्पयादिषः-
ग्रमानौ भधानभूताविद्याश्चयः ।

१९९२ दष्टीकासदहितक्षावरमाष्यसमेते- [०१ ०पा०६०अ ०४)

यत्वेनाश्रोष्येतां, तत्र द्रद्भाविनोरभाधान्यम्‌ । अपाषान्येऽपषत्यापाक्ा-
दक्षायां न सपासो भविष्यति | तत्र प्रत्येकं वाक्यपरिप्तपाप्तिः स्यावु।
खपादे यत्वेन त्यैतच्छयते । तस्माद्िमाग हति । लोकवत्‌ । यया छेके
शतं देबदत्तयद्नद्तयोदौ पतापितपुके समासार्थो विधीयते, यदेतच्छतं,
तदेतयोदींयतामिति । द्रदश्रतिविधानसापथ्याच्छतं विमञ्यते, एवपे-
फादाचिन्यपि विभभ्योति ॥ ८ ॥

[493

विहारभररतिताच्च ॥ ९॥
एवश्च विभागः । कुतः । विहारः प्रकृतः । एकादश्रिन्य।मन्वहपेकैक-

क ^ ०१ [^+

माटमेतेति । वस्थेव विकारः, एेकादशिनान्‌ प्रायणीयोद्‌ यनी ययोरति-

२ छ क

रज्रयोराटमेतेति । यावचछकंयं तावद्विहरस्यानुग्रहीतव्यम्‌ ॥ ९ ॥
विशये च तदासत्तेः ॥ १० ॥

इदं पदोत्तरं सृत्रपू्‌। आह । यादे विहारोऽभमिपेयते, तत्र क्र प्च (55.
छम्धभ्या, एकत्र षट्‌ । ततरकदेश न निणींयते, क्रं प्रायणीये किमु-
दयनीय इति । अनिणेयेनानध्यवसानम्‌ । अनध्यवस्यतोऽप्रवु्तिः ।
तत्रोपदेश्वैयथ्यं॑स्यादिति । अत्रोच्यते । विशे-एतस्मिन्‌ संशये;
मत्यासत्तिमुल्येनानुगृह्ेन । तत्र भायणीये पञ्चाऽऽकभ्यन्ते, षड्दयनीय
इत्यध्यवस्यापः ॥ १०॥

भ

जयस्तथेति चेत्‌ ॥ ११॥

हति चेत्पश्यसि परत्यासत्तिमृख्यनानुग्रहीतरप्ेति । तस्मा्नय एव
प्रायणीय आरन्धन्याः) यावत्सु बहुवबचनमविरुद्धं भवतति, स्थितायां
प्ाि्ञायां सूत्रेण प्रिचे।दयरयेवम्‌ ॥ ११ ॥

न समत्वातप्याजरत्‌ ॥ १२॥

मूती । प्रानस्य पद्‌न्तरममेक्षमाणस्यापि मरति प्तमासः । यथा, रानपुरुषो दर्च॑-
नीय इति प्राषान्य।तपुरषस्य दं नीयत्वमपेक्षम।णस्य।पिं राज्ञा पह समापो मवति ।
एषं प्राय्णीयोद यनीययोरेकादशिनानपेक्षम।णारपि मवति पमाः । यदि न विषी-
येयातौ, तथा सति युणमूतौ । गुणमृतयोश्चैकादशिनान्पेक्षमाणयो; समापो न

[ „> ह , क

प्राप्नुयत्‌ । तस्माद्रर्बायत ॥ < ।॥ [९ १०॥ !१॥

१ बिकारस्य-- ख, । २ प्रष्यासतिः--क, |

[० १०१० ६अ०९] मीमांसराद्थने । (६६

नैतदेवभ्र । कुतः । समतां । यदा प्रायगीयोदयनीययोरितरेवरा-
पेक्षयोरेकादरिना विधीयन्ते, न सर्ेऽन्यतरस्मिन्‌ केवठे कपेव्याः,
तदपेक्षया फ। तस्य॑ ब।पिप॑ भवति । तत्र यावद्धिरन्यतरत्र भवद्धिरषशय
बाधिर्यं तावद्धिरतुङ्ञातो दधः । अ एव साम्पेनेव विभागः परवा
जानामिव । सथा, पडागनवः मयानाः; प्रथपोत्तमयोविंकारभूताः
साम्येन परविमज्यन्ते, एवमिहापि यावत्सु साम्पं भव्रतति, तावतः सा.
स्येन विभज्य, अभ्यधिक उदयर्नीय आठप््यते, प्त्याप्तातपुरूपेना-
सुशरष्ठैष्यत इति । वस्पाददोषः ॥ १२॥

( विश्वानेति षाडदिकरथतरादिषाप्नां मध्ये वैद्ष्यैव होतः पृष्ठत्तोते

निवेश्चापिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
४ न 9 ४ $
[ ५ | सर्वपृष्ठे पृ्ठशब्दात्तेषां स्यादेकदेशववं पृष्ठस्य
छृतदेशतवात्‌ ॥ १३ ॥ पू

हदमाज्नायते, विश्वनित्सपपृष इति । वत्रायपः सांशगिकः | कि
सर्वेषा पृष्ठदेशे निवेश उ्कस्य पृषटदेशेऽन्येपायन्यत्रेति । प्राहम्‌ ।
सवेपृष्ठ एतस्मिन्‌ सदां साम्नां पृष्रेरे नविशः । कः पुनः पृषठेषः।
ऊध्वं माध्यदिनपवपानात्‌ , माद्‌ पेत्रावर्णस।म्नः, इद्मन्तराढं पृष्ठ
देशः । स एपेको देशः स्यात्तेषां साम्नाम्‌ । कृतः । पृष्ठश्म्दात्‌ ।
षके वतमानस्य च।९५ तो देशः । तस्मात्सर्वेषां पृष्टदेे निश्च

॥ १३॥
विपेस्तु विपरकषः स्यात्‌ ॥ १४ ॥ ्षि°

तरश्ब्दः पक्षं व्यावरैयति । एवं न्यायेन पराप्तं, वचनादन्यथा मवे.
तुति । एकस्य पष्क विरनरेषां परिषामका्ं । कथम्‌ ।
पवमाने रय॑तरं करोति; आमेते वृहद्‌) मध्य इतराणि-वैरूपं हातुः पृष,
वैराजं ब्रह्मसाम, श्राकरं मूत्रादरणपरामः रेदतपच्छव।कपाम, इति ।
एवमेकस्य पृष्ठकाये विधानमयवद्धविष्यति । यदीतरेषां परितम
निवेशः । इतरया, एकस्य पृष्टकायं विधानं नोपपधते, तन्मा मूादिवि ।

भ ®

अतः पदयाम एकस्य पृष्टक।प निवेशः, अन्येषां परिसतापकायं इति ॥१४॥

१२॥ १६ ॥ १४॥

---+-------~

१वाऽयक. | २ मापक्रामै-मु.

४ + क ९ 1

१९९४ टष्टीकासहितश्चावरमाप्यसमेत -- [अ०१०प०६अ०९]

(उक्स्यादिक)। बह्व हिपदनििष्टानां वेषूपादि्ान्नां होतुः पृष्ठ एव
निवेशाग्रिकरणम्‌ ॥ ६ ॥ )

[ ६ ] देपरसामा कतुपोगास्विवद्दकक्षामा
स्यात्‌ ॥ १५॥ प°

अस्ति ज्योणष्टोमः) तत्रोक्थ्पः पोडशी च सस्थात्रि्ेषः । तत्र

४

श्रूयते । उकूथ्यो वैरूपसामा, एकविंशः षोडशी बैराजसामा, इति ।
तत्रायमयः सांशयिकः । किं दैरूपं वैराजं च दृत्स्ने कतौ निवि,

उत पृष्टकये इति । फं प्राप्त । कृत्स्ने कनो वेरूपमेकं साप स्वात्‌,
पोड्चिनि वैराजम्‌ । इनः । कृत्स्नक्रतु योगात । अवेशेषेग रस्ते

[> क कप

क्रतौ वैरूपल्ाम विधीयते) वैराजं च । तन्न विरेषेऽरस्थातुमदति पृ
कार्ये | तरददरव्‌ । यथा तरिवृद्‌प्रष्टमः) त्रिवृत्स्तोमः छृत्स्ने कृषे। भवति,
एवमिमे अपि सामनी दृत्स्नयाः क्रत्वे भवेताम्‌ । यया वा पेचुः
अयेष भूरदवदेवः; तिवुरेव सवरेस्तस्य विदववत्यः स्तोत्रिया पेनुरैक्षिणा,
इति दछरस्नस्य क्रतुद्‌।०१९५ क।4 पनुः स्वागत । एवमि अपि

सामन! भवितु१हतः ॥ १५॥
ठत ट १ [
पृषछठाथ वा प्रर।१दज्गस्तागत्‌ ॥ १६ ॥ ०

पृषटकाये व। सामनी तषीयते । कथम्‌ । पेरूप्षामा {रजतम
सामक्षब्देन १तदिङ्कन बहूव दिरवमम्पते । नपरूप्‌ साप विधी.
यते भेराञज च | (२ तहं । सरूवतामता दसजतामता च क्रीः
क्रतुसयोगो हि भवति न स्तोतरद्योयः। एकस्मिन्न च स्तते तरै.
सूपे पेराने च, भवाति पेरूपकषमन पेसजत्तानत च ऋतोः | ऊतः |
यदि दि स्तोत्रे साम विनीयते, स्तोता पेपात्सव॑स्तोतरेषु भवेद्‌ ।
त्वेतदेवम्‌ । तस्ादेकासमन्‌ स्पते पङ भराने च, मवति पर्प
समता पेराजस।पता चेति । यद्कमस्तद। पृष्ठुक।4 स्याताम्‌ ।

(शि

वेरपत्तामता दहि गुमो पधरीपमने मेराजक्तामता चेवयजावीय-

१९॥

------------------- क

१४

१ सामक्ये-ु.

[म०१०प०६अ०१] मीसां सादने । १९९५

कस्य गुणस्य कायं भवितुमहति । प्रकृतो च व॒दत्सापत्ता रथेतरसाभता
चेवजातीर्का । तदिह प्रक़ृतिरिङ्संयोगेन वैरूपक्तामतया पेराजसाप
तया च पूष्टकर्ये हृत्तिरवगम्यते, य्य रिङ्कमयसयोगादमिषानव-
दित्यनेन न्यायेन । तरमादिमे सामनी पृष्कर्ये निविशेयातामैति
॥ १६ ॥
बिव्रद्रदिति चेत्‌ ॥ १७॥

, इति चेत्‌) इति यदुक्तं यथा जिद्रदधरिष्टोम इति जिदं एृत्स्ने क्रतौ

निविश्चठे, एवमिहापीति । तत्परिदर्णीयम्‌ ॥ १७ ॥
न भररतावरृत्स्नप्तपोगत्‌ ॥ १८ ॥

नेतदेवम्‌। ३६ वैरूषपर।जयोः प्रहतिखिङ्घनादत्सनस्तयोगो गम्यते ।

सवं ब्रिहति फशितदतिरिङ्खन सथ, गोऽसिति, येनाहृस्स्नताऽवगम्मेत।

+~

ततो विश्ेसिहतः सामभ्पापरू ॥ १८ ॥
विधिवाज्नेति चेत्‌ ॥ १९॥
इति चेतु, इति यदुक्तं, यथा भेनुवेधषुंति त्सस्य क्रुदाति-
ण्यस्य कायं भवानि, एव सामनी अयीति ॥ १९॥
स्याद्विशये तेन्न्ायव्ाक्कममिभागात्र ॥ २०॥
स्य।द्‌ धडुभाव्‌ ृरस्नस्य क्तुदाकण्यतस्य ननवतातत्री | सा हि
करस्नं ऋतद्‌। (पण्यं निववयतु+ किंवा नत्येतस्मिन्‌ संशये, एवं
न्याय्यं कृत्स्नं निवृरषर्त्‌ । इनः । क५।विमागातु । अविभक्तं हि दक्षि.
णकाय कत्दन्मम वा दाण्ड क्रमत पताका । द्षिणाङकार्य
हि पेदु: शरूयते, पेनुदेक्तिण। इति । अतस्त युक्तम्‌ । इद प्रदति-
लिङ्गतया ईइव्यपादो देतु: 1 हस्वाद्‌त्दते पिषपधरू ॥ २०॥
पर" १।[५क(रत्‌ ॥ २१ ॥
इत्च न दृत्स्"करतसय। ^ । गः । मदतेरविक।रत्‌ । एवं बहु
भाकृतमविङ्त्त्‌ मवेष्याति । तच च(द५ऽनुग्ररष्यते । अतोऽपिन
कृर्रनक्रतुसयोगः साम्न॥रति ॥ २१॥

१९॥ !७॥ {८ ॥ १९॥२०॥३२१॥

५"

॥

१ तत्रेह-ख. \ २ (अण ८पा० १अ० १०२ )।
६५१

१९९६ टुष्टीकासरितशावरमान्यसमेते-- [अ०१०पा०६अ०७)]

। ^> [

८ असिष्टृति श्रुतस्य स्रिवृच्छस्य स्तोत्रीयःनवकरूपर्य स्तोत्रान्तरगतस्तोममाश्न.
नाघकत्वाधिकरणम्‌ ॥ ७ | )

[ ७ | जिवृति सस्पासेन सर्वसंस्पा(पिकारः
स्पात्‌ ॥ २२॥ १०

एषं श्रूयते, तरिषटदश्चिष्टम इति । तत्र संशयः । किं त्रिदत्संख्याऽ्नि-
मर्य साधनमत्र, उत स्तोमविपया नियम्यत इति| $ मा्तमू ।
तिचरद्धवततीप श्रूयमाणे सख्यापात्रविकारः स्यात्‌ । कतः । ज्र
=७ब्दो रोके नित्वसवद्धे प्रयुक्तः । यथा नब्रद्ररजुश्चिष्टःमणिरिति।
इहापि, तरिवृदश्रष्टोम इति तरत्वद्ववद्धोऽनिष्ठोपः काय॑ ईस्युन्यते |
तच्च ब्रत्वमदविष्टामसाघनपारेच्छेदद्रारण तत्धवद्धापित्युक्तः भवति न
साक्षात । गुणत्वास्सख्यायाः। न चेद सख्येयविशेपः कतित्तदीय
उप।दौयते । तद्‌वनिरेषाद्‌णारान्‌ कथिदभ्रष्टठामसवरद्धः संख्यया परि
च्छेत्तयय; स परिसचष्ठात । सख्यालेन सभन्येन तत्सख्या विकरु-
यौतू । यथा दु{विघृतकश। ला मद्वरसो भानाततटषः । देवदत्तव्दयज्न-
द्त्तस्पखग्यस, स्नेदनसामःन्पात्तछ स्मर्दनका4 एव विनियुज्यते
नःदनकायं इति। एषं सर्याऽपि सरूधाकय एव विनियुज्यते ॥२२॥

स्त[मस्यवा प हृङ्गरत्वत्‌ ॥ २२३ ॥ सण

न ददसि, समैसख्याविकार इ । पि तदं । स्मोपगत।मेव
सर्ण सिकुषीत्‌ । कथभू । रत)पिपये तिवृचड>रस्यान्यत्र दशनात्‌ ।
यथा, निदद्धाहेष्पवपान इयम २९.पविप५६। परेच्छिन्ना । एव॑, जिष
दमिष्टठोभ इत्यप स एव्‌ शब्द्‌ उच्यरितस्तमव सवन्धिनमनुमाना-
द्ुद्धौ सानिध।१५५१ । अतेः सण्भालक्गत्वात्तद्गतापेव सख्या
विकुय।द्‌ ।

अत्रा मृल्ावतं | न॑तद्यस्द्‌ | सख्पाशञ्द्‌। दतसमद्हत्तया भकतेान्त्‌।
३६ स्नमेर सवध्यन्ते संल्येयनतं ते परिचक्षते । तथा चोपद्‌-
{दतमेव वद्रञजस्रन्पाणे(रति । तस्माद्भाटेष्पवमानन सामाना.
क.रण्यारस्तोये पिदचरे, अन्पत्रप्रियाो यः परेसंखूपातव्यो भवि

स त व, ८

= -- ~~ ~~

२३१॥

[भ० १०१०६अ०८] मीमांसादशेने | १९९७

। क @ ॥ [र न्द = (न ५ _ क

ष्यति तंतं प्रिसंर्णास्यतीति । अञ; स्तापलिङ्गत्वमष्यहेतुरनिय
मस्येति ।

अत्राभिपीयते । अयमिह रिद्रच्छब्दोऽहीत्य लीकेकमयं विचि
संख्येय अ(चरितः । यथा, तिदृहूदिष्पवमान इति स्तेमविषयिण्वां
नवसस्यायाप्‌ । त्रिवृद्धाहष्प्वमानं इत्यभिधाय नव स्तात्रीया
उच्यन्त । तेन तास वर्तत इति गम्यते । तथा परस्मिन्नपि
दश्यते । त्रयसिकपादः सचिवा स्तामन समिताः, नं च प्रतिरम्निष्टाम-
स्यात, नवानां कपालानां चिवृता स्तोमेन समानं बदन्‌ त्रिवुच्छन्दस्य
तत्र प्रसिद्ध दशेयताति | अतः प्रासेद्धबदाचारात्‌ , सामानाधिकरण्य-
द्श्नाय्चायमस्पाथ इति निथौयते ¦ ठोकेऽपि स्मपानाधिक्ररण्यप्रयो
गादाचारास्चा्याध्यदसानं भवाति, यथाऽयं देवदत्त ३1१ । हस्पादयं
्रिवृच्छम्दो वि{कटरस्यासंरुयेयवि षयो ऽन्यत्र ट इतीहापि युज्य.
माना यत्र दृष्स्हमव रद्धाटबुद्धा सनिधापयतीत्यतः स्तोपविषयो
नियम्यत । यदुक्त, संख्या ह्यनियतपिषया सतत्र दवन्यमुपयापि ।
एतत्‌, अवयवायनिराकरणात्समुदायाङ्कीकरण। स्च परिहृनमेवेति ।
एवे चान्यगतानां संख्यानामनषत्तौ चोद्काटुग्रहो भविष्णतीति ॥२३॥

८ उभयस्तामके एसवादिकरतौ वृहद्रभतरय; एृष्ठन्तोत्र एव समुच्चय

निवेशाधिकरणम्‌ ॥ < ॥ )

[ < | उभ्रयसाश्नि विश्वनिद्वाद्रभागः स्यात्‌ ॥ २४॥ प°

सन्प्युभयसामानः क्रतवः । ससव उभे कुत्‌, अण्दितादप्येकाह
उभे कुयादातति । तत्र संख्यः किं वृहदरथैतरे विभक्तं मवतः, उत
समस्ते इति । कुतः समर्तताऽवगेम्यते, कुता घा प्यस्ततेति । उच्यते।
एतदेव वचनटुभयपयंरुद्धासयाति । कथम्‌ । उभाभ्यां कतुः सेवन्व-
यितव्यः । ते याद रुमर्ते, अथवा स्यस्ते भवत्तः, उभययाऽपे करतु-
स्त।भ्य संबद्धो भवाति । तञोभयया प्रातमात्ति वचने । किं युक्तम्‌ ।
व्यस्ते इति| कनः । प्रकृ दि वद्द्रथंतर)भ्य।मन्यतरेण पृष्टं सधि-

२६॥

१९९८ दु्शकासदितशावरभाप्यसमेत-- [अ५१०पा०६०अ०८]

एवं च पूष्ठुसंबद्धानां कमणां कारन्यन पवृत्ता चाद्कारनुग्रहीष्यते,
छमयोश्च पृष्ठं स.घयतोरम्योःयन दिहतत्बातस्योगान्तरमाप्ेत, न
रथंहरं पृष्ठं, न वहपृष्ठामिति । उभयथाऽपि वचनार्थ पपत्तो न चोदक
बाधायां कारणमपार्ति । दरस्माद्यथा, न दिन्वनिति बहदादानां सवषा-
मेकत्र निवेशः, एवपिह पीति ॥ २४॥

पृष्ठां वाऽतदथैत्वात्‌ ॥ २५ ॥ सिर

नैतदस्ति, विभक्तं इति । कि तहिं ¦ समस्ते सामनी स्याताम्‌।
कुतः । भरतो हि व॒हद्रथतराय्यां तिकरपमानाभ्यां पृष्ठ साधितम्‌ ।
ष्हेदानीं विद्तां तयोरभिगवदे शयोव्िंकरपरूपेणेव प्राप्तया; केवरमेन-
रचने सामर्त्यविधानायम्‌ › उपे वृद्धतर इृयारिति । एवं च साम-
स्त्यं भवात, यादि ते सापनी परस्परं न नहतः! उपादेयत्वेन चानयोः
रुतत्वाद्‌ितवश्राविः समासश्रृतिथ विवक्षितेव । तेन यत्र वृत्‌ › तत्र
रथंतरसहिते, न केवरपिति ।

तत्रतरस्यात्‌ । प्रधानक्रियाप्षपनयोः साहित्यम्‌ । तत्र व्यस्तयो-
रापि क्रियमाणयोः सादित्य॑ न विरुध्पते । यथा देवदत्तयब्रदत्तयोः
पाकेन समस्तयोरपि संयोग उच्यमाने, एकः फिवित्क्ररोति, अपरोऽपि
किचित्‌ । न यदेकेन तं तदेव।परः करोति । वद्रदेकं साप ङ्ग.
तस्तोत्रमभिनिवेयिप्यति, द्वितीयमप्यपरम्‌ । परधानोपकारापेक्षं साहि-
त्यमिति समस्तसयोगो न विरोत्स्यत इति ।

तत्रामिधीर्त । यत्र परमपरसव्यपेक्षयोयगो मवति, तत्रैतदेव
ग्याय्यम्‌ | येन क्रियावयवेनाऽऽरम्मेण मध्येनावस्नन वा योगः) तेन
सहितयोनं पृयक्शः । ऊतः । यभेवानेनोपकतंन्य पित्यवगम्बते, एव-
मितरसहितेनेति । यत्त॒, कोके कारकसतापस्त्येऽप्पमिहिते भेदेन व्या-
पारदश्चेनमिति । अयास्मवादसौ । न दुखायापधिश्रीयमाणा्ां भूयोऽ.
धिभयणे शक्यते कतुमिस्यमविरेषान्न करोति, न तु शन्देनास तज न
चोदितः । ययत्करैव्यं तत्तःसदितार्णमेव, नान्यथा । इह तु नासं.
भवः | वृदद्रतरय।{द॑ऋवसंस्क रत्वेन विनिषोगः। वे च छकनुतः

२४ ॥

१ उभयः पृष्ठ॑-खम०।

[भ०१०प०६१अ०९] मीमासादशने । १९९९

© ~ ®

सहेत पृष्ठं सरतुपरति । अतस्तयोः सदित्यपेव युक्तम्‌ । यदुक्तप्‌,
उभयथा संभवे चोदकानुग्रहयो न्याय्य इति । धमकाने निित्तविा-
तश्च न भविष्यति । तत्र म्रत्यक्षात्समस्तविधानचौरके बाध्यमानं
न दषो मवति।॥२५॥
टिङ्गदर्शनाच्च ॥ २६॥

ङ्गः च दश्यत, यथा सप्तयो; प्रयोगो न व्यस्तयोरिति। क
खिङ्धिम्‌ । एवमाह, महादृक्तां वं बृहद्रथतरे निधनन समाप्यते, यन्प-
हावृक्षो समृच्ख्येते। न त्र विभग्नं भयग्मपिति, निधनमेदवचना-
देकस्थानताऽवगम्यते । यदि सिन्नदेशचे स्याताम्‌, अर्थादेव तत्र
निधनमेदः सिद्धः । अथ तु सहिते भवतस्ततो निधनमेदवचनम्-
वद्धवति । तस्मादप्यभेदः । तथाऽपरं लिङ्ग, पूरबाह्णो वै रथंतरम्‌ ,
अपरालो बृहदिति, एकेनाह्व।ऽभिसंवन्धादेकस्थानतां दशयति ।
तस्मात्समस्तयोः पूष्दरे निवेश्च इति ॥ ६६ ॥
( वैकास्पिकमध्वशनधृनारनये गवामयने षडहान्तेऽनुष्ठानाधिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )

[९ |ृषठे रसभो जनमाव्रृत्ते संस्थिते य्िगेऽहानि स्यात्तद-
“ नन्तयांसङृतिवत्‌ ॥ २७ ॥ पूण

कचिःकर्मविरेषे श्रयते, पृष्टयः पडटृस्यस्िशारम्भण इति । दवादश
वचनं, स स्थिते पष्टये षडदे मध्वाश्रयेद्‌ घृतं वा, इति । तदिदं पध्वश्नं
धृतारनं च चोदकरपराप्तं सत्संदिह्यते । कैं त्रयासिशान्ते कतैव्यद्त षड-
हान्त इति । क प्राप्तम्‌ । ततः सूत्रेणवापृक्रः) पष्ट रसमाजनपावृत्ते षडहे
अयद्विरेऽदान संस्थिते कायम्‌ । कुनः। तद्‌'नन्तयात्‌ । भदृतो जयसि
शानन्तरं रसभन" हत्त, परकृरिचदिहापि कुबाणो यदि त्रयश्षशान
म्तरं करोति, चोदकमनुगरृहणाति । अथ सन्यस्याह्वाऽनन्तरं इय) चोदकं
बापेत । आनन्त्य 1हे क्रमः| स च विरेपस्तवबन्धे कारणमिति सपाधै-
गतम्‌ । एतद्‌ानन्तय च रस माजनस्य जयस्षिश्ेन सह टषटमिवि । अत-
स्यज्खिशानन्तरं कियत इति ॥ २७ ॥

अन्ते वा छतकालतवात्‌ ॥ २८ ॥ सि

२१॥ ३६ ॥२७॥

९०० प्ट कासहितश(बरभाप्यसमेते -- [अ ० १०पा०१अ० १५]

न चैतदिति) त्रयद्धिशानःतरं रस्भोजनमिति । करं तदं । पडहा-
न्ते स्यातु । डुतः | स॑पिथिते ९ह्‌ इत्युच्यते, न संस्थिते त्रय्खिश्च
इति । षटहाभिगग लक्षिते पयैवसानि) न चरस्सश्चाद्ुपलक्षिते। षड.
घ्य षटस्वहःसु पयेवसितों भवनि, नैकरपिस्रयस्विशेऽहनि । यदुक्तं
त्रयस्विशानन्तयैदश्नासदरतिवदिशापि र्दानन्त्य एव भोजनेन भवि-
तस्यामिति । नैत्द्युक्तम्‌ । तत्र हययोस््रय विशानन्तर्यं॑इत्त्‌ । कुत! ।
तरिगश्नहनि तत्र द्रदशाहे पटहः पयवसित इति । इहापि यत्रःपरय.
वस्यति तत्र भोजने भविप्यति । ततः षडदावसारङक्षितेन भोजनस्य
संघन्धः) संस्थिते पटह इति, न अयशिप्रावसानलक्षितेनेति । यत्त
क्रम) कारण विशेषसव्‌.ध इति । सव्य कारणं, न तु बीयसा भमा.
णेन यञ टिरध्यते | इहतु बाक्येन पडहावसाने विधीयत इत्युक्तम्‌ ।
तरमाद्राक्येन विक्ञेषसबन्ये सति नाऽऽनन्तय॑मात्रच कारणम्‌ । अततः
षडषान्ते भोजनं स्यादिति ॥ २८ ॥

( पडहावृत्तौ सवैपटहान्ते मवशनारेः सङदेवानु्ठानाधकरणम्‌ ॥ १० ॥ )

[१०] अश्यते च तद्या; कमेण पुनः भोगात्‌ ॥२९॥ पू

अ) वृत्तं पष्य १दहयुपयन्त्यति श्रूयत । तेनतच्चाद्‌कन प्रप्य म.
स्यत पष्ट प्डह्‌ प्वाश्यद्‌ घ१व।त | तततदद्यतं ।- क ¶दहा
ए त्याऽऽवतत भाजनम्रुत १६ददह्‌/न्प सङररव प्रयतत । [क्त प्रप्ुप्‌। षडर
हवुत्ता सत्यामाव्रतत भाजनम्‌ । इतः । कभ॑णः पनः पनः भरवमगतू |
ताद्ध्‌ कम पुनरावतत । तदट्र्या यदप ततरत्षबद्ध्‌ तदप्यावित्त | यया
स्तात्रशक्ञाद्‌ १द्हमवद्धमावत्त) पव पडट्सद्‌ न्व मजनमप्यावत्‌-
तेति ॥ ९९ ॥

अन्त वा छतकाटलात्‌ ॥ ३० ॥ पि

न चेतदरित, यदुक्तं षडास्या भोजनमप्यावरतेतेति । किं तह ।
पटान्ते सकृदेवारुषीयेत । कतः । कृतकत्वात्‌ । कृतो हि मोन.
नस्य काठः, सेर्थिते पटह इति । संस्थानं पयेवसार्न, षडहगतस्य
व्यापारस्योप्रमः । न च पुनः षटं कुवोणः षडदगताद्वयापाराहुपरत
इत्युच्यते 1 न चाहुपरत। कतुः षडहः संतिष्ठते । धस्था हि क्रियां

२८ ॥ २९ ॥

[भ०१०ा०६अ०११] मी्सादर्शने। २००१

मर्योदासीन्यं, व्यापारान्तरकरणं वा पूरस्पा्तपैणः । नच पुनः
षडहं कुबाण आओदासीन्यं भजते । च वा व्यापारान्तरं करोति ।
तस्येव कमेण आष्टा करोति । अतोऽपयेव पितः । अपव्रसिते च
संस्थामावादश्ुतमेव प्राश्चनपरिति न क्रियते |

यदुक्तं, यय।ऽन्ये पडहधमौः स्तोत्रशस्रादय आवर्न्ते, तद्रमाक्चन-
मप्यावतेतेति । नैतद्युक्तम्‌ । ते हाहःसंवद्वाः । तेषामह्वापाद्रत्तिरिवि
स्तोजादीनामात्तिरिति युक्तपरू ! नदि तेऽदःस्ववसानप्तय्पगेन चोध-
न्ते । इह त्ववसानसंयागन भाजनस्प चोदनत्धृक्तं हेतुः । तस्मान्न
भोजनस्याऽऽृत्तियुक्त मि ।

अपिच यदेतद्धाननं पडदषङ्गः भवेव) ततः मधानाष्ट्याऽअवरतेत |
न चेत्दङ्कम्‌ । कुतः । अङ्कत्व५रूय।पकस्य कारणस्या भावत्‌ । भक-
रणादङ्कता स्याद, वाक्यदयोगद्रा) प्त्यक्षोपकारदसनाद्रा । एतेष
चेह न फिचित्कारणं पयामः । प्रकरणं चावदद्राद्ज्ञादस्य, न षड
हस्व । वाक्यधयग।अर) दस्यते षडह इति पटदृस्य दस्थायां मो-
जनमाचषटे । सस्थिरध्ेवं ९दद्‌/ भवति, यद्यस्य न काविद्परमङ्ग-
जाव परिशिष्यते । नच मध्वशननघ्रृताजने प्रत्यक्तेमोपङरतः षड-
हस्य । कुनः । निषत्ते करणात्‌ । काप ययाच याबत्षा च तर्पण.
मात्रया कणं यानि परस्ता्तमाणि बर, तेषां सागर्ोष-
जनेनोपवुपःतु । न।एि््तस्य पडडस्येति । यान्यपि क्रषादीनि कार
णानि) तान्यपि प्रपाणान्तरक्षवबन्धमुषादाय िश्ेषसवन्धे कारणानि
भवन्ति, न केवलानि । तस्मारपटह।वपानरक्निते कटे पुरषाणां मोन-
नक्रिया विधीयत्त इति । अता नाऽऽ भोजनमिति ॥३०॥

( गवामयनेऽह्रन्तरव्यपनिन पृष्ठचप्डहावरर !' प वरन।दरप्यावृच्यपरिकरणम्‌ |! १॥)

[| ११ ] आवृ्तिस्तु व्यवाये काठमेदल्स्यात्‌ ॥ ३१ ॥ सि°

गवामयने श्रूयते) चल्वाराऽमिषुव्ाः पडद्‌ः, पृष्टयः षडहः) स
मास; | सद्विपीयः ह तुतीवः ए चतुः स पव्वमः। तप्ैत्चोदृकेन
पः ि

भराप्तम्‌ › ससिथते पुष्टये पद मध्वाथ्येद्‌ घु; वाति । चत्र संदिक्षमे।

३० |

९००२ टुीकासरितिशषाबरभाप्यमेते -- [अ १०१।०६अ०१२]

कं पतिपासपावरसैते रसभोजनमुन सर्वान्ते सषटेदेव कामिति । किं
पुनयुक्तम्‌ । उक्तेन न्यायेन सकृदिति । सवंन्ते श्वसौ पडदगताद्रया.
पारादुपरमते, न प्रक्‌ । अव्रागो कृत्वाऽपि पटहं पुनः पढदहाय प्रय
तत एव । न चास षडदः सस्तो भवाति, यदि पूनस्तदर्थं प्रषतत
एव । सर्वान्ते तु न पुनः परयतते, इति । अत सवने कुयोदित्येवं
माक्ष ।

एवं पराप्ते तरू१ः । अन्तस्तु व्यव।ये कालमेद।त्स्यात्‌ । अवृत्तीः
रसभोजनस्य स्यात; न सटृक्किमा । कुनः । निभित्तावतेः, षडह
संस्था निमित्तम्‌ । स च पटट्‌ः पुनरवतेते। तस्िन्नावतेमाने संस्था
निमित्तमावतेत इत्यत आवत । यदुक्तं सयीन्ते ह्यसे। षडदादुपर्तो
भवते, न भाक्‌ | छृः्व्‌।ऽप्यस। पुनस्तद्यं भयतत्‌ एति ।

अत।(भधीयते । यद्यप्यलौ पनः प्रवत्रते) तथ.ऽपि तं परेसमाप्य
पुनरारभते । पुनश्च परेसमापय(त, न यथाञढत्ते पटह । तत्र ब्मनुपर-
तय पृषयस्या ऽचि; । इह चतु५२।५प्ट१०५वधौयते | तेनोत्तरक्रि
यान्त्रन्यवषानातदृष्टयणतो व्प्रपा; पयवसित इवि यद्यो वियेषः।
न च तरिमनपथवतिते चियान्वर्‌ श्रक्ष कप५। उभयनक।रथान्तः
क्रिषाय।ः, ( कृता ) आद्‌ सन्य, क्रियान्तेरव्यवधानं वेस्ुक्तमेव ।
तस्मालतिमासं रूव्यवधानः पृष्ठ्य आवपते । तस्िन्नावपमाने द्या
निमित्तं भोजनपप्पावसेत्‌ ईति । अतः परतिमाप्तमावरत इति ॥ ३१ ॥

[) ^, ^~
[रन्‌]

( सत्रात्मङ्दादशादेऽपि तनिभितषुम्षणक्रतेन्यतामिकरणम्‌ ॥ १२॥ )

[१२] मधुन क्षिता ब्रह्मचारितखत्‌ ॥ ३२॥ पूण

दादशाहे श्रयते, स्थ पृ्ये षडहे सप्वाशयेदघुतं वेति। हतर
सैकायः। किं सत्रिभिमेधु भक्षयितन्थं, नेति । फं प्रापम्‌ । नेति।
कुतः । दक्षि रिते ब्रह्मचारिणः । ब्रह्मच।रिणां च मधु परत्तिषि-
ध्यते, मधु मांस च वगयादाते । तरमान्न प्रारनायुरि।त । नन्वेतदरचनं
सामान्यं प्रतिषेष वापेत | न बाधत तति ब्रूष । कयपू । यथवाषमा-
नमेतद््रादशारेऽनस्कै भवेद्‌, ठतो वेत । न त्वनर्यकभ्‌ । कथम्‌ ।

उमयविध ददश दमङ्गाहृत्यामयमरेतन्य शरुतं मधु वा| तत्र सत्रिणां

३१॥

[१ ९.५

[अं० १०१।०९अ०१६] [मांततारग्रन । २००३

धरृतपराशने भविष्यति, अहीने मधुनः प्रा्चनप्रलिजाम्‌ । एवषुमयं द्राद-
शाहसंबद्धं भविष्यति विषयभेदेन । न च विसुद्धस्याऽऽचारो भविष्य-
तीते । तस्मान्न पराहनीषुरिति ॥ २२॥
पश्येत वा यन्नथत(त्‌ ॥ ३३॥ सि०

न चेत्रद्स्ति, सत्रिभिमेधु न भक्षयितव्यमिति । क तरिं । भक्षयि-
तव्यम्‌ । कथमु । अव्िरोपेणोर्यते कनपात्रस्योभयपरक्ारमङ्कीह्त्य
दादशाहे, सस्थे पृष्ठये षडहं मध्व!श्पेदृषर१ं वेति । उभयं किकरषेन,
न कतैन्यवस्थय। । तस्मात्सत्रिणोऽपि मथु मक्षु; । यततक्तं, विपय-
भेद्नायवत्वन बाधो न्याय्यः; द्रादशदाङ्भावभेषं सतिन षर
रस्यत २।५ |

अबरोच्यते । पडेऽतिवृते सत्रधवद्धेऽदनपवद्े बाऽत्रिशेषेण मध्व-
शमे घुपाश्चने चःच्यम।ने केन व्यवस्थां वभः । विरोग्रेनेति चेतु । न।.
विषयभेदेन विधिप्रतिषेधयोः समाम्नानात्‌ । पुरुषार्यैन मतिेधः कषौङ्ग-
त्वेन विधानप्‌। याद च प्रतिषयदद्धायस्त्वमिहाद्क) क्रियते, वचनपन-
येकमेव स्यात्‌ । पक्ेऽवत्तेति चेत्‌ । न । नानाविपयत्वतु । तुस्य।य॑-
योहि तुरयत्रिपययेधिकस्पो भवति) न नानार्यो; | नानायेता चेहा.
धिमम्यते । कुतः । पिषेः कम पदु युण्यप्रभोजनत्वत्‌ । मरतिपेधस्यापि
नियम।रुष्टनाप्पसषस्यादृषटप्द्धरिते । तस्मालान्नयुतिप ॥ ३३ ॥

( मान ज्ञकप्य ब्रह्य कशमाह्‌ा द्त्वा परिकरणम्‌ ॥ १३ ॥ )

[१३] मनत्तमहरन्तरं स्पाद्धद्वपपदेशात्‌ ॥ ३४ ॥ १०

द्वादशाहे श्रय, अनया त्वा प्प्रेण समुदररसया प्रजापतये जुष्ट
गृह्ापी?, प्राजापत्यं मनोश्रईं गृरहतीति । तत्र संशयः | करं
मानसमहद्राद्श्चाहादहरन्तरगुनाहरद्गभति । तत्रह कानिविद्धेद्‌-
कारणानि प्रतिभान्ति । तानि निराचि पन्‌ आचाय उपन्यस्यति,
मानसमहरन्त स्यादति । इतः । मदेन व्यपद्‌शात्‌ । द्रदब'दाद्ध-
देन व्यपदि३थते । कथम्‌ । वागे द्वददशादो पतो मानसमिति द्रादशा-
हानन्वभरते मामसं =4पदेशति । वमे द्वादशई इति वाकृतस्तवाद्‌,

६९ || ६६ ॥

------------ ~ ---~--------"-

१ उच्थमानेऽत्र---€० । २ अनया ता परक्रमेन~घ्त, ।
१५३

५००९४ टष्टीरः -दितङवरभाण्यसपते-- [अ०१०प०६अ०१३]

-.: क्रमति च्‌ पनः. 1 | यथा वाङ्प्ननतयो्मेदो चस्तुरोऽ-
शम्यते, पचमतयोरपि द्वादशादमानसयोः । यतः पृयक्स्वे सति
देन य्यपदरद मवति, नान्यया । अतो भिद्यत एतदहरिति उप्रपदे
दाद्रम्धते ॥ २४॥
तेन च संस्तवात्‌ ॥ ३५॥
इता टरन्तरमिति । कुतः । तेन च मानषेनाह्वा द्रादश्नाहसंस्त्‌
यते । क्रथम्‌ । विधृतानि वै द्रादज्चाहस्य गतरसःनि छन्दांसि,
तानि पानसनेवाऽऽ्प्धाययन्वीति । द्रदशादस्य यानि गतरसानि
छर्दि, तानि माषमनाऽऽप्याययन्तीति चुषन्‌ मिन द्रदश्चहा-
द्दुपम्रति । कथप्र्‌ । संस्तव्रातु । न हि तेनैवाऽऽत्मना वस्य सेस्तुति-
भ॑वति ¦ नः । अत्यन्तमदात्स्तुतिस्तुत्यपाः ¦ न हि देवदत्ता देव
दत्तेन स्तयते ¦ भिन्नः शिरम्पणवरादिमिः संस्तूयते । -तददिद्पि द्राद-
शाहां भानसन्‌ स्तूयत ईत सस्तवाद्धराऽविगम्यत इत्ति ॥ ३५॥
टता च्च प्रम चना । ३६ ॥
ट्स थाद८२वदपबा१ मथ्यते | कुः । द्व आारिकादह्रन्तात्षसेण
योने, पर्दा; सवाञ प्रच उद्य मानस्य प्रसपन्तीति । तद्दि
प्रदरा दिकस्णष््धः युन्विधिमवेदूप्दशाहिकी परनीसवाजान्वता
स्पातु ¦ अथ स्वररन्र भवति, तवो द्राद्‌ शदिकनामवं धर्मः नान्य,
स्परपतिन दो भक्षित । अदऽपि वेरक्षण्यादृदरन्तरापिद्वारेति
गस्प्टे ॥ २६)
पके सस्पा तदखचवत्‌ ।॥ ३७ ॥
द२च्‌ादनःपारहा तयम्‌ । सरिमयं परिचोदना । नन्वव दरदश्चाहं
3 उः: समह्‌. नोपय) । अत्रोच्यते । यदा प्रमाणान्तरेण शब्द्‌
<. ' वक्त ने गस्पते तद्‌ चरूपातनिकषोस्योद्‌शमु गुणदररा
५; स्वयः 3) अतरत्रः सहस्पदानि,) अतिरात्रेण सहस्र.
ज { , अभिकरऽपि सहसे सदख्श्रब्दो इष्टः । तद्रदिहाप्पपिके
५. क४८१त | ५१३) ` त्णतामपेयपेतत्‌, द्रदश्चाह श, यावन्ति
कमाण्यङ्ख कत्य मयु रयता वाचक इति निश्वीयञ। सक्रौणि भक
रणादङ्ग कृत्य पयमःटसवपां वाचका मव्ष्पताति न दोषः ॥ ३७॥

३४ || ३५ ॥ ३९ ॥ ६७ ॥

[भ°१०१०६अ०१६] मीमांसादशने। २००५

अहः ङ्गं वांऽशुव्च्चोदनाभावात्‌ ॥ ३८ ॥ सिर

दश्चमस्याह्वा गुणस्य विधिः स्यात्‌, नाहरन्तरयोद्ना | क्रुनः ।
अहरन्तरपरकटपकस्य वचनस्यामावाद्‌ । कथम्‌ । एवं तावर्टरयते ।
अनय त्वा पात्रेण सथुदररम्या प्रजापतये जुष्टं ग्रह्ामीति प्राजापत्यं
मने ग्रहं गृह्णातीति । दशपपहरङ्गीकृत्य ग्रदचादन्पा । गृह्णातीति
सेस्कारविधानात्‌ । न च संस्कारथेदे कपयेदो भवति । अवोद-
काश्च संस्का इत्युक्तम्‌ । येस्तु द्रव्यं चिकीप्येते गुणस्तत्र
क्पे न परघानपिति । यथा, अण्वदाभ्यौ विधीयमानौ न
कमै भिन्तः । यस्मिन कपणि भवतस्नचापरो ग्रहाभ्यामातराति
विज्ञायेह, न कमान्तरे इति । यंदि चाहरद्भमेतद्धवाति, न कयान्तरम्‌,
एवप्रखीयस्येवादष्टानुषानप्रस्घकरपना मिप्यति । मकृतमवन्धय,
नापदतमक्रिया क्रियान्द्रस्प । अतो नाहर्न्तरम्‌ | दशप पनाहनि
गुणविधिरिति ॥ ३८ ॥

दशमवि््गवचनाच ॥ ३९ ॥

इतश्च नाहरन्तरं, तेतैव गुणविधिः । कुतः; । ददति दगवचनात्‌ |
दश्चमविसमेवचनं हि भवाति । एषवे दश्पस्याह्वः विभगे। यन्मानस-
भिति। एष दशमस्य तिसगः-- अन्नः, यन्मानस्िति व्रवन.; अन्तऽ
यमन्तवतो दशमस्य, न स्वतन्त्रमेदरकर्ोति दसेयति । वस्वप्यूपे दश्च
मस्^ाद्कः, नायन्तरमिति गम्यते ॥ ३९ ॥
दशमेऽहन्निति च तेद्गुणगाचात्‌ ॥ ४०॥

इतथाङ्कर । कथम्‌ । एव गुणास पुं, माद्रप्यति, दवपेश्धनि

मानसाय प्रधुन्तीति । दशमेश््रानि. साराज्ञोयिच्चगिमिः म्तुबन्धपर

शमस्याह्वः प्रधानभादेन नि्दल्ावु, एः स्यः एयेयमावन | पतः म्य
गुणोऽयं दशमस्य, नायन्दरसिि दम्यत; ४०॥
स्‌र्यासापञस्म ~ . ४३ ॥

६८ \ ३९ ॥ ४० ॥

१ चा्-ख.। २ एतावन्छरय>े--ख.! ३ (अन २2 पा २ अन ६ मु १८),
४ (अण पराण १अ०३्‌० ८) । ५ यदि व~क. । ५ >पति-क. ।

२००६ टुप्टीकासदितश।बरभाष्यसमेत- [अ०१०पा०६भ० १६

यदि च गुणोऽयम्‌, एवं संख्या समञ्चसा भविष्यति, द्वादशाह
इति । इतरथा भ्रयोदशसु द्वादशई इत्यसमञ्जसं संख्यावचनं स्याच्‌ ।
अवाच्यतवात्‌ ) यदुक्त) गुण्य सदस्साध्यवद्ध विष्यतीति । तदनु
पपश्नम्‌ । कुतः । तत्र दि प्रमाणान्तरेण संष्येयावगमादधिके सदस्ल-
शब्दो गौण्या वृत्या परयक्त इति निश्रीयते । न सिह सख्येयातिरिक्ते
प्रमाणमस्ति, येन मौणीयं त्तिराश्रीयेत । यद्प्येतत्‌, अनया त्वा
पात्रेणेति वचनं, तदपि ग्रहधस्डारद्रिधानादशमेऽहनि यागाभ्पासं
विषक्त, न कमौन्तरमिति सपयिगतम्‌ । एवं चेत्‌, नेतत्पत्यक्षवचनम-
हरन्तरभकरपकं, नान्यस्ममाणान्तरं प्रापकं, येन संरूपेयेऽतिरिक्ते चभ्द्‌-
भरयोग इत्यध्यवस्यामः । तस्मान्नेदं गण्या दृच्या प्रयोग इते ।

यद्पि क्मैगणनापघेयस्वरालकरणवशेन तावतामङ्खोकरणात्‌, नाप-
घेयरूपेण वां टत्तिमविष्यतीति । तदपे न युक्तम्‌ । सत्यं कमेगणना-
मयेयमेतत्‌ , न त्वयथःयसमन्धयेन । द्र(दयेषानि कमौण्यहमिः परि
मितान्येकतर समाहूतानीत्यनेन रूपेण तत्कभगणस्य नामधेयं, न व्णा-
दुपू््य॑मणति । तथा हि सर्वेष्वेव कमैनापेयेष्वयं समन्वयेनातुबाद्‌-
भूतो नामशरन्दो वेते, न लौकिकायेतिरस्कारेण परिभाषामात्रेण,
दद्धिगुणवत्‌ । यथा, अश्निदयत्र, श्येनः, ज्योतिष्टोम इति । एवं, दरद.
शाद इत्यथान्वयेन नामवेये, नायो मवेनेति । तस्मादपारिचोदनैषा॥४१॥

पश्वतिरेकै चैकस्य भावात्‌ ॥ ४२॥

इतथाहरद्कमपिति विद्नायते । ङतः । पश्वतिरेकेणेकस्यातिरेकं दश
याति, न दरयो; । कथम्‌ । यः पदुरतिरिच्येत स रेन््रा्नः कार्यं इति,
एकादिनीं द द्श्ाहे विधाय विहूतायामेकस्यारिरेकं दरयाति ।
सत्र तावदतिरिच्यते, एकोन मवति । कथम्‌ । एकादश परवः,
दरदश्चाहानि । एकस्यातिरेकं ध्वन्‌ द्रादशेतान्यहानीति गमयति । यदि
बरयोद्शाहानि स्युदरयोरमावः स्यात्‌, नेकस्योते । तस्पादप्पहरङ्ग न
कमौन्तरमिति ॥ ४२ ॥

~~~

४२१९ ॥ ४२॥

१ नन्विह--क. ख. । २ बातेः-मु° । ३ तन्न तावत्‌-कृ. ख, ।

[अ०१०१०६अ०१४] मीसांसादशने। २००७

स्तुतिव्पपदेशमङ्केना विप्रतिषिद्धं पवत्‌ ॥ ४३॥

भ

अस्मिन्‌ सूत्रे द्वयोः सूत्रयोः परिदार उच्यते । यदुक्तं, मानसपह-
रन्तर, भदेन न्यपदेश्चात्‌ । तेन च मानसेन संस्तबाद्धेदः। न ्यत्म
नवाऽऽत्मा संस्तूयत इति । अत्राभिभ्र।यते । नेतद्विपतिषिद्धम्‌ । अङ्गे
नापि सष्ुदायस्य स्तुरिृषटा । यथा पदाव्रव्रधर्मेण संत्रत्सरक्तत्र्य।
यन्तिवाषएते म्ना सवत्सरमूुपयनि) । अन्तर्वेदि पिथुनो संम-
वतस्तेनेव मिथुना न यन्वीति समप्रुदायदोषमभिधाय तद्बयवमूवस्य
महात्रस्य धर्मेणानुनिषृक्षन्‌ समुद्‌(यस्यावयवधर्ेण स्तुपिं दशचैयति।
छोकेऽप्यवयवधर्ेणावयतरी संस्तूयत एोति । यथा दीर्घैः केतः
शोभनो देवदत्त इति । तद्रदिदामि द्रादच्चाहः संस्ताविष्यत इति न
दोषः ॥ ४३॥
वचनादतदनात्वम्‌ ॥ ४४॥

यदुक्तं, यद्यहरन्तरमेतत्‌, एवं द्रादश्ाहधमवैलक्षण्यं मानसान्वता
युक्तां भविष्यति, न तदङ्कतवे । पर्न संयाजान्तता भवेदिति । अत्र
वदामः; । वचनादतद्‌म्तःवं भविष्यति | द्रादञ्चाहिकानाम््वां सामान्पेन
परनीस याजान्तता । विष्पेण तु दज्चस्याह्व। मानपसान्ताच्यते,
पत्नीः संयाज्य प्रख् उदेत्य मानसाय प्रसपन्तीति | नास्ति वचनस्या-
तिभारः । तस्मादप्यद्‌षः । अनो दश्चमस्याह्लो पानसमङ्क न स्वरत
न्त्रमिति ॥ ४४॥

( पत्रस्य बहुकतुकत्वायिकरणम्‌ ॥ १४ ॥ )
[ १४ | सचभेकः प्ररतिवत्‌ ॥ ४५॥ पु

इद द्वादशदमभतीनि सत्राण्युदादरणम्‌ । तत्र संशयः । फं सत्र.
मेकः प्रयुञ्जीत, उत बहवः | कि पातम्‌ । एकः । कतः । प्रषतिवत्‌ ।
ज्यातिष्टाप एकः कतां । ततमहृतिप्वाचे।द्‌कानुग्रहाय सत्रमेक एब
मयुञ्जीतेति । ननु वहवः श्रयन्ते, य एवविद्रंसः सत्रमासते । ब
एवोविद्रांसः सत्रमुपयरन्तति । उच्यते । कामिनां सत्र बिधीयते।
ते च प्रस्परनिरपेक्षा बहव एव । ते यदेकेकरपेनापि

४२॥ ४४ ॥

१ विप्रतिषिद्ं--क, ख. । २ न युक्ता भविष्यति । तदङ्गत्वे परनीस्चयाजान्तत्‌। भवेतू-ब्र* ।

२००८ ट टीकासदितशचावरभाप्यसमते-- [अ०१०१०६अ०१४

कर्षन्ति तथाऽपि सत्रक्रियाममिसपीक्ष्य बह्म एव र्न्तीति बहुवचनं
भविष्यति । यथा ोकरे पृयक्त्वेनापि ङवरांणानां बहुवचनं दस्यते,
देवेद्ररेदहवः कृषिं इयुः, सस्यं चेन्सेपययेत वदबो ब्राह्मणा यजेर-
न्निति । तथा वेदेऽपि भरयोगदश्चन, सत्रादुदवसाय पूृष्टशमनीयेन यजेर
जनिरि। एवमत्रापि, आसीरन्‌, उपेयुरिति बहुवचन भर्रिष्यती ति।४५॥
वचनान्त बहूनां स्पात्‌ ॥ ४६ ॥ सिर

नैतदस्ति, पको यजत) न बहव इति । रि तदि । बहवो यजेरन्‌ ।
कुतः । वचनात्‌। वचनमिदं भवति । आरन्‌, उपेयुरिति । वहुत्व वद्धः
भरयोगो बिधीयते । स प्रत्यक्षवचनास्वेदकपापामेककतेकनां बाघे
तेति ॥ ४६ ॥

अपदेशः स्यादिति चेत्‌ ॥ ४७ ॥

यदुक्त, सामान्यक्रियासंवन्धमाभेसमीक्ष्य लोकवद्धहुवचनश्ञ्यभ-
रोगो मविष्यति । यथा, कृषि ङइयरिति ¦ वेदेऽ दशरनं, पृष्टश्च पनीयेन
यजेरन्निति वहुबचमे भवति, एवमत्रापीति ¦ तस्प्रिहतेग्पम्‌ ॥ ४७ ॥

मकव्यपदशात्‌ ॥ ४८ ॥

नेतत्सच उपपद्यते, एककतूकमिति । कनः । एङुव्यपद शात्‌ ।
कथम्‌ । पचमाह्‌ ¡ एप तै कुणपमत्ति यः सत्रे प्रतिग्रहः एक एव
यजतेति, सत्रपपाद्ान्यस्येककतेक नं विदेधत्तस्य बहुकतृकनां गमप.
यत्ति) यत्त टोकवदिति । तन्न युक्तम्‌ । छोकेऽन्यतः परवृत्तम्यायं
२० दुवा भूतः कञ्द्‌ उच्चायैमाणः सामान्यक्रियासवन्वामिसरकीक्षया-
स्चरिन इधते गम्यते । यदपि, उद्वसानीयवदिति । तद्प्युदवसानीये
युक्तम्‌ 1 र्त्र हि भिन्नान्ुद्व्तानान्ुषलस्य क्रियामात्रं वित्य,
तदवहुसं च समानकुकर्वादेव प्राप्नुत इत्युक्तमेव । इहं त॒ शब्द्‌
पूमिका कियापवृत्तिः । शब्दश वहुतवेविरिष्ट पयोग सत्रभिराभस-
बन्धयति । अतः शब्द्मामाण्यादुपादीयमानायां क्रियायां वहुत्वं विव
क्षितिमिति बहवः प्रयुञ्ञीर न्निति ॥ ४८ ॥

संनिवापं च दशयते ॥ ४९ ॥

=~--~------------------- ~

४५ ॥ ४६९ ॥ ४७। ४८॥

= ---------------------------------------- -~-~-“

१ सनिपातं =-ध्री

[अ० १०१०६७० १९] {भासादशचने | २००९

इन बहव एर यजेरमिति । ङुनः । संनियापदसनात्‌ बहूनाम-
परीनापेकत्र संनिवापमाह । पञ्चभिः पद्युभियंश््यप्राणाः संनि्पेरन्‌,
सावित्राणि होष्यन्तः संनिवपेरन्निति । यदि सह्य इन्त, एवयम्नी-
नां सनिवाप उपपद्यते । अय त्वरेकश्येन कुः, सनिवापदञेनं नोप.
पद्यते । ठस्मादपि गम्यते वहूनां सत्रपिति ॥ ४९ ॥
वहूनाभेति चैकस्मिन्‌ विशेषवचनं व्यथम्‌ ॥५०॥

- इतश्च पश्यामः संभूय मयोग इति । कुतः । एर्वे भ्रून । या
चै वहूनां यजमानानां गृहपतिः, स सत्रस्य प्रतता) सहि भृष्टि
मृद्धमप्नोतति । एकस्मिन्‌ गृहपतौ वहु(ि4नमतैः सद पत्ते फल-
विते व्रुदन्‌ वहनं सह प्रयोगं दुशयति | इनरथः, एकासमन्‌ यजमाने
कदटुरकत्वात्फटेकःवास्च सामान्यविशचेषमादानु पपत्तेः फडविरेपवरचनं
व्य स्यां । अस्ति तु फलविपवचनम्‌ । तस्मादपि गम्यते बहव
एव यजेरन्निति ॥ ५० ॥

( त्रे यजमानानामेव ऋतविकित्वाधरकररणम्‌ ॥ १९ ॥ )
[१५] अन्ये स्युक्ंलिनः भ्रहृतिवतत्‌ ॥ ५१ ॥ पू

इह सनाण्यवाद!हरणमप्‌ । तेषु वहवः ॐ इत्युक्तम्‌ । इदमिदानीं
सदिह्यतेै । फित एव सत्रिण ऋरिरिनः;) उतान्य उपादातन्या इति|
प माप्तधू । अस्य उबाद्‌ातव्या ऋलिनः। कनः । ज्योतिष्टो हि
भरहेतावन्ये कते।र उपादेयः समस्ताः । तद्रदिहापि सत्रिभिः प्रह
तिवस्कुवागन्रदद्‌ एदुग्रह्मणन्य ए्रवाद्या रतं । पयं प्रहातिवच्छत
भविष्यतीति ॥ ५१ ॥

[क १८ [वि १ # म
आवा पनजंमनाः द्मुकरतसजम्‌।नवनत्तयागः
तेपां स्पायजमानलम्‌ ॥ ५९ ॥ सषि°
नेषद स्ति, अन्य ऋतन इति । यजमाना एव॒ कऋलिनः स्पुः।
कुत! । ऋरिवजापमिधानसंवोगव्‌ । यनमा तरतस्कारो हि दीतापरार्थऽ-
ध्वय्यदिसमाख्य।सयोगेन कमैनिमित्तेन भिदधिरूपेणानिधराय विधी-

४९ ॥ ५०॥ ९१॥

१ अभिंधानयोगात्‌-श्र(. ।

२०१० दुप्टीकास्ितशावरभाप्यसतमेते-- [अ०१०१।०६अ०१५]

यमानो यजमानानां तेषामाध्वयवादिसंवम्यमववोधयति । कथम्‌ । यदि
ते तान्‌ पद्ायान्‌ कुवैनि3, एवं ते नेपित्तिकग,भिराख्याभिर्युञपन्ते, नान्य,
यति । अताऽवगम्यतः आस्त तेः पद्‌चरभिष्वनधय इति । तद्र
चनम्‌ । अध्वयृगहपपिं दीक्षयित्वा ब्रह्मणे दीक्षयति, तततो होतारं
तत उद्वातारपित्युपक्रम्य सवैतरज उपक्रान्ता दीक्षाघवन्पेन । तस्मा.

दम्पते यजमाना एवाऽऽस्िडपे स्युनान्य इति ॥ ५२ ॥
केतुं पस्कारो वचनादधातुषदिति चेत्‌ ॥ ५३ ॥

हापि सन्नन्थसे यजमाना एव ऋलिजः स्युरिति । तन्न युक्तम्‌ ।
भहत। हि य्जभानारन्प श्रूवन्पे । परहतिवदिदापि यजगमानेभ्पोऽन्यैर
भवितन्पभिति पूरं एवे पक्षा व्पपदिदिपते । केवरं तु पृररोक्तस्य परि
हारो वक्तव्यः । स उच्यते । कपृदस्कासों वचनाद्‌धातब्द्धविष्वाति।
कथम्‌ । एतावदेव श्रूष०, अध्रयुगूदपदि दीक्षयित्वा ब्रह्माणं दीक्षय-
दाति \ त्यद्‌ भिन्ना अपि कतरो भवन्ति, तानामीवामिः सह्।मि.
सपक्ष वचनम (दद्‌ क्षाक््कारसपपां पियत इति नानुपप
ममू । आवातुवतु । य्काञन्पत्राप्यू लज संस्कारो विधीयत जाने,
यस्तं श्व ऽभ्चेपाधास्वरस्वारस एतां र वते चर्‌द्ति। न पांसतमन्नी
यान्न ्ियपपेयादाते वचनारप्वपनियमा विधीयते । तथा ज्योति-
१, समत्व उपवसन्तति, पर्रत्वन।मुपवासो विधीयते । तद्रदि-
दापि ऋतिजमेष सस्क।रो भविप्यति ॥ ५३॥

स्याहि९।५ तनन्यायत्वासरूतिवतू्‌ ॥ ५४ ॥

नैतद्‌र्त, अन्य ऋत्विजि इति । पिः ताह । यजमाना एव ऋलि-
जः स्युः| कु; । एत(्मन्‌ लसः त पएववा यजमाना क्तिनः;
अन्ये वा भिन्ना इति | त एवे न्पाय्मम्‌ | उक्तोऽत्र न्यायः। अपि
बा यजमाना; स्युक्रल्जाभमिघ.नसंपागादिति । अनेन न्यायेन
परयामस्त्‌ एवि । यदुक्तम्‌) अ।4।नवर्पस्कार ऋर्ििजां भवि.
ष्यतीति । तदनुपपन्नम्‌ । कथम्‌ । अपाष़तपपोजना व। दीक्षा ऋलिनां
विधीयते । भङृतिबद्वा माकरवक। ५क। सप यज प्रानबहुत्वात्करपपरतया

५२। १९६ ॥

। ष

9 यजमानादन्ये प्रतिवदू--पु. । २ आधानवत्तत्संहभर :--पु. ।

[अ०्१न्पा०्१अ०१५] पीर्पासारशचेने। २०११

संद्धत्येत । प्रा्नायाः संक्ीनैनं क्ीयः । क्रमपात्रविधानात्‌ । ऋलि-
क्‌ सकारे सत्यदृष्टकरयना, अधिकाथविषानं च । तस्मासाप्तायाश्रोद्‌-
दकेन संक्तेन) नापाप्तिधानमिति । त्त, यथा ऋलिनायुपवासव-
धानम्‌, अधतुच्र व्रतविधनं तद्रदिहापीति । तत्र युक्तप्‌ । विस्व
वचनपर्‌ । (त्यज उपवरप्तान३, खतां रागि व्रतं चरेदिति नचतत्रा-
पूषत्व।ताप्त्याश्ड्ा । तस्मात्तत्र विषनप्र ॥ ५४ ॥
स्वाम्परस्पाः स्युगृहपतिषदिति चेत्‌ ॥ ५५ ॥

परिचोदनासू बमेतत्‌ । अय कस्मान्न स्वाम्यार्या एता असरौद्या
भवन्ति ृहपतिवदिषि । क्रिपेवं भिष्यति । एवं चोदक पाप्ताऽन्यकनं-
कत मन बाधिता मादेष्याति | अध्वसायाश्र समाख्या गृद्पतित्रयज
मानामिधानतयाञथरत्यो मवेष्यन्तीति) स्थिरेऽथं सूत्रम परिचोद्‌-
यात ॥ ५५ ॥

न भरसिद्धमहणलादरयुक्तस्य तद्धम॑ण ॥ ५६॥
तद्य स) स्वाम्पाख्या एता गृदपातिद रिति । इतः । मरापिद्धग्रदणं
रवत्‌ । अ(व्ववब।दिकम कुताणपु हि कतु कभनिभित्त। एता आसरूवा
मसद्धाः न याजमानं इुव।णेषु । यजपानानमामेः क्रिषानिरकयु-
कानां िष्यन्तीत्यनु पन्नू । कय॑ गर दपपिरित्य(ख्रा । उर१६ ।
अक्तयुक्तस्थ ऋत्वगूधमण स्वामिन एवाऽऽल्या गृदपतिरिति। अपे
चावयवपषातेद्धयाऽपि गदपतिशब्दस्य पतिषाच्य इमि यनमानाभिषे-
यत पपरप्यते । प्रकरृतातपि स्वापनि चाय प्रयुक्तः) गृदपतियनेतेति |
न त्वष्वेय। याः स्वापन केनचिदपि प्रकारेण ताक्रयादयुक्ता उपव
न्द इत्यन्पक्रियस्वन्धाता पिद्न्त इति ॥ ५६॥

बहृनामिति च तुल्थेषु विशेषवचनं नौपपयते ॥ ५४७ ॥
, इतच(ऽऽतिवजेपु यजमाना एव । कुतः । एवमाह । यो वै वहूनां
यजमानानां गृहपतिः सत्रस्य भत्येता सदि भूयिष्टामृद्धमास्नापी(त

[1

५४ ॥ ९९ ॥ ५६ ॥

----~-- ------ --------- ----- ~ ~

१ द्द्‌ च सूरं शाल्लदौपिकादिमुष्रितपुस्तकरेयु कुत्रापि नोपलभ्यते । कार्णामुदरितभाष्यरपुस्तके
भाष्यत्रन्वस्थतय। प्रन्नरानं यथपि द्यते, तथाऽपि प्राचीनःरलितस्चलपत्रपाः श्र ऽस्य
कूतघ्यापलरमाधुथकसूत्क्रमे सयोञ्य प्रकादचितमिति केयम्‌ ।

२.५३

२०१२ टष्टीकासदितश्चावर माप्यतमेते - [अ०१०्‌ ०६अ १९।

एकस्मिन्‌ गषपतिरिति तिशेषप्रचनपपप्रानते स्युपपथते, नान्यधा ।
यदि स्वे गरहपतिकपै कुयुनं कीन, ततो विकेषामावाष्गृहषतौ
शिश्चेषवचनादुपपात्तिः स्यात्‌ । अय तिवनर उभयं कुमैन्ति, ग्रहपतियौ-
जपानप्रव, ततो विज्चेषवचनं युत भदाति । तस्मादर्चेष्चनात्त - एष
कऋ(त्बिज इति गम्यते ॥ ८७ ॥
दीक्िनारक्षितव्पपदेशश्च नोपपयतेऽधयोर्नियका-
वित्वात्‌ ॥ ५८ ॥
एतथ स्वयकतुका(ण सत्राणीत्यव्गम्पते । कुना । दी स्ितारी्षि-
्च॑त्‌ । एव्रमाह । दीक्षिताः सत्रेयेजन्ते, अदीक्षित अहीनेषै.
जन्ति । एतः च नियतवेवाय। । दीक्षिताः स्वा यजम्े । याज
अप्यद्‌ौ क्षिता याज९>?॥ । अन समर चेतयोरयपोपिरेषापवादथ-
पदेशचानुपपत्तिः स्पात्‌ । अथतु सत्रे याव्काप वत्सं दीक्षितैरेव,
-क्रियत्ते । अदाने वाद्दक्षिपः) वतो व्यददेश्च उपपद्यते) नान्या । आतो
ष्यपद्‌शाद्वगच्छमिः, अस्म सत्र स््रमकतुलामा। ॥ ५८ ॥
अदुक्षिगलवास्च ॥ ५९ ॥

हत स्वयेक वः सत्रम्‌ । कुः: । अरक्षिमत्वाव्‌ । अरक्ञिबाति
सम्राण्याहुः।न द्यत मवत) साला ब दिरण्यमिि दात्तिमाभावद-
९५ स्वयुकतु कट उप्पद्मत) नन्परथा । पर्कपरकत्ये हि दृक्षिणाभाव
नोपपद्य । न टि कविर स्वाधपलदय परः भवते । तभमद्रप
गम्यते स्वथकृतृकः1 ५ सत्रणाति ॥ ५९ ॥

( घ्तरादीनधरोडदण. पित न॥ १६९ ॥)
[| १६ | दादथाहस्य स्रलमाहनोपापिचोदनेन यज-
मानबहृत्वेन च सनरन्प्रातेत्वमति ॥ ६० ॥

द्वादशाह एरोदाहरणपर्‌ । उक्तच पू सत्रपहान चद्रदश्राह हृति।
तस्पेदान। द्विकारस्थय रक्षणमन्वःख्यायते पएवकक्षणको द्रादश्चाहः
सत्रम्‌, एवरक्षणकोऽदौन ईति । द्विवि कङ्(नायमिदयुच्पते, अषनो-
पायिचोदनया यजमानवहुत्वेन च सत्त्व उवगञ११ । एवे चोदने

4७ || ५८ ॥ ५९ ॥

~~- --~----~--^----~-- ----------------------------*-<

१ सव्रराब्दाभिसंवन्पातू--धी, ।

[५०१ ०पर*९अ०१७] = मरीसासादरने। २०१३

आसते, उपयन्तीति हि निस्यं सत्रसंवद्धद्े। यण विद्रंसः सत्र
मासते, य एषे विद्रास्तः सत्रपुपयन्तीति । यजम(नवदूः्वेन च, चतुर्वि
शतिपरमाः सघदथावराः सत्रमा्रमिति । तत्सहचरिवलिङ्गदथे-
नात्सहचारेवे प्रत्ययो भवतीति ॥ ६० ॥
यजतिचोदनादहीनतवं स्वामिनां च!रिथ-
परिमाणलात्‌ ॥ ६१ ॥

अथ ्लक्षणकोऽदहीन इति । तदुदरे । यत्र यजतिचोदना)
अनियते च कतधरिपाणं तत्रहीन इति निशीये । अदीनानां यजति-
चोदनया विधानं, द्विरात्रेण यज्रतत्येवमादिं । कतैपरिमाणं चेषाप-
नियत्तम्‌ । सत्राणां तु नियतं परिम।णं वहवः । पएवंरक्षणस्यच लपन
क्षितं प्रयोजनं नान्यन्पूरधमिपि ॥ ६१॥

( पैण्डरकेऽयुताश्चप्दलयोः पक्रद नावि प्रणम्‌ ॥ १७ ॥ )
१७ | अहीने दक्षिणाशां गुणसासत्यहं
कंमभेदुः स्यात्‌ ॥ ६२ ॥ पू०

अस्ति पोण्डमीक एकादश्नरात्रः, पौण्डरीकेगेकादश्चरत्रेण स्वारा-
उयक्‌।मो यजतेति । वत्र श्रूयते । अयुतं पौण्ठरीके दव्याद्श्वक्दल्-
मेकादश्चमिति । तत्र सदिष्यते | पि परत्यहपयुनमन्वसहस्रं च दातन्व-
छेकमेायुतमरदसदसं च सकृदिति । करि प्राप्तम्‌ । अहीने दक्षिण
राद परस्यहं भिचेत । कनः । गुणस्वादृदक्षिणायाः, प्रधानलरास्वाः
ह्वाभ्‌ । समुदायशग्रेनं सपुदायीन्यहान्युपरक्ष्व दक्षिमां गुणो
विधीयमानः प्रतिप्रधानं भिये । यथा गगाय स्नानम्‌, उपषेषनं षा
विधीयमानं गगिनां भवति । एद्मत्रापि द्रषन्यम्‌ । पतिक्पत्र-
सायी च चोदक एव्रमनुग्रहीप्यते । दक्षिणाभूयस्त्वाच्च फम्‌ षस्त्वं
भविष्यति । अतोऽवगम्यने मेद्‌ इति ॥ ६२ ॥

सर्व॑स्य वैककम्यांत्‌ ॥ ६३ ॥पि°
न भतद स्ति, भत्यहं दक्षिणमेद्‌ हति । एकमे बरायुतं सरसं च दीपे ।

१०॥ ९१॥६९२॥

१ कर्मभरप्स्यत्‌--धरौ. 1

२०१४ दुप्टीकासहितशावरमाष्यसमेते- [अ०१०१०१अ०१७]

कुतः । पेककम्यीत्‌ । एकं दि दक्षिणानां कायम | ऋुत्विगानमनम्‌ |
अनति साङ्गक्रतुरि दैत्ये छृतेति, अन्तरा न तया प्रयोननप-
स्तीति न भूयः त्रियते । यत्तु, अङ्कमूयस्त्वेन फठभूयस्त्रामिति
त्दङ्खरेवे प्रज्ञाते भ॒वति, नाभ्या | सपुदायाङ्ख च दक्षिणा) म्‌बय-
नाद्धमिःयुक्तम्‌ । अथ स्दुक्तं प्रतिकमीदसायी चोदकः मधिकै
प्रापयति । प्रत्यक्षवचनात्समुदायाङ्खीकरणेन च दक्षिणानां बिधा-
नभिति चोदको बाधित रति न दाषः ॥ ६३ ॥

पृषद्‌।ज्यवद्राइहां गुणशास्रं स्यात्‌ ॥ ६४ ॥

न चैतत्‌, सदेव दारव्यमिति । रि तहिं । भेदेन । इतः ।
मर्ह दक्षिणानां पाप्चानापयं विशेष उच्यमानः प्रत्यहमेव भवितुम.
तीति । पृपदाजञ्यवत्‌ । यथा, पृष्दस्येनानुधाजान्‌ यजतीति पृषत्ता
गणो विधीयमानः पररयुयानं मिते, एवमत्रापि दृषव्पामिति ॥६४॥

ञ्यारिष्ठोम्यस्तु दक्षिणाः सवासिमेककर्मतायर-
तिवत्तस्मान्नासां विकारः स्पात्‌ ॥ ६५ ॥

न चैतदस्ति, भेद इति । किं ता | तन्त्रेण सदेव । कथम्‌ ।
भ्योरिष्टोम्यो हि दक्षिणाः साङ्गं कभैराधिमङ्गाटृतय दीयन्ते । तथाभू-
तानां तासां च सष्दायानत्ययानां प्ाप्तानामयं विग्रेष उस्यते । सहस्र-
मयुतमिति विरेष उच्यमानो या इह दक्षिणा दौयन्ते तासामयं तकार
हाति गमयति । एकत्वपानतेने वारयति । तस्मात्सकृदावव्यपिति ।
यत्त, अनुयाजवदिषि । युक्त, यदनुयाजेषु द्रव्यस्य भेद इति । यागे
हि द्रव्यं गुणभूतं चोद्यते । तद्यागानां भेदादन्यस्य क्रिममाणं नान्य.
स्योपकरोत्तीते भिद्यते । द व्वेकाऽऽनक्षिरिप्युक्तम्‌ । तस्माद्विषमो
दृष्टान्त स्ति ॥ ६५ ॥

२ ध $ कन कि १९
द[दशाह्‌ तु वचनातसत्यह्‌ दाक्षणात्तदस्तव्रूतिता-
स्परेषु तासां संरूपाविक।रः स्यात्‌ ॥ ६६ ॥

९२३॥ ९४ ॥६१॥

१ त्स्मात्तततां विकारः--श्री° । २ द्वादशाह बचनात््‌--क° सु° ।

[भ०१०पा०६अ०१८] मौ्पांसाद्यने। ९०१५

न चैतदिति, सद्रदःनव्यादिति | परस्यदपयं विशेषो मिद्ते । कुतः]
दादशाहे हि पर्यक्षं वचनम्‌) अन्वहं द्रद्‌श्शतं ददातीति । पोण्डसी-
कथ द्राद्शादमकृनिः । तस्मात्पाण्डरीके प्रत्यहं चोद्क्प्राप्त्या प्रसक्तानां
दैक्षिण(नाम्यं विशेष उच्यधारस्तयैत कमोवयवसंवद्धानां विकार इतत
गम्यते । ततो भेदेन दक्षिनां पिक्षेष इति ॥ ६६ ॥

परिक्रयारिष्ाणादहा समस्तस्य विकारः स्पात्‌ ॥ ६७ ॥

न चेतदरित्त द्िणामेद इनि । दि ति । सट्देष दक्षिणा दीये

ति। कुलः । परिक्रयाविमागात्‌ । समस्ता दक्षिणा विक्रेयेरन्‌।

त्स्नं हि क्रतुमङ्कटरत्य दक्षिणा विधीयन्ते । कथप्‌ । तावतः पुरषा-
त्वात्‌ । पःफलवतु, तत्पुरुपर्य चिकःपितम्‌ । तच कुव।णस्य सहा-
यानुषदृद्नस्यायं विशेष उयते परिक्रयः। न चावयवः फरवान्‌ |
स पुदायारफ.टनिप्पत्तः । समुद्राय राद्ध दस्य परिक्रयः क्रियमाण आ
सञ्ुदायनिषटत्तेः परिक्रयः कृत इत्यन्तरा न भयः क्रिपवे।

अपि च पौण्डरीकरब्दसंयोगेन परिक्रयविशेष उच्यमानस्तर्छ-
व्द्वःच्यस्यव भवत्तीति गम्यते । समुदायथ पौण्रीकश्ब्दवाच्यो
नावयवः | स हि समुदायशब्देन छक््यते । तत्र लक्षणे दोषः।
असंमवे हि टक्षणारऽऽश्रीयते । न वेहासंमवः। अवः समुदायमद्ख-
कृत्य सक्रदेव ऋत्वजा त्रियेरन्नति । तस्मात्सकृत्परिक्रय इति ।
सदाने च प्रयोमवचनासुग्रहः । प्रसोगप्राह्युभावाच्च पदह्‌।वरिषपता
श्रास्स्येति । तरमादप्यतदेव न्यास्पमिति ॥ ६७ ॥

पैदरतु गुणस्तयोगात्‌ ॥ ६८ ॥

यदुक्तं द्वादश्षाहषकृतित्वान्पण्डरौकस्य, तत्र च द्रादकश्चाहे दक्षिणा
भेदात्तयाभृताया एवेह विशेष उच्यत इति । तत्परिष्वैव्यम्‌ । अत्रो
च्यते । तत्रःप्येकतवाल्रतोरेक एव परिक्रयः । भेवृम्तु वचनात्सुत्या-
स वन्धप्रयोजनो दक्षिणासंरकःरपयोजनश्च, न तस्मिन्‌ भिधपाने परि
क्रयेकरवं भिद्रत इति ॥ ६८ ॥

( पौण्डरकिं प्रत्यह्‌ विमज्य दक्षिणानयनाधिक्ररणम्‌ ॥ १८ ॥ )
१८ | त्यहं स्सरकारः प्ररतिवस्र्वासं
सवर पत्वात्‌ ॥ ६९ ॥ पू

६६ ॥ ९७ ॥६९८॥

२११६ दृष्टाफासदितक्चाबेरमाप्यसमते-- [अ०१०१०६अ०१८]

पौण्डरीक एबोदाहरणप्‌ । त्तरैतसमथिगतं सडदेब परिक्रय
हति । अस्ति तु प्रकृतो माध्यदिने सवने दक्षिणा नयन्त इति।
तश्र सशयः | किं स्वासां कात्स्यन म्यहं नयनसुत सकृन्नयनमं-
थवा प्रविभज्य नयनपिति। पि प्रापम्‌ । प्रत्यहं सवपा संस्कारः
स्थातु । कुतः । कृतिवद्‌ । प्रक्ष दि सका दृक्षिणा्तरिमन्‌ काके
सेस्दरताः । {दापि तद्रदेव सकला; सस्कतव्या इति । कथप्‌ । अहां
भ्राघान्यात्‌ । स्द्रणमावराच्च दक्षिणानःम्‌ | सवौ एताः सर्वेषा
शेपमताः । ेपभूृतस्य चथरययः ससकारः, सतेनं तेनाव प्रयु
छयत इते । तस्प्ालपत्यह सवेसस्कारः ॥ ६९॥

एक[धलरान्ात चत्‌ ॥ ७०॥

न चैतदस्ति, प्रत्यहं सर्वसस्कार शते । किं ति । सष्देव
सेस्कारः स्यात्‌ । कुतः । एकाये दक्षिणानाम्‌ । एकं काथमानमनं,
तासां च नयनादिसंस्कारसंस्कृतानां प्रत्यपैणे कायैम्‌ । एकसिन्नपि
चाहनि तर्संस्कारसंस्छृतासु दौयपानासु ृतश्रोदनायै इति भूषः

# ^ कन

सस्कारण प्रयोजनं नारित । दस्मारसङ्त्सरिक्रयेरनधिति ॥ ७० ॥
स्यादुवत्ती काटपेदत्‌ ॥ ७१ ॥

न चेतद्‌स्ति, सषृतपंस्कर इति । फं तद | प्रत्यहम्‌ । कुन
उत्पत्तौ काल मेदात्‌ । उत्पत्तो दक्षिणानां विषिष्टकारसंवश्व; श्रूयते ।
तस्मा्निष्टुभो कोके माध्यदिने सवने दक्षिणा नीयन्त इत्ति । सबोधेताः
सर्वेषामहवां शेषभूताः । रेषां चाह्वां माथ्य॑दिनानि सवनानि भिद्यन्ते ।
त्र चागम्यमानविरेषन्वाव्स्य पाध्यदिने सत्रे न संस्करिभरन्‌;
तस्येव सस्कारखोपः स्यात्‌ । प्रयोगमेदाद्‌ । न चान्यत्र संस्करियपाणा
अन्यत्र संस्छृता भवान्ति । रस्माद्धदेन सच्करियिरन्नति ॥ ७१ ॥

वक्षिज्य तु सस्कारवचनदद्रदशाहृवत्‌ ॥ ७२॥

न चैतदस्ति, समस्तानां प्ररय्दं सस्र इति । रि ताह । विभज्य
संस्तक्रियेरन्‌ । कुतः । वचनात्‌ । द्रादश्हे प्रत्यहं नयनारिसंस्काये
वचनात्करियते । अन्वहं द्रादशश्चतं ददाकीत | पोण्डरीङ्श द्वादशाह.
प्रकृतिः, न ज्योतिष्टोमप्करिः । तस्मात्परिक्रयेकत्वेऽपि सति वचनाद्धे-
देन संस्कार इवि ॥ ७२॥

६ ॥ ७० ॥ ७१॥ ७२॥

| {म १०१ा०६अ०१९] पां प्ादर्ने | २०१७

( पिङतिविरेमे प्मिषेनीका्ुऽेक्षितानमिवर मनुलिङ्गानाचपिकाद-
शानां दाशतवाम्यः समानयनाभरिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )
[ १९ | लिङ्गेन दव्यनिर्दे सवेत परत्ययः स्पाधङ्गघ्य
९ _ (१
सवगासत्वाद्भ्चियवत्‌ ॥ ७२॥ पूण

छनित्कमेपरिरेपे शरूयते, मनोक्वः सामियेन्यो भरन्ति । तत्र
संश्यः। परिः यावत्यो मनुदिङ्धा क्च") ताः सवौ दाशतयीभ्प
आनीय साभधनपु विनिषोक्तव्या उत्‌ काश्चिदेव न सर्वा इति।
कि परापतम्‌ । सवो एवंलिङ्ग। उपादेया; । डतः! लिङ्गस्य समैगामि-
सातु । इदेतवच्छरपष, मन।ऋचः स।मिधन्य। भवन्तीति । मनुश्रन्र
संयागं। हि लक्षणपृचाष्ुपादीयमानानाप्‌ । मनुसबन्परेन च शब्द्‌ उपल
क्षयन्‌ यावतीषु समभवत्‌, तावरीरविरेषाच्छक्रोत्युपरक्षयितुप्‌ । एतच
वचनं क्िद्कमात्रक्तवन्धेन भिनियाजकं) नेयत्तापरिच्छिन्नानां विशे.
पकम । तस्पाद्‌ वेश १ रपदासतघिङ्गवतय उ गदेयाः । अन्निषतत्‌ । यया
ननी वाणापात्रमन संव्सरमुपयाने आरात सुक्तेन सक्तस्याशिच्छे.
दानि, आभरषन सूक्तेनद्युक्ते यावन्त्पागम पानि सूक्तानि दाञ्चतपाने,
सवरिषटका उपधीयर)) पव्रभिहापि पनुटिङ्गामिः सामिधेवीकार्य
कव्यभिति । यथ। व।ऽदनगे) ऋजीवमप्ठु पराप्वतीति, स्येषाष्हवां
यदटनीपम्‌) अवियष ततप पर्य) । तदुदृहःप्यरिशेवात्सर मुपा.
दानाम ॥ ७२॥

. १०९. = श~ ५ प (+
पव्रदथ व्‌[जधरषलास्लन्‌ पाररमाण स्वात्तस्मश्च
लिङ्गप्ामध्मम्‌ ॥ ७४ ॥ त°

न चैतदस्ति, सवासां मनुखिद्कन। दशनयीनापरागम्‌ इति । करि
तरिं । यावद्यमुपादेवा इः ¦ कु: । अथद्चैततु । कापेषभावेन
हि सामिधेनीनःपु पादान्‌ । तच क 4मरााभिरपि प्िध्यतीति । सिद्ध
त्वाक्ायेस्य, यद्वि लक्षिताः सन्तपपग कवः, तथाऽपि प्रयोजना.

॥

७२ |

~~ -~----~~-- ---- ~ ~ ~* ~

१ सर्वप्रत्ययः स्यान २ अत्र च शा्लदीपिद्रादिदुस्तकेयु ' आपमेगैः सुकैः संवत्सर.
पपदधान अतीत ' दव्येवरं पाट उपल (ति ।

२०१द ्कासहितशावरभाष्यसमेते - [अ० १ ०१०६०१९]

2

मायामितरपा्यन्त इति नु का्केपमाव) स्त्र वाचनिक, इहापि
प्र्यक्षनचनचिङ्गपरिष्छन्ना; सामिधेन्यो व्रिधरीवन्त इति स्वासां
विधान मािष्यतीति।
अत्रामिपीवते । सत्यं समत्र वाचनिकः शपपभावः) न विह स्तामिः

पन्यो विधीयन्ते । पि त्दिं । चोद्कपप्रानामिपतापरिच्छिननानां
केवट प्रनेन विशेष उय्यते, मनोक्रव इति । सोऽय विशेष उच्परमानो
यावत्प उपन्यप्ताः, ता एव विरेष्प छनाधेत्वाद्‌ व्पावरषन्ते, नापर
अपि बद्टिङ्गाः प्रसज्यन्ते | तस्पािङ्खवतीनां निवहनापुपादानं न
सवासामिति । न च लिङद्क्वतीनां मवषद्रगातुरोघन प्र्ानाह्तिन्पा
य्या। एवे च छाघदं मयोगपराङूमव् भविष्यतीति । अपि चासन्‌
पक्ष छङ्कमाप ममथमर | कृथपरू 1 छङ्त {६ दक्रमत्वन स(।भधेनी
नामुच्यते । तत्र यद्पिन तदङ्ग; सवैः उप्यन्ते, वाक््विह

युज्यन्ते सास्टङ्का एवः नन्याटेद्गः) तथ।ऽप लिङ्घपनुगररीतभव)
न बापेतपिमि । तस्माच्यवदयपुपादानं न सवोतामिति ॥ ७३ ॥

आप्र रत्ज्ञ(काधः ॥ ७५॥

यदू यथा, अपेयः सूता उपरधाति, दृतृकते सर्वामि
लिङ्गवििषटन्पुपादीयन्त, न फ निद । एव११।१ दन्यः ।
तत्परिदरव्यम्‌ । अतस्यते | युकमगवपेषु उ मिषान | कुक ।
इका वहुत्वातु। प्रतिसृ क्तणुपद्‌ पातत कचन नवुपवेषानां सूक्ता
ख्पतवात्कारलयनोपादानमतरुदधम्‌ । ३६ (वयत्तापरिमितनां विशेष
उस्यत शत्वप द हेतुः । तस्पादयपिद्‌दृष्ठन्त इति ॥ ७५ ॥

फजीपस्य प्रथानवाद्हगणे सरस्य प्रतिपत्तिः स्यात्‌ ॥ ७६॥

यदपयुक्तमहभणे यथा, ऋर्जःपस्य एृल्सनस्पाप्तु परा्तनम्‌ , एव
मनत्रप्यविरेबात्सव्ाुपादानापरीे । तरिहतंर१यू । अज्रोच्पते |
्रजीपषस्य प्रथानतवाद्युक्तष्‌ ¦ ऋः पस्याप्रेरेषासतिपत्तिरिषममिधी-
यते । सा सस्य नीपस्य स्यातु । यस्य न क्रियेत, तस्य सुस्कर
परिरोपः स्यात्‌ । वस्पात्वर्दषाणह्व यदमी ४) तत्प प्रास्यते । इह
तवरयधेष्वादित्यपदिषठे हेतुः । तस्माद्विदममेनरनपिेति \॥ ७६ ॥

-+----------+---------* -------- ---

७४ ॥ ७९ ॥ ७६॥

[अं०६०पा०६अ०२२] मीषांसाद्‌ने। २०१९

८ ज्योतिशेमे वाप्रति सोममानोपारहरणबोलनु उनःति्प्मष्‌ ॥ २० ॥ )
[ २० | वासति मानोपावहरणे प्रको समस्य
वचनात्‌ ॥ ७७ ॥ सि
ऽयोपिष्टामे मानोपावहरणे समाञ्नति। तत्र संश; । फं यत्र कचि.
न्मानं, येन केनचिदुपावहरणं कायेमुन वसि मानं, बासक्षा चोपावद-
रणपिति । किं पपम्‌ । अथयत्र कचिन्मान, येन केनविदुपाबहर-
णम्‌ । एवं चानियमे रघवे मरयोगमराद्यमावश्च भव्रिष्यत्तीति। एवं
हनि ब्रमः । बासस्ति माने, वास्रप्ता चोपाबदहं९णं कायम्‌ । इतः।
वचनात्‌ । वचनमिद मव्रति । बास(ते भिनोपि, ब्रप्तस। चोपव्रहर-
तीति । षचनस्य सामथ्या्नियम्पेत ।
अथव, नेवात्र सशयः । वचनद्रसलि मानं, वातत चोपाचहर-
णम्‌ । एदं पाप्तपुचतरविवक्षय। कौरप॑ते तिये चिन्तयितुम्‌ । यच प्राप्त
एचरविक्क्षया त्यम, न तत्र पृरोत्तरपक्षाभ्यां भयोजनरेति ॥ ७७ ॥
( भहगंगे, उपावहर गायं वासे नतरोतप।द्न।पिररणम्‌ ॥ २१ ॥ )
[ २१ ] तत्रहगेणेऽथ। दमः परस्ुमिः स्यत्‌ ॥ ७८ ॥ षि
अस्ति द्वदज्ञाहः। तत्र चौद्कशाप्पुपावहरणे) व(सततोपावहरतीति ।
तत्र संम: । किमुपाहरणायमन्यद्वास उत्पाद्रमुत नेति । पत परह्ठप्‌ |
नोत्पाद्म्‌ । हतः। न वचन मारित, अन्यद्धेदैनोत्ाय् (मेति । व वनाहने.
न परदीमो मेदेनोत्पत्तिम्‌ । तस्मान्ोत्पाचामेपि । एष प्राठः ब्रूमः ।
अहर्मगेऽाद्रास उत्पाचम्‌ । कप्‌ । अदवेदुष्वाद्‌ । वहून्यहानि । तत्र
चोद्केनेषताप्यते । वाप्तप्तोपावहरपीति । भेदेन चानुत्पायष्‌ने) उ -
वहरणायै एव न सिध्येत्‌ । तस्पादुत्याराभितन्पमिति ॥ ७८ ॥
( अद्गेणे तत्तहःतवन्धप्रोभो पतर इ्रण $.छ ९३ वाधोन्तरेत्मद्‌न। ~
भरिकरणम्‌ ॥ २२ ॥ )
[५ कि भस, ५ श
[ २२ ] मानं भरदयुतवद्ये्दतो तेन द<ना-
दुषावहरणस्य ॥ ७९ ॥ पुण

न =

७७ ॥ ७८ ||

~------ ~^

१ उपरवद्रणं च--मु°। २ वातः प्रतिः स्यार--मु° ।

१.५४

२०२० टुप्टीका सदितश्षावरभाष्यसमेते - [अ०१०१०६अ०२१]

ततरैवाहमणे चिन्त्यते । उक्तपेतत्‌ , अधौद्रस उत्प द्रपिति। तत्र
संशयः । किं मानं प्रस्युतयाद्यपुतोषाव्रहरणं प्रत्युत्पाय्रप्रिति। फं प्रप्रम्‌।
मानं परतयुस्प्ेत । कुतः । प्रतै। तेन द्ौनादु (व्रणस्य । जपोतिष्टेमे
यस्मिन्‌ भीयते तेनवोपावदरणे क्रियते । भरऱतिवच विष । चोदक
नुप्रहाय तस्मिनेव काक उ.पव्यभिपि ॥ ७९ ॥

हरणे वा श्रुधसपोगादादधि पररते। तेन ॥ ८ ° ॥

न भेदि) मानं पृरलृल्याय्रभिति। क्ति वदिं हरणे परुनधुलचमू ।
कथम्‌ । श्रत्यसपोगतु । न दहि भ्रूयो, मान्‌ परत्युताग्रमि,.. । श्रत्यम।-
वाच्च नेक्रान्ततोऽध्यव<। ५०, अतरेदेति। यस्प च।वः पयोजः) स प्रवो.
जनपयुक्तत्व। त्तत्क!र प्वन्यत्स्मो नान्करार इति । हरणकके चानेन
परयोजनापितति हरण एद न्पायपदुत्पादपितुमिति , यदुक्त) प्रतौ माने
यदरापतस्नस्य हरणे दशनाद चोद्कनुग्रदाथ तकरारपेबोत्पयमि।३।
तत्परिदवैव्य्‌ । अत्रोच्यते । न श्रूयते) तेनेत बापतसोपावदरणं क-
व्यमिति । पित्वयौत्तेन क्रियते । एकल।दह्नः । न दि तदराक्षोऽन्यत्
उपपृत पति समे त्रि 4 । यच वतं, न करोर भावयति ।
अवाचानक्त्याप्‌ | नपेह तद्व वास उमाय तमतति | बहदु
त्वात्‌ | तप्पाद्धरणङा एतत्पय(५।१॥ ८० ॥

६१ श्रीरवरलाभिविरचने मीभासामःप्य्‌ द्‌ रपाध्यादष्य
| ष्टः पादः॥

------~--~------+--- -- - - ----~. = ' ~~~ ~~~ - -- -- - -------- ---~ ----~-~-----------~-~न~

७९, ॥ ८० ॥ |

(^ +) +

इति श्रीमदकुपारिटविरवितायां मामाततामं ६4६44 दुष्ट णवा
द्शमध्यःयस्य पष्ठः परूः |

-- --- ~ ----~

१ अवाद्धिकृतौ तेन--क. मु* ।

[भ०१०्पा०७अ०१] सांसादने। ९०२१

अथ दश्माध्याय सक्रपः षपाट्‌ः।

[1

( अग्नीपोभीये पशौ हृद्ायङ्गानामेव हनषटरपिकरणम्‌ ॥ १ ॥ )

[१] पोरेकहविष्ं समस्सचोदिततात्‌ ॥ १ ॥ पूर

अस्ति उषातिषटामे प्ञ्ुरप्रीषोपीषः, यो दीक्षिता यदधीषोमीयं प्र
मारयत इति | तत्र संश्यः। फर ह्ृन्खः परेकं हव्रिख प्रत्यङ्गः
हावभद्‌ हात | | प्रापम्‌ । कृत्लः पुरक हतरारति | कुतः | सप-
स्तस्य चोद्रतत्वात्‌ । समस्तो हि पञ्ुरग्रीषोपो प्राति चोयते, न पृथग.
द्ानमस्नीपोभीयता । तस्मात्पन्वाटनिकादृद्रगयादवदायाप्रीओपाभ्यां
दा्रव्यमर्‌ | गह्खदावेट परशय्दे लक्षणा स्याद्‌ । तस्मात्ततः पशुश्कं
हवः । त्च्व दथचयति। अमो खखाहुः) कापेया दक्षिणस्य दूर षद
स्यावदेय, तर्सवस्य पशोरवरत्तं भवर्मति। अग खरवाहुः, गोपायना
दक्षिणस्य पव पदर्पावदेय, तत्सवस्य पशोरवत्तं भवीति कृत्स्नस्य
परारव्द्‌ान द्द्चयत्ति । तस्पाद्पि कृ-सलः प्ह्युरक हवारते॥१॥
प्रतङ्ग वा ग्रहवदङ्गानां पृथकूप्रङलनत्वात्‌ ॥ २॥ सि

बादाब्दः पक्षं व्याबतयति । नैददासिि, करल. प्रक हविरिति ।
किं तषि । प्रत्यङ्गः हविर्भेद्‌ः । कुनः । पृथकूप्रकलपनत्वानु । पृयगङ्ध।-
नि प्रकस्पन्ते | हैरयस्या्रेऽवदति, निहा अव्रद्यत, वक्षपोऽवथति,

द्वतीरऽध्याये । हृदयस्यप्रेऽवयति › इत्येवमादीनि न यागं चोदयन्तीति स्थितम्‌ ।
हयं यागनेदना ' अग्रपमीयं प्डाम्‌ ' इति| किं हृद्य्दुनि ह्वे) उत पश्वा
कृतिखक्षिता ° क्तह्‌परिरिति ।

तत्र पृतपक्तः | परोगग्मीपोपद्बनयः श्रपते, न हदयादीनाम्‌ | तेषश्जीपोपवन्म
ठक्षितल्क्षणा स्यान्‌ । तत्य सनय्वाद्िप्यःतः । तैन मयात्र दने प्रा
ह्या ।द्द्शा [५।धन्ते | तेषां च [म्ल ३१॥ १॥

एकप्तावद्यमव दोषो लक्षणया हरूयादिरे यदिति । किकिसपरेषश्च | य्य प्क.
म्यक्तिहुविरिति, त्य तस्या एव व्यक्तेः पकशारवदानं प्राप्नाति, न हृदया

--- ------*~ ---- --- - - ~ -------------~

॥

१ पृवेपदस्य--ग= । २ प्रदतनात्वत्‌--शध्र'° ३ हृदयस्यषवयति--गन । ४ द्विवीय
इति--(अ० २पा० २अ० ६ मू १७) इत्यत्रतति शेषः । ५ क्टेमिति--म्र्रीषोमीयं
पञ लभेत ' दृत्यस्य स्थितेऽपि यापचोद्नत्वेऽतरै। विवार इति पूरणम्‌ । ६ व्यकिरिते -+*
इ* । ७ जम्नीपामायाव्-मु°

२०२९ दुप्टीकासदितशःवर ाप्यसमेते-- (अ०१०१०७५०१]

दोष्णोरवद्ति, पा्वयोरवद्यति, गुदस्यावव्रति। हृरयाषृतिकादिभ्योऽ.
वदानं श्रूयते, नैतदविरसिते पशौ संभवति । तस्पाद्हुदयाचर्थैन विश.
सितव्यः पशुः । तस्मि विशचस्यपाने पश्वाङाति्मं भवति । तदेवमा-
पतति । पर्वष्ृत्या यागस्य क्रियमाणस्योपङर्यातु । तां पश्वाकृति- .
मन्ताौय च न शक्यते साक्षायागद्र्यं परिच्छेतुम्‌ । दस्गसणाड्या
साऽऽकृतिरुपक्तमरैतीति पन्वाकृतिरस्प द्रव्यस्य दृरयादीनि यानि)
ताने हवींषि । तेभ्योऽवदाय प्रदातर्पपिति । प्रहवतु । यथा सपे,
पेनद्रवायवं गृहाहि, मेत्रावरणं गृहाति, आग्विनं गरहातीति पृथकर-
मत्षात्सोमरसो हविः, न सोपटतता, एत्रमत्रापि द्रएव्यभ्‌ । सपस्तचो-
दना त्वङ्कहविष्टेऽपि परणाञ्याऽकृरपत प्र । अय यदव्रेनपुक,

दिभ्ः । अथाव््यातैरुव्राद्‌ इति । तन्न । यद्यवद्यतिमनूद्य यादीनि विषयेरन्‌ ›
ततोऽथशष्द्‌रशन्दावनथवी स्याताम्‌ । विधातु तावन्न शक्यते । ववेपभेदमात्‌ |
न चानृचचेते । अप्राप्तत्वात्‌ ।

यदि च हद्याव्यतिविशिष्टः पदयो विधीथते, भिदवाया अवधर्तीस्येवमादूयश्च,
तथा स्त्यथशन्दोऽनुवाद्‌ः स्यात्‌ । कथम्‌ । अयमथ्ञन्द्‌ आनन्तर्ये वैते, यदा च
परवत्तरौ पदा्ाववपतौ ९।ऽऽनन्तयैम्‌ । यद्‌/ वु तौ न स्तः, कश्याऽऽनतयै
भुयात्‌ । वगततै। वेत्पौटदेवावगतः क्रमः । तत्राथशज्दोऽनुषाद्‌; | न च भवता
पदाथेविषानमिष्यते, येनाथ व्द्‌)ऽगरशन्द्श्ानुवादो स्याताम्‌ । तस्माद्धृदयादित्रि-
रिषटोऽवयतिषि्षीयते । एव जिहूवादिष्डपि । एवै च यप्मादुदर्यादवदीयते तद्धि.
रिति । यथा, 'टद्रगयवे गृहू।ति' इति वावेद्रवधं पथक्‌ कर्ते, तदेव मुरूये
हविः, एवमिहापि | न चैत एकाररावचतगोऽदृशर्थाः । पशोर सङराश्चाद्वचत्रदा-
नाद्याग इति ।

अभिमिस्ठु पकषेऽदृ्टचत्वमेव दोषः ¦ धनेषु यागम न रिधिददञम्‌ । श्छ
सोदनाऽपि सक्ितरक्षणया द्यादनि लश्षयन्यरनीमेमाम्प्र। तह पच्यते | एषं

१ वाक्यभेद्भयदिति--हदयादेव।क्ये प्राप्तावदान।लुवादेन हदयादिष्रदेशस्य, अग्राहि.
पदवाच्यस्य कमस्य च विधाने बाक्यमेदादिधेः । २ अप्राप्तत्वदिति--हृदयगद्धिप्देशानां 5
म्याश्राप्तत्वादिल्यथः । ३ स्वमते प्रा्िमाह-यदि चेति । ४ पदाय इति-भावनाद्म इति शक्षः ।
५ &यदान्द-मु. । ६ तदेति-तद। तयोरानन्तयेमवगमयिवुं अक्तं इयथः । * यादेव ~.
मु, । ८ भयश्ब्द्‌प्रराग्द्‌।वनुवादौ--इ, ।

[अ०१०पा०७अ ०] गिपासाद्ने। २०२१

त्सतरापनकदावषटर उपपद्यत । कथप्र्‌ । ङृन्स्पश्चःरवरानमन्यनानुन-
ध्यप्षन्‌ न कृस्नस्य परारवदायत इत दरया ।२॥

( हप्यारद्‌नामदावदानततबन्ितय। श्रूयमःणानां हविषे तदितरव्रथवानां हविष
पररतस्याधिकरणम्‌ ॥ २॥)

[ २] हविर्गदकर्मणोऽ्यापस्तस्मतिी यो ऽवदानं
स्पात्‌ ॥ ३॥ पू

भरत्यद्क हविरभेद्‌ इत्येतत्समत्रिगतप्र । इदमिदानी। सदिश्चते । कष
येन केनचिदङ्घन दविप। यागो निवेत।येतग्य उत सरवेन्योऽबद्‌ततव्यम्‌,
अथत्रा परिसंख्या केनचिदिति । र पाप्तमू । सर्वेभ्योऽदातव्पपिति-
अवदानकपरौभ्यसितव्यपिति । कतः । इविभेदातु । भिन्नानि हवीषि
हृद यादेत । सान्पवदाने सकीतितानि) अगजचिग़रानि च प्ह्वराहा
भणाढया परिच्छिन्नानि, तेभ्यः सर्देभ्पोऽवदातन्यम्‌ । पन्व)छत्या हि
न केच्छद्ितेषाः परिच्छयन्ते। तादे, एकस्परदङ्घ(दवदी पेत, न पशा.
कृतिपरिच्छिन्नाः सरवे विरेवा उरसग्रदयेमन्‌ । तत्र पदवाकृत्याऽङ्गम्ानो
न ऊतः स्यातु । अनेकव्रिशेषणविश्चिएठं हि मांसराशं परिच्छिन्द्ती,
भङ्गमावं नीता मवति, नान्यथा । एकदिषे हि, पन्वाकृदिपरिच्छि-
न्ाङ्कराओेः सेवीवद्‌।नानभ्यासेनैव यथश्रतदिववत्तं भवति। पृथक्भक-
स्पतेष्वङ्धेष्वेकश्माद क्काद वयन्‌ कांधिद्विशषज्ञघ्यतु । अभ्पस्पस्त्वब्-
दानानि सवौन्‌ विरेपान्‌ परिगृह्1ी । तस्मात्पर ्योऽवद्‌तन्यपिति ।

आ।ह । ननु पन्ःकृतिपांराच्छन्नानां गिरेगा यागःयत्वादन्पत.
मेन यागः सिध्येत्‌ । उच्यते । सिध्दे, यदि दिरेषाणां याग
संबन्धः भेत । पश्वद्धतेस्तु श्रूयते । तस्दाद्विथ्पेषु गृच्रष-

च येषामङ्गान।मवदतिः श्रूषते तान्येव सामताध्रन.ने) नोङ्गन्तराणि | कुनः।
पुशब्दोऽ१ हयादीौति वक्ति द्द तता टत्तमावृत्या कलितः । यानि
षट कल्पितस्तान्येव छ्यति } जन्यपामन्रूयमाणानों कः प्रप्धो, येन तानि हवि-
न कक्षेत्‌ ॥ २ ॥

1 --------- -------------------

१ पश्वाकर्या दि दचित~-ग. सु. । २ उपरदहियेरन्‌-ग. । ३ सव्रौबर'नाभ्ग्रतेनैतर यत्च.
्ुतादुवत्तं--ग. । * स्िष्येदेव-. ५ येनेमानि दर्वीपि न रश्रये-प

१०२४ दप्टकासदितणावर भाप्यसपते -- |[अ०१०१०७अ०२]

णष्वङ्गःमवः दृता भवतीति तदयं प्रयगव्रचनेन विश्चेषा गृह्यन्ते
नावगम्यत वच्रेषः; कोवा विषो गृहोनःकोवा नेति । अतः
स्वे गृह्यन्ते प्रयोगवचनायुग्रदाय । यत्त विषो न गृहीतः, तेन
विनाऽपि यथाश्रुतमेव मवनीति कस्प्यमाने, तस्य परकृत्या परि.
च्छेदे न कथिदुप्यधिकोऽर्ोऽङ्गकृतो भवतीत्यनाद्रस्पं मत्पाधितः
स्यात । हस्पारसम्भ्योऽवदेष द्र शदिभ्यःऽवशिष्शयेति ॥ ३॥

अ।ज्यभागपद। निर्देशातसरिसख्या स्यात्‌ ॥ ४ ॥ पि°

हृद यादि भपोऽवदातव्प नाव्ररिष्टत्‌ } कुतः । तेषां निदेशात्‌ |
निर्दिश्यन्ते हद यादीनि, एकादश्च वैताने परञेरवदा रानीति। तत्र पाप्ठ-
त्वादेषेपामेप रिपिनं संभवंति | अभनवक्यान्नानुब्रदः । निभं च
पुनःधर्वेणमितरेषापश्रतानां पैरसर्या धकं मवति । यथा, न गन्तव्पं
न भोक्तव्यमिति च विस्पष्टं परतिमेषः, एवमेव परिसंल्गयां भतिषत्रः
क्रियते । अलज्यभागवत्‌ | यथा, गृहमेवीमे पञ्चमे पञ अ।ञ्यमागप्र.
हणं परघर्यायमिस्युक्तम्‌ । एवमिहापि प्रति । तस्परात्परि-
सख्येति ॥ ४ ॥

[7

तेषां वा व्यवदानयं विवक्षन्नभिंनिरदिशतशोः पश्चा
दानत्वात्‌ ॥ ५॥

वाशब्दः पक्षं व्यावतयाति । न चै1द्स्ि१, परिषंरूपेति | तत्रहि
भ्यो दोषाः--स्वायेपरहाणं, प२।यकट्पना, भरपवाधक्ेति । यदुक्त
नि्देक्ञादिक्ति । नेतटेवम्‌ । तेषां हसयषदीनां व्यबदानलरं विव्‌-
पषन्नभिनिर्दिश्व्‌ । ने4 वचनन्यक्तिभव्रति, एकादरेन पशोर३द(नानि
नाभ्पाधिक्षाने । यान्यवदानानि तानि द्विदविर्यतीपे। कथं वरहि।
एकादरज्ञ द्विदिरदद्यतीति । कुतः । नप्त्रा द्‌ नमनूच्च । अवाप्षतवाद ।
कयपपापिः । पशोः पश्चादद्‌(नत्वात्‌ । पञ्चवद्‌ नवं हि पशोः श्रृषते।

[३॥ ४॥

१न च गम्य्रते--क. । नवद्^म्प्रदे--7.1 २ पडदे कथिदपि--क. ; ३ समवतोति-~
सु । ४ पुनःप्रवणमिति, इतरेषां-क. । ५ परितल्यायकं-क. । परिषंट््राय--7. । ६ उक्त-
भिति--( अ० १० पा ७अ०र्सूु० २८ ) इत्यत्र वक्ष्यत इव्यथः; ७ अमिनिद्छत्‌-्री,
भर । € प्रप्तबाशश्व-~-च्,।

[अ० { ०१।०७अ०२] मीमापरारशने । २०२५

तस्पान्नातुबादः । एतानि दिदिरवद पीतिः एतां द्िरब्दनं परिधाय
कृतायः शब्दां मवति | अद्ररिष्टानां त्यागं न ब्राप्याति | तस्नात्सतर-
रपोऽदरद वपित्ति ॥ ५॥

अंसरिरोन्‌कपकिथपरतिषेधश्च तदन्यपरिपर्पा-
मृजनथकः स्पालदानवर्चिषा रवद
[तिप्प्‌ः स्पात्‌ ॥६॥
इतश्च न परिधरख्या । कृतः । अंवक्चिरोनूकसकथिपापिषवात्‌ ।

वपेतेषां पतिपेध उपमद्यो; यदि न परिसर्प भवति । मवति
च सः। नांप्योर्ववाते, न तरको, नानकस्य, नापरतक्थ्पोरिति।
परप॑र्याने, अप्ररिरोनूङमक्थनां परतेबोऽनयकृः स्थातु ¦ अथतु
न परिभरूषा) ततः प्रदःनत्वात्‌, यान्पसादीनि) तेषां निरब्द्नं
मतिपिध्यः । किमिदं निरवद्‌.नमिति । निष्टृष्पर तस्पादङ्गःद्वद्‌ानं
निरदाने, द्विरवद्यति । तततपिध्यत इति । अतः सवैरवाङ्े-

रिज्वा क्रियत इति ॥६॥
अपि वा प्रिषर्या स्पद्नवद्‌। नवशब्दात्‌ ॥ ७॥

अपि वेति पक्षव्पाषत्तिः । परित्रख्मव स्यतु । ने सवभ्योजदा-
टञ्पमू्‌ । कुतः पुनः भ्रव गस्परायवस्पात्‌ । ननु त्रिदा पा परि५रखूप।स्युक्तप्‌।
उच्यते । नाचा१ दषो भकापे । कथपू । अदानं टि चोदकेन होमा
प्राममोते । इह तस्य हु १५ दाप; संवन्धः क्रि पते । प नि
यकयेन दोषसंदद्धाने भविति नन्यन्यङ्क.ते प्व[ङृतेदवतासंव्‌-
म्भीनि । न कैनसिन्‌ पत्पते हुरगनिविक्ये सरि पाहतेदबतास-
घन्ध)ऽ दापङ्गमना दोममारलेनोतवयः | हु रपारिष्पप्ये (नातिका
द्गृहलमाणेषयाछतद्वता वन्य उपप एद । तघ्मदून्पान्यङ्गनि
प्रितर्थायन्ते ।

५॥ १९॥
१ प्रद्नन्यायलन्तेधां -.श्री. क ग, ¦ २ निरवदनम्‌ ! द्वियते त परतिपिष्यते-मुर
३ व(कवैनव--1.

---------------““

२०२६ दप्यकासादैतकषावरभाष्यसते -- [भज १न्पा००अ०द

[9

अपि च, अनवदानीयनब्दो भवति ¦ पारुर्थान्‌ अनवदार्नायान्‌
स॒राञ्हंश्चाऽऽजिसृदृमभ्णो हरतीति । यदि परिसंख्या, ततः किविदङ्
मनवदानीयं भवति । इतर्थः सवपवदानीयं स्यत्‌ | अनव्रद्नीय.
शब्दो नोपपद्यते । तेरपतयरिष्ख्येति । नन्‌ शृङ्कखु तमिपरःयप्नवदा.
नीयं भविष्यति । नेत्युच्यते | अनरनीयं टि तत्‌ । अनदनीयहरणे,
आभिश्दूभ्य इ0ि चहु नोपय । नदि गसग, अजिभूतोऽ-
मभिमेयन्वे । स्यादेतत्‌ ' षरिकपाय॑तद्धव्ेष्यदीति । उक्तमेतत्‌ |. न
देवताद्रव्भेण स्वङ्ाधाौणे कषव्यानीति । तस्मात्न बृद्गसुराभिष-
यम्रू ॥ ७॥
अवाह्षणे च दशनात्‌ ॥ ८ ॥
इत्च परिसैरूपरेति । कुतः । अब्राह्मणे हि भन्त द्ेयति । कथम्‌ ।
ककुभो रानदृत्रः प्रान्नाति धवय ति कना मन्त द्यैयति । व
रभा यगे प्रवत्तत्यदद्श्रत स्न्‌ । त्यदाति च मवेत्‌ | निरवशनपष-
त्मिधराद्‌ । तस्मादपि प्रिप्र॥८ ॥
श्वाशतापदेदाच तेषामृत्पर्मवदुधज्ञ पलम्‌ ॥ ९॥
इतश परिदर्पणि । हुतः । कु पपात्‌ । कृप पपरेशे हि
भवति, दयन्यङ्कन्यमिषृदतिः शन्ते चेति । यदि न परि-
सरुषा, सर्वेषां भ्रण स्यान्‌, अद दवतं नोपपदे। | परिवस्पराने तु
सति हृद्‌ वादिभ्पोऽन्पेषाम्‌, अयतशेपत्यव्‌ । यथा) पयप्निद। पलनी-
घतमृरसृजन रति । तपा तत्र श्रपणं न स्पात्‌ । अश 1द्चेनं चोपपये।
तस्मादपि परिरमति ॥ ९॥
( अङ्नीपोनाये पञ्चातनिञ्ययेषेष्निनरततैः लिक वागनुषटनापि परमम्‌ ॥ ३ ॥ )
[ ३ | इञ्याशेष। त्त छदेज पत परृतिवत्‌ ॥ १०॥ पू
अस्त स्पोतष्ठभ प्ञुरथीपोर्मदः यो दाक्षि यदर्मपोतीयं
पश्यमाकमेरेपि । अरव तञ चेद्क्पषिः सिर्डरद्‌ । इहे ्रफते,
च्यङ्गः सिवषटकृप यनि । तन संचरः । सिमिञवश्चिम्पन्ञिम्यो$-
क्ेर्यः सवषटष्ता यष्टरयतुतनिजञ्यारयिम्पः इति । पि प्रप्त

~------------~ -- ---~

७।|८॥ ९. ॥

१ मत्या अनव-~० . २ अवदानम्‌. , ३ अनवरानीप्र-+.सु.1४ स्तवै
अदनं भे. । ५ अयव उवा त स्वा-- त । ३ द्रुधानि मतानि, ।

[म०१०पा०७अ०३ मीसांसादने । ९०२७

इञ्यारेपेभ्य इ । कतः ; एवं भद्तिवच्छन्दानुग्रह्य भविष्यते ।
जण्यङ्कानि यानीञ्यान्नेपयूतनि, तेभ्य दृज्यायां क्रियमाणायां तिश्च
ठ्दोऽप्यनुग्रहीतो मवति ॥ १०;

उपङ्खपा शरवद्धिक(रः स्यात ॥ ११

अनिञ्यारेपृ्ठव ङ्गे रिञ्येत | पप विकरः स्यत्‌ । न जीणि यानि
क।निचिदङ्घानि। यदि चः कधिन्निभिरङ्खरञ्या कतेव्येत्यभ्युपग-

म्येत; तत्राद्गेरिति न विधीयेत । प्रापपवादेव । तत्वाय त्रिधानं स्यत्‌ ।
तिभिरिज्यतेति । तत्र तरिशन्द्‌।ऽङ्ग्न्दन।्षमय एव स्यात, असामर््ये
समस नेपपेत । अपिच) अप्नत्यां अ्यागापङ्कानामेक्ृस्षां साधा
रण्यां क्रियायाभ॑कस्मिन्वा साधारणे गुणे भेशब्द्स्याङ्गश्चव्देन विश्च
पणविषप्यरवन्धामावात्तामप्यम न विद्यते । यानि त्रीण्यङ्गानि
चित्वसबद्धानं तान उयङ्गानानि। असात मि व्यवहमर(मावात्सा
काङ्क्ष भरातः कतमानि उयद्ग। चति ।

तवप्पक्षेऽपि कथम्‌ । तदुच्यते | समाद्र पष सपाप्तः | यषां सम
हार उक्तं पकक्रिवागुणसंवन्यो वा) तानि च्यङ्कनि | एषां च स्मा
हार उस्थते । यदोष्णः पववद हमवयति, गुदस्य मध्यतः)
भरण्यां घनत इतं । समवद्‌ानं समादरः) एकेनाप्निना गुणेन स-
वन्धः) एकया च समव्रद्यति।क्रयषा । तस्माद्‌ उपङ्घमाने) एतान
चानिज्यारेषाणि । अता वचनभापेःण्यादानञ्वासेषस्त्यङ्गः (सिक

9 =-= ~ २.५ त एथ

१० ॥ |

एक्‌ श।न्‌ तावन्मध्ये (वेत नाशतः) यद्ितराधते | सत्या ।ह तनाचद्केनविन्तद-
चभत्यमिन प्रततते | नच केषानिकवनवोवो जसति । यवैकाद्‌दम्वोऽय।च्छयत
4 [3 न) क च ् च्‌: त्‌ न

त्वधू । त्माप्तायुपपत्तिश्च स्यात्‌ | अद्घव्टो दि त्िष्वेन सवव्येत्‌ ततो न
सिता । यदि स्विषटङ्कता न निस्लेन 1 त दीन्येकया पमवतिक्ियया
युक्तानि मदन्यदविष्योगेन । तव पतथ पियप्यपररप्यमवश्च घटते तेषु
गृह्यमाणेषु ।

"--------------- ~ (48 2 +

१ त्रिरास्दऽनुगदीतो भविष्यदि--प. । २ प्रात्तवात्‌ । एत्र त्रिप. 1 ३ असव एव-५०॥

. ड मेदपुर । ५ लिषटरतेि- वन्धः ह्ादपि सैेपः । ३ दृववदीनि- व. ड, मु°।
२.५५

[१

[त्‌
हन =
{ > य्‌
॥ #

२०२८ टष्यकासदितशवर माप्यसमेते -- [अ०१०पा०७अ ०६]

दि्ेतेवि । शरत्‌ । यथा, शरमयं वरहिराते वचनपरापाण्य.च्छरैः
कुचा बाध्यन्ते, प्वापिहापीञ्यारेषता व(धिष्यत इति ।

आदह, इञ्याशेषार्णां परतिपत्तिरेषा । न चान्येनेज्वायां क्रियपागाया-
मेहस्मतिषादिषं भराति । तस्मा दिञ्पागरेपाणां का्येऽवपमानानि नेन्पः-
येषतिकर भूतानि मनिमद त । [१ । यथि भरिपाचन्ते
तथाऽपि नान्यथा । स्वां निषटत्तविञ्याशषैः कतेव्यायामनिनज्याशै-
षाणि विधीयन्ते । एतानि ततर परतिपादाधेतव्यानि । एतान्यपि दि
कृतकयाणि प्रतिषादूयितन्पान्पेव । यानि तु रेषमूनाते तानीह
प्ातपद्ध(ने यथक (पमन्यत्न प्रतिपादा ^ष१न्त इति ॥ ११॥

----------~----~ ~

अगर चचद्यते | प्रकृता यागद्रव्य्यप्स्कार१ द; ।स्रष्टकृत्‌ । नतद्‌(।दिभियगः
हृता येन प्रतिपाधरन्‌ । तमात्िधकृ्यतिरपकं यापान्तसेतद्‌ वकृत काय विधीनते।
दयादिनिश्वा्कर पः छिषकृतकेनं वाधते |

[>

अन्रच्यते | यदि ल््टृदनुवदेन उपघाति प्िवीमिरन्‌, अग्गपिशि्टो वा
स्वएड्‌ तत॥।ऽपाक्ररेका 4: स्यात्‌ | इह वु अपङ्गानि प्रति चिक्र

त्यपि प्रतिपद्नयारपाने) तुपकगवत्‌ । या दु वृतीवा परिभक्तिः) स।उपाततिवः
दते | हृदयादीनि ठ चन कनयिदुपायेन प्रतिषाचन्ते, न छिष्टङयमिन ।

7 यदन्नः प्वशृतं यजति तोत्रभिरेति, तत््गशब्दूः लिश्छद्िरेषणागपु-
चवाथते, विरोपण चन क), विरेप्यश्च स्िषकत्तत्य तिर्या प्रप्नेति।
न मैकादश्चानां मध्य मिसंरूषर विद्यते । कि; ५यागगुणवायामावात्‌ | यथयक्राद्शानां

मय ५।५। गृहियाच्‌।प१।द्ध्‌रप्रयलः केत्‌ञयः | यार्प्वावेक्ृताना त्रयाणां ग्रहण
करत तन।(१ स्माहारमयलः कतव्य; | यम्ु ९।१।९न गृह्णाति तत्य[भवद्‌।षा.
भादः | प्रमाणान्तरण स्तमाह्‌।रप द्धारः कृतत्वात्‌ ।

¬ 5 र
धि
+

नैनु यागद्रः्ेषस्याप्रतिपादनादुप्राकतक्राय॑ अद्यत | ताद्‌। ९भ्धाप्ः 1६ष्ट.
® तः प्राप्ना।त्‌ | एव केण्धपनि उच्पत्‌ | लष्टहक्‌ यमर्थ वधयत प्राङतात्का.
योद।च्छयाते ॥ ११ ॥

"~----~--------- ~ --- - ---- -- - ~--------------- - ------- -----------~---~+ ~

१ तप्यानिवृत्ताविज्या-ग० ¦ १ दोषादिभिः--१, ड. मु° । २३ भङ्ग नि-इ. । ४ पर्व.
क्तमेव सिद्धान्तं र्षेभय प्रतिपादयत पुनरारमते-यदौलादिना । ५ तस्येति-एष॑कदिन इयथः ।
६ क्रियेति-क्रियायोगस्य, गुणयोगस्य्‌ काञ्भावृदिलययथः । ७ दोपादोनि-प. इ. मु० । ८ अव,
च्छठिदय-घ, यु°।

[अ०१०१्‌०७अ ४] मीमां सादू्ने। २०२९
८ अध्यभ्या हेतुः प्रात ङृन्तनडामक्षनिवृ्यतिकरणपर ॥ ४ ॥ )
[ ४ | अध्यृष्नी तु होतुरुञङ्गवदिडाभक्षविकारः
स्यात्‌ ॥ १२॥ सिण

अस्ति ज्योरिष्ठामे पहरर्षोमीयः, यो दी द्नीपोमीयं पश-
मालमत इति| त्दमाश्नायते । अध्यृध्नीं होत्रे हरन्तीति । तत्रायमधैः
सांशयिकः । किमथ्युध्नी होतुभक्षस्य विक्रार उतविकःरो हातुर्निय-
म्यत इति। कथं विकारः स्यात्‌ । कथं नियम्यत इति। यदे,
अध्यृष्नी विधीयते, होत्रे दरन्तीत्पेतदनूय ततो विकारः । अभ,
अध्युध्नीषुदिहय हात्र हरन्तीति बिधीयते, तता नियमः । कि भर्तम्‌।
होतर्भक्षस्य विकारः स्यात्‌ । कुतः । अयू्वाऽध्युष्न्यदैवतचचेपत्वादिडा-
भक्तेनप्राप्ना। सान शक्याऽजुवदितुम्‌ । भतो विधीयते, दोतुभाग-
हरणे । अध्युध्नी मदन्ती दोतहरणे प्रत्यक्षा) आनुमानिकपरिडाभं्
निवतेयतीति । उय्कवत्‌ ¦ यया, अनिज्यारेषेर्ूपङ्गैरिञपाशेपाणि
निवतन्ते, त्द्रत्‌ ॥ १२॥

शेषे वा समेति तस्मादथवनियमः स्यात्‌ ॥१३॥

वाशब्दः पक्षं॑व्य।वतयाति, इदाक्षविक।र इति । कथम्‌ । स्या.
दिडाभक्षविकारः, यचपूर्वाऽध्यध्नी स्यात्‌ । सा दाडायां सप्रैति।
कथम्‌ । अनस्थिाभिरिडां वधयन्तीति तस्या हरणं प्रप्तप्‌ । होत्‌-
संबन्धो न प्राप्न; । स दिधरीयते। यामिमापध्यूध्नीं हरन्ति, तां होत,
नान्यरमा इते | हाते त्वन्यं भक्षं कुकन्तोति | अपिच) दात्र हरन्ती.
त्यानन्तयोदेकवाक्यता प्रत्यक्षा । इतरस्मिन्‌ पक्षे, अध्यृध्म। दर-
न्तीति च होतशव्दव्यव्रधानात्करपयिदन्या भदेत्‌ | तस्माद्धागे नियमः।
रथवत्‌ । यथा, यजुयुक्तं रथपध्वयेवे ददातीति रथस्य वाक्पान्दरेण
्ाप्तत्वादव्यतधानाचाध्वयुं मागे नियमः । एवमिहापि होतृमागे नियम
इति ॥ १३॥
अशास्रवात्त नेवं स्यात्‌ ॥ १४ ॥

------------ -----~-~

| १२॥१६॥

"~" -- ------------------------------------- ------ -------

१ भक्ु्ण-71°।

"~ -~~ -~"~- ---*------------ ~~~

२०३० दप्टीकासद्वितशःवरमाप्यसमेत-- [ज०१०पा०७अ०४]

तुशब्दः पक्षं व्यावर्तयति , न भागे नियमः । इडाभक्षविकार इति।
कुतः । नास्ति शास, येनेडाभक्षेऽध्युध्नी स्यात्‌ | नन्विदयुक्तम्‌ , अन-
स्थिभिरडां वर्यन्तीतति । उच्यते । अनुबरदिसरूपत्वाद्स्पर । प्राप्ता
चानस्थिकानां वचनान्तरेण । अथ च्रत्परिचिष्यते तरसपवत्तधान्या-
मानयति, यदृहृदयं प्रास्यति जिह्वां वक्ञ्तनिमत्तः, तस्या षनिष्ठु-
पिति । अनुवाद इति गम्यते । न ॒चात्राध्यूष्नी कीत्यते। तस्पाद्‌-
भाता । अप्राप्ता चेव । दोतृहरणजुदिदय तिर्भरयते । यत्त व्पवधानाद्‌.
प्ातिमेकषक्यता कल्पयितव्येत्ि। अपूचसादध्यूध्न्या अनुवादामावेऽन-
यैकत्वपीरहाराय करपपिष्यामः । एवं च स्वपदगतं हरणं विहितं भवि.
ष्यतीति । इतरया तु दोजध्य्नीसवन्धो व्रपध्ीयेत, न स्वपदगतं हर्‌
णम्‌ । तस्मादपि भक्षा्रिक।रः ॥ १४॥

अपिवा दानमाचं स्याद्धक्षशब्द(नमि-
सेवन्धत्‌ ॥१५॥

क

अपि वेति पक्षव्याहत्ति; । यये, न वचनान्तरेगडामनषेऽध्युध्नी
प्राप्ता, सपू तव्या विधीयते । न तहं भक्षविकारः । दानमात्र-
मेतत्‌ । हातरेऽध्युरध्न हरन्तीति । नात्र पक्तशब्देनाभिसमोगो वि्ध\यते।
तस्मान्न भक्षविकार इति ॥ १५॥

दातुप्ववियमानतादिडिपक्षविशरः स्याच्छेषं
भरतपविरिष्टत्वात्‌ ॥ १६ ॥

तुन्दः पक्षं व्यावर्तयति, दानमात्मेतन्न भक्षविकार इति । नैतद
नमू । दातुरभावाव्‌ । पर्वं कल्पितः । यागं वजमितवा नान्यत्र.
का्येमनेन कायैमिति । तेन स्वाम्यमावादाने नास्ति| कथं स्वाभ्प-
भावः । शष्‌ प्रत्याविशषटत्वात्‌ । शेपं प्रति यथा पजपरानस्तथा होता ।
उभावपि न प्रभवतो द्रग्पस्येति नासि रानप्‌ । अथ कथं भक्षश्चब्दा

न ~~~ न~~

१४॥ १९ ॥

१ नियम इत्ति-ग. । २ येनेडामण्युध्नी प्राप्नुयात्‌-ग, । ३ अनुबादस्वहूप--, ग. ।
४ यदुपरिशिष्यते-क. । ५ होत्रऽष्यूष्नीसंबन्धो विधीयते । न स्वपद्गतदहरणम्‌-सु.। ६ यो.
गा्‌-श्री, ग, । ५ यदैवं-यु. \ « साऽपूषं विधीयते-ग. ।

[भ०१०१०७अब्६्‌] मीपांसाददने। २०३१

नभिसंयोगे भक्ष । चतुर्थीश्रणात्‌ । चतुथी ताद्य भवात | होत्र
याऽध्युध्नी । तया होत्ताऽभिप्रेयत । स। दोतुरएकरोति । सा भक्ष्यमाणा
सामथ्येनननस्य दृष्टस्य छामायः ययाच यादत्या च काचयोप्क्रा-
रिणी भवति ! तत्र चतुर्थीश्रतिरनुगरद्यते } इतरथा ह्द्धयप्रान उपश्मरे
चतु्थींरतिवाध्यते । तस्परादेडाभक्षप्रिर पते ॥ १६॥
८ वनिष्ूगर्ीधः प्राकरनकृततनेऽसिवृ्यप्रिङ्रणम्‌ ॥९॥ )

[ ५ ] अग्नीन वृनिष्ठुरष्नीदत्‌ | १७ ॥ सि

तत्रैवाग्नीपोप्रीये पी श्रूष्ते, वनिष्टु दते | तत्रहयकरणप-
देशः । तत्र यः संक्नयः, स इहापि। कि वनिष्टु्ीषे दिकारो भक्षस्य)
उत तस्य मागनियम्‌ हृति | ततः म एव पुर्रक्षः। अदृरसा्ठिी.
यते । तस्माद्विकार हति । द्स्य त्देबाचरष्‌ । वचनान्तरेण भप्त
त्वाद्धागनियप इति । ततस्ठद्‌ र्यते । अनर्णरेडा वध॑यन्तीत्य-
लपात्तत्वादपाप्ना बनिष्टुवि भयत इति।

अत्राञऽ् | नलु 4निष्टुरपि तत सकीरवनत्यषप्त एतेति । अनर
च्यते । वनिष्टु प्रास्यर्तस्पेतावंचच | ठेनेडाखां एामनपात्रं तस्य व्रिधी-
यत इड।सस्कारार्यन । नास्नाःवडम) न वश्य मुदखव्द्यमौगः । तसा
त्मापस्तनमत्र न ठस्य भक्ते प्रातिः | पूवर्मित्‌ दन्ते न चतुरथीतिवन्ध)
तस्थेतद्ग्नीष इति । चतु्ु[वन्येन भक्षणं वधीयते । तम्म्त्प्रगा-
पिक्ररणेनातुल्याग्नङ्कयां ठ॒स्यता सूत्रेण तरिर त । सरष्तेवाभिङरण-
भरदेरोष्वतुखयारद्क! निवत्येते । १७ ॥

( पशौ नैत्ावरणस्यापि केपभक्षप्रतिपादनापरिकरणम्‌ ॥१॥ )

[£| अप्रारतवान्मजवररुणस्वापक्षयम्‌ ॥ १८ ॥ पू

अस्ति ज्योनिष्टमे पदयुरद्रीपोभीदः, यो दीक्षते यद्ग्नपोपीयं
परपाटम्‌त्‌ इति । अस्ति तत्र भेत्रादरण कलक । तं प्रति सदृहः।
क तस्य चोदकमाप्ः गेवमश्नोऽत, यमि पिः काप्द। अकृ गोऽसौ
न तस्य मघ क्रियपाण परकतिवल्छरु! भर।६। दु पकनसरान्मत्रा-
वसणस्य(मक्षरवम्‌ ॥ १८ ॥

१६॥ १७॥ १८

१ होत्रे सा. यु.। २ वनिष्टुः--ध्रौ. ग, । ३ वनिष्टुरपि-ग, 1४ वृचनेन--क्‌, ग, ।

२०३२ दुष्कासदितक्ञाबरभाप्यसमेते-- (अ०१०प१०७अ०८]

स्यादा होत्र्वयुविकारलात्तयोः कर्मभि.
पवन्धात्‌ ॥ १९ ॥ ि०
स्याद्रा मेत्रावर्णस्य भक्षः । पपु ह्मावध्वयुतरिकारः। अनुवचनेषु
होतुः । तस्मान्मैतरावरुणः दरेष्यति चानु च!ऽऽ६, इति । अरसस्य तयोः
कमोभिसंवन्धादथापर्या मक्ष रभते । तस्मात भक्षः स्यादिति ॥१९॥
( परौ भेत्रादरुणस्येकमागत्वाधिकरणम्‌ ॥ ७ !। )
[७] द्विभागः स्यादद्धर्मयात्‌ ॥ २०॥ पूण
अथेदानीं मेजव्ररणमेव प्रति मवति ददहुः | प द्विमागो मैत्रा.
धरुण उतैकमाग इति । किं प्र्प्‌ । द्विमागः स्यात्‌ । अध्यवनिकार
स्वादध्वयुमागं प्राप्नोति, दोतनरकृरत्राद्धोतभःगं प्राप्नोति । तस्पाद्‌
द्रमागः स्यादातं ॥ २९॥
एकव्वादवेकभागः स्पाद्धगस्याश्रतितवात्‌ ॥ २१ ॥ ि°
वाशब्दः पक्षं व्यावर्तते । न द्विभागः स्पत । एकभागो भे.
दिति । कुः । भागस्पःश्रनिमृतलादिति । नेहाप्युभामो भेत्रा
घरणस्य श्रूयते, नपि होतभागः । यदि च्युमो श्रूययाताम्‌, एकेन
मागेन कृतेऽपि संस्कारे द्ितीयोऽपि ववरप्रापाण्पात्स्यतु । चोदुरेन
तयोः प्राकनिगेम्यते । तत्रैकत्वान्मेत्राव सणस्प, रेकेनेवर भागेन यावी
प्राकृती शक्तिः सा कृतेति द्विनीयमगं चीदको न प्रापयति । तस्माद.
कभागः स्यादिति ॥२१॥
( परौ प्रतिप्रस्थातुमेसामावाभिकरणम्‌ ॥ ८ ॥ )

[८] प्रतिभस्थातुश्च वपाश्रपणात्‌ ॥ २२॥ पृण
अश्नौषोमीय एव्‌ पो परतिपस्थाता नाम ऋष्तक्‌ श्रूषते।

त॑
संदेहः । क तस्य शेषभक्षो भवेतु, नेति । कि पाप्रष्‌ । भेदि
कुतः । वपां हि श्रपयन्नव्वदुकनं करोतत प्रपिरस्याता वपां श्रपवतीति।

वुस्मार्स्वादस्य मक्ष इत ।२२॥

१९॥ २०।२१। २२॥

१ मैन्नावर्णभक्चः--पु. । २ प्रपेष्वसो-मु. । ३ अथापच्या--स्थानापच्येत्यथेः । * संशयः
श, | ५ एकेन च~, ! ९ प्त धपयतनि ! मेष्वु-ग.

[अ०१ ०१।०७अ ०९] #ंपादरने | २०३३

अभक्षो वा कपरतेदात्तस्पाः सर्वधनात्‌ ॥ २२३ ॥ ति

अभक्तः स्यासतिपरस्थाता | कुर:1 यस्ििन्‌ य{गेऽसावध्वयो विकरः,
तस्य द्रव्यररेषो नास्ति । वपापक्तीं श्रषयाति | तस्याः समैसदनत्वू |
तत्र शेषाभ।वात्कि भक्षयेत्‌ । यत्र जेष्‌ऽस्ति हृदं षदिष्यङ्केषु, न तत्रास।-
वध्व्योिकारः । अन्यद्धि वपाृहेषङ्गापूरातु । चोदकेन च यस्यापू
वेस्य शेषः प्रतिपाद्यते, तस्य ततकभकरे मक्षः । ए१ ए तस्योपका-
रको भवतीति । अन्यके भप्तयति तदुपङ़रामवादनङ्ग स्पात्‌ ।
तरमान्नन्यकमंणि यक्षणं चोरकः प्रापयतीति ।

ननवङ्घष्वपि प्रतिपस्याताऽध्वगतिक।रः। स दयवरानं करोते, दक्षि-
णतो निपाय प्रततिमरस्याताऽवद्रतीति । यस्यां चाख।पावेवन्नास्ति,
तमेषा विचारणा | अथवा, अन्यकाव॑मेतदवदानपू, अन््कायंर
माहतम्‌ । नत्र भृते, यजदिदाठन प्रदानारम्पेऽवदाने गीते द्विसंख्ग
केरला श्रूयते, नावचत्ययैः | इद पुरः परतिप्र्यातुरवदानं चोयते,
नऽऽरम्भः । यद्वावदानं भविष्यति, स परदानारम्पः। वत्र प्रहनौ
मदने चिकपितेऽयोदष्वयूरचोदितोऽ्दानं निववंयाति । तेन बाञन्येन
वा तत्कःन्पम्‌ । यनिधनादृध्व॑युरेव करोति, न नियोग तसत्तत्राध्व-
यकम्‌ । यच्रायौछतं) न तचोदकः प्रप्र । अथादेव तदिहध्वर्य
णाऽन्येन वा केपैठथं, प्रतिमस्तु तनं नियमयत्‌ । तस्मान्न वनि
भतिमिप्यानाऽध्ववुककपणमि वेत इति न।स्पाङ्गेषु भक्तः स्यात्‌ ॥२३॥

( गदमेषाथप्याऽऽज्यमायपुनःद्रतगेनापूवत्व विपद्‌ धकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )

[ ९ | पठि प्राकृतस्य विधग्रह्णायुनःशरति-
र₹म्‌।4क्‌[ स्पात्‌ ॥ २४ ॥ ष१्‌०
चातुपास्यपु श्रयत मर्दय गृहमधिभ्यः सत्रासं दमे सायं-

वन

म(द्नामात्‌ । वन्द्‌ सममन आज्यभागौ यज्‌ 11 । तत्र सश
यः। ।कं चेदकत प्रप्तदरिजमयवरदुकदमात्रमतत्‌ ) ककवा चद्‌

२३ ॥

१ याये सौऽष्वर्योः ~क. मु । २ हदयारिष्वैयेपु--क. म॒. । ३ अन्यकार्य प्राकृतै--ग. '४म्‌
प प्रदानारम्मः-~न. 1 ५ सायमोद्‌न दिक. ग. मु. ' ६ चोद्‌केनतेन च~,

२०३४ रष्यकासदटितकावरभाप्यसमेते -- [अ १०१०७अ ०९]

केनानेन च द्रभ्वपरकं क्रथं चोद्यते, किवाऽयवादार्यं ग्रहणम्‌,
उताधिक्य; कमोन्दर्योशपत्तिः, अथ प्रिरपाधभरू, अया)
अञ्पभागौ वर्मयित्वान्पचोदकः भःपयति, अगरवा चोदकेनाऽ५
ञ्यमामातेद्‌ पराप्यते चोदके एव ता नास्ति, अवृत शमे
धीयद्नि । पिः मतिम्‌ । विद्तावेनस्यां पराकृतयोराञ्यमागयोः
मरपियोगद्रपाणयोः पुनेः्रव्रणमनर्थान्तर्‌ स्यात्‌ । अतुवादूमाजमेव
सह म्रत्यःऽऽचाय उपारेशति स्म) नावानेरचङ्क्या सपिििव्यं मन! ।
्ातमतददुवाद्मात्रमेतादरपन्पचिन्तय द्यामिति । कथम । तादधि गम्परतेः
अन्यच्च नवगस्यत इ।त । यथराऽद्पिन्‌ गये ब्राह्मणास्व आनीयन्तां,
देवदत्तो सञ्चरत्‌ विष्णुततर इत) भवनि छक पतुद्रद्पाज्ध्य वरक्तार्‌ः।
एवभतदप।१॥ २४॥
अ वाडजनेदेवद्‌ दविदन्दुलं स्पात्‌ ॥ २५॥

पदि दतावरवास्य ५८ गम्येत) उददतपनु बाहु, ततोऽस्य
नान्परोऽयः स्वत्‌ । तथ त्वन्नदूपि कतुमरस्य सापरथ्धमस्ति, ततः
कतर्‌ म भवत 1 अ। च ९।५०५, द्फेननिन
च द्वस्पां स६त्१४३५ उच्यते । यहमवापा हि मगराति प्रद्र
तिच्‌ । ॐ तत्साद्दयध्‌ । अज्भामो वजत । पषतातिरं
शतः आज्पमामे। यसि । एतं अतन यायेन सङ कतवाते |
इद पु९ञ५भ्‌ग( यमति । स भक्षःर5(प२६१६। एवमनेन भका
रेण यागः स्व .र्प्तते। यथा दन्य वञदम्पमि कऽ उच्यते|
अपनेयवत्‌ । आनद सपरित भवर्‌ इतिथ द्व्‌ च्वध्यते) स
एवष) मतमानदाव्ररेते । वषा पृः पप दण्डः) दण्डन प्रहरेत
सःय पव्‌ .ण्ट उस्यते । एुददिदपि भाशते) आञ्यभनो चन.

~~ ~~ . ^ > ~< ग~ ~ | न~ ~ + ~ ~~~ - ~~ -- ~-~------~ ~न

२४॥ |
* ५ ५ &२८. ._
मगत्वाऽवुवादशवमे केसपत | आत्त चत्र गतिः। वृथा निकवतिशन्दः शरूधमभै(
द्रोपूतमाततिध्यन्त नियमयति) पुनःधवणात्‌ | एवमाज मागो श्रूवमणवेष

9 ५.अन्यचिन्त्यताम्‌ “-दत्यारम्य ‹ एवमेतदपीति इत्यन्त प्रन्थः, ग, पुस्तके नाहि ।
१ निवंपतिशच्द्‌ इति-- सौर्यं परं नियपंदरद्यवर्वसकमः ' इयप्रेते शेषः ।

[नं०१०पा०७अ०९] मीसांसादृशने । २०२५

तीति ष््कितावपरेणाऽऽज्यभागववनेन तद्र ग्रहमेषीयं करोति
वाकयं पूते, न याग्तं चैशते । नापि चोदकपराप्स्यादुबादषा्र-
मिति ॥ २५॥

न वा शष्द्पृथक्त्वात्‌ ॥ २६ ॥

वाज्ष्दः पक्षं व्यावत॑यति । नेतदष्ये फचाहनेन तुर्यम्‌ । तत्र शि,
अग्ने आवहेव्ये वावताऽऽवोट ऽभरिस्क्तः । अध्निपःवदेस्येतावत। वोढब्पोऽ.
मिरुच्छते । न ताभ्यायेकोऽयैः क्रिये । ईह तु भ्रकृतिवदित्येकेनैव
वचनेनाऽअ्यभागवत्ताऽवगम्यते । पुनः, आज्यभागौ यजतीति कृत-
कर श्ास्मनयेकं स्याद । तस्पाददुवाद्माज्रमित्यध्यवसातव्यम्‌ ।
अन्वनुवादोऽ यः । नेत्युच्छते । अर्थबदार्येन भविष्यति, अ।ज्यमागौ
यजति, य्नताया इति । यदे्तःम्ठदिवत्कराति, तथौ कुषैन्‌ अज्र
भागा ययाते । तत्र यन्ता स्पत्स्यत्‌ इतं ॥ २६ ॥

अपिक व्‌ऽ५वसात्स्याद्यवाद्गणान(वे वचनद्-
(भकारे तेष हि ताद्‌४। स्पाद्पृर्रत्वात्‌ ॥ २७ ॥

क त
काकेष्यन्तं प्रियमतः । साददयेन विध्यन्त निदम्परते | न चान्य्पारदयकारणभा्त ।
तस्माच्च (क्कछषाशयम ॐज्यमःगध्रतरेमात्‌ ॥ ६९ ॥

+ अप्र आवद्‌ › इत्यावाह्य केयां प्रत्यधि; क~ । तस्यां चाऽडवाहनकरियायां न॑
ज्ञायते क अ(वोदः्यः । तव्राधिमिति निददुद्ते किविदावोदन्य्‌ | तमती भिन्ना
शब्दौ । रकः कतौऽपरः कर्मं । हह यु चकनाऽऽज्यमागी प्राप्यते । प्रत्यक्षेण.
प्याञ्यमागविव ततरैकाय द्वावपि शब्द स्याताम्‌ ।

यदप्युच्यते चेद्कनियम करिषत्यःउयमागश्रवणं निनैपतिविति । तदपि न
युक्तम्‌ । ओद्नक्षव्द्स्य श्रुत॑त्वास्तत एव साटद्यमावाद्यातिष्यन्तनियमं करिष्यति ।
निर्वपतिशब्दे तु नान्धः शब्द मयते) यो विध्यन्तनियपं कुर्यात्‌ । तस्मान्न दराम्या-
भेकोऽर्था गभ्यत्‌ इति युक्तम्‌ । ।> ति । प्राङृतविविस्तुत्यर्थोऽयम्‌ । हदमोऽये
दारशपणेमातिको विध्यन्तः शोमनः) यदत्राञजपमःयाववि स्तः | तौ च यज्ञसेष-
तये । अनेन द्वारेण स्तुतिः ॥ २१ ॥

------~--**--~~-----~

१ तत्र द्वस्यां वचनाभ्पां पैकोऽणः-प. । २ अनुवादः-ग,\ ३ अथैवादः-न. । ४ आवहन-
क्रियां ~मु० । ९ भरतत्वादिपि--तश्द्रयः गृदूमेधिर्यः स्यातां दुगे साग्रमोदनम्‌ ' इयुदत्तिबाक्य
इति रेः

२५६

२०३६ ष्टी कासदहितशवरभाष्यसमेते -- [अ०१०पा०७अ०९.

अथवा-अ(येकयोः कमौन्तरमोरुस्पत्तिः । ना नुबाद्‌ हति, आञ्प-
भागावत्र क्रियेते एवेति , किं ताह । उपदिश्येत यागावत्र कमैव्याक्रेति।
कुतः । अनुबादमात्रं हयन्यकम्‌ । शब्दपृथक्त्वान द र्यामेकं कर्मो-
च्यते । अथ कस्मान्नायवाद्‌ यता, गुणा्यता, विकारा वा भव-
तीति । उच्यते । अयवादासंकीतनानात्ायवाद्ायता । नन्वत्र, य्न
ताया इत्वथवाद्‌! संकीर्येते | उच्यते । न वाक्यान्तरेण विहिते
वाक्यान्वरेणायेवादेन पविस्योजनमास्ति । तस्माद्यागान्तरविधानाये
एवाय, नायवाद; ।

नन॒ यागान्तरं नास्तवाञ्यमागतंन्नक्षू । उच्यते । अ(ज्यभागकर््वं
भविष्यति । न च गुगसंकतनपास्ति । यथः, असप्सप्रन्तावाज्यमागौ
यजतते । नच न्यो वरचनप्रकारोऽसिति। यथा, नान्यापाहु ^ पुर्स्ताज्ज-
हुयादिति भ्रतिपिद्ध्रतिपसवायं, यदन्यापाहूपि एरस्ताज्जुहुयादिति
{निन्दिस्वा, सरेगाऽध्वारमायारपदीति वषनप्र । तेपु हि सरस्नेवमथवत्त।
स्यात्‌ । तस्मात मःन्तरवचनम्‌ । अग्राद्‌ । एवमपू१५५ करिष्यति ।
इतरथा न विद्िषोत्पत्तिः स्याद्‌ । फ परनरत्र $भौन्तरे लद्णमिति ।
कस्ये पुनःधुतिरविसषादसयथेके दि स्पारति । अनः कमेण भधा
नयागादूवारह्टद्परा यायावाञ्यमातैतमते। ववद्रायत्त । अन्नति ज्ञप्त
इत्ये; ॥ २७ ॥

प्रतिषेधः स्पादिति चेत्‌ ॥ २८ ॥

हति ये८१६१प, फम्‌ न्तरचोद्‌नेति । तत्र । तस्पाञञञ्कभागारि0ि

------------------- --------------~--- ~ ग -----+--- ~ ----- --------------- ~

अर्भवादोऽपि न । भिन्नवाक्यत्वान्‌ । विधीवमःनस्य च व।क्यशेपत्येन स्तवक ऽ-
सवादो मति । न चैष गृहेधाचस्य वाक्यरेपत्वेन धद | तस्मात्कमन्तिरम्‌ ।
चोद्केनाऽऽञ्यमागौ । प्रत्यक्षेणाऽइप्यनज्यभाग । ^ पुक्यवं पुर; शरुतिः ? इत्यनेन
न्यायेन कमन्तरम्‌ । यादि गृहमेषीये दृरोपोमेमा तिके विष्यनता न स्यात्तथा सति
‹ {करणन्तरे › इत्यनेन न्यामेन वमानं स्यत्‌ | २७ ॥

>उथमगकषढयो दृत्तगाया मेत्‌ । अप्रकृत त्वष्टमे; सननिको मेत्‌ । तप्ा-

१ छवेणाऽऽघारयति-क. । २ कमान्तरलक्षण--ग. 1 ३ (अ०र्पा० \जग्२्स्‌ १)।
४ धरत इति-' आज्यमाप्री यजति ह्यस्य व(चनिकगुणरिधिन्परवद्रत्वेन स गृद्मेधीयविष्यै
कवर्वयताऽस्थ वरते क्यधेः । ५ (अ० रपा २अ० र सू० २) ६ (अ० स्पा ३ अ०११
सूर २४ ) 1 ५ लां इति-कमोन्तरत्पक्त, इति पूत देपः।

[अ०१०१०७अ०९] मीपांसारशेने | ९०३७

नामप्रकीरतने सति, अनाज्परभागो न पको मरतिपादयितुम्‌ । तद्धमे-
कत्वे सानि टक्षणछ्व्द; । अ।ज्यभगःवरिति च व्रेशषणस्याविवक्षा
'स्यातु । तस्मान्न कपौन्तरवचनम्‌ । कितु परिसरख्यया प्रतिषेधः
स्थात्‌ | यथा, पञ्च पश्चनख। मक्ष्या इति श्ादीनां पञ्चानां कौर.
नादन्यषां भक्षणं प्रतिपिभ्यत इत्ययमपर्थो वाक्येन गम्यत इति । एव्र.
पिहाप्यनः शपह्ानां परनिषभो भविष्यतीति ॥ २८ ॥

नोशरुःतत्‌ ॥ २५॥

नेतेदेवम्‌ । न हतर प्रतिषेधवाचि किंचित्पदं शरूयते । नापीतराङ्ग.
वचन । न चासेपरतिपन्नपदायको वाक्यार्थः प्रमाणं भवति। पदा
योहि वाक्यार्थस्य मूले, नास्य पृथक्‌ सिद्धिरस्नीति । तदुक्त दूतानां
क्रियार्थेन सपरान्न(योऽ्थस्य तज्निपित्तत्वादिति। तस्मान्न प्रतिषेध. ।
त्त्र हि त्रयो दोषाः अस्दार्थग्रहणं, परायेकरपना, पाष्वधश्च।
र्पात्करमान्तरवचनपे"रिति ॥ २९ ॥

अग्रहणादिति चेत्‌ ॥ ३० ॥

इति चेःपहगसि कमन्तरचोदनेति । उक्तस्तत्र दोषः। स एव
महःन्‌ । तस्पगक भवतु । आञ्पपागयोः स्वशब्देन ग्रहणम्‌ । अन्ये.

न ध 3 ~ ---~ ---- - -----------~-*

त्पनवैचनं परिसख्यम्‌ । अन्देषां निवर्तेकमित्यथः | नन्‌ नात्र निवतेकः शब्दो
नापि निकतथश्ब्द्‌ | उमयरभावादृश्चनितरेषा निवृत्तिरिति ।

उच्यते| आञ्यमागविधानं तावदेतन्न मवति | च।द्केन प्रप्त्वाश्योः। फं तर्हि |
एतस्माद क्याद्>यानिवृत्तिरवगम्यते । सा चाप्राष्ठा, सैव विधीयते । यथा दवरत्तपन्ञ-
दत्तविप्णुमित्रा भज्य, तमित्युक्त्वा पुनः श्रूयते, पञ्चम्यां सिष्णुभि्ा मोजयितम्य
हति । तत्र न भोजनं विधीयते, प्राप्त्वात्‌ । अन्येषां च निवृतति्वषीयते | एव-
मत्रापि ॥ २८६ [२२९ ]॥

प्रत्यक्षेण 5ऽज्यमागो गहमेवीये प्राप्यते ¡ अन्धानि त्वह्धानि चोदकेन । नन्बा-

------ ----

१ प्रतिपत्तम्‌-मु. , २ इति विशेषस्य--मु° । २ पकतनत्‌-ग० । ४ नीश्ुतितवात्‌-¬
श्री. ग. । ५ नेतदेवम्‌--क. सु. पुस्तकयोनासि ६ (अ० १ पा० १अ० ७ सु० २) ।
७ व दनमेर्वेोत -ग, ! < निवेत्यशच्द इि-निवतरोनामङ्गान्तराणां वाचकः शण्ड्‌ इव्यर्थः । ९ पुनः
्रूयत इति -पुनथद्‌। श्रूयत इत्यर्थः । |

२०३८ दुष्टीकासदितशचावरमाप्यसमेते-~ [अ०१०१०७अ०९]

षामद्धनां चोदकेन । स्वशब्देनाऽऽू्यमागौ ब्रहीतौ दृष्ट चोदकस्ती
न प्रापयति | अन्याम्यङ्कान्यग्हीतानि प्रापयिष्यतीति । किमेवं भवि.
ष्यतीति । संहत्यकारिता न कल्पयिष्यते । चोद्कपराप्योवकिपान्तरेणा-
थवादवचनमनर्थकं न प्रतिन्नातं भविष्यति । विस्पष्टे सेज्गग्रगेन पुनः-
श्रतिरित्येतन्न कमीन्तरं कर्पपिष्पते । यथा देवदत्तोऽत्र तिष्ठतीत्युक्त,
न तिष्ट्ेव िषएीत्युक्तः, एतावता देबदत्तादन्योऽपमभिषीयव इति
गम्यते । न च परिसंख्या त्रिदोषा सती करिता भविष्यति । तस्मा
'्चोदकेनागरदौवावाज्यमागौ गृदीतादिवि |

अह । फस्मादिदं नौरवणथितम्‌ । यदि हि परस्यक्षमाश्यमागौोन
गरहीवो स्याव, चोदक पष तो श्रवु यादमुदीतृप्‌, मरदक्षवचनेन चोदक
ग्ररणाश्चक्तौ गौरवे फं मयोजनमिति । उचते । न गौरवस्य किंचि-
र्सापु प्रमोजन॑, न तु गौरषेण यछतं तन्न कृवं॑ मवति । गौरस्य वर
दोषोऽस्ति, न तु दोपेऽपि सति चोदक भार्दमागो गृहणाति। यः
परिहारेण प्रथा प्राम गस्छति, परिदासदोषपसौ--पामोत्ति न तु ग्रामग-
भरन न मवति । तस्पादग्रहणादाज्यमागयोग्रेहणमिति ॥ ३० ॥

न तुल्पत्वात्‌ ॥ ६१ शर

नैतदेवम्‌ । यादे हि चोदकः पृथक्‌ पृथक्‌ प्राफ़तान्‌ पद्‌।यौनपेक्ष न)
सघाऽऽज्यमागो गदी ताविति कला रौ नवेक्नेत । अन्यांश गृह्णीयात्‌ ।

ऋम्----------------- -- ------*-------------~ --^ ------ ----*-----~-~-----~
ण्यमागावपि प्राप्नुतः । सत्यम्‌ । प्रत्थ्षण तु शीघ्र प्रधिः, विर्म्बिता चोदृकेन ।
तस्माद्‌ऽयमागवजेमन्यच्चेदकः प्रापयति । एव कमौन्तरमवि न मवि.
ष्यति ॥ ६० ॥

यदि विकृतिः शाच्रण्योकेत पदार्थन्वा) तत॒ आन्यभागो न प्रापये, प्रत्यक्षा"
न 1

चनात्‌ । फं ताह । विकृतिः प्रकीरपपेक्षते । प चैक; प्रकारः । प्रकारपिक्षायां
प्रमाणमस्ति । न शाल्ञपेन्तायम्‌ | सीयेण सात्रयेत्‌, कथमित्यपेक्षायां प्ादरपेना35-
नेय बुद्धिमैवति । अम्नेयेनापि प्रकरः | तन्‌ गृहणाति विकृतिः । ते चपिक्षिता! |

ष १
१ कमान्तरमपीति-अपिना च्िदोषा परिदष्प्राऽपि न कलिता भविभ्यपीति सृच्यते ।
३ प्रकारमिति--यागगत्तन्यापारविरेषाख्यभित्यर्थः 1 ३ प्रर इति-~विषत्या ऽप कयत इति शष; ।
तथा च तङिमिध्ेकस्मिन्‌ प्रकारे माज्यभागयोरण्यन्तःततवात्कथं तयोरप्र्सिरिलय। अयः । र प्रकार
इति-स्वगताः प्रकारा एव अथममुपस्थाप्यन्त ईस्थः ।

[अ०१०१।०७अ ०९] मीमांसाद्ने। २०३९

न त्वसां पृथक्‌ पृथक्‌ पदरायानप्तते । किंतु भाकृतमपूपपेक्षम
यदसनः बदरदननाते । तस्मन्नपेकषप्माण आज्यभागवत्ताऽप्यवेक्षिता
- भवाति । तमेतदे वमागच्छपि, कृतकं शासमनयेकं भवतीति । तस्प

दन्धेरङ्गेसनुस्यत्वान्न चोद्क्ेनागृही तपोराज्यममये गणमिति ॥ ३१ ॥
तथा तद््हणे स्पात्‌ ॥ ३२ ॥

अय यञ्खस्यत, आस्पमागादेव चोदकेन रादीतौ पकृतिवदुगुहमे
धीयो मवति । कैथम्‌ | भाञ्यभागौ यजति, एवमिति | यथा, सप्ठदश्
सापिेग्यो मवन्त्यघ्वरकश्पदिष्वि्ति वतकचचेदान्नान्यास्िषटषु साप्त
द्यम्‌ । युथा चिश्चपामानय दक्षमिरि नान्ोऽपि दृक्ष आनीयते,
रिञ्चपेव एक्षष्देन गहीण मवि, पवमिहपि चोदकेनाऽऽञ्यभागा-
वेव श्दीताति द्रष्टव्य । एवं प्रते घरूषः । तथा तदुग्ररणे स्वात्‌ ।
तुरयमग्रणेन तद्ग्रहणम्‌ । पृथक्यद्‌ायोपैक्षिणि चोदके स्थाद्‌ । अग्र
हणमन्येपारद्धमनाम्‌ । प्राकृरपुवरोपेक्षिणि तु नैतदूपधत एति ॥ ३९ ॥

अपर्वतां त दशयेदुम्महणस्पा्थवसात्‌ ॥ ३२३ ॥ सि

एवं त्घपूरवो गृहमेधीयः । इवः । ग्रदणस्यायैवत्वात्‌ । एतं प्रह
णम्‌ । आञ्यमामौ यजदीत्यथेवद्धवरिष्पाति ¦ पूवस तदनथकं स्याव्‌।
आस्यमागास्पां प्रत्यक्तयुशम्यां गृहमेधीयो निराकारो न चोद्शे-
नान्यान्यद्घगनि गृह्तीवि । यस्थां तु वरिष्दावपूर फिचिदङ्गशक्तं, तेनं

शाख्राणि पद्‌।भौश्वानपेक्ितानि, व्यवहितानि च । तस्मात्फृत्नं॒चीदकः प्र(पयति |
कृत्ए्नप्रापितत्वानरापष्हार इति । ननु पामार१६५।१ि वि फपणोपसंहारः पमति ।
एवे तद्यनयकश्योदकः | ३१ ॥ [ ३२ ॥ |

भावयेत्फटम्‌ | केन । गृहमेधीयेन यमित्येत्तायां प्रकरणेनाऽऽञ्वमगौ

~ --~- - न~ ~~~ ~~ ~+

१ कथम्राज्यभागौ-क. मु. । २ तदर्व-ग.' ३ न तेन. यु. ) ४ नोपदार इति-भनेन
च-प्र्यक्चशास्रेण एामान्यशान्नप्यातिदेशस्योपशनदार इति (तथा तद्‌ श््णे स्यात्‌ इति सूत्रसूचितः
पूवैपश्चोऽपि निराछृतो जेयः । तथ। च ृप्नप्रापिचोद्‌ कस्य ऽभवर्यकत्वन्नो पतहर युक्तः, न वा
तदरज्यातिदे्च दव्याशयः । ५ सामान्यघ्य विश, ज. । ६ अनयैरु इति--ययप्युपदहारपक्ष,
खपदेशातिदेशाम्यामवगतयेरेवाऽऽज्यभागयोरवुष्ठाने फलमिति कल्पनया पायकश्वोद रः, तथा सिद्धा-
न्तपिक्चया पूरपक्षेऽरष्ठाने. विर श्च लभ्ते । दथाऽपि, उपदे शस्य प्रयक्षतेन क्षटिति पृते: पुनस्त.
तान्न मेषङ़ातिदेशकटने भमागाभाव दति त्राप्यम्‌ ।

१०४१ ष्टीकासदितश्राप्यसमेते -- [अ०१०१०७अ० १०]

संहेकघ।कयतामगतवा प्राढृतान्यङ्घा ने गह। तीति । कुन । केन प्रकरेण

| „ज ^

यादा तेस्याऽऽकारक्ना) न क कुयात्‌ । प्रह्वा चाङ्खवत्ता

नाम प्रकारो बिदेतः, भयोगवचनेन चाऽऽकद्ष््यते, नतु व्रकृश-
वङ्खवत्ता क्लमा । सा कल्पयित्वाऽऽकोङक्षिना भवति । न च क्लप
भञ्ज्ित्वा कलयनीयरसवबन्धो न्याय्यः । तस्पात्तत्रापि चोरकेनाङ्काने
गृणन्त इति । गृहीतिषु च प्राकृतेषु वेकृतानमद्ग {नां विधानपनथक पा
भुदिषि तेषपद्गतां कपयित्वा सवाङ्गापपहारेणा प्रयोगवचनेन
संग्रहः क्रियत एवाति ॥ ३३ ॥

( गृहमेधीये परत्यक्नशरृतलिष्टङदेरप्वनुष्ठ नाधिकरणम्‌ ॥ १० ॥ )
[ १० | ततोऽपि यावदुक्तं स्पात्‌ ॥ ३४ ॥ षि

गृहमेधीय एवोदाहरणम्‌ । तत्रैषोऽ्यः समधिगतः । ओंञ्यमागा.
भ्यापवैतान्नराकाङक्षमन्यान्यङ्गानि न गह्णाठीति । तदुच्यते । किमेष
एषोरसग', सबोण्डेवान्यान्यद्कानि न गृहीक्नीति । एवं खलु प्रे,
उश्यते । ततोऽपि यावदुक्तं स्यात । तत एवधुक्तप्‌, अङ्गानि
नान्यानि गृह्णातीति । अगम्यमाने विशैषेन गृह्णीयात्‌ | गम्यते चात्र
विशेषः । प्रपयरक्षविहितत्वदाञ्यभाग योरिति । अनो धस्य यस्य प्रत्यन्न

*"~-------------------- ~ --------------- ~ -----

------- ------

गृहणाति । तौ च कृपेपर्रारौ दृष्ट । तस्मात्त। गृह्णाति । चंप्मितप्रापणं यार्‌"
मेधीयकथमावो नैव गच्छति- तावत्मलयक्ताम्यामाजपरमागाम्यां युमेवीय एकवकध-
तां गतः । तस्मादनुमानिकेन प्रकृतिवच्छञ्देन न संबध्यते गृहमेधीयः ।

यरपूवेमह्गं तत्वटृ्तोपकारं न मवति । अतु गोपकारत्वातकंमावाकाद्कषं न
शक्रेति प्रयितु्‌ । तत्रावदधर प्रकृतिपपेक्षिपा । अपेतिताया च चोदुकेन निराक्+
ङ्क्ष) क्रियते ॥ ६६ ॥

१ विदहितः--ग. । २ आन्नदृक्षितव्परा-ग. । ३ तेप्रामद्रवत्ता--ग.। ४ जज्यमःम्परामै-
तत्‌ू-क. । ५ जन्याद्गनि-क. । ६ गृहातीति । आ।इ ` एवं खदु प्राप्तम्‌ । एवं प्राप्ते, उच्यते--
ग. । ७ विरोषे गृहीयात्‌-प्. 1 ८ प्रत्यक्ष दीतत्वात्‌--ग. । ९ यस्थ अत्यक्षववनं, सवेत पुनै-
म्यते विरोषः--ग. । १० उपमितप्रापणामिति-उ समितयः प्रत्या लक्षगद्वा{ विष्यन्तप्रापगमि-
स्यर्थः। ११ नन्वेवे नक्षत्रे्टकदेरपि स्वसंनिधौ प्रयक्षपटितोपहोमादिगिरेव नेराकादक्ष्यदतिदेशो न
सिभ्योरेति शएद्कं वैषम्यप्रदधेनेन परिद्रति--यस्तितेयादिना \ ,

क

(अ. १०१०७अ२१ १] मीषाँतादने | २८४१

वचने, सपु तेषु पुनमेम्यते विशेषः| तस्मःयावदुकतं स्पात्‌ । यषा,
अग्नये समव्रय्यतीति, डापुप्हयनीति ॥ ३४॥
( गहमेषीये-- जरपमःगुन,्रवगस्य परिपस्पापोमिति पमे पे
स्वि्टकृच्छ इणमपि स्वप्रनातीवप्रतिःत्यन्तराणां शेपक्रयौणां
निवतेकापिति प्रयोजन रतिषा नापरे एरणम्‌ ॥ ११॥ )

[११ ] सिषक्ति पक्षपरतिपेवः स्थाततुल्प्रकारण-
चात्‌ ॥ ३५ ॥ °

[न = ह ~ _ ९ [
आस्त गरृपवरषः | तत्रैषां ७५; समागतः; अपू गर दमधषय

हृति । तत्रदपापनन्त, अश्र सिरिए$तं यजनीति। तत्रेदं सदिद्य।
किमन्यषां शपषकायःणां क्षणस्य च परिधर्यापकः; स्विष्ट च्छ्य)
उत नेति । आह । नन्वपुव्र्व॑द्‌गृहमेधीपस्य नैव शेपमक्षा विद्यन्वे।
अत्रोच्यते । पूववान्‌ श्रुदधीय इति कृत्वा चिन्तपम्‌ । पूर॑स्याि.
करणस्य प्रयोजनं चिन्त्य । यदि पारेत्तर्या भवेत्‌, आन्पभग-
भ्धां यामाः पारत्स्पामरन्‌) नेन्यि इत । इदपाप्‌ परयाजनं भवति
स्विषदर्छररणेन शेपभक्ताः क्र परिप्चर्शयन्त) नैति। पि प्रप्र |
सिविष्कृति श्रूयमाण परिसर्प स्बरद्धक्षाणाम्‌ । इतः । तुर १कारण.
सवाव । त॒रयं हे कारणं (द्वत भक्ततमा च । उभयमपि शेष
सस््रायम्‌ । वच दचनाद्यं सेपधस्काते भवति) नान्य ६पि प्रतिषि-
ध्पैरन्‌ भक्षाः ॥ २५ ॥

अप्रतिषेषा वा इशन्‌(दिड(वां स्थात्‌ ॥ ३६ ॥

यथेव ध्विपदृस्छरणेऽ्येपां सेकायौगापद्शेनामिति भरेपभक्ता न
सन्तीत्युच्यते, एवं भक्षणदृर्शनाद्धन्नाः सन्प्रीति गम्यते । दशना.
दरैनयोश् दनं प्रदणष्‌ । (द तदृभनम्‌ । इडष्युण्हपरतीस्युप-
ह्वानं ध्नुद्गापनम्‌ । ततपि भक्षणे मवति, नास्नति । तस्पात्‌
भातषवः ॥ ३६ ॥

प्रतिषेथो वा दिधिपरध्य दद॑नात्‌ ॥ ३७ ॥

~

भ
--~- ------- ~~ ~---~ ------ ------------------------------~+न->

{६४ ॥२९॥३६॥

~---------------------- -------* ~-- ~ --- -- --~ --~- -~--, ~ ---~-- -- --------~----------*

१ स्विकृद्वक्षपरतिप्रभः--क मु.) २, वृचेनं--म,

२०४२ टषयीकामहितक वर भाप्यसेते -- [अ०१ ००७०११६]

प्रतिसषो वा। पुरप्कारणेन हि प्रव्यक्षश्रमेनाऽध्नुपानिकं बध्य-

ते । अय यदृशेनमुक्त, पद्विधिपूरस्व भक्षस्य पपिष्पति । ए ह्वाम्ना-
यते । अयदमिववरद्यति, न मरित्रसुपदूय प्रादनातीति, तस्य दपर.
नम्‌ ) दत्वा चिन्तायाः प्रपोजनं न यक्तग्थप्‌ । पू्राधिकरणस्य हि
तत्मयोजनपू । न च प्रयोजनस्य पयेजरयुस्यते । यसयोक्तव्यं, सस्य
भयोजनमू । तच पृवरपरिकरणप्‌ | २७ ॥

(पदनवातिधपतिवनव दुयिक्डान्तवामिकरणम्‌ ॥ १९ ॥)

| १२] ग्डन्तसे किकिरःः स्पासरेषु पल्पनु-
याजुप्रतिपेष्‌ऽन॑५कहि श्यात्‌ ॥ ३८ ॥ पू
उवोतिष्टमे शरूय) सय्वन्ता आयरणीया यतिष्ठ, न प्ली; संवान-
यन्तीति । इडान्दाञडतिथ्या (नष्टे) नादुयाजन्‌ यन्तीति । चत्र
सशयः । मायण्पया ५ पय्वरया, कृत्लदस्पा षा) उप दख्वनेव।
तथा) आपिष्या किपडान्ता, उस्स्नपस्या षा, उतेडन्तैव | दि
भातम्‌ । शरिविदाम्ते [गसः स्यादत्र । इनः । पएर्यनुपाजस्प
म्रपिपिधातू । प्ग्यन्ता सर ईति तात्रद््यक्तपैवे अषनम्‌। अप-
रमापि पचनं, न पलना; व्.जयर्तति । यपि दयैव निल,
परन्यतुयाजपतिपध) ऽनः स्थाद्‌ । तस्मासल्यवुयाजपक्िपेमेन
कृत्तनसस्यानयुरप्ते । कययूङ्खै प्रयन(वायां पत्नी्तयाजन्‌ केव्‌
न करोति, नान्न परताप तथा) अतिथ्पायामवुवानन्‌ केष.
छान्‌ न करोति, नन्द्‌ न करोर । अषपेन्पपारेधरूपाना्मेमेदं
मिव बाक्यदरयं पुचर्प वाक्याभ्पामिवि ॥ ३८ ॥
नेत्यानुवा षा कमनः स्पादशग्दवात्‌ ॥ ३९ ॥ ति०

न त्वेतद।९१ 13कसप ६५ | दक पूव कर], श्रध्वड वसन्‌ ।
तत्र द धर्यं वचन्‌ । द्विपः एसो नाल्येव। न हि तस्य बवन-
मस्त । तन च प्टन्यनुतमप्रातर्प +र 8६१ ५दयानव।चरम्‌ | [क्र
ति । तननिव्याडवाद्‌; । नित्वप्तपुपदकषे | पया, नान्बरिप्ते न

+^---------------------- ------------ --- ` “"---------------*

३७ ।॥ ६८ ॥

~ 5 ~~ ~~ ~~न ~ ~ -~ ------------~

१ इडाभक्षस्य --ग, । २ सपेडारवद्यति-ग, ! ३ यद्रयेक्तभं क्व पृहैयैकरणम्‌-~क,
ह अनथकः स्यात्‌--य. यु. , ५ विज दु । ६ प्रतितिलः ~न, । ७ वाचकः, ।

-~- ~~~ ^~ ---- ---~-~---------

। [म० १०पा०७अ०१३] भीमां सादु । २०४३

दिग्यश्चेचप इति । पूरसभ्पां सदैकव.कपतेवामयो, चयवन्त प्राय-
णीया महिषे न पत्नीः सयाजयन्तीति | तथा, इडान्ताऽऽतिथ्या
स्ष्टिते, नानुयाजान्‌ यतीति । अत्र यत्नल।घवरेन स्तुतिः। ननु
मतिषेधबचनः इरस्नसंस्थानं वदेत्‌ । य एव हि श्रतस्याधस्यौत्स
दोषः स ए३।शरतक्ररपनायामू । रस्पाच्छंःयेइटान्तपेव स्यादिति ॥३९॥

८ प्रायणीवातिथ्वयोः पूवौम्पेमेव शयिडाम्यां शयिडान्तत्यामि-
। करणम्‌ ॥ १३ ॥ ) |
[+ कष्ठ ध (9 न [क
[ ३३ | परतिपेषाथवाचोत्तरस्व परस्पासतिषेषः
स्पात्‌ ॥ ४० ॥ पण
इदभवादाहरणं, सरना पमापणीया दविषते, न पत्नी; सयाज.
यन्ताति । ईडान्ताऽऽपथ्वा चतिष्ठने) नानुनान्‌ यजतीति | तत्र द्र
शयु दरे इडे इति | तत्रापमयः सांशयिकः । कर प्रेण दयुना अ॑स्वन्ता
सतषट, उत्‌ पुरम । एवं ८ प्रयया) ३टन्त्रा सतिष्ठने, उत पूर
णवि । ॐ मापतम्‌ । पूर्वोर्पां सद्किडाभ्पामिति । तः । पूत्रोभ्यापपि
सस्थापयता श्रुत्य दृत भवीति | छेते च शब्दाय कस्मादुत्तरान्‌
दायान्‌ कृषौदिति । उच्५प । उत्तराञ्पापयवे दस्या१यज्छद्‌(थपेव
करोति । तेत्र अम।पपूचज्५ं संस्थापवयन्न कन्दाय परिच्छिन्यतु |
शञ्द।५ १२रिच्छप्स्यापः। व्युत्पा स्वाम्‌ सस्याय शन्दी वक्ष्यति,
ततस्ताभ्यां दस्ापयन्‌ मूषोभबुपक्‌।९ लप्स्यते । तस्पद्‌नियम, पूवी
भ्पामुल (२१ पति । एवं पतै) नूः ।
उत्तः ध्या पिति । कुन; ¦ मतिम । वत्वा । पदेव पत्वतयान-
स्पानुयाजस्य च मविपेध)ऽयय्‌(न्‌ भवि । सद्युत्तराम्थां न सस्था-

~------~----- = 5 ४ > ८,

६९ ॥ |
रष्पन्तद्वदोतिदरवोयते । प्रा च पिव यमाना ऽयम गवमिर्‌काडती करोति
प्रायमीयप्‌ , तय चद्धे शस्ते परिषिते । तेत्र पृतल्यां भयव्ततायां गृह्य
मग(यतृत्त स्व शंयोः प्रये पच; कतेन्वा अकगतस्ति बध्येरन्‌ । उत्तरत्या
१ पय~. । २ यजन्तीति--पम्‌. ¦ ६ भवववेत लावकेन च--. । ४ निवमादू-+
क. यु. 1५ प पट्वोतंवजदयुवाजवतिपेव 1. ६ तस्यां दौ धत्रू परि--इ,।
२५५७

२०४४ ुप्क।सदितश।बरभाप्यततमते -- [अ०१०१।०७१०१६]

प्येत, नेव. पनीतयाजातुयाजौ प्रापतुः, । तस्पादुत्तर।भप्रापति 1
ननु च प्रतिपधस्य निरणसुवादत्वपुक्तष्‌ । उच्यते । न सत्यां गतौ.
तन्पाययम्‌ । तस्पान्च पुकरौभ्यापिपि। उच्यते । लिङ्गपेवदुषादिषम्‌ । न `
च रिङ्ख साधकं भवति| प्रापिरस्यतापिति । पेऽपि हि लिङ्कस्वा-
येवत्ताः स्यात ।

अतरोच्पः । ६१ मादि; । यद्‌ विशेष) नावगम्यते) शवुरन्ते यध्या
अङ्खरीतेः) सा यन्ता । एवधू; इडान्त । सेषाञङ्गरौतिविधीये
य्वा, इडन्ता च । सा च विधावमानारन्पान्यङ्क।( परेकवषे।
कथम्‌ । शयन्तदाऽद्गरीत्पा) इदम्तषा च सकीत्थमनपरकताकं तायां
च सत्यामन्यान्यद्गनि न।ऽऽकाङत्यन्ते । अनाङ्‌ ङस्वमागापे च
भेकवकंवतां यान्त । अतोऽ क्तानि गम्पते । नन्पेवं सति पूया
गोखििडान्तता न कवि {५१२५१कं सापयत्तते । उच्यत । नप दूषा ।
न हि वस्या पृथग्कंस, यस्य।ऽऽनथक परिजदीष्थते। अध्य वा
षयस्योत्तरान्ततता प्रयोज, तस्वादुच ९२१ संस्था सादति ॥ ४० ॥

भपित पृपस्थ वचनदतिकमः स्थात्‌ ॥ ४१॥ (६०

नेतदस्ति, उत्तरा दयिडाभ्पां सेण्षटि ६0 । पृराम्पाम्रव।
कृतः । नेह इय्वन्तावा अद्खरीपेमावो विधा वते, इहानय । ।
वदि । ९५५ भिीपते । ५२१३ब्द्‌ परतिष्ट) । भव पान। , चयि
(न्त्‌ च जाता क्त्षठुत) ने भवतत । (तहिल्लव कतु ५।५६१।
स्युरपः । पत्र पूचनादुचर। रम २प४नवषस्१५।१ पर.

त्‌ गृह्यमाभतया न सिद्धये भवतति । दठ्ततश सदतः ; एशुतरत्वपि

्स्वनतत्व वि ५१।६ । प.पु तान तिषवायवर। च । इतरथाञनुव मा त्रमनरये 6
ष्यात्‌ । पर्ठदश्वानुद्‌; ॥ ४० ॥

नातर्‌ ततिववते । कि १६ । प्पू्तिछतिः | ९३ वत्व जनुगृहुन म
५५ । इतर१। शंयःन्ततायाः प्राधणानायाश्च ६३२१ ऋ प्रिएठतिहच। पत्‌ |
तत्रप्थन्ते वर्वथं स्यत्‌ | नितिवाऽपे श्रुतिरदञत | सतिष्ठतिगिधाने ओद्कोऽ'

~ ~ ~ ~ - ~~ +~ ^~ ~~ ~ ~ ~~ , ~ ~~~ --------------------- - ----~ ~~ -~ ~~ - ` ~ -------~---~-~

१ न्या्यम्‌--क. । २ अपदिष्टमू--क. । २३ शंभिडउनम्वता्या--क, । ४ अधे
फ़, । ५ उत्तराभ्यां संभ्विडान्यां रत्यां. । ६ त्थान, । ७ भर त्ति-मु. ।

मर} ग्पा०्७अ ०१४] मीसांसादशने। ६०४५

भ्पांच न प्रवतत, उत्तर,भ्यां च। पदेषःतेश्रूवीर्पापेवे सस्थान कृतं
भवति । प्रतिवेधश्च नित्यानुवाद्‌ शनयुक्तम्‌ ॥.४१ ॥

प्रतिषेधस्य वरायुक्तवात्तस्य च नान्यदेशखम्‌ ॥ ४२॥

इतश्च पूव्यां प्रं न फरव्यमिति । कुतः । त्वरायुक्तो हि प्रति.
पेधोऽयं कनः । कथम्‌ देवासुराः सत्यमभनन्त | अर्थं देवाः सत्यस्या-
भजन्त, अर्धपसुराः । तदसुरैः सत्यमनूच्यपानं देवानपाक्रापत्‌ । ते
प्रायणीयं निरबपन्‌ । तच्छरमन्तमासीत्‌ । अथास॒रा यन्नमार्यस्ततो
यत्नस्तत्वर इति । तमेवं कृत्वा त्वरितमद्ियन्त इति । तथा, आतिथ्यं
निरवपस्तदिडान्तमासीदथासुरा यज्ञपार्ततो यङ्घसषर्वर इति `। तदि.
ान्तमेव कृत्वा स्वरितमाद्दियन्त इति । वसद पूवेपपेक्न्ते, नोत्त.
रम्‌ । तम्मान्नान्यो देशः प्रिषिधस्य ' तस्माच्च पुवोभ्पमेद रंयुष्रिडाः
भ्यां परं न कमैव्यमिति ॥ ४२ ॥

(उपसदामपृरंल्वाधिकरणम्‌ ॥ १४ ॥)
४१

[१४] उपसत्सु यावदुक्तमकमं स्यात्‌ ॥ ४२ ॥ पूण

अस्ति ज्योतिष्टोमः । तत्रेदमःश्नायते । षडुपंसद्‌ ऽपसाचन्तं इति ।
ताः प्रकृत्याऽऽपनन्ति, अपरयाजास्ता अननुथाजा इति । तत्र संशयः ।
कि यादत्पिषिद्धं तावन्न कर्मव्यम्‌, अन्यरसर्वं कषेव्यषू, अथर

` यंवदुपदष्ठं तावत्कर्तव्यम्‌, अन्यत्सर्वं न कतेष्यम्‌, अंथवाऽपू

उपसद्‌ इति । के मर्म । उपसन्स॒ यावदुक्तं न कतेव्यम्‌ । अप्रया-
जास्ता अननुयाजा इति भरयाजानुयाजानां प्रतिषेधं कृत्वा कृतायः
शव्द ऽवदिष्टाथोदकमाप्तान्‌ न वारयति । तस्मादविशिष्टं सर्प कपै-
व्यमिति ॥ ४३॥

सण वाऽगुणत्वा च्छेषपरतिषेधः स्पात्‌ ॥ ४४॥

गानि प्रापयति । तस्माद्‌ाज्यपागन्थायोऽत्र नासति । तत्न पूरी शेयवन्ततामतिलङ्ध्य
यो गच्छेत्तेनाऽऽगमो बायिनः स्यात्‌ ॥ ४१। [ ४२॥ ४२३॥

~------

१ “ षडुषसदः ' इत्येव सवत्र पथे ददते । परंतु (समर पा० ३ अण. ८.)-द्यत्र
^ तिश्च एव साह्नस्योपसदः ” दतमेव अथेतिटोम '्उघत्त्रयस्येव 'पवंभमिधानःदक्रसयं भाष्यं पया-
रोचनीयं भवति । २ भयापूवो-क. यु. । ३ सवेण वा गुणत्वात्‌-श्नौ. ग, ।

२०४६ दष्यीकासष्ितरावरमाप्यसपते - [अ. १ ०प०७अ० १४]

नं चैतदस्ति, मतिषपद्धं बजयिन्षा स्र फतैम्यमिति । यावदुपदिष्
कठैव्यम्‌ । सरौेणाऽऽपररिण सवपन्यत्परिसंरूयायते ) अव्रिशिष्टो
सो स्रोव आघारः पुररास्न(यते, न तत्र कथचिहुणो विषः शरूयते |
तस्मात्तेन बर्प्रसंख्यायते ॥ ४४ ॥

प्रतिषिद्धं वा प्रतिषिध्य प्रतिप्रसवात्‌ ॥ ४५॥

न चेर्दस्ति- याषटुक्तं कपेभ्यम्‌, अब्धि नेति । फ तहिं | सर्म

दैष्ये प्रतिषिद्धं बजेयित्वेति ¦ एवे हि श्रयते, अप्रयाजास्ता अननुया-
णास्ता इति| एवं प्रतिषेधं कत्वा तपः शदो नान्वस्प बाप
भवितुमहैति । यदुक्तं, निर्गुणं सौवःघ।रश्र्रणमिति । परतिप्रप्तवोऽये,
न परिसंख्या । एवे श्रयते, नान्यामाहु्तिं पुरस्ताञ्जुदुयात्‌ । यदन्या-
माहुवि एुरस्ताज्जृहुयादन्यन्दुखं कुयात्‌ । सुवेणाऽऽघ।रमाघःरयतीति ।
नान्यामा हूतिं पुरस्ताञ्जुटुयासाट्रात्किभ्यः । पता श्रापारादिका
आहुतयः सर्बष्टीनां मुखम्‌ , यद्ःयारहुतमोपसदीमरन्पादिकां जुहुषा-
दन्यन्पुखं कुखात्‌ । तस्मात्‌; सदेणाऽभ्ारपायःरयनीति) आप्रारा-
दिका आहुनीजुहोतीत्याघारादीनामभावपाकषद्क्य पुनः प्रतिपरसवोऽयम्‌।
आघारमाघारयतीति) नार्य॑नन करोति । फर तिं । आधारमाधारयति,
न नाऽऽघारयतीति । तस्माम्न परेसरूय। । प्रतिषिद्धं षजषित्वा सर
कतेव्यमिति ॥ ४५ ॥

भनिज्या वा शेषस्य . ` वतानभीज्यलात्‌ ॥ ४६ ॥ षि”

` अथवा, अग्ना उपसदः । अनिज्खा प्राकृतस्य शेषस्य । नित्या
नुषादोऽयम्‌; अप्रयाजास्ता अनयुमाजा इति । युरपदेवतामनमीञपा-
मुपदिकश्य भधानदेवता विधीयन्ते । नान्यामाहतिं पुरस्ताउ्जुहुयाद-
म्ेय्याः, अञ्निदिं मुखमित्यभिधाप, यदन्यापाहुति पुर्ताञ्जुहुयद्रि
छृतीम्‌, अन्पन्मुलं इशरदपरेय्णाः ¦ अमिहिं मुखप । सुपेणाऽऽघार-
माघारयति) नान्यं यजते-अभ्भिमर्नःकं) सोमं शषरप, विष्णु तेजनमिि ।
तदेदद्‌।घःरेण निराकाद्श्षीढृतं नान्येन परद्धेताङ्केन सहेकनाक्पता-

४४॥ ४९॥

१ अग्रर्षिषो बारी. क. ग. । २ भावारादिका ह्यदहुतीः-क.। ३ नान्यत रोति-ङ, सु. 1
४ प्रकृताङ्गेन-सु, ।

[अ०१०प्०७७०१९] मीपांसादशन | २०४७

मेति । अतः प्राप्ता युखूेदवता अनभीञ्या अत्रःपदिश्यन्ते, नान्यं
यजति, तस्माद्ष्टः प्रथम इञ्यत इति} ४६।;
( अवमृथस्यापूत्वधिकरण 1 ॥ १५ ॥ )}
[ १५ | अवगथ बर्हिषः भतिपेषाच्छेषकर्म स्पात्‌ ॥ ४७ ॥ पूण

असि ऽपातिष्टेमेऽवमृयः) वाणनेककगाटेनावमुधमभ्पवयन्तीति ।
तेत्रेतदाम्नायते, अपरद्िपः पयाजन्‌ यजति, अपवर्हिपायनुषानौ यन.
तीति । तत्रेपाभ्येः सांशयिकः ¦ कि व्रद्िमित्र वजपित्याऽन्यत्सर्म
कतेव्यमुताऽऽ्य मागा भ्यामन्यत्वीर सरूप ।य र, यथवापूरमौऽवभुय इति।
दि प्राप्तप्‌ । वर्हि वजयिन्ता शेपकये स्यान्‌ । सप्र कतव्य ।
कुतः । वर्ह मरतिषधात्‌ । अपवर्हिंषः प्रयाजान्‌ यजनि) अपवरदिपाव-
नुयाजो यजतीति वर्हिमौत्रं परतिपिष्य फृवा्थः चम्द्‌ऽन्वस्योदकम
न शक्रोति वारयितुम्‌ । तरमादन्यर्स्यादिति | ननु, आञ्यमागौ यज.
तीति परिसंरूषा् ग्रहणम्‌ । अप्सृमन्तागज्यमाग्‌। यजतीति गुणार्थ
तन्मन्यते स्मर ॥ ७७॥ |

आज्यभागयोवांऽगुणव्व। च्छमप्रतिपेधः स्थात्‌ ॥ ४८ ॥

न चेतदास्ति, रपमै कतेव्यभिप्ि | फर नदिं चेदमणिषेधः स्वाद्‌ |
कुनः । आल्यमागयोः श्रवणात्‌, अस्मुषन्तावाज्पमागौो यजतीति।
ननु, अप्सुमत्तागुणविष।ना तदित्युक्तम्‌ । नेत्याह । छिङ्खक्रषामभ्षां
भाप्ताविवाप्प॒मन्तो मन्त्रो, अप्स्वमते सथिषव, अप्त पे सोमो अत्र्रीदिति।
ताभ्यमेतावराज्यमागावप्सुर्मन्तावेवेरि, निमणयत्रेरं वचनमितरेष।म-
द्धानां परिसंरूपापक्रं भवितुमहंति । यत्त, अपबर्हिषः प्रयानन्‌ यन
ति, अपवर्हिपावनु याजौ यजतीति । परिघर्या गनां प्रय।जानापनु-
याजयो्च विधाना भवतौति । तस्पाच्छेषगमिवाङ्गमनां परिष
स्य ॥ ४८ ॥

(| [कष [भी = 2, +
प्रयाजानां वेकदेशप्रति१धादवाकवरर्षवं तस्मा-

४१९ ॥ ४७।॥ ४८ ॥

१ स्यात्‌ । कुतः-मु. ! २ गुणत्वात्‌ -श्रौ. क. ग , ३ अप्सुमन्तविव-5. । ४ भविष्यति
प, । ५ रेषाण.मङ्गानां ~ग, ! ९ व(क्यशेपल्व-बु, ।

९०४८ टष्टीकासदितश्ावर माप्यसमेते -- [अ०१०१०७अ० १६]

तुशम्द्‌ः पक्षं स्यावतैयाते । न चेतद्‌, परिसंरूपति । त्रिदोषा
परिसंख्येःयुक्तम्‌ । फंस, अपृवर्हिषः भरयाजःन्‌ यजनीति वाक्यशेषो
नावकर्पत । यदि, प्रयाजान्‌ यजतीरयेप विधिस्तदा वहिप्रया.
जोऽपि प्राप्नाति । तत्र, अप्वाहिषप इत्थतन्नोपपयते । अथ वर्हिषः
भरतिष्य;। प्रयाजानां वरिधनव्रिक्ररपते । तत्रापाप्नस्य बद्दः परनि-
सेथोऽनुपपन्नः | उमयविधाने वाक्य पद्यत | वाववङ्ेपो नोपपद्यते ।
एकं चेद वाक्यम्‌ । तस्मान्न शेपपरिसस्य। ॥ ४९ ॥

आ ज्पत्ागयेोग्रहणं नित्यानुवादो गृहमेषीय-
वत्स्यात्‌ ॥ ५० ॥ स्ति”

अया - अपूर्वोऽवगरयः । यदद यृहमेधौयः, तदररस्यातु । आभ्यमा-
= माभ्यां परत्यक्तश्रतोररामेकवाक्यतामितवा निर।कारक्षो नान्धः पाङ
तेरेकवःक्यतामोति । तस्पादपूर्ोऽवमय इति ॥ ५० ॥

ने

( वाजपेयादितकृतो वेकल्पिकानां प्रकरृतानामन्यतमपुनःश्रेतौ निपम-
विधित्वःविकरणम्‌ ॥ १६ ॥ )

[ १६ |] विरोधिनामेकश्ुतो नियमः स्पादू्रहणस्यार्थ-
३साच्छरवच श्रतितो विशिष्टलात्‌ ॥ ५१ ॥ सि

असिति वाजपेयः, शरदि वाजपेपेन स्वाराज्यकामो यजेतेति । अत्र
श्रयते । खादिरो यूपो भवतीति । तत्र सशयः । किं खादिरो षा,
पारश्ञो बा, रोषको वा, उत खादिर एवेति । तयाऽन्यत्र भूयते,
वृहसपृषठं भवतीति । तत्र संशयः । क वृर पष्ठ, र्थतरं वा, उप
` बृहदुषोति । अधातव्यायां श्रूयते, यवमयो मध्प्रपर इति । तत्र सञ्चयः।
18 यवमयो वा, ब्रोहिमयो वा, उव यचमय एवेति । सर्वष्वेषु फ्रि
भाप॒प्‌ । विरोधिनामन्य॑तमे श्रूयमाणे नियमः स्यात । खादर व
युषः, वद्देव पृष्ठ, यवमय एव मध्यमप्र इति । इतः । प्रहणस्पावव-
सवाद्‌ । एवं वृहखादेरभवानां प्र्णपयेवद्धविऽ 10 । इवरय। पा

४९. | ९० ॥

१ अन्यतमस्मिन्‌-क. म, मु. ' २ -खदिर-क्, ।

[अ००ा००अ ०१६] मीषांसादरेने। २०४९

लुवादमातरमनयथकं स्यात्‌ । श्त्या विशिष्टाः खदिरदयशारकमाक्षान्‌
पलाञ्चादीन्‌ बाधेरन्‌ । शरचत्‌ । यथा शरमयं बरिभवतीति श्ररेषु
रुतेषु कुशा निरतेन्ते, एवमिहापीति ॥ ५१ ॥
उभवप्रदेशानेगि चेत्‌ ॥ ५२ ॥

इति चे्पर१सि, उभयं हि प्रदिशति चोदकः, खादिरं पालाशं च,
वृहद्‌ रथंतरं च, तवदहीन्‌ यवाश्च । केतेदानी चोदकेन तुस्ये प्रदेशे सति
पलाशादयो निवारिताः । खादिरग्रहणमश्क्तं परेषख्यातुम्‌ । त्रिदोष.
त्वात्पारिसखूयाया शइ्युक्तम्‌ ¦ तस्परन्न निषपः, विकर्प एवेति ॥१२॥

शरेष्वपि चेत्‌ ॥ ५३ ॥

यद्युमयपदेहादुमयं भवतीत्यध्यवसीयते, शरेष्वपि श्रुतेषु शा

नेव निवर्तरान्ति, स्थितायां प्रतिज्ञायां सूत्रेण परिचोद्‌यावे स्म ॥५३॥
विरोध्रग्रहणात्तथा श्रेष्विति चेत्‌ ॥ ५४ ॥

इति चेःपरयाप्ि, एष न्धाय उर्प्रपानः शरेष्वपि दषं प्रतञ्ञथ-
तीति । न शरेपु चन्‌ द, । पत्त क्रा निव्‌कन्त इति, तथ।
तरू । कुतः । विसट्नग्रहणात्‌ । न दि विसापरिपु परेष्वद्धक्रियमा-
णेषु कुणः श्रक्वा अङ्कतेनोगरातुम्‌ । तस्मत्कुश्। निवन
३१ ॥ ५४ ॥

तधतर।स्मन्‌ ॥ ५५ ॥

तथा, ईवरस्मिन्नपि खदिरष्द्‌ पिरोधिन्यङ्गक्रिवमाणे न शक्याः

पठालदूयःऽङ्कवोपद्‌तुर | त(स द्प्कन इति ॥ ५५॥
ध्रवनिधल सदव चेत्‌ ॥ ५६ ॥

हा) चेत्दहपा, विर्‌परव्रहन तरयश दन निवतिमेदिप्यसीति।
च)दकश्चःराननकय स्थाद्‌ । भापवति [६ चोदकः पलशते । स
दहि दर्यः ख(दसदपु पलद्षार्पु च । पदुक्ते-अ्रद मादि वेव
तरमबा । नच श क्क्‌, वदद: मपोगदचन एकमा

प दाभतति । वेधन्‌((पयवार वचनेन ६ स श्रयमाणः परम्९५ पदु

~ +~ -- ~ -* --~~

५१॥९२॥१२॥ १४ | ५९॥

१ खादूर्‌-क. । २ तत्र-~-रु. 1 ३ (अ 1० परान ७ अन ९० ३०). ४ (अग १०
पाण ७ मर ९पू* ३१) । ५ वदित

२०५० ट्टी सित सवर माप्यसमेत्‌ -- -अ०१०पा०७अ० १७

+

सगं यास्यठीति । अयेदूर्ना यागवयागतचनस्द्विरिष्ठान्‌ यागान्‌
यास्यति । तेषु पाशाद चेवाश्चोदकपप्ता न खदिरादिभिनिव-
वितः । तस्मा्कस इति ॥ ५६ ॥ |

ग्रहणस्याथवसादुभयोरप्रतिपत्तिः स्पात्‌ ॥ ५७ ॥

वध्ना?-योगवचन। हि प्रत्यक्षश्रतेन खदिरेभकमाक्यतामेति |
तस्मिन निरःकःद्क्ते न पटाः प्रवर्तिष्यते । तस्प्त्वदिरिशिष्टः पद्यु
यागे यागम॑यगव्रचनेन ददती न पटरल्रविविषएटः । तस्मात्दिरस्येव
महचिन। ५५}; । ए रमतर, यवमय्‌ च नस्मात्छदिरादीनां नियमः।
नधा पटटायरद्रिकस्‌ ३8 ॥ ५७ ॥

( पिकतवुषदिषदद्वतादिमिः प्रङ्ृतद्रव्यदेवनादीनां १।१।-
(द र५५॥ १७ ॥ )
[ ३७ | सवात गृनमवद्ादु्रहममभरवते
श्यत्‌ ॥ ५८ ॥ (०

दम्प इ४य धरय । जातवम ॥ उ [पार्ट निद क्‌} अश्री -
भौयमकाद्‌२१प टे नि१य्छय ५ व्रह्म \तक।५ः) रेन्द्रभकादशक-
पाख निधपर्साकाम ६ । तत्रतपु वागेषपयम्यः सांशयिकः । ४
माह्ृतं दन्यदेव (नव्य) उत म निनरतैत इ0ि । समसमत
जातवकनन सोदुतानुत्वनानां द्रव्यदरवतनेव तदत्वचः | तस्पो.
प्क चद्व. | पपद्यदीत द्रव्यद्‌षपे चकेन, विधिनैव
मरति | द्ज्चपूवत्‌ ५८ न्रवङ्ते नावञेजिटन्यङ्गानि चोदकः
मापमिष्दपति । म यदु) भद्रदमदुव्रस्मितति । तदिह
सिद्धर्‌ ¦ ५८ ॥ ध

यिन स्यादति चेत्‌ ॥ ५९ ॥

हति चेत्पदया त) नदना मप्ुतवाद्दायेष्टानि चोदकः पापपिष्व-

ति । नतद्वम्‌ । आविर स्वाद्‌ । उक्तमेतत्‌ तुरधोदकः सय॑ष-

० ------ ------------

५६ ॥ १७ ॥ ३८ |

कन ~~~ ~ ५,

5

१ दृत्तिः--मु० ९ नेदु । ३ तौति य॒{-८, , ४ यदुक्तमिति अ० १० पा ५
भ० ९० ३०) द्येति दैपः । ५ उतमनिति--{ अन १० पा -भन ५सु० ३१)
यत्रोत शेषः ।

[भ०१०१०७अ०१८] मीमा ६०५१

कषु । न ह स पदाथमाक्षाङ्क्षाति । पदाय्तं पकारमाकाङ्षति ।
तस्पादुद्रव्यदवतणपि चोदकः प्रापयति । प्राप्ते बचनपामाण्यादधिकं
भविष्यति । एकं चचमपापित, अन्यन्चोद्‌कृनेति ॥ ५९ ॥
नाथाभावात्‌ ॥ ६० ॥

नैतदेवम्‌ , अपक कनेव्पमिति । कृतः । अर्थाभावात्‌ । प्रयोजनाः
भावादित्यथः । सस्ये, चोदकपाप्त परस्यक्षश्रत्या न प्रहिषिद्धं द्रव्पदे
वतम्‌ ¦ क्रतु परार्थ तत्‌, यगनिव्रैत्तये। सच याग पकरेतैवर दर्ये
कया देव्रतया नितपैयिनप्पः श्रूयते, अत्नेपपष्टक्रपे निपेटृकमम
ष्त्थेवमादं । तस्मिन्‌ सहायापिक्षे करप्वमाने निर्दयो वध्येत । अथ
तेन निग्तिते चोद्क्णपितस्य न किंचिदस्ति प्रयाजनपिति तच्छ्रृत
पपि ९ द्न्वालसयाजनस्पय न करिष्पत ॥ ६० ॥

( विकृतौ श्रयमाणिनौदम्बगत्वेन प्राकतलादिरत्वादेर्निवृच्यधि-
केरणम्‌ ॥ १८ ॥ )
[| १८ ] तथेकार्थविकरि प्रारुतस्पाप्रवृततिः प्रवृत्तौ
हि विकल्पः स्यात्‌ ॥ ६१ ॥ि°

चिःकभेविरेषे श्रूयत, ओदुम्बरे यूपो भवतीति तत्र संश्रयः । कि
भ्ाद्ृतमन्र युष्द्रव्यं बाध्यत उत नप्ाप्यव इति । कि प्रापत्‌ । एके.
विकःरेऽर्मिन्‌ ओंदुम्बरे-एकायैश्वाद्लो खदिरादिमिविकःरथं, तत्र
पातस्य खदिरादेरभरत्तिः । यथा पानस्य द्रर्पदवतस्य पूवैस्मिन-
धिकरणे, तथा ऽस्मिन्‌ खादिरस्य यृपद्ररपस्यामद्रचिः । पत्तो हि तस्ष
विषमश्षिष्ठो विकलः स्पात्‌, चोदकपाप्तभ्य प्रस्यक्षश्चनस्य च । न
चेष न्याय्यः । तस्भादपवृक्तिः ॥ ६१ ॥

यावच्छरृताति चेत्‌ ॥ ६२॥
ति चेत्पद्यसि, विक्र सदोप इति । समुचथो भवतु ।

उभयस्मिन्‌ सह नियुज्यतां पञ्युः । तदा चोदकानुप्रहो भविष्प्रति
॥ ६२ ॥

५९. ॥ ९० ॥१९१।६२॥

=-~------------------ .-- ~ ---~------------- -- -------*------------------

१ भवति--क. मु. ! २ उत प्राप्यते-क° मु” । ३.विकरश्च भवति--प, ।
३५6

९०५२ टयीकासहितशरापरमाप्यतमेते-- [थ०१०१००अ ०१९]

0. ५ न प्ररुतावशब्दूवात्‌ ॥ ६३ ॥

नैतदेवम्‌ । केवर हौ दूम्बरे नियोजनं श्रयते । केवले च खादिरे
प्रकृता, खादर षध्नाताति | उमभयर्सिपथ बन्धनद्रव्ये न प्राद्र वाक्व,
न च प्रत्यक्नश्र॒तम्‌ । तेन सप्रचथस्य प्रमाणमेव नास्ति । अतः
भाते युष्द्रव्य नवतत इति ॥ ६३ ॥

( सोमारद्रादियागे श्रयमाणः शृ्कादिगुगकगीष्टव्रीहिमि
प्राकृतयवानां निवृस्यधिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )

[१९] विततौ त्वनियमः स्यात्पृषद्‌[ज्यवट्‌ ग्रहणस्य
गुणाथत्वादुत्षयोशच प्रदिष्टवाद्गुणशाश्ं
यदीति स्यात्‌ ॥ ६४ ॥ पू

सामाराद्र घृते चरं निवपेच्छृष्धानां त्रीह्मणां ब्रह्मवचसक्रापः,
सोमारौद्रं चरं निवपेरृप्ण(नां व्रीदीणाममिचरन्‌, नैतं चरं निध-
पल्कृष्णानां व्रीहिणां; सोयं चङे निषपच्छक्कानां व्रीहमापेति ।
तत्र सशयः । क व्रीहियवा यषन्पदयुत व्रीहिभिरेव | कर प्रा
षम्‌ । विकृतां तु विरोधिनामन्यतपे गृष्यपाणऽनियमः स्यात्‌ , ब्रीहि
मयेति । कुतः । ग्रहणस्य गुणाथत्वातु । तस्य हि व्रीहेगरदणं
गुणाय, न यागसबन्धाभम्‌ । शुद्धा व्रीहयो पबन्ति, यागस्तभा-
भ्यामपीत्ते । यया, पृषदल्येनानुयाजान्‌ यजतीति, अ।उपं पृषत्तासब
न्धा्यं भवाति | एवमिहापि व्रीहयः शक्टगुणसबन्धार्थाः, न यागसंब-
षेनान्यपरिसरू्यानायौः ।

वथा, यद्यपि चतुरवत्ती यजपानः पश्चायसेव वपा कायो, इत्येत.
र्वणमुपपध्ते । यय्रेवेजातीयकेन प्राकृतं न॒ निवत्पेत, तत! पश्चा
वत्तेन चतुरवत्तेऽनिवतिंते, यद्यपि चतुरवत्तीति दशनं युक्तं भवाति ।
न चानयको गुणेोपदेशो भवाति । उभयोः पदि्टत्वाव्‌ । उभये व्रीहि
यवाध्ोदकेन प्राप्ता विक्ररपन्ते। यदा व्रीहयः, तदा गुणश्चासष्‌ । अत्री.
दिपषेऽसभवादयौनिवरतेत । तप्माद्िशस्प इति ॥ ६४ ॥

१२।॥ १४॥

= ~ -- ----------- ~~

१ तत~, । २ सदेति-इ. ख. मृ. । ३ भन्यदम्मिन्‌-ग. मु, । अन्यतरदिमदू-क,

[अ० १ णप१७अ२१९] परीमाने । ' ३०९३

एकाय नियम्थेत श्रतितो विशिष्टवात्‌ ॥ ६५ ॥ पि
एकार्था हि वरौहियवाः | वचर व्रीहीणां श्र॒तसवाय्रव। नेव प्ाप्ुबानि।
ननूक्तं शुणसबन्धायो व्रीहय इनि । नैतदेवम्‌ | यदि गुगसवन्धार्था
भवेयुस्ततो न नियमः स्याद्‌ | न ५ गुणसंबन्वाधौः | विकरारस्न्ये
हि पष्ठी मवेत्‌, उ्यतिरिक्ते पातिपदिकरार्थं । तेन विकर्षणं श्रता
भवति । गुणदिष्ेपणे व(क्थन । श्रित वक्याद्धरीयमीति | तस्पा-
च्छया व्रीहयो येन संवभ्यमान(; समानयन्‌ युवाजिवरतेयेपूः॥६५॥

विरोधिलाच्च छोकषत ॥ ६६ ॥
विरोधिनशरेने । कथ्‌ । मे च्यकस्मिन क्राम विक्रसेन साधकाः
श्रयन्ते, ते परस्परेण विरोधिनो भवन्ति। विरधेनां च न सट प्रग्रातिः।
ोकवतु । यथा, मत्स्यान्‌ न पयता समक्नायादरिषति। यद्यपि सगुणा
मस्या भवन्ति, तथाऽपि पयस्ता सहन सभदमन्ते | तस्पात्सगुणा
आपि व्रीहयो यवानिवर्तयन्त्मेव ॥ ६६
क्रतोश्च तदुगुणत्वात्‌ ॥ ६५ ॥
यदि त्रहिणां विकरारण स्वन्धः) कथमेषां गृणेनापि संवन्धौ
भरिष्प्रतीति । अनोच्यते | नैवेषां गुणेन संवन्धः श्रुत्या वाक्येन वा,
नापि गुणस्य व्रीहिभिः । कथं तहं । क्तोस्तदुगुगन्वात्‌ । ऋतुरर्य
शक्कगुणः श्रूयते, कृष्णगुणश्च । तनरकदाकयत्वदेकस्मिन्‌ कतावर्भेन

#

दरव्यगणां संबध्येते । तेनाचभद्‌।ऽपि पाष्हूना मवति ॥ ६७ ॥

क अ, (न

विर{धना च तच्छतावशन्दत्वाद्कत्पः

स्पात्‌ ॥ £< ॥
विरोधिनां च्यते प्रत्यक्षे श्रपमाणे, अन्यम चेद्कभापते, अश
व्दत्वालर्यक्चे विरोधिनि सति चोतकप्यान्या्पा विकरः स्यात्‌ |
तस्मादपि नियमः ॥ ६८ ॥
पष रञ्च सम॒चमयदुग्रहणदस्य गणात्‌ ॥-६ ॥

------- ~ ~-------+

६९ । १६ ॥६१७॥६८॥

१ गुणसबन्धागरीं हि-यु. । २ व्लीयक्ष-1. । ३ अर्धेन संवध्येते-7. । ४ अन्यतमदिमिन्‌ -¬
क. ग. मु.।

९०५१ द्ीकासदिदशषरमाप्पपो- [१ १ ,१०५१०२१]

पृ यदाज्य वु युष | ने ए श्न. इनचिष्धरोप भकस । वेन
न पा्षिकमाञ्यम्‌ । ठतस्तश्र दध्नाऽऽडषसपुचयः । यतः पृपत्तासंज-
ननार्थं दधि | तेन न पाश्चिकं दधि । आज्येन च सष्ुचय इति ॥\९॥

यद्याप चतुरवत्ताति तु नयम नापरपय्यते ॥ ७० ॥

अथ यदुक्तं, यद्रेवंज। ती यकेषु निश्रमो भवेत्‌, यथपि चतुरवत्ती,
हति चतुरवत्तदथनं नोपप्यत इति । तत्परिहरत॑न्पमिति ॥ ७० ॥

क्रतन्तरे वा तन्न्पायलाकमेद्‌त्‌ ॥ ७१ ॥

क्रत्वन्तर एव वा, द्श्पूणपासंयोश्चतुरवत्तदशेनं भविष्ति ।
द्यपि दपएणंमासयोषवतुरवत्ती यजपानः, तथाऽपि पञ्चावत्तेव वपा
भवतीति । अन्यग्मिनू कमणि चतुरवत्तष्‌ । अन्यस्मिन्‌ पश्च।वत्तू ।
यद्यप्येव॑जातीयकंश्ु नियपस्तथाऽपि चतुरबत्तदनपुपपथत इति ॥७१॥

( अघ्चीषोमीये पत्तो हधयाधयङ्गेष्वपि पञ्चावद्‌ानापिकरणम्‌ ॥ २० ॥ )

[^ ^
[ २० ] यथाश्रतौति चेत्‌ ॥ ७२॥ पृण
असि उ्धोतिष्टामे प्शरप्ीषोषीयः, यो दीक्षितो यदप्रीपोभी्यं पडु-
।रमन इ । तत्रेदमाम्नायते, यथपि चतुरवत्ती यजमानः पञ्वा-

वेव वपा कायेति । ततरैषोऽयैः सअियिकः । कि वपायां श्रूयमाणं
१७च।वत्तमद्ध पु चतुरवत्तं निदतयति, उत नेति । क्रं भरतम्‌ । इति

चेरसंशयः, नेति संश्षथ! । कत; । यासिमन्‌ श्रूयते पञ्च।वत्ते तत्रैव
चतुरवत्तं निवसेय) नान्यन्न । यथा क्रत्वन्तरे न निवतंयाि, एवम्‌-
द्धः पूरदेष्वपि पञ्च।वत्त्चविनं निवतेयितुपरानि ॥ ५२ ॥
१९ ॥ ७० ॥ ७१॥ |
४ पश्चावतेव वपा कायो › हृति किमत्र विधीयते त्वत्पक्षे | येनङ्गःपि मन्थे ।
न ह्यत्रावद्‌।नोदेकेन सख्या पिधीयते । फं वपोदेयेन पशचावद्‌।न {| उदेश्यवि-
शेषणस्य चाविवकषे्ती, ने.दरयध्यामि । इतरथा प्रहत्याप्परविवक्षितत्वा च्चमपष्यपि
समागैः स्यात्‌ । तस्माद्रपायागापु्रभय॒क्तमिदम्‌ ॥ ७२९ ॥

सोमे-ग० । २ नेति । कुतः मु* । २ तत्पष्षे- सिद्धानि ४ अङ्गेऽपि-
, ५ मन्यस इति-पश्चावद्ानमिति हषः । ९ अविवक्षा, नो-ड. ज, ।

[अ५ १०००७०२०] - मीपाप्दशने। २०५५९

` ` ` ८ " 7" न चोदनेकत्वात्‌ ॥*७३॥ `

नैतदेवम्‌ । एकः हेषा चोदना) यो दीक्षितो यद्रषीपीये पञ्चुमा-
कमत इति । तत्र प्रफरणे.वैश्चवत्तं श्रतम्‌ । अतः प्रकरंणादङ्कपू्व
भविष्यति । आह । ननु वक्वादूपिं मेवितुमहेपति । नेत्युस्यते ।
ष्पा हि द्रव्यम्‌ । न तत्कंबन्ये भयोजेनमस्वीति ।.उच्पते । पञचावत्तना
वपाप्रयोगवचन उपसंहरिष्यति । तथा न दोषो भविष्यतीति ।
अत्रोच्यते । एवं सत्थप्येङ्कापुष्‌ं प ब्ावृत्तं सिध्येत । कथम्‌ । एका
हि सा चोदना । अङ्कयागो बपायागश्च । तेन चेत्पश्चावत्ते संवध्यते)
वद्‌ाङ्गेष्डपि भवरितुपदेति ।

ननु च वपासंवन्धाद्रपैव पश्च(वत्ता) नाङ्गा नीति । उत्पत । नैत
बचन) यथव प्श्चावत्तेति | कय तदु । प्श्च(वेव्‌ वर्षा । यव एव्‌.
कारकफरण तत) ऽन्थत्रविघारणपू । न चाविशेषेण या पञ्चावत्तपाप्तिः सा
क्या वपासंचन्पेन निबतयितुष्‌ । निञप$स्प शन्दस्यामावाव््‌ ।
सरपादङ्गपुः न चतुरवत्त१्‌ । अपि भवन। पो यक्ेष्वङ्ेषु पञ्च(वतते सति
ततोऽपरा चोदना): तानि द्िद्वररवनतति , वपाग्रहणं तत्र हविर.

ज ~ ~ ~ = (० ह --~--~~-~~

उच्यते... अतत्तेथभेन निछठान्तेन द्र्थमवदानक्तयुक्त) सीठेन्नमेकप्तडवायुक्तं
चोच्यते । तेचवामृद्य पश्वा रचाच्ते । तत्य चु्यमनघ्य यदं टिङ्गकह्वं
विभक्ते, वपया च पिचिप्थत) वाकंयनेद्‌ः स्यद्‌ वक (ण-वायन । तस्मदुवरदान-
प्रातपिदिकय पश्चदख्मा विधीयते । स। च तिषीयनान। प्रकरणाद्यणेन गृह्यते |
तध प्रकरणातिसष.त्तवावद्‌नेपु निश्च | ।

नन्येककःरु्रवणादन्यनिवूतिमम्वते) न पञ्तर्ाधिवानम्‌ । यथा " पड्वशरति-
रित्येव ब्रूयात्‌ › इति चद्ालशदयाद स्मय) न पद्‌वयतितरिवानानम्‌) एवमिहापि
चर्ुरवद्‌ाननिदपकमिद) न पञ्चावत्तताविवरायकम्‌ । तस्मातश्चवव(नपि न प्राप्नोति|
अन्यपरत्वाद्वकंव्य । |

19,

खव्यते | पश्चदल्यैवात विवीते । त्वां च विवयमानायां चोदकपा्ने नैष

~ --~ ~+ -- ~ -----~- ~ -' ~~ -----~ ----~ ~ - ~~~ ~ ~ ~ ~~~ ~~ ----- ----- ------~--~ ~~-----~--*

१ प्थ्ाबदानं--मु. २ पववत्तत्--ग.। २ अयेव॑--ग.। * मते--ए. मु. 1 ५ अषद्-
न्ती. । ६ उद््दियमानस्य~ह. स. । ७ (अर १ पार १,५०.०७), ८ तत्र--उ. भ. ।
९ गम्ृत्त इति--विःयाःप्म्यत द्यः । १० निवस्य 4 म्‌---ु. । ११ विध्रीयत इनि-दइतरथ।
पचत्वस्य प्रण्धमविनानुवाद्ासेमवत्तदमदणं प्रताद रस्ति दप्रदित्यदायः ।

२५९

२५५६ ुष्ीकासरित्षरभान्यसमेते -- (*० १७१०६५७१]

कषणार्य प्राथम्यादवसरषापं शरूयते । विषिस्िते हि सस्मिन्‌ दक्यवेद्‌.
सङ्क । तस्पादङ्गष्वपि पश्चचत्मेवेषि ॥ ७३ ॥

इति भीशबरस्वापििरातेते मीमांसामाषये इश्चप.
स्ाध्यायस्य स्तपः पाद।।

न

अथ दशपाध्यायेशटमः पाद्‌! |

( अनुयाज-महाितुयनञयोरयेयनापहृ्ेत्‌ दरणवयुषसाः
धरिक्रगम्‌ ॥ १ ॥ )

[१ प्रतिषेषः परदरोऽनारोविषाने "च भरापतभति-
विद्धत्वादिकल्पः स्थात्‌ ॥१॥ पूण

भतिरेषः श्रथ, चोदकेन पदि षप, इविद्न।रभ्यकादेन अपरे ।
चोदकेन भदिष्ठ-महापितुयङ्ग, न होतारं वृभीते नाढऽर्वगमिति। दन
अनारभ्यव्‌ददेन मह-अ।ज्राववेवि चतुरक्षरम्‌ , जस्तु श्रोउटिति बतु-
रक्षर, यनेति द्वयक्षरं, ये यजामह ति पञ्चाप्तरप्‌, द्रवक्षने वश्दुक्मरः)
एष वे परनपनिः सप्र्श य्गलन्यापत्त इति। ततो नुने षे
यम क तोते।(त । तत्र(यमयैः साशिमिङः । के पेडनारर्यबा देर
मरतिषेधः, स च यिकरपः, उ पृदुर इति

कि माम्‌ । विक्रा इति । भरिरतितेतर सोः पकमरर्सत्‌ । उषी
हि माह्ियितिपषो पम ताणवनये । पप्तिस्ववसमागशद्ती । पह्(पतशङ्ेव

मवदोत्यथेदरेवक राथ ठम्बते । सो वुवाद्‌ः । य इ दवे तपे प्युतस्तौवकारोऽ-
न्यतरनिषतेमेत्‌ । ततरैवकःर।थैः पश्गृद्यो । इह तत्रास्ति ॥ ५६ ॥
इति श्वीमहकृतःरिठिमिरतिताषां ममातामःन्वन्वारुवा्ा दुष्य
दशनाध्कयध्य त्तमः परदः ॥
¢ न होतारं वृणीते ' । नवजेषु येषाम करोति ' इति इत्यत्र पूष 1
अयं नजुश्र्या कपेम्यतां परतिषेषति । थे धावनम्‌) ते अपि तमे विेषक्तः |

-------- ~ ~ ----------- --~- +~ - ~^ + ~~~ ++ --~ ~~ ------~---~~, ~ ~~~ +--- क क

१ श्रतिदेषः कथित्‌--ग. । २ प्राप्नुत इति-गषा षडविशतिरिःयेष ब्रषोत्‌ ' यैत्र दे.
कात्‌ 4डरातिरमीकां व {कयः ` ईति समस्यवयनं, वैरोषिकमन्तरौम्ननोवोश्स्यं भुजस्य मे
त्येवं प्रा९.त इत्यथैः । ३ न नृथाजेषु-5. ज, ।

[भ १९०७५०१] सांसा! १०५७

-अेतःशकदिवददि हि ।- ककष, एड दे प्र्‌ पतिः सदे यङ्ग ःन्वादस
ईहि भषति, सक्कं भकः सतिवधननपेक्वमानं परफममूनम्‌ । तया प्रवि.
कठ मक्ाणवानु; म होरे कुणीरे, ब ऽ४यं, परत्योरवेना हर नतीति।
तथा, भोयुबजेषु ये कंज महं हरोतीति । रषु यजपु यवजप्रह.
क्रिया पापा, न क्रोललनुदाजेमिति अहिषिध्वते । ये यज।पह। कनैग्य

एं उनि दानि स्थारेकृसाति भरन्ति प्रतिक्रेय । पतरुदाते इए रक्षणावृत्तानि
मवति । वथः, अरहमणनानयेतश्र नलुनाह्मणपदं चान्यस्य ल्नेणाचमु्ार्येते
हजियादेः, म्‌ घ्वाथम्‌ , एवमिहापि नजुशब्दोऽनुयाजराब्द शवान्यस्य यजोहक्ताधमु-
चखयुय्तम्‌ : सप्मतत्प्दासो न प्रहीतभ्यः

ननु प्रतिषेेऽपि पुप्फं भवत्येव । यथा द्धि ब्राहममेम्यो दीयत, तक्रं
कौण्डिन्यायेद्ि. | अभ ब्रह्मणनाक्ि्ग्पात्ता | तेदुपररक्षिता इ ्ग्क्तिने वर्णोपात्ता।
कौण्ितये तूपात्ता व्यक्तिः । तत्न यदुषिदानम्णै कौण्डिन्ये प्रप्नोति तंदर्णन
ककदनेन विरोषहवाध्यते । दवमत्रापि बद्तामान्ये वर्णोपात्तम्‌ । यन्ञविरे१शच . ठक्ष.
ममा । (नाकदािपुः इति वर्ोपात्त एव यन्ञविहेषः। तत्न विशेषे; श्रूयमाणः प्रति-
केः -समरान्वं भाषते । जोव्कलव श्रयमाणः कटपरनःयः । कल्पितोऽप्यङ्गानि पामा
मयेन श्रवति । ; न हतार वृणीते › इति विरेषेण शरूयमाणमूपमितकस्ितप्तामान्यर
प्ति श्रषते।

उमे. । नक्रार। अय॒ निधृत्ति बवति । प्ता च प्रतृत्तिमन्तरण न संमवति | प्ता
सामान्यज्काल्ञेम वा मवेद्विरशषशाख्ेण वा | यद्यनुयाजेषु, चेयजामहो त्र स्यात्तथा
संति शिरे न शवात्‌ । एवे श प्रतिवेवानवेक्यतव स्यात्‌ । यया तदहं ^ ब्रह्मणो

--~----- --*--~------*-- -------- --- ----' --------------- --

१ छक्चषगापवु--ध. यु । २ प्राह्मः--मु. 1 ३ पयदासफरमिति-अविकरपरूपमित्यथंः । ४
भ्यक्छिः। न तु सा व्णोपात्ता-ढ, ग. । गन्किः । नव सोपता-मु. । ५ उपात्तेति-वर्गोपात्तकं व्यक्े-
रिवः , ९ अवर्ग कि-ताह्मणपदवारय बातिरक्लिवभ्यकसयुदेश्ेन विधीयमानं तयक्चभिकमिस्ययः ।
७ षणेनेवि-ङैण्डिन्यपदोपाततम्य्किपिशेकोदेयेन विर्धग्रमानेन श्रौतेनेत्यथेः । ८ तत्र ध्रूय^~
घ. मु. । ९ अनूयाशेषु-ड, ज, { १० न स्यादिति ~ विहितो न स्यदित्थयेः। ११ पुनः शङृते-
यथा तरति । ब्रधा श्रमणो न दम्तन्यः' इति प्वृस्यधीनो ऽपि प्रतिषेधस्तामिकान्तेन बाधते, एव-
भङपि प्राप्तायाः प्रदत्तः प्रतिषेषेन बधो भवतिविद्या शङ्कु'शयः ।

२०५८ दष्धकासदितगराषरमाप्यसपेते -- [न { ० ८मन]

ति वधनास्घ येयजामदहकः प्रयोग फटे वामिति गम्यते । नं करव्यो.ये
यजामह रति वचन।द्येयतप्हकः प्रयोगः फटवामिवि गम्यते | उभयोः
परामाण्यादु मयथाऽपि एङमिति गम्बते । तस्पाद्विकस्यः.। -एवे होत्रार्वे-
यवरणेऽपि । तस्मासाएमतिपिद्धत्वाद्विकरपः स्यात्‌ ॥ १ ॥
अथप्राप्तवदिति चेत्‌ ॥:२॥. |
इति चेद्वगम्यते त्रिकरः स्यादिति । तन्न । अयेपराप्तवत्स्यातु ।
त्था रोकेऽयप्रापने यत्र प्रतिषेधो भषति, न विषे मक्षयित्यं, न
सपौया्गमलि्देया, न कण्टकः पादेनापि्ठेय इति, -अक्रियेव तस्यायेस्य,
भवति, न विकरपः । तेन मन्याणहे) विषिप्रतिषघयाः, मतिपषो षी
यानिति । प्रप्ते हि विधो प्रतिषधो भवति। येन च नाप भाप्ते यदूस्यते
तत्तस्य बाधकं भवति| तस्मादाक्रयेवानुयाजेषु येयजापहृस्य, हापि
तृय्गे च देत्रार्षयवरणस्येि ॥२॥ "^: ` ॥
तुल्यहेतुत्वादुभयं शब्दलक्षणम्‌ ॥ ३ ॥ . “`
नेतदेवम्‌ । तुरयो हि हतुरिह प्रानैः प्रतिपभरस्यं च । उमये चरब्द्‌
रक्षणे, प्ाक्निरपि परतिपेधोऽपि । प्ाक्निरपि प्रतिषेधे परि" भातिपेधोऽषि
प्राक्त माह्नायाम्‌ । टफे पुनरभयपयकक्षणं प्रत्यक्सो; मेभ्यगरमं गुण
दाषकृरम्‌ । तत्र विधिपरविपेधयोयेतरो गुणवान्‌ सोभ्वुषटीषबे। नहु
म हन्तव्यः † इति, एवं मविष्प्रति। न हि। तत्र ह्यथाद्धनन ठ चबा
न वेति | यद्‌] करोति तद्‌। प्रतिषिक्ष्यते, न हन्तः१ इति । तत्रायं शक्ल
नियनाधः | इह तुद्वे शाखे | तेम दे अति -ग्रहतैग्ये 11 तककितेरादिकल्पः
स्यात्‌ । चाद्कीरऽध्येवमेव4 ^. * : » ॥ र क {^
“ -सपि चैक्य शाद्नस्य : कतेन्यता भमेया, अङ्रस्य निधृतिः ¢ तमान्नित्र 4१
त्वाने वष्५बपृक्माव | तस्माद्वश्याः । न च्‌ पृत्पताक्तपत्र ५।२१॥५$
मेव । तथा सूत्रमप्यकार्‌वाहतुः । ^ पवद्रतिपेषो . वाउतेौगत्पिरुन स्यत्‌
इति । वचनेन ऋक्‌ परतिविध्यते । आदुमानिङी प्रादिः, प्रकरणाम्नानात्‌ । तत्र
विकल्पोऽभ्युपगतः, नाऽडनयक्येन भ्रमणेन । अनचक्यं हिः मृदि कारण,
नोपदने । तस्माद्युक्ता किक्छः ॥-१॥ [२॥ ` ;.:-*> 1

ग~ ^ ~~ „~ " --------- ----~ ~ ~~~ ~ ---- ~---------~ ---- ------------“~ ---

-~---------~--¬------------------------------*-

--------~+

। १ अयप्राप्तयोः--ग. । २ प्रपतेन्‌-ण. ।. > चोदकोऽ्प ति--चादकस्यं।पि शाल्नरूपत्वा-
दु पजीन्यल्वाच् नात्यन्तं बाधः सेमवति । मं तु विकल्प एवेत्ययः। ४(मन स्पार ज्म्यर्‌

पू २११।

(भ०१०१०८अ०१ मीमां सादने । ९०५९

-श्न्द्लक्षणे गुणदोषौ हक्येते अवगःतुम्‌ । तस्माचददरक्येन परा
. स्तदु भयमवपार्येत । उभौ च प्राप्तिपतिपेभो परश्ुतः। तस्पादिकरपप्तत्र
तन्न ॥२॥

अपि षु वाक्परेषः स्पादन्पाग्पलादिकल्पस्य
विधीनामेकेदेशः स्पात्‌ ॥ ४॥ ति°

` अपि सिति पक्षव्प्त्तिः । वरकशेषः स्पात्तिपेषः,) प्देशना-
रभ्यविधानयोः । नेवपमित॑वन्धः, अनुयाजेषु येजमहे न कपैव्य
हति । कथं तां । नानुयाजेधिवि नश्व्ये।ऽनु पाजशन्देन पह संब
ध्यते, न करोतिना । किमतो यथेवम्‌ । नानु पनेषिित्ये पावदपरिपूर्ण
षाकय, ततसाक।ङ्मकतं पूर्ववाकयेकृदेशेन सं मन्त््यपे । यदेतत्‌ ) येयज।-
महं करोतीत्युक्तं, तन्नानुयाजेषु । यावदुक्तं स्थाद्‌ । अतुयाजवर्भ-

. देषु यजतिषु येयजापहं करोतीति । तस्माद्िभिरेष प्युदस्तानु पाजक्गः,
, . नासति प्रतिषेष इत्ति न विक्रयो भरिष्यति । महापिवृयङ्गेऽपि प्रवि.
` वादिनिवयनाद्धोत्रायवरणमिह करतेत्ये माप्मू । तदुर्यते म्ऱृतिव-
न्यं बर्ण वजे यित्वेति । नश्नभ्योऽत् इणीतेर्थेन संवध्यते । प्रत्यया

ध

येस्त्वनव।द्‌ः । यदुत्र प्रृतिवत्कपव्यं तद्ररणं वजंपेत्वेति।
३॥ | ।
† प्रातर्धष सत श्माल्लप्य अनन्त वषपनाया, 13+कंरपत्तः | द्वरदशकरपन्‌ा च।
प्रतिपेषादकरियायां कोऽप्युपकरो, मती0ि, विषो क्रियायाम्‌ | तस्मद्‌

तत्र उक्षण। केवट, नादषकसना । अदथकसनावाश्च क्षणा उ्यायपी । ननु (अपे.
कैतवात्‌, इत्यय्‌ न्यायोऽत्र नास्ति । येनेकवाक्यत। स्यात्‌ ।

-----~---- ~ ----------------------- = ननकम

7: उच्यते.। सत्यमयं न्याय) नन्ति | फत्‌ यथा ८ दध्ना जहति" इति होमः

#

पूवेणः वाक्येन प्राप्तो विपरिवतते । ततर द्वि त्रियो । मरति चैक्वकयत्वनू |

) क 9 ५ _ क रत २ [श , का नप

वमिह्‌पि, येयजामहं विपरितनःनरनूधय पथु रताय विषिते | तया चोद्केऽपरि
६१)

"+>

व,

१ वाक्यरोषः प्रतिपेधः प्रदेशानारम्यवादयोः-क. मु. । २ शब्देन एवध्यते-मु० २ प्रतिषे

धशाल्रस्य-मु° । ४ परुदास इति-भ्रेयानिति देषः । ५ (अ० २पा० १अ० १४ सू० ४६)।

"६ एवभेहापीति--पयुदातस्थरे प्रथगद्यातधवणाट्ररेकवःकयत्वासैमवेऽपि वाक्यैश्वक्यलं
प्रमवत्यवेश्यारयः। ५

६०६० दुष्टीकासहितद्ठाषर पाष्यसमते- [अ०१०२०८अ०१]

` किमर्थ पुनरनुयनेष्टम्‌ पातवर्येन च नडम्दः हैदभ्पत ह । एम््े।
-अन्पार्वादरिक द्पस्य । अन्याय्या हि विरस्पः। कष्‌ । हह .पजङिषु
येयजामहं कर तीत्युच्यत । यदयेवमवगम्परत, न श्देपः स किनि केष.
जामहेन यजतिरामिनिवंतयेतुम्‌ । तत्र परतिपेधबचनमनयकष्‌ । परति-
पेषेऽपि विद्गाते विभिवचनमनयकम्‌ । तस्पदन्फास्वों विकरः ।
नन्वन्यतरस्य विधगरयेक्यपसङ्कदविकप ओश्चक्णीयो भवति ।
र्यते । यत्रान्यतरद्‌ानथक्यपाप्द्यते, कसपेतापि तत्र विकर, -यत्र
न केनाचिद्पि मकरेणायवक्ता सं पवाते । इइ सलुषाजसंबन्धष्युदाषे-
नायैबत्ता | तस्मान्न मरिकसपः |

आह । नन्वनुयाजसवन्पे नशब्दस्य समासः परमोत । किश्षो
हवस्य नशब्दस्य २वन्तरबन्धेन समास इति बारिककरो भनकान्‌

यलछाङातिवत्वित॒यज्ञेन तद्ररणवजमिति | अग्रवा येयजामहः सामेन प्रष््रमाण
एषानुयाजवाक्येन विरिप्यते, अनुथाजवज येयजामहं करोतीति । पितयन्ञष्येषमेव |

अत्र अन्थः | नन्वलुपाजसंबन्पे नशब्दस्य समासः प्राप्नोति । परमप
समासतः स्यत्‌ | न चात्र प्रमपतः | येन प्युदाप्तः स्यात्‌ । तक्लाद्धिकस एवऽ
भीयते ।

उच्यते | ‹ विभ्राषा › इत्यनेन समापो वाकयं वा भवति । यदि . समाप्तरक्षणमे-
वा$ऽभ्रीयेत, रान्तः पुरुषः इत्यप पयोगः स्यात्‌ | तस्माद्रा्ञ; पृरुष शत्येतदेपि
साधु । राजपुरूष इत्यपि ' उमयेोरप्यनुगमार्‌ । यत्रानुगमो नासि तक्षसःघुपरफेगः।
यथा गार्वाति । तेन। सन्यपि समाति स्त एवार्थः पसमापेऽपि । वेनापमासत्वबदोषः ।

नित्यो हस्य नञः सुबन्तसंवन्ये समास इति । कोऽभिप्रायः । भित्नर्था-
वेतौ वाक्यप्तमातौ । वाक्येन पुंचङ्धैकत्वविशिषटैस्य पुरषः प्रतीयते । समपि वु न
जञायते किं दयोः पुपोरुन बहूनामुत ज्ञिथा उ१ न.{सकप्येति । तस्माद्वाक्वपमासी
तरैका| । गोदाडेर तरेक ऽर्थः प्रतीयते । तत्र य्यानुगमः स साघुरितरेऽपरं शः ।
यथैको गोणोशब्द्‌ आवपने धुन सास्नादिमति । जप राजपुरूष इति छिक्ष१९१-
विघुक्ते वाक्ये नित्यं समाप एव प्ाधुः । तद्युक्ते रज्ञः पृष इति वाक्यमेव |

छयुच्यते- कू. ग. । २ शक्यते-प. । ३ छामान्यवाक्येन भाष्यमागम्ननप्यु* । ४ पुर
षू* ( २-१-९१ ) ' ५ निशिष्टः--मुः । ।

[भ०१९बा४ ८०१] मौपातादयीने | २०६१

कारथोधनो न्वते स । वावचनानर्थक्यं च समापतिद्धरगदेति।
नेवि भगवान्‌ पणिः) सहि, बिभाषा--इति प्रत्येह समाष
युक्तवान्‌ । सद्वादित्वाच्च पाणिनेगरैचनं प्रमाणम्‌ । अपदरादिसान्न कल्या-
यमस्व । असद्वादी हि विद्मानमप्यतुपलम्प च्रूयात्‌ । तस्मार्पयु
दाज्ञ इति ॥ ४॥

सोमे लारप्रभागप्रतिषेष्य नत्म्रायुवादत्वन पराव।ञथमगप्रतिषे-
,
घ।यव(दार्थत्वपरैकरणम्‌ ॥२॥ )

[ २] अपु चार्थवादः स्यात्‌ ॥ ५॥ ति

स्तो दशैपूणेमासो, तत्राऽऽञ्पभागौ प्रहृत्य समामननि, न हौ
प करोति) न सोभ, इनि | तत्राषमयंः सांशयिकः । ङ पवुदापः
उत तिषेधः, अथवाऽथवाद हृति । कै प्राप्त्‌ । यया पुत्त्र प्यृदा-
सस्तथा तावत्पपुंदासो नाव्रङस्पमे । कथर्‌ । दशेपृणपासपोरेतच्छ्‌

यतं । तत कः प्रसद्खे यत्साम स्यात । यदि सोमः पुदयस्यतः

सन्ध एवन स्यात्‌, सोरवागनयोद्ञ्पृणपासपोरेति । तस्माच्चो-

दकपापयोः सोदरे भरिषेधः । नन्पपूवः सोमः नेव॑ तत्र चोदङ-
अ१ आह--“ वाव॑ वनायैव; च स्वपावसिद्धत्वात्‌ ' इति । तेन प्युरापो
नापि । समाप्तामावात्‌ |

अपरोच्यते | ‹ तमव: पदति; 2 इति समयोः समापः | पतमथ्य च यदि
लिङ्गतरु दिकं नविन्वते राजशड्रूस्ततः स्वात्‌ । ततः पुर्ण समस्यते । तस्मा
हिङ्कपतर्यातियु कः श्रूषमाणः पमातेञवथतायो ममते । परतीतैस्दुपत्वात्‌ । एवं
स्येकोऽथैः । तत्मादुनरप्युममः कषः | उमपोश्यायुगमाद्रकये पदातः
तिद ॥ ४ ॥ |

नदी पस करेति न पमे 2 ह््वाञपमागयोः प्युरापो न ष॑ठते | यदि
पड वकरण ईद श्रूवत तथा तति च।दुकरवाप्। परयुदुह्यव्रातम्‌) अर्वयव्रर्‌णव।*

१ पा सूर ( २-१-१1); २्न व तत्र--7.\ ३ वर्तिवाक्थयोर्मिनयेकसवैन समासत
निधिना बक्यस्य सधु्व(निव्रणादु भयोरपि मि तथकवस्पन्ध येनैव विकल्पस्य तिद्धत्वाद्िश्ला-
विषय विभाषासू पभिनीजमनथेकमिययेः । ४ प(° सू ( २--3--3) ¦ ५ नन्पेवं सयथे-
भेदः स्कीदिरैयत भ'ह--प्रततैरिति , ९ इतति ~ नयोनतिप्रयोमध्य आवयवकये पवाम्क्‌
भागयोः पवद न षटत इत्यर्थः ।

१०६९ प्क सहितक्चाबरमाप्यसमेते -- [अ०दगपा०८अ०६]

नाऽऽञ्यमागौ प्राप्नुतः. । उच्यते । लक्षणार्थः सोपशम्दोः प्रधिप्पः-
वि । सापिकेषु दीक्षणीयादिषु पृञयुबन्धमातरे चन कतैव्याविति ! एवं
माके, मषः |

अपृरं चायेवाद्‌ः स्थादिति । अपर सो नेव।ऽऽज्यपोगौ प्राप्नुतः
तस्मान्न तत्र प्रतिषेष; । अय दीस्षणायादीन्‌ सोपश्न्दो रक्षयति 1
तज्रायभव दाष भवति यद्धक्षणा । अपि च प्र्ुिबतिपिद्वलदीक्षगी-
यादिषु विकटः भरामोति । विक्रर्रान्यायप इत्युक्तम्‌ । सत्संम-
वत्यास्मिन्न विकस्पों मदिष्यति । संमनरति चयं) तोन पर्ची करोती.
त्यस्यायवाद्च्वेन । दै; पुनरत्र प्रतायैः । सोमे, अज्यमामौ न
क्रियेते, पशावपीति । त्था, जदिप्यो यूप इव्यज्जने छते तेजःसाषा-
न्यादुस्यते, एवमिहापि पञ्चाराञ्वमागो कय न -क्रियेयातामिति।
तदथा मश॑सेति ॥ ५॥

( अतिरात्रे षेडरिग्ररणप्रतिषिवारै दरणम्‌ ॥ ३ ॥ )

[०

[३] शिष्ठा तु प्रतिषेषः स्पात्‌ ॥ ६॥ सि°

=~-------~--*--------- - ~ ~ =

उयमागवज रङ्ृपिवेत्क्‌ ¶ ६/१ । इ६ इ दद्य णमापप्रकेरण इदं वतते । तत्रेयं
वचनव्यक्तिराज्यमागवम द्रपभेमासौ कुबोद्ति दशेवूममातविधिरेषः स्यात्‌ |
ततो विषानम।उवमागथ।रनयक स्यात्‌ । पद्चाकित्य५ च प्रम्‌।दृपदठः स्यात्‌ ।

व -- -- --~---~-+

अथोच्येत, न[ऽऽज्यम्‌।मम्धां नजः तचन्धः, अत्‌।उवमागै। दृरपृणम।स।विति।
७. ~ _ ९.९ क [6 क ~ _ =
फिं तर्‌ । पदशब्देन । यद्‌॑पृणनःसयेर्‌ज्वमगौ क्याततदपक्त पञ्चवनितयो-
रति । ५तद१ि न । अगडत्वादसपूयमातयोः। तस्मात्वसव्ाज्यमागयोः; प्रपिषेव; |
त॒तश्च विकटप इति (थत ।

+ भानभर्वेयात्तद्गे ' इत्ययं न्यायोऽत्र नास्ति, सोमे येन प्रतिषेषः स्यत्‌ |
‹ व(जपेयस्य ` इति षष्ठया संबन्ध्युपात्तः । तद्य पठदशारलिनता निधीयते । तेच.
न्धमात्रे चाङ्गाङ्गस्थाप्त्येवेति युम निवेशः । इह त्वाधारत्वेन प्ोमः श्रूयते, न
सबन्िमात्रत्या । न च प्म्पर्‌।तनन्वेऽस्त्य(घ।रत्वमिति सात द१।५ सोमतबन्धः
प्रतीव्ते | सत च।१।३ इति । तस्माद ५१द्‌।य॑ पोमेग्रहणम्‌ ॥ ^ ॥

[1

१ तस्माप्न प्रपिषेधः-क, । २ तस्मादसंमवति, अस्मिन । विकक्यो' भविष्यति~क, मु. 1. ३५्क,
भुनरभ । भधं- मु. । * विपरिवतेते-इ, । ^ तदपि--इ, ज. ९ ` ( भ० ३ पार १भन ९.

पूज १९ )1

[अ० १२१०८०४) मपिर | २०६३

अद । प्रयपरेऽपिकरःणे नशब्द; पुरा तायैः | द्वितीपे तमव
दायः । अय किछक्षमकः परतिपेध इति । टक्तणमुस्यते । श्द्रितु
प्रतिषधः स्थात्‌ । यथः, नादिरातरे गह्णाति षोडशिनमिति । न तत्र
शक्यं वकु पवुदाक्च श) वन्य एव हिमे स्थाद्‌; अपिर्‌(जवर्भि-
तातिरतरे ग्ृहाति १,उशनभिपि । नापि कस्वपविदयवादत्वेन संभ.
वति । पस्मान्नञे। ग्रृह्तीत्यत्र द६वयः;।
` नु परस्परं परिरुदौ पदवयिकनेः त समवतः । उस्थते । वचन
परमाण्यालतिपप्ा विय वथित्वा मर्विप्मान । वरेविरयि मतिपेष्‌ ।
नान्या गतिरस्तीति पक्त (भथ्पामत्यमः केर +ष्यते | तदा तिपरेयदा
न प्रतपिधः । तदा मपतपिवा पदान मिवसति । ननु सद्दा विधिः
म्रतिसेवश् प्रामरोति। उच्यत । उकरमतदचन 141 णपाद्िर वाच भिथ्षा-
मत्ययः प्रयेगव्रचन एक क्र] गरृदत्ान द्वितीयमपि गृह्णातीति।
तस्पाद्न्यतरेण करन स्तिष्पतो(पि | नतु कलान्वरमाष वैगण्यम्‌ |
अत्रोच्यते | सये पेगृण्यसू । पेगु०१५ि (पद्ध वाक्पालमाणाद्व-
गम्यते । तस्माद्द्‌ १६। ५44 ए.रन्वा धचन०५[स.२(त्त्‌ बकवप्य, तत्र
न विस्या मवति । यया नादुयानपु पमजन कसति ॥ ६॥
( जापटवततय (दतितव६ पथहोमविस्यवतदत्वाव्रकरणम्‌ ॥ ४ ॥ )
श भ ए ९ व
[४] न मद्न4 पकर (त्मकटत।१५१।दः स्यद्‌न-
धक्यासर त म॑थ्१।य्व्‌ ॥७॥ (०
इद समपा्नायत्ञमिदा>) जपखयवःा वा जुदुषात्‌) गर्वाधुकर य
वाखावा जदवत्‌) नभ्रास्ान्‌ पचन्‌ नप्ता) नाऽडपण्वान्‌।
तुत आपिः | नतत पनुदात भवतति । वद्यनतिर्‌तर यृहुतीपि, अतिरत्र
न प्रहातव्यः | तेन विवानानवव। वेडि + जप्‌ ° अपोहि गृहवान्‌ 1
हप्र । तथाङप्यय+व दपः ॥ ६ ॥

१ तघ्नान गृह्धतीत्यत्र-४. मु । २ तद्धित्ररव वक्रसनभा गान्‌ । ६ गवेधुक्-क, मु. ।
४ नोऽऽरण्यानिवि-- ए, ग, । ५ २४ प्रभमेऽधि करणे परुसाः । द्विपे त्वपवादः । क तर्द
प्विषेष इति चेदाह-तृतमे तिवत इति~~-फु रीयषधिक(य । ° नापिरातरै षोडशिन हवि '
ईयसिमन्‌ वाच्यं प्रतिवेव द्यषैः ।
६६ॐ

९१”
9
की `
न्ध

टुप्यकासदितशाकर्‌ वाप्य पमेते - [अ १०१०८१०४

अथो खखाहुरनादुतितर जानिटाथ पवीयुकाथ, पयाति जद
यादिति । अत्र दहः । किं जततंलववाम्या म फषुहषवागरा वा जुहो.

तीप विधिः) अनादिं जदिलायि उवीधुकामेति प्रतिवेधः) अयतो
ध

भावेता१यव्‌दा।, परयसाऽग्रिदातरं जदाताति रपिर ।

= | श र

14 प्रापम्‌ । जाडछयव.र१।त ।बः | ।वृधिशषदूस्प प्रत्यन्ततात्‌।
अनाहुतिरिर्यपि प्रत्यक्षाः परविषत्ः। पपतस्ताश्रिदोत्रं जुहोतीत्यपरो
विधिः, परत्पक्षस्रदिव । पर सते विकलः | ज्लपत्रामा गधुकः
यवाग्वा वा दातघ्पप्‌ । नका तःम्पाम्‌ | पयसा देतन्पमिति। न
चात्र पयुदातौऽवक्षसपते । न हि नशब्दस्य जतरुयानाय्ा मृदीधुक्र-
यवाग्वा साप मसि । आहहुतिफररेन पह समस्तत्वावु । कस्प्य-
मनिवा साप्य घचन्य एवनस्मावु । जनद्खयवागा) जिव
वगा जुहोतीति । अनयश्च पयुद पिपिभ॑मरेत्‌ । कृन्लत्य १५२

स्ात्वत्‌ | प्षःरावरदान च पदुदातानस्क्षप्‌ । जत्डगर॑न्वुरनाभपा-
प्तवतु । तस्माद्भकख इति । एव पर्त, व्रूमः |

भ प 1 उ 2 --~ ~---~-"-- -~ -- --*~----~~-~

चवं नाध्ति १६ | अन्विता जुदुतद्विसतेन प्यन्पेन पुरप्रामतः।
५ ^~ ^ ^ ने ॥ (~

थद्‌ १५१) हाम्‌ पय जदखपवगूश्च प्रपुयत्तव प्ति ५ स्यात्‌ |
न नेतयोः पात; । पयप्तस§ केवखत्व |

पे

अन॑वमुर्येत) अनतिरधवार्ा जुहुयादिति) तत। जरर्तिडनिवानमनथक्रम्‌ 1 फ
[दु प गे ४ ८
तेन विहितेन । भयेवमूच्येत, अनहुतिः कन्येति | तथ। तमेव न षटते।
तस्मात्‌ ' जतिठवनामा जुहुयाद्‌ ' हि तिहि यतरदूतन नितेध्यते । निपिध्य
पथो प्रिषवते | तप्मादिकटःः |
१ रवेधुक-~-४. भु. । २ पदा तनपेतरया । जक्ल~ा. 1 ३ पुतरैप्माद--वठुभं इया
दिना \ ४ पयदातामाप इति-न दि " जनाहुतिपं अिलश्च गवीधुक्रश्च ` इय व्राऽटुतिपरेन
समस्तस्य नञ जिर दपद्न सवन्पे सामभ्येमस्ति । अभ्युपेव्यापि च संबन्ध, न तावदयं जरति
लाद्िवेपे शेषो भवि महते न दि जजरतिखयतागः जच्यवरागरपि संवन्धौ न्ते । अत
एवं पयुदासो न सभवीद्पाशयः । ५ सवः; रहि पयेदयेमपिपेः देष इति चेत्तदपि न सभवयी-
स्याह-वदि भयोवितेरिति केदतदश्पे पुरातन जख्वत इति पुरणम्‌ । ६ स्वैमेवोगि-~
त्रया च होम्यैवमावाजति रतरिधाने पयोवध च न घटत दू्यैः ।

[अ०१०प्‌०.अ०४] पा ताद्शैने | ५०६५

भवेदयं परतेपयेन विकरप) न चेद्न्य विधिं प्रकखयत्‌ । पयसाऽ-
भरिहोत्र जुह्‌तीत्यस्य तिषेः परक्टमौ जर्तिलगीषुरुहोपवरचनमनाहुति
वचनमप्ययवादायं स्यात्‌ । अःनथकवातु । अनथक हि भवति तदा
मरतिषधः | यदा दि पय्रा ज्योति, अदेव तदाऽनाहतिर्जिंका
गवीधुकराञ्च भवन्ति। अष कथमसावनाहुिः, या गङ्ेहूयते | परमाम
पःच | परण च-पयप्ताऽग्रिहो्रं जुहोतीत्यनेन विधिना सामर्थ्य
जतिलगतरीधुङविषेः प्रतिनेपस्प च मवति । तप्पान्सरिद्मेकं बा.
कथम्‌ ।
कथम्‌ । जतिकयराग्वा जुहुयात्‌, गकरपकयत्रःणा वेति साक्षा

जिन्दावच॑नेनेतत्संवध्यते, अनाहुतिपे जर्विकाध मवीधुरत्रेति । सच
निन्दा परोतिविभङंसायां | कथम्‌ । नविंकवीपरफाहुति भणवती । न

तत्र ग्रःम्याः पशव हिंस्यन्ते, नाऽऽरण्वाः । एवमपि गुणवती पमो-

प्रत्पनःहृटिरेव । एवं पयोहोमो गुगचत्तः इति । जपिटयवागरा
जुहपादिति न कतव्य कौत्येते। किं निं । मतिषद्ुम्‌ । कन्योपदेे
हि कटनम्‌ परिचित । पापथथवन्ये प्रत्पक्षनिन्दवेतरम्तुतिः। आ-
नन्तयानुग्रहश्च । यदथा, विपे भक्षयित्तव्ये न कदाचिदिति विषभक्ष-
णस्य कतेव्यता प्रतिपेध्रसंवन्यायं कीत्यते, नानुषनाय । एवमिहापि

्रष््यपिति ॥ ७॥

~ 4 ----------- ----- ----------- ~----~-------------------~ ---- ~+

इच्यते | भथवदोऽयम्‌ । ‹ अनाहतिजिलाश्च ! इत्यन हूतिवचनेन प्रतिषि
द्धस्य विरटा्च्छमि। मच / प्रपा जुहुयात्‌ " इत्यनेनैव छम्पते व्कस्पो

[4 [न [क = ९ ॥

विना प्रतिपेधवरचनेन । तस्मात्य्तिवेधो न वै । सवैतवथ्‌ ५ पयतता जुहुषत्‌ '

इत्थस्य विषेश्यिमानम्य वाक्यञ्ञेपस्मेन घटते | यता दव्रदत्तः शोभनो पिद््‌7िति

एर्गुगदििष्टोऽपि यन्ञदृतमपे पाण्दिनसोमनध्येति | तत्र यै देवदत्तस्य निन्द
1# 9 क

सतुत नते देवदतादमुचर्ये) । पनि ताह। यज्ञदत्त | एवनत्रापि तिन्दास्वती पयो.
विषः ॥ ५७ ॥

----------------*

१ भवेदथ प्रतिपधे विक्टःन-ग.। २ प्रकंद्धप्ती गवेधुक-क मु. ' ३ जुदधातीति-ग. ।
४ गत्रेधक-क सु.1 ५ स्वमेकर-क.। ६ ववनेनेवेतत्‌-मु* ' याच तमनिन्दा सा पयो-मु°।
८ सिद्धान्तमाह-उच्यत इत्यदिना । ९ भभरवरादोऽयमिति-पयोदोपस्तुतयर्थः, न तु यत्रागः स्यते ।
भपितु निन्त दू्यथैः । 4० कथमिति चेद।द-ःनाहुतिरिति । ११ पथोतिधानार्ये हइति-यद्यपि
हिसाया अभवेन पश्वपेक्षया प्रशस्तयोरमि जर्तिखुगवीधुकयवाग्योः पयोपिक्षया निन्यसमेव
तथाऽपि दु पय एव होमे प्रश्यत्ततरामति स्वुतित्रकारोऽत्र हेयः ।

१०६६ दष्डकारदितशषरमाष्येसोते-- [अ० १ .पा०८न०६]
(भयम्बकेहोमादिपु- जमिघःरणनर्मिषारण,दीनामयवःदाच॑ह्वाषिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
[ ५1 पर्श तुल्पकाटलात्‌ ॥ < ॥ ति

चातुर्मास्यिषु तय॑म्बकानाधङृत्य समामनन्ति, अभिघायौ नाभे-
घायौ इति मीमांसन्ते । यदाभिघ रयेत्‌, इदरायाऽभस्ये पञ्यूनपिद्भ्पा-
त्‌ । यस्नाभिप(रयेन्न दद्रायाऽःस्ये पत्रूनमिदध्यात्रू | अथो खखाह्ुर-
भिधाय एव, न है दविरनमिघृतपस्गति ¦ तथा, होतव्यमभ्निहोत्
न होतन्दापिति मःमांसनते चह्मधादिनः : यह जुदुयादययापू्माहुनी-
सहुयाव , यकन जुहुम।दभ्रिः परापतेदु , तूष्णीमेव दोय) यथापूर्व
माहुहीजेहोति, नाक्षिः परापनतीति । अत्रायपयः सा्नयिकः।
फिममिघारयिवव्यासम्धक्राः, (उत) नामिपारयितव्या इति, हात-
व्यपग्निहोत्रं, न होतव्यं वा पिदिपतिपेषवेतावि) उतायेवादाषमेतयोः
संक पैनमिति।

के तावत्प्राप्तम्‌ | विपरिप्रतिपेधातिति व्रृपः। तद्रप्वात्‌ । विषेष्र-
परिधयो पततं रूपदृप्टम्यः । शल्या चानुष्ठानायैना प्रतिषेषायेता
सावगम्यते । वाक्वाद्येादायता | श्रुतिश्च वाक्वद्वरौीयसी।न च
पयुंदासोऽवकरपते । तस्मादम्मिहोभं दो्व्य न दोदन्यं षः। यदा
होतस्यं षदा तूष्णीम्‌ । उ्यम्बष्ा अभिघारनितव्याः, ने ष्ाऽमिघ।र्‌.
वितभ्याः | चद्‌ा पनरमभिघारयिदन्याः, वद्ाऽपिष।रयि-व्ववचनपर्थ-
षादा्ै, प्रतिपेधसंर्कतेनाद्‌मान शुद्धया पुनरुस्यत इति । एवं म्न
मृषः ।

पृवीधिकरणोद। हरणेस्तुख्यकाटानी बान्युदःहरणानि । फा तुखय-
काटता | पूर्वै विधिपरत्पिधःवामघःयोत्तरण दसोरभिद्वन्धः क्रियत्‌
इते । तदेतत्पुश्रीभिकरणतरैव तुरपध्‌ । यौ विभिषिपिषौ श्रूयेते, न
तावनुष्टातुं, वजयित षा। फतहि । ममांप्ितुम्‌ । एवमाह, अभि-
घायां नाभिघायौ हति मीमांसन्ते । वथा, दोतव्यमागनहोतरं, न होत.
व्यमिति मीमांसन्ते ब्रद्मदादिन इ । मधमा चेनरविषिप्र्च्॑ायी ।

१ ्यम्बकानभि-ग. \ २ तत्र-ग. । ३ श्यम्बका --ग. । ४ इह चेह च भवतु, उत--ग. ।
५ न च-प, ।

अ०१०१०्८अ०्६] भीमांसदकैन। २०६७

चया प्रयक्षः शब्दा्येन संबन्ः | न किचत्करपनोषपू ¦ विधपतिषधः
यारि किचेस्करपनीये स्यात्‌ । यद्मिध।रयेत्‌, रुद्रायाऽऽस्ये पशूनमि
ध्यादिति । इदमभिघारणं गुणवत्तर, यदीद्यऽे दापा नाऽश््रि
दति । तथा, यञ्जुह्ुयाद्दथापूवपानीनुद्ुयत्‌, चमन जुदूयाद्रः
परापतेदिनि-हत्य तूष्णीं हमः प्रष़स्त्‌ः. यद््पिन्‌ क्रियपाण उमावमि
दोग परिह भवन इतिः ८॥
( आवने निन्दूवदिन, विहिततामगानपरतिषनान्सामतिकस्पाप्रि-
करणम्‌ , ६।)
[| £& | उपवाद्श्च तद्वत्‌ ॥ ९॥ सि०

अस्त्याधानम्‌ । तेजेदूमामनन्ति । य एवं विद्रा वारवन्तीयं
गायति, य एवं द्रन्‌ य्गायज्ञीयं गायि, य एदं बिद्रान्‌ बापेभ्षं
गायतीति । तत्रेदमाम्नायते, उधतरीता वा एतस्याप्रयो भवन्ति, यस्या-
ग््याधेये ब्रह्मा सापानि गार्तीति । चजायपथः सगंश्यिकः । करिमभ्मु-
पवादः भठिपयरायेः, उत पयुद्‌ा सापः) उतायवादाथे इति । फर प्राप्तम्‌ ।
न पयुदासः । ब्रह्मणोऽपराघ्न्ातच्‌ । असदा वचनपयेतरादाय भव्ति ।
यथा, प्रजप्रातवा एक असीद्‌, स आत्मनो वपाप्ुद्‌ह्षदूदिि । एवं
प्राप्ति घ्रूषः।
| न ब्रह्मण उपवद्‌; कम्यायेदय॑वादः सेभवि । न च वाक्यान्तर्‌
स्थनायवादरेन किंचिदपि प्रयोजनमस्ति । तर्पादुपवाद्‌स्तद्रत
किंवत्‌ । यथा, अतिरात्र गृह्णाति पोटरिमभित्ति विधाय प्रतिषेधार्य
स्यात्‌ | कथम्‌ । ब्रह्मणो गाने नेव प्राप्तमिति ब्रद्मगानम्रतिपेधा५ वचर
नावकरपते । तस्माद्रघ्लग्रहणमदिवक्षित । सापमानविमेध रएरैष
स्यात्‌ । ब्रह्मशब्दः प्रमादपाठ इति चत्‌ । नतेदेधन्‌ । व्राक्मगवाचित्वा-
दुद्धात्रामिघान माव्य ॥९॥

- ~~~ -------- ~~~

[ ८॥ ९॥

१ उपवीताः-भचिरान्रष्टा इत्यथैः ¦ तथा चानय। निन्दया नन ब्रह्मा सामानि गायेत्‌ ' इयेवं
निषेधव्रचनं प्रकम्य तेन चाऽऽथाने सापप्रतिपिधादू्द्‌ गाव्रदथवद्वि ष्ट्य इयाञ्चयः । २ रिच

हत्‌-सु

९०१८ टष्टीकासदिसकावरभाप्यसमेते-- [भ०१०१०.अ०७]

परतिषेधादुकर्मूति चेत्‌ ॥ १० ॥
त चेटृहषते, ्रामगानस्येव निन्देति। अकथं सामगानस्य। न
ह निन्दतं कतव्य भवतीति| १०॥
न्‌ शुद्धप्वत्वात्‌ ॥ ११॥
ने तदेवम्‌ । यथन हि निन्दया न करव्यपिनि गम्यते, एवमपश.
त्कतेव्यमाति मम्यते | न चान्यत्कतेव्यमिति कश्रिषिः मकस्पते
यरय भरद्सःयं निन्त । तम्पदनुषटतुं विधिः; वजयितभुपदराद्‌
हते ॥ ११॥
( एरषायदानप।कहो मानां दषित। नैकन्वपमुासभिकरणम्‌ ॥ ७ | )
[| ७ | दीक्षितस्य दानरमपाकप्रतिषेधाऽविशेषा-
त्सवंदानहोमपाकेप्रतिषेधः स्यात्‌ ॥ १२॥१्‌०
ज्यातिष्टठाप श्रयत्त, दक्षता न ददाति, न जुति, न पचतीति।
अत्रेपोऽथः सांशयिकः । पः सरदानन्तेमपाकानां प्रतिय, उताक्रतु-
युक्तानाम्‌, अथवः त्तुवुक्तानापपि चोदकपाप्नानं परििषः, अथवा
पयुदास इति । किं प्राप्तम्‌ । सप्दान्तिपपःकानां परतिमेषः । कुनः।
आविश्रेषादु । नारित [वश्षवचनः कष्टः । तस्पारपुर्वेरं मिवे
इति ॥ १२॥
अक्रतुषुक्तानां वा धर्मः स्पात्रतोः परलक्षशिष्ट-
त्वात्‌ ॥ १२॥
वाशब्दः पक्षं व्वावतेयाति । न सर्वषां पीपेधः । केषां ति
अक्रतुयुक्तानां धभः स्पात्‌ । कृतः । क्रतोः परत्यक्षरिष्टत्बावु |
प्रत्यक्षं हि करसोरानादीनं शासनपर्ति । तस्पालतयक्षं -वर्मयित्वा
प्रतिपयः स्यात्‌ ॥ १३ ॥
तस्य वाऽ्प्यानुमानिकमविशेपात्‌ ॥ १४ ॥
अपिवा रस्य कनयदादमालकं चोदङभप, तसतिपिध्यते । आनुपा-
निकं दितं प्रत्यक्षम्‌ । प्रत्गरक्षश्रुनथ प्रतिष्यः॥ १४॥
१०॥११॥१२॥१६॥ १४,

१ सामगनरीषा-ग. \२ अश्म च~म. 1 ३ एवमूपादेयतय। कर्तव्य -क यु.। ४ कती
क, ।दुतौ-मु, ! ५ तत्नभत्यक्षम्‌-सु. ।

[अ०१०१।०८अ२ <] मीवां परदैन । २०६२

न

अपितु वाकवगोपवादितिरपुदाप्तः स्यासतिषेपे
विकल्पः स्थात्‌ ॥ १५ ॥ निर

तुश्ब्दोऽ्रयारणायाप्; वाक्यशेषः स्पात्मनिषेधः | उक्त नामाष-
मेषेण दानादीनां अ्योनिष्मिकपयुंदा पेन प्रतयिपरो वाक्परमेषः स्याद्‌ ।
अहरहर्दद्ादित्यस्य मेषे, न दक्षिन इति । एम होपयाकव।क्पयो-
रपि । अनति पयुरासे, पमिप विकरयः स्यात्‌ । स चान्याय्प इत.
क्तम्‌ । तस्मान्परयद्‌पस हि ॥ १५\॥
( उपोति्ोपादौ मिरेयत्रिहिकत्मौदिना प्ापान्यत्रिितःहवन)4-
बाधाप्रेक्एण\{॥ < ॥)
अ (नभि भ ऽ न थी [3 == थ
| ८ | अविरषेण यच्छब्बमन्यग्पसाद्िकसदछय तत्त
[न [भवि भ [ (क
दिग्धमराद्वि^परि् स्यात्‌ ॥ १६ ॥ ति°
इदं समामनन्ति उयोतिष्टोमे) वत्मनि जुहोतीति । रानतृये, बरमी-

^ भ

कपामुपग्रृह् जुदुयादि । इदपमि श्रूषतोः यदाहवनीये जुद्नोति, तेन

सोऽस्याभीष्टः भारो मवतीति | तैतरैषाऽ५; सांज्चापिकः | म जयोति

्टोमे दर्भनि होतव्य, रजस बरदोकव यायाम्‌ , उ१ विक्र एतयो-
राहबनीयनेति । तैः प्राप्त । दोपायत्व।त्त वद्त्मवरीक गपयोः सम्‌-

# -॥

"=-~------------ ---- -------- ~ -- ----- -------. ~ ---- -~---------

नन्वर्।५त्व' ६14 हउना4या1 144२1 नं बध्व वकरमा३१ | कथमहएट।।त्‌ा |
याग आघारं नाऽऽक्षिरति | विताङप्यावरिण सिव्यमानत्वात्‌ । यदि चाऽऽधार्‌-
माक्षिपेत्तथ! सत्याहकनय) नियम्येत । वमा) । अप्नियोऽ्चकपषो मवति १
इ्यष्टाकपाठे द्रत्धम धिम्‌ । तत्र ब्रीहयो नियम्वन्ते । इह्‌ाऽऽधा ते वचनप्तामथ्णर,
द्विषीयते | तम्माया प्रयाजा अदरेनोपक्वनौ नोपहो१,दभे; पह पिकर्पपन्ते |
नच बध्यनावकनविः | एवमिहप्वह्वनीतपर्योः | तथाच) न देवतभिचञ्द्‌-
क्रियाणां प्रतिनपिरिव्युक्त॑म्‌ । तेन प्रतिनिभिकण्डन्ये स्थिते पमुचयलयैव युक्त-
धवात्कथपिदूसधिकर गपारम्पते !

१ वैपःया--ग. 1 २ प्रगे धै -यरिकियिःपकृतिव्रःमिधय्ः ! ३ दधुक्तपिति-- (अम
६ पा०२अ०५ सु १८} द्यवि शेवः,

२०७० टु शवासदिदादरमाप्यसमतते-- (म०१८५१०८अ०८]

प १ [, [षि ण थ) क

चयो न प्राततः | अन्यतरेण दमनः कृतत्वात्‌ । होपाथञ चैतयोः
ज्ञायत । दरदः । भूतयय्यषमुन्वारणे भूर्वं भव्याय मव्रति। न

च प्रामोऽन्यन्यमेक्‌ येन्पूविष्यः। अःदवनीयदमोऽपदूनुरो मचति।

आविस्पेम यच्छं तव्याऽऽराद्विरेपयिष्ठं स्यत्‌ । यद्विशेपेण

पिष्यते, तदस्य दूर्‌ स्यतु । अदवद्ूमिरपयः ¦ दिग्धं हि ततु ।
कथमिव । यदि सपन्यं व्िरेपलक्षणा ततो पिरेरेञपि प्रातम्‌ ।
अथन टक्षगा ततोन प्रप्त, । एवं सदि । अधना, सामान
विर्ण विसेन्धते) न विरुध्यत इत्ययं सदुगषू । अववा समाः

तरे २१, अन्यमनत्वेत्‌ तद्रग्वन्‌ । चत्सामन्यामिबानं विये
पविधै। नस्यत्‌ । २, कारममू्‌ । अन्यःय्यस्वाद्किसश्य । कथम्‌-
न्य.८१। चैष्खः।

उच्य) | प्रदम्‌ ८ अप्रेनोऽषठ कपाल भवते इत्यनेन यथा द्रव्य्ेपस्तथा
न येनाऽऽक्तिऽ अहतम: । तवात्पि नानाकरडिततः पन्ते | वयदाह्वरनीये
इति पषठम्वन्तं पाकरसं जह वत्वनेन निपकाङ्ल क्रियो | जृहुतीयपि पाका"
द्षमाह्‌न ५ (नर कङ् किमे । "याड न स्यात्तत तति ' यदाहु
वनी जद ` ३१ (नन्व ८ न्यत्‌ | ५ च विषा वमान च्ेनवोपभ्योति।
न्यवद्‌।न२५।५ऽमयप्ाऽऽप रत ५९५६द्‌१ति ।

८ दण्यभाने परिघ्यतो ब्रायत्रेकलौ । वतितिपिष्ठु भप्रेपि । दशबत्वादूदष्या-
न्तर१६ति । उच्यते । युक्तं द्रव्यान्तरे । तत्र ‹ भनेनोऽदकपषाटो मतिः
ह्ययं यागः फट चौ दतः । यद्‌ व्रीहौ + पन्ति भर कम५) तद्‌।ऽपि
यागतेद्न्‌। द्व्यन ६१ । द्भ [१ सभ न नित | वद्‌ त्वाहवनीवः
प्रकान्ते क नत) तदा चवय) (ना नाञऽस्पत्यारवनतमू | विनाऽप्थाहू-
बनीयेन यागस्य पवयनानत्वत्‌ | पेना ितित्वानास्त्याह्वनीथप्य प्रतिनिषिः ।
शन्वनेन न्यायेन दृवताय। य गेनाडउलिपत्वात्ततषेः प्रभोति |

च ~~ , "~~ भ = ५

---. ~ ---~ -----~------ ~ --------- ~य

१ उपकरोर्तति-क्चेपस्येति सपः । २ बोश्यति--एषभितति । 3 अनपेक्धिवरात्‌-ह, 1
४ धेदि यौगचोक्नवाऽनाक्षितस्य म प्रतिक्तिपिष्तदा यागवौदनय।ऽऽकिप्तवदि रतायोः प्रतिनिधि.
भेषविति शङ्कतै-गन्विति |

[र न्प्रजन्ल] पृ्षदकमे। -‡९७

अत्रास्थः यद वत्पिश्धिकर्णा एषु हपु श्रून्ते, सापतेमः
मकि परस्व षटयता पयागापेता कल्पमिव्पा ¦ अय वत्पाद्यवि-
कर्णतः प्प नश्रयन, त प्शैप्ता भवतीति प्रमाणापेतेव । वरु
हणं च सुतम्णपविवक्षित षु ¦ भयोच्येत, अर्था्प्ते मावः ।

च तार्थो हरन्त हनीयनेणि | व्न्। यदि होमनिधत्तिपाते
कर्मव्यष | सत जाहवनीयनःप्प्यीरेमभ्येत्‌ । इद तु वस्माद्भिकरण-
नाऽपि विधौयते | सःऽऽहवत्रीए्‌ उदादरीयपरानि नोपहियव्‌ । अनुष.
संहारे च पयोम्दचनो वध्ये |

~ +

तत केचद्र नन्ति | माददेन धरिनिपिः , यदि देउताव्टरो न स्मरते ततः
सादरस्म्व न हसत ; अव स्मयते तथासि प एवेचारणीयः । एव वण्थमाने,
यद्‌ व्रीहय] नष्टः प्रक्रान्ते क्मीणि वचतर^छमथ्द्यमेोव्वद्य समापनीवः | नच
्रर्हीन्‌ स्मरति, कशा कटय रति | तेषां चप्मरणान्न शक्तोति मादरम घ-
पादयितुम्‌ । इटदेयामवभ्यायां यामो नैव कर्य; ¦ न वेदरयवस्था नास्ति! कदा-
चिद्वि्यते । तम्मात्सहहयामावादूवताया, प्रतिति विन॑स्तीसमतदशु ्तम्‌ ।

तेनान्येपपतिवकतवा । साच ष्ठे वभर) न प्रतिनियीतमाना देवता मव-
तीति । तेन'्पागेत्वाद्‌हेवनयस्यानःद्षपन्पतितिविकरण्डेन नेद्‌ विषद्धम्‌ | अवि
चाः ऽदहवनीय. पदनिरपक्षः स्म्याञऽवारत्व प्रतिपद्यते | पदूमप्याहेवनी यनिरेश्ष्‌ |
यथ। (ब्रहिभेः' इति कारकिमकिियवःनरपसतान््रतिपःदयति यागत्ताधनत्मेन)
तथा च्यः! हति | कतर यः समुचये कुयान्नप्रो पृरडश्ं न निरवतयति | शक्यते
भिन्नैरपि । कतु वाकमेन योऽभः प्रतिषाद्ितस्तं मपेत | एवमिहापि |

~ ¢^ ९
+

अपिच व्रीहेयवाम्यां पिध्राम्यां पुरोडायै) निपतते, न प्रल्यत्तपरोवः । पद
वनीययोस्दु पुश्च, पदे वाऽना नितिष्परत) आडइवनीये वा पदम्‌ | तत

॥
[न

यद्‌ ऽऽह तय ५ पकम) रंद्रजवदानात्पदृमयेकरण न स्यात्‌ | एवं परऽ ।
तस्मात्त बभ्तुरो न शठेन पद्‌ाहश्नीग्योः ममुस्चयो परधते |

१ सवयो होमनिईृत्तिः--क. ग. । २ वचनसामश्यादिपति-शिढा हि प्रारज्यकमणोऽपसि-
मापने वि हने प्रक्रमिशनोऽयमेति । अवः दिष्टचारनुमिते ववनश्मनध्यलक्रान्तं कमे परितमा-
पनेयमेपरेदयथः । 3 वक्छन्येते--देवताय्राः प्रतिनिन्यभाव इति शेवः । ४ (अन पार ३
०५ ) द्त्यत्रेति २पः 1 ५ बि्ररपाति-पुरेञेलेऽभिनिर्वतयितुभित्ययः । 6 वाधते-र. ज. यु. ।
७ आदृषनौयो ऽधि मरणमिति-भह रनयः परे नििप्तः सन्‌ होनाधिररथ भवतीत्यर्थः । ८ तद्रू
चवधानादैति --जाहरप्मजेन पदस्य च्यवधानादिव्यतैः ९ शब्दतो वा-मु ।

२६१

२०५ यैरसदवशवरगणमते-- [१११०८१०९]

अरे) ष्यते । यश्रदि बरमदपिकरपदादपि विषायते चेमे, दुप्रभूध-
द्धोम॑ समीचीने करोति । तत्राचुयसंहरोऽपि न दाषः । भिर्‌"
णान्तरेण समीचीनो मदिष्यतीति । तस्पादिकस्य पदात । नेच्युस्पते।
वत्पादिक्षेमसंवन्धोऽत्र विधीयते । स च प्रधानभूतः) न हीषः। तस्पि-
नुपसंहियप्राणि न यथाश्रतं कृषं स्पात्‌ । अ्रोस्पपे । स॑क्श्येभवे
विधीयमाने द्रये विधीयते । एर साध्यम्‌ , एकं साधनम्‌ । यत्साध्यं
तत्प्रधानम्‌ । स. च हमः | तस्थाद्विकरपः । सवन्धेऽपि च श्रूषमाणेञः
षयोपादातन्यो भवाति होप; । होमथ्दादवनीयः प्रामोत्येबोति।

दश्च । आहवनीयस्प।नङ्खःत्वात्‌ । कथमनङ्कत्वम्‌ । विरेकेष्यप्पः।
खधमास्भिः । द्मा विकरणनायां सरयामाहवनीयाविकर्णद्षा ज्ञनं
करणं चः परत्यसंभकत्‌ । यद्धि वर्माच्निकरणभिति ज्ञाषते, न तद्र
इवनीयाबमिक्ररण क्वं न्तु फरपुवा | आदह । यथा शक्यते तथा
करीग्बमित्यारूयातायो भविष्धति । तसप्ाद्रत्मादि बाधित्छऽ-
इवनीश्ो भदिष्यतीपि । उर१ते । स्यादेतदेवं, यदि बत्पदिव(धामन्तरे-
णाऽऽहवनीयोपदेश्चो नावक्रसेत । देवा हि शक्वते कु, कस्मि
बधिरा परिहृत्य बा । अन्न बाधाया बसमनीति पर्पयोऽपक्लीवब्बो
धवति । तस्मारपरिशरः भयानेति ।

७ ---०- ~ ------*-- ------

इदमे घु चोदयते | ‹ पदे जटति ` ' वत्भनि जोति” इतीदं जछ्छेति
ककण तुद्पपाहननयपदयोः । एकत्रापि होमसामान्यमन्यन्रा्रिं तदेव । तस्व
सामान्यविशेषामावा ह्ान्पमाधकमावो न चटते । भन्यत्ृदाहरण स्य यत्र समा-
म्विरेषै स्तः । तदुच्यते । ‹ गाहंपत्ये पत्नीततयाजान्‌ जुहोति ' इति । अत्र. प्रभी-
किपानशिन्दो विशेषे ब्रूते श्रुत्या । ‹ बदाहवेनीये जहति ' शते सामान्यं शत्य.
अत्र वाध्यगाप्रकमावो घटते । मथा, द्‌ि ब्राह्मणेभ्यो दौयटां, तकं कौण्डिम्धायेतिम
तश्च ब्राह्मणशब्देन ब्रह्मणजातिवैर॑पात्ता । दौण्डन्ये व्यक्तिरेव | न च कौण्डिन्ये
सामान्यं विदयते । यथा गोत्वमश्वादिम्यो म्यतिरिच्यते, श्ानलेयादीनन्वेति । त्च
गोप्व प्रत्य्ेणोपहभ्यते । न च द्डिग्ये वश्तु विद्यतेऽव(न्तरतामान्धे, यलमव्यक्षेण.
गीत्वा छन्दः. प्रवर्तेत । तप्मात्कौणिरन्यशब्देन तिशष एवोच्यते ।

#। प्रधाष-ण, 1 दिकहःपएत्नि-1. ॥ भ ३ दमित म्यम कन्त, ५ | {

(४ णप ८१०८] प्रद्र श्व

धाह । प्रस्िरेऽपि, अजनो ते भक्तीति परस्ययो ऽपदृनुरेत । अप-
ह्वाष्याने । भदत्पाहवरनीयप्रष्ययः! सप्रकपोऽसो करधित्यपि किष
भषति । भष्वकवे न फरिष्पते | आह । योऽयं सापान्पप्रत्यय उच्यते,
स सर्वेषु रिथषेयु कायमासश्चति। र्वं वेद्रसमौदिहपेषु चान्यत्र ष
तेनाऽऽहवनीधो विहितः । वत्र यो बन्मादिहोम आहवनीयप्ररषयः स
न शक्यः परिहर्तुम्‌ । अतो वरपीदिहोमं वाथित्वाऽवतिषठतति ।

अश्रोच्यते । नेतदवम्‌ । न हि सामान्यवाची ष्टो विशचेषानमि
बदति । यदि वाभिवदेत्‌, अध्रजाते गप्रि नावकरोव । पूत्ेदरीना
भावाद्‌ । सामान्ये च दृषटपवस्वाद्‌ वकरपते । स्मान्न सामान्यं प्रि्चेषा-
नाभिवदति । तस्मान्न वत्मादिहोम आ{हवनीयपत्यपः । अभिवदन्वयान
्ुरुपय। इृत्याऽभिवदेत्‌ । कथं तर्द । लक्षणया । रक्षणा च श्रत्वा
बाध्येत । सरमा्रतमोदिषेमे श्रुत्या बत्पातरिषु मरदष्वशक्य अ!हवनीयो
विङ्गातुं फ चति ।

आह । नयु षिपरीतमप्येतस्स्यात्‌, आहवनीये प्राप्ते बस्मादिमत्ययो
न शक्यं इति । भवदेषं, कितु विरेपे वरमीदिषत्ययः श्रौवः, आहू
बनीमत्ययो छक्षणया । ततर श्चातिप्ररययो वी यानिन्युकपू । ननु
सापान्येऽप्पाहषनीबपरस्ययः धौतः । उच्यते । वलमादिभरययोभपि

अपि च वाक्या पदुवघनमिद्म्‌ । वात्वायेश्चत्‌, न सामान्यं प्रत्याययति ।
तस्माद्विशेष एव रान्देनोच्यते । इत्र चाभन्तर्‌ एष कायैम्‌ । इतरप्मिन्पामान्येम,
विशेषः प्रकरणादिभिरवच्छेत्तव्थः । तस्मात्तन्र विप्रकर्षः । इह घु सनिक्षैः।
सनेन न्यायेन विशेपश्रुतेन गाहपष्येना$हवनीयो बाध्यो |

अथवा-हृदमेवोदहरणं संमति । अणहवनीयः पवमनिष्टयादिमिरत्पादितः प्रयो-
लनमपेश्तते । त्वानारम्पकदेनाविक्ररणभावे होभषु व्रिधीयतते । इह तु प्द्विशिशे
होम उत्पाद्यते | तत्रा ऽऽहवनीयो न छकमते पिधातुम्‌ । पदेन होमस्य भ्याप्रत्वःत्‌ |
आहवनीयो विधीयमाने उत्पत्तिवाक्येन यार! होमा अवगतास्तादशाननूय विधी

१ श्ादवर्नयः--क. ग. । २ भवन्तीति-प, । ३ आ।इवनीग्रे-ग. । ४ वत्मादिहोपं बाधि.
त्वेति--ष्ेमे वरमौदयि रणतं व भिखे्ययंः । भधव। ' व्मादि बाधिता ' इति वा प्राठ द्र.
श्यक इति भाति । ५ दाकंद्यत इति-ष. । ६ पद्दचनमिदमिति-कुणडनस्यापत्प् गोत्रमिति

पूणम .1 ७ विशेषगुतेन--पत्नीरंयाजदु शत्रः र्यः ।

२०७१ दयकासफतूवावरपष्यप्गु्ल, जुः १८११९८०९]

समाने श्रौता । मेहि रिषि शिमषते, वक्ष ककर
वत्ति ¦ टरपटःप्पविषोषं रमेःवता षु द्रेष्पाहकनी ५; दटिष्वतं
षि !; १६ ॥
( पेमृथारिषु परदुः थणम रम्पधो हदृर्परोपपह्‌ सै.
त्याधिक्रणम्‌ | ९ ॥)

[९ | अपकरणे तु यच्छास्‌ विषे ्रपमाणमव्िछन-
माज्यभागवत्प्रारतप्रातिषयःभम्‌ ॥ ३७ ॥ प9

नररेभ्य किजिदाम्नायते, सप्तदक सामियतीरनच्र गादिति | दस-
कूलो तिशेषविदिनन प्श्वदेरयेन विनं समैविकृदीरनुपप्त, कासचि
दिदृत्पु पुनः शरूयते- वपूभऽ्वरयरपायां पश्यो चातुपस्येषु मित्र
विन्द्या तधादव्यायामाग्रष्णेषटवानिते । तास मिष्टुतिपयध्य श्रवणं
मथपत विचायते ¦ पिः पातम्‌ | अकरणे यच्छःस्ममान्नातं विह
तिविरशपे पुनरव्रिकृनं श्रूयते, तत्वा रदुक्घनात मतिनेद्धष्‌) वैमृथारिषु
सप्तदश सापिष्ेनीरनुत्रगादि)ि) नन्यलसाकृं द्यषव । न येवं
विज्ञायत, यैगृधापिष्येव माप्य नान्यासु पिद्कातिघ्ति | तासु
तरभत्यक्षेण वाक्येनश्रु\ न शक्यं षुप्रितुष्‌ । १७॥
शकिरेतु षदं स्यात्‌ ॥ १८॥
पदि तु सापिवेषीनां विक्रार कथिच्छपेड, तको विद्राथबान्न-
हपरिति गम्यते । न वु बिद्मरः भूयते । बस्पालाषदतिरेषार्.
मेरेति ॥ १८ ॥
वाक्परेपो षा क्रतुनाऽप्ररं भास्सादनारणयविा-
नस्य ॥ १५ ॥ सिर

2 - ----------~ - ---- -- - - -------- -----~~+

क म ~ ---- ~~

यते | तत्र दद्ेषु विधातुं सुज्यो | योपेकरणोत्पन्नेषु न घटो ॥ १६॥
| १७ ॥ \!८॥

न च न न न

१ विशषपयति--पु. । २ फिचिक्कृगी{--ग. । २ प्रहुगात्‌-श्री. क. ग छ. । ४ द्िषु--
भाषारविपूरेए होभव्वितयथेः ` ५ अधिरूरमोपमनेवि पि-ये साधिकरण। एतना होमास्तोभिल्थः ।

[म० १०१।०८अ० १०|| मौमासाद्ेन । द २०७५

बादान्दः पक्षं व्याववयाति । बाक्यष्रेषोऽयं वैेपृधादिषनारमभ्पवि
धानस्य, सप्तदश सामिषेनीरस्ब्रूय।देवासु विष्तिष्विति । तेनान्यास
विकृतिषु न स्यात्‌ । ननु परत्यक्लश्रतमन्पसु विङृतिषु तन्न शक्यं
बाधितुम्‌ । उच्यते । सत्यं परत्यक्षश्चतं सामिषेनीषु, न तु तत्कतुना
ग्यते । क्रतुसंबन्ध।भावात्मयोगव चनोऽपि न गृहणाति, सति वेपषादि
सैबन्धकरे वाक्ये । यदेतत्साप्द्‌ह पपनारम्पोक्त, तदैमृषादीनामङ्गमिति
भरत्यक्षं वाक्यम्‌ । तस्पान्नान्या विद्तयस्वदगरहन्ति । अक्रतुग्रहणे च
सति सापिषेनीनां साप्षुरश्यं निष्फर्त्वान्न तक्रियेव । तस्मादनार-
भ्यविधेर्बेमृषादिषु वाक्यस्चेषः। आह । नु वाक्पमेदो भवति । सामि
षेन्यः सदश्च मवन्वि। तात्र वेमूधादिषिवाति। उर१वे। दै एते वक्वे।
पूरेण वाक्येन योऽयं उक्तस्तस्येव्र विशेपः परेण वाक्येन विर्धीयव
इ।त वाक्यशेष इत्युच्यत इवे ।॥ १९॥

[कन च

(कविद्विहोमे स्वहाकारपुनःघ्रवणप्यानारम्या्ीत्वाहाकारनुपतह्पर.
कर्वाधिकरणम्‌ ॥ १० ॥ )
[१० मन्तरेषमवाक्पशेषलं गुग(पशास्स्यात्‌ ॥२०॥ ि*
द्विपं परकृत्य श्रय), पृटम म्वःदा, अन्तरिक्षाय स्वाहा, व।ववे
स्वहा, इति । अस्ति चान.> वचनं, वपट्‌ररेण वा स्वाहाङकररिण
बा देवेन्योऽन्न पर्दःयत ईति टज सदेहः । छ्कु तस्याये वाक्यशेष,
सनषटरे ट णदी ` देवेभ्य इति ` एतस्णिन्‌ दर्विहोने पृरिष्प
स्ट ` ॐ त. र दप) एत नायं बाक्पशचेवम) येष्वपि पद्‌ःनेपु
1 ;.- प्‌ स्पाहकर दते: प प्राप्त । अनन्वर-
वृर... ५ २. वद. ; {: चरः

सच्यु ५ र ददान प 2 उष्य तधायकयःकषवोरे
ध ९ ७६ ५
क व ५, २5; भ्पव भ्‌ कु
५. ++ ५६१. न ६: ~ च (8 1 4 ९. ‰ ५ \. ९ 4 114 $
यद्वः क. ] यनन १ व ~ वदु पनथ, ननदरिम्ब

१ द एयैते--प. , २ प्रवाम-व्र. मु. 1 ३ तौ चनारमभ्यरवादौ मन्तरेण विशेष्टुं न क्येते--+

ष. मु°।
४६द

२०५६ टु'कासदितशावररमाष्यसमेते-- [५०१०५१०८अ० {२

चाक्यसं भवति । विधायकं ब्राह्मणम्‌) अिध।यक्रो मन्तः। अपि च)
अनन्तराभिकरणे न कतुसबन्धोऽस्ि । इह तु संबन्धो गम्परते, वपद्क-
रेण स्वाहाकरिण वा देवेभ्योऽन्नं पदौयत इति। भदानं हतर पानकर्म ।
अपि च, युणोपदेश्ो मवति तस्मिन्‌ दर्पिहोमे । पृथिव्ये स्वाहा, इत्ये
समुश्वारण भवति, न स्वाह पृथिन्या इति । तस्पादन्पेष्वपि दर्विह-
मेषु स्वाहाकरोऽस्तीति ॥ २०॥

क = = ~ न = ~ -- ~ -------~--- --------

वाद्‌ विशेष्टुम्‌ । अविभायक्रत्वात्‌ । मे चात्र ‹ छपो बा मन्त्रवणात्‌ इति
न्यायः | कथम्‌ । तत्न यावदङ्नीषोमोयापूपरै तावन्मनः प्रयोक्तम्यः | ‹ ्नीषोमायं
षे +अक) च क ^
पष्ुमाछमेत › इति न काथित्पशुनतिविशपः श्रुशते । तत्रावद्‌{ जातिविशेषो ग्रही.
तव्यः । स यद्यनिकमेन गृह्यते ततो यथपि चेद्न। न ॒विरुऽत, य॒ नियवच्छतं
मन्त्राम्नात तत्वाक्षिकं कृ स्यात्‌ । तस्सा नियमेन चोदना परा मन्त्रगालो.
चनेन नतिमिशचेपपर कर्पते | न च मन््ररिध्थोरिरेपाविेष्यता । प्रहत यैभक"
शकत्वान्मन्त्राणामिप्युक्तम्‌ ।

पि च । पृथिग्ये छ्वाह। ' इति प्रिन्या ६-यनेन देवतोच्पते। तदधमिदमा.
म्नानम्‌। तस्याश्च परद्‌नतवात्सवाहकारो वषदट्करो वा प्राप्नोति | ततर स्वाहाकारो
नियम्यते वपटुकारनिवृधयम्‌ । वषट्‌ करनिव्र्ति।रवःच्च वक्थस्यन्येु क्रतुषु
स्वाहाकासो नतीत्याशङ्का नात्ति । स्वाहा पृथिव्या इति ययेवं श्रूभत त५। पति
य।ऽतावम्‌।रम्यवदेन विहितः सवाहकारस्तमनुयारि्ीनियन्यतेत्यारि | अहश्च
पस नान्येषु । म चेदटशमपि वाक्यमिति ॥ २०॥

क) त “ ~.

१ गणाददेशो मवठनि~ प्रथिन्यै स्वाहा ' इत्यवे चर्य-तपदेन देवतायक्षणगुगोपदेशो
भवति । भतोऽस्य मन्त्रस्य दुवतात्रधिस्टकत्वभव, न तु ' स्वाहारिष्ट्ण्ण मन्तरेण जुहुयात्‌ '
हयव स्वाहास्रविपिकलपनयोपरसहादधलमिति भावः । २ ननु पषठन्तये पद्मिषेः, अविधायक
स्यापि छायमन्त्रवगणस्य च विशेषणविरेध्यभवो ददर एमेलयत ओआद-न चेति । तस्मात्न च~. मु. 1
३(भ० ९ पार ८ अन १० सु० ३१) ) ४प्रोक्तवय्‌ इति-भर्रपोमीयप्रकरये मन्त्रस्य नित्य
षद्‌म्नानादिति शेषः ! ५ मन्तरवणेतो वचनेन--ग. मु. 1 € भव्रतु त्रा त्रियिनन्त्रपोर्भिरोषणविरे.
प्यभावस्तथाभि प्रकृते दाहरभे नाह्युपतदर श्याह-अपे चेयादिन। । ७ यदि देवताविवानापं
मन्तान्नानं किम्वा स्वाद श्र इति यदाह--तस्याधेति । ८ न भवतीति --उ. ज. । ९ तथा
सताति-तथा च स्वाहाकारस्य प्रथम्यादुदेदयल तरण'पतेरिरप्रवैः । १० अस्मिनिति--प्रधेवीदेव-
द्यप्रदानविदपे नियम्भेतलायाशङ्गयेतेप्यथेः । ११ न वेददामफैति -देदपथैकमपीदं वा्यंन
भवतीः ।

[ज०१०पा०८अ०११] प्रीमापदुर्ैने। २०७७

अनाम्नाति च दशनात्‌ ॥ ९१ ॥

यत्रापि दर्विहोपे नाऽऽम्नायते स्वाहाक।रंः) तत्रापि ₹चिदृहश्यने ।
धृतेन द्यावापृथिवी आपृणेथामित्यौदुम्यौ विश्वासे जुहोति, अन्त्रा
द्बसावयति, भूमिपते स्वादृकरोनीति पर्ति स्वाहाकार दथ.
यति ॥ \१॥

प्रतिषेधाच्च ॥ २२॥

कृ चिच्च परतिषयो भवनि, न स्वहिति बचन कराती, पन्तं च
नाऽऽहेति। परप्धिपूवेकः पतिपेषो मवतीत्यवाकगश्े ता ऽध्यवसीयते॥२२॥

5४८

( अग्न्याति य्‌ रविकरनावतिदेशपिकरणम्‌ ॥ ११ ॥ )
[ ११ |] अग्न्यातग्रह्यस्य ववदत।वृपद्शदुप्रव्रात्ः स्यात्‌॥२२॥ पृ9
इदमाम्नायते, य पए्वं विद्रानर्थिं चिनुत इति। तथा) उपष्म्मनं
घा एतचद्गस्य यदतिग्र्ा इति । तत्र संदेहः । किपमन्पतिग्रह्न षि-
कृते चोदक। प्रापयति, उत्नेति । कि प्राप्तप्‌ । अग्न्यतिप्राच्मस्य
वि्तावप्त्तिरिति । अप्निथातिग्राह्ःगन्यतिग्र्यप्‌ । तद्धितो न
भरवहेते | कुतः । वितानुषदेशचातु । वितो हि तदुपदिर्यते । अया-
तोऽपरिमपनिष्टमेनानुयजति, तश्क्येन, तपरतिरत्रेण, तं चतूरात्रेण, तं
पश्चरात्रेण, तं षट्र्रेण) तं सप्तरात्रेण) तम्ट(ज्रेण) बं नवरात्रेण) तं
दशरातरणेति । तथा, यतपृषटयऽतिग्रहयालाच्चं यङ्ग पृष्ठानि सगृह्णीषु;
यदुक्थऽपिगृह्णी यादिति । न नूनमगन्पतिग्राह्नं चोरकः प्रापयति, यत्सा
्षात्कस्षचिद्वितो चोदत इति ॥ २३॥
मासिग्रहणं च तद्त्‌ ॥ २४ ॥
षदे च।ऽऽम्नायते, मासि पास्यतिग्र्या सष्न्त इति । यदि चोदकः
प्रपमरस्न मासि पास्यतिगह्न्त इत्युपदेशः स्याद्‌ | ॥ २४॥
हणं वा तुल्यत्वात्‌ ॥२५॥ प्ति °

[२१।२२॥२६।२४॥

१ ° आदगथामिस्यन्तरा कण। जुद्ोण ' भरमिगत आज्ये स्वाहाकारः ' इति मष््वषिकायां
पाठो दृश्यते । सोमनार्थाये तु, अष्रगेथानित्यैदम्बम जुहोति ! प्मिण्ते स्वादाकारं इतोपि '
इति च ( अ० ८ पा डम० ३) इत्यत्र ददयते। २ भन्त्रानू-मु०,

९०७८ दुप्थकासदहितशावरमाप्यमत-- [ज ० १०१०८१०६१]

गृक्ते ब। चोदकेनार्यतिगराहन, न चस्यान्यैरङ्गेरस्ति विशेषः ।
अन्यान्पद्ानि गृह्णति, एवन्न गृहतीति नेतदबकरपते ॥ २५ ॥
टिङ्गदनाइ ॥ २६ ॥
डिङ्गः खस्रपि द्यते, कल्फचितं चिन्वीत, शौ पेचितं चिन्वीत, यः
कामयेत सुशीषौ असिम समवेयमिति । तथा, प्नद्रानतिग्र
शान्‌ गृहातीति । कदट्काक।रतमिनद्रमां च विशेषे ठुबश्नगनपतिग्रक्षस्प
विषतो प्राप्तिं दंपति ॥ २६ ॥

ग्रहणं समानविधानं स्पात्‌ ॥ २७ ॥
अय चदुक्तं, विषतावुपदिर्पत इति । तस्परिहतेभ्यम्‌ । अगोर्यते ।
यस्यां विदृतावुपादयते, तस्यां प्रृतो च सपानः स विधिः । अवि.
सु विकृतिषु चोदकः भापयतीति ॥ २७॥

मातिग्रहणमफयाहेप्रतिषेषा्थम्‌ ॥ २८ ॥
अथ प्रासि ग्रहणं कथमिति । तदम्पासपतिपेधाथम्‌ । नाहन्यहनि
गृह्यन्ते, मासि मासि गृह्यन्त इति ॥ २८ ॥

म ---- "-----------------~ -~ ------ ------- ------- ----~ ---न~ --- ~ ----------------- --------म

२१॥ २१ ॥ ]

यस्समानविधने गुणक।माना प्रवृत्तिस्त्॑नोपपयते । कथम्‌ । प्रकृतौ वैकसिकोऽिः)
उत्तरषेध निषातव्यः) स्थले वा| स चोदकेन वैकेडिपक एव प्राप्नोति । तत्र
पनरवेबनं नियमाय मतष्यिति । यथा सदिरादिपुनवैचनं नियमान्‌ | वैयभिि-
रत्रादीनां प्रकरण आम्नायेत, अञ्चित करव्यं इति, एवै नियामकं स्यात्‌ । यथा
“जारो युपो मवति! इति । अय त्वभनिरनारम्य सेतिकतैम्यताक्रो विहितः। तै विधवै-
मिदियेस्तस्य क्रतुततन्धः क्रियते । एतनि च बाक्थान्यस्िननेव प्रकरणे | तत्र च
दिराज्रादीनां प्रकरणं न विपरिवतते । येन द्विरात्रादिषु बोदूकेन प्राप्तस्य निवाम-
कानि स्यु! | तेन द्विरात्रादीनां चोदकेन वेकरिपक एवाप्निः । पृनवचं॑तु यदाऽ
भिस्तदा गुणकामानां प्रवृत्तिरिति ॥ २७ { २८॥

१ उपदिरद्यः--मु. । २ तन्नोपपयत इति-गुणकामप्रवृत्तिः समानविेधानप्रयोजनमिःते मीमा.
शसम यसिद्धं नोपपथते, विस्पष्टप्रयोजनान्तरसद्धावादित्यथेः 1 ३ उक्थ्यादिधिकृतिषु चयनपुनः.
कणस्य यज्नियमायेत्वमाशङ्ितं तश्निराकरोति- यदीत्यादिना । * एभिबोदयेरिति--“ भयातोऽप्नि.
[निर भेनानुयजन्ति, तमुदभ्येन ' ह्यादिषावभेरिखथैः ।

[अ०१०१०८अ०१२] पीपापदशेने। | २०७९
( उपस्तरणामिध।रणाम्वां सह्‌ चतुरवत्तपतपस्यव्रिकणम्‌ ॥ १२ ॥ )

[१२] उत्पत्तितादश्पस्तुरवततं प्रधानस्य होमसंपोगादधिक-
माज्यमतुल्यला्टोकवदुसत्तगुणपरतत्वात ॥ २९ ॥ १० ॥

दक्षपृणेमाससोराम्नायते, चतुरवत्तं जुहोतीति । तत्र यमर्थः सा.
यिकः । कि सदोपस्तरणाभिध।रणार्यां चतुरवत्तयुत प्रषान-
द्रव्यदेव चतरवदारव्यध्‌ । अथिक्रपपसतरणमभिधःरणं चति।
कि पराप्तम । प्रधानद्रभ्यादेव चतुरबद।तव्पम्‌ । कुतः । उत्पत्तिताद्‌-
धयत्‌ । पुरोडशोत्पते्होपायेता भवाति । यदूम्नेयोऽष्टाकपारोऽमावा
स्यायां पौणमास्यां चाच्युतो भवतीति । यञ्जुहेति तचतुरवतत
कमैन्यम्‌ । पुरोढाश्च हामार्थो नोपस्तरणाभिष।रणे । तस्पालपुरो-
दाश्चस्य चतुररद्‌तव्यमिति । अधिकपउयं स्यार । अतुरयं हि तस्पुरो-
द्रेम । पुरोडाश्चे होपार्ये तहूुणमूनमाज्यम्‌ । तेन यथपि साऽऽ
उऽपेन षटवत्तं भवति, तथाऽपि होमे चतुरवत्तमेव छतम्‌ । यथा लोके
भस्थश्चग्रेवदत्त इत्युच्यते । यथपि सपशाकादिमिरायेङः परसयो भवानि,
तथाऽपि भजौ परस्थो निीदैश्यते, व्यञ्जनान्योदनायोनि ॥ २९॥

तत्संस्कारश्रतेश्च ॥ ३० ॥

भधानाबदानसंस्कारार्येन चौपस्तरणामियरणे श्रूयेते । यदुपस्त
णाति, अमिघ।रयति, अपृताहतिमैनां करोतीति । तेनोपस्तरणाभि-
धारणसथृक्त प्रधानद्रव्याच्चतुरवत्त हातच्पामात गम्यते ॥२०॥

तायां वा सह सिवष्टतः ससे द्िरभिष।रणेन
तदाप्निवचनात्‌ ॥ ३१ ॥ सि°
ता्म्पां वा सह द्विरविषोऽवदाय चतुरवत्तं कमैव्यम्‌ । इनः ।
सिविष्टेतः सङ द्िरमिषःरणेन तद्‌ षिव चनं मवति । सषृदुपस्तु-

~~~ ------ -~------+

९९ ॥ २३० ॥ |
यञ्न॒होतीति यदि ज्होतिरनुयेत तया सतति हविध््षणायैमुचचर्येत | जयं दोष

. + भवति -म.। २ अतुल्य हि तत्‌ । पुराडशा हामावा । तद्ुणभृतमाज्यम्‌-ग, ।
६ भोद्नायांनाति-जा,. । ४ समुकप्रधानद्रन्याचरवततं कतेन्यं, होतन्यभितिनय, ।

२०८४ रप्ीफासहितक्नावरमाप्यसपेते -- [० १ ०प।०६अ०१२]

णाति, सषृदवश्ति, द्विरमिघ(रयति) चतुरवत्तरय।ऽऽप्टमे, ईति दविर
भिपारणेन चतुरवत्तं पूर्ण द्थेयति । इतरथा षडव्रत्ते तेन पूर्त |
आह । दश्चनमेततु । पापतिरुच्यतामिति । अवर रपते । चतुरवत्तं होमे
शूयते, चतुरवत्तं जुहोतीति, न होमाय पुरो सानाग्ये वा । नेव
भूयते, यद्धोमायै द्रमयं वच्चतुरवं कूर्यादिति । चतुरवत्ते श्रयभाणे
होमेनासबध्यमानमन्कं स्पात्‌ ।

अथोश्यते । प्रयोगव चनग्रहण।द्थवद्ध विष्यति । तन्न । साक्षाद्धोमसंबन्पे
वचने सति चतुरवत्तं जहोतीति, नान्यसयोग रचनं करप्पते । असश्च
साक्तादरचने तद्थौदबत्त, नातदर्थादिति न विशेषः श्र ते| तद््थीद्‌ ्-
दर्थ चतुरवखण्डनसंयुकतं दरव्यं होतव्य । एवं च श्रविः; परिगक्षते।
इतरस्मिन्‌ पके वाक्यं परिगध्ेत । द्विहविषोऽवयतीति च विकट)
स्पात्‌ । यदि विश्वतुरबत्तं दीयेञ, तथेदमपरं धवणपसदनुब्रदभृतं
स्यात्‌ । चतुरषरर्तं वा विकस्पयेत्‌ । अभावाच पक्षे वङ्ल्गे नन्यःय्थः
स्या । तस्मात्सहोपस्वरणाभिषरग। भ्यां चतुरवत्तमिि ॥ ३१॥

तुल्पवच्ापिधाय सवपु भकत्यनुक्रमणात्‌ ॥ ३२ ॥

चत्वारि व। एतानि दव्रदधान्यवरान(नि) यदृपस्नुगाति तदनु
घाक्याये, यतपू्ेपचद्‌।नं तययाज्यायं, यदुत्तरं ठदेगनायै, यदमिधारयति
तेदरषट्‌क।राधेके, चतुरवत्तस्य चत्वायवदानानि सकीरप।नुवास्पा
भिभ॑क्तिषादेनावयवशः दकीतेयन्दुपस्तरणारीनि दुरेयति । तरपा

[ ~ --------- ------~- ----~ ------ -“ -- ------------------“

ष्यात्‌ । तस्माद्य कवचनव्वाक्तताप्त । यच्पत्तृरकत्त तञ्जह्‌। त । तच्चतुरवत्त
विद्यते । विद्यम।नत्व।त्तच्छक१तेऽनुवरितु २ । अनद्य चवुरवत्तप्य होमप्तवन्वः क्रिपते |
तत्र होमो वा चदुरवत्ताथेः, चदुरवतं व होभाभभैते । यदि हेमश्वतुरवत्ताथैः)
तद्‌ाइदृ्ट क॑रपनीयम्‌ । अथ चतुरवत्तं होमाय, ततो दृष्ट एवां होमनिवत्तिः । तस्मा
चतुरवत्तं दमाय मति ॥ २१ ॥

=~------------------ ------ --- -------------------- न) ---- = "------------ ------------------

१ वचनमरदणं कसते--क. मु. । २ का तां वचनव्य्रकतिरिति चेत्तदृद्ययति --यचतुरवत्त `
भिति । ३ विद्यत इति-दविषो द्विरव द।नविध्ानादुपस्तरणामिषारणवि वानाच प्राप्तं पियत द्यथैः।
४ अनुद्य च तत्य होम घ. ज. ५ इगीति--दइति प्रपद्राचिन्त्यत दि शेषः। ६ कतनीय-
मिति-न हि इमेन चदुरवत किंचिरूटषटं परये,ननमस्मेति पेषः ।

[भ०१०१०्८मग०१३] भी्मातद््ने | २०८६१

होपस्तरणाभेघ(रण।भ्पां चतुरवत्तमिति । दपश्चब्दो मागषेयवचनः।
तद्यथा, कदुकटकर।य द्धं, नापिताय दुषिति । देवदधानि -देवमाग।
इत्यथैः ॥ ३२॥

( उप्चियाज, उपप्तरणामिवारणमरोपेऽपि हविष ए१ चतुरवत्तसं-
प्रयाप्रणम्‌ ॥ १२॥)

[ १३ | सापदश्यवन्नियम्पेत ॥ ३३ ॥ प°

दरीपणमासयो रपांश्चयाजोऽस्ति । ततर, चतुरवत्तं जुहोषीति । व्र
संशयः | किपुपांशुयाजे चतुरवत्तं कतेव्ययुन नेति । दिः पापम्‌ । सप
द्श्यवन्नियम्पेत । यथा, साप्तदपमनारम्पाषीतं परिगगितासु वि-
तिषु पनः श्रूयमाणं वक्थशेपात्तास्वेव नियम्यते, एवामिद्पपि चतुर-
बत्तधुपस्तरणाभियारणाध्रपसयायत्र ते ततेव नियम्पेत, ओषधसांना-
य्ययोः । उषांन्चुमामं न स्पादेति।॥३३॥

हविषा वा गणक्ततवात्तथातकिवक्ष। स्पात्‌ ॥ २३४॥

बारब्द्‌ः पर व्याबतयात+ । ९१ नापां ्राजे चतुरबत्त-
प्रिति । होपे चतुरवत्तं गणा परिधीयते । स उरपा्ुषाजदैषेऽपि
स्यात्‌ । अत्रापि चतुरवदातन्पम्‌ । अधर यदुक्तम्‌ । ओपधसांनाग्व-
योरेव चतुरदत्तम्‌ , उपस्सरणापिवरगध्रयत्वाद्‌ति । नोपस्तरणा-

(रणवचन चतुरस्य वाक्यरषमृतम्‌ । यथा, सप्र साभि
भनीररेत् पारेति, भिञविन्दादिषु सपतदशरयुत्रषादेति । नेवमिह)
तुरवयेत्‌ कथम्‌, उपत्तूर्णायावु , अभिघ(रयेनपि । कथं वरि।
चतुरवरानसंयूक्तं द्रव्यं जुट्‌वाव्‌) हविश्वोपस्त्‌मीवातू) अभिध(रये
देति । यत्र द्विष्युपस्तायमाणञन्वि भाणे च चतुरवत्तं परान
भवति, तत्र न प्रधानद्रन्याञ्चतरवद्‌।तव्यमू । यत्र पुनः प्रथानद्रन्याच्च-
तुरबखण्डनमन्नरण न चतुरवत्त भवत) तत्र परथानदरन्पाच्चतरच
व्यप्र । चतुरवत्तभूतामिद्‌ होतव्यं भिवक््पते, नेतसतो वा चदुरवद्‌ा-
दन्पपिति | तस्परादुपांद्चयाजेऽपि चतुरवत्तं कमेन्यपिति ॥ ३४ ॥

(न न --- -~--- -

(३९॥३६॥३४॥

¦“ [ऋय <~

--~ - ---- ------~ ~ न न~ "> मन

~-~+---------~

|
१ दरेपू्णमाख्योरस्टुबोुपायः--प, । २ हिति च तन्न-~ग. ! ३ वक्यशचेएल्वाव्‌~~7, 1
४ पामे. । ५ अनुक्रङ्त्‌-मु- । ६ चवुरवक्त, तत्कथम्‌, ।

२०८२ द्यकासदिवश्वरभाष्यतमेते -- [अ०१०पा०८य० १४]

( दशेपूणमाप्तयोरतोषयाजिनः पुरे डाशाद्रवश्नवणस्यानुवाद्त्वा-
धिकरणम्‌ ॥ १४ ॥ )

| १४ | परोडाशातपामित्ाधेकतानां पुरोडाश-
योरुपदेशस्तच्छूतित्वादशयस्तोमवत्‌ ॥३५॥ प°

दशेपूणेमासयोरिद पास्नायते, पुरोडाश्चाभ्यामेव्(षोमवानिनं याज-
येत्‌ यावेतावामेये्र प्रयेति । तत्रेप सशयः । किपभिकारश्चतिवा-
कपरेपोऽयम्‌--दरेूणेपासा्यां सम॑कामो यनेतित्याभ्यां पुरोडाश
भ्यामसोपयाजीति, अय किमधिकयोः कमीन्तरयोरतपत्तिः-- अपरा.
भयामिवैनातीयका म्यां पुरोडाशं यजेतेति, अथवा, अङ्गकपुर.
पदेशः-- अश्यां पुरोडश्चाम्यागृलिग्याजषे हेति) अयवा, असोषया.
गकारे, आभ्यां यजेऽति कालोपरेरः, उनिनदर्मस्य विधिरज्ियत्य
चानुवादः, अथवोभयोरनुवाद्‌ ईरयते पक्षाः ।

किः तावलापतम्‌ । अधिक।ररेप इति । यदेनत्स्वमकाभो यजेतेति
हस्य देषः, आभ्यां पुरोडशाभ्यामरपेमयानी स्वगकामी यनेपेति।
कुतः । तच्छ्रतित्वातु । तच्छविमन्पे दि पुरोडाः अब्देन.नूथेते।
तेन न.भ्पयिकौ । असामयाजेनव कतव्यापार आभ्यां सबध्यते
रत्या न कालः । स हदि कष्येत । श्रुतिश्च लक्षणाया गरीयसी | तत
सोमयाजिनो वान पुरढाश्चा । अप्तमयानिनोवान सनाय्यमर्‌ |
यदि पुरडाश्रावायकृत्यास्तामयार्म विदीयते, ततो नासोमयार्ना स^
नाय्ये । तत्रवक्रारः सपाय॑तो भि । पुरोडा्चाभ्यां केवरभ्यामनः-
प्रयाजी, न सानाय्पेनेति । अयासोमप्राजिनप्रविक्त्य दुरःडाय
भिधीयते) तथा न सोमयानिनः पुरोदाशो । वरनार्व्र >, ए३८४६।
भवति, पुर.डाञ्चाभ्यापसोमयाजिनमेेत । यथः-- -

यमव वद्या; श्ुखमप्रपं तवः 45 अद्धच।८.३५ |
पस्ते न टहयत्कतमजनाह तस्मे; बुदा निषिः र ब्रह्मन्‌ :) इदः

न ६ न

१ विवा. । २ छक्षणात्‌-7. 1 ३ निषकमू-( म \ पौ 9 ख०६)।

[१०१०१०८अ०१४] मीांसादयैने । २०८३

4 [+ अक९ [+9

य॑ द॒चिमेव विदा इति वदितव्ये यमेव विद्याः डुचिपिति । एवम-
[प्‌ ०५. कि 1

त्रापि | हदुभवायसप वचनव्यक्त्य

क

परवपक्षो भवति । यया वैश्यस्तोपेऽभिक(रश्रतिशेषः, वरयो वेयस्तो
मेन यजेतेति | तद्रदत्राप्यधिङकारश्रतियेष ॥ २५ ॥

न सनित्यापिक।राऽस्ति विधेर्निसेन संबन्ध-
स्तस्मादवाकथशेषत्वम्‌ ॥ २६ ॥

३८: पक्षं व्याब्रतयति । नैतदेवम्‌, अधिकरारव।कंपशेष इति ।
त्प हि दश्पूणेमा्, यावज्जीवं दशपूणमाकताम्पां यजतेति ।
नित्यो च तत्रेम पुरोडाश फलं प्रति सहक।(रेणां । तावनित्यप-

माजि प्रति विधीयेते इत्यनुपपन्नप्‌ । कथम्‌ ! नित्यौ दहि
दशपूणमासयोभेपिष्यतः । यत्रातोमयाज तस्पोपकरिप्पत इति नोप.
पथेत । पुरोदाश्चविषेिर्येन दश्पणेपाससमरुद्‌पयन सेवन्धः । तस्मा

[न

नास।मय।ञ्यपक।रश्चातवाकंष१रषः । क ताह । आ +कयाः कषाः
[य =

>तरय। स१।तत।२।१ । नवम्‌ ५सबन्ध। [क्रियत | या१०। पुरणडर्या

क ~ ववाम

दपूणे५।सयोरविदितो) तौ भरयसोभयानं) विषवत्‌ इति । कथं त।६।
असोमयाजी य; सवमैकामः स अप्नः कुथेन ेत्येते कभ॑मी
विधपते | पिधीयते चेदपदरभ्यां कान्ते । ततर यावेतावित्यनुबाद्‌-
वचन धर्मपर मिष्या । यया, एतस्पव्‌ रवदीपु वारवन्भ वमधि
छ्ोमसाम दसेपि । एवचन्द्य पुनरित्यस्मिनय भविष्यवरि। यथ।
हरेण अववा दवदत्त लीरमेव यज्ञी । जुषि पुनव
२११ । एब.५दा१ि सोभवाजिन।सोभया(जनय दयपूणनासाद्धावन
{६१५ ५२।३।२। पनरदनय(मनस्१। (बात) पुराः सान्ब(व्ा

सामयाजन याजयेदिति । तद्धनकःर्१भि(ति गम्यः ॥ ३६॥
ति च नैकदेशेन कवः भरपानपतसात्‌॥ ३७ ॥

~~~ ~, ~ -- ~~~ ~-~~~~ -~--~----- -~ --------------~~- -----------~~-----~---- ~~

४१ ॥ २९ ॥

१ विपो--क. मु. ¦ २ तस्मान्न सोमक. ग.। ३ स घ्वगेकामः सन्नप्निष॑-क । ज भजी-
तैति । भ॒क्खव' देवदत्तो भर्जपेर्ेति-क, । ५ प्रधानत्वे प्री. }
२६३

२०८४ टुप्टीका सदितचरा्वर प्यसमेते -*[अ० १ ०पा०८अ ०१४

~ क म्‌

संति चाधिकारशेपे पुगडाश्योरसोमाजिकतूसबन्धो नोप-
पद्यते । अधिकाररपे हि प्रधानभूनः कनां निहपते । न चासति
फटे प्रघानपात्र उप्पद्यते । नच दश्पूणेमाक्ेकदेश्रयूती पुगेडशौ
फटस्य सध भवतः| न च वचनपापाण्यात्फटं कल्पिष्यते | वव-

नव्यक्तषन्तरस्य मावातु । तस्मादपि नाप्त्यापरैकारशेप इति ॥ २७॥
छत्सनसाज्त तथा स्तोभ ॥ ३८ ॥

यदुपवणिन) पेरयस्तोपवदिति । युक्तं वैदयस्तोमे । छ-स्नो ेदष-
स्तोमो न कस्यचिदेकदेशः । तत्र फड़ं समवति । न वात्र फर सभ-
वाति। नच तत्र कैचिरेकं नित्पपनिन्पेन सवरध्यते । तस्मादस्य
बैऽयस्तोमेन ॥ ३८ ॥

कपः स्पारिति चेत्‌ ॥ ३९॥

इति चेन्मन्यसे, नायिकारश्रतिरेप)ऽब्रङ्लप्‌ इते । तत्रोरथते।
कमोरतरयोरत्पत्तिनोवकटपते । यनेतै-इति उेपपेक्षाववन लक्षणय
फैरप्येत । कथ तदादमिति । अङ्गकतुरुप्देवः । अङ षः कता) न
प्रधानं । याजय[द्‌पि देतुकृपुर१पतसस्यक्ञ वचनम्‌ । छन्नणवा यजेः
कप} । अप च नित्पानेर्यवोिरुयुः स्व पोञभ्युपगतो न ममि-
ष्या । न चकररस्य फषटं शलखोवष्यत। अत्तपरवराज। परडात्रम्पां
य।जयितव्य ३१ याजयितु श्पदेशऽभ्पुदयाय भि८१५१ ॥ ३९ ॥

न गुगा्थवारते च नोपदेशाः ॥४०॥

नेतदेवम्‌) अङ्गकपुरषरेश ९१ । अङ्गकत हि परधानङ्पुव क्रि.
योपदशेन गुणभूतः पामनोति । न चास्य फङश्रूयते। न च करपयितु
दपम्‌ , उपग्रशवर्षात्‌ ।न च प्रपस्य पुनण्पदेे वदति प्रयो
जनम्‌ । अयेदप्तस्य त्वदुबादः पुरःडाशयाय। | परैघातुप्र्‌ । न चपरि
संख्या । ।नदे(पतबाद्‌ । सममनवाजनेश्च ववयाञ्कवा३तमव्‌न्‌ ।
तस्पात्कम१।न्०२य[रत्१ाप२।०५। ४०॥

३७ ॥ ६८ ॥ ६९ ॥ ४७०॥

ह न 6 - -----------*-~

१ नि।ददपेत--क. । २ पुरेडाशयःगा--ग. । ३ अन्र-क, मु, ठ पिपरम---प, । ५ ग्रमे.
्षवचनं-ग, । ६ कहत. यु. ! 9 अद्गकड--1. ।

[भ०१०पा०८अ ०१४] - मीसांसादैन। २०८५

कमणोस्तु प्रकरणे तन्न्यायखःदगुणानां िङ्कन
कटश स्पात्‌ । ४१॥

तुः ब्दः पक्षं उ्यावतयति । नापिकयोः कमौन्तरयेो रत्पत्तरेति ।
एनयोः कणो; प्रकरण काल उच्यते । नासोपयाजिनं कतीरं प्रति
पुरे डाशौ विधीयेयताप्‌ । कुतः । तनन्पायत्वात्‌ । स हि न्यायः, योऽ-
साबुक्त; । अपिवा कारपाजं स्याद्द्‌श्नाद्वि्षस्येति | इहापि स एव
न्णायः । असोमणगक्षछे दञपूणेपासयरेतौ पुरोडाञ्चो भवत इति।
किमेवं भविप्यति ! फलकल्पनादोपो न भविष्यत । यदा सञ्चुदीयः
पूरयिष्यते, तदा सषा संहतानां फर भदिष्यदीति । शक्परते चापो
मयागेन विशनेषिद्धन कारेः कक्षयितुम्‌ । तस्मिन्‌ ककि पुरोडाशा
भ्यामेव यजेन) न सनिय्यनेति ॥ ४१॥

[क्य

यदित सनिाय्य स्ञामयानिनो न ताथा समवायाऽ-

सि किभक्तकाटतात्‌ ॥ ४२॥

तुशब्दः पक्षं व्यावधयति । यदि सांन।य्यै सं।पयाजिनः, न का-
खाय श्रवणे मवितुमदेति । सांनाय्य च सोपयाजिन एव । अनाशङ्किमे
तरिमिन्ाशङ्कितवचनम्‌ । यषा -

शस्राणि चेत्मपाण स्यु^तास्ते परमां गतिप्‌ । इति ।

एवे हि श्रूयत, नासोमयाजी संनयेदिति । एवं सतिन फार्छय
भूगरणम्‌ । कथम्‌ । नेव ताभ्यां पुरोढाश्चाम्यां सनय्यस्प सपरवायः
भ्राहघः । विमक्तकाकतवात्‌ । - मक्‌ सोमयागान्पुरडाशो । उरथ् सानेयपं
भाक्तमेव । न॑ तदयं यतितव्यम्‌ । तस्मान्न काठार्य श्रवणे कपौन्तरचो.

£ >>

दनव ॥ ४२॥
अपिव्‌। विहितवःद्गुणाथायां प्नःश्रतौ सदेह
श्रति[दरेवताथा स्ाद्यथाऽनिप्रतस्तथाऽभ्रेया
द(नादेकंदेवपं ॥ ४३॥

४१॥ ४२ ।

-----~-*

१८अ. ्पाच्छभन्देस्‌० ९ )। २ समुदा व्यापरिष्यते--क मृ. \ 3 भविष्यति-
म. ४ अस्मिन्‌. । ५ सनिप्यं, प्राप्त च न-ग. । ६ कद्मेति-ग.) ७ श्नुपीष
देचताथा-ग, ।

२०८६ ुप्ीकासहितशबर्‌भाप्यसुमेते-- [म०१०पा०८५० ११४]

अपि देति पर्न्याटत्तिः । नैतत्व मान्तरचोदनेति । अनुवाद अप्र
यस्य । विहितस्वात्‌ ¦ हिनो ह्यमावुमयत, यद्‌ ्रेयोऽशक्रणरो्ा-
बास्यायीं पौर्णमास्यां चच्युतो भव9 । पेदराग्नस्य भदति विधिः
उभयत्राविहितत्वात्‌ ' स भजन प्राम्माति । पाणमास्मा्राग्नविधाना-
या श्रतिः । यथाऽनमिपरेतस्तथाऽऽग्रय उच्चरितः । परिधाने चाभयत्र।
तस्य दथेनं च, अघ्नेयं॑चतुपी करोतीति । तथा सकंमरस्यायीये
आज्यभागाभ्यां परचव[ऽअद्मचन पुरोडारनात ॥ ४२॥

विधिंतु बादरायणः ॥ ४५॥
तुश्व्द एतमपि पक्षं भ्यावरतयाति । नेतदेवभू्‌, अश्रेयेऽनुबाद

पेद्राग्ने विधिरिति । उभयोः कालव्रैधिः; स्यात्‌ । इतः । बद्रायण
आचार्यो मन्यते स्म, प्रागपि सोमयगार्सानास्वविधिरिति । असो
पयाजिनोऽपि सनाय्प॑ श्रूयते, तदु सैनयेदिति । चथा, तयेह स्माऽऽह.
गपायनाः सानाय्यमेवासोपयानिनः । तस्पात्कालाषः संयोग
इत ॥ ४४ ॥

प्रतिप्द्धविज्ननाद्रा ॥ ४५ ॥ सि°

वाशब्दः पक्षं व्यावतेयाति । नैतदस्ति, कक वैषरिति । नाप्याप-
कयोः कभणोरंत्पत्तिः । नं वाऽऽम्नेयस्यनुबाद्‌, पेन्द्रम्नप्व वेधिः।
पि तरि । उमयोारनुवादः। कथम्‌ । सोमयाजिनः सानाय्वविधानाये-
मेवद्राक्यभरू । अतो नेन्द्रप्नस्यापे विघ्नैः । भि्ेच दि तदा वक्षम्‌ |
एवपमिसंवन्धः करिषते । असोमयाजिनः पुरोडःशाकेतो) यौ भाप्रौ ।
सोमयाजिनः सांनाय्यमपरमपीति । पुरोडाशम्पामेवासोपयानिनं
याजयेत्‌ । यादेतावभ्नेयथन्द्रासश्च, सांनाय्येन सोमयाजिनभमिति, एवमे.
केन वाक्येन सोमयाजनः सांनाय्य विधीधत्त । अप्रण(वि वाक्ये
नाक्षोमयानिनः । तस्मादुभयोरप्यनुबाद्‌ ईइति ॥ ४५ ॥

४२॥ ४४॥ ४५

1

१ सकेप्रस्थास्थे--द्थेव स्वेष्व।ददस्तकेषु पाठो प्द्यते ' परु स पटो न्याकरणानदुगत
इतयुपक्षितः । च “ साप्रस्थार्याये सिषकृदिडॐं ब तद्वन्‌ ` (अ० ३ पा ५अ० रमू* १३)
इति सूत्रे त्नत्यभ्ये च साकप्रस्थायीयशब्द्‌ एव पठयमानो दृद्यते । २ विवरिष्यु-श्री९ ।
३ प्रतिषिद्धविधानःद्र-श्री. ग. । ४ न चग, )

[स०१०पा०८अ०१६] पौर्पासाद्शने। २०८७

तथा चान्याथदश्नम्‌ ॥ ४६ ॥

अन्यार्थो पपि चतम दश्यते, न कषीन्तर इनि । इयम्‌ ¦ चतुदश
पणपास्यापाहुयो हृयन्ह, त्रयोदशाषावास्यावामिति ; कमोन्तरोप-
रयेभ्यधिका आहुतयः मब्युरिति ॥ ४६ ॥ ¦

( उपांश्ायाजे ध्ोवाञ्यविधान विकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )
[ १५ | उपांशुयाजमन्तरा यजतीति हदिरटिङ्का-

श्रतितवाद्यथाकामी प्रतीयेत ॥ ४७ ॥ पू
पूणेपासयोराम्नायते, उपांशुयाजमन्तरा यजतीति । तच्रद्रभ्यं
भरति संदेहः । किमनियम उत नियते रकिचिद्द्रग्यमिति । किं परा्प्‌ ।
न िंचिद्धवीरूपं श्रूयते । तस्पाद्‌ यथाकामी प्रतीयेत । तत्रोच्यते ।
भरुयते हवीरूपम्‌, आज्यस्येव नाबुपा पोणेपास्यां यजन्निति । तस्पा-

दाञ्यदरव्यकं स्यात्‌ । उच्यते । एवपरप्यनिषमः । यक्िचिद्‌ाञ्पं
गृहीत्वेञपेतेति ॥ ४७॥

धरोवाद्या सर्वसंयोगात्‌ ॥ ४८ ॥ सिर
धरे'वादवाऽऽ्यादिज्येन, न यतः कन्चित्‌ । कृतः । सषैसेयोगात्‌ ।
सवैयजतिभिदि सेदं, स्वैतमै वा एवयङ्ञाय गते यदृधुवायार्पज्य.
पिति । तस्मादधवाज्याचयनतेति ॥ ४८ ॥
( उपांशयाजम्य दश्ंपृणंमा परतन्त्रगतदेवतान्यतमःवतानियमाभिङ-
करणम्‌ ॥ १६ ॥ )

[ १६ ] तद्स्च देवतायां स्यात्‌ ॥ ४९ ॥ पूण

देवतां परत्युणंशुषाजस्य संश्चयः । किपनियपः, निम इति | क
पराहतम्‌ । यद्द्रव्यं प्रत्यनियमः पुकपिकरणपुप्पकते, तद्देवतायाम-
नियमः । नन्व्रीषोभ विधीयेते । उच्यते । पुराकल्पमरूपोऽयं न
विषसरूपः । इमास्ता, विष्णुरपांड यष्टव्य दत्येवमादिना देवता
विधीयन्ते । उच्यते । उक्तमजःमिकरणवचनाया एते अथवादा इति ।
तस्मादनियमः ॥ ४९ ॥

४६ । ४७ ॥ ४८॥ ४९ ॥

---------~~----------- ------ --. . ~

१ कमं न्तरमिति-१. । २ तत्सेवद्धम्‌-क. । ३ आन्प्रम्‌-मु° । » पुराकसरपः-क. सु, ।
५ घक्तभेः-( अ २ पा०२अ० ४) दयत्रेति पेषः,

१०८८ दष्टा फासदितश्ादरभप्यरमते-- (अ० १०१०८०१७]

तान्त्रीणां प्रकरणात्‌ ॥ ५० ॥ सि°
न ह दवतामन्तरण यागो भवति । न च वचनमन्रण देवता।
न चान्यस्य विहिता देवताऽन्यस्यावकर्पवे । तप्पाल्यकृतानां तन्त्रम
वानापन्यतमया देवतपा प्रकृतत्तरद्रेकव।क्यलं ` छृस्वा देवनापवगपि-
ष्टामः । एकया च दृ तायैाद्‌ सं काचिद्‌ देवतापरेति ॥ ५० ॥
( उपायाज वैकशिकाविण्दिरेवत। -पोणंमाप्तौमात्रकटिवत्वीम -
यप्रतिष।द्‌नायिकरणम्‌ ॥ १७ |] )

[ १७ | धमाद स्पासजापनिः ॥ ५१ ॥ पू

तोन्धीणामन्यतमा देवतेस्युक्त५। वत्र संदह; । कं तान्तरीघनियमः,
अथव। प्रजापतिः, अयवाऽभचेः) अथवा विष्णुः । अप्रागास्यायां चोपा
शुयाजः, अथवा पोणमास्यापपा्यःज,, विष्णु देवत। । अथबोमय-
घोरा याजः) देवतादिकस्पचरेति । अथवा पौणेपास्यामेवोपांश्यु याजः,
तत्रैव विप्ण्वाय्या देवता इत्येते पक्षाः । फ तावल््रप्तम्‌ । प्रजापतिं
वता । कुतः । धर्पांत्‌ । तस्य हयपांश्ुगवं पमः, तस्पाद्रक्किचित्माना-
पते यङ्ग क्रियते, उपांश्वेव तात्क्रयत्‌ इति । उपांशुयाजनापक्त्वा-
श्वास्य कभण इदमवगम्पते नूनपस्याषांशन्वं धमे इति । आत्मान
साधनषु च नाचस्त्ननास्य संबन्ध इते । तन प्रजापातारात गम्यते।

स ्रुचेधभकः । अन्यस्यां सत्यष्चैस्वनास्य संबन्धो भवर
दिति ॥ ५१॥

देवतायास्वनिरव॑चनं त्र शब्द्स्येह मृदुलं तस्म-
दिहाधिकारेण ॥ ५२॥

तुशब्द; पक्षं व्यावतंयति । नैतद्‌ सिन, प्रज।पातिदेवतेति । तान््णां
ख्योऽधिर्देवता स्यातु । प्रजापतेरदवताया अन वचनं धररतृष्णःमाव))
परजापापिं मनपा यजेदिति । ननृत प्रजापतेधमः, तस्पाव्रत्किचि
राजापएत्य क्रियत, उशंशवेव तः क्रियत इति । उच्यते । अनुगादसरू-

` पत्वादथवाद एषः, प्रज प्रातं मनसा यजेदिरपस्य विषेः। इद पुनद्पां-

4० ॥ ५१॥

-------------~---

१ तान्द्रगा-यु. ! २ तन्-यु. ! ३ ताद्रीगा-सु.। ४ तान्दरीणा-सु°।

[०१ ०प्०८अ०१७] मीर्पासादर्भने। २०८९

शयाने तत्र शरस्प मृदुत्वम्‌ । तस्पान्न प्रजपतिः) अप्रिद्रतानां बुरूषोऽ-
परिः स्यारिति॥ ^२॥
विष्ण स्पाद्धेत्रःम्ननादमवास्याहुविश्च स्पाद्धौ-
अस्य तत्र दृशनात्‌ ॥ ५३॥

वादाऽ्द्‌त्पक्षो निवर्ते । नेत्वम्‌, अभेः स्यादेति । कम हरि।
विष्णुता स्यात्‌ । हतराम्नानात्‌ । अमावास्यां प्रहृत्य रष्वं होत्र
माम्नायते, इदं विष्णुर्विचक्रपे, परद्विष्णुः स्तरते बीयेणेति । वदेवपये-
वद्धबति । यदि विप्णदेव्ररयं उपांह्ुयाजः। एवममवास्यायापाम्नान-
मथवद्ध वाते, यद्यमाव,स्यायाब्रुपंञ गजः । तस्पाद्मावास्यायमुंञच-
याजः स्यादिति ॥ ५३ ॥

^~ नङ, १. ५ ॥ अ
भि वा प१।णमस्यां स्पासवानशुब्दसंयोगद्¶ुण-
तान्मन्तो यथाप्रधानं स्वात्‌ ॥ ५४॥
यदुर, विष्णुदूवतपि तद्गृष्यते, न त्वमाषास्यायायाद्ुपाञ्ुयान्
इति । भिधायको हि तस्य शब्दः पमपास्याम्‌) अउयस्येव नावुषांश्च
पौणमास्यां यजन्निति । ५ भन्त्राम्नानं न सक्नोत्यमावास्वायामाक्र-
ष्टुप्‌ । उरपटुयाजे मन्त्रस्य ववानाद्यतरोपांद्युधाजस्तेत्र मन्त्र इति
गम्यते, न यत्र मन््रस्तनर्पाज्ुयाज इति । उवादुपाजप्य हि मन्त्री
विधीयते) न मन्त्रस्यापंश॒षाजः ॥ ५४ ॥
_ ® + भ. १.
आअनन्तयं च स्ानाय्ःस पृरइन्‌ द९यलमा-
वास्प 4 =
(स्पवकार ॥ ५५ ॥
इतथ नापास्ययादुताञुवाजः । अमववाल्यात्रेकरे हि सेकंपस्था-
यीये सांनय्यस्पराऽऽनन्द् पृरोडयेन दृदप्रते । कथम्‌ । अज्पमाग
भ्यां मचय।ऽऽ्ेयेन पुरोदशेनःग्नीवे सवौ परदाय सह्‌ डुम्भीभिरमि-

"------------~-----+

५२॥ ९३ ॥ ९४॥

"~ -----------" ~ ~ ---अ--- ~ ~ + 1 ~ ~ ~~~ ~ ~~ ----------- ----------- -~~ -------- ` ~ ~~~

१ विपरिवततै-1.। २.४, (अष्ट ५ अनष ७). ऋत स. (ऋष्ट २अ.
` शवर २६) 1 ४ निनि, ` ५ सादव्रह्वाप्ये-क ग. मु. |

२०९० इष्यीकासाहितशावरमाप्यसते-- [अ० १ ०प०<८अ ०१७

क्रामन्नाह, इत्याग्नेयादानन्तर्थै सानाय्यस्व दृश्यति, नोपां्युबाजष्य ।

तरमान्नापावास्यापायुषांडयाज इति ॥ ५५॥

अग्नीपोमविधानात पणेमास्पामुतयत्
विधीयते ॥ ५६ ॥

तुशब्दः पक्षं ग्यायतयति । नेतदेषं, पौ गमास्पामेवोां षा इति।
उभयग स्यात्‌ । देव गादिकरपश । कनः । अगरिशेषेण ह्यपांशुयानः
भूयते, उशुय।जमन्तर। यजतीति । यदेतत, अ।उपस्यत्र नवुपांश्
)णमास्यां यजन्निति । देवताविधानभतत्पागपार्याम्‌ । तस्पादृप्रीषो-

मदेवत्यः पोमभमास्ाययुपांक पाजः । मन्तराम्नानषदष्णवोऽपावास्यायामिति
देवतादिकरपः स्यात्‌ ॥ ५६ ॥ |
परतिषिध्प विधानाद्रा षिष्णः समानदेशः
स्यात्‌ ॥ ५७ ॥ स्ि°

न चेतद्रित, यदुक्तञुमयत्रोपांडयाजो देवतानिकरपयेपि ।
तरिं । पौणेमास्परामेवो पाड वाजः । ततैव च दिष्ण्वा्रा देवत। इति ।
ङतः । म्तिध्य विधानाद्‌ । किमिद पिपिध्य वेवानदवि।
अमावास्यां बभेमिला पणेमास्यां विषानादिते । -कयम्‌ । आज्य.
प्येष नावु्पा्च पोमभास्यां सजनिति प्रकृ समाम्नायते) जापि
षा एतयज्ञस्य क्रियते यद्न्वभ्वं। पुरडाञ्च, उपांञ्चुपाजमन्तर। पन.
तति । पभमास्यामिति गम्यते | ततद चद्‌ वन, दिन्णुरपाश्ु षद्‌
ठ^ोऽजारित्वायः प्रजापतिर्य यषटर्मोउज।पित््राय; अग्नावपि
य्टव्यामजा(त्वायात । तत पौमवरास्यमेवोपांज्चपाज्‌ः | पवेत च
विष्ण्ायया देवता ३६१ ॥ ५७ ॥

तथा चन्वाथदेदनम्‌ ॥ ५८ ॥

इतश नामावास्यायाह्ुपद्धिधाजः । कुतः । अन्पाथोऽप्पेतमद द्‌4-
याति । कथम्‌ । चतुदंश्च प्णमाध्यामाहुनयो दुवन्त, चपोद्लःषाव।.
स्यायःमितते । इतरयाञपावास्पायपापि चतुदेाऽऽहतयो भवेषु, चया-
द्सेति नोपपयदे । तस्पान्नामादस्यायादुपाज्चषाज इति ॥ ५८ ॥

४ ~ --- ~~ -*-------- -~- ` - ~ =

५५ । ५६ ॥ ५७ ॥ ५८ ॥

अ ~. ~ ~~ ~---~~ ~~~ ~~~ -----

१ विकल्पस्य. ग. ! २ अमव्रात्यायापिति । चतुदेर मतेयु---क, मु. 1

- *------ ------- - ----~----- ~~

[अ०१०पा०८अ०१८] मीरमसाद्ने | २०९१

न चानङ्गं सरच्दतवुतषन विधी पतावन्वात्‌ ॥ ५९ ॥
इतश्च नामावस्यायाद । न दि सह्च्छूवतालमनङ्गवुभयत्र भवात ।
जङ्घ हि मथानायन्वादुमयव स्यतु | प्रग चे नाद्भः1 | तस्मा
र्पौणपास्यां श्रूयपानं नापादस् या भत्रेत्‌ । अमेवन्धन्‌ | नदि
भानं मवनिन) अद्कपङ्गःत सवन्यं वाप्यत्‌ ॥ ५९॥
गणानां च पराथसात्तवतौ विपिटिङ्ग(नि दुर्मति ॥६०॥
गुणानां च परायतव्ातयवानेषु श्रते व्रिखलिङ्कमानि दसचैयति । न
मानना) अवरा चस्वात्‌ ¦ कचः । अप्प॒पवःव्राज्यमागौ यजतीति)
एकादश पयाजन्‌ रजत्यशादक्ातुश्दातित्तिं | तस्मादप्पुपांनुगाजो
नापावास्यायाप्नि | ६० ॥
विकरे चाश्रित ॥ ६१

अवावास्पानिकारे च सादवमपत्रीये) उमांद्चुखाजो न॑ श्रवते ।
कथम्‌ । आस्यमागार्यं परचयञसम्रयेन च पुशेडाचेनार्रषे स्च

छ

मदय सट बुस्तामष् पक्र पलप्धितः असत्रेवादनन्तर्‌ सानः दश
यात, नपाशुभानयू । तस्वादापे ने मादात्याराद्ुवंजुभाज इति ॥६१॥
( एकपुरड शयाम) वाणमस्थानुरपादुत्राजत्रिवानतपे दरणम्‌ ॥१८॥ )
| १८ | द्वििरंञया्मा स्याद्न्तेराथतात्‌ ॥ ६२ ॥ पूण
दरेपु भसयत तमन्त, एकु वजपन्तरा यजतीति । तत्र
यदथ; 6८ व पणः (स्मान्‌ प्रदान । सतत विम्णाग्रा देवता
इतिं ¦ न `¦ चा र नष्द्‌ हप ङज्ा पणवताो । प्रतु समद्‌
कपुर. ता । ववयमयः सज्य । क्तं द्पुरहक्ायाववरपांशु-
याज उ3 पेदु डालययाः उदु इथां वि । पः प्रम । द्िषुच-
डः) पद्‌ । ददः । अर रदत्वदू । अन्दर तथान हि श्रपते,
उपाटुयनजगन्ःया सजर्त । मद्‌ पुगोडास तो नान्पुदडाश्चवर

[२

न्परीि तस्यः । द्विपुरडः द्रावस्तल्तत्‌ छक कदु नश्पुतेडलपप।

ए ।

तच 1न्प्पप्रषपदर्याण्ष रवद । दसन्‌ द्रपुरड. सपरन ।६२।

------------~- -~ ------~---------------~---~

५९, |¦ २० .। ६ १८; ६ ९ ॥

वि~ ~ ~~ ~~~ ~ ------- ~~~
१ भविुमदहंतति-प. ये प्रवनेन सधन्यं चाकत्ति- ए, मु." 3 प्रतीम । च प्रघ्थात-४,
कष. मु. 1५ तवदि क्रियते म यकाद कने सवाः ~ग. '
२६४

९०९२ ुप्टकासदिनशावरमाष्यतेते - [ज १,१०८अ०१८]

अजामिकरणःथतासच्च ॥ ६३ ॥

फ क

इत द्विपृरोडाणामितवरेति । इनः । अनामिकरणारयत्वमन्र श्रूयते ।
जप वा एतद्मन्नस्य [क्रयर्ते यद्.वश्च। परोडाञ्चावुगंश्युयाजमन्तरा
यजति । विष्णुरुपांशु य्ट०५।ऽजा(मित्वाय) प्रजापतिस्पांशु यष्टन्योऽ.
जामित्वाय, अग्नीपोमावुपाञ्चु यष्ट्पावनामिरवायेति | जामिताद्दय.
मिति । पुराडाज्चपशव साद्दप्रदोप्‌ उच्यते । जामि वा एतव्रज्गस्व क्र.
यते यद्न्यश्च पुराडाओ), पृरेडायं कृता पुनरनूचानः परेड ए-
वेति । यत्र दोषस्तत्र दोपररिवातार्येन भवितव्यम्‌ । तस्पाद्‌ दविपुरोग्रा-
यामेवति ॥ ६२॥

तदथभिपि चैने तसरभानवात्‌ ॥ ६४ ॥

इति चेत्पश्यति, तदयत्वादन्तरानतवादद्धिुरोटाञ्चायामेव भावि.
ष्य्वीति । तन्न । दसघनत्वावु । ५'गमासती प्रधानतः, अन्तरार्थो
गुणतः । उरपाङ्िमाज; प,णमस्या अगरयव्‌। विघ्रायते । उगश्चुयाज-
स्याप्यन्तरारं गुणः । एकफपूरे दाञ्चाऽपि भवत्येव पौणमा । तम्या
मुषांश्चयाजः करन न स्यतु । अन्तरलतु गुमाऽलमतरान्न भविष्य.
तीति । तस्मादसत्यन्तरारे, पएकपुरोडाशायाबरुपांश्ुयाजः कध
इति ॥ ६४ ॥

आशेन च संबन्धात्‌ ॥ ६५ ॥

अशिटेन चाश्रतेनान्दरालार्यनोपांजु राजस्य दकः कष्य;
स्थात्‌ । अन्त्राटगुणकर उपांडुपज ईपि । च ह्यन्दरटं युणस्वेन
विधोयमानं पयामः । तस्तःदकपुेडाश्ञायापप्ुपांड पाजः कव्य
इति ॥ &\ ॥

उतपततेस्तु निवेशः स्यादुनृगस्वानुपरोपनाव॑स्य विय-

भनिववादषानादन्तराथस्य नमित्तिक-

तात्द्‌षिऽश्रत। स्पात्‌ ॥ ५६ ॥
६६॥ ९४}; ६९॥

क

क

8 -~-+-------^*
म

१ साषद्यमिति---तश्रा च नैरन्तयण परोडाशद्रुयकरणमाटप्यलदशं धवकीदयपरः । २ पग

ह)

मासस्यावयवः-क- ¡ ३ भन्तराठ यु --क सृ.1४ भविष्यते -प, ।

[भ०१०१०्८अ०१८्‌] मीमंसदूर्बेने। २०९१

तुशब्दः पक्षं व्यावर्तयःते । तैतदस्नि । गुणस्त्रेनान्वरादं न श्रूयत
इति । उत्पत्तिनाक्यनेनापा्याजोऽन्तरारे निविशते । अन्तरारमस्य
गुण उत्पतिवाद्येन श्रूयते, उपा याजमन्तरा यजतीति । ठस्य
दस्य गुणस्पावुएगौयेन गुणी निविक्नत, नैकपुरोदाशःयां स्यात ।
नपर टाकयाएक्रेयपाणोऽन भेको भतान । अन्तरालार्थो हि द्िपुरा-
डम्थायां प्रवते । तदमा्रे-अन्तराटछार्यस्याभावे, अश्रुनो-यदि द्विपु-
राडाश न श्येन, चत! स्यद्रेकपुराडाकश्षायामुपांुयाजः । अस्ति
त्ववक्राशो द्विपुगेडाश्चा पोगेपासी | दस्पादेकपुराहान्रा्यां न स्या
दिति ॥ ६६ ॥
उभयोस्तु विधानात्‌ ॥ ६७ ॥
तुशब्दः पक्ष ठ्पावैयति । उभयोः पौणपास्योक्पांश्याजः । एक-
पुरोडाशायामापि स्याद्ित्ययैः । कुनः । बिषानात्‌ । बिधीयते हि
स॒ एकपुरे।ड।शायामपि । साऽपि हि पौणपासी। अउयस्थेव
नावुपांश्च पौणपास्यां यजननित्ति पौगमासीशम्द्‌ पपरा वनेन.
परुध्येत । तम्पादेकपुरोडाश्रायामपि स्यात | ६७ ॥

गुणानां च पराथत्वादुपवेषवयदेति स्पात्‌ ॥ ६८ ॥

गुणश्चान्तराकं प्रधानार्थं श्रवत उर्पाजयाजाथेन, अन्तराठेनागां-
शयुयाजस्थोपकपव्यभिति। नासवेक्रपुरो डाशायामुपांश गजं निवतेयितुभ-
हेति । पौणेमस्यां श्रूयमाण उपयाज पएकयरोडाश्चाया अपे पणे.
मासीत्वासत्र प्रा्मोति । अन्तरे चश्र॒तत्वादन्तराकेऽपि प्रामरोति।
एकपुरोडाश्चायामन्तराटामावान्नान्तराके स्यात्‌ । तस्मादन्तर।रध्य
गुणस्य शासं यद्‌। पोणपासी तदेति स्यात्‌ । उ प्रेषवव्‌ । यथा, उष-
वेवेण कपारान्युपदधातीति वदे(पेषस्य्द्‌ा तेनेपि गम्प्रते । एषमि-
हाप्रे यदारन्तरा, तद्‌ाऽन्तर्‌के भविष्यति । तस्मादेकपुरोडाश्रया-
मपि स्यादेति।॥ १८॥

[9 भ भ

अनप।यश्च काठस्य ठक्षणं हि पुराडा२। ॥ ६९ ॥

६१९ ॥ ६७।६८॥

९०९४ दु'धकासदिनशत्ररमाष्यसमरते-- [ज०१०१०८अ० १८]

उच्यते । नन्वन्तराटगुणक उपांयाजः श्रूयपाणोऽन्तगल(गा-
बादुच्यमानोऽपि पौणमास्यापेकपुरोडाथायं वेगुण्यान्फलस्यापःधकर
इति न क्रियेत | नदि पेर्णपासीविन्नेष स्ान्तर्‌!रप्रह्टन्तराःलमु-
णता विधीयते । अविक्षेपेम दहि दपुरादातायापेकृद्रोड. शारं च
तद्विधानम्‌ । तसमादरकपुरःटाद्यायां याजनम्‌ वाच्‌ करिष्प्क इत्ते
आह । एवं सत्यपि वाजापाचदरिकूरडश्षः गव कचञसय । अत्र
ष्यते । नेष दोषः | फलवती हि सः मविष्यातिः यदा द्वपृरडाश्चा
संमदिष्यतीति |

अत्रोच्यते । ययेकपुरोडाश्षायां वेगुण्यभुपाश्ुनाजस्य स्यात्‌, ततो
न क्रियेत । न तु वेगुण्यमसि । न हयन्वरःं गुणतः श्रूयते । क्क तर्हि।
कारं कक्षयितु, यो पुरोडाशो तयोर्मध्ये, इति । कथम्‌ ¦ अनुद्य हि
तीं पुरोडाश्ञाबेरद्विधीयते, जापि दा एतच्न्नस्य क्रिवते, यदृन्वश्चौ
पुरोडाशौ, उगांश॒याजपन्तरा यजतीते । मो दावनूदितौ यथा व्यव्‌-
हितौ भवतः, तथोपांञ्ुयानः करेव्यः ¦ हरिपन्‌ काल इति गम्पते।
अनपायश्च तस्य वारृस्यकपुगेडाञ्चायामपि । कथम्‌ । यो इह द्रगोः
पुराडाण्योभध्य सि काटोतवगम्पतेःस एष पुवस्मादुत्तर इति । एवं
चेत्‌, यद्यप्येकपुगेडाश्चायां द्र पुरडद्िः नस्वः । तयाऽपि स पूवं
अप्रेयोञस्ि । तस्पाटुचरः स एव काल) यारसावन्तरालन लक्षि्रः।
यया, नागदेखायामागन्टव्यं, ऽ ङ्खव्रेछाया गगन्तव्यं, पटद्वेकायाः
मन्तव्यमिति । यसिर्‌ प्रमे न नागाः, न शङ्खाः) न परहस्तास-
न्नपि स एव कालः ¦ ठत ह्यागमनं च्ियते । एवमिहापि द्रष्टव्यम्‌ ।
तस्मादेकपरोडाशायामुपांश्चषजः कव्यं इति | ६९ ॥

परश सथमजामितवं यथाऽमृतार्थतवम्‌ ॥ ७० ॥
अथ यदुक्तम्‌ अजामिकरणायेतवाद्िति । तत्पारेहतेव्य्मू्‌ । अत्रो

श य

१ यद्-क. स॒. । २ मध्ये-क. । ३ यस्मिन्नपि त्रामे न नाण, इङ्व्रः, परदष्व-ग. । ४ प्रर
साथमजमित्वम्‌ ' इत्येव सवत्र सुद्रितपुस्तक्षु पाठो इस्यते । पतु शीसंज्ञके पाठन्तरस्य माष्य-
सेमतस्योपङम्भात्स एष भातः

[भ०१०पा०८ज०१८] मीमाघादृशने। २०९११

स्यते । प्रशंसेषे एंड पाजस्य वैविञ्पेण, न तेतदेवात्र एलं दिधी

दन।मित्वपिति । कुतः । प्रहितस्य हि प्रयोजने विधीयते । नवै
सयपाश्ुयाजो विहितः स्प ! सिकने चथयेदरविषरानं दोप;। न
च जकर एप करकाः एर) : तस्पान्पपप्‌ा । यथापस्तर-
ण {िपरमगेःवरयत्सम्‌ । अवयं ता राज्यं सन्य इदियदुषास्तणः-
तसविध्ारयत्यपूरःदुतिप्तरैनं कसेतीति । तस्मादकपुगेटाज्चारापप्यु
पांडयाजः कल्प एवेति ॥ ७० ॥

इति श्रीशवरस्वामिकृतौ मीमांसामःप्ये दश्मस्याध्यायम्पाष्मा पदः ॥
दशपाध्यापथ समापनः ॥

इति शाभटकूमारिल्तरिरवितायं मीमांताम्य्यार्पायां दुप्टीकायां
द्रमाध्यायस्या्टमः पादः ॥

दद्रषाध्यायश्च सपत्रः ॥

अयैकादशेऽध्याये प्रथमः पादः |

ष

८ दशपणमासरिष्वनयादानां समुच्वितानाने कवर्मफडकन्वापरि
करणम्‌ ॥ ६ ॥ )
, १ | भयोजनाभिमंबन्धालृरकूगः सत. स्वादे
कम्यमेकर्‌व्दाभिभयोगात्‌ ॥ १॥ प्षि°
द्शमेऽध्याये बाधाभ्युचयङप्षम दत्तम्‌ । इदा नीतरेका(दये तन्त्रावा
पलक्षण निवेतचिष्परामः । तत्र यत्सकृनकृतं बहूनामुपकरोति व्तन्त्र
मित्युच्यते । यथा, वहूनां ब्रह्मणानां मध्पे कुतः प्रदीपः । यस्वा.
टस्योपकराति स॒ आवापः । यथा, तैषापेव ब्रह्मगानापनुलेषनपर्‌ |
चछोकपप्युदाद्रन्ति--
साधारणं मवेत्तन्त्रं पराये त्वप्रयोनरः ।
एवपेव प्रमद्धः स्ाद्वियमने स्के विधो ॥ इ ।
साधारणं भवेत्तन्तरभितयुक्ताभेषू । पराय त्वपपोजक़ ईति । यः
प्रायेमुर्पश्नस्वदयमेव चासृष्ठी मानः परस्पोपपरो7, स परत्तस्य-
प्रयोजङः । यथा, पञवाङम्मो यःगायंपुत्पननसद्भेभव च नुदौ पमानो
टोदितकषककमणोरप्य॒पकरोतीव । एवे प्रसङ्गः स्पात्‌ । अथ॑तु
विशेषः । दिद्यमपाने स्वके विधःपरिति । यदप्स्यन्यो विधिव)
प्रविधिना तु कृता यत्वान्न करियते । यथा, परय॑न'; पशोरपि चोदकेन
प्राप्ताः पर्ुपुगेडाशस्पापि । पवया एव तु ठृनाः पदयुपुगेडन्चस्योष-
कुमन्तीति न पुतस्तद््ं क्रियन्ते ।

दश्चमेऽध्याये बाध।म्य॒च्ध वृत्तौ । तत्राम्य॒च्चयो नाम न अिचिद्रस्वु्पं वियते |
कित्पहेमिरन्‌षाना न बाध्यन्त इति बाध्ामावपात्रमम्युचचप हृव्युच्यते | अर्मिश्च
दश्चमे चोदकप्राप्तानां प्रव्यक्षतिटि्तानां च पदाधानामियत्ता वचिनिता । इह
त्मेकादशे, इयत्ताविरेषश्चिन्त्यते | यत्र त्रयो यागाः श्रूयन्ते तत्र) पेथमिपरत्ता फ
तन्भ्रेणो ताऽअवृत्येति ।

ननु दृशमानन्तरमङ्खानां तन्त्राव।पचिन्त। युक्ता, तेषामिप त्तावष्‌।रणात्‌ । प्रषमेऽ=
पिकरणे फटे चिन्त्यते । तचवेधत्ता न भवति । तस्मात्तस्य दशमेन नसि तचः |
किमेकैकस्य फटमुत सेहतानामिति क;दशो द श्मप्तचन्धः |

१ वतेयिष्यते--ग, । २ श्टोकमुदा--. ख मु. 1 ३ प्रयाजाः पराथौः पदोः,

[अ५११पा०१अ०६१] मीमां साद येने । २०९७

परकृतमिदानीमुरपते । तन्त्रावपिरप्रणं प्रतिन्नतम्‌ । तदुर्य)।
दथेपूणमासयोः भधानान्वव्रेणरौनि । तेषां स्गैः फलं श्रूपते, दश.
पूृणेमासाभ्ां स्वरगेकामो यजेति । सक तेषां तन्त्रेण मत्रि, उव
भेदेनेति । एवं चातुरमास्व।दिष्यपि द्रष्टव्यम्‌ ।

नयु च नेवात्र स्वः फटं श्रुयते । स्गैकापपदेन तावत्पुरुपोऽभि-
धीयके । यजेतेव्यनेनापि यागानिर्त्तः । तयोवाक्पेन संवन्थः । षने.
कान फप्ु९५ । अनेनेव्र र्वकरापपरेनेत्याह । ननु पुरपस्यायं
वक्ता । न खद कथित्दुरषः स्प्रग॑ङमो नापस्ति । ननु च यस्य
स्वगे कापः स स्वगेकाप इति। पएन्देव न जानीष; कस्य स्वं
कमा । य्व रि स्वरमकापः स एरास्वगंक।मो भवतीति । एषं
त।६ कारापद्लोभ्यं मवति । यदा सगैक(पसदा यजे१। अत्रा
पि न कश्चित्कःखूपिरैपञरिर, यस्िनियमेन स्वगैकामः स्थातु ।

उच्यते । यरि प्मुदितानमेकं फ ततन्तन्य्रवपलिन्ता धटे | अथेकैकष्य
फटे, तस्नन्त्रं नास्मेव | तम्म्यथनपिकरगमारम्ते तन््रव्रपपिदधये ।
दवितीवा रीरि प्रपङ्धेन, पि सहवन्धङ्गानतर कनतूषहरं कुम) उत निरपेत-
णप । अथवा तन्ववापसामन्येन प्रधममवरे हरम चिन्त्यते | : यजेर्प इत्य.
नेन(55पि्ठः कतौ त पिस्य) स्वमैकामथव्येन | भथा ‹ रान। राजपूमेन
यजेते ! इते । व्रिशेषण च कवीक्ञं भतीति।

एव च यद सकती नित्ययेव कामिद्त) नान्यानि बरह्ययवक्तदानि, तथा लयः
रण ददि-471 14 तलत | व चह; कव्विदृ्दि | यद 4 घ्वी त करिता
यते, तथाऽपि सेदिव प्रिधप। घा । लकमण य ति | त्वद यऽपि
नास्ति यो न कद्वत) कचति |
९ ^

अथाच्पत्‌ यह्ला क्डया सवगम) तस्या वद्छर्या दृद्च {भासत क।१८त |

भ

एत्‌द।प न चट | युवत्ताह्नं प्रवत (तेतववातं तविदरनक काप। उत्पद्यन्ते |

१ एतद्पि--7, ' २न : वती --. ! ३ प्रधमाधिषटपणमिति-तरवःव्परचिन्ताय।
उपरोद्‌वातरूपभ'र्यत इयथः ' ४ ` ननु {नत्र स्वैः फठं श्रये ' इतिं माभ्या्ैम.द-यमेतेप्या-
दिना।५८नल्ठ्‌ कथित्‌ ' ? युद्धस्‌ यध्वम दवं बेव्यिना। ६ छ नित्यमेवेति
स्वमेव निध्यमिचयथः । ७ व्र एगवरकलप त दुरे पमेव यः कारयत इत्ति रोषः। ८ अरकं
ह्प्वते-पु° । ९ तनरपेति- मस्व समषेरप्त्यवः । १० करिष्य जी तै-अतः वालदरूरेण विशे
पणत युज्यत इति प्रणम्‌ ।

२०९८ टष्टीकाभदि शवर माप्यसमेने-- [०१ {१०१ज०१]

स्वषु कलपु सत्रे कपा अनिधमेनीत्पय्न्ते । तत्रन फशित्काकविचचे
षोऽनेन शवपे व्पपदेष्टु {|

एषं तरिं नेवा पुरषो रेया वापि काकोपदरे्चः । पि खट्‌ ।
फठक(मो निभित्त्‌ । स्वगैेषये कापर उत्पन्ने यजेरेति। यथा कपाठे
नष्टे यनेतेपि । अस्थ परस्वं पूवमेव परिहर उक्तः । फंलङमो
निमित्तमिति चतु । न निल, इति । नित्यान्य्निहुतरादीन
कमणि । तानि यदि निनित्ते विवीयन्तेः नित्यलयदेषं चिहन्येत ।
तत्र नित्वत्वचोदून। यावञ्जौतिकद्य। उपदध्पेरन्‌ । लिङ्गि च,
अपवा एष स्वगादाकाच्च्यत्पे यो ददचमूणेमाप्तयाजी सन्‌ पौणै-
मालीषमणवस्थां वाङपेवतिवदित्ववनारनि । परितष।र्फरसंयोग
एवायम्‌ । कयं पुन (नेन अक्षे फट भिधातुद ।

------ ~ ध ~ ^ = 4 ----------~

[विने

यदि चदद्भमेव सौ कतियते तथा यथाश्रुत दृश्ेपुणेमाति कनौ स्थानां) नेतरा |
न चेशः क्श्िद्धियते । तस्मात्र तिशचेषणे तधम ।
वः [+ व यामि वेरोध ~ नौ भ भू [क € णद
य।ऽय [गत्याक्लिरवेर्‌ष उकः त नापरधयतं | कथम्‌ । वस्या स्वगक्रामद्स्दुन
[॥ श, त्‌ 1 निलय नित्यविरीषो पुमे ५०५९ भे ७
फटपामेधचते) तत्रपि निदयानित्यकिरिवा भवतेव । दसपणम्‌।६। यवस
कत्य ज्ञातो) पुनः कामेन कदठ्पातिति न कथ्धिनिनित्तन मिशोऽपि। न चेद्शो
नेत्या वत्या दर्‌५। मवा | स्नवदव उतसत्न ; । तवृ तवत्त ते ।नत्यत्वपव-
गम्धते, न कर्थम, | तेपु व्रिषहिवितमाना एतन वक्येन याचउनीवं प्रति पिषी-
यन्ते, अपरेण मथ्‌ । नच यविञनविवक्मवोद्नवीः परघ्रकक्षा विते ।
09९ ¢ [ता 7 + र क 1, य ^ ® ९ ५.५. न
येन य एष वावर्त कन्य सुव कन्ति कतत दते | तहपत्णम्य-
नित्यः्पमुत्पतिर्‌पतन्य ।

तेन तर्चन्वया कतो | समा पअतस्त दिमित नाभिरत्र । सपन्ते
(0 यथ] ६ ^ न 9 9. व्रतेन ९। मोष म्‌ [ष +
1१ भर्मुच्यत | सथ) ` (नत जुर॥1 ` ६11 द्रूतते की ^ वद्ाचवन्‌ ` ईत |

(न= न "~ ~ = ~ ~ , " --

१(अ० ६ पार्प्ञन रपू ९) 1५ (अण ० ९अ०२प्‌ १०)। ३ निखचो-
दना-- मु. । ४ उपर्ष्यम्ते--क. । भपर्ष्यन्ते-ष, म॒. । ५ दटच इति-साद्रभधानप्रथो.(समा-
प्तिपयेन्तं स्वगैमेव कानयमान दव्यभः। ६ मष्परकारेण फठ णमो निमित्तं भवलित्यःयद्कुव, नित्याः
नित्यसयोगधिरेघःत्परदहःरे ऽमि(दः , तमाक्षि तियो ऽयसितादिन। ¦ ७ पिशेवो ह+ ति~-फ रष्येति
पर्व रोपः ¦ ८ स्व॑प्वोद्नशरोः-प, । ९ दूतति---दस्यवपमाद्वरेषः स्यदिति पूरणम्‌ । १० वण्येत
हति-नेभित्तिकत्वनिराकरणमिति रोषः

[अ ०१११ा०१अ०१] #मांषादर्चने | २ ०९९

तदुरषते । स्वगीकामो यजेतेति, यदि वा स्वरगैकाफे यागायोपदि-
इयते । यथा रोहितोष्णीष)ः प्रचरन्ति । यदि वा यःगः सगेकामाय।
यथा मनः स्नायाद्‌, बुभु्नितोऽदनीयदिति । तत्र यदि स्वगेकामः
कर्मण उपदिश्यते, उपदिषटोऽपे न पवेत । को हि परा प्रयासा.
तिष्ठ्‌ । बया क्भ॑चोदनाऽन धिके भवति । अथ यागः स्वगेक(मायैः)
ततोऽसौ पुरषस्योपकरीति । तं पुरषः स्वापन करोदीति । तया कपै.
चोदनाऽयेवर्त भवति । अपि च याग श्रत्ययः प्रिश्दीतो मवि-
ष्यति । स्वर्गकामविधौ वकक्या्थः | तसाच्रगः सगेकामस्योपकारकः।
स्वैभकामस्यानेक उपकारः प्ञयुपुत्रग्रमान्नवाद्वेकामः। स यादे पृत्रा-
नाद्य(द्‌नामन्पतमं करोति, वततः स्वभेकाम ग्व्दोऽविवक्षितार्थः परुषमा-
जवचनो भवाति । त्थ चाऽऽनयेकंयमेव । अनन्तरेणापि दहि तद्वचनं
पुरषमात्रमारूपा पदेव गम्बते । तस्पा्य।गार्स्वगो भवतीति ।

न चायं सप्तम्यन्त; । न च यद्रे युक्तः । तस्मादनेन स्वग कामयमानः पृरुषोऽ-
@ क भ ए ठ _ न व्‌ न्ट क कक,
भिधीयत । स च पुषः कं स।ध्यत्वेन स्व कमसते, उत साघनत्पेनेति । दिः.
भकार्‌ा$पि कामनाऽस्ति । यद्यय साघनतेन स्व्तिच्छति तथ। त्ति तिदे
द्रव्पेण यागः ्तावनीवः) द्‌ाऽपि न कश्चिच्छद्‌5 प्त, येन फलटमभिधीयेत | यो
द्यं स्व कामशब्दः सत साघनवचनः | अनेनापि प्रकरेगान।रज्म्यमयिकरणम्‌ ।

इद्‌ चु पे निराकृतम्‌ । वर्मघ्य साधनत्वेन न कामना । कं कारणम्‌ |
सर हयव कामयन्त स्वर्णो भे स्थादिति । पषव्ये च मुरूपा कामना, प्ताघने तु
नान्तरीयक) प्तावनेन विना प्ताव्यापमवात्‌ । तस्ात्ताधने या कामना स। गौणी |
भव च ‹ यजेत्‌ ' ईति मावनावच॒नः श्या पुरुषाभमा्िर्पति | सत चाऽऽक्िपठः
किम प्रथमं परवति । यद्‌ च किभ॑यो यमेन पूर्वत तद्‌। चोदितमपि यानं न
कश्चित्कूषत्‌ | तत्र मिपिन्वी हन्येत । तस्माद्यः स्वमी तथ्यत्वेन कामवते) तेन ठक्षण-
योपाय आक्षिप्तः । तत्रोपापत्वेन यगे। रिर्षाते ।

१ :यदितोष्पाः । यदि-- 5. ख. मु. ।. २ भविष्यति. । ३ स्रगकामस्यनिकपत्र
पशयुप्रामान्नाध।देलाभङरः~छ. ख. ग, । ४ तथा चंेद्नानथेक्यमेव--्, । ५ भयत--क, ; + 1
६ यद्पततेत--र च॑न्वाचययकिरेदय्‌ "नासा दपपःयत्ता । अन्यत्रा ण: पव प्रजी"
येय दरया दपु यच्छब्दयोगत्कामनया निमित्त. स्वा । गवार {दि 4 प्स्व. ्तल्वा-
दिमि ॥ 9 द्वििकारा-ज. यु. । < तद्‌ च--च. ज, । ९ येः<प्यः) ८7. ज, 1 १० स्वग्यं
एष्य सुभनाच, ज. । ११ किं शब्दं -ज, मु. ! १२९ शन्वो-च, न! |

६०

३००० टुष्टीकासहितश्चाबर माप्यसमेवे-- [अ०१११०१अ०। 1

तश्रानेककपसंनिपाते दशेपूणेातरषदिषु भवाति मंशषः। क्ते तन्त्र
भेषां फटष्ुत भेदेनेति । किं प्राप्रप्‌ । भेदेनेति । कं करणम्‌ । इमा
न्याग्नेयादीनि प्रधानानि परस्परनपेक्षामिश्वोदनामिः पृथम्मूतान्युत्प-
सानि पृथगेव फल१।क)दप्ननि॥ । तततनिधो स्वादि फं श्रूयमाणं
मेदेनाऽऽकारूक्िवत्वाद्धेदेने्र संवध्यते । तस्मास्रतिप्रधनं फलभेद
हयव प्राप्तम्‌ ।

एषं ते, ददमारभ्यते, परयोननाेसंबन्पात्पृयक्सतां ततः स्वाद.
कफम्पमेकशब्दा भि सेयेोगतत्‌ । पृयग्मूतानापप्पेतेपामत्रेयादीनां ततः
स्यादेककम्थप | कुतः । परयोजनाभिसेवन्धावु । प्रयोजनं फलम्‌ ।
तेत्पत्येतेषां समेतानां सवन्पादु-प्योगादित्पयेः । पेककम्यमिति ।
कमशब्द्नात्र फलमुच्यते) क्रियत दति । तदूयेषामेकं तान्भककम।णि।
तेषां भव पएककम्येम्‌ । पकफल र्यः । कथं पुनङ्गायते समेताना-
म्रेयारदनां फेन यग द़ति । एकशव्द्‌भिस्षयोगात्‌ । य एषां सयु-
दिवानामेकः शब्दो वाचक) तेत (स्पमिधाय फलपतवन्धः कृतः, दशै.
पर्णमासाभ्यां रवगेकाम दत । अतः सणदितेभ्पः फलं गम्पते, न मेदेन।
यथा ग्राषणोद्पानः सेवः) ग्रामेण व्डागः सेय हति, प्रापब
समुदर।यवचनेन संयभ्य कूपो विधीयपानः सपृदिपः पुरपरकः खन्यते,
न प्रात्पुरुप कुषेमद्‌ः | एव(वषह्ाप ॥ १॥

अन्न प्रन्थः| य पवां सपुदितानामेकः इन्दा वाचकस्तनतान्याभेषाय
फरसषन्धः ठृत, देपृणमासशब्देनेति । य एषां समुद्धेतानामीति | केष
मू-अभ्नियादीनाम्‌ , एकः कन्दो वाचक इरि-दशपृणमातशब्द्‌ इत्यर्थः । तेनै.
तान्यामिषायटि-दशपृणैमाप्तशठ्देनानिवाय फलरस्वन्यः कृत इ।त । तदयुक्तम्‌ ।
न दरेपृणैमासशब्द्‌ समुदायवचनः | यि परमुद।थवचनः स्यात्तया प्ति समुदायो
न द्वव्य) न देवत, न क्रिया | ‰ ।६। {नी ऽघ्ौ । तप्य गुणत्वाद्य।पन पतामाना-
पिकरण्यं न स्यात्‌ । असिति च समानाधकरण्य, दशवू्णमास याण इति । तस्मा
स्मुदायिवचनोऽथम्‌ । ‹ एकशब्दाभियागात्‌ ' इत्यतदनपथा वण्यते | भावयेत्‌ |
कष, स्व), फेन, यप्ेन, करणेन दशपूणमासतज्ञकेत । स्वः प्रघानमू>। यागः
साधनमपादीयमानश्च | तरम।त्तपामिदरेतस्यगो वितः ॥ १ ॥

१ एवै प्रपत प्रूमः प्रयोनन-प, \ २ तदल. । ३ एेकङ़ल--5- ! ४ जुः
^ भु. \ ५ यागेन क्रियारूपे

[ज०११षा०१ज०१ मांसादर्धने । ३००१

शषवद्र। प्रयोजनं प्रतिकर्म विभज्येत ॥ २॥

नायमेकान्तः, यत्सप्दायङ्गव्देन सैयुञ्यःस्यते तत्समुदितानामेव
भवतति ¦ भेदूनापि दिचजिद्धवानि ! यश गणाय स्नानं, गणा-
नुढेपनापेति, अनुटेपनादिरेषो मणश्न्देन सपुदायबचनेनापि संभ.
ज्याक्ता न समुदःख्न संवध्यत ¦ केन ठटं । सप्दायेपिः। प्रति-
पुरुष हि स्नानाद्ावतेते। अतः रपव फं भिद्येत, कृषवद्रा तन्व्र
स्यादातेः अवेयेपक्राऽप दृटु; समुदायश्नब्दसयोगः। तस्माद्धत्वन्तरं
वक्तय्यष्‌) अभ॑प विद्रापडइति॥२॥

सोऽयमृन्यते--
[क ॐ, $
आविधानातु नव स्यात्‌ ॥२॥
मात्र यागमुदिश्य फट विधीयते, स्वगण यागं कृय॑दिति । क
#५

तहिं । फङ्मुदश्य यागो विधीयते । स्वग यागेन कुषादवि । कैं
कारणम्‌ । याऽत्र वधायेका विभक्तिः यजेतेति, मा यागं श्रुता
रिदधाति, फट वावयन विदध्या ¦ न च श्रुन्य्यं सेभधनि बःक्या-
यो ्रघ्वः । श्त्यथस्य युख्यत्वातु । कं पुनः स्प््यदि फल पिधीयते।
फटे विधीयमाने यज्यर्थोऽनूयेत । न हि द्रयोविदीयमानयोः संब-
म्ोऽस्ति । अनुवादश्च सनिहितानापाग्नेयादीनां स्यात्‌ । तानिष
परस्परानपेक्नाणि मियो विभक्तान्युतपन्नानीति विभागेनैव तेः फं स-
बध्यते । अय पुनयजव्य्थे विधीयमान अआप्रेपादयो यागाः शरन्देन
समुद।यवचनेन फछनिषेत्तावुपादेयत्वेन चोग्न्ते । -चोदितानां समुदि
तत्व गुणः संनिघानविग्ेषाद्यो गम्यते स विबराक्षितो मवाते। अविष-
जायां कारणामावात्‌ । |

यादि यागा विघ्रीयने, दर्पूणमासर्न्देन विषेष्टुन शक्यन्ते |
न हि विधीयमानस्य विशेषणं भवति । यत्कारणम्‌ । विशेषणम.
प्यविधीयमानं न भ्वति। नच द्या्धिधौीयपानयो;ः परस्परसंबन्धो

(२)

अघर रन्ध; । विद्धेपणमप्पविधीयपनं न मदति । नच द्योर्विषीय-

१ सयोष्य-ख. । २ रेद्ुजथ-ग, । ३ देवध्येत-ग, । ४ अतर प्र्थः--चोध्न्य इत्यथैः ।

१००२ ृष्टीफासदिरशावरभाप्यसमेते-- [अ०१ (पा०१अ०१]

भवाति । क पुनरत्र विशेषणेन काथ) यावता रूपवतामाग्नेयादीनां
संनिषावरूपो दश्चपूणपासाभ्यां यजेतेति यजतिशचन्दः समपुदायवचन
शेति । किमर्यं तर्हि दबेपूणेपासश्चब्दः । अनर्थक), निर्यानुबाद्‌-
मात्रम्‌ | यथा, इन्द्रेण देवेन दम्‌, इडान्ताऽऽतिथ्या संतिष्ठते, नानु-
याजान्‌ यजतीति । अथवा, बाक्यायेस्येवात्र विधानं न्पाय्यपर्‌ । श्रु
त्यर्थे हि विधीयमाने दथपूणप(सशब्द्‌/ऽनवैक एवाऽययते। वाक्या तु
द्श्पूणमासश्चब्दो बिशेगेनायेवान्‌ । यजतिरपि मावनाबिधानार्य
भाप्तोऽपि पुनः श्रूयते । म्नि दशेुणपापरशर्दस्प, यागवचनत्वादिति
न किंविद्नयेकभरू । तस्पदिष पक्ष उपायान्‌ ॥ ३ ॥.

शोषस्य हि प्रथतादविधानासतिपरधानपावः
स्थात्‌ ॥ ४॥

यत्त॒ शेषवदिति-शेषस्यानुटेपनदेः परायन विषां, पुरषसेस्का-
कत्वेन । एव ष्ट्या मवति । अन्या, अद कखयितव्पं स्यात्‌ ।

मानयोः परस्परसंबन्धो भवतीति । अयुक्तपिद्‌ं दूषणम्‌ । अह्णादीनामप्यं
दूषणप्रकारः स्यात्‌ । यथा भवता वर्भितप्‌ । बीयांश्चावमेव न्यायः) यद्भवनया
सर्वेषां पेबन्ध इति इतरेतरक्तबन्धष्त्वा्थः |

अर्ज गरन्थः | किं पुनरत्र विशेषणेन कायै, यवता रूपत्रतामापरेयादीनां
सेनिधावरूपो दशेपुणेमात्ताभ्पां यजेतेति यजतिश्चर्दः समुरायवचन इति ।
तद्युक्तम्‌ । यथेवाऽऽ््रेयदीनां द्र्यदरेवतेन सरूपत्र्वम्‌ , एषं प्रयाजादीनामपि ।
तत्र न कैश्चिद्रपे विशेषो वियते । न च सेनिधनि। तस्मल््महृतत्वाविशेषास्प्वेषा-
मेव फठे विधानं स्यत्‌ ।

यदपि च दशेपृणेमाप्ताम्यां स्वगमिति सेभन्ध इति । एतदपि माव।्याधिकरणे
निराकृतम्‌ । भग एव फले विधीयते । तस्माद्धावना सैविशेषणविशिष्टा विधीयते
॥ ६ ॥

-~-~----------~----------
-~----------------*----

१ इति क्षानम्‌ ।-प, । २ टष्टम्‌-र. ग. । ३ विशेषेण. । ४ टषटोऽयैः-ल. मु-। ५ किव
निरवकादामेवेदं चोयमित्याद --बरीयां्ेति । ९ अत्र प्रन्थः--परिहारमरन्ध इत्यथैः । ७ कशिदू.
पविरोषः-सु* ! ८ यदपि परिदारान्तस्सुक्त, अथतरेदयादिभष्येग, तदपि निराकरोति--यद्पौ-
व्यादिना । ९ (अ० र्पा०१अ०१) । १० याग पएवेति-भावायांभिकणन्यायेन हीति

पूं शेषः ।

[०१११०१०२] मीपांसादश्ने। ३८०३

तत्र गणः पुरुषलक्षणं मवति । शक्नोति च संबन्धात्पुरषोटस्त-
यितम्‌ । अदं वा फरप्व्, छक्षणा वेति । दष्टा लक्षणा कल्पितुं
न्याय्या । तस्दालुरुषलक्षणार्यो गणः । न च लटणंकार्यण रुध्यते ।
किं तदि । रक्षितः । तद्यथा चुक्रा तसपानयेति । यदः द शयुक्टे
वाससी पुरुषलतणाभपुच्येते, न तदाऽऽनयनेन संबध्येते, इनि । एब.
मिहापि न गभःकार्येण संवध्यते। किंतु पुरुषा एव कार्येण :"वध्यन्ते |
तस्मादनुरपनादि भनिपधानं भिद्यते ॥ ४॥
( अङ्गानां प्राणानोपकाररूपैककाार्थत्वाधिकरणम्‌ ॥ २ ॥ )
अद्खष्विदार्गः चिन्ता । किमद्घानि सभूय कां कुवन्ति, उत मेदे-
नोति) तेत्रदगुच्यते-
[ २] अङ्गानां त॒ शब्देदात्कतुवत्स्याकलान्पलम्‌ ॥ ५ ॥ पू
यथा प्रधानानां समेतानपेकं फकं, नेवमङ्ध।नाप्‌ । अङ्कानां तु
प्रयोज नान्यत्वम्‌ । अद्धस्याङ्गस्य पृथम्‌ फलटपरू । कफं करणम्‌ ।
शब्दभेद । चोदनामेदादित्यथेः । समिधो यजति) तनूनपातं यजति,
इव्येवमाहदिभिः परस्परानयेक्षाभिश्नोद्नाभिः पृथक्तवेनाङ्गःनि चयने |
तानि पृथगेव प्रयोजनान्याकाद्क्षन्ति) न साहित्येन । साहित्पस्यानु-
ऋल्वातु । अतस्तेषां पृथगेव परयोजनेरमिसंवन्धो विज्ञायते । करतुवत्‌ ।
यथा करषु सौयािषु पृथक्तेन चोदितेषु पृथगेव फरसंबन्धो भव-
ति॥ ५॥
अथमेदस्त तत्राथेरैकार््यादककरम्यम्‌ ॥ ६ ॥ सि°
युक्तं, य्रतुपु फरभेदः । शब्देन तत्र भिन्नानि फरान्युक्तानि ।
सौर्य चरं नि्पेद्‌ ब्रह्मवर्चसकामः, रेन्द्राप्मेकादश्रकपाठं नेर्वपेत-
{४॥ |
‹ समिधो यजति * इव्येवमादीनि परश्वरनिरपक्षाण्युत्बयन्ते । उत्पद्यमानानि प्रयो.
जनमक्न्ते । प्रयोननपिक्षायां चैकैकं करतूपकारं स्ाघयतीतरनिरेक्षम्‌ । नात्र
कशचिच्छब्दोऽप्ति, य इतरेतरयोगं कुयात्‌ । येनेतानि संहत्य कायै कुरः । तस्मा
केकय करतुपकारः कःयैम्‌ ॥ ९ ॥

१ तुवत्फलान्यलवं--ग. । २ अङ्कानां प्रथक्‌ प्रयोजनम्‌ ।-क. ख. । ३ क्रुं एथक्तवेन~-क.

ह ,। ४ एकेकमितवि--प्रलेकमेवाङ्गमित्ययः ।

३००४ ए५कारुददिर 5 बर म।प्यसमते-- [अ० १११०१९८२]

जाकाम इति । दरेकारथ्य-- सर्वेषामङ्घानायेकोऽयेः, प्रधनिपूपक।रः |
उपकारापिक्ष।यां हद्धानि शरूयन्ते । तानि सवण्येकायामि भवन्ति ।
नन्वेवं सत्येकाभत्वदिषां चिङ्खः पराप्नोति । वक्ते तत्परिहार,
धिपरसवेषश्तित्वादित्थत्र यथा चिक्सपो न भवति । अत्त पेका-

नःयेबं सत्येकाये्वादेषां शिक इ।त । एषा परस्वोद्ना नेच्िष्ठति |
कथमत्र पैः पक्षः, एकैकमिदरनिरपे कतृषमरं ए।यततीति ! तेनायद्िव विक्स; ।

५ जथभदप्ठु तत्ारदेकाथयदिककम्यम्‌ › इत्यनेन यदीतरेतरुक्तानां ऋष
कारः प्रतेपादित एवं पृयपक्षनराकरणं इतं स्यात्‌ । एषे च कृतम विवस्पपारेबो"
दना नात्तिष्ठति ।

अयद सूत्रे नेतरेतरय)गं प्रतिपदयेत्कतेपक।रं प्रति । तथा च सतति फं नैरा्तं
पवपक्षष्य | ५द्‌।०; अथ स्दुक्त्‌ष्‌; ईइर्य)दना त्द्कायत्वन, इत्युक्तवा, न पाराहु-
यते | स्वणि च प्रधानस्योपकुयुः । भिन्नानि च कायोणि कुयुः | तद्यथा कार्‌
काणे कचद{निति। अनेन किं सिध्यति पूर्क्षवादिनः । दैवमपि प्रवाण्येव प्रये
व्यानि | प्रा च परिचोद्ना) या स्वपक्ञ वा स्वापयति, परपक्षं वा दुधि । यश्च
दान्तः) अप्र सुतरामविकसपं प्रतिपादयति ।

अयमप्थयुकत प्रन्धः । समिदादिमिवाक्धरङ्कनां प्रयाग उच्यते) समि-
जिः प्रयोक्तव्य इति । यदि सत्तामात्रमनेन क्रियते, तथा प्तति निरी काङ्घ्षत्वा-
देषां प्रकरणेन पेभ्रन्ध एव न स्यात्‌ । द्ववह ताकाद्क्षयोः संबन्धो मवति ।
त्मादुत्प्मानानामेवेतेषां ति अकाङक्षा उत्प्नमे | तरिघायक्रो नास्तीति चत्‌ |
अथवादादिना करप्यः । यन्न च विधायको विद्यतेऽङ्धानां तत्राप्पेकं कार्यं वचं
सिद्धान्तिना । तेत्र योपरात्िः प्ताञत्रापि मविष्यति, इल्यनयोपप्यतन्न घटते) यद्वि.
धायको नास्तीति ।

१८(अ०११पा० १अ०२सु० १६९)। २ इयत्र। तथा च विषृ्पो--ग.।
३ प्रतिपादयेत्‌, कतुपकारं प्रति वैकध्येम्‌-क. ज. ४ एवं † शब्द्भेद(नेति चेत्‌ › इति सूत्र
यच्लोयभष्यं तदप्यनुभाष्याऽऽक्षिपति--यदपीत्थादिना । ५ एवमपाति --उकचोदनम्रा का्य॑मेदे
सत्यपीत्यषैः । ६ साधयति- ष. ज. । ० दूषथताति-अत्र च स्वपस्षः-विकटा इति । परपक्षः-
समुच्वथ इति । न चाव्रान्तरछायेमेदेन पिकस्य समयेन षमुच्वयल्य दवण वा समव्रती-
त्याशयः । ८ दृष्टान्त इति- तयथा कार षाणि कत्रारोनि ` इयि भाष्भोक इत्यथैः । ९ प्रन्यः-
परिदारमन्य दयैः । १० निराकाटृक्षलादिति--पमिरादिवक्यैः सरूपमात्रबो षने क्रियमणि
दिष्यभवेन फठनिराकाद्क्षवादिद्मथेः ।

[अ०१११०१अ२] . मीमांषाद्शेने | ३०४५.

ध्थरोदङ्क(नमिकं कयैमिति ॥ ६॥

अथ यदुत, घोदूनामेद्‌।दङ्गनाम्थमेदो नाय्य इवि । तव्पेरिदतेनपप्‌ ।
परिहतं तदे काधेलेन । न परिहिते । सप्रीणि च प्रयानरपोदषुः ।
भिन्नानि च कायौणि कुदः । तथा कारकाणि कत्रौदीनि। सर्वीगि
तावच्कियाय। उपकुतरैनति, । अय च प्रतिकारकं कामद्‌ । इदं तहिं
प्रियते । पदि समिदादिभिवावंपरङ्ग+नां भयम उच्य), समिव्रजिः
परयाक्तव्यः, तनूनपाय्यजिः भयोक्तव्य ६०, ततः स्पासपाननाक।(ड्न।।
साच भवन्ती भेदेन स्पात्‌ । न त्वन प्रयोग उच्यते। कि वहि । रूष.
मत्रमारूपायते । पएव॑छक्षणङो याग इद मपीति । तर्कस्य हतो! ।
मरयोगवचनस्य प्रत्ययस्पामवातू । अन्पन च मव्य, क्तत्वाव्‌ ।
क पुनरेषां पयोग उक्तः| उत्तरभूतरे द्दयिष्धामः | न चेदत्र प्रो
जनाकाङ्न्षा) कुतः मरयोजत) कुव) भेदः ॥ ७॥

कम्‌।थतासरपने ताच्छनस्यं स्पत्तदथतात्‌ ॥ < ॥

पथानानां भ्रयोगे उच्यपानेऽङ्गगनामरपि ताच्छन्यं स्व।तलयोग-
स्य । तेनेव परधानप्रयोगवचनेनैव अ्देनाङ्गनामपि प्रयोग उच्यते ।
दशपुभमासभ्यां यञतेति । कषः | कभायेत्वावु । ज्यार्थत्वा-
दित्यः । फरुष्य क्रियाय द्शेपूभेमास। श्रयते, दश्पृभष साभ्या
स्व कुयीदिपि । वत्राऽऽकाङ्सषा भवति, कथते । सा समिद
मश्चोदनामिःनवत्यरे । समिध यजति, तनूनपातं यनतीत्यव-
मित । ` तत्कस्य हेतोः । तद्ष्त्वात्र । तद्य। एताः सामिदाषैवो-
दनाः । तेनाऽभ्वो ङ्क्षतत्वातु, अफ तात्‌, फरुवस्सेनिंधानाच । सषा

-----------------

तस्मादतानि सत्रप्यन्यधा कण्लनया | । जभमेदस्तु तत्रायहुकाथ्यादृकरङ्म्यमू
इत्यनेन सूरण प्वेपामङ्गानाभितरेरयक्तानां करपकरनिदप्तिः फ कथ्यते । कथं.
मावाकाड्न्तायापुत्यन्नायमङ्गतवन्धः । प्त कथमव, यक्षिनेव क्षणे प्रयाजान्‌
गृह्ण तसिमक्तेवानुयानादून्यपि | न च भित्तः कपृमावः) तन ।मेन्न,ने तृजध्येरन्‌ ।
तस्मात्पवेषामितरेतरश्क।न। कत१क रमिति: फकम्‌ ॥ ६॥

शब्दमद्‌न्ात चतव्‌ू- त प्रयनुमापगरतूत्रम्‌ ॥ ७ ॥

9 तत्गःहियते । सर्वा, च~--यु, न तत्र त्षा-ग, ) २ निष्यते. स, । ४ सनि.
पाम्शपा द्रप्रण~प,

३००६ टष्थकासदितशाबर भाष्य कमेत -- [अ०१११ा०१अ०२]

दरदपूणमासयोः फकं साधयतोरितिकपव्पता । न चेतफ^उ्यतापन्तरेण

कमैचोदनाऽयवही भवनि । तप्माहतेतिकनेत्पवा ङः कमणः प्रयोग

श्चाघते । तया च सिद्धमेतस्धानमयोगबचनेनैव रट ता्कानां भयोग-

भरोत पि । एवं च सत्यकशम्दचोदेवान्पेद्‌ाद्ाते। तत्न यंथा

प्रथानानामेकशब्दमिसंयोगत्फरेरषषू › एवमरगानामपीति ॥ ८ ॥
अत्राऽ$ह्‌ । नेतददुक्तमू । कुरः

९

कत(वपन्‌न्‌वथत्पदूजुगप्रधार्नषु ॥९॥

न, क क

कतव ११६ विपि) दशपुणेमाताभ्यां यजेते । यथाङ्गेषु स.
द्यामिति) तयोनानाय॑स्वमू्‌ । भषानविविः एकार; | अङ्खविधिः
भधानाः । तत्र परधानानि फलं भरति वेधारब्ानि, अङ्गानि
भत्यन्यानि | न च विध्यडेवाद्‌ पुगपत्संम तः परस्मान्न वाक्येन
भघानानि, तेषां वेतिकच्यत। शकष परिध।३ब्‌ । अतो न भष।नचोद्‌

यृ हतान्यङमग्‌।।न ॥ ९ ॥

सेतर ऽऽह । नैवदयुक्तम्‌ । यु्छमतेत्रू । कचः ।

आरमस्य शब्द्परवतात्‌ ॥ १०६

आरम्भ, व्यापारः क्रयेत्यन्यान्तरभ्‌ । वागेनेह स्वगस्य क्रयो.
च्यते । यजेत्-यागेन स्वगे कुयाद्‌ । स्वगाय व्याप्रियते; | इदं

~~~ ~ -- ) ए ४ १ ~

क५।५त्व्‌(त१५१्‌ तुस्छञम सद।तद्‌ धत्वा । {५ भर.०१।।7१।१ह्‌'र्‌ः ॥८॥

क. वितन(नायपत्द्‌ गुणमधानपु--रति पुनः पचपक्षः | चचपि योगः फं
।१ .१६।द. ३ ३।त१३९.०यत प्रत्यत | न ।६ सङृदच।सते उमपराध। ठम्पते |
आदत्त, च -क्वन्द्‌ः | अभाच्पत न यागमन्द्य भबन्व करि.वति । फ तर ।
सावन सज सवन्पे इते | तथा सर्तीतिकतैन्धता न दशेपूगेनापाङ्गं स्यत्‌ |
तेत्र कं। दषः | पतयु, सगोयविध्धरन्तो न स्यन्‌ । अ्नेयघ्येतिकरैन्यतानावात्‌
॥ € ॥
गतरत्र यागमन्‌द्य.ः कतेव्यत। ।१६।य६ | । तेर. भावम१।तकतग्यत्‌समन्धः।

१ समद, ~, ख, र, । मस... । ३ दव पव प्रधनिषु
बिधः--ग, । ४ तटान्तिरेन प्रधाय, । ' अहा. । ३ यु जमन, ।
७ सष; -जसानां प्रधानानां वेत्यथ; । ८ द्थारि्ति-श्ितु फरुमावनावबन्वाहछरणन,

हकलाद्रमेष स्यदिति शेषः ।

[ भ०११पा०१अ०२्‌] मीपांसाद्ैने । ३००७

तुन ज्ञायते, कौऽसो व्यापार इति। तस्तंनिधौ चागन्पन्वाषानादे
भूयते । तस्मिन्‌ आङ ङक्षितत्वात्संनिध(न चेतद्धवति, अय परिपन्‌
व्यापरः, येन यागः स्वगं करोतीति । वरसिमिन्‌ विधीयमाने नारित
वाक्यभेदः ।

अथवा प्रधानानां फलं प्रति, अङ्गानां च प्रधानानि परति विपे-
विरुद्धः । कयं कृत्वा । दशथेपूणमासाभ्वां स्वगे साषनमपूषमुस्वते ।
तस्य सविरेषस्य वचनं प्रयुज्यते । यथा, एपस्थेव रेवतीषु वारवन्वीय-
-मग्निष्टमसाम ता पड्चकामो द्येतेन यजेतेति। तस्माल्धानपरयोगवचने-
नेवाद्गानां पयोगो विधीयत इति ॥ १० ॥

कथम्‌ | यनेतेयिन्मावनावचन उश्चरिते तिखर भाकाङ्ज्ञा जायन्ते । तत्र क्ञे-
मं मान्यो यः पुरूषाय; स॒ उपनिपतति । द्वितीयस्यां करणम्‌ । तृतीवस्यामिति-
कतंग्यत। | एताश्चपेक्ष। यौगपयेन स्बष्यन्ते । कमेणाऽ{ख्यायन्ते । यथा “ अर्‌-
णया ऋणाति › इति यसिन्नेव क्षण एकहायनी सेवध्यते तद्षिननेव क्षणेऽर्णाऽपि ।
न च भेदेन । एवमिहप्येकक्षणोपनिपातद्च षणाम्‌ । प्रभोजचकस्य प्रयो प्रति यो
व्यापार; स मावनेत्युच्यते ।

यदुक्तं सौय, इतिकतैव्यत। न प्रगरोतीति । उच्थते | मावनया ्जध्यमनिवेति-
कत्ता करण॑भनुगृह्णती सेजध्यत। | थथाऽरुग एकह।यर्ना१रिच्छेद्द्‌रेण क्रयेण संन.
ध्यते । एवं स्तीतिकतेव्यत। पौणुमाद्यमिष्वावतैते | अमावास्यायामेषु च । तस्मा
द्‌ाेयादीनां फटं साघयतामङ्।भिपिकतैकधता । यऽ कठं साधयति, इतिक्तं -
व्यतया मविव्यम्‌ | अव न्यायस्तवद्म(नैत एव | प्रत्ययेन हीतिकतैन्यत। ब~ `
ध्यते न यागेन । चागस्तु पूवप मून इतिकतन्धतां गृह्णति न॒ निष्पज्रूपः |
यद्‌] धातुमात्रनिद्‌ तदा न्‌ वर्तेत | न च द्योनान्नोः सेबन्धोऽसि ॥ १० ॥

१ ददेपूभैमास।भ्यामिति--ग. । २ अपहा इति--अपेकषमन्त इ०ि न्युत्या अर्योऽशा
कृश्यन्ते । ३ प्रयो जकस्य-उस्मादकस्यःययः 1 ४ प्रयीज्यं प्रतीति उतायं प्रतीय्थैः । ५ करणम.
चगरहतीति-करणानुप्रदद्ररेणेत्यथैः । ६ सौयऽपि-~धु° । ७ भयमिति-मावनयेध्विकतैव्यतासं-
बन्ध इति न्यायो भ्ये नवमाय एवोपवा्भत इत्यथैः । ८ नामाथ इति-नामपदस्यं याम ` इया.
देरथं इत्यथैः । «८ धाखय-घ. सु. । ९ सवन्धोऽप्तीति-करि पागभैत्वस्तंबन्धानाति शेषः ।
तथा च मावना्वार एव सवेषां सेवन्ध दति नादि यभेवैरप्यपिति माकरः !

२६६

३००८ प्टोकरासाहितक्ञावरभाष्यसपेत - [० १११०१अ१०३]
( समुचितानामङ्गानां प्रभानोपकरार्‌कत्वाधरकरणम्‌ ॥ ३ ॥ )
[ ३ ] एकेनापि समाप्येत छता्थतायथा कचन्परेषु
भ्रपिषु चोत्तरावल्स्यात्‌ ॥ ११॥ पूण

इदं विचार्यते । किममिहोत्रादीनां कमणाकेकदेशाङ्गयु क्तानामपि
भयोगः, अथवा सवाङ्गोपतंहारेणेतरेति । अथ तत्र किं दतत्‌) सवै
शक्तो भर्त्तः स्यादिति । ततन नेयपिकषारम्भं प्रति चिन्ता कृता |
यावन्तं दशरपुणमासाम्यां यजेतेत्नया चोदनया योऽयं॑यावल्ली.
विकः भयोगनियम उच्यते, विः तत्र सवौङ्कोपसहार उत नेति । इे-
दानीं फटे प्रयोगे चिन्ता । दशेपूणैमासाभ्यां स्वरगेकापमो यनजेतेत्य-
नया चोदनया ये।ऽयं स्वगा अआप्म्मः; तत्रापि कि नेयापिकवदेव
प्रयोग उत सवोङ्घोपसहार इति ।

कि तावस्माप्म्‌ । एकेनापि सपाप्येत कृतायत्वाद्यथा क्रत्वन्तरेषु
प्रापतेु चोत्तरावर्स्यातु । पकदेशेनाप्यद्घानां समाप्पेत-कमे परयु्पे.
तेत्यथैः | कुतः । कृताथ॑त्वात्‌ । याऽमौ, द्शेपूणमासाभ्पां स्वग्यं व्या
परयेते्युक्ते क व्यापारेतच्यमित्यक्ाद्प्ता, सेकेनाप्यङ्गेन कृतार्थौ
मवाति। सपिधो यर्जति, एवं व्यापारित्पमर्‌ । तथाऽङ्कद्येनाद्कत्रयेण
च।यो याकन्त्यङ्घगानि करिष्षाति, स तावल्छृतमुपक्र।रं प्रप्स्वति । यथा
क्रत्वन्तरेषु-सोयायमणपः नापत्यनेकलादिपु, यो यावन्ति कमणि
कराति, स तवद्धयः फरुपदनुने । नैनु ततनिधानाविशेषार्सबीण्ये-
बाङ्कानि प्राप्यन्ते । प्रा्नेषु चोत्तरावरस्यात्‌ । तदथा, वाग्यतिस्चो
दोहयित्वा विसृष्टवागनन्वारभ्य तृष्णी्ुत्तरा दोहयतीति, यस्व या-

[म

पेसमिन्नापिकरण इदमवगतमितरेतरयुक्तान्यद्गानि कतूपकारं कुर्वन्तीति । षष
नित्ये प्रयोग एकदेरेनाप्यधिक्रियते | कम्य वु छृत्लामितिकर्वन्पतां यः शक्तोति
4

कए सोऽधिक्रियत इति स्थितम्‌ । एतेष्वधिक्रणेयु स्थितेषु केथं चिन्ता, कम्वेषु
किमेकदेशग्रयोग उत समाङ्घोपसंहार इति । तप्मादयुक्तोऽप विचारः, गतापै-

१ एकदशयुक्तानां-ग. । २ (अ० ६ पा०३अ०१ सू १ )। ३ किमत्र, ।
४ यजततीति-ग, । ५ न दु-दु. । ९ पए इति-षाभ्यये तूतीयपाद्‌ प्रथमद्धितीमाधिकरणमोरिजः

[भ०१ ११७१अ०६] मीमासादशेने । ३००९

दत्यो गाव; स तावतीरदोहियतीति तावरीष्रपि कृतां उत्तराशभ्दः,
दवमिहापि यो यावन्त्यङ्गान्धस्सहते स तावन्ति करिष्यति ॥ ११॥
फठभावान्नति चत्‌ ॥ १२॥

इति चेद्ध वान्‌ प्रयाति, एकदे शाङ्खयुक्तानामानेयतानां कर्मणां भरयोग

` इति । तन्न । कुत । फङ। मावतु । यावच्छतं स्वगेकपस्प लर्गकमि-

नेदं कतेस्यामिति! ततमाकस्यनाङननः फडामाव्ः स्यात्‌ । सर्व चेदं

शतप । स्वगकापो यजतेत्युक्त्व! सवस्यारन्यन्वाधानदे; ककर प.
स्याऽऽम्नानात्‌ ॥ १२॥

न करमसंयोग।सयोजनमशब्ददोषं स्थात्‌ ॥ १३ ॥

नैतदेवम्‌ , अद्गयैकल्ये फरामाव हति । कृतः । कमसंयोगात्‌ ।
परधानकभंणा दि फं संयुक्तम्‌ , दश्पणेमासान्यां स्व्गेकाम इति,
नाद्धे! । अङ्कानि तु तदाकाद्क्षया गृह्यन्ते । सा चाऽऽक्राङक्ेकेनापि
कृतायां भवतीर्युक्तम्‌ । एवं चेत्‌, प्रयाजनपङ्गछरेत उपकारः । फकं
च स्वगौदि, अश्ब्ददोषं स्यात्‌ । दशपूणेमासयोः फकं यसे, दथेपूणे-
मासाभ्यां स्वगेकाप श्त्यवश्न्दी न दुष्ष॑त्‌, तत्सानिधां चद्गानां
विधायका ये समिदादयः) तेच तदुपकारित्वे न दष्येयुः | तस्पान्ना
द्गाभावे फटामवः ॥ १३॥

एेकशम्द्याननेति चेत्‌ ॥ १४ ॥

इति बररप्यसि, ए०पृणेपासाभ्यां तत्फक, न समिदादिम्य शति ।
नेतदयुक्तम्‌ । कं कारणम्‌ । एकश्न्यरत्‌ । एकः शब्द उपदेश्चकः
योगस्य दरेपणेमासयोः समिदादीनां च दशपुणेमाप्ाभ्यां स्वगैकामो
यजेतेति । तेन च फकसंबन्धः कृतः । तत्र कुत एतत्‌, द्शेपू्णपासतः
फटे नेतरेभ्य इति ॥ १४ ॥

त्वात्‌ । तेन ^ अङ्गानां तु शब्दूमेदात्‌ ” इत्यारम्य यावत्‌ ‹ विपेसत्वेकश्चतित्वात्‌
इत्येतावदेकमधिकरणं द्रश्न्थम्‌ ॥ ११ ॥ [ १२ ॥ १६॥ १४ ॥

<~

~ ---~------नक

१ फलाथत्वात्‌-ग. । > इत्ययं शाब्द्ः-ग, । \ वा$ङ्गनां-क, ख. । ४ अद्गाभवेन-ग,।
५ फेकरब्द घादिति चेत्‌-ग, 1 ९ द्रष्टन्यमिति-- अङ्गानां विकर्पसमुजयव्रि वाराय द्र्न्यभिथः ।
एवं यदपरं सृन्रघरयं तथा कर्मोपदेशः स्याद्‌ ` इत्यादि तदन्वाचयहेत॒षन्थासेन पूर्वाधिकरणस्यै
ब रेषरूतं द्ररव्यमित्यपि वरेयमित्यथ॑; ।

३०१०. दष्टीकासदितकावरभाप्यसमेतेन- [अ०११पा०१अ०३)

नाथपथक्तास्समलद्गुणतम्‌ ॥ १५ ॥

नेतदेवम्‌, सर्वाणि फलसेयुक्तानीति । तहिं । दशे पुणेम। साकेव ।
कथं ज्ञायते । दशेपणमासाम्यां स्व कयोदिति द्येपृणेमासयोरेव स्वर्ग
भराति करणत्वं श्रूयते, न सापिद्‌दीनाम्‌ । अ(कारक्षया हि तेषां ग्रह
णमू ।सा च कयंमावस्याऽऽकादन्षा कथं कुयोदिति। न करणस्य,
फेन कुर्यादिति । तस्य निर्दिष्टत्वात्‌ , दश्पुगेमासाम्पामिति । तस्मान्न
समिदादीनां फलेन योगः। यादि च पयुञपरन्‌, समान्याग्नेयादिमि,
स्युः] समत्वाचागुणत्वम्‌ । तत्र यदुच्यत एकदेशारङ्गयुक्तानामपि
रयोग ईति; तदेव नास्ति, ॥ १५ ॥

एेककम्पादिति चेत्‌ ॥ १४॥

ये तु-रेककम्यदिति सृप्र पठन्ति तेषामयमयैः | इति वेत्प-
स्या स मरधानानामङ्कवत्तयाऽङ्खगानि क्रिषन्त इति । तस्मादेककम्यं भवतु।
एकमेव।द्गः मयुज्यताम्‌ । एकेनापि परधानपङ्कवद्धवबति ॥ १४ ॥

नाथपथक्लात्समलादगुणलयम्‌ ॥ १५ ॥

नेतदेवम्‌। कस्माद्‌ । अप॑पृथक्तवीतु । अयपृयक्से भवाति । उपक।रपृ-
यक्वम्‌ । एकेना द्धेनाथवत्तायामरः उपकारो बहुमिभहन्‌। क ज्ञायते ।
समत्वाद गुणस यमकेन बहुभिश्च सम्‌ उपकारः स्याद्‌, त एकस्यै.
षाङ्कत्वं भवेत्‌, अन्येषापरगुणत्प स्यात्‌ । अनङ्कत्वमिर्यथै; । तत्र
बहूनामाम्नानपनयकं स्यात्‌ । न वेषां विकस्प इत्युत, विेस्तेकशति-
स्वादित्यन्न । तस्मादङ्गमू पस्त्े फटमूवस्तवप्रिति ॥ १५॥

विेस्तेकश्रुतिवादपय।यविधानानित्यवच्छरत-
भूताभनिरयोगादथन युगपत्ापतेय॑थ।-
प्राप्त स्वशब्दो निवीतवत्सकभयागे
प्रवृत्तः स्पत ॥ १६ ॥ सण

१९ ॥ ध

----- ---- ~~ --~-----~ ~----+-~---~- - ~ ~“ ~ ~

~ --------------- ~

१,न सवौणि-क, ख. । २ द्व्येतदेव- ख. सु. । ३ एकेनापि हि-ग. । ४ तत्र -क, ख.

५ इत्युक्तमिति-( ज. ११ पा १अ० २ स्‌० १६) एतप्ूत्रन्याख्यानाव सरे, षयते तत्परि
हार श्युक्तामित्यभेः।

[अ०१{पा०१म०२] मीमांसादर्भने । २०११

नसेतदेवम्‌, पएकदेशेनाप्यङ्कानां पयोग इति । कर्थं तई । सवी.
द्ोपसंहारेण । कुतः । -विधेरेकश्चतित्वात्‌ । एकेन चब्देनाद्खमनां
भयोगो बिधीयते, ददैपूणेमासाभ्यां यजेतेति सतरपेक्षयेच्युक्तम्‌ । सा
त्वपेक्षा छृत्स्ने बाऽग्न्यन्धाधानादिष्यापारे, तदेकदेचचे वा । तत्रैकटेशा-
- पेक्षा न युक्ता । फस्पात्‌ । अपवौयव्रिषानात्‌ । हमान्यद्घानि न पर्या-
येण विधीयन्ते, कदाचित्‌, समिधो यजति, कदाचित्‌, तनूनपातमिति ।
कथं तहिं । नित्यवद्ययामूतानि चश्च॒तलनि तथाभूतान्यपेक्षवाऽभिसंव-
ध्यन्ते। अथोच्येत । निरयवच्छनानापपि सतापेकेशनोऽपक्षिष्वत इति ।
नेतथुक्तम्‌ । इतः । अर्थेन युगपत्माप्े । अर्थेन प्रधानोपकारेण खले
कपोलवद्यगपतपनिपतन्त्यद्धमानि । तत्र न गृह्ये पिषः, इदं प्राप्यत
इद्‌ नेति । अतः सवाणि प्राप्यन्ते । यथाप्राप्ं च स्वश्ब्दार्यो निबी-
वतु । चथा, निवीता लिविजः भचरन्तीति ऋतविगिशेपामावारल-
वेषां च सेनिधानःत्सवं ऋरिषज निवीता भवन्ति, एवमिहापि समरषोने

प्र्त्तिः स्पात्‌ ॥ १६ ॥ ।

पतेथा कमेपदेशः स्पात्‌ ॥ १७ ॥

तथा च कृतवा; चतुश्च पोणपास्यामाहुतयो हूयन्ते त्रयोदशामा-
वास्यायापिरि, अ!हूतिख्सूया पास्षिकी न मदिष्वति ॥ १७॥
श
करयन्तरेषु पुनवचनम्‌ ॥ १८ ॥ =
तत्र यदुक्त, यथा क्रस्वन्तरेष्वित्ि । युक्तं तया पफरत्वन्वरेषु पर्थ.
क्यम्‌ । सौय चरं निध्पेद्रहयवर्चसकाथ इत्युक्त्वा पुनक्च्यवे, पेना.
मेकादश्फपा्‌ निभैपेखजाकाम हवि । किमतः । अतस्तेषां परस्परान-
पक्षाणां कार्थ, न संभूयेति गम्यते । परिसपपते हि पस्य विधाने उत्तरः
पृथक्त्वेन बिधीयते । अये बिपेस्त्वेकश्रातित्वादित्यनेन न्यायेन संभू-
यकायपङ्(नां युक्तम्‌ । तस्मद्रेपम्पं कतुमिः ॥ १८ ॥
~प ५ द्ध न
उत्तरास्वश्रुकततवादिशेप्राणां छतार्थतवास्स्वदोहे
यथाकामी प्रतीयेत ॥ १९ ॥

१९॥ १७ १८॥

=+

~ ~-~- -----~ ---- ' ~~~ ~~~ ^~------------ - --------~--~

१ कमे पदेशत्वात्‌--पु.

~ ----- ------~ --------------न

६७

३०१२ टष्टीकासादितशवरभाष्यसंमेते -- [अ०१११ा० ११०४]

भ्ाततेषु चोत्तरावत्स्यादिति यदुक्तम्‌ । युक्तं यदुसरासु यावत्स
दोहनम्‌ , अश्रतित्वात्‌ । नात्रोत्तराणां दीहनं विधीयते । किं
तहिं । जनूधते । किं" कारणम्‌ । कृता्त्वात्‌ । बिरेषाणां वाग्वि.
नादीनां विधानेन छतां द्वाक्यं नोत्तराणां दोहनं विधातुपुर्घहते ।
विधीयमानेऽयदये भित वाक्यभर्‌ । अनुवादश प्रापत्याथेस्य भवति ।
अथोच यावत्स्वं दोहनं प्रकषपू । अादस्वा न दो्याः । स्वस्तु सवी,
कथं दोह्या । उपरिष्टदेतदरह्यामः, तथा परथःपरतिपेषः कपाराणामि-
त्यत्र | तस्मा्रथाकामी प्रतीयते । यावत्यो गबः स तावतीर्द-
हयति ॥ १९ ॥

( काम्यानां कर्मणां कामनादुरोधेन पूर: पुनरम्यासपिकरणम्‌ ॥ ४॥)

[ ४ | कर्मण्यारम्तभव्यलार्शछ्षिषसत्यारम्पं
फलानि स्युः ॥ २० ॥ सि

काम्येषु कमसु चिन्ता । विं कम्प्‌ कमै सष्ेदेव प्रयोक्तव्यम्‌,
अथवा फलस्य भयस्त्वमिच्छता भूधोऽभ्यसितव्यमिति । क मापनम्‌ ।
काम्ये कर्मणि मतिभयोगं फटमेद्‌ः । आरम्भभाव्यत्वात्‌ । कमभयो-
गेण फं भाञ्धते | कथं ज्ञायते । भाक्छृतात्कमेणः फं नाइ ।
यदि मवेत्कपोनभैक्यं स्याद्‌ । फमेतरकाले चास्तीति ्रुतितोऽषगम्वे |
यच्च प्रक्रभेणो नास्ति कमेत्तरकां छं च भवाति, तत्तेन कर्षणा भ(व्यते।
कृषिवत्‌ । यथा कषणेन धान्यम्तच्ेद्ध (व्यते, पुनः पुनरपि ष।ःधवद-
तद्धविष्येति ॥ २० ॥

अयिकारश् सर्वेषां कयतलवदुपपयते विशेषः ॥ २१ ॥

एषं च कृत्वा सर्वेषां कर्मणां पुतः पुनः क्रिपपाणानानापिकारौ
भविष्याति । तत्रमानि दशेनान्पुपपत्स्यन्ते । तेषां ये प्रथमं यनेरंसेषां

= ~------ --------- - ~ - - "~ ~ ------------- -~ ---------------------------न

१९॥२०॥

१ यथप्रप्ति च--क. सु. । २ यदुक्तं, तत्न युक्तम्‌ । यदु-मु.\ ३ किं करणम्‌ । निचे.
पाणां -क. ख. । ४ वाग्वि्गोदीनां विधने-ख, । ५ न दोद्याः-- सु. ६ (अन १११०१,
०८ सू ५०) 1 ७ किं प्राप्तम्‌ । कमेण्यारम्भभान्यत्व्कृषिवत्मत्यारम्भं फंकानि स्युः|
काभ्ये--ग, । ८ गम्यते-क. ख. \ ९ सठे-क. ख. । १० धान्यपदेव भवि---ग, ।

[०१११०१०४] मीसांसादरने २.११

गोरातिरात्रः) ये द्वितीयं तेषामायुरिति । भरथमं यजेरन्‌, द्वितीयं यकन.
रनित्येतदभ्यासे सति मवति । तस्माधावदिच्छपभ्परसः॥ २१॥
सतु स्पात्कताथंत्वादङ्गवत्‌ ॥ २२ ॥ प°

सष्देव तु काम्यं कषे प्रयोक्तव्यम्‌ । कुतः । कृतायेत्वत्‌ । सकृ
कृतेन इतथोदनायैः। न च कृवे पुनः कनव्यमासि । कः पुनथोदनायंः।
यागस्य कतः फल, होमस्य कपरः फलमिति । कथं कृत्वा तदुच्यते ।
इह यजेत, जुहुषादिति धातुना क्रियोच्यते । प्रत्ययेन कतौ । तयोः
कतो पधानभूतः, उपस्जनभूता क्रिषा । प्रहतिपरत्ययौ प्रत्ययाय सह
नवः । अनुपपोगश्च कतैप्राधाम्प एव भव्रति, पचति देवदच इति।
तेन होतुबष्टुश्च फटपस्यते | सद्रृद्धतेन सषदिषटेन चि होता यष्ट
च जातः । तत्र द्विवीयादिपयोगोऽनर्थकरः स्पात्‌ । कृनायत्वादङ्खवत्‌ ।
व्यथा प्रधानस्य साङ्कत्वोपपादेनायाङ्घानि करियन्ते । सङ्ृर्छृतेशच
तदुपपादि वमिति नाभ्यस्यन्ते, तदरव्‌ ॥२२॥

शब्दाश्च तथा लोके ॥ २३॥

रोकेऽपि तथेव शब्दार्थो भवति । काटान्यादरत्युक्त! सदृदाहरति,
न पुनः पुनः| २३॥

अपिवा संप्रयोगे यथाकामी प्रतीयेताश्रतिवाद्धि--

५
पिषु वचनानि स्युः॥ २४॥ सि
अपिवा जैवं स्यात्‌, अस्मिन्नर्थिनः कमेण संप्रयोगे सषृदेवार्थी
कमेभयोगे वर्तेतेति । कथं ता । यथाकामी प्रतीयेत । सकृद्वा बहुषस्वो
वा । फङमुमा्थीं बहृकृतवः, सतुष! सषृतु । इतः । अश्रतितात्‌ ।
नात्र यष्टुोतुर्ं फं श्रूयते । यत्तु प्रकृतिमत्ययौ प्रत्ययार्थं सह ब्रूत
ति । तत्कर्मनिित्तेषु नामपदेषु- पाचको लावक इत्येवमादिषु ।
आख्याते तु ज॑ कतौ, न क्रिया प्रधानतः । कं तदि । मावपरषानमा-

२१॥ २२॥२६॥

१ सति । तस्मात्‌-क, ख. । २ यजेत्‌-क. ग. । ३ वाऽतौ-- क. ग. 1 ४ होतुः फकै;
फ़. ख. । ५ प्रकृतिप्रत्ययौ सहां व्रूतः-- मु. ! ६ न कत कियप्रानत.--मु. ।

४०१४ दष्थकासदितद्ावरमाप्यसमेते-- [अ०११षा०१अ०४]

स्यातम्‌ । भावनां कस्यापि चूते । भावपयुक्तस्य साधनग्रमश्पपो-
तत्वातु । यजेत) केन, किमर्थ, कथमिति । कतुमाधान्ये कायोभावान्
सापानाकाङ्क्षया भवितव्यम्‌ । न हि भवाति पाचकः केन किमर्थ
कथमिति । मावना च फटस्याच्यते, न क्रियायाः । तुतीयानिर्दश्राव्‌ ;
छद्धिदा यजेत, बरभिदा यजतेति | भाव्यत्वे हि द्वितीयया निरेक््यव ।
रषर्मसत्वीप्ितः कामसंयोगात्‌, स्षगीकाम इति । ददेतदेबमापदते,
स्वगेकाभो यागेन स्व भावयेदिति । यच्च भाव्पते तद्रयक्भसद्‌ ।
खतो हि भावो नोपपाधते। असचचेत्कभेणा माग्यते, पुमः पुनरपि भराव
विष्यते, कृषिवत्‌ । तस्माफढ(िना काम्ये पाचदिच्छमम्यातषतन्य

मिति । षदि च नियोगतः सकृदेव फनरव्यं॑मव्रेत्ततः, तेषां ये परथमं
यनेरक्नित्येवमादिषु गवादिबिधिषु वचनाम्पेतानि ( कस्प्येर्र द्वितीयं

यजेरनमिवि । तथा च वाक्यानि भियेरन्‌ । येच द्वितीयं येरस्तेषां

गोररविरात्र इति ) ॥ २४ ॥

एकशुद्वयासथाऽङ्गेषु ॥ २५ ॥
यतवङ्कबदिति । युक्तं यदद्धननां सकृतपमयोगः ¦ एेकश्म्ययात्‌ |
एकस्तत्ाङ्गानां धानानां चोपदेशकः ब्दः सवाङ्कान्यपेक्षवा गृह
त्युक्तम्‌ । सा चपेक्षा सष्देवैष्वङ्धेषु भवाति कृताथौ । बेस्मात्तत्र ।
पुनः पुज: क्रियीया देतुनौरित । इह त्वसतः फडस्य कर्पोत्पाद्कमू ।
चस्य प्रविपरयोगमन्यस्थाम्यर्पोरपत्तिर षे रदत्येबमपादिष्टो देतुः । तस्मा
द्विषमत्वमङ्गे; ॥ २५ ॥

लोके कमौथलक्षणम्‌ ॥ २६ ॥
यश्च एोकवारेति, रोके कपायेपधानम्‌ । फाथवश्चत्सदृषदपुक्तोऽ-

२४। २९॥

१ भावना च न कष्याचिच्छर्यते ' भावनप्रयुक्तस्य--मु. । भावना कस्या धुज्यते । कर्थं
हायते । मावप्रयुकतस्य--ग. 1 २ भावपिष्यति-क. ख, मु.। ३ शिदनितस्थाने “ न कलप्येरन्‌
भ्रयमं द्वितीयं यजेरन्निति तथा च वाक्यानि भिद्येरन्‌ । ये च प्रथमं यजेर॑स्तेषां मौरतिरात्र इति ?
एवं पाठ आवश्यक इति भाति । परत्वादशेपुस्तरषु तथा नोपठम्यते । * शब्द्‌; । स चाङ्ान्य-
देतया-क, ग, ! ५ पस्माद्न-भ, । ९ क्रियायोग. |

[०१ १पा०१ज०६] मीमासाद्श्ने । १०१५

सकृदाहरति, असकरदप्युक्तः सटृदाहराति, नाऽऽहरति बा । अथेह
शब्दक्षणे कमणि यथाश्रष्दायं प्रवृत्तिः | तस्पाद्धोकवदित्यद््ान्तः॥२६॥
( दष्टाथानामवव।ादिक्रिय'गां प्रचो जननिषत्तिपयैन्तमम्याताभि-
करणम्‌ ॥ ५4 ॥ )
[9 करि मो =
[ ५4 | क्रियाणामथरेषतासव्यक्षोऽनस्तनिव्र-
रपाऽपव्गः स्यात्‌ ॥ २७ ॥ नि°

व्रीरीसबहन्ति, तण्डुलान्‌ पिनष्टि, हव्येवषादीनां दृषएभयोजनानां
क्रियाणामारण्डङानिद्र॑तेः प्रयोगः स्याद्र । कुषः । एतासां रयोग
भस्यक्षोऽयो निवेरथ॑मे । ण्डाः पि्टनि घ । तेह परोच्ने षुरो-
ड।कस्य कात्वा । तस्मषदेतासां तदं एष प्रयोगो विद्घाषते। षादि
सकृदेव भुखटस्यो्यथननिपातने कृत्वो रसृ्येव, उपङाया वा प्रकषणा-
पकषेण, यदेषां कार्य तन्नेव निर्र््येत । अतव आसं दाकनदैरपाऽप-
वरैः स्याव । आहण्डुखनि्तेरा च पिष्टनिषततेरभ्य(स इति ॥ २७॥

( चयनेऽदृषटा्स्य स्रवैषघावघातस्यानम्यास्ताधिकरणम्‌ ॥ ६ ॥ )
[ & ] धर्ममात्रे व्वद्शनाच्छन्दार्थनाप्र्गः
स्पात्‌ ॥ २८ ॥ सि°

यत्रतु दष्ट फ़ायै न वत॑ते। पथाऽभिचित्याम्‌, ओदुम्बरयुलूलकं सर्वौ.
पघस्य पूरायित्वाऽवहन्त्यत्र तदुपद्धाीति । तत्र वण्डुरनि्ैस्या नास्ति
भयोजनम्‌। तण्डुकार्यस्य पुर) डाश्रादेरचोदि वत्वात्‌ । तस्मात्तत्र सढृ-
त्करियया कृतः रुब्दाथं इति न स्याद्‌भ्यासः । येषां तु दण्डुकुफठ
एव गुसटस्यो्यमननिपातन मण्यवशन्तिशवर; पवत॑त इत्युषगपसेषा-
मातण्डुरनिदतेरेवाभ्यासः प्राभ्ेति। स तु मन्द्‌ एवाम्यूपगमः।
यत्कारणम्‌ । विनाऽपि तण्डु; प्रयोगो दृशयते, कपायमवहन्ति, किण
मवदन्तीति । न चासौ मणः पयोगः, विररेषामावाद्‌ । अवयवा
द्धथ। चावधातमात्रवचन एव वीयते न च समुदा योऽयौन्तरे परसिद्धः।
तण्डुव्पापारस्य तु प्रायो दृत्तस्तत्र भयोगपाचुषमू । अतोऽयं व्या-
मोहः ॥ २८ ॥

२६९ ॥२७।२८॥
१ डाय न निकतदर-क; ¦ कयं निवपते--खः । २ भस्दृपगमुः--ग्‌, ! ३ श्ामुते~।

-----------~-

१०१६ टष्टकासदहिरशावरभाप्यसमेते- [ज०१पा०!्ज०७]

८ एकरिमन्‌ प्रयोगे प्रयाजाचज्गस्य सकृदनुष्ठा नाधिकरणम्‌ ॥ ७ ॥ )
भ, ७५

[७ ] कैतुबद्वाशनुमानेनाग्यासे फलकूमा स्पात्‌ ॥ २९ ॥ प°

प्रयाजादीन्युद)हूरथ चिन्त्यते । पिं सकृखयोग एषामुताश्रुताभ्बा-
सोऽपि कर्य इति । तत्र, ध्ैमात्रे त्वदद्यनाच्छन्दायैनापवः स्य
दित्यनेन न्यायेन सकृसरयोगे प्राते, एवरुच्यते-- क्रतुवद्वाऽनुमानेना-
भासे फकमभूमा स्यात्‌|

अभ्यासः कायैः | ङुतः। यतोऽभ्पासे फकमूमा स्यात्‌ । कयै
नायते । अनुमानेन । क्रि तदनुमानम्‌ । शगङ्षयोगासरषानोपकृरो
नासीदू्व, ततो भवति । तेन विज्ञायते नूनपह्मोन क्रियत इवि ।
क्रियते चेत्पुनः पुनरपि करिष्यते । क्रतुवत्‌ । तचथ; कमस सौर्यादिषु
फं कर्मणा क्रियत हति कपाभ्पासे फरभूयस्स्वम्‌ । एवमिहापि॥२९॥

सदद्व कारणत्वात्‌ ॥ २० / [सि०

सदृदऽऽद्गं प्रयोक्तव्ये, नाऽध्वृत््या । कु4; । कारणेकत्वात्‌ ।
एके कारणमङ्कानां प्रधानेपूपकारः । कः पुनरसौ । येन प्रधानानि फं
ददाति । वचेत्स्रतमयुक्तेनाद्धेन कृतं जानाते (श्वानानि फकवन्दीवि
पुनरङ्कस्यापरयागः । अथ न कृतं, सृतरमरयोग)। येन सदृत्ृतेन
नोपृवं स पुनः क्रियमाण उपक)रष्यतीति काऽऽचा ॥ ३० ॥

परिमाणं चानियमेन स्यात्‌ ॥ ३१॥

चदि चानियमः सढृदसङ्द्रा भयोगस्ततः, षतु पौणमास्यापाहुतयो
हूयन्ते, त्रयोदशामावास्यायाति योऽयं निस्थवद्‌ हु तैपरिमागानुषादः
सन रषात्‌ । स तावद्धवतां पाक्षिकः कर्प्पेत) तैयाऽस्प रूपं बाध्येत।
तस्मादनम्यासः ॥ ३१ ॥
फटस्याऽऽरम्पानिर्ृततः क्रतुषु स्पातफलान्पवम्‌ ॥ ३२ ॥

यत्तु ऋरतुवदि वि । युक्तं यत्रतुप्वभ्पासः। फशस्याऽऽरम्भनिष्पत्तः।
करम्भेण तत्र फठं निषपद्ते । अ।रम्भान्तरेणापरं निषपत्स्यत इति ।

२९ ॥ ६० ।॥ ६१ ॥

१ करतुवच्च-प, सु. \ > (अ० ११पा० १अ० ६ सु०२८)।३ यदि वा-क, ख, ग.
श स्मात्‌-भवन्‌ पक्षिकः--क. ख. । ५ तथा स्वरूप-ग, ।

[अ०.११पा०१अ०७] मांघ्ादशेने | ३०१७

, अङ्गस्य पूनरुक्तपरिमाणं फलं एथानानां एरपत्ता संपादनम्‌ । तचेत्घ -
फूत्छृतेन कृतं न यूषः क्रियःऽप्तीतरे । एवपपदिष्टा हेतुः । तस्मादनुप.
न्यासः ॥ ३२॥ ।

+ =. + ९.

अभास्तु नकलादौवास्तः स्यात्का यथा
म + {स ¢ [> 3
भाजनमर्कस्मन्नयस्पपरारमाणलान्‌-
वि [ ५. [>
धान च कषथलादमन्षमः
स्याच्‌ ॥ ३३॥
यदुक्तं, सङृत्छृतेनाङ्गन दृततादथस्यानरषकोऽभ्पापस्त इति । अत्र
ॐ द (1

यूषः । अये्षांस्भ्यासोश्ङ्क्रामस्य । नानयैकोऽभ्पासः । कथं छृखा।
एकत्वाद्‌भ्यासरः स्पादनयकः । यच्चेक्मेवयेमन्यस्यमानपप्यङ्क करोति
ततोऽभ्यासोऽनयकः स्याद । यथ। भोजनपेकसिमिन्‌ कारेऽभ्यस्प-
मानमेकभेव फकं तृत्ति करोतीति नःर्पस्यते । अयेहायंस्यापरिषाग.
स्वम्‌ । इयन्तुपकरारं करत्यङ्गमिि न ज्ञायते । ननु यावता प्रधानं
फरवद्धवति तावक्कररोत।प गस्\ते | सत्यमेवम्‌ । रितु प्रधाने क्रिया
यतवादनियमः स्यातु । प्रधानस्य फलक्रिय,य॑मङ्कश्‌ । हस प्रधान.
फर्पपरेमितम्‌ । सद ङ्खगेएदारस्य मृ यस्त्वे भूयो भविष्याति । अ्पत्वेऽ-
सपम्‌ । अभ्यासे ६३५ मूानुपक।रः स्याघु, काषेत्वात्तस्प ।
तस्मादनियमः स्यात्‌ सद्र प्योगोऽभ्पास वेति ॥ ३२

पृथक्ताद्विधितः परिमाणं स्पात्‌ ॥ ३४ ॥
यत्तपहुतिसंसूप्रा विर्ध्पत्‌ इति । पृथक्ट्बादुपरु(रस्याम्पासे
न्यायपराप्मे योऽवबाह्ुतिपरूपानुरीदः) स पिधित्तः स्वादु-अहुति-
विधीनभिेत्य, चतुद दौभवास्यामादूतिविषयस्चयोदशषावास्याया-
मिति । न्चौहुविसख्यः वुञेव । आहदुतिव्रिपिघ्ख्या तु ठक्षणवोपप-
धते ॥ ३४ ॥

६२ ॥ ३६ । ३४॥ |

१ प्ट्रत्तन कृतं ~ख. ; २ भर्यवतस्तु-क. ग. ` ३ अभ्श्रषो प्रा्य। नानयेकः-मु. । ४ कुया
तेस्याभ्याप्-क. ख. ! ५ एकं कठं, ख. : ६ अनुवादः ट्यत्‌-क, ख. । |

१५१८ ुप्ीकासदितिशादर पाप्य क्षमेत -- [अ ०१६१० ११०७]

अनश्यासतो वा प्रपोगवचौनकतत्पवेस्य युगपच्छाश्च-
दफठलताच्व कर्मणः स्पाक्कियाथलवात्‌ ॥३५॥

अनभ्यासो वाऽङ्कानाप्‌ । कुतः । प्रयोगवचने कत्वावु । एकः भयो.
गव चनोऽद्खगनां प्रथानानां च । बस्थकत्बात्‌, स्ैस्य युगपच्छास्नं,
अनेन कप॑णा साङ्घन यनेतेपि । सषृक्कृषेश्ाङ्गेस्वर्साङ्ग जात्तमिति
न पुनः क्रियापां हेतुरस्ति । ननूप्कारभूयस्त्वं॑ सरिष्यति । यदङ्ग.
म्यदृषटमुपकारं $ स्तदस्तरभ्यापे) उपकर पस्त्वमनुम मेत । दृष्टमेव
त्वथेमङ्कानि चन्ति प्रधानस्या ङ्गवत्ताव्‌ । सा च।भ्यासेऽपि तावत्ये-
वाङ्गवत्ता । सा चेह फल प्रवद्ध, साङ्गीन यनेतरेति, नाङ्गानि ।
अङ्कानि तत्संपादनेन। वन्ति ।

नम्बेतदयुक्तमिव । यद्‌। हि मधाजाः, न वदा भधानयनिरपूर बा ।
यदा च यजिरपू4 च, न पद्‌। प्रपाजाः । तदैवमदृषटरदिते समिदादि-
मात्रे सत्यङ्कवत्तेव नारित, कुत उपकारः । अपिच यरि यजिपात्र-
मेवङ्गोषु, नापूफठमत्ति, तनः सोपाक्तम्‌ रानाभिष्टिपञ्ुबन्वानां चोदक
एव नास्ति । अस्मि दयपु शपफतव्य दाक ङ्‌ञ्। नास्ति । यजेः
महा गेतिकपे्यताकष्वारितिफतन्यत। चोदको न।विरिरेषु । बर॑तनि

मान्यः मेः, माकौ यागः । इतिकर्तव्यता यागस्यानुप्रह्‌ करोति, न फ
ह्वापिक्रा । तस्याः फटे न श्रूयक्ञे | करणा्तछभिति | सत्यम्‌+ करणस्व फं
साथयतोऽम्यस्यमनितिकरनैन्यता पहान्तमुरक।रं कर्ति । तच्च महतो रारेमानु -
गृहीत महत्फरं करे । जत्रा 55ई-प््दितिकतन्यता । कुतः । मावनय। करणे.
तिकतेग्यते भाकाङ्िति। तज केरणं फट गभभियते । इतिकतैन्यत। करणमुगृह री,
आकङ्िता । सष्टछृतथ। च निदकाड्‌<ी कता सावना | द्वितीयदिरयोगः केनाऽऽ-
कार्यते । तस्माल्‌ । =`

त्र प्रन्थः । यदे प्रयाजा न वेद्‌; भधानसनिरपृतर बा | यद्‌ा च यजेर-
१4 च, न तद्‌ प्रयाजा इति । एतदयुक्तम्‌ | कथम्‌ | यसिननेव क्षणे स्वर्गो मवने
कत्वे प्रतिपद्यते तसमिन्नेव कैरणमपि म।वकत्वेन व्याभियते । ईतिकतेग्यरताऽपि तसि.
जेव करणमनुगृहाति । यघन्य्िनक्षमे स्वगे भकने कतृं प्रपिपते, करणमप्यन्य-

--- ------~~=

१ ग्रज्ञातेतिकत॑न्यत्वात्‌--ग, । > बोदयति-पत्यमित्यादिना । ३ आह्‌--परिहारमाषेयथः ।
ह दैनाऽऽकारक्रत इति-पकक्छरतयवे ते गतैग्यतया कर गोप रर फठं साधयतो र्भ्पे सतीति गेषः ।

भ०११०१अ०७] . मीमांतादर्भने, २०९९

दश्रेनानि नोपपव्ररन्‌ । तस्वेकश्तं भरय।जानुयानाः, न च सपिष्टयजू(ष
जुहोति, रहु्य परिषान्‌ जहति दारिषाजनापरिति । तस्मादियमन्वा
त्वाख्या । ।
अनभ्यास वाऽङ्गानां परयोगवचनेकसात्‌ । एकः, भरयोगवचनोऽ-
, दमनं पधानानां च । तस्यैकत्वात्‌) सवस्या ङ्खभध(नककापर्प युगपच्छ-
सनम्‌ । ततर परधानानामनभ्पापः। फश्य हेतोः । सह्ृत्छृतेः परधानेः छतः
्रत्यथेः, दश्चेपृणेमासाभ्यां स्वगेकाषो यजेतेति । कृते श्रत्पयै यच्छ
षितं फं तद्टन्यमिति न पूनः क्रिमायां हेतुरस्ति । एवभङ्खेष्वपि सश
छृतेषु यदृङ्घमनां प्रापक शास्र तस्यायैः कृतः । तस्मिन्‌ कते यच्छन्ख(-
पिगतमङ्गफरं तदछन्धाभदा 1 पित्यवगन्तन्यम्‌ । तथा च सल्यभ्पा-
सोऽनवैकः । यज्ञ फलभूयस्त्वं मविष्यतीति । तदयुक्तप्‌ । दशपू
मासयो यत्फङं तद्धावनायामङ्गोपकार उपधूञ्पते, नापूरवेस्य फलस्यो
स्ततो । यदयपूं फरपङ्गै दस्पाये १, अङ्गफकषेैव तत्स्यातु । न॑ चाद्गम-
नि फवन्धि । प्रधानानां स्वकाय साधयताषदृ४ उपकरस्तैः क्रिय-
ते । सषृ्पेथासो छतः । तसामनाङ्गाष्टतौ फटभू पस्त्वमास्ति ॥३५॥
अयासो १। छेदनसमागविद्नेषु व चना.
त्हकखस्य ॥ ३६ ॥
अर्णसो वाऽङ्कनाप्‌ | कुतः । पितयङ्गे श्रूयते, सह्द्(च्छि
बिर्थवतीति | तयाअनुयाजे, सङृखर्थीन्‌ संपर्ठीति । चसिवि्टषटति
य, छन्तराधीर्कृदवय्यतीति । तथयसष्टदङ्गनां भरयोगस्तत्त एवानि
वचनान्युपपयन्पं । तस्मादभ्यासः ॥ ३६ ॥

अनणयासस्तु वाच्सात्‌ ॥ ३७ ॥

सिन्मावकं तथा सति माग्यभावकन्व एव न स्यात्‌ । तप्मा्ौगपयं स्वमेयागयोः।
एवमेव करणेतिकेतभ्यतयोः । तस्म(देषं दुर कात | न चावान्तरक्रियाः परस्या
मिपरेताः । भित्नकादय मपि सत्यः प्रयाजापिक्रिया एवाभिप्रेतः । तश्चायुक्तं
स्वरूपाणां धित्नत्नादिति ॥ ६९ ॥ [ ६९ ॥

१ चासनम्‌ । प्रधानानां ख. ख. १२ न वाष्ानि-क. ख. । ३ पित्नयृनने दि--पु°।
४ अनुथयेपु--५, !
३९९

३०२० टषटैकासहितसावरभाप्यसमेते-- [अ०१९प०६अभ०८]

अनभ्यासस््वङ्कानां यथोक्तेन म्यायेन । यत्त॒ छेदनादिषु षकना-
त्स खस्यान्यत्राभ्यासो विज्ञायत इति । अत्र ब्रुमः । यद्यप्यनभ्यास.
सतथाऽपि स्छेद्नादिषु वाच्यं सकृत्छम्‌ । दचपूणेमासयोः, असषदा-
च््छिश्नं वहिभेवतीति वचनात । रस्मकृतित्वारिपतुरङनेऽप्यसकृखाप्तम्‌ ।
त्था प्रापे सदव वाच्यम्‌ । एवं प्रयाजपु त्रः समागे उक्तः । सोऽनु- .
याजेषु पुनराचतेते । तत्रापि त्रिखे प्रापे सदं विघातम्यम्‌ । वथा,
्िरैविषोऽवद्यसीत्यविशेषेणोक्ते स्विषटृत्यपि द्वितं माप्तप्‌ । दत्र
सदर विधीयते । तस्पाच्छेद्‌नादिषु सकृटचनाननान्यत्राभ्याप्रो विद्रातुं
न्याय्य इति ॥ ३४ ॥

( कपिज्ञराधिकरणम्‌ ।; < ॥ )
[ ८ | बहुवचनेन सवेधाेविकत्पः स्यात्‌ ॥ ३८ ॥ पूज

वसन्ताय कपिञ्धलनेाङभत इति भूयते । तेत्र विचायते । फ तत्र
त्रयशत्वारः पश्च घा [विकरपेनाऽऽन्धव्याः) अथवा त्रय एवेति । क
पानम्‌ । विकल्पेनाऽऽरन्धव्या; । कस्मात्‌ । सवैप्ाप्ः । सवै एते
सेरूयाविशेषा बहुवचनेन भाप्यन्ते । सरवे तस्य वाच्याः । सवत्र मयो.
गात्‌ । न च समुच्चयेन संमबन्ति । अशक्यरवात । तस्पाद्विकणः ।
नन्वेवं सत्यकस्य शब्दस्यानकायताऽऽधिता मवति । न चेष न्धाय्यः।
उच्यते । सत्यमेवम्‌ । अगत्याऽऽश्रीयते. । य्गत्याऽऽश्रीयवे, सरस्यां
गतौ नाऽऽभ्रयिचन्या । अस्ति त्वियं गतिः, यत्विस्वं बहुवचनस्यायैः

` स्वातु | तधोगास्चतुरादिष्दपि वतैते । सर्वेषु तेषु त्रिस्वपस्तीि ।

नेतदयक्तम्‌ । यादि बहुवचनस्य त्रित्वमयः स्यात्ततश्चस्वारो ब्रह्मणा
हति सामानाधिकरण्यं नोपप ! ब्राह्मणा इत्यस्य त्रयोाऽथः । चत्वार
श्त्यस्य चत्वार; । वयाः सामानाधिकरण्य न प्राप्ते । न हि भवाति
चत्वार्य इति । एवं संवेत्र ङक्षणया मनिष्याते। यय। न्यग्रोधः कषतर

३७ ॥ |
॥ वमुन्ताय कपिञ्ञलानाटमेत * इत्यत्र प्५: पक्षः | यथाऽन्नश्चब्द; प्घारणवचनो
विद्वना।दषु, एवं बहुवचने प्ताघ।रण्यन वतते तित्वादिषु | ।

१ पितृयन्ञेऽसकृत-ग. । २ आलमेत--मु. । ३ प्रयोगाच--ग्. । ४ न्याम, ख, ग, ।
५ मस्यां गतावाभीयते--क, ख,

[भ०११पा०१अ०८] मीपांसट्‌र्ने | १०२१

मिति । ित्वं हि चतुषटरादीनि सरादचरमान्छक्रोति रक्षयितुम्‌ ।
सिध्याति । रक्षणा स्वभिता मवति ) क्र क्रियताम्‌ , अगत्याऽऽश्रीय-
ते । सत्यां गत न!ऽऽधरयितम्या | अर्ति चेयं सतिः, यद्धहुतं बहुबचन-
स्यथः स्यातु । सर्वेऽपिते बद दृति श्रुत्येव सामानाधिकरण्यम्‌ ।
यादि वहतं वित्नायेत, र तद्धटुत्व्िप उस्यते । वहुत्वं इद्धि) उपएषयः+
आधिक्यामित्यथः । कथं दरवा । वंदतिरयं दृदधयवैः। तस्यगादिक
उकारः प्रत्ययः, वेहेनेढोप्ोति । तरव रूपं वद्धिति । बहु-दद्धम-
धिकमित्यथः । सरवे चेते उयादयोऽधिकाः | वस्मास्सवे बहुकषन्दषास्वाः

नन्व पोक्षकमेतेद्रह् धिका । यदे हि वहु पदेवाम्पपेप्तयाऽषहु
भवाति । सत्यमेवम्‌ । यत्तु यदपेक्ष्य बहु च दत्तरेवापेक््याबहु । तभा,
उत्तराः ऊरवो दक्षिणान्‌ इरूनपे्मोत्तर। इत्युच्यते । न च ततोऽन्बे
उत्तरा देक्षान सन्ति । मथ च नियतायेप्षवादुत्तरत्वं न जदि ।
एवं त्रिप्रमृतयो दिस्वमपेश्य वहुत्व रभन्ते । न च ते वरतः कदा
प्यवद्वः । क्रथं पुन्न।यते द्ित्वापेक्षं तिभयतीनांँ वहूत्वापिति। रस्यते ।
अपक्षा तावत्समानजातीयपु भवबाद्ि । `स्था वद्छवान्‌ देवदत्त इति न
हस्तिनं सिहं बाऽपेक्ष्य मवति । \फै वहि । समानजादीयान्‌ पुखषा-
नपय । एवं संस्याऽवि सैरूषामेवपेक््य बहुत्वं ङब्धुप्ेति । ततै-
कत्वं॑तावन्नापक्षते । द्रयोवेहुबचनस्यादञ्नाद्‌ । उयादिषु च सर्वषु
टर्यते । तेन विन्ञायते द्वितवापेक्षमिति ¦! तच्च वहुवचनेनोपरभ्यवे |
कुतः । तद्धापे भावात , वदमामेऽप्राषातु । दद्धामे तरितवादिषु.मबति।
तद्भावे च द्रयोरेकेमथ न मबाति ! एवं बटुवचनापीति समाख्याऽ-
न्व भवति । अभियुक्तवयनं च, धुषु षटुरेचनापोति । यादि तित्वं
वहुबचनस्यायः स्यात । जिगर वचनारित्येव ब्रूयादु । ढावादसदेदवु।

------------ ----+--~ ---* ~~

1.8 ५ ९ + १
थवा यत्रकत्वद्वित्वे न स्तस्तत्रायं वतते । एतस्सिन्पक्षे सामान्दवचनोऽयम्‌ ।

१ त्वा्रीयते--ग, । २ विह्ठायते--क., ख. ३ मिध्युच्यते-क. ख. ठ न तदेव,
ख.) ५ ते क.दाचिदवहवः-क. ख. । ६ अपेक््यते-ग. । ७ वाऽभावत्‌- ग, । < पार पूर
( १-४-२१) । ९ तदनरयात्--क. ख. । १० सामान्यवचन इति-पूषेस्मिन्‌ पक्षे बटुबचनस्थ
मानायैत्वापत्तेस्तत्परिदारारथं द्विताधिकथद्ं सामान्यं निमित्तकृत्य द्विवाभिकलंद्मायामेव शक्त,
हीरो दुक इति भाव | ।

०२३ टुष्टीकासदहितश्षरभाध्यसमेते-- [अ०१११० ९५०९]

तस्मादुद्विरवम पयते वहवः । अत्‌ ऽवस्थत्‌ं प्रादीनां वहुरवभू्‌ । एवं
च सति नेकः शन्दोऽनेफार्यो भवतिः । सर्वेषां च बहुतवान्न फशिद्यप्त-
णया भयोगः 1

अथोख्यते । त्रपु निरपपदं युज्यते । चतुरादिषु तु सोपपदभ्‌।

चत्वारो ब्राह्मणा इते । त मिथ्या । त्रिष््रपि सोपपदं युज्यते ।
यथा, त्रयो ठोकाञ्चयो वेदा इति । यदि च निरुपपद त्रित्वं प्रत्याय-
यत्ततो, वसन्ताय कपिञ्चछानिस्युक्तं विचार एवाय न प्रवर्तत |
यथाव न विचायतवै--कि कपिञ्चरा आरुन्धव्या उत मयूराः)
कपोता वेति ।, तत्स्य इताः । यहः कप्ड्किशब्दस्य न मयूरा,
कपेता षा षाच्याः। इदापि याद षटुवचनस्य त्रिस्वभेव वार्थं स्यान्न.
तरा संख्याः) पूवेवा्रचःर एवायं न स्यात्‌ ॥ ३८ ॥
दृष्ट; भयम ईति चेत्‌ ॥ ३९ ॥

अथोच्येत । दृष्टो वहुब्रचनस्य प्रयोगक्चतुरादिप, चत्वारो ब्राह्मा

ति । ततो बिचार इ१॥ ६९ ॥
तथेह ॥ ४०॥

इहापि कपिञ्जरशब्द्स्य इटः भयोनः कपोते मयूरे च । महान्‌
कपोत उच्यते कपिञ्जछ5 न कपोत इति । तथाऽरयो मयूर) कपि.
ज्ञरोऽयं न मयुर इते ॥ ४०॥

¶क्त्थ।ते चत्‌ ॥ ४१॥

आ! । पक्त्या तप्र कपिञ्चरषब्दः भयुज्यते । नच भाक्त

भ्रयोने छब्दयश्ष्रः ५९६ ४१॥
तवतरास्यच्‌ ॥ ४२॥

इसरास्मिजपि चत्वारे ब्म २३ रक्षणया प्रयुज्यत इस्युक्तम्‌ ।
न च ठक्षणप्रयार इन्दायशद्कुः भवाति । अपिं च मरातिपदिकायस्ष
या संख्या सा पयनेनाचि्ी चदे । यम। ब्रह्मणा इति । प्रातिपदि
काम एव वा, यथा द्रानेक इति । न चं च्रितं प्रातिपदिकस्यायेः

तिद्धान्तेऽप्ययतेय. इढ्दार्यो न व्यावतते ॥ ३८ ॥ | ३९ ॥ ४० ॥ ४१॥

-----------~~--*

१ कस्य. स. । २ द्यु च सूत्र भुद्रितयुरतकेतु छुत्रप्यप्रक्ाशितमपि शरीककेऽस्यौ.
परक्छभात्मकारिपं देय । २ गधि, ' » भवतति, ।

[अ० १ ११ा०१अ०८| मौर्मासादर्थैने | २०२३

त<संख्या इति । तस्पाचतवार हति वहुवचनं न प्राप्नाति । अथो
च्यते । असिति चतुप्यवयत्रभृतं त्रित्वं, तदपेक्ष वहूुबचनप्रिति । द्वि
मपि तत्रास्ति, एकत च । काममनेनेव दतुना द्विवचनमेकेदचनं चो.
त्पद्येत । तस्मान्न त्रित्वयोगाचतुरादिपु बहुवचनप्रयोगः । वहु्वादेव
तेषां वहुवचनम्‌ । अतः सर्वे उपादयः प्राधपयन्ताः वहुवचन-
स्याथ; । सवे चेद्यः, कपिञ्चछानाठमेत, इति स्व प्राप्यन्ते । तस्मा
द्विकरः ॥ ४२॥
प्रथम वा नियम्येत क(रणादतिक्रमः स्पात्‌ ॥ ४ ३ ॥ भि
पथमं वा बहुत्वं त्रित्वं नियम्येत । कक कारणम्‌ | न दहि कषि-
चतुर उपाद्दानो न जीसुपादतते। यतक।रणपर्‌ । अतुगतास्षशतुषु ।
तरिषु चोपत्तेपु कृतः शब्दाय; । वहूनालमेतेति श्रुतम्‌ । अ।टन्धव्पाशच
वहवः । एष सत्ति कारणारतिक्रषः स्यात्‌ । यदि च यथश्च॒तानुषा-
दाने फचिदन्प्कारणं त्रितातिक्रमे स्यात्ततोऽतिक्रम्‌ः । न तद्स्बि |
तरमास्िरं नियम्येत । ननु फरभूयस्त्वं कारणं भविष्यतीति । नेत-
दस्ति । यर वहवः कराः श्रयन्ते, ¦ तेषां कश्िघरुः फथिद्‌ गु; ।
तत्र गुरोः करपस्यानुष्ठानाम्नानसःपथ्यात्तदनुषटानात्फरम्‌ यस्त्वमनुम -
यते। यया, एक देया पड़ ६५ द्वादश देयाश्चटुविशतिद्या इति । इह
त एक एव कटो बदूनपारम्भः। स त्रमिवतुरादिनिस्तुरयः ।
अतस्तत्र यो छघुपृलछञ्य गुरुकस्पर्पाण्ित तस्य फ मूयस्त्वं न भवि.
तुमरेति ॥ ४२ ॥
श्रत्वथावररवत्‌ ॥ ४४ ॥

"~~~ ~----- ------------- -- --- -------~-~- ---- ------- ~ ----- -~-------

४२॥ |
सनेन तु नियम प्रड।तेसियं छाक्ते । यथा न्यग्रोधतटे स्थातव्यभिति प्रथम
एव न्यम्रोषेऽवतिष्ठते, ६वमिह।पि ॥ ४३ ॥

१ ताः स्या इतति--क, । २ अनेनैव (धव चनं--क. ख. मु. । ३ अतिकम्य वत॑ते-ग. ।
इ अतिष्ठते--ग.। ५ इद्‌ च सूत्र श्रतक्ञर केदठमूत्रपषे, शाघ्रदीपिकरदिमुष्रेतपुत्तश्षु च नोप
छभ्यते । अता भष्यकारचनमेवेतत्स्याद्तेति भति । ६ वक्ष्पमागेन तु न्यायेन बुव चनस्थठे
निठनियमः सिध्यतीति स्द्धिन्तमाह-अनेन तिपि । ७ प्रक्ृतिरियम्‌--स्वभागोऽ्यं ऊोके,
यदस कारणे प्रथमनियम इतीय्ैः । ८ एवमदापाति- भ्यं मतिः । यद्यपि द्रवनिकसट्यैव
बहुवेचनस्यधः, तथाऽपि चतुरादिम्रदये तित्रदगस्याऽञ्वश्यह्त्वाल्ययमातिक्रपमे करभानवेन
तिभिरेव सल्रायपपततेनीपरिशप्रदनं प्रमा्वरदिति ।

६९

३०६४ (दुप्धकासदितशाबरमाप्यपमेत -- [अ ०१११० १५०९]

यथा) पलुमालमेतेति श्रुते यो मद्यन्तं पाव वा प्लुपारमेत, न
तस्य फलभूयस्त्वं भवति । यस्तु मांसीयन्‌ शिएपीक्र मेत यदि
तावदिकीप्वपि हिसासं प्रत्ववायस्ततः प्रत्यवेयात्‌ | अथापरस्यवायस्त-
याऽपि रिषविगरैणं च मेत । रे श्रत्य्े मां ्तीयन्‌ परशून्‌ हन्तीति ।
तस्मात्रयः कपिञ्जिर। आद्न्यन्याः ॥ ४४ ॥

तथा चान्याधदशनम्‌ ॥ ४५ ॥

अन्यार्थाऽपि चेतपय दशयतः) यथा न्याय उपदिष्टः । यथा,
ष्णा वाम्या अवदत्त संद्र नभोरूपाः पजन्याः, तेषाभिन्द्रामनो दश्चष
हति । यदिच य एते वरिका एवं नियोगत देद्रा्नो दशमः स्प
घते | इतरथ। पाक्षिकः स्यात | तस्मादपि त्रित्वनियप। ॥ ४" ॥

प्रत्या च पषवनतद्‌सत्तेः ॥ ४६ ॥

भरछ्त्याऽ्नीपामीयेणतं पास्ते तस्थाञऽपत्तिभविष्धाति जिस
उपादीयमाने । इतरथा मिप्रकरषः स्यात्‌ । इद चपि खङ्ग । यह
मेधीये श्रूयत, अदनानुद्धरतीपि । ततन प्थपस्ति तयाणो निस
पपद्‌ भवाति । अन्यत्र सोपपद्‌) पन्चानां मध्यमः; जष्नां मध्यम
इति ॥ ४६ ॥

(उष्रागादाद्‌।भकरणम्‌ ॥ ९ | )
[९| उत्तरासु न पविहत्वमपूवतवात्‌ ॥ ४७ ॥ पूण

सनाय दोहनं भदत श्रूयत, वाग्यतरिसरो दोहयित्वा विख
वागनन्व्‌ा४५त्‌रा ( दद्वप । किमव वििरतुवदि इति । रि
माप्म्‌ । अधुतचौपत्वाष्रिप्रासति । अडुददो दयनवकः स्यादिति प्रष्ठ
उच्यत्‌ ॥ ४७) )

~~~ ~

[ ४४ ॥ ४९॥ ४६॥ ४५॥

न~ ^ ~~~ ----- ~

५. ------- --~- --~-~~- ~~~

१ त्रित्वे~-ग. । २ वद्न्धपु --क, ख. । ३ तस्मालि्---क. ल. । ४ सानध्यि--ग. ।
५ (दोहयतेति । पवर विषायते, ‰ रिद द्‌दपितन्या उत वावस्लमि', । ९ सद्दः। उत्तरां
स्प्यञुवादारङ्कादाम्‌ ¦ किंप्राप्तम्‌ । तिस दोदहयितव्ध्रा इमि । वहुवचन 44: : तित्रघु बहुलला.
भते । तदुक्त प्रथमं ता नियम्येति । चो दि चतश्च, द्दय्ति दोद्‌व्यसौ तिः । तद्‌नुण-
मात्‌ । तिसृ बहूल्वयोराठृते च श्रुप्यथं चुरादिषु कारणं नास्ति । न च फलभूयस्त्वं कारण
युक्तम्‌ । भपि घ, उतरा दोहथतीति तिः । विस्एवानिति बक्य पवात्‌ ` तप्मात्तिखो दोद्‌-
यिम्या इत्येष प्राप्तम्‌ । एव प्रति व्रूमः ॥ ४७॥ ) ग.।

[म०११पा०१अ०९] मीपांसादशने । ३०२५

यावत्स वाऽन्यिधाननानुवादः स्यात्‌ ॥ ४८ ॥ क्षि"
अनुवादः स्यात्‌ । नायं विधेः, उत्तरा दोहयत्तीति । अन्योऽत्
विषः, विसृष्टवागनन्वे।रमभ्मेति । संद्पाऽपि विधिः स्याहुक्यं भिग्रे.
त | उत्त दाहयति, ताप्नानन्वरारभ्येनि ॥ ५८ ॥
अथ कुतः प्राप्तेऽनुबादः-
साकल्यविधानात्‌ ॥ ४९ ॥
साकरयमत्र विधीयते गवां दोग्धन्पानाप । नास्यैतां रत्रिं पय-
साऽब्िहात्रं जुहुयात्‌ , कुमाराश्च न प्रयो कमेरन्निति । ननु कमारा्णां
पयोदानपरतिषेधोऽयम्‌ । न हि पयःपरतिपेपरे कंचिद्‌ दृष्टमस्ति ।
अदं करपयिहम्यम्‌ । नन्वितरजापि टक्षणाऽऽश्रयणीया । षदप
अदृष्टायाच्छ>षतिरर्यायसीति । तस्पाल्साकरय्रेधिगंवां पयप्रति-
पथनायं रक्षणा | ततः प्ा्ऽनुबादः ॥ ४९ ॥
बहथतवास्च ॥ ५० ॥
वहृदुग्धीन्द्राय देवभ्यो हविरिति चः मन्त्रस्य सवाम दुश्चषानास्व-
पाक्षिकत्वं भविष्यति । वदस्व च शकट्यपेक्षप्‌ ॥ ५० ॥
अभिहत चाशेपवयवागृनियमः ॥ ५१ ॥
अ्मिदात्रे च श्रूयते, नास्येतं रात्रिं पयसाऽ्पिहेत्र जयत्‌;
यथाऽन्यस्यै देवता प्रत्तमन्पस्५ं देवतायै दव्राचताद्क्‌ तत्स्यात्‌;
यवाग्वाः जुहुयादिति । सवस्य पयसः सांनास्याधरां दश्चयति ॥५१॥
तथा पयःपतिपेषः कुमाराणाम्‌ ॥ ५२ ॥
इति भ्याख्यातप्‌ ॥ ५२ ॥
सरवभापिणाऽपि टिङ्घन संयुज्य देवताभिसंपो-
गात्‌ ॥ ५३ ॥
वस्सेभ्यश्च ह वा एता पनप्पेभ्यथ पुराऽप्याययन्ते । अथेति
देवेभ्य एवेता आप्याययन्तीति, सवेपाप्तरतटि ङ्क । कथप्र्‌ | या
वत्सेभ्यो सनु वेभ्यश्र पुराऽऽप्याययन्ते वा एतरहिं देेभ्य अप्यापय-

*"~~--~------------ ~ ~--- - --- = ~

४८ ॥ ४९ ॥ ५० ॥९१॥१२॥

------------------ क = न ज ज = + =

१ भलभ्य-कृ, सु. । २ अदृशाथादृदृथौ लश्नणा लपरीयतीत्ति-, । ३ सयुञ्यते-मु. ।

३०२६ दष्टीकासहितिशावरभाप्यसमेते-- [अ० १११० १५०१०]

न्तीस्याह्‌ । सर्वा तरा वत्तेभ्यश्च पनुष्येभ्यश्वाऽऽप्याययन्ते । तस्पारष-
वैपरापतरेवछिङ्गम्‌ । अतो यावरस्वपुत्तरासु दोहनं स्यात्‌ ॥ ५३ ॥
( दश्चेपणेमाप्तादिषु तन्त्रेणाऽऽषराचङ्गनुष्ठनाधिकरणम्‌ ॥ १५ ॥ )

[| ३० | भधानकमौर्थवादङ्गानां तद्धेदात्करमेवः
प्रयोगे स्यात्‌ ॥ ५४ ॥ पृ

दश्ेपुणेमासयोः प्रधानान्वात्रेवादीनि;। तेषामद्धाग्पापारादीनि ।
तेषु चिन्त्यते | किं तस्य वस्य प्रषानस्य भेदेनाङ्गा्नां प्रयोगः, अथ
चा स्वेषां दन्त्रेगति । अष त्न क वत्तं, क्रतुवचानुपानेनाभ्यासे
फङभभा स्यादिति । तत्र ृत्स्नौ दशैपूभमासाबुदिहय कथा चा ।
इ तु वत्ततमधानं भरति चिन्त्यते | किं प्रापम्‌ ¦ प्रषानकमायत्वादङ्खानां
तद्धेदात्कर्ममेद्‌ः प्रयोगे स्याव ।

अङ्गानां प्रयोगे कममेद्‌; स्यातु-क्रियामेद्‌ः । तस्य तस्प प्रधानस्य
भेदेनाङ्ानां प्रयोगः । कुतः । भरधानकशयेतात्‌ | प्रधानायत्वादि.
व्यथः । प्रधनार्येन हयद्धान्युपदिहषन्वे । अङ्कवन्ति प्रधानानि कयं
स्युरपि । अद्गसेबन्पे च प्रधानानां सहत्वं न विवक्षते । न हि तत्र
परधानानि विधीयन्ते । कं तर्हिं । अङ्गानि 1 न चाविधौयमानस्या-
य॑स्य गुणो विवक्षितो मवति । यथा, ग्रहं संपाषठीत्येकलवभ्‌ । एवं
चेद्कैकस्य मधानस्पाद्गेः संवन्धः फतैन्यः । तानि यदि सड्ृत्तिपे-
रन्‌, न विभागेन सेबध्येरन्‌। यथा प्रायणीयोर्दय्नययोरेका।दचिन्याः
समस्तै संवन्धः कतव्य इत्युक्तं, वि्धंसतवेक्रतित्वादित्यत्र । तस्मा-
सतिप्रधानमद्गमेद्‌; ॥ ५४ ॥ ।

---------~----------~-+~-------

५२॥|

भावनयेतिकरम्यता करणमनुगृहती संबध्यत इत्युक्तम्‌ । इदानी तु विचार्यते
किम्चेयादीनां तन्त्रेणत्तिकतैन्यतेपकरोत्युत भेदेनेति । मदेनेति ब्रूष: | कथम्‌ |
आन्नेयादीनां सं्वपामित्तिकतैम्यतोपकरोति । उपकारवेद्धायां च प्रषानमूतानां तेषा
पादित्यमविवक्षितम्‌ । तस्मदेैकस्येति ॥ ५४॥

१(भ० ११पा० १अ० ७ सु० २९)। १ कतुवद्वा-ग, । २ उदवानीययोरेकादक्चि-
ग्यां-खन ग, ! ३ (अ० ११पा० १अ० २ सूर १६},

[अण१्पा०१अ०१०] मीमासरादशंने | ३०२७

क्रमकोपश्च योगपये स्यात्‌ ॥ ५५॥

भषानानि च क्रमवन्ति । तानि च यथाक्रमं साङ्गानि कप.
व्यानि । तत्र यदि तन्तरपद्घमनि स्युः, ततोऽकृत्वाऽऽ्नेयं साङ्कपप्रीषो-

` मीयः प्रक्रान्तः स्यात्‌ । तथाच प्रधानानां क्रमकोपः स्याद्‌ । अथतु
भदस्ठतः साङ्घमागनेयपवुन्याप्नौपोमीयः साङ्गः प्रक्रान्तः क्रियत
इति नास्ति क्रपकोपः । अपर आह्‌ । यद्रि तन्नं भवेयुरङ्गाने ततो
यावत्तनूनपाद्‌ग्नेयस्योपकतेति ताचर्सपिाञ््ीषोमीयस्योपकतरग्यम्‌ ।
स एष उपकारत्रमकोपः। अपि चाङ्धार।पाहनादीनि संस्पश्चादीनि
मातिमघानं भिद्यन्ते ¦ ते्ाऽऽघारादीनापत्रैरक्षण्यं भविष्यति ॥ ५५॥

तुल्यानां तु योगप्यमकशब्डो पदेशास्स्यद्वििषा-
ग्ररणात्‌ ॥ ५६ ॥ सि

तुशब्दः पक्षान्तरे परिजग्राह । न चेष पक्षः भ्रधान्‌, भेद्‌ इति ।
किं तहिं । योगपरं, सकृत्मयोगः स्थाद्‌ । सङदेव प्युक्तान्यद्मानि
सर्वैः प्थानेयुगपत्धवध्यन्ते । तुर्यानामेकश्दरोपदिष्ठानां वैद्यं प्रति
विकेषाग्रहणात्‌ । इमानि कतो देशतः कार्त तुरथानि । द्चैपुगे
मासयायङ्नक्रत्वाचतवार ऋजः । सम द्‌श्पणेमासाभ्यां यजत,
५मास्यां पोणमास्या यजेत, अपबास्य(यापपात्रास्यया यनजे-
तेति । भने सहाङ्गानामेकदेरकादकनेकत्वं दक्यति, अङ्गानि तु
विधानल्ासधानेनोपदिरमरनित्यत्र ; एन च शब्देन प्रषनानि फं
भत्युपदिष्टानि, दशचपणेमासाभ्यां स्वगक्मो यजेतेति । करिमतः । अत्‌
स्तेषां फले सभूयकारित्वम्‌ । तेन स्वगेकामस्य सर्वेपां युगपाचेकीष।,
नैकशः । सवेचिकीधया रदाघारादीनां ।क्रयमाणानां तुरयकतरादनां
न ग्यते विषेषः, कस्थतानि) आधभ्रधस्यास्नीपोपीयस्य वेति । सर्वेषां च
युज्यन्ते । तस्पाट्सवायथानि भवान्त । तेस्मादनाद्रात्त; ॥ ५६ ॥
१९ ॥ |
एकदेशकाठकककत्वं वक्षयत्यज्गप्रथानानाम्‌ । तेनागृष्यमाण।वैदोषत्वात्सङेवं
प्रयुक्तीपकरो तीति । तस्मात्तन्त्रमङ्घ।नामनुष्ठानम्‌ ॥ ९१ ॥

१ यौगपयष्स्यातू-यु° । २ (अ० १११० २अ० १०८) ।

३०२८ टष्टीकामहितशावरमाप्यसमेते-- [अ ० १ ११०१अ०१०]

रेकाथ्यौद्व्यवायः स्यात्‌ ॥ ५७॥
यश्च, करमकोपएश्च योगप स्यादिति ! तेत्र बूः । रेका््पादभ्य-
वायः स्यात्‌ | न करपकोषः | कुतः । प्कःथ्यत्‌। संमूयकारीण्ये-
तानीत्युक्तम्‌ । तेषां सह त्रिया, नैकशः । न हि तत्रैकेन कृतेन कचि.
दर्थः । एकसंवन्धकरियायापानुपृष्य स्यात्‌ । तस्पान्न वेषां प्रयोगे
ऋभः। कुतः करभक इति । यचोप्करारे फ्रपकोप इति । तत्रापि
नाऽऽघारः छृतपातचर एव प्रपनेपृप्रफगाति । रतकारणम्‌ । तस्मिन्‌ कारे
भधानन्येव न सन्ति! यदातु ख्वाण्यङ्कःते कृता तद्‌! तनन्या
पृवोणिं संमृय प्रधानेपृणकुवन्ति । अद्घानःपापि हि सभूयक)रित्व
युक्तम, अंयेदेक)थ्यादेककम्येपिति । दस्पादुपकररेभपि नासि क्रम
कापः ॥ ५७ ॥
तथा चान्पाथदरशनं कामुकायनः ॥ ५८ ॥
तथा चान्यायेदश्नं मवति, यथा न्याय उपादिष् इति कामुकायन
आचायों मन्यते स्पम। क पुनम्तत्‌ । चतुदश पौणेपास्यामाहुतयो
हूयन्ते, तरयोदशपावःस्यायापिति । यदष्रततिः स्यान्न योदश चतु-
दश्च वा व्यवतिष्ठेरन्‌ ॥ ५८ ॥
यच संस्प्चवदारादुषकारिणापप्यानुत्तिरास्ताति । तत्र बूषः--
तन्न्यायलवादशक्तेरनुपुष्पं स्दासंस्कारस्य
तदर्थत्वात्‌ ॥ ५९
सहिन्यायः संभूयकारिणां सहकरोति । तन्न्यायेन स्त्व
सहक्रिया । अशक्तस्तु धमेससप्चेष्वानुपुच्य स्यात्‌, भेदेन क्रिषा । न
व॒क्यतःएकस्याङ्गारापोहनेन सेशं पाकः फम्‌ । न चेकस्पिन्‌ पुरो.
डाशे प्रथिते सदे मथिता मवरन्ि। संस्शरस्य तद्येत्वातु । सस्क।रोऽयं
पाकाथो विधीयते । तत एवं परत्यक्षोपकारिणः प्रतिपरधानमावृत्तिः
स्यात । अन्यथा याग एव न संवर्तः ॥ ५९;॥

--- --------------- ~~ > 2 द

[ १७ ॥ ५८ ॥ १९ ॥

न ~~---~---------------~------- ---------~ ----~ ---~- - - ~ - - ` ` ˆ -- - -- --~ - ----------------------------------~---

[से०११पा०१अ०१०] मीसांसादशने। ३०२९

अप्म्टोऽपि तद्यत्‌ ॥ ६०॥
असंखषटाऽप्यायार्‌। दिः -धतिपध्ानमावरतेते । कुरः । तदय्यीत्‌ ।
यस्य समीपे कृतस्तदये इति गम्यते विशेषः । आघ।रादीन्याञ्ष-
भागान्तान्याप्रेयस्य, स्तिषटकृदादीन्यस्विमयस्येति गरृद्रपमणि वेषे
- मेद्‌ः । तस्मादुपांश्याजादीनां सपीपे प्रागवारदीनि, ऊर सिट
कृदादीनि कतेव्यानि । पय च संम्पर्विमिरिररेषापवेरक्षण्यं भविष्य.

ति ॥ ६०॥

विभवाद्‌। प्रदीपवत्‌ ॥ ६१ ॥

यदुक्तं यस्य संनिधा प्रयुक्तानि तस्येमानीति यत्ते विशेषः । तस्मा

क क ®, म्द

दात्र त्तारात्‌ | नतद्यक्तमू | लमत्रात्‌ । कुतः । पवनवष्वन्तर्यतान्यकरस्या

[क 9 क~ ण. (~

प संनिधा क्रयपरणातति सदसपुपक्रतुत््‌ । तद्वव | दद्यादपि
पकास्पन्‌ प्रदगु अञ्जनःना नद्समेचतकद्सय स्वसा प्रञ्बङितः

# च _ न

सर्येपामुपकारं करोतीति । तस्माद्‌नावृत्तिः ॥ ६१॥

अथात्‌ छक पिधितः भ्रतिभषानं स्यात्‌ ॥ ६२ ॥
९

उपवणेनापरिदारः पन्न इतिं स तवरद्रण्पैते । षदुपवार्भत
प्रदौपवदिति । तद्युद्धम्‌ । अकह्ररे मदूपस्य सकृरसषटदरा क्रिया ।
यदि पवृत्छतः सवं भकापरयापे सषकरयते) अथ न प्रकाश्चयाति
तरोऽसतषवु । ततशास्य परत्यप्तसापथ्यभ्रू । अयेह्‌ विपरित उपक्ारोऽ.
नुपकारो वा गम्यते; न प्रत्यक्षेण | न चास्ति विधानमस्योपकरो.
तीति । सनिधानाद्विरपग्रह द्वस्यते, यस्य सनिषो रुक्तस्तस्यो-
पकरे(तीते । तस्पाद्‌पवृत्तिः :) ६२॥

सर (दज्पा कामुकरावर्यः प्रदवमादिर(धात ॥६३॥
अय यदुक्तं सष्टेदिज्यां केयुद्ायन आचार मेने, चतुरश्च ्रयोद

~ = £

शेत्याहूतिपारमाणस्ष विराादित । तस्य कः परिह । आभाषान्तं
सूत्रम्‌ ॥६२॥

--------- -- ~~ - "- ----~---*~--- ----- ५५४

१९०।६९१॥६२॥६२३॥

~~" -~--~-- ---------~~--------~

१ क्ियमौागः--पु. । २ काः, तदत्‌ । ३ वैप्रिः--फ. ख,ग, ठ सवान्‌ ग
५ मन्यते । न चैवे चतु--क. स, । ६ पिरौधः स्वात्‌--क. घ्र,

३०३० टष्टीकासदितश्चाषरभाप्यसमेते-- [अ०११पा०१अ०१ ०]

विपेस्वितराथतादसछदिज्या भरतिव्यापिकभः
स्पात्‌ ॥ ६४ ॥

विधीयत इत्य्गं विधिदन्देनोच्यते । अङ्क्ये्ररायैखावु । यदः
तस्स्थितं यत्धनिधा यत्त तदथमव तदि, तद्‌(ऽहस्याऽद्धमनां प्रयागः
तजन चतुर्दश अयोदरेत्याहु तसंख्या नपपयते । अषहुतिविषवस्तु `
चतुदश चयोदश्च । वेषां ठक्षणया व वनपुपपद्ते । चतुदश पोणेमा
स्यामाहुतिविषयः । त्रयोद्क्(मावास्यायापीति । नैतत्तरूषाविधानप ।
परचयेनेव सरूपाया; परप्तवतू ¦ अनुवद्स्त्वयमरू । अदुबादथ रत्न-
णय।पपद्ते .। विदितस्य स मवति, । आहुतिविधीनां चेयं संख्या
विदिता) नाऽऽदहुदीनाम्‌ । तस्माततेपामनुचाद्‌; ॥ ६४ ॥

विधिवसङरणातमामे भरषागं वाद्रायणः ॥६५॥

तन्त्रेण प्रयोगं वद्रायणो मन्यते स्म । कुतः। पकरणाविभाग।व्‌।
सभुषां प्रध(नानापनिमक्ता पकरिया समूयकरितादित्युक्त्‌ ।
ततदपथ्यं प्रति न गृह्यते विशेषः । यत्तु सनिधिप्रयोगेण विरेषग्रहण-
युक्त) तदपुक्तम्‌ । चै कारणद्‌ । विशेपो यः सनिभरिक्रमः स प्रकर
णेन बध्यते । विधिवत्‌ । यथा विधौ तुरयत्ासिकरणस्य प्रवाया.
न्यद्भनि सिङ्ग यन्वेः न यस्व सनि) देयानि | क्रमस्य प्रकरणेन
वाधितत्वाव्‌। अपि केकेन सनिधानपातरेत्ेवङो हेतुः । यद्‌।ऽपि सववौः)
तद्‌।ऽप्येकस्य कस्यपिद्दषं सनि कण्न्पाः | तस्मान्न पिचेषः
संनियरेका(न्ततः धक्योऽवरारयतुप्रू । अतस्तन्नेण अयोगः । वदरा
यणग्रहुण। क ९५५) नेक) पमता१॑५ || ६५ ॥

क ~न ~ ~~ ------------ ~ -~ ~ -----~-- -----~- ` -- -- ` ----~ ~~~

१४॥९९॥

[1 -.---~- ` ~--------- ------------

१ सृज्य श्रति- धी. क. ख. । २ ° अपि चैन दनिधानमरति्ेपको हेतुः ' इदेव
प्रन्धः कारीयुद्रितपुस्तके सूत्रपार्क सयोजय प्रकादितः । प्रतु श्रीसक्ञके पुस्तके शाच्रदपि-
करादिसुद्रितपुस्तकेषु चानुपलम्भःद्धप्यम्रन्थ एवायं स्यादिति त्येवं प्रकाशितः । यरि सूत्रमेतरैत
पस्यात्तदा पृिभूत्रस्यव।द्रायगपदन्याल्यल्मेतस्सूत्रम्याद्यानान्ते क्रियमंणमरगतं स्यात्‌ । अतो
भाष्रमेवेतादेति भाति ` तदत्र सुभियः सक्तेमालोचयन्पु । २ तन्नोदधंम-ब,।

[०१ ा०१म०११] मीमांसादृनि। ९१३१

कविद्िधानानेति चेत्‌ ॥ ९६ ॥
नैतथक्त, सदृत्करियेति । कृतः । कचिःरसहत्वमाह्य विधीयते ।
सह।वध्नन्ति, सह पिंषन्ति । तदनादत्तो सर्वेत प्राप्तायां परिसखूवार्यं
भवति । इहैव सहस्व नान्यत्रसयुच्यते ॥ ६६ ॥

न विधेश्वोदितलात्‌ ॥ ६७ ॥

न सत्र परिसंख्या युञ्यते । प्राप्तस्य पुनर्षेचनं परिधख्या
मधति । न चेह सहत्वं भातम्‌ । कतः । भेदेन निवौपस्य चोदितत्वात्‌।
आश्नेयाप्रीषोभीययोमिदिन निवोपस्तुक्तः । तयोर्भेदेनैववेहंननपेषगे
भ्राप्तुतः । तत्रावऽयं विषेये सहत्वम्‌ । तस्मान्न कचेरसहत्वविषाना-

५ न

दन्यत्र भेदेन क्रिया विङ्गायेवेति ॥ ६७ ॥
( आभरेयद्रयस्याऽश्वृ्या प्रदानानुष्ठानापिकरणम्‌ ॥ ११॥ )

[११] व्पारूवातं तुल्यानां यौगपयमगृह्यमाणमि-
शेषाणाम्‌ ॥ ६८ ॥ पूण
कचिच्टयते, आग्नेयं ृष्णप्रीवमारमेत, सोम्ये ष्प्‌, आग्रेयं
टृष्णग्ीवं पुरोधायां स्पथेमान इति । सत्र विचार्यते । कं छृष्णग्रीवस्य
भथमस्य तृतीयस्य च सह भदान कतेव्यम्‌ , अथा भेदेनेति । कि
मापनम्‌ । व्यारूयःतं ठस्यानां यौगपद्मृद्यषाणविगरेष(णाम्‌ । व्यारूवातं
मरयोगे यौगपव्पिति । तुरपानां तु योगपव्रमेकशन्दोपदे शार्स्यादिति ।
दृह तु. दृष्णद्रीवयोरेकदेषतत्वात्सह प्रयोगे क्रियमाणे न गृह्य विशेषः।
सक्रिया चेकफदतवासाप्ना । तस्मटसहमदानम्‌ ॥ ६८ ॥
भैदस्तु क(लभेदास्चोदनाष्यषायान्स्याद्विशिष्टानां
विधिः प्रपानकारलात्‌ ॥ ६९ ॥ ति°
भेदस्तु परदानस्य युक्तो न तन्त्रता । कुतः। काकमेव । कयं
कालभेदः । चोद्‌नाग्यवायातु । सोम्यचोद्‌नय। भ्यवाहतै दृष्णग्रीष-
चोदने । तत्र पाठक्रमादेकस्य पुरस्तार्सौम्पस्य प्रयोगः पराप्त एक-

- --------------*~--~~--~-----------------~

६९ ॥ ९७॥६८.॥

१ (अर १११० १अ२ १० मू० ५६)1 २ व्यवेते-+गर।
७०९

२१३२ टष्टीकासहितशरावर माध्यप्तमेते-- [अ०१११०९अ०१]

स्योत्तरश्र । तयोयदि सह पदन्न क्रियेत क्रम उपरुध्येनान्यतरस्य ।
पुरस्तास्करियायाद्रु्रस्य उपरिषटासपूरस्य । तस्पाद्धदेन पयोगः । १९॥
तथा चान्धाथदशनम्‌ ॥ ७० ॥
अभितः सौम्यमप्रेयो भवत इति ॥ ७० ॥
विधिरिति चेन्न वतमानापदशात्‌ ॥ ७३ ॥

अय दिध्यामिपायं कर्ये । श्रुत्य युस्छन्य रक्षणैः परि-
शरहीतः स्यात । तस्मालदानमेदः ॥ ७१ ॥

इति भीश्रषरस्वामिनः एते मीमांसाभाष्य एकाद्श्चाध्यायस्य

प्रथमः पदः ।

[मा

अथेकादन्ञाध्यायस्य द्वितीयः पाद्‌ः।

( आपनेयादिपरघानानानेकरेश काक्कतुंकणाधिकरणम्‌ ॥ १ ॥ )
१६, ९ > (५
[ १ ] एकदेशकालकवुखं मुर्पानामेकशब्दो-
पदेशात्‌ ॥ १॥ ्षि°
दश्पणपासयोरप्रेयादीनि प्रधानानि । तत्र देश्चकरफतारः, समं
द्श्पूणमासाभ्यां यनेत, पोणम।स्थां प।णपास्या यजेत, अमावास्पाया-
मपाबास्यया यजत, दशेपूणेपास्तयोयज्ञक्रत्वोश्चत।र ऋत्विज इति ।
तथा चातुमरपे, पार्चीनपमवणे वेश्वदेवेन यनेक, वसन्ते वैश्वदेवे 7 यने,
चातुम।स्पानां य्नक्रतूनां पश्चत्विज इवि । तत्र विचयवे, किमा

¶
यादानां प्रधानानां तने देशचकाकक 1रः) अथर भेदेनेति । तत एता-

१९ ॥ ७० ॥ ७१॥;]
इति भीमद्कूमारिरविरनितायां मौनाताम।प्पव्याह्वायां दप्टठीकाया-
मेकादशाध्यायल्य प्रथमः पदः ॥

[# क क

किमप्नेथीऽग्नीरोमीवादिनरोक्षो देशादिमिः पवध्यत उतास्नापोमी वादेपहित इ१ि ।
* (|
अत्र वैः पत्तः | भश्रेयाद्यः प्रज्ञैताः । ताननूय देश्चाद्यो पमज्ञाता विधीयन्ते |
१ मेद एरेति-घ० मु । २ पूर्वपक्ष-ध, , ३ प्रहता इति-यदपियोऽटकपालोऽमाबा-
त्यायां पौणमास्यां चाच्युतो भवति ` इत्यादिभरतपततवषकैरिति रेषु; । ४ विधीयन्त इति--
“इमे दशंपुणेमासाभ्यां यजेत ' इत्यादिमिवकियैरिति शेषः 1

[भ०१११०२अ०१] परीमे । २८१३३

बश्नुः परीक्ष्यम्‌ । किं चोदनावििरेषा देश्राद्य।ऽपि, यदप्नियो श्ट
कपार इत्येवपादय आत्रेयादिचोदनािधरयः) तेषामिमे समादिविधयः
षाः । आग्नेयोऽष्टाकपाकः समे मवति, एवं सवेन । अथवा परयो-
गाङ्खः देश्नादयः। स एषापप्रेयादीनां भयोगः फटसाघनायेस्तदङ्क-
` पिति । फिंचाबः। यदि मयोगाङ्ख ततस्टन्त्रष्‌ । अथ योद नाेधिशे-
षास्ततो भेदेनेति । क्षिं पानम्‌ । एकदेशकाकफतैत्वं युरूयानां तन्त्र
पिस्येषा प्रतिष्गा । तत एवं ताबद्रणेयनि) प्रयोगाङ्गं देशादष इति।
कुतः । न तावहते दे्कालकतृभ्यः प्रयोगो भवति । यश्च येन विना
न भषति तत्तदङ्कमित्यदगम्यते । तस्मासयोगाङ्कः दक्षादयः | यदा
तेषां चोदि्यमानानामितिकतैम्यतया संबन्धः । तसिश्चाऽऽप्नेयोऽगनीषोर्मीयादिनिर्‌-
क्च इतिकतेव्यतया सेबध्यते । तस्मादेशकाटकतेवादितिकतप्यता चाञ्ीषोमीयादि-
निरपेक्षस्येवाऽऽन्नेयस्य न्याय्यैतीतिकर्तव्यतायथा आवृत्तिः ।

अश्र चोद्यते | यद्यप्नेयमम्यन्वाघानादि व्रह्मणतपणौन्त कृत्वाऽगनीषोमीय आ।रम्यते
तदैतयो॑; फट प्रतीतरेतरयोगः सोऽत्यन्तं बाप्रितः स्यात्‌ | यथ। रये, अभरयेनेत.
रेतरयोगाश ङ्का नास्ति, एवमिहापि प्रसज्यते ¦ त्माध्यदि तन्मेणतिकतै्यता क्रियते,
एवमितरेतरयेगः सेप।दितो मवति नान्यथा |

उच्यते । इतरेतरयोगादयमर्थ रम्यते | एकेनाप्यक्रियमणिन यागेन फटे न
प्राप्यते | तर्मादकैकस्य क्रियमाणा ज्रः ल्नतिकतैव्यतेतरेतरयोगं न वाघते ।

तिद्धान्तस्तु-यद्प्ययं कालः कंरकाषिभक्तियुक्तः श्रूयते, तथाऽप्यनुपदेयः ।
अवश्यं च क्रियया प्हास्य सबन्धः करणीयः । तस्मिश्चानुपदेयं कां प्रति
यागा उपादीयन्ते । तरमादितरेतरयोग।दि विवक्षितम्‌ । कर्ण विमक्तिधेतिकर्ै-
व्यतया विना नोपपद्यते । तपमदितरेतरयुक्तासरथा यागाः पौणमास्यां तेतिकतै-
व्यत्ताका विषीयन्ते | एवममाव।स्यायाम्पि । एवं च घात्वर्[ऽन्यत्न हितो मवति |
तत शरतिरनुगृहीता । इतरथा षादुः परयिमृातेति । एवे देशेऽपि द्रश्न्यम्‌ ।

` १ एतावत्तु-, । २ देशादयः-ख. । ३ एव॑--ख, मु. 1 * वणयति-ग. । ५ पतितै.
म्यताया शति-अन्वाधानादिकाया अपोतिद््तैव्यताया इत्यथः । ६ तथा चाद्ानामपि प्रधानकार-
त्वादि सिष्यतीत्याद-- करणेत्यादिना ¦ ७ ध्रुहिरिति-पदधृतिरिथेः । ८ पराथमिति-कःरबि-
धाना्थमिर्यवैः ।

११२३४ दुष्टीकासहितशराषरमाप्यसमेते- [अ०१११०२अ० १]

भरयोगङ्गं तद्‌ा वन्मा; । स्मात्‌ । एकशब्दोपदेशात्‌ । दशपूगेमा-
साभ्यां स्वरीकामा यजत, इत्येकश््दोपदेशदेकं फम्‌ । एकफठत्वा-
स्सहमयोगः । तत्र न गृह्यते विशेषा देशादीनामेदमध्यं परति।

केतौरम्तु सेतिकतेम्यताके प्रयोगे विन्ञते क्षेथमेने करिष्यतीव्येतप्यामवस्थायां यजमनि
प्री वचन।दुध्वस्वद्यो विषीयन्ते | तरम।ययकौकमितरेतरनिरषेक्ष करोति, तथा सति
देष प्रति विषीयमानानामितरतरयोगो बावत स्यात्‌ । काठेऽपि । अङ्गेविन। करण-
विभक्तिर्धिता स्यात्‌ । तस्पाद्वचनाततेन््रत। ।

ननु “ पौणमास्यां पौणैमस्या येत › इत्यनेन काटविघानं न क्रियते । उत्पत्ति-
वावयेनाऽऽतनयादीनां कास्य प्राप्तत्वात्‌ | फठरंनन्धोऽपरि न क्रियते । द्रीपूण,
मासतवाक्येन प्राप्तत्वात्‌ । भवि च फठत्नन्धाशङ्काऽपि नात्ति । फटाश्रवणात्‌ |
उच्यते । एतेन वाक्येन विना) एकैकस्येतिकर्तन्यत.काण्डमवितेत । पतति
त्वरिमन्धवेये ये यागा उपपन्नासते वरणवेमक्तिसंयुक्ताः फटे विधीयन्ते । करण.
विभाक्त थेतिकतैव्यतामन्तरेण न स्तमवति | उपादीयमानलवास््ाहित्यविवक्षा । तस्मा-
प्रथकैकं कुः लनेतिकतैन्यतःकं क्रियेत यत्ततप्ाहित्यमवगतं तह।ध्येत । तेनेतिक्ैम्यतां
प्रति पाहिस्वं क्रियते । तरमाद्नेन वाक्येनेतिकतैस्यता तन्त्रेण भवतीत्यमर्थः; कयते
त्रयाणां यागानाम्‌ |
कषयं भवतोऽथ विवक्षितः | अयं च व।क्यान्टरेण छम्यत एव । ' पमे दशै.
:पूणमासाम्यां यजेत › इत्यनेन वाक्येनतरेतरयुक्ताः तेतिकतेभ्यताका देशे प्रति
विधीयन्ते । विधीयमानान। च प्ाहित्यं विवक्षितम्‌ । यदीतिकतन्यताऽऽवर्तेत, तत्र
स्ताहित्यमवगतं तदहध्येत । तस्मादरिमन्वाक्ये पति । पौभमास्यां पौर्णमास्या
यजेत › हत्यनुवाद्‌ एव ।

१ ननु देरक!लयोरनुपदेयत्वाततदुदेशनोपादीय मानानां यागनामितरेतरयोगश्य तन्प्राभि-
भानाकगतस्य विवक्षिततेऽपि कवैणामुपदियतवायःगादशेनेव कद्रैविधानादुददयमानानां च यागा.
[ नाभितेरेतस्योगस्याविनक्षितवात्‌ ' दरपूणमासयोशवत्वार ऋविजः ` हति कतृविधौ तृतीयाया
:अभवणाश्च कथं साङ्गानां सहितानां च कतुतन्त्रता सिष्यतोति येततश्राऽऽह-कतोरस्त्िति , २ प्रयोगे
नियुल्यन्ते । क एनै-ध. मु. । ३ कथमिति-ससद्टायो निर्दयो वेयः । ४ प्रपत इति--
"शाज्ञफलं प्रयोकरि त्रक्षणस्वात्तस्माएस्व्य प्रयोगे स्यात्‌ ` (भग ३ पा ५ भन < सू १८)
अत्रत्यन्यायेनाति शेषः । ५ तन्त्रतेते~- साद्रसदितप्रथ.नाने प्रति देशादीनां तन्त्रतेत्यग्रः ।
९ भवतेतेत्त--उत्पत्तिवाक्येषु प्रयेकं क,दश्रवणादिति देषः । ७ मोद्यति--नयमिद्मादिना ।

[०१११०२०१] परीपांसादशने । ९११५
अशृक्षमाणे विश्चषे तन्त्रभावो युक्तः । तस्मात्तन्त्र देश्ादयः॥ १॥
अविधिश्वेत्कमर्णाना भिरसवन्धः प्रतीयित तदक्षगा्थाभि-
संयोगाद्विधित्वदेतरेषां प्रतिप्रधानं
भवः स्यात्‌॥ २॥ पू

तश्र केचित्तावदर्णेयन्ति । प्रधानस्य पौर्णमासीकाडोऽवगतः । भङ्गानामनवग.
मात्काषटस्य पश्वम्यामपि प्रयोगः प्राभ्रोति । तस्मादनेनाङ्गानां कारनियमः क्रिषत
इति । तदयुक्तम्‌ । कथम्‌ ! करणमनुगृह नौ तिकंत्यते पकरोती्युक्तम्‌ । यस्मिश्च
कारे करणं तस्िज्ेवेतिकतेन्धतेत्येतदप्युक्तम्‌ । य च सेनिपत्योपकरिकेतिकतेम्पता
या चाऽऽरादुपकारिका ते उमे अप्येकेन करषमतेन तक्येते । तत्र पौर्ममाध्यां
परथानं कुवैता सनिपत्योपकारिफेति कतैन्यत।ऽवर्यं करणीया । येन प्रमागेन सनि१-
त्योपकारिकां करोषि, तेनैवाऽऽरादुपकारिकार्मपि । न वेशः काथिन्न्यायः येन
प्रषानमात्रमेव वैरतव्यं पणमास्यां स्यात्‌ | तस्मादवाच्यापिदम्‌ ।

नैतदेवम्‌ । ८ समे दशे पणैम,प्ाम्यां यजेत › इत्यनेन पडयाग। इतरेतरयुक्छाः
सेतिकपैन्यताका देशं प्रति विधीयन्ते । तत्र षण्णामपि यागानां तन््रेेतिकर्व्यता
प्रामोति, साहित्यस्य विवक्षितत्वात्‌ । तस्माच पौरणापीरज्ञकास्तेषां पोणमास्यां
क्रियमाणानाम।उथमागान्तानि करिष्यन्ते । एवमपवास्यापतयुक्तानामनुयानादौनि
करिष्यन्ते । एव तन्त्रेणाह्कभयोगे प्रापे ‹ पणमास्यां पौमेमास्या यजेत ' । अभावा.
स्यायाममवास्यया यजेत ' हत्यनेन।द्धान.मावृत्तिः प्रतिषा्यते ।

सपि च ‹ मे दरशपूणैम्ताम्यां यजेत्‌ › इत्यनेनतरेतरयोगस्य विवक्षितस्वा-
तन्त्रेणेतिकतेन्यत। प्राप्यते । तत्न पीर्णमास्यामारव्पं प्रषानममावास्याया समाप्ते |
पौर्णमास्यमावास्ययोरन्तराले कुरवञङध'नि ‹ पमे दशेपूणमाप्ताम्यां यजेत ' इत्यस्य
न रिविद्‌ःपैते । न च फल्वाक्यस्य । तस्मादनेन वचनेन ' परर्णमास्यां पौर्ममास्या
यजेत › इत्यनियमोऽङ्खानामपनीयते । नियतकरारत। चोच्यते । तस्मादनेनाङ्गानां
काठविषिः क्रियते ॥ १॥ |

१ कमैणाममि-ष. ग मु. । २ प्रधानमावः-प्री. मु-। ३ किच या च सनिपत्योपश्रिशश-
या च--च. ज. । ४ अप्यनेन--च. ज. यु. ५ प्रकरेण--घ. मु. । ६ कुर्विति शेषः । समान-
कर्यमावगृहैतत्वादिति हतुपूरणम्‌ । “ कत्य स्यत्‌-च. ज, ' कतन॑ पौर्णमासीति {क्तं स्यात्‌--
ध. 1 ८ प" मारीसुक्ताः--प, । ९ बध्यते-ध. ।

२१३६ ष्टीकासहितशावरभाष्यसमेते-- [भ०१११०२अ०१]

अबिधिभेत्‌-यादे चोदनाविधिक्तेषो न स्पादेश्ादिविषिस्वतः करम
णापाग्रेयादीनां मेदन देश्वादिभिरमिसंबन्ध) न प्रतीयेत । चोदनाबिधिश्े
ष्रःषयम्‌ । किं कारणम्‌ । इह, समे दश्पृणेमासाम्पामित्येवमादेभि-
बवयेदेश्चादयो विघीयन्ते । अपराह्त्वात्‌ । ते वेद्िीवन्ते, आमेवा-
हीनां द्ेपणमासक्ब्देनाजुबाद एषितव्यः । अन्धया, अनेकायेविषा-
नमेकस्पिन्‌ बाक्ये मवतीति । अनुबदे च तेषां सहत्वं न विवक्ष्यते ।
विवक्यमाणे वाक्यमेदो भवति । अग्रेयदीनां देश्रादयः, तेषां च
सहितानापति । कयं पुनः । समे दशेपूणेमासाम्वापित्येवमारिनै.
वक्यिरागनेयादिषु देशादयो विधातुं शक्यन्ते । लक्षणायापिष्रयो
गात्‌ । क्षणार्येनाभिषंयोगो विज्ञायते। दशेपूणमापरशब्दः सषुद।यार्थो*
यम्‌ । समुदायश्च समुदायिलक्षणायेः शक्रोति साहचयारसपृदायिनो
ठक्षयितुम्‌ । न त्वेवमपि रक्षणाऽश्चिता भवति । बरं रक्षणा, नेक.
व। क्यस्यानेकाथत्वम्‌ । अनेकाथत्वेऽगमकस्वम्‌ । रक्षणा तु गपिक्षा ।
कौक्षिकत्वात्‌।

अपि च श्र्या सश्ुदाये देशादयो विधीयरन्‌। न च सष्ठुदायस्य
देश्षादिभिः संबन्धोऽस्ति । कारकं हि समादयः । कारकस्य कमणा
संबन्धो न कपैगुणेन । तस्मादपि रक्षणा । यथा, पौणैमासीममिमृे-
दिति हविकैक्षणा । चोदनाविधित्वाचेतरेषं देशादीनां भति्रषानं
भाषः स्यात्‌ । गृष्णमाणविरोषर्वातु । अथ केन समादय अआश्नेयादिषु
विधीयन्ते । सपे यजेत, पौणमास्यां यजेतेत्यनेन।ऽऽख्य तिन । अत्र
हि धातुना वागमनृच् विभक्त्या तेषु सपरादीनां विषिः। कतौरोऽपि य-
स्देषां यागानां रूपविधानार्थो भवति, अच्युतो भवर्दीति तेन विधीपन्वे |
अथव।, अस्विभवन्दीपरः परथमपुरपोऽपयुन्यमानोऽप्यस्शति ॥ २ ॥

( अङ्गानां प्रधनि; सहैकदे शकाटकतैकत्वाधिकरणम्‌ ॥ २ ॥ )
एषं स्थितमपयेब्ितं मवत्यतोऽन्तरा चिन्तान्तरं पक्रियवे | क
पुनः कारणमेतसिमशप वसिते विन्तान्वरपारभ्यते । एतस्मिन्वाये `

[२॥

. १ न हनेकाथं--ग, । २ कथम्‌ ' समे - घ्र, ¦ २३ ठक्षगाऽनुगनिश्--ग, । » प्रतिप्रधार
नभावः~~ग, ।

[भ०११०२अ०२्‌] मीमाताःरने। २१३७

स्थिते बस्पाधिसायाः पूरपन्न उत्ति । अरोऽतवरेतसद्ननर,
एर्यवे-
[०२ । ४ ६
[ २] अङ्केषु च तदभावः पधानं भरति निशयय।
दञ्यदेवतम्‌ ॥ ३ ॥ पृण

अङ्खेप्विदानीं विचायते । क तेषां सपादय एव देशक।क इतीर,
अथत्राऽनियम इति । किं प्राप्तम्‌ । अङ्कपु च तदभवः । कुतः । परषानं
भवि निर्देशात्‌ । चोदनाविधिरोपसेनाऽभ्रेयादूनि प्रानानि प्रति सषा.
दयो निर्दिष्टौ नन्यत्र भवन्ति । तस्मादनियमः। षया द्रन्पदेवतं, यसषा-
नेषु न तदद्धन्ु । एवं देशादय)ऽपि ॥ २॥

स्थिवादुत्तरम्‌-

यदि तु कर्मणो विपिसबन्धः स्यदिकशम्यासधाना-
थामिसंयागात्‌ ॥ ४ ॥ अ० १-ि°

@

यद्य्चेयदेः कमणः समादितिधिसंबन्धः स्यात्ततः स्यचेदाना.
विधिश्चषत्वं, भेदेन च सपादयः। न तु तदसि । इतः । रेकषञ्{च।ा-
स्घानायाभिसंयोगाव्‌ । यस्मादूप्नेवादीनां समस्वानमेकः शब्दो
वाचकस्तेन समादीनामभिसेयोगः, समे दभ्पगेमापाभ्यां यनेतेति,
नये व्यस्वानां वाचकाः; यदात्रेथोऽष्टकपाट हृत्येवमाद्यः । तत्र
भस्यक्तं समस्तसंयोगयुल्छज्यं परोक्षो व्यस्तसंयागः फस्.थः । सोऽपि
छक्षणया | अथतु भवना्थामेषषोग; क्रियेते तत उभयमपि परि
हूतं मवति । कः पुनः प्रधानाय; । परधानं फलं, तराघनार्यो यो
व्याप्‌।रः । कथासो । अपरेयादीनां प्रवोगः । कथ तेनामि्तयोगः
समादीनां विङ्गायते । उच्यते । द्ैपूणपासाभ्पां स््रमैकमो यजेते.
त्यनेन समस्तानामात्रेयादौनां फठसाधनायः पयोग उक्तः । तस्व
चयदि रनः शरुत्या समादयो विधीयन्ते, याभ्वपेताभ्वां दशेपूण-

६॥

१ निदशात्‌॥-क. ख. ग, । २ शेपते--प, । ३ निर्दिष्टाः प्रभरनाङ्गाति भवह । न चीयत
निरद्शेऽोऽन्यत मवति । तंस्मत्‌--प, । ४ प्रथानार्थ--क. ख, । ५ क्रियते--ख. |

----~- ~ -------------~-- ~+

४१३८ टुप्टकासदहितश्चावरभष्यसमेते -- [अ०११पा०२अ०३]

मासाभ्वां यजेत ताभ्यां समे यजेतेति, ततो न परोक्षो व्यस्वसं-
न्धः कलिपितो भवति । न च लक्षणा । तस्मासयोगे विषिरेतेषाप्‌ ।
स॒ च. सर्वेषां प्रधानानां साधारणः । तत्रैदम्य प्रति न शृते
विशेषः । तस्मात्तन्त्ं देश्कालकर्तरः ॥ ४ ॥
तथा चान्याथद्शूनम्‌ ॥ ५ ॥

अन्यारये[ऽप्वेतमेवा५ दशयति । पग्राणिह वा एवानि घोराणि
६व।े यदमावास्यायां समियन्तेः आप्यं परथमभेन्द्र उत्तर इति ।
स॑भरणं १।ब।१५ चकृक।टत्व उपपद्यते । तस्मादपि तन्त्रम्‌ ॥ ५॥

श्र।तश्वषा प्रधनवत्क्ध्रतः परथतात्‌ ॥ &॥

इतश म्रयागचोदनापुनश्रुतिरियम्‌ । कृतः । श्रतिस्तेषां समदनां
मधानानामिष । कथं ढृतवा । कभश्रवेः पर यंत्वातु । बाजत कमेश्चति
दश्पृणमासराभ्याभ्ति सा पराया । तृततवायोगत्‌ । तया सामाना-
भिकरण्यातु । यजेतेपप यजेरपि पराथ एव । तदेतदेवभापथते, दथे-
पणमासयमेनान्वात्कमापि इयाद्‌ ॥ & ॥

केम॑णे[ऽश्रुतत्व(च ॥ ७ ॥

कमै च न श्रतं) काथ न श्रतं, पधानं न श्चतमित्ययः | वस्य
स्थाने समादीनि श्रयन्ते । मधानसाधने ध्र तत्वात्‌, श्रविरेषा भधान-
बदर्युस्यते ¦ न च तानि प्रधन(नि । तत्र य्नेयादिवाक्यानां
५नश्शविदियं कर्त गुणमावानुवदों भज्यत । नहि वत्र तेषां
गुणभाव उक्तः । उत्पत्तिनत्रार्यानाने ताने । न च चित्यं
निद, वदप्यानुक्तोञपि मुगमवाऽवनाप्तोभन्‌परेव । भयोगचो-
दनाय तु युगमव। क्तः । ५१६५ फर्‌ । तस्मात्तस्याः पुनः-
श्चत्िरियमू । वथा च वन्त्रभावः (सदः ॥ ७ ॥

अङ्कानि तु विधानवासधमिनोपदिश्वेरंस्तस्मास्स्वा-
देकदेशत्वम्‌ ॥८ ॥ अ० २ सि°

[त

४॥१॥६\॥७॥

१ व्यस्वदयोगः~-~, । २ प्रधानत्याने--सु. 1 ३ न युज्येत ~ग, * यद्पे्च.~रु, ख, ।
५ उक्तः--ख. ।

[भ० १ १प०२अ०्‌] मौमांसाद्शने । २१३९

एषण

अङ्केषु स्वितादुत्तरम्‌ । यश प्रयोगाङ्गं देशादय इत्युपपन्नं तदाऽ-
यष्टुत्तरः पक्ष उचतिष्ठति । तस्मा ततोऽनन्तरघुच्यते । यदुक्तमङ्केषु देशा-
दीनामनियम इति । तक्न । अङ्खषु समादिनियम इति । कुतः । यतोऽ-
द्मन्यपि मानेन फरसिद्धावुपदिरपरमनिन सहपदिशयन्ते ¦ कथम्‌ ।
विधानस्बात्‌ । प्रधानानां फं साधयतां विधाममेतय्दुताङ्ग-
` भरयोगः | विधाने कटय इतिकतेव्यतस्ययैय; । अते दश्चपूणमाषाभ्पां
स्वगेकामे। यजेतेत्यज्ाङ्कवान्‌ भषोगः परधानानापक्तः । याविधस्त-
ओक्तस्तथाविधेन पुनःश्रत्वा समदनां विषिः । अहोऽङ्ानापपि
भषनेः सरदेकदेशफ।लकतेर्वं स्याद्‌ । ८ ॥
द्व्यद्‌यते तथात चत्‌ ॥ ९॥
अथ यदुक्तं यया द्रव्यदेवते सप्रनानामद्खनां च भेदेन मवति,
पे देशदयोऽपि स्युरिति । तत्परिदरैन्यन्‌ । अ(म्‌।पान्तं सूत्रष्‌ ।९॥
न चोदनादिधिगेषत्वालिपमार्थो विशेषः ॥ १० ॥
बम्‌ । कुत; । चोदनानिधिरेषलवात्रु । चोदन(विधिशेषो हि
्रष्यदेवदावि्धेः । तेन प्रधानेषु द्रन्यदेवतातरे्पा नियतः । इद्‌।गिः
पुरोडाध्रय । इदाऽऽञ्यपर्माषोपे। चति । तवञङ्केष्रपि) जज्पेन
भरय।जान्‌ यजति, रेष।प्सिव्टतं यजतीति । न चलन्यत्र निर्दिष्टः
भ्यत्र भवाति । त्येदे भयगाङ्खत्दूद्श्ादौनां तस्य च भयोगस्प
सापारण्यात्तन्तमाव ईत्यपादषटा दतु; । तस्माद्रषत द्ररवद्वतन ॥१०॥
तेषु समव्ताना समवधत्तिन्नमङ्गान भदस्तु वद
दात्कम॑पेदः प्रवाग स्पाततेपा प्रपानशब्द-
तवात्तथा चान्यार्थद्शनम्‌ ॥ ११ ॥
यदि च समानं द्रग्यदेवत्तमद्गानां भवनानां च स्यत्ततस्वेषु द्रव्य-
देषतेषु समानेषु समवेतानापङ्कानां प्रधानानां च समवायात्तदवस्थोऽ-
विशेष हमि टन्जमिञ्या स्यात्‌ | भेदस्तु वद्धदावर भेदा
द्रल्यदेववस्य तबस्तद्धेदत्कम मदः योध स्यात्‌ । इञ्वाकर्मगः भयोगे

-------- --- ---- . ----- ~~ ~ ~--~ ------ -~ `~ , ~~~ -~" ----~~ ~-------------------------“~--~~- ~+

८।.९॥ १०॥

कि -~ | ॥ ~~~ --~ ~

9 विर्दिषटीऽवेः ~. २ द्यवनपं --ग, । ३ दैइनेनेदि--7. ¦ ४` तद्वि ते इवि-- ख. ।
२७१

२१४२ ृष्टीकासदितकावरभाष्यसमेते -- [अ०११ा०२९६]

विशेषग्रहणद्धेद; स्यात्‌ । तथा चान्याथद॑नं युक्तं भविष्यति,
चतुदश पोणेमास्यापाहतयो दूयन्ते, त्रयोद छामावास्थायापिति । तस्मा
दपि द्रव्यदेवतस्य भेदः ॥ ११॥
८ ददषपूरणमाप्तचादुमास्यादिषु तत्तदवचाप्यप्रयोगानुरोषेनाङ्चानामा-
वृच्याधे करणम्‌ ॥ ३ ॥ )

[ ३ | इषटिराजसूपचतुम्पिषैककम्थदिङ्गानां
तन्त्रपावः स्यात्‌ ॥ १२॥ पूण

दर्पूरणमासेषटयां द्वौ समुदायौ दशैः पूणेमासश्च । वथा राजप
येऽनुमत्यादय इष्टयः, पित्रादयः सोमाः । चातुरमास्वेष्डापि पर्वामि
चैन्बदेवादीनि । तत्र विचायते । कि दशस्य पूमपासस्य च तन्त्रेणा-
गानां प्रयोग । तथा राजसूये, इष्टीनां सोमनां च । चातुर्मास्येषु
च परथेणापू, उत मेदेनेति । क्रि पप्तू ।

तत्र तत्र तन्त्रेण प्रयोगः । कुतः । रेककम्पाव्‌ । एक्फलत्वादि-
स्यथैः। एद फलमिह तत्र तत्र धरयत, द्शेपूणपासाभ्पां स्वर्गक्षापो वजे.
त, राजसूयेन स्वाराज्यकामो येत, चातुम।स्येः स्वम॑क।मो यजेतेति ।
एकत्व।त्फरस्यैक! प्रयोगः । तत्र न गह्यते षिशेषः । तस्पा-
तन्त्रम्‌ ॥ १२॥

कालमेशन्रेति चेत्‌ ॥ १६३॥

+

नैतदेवं, तन्त्रमङ्घानीति। किं तरिं । मदेन । कुतः । कामे.
दाव । कवित्कारमेद्‌)) कविदेशमेद्‌ः । दशेपूषा्तयोः क।लमेदः,
पौणमास्यां पौणप्रास्या यजेत, अमावाप्यावायपावास्यया यजति ।
तथा, पाहुमौस्येषु पणां, वसन्ते दैशवरेवेन यजेत, वर्पासच वरुणभ-
घासैयैजेन, हेमन्ते साकमेधे षजेतति । राजस्‌ देशभेदः, वद्त्य-
श्र॑मणो गहे, रेन एकादशकपालो रागो गद, आपत्यशरपषिषय।
गह इति । कालमेदादे वमेदाच्च श्यते विशेषः । पौणेमासती येषाप-
ङ्ानां कालस्तानि पैभमास्या उषकुरनि6, नमाचस्यापाः । तगु
ण्यात्‌ । तस्पाद्धेद; ॥ १३॥

"--------~- ~. ~ ~~~ -----~---------~------------- ----~----~----^~--- --~--------~-----~~- ~~~

। ११॥ १२॥ ॥ 4 ॥ ॥ ॥
१ उत तन्प्रमेदेन--क, ज. ग. यु. । २ चादुमास्मस्य-~ख, \

[अ०१११०२अ०३] ¶मांसाद्श्ैने | २१४१

क ०
नेकेदेशत्वातयशवत्‌ ॥ १४ ॥
नेतदेबं, भेद हति । कुतः । एकदेशत्वात्‌ । यत्र फकपबन्धस्तमा-
दानां चोदना । यत्कारणपू । फलं साधयतां प्रघानानापदङ्खान्युपकरे
. घतेन्ते ¦ सथुदायचोदनाया; फरसंबन्धः, दचपगेमासाभ्यां स्वगंकामो
यजेतेति । राज प्येन स्वाराञ्यकामो येतेति । चातुमौस्यैः स्वर्ग-
कामो यजेतेति । नेकदेश्चोदनःयां, पौणमास्यां पौर्णमास्या यजेत, वसन्ते
वैश्वदेवेन यजेत, बहैप्पत्यश्चरुत्े्यमो शरद इति । न चेत्तत्राद्धमनां
भातिः, इतो भेदेन प्रसङ्कः । सशरुदायस्य तु फलिकतवादेकः पयोगः
तस्माधास्मिन्‌ किम्धिदवयवे क्रियमाणान्यद्धमानि समुदयेन संम
र्स्यन्ते ¦ समुदायर्षावयवेरव्यतिरेकात्‌ । पदयुतत । यथा परौ भिन-
फटेष्वप्येकदे शेषु, वपया भरातः सवने चरन्ति, पुरोडाशेन माध्यंदिने,
अङ्कैस्तृतीयसवन इति नाद्घमनामावृत्ति भवति, तद्वत्‌ ॥ १४ ॥
अपिवा कर्मपृथकत्वात्तेषां तन्नविधानान्साङ्गाना-
मुपदेशः स्यात्‌ ॥ १५ ॥ सि

अपिवा, न ठन्तरमङ्कानि स्युः | कुतः । फमेपृथक््रात्‌ । तेषां च
नत्रविधानात्‌ । कर्माणि तावदेतानि भिन्नानि । अन्यः पोभ्रासः
सथ्रदायोऽन्य आमावास्यः । एवं सर्वत्र । तेषां च देश्चकारभेदः, पौण
मास्यां पौर्णमास्या यजतेत्येवमादिः । साद्धःनां च तेषां तत्र
तत्र देश्षकालविधिः। नयु नेवात्राङ्घानि मराप्पन्त इच्युक्तं, कुतस्तेषां
देशकार्विधिः । उक्तमेतत्‌ । भयोगे पुनःश्रस्या समादयो विधीयन्व
हृति । तत्र, समे दशपृणमासाभ्यां यजेतेति, सषुदायप्रयोगे पुनः.
्चातिः । पोभपास्यां पोणेमास्था यजेतेरयेकदेशे पुनःश्चतिः । एवे सति
पो्णैपासप्रयोगे कारो त्रिहिः । अविपक्तश्वाङ्ानां मधानेन मयोगः
तस्मात्पौणमास्यङ्कानां पौणेमासीकालः । अमवास्याद्घानाममावास्या.
कृ, । तत्र गृ्चते विशेषः । विशेषग्रहणाद्धेदः ॥ १५॥

तथा चान्याथदशनम्‌ ॥ १६॥

-------------------------------~----------~--~

१४। १५॥

१ न चत्र~-ग.। २ तेषां च~. ! ३ परणमार्षःसमु--मु ।

२१४२ दुष्टीकासदितर।वरभाष्यसमेते--- [अ०११पा०२५०४]

चतुदश पाणमास्यमाहुतसो श्यन्ते, त्रयादलामावास्यायापिति,
तन्त्रभावेन पौणमास्यां चतुदशाऽऽ्ुतयः स्युः, नामावास्यायां जरयोदश् |
भेदे तूमयजोमयं मवति । तस्पद्भदः ॥ {६ ॥

तंद[ऽवयवेषु स्यात्‌ ॥ १७ ॥

यदा चेष >्य।यरतदाऽवयवेषु- इष्टया वयवेषु, देशक! ठमेदात्तन्त्रमेदः।
तत्र चातुमीस्यावयवयोरनीकवत्सान्तपनीययोधहिषः सापारण्यववनम
येवद्वाति, यदनीकवतो वरहिस्वत्सान्तपनी यस्येति । इतरभ। तिदधत्वा-
सदनयफं स्यात । तस्मादपि चद्‌ ॥ १७॥

पशो त चोदुनैकलातन्तरस्य विप्रकर्षः स्यात्‌ ॥ १८ ॥

हि 1
यत्तक्तं पशुवदिति । तप्र ब्रू; । पशो युक्ता सकृदङ्गानां क्रिया ।
त्र हैकमेव तन््म्‌ । केषं प्रचारस्य वचनाद्धिपिकषः । तदेक्यं तु
चोदनेकतवात्‌ । एका तत्र चोदना, आबि ग्रहं गृहीत्वा तिद्रवा यूषं
परिबीयाऽऽरेयं सवनीयं पशुपृपाक्ररोतीति । कपचोदनायां हङ्गमनां
गरणे, न प्रचारचोदनायाम्‌ । तदेव दि प्रधानं विपृषटकाद्ेन पचारं
दयेन निवत्यंते । पद्यानि च कृबान्यङ्घमाने । तेषां पुनःक्रियायां
हेतुनास्ति । वस्माद्विषम उपन्यासः ॥ १८ ॥
( भध्वरकद्पायां प्रातरादिकाट्भेदेनानुष्टीयमानानां त्रयाणां चरयाणामरये मेदे-
नाङ्गानामनुष्ठानापिकरणम्‌ ॥ ४ ॥ )
3 + [२
[ ४ ] तथा स्यादध्वरकल्पायां विशेषस्यै-
कंकाटत्वात्‌ ॥ १९॥ पृ०
इदं श्रूयते, आप्रदिष्णवं परातरषटकपारं निवपेत्‌, सारस्वतं चरे,
बारैस्पत्यं चरम्‌ , आग्नावैष्णवमेकादश्चकपाठं माध्यंदिने, सारस्वतं
अर, वादैस्पत्यं चयम्‌, आस्रवैष्णवं ददशकपारषपराहे, सारस्वतं चदे,
बाहैस्पत्यं चरं, य्य श्रातृव्यः सोऽनेन यजेतेति । तत्र चिन्स्य-
ते । 1 त्रिषु काडेषु परयुज्यमानानामेतेषां कथसपुदायानां तन््रेणाङ्ा-
नां क्रिया, उत भेदेनेति । ।क प्रम्‌ । तया स्यादध्व्रकरपा्यां, यथा

११ १५७॥ १८॥

~~ ------~ ` ` ~~ ~~ ~ --- - ण ~ > न न

१ तथा तदवयवेषु-ग, ` २ वारद्रयेन--ग. । ३ अष्वरकश्पेटो--मु° ।

[म०११पा०२अ०४] मीपं साद््ने। २१४३

पश्चो तनत्रमङ्कानां प्रयोगः । कतः: । विरेपस्पेऽकारुप्वातु । अङ्कावि-
शेषः कशचिदेषां भिन्नकाठानां सपुदायानागरकक्रारः श्रयते, पुरा बाच।
प्रषदितोर्निवैपेदिति । कथे पुनज्ञायते सर्वेषां निवापागापयं का.
.बिधिरिति। सर्वेषां हपामेकफटत्वादेकं मकरणम्‌ । सेषाऽध्वरकस्पेषटः ।
यङ्गमेवेतय। भामोतीति चैकेन शब्देन बुगपत्फलं प्रति विधानात्‌ ।
तस्मिन्नेव कके क्रियमाण उचरङरयोः समुदाययोनेवपिः पतिृष्येत।
स प्रतिष्यमाणस्ततः पररमातिनःमङ्कःनां प्रतिकये षततैत, तदादि
वाऽभिसंबग्धात्तदन्तपपकरपे स्यादिति । ताते परतिकृष्टान सर्वेषा
न्वे मवन्ति । तेषु तन्रपूत्तरेषाभपि तन्त्रभावो युक्तः । कुतः ।
यष्टि स्गीणे तन्त्रं क्रियन्ते नास्ति सन्तरमवे क्रमभेदः । अथ
नु भेदः; ततः पवस्य स्वै गुणकाण्डशपस्योत्तरस्योपक्रमेण भवै.
त्यम्‌ । तथा निर्बीपान्तेषु प्रतिकृष्यमाणेषु क्रपयेदौ मवक्षि । न ताब-
्पूरैस्य परोष्षणादीनि क्रियन्ते यावदुत्तरस्य नि्ापान्ताने न कृतानि।
अपिच सहपक्रमे युगपस्चिकीषो | तस्यां च श्न्यां यथ्चदापतति
वत्तदगृह्माणविशेपत्वात्साधारणं भवाति ॥ {९ ॥

® न
दृष्टिरिति चेकषच्छूतिः ॥ २० ॥
४ ।
सेषाऽध्वरकस्पेष्टिरिति चेकवर्टरषणप्र । तनन बराद्देकेतरेष्टिः । बहव
एते यागाः; । यदि तु सह क्रियन्ते ततः सर्ेसधाप्तौ वीभावः पव
सितो भवतीत्येकबदु पचार उपपयते । तस्मात्तन््म्‌ ॥२०॥

अपिवा कर्मपृथक्त्वात्तेषां च तन्बविधानात्साङ्ग-
नामुपदेशः स्यात्‌ ॥ २१ ॥ पि”

नैतदेवं, तन्त्रमङ्कानीति । 19 तरि । मदेन । कग; । कमणि ताव-
देतान्या्नविस्णवादीनि पृथग्भूतानि । तेषां तन्त्रविधानं नानाकारेषु)

(य -- ----- -- -------~~
~ छ

काठमेददिक्ैकस्येतिकार्तम्यताया आरातिः । अपि च यस्यपराहे करणं प्राप
तस्य न प्रातःसामान्यं, नापि प्रत््िशेषः । यत्प तु पुक्हे करण प्रां तस्व

१ एकशब्देन--ख, मु.। २ (अ० ५ प/०१ भ” १२ मू० २४ )। ३ वेषां प्रति-~
ग. । ४ अथनुक्ममेद्रः--ख,।

२१४४ दष्टीकासदितशाबर माष्यत्मते-- [अ०११पा०२१०९]

भातमेध्यदिनेऽपराह इति । ततरेषां साङ्गानमुपरेशः स्याद्‌ । अ
का[कमदादङ्कानां गह्यते विशेषः । तस्पराद्धेदः ॥ २१॥
यत्तु विशेषस्मेकक़ालसादिति । तत्र ब्रूषः-

प्रथमस्य वा काङ्चनम्‌ ॥ २२॥

भयमस्य कपैणो यो निवौपस्तस्यैतत्कात्रचनम्‌, पुरा बाच;
भरषदितोनिवेपेदिति । ननु प्रक।रणात्सर्वेषं प्राप्नोति । न प्रकरणं
धर्पाणां विशेषकम्‌ । किं तरिं । विनियोजकम्‌ । इदमत्र भवतीत्येतस.
करणस्य सामर्थ्य, मास्य यत्तस्पेद्‌ मिति । जषाणां च निर्वापाणां क्रभ-
भाप्स्य पूर््येव विन्नायते । तस्मान्नास्ति विेषस्यैककारत्वभ्‌ । कर्मणां
च तन्त्रमेद्‌ः कारुमेदादिति ॥ २२॥

फलेकत्वादिष्टिशब्दो यथा<न्यत्र ॥ २३॥
यरित्वशिरेति, भिक्नानामपि कमणामेकफरानां फकस्यैकत्वमपे-

श्येकवचनं मवाति । फङान्तत्वादीदायाः । यया सवेपृहेष्टिमिगारेषट
सुषनानमे्टिरिति ॥ २२ ॥

( एकंदेवताकपडगणे वसाहमरय तेन्त्रताधिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
। इ .
[५] वस्ाहोमस्तन्जमेकदेवतेषु स्यालदान-
> [३
स्थकरकाटत्वात्‌ ॥ २४ ॥ सण
एकदेवताः पश्व उद्‌।हरणम्‌ । सप्तदश प्राजापत्यान्‌ परश्चूनाल-
भत इति । अस्तितु प्रकृताव्रीषोर्मयपश वसाहोमः कतन्यः) या-
उयाधे्चान्ते वसां जुहोतीति । स ईह चोदकेन मप्यते । तत्र वचिम्१३।
ङि मेदेन वसाहोमः केभ्यः, अथवा तन्जभिति । किं प्राप्तम्‌ । वसार `
होपस्तन्त्रमेकदेवतेषु स्यासदानस्येककाङतबात्‌ । वसाहमः सलेक-
देवदेषु तन्न्‌ स्यात्‌ । इतः । प्रद्‌ नस्पेकक!ङ भावातु । एककं तेषां
मदनं, चैन्वदेष कुरवा भचरन्ती ति । देवता चैक! भजापति। । अदस्वे
षामेकप्दानत्वम्‌ । पदान प्यैकत्वादेकः सर्वेषां साध।रणो याञ्य।पैचौन्त।

प्राताङशेषमात्रं विधीयते । सामान्यं प्राप्तमेव । तस्माद्रैको विधीयते दुं प्रहीतव्यः।
२१॥[२२॥२६॥

१ नास्येर तस्येदं, ¦ २ सुमननामिशिः--7. । ३ घ इति-स एष पञ्च इः4य्‌ः ।

[मं०१{पा०२अ०७] मीसांसादशने। २१४५
तत्र क्रियमाणस्य होमस्येदृमथ्यं पति न ययते विच्चेषः । तस्पात्त-
नरम्‌ ॥२४॥

( भिन्नदेवताकपङगणे वस्ताहोमस्याऽ¶वृ्यधिकरणम्‌ ॥९॥ )

[ £ | कालमेदाच्ावृततर्दवतामेदे ॥ २५ ॥ सि

देबतामेदे, रेकादधिनेषु मिनपदानेषु भिन्ना याञ्यार्षचीन्ताः
तेषु गते विशेषो यस्य प्रदानस्य याज्वा्धर्चान्तः तः स तदर्थ
इति । तस्मास्न्त्रमेद; ॥ २५॥
( युपैक।दशिन्थां युपषुनेश्तन्त्रताविकरणम्‌ ॥ ७ ॥ )
[ ७ | अन्ते युषाहुतिस्तद्रत्‌ ॥ २६ ॥ प°
ञ्योतिष्टोमे यूेकादशिनी, एकादश यूपन्‌ छिनत्तीत्याज्नावा ।
अस्ति तु रताव्ीपोमीये पमी यूषाहुतिः। सा क्रि भेदेन कप
व्या; उत तन्त्रमिति । किं पपतर्‌। अन्ते यृगाहुतिस्तदरत्‌ । यद्र
न्ननेदेवतषु वसाहमो भेदेन, तद्रदियपपि भेदेन कतैव्येत्व्ैः ।
इतः । यूपस्यान्तिकऽप्रं मथिखा यू गहूतिं जुहोति श्रते | बहूनां
च युपानां भिन्नान्पन्तिकानि । यस्थेव युप्स्यान्तिक्े न दूयेत तस्येव

सेन गुणेन वमनं स्यात्‌ । तस्मद्धदेन क(यंष्‌ ॥ २६॥

इतरपतिपेधां वा ॥ २७ ॥ सिर
अथवा नेव भेदेन कतेव्येति । कं तहिं । तन्त्रम्‌ । कस्मात्‌ । इत-
रमतिषेधोऽयम्‌-- आहवनीयभतिषधा नान्तिक(विधिः । कथं त्रायते ।
आहवनीये जुदहोची्युत्मगःतसदरेप्वादवनीयः भाप; । तत्र, अमि
मथत्वेति वाच्यम्‌ । सदाम पन्यनं प्राग्ष॑से कमणः परहतततवालसाग्धंये
पराप्तम । तत्रेदम्‌ वक्त०्य; युपर.नििकेऽधि मथिन्वेतिं | उभयसिम-
श्रापि विधीयमाने वाक्यभेद; । मन्थनस्य स्वायेपरायवद्ध(वात्‌ । वस्मा-
दन्यतरदविवक्षिप) मन्धनमान्तद वा | तत्र च मन्यनं विरक्षितमाबै-
वाक्षतमान्तक५।१ चरू | कुतः । मन्यनद्िविपरत्वाद्वाकंषस्य । एषं
्ाई-यपम.च्छेप्यत। दत्य, न {६ दाक्षिदस्य्रौ जुंहतीति, दीक्ष-

२४ ॥२१॥२६॥

१ एकाद्रिनेपु-~क. खं. म. । २ तन्न भेदःक, ख, ! ३ श्षायते । तदुच्यते ~~ ग,।
इ जु दति.)

~ ~~~ --~ =. - ~~ ~~~ --~------~------------

२१४६ दुष्टीकाभदिनशावरमाप्यसमेने-- [अ ०१ पा०२अ०७]

तस्याप्नौ हेम दोषं मन्य इति । तत्परिहारार्थं कलट्पान्तरमुक्तं ष्ण
बीमनूच्याच्छेष्ंतीति । हयाऽप्यहोमे दोपमिव मन्यमानः पुन॑राह-
होतग्यापिति, पुप्षस्येव जुकशेर्मरापतन इति । तदुभयमपि तत्र नं
श्चक्यमिति मतिपिष्य तुनीयं करयमाह । युपरस्थेवान्तिकेऽिं मवित्व।
खया होतव्यम्‌ । तदुभयमपि शक्यं, जुहोत्यथ न दीक्षितस्वाग्नो
जहोतीति ।

तत्र यदि युपस्यान्तिके जुहोतीरयेतद्विवक्षित न मन्थनं, तैतथाऽऽह्‌.
वर्मःयभव यूपस्यान्विके नीत्वा दमः भापोति । आइवनीये जुदोतीति
नियत्‌ । तत्र, न दीक्षितस्याप्रं ज॒शोतीत्येतन्र संबध्यते । अथतु,
अग्नि मयित्वेत्येतद्धिवीयते तत आडवनीयमतिषेधो मवति । अन्योऽय-
माहवनी यादयो मथ्वते । ठत्रेतत्समायतं भ।३, जदति च) न चाऽऽ६-

क, १

वन [क जहतत । तस्मान्परथत वधाय, नाान्तङप्‌ ॥ २७ ॥

अन॒वादमात्रम।न्तकस्य ॥ २८ ॥

कुवः प्रा्ेऽतुबादः । €।कयात्‌. । सहा्रिना युूपान्वेषणं दुष्करभ्‌ ।
यपान्तिके स्वभन मथित्वा सुकरो हेमः । न्यायप्राप्तस्यादुबाद । एवं
सवि यद्यनन्तिके जुहोति) न द्‌।षः। अथ कस्मानमन्थनमात्र इत्वाऽऽ-
हवनाय एव न ह५त । अष्टं कलिते भवाति । तेस्मात्तन्नं यूष
हुपिः॥ २८ ॥

अशास्रलार्च देशानाम्‌ ॥ २९ ॥

न वचान्तिकदेशाः शक्याः श्रा(तेतुम्‌, आपेक्षिकत्वादन्तिकस्य |
अथ परमान्तिकं कषिष्येत, चद्‌! यूष उपदद्येत । तच प्रतिषिद्ध । न
च शक्यं परमान्वकेऽजचेषन्थने कतुम्‌ । संलपदप्यविवक्षितत्वपनिति-
कस्य ॥ २९ ॥

२७ ॥ २८ ॥ २९॥ `

---------------~- ---*+ --

१ मन्वते--ग. । २ अच्छे्यताभित्ि-ख । ३ पृनः धुनराह--क, ख. । ४ भन “ब
एर्षस्थद ` दति पाठ आव्यक इति भाति 1 ५ तत्न~क. ख. । ६ ' अनुवादमा त्रमन्बिरस्य
इतीदं सूर॑ काशौमुद्रितपु्तदे भावयम्नन्धतयः प्रकाडितमस्ति । एवं शल्ञदौवि शरदिसुद्रितम्नन्येष्वपि
नोपलभ्यते, तथाऽपि धसक केवलपूत्रपाठे । क~पक्ञके चास्य सूत्रे्योपरम्भात्तत्रमाणीकृय
सूत्रपाठे सेयोज्य प्रकशि. मेयम्‌ \ ० हूमेत-~क, ख, । ८ अशान्ञवख(च--पु. । ९ उपरष्येत-
ग, ! १० तस्मादूविवक्षाऽन्तिकस्य--प,।

[ज०१ १पा०२म०८] मीभांतादर्थन । २१४७
(अवमधेःप्पु साङ्घप्रधानानुषठानापिकरणम्‌ । < ॥)
[| ८ | अवक्ेथे भधानेऽग्निविकारः स्थान्न हितद्धे-
रभ्ि्षयोगः ॥ ३० ॥ पू
्ोमेऽवमथः । तर्दिपथ श्रयते, अप््ववभृयेनं चर.
विचायते । प भरवानमात्रमप्स कर्ैर्पपथव।ऽङ्खान्यपीषति ।
वभृये प्रधानेऽ्निषिक।र; । प्रधानपातरपय्षु कनेग्यम्‌ |
कनः । न हि तद्धेतुर्निसंमोगः । न हाङ्कनां भधानहेतुकोऽ्भिना
स्योगः । यदाहवनीये जुदातीपि होमपात्रेऽत्रिविहितः । स यथा
पधाने तयाऽङ्केषु । जपस्तु पने केवठे विर्दिना;ः । अम्स्ववभूषेन
चरन०।पि । अवभुषरन्दा हि वरुगद्वतस्यकरकपाुद्रभ्यस्य यगस्व
वाचक; । तदृप्पा्वकं4 श्रुतत्वात्‌, व।चणेनेककप(केन(वभृयं
यन्तीति । न चाज गमनं विधीवते । अयन्त तत्‌, अप्सु पचार
वचनातु । न च| नम्‌ कथिदे्रोऽरसेमः ५ वारणेनेककूपाकेन
गच्छे । न च वादण एुकङपाल्ोऽस्ति) यन्‌ रवनयुय्पेत्‌ । तस्मा.
देककपाकस१ देवेतासवन्यकरणनवनिाच्यपे । सच यगः । तद्रच-
नोञवेमयसन्दः । त स्मन्नप। ।बदणः । तसतपिङ्गपु कः पतङ्गः ॥२०॥
दव्थद्वतवत्‌ ॥ ३१॥
यथा द्रव्वमेककपाल। भेरणश्च दवत प्रथा विहितत्वान्नाङ्कषु
वत्तः । एव५।प।अय्‌ ॥ २१ ॥
`सङ्ग। घा भ५।भवचनकतवाय्‌ ॥ ३२ ॥ सिर
साङ्ग पाभ्वभ्‌ ङस वयतत ) कुतः । भयात्‌ (चनकववत्‌ । नात्रा
पोऽवभय श्रयन्ते । ‰ 4६ । पयार । त वरहद्रचतम्‌ । अप्ल्ववभृय
इति । कथं ६।६। अप्टववमयनेति । दव अपे पद्‌ कारकवरचने। नच
विरेषणावरेष्यत्। । उभयायरन्दीति क्रिधया स्वन्धाो न भिथः।
चरन्तीति च प्रयोग उच्यः। तरम।लवोमाङ्कभापः । अविमक्तधा"
`` ्कमधानानां प्रयोग ह्यु भरू, भङ्गे तु विधानल्रासधानेनापद- `

ह

त॒ ज्योतिष

~~-----~----~---~------------- ------ ~ --अ

६० ॥ ६१ ॥

को ----. ~ 34 द त

१ इदं च मूत्रं कादौयुद्रितदुसः>े परिश्रम । प्रसहे पुस्तके, इनरादरोयुरदधषव्य
स्ोपलम्भांसकाश्षित पिति वि्ेयम्‌ ४ { अ 4११० २ अं०>स्‌० ८ ) ॥
४ ३६1

.----- - ----.- --~ ----~---

२१४८ दष्टीकामहितशावर पाव्यप्तमेते-- [अ०१११ा०२अ ०९]

क

श्येरन्निरयत्र । तस्पात्माङ्कोऽवभुोऽप्पपदिष्ो न केवल; । अतोऽ-
्खगन्यपि तत्रैव कतेच्यानि ॥ ३२ ॥

[टङ्गद्‌रनाच् ॥ ३३॥
लिङ्गं चैत्यं दशयति, अप्सु तृणं प्रा्याञऽपारमापारवतीति |
यधङ्गानाम। वृत्तिः स्यादुभयं रिधीयेत्त, अस्स्वापारयति, तणं मास्य.
तातिच । तया वाक्यमदद्‌षःस्यात्‌ | जथ यथाक्ता न्यायस्तथाऽ्स्श्.
स्यनृद्य तृणपास केवरं विधीयत्‌ इति नासिति दषः ॥ ३३॥
अय यदुपकाणत द्रव्पद्वतवादति । वत्र वरम
शृब्दूविकागास्च द॒व्पदेवतानपंनयः ॥ ३४ ॥

विभक्तः ४य्द्‌ः मधानस्यावमृय हेति वाचकः । अङ्गानामाधारादयः
शन्दाः । अवभृयगन्दसंयु्ं च द्रव्पदेवन, वारणेनेककरालेनावमृयं
यन्ति । तस्मान्न तदेषु भवति । आपस्तु पयोगाङ्गमित्येवमप-
दिष्टे दैदु; । अत।अुपत्रणेगभतत्‌ ॥ ३४ ॥
( कस्णववर्पु दूतणवह्‌। (कमममर हत्वय पृवमङ्गनुषठाना-
(भरणम्‌ ॥९॥ )
[| ९ | दक्षि वरुणमघ(तिषु देशमेदास्छ
विक्रिपत्‌ ॥ ३५ ॥ पि
वरुणप्रघत्तिषु (हरपृथक्तवमास्न( र) पृथत्री प्रणयः, पृथग्रेही
खत इति। तत्र श्रयते, अष्टा वध्व ५ुरेत्र बेद।र्‌ हु्ीष्यापतादयति, मारती-
मेष मरतिप्रस्थात द(तिगास्मिन्नेति । इहं विचाथते। करि भेदेन दक्षिगनि-
हरेऽङ्धगनि करच्ानि, अथवा यान्धनोतरे कृतानि तान्येेतरत्रप्यु
१६११।1त ¦ ।# मर्मर ।
मेदेनाङ्ग(न ५त८५।ने। ठतः | दैश्चमदत्‌ । देखो हि भिधते
दक्षिग उत्तर इति । यान्यृत्तरे विहरे प्रधानाने तेषां वदेशान्येवाङ्गन्युब-
कुवन्ति, अङ्घनि तु विधानत्वाल्मधानेनोपरिहवेरंस्तस्मात्स्यारेकरेश-

-३२॥ २६॥ २४,

१ प्रास्याऽञषारयतीति-क १.२ तद्धाक्यमेद्‌-क. ख, । ३ देवताःनपनपः--~क. ख, ।
देबतानय---ुः । ४ स्वे तन्त्र विक्रियते--श्री. प. । स्वं ¦ करियदे-यु= । ५ (अन १३१०१
भरर सू ८)

[भ० १११०२अ०९] मीमांसादशेने । २१४९

त्वामिति । नान्यदेच्चाया मारत्याः ! तस्पात्तदुर्यं दक्षिणे विहारे मदेन
करैन्यानीति | ३५॥
ॐ = न
अचददिनात चत्‌ ॥ ३६ ॥

एवं चेट{इपसि देश्षमेदादङ्गानां पृथक्‌(क्रयेति । नेनदयुक्तमू । बत्का-
रणम्‌ । अचाद्‌नाऽतर माङरेथाः । यत्र यागः फर प्रति चोधते तत्राङ्का
नि गृह्णाति । न चेह पारुत्याः फं प्रति चोदना । क तहिं । चातु-
मास्ये; स्वीकामो यजेतेति | न चेदिह क चोयते, अङ्गानां भाक्िरेव
नास्ति) कुतो भेदस्तन्ध्रता वा ॥ ३६ ॥

स्यास्पौणमासीवत्‌ ॥ ३७ ॥

स्यादङ्गानां परा्तिः। पौणमासीवत्‌) त्था, पौशमास्यां पौण.
मास्या यजेनेति न तावत्क॑म फक प्रति चोदयते । अन्यत्रैव तोदं,
दशेपुणेमा साभ्यां स्वर्गकामो यजतेति । अव च साङ्प्रधानं पौणमास्यां
क्रियत इति । एवमिहापि भविष्यति ॥ २७ ॥

परयोगचोदनेति चेत्‌ ॥ ३८ ॥

अथोच्यत, प्रयोगस्त्र पौणमाभ्यां चोद्यते यजेनेत्यारूातेन ।
प्रयोगशवाङ्कपमधानानां विवक्षितः। भरयोगाङ्खं च कालः| तस्मासत्र
साङ्गः भधानं पौणमास्यां क्रियत इति ॥ ३८ ॥

तेत्र ब्रूभ--

| तथह ॥ ३९ ॥

इहापि पारत्याः प्रयोगथोद्त आसद यर्ते त्यननाऽऽरूयातेन । यपा
च फालः प्रयोगाङ्कपेवं देशोऽपि । तस्पान्मारुत्यपि साङ्गा दक्षिण-
विहारे कतेव्या ¦ ननु नाऽऽमाद्यतिश्चन्देन याग उच्यते । कथं तस्य
प्रयोगे व्याति | आह । यगायमेतद्‌ासादर्य, यथा प्रकृती । तथा

६९ ।॥ ३१९ ॥ २७ ॥२८॥

१ कमफटं चो क. ख, । २ अच्क. ख. 1 ३ यद्र काक्षीमुद्रितपुस्तके ' तयद ' इति
सूरं मष्यक्ूपेण ' इहापि माद्त्याः प्रयोग््वोयते ` इति भाष्यं च सूत्ररूपेण प्र भरितं तत्केषर्लं
भ्रमादमूलकमिति ज्ञेयम्‌ । आदरुपुस्तकेषु, शाक्लद्‌पि्ादिमुद्रितपुस्तकेषु च तथाऽनुपलम्भात्‌ ।
भपि शान्नर्दपिकादिप्न्येषु ‹ अथेदं ' इये पायो दृदयत्ते तथाऽपि ' तथेह ' द्ये पाटः साथी.
पानगियपि इयम्‌ ।

२१५.० एष्टीकासहित्ाबरमाप्यसःते-- [भ८ १११०२५०९]

न~~ - -------------- ------- ----- ------- --- --~ < व

६९ ॥ ४० ॥

ट्य मवति | इतरथाऽषृषटोऽपः कटपायितव्यः सपाद । यागार्ं भत्तत्र
यागोऽश्यं कायः क्षेपा ठक्षणया यागचोदना भवाति । यथा, सौर्य
खरं निर्वपेत्‌, सौम्यं वश्चुमाटभेःति । तस्मादिह।पि मारत्याः भयो.
गश्रोदते । तथा च प्राप्नानामदगनांँ भेदेन क्रिया ॥ ३९ ॥

आक्षादनमिति चेत्‌ ॥ ४०॥

आह । नाऽऽसादयतिशब्देन याग उच्यते क्रि ठि ¦ आघ्तादनपू ।
ननु शक्षणया यागं वरह्छति । नश्रतिपुनखञ्य रक्षणाऽऽग्रयणीवा ।
आसादने स्य ृषटायतवेनाऽऽ्रसिप्यते । आभ्रीयेत्त, यच्ासादनं दृष्टा
सम्बाति। याद्‌ दप्षिणेऽगौ मारया हमः सिद्धः स्यात्तत्स५पे नयने
दृष्टाय भवेत्‌ । स त्वसिद्धः । द्र स्वेकस्वद्‌!हवनीयस्य तज्रैव सिद्धो
होमः । अतस्तर्संनिकर्पे नयने दृष्टाय संभवति । न तिह तथा|
न वेदृषृष्टाथेता युभ्यते श्रत्यये एव ग्रह्यः । तस्मारासरादनमास्नाद्य-
तिशब्देनोस्यते न यागः॥ ४० ॥

नोत्तरेणेकवाक्थसात्‌ ॥ ४१ ॥

नेतदष््टायेमासादनम्‌ । कुतः । उत्तरेणेकवाकपल।त्‌ । अष्टावुत्तरे
विहरे हवीष्यासादयसीत्यनेनोत्तरविहारसबद्धेन पदसेचयेन, पारी.
मेव प्रतिषस्याहा दक्षिणस्मिन्नियेतस्येकवाक्पतवादेवं ज्ञायते, यथा
नाऽऽसादनपृष्टायमिति | कथं कृत्वा ¦ आहवनीयद्रयेऽन्यवस्थय। हविषां
होमः भातः । बदनुविधानाद(साद्‌नमापि तयेव प्राप्तम्‌ । तत्र व्यवस्था.
भात्रमनेन क्रियते । ययाप्रप्स्य च व्यवस्था | होमाय च प्राप नष्ट
षाय । तस्माद्धोमायेमासादनभर । अपर आह । एकस्मिन्‌ वाक्य एक
एवायमासादयतिश्चब्द उभयोर्विहारयोरासादनमाद । उत्तरर्िश्च व्यक्तं
तद्धोमार्थम्‌ । पए$स्मिश्रोचारणे दक्षिणे होमाय न भविष्यतीत्येतन्नोपष-
धते ¡ तस्मादुभयत्र होमायेमू । अथोस्येत, असाद मेवेदं विधीयते ।

१ आश्नयिष्यते । यद्यासादनं दार्थ भवेत्‌ । तन्न ट्टा भवति । यदि-ग. । २ प्दसञ्ुः

दयिन---ग. \ 3 एतत्‌-ग. । * मिदम्‌ ' तत्कथं -क. ४. । ५ व्यवस्था, मास्तीमेव प्रतिग्र्प्

दक्षिणे विहर इति-1. . ६ कस्मिथ-क. म, सु. ।

क्र)

[भ० { ११०२अ० १०] #मांसादचने | २१५१

यत्र द्र्य भवति, तत्र दृष्टार्थम्‌ | यत्न समवत्ति तत्रादृष्टाथपिति |

ख न | विध्यनुबादयोयँयप्पप्तङ्घतु । यत्र दृष्टार्थं तजानुथते, प्रह्-
तितः मराप्तवात्‌ । यत्राद््टा्थं तत्र विधीये । तदुभयं य॒गपन्न सैम
वति । तस्परादयुक्तमेतत्‌ । अध होभा५से सते कस्माद्यागचोद्ना। क

` स्पते, नाऽऽसाद्‌नमात्रपेवेति । अ।ह्‌ ¦ हेमध्वान्पत्रति । मेवम्‌ । अ।ा-
दनं हि होमा भवति । नान्यत्र(ऽऽसारसानमन्यत्र होमाय भवि-
ष्याति | ४१॥
अपिच-
अवाच्यतात्‌ ॥ ४२॥

न च होपा्थमास्तादनं वक्तव्यं, सानि होमे पङृतिस एव पाप्नोति ।
यागस्तु वक्तव्यः । सच सति हम राक्यत टक्षणयाऽऽनन वक्तुष्‌ |
तस्मादत्राप्यासाद्‌ यतिशचन्देन पोणमाीवयागस्य प्रयोग उच्चते । तथा

तन्त्रमेदः ॥ ४२ ॥

आम्नायवचनं तद्त्‌ ॥४३॥

वेदिकवचनं तद्वद्‌ युक्तं भविष्यानि यद्रन्यायोऽपदिष्टा, यदेवाध्वर्यः
करोति तत्पत्तिमस्थाता करोतीति । तथा, यस्मिन्नेव होमस्तस्मिन्‌ ब्रूते
दे बतायजनामिति, दक्षिणेऽपि विह।र॒देवतायागं दशयति । तचागारय
आसादयतिशन्दो युज्यते । तस्णादप्येवम्‌ ॥ ४२ ॥
८ वरुणप्रवतिषु कतृणां तन्त्रताधिकरणम्‌ ॥ १० ॥ )

[१०] कतु दस्तथति चेत्‌ ॥ ४४ ॥ पूण

तत्नैव चिन्त्यते, किं कतौरो भेदेनो सन्त्रमिति । किं पाध
कतमेदस्तया, यथाऽङ्गमेदः । अष्टानां हविषां साङ्गानां कतभि
खत्तरे विहारे प्रचरितव्यमू । इतरैदक्षिगे । एवं यथादेश्चं सा्खमनि
परधानानि कृतानि भवन्ति। तेनोत्तरेहरिकाः कतोरो गृधमाण-
शिशेषा दक्षि विहारे नोपङ्बन्ति । तरमात्कगन्तरेभवितग्यम्‌
॥ ४४ ॥

४१॥ ४२॥ ४२॥ ४४

~---------~------ - ------ -------- - - ` --- ` ~ ---~ - ----------~ ~

ˆ: -“ ~--- - ---~ ----*

१ मेवेत्याद-ग, ¦ २ अवायच्यत्वाच-श्री. ग.।

९१५१ हृषीषासदिरदाषरभाप्यरमेते- - [अ०१११०२अ०१०]

न सभवायाप्‌ ॥ ४५॥ सि°
नैतदेवम्‌, अङ्कवत्कतृमेद इति । कके तहिं । तन्त्रेण कतारः स्युः
कुत; । समवायात्‌ । चनेन हि कतार: सपवयन्त्यत्र, चातुमास्यानां
यघ्नक्रतनां पश्चा्वज इति । सष्दाथसवन्धऽपि सत्यवयवा एव कताम
बध्यन्ते । वरणप्रघापस्तानां च तदवयवत्वात्पश्चभिरमिसंबन्धोऽभ्यु- `
पगम्यते । एकाय वर्णप्रघासानां प्रयोगः । प्ककारत्वाद्‌ ।
समानोपक्रमोपधहाराच्च । रदूयावद्रचनं तावदेवात्र मदेन कतेव्यं,
नान्यदपि । न च कणां भद्‌ उक्तः| तस्भात्तन्मेण मवन्तीति ।
तत्रैतरस्यातु । प्रधानभेद उक्तेऽुक्तोऽप्यद्कानां मेदोऽभ्धुपगम्यते ।
कुत । अङ्गानां प्रधानगामित्वात्‌ । ययैव दि मरषाजादूनां मारुत्या
भद)द्ेदेन क्रिया, एवपङ्क॒तत्वात्कतृणां प्रयाजादिवकस्मान्न मेदोऽ-
ध्यवसीयेत इति ।
व॑न्रोच्यते । अङ्खःवाविक्ेषेऽपि सर्यन्यथानाीयोऽन्वस्याङ्गस्योप-
क।रोऽन्येयाजातीयोऽन्यस्य प्रयाजादीन्यदृटेनोपकारसबन्धेनो पकुबेैन्वि ।
बर्हिरादौीनि यागद्रग्यधारणेन । अपरण्याधिकरणसस्कारद्रारेण। तानि
यागदेशचाधिकरणमेदाद्धयन्ते । कतीरस्तु क्रियानिद्पोपकुरबन्ति ।
वेन ते देश्मेदेऽपि सात पराढृतोपकारप्त्यभिज्ानात्तन्बरेण क्रियानिरेत्ति
शक्नुवन्ति कतुमिते न भिन्ते । कः पुनः पराकृत उपकार इवि।
होता तावदग्रतो गादैपत्यस्य प्श्वादाहवनी यादबस्ितो याञ्याञुवा-
कंय।वचनेन संबोधयन्‌ यागस्य कर्त्युच्यते । शक्नाति तदेशावस्थिव
एव सार्पप्यात्न्तरेण क्रमपापतं यागं कूबौणपध्वयुंवत्मतिपस्थात।रमपि
, संबेषयितुमिति। अतो न भियवे। तथाऽऽग्नीघ्रः सपानलादुत्करदेश्चस्य
तश्रावरिथत एव भत्याश्चावणेनोमौ कतौरावनुप्रहीतुम्‌ । अतोऽसावपि
न भिद्यते । तथा ब्रह्मा दक्निणतोऽवस्थित उभयोराहवनी ययोः समा-
नत्वादृदेश्चस्य य एवात्तरस्य दक्षिणः स एव दक्षिणस्य दक्षिण इति
तज्राबस्थितः छृताट्वभरत्यवेक्षणेनानुज्ञावचनेन च शक्नोत्यु माबनुग्रही.
तुम्‌ । अतस्तस्य।प्यभेदः । अध्वयुमतिषस्थाओोस्तु वचनादेद उक
एवेस्यदोषः । तस्मान्न कञेन्तरे भवितव्यम्‌ ॥ ४५ ॥

४९ ॥

१ भिद्यते ! नं च-ग. २ अध्यवसीयते--घ.। ३ अघ्र-ग, । ४ भन्यजाती-ग.।

| भ०१११ा०२अ०१०] मीमांसादशने । २१५३

लिङ्कदशंनाच्च ॥ ४६ ॥

लिङ्क चेतमर्यं दशयति. भवयसमृषभं दक्षिणां ददातीति दक्षिणे
कथमाह । तदेककतेतेनापपय्यते । अन्यत्र दक्षिणामावान्न याजयेयुः ।
नन्धन्वाहार्येण याजयिष्यन्ति । न ज्ञायते कान्वाहा्ः, कषम इति |
-विशेषाग्रहणादुभयत्रपभः । उषदेयत्वेन चोदि रस्यैकतं विषक्षितम्‌ ।
तस्मादूदाक्षणेक्पम्‌ । तथा च तन्त्रे कतरः ॥ ४६॥

व््‌द््‌मागदिति चत्‌ ॥ ४५७॥

१8 =

अथोच्येत, वेदिसंयोगो दोतुः श्रयते, अन्तर्वेधन्यः पादो होतुेवति,
बहिन इति । एकय दतु; पाद्‌ उमयनोगकपैमतमवः । तस्मा-
त्फतैमेद; ॥ ४७ ॥
न देशमत्रलात्‌ ॥ ४८ ॥

नेतदय्‌ । कस्पातु । देशभात्रत्वात्‌ । नात्र होतुः पादो वेदेर्पक(-
राय॑त्वेनोपदिदयते ¦ पिः तदं । देशमातमेतद्विषीयते । तस्िनूदरषे
होत्रा स्थातव्यं, यत्रास्येकेः पादोऽन्तःदि भरति बर्हियम्य इति।
कुतः । एकवाक्यत्वातु । एकमिनु बाते युक्त, सनिष्ययुग्रहादेका्य-
स्वाचच । यदिच होतुः प्रदो वेश्रङ्कलेनोपदिश्येत) एकसिमिन्नन्त्बेदि-
निहिते कृतः श्रवयय इति द्वितवस्वानिनपः स्यात्‌ । सोऽपि किष
तन्पो वदद्यन्य रि । कयं पृनरेकोरन्वदीर्पुकते द्वितीयोऽपि तत्र
मरसञ्येत । अप्रतिपिद्धसात्‌ ¦ यदि द्भरन्तर्वेदन्यतः प्रः प्ति! स्पाचत
एकस्य. वचनं द्वित यनिदस्यभव्‌ । न चास्ति प्रा्निः । तस्पदस्ति
सद्ग; | तया च वाकपपेदः। अय तु द परतितेदविवान।यैवेततचषस्यदे-
ताभ्याप्रुमाभ्यां संमूय क्रियत ईइयेकःयतवादेकपाक्यत्वयुपपन्नषर्‌ ।
तरमान्न होतृपाद्‌ बेदेरुपरकारक। । अतो नोभयरत्र विधेयः ॥ ४८ ॥

~~ ----------------- ~क

--------- +~ ~~~ ~ ~~ - ^~" ~" , ~ ~~ --------- --- --* ~^

४६९ ॥ ४७।॥४८॥

----------------- ~~ ~~ ~~ --~--*-^~------------ ~

१ यद्श्र “ एकवाकयत्वात्‌ ' इति भाष्यं कऋरीमुद्रित पुस्तके सधरूपेण प्रकाशितं तदस्माभिः
सछमाृतेष्व्रादशं एस्-क्षु कुत्रपि त वाऽनुपलम्भाद्‌।नन्दाशर्गायजैमिनीयन्यायमालादिपुद्ितपुस्त-
केपि तथाऽदशेना्रसुतः सूत्रमेदापतीतेश्वायुकतरं म्वोपे्षितम्‌ ।२ क रकः | नोभयत्र-क.बञ, ।

९१५४ टष्टकालहिन शावरभाष्यतपेते -- [अ०१११०२५१०१९]

( वरुणप्रघान्षवरापराभनिकानां पत्नीप्याजानामावत्याप्रिक-
रणम्‌ ॥ ११ ॥ )

[११] एकभ्चितवदपरेषु तन्त्रं स्यात्‌ ॥ ४९ ॥ पुण

इदमपरं तत्रैव चिन्त्यते । किपापरात्रिका होमास्नन्तरं काया उत
मेदेनेति । फं राम्‌ । तन्मि । इतः । एकाचित्वातु । पौर्वा.
कानपभ्निमेदाद्धेद उक्तेः । ईह स हैतुनौरिव । एकाभित्वादेतेषाू ।
तस्पादेते तन्त्र मयेयुः ॥ ४९ ॥

नाना वा कतृतेदात्‌ ॥ ५० ॥ सिर

नाना भवेयुः । कुतः । कतृमदाव्‌ । मार्या यान्यद्खगानि तानि
भतिभरस्थात्रा कायाम । इतरणण्यध्वयुगा । तन्ततानेऽन्यतरेषां कुतं
वैगुण्यं स्यात्‌ । तस्माद्धेद्‌; ॥ ५० ॥
'(जह्यसामकले प्रानपल्यानां पूनामारम्मोत्कर्ममात्रविवान((वकरणम्‌ ॥१२॥)

[ १२ ] पथश्चिृतानामृत्तगे भाजापत्यानां कर्मो-
त्समः श्रुति सामाम्पादारण्यवत्तस्म।दुबलसान्नि
चोदनापथक्तवं स्पात्‌ ॥ ५१ ॥ प°

वाजपेये ्राज्‌(पत्वाम्‌ परम्‌ भ्रत्य श्रूयते, तान्‌ पयश्निषृताटुत्छ-
जन्ति, ब्रह्मस।म्याटमन्त इतिं । तत्र विषायते । तान्‌ परयशिषता
युर्सजन्पीति, किमयं कमयेपभरतियवः, बद्मसाम्न्याकमत इति कमी.
न्तरचोदनः; अथवा पूरेः पपप्रकरणात्परेशं संस्काराणां मतिषधायः
उत्तरम तेषमिव कालान्तरे पतिनिसवा इति। कि पराप्तपू । कमत्सिगः ।
कमेशेषप्रत्तिपेय ईत्वय; । श्रुतिसामान्याद्‌ररण्ववत्‌ । यथा) परय्रिकृत-
नारण्यानत्सजन्तीत्ययं कमङषप्रतिषेध इत्य कै, शेषतिमेधो बाऽयी
मावादिढान्तवदिति। चया शरुस्षा तुरयय श्रतिः । क्रिपनयोस्तुरषत्वमू्‌ । ।

ू-~---------- -------------------------------------------

४९ ॥ ५८ ॥ |
“ पयृशि्कतादुमृनम्ति ' इति पथभनिकरणान्ताङ्गरै तितीये । तते प्राजा
प्या निराकाङ्लो करियन्ते गुहमधरीयवत्‌ |

६ ~ ~. --:- - ----------------~-^

१ ° उत्सृजति, ब्रह्मसाम्न्यारभतते ` इति भ्टदपिंादिषतः परीटः । २ (अर ९ फार
४ अ० १३०५२) 1 २ वुल्यम्-क. ख.)

[भ०१११०२अ०१२्‌] मीसांसादशेने। - २१५

तत्र कमणि चोदितानि, वसन्ताय फपिञ्ञछानालमेतेति । तेषु
सर्वेषु प्राकृता गुणाः परक्ताः । तेषु प्रप्तेषु पर्प्निकरणान्तं गुणक्राण्डं
एनः श्रतं, पथत्निृतानुरसृ जन्तो ति । निगरणे पूनवैचनमितरपरिसरूषा-
पकं भवतीति कमेशेषस्य भतिपेधकं विज्ञायते । एवमिहापि, पराजाप-
त्यानाणमेतेति चोदितानां कमणां तयेव सवोङ्गेषु पाप्ेष्विरं पत्नि
करणान्तस्य गुणक्र'ण्स्य निगुण पुनवे यनं कमेशचेषस्य निवर्तंकषू ।
यस्माचेये तस्मात्‌ , ब्रह्मस।स्न्यारुमत इति कमौन्तस्चोदून। स्पात्‌ ।
पृवपेक्षया ब्रह्मस(स्न्थालमव सप्तदश प्राजारत्वानिति ॥ ५१ ॥

सस्कारमरतिषेषा वरा वर्किधकत्वं कतुस्तामान्पात्‌ ॥५२॥ सि

नवा कभेपप्तिपेष इति । किं तहिं । संस्काराणां मप्घावतरा-
णाम । तस्माद्वसरसतिपिध्य व्रह्मस।स्नि मतिमरसवः। कि कारणम्‌ ।
बाकयकतवं क्रुसपान्याद्‌ । एक(मद व। क्थ) तान्‌ पयप्रेकृतानुस्धन-
न्ति, ब्रह्मपताम्न्वा छमत ६ । कय ज्ञायते । आत इति द्रम्यदेबत.
स्याश्रवणातु । समान च कत। वाक्थकरव मभवाप। तद्‌ हि केवर
अ।छम्भा वक्तव्य; द्रन्यदेवतस्य। क्त्वातु । अथ वाक्यमद्‌; स्यतु;
वतः पूर्वण करमेशेपः प्रत्तिपिध्पत,) प्रेण कप।न्तरं चोद्येत । तन
द्रग्यदेवप वक्तव्य । यत्तु पूरो ५मन्त्स्यत इति । तत्तमेव छृताथ-
त्वादिह न सवध्यत | वस्म वियन्‌ । नन्वे$स्मित्तवपि करतौ पूर्वण
संस्काराः मति(पिष्यन्त) प्रेण विवीवन्तध ईत्पयमेदाद्कममेः एव
भवति । न ६३। बह्यपाम्याटपते ह्युकऽ५,द३ १५६्करणा>4

= - ~> ध 1 ----------~-^*

~~~

^ त्रक्षत।२ न्वरे ' इ कतनम | ततं यदव दन्वद्त॑त ¶५बु १३१।दु१्‌-
एते ॥ ९१ ॥
[1 ११ अ [ > ९५ & ५ > १
यथावप्तर्‌ प्राः सत्कार अस्मन्छाटं न कतेहवा उत्यवम्‌।प वक्रय इपपर्य-
मनेऽङ्गदैतिविधानं न गृह्णीमः । वाक्भमंदाददृश्करपन।मवाचच । अपि चातिन्काडे
सस्रा न कतवा इत्ययम५ 4 प्तनुवाद एव । यद्‌ ह्य ठमनऽन्पलिन्काडे विहि

१ प्रनिपेधः (~ग. । २ ° वाक्यैकते क्रतुसामा्यात्‌ › इति मून्रा्रयवः प्रथक्‌मूत्वेन
फाहीपुस्तके प्रकाशितः . स प्रमादकृ 1 इति केधम्‌ ३ एवमपि- ष. , ४ पथैमिकर गन्तः-क, ख,
५ दश्कारा इति-प्रयेभिकरणोत्तरकां कतेष्यनया प्राप्तः आलम्मादयः संस्कारा दूयथंः ।

२५७द्‌

२१५६ टुष्यीरासदितशष्वरमाप्यतमेते -- [न०११प१०२अ०११]

उरसगीः सिद्धः। स न विधीयते | तमनुच($ऽरम्पः केवट इरषपेरेनि
नास्ति कतुमापान्ये वाक्यभेदः ;। ५२ ॥

वपानां चानमिवारणस्य दशनात्‌ ॥ ५३ ॥

सथ्याषा एतदहं षपा यदनमिघूता ब्रह्मवे ब्रह्मक्ताप यद्रह्म-
साम््णालमते, तेनासन्यास्तनाभिघृता इति । यदि संस्कारमतिषिष,)
ततो जुह्काः सवनीयप्रचारेण रेचितत्वास्याजशेषो नासि । तदभावा.
द्नभिषृतत्वं युञयते । अथ कमशेषपरतिेधस्ततो ब्रह्मस्ामू्पाढम्भः
कमान्तरे । तत्र प्रयाजा; पुनरिज्यने । तेषां ेगेऽस्ति । तेनाभै-
धारणं स्यात्‌ । अनभिधारणदशनं नोपपयेत ।

"~------- ------------------------_---------~---------------~--

तस्तद्‌। न्यायादेव सवेस्कारणमूलतषौत्कः प्रप््धोऽन्यसिमन्काटे संस्काराणां) येन
मरतिषिभ्थरन्‌ ॥ ५२ ॥

यस्यापि ‹ ब्रह्मप्ताम्न्यामते › इति कमौन्तर्‌, तस्यापि प्रोडाशस्येव प्राप्तङ्धिकाः

प्रयाजाः । तस्मदितदथेनमयुरत, दैयोरगि तुस्थत्वात्‌ ।
१

|

तत्र केचिद्रणयन्ति । तेषां द्व पल्लो । कः पक्षो ह्म्तामकठे, आढम्भः |
द्वितीयः पह कदुपडुभिः समाप्तिः । जसिमिदधितीये पक्षे वपानाममिष।रणे वरयते ।
यद्‌। च माध्यंदिन अ।रम्भस्तदरा यततद्वपामिष।रणं तन्नास्ति, वपाया अनुत्पन्नत्वात्‌ ।
यागेकत्वे योऽप्तवमिषरारणदस्कारो नान्तरीयको हविष्यनुमृतस्तस्यद्‌।नी मविद्यमान.

त्वादाशे्।वचनमुपषद्यते । कमन्तरपकषे तु स धर्मोऽननुमूतपूवैः | तत्र शङ्कैव
न्तीति ।
@ > क {न

इदमपि नोपपद्यते । कमौन्तरवादिनोऽपि हविषां चोदकेन संस्कारः प्रामोतीति स

१ सवनीयप्र वरेण रेयितव्वादिति--क्तुषट्युवपाभिधारणेन रिक्तःादियथैः । २ द्वयोरपौ.
ति-द्रयोरपि वादिनोः प्रयाजामवेन,नभिषारण्य तुल्यत्वारिद्यथेः । ३ तेषां-प्राजपयपशू-
नाम्‌ । * एक इति--आश्विनप्रहमह गानन्तरं क्रतुषडचुभेः सहोपक्ृतानां प्राजापत्यानां पशूनां
पर्ैमकरणान्तं कृत्वा तत उत्सृज्य ब्रह्मसामकाले, आ।रम्म इत्येकः पक्च इत्यथः । ५ भाशटकदच.
नमिति--' सम्या बा एतद वपा › इति दोषाशद्कावचनमित्य्थः । ६ नास्तीति--अभिषारयिः
तम्यानामनभि धारणे दोषाशद्का भवति । अकमरौन्तरतवे स्विय पु पपद्यते । कमान्तरत्वपक्षे त तदी.
यवपः कदाचिदप्यगि प्ररणाट्रस्य धसेष्याननु भृतत्वादोषाशट कैव नेदितीदाश्षयः।

[ज०१११०२अ०१६] मीमांसादुने | २१५७

तस्पादपि सस्कारपतिषेधः ॥ ५३॥
( पश्चश।रदीये-उक्षवाकये. कर्मेषप्रतिपेषविधानेन प्रतिवत्सरं भित
नामेवेक्ष्णामानयनाषिकरणम्‌ ॥ १२ ॥ )

[१३] पश्चशारदीपास्तथेति चेत्‌ ॥ ५४॥ १०

अस्ति पञ्चशारदीयोऽरनो मारषीयः पञ्चशारदीयः, यः कापयेत
बहु स्याति स एतेन यजेतेति । तत्र श्रयते, वेलाख्यापपावास्यार्यां

प्रद मारूनी्खिवस्ा अपर्वत उपाकरोतीति । सप्र पश्चीनुष्ष्ण-
स्तान्‌ पयशचेतान्‌ गोक्षिनानिनरा आनते, प्रेतरनुल्छनन्ताति |
ततः संवत्सरे राजीवा आनयन्ति ताभेवोह्णस्तान्‌ पयप्निृतानितर।
आमन्ते मेतरानुत्सजन्तीति । तत्र सेव चिन्ता । क्िपृष्णमुन्से
आरण्यवत्कमरेषप्रतिपेषः, अथ वा प्राजापत्यवर्संस्कारकममरपिषे्रः |
तेषां च सुत्यासु प्रतिप्रसवः, जी्नीुक्ष्ण एकेकार्मन्नदन्वालमन्त)
पश्चोत्तम इति । यदि कमेशेषपिपेधः प्रतिवपेपन्य उक्षाणः | अव
संस्करभतिरेषः, ततस्त एव पञ्चवपःण्युपरध्यन्ते, पनः पुनः सेस्कि-
यन्ते । अन्त्यासु सुत्यास्वराङभ्यन्त हाति |

ईह नाप्तीत्य।शङ्क।वचनमुपर्णैयत एवेति ॥ ५६ ॥
‹ सदश मारुतील्िवत्सा जप्रवीता उपाकरोति, सप्तदश पृहनीनुकष्णः ' इति
पुवासु त्रिहायनीषु या देवता साऽत्रानुषञ्यते | तस्मादुद्रव्यदेवताप्रयोगाचु्खिशत्क-
माण्येतानि । द्वितीष वाकं ‹ तःन्पयेध्िङ्ृतानोक्ितान्‌ + इतरा आलभन्ते, प्रतरानु-
त्सनन्ति इति । तत्र॒ तानिति प्रकृताः परामृदयन्ते । इतेराशाठ्भन वत्सतर
उच्यन्ते । ताप्तामारम्भवरिश नादि श्त्छं चेदकभापं करभते ¦ अतस्तासु प्रदेह एव
नस्ति । ' प्रेतरानुप्पूजन्ति › ईत्यनेनानड्‌।ह उच्यन्ते । तेष्व सेदेहः । 19 पर्न
करणान्ताङ्खसत्याऽनडाह एकवाक्यतां गत्वा चोदुकेनाङ्गानि न गृहन, यथाऽ$=
रण्याः | उत प्राजपत्यानामिव प्रातः प्वनङले पस्काराणां प्रतिषेष इति ।

१ त्रिवत्साः-त्रिवत्सरा इयथः । २ अप्रवीताः-अप्रसृता इयथः । ३ पृश्वीन्‌-अस्पसरीरानि-
स्यं; , * उपपद्यत एवेति-तस्म!दयुक्तमेवेदं लिग्गं परमतत्वेन नेयमिति वार्तिककारारायः ! वस्तुतस्तु
प्राजापत्यानां क्रुपद्युभिः स्हकरणपष्ये सद॒ पश्नारभते वपानाममिपरतत्वाय ` इत्येवमुत्कषं
पक्षेऽभिधारणाभावमात्रदशैनमुपप्यने । पयभिकरणन्ताद्ररी तेविधने तु वधानामेवामातरादमि
घरमाध्राभावदङनमसपञ्चसं स्यात्‌ । अत पएतद्धिङ्कामिप्रायरक्मेव च “वपानां चानभमिकरगस्य
द्शेनात्‌ ' इति सूत्रं, नतु माष्यकारोक्तलिद्गामि प्रायकमित्येवं श्व बण्डदेवाभि पायः 1

२१५८ टष्टीकापदितशावरभापष्यसमेते-- [अ ०१ १पा०२अ०१ ३1

कि तत्र ्ाप्नम्‌ । पञ्चकःरदौय।स्तयेति चेत्‌ । इति चेत्परयात।
कथम्‌ । पञ्च शरदीया इति । पश्च श्चारदौयास्तथा, ययाऽनन्तरा,
भाजापत्याः संस्कारमरिपेध इत्पथः । एवं प्र्तप्रत्ययो मवति । स
एवमनुग्रहीप्यते । इतरथा प्रृतहानमपरकृनमर्शयश्च मवतु । एवं च
ताथेबोक्ष्ण स्त्यपेक्षावचनं युक्ते भविष्यतीति । पायधित्तविधानं च
यदि कूटः काणो बा मदेद्धादेस्पत्यं चरं निवपेत्‌; यदि परपतेद्रायब्यं
चरं, यद्यवसीदेनने कतं चरुमिति । निरुद्धानामेतानि निमित्ताश्धूरपघ्रेरन्‌ ।
तस्पात्सस्कारभतिषेधः ॥ ५४ ॥

न चोद्नेकवाक्यलात्‌ ॥ ५५ ॥ सि°

नैतदेवं, संस्कारमतिपेथ हति । कथ॒तर्िं। कभचेषपरतिषेधः।
ङतः । चोदने कवाक्यत्वात्‌ । सषरश मारुती रुपाकरोतीति कभचोद्‌-
नेषा । द्रव्यदेवतासंबन्धात्‌ । तयेक पाक वमेतत्‌, सकद च पृरनीयुक्ष्ण
इषि । कथं ज्ञायते । सप्तरश पृहनीतुकष्ण हत्येताषदपरिषपापषम्‌ ।
तत्प प्या परिसमाप्यते, मासदानालमत इति ।

एव सत्यनुपद्कःऽविरम भवाति । तथा च वमलद्राकिपभद्‌ः | कषू-
वप्‌ च।दगकप्‌तथल्‌(द्‌4 । अद्द्‌ । यद्रसव्रस्व ईपरव्नप्ह्वत्‌

~ - ~ ------------ = - ------------------- ~~ --

रि तवत्माघ्म्‌ | स्तादणां प्रतिेधोऽवम्‌, अल्तिन्काठेऽनडहामाङम्मादूयो न
कस्याः सेस्कर्‌। दति । वया मजवियानाम्‌ । तरक्ञीवुक्षा एवौकलिन्रहन्याकमे-
तेति मुमु परतिपरस इति | यथा ' ब्रमपाम्याटमते › इति । कपयेपभतिबेषे
तु" तप्तान्‌ 2 इति च कमन्ते करप्येत प्रतितवत्तरम्‌। । तर्न्‌ ' इतिः
च | तत्र बहुदं कदप्येत । ध्कारभतिपेषे ठ तेपमिष द्वितीये सस्ारमातरं विधीवते
न याग इति॥ ९४॥

स्सपदश मारुतीः परवीरा करोति ३7 द्रन्यूवताप्योग।यागचीदनेषा । (तष
दश्च पए्दनीनष्ण। › इत्यस्य सपिकषत्नान्निराकाङ्सीकरणेन भवितव्यम्‌ । तत्र (मार्गी
रमते इति मनि [िपसितमानेने निर्‌ कद्क्ष। क्रिगते । अप्र च द्वी गतिः|

~

१ इति चेति-कमन्तिरं कल्येतेत्यस्यादुपद्गः । २ द्वितीये--ितीयादिसंव्पर ईयः । एवै
पमेऽपि सवत्सरे प्रतिसंवत्सरं पेभिकृतानामेवानडदः सव्यास्वालम्भमात्रविधान) न तु यागन्त
रषिधानपिल्यपि साचवं हेयम्‌ ;

[भग १११०२अ०१ | मीपांसाद्‌ ने | २१५९

ततोऽनुषङ्कः ! अमाय श्य, तत एकवराकंथत्वम्‌ । इदं वस्य शषतवेना-
पक्षिष्यापमहे । एतचात्र युक्तं, यद्यं तस्य शेषः स्यातु, नासावस्य ।
तच्छेषत्वेऽपक्षामात्रम्‌ । इतर त्रपिश्षाऽुषक्तव्यं च । अर्थेन च संवध्येत्‌ ।
सदश्च पृदनीमां रुती रुपाकरोति, सपठद च पृरनीलुक्ष्ण इति चार्थो न
क्तव्यः । प्रचयरदिव गम्येत । तस्पदेकेनानेन वक्येन चतुरतिः
- श्देतानि कपीणि चोद्यन्ते । तेषां सक्षदशानां पयेभनिकरणान्त उत्सगेः
क्रियते । सक्दशसु ययापदाति । एप्रमुत्तरास्ववि चोदनासु । न चोल्छ-
टानां कान्त उपयोगो युञ्पते । अतत्वाय्रातयापतराच्च । तस्पादा-
रण्यवरकम॑ेषपातिपेषः । अन्पे चान्ये चोक्षाणः । पूरवायुत्णामभाव।-
त्मढतहानम्‌ । मायधित्तमय्युपाकरतानां परागुर्षगौत्‌ । अपेक्षावचन-
मपि तेषामभावादन्यांस्ताहश्ानेचवश्ष्य मवेत्‌, पृनव्मारुताश्च । चथा

यदि वाऽनडहः प्राति ‹ मारुतीर।टमते इत्यनुषज्यते । मथवा ' माहतीर'ठमते '
इत्येततपरत्यनद्वाहो नीयन्ते । तत्रानड्‌३ह्‌ः प्तपृज्ञाः । वससिन्नष कषणे त्रिहायन्यः
सैबध्यन्ते, तस्सिन्नेवानद्वाहोऽपीति । एष परष्परपेक्षित सेबन्धो मविष्यति ।
एकवाक्यत्वं च | इतरथा पूरविन्व वये निर।काङ्शी $नस्य पनराकाङ्ला कल्पनीया ।
त॒तः पुनः सबन्धः ।

तरपादेकेन वाक्येन चतुखिशत्क पाणि पिधीयन्ते । नतु पूवैपन्तवायपि चडु-
क्िशत्कर्माण्येकव। कपतं चेच्छत्येव, कमैरेषप्रतिषेभं नेच्छति । न चानेन पत निरा
क्रियते । तर्मीत्कथमेतत्‌ । प्राजापत्येषु यः पस्कारप्रतिवेधः स "त्रह्मपाग्न्याल्म
इत्यस्य सतामथ्थीत्‌ । असन्‌ सत्यनुवाद्‌। वा प्रतिपेत्रो वा ' पय्चिङतानुत्सनन्ति ›.
इति । रंह ठु न शक्यः सुत्याकठे मतिमरपतवः कतम्‌ । तत्र यदाकमते तान्पश्च,
ताोत्तमेऽहनीति वक्रयमेदः स्यात्‌ । एवं त्रा द्गीनित्थपि योज्यम्‌ 1 तस्मदेतत्पुध्या-
काठकं कमोन्तरम्‌ ।

अपिच वध्य सस्वराः प्रतिषिध्यन्ते, तस्य द्वितीये संवत्सरे पर्यन्निकरणं षै

० ---------------------------

१ लपेक्षयाऽनषक्तम्या---ग. ' २ ‹ यातयामघ्वाच्च ` इति यस्सूत्रत्ेन कार्शमुद्रितपु-
स्तक एव प्रकाथितं तद्नवधानमूकरुकमिति व्ययम्‌ । ३ यस्मिभिति--भत इति पूवं शेषः
४ भतस्य-च. ज. । ५ अनेन घ इति- माप्यकारीयेणैकवकलतवत्यार नेन पूवैपक्ष्यभिनतः चैसर
प्रतिबेध छ्य । ६ अतः कथमेतत्सत्र॑ उ्पाट्येभित्याह-- तस्मादिति । ७ इस्ति --्रीज्ञ

भन्वहमालमेत पशोत्तमेऽदमि ' इति वाक्यं इत्यथः । ८ यस्य -मते, इति रोषः!
२.५४

तापरव यवग उ पिबतीति । तान्येवोषधानि, स एव तित्तिरि.
रिति ॥ ५५ ॥

संस्काराणां च दशनात्‌ ॥. ५६ ॥
संस्कारा परतिवपं दृशेयति | तान्‌ पर्थ्निकृतान्‌ भोक्षितानिवरा
आलम्म॑न्ते मेतरानुष्छजन्तीति । ननु दचनमेतद्ध दिष्पतीति । न॑।
षाक्यमेदपसद्धात्‌ । पथुभ्निकरणं करोपि, पयन्तं थे र्छजन्तीति ।
अपि च पेत्सत्तरीणापुष्णां च युगप्पयेश्निकरणमुरपते । तदरर्सतरीषु
अङ्ृतितः माप्तरवादनुयते । इतरेष्वपराप्त्वाद्विधीयते । एतम्नोपषयते ।.
सत्सु संस्कारेष्वतद्‌ भये न युज्यते । याने अ सक्छ । तस्मादु षयत्र
यागः ॥ ५६ ॥
( भमिपेचनीयद रपेययर्मिन्नतन्तरतात्रिकरणम्‌ ॥ १४ ॥ )
[| १४ | दशमे क्षुपरतिकषासतिकर्षस्ततः प्रचां
ततस्मानं तन्त्र स्यात्‌ ॥ ५७ ॥ प°
राजमूयऽभिपेचनीयदश्पेयवेकाद्‌ । तत्र चिन्त्यते । क्षिं तयो.
स्तंः्पयोगः) अथवा मेदेनेपि । 1 प्रा्षष्‌ ।
समानं दन्त्रमनयोः । इतः । दश्पेयस्य क्रयः प्रतिदष्यते, सह
सो५ कीणात्याभिपेचनीयदश्पेययारि0 । अभिषेचनीयस्य पवक
नत्वात्तस्करथकठे दशपेयक्रयस्थ प्रतिकषः । स प्रतिकृष्यमाणस्ततः
भारभाविनः पदार्थान्‌ भिक । तद्‌(द बाऽभिसंबन्धात्तदन्तमपकषे
स्यादिति । अपस्तदरे ाहषास्तन्तं कर्थः । वन्तरभृक्रन्वयोः त्ति.
तस्तन्नपेव समाप्नियुक्ता । तस्पात्सपानतन्तो ॥ ५७ ॥

+ ८ ० श

---- ------- ------------------ ~~ न

प्राप्न । तत्तावाद्रपातन्यमृत्तयश्च | तत्र वाक१मद्‌। ।ववक्ष(मदृश्च | एकत प्रक
१७५

तिप्रा्मनुधते । लंन्यत्रप्रप विधते । सङृदु्वरितस्येतदन्याय्म्‌ ॥ ५५ ॥
[९६९॥ ]
अत्रामिकरणमतिक्रमय रिरूपते ॥ [ ९४७ ॥

१ गैतदेवम्‌--ग. । २ तस्म्रत्समानतनत्र स्यात्‌--श्री, । ३ तन्त्र-ख, ग. । ४ प्क.
श्वत्‌--~ग, ! ५ (मर ५पा० १अ० १२ सू* २४) 1 ६ उपक्रमः--ग, । ७ प्रघसा, ।
८ स्य-मते इति देषः । ९ एश्त्र--वःपततरषु । १० अनूयते--पथौकरणभिति शेषः ।
११ अन्यत्र-भनड्प्तु । १२ त्रिधीयत इति--अनडइद्ं प्रगिकवारं पयरिन रणस्य कृतलासुनः
पयंरिनरूरणाप्रपतेः पथैरिनश्रणन्तरं विध यत्‌ इर्य्थः ।

(भ! {प०२भ०!9] मीमां । २१६९१

समानवचनं तद्त्‌ ॥ ५८ ॥

समानो वा एष यज्ञो ` यदशपेयवाभिपेचनीयश्वेति रन्तरस्व समा
नत्वाधन्नयोः समानत्वम्‌, आत्मना भिन्नत्वात्‌ ॥ ५८ ॥
अप्रतिकर्षा वाऽर्थहेतुतवा तसहतवं दिधीयते ॥ ५९ ॥ ि०

नवा प्रतिकषः क्रयस्य | कुतः । अहेतुत्वात्‌ । द्वाविमौ कयौ ।
एकोऽयेहेतुक्रोऽन्यः शा्ददतः । यसाकूक्रतुपहतेषहषसाधनोपार्मनकाटे
सोमविक्रयिणा सह संवादः, सोमस्य परिक्रय्ण--मूरपपरिच्छेद्‌,
सोऽयाद्‌वइयं करणायः | तस््मिन्नटते कतोरेव प्रहृत्तिनं युक्ता । एतः
क्रतुकङ कदाचित्सोमो न स्यातु । विक्रेता बाऽस्प नार्भेण वा दधात्‌ ।
तथा क्रतुरेव न संवर्तेत । तस्येतत्सहत्वयुच्यवे । किं करणम्‌ ।
युरुपत्व)तु । तत्रैव च कयो निरत्तकस्पः । मुरपापंणमाञं परिशिष्टम्‌ ।
दन्यत्र) फङया ते क्रीणामीन्येवपादि वद्धमेमात्रम्‌ । परतन्त्रत्वादेव
विक्रेतुः । एवं च सत्ति भिन्नकारयोयेयाक।लमेवाङ्खानि मविभ्यनित ।
दष्ट तरिमन्नुपसंवादे क्रयाय क्रीणाते: भरयोगः, देवदत्तेन सहास्मा-
भिषोन्यं क्रीतम्‌ , उपज्ञा सतेति । अनस्तस्प संवारः । सच बिः
करतोय॑तेते । तस्माज्नारित भतिकर्षैः । क'ठमेदायोक्त एव तन्त्र
भेदः ॥ ५९ ॥

पवस्मिश्चावकथस्य दशनात्‌ ॥ ६० ॥

परषेसिमिथामिपेचनीयेऽवमृथदयैनं मवाप । कथम । समानं बा
एतथङ्ग विच्छिन्दन्ति यदभिषेचनीयस्यावमृथमभ्यवरयन्वीति । तदेष-
मवमृयदशेनं पूषैरिन्नुपपयेत, यदि भेदेन तेन्तररत्तिः। इतरथा दश्पे-
यान्तेऽबमृयः स्पात्‌ ॥ ६० ॥

दीक्षाणां चोत्तरस्य ॥ ६१ ॥
दक्षपेयस्य च पृंथगीक्षाणां दथ्नं, तथाऽभिषेचनीयस्य दीक्षा वध-

व - ------ - ----------~

१८ ॥ १९ ॥१९०॥
१ समानवाह्स्यायज्गयोः-ग. । २ ˆ अप्रतिकूपों वाऽ्यंदेतुत्वात्‌ । ` --मु° । ३ बादः--

क. ख.) ४“ दीक्षाणां चोत्तरत्य ' हि सूर कारीमुद्ितपुस्तके भाष्यान्त्त्या प्रकाशितमपि
निमूखत्वादुपेकष्य यथावाप्रकाशितं केयम्‌ 1

२१६१ दष्टीकोसहितश्नावर माष्यसयेते-- [अ०१११ा०२अ०१५]]

येयुयैथा दशमेऽहनि दशपेयः सैपद्यते, सथ्यो दीक्षयति, सध सोप
क्रीणातीति । इतरया, आभिषचनौय एष द्श्पेयस्पापि दीक्षा! स्यु
तत्रेसदशषनं नोपपश्ते ॥ ६१ ॥

स्‌, समानवचनं तदरदिति । तत्र बरुषः-

समानः कालस्तामान्यात्‌ ॥ ६२ ॥

एकस्मिन्‌ कऋतावेतो सोमो वर्तेते, तत उत्तर संवत्सरादूर्ध्व ।
एततकाठसामान्यमपेकष्य तत्सपानवचनमन्यथोपपद्रत इति । तस्मा-
सन््रमेद्‌; ॥ ६२ ॥

क [न क
( वरुणप्रघस्निष्ववमृथघमककमीन्तरविधानाधिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )

[ १५ | निष्कासस्पावभृथे तदेकदेशत्वा्शुव्स-
दनविषरकर्पः स्यात्‌ ॥ ६३ ॥ पूण

बरणप्रधासेषु भूयते, वारुण्या निष्कासेन तुषेधावभयमम्यवय-
न्तीति । तत्र विचायते । किं प्रदानविपरकर्षोऽयपुत्र कपान्तर चोदनेति ।
क्ष प्रापम्‌ ।

मदानविप्रफर्पोऽयम्‌ । कुतः शत्वातु । वरुणं प्रत्यामिक्षो
सपक्षा, मारत्यापिन्षा, बारण्यापिक्षाति । सा द्विषा परदीयमाना द्यवे ।
एकदेश्वोऽस्या आवापस्थाने, एकदेश; समिष्टयनुरू्धम्‌ । उभय.
भरापि ब्रणदेवता । तेन प्रदानविभ्कर्षा विज्ञायते । पञयुवत्‌ । यथा
सषनीयस्य पशोः, वपया प्रातःसवने चरन्ति, पुरोडाशेन मध्पदिने,
अद्धेस्त॒तीय सवन इति । अवभृथशन्दं इदान] किमयेः । भक्त्याञुा-
द्मात्रभू्‌ । देश्सामान्यादेवतासामान्याच्च । अथ घमोतिदेश्रकोऽभिहोत्र-

११॥ ६२ ॥ ]

वारुण्यामिक्षोत्पन्ना । तस्या एकदेशः पूव हृयते | एकश्च उत्तरत्र । दयेव सज्यते
वरुणदेवतय। । यथा पौः | अवमृशब्दौ देवतसिन्थन । अथ र्भमौतिदेशः
कस्मान्न मवतीति चेत्‌ ।

१ आवापस्थने--जाज्बभागसवष्टकृतोरन्तरेत्यथैः । प्रधानान्तरसादित्यनेति , यावत्‌ ।
१ तथैव-~-ष. सु. । तयेव--स्वीययेवे्य्थः । २ देवताऽमान्येनेति--गीण इति शषः ।
४ धमोतिवेश् इति । भवमृथधमैककमोन्तरविधिरियथः ,

[भ०१११०९अ० १६] प्ीमांसादश्ने। २१९१९

पदवदेव कस्मान्न मवति । अश्क्यलात्‌ | अनेनैव पदानविपकर्षोऽने-
नेवं धमातिदेश्च इत्यशक्यमेकस्य वाक्यस्य । प्रदानरिप्रकप इत्वा

®= & क _ ^

छतायस्य धपनतिचष्टुन श्राक्तारेन ॥ ६३॥

अपनयो वा प्रसिद्धेनाभिर्सयोगात ॥ ६४ ॥ ति9

न बाऽयं प्रदानविप्रकर्षैः । पिः तहिं । अपनयो निष्कासस्य, पूर
कमेणः कमान्तरोपदेशः । किं कारणम्‌ । प्रसिद्धेनाभिसंयोगात्‌ । परसि-
द्धन नापषेयेनावभयशब्देन संयोगात्‌ , निष्कासेनादमथपम्यव्रयन्तीवि ।
ननु भाक्तोऽयमनुवादमात्रमित्युक्तम्‌ । अनुवादः सन्नमवेत्तिवि शेषश
रोऽनयेकः स्याद्‌ । अतिदेशरवथेनान ¦ ननु तत्रापि लक्षणा भवति ।
अस्तु । रक्षणाऽपि हि परवत्तिविशचेपकररत्वादथवती । यथाऽग्नौ तिष्ठति
अवटे तिष्ठाति । अनेका्ता ताईं दोषो भवति । नापूषकमैचोदनाया-
मसो दोषः । यथा, एतस्यैव रेवतीषु वारवन्तीयपश्रिषटोपसाम कृत्वा
पश्युकामो ह्येतेन यजेतेति । कथं पुनरनेन शक्यते प्पे कमे चोदाभे-
तुम्‌ । उच्यते । वारुण्या निष्कासेन तपषेश्वावमृथपभ्यवयन्तीति
श्रूयते । न चावभयः शक्यतेऽभ्यवेतुम्‌ । तत्रैवं विज्ञायते, निष्क।सेन
तषेश्वावभयं करीपपोऽभ्पवयन्तीति । यथा क्षारक कदु सूत्रागि चयः
न्तीति । लक्षणया वा यथा, यं एवं विद्र सत्रमुपयन्तीति ॥ ६४ ॥

प्रतिपत्तिरिति चेन क्म॑संयोगात्‌ ॥ ६५ ॥

अथान्यसेषत्वान्निष्कासस्यावभथगमनं प्रतिपत्तिभवत्विति । वन्न ।
तः । कपरसंयोगाद्‌ । अथेक्पेणा यस्य गुणमूतस्य संयागो विज्नायते ।

अ-~----------------------~ -~-----------~-------

- . --------------------~*

उच्यते । यत्नाऽऽख्यतिन कमे प्रतिपायते, तत्र यन्नाम तद्धमाविदेश्चकं मवति ।
यथा मासम्निोत्रं जुहोति ' इति । इह तु नामरशब्द्‌ एव केवछः श्रूयते | प
एव कर्मं विघाप्यति } स एव धमरातिदेशको मव्रिप्यरतत्यनुपषन्नमतत्‌ ॥ १३ ॥
नावं प्रदानविपरकषैः । कुतः । अवमृथन कमेणा सथोगात्‌ । नन्वनुवाद्‌ इत्युक्तम्‌|
असत्यां गतावनवाद्‌ आश्रीयते । अस्ति तु गतिः| लक्षणया धमोतिदेशको मवि
ष्यति | रक्षणया च यागं प्रतिपाद्‌यिष्याते ॥ ६४॥

१ अप्रवृत्तिकरः--मु° । २ वयन्तीति लक्षणया--यु* । ३ आसीरन्‌, य एवं विदिः
सत्रसुपयन्तीति--ग. \ ४ संयोगात्‌-निष्छासस्यते रपः ।

६१६४ दष्टीकासितशावरभाप्यसमेते-- [अ०१११०२अ०११।

बृतीवासामध्यात्‌ । प्रतिपत्तौ हि द्रव्यपाधान्यादृद्ितीयया निरदेकष्यत।
अथा, चात्वाङे कृष्णविषाणां परास्यतीति । अथवाऽवभयश्चभ्दकेनास्य
क्मेणा संयोगात । यदि च प्रतिपत्तिः स्याचतोऽवभयश्चन्दोऽनयक
पष भवेत्‌ । अयमवमथशन्दो धर्मानतिदिश्ेत्‌ । न च प्रतिपत्तौ पषा-
नकथेणां षमा शक्या अतिदेषटुमू । वेषम्यात्‌ । तदा हवभयेन प्रति ,
पादयन्दी्पुक्तं स्यात्‌ । न चावभथेन िचिलमतिपादित, षदति-
दिष्येत ॥ ६५॥
( प्रायणीयनिष्कासस्योद यनीयनिवापापेत्वाधिकरणम्‌ ॥ १६ ॥ )

[| १६ ] उदयनीये च तद्त्‌ ॥ ६६ ॥ पुर

. ज्योतिष्टोमे श्रये, प्रायणीयस्य निष्कामे, उदयनीवमनुनिषेप.
तीति । तत्राप्यवभयवज्निष्क।सो गुणतः स्यात्‌ । ` तत्रापि ह्युदयनीय-
छब्दकेन प्रधानकपणा सयोगो मवति, प्रायणीयस्य निष्कास उद्‌-
नीयमनुनिवेपतीति । न च शक्यत उदयनीयो नि्ेपतुम्‌ । अतस्येहपि
संबन्योऽमिधरीयते, निरष्कसेनोद्यनी य॑ कप हविष्यं नि्ैपतीति ।
छक्षणया वा पूववत्‌ । अपि च द्वतीयाेयोगारभणः
भ्राषान्यं विन्नायते । निष्कासस्य सक्तपीयोगादूगुण मावः । प्रविपक्तौ तु
कमे गुणतः स्यात्‌, निष्कासः प्रधानतः । तत्र कमै तृनीयासंबद्ध
भवेत्‌ । निष्कासो द्वितीयासंबद्धः । ननु परधानभूतेऽपि सप्तमी मवति।
यथा, ओंगारे गावो बास्यन्तां, भकारे कुसुमानीति । मवति, यत्र
प्रमाणान्तरेण द्रव्यं प्रधानं विदितम्‌ । यत्र तु शब्दगभ्य एवाथेस्तत्र
गुणमाबो युक्तः । यत्कारणम्‌ । कारकविभक्तिरियम्‌ । कारक्च
` क्रियार्थ, भूतत्वात्‌ भूतमग्यसपचचारणे हि भूतं भव्याय मवति। दृष्टये

~~ ~-~-------

' न चैयं॑वुषनिष्कापतस्य प्रतिपतिः | कथम्‌ | यथा ते कृतं तथाऽनेनापि
कर्मणा । तत्रच द्र्य गुभतो यागः प्रधानतः । इह तु विपरीतं कथं तद्धव-
माष्नुयात्‌ | ६९ ॥

१ शब्देन-ग. । २ तथा हि-क. ख. मु. 1३ विज्ञायते-ग. । ४ निष्कास
डल, । ५ स्वागरि-क. ख. । ^ प्रावारे--क, ख. । ७ तेन--प्रसिद्धेनावभथनेदयथैः।
८ भप्तुयादिति--अतो यस्यैव न।मधेयस्य प्रशादात्कमैन्तरमिति सिद्धं तत एवैतदर्थकर्मेयपि
हिष्यतीत्यभिप्रायः ।

[अ०१प०२अ०१६] मीमांसादृैन । २१६५

स्वात्‌ । भव्यस्य तु भूनायेतेऽदृ्ायेता करप्या स्याव । नच ष्टे
सत्यद्कट्पना संभवति ॥ ६६ ॥
भरतिपत्तिवाऽकर्मसंयोगात्‌ ॥ ६७ ॥
प्रतिपत्ति, उदयनीयः स्यानिष्कापरस्ण, न गृणभावः । कृतः ।
अकमसंयोगात्‌ । नात्र निष्कामस्योदवनीयकर्मेणं संयोगः | फेन
` तहिं । निवारण । निष्कासे निवेपतीति;। ननु मुख्यत्वादुद यनीयस्वै-
तेनं संबन्धो न्याय्यः । न दहि। मुख्यबन्धे साकाङ्नक्षमेतद्ध बाति,
निष्कासे उदयनीय ङि करोति । तत्रावहयं निवपतीस्यनेन परिसमापापि
तम्यभू , उदयनीय निर्ैपपीति । न चोद यनयस्य निर्वापण सह स॑.
बन्धोऽस्ती्यु कम्‌ । तदेतदबः५ तये षाऽभपथते, उदयनीय कत पाव
णीयस्य निष्कासे हविष्यं नितपति । निष्कासश्च प्रायणीयश्रेषः |
निष्क।सदचन्द्श रेषवचन एव, यदुखायां रप्र तद्नेनोस्पते । शेषस्य
चायौन्तरगमनं प्रतिपत्तिः । तच्च सामवापिकमङ्गं भवति । तच्च प्रधा.
नेन संबन्धम्‌ । आर्‌।दुपकारकत्वेऽनुमेयसंवन्धम्‌ । सप्तमी च तिभ.
क्तिः प्राधान्ये दष्ट । तस्पात्मतिपत्तिः । नन्वेवपापे कपौन्तरचोदनाऽ-
बभृथवसामोति । भवेत्‌, यदि न चोदिषं कम॑मबेत्‌ । बोदित-
सतूदयन यः, आदित्यः परायणी यश्च सभवत, आदित्य उदयनीयो (रशं
भन्नत्या इति । वं कदु पायणीयनिष्का्ि नि्ैपेदिपि तत्रैव भ्नायते । `
तस्मान्न कमान्वर बोद्‌नेयम्‌ ॥ ६७ ॥ ।
अथेकमं वा २१८ च्छूधणवत्तद्थ॑न विधानात्‌ ॥ ६८ ॥ ति
अथेकम वा निष्।६ निवपो न प्रतिपत्तिः । कुतः । शेगस्वात्‌ ।
गिवपं भरति सेषमूतो निष्कासः । गुणग्रूत इत्ययं; । कयं ब्रायते ।
तद््न विधना । तदर्थेन शब्देन सम्पा विभक्त्या दिधानात्‌ ।
सप्त हदि विभक्तिराधारे भवति । आधारश्च क्रियायास्तत्कारकाणां च
विशषिशानां धारणे वपते । तस्मादूगुणसूतः । ननु निष्कास धारणेऽ-
समथः । स्यारपेव तत्र धारणं करोति । पजीवदतदूद्रषएन्यम्‌ । तद्या

] १९॥ १५॥

~--~-~----~-~~ ~~ ~~~ -- + --->----------------~- ------ -~

१ कमैशंयोगः--ग, . २ निष्कासेन--ग. ' २ रटग्न$--, ड, ¦ » परिरिष्न[--पः।

२१६६ ष्टीकसहितशचाबरभाष्यसमेते-- [अ०१११०६अ०१|

पाञ्योदनं धारयाति, पारी भपिः ।न च पात्री नाऽऽधारः। तै

वरस्यात्‌) न टष्युपकर्‌ करतत । पात्षापतया)

अपि च हैव्िष्या उद्यनी यानि्रय। प्रयोजनवन्तः । ते याद नै.
ष्क।सेन संस्क्रियन्ते निष्क।सोऽपि प्रपोजनवान्‌ भवति । अथतु निष्कासः
संस्क्रियते, न च तेन कथिदयः । न ।दे तेन किंचित्करिष्यते । ननु तेनापि
भरायणीयो निभिः । तदू्यस्यापि सस्कारोऽथे्रान्‌ भविष्यति । नैवष्‌।
उपयुञ्यमानसंस्करो दहि गरी यानुपयुक्तसंस्क।रात्‌ । अपि च निष्कास
सेस्फारोऽयं॑ भवन्‌ प्र(यणीयस्याङ्ः भवेन्‌ । तत्रोद्यनीयतंनिषिक-
ध्येत । तस्मादुद्नीयदविष्याणापयं निष्करापतदसर्गेणाद्ए उपकारः
क्रियते श्रयणवत्‌ । त्यया, पयता मेत्राचरणं भीणाति, पानाभिहीरे-
योजनमिति श्रपणे; सोमस्य ॥ ६८ ॥

इति श्रीवरस्वाभिनः छतो मीमांसाभाष्य एक दृश्चाध्यायस्य
द्वितीयः पादः ॥

[1

अक(द्साध्वायस्य तृत्वा पर्‌ः ॥

( वचनेनाङ्धपधानय्भिन्नकारकत्वायपिकरणम्‌ ॥ १ ॥ )
[१] अङ्गानां मृस्काटत्वाद चनादन्यकाटतम्‌ ॥ १॥ ि०
अङ्गानां पस्यकारलवं पुरूपदेशं पुरूपकनूत्वं चोक्तम्‌ । अङ्गमाने
तु विघानर्वास्रधानेनापाददयर्तस्पान्स्यादकदश्चवापिति । एवं च

इति श्रीमद्टकुमारिलविरचितायां मीरमापमाप्यन्यारूयायां टुष्टीकाव।-
मेकादृशख्ाध्यायस्य द्वितीयः पादः ।

0

१ हविष्या दति--उदयनीयार्थं निरुपा इत्यथैः ¦ २ संस्कारो गरी--क. ख. । ३ निष्छात-
शष्दुस्थाने सवत्र निष्कप ६ति पाठो, पुस्तके । ४ ( अ० ११पा० २अनग्दम्‌०८)।

[भ १११।०६अ ०२] मीसांसादर्शने । २११७

दभ प्राप्तम । वचेनादन्याछत्वम्‌ ¦ यत वचनं तत्रान्यकालस्वमन्यदे
कश्वमन्यकरैत्वमपि भवाति । यथा, पूरयुरमावाम्यारयां वेदिं करो,
अष्प्वभृयेन चरन्ति । अग्रं सोत्ःपण्यां, दक्षिणामेदाद्न्पकतवं
विधायते, बडवा दक्षिणेति ॥ १॥

( आधानस्य तन्श्रताधिकरणम्‌ ॥ २॥ )

[ २ ] दर्पस्य चाकर्मकाठनिष्पत्तेः भपोगः सर्वार्थः
स्यात्स्वकालवात्‌ ॥ २॥ पण

वसन्ते ब्राह्मणोऽभिमादघीत) ग्रीष्मे राजन्य) शरदि वैश्य हति
श्रूयत आधानम्‌ । तत्कम्‌। पमिस्यभ्युपगमः । कि कारणम्‌ । अफक-
त्वात । आहवनीये जुहोति, गाहेपत्ये हदःचि म्रपयक्ति, दक्तिणाप्राव-
न्षाहयेभपणादि करोतीति तेषापद्नीनां कमैसूपयोगः । तत्न विषारये
क्कि वस्य तस्य कभगऽ्यन मेदेनाऽऽधानं कपव्यपथवा सर्वेषमिष्ठिक
पाशुक मिकदाविंहेमिकानां कमणां तन्ध्रमिति । कै मापुम्‌ । द्रब्य -
स्य~- अग्नेः, अकभकारनिष्पत्तेः, वसन्ते ग्रे श्वरदति, भयोगः-आधानं
साय स्यात्‌ । कुतः । स्वक! ठतवात्‌ । स्वोऽध्य काल। वसन्तादिः |
न कस्यवित्कर्भणः काटे श्रूयते । तन्न न शृष्ठते विश्रषोऽस्मै कर्मण
इदम धानं नास्मा इति । अगृ्माणविरेपत्वाञ ठन्त्रभवो न्याय्यः ।

नन्वाधनःनन्तरं यस्य कमणः प्रयगस्तदयं तदापानमिति गृक्ते
विष्व । स खटु दृद्यते विर | क -वानन्वयमकारणद्‌ । यद्‌(ऽपि
स३।य तद्‌ 15८५२ 4 कह. चेत्कनण; दत तवम) य ¶पद्यस्पाकत्तभ-
त्‌, तदकैनाऽऽनन्त समो हेतु) सवध्वर रक यंते च । समत्वाद्‌-
हेठेभेवति । न॑ बाऽऽधानेन कमोण्डपक्रम्यन्वे । यथा पगयनेन । वधप
क्रभ्येरस्ततो यदनन्तर कम तस्य) पक्रधो पि्गायत, नोत्तरेष्र्‌ | तेन
उयवदहितत्वात्तदुपवरगे चापटञ्ेत, मणयनवद्‌ । न ह्यनेन कवितमं
भक्रम्यते । अभाक्तकङत्वात । अत उत्तरका हि कपश्रुतयः ।

~~ "

थि) [+ [क क ण
भत 3वधिकरणान्यतिक्रम्य देङ११ ॥ [ १ ॥

-+ ------- भ
# भध नमिति । नान्मा इ -युयमाण-+ध, पु. । २ एुवप्रयोगःनन्छ. ल. । ३ न व्‌-अल,
। ४ चैत (एहि -पाद दिस मृ? चः;

२५५५

२६६८ टष्टीकासदितशवरभाप्यसमेते-- [अ० १११०२३०३]

रदीनेन क्रियते । द्रम्यमज्य॑तेऽभिविशेषः । यथा कविद्धोहं सुवर्ण
व'ऽज यदनेन स्वाधीनेन यथोपपन्नं कम करिष्यामीति | सत तेन यधा-
कराम द्‌त्राद्‌ कर।।त। पूतपयमाप्रविक्ञपमजंयतं | अनेन स्बधा-
नेन यथोपपन्नं कमं करिष्याभीतिं ¦ तत्र न गह्यते पिशेषोऽस्मे कपरण
इृदमरजितम्‌, अर नेति । सर्य्यथ युज्यते ! तस्पारस्वायम्‌ । अपि
स नित्यकाम्यनेपित्तिकानि कपीणि यथोपपत्तिकालानें । तेषां वसन्ते `
आहितेनाभिना काथषरू । न चान्यस्मिन्‌ ऋतो शक्यो वसन्तेऽभेराष।.
तुम्‌ । सोऽयभसय।गो भवाति भेदनाऽऽधाने । अय तु स्वैकमणाप्य
तन्तरमाघान, तप विरोषो भवते । तस्मादपि नन्तरम्‌ ॥ २॥

न

( ज्यातिष्टिमे तामा पूनाभये युषतन्त्रतापकरणम्‌ ॥ ३ ॥ )
[३ | यूपश्वकर्मकाटवात्‌ ॥ २॥ पि”

ऽय।तिष्टम पशवः) अद्रपभावसनावानुन्ध्याः तेषां युप, खा
दर्‌ वप्ता पदाय बरवत सादृत्क वध्नतमत भुः | तत विचा
येते । प तयाणा पदुकन्यानां भेदेन युषः अयत्रा तन्त्रापति । कगे
५९ । म॑देनात। ॐ कारणब । अद्रषोभये ताव्मयोगवचनेन
गद्य गुप; । उत्तर ५।९पे चादस्न भरप्वते । कमवरिरेष।वप्तापिनक्रो.
द्क्ष्भषगव्रचना भदन यू पापयान्ति । ३९.।द्धद्‌। ए३ पातत, उच्यते।
युत ६०१ मवेत्‌ । डतः । अभकमकःलत्वात्‌ । नास्य पडुक्पकार
उत्पात्तः | क तद । पृथका, दक्षघयु( छना, १ व्‌ राजन
सी) । तत्रट्पयभ।नर५ न गद्यते [्िव्पेञ्स प्ुदन्य।प युषोऽप-
भस्मे नाति । सप४५य्‌ ५५३११ | तस्मात्तत्र वो नवति ॥३॥
| एकेयुप च द५५ति ॥ ४ ॥

एदं, यु तरयाण(५प पूना साध्।रम द्दैयपि। सवनीये परौ
जिघर१ यु परेवयति; जिता परिन्मणं वद्धा । याद नना
यूपा भवे धुस्ततः पूव॑श्य युपस्थापवभेनूपान्तरे चोर्फैनेव परापे त्रितवूा
परिव्याणं न वि।5०५ भेत्‌ | अथ तन्त्र यूपः, ततः ^स्कार। अगे

1;

-९1)२॥ । . 2

१ सोदित-य. यु. , 3 धरते. । ३ क्मशिष-~-ख, ्‌,। ४ भवेव । जषभे-+ट, ख. |

[भ०१११।०३अ०४] पीमंसादश्ने। ` २१६९.

तन्भरमितयग्नीषोपीय पव पारेवौतस्य कृनायैत्वास्पुनः सवनीये परि-
व्याणं न प्रप्नोति । तद्िधातय्ये भवाति । विधीयते च। तस्मादपि
तन्त्रम्‌ ॥ ४॥

| ८ युपर्तस्काराणां तन््रताधिकरणम्‌ ॥ ४ ॥ )

५ „थु र ्

[ | संस्कारा्वावर्तरनर्थक्रारलात्‌ ॥ ५॥ पू

युपसंस्कारा ये पश्ुतन्त्रमध्ये क्रियन्ते, यया परोक्षणमञ्चनपुच्लरयणं
परिव्याणं च, तेषु चिन्त्यते | कः तस्य तम्य पश्ोर्भेदेन करमव्याः,
अथवा तन्त्रमिति ¦ किं प्राप्त्‌ । संस्कारास्त्वावनरन्‌ यपस्य, न
यथा यृपास्तन््ं तया स्थुः । किं करणम्‌ । अथेकाटत्वात्‌ । अधः
पशोनियोजनप । त्ाला एते संस्कराः । तत्र गृहते विशचेषः । यस्य:
पशोनियाजनकाठे कृतास्तथा इति । इतरयोश्च प्वेप्रप्ुकाटत्वा-
त्तादध्यैन नास्ति अयोगः । तस्मादावतरन्‌ । ययाञ्नेः समाज
नम्‌ ॥ ५॥

तत्कालास्तु यूपकर्मत्वाततस्य धर्मविधान्तवा-
थानां च वचनादन्यकाललम्‌ ॥ & ॥ सि°

सत्यमावर्तैरन्‌, यथते नियोजनङारा मत्रेयुः । तत्क्रारास्स्वेते-
दीक्षाक।ङाः। कथं ज्ञायते । युपकरत्वात्‌ । नैते नियोजनावौः । यूष पतेः
क्रियत्ते । यूपो नियोजनायः । स च दाक्ताप्र कतन्यः। दीक्षासु यूषं
छिनत्तीति वचनावु । संस्कारश्च स क्रियते| तस्मादीक्षाकाला एवैते
संस्काराः | ननु छेदनमा् तत्र यूपस्य श्रूयते, न यूपक्रिया ।
उच्यते । न किंचिद्द्र यूपारूयमास्ति, यस्य छेदनपुच्थत । तदेत-
देवं ज्ञायते । दीक्षासु छदना मयूपं करोतीति । छदनग्रहणं च मुरूप-
त्वारद्चना्यम्‌ । यत्कारणम्‌ । नासो छेदनेन केवेन गपो मवदोति।
एवं वेदीप्ताकाटा ए) संस्काराः । सवौयोनां च सतां बचना
षाविदन्यकाठलं कृतद्र्‌ । यथाऽऽतनिमारतःदूध्वमदुयजव्रन्तीपति ।
तस्मादयूपतत्मस्कारा अपि तन्त्रम्‌ |

-------------------------~------------------------------ ~~न

४ ॥ ९.॥

------~~---------- ----- - ---- ---~ --~ ~ -- ---- ---------------~-- --- ~~ ~^ "~

१ सवनीय-क.ख,) २ प्रपद्गः-ग,।

९१७१ दष्धकासदिरशानरमाप्यसमेते- [ज०१११०३अ०९]

यूपकयैत्वादिस्यस्यापरा व्याख्या । युप्करमे त्र एते सैस्कार-
इछदना्या; । युपोऽयपेवं क्रियते तक्षणादिव्यापारण । यथा वाजपयेन
सच्नाद्‌ सत्दृतथत्तस्य पुनः क्रिया निरया , तम्प्रादनादरचिः।
नन्वेवं सति निरूढपशावपि कमं स एव युपः फतेव्यो मवरेव । बाहं
भवेत्‌, यदि निरिषटकेन यागपरतिमेधो न स्यात्‌। अस्तितु स प्रतिषेषः।
तस्मा मवति । यथा, न तैरेव दर्भैः परयोगान्तरमपि क्ये ।
अथवा यद्यं॑स यूपः कृतस्वत्कमापहक्तम्‌ । तस्यापवरग युशेऽप्वप-
दक्तः ॥ ६ ॥

सरुन्मानं च दीयति ॥ ७ ॥

्रिबुवा यूषं परिवीय सबनीयं पशयुषुफकरोतीति, परिव्याणेन युष.
धर्मानिनुक्रममाणः सछृन्मिते खातं युपे दशे धाति । इतरथा पुख्य्वा-
समोप्षमेनोपक्रमेत । आनन्त्याय) पि चत्‌ । न । प्रकृतितः सिद्धत्वात्‌ ।
तस्मादपि तन्त्रं संस्काराः ॥ ७॥

( स्वरुतन्त्रताधिकररणम्‌ ॥ ५ ॥ )
[ ५ ] स्वरुस्तन््ापवगेः स्यादस्वकालतवात्‌ ॥<॥ प°

असति स्वसः, यूपस्य स्वरं करोतीति श्रुतः । स र सवेपरृतां
तन्नरं भेदेन वेवि । क प्राप्तम्‌ ।

स्वरः खनु तन्त्र तन्त्र ऽपटञ्येत । अस्वरकारत्वाव्‌ । न॑स्व स्वः
फाङ्‌ उत्पत्तौ । कमेकालेऽपदयुपादीयते, स्वरुणा स्वधितिना बा प
समनक्तीति । यस्य पशोः समञ्जनकार उपात्तस्तदथ)।ऽसाविति गृष्ठते
विष्ेषः। वरमाद्धेदः । ननु युपस्य स्वरं करोतीति स्वंक। ठे रास्वोत्पसि।।
न स्रखेषाऽप्यन्तःमयोगेव ¦ आपे च कायेषचनोऽत्र स्वरशब्दः । सदं
करोति, स्व रकार्थ फरोतीति । यत्कारणपर । स्वनं ज्ञायते । स्वर्का
तु सञायते पशरञ्जनम्‌ ¦ ननु क्रत्वन्ते सरो; भगिपित्ति्यते, संस्थिते
सोमे भस्तं भहरति, स्वर धायङ्गर साये । सत्यमस्ति दसनम्‌ । तत्तु

१॥५॥

१ स्वके चास्ये्पतः । न स्वकर एषोत्पतैः प्रयोगे वा--ग, ¦ २ करोति-क्ष. ख. ।
३१्‌/ यह्ञ--क ख. च यज्ञबैदासाय--ग,

[अ०१११०६अ०९] मीमांसा । २१७१,

श्दरुमात्रस्य, ज तु स्वरुविशेषस्य । तृत्रा्नीषोपीय उपास्स्व तन््र--
तया प्रवु्तस्य दीनं सोमातने स्यात्‌, अथा चोदकपर्नर्ण नुब्धया-
कारुम्येति संशये, करं न्याय्यं, यदनुबन्ध्याकाटय्य दभ भवन उन्त्र-
का पवततस्योति । कुवः ¦ यत्‌ उक्तो थाणः स्वरम्न्तरपकगः
- स्यादस्वकारुत्वादिति । न च दशनं कटं साक भवाति । यथासं
भवे तु दशेने कटिपतम्‌ । तदेवं यथा प्टरस्यानुवन्ध्याकाढस्य दनं
तदवरस्वरोरपि भविष्यतीति ॥ ८॥

साधारणो वाऽनुनिष्पतिस्तस्य सापारणतयात्‌ ॥ ९ ॥ मि°

नैतद स्ति, मनितन्ध्र स्वरभेद इति ¦ कि तरिं । साधारणः स्थातु |
डतः । यपतोऽयमनुनिष्पदते । यूपः साधारणः सभेपडनाम्‌ । नस्य सा-
धारणत्वाद्यमपि साधारण एव न्याय्यः । यथक एव यूपः सरपूनां
साधारणः, एवप्रयमप्यगरह्यमागविश्चेषर्वारताघारणो भविष्यति । चैत-
शुक्तम्‌ । अङ्कपरातिकरषवचनादगृष्यमाणाविशेषत्वारूपस्य साधारण्ययुप-
पदयते, न तु स्वरोः प्रतिकर्पे क्िंचन वचनमिति, यतोऽगृद्मपाणविशेष-
त्वादस्यापि साधः रण्यमुपपंयेत । यदेतत्‌, यूपस्य स्वरं करोतीति तद्‌.
म्वःपरयोगसंबद्धं स्वरफायेमञ्जनं कतुं ययुपदत्ते तं यषादिति । न
चान्यस्य सापारण्येनास्य साधारण्यं युक्तप्‌ । संभवन्ति द्येकस्यापि
बहवः शफा इति । चोदकपयोगवचनाध भिचमाना अन्तःप्रयोग-
संबद्धमङ्कमात्मीयं भतितन्तरं॑पभरापयान्ति गृह्माणतरिशेषतादित्वतो मेद
एव युक्त इति ।

दन्रोच्यते । यथप्यस्य नास्ति परतिकभैवचनं प्रत्यक्षम्‌ । न चान्य-
स्मिन्‌ भविदष्यमागेऽन्यस्य परतिकपै दति नेवद्ुक्तम्‌ । अपबद्धयों
तदेवं भवति, न संबद्धयोः; । अय॑ च शकल यूपमनुनिप्पश्चते । तदस्ष
यूपभतिकषादेव सिद्धः परतिकरपैः । अनो यत्र युपस्तश्रायपपि।
यच्च, यूपस्य स्वरं करोतीत्यन्तःप्रयोगसवद्धा श्रतिरतिे । वदि

८ ॥

सा मा ~ म न ~ (~ "= ~~ ~ ~ ~~" ~ --------~---

१ इपपद्यते--ग, , > इति । नेतथक्तम्‌-सु ° ।

२१७९ दष्टकासदितशाबर माप्यमेते-- [०१११०२५०

नैषम्‌ । दरौ हि काटो द्रव्यम्य | एक उपादानकालः, एर उपात्तस्य
प्रथागकाङः | यद्धदयुपरादात्व्य न हि तदनुपादाय कथ्िस्रयाोगपारभते।

न शनुपादाय व्रीहीन्‌, पस्तुत्य प्रयोगं वरंहीन्‌ मृगयति । एवकरुब-
णस्य प्रयोग एव न संवर्तेत । अयं च यूप छियमानपनुनिष्पयते।
अतो यत्र छदनं तत्रायमपि । यद्प्येकस्पापि यूपस्य बरवः स्वरवः `
संभवन्ति । स्यादेव) यदि प्रायस्यावव्िषटस्य नोपादनं मवेत्‌ ।
विशिष्टस्य तूपादानपुक्तं, ऽतो य; प्रथमः 5१ लः परापतेत्स स्वसः
कार्यं हति वचनातु । वहूनां च परायम्चामादाद्भदयो न सभवन्ति।
तस्मादेक एव साधारणः स्वरुरिति ॥ ९ ॥

सोमान्ते च प्रतिपात्तिदश॑नात्‌ ॥ १०॥

सोमान्ते चास्य भतिपाततिरैश्यते | «स्थते सोमे भस्तरं प्रहरति स्वरं
चायद्गवैशसाये(त्‌ । तत्साधारण्य एवोपपद्यते । सन्तापवर्गे द्रप्रीषो-
मीयन्त एब स्यात्‌ । तस्मादपि साधारणः ॥ १०॥

तत्काला वा प्रस्तरवत ॥ ११॥
इति यदुक्तं सत्परिदपव्यम्‌ | ११॥
न वोत्पत्तिवाक्यत्वास्देशास्स्तरे तथा ॥ १२॥

नास्यादुबन्ध्याकारष्य स्वरोः प्रहरणम्‌! $ कारणपू । इदमेव परह-
रणस्वोत्पात्तिवाक्यं, सोमा प्ररं पहरन्ति, स्वरं चाय्गमैश सायेति।
अनेन क्रमादप्रीषोभौोयक।कस्य प्रहरणं गम्यते । स यादि साधारणस्त-
तः सभैपशूनां छृतारये कण्५स्वोत्समैविरेपस्याप्नौ प्रहरणस्य दसेनमुप-
पधते । अथ तु पृथक्‌ स्याचतोऽप्रीषोमायस्यान्त एव दडवेत । अथ
वचनःमेद्‌ं कर्मान्न भवाति । अगन पोली वान्ते प्राप्ुस्य सोमान्ते वचनात्‌।
भतदेवभ्‌ । वचनेन द्वाबुन्सभेस्य विरोषावुच्येयातामू । अप्नौ च प्रहरणं,
सोभान्वे च | तथा च वाकंषमेद्‌; स्यातु । तस्माजनेतद्रचनम्‌ । यन्त

९॥ १०॥ ११॥

१ भतः. । २ वा यज्ञ-क. ) ३ ' तत्काले वा प्रस्तरवत्‌ › इति सूत्रं भाष्यकूपेम
काशीयुद्रितपुस्तरे प्रशरितपरप्युपक्य बहुतरभ्माणवुरोषेन यथ(वलमकाशचितमिति श्ेयम्‌। ४्न
बोत्पति--क. ग, ।

[भ० १ ११।०३अ०६] मीपंसादशने । २१७३

भस्तरवदिति । मदेश्चासस्तरे तथा । प्रस्तरस्य दथेपूणमासयोः प्रहरण.
मुक्तम्‌, आङ)भिः परम्तरं प्रहरतीति । चोदकेन प्रतिपश्य पराप्यते । तत्रा
नुबन्ध्याक।लस्य दशनं युऽथते, न स्वरप्रहरणस्ये तदस्ति, तस्पाद्विषमोऽ-
यमुपन्षसः ॥ १२ ॥
( अहगणेऽन्यादन एव कृष्णविदणावाः प्रासननियमाविकरणम्‌ ॥ १ ॥ )
[&| भहगेणे विपाणभाप्तनं पर्मविप्रतिषेधादन्ते
थमे वाऽह्नि विकल्पः स्थात्‌ ॥ १३॥ प°
ऽपोतिषटोमे दीकषितव्रतमाम्नातं, दृष्णत्रिषाणया कण्डु पतीति । तत्रव
च पुनः श्रत नीतासु चात्वाले कृष्णविषामां परास्यतीति । तदुभयं
दरादश्वाहे चोदकेन पराप्म्‌ । तत्र करिचायते । किमन्ते प्रथमे बाऽहनि
छृष्णविपाणायाः प्रासनं कतेन्यषू्‌, अथव्‌।ऽन्त्य देवेति । कि
प्राप्त्‌ ।
विकरः कतेव्यः । अन्ते प्रथमे च्‌।उहनि पालनम्‌ । कुत) । घमो
प्रातषधात्‌ । या प्रथमन्हान क\रष्यत) उत्तरष्ब्रहःस प्रागदल्षणानय.
नाये एदायास्तेषां विपाणकण्डुयनं धर्म; बाध्येत | अथान्त्ये वत्‌
पर्वेषमह। दक्षिणानयनादूष्च १ पराणासपां दस्तकण्डूषनं षम,
स बाध्येत | स एष पशय लात्पितः | तम्पाद्विकरपः॥ १३॥
पाणस्तन्नतकततवाहदःमानपनः सयाल्तःसवन-
मध्यताच्छिे चािप्रबृत्तःञात्‌ ॥ १४॥ सि°
नन्दं, स्याद्विभरा इति, पि तः६। तेषणानियपः स्यात्‌ |
विषाणाकण्ड्यन समिमिनदभंण [रम्य । अन्त्पञहाने प्रासने स्यात्‌।
करमात्‌ । भानःसवनमध्य-वात्‌ । वहुने प्राति सवनान्यस्याहणस्य-
प्रध्ये । तेषां मिकगकृ्डुयव वरनोजिनुगहीत मरिष्यति । नन्वितिरयोः
सवबनयोरस्तकण्ड म पमेः, स वाधिप्यते । नेष दोषः | नवं श्रूषते,
पाणिना कण्डूयितन्धमिति । अयालसत्याततत्ा क्रि१पे | यश्चापादर्थोन
स चोद्नायः।

0

१२॥ १.॥
रि
। १ बष्यठ-क, त.)

११५४ पीक स्तरावर माप्यसमेते- [भ० १११०३१०७]

एषमय्यत्तरयोः प्रत्यासत्या हस्त एव परामरोतीति । अत्र ब्रूमः । चिषे
अ।भिपत्वात्‌ । प्रात्तःसचनशेपे कण्डूयनस्य शिष्स्वादुत्तरयोरपि
विषाणाकृण्डू वनमेव नियम्पेव । अभिप्रहृत्तत्वात्‌ । अभिप्रहत्य निषम.
स्वोत्सरगे, अचारपिरोधः स्यात । अथ प्रृतो कथण्त्सगेः। विषाणावा
अभावात्‌ । अन्या विषाणा कसमाक्तण्डूयनार्येन नोत्पाथते । पूति" .
ष।णाया; प्रासने पारणयत्नविपोकाथम्‌ । तथधन्या विषाणाऽऽनीयेव,
तस्या धारणणदृषटायेष्र्‌ । तस्या अदृष्टोऽयेः कस्पयितव्यः स्थात्‌ । इद
तूत्तरभातःसवने घ।रायेततव्या मिषाणा। तस्यां सत्यां नास्ति नियपोस्सम
कारणधू । तस्पादा्स्याह्लो दक्षिणानयनकालादुध्रं विष।णाङण्डूनव-
नमेव स्याव्‌ ॥ १४॥

( नानानजिष्टवनत्य्। ज पन्विहुविष्कृदाहवानकाङ एव वगवत
नियम।पिकरणम्‌ ॥ ७ ॥ )
[> भ _ क न
[ ७ | वागििसग। हविष्छ्ता बीजकैदे तथा
| स्यात्‌ ॥ १५॥ सि
र।लसूय नानापीजिकटः) अतये शरहप्तय आभन्रूनाभए।कपारं
निवपेत्‌, सोमाय वनस्पतये स्याभाक चरे, सवित्र भसित सवाना-
मष्टाकपारमिवि । नानावीनव्वकषशलूखलं विमवाद्िद्युक्तप्‌ । अत-
स्तस्या क्रमेणावहन्तिः क्रिषते । कृते च श्रयते, अपः परणेष्यन्‌
चाच सच्छा | ददतव विदन्ति । दरिष्डदप्रहणं च काट.
स्तण, तथः नमपौति चेद्‌ (न कडववरेवादिनला
दित । ३६१५५ दाव. ह(नसालः । तत्र पूवव विवारणा ।
किरः मथमेष) ६५८्८-कार दाःञवसगः कतेन्यः) अयत्राऽन््य एवेति।

१४ ॥

ज न ~ -----~

१ ननु तशचद.णेऽपि माष्यैदिनतरतयसवन भरः प्व्यास्या प्रहृतःपिव पणिकण्डूयनबेव
भष्नोताति शङ्कसमाधानपरतया ' शिष्टे चाभिप्रवृ्तत्वात्‌ ` इति ूत्राब्यवमवृतादयन्ति-पएष
भषस्य।।दन। । अप एन्य प्रथक्पूत्रतरेन प्रकाशने काशैःपुस्तफे प्रमाद दत ध्येयम्‌ !

(अ० ५ पा०र अः उषु )३) ¦ ३({ भन्देपा० २ अन्देसू०५)) ४ (अर
पां ९७८३ पु.६))

(अं०१११०६अ०९] मीभांषारने। | २१७५

वयैव च पुरः पक्षः । माग्विष्कृक्ताखाव्े पदाोस्तेषां
बाग्यमो धमः । स बाध्येत, यदि पूरसिमन्‌ बाभिि्गेः क्रियते।
अथोत्तरदिमस्ततों हदविष्डरकादूरध्वं ये पद(योस्तेषां व्पाभाषणकृरणं
9 किष वि ^
धम॑स्तद्वाध्येत । वयव चोत्तरः पक्षः, उथ।माषणस्व्चवत्वच्छिष्टे च
वार्यमस्याभिप्रहृत्तपवादिति । अधिक्ररणमदेश्योऽयम्‌ ॥ १५ ॥
( पाश्ुकवारथमस्य पौरोडरिकहविष्ृदाह्वानकलि विसगंभिकरणम्‌ ॥८॥ )
| < | पशो च स परोडर समानतन्त्र
म [
¶वेत्‌ ॥ १६ ॥ सि°
परौ पशुः पुरोड(चश्र । तये; पटुक पौरोड(रिकं च
तन्त्रम्‌ । अत्रापि संच चिन्ता । (कं पद्ुकक५।य इपिष्टृदाह(नकाले
षागििसगः १०५ उतत प१,९ड।रिक ₹५। ६१ । ५२३ पूष।त२प।
बोध्यो । अवपप्यभिकररणप्देशच एव । ननु नेव प इदिष्छृद्‌(स्त,
ओपघ्थयत्वात्‌ । सवयस्य छत। चिन्त्यते । छृत्वा। चिन्त
यम्‌ ॥ {६॥
( चयने प्रधानानन्तरभव।्िम१।१ पिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
क । अ वन क (क
| ९ ] अध्िषागः सोमकठे तद््थवास्तंस्छतक-
[५ (कि +,
कभणः पेरषु सङ्गस्य तस्मात्स पवरभ
विमोकः स्थात्‌ ॥ १७ ॥ पृ
अभ्रः श्रयते, अ! युनज्मि शवक घृतेनेति जुति । अश्रि
पुनः, ई4 स्तन भधुषन्स पवापानमिस्वभनिविमाक जुश"

9

हत । तेत पिचायते । किषङ्गपवानाथो योगः, सवप वि
।

<
=
3) ~“

(न

कपन्य उत प्राना य।ग; मधान विमोक ईति
भाप्तम्‌ । आभ्रयाणः सपिता तद्वत्वात्सस्तकममगः परपु साङ्ग्य)

~न ~--- --- ----- --

१९ ॥ १९॥ |

=~-----------------~

१ १ च पुरोन्चचे-यु. । २ आवध्‌. । ज वध्यात्‌ 1, ३ अत्र ˆ भङ्ग
अ्रथाना्ौं योगः सवपव बिमोकः स्यात्‌ ` दि पठः क शीमुद्रितवु्तिर एव दपर), नन्य~
नैति ष पठ उपेरितः । वहतु ६ नेदं सुतर, कदु सूद व्रतु मध्यकं ववनमेपेद्‌-
मित्याकख्यन्तुं सुधियः ,

३७

२१७६ टष्टीकासदितश्ावरमाप्यसमेते-- [अ० १६१०३५०९]

क, च

रस्मास्सवीपवर्भे विमोकः स्यातु । अङ्खपधानायों योगः सर्वाप्गे च
विपोकः स्पात्‌ ।

किं कारणम्‌ । अविश्चपेण श्रूयते । अधं युनज्मि कवता धृतेनेति
जुदोत्यभिमेवेवद्युनक्तीति । न च श्रूयते, तस्मा अस्मै ब। कर्मेण इति ।
अविशचेषात्स्वीये इति विद्नायते । अपि च तस्मिन्‌ पुक्ते्रावङ्कानि
धानानि च क्रिगन्ते । तस्मादपि सवीथेमरू । तदुक्त, सर्वेषां वा शेष.
त्वस्यातत्पधूक्तत्वादरति स्वा५। चेत्सवौपव्गे त्रिमोकः; करमव्यः । तदा
हि योगकापमवासिते भवाति । योगापवगायन् विमोकः ॥ १७॥

भधानपिवर्भे वा तदर्थात्‌ ॥ १८ ॥ क्ति

नव सवप विमोकः स्यात्‌ । किं त६। प्रथानापवर् एव ।
मधानसयोगेन हि श्रूयते, प्श्वमियुनक्ते पाङ्क्तो यज्ञो यावानेव
यङ्ञस्तमाङमत ईशं५ । यन्ञपाप्यय॑ यनक्तीति वि्नायते । तस्मास-
धानाय योगः । प्रषानाथयेत्तद्पवरे योगकाय॑मवसितं भवति । तस्मा-

सगोपवगे विमोकः कतैन्यः | कुतः | ‹ अद्भिभेव तद्युनक्ति ' इत्यनेन तावद्धिरेषो
न गन्धे) प्रधानाय योम नाङ्गानामिति | सप्नौ च पधानमङ्गानि च क्रिषरे।
यथय। ^ वेद्यां हरवाव्याप्रद्यति › हृवयङ्गहिषां प्रधानहरिषां च वेयाम्‌प्ताद्नं) 4 प्रषा-
नहविसििरेप्यते । यथा चऽऽहवन, क्रियमाणः समार्मो न शक्ते वक्तु
प्रचानत्य यउद्चि^्तव्यायै प्रमागेा नद्धा योऽिरिति, एवमि€प्मेर्‌विशेषा-
ध्ोगः सवायः, प्रकरणस्याक्रतेषकता दित्यत ॥ १७ ॥

परधानापवर्गे विमोकः | कृत्तः । ‹ प्मभियु-क्ति पाङ्क्तो यन्नः ' इति श्रुतत्वायज्ञ-
सेयेगेन । यज्ञशब्दश्च पथानयचन इति । नतदुकम्‌ | ‹ पश्चभियुनक्ति " इति
गुणवाकनिद्‌म्‌ । तेन तदैकवाक्वत्वान्प्ड१य। एव।यमरथवादो न योगस्य । ‹ रभि
युनभ्मि शवपत। व्रुतेनेति जुरो( ' इत्यनेन करमोत्पयते ¦ उत्पयमानं वेन्यो -
भिदि भत्ति | त यैत्मकरभन वनेयेन वा प्रधाजनंजन्धो दीमते । तेन
निराकःङ्षौ भवति । इहं पु वाकयेरेव प्रयोजनं दषते | स्ववराकप यन्ञतयोगो
नसि | यद्यपि तु वद्ञयोमो मरत्तथाऽपि यज्ञरठ्द्‌। यमम त्रवचनः | ‹ यद््ृता

१(अ०२पा० ७अ० १०२); २अप्नौ चेति-योगाख्यसंस्छारसछते चामरातित्य-
य! । ३ न प्रघानह्वविभिरिपि--प्रकरणन्तरिवयेति शेषः । » इ्युक्तमिति--तमा च स्वौ च
योय तद्विमोकोऽपि सोथ इति पूरणम्‌ । ५ भाष्यकःयलिद्धन्तं दूषयति-नेतदुकमित्यादिना।
६ केन तहिं योगविधिरिति चेदाई- अभनिमेत्यादिनां ! ७ यदिति क्रियािरेषनं हेयम्‌

[अ०११प१०३अ०९ भीपांसादथैने | २१७७

सम्र विपाकः । अविश्चिपिधानं रहपयोगेन चिशेषेण युज्यमानं

४

विशेषाय भवति ॥ १८ ॥

अवक्रे च तद्रत्रधानाथस्य प्रतिपेषोऽप-
पृक्ताथतात ॥ १९॥

---------.- -------- ----- ------------- -----------~-----------------*

वट्कुयुभतृम्ये यज्ञस्याऽऽरीगेच्छेत्‌ ' इति । एतदपि गुणवाकंथस्याधंवाद्‌ः ।
£ त्विजो वृणीते › इत्येतस्योत्पाततिवक्यस्य नायं रेष | धत्तावद्‌ादूौ दृष्टायै वरणं
तत्तस्य उथोतिषटामस्य | द्वितीये" तद्‌रादु पकार ङ्म्‌ । अवमृषेऽदशाय प्रतिषिध्यते)
तत्रापि श्रीद्कामाव।दनुवाद्‌ एव | तस्म, स्परतिषेधो लिङ्ग न घटने | द्वादशाहे, "स वाऽहर्‌-
षः

ने

हयुनक्ते, अहरहमैति' इत्यन्न पानाम्‌ योगे विभोके च घटत एव । यद्ुनक्ति तद्‌-
हरहरिति गुणविधानम्‌ ॥ १८ ॥

~" ~ ~ ~ ~ "~ --~ = ---"- ~ + ग न ~ --- न ~ ~ ~~

१ अग्रमपि-च.न- । २ यदि सौभिकं वरणमङ्गप्रधानार्थं तद्यवमृथे वरणप्राप्त्यभावात्तत्र
तसपरतिषेधोऽनथंक घत शङ्कामनुवदणि--यक्नावदित्यादिना । ३ द्विनीयमिति--यदीक्षणीयादौ
प्रकृतितः प्रतत दोत्रवरणं “ अवृतः सामिधेनरिन्वाह › इति वचनास्प्रृत्ते क्रियमाणमदष्टथं तदूदिती-
यमित्यथेः । ४ चोद्काभावादिणि-- अपूषव।द्वश्स्येति शेष, । ५ भलुवाद एवेति--इदं त्वति-
शयायं न पारमा्थिकमिति ज्ञेयम्‌ । तथा दि ' यदयप्यपूवोऽवगरथस्तथ।पीह प्राकरृतावेवाऽऽज्यभामावि-
ण्येते । प्रहृत च होतृवरणं नाऽऽराटपकारकं, कितु दोतृसंरकाराथंम्‌ । होतु करृतयाऽङ्गमधाना-
येत्वाहिहप्याज्यभागाथतया हदोतृवरण प्रस्ज्यत्त एवैति न ॒नि्यानुवादत्वं युज्यत इति ।
६ गुणविधानाथेमिति--अच्र च वार्ठिकं परिटुप्तमिति भति । तच यथावद्धिवेकतुमशक्यता
न्यायरत्न एवात्र प्रकादयते 1 ^ गुणविधानमेतद्धविष्यति, नदि सवनुवादः प्रयोजनवान्‌ । अतः
स्वादौ योगे सर्वान्ते च विमोके न्यायास्राप्ते वचनमिदमहृरदरिति विशेषनिधानाथभधेवद्भवति ।
तेन विपरीतमिदं लिङ्गमिति भावः । तत्मासलाल्येयमयिकरणं पसूत्र न्यम्‌ । अथवेवे सूत्राणि
ध्याल्येयानि । सिद्धान्तोपक्रममिद मधिकरणम्‌ 1 'अग्निथोगः समक ठे' इति षिद्धान्तपूत्रम्‌ \ ' प्रधा-
नापव्ं वा तदथत्वात्‌ ' इते पृवेपन्षसूत्रम्‌। "पाङ्क्तो यज्ञः इति व.क्यशेपाल्मधानमात्रसंवन्धास्धा-
नमात्रायेतेत्ि । ° अवमृधे च तद्रू! इति पृवैपक्ष एव लिद्गमुक्तम्‌ । तच दधर्थतां होतृवरणस्पाना.
शोच्य पृवेपक्चवादिनोपन्यस्तमिति वेदितव्यम्‌ । ' अहगेणे च प्रत्यहं स्यात्‌ ` इति सिद्धान्त
सूत्रम्‌ , तुशब्दस्थान चशब्दः । प्रधानायेत्वे ह्यहणेणे प्रत्यहं योगविमोषौ न्यायदेव प्राप्तौ स्या-
ताम्‌ । केवरप्रधानाथेत्वात्‌ । तन्न 'अदरदयुंना शे ' इति न वकतन्यं स्यात्‌ । उक्तं भेत । तस्मा-
छिङ्गातसाङ्ग प्रधानार्थम्‌ ' प्र्चिमतु पुवोक्तैव । यज्ञाथैवादस्यात्रासमर्थवदिति ५।

२१७८ दुष्धकासदितश्रावरमाप्यसपेते-- [भ०१११०६अ०११]

एषं च रषाऽषभृये आरपेयवरणस्य हो तुबरणस्य च प्रतिषेधो युक्तो
भविष्यति, न होतारं णीते, नाऽअर्वेयमिति । यथा न्यायोऽपदिष्टः |
सोमार्थ हि होतुबरणं वमू, यद्धातारं णीते जगतीं बदृहणीत इति ।
एतरिमन्न्यायेऽसति तदप्यङ्कपधानायमिर्यवभयेऽपि परसथ्येद । तत्र
कृतायस्वासाङकतं होतृवरणं नेव प्राञओति । तस्य प्रतिषेधोऽनर्थकः ।
, सति त्वेतार्मन्न्याये तदपि प्रधःनायमेव । तत्रापि हि यत्नसंयोगः
यददृता वषटूढुयधीतृच्यं यत्स्याऽऽशीमेच्छेत्‌, यदृ्ता बपटृषुैन्छि
एकधा सयजमाने यद्स्याऽऽ्तीः प्रतितिष्ठतीति । प्रधानाय चेत्तदपर्ं
रत्कायमवसितमिस्यवेमृये प्रातं होतृवरणं प्रामोति । वस्य प्रतिषेधो
वक्तव्य! । उच्यते च । तेस्मात्मधानार्थो योगः । प्रधानापर्वगे
विमोक इति ॥ १९॥
अहगेणे च प्र्यहं स्यात्तदथत्वात्‌ ॥ २०॥
अहगणे च द्र! दशाहे भत्यदं योगविमाकौ दशयति । स वा अहरह-
युनक्ति, अषहरहरवियुश्चतीति । तदुपपद्यते, यदि प्रधानार्थ योगः|
इतरथाऽऽ्येऽहानि योगः स्यात्‌, अन्ते विमाकः। तदा हि सर्बा-
पवग हाप ॥ २० ॥
( जहग॑णे--उपपतत्काटीनसुत्रह्मण्याहनस्थ तन्तरताधिक्रणम्‌ ॥ १० ॥ )

[१०] सुब्रह्मण्या तु तन्तं दीक्षावदन्धकाटवात्‌ ॥ २१ ॥ सि°

दादश्नाहे, उपसतछाकं स॒ब्रह्मण्याह(ने प्रति चिन्त्यते । फ भेदेन
कतैस्यमथवा तन्तरेणेति । कमेभदाद्धेदेनेति मापे, उच्यते-

सुब्रह्मण्या तु तम्ब स्यात्‌ । कुतः । अन्यकाठत्वातु । कमेपयोगा-
त्पृथकारेयम्‌ । तत्र न ग्यते विषः । अग्क्ममाणे विशेषे तन्त्रभावी
युक्त! । दीक्षावद्‌ । त्यया दीक्षा पृथकाकत्वात्तन्त्रं भवाति, तयेय-

पपे ॥२१॥
( अहगेणे सुत्याकाटानपुत्रहमण्याह्ानस्याऽऽवृस्यषिकरणम्‌ ॥ ११ ॥ )
(११ तत्काला त्वावतेत भरयोगतो विशेषक्षपोगात्‌॥ २२॥ पि

[ १९॥२०॥२१॥

१ उपसत्कलि सुत्र-क, । २ तत्काछ्त्वाद्‌वतेत-~प, ।

[म०१ {१०२अ०११] मीमांसादश्चने। २१७९

तरिमक्नेव दवादक्षाह तरकाला या सूत्रह्मण्षः सा तवावर्तेत, भेदेन
स्यात्‌ । कुतः । प्रयागं भराति तस्या विशेषसंयोगो मवति, अश्र सस्या.
मागच्छति । अधेत्युक्तं श्व! प्रश्वां वेति नोक्तो भवाति । तजनापि
च भरृत्यतिद्श्द्रक्तव्यम्‌ । तस्परदावतत ॥ २२॥

अप्रपोगाङ्गमिति चेत्‌ ॥ २३॥

शति चेत्पर्यसि- अययाति विरेषसंयोगादाषत्तिरेतिं । नैतधुक्तम्‌ ।
कुवः । यतोऽभयोगाङ्कमेतत्‌ , यदेति वचनम्‌ । इदं हि परकृतावेकत्वा.
दह्वोऽविवक्षितपू । अथादेव सिद्धत्वातुं । अनङ्कीढृतत्वाचच चोदकेन
न प्राप्येत । यावदुक्तं स्थातु ; सूस्यामागनच्छेति ताब्रदेषायेति । सत्वातं
सवेषामषह्वामा्चिष्टम्‌ । तःपात्तन्त्रम्‌ ॥ २३ ॥

स्पास्रयोगनिर्दशात्कतृैद्वत्‌ ॥ २४ ॥

स्याद्वेदः । कुतः । प्रयोगनिरदेश्चातु । यत्प्यद्यश्ब्दस्षार्थो न
विबक्षितस्तथाऽपि यस्मिन्नहनि प्रयुज्यते तत्करस्य प्रधानस्योपकरो-
ति। नान्यकाठस्य | कर्ैभदयत्‌ । तद्यथा, अष्टावध्वययरुत्तरे बिहारे
हवीष्यास्तादयाति । मारतीमेव प्रतिप्रस्थाता दत्तिणस्मिननिन्यै तसह
रिकाण्यङ्गानि देशमेदान्पारत्या नोपङ्कतरन्ति । यथा तानि देशमेद्‌-
छनोपदुवन्ति, एवमिदमपि कारमेदादन्यकाटस्य नोपकरिष्पति ।
तस्मादावर्तेत ॥ २४॥

क क क.

तदभुतस्थनदा्चवादात चत्तदपवगस्तदथत्वाति ॥ २५ ॥

अथोस्येत । एकस्पिन्नहन्यादूता देवता आह्धानसंस्छृता भवति ।
एका चासौ । तस्याः पुनराह्वनमनयेकम्‌ । अग्निवत्‌ । यथाओ्रेः सद
दाषानेन सैस्कृतष्य न पूनः कमणि संस्कार रेकस्य क्रियत इति।
त्च।युक्तम्‌ । यत्कारणम्‌ । प्रिकमोपवर्म; । यरिमिन्‌ करमण्वाह्वानं
क्रते वद्यं ॒तद्धवति । तस्य कर्मान्तेऽपवगेः । यथा, अन्येषां
सुत्याकाानां संस्काराणमतनिसंमागोदीनाप्‌ । तर्पादावृत्तिः ॥९५॥

` अभ्रिवदिति चेत्‌ ॥ २६ ॥

२२॥२३॥॥ २४ ॥ २१५॥

न

9 स्थादधेदः । प्रयोग-क. ख. । २ एतस्य-ख. : एक्लात्‌-ग. 1

९१८० दष्टीका सदितश्रावर भाप्यसमेते -- [०१ ११ा०६अ०११]

इति यदुक्त, यया भरेगधाने सतरैकपणि दन्तं मवति, एवमिद्मपी-
स्येवस्य फः परिहारः । आभाषान्तं सू्प्‌ ॥ २६ ॥

न प्रयागस्ाधारण्यात्‌ ॥ २७ ॥

नैतदाधानेन तुर्यम्‌ । आधानस्य वकारत्वात्‌ । स्वके हि
रिक्षयते । तत्र न गृह्यते विशेषः । इदं पुनः करपकालमाहनम्‌ ।
त्स्य कमृणः कारे क्रियते तद््पिति गृद्यमाणविशचेषम्‌ । तस्माेत-
दाषानेन तुर्यम्‌ ॥ २७ ॥
लिङ्गदशेनाच्च ॥ २८ ॥

रिङ्खं चेतमर्थं दशयति प्रत्यहं सुव्रह्मण्याह्वानमिति । एवं याह,
संस्थिते संस्थितेऽहन्याग्न घ्रागारं परविरहय सच्रह्मण्य सुब्रह्मण्यामाह्येति
ष्यतीति । प्रेषणमाहनक्रियायेम्‌ । तस्पादूपि प्रस्यहपाह्(नम्‌ ॥१८॥

तद्धि तथेति चेत्‌ ॥ २९॥

लदित्यनेन यूपाहुतिं ्रतिनि्दिंशति । तद्धि युशहुतिकमं यथा युै-

कादक्निन्यां तन्त्र भवति | तयेदमपि भविष्यति । कि तस्य चस्य
च साश्श्यम्‌ । न्करियमाणमवर्यं कस्थचिद्यूपस्यान्तिके भवति ।
सवेसाधारणस्वान्तिकस्य दुकंमत्वात्‌ । यथा तदेकस्य कस्पविध्ूप
स्यान्तिके क्रियमाणं स्वेयुपायं भवति, एवमिदगप्नेकस्य कस्यचि

सौत्यस्य कणोऽन्विके क्रियमाणं सबा भविष्यतीति ॥ २९ ॥

नाररषटत्वादतरन्पायवात्‌ ॥ २०॥
नैतत्तेन तुरयम्‌ । कतः । अशिष्त्वात्‌ । नात य॒षान्तिके होमः

रिष्यते । अविविक्षितमन्तिकमाहवनीयमरतिषेधायमेतदिः्युक्तम्‌-- इव.
रप्रतिषेषो वा, अश्चासरत्वास्च दे चानाभिति । इतरन्यायत्वाञ्च | {६
सिबितरो न्याय; । काकमेददृगृह्यमाणविैषध्याऽऽद्या भवितन्ब-

भिति । तस्माद्विषप्‌ उप्न्पासः॥ २३० ॥

~----------------------------

९१ ॥ २७ ॥२८॥२९॥६०॥

-----

१ स्वकालं-क. ख. । २ सुत्रह्मण्ये--क. ख. ग, सु. । ३ तस्यास्य-ग. । ४ (अ० ११
पा २अ० ७स० २७ )1५ (ज ११पा०२अ०७ सू० २९) ।

(भथ १पा०६अ०१द्‌] परीमांसाद्ञने। । २१८१

दिध्येकत्वाति ॥ ३१ ॥
अथ कचिदून्रूयात्‌; -इह द्रादश्चादिको विधिष्वन्ब्रहषठे व्ततीबरी-
पयन्तोऽवमयादिश्च । अयमपि च द्रदश्राहिको विषिः। वससादस्यादने-
नापि तथा भवेतन्यामति। ३१॥

न कृत्स्नस्य पुनःपरयोगासपानवत्‌ ॥ ३२ ॥

तन्न । कुतः । ठृर्स्नस्य पुनःप्रयोगावु । ृर्स्नोऽन्यो विषिः जुन,
अयुञ्यते, आभिपवपवमान प्रहचभसस्तोत्रश्ञसादिः । परषानवतु । तथथा
भघानानि प्रत्यहं क्रियन्ते तथा । तत्र वसतीवररीवद्र सृं स्यात्‌,
स्तोत्रादिवद्वा बहुशः ठते स्यतु ¦ तत्र बहुकृत्वः कृतमिति न्पाय्यम्‌।
तया सदपाष्ुपकरोति । सङ्त्छतं तु यत्र करिपते तत्रेव कारभेद्‌।दु-
पकर थत्‌ । वस्मादावचिः॥ ३२॥

( देशकतूंविषयेऽनियमाभ्रिकरणम्‌ ॥ १२ ॥ )
[१२] लौकिके तु यथाकामी संस्कार।नथलेपात्‌ ॥३३॥ सि°
इह रौकिकायां उदाहरणम्‌ । यथा देशः, समे द्दपू्णमासाभ्यां
यजेत । कतरः, दशेपूणंपासयोरयन्नक्रत्योचत्व।र ऋतिविजः । सुगादीनि
च पत्राणे । तेषु विचारः। कर रतिप्रयोगमन्यान्युपदेयानि) उत
तानि वाऽभ्यानि वोपदाय प्रयोग इति । कर परापत्‌ । अन्यान्वन्यान्धु-
पादेयान(त । किं करणम्‌ । नरिषकेन एनः क्रियां रिष्टा नाऽऽचर.
न्रीति । एवं परति त्रपः | छो ककेषु यथ,कामी, तानि वाञन्पानि वा,
अनियमः । 7; । रस्करानयलोपात्‌ । न कञ्चिदूरवसििन्‌ प्रयोगे
कृत्रादोनां संस्कारः कतः, याऽयोप्‌।द्‌ने टप्पेत । नाप्यथढोपः |
अन्यैरपि हि शक्यते प्रयोगः कुप्‌ । तस्मादानियमः। अथ यदुक्तं
निरिष्टकेन शिष्ट यामं नाऽऽचरन्तीति । एपेराचरन्तीति । तस्पाज्नेष
दोषः । ननु ऋतििगाचा्यै नातिचरितव्ातरिपि स्मरन्तीपि । पुरष-
घर्मोऽप, न कमधमैः। कमयोग मावःलकरणः माव।च । देशेषु कतै
च पयब्रप्तितम्‌ । पत्रेपूत्तरा कथा कारेष्यपे ॥ ३३॥

६१॥ ३२॥६२॥

"~+ ~~ --न--- ~ ^~ ~+ --- ~~ “~~न ८ ~ , ० मक

१ अत्र व ' इस्काराथौरोपात ' इति पाठ अवंदयक दति भाति । २ निरिष्टिरेन-ख, सु, ।

२१८२ दप्टीकासस्तिसावर भाप्यस्षमते-- [अ०१११०२अ५०१४ |

( यन्तषात्राणां य।वज्ञीवै घारणनियमाधिक्रणम्‌ ॥ १६॥ )

[ १३ ] यक्ञयुधाने पाथरन्‌ प्रतिपर्तििधानाद-
जीपवत्‌ ॥ ३४ ॥ धिर
यङ्नपात्राणि त्वान्ताद(रयितन्याने । इतः । भतिपत्तिविधानावु ।
परतिपात्तस्तेषां परिधानीये कथणि परिधीयते, आहिताप्निमिभिदंहन्ति `
य्नपानभेति ( वदयः ) । ऋर्ज।षवत्‌। तयथा, अह"णे सर्वे गापह्ा-
मृजीपोञवमृथ भनिपादूनायं धायते । ऋमीषमप्पु महतीति
श्रयते ॥ ३४ ॥
यजमानसस्कार। ध तदथः श्रुषपं तत्र
यथाकाम तद५त््‌।त्‌ ॥ ३५ ॥ प°
न वेयु पात्राणां भतिपत्तिः। पः तदि । यजमानद्स्कारोऽयम्‌ ।
तद्य॑स्तपां पानाणापयः श्रूयते । कयै ज्ञायते । तेषा तृतीयया नि
शात्‌ । यजमानम्य द्वतीषय।, तञ ययक) स्यात्‌ । तेषामन्यषां
` वा प्रासनम्‌ । तदयरवात्ू । अथक्रभत्व वु, पत्राणां यः कथिदप्यर्यैः
सिध्यतीति ॥ ३५॥
म॒ख्पध(रणं वा मरणस्प।नियतलत्‌ ॥ ३६ ॥
युरूपानां व(-भद्यान। पत्राणा बर्ण, नानियमः । कृतः । पर्‌.
णस्य। नियतत्वात्‌ । अनयतकराट परणधू । कद्‌, चत्तानि पज्ण्यल्छ-
ष्टाने भवेयुः) मरण चाऽऽप्रैत । तेज यजमानञ्चरौरतच्कर(रलपः
स्थातु । एवमपि तावद्धाराषर्व्पा(न चत्व परः भयोः, प्रतस्तदररः
पाजेरयकम्‌ भपिष्पाते । प पियमनेपष्‌ दानमन्येषामनयकचु ।
तसमान्दख्यध।रणमव २१.८११ ॥ ९६ ॥
ये। वा यजर्म।३६नि (११ ९।६५८.१ः स्थदुपवेषवत्‌॥ ३७॥
अया न भख्यानां ष।रणम्‌। भौ यजन।५३द्‌नि न्रियत यजम्‌(नः
स।ऽनेन सस्कारेणापषरेः स्याद्‌ । तस्य तानं पातगि सनद्ताम्‌।
उपवेषवतु । यया सनास्पयानन १वे।पतषापवानेना धिकार! । तर
_ पवष सनिदवि ईते॥ २७
२४ ॥ ६५२६ ॥६७॥
२ प्रदरन्तीति--क, । ५ सुषयेषु--7,

स ---- ~~

~~ ~" - ^~ ~~~ ----* «~ ~~~ (~+ 4. ----~ ~

[अ०११पा०द९अ०८१द्‌] मीमांसादृजने। २१८३

न्‌ शख्टक्षणलात्‌ ॥ ३८ ॥
तदेतन्नोपपद्यते । क कारणष्र्‌ । चलाघरक्षणं तद्धवति । यथा
- सांनाय्ययानिन एवोपतरेपो नान्यस्या । तत्र हि सानाय्यायी शाखा ।
त।मनुनिष्पद्यत उपवेषः तस्या असतानास्ययाजिनोऽचमवः। अयेदमाने-
यतं संस्कारविधानं, यजनीये वाऽहन्पन्यत्र वा, अनारभ्यत्रिधानात्‌,
आष्ितािमप्निभिदंदहन्ति यज्गपत्रेश्चेतिं । न चान्यस्मिन्नहनि यश्गपात्रा-
णाषुपवषवदसं मवः | शक्यते हि धारणेन संफादयितुप्‌ । तस्मादुपत्रषोऽ-
दृष्टान्तः ॥ ३८ ॥
उत्पत्तिवा भय जकत्वादाशिरषत्‌ ॥ ३९ ॥
अथवा न धारणपरु । (र तिं । स्स्कारकूलेऽन्यानि नवानि
पात्राण्युताद्यानि । भरयोजकत्वात्धस्कारस्य । आश्षिरवत्‌ । यथा,
ऋनपेये, धुतेव्रतो भवन इति वचनादभाव व्रहुहः) अन्यां यन.
मानस्य व्रेनयुक्तामाशचिरे दुहन्तीति श्रुतेराञ्चिरायपन्या मोदपादीषतेः
एवम्‌ ॥ ३९॥
शब्दसिमञ्जस्यमिति चेत्‌ ॥ ४०॥
अय प्रयस्येषं सति यन्नमात्र्चन्दोऽपपञ्जपो भवति । यज्ञसंवन्पेनं
हि पात्राणि यज्ञपात्राणि सवरन्ति । नच नवानां यत्नसंषन्धोऽस्तीति
॥ ४७० ॥
तथाऽऽशिरेऽपि ॥ ९१॥
आश्िरेऽपि याऽयावन्या गौरुफदीयते सा यजपानस्य वरह
न भवति । तव शब्द्स्यासापञ्स्यमेव । यद तत्रान्या मोरिहाप्वन्या-
नि पाजागि भविष्यन्ति । वक्तव्यो त्रा तरिञेप इति॥ ४१॥
अयघ्रुच्य१--
शास्तन विपरयोगस्ततरेकदन्यविकीष। प्रछत।-
वथेह्‌।पृषाथवदूपुतेपदेतः ॥ ४२॥
श्ान्लाद्िममोगस्नत्र । शास्रेण तत्र इन्द्स्यासापज्ञस्यप्‌ । व्रतो

~ न ~ स= -+------------~

४५८ ।। ६९ ॥४०॥४१!॥

-~-------

१ ब्रतदुषामाश्स--ल. \ २ उपादीयत इति- <, १
५१

२१८४ टुष्टीकासदितशावर भाष्यसपेते - [अ ०१११०२३ १०१४]
विभयोगः छत्‌), घृतव्रतो भवत इति । एकद्रभ्यमिकीषयां यजमानस्ष
व्रतयुक्तःमाद्चिरे दुहन्तीति, व्ऋतपेये चोदकेन प्राप्यते । ततश्रासतमवा-
निवत । आष्िरं च गां प्रयुङ्क्ते | रस्मात्तत्र शब्द्‌ास।मञ्ञस्पमनु.
रुध्यते ¦ अयेदापूर्वऽय नान्यतः प्राप्यते । यद्नपात्रेथ द्‌ादोऽविशेषेण
परयक्षशरृतः | दमवति च तेषां पादज धारणेन । तस्मादिहाऽऽकस्मिर्ग
श्रन्दस्यासापञ्जस्यभ्रयण। मवदाति षरणपेव पत्रणाप्‌ ॥ ४२॥ `

( अग्न्यापेय्नमृतिषत्राणां वारमनियपाव्रिकरणम्‌ ॥ १४ ॥ )

[१४] प्त्पथलासोभेमास्वाः क्रियेरन्‌ ॥ ४३ ॥ पू

एवं स्थितपपयैवक्तिवमन्तरा चिन्तान्वरं क्रिषते--यङ्गपा्राणि
धारायतन्यानीत्युक्तम्‌ । तत्र चिन्त्यते । पिं पौणेमास्या आरभ्य धार.
यितव्यान्युतारर्यायतवादिति । क पाप्म्‌ ।

पीणेमास्या आर५ धघ।र॒यित्तन्यानीति । तः । प्रकृव्ययैत्वात
इमानि पातण्यन।रभ्पोक्तत्वादश्पृणे वासायां नि । तपामुत्पतिः । उत्प-
ततिप्रभृति च धारणम्‌ । तस्पात्पणमास्णा आरभ्य धारयितन्यानि ॥४३॥

अग्न्पापय वागद्त्रातववातचानत पारमन्मरणस्पा

निभित्तेवात्‌ ॥ ४४ ॥ किण

नधा पौणमस्या जारम्य पारनध्‌ । [द तदं | अन्न्याधेवातु |
कुतः । अविप्रतिचधात्‌ । यदपि पोनमास्यां विहितानि चोदकेन
पवमानहप्रेः्पु भाप्तानि । संपसप्रमाप्रे पायेमन्मिषु विपरत्तिमेधो
भ्रति । मरणस्यानिपित्तत्दावु । मक्पौणे^(स्या यदि मरणमापचेतः
यजमान्चरीरदस्क।रछ।प्‌। भवति | जधानाच)ोऽऽरभ्य ध।चमाणेष्व्‌-
विमतिषेधो भवति । तस्मादाघानादार्म्य धारणम ॥ ४४॥

भरतिपततिष। यथा(लन्धषाम्‌ ॥ ४५॥ अर १३-सि°

स्थितादुत्तरम्‌ । यदुक्तं पररय; क्रिय) यजनानस्य स्कर इति ।
त्ने । कि तहं । प्रतिपा्तरतां प्राणानां च यजमानन्चर।र।
कथम्‌ । यथाञन्यषां द्रन्दनां साभदित्तनसकमुधनमनं भात्पत्तिः।

४२॥ ४२॥ ४४॥

कन्म -- ~ -- ------- ~~ ----------- वः

------------------------~~क

१ ततश्च-क्‌. ख. ! २ धायेमार्णेषवपरि-प, ।

[म०११पा०३अ०१९]) मीमांसादरृने। २१८५

तदत्तर्ये हेहुः । तान्यपि नानाकमेसूपयुसेनि प्रतिपादनाह्यणि । इषा-
न्यपि पात्राण्यश्मयश्च तथेव । तस्पात्तेषमपि प्रतिपत्तिः । ननु तुतीया-
संयोग उभयत्र विद्यते| न खलु ! यजपानशरीरेऽप्रीनां पात्राणां
च निक्षेपणं प्रतिपत्तिः, न दहनम्‌ । आहितग्रदेदमे च तुतीया । तत्र
तेषां गुणभाव एव । तेषं तत्साध्यते । निक्षेपणे तु द्वितीयेव | यथा,
दक्षिणे पाणो जुहृण॑सादयनीति ॥ ४५ ॥

( वाजपेये सवैपोमीत्तरं प्राजापत्याङ्गप्रचाराधिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )

[१५] उपरिष्टाःसोमानां प्राजापर्येश्वरन्तीति सर्वषा-
मविशेषादवाच्यो हि प्ररूतिकरः ॥ ४६९ ॥ सि

वाजपेये भाजापत्यान्‌ पून्‌ प्रहृत्य श्रूयते, उपरिष्टरसोषानां प्राजा
पत्यश्चरन्ताति । तत्र ।वेचायत्त । [कमामनकारे प्रदारेदन्यमत रसवत
सोमानापयुपरिष्ादुत विकारर्यानेऽयरा स्ैसोमानामुररिष्टादिपि | कि
पापम्‌ । आभेवकट इति ¦ कुतः । प्रकृतावार्भवक्राे प्रचारो त्तः ।
पङ़ृतिवदि हापि तग्रैव करैव्यः। एवं च,ङ्गविपयसो न कृतो मवति ।
यदि सवेसापाना्ुपरिषटत्मचारः क्रियेन ततः, अपप्नेरारुतादृरध्वप-
युयाजेश्वरन्तीति, पहूत्य परिर्धन इारिपोजनमिति, एतदुभयमपि
विपरस्यतः ना“ऽप्निपारतादृध्येषनु पजयत । हुस्दा च हारियोजनं
परिधयः भह्वियरन्‌ । सोऽयषद्घासां विपयौष्ठो भिना ववचेन क्रिबेव ।
अय रवाभेवकरःठे प्रचारस्ततो नैष दोषो भवति ।

+

एवं प्रापे, उच्यते । उपरिषात्सोमानां भाजपत्येच्रन्तीत्युक्ते स
पानामुपारिष्ासमचर्येत ; कुनः । अविशेषत्‌ । नोमानाभिस्युकते स

४९ ॥ |

यद्यामेवकटे प्रचःरः क्रियते, अग्रव ्तिपेशोषकरं वक्यं स्यात्‌ । ननु वेवनेन
प्रातःसवने मःध्येदिनक्तवने वा कतन्याः प्रप्नुवन्ति । तेन तार्तीयप्तवनिकार्मव-
काटेऽङ्गप्रचारविधानाथमर्थवद्वचनम्‌ । उच्यते |

१ आसादयति ॥--क. ख. । २ इत्युक्तम्‌--ग. ३ उपरिष्टात्छोम।नां-ग. । ४ वचनेनेति-
‹ तौथं॑वै प्रात.सवनं, यत्परातःसवने पशव॒ अआ।टभ्यन्ते तीथे एवेतान!खभते ` इति वचनेन,
‹ ब्रह्मसाम्न्यारभते ` इति वचनेन चातिदशप्रप्तक!खव धनेति शेपः ।

२१८६ टष्टीकारहितमावरमाष्यसमेने-- [ज ० १ ११।०३अ० १९]

सोमानामवि्षवचनास्रतीयते । यत्ताभरकालः प्रकृतितः प्राप्यत
हति । अवाच्यो हि प्रकृःटिक'ङः; ¦ चोदकेनेत्र प्राप । तदर्थो विधिः
छृरकरोऽनरथक्ः स्यात्‌ | तस्मातसवंसोमानाुपरिष्टात्मचारः ॥ ४६ ॥

अङ्कविपर्यासो विना वचनाशेति चेत्‌ ॥ ४७॥

अथ यदुक्तम्‌ । एवं स्यद्गविपयासो विना वचनेन कृतो भविष्य
तीति । तस्य कः परिहार इत्याभाषान्तं सूत्रम्‌ ॥ ४७ ॥

उत्कर्षः संयोगात्काटमाचमितर ॥ ४८ ॥

नेष दोषो यदक्तमङ्घविपयास हति । कथं कृतरवा । पञयुमचारे तावदु
त्छृष्यमाणेऽुय।जानां परिषिपरहरणस्प चोत्करबो न्याय्यः | संयोगात्‌ ।
तानि हि प्युमरचारण क्रमतः संयुक्तानि । न चाऽऽमिमारुतस्याचुयनैः
सदह, हारिथोजनस्य वा परिथिप्रहरणेन करमो विवक्षितः । न हि परिधिः
महरणं हारियोजनस्याङ्ग, हारियोजनो वा परिधिप्रदर्णस्य । उमो
षा कस्यचिदेकस्य प्रधानस्य । एवपाग्निपारतमनुयाजाश्च यादे परस्पर.
स्थाङ्घभूतानि भवेयुः, एकस्य वा मधानस्यः तत्र एतेन ऋमेणोपङरवै-
न्तीति विविक्षितः क्रमः स्यातु । अथ पुनः पञ्चोरङ्गपनुयानाः, आभि-
मारतं सोमस्य, तथा परिपिगप्रहरणं पशोरङ्क, ह(रियोजन; सोमेज्या ।
तेषां करभो निष््रयोजनः । तसरमाद विवक्षितः ।
काठमाजमितरत्र । आप्नेमारतादृष्वेभनुयाजेश्वरन्तौति भरहूत्ष, परि -
धीन्‌ जहाति हारियोजनापरेति, एतस्मिन्‌ काठ ईति लक्षणमाभ्निमा-

प्रातःसवने माध्यंदिने वा दैवने, एते सस्कारवाकंये, आठम्ममात्रश्रवणात्‌ |
अङ्गप्रचार अमेवकाठ एव, नान्पक्िन्‌ । तस्माद्विरेषात्सवैपरोमानामृष्वंम्‌ ॥४१॥
ननु “ आश्रमारतादूष्यै) प्रहत्य परिषीन्‌ › इति च कमविप प्तः प्राप्नोतत्थु्तम्‌
। ४७ ॥
उच्धते | आिमारुतं समाज्गम्‌ ¡ अनुयाजाः प्शवरम्‌ | अतपोरङ्गाङ्कि वन्ध.
स्तावन्नास्ति, यनाऽऽि१।रत कृत्वाऽनुयाजाः क्रियमाणा! प्गुणा मेुः | न चैत
एकेन प्रयोगवचनेन गृह्यन्ते, यन।ऽऽ निन तं कत्वा ऽतथा नाः कियेर्‌ । प्रती परिष्य-

१ सवने इति--सवने वेति ये भव दुक्ते वाक्ये इति रषः ! २ गुगाः-त्र. । २३ अभिनार-
ठान्‌-घ. । ४ त्रियेर्िति-जतोऽनङ्गत्वा्रमलेोपेऽपि न क्षतिेति भवः । ५ ' जमिमरतादृषव-
मनयजैशव {नति ` इति वचनाथंमाद-प्कृताशरित्यादिनः ।

[अ०१११०३अ०१९] #मांघाद्शने | २१८७
रतं प्रिधिप्रहृरणं च } अनपेत ठक्षरःपामे काट; । ययाऽप्निहोत्र. `
वेलायामागन्तव्यापिति । यत्रा्िहोत्र नास्ति, तत्राप्यनयेता वलस |
नन्वेवं सक्षणा मवि । न हि । काठ एवेह श््पयैः । क्तवा तवम्पुर-
काक एव स्पते । उरध्वंशन्दोऽपि दे कालं वा ब्रूयात्‌ । देशस्यासं-
मवात्कारा्ां विन्नायते ॥। ४८ ॥

परूतिकाठासततेः शस्जवतामिति चेत्‌ ॥ ४९॥

इति वेपयति सवेसोप्रानामुपरिश्ल्मचार हति । नत्नुक्त ।

भिसमाजेनक्षणोतरकालमनुयाजाः प्राप्नुवन्ति । ईटयो नोदक प्रति, इह द्वितीये
क्षगेऽनुयाज। न क्तव्यः, क्षणमात्रे ग्थितवा कर्मव्या दृति चोदकरेष एवे
वचन न वतुं चोदकं बाधत । द्वित येऽप्येवमेव । नन्तेयं छक्षणा मनति | न हि ।
कंत्वाशन्दः काठवचन एव स्मयते | स॒ त वत्परिविप्रहणम्य पृवकाखयां शत्या
वत॑ते | तद्वशयात्परिपभरहरणं कृष्वा तत उत्कटं हारिमोजनः कर्तम्ध इति
सर्वाण्येव श्रुतिवृकत्तनि । आश्चिारनरव्दोऽति स्वाशतवे प्रतिपादयति । उवै.
शब्दोऽपि काट्वनन एव | अत न (नितप्‌ उक्षणम्‌ | इदे च लक्षणा
मवति । यथा गवाहीके इति गार्न्दो वाहीके निष्ठपूतरमतगादे यत्तलक्षध्रति ।
यथ। व्‌ ज।तिन्यद्धि लक्षणायां । एवमत्र न काचिद्घ्तणां पयामः ।

न > ( [क ( ~~ ~. प ०
एतन व्याट्यातन ` वाजपयनद्रा वृहू(पातसतेन सनत इत्‌ या दष उक्तः
िद्धान्तवादिना रपक्षवाद्रिनः, स नास्ति । सवषां श्रुतिवरत्तस्वात्‌ | एवभिः

के [+ 9०]

प्रदचनार्थम्‌ । उच्यते । नैष्देवम्‌ । अत्रापि हि लक्षणा । तेष्वपीति।
कथम्‌ । पदाथ उचायमाणः स्वख्पं वा कर्तव्यं व्रवीति । अन्थत्र वा कर्व
म्ये, तत्र व। कर्तव्यमिति । हृह्‌ तु स्वरूपं न केन्य तम्य निज्ञातत्वात्‌ ।

# क [र

अन्यत्रापि न । त्रापि न फिचित्‌ । किम तदयु रण्‌ । परा, तस्य यः काठ
सक्षयिदम्‌ ॥ ४८ ॥

~ = --.-- ------------- ------------- ~ --- ~ ------------ --- ---

~~ -----

१ नत्वेव लक्षणा मवति ; काल--. । २ क्षणमध्रमिति-भमिम)स्तकाडं यावदियथैः ।
३ ष्रति-व. ' ४ एवं मध्यमनुभाष्य चोदयति--एतेनेयादिना । ५ सिद्धन्तवादि नः-अङ्गाद्गै"
सेवन्धं घदतेति देषः । ६ पूर्वपक्षवदिनः--काटविष्रिमिच्छत इति देषः । ७ आभिमःर्ता-
नुयाजयोः परपपरमङ्गङ्गिमावाभ.वचेपरितनं विकतपदवयं निरा एरोति-अन्यत्रापीत्यादिना ।

९१८८ ` दष्यीकासदितक्षाबरमाप्यसमेते-- [अ० १११।०२अ०११]

श्द्मषतां सोमानायुपरिशसनारो युक्तः । कुत; । परङ्ातिक।ल सेः ।
एवं पोतस्य कारस्याऽऽसत्तौ कतः पचःरो भविष्यति | अङ्कविपया-
सथाकस्मान्न एता भविष्यति । अथ कनमोऽस्तौ कालः । तातीयसव-
निस्य वैश्वदेवस्य यदूष्वेम्‌ ॥ ४९ ॥
न श्ुतिभतिपेधात्‌ ॥ ५० ॥

एवं सि, उपरिषटात्सोमानापिस्यविश्चेषश्चतितिभहिषिध्यते । केषा
वित्सामानामधस्तादयं प्रचारः स्यात्‌ ¦ न चाऽऽसस्य। प्राहतः कारो
छ्पते ॥ ५० ॥

विकारस्थान इति चेत्‌ ॥ ५१॥

इति चेतपरयसि शस्नवताष्ुपरि भचरोभ्युक्त इति, विकृ(रश्याने
भदतु । फतमन्पुनरविकारस्यानम्‌ । उक्थ्या्ाः संस्था अशिष्टेमसं-
स्थाय विकारा! । तासां यत्स्यानम्िष्ठोम्रचारादूध्चै, तत्र प्रचारो
भवतु । तेत उध्वं स्वेपामागन्तूनां मचाराणां स्थानम्‌ । अयमपि चाऽऽ.
गन्तु; । हस्माद्यमपि तनैव भवि ॥ ५१ ॥

न चोद्न।पृथक्त्वात्‌ ॥ ५२ ॥

नैतदेवम्‌ । कस्पातु । चोदनापृथक्त्वात्‌ । कमेपृथक्तवादित्ययः |
पृथगेते कर्णी, यच्च सौमिकं, यचच पाशुकम्‌ । सौमिकानां भवराणा-
मेतर्स्थानं न पाञ्ुकानाम्‌ । तस्मादे तस्य वचनात्सर्वं सोमानमुपारष्टा-
त्श्थानष्‌ ॥ ५२॥ ।

( माभिमारुतादुष्वेमनुयानोत्कपधोत्छष्यपाण सूक्तवाके पतवनीयपुरोडा-

शदेवत।पदानामप्युत्कपाविकरण ५ ॥ १६ ॥ )

[ १६ ] उत्कर सक्तवाकस्य न सोमदेवतानामुककरषः
पश्वनङ्गत्वायथा निष्करषेऽनन्वयः ॥ ५३ ॥ पू
अञुयाजा उत्कृष्यमाणा; सृक्तवाकमप्युत्कषैन्ति । तत्न सवनीयानां

[४९ ॥ ५०॥ ११।५२॥]
खवनीयानां या देवतास्ताः सुक्तवाकोत्कर्धऽपि नोर्कृष्यन्ते । पश्चनङ्कतात्सवनी.

=---------- 4 --~- ~ ६ र न = =

१ प्रङृतस्याऽऽसत्तौ-- ल, ) २ कृतः प्रकृतः प्रनारः--कृ, ! ३ ताद स्वेषां--ग.

१६

[भ १११०३अ० १६] मीसांसादशने । २१८९

पुरोड।शानां देवताः संक रन्ते, मज्यंनिन्राय हरिवते धानाः, पूषण्व
ते करम्मपित्यारभ्य । तासु्कषेः, नेति संदेहः । ‰ प्रप्त्‌।
उत्कं सूक्तव।कस्य न सवरनौयदेवतानपुत्कषेः । कुतः । परवनङ्खः
त्वात्‌ । अचुयाजाः परशोरङ्गमुषृष्यमाणा; पङ्गमेबोकहटुपहमत,
सोमाङ्कम्‌ । सोमाङ्ग च सवनीयदेवनाः । तेस्पात्ताामनुत्कषः।
यथा निष्कपऽनन्वयः। यथा पोभमस्यां सूक्तवाकप्य पयोगे पुण
मासीदेवतानां निष्करऽपावास्या {वत(नाप्रनन्वयः । इतरत्र चेतर
सार । तत्कस्य देवाः । रृपरिारस्यानङ्गत्वात्‌ । वद्रदिर्।प्यनु-
त्कषे; ॥ ५३ ॥

श वि्‌ द 9

वाक्यस्य (कषः समानतन्त्रत्वादिथ-
लोपाद्नन्वयः ॥ ५४ ॥ सषि°

अथवोत्कषे एव्‌ न्पारयः। इनः | वाक्यस्षयोगात्‌ । सू करबाक
स्यकटेशमूतानि सोभिकूदेवगसकीतेनानि) भृज्यनिनराय ६रिबते
धानाः) पूपण्वेते क९२८५) सरर्३प।वते परिवापप्रू । अय यजपान
इति स्वध्यते । त्या, इन्द्राय दरवत वानामम) पूषणत्‌ कर्म्मण)
सरस्वेप,वते परिवापेण सूपस्था भ दवा वनस्पतिर्‌मवदिपि सबध्यते।
चान्येतानिं सत्तया कव्य मध्य उच्य्मानल्ययतवान्व । निष्ठाने कै-
वरान्यनयकरानि भवन्वि | न च सवनानां पूकत्राकोऽस्ति, यत्रै
न्युचार्यरन्‌ । पाक एव सर्वास्तप भषद्गसिद्धः। अपस्त्रै
तदेवतानां सकीतपनं य॒स५ । स चौरष्यत्‌ । तर्मात्तासाभप्युकषः |
आ चेवमनुप्रर।१ते ।

(क्क ~~ --- ~ 1

यानाम्‌ । यवा पोभमास्यां भयुरधना नः सकत ।14१३५१।१।६५ देवत न सषेति एव~
मिहापि ॥ ९२ ॥

प्रस्तररतावत्माप्गिकस्तेपाम्‌ | यदयश्च प्रस्तरस्तदयं प्रहरणम्‌ । प्रहरणाङ्ग
च सू्तवाकः | तस्मातसृक्तवाकोऽपि परायै; । सूक्तवाकमध्ये सवनीयदेवतानां पाठा
तेन सहेववाक्यता बाध्यते | पि चपकङ्शनि स्ाकङ्षत्व।दन्थनि मेयः ।

~ ---------- --- ---------------- -----~-----

€ (५

१ मृज्जन्निन्द्राय--प, ¦ २ नाऽऽक्पदि-ध. । ३ एक्वैःकयता बध्यत इति-भवप्म्यमानै,
पवाक्यताऽपनश्पं सति वाध्येतेव्यथः

२१९० ट्टका सदत बर माप्यसमेते-- [अ०१११०४अ० १
यथा निष्कऽनन्वय इति, सपानतन्त्रत्वादर्थंलोपादनन्वय, ।
समप्रानतन्त्रो दश्पृणेमासौ । तयोः साधारणं सृक्तवाक्राम्नानष्‌ । तच-
याय॑ निविशते । अध्लुप्ं चामाास्यदिवतानां पोगेमास्यां संकी
नमर्‌ । इतरासां चतरत । यत्कारणम्‌ । या ईष्टा देवतास्ताः संकीते-
नेन भत्यवेह्यन्ते | इयमपाष्ट। न काचिदन्तरितेति । तस्मात्‌, यथा |
` निष्कर्षऽनन्वय इत्यद्टान्तः ॥ ५४ ॥
इति श्रीशवरस्यापिनः कृतौ मीमांसाभाष्य एकाद्त्रध्यावस्य
तृतीयः पाद्‌; ॥

अयेक्‌।द्‌ञ्चाघ्यायस्य चतुथः पादः ॥

( रपू प्रवकूदक्षिणायुक्तनामारनव्रष्णवादीनां मेदेनाङ्गावु्ानःव.
केरणम्‌ ॥ १॥ )
[१.| चद्कताद्‌(जसूऽनुक्तस्शकालानां
समवाप्रादन्तरमङ्गीर्न ॥ १ ॥प१्‌०
राजसूये यान्पनुकतदेकक)।छानि प्रधानानि, यथा; त्रिश्युक्ते द
एवमादि चिन्त्यते । क तत्ाङ्कानां ठन्त्रभाव्‌ उत मेद्‌ इति।
मा्तम्‌ । राजमूयञनुक्तदेशकाकानां भध(नानां तन्त्रपङ्क(नि।

"-------- ---

।
कुतः ।

च तन्तरपदानामपकर्पो टम्यते | यन निर्‌ःतङ्ती सत्यु: । पराथैत्वात्ू कतवाकष्व ।
पाणमास्याममावास्यायां च तन्त्रेण सूक्तवाको विनियुक्तः | प्रकरगा्रिरेषत्‌।

तत्रापकर्पो युक्तै; | ईह्‌ त्वव क्त १४६९१7६ एव तवन(वाना दवता; प्रक्राश्च-
[चष्यन्तं ॥

दत भटकुर रखतराचताया माम्तानाप्यत्पा्यातरा टष्टीकायामे
पद्‌ शःध्यायत्व त॒तधः १।द्‌ः |

५~-~--~--- -- ---- ~ --~ ,--~~ > 4 व 5

~---------~

१ अमवास्यावृति--3. 1 २ व्रिसंदुकते दवे इति--“ सोमपोष्य एकादशकपालः, पेन््रापौष्य
श्वरः, पौष्णश्वरः, श्यामो दक्षिणा ` ' आमवैष्णव एकादश्चकप।कः, रेन्दरपैऽगवश्वसः, वैष्णवानि
कपालः, वामना द्क्चिणा › इलादिना विहितं ज्रिकद्ूयमित्यथं; । २ तन्त्रपदान।भेति-'अभ्िमय
होतारमदणातायं सुतासुती यजमान. ' इत्यादीनामित्य्थः 1 ४ न्वक्तः--घ,

[० १ १पा०४अ०१] मीमांसाद्ने । २१९१
समवायात्‌ । फटनिवर्तने तेषां समवायः । सपेत्वैतानि एलं साधय-

भ क

न्ति, नेकश्चः । कथं ज्ञायते । चोदनैकत्वात्‌ । राजसृयेनेर्ये क्व चनान्ते-

क

न शब्देन तानि पमधानान्युक्त्वा फकसंबन्धः कृतः । तस्मात्सपुदायः

फरत्रान्‌ । यच्च फटवत्तचिकी पितम्‌ । तदयुतिकैच्पना । इतिक-
स्यता चङ्कान । तस्प्रात्तन्नम्‌ ॥ १॥
परतिदक्षिणं वा केतेवन्पादिषिवदङ्गप्तव।-
स्समृद्‌यो हि तनिवंरपा तदकव।देक-
२।तदपदग्‌ः स्वति ॥ २॥ क्ण

न चेदेव, तन्बरमङ्ग(नाति । किः वहि । भेदेन । कुतः । अरति
दक्षिणं कपस्वन्यातु । एषषु कमत दक्षिगनमिदः श्रूयते। अना.
व॑स्णव्‌ पएक(दशकपालम) पन्द्रागेप्णवश्वरः; पन्णवह्धिकपारो वामनो
दक्षिणा । सेधापोष्ण एकद्ञ्चक्परः) रेद्धापाष्गहचदः) पोष्ग-
इचः, इषमा दक्षर्णा+ । दक्षिगनमेरलतद्‌क्तिणं कपू्तबन्ध।
भत्ति । वभनक्रौताः पूच्स्य निक्तधुक्तस्य कतर; । अनङ्खत उत्त
र्स्य तिसभुक्तस्थ । उवाभपारकोता उत्तरस्य निरसंवुक्तस्य कप।२;।
प६ऽप्यनङ्गः पृषश्य । अतः कतनददङ्कमेदः | इष्टवत्‌ । तयथ। १।५-
म स्क।कान्यङ्कानि काटमेदान दर्स्यापकूवेन्ति । एवमिहापि कपु
भेदान्न परस्परस्य । तस्भदद्धेदेन कपन्वानाति । यत्त॒ चोद्नकत्वादुत्त-
रस्या समुदा) विवक्षित ६ । उच्यते । सद्दा वा दि वन्निदैरधा ।
समुदायः; फर नेष्पर५। विवक्षितः । तदेकत्ववु-फशकवात्‌ , सद
वचन) न ५सोगकत्वात्‌) ईवत्‌ । तदय चवूणम प्रयो; वकेममेदेऽपि

न, ®

= फरेकत्वत्तम। सचनं, ददपूमनास।भ्यां स्वगेकाम्‌। यजेते ॥ २ ॥
तथा चान्पायथद्दनम्‌ ॥ २॥

अन्यार्थ(ऽप्परतभयं द्‌चेयति । प4 त्रिसगूक्तधु्तरं निसंयु क्तमिति ।

तत्र भेद ६ पौवापय स्यत्‌ । नन्वे कतन्त्रत्रेऽपमि प्रधानपरक्षं पौर्वापमं

भवेत्‌ । > चमेतत्‌ । वाक्षरेपेग ठु विद्गायते, साङ्गयोः प्रघानयोरेतत्पौ-

स ५ त = ६ ~“ --- ~-~ ---------~ ------ -------------- - ~~~

[१॥२॥

*---------- --+------ ----

4 अनद्गमुत्तरस्य -क. ख, २ पौणमासी--ग. ।

२१९२ दष्टकासाहितक्चावरभाप्यसमेते -- [अ०१११०४अ २

¢
व।पयेमिति । एवं ह्यह - यत्प त्रिसयुक्तं बरीरनननं तत्‌, दुत्तरं

त्रिसंयुक्तं पूजनम तदिति । फलसंबन्धश्च साङ्कयो भवति, न केव-
कयोः । तस्पादशनमेषेतत्‌ ॥ ३॥

( राजपूोपकम वृताननेव कनरणामन्तदुपद्ननिषमापि-
करणम्‌ ॥ २ ॥ )

अ [9 श
| २ | अनियमः स्यादिति चेत्‌ ॥ ४ ॥ पु
तमव विचायते, किमुपक्रमे ये कतौरस्त पब्ान्तादुतानियमः,
धान्ये वेति । फिं परातुष्‌ । आनियमः स्यादिति चैव्‌ । इति चेत्पदयलसिः

भतिदक्षणं कतृसंबन्ध ईति, अनियमः । पवित्रदक्षिणाभिये पर्करीताः

पावेत्रायास्ते भषन्ति । पावित्रान्ते तेषापपवगंः । उत्तरे कभणि षथ-
कामा) ते वाऽन्यं चा स्थुः । तप्पारनिवमः | ९॥

नीपदिष्टवत्‌ ॥ ५॥
नेवदेन्‌ ५क्तप्‌, जयम इति । पिः तदि । य एव भक्रमे त
एवाऽऽन्तार्स्युः । कसमात्‌ । उपदष्स्वात्‌ । अदावेव वरण ङ।छे यज.
मानेन तषायपदिषटम्‌, अनेन मां राजसूयसज्नरेन कम॑मुदामेन यान.
यतेति । वर्णं च प्राक्‌ कर्महत्तः । तदगृद्यमाणव्रिशेपलवात्तन््रभू ।
तेनाञऽऽनताः सव्राय। भवन्ति । आह । यदे संबुदायद्ुदिश्य व्रियन्ते

क ~ ~= --- ~ न

३॥ | ।
पवित्रस्य दक्षिणाम्नानाद्यनित्रप्यं थ कतरह पक्रित्राय॑मुनदीयन्ते | ते द्वितीयस्य
सोमस्य नाङ्गम्‌ । कथम्‌ | अनिथमेन कतंमामृषादाने आपे ववनानिवम्यते | तच
निथमतचने यस्थेवमिनोपाद्‌ते त्येव तेऽङ्घम्‌ | द्वितीथस्य पुनरसावषाद्‌।ननियमो म
भवति । यथाऽन्य १द्‌\५। म॑दून क्रियन्ते, ए4 वरणमपि मेदेन प्राप्नोति | तत्र
यदि वात्‌ एव वरोतञनः) अयवाऽन्ये | सवमै्धकेष्वपि भेदेनैव ॥ ४ |
स्वाराञ्यकामध्य राजपूथत्तको भग उपायेन चोद्ये | प उवाय भरवर्तमान
आदूवेचप्वज। वृणते, रनतूतसं्तकेन यागेन यजयतेति । तचागृह्यमाणविशेषत्वा-
व्सर्येषां कृते मती ति |
नि १ सवैसुदिदय-मु. । २ द्विपीयस्थ सोमस्येति-अभिषेचनीयाख्यस्य सोमयागस्येति शेषः

१ तत्र-प्र.। , उपादतते--उपादापवतीययः । ५ न भव्रतीति--पषेसिनिन्कमणि कृतो वरणस्य
हाद ननियमो द्वितीयस्य कमगञ : भवतीः । ६ साद्-वागपयुदाय दइूयथेः।

क =:

[भ०१ ११०४०] मीमांसदञने | २१९३

तत एवम्‌ । अथं पुनरयं पवित्रमुदिर१ ततो न सत्रीयः । तदर्था
एव भवन्ति । किं पुनरत्र युक्तम्‌ । सपुद्‌। पपुदिदयेति । तथा सस्य.
विघ्नेन कतः कम निवैतैते । इनरथा पवित्राने, उत्तरस्पिन्‌ केण त
एव कामतो न संमरतरन्‌ । अन्ये च कतरो ने.पपरेरन्‌ । कमेविघ्नः
. स्यात्‌ । ल।घवा पत्तिश्च । एवं च सति राघवं मवति । इतरथा परति-
करमोपादानं तद्‌ गुरुः स्यात्‌ । ऋत्विग्याज्ययोश्राग्यभिचारो पः ।

अपि च प्मुदायमुद्दिर्य त्रिपमाणेषु यो यत्कीलो निज्गतः पर तत्वाठ एव करि-
ष्यते । अनियमेनोषादाने पूवेवृन। नेच्छेयुरपि । कदाविदन्ये न कम्पेत्‌ । तत्र
योऽस। काठ उपदरष्टः प्त बाध्यते | तते; कततरगुण्या्तङ्मावो भत्‌ । तघ्मान्
प्रतिकमं वरणं कर्तव्येति |

अयुक्तमिद्‌ं व्यार्गरानम्‌ । यः काणि जानाति तस्य रनपूमेनाविकारः । प एवं
न क

न (~ 0 ^
फ

जानाति, देकं वरणमिषिप्ववपक्रोति, न सौोपिकरषु । यच पौमिक वरणं न तदै-
िकेष्विति । यथ।ऽऽदावाधानि छते कश्चिदेव वरणं कुयात्‌, महं काणि करिष्ये)
तन्न मे मन्त्‌ ऋत्विजो भवतेति । यथैतदप्रभौणके) एवमिदमपि । न कथ्िदनपीर्चि-
शेषः| नै च पवित्रस्यङ्गं सोरम इष्टिवा, येन प्राप्धिकेन वरणेन निद्रः | यथा

दक्षिणीयादीनां ज्यौतिष्टोमिकेन वरणेन ।
यदप्युच्यते समुदायमुद्रि+ व्रिकत इरि । तदयुक्तम्‌ । न हि पमुदायः ठे
चोदयते । येन तदु वर५ ९९।त्‌ । कतर वा शब्द्‌; प्मुद्‌।यवाचकः । राजपू१२ब्द
हति चेत्‌ । तन्न | सोमपश्वि्टिपर्विहोमा निरणक्षा। उत्पच्चाः । ते निरपेक्षा एव
षे प

क्म्‌

9, ल 1
योजनमपेकषन्ते | तेषामपेश्तमाणानां तनिवावरूषः शठः श्रूयमाभो दूप्वतः फले

(=|

"------ 9 (1

१ अथ पृवेमव-ख. । २ कालातिपत्तिश्च-ग. । अत्र च. जेमिनोयन्यायमाल!दिसुद्रित-
पष्तकेषु † लाचवातिपत्तिश्च ' देवं परथकसूत्रत्वेन प्रकाशनं द्यते । तत्र॒ द इतरप्रमाणान्तरामा `
वादस्माभिख्पेक्षितम्‌ ' ३ यत्काठं--घ. ! » विजानाते-च. ज. । ५ अप्रमाणकम्‌ू-भशान्नी -
यभिदय्थः । ६ न विदोप इति--असाच्लीधतवेनं साम्यरादेति रेपः । नहि शान्नेग सवौदौ वरणं
कतेन्यतया विदितम्‌ : यदपि वोद्केनेष्टिपश्वादो प्रप्त यदपि देशकारमेदास्रतिकमं कतैन्यम्‌ ।
नापि पकतरस्य यः कःलः सोऽन्येषां मवितुमरईति । येन कठेक्या्रगतन्त्रत। स्यादिति भावः ।
५ नापि प्रसङ्गतो वरणेक्यमिव्याह-न चेत्यादिना । ८ सोम इति--दइतरसोमयाग इत्यथेः।
९ नित्ततिरेति-अन्यन्न वरणनिदरततिरिल्यथः । १० यदुच्यते घ.\ ११ शब्द्‌ इति-"ा ना राज्येन
स्वाराज्यकामो यजेत › इते चोदनात्मकः शब्द इयथः '

२१९४ टष्टकासदितशाषरमाप्यसमते-- [अ०१११०४अ०१|
हस्मात्मुद्‌।यमुददिष्य त्रियन्त । तथा च तनभ ॥ ५॥
परयोजनेकलवात्‌ ॥ ६.॥

एकं च प्रयोजनमवयवदक्षिणानापापं सषृदायसपत्तिः । न हव यवन
केवलेन तेन कशिदयः । अवयः समुदायः संपादयितव्व इत्यवयैवेः
परिक्रीयन्ते । तेषां समुदायसंपत्तो छतायैत्वप । तस्मा एव करतार
आन्तार्स्युः ॥ ६ ॥

आह । यादे समुदायसंपर्ये, अवयवश्च; पारेक्रयः, सकृदेब
कतैव्यः; किं पुनराषटस्येचि । उच्यते--

विशेषा्थां पुनःश्रुतिः ॥ ७॥

उभयथा परिक्रये प्रापने सकृद्रा परस्यदयवं वा, परिक्रयवि्रेषो
नियम्यते, प्रत्यवयवं करतेव्यः| द्रन्यसंरूपानियमेन च ब(पनो दक्षिणा)
अयुतममिषेचनीये ददातीःयेवं क्रियमरणपभ्युदयक।रे भवतीति ॥७॥

( अवेषटरभि्नतन्प्रताधिकरणम्‌ ॥ ३ ॥ )

[३] अवेष्ठी चेकतन्त्यं स्पादिङ्गद्शनात्‌ ॥ ८ ॥ प°

विदधाति । ये फटे वियन्ते तेषापितिकतैष्यता । अयं च वरणानियम इतिकतै-
व्यतां्ेन गृह्यते । तसम।धषाऽभ्येतिकतैव्यता भेदेन क्रियन्ते, एवं वरणमपि भेदेन
कर्तव्यम्‌ । न कंश्िद्धिशषः । तस्मादेक्ैकस्य मदेन वरणम्‌ ।

यदि पमुदायगृदिश्य वरणं तनत्रेणेष्यते ततोऽन्याऽपीतिकैन्यता कस्मात्न््णेव
म्‌ क्रियते | कस्तव वरणे पक्षपातः । तस्माचदेतद्रणं वैदिकं नैवेदं चिन्त्यते ।
कंबु योऽयं डौकिकोऽभ्युपायः स चिन्त्यते ।पूवैपक्तवादी - अनियमेन ठकिकमम्यु.
पायमिच्छति । पिद्धान्तवादौ ठु छोकिकमप्युदीयमादवेव नियमेनेच्छति ॥ ५ ॥
[१९॥७॥ |

१ षयुदायसुददिश्येति- यदत्र सकौदौ समुदायसुदिदिय वरणं भाष्यकरैः साधितं नतदरै
दिकवरणाभिभ्रयेण , प्रयाजादीनामिव वैदिकवैरणस्यापि तन्त्रत्वे प्रमाणाभावात्‌ । अपि तु कमै
विक्षेपाश्षद्कयाऽऽदाववश्यकतम्यलीकिकसंवित्छरणाभिग्रायकमिति ज्ञेयम्‌ । तदिदं वार्तिक एव
विस्तरशः प्रतिपदिितम्‌ ' २ अवयवे-खः. , ३ कथ-धघ. \ ४ भि.न्यत इतिक तन्त्र प्रयत्य
नियमः, उत तन्त्रमेवेति चिन्त्यत इत्यर्थः ।

[अ०१११।०४अ०६] मीमां सादने । २१९५
रसिमन्नेव राजसूयेऽबष्टि, आग्रेयोऽष्टाकपालो हिरण्यं दक्षिणा,
बाहैस्परयश्चरुः शि पृष्ठो दक्षिगेरयान्नारा । तस्यां चिन्त्यते किमद्गा-
नां भेदोऽथ तम्त्रम,व इति | कं प्रापम्‌ । अवेष्टौ चेकतन्ञयं स्यात्‌ ।
तन्प्रताङिङ्कदशनात्‌ । लिङ्गं हि तन्त्रभावस्य सूचकं दृयते । या
- ब्राह्मणो यनेत वाहेस्पत्वं मध्ये निधायाऽऽहुतिपाहुतिं हुत्वाऽ्भिघारयेत्‌,
यादि रजन्य देद्द्रभ) यादे वेदयो वैश्वरेवमिपि | सापस्त्ये च हविषा
मध्ये निधानमुपपयते । एकतन्त्े च सामस्त्यमू । तस्पादैकतन्तपम्‌ ।
नव॒ लिङ्कुपादिरषते, कुतः प्राप्तिः । सह चोदनया प्राप्तिः । अथैता
दिश्षामवेष्टयः । इमं वा अथ तं छोकं पुनरुपावरोहन्तीति । अबेष्टिरिवि
चेकवच्तेः । एतथेवाक्नाचकामं याजयेति च ॥ ८ ॥

वचनात्कामसयोगेन ॥ ९ ॥ सिः

नचा तन्त्रमातः। कृतः । उक्तो न्यायः, प्रतिदक्षिणं वाक
संबन्धः स्यादिति । किङ्कदश्ेनादिति यदुक्तम्‌ । तत्र व्रः । वचना-
दियं कामसंयोगेनापि श्रूयते, एतथेवान्नाय्कामे याजयेदिति । ततै-
तेदृश्नम्‌ । न च तेत्र दृक्षिणाभिद्‌ः | न हि राजसरधिक्थो दक्षिणास्तत्र
भाष्यन्ते । एतयेवान्नाथकामं याजयेदित्येकवचनान्तेन शब्देन फलं
भरति निदृक्षारसहमयोग एव ।

‹ बारप्पत्यं मध्ये विधाय › इति पध्यरब्दो ऽयम्‌ । यद्यन्वान्यपि हर्वीवि तन्त्रेण
क्रियन्ते, एवं परध्यश्चन्दरो भवति । ‹ आहुतिमाहुतिं हुत्वा › इति तन्त्र एवोपपद्यते ।
‹ एतया यजेत › इत्येकवचनप्रयोगः श्रूयते । यदि भेदेन प्रयोगो मवेत्तथा तति
प्रयोगे बहुवचनं श्रूयेते । तस्मापंय.ग एकवचनश्रवणात्तन्त्रम्‌ ॥ < ॥

प्रतिदक्षिणं वा कसयोगात्‌ ! इत्यनेन न्यायेन तन्त्रभेद: प्राप्नोति । ^ मध्य
निधाय › इत्यनेन छिन च तन्त प्राप्नोति । तत्र के निर्णय, भेदेन वा तन्त्रम्‌ ।
उच्यते । * एतयाऽन्नायकामो यजेत › इति कामत्तयेगेन श्रुयते | तश्र योऽन्नं
कामयमानः करिष्यति तस्य तन्त्रेण प्रयोगो मविष्यत्ति | मदेन क्रियमाणायां यस

३ अर्यमिति-श्रूयत इति शेषः । ४ शरूयेतेति--एकवचनं श्रूयमाणं नाऽऽद्ियेतेव्यथेः । ५ प्रयोग
इति-जन्राय्यकामप्रयोग इत्यथः । ६ ( भ० १११० ४ भ 1 सूु०२)।

९१९६ प्टीकासदितश्चवरमाप्यसभेते-- [अर १११०४१०४]

त्रेहदश्चनपुपपश्ते । तस्मात्तदपक्षमेतत्‌ ॥ ९ ॥
कत्वथांयापिति चेन्न षर्णसंयोमात्‌ ॥ १०॥
अथ पयसि क्रत्वथायामेवेतदशनं भवतु । एवं प्रतश्ेपत्वं॑ भवि.
ष्यतीति । वैन । कुतः । वणम॑योगावु । यादि ब्राह्मणों यजन, यदि
वेश्य इति । न च क्रतौ ब्राह्मणत्रैरयौ स्तः । राजन्यस्यैव राजसृषः ।

राजा राजसूयेनेति वचनात्‌ । तस्माद्‌ क्रव्या पामेतदश्नमर ॥ १० ॥
( १वमानह्विषां त्रयाणमिकतन्बत्व।मावाधिकरणम्‌ ॥ ४ ॥ )

[४] पक्मानहविःष्वैकतन्ञयं पयोगपचनेकत्वात्‌ ॥ ११ ॥ प्र°
आधाने पवमानषटयः, अप्नये पवमानायाष्ाकपाकं निवपति, अम्नये
पावकाय, अप्रये श्युचय इति । तत्र विचायेत । किमासामिकनन्डयं, मेदो
घेति । किं प्राम्‌ । पवमान हविःष्वैकतन्ञयं स्यात्‌ । कुतः । पयोगवच-
नेकत्वात्‌। एफ आसां भरयोगवचनः) अह्वो निरप्याणीपि । प्रयोगबच-
नेकत्वात्सहभयोगः । तेज॑ न भूष्यते विशेषः । तस्मदिकतन्त्यम्‌ ॥११॥
टिङ्गदशनाच ॥ १२॥
लिङ्गं च सहमयोगं दश्चेयाति । समानवहषे भवन्तीति । अनु-
वादोऽयं वतंमानापदेश्चात्‌ ॥ १२॥
वचनात तन्त्रषिदः स्यात ॥ १२३ ॥ ति०
` भ चेकतन्ड्पं स्यात्‌ । किं तदहं । तन्त्रभेदः। स च मवन्नेव स्यात्‌,
प्रथमाया भेदः) उत्तरयोस्तन्त्रम्‌ । कस्मातु | वचनात्‌ । वचनापिदं
भवाति, अथ यः काप्येत्त वैषींयान्‌ भ्रेयान्‌ स्यामिति तस्वाश्रये
पवपानायं निरूप्य, अथ पावकाय शुचये चोत्तरे हविषी समानवर्हिषी

तस्म दिकवचनाद्नन्यथािद्धरि्ग( च्च कामे तन्त्रेण प्रयोगः | कत्वधौयां त्ववेष्टाबु-
मयामावादृक्तिणमेदाच मेदेनेव प्रयोगः ॥ ९ ॥ [ १० ॥ |

५ अहो निरूप्याणि › इति काठ्वचनं मन्धमानस्तन्तरतामाप।दवति । यथा पौर्म-
मस्यां त्रयाणां काठत्तयोगात्तन्त्रेणाङ्गानि, एवमिप ॥ ११ ॥ [ १२ ॥ ]

कप

तिद्धान्तवादी दु, भहःशव्देन सर्यःकतेग्यानति विज्ञायते; न कां प्रसयुपाद्‌।-

१तच्नन-क. ख.) रन वा-सल.) ३ वसीयान्‌--ल. । * निर्प्य-यु. । ५ मन्वानः
च, ल. 1 ९ सय दति-यस्मिन्नहृन्याधानं कृत तस्मिन्नवादनादयथः ।

[अ ११पा०४अ० ५] मीमासाद्र्ने । २१९७

निवेपेदु ) यदेनमग्रहीत्तेन स उत्तरं वर्षीयान्‌ भयान्‌ भवतीति । किमिव
वचनं न कुयोत्‌ । नास्ति वचनस्यातिभारः । तस्मादेवं कर्ैव्यम्‌ ।
अथ यदुक्तं परयोगवचनेक्वादिति । तस्य कः परिहारः । नासौ

भयोमचचनः । कारवचनोऽसो, अह्व निरूप्याणीति । तस्मादितः स
भवति ॥ १३॥
सहत्वे नित्यानुबादः स्थात्‌ ॥ १४ ॥

यच्ोक्तं, सम।नवदीपि भवन्तीति समानपरयोगं दशेयतीति । तत्र
बमः । सहत्वे नित्यानुवादः स्पात्‌ । इदमपरं श्रूयते, यो ब्रह्मषचस.
कामः स्यात्तस्य सर्वाणि हवीषि निदप्याणीति । तस्यं सहमयोगो
भवाति । तस्मिन्‌ सहत्वे नित्यानुबदरोऽयं स्याद, समानवर्हीपि भव-
न्तीति । कथं पुननिस्प्याणत्युक्ते सहमयागो विज्ञायते | निरुप्यानीति
वहुस्वयुक्तः प्रयोगो विज्ञायते । तच्च वहत्वसुपादेयत्वेन चोदिकनां
विवाक्षितप्र । न चेकश्चः प्रयोगो बहुभयुक्तः पयोगो भवति । तस्मा

= क ®

त्सपयागा विङ्गायत ॥ १४॥

#\

( द्व'दशाहे पीक्षापपतस्सुत्यानां प्रत्येकं द्रदशदिनप्ताध्यत्व।धिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )

[ ५ | द्वादश तस्ति वादेकैकमहरपवरज्येत
कमपुथक्त्वात्‌ ॥ १५ ॥ पृ०
दरादश्चाहेन भरजाकाषं याजयेदिति श्रयते । तन्न विचार्यते | किमेके-
कशः पृथक्‌ पृथगद।6'पत्तदन हः संपद्य द्रदज्‌ पच्वावजातराजाः कतै
व्याः, अथव्‌। द्रादश्च साच्स्काः) अथवा चतुरहे दीक्षाश्वतुरह उपसदः,

यन्ते । अग {शब्द्स्य काटे न वाच्यः | येन काल प्रसयुपादरीयेरनु । तस्मान्नेदो
वचनात्‌ ॥ १६ ॥

‡ समानहूर्वी। पे भवन्ति" इत्यन्‌१।द; । ‹ व्रद्यवचंपकमप्य सर्वाणि हवीषि पह
निरप्यानि › इति । तज निवे सहचोदिते वचनात्तन्तं भवति । तस्मात्तद्पक्षयाऽ-
युवादो भवति ॥ १४ ॥

प्रहृतादुपांधदेहोरियिजनपयन्तस्य याग्याहः शब्द; परिच्छेदको दशः । तेन

निहप्य--मु. 1 २ तत्र--ग,\३किपृनः--क स. । ४ गम्यते-क. च, ५ निङ्‌
प्याणि-क. ल, । ६ तु प्रकृति-मु-।

२१९८ दष्थकासदितावरमाष्यममेते-- [०१ १पा०४अ०६]

चतुरहे सुरयाः, अथवा स्वस्थानानां दीक्षोपपस्सुस्यानां बिददधिरिति।
किं माप्त । सरसूत्रेणव मकपा । द्वादश्नाहे तसहतित्वादेकेकमपहरष-
टृज्येत कमेपुथक्त्वात्‌ ।

एकैकं सर्दक्षोपपद मदहर दरपवृजञ्येत । द्र।दश पञ्चविंश्चतिरााः कपै-
व्याः । इतः । तलसहतिरवात्‌ । सदीक्षापसदमहरपवजेतं ज्योतिष्टेमे ।
यतस्तत्मृतीन्येतानि द्वदक्चाहदानि पुथगमूचानि कमोणि पृथकस्वेनेव
धमानाकाङक्षन्ति । तस्माञ्ज्योतिष्टोमवत्सद्‌।क्षोपस्दमेकेफकमहः कर्य
माते ॥ १५॥

अहूनां चाश्रुतिभतलात्तत् साङ्गं क्रियेत यथा
माध्यंदिने ॥ १६ ॥
न चेतदस्तिः यदुक्तं दर।द्श प्चाेशारत्राः करैच्य। इति ।
किं ताह । द्राद्श्च सा्यस्क्राः काय; । प्र कारणभू । अहव श्रतिभूत-

त्वात्‌ । द्रदजादनात द्षद्च्रसरूपाजह्( परत्यज्ञश्चता। सा बध्यत)
य।द्‌ द्दञ्च पय्वे।वख्ातरजा क्ररन्‌ । तस्पद्रद्शस्वहःस्वकेक

"------------- -- --- ~ --- == -------+

तत्परिच्छेदद्वरण 29 व०१ऽ६ःशब्दः। {६।५ द।द शाहं ५५१ह्‌रद६०4१हरेवं
रुते सोऽयमह्‌ःशब्दः श्रूयमाणः कन ठक्षग्रति। च्यत द्यते) अनेन तदुत्पयते |
एवं दश पौमिकार्यहुःतयुक्तानि कपण्युयन्ते | अपरौ प्रयणीयोद्वनीयी | ता
वपि टक्तषणय। कम प्रदिषाद्स्तः । तस्माद्वद कमण्युयन्ते | तान्युत्पन्नानि सा
क1ङ।०। ‹ दवादसाहेन नाकाम याजयेत्‌ ? इति फले विधीवन्ते । तत्र द्वाद
शाहशन्दः पमाने विकरण्याद्याभनायम्‌पि कमकवचनः) न लोतिकमहूमैगीति | चख्या-
शब्दस्तु द्व।द्रा यमोन्प्रतिपा दयति । पनेतेके गः फर्पाचनत्व।उज) पिन्येमा दि.
ध्यन्तं गृह।ते । तत्र चोदकेन उनो तिशौ निर दत पततत्॥५ प्राचे वचनेन द्वदश
दी्ता विधौयन्ते) ३4५३४ । तल्मद्केत यगः पश्चविसतिर। चः ॥ १९ ॥
याग्ताकेतकङे पिनादत इपि (स्वम्‌। ५८वारन्दोऽदरमिचषणायमुच्च। पते, दाद
शाहानि भवन्ति । द दशशञ्दऽपे श्र तिपः । अद्ःशञ्दोऽमि ठोकिकमहननाति
न कम॑ । टक्तणाभ। +त५५।त । &1 शह न।4 & {चामर चाम; कतः०५।१ ।

च्~--- +~ ~~ ~~ ~ “ ~ ~ " ~ „ ~ कि 4 --- ----- -- ~-------*

१ ततः~-ग. । २ अहूनां वा-~प. । ३ उपपदयम्ते- घ. । ठ न॒ न--ध, । ५ उपरी तिषोम-

विष्यन्तं-च. ज. 1 ९ परिभगे इति~ एकादा ` ' तिख उपसदः ` इव्यादिना विदिति परिमाग
दूत्यः . ७ यागल~ष. ८ वियेत-प. ‹ ९ श्ददृत्तः-ध, ।

[अ०{}पा०४अ०९] मीमांसरादरौने । २१९९

अधानं प्रयुज्येत । प्रधानकाठत्वाच्चाङ्घानां तकारं तदीयं दीक्षोपस-
दुम्‌ । वथा माध्येदिने । तद्‌यथा, सांतपनीयस्य माध्यंदिने निरप्यत
इति वचनान्पभ्यंदिनकारान्येवाङ्कमानिं भवन्ति, एवमिहापि । तस्माद्‌
दादश साचस्कराः कर्त्या ॥ १६ ॥

अपि वा फलकरीरस॑वन्धात्सहपरथोगः स्यादाग्ने-
याप्रीपोमीयवत्‌ ॥ १७ ॥

अपिवाने्वै स्वादृद्राद्श साच्स्का इति । कथं तहिं । सश
प्रयोगः स्यावु । चतुरहे दौक्षश्चतुरइ उपष्रदशतुरहं सुस्याः । कुतः ।
फटकर्सेवन्धात्‌ । फले कतषु चैतेषां मरधानकरमैणां समेतानां से-
बन्धः । द्रादशाहश्चञ्रेन समुदायव चनेन सयोगात्फछे संबन्धः । सत्रे
स्वयंकतृत्वाददहीने च दक्षिगिक्यात्कतृपु च । एकफरतदिक्नराच
सहपयोगो भवति । आप्रेयाग्रीषो्ध(यवतु । यथाऽऽमनेयाग्नीषोमीययो-
रेकफङत्वदेककनत्व च सदभयोगो भवति । सदमयोगे च विच्चे
षाग्रहणात्तन्त्रं दीक्षापसदं, दरादशादशरतिश्रानुग्रान्चा। तदु म यमेपुपपादितं
भवति सहमयोगोऽहः सरूपा च । तस्मदेष पक्षः भयान्‌ ॥ १७॥

साङ्गकारश्रुतित्वाद्। स्वस्थानानां किक(रः
स्थात्‌ ॥ १८ ॥ सिण

तस्मादनेन द्वादश्राहिनेति साङ्गानां ददृशाह।८त प्रतिपायते । याऽपतौ चोदकेना-
न्यादशी द्रिसमाधिः प्राप्नोति, पा प्रल्यत्षयाऽहगैतया सेह्थया बध्यते । एं च
प्रधानद्निषावङ्गानि कृतानि मविष्यनिति ॥ १६ ॥

यागाः फठे चोद्यन्ते । तेषां द्वादशपस्या प्रत्या श्रूवते । सा चौदकपा्ं तया
कायोपर्य। बधते । तत्र ये संर्यायुक्तास्ते बाष्यन्ते | तेच दीक्षभीयाद्यः
सेष्यायुक्ताः, नाभीमीयाद्यः । अपि चैेकमिमिन्कठे चोदितानां तन्त्रेगैतिकतेऽयता
मविष्यति । दंक्षिणिक्या.कतमेद्‌। नापि । तस्मत्तदभरयोगः सिद्धो मवति । सै च
यनमाना एव कतरः । तत्रपि कवभेदो नास्ति । तत्रपि तन्म ॥ १७ ॥

१ समवेतानां--ग. । २ प्रातिः सा~व. ज. ) ३ निवार्यंते-च. ज. ) ४ अप्रीवोमीयः पद्यु:
च. ज. । ५ नन्येरुफलङ्ानामपि राज यवस्य गमेदो मवलिति शङ्गायामाह -दक्णैक्यादैवि ।
६ तन्त्रमिति-दीक्षोप्तद्‌ इति शेषः ।
२७५

२२०१ टष्टीकासहितकशावरपाष्यसमेते-- [०११०४५०९

अथवेतदपि न युक्तम । इतः । साङ्ककाठश्चतितवातु । वथ

भघानानामेब काङश्रुतिः स्याज्नाङ्कानां, तत एव स्पातु । अत्रतुसा-

ङ्गानां काठः धरतः । द्रादज्च दक्षा, द्वादशोपसद इति दीक्षाणामुप-

सदां च पृथक्‌ पृथक्‌ काठः श्रुतः । यदि चतुरहे क्रियेत, ततो

बाध्येत । तस्मार्स्वस्थानानां विदद्धिः । तदपेक्षं च द्राद्त्वम्‌ । दीक्ष. .
पसरसुस्वापेक्षम्‌ । प्रथपं दीक्षाः, तासां तत्रैव द्ादश्स्वम्‌ । तत उपसदः,

तासामपि तदेश्ानामेव । अन्ते सुत्या, तस्या अपि तरेस्थानाया एव

विदद्धिः । तदपेक्षं दादश्चस्वष्‌ ॥ १८ ॥

दीक्षोपसदां च सस्या पृथक्‌ पृथक्‌ प्रत्यक्षरयो-
गात्‌ ॥ १९ ॥
अपि च द्वादशाहेन प्रजाकामं यानयेदित्युक्तवा वि्दादीन्यनुक्रा-
न्ताने। तस्मादपि तदपेक्ता द्रादरसख्या ॥ १९ ॥
वसतीवरीपयन्तानि पूर्वाणि तन्बमन्यकाललाद्‌-
वभृथादीन्यु्तराणि दीक्षाविसगाथ-
त्वात्‌ ॥२०॥

मावयेत्प्रज; । केन । यागेन । कतरेण । द्वदश्षाहंज्ञकेन यागेन । पतामाना-
भिकरण्यात्‌ | अहःशन्दः कमं ब्रवीति । संस्थाश्ब्दः ५ संख्यर्या कर्ममेदः
इत्यनेन न्यायेन द्वादश यागन्परतिपाद्यति । ततरकैको यागश्चोदकेन धर्मान्यरृह्ाति ।
तत्र प्रत्यक्षेण सख्यावचनेन चोदकेन या दीक्षोपप्तत्संल्या प्राप्नेति स्ता बाध्यते।
दिगेक्याततन््रेण प्रयोगः । तस्मादीक्षागामुपप्तदं च स्वस्थानविवृद्धचा प्रयोगः ।
द्वदेशसंख्या च या ददराश्रुतेः सा वैर्मोपकमैमेदेनोपपन्ना मवति । एवं च
° षटव्रिशदहो वा एष द्वादशाहः ' इति दश्ेनमनुगृहीतं मवति ॥ १८ ॥ [ १९॥

१ श्रिद्दादीनीति--अदानीति शेषः । २ इदं च सूत्रं शान्नदीपिकादि मुद्रितपुस्तकेषु नोप-
रभ्यते । एवं क, ख. संज्ञकयोरादशेपुस्तकयोरपि प्रथद्नोपरम्यते । तथाऽपि ग. संक्नके * एवै
वसतीवरी ` इत्यादिभाष्यपक्षया प्रथगस्येपरम्भासकाश्चितापिति ज्ञेयम्‌ । ३ प्रनां-ष, । ४ ( भ.
२्पा० ३ अ०७ सू० २१) । ५ द्वाद्‌ श्ल्यास्वयवद्रादक्षसंख्यया भवति एवै कम॑भेदः।
धट्‌--घ. मु- । ६ द्रादशतेरिति--प्रवतीनेतित्वेनावगम्यत इति शेषः । ७ कर्मोपकमेति--
कमेपदेन प्रधानकमण्युच्यन्ते 1 उपकमेपदेनाङ्गकमां भाति हेयम्‌ ।

[अ०११पा०४अ०६] मीमांसादकने । २२०१

एवै च वसतीपरीप्यन्तानि पूवण्यस्वकालत्वादगृह्यमाणविरेषाणि
तन्त्रं भवन्ति । अवभृथाद्रीनि चोत्तराणि । तस्य दीक्षाविसगोथलातु ।
सहि दीक्षोन्मोचनायेः ! एवं ह्याह । अस्म दीक्षां प्रवेशयित्वा देवा
स्वग रोकमायन्‌ । यदप्स स्नाति तामेव दीक्षामाङमते । अथ यद्‌-
पोऽवभृयमभ्यवयन्ति तामेव दीका पुनरप्प प्रवेशयन्तीति । तन्त्रं ॑च
दीक्षोत्पन्ना । सा तन्त्रमेबोत्सक््ते । विश्ेषाग्रदणावु ॥ २० ॥
तथा चान्याथदशनम्‌ ॥ २१ ॥
एवं च सत्यन्यार्थदशैनामिदं युक्तं भविष्यति, षटूत्रै्दहो वा एष
दादश्चाह इति ॥ २१॥
चो दनापृथक्तवे वेकतन्त्यं समवेतानां कारतयो-
मात्‌ ॥ २२॥
यक्चाऽऽप्रेयास्नीपोमीयवादोति । युक्तं यदाग्रेयाग्रीषोपीययोथोदनापृ-
यक्त्वेऽप्येकतन्च्ये, सहप्रयोगः । कुतः । समवेतानां कारुसंयोगाव्‌ ।
समवेतानामद्कपमधानानां कारसंयोगात्‌ । पौणमास्यां पौणेमास्या
यजेत, साङ्खयेति । तस्मात्तन्त्रम्‌ । पोणेमास्यामेबाङ्घानि च परधानानि
च क्रियन्ते । इह पुनः, साङ्गकाडश्रुतित्वादित्येवमपदिष्टो हेतुः ।
तस्माद्र दरादज्चाहेऽद्गपमधानानि पोणमासीवत्सहा कायण २२॥ ..
८ द्वादन्ञाहे सुत्याकाद्धीनाङ्गानामात्च्यधिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
॥ भि 9 कक वि ५
[ & |] भेदस्तु तद्धेदाच्रमेदः भयोगे स्यात्तेषां
प्रधानशब्दत्वात्‌ ॥ २३॥ सि०
अय याने प्रधानेरपृथकाङान्यद्धगानि ठेषु चिन्त्यते । कै वान्य-
पि ठदन्त्रमयवा भेदेनेति । रविः पापम्‌ । ठन्तरमिति। किं कारणम्‌ ।
एवं सहत्वस्य वक्ता प्रयोगवचनोऽनुग्रहीष्यते, द्रादश्चाहेन मजाक
याजयेदिति । तदुक्त) विधिवैत्प्रकरणारिभागे भयोगे वादूरायण इति ।
एवं प्रा, बरृभः।
मेदस्तु स्यात्‌ । इतः । तद्धेदात्‌ । तदित्यनेन पूैसूत्रनिर्दिषटः

२०॥२१॥२२॥

१ (अर ११.पा० ४अ० ५ सु० १८), २ उपदिध्-ग. । ३(अ० ११पा०१
सर १० सर ६५ })।

२२०२ टष्यैकासदहितशावर भाप्यसमेते-- [अ ०१ {पा०४अ०५|

काकः; प्रतिनिर्दिश्यते । कालमेदात्‌ । कले भिद्यमाने तन्ब्रभेदो
भवति । यथा द्चँ पूणेमासेऽपि । इहापि कारुमेदः । अथच इव, परश्व
इति । तत इहापि कफमेमेद्‌ः स्यात । करणभेद इत्यथैः । कथं पुनर
ङ्गानां फारमेदो विज्ञायते । तेषां मधानश्चब्दत्वात्‌ । परधानश्नब्दश्'
तान्यद्धमनि यत्र प्रधाने तत्र विज्ञायन्ते । यदद्य प्रधानं वस्षा्काल।-
न्ङ्गानि । यत्‌ श्वस्तस्य इःकाकानि । तस्माद्ेदः ॥ २३ ॥
तथा चान्थाथदशनम्‌ ॥ २४ ॥
पतनी सयाजान्तान्यहानि संतिषएटतर इति मेदनाह्नं पर्त्नसवाज(-
न्ततं दशयति ॥ २४॥
श्वः सत्पावचनं तद्त्‌ ॥ २५ ॥
संरिथते सेस्थितेऽदहन्यभ्रीद्‌ प्रीघ्रागारं मरविह्य सुब्रह्मण्य सुब्रह्मण्या
माहयेवि पेष्प्रतीति) संस्थिते संस्थित ईति वीप्ावचनास्सुत्रह्मण्या
भेदं दशयति ॥ २५॥
पश्वतिरेकश्च ॥ २६ ॥
पश्वतिरेकशच दृश्पते, य एकः पशुरतिरिच्यपे स रेन््र्ः कयै
१३ । न तावदतिरिच्यतेः वेको न भवति, एकाद्रेते प्रश्चवो
द्रदशाहणमे । तत्पन्वाङम्ममेद्‌ उप्प्रवे । तन्बभावे सङहृद्षेकादषि.
नानाकमेत । तस्माद भदः॥२६॥
( हदशाद--उपत्ततक स नसुत्रलयण्वाह(न [वव द्वुत्याहनुपरतेगावि-
करणम्‌ ॥ ७ ॥ )
[ ७ | सुत्पाविद्रद्धौ सृब्रह्मण्यायां सर्वपामुपलक्षणं:
र्त्यन्वयादावीहनदत्‌ ॥ २७ ॥ पू
उपसत्क। रं सत्रह्मण्ाह्वानं, चतुरदे सुत्यमागच्छ मघवन्निति
द्वादशाह चोदकेन पराप्यते । तत्रेदं िच।५ते । द्ादचाहे सुत्वाहान्धुष-
कक्षयित्याने, उताविकारेणेव भयोगः कवेव्य इति । दि प्रष्ठ ।
सुत्याबिदद्ावेतस्यां सर्वेषामहामुपरुत्षणं कतैन्यम्‌ । इतः । भृत्वन्व-

२३॥२४। २९॥२१। |
भरतौ ‹ चतुरहे सुत्यामागच्छ मधवन्‌ ! इति कठेयत्त विवक्षित। । इह इ

^-^ ~~~ ~~~

१ यद्येको भवति--ग,

[०१११०४० ७] मीपांसादर्भेने | । २२०३

[क

याद्‌ । प्रङृत सै त्यमहरुपलक्षितथ्‌ । सर्वाणि चैतानि तसहृतीनि ।
अतः सवरोण्युपलक्षणीयानि । नन्त्रेकेवासौ देवता, इन्द्रः सकृदुपटक्षणेन
सेस्फतः संस्छृत एव | तस्य पुनरूपलक्षणमनयकमिति । उच्यते ।
अयोपठक्षणङृतः संस्कारः सोऽद्यतनस्य प्रधानस्याङ्कम्‌ । तस्माद्‌ च-
रां पुनः पुनरुपरक्षयेतव्यः । अ।वाहनववु । तथ्या, आत्रेयं ष्ण.
्रीकमाङमेत, सौम्यं बश्रुम्‌, आग्नेयं टृष्णग्रीवं पुरोधायां स्पधमान
हत्येकतयेऽप्यपनेदवतायाः कभमेद्‌ादेदेनाऽऽ्ां दनं क्रियते । एवमि-
हापि ॥ २७ ॥

अपि वेन्दाभिधानतालरृस्स्याहुपलक्षणं काटस्प
लक्षणार्थतात्‌ ॥ २८ ॥ ि°

अपि बा-न स्थात्सदेषामुपङक्तणम्‌ । अविकारेणेव पयोगः स्यात्‌ ।
कुतः । इनद्रामिषानत्वात्‌ । इन्द्रोऽतोपरक्षणेन संस्क्रियते । स सद
स्सस्छतः संस्कृत एव्‌, न पुनः सस्कतन्यः । ननु चतुरदेऽसौ संस्कृतः,
चतुरहे स॒त्यामागच्छेति वचनात्‌ । अविवक्षितोञ्त्र कालः, इन्द्र अम-
च्छेत्ये तावदेव विवक्षितभरू । विवक्षिते सति काले वाक्यं भिन्ते ।
आगच्छ मघवन्‌ चतुरह अगच्छत सकृदुचरिताऽऽगर्छंतिविभक्ति-
सभ सबन्धोन शक्रोति वादितुम्‌ । अथर कस्मादिन््रागमनसंबन्धो

` चोदकेन तमव प्राप्नेति । स चोहमन्तरेण न शक्यते विषकषिदुम्‌ । तस्मादृह!
कतन्यः; ददशह परयोद्श्चाह्‌ इति । न चकत्वादेवतायाः पङ्दुषरक्षणं कतेव्य-
मित्ययमर्थो छम्यते । कथम्‌ । या प्रथमस्य यागघ्य सस्कृता देवता प्ता द्वितीयस्य
सुस्करृता न मवति, काठमेदात्‌ ॥ २७ ॥

4 इन्द्र आगच्छ › इति विवक्षितं ‹ चतुरहे ' इत्यविवक्षितं, वाक्पमेद्मथात्‌ ।
एवं ८ इन्द्र॒ भगच्छ) तत्ुत्यामागच्छ › इति वक्थुमेद्‌ः । एवं वक्थमेदभयाच्च
सुस्या्रहणमप्यविवक्षितमेव । तस्मात्मङृतावप्यतरिव्षि त्वादि तावप्यविकारेणव
प्रयोग इति ।

१ अदोपरक्चषण--क. । भय य उपलश्च--ग.। २ अङ्गानि क्रियन्ते-क. ख. । ३ इन्द्राभि.
भानात्‌-क. ख. । ४ आगच्छति विभक्तिः-मुर । ५, तथैव प्रष्नोति~कजेयत्ता संभ्पामदूनां भेदेन
वक्तव्या प्रप्नोतीदथैः , ६ वाक्ममेद्‌ एव । वाक्य--प. सु, ।

2३८०

२२०४ ष्टीकासदितशवरंभाष्यसतमेते -- [० १११०४अ००]

विवक्षितो न पुन; काकामिसंवन्धः | आगच्छ पघवरान्निवि परत्यक

संयोगः । चतुरह आगच्छति परोक्षः । सस्याशब्दरेन व्यवायात्‌ ।
नसु च स॒त्यामागच्छत्यापे प्रत्यक्षः | स॒ विषक्षिरो भवतु । नेवं
कश्चिद्विरोधः । सत्पात्वस्याविशेषाद्‌ । ननु चतुरद इति स॒त्या
षो गभ्यते। न खलु । किं कारणम्‌ । कास्य छक्षणायेत्वात्‌ । चतुरह-
फाक।ऽत सुत्यारक्षणायः । चतुरहादसुरयामागच्छति । यत्कारणम्‌ ।
नात्र देवताऽऽगच्छति । यजन तुदेसेन फेवलमङ्को भवति । स यनता-
वङ्कभाव्राञयद्युपलक््णते | सवसुत्यसच चाक्ा तुरषः । तत्र चतुरहूव

~~~ ---- = अ = स

दतदयुक्तम्‌ । यद्‌टृरोऽपि वाक्यभेदो मवताऽङ्ग) क्रियते, सवत्व वाक्यभेद;
स्यात्‌ । ! ब्रीहान्‌ प्राक्षति ` इति प्रोक्षणं कत्य, तस्व व्रीहीणापिति वाक्यमेदेः
स्यात्‌ । अपि च प्रकृतौ चरे, =थदे, इति किमभमुच्च्यते | अविव्षितत्वादे-
तेषाम्‌ । ‹ सूत्वाम।१ञ ? इति प्रयोगः वेतैञ्यः | एवं लिते विकरेणाविकारेण
वत्याधिकरणमेच नो तिष्ठति । ध
तस्माद्न्यथा वण्यते । † इत्यहे पृत्यामागच्छ मघकनिति ब्रूयात्‌ › इतीति-
राब्द्‌ऽथ भकारवावी । आदिन्वाक्येऽध्य प्रक।रवाचिवं नोपपद्यते | प्रकारतया
समवात्‌ । फ ताह | हयत्तावाची व।क्थशेष।द्वगम्यते । गहःशन्देन सामानाधि
रण्याद्हगतेयत्ताऽवगम्ते । तच्चाह्रगमनक्रियाविशेषणामुस्वायैते | सुत्या-
सेव्द्‌।ऽप्यागच्छतिकियावेयेषणायमेव । इन्द्रस्य करिष्यमाणप्रयोजनत्वादागमन.
किया तद्५ । ‹ इत्ये ' इति सामन्येन परिमाणवाची | न च सामान्येन व्यव्‌-
हारः । तप्माद्ध्याह्‌।रं छृत्व। प्रप 4 । अंष््राहारे यः समवेतार्थ; पोऽध्या-
हयत कोट्यत्त ्रकेवय।यदम्‌ | तस्मायत्र चष्व्ह्‌ःपत तत्वा तत्र चतुरह ?
हइत्यध्याह्‌।रः । यत्न ।~पु तत्र ˆ यहं ' ईत । तप्म[द्याह्‌।२।१।२।९महगच्छति.
क्रियां प्रति विदेषगमूतम्‌ । तथ। सुत्यापदमामि । ज भरतिताक्यार्थो वृत्तः । यच्छं

१ विवक्षयते~ग. । २ अविरोधात्‌-क. ख. । १ एवं माप्योक्तं व्याठ्यानमनूयाधुनः दूषयति~
एतद्युकमिव्यादिना । ४ ददश ऽपीति--क्रियाकारकमावेन विशि्टवियिभवविषयेऽपीत्यथः ।
हदशोऽपि--प. । ५ इति शब्द्‌ इति--इत्यरे, इयत्र य दपिशब्द्‌ः स इयर्थः । ६ प्रकारवार्चाति-
कोके, इति शेषः । ७ तदथति--उपगीक्षयमागेन््रतष्कारायेत्यथैः । ८ सुत्यादे--ष. । ९ स
चव्यारोपः सम- ~र. मु । १० आपाद्धितुम्‌--च. ज. । ११ प्रकृताव वृत्तः-~च. ज. । १३
यञ्चेति-यदेव प्रकृतौ समवेतं, स्वां च प्रकाद्यते तस्थैवोद्‌ इत्यथैः ।

[भ०११पा०४अ०९] मीसांसादशेने। .. २२०५

चनं प्रद्शेनपात्रम्‌ । पुखयत्वात्‌ । मुरूयेन हि परदशेन॑ भवति । यथा,
इडान्ताऽऽतिथ्या संतिष्ठते, नानुयाजान्‌ यजतीति ॥ २८ ॥
अविभागा ॥ २९ ॥
अथ यदुक्तमावाहनवारिति । तत्र वरप; । विभक्तः कालः कृष्ण-
- प्रीवयाः, सोम्येन व्यवायात्‌ । तन्न गृह्यते विशेष पूरवैस्य कृष्णग्रीवस्ये-
तष्वतावाहनं नोत्तरस्यति । अयेहाविभक्तकाला! सुत्या, अन्यवेताः
केनचित्तासु न गृहते विशेषः । चतुरदग्रदणं चाविह्ोषकमित्युक्तभ ।
तस्माद्विकारेण प्रयोगः ॥ २९ ॥
( वाजपेये प्राजापत्यपङुष्वज्गादिश्रपणार्थं कुर्म्यादनां तन््रताषि-
करणम्‌ ॥ ८ ॥ )
शु = (~ क ध
[ ८ | पशुगणे कुोशूखवपाश्रपणीनां भरुवाच-
न््रधाविः स्यत्‌ ॥ २३२० ॥ षिण
वाजपेये प्राजापन्येषु पपु कुम्भ्याः शूलस्य वपाश्रपण्याप्र तन्त्र
भावः स्यात्‌ । विमृत्वात्‌ । विभवत्यकरा कुम्भी सवपञ्चूनापवदानानां
भपणे, शूलं हृदयानां, वपाश्रपणी पानाम्‌ । तस्मात्तत्र स्युः ॥३०॥
` ( विमिन्नदेवताकेष्वेकनातीयेषु च पशुपु कुम्म्पादीनां
तन्त्रताधिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
[ ९ | भेदस्तु संदेहदिषतान्तरे स्पात्‌ ॥ ३१ ॥ पृण
फेकादशिनेषु त॒ भेदेन इुम्भ्पादीनि स्युः| संदेहातु । एकस्यां
कुस्भ्वामुप्रानां संदेहः स्यात्‌ । कस्य पञ्चाः कान्यवदानानीति | एवं
हृदयादीनां वपानां च ॥ २१॥
अथाद। दिङ्खकमं स्थात्‌ ॥ ३२॥ मि०
अथवा न स्णाद्धेदः ! कृतः । सदहप्रयोगात्‌ । यन्तु. संदेहादिति ।
अथाच्चह्वं कंचित्करिष्यते, येन विक्ञपग्रहणं भाविष्यति ॥ ३२ ॥

प्रकृतौ चोदयते प्रधानं तस्योहो भवति । अहम्पुःयाहन्दौ तु परार्थ | तस्मादनेन

५

प्रकारेणोहामाव न वाक्यभेद मयनेति ॥ २८ ॥ [ २९ ॥ २० ॥ ९१ ॥ ६२ ॥

१ प्रदयेनम्‌ --ए. ख. । २ ‹ अविभागाच › हति स॒त्रघ्याऽऽनन्दधरमीयजैमिनेन्याय-
मालादि बहुषु म्रन्धेषु पूर्वस॒त्रावयवत्वेनोष्ठोललो ददयते । एव॑ क, संज्गफेऽपि । परंतु ग. संज्ञकेऽस्य
पृथकपाठेपलम्भात्ततरैव स्वारस्यमनुसेधाय परथक्‌सूत्रलेनैव प्रकाशः कृतः । ३ कुम्भ्यां परशुना --मु. ।

२२०६ दप्थैकासदितशावरभाप्यसमेते-- [अ०११पा०४अ०९]

अयाज्यवाद्रषानां पैदः स्पात्सयाञ्या-

प्रदनितात्‌ ॥ ३२ ॥
फुर्भ्यास्तन्धभावो न घटन । अयाज्यतवादसानाम्‌ । याज्यां
चान्ते वसां जुहोतीति रते प्रकृतो । ततर स्वयाज्याषचन्ते वसता हुता ।
शृ्हापि तयव हातव्या । न च वसानां रङ्गः कतु शक्यम्‌ ॥ २३ ॥

अपिवा प्रतिपरत्तितात्तन्त्रं स्ात्छव-
स्पाश्रुतिपरुततात्‌ ॥ ३४ ॥

अपि वा तन्त्रं कुम्भी स्यात्‌ । परतिपत्तिरवात्‌। शेषभूता बाः ।
तासां प्रतिपत्तिरेयम्‌ । प्रतिपत्तिश्च द्रष्यं न प्रयोजयति । कृतः
तद्धारणा्यं॑पातरमू । अत्यन्तस॒ष्टा्च वसास्ताः स्वयाज्याषचान्त
एव हुता भवन्ति । नयु परयास्याधैचौन्तेऽपि परसञ्यन्ते । अत्रोच्यते ।
स्वत्वस्याश्च॒तिभूतस्वात्‌ । नाजर श्रयते स्वयाज्याषंचौन्ते इतिव्था न
प्रयाज्याधेचौन्त इति । तस्मात्परतर होमो न दोषाय, नाभ्युदयाय ।
अतर्तन्त्रमेव कुम्भ्यपि स्यात्‌ ॥ ३४॥

सरूरिति चेत्‌ ॥ ३५ ॥

हति चेत्पश्यसि स्वत्वं न श्रुतमिति । तेन तहिं सषठ्रदेव होमः
भयमे याज्यांचांन्ते मवतु । एवं सहत्वं चानुग्रहीष्यते, याज्याषै-
चान्तेच हूते मविष्याति । स्थितायां प्रतिन्नायां सूत्रेण परिचोद्‌-
यति ॥ ३५॥

न्‌ कट्भदात्‌ ॥ २६ ॥
नैतदेवं प्रयमेऽषेचौन्त इति । क तरिं । मत्वधचौन्ते होतव्याः |
कुतः । कारमेदात्‌ । भिन्ना याज्याधचान्ताः । निमित्तसक्तमी चेय,
याज्याधचान्त इति । आधिकरणस्यासमवावु । निभित्ताहत्ती च नभे.
त्तिकारेत्तिः । यथा, भिन्ने जुदोगीति । रस्मात्स्य।ज्यापचान्तेषु
होमः ॥ ३६ ॥

२२३ ॥ ६४ ॥३१५॥ २१९॥

१ भिन्नानि याज्याधचौन्तानि~ग, ।

(०१ पपाण्छ्मन््द्‌] मीराते । २२०७

( नानानातीयेषु पटू फकमेदाल्तुम््मादानां मेदाविकरणम्‌ ॥ १० ॥ )
[१०] जात्यन्तरेषु भेदः स्यासक्तिविषम्थात्‌ ॥ ३७ ॥ ्षि°
पकादश्िनेषु नानाजादीयेषु इुम्भ्यादीनां मेद्‌; स्यात्‌ । पक्तिवेष-
म्यात्‌ । | पक्तिभदात्कुम्भीश्चूखवपाश्रपणीनां मेदः स्यात्‌ । असि
- सात्रापणौ । तत्राऽऽजिन धूम्रः) सारस्वतो मेषः । पेन्द्र कषम इत्ये.
वंविधाः; पश्वः सन्ति। तेष्वपि तन्त्रभावः पभृत्वासमाप्तोऽपो्यते।
सोत्रामण्यामेवंनातीवेषु इम्म्यादीनां मेदः स्यात्‌ । पकितवैषम्यात्‌।]
विषमा हि पक्तिराजानामाविकानां च मांसानाम्‌ । यावता काठेनाऽऽ-
जानि पच्यन्ते त्ावताऽऽविकानि वियन्ते । तश्राचदानसंमेदो भववि।
तस्मात्पात्रमेदः स्पात्‌ ॥ ३७॥
वृद्धिदशंनाच्च ॥ ३८ ॥
हृद्धि् सोत्रामण्यां शूलानां गोजञाविपु दृश्यते, शश्च मासरेण
चावभुयपभ्यवयन्तीवि । तस्मादपि भेदः ॥ ३८ ॥

( अश्चप्रतिमहेश्यां परतिपुरोडाशे कपारमेदाव्रिकरणम्‌ ॥ ११ ॥ )
[११ कपालानि च कृम्पीवत्तल्यसंस्पानाम्‌ ॥३९॥१्‌०

अश्वपरतिग्रहेष्यां वारुणाथतप्कपाटाः परोदान्ना अन्वसषख्याः
श्रयन्ते, यावतोऽश्वान्‌ प्रतिगृह्णीयात्‌ तावत्तुष्कपारान्‌ व।सणाकनिषैषे-
दिति । तत्र विचायते | क्षै दी््रपु कपालेषु सर्वेषां श्रपणं कतेव्यम्‌,
अथवा प्रतिपुरोडश्चं कपाटचतुष्कमेद इति । क्रि प्राप्त्‌ । कपानि
कुम्भीवत्‌ । यथा प्राजापत्येषु ङुम्भी तन्त्रम्‌, एवं तुरयख्यानां पुरो-
डाश्चानां कपाङानि तन्त्रमित्ययंः । क कारणम्‌ । एवं सहत्वं चानु-
ग्रहीष्यते । सवे चतुषु कपाटेषु संस्कृता भविष्यन्ति ॥ ३९ ॥

प्रतिप्रधानं वा प्ररूतिवत्‌ ॥ ४०॥ ि०

परतिपुरोडाशे कपारुचतुष्कमेदः । एवं यथाप्रहति कृतं भवाति ।
भरतौ दशपणेमासयोः भरततिपुरोडाश्चं कपाकानि भिन्नानि, इहापि तद्र-
देव भेत्तव्प्रानि चोदकानुग्रदाय । अपि च यदि कपारानि तन्त्रं मवे-

३२७ ॥ ६८ ।। २९. ॥

१ ( ) एतचिह्वन्तगेतः प्राठः ख, ग, संञक्योर्नोपलन्यते । २ अजादिषु पद्यु,

२२०८ दुष्टकासदितश्नावरमाप्यसमेते-- [अ५ १११०४०१२]

युः, नेकोऽपि पुरोढाशश्वतुष्कपाेषु संस्कृतः स्यातु । सदे कपाकावय-
वेषु पका भवेयुः । तत्र कपाठश्दो वध्येत । तस्पाद्धेदः ॥ ४० ॥

सर्वेषां चापिप्रथनं स्यात्‌ ॥ ४१ ॥

श्दं च श्रूयते, यावस्कपं पुरोडाश्ं पथयतीति । तचाशकपं तन्त्र
भावे संपादयितुम्‌ । तस्मादपि भेदः ॥ ४१॥

( दशपूणमास्योारवधातमन्तरस्य सहृदनु्ठानाधिकरणम्‌ ॥ १२ ॥ )

[१२] एकद्रव्य संस्काराणां व्पास्यातमेककमवं
तरिमिन्‌ मन्वाथनानातादावृत्ती मन्त्रस्या-
सरुतरयोगः स्यात्‌ ॥४२॥ सि°

दशपूणेमासयोः श्रूयते, व्रीहीनवहन्तीति । तज मन्त्र), अव्रक्षो दिषः
सपत्नं बध्यासापिति। तदिमन्‌ विचायैते। किं मरतिप्रहारं मन्त्र उत सद्दे-
षाऽऽदाविति । कं माप्तमू । प्रतिप्रहमरापिति । कुतः । प्हारासरहारः
कमीन्तरं, यते! पयंवसानात्‌ । कर्मभेदे च साति गृह्यते विश्चिषः । येन

कमणा सननपातता मन्त्रस्तद्य इत । गृह्यमाण च वर्ष भद्‌ ष्टः
तस्पासातप्रहार्‌ मन्त्र हात ।

एवं पर्त, उच्यते । एकस्मिन्‌ द्रव्ये व्रीह्माद्‌] सस्काराणामवहृन्त्या-
दीनां भ्वाख्यातमेककमत्वम्‌ , आतण्डुलानिवैत्तेरेकमिदे कमेति, सर्वेषां

= त्वेककम्यदेतेषां च तदृगुणत्वा दिति । ननु मरतिप्रहारं कमभेद इत्यु-
क्तम्‌ । उच्ते। एकस्यैव कमणोऽयमभ्यासः, फङस्याभ्याससाध्य-
त्वारसोपयानिवत्‌ । तस्मिन्‌ मन्त्रायनानास्वादाटत्तो मन्त्रस्यासङृत्प-
योगः । यत्र मन्त्राथस्य नानात्वं तत्रास्याऽऽदट ततिमैवाते । यथाऽग्नौ
कोकंपृणायाः । यत्र पुनरेक एव मन्तायेस्तत्राऽऽट््तिरनयिका । इह
चे्ो मन्त्राय । कथं ज्ञायते । करणोऽयं मन्त्रः । करणश्च
कतैव्यस्य वरस्तुनोऽभिसंधानायः समधिगतः । समस्ताधैते प्रहाराः

४० ॥४१॥
१“ तस्मिन्‌ मन्त्राथनानात्वात्‌ ' इत्यादेः प्रथकसुत्रत्वेन न्यायमालादिपुस्तकषृषटेखो

द्यते । परंतु, आदरेपुस्तकेष्वेकसूत्रतेवोपलम्भात्तथेव प्रकारितमिति ज्ञेयम्‌ । २ व्याद्यातमिति-
{भ००५ पार २ भ० ७) इत्यत्रेति रेषः।

[अ०११पा०४म०१४] मीमांसादशने। २२०९

कतैव्याः । समस्ता दहि कार्य साधयन्ति, न ग्वस्ताः | उक्षानां
व्रीहीणां रण्डुकविवेचनं . यत्तचिकीर्षितं, तदभिसंपातव्यम्‌ । तस्मा-
त्सवेग्रहाराणां क्रिया मन्त्रेणामिसंहिता । तत्राऽश्रत्तिरनथिंका ।
तस्पान्मन्नस्य सकृतरयोगः स्यदु ॥ ४२॥

( नानानीजेषएटवकधातमन्त्रस्याऽभवृत्यधिकरणम्‌ ॥ १६ ॥ )

[१३ दव्यान्तरे छृतार्थत्वात्तस्य पुनःप्रपोगान्मन्तस्य
च तदुगुणलायुनःपरयोगः स्यात्तदर्थन
विधानात्‌ ॥ ४३॥ सि°

राजसूये नानावीजेषटिः, अशनये सृहपतय आगूनामष्टाकपाङं नि्-
पेत्‌ , सोमाय वनस्पतये इपामाकफं च मित्येवमीादि । तस्यामबहन्विः
समन्त्रकुशचोद केन प्राप्यते । अत्रापि पूर्वेग न्यायेन सद्ृन्पन्त्रस्य प्रयोगः
भाषः । समैबीजानां वितुपीकरणं चिकित, तदमिसंधरीयत दति ।
तया भाते) उन्यते । द्रव्यान्तरे-रबीनान्तर्‌ पुनःपरयीगः स्यान्मन्त्रस्य ।
ङतः । कतायेत्वातुं । पूथस्मिन्‌ बीजे योऽवहान्विः स कृतायः । संनि.
पत्योपकारी हि सः । स च येन बीजेन संनिपतितस्तदेव स॑स्करोति।
तदेव चेर्सस्करोपि, उत्तरसंस्क।रायं पुनः भयोक्तन्यः । वस्य पुनः
भरयोगान्मन्त्रस्यापि पुनःपयोगः । तद्गु गत्वा । वस्यावहन्वेः स मन्त्र
गुणः । तदर्थेन विधानात्‌ । तस्याप्यसौ परतिकपवसाधैना चोदकेन
विहितः । तस्मासतिवीज मन्त्रस्याऽऽहततिः ॥ ४३ ॥
( निवापचद्धमन्त्राणामाृयधिकरणरम्‌ ॥ १४ ॥ )
® ९ अ न | =
[१४] निवेपणटवनस्तरणाञ्यद्हणेषु चेकदव्प्रव-
~ प.
सपोजनेकत्वात्‌ ॥ ४४ ॥ १०
दशपृणम।सयोः, चतुरो पृष्टनिवंपतीति । तस्य मन्त्रः, देवस्य
सवेति । तत्रैव च दर्भाणां ठवनमन्तरः, बदिदेवसदनं दामीति । तथा

४२॥ ४६||

१ भादिः~~ग, ¦ \ तद्गुणत्वात्‌ । तस्यापि षोजात्तरे तस्य-ल. ।

२९१० एप्टीकासदितश्चवरमाप्यसमते-- [अ०१ ११०४०११]

स्तरणमन््रः, उणम्रदसं ल्वा स्तृणापीति । आच्यग्रहणमन्त्रः, षम
नामासीति । तेषु संदेहः । किं मन्त्रस्य स्नकृल्योगः, अथवा प्रतिपुष्ट
प्रतिदानं मरतिषातु परतेग्रदण चःऽत्तारोते । किं पराप्तप्‌ । निमेपण-
ठवनस्तरणाज्यग्रहणेषु चकद्रन्यवत्भयो जनकत्वात्‌ । निवंपगादिष्वेक.
द्रव्यवर्स्यातु, सदलयोग इत्यव! । कुतः । प्रयोजनेकत्वात्‌ । तत्र
तत्रैकं भरयोजनम्‌ | निवपमे तावद्धविप्याणापात्रापनम्‌ । छवने बेदिस्"
रणयोग्यस्य वरिष उपसादनं, स्तरणे वे्य।च्छादनम्‌ । आज्यग्रहमे
यागयोग्यस्याऽऽञ्यस्योपादानपर । याचता प्रयोजनं तच्विकी पितं, तदर्थो
मन्त्र शव्युक्तम्‌ ॥ ४४ ॥
द्रव्यान्तरवह। स्यात्तत्पस्कारत्‌ ॥ ४५॥ मिण

दरन्यान्तरवद्। स्यात्‌ । नेकद्रव्यवत्‌ ! भदः स्य दित्ययैः । कृतः ।
तत्संस्कारात्‌ । ये व्रीहय एकेन यृष्टिन। निसप्रास्ते संस्छृताः । संनिष-
त्योपकारेत्वाज्नपस्य । द्वितीयो पुषिरप्यन्यान्‌ व्रीदीन्‌ संस्करोति ।
तत्र यदि मन्तो न मरयुज्येत, मजतन संस्कारेण तेषां वर्जनं स्यात्‌ ।
एवं समत्र । स्मात्र तत्र मन्त्रस्वाऽऽवृततिः ॥ ४५ ॥

( वेद््ाक्षणाज्गमन्त्रस्य सङकृत्यरोगा।धिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )
[१५] ेदिमोक्षणे सन्तरग्यस्तः कमणः पुनःपरपोगात्‌ ॥४६॥ प°

वेदिमोक्षणं श्रूयते, नि; भा्तती(ति। त्स्य भन्तः, वेदिरिति बर्हिषे
त्वेति । तज चिन्त्यते । पि मत्यःद्रत्ति पन्तराञयवा सदेवेति ।
प्रापुषू । वेदिभाक्षणे मन्नस्वाभ्यःत । दुः । कमः भूनःभवोग-
तू । यस्मिन्‌ कभैभयग उक्तो मन्त्रस्तदयउताविति गद्यते विशेषः|
तस्माद्‌'वात्तेः ॥ ४६॥

एकस्य व्‌ गुणविपिद्रग्धकत्वातस्मात्सदृत्मयोगः
स्पात्‌ ॥ ४७ ॥ सि

सदेव प्रयोगः । इतः । द्रन्येकत्वावु । एकं तद्रेदिदरग्यं सङ्ृदुक्तेन
मन्त्रेण सस्कृतम्‌ । वन्न भूयो मन्नक)५ नादि । ननु कमंद्रारेण मन्त्रो

४४ ॥ ४९ ॥ ४६॥

क ~ ॥ कि

~~

----- - “~ क

१“ इकर ला इका धाम्ने धाम्ने ' ऽत्येव खणदेवादिषृतो मन्त्रः

[भ०११पा०४अ०१७] मीमांसाद्शने । २२११

भ्यं सैस्करोति । तत्र कथ भिन्नम्‌ । अज्रोच्यते । नैतद्धिन्नम्‌ । आ्-
ततस्तस्य गुणः । क्रियाभ्या्त्तो दि कृत्वसुजयेः प्रत्ययो न क्रियाभेदे ।
तन्मन्त्रवद्‌ादत्तिमच्च कतेव्यम्‌ । सकृदुक्तेन मन्त्रेण मन्त्रवत्छृतम्‌ ।
आवृक्तिसंपादनाथां पुनःक्रिया । तस्मास्सर्छृप्रयोगः ॥ ४७ ॥

( ज्योतिष्टोमे कण्ड्यनाङ्गमन्त्रस्य सङृत्प्रपोयाधिकरणम्‌ ॥ १६ ॥ )

[ १६ ] कण्डषने प्रत्यङ्गं करमभेदा-
तस्पात्‌ ॥ ४८ ॥ पू

ज्योतिष्टोमे कण्ड्‌यनायों मन्त्रः । कृषिपु स्यापदृष इति । यदाञने-
करिमन्नद्गे धुगपत्कण्दुरत्पद्ते तदा चेन्ता । किं भत्यङ्गं मन्तराटततिः,
अथव सदेव प्रयोग ईति । कै माप्तमू । परस्यङ्कः मन्त्र इति । कुतः ।

कमभेदाद्‌ । अङ्गेऽङ्गे कण्डूधनं कप भिन्ने, यतेः पथेवसानादृगुशरते
विशेषः । तस्मादाषत्तिः ॥ ४८ ॥

अपि वा चोदनेकक(टमेककम्पं स्पात्‌ ॥ ४९ ।। ि°

आपे वा नेवं स्यात । न ह्यत्र कण्टूयनं चोद्यते । अथांक्त्रियवे
कण्डुपनयनायम्‌ । करिपतः । यदि चोद्यते । अदृष्टाय स्यात्‌ । अरप
छस्रपथवदिति । प्रतिप्रयागे चादृ्टमेदात्कमनानास्वं भवेत्‌ । त्था
गये विशेषः । अथ पुनरयगृहीवे कण्डूयने यावतोस्पन्न! कण्डुरपनी
यते ताबद्चिकोवितम्‌ । तेत्र विशेषा न गृह्यते । नतु यस्याङ्खस्य निष्क
षेण कृत तत्सस्ृतम्‌ । अद्धन्परं पुनः कतव्यम्र । उच्यते । नाङ्ग-
निष्कषेणार्थोऽये यतन; । किं तहिं । कण्डुपनयनायेः । सा च कण्डूरा.
त्मना न शरीरस्य । तत्र न गृह्यते विञ्चेषः । तस्मात्सदेव्‌

प्रयोगः ॥ ४९ ॥
८ ज्पोतिशेमे स्वप्नद्येमन्त्राणामनावृच्यप्रकरणम्‌ ॥ १७ ॥ )
[ १७ | स्व्रनदीपरणाक्षिवर्पणामेध्यपरतिमन्त-
णेषु चेवमू ॥ ५० ॥ सि°

४७४८ ॥ ४९ ॥

१ अङ्गान्तरेषु--ग. ।
६८१

२२१२ टप्यकासहितश्ावरभाष्यसमेते- [अ०१ {१०४अ०१९ |]

उयोतिष्टठोमे स्वप्नाय मन्त्रः, त्वमञ्ने व्रतपा असीति । तत्रैव नदी-
तरणायः, देवीराप इति । तथाऽभिवृष्टस्य, उन्दतीरोजो धत्ते, शति ।
अमेध्यप्रतिमन््रणश्च, अबद्धं चक्षुरिति । स यदा पुनः प्रतिबुद्धः स्वपेत
अनेकस्लोतसं वा नरद तरति, संतानेन वाऽभिवृष्यते, अनेकं
वाऽमेध्यपेककाडं प्रयति, तेत्र चिन्ता किं) पन्त्रस्याऽऽरत्तिः) अथत्रा
सकृदेव प्रयोग ईति । तत विक्ेषग्रहणादाततो प्ापायाञ्ुर्ते । स्व्रा-
दिषु चवम्‌ । यथा कण्दुयने सच्रसरषोग इत्यथः । छृत्स्नां रात्रिमसा-
बुददिदय रवग्ममन्तं भयुङ्न्ते, नैका निद्राम्‌ । तथा सवसो तितीषुः)
सवीमिवषपीणि, स्वामेध्याने च । युगपत्सतरेषायुपगमोत्तत्र न ग्यते
विशेषः । दस्पादनानु चि॑न््रस्य ॥ ५० ॥
| ( प्रयाणमन्तस्य प्ङृस्रवोगापिकरणम्‌ ॥ १८ ॥ )
[१८] प्रयाणे ताथनितृेः ॥५१॥ सि
दीक्षितस्य प्रस्थितस्य प्रयाणपन्त्रः । मद्रादमिभ्रेयः परेरीति। तत्र
विचायते । किं विश्च विश्रामे पनः पुनः प्रतिष्ठमानो मन्तरं मयुञ्धीत,
उत सद्देवाऽऽदाविति । विशेपग्रहगालरातिभस्थान पति प्रप्ते, उच्यते ।
भयाणे तवायनिरटसेः । अथमसावुदिश्य भत्व । आवनिर्हतेस्तस्य
प्स्थानाभिसवन्धः । तस्मात्सटृरदेव भयोक्तन्पः ॥ ५१ ॥
( ज्थातिषटोम्‌ उपरवमन्त्रस्य प्रत्युपरवलननमत्रस्यपिकरणप्‌ ॥ १९ ॥ )
[ १९ | उप्रवमन्तस्तन्त्ं स्याोकवद्वहुवचनात्‌ ॥ ५२ ॥ प°
ज्योतिष्टामे, उप्रवमन्तरः रक्षाहणो वलगहनो वष्गब्‌(न्‌ खनापीति।
तेञ्र सद्द । पै सर्वोपरपेपु कदेव मन्त्र; प्रयोक्तम्य उत परत्युपरव-
भिति । कि परम्‌ । उपर गन्तरस्तन्तर स्पात्‌ । सदेव प्रयोक्तव्यः ।
कुतः । बहुवचनात्‌ । बहूवचनान्त्‌।54) वेष्णवान्‌ खनामरीति । यदि
भर्युप्रवं अयुज्यत, एकरिमन्‌ बहुवचनान्तामिधानं न साधयेत ।
कवु । यथा लोक एकस्मिन्न बहुवचन न प्रयुज्यते । अपिच
सषदुक्त एव शक्रोति सवे परवानमिधातुम्‌ । शक्रति चेदष्टत्तिरन.
यकर । तस्मारसद्द्‌व प्रयाक्तेव्यः ॥ ५२॥

५०

~~ ~~ ~

~~ -----------“--4

॥ ९१ ॥ ९२॥

१ स्वपनाथेः--क. ख. । २ पुनः पुनः प्रतिबुष्य--~ग, । २ तत्र कि~क, ख, । ४ उप्‌

गम्‌ान्न-~प,

[अ०१ ११०४०२०] मीमांसाद्षेने । २२१९

न संनिपातित्वादसंनिपातिकर्मणां विशेषा्रहणे
कटिकतात्सषृद चनम्‌ ॥ ५३ ॥ सि°

नेव तन्त्रं स्याद्‌ । कुतः । सेनिपातित्वात्‌ । सनिपाति खननकषै,
चेनोपरबेण संनिपतितं तदथमव विज्ञायते । मन्त्रोऽपि चायं सेनिपाती।
. मन्त्रान्तेन कमादिसंनिपातात्‌ । अतो यस्योापरवस्यायं मन्त्रः संनिपतिव-
स्तस्थेव मन्तरकारितः संस्कारो न सर्वेषाम्‌ । अतो न सटृतयोक्तय्यः।
असेनिपातिकमेणां विरेषाग्रहणे काटेकत्वात्सचृद्रचनम्‌ । ये त्वसंनि-
पातिकर्मणां मन्त्राः, यथा सुब्रह्मण्ाहने, देवा ब्रह्माण इत्योपवसथ्येऽ-
हानि) तेषःमेककाटत्वादगृद्यमाणविरोार्णां सकृद्रचनं स्यातु । यत्त॒न
बहुवचनान्त एकस्यामिधायक इति । भातिपदिकार्याऽमिहितः । बिभः
क्त्य य॑श्च कभतवम्‌ । वचनाः केवर) नामिदहितः। स च नेव्राभिषानः
महति । आमिधायकस्य बड्दूस्यामावत्‌। एकस्येव बा पूजये बहुवच.
नमर्‌ । तस्मादविरोधः ॥ ५३ ॥
८ हविष्डदाहना्रिगुभेपादीनामावृच्थपिकरणम्‌ ॥ २० ॥ )
[२०] हदिष्ठदधिगुपुरोनुवाक्यामनेतस्याऽ्ृत्तिः
काटभदात्स्यात्‌ ॥ ५४ ॥ सि°
इदं सूत्र पू॑सूत्रभस्युदाहरणायंषू । कारेकल्वादिपि किम, इवि"
ष्छृद पियुपुरोनुबाक्यामनोतस्याऽत्तिः काठकमेदार्स्यादिति । अथ्राऽ-
पिकरणान्तरम्‌ । ज्योतिष्टो मत्तिसवने सवनीयाः पुरोडाशाः । तेषु
हविष्कृदाह।नम्‌ । वाजपेये क्रतुपशवः प्राजापत्याश्च । तत्राध्रिगुमेषः ।
कृष्णग्रीवयोः पुरोुव।क्या पनोतसुक्तं च । तेषु चिन्ता । कं तस्य
तस्य सढृत्पयोगः, अयवाऽऽद्रस्येति । सहत्वाचुप्रहाय सकृदिति प्रप
उच्यते । आटत्तिः स्यादिति । कुतः । कालमेदात्‌ । प्रातःसवने यद्ध.
विष्छरदाह्ननमधिगुपरैषथ्च तस्य काटमेद्‌ादृगृद्यते विशेषः । प्रातःसवन.
यानां पुरोडाज्ञानामयं हविष्कृक्रतुपशूनां चाधिगुरिति । तथा ढृष्ण.
ग्रीयाः सौम्येन व्यदायातूवेस्य कृष्णग्रीवस्येयं॑पुरोनुत्राक्यां

५६ ॥

१ स्यादिति-ग 1२ तु-ग. ¦ ३ प्रप्यार्थे--,।

२९१४ टष्टीकासदितश्ाबरभ।प्यसमेते- [अ०११पा०४अ०२०]

मनोवा चेति| सवैत्र कारो भि्ते। काकमेद्‌दृशृषठते विशेषः ।
तस्मादति; ॥ ५४ ॥
अथिगोश्च विपर्यासिात्‌ ॥ ५५ ॥

अधिमोश्वायमपरो विशेषः, विपर्यासः स्पात्‌ । तन््रभावेऽगों
पुरस्तात्पदार्थाः भाजापत्यानां, यया पश्वाटम्भ आश्चुतमस्वाश्रुते अनै- .
दभ्भिरिति मन्त्रः । ते यदि तावतमातःसवने क्रियन्ते पर्यप्निकरणान्ं
काण्डं नोर्खष्टं भवति । अथ मा भूदेष दोष इति ब्रह्मसान्नि क्रियन्ते,
तथाऽपि विपयीसः छतो मवति । पुरस्तादधिगोः कतैन्पानां परस्ता-
त्करणेन । तस्मादप्याात्तः ॥ ५५ ॥
किंच-

करिष्यद्चनात्‌ ॥ ५६ ॥

या चेयमधिगोविषक्तेः) आरमध्वमुपनयतेति । सा प्रप्काकं
करिष्यमाणं घरूते । स यादि पातःसवन उच्यते, अपाप्ठकाकत्वात्पदार्थ-
स्यासमरयैः स्यात्‌ । अय परेपर्णध, दथा समयः स्यात्‌ । मेषणं पररष-
येषू । न च प्राजापत्येषु तत्‌ प्वृस्यर्यं युज्यते । बहूनां कमैराशीनां
व्यवायान्नष्टः पेषणप्रत्ययो भवाति । तयथाऽप्यसम्ैः । तस्मादधिगोरा-
चिरिति सिद्धम्‌ ॥ ५६॥

इति श्रीशबरस्वामिनः कृतो मीमांसामाप्य एकादशाध्यायस्य

चतुथः पादः ॥

णः॥

७

एकादश्नाध्यायः संपृणे

१४ ॥ ९५ ॥ ९६९ ॥ |

इति श्रीमद्कुमारिकविरचिताय। मीमांसामाप्यन्यारूयायां दुष्टीकायमे-
काद्‌ शाध्यायस्य चतुथः प।द्‌ः ॥

एकादजञाध्यायः तपृण; ॥

१ नेस्सृष्टमिति-पयैमिकरणान्ते ्रालापत्याः पशवः उतपष्टा न भवन्तीलययैः \ २ वचनाच्च
ग, । ३ प्रषणाथौ-यु.। ४ तथाऽपि प्रेषण-क. ख. । ५ सिद्धाम्तः-क, ख, ।

[अ०१२पा०१अ०१] । मीमांसाद्श्ने | २२१५

अथ द्ादृश्नाध्यायस्य प्रथपः पादः ।

ननि 9 क कि
( पश्वथौवुं्ठितप्रयानदिभिरेव पष्पुरोडशाम्याप्युपकारापिदधस्तदथ प्य.
गङ्गानरुष्ठानाधिकरणम्‌ ॥ १ ॥ )

[ 9 ] तन्विस्षमवामे चोदनातः समानानानैकन-
रूपमतुत्येषु तु भेदो विधिप्रकमतादध्या-
तादथ्यं श्रतिकाटनिर्देशात्‌ ॥ १॥ष्‌०

एकादशोऽध्याय तन्तरावापलक्षणं व्याख्यातम्‌ । अघुना मसङ्गकक्षणं
द्वादशे व्याख्यायते । प्रसङद्धशब्दार्योऽन्येरक्तः, एवमेव प्रसङ्गः स्यादि
धमाने स्वके विधाविति । अन्यन्न कृतस्यांन्यत्रापि परपक्तिः पसङ्कः
यथा प्रदीपस्य प्रासाद कृतस्य रानमार्गेऽप्याकोककरणप्‌ । तादिह
भरसङ्कः एवाऽऽदो विचिन्त्यते । अग्ीषोमौये पश्नौ पुरोडाश्नः, अग्रीषो-
मीयस्य वपया प्रचयाग्नौपोमीयं पशुपुरोडाशमेकादशषकपाटं निर्भपेदिति।
किं तस्य पृथक्तवेनाङ्गानि कतैव्यानै, उत यानि पश्नौ कृतानि तस्या-
पयुपकुर्वन्तीति । ततः सूतरेणेवोपक्रमः । तन्त्रिसमवाये चोदनातः समा-
नानामेकतम्डवमतुस्येषु तु भेदो विधिपक्रमतादथ्यातताद्््यं श्ुति-
काठनिर्दृशत्‌ ।

दन्त्र-साधारणो धर्मग्रामः । यथा द्शेपूगेमास्तयोराञ्यमागादिः पूवः,
स्विष्षरेदादि त्तरः! । स यषां प्रधानानां तानि तन्त्रीणि प्रधानानै।
तेषां तु. समवाये-एकदेशकाटकतंत्वे चोदनातः, समानानाप-
एकवाक्यचोदितानाम्‌) एकतन्त्रत्वं भवति । यथा दशैपूणेमास-

4 अद्वीषोमीदस्य वपया प्रचयग्रीपोमीयं पदुपुरोडश्चमे कादशकपालं नितपति ,
ईति । भत्र संशयः । किं तस्य प्रथगङ्धानि कतन्यानि, उत यानि प््चोरद्वानि
तानि त्याप्युपकुवन्ति प्रपङ्गेनेति । तन एतत्िद्धचर्थ प्रप्गोऽप्ति नास्तीति विचा.
यते । नसि प्रसङ्ग इति । कुतः । तन्विस्तमवाये-प्रधानानां समवाये, चोदनात!
समानानमिकतन्त्रत्वम्‌-- यान्यकय। चोदनया चोद्यन्ते तेषां पर्मानतन्त्रत्वम्‌ |

१ मेदः स्यात्‌ -सु. । २ कृतस्याप्यन्यत्राऽऽसकितिः-ग. । ३ तत्र-क. ख. । ४ इतीति-इति
पशावक्नीषोमीये श्रूयत इति शेषः । ५ तत्र-ठ. ज. । ६ विचाय॑त इति-पराथमनुष्रिनस्य परोपकार-
कतव प्रसङ्गः । स एव तावत्सभवति नवेति चिन्त्यत इत्याशयः । ७ तत्र पृवपश्चमाह-नास्तीतथा
दिनि ' ८ समानँ तन्त्र॑--घ. मु

२२१६ दष्ठीकासहितशावर माष्यसमेते-- [अ०१२पा० १५०१]

यीः । यथा च चित्रायागरिष्टौ । अतुटयेषु तु भेदः स्यात्‌ ।
धानि तु चोदनातो न तुस्यानि, नानावाक्येशोदितानि) तेषु तुभेदः
स्यात्तन्श्रस्य । यथाञ्रैव, अध्रीपोमीयं पशुमारमेत, अभ्नीपोमीयं
पशुपुरोडाक्षमेकादशकपारं निर्वपतीति । किं करणम्‌ । विधे-
भ्रक्रमताद््यात्‌ । विधिविधानं तदद्धयनां प्रयोगः । तस्य प्रक्रमः,
द्दर्था प्रहृत्तिः । विधिप्रक्रमतादृथ्यं विज्ञायते, अय॑ पदव्यो विधिप-
क्रमो न पुरोडाशार्थं इति । कथं पुनः पद्वरथत्वं विधिपरक्रमस्य । ता.
दर्यं श्रुतिकारनिदेशात्‌ । श्रुत्या वत्र कारो निर्दिश्यते । अ्रीपोम-
प्रणयनाद्नन्तरं पशोः काङः। तत्र हि तस्य चोदना । बपाभ्चारा.
दृव पुरोडाशस्य कालः । पशोरवसरे यो बिधिप्रमः स कवः
प्वर्थो विद्गायते, पुरोडाश्चस्यापापतस्वातु । अस्तस्य पृथक्‌ तन्तं कप
व्यम्‌ । शङ्गः च पश्वय॑तां तन्त्रस्य द्दैयति । यदेकादश्च प्रयाजान्‌
यजति प्युमेव तत्मयजाति । यदेका।द्‌ गानु याजान्‌ यजाति प््ुमेव तदनु-

यथ। द्रंपणेमाप्तयोः । यमा च चित्रायामिष्टौ । अतुट्येपु ठ भेदः स्यात्‌ । यानि
पुनश्चोदनातो भिन्नानि तेषां मेद्‌ एव | यथा द्रस्य पृणेमापतस्य । तस्माद्‌द्विभरक।र.
त्वात्कमेणां तृतीयप्रकारो नासि । तदिह १शएरोडाश। दाशैपणेमासिकादङ्नीपोमी-
यात्पुरोडाशादि्यन्तं गृह।ति । पशुरपि सानाय्यात्‌ । एतावानातिदेशस्य व्यापारः ।
यथाप्राप्ाङ्गयुक्तश्च प्रयोगः । तत्र॒ तयोर्भिन्प्रयोगविषिचोदितत्वादधेदेनैवङ्गानि
कतेभ्यानीति न प्रप्ङ्घेन पतन्तं परोडाश्चस्योपकतुमहेतीति । छेके तु युक्तः
प्रसङ्गः । प्रतयक्षमम्यत्वात्‌ ।

अत्र परिचोदयते । चिगेटिरनुदाहरणम्‌ । कथम्‌ । ‹ दधि मधु घृतं पयो घाना
उदकं तण्डुढास्तत्संयष्ट प्राजापत्यम्‌ › इति, तदित्येकवचनान्तं सवैनाम संसृष्टश्चब्देन
सेनध्यते, एकवचनान्तेनेव । यदि द्ध्यादिभिः सेनध्येत रहुवचनान्तं स्यात्‌ | वीप्ता
वा तत्तदिति । न च रवैप्ता भूयते | न च बहुवचनम्‌ । तस्मास्तदष्टशब्देन
सबन्धः । संखषटप्य च प्रजपतिप्नन्धः । संत तैकं वस्तु । तस्मादेक एव यागः।
कुतस्तन्तम्‌ ।

१ विधिप्रकमस्य-क । २ अग्नाषोमयिप्रण-, ख यु. । ३ प्रत्यक्षगम्यत्वादिति--उपश्न-
रस्मेति शेषः । तथा च लेके प्रयक्षगम्यत्वदुपकारस्य प्रसङ्गष॑मवेऽपि प्रकृते ऽप्रतयक्चत्वादुप स्नरस्य
न प्रसङ्गः संभवतीति भावः ।

[स० {२१०१अ०१] मीमासाद्धैन | २२१७

यजतीति । एवकारकफरण।द्वधारणं विज्नायते, पुमे न पुरोडा।्पिति
॥ १ ॥
गुणकारविकाराच्च तन्त्रषेदः स्थात्‌ ॥ २ ॥
अपिच प्शुकाः प्रायजानुयाना गुणतः कङत् विकृताः ।
एकादश्चप॑र्याः पशानुमंयेऽपि । पश्चमिश्च प्रयजेस्निमिरनुयानेः पुरो-
ड।ध्रस्य कायैम्‌ | तथा, पृपदाज्येनाञुयाजाः प्लोरिज्यन्ते । केव-
लेनाऽऽञ्येन च पुरोडाशस्यायः । कारविकारोऽपि, आसन्ने हविषि
पोरोडाशचिकैः भयानेभ वितव्यम्‌ । पाडुकास्तु गिति पञ्च बतैन्ते,
तिष्ठन्तं पशं प्रयजन्वीति वचनातु । उभयेऽपि पुरोडाशस्य पृथक्त्वेना-
क्रियमागा न यथावत्सपादिता भवेयुः । तस्मादपि तन्त्रमेदः ॥ २॥
तन्त्रमध्ये विधानाद्रा मुस्यतन्त्रेण सिद्धिः
स्यात्तन््(थस्याविरिष्टतवात्‌ ॥ ३ ॥ सि°
अथवा नैव भेदेन पुरोडाशस्य तनभ कपव्यमू । कं तरि । घुरूयतन्त्रेण

तत्रोच५ते । दध्यादिमिः सवैनाम दसनध्यते । निर्दिष्टस्य हि प्रतिनिर्दशषकं
सवनम । निर्दिष्टानि च दध्यादीनि प्रथमया विमक्लया | अतस्तान्येव शब्दौ
पत्नि मनसि विपरिवतेमानानि सवेनाम्ना प्रतिनिर्दिदयन्ते | अथ यदुक्तं दध्यादि
संबन्धे बहुवचनं प्रप्नोति, वीप्सा वा |

अरोचयत. | सवनामप्राप्िदिकस्य निर्दशप्रतिनिर्दरकत्वशचक्तिः | वचनध्य त्वेका.
प्रतिपादकत्वम्‌ । तरमादनयो्विरोषः । तत्र भ्रद्रमोपनिषातालिङ्गसंरूययोश्च तदर्थ.
त्वाद्याश्चत प्रातिपदि गृहम; । उत्तरकालमातित्वाज्च लिङ्गप्स्ययोरविवक्षिव |
योऽय ८ वरणे च्वन्यायकलयनेकरेशस्वात्‌ › इति । स॒ एवात्रापि न्यायः | अधवा)
एकदेवतत्वाहक्षणया रक्षितरत्तणया वोपपन्नमेकवचनं ठह च । सर्वत्रैव छक्षगवा
छिङ्कपष्ये प्रवर्तेते । प्रातिरतं जापि व्रते । दक्षणया तु द्रम्यम्‌ ॥ १ ॥

इतश्च नारित परघङ्घः । यतः कालगुणविङृताः प्रयाज।नुयान।; पशौ । तेऽन्यस्य
नोपकुरेन्ति ॥ २ ॥

भर्ति प्रसङ्गः। तस्य विषय) निरूप्यते । अन्यस्य तन्त्रे प्रतते यद्न्यसुरयषभैक१*

१ उभयया-ग. । २ प्रथमोपनिपातारति-प्रातिपदिकस्येति शेषः । ३ ( भ० ५१०३ अ*
५ सु १,९)।

२९१८ टष्यीकाषदितेश्नावरमाष्यसमेते-- [अ०{२्पा०१अ० १

तन्त्रमध्ये विधानात्‌ | प्‌ युङगस्य तन्त्रस्य मध्ये पुरोडाशो विदितः, अ्री-
पोभीयस्य वपया प्रचयाग्नीपोमीयं पशपरोडाशपेकादश्चकपाटं निर्भप-

तीति । किमतः । तन्त्रायस्यादिषिष्टत्वं भवतीति । तन्त्रस्यायंस्तन्त्रा्ः।

अङ्ककृत उपकर: । सोऽत्राविशेष्ट, पयोः पुरोडाशस्य च, संनिधाना-
विशेषात्‌ । पञ्चावपि क्रियमाणान्यद्गाते पुरोडाशस्य संनिहिवानि ।

सेनिधानाच्च पररप्युपकुवेन्ति । पदी पवत्‌ । यथा प्रासादे कृतः भरदीषः
(निघानाद्रनपार्गेऽप्वुपकररोपि ।

।१पम उपन्य।सः । स खलु प्र्यक्षण ज्ञायते । अव्‌ ¶नरमत्यक्षोऽ.
ङ्गपकारः कय कय वचेज्ञातु।भति । अयपपि श्रासटश्यः, शाघ्
मरत्ययाद्वसम्यत । २।से चद्‌ द्रपृणमासवत्कतनग्यान।ति | तद्रचेच्छरृतानि
1 कमते नपक।रष्य।न्त । द्रपूणमासप।; स्वभधानरेकदेश्क। ककत
काण ज्रियम्पणार्युपकृतवन्ति । ईहापि तथाविधान्येव क्रेयन्ते ।
तस्म्‌ा।दहाप्‌ तेद्रद्वापकृष।त वज्ञायते । आह । नेह तद्िषानि।
दृश्षपूणमास्याः स्वपरधनान्युदैरय तान्यङ्गानि । इहापि तद्वदेव कवै-
व्यान । नच पुराडाशष्टाद्दयह्‌ ।करवन्प 1 पक ताह । पुष्‌ |
तस्पापपुरड। शस्य न प्र तिवत्छृतानि भवन्तीति । ।

१त।ते कैम) तस्व पृतकषलमा वाततषततन्यता ता प्रसस्यतं । यथा पशा प्रतते पशुपु
१।इ द अ१त।त | तत्य वड" (तैकतन्यत। प्रत्तजवते । कथम्‌ ।

तदुच्यते । भावयेत्‌ । [क पशूपकारम्‌ । केन, पद्ुपुरडाशयामेन | कथमिलय-
नेन .यागगते व्या१।९ः | स चोपमितलक्षितप्रापणेना्ीषोमोभस्य यो यागतो व्या
पप्तं स। सथनाऽऽकाडन्षति । तत्र यदतद्ग्ीषो पययागग तुत्यपारविरेषनियमन-
मष्टमलक्षणकषिद्ध तदुत्पतिरिवोत्प्तिः । तस्य च भ्यापारप्य यदित्रेण संबन्धकरणं
स प्रातिः । द्वावपि चौ चोदकम्ापतरौ । तत उत्तरकाठुपकश्रहः । उप-इति
समीपे करणे? पमिति प्ताकस्येन मरणम्‌ । ए प्रयोगवचनस्य व्यापारः । प्र ३ह पश्ु-
केन प्रथागवचनेन कृतत्वान्न भूयः ५।रोड(च्चिक; समीपे करोति । तस्मात्वौरेडा-
शिकः; प्रयोगवचनो ठप्यते । एष प्रतङ्गः ।

न--~--------------- ~ --------~--~- - ---- ~~ ~~~ -----------------~----~~-

१ दान्लं वेह दर--ॐ. । २ तस्यति-तन्तरमध्यपातिन इव्यथः। ३ तश्र-छ. । ४ म्यापार
इति- अभिलषित इति रषः । ५ अभीषोमीयस्येति-परणेमासिकष्येव्यवेः । ६ उत्पत्तिरिति
प्रथमारोवितत्वोदिष्यमिभ्राथः ! : सा भराप्िरिति-विनियोग हूयथैः ।

[अण र्षा०म०्] मीपासाद्षने। ` ` २२१९

उस्यते । भती न श्रा्द्‌ उद्देशः । नहि तत्र भूयते . प्रथानान्युद-
इयाङ्घमनि कतेव्यानीवि । ङ तदि । अथाक्िपन्ते। तेषां तत्र चिकीरषि-
तत्वात्‌ । न चायौत्छृतं चोदकेन प्राप्यते । यत्क।रणपर्‌ । िध्यन्तस्पर
तज्नपिक्षणातू्‌ । तेन यत्पठितं तसराप्यते न पागद्वाश्चष्‌ । तश्मखनुषि-
श्यापि क्रियमाणानि प्रकृतिवत्छृत(नि भवन्ति । एवं सिद्धा प्रसङ्ग दुप-
क।रनिदैत्तिः । नन्वेव सति तन्त्ररक्षणादविशिष्टमेव भवति । न खु
तजराङ्गमेव स।ारणमप्‌, इद त्वङ्गढत एवोपक।रः । सोऽपि न साषा-
रणः । अन्पटृतोऽन्यस्य भवात ॥ ३॥

विकाराच्च न भेदः स्पादथेस्पाविरृततात्‌ ॥ ४ ॥
अथ यदुक्तं गुणशठविक।राच तन्त्रभेद; स्यादिति । तत्र ब्रूष ।

कथमिदमवगम्यते पडकः प्रयोगवचनः तपे करोतीति । ‹ भ्रीषोमीयं पश्ु-
माठमेत › इत्यस्मदेवावगम्यते । कथम्‌ । मावयेत्‌ । ॐ) ज्येतिशेमोपकारम्‌ ।
केन पायागेन । कथमितीतिकतैम्यता संबध्यते । तत्र यसितरव क्षणे जपोतिशेो-
पक।रो मवने कतुत्वं प्रतिपद्यते, तस्सिननेव करणेन भ।व्थेते | तद्सिन्नेव चेतिकपैन्यता
करणमनुगृहणती भान्यमानेन सनध्यते । तस्मास््रयाणामेतेषां तुट्थकाढत्वं, भवन्तं
उयोतिष्टोमोपक।रं यागेनेत्थं भावयेदिति । यदिच मभू भविष्यति वा मव्ये कर्‌
गेतिकतैव्थते स्याता, तमस्तेन संबन्ध एव न स्मात्‌ । तत्र यद्यप्युपकारत्य काशो
नावधूवते तथाऽपि तनर्वात्करणेतिकरैन्यताकाटेन परिच्छयते । पशोश्च दीर्घकाल.
. त्वात्तन्मध्यपत पृरोडाशः सर्म॑पे, कृतानुपकारान१३।गि च पशुकेन प्रयोगवचने-
नोपगृह्णाति, न दु स्वयं सभीपे करोति । यानि च तेन समपि न कृतानि तानि
पथगुपहगृहूणाति। ‹ न चेदन्येन शिष्टाः ! इत्यनेन न्यायेन येऽन्येन न विहितःस्ताः
निद्चाति ॥ ९ ॥

अथ यदुक्त द्रव्यततरूयाकाठमेदान्न प्रत्तञ्थत इति । तदुच्यते । पर्वैः कथमव

१ शब्द उपदेशः--ग, । > विष्यन्तस्तत्रपिकष्यते--क. । विध्यन्तः, तत्रा्ेपात्‌-- घर, ।
३न ण्ठ, तत्र--क.। ४ सद्र उपकारः--क. । ५ समीपे करोतीति-पुरोडाशस्यापि सर्मपि
आहृतं श्रकारं करोतःति कथमवगम्यते । यतः पशषमीपे हि सं कृतः, न पञ्चपुरोडाशंसमीपे, इति
अरश्नामिभ्रायः । ६ नावधाय॑त इति--अदष्ररूग्खादुप रस्येति शेषः । ७ संबन्धादिति--त्रयाणा-
मेरक्ाछसंबन्धात्छरणेतिशवैन्यतयोयैः कणठः त उप ङारस्यापीयतव्धर्यत दइव्यथैः । ८ (ज० 9
पार ४ज०९ सु ५ ) ॥

२८३

९२० इष्टीकासदिशरयरभाष्यसमेते-- [अर दद्पा०भ०]

विकःराच्च न भेदः स्थादयैसयाविकृतत्वाद्‌ । अर्थः--अद्नित
उपार, स न विकृतः । थो दशेपणैमासयेाः स एव । कथं ज्ञथते ।
हदुयते । भयानातुयाजास्वावदेते दाक$पौभमासिकराः । तत्र परयाना-
मुधाजशब्दौ भज्ञातो । ते च योदकेनेह भक्षाः संनिहिता विधन्ते।
वगामिखं च शन्दस्य न्याय्यम्‌ । न वेकः अन्दोऽेकायौ युक्तः ।
तरमादारोपो्णमासिक्ास्ते । ठदुपकारोऽप्येषां दारपीणंमासिक ` एष ।
सहि तेषां ्गातः। यादे च प्राटतादुपकःरादुपकारान्वरं शह््ुसतो
माहृतक्ाय॑सान्ेव चोदकेन परप्वेरन्‌ । अपू भरेयुः । थथा सेतर
गोगगु््वादिधिरभ्यञ्जनम्‌ । अपरप्तो वाऽनेनैव मथाजा विधीयन्ते,
अनेनेव वेषां विक(र इति। तत्र दवकरः यम्दः स्यात । न च सङृदुचरितः
शक्रोद्ययद्रयं विधातुम्‌ । अपूप वेतेषां प्राता अपि चोदकेन परप्ये-
रन्‌ । तत्र धे्वरेवे त्रिशर्संपत्तिराहतीनां न पुज्यते, नव मयाजा नवा-
लुथाजा द्रबाज्यभागो) अष्ट हवपि) अप्रय समवद्यति (जिनो यन.
'ह्वाहुतीन। संपच्ये विशसि । तस्माद्गुणवि करिऽप्वविहतः माकृ-
'शश््वोवकरः । तर्कतः एव पुरडाश्चस्वाप्युवङ्षन्तीति न गुशकाल-
'बिंकरेऽपि चनत्रमेदः । तदार्न दुमो परयेयते प्च; पुरोऽ ।
उभयो परकृतिवत्करियन्तेऽद्धमानि । तस्मारसकृ्कृतान्पेवोभयोरपड्‌-
वेनति । विकार हदान। किमयैः । परयै; । पाुफेषु हि भरवजर्तुवा-
नेषु श्रथयन्ते । न च पशः पुरोडाशस्य च सावारणान्यद्कमनि । षु-
कन्येव संनिधानास्वुरोदरषाप्युपडुरन्मत्युक्तषू ।

उपकारमाकाद्तति । तमुपक)रं॑ चोदकः परदशयनोत्पाद्यति प्रयति च ।
उत्पादितं प्रापितं प्रयोगवचन उपपरगृहूगाति । ते च श्ञण्यन्तरेग न पभञन्तीवि
'शौज्ोगामुत्पत्ि पराप च "करोति । पूववत्मयोगवचनोपपग्रः । तदिह पाडको-
"दूकतरेयोगवेचनो पे कुतः । पौरो डाशिकस्तु चोद्क उतपत्ति्रा्ठी करोत्येव |

१ ्रति--ग. । २ विकर इति--एकादशत्व'दिगुणरम विशार विधीयत इयर्थः ।

ड. श्यन्ते, न तु पशोः पुरोडाशस्य च । न च साधारग--क, 1 ४ सन्तीति~ष. सु ५ दाज्ञाणा-

पमिति--शाल्नपदं षदाथीनामप्युपलश्चणं जेषं, पदा्थजन्यतादुप पारार्मा पदौयामावे, उपकारा्स-
भवाति ।

[अर १दपा०.१ग०१] पीपांसाद्शनेः। २२२१

आदे च पृषदाज्येन पीरयमाना अनुषाजा आज्येनेष्टा मक्षन्ति।न
हिः पृक्स्वमाछ्यत्वं नाश्चवति ! यस्य क्षीरेण भोजनपुदितं मवति, यष्ट
तश सश्रकैरं दीयते, न कशिद्विरोषो मधति, सशर्करभफि तर्फ
एवेति । तथा य एकादश भयाजान्‌ यजति, अतो त्दन्तगैलम्‌ पकृ
रान्‌ पश्च । येऽभ्यविकाः षट्‌ न तैरिञ्यमानेः फ माकृताः नक्ष
भकषरेत । एवं तिष्त्यपि पशो क्रियमाणाः भरयाजाः कृता एव पुरो
शस्व भक्षन्ति । कमस्तेषां प्राकृता हापित । गुणमात्रं च कमः । चच
गुणानुग्रहाय भधानस्पाऽऽदततियुक्ता । न च गुणवशवतिं परषानष्‌।
काम क्रमविपयासनिित्ते भायशिचचं मवेत्‌, न।5ऽत्तिः । प्रायधित्तं
हं कतैन्यम्‌ । क्रियते । अयाध्वाप्रेरिति सवभायध्ित्तं जहातीति ।
भासङ्धिकत्वाद्रा पायश्ित्तापावः । तस्पादत्िरोकः ॥ ४॥

एकेषां चाशक्यत्वात्‌ ॥ ५॥

एकेषां चाथोमामराकंषा भेदेन क्रिया । यथा वेदेरग्ुद्धरणस्य
व्रतोपायनस्येति । वेदेः कृत।ऽनपवक्ता तिष्ठति । सा न शक्या कतुम्‌ ।
न शथे; तः सन्‌ कपु॑शक्यतरे । अथोच्यते । अन्षां करिष्यतीति ।
आशे पुरुषि स्यात्‌ । तियक्‌ चासौ भवेत्‌। तत्र दिकं ब्ेत। विहारप्‌-
यक्त्वं चाश्रतमापयेत । तत्रेकदेश्काङकतंकत्वमपद्धपरधानानापैति स्थतो
न्यायः; प्र्युद्‌घ्नियेत । एवमन्नयुद्धरणं तद।दइवतीयनिवृस्पषंद्‌ । सह-

प्रयोगवचनस्तु पाशुकेनेपततगृहीतत्वान्न पृथगुपगृहणात्युपकारान्‌ । न वेदुपपतगृहु
णति, ते पदाथा एव प सन्ति । नतरां पदार्थानां गुणाः । तस्मान्नाति वैयुण्वम्‌ |
न च संख्यामेदेन द्रन्यभेदेन वाऽपूवौन्तरं मवति । क्र तिं । प्रङ्कनी ख्या श्र
कृतं च द्रह्यमपनीयते । उपकारष्ठ्‌ स एव । भ्रुयानोपकाराश्राऽर्दृवृत्पन्ते | वै
क1$ऽफटनिष्पत्तेरवैदयन्ते । विद्यन्ते वेद्देषं एव कारमेद्‌ः ॥ ४ ॥

१ एषत्-क. । २ एकेषां वा-मु.। २ एकेषां चाशक्या-ग. । ४ ' जहोपुरषिकं स्यात्‌ ›
वि पूप्ततवेन काशचीमुद्रितपुस्ते पर्मधितमपि, तथान्यत्र कुतराप्युपलम्मादुपाप्तनभाष्यानुतोषेन
दूष्त्वाद्नतीतेव माण्ययन्थतेनैवर ५्ायितमिति जेयम्‌ 1 जश्ुरषकं-ग, । ५ दिक धुत
म, । ६ न श्न्ताति-=न कन्या हत्य । ७ एतरं कालभव्कृतृवैगुरष्नि परदिदरितिन्पग्ना्धे"
द्यारिना। ८ आदाविति तिष्टति परश्चवित्यथ॑ः ¦ ९ अदोषं एव ॥-व. सु. ।

१९२२, दष्टीकासदितग्राबरमाष्यसमेते-- [अ ० १९पा०१अ०९]

दुद्धरणेन च निवेतिंतोऽसो । न च निर्वतिंठः शक्यो निरवत॑पितुम्‌ ।
यथा कृतः कतुम्‌ । अथोच्यते । अम्य निरवव॑पिष्यतीि । न तसि्-
लुपरते द्वितीयस्तत्राऽऽहवनी यो ऽस्ति । यत्कारणम्‌ । गाहपत्याहवनीया-
बुभावेकस्थौ । आ।हवनीयेऽपयातिते परिक गाैपत्यो भवति । यथा
सवैसा्॑।रणादुभ्रीवाद्‌।ज्यादुपाश्ुयाजा्ेऽपयातिते परिशिष्टमन्ष॑देवतार्यं
भवाति । विशरपृयकूत्वं च पूवैवदापथते । तत्र पूर्वोक्ता एव दोषा; ।
तथा व्रते यद्खृदीतं न तत्पुनरत्सृष्टं शक्यते प्रहीठम्‌ । अलुच्े च
तदापषानापवगाव्‌ ॥ ५॥

एकामिव दशनम्‌ ॥ ६ ॥

एकान पदोः पुरोडश्स्य च दशैयति, मध्येऽओराऽ्याहुनीजै-
होति पुरोढश्ञाहुवीः परवाहुतीक्ेति । नाग्नयुद्धरणस्य मेदः । वस्मा-
त्पाश्चुकं तन्त्रं पुरोडाशे भस्त शति ॥ ६ ॥
( पडएरोडाशेऽन्यतोऽरम्योपकःराणामाउयमाग।दीनां
कंरतव्यत्वापिकरणम्‌ ॥ २॥ )

[| २ ] जेभिनेः प्रतन्तौपततेः स्वतन्प्रतिषेषः
स्थात्‌ ॥७॥ प्ति°

तस्मिनेव पञ्युपुरोड।शे चिन्ता । किमाञ्यभागौ करव्यात नेति ।
आह्‌ । तत एतत्परीश्यम्‌ । क पर्सं्धेन चोदको बाध्यते, उत भ्रयो-
गवचन शवे । यादि चोदको बाध्यते ततो न करपैव्यौ। अय प्रयो-
गवचनस्ततः कठेम्यादिति । फं पुनरत्र युक्तम्‌ । चोदको बाध्यत

[१॥ ६॥]
भत्येव पशपुरोडा्चस्याऽऽग्यनागरनिवपप्रक्षशादि करत्यं न वेति संशयः ।
अत इदमाह -कं प्रंपोगवचनेन चोदको बाध्यते, उव प्रथोगवचनशवोदके-

१ कुं न ~ ग. । २ साधारणभौव--प. मु. । ३ अन्यदेतदर्थ-ग. सु. । ४ प्रयु.
ज्यते--ग, सु. । ५ परतन्त्रत्वापत्तेः--ग. मु. । ६ वार्तिकतन्त्ररनाद्यनुरोयेन प्रसङ्गेनेति स्थाने
श्रयोगव्चनेन' इति पाठ भावर्यरु इति भाति ! ० प्रयोगवचनेनेति--नेयं कर्यं तृतीया, कितु,
सये । तथा चायमथेः । किं प्रयोगवचनसदित एव पञ्ुपरोडाश्चयाग ईति न स्र छुप्यते ।
अपि तु चोदक एव, किव! चोद्कतदित एव पुरोडाश्चयाग इति चोद न दुप्यते, डद प्रयो.
गवचन इतीति ।

[भऽ द्पा०१अ०२] मीसांसादशन । २२२३

हति । कि कारणम्‌ । आयुपानिकथोदकः । प्रत्यक्ष! प्रयोगवचनः ।
भतयक्ष चानुमानाद्भलीयः,.दुबेटस्य च वपो न्याय्यान च बरछीयतः।

एवं चेन्न करव्य। । चाद्केन हि तां मराप्पेयाताम्‌ । स चेह बाधित
त्वान्नास्तीति ।

एवं प्रपि उच्यते । जेमिनेराचार्यस्य मतै कैव्पावाञ्यमागा-
विति । कुतः । यतः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेषः स्यात्‌ । यस्य स्मैस्व
तन्त्रस्य काये परतन्त्रमापयते तस्य प्रतिषेधः स्यात । यथा पौरोड(- ,
शकानां पाश्चुकम्‌। यस्यतु न किवित्परशीयं फर्यमापद्यते तत्मातिषेषो
न युक्तः । यथा देवदत्ते यक्नदत्तयानमारूढे देवदच्तयानं॑निवतैपे,
न वल्ाटंकारः । न वेहाऽऽज्यभागयोः कारये किवित्पाञ्चुकमङ्ख-
मापद्यते । तस्य मतिषेधो न युक्त; । तस्मत्तयोरनिवुत्तिः । यत्तु
भत्यक्षः भयोगवचन इति । नेवात्र भयोगवचनस्य प्रतिः स शङ्ख.

नेति । चोद्‌कवापेऽकरण, प्रयोगवचनवबाये करणम्‌ । तत्राऽऽनुमानिकत्वाचचोदको
बाध्यते, न प्रयोगवचनः । तस्य परत्यक्षत्वादिति पूवैः पन्त;

िद्धान्तस्ु--प्रयोगवचनस्यैकदेशो बाध्यते । कतरोऽ । उच्यते । उप-
शब्द्‌; समीपवचनः, सेशब्द; प्ताकट्यवचनः, प्रहशन्दो गृहतिषचनः । एव
अयशः प्रयोगवचनः । तत्रायं ्रहणत्म क्वरूपः । इतरे त्वस्य स्मीपकरणप्ताकः्ये
विशेषणे । तुभ्यं प्त विविष्टः स्व्रोर्पटम्पते । विशेषणं चान्यथानुषपत्या गृह्यते ।
इतरथाऽहं सामीप्यप्त।कस्यविशिष्टो न मवामीति सामीप्यं प्ताकस्यं च करोति । इद
च प।शुकेन प्रयोगवचनेन केपांचिद्पूरवाणां सामीप्ये कृतं येषां, तेषामन्ययानुपपततिः
सषीणा । येषामाज्यमागनिवापिप्रोक्षणादीनां न कते पतामीप्ये, तेषामन्यथानुपपत्तया
सामीप्यं करोत्येव । तप्मात्सामीप्यकरणैकदेश्यो ब।ध्यते त्य प्रसङ्गेन ।

अथ यदुक्तमानुम।निकत्वाचचदकच्‌।ष इति । त्न । यदि चोदक उत्पत्तिषाघी न

१ स्वतन्त्रस्य-क, । २ कार्यं हीयते । न च रकिंचित्पाश्युकमङ्गमापयते । तस्मात्तयोरनुवृतिः।
यत्-ग, मु. । ३ गृह्णातिवचन इति-- अनुष्ठापनवचन इत्यथः । ४ हणात्मकस्वरूप §इति--
अदात्रयमध्ये योऽनुष्ठापनाद्यग्रह.गंशः स प्रयोगवचनश्य स्वरूपमिति भवः । ५ द्वाभ्यामयं
विशिषटः-घ, । ६ सवैत्रोपलभ्यत इति-समीपस्थपूखाङ्गयुक्तप्रधानानुष्टापको विशेषण.
विशेष्यभवेनां्च्य,त्मः प्रयोगवचन ह्यथ; । ७ अन्यथानुपपत्तिस्वरूपमाद--इतरयेत्य'दिना ।

शरद टष्टीकासाहितशाषरमाण्यसमेते-- [अ०१२१०१अ०६

भयुपशृहीयात्‌ । पाुषैरेष वाष्खेः पुरोडाण्ोऽङ्गवान्‌ । मैत्यक्षोऽिं शवं
नाऽऽढकेनामौ गृह्णाति । करणस निहितपद्घः प्रमोगक्चनेन गहत । न
च पञ्षाव।ऽ्यभागौं वियते | रतिषिद्धत्वात्‌ । तीन सोम्पेऽध्वरे न
पशाविति । अपि चोक्तमेतत्‌, भयोगवचन उत्पन्नानापङ्खानां ग्राहकः ।
चोदक स्तूत्पादको प्ाहकश्च । तस्मारंस बङवान्‌ ॥ ७.॥ ।

( सोमाङ्गष्टिफधादिषु सौमिक्वेद्या दािकवेदेः प्रसङ्गाभिकरणम्‌ ॥ २ ॥ )

[ ३ ] नानाथवात्सोमे दशपूणमासप्रूतीनां
वेदिक्म स्यात्‌ ॥ < ॥ पूण

सौ यानि दशपूणमासप्रकृतीनि कषीणि महावेधां वरन्ते, तेषु
विन्ता । तेषं वेदिरभेदेन कतेम्योत नेति । कं प्राप्तम । मेदेन कत॑म्या।
क्कि करणम्‌ । चोदके प्रापयति । एवं चोदकायुग्रहो भवति । नयु
सौमिकयेष भसङ्कगरकारयं साधयेत्‌। अन्नोर्यते। न साधयेत्‌ । कस्मात्‌ । `
नाना्ैसपद्‌ । नानाथ एते वेदा । दृाशचपूणेमासिकी हविषामासाद्‌-
नाथा । सौमिकी भचारा । तत्र परसङ्खो नोपपद्यते । यत्तन्त्रिणोऽङ्कः-
मध्यपात्वद्घेनेकायं तत्मसश्यते । यथा पाकाः प्रयाजाः प॑राडाशि-
केषु । न त्विह वथा । तस्मद्वेदिः कतैन्या ॥ ८ ॥

करोति कश्य सामीप्यकरणं कस्य वा साकल्येनोपप्रहुः । तस्माल्मत्यक्तोऽपि प्रयोग.
वचनश्चोदकाद्‌दु षेः । उत्तरकाठमावित्वात्‌ । जपि च सति चोदके प्रसङ्गः । यि
भदक भष।रादीनि प्नीसंयानान्तानि पशुपुरोडाशस्य करपयति, तत उत्तरका
प्रयोगवचनः समीपी करोति । तेच स्मौपीकरणें १।दुकेन कृतमिति प्रपङ्कस्वाऽऽल-
छामः | यदि च तस्याङ्गानामूत्पत्ति्राएठी न स्तः) तथा स्त्यनुत्पन्नानां प्रयोगवचनस्य
समीपकरणे शक्तिरेव नास्ति । समपकरणामावाद्न्येन प्तमप्यं कृतमिति वोपप
येत, भनार्दङ्‌कषितत्वादिति ॥ ७ ॥ [ ८ ॥

१ भ्रदयक्ो द्मयै---, सु, । २ अपि च क्रमे ततप्रयोगवचन उत्पन्ननाम ङ्गानां भादकशरुत्या
दको प्ाहकख्च । ~ ग. मृ. । ३ चिन्यते-ग. यु. । ४ ददपौणे-क. । ५ प्रधानाया-ग, सु. 1
६ अनाकाङक्षिततवादिति-भाकाङ्क्षितस्य दहि स्मपकरणस्यान्येन लाभे परसङ्को भवति ।
न चानङ्काना सभोपकरणमाकाङ्क्ितं भवति । अतोऽवरय॑॑प्रयाजदिजन्योपकारागं पुरोडाश्च-
्तवकिदये शो दकैऽभ्युपथन्तष्यः \ तथा च।ऽऽकाककितस्य समीपष्टरणस्य पाञयुरुपयोणवचनेनैव

तवादिसवं रिष्यति अशङगस्वाऽसमामे इत्याशयः ।

[अपान 9] मीमोसाद््धन । ५५3

अकम वा छतदूषा स्यात्‌ ॥ ९ ॥

न वा करैव्वा दार्धिकी वेदिः । कुतः । कृतदूषा स्वाद्‌ । सा क्रिय.
माणा केषं सोमिक्या वेदेः ताया दूषणं स्यात्‌ । न किषित्स्वार्य
साधयति । नसु हषिषामासादन तज करिष्यते । शकष तु 'तम्पहा-
बेद्यामपि कुप्‌ । नन्वन्यथा सेत्युक्तम्‌ । अन्यायाऽपि सती इविषा-
मासाद्नेऽधिकरणी मवितुं भमवति । वेधां हविषामासादनं श्रवम्‌ ।
इयमपि च वेदिः । न तत्र तदयोयामतद्थोयां बेद्येष विशेषः श्रयते ।
तस्मान्न ईतैम्या दाधिक ॥ ९॥

( ज्योतिष्टोमे सवनीयपुरोडाशादिषु सौमिकपतैमहवमतेदािकपात्रणां

जह दानां प्रसङ्ग माव।धिकरणम्‌ ॥ ४ ॥ )
[| ४ | परजिषु च प्रसङ्गः स्याद्धोमाथंतात्‌ ॥ १०॥ पू

-सोभ एव यानि द्शचेपृगेमासपष्ानि प्रह चमसे प्रयुक्ते वर्तन्ते, यथा
सावनः ` पशुः, साचनाः पुरोडाशाः, सोम्षश्चङरेति । वेषु विचायते ।
पि तेषां ग्रहेथमसैवां होमः करैव्यः, अथवा दाश्िरेः सुबादिभिः
पाजेरिति । तनोस्यते । पत्रेषु च मरसङ्कः स्यात्‌ । इत; । होषा्यै
स्वात्‌ । होाथानि तानि पात्राणि । सच होमो प्रहचमतेनापि निष
स्येते । सोमतन्त्रमध्यपतितानि कणि । तेषु ग्रहेवमतैवा दोषः

तभ्यः॥ १०५ ॥
न्धाय्यानि वा प्रयुक्तताद्भयुक्ते पसङ्कः स्यात्‌ ॥१३॥०
न्पाय्पानि बा दृतरपूणेमासिकान सुः । तेहोमः क्रेवते । कुवः ।
भुक्तत्वातु । पगुक्तानि तानि विधन्ते । यदगृदीत्वाऽऽञ्यानि सोम.
मासादयेयुरपध्नन्ति यजमानम्‌ । अय यद्गृदीत्वाऽऽञ्यान्यासाद्‌-
यन्ति न यजपानपपहन्तीति भयम्‌ तावसेषां -योमः । भक्षणं संपा.
जनं च । तत आञ्यग्रहणप्‌ । तान्येवाऽऽञ्यमयुक्तानि बिचम्ते | अभ-
युक्ते. भसङ्गः .स्यात्‌। यन्मध्यपातेनोऽङ्ग न भुक्त? तत्कायं तन्निणोशङ्ग
. भ्रसञ्यते । स्वस्यःभापे दि परी यम्ुपजीज्यते । `असंभिहिविः हि *स्व-
रिमन्‌ याने देवदत्तो यत्नदत्तयानमारोहि । सनिषहिति तु स्ववमनेनैव

९॥ १० ॥

~" ~~न ~~ - - ~~~ ---न ^ ~= ~ ~~ 0

१ तत्‌-ग. मु. \ २ अधिकरणे -ना, स. । ३ तदथोयामियेष विरेष.~क, । ४ इतंभ्या॥-ग, \

२९२६ दुष्टीकासदितश्चबरमाप्यस्तमेते -- [अ०१२पा०१अ०५]

हि याति। तत्रि तस्य यादं स्वरातन्डेयेण गमनस॒खं न तादश्च पर.
याने! पुरोडाश्ानामपि दारकैः पत्रेयौद्शं साद्गुण्यं ताद ग्रहचपसैमे।
न तत्र ्राृत्यो दक्तजातयः प्रोक्षणादयश्च सेस्कारा ङभ्यन्ते । ग्रहुच.
मसे तेषामभावः । येऽपि सौमिकारतेः पुरोडाशानामरसंबन्धः।

यदि पुनदा्विकान्यभयुक्ताने भवेयुः, ककत प्रह्चम्तं परस्तज्येत ।
नेति ब्रुमः । दारिकान्येव भसज्पेरन्‌ । यत्र तन्निणोऽङ्गः क्रियमाणमित-
रस्यापि कृतं मवति तत्र प्रसद्धः यथा पाञ्युकेषु प्रयाजेषु तियमाणेषु
पोरोडाशि;। इह तु ग्रहचमसे प्रयुक्तं नेतराणि भयुक्ताने मवन्ति। न
हि सोभे हूयमाने पुरोडाशा हुताः । वस्पान्नास्त्यत्र पतङ्गः । क्वि
त६।दम्‌स्१ते) अमरयुक्तं भसङ्घःः स्याःति । याद्‌ प्रयाग एशं.
नोपपद्येत, प्रतिषिध्य वा, ततः भरसङ्गः स्याहैत्य्; । अपि च
न्याटवान दस्पूम्मासकानेः न व्रहचमसमर्‌ । ।क तषा न्पायपरस्वष्‌ |
दशपृणमासयोस्तानि न्दनाक्तानि । ततश्च)दकेन पुरोडरेऽतिदि
इयन्त इत्य सत ‰ञ्रसर्पञः; । प्रहचमत्न तु दावसक्ने न कवचद्धाषः
श्रत; । अथात्क्रियेत । अप्तपि शब्द्‌ केऽथक्रिया भवति । द्श्च॑वावि
चेत।नि पात्राणि, यनुज्मि ते पूथिन। ज्योतिषा सदेति धुब्ामभिमृश(
युनज्मि ब युमन्तरित्तेण ते सहेतयुपभूत, युनज्मि वचं सह दिवा सू
णेति जहू(माते । तस्पद्तहमः कतन्यः ॥ ११ ॥

( श्चामित्रात्रो परएुरड।शश्रपणाननुष्ठानािक्रणम्‌ ॥ ^ ॥ )

[ ५ ] शामित च पशुपुरोडाशो न स्यादितरश्य
भयुक्तत्वात्‌ ॥ १२॥ प्ति
परोडाश्च एव चिन्ता । किमेतस्य श्ामतरऽ्रौ भ्रपणं करतेन्ययुव
श्ञारापुखीय हति । तत्र स एव न्यायः | दतरस्य भ्रयुक्तत्वादिवि
गारपत्ये च हबिषां श्रपणं श्रतम्‌ । स च प्रयुक्तो विधते, श्राङामुखी-
य एपोऽत उर्ध्य गादैपत्यो भवतीति । तस्मात्तत्र श्रपणं कतैष्वभरू .
॥ १२॥

११॥ \२३॥

~~~

¶ स्वतन्त्रेण, \ २ तस्मादस्त्यन--प, यु. ! ३ श स्दोक्रनि--क, ।

.* --~~

- [० र्पा०१अ०७]| मौपांसाद्शेन । २२२९७
( कौण्डप।यिन।मयने प्रानहितेऽग्ो मापतामिहोत्रश्रपणानुष्ठानापिकरणम्‌ ॥ ६ ॥ )
[| & ] श्रपणं चाग्निहौचस्य शालमुृखीपे न स्पासा-
जहितस्प वियमानवात्‌ ॥ ३३ ॥ षिण

कौण्डपायिनामयनेऽचिदोतरे चिन्त्यते । कर तदीयस्प द्रव्यस्य शा-
कापुखीये श्र गणपयवा पजदिन इति । पराजित इति गादैपत्पस्य
पूवौचा्यसज्ना । अत्रापि स एव न्यायः । गादैपत्ये श्रपणे शतम्‌ । स
एव प्रयुक्तो पिते । अपुक्त च भसङ्धः स्यादिति । भू्वा्नात्र परि.
हारः । चोदकेन शाामुखीयः प्रप्यते । ज्योनिष्टेमे दि तस्थ गाई,
पत्यत्वं श्रत्‌ । तच्च चोदकपरम्परया कोण्डषापिनापयनमागतम्‌ ।
नापघेयन तु प्राजहिते श्रवणं प्रप्वते | चोदकाच नापेयश्नन्दो वल.
वत्तरः । तस्मात्तत्र श्रपणं कतैव्यमिति ॥ १३॥

= क "५

( ज्योतिश्।मे हतरिषानशकरमिन्न शकट न्तरे पडुयड।शर्दृनां हवि-
निवाप युष्ठानापिकरणम्‌ ॥ ७ ॥ )

(ष

[ ७ ] हवि्थनि निकषषणा्थं स्ाधयेतां परुक्ततात्‌ ॥ १४ ॥ पृ
छते

घाते यान्योषधरुणकन्येषटिकानि कमाणि वतन्ते, यथा
सः) सवन।याः ईरडागाः) सेम्यश्वदः। तेपु विचायते । कष
तेषां निवपो हविधौने कतव्य, अय।ऽनोन्परमुपद्यमिति । कं मासषू।
विधाने निषपणय॑ सावयेतापू ; एक वा। कुतः । प्रयुक्तत्वाद्‌ ।
मयुक्तपस्वि । शक्र।ति च तेषां निय।प॑ साधयितुमरू । अन्यस्योपाद्‌ने
केदलपनयको उपाप।र्‌ आपत । तस्पात्तयोरन्यतरेण निर्ीपः करैव्यः
॥ १४ ॥ ॥
असिद्धिवौऽन्यदेशत्वासपानंेगुण्पादुवगुण्पे

प्रसङ्गः स्पात्‌ ॥ १५ ॥ सि°

असिद्धिष) इविधानास्यां निवरीपस्य । न ताभ्यां साधपितव्यः ।
कुवः । प्रशानबेगुण्यातु । नि्रापस्प देशः, अपरेण गहेपत्यं प्रागीष-

१६॥ १४॥

१ प्ाधयतां-यु. ! २ यान्योषध--ग, मु. । \ आपयेत~-क, ¡ ४ साधयितव्यम्‌--पु, !
३५२

२५२८ दुष्टीकसदितश्चाषरभाप्यसमेते-- [अ०१९वा०१अ०८)

ऽवस्थितं भवति । तस्य, दक्षिणचक्रमाय्ानेसोऽथि निपततीति ।
हविधीने निवौपः क्रियते तदेश तज्नीयेत । तथा भधानं सोम-
विगुणं भवेत्‌ । इविधौनयोमिन्त्रवच्च नियमवच भवरतैनं स्थापनं
त्सवैमनयैकं स्यात्‌ । अथ च पुनः क्रियेते, तथाऽप्यावृत्तिरशरू-
ताऽनष्ठीयेत । अवैगुण्ये च प्रधानस्य प्रसङ्गो युक्तः । यत्कारणषू ।
भवानस्य यो षमस्तमिर्ेरे यथाश्रुतमुपजीवन्तीति । परवशतवात्‌ । यदि
यथाश्चतेनास्य कायै न सिध्यतीति वतः कामं कायैरोपो भवेत्‌, खं
वा साधनं मयुज्ञीत, न शक्नुयासधानकार्यं व्याहत्य स्वायं साध-
यितुम्‌ ।

अथ कस्पाद्धविधीनदेशे निबीपो न क्रियते । एवमपि तेषां
कर्मणां परैगुण्यं भवेत्‌ । अस्तु परतन्त्रो पजीवीन्येतानि यथावस्थितं
परतन्तरुपजीवितुमर्न्ति । यथा पाञ्यकान्‌ प्रयाजानन्यक।खानापि
१९ पुरोडाश उपजीवति । उच्यते । युक्तं तजर, तास्ते प्रयान। । न च
कृतस्य क्रमानुग्रहाय पुनःक्रिया न्याया । अयं पुन; करिष्षपाणो
निवपिः शक्यते कतुम्‌ । स यदि सगुणः शक्यते कतु, तथा सगुणः
कतैव्यः। शक्यते चानोन्तरमुपादाय । तस्मान्न हविधानयोनिर्वापः ॥१५॥

अनस्तं च दशनात्‌ ॥ १६॥
अनो बहुत्वं च दृशयते । अनां ति मरवतेयन्तीपि । तस्माद्प्यनोन्त रषु
पादेयमिति ॥ १६ ॥

(सौमिकेन दीक्षाकाीनजागरणेन प्रायणीयादिषु दाश्चिकनागरण्य
प्र्ङ्ञामावाधिकरणम्‌ ॥ ८ ॥ )

[ ८ ] तद्युक्तं च काठगेदात्‌ ॥ १७ ॥ ति?

सोमे दीक्षाकाठं राज्निजागरणमाम्नातं, यां प्रथमां दीक्षिवो रारि
जागतिं तया स्वम्नेन स्यावतैत इते । दशेपूर्णमासयोरप्यौपवसथ्येऽर्दन्ये-
केषामाज्नातम्‌ । तत्मायणीयादिषु चोदकेन प्राप्यते । तेषां तन्त्रमध्व-

११ ॥ १६ ॥

१ अनसोऽपाधि--ग. र. । २ इतरे न यथा--ग. मु. । ३ उक्तं तत्र, प्रकृताः, ।
४ अहन्येवम।म्नातभ्‌--मु. । । । | ।

(०१ २्पा०्१म०१०] मौमांसादश्नने। २२१३९

पातादीक्षाकारनेव जागरणेन प्रसङ्कात्कयसिद्धो प्राप्तायामिदय्ुरुयते ।
तदयुक्तं च दीक्ष।युक्त च जागरणे, नेतरेषु प्रसज्यत । कुत । का।ठमे-
दत्‌। यदि वादद्गाङ्ानां रक्षणायापमादार्थ, ततो दीक्षाकषेषु
रक्षितेषु नेतराणि रक्षितानि भवन्तीति तद्रक्षणाय प्रायण वादिषूपवसथ-
फाठे मेदेन कतैग्यम्‌ । अथाप्यदृष्टयम्‌ । तया पप्यपवततथी रातरिस्तस्य
निमित्तम्‌ । निमित्तप्राप्तौ नेमित्तिकं केयम्‌ । तस्माद्धेदेन कतैग्यम्‌ ॥१७॥

( वरुणप्रघासेषु दक्षिणविहरे भतिपरस्थत्रा पएयकुमन्त्रोचरणाधिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
[ ९ | मन्व संनिपातिषात्‌ ॥ १८ ॥

वरुणप्रघासेषु विहारपृथक्त्वे सति ये मन्ना; संनिपातिनः, य-
याऽऽज्यग्ररणे ीक्षणेऽभिमरने , तेषां क तन्त्रेण प्रयोगः, अथवा
भेदेनोति । तन्त्रादापाचिन्तेयं, न प्रसङ्कचिन्ता । तत्र प्रयोगवचनानुग्र-
हाय तन्त्रभावे प्राते, उच्यते । मन्त्राघ्ाऽऽज्यग्रहणादयो भेदेन कपै-
ष्या; । कतः । संनिपातितवात्‌ । संनिपत्योपक।(रण एवे मन्त्रा उप.
स्थितं कमाभिदधति । पृयकमण्यध्वयुप्रतिमस्यातारबुपातिष्ठेते । तसपा.
पृथक्‌ भ्रयोक्तम्या; । अपि च करणानां मन्त्रन्तेन कमौदिसंपातं
वक्ष्यति, मन््ौणां करणायत्वान्मन्त्(न्तेन कपादिसंनिपातः स्यात्सर्वस्य
षचनार्थत्वादति । तथा साति येन कर्मणा संनिपतितो मन््रस्तदर्थोऽ-
साति गृह्यते विशेषः । तस्मादप्याहत्तिः ॥ १८ ॥

( सोमे दीक्षणीयादिषु दाशिकाभ्चिपतमिन्धन।मावाचिकरणम्‌ ॥१०॥ )
[ १० ] षारणाथवान्सोमेऽगन्यन्वाधानं न
वियते ॥ १९ ॥ सि°

सोमे दीक्षणीयादिष्ैष्दपु कमसु चोदकपाप्तमरन्यन्वाधानं कि
करैव्यद्चुत नेति । कतेव्यम्‌ । एवं चोदकोऽनुश्दीतो भाविष्यति । एवं
मरि, उच्यते । न क्व्यम्‌ । डतः । धारणायेत्वात्‌ । विहूेस्यागनेषौ.
रणा तत्‌ । सोमार्थेन च बिहृतस्वं तत्तम । तेन धृतोऽ्िः । न च

१४॥ १८ ॥

कमोगि--ग. सु. । २ कारणानां मन्त्राः । तेन कमौदि-ग.मु.। ३ ( ०.१२ १० ३
भर १० सूर २५) । * विधुतस्य-ग. सु. 1

२२३० दष्टीकासाहैतशावर पाष्यसमेते - [अ०१२१० १०६२]

धृतस्य धारणकायेमरसिति । नन्यपन्त्रकं तत्‌ । सत्यममन्त्रकम्‌ । अपि
तु तत्कृतम्‌ । न च कृतस्य मन्बार्थं॑पुनरा्टत्तिरस्ति । तस्मान्न कर्व
व्यम्‌ ॥ १९ ॥
( सोते पभ्रायणीयादिषु दार्धिकत्रतानवुष्ठानापिकरणम्‌ ॥ ११॥ )
[ ११ | तथा चतमुपेततवात्‌ ॥ २० ॥ निर
तत्रेव दा्पौभेमासिकं वपं चोदका तयेव न क्रियते, यथाऽ
ग्यन्वाधामम्‌ । उपेतत्वाप । न क्ुोतमनपक्तं सच्छक्यगूपेतुम्‌ । अश
प्तस्य हि भरापणमुपगमनम्‌ । बलराप्तस्य न शक्यम्‌ ॥ २० ॥
विप्रतिषेधास्च ॥ २१ ॥
अमन वरते तरते चरिष्यार्मोति चरतो वचनं विभतिपिद्ध, वर्मानस्प
मविष्यद्रंचः ॥ २१॥
सत्यवदिति चेत्‌ ॥ २२॥
अथ सत्यवरकस्पान्न मवति । यथा सत्यवचनं व्रते पुरुषधर्म
स्वादनुवषमानपपि द्शपूणेपःसणेः पुनरपेयन ईसि । स्थितायां पति-
नायां सूत्रेण चोदयति ॥ २९॥
न सयागपृथरसात्‌ ॥ २६९ ॥
नैतचतेन दुरम । संयोगपृयक्त्वातु । तन पुरपद्योगः कप॑क्षयो-
ग । पुरषारेसुपेदं कम) ५ पुनरुपेयति । नन्विहापि सयोगपृथकूत्रात्तो-
मायेमुपेदपेष्टिक।य पन रुपयत ईपि । नेह पुन रपगमनेनायः । यत्सोपा्
तदेवेतरश्न भसङ्कारक। साधया । नन्विह्‌।पि तद्देव साधयिष्यति ।
[धयेत्‌ , यदि कमौथेता पस्य ज्ञाता चेदु । सा तिरेव ज्ञाप्यते । रट
कानां तु प्रेतां ज्ञाता । पस्मारखत्यमःद्त्यदृशन्तः । कमाोयत्तवन्नानस्य
तु पयोजनं मायवित्तविेषस्तृत\येऽध्य। वे ०५।९५।तः ॥ २३ ॥
( सोमह्धाष्टपचारषु दारिफाग्यन्वाधानप्रतङ्कस्याञऽतेपतमाधाना-
धिकरणम्‌ ॥ १२॥ )
[११] ग्रहां च पुवमिषस्तदथत्वात्‌ ॥ २४ ॥ ति

+~" -~---=-

१९ ॥२०॥२१।२२॥२३॥)

ण न ५ ० =

१ सयममन्त्रकमपि त-क, ग, मु. ¦ २ पचनं--क. ! ३ पृयक्षतव॑--क., । ४ तस्याह्नाता-
श, भ. | ५ तस्मात्सत्यदष्टन्तः क्रिमथेम्‌, । शनस्य-ग, 1

-------------“^-+

[न° १र्पा०१अ०१२] मीसां सादर्शने - २२११

ूर्वौक्तमगन्यन्वाधानं सौपिकं प्रसङ्कादेष्टिकेपु काथ साधयतीत्यु
क्तम्‌ । तदिदानीमाक्षिप्यते । धारगायेस्वा्तस्प प्रसङ्ग उक्तः। न च
तत्केवरे धारणार्थम्‌ । कं तदं । धारणार्थं च, देवतापरिग्रयं च।
एवं हि दशेणमासयोः श्रूयते, ममाग्ने वर्चो विहतेषवास्त्वति पूतरैमगिनि
ग्रह्णाति, देवता एव तत्पर्वद्यग्रृहीताः इरोभते यजत इति । तत्र यद्यपि
धारणार्थं सौमिकेन सङ्गातिसिष्यति । देवतापरिग्रहाय॑तदरपोणे-
मासिकष्टकिषु कमसु कैव्यमू । आह । नेतदुयुक्तम्‌ । देवतापसिि-
हायमपि प्रसङ्खःदेव सिध्यति । कुतः । इष्टेस्तदयत्वाद्‌ । सोभेऽपि
दीक्षणीयेष्टिदेवतापरिग्रहाया श्रयते, आग्रतष्णवमेकादश्चदपालं निर्व.
पेदक्षिष्यमाणः । अभ्निः प्रथमो देवत्तानां विष्णुः प्रमो यदाप्रतिष्ण
बमेकादश्कपाठं निर्व॑पति देवता यज्ञंच तदुभयत्‌; परिगृश्च दीक्षत
कति । सैव देवतापरग्रहणायो प्रसङ्कारैष्टिकानां कास साघि-
ष्यतीति ॥ २४॥ ।

-----~-~- -~------- -“~ ------~----~ ---"~~ - ---- ~ ------~ ~ --------~~ ------- +

न देवतापरिग्रहायमगन्यन्वाधाने वस्तुतोऽवगम्यते | नापि श्चब्द्‌तः । वस्त॒तस्ताव.
तपरतयक्तणाञ्चिषारणाथमवगम्यते । (ममाभ्ने वचो विहवेष्वस्त्विति पृवेमधिं परिगृहातिं ।
देवता एव पूर्दुृहीतव श्वोभूते यजते” इत्यथ शब्दो देवतापश्िहा्ैत्वमवनोधयेत्‌ ।
न चेदशरोन शब्देन देवत्‌ापरिर््हायेत्वं प्रतिपादयितुं शक्ते । अर्थवादत्वादस्य
वाक्यस्य जन्वाधानमेवानेन स्तूयते । एवे च।टश्करमना न मविष्यति । मन्त्रोऽपि

सामर्येनाप्निममिरघाति) नान्यत्किचित्‌ |

दप्यक्तं दौक्षणौयया देवतापसिप्रः इत इति । एतदप्ययुकव्‌ । कथम्‌ । द.
ध्यमाण इति शानचा कंत।ऽमिप्रीयते । लृटा भविप्यत्काठः | दीक्षारब्देन मण्डन
वपनादिपस्काये टष्ष्वते । तेन तद्विषय; संकरः । तस्माददशस्य संकारे विषौ.
यत॒ जञ्नवैष्णवः श्त्या । अप्तौ दीक्षां पषाद्पितुम्‌ । तध्य विधीयमानस्य (सव
शेता देवताः परिगरह्णाति ` इत्यधवादोऽयमाप्नविष्णव्रप्य स्तुत्यं; | न चेदशेन
देवतापस्मरहः शक्यो विधातुम्‌ । देवतापरिम्रहाथेतायां च सत्या पुरुषसं करिका
देवतापर्रहर्थैति वाकथमेदः स्थात्‌ । द्विरदृशट्करपना च ॥ २४ ॥

१ प्रसङ्गादेतस्ति-ग, सु, । २ कपाङं पुरोडाद---ग. सु.। ३ अन्वाधान्य देवतापरमद्‌।
यैत्वभभ्युपेत्यापि द॑क्षणीयया प्र्ङ्गः साधितः । वस्ठुतोऽन्वाधानस्य देतापरि्रहायैतवे न फिवि
कमाणिति परमाथमाद--न देवतेयादिना । * प्रहण-घ. यु. । ५ रेदशस्येति--भप्िष्यदी
प्ाक्षतृपुसखषस्येलयः

21

२२३२ टष्टीकासदहितश्चाबरमाप्यसमेते-- [अ०१२१०१अ०१२]

शेषवदिति चेत्‌ ॥ २५ ॥
उच्यते, न सिध्यति । दीक्षणीया प्रधनाय । सा मषानदेववा-
परिग्रहणे वर्तते । शेषास्तु- अङ्गाङ्खगनां देवताः, अपरिगृहीताः
तत्परि्रहा्यं दाश्पोणमापिकमेषटिकंषु कतेव्यषर ॥ २५ ॥

न वेश्वदेदे हि ॥ २६ ॥

न करैव्यम्‌ । दीषेणीययेव प्रसङ्कादेवताप॑रिग्रहायैः सेस्स्याि ।
ननु मषानदेवतापरिग्रहाथां दीक्षणीयेत्युक्तम्‌ । प्रधानदेतार्था सत्यङ्ग-
देवतां गृहाति। कथपू । वैन्वरेवो हि । असिति सोमे बेग्वदेषो प्रहयजिः।
तत्र सर्वदेवता इउपन्ते । तन्पध्ये चाङ्खनदेवता अपि । तस्मात्ताः परि

रीता! । अनेन वत्परिग्रहार्येनेषटिकनागनपन्व(धानेन नायः ॥ २६॥

स्थाद्‌ व्यपदेशात्‌ ॥ २७.॥

स्याद्राऽये रेष्टिकेनारन्यन्वाधानेन । नाङ्गदेवत।परग्रहणम्‌ । ननु
विश्वेदेवा इज्यन्त्‌ इति परिगृहीताः । न तत्र सव देव॒ता इज्यन्ते ।
तहिं । विभरषदेवतागणः । यथा, साध्या वस्वो दद्रा हृति । कथं
यते । व्यपदेशात्‌ । य्पपदेच्ो भवति । अद्निषसुमिः; तोभो
रुदररिन््रो मरद्धिवरुण अ।दित्यवश्स्पतिर्विन्वेदवायिति वस्वादिभ्योऽथा-
श्तरभरतान्‌ विश्वान्‌ देवान्‌ दशयति । यदि च सवे देवा उच्येरन्‌ विव
देवश्रम्देन ठेभ्योऽयोन्तरभूता न स्युः । तस्पाद्वि्वदेषश्चब्दो गणचचन
एव । एवं वेदपरिगृीता अङ्गदेवताः । तद्यमेष्टिकपरूयन्वाधानं
कव्यम्‌ । ॥ २७॥

न गुणाथतात्‌ ॥ २८ ॥
नतदेदम्‌ । कस्माद्‌ । युणाथत्वावू । नानेन व्यपदेशेन गणो बि

[ प 9

देवः शक्यः कस्पयितुप्‌ । गुणार्थोऽयं व्यपदेशो वृहस्पतिपरशसायः |
ग्ज
अभ्न्यादयो वस्वादिभिः केव; समेताः । वृहस्पतिस्तु संबदवेः, तेषान्पै-

शेति । यथा सेनापरतिभेत्यबटेन सहागतः समाहता निजेन बलेन ।

€

[२९॥२९॥२७॥ `

क ति

. १५ दीक्षणीयैव--मु. । २ परिहाषौ--खु. । 3 भरदयङ्ञः--सु. । ४ अस्भ्यन्वाधानायैन-~
इ, ग. सु. ! ५ विशेषादेबतागभः--क, । \ विधेदेषैः-यु. । ७ विच्ेदेवं 7, सु. ।

- [० {र्पा० ११०१९] मीमांसादर्ने। २९११३

राजा तु सरवैवङेस्तेधान्येशवोति । अपि च रैश्वदेवो गणः करप्यः | सर्वे
तु देवाः शब्दा देबावगम्यन्ते । तथा च दीक्षणीययाऽङ्कदेवतापरिग्रहोऽपि
भरसङ्कात्तिष्यतीति न करमव्यं दाशपौणमासिकमेष्टिङेष्वरन्यन्वाधा-
नम्‌ ॥ २८॥

( सोमाङ्ञे्टिपशवादिषु पत्नीतनहनाननुष्ठानाधिकरणम्‌ ॥ १६ ॥ )

[ १२३ | संनहनं च वृत्ततात्‌ ॥ २९ ॥ षि°
पल्याः संनहनं च दशपूणमासयोः समाम्नातम्‌ । योक्त्रेण पत्नीं
सेनहयतीति। तत्सोमाङ्कभूरेष्वेषटिकेषू कभु चोदकेन प्रप्मपि
तभ्यम्‌ । ऊुतः । इतत्वात्‌ । दीक्षाकारे सोमार्थं परन्वाः सेनहनं इन्त,
योक्त्रेण पर्वा सेनश्चति, पेखषटया दीक्षितं, मिथुनत्बायेति बद्‌ाम्ना-
तम्‌ । सेनहनं च वाप्तसो धारणार्थं सर्वायम्‌ । सोमिकेनेवाऽऽफमपव-
गीलमसद्धेन सिध्यतीति ॥ २९॥
( सोमा्गपरायणीय।दिपु सौपिकेन पयोत्रतेनाऽऽतिदेशिकस्याऽ९एण्या-
रान्य प्रसङ्गाभिकर्णंम्‌ ॥ १४ ॥ )

[| १४ | अन्यविधानादारण्यभोजनं न स्यादुक्षयं
ह वृरपथम्‌ ॥ ३० ॥ स्ि°
दशैपृणमासयोरारण्यभोजनमाम्नातम्‌ । वदारण्यानश्नावि तेनाऽऽ-
रण्यानयो इद्दियं वाऽऽरण्यम्‌ + शद्दरियपेवाऽऽत्पं धत्त इवि । वसाय-
णौयादिषु चोदकेन पराप्यते । प्राप्तपपि सन्न कवन्यम्‌ । कि कारणम्‌ ।
अन्यविधानावु । यदशेपूणमासयोरारण्यभोजनं हद्हस्यथप्‌ । सोपेऽ-
प्येतदाम्नातं, पयोव्रतं ब्राह्मणस्य, यवागू राजन्यस्याऽऽपि्षा वेध्य
स्येति । तदपि इृष्टकायंस्व।दूषर्पयथमेव । तयोः सौमिकं परत्यक्षं, श्रुष-
स्वासमाघान्याचावदयं कायैम्‌ । तेनैव च दत्तौ प्रसद्कारिपिद्धायाभिदर-
` भिवतते ॥ ३०॥
( सोमङ्गेिपशादिषु श्चेषमक्षनुप्रानाप्रिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )

[ १५ ] गेषभक्षास्तथेति चेन्नान्पाथेतवात्‌ ॥ ३१ ॥ त°

२८ ॥ २९. ॥ ३.० ॥

१ यततु-क. ¦ २ तेन इत्तौ- गे. मु.

२२६४ टष्टीकासदितकाबर ाप्यसतमेते-- [अ ०१२१०११०१८]

दशपुणेमासयो; रेषभक्त एेडादिः, सोमे वेष्िकेषु कपेसु चोदकपरपतः
सोऽपि सोप्मकिन वरतेनाऽऽरण्यवान्नेवतैत इति चेत्‌ । न । कस्मात्‌ । न
स वत्य; । न हयक इत्तये । सैरकारार्योऽसौ, उपयुक्तशचेषत्वाद्क्षाणां,
दितीयानिर्दशाच्च, यजमानपश्चमा ऋत्विज इदां भक्षयन्तीति । तस्मा-
त्कतैग्यमप्‌ ॥ ३१॥

( सोमा्खरदृक्षणीयादिष्वन्वाहायैदक्षिणाया अननुष्ठानापिकरणम्‌ ॥ १६ ॥ )
[| १६ ] भृतलाच्च प्रिक्रथः ॥ ३२ ॥ क्षि
दचचपूणेमासयोः परिकयोऽन्वाहाये आम्नातः) इह चोदकेन प्राप्तः
सन्न करेम्यः । कुतः । मतत्वातु । मतास्त कऋतिजः सोमार्थेन परिकर
येण, तस्य दवादशतं दक्षिणेति । एकदेशकालकतुसं चाङ्धभधानानाम्‌ ।
तर्माततरेवाङ्घानि कपैव्षानि । महो न पृयगङ्ग ना परिक्रयः । तस्मा

` देन्वाहार्यो निवतेते ॥ ३२ ॥
( सौमिकदक्षिणया शेषमन्षाणां प्रप्तङ्गामावाधिकरणपू ॥ १७ ॥ )
[ १७ ] गेषक्षास्तथेति चेत्‌ ॥ ३३ ॥ पूण
अथ शेषभक्षा आपि तया निवतरन्‌ , यथा, अन्वाहायं इति चेत्‌।
परिक्रयाथाश्वङ्कयोच्यते ॥ ३३ ॥
न कमरसयोगात्‌ ॥ ३४ ॥ ि°
तेते निवदेरन्‌ । न चेते परिक्रयायां; । अन्वाहार्येण कमयमान-
तानां निरते भूयिष्ठे कर्मण्येते विधीयन्ते । न चारपानपनाय । तस्मा-
नेते परिक्रयार्थाः, किंतु सस्कारायांः । अतस्तदयं कतेव्याः ॥ ३४ ॥
( सोमाङ्गेटिपश्वादिषु दारिंकहोतृवरणानुष्ठानाधिकरणम्‌ ॥ १८ ॥ )
[ १८ |] भरवृत्तवरणात्मतितन्ते वरणं हेतुः
क्रियेत ॥ ३५ ॥ पि
दशेपूणपासयोर्होतुषैरणमान्नातमू्‌ । अ्निदेो दैव्यो होता देवान्‌
यक्षदिति । तचोदकनैष्टिकेषु कमस सोपाङ्गःभूतेषु प्राप्यते । अस्ति तु
सोमेऽपि होतुषरणमप्‌ , अ्नि्होता.समे होता होतस्त्वं मे होताऽसीति

६१।॥२२॥२२॥२४॥

------------------

१ भक्षणामिति-ग, । २ चोद्यते-प, मु. ।

[अ०१२पा०१अ०१८] = मीमांसाद्धैने। २२३५

होतारं हृणीत इति । तत्र विचार्यते ¦ किनेषटिकेष करपसु दाश्पौणषा

सिकं होतुरणं कवयश्ुत नेति । किं भातम्‌ । कर्न्यामिवि । कस्मात्‌।
वरणे तावदानत्यर्यम्‌ । सौ मिकेन च वरणेन।ऽऽनतो होता । साङ्गस्य
सोमस्य करणेन चाऽऽनतस्याऽऽनमनकार्येमस्ति । तस्मान्न कतैव्यम्‌ |
- एवं प्रप्ते, बूमः । परत्तवरणात्पतितन्त्र॑ वरणं होतुः क्रिपेव । नैतदस्ति,
सोमकं वरण प्रसङ्गादाशपौणमासिकस्य का सधयिष्यतीति।
भवृत्ते वरणात्महृत्ते कमणि दाशप।णमािकं वरणं क्रियते । अतस्त-
प्नाऽऽनत्ययेम्‌ । क्षै तदं । कपेमात्रप्र्‌ | न चेत्कियेत तेन गुणवंगुण्यं
स्यात्‌ । तस्मा्परातेकरमं भदन कतेच्यम्‌ ॥ ३५ ॥
्रह्लाऽ५।ति चत्‌ ॥ ३६ ॥

इति वचेत्परषापे परवत्तवरणाद्धोतुषैरणं परतिकभं कपेव्यप्रिति ।
ब्रह्म!ऽपे परट्त्ते कमेणि त्रियते प्रणीताप्रगयनकाङे । तस्मात्तश्यापि
वरणं धमेपात्रम्‌ । अतस्तदपि भषिकमये कतेव्म्‌ । वक्तव्या वा
विशेषः ॥ ३१ ॥

न प्रगूनियमात्तदथं हि ॥ ३७ ॥

न ब्रह्मवरणं कतैव्यम्‌ । कि कारणं, प्राङ्‌ निवयमावु-परगूवरणादि
त्ययैः। सत्यम्‌, पवत्ते कमणि ब्रह्मणो वरणम्‌ । प्रागृवरणान्‌ कि विद्र-
ह्ास्वमरिति । बरणादुत्तरकां ब्रह्मणः कमै, तदयं वरणं कमायेषू । त-
स्मान्न धमेमात्रषू । किमयं तदहं । आनरययंेव । सोमिकेन वरणन$5.
नतोऽसों । तस्पाद्ह्मबरणं न कत॑व्यम््‌ ॥ ३७॥

नदष्टस्पातें चत्‌ ॥ ३८ ॥
अथोच्येत । अस्त्यमावास्यायामीपवरसय्येऽहनि वेदिक निर्दिष्ट,
पुवे्ुरमावास्यायां वेदिं करोतीति । तत्न बेदिपरिप्रह्मघषो ब्रह्मगा
क्रियते । तेन ब्रह्माऽपि रृत्तवरण हति ॥ ३८ ॥
नाश्रुतितात्‌ ॥ ३९ ॥
पर्ैद॒रपावास्यायां वेदिकरणं श्वतं, न परिग्रहणपू । अश्वुतत्वात्‌ ।
यथाफाठमेव वतते ब्रह्मणि परिग्रहः करिष्यते, वरणस्य कमायत्वात्‌ ।
न प्राग्‌ वेदिकरणासूरवपरिग्र । तत्रापि ब्रह्मणा प्रसवो द्‌तव्प्रः ।
३९ ॥ ६६९ ॥ ३७ ॥ ६८ ॥

ह १ गुणे-ग, मु । २ बेदिपरिग्रहे-ग, मु. । ३ पूै-ग. मु, ।

४५९१६ टुष्टीकासदितशवरभाप्यसमेते -- [अ० १२१० १५०१९]

वाध । अयं तदन्यः परिहारः । दशपृणमासमकरणे हविषाममिवास-
नादृ्वै बेदिकरणमाम्नातम्‌ । ब्रह्मवरणमपि प्रणीताप्रणयनकाठे ।
प्रार्‌ ब्रह्मत्वपवत्तरषटा्थत्वादानत्यथम्‌ । एवं स्थितेऽमावास्यायां वेदि
करणं वचनेनोपदिष्टम्‌ । तसिमिन्नपृष्यमागे परिग्रहोऽप्यपटृष्टः मस-
घोऽपि ब्रह्मबरणपापे, प्रधानदेश्क।कत्वाद्गुणानाम्‌ । एवं सति पौण.
मास्यां परणयनकाठे ब्रह्मवरणमू । अमावास्यायां पूर्वेु । उभयत्राप्रवतते
ब्रह्मत्वे । तस्मादुभयत्राऽऽनर्ययम्‌ । अरो न प्रतिक ब्रह्मबरणं कवे
व्यम्‌ । सौपिकेनेव वरणेनाऽऽनतत्वाद्‌ ब्रह्मणः ॥ ३९ ॥
होतुस्तथेति चेत्‌ ॥ ४०॥
इति चेत्पश्यसि, यथपि परवृत्ते कभेणि ब्रह्मणो वरणं, न चवर
णासक्‌ किविद्रह्मणः कफमस्ति । तस्मान्न मवृत्तवरणो ब्रह्मेति ।
होहुस्तथा । होतुरपि प्रागृ्ररणान्न किचेत्कमास्ति । तस्यापि वरणं
न षरममा्रम्‌ ॥ ४० ॥
न करमसेयोगात्‌ ॥ ४१॥
अस्ति होतुः प्राग्बरणात्सामियेनीकर्मेणा संयोगः, अहतः सामि-
धनीरन्वाहेति । षस्पाद्धोतुबरणमद््टायम्‌ । तदेषिकेषु कमसु दीिणी
यादिषु कतेव्यम्‌ । ब्रह्मवरणं तु द्यम्‌ । तत्सोमिकेनेव कृतत्वान्न
सैन्यमिति ॥ ४१ ॥
( आरिथ्यानहिपो्षणदेस्पतद्नीषोमीययोः; प्रङ्ग।षि- `
करणम्‌ ॥ १९ ॥ )
[१९ यज्ञोत्पच्युपदेशे निष्ठितकमं पपोगपेदास-
तितन्त्रं कियेत ॥ ४२॥ १०
सोमे श्रूयते, यदातिथ्यायां बर्िस्तदुपसदां तदर््राषोर्मायस्येति ।
तत्र यक्ञिष्ठितस्य बरहंषो दूनस्य क्रियते, यथा परोक्षणमग्राणायुपपातनं
मृानामवसेचनं, , तत्किपातिथ्यादिपयोगमेदेन कतैष्यम्‌, अथवा
यदादिथ्यायां छृतं तदेबेतरत प्रसज्यते । किं प्राप्तम्‌ । यनोत्पच्युपरेशे

६९ ॥ ४०॥ ४१॥

१ प्रतत. सु. । २ दीक्षादिषु-क, ग, भु. ।

[अण {रष१०१म०२०] #मासद्ने। २२३७

आतिथ्योत्पस्युपदेश्च एकस्मिन्‌, यदातिथ्यायां ब्हिस्तदुपसदामिति,
यज्निष्ठितकभं क्रियेत, तत्मयोगमेदाद्धिन्नप्‌ । भिन्नपरकोगाण्येतान्षाति
थ्यादीनि कमणि । तेषु ष्यते विशेषः । यद्यस्य प्रयोगे परोक्षणादि
छृतं तत्तदयेमिति । वस्मादन्यायेभावतेयितय्यमिवि । एवं प्रतिकमपा-
स्स; । न चात्र प्रसङ्गो युज्यते । न द्यातिथ्वायास्तन््रमध्पपतिता
उपसद्‌ अग्रीषोमीयो वा ॥ ४२॥

नवा छततात्तदुपदेशो हि॥ ४३ ॥ सिण

न वा पोप्षणादि कतैव्यधू । कुतः । कृतात्‌ । छृतं तदातिथ्पायां
बर्हिषः । तेन. संस्छृतं तद्बहिः, पुनः क्रियायां हेतुनास्ति । नयु कम्या
संस्कारा; । तच्च कभ भिन्नम्‌ । अतो यस्िन्नेव कमणि करषन्ते
तदय भवन्ति । उच्यते । कमा अप्येते सन्तो नाऽऽस्कन्दपाशेकाव
स्कम॑णि संबध्यन्ते । किं विं । बदिदररेण । यदीयं वहि) तेन सेवध्वे ।
साधारणं चेदमादिथ्ादीनां बर्हिः । कथं ज्ञायते । तदुपदेशो हि।
यदातिथ्यायां बररित्यनेन वाक्येन तेषां बर्दिषः साधारण्यमुच्यते |
न घमातिदेशचः। न {द निरिष्टकोपदेश शत्धुक्त, अपि वोत्पत्तिधयोगा-
तदयेसबन्धोऽविरिष्टानां भरयोगेकत्वहेतुः स्यादिति । एवं चेदातिथ्या.
यामपि क्रियमाणाः सस्काराः सवया एव भवन्ति । तस्मान्न भरति.
कमै कतेन्या इति ॥ ४३ ॥ ।

( आतिथ्यानर्दिषो ऽग्षोमीय्यं स्तरणकाठे स्तरणमन्त्रस्य .
धकरणम्‌ २० ॥ )

[ ९० | देशपृथक्व।नन्बोऽतय वतैते ॥ ४४ ॥ तिर

4५ ०

तनैव स्तरणपन्त्रधिन्त्यते । क्रिप्रीषोर्मये भेदेन कतेन्यः, अध.
वाऽऽतिथ्यायां प्रयुक्तः स एव मसज्यत इति । साधारणे बर्हिषि
मयोगापू्क्तेन न्यायेन मङ्ख मापतेः उच्यते, मन्त्रोऽभ्यं वतेते)
मेदेन कवेव्य इति । कुतः । देशपृथक्त्वात्‌ । पृथगेतो देशौ, उत्तर
बेदिसर्मप भग्वश्चथ । देशभेदार्स्तरणमावर्तेव । स्तरणाङ्खः च मन्त्रः)

४२॥ ४६३ ॥

१ सन्तानास्कन्दपौतिका यत्कमणि-ग. यु. \२( अण्डंपार २ भ॑ १४२१०३०),
३ भ्यावतैते--ग, भु. ।

२१३८ दष्टीकासदिततावरषाप्यसमेते- [अ०१९१०१अ०२६]

उरणीम्रदसं स्वा स्तृणापीति । स्तरणाव॒त्तो मन्त्रगऽैततिर््याय्या ।
परधानतन्त्रसवादमगानाम्‌ । अपि च स्तरणं देशसंस्कारकम्‌ । तेनाऽ
तिथ्यायां पराग्वशदेश्चः संस्कृतो नोत्तरवेदिदेश्चः । तत्र यदि मन्त्रो
न प्रयुञ्येत; बिगुणस्तस्य संस्कारः स्यातु । तस्परादात्तिः स्वरण-
मन्त्रस्य ॥ ४४॥

( मातथ्वानाहन्यद्माषात।यरशे स्तरणाय तनद्यऽ5।हयमाण तनहनादहर्‌-
ध

णमन्त्रयोरनद्र्यधिकरणम्‌ ॥ २१॥ )
[ २१ ] संनहनहरणे तथ॑ति चेत्‌ ॥ ४५ ॥ पू

अग्रीपमीय एव देशान्तरं नीयमानस्य वरिष; संनहनहरण.
मन्परो भरयोक्तव्यौ नेति चिन्त्यते । तजाऽऽह । सैनहनहरणमन्त्रो तथा,
यथा, स्तरणमन्त्र!। भेदेन प्रयोक्तम्यावित्यथेः । कुतः । उक्तो न्यायः ।
सनहन्रणमन्त्रौ काद्ध । ते च कभ०। अत्ते । अतो मन्त्रयोर(-
हृततिन्याय्या । तस्माद्धद्‌; ॥ ४५ ॥

नान्याथलात्‌ ॥ ४६ ॥ ि°

नेत्थुक्तम्‌ । कुतः । अन्यायत्वातु । टूनस्य बर्हिषां ये संनहन
हरणे ते उपादानार्ये । तत्र हि मन्त्रो स्वक्रियमाणस्थेवोपवणेनारूपौ,
पषा ते ग्रन्थ ग्रथ्नातु, बहस्पतेमृध्नां हरामीति । इ१ पनः स्वीष्ृतस्य
देश्ान्तरभापणाय, अन्यायंत्वाद्प्राकृतेकापं न मन्तरं गृहीतः। यथा
तभ्रैवाऽऽतिभ्यायां यदा गादैपत्यदेशादाहवर्नयदेद्च पर्णाय बर्दिनी-
यते न तद्‌ाऽऽहृरणपन्चः भरयुञ्यते । एवाभदापि ॥ ४६ ॥

इति भीशवररवामिनः; कृतो भामांसामाप्ये द्वादश्ाध्यायस्य
भमः पदः ॥

४४ ॥ ४१ ॥ ४६ ॥ |
इति ध्रीभद्कुमारिठविरवितायां मीमांप्तामप्यल्वार्यागां दुष्टीकायां
हाद्शाध्यायस्य प्रथमः पाद्‌; ।

, १ व्याद्ृत्तिः-ग. मु- २ गुणानामपि च-प. मु. । ३ तथाहि षस्वीक्रि-ग. सु. }
ड प्रोक्ष्य-ग, सु. 1

[अ०१२पा०२अ०१] मीपांसादशने | २१३९

अथ द्रदशाध्यायस्य द्वितीयः पादं; ।

व

( गाहेपत्याधश्चिषु टोकिककेमनुष्ठानाधिकरणम्‌ ॥ १ ॥ )

[ १ | विहारो ठोकिकानामथ स्ाषयेयन्ुखात्‌ ॥ १॥ पू

विहार इति गा्हपत्यादिरिज्ञेनोच्यते, विहरणाद्‌ । स छौक्षि-
कानां कमणां पा्येणस्याीपाकादीनाम्‌, अन्येषां चाञि्ाध्यानां
पचनद्हनपकाव्नादीना य॑ साधयेत्‌--नि्ैसि इयद्‌, प्रभुत्वात्‌ ।
प्रभवति ्लाहुतिमक्षेपणे पाकादौ च । संयुक्तं च न केनचिसयोजने-

नाधरद्रग्यदुत्पननं, वसन्तेऽभरीनादधीतेति । तत्सामथ्यौद्रन्र यत्रोपयज्यते
तत्र तत्राप्यान्यपर्‌ । एव तस्वासत्तिरथवते। भवात ॥ १॥
` मपतिपकप्रतषषश्च तदत्‌ ॥ २॥

मांसपाकमतिषेधो भवाति तद्र । यद्रनन्यागोऽपदिष्टः। मसंनं
पचयुस्तस्मिन्ञ्ना, यतपचेयुः क्रव्यादं कुश्वरति। रे्किदिषा
मांसप्रसङ्धे न वेदिके, शामित्रे मांस्पाकः ॥ २ ॥

निदशाद्रा वैदिकानां स्यात्‌ ॥ ३२॥ सिं० |

पेदिकानां वा कमणां विदरोऽयं साघयेत्‌ न रोकिकानाम्‌। कुनः।
निर्दश्ावु । निर्दिश्यते गादपत्यादीनां कायम्‌, यदाहवनीये जुहोति;
तेन सोऽस्याभीष्टः पीतो भवरवीस्यवमादिमिवौक्येः । याऽपराव्पन्षा
कायोक।द््षा सते चनेनिवापता ! अत पएवमुथवैषाुत्पत्तिः । तस्मान्न
छोक्िकेषु प्रसज्येरन्‌ । भवेत्पाकाद्‌ानापय पारेदरा न स्याछापाकादीना-
म्र -। तेपामप्यादवनीय एव दोषः प्राप्नीति । नष दोषः । यद्‌ादषनीये
जुहोतीति नियमाय एष वाद्‌ । अन्तरेणापि हि वचनमाहवनीये
` होमोऽन्यत्र च प्राप्तः । तदेतन्नियमश्चासनं, यत्रानियमपरसङ्कस्तद्विषयो
विज्ञायते | वेदिक्षेषु चानियमप्रसङ्गः अगत! । आवतनस्यानिर्दिष्ट-

[क

किमाहवनीय।दिभिगरयच्छकंं केतु तत्क) उत्‌ यदेव निद तदेष कतन्यम्‌ |
त्र दिङ्धिन प्रमाणेन ययच्छक्थते तत्तःकतेन्य, वैदिफ दौकिरं वाऽत्िप्राष्यम्‌ |
॥ १॥{२॥ | [व
एवं प्राते, जह्‌ --आहूवनीवाद्य उप्ताः पाकाङ्शा वाववेगव निर्‌।कःङ्ी
क्रियन्ते । + यद्‌।हवनीये जहति ' ‹ गाहचत्ये हते श्रपयति ) ^ दुक्षिणाप्चव-

5 प~

१ कतैव््रमिति--इति चिन्त्यत इति रेषः।
२९५५

२९४० ष्टी कासहितशावर भाप्यसप्ते -- [भ०१२प०२अ०१]

त्वात्‌ । ढौक्षिकानां तु निरदिष्टमायतनम्‌ , ओपासनोऽ्नि; । वस्पान्
सन्वाहवनीये प्रसञ्येरन्‌ ॥ ३ ॥

सति चोपासनस्य दशनात्‌ ॥ ४॥

सति च विहार ओपासनेऽत्िश्यते, यः क।मयेत रषभस्य
मरजाये स्यादिति) तस्यौपात्तने भतिहितमाङम्प जुहुयादिति । रजसूपे
अदत्ते कभण्यतद्रचनप्‌ । तस्मिथ कटे विहायोऽस्वि। यदि च तरैवेव
रोकिकानां २५ साधयत्‌, सत्यां तस्यां नोपासनः कायाभावा-
स्याद्‌ ॥ ४॥

अक्नवदशन(च्च ॥ ५॥

मांसपाकस्य च बहा(रिकेऽप्रागमावं द्श्चेयति । मांसीयन्तिह व। एत.
स्याजहृतोऽप्रयो यजमानस्य, ते यजमानमेव ध्यायन्ति, यजमानं संक.
रपान्ति, पचन्ति ह वाऽन्येष्व्चिषु था म्म्‌, अयेतेषां नातोऽन्या
मांप्ता्ा विद्यत) इत्यन्यत्र पञ्युबन्धान्मापिस्पश्चनपेव वेहारिकाणामग्रीनां
परिहरति । तस्मादपि न छोकिकेषु विह।रभसद्घः ॥ ५ ॥

मासपाकां विहितपरतिषेषः स्याद्‌हुतिंयोगात्‌ ॥ ६ ॥

यत्त, मांसपाकपातिपेधश्च तद्रदेति। तद्विदितपरतिषेषः स्यत्‌ । आह-
वन्धीये वपायाः श्रपम्‌ विदितम्‌ । तस्यायं मतिषिधः । कस्मात्‌ । प्रप्त
त्वात्‌, आहुततिसंयोगाच । तेसिन्नप्र) न मांसं पचम, यस्मिन्नादूती-
छहोति, इत्याइतिसंयोगेन वाक्यशेषः श्रूयते । आहवनीये चाऽडहुतयो
हू वन्ते | तस्पाद्रपाश्रपणस्यायं प्रतिषेषः ॥ ६॥

वृकिपशषा वा दूक्षणडरपनरष देवनस्य ॥ ७॥

अथब्‌ाऽयमन्यः परिहारः । दक्षिणेऽग्रो परया व्रतस्य भ्रपणमाम्नातप्‌।
यद्‌1$ऽमयद्‌, षामा स ्रतक।५ उपादीयते तदा तनन दृक्चिणप्रौ भपयित.

न्वाह्‌।५ पचति › इति । न च रकिकिषु शक्या विषातुम्‌। ते हि सहैवाऽऽधरेगो-
पयन्तं हमाद्यः | यथा पद्ह्‌मः ॥ \६॥[४॥ ५॥६॥

१ प्रतिहतमन्या लेहु--ग. यु. ¦ २ मांसस्याश्चनमेव--ग. सु. । ३ दक्षिणस्मिन्ननारभ्भर-~
क. ख, मु. । * प्रयक्षबाक्येनैव निराकादृश्चीकृतेष्वादवनायादिषु िङ्गेेषैन्द्रथा बिनियोगःसमवेऽपि
बाकयेनैव लीरिडसाधारण्येन विनियोगो भविति शक्रा परिदरति--नं चेति ।

[अ० {देषा जर] मीमांसादशेने । २९४१

व्याप्रति तस्य दक्षिणाप्नौ व्रतश्रपणवाक्यस्यायं शेषः, अन्यत्र पांसा-
दिति । या स्वती बेश्मतोति योऽपो दक्िणाञनौ होपस्तत्रेतच्
यते । तस्मादक्षिणारन्यभिपायं विङ्गायते ॥ ७॥
( सवनीयपरौ पपुरोदााकतैव्यत्वाधिकरणम्‌ ॥ २ ॥ )
[२] सवनीये छिदापिषानाथतावशुपरोडाशो
न स्यादन्येषामेवमथत्वात्‌ ॥ < ॥ प°
सवनीये पशो पुरोदाश्चो न स्यात्‌ । न कतैव्यः। कुवः । द्द्रा-
पिधानायत्वात्‌ । पशचोरिद्रापिधानाथः स एवं शरूयते, सुषिरो वाष्‌-
तरिं पञ्चः, यहं वपामुत्खिदति, यदत्रीहिमयः पुरोडाश्लो भवत्यपिषाना-
यासुपिरयेवि । अन्येषां चेवपयेत्वातु । तच्छिद्रापिधानमन्येरेव क्रि.
यते, सवनायेः पुरोडाशैः । तत्रापि श्रूयते, अनुसवनं सवनीयाः पुरो.
दाशा निदप्यन्तेऽपिहित्या अच्छिद्रताया इति । अतः ृतायेत्वात्पञ्चु-
पुरोडाशो निवतेते ॥ ८ ॥
क्रिया वा देवताथलात्‌ ॥ ९ ॥ ि°
तव्यो बा पुपुरोडाणः । कुतः । देवतायत्वात्‌ । देवत।संस्का-
राथांऽयमित्येतदुक्तम , आपि वा शेषमूृतत्वासंस्फ।रः पभरतीयेत स्वाह-
कारबदद्कानामयसयोगादिति । न च पुरोडाश्रिदद्रापिषानायः,
भरस्यक्षविरोधात्‌ । अथेवादमानं तव्‌ । परोडाशविधानार्यं बादमात्रषू ।
सवनीयेष्वप्येवमेवायवादमात्रम्‌ । तस्माचोदकपाप्त्या कार्यः पुरो-
डाशः ॥९॥
टिङ्गदशंनाच ॥ १० ॥
वपया प्राहःसवने चरन्ति, पुरोडाशेन माध्यदिने सवने, अङ्केसतू-
तीयसबन इति । दन्त्रविपभरकैपरे वाक्ये पुरोडा्ं द्शेयाति । वस्पद्‌पि
कायः ॥ १०॥
( सवनीयपृरोडारेषु हविष्डदाह्वानामावाधिकरणम्‌ ॥ १६ ॥ )
[ई] हविष्ठरेषवनीयेषु न स्पायरतो यदि स्वार्था पशुं
भरत्याहूता सरा कुयाद्वियमानवात्‌ ॥ ११ ॥ सि°
७॥८॥९॥ १०॥ ।
१ प्रस्तूयते-ग. सू. । २ (अ० १०१।९ १अ०९ मूर २्३)।

५९५२ दुष्टीकामदितक्षावरभाप्यसरेते-- [अ०! द्पा०२अ०१.]

सवनीयेषु पुरोडाशेषु हपिष्छ़दाह्वानं न करैव्यम्‌ । इतः । पं
भरत्याहृताऽसौ । पश्ुमध्यपतिताश्च सवनीयाः । रेषु सेव विद्यमानत्वा-
ससङ्घादुपयो्ष्यते । नार्थैः पुनराह्ननेन । नलु नैव पशविष्कृ दस्ति,
आपधाथा, अवहननाय वा । यथा परेन तुरषवच्छरृपत इति संकर्ष
वक्ष्यति । प्रकृतो यदे सर्वीथी, अजयो ष्धसां नाययार्येस्येवं छा चि-
न्त्यते | कृत्वाचिन्तयम्‌ ॥ ११ ॥

( तारती॑यप्तवनिकपुरेडा्चादिषु मदेन हविष्डताहनामवा-
धिकरणम्‌ ॥ ४ ॥ )

[४] पशो तु सस्रते विधानाततातीधसवनिकेषु
स्पात्सोम्पाश्विनयोश्रापवृक्ताथलात्‌ ॥ १२॥ पू
ता्तीयसवनिकेषु पुरोडश्ेषु तु सौम्पाशिनयोश्च भदेन इवि.

षटृरस्यात्‌ । कुतः । पशौ सेर्कृते विधानात्‌ । पके परशावेते विधी-
यन्ते । तरिमन्‌ कटे पकी हविष्टृत्छृतायंत्वाद्प्क्ता । वस्माद्‌-
न्याऽऽहानन्या ॥ १२॥

मोगाद्रा यत्नाय तद्विमोके विसर्गः स्थात्‌ ॥१३॥ भिण

न वाऽन्याऽञह।तन्या । सैष कुयाद्रियमानस्वावु । ननु कृताथ.
त्वादपषक्ताऽसी । नापटञ्यते । कुवः । योगाचङ्गाय । यन्नायासौ
पशुबन्धायः युक्ताऽऽदावेव । म केवकं सा यज्ञाङ्गानि स्ीणि साध.
यितुम्‌ । कस्त्वा युनक्ति स त्वा युनक्तस्येवमादिना मन्त्रेण यन्ना
युक्ता । तस्या य्नविपाके विसगों न्याय्यः । यत्कारणम्‌ । कर्या-
चिदापदि पुनस्तथा कदाचित्काय॑ भवेत्‌ । तस्प्रान्न भेदेनाऽऽह।-
तन्या ॥ १२॥

( निशियन्ञेऽमावास्यातन्तरस्य प्रप्ङ्गाधिकरणम्‌ ॥ ^ ॥ )

[| ५ ] निशिय्ञे प्रर्तस्यापवृत्तिः स्यासत्यक्ष-
रिष्टात्‌ ॥ १४ ॥ प°

११॥ १२॥ १२॥

१ आज्यौषधि-ग. म. २ सशृते--क. । ३ अपवृत्ता--ग, मु. ।

[अ०१२९पा०२अ०९] मीमांसाद्ने । २२४२

इदं श्रयते, अप्रये रकषोघरेऽ्टाकपण्छं निर्वपेत्‌, यो रक्षोभ्यो बिभी-
यारत । पुनरपि तत्रैव, अमावास्यायां निरि यजेतेति । वसन्‌
फिममावास्या्तन्तरं प्रसज्यते, उत नेति चिन्तायां, प्तः परिशरतेः

निशियङ्गे भादतस्यापष्टात्तातति | अस्मिन्निशियन्गे पाकतस्प--अपा,
वास्यातन््स्य) अपष्त्तिः-न प्रमज्यते । कुन; । प्रत्यक्षशिष्टत्वातु ।

५
श ॐ

्रत्यक्षशिषटेयपिष्टिः । अग्रये रक्षोघ्नेऽ्टाकपां निवपेत्‌, यो रक्तोभ्षो
बिमीयादिति | किमतः । तत पुत्रं विज्ञायते । स्वतन्त्ेथमुत्पन्न) न
कस्यचित्कमणस्तम्त्रमध्यरे, यया पशुपुरोडाशः, अश्चीपोमी यस्य वपया
प्रचयाग्रीपोमीयं पञ्चपुरोडाश्षमेकादश्चकपाटं निर्वपतीति । यथा च वैष्णवो
वैश्वदेवस्य, यदधोऽवमृेत्‌› यच्च रफय॒ आशश्छिषयेत्‌› तद्विष्णवर उस
क्रमायावयेदिति । नल्‌, अमावास्यायापिति, आमावास्यस्य कर्णो
मध्ये श्रता | नापावास्याशन्दः कम॑वचनः । ई ठि । काटवचनः ।
कारे श्रतिः, कपेणि रक्षणा । श्रुतिश्च छक्षणातो न्याया । न चेत्क.
स्यचित्कमेणो मध्ये श्रूयते, कस्य तन्त्र ग्रहीष्यते । तस्पत्ल-
तन्त्रा ॥ १४॥

क।टवाक्यभेद्‌। च्च तेन्बभेदः स्यात्‌ ॥ १५ ॥

कारमेदाद्राक्य मेदाच्च ¦ कालभेद्म्ताव्रदेमावास्वायां रत्रौ नि्चि-
यज्ञः । प्रतिप हन्यामावास्यम्‌ । काकमेदेन वेगुण्याक्नामावास्यावश््र
निशियन्नस्पोपकतमहीति । कथं तहिं पाडकाः प्रयाजासिन्ठति प्रश्नौ
क्रियमाणाः सन्तस्तस्य पुरोडाश्स्योपङकषैन्ति । उक्तस्तत्र न्यायः । न
छस्य गुणानुप्रदयमाहत्तिरस्तीपि । इह पुनरद़्तमापरावास्यम्‌ । चस्पा.
दवैयुण्याय स्वतन्त्रं करेव्यम्‌ । वाक्यमेद्‌च्च । भिन्नदेशे चैते वाक्ये;
अमावास्यायां येत, अमावास्यायां निश्चि यजेतेति । एकं दशपू -
मासप्रकरणे । एकं काम्यास्विष्टिषु । करिपतः । यदि समानदेशे स्वाठां
ततः, अमावास्यायां यजेतेति, योऽसाचापावास्ये कमणि काल उपा-
ततस्त स्मिन्नेव च निरियज्ञश्चादित ते गम्येत । तत्रापावस्यातन्त्मध्य

थ --- --~ -- -------------- ~~, ज्‌

१४ ॥

१ तन्त्रं निशि प्रस--ग, म. ¦ २ इत्युकम्‌-ग. सु. , 3 जङृताऽमावास्या-ग. यु. ।

९२४४ ुष्टकासहितश्चाबरभाप्यसमेते-- [अ०१२१०२अ ०९]

एव विहितैः स्यात्‌ । अथ पूनर्देशमेदे सति यथा, अमावास्यायां यने
तेर्युपात्तः फार उपादेयत्वेन चोधते, एवमिहापि । न च तुरयक।रुत्वे
भरसङ्को भवति । यथा चैत्य इष्टयो दरच॑पूणेमासाभ्यां तुरयकारा
अपि सत्यां न द्॑पौ्णमास्िक्ं तन्जुपजीवन्ति । तस्मा्तन्त्र-
भेद ॥ १५॥

५ * क [०
बेयुद्धननतं विपरतिपेधात्तदेष स्यात्‌ ॥ १६ ॥
किमेष एवोत्सगेः सर्व तन्त्रं भिन्नप्‌ । न खलु । वेद्युद्धनने ततं
च स्यात्तदेव, यदार्यं वेदेरुद्धननं छतम्‌ । तेनोद्धतायाः पुनरुद्धनने
नहं क्ंचित्कायमस्ति । केवकं कृतदूषणं मवेवु । चरतं चोपे्मनुस्सष्टं
पुनर्पतुमशक्यम्‌ । उपेयमानं च पिष्टपेषणवदकिवितकरं स्याद्‌ ।
तस्मादेतदु भयमपि तदेव भसज्यते ॥ १६॥
तन्त्रमध्ये विधानाद्वा तत्तन्त्र सवनीयवत्‌ ॥ १७ ॥ ति°

तत्तन्त्रा वा निश्ीष्टिः स्यात | आमावास्यातन्त्रयं) न स्वतन्त्रा ।
कुत! | तज्ब्रमध्ये विधानात्‌ । आपावास्यातन्त्रमध्य इयं विहिता
अमावस्यायां निचि निधपेदिति । ननु कालद्रचनोऽमावस्याश्न्दो न
कमवचन इत्युक्तम्‌ । सत्य, कालवचनः । स तु कारस्तन्त्रमध्ये । तत्र
विधीयमाना ठन्त्रमध्ये विदिता मचति, सवनी यवत्‌। त्यया सवनीयाः
पुरोडाश्चान वादत्पश्चुकमोदिहय विधीयन्ते । अथय च पृद्युतन्त्रपध्ये
विहिता भवन्वि । यस्मिन्स्थाने विहितास्त्स्यानं प्युतन्त्रमध्य इति ।
यमपि तन्त्रमध्ये पतिता चेच्सवनीयवदेव न रवतन्त्रा भवितुम.
हेति ॥ १७॥ |

वेगुण्यादिष्मावर्हनं साययेदरन्यन्ाधान च
यदि देवताथम्‌ ॥ १८ ॥

अत्राऽऽह । किमेष एवोत्समंः । स्वैममतास्यादन्तं॑निश्चीश्यर्पं
साधयतीति । न खलु । शध्पाबर्हिनं साधयेत्‌ । इतः । वैगुण्यात्‌ ।

[+>

११॥.१६॥ १७॥

१ विहिता-क. \ २ सवेतन्त्रं--ग., सु. । ३ नदि-- ग. मु. । ४ विधीयमानलात्‌-
मु । ५ प्रिता । सव-ग, ¦ ९ आआनावा्यं तन्नं, ।

[मं०१रेषा०२मर६] मीमांसाद्न । २२४१५

इष्मरोऽकरिप्तमिम्धनाथः । स मेतिपय्राहुनोऽपावास्पायां निचि वर्रपान-
स्य नि्चियज्ञस्याधनिसमिन्धनं न साधयेत्‌ । बदरि वेदिस्वरणार्थपू ।
ते यदि प्रसज्येयातां विगुगो निशिग्ज्ञः स्यात्‌। तस्माद्धेदेन ते
कतैव्ये। अग्न्यन्वाधानं च यदि देवतार्थप्‌ । यदि देवतापरिग्रहा्थमगन्य-
. स्वाधानं, वद्‌पि भेदेन कतेव्यम्‌ । माकृतेनारन्यन्व्राधनिनामास्यादेवता
परिगृहीताः । न च रक्षोघ्नरोऽश्निः । तत्परिग्रहाथमप्यसिषारणार्य, ततः
भ।कृतेनेव धारितत्वादृपेने कव्यम्‌ | देवतापरिग्रहा्थता बाक्षशेषे
भ्रुयते, ममाज्े वर्चो विहवेष्वस्त्विति पूर्मं परिहत । देवता एव
ततपूर्वदः परिगृहीताः । श्वोभूते यजत इवि ॥ १८ ॥
( दशेपूणेमसविकतिषु सोयादिष्वन्वारम्भणीयानुष्ठाना विकरणम्‌ ॥ १ ॥ )
अत्राऽऽशङ्न्े-
[+ [+अक ९ धर
[६ ] आरम्पणीषा वदप न स्पायरतिकारमध्पवा-
1] त्‌ ५;
छता पुनस्तदथ॑न ॥ १९ ॥ पू

वैछतेषु कमसु दारेपोणेमासिकारम्भर्णीय। कपैभ्या, उत नेति विचारे

न कतैव्येद्युच्यते । पर: कारणम्‌ । परकृतिकाठमध्यत्वात्‌ । प्रकृतेः-दष.

पूणेमासयोः) कारः, यावज्जीवं द्रोपूणंमासाभ्यां यजेतेति । तन्पध्ये
वे्तानि कमौणि पतन्ति । कृता पुनस्तदूर्थेन । कृतस्य यावज्जीि-
कस्य भरयोगस्यार्येनाऽऽ्दौ कृताऽऽरम्भणीय)) स्दाऽऽरम्मसयोगा-
देकः पुनरारम्भो यावञ्जीवभयोगादित्युक्तम्‌ । एवं सव तेषां पसङ्(-
त्का स्ाधपिष्यतीति । तस्मान्न तेषु मेदः स्याव ॥ १९॥

स्याद्रा काटस्याशेषभूतवत्‌ ॥ २० ॥ सि°

स्याद्रा विष्कतिष्व(रम्भणीया । इतः। चोदकेन प्राप्यत इति।
नु भङृतिक।टपध्यपातालससज्यत (त्युक्तम्‌ । न यावञ्जीवक्रालः

भ [१ 4 क ५ ४.९ ® 9 ० [९
मते! शेषभूतः । कतधर्पोऽशाविसयक्तं, कववं श्रषिसंयोगादीति ।

५...

योऽसौ करतधरमो नियमः) तस्यायं काठः । पर्वेस्तु देष

१८ ॥ १९ ॥

१ ईष्मो नामाभि--यु. । २ प्रतिपदयाहतः । अमान्<्कं ग. मु. 18 (भंग स्पा १
भ. १० सूर ३५)! ४ (अ० र पार जअ०१०२)।

२२४६ दप्यीकासारितक्षावर माष्यसमेते -- [भ०१२षा०२अ०७]

पूर्णमासश्च कालः) तस्मान्न दरेपृणेमासप्रयोगस्य तन्त्रमध्ये पतिता विृ-
तय । अतोन तास्वारम्भणीया प्रसज्यते । अन्यथ। कृत्वा दोष
उक्तोऽन्यया परिहारः । दापृणमाएिको यावज्जी वकाङ इति ढता
दोष उक्ताः। नैयमिक इति परिहारः । पक्षान्तरेरपे परिहारा भवन्ति
॥ २० ॥

आरम्भकिभागाच्च ॥ २१ ॥

विभक्त) परकृतिविद्रयोरारम्भः। यद्‌। प्र्तेरारम्मस्तरा विडृतिरनु.
त्पननैव । सा हि कामेन निमित्तम वा चोद्यते । अतस्तस्या; प्रदत्यार-
म्मे नाऽऽरम्मः | आरम्भमेदाच्च तननिमित्ताया आरम्भणीयाया मेदः
स्यात । तस्मात्स्याद्विकृरिष्व(रम्मर्णीय। ॥ २१॥

८ न

( सहायुष्ठीयमनेषु प्रषानेषु चमतिरोवे मूपा स्वधमोनुष्ठानावि.
करणम्‌ ॥ ७ | )

[७] विभतिपिद्धपरमाणां समवाये प्रयततां स्वात्त्षर्म-
त्वम्‌ ॥ २२ ॥ सि°

~ ^ ठ [अ+

पश्चदश्र।तरऽपिष्टदेक। इः प्रथमपट;। तत। ज्य।तिग।रायुरिति उषदः
परिशिष्टान्येकाद्‌शचा दानि द्रदयादमङतीते । तजर धमविमतिरेपे सतपे-
कादश्नानामह्नामश्चिषटत्च विचा५ते । किमेषु दरदश्ाहिको धर्मैः करैन्य
उता्निष्ुत इति । ननु सिद्धमेतद्‌, चोदकनामघेयवो्वङावद्परीक्षाया.
मेकादिको धर्मः कर्तव्य इत्युक्तम्‌, + घा कऋत्वमभिधानादधिकानापशनम्द्‌-
त्वमिति । व्या सिद्धं न्यायान्तरेणाऽऽप्षप्भते । अथव। नाम्नमेव्‌,
मियाधरेन्ता |

विभविविद्धधमौणामितेपपनिषटतनेक।दश्चानां चह्वां समवाये एत.
स्मिन्‌ पञचद्शचरत्र भूयसामेकाद शान मह्वां सषधभत्वं स्वाद्‌ । तदीयो
धमे कतेन्यः । को हेतुः । भू यस्त्वभेव । बहुषु गुणसंपन्नेषु महत्फढं

२०॥२१॥]
अत्तिन्पूत्रे पश्चदशरास्तावदनुदाहरणम्‌ । कथम्‌ | या तावद्रप्तीवरयत्रहणोत्तर"

--- ------ - --- - - ---- -----------------------

१ प्रतीमाः--सु 1२ तस्मद्विकृ--ग घु.) ३ (अण जपा ४ अरर स्‌* १५) ।
४ एतेषामिति--भ्योतिशादीनां नामातिरदे शविप्रयागामिल्यषैः 1

[म०१२व०२अ०८्‌] मीमांसादशैने। २२४७

भवति ! एकफस्मिन्नसं फम्‌ । एष हि रोके टषटन्त । रोके, एका.
दशसु प्रदीपेषु तेकवतिसपननेष्वेकरिमिन्‌ गृहे महान्‌ भकाशो भवति।
विपयैयेऽखः । कं पुनरिदोदहहिरणभ्‌ । सुत्रह्मण्याऽगिषटुत्याप्नेयी
इतरेष्वहः सैन्द्र ! ततरेन्री कपैव्या ॥ २२॥
( समानपल्येषु प्रथानेषु घपैविरोषे प्रथमपटितप्येव षरममादुग्रहाबि-
करणम्‌ ॥ < ॥ )

[८ | मुरूपं वा पुष चोद्नाल्ल कवत्‌ ॥ २३ ॥ सषि»

काठ! सुब्रह्मण्या, प्ता प्रतिदिवं क्रियते ¡ यथादेवतं चा्निऽदूत्यज्नियी | अन्यणैन््र।

[^ ^

तन्न तावत्तंश¶4 ९३ नाति | अविरोधात्‌ । या तात्ििश्ान्ते उपपतत्घु च तस्यां
विरथः । तत्रापि देवत त्कार कत्वा निगद्य यथ देवतेव तरुभेदः । नाति
तनेणेहो चारम्‌ । यथा निर्वा मन्वः परकर कट वात्मति(नेव।प (भयते, एवमियमपि।
तक्मादूदरे अपि कु्रण्ये आदह(तिञथ | 9 तद्यत्र द्‌ाह्रण) यत्र ऽश यागाः तह चोद्यन्ते
फर प्र | तवे च तवा पोमताततिके। विध्यन्तः { 4 ख | तत्राभि रेन
उ्यमागमन्त्रयोिरोषः | तय मथपत पर्माणामनुपरहः) प्रमोगवचन। ग्रहाय ॥ २२॥

१ कठ--उ. मु. ' २ क्रियत इतित कारातवतेत प्रयागत विरषरेयोगात्‌ । ( अर ११
पा ३ अर ११ सू० २२) अव्रव्यन्यावादिति सवम । ३ अैयद्िन्दुति--छ. ज, ६
४ सपिभ्यादु--घ. मु. ५ विरोध इति-तन्त्ेण कि्यमागाव्रनिति शपः । ६ तस्त्र मेद्‌ प्रमोग
मेद्‌ इत्यथः । ९ .नवतीति मेदम-व, सु. \ ७ न्प फितिन्कारणपू-- ब, मु. , ८ दाधिक इति-~
तेदुदादरणनिपि शषः । तया, ` अमेय दति परउ्मद्यहकबालं नि चप्‌, इन्द्य प्रदत्रे प्ररो,
डादमेकाद्रकपा, दधि मधु घतमाषो वानाः, त्वमुं प्राजापलय पञ्ु्ममः' इति वाक्येन चित्रे
शिवदेव द्रभ्यदेवत।सबन्धमेदात्तप्त यागाः सदह चोयन्ते । पत्राऽभ्यस्याऽस्परेवपुसोगाशत्य, अन्ध्य-
स्यच प्राजापत्य घाना पस्याऽञ्मे -पिकारतवादागयेयत्य चोभवक'ठत.दनतियेष।भविन नतत्र
विचारः । इतरे3 प्त वमनिराद्विवाथपे । तत्र, पन्धषएषदथक रु दुद््रग्नविश्ारः। दभि"
गो द्वियागत्यैव । अतस्तदा दिका धमः । मयुतोद्कानां तुमादधपाजविकारलात्मौणनान्ि.
क] धमः: , अत्र पमविरोये स्पा धमा अनुम्राह्या इति चिन्त्यत इत भवः । वस्वुतस्तिदमप्यु
दाइरणममावास्याययु पद्या ज।मावपांक्षामिप्रायेणव ज्ञेयम्‌ । यदि तु रहखायनशा तानुरोपेनामा-
वास्यायामप्युपाश्चुयाजसत्व तदोदाह्श्णान्तरं ग्यम्‌ । ९ मन्त्रयरिद्ति-"चतुरयत्रा पौणेमासामभि-
स्रव , पथोत्राऽमावास्याम्‌ › इति विदितावमिम्शेनमन्तरो । ' वाभन्नो पौमेमास्यामनूध्येते, एष
मवत अमावास्यायाम्‌ › इति विदितावाज्यमागमन््रौ कयो !
९६

२२४८ ष्टीकाप्दितक्षादरभाप्यसमेते-- [भ०१२प०२५०९]

यन्न तुर्यसंख्यानां पधानानां धर्मविपतिषेषः, तन्न परयधरभः
कर्तव्यः । यया, आग्नातैष्णवमेकाद कपरः निर्वेदपराहे । सारस-
तीप्रयाऽऽञ्यस्य यजत इति । तत्र मुख्यस्याऽऽगना्रैष्णवस्य करो
भवाति । कुतः । पूवेचोदनातु । पृरैचोदितत्वात्पाठक्रमेण पूर्वपागरातर
षणव; कतेव्यः | तस्य धमां अपरत्यनीकाः प्राप्नुवन्ति । उत्तरस्य तु
पूर्वेण विरुद्धाः । दुत्तरकाका हि तस्य प्रा्निः । तद्धमोणां च । पूरेस्य
कते करप उत्तरस्य तेनेव कृतायेत्वार्स्वक रपो निवरेते । पेक।-
धिकरण्यं त्वेके मन्यन्ते | तेषो पश्चदशरात्रेऽपि पुरूवधर्मानुग्रह एव
॥ २३ ॥

तथा चान्यार्थदशंनम्‌ ॥ २४॥

अन्यार्योऽपि पूरव प्रास्य बरीयस्त्वं दशेयाति । अध्वैरस्येव पू
मथाभ्नेयीज्यते रूपाऽपि हेव क्ैवदभ्निकर्ेति । इदं चापि, यथा त पूवा
षसायिनो जघम्यावसायिनं नोन्नीयन्ते नावसास्यन्ती्येवमेवेतादिति ।
॥ २४॥

( जङ्धप्रपानयोषमेविरोे प्रधानस्यैव ्मनुग्रहाधिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
[९] अङ्गगुणाविरोषे च तादश्यौत्‌ ॥ २५॥ ि°

योतिष्टमे दीक्षणीया, आग्नावैष्णवमकादश्कपाकं निषपेद्‌ दीक्षि-
ष्यमाण इति । तश्ैव सौर्यमहः । तयोः पवकः, य इष्टया पडुना सोमेन
वा यजेत सोऽमावास्यायां पौणेमास्वां वा यजेतेति वचनात्‌ । यदा
एका दीक्षा, तिस्र उपसद इत्येवमादयः कस्पास्तदा विरोधः । तत्र
चिन्ता । दि दीक्षा पर्वणि कर्वव्या, अपवौणे सुत्या, उत विपथेय
शति । पुरुयत्वादीक्ता कार्येति प्रपत, उच्यते । अङ्कगुणेन प्रषानगु
णस्य विरोष एतस्मिन, अङ्कगुणो बाध्येत । कुतः । तादर्याव्‌ ।

~~----~------------- ---

मुख्य वा पूवचोदनाह्ठोकवत्‌ › इति समसेर्ययोधैमाणाम्‌ । तस्मान
एैते अधिकरणे ॥ २३ ॥ [ २४ ॥

१ सष्वरप्य पूवेमथामेः । उपादि दयेतत्करमेति-क. । २ नेनीयन्ते-क. । ३ समसंद्ययेोर्धमौ
णामिति-घमसंछययोः प्रधानयोधंमोषिरोषेऽनियममाशइक्य सुख्यस्म साधम्थमनेन सूत्रेणोच्यत
इति पूरणम्‌ । * मिमे एवैते हति-एवक)रेण, ‹ विप्रतिषिद्धधमोगाम्‌ ' “ सुद्धयं वा ` इति सूत्रयो
रेकाधिकरण्यं दृत्तिकार।भिमतं निरस्तं वेदितन्यम्‌ । `

[अ०र्पा०्रभ०११] मीमासाद्शैने | २२४९

अङ्गं गुणवच्ियते प्रधानं सगुणं स्यादिति । तच्चेदद्के गुणवाति
क्रियमाणे विगुणपापद्यते, -कोऽर्योऽङ्गेन गुणवता कृतेन । तस्परास्पपणि
सुत्या कतैग्या । अपण दीक्ता ॥ २५ ॥

( पाशुकचादुमस्येषु पारय युपपरिध्युमयधरमाणामविरद्धानामनुषठाना-

>

धकरणम्‌ ॥ १० ॥ )
१.८. ५ र्‌ १

[ १० | परियिद्यधतवादुकयषभां स्यात्‌ ॥२६॥ निर

पशुमत्सु चातुमौस्येषु श्रयते, परिधौ पश्यं निधुञ्तेति । स पर.
पिकभयधमा स्याद ¦ परिषिध्ा यूपधमौ च । फस्मातु । दर्ता ।
स करोति, अप्र परिधाने, पशोषाप्रावरसय॑म्‌ । अयेपयुक्ताथ षमी; |
तस्मादु मय कतव्याः, अविरद्धाश्च ये । यया, यवमतीभिरद्धः मोप्षणप
छनं परिन्याणामिति युपधमौः । इष्पसनदनं समाज॑नं जुह्वा वस॒रसी
त्येवमादिभिरञ्जनपभ्याघ्राव्रणप्रिति प्रिषिषमाः ॥ २६॥

( पशौ स्वघेविरोषे युपघमाननुषानापिकरणम्‌ ॥ ११ ॥ )
भ [4 क श

[११ योप्यस्तु विरोधे स्पान्मुख्यानन्तयांत्‌ ॥२७॥ पू

विरोधे तु साति भूपधवैः क्ैन्यः, न परिषधिषमः । क्म्‌ ।
मरख्यानन्तयीत्‌ । मुख्यः पः । स हि यानि निर्वतैषति । तस्यानन्तसे
युप; । संनिपातित्वात्‌ । तेन सोऽन्परङ्ग; । परिधिस्त्वमिना संबध्यते
अभिहैविषा । स बहिरङ्गः । अन्वरङ्गबहिरङ्गयोधान्तरङ्गं बरी यः ।
तत्कस्य हेतोः । अत्र हि पूः मत्ययो भवेद्‌ । े धर्मां अपूर्वायीस्त
साक्षादपूर्वेणासंवध्यमानास्तदङ्खेपु विज्ञायन्ते । अतस्तत्र बुद्धिर्वा
भवेन निर्वतमानाञङ्गषु प्रवततमानाऽन्तर ङ्गे तावदापतति । ततरो ्यवरिते
बहिरङ्धः । यत्र च पूपमापतति तत्रच तिष्ठति । तदतिक्रमे कारणामा-
वात्‌ । तस्माद्विरोषे भूपभैः कतेव्यः । कः पुनर्ौ । तक्तणपुच्छर-
यणं निखननापिति ॥ २७ ॥

९५ ॥ २९॥२७॥

१ परिधेः-ग. । २ निभुज्ञन्तीति--क ख. सु. । ३ अप्रागरभ्यम्‌-. । ४ युपधर्माः
कतेम्याः, न परिषिधमौः--ग. । ५ आतिष्टति--क. । ६ यूपधमीः कतैन्याः--ग. सु. 1

२२५० ट्टीकासदितश्रबरमाष्यसमेते-- [अ० १२१०२१०१

इतरो बा तस्य तत्र विधानात्‌ ॥ २८ ॥ सि°

हवरो बा-यूपधरपों वा, अविरोधी करैव्यः । कुतः । तस्य तत्र
विधानात्‌ । तस्य युपङरायंस्य पशुनि योजनस्य, व्न-परिधो, विधानात्‌,
परिषो पशं नियुञ्चन्तीति । अवस्थाप्य परिधित्वं नियोजनमुच्यते ।
वत्पारिषेत्वानुपमदेन विज्ञायते, तथाम तोपदे शात्‌ । यथा, खडेवारी
युपो भवतीति । यद्युच्येत त्र! परिधित्वमव व्याहन्येत । सलक्ताऽ-
साबुपश्यश्च । तत्र, परिषौ पद्यं निगञ्जन्तीत्येतदेवाययार्य
स्यात्‌ ॥ २८ ॥ ।

उभयेोश्वाङ्गसंयोगः ॥ २९ ॥

उमयो परक्षयोरङ्गेनेव धभस्य संयोगः। म कविलसधानेन प्रत्या
सत्तिरिति । नाऽऽसत्योपक(रवे शषः । तस्पादकारणं सा । अवः
परिथिषमेः फतेव्यः ॥ २९ ॥

( सवनीषधरोडश्िषु पशुकतन्तरस्थेव प्रपङ्गाधिकरणम्‌ ॥ १२ ॥ )
[३२ प्शुसवनं येषु पिकल्पः स्प द्रतशवदुभयो-
रश्ृतिपरूतत्वात ॥ ३० ॥ पर

सवनीये १२। सवनीयेषु च परोढाशेषु प्रसङ्ग विकलः स्यात्‌ |
धृश्चुकं चा तन्म॑ सवनीयेषु भसज्यते । सवनी यतन्तं ब। पशौ । कुतः।
विशेषाभावात्‌ । नात्र परोडाशाः पञ्चतन्त्र करिधीयन्त) न पञ्च; पुरोड।श्च.
तन । उभये स्वतन्त्राः । आतिनं ग्र गृहीत्वा तिषृत यूषं परिवी याऽ
सबनंय पुष्ुपाकर। ति, अदु सवन सवनीया परोडश्चा निरुप्यन्त ३ति।
तज यदि कर्पचित्तन्् पत्यप्षर्ं स्पात्‌ , केस्यविद्ानुषानिकं) चदा

२८ ॥ २९॥ |

सवनीयस्य पशो; सवनीयानां च, इतर्य पेतरेषु तन प्रत्तस्य), इतरेषां षेतर-
सिन्‌ । कूतः । यतो नाप्तादशी चोदना, सवनीयमुपक्रमध्य सवनीया निर्व्या
इति । यथा पदुपृरोडशचस्य प्रकान्ते १६ । निशीिपायोऽप्यत्र नसि । तत्र

न -

१ पशोः-ग. मु. : २ उभयोः पवतठन्त्रम्‌-ग. सु. ' ३ पकशषावित्ि--' अग्नैषोमीयस्य वपया
प्रचयाग्नीषामीयं पद्ुपुरोडाशमेद।दराकपाठं निवपेत्‌ ' इयेवं श्रवणम्‌ 1 येन पदयुतन्त्रमध्यपातात्स
वनीय पुरोडाशाः प्रसव्येरन्निति शेषः, ४ (अ० १२ प्रा २अ०५ सूु° १४) भत्रमन्यायो

व्यः ।

[म १२पा०२अ०१२] मीसांसादशैने । | २२५१

यस्य पत्यक्षशष्टं स तन्त्री स्यात, इतरः भ्रसङ्कमाक्‌ । उमयोधाश्ुति-
भूतत्वम्‌ । पशुरपि वेतः, पुरोडाशा अपि । तेनायमपि विशेषो
नास्ति । अत उमयोस्तुरयपा्नेरन्यतरेण कृतायेत्वाद्विकखः । ननु
बैत एवायं पुः । तत्र वैकृतशरेदिति संशयवचनं न युक्तम्‌ । अत्रो.
, च्यते । असंरयपितेऽपि संश्रयवादो मवति । यथा-
इेजाना वहुमियत्ीह्मणा वेदपारगाः

श्चाल्लाणि चत्ममाणं स्युयतास्ते प्रमां गतिष्रू ॥२०॥
पाशुकं वा वेशेषिकाम्नानात्तदनथकं विकस्पे
स्थात्‌ ॥ ३१ ॥ सिण०

पा्युकं बा तन्त्र पुरोडारेषु मरसञ्यते । न विकर्षः स्पात्‌ । कुतः ।
तस्य वैयेषिकाश्नानात्‌ । परचोवेतेमिको धमेस्तज्राऽऽम्नात; सृक्तवाक-
भषः-आक्निमधेति । तद्‌।म्नातमनयेकं विकरस्पे सत्ति स्यात । अन्तरे-
णापि ह्याम्नानं पक्षे भवल्येव सः ¦ अत अ।म्नातसामथ्वानित्योऽसौ ।
न च पौरोड।धिके तन्त्रे भसञ्यते । स दि मेत्रावदणेन भेषो वक्तव्ः।
न च तत्र भत्रावरणोऽन्ति। दपूणम।सयोश्त्वार ऋत्विज इति निय-
मात्‌ । प्च तु सोऽस्ति । प्यतन्ने प्रसज्यमाने न किंचिदरुणम्‌ ।
परोडाश्तन्तरे सति ऋत्विकूसंरुपा वा वजेयितन्या, अमेत्रावरुणेन वाऽयं
भेषो वक्तव्यः|

हि प्रक्रान्ते द्धे कतिपयैः पद्यैः कृतैः तति नेपितते नैमित्तिकी शिरापतति । साऽपि
तन्त्रमध्ये पत्येव । ईह्‌ दु प्रातरपुवाकक।ठे पशुपतवनीययोः समान कालः प्रक्रमः ।
तस्माद्धिकसस्तन््रस्य ॥ २० ॥

दारिकः सुकवाकमेषोऽग्ीपोमीये पशौ (अश्चिम् होतारमवरृणीत' इत्येवं विकृतैः
पुनः सवनीये पर| विक्गियते ‹ अ्निमच होतारमवृणीतायं यजमानः सुतासुती "
इति । यदि पौर।ड।शिकं तन्तं स्वात्तत इदं (नद्यवदू्नानं पाक्िकं कृते स्यात्‌ |
तस्म।दाम्नानस्तमस्यानत्यमप्तौ प्रयोक्तव्यः । तस्य च मेतावर्णेन कत्रा क्रियमा-

णस्य पशोः प्तदुगुण्यं भवति ।

१ यतस्ते परमा गतिः. सु. । २ ति ततो. निमितेन-छ. जं । २ दारि इति- भिता
दैव्या होतार › इयेवरूप ददय्थः । ४ स्यादिति--सवनीये पदयो कदापित्स्यादित्यकैः । ५
आभ्नीत--ष, मु. ।

२९५

२२५२ ष्टीकासदित्चावर पाप्यसतमेते-- [अ०१२पा०२अ०१द्‌]

उभयथाऽपि प्रदृतिविरोधः । तस्मान्नियमन पाञचुकं तन्प्रं प्रसञ्यते
॥ ३१॥

पशोश्च विप्रकषस्तन्नमध्ये विधानात्‌ ॥ ३२॥

अपि च परोस्तन्त्रस्य विप्रकपेः, वपया प्रातःसवने चरन्ति,
प्रोदाशेन मध्यंदिने सवने, अङ्घेसतृतीयसवन इति। तस्य विभृत्वा.
तन्त्रमध्ये पुरोड(शानां विधानं युज्यते । प्रातःसवनायानां तु पुरोडा-
रानां तन्त्रं पात;सवन एव्‌ पषटज्यते । अनुसवनं सवनीयाः पुरोडाशा
निरप्यन्त्‌ इति वचनात्‌ । तन्मध्ये पचो; पातो न परते, पुरोडा।चाङ्गष -
चारयोन्पतिरेकात्‌ । दह च प्रतःसवनौयेरेव सह पशः संदेहः । इतरे
एनः पुरोढाश्रा असंशयं पोः प्रातःसवन यानां वा तन्त्रपध्ये पतिताः।

ननु, अभ्रिमारताद्ध्वंपनुयनेश्वरन्तीत्यतुयाजाना्ुक्क गौ त्पौरोड-
शिकमपि तन्त्रं सततम्‌ । नत्वाह्‌ । अयमपि पाञ्कानाप्रनुयाजानामुर्कषे; ।

~~~ ---~--~

न च सवनीयानां तैनावरुणोऽरितं ॥ ६१ ॥

पडमन्ति श्रीमि प्वनानि कतेव्दनीति | तैतरिद्‌ कचे ‹ वपया प्रातः प्तवने
चरन्तः पृरड(दन माध्यरिनि तवने, अङ्ेततृतीयपतवने) इति । दवं पोर्वि्रकषैः।
भ्रातःप्तवनाद्‌रम्ाॐऽतृत यप्तवनाद्वैयते पुः । पुरोडाशेषु “ भवुप्तवनं सवनीया
निरुपथन्ते ' इति । माध्यंदिने ये पुरोडाशास्त तद्षिनेव प्रक्रम्यन्ते, परतमाप्षन्ते
च । प्रातः तवने प्रक्रमस्यातिषानत्‌। तार्तविततवतिक्‌(नमप्ययमेव न्याय; | तस्मे
माध्येदिनतृतीषप्तवनयोः प्रारम्मारिसमा तेपां वु पशुता परह्‌ मिनोषं नास्ति
प्रतङ्खं भरति | तेषां परेव तन्त्री | ^

येऽपि पातने प्तवनी वाप्तेऽपि भेव तन्निणः । कथम्‌ | तेऽपि हि प्रातःसवन
एव प्रक्रम्यन्ते) परितमःप्यन्ते | न पडुवदधेकाडाः । वचनाभावात्‌ । दीषेकाङ-
स्तनध्रौ भवति । पुश्च दृधेकरालः । तस्मात्स एव तन्तौ | वद चेषां दी्कारता

१ अस्तीति---अतो वैगुण्यपरिदाराय पञ्यस्तन्त्री, पुरोडाशाः प्रसङ्गिन इति शेषः । २ कतै.
भ्यानीति--सवनीय इति समाद्यया सवनत्रयाथेलवावपमादिति हेतुपूरभम्‌ । ३ कथमकस्थैव
पडयाग्य सवनत्रयबन्ध इति चेत्तत्र विभागवचननाह-तन मित्यादिना । ४ एवं पोर्विप्रकर्ष
भातृतीयसवनाद्धियते-ष. मु. 1 ५ तृतीयक्तवनी यारना-घ. सु. । :६ येषां तयोः प्रारम्भ-8. ज. ।
७ निन्ताऽपि-ध, मु. । ८ ननु “ आभिमादतादृ्वैमनुयाजेशवरन्ति › इति वचनेन सवनीयपुरो.
डाशासबन्धिनामेवानुयाजानासुत्कपविधिमेवतु । तथा > तेषां द॑वैकाठता रिष्यताति शङ्कामनूय
सण्डयति-यदि चलयादिना । न

[स०१२१०२५०१३] प्रीमांसादभने। ९२५३

कयं स्नायते । सोमान्ते स्वरोः मरतिपत्तिटरयवे, संस्थिते य्न पर्त
भास्यति सस्वरम्‌ , अयज्तरेशसायेति । सा पण्वनुयानेरु्छ-
स्य युज्यते, न पौरोडाशरिकैः । तस्येत्फ्षो न प्राप्नोति 1
भापद्धिकौ च नोत्कर्ेदसंयोगादिति । तेषां हि हविःपचारादृध्वभव-
` स्रः तदेशथोत्कष॑वादः | परातःसवनीयानां तु येऽनुयाजा नते तदेशाः।
अतो न तेषामुत्कषैः । तस्मात्पाश्चुकं तन्त्र । अथ वचनमिद कस्मान्न
भवति । परिहृतमेततु, द्विकरं वाक्यं स्यात्‌ , परतिपर्तिवशेषं कड च
विदधत्‌ । तस्मात्पा्ुक्ष तन्त्रं पुरोडाशेषु पसञ्यते, न षिकरपत इति
॥ २२
( प्रङृतिविङृत्योः समानतन्त्रे वेकृताङ्गेन प्रकृतेः प्रघत्गित्वाषि-
केरणम्‌ ॥ १२ ॥ )
[ १३ ] अपूर्वं च प्रतौ समानतन्त्रा चेदनित्यवादनथैकं हि
स्पात्‌ ॥-३३॥ पि
यद्‌! भरकृतिविंहृत्या समानतन्त्रा, तदा क्र भातं तन्त्र कतैव्यपू,
उत वेङृतम्‌ । नलु नैव प्रदृतिविदत्या सपानतन्त्राऽसिति । समानतन्ता
चेदिध्येवं र्वा चिन्तयम्‌ । किं प्राप्तम्‌ । यदि पूर्व प्रति; भरयुज्यते
तपराटतम्‌ । अथ विदतिस्ततेो वैकृतम्‌ । किं पुनरत युक्तम्‌ । भरक़ृति-
रिति । नित्या प्रकृतिः, आगन्तुविंकृतिरिति । कामे बा निमित्ते वोत्पन्न
आगच्छति । पूर्वावसायिनश्च बढीयांसो जघन्यावसायिभ्यः । तस्मा-
त्मङकातिः पूर्व प्रयुज्यते । तस्य तन्त कतेच्यमू । परापुकरत्वाव्‌ । तस्मा.
त्पाकृतं तन्त्र कतैव्यपित्येवं पराप ।
विधीयेत, अनुयाज।रृतीये सवने कतेम्या ईति विचातम्यं स्यात्‌ । ते चाऽऽग्निमार-
तादूर्घ्वं कतैव्याः) नानियमेनेति वाक्ये भिचयेत । पोः पुनस्तन्नित्वे ‹ भङ्गपतृतीव-
सवने › इत्यज्गप्रचरोत्कषौदनुयाजा उत्कृष्यन्ते । तेषामनियतकले प्राति विशेषमं
विधीयते ‹ आश्चिमासतादुष्वेम्‌ ' ईति ॥ २२ ॥

१(अ०५पा० १अ० १५ सूृ०२८ )। २ तत्‌-तदा । ३ इतीति--दत्यपौत्यरथः ।
४ इति वाक्यं भिदयेतेति- इत्यपि विधातव्यं स्यात्‌ । तथा च भौरवलश्चषणो वाक्यभेद इष्यर्थः ॥
७ इ्ताति- तथा च लाघवमपेक्षितविधाने च संभवतीति पा्ुकानमिवानुयाजानां तेनोत्करषं इ्या-
शयः ।

२२५४ इष्धकासहितशावरमप्वसमेते-- [भ०१२प०दभ० क]

एवं माते, बूमः । अपूव च चैतं तन्त्र कृतो मसञ्यते, समानतन््रा
चेतु । अनित्यरवा्िकृतेः । अनिस्या विषति; कामे बोपनने निमित्त
वाऽसावागच्छति । नेमित्तिकी चिङीषा नित्यां चिकीषी बाधते |
सत्यां हि नित्यायां सा भवति । अतस्तामवाधमाना नेवोस्पद्ते । यादि
न बाध्येत, अनयैकं स्यद्ष्तं विधानम्‌ । यस्य वचिकीषा प्ररयुषास्थता
तस्य पूर्वं प्रयोगः। तस्पादरितेः पूव क्रिया । यस्य च पूवं क्रिया तत्त-
र पूवं यथा करैव्यं तत्पुथैपक्च उक्तमू । तस्मिं तन्तं परतो मस.
इयत इति ॥ ३३ ॥

( माम्रयगे नवम्यद्चावापृथिव्यानुरोघेन पुरू्यस्यनद्रप्नदेरपि विरोषाभवि

्रसूनमयबर्हिनियमाधिकरणम्‌ ॥ १४ ॥ )
[ १४ ] अपिकश्च गुणः सापारणेऽविरोधाःकास्यपोजिवद-
| मुस्येऽपि ॥ ३४ ॥ पि°

आग्रयणे द्यावापृथिव्य एककपारः । स चेन्वदेविकेककपाठम-
कतिः । तस्य धर्मैः प्रसूने वहिः । इतरेषां पसूनमप्रसूनं वा । तत्र किम.
नियमः, उत पभ्रसूनमेवोति विचारः । आग्रयणे लैन्द्र्नस्य पुरूपत्वाद्‌-
नियमे प्रति, उच्यते । |

साधारण एतस्मिन्‌, रशपेणेमासिकेन्द्रा्मादीनां योऽयमबिको
गुणो धावापृथिवीयस्य वैशेषिकः, सोऽमुर्येऽपि सति दयवापृथिवीये
नियम्येत । अविरोधात्‌ । कांस्यभोजिवत्‌ । तद्यथा शिष्यस्य कांस्य-
पान्नभोनित्वनियमः, उपाध्यायस्य न नियमः । यादे तयोरेकस्मिन्‌
पात्रे मोजनमापदयते, अश्चुख्यस्यापि शिष्यस्य घमो नियम्येत, मा
भृद्धपकोप हति । एवमिहापि न स्यादनियमः ॥ ३४ ॥

( आग्रयण, टेन्र्श्वदेवयोयोवाध्थिन्यानुरेषेन वैश्वदेविकतन्तरनि-

यमामावा्करणम्‌ ॥ १९ ॥ )
१५ ] तद्मवृा तु तन्त्रस्य नियमः स्यायथा-
पाशुक सूक्तवाकेन ॥ ३५ ॥ पू°

[६३ ॥ ६४ ॥ ¦

१ कृतै--ङ. । अहृतः--मु. । २ दावाए्यिवीयः~-क, घ, सु. । ३ दाशपौगेमातिके,
भप्तेयेन््दिनां-ग, सु. ।

[भ०१९पा०२अ०१५] मीमांसादशने | १२५५

तस्य प्रसृनस्य प्रस्य वेश्वदेविकं तन्त्रं नियम्यते । यथा पाशुकं
नि र, ®

तन्त्र सृक्तवाकस्य भषण वश्चोषकंण नियत्तपरू ॥ ३५ ॥

न॒ वाऽर्विराधात्‌ ॥ ३६ ॥ क्षि

न वा नियम्यते | कुतः । अबिरोधाव्‌ । अविरुद्धोऽयं ष्म इतरे.
षामपि हविषाप्‌ । तेन न वैशेषिकः । अवैश्चेपिकत्वान्न ततोऽन्यतर-
शियन्तु षक्ोति । वेशेषोकस्तु सूक्तवाकः । तरमारसोऽन्यतरनियन्तु-
मुर्सते ॥ ३६ ॥

िच-

अशाच्रलक्षणास्च ॥ ३७ ॥

न च श्राल्ञविहिताः प्रसूना: । कं तदहि । चोदकप्राप्ताः । किमतः ।
यदि शषास्रबिदिता भवेयुः, ततस्तेन प्रङृतिरिङ्कन वैश्वदेविक तन्तं
नियम्येत । अथवा द्ावापृथिर्वीयधरपेत्वासाप्तान(मेव मसूनानां पुन-
वैचनमानयैक्यपारेदाराय लक्षणया वैश्वदेविकस्य तन्त्रस्य विषानं
विज्ञायते । भसूनादि तत्र भवतीति न तच्छास्नरक्षणम्‌ । तस्मान्नास्ि
तन्त्रस्य नियम इति ॥ ३७ ॥

इति श्रीश्चवरस्वामिनः छतो मीमांसा माप्ये द्रादन्चाध्यायस्य
द्वितीयः पादः ॥

= अ भक
~ के ककः

६५ ॥ ६९ ॥ २७ ॥ |

इति श्रीमद्कुमारेरविरचितायां मीमांसाभाष्यव्याख्यायां दुष्टीकायां
दादश्चाध्यायस्य द्वितीयः पादः ॥

१ पुवै~जा, छु. । २ प्रसूनादि तन्न॑

१२५६ ष्टीकासदितशाषरभाष्यसमेते-- [०१९१०६०२

अथ द्रादश्नाध्यायस्य तृतीयः पाद्‌ः।

( अष्टरात्रे वत्सत्वगहतवाप्पोः समुचयायिकरणम्‌ ॥ १॥ )
[ १ | दिश्वजिति वत्सवङ्नामपेयादितरथा
तन्त्रभूयस्तवादहतं स्यात्‌ ॥ १॥ पूण

अस्त्वष्टरात्रोऽदीनः । तस्य विन्वाजदमिनितावग्निष्टोमावभि त उम-
यतो ज्योतिम्ये षडदः, पशुकामो हचेतेन यजेतेति ¦ बिभ्वनित्येकाहे
बत्सतबक्‌ परिपानायमाम्नाता, अवभथादुदेटय वत्सःवचं परिधत्त इति ।
ज्योतिष्टोपेऽदतं वासः । अष्टरात्र उभयं प्राप्यते । तयोः परिधानयो-
रेफायेसवादविकस्पे मापते, उच्यते । बत्सत्वक्‌ स्यान्न विकस्पः । नामषे-
येन बत्सरवक्‌ पराप्यते । चोदकेनाहतम्‌ । चोदकाचच नामधेयश्चञदं
बरूबत्तर इत्युक्तम्‌ । ने वा क्रत्वभिधानादधिकानामश्चब्दत्वमिति । यदि
नापयेयह; प्ाप्िनं स्यात्ततो भूयस्त्वेन ञ्योतिष्टोममदतीनामह्वामहृं
स्यात्‌ । असिति त्वसौ । तस्पाज्नाहतं मववि । ननु, आभेतो ज्योति
रिति ज्योतिष्टोमिकधम॑ग्रादीण्येतानि नामपेयानि सन्ति । तयाऽपि
युख्यत्वाद्विशबनिव एव वडवम्‌ ॥ १ ॥

अविरोधो वा, उपरवा हि वत्सत्वक्‌ ॥ २॥ सिण

न वा नियमो वत्सत्वगेवेति । फ्रि तरि । समुचय; । समुचये स-
वाङ्गोपसंकहरौ परयोगवचनोऽलुगहयवे । ननु नामधेयस्य बरवत्वाद हतं
जाध्यते । विरोधे सति बाध्येत । अविरोधश्चानयोः । कथम । इप-
रिवाससः कार्ये बत्सत्वग्मविष्वाति । वासेद्रयं॑पुरषस्याऽऽचारतः
्राप्यते । ननूपरिवाससि, परिघत्त इति न भवति । नेतदेवम्‌ । उप.
रिवासस्यपि भवति । सथा, कबं परिधत्ते, रोरव॑ परिधत्त हति ।
तस्मात्समुच्चयः ॥ २ ॥

( अबुनिर्वप्येषु पद्ुपुरोडाशतन्तरस्येव प्रसङ्ाधिकरणम्‌ ॥ २ ॥ )

[२] अनुनिवंप्यषु भ्रयस्त्वेन तन्नियमः स्यात्‌ ॥३॥ पृ
अग्नो श्रयते, अप्नीषोमीयस्य परोडाश्रमनुदेवसुगां हवीषि निर्वप

{॥ १॥२॥

१ (अर ५ परा ५ अ० २ सू० १५) । २ स्यात्छिष्टहृदृशनाच्च-मु. ।

[म१र्पा०३म०्‌] मीमांसाद्ङरने । २२५७

@ = ण्म, क [७

तौति । अनुवरध्यायामपि देविकाहवींषि । तत्र भूयस्त्वेन तन्त्रं निय
म्यते । अनुनिवौप्याणां बहुत्वाद्‌ । तत्तन्त्र पृुपुरोडशचे, भसभ्येत ।
किच यर्स्विष्टकृच्छन्दक स्वष्ट$तो वचनं दरपरते पशुपुरोडाशस्य देष
काहविषां च, अग्रये स्वषटकृते समवद्यतीति, तदनुनिर्बाप्वाणां तन्त्र
उपपद्यते । यदा तु पड्पुरोडाश्चतन्त्रं तद्‌ाऽस्विष्ट्च्छन्दकं- स्यात्‌ ।
तरस्मादनिरक्तं स्यत्‌ ॥२॥

गन्तुकतवाद्रा स्वधमां स्याच्छरतिविशेषा-
दितरस्य च मुख्यत्वात्‌ ॥ ४॥ सिर

क क

अगन्तबोऽनुनिर्वप्याः। श्रुतिविशेषात्‌ । एवं हि श्रयते, परु रोडाथ-
मनुनिवैपतीति । एवं श्रुते पूत पशुपुरोडाशः, पशादनुनिवांप्या मवन्वी-
ति। सप्ुख्य इतरे तु नघन्याः। अतस्तेषामागन्तुकल्वादितरस्य च
न ९
मुरूयत्वात्पशुपुरे,ड( शः स्वधमं स्वात्‌ ॥ ४॥
स्वेस्थनवाच्च्‌ ॥ ५॥

अपि च पञचुपुरोड।शस्थानं यद्रपापरचारत्परतः, अङ्गेरपि तस्व
तर्स्थानेरेव भवितव्यं, भधानदेश्चत्वात्तेषाम्‌ । य्नुनिवप्याणां तन्त्र
स्यात ततस्तस्मिन्‌ स्थाने तदद्धगनि क्रियेरन्‌ । पदपुरोदाशाङ्गमन्व-
न्यस्थानानि मवेयुः । तेषां स्वस्थानत्वाय पडुपुरोढाश्स्य तन्तं
तेव्यम्‌ ॥ ५॥
स्विष्टरच्छरवणाननेति चेत्‌ ॥ ६ ॥
इति यदुक्तं तत्परिदतव्यभ्‌ ॥ ६ ॥
अन्नोच्यते
वकारः प्वुमानवत्‌ ॥७॥
एवं च पशुपुरोडाशस्य तमेणानिसक्े रिशटषति प्रप्ते विकायै
वचनाद्धविष्यति, अध्ये विषटकरते स्षमवथति, सस्िष्टषृच्छम्द्कं वचनं
कतेग्यापरति। यथा, अश्रये पवमान।य निवपतीति वचनात्पवमानन्नब्दके
निकषः क्रियते, एवमिहापि ,: ७ ॥ |

३।४॥१॥६९॥ ७॥

~----~~------------~---------~*--- ---- ~ ~---- - ------~-= ~~ °

१ तस्मादनिलत्वादागन्वुकतवद्रा तथा॥-यु. । २ छ्वस्यानाय -ल, मु. । ३ तन्त्रं स्मत्करत- व्र, मु, |

१२५८ दष्ीकासाहितशावरमाष्यसमेते-- [अ०१२१०३अ०४]

अविकारो वा प्ररूतिवचोदनां प्रति भावाच्च ॥ ८ ॥

अविकारः । अखिवष्टडृच्छन्दकं वचनं कतैव्यं, कृतिवदतिदेश्राव्‌ ।
यन्न॒ वचनादैति । नात्र विकारो विधीयते । किं तिं । समवदानं
देविकाहविषां, अश्नये ्िषटृते स्मवदीति । तत्र विकरेऽन्यस्मिन्‌
विषीयमाने वाक्यं मिचते । कथं तहिं सिवष्टृद्चनभ्‌ । चोदनां भरति
भावाश्च । द्शेपुणमासयोयांऽस्ति स्विष्टटबोदना, स। सिवष्च्छ-
म्दिका । तस्पत्येतद्रचनं, तदुपरक्षणाय । तस्मादञ्नये योऽसौ शेषभा-
गिति यावदुक्ते स्यात्तावत्‌ , अशनये स्वश्व इति । यथा; श्ररमय बर्हि
भवतीति, नवर्नतमाज्यमिति प्राकृतं काथं ठ््यते पङ्ातङिङ्केन
द्रव्यश्चम्देनः एवमिहापि सिवषडृच्छभ्रेन प्राती रक्षणया देव.
ताऽनूदते ॥ < ॥

( एकस्मिन्कषणि भिन्नकयौणां गुणानां पपृचचवापिकरणम्‌ ॥ ६॥ )

[३] एककर्मेणि शिष्टवाद्गुणानां सवकम स्यात्‌ ॥ ९ ॥ सि°

य एकस्मिन्‌ कपेणि गुणा बहवः शिष्यन्ते, तेषां समेषां क्रिया
स्यात्‌, समुदयः । एवं सर्वेषां शासनमयवद्धविष्यति । सरवाङ्खेप-
संहारी च प्रयोगव चनोऽनुग्र्यते । यवाऽऽप।रे, ऋजुपाघ।रषति, सन्त-
तपाघारयदि, प्राञ्चमाघारवतीति च ॥ ९॥

( एककायाणां विकस्पायिकरणम्‌ ॥ ४ ॥ )
[ ४ |] एकार्था विकल्पेरन्‌ समुच्चये दह्यवृतिः
स्यासधानस्य ॥ १० ॥ °

ये त्वेकाथो, एककायोयोस्ते विकर्पेरन्‌ । यथा व्रीहियवौ, यथा
खादिरादीनि युपदरन्पाणि; वृ्रयंतरे च । ते विकर्पेरन्‌ । कस्मात्‌ ।
समुचये हाहृत्त स्यासधानस्व । एकेन काय कृते यदि दितीय उपा.
हीयते, आष्टा; प्रधानस्य भवेत । सा चायुक्ता । कं कारणम्‌ ।
भधानं हि फङाय वा नियते, फरबदुपकाराय वा, नाद्मय । स
तकृतेन च कृते कायम । तस्य निरथिंकाऽऽत्तिः ॥ १०॥

< ॥९॥ १०॥

१ षिकल्पयेरम्‌- यु. 1

[अ०१२पा०९अ०४] मीमांसादशैने । २९२५१

अग्पस्येता्थवखादिति चेत्‌ ॥ ११ ॥

इति चेस्पद्यसि, अनयक्रोऽभ्यास इति । नानकः । गुणान्तरशा-
सनस्यार्थवत्त्वायाम्पस्येत ॥ ११॥

नोश्रुतिवात्‌ ॥ १२॥

नेत्युक्तम्‌ । कुतः । अश्चतित्वाव्‌ । अश्रतोऽभ्यास्ः । तस्य प्रभाम
नास्ति, केन करिष्यति । गुणान्तर श्ञासनस्याय॑वच्ं॑ वर्षति, कांर(-
न्तरेऽयेवत्सं स्यदिति ॥ १२॥

सति च।क्यासशाखतात्‌ ॥ १३ ॥

अभ्पा्तश्चास्ं कचिद्ध बाते, ससव उमे कुषौत्‌, गोसव उमे गीत्‌ ।
अपचितावप्येकाहे श्रयते, उमे वृहद्रथैतरे कुयादिति । तर्सयुचचये सति
न स्यात्‌ । तस्मादपि दिकसर्पः ॥ १३ ॥
[३ श. क
` [विकलपवस्च दशयते ॥ १४॥

विकस्प इव दैनं भवाति, वैरो वा खादिरे बा पाङाशो वाऽ्न्ये-
षां यङ्नकरतूनां युपा भवन्ति, अयैषस्य खादिर एव काथं इति वाजपेये
खादिरं नियच्छनन्यत्र विकस्पमनुबदति । तस्मादपि विकरः ॥१४॥

क(लान्तरेऽथवस्पं स्यात्‌ ॥१५ ॥

यच्च गुणान्तरशासनस्याऽऽनयेकंमिति । नाऽऽनयक्यम्‌ । काट.
न्तरे-भयोगान्तरेऽधैव्वं रस्पापि भविष्यति । तस्मिन्न्यवति ना-
भ्यासस्य प्रमाणम्‌ । ननु विकरपस्वापि नास्ति मपाणबू ।
न । विकल्पे न िविदश्रुतं क्रियते । व्रीहि्भिवेजोति श्त,
तैरिज्यते । यवैयजेतेपपि । तेरपीञ्यत एव । एकस्मिन्‌ प्रयोगे
कायी मावान्नोभास्याभिन्यते । अथ कस्पज्न मिभ्रीयते । नैतद्युक्तम्‌ |
एकैकस्य निरपेक्षप्य साधकत्वं श्रतम्‌ । तन्मिश्रीमवि बध्येत |
सस्माद्विकरपः ॥ १५॥

* -----"- -~~ - --. ~ ------------- ------“-----~ ----------------------~~

११॥१२॥ १३॥ १४॥ १९॥

----------- ----~ ~“ --+ -----------

१ नाश्रतव्वात्‌--र. ' २(अ० १२ परार ३अ० जसु १५, । ३ अनषकप्रभिति।
कोछन्तरे--ग. सु. 1 ४ यजेतेतेति शरुतैरिज्यते । यवैयेजेत्यमि श्रुतम्‌ । तैरपी्पते-~ग, मु. ।
३६८

१२६० दप्टक सदितमाव्ररमाप्यस्मेते ~ [० १२१० ६अ०६|
८ दोषनिषातार्थानां प्रायित्तानां विकर्पामिकरणम्‌ | 4 ॥ )
[ ५ ] भायश्रि्तेषु चेकोथ्पानिष्पननेनाजिसंयोग-
स्तस्मा्सर्वस्य निवि; ॥ १६ ॥ सि°
भायधित्तानि द्िःमकराराणि । कानिदिैगुण्यस्य ममादादापतितस्य
समाधानायौनि । कानिविनिमित्ते कमाङ्गने । एत्र समाधानार्थानि
यथा? यशयक्ता यन्न अःपिभियात्‌ › भूः स्वारेति मादपत्ये जुहुयात्‌ ,
अथ यदि यजुष्टा दक्षिणघ्रा जुः स्वाहेति, यि सामतः सः स्वाद
त्यादटवन( । यद्यावन्नतः मयुदः स्प स्व ६त्यादूवरनाय इवात्र । जात
मिया, विनारमियारित्ययः | कैः दुनवज्गस्य मिना । चिष्टस्या-
क्रया? प्राः पतद्ध्तवन च । क्य दन्ना, पनल समाधानाय
तायि । बावयसंयरयातु । सद्यातिभियादिद्‌ं हृयौत्‌ । यदि
तस्मिन्‌ छृपेऽपि तद्विनषटमन) कोञनस्ेन छतेन । यस्तत्र चते, आत्तो
निमित्ते कमाङ्गं मायधित्तभिनि । सच वक्तव्यः| अङ्गु नाम्‌ तत्‌,
यत्मधनं फटवत्कराति । भधानं च [वनाशद्फलत्वमापन्नमू ¦ यादे
तदनन फठवात््रयते तत एतद्‌ङ्ग५। रेदफखं परसक्तभतेन फखव-
स्कियप; ईन्त तदं जातस्य विनष्टस्य सनाधानार्थम्‌ । अथन
क्रियते न तदं कमाङ्कप्‌ । ठत यदुच्यते निमित्ते फमाङ्कापिति वदेव
नास्ति ।
अपे च तेत्र तत्र नष्टसमाधानमेवे वाकेपपतपे श्र॒पते, असि देवानां
पथिष्रस्वेन मागभरयनोपातीर्‌न्‌ । स एवेन पन्धानममि नयति, स
एन॑ वरतमारुम्मयतीति । तस्मादेते दोपनिभौताथाः । तेषु विकर;
स्यात्‌ । कुतः । एेकाथ्पात्‌ । कथमेकः्यमेतेपाम्‌ । निष्पमेन दोषेण
दैवस्य तस्य तस्याभिययोगो, यचयक्तो यन्न आतिषिषात्‌, भूः स्वा.
हेति जुहुषादिति । तस्मारसवस्य दूःपस्मेकेन निघातः; । एकेन चेन्नि
` हेतो दोषो द्वितीवार्दनि अपोगान्तरयानि भवन्ति । एवं स्पा्त्पि
्रष्डव्यम्‌ ॥ १६॥

१९॥

[भ १९प०३अ०्७] मीमांसाद्भने । २२६१

( अदोषनिघौताथानां प्रायध्ित्तानां प्ुस्वयाधिकरणम्‌ ॥ ६ ॥ )
स १ न्प [.
| ६ | समुच्चस्त्वेदोषार्थषु ॥ १७ ॥ ि°
यानितु न दोषनिघतायानि, तेषु समुचयः । कानि पुनस्तानि ।
यानि श्रुतस्याक्रियया भतिषपिद्धसेवनान, तान्युच्यन्ते । यथा, यस्या
हुतमभ्महोजं सूर्योऽभ्यदियान्मैत्रं चदं निर्वपेत्‌, सोयमेककाङपू ।
यस्याहुतपमितरं पू्योऽभ्यृदियात्‌, अश्च सपाधाय बाच यत्वा दंपती
वौहमुपासीयातापिप । तत्र दोषो न दृश्यते | दोषस्यापावाननिप-
तायेहा नासति । केदरुपभ्युदरमे निमित्ते कथं विधीयते । तन्नमिततिकं
कपणः प्रकरण उत्पन्नतवात्कपाङ्खः विज्नायते । यात्रन्ति चोच्न्ते तानि
सवण प्रयोगवचनेन गृयन्ते ¦ तेषां समुच्चयः ॥ १७॥
( अनध्यायादावमि करमकाटीनमन्घप्रयोगापिकरणम्‌ ॥ ७ ॥ )
५ (भानव छ धर्म “+ ९
[७] मन्त्राणां कर्मसेयोगात्स्वपर्मण प्रयोगः स्पादुधर्मस्य
क क _
तज्निभित्तवात्‌ ॥ १८ ॥ प°

कर्मणि प्रयुज्यमानानां भन्त्राणां स्वधर्मेण प्रयोगः स्यात्‌, य एषां
ग्रहणकाके धमीः-पवैनि नःध्येयं) बात नाध्येयं) स्तनयित्नो नाध्येयमि-
त्यादयः | कस्थात । धधैस्य दननिभित्तत्वाद्‌ । धर्मोऽयं मन्तरपयोगनिः
मित्तः। अयमपि च सन्त्रमयोगः | तस्मादत्रापि तेन भवितच्वष््‌ ॥१८॥
दिया पति विधानाह्। सवकालं प्रयागः स्पाक्त-
मारथत्वसयोगस्य ॥ १९ ॥ सि०
सर्वकारं प्रयोगः रवात्‌, अध्यायेऽनध्यायेऽपि । कुवः । विधा-
योय; प्रयोग, घ भत्येलद्धभविधानष्‌ । स एष ग्रहणस्य षभः।
तरमादग्रहणं गुणवरह्करोति । कः पुनग्रहणस्य गुणः । अविग्रेन
निदत्त । कथं प॒नङ्गायते ग्रहणार्थोऽयं धमे इति । प्रहणकारे श्यते
न करमेक)रे । णा भृत्कयेषपो, मन्तधर्मो भविष्ति । मन्धश्च सन्‌
यत्र मन्त्रस्तत्र एभराति | उच्यते । न धष मन्त्रेषु विधीयते, किं तहि ।

१७॥ १८ ॥

१ ° समुच्चयल््वदोपनिधौतर्थेपु इति न्यायमाखयां पाठः । २ प्रतिषिद्धानि बा तानि ~+
यु. । ३ प्यादनध्यायेऽपि--क. ।

९६६३ एषधकासदिर्चावरभाप्यसमेते-- [अण स्पा०३अ०९]
+

प्रहणे । परहणमेदपमिनिवैत्यते, नेये मन्त्रो भवाति । तसादुप्रहमपषैः ।

न च कमणि प्रहणा्ंः प्रयोगः । किं तं । कपाः । वस्मात्तत्र धप

स्यापर्षिः | अपि च कमं प्रवणि । प्रवणि चाध्ययनस्य परविपेधः।

यथ्मन्त्रकं कमे क्रियते, मेयासानथंकंयम्‌ । अयापवोणि तथाऽपि स

एष दोषः । शुत्यनुरोषेन प्रयोगः प्राप्नोति । स्मृत्यनुरोषेनामयोगः ।

शुतिश्च स्ृतितो बर्टीयसी । तस्मा्नाऽऽहत्यः भरयोगनियपः ॥ १९ ॥
( जपादिमन्त्रेषु मन्त्रसमान्नायक्तिद्धस्वरनियमाभिकरणम्‌ ॥ < ॥ )

[८] पाषास्वरोपदेशोदरवत्माक्चनमरतिषेषः स्यात्‌ ॥२०॥ पर
भाषिकेण स्वरेण केचिन्पन्त्ा ब्राह्मण उपदिशः । परन्त्रसमाम्नाये
तरेस्व्ेण पठिताः । यथा, इमामृम्णन्नित्यशवमे 1 कः पुनमीपिकः
स्वर । उच्यते-
छन्दोगा बहृचाथैव तथा व।जसनेयिनः ।
उचर्मच्वरं प्राहु स यै भाषिक उच्यते ॥ इति ।
तेषु मन्त्रेषु प्राव्चनस्य वरस्य प्रतिपिधः स्यादु-निदत्तिः । कस्मा.
त्‌ । स्वरान्तरोपदेशात्‌ । रेरत्‌ । यथा, इर।पदस्योपदेशरात्कर्मकाले
गिरापद्श्य निवृत्तिः । कथं पुनङ्गीयते स्वरस्याय्ुपदेशो न मन्न.
स्यो । मन्त्रो नोपदेष्व्यः । रूपादेव प्राप्नोति । खरस्त्वसुपदिष्टयो न
भाप्नातरि । तस्मात्तस्य पदेश; ॥ २० ॥
म्मोपरेो( न पाषिकस्य प्रायापरेराषिक-

[०

भ्रातेः ॥ २१ ॥ स्ि°
मन्त्रस्य वाऽयपुपदेश्ो न स्वरस्येति । कथं नायते । मन्त्रोपदेश्रस

रूपोऽयं शब्द्‌! । किमस्य तस्सारूप्यमू्‌ । इत्यदवामिषा नीमादत्त इत्याह ।
१९ ॥ ]

सामर्थ्येन मन्त्रो यच्छक्तोत्यमिषादुं त्न न विधीयते) प्राघ्त्वदेव । कितु मामि.
कसत्रस्त्वप्रा्ठः, स विधीयते ब्राह्मणेन । अथवा ्रविशिष्ट एव मन्त्रो विष.
यते॥ २० ॥ ॥

ये तावनमन्त्रा लिङ्गेन विनियुज्यन्ते, ते साहस एव निक तास्तादहशा एव

[-अ० १२१।०३अ०९] मीमांसादश्न । ५९१३१

मन्तरेण चासावादीयते । न भाविकिण स्वरेण । मन्त्राप।दानं प्रत्याय-
यति । नेतरस्य । कस्पाच्ुचायते ¦ प्रायापततेमाकिकश्चति; । माषा-
स्वरो ब्राह्मणे म्वृत्तः । तन्मध्ये यदि प्रयचनेन पठ्यते, भापिकिस्वरः-
संतानो विच्छिघेत । तत्परिदारायं भार्किणोपदेश्चः । यथा गायना
गीतवस्तुकानि यानि गीतकेषु प्रक्षिपन्ति तान्यपि तेनैव गीतिस्बरे-
णैवोच्चारयन्ति, मा मृर्स्ररसंटानस्य विच्छेद इति । ठस्मान्न पावि.
कस्वराप्दश्च इति ॥२१॥
विकारः करणग्रहण ॥ २२॥

हृरापदेन तु गिरापदस्य विकारो युक्तः । कारणाग्रहणात्‌ । क्था
भाषिकस्यानुपदेश्चो मन्त्रोपदेशेन कारणनोक्ताः) नैवमिरपदस्वा-
नुपदेशे चित्करणं गाते । तर्पात्तस्योपदेशः । स कभक रे विधा-
नात्सपाम्नायेन प्राप गिराषदं बाधते । तस्मात्तत्र विकारः ॥ २२॥

( ब्राह्मणोत्प्नमन्त्राणां भाषिकस्वरनियमाधेकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
ॐ धः नष भ,
[ ९ ] तन्न्यायलददृष्टोऽप्येवम्‌ ॥ २३॥ पू
यो मन्त्रो मन्त्रसमाम्नाये तरस्षयेण दृष्टस्तस्य तयैव प्रयोगः ।
यस्तुतत्रन दो, ब्राह्मणेन च मापिकरेणोप्दिष्टः | यथातं कै रोहे
दवानस्पत्योऽसीति । तत्र का प्रतिपत्ति; । उच्चते । तन्न्यायत्वाददशेऽपि ।
योऽसौ न्याय उक्तः, मन्त्रोपदे शोऽयं तदूपत्वाच्छन्दस्योति, तेने न्याये.
नाषटोऽपि.प्रन्नोपदेश्च एव, न यापिकोपदेश्चः ¦ तस्मान्न दस्यापि प्रत्र
चनेनैव स्वरेण प्रयोगः ॥ २३ ॥

प्रयोक्तव्याः । तत्र ब्राह्मणस्य व्यापैर्‌ एव नास्ति । ये पुनिङ्गेनाप्राप्ठा वचनेन
विधीयन्ते, तेषमप्राप्ठत्व देव मन्शरविधानिनैव कृताय वाक्यं न मूयः स्वरमपि विधते |
वाक्यमेदमयात्‌ | ‡ चारुणापिर्करणन्यायोऽन् | स्वरान्दरस्य स्वाध्याये तिद्धस्य दिती.
यप्यादशथैतप्रपङ्घात्‌ ॥ २१ ॥ [ २२॥ २३॥

१ व्यापार एव नस्तात -लिङ्गविनियोज्यमन्त्रविषये ब्राह्मणपुनःश्नवगस्य क्विद्गुगये-
स्वात्‌, कथित्परिष्॑याथेत्वात्‌, कचिदथव।दाथत्वान्मन्त्रविनियोग एव व्यापाराभावे न सुतरां
मन्त्राङ्कभुतस्वरविनियोजकतव सेमवतीति मावः । २न बाप, मु. । नन वाक्यमेदपरिद्यराधं
स्वरमन्त्रोमयविरिष्ट्थप्रका श्नं ब्राह्मणेन विधीयताम्‌ । पश्चाचरास गान्यायेन स्वरमन्व्योर्नियमसिदधेनं
कोऽपि दोष इति शङ्कां पद्धदिरत्ति-न चेत्यादिन( 1३ (अ० रपा १अ०६)})।

१२६४ ष्टौकासदितावरमाप्यसमेते-- [अ० १२१०३०११]

तदुतपत्तेवा प्रवचनलक्षणतात्‌ ॥ २४॥ सि”
तदुरपत्तेवी-- ब्राह्मणोत्पत्तमन्ब्रस्य, मापिकेण प्रयोगः स्पात्‌ ।
भरवचनकक्षणतवातु । प्रवचनं मन्त्राणां रक्षणं, यथा प्रोच्यन्ते तथा-
विधा विज्ञायन्ते । ते च भाषिक एवोत्पन्ना; । तेषामन्यथा्रैधस्वे
परमाणं नास्ति । तस्मा्थोर्पन्ास्तथाविधा एव प्रयोक्तव्याः । |
मन््रोपदेशो षान भाषिक्सय ॥ २१ ॥ ईत्यस्याप्रा ग्या
रूषा । इमामगरम्णान्निति नेतस्योपदेशचः । किं तहिं । अनेन प्रती-
केन रक्षणेनासौ यथोत्पन्नो लयते । प्रारचनेन च स्वरणोत्पन्नः ।
तस्पात्द्िधानं, उपदेश्षः । चम्तु ब्राह्मणोत्पत्तिरेव मन्तः, तत्र लक्षण.
स्वामावान्न रक्षणा । अन्र्तस्य यथाश्रुति प्रयागः ॥ २४ ॥
८ करणमनत्ेषु मन्त्रान्ते कमंप्रारम्मविकरणम्‌ ॥ १० ॥ )
[१०] मन्वाणां करणा्थवान्मन्वान्तेन कमौदिभंनिपातः
स्यात्सवस्य वचनाथंवात्‌ ॥ २५ ॥ सि
ये षदायंकरणा मन्त्राः--यथा, इवे त्वेत्ति छिनत्ति, देवस्य त्वा
सवितुः प्रसव इत्यादत्त इति । तेषां मन्त्रान्तेन क्मादिसानिपातः, यस्मिन
कभेण्युपयुज्यते । कं कारणम्‌ । सर्व॑स्य वचनार्यत्वात्‌ । सर्वौ मन्त्र
समस्तं बचनार्यं करोति । कः पुन्न्रस्य वचनाः । प्रयोगकाङे
पदारथस्योपस्थानम्‌ । मन्त्रेणोपरिथितः पदार्थैः कतव्य इति तिज्ञायते,
तदर्थस्य मन्त्रस्याऽऽम्नानसामध्यादचनास्च । कचित्‌, इत्यादत्ते, निष.
पीति मन्त्रान्ते च तस्योपस्थानम्‌ । उपस्थितः पयोप्तो यावन्न भ्ररयत
इति । तस्मान्मन्त्रान्तेन कपदि पं निपादः करणमन्त्ेषु ॥ २५॥
{ वसोधोराेन्ञकेषु कमसु मन्त्रान्तेन कमौदिनिपाताधिकरणम्‌ | ११ ॥ )

[ ११ | संततवचनाद्धारायामादिरसयोगः ॥ २६ ॥ प°
अपन श्रूयते, सततां वपोष॑गं जुहोतीति । अत्रापि पूर्तेन

स्यायेन तथेव प्राप्तेः उच्यते । घारायाराद्रिसंकेगः । कर्पादिः मन्त्रा.

दिश संनिपाल्यः। कस्मात । सवत्तवचनात्‌ । समित्येकः मावः । तनो-

"~---~----- ~~~

२४॥२९॥

-- ------ ---------------------=*~-

१ कतव्यो वि--ग, सु. । २ संतत॑ं--क. ग, सु.

[अ० १२षा०३अ०१६] मीपांसादर्भने । २२६५

ति्विस्तारे । द्रयोभत्र सह तन्म भवि, तत्र सपरवभ्तनो । इह
कम च मन्नश्च सनिदितो । तस्मात्तयोः सदह तननपुच्यते । तर्वाऽभ्यो

क क

पनिपाते भवति । दस्पद्‌ादिसयागः॥ २६॥
कर्मसताना का नानाकमलाद्तरस्पश-
पैपत्वात्‌ ॥ २७ ॥ स्िि°
कर्मणां वा द्तानोऽयय्‌, सततां जुद्तेति, इवि दि होमस्य केवरश्य
हि संतान उच्यते । नात्र मन्त्रसंकपनमस्ि | नयु द्वयोः संयोगे
सशब्दो भवाति । एकथ होमः; । उच्यते । नैष दोपः । नानाकैत्वात्‌ ।
वहून्येतानि कमणि । सेपामचुपरमेण क्रियासंतानो भवति, कनानां
वचनात । दादश द्वदश्चानि जुहोति । ननु द्र्पस॑रूपेषा । नेत्याह ।
नात्र द्रग्पसंकीतनमस्ति । दोमोऽन सरुयधा वुज्यते । ददश द्वादशानि
जहोतीति) एव॑सख्यान्‌ दोषान्‌ करीति । किच) इतरस्य च मन्त्र
कमणो; संतानस्याश्चकवत्वाद्‌ । क्ष(गङ कम) न मन्त्रेण सह तानेतु
च्क्यते । तस्मादत्रापि कमोदिसनिपत एव ॥ २७॥
( आधारे सन्त्रन्तन कमा दपतनिपात।पिकरणम्‌ ॥ १२॥ )
[ १२] अ।घरि च दर्वध(रलात्‌ ॥२८॥ नि
दशपूणमास्तयोराय।रं भद्त्य श्रयते, सततमाघ।रयतीति । तजापि
प्षणिकत्वन्भन्नेण कमणः सह्‌ ठनन न घटते । एकत्यातकमतानो
नास्ति । तस्मादुदरव्वाभित्रायः स उानशन्दः | सतत क्षरयतीति दीष
षारधा जक्षपाते द जवारत्वारततवश्च्द्‌ ॥ २८ ॥

( एकाथानां करममन्नणां विङद्परपिक्ररणम्‌ ॥ १३ ॥ )
[१३] मन्यम सनपािसादेक(थानां विकलः
स्पात्‌ ॥ २९ ॥ सषि

ये मन्ता एककायौः) सथः पूरोडारविमागाय।;, पूषा वां विभजतु
भगो वां विमनतु, अथैषा व रिभजलतित्यवमादयः । तेष विकस्पः।
कुतः । समिपातितःत्‌ । कसना एते मन्त्रा । करणानां च मन्त्रान्तेन

१ ततश. ग, { १ दोधैपरतात्‌-प. यु.)

९९६६ टुप्थकासदितश्ाबर पाप्य समेते -- [अ ° १९१ा०६अ०६१]

कपीदिसंनिपास उक्तः, पस््राणं करणार्थसवान्पन्तान्तेन कादि संनि-
पातत; स्यादिपि । न च विकरपपन्तरेण सर्येपामन्तैः कमादिसनिषतः
कतु शक्यः । रवि वचनमेतत्‌ । न हि. । न्यायः) स्स्व बचना-
अत्वादिति। ययेवं घयुचपेऽपि स मन्त्रः सवै उच्यते, तत्रापि वचनाथैः
सिध्यति । एकेन तु ते कपैणि द्वितीयस्य प्रयोगोऽनय॑कः । तदेतद.
ककायस्वे मवति । तस्पदिकायत्वाद्विकसपः । तत्र पूरमेवोक्तम्‌। एकौयी- `
सतर विकपेरान्नति । ततस्तत्पा्िसूत्रभिदपुत्तरावेन्तायेभर ॥ २९ ॥

{ सैरूपायुक्तवचन विहितानां मन्त्राणां समुच्च पराधिकरणम्‌ ॥ १४ ॥ )

[१४] सरूपाविहिपेषु स्मुच ऽनिप।तिलात्‌ ॥ ३० ॥ सि

दख्यया य विधीयन्ते मन्त्रा) यथञप्नौ, चतुमिरादत्ते, द्वभ्यां
खनति, षडमिरादरर्पि। तषु सष्टुचचपः स्परत्‌ । [फ कारणम्‌ |
स॑रूया शब्देनोच्यत | साङ्ग (कपन्था। न च सपुस्ववाटत सा शक्याऽ-
ञकरम्‌ । अ।हइ । सशचयेऽपि यः कमेणां सनिप्रितः) तेन तत्क
कृतं भवाति । ये व्यवहिताः, न पः । अषनिपावातु । तथा सतिन
संख्या कपैण्यङ्गःकता मवति । नेष दषः । अषामिषानेन पन्नोऽङ्ग
भवति । सर्वे चैत तमयमामद्‌ १६१ । एुवभप्यनन्रण रूपं क्रियते । इतरे
जपवदद््टायं भवन्ति । उ८५२ । नादाय मवेभ्यन्ति । सवै तदेव
कमोसकृद्यिधास्यन्ि । भवति हि कार्थायेवन््स्वातकृलयोगा ।
यथा कुर ढरु, करवाणीति । तव यथा, अभिवनानस्य मन्त्रस्वाऽऽ-
म्नानसापथ्पादमिहितमभ्युदयरं ५३३ पषं-चतुभिर।दत्त शति
ववनाच्चतुराभादेष छदमम्यु दमक" १५ । पस्नत्तपुरव पेऽपि
नादृष्टायेता । समुचपश्च भिद्धः ॥ ३० ॥

( ब्राह्मणविनियुक्तानां मन्त्राभां विकरयाधिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )

[| १५ ] ब्षभविदितेषु च करपावतपर्वपामुष-
दष्टलात्‌ ॥ ३१ ॥ पूण

२९ | २० ॥

१(अ० १२ प्र ३अ०८ सु० २५ )} २ द्वितीयप्रयोगः-~क, ! ३ (अन १२पा०३
भ. ४ सूर १० )। ४ करणाथ्य म॑~-ग, बु. ।

[अं०१्पा०३अ०१९] मीमांसा । २२६७

ब्रह्मणे चये मन्त्रा विधीयन्ते, यथा-उरूपथस्वेति पररोडाशं रय
यति, उद प्रथा उरुते यज्ञपतिः प्रथतामिति पुरोडाश्चं प्रथयतीति च)
तेषु च सघ्ुर्चयः स्यातु 1 सर्वेषामुपदिष्टत्वात्‌ । यो न प्रयुज्यते तस्यो-
पदेशो बाध्यते । सवौङ्गोपसहारी च प्रयोगवचनो शनुग्रहीष्यते। सरूपा.
विदितबस्च स्वेषामसकृद्मिधानेनाथंवत्ता मदिष्यति । तस्मात्समु*

स्वयः ॥ ३१॥
याज्यावषटृूकारयोश्च समुचयस्य दीनं तद्वत्‌ ॥ २२ ॥
समुच्चय एव याञ्यावषट्कारयोः समच्चयद्शैनं भवाति,

क्ष

याज्याया अधि बवषद्करोतीति । समरच्चये हि पौर्वापर्यं मवति।
तस्पादापि सप्रुस्चयः ॥ ३२॥

विकल्पो वा समुचचयस्याश्रुतिखात्‌ ॥ ३३ ॥ सि

विकस्पो वेषां मन्त्राणां, न समुच्चयः । कुतः । उक्तो न्यायः।
मन्त्राणां संनिपातित्वदेक।यौनां विकरपः स्यादिति । ननु संख्यावि-
हितवदेकायो अपि सन्तोऽसदृदमिषानेन सपरचेष्यन्ते । नेतुक्तम्‌ ।
कुतः । सुचयस्याश्रतित्वात्‌ । यथा तत्र संरूषाश्रवणाक्छृतकरमप्य-
सकृदमिषानमाश्रित) नेवं समुस्वयभरवणषस्ति । तस्पाधययान्वायमे-
कायथेरवाद्रिक्यः ।॥ ३३ ॥

गृणाथलाहषद्शस्य ॥ ३४॥
५घ.सर्देषामुपदेशोऽयवान्‌ भविष्यतीति । अष्तुः सः । गुणायै.

त्वादुपदेशेस्य । नेवासो मन्तरपरप्त्यवं उपदेशाः । ङ तरिं । गुणायः

अथेवादो गुणं विषास्यतीति । तदुक्त-मा्ेन पुनःश्रुतिः, प्रिघख्या,

ि

क्षधवादो वेति । यदि सि नेवाय॑ मन्त्रोपदेश्चः किपिदयुच्यते, सर्व-

--- -- ~- -- ------------------------~-न ^~

३१॥६३२६।।२६॥

१ सञ्चय एवं याउ्यावषद्कारयोः । घसुचयोऽवगन्तन्यः । समुचयवद्द्ेनं भव॑ति । या.
भ्याया-ग. सु. । २ (अ० १२० ३अ० ११ = २९) । ३ यथव-ग. सु । * (अ० ११.
१अ० ४पमूच हैर) ५ (अं १पा०२अ० ४ मूर ३४) ६ (अ १ पार २अन््‌

९० ३५ ) 1
२५९

९२६८ एष्टीकासदितक्षाषरभाप्यसमेते -- [अ० १२१०६०१६]

षापुपदिषत्वादिति । एवं तदि दृसवाचिन्तेयम्‌ । मन्त्ोपदेश्च इति
छृत्वा चिन्त्यते । अथवा--उदाहरणान्तरं द्रषटम्यम्‌ ॥ ३४ ॥

वषट्कार नाना्थतासमुच्चयः ॥ ३५ ॥

व्पदूकार; पदानायेः) याज्या देवतोपलक्षणा्थी । तयोनीना-
त्वात्समुच्चयः, न सर्वोपदेरात्‌ ॥ ३५ ॥

( हीत्रमन्त्राणां प्तमुच्चयाविकरणम्‌ ॥ १६ ॥ )
[ १९ ] हो्ास्तु षिक्पैरनेक।धतरात्‌ ॥ ३६ ॥ पं

हात्रास्तु ये मन्त्रा; युपाच्छवणीया वा, उच्रयस्व बनस्पते इति
युपपरिष्याणाया वा, युवा सुवासा इति । ते विकल्पेरन्‌ । कुतः ।
एकायत्वात्‌। एकाय एते) उच्छृयणस्य, परेव्याणस्य चामिषायकाः।
एकक तेष्ामतरानपन्षस्तद्‌ाभेद्ध।ति । तस्पाद्विकसः ॥ ३६ ॥

समुच्चयो वा कियमाणानुादिवात्‌ ॥ ३७ ॥ सि"

समुच्चयो बा दौत्राणाम्‌ । इतः । क्रियमाणाुबादित्व।त्‌ । कर
णानां विक उक्तः । ने चेते करणाः | क्रियपाणानुदादिन एते । कः
पुनरनयोिंेषः । करणाः करोम्येवं प्रत्ययं कुन्ति । क्रिषमाणानु-
घ।दिनि एवं करव्यमिति । कथ द्वा । उच्यते । अध्वरय।स्तादत्करो
मीत्पेतेन भत्ययेनायः । असत चैतरिमन्‌ क्रियैव न भवर्तते ¦ एषच
मत्ययः सति पूैसिमिन्‌ म्रत्यथे भवति । यो दहि स्मरतीदं मया कत-
व्यमिति, स तत्करोति । क्रियमाणाञुवादिनथाध्वपुंणा क्रियमाण
ैमनुबदनिर, अञ्जन्ति त्वाप्षरे देवयन्त इति । त्ोऽनुव्रदोऽलमध्वर्थोः
सृति करम्‌ । अतस्तरस्वरूपः । तेन च कपैणाऽकाङ्क्षितत्वास्स्मरणायी
पते विज्ञायन्ते । स्मरणायस्य च पन्तरस्याऽऽम्नानस्मधपोरस्ारितं
छतमदृष्टार्थाच भवति । यथा ममित कृतम्‌ । ननु वििशब्ददिव
स्पतिभवाति । सतय, वि।धिशब्दाद्पि सामथ्याद्धत्रति । मन्बाद्पि
भवति । पन्त्रस्याऽऽस्नानसापथ१।न्पन्तरेण कपव्या । प्रततेषु च कमसु

[प

३४ ॥ २३९ ॥ ३१॥

ककन किन न -न ---- ---

१ प्रोक्ित--ग, । प्रसत॑--पु. 1

------ ----~---- ------^- = ++

----------------

----------------- “ ~~~

[भ०१२पा०४अ०१)] मीमांसादृरने। २२६१९
समृतिस॑तानेनायं इत्यनेकस्यापि करिषमागानुवादिनो मन्त्रस्यैकस्मिभेव
भयोगे संभव इति करियमाणायुवादित्वाद्धोत्राणां सप्ुच्चपः ॥ ३७ ॥

समुच्चयं च दशयति ॥ ३८ ॥

तिः प्रथमामन्वाह, चअरु्तमामन्वाह, उयोतिष्पतीरनुब्रूयादिषि ।
अनेकसंनिपाते चेतद्धयति पथमा, उत्तमेति। तस्मास्सुमुच्चयः ॥ ३८ ॥

इति भरीरवरस्वामिनः कृदो मीमां प्ाभाप्पे द्रदशचाष्वा.
यस्य तृतीयः पाद्‌; ॥

भ ज भक
= शया

अथ द्रादश्चाध्यायस्य चतुथे; पाद्‌; ॥

( जपप्वु्यारीरमिवानमन्त्राणां सङृचगराविकरणम्‌ ॥ १ ॥ )
[ १ ] जपाश्वाकमेयुक्ताः स्तुत्याशीरमिधानाश्च याज-
मनेषु समुच्चयः स्यादाशीःपृथकूत्वात्‌ ॥ १ ॥ सि०
जपाः वेष्णवीमनूच्य कग यन्तम्या, सारस्वतीभनूच्य वाग्‌

३७ ॥ ६८ । |
इति श्रीमहृकुमारिविरनितायां मीमां सामाप्वव्य(ख्यायां दुप्टीकायां
ह दश्षाध्यायस्य तृतीयः पाद्‌! ॥

4 शरष्णवौमनस्य्‌ व्‌।अपन्तम्या › = 011

वेष्णवीमनूच्य व।गवन्तव्या › एवमादीन्युदाहरणानि । एतेषां मन्त्राणां विकलः
समुच्चयो वेति चिन्तयते । पूर्वेण न्यायेन क्किस्पे प्राप्ते, उच्यते समुचय इति। कुतः ।
ए 1. ~ = ९ २ ५ [९
अन्यकायत्वात्‌ | रष्णरव्यामचिं य वणास्तषामुच्चारण कतन्यम्‌ । इदं हि नपशब्दे-
् क य [१ ~ = ८ र ।
नोच्यते । यः पुनस्तत्र पदेरुच्चयमाणेः स्वाभाविको ऽयेप्रत्ययः, सोऽचोदितत्वाद्‌-

विवक्षित एव । अथवाऽयमधेप्रत्ययः सेयुक्तत्वादवौ च्वारणस्यैवाज्गप्‌ ।

१ पवेण न्यायेनेति“ विकल्पो बा ' ( अ० १२ प° ३ अ० १५) अत्रस्यन्यायेनेव्यथः ।
२ कतेग्यमिति--अद्टाथमिति शेषः) तथा चैकेनोचारणेन जायमानमद्टमपरेण जायत ह्यत्र
प्रमाणाभावात्स्वेषां समुचय इति भावः ।

९९.७४ ` दुप्टीकासहितिशवरमाष्यसमेते-- [अ०१दपा०४अ०१]

म्तस्वा, वारैस्पत्यमनूरप वान्‌ यन्तव्येति । स्तुतयः--अश्निभूर्ा दि
इति । आशिषः--आयुदौ अङ्नेऽस्पायुर्मे देहीति । अभिधानाथीः-एषोऽ-
सीति । अथ जप इति कः उम्दा थः । जप व्यक्तायां वाचीति | जप्यत
इति जपः । यदेवम्‌, अयमपि जपः, अद्मिभूरधां दिव इति । अयमपि
जप्यते । सत्यम्‌, अयमपि जपः । स्तुतिरपि चिवप्यते । अयं तु जप
एव केवर; । इरेः स्तुत्यादिभिः समुच्चार्यमाण एतस्मिन्‌, नपाश्रा.
फमेसंयुक्ताः स्तुस्याश्षोरमिषाना्ेति केवला जपाः प्रतीयन्ते । यया,
ब्राह्मणाः परिव्राजका ब्रह्मचारिणश्च निच्छन्तीस्युक्ते केवङत्राह्मणा
ब्राह्मणशनब्देनोच्यन्ते, तद्त्‌ ।

ननु, इदं विष्णविंचक्रम इति स्तुतिरियष्र्‌ । न खलु । नास्त्यत्र
स्तुतिशब्द्‌ः । नापि पंचित्स्तोतन्यमस्ति । ननु विष्णुः । न च
विष्णुना स्तुतेन कशिदर्योऽस्ति । न स्तुत्यो विष्णुः कचिदङ्की क्रियते ।
नापि स्तुतिः करैव्या चोदिता । वचनमात्र तु चोदितं, वैष्णवीमनूचयेति।
तत्कतैग्यम्‌ । वचनं जपनपिति समानाः, यस्मातु--जप व्यक्ताथां
वाचीति स्मर्यते । तेन यत्र वचनमात्रं मन्त्रस्य क्रियते, न स्तूयते,
नाऽऽश्चास्यते, स जपः । ^

अथ जपस्याभिधानार्थेस्य च को विकेषः । जपे वचनमात्रं मन्त्रस्य
क्रियते न स्तूयते । अभिषानेन तु परः । सताऽसता वा गुणेनाऽऽ
दिश्यते, एषोऽति त्वेषोऽसीति । तेषां तत्र तत्रेकायखाद्विकल्ये भ्त
उच्यते । समुच्चयः । कुतः! । आशौःपृथक्त्वातु । जपपंथक्त्वावु ।

य पुनः, ‹ अभ्यः स्तुवते › इति चोदना, तत्र करानिचित्वदानि गुणे प्रया.
य्यन्ति कानिचिद्गुणिनम्‌ । तत्र गुगगुण्युच्चारणेन स्तुतिभवति । स्दतिचोदनाघ
एतुतिर्भस्य चोरितत्वाद्धिपरिदच्या न गुण्ययैन्धा्चिपिवक्षयते | केमु विपरि
वृत्या स्तुतिगणिनं म्यापयति ।

१ एषोऽपि त्वेषोऽपीति--ग, सु, । > जपा इति--क, । ३ ना$ऽगच्छन्तीति--क. ।
* स्तुतिभुदाहरति--यन्नेष्यादिना । ५ अभिधानस्य स्तितो विशेषं दशेयति---स्तुतीति 1
९ स्ुतिमात्रस्येति--युण।भिषानात्मकस्येत्यथेः । ७ करणेषिति--भमिानेनित्यथः ।

[भऽ ?रपा०४अ०९ मीसांसादशने। २९७१

स्तृतिपृथक्तवातु । अभिधानपृथक्तवास्च । न हि) इदं विष्णुरिति योऽ.
भय ® १ वि (> क, $. ४
योऽभिधीयते स एव, पादमानः सरस्वतीत्यनेन । एव स्त्र । तरमा-
जनानायौ एते । अतस्तेषां समुच्चयः स्पात्‌ ॥ १॥
समुच्चयं च दशयति ॥ २॥

समुच्चयं द्यति शस्रासुवचनयोः, जिः पथमापन्वाहेति तरिरुत्तमा-
मभ्वाहेति । समुच्चये च पति प्रथमा चोत्तमा च विश्रते, न विकसे ।
तस्मादपि सपृच्चयः | याजमानेष्विति मायिको निर्देशः । एकरस
मन्त्रे त्रितयमपि संभवति, स्तुतिरमिधानं जपश्च । यथा, इदं
विष्णु्िंचक्रमे, इति यदि विष्णुवध्यते ततः स्तुतिः । अथान्यस्यै
टृत्तान्त आरूयायते ततोऽमिषानम्‌ । अथाऽऽत्मनाऽवधौरयैते ततो
जपः ॥२॥.

८ रेन्द्राबाहैस्प्ये कमणि याज्यानुकाक पायुगछ्द्रयस्य
विकल्पाधिकरणम्‌ ॥ २ ॥ )

[ २ | याज्यानुवक्यासु तु करिकत्पः स्यद्यितोप-
लक्षणाथवात्‌ ॥ ३ ॥ सि°

देन््रावारैस्पत्ये कर्मण्येकं याज्यानुवाक्यायुगरमाम्नातम्‌ । ददं
वामास्ये इवि; भियमिनद्रवुदस्पती । अथं वा परिषिच्यते सोम ईन्द्र
हसपती इत्येक । भसे इ्रवृहस्पती ।वहस्पतिनः पारेषाहुपूतादिर्य,
प्रम्‌ ¦ वयोः किः सष्टचयो विकस्‌ इवि निचार! । तजरोच्यवे .। वा
ऽयासुवाक्यासु तु निकरपः स्यादिति । कस्मात । देवतोक्षणाथसवाद्‌ ।
कमणि गुणभूता देवता याजञ्यःनुवाक्यद्रयेन कमैसिद्धवयेपुपङक्ष्ये ।
सृ दुपरुक्षणेन च तत्सिध्यति । कमेतिद्धौ कमैण्युपलक्षणका्यं ना

गुणी व्याप्तो यत्र प्राथयैते ते मन्त्रा आशिष उच्यन्ते ॥ १॥ [२॥
धि

१ अत एषां ~ग. सु. । २ अववेष्यते-~ा. मु. । ३ ऋ सं. ( ३-७-२५ )। ४
सै, ( ३-७-२५ ) । ५ छ. स ( ३-७-२५ ) 1९ च स. (७-८-२७) ! ७ आशीःस्करूफ्माह्‌~ -
गुणीति

३२७१ दष्टौकासाहितश्चाबरमाप्यसमेते - [० १२पा०४अ०३]

स्तीति दितीयं याऽ्यानुराक्यद्रयं भयेगान्तरार्यं मवति । तस्मा,
द्िक्सः ॥ ३॥
विङ्गदशंनास्च ॥ ४.॥
रिङ्घः च॑वमयं दशचेयाति । किं लिङ्घः भवति । एवमाह । उवं
देवानां याज्यानुव,क्यं) एकया प्रत्यागच्छति; गमयस्यन्वया । अथात्र
तिकलः काय। राति, पितयङ्ञे याञ्यानुवाक्पात्रयत्रिपानपरे वाक्ये तयो-
द्विस्वमुचितं दश्याति । तथा, न सवाणि सह्‌ यन्नायुधाने प्रहत्याजिः
मानुषं तच्कियते । नैकभकं, पितुदेवं ततु । द्र दं सदपरहत्ये, य(ञ्यानुव्र-
कंययाो रूपमिति । तस्मादपि विकरः ।
अथ तयोरेव मिथः कस्पाद्विकल्पो न भवति । एका्सरासप्नोति ।
अन्यतरस्यापि हि देवरोपरक्षणं सिध्यति । उच्यते । समाख्या
पुरोनुबाक्येति, पूवैमनूस्यत इति पुरोलुवाक्या । अपेक्षिकः पूश्च
याञ्यामपेक्य भवति । समुच्चये चेतदुषपदयते । तस्मात्सषुच्चयः । ननू-
परुक्षिरे, उपरक्षणकराय। मावादयलोप।दन्यततरस्याः प्रयोगो न प्राप्नो वि।
` उच्यते | समार्यासामथ्याद्द्िरेपलन्षणसाध्यं कमं मविष्यति । यथा,
दवाभ्यां खनतीति वचनसामथ्यीदूद्रयमिधानसाध्यप्‌ । तस्पादविरोधः
॥४॥
( सोमक्रयद्रव्याणां समृश्चयापिकरणम्‌ ॥ \ ॥ )

[३] कयणेषु तु विकल्पः स्यादेकाथ॑लात्‌ ॥ ५॥ पृण

सोमक्रयणायांन द्रव्याणि सम।म्नाताने-अजया क्रीणाति, दिर-
ण्येन करीणातीस्येवमादीनि । तेषु कयणेषु विकपः स्यात । सर्वाणि
दि क्रवणस्य प्ाधनत्वेन निरपेक्षागि विधीयन्ते । यथा व्रीहियवौ या.
गेषु । तथा, अजया क्रीणाति, रण्येन क्रीणाति, वाससा क्रीणातीति)
तान्येकाथानि भवन्ति । तम्मात्तेषु विकल्पः ॥ ५ ॥

समुच्चयो वा प्रयोगे दग्यस्मवायात्‌ ॥ ६ ॥ ति

३॥४॥ ९4 ॥

१ कयेषु-ग, । २ प्रयोगद्रन्य--ग, सु. । |

[अ०१२पा०४अ०४] मीमां सादश्रने । २१७३

वाश्चढःः पक्षं व्पावतैयति ¦ न चैतदस्ति, विकर इति । किति
समुच्चयः । कस्पातु । प्रयोगे द्रव्पसपररायतु । क्रयणस्य प्रयोगे,
अधिकस्यापि द्रव्यस्य समवाप उपगते । तत्र विकरेतुपूरपेनाऽऽनमनं
क्रियते । तद्वदुमिः सुङृरतर सवरव । तस्य तस्य द्रग्पस्याऽऽम्नानमः
पाक्षिकम्‌ । सवाौदङ्कोप॑हारी च मयोगवचनोऽयुग्रदीष्परते । अपि च
` विषमाण्येवाने अवशफेन क्रीणतीवे) गापिथुनाभ्पां क्रणातीति ।
सुर्चयेन।ऽऽनतिं कद्व शकतुव्रन्ति, न वि ङपेन । विकस्य मानानामा-
नय॑कयमापथते । तस्मात्समुच्चयः ॥ ६ ॥

समुच्चयं च दशयति ॥ ७ ॥

तपे दशमः करणाति) दरक्षप रिद्‌, तिरजमेबे भामोवीपि
करःणात्यडुवादोऽयम्‌ । स एतेन न्यायेन प्राप्नानां स्यतु । तस्मादपि
सप्रुस्च॑यः; । अथायवादन विषः कस्मान्न ववेन्नावेत । तथाऽप्पनुबाद्‌-
रूपं घोध्यते । त्च सति समे न वाधितन्षभ्‌ । तस्मद्नुबाद्‌;
॥ ७ ॥

( पदुगगे-उपयाजप्तावनानां गुरना पतमूच पाविकरणम्‌ ॥ ४ ॥ )

[| ४ | संस्करि च तसधनलात्‌ ॥ ८ ॥ कि

अक्वीषोमीये १२ गुदेनोपयजनमाम्नातं, गुदेनोपयजति प्राणो
वे गुद इति । एकाद रिनेषु परषनेकयुद्‌ ५निप(ति विवारः म्भवति,
किंभु१यजनगुदानां सपुच्चयो पिकस्पो बा । यथ्रथकर्मोपयजनं ततो
विकस्पः । अथ भरिपिस्नतः समूरचयः । [फ पुनरत्र युक्तम्‌ । अ¶-
कमत । इतः । भूतमन्यसधरचारमे मूतं भव्याय ६४ ।येत्वाद्धब्ति ।
यद्‌ाऽयेकमे तदकेनापि तरिषध्पतर) वदूतमेकव प्राप्तनां विकृटपो
भवति । एवं पप्त--

उच्यते| सस्क(रे च ततरधानतवावु। सस्कारोऽय॑-प्रतिपत्तिरिस्ययः

कतः । उपययुक्तेषत्वतू । अग्नी पोभाययागायः प्रसन्न! । तनित
तच्छेषाः परतिप्राद्‌नाहः । तस्माद्‌ गुदस्य प्रतिपत्तिनियमोऽयं इष्टायै

१।॥७॥

१ प्रतिपाबुनाथौ~ग, पु. 1

१९७४ ुषटीकासदित्ावर माप्यपेवे-- = (अ०१२१०४अ५ ५|

नम्बथकपेवतेऽपि दष्टायैरेव हेतुरुक्तः । तुरयोऽसौ पतिपत्तायपि । तत्रा-

पिह म्रतिपाद्यपानः कथ स।चयति । पस्माद्वेरैषिकोऽसो । यद्‌ प्रति
पततिस्तदा समुच्चयः । तत्रधानत्वादुदरन्यसस्कारा्यं करै । यस्यैव
पोुरो न संक्रियते तस्येव तेन संस्कारेण हानिः स्पात्‌ । तस्मास्स.
हुरक्यः ॥ ८ ॥

( अभ्याचेये दक्िणानां किकरप।विकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )
[| ५ | संख्यासु तु विकलः स्पच्छरति-
प्रतिषेधति ॥ ९ ॥ [सिर

आधाने दक्षिणाविधयः, एका देया, षड्‌ देयाः, द्राद््र देयाः, हत्ये
बपराद्यः । तेषां सणुच्चय। विकरपां वेति विचारणा । तन्राङ्क
भरयस्त्वाय सवाङ्घग्राहिणा प्रवोगवचनेन समुच्चये भति, उच्यते ।
सस्यासु तु विकस्पः स्यात्‌ । कुतः । श्रतिनिभतिदेधात्‌ । एक देये-
त्येकसंरू।परिच्छनन दरव्यं प्रिक्रपाधनं श्रूयते । वथा, षड्‌ देवेति
षटूसंख्यपपरिच्छिन्नषू । यथ्का च षट्‌ च समुरवीयेरन्‌, संख्यान्तरं
सप्त रूपोत्पयते । तत्परिच्छिननेन द्रव्येण परिक्रषः छतः स्थात्‌ ।
तनकश्तेः पटश्ुतथ किमिपिभिषः स्वात्‌ ।

ननु नैवात्र परिक्रयः श्रूयते | किं तदं । दानम्‌, एका देया षद्‌
देया इति । अनोत्यपे। दनं नापाऽऽ्त्रौयस्व द्रन्वस्य परत्वापद्नमू ।
कुर्व प्र; स्ववान्स्यादित्येवमथम्‌ । स्वव।नेव।सों । तस्याऽऽलिञ्यं क-
रोति । तेन चस्प द्‌तुरथः। एवं दष्टाथा मतरति । अथ दानमानं
करुप्यते) तत्‌।ऽदृ्टे करपायतव्यप्‌ । परिक्रय एवंकदानां श्रवणम्‌ ।
तत्र) यः सप्तभिः परिक्रीणीते, न तेनेकया पद्भिः परिक्रीतो भवात ।
न हिते एकेर्यामनन्ति, न षडिति। र तर्दि। सप्रति । स एष
शतिविभतिपेषः । तस्परा्विकखः संरप्रसु ॥ ९ ॥

८॥ ९॥ ]

१ मतेऽपि-क, । २ प्रतिपायमानाः-यु. । ३ साधयन्ति~मु. । ४ विशेषं द्यति
मादिति । तस्मत्‌-जयेकमेणः, प्रतिपतेश्वासो-ककधमाणो विशेष इयथः । ५ विचारणम्‌
भ, सु. 1 € दुन नाऽ्पीयस्य परल्वछ्लोपदंगर्‌ः तत्र परस्वसासस्यारित्येवमर्थः--मु, ।

[मे०१९१०४म०६| मीमांसाद्ैने । ९२७५
( पगे पत्नीतियाजेषु जाघनानां विकरस्पायधिकरणम्‌ ॥ ६ ॥ )

[ ६ | दव्यविक(रं तु पूर्ववदर्थक्म स्पात्तथा विकस्पे
नियमः भ्रधनवात्‌ ॥ १० ॥ सि°
ज(घन्पा पत्नीः संय।जयन्तोति श्रूयते । तत्र पञ्ुगुणेषु विचारो
भवति । कि जाघनीनां सपुस्वय उत विकस्य इति । अत्रापि पूर
एव न्यायः | यथ्यंकमं ततो विकररपः । अष ॒प्रतिपत्तिस्ततः समुच्चय

पशुगणे जावतीनां परिकसे ऽ पतुच्यय ईति । प्तपुस्चय इति त्रम । कथम्‌ |
अ १।५।५ पशाव।ञ५ च जवना च विकृत श्रप्येते | पुनह्च्यते । जाघन्या
पत्नी; तयाजवन्ति › इति । तत्पुनेतचतं ज।धन नियमयाति । प चायं वियमो
द्टथः। कथम्‌ । विरतनेन हृदवारीन्युत्यादि काति । तति वाक नितनियु क्तानि |
जाधन। त्व।५।नयुक्त । तन प्रति १।६। । पषनतयाऽपि नियतया तया बनें क्रिय
माण याऽ प्रतिषतिपेक्ि। जाघन्याः त भवत्येव |

साने ठ यागदृ्न्‌ | योऽप्वयम्‌।उ्यना्न्योतिध ।ननियमः) सोऽध्यद्ाय
एव । पर ५१४, निममो द्रव्यतस्करकः | पशुगमेष्वप्येवमेवं प्राप्पते चोद
केन । त्भात्समः पकर; । दतत्तद्यकरेशोऽन्यदेवयः स्यादिति पूर्वपक्ष
वादी (तिद्धन्ते दुःपमुषन्वस्यति । त्युक्त । हदयादीनान्नीषोमदेवतत्वात्‌ | तदुक्तं
द्धम । तलु्तूत कः पूत नेः ।

=
(क

१ कल्पेन --क. ग,. २ प्राप्यते इति--पत्य सथाजद्रभ्यतयोति देषः । ३ दद्यथं इति-~
जावरनीततिवस्यव स्यः । * वाक्रन्तरैरति-- दस) ऽ यति › दयादि भिवक्वन्तरैरमरषो-
मोवयागयेव्वेन मिनियुकतानील्यः। ५ नतु यदि देवतन्तरपुक्तप्य दन्यस्य देवतान्तरसयोगः
प्रतिपत्ति, तद।६० दते, अग्न्या धवपत्नस्य तण्डलचानाप्यादेरदवतान्तरणमनं प्रतिपत्तिरभव-
लिति सङ्का निरकसति-त्तानष्सपे ल्ियादित, । अयमाद्वः । उपनुकतावसिटं दि द्रव्यै प्रतिप.
तियत भवति । स नप्याहि ठु न क्रविदृप्ुपयुक्तू । अतो याणद्पूतेमेव जायते, न प्रतिप.
तिरिति । ९ विपाननिथम इति -प्रकतौ दशेपृ।म(या ९६ शेवः । ७ अदृष्टाय एवेति---प्रति-
पर्यनहंष्वा क्ते प्रणत । ८ य) पपु तति -वरति बतलीतयाजा अदृष्ट था एवेद मः । ९ एवमेव
प्रप्यत्‌ दति-दन्यदनकारफतया नि तमः प्राध्यत्त इः14, , १० ‹ प्रतिपत्तिषु शेषत्वात्‌ ' इति स॒त्रे
® जावन्ताः प्राधल्यं युक्त ' इयादि पतैपतमाऽ नये तोऽतृय दूधयात--यदेतदियादिन। ।
११८ अ० १००७ अ० २), १२ पूर्वौक्त इति-~ सूव्रशाराक्त एवत्यवः । 4 ३ इतरः
मष्यश्मसोकः

# 2),

१२४६

हति । किः प्राप्त्‌ । द्रस्यविकारं तु पूैवदथेकमे स्यात्‌ । पवैवदेतदयैकप,
यञ्जाघन्या परनीसेयाजनं दशपृणमासपूवक्रं चोदकपरम्परया प्शुगुणं
प्राप्तम्‌ । दशेपूणेमासयाशरेतदथकमं । न हि तत्र काचिच्छेषमूता जाघ.
म्यस्ति, यस्या। प्रतिपत्तिः स्यात्‌ । छौकिक्यास्तु तश्राऽऽउयेन सह्‌
विकस्पशचोदकेनाग्री षोपीयं पञ पापतः । तत्रापि श्रूयते, जाघन्या पत्नीः
सेयाजयन्तीति । सा शरतिरवि$खे प्रत्ते नियमार्था भवात | ययापरह्
योश्च नियमः । गुणभूता च प्राप्ता । तस्पादक्नीषोपीपे गुणभूता जाघनी
कम प्रधानम्‌ । यथाञप्रीषोमीये तथा पष्ेगुणेषु । तस्पाततत्राप्ययेकपे |
अयेकमाण चेकायनां जाघनीनां सम्या न युक्तः । तस्माद
करपः ॥ १० ॥

ुष्टीकासदहिनशवरमाप्यसमेते-- [अ० १२१०४०६].

न

दुव्यत्वेभपि समुच्चयो द्रव्यस्य करमनिष्पत्ेः प्रतिपशु
(न , क. $

कंम॑भदादव साते वथाप्ररूति॥११॥

यद्यपि जाघनी गुणमूता कमणि, एवपपि समुच्चयो युक्तः । कुतः ।
द्रच्यस्य कमनिष्पत्ते; । जाघनी द्रव्य, कमेणा-विश्चसनेन, निष्पन्नमिति ।
तेत भयाजनापिक्षा मवाप । इद च श्रूयते, जाघन्या पत्नीः संयानय-
न्तीति । द्वं भिङ्गायते, इदमस्य प्रयोजनम्‌ । पुगुणे च मतिपड कर्म.
मेद्‌ । तस्य तस्य पोः कमैनिष्पन्नं जाघनी द्रव्यम्‌ । अतस्तत्रापि
तत्पत्नीसंयाजायेमेव कर॑व्यपर्‌ । एवं सति यथाप्षति ठृतं भवति ।
तस्पाद््करमण्यपि समुच्चय एव ॥ ११॥

एवं
द्रव्य,

प्रा व्रूमः । नापि समुच्चयो नाधनानाम्‌ । कुतः । यागोऽपूवोयां कटर
नियमाच्च यागः ्स्कारक इति विवक्षादरयं न छम्यत एकेन वाक्येन । अपि

च यागादपूतै प्रधानभूते, द्रव्यायागो, नियमादुद्रन्म्‌ । तेन मवता प्रषाननङ्खङ्चाय
करते स्यात्‌ | यदि च सृस्काथौ जाघनी ततोऽप्राङृतकायैत्वात्कमन्तरं परौ प्रप्नोति।
चोदकेन चान्पे पत्नीपतयाजाः प्राप्नुवन्ति । एवमेते दोषा; पूवैपकषे । तस्माद्यथा नि-

ज्ञौ ताः
[ ११

फएत्नी याजा; प्रकृतौ तथ प्राप्तानां पर्ची जाघनी नियम्यते ॥ १० ॥
॥

यमा

१ व्रच्यकमै--ग. सु. । २ प्रधानमङ्गाङ्गाथैमिति--प्रषानभ्रूतो यागः स्वाङ्ग मृतद्रभ्याङ्गनिः
स्यादित्यर्थः ।

[अ०१२ष०४अ०६] #मांसादशने । २२७७

कपाङेऽपि तथेति चेत ॥ १२॥

इति चेस्प्यसि कमनिष्वा्िसराःपनीनां सप्ुच्चय इति । तेन तर्द
कपारेऽपि सयुचयः प्राप्नोति, पुरोडाशकपाेन तुषानुपवपतीति ! त
दपि कर्मणा प्रभुज्यते ¦ तस्थापि तुपोपवपनं प्रयोजनं भवितुषरदति ।

` तथा पुरे!डाश्नगणे तस्य तस्य पुरोडाज्चस्य कपाकेन तुपोपव्रपनं फतै-
व्य्‌ | वक्तव्योवा विष्रेषः।॥ {१२॥
न कभणः पराथतवात्‌ ॥ १३॥

नैतदेवम्‌ । इतः । कमणः परयेत्वात्‌ | पराच कपानां
प्रयोगकर्मे, पुरोडाशचभ्रषणा्यभ्‌ , तदयेमुपात्ते कपारे तुषोपवपनम-
प्यन्वासज्यते । तयथा काषटन्यादर्ुं प्रस्थिते पुरुषे शाकाहरण-
मप्युपाधिः क्रियते, शाकमप्याहरेति । न तस्य गमनं स्चाकायेमपि
भवति । कयं पुनज्ञोयते पुरोडाश्चायं कप।ठे तुषोपवपनपन्वासञ्यते)
नैतदुभयायौपिति । उक्तोऽत्र न्यायः । भविष्यता संयोगस्य तन्निमि.
तत्वादिति ¦ न चेत्तपोपवपनाथां कपालानयुत्पत्तिः । नाव्हयै सवस्तुपो-
पवपनं कतैन्यप्‌ ।

अथवा-उभयोरपि प्रतिषेधोऽयं, न कणः पराथेतवादिति । कपाले
व्याख्यातप्‌ । जाघन्यापपि कर्षणः पराथंत्वम्‌ । हृदयादीनां निष्पस्पर्थं
विश्चसनकमे, न जाघन्याः । अपि च, इृदयादिभिरवदनेरयष्ं पञचेराल-
टन्धस्य विश्चसनकमापि ददथेमेव । तस्मान्न जाघन्या निष्पवरयं वि-
श्रसनम्‌ । -न्‌ चेदेवं, नैवात्र मयोजनाकाङ्प्रा । कृ रस्ततपवन्धः । दृद षा
दीन्यनुनिष्पन्ना जाघनी, सा पत्नीसंयाजनिटेस्पयम्ुपदिष्टा । एकया
च त्तया ते निवत्यन्ते । तस्मारपश्चगुगे जाघनीनां विकरः ॥ १३॥

प्रतिपत्तिस्तु शेषत्वात्‌ ॥ १४ ॥ पृ

भवेदिकस्पो यद्ययकम स्यात्‌ । परतिपत्तिस्त्वेषा । कर्णात्‌ । शेष-
स्वात्‌ पञ्चुना नितिते यमे शेषभूता जाघनै निष्फयोजना कविजितै.
पां । तस्या निप्तेपः पत्नीसंयाजेषु क्रियते, न जाघनी विधीयते, न परनी-
संयाजाः । उमये विहनः) संबन्धो न विहितः; । स विधायते । तत्रच

१२॥ १२॥

१ पुरोडाशाथकपाले--क. । २ ( अर ४ प०१अ० ११ सु*२६९)।

२२७८ दष्टीकासदितश्ाबरभाष्यसमेते -- [अ०१२पा०४अ०६

जाघन्याः भाग्ये युक्तं, न गुणमावः । गुणमावेऽस्या अनेक गुणभावः
स्यात्‌| तत्र को दोषः । अक्नीपोमीयं प्ञयुमाटमेतेटपेष। चोदना बाध्येत ।
नानदिवतोऽय तदा पञ्ुभेवति । एकदेशोऽस्याभ्नीषोमीपः। एकदेशः
पत्नीसयाजदेवतानामिति । तस्मातातिपत्तिः । रत्तिपत्तौ य्येव पश्चो.
जँयनी न प्रतिपाद्यते, त. येव तेन संस्करिण वरजनं स्यातु । तस्मादपि
सथुच्चयः ॥ १४ ॥
शुतेऽपि पूर्वव्ात्स्यात्‌ ॥ १५ ॥

शृते चरं) दधंथरुमिष्यत्रापि प्रतिपत्तिः स्याद्‌ । कुतः । पूदेवस्वातु ।
अन्यपुदैकः शतं दपि चेन्द्रायोत्पनप्रू । वस्यायान्तरगमनं पिष्णुं चिपि-

ट भरति | तस्पाच्तस्यापि, उत्पत्ती यन सयुक्त तत्र तदु तच्छृतिदेत-
स्बात्तस्याय।न्तर णमने द षत्वत्मतिपत्तिः स्यादेत्यनन न्यायेन प्रति-
पाततः प्राप्नाते । वक्तव्य षा वर्पः ॥ १५॥

[वकत्प्‌ त्वक (तम््रघनिताच्छषे च कमंकाय्‌-

समवायत्तिस्मासचरचाधर्कर्म दप्रात्‌ ॥ १६ ॥ सि°
अस्मिन्‌ सूने द्वयोः सत्रयोः; परेह।र उच्यते । भतिपत्तिस्तु भरेपत्वा-
पि, शते च पतवर्स्यादि।प च । यत्तावदुच्यते ज(घन्षाः प्रतिप
त्िरिति । तत्र ब्भ; । विकल्पः प्ऱ१। जायन्या अन्यन सह्‌ । ५५
च तथेव विकस्पे प्रपत; नियममधाना पुनःश्रुतिः) जाघन्या पत्नी
सयाजयन्ीपि । आज्यस्य निस कटा छ१।4; भवति । जाघन्या
अर्कम न वारयते | यस्पु षत्व । ॐतस्या(पि वचनःद्नेकत्
गणमावो भवाति । यथा भस्तरस्व्‌ ।

यच्च शतस्यान्पाभमुलन्नस्वान्थत्र गभन प्रतिपत्तिरेव । तदप्वपृ क्त ।
ख| ठे च कभकायक्तमवायात्‌। य उपयुक्तः चेषस्तास्मन्‌ कनका
समदैषि । फ पुनस्तव । सस्कारः। स दि कग क्रियते । मचत
च्छ दाथे च इचिदुषवुक्तम्‌। यस्म याग।योस्पन्ं सनेव तावनन्व॑र५३।

तस्भात्तन जावनद्रन्यणः द्‌ाधनुतान्या चार्यकम स्याद्‌, न प्रतिपा

[42

~... --~ ~- -----~~

१४ १५। १९६ |

१ पूैवत-ग. सु. । २ (अनप २अ०५ सु १९) ¦ ३(अन १२१०४
०९ ्‌* १४), ४ अरेपस्यापि वचनदेकत्र-ण,

[ऋ १२ १०४अ्‌१७] मीमासदृने । २२७९

८ काम्येन: भ्रा्टय्चिना तित्यस्योख्य्र्तिकराथिक्रणम्‌ ॥ ७ ॥ )
| ] उखाया काम्य्रनित्यस्तमच्चयां नेयो

कामदर्शनात्‌ ॥ १७ ॥ पृ*

; शस्वर्नाबुरूथोऽप्रिः) सतापेना्निं जनयतीति । व॑ भद्त्य्‌ क्रू१त।

परशषाप्रार्सवहतो त्रक्षवचैसकामस्याऽऽहूत्यावदध्यावु, श्रटदनाधक(म-

य्‌) ेदयु्ाद्‌दृष्टिका मस्येति । तज विचायते, किं कम्पस्य निप्यस्य वाऽ

सपरुखययः, अथवा काम्येन नित्योऽभि्वक्रियत इति । ततरोख्यते ।

उखायां काम्यनित्ययोर्योः समुर्चयः । इतः । एवं सवाङ्घेपसं-

हारी ्रयोगवचनोऽनुग्ररीष्यते । नचु नेभित्तकं तु भटृतो तद्विकारः

दवोगावेये गदित्यनेन नपरायेन काम्योऽचिनिरयस्य विकारो मतरे

ध्यति । न भविष्यति। किंकारणं । नियोगे कमद्शनात्‌ । अपर

-भिंयोननेऽयं कामः श्रयते, आदृत्याबदध्य।द्‌ नह्यत र(मस्येमि, न

अह्मवचेसकामस्वायमपि्ोमायो मवतीवि । एवे चेदाहुतस्वाववानाफलं

; अकिष्धदनि । होमस्तु यथमा उख्य एव संनिपातत्टय(रनपोः सपृच्चवः
. ॥ १७ ॥ । ४
भसति चाप्तस्छ्तेषु कम॑ स्थात्‌ ॥ ३८ ॥

यदि च फम्येन नित्धोञ्िविक्रियत, सनेव स्याद । तद्धा.
सर्छृतेषु श्र्टादेष्‌ क स्वात्‌ । तयः, अयनस्य सचार्यता ब।प्येव ।
तरहभादपि सरम्ुच्चयः ॥ १८ ॥

तस्य च देषताथत्वात्‌ ॥ १९ ॥

, अंमरि चाग्न्यस्वाघानेन देवत्पसिहण छपम्‌ । यद ताोऽभिष्त्छ-
जयेत तषो देवता अपरिगृता भवेधूः । अग्न्यन्वावानेनािताव)
चत्छृदाद््‌पिप्रारगद्रूदवतापग्रहः ॥ १९॥

--------------------------~----- ~

+ व्ताम्राञ्ञवकतो बरह्मवचतकामस्याऽऽदहत्यानेद्‌ष्यात्‌ ` रइव्यववान्‌ःतकनः श्रुयते)
नाभ्यन्तरात्‌ । ८३ चद्वधानमा्ने कृत्वा कृतायः शब्दा नःम्यन्तर निवत
छवरनोवि । तस्माद्ववानमत्रात्फलम्‌ ॥ १७ ॥ [ १८ ॥ १९ । | वि

१उघप्निः--गन्मु.-। ९(अनग पार ६ भर इसमु* १०) । ३ सौनवनच--ग.

भु. । ४ यद्यशन्यन्वाधानल्य धारणा्यैत्वत्सोमे दन्यन्वाधानं न नियते ' रति द्वाद चाध्यायतरथ

भपादोकन्यवैनाभ्निधरणार्थट मिष्यते तदाओि घारणस्यैवं देवतापलिदायेतभमिपरत्य पुव
भाद-भपीति
३९१

६३८० ष्टकासदितश्रायरमाप्यसमेवे-- [भ० १ द्१०४अ०५]

विकारो वा तदुक्तदेतुः ॥ २० ॥ सि

बिकारो षा निस्यस्यागनः काम्येन । वदेतदुक्तहेतुः, नेमि्तिकं तु
प्रकृतौ तद्विकार इति । सामान्यनैतदुक्तं, यदाहवनीये जुहृतीति । इष्-
कामो वेदयुतादिति विशेषेण । सेन सामान्यं बाध्येद । कं कारणब
स्वार्भयेष्वञ्बाटत्तविषयस्य सामागयस्य ततोऽन्यत्रापि इतति मवात्‌ ।
बिडेषस्य चान्यपरिच्छिन्नस्यः एकावसायिनस्वदसं मवे विषयामाव-
भसङ्गाटुषदेश्चवेयथ्यं मा भूदिति ।

स्वाभवेष्ब्याहत्तविषयस्य सामान्वस्य ततोऽन्यत्रापि इत्तिसमवा्िवि-
शारैयेषु ब्रक्षणपिण्ड्षु, अन्यादृत्तविषयस्य सामान्यस्य-- अपरिच्छिन्न विषयस्य,
विशि पेक्षया ततोऽन्यत्रापि वृत्तिसंभवत्‌। तस्मा द्विशेषात्कौण्डिन्यादन्यत्पि ब्रह्मण
पिण्डेषु वृत्तिः सेमवत्येव | तस्मात्सामान्यशचाखं कृतायमन्यस्िन्‌ विषये । विश्ै-
षस्य वान्यतः परिच्छिन्नस्य तद्बसायिनः, तदसमवे विषयामावभसद्गादू-
पदे देयथ्यं मा भूदिति । विशेषस्य पुनः कौण्डिन्यादेः, अन्येभ्यो रह्मणपिष्डे-
म्योऽवच्छिननस्य+ तदवप्तथिनः) तदतंभवे-- तसिननपंमे विषयामप्रपङ्गदुपदेश-
चैयथ्यै स्यात्‌ । तस्मात्तदपि विरेषशालमनुमरहतन्यम्‌ ।

एवं बाधो वर्मितः सोऽयुक्तः । यत्कारणम्‌ । शाज्ञानुग्रहः काव इति
नात्ति चोदना । यदि सालननुग्रहमलं स्थात्‌ › दविदाने कतेऽदुगृहतं शाज्ञनित्यु-
मयनं द्बिदानम्‌ । एतत्तु नेप्यते । तस्माद एव नाधेोऽस्मानिरभतो नित्वनेनिति-
कयोः, ६ एव |

दिन ~ --------+----- - ~ ~-

'--~---

१ (अर २ पा ६ भ० ३ सु०१० )। २ स्वाध्येष्वन्यावृत्तिर्विरोषस्य-क्‌, ग,। ३ स्वाश्र
यितिन+तराह्मभेम्यो दापि दीयतां तक दौण्डिन्वाय, इदयादाविति पूं सेषः । ४ विरोषपेश्षया~~
दौण्डिग्यसूपविदेषापेक्षयेत्य्थः । ५ तदवसयिनः--फेवलकौण्डिन्यपथेवासायिनः । ६ तस्मादिति~
बैय्ये भा मूदितील्ः । ७ एं व्याख्यातं भाष्यं दूषयति--एवमिलयादिना । ८ स्पदिति-¬
अषां शा्यंमिति पूवं शेषः । ९ उभयत्न--कोणडिन्येऽन्यन्र चेः । स्यादिति शेषः ।
१* वर्मित इपि=( अर ११० ४ अर ११० २१ ) इयत्र ।

‹ पुर्षाय्माएततेः काम्यं नित्यस्य बाधकम्‌ ।
विशेषतथ सामान्ये पूवेपरापते अवतेनात्‌ ॥
पदिन वभित स्यवैः 1 ११ स एवेति-बु इति शेषः ।

] मरेपा०४भ०भ] परमं सादुरे । २२८१

अथ यदुक्तं नियोगे कामदशैनादिति । तज ब्रूष । चक्दाहत्याव-
दभ्यादिति नित्यस्येव होमायैस्यावघानस्पायं दिशेषकामसंयोगः, घराष-
दाटुत्या्चाधकामस्येति । अवदध्यादिति पुनःश्राविः । यथवधनि काम-
श्रतिः स्वादवषानं विधीयेत, नाविधीयमानं कामस्य साधनत्वेन युश्य.
ते । वरमिञ्च बिधौयमाने विशेषश्च स वेत्यनेकाथत्वाद्राक्यं भियेव ।
सरमान्न नियोगे कामश्चतिः । किं तहिं । होपायैबायं नित्यो जियोगोऽ.
प्रिविरेषविधानाथेमनूधते । यावदुक्तं स्याद्‌, वेयुतमशनिं होभार्वं कुकौ
दिति ताबदेदेदम्‌ । एव॑ चेजञेमित्िकस्तरिमस्तस्मिन्‌ काये नित्वम्ं
बिकरो तीप्युपपश्म्‌ ॥ २० ॥

चनादुसस्तेष कमं स्यात्‌ ॥ २१॥

येदमुकत, असति चासंसछतेषु क॑ स्यादिति । ततर बरषः! षक 9.८ (
दसंसछतेषु कमे स्यादिति । किमिव वचनं न कुयीत्‌ । नि वदनै
स्यातिमार!। यथा, पदे जहतीति ॥ २१॥

संसं चापि दोषः स्यात्‌ ॥ २२॥

अपि च यदि सद्यः स्यात्मादाम्येन सह संसगेः स्वद्विहारिकस्य ।
त्न तु दोषः भूयते, अग्नये श्ुचयेऽ्कपारं निरबंपेधस्याभिः पादाग्येन
सह संसृज्यते, अश्युचितर एष योऽप्नि! प्रादाग्यः ॥ २२॥

वचनादिति चेत्‌ ॥ २३॥

आह. । नेष दोषः । दचनात्संसगे!, न वाचनिके क्रियपाणे
दोष+॥ २३ ॥

इच्यते-

तथेतरस्मिन्‌ ॥ २४ ॥

[1

अय यदुक्तमम्याघानात्फठमिति । अत्रोच्यते । ‹ तानि द्वेषम्‌ ' ह्य॑म्याघानेन
रम्यं चिकीभ्यैते । दष्ट एव सर्करोऽपनेः । तस्माननादृष्टाथपिति सिद्धम्‌ ॥ २० ॥

[२१॥२२॥२६॥

१ युज्येत--ड. , २ तीति-{ अ° २ पा० १ भ* ३ सू ६ ) अत्रत्येन न्यायेनेत्यर्थः ।
३ नाष्छायेमिति -न फलार्यमभ्याघाने, दिविन्दियकामापिकरणन्यायेन परकृतोखा्िकरणकावधाना
शरितो आ्रा्यदिरगिनिः फलार्थं विधात इति तेन. च काम्येन नित्यस्योल्यस्ये्निटृस्या गोदोहननेव

मस्य प्रपङ्गतिदधेः सभवतीति भावः ।

९१८६. टष्टीकाषदिरन्लावरभाष्यसमेते- [अ५। १९१०४४९

हतैररिमिन्रपि पक्षे वाचनिकोऽसंस्तेषु शेमः । एवधुषयत्र बा-
चमिकेतवाहोपःयामे सति भेमित्तिकतवद्विकार भश्रीयते नं सुः
चयः; ॥ २४॥

उत्सगेऽपि कमणः ऊृतवात्‌ ॥ २५ ॥

अथ यदुक्तं, रस्य देवतायत्वादिति । तत्र बूषः। उक्सर्मैऽंप
निस्यस्यागनेदेवत्तापरिग्रद्यो न विरुद्धः । कमणः कृतत्वात्‌ । अ-
ग्यन्वाधानेन देवताः परिशृ्यनते, नाभिना । एवं श्रयते, यः पू
भिं शरहणाति सवे श्वोभूते देवता आमे यजत इति । तच्च 6) ध-
णम्‌ | तेन परिष्ृदीता देवता; । अगन्यन्तर्‌ वर्चनायजते 1 तस्माद
विरोधः ॥ २५॥

( काम्यर्य्नेराहवनीयत्वाभावाधिकरणम्‌ ॥ ८ 1)

[ ८ ] स आहवनीयः स्यादाहुतिसंयोगात्‌ ॥ २६ ॥ पू

यथासो देहारिकोऽभिः स आ्टवनीयः स्यात । कुत; । आहति.
संयोगात । एत्य हूयते याक्मिन्‌ स आहवनीयः । हूयते चास्मिननित्ये-
तस्मादयमप्याहवनीयः ॥ ९६ ॥

= ४ मि
अन्यो वोद्धत्याऽऽहरणात्‌ ॥ २७ ॥ सि

अन्यो बाऽऽहवनीयारस्यात्‌ । नायमाहवनीयः । कस्मात्‌ । उद्‌-
त्याऽऽहरणात्‌ । लोकिकोऽयरुदत्याऽऽदियते) श्राष्दाहरेत्‌, प्ादाव्या-
दाष्टराद्‌ति । आहवनीयक्षब्द्श्च सस्कारनिमित्तः सररप वत्षदा-
वात्‌ , अमावास्च प्राक्नभ्यः | यचाऽऽहुतिदयोगादिति, सिंद्‌ जर.
वनीयत्वे, आहुतयो विधीयन्ते, यदाऽऽदवनीये जुहवीति । "पिद
तेनाऽऽसां विधानान्न तत्कृतं तद्धषाति । तस्पा्नाहवनीयः । पयोजनं,
आहवनीयधम पावः ॥ २७ ॥

( काभ्येऽप्नावाघानादिततस्काररोपाधिकरणम्‌ ॥ ९ ॥ )

[ ९ | तस्मिन्‌ संस्कारकमं शिष्टत्वात्‌ ॥ २८ ॥

९४ ॥ २९॥ २१९ ॥२७॥

=-~---.------- --- --~- ------------- ---- ----------- ~

१ यक्षयन्ते--ग. , २ आहवनीययममिव इति--' धयो गंसत्िय अ्षेभीयः ` -द्त्थीः
दिना विटि गतश्रीधारण यो घर्मा नात्र भवन्तीः ।

[५०१२१०४० १ ०] #भांसाद्शने । | १८३

तस्िन्‌-वेहार्किशप्री, आषानिकाः संप्काराः कर्दव्याः । पिष्ट
स्वातु । सवेक्मीया हि ते,. आधानस्य सर्हैवश्वातु । बदिन क्रिये.
रन्‌ , तत्करं वेनाङ्गेन ई नमफठं स्यात्‌ ॥ २८॥ ५

स्थानान् परिदुप्पेरन्‌ ॥ २९॥

वैरिष्टप्येरन्‌ आवानिका; संस्काराः । कात्‌ , स्वामादु । वस्वः
सश्छुदस्यीषने; स्थानेऽयमसंस्छृतः श्रुतः । स बेरोपिकश्व चस्य निक
रेकै‡ 1 स चेन्नः, किमर्थ संस्काराः करिष्यन्ते । ॑स्छतः स्वादि.
स्वेकसर्थं ते क्रियेरन्‌ । असस्छृतेन चात्रायैः । तेस्मर्प्पेरम्‌ ३ ९९ ॥.

( नि्येस्योरयस्यिर्मिलयं घारणामावधिक्ररणम्‌ 1 १०॥ )
[ १० ] निव्यधारणे विकल्पो न ह्यकस्मास-
तिषेधः स्पात्‌ ॥ ३० ॥ प्र
| तक्षेवौर्ये चिन्ता 1 किमयं निस्य भार्यो नक्त | अयथा चैव
घारयित । तत्रोच्यते । नित्यथारणे विकरपः, धार्यो चा न कौ } कृतः
न घ्कस्मात्मातिषेधः स्थात्‌ । षारणपतिपेथस्तस्य भवति । ज रतिसमि-
ध्येत्‌, यरमतिसापिध्यति । शतुव्यमस्मं जनयकतीति श्रतिः । पौरणमसङ्के
च सति भरतिपेधोऽथवान्‌ भवाति । यथा न गन्तव्यं, न भोक्तव्यात्रिवि
सति गपिनिभरसंद्के मोजनप्रसङ्खे च भर्वति । न च शरतिमन्वरेभ प्रसङ्ग
उषैकेयते ईति नित्यधारणस्य `पिधायेका शदिरनुमीकन्रे । क्या
परौपिः 1:अिषेयेन नित्तिः । तस्माद्विकसः।२०॥ 9
नित्धधारणाद्रो भरतिषेथो गरतैिषः ॥ ३१ १ सिर
यादि कद्‌।चिसत्यक्षया श्या प्रसद्को न स्पात्तत्रान्याऽुपीयेत 1
अस्ति त नित्यघारणस्य मसंज्जिका गतभयः श्रतिः, पां गतभिय
आदर्वनीय हति । आदवनीस्थानापमत्वादुयस्थापि नित्वषारणं
म॑सक्तिम्‌ " तदतिपेधारयेय शतिः । तस्माम श्रुस्वन्तरंश्याजुमानं कति ।
निच्यथारणस्याथिधानात्कायांभावार्कधारणमेव श्यात्‌ +११॥

२८॥ २९ ॥ ६०॥२१॥.

१ कमं--ग, सु. 1 २ न रंखछृतः--ग. सु. । ३ न प्रतिमिन्धीत, य्मतिसमिन्मत--क, +
४ भूतिः, नित्य षत आहवनीयो "तक्नियः--क. ।

६२८४ ष्टीकासहितश्ाव्रमाप्यसमेते-- [अ० १२१०४०१४] “

( स्राहीनयोरनेकयजमानपतमवाये शुक्रन्वारम्माहैन)मकयजमानक-
तुकत्वाभिकरणम्‌ ॥ ११.॥ )

[ ११ ] पराथान्येको यजमानगणे ॥ ३२ ॥ सि

सब्राहीनयोभजमानानां गणे यानि परायान कर्माणि चथा) सुतर
यजपानोऽन्वारमते, यजपरानसंमितोदुम्बरी भवतीति । वान्येको यज-
पाजः कुयोद्‌, न सरवे । क्य हेडो! । परायैत्वादेब । न तत्र क्मेणा
यजमानस्व कफथिदुपकारः करियते । यादे क्रियेत ततः स्वस्मा उपका-
राय सर्वे कुधु; | यजमानेन तु तकम क्रियते । तदेकेनैव तमिति
द्वितीयानां रत्तो हेतुनास्ति । दस्मादेकः कुर्यात्‌ ॥ ३२॥

( महीने शुकरान्वारम्मादीनामनियतयजमानकतुकतवाविक-
रणम्‌ ॥ १२ ॥ )
[ १२ | अनियमोऽिशेषात्‌ ॥ ३३ ॥ सि°

तस्यैकस्यानियमो यः कथिदेकः कुर्यात्‌ । कुतः । अविरेषा्‌ ।
नाजर छम्दङृतो वाऽथेङृतो गा विशेषो यूषाव्रे । तस्मादनियमः । अहीने
मुखयस्यामावादेबमवस्यितय्‌ ॥ ३२ ॥

, ( सर शुक्रा्वारम्मादो नियोगतो गृहपतिकतृकत्वाविः
करणम्‌ ॥ १३ ॥ ) |
| १३ | मरू वाऽङमपिषेधात्‌ ॥ ३४ ॥ ि°

सत्रे तु मुरूयः कुया दृग्रहपतिः । कवः । अविमविषेथातु । कुैतोऽर-
प्रतिषेषः । न हि तेमाऽऽतिजीनाः पदाय; कपैष्याः । ऋका . तु
स्वपदायेसंनिपावे दिभतिषेषः स्यातु । एवं वदिं गृहपतेरथेवन्तं, क्रत-
योने याजमानानि करिष्यतीति ॥ ३४ ॥

( स॒त्रे यजमानपस्काराणां सवोयेत्वाधिकरणम्‌ ॥ १४ ॥ )

[ १४ ] स॒त्रे गृहपतिरसयोगाद्धो्वत्‌ ॥ ३५ ॥ पू
अथ यानि चाजपानानि सस्क।राथानि कर्माणि, तान्यपि & सर
गहपतिनैव कवैऽ्यानि, उत सर्दैरिति । उश्यते । यहपतिना करै-
ष्यानि । कुदः । असेयोगात्‌ । एवं गृहपतिरिति समारूपाया अर्वना-

१९॥ २३ ॥ ६४॥

१ सन्व्थेन-ग. सु. |

` [जंर{पर४्म०१४] मौांसादणने | २९०८५

सयोगो न भविष्यति । अर्थवत्ता भविष्यतीत्यर्थः | कथं इत्वा ।
तन्रोच्यते । इहानेन श्रश्शब्देन कर्मोस्यते, न शारा । श्ारायामभिषी-
यमानायामविश्चेषः स्यात्‌ 1 सव हि ते शाठायाः परयः।

नन॒ च कभगोऽपि ते सब एव पतयः । सत्यमेव, समारूषानाख.
कषौवगतिरविज्नायते । यया देवदत्तो बथुरायां ब्राह्मण इति । प्रकर
कभभूयस्त्वाद्रा स्यात्‌ , फम्‌ पस्त्वादवा । तत्न कमभूयस्त्वं नोपपद्यते ।
यत इतरेषां बहुतर 5५ । फरुमू यस्त्वं तु युञ्यते । यजपनरस॑स्कारणां
तस्वाधिक्यावु । तस्मादुगृहपतिसमारूवाया अयेब्वादुरषार्थानां रई
पति; कतेति । होत्रवत्‌ । तथया हत्रमिति समारूपाया अववस्वाद्धता
ह। त्रस्य ₹5। भवति, एवमिहापि ॥ ३५॥

अम्नायवचनाच्च ॥ ६६ ॥

आस्नयिकं वचनं शृहपते! फलू यस्स भवति, यो ३ सत्रे बहूनां
- यजमानानां गद्पतिः स सत्रस्य प्रत्येता । स हि भरथिष्ठुमृद्धिमृष्नो-
द्रीवि । तबेतस्मादेव कारणात्स्याद्‌ ॥ ३१॥

सप बा तदथलतात्‌ ॥ ३७ ॥ [पे

स्‌ वा यजमानाः परषाथानि कयः) न गृहपतिरेव । -फुषः † तद-
येतवा । सवोयमेव हि कमे, अविशेषेण हि शरुतं) द्ादशदमृदिकामा
उपेथुरिपि । यस्त्पषां सस्क।रै१ युज्यते, तस्य गुणदीनमफठं कष भवे
दिति। तत्रादिक्ेषश्रति३।४१त्‌ ॥ ३७ ॥

गृहुपतिराप च स्माखूपा सामान्यात्‌ ॥ ३८ ॥

यथा गहुपातैः सवय कम न कराते, अन्यं वस्य कमकारा बवेन्त
एवमस्थापीत्यमेन सामान्येन स्वापित्वपकषेः) न फरमकषः, एटमक-
ष्‌।भावातु ॥ ३८ ॥
ननु स्वायेकामेन यजकाना; कलवय ररिहप्यन्ति । अनेरयदे -
विभरतिषेषे प्रम्‌ ॥ ६९॥

` ११५ ॥ ३६॥ ६०॥ ३८ ॥

ि १ भन्वयौ--१, भु. 1 २ कलवय न परिष्पययु "~क, ।

> ९८६ दुष्फासदितपराकरभाप्यसमेते-- [०१११४ १६१ |

; सत्र सव्युन्‌ पुरपाशस्यातिमतिमेषः; तत्र स्वां करिर्भरद ।
दिभेतिषेषे ठु परीय कतवयेषू । र कारणप्‌ । क्रत्व हङ्किपपाणे
क्रतुरेव न संपएथहे । पुरुषाय तु दीने एरषे। श्िगुणः। अङ्कशुपरदिक्ेषे
च तदुथ्यादिति. क्रत्वथा बङवान । वस्मात्कतेन्यः ॥ ३९ ॥
हीतरे प्राशरखात्‌ ॥ ४० ॥
पु दोभनदिति । हम परायः पुरुपः, न कथ पुरपामैष्‌ । तदेकेन
केनदिकरर्प्‌, न सैः । र समाख्या नियानिक स्याद्‌ । इह इृन-
प्रदप्रतिरिपि सपारूया नसि न सक्ोति कुप्‌ । अतोऽन्प्रथा$पि
-दुकप्रते । अज्यमानाऽपि कादमनयिका स्वात्‌ । नैव निवद्षितु
शकंडयातु । निवतकस्य वचर्तस्याभाबातर ॥ ४० ॥

वचन परु ॥४१॥

चष दरपमपुपदिषट, स सत्रस्य प्ररत, इति । न्‌ तदक्षु । कि
` तद्ि। बधनं बत्‌ । फठम्रयस्त्वस्याप्ाह्तः । माप्नूतिकं ह दनं
भवा ।॥ ४१॥

( बाञ्चणस्येव।ऽऽप्विञपामिकारपिकरणम्‌ ॥ १९ ॥ )

[१५] पषुलादातिञ५ सवणानां स्वात्‌ ॥ ४२॥ प°
` क्विक्तव सववणार्ना--त्रह्मणरजन्यर्यानां स्यार । इत्‌
ममुवत्‌ । भभेवान् स) रक्ुवन्ति कपू । सनऽधघ्ययनवन्तो द्वद
सथ। न विद्वान्‌ वि(ितोञस्वि। ऋण(पकरणं सदां कृषं । श्दुधव्रायं
ग्रह्मणग्रणमित्यृक्त ॥ ४२ ॥

` स्पृतेव। स्पाद्राह्मणन्‌मू ॥ ४२३॥ ति

ब्र/लणानाम१।३अतवञ्द स्वात्‌) गदरववणवाः | द्वः । सूरः ।
एष्‌ चश; स्मरन्ति । याजनार्वपनमत्िगरक्ष ्ह्मगस्यत्‌ दृह्य
इरि । स्मृति मरमागमित्य्॒तमरू । अपिवा कारणाग्रहणे भुक्तानि

२३९ ॥४०॥४१॥४२॥

"~-------५

१(अर १२पा०२ज० ५ सू २५), २ वचनम्‌ । तस्फठ ~क. य, च. । ३ (*अर
३१० ८ भ० < सुर 3 = ६१०२अः ११ सज ३१ ) । पृ्यत्रेति देषः।
५८ जर १ पोर "जे" इ +)

8

[अ०१२पा०४अ० १९|| मांसादश्चेने । २२८७

प्रतीयेरन्‌ । तस्माह्राह्यणा एव याजयेयुः ॥ ४३ ॥
फठचमसविधानाच्चेततरेषाम्‌ ॥ ४४॥

इतरेषां-राजन्ववेरथान) फरचमसो विधीयते । स पादि र।जन्यं
- वेश्यं बा याजयेद्‌ , स यदि सोमे विमक्तयिवेत्‌, भ्यग्रोषसतिभिनीर"

हृत्य ता क्प्ष्य द्वन्युन्पूञ्य तेमस्म भक्ष भय्च्छत सामापातं | यया

०९

यदि क्षीरे रिप्स्यति तक्रं दयते, तत्र यादे वाक्षीरामावो विङ्गायते,
यदि वा भोक्तरस्षीरमानिवं, दापि सोमे विभक्षयिषिः। फलानि दयन्त,
तन्नापि सोमामावो वा, यदि या भौक्ुरसीपपत्वं विङ्गायते | तत्र
सोमस्वावत्संनिदितः । तस्मान्न समभावः, मोक्तुस्त्वसोषपलं विज्ञा"
यते । न बाऽसोमपार्यां शक्यत आलिन्यं कतुम्‌ । निवमार्सोमभ-
क्षस्य । तस्मान्न राजन्ययेहपयेरातिविञ्यम्‌ ॥ ४४ ॥

= क, व ^ [क
सानास्धरप्पवे भतषध(ऽत्त(म१(वहूतु षत्‌ ॥ ४५॥ स ०

अपि च सांनाय्ये मक्त र।जन्पवैर्ययो; परहिपधन्‌ , असोपपीयत्वं
हेत५।ह । न राजन्य न वेश्यो वा स।नाय्यं पिवेत्‌, असोमपीयो शेष
ह्येवं व्रुवन्‌ सोमदीयामावं राजन्पवेहवाना देवति ॥ ४५ ॥

सतुध(करणे च निर्दशात्‌ ॥ ४६ ॥

द्ैपूणेम।सयोश्च परोड।शस्य चपुभौकरण ब्रह्मणा द्व निदि
श्यन्ते । क्द्यणानानिद्‌ं हवः सोम्यानां सोमपीभिनां, नेहाव्राह्मण
स्यास्ताति । शेपमक्षणाय चतुधाकरगपियक्तम्‌ । शेपमक्ताधर्लिजःम्‌ ।
यदि राजन्यैश्ययोरप्यात्विञ्यमस्ति, न ब्राह्मणानामेवेद्‌ हदिः स्यात्‌ ।
राजम्यवेदययोरपि पक्षे स्याद्‌ । ठतेदमदधारणमसमय भवेत्‌ ॥ ४९ ॥

न्वाहायं च दशनात्‌ ॥ ४७ ॥
द्‌श्चिपणभासष चान्वाह यद्‌ाक्षभाया व्रह्मा पूव टदर्यन्ते | त

म ,, ---------------------न~----------=-

४२॥ ४४॥ ४५ ४६१।,

~~~ -- ~~ ------~----- ------ - ~~~ ~~~“ - ~“ -------~---

१ न्म्रोधवक्ठरौ-~क. य॒. । २ प्रकलपपरेत्‌---क. ग. । ३ क्षौरे सति तक्रं-~ग. । ४ न च-~
श. 1 ५ प्रतिषेधः सोमं ~क. ख. मु. । ६(अ-३पा०५ अ० १७ सुज ५०) दयवरोति
षः!
२५३

२२८८ ्यकासतितशषाबरमाप्यसमेते - [अ० १२१०४०१५] ^

एते वै देवा अहुतादो यद्राह्मणा यदन्बाहार्यमाहरन्ति तानेव तेन
भीणातीति । दक्षिणा च ऋन्विर्भ्यो दीयते । तस्पाह्राह्मणानामावि-
ज्यम्‌ । यस्मादित्थं स्मृतिः | तां चत्तानि दशेनान्युपोद्धरयन्ति । तस्मा

= ^ © = (~ र

दास्यं ब्राह्मणानापेव स्याक्नेतरयोयेणेयोरयात ॥ ४७॥

इति धीश्चवरस्वामिकृतो मीमां सामाष्वे द्रादश्नाप्यायस्प
चतुधेः प।दः ॥

संपूर्णो दादशाध्यायः ॥

समाप्तं चौत्तरषटकप्र ॥

४७॥ |.

इति श्रीमह्कुमारिदविरचितायां मीमांप्ामाध्यस्पाख्यायां दुष्टीकायां
द्ादशाध्यायस्य चतुथ; पादः ॥

+~ आ

परमाप, ददशोऽध्यायः ॥

~~~

१ यस्मादित्य॑रु्चणा स्मृतिः-ग. सु. । २ इतःपरं यञ, त्रयोद्श्चध्यायप्रमृति षो गयाष्यायान्त +
मभ्यायषतुश्यात्मदं संकषैकाष्डापरनामधेयं जेमिनीयं शान्नं॑तन्मी्मांसावासनावातितान्तःकरगानां
दप्रसिद्धमेवास्ति । येन च पृवैमीमांसाक्षाज्नं पृणता यास्यति । तस्य च सकषैकाण्डस्य शाबर भाष्यं
तत्र॒ तत्र भरन्थङृतां म्यब्रहरेण उत्तां भजमानमपि नोपरभ्यते । तदुपलम्भने त्वितोऽप्मभिकं प्रयत्न
विभाय तस्प्रकाशनेऽपि यत्नं करिष्याम इति शम्‌ ।

प्चम-पषठागस्थप्मीमासासुतराणां वणानुकरमसूर्चपत्म्‌ ।

पूणि ।

अ,
अकम वा इ.तदृषा स्यात्‌ ,..
अकम वा चदुभिराति-

वचनात्‌,...
अकम वा संप्गौयनिद्‌-
कित्वात्‌ ,.^ ^
सक्रतुयुक्तानं वा॒घषैः
स्यात्‌ „५ ,.* ०
अभ्यतिग्राक्च्य विकृतावु-
पदेशात्‌ ,... „^^
अग्रहणादिपि चत्‌...
जङ्गगुणविरेधे च. ,*"
अद्गवियांसो निना...
अकार्यत्वाश्च नमन; „^.
अक्राय॑त्वाच्च शब्दानाम्‌ ,,..
अङ्गानि तु विवानत्‌
अङ्घान। ठ ब्द्भदात्‌ ...
अङ्घानः तु पटधकाटत्व त्‌...
अस््५येये 1अपिभरतिषध)त्‌,
अग्य।घेयत्य नैभित्तिके
अभिषमः १४२५
अ्चिवदिति वेत्‌ ...
अधरियोगः सीमकठि ^^
अद्भिह्र चःरेवद्यवाग्‌-
नियम्‌, ० ०
सङ्घ क षुरधयुष्नीव{....
अ्चीषोपविघानातु.. ...
श्रव स्यत्‌

-------~

ृष्ठपख्या । | सूत्राणि । पृष्ठ्य ।
अङ्गेषु च तदमावः २१६७
२२२५ | अचोद्नति चत्‌ २१४९
जज।मिकरणायत्वाच्च ... २०९द्‌
१८२१ अतिथौ तल्मधानत्वममावः... ११६१७
अतुल्याः स्युः परिक्रय .... १८९१
१८६० ( अभकम वा रेषत्वाच्छष -
णवत्‌ ,,. रू = २१९५
२०६१८ | अभैक्रसिे चद्रन्येण .. १६१९
अर्यप्राछठवदिति चत्‌ ... २०१८
२८७७ | अथेभेदृष्ठे तत्राथेह = “^ २१०२
२०३७ | अयैवाद्श्च तद्वत्‌ ,. १७९द्‌
२२४८ | अथ विरेषलक्षणम्‌ “१९८५
२१८६ | अथवन्‌ नक्तत्‌ = . २११७
१८६८ | जस्य चाप्तमापएत्वात्‌ „^ १६२१
१७०९ अथत्तु छक्र विधितः २१२९
१३८ | भवः ।क्गक+ स्यात्‌ २२०५
२६१०३ जथौमवाततु नेवं स्यात्‌ ,.. १७९४
२१६६ | अवौररन्तद्वमा ,.. ... १८७९
२१८४ ` अ्निननदयोगात्‌ = ,. ११८०
५ । अथान्तरे विकरः, „= १७६४
१६६८
2१५९ १९५। स्वारत्वम्‌ „= १६६२
५ त्वश्र भ्माभे सत्वत्‌ १९९१
(अयन च किथत ..~ १८६३
२१२५ | जुकलद्धिकखः स्यात्‌ ... १७२१
२०३१ | अवकल्वाद्विकसः स्वादक्‌.
२०९० | सुभियो,५ ५ ०० १७९१
१६७० | मर्थो व। स्वालयोननम्‌ "५ (६१९

२,

सत्रानि । ृषठप््या । |
अदाप्षिणत्वाच २०१२
भषमेत्वमप्रदानात्‌... १७८७
अधिकश्च गुणः प्ताधारणे... २२९४
सविकिधिकवाक्यत्वात्‌ ६९११
अभिकं वाञयैवत्वात्‌ २०३५
सिकं वाऽग्यथेत्वात्‌ .... १९२०
भपिकं स्यादिति चेत्‌ २०५९०
अधिकं च विवभ॑ च १५२८
जधरिगोश्च तद्पेत्वात्‌ „... १७८०
भधिमौ सवनीयषु तद्वत्‌ ... १७५६
अधिकारादितिचेत्‌ .. १६१६३
भविकाराद्वा प्रकृतस्तद्विरिष्टा १६१७
भयिकानां च दशनात्‌ १९९८
अधिकारश्च पूर्वेषाम्‌ ... २११२
सभिगो विपयौतत्‌ २२१४
मध्युध्नी ए होतुः ,, २०९९
अनप।यश्च करस्य २०९३
सनभ्याप्तस्धं वाच्यत्वात्‌ ,... २११९
अनम्ये पराकू$न्द्ष्य .... १९६२९
अनम्यासे। वा प्रयोभवच-
नेकत्वात्‌ २११८
भनव्‌नोपदर्ख तद्वत्‌ ... १७५९
मनो यृषाहुतक्तद्वत्‌ „^“ २१४९
अनस्तं च दनात्‌ „= २२२८
अन्यविधानादारण्यमोज-
नम्‌ „= १९१३६
अन्यतरते।ऽतिरत्रत्वात्‌ ... १६१!
अन्वये वाऽयेवाद्‌ः ,,. १७२८
अन्वयो वाऽनारम्बविषा-
नातू १९६१

9१५ १०१४
[1

|

अप्रगाणाच्छब्द्‌,नधत्वे

सूत्राणि ।

अन्वये चापि दुर्शयति
अनाम्नातवचनमवचनेन ,,..
अनाम्नान।दृशब्दत्वम्‌
अन।म्नाते च द्शेनात्‌ „^^,
अन्यायस्त्वविक्र रेणे
अन्वाहार्यं च दशनात्‌
अन्वाहेति च शस्त्रवत्क-

मे स्यात्‌
अनिदेशाच् ज
अनिवमः स्यादिति चेत्‌ ...
अनियमोऽविश्षात्‌
अनिउ्यां च वनस्पतेः
भनिज्या व। सेषस्थ
अनुनिवोप्येषु मृषप्तमेन
अनुधादमत्रमन्तिकस्य
अनुदो वा दुक्त यथा ,...
अनुबदशच तद्वत्‌
अनुष१८्‌कर'्
अनुत्तरा वाडधेव्ात्‌ ...
अन्ते वा कृतकरारत्वात्‌ ,..
अन्ते वा कृतक।रत्वात्‌ ,,..
अन्ध स्युतरीत्विनः ^^.
अपदेशः स्यादिति
अपनये व। प्रततिद्धनाभि.

प्रयोगात्‌
अपनी व।ऽर्थान्तरे „^^
अप्रकरणे तु यच्छस्त्रम्‌ „^“,

ॐ _ न्व ९५९. त्व
गभातेकंष। १।३५द्‌पुत्वात्‌.*

पष्ठ१ख्या |
१७२८
१७७३
१७६७
२०७७ -
१७४९
२२८७

१९.६७
१७९२
११९१
१८८८
१७९७
२०४९
२२५६१
२१४६
१६७२
१९६९१
११६०६
१९६०
१९९.९,
२००१०
२००९
२००८

२११६
१७९१
२०७४
१६९.७
२११९१

[३]

सृश्राणि। पृष्ठस्य ।

अप्रतिषेधो वा दरनादि-
डायाम्‌ ... ।
अप्रतिषिद्धं वा प्रतिषिध्य...
. भप्रयोगाङ्गमिति चत्‌
शप्राकृतःवान्मेत्रावरणप्य ,..
सप्राकृत तद्विकारात्‌ „^
अपि त्वसीनिपातित्वात्‌ ...
अपि तु वाक्यशेषत्वादि-
तरपयुदासः ५
अपि दु वाक्यश्चेषः „^.
मपि व।ऽऽख्याविकारःवा-
ततन ह
अपि वाऽऽमनेयवद्‌ द्विशन्दलम्‌
सपि वाऽऽज्यप्रधानत्वत्‌ ...
अपि वाऽतद्विकारात्‌ ...
अपिं वाउभमिषानपस्कार-
द्रभ्यम्‌ =
भपि वा कमेयेषम्यात्‌
अपि वा कभैपृधकत्वत्त-
षाम्‌ ~ ९
छपिवा। कभेपृथकत्वततः
११.
सपि वा चोदनैककारुमैक-
करम्‌, „~
अपि वा तदधिकार।द-
रण्यवत्‌
अपि त्ववयवार्थत्वाद्धिमक्त-
अपि त्वन्यायम्तबन्धात्‌ ,...
भपिव। दानमान्नम्‌
सपि वषा द्विप्तमवाय; „^+,

४ स

२०४६१
२१५७९
२०२१
१७३१

१७७०

२०६९
२०१९

१९.४६
२०६४
१९.४१५
१५९८

१७९९
१८९१

२१४१
२१४६
२२११
१९०१

१८९९
१५५०

२०६०
१७६१

सूत्राणि ।
अपि वा धर्पाविश्ेषात्‌
अपि त्रा पशिपिख्या

| अरि वा प्रतिमन्वत्वात्‌

अपि वा प्रतिपन्तित्वात्‌
अपिवा गर्णमाम्याम्‌

अपि वा यजतिश्चुतेः
अपिं वा यजमानाः
अपि वा विहितत्वात्‌
भवि वेन्द्रामिधानस्वात्‌
अवि वा शब्द्‌पृवैत्वात्‌
अपि वा श्चुतिमृतत्वात्‌
अपि वा शेषमृतत्वात्‌

अपिं वा शेष्मूतत्वात्तत्तेष्कारः

अपि वा परूयावत्ात्‌
पिव पप्रयोगे ....
पि वाऽहर्मगेषु ,..

=
4

अ

2

अपृवै्वाग्धवश्या स्यात्‌ ...

अपवेत्वात्तथा पर्याम्‌
अपूकेन्यपदेश्चाच्च....

अपूर्व त्वविकार्‌ः ,...
अपूर्वे चाधैवाद्‌ः ‰..
अपूप च प्रकतौ ...
अन्राह्मणे च दशनात्‌
अमक्षे। वा कभ॑मेदात्‌
भम्यभ्येताथवत्तात्‌

अभावद्दनाच्च ^

पृष्ठतसू्य। ।

(117)

9००४

9७०४

11/01

अ व्‌ रत ५ ~>,
| ॥ फटकतुपबन्पात्‌ ००

७०७
१०१०५

०००५

००४

००१

१९.७१
२०२६९
१८७६
२२०१
२०८९
२१९९
१६१०
९००९,
२०८१
२२०१६.
१११२
१९०१
१८०८
१८११
१९.६७
२११६
१९७६९
११६१
१७७१
१८२२
१९१९
२०६९
११२३
१७५४
२०६१
२२१६
२०२१९
२०३३
२२१९.
२२४०

४ |

त्राणि ।
अमावादृतिर्रेषु ,.. ^.
अभ्यासात्तु प्रषानम्य
अम्यापऽपि त्येतिचेन्‌ ,...
भम्यापेन घु सेस््रपृरणम्‌
अम्यासेनेतरा श्रुतिः
अभ्यासे च तदम्याप्तः
भम्यासो षा छेद्‌नप्तमर्गावदा-
भु
सम्थासतो वा प्रयाजवदेक्दशः
अभ्यासो वाऽविकारात्‌ ...
अम्याप्तः साभिपेनीनाम्‌ ...
अम्युदये दोहापनयः
जभ्यृहश्चोपरिप।क।यैत्वात्‌
जयक्तवचनाच्च ,...
अय।ज्यत्वाद्वानां मेदः ,.
अवथ च त्द्रत्‌ ...
अवभृथे प्रषानेऽभनिविकारः...
अवमृथ बिष;
भवेषटो वैकंतन्भ्यम्‌
अव्यक्तासु तु सोमस्य ....
जव।च्यत्वात्‌
अधिकारो वा प्रकृतिवच्लोद्‌.
नाम्‌ ..
अविक।रो वाऽथेशब्दानप-
यात्‌...
सविकारमेकेऽनापेतवात्‌
अविकारो वा बहूनामिनकम.
वत्‌ „...
अविघानान्त नैवं स्वात्‌ ...
अविधिभत्केमेणाम्‌ ,..

॥ 101 18)

०००४ ७७४

०० ७०७०

पष्ठम॑स्या । |

१९.९१
१८७५
१७१८
१९५६
१७०६.
२९८५०

२११९.
१८१८
१७७३
११७४
१७८९

| १८२६

१९५९
२२०१
२१७७
२१४५७
२०४५७
२१९४
१५९२
२१९१

२२१५८

१९६०
१७४६

२१०१
२१३१

पत्राणि ।
अविमागाच्च
अविरद्धेपपत्तिरथोपत्तेः ,..
अविर) वा उपरिाप्तः ,...
अविरेषान्नेति चत्‌
अविशेषेण यच्छा्रम्‌
अश्वम्य चतुद्धिशत्तस्य ,...
अशछे"वच देश्रानाम्‌ ,...
अशाच्नन्वा्त नेवं स्यात्‌ ,...
अश्ना खटक्षणत्वाच्च
अशास्ररणाच्च
अशिष्टेन च बन्धात्‌ ,...
अश्चुतित्वाच्च
अश्चुतत्वाननेति चेत्‌
अश्रुतित्वाननेति चेन्‌
अतति चाम्कृतेषु
अत्षिद्धिवाऽन्यदेरत्वात्‌ ,...
अस्थियन्ञोऽविप्रतिषेघात्‌ „...
भस॑योगात्तद्यषु र
अ्योगाद्धिधिश्चेतवेक- .^.
अयुक्ता वुल्यवदितराभिः
असंबन्धश्च कर्मणा =
अददशेऽपि तद्यत्‌ =.
अपर शिरोनूकपवियप्रनिषे'

धश्च ध
अहूनां चाश्रतिमृतत्वात्‌ ,.
अह्ण च पत्यहुम्‌ =...
अहर्गणे विषाणाप्रा्तनम्‌ ,...
अहगेणेऽन्त्यदिन एव॒...
अरङ्ग वाऽदुतत्‌
अहरन्त। स्व प्रण

99४

188)

७९७

पृष्ठसेख्या |
२२०१
१८१७
२२५६
१९५७
२०६९
१७७४
२१४९
२०२९
११२१
२२९१५
२०९२
१९९७
१९६००
१९५४
२२७९
२२२७
१८४६
१६९८
१८८९
१८८४
१७०७
२१२९

२०२१
२१९८
२१७८
२१७१६
२१५३
२००१
२००४

भमो कनामा

सूत्राणि ।
जहीनवचनाच्च `
डहीने द्िणाशस््रम्‌

अ.

साख्या चेवं तदाविशात्‌ ....
आगन्वुकत्वाद्वा स्वधम ....
सागमेन वाऽम्यासस्य ....
आगरयणाद्वा पराकूशन्दः ...
जभ्चेमे कृत्प्नाविषेः
लाच्छादने त्यत्‌ ...
स।उयपतस्था प्रतिनिधिः ...
छउ4मागवद्रा इ
आज्यमागयोवी ,... ^.
आज्यमागवीग्रेहणम्‌ = „^.
ञ्य वा वर्णसामा-

(0
लाधर च दीर्घधारत्वात्‌ ,...
भादितो वा तन्न्यायत्वात्‌ ...
आदितो वा प्रवृत्तिः
जानन्तयै च सांनाय्य ...
आनुपुन्पैवतामेक्देशप्र--

हणे
भानर्थक्याच्वपिकं स्यात्‌ ...
आार्भपत्याच्च
आगतिः सख्या समानत्वात्‌ ,...
आमने ठिङ्कदथैनान्‌ ...
आस्नाने परिपरूयार्थम्‌ ....
साम्नायवचन तदत्‌
आभ्नातस्त्वविक्षर।त्‌
आम्नाताद्न्यद्‌षि $
लाम्नीयवचनःच्च...

७००४ ०००४

॥ / 000 १०७

००५

(9

परष्ठपष्यः |
. १६१२

२०१३

{५७६३
२२५७
१९५१
१९६३
२०१८
१९१९
१७९.६
२०२४
२०४७
२०४८

१६०१
२२९५
१९.४९
१९४८
२०८९

१९.४७
१९.
१६५१
१८२९
१९.१७
१९.९०
२११९१
१५७७२
१६५४
२९८५

द्शराणि |
| आर्रज्षोमयमाग्यत्वात्‌
| आरम्भणीया विछ
| मारम्भःवभागाच्च

॥
॥
॥
॥

रम्भस्य शब्दपूैतात्‌ ,..
| आवापद्रचनं चाम्यापे
भावृत्तिषतु भ्धवाये

आतृस्या मन्त्रके

| भविक्येरन्‌ वाऽभेत्वात्‌ ...
| आधिततत्वास्च

| भाप्ताद्नमिति चेत्‌

|
|

|
!

इ,
हृज्याशषात्सिषटकृदिञयेत ,...

| इतरस्याश्चतित्वाचच. ,..
| इतरो वा तस्य
इष्टिराजपूयचातुमौस्येषु
| इष्टिररम्मर्पयेगात्‌...
। इरि चे एवच्छतिः
इ“य'ृतौ प्रयाजवदा्वतेन
इषु दशैपृथमापयोः

१.
इहार्याश्चामावात्‌ .. ....
। उ.
| उतायं काम्यनिचयपतमुचचवः
| उक्तममावदरौनम्‌ ...
उक्तश्चाथत्तबन्वः ,..
। उक्तिकरशच
। उक्तं च तस्वमभ्य
| उक्तं समवायि ,... ..
| उकध्थविच्छेदु१चनत्व(त्‌

9०७

॥ 0001

४१९१

नसत

पृष्ठप््य |

इतरप्रतिपेषो वा ,.. „^.

१९०८
२२४१
२२४६९
२१०१
१९९१
२००१
१८७१
१७६२
१७०५
२११०

२०२१
२१४१
१९२९१
२२९०
२१४०
१८०१
२१४६
१९०६१
१५९.१

१८९०

२२७९
१९११
१९२.
१९.९४
१७९९८
१६६१
१९६३

[६ |

१९६१ | उभयप्ताम्नि

सूत्राणि । प्रष्ठसंख्या ।

उवथ्याच वचनःत्‌

उवथ्या्निषटोमप्तयोगः १९६३
उस्करषः सेयेगात्‌.^.. २१८६
उग्छृष्येतैक॑युक्तः १७६२
उत्कर्षे सूक्तवाकप्य २१८८
उत्तरस्य वा मन्कराथित्वात्‌.... १८७०
उत्तरार्थस्तु स्वाहाकारः ,... १६२९
उत्तरासु न यावत्‌... २१२४
उत्तरास्वश्रतित्वात्‌ „^ २१११
उत्सगं।च भक्त्या ,.., १७६२
उत्सगेस्य कत्वथत्वातू १९०१
उत्पत्तिनामधेयत्वात्‌ ११२१
उत्पत्तिताद्थ्यं चतुरवत्तम्‌ ,,. २०७९ |
उत्पत्तिव प्रयोजकःवात्‌ ,... २१८६ |
उत्पत्तस्ठु निवेशः... २०९२
उदयनीये च तद्वत्‌ २११९४
उदवक्तानीयः सत्रधममा १८३९
उपगेषु शरवत्‌ ,.. ~ १९१७
उपदेश।च साश्नः ^. ११९१
उपधानं च तादथ्यात्‌ १८२१
उपरवमन्त्रस्तन््रम्‌ १११९
उपरिष्टात्ोमानाम्‌ ,., २१८९
उपवाद्‌श्च तद्रत्‌ ... २०६९७
उपप्तसपु यावदुक्तमकम २०४५
उपस्तरणामिषारणयोः १८२७।
उपांडुयानमन्तरा ...* २०८७
उभयपरदेशान्नेति चेत्‌ २०४९
उमयपानात्‌ १९४९
उभयप्तामिनि चैवम्‌ „^, १७६७

सूत्राणि । ५
विश्वनिद्र-
दविमागः ॥

उभयसाम्नि नैमित्तिकम्‌ ,...
उमोरविशेषात्‌ ,..
उमयोश्वा्कपयेगः
उमयास्तु विघानात्‌

जहुर
अरुगुणत्वान्नति चेत्‌ „^.
चर्मा स्यादाम्नातत्वात्‌ ,..
तऋत्विग्दानं षमेमात्नाथम्‌ ,..
तर्ज षस्य प्रधानत्वात्‌

पु.
एककभणि विकर्पोऽविमागः
एककर्मणि शिष्टत्वाद्ुणानाम्‌
एकर्नस्थानि यन्ञे ,..
एकत्वद्िकमागः ...
एकत्वेऽपि गुणानपायात्‌ ...
एकभरिके ठृचःदिषु
एकद्रन्ये सष्कागणाम्‌ =...
एकदेशकाकतरमू
९कपेत्यकप्तयागात्‌
९क४।१६्‌।र्‌ सहत्वम्‌
एकयुपं च दशयति
एकवाक्यत्वाच्च
एकस्य वा गुणविधिः
एकस्य वा श्रुतिसामथ्योत्‌,...
एकरिमन्‌ वा विप्रतिषेधात्‌
एकःतु समवायात्‌
एव।वच्च दशनम्‌
एकाथत्वा्नेति चेत्‌

9०००

100

पृ्पख्या ।

१९९७ .
१९९९
१७४.०
२२५१०
२०६.३

१६२३
१५७५७६९
१८२१
२०१८

११९८
२२५१८
१९८४
२०३२
१७१३
१९४९
२२०८
२१२२
१७१९
१८३१
२१६९८
१८०७
२२१०
१९२३.
१८२६
१७६९२
२२२२

६०१६९

[| ७

]

सूत्राणि ।

एकाथोस्तु विकर्षन्‌
एकायलाद्विभायः „^.

एकेषां चाशक्यःवात्‌

एके तु कर्तप्तयोगात्‌ „^^.

एके ठु श्र॒तिमूतत्वात्‌
एकेनापि सम।प्येत

एप्रीकशस्त्वविप्रतिषेषत्‌ ,..

एकं वा. चोदनैकत्वात्‌

एकां पश्वेति धेनुवत्‌
ए.

रेककम्यादिति चत्‌

म

भ ब्द
एकशब्द्चाननेति चेत्‌ = ,...

एेकशब्दचात्तथाशङ्गषु
एेकसंखूयमेव स्यात्‌
एेकाथ्याज्च तद्म्याप्तः
रेकाथ्याद्रा नियम्येत
रेकाथ्यांदव नियमत श्र॒ति-

रेकार्थ्यादन्यवायः स्यात्‌ ...
भ क
एकादा रनवत्‌ (111) ७०००

रकादशिनषु
रेन्द्रगायवस्याग्र-

ओ,

ओदने वाऽकलप्तयोगात्‌ „...
ओदनो वा प्रयुक्तत्वात्‌ ,...

[न्ने
ओं,
सै(त्पत्तिके बु द्रव्यतः

सौषषे व विद्त्वात्‌, „^^

एकाह] तेषां समत्वात्‌ ...

पष्ठप्तख्या
एकाथत्वादविभागः स्यात्‌ ...

१७३४
२२९८
१८२४
१६२८
२२२१
१९०१
१८९७
२१०८
१८४२
१६०८
१८९५

२११०
२१०९
=
१६१९ |
१७११
१५९९९
२०५२
२१२८
१९.७८
१५९२
{९७०

१८२०
१८२१

१८९८
१६०३

सूत्राणे।
कर
कण्डूये परङ्गम्‌
कपाखाक्करा कवा...

कपालानि च कुम्भीवत्‌ ,...

कपटेऽपि तथेति ...
करिष्यद्रचनात्‌ ...
कतुमेदस्तथेति चेत्‌
कतुवियेनानायेत्वात्‌
कतुप्तस्कारो वचनात्‌
कदु: स्यादिति चेत्‌

कमं च द्रव्यततयोगायम्‌ ..

कर्मणश्चकरन्यात्‌
कमेणप्वपवृत्तित्वत्‌
क्षणी ष्ठु प्रकरणे
कभ॑णो ऽश्रतत्वाच,...
कभण्रम्मभन्त्वात्‌
कमे व। विविङक्षणम्‌
कमस्वपीति चेत्‌ „^.
कमतनो व।
कमौभावादेवम्‌ ,..
कमौथत्रात्नयौने ,...
क मप्रयोगात्‌

@ 9 9

हमशीमे इ बचनत्‌ ...
कामेषटौ च दनश्न्डत्‌ ,..

काम्यानि तुन ,..,
कायत्वादुत्तरथी; ,..
कारमेदानेति „८८,
काठमेद्‌।्वावृत्तः
काढष्येति चेत्‌ ,...
काङानपरेऽयेवच्वम्‌

पृषठस्तख्य। |

२२११
१८२०
२२०५७
२२.७७
२२१४
२१९१
२१०९
२०१०
२०८४
१८०७
१८९७
१५९१
२०८१
२१२३८
२११२
१७०२
१९.१८
२२१९५
१६९८९
२१०४
१९.७७
१९७१
१८४४

+ - १८५०

॥ / 10 00

|, + ॥॥

१९४१
२१४०
२१४१
१७३९
२२११

< ।

च
काषाम्यापतेऽपि ,..
कात्वा
कृत्नत्वात्तु तथा...
कृतघविषानद्रा ....
इृष्ेष्येकापात्‌
कतुबह्ऽनुमाने „.. ..
क्रतोश्च तद्गुणत्वात्‌
करत्वन्तरेवा ,.. ..
क्रत्वन्तरेषु ... ^
कत्थ इ ..
क्रट्वथायामिति
कमकोपश्च ...
क्म्‌।दुपजनोभ्ते ... ...
क्रयणश्रयण पुसेस्कू- ....
क्यणेषुवु ...
क्रियाण।मधेविरेषत्वात्‌ ...
करिवभैल्वदितरेषु
क्रिया वा देवत। ,..
क्रिया वा पुरुषावद्‌(न~ „.
क्रिया व्‌] स्यात्‌ ,...
क्रिया स्याद्धममत्राणाम्‌ ,..
क्रियेत्‌ ब।ऽभवाद्त्वात्‌
क्रियरन्‌ व।ऽयैनिवृतते; ,...
कतरिदवध्‌नानेति ...
ग.
गणचोद्नायं यस्य रिङ्गम्‌....
गणादुपवयः „^ ^.
गणेषु द्वादशाहस्य „^
गते, कभौस्थियन्ञ-
गस्य च तदुद्तु .,.

4
[41

पृष्ठस्य ।

११९१९
१७८०
२०८४
१९८८
१९२७
२१११
९०५३
२०५९४
२६११
१८४९
२१९६
२१२७
१९.४
५६०६
२२७१
२११५९
१७८४
२२४१
१८२८
१५९५
१८९१
१८२७।
१७३४
२१३१.

१६६१४।
११५१७
१५९४ |
(व

१९९४ | चर्दविरवेकार्‌ः ,**

सूष्रणि। पृष्ठ्रूया ।
गानप्तयोगाच्च . ११९९
गायत्रषु प्रकृतीनाम्‌ ,... १११८
गुणकामेष्वाश्चतत्वात्‌ ... १५९७
गुणकालविकाराच्च ... २२१७
गुणत्वेन देवताश्रेतिः ... १६०१
गुणमु्यविशेषाच्च ... १८२१
गुणलेपे च मुख्यस्य... १८११
गृणशन्दस्तयेति चेत्‌ ... १६८३
गुणाद्य ज्ञत्वम्‌ ,... ,. १९.६१
गुणाद ्रन्यजञव्दरः ० १६२१
गुणानां च परायेत्वात्‌ .... २०९३
गुणाय॑प्वदुदेश्य „२२१७
गुणवश् पमेव... .-. ११२६
गुणेऽपि चेत्‌ ... .. १८११
गुणो व। श्रवणायैत्वत्‌ ... १७९२
गुणो वास्यात्‌ ,.. „^ १८१४
गृहपतिरिति च ... „^ २२८५
गोत्ववस्च समन्वयः . १६२१
धरहणं व दुल्यत्वात्‌ ... २०७७
ग्रहण समानविषरानम्‌ .... ` २०७८
प्रह॒गस्थायैवत्सात्‌... २०९०
गरणा प्रवृन्येत... .. १७०९
अहां देवतान्वत्वे ,,. १५९४२
ग्रहणां च सप्रतिषरी ... १८१५
धरह्धं च पूङः = २९२६०
ग्रमे च तद्रचनम्‌ , १८१६
च
चतु चुर्थःहनि .,. १९६७
चदुधकरण च निर्दृशात्‌ ,.. २२८७.
९८१९

सृत्राण ।
चर्रब्दाच्च ,..
वरौ वा लिङ्गदशंनम्‌
्ोदनानामनश्रषादिङ्किन ....
चदनाप्रमुत्वःच्च
चोद्नापृथक्त्े ...
चोदना वा कभ्मत्तर्गात्‌ ...
चोद्नाटिङ्५यागे
चोदनािङ्गधोगे तद्विकारः
च)द्न।पमुदायानतु...
चोदनात त्वर्पवत्वात्‌
भरोद्नेकत्वाद्रा नपु
चोदिते तु परागत्वात्‌ ...
छ.
छन्दसि ठ ययदष्टम्‌
छन्दोग्यतिक्रम।द्‌ष्युढ

७०००

ज्‌.
जगत्स।(भ्न साम।मावा-
इट्क्छ ‡ [ ॥ 13171

जपारचाकर्मयुकताः “^
जातिनेमित्तिकं यथास्थानम्‌
जात्यन्तरेषु भद्‌; .... ...
जुहोति चादनानाम्‌
उवातिशेम्यम्तु दक्षिणा; ....
त न
तचचोदना वेष्टैः ...
तच्छूत। चान्यहविष्त्‌
ततश्च तेन सबन्धः
ततश्चावचनः{ „^
ततोऽपि याववुक्तम्‌
ष

[ ९

¶८स्र्या ।

„१६०३
१८२४ |
१८९९ |
१८६६
२२९०१
१,७९.६
१९०९
१९.१५
१६७१
१९.५१
२१९०
१६९८९

१७९१
१९.८२

१९६८
१२६९९
१५७४४
५२०५७
१९२५७
२२९२२
२०१४

]

भत्राण ।

नःकाडा त्वावर्तत,..,

तत्क।छास्तु युपकमेत्वात्‌
त्को वा प्रस्तरवत्‌
नत्प्थक्त्तं च दर्शथरि
तत्प्रतिषिध्य प्रकृतिः
तत्वतिपेयरे च तथाभूतस्य
त्प्रयुक्तत्वे च धर्मस्य
तघ्परृत्तिषणेषु ,,,
नत्पवरृत तु चन्बध्य
तत्पत्कारश्रुतेश्च ,

तज दानं विभागेन
तेचान्यानू(त्विजिः
नत्र।मावभ्य हेतुत्वात्‌

नचा विभतिषिद्धौ द्रव्य ,

नत्राह्‌"^णेऽाहध तः

[व क कप
तेभाषयानि चोयन्प
।थाजिहुतिगेः
14।35अ्यम। ¡ चिर 4 ति
1थ। ऽभे. रणत
थः ऽनञ छन्‌
1।५अ (रऽ
षाऽऽरम्मतम।याद्‌।

कमः ह

नथा कमेःपदेशः

नाच ठिङ्धदथनम्‌

वथा च टिङ्गदयनम्‌

१६३
{८.३
१६९
१६८२.
२०४० |

नथ! च सिङ्गदशनम्‌
तथाच तोमवमत्त

था चःन्यार्थदसनम्‌
य| चान्ययेद्यनम्‌
नथ। चान्वयेवुर्‌नम्‌

परष्ठषख्या ।

२१७८
२१६९९
२१७२
१८७७
१७७९
१७८६
१६१९१
१५९९.३.
२२५९४
२०७९
१८८९
१८४२
१६३२
१७०३
२०१९
१९३३
१६२८
१८११
१८८१
१८२६
२१८६
१९२१
२१११
१८९२९
१८९.१९
१९.७४
१९.०२९
१६९००

१६१९

०९०

सूत्राणि । ृष्ठवैख्या । |
तथा चान्यर्थदशनम्‌ .... २०८५७
तथ। चान्यार्द्शेनम्‌ २१२४.
तथा चान्यार्थदर्शनम्‌ २१४१.
तथा चान्याथद्रीनम्‌ २१३८
तथा चान्याथदक्षनम्‌ २१६२
तथा चान्यार्थदर्शनम्‌ २२४८
तथा चःन्याथद्शेनम्‌ २२०२.
तथा चान्याधेदर्श॑नम्‌ २१९१ ।
तथा चान्यार्थदर्घनम्‌ २२०१
तथा षान्याथेदशीनम्‌ १८६८.

तथा चान्याभेद्श॑नम्‌

तथा चान्यायंद्रानं कामू-
कायनः,

तथा तेद्‌्रहणे

तथा पय प्रतिषेषः २१२९
तथा पुवेवति स्यात्‌ १९१२३ |
तथा मतेन योगात्‌ १८२८.
तथा ब्रतमुपेतत्वात्‌ . ` २२२०
तथा शरेष्वपि „ ११९२९।
तथा स्यादध्वरकस्पायाम्‌ .... २१४२ |
तथेतरप्मिन्‌ ११२५
तथतररिमन्‌ “ २२८? |
तथेतरस्मिन्‌ १२९३.
तथेत्तरक्षिन्‌ २०४८ |
तथेह २१४९ |
तयेह ५
तथेहापि स्थात्‌ १६२४

तथेका्थीविकर ~ २०९१

तथोत्तरस्याम्‌ १९२९

तदुमूतरथानादर्निवत्‌ =,

[ १]

१७०९

२१२८.

सत्राणि एतस्या ।
तद्युक्तं च काठमेदात्‌ २१२८
नदुदेशानां वा ~ ११११
तदभविऽच्चिवदिति १७३९
तद्म्यामः समासु ०० १७१५
तदथमिति चन्न २०९
' तदावृत्ति तु १६९१९
दाऽवयवेषु स्यात्‌ २१४२
तदुत्पत्तेवा प्रवचन -- २२१४
तदुत्पत्तेष्तु निवृत्तिः १७६२
तदुक्तदोषम्‌ . १७०१
तरश्रव्यं वचनात्‌ १७०६
तचयुक्तस्येति चेन्‌ १६९१
तद्वच्च देवतायाम्‌ ... २२८७
२०६३९ | तदेशानां वाऽग्रसंयोगात्‌ .... १९.७२
तद्धि तथेति चेत्‌ २१८०
टन्त्रमध्ये विधानाद्वा २२४२
तन्त्रमध्ये विधानाद्वा ,„... २२१७
तन्विस्तमवाये चोदनातः „... २२१५
तननियवच्च १६१९
तम्न्यायत्वाददृष्टोऽपि -२९१६३
तन्न्यायत्वाद्रक्तेः ..„ २१२८
तस्मिन्‌ सोमः ११२८
तम्मिन्‌ पेषणम्‌ १८२४
तपश्च श्रपभश्चुतेः १९०३
तस्य च पत्नद्शेनात्‌ १६०८
तस्य घेनुरिति १८९२
तस्य च देवतर्थत्वात्‌ २२७९
तस्य वाऽप्यानुमानिकम्‌ ,... २०१८
तस्याऽऽप्रयणादुब्रहणम्‌ ... १९११
त्यां दु स्यत्‌ „ १८०९

२१७.

न

सूष्राणि।
तेष्यां तु वचनादरवत्‌
तस्यो मयधा
तद्यदा तदारूयम्‌
तान्वीणां प्रकरणात्‌
ताम्यांवासह्‌.

त्तासां च कृत्स्नवचनात्‌ ,...

वुस्यधभेत्वात्‌
लुस्यवध्वामिधाय
तुस्या च प्रमृता ुणे
तस्येषु नाविकः

तचे वा दिङ्गद्श्चैनात्‌
तृवे सयच्छूतिनिर्ेशत्‌
तुतीयस्तवने व्रचनात्‌
तेन च कमंप्तयोगात्‌
तेन च संस्तवात्‌

तेन त्वर्थेन यज्ञस्य
तेषु समवेतानाम्‌ ,...
तेषां चकविदानत्वात्‌
तेषां इ वचनात्‌ ,...
तेषां वा द्वचवद्‌ानत्वम्‌
तेषामप्रत्यक्षशिषटत्वात्‌
त्रयस्तथेति चेत्‌ ....
त्रयोदशरात्रापरिषु ....
त्रिकस्तृचे धूर

चिवत्पश्च 2,

त्रिवृति संख्यात्वेन
त्िवृद्रदिति चेत्‌ ,...

ष्यङ्घेवां शरवद्धिकारः ...

श्यनीकायां न्यायक्तिषु

[ ११1

------*- ^ १५999

पृष्ठततस्या । पत्राणि | १8 त्या ।
१७७७. द्‌.
१९७७ द्धि वा स्यात्‌ .... ,.“ १९४१९
१७१७ द्धि सव्ातप्तामान्यात्‌ .... १६०९.
२०८८ रैध्नस्तु गुणमृतत्वात्‌ ,... १९.४४
२०७९ दध्नः स्यामूर्तितामान्पत्‌.... ११०८
१७१९ दर्पिहोमो यज्ञामिषानम्‌ १६२६
१९७४ दश्श॑नमैशिकानाम्‌ .... १९९०
२०८० दशना च्चान्यपात्रस्य १६२८
१८६८ दशेयति च १७०७
१६६२ दशपेये कयप्रतिकपात्‌ २११९०
१९८४ दशमविप्तगेव्चनात्‌ ९००५९
१७०१ द्शमेऽहन्िति च ,... २००९
१९६१ (५. १८६६९
१६०१ दतिम०३। २१४८
भ स 3 व ० २०३०
१६४२ (क ४. ०“ १८८०
दृ्षाणां चात्तरत्य ० २१६१
` दीषितादीक्षितम्यपदेशः २०१२
1) क्षत दनहेम-- २०१८
२०२४ ९ ।११द्‌ य २२९००
१८०६ दशः भ्यो इति चेत्‌ १६२४
दृष्टः प्रयोग इति चत्‌ २१९२९
९९९९ देवतया वा नियम्येत १९१६
१९११ दवता तु तदाशी्रत्‌ १७११
{९५१ देवतायाश्च हेतुत्वम्‌ १८१९१
* १८९६ देवतायास्त्वनिर्रचनम्‌ .... २१८८
१९९६ देवता वा प्रयोजयेत्‌ „... १६४९
१९९५ देशबद्धमुषादुत्वम्‌ .... १६१२
२०२७ देशष्भक्त्वात्‌ ,.. २२३७
५ १९७९ | दस्य वेतेषु ,... ,,, १९९

दयावोस्तयेति चेत्‌ ,... ...
द्रवत्वे च।विरेष्टम्‌ क
द्रभ्यत्वेऽपि समर्चय;
्रभ्यदेवतं तथेति ... ^.
द्रम्थदेवतवत्‌
द्रक्पविकारे तु पूव॑कत्‌
द्रग्यविभिनिधौ ....
द्रव्यप्र्याहयुपमुदयम्‌
द्रस्यघ्य च।कम॑कःठ्-
द्रभ्यान्तरक्ट्। ...
द्रव्यान्तरे ताल्वा
द्रव्यान्तरे निवेशात्‌
द्रन्पष्वररम्मगामित्वात्‌ ,...
द्रर्५१देशाद्वा ...
दशा हर्य स्युदषपूदढत्वभ
द्र।द्श'हस्य प्त्रत्वम्‌ ,,..
्।द्‌२।३ तत्धङृतित्वात्‌ ,..
६।द९।ह & कचनान्‌
हविपुरोडाशायम्‌ ,..
द्विमागः स्थाद्‌ द्कमत्वा्‌ ,.,
२९५ .... ~
द्वेष्य चाचैःद्न।... „^^
५ बा ट~ट९त्वात्‌ ,.^+
ध.
धमैमातर त्वदस॑नात्‌ ...
धमस्याथेड्तत्वात्‌
धमोद्रा स्यात्‌ ,, ,^
धर्मायु्रहास्च , ~ ८
धमौदमहच =. =
पृमाकहस्च्‌ =

| १९

सूत्राणि । पृष्ठ्तहपा ।

|
1

सत्राण।

१७५ ४ । घ।र२ (यत्वात्प्राम
शरणे च परार्थत्वात्‌
प्ारत्तवामास्च ,,.
धर्यप्वपति ^^
` धनुकेद्वाश्वदु(क्षणा
धवाद्ा सवप्तयोगात्‌

१६०८
२२५७६
२८६६
२१४७
१९७५९
१८८ {
\ ६ ५६५५
९१६५
९२६१०
२२०५.

१६२१.

{९२१
१६२५
१९.५७६
९०१२
२१२.
९०६१४

२०९१ .

२०६

१६९६५

{९८४५९ |

१६९४

१९.५१

१५७२६. ,,
२०८८ ।

१४०२

न,
९9 ्
4५१
९9 म
५५।५।गात्‌ 99००
त 0
पम क्योमात्‌ ,,..

९" विप
कमथ दधीननम्‌ ,...

५ ९
कण; परय॑त्वात्‌
क.रमेद्‌त्‌

^ कुत्स्नस्य पुन...

गुण.धत्वात्‌
8 व
गुण चत्व त्म

न गृणा दय॑ङृतत्त।च

न्‌
|
न

न

१६०५ ।

^ ्
चा ङ&1{+वरमणङ्ञ
& ॥ इ
चानघ ६कृच्छ्‌।
नदना 55नम्पेत्‌
[ केप प भ
च।\वसब्ृद्भ्यम्दशः

येद्न्थ प्रक्षय

चदन वेर षत्वात्‌
चोदनादथक्वात्‌

भेतुनन्धात्‌
च।दम्‌कतवात्‌ ,,..
च पपत्वात्‌

~“ 2

भ भ 7 ५
च|१३।वंथत्वाल्‌

तल्ष[नत्न्‌ ।स्‌ १०,

9०७

पृष्ठ६ख्या |

२९२९
१७८३
१९.७१
६९५९१
१९००

२०८७

१९.४१
२१३४
२२६६
२१०९
२२.७७
९२.०९
११६१
२२३२
२०८४
१७१६८
१८६७
२०९१

, १८३६

१८७५७
२०६१३
२१३९
२१८८
१८९८
२०९१
१९१८
२६५८
१६५५
१८१३

[ १३

भूकगि । ृष्ठख्धा । | सूत्राणि । ृष्ठपतख्या ।
न तद्भूतवचनात्‌ ... ... -१८१४ । न विधेश्चोदितत्वात्‌ -.. २१३१
न वुख्यत्वात्‌ .... „~ २०३८ | न विंशतौ दशेति... „~ १६११
न तुल्यहेदत्वादुभगम्‌ .... २०९८ न वैश्वदेवो हि ... ... २२३२
न तृत्पतने यस्य॒... ... १७८४ न बोत्पत्तिवाक्यत्वात्‌ .... २१७२
न स्वनित्याधिकारः „~ २०८३ न शब्दपृबत्वात्‌ .. -.. २०१८
न स्वेततप्कृतित्वात्‌ --. १८४० न शाचररन्तणत्वात्‌ .... २१८३
न दक्षिणाशब्दात्तस्मत्‌ --- १८३९ ।न श्तिपरतिषेधात्‌ =: ११८
न देशमन्रत्वात्‌ ... .“ २१९३ न प्तमवायात्‌ „. „~ २१९२

न निवपिशेषत्वात्‌ ... १८९७ [न प्मवायात्‌ „“ „. १६८४
न परा्षत्वान्‌ ... „= १६८९ , न समत्वात्भयाजवत्‌ ... १९९२
न प्रक्ृतावदरनस्न- ,, १९९५९ न सदगपृथकृत्वान्‌ ० २२२०
न प्रक्ृतावशन्दत्वात्‌ .... २०५२ | न सानिपातत्वात्‌ ० 4

न प्रछ्ृतावपीति चेत्‌ ... १६१० | नाऽऽधिकरारिकत्वात्‌ ... ५७३९
न प्रयोगततावारण्वात्‌ . १८० नाञञवृत्तिषमत्वात्‌ == १९५९९
न प्रपिद्धम्रःणत्वात्‌ „= २०११ | नाचादितत्वात्‌ ... „= १७४१
न प्रङ्निथनात्‌ ,.. ... २२३९ नायदषक्त्वात्त्मत्वात्‌ ... २११०
न यन्ञप्याश्रतित्वात्‌ .... १९६१९ नायान्यल्त्‌ ... .. १९१९
न दौ किकानामाचार- .... १६२७ | नायामवात्‌ „~ ~ २०५१
न वा क्तत्वात्‌ -- २२३७ नाना वा कपृमेदत्‌ ... २१९४
न वाञङ्गम॒त-वात्‌ ,. ... १८०६१ न।नाहानि व्‌। पव। तत्वात्‌... ६६९१४
न वाऽषोन्तरसंयोगात्‌ .-- १८२३ | गानर्थतवत्सोमे ..“ „~ २२९२४
न वाऽविरोयात्‌ ... ... २२५९५ | नान्यायत्वत्‌ .-. „~ २२९३८
न वाक्टेषःवात्‌ .... ..- १९९० | नाप्रकरणल्वात्‌ „... ... १७३९
न वाक्यरीषत्वादगुणार्ये ... १६६२ | नाशिष्टत्वात्‌ „. ... २१८०
नवा परार्थत्वात्‌... „^ १९४२ नश्चुतत्वात्‌ ... ..= १९११
नवा प्रानत्मत्‌.... .-- १९७६ | नाश्रुतित्वात्‌ „~ „~ २०२७
न. का रच्दप्रथक्त्वात्‌ ... २०३९ | नाश्च॒तित्वात्‌ „= ~ २२३१
नका तस्करशन्द्तात्‌ .... १९४४ | नाश्चुतित्वात्‌ ,.. +, , २२५९
नका स्याहुणश्ाख्ञत्वात्‌ ,. १९४६ | ना्तमवात्‌ ०० १, १५६९
भम्‌ का स्काह्‌कारेण ००४७. १ ६२९ नहावरत्ू ७०9 +9० । ८१६
3 |

~~~ -~~+~------------~------ ~-------

पष्ठप्तल्या । |
१९९४ पराथंत्वाचच शठ्दानाम्‌
२२८३२ पराय न त्वषत्तामान्यम्‌

सूत्रामि ।
निकायिनां च पूवस्य ^~
नित्यं धारणद्रा ,.. | ,..
नित्यधारणे किक्डपो ...
नित्यानुवादो वा ,.^.
निमित्तविवाताद्र। ....
नियमो वा श्रुतिविरेष।त्‌ ,...
नियम व।मयमागितवात्‌ ...
निरदशाद्र। ग्यवतिष्ठरन्‌
निरदिशाद्व। तैदिकान.म्‌
निवैपणद्वनस्तरण~ .„.
निदेत्तिव कमेभेदात्‌
निवेत्तिवोऽधटोपात्‌
निशियज्ञे प्राकरतस्य
निष्केःसस्यावभूप
निष्पक्षग्रहणान्नेति र“
नेखछाभिघानान्‌ छ

नेफ़देशत्वत्‌ कः

नेकव्यप्रदेशात्‌ =... ^
निमित्तिके तु कायत्वात्‌ ....
नैमित्तिकं तृत्तरात्व4 ..
नेष्कतुकेण सेत्तवाच्च =...
नोत्तरेणेकवाकंपत्वात्‌ ...
नोपदिषटत्वत्‌ .....

नोत्पत्तिश्तठ्दत्दात्‌ _ ,.,.
म्यायात्रि व। प्रयुत्वात्‌ ...

ध -.- प...

पश्चशारदुःयारतया .,.^
पत्नीं वाजान्तम्वम्‌ = - ,..
पयोदा काण मान्त -...
पृ वः तेतमपानस्वात्‌ "५

१७२८

-६६१०९,

[ १४ |

सूत्राण।

२२८३ परक्शब्द्त्वात्‌
२०४९ परिक्रयश्च.... ,...
१९७० परिक्रीतवचनाच
१६९५ परक्रयाच्च

१७४७ प्रिकवाथम्‌
१७३४ परिक्रयाथेविभागद्रा
२२३: प्रिम।५ चानियभेन
२२०९ परिविद्वयर्त्वात्‌ ,..-
{९९० परषु चाग्रश्चब्द्‌; ...
प्रेषां प्रतिषेधः
२२४२ परं नित्यानुत्राद्‌ः...
२१६२८ पथभिकरणाच ...
१६२४ प५धेकतानामृत्तरग
१८१! |
२१४२ पवमानहमिः
२००८ ¦ पशावषीति चेत्‌ „^
१८६० | पवमाने स्यातम्‌

१७६६ पशग कम्माशट--

१८६९ पशत चष्शन्यात्‌
२१५० "दुः पुराडारा। वकरः
२१९२ १श१र'डश्स्थ
१७५४ ¦ पशुपवनाथषु ...

२२२९ | पशष्सयेवम्‌ ^^

| पशेरेकहविकम्‌ ..-
२११७ | पशोश्च विपक्षः...
१६७१ | “शौ च टिङ्कद्दीनम्‌
११०८ प्च एरोष्ये

१ बु चोदनैकत्वात्‌

---------------~----*---------------------“

पष्ठप्रट्ा ५

०००
1001

|^ 00

9०००४

पञ्चितानःमृत्त प्राना

„ १००५

१७.४९४
१७२३
१९९४
१८२८
१८६६
?८९.०
१८६५
२०११
२२१६
२२४९
१९.७द्‌
१८६२
१७८७
१६०७
१७९२
२११४
२१९१
१८१३
१९.२४
२२०५
१६९.३
१६०७
१६०५७
२२१०
१७७४
२०२१
२२९२
१५९१
२१७५

११

` .*. सूज्राणि।
क ~
पशा तु सस्त ....

,प्रह्त त्रख्या ^...

` प्शवतिरेकश्च
, पश्वमिधानाद्रा
पश्वानन्तयात्‌ =...
पाकस्य चान्न
पश्रषु च प्रसङ्खः....
पणेस्त्वश्चतिमृन्वान्‌
पार्मणहोमयोः
पाशुक वा
पिण्डयत्वाच्
पुरस्तादेन्द्रवा यवस्य
पुरुषापनयात्‌
पुरषापनयो वा
पुराड,शाम्वापित्यपि-
पूवत
पूरवष्य चाविशिष्त्वात्‌
पवसश्चामनत्रत्व--
पवैरिमश्चावभुचप्य.
एथकत्व्‌ द्विधितः ...
पु-छकणे....
पृषपाञ्यवद्रा ^
पृषढाऽये
पृष्ठयप्य युगपद्विषेः
पृष्ठ्य वाऽतदथेन्वत्‌
ृष्ार्थे ब प्रकृति-
पष्ठर्थेऽन्यद्रधतरात्‌
पृष्ठे र्तमोजनभ्‌ ....
पौष चाम्यति...

प्रकुरणविरेषःच ,,

७००००}

1117)

(.१५]

- ~ - --------~
पृष्ठप्तख्या । सूत्राग। पृष्ठमख्वा ।
, २२४२ | प्रकृयथेत्वातपोणमस्याः ,... २१८४
२००४ | प्रकृत्यनुर्राषाच्च ... ,.. १८७०
२२०२ | प्रकृत्यनुपरोधाच्च ... .... १८४३
१६९२ | धस्य च पूवं ऋत्‌ ... २१२४
१६०८ | प्रकृतिकाखप्त्तेः ... .... २१८७
१८८० भरकृतिदशेना्च ६०१६
२२२५ प्कृतिलिङ्गापयोगात्‌ .... ` १९०९
२१७३ | “कृतिवच्वस्य ... ... १८११
१७३८ | प्रतेश्चाविकारात्‌ ,... १९९१९
२२९१ | प्रकृतौ च।मावदर्चनात्‌ १९९९,
१८२५ | प्रकृते! यथेत्पत्तिवचनम्‌ ,... १७४२
१९७३ | प्रकृतो वा रिष्टत्वात्‌ ,.. १९९९
१८३४ प्रगाथच,.. „^, १७१४
१८३३ | प्रणीतादि तयेति चन्‌ .... १९.५१
२०८२ | प्रतिकर्षो वा निव्यर्थन .... १९७३
१७९४ परतिकव च दशयति १२.७६
१६०१९ | प्तिदक्षिणं व कतृ्बन्पात्‌ २१९१
१८७२ | प्रतिनिधौ चातिकारात्‌ ,.. १७९१
२१६६५ प्रतिप्तीतु ते मव्रतः १६६६
२११७ | परतिपत्तिवाऽकम - ~ २११५
१८२५ | प्रतिपत्ति य्था... .... २१८४
२०१४ प्रतिपत्तिरिति चत्‌... „~ २१६३
२०५३ | प्रतिपत्तिस्तु रोषत्वात्‌ ,... २२७७
१९८८ | भिप्रधानं वा प्रक्तिकेन्‌ .... २२०७
१९९८ | प्रतित्थतुश्च क्पा-- २०२२
१९.९४ | भतिषिद्धविज्ञानादा.... ,.. २०८१
१९४८ | प्रतिपेध्य विधाना २०९०
१९९९ | "तिपवः प्रदेय ... ~ २०५६
१८७७ | परतिष्वः स्यादिति चेत्‌ .. २०६६१
१७९४ | तिश्च कमेवत्‌...` ,, १८३९

[ १६]

~~ ~ "~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~. ---- ~~
सूत्राणि । ृष्ठपंस्या । | पत्राणि । ए्ठतरप |

प्रतिषेषस्य त्वरायुक्तत्वात्‌ .... २०४५ परता समशब्दः ... ११०१.
प्रतिषेधाच्च ... „~ २०७७ [परशसा्थमजामित्वम्‌ ... २०९४
` प्रतिषेधाच्च . ..~ १८६२ | तिदधम्रहणत्वाच्च ... १८१९
` प्रतिषेषादकभति ... „~ २०६९८ | प्रकृतस्य गुणश्चतौ ... १९६०
प्रतिषेधायवात्‌ ०० ~ २०४३ प्राकाङ्नौ तयेति ,.. १८९७
रतिपेषो वा दशेनात्‌ ... २०४१ प्रागापिक तु .... ... १७१३
= प्रत्यङ्ग वा ग्रह्वत्‌ ~ २०२१ | -जप्त्येवुच .... ... १९११
प्रत्ययात्‌ ,... ,.. -.. १८ | प्रस्तु त्रिशब्द ... १९५२
परस्यहं सवत्कःरः ` ~ २०१९ । प्रावा पूर्वस्य ,.. .... २०४४
` इथमस्य वा काट्वचनम्‌ ... २१४४ प्रायाश्चत्तष चङ्ाथ्योत्‌ ... २२१.
प्रथमं वा नियम्येत ..„. २१२३ प्ारयेत वा ,,, „.. २००३
्रदानदशौनम्‌ .... „+ १७८१ प्राप्धिे प्रायित्तम्‌ „... १७८०
. प्रदानं चापि ,.. .-. १९७९ | प्रोक्षणाच्च .. „... १६०७
प्रघानकमौयेत्वात्‌ ... „ २१२६.
प्रधानं सङ्गधयक्तम्‌ ... १८६६ एठ्मतनिषरनात्‌ = „.. २९८५
धषागाचन्यतयुक्तात्‌ ~ १८०५ फदेवतयोथ्च ` ` १८
प्रवानपवर्गेवा ,. --. २१७६
प्यगवदिति .., १९१८. (०१ "= २६१६
प्रयाजानां चेकरक्ष- ,... २०४७ | फामनिशिति "~ ~ २१०९
प्रयाजे च तन्न्यायत्वात्‌ ,.. १८०९ |कर्कत्वादादचन्द्ः "९१४४
प्रयनिऽपीति चेत्‌... ... १७४६ | ब.
प्रयाणे त्वार्थ-- ... „~ २२६९ बहुवचनेन प््प्र्िः ... २१२.
प्रयञ्यत इति चेत्‌... ~ १७०५ बहूनाभिपिच ... ..- २०१९१
प्रयोगचेोदनेति ... -- २६४९ [बहूनामिति चेकसिन्‌ ... २००९
प्रयोजनामि्नन्पात्‌ ... २८९६ बहयत्वाच्च , ... २१२९
प्रयोजनैकत्वात्‌ ,... ... ` २१९४ [बाहुप्रसप्तावा „^ ... १७७९
्रृ्तष्वादिष्टः ... „~ १९८८ |जुपन्वान्‌ पवमानवत्‌ „ १९६२
वत्तवरणात्‌ „^ „^ १२३४ |व्रहदानि . ^ "~ १९०९
परृततेषत्ेतुस्वात्‌ ... =... १७९५ बरहयाऽ्पोति चेत्‌ ,.. ^ =
` भरतौ चापि `न „० [९९६ । नाज्षणविहितेषु „ ,“ २९११

फ

` सुत्रणि।

भत्येति चेत्‌ ...
` भव्येति चेत्‌ ...

| 1

भ.

५

भ

। ४ भ तत 1 ण 1 तु ७७९०४

भागित्वद्वा ^“.
माषास्वरोपदेशादैरवत्‌

` मृतत्वाचच.... ^

भेदस्तु काठभदात्‌

भेदस्तु गुणस्षयागात्‌
मेदस्तु तद्धेदात्‌ ...
भेदस्तु सेदेहात्‌ ...
मोजने तत्‌ ^^.

म.
र
मधुद्क ७००४ ०००

मनेतायाम्‌

मन्त्रवणाच्च ^.
मन्ध्रवणीच्च

क्न न्व

मन्त्रावेशष।नदषात्‌

. मन््राणां करणारथैत्वात्‌

मन्त्राणां सेनिषातित्वत्‌
मन्त्राश्च संनिपातितवात्‌

`, मन्भ्ेष्ववाक्यजेषत्वम्‌

मन्त्रोपदेश्चो वा
मानप्तमहरन्तरम्‌ ,...
मनि प्रति ध

-मापतिप्रहणमम्याप्त-
मांसपाकप्रतिषेष।च
- मौप्तपाको विहितप्रतिषेष;

मुख्यघारणं वा ,...
मुरुयेन व|

११९५

1 10

७००७

॥ 1/0

४०१४

[१७]

पृष्ठसंख्या | ! सूत्रणि।

१६२५

२८२२९

१८३८.
१८८८.
२२९२

२२२४

२१६३१.
२०१५.
२२०१.
२२५९

१९.९८

१६०३
१९३८
१८०९
१७६९
१२.३२

२२९४.

२२६९५

२२२९.
२०७५.
२२६२.
२००६.

२०१६
२०७८
२२३९
२२४०

२१८२
१९.५७०

` पुषटिढोपान्त
| मरु वा...

भेधपातित्वम्‌ ..,
यर
4जविचादनादहीनत्वम्‌

| यनमानपरष्कारे ...
थनुयेक्तं ‰..

` यत्म्थाने वा

` बरथाग न्याय्य

यथानित्रेशषम्‌

यथाश्रुतीति

यथोक्तं वा विप्रतिपत्तेः

यथोक्तं वा तैनिषानात्‌

यद्भीज्यावा ....
यद्यपि चतुरवत्तौनि
गदि तु कर्मणो .... .

| थदि तु ब्रह्मणस्ततूनम्‌
शद तु वचनात ,...
दि तु सांनाय्यम्‌
पदि वाऽविषये ...

` यस्य टिद्धमयंतयोगात्‌
स्थ व। प्निघाने
थन्ञकमं प्रानम्‌ ,...
यज्ञप्य व धि

। धन्ञायुव्रानि ,,.

| यज्ञ त्पच्युपदेशे ....

| शज्वानुतक्याप्ु ...

धाञ्यावषटूरयोश्च

| पाज्यावच्छनीति,,.
# ^

पृष्ठ्य ।
. १८९१६
,,. २२४७
. १७६९०

२०१३
११८२
„०, १९.०४
१९९८
१७९१
१९९१
.०~ २०
०“ १९.३४
१९९६
१७४१
२०९४
० २१३७
१९०३
१८४८
,,,„ २०८१
... १६२४
१९८६
..„ १९८४
१६३२१
११६९४
=+. ३ १.८३
२२६९
२२७१
२६७
२०१६१

सृ्ाणि ।
` भावत्वे वा
` यावद्वा
` चावदुक्तम्‌

न भ

। 9.8। 11101

घावदुक्तं व। कृत ~

धावदुक्तमुपयागः ,...

यूषवदिति चत्‌

युपश्चाकमेकाछत्वात्‌
येषां वाऽपरयाः ..
` चोग्रा यत्ञाय ...
योवा यजनीये ,,..

षे, ¢ म,

द्माप्यत्त्‌ विर्व ,,.,

रक्षायां पत्तिः ,, "^"

# 1

र्‌+

ल,

शिङ्गदर्शनाच्च ,..

` िङ्कदव्ीनास्च
शिङ्गदशेनाच्च
। दिङ्गदशेनास्च
टिङ्गदसैन।स्च
` शिद्कद्शैनाच्च
शिक्कददीनास्च
लिङ्कदशनाच्च
` टिङ्गदशेनाच्च
चिद्गदशनाच्च
` शिङ्घद्शनाच्च
` रिक्कदशैनाच्च
द्िङ्गद्शेनाच्च

# 99 9००४

१९९१

ृषठसेख्या । |
२२२५९
२०१५७
११२१

१९.५८
१८४८ |
१९४१
२१६८.
१६३३
२२४२६.
२१८२
२२४९ ।

ठिङ्गदशनाच्च =...
ठिङ्गदशैनाच्च ..^.
छिङ्कदशेनाच्च
चिङ्कद रान।च्च
टिङ्गदशेनाच्च

दिद्गदशेनात्‌

लिङ्गदशेनाच्च
टिङ्गदशनात्‌
टिद्गदशेनात्‌

9०१०

` लि्गदशैनात्‌

रिङ्कदशंनाव्यतिरकाचच

। लिङ्गं मन्त्रचिकीषरथम्‌

१७८८

१७९१
१९८८
१६९९ |
१६३२९
१७१०
१७१६३
१७४४
१७४६
१७९८.
१८११.
१८१४
१८२६
१८८९.
१९१६
२२७२
२२४१।

टिङ्गमविश्चिष्टम्‌ ...
[१ न = ®

।छङ्ध वरोषनदरात्‌
ेङ्गपाधारण्यात्‌ ...-

दिङ्गः ,,..

लङ्गा ...
ङ्गा शेषहमयोः
टिङ्खेन द्रभ्यनिर्दशे
लोके क्मर्थरक्षणम्‌
टके तु यथाकामी
ठ कके दोष्तयोगात्‌
व,
वड्कीणांतु ,...
वचनमति वेत्‌ ...
वचनामिति चेत्‌ ...
क्चनवा,.. ...
वचनं वा मागित्वात्‌
वनन वा हिरण्यस्य
वचं वा सुत्रतवातू

एष्ठपतस्प्रा ।
२१९१
,,,„ २१८०.
० २१५२
२१४८
२०७८
१९४७
१९.६१
१९.७१५
2. 4८९
० १९९९
,,, १७१४
..„ १७४६९
१९४८
१९९१
१९९९

ॐ "2११
, ११७२
१६३३

० २०१७
-८ , २११४
5 ` १ १८१
१७४७

०, १७६९
..“ १६२२
“०४. १९९९
१८२१
... १८९१.
~ १८३१.
० . १८४१९

[ १९

पृष्ठतैल्या ।

सूत्राणि ।

ववनत्कमत्तयेगेन ... २१९५.
वचनात्परित्ति- .... „~ १९८२
व चनात्सस्थान्यत्वम्‌ ` ... १९६९
वचनान्न तन्त्रमदः,... २१९६ ।
बचनात्त॒ बहूनाम्‌ ... २००८.
वचनादतद्न्तत्वम्‌.... २००७.
वचनादपतस्कृतेषु .... २२८१
क्चन।दितिचेत्‌ ,.. „~ २२८,
व्चनाद्विनियोगः ,.. .. १७२२.
वचनानि त्वपू्त्वात्‌ १९२५९
वचनानीतराणि ,.. १६०५
वनिषठुतनिषानादुहकेण १७७८
वपार्नाच." "~ "~ २१९६.
वरणमत्विजामानमनाधत्वात्‌ १८३८
वजने गुणमाित्वात्‌ १७८८
वर्णे ठ्‌ बादरिः „. „~ १७२६
वषदकर्‌ नानावलात्‌ ~ २२९८
वस्ततीवरीपयन्तानि „^ २२००.
वत्ाहोमस्तन्नम्‌ ,.. ... २१४४
वाक्यत्तयगष््रोत्कषः ... २१८९
वषयशरेषोवा ... „~ २२४०.
वाक्यशेषो वा क्रतुना ... २०७४
व्यार्नातु =. ,.न १७०८
वाग्मो हविष्कृता =... २१७४
वाजिने सोमपूकतवम्‌ ,... १६०५
बसति मानोषावहरमे ...... २०१९
षोवत्तम्‌ ... ... १८७९
- किङक्रखःच दशयति „~ ३२५९
विकष्पक्तवेकावद्‌(नत्वात्‌ १८१९.

कृश तवृषकृ्‌, „१, - ९.०६ |

पूत्राणि। ¶8६१९१।। .
विकसां वा प्रकृतिवत्‌ .... १७६१४
धिकल्पो वा समत्वात्‌ ,,. १९४८
विष्टो वा प्मुचचवस्य ... २२६७
विङरस्तत्प्रवानि ,.. ,.. १६८७
विकारस्वप्रकषणे ... ... १८७८.
वि्ारस्तु प्रदेशत्वात्‌ .... १७७०
विकारस्थान इति... ,... २१८८

विकारास्च न ^ २२१९
विकारे चाश्रुतित्वात्‌ „.. २०९१
मकरे तु तदथम्‌ ... २०७४
परिकारो वा तद्भैत्वात्‌ ,... १७१५०
विकारो वा तदुक्तहेुः .... १७४६९
विकारो वा त्दुकहेवुः ... २२८०
विकारः कारणाग्रहणे „^ २२६३
विकारः प्रवमःनवत्‌ ० २२१७
वित चापि „~ „~ १७६९
किंकृता त्वनियपुः... ... २०९२
विहृत प्राङृतत्य ,... „.. २०३३

। विटती शन्दवच्वात्‌ „.. १८१९
वेच्छदः स्तेमपतामान्यात्‌.... १९६३
े्यतिदेशान्‌ ... ,. १८७२
(तञ चाविशिष्टम्‌ ... १८६९
विवित्वन्नेति चेत्‌... , १९९१९
वरवेनिगममेदूत्‌ ,.. „. १९६३.
व्रिधेरितिचेत्‌ .. ... १६६२.
व्रिधिरितियेत्‌ ^. ... १९९०
मिभिरितिवेन्न . „ २१३२
दिपरिवत्परकरणातरिमाणे ,.. २१३०.
शब्दस्य मन्तवे ,,, १९२१.
(4 इ वद्रवूणः ,. ९०९६;

सूत्ानि |

षेः प्रकरणान्तरे...
ध्येकत्वादिति ,..
स्ि्वितरा त्वात्‌
सतु तत्रमावात्‌
धेस्तु विप्रकषेः ....
रेस्स्वेकश्चतित्वात्‌
धां प्रति विधानाद्रा
प्रतिपत्तौ तास्ताम्‌

(७

प्रतिषत्तै। विकल्पः
विप्रतिपत्तौ हविषा...
विभ्रतिषिद्धवमणाम्‌
विप्रतिषेधाच्च ,,..
विभातिषेषात्करया ,..
तिप्रतिषष तद्वचनात्‌
विश्नतिषेषे प्रम्‌ ...
विभक्तेवा ....
मिभन्य तु स्तस्कार-
विमकाद्धा प्रद्‌।पवत्‌
विमां चापि
पिसेषित्व।च खोकात्‌
पिर धिमभेकश्चते
मिरोधिनां च
पिरोष्यप्रहण। तथा
निश्चये च तद्‌परसः
विश्वजिति वर्प्वकू
विरेषाषी पुनः ..
विशशोवा,^
विष्णुषो स्थात्‌
विहितग्रतिषेषो का.

विदहति ८ (4 त्वात , ४१9
५ & =^ म "५ कत" । "वक

2 -ढ? ड 2 2 ड ॐ
2 +

ह,

9

[

9

1, 11

००

1111)

[ २० |

प्र्ठत्तस्या । |
१७९९ |
१८१ ।
२१३०
१८७४
९२
१

२२६९१ तरूपपतामा कवुतयोगतत्‌
उ्यपदेशश्च

१८१५७
१७५२
१६०१
२२४६ |
२२३०
१८७४
१८६०
२२८५
१९.८९. |
२०१६
२१२९९
१८९०
२०९३ ।
२.४८
२०५३
२०४९
९९.९२
२२१६
२१९४
१९९३
२०८९
१७८८

|

ग्य पदेशाच
व्या्पातं बु्यानाम्‌

| शाभित्रे च
| शाखात्त विभरयोगः

"श्राणि |
व्िहारप्रतिषधात्‌ ....
वुद्धिदशनाच्च

' वेदिप्रोक्षण मन्त्राम्ाप्तः

३दिप्तयागादति चत्‌
षेटःद्धननव्रतम्‌ ...
वेगुण्वादिष्माबाहिः, -.

1117)

व्युद्धत्याऽऽप्रादन च

ग्य॒द्धचनं च विप्रतिपत्तौ

त्र+चम।च
श

| शङ्क च निवृत्तेः...

[म न
२। द्भ { चानुवव्रणात्‌

॥ प = क

` शब्द्नदाननेति „^.
शन्दविभागाच्च ,,.
| शन्दतामथ्याच्च

111)

श्रब्दान्तरत्वात्‌ ,,,,
रठड यश्च तथा
< ठ्दाथत्वात्त्‌

2ञ्दा५त्व्‌ | इॐ र्स्य
¦ शज्दायंश्चापि
। €ष्द्‌।सामञ्स्यमिति

88)

रारष्वपीति चेत्‌ ...
शा य्डान्तत्वे विकरः

{८९२ । रिकम्‌

शिष्ठा तु प्रतिषेषः
शुतेऽपि „+
शुतेपदेशाच्च ...
शेषप्रतिषेषः
शेषभक्षाच्च
शेषभत्तास्तयेति चेन्न
शेषभक्षस्तेति चेत्‌
रषचदिति चेत्‌
२४वद््‌/ प्रयाजनम्‌
शिषष्य हि ...
शेषाणां चोदुनैकःय।त्‌
रोषे च समत्वात्‌ ,..
शेपे वा पमिति ,...
रवः सुत्यावचनम्‌ ,...

सूत्राण |

०००४

1111

००

०००१

०९०५

शथनराछाकदथपकवष-- ,,

श्रपणं चाश्चिहोत्रस्य
श्रवणानां त्वपृवेतात्‌
धरताश्चतोपदेश।च
भ्रतिते व। लोकत
रतितषां प्रधनवत्‌
श्रतेश्च तत्‌ +,
्रुलथविशेषात्‌ ‰..
श्त्यानथक्यमिति ,...
ष्‌,
(क्षयत।त ..

पया § चोदमापू
` पस्था त्वेवम्‌
्

9४०8

9००४

७०००

१००१

¶६६स्या ।

[ ११ |

सूत्राणि ।

२०६२ | भख्यायाश्च पृथक्त्व--
१७९२ |
१७९०

१७९.३

स्याविदहितेषु पुच्चयः
पस्य।पमज्ञप्यात्‌
१८६७ पष्थघु ठु विक्छः
२२३६ \ततवचनाद्धारायम्‌
२२६४ निपाते विरोधिनाम्‌
२९३२ ५नहन च वृत्तत्वात्‌
२१०१ सनहनहरण तथेति
९१०२९ भनिवपि च

१९९९ प्रयोगो वा १)
१८३७ | पनं च ,,.
२०२९ सृष्तासतिपेवथ ...
९२०९ सम्करुधतिपेपो क
१७७९ गग्कार्श्चाप्करणे
२९९७ । स्कारप्ाम्ात्‌
१७९१ मकराणां च दृ्चनात्‌
९०६६ | स्कार स्वावरतैरन्‌

१९९१ | 4२ च तलमप्ानत्वात्‌ ,

२१६८ (म्करे चान्य,
५७९२ भ॑षे तु करिा्तरम्‌
९१९३ सकारे युञ्यमानानाम्‌
२०४९ | -म्कनरोवा „^,
-पकरो व। द्र्य्य
९८७१ सम्यागनेवु तदभ्यापत
१७६१ घ्रन्था तेहेवतत्वात्‌
१९५८ ॥तरभित्वाच र
| ततु चाथत्य ,,.,
१८१७ ममं चापि दोषः

१७७२ | कषे पहला स्मत

पस्यायाश्च रब्दृक्तात्‌

इ्+ ख्या ।

9००५

१०१५

०१०५

०००

११०४

1११।

9१०४

१९५४
१६१२१
२२६६
१००५
२२७४
२२६९४
१६६४
२१३२
२२३८
२००८
१९.३१
१८२९
१७८६
२१९५
१७०४
१८७४
२१६९०
२१६९९
२२७६
१९१८
१८७२
१६१४१
१९२८
१८२७
१६९११
१७९७
१७६३
१५५८
२९८१
१८९९

मूत्राणि ।
परर सेक्यम्‌ ,...
सङा कारणकत्वात्‌ ...
सछृद्वाऽऽरम्भतयोगात्‌ ...
सकृ दिज्यां कामुकायनः
सङ्कदिति चेत्‌ ....
सङ्ृतत॒ ध्यात्‌
सह्कन्मानं च ध
सगुणस्य गण्डे ...
सति च नैकदेश्चन,.^.
सति चाम्याप्तशाच्चत्वात्‌ ....
सति चोपापतनत्य ,...
सत्यवादेति चेत्‌ ...
सन्नमेकः प्रकरात्िवत्‌
सत्रमहानश्च ,,..
सत्ररिङ्गि च +.
सत्रे वपायिनचेद्नात्‌ =...
सतोस्त्वा ्षिवचनम्‌ इ
स व्द्यथः स्यादुभयोः
सनिवन्ये च ... ^
सतापनमघः
समत्वाच्च
समत्वाच्च तदुत्पत्तेः ...
समत्वात्त॒ गुणानाम्‌ = ,...
समं स्थाच्छरतित्वात्‌ ४

७००५.

समाख्यान च
समानदेवते वा... ^^
समानवचनं तद्वत्‌ ^
समानः क।ठत्‌मान्धात्‌ ,,.,
समाहिवबनात्‌ ,..
प्मत्स्तेकादरिनिषु

[ ९९२१

२६१६

१६७५ ।
२१२९
२२०६.
२११३.
२१७०.

१९३६
२०८२

२२५९ |

२२४०
२२३९
२००५
१९०९
१९१२
५
१८२९
१८१५७
१८३६
१८२९
१८.९२
१८६९
५८८२
१८९ ०
१८९०
१९.४०
२१६१
२१६२
१७९९
१५९०

प्ष्ठदख्य | |
१७९९ |

सध्राणि | एष्या |
प्मासेऽपि तथेति .... १७६८ `
समुच्चयं च दशयति ... २२७१.
समुच्चे च द्शेयति ,.. १९२०
समुच्च च दृशयति „.„ २९६१९
समुच्चय च दशयति .... २२७३
समुच्चयस्तवदाषर्थेषु .. २२६१
समुचयो वा . २२१८
पमच्चथो वा प्रयागे ... २२७२
समुपहू थ मन्षणाच्च - १६०१
पवैत्र तु प्रहाम्नानम्‌ १९१२
पत्वं च तेषाम्‌ ... „. १८१३
पवैपृषठे पृष्ठशम्दत्‌ १९.९२
सवेप्रतिषेषो वा |, ,.„ १७७७
सवेप्रापिणाऽपि चिह्न .. २१२९
वमेव प्रधानमिति १८१९८
सवेविकरारे त्वम्याततानधेक्यम्‌ १८२९
सवैविकारोवा ... ... १९०द्‌
सवस्य वा क्रपुम॑योगत्‌ „.. १८९४
सवेह्य वेककम्पात्‌... „२०१३
प्ततप्य वेककरम्यात्‌ १९६७
पपैस्वरस्य दिष्टगतौ ... १८५९६
प्वातिदेशस्तु ,... .. १७९७
सवाप्तां युणानामथेवस्वात्‌ ... २०९०
पर्ये वा तदृथैत्वात्‌ २२८५९
पर्षा चामिमरथनम्‌ „.„ २२०८
तद्वा दशेनत्‌ .... १६२७
प्षामविशेषात्‌ ,.. ,. १९२२
वै वा परुषापनयात्‌ ,... १९०३
स डोकिकानाम्‌ .. ... ११२१
पवनीय उिद्ापिषानायेत्वात्‌ ` २२४६

सत्राणि

परस्तुदशान्लो वा|...“
सहत्वे नित्यानुवादः
सानाय्येऽप्येवम्‌ ... ...
सानाय्वेवा =...
साकस्पविधानात्‌ ,... ^
साङ्गकाटश्चुतित्वाद्वा

साङ्गो वा प्रयोगवचौकत्वात्‌
साद्‌नचापि ...
सधारणोवा ...
स्ता पशूनामुत्पत्तितेो
सा्द्रयवान्नेयम्ेत = ....
पामप्रदेशचे विकारः 1
सामस्वथान्तर श्रुतेः ...
सामानि मन्रमेके,..
सान्नं चोत्पत्तित्ामथ्वात्‌ ,...
सुत्याविबद्ध।
सुनह्म०। वु तन्त्रम्‌ „...
सोमान्ते च प्रतिपत्ति
-स्व॒तिन्यपदेशमद्नेन ^.
स्तो मस्थैके ` ६०4।न्तरे
स्तोमविवृद्धौ „ल ^
स्तोमविवृद्धौ त्वाधिकम्‌ ...
स्तोमस्य वा ताहङ्गत्त्‌ ...
स्थाणो ठु देशमात्त्वात्‌ ...
स्थानन्त॒ परिटुप्यर्‌
रमृतेवां स्यात्‌ ... „^.
स्यात्तद्धमेत्वत्‌ ... ...
स्यात्पोममासीवत्‌ ,,. „^.
स्थात्यागनिदयत्‌ „^,
१५।दृभचोदितान।१,

पष्ठत्ख्या |

[ २३)

------------------------- +

सुत्र'"णि |
१९९४ स्याद्राऽनारम्ववषनात्‌
२१९७ व्याद्वाऽऽवाहनत्य,...
२२७७ स्यादा कारश्यरिषमूतत्वात्‌
१६९०९ याद्वा द्रन्याभिषानात्‌ ...
२१२५ प्याद्वा निषानद्शनात्‌
२१९९. | ध्याद्रा प्रत्वत्त। २्त्वात्‌ ,..
२१४७ स्याद्रा प्रप्र्पिकस्य
१९७४ प्याद्धा व्यपदेशात्‌...
२१७१ स्याद्र होनध्वयु. ... ,..
१८८६ स्याद्विशचय तन्न्पायतवात्‌ ,...
२०८१ स्यादिशये तन्न्यायत्वाल-
१७२५ कतिवत्‌ =...
१९२० ध्यदुत्पत्तो काठमेदत्‌ ,..
१७०० स्याद "यत्वात्‌ ,... ...
१९९९ स्याद्वोमये; प्रत्क्षचचि-
२२०२ | त्वात्‌... ५
२१७८ प्याह््गमावत्‌ ,...
२१७२ स्युवाऽथवादृत्वात्‌,.. ,..
२००४७ स्यु होतुकरामाः ,...
१७२७ चसृगमेषरणामवष्य ,..
१९५६ 'स्ैवेण वागुणलत्वात्‌
१९२६ सवभ्रनद्‌।तरणामिवषण-
१९९६ ववष वा
१८०७ स्वरुप्तन्त्रापवर्ग; ,...
२२८२ स्वध्यं प्रति व्षिणम्‌ ,..
२२८६९ घ्वत्यानत्वास्च
१९.९७ घछस्यानवित्रदधिरव
२१४५ घवाभिश्च वचनन,
१७६ स्वाननि च द्रानात्‌ ...
१९५५ | छवापिनो केकरृन्यान्‌ „^,

प्ष्ठबषया |

१६७६
१९४४
२२४१९
१९.४४
१८६१
१८२७
१८६९
२२६३२
२०६२
१९९५

२०१०
१०१९
१९.३८

१८९६
११००
१८९१
१८१२
११८९
२०४१
२९२।१
१९.४०
२१७०
१९८१
२२९७
१९७६
१७१९
१८२७
१५७६६

[ २४ |

न+ = ~------~------------~ ------ ~ ~ --------“. ~~. -- -- ~~~

सूरमि। षठतरूषा। | सूत्राणि । षटपर्था ।
स्वाम्पाख्याः स्युः... ... २०११ हविधाने नि्षणाथैम्‌ ... २२२७
स्वाध॑त्वद्र व्थव्था ,.. १७६७ | हविरभद्त्कमैणः .,. ,... २०२३
सिष्टङ्च्छृवणन्निति .. २२५७ हविषा वा नियम्येत ...„ १६०६
खि्टडृति भक्षप्तिषेवः ... २०४६१ हविष्डृत्सवरनयेषु .... २२४१
सिवष्टकृदावाविक)ऽनुयनि „^ १९३६७ हविष्दनिुपुतेकुवाक्या-- २२१६

सिवष्टवृदेषरतम्यत्व हि
।तषठवृद्क्त्वत्च =." १९९९ हुवो वा गुगमूतलात्‌ ,.. २०८६१
स्व च ७००४ ५००१ [177 १ ७ १ 1

हिरण्यम; पक्स ... १८६९

द. हिरण्यमाज्यधमेः ... „~ १६०२
हरणे वा श्ुत्वक्तयोगात्‌ ,.. २०२० होत्रास्य्‌ पकसेरन्‌ ..~ २२१८
हविरगणे परमत्तरप्य ... १६१६९ हीत्रे परापेत्वत्‌... „~ २२८६

पश्चम-षष्ठपागस्थसूत्रणां सूचीपत्रं समाप्तम्‌ ।

व्टीकासहित

पुटे पङ्क्ती अुद्धम्‌ शद्धम्‌। | पटे पर्क्त मशुद्धम्‌

१९४८
"१९९१
|
१९.५७
१९६९०
१९.७०
9
१९७८
११
१९.७९
१९८०
१९८१
१९.८१
१९८६
१९८७

[|
१६२०

१९९१.

१९९४
१९.९.४

9

६ धिक
१६ प्रादु
२९ नाध

९ स्था द्धे
१२ षम

२ वती
१७ निवैतिः
१७ नव्‌।

२२ भ्रम्‌ ।

९९ राकराम
७ एम

नीय
थत्य
५ वतं
०३ह्‌ सु
१ उक्थ्कादि
भरथ।
सामक

क्कि »
प्र्रिम्तु २००९.
बोघ

स्या्तद्धभ ` २०११
पेण | ९०१६
वर्ता २०१४
निषु्तिः |

गवा २०११
म्बू ।
शुक्राम्रः २०१७
[4 २०२०
एष।

पय

सघा

नीय

य॑स्य २०२१
वतं २०२३
ष्वहःु २०३१
उक्थ्यादि ९०३९
यया २०३३
~ २८३४
नेव २०६९९
मप्य २०३१
उमयोः |२०३९
कतृणां |

नान्य- २०४३

२१
५.१
२७
१७
१२९
$
२६
१९
९६
२७

शाष्रकषाष्यक्षहिते मीमांरादर्शने शुद्धिपत्रम्‌ ।

शद्धम्‌ ।

वहुत्व बहुत्वं
अभमिषा अभा
अमि अभि
गह गृह
कदन कृह्‌(म
इ दरष्
दशाह दशाह
निवृत्तेः निर्वृत्तः
हव्य हतेञ्थ
१ग १२।
[१ |
तत्रैष ततरैवाह्‌
4 > ^
कं त्‌ह फ तरहि।
ट्पे र्मे
एब एष
म्य भाष्य
शकर प्रकर +
कत्थ कस्थ
सबन्ध्‌ तनवः
त्य। तस्मा
तव्य तैव्य
(ति फ

४ ५
व।द्‌।$ व।दोऽन
^< [#1
#॥ 1क
पूचितः | सुचिर
ग्रमा प्रमा
दु्तरन्‌ = दुत्तरान
तत्या तस्यां

° अनाकद्कप सनाकक्दष

[ २।

षट पङ्क्तौ इद्धम्‌ अशृद्धम्‌ | | पटे ण्ड्क्ती अद्घद्धम्‌ शद्ध ।
११ यान्त यान्ति | ७ प्राति प्राचि
२२ प्रतिषेवा+ प्रतिषेधाथं २०५९ ई रेवः शिषः
२४ नागराह्गेति नात्राङ्गरीति २०६० १४ प्यदाम पयुद
२९ श्तिरुप्र॒ श्च॒तिरत्पू २६ नन्प न पुंस
२०४५ & कथम्‌ कथम्‌ । २१०१२ २१ प्राप्त प्राप्त
२४ न्यायोऽव न्यायोऽत्र |२०६३ ४ सबन्व बन्ध
९०४६१ २ ऽऽधरेण ऽऽघरणे + रत्र अतिरात्र
२०४७ १२ 151 आ।उय ५ वादन वाद्त्वेन
२१ अभवद अपरं | ८ बभर नमिता
२०४८ २ प्रयाजन्‌ पयानननू | १६ ।॥ स्पा विकी
५ बयः मर्षः २०६४ १६ 9 न
२१ सादिरयय सखौदिरिववा | ० विष;
अदूणप्ं प्रह्णम १९.१९ 3?
२०४९ ६ वरीन्‌ ब्रहीन्‌ | ७
२२ परश्च प्श | 3 अ
२६ पटर १९ | ध ध ५
२०५० १६ मकष्टापालं मष्टाकरपलं | ५ 1
त ४ २ होत्र होत्र
२०५१ ६४ विक्रस्यः व ष्स्प; १९ इतयनहु = इत्याहु
२०१२ ४ समुचय समुचय २० बिव विक
२०५६ ४ नगु नुगुण २.६६ ४ मिष्रं भिवार्‌
२२ तस्मा तस्मा २०६७ ४ जुहूष्‌ जुहुत
१९ हीणा व्रीही ६ देणे दोषौ
१९ पादित। परिहा | १९ स्यनोथ स्येनार्थं
२ शरु भ्रू २०७० १८ धरतां धारता
२०९४ २४ नोद्दय नेदेश्य [२०७२ २ पंहारोऽपि पंहारेऽपि
२०५६ {८ भण प्रमाग २८ प्रधाने-प्रघानमृतम्‌--
१९ ५ष्५त; प्राप्नुतः | ) एति एवेति -
। २६ षडशीति षडशीति २०७३ २ ह्वैनीय हवनीयं
११९५ पून पिः भनति | ९ जह्‌ ` माद

( ३]

॥

पटे पड्क्तो अश्रद्धम्‌ शृद्धम्‌ । पटे पङ्क्तौ अदद्‌ शद्धम्‌ ।

२०७४ {२ दप्प्राकृत तत््ङत |२०८५८ ९ विवान्‌ विषान्‌
२०७९ २४ श्रुत श्रुयते । ९ दत्य द्र>4
२.७१ १० वेदना चोदना (२०८८ १८ मूचे पुचैष्ते
१५ इधनेन इत्यनन [२०८९ २६१ पत्था प्रस्था
२०७७ ९ अमन्यातिग्रह्य अग्न्यतिग्रह्य २०२० २३ चन्याथ चन्यं
०७७ १० भगन्याति अग्न्यति ।२०९.१ २०११ २०९१
१७ ग्रेण रत्रेण `: ६ नङ्क. नाङ्गम्‌
२०७८ २७ मिते मिति २०९२ ५९ नामिताट्इय नामि-प्ादश्य
२७ व।वयै वाक्यै २०९३९ २ तध्या- तम्मा.
२०८० १८ सर्कात्यं सकी स्य २४ तन््देक तस्मादेक

१९ तस्यात तस्ात्म २०९४ १२ बेतद्िधी वेतद्धिषी

२८ चत्रवत्त चतरवत्ते २०९५ ४ चनमि चाजमि
ॐ ॐ

योजन प्रीजन ९ रम्रगथै रणतं

२०८१ १९ सानाख्व सांनाय्य , 9? ० स्येगा-
| ६ मवेनां मवेनां

स्तगीया नणीयात्‌ ` 4
२०८२ ४ पर व ९.९९ ११ तके स्के
५ पर! । म
मयति १९ ५ १८ पुणडश् पुरोडाश
९ ५ » पुगेडाश पुरोडास
१८ पानास्य स्रनाय्य न

८ २९ ममिवत। मियत्ता
~ १९ विकवायते विधीयते
२०८३.२० क्षीरणेव क्षीरेणेव

२०८४ १९ करैरवैतत्‌ कदैरेवैतत्‌ ` २६ कार्यते करिति
। १ । ~ [१ [* ति
२९ या ॥ । २९. करेष्यतीते करिष्यती
९०८९५ रे वरव्दः वुशब्द्ः | „, वाढ कठ
१८ कायै कला २०९८ २ देष दष्ट
२०८६ १ नैतत्व नैतत्क | र वीच्ते धीयते
१० रेदाप्ने रन्द्र २०९५ १९ पव सै

विेषसू वनम्‌--२०९९- मृति ३०३० पथेन पृष्टसंख्या विपयै.
स्ा पतिताऽस्ति। तत्र ३०००-त्यस्य स्परानेि २१०० इन्येवं क्रषेण-
३०३०- इत्यस्य स्थाने च २१२० इत्पेवं ज्ञेयम्‌ |

[1

[४]

परे प्व सकदढम्‌ शुद्ध । पुटे कस्क्ती जदाद्धम्‌ श्रद्धमः॥
२६१०० ५ नेव नैव २१४९. ९ यग यामः
२९ रेकफर्९॑रेकफस्यं ११ त्वैच्कर्म तवैत्कमै
२१०३ २० दककम्धेम्‌ देककम्येम्‌ २० यथा यथा
२१०६९ २० कर्तम्यता केतंभ्यतं २२ माद्य सादय
२१०७ ६ विधीय विधय २१५० १६ म्रह्यः ग्रह्मः
२० मवव्य भवितव्य २१९३ १९ अपति अनति
१० तिस्रः तिसः २१५६९ २ मामन्ये सामान्ये

२१०८ २२ षष्ठे ई
२११७ ४ अ्ेास्द अर्थवस्तु
३ ्छेदन.ः चेद्न

२१६० $ आलम्भन्ते आणमत्ते
२१११ १९ कथम कथम्‌

श ~
२१२१! ९ भितिउ मिति उ १६९९ २ मेकध्य मेक््य

२९ पित्यैव मित्येव । १
२१९३९ १० वहे विति | २११० ९८ पटर १९
२१२४ १४ त्रधाणो त्रषणां | २१७० ९ प्त सङ
२१२९ २४ पुराऽ्प्या पुराञप्या | २१७६१ १८ पयोग भ्रवोग
२१२८ २२ शक्यः श्ञक्यते २१७२ २० स्वोत््गै स्योने
२१३१ ३ पिषन्ति विषन्ति | २१७३ १९ बध्येत बध्येत
२१३३ १२ रथैवा स्थैवा २१७१ २० ईइ इम
२१३४ ११ कर्तव्यत कतै्यता | २१७७. १९ स्तथा स्तथा

१२ स्वरिमन्वावये त्वस्मिन्व।के २० बचन वचन

१९ त्ययर्थः त्वयमथैः [२१७७ ७ बद्‌ वषटू

२१३१ २ त्कमैणानामि ({ त्कर्मणां १९ विमाकं विमोक
1 नामि २१ तत्काढा वैत्काढा

३ प्रधानं प्रघ २१८२ २६ वानेन घनेन

२० व।स्थाया वास्यायां २७ ३ प्रहर १ प्रहर
२१३७ १९ प्रवाना प्रधान। + १ पुष्पे २ मुख्य
२८४२ २२ भेम मदेन २१८६ ९ रम्यवि रम्परवि
२१४४ ८ न्य न, नास्य १९ योऽना यातत

२१४९ २९ वदमात्रम- 1 वामा. २१; पत्र स्तत्र
श्रमन्तिकरभ्य न्तिक्रस्यः स्क. त्थम्‌

प, भक्तो गुदम्‌ इदन्‌ ।
२७

{५1

[ पे प्क भहुडम्‌
2 भरत २८ निरेष्य
प्रात प्रात; २२२९ २८ गम्‌. ।
नधेन बधन २२२९ १० एषा
न्तीति प्रहस्य, न्तीति, |२२२७ २० ब्यापार

प्रहत्य २९६२९ ६ दीक्ष

मन्यः न्वयः २२६७ १२ वहिः
निवतं निके २९४९ २५॥ प
एवान्ता एवान्त । ब,
र स २२ धनव
बेदय वश्य
चा्य॑त चायते २२४९ २४ वरत्रिह `
छत कृतं २२४७ १६ पशना
हवीषि बर्हपि १४ भय
हवीषि हवीषि १७ मागा
कुन कत २५ १
परी वरी २२४९ १ दुमय
मह्ना महन। २२१९२ १६३ प्रीर्णि ॥
प्राप्नोति प्रप्नोति ९९५३ २७ ७ इतीति
मृतस्वा॒ मूतत्वा २९९५ ९ वेशेषीक
शान्तेषु रबानिषु [१२५९ २२ पि
स्यात्‌ स्यात्‌ । २२९२ १० शमेष
त्तक्छ प्र त्पङ्ृल | २२१३६ !८ क्लोब।

२२७५ $ गुणेषु
0 1 २६ सनाय्या
मैकन- भक्त.
भवो भिदे २९०६ रयु
पशुकाः पाशुक २० ज्गय
प्रथोग भरयोग २२७७ २२ गुणे
प्रहणा प्रहा २२७८ ५ त यव

शडम्‌ ।

विशिष्य
ग मुरौ
एषां
व्यापार
दीक्ष
बहिः
। १¶०
चित्करं
घन च
वरीप्रह
मशेना-
भूय
माणाया
विरोषे
दुमध
त्रीणि
५ इतीति
वैषाकिक
मिज्यते
श्वमेषे
क्षो वा
गणेषु
साना.
य्या
गणं
ङ्गाय
गणे

त्येन

{१1

प, ¶स्कतौ अह्म्‌ दम्‌ । | पठे पङ्क्तौ जह्द्धम्‌ शद्‌ ।
११ पश्चा पशो २३ स्यादिति स्वादिति
१९८० २१ कोण्डिन्वाय कौण्डिन्याय |२२८९ २१ कर्मकातध कर्ृकरा

इति टुष्टीकासहितश्चावरमाण्यसमेते मीमां तादने षष्ठमे
शद्धा शुद्धपञ्निका ।