छ) `

0 तत (2 तत कथ सक | वी
ह १ १,५९४.६८ \ ४५ = ५ ४ ४४० (> [ये + निन १0
तानो भह ५ †

41८५५ ^ दप + प णरा
84 इश ^ एप & 181२6२४

^+1.1.+ 4.84.
गंगानाथ भा केन्द्रीय सस्रत विद्यापीठ पुस्तकालयः
मयाग }
८, प०....... र. ( पि

आनन्दाश्चमसंस्डतग्रन्थावछिः !
गन्थाहः १००

प्राथशित्तेन्दुरोखरः ।

( ।गेवषट्सुतसतीगभजनागाजीषटू विरचितः श्रीमदनन्तोपाध्य।-
यसूनुकाशानाथोपाध्यायरतशोधनोपन्रृहणपूरणशाटी ) ।
तथा
कुण्डाकः।

( महामहीपाध्यायाभ्येकरोपाह गासुदेवश्चालिषणीतङण्डार्को.
द्‌ याभिधदीकासंवरितः ) |

एतपुस्तकद्वयम्‌ | |
बे° शा०सं०रा० शेकरशास्नी माहूलकर इत्येतैः संशोधितम्‌ ।
त |
बी, ए, इत्युपपदधारिभिः
विनायक गणेश आप्टे
इत्येतेः
पण्याख्यपत्तन
श्रीमन्महादेव चिमणाजी आपटे
इत्याभेधेय महातागपरतिष्ठापिते

आनन्दाश्रममद्रणाटये

आयसाक्षरमुदरयित्वा
प्रकाञ्चितम्‌ |
ताटिवाहनशकाब्दाः १८५३
चिस्ताब्दाः १९६१
( अस्य सर्वेऽधिकारा राजशाप्नानुसारेण स्वायत्तीडृताः > |
` मूर्यं दशानकयुतो रूप्यक; ( १५१० ) |

ॐ? तत्सह्ूह्यणे नमः |
प्रास्ताविकं किचित्‌,
--©:©:©-

अयि महानुभावा विविधवियापठनपाटनेकबद्धपरििराः पण्डितमण्डरीमण्डनायमानाः
दितचरमेवात्र तत्रभवतां मवतां यत्निधिरेऽपि रदीमण्डठेऽतीतानेकजन्मसमुपाजित-
पण्यपुञ्ौषसत्तया समुपनतनृशरीरभाजां खट जनानां जनेः सार्थकता ‹ ज्ञानादेव तु
कैवस्यम्‌ › इत्यादिपरःरातेवैचोभिश्चरमपरमपुरुषाथसाधनीभूतक्ञानसंपादनादेव बोभवी
तीति । ज्ञानसंपादनस्य पुनरेकान्ततः पापक्षयपूवंकचित्तसंश्युद्धिद्रारेण केमायत्तत्वमिति
परथितमेव बहतर स्मृत्यादिवचनेषु । एतदेव पुनगीताश्चखे तत्र तत्र मगवानुश्चा-
कृष्णः ‹ कर्मणैव दि संसिद्धिम्‌ ` इस्यादिभिभूयोभिवेचनेरजुनं प्रदयुपादिदेशच ।
एतावता पुनज्लौनसाध्यलात्कैवस्यस्य ज्ञानस्य च खट परम्परया कमचरणनय-
न्धनत्वात्तदाचरण पृनरवरयकरणीयतामापद्यते । तस्य च कमणो विविधतरनि-
यमकण्टकाकान्तलान्र तच्छक्य किरु यथावदनुष्टातुं केनाप्यनवधानतादिदोषजा-
ताविधुरेण मनागपि । अवोचदेतसपुनर्भगवानेव गीतासु-- सवारम्भा हि दोषेण |
धूमेनािरिवाऽऽदृताः ` इति । “ आरभ्यन्त इत्यारम्भाः समेकमाणील्यतस्मकरणात्‌ !
इत्याचा्यैचरणा एव ॒व्याचस्युः । ए्ेखे च पुनदषिविभीषिकया कमाऽऽचरितुं मा
पुनस्तपस्िनो भेषु्जना इति नृं किंरु परमकस्याणङ्द्धगवानान्चाय एव कमाचरण-
कार्किसकर्दोषनिकुरम्बनिबहंणाथ खट प्रायधित्तानि व्योलहयर । श्रुतीनामपि पृन-
रानन्त्यास्थूरुधियामनायासं तदवबोधाय परमङ्पार्वो मनुयाज्ञवस्कयव्यासपराशर-
मतयो महर्षस्तान्येव पुनराञ्नायगतपरायश्च्तानि स्वीयस्वीयस्सतेषु प्रातिविम्बया-
वमूवुः । स्मृतीनामपि पुनरनेकत्वात्तद्वतानपि प्रायश्ित्तीयाथानसमाकलायतु नूलमशवनु-
वतो मध्यमाधिकारिणः समधिगम्य सकरमूवट्यस्थितपण्डितप्रकाण्डचक्र वत सुगृहयत-
नामयेयः श्रीमाच्ामोजिभद्धो विधाय खंड "मन्थानं स्वधियं निमथ्य पुनधमकरासतपारबार
निखिररोकोपक्तये प्रायश्ित्ेन्दुरेखरनामधयं अन्थरलं प्राणषीत्‌ । अनेन प्रन्थङता
नूनं सबहपकरृतमनुगृदीतं च पुनः प्रायधित्तकथनेन धामिकाणां कुलम्‌ । बतस्मिन
किङ अन्थ एकोऽपि प्रायधित्तदिषयोऽवारेषि यदथ पुनग्रन्थान्तर्‌ समक्षु धरसक्त
प्राप्नुयात्‌ । अत एवायं खट्‌ प्रायश्िरीयान्सकरानपि म्न्थानजगुणगणगरिम्णाऽ तिरत
दति यदि भ्याहियेत तर्हि मेतद्वचोऽनृततादाषं ख्चताञ।प१ ढ कत ।

पदवाकषयप्रमाणसाहिष्यादिसकसर्शाखषारावारपारणोऽयं विचक्षणमूधन्यः श्रीनाम।
जिभद्रः कतमस्यां खलु गुरुपरम्परायां समुयन्नः कमश पुनदेरेऽन्ववाये च

जन्मारमतेव्यायनुयोगसंततिः सहजतथेव जिक्ञासूनां पुरतः प्राटुभवति | तद्धि

( २
पये पुनर्यावदुनुद्धि मयतामहे- मृटपुरुषः शेषः श्रीङप्णः । तदम्तेवासौ श्रीमद्धो-
जिदीक्षितः । तदासजो वीरेशवरः । वीरेश्वरपुत्रः पुनहीरिदीक्षितः । हरिदीक्षितच्छात्रः
श्रीनागोनिमट्रः । तच्छिप्यः पुनते इव्यपाभिधरामचनद्रभद्कः । तदन्तेवासी च
पायगुण्डे इृत्युपाभिस्यो बाठमद्ः । श्रीनागोजिभटस्य साक्षादन्तेवासी श्रीवाकभटु
इत्यपि प्रवादः श्रुयते । जरतो नागोजिभटरस्य यूनश्च पुनवाकमटप्य समानकालिकतां
तु वयमप्यनुमोदामहे । ' नगेशभद्यो नागेशमाषिताथविचक्षणः । हरिदीक्षितपादाञ्जसेव-
नावाक्तसन्मतिः › इत्युदचयोतीयमङ्गरपचेन श्रीनागोजिभटस्य सकल्शासख्ाध्यापकं एक

क , (~,

एव किर गुरः श्रीहरिदीक्षित भा॑सीदित्यपि नृनं प्रतिपादयितुं का पुनभीः ।
एतस्य पुननागोजिमटस्य जन्मस्थाने जन्मकाला्कं चाधिक्त्य किंचिदस्तूयते--

ˆ काठ › इद्युपामिो महारा्टीयो रिवभटरषुतः श्रीसतीगमैजः पुनरयं श्रीनागोजि-
भटः । १६१०-१६७२ वत्परात्मकः प्रायोऽस्य जीवनकारः चालिवाहन्याकीयः |
अर्पायसि वयस्येव निजपितृचरणादधिगताम्नायः स्मार्त याज्ञिकं समध्येष्ट । तेन
चारुन्धोपजीविकासाधनः खट भूयांस निर्वेदमापन्नः श्रीविराज[ वाई कषेत्रं शाखा.
ध्ययनसंपिपाद्यिषयाऽऽगात्‌ । उषित्वा च पुनस्तत्र काथिच्छरदः ओीविश्चश्वरराजधानीं
वाराणसीं ज्ञानरिप्सयेव विराजक्षे्रतः प्रास्थित । सुधीरयमचिरादेव पनर्भन्चेजिदीक्षित-
विरचितम्रन्थानात्मसाचकार श्रीहरिदीक्षितगुरुवरचरणशरणः । अन्यानि ददीनान्यपि
सुविमर्मतिगुणगरिम्णा क्चागेव खट चुख्कयामास । रोकोत्तरविदुषोऽस्य पुनविसृत्वरः
सुकीतिपरिमटमिरिन्दस्तदाल्र एव परिचुचुम्ब दिगङ्गनामुखपद्मानि । तस्मिन्नेव पुनरवसेरे
( १६३६ शाल्िवाहनीयाब्दे ) जयपुरमहाराजः श्रीसवाईजयषिंगवमीऽदवमेयेन
भगवन्त यज्ञातममानं समाराधयितमभिरुखष् । आसांचक्रे तदानीं कोऽपि यवनः
सार्वभौमपदमाक्‌ , अयंपुनः सवाईजयसिगवमी तु माण्ड्किः । माण्डरिकस्य
चाश्चमेधाधिकारामवेऽपि तादानिकाः किरु सर्वेऽपि श्रीवाराणसीस्थपण्डिताः कामपि
विस्मापयित्रीं प्रकस्प्य खट योजनां माण्डख्किस्यापि वाजिमेधाधिकारं समर्थयांबभूवुः ।
तदानीं किंरायं खोकोत्तरप्रतिभाशाखी निरीहो भद्नागेयो माण्डलिकस्य कथमपि नाधि.
कार इति प्रत्यपीपदत्‌ । मतबाहुल्याच्छीजयसिंहस्य पुनस्तचज्ञविधाने परमतरौसुक्याच्च
तेन स यज्ञस्तु निप्परतयूहतयाऽपारि किर । परं तस्मिन्यज्ञे श्रीजयसिंहभूपतिना साञ्ज-
खिबिन्धपुरःसरं सबहुमानं च पत्रैकाद्वारा प्रेम्णाऽऽकारितोऽपि तृणाय मला तदाह्वानं “अहं
क्षक्रसंन्यासं गृहीत्वा कारयां स्थितोऽसि । अतस्तां परित्यज्यान्यत्र गन्तुं न शक्रोमिः इति ¦
मत्योत्तरयत्‌ । ज्ञायेतैव नूनमत्रतया्रूतं सुधीभिः । एषा जनश्रुतिः पुनजैयपृरेऽचापि
म्रथितेति रसगङ्गाधरोपोद्धति इरगाप्रसादः । ष)

र;

ततोऽचिरेणैव सुद्रदशी पुनरयं महाब्राह्मण # रृज्खवेरपुरांधीशं रामवमाणं मदीपां
निहनुत्य किखाऽऽस्मीयामाहैन्तीं साधारणीं सेवकजनधोरणीमङ्गहित्य चाशिश्रियत्‌ ।
तेनापि हि निर्विचिकिससं पेशितुनमस्याकाठे समुपयोक्षयमाणम्रदतरकुघमकदम्बोपद्र-
वकारिमक्षिकानिःसारणाथं छक्तमासिकभृतिदानेन विद्वद्वरोऽयं निजाभ्या्े न्यधायि ।

प्रमादराहि न मक्ष्कापनयनकाये विदधति ख विहुषि नागोजिभडकेऽल्पीयसेव किर
गणरात्रेण कोऽपि माङ्गसिकः समुदभून्महोत्सवः । तत्र च कमप्यतिगूढतरं शाख्रासमकं
विषयं विवदमाने पण्डितवर्भे संनिधिभागयं पुष्पस्थमक्षिकानिवारकः कृतकसेवक उभयो-
रपि पक्षयोर्वचःसारं समाकरुथ्याकुतोभयतया विसजमानस्तं विषयं गाङ्गोधनिभेन पाण्डित्य-
प्रचुरेणातिगमीरवाक्प्वाहेण राद्धान्तयामास । जहो न कोऽपि खट तत्समागतः पण्डि-
तवरः प्रभुरभूदेतस्य सिद्धान्तमन्यथयितुं नाप्यनुवदितुम्‌ । ततश्च क्रितयकिंतेषु पण्डितमू-
धन्येषु विस्मितेषु च सदस्येषु प्रमोदितेषु चेतरेषु तदीयनिरूपमप्रतिभाश्ाख्पाण्डिस्यम-
सरभरानन्दनितान्तसंतानसंदानितस्वान्तो यजा रामवमी निजासनादुत्थाय प्रणिपनीपत्य चं
पाण्डितवरहीरकवरं श्रीमन्तं प्रेयांसं महीयांसं च नागोजिभट ° विद्भन्‌ सहस्व मामकी-
नमपराधम्‌ । भवदाधिकारमजानानेन नूनमासाऽवनतिगर्ते निपातितः । रिप्यस्तेऽहं शाधि
मां त्वां प्रपन्नम्‌ " इत्यभिधाय महाहीसनसुपवेश्चग्ममास । ततः समयानुसाश्ण्या
वाण्या समारवा्ितो रामराजः पण्डितनागोनि प्रतिवार्षिकपासिोषिकामाश्रयेण सभा-
जयामास् । सोऽपि वितरस्यपि भूरि धनं राजनि रामवर्मणि यावल्ञीविकापयीप्तमे-
वाङ्गीकृत्य किर पण्डितप्रवरो बहन्वत्सरांस्तत्रैव स्थित्वा प्रमूतानि खलु म्न्थरलनानि
प्रणिनाय । एतेन खट“ याचकानां कल्पतरोर रिकिक्चहुताशनात्‌ । शाज्चवेरपुराधीशाद्रा-
मतो रुन्धजीविकः › इति काव्यप्रदीपोदचोते शब्देन्दुशेखरे च श्रीनागोजिभटस्मेव
मङ्गरुपयोक्तिः संगच्छते । उपरितनी किवदन्ती विद्वन्जनाप्स॒साच्छरृता, अत एव
खट संग्रहीताऽत्र । मूताथं तु नृनमीश्चरो वेद ।

` एतेन महापण्डितेन विविधश्चासनेषु = महीयसी पुनर्मन्थसंपननिरमायि । प्रायो नैतादुशं
दाश्च समुदियाय यक्तिर श्रीनागोजिभट्रमत्या नैजं रक्ष्यं नाकारि । एवेत्वेऽपि पुनमु-
नित्रयशचाखे तु चास्य यत्सत्यमपू्वै एव प्रणयातिशयः । कतिपयानां तदीयम्रन्थानां
नामानि प्रददयन्ते-अरंकारघुधा, जचरेन्दुरेखरः, गुरुममपकाशः, पातञ्जरुपूत्रवृतिः,
प्रभाकरचन्द्रतसर्दीपिका, प्रयोगख्रणीतन्नम्‌, वेदसूुरूभाष्यम्‌ , व्याससत्रेन्दुरेखरः,

१ मात

रि

११४,०१००५००

सानन भम ५०७५८००

# एतस्य किर साध्रतिकं नामधेयं “ सिंगरूर ` इति ¦ गेतंते पुनरिदं श्रीगङ्गारोधक्सि प्रय।-
गतो वायन्यां दिशि नवक्रोश्ात्मकेऽन्तरे । अत्र निग्रादपतिगुदः श्रं दाशरथिराममद्रकःरे वसति
ष्म : = श्रीनागोजीयसमस्तम्रन्थानां प्राय आहत्य भन्थसंदपरा रक्षद्वयाधका नतु ततो न्युना।

[ ४)

# रामायणरीका, + शब्दरलनम्‌, महामाप्यप्रदीपोदचयोतः, रघुसांस्यसत्रवरत्तिः स्फोरवाद-
शव्येवमादयोऽन्येऽपि मन्थाः प्रायः ्टिसंख्यापरिमिता भवेयुः । ससुपहतमानन्दाथ्रमसं-
स्थाप्रणयिभ्यो यावह्भ्यं नागोजिमद्रीयवृत्तमस्माभिः अनेन च नागोजीयप्रायश्चित्तन्दशे
खरमन्थन साकं समुपजोषमय कुण्डाकादयनाम्नी रीका प्रेर्यते नियतमराहिमहाश्चयानां
तथा चान्यां विदुषामभ्यारे संस्थया । कुण्डविषये पुनर्बहबो म्रन्थाः, प्रं तेषु कुण्डा
खट सवातिशायी । कुण्डके च किरु भूयस्यष्टाका हन्त परं नैतादश्येकाऽपि या खट `
पिपटिषोमनः सवाडगीणतया समाधातुमीरीत । इमां पुनन्धूनतामाराकर्तमिहल्यैः कैश्चन
याज्ञिकधोरेयेयत्सल्यं मुहुसहुरभिनवघुगमतमविवतिविततिविषये संप्रार्थिता अत्रत्याः श्री

महामहापाध्याय ` इति पदवीमन्वथयन्तः स्वीयायिष्ठित्या च न केवरं पुण्यपुरं
नापि वा महाराष्ट कितु सकर्मपि मारतव्षं विमभूषयन्तोऽभ्यंकरोपाभिधवाघदेवशासि-
महाशया ोकोपक्घतये व्य य्तय निजमनर्भमनेहसं समप्य च शेमुषी संप्रदर्य च सोर-
भ्याय गाणिततीं प्रक्रियां परपूयं च प्राचीनरीकारृतां विगुणतां मल्यन्हृदयं विशद्‌-
यन्ता कामपि हृद्यगामिनीं प्रागुक्तां व्याख्यां व्यतानिषुः । मन्यामहे वयं, स्थूरुधि
योऽपि यर्नां सुनिपुणमभ्य्ययुस्ताहि नूनमेकान्ततोऽध्यापयितारं विश्रान्तिस॒खमनुभा-
वर्वयुः । वेरखाः सस्वतस्य अन्थस्याध्यापकाः । अत एवावर्यं समगराह्यस्माभिरेततपु-
स्तक ।

अयि भो आनन्दाश्रमसंस्कृतम्न्थावरीप्रकाशितमन्थसंमाहिणो महा्चयप्रवरा
दिश्या नूनम कै° ‹ महदेव चिमणाजी आपटे इद्यभिधेमहनीययोभिः संस्था
पितेयं संस्था युष्माकं हस्ते शततमं मन्थरलनं सादरं समधैयति । एवमेधेयं संस्था वहूनि
सट अन्थरलनानि प्रकाशयतु स्मारयतु च पेदभरतिपादितं धमं वितरतु च तदमिरषुकाणां
निःश्रयसं संवधेयतु च वाण्देवीभिलासं विरुसतु चानर्धगरन्थहीरकमकाने दडबद्धपरि
केरा सनन्द्मिति साञ्ञर्वन्धं सप्रणयं संप्रार्थ्य सकर्चराचरगुर्सुमाजानिं कमरा-
जामिं वा स्वीयां ठेखनीमधो निदधाति-

दषुङघतृतीयायां सोम्यवासरे ¢ ' रानडे › इत्युपाभिख्यो गोवि-
के १८५३ पुण्यपत्तने 6 न्द्‌ तसुजन्मा पूरुपोत्तमश्मा

(= अितितगननििनकिः 1111

7 १ 0 पजक 1 र कक
1 न १ +
1 [म लत ना 01

# इय रामायणीया टीका नागोजिभषनैव निरमायि । परं निजा्रयदात्‌ रामवर्मणो नाम्ना

. जतीऽस्यं दौह्भितनास्ना परसिद्धिः। ` `

@. *
प्रायधिततेन्दुशखरस्थविषयाणामनुक्रमणिका |

विषया `
मङ्गलाचरणम्‌
प्रायश्चित्तलक्षणम्‌

` नित्यनेपित्तिककाम्यमेदेन प्रा

य्ित्तस्य त्रैविध्यम्‌
प्रायधित्तयोजनायां विशेषः `
प्रमाणपुवेकं ससछछक्षणम्‌
पपद्क्षिणाप्रमाणम्‌
्रायाशचित्तोपदेशे पापिनः कतेम्यम्‌

पापिनः समोपस्यान विना

४९१ # ४

करणे दोषकथनम्‌
आस्य , प्रायश्चित्ताक्थनेऽ ज्ञा.
त्वा कथने च दोषक्रथनम्‌
पप्य गुरुत्वधुत्वयोः कथनम्‌
स्नेहादिनाऽयथोक्तप्रायधि तो-
पदेशे दोषामिधानम्‌
दुरे प्रष्टि बाख्वृद्धसररोगिषु
च प्रायशचित्तयोननायां तारतम्यम्‌
बाख्वृद्धय)खेणम्‌ `
ब्रह्मणादिवणेक्रमेण प्रायश्चित्त
तारहम्यकथनम्‌.
. ` यस्य पापस्य यत्प्रायशित्तमुक्तं
तत्पोडरावपांधिक्रद्यचा।रणो दविगु-
ण वानप्रस्थस्य त्रिगुणे यतेश्चतुगु-
णमिति कथनम्‌
अन्ञ(नङ्कतेऽकामङकते च पाप

गृष्ठाङ्काः

नह्विकष्दे ० कव--~--------------~

पानि कात १ क भ १५५१

विषया;

१ | प्राक्तायं ्पाश्चत्तम्‌ , ज्ञानक्रतं का

9) | मक्त चाक्तद्‌द्वगुण प्रायाश्वत्तम्‌ }
स्वस्याशक्तीं प्रतिनिधिना प्रायश्च

„› | ते कतेव्यमिल्यादिकयनम्‌

१ | तपायाधित्तस्य शुद्धिपरंक्ष

१| प्रका्णका्यनुपातकान्तानि प-

9 | पानि, तेषां कारणानि च

| प्रक्रणिकपातकलक्षणम्‌

जातिग्रशकरपातकानां परग

` ^ | णनम्‌
क्रियत्काङ्पयेन्तं =प्रायश्ित्ता-

सकर[करणपातक्म रगणनम्‌

ॐ) | अपाच्रीकरणपातकानां कथनम्‌ `

महिनीकरणपा। तकानां कथनम्‌
१) | उषपातकानां पारेगणम्‌
# |. महापापानां पारेगणनम्‌
| महापातकप्तमान्युण्पातकाने
) ) सुरापानत्तमानप्‌।पानां परेगण°
स्रणेस्तेयप्तमानां पापानां पार°
) | गरूतस्पप्तमानां पापानां नामतो
१ | निदशकरणम्‌
अनुपातंका(तिपातकनां
% | पतः परिगणनम्‌
पञ्चविधपापिनां स्वरूपतः कथ ०
जन्मान्तर मावि इभ विपाककथ°
कृच्छ्‌!दिनिणयः, नक्तनतलक्षणं

स्वरू

, | तत्प्रल्यास्नायश्च

| उपवापतह्मत्यान्नाययोः कथ०

एकः

9}

9१

२ पायशिसेन्दुरेखरस्थविषयाणेप्र--

~+ __`______`_____{_______________~~~~-~-~~--~-~-~--~-~

प ञ क हि + ध $
१|| थः २({मयपदवच्चगत्यान्‌।

रहश्यपातके भ्रायञ्चित्तकथ °

विषयाः पृष्टाः | विषयाः पष्ठाङ्ाः
प्रायाश्चत्ते सक्हपकथनम्‌ ६ | प्रमाणादेः कथनम्‌ ॥
प्राज।पत्यस्वरूपकथनम्‌ ५ पराकटक्चषणम्‌ १)
प्राजापत्यान्तगेतैकमक्तनक्ताया- सोभ्यक्ृच्छृलक्षणम्‌ )१
चितेषु प्राप्तपरमाणपतर्पदिः केथ० , | जष्टादिदिनप्ताध्युटापुरुषलक्ष ० १०
अत्रतत्रपदाथेकथनम्‌ ७ वारणङ्च्छृख्षणम्‌ #
गोमूल्यप।रमाणकथनम्‌ ` | चाक्करङृच्छृलन्तणम्‌ 9
आडयादीनां गोमुट्यम्‌ ) गरह्च्कृटततणम्‌ १
निष्कप।रमाणम्‌ ) य व 9)
पुराणपरिमाणलक्षणम्‌ ,) छरानिकततपनम्‌ ` #)
कष्टाट्रक्षणम्‌ यतिप्तपनम्‌ 1,
माप्ररक्षणम्‌ षडदप्तातपनम्‌ त
काषोपण शब्द्‌ रथनम्‌ „» | महापतांतपनपाञ्चदशाहिकपतंत-
पणलक्षणम्‌ ५ पनातिपां 7पनानां स्वष्पकेथनम्‌ ११
स्वणेस्य माषा्लकषैषरणादीनां पिषीचिकःमध्यचान्द्रायमटक्त-
पाणम्‌ ) | णम्‌ १
प्रानावित्वात्रत्यान्नायक्रथनम्‌ < यवमध्यचान्द्रायणदक्षणम्‌ 9३
पादानक्कच्छृरक्षणं तत्मत्यान्न.- यतिचान्द्रायणलक्षणम्‌ ` १)
यश्च " रिश्वान्द्राधणलक्षणम्‌ `
च्छषेलक्षणम्‌ , | कऋषिचदरायणलक्षणम्‌ १२९
पादकच्छ्वरूपकथनम्‌ +; तामायननतरक्षणम्‌ 7
रिशचट्रणम्‌ % | प्गन्यपप्मिणम्‌ =
अतिङ्ृच्छृस्वह्पम्‌ + माप्तफवात्त पश्चद्श प्राजाप-
वणक्रमेण पादङ्च्छः „, । त्यानै।त्यादिकिथनम्‌ ५)
च्छ्‌ (तिक्र छ्प्वरूपम्‌ ५) 9 । १३
तप्तङच्रूरक्तणम्‌ ८ ऊच श्थानं तायप्रत्यम्नायकरम 9?
त्च नठक्तरघृतानां भरेमा० ,, | चताङ्गमूतानां घमेयमनियमानां क० {४
। तकृ्स्वरूपम्‌ ९ प्रायश्चि पुथ।हकतंञ्यकयनम्‌ १५
पणक्रच्छृलक्षणम्‌ प्रायधित्ते प्राह्यतियिकथनम्‌ ,
ब्रहमकूच्वरूपकथनभ्‌ ` ॐ | रहस्यप्रकदयपातकलक्षणम्‌ +

` अनुक्रपणिक्ा। |

किमि जनमन

विषया; | ष्का; विषयाः ` पृष्ठाः
सामान्यत्तः स्वेपापानां प्राय० १६ विप्रं हन्तु दण्डोद्यमने प्रय० १८

महापातकाद्वा चीनेषु पातकेषु
प्रतिनिमित्तं कतुमशक्तौ सवैगाय °

त्त्रैवाभ्यात्ि द्विगुणम्‌, मत्या
त्रिगुणम्‌ मत्याऽभ्यातते चकुगंणम्‌, `

अत्यन्ताभ्यासे निरन्तराभ्यासे वा
पञ्चगुणम्‌, ` बहुकाराम्याप्ते षडु
गणमित्यादिकथनम्‌

प्रतिनिमित्तं कतुमशक्तो प्रायधिण

® © 9, क क क क
प्रवेाणङषु पकेषु प्रतिनाम.

तं कठमशक्तौ प्रायश्ित्तम्‌ `
षद्रपापेषु ` प्रतिनिमित्तं कतुम-
शक्तौ प्रायधित्तम्‌

सवैत्रानुक्तनिष्डूती प्रायश्चित्त °

्ुद्रपातकेषु प्रायश्चित्तकथ०

अतिक्षद्रपतकेषु प्रायध्चित्तक०

मानदपे भायाश्चत्तम्‌
प्रकाशरूपषुहुशक्रमण प्रकौ-
णैकपरायधित्तानि, तञ खरोष्टयु-

्तरथमारुद्य गमने प्रायञित्तकथ°
नभ्नस्वापे नञ्मतयाऽन्नमोजने

दिवा स्वदारगमने च प्रायाध्ित्त°

तत्रैव कामाम्याप्तङते विंशेषक० `
गु तेस्वंकरणादौ प्रायश्चित्तम्‌ .

गर्देवविप्राचायादीनां भतिष्ठी-
० क, ` अ भ 9 = क
>: प्रतिवाद आक्रोशेऽतिक्रमे
दान्ये च प्रायश्चित्तम्‌
तत्रैवाम्यास्रमत्यादो विशेषः

शदरदर्विभा्यतिक्रमे प्रायश्चि°

वु
पे

दण्डनिपातने रक्तस्रवणेऽभ्थ.

१७ | न्तररक्ते ्वभेदेऽस्थिमेदनेऽङ्गकतैने

च प्रायश्चित्तकथनम्‌ | ११
, च, क, क [र
अनव के{चन्पत्‌ पतान्तर च
विशेषप्रद्चैनम्‌ ५

-शोणितनिपातनयानिपातनाव-

ध 9 | गुरणावयमावित्वेऽपि निपातना-
उपपातकीदवाचीनेषु पातकेषु `

वगुरणनिमित्ते प्रायश्चित्ते पथम.

ॐ | वत्‌ इति वण॑नम्‌ ॥
विप्रस्य षादग्रहरे प्रायध्ित्तम्‌ , `
| अप्छप्नौ च विपपूत्राद्युत्समे
` | विप्रस्य प्रायधित्तम्‌ ^“

उदके विना मृत्राचयुत्त व्रायर
मूत्रादिवेगधारणे प्रायश्चित्तम्‌ +,

०५
भद

६ श्रोतस्मातादिकमखोपं प्राय ))
ूर्योदयास्तमयस्ापे प्रायश्चित्तम्‌ »;
स्नातकनतरोपे प्रायश्चित्तम्‌ „+;
पश्चमहायज्ञष्वन्यतमलोपे प्रा ))
- आहितापनेः पवैण्युपस्थानरपे प्रा ०)
सनं विना. मोजने प्रायश्चित्तम्‌ ,,

टुतो मासगमनछेये प्रायशित्तम्‌ ,,

,, | स्वमायौ कोधद्गम्धेति वदतं परा° १९
, | लयक्तमायोग्रहेच्छायां प्राय० }
| एकपङ्क्त्युपविष्टानां विषमदा-
नादौ प्रायधित्तम्‌ ॥
१८| नदीपैकपकन्याविघतकरणयोमा-
, | गेपातने च प्रायश्चित्तम्‌ ॥
3 पतितम्ठेच्छादिमाषुणे प्राय. +

४ पायित्तेन्दुशेखरस्थविषयाणमरू-

भायान्नधनानां .लामस्य विघ्न
करणे प्रायश्चित्तम्‌
यज्ञोपवीतं विन! मोजन।म्बुपान.

करणे प्रायध्ित्ताभिधानम्‌

यन्ञोपवीतं विना मरादिकरणे प्रा°

उत्तरापोशनं विना मोजनाद्‌.
त्याने प्रायश्चित्तम्‌ |
अम्बुनि स्वप्रतिनिम्नदशने प्रा
अशुचिद्रव्यस्प्ँ वाक्पाणिष.
दच।पटयेऽन॒तवदने च प्रा

९ स्याषूद।दद्‌ वपजानेरतान्ता. `

नःमभिवाद्ने प्राय०
अ।.& क विच्छेदे प्राय
निमच्तितस्यान्यत्र भोजनेप्रार

1नेम। नतस्य माजनादानं पराण
इन्द्र"सुःपटाश्याग्न्याद्शेन प्रा

दण्डयोत्सरभे प्रायश्ित्तम्‌
अदण्डचदण्डने प्रायध्ित्तम्‌ -
पाद्प्रतापनादी प्रायध्ित्तम्‌
भूमिकन्याथेमनुत्वद्ने प्राय
दुःस्वसरारिष्टदशने प्राय
अन्तरागमने प्राय°
रणे एष्ठप्रद्शनपुवेकं क्षन्न.

यस्य पलायने प्रायन्‌ |
फलप्रद्वृक्षच्छेदे प्राय०

पिन्धुपतोवीरादिदेशगमने श्राय |
करतो- `

कम॑नाराजरस्पर्य

पष्ठाङ्काः | विषयाः.

१९

यापिरङ्घने बाहुभ्यां गण्डक्रीतरणे . ..

च वरर (> ^
ग।दङवस्ाददवारण प्रच णि

`

केशनिर्पितवख्रधारणे प्राय० -
नीरीमध्यगमने प्राय ०

नीटीजदन्तधावने प्राय

म

कि

नील्या विक्रये पाठने तदूवृच्या.

| जीवने च पातित्यम्‌

तत्र विरक्त सत्सं जच्ख्नया-
प्छ। दः

धृत्वा म॑थुन उत्पन्नस्य

गभेस्य चाप्डः टत्वम्‌
नी! धृत्वा गतस्य पुरुषस्य

रोमकूपेषु नीदीरजःपतने प्राय ,

र ` +

5 , 4 पवक ॥ "न
\ ८५, ८ 4, "५ ९ । ५,
॥, ॥ ॥ ॥ ५

पष्टिवषेपयेन्तं विष्ठायां कमिरूपेणा- , ..

वस्थानम्‌
विधवया नीदीधारणे मतुनेरकः
छीषारणपुवेकमन्नदाने दातु.
मेक्तिद्च +°

नीर्छदारुमेदनेन रुषिरद्श्ने प्रा ०

नं,टखीषारणे दोषराहत्यम्‌

उपाङ्क्तयपङ्क्तिमोजमे प्रा°

भरत्यक्रादमहन जात्पनः शङ्ख
दशने च प्रा०

षश्रियवेदयशद्राणाममिवाद्ने प्र °

अनापद्‌ ` ।तद्धान्नामत्ताकरण
गृह्द्यस्य प्रा०

आपदि सिद्धानमिक्ताकरणे गृ-
हेस्थस्य प्रर

द्वगुवाद्यमिमुलनिष्ठीषने प्रा०

प्रातिमद्वाख्यवापीकूषा-ः
रामभदने प्रा... `. ,.

प्रतिमास्वरूपम्‌

. अनुक्रमणिका ।

विषयाः `

मतुरतिक्रमे भरा
© ® „ @ चः
पर्वणि शाद्धदिने च मैथुने प्रा

स्वपर्यां रजस्वायां गमने प्रा०

क, $ @€ ® व |
षण्मापोत्तरं गर्भिणीगमने प्रा?
खीसमेगमन्तरेण हट चरम-
धातुविसगे प्रा
कः

स्वप्ने रतःस्वल्ने प्रा

वमने प्रा°

दिवास्वापे नश्मश्लीदशषेने न्म.
स्वपे इमक्ानाक्रमणे हय।रोहणे
पूज्यपुनातिक्रमेऽजीर्ण रमश्चुकः
मणि दुजनसपर्े च प्रा

२१

95

११

9 `

ग माधानादिचडन्तप्तस्कारखेपि प्रा ०,

अक्र्िनानतवाद्वयाः बा?
[नाष१द््‌काह्दन्तव भार

प्रमाद्‌।दना गृहातस्य त्तस्य

# >

भङ्घे प्रा
पिप्रस्याष्टवष॑पयन्तं क्षन्रब्रच्या
धनाजने प्रा
वेरयदाद्रवृत्या घनाजेने प्रा
द्ीघनोपजीवने भ्रा
भार्याया मृखमथुने प्रा°
| गोयुक्तयानस्थस्य मयुन प्रा
बस्तिकर्मणि प्रा ...
देवागारश्चिखादिना स्वगहनिं
मणि प्रा
` गुरुपरतिश्चुतवस्त्वकरणे प्रा°

२

११

` 9१

मोजनकलि परिगृहीतमोन्या- ` :

गे प्राण

9१.

एष्ठाङ्काः | विषयाः
अप्रमक्तान्नपात्रेण जदपनि प१*.

। जद्पनि च प्रा `

इछा पता 3द्माद्ममहाकमस्य-

ऋत्विगाचायारदनां प्रा °
्राद्धोपवासरादिनिषिद्धदिनेषु
दन्तधावने प्रा°

© ७ क (^
रशन पतुः प्रा°ः
तामुद्वहतो वरस्य श्रा

विवाहहोमकाड उपस्थिते वि-
०५ क, (९१० नि
वाह्‌ आरब्धे वा रजाद्शेने प्रा०`

सुरापत्रगन्धाध्रणि प्रा° `
साक्षात्सुरघ्रणे प्रार
मद्यकेणपृत्रपूतेगन्धानामन्य
तमाघ्रणि प्रान्‌ _.
तद्‌ शेनस्पशेनयोः प्रर
सुरापसपर्श प्रा.

मयक्वणूत्रविप्रुमिः स्पृ भ्रा

४५.

पष्ठाङ्गाः,

9.

` 3
भ, ।
कन्याया विवाहात्पूषवै रनोद्‌- `

मदिराया दनि सश्च प्रतिग्रहे च `

भार
सक्रन्त्यादोनें
मोजने भ्रा
शुद्रचाण्डाहादिस्पश प्रर
रनकादिसपरा प्रा
नित्यस्नानाकरणे भ्रा
नैमित्तिकल्लानाकरणे प्रा
उमिष्यास्परयस्पशने प्रा०
शपाकादिस्यशे मीपिततेष्वखरा-
त्वा मुक्ते प्रा

ए८त्स्नात्वा

हस्तस्था पितकवदादिमाजनेऽ-

१.

६ प्रायधिततेन्दुरखरस्थविषयाणम्‌-

विषयाः ` पृष्ठाङ्ाः | विषयाः

पृ्ठाङ्खाः |
न्ाह्मणस्तमीपमोजने दुष्टपङ्क्तो एकपङ्कत्यां मुक्तावितरेतर- `
भोजने बारस्स्यकेत्वा मजने प्रर २४ .

छद्रहस्तेन भोजने पाने च प्रा
आसनोपरि पाद्मारोप्योपवेश

ने व्ना्प्रावरणे मुखधमने च प्रा°
अनाचम्य मह्षणे प्रा
आपोशन विना मननेप्रा० +)
मोक्तकामस्याऽऽपाशनातश्चा-

दमभ्यवहारात्प्‌ै मन्नपुरीषगमने प्रा

मःजनोत्तरमुच्छि्टयोः स्पश प्रा० +)
मुत्तो च्छृष्टस्य शद्रधादिस्परश प्रा० ५
भ
भुकत्वाऽनाचमने प्रा
मुक्तच्छिष्टस्यानाचान्तस्याम*
ध्यमूत्रादि्पशे भरा
उच्छिष्टस्य चाण्डाखाष्स्परशे प्रा० +)
तत्र विशेष

११

3१9

29 29

म॒ञ्ञानस्य मस्तके विष्ठादि- उच्छिष्टस्य चाण्डालान्नस्पशे प्रा ०,
पट्‌न भा१ 99 अधराच्छष्ट प्रा° १9 `"
मा्यखा सहोदृरज्ञातिमिवा सह म॒क्तोच्छिष्टस्यानाचान्तस्यान्त्यज-
मोजने प्रा ५ | शौण्डिकादिमिः स्पशे प्रा क
चरती भूमौ मोजने प्र।० ,„ | अर्षोच्छिष्टरक्षणम्‌ )
घुतहीनाहुतिपश्चकमोजनोत्तरं | भुक्ता च्छस्य रजकादिस्पर्से प्रा° 3१
सघुतमोजनात्यन्ताभ्यापे प्रा ५9 अधरोच्छिषटलक्षणम्‌ }9
चाण्डाटश्चपचक्च्रुगरपूतवे- उर्वोच्छिष्टलक्षणम्‌ ह

देहकमागघायेगवानां लक्षणानि ,; | अधरोच्छषटस्य विप्रस्य चाण्डा.
दौण्डिकादीनां परिगणनम्‌ ,; | टादिसप्ये प्रा ॥

अन्त्यजानां परिगणनम्‌
श्वारदीनां परिगणनम्‌
८ पश्चम › संज्ञाया अधः
ग्टेच्छलक्षणम्‌ २४
यावनङृक्षणम्‌
मक्तिपमये चा्डाखान्त्यजादि
शने प्रा ॥
मूत्राहूत्समेवेरयां भोजे पाने `
च प्रा ` ` ` । ज्ञानस्य शद्रस्पयय प्रा
काञ्चिकदिना शौच कृत्वा ` मञ्ञानस्य चाण्डङाक्शय्द्‌
मोननेप्रा० . भ । श्वभे प्रा "५

तस्य रजस्वङारनकादिस्परे प्रा)
सामान्यत उच्छष्टस्पदचे प्र #
मूज्ञानस्य रन-वशादिसपक् प्रा +)
भुञ्जानस्य गुदखवे प्रा २१
म॒ञ्ञानस्वाशोचप्रा्ठो भ्रा
मञ्चानस्यानुच्छिष्टेन स्प प्रा
मूञ्ञान्य भुक्तोच्छिष्टेन सवर्ण.
स्पराव्रार

१

अनुक्रमणिका । ` | ॥.

क

विषया पृष्ठाङ्काः] विषयाः पष्ठाङ्गाः
मु्रादिकाठेऽन्त्यजादृस्पर। प्रा २९ | च्छष्टकास्थ भाजन च जङ्वान ° २६९
रजस्वाशवसुकरशवमद्यमाण्डा- चाण्डा्टेन सुहैकेवृक्षमारृद्य तत्र
दिस्पर प्रा ` . 9 | फटमक्षणेप्रा० ` न
उच्छिष्टस्य तेखाभ्यक्तस्य चाण्डाटादिस्पष्ट भोजने प्रा° 9)
कृतदहमक्चकमेणः कृतभैथुनस्य चाऽऽ चाण्ड छादिहस्तमोजने प्रा
चमनं विना मूत्रादिकरणे प्रा ; | चाण्डालादिहस्तपाचितमोनने प्रा०)
उभ्वोच्छिष्यधरोच्छ्योः श्च. | वचाण्डालादिहस्तमेभने प्रा +
काकदििष्ठास्मशं प्रा ` च.ण्डाखाद्यच्छिष्टभोजने प्रा
उ।च्छष्टत्य सूयाददहन प्रा चाण्ड।टान्न भजन प्रा 9)
ऊर््वोच्छिष्टस्य पटणण्डुश्ना- चप्डाछादिदष्टाने कतेन्धम्‌ +
दिस्पं प्रा ५ च।ण्ड.टादिस्पृष्टाम्बुपाने प्रा० ))
अधरोच्छिष्ट।नुच्छिष्टथोस्तत्तरं ृद्रोदकपनि प्रा°
प्रा ,; | चाण्डाकाद्धिशेततरं मृत्ाचयुत्त प्र ००;
सुराया इषत्छे प्रा = + | रनकादिस्पशोत्तरमधरोच्छ प्रा०»!
` जन्वघः सुरास्पे प्रा ` 9 रमस्वल।पुतिकाश्च सूकरादि-
अदचिच्दडानादिसटष्टिर प्रा० + | पतितादटच सृष्ट मोनने प्र >
नित्यशुद्धानां परिगणनम्‌ » भत्नकाेऽने #ैशादिना दु.
पौतावरिष्टमखनिगैततायपनि प्रा); | पिते कतेव्यम्‌ _ ` ))
पीतावरिष्टपात्राम्बुपाने वामहस्तेन | ` माजन दम्तवति प्रा ह
व्‌ पने प्रा° 99 र₹।द€8। चरा ° )
= क = न ९९ |
अज्ञानात्ङ्च्छृद्वा च्छष्टम्‌ा- मुस र्क्तद्स्न त्रान. )
जने प्रा ५, | रक्तपरशने प्रा न
योषोच्छष्टमोजने प्राण २६ रक्तमिश्चितोदूकपने प्रा ॥
ताभियादयच्छिष्टमोनने भ्र ›) | अमेभ्यकेशकीटःदिमिः प
मायया सह मोजने तदुच्छष्ट | षाचितस्यान्नस्य भक्षे भर ॥
मोजने उये्ठभरातृकित्राबुच्छिष्टम- क 0
क्षणे च शाख्रकरारमतम्‌ ` 9 1 1 १9
विप्रोच्छिष्टाहने प्रा |च ध्रा. ४)
उक्छिषटरक्षणम्‌ न मानाराचयुच्छिशननमोजने प्रा० +)

चाण्डाृ्ृषटकांस्ये चाण्डालादु , विप्रस्य शूद्रगृहे भोजने भ २७

€

ॐ

, विषयाः पष्टाङ्काः
शूद्रमाजनमिच्च म।जनयोरमोऽजने प्रा° २७
वटाकीदिवृक्षप्रमोजने प्र ;

तत्र वानप्रस्थयत्योविशेषः

दगधाज्यादिपेयदरम्यहस्तस्यो
च्छिष्टेन सपर प्रा (
उार्प्याच्छष्टवृनि प्र =)
शुद्रच्छियज्ञोपवीतस्य ब्रह्मणस्य

भ्[9 । । ~ १9
विप्रच्छिचयन्ञोपर्वेतः्य ब्रह्म
णस्य प्रर | 2)

श्वचाण्डाङादिच्च्छिन्नयज्ञोपर्व"
तस्य ब्रा षः १)
५ = म््ी
चाण्डाङा]दस्प प्रा ० +
०, ९ ०
रवपाडुपतयोदेक्षणम्‌ . #
रजकादि।मेः शिरोन्यतिरिक्ता- `
ईस्पया प्रा | , ॐ
सिरःस्पयं प्रा 3
शुद्रनिषद्स्पशं प्रा° )
चाण्डालादिच्छायाराहे.प्रा०

चाण्डालादिभिन्वहितस्पशं प्रा “)
कष्ठादद्ररेण तव्छर प्रा »

स 9 भ „ण ।
न।सक्रम द्षानाञः | 9 `
सव ङ्गाव ऊन चण्ड [लाद

स्प्र्‌ प्रा . ष

चाण्ड।छादिभिरेकदाखारोहण प्रा
चण्डालादिभिरेकपाषणरोहणे प्रा »

` च,ण्डालाद्स्पर्‌ प्रा र
घ्‌ण्डालशाठप्परथ प्रा न

चा.डाटादरिमियानरस्याप्तनाद्‌। प्र०,

| च प्रा

10}.

प्रायधित्तन्दशेखरस्थविषयाणाषू-

सना कमय भ [0 , |

विषयाः प्रष्ठा
विप्रेण चाण्डारुस्य च्रणबन्धना.
म्यञ्जनरुषिरोत्पादनादी प्रा २८.
चाण्डाठेन विप्रस्येषु कृतेषु प्रा० +,“ `
जम्यक्तस्य चाण्डाादिस्पय प्रान),
चाण्डााय कामत; क्रतुप्रद्‌- .
रने तन्रत्यदशेने तद्भीतश्रवणे.
चाण्डादादिद्शेने प्रा
चेतन्यन्यवधानेन स्परे त्रा +
काष्ठादिग्यवधानेन स्पचे प्रा
एकशाख(पाषाणयोरारोहमे प्रा +;
तैः समाषणेप्रा० | `. +.
चाण्डारादयुषदेरे प्रार ए
चाण्ड।ठकूपतीयैनिषेवणे प्रा० +

चाण्डाेन॑कपथगमने प्रा० #
ण्डाखदेः स्वनर्मन्यवस्थान प्रा),
र्वोक्त्ायश्ित्तविधिः | र
चाण्ड।छगृहभवेञे प्रा
चण्डाः सह्‌ वृक्षच्छायायां

गृहे वावस्थाने भरा ५)

अनिष्टगन्धस्पशे शा्दखूपवा-
क्यानामाघ्राणस्पश्चैनश्रव गदशन.

कथनेषु प्रा | | 9
रुद्रनिमालयस्प्थ प्रा 9 |

रेव परनिमौस्योवेचमक्षणे प्रा »

विष्णोरनिवेदितमोजने प्र -२९
तन्न स्श्रत्यथप्तारक्न्पतम्‌ 9.
घनहदुः प्रा ॐ.

गोविप्रचाण्डाडादेहूतशवस्यः
उहून्वगरदा्चेदात्मघातेशवस्य `

9 ।
अनुक्रभणिङा ।

` विषयाः ` पृष्ठङ्काः प्िषयाः `
दृङ्गिदष्टिविषवहिनङविदयुत्परोखप.
हतशवस्य सकरन; तिपतितशवप्य
च वहनदहनोंदकदानारि कर पाकर -
णे प्रार |

तत्रैवामातिपुवेत्वे

य कंचित्परेतमुदिर्य तह.न्ध-
वैः सहाश्रुपातेऽस्थि्चयने त्तरं -
ते प्रा ।

#,

तदेवास्थिपतच यनाल्पराकचत्तत्र प्रा°

शूद्रभेतानुगमने द्विनस्य प्रा
द्विजभरतानुगमने प्रा
अनज्ञनजखछामनेपतनानि सक्रस्प्य

ततो भ्रष्टस्य संन्यस्तप्य पुनगौहस्थ्ष-

पारियरहेण गृहस्यतापिच्छतश्च प्रा °
उतर विरोषः.
आत्मचचशचाखीयनरणेन

मृतानां कृते प्रा
करध।दिनाऽऽन्मल्यागाध्पवप्ता-

यमाने प्रा °
अध्यवसाय कतिपयव्यापारं

करत्वा स्वत्‌ एव नित्त प्र °
शखादिक्चतकरणे प्रा °
चितिभ्र्या नायाः प्रा
एक मतृ कयो रनख्वल्योः पर-

स्परप्प्ष्योः प्रा
अतपत्न्या्तु स्परस्परं स्परट.
योः भा०

(क

ढे

२९ ।

23

ह,

2१
7?

॥।

१9

9)

१)

विधरश्द्रयो रजष्वटयोः स प्रा०

|

भयेोनोिननमोनणकािोनतिा पा णयाय न

प्रष्ठाङ्काः | विषयाः

क, क क,

तचैवाकामतो वि्ेषः
उच्छिष्टयो रनस्वख्यार्भिथः
स्पर्शे प्रा
क, कम क
अधरोच्छिष्टत्वे प्र

चाण्डःटयन्तवसायिपतितशवादी.

नां मत्या स्प रजस्वलायाः प्रा
ततैव प्रथमादिदिनमेदेन ता-
रतम्यम्‌
इ तरस्मिनिवषये रनप्वछायाः
सपृष्ठाखपृष्टयादो प्रा
रजस्व सूतिकयोमेरणे प्राय
रजर्वखानियमाः
अनृकतेषु प्रायश्चित्तेषु व्यवस्था
ज।तिभ्रंरकरपकरी करणाप।.
त्रीकरणमहिनीकरणप्राय्चित्तानि
उपपातक्प्रयश्ित्तानि

क (५.

तत्न प्रामान्यत उषपातकरेषु विधिः

गोवधे प्रायध्ित्तानि--
तदङ्गभूतवीरापनादिरमम°
गोरक्षणप्रकार्‌ः

गोवपे ख्रीबाट्वृद्धादौनां प्रा
अत्र दक्षिगादिनिणयः
गोवमठ्षणम्‌

गवे ज्ञानङुताज्ञानक्र तत्वस्य ०

कामन।र्‌!दित्यस्य रक्षणम्‌

पवेणादिश्राद्धकतेभ्यत।

गमिं गीकपिलाबहुक्षरादिक-
गणक्रहोमघेन्वादिवषे प्रायाशचत्तम्‌
४ षि ६ अ

सचेतनगमेयुताय} अचेतनग-

मैयुताया चेन्वा वे प्रायश्चित्त

४

प्ष्ठङ्कः

२9

2१

2

११.

१० पराय्ित्तन्दुरेखरस्थदिषयाणेप्रू--

ष

पिरि

विषयाः पठा विषया ृष्ठाङ््‌ः
टगुडादिव्राते गोर्जावने गर. तत्र प्रयानक्रादीनां प्रायाश्चत्त-
भात्रपाते प्रायाश्चेत्तम्‌ ३४ | वषयं शूख्पाणेमवद्वपठानाप्-
अतिघ्रद्धातिगालसतिर गिनः मतानि ३१
गवां वषे श्र० „ | रोधादो प्रायश्चित्त सीणाया
अतिवृद्ध त्वातिक्रुश' वातिबार- ग1रह।णत्व्नमाद्रःषनन वधं प्रा >;
त्वानां रक्षमानि ॐ | तादरवास्तथाञ्रमाहन्धनन मरणं प्रा
एकवपतरिवषयोवेषे प्रा „ . | तथाभ्रमाद्धर्शकदावातिकाखः
एकप्रयत्ननिष्पन्नानेकगोवधे प्रा० $, | योजनेन मरणे प्रा ))
गृहदाहादिजनितगोमरणे प्रा० }) अतिदोहे प्रा 9)
प्रयत्नभेदेननिकवधे प्रा ` ; त
यहुभिरेकस्या हनने भरा | रख[राद०।नपातनन तादर्‌ बस्तया-
तत्रेव ज्ञानाज्ञानक्कने विशेषः +, भ्रमाद्वधे प्रा १?
न टमिरेकव्यापारेण द्रयोबेहुनां | उ ्तद"ड([वक्रदण्डदनां व प्रा),
च हनने प्राण न | हन्तः श्ौणतवज्ञान प्रायन्चितत° =?
ञत्र मिताक्षराकृन्मतम्‌ ॥ रोधशब्द्निवचनम्‌ ५
हुमिः एरूयापरेण द्भवो. बन्धनशब्दनिनेचनम्‌ ३६
हनां वधे प्रा - ॥ जनश {निवेचनम्‌ ॥
दाम्यामेकस्या द्रयोनेक्परत्नेन रोधादिजानितगोववरे मवदेवद
ववे प्रा „, | टप,ण्यामतम्‌ ॥
दास्यां बहुनां व्येप्रा +) | प्रायश्चित्ते दक्षिणानिणयः +
अत्यन्तस्यादिषीडितमरणाव अस्थिमङ्गादिप्रायथ्ित्तम्‌- #
स्थापनचोन्मत्तान्धवपेन्यूनगोवधे प्रा० +) | गवामस्थिभेदे छङ्गृरुच्छेदे कणे.
मद्द्रकेवतारिकस्वामिकेक- शृज्ञत्पाटने कटिमङ्धे चमेनि-
हायनहिहायनीनिहायणीवधे प्रा ३५ |र्मोचने च षण्मापताम्यन्तरे मरणे प्रा)
तन्न गमिगीत्वादिमेद्‌ विहेषः ,, षण्मासोत्तरं भरणे प्रा #
अश्चिहत्रिणो वेद्पारगस्यहोम. | जीवने च प्रा, |
धेन.वेषे प्रा ,) | हर्शकटेगरर्विप्रेण वृषमवाहने प्रा ,;
तत्र दक्षिमप्रक्रारः ` योषिता विशेषः - १
वघकमं णे संबद्धानां कतपरयोजक्रा- समत्छष्टगोवषमयोर्थन केनापि

नुम्राहुकानु मन्तृनेमेत्तानां ० ४ । दाहनं वाहनम चप्रार १)

विषया;

अनुक्रमणिका ।

1

पष्ठाङ्कः

उत्ष्टकपिखादोहने शिप्रस्य प्रा २६

अघ्र शद्रय विषः
क, क्वि = ~ आ, क
अण्डनाशे दिङ्च्छेदने च प्रा°
तदनन्तरमरणे प्राण
पाटनमिपित्तवधापेच।रः

अविभक्तानां मातृणां मध्ये प्रा

शुद्स्वामिनो रप्तणामाबनिमि
तक्रगोवधे प्रा °
द्विजस्वामिनस्तत्र विशेषः
अस्मिन्‌ प्रायधित्तेः दक्षिणा
` अनर शटपाण्यादीनां मतानि
उत्ृष्टवृष मारिप्वपाटनान्मृते-
प्वप्युत्सष्टुन दोषः
अपाटनस्रत्योः स्वरूपम्‌
अशक्तपालकप्तमपणे स्वामिनो
दोषः

दक्षतैखयन्बायं निय॒ज्य संनि.

धाव्रा्षण दव'द्वट्दहगृहमङ्ग। म्पा
गोमरणे धण्टामरणादिदोषेण गवां
विपत्तौ च प्रायध्ित्तम्‌
दाक्तपाठकरस्य सनिधिध्रसे
कान्तारदुगेगृहदाहावटेषु छ्ताप।
शादयवृत्गेमेरे प्रार्‌

व्रिहायनप्न्तवत्सस्यारक्षणे प्रा°

गोमांस्मक्षक्राय गोविक्रमरेप्रा
` तत्र विशेषः

बहूनां गवामपाङननिमित्तवधे
प१ःटकस्य त्रा
दाच्छेदाशिराभेदोषध^ुप-
चर गवां रुतौ नप्रार

१३.

१7

7)

१३.

‡).

१

2१
९

2)

न, ~ । = भ.
द्स्तत्र [स्ता दकवाक्त

र
पत्‌

0

विषया; `
तत्र ज्ञानाज्ञाम्यां विद्येषः
विरुद्धौषधद्‌ानादिना
विकित्प्तकस्यापि
मिताक्षराक्रन्म म्‌

०
ग्‌विष

प्रयश्ित्तामे।

११

पृष्ठाड्;

(५1
२९ =,

यन्ञेण गोचिकरिन्परार्थे गदभः

माचन अआ।षघद्ेहाह्‌ भिश्च
गवादिम्तां दोषाभावः
हठ दधिकं दौीयमानमाहारा-
देकं खतिहेनुधत्तत्र प्रा°
नगरघ्रामदाहेष्ववद्धानां
दोषाभावः
वन्धने तु प्रा
व्याधियुक्तानां दण्डाभिवाता-

सुन्‌

| दिना मृच्छयाऽमिपतने गमनप्राप्त-

तोयपानेस्तदनींतनत।डनस्य मर्‌.
णहे ुत्वामवनिश्वये पृलेन्याधिन्‌-
छटानां नप्रार |
पृवठय।चियूत।ऽपि
तपीडयेव प्राप्तादिकं
भ्रियते तदः प्रा*
शाखदौ गवां मङकादिनिवर-
त्ययं घुनायाश्चं प्रञ्वास्य पाट्का-
दानिना कन्घ.
णे दोषासाव

प्रहारजनि.
म्‌ दुत्वरवे

नरहितस्य गवार
कथनम्‌

पालकस्य तत्ानवस्थितौ कन्धृने
च गवादुमैरणे परार `

्रिदखादिस्थिरतरः वह करणेन
गोण्यादिवःहनादिभिश्य चर्मीनिरम-

१४101

27
29

५,

ॐ१

ॐ१

९२८

९,

9)

१२

विषयाः

निवारयन्तं पाट्कमातिक्रम्य गते
कूपादौ पतनादिना गोमरणे दोषा
भ््‌[३

® १५ १९ [> 9 न

शाङ्‌]रहिते वनाद्‌ सति सनि.
घौ पारकेऽकस्मादागतभ्याघ्ा््ना
भरणे दोषामावः;

तत्र पःल्कस्यास्खे तु दोष
स्तत्र प्रा*
२ानतन्यादि) रार।दिमिः

५

गरामधातराष्टूषा तवेदमभङ्गारवृि-
त्याध्युपद्रववृक्षादिपतनाद्विभिरुपद्र-
तानामनद्धानां पाकपे मरण
दोषामावः
= ~ =
पाटकाप्तस्वे बन्धने च दोष.
स्तते प्रा

गोभूमिकन्याश्चह्रणे जाबः्युक्तं प्रा°

गोवधप्रायश्ित्तस्य वृषवधऽ.
प्यतिदेरः
गो दानविषये मयू स्रकारमतम्‌
प्रायश्ित्ताङ्गमुतस्य वपनस्य
प्रकाराः
ब्रात्यप्रायश्ित्तनिगेयः--
त्र त्यरक्षणम्‌
अन्नाद्यमावेनापनयनकाङाति.
क्रमे प्रायध्ित्तम्‌
अनापद्यपनयनकाटातिक्रमे प्र ०
म्यप्रायध्ित्ताचरणाप्तामर्थ्य
ति णयः

९ @ _ _

पडशवपोदुष्वेमनाप१दि बुद्धयो-

पनयनकालातिकमे प्रज

६८

८

29

मो थो 9 मा म १). म्‌ मभनम रकि 5०५ थन

पृह्ाङ्काः

प्रायथिततन्दुरेखरस्थविषयाणाम्‌-

विषयाः

यस्य पितूपितामहाद्योऽनप-
# तास्तस्य प्रा°

यस्य प्रपितामहादीनामुपनयनं
नानुस्पयेते तस्य प्रा

तत्र विशेषः

स्तेयप्रा°

स्तेय ०

तत्मभेदौ

विप्रस्वामिकं दडककुभ्भवरिमितं
धान्य वां तत्तपरिपितास्चं वा तन्तु
स्यमृस्य वा तास्नरनतादिकं व15-
मत्याऽपहतुर्वप्रस्य प्रा

मल्यास्याप्तयोविरोषः.

्षत्रियवेदयर द्राणां विशेषः

कुर्भपरिमाणरश्चणम्‌

किवित्पुष्कटादक्द्रोणखारीणां

| छक्षणानि
स्मृत्यथप्तारकन्मतेन कुम्भप-

रिमाणल्क्षणम्‌
साधशतद्वयपणम्‌र्धक्षत्रेयस्वा-
मिकगरहकषेत्रमूमिव पीकूपतडागा-
दिपानीयरप्ानां तत्छवामिकस्य नि-
क्षेपक तावन्मूटयरजतवखरत्नादेश्व
नारीनराश्वानां चापहारे प्रा
वेरयशूद्रसे विशेषः
विप्रस प्रायश्चित्तविरोषः
अच स्द्रत्यथसतारकृन्मतम्‌

पुसीपलोदद्रव्याणां हदुरप्रा० `

एकवारमोजनप्थाप्तानां मक्ष्य-
मोजनादीनामपहार तत्सममृस्यका-

पृष्ठाङ्ाः

२२ -

अनुक्रमणिका |

पमाेिनजाणिानजिजिणम ा [व ति 1

पृष्ठाङ्ः

विषया;

नां यानशरपरास्ननेपानत्एष्पफदमू-
रक(पोणेमृद्धण्डमधुमांसोषघसुगन्ध-
द्रभ्याणामपहरे च प्रा°

शै 9

द्वित्रिव।रमोजनपयापतद्पहारे प्रा ०)

तृणकाषटदुमहष्कान्नगुडतेडचः
मणां तिमोजनमूल्यानां हरण स्मर
त्यथेङन्मतेन प्र(०

द्ादश्षाहारपर्या्रबाह्मणस्वामि.
कमणिमुक्ताप्रवाकताम्ररनतश्ज्खश-

[७

क्तिोहकांस्यो पापहरे प्रा `

(पि

त्रिभोजनपयाप्ताहारमृस्यक(-

पापिकीटजनी(टनो)णो द्विशंकेकराफप-

शुरभ्नुपक्षिणामपहारे प्रा
गजाश्चमूभिकन्याहरणे प्रा°
भ्यापते विरेषः
पुस्तक प्रायशित्ततारतम्यम्‌
देवद्रभ्यापहारे प्रा
ुत्यपहारे प्रा°
तत्र विशेषः
स्तेयप्रायधित्तमपहतद्रव्यस्वा-
मिने तदुदरभ्यं दत्तैव कायं प्ति खा-
मिनि
वैदिका्िम्यः कष्ठ ॒गवे तुणं
हतैः पान्धद्विजस्यक्ुद्धय मुखकदवयं
चणक्महहिगोधूमयवमुद्धमाषाणां मू
षेताद्धरतः स्वाम्यनिषिद्धस्य स्तेय-
दोषो नेति मयूखछृन्मतम्‌
ऋणानपाकरणप्रा ०--
ऋणानपाकरणस्वर्पम्‌

1

3)

विषयाः
यज्ञव्रह्मचयायकरणद्पदेवष्य.
दिकणे प्रा |
ॐ ~ ०६
तद्र्तं विशेषः
उत्तमणेक्गादानि प्रर
अनाहिताभिताप्रा०-
अनाहिताधचितास्वरूपम्‌।

> _ भ,

्यत्तमेदः
पितर्यनञ्नवाधातुरयष्टरि यष्टुश्च

सुतस्य प्रा

जौपासनानन्यप्ंघाने प्रा

मयुखकारमते न्यास यृषेक
तदुपपादनम्‌

उयेष्ठकनिष्ठत्वेन अतुः प्राय.
श्ित्तमावामावो
अपण्यविक्रये प्रा
अपण्यस्वरूपकथनम्‌
सुराविक्रये प्रा

(|

गुडतिरपुष्पफरम्‌टपक्तान्विक्रये प्रा °

क्षाङ्वणमधुमां पक्षी रदधि.
द्वितक्रघृतगन्धचमरक्तवस्नतिखा-
दयन्यतमविक्य प्रा

पय .पायम्तापुक्ुरसगुडख-

ण्डादीनां सेहपक्रायं च विक्र प्रा
पुगमन्िष्ठाखनराक्षाणां विक्रयेप्रा°

पनसक्रदीनीरनारीरेलनम्बीर-
नी जपृरकनारङ्गाणां विक्रये प्रा°

कंपृर्‌ दूिच्रये परार `

कस्तूरिकादीनां विक्रये प्र

तत्राऽऽपदनापल्प्मेदेन प्राय-

१३

[पमी रीयके

पृष्टाङ्कः

% 9

39

ॐ.

११

१४ पायविततमदुशेखरस्यविषयाणाम्‌--

1 मा त १ ना कण
+ ५७

विषयाः ष्ठाः | विषया; प्रष्ठः
उणीकेशकेसरिणां मृधेन्वन- मानोन्मानयोः स्वरूपम्‌ ४२
उहादमराख।दीणां च विक्रये प्रा ४१ विपमतुलाारणे प्रा°
अभक्षाप्ततदस्थृजगनरुशुक्तिः =| निगडादिकिके प्रा _
टिङ्गगरप्तवे(ज)गस्ह्‌।र्‌तटमन | प्रातश्रख्चद्ानक्षमत्रषादाकक्रय षाण
शिल।ञ्जनङ्वणक्षारमणिमक्त प्रव, ट. । दण्डशाचं पयोोच्य प्रायश्चित्त
वैणववेणमरन्मयानां किक्ये प्रा ॐ | न्यूनाधिक्यम्‌
वेषर्‌.खगान।टक दया कवक्रय त्रा९)) | तिटट्दधिलीद्रटवणद्राक्षामय- .
कष्णपी तादिवखङ्कष्णाजिनङ्प्ण- मांहषपकालखी पृ दृक्चश्वगोवृषम-
वस्तु विक्रये प्र गन्धस्तक्तौमङ्ण्नासिनस्यमनीटी-
गजविक्रये प्र विक्यात्छयः पातित्यम्‌
खराश्वतरकरमाणां विक्रये प्रा + अव्र विशेषः

|
|
नारी विक्रये प्र° । पारिवेदनप्राय०- +
पुरषविक्ये १9 ; | परिवित्तेलक्षणम्‌ 2)
` केन्यापुत्रविक्रये प्रा० , । प्रिव्त्तश्क्षणम्‌ ॥
वेदानां विक्रये प्रा 9) | परिवेत्तः प्राय° 1
अद्धनां विक्रये प्रा ) तत्र कामोकामाम्यां विशेषः +
स्मूर्तीनां विक्रये प्रा° % उयेष्ठकनिष्ठमावेन प्रायधित्त.
इतिहा्पुराणानां विक्रये प्रा ` [व्यवस्था )8
रहस्यपश्चरात्राणां विक्रये प्रा ,) निगेणत्वगुणवच्वभेदाद्न्यथा
इतर विद्यामात्रस्य विक्रये प्रा ,, |व्यव्या १
सोमविक्रथ उक्तप्रण्यतिरिक्तः ब॒द्धिपूवैकपरिवेदने पातित्यम्‌ ४३
प्राणिकिक्रये चप्रा० # | परिवेदने दत्तकाद्नां दोषामावः ++
तुषकपाठमस्मरोमपिण्याङानां | गौतमोक्तमिन्नोद्रेत्यादि-छोकरस्य
विक्रये प्रा० ` ;) | व्या्यानम्‌ [2
मधुच्छछष्टतरपसीप्ङृष्णलेोहे दुम्ब ञग्रेदिधिषीर्दिधिषोश्च लक्षणम्‌
सद्गपा्गोधृमकिक्ये श्र ° › | अग्रेदिथिष्ठपतेः शुद्धिः #
आगमतेडागोदपानएष्करिणी. दिषिषुपतेः शुद्धिः हि 1
कृतविक्रये प्रा० ` ४२ ज्ञानकामकारबलात्कारादिविषये
हीनमानहीनोन्मानाम्यां विक्रये प्रा, | व्यवस्था ह
= । अन्यामाज्तान्यवस्ुवक्क्रयं भ्रा } . । अनाहिताननितायां चाच

ध स ह.
[> इ 9

अनुक्रमणिका) १५
[ता
विषया; पृष्ठाङ्ा; | विषयाः ` पृष्ठाः
पयोधात्प्याहितयोठेक्षणम्‌ ४६| क्षत्रियादीनां स्वस्ववणाघु खीषु
तयोः प्रायश्चित्तम्‌ „ | गमने प्रा | ४४
-“ द्वीवृषटीपतिविरक्ततन्य्ताति- विप्रस्य क्षत्रिथादिल्लीपु गुण
` रोगिजडमुकगरदबधिरकुठ्नवामनप _ | वती गमने प्रा #
इगुवृद्धतस्करविवाहानिच्छुशृद्रडरय- दाद्रस्य परकरीयायां गुणवल्यां
मतमार्याणां पिदने दोषाभाव ; | श्द्रयां गन्तुः प्रा + `
धने कृष्यादों वेश्यायां वाऽऽ: स्वमतरेव्यतिरिक्तप्तवणकपरूष-
सक्त्या दाराधिहोत्रानिच्छुपरिवेद- गारमन्य। गर्ऊः ४ ॐ
नेऽपि दूषामाव ॥॥ त्‌1६२५ ५८१६ 1 ॥॥ ५ गन्युः प्रर ))
धनधमेविद्याजनाय देशान्तरस्थं २ भि,
येष द्वादशावपै प्रतीक्षा | 4 क ९५।२०।।*
कार्यान्तरा देशान्तरे उष पसिया गन्तुः भार | #
। ददावप प्रतीक्षा ॥ | त सत्रियायां गन्तुः प्रा० ॐ
| भूतकाध्ययनादिप्रा° ४ र व गन्ुः प्राण | ॐ
भ्व काध्ययनन्याख्पा 6 की 1 ५» `
भृतक।ध्यापनञ्जाखया [ ध । क १ ू ))
भ तकाध्ययनमृतकाध्वा पक - ४ नाततगाभाकाय। + प्रा० +.
णां प्रा ॥ स्दशक्चश्रधादिरखगमने प्रा #
तत्र विशेषः „› | क्रियां स्वस्वेवणोस्वन्‌।
अनु प्रयोगदाने भरा ५ गमने प्र | )
अनुप्रयोगदानलक्षणम्‌ न आप्र गमभात्ता प्रा | #
पातित्यकारणम्‌ ५ दू ^य्‌[ गृचत्पत्ता प्रर +?
पारदायेप्रायश्चत्तम्‌ 8४ अनिच्छन्तीषु विप्रादिलै।षुग-
पारदायैसरूपकयनप्‌ ,, | न्त्रस्य प्रा° १
पुरुषःन्तराव्यमिचरितजा(तिः गोभिन्नामु तिथ्थोनिषु मह
मानविप्रागमने परार ,, | भामरदैम(स्योदिषु गमने प्रा
धर्मादिकर्मशीरतान्तिणरा- ` त्रैव कामास्यासततो विरेषः
ठिनीगमने प्रा | शानीगमनाम्यापे प्रा ४९
श्रोतियपत्नीगमने पार ,, | गवि प्द्रमने प्रा 1
पूरवोतप्रायश्ितते विशेषः = » | काम्यति विशेषः ह

५

९६ भायधितेन्दुरेखरस्थविषयाणंभ-

विषयाः प्ष्ठाङ्काः

कामतोऽत्यन्ताम्यासे प्रा°
आजन्मात्यन्ताम्यापते प्रा
रजकचमंकारनुरुडंैवतेकमेद्‌.
मिष्छखीषु म्याधरे टृषनटवेणुनीवि-
कापालकम्डेच्छादिखीषु च गमने
विप्रस्य प्रार
तत्न विशेषः
शोण्डिकादिश्लीषु गमने प्रा
च.ण्डाङ्ाद्धद्धीषु गमने प्रा
तत्र विशेषः `
जनुपनेतृभ्रातुग्पपितृन्यमातुल-
जाया विधवासु च गमने प्रा
आपु रज्वा गमने प्रा
खीणां प्रायधित्ताने-
खी भायधित्तविचारः
अक्रामता जह्यण्या वेयक्षश्चे-
यगमने प्रार
अनिच्छन्त्या; स्वपतिश्रान्त्या
वा दद्रगमने प्रा
^
तत्र विशेषः
कषन्नेयाया वेर्यगमने भ्रा °
शद्रगमने प्रा
वेदयायाः शुद्रगमने प्राम
शूद्रायाः शद्रगमने प्रा
अज्ञानतः क्षत्रियाया विपरकषत्र-
वेदयेषु गमनेप्रा०
पर्याया विपर्षज्रयभेदयेषु

(५

[वृष्याः
्षत्रणमं रा 9
देदयग्भे प्रा
शूद्रगभे भार
अत्र केषांचन मतम्‌

५५

प्रायश्ित्तविच।र

|
|
|
|

9; | रास्िनम्‌

| विप्राया जकामते। रनकादिषु गमने प्रा०),

| चाण्डाल्ाद्विषु गमने प्रा
तत्र विशेषाः

अहितामाणां श्रीणां विषये

लीणामौद्धत्यात्भायध्ित्ताकरणे

वद्ठाङ्काः
४६

११

2
29

† बन्दिग्राहं गृहीत्वा बलद्भकतायाः प्रर) |

ध

+ अन्त्यनाद्ुपमोगाम्यापे प्रार
` । मनसा मदुरमिचारे प्रा
वाचाऽभिचारे प्रा
पठ्ल्या गुरुरिष्यादिगमायाः
प्रा

` त॒त्र विशेषः

४६९

2१ श क
शुद्रस्य विप्रस्लीगमने प्रा °

११ ~ _ (^

| विप्रक्ञियाः शद्रगमने प्रा

१, {^ + ष

,, | वेदस्य विप्रज्ीगमने श्रा

॥ पिपरिया वैदयगमने भरा०
फ <

घ्ष्चियस्य विप्रञ्लीगमने प्र
विप्र ्चियास्तट्मने प्रार

र, अकामतः स्वभायाश्चन्त्या

गमने प्रा )) त॒त्र तारतम्यम्‌
शुद्राया विपरक्षन्नयवेद्येषु गमने प्रा जत्यन्तव्यमिचारिवप्रल्लीग.
विभाया ग्त्पत्तो तस्मे च प्रा # | मने प्षेदयशुदराणां परार

विप्र्लीगमने क्षत्ररेरयरा्राणां प्रा

99
७

22

पि

(4

अनुक्रमणक्रा १७
विषया वृषाङ्कः विषयाः ष्ठाः
परिवित्तिवाधुष्यङ्वणक्रिया- तत्र विशेषः ४ ८
प्रायधित्तानि-- ` ४७| तादरपरमूतल्रीववे प्रा° त
` परिवित्तिलक्षणम्‌ ॥ आनुरम्येनात्यन्तभ्यमिचरित-
परिवित्तिप्रा ,) | ख्रीवधे प्रा न
वाधुष्यलक्षणम्‌ | + | गणिकराकमेणा जीवन्तीनां 8ि-
तत्परायाश्चत्तम्‌ +) | प्रदिक्ान्तानां वषे प्रा ` त
वणक्रियानिरूपणम्‌ ध अपत्यादिहननशद्रगमनादिभे-
तत्न प्रायश्चित्तम्‌ १ | रतिदुष्तरह्यण्यादिवधे प्रायधित्ता"
खीदद्रषेशयकत्रवधप्रायधित्तानि- + | मावः ४
ख्रीवधलक्षणम्‌ , | जातिमत्र्त्रियवेश्यरूद्र
गुणवत्तरब्ह्यणीवघे विप्रस्य प्रा० ,; | वधेषु प्र°
्त्रियेदयशूद्रनातिखीवधे प्रा तत्र विशेषः र
सापत्नमातृमगिर्नास्नुषामाय।- नृपतिवधे 19 १?
द्यतिप्रत्याप्तननगुणवत्तरावधे प्रा वधे प्रयोजकाद्निं प्रा° 2
` निणतरप्तापत्नमगिनीपित्‌- ` सुतदेहचाण्डाङमागघायोग-
घवघमातृष्वमूमादुढीपितृव्यजाया- ना वषे परा ॥
भरातुव्यनायाश्चश्रूणां वधे प्रा ४८| चारवधं प्रा १
निगेणतराया; सपिण्डततगोत्र- अस्थिमतां कृकरप्तादीनान-
च्या वधे प्रा ‰ | स्थिमतां कषद्राणां जदुकपत्कुणयू-
जसोमपाश्चिहोत्रिश्रोत्रियपत्नी- कादंशादनिं शकटपरिमितानां वधे प्रा ०)
स्वादिगुणवाद्धिरेषे प्राय ° न कृमि टपतङ्गपिपीडिका'
सकृत्सवणन्यमिचारिणीनां बरह्म- | अरमरदरमाहेकादाना सहसा
| ण्यादुनां वधे प्रार ), | स्यात्त प्रा £ ९.
त्त्र कामाकामङृते वैरेषः ) | तत्र विशेषः #
सक्ृत्सबणेव्यभिचरितपर सूत. माज।रगोधानकुटमुषकरमण्डुक-
ल्ीवषे भाग १ ककु -चाषकाकोटुकश्वपतप। दीनां
परातिरोम्पेन व्यमिचरितनाद्य- रत्य वधे प्रा #
ण्यादिवे प्रा ,) | तत्र विशेषः ५
प्रातिरोम्थनात्यन्त्यमिर्चरितानां को किरूकषतशुक्कापञ्र-

तत्मपूतानां बराहमण्यादीनां वये प्रा ,) | यिदधिमखज्ञरीटानां पुरुषमारभे भरा +
३ ठ

+ ` ¢ [णं +
१८ भायश्चि्तन्दुरेखरस्थविषयांणंग-

५

. कक

दिनि स्वपे रेतो प्रार

वेपयाः प्र्ठङ्ाः | विषयाः पष्ठाङ्काः
गजहये ूखराजामेषाणां परव्येकं प्पस्थ मह।च्छायावृक्षे प्रयाते
वधे प्रा ४९ वा वृक्षे चिन्नि प्रा ` ९१
हपतसारसपारावतमयूरचक्रवाक- त्र विशेषः 2१
मकबलाकाविषजकरङ्कश्वावित्का- शादिर्दश्प्रायश्ित्तम्‌-- ११
रण्डवद्यनमासरानपक्षादीनां ववे ` शतरुकडगाट्खरोषटविड्राहकाक-
दानम्‌ ) | कुक्छुटवानरपुश्वदीक्रम्यादनराश्चै.
गृध क्ाकरोटुक्कपौतकुककुट- नमभेरथ इषदृष्टे भ्रा 9)
बृहत्पलादुधनां वधे द्‌;० ); | नामेरूध्वं दृशे प्रा 5
हाकचापखञ्नरीटसवङसा- मुखे दष्टस्य प्रा० »
रिकादीनां के दा० ) | मस्तके दृशे प्रा ##
टिद्धिमतित्तिरकरण्डनचटक। दि. माज।रमूषकनकुलानमहिषी.
सुदरपक्लिणां वधे द्‌ा० १ | हीनजात्यारण्यस्गौश्च दष्टे प्रा +,
ऋञ्य(द््याघ्रसगाङादिविषे प्रा० ,, श्राद्दे णां प्र ह
अक्रव्यादह्‌।रणादविषे द्‌ = +, अल्यप्तमथस्य दिवा दंशे प्र +
दानाराक्त। स्मृलययेपतारङ्ृन्मतेन राथिदेशचे प्रा ^
पुनर्मां कपे प्रा १० श्वादिदृशने शखवाताद्नि वा `
दनादिच्छेदनपरायश्चित्तानि- ,; | कृमीणामृत्पत्तौ परा ५
ृक्षगुरम्ूतागुच्छक्षपप्रतानौष. निन्याथजीवनप्रायश्चित्तम्‌-- ५९२
धिवीरू्वां फरप्पादिमिस्पयोगि- निन््ाथजीवननिवेचनम्‌ ग
ननां यज्ञाद्दृशय किना छे प्रा + | नास्तिक्येन जीवने प्रा ` „+
तत्र वृह्तादिवीरुषान्तानां दत्ता त्रतलपे ब्रह्मचारिणः प्री०~ ,,
रव्दानां व्याख्यानम्‌ + | बरतलोपनिहपणम्‌ र
मराम्यारण्वावचिच्छेदनालन्ता- | ब्रह्मचारिनिालोपे प्र °
म्यापषे प्रर ॐ | गुस्तस्पतत्समानेतररखीगमने प्रा० ,,
महाफलप्रदानां नारकेदि- व्यमि चरित्ज्ीगमने प्र ० ॥
ृश्वाणां कामतदशेदुनात्यन्ताम्यत्ति गोष्ववङणिंष्य प° ५५३
प्रा ९१ पण्डावक्णिस्य प्रा० ए
सङ्च्छेदे भ्र खीततभोगमन्तरेण मत्या रेतो.
= चैत्यदमरानध्रीमाएण्यस्थाम, | विसर्गे प्रा ॥

देव(लयस्थे वृकषेऽन्यसि्नपि चतु.

अनुक्रमणिका । १९.

विषयाः पृष्ठाः | ¦ = पृष्ठः
द १ त ४ ¦

रात्रौ रवभ रेतःस्कन्दने प्रा ९३| गृरुशुश्रषा्रपे प्रा° ९

+ .- वानप्रस्योमेत्या बह्मच्यंडेपि प्रा ,;

मधुमद्यमांप्डनमक्षणे प्र 9)
। क्क चे, ® `
बह्मचारिणोऽनातुरस्य सप्तरात्रं

(पो
तत्र वशषः ५;

> _ ८ । ।
मेक्ष्याध्िकायस्य वा छपे प्र # | गु्ञतति गुरोः प्रतिकूला `
मणिवास्तोगवादीनां प्रतिग्रहे प्रा० +; चरणे च प्रा
० | 9;
उपनयनोत्तर दिनचतुषटयतरत्‌- सभिरशंतिप्रा०--

मध्ये मेखटायन्ञोपवीतदण्डादीनां .
नाशे प्रा | ^ :
अपदधक्ष्यमोजने सुपोदिते
सु्ास्तमिते वान्ते दिवास्वापे
र ९ ०, 4
नद्रस्ीद्रेने नम्मस्वापे इमशान-
कमणहयाद्य।रोहणपूञ्यातिक्रभेषु

मिथ्याभिरसने प्रा
सत्रेया्यभिज्ञंसने प्रा
विप्रामिशंषने क्षत्रियादीनां प्रा
सरत्याभिशं प्रनाद प्रा°
गुरविषये मिथ्यामिरंप्ने प्रा +;

|

र ` ^, सुतादिविक्यपायश्िनत१्‌-- ४
यन्नोप्वीतं विना तदन्यथा (किन ५
वा कत्वा मोजने विप्ृत्रोत्र्े क 5
पनि फटादिमक्षमे च भ्र + , कन्याविक्रये देवगृहप्रातिभयो-

` स्थावरजज्गमवृक्षवरमीकपशम-
रीसृमादिधाणिवधे प्रा

दयानारामपुष्करिणीप्तमाप्रपापुण्यन
क, कि ० क ० |
पेतुविक्रथं॑सुकृताविक्रये च प्रा

. 329 |
यन्ञोपवीतमेखलानिनद्ण्डानां ` तत्राऽऽपद्‌नापद्‌(दिमेदेन प्राव
छपे भ्रा ,, |क्वित्तत्य तारतम्यम्‌ ॥
सेध्याभचिक।यकपे प्रा ९४ | अयाज्ययाजने प्रा ति

मिक्षाउनमकृत्वा स्वप्थस्थका-

कने प्रा

दौचाचमनरघ्याभिक्षशचिकाये.
दौषीनमेखलानिनरोपे प्रा
शद्रादिरसप छत्रपादुकःम्यङ्ग.
दीनान्‌ गषाज्ञननट्क्रीड।यूतनृत्य-
गीतव।याद्यमिरतिपाखण्डयादित्न.

29

ब्रात्थयाजने ब्रात्यपनयने त्रा
त्याध्यापनेऽहीनयाजने शुद्रान्त्थ-

= _ ६ अ, अ, क "क द्‌
| शिकमयाजने वेद्‌ वैफृडवने तस्कर.

तरशरणःगतत्यगे
वश्चीकरणोब!टनादिषटपाभिचार्‌
करण च प्रा

अहीनङक्षणप्र

तस्कररक्षण

99

9१

त्रत्यस्थपनयनाध्याप्नयाननेषु प्रा

माषणपयुषितान्न मोननादिकरणे प्रा° })

` बहुकाटं बहुतरधमेदेपे प्र० ` } मिप्ाचन्त्यष्टिकमेसु र भायानने प्रा०९६

श्य

२० प्रायशित्तन्दुशेखरस्थविषयाणाम्‌-
विषयाः पृषठाङ्ाः | विषयाः पषठाङ्काः
शृद्रा्ययाऽ्ययानने तत्परो सव्णोनां कन्यादूषणे प्रा ९७

हित्ये तदध्यापने च प्रा ९६ आनुखोम्येनाप्तवणेकन्यादूषणे प्रा

+`

परिषेदकादियाजने प्रा °

पवेचाण्डारशोत्रावकाशायन-
ध्यारेष्वध्ययने प्रा °

अडुचिन।ऽध्ययने प्रा

निषिद्धाभ्ययने प्रा

काककुवंकुटमुषकमण्दुकादरन्तरा
गमने प्रा

गवाधमहिषादिपद्ुरख शूद्राय-
न्तरा गमने प्रा

माजार प्प॑नकृटपश्चमजात्यादे.
रन्धरा गमने प्रा

श्ववुक्रपरगाखवानररनकादीनाम.
न्तरा ममन बरार

खरवरादोष्टाद्चाण्डारपुतिको-
द्क्याश्वादेरन्तरा गमने प्रा°

99

प्रातिरभ्येनापतवणकन्यादुषणे प्रा०#

शूद्रस्य विप्रकन्यादुषणे प्रा
सोमविक्रये वृषर्टीवरणे कौमा.
रदारत्यागे शूद्रयानने
प्रतिहनने सरामिन्नमद्यपने न्ना
णवृत्तिहरणे कूटभ्यवहारे मित्द्रोहं
शरणागतधते च प्रा
परिवेदकयाजनादिप्रा०-
परिवेदकयाजने तस्मे कन्या.

गुरः ,.

५ ¢

दनि गुरौ कीरिस्य जत्मायेपास. `

रम्भे म्यपायाः स्वच्िया अप्युप-

भोगे मद्यपल्लीनिषेवने देवतारा.

धनाद्यभगहीतन्रतशोपेऽन्यसििन्त
छोपेच प्रा

स्राध्यायाभ्निपुतल्यागप्रा० -- `

गरगवयाजादित्रह्मोक्तनाप्ति- अत्यन्तापदि स्वरःकार्मधी- |
कादेरन्तरा गमने प्र° ` 9 | तवेद्त्यागे प्रा० ~ `."
दादामपश्चपाकायचन्तरा गमने प्र.० + मापतोत्त वेदसि प्रा - +.
गजगण्ड प्रारव्याघ्रमहापातकि- |. घनाभनाद्यासक्त्याऽप्तच्छाच्ल-
छतल्नयन्तरा गमने प्र +) | म्याप्तकुटुम्बङार्नाचाकुकतया चै-
अन्र मतान्तरम्‌ „, | रका वेदुत्यागे प्रा ˆ
, पितृमातृपुतयागप्रा०-- ५ | नाक्िक्यादुव्यत्तनासक्त्या वा
॑ पितृमातृपसुतत्यागस्य लक्षणम्‌ + वेद्य. भा० 9)
तत्कतु; भ्र ° ९७| नासिक्याद्शचित्यागे प्रा =
` मायासुतत्यगे प्रा०| ) | आङ्सपाद्भिऽभित्यामे प्रा ९८
मतृत्यागामावक्भनम्‌ ५ | प्रमादूदिनाऽ्चित्यागे प्रा +,
कन्यादूषणादप्रायश्चित्तम्‌ % | प्रमादू्मिन्नविषपे संवत्सराद्‌.
, कन्यादूषणमकरार्वर्पकथनम्‌ ‰ । घ्नमद्भित्यामे प्रा न

अनुक्रमणिका । ` २१

विषयाः पृष्ठाः पृष्ठङ्काः
संस्कारा्यकरणरूपे विभवे स. णसाधारणखीपन्ञकवेदयादिप्तमो.

व्यरक्षणरूपे च सुतत्यगे परा ९८ | गेषु प्रा° न

` पातित्यादित्यागकारणामावेऽ- तत्र विशेषः

पि पितृम्यमातुादिरूपबान्धवैः अनाश्रतित्वलक्षणम्‌ र

सह॒ समाषणस्तहमोजनादिउजेन- ` आश्रमं विनाञवस्थानेप्रा०

रूपे शक्तो सत्यां पाछ्नाद्यकरण. परनिष््ताया रक्षणम्‌ ` 9
स्पे च बान्धवत्यागे प्रा ». | अपतच्छा्ञषिगभलन्षणम्‌ >

भायौया वेहयात्वकरणेन ` जी-

आ[करापिक)रस्वरूपम्‌ +
पराननपुष्टतायामसच्छान्ञाधि |

वनङ्पे स्लीघनोपजीवनकरणे च |
० ०. £ क, *
गमाकराधिकारयो मौयाविक्रये च प्रा ० +)

[० @ > (र क
्चिया जीवने हिया जीवने व

हयादयरथौषयिभिर्जीवने जाटबडिशा. अपततप्रतिप्रप्रायश्चितानि-
दिविधानरूपे तिदेक्ष्वादिपीडनय. ्तिप्रहासत्छरक्षणम्‌ _ ॐ
न्वप्रवकिनद्पे च हिखयन्तप्रवतेने मद्यसुराशब्दयान्याख्या 9१
अतः ^~ = |
` मृगयादयूताचषटादशब्यकतनषु च प्रा० 9 | प्र० ,
रोपणवृत्तिगरदाभिदहयरथगजारो- क 9
हणजीविरङ्गापजीविश्वगणिकशद्र" नन्द्तान्स्यद्हिरणानि = _

स्वमावदुषटल्श नगज्ञनच्छन्राकवि-
ड्वराहप्रामकुक्कुटपठाण्डुमक्षणे प्रा° ६१
गृज्लनलन्षणम्‌ = 9}
प्राचीनानां मतेन गृञ्लनपयायः +
मिताक्षराङन्मतेन गृज्ञनरक्षणम्‌ +

ध्यापकवृषीपतिमण्डकशचवुक्ति- `
्रह्य्जीविनकषत्रो पजी विचिकित्सक-
दे वख्कराजपुरो हितकिंतवमद्पकूट-
कारकापत्यनरपद्यविकरेतुपाखण्ड-
याग मोञयान्नारिनां ब्राह्मण्यकरामा"

नां प्रा )) अत्रार्थे. माघवमतम्‌ ऋ
` श्वगणिकमाण्डीकशववृत्तित्रहय गन्धरसवर्णडदानादिविद्यस्य

जीविनां रक्षणानि + | मक्षणे प्रा । ॥
आत्मविक्रये शदरप्रेभ्यत्वे हीन- टट्वास्यपक्ष्याद्यमक्ष्यम्षणे प्रा° +

सख्ये च परा० ‰ | संथिनीयमसुस्यन्दिनीृतवत्ता.

समुद्रि ब्राह्मणकन्याहरणे नि्शामेध्वेविन्यसपवत्सानां गवा.
सर्वपण्यैन्यवहारे मूम्थनृते च प्रा ९९ मनिदैहयाजामहिष्योरेकाफानां च
| ® &__ ^~

हीनव्णविवाददीनयोनिनिषव- | महिषीवजितारण्यरगाणां चाना-

२२

विषयाः

वजितक्षवद्िस्तनीनां क्षरष पी.

तु प्रा०
सधिनास्यान्द्न्याखक्षणम्‌
अविखराष्टनारीवानरविद्षराह-

श्वापदक्षीरषु पीतेषु प्र

ब्रह्मचारियत्योविश्ेषः
शद्रस्य कापिहाक्षीरषानें प्रा°

विभ्स्य तु हुतदोष।तिरिक्तत.

त्भाने पुत्वप्राप्तिकथनम्‌

सपेपरीसपमुषकमाज।रङ्कला-
सककेटनकुटमण्ड्कङ्गिमयुरवानर्‌-
केपिश्वगामःयवृकपिहव्याघ्(दिक्रः
व्यादजन्तुगजाश्वोष्खरेकशफनामु.
मयतोदन्तानां च काकबक्रबला.
काहसगृध्रनार्पाद्‌विष्किरपण्डरी
ककपिज्ञरमाप्तचाषकरक्कृटषुवचक्र-
वाककारण्डवगृहचटक्रकपोतपारावत्त

सज्ञनपण्ड्क्डकपतारकसमरमाट इ

मेट्करयेनकङ्रक्त९दतित्तिरिको-
कल्हारी तमदुकरविङकतरम श्चद्‌ाव।
घःटाद्धौनां मनुष्याणां जलचरपक्षि-
णां प्राणिमन्तक.णां नसैर्विदायौ
न्ना१मनिणां मत्स्यारिजन्तनां
मत्स्यानां च सुनागतमाप्तमक्षणे
च॒ शरकशद्धककच्छपगाधाख
इगनव्यातरे्तपञ्चनखमांप्तमक्षणे

चेतेषां विष्मृत्ररक्तवसामज्जानां
तदुच्छष्टाना च मन्षमेप्रार |

त॒त्र विदेष;ः

पृष्ठा

परायथिततन्दुशेखरस्था्रषयाणापू--

मातिति तभ भनि 11

विषयाः
अजाविमहिषीम्गाणां मांप्तम-

६२ क्षणे गरह्धोष्टमक्षणे च प्रा°

9

काटपतेज्ञङःमजटचरास्यरक्त.

मक्षे प्रा

रकवमन प्राश

केरादिमन्षण भ्रा

गामांसमक्षणे प्रा

का[प१खर्‌ वेड़वराहादिसेतोवि
ण्मृत्र पुरीषाणामन्यतममक्षणे प्रार
गामत्रपरीषयोर्मेष्यत्वकथनम्‌
उच्छष्टाद्य मक्ष्यमक्षणे प्रा० ~
काकादिपाक्षिधाषद्‌ासखनिडाल-

शाचयवपन्ने देवद्रोण्वाद्‌)
द्धिरहिण चान्ने प्रा°
तत्र माघवमतम्‌

द्रव्यदा"

च्छ प्रा०

उच्छिष्टटक्षणम्‌
उच्छिष्टान्नमानने परार
माण्डस्थञ्त्रे केशपिपीश्किमे-
ध्यस्तविकीटसरूपहूते तत्पंस्कारिधिः
धचाण्डरनस्वखपतिकाप
तितादेदष्टान्ने तत्पस्कार
मनुष्यरेतोविप्मूत्रमन्षण प्रा

पतिववाशष्टस्य मन्षणं प्रर

नकुलखाच्छष्ट मूवस्यन्न रस च के

नर स्थस्य ब्रह्मक्षन्रेवरयहद्रो-

जन्त्यजानां भृक्तश्चषस्य पाक-

एष्ाङ्क 8.

६६.

9३

/ |

मातत मण्ड पकरस्यान्चस्य मक्षण प्रा
त्रातनः केदनरतरादम्‌सखववज्चमात्र भा?

39
बरह्मचायादेमघुमांसादिमक्षणे प्रा० ›,

19

| 9

पष्ठाङ्काः | विषयाः पृष्ठाङ्ाः
तत्र विशेषः १४ | तादङ्मनुष्यपडुयुक्तकुपादिन-
अशुचिद्रवयसृषटामक््यमकषणे प्रा ,, | दपाने प्रा ६५
` केशकीटनीदी्षासिल्न युच- विषपूत्र्थादिदूतरितकूषादि
नरपाने प्रा ४.

मेरुधिरविण्मत्रमां सवप्तामज्न शुक्रपु-
रा^र्स्य महापातकिदृष्टस्य दुष्ट. `
पक्ष्यवरीढस्य विड्वराहादुच्छिष-
स्य गवाघ्र'तस्य श्ष्कपयषेतयो-
श्च. ब्रृथापक्रस्य देवपित्यान्नस्य `
होमायेहविषश्चारने पने च प्रा०.
अविज्ञातजात्यस्थ्यादिदषितस्य
कणादिमदषट्‌कद्‌।षितस्य चान्नस्य
दन प्रा
जल्पानपतमये मुखनिः सूनं जटं
यदि मोजनमःजने पतेतद्‌। तद्ध
जनान्नमोजने प्रार
पराभिन्नगोडीमाध्वीमयवाि.-
तशष्कमाण्डस्थद्‌कस्याानतः सतः
कृत्पाने छदने च प्रा `
जदद्रताङदिमयमाण्ड्थ)
कपाने प्रा
राणष्कपुरामाण्डत्योदकमाने प्रा

क

तादश माण्डस्यपयु।षेतन छपा.

ने प्रा
[ कोप

त्तर ववर;

अम,उयान्नमःण्डलिितनख्दुरध-
द्धिपाने प्रा°

अन्तःस्थितद्धित्रर्तपञ्चनखख-
रविद्पराहादियुक्तात्यन्तोपहतक्‌

(क

पररिजट्पाने प्रा

` ॐ)

अनुक्रमणिका ।

९१

तादृ शकुम्मस्यनर्पाने प्रा
= पूर्वोक्तकूपादौ स्लानमत्रे प्र °
चाण्ड।टादिसपकंयुतहद्पुष्क-
रिण्यादिषु जश्पने प्रा
पामोत्तरं वमने प्रा
दूद्रामेध्यपेविकी टादिदपष्टा्-
मोजने प्रा
चाण्ड।खाद्यन्नमोनने प्रा०-
सङचण्डाला्यन्नभक्षगे प्रा०
सङ्कद्धोजनलक्षणम्‌
अभ्याप्तरक्षणम्‌
अत्यन्ताम्याषलक्ष ०
च।ण्डटादिपक्ान्नारने प्रा `
| कामतश्चतुरातिवारमोजने
† | पातित्यकथनम्‌
वनानां दाप्तत्वाङ्धी करे प्रार
पुश्चल्यभिशस्तम्डेच्छचाण्ड-
टादीनां बखदेकमा्ं दाप्ततामाप.
तरस्य द्विजस्य प्रा
तत्र विशेष
ण्डालादिस्पृष्टान्न भोजने प्रा
पतितकृ णिरनस्वलादिश्छश्न-
मोजने प्रा |
अज्ञि नतः सकर "ड [रज
स्वरापतिताद्युच्छष्टमोनने प्रा *

13

2

93

द्विनस्यत्ञानात्स्तेच्छयाच 'ण्डाट्प्र

९७

९४ भरायथिततन्दुरेखरस्थविषयाणाम्‌-

` पृष्ठाः
शृद्रमाण्डस्थिततक्र्रनदध्यादि-

विषये श्ञातातपवचनम्‌
मावदुष्टादिमक्षणे प्रा ०-
भावदुष्टटक्षणम्‌
वागदुष्टलक्षणम्‌
मावदुष्टवाग्युटयोर्मोजने प्रा°
म्या मक्ष्यत्वेन शाङ्कतवम्तुम-

क्षणे प्रा

विषयाः पृष्ठाङ्काः
उच्छिष्टः्रक्षणम्‌ ६७
चाण्डाङादिभोजनपाचाव चि
्टानमक्षणे प्रा
विप्र्षत्रियवेदयानामापदि बला
करेऽन्ेतरचपितताम्बखादाच्छष्ठ-
मजने प्रा
ण्डा दिस्प्रष्टनटक्षारदध्या-
दिपाने प्रा र

`,

११

तत्न विशेषः ॥ कार्दु्टाशने प्राय्ित्तम्‌-- ` ›
अन्ञानतः सकृच्छ।ण्डकाद्यन्न क(दुष्टलक्षणम्‌ वु
मोजने प्रा १) तद्धक्षणे प्रा 9
ज्ञानादषटचत्वारिशद्रारं भो. अनिःशगोक्षारदिषनि प्रा० +
जने प्रा | 9४ यवगोधुमपयोदधिपिष्टकिकारा- `
अज्ञानतः षण्णवातेवारं मा णां निदषत्वकथनम्‌
जनेप्रार 9१ दृङ्ग९्यद्‌न्तदू।्तराद्खं ₹१द- + आ
ज्ञानतः सङृच्छण्डिको च्छिष्ट. जनितपतः कन्दृशाट्क्रनेश्च जल-
मोजने प्रा %

| प्राने प्रा
वकारे अय्‌ 'दव।ङ्नवाद्क-
पानि प्रा
अछि दं शाहादव।ङनवेो द्‌ क
पनेप्रार | ध
ग्ररणकाङे नवश्राद्धे च मो.
जने प्रामयाचकान्नमोनने च प्रा°
ग्रहणनिमित्तनिषिद्धकाठे संधि.

2
तत्प्रायश्ित्तास्मथस्यापरं प्रा०

गवेच्छिषटाने प्रा „१
्रन्थान्तरकारमत्‌।पन्याप्त )

प्रपानल्पाने प्रीरवृक्षनियाप्ताा-
रपातरस्थजसरपाने नोकानरनिः-
सारणी पा्रस्यजल्पाने कूषादश्चमे-
एट्कनिःसारितजख्पनि च प्रा ६८

29

८

9) .

पर्वोक्तप्रायश्ित्ताश्चक्तस्य प्राय कठेऽतिप्रातरतिप्तायकराे च मो.
शचत्तान्तरकथनम्‌ ,; [जने रात्रो धानादधि्क्वुतिक्-
आपदि विशेषः | +, [बद्धान्नमोजनादिषु च प्र°

शृद्रमाण्डजल्पानेप्रा° = » गुगदुष्टभोजने प्रायश्चित्तम्‌- ६९.

द्विर॑क्तिलश्चण्योक्तीना, देतु" ` शक्तकषायादीनां तद्न्यामेध्या-
बे्तिः , छ [ना च प्राशन-मोननयोःप्र० ५

धलुक्रमणिका। २५

साति चिति तिकि ममि जि

विषयाः पृष्ठङ्का! | विषयाः । ` पृष्ठाङ्;
आमलकयुक्तकाञ्ञकायां दोष- ब्रह्धिप्रा० ७०
, राहित्यकथनम्‌ ६९ | अपाङ्न्तेयानमेकादराहश्रा-
हुक्तात्नरक्षणम्‌ 9 | द्धमोजने प्रा° | 9 |
उद्धृतप्तारपिण्याकमयितादि- | यतिततित्रह्मचारिणां नवशराद्ध.
मक्षणे प्रा , | पूतकान्नस्य भोजने प्रा० .
वैश्वदेवादिरहित।त्र मोजनेऽतिथि. आमहेमसतकल्ितश्राद्धेषु प्रा +:
देवतादिभयोजनमनुदिदय वृथाप्क्र- अश्रोत्रियादिपुराणग्रद्धेष्वनु"
स्यास्य मोजने च प्र १ | क्तप्रायधिततषु सर्वश्राद्धेषु च साधा-
कपर सयावकपायसरपुषशष्कुटीः रणं ध्रा ए
मधुमांस्तादिमक्षणे प्रा व वृद्धिदे प्रा ॥
माडितसविशेषः | %# | नचौढनामकरणनातकम जशः"
हस्तद्नादिक्रियादुष्टस्य मा दष चरूडारोमान्ते च तीभन्ते सोमे
भने भार ४ । _ ॐ |चाऽऽानाज्गनह्यदन च मक्त। प्रा० »)
हसतदानरूपक्िपदुशनां परि० + ूनभूभम्‌ ,
न ।
५ ९, अ
तक्नाऽऽपदनापद्धयां विशेषः , (नन | ्
आद्मासिके चोनमातिके भा + | कमा. ४:
दवितीयमािके तैपक्तिकमप्तिकि ` ४9, 4 9
ऊनषण्मापिक उनान्दे च प्रर छ सवख प्रथमगन॑घु मू तत प्रा
मिमापायन्दमोक्षान्तेषु सपि. अनि$शाहनवश्रद्धे कामते।
ण्डने च(ऽऽन्दिके प्रा” ) | भुक्तवतो विप्रस्य प्रा 99
आब्दिके प्रा ॐ परिग्रहाशुविदुटमोजने प्रा०- ॐ
प्रत्याल्दिके प्र 7 राजपुरोहितादीनां परःशतानां
गुरविप्रा्यथकद्रन्यायनवश्रः" नदशपूवकं तद्रे मितषाजपरति्ह
द्धमोजने प्रा > 8 ७१
अन्ये विशेषाः ॐ । तत्र विशेषः );
्षत्रियादिश्राद्धमोजने प्रा ७०. | आचरेन्दुशेखरापिषम्रन्थो-
स्तेनपतिताचमोज्या्ानं नवः | क्तानां प्रायात्तान निर्देशः ७६

)

६ ¢ , = थे न १ प ॥

५ पराययितचेन्दुशेखरस्थविषयाणाप्--
विषयः; ृषछठाङ्काः | विषय पृष्ठजः
5६1 द वन्मा प्रा २। दध्‌ प्र9 ७६

द्विजाश्चौचे ह्रवणानां प्रा ४
विप्रसषत्रियवेदयशद्रासचेषु मजने प्रा ०?
1& जद च्‌ रय भक्त 18,
शाद्रःरौचे दद्रस्य प्रा
आशश्नौचिविप्राप्र्टपानीयाने प्रा
जातारौच आहिताग्यार चे
च प्रायध्धित्ते मतान्तरम्‌ 9)
कापाछिक्रान्नमोनने दजद्पाने

१
११

2१

प चण ५७२
कापाटिकद्‌रप्तगमं प्राम )2
अन्नप्रघ्म्रवृत्तस्याश्चिहो(षरेणश्चा-

ऽऽरौचवक््ेऽपि तद्ौयामाननेषु दोपा-

भविः | 9)

तयोः पक्तःन्नग्रहणे भ्रा 6

पतितगुहवाप्तान्नमोजनप्रातिग्र

हेषु प्रा | 9)
परव क्तेतरनिपिद्धाचरमश्छा.

नापरचमोजमे प्रा १
उक्ता0िरिक्तनिषिद्धमदफलप-

घ्रःयरने पा ५6

नटःदिकमकरण प्रायश्चित्तम्‌ ))
वरी करणोच।टनारिङ१७।भे.

चरे शक्ते सत्यामप।टनरूपं विना

केगरणं गृहाज्निष्कासने समोगादिः

त्यागरूपे च भायालयागे प्रा ॥।
ततर विशेषः
ब्रह्महत्या प्राय श्चेत्तम्‌ न

कामतः दा्चेयदिकतुकनाद्यण-

कामतो ब्राह्मणकतूकत्रदयववे प्रा +;
अक्रामतो व्रह्मवधे प्र °

\५ .;
तदशक्तौ प्रकारान्तरम्‌ १
मत्या पितमातसोदरगस्श्रो. `
त्ेयाह्‌तारन्याचायोद्‌व्त्रवधय प्रा 3)
तत्न विदोषः ॥ |
प्रक्रान्तव्तक्षात्रेयस्य जाति- `

मातवि^स्य प्तगुणेन कामतो वषे प्रा० + |

(कप

1चन्ध्यात्तस्वाीकस्तना नमयमनस,

^

गुणेन वा जातिम्‌ चनिगणविप्रव.
धु प्रा |

११
ज्ञानतः स्ामयागद।[लतना-
लभ्त्‌ परार ७५

[चायोदिवषे प्रा° क
सतिगुणवता गुगहनस्ाज्ञ(^ `
नता वधे प्रा |

ज्ञानत्‌। ब्र ह्यणन्ञात। यपण्डवर्च परार
अन्ञानतप्तहव प्रा

27

पपितन्राह्यगवघे प्रा ्
अनुपनीत्विप्रवपे प्रा ह
अविज्ञात पुस्त्वादिकस्य बा-
दणगमस्य वधे प्रा ५?

विज्ञातश्च पस्त्वादिकप्य व्रह्म.

णगमे्य वधे प्रा "*
` एकपरयत्नङृतानेकविप्रवधे प्र० +;
अनेकप्रयतेनक्रृते नानक प्रा »,
बहुभिरेकविप्रस्य वधे प्रा +,

तिरस्टरतनिगणविप्रवधे प्रा

वप्रयाः दहदः
:स्रगुणविपस्य तथामरणे प्रा ७५

आकाश्चताडनादिश्रबन्धमन्तरेण `
विप्रः `

भरन्त्यादिवश्चात्परमदिश्य

स्याऽऽत्महंनने प्रा .
अनुप्राहकादीनां प्रा०-
साक्षादनु्राहकस्थ प्रायश्चित्त

तारतम्यम्‌

प्रयोजकस्य प्रा

नामत्ततु ब्रा ० |

वधेऽनुम्राहकपयोजकादीौनामपपे.

येऽनुग्राहकप्रयोनकादयस्तेषामपि प्रा ० ))

वघे प्रोत्साहकादीनामपि ` प्रा

वपे प्रोत्साहकादीनां परि०

काकश्च द्रद्यवधे प्रयोजक
स्यान्यस्मिन्पताक्षात्कतत्व एकाक्षि

सुरुदधुप्रायश्ित्तपानपातस्तत्र प्र(०

आतत यिरक्षणम्‌

आततायिवघे प्रायाधित्तविचार्‌ः

कसत्रियादीनां ह्यचारिवानप्रस्प
यतीनां चवषेप्रार

ब्रह्मक्चत्रादिवणमेदेन प्रायाश्च°

बाद्वृद्धस्ीव्रह्मचायादनां प्रा° |

साथिकसपराज्ञानान्पहापापे तद्‌-
भिव्यवस्या
ज्ञानात्ताम्ङस्म
तदप्भिग्यवस्ा
त्मघाते प्रायश्चित्तमयवस्था
रावस्पशारुकरणःह्‌ तदह्ना.

महाप

19
८

१)

2

7

८

> |

7
\७\9

अनुक्रमणका |

विया: ` प्रष््काः [विषयाः `
श्रुपातासिभतिचयद शाह क्र यादिक-
करण आत्मघातादिपापिनां प्रा
तत्र विरेषः
आहता भरैविषये विशेषः
्रह्महत्याद्ितातिदे शविषयः
ब्रहमहत्यापतदकषेषु वधेषु प्रा०
तत्र मिताक्षराङ्ृन्मतोपन्याप्नः
चिकित्प्रादिनोपकरि किथमाणे
विध्रादिषरणे दोषामावक्रथनम्‌
सुरापानप्रायश्चित्तानि-
पुरल्तणम्‌
विप्र्ञानतः सङ््सुरापनि प्रा
अकामतो जटबरुद्धया चैकव।र
सुर।पाने प्रा
कामाम्थासक्ते विशेषः
उद्कनरद्धया पीतायाः सुराया
ड ए कमन प्राः
तत्र मिताक्षरक्रन्मतम्‌

सज्ञानतः पुरायास्तःटुपात्पः
१
यग्‌ पाभ

ज्ञानतः सुरायास्तषदुमात्तप.
गे प्रा@

अकाः सुरापतस्ष्टस्य शुष्कः
तद्रसरघ्यान्स्य द्रव्यान्तरस्य च
वा म्षणे प्रा

स्थं परागन्धाघ्रणे श्र

श्रियवेदथयो; पसुरागन्ध।

घ्रणिप्रार. `

मुरायाल्ैविष्यम्‌

मभरवोकरीत्य! सुरापाने प्रा

# = | म्‌ 8
१८ परापधितेन्दुङेखरस्थदिषयाणाम्‌--.

कनम्‌ न भिं

पतित्‌ वनानि लत मेनिया पतेन

विषयाः पष्ठाङ्ाः | विषयाः पषठाङ्काः
गौडमाध्न्योः पाने प्रा ७८ | स्वर्णस्तेये स्मृत्यथप्तारङृन्मतम्‌ ८०
समत्यथसरारे क्त प्रायश्चित्तानुवाद्‌ः अकामतो रनतादिबुद्धचा स्व.
माधवोक्तप्राय्ित्तस्तगतिः ७९, । पहर प्रा° ॥
मद्यपानप्रायधित्तम्‌ „ | कामतो रनतादिबुद्धचा स्वणो-
मद्यलक्षणम्‌ „ | पहार प्रा #
मद्यरथैकादक्षभेदनिरूपणम्‌ » | भत्र शूरपाणिमतम्‌ %)
मद्यपाने क्षत्रियदेदोषामावक० , | तत्र विशेषः ष
विप्रस्य मद्यपाने प्रा० , | निर्मुणस्वामिकसुवणेहरणे प्रा ,,
मृखमात्रप्रवेशे प्रा ) पादोनसुवणहरणे प्रा? ति

तत्र विक्षेषः ,) | कषतक्षामकटुम्बमरणाथं सगुण.
मद्यपानप्रायाश्चितते प्रार्चानमतम्‌ » | स्यापि विप्रस्य निगणस्वामिक-

अनन्योषषमराध्यन्याध्युपम- सुवणौ पहारे प्रा° क
नार्थे सुरापने प्रा ) त माधवमतम्‌ )
तथा मद्यपाने प्रा अधैसुवणेहरणे प्रा
अनृढाया मद्यपाने प्रा ५ | ब्ाह्मणान्यस्वामिकसुवणहरणे
कामविकारेण मच्पाने प्रा + | विशेषः )
वृद्धादुरखीणां प्रा ) । तत्र मिताक्षरकरन्मतम्‌ त
रोगनाशं पने बादीनां प्रा० ,, अपद्‌ारानन्तरमेवानुतप्य त्यागे
सुरापानप्रमानानि- ) | प्रत्यपणे वा प्रा° ।
सुरापानस्मेषुप्रा० ); | क्ष्चियादिमुवणीपहारे प्रा
| र्वणैस्तेयप्रायाश्चित्तम्‌ ८ 9 त॒त्र विहेष्‌ः ए
सुवण)पहारे मह।पातकादिन्य- रजतताभ्रादितसषटसुवणापहर प्रा ०)
वस्था )# मनसाऽपहारं पकरप्य प्रवुतस्य
अपह्रणपद्‌।येनिवेचनम्‌- ‰% | स्वत एवोप्रतस्य प्रा | < १
ज्ञानतः सुवणाष्हारे प्रा + | मनति प्रपध्यानमन्रे प्रा „+
यत्नपुवके कामतः सुवणा वाचा पपामिलपे प्रार |
पहरि प्रा ` % | स्लीबारादिषु प्रा न
गुरुभोतरिययागस्थविप्रस्वणौ- . कषत्ियादेरपहतेत्वे प्र ० र

। = (9
परे प्रा | तत्न शृरपाणिषवदेवमते

तेतरिशादीनापपहवेत्वे प्र९ ? | दिन्षामितसुवणीपहरि प्रा +;

अनुक्रपमणङ । ९५
विषयाः ृषठाङ्काः | विषयाः ष्ठाः
राजपर्षपमितसुवणापहारे प्रा ८१| गुरुतस्पप्रायरिचत्तानि- ८१
गौरसर्षपमितसुवणापहारे पा ,; | गरुशब्दतस्पशब्दयोरथः ॥
यवपितसुवणेस्तेये प्र(० „„ | गुरुतल्पगमने प्रकारभेदेन महा- `
कष्णटप्वगस्तये प्रा० १ | पातकत्वाुपातकत्वकथनम्‌ ))
माषस्वणापहारे प्रा $ | गुरुतल्पगमने प्रा० ५
माषठक्षणम्‌ 9 | तत्र विशेषः )
सुवणटक्षणम्‌ ५ दत्तकपुत्रस्य गुरुतरपगमने भ्रा <२
मापाधिकसुवणमानन्यूनहेमाप- | सवणीयां मातृपतपल््यां गमने प्रा० +
हारे परार ) | वि्पत्रस्य क्षक्नियादिनातीयां `
सुव्णपरिमाणतो म्युनस्यापि माया गच्छतः प्रा 9

बटाद्पहरणे प्रा
पुवणमानन्यु नरनतस्तेये प्रा
द्शनिष्कमितसुवणेस्तेय प्रा °

क १ ® ०,
शतनिष्कपयेन्तं सुवणोपहारे प्रा

हाताधिकपहखनिष्केषयन्तं स्व
णौपहारे प्रा |
सहखनिष्काविकरनतस्तेये स्व-
णस्तेये च प्रा°
तास्रकास्यपित्तखादीनः; सक्च
क क क
निष्कमितप्तेये प्रा

निष्कपहखरजतमूटयानां ता-

प्रकंस्यपित्तछाद्‌नां स्तेये प्रा
द्‌ रानिष्कमूरेरत्नहरणे भ्रा °
दृराविकशतपरिमितनिष्कम्‌.
रयरत्नहरणे प्र ०
शताधिकपहखनिष्केपरिमितः
मृस्यरत्नहरणे प्रा

सहखनिष्काधिकमृस्यरत्नहृरणे भ्र

सुवणेस्तेयप्तमानपापानां परि
तुन प्रायश्चित्तम्‌

9१

9)

मातुः सपत्नीं सवण स्यमिचा-
रिणी गच्छतः प्रा |

त विशेषः

छरीणां प्रायश्चित्तविचारः

तिदे श्चिकपरायश्चित्तानि~-- .

39

गुरतस्पत्तमानपापानां परिगणनम्‌ ८३

त॒त्र प्रायश्चित्तम्‌
अन्त्यनजतीयानां गगना
दुहितृस्वखस्नुषागमनेषु प्रा°
तत्र माधवमतोपन्याप्तः

9१
7
1}
११

सस्गौल्यमहापापादि प्रायाश्वत्तम्‌-))

सप्तैरक्चषणम्‌
विवःहरढ्निवेचनम्‌
महापातकिसप्रथिगां प्राय
त्न विशेषः
जतिपातक्गिपपर्गिणां प्रा
अनुपातकिपतप्तभणां प्रा
सुप्रमजनितदोषविषये माधव-
मतम्‌ |
तद्विषये म्रन्थक्कुनमतम्‌

८४

क,

३० ` प्रायधिततेन्दुरेखरस्थविषयाणामनुक्रपमणिका ।

४
सा त मी ०५१ - मण कराण न 0 ५ ०५ क भ गन

विषयाः ` पृष्ठाः | विषयाः | एष्ठाङ्ाः
= से्र्भिसत्तमिणां विषये प्रायः | पायिनां प्रायश्चित्ताकरणे निर-
श्चत्तन्यवस्था < [तारत्यादक्र्यनम्‌ | ८७
। 1 , | | । प ५
पतितोत्पन्नानां प्र० 0

| क कि | । चे ^
परितादिभिः सेम्यवहरे नियमः ८६¦ तदार
ष कर [नाथापष्यायकताऽऽव

1 ® (ककु ।
पातितमातुपितूविषये दिरेषः |
। सानका प्राज्ञा | ८८

८ ८ । | 9

यत्यादिविषये विरेषः न र
प वाताः पप्रायश्ित्तप्तःमभ्री
पतितैः व्यवहर्ता. |
॥ + । पवेप्रायधित्त योगः ,
- विचारः सित 7 1

विप्रद्धियाः प्रायश्चित्तप्रयागः८९-९४
शृद्रस्य सवैप्रायश्चित्तप्रयागः

घटर्फोटविधिः ` ८७

[ भ [भ ज रः ( (र # |
मिथो गरुरयुमृतानेकविरुद्ध- गोवधायेकरैकपपि प्रायश्चित्त
प्रायश्चित्तादिप्राप्तौ व्यवस्था » | प्रयोगः | ९.९
इति प्रायश्रिचेन्दुरेखरस्यविषयाणा पुक्रपणिक। ।
अथ कृण्ड।कंदया[न्वद{क स्थाना कृण्ड(क्रगृताना च
दृष्य्‌णामन्‌करमाणक्‌ |
तत्र प्रथमः शोकः । दशरातहवनास््ाक्स्यण्डिषेन
; ग्रन्थकपुमेद्धटप्‌ | ^ िद्धिरित्यमिधानम्‌ ११
` ग्रन्थर्थविषयकथनद्राऽनुबन्ध- वुण्डप्रमाणे त्म्‌ 8
चतुषटयसूचनम्‌ ` र उक्तप्रमाणान्यथाकरणे निषेधः ९७
अ कारमरेन कष्डल्य टद्नावे- | ठःचवात्र्त्रेकविधमेव कुण्ड
घत्व कथनम्‌ दः क ~ ~ + १) भवत्विति राङ्क मुद्धाञ्य युक्त्या
द्शाविषमपि. पुनस्तस्नत्येकमा तति रनम्‌ 6
याममेदेन पञ्चविषम्‌ ,) | दस्ताङ्खकपवयुकाटिक्षाणां प्रमाणानि ` ‰#
ˆ पूर्वीक्तपञ्चविषपरकारनिरूपणम्‌ . | -पुरुषपमाणनिरूर्णम्‌ कः
। कुण्डव्रमाणानख्पभम्‌, # हुस्वप्रमाणक्थनम्‌ ष

५ € प , | ¢
सर्टीकङुण्ड(केस्थविषयाणाभू-- ३१

विषया;
अङ्कनछप्रमाणकथनम्‌
यूवभ्रमाणकथनम्‌ :
` युकाप्रमाणक्रयनम्‌
लिक्षा प्रमाणक्रथनम्‌

द्विनीयः शोकः

दिक्साधनपद्धतिः-
शङ्कुस्वह्पकथ्नम्‌ =
समापं भुवि मध्येवतुदं शङ्को
रोपणम्‌
वदुखप्ताषने युक्तिः

# १

शड्‌ कृपूत्रयोः प्रमाणम्‌
[द६क्पाघन उदाहरणम्‌
` हाङ्कृपुत्रयोरुक्तप्माणापक्षया
न्युनाधितरेये केप्रातिपत्तिः
` बहुंहे समषृष्टमागाया
वाऽऽवदयकेत्‌। |

०५

भत्र्‌

॥

उद्कप्ूतरैस्य व्रमामप्‌
उदर्वृत्तावनं ववद्धमानस्स वत्‌-
र्द्यस्य स्वर्पम्‌

उदुक्सुत्रखुल्चणम्‌ `
मत्स्यद्रयशदररक्षणम्‌
मत्प्यलक्षणप्‌
दिकं्ताथनस्य कुण्डततिद्धयुप.
कारित्वम्‌ |
त॒ते शोकः
कुण्डेषु व्याप्तस्य भुजानां चा.
इखपमाणम्‌--
द्शसंख्याकानां कुण्डभेदानां

स्याप्तप्मरमाण मुजप्रमाण च

किणि ना मा

षाक; |

2
\च॑। [दके त्रावन उद्ह्र्मप्‌

न

विषयाः ¶षठङ्काः
९७| वृत्तवतुखादिशब्दानां स्पष्ट.
, | करणम्‌ . ९९.
॥ वृतकुष्डपद्मकुण्डयेविख्य्यापत-
,) | कथनम्‌ १०९
अयेचन्द्राकारकरुष्डस्य वर्य.
१ योनिकुण्डस्य मन्यासः = >
उयखकरण्डस्य वल्यत्याप्तादे +)
॥ चतुरछकुण्डस्य १रबभ्यप्ताद )
॥ पद्ालकुण्ड्य वेट प्यासतादि >
षड्खक्रुण्डस्य वलयव्याप्तादि +)
वि ॥. सप्त छकरुण्डस्य वलयभ्याप्त द १०१.
` अष्टखकुण्डस्य वहूयत्याप्तादि
न चतुय क; |
द्विहस्तादिकुण्डषु व्याप्तपूञ
मानादवृद्धक्रमः १०१
कत्रमापनपद्धतेः पदष्ह्रम
विशदीकरणम्‌ 1
#% | कुण्डस्चतेपयोगिनी प्रिमाषा १०३
९९ पञ्चमः शोकः
+ | कृण्डस्वनपद्धतिः _ ५)
चतुरखकुण्डविषधणी रचना +)
॥ अभृचन्द्कुण्ड।पद्धिः १०९
>थखकुण्डस्य रचनाप्रकारः 3,
,, | योतिकुण्ड कतय १०९
पष; @{कः |
धडलकुण्ड पाधनम्‌ १०६
५; अष्टाछकुण्डे वतब्यम्‌ १०७
स्ठकोणकुण्ड प्रकारः १०८
। पश्चाखकरण्डत्य कपिः १०९१

नाजा १ पा ११०० ११००५०००

पष्ठाङ्काः

११०-११।
अष्टमः; शोकः ।
पव ्तानां नवानां कुण्डानामे"

कन्न दिग्भेदेन विरचनप्रकारः
नवमः. छोकः ।
कुण्डरचना खातप्रमाणनिरू- |
` पणम्‌
` मेखंटाप्रमाणम्‌
नाभेः प्रमाणम्‌
यो निप्रमाणम्‌
योनिकुण्डे विशेषः
द्‌ दामः शकः ।
मप्डंपरचनाण्द्धतिः
अस्पमण्डप्रमाणम्‌
मध्यममण्डपप्रमाणम्‌
्रष्ठमण्डपप्रमाणम्‌
समचतुरखे मण्डपे नव खः
ण्डान्‌ प्रकरप्य तन्मध्यतनखण्ड वे-
दीनिमांणम्‌ ध
नवकुण्डीपक्षे कुण्डस्थापनव्यवस्था >)
वेदेः स्वरूपम्‌ १९
सत्म्भनिम्‌।णम्‌ +)
एकान्न; शोकः । `
स्तम्भशरुडासु वटिकास्थापनम्‌, ११६
गुणानुरोधेन वटिकानां संख्या
दारनिमौणम्‌
द्ारस्याऽऽयामविस्तारादि
` मण्डपमूषाकरणम्‌

पदयकुण्डसि द्धिः

११२९.

कुण्डस्य सिद्धिः

| रफटपाघने प्रकारान्तरम्‌

अनुक्रमणिका |

विषयाः प्ष्ठाङ्ाः
द्रादश्चः श्छाकः ।
मण्डपस्य बाह्या्गानि
तोरणप्रमाणम्‌
कि क, क, ह (अ
यागविरेषेण तोरणे शूखदि-
स्थापनम्‌
त्रयोदशः शाकः ।
वृत्तानयनप्रकारपरदशनम्‌-
त्तकुण्डेऽञ्जकुण्डे च क्षेत्रफछम्‌
ृत्तकुण्डे भ्यास:
नै = भ,
त्याससूत्रार्धेन शङ्कारभिता।
भ्रामणे स्वाभिमतक्ेत्रफडकस्य वृत्त-

११८.

2१

१४ |

अन्धरीषिमागानां सख्याशाल्ल-
सज्ञामृतानां विशिष्टा संकेताः
पदकुण्डे व्याप्तसूत्रपारमाणम्‌
े्रफलादुवुत्तम्याप्तानयनप्रकार; )»
ृत्तव्याप्तात्सेत्रफलानयनप्रकार; ११९
अचन्द्राकारकुण्डे ३१९
त्स्रफरदुवुत्तानयनप्रकारः
तदुद्‌ाहुरणम्‌
अभ॑चन्द्रकुष्डे वृत्तव्याप्तः
अभैवरुरुन्यापात्सेत्रफडानयनम्‌ );
तदुदाहुरणम्‌ १२०
वृत्तव्याततमभिशुक्ष्य तस्मात्े-

9

सृक्ष्मपरकरेण पारेधिप्ताधनम्‌
स्थृ्रकारदवयेन परिधिन्ताधनम्‌
क्ेत्रफरपायने युक्तिः

तदुद्‌।ह्रणम्‌

योनिकुण्डे क्षेजफङदुवृत्तव्या-

सटौषङुप्डाकंस्थदिषयाण।म्‌-- ३३

विषयाः; विषयाः ` ` पृष्ठाः | क्रषयाः पृष्ठाङ्ाः | ्रिषयाः पष्ाङ्ाः
सानयनप्रकारः-- १२० | समञ्यस्े मूजपरिमाणम्‌ १२२
योनिकुण्डे वख्यव्याप्तः 9 तदुदःह्रणम्‌ ~
एकहस्ते योनिकुषण्डे के्रफलम्‌ टम्बपरिमाणम्‌ ध
परवोक्तेत्रफटस्य माजनप्रकारः › | तत्र मूनवगेमूढानां ख्यापनम्‌ = $
कर्रसशन्दयो; सकेतः चतुरछकुण्डे क्षेतरफलद्रत्तभ्या,
योनिकुष्ड वृत्तन्याप्तः = + पसानयनभ्रकारे माजक्रा्कप्द्रोनम्‌
योनिकुण्डे प्षेत्रफरस्वोपपात्तिः ,› खाभ्राथङन्दानां प्केताः +;
तदुदाह्रणम्‌ | १२१ एरहस्ते चतुरखकुण्ड वटयत्याप्तः ५9
योनिकुण्डान्तगेताैवुखद्रयस्य षत्रफटत्तदानयनप्रकारः १२
्ेघ्रकटस्य साघनप्रकारः 6 तद्वैपरीत्येन वृत्त्यासाल्सेत्रफ-
तदुदहरणम्‌ | ट[नयनपरक्रर्‌ः . _ 9१
वत्तव्याप्ता्योनिकुण्डक्षेत्रफडानयनम्‌ +; चदुरसकुण्ड कनरेफरस्वापपत्तिः +
तदुदाहरणम्‌ ` ह पच) सकुण्ड लतरफलद्रृत्तव्वा-
गुणक्ाङ्कस्य माजकाङ्कत्वम्‌ प्ानयनप्रकारे मानक्राङ्क~दशचंनम्‌ +
भाजकाङ्कष्य गुणकाङ्कत्वम्‌ + अङ्घनिश्चुतिकदारशब्दानां संकेतः ›;
मृरुकरणकौकरणयेन्यैवस्था } | माजकङ्कनिद्‌शनम्‌ #
क्मस्तद्भेपरीत्य च # एकदस पश्चास्रकुण्डे वृत्तव्यापस्तः
तदुदाहरणम्‌ ॥ | म षि
अत्रा ऽऽकूतम्‌ १२२ | पएवैवेपरीत्येन बृत्तपयाप्तासे्फ- `
ञ्यल्तकुण्ड कषत्रफल द्र तव्याता- लानयनोद्‌हुरणम्‌ ५
नयनप्रकरि माजकाङ्कप्द्रीनम्‌ + | पच्चाखकुण्ड क्षेत्रफरस्योपपाततिः १२४
गणनादाखानुप्ारेण दन्तश्" तदुदाहरणम्‌ ))
ब्दस्य सकेतः ) । षडखकृण्डे केत्रफलाद्रत्तभ्यास-
एकहस्ते उगरघकुण्डे वखयत्याप्तः }) | नयनप्रकारे माजकाङ्कप्रदशरोनम्‌ >)
त्रफडात्तदानयनप्रकारः ,; | ध्यम्मोरपराब्दानां सकेता; ॥
पुववैपरी्येन वृत्तम्यापतात्सै- माजकाङ्कनिर्देशः #
त्रफडानयनप्रकारः ; एकहस्ते षडलकुण्डे व्याप = ,,
अ्यसकुण्ड केत्रफलस्यापपाततिः ) | सत्रफलात्तदानयनपद्धतिः ॥
तत्र न्यायः ४, | पृवैवेपरीत्येन वृत्तव्थासात्सेत्र
समञ्यस्रे मूमिपरिम।णम्‌ १ | फडानयनप्रकारः ॥

प

३५ भसुक्रपणिक् ।

भ" मः

विषया, ि | = पष्ठाङ्काः [वय पटङ्काः
पडलकुण्डे केत्फष्योपपत्तिः १२४| = कथत्तावनम्‌ १२७
सप्लकृण्डे केत्रफदयदुवृ्तभ्यास। पञ्चदशः शकः)
नयनप्रकारे माजकाङ्कप्रद्नम्‌ % | भुनव कुण्डेषु वृत्तव्याप्ता.
हमावा(धीमदुशल्दानां सक्ताः १२९ द्भुनप्रमाणानयनप्रकारः १२८
माजकाड्निदरः 9) उ्यस्मुजवगेस्वरूपम्‌ 2)
एकहस्ते सष्ठसकुण्ड वृत्तव्यापतः ), चतुरखमुजवगेस्वरूपम्‌ ११
प्ष्रफरात्तद्ःनयनप्रकारः ,, | षडघभजवगस्वरूपम्‌ १)
पवेवे१रीत्येन वृत्त्यासात प्च समुजवग्वलपम्‌ ,
घ्रफर(नयनप्रकारः )9 अष्टखमभुजवगस्वरूपम्‌ १२९
सप्ताखकृण्डे कषत्रफस्योपपाततिः ,; | स खम्‌जवगेष्वरूपम्‌ ्
ष्ठासर्वण्डं क्ष्रफराद्‌वृत्तभ्या- भजप्रमाणानप्तारण स््रफान्‌
सानयनप प्ररे माजकाङ्कभदशैनम्‌ = | यनप्रकरः ॐ
मुनगगुगनशब्दानां सक्ताः ॐ | मुजानां ममित्वेन कल्पनम्‌
माजकाङ्कनिदरनम्‌ ,) | मध्यनिन्दोः कोणत्वेन कंरपनम्‌ +
एकदस्तेऽष्टाखकुण्ड वृत्तम्यापस्तः ); | ` उथखकुण्डऽवान्तरप्रखकंस्पना =+?
क्षहफलात्तदानयनप्रक।रः , | चतुरखकृण्डेऽवान्तरव्यसक्खना ,›
परवैपरीत्येन वृत्सव्यापतस् पञ्चासक्ुण्३ ऽवान्तरत्यस्तकर्पना =;
तरफङानयनप्रकार ,, | षडे सष्ाखेऽशसरे च कुण्डेऽ-
अष्टाखङ्ण्ड क्षतरफटस्नापपात्तः ;) | वान्तरज्यक्लक्रसपना | ४
गुणाकारमागाकारादिगाणिते व | उयखचतुषटयस्य केत्रफटनिणेयः १३०
गेप्दशेने प्रदरिताङ्गुटंशविषय ` =यखकण्डस्य केत्रफटम्‌
आकूतम्‌ १२६| पश्चा्रकुण्डस्य क्षेत्रफलम्‌
चतुदशषः श्छोकः। पड्खकुष्डे क्तरकटम्‌ = >»
गणितोनमिनज्ञानां कते सुक्मः ` सप्खकुण्डे कषे्रफलम्‌ ह
तया कुण्डविरचनोपाय; ॐ अष्टास्तकुष्ड कषेत्रफटम्‌ =
अभेचिहनस्रूपम्‌ १२७ म्रन्थकतुरुपतहारः १३१
अधरमुखलक्षणम्‌ ` ह टीकाङ्ृद्रशवणेनम्‌ . +`

इति कण्डार्कादयामिधटाकासवङतकुण्डाकेगतवषयाणापनुक्रपाणक्रा ॥

ॐ तत्सहूद्यणे नमः |

प्रायधित्तेन्दुरोखरः ।

= ~~ +» न

[रवभटृशृतसता्गभजनामाजनिट(वरचवः

( श्रीमदनन्तोपध्यायसूचुकाशोनाथोपाध्यायकृतरोधनाप्‌
वहणपूरणज्ञाखा , ।

बलन्दुशेखरं नसवा बाङवोधाय ख्यते ।
बाछदृष्णमुदे चापि प्रायधित्तन्दुखरः ॥

य्यथाविध्यननष्टानाद्यपविताद्ु मनाश्कमेव तत्रायधित्तष्‌ । तखा
पुरुषादवतिग्यापषिवारणायेवेति । न तु फलान्तरननकमित्यथः । पाप"
निवतनक्षमधमविक्ेमे योगरूढोऽयं शब्द्‌ इति तवम्‌ । स्केतविरेष
संबन्पेन भायधित्तश्ब्दवत्तवमेव प्रायधित्तस्वभ्‌ । अत एव क्रत्वङ्गश्रष.
प्रायधित्ते तद्र्चवहार इत्यन्य । पापनः भरायाथत्त [न्य नानात्तक्‌
वेत्यतो विकङाङ्ादपि पापस्य नाशः । कित्वस्पस्यव न तु समग्रस्य ।
एवं च काम्यमप्येतत्‌ । एवं च प्रधाननिष्यत्तावापे न पमधानहत्तिरेति
बोध्यम्‌ । एकमरायधित्तकनानापापकभणां तल्ायाभत्तेकपरयांगणव
नाशः । एवमधिकपापनाश्नायुक्तनेकवारमनुषष्टेतन न्युननाशस्यापि
पापान्तरस्य नाकच; । एवं यत्र यलायधित्तमुपदिष्ट तदन्य॒नङ्केशक,
प्रायशित्तान्तरमपि तत्र योज्यम्‌ ¦ पापिनां तदुपदेश्श् पुण्याय । स
चार्चितेन पृषटनैव विदुषां संसादे धमसषाखादे वुद्ध्वंव कायः। अन्यथा

पदे प्रत्यषेति ।

सं सचरतभिखिमिव षर्मशाक्लरितस्खन्नेभेवत्येकेनापि ब्रह्मविद्‌ यति.
वर्भम्‌ । सह्चायेकपर्यन्तमित्येके । पषदक्षिणा च लक्षमवादिरकिचि-
हेयपयन्ता । यथायोग्यं कृच्टसंख्यया वा । पततुष्टिवां । गो्ेषमयै.
त्यन्ये.। निबेदितदोषस्य पषदयुम-येव प्रायधित्ताचुष्ानं बोध्यम्‌ ।

पाषाच स्वे सता बागपत अप्रवास्ा. उपद्र साङ्गः
त्रणम्य्‌ स्पषटामिधान वदेदद्‌ म॑ परप (तष्पन्न्‌ प्रायावत्त म उप्‌

#

नागोजी मट्रविरचितः-

लिति । पापं कृतवतोऽपरैङ्गातदोषस्य च समभोपस्थानं बिना भोजने
भाषणे च पापवृद्धिः । आसंवत्सरं भरायधित्ताकरणे पपद्गुण्यम्‌ ।
आतस्य भरायधित्ताक्थनेऽचितस्य विपधितस्तत्पापभागिताजज्नात्वा
कथने च । शूद्रादेस्त॒ प्रायधित्तोपदेशो विप्रमन्तरा ठृत्वा कार्यः
क्षाज्यवेहययोरप्येवम्‌ ।

गुरुणि पपे ठघु ख्घुनि च गुरु प्रायधित्त न वाच्यम्‌ ।
पापगोरवं तु कामतः समत्ययं साभ्यासमनष्ठानादण्डगोरबात्साति-
शयाच निन्द्ायवादाष्टोकगहांतिश्चयाच ज्ञातव्यम्‌ । रघुताऽप्येतद्विपये-
येण नेया |

प्रायधित्तं यथोक्तमेव वाच्यम्‌ । न तु सेदरोभादिमाऽ्चुभ्रह
फायं; । तथा सति पापं वक्तरि संक्रमेत्‌ । दुबेरे तु प्रष्टि प्रथमं
यथोक्तयुदाहृस्य तच्छक्त्यनुसारेण ग्रीप्पादिकारुदिमारखयादिदेश्रानु-
सरेण चानुग्रहः काये एव । एवं शिदुव्द्धस्रीरोैणामप्यनुग्रहः ।
सोऽपि यद्रणेस्य यत्पापे यल्मायश्चित्तयुक्तं तत्पादन्यूनं तदर्षं तत्पादं
वेति बलदेश्षकाखाद्नुखारेण न तता न्युनमर । तेच बाखवृद्धातुरख्लीणा-

भम्‌ । एकस्य द्रोज्रधमत्वे पादमेव । एवं च यत्र पादमेव ब्रायधित्त
मुपदिषटं तत्रापि नालुग्रहः । षोडशवषन्युनो बालः । अशीतिवर्षाधिको
वद्धः । पणेषोडश वषेस्य पृण प्रायाधेत्तम्‌ । उनेकाद शवर्षैस्य पश्चवषी
द्ध्व पादपरायचित्तम्‌ । द्रादश्चादाषोडश्चमयेम्‌ । तदपि तत्ित्रादिभिः
कायैम्‌ । एवमत्िरोग्यतिवद्धयोरपि र्रादिभेः । पञ्चवर्षन्यूनस्य नं
पापम्‌ । श्ास्नोपदिष्ट ` पूणप्रायित्तं विभस्यव । प्षन्ियविट्शुद्राणां
पादपाददहानेः । फचिद्िशेषस्तु वाचनिकः । तत्र जपहोमादिरिहितमेव
साद्रस्यामन्त्रकश्णायामञ्च । यागाचयनुष्ठान्च'लानां जपादिकम्‌ । इत.
रेषां तपओदे । नामधारकपूखनिधनानां तपः । अनधीतानां च ।
षोडजञवषाधिकब्रह्मघारिणो द्वियुणम्‌। वान्यस्य तरिगुणमू। यतेशतुय
णम्‌ । स्वयमश्क्तो प्रतिनिधिद्रारा प्रायश्चित्त कायम्‌ । अङ्नानाकामड़ृते
यदुक्तं [ज्ञान ]रामकृते तद्द्िगुणम्‌ । कामतोऽभ्यासे चतुगणम्‌ । कामा. `
दिते यदुक्तमकामादिकृते तदवं योज्यम्‌ । कृतभायधित्तो गवां स्व्यं
तृणं दद्यात्‌ । तच्च ता निःशङ्कः स्वयमेव भक्षययुस्तदेनमङ्गीकु्ुः । स

चेद्‌ पापं न पुनः करिष्यामहे प्रतिजानीयात्‌ । नो चेत्पुनः भायथिते
याज्यः ।

भराय्िततन्ुशेखरः ।

तत्र पापानि भकीणकजातिन्नंशकरसंकरीकरणपात्रीकरणमाेनीक-
रणोपपातकपहापातकानुपातकरूपाणभ विदहिताकरणानचान्दतकरणानद्
यानिग्रहृभ्या भवन्ति ।

तत्र जातिश्रश्नकरादिगणितातिरिक्तं प्रकाणेकम्‌ ।

जतिथंशकराणि तु-विप्रषडाकरणमनाघ्रयप्यरदयुनादघ्रण पम
ब्रकांटिस्यं पुंसि मंथुनमेताने जातियश्कराण ।

संकरीकरणानि त-खसन्वेष्मृगदस्त्यजनावेमानमदेषाणापन्यषा च
ग्राम्यारण्यपर्ञूनां वधः[ इते | सकराकरणान ।

अपाज्नीकरणानि तु-निन्दितिभ्या धनादानं वाणञ्य श्रद्वा इसा.
द्जीवनमक्तत्यभाषणमेतान्यपाजीकरणगान । |

मङिनीकरणानि तु-बहुकृमिकोटकयाजंरस्थरज यादत्या मदयानु.
गतभोजनं बहुफङेध पुष्पस्तेयमधेथेमेतानि मखिनीकरणानि ।

ठपपातकान्याह-गोवधः १ व्रात्यता २ स्तेयम्‌ ३ ऋणानपाक्रया ह
अनाहिताभिता ५ अपण्यविक्रयः & पारेवेदनम्‌ ७ भृतकाध्ययनाच्वा-
पने ८ पारदार्यम्‌ ९ पारिवित्यम्‌ १०. वाधष्यम्‌ ११ खवणक्रिया १२
खीशद्रविटक्ष्रबधः १३ अश्युष्कदरुषच्छेदनम्‌ १४ निन्दितार्थोपजीवनम्‌
१५ नास्तिक्यम्‌ १६ व्रतरपः ९७ सुताचक्रय १८ धानयङप्यप.
स्तेयम्‌ १९ अयाज्ययाजनम्‌ २० पितुमातूसुतत्यागः २१ तडागारा-
मविक्रयः २२ कन्यादूषणम्‌ ३२ परिवेदकयाजनम्‌ २४ तस्य कन्या
भदानम्‌ २५ गुरोरन्यत्र कौटिरयम्‌ २६ आत्मार्थ पाक्ायक्रिया २७
मध द्खीनिषेवणम्‌ २८ व्रतोपः २९ स्वाघ्यायाभ्निसुतानां त्यागः ३०.
बान्धव्रयागः २३१ चया दिंसया चीषधेन च जीवनम्‌ ३२ हिंसक
प्रवैनम्‌ ३३ दूतादिन्यसनम्‌ ३४ आत्पविक्रयः ३५ शृदधमेष्यता ३६
हीनसस्यप्‌ ३७ दीनयो निनिषेवणम्‌ २८ अनाभ्रमित्वम्‌ २९ परा-
कमपुषता ४० असच्छास्चामेगमनमर्‌ ४१ अआकराधक्ारः ४९ भाया
दिविक्रयः ४२३ असत्परतिग्रहः ४४ निन्दतान्नादनम्‌ ४५ नटादेकम-
कृरणम्‌ ४६ भायात्यागः ४७ पएतान्युपपातकान ।

ग्रहापात्कान तु-त्रह्महत्या सुरापान वप्रसणस्तय यगुरतस्पगम्‌

५५ £ किष (क
नामाजामटूवरचतः-

नमन्दमेतचतुष्टयान्यतमसंसरगं इति पहापातकानि । शूद्रस्य मद्यपान
स्थाने ब्राह्मणीगमनम्‌ । †

महापातककद्शान्यतपातकाने तु- तत्न यागस्थनुपवेकषयवधः १

रणागतवधः २ रजस्वखाग्भिण्यतिगोजस््ैणां वधः ३ आचिज्ञात्‌-
गभस्य स॒हृदश्च ४ गरुविषये पिथ्याभिशसनं क्राधोत्पादनमधिक्षपाऽ
सङ्धन्मत्याऽलीकनिबेन्धश्च ५ राजगापिषेशषून्यम्‌ £ गुरां महद्रेषः ७
नास्तिक्यादरेदनिन्दा ८ कुशा साध्ययनेन वित्ण्डावादेन चाधात्तदानां
नाश्चनम्‌ ९ एतानि ब्रह्मवधसमानानि ।

सरापानक्षमानि तु- खशुनविदरादच्छत्ाकग्रापङक्डुटपराण्डुग्रञ्च
नानां मत्याऽस्वन्ताभ्यासेन भक्षणम्‌ १ पिप्रव्यातारक्तामत्रवधः २
गुरुविषये मिथ्याभिरंसनेनान्यथावादित्वमन्यथाकनूत्वं कोटियं बा
दुमनःकमंणामनाजवरूपं कंटिस्यं च २ आलत्मात्कषाथ राजङृखाद्‌ा-
वन्‌तमाषणम्‌ ४ रनस्वरामुखथ॒म्बनं कूटसाक््य वदत्यागां वंदानन्दां
स्यु(तत्कोर्रोरन्नभक्तारेति स॒रापानप्तमानानि |

पवर्णस्तेयसमानि तु- बिपरसंबन्ध्यदरवरत्नमनुष्यञ्ञीषेनुहरणं . निकष
~ क क + © छ
पूरणं चार्बाकसुबणेमानादिति स्वणस्तयसमप्‌ ।

गुरुहट्पसमानि तु-दुदितृस्युषाभगिनाषु मागेनयाषु सगात्रदुहत्‌-
` भगियीषु सकामास्वाचायेपर्नीतत्तनयाशभरूषु पितुव्यश्नातुमतुर्माता-
मह्ोजयक्रत्विगुपाध्यायमित्रिष्यस्ियस्ततकन्याश्वीदक्यां नेक्षिप्रा
प्रव्रजितां व्रतस्थायुत्तमब्राह्मणीं सगोत्रां शरणागतां राजसखीं राजपत्नीं
सापत्नमगिर्यौ स्तनधा्रीं सखीं च गच्छनपात्नीं द। दिन्ना पतिव्रतां
पितस्खी चओातभभगिन्योः सखी पितुमातष्वसार इमारमन्त्यजा
म्लेच्छा पुर्कसा च अच्छनगुरुतस्पगसमः।

अनुपातकानि तु-तथा पातुपितुयोनिसंबद्धाञ्च गाभो स्तेननास्तिक-
निन्दितकमोभ्यास्यनिन्दितकमस्यागी परतितात्याग्यपतितत्यागनः प-
तिता; पातकक्षयोञ्य८ ज )काचचत्यतुपातकानि । | |

अतिपात्तकानि तु--मातगमनं सापतनमातुगमनं स्वखस्तुषयोगेमन-
मित्यतिपातकानीति गोडनिबन्धेषु ।

पापिनः पञ्चधा साक्तारकजेनुप्रादकभयोजकाजुमन्तृनिमित्तकतुमेदात्‌ ।

प्रायधितेन्दशेखरः।

साक्षाल्क्ः८ त १ ) पौरनादिनोपकारकाञ्चग्राहकः .^ आ। ज्ञापये-
ताऽभ्य्यितोपदेष्ा च प्रयोजकः ३ स्वाथ पराथ वाऽुमततिकताऽ-
` जुमन्ता.् अनिपित्तं मत्सनताडनधनहरणा दिना कप जनयंस्तन्भ्रणे
निमित्तं भवेत्स निमित्तकता ५ एपृत्तरात्तरम्‌स्पद्‌। पर प्रायधित्तालपत्व `
च बोध्यम्‌ । |

पापिनां भायथित्ताकरणेऽन्यजन्मानि दे इमापतिः । पापिना भरायाधृत्तान
खत्वाय जन्मान्दरमाविनः कमावपाकाः कतिचिदुच्यन्ते-अत्नानतां ब्रह्य
हा इवशुकरोष्टाणां क्रमेण योनिमेति । सुरापः खर्पुल्कसवनानामू | स्वण.
स्तेयी विदजातकृमिकीरपतङ्कत्वं कमेण याति । ुरुतस्पगस्तृणेयुरपट त
स्वं कमाद्याति । ज्ञानतो ब्रह्महा इव सकरोष्रखरगोजाविमृगपाक्षिचाण्डाट-
पुल्कसानां योनिमरेति । सुरापो देदकृमिषौटपतंगपक्षि ददिसरत्ववताभ्‌ ।
वणस्तयी ऊउणेनामङकरखासतिरा पटापष्यादीनां च दयाचारणा च
दिस्चाणां पिक्ञाचानां सहस्रश यान यात । गरतत्पगस्तणगुरपर्तानां
क्रव्यादानां क्रूरकमेणां च । तसया च तदत्‌ । पर्॑ीहारो द्रव्य
हारी च निजैरारण्ये ब्रह्मराक्षसः । अनध्यायाच्वि। दृष्प्रतिग्राही च
छगाङ; । अन्नरत्नयोहैतांऽजीणेव्पाधर्‌पतिदाद्रा वा । देदवाग्पेदपु-
स्तकानां चोरो मूकः | पत्रञ्चकयापचुरः । देपरत्नानां दमकारा
पक्ष्यतिदरिद्रौ बा । न्यासस्यानपत्या धनानि सगन्धाँनां इच्छु
नदरी } धान्यानां मूषकः । तिलानां तलस्य च तपायः कटः । प्र-
स्वहृ्ानातियक्‌ । अहुतं हविर श्नन्दरन्वा इवा तदु; चा । यानं
हरब््टः \ फलं कपी । जरं जुवः पक्षी मस्या वा | कषीरं कफो
वाको बा । गृहोपस्करं गृहकार कटः । मपुहरन्द्यकः वभेद
मासि गध्र । गं गोधा सर्पो वा । अश्च बकः | वच इटा परत्ना ५1 ।
रसं इवा । छवण चीरी( णचोर )उचेःस्वर; काटः । तजस मण्डली ।
गोब्राह्यणदेवस्वं पाण्डुरोगी । न्यासं काणाऽनपत्या वा । शय्यां
पषपणकः । बरङ्खं शुस्ति वा कपाल । दप काशक, । संद क्षयो ।
पटं परमरेष्य; । यद्धरति तत्तसमकारक; माणा ता९९॥ वा भवति । `
बराह्णीगामी निर्बीजी । मातरं स्नुषां वा गच्छन्वात्ृषणः । चा१०७।९॥
पसक सीं बाऽनगरः। भनव्रजितां परुपिक्ञाचः । शुद्र! द।धकाट; । सवगा
दरदः । राजद्धियं नपुंसकः । गां गच्छन्मण्दूकः । (दन दुमेन्पना-

[क्न

सिकः \ स॒चको दुगैन्धास्यः । देव्ाह्मणक्रोशकः खर; । गर्दा

नागोजी भट्रविरचितः-

दाबुन्मत्तौ । गुर मति इन्ताऽपस्मारी। गोघ्रथान्धः । धर्मपत्नीं त्यक्तवा ऽ-
न्यत्र प्ररृ्तः शचब्दवेषी प्राणी । दुण्डाश्ची भ्मभक्षकः । स्ीपण्यजीवी षण्डः ।
कौमारदारत्यागी दुभेगः । भिष्टैकादशूश्ची वानरो वातगुटमी वा । अभ-
ह्यमक्षको गण्डमाङी । क्रूरकमा राक्षसः । मेत्रघुक्क्षयी । मातापिजो-
रन॒तवास्ललद्वीः । कूटसाक्युच्छिन्ननङ्धाचरणः । विवाइविघ्नकता
छिन्ोष्ठः । विभरावगोरणे छिननहस्तः । चतुष्पथे विष्पृत्रास्सर्गे पृत्रहृच्छरी |
न्यादूषकः षण्डः । ईष्याटुमेदकः । पिजरादिबिवदमानोऽपस्मारी ।
विधाविक्रयी पुरुषमृगः । बेदविक्रयी द्वीपी । बहुयाजकों जट पुवः ।
अयाज्ययाजको वराहः । अनिमन्त्ितमोजी वायसः । इतस्ततोऽश्न-
न्पाजीरः । कक्षवनदादही खथोतः । दारकाचार्यो अुखदुगन्बिः । प्यु-
पिताश्ची मिः । अदत्तादायी बीबर; । मत्सरी रमर; । अग्न्यु-
त्सादी मण्डलङृष्ठी । शूद्राचारयः इवपाकः । वाधुषिकोऽङ्गदीनः । जप
ण्यविक्रयी ग ध्रः । राजक्रोश्रको गर्दभः । मस्स्प्रवेधी गभेवासी |
आचा्थैमायोगामी भगेदरी । भृतकाध्यापकोऽचैरोगी । तीयं मूत्रा-
दयत्सशकरथेत्यन्यन्र विस्तरः । स्लीणामप्येतदोषेपु बत्तञ्जाती( ति )-
ज्ञीत्वम्‌।

अथ कृच्छ्रादिनिणेयः । अथ वक्ष्यमाणप्रायथित्तवतरूपट़ृच्छ्रादि-
निणैयः । दिनं विङङ्ष्य रात्रौ साधेयामाभ्यन्तरे मितभोजनं नक्त
व्रतम्‌ । तदशक्तौ, गुञ्ञाद्रयपारिमितरूप्यमाषकदानम्‌ । तदभावे तन्मू-
स्यम्‌ । दिवाराजनमभोजन्चुपवासः । तदशक्तौ रूप्यमापत्रयदानमू ।
एकविप्रमोजने वा । सदस्तगायन्नीजपो वा । द्वादश प्राणायामा वा |

प्रायश्चित्ते संकर्पः-अयेत्याद अभक गो्ोऽमुकश्चमांऽमुककेजन्यपा-
पक्षयकांमो नक्तब्रतं करिष्ये । तदशक्तो भतिनिधिरूपमिमं रोप्यमाषकं
चन्द्रदेवत्यममुकनामगत्राय .विप्रायाहं संपरदद्‌ इति । इदं मूल्यं विष्णु.
देवत्यमिति वा संकरप्य दनं विम च संपूज्य द्रन्यमारभ्य सषोक्ष्य
दधातु । भराजापत्य तु-
` . यहं प्रातस्त्यहं सायं उयहमथादयाचितम्‌ ।
अयं प्रं च नाश्नीयासाजापस्यः स उच्यते ॥

` सायं दाविंशतिग्रीसाः भातः षड्विशतिस्तथा ।

# अत्र दृकारोऽपिकः पतित इति भाति ।

1

~ न पि "भभ

भायविततेनदुेखरः ।

अयाचिते चतुर्विंशति; सायं द्रादश्च प्रातः पञ्चदशेति वा । प्रासस्तु
कुक्कुटाष्टभमाणो यावान्वा शुखं परविश । अत्र शक्त्या व्यघस्था।
छपवासस्तु फलादिद्रारा वा कायः |
अष्टेतान्यत्रतघ्नानि आपो पृं फर पयः |
हविग्रीह्यणकराम्या च शुरोवेचनमोषधम्‌ ॥ इत्युक्तेः ।
परंतु परिमितमेवेति गौडा; । इदमपि ने्यपरे । यद्रा करमेणेकभक्त
नक्तायाचितोपवासाः । एवं जिरावृत्तिः । इदं षडुपवाससमम्‌ । तदश्नक्तो
पयस्विन्या घेनोदानभ्‌ । तदभावे गोमृर्यम्‌ । गोमूरयं ठु-- `
गवामभावे निष्कं स्यात्तदधं पादमेष वा ॥ इति ।
निष्कं तु- सुवर्णचतुष्टयसमतोरितं रूप्यं निष्कम । रूप्यपरिमाणे
‹ निष्कं सबणौशवस्वारः " इति याङ्गवस्क्यातु ।
घेः पञ्चभिराढचानां मध्यानां त्रिपुराणिका।
€ @ _ क $ (<
काषापणेकमृर्वाऽपि दरिद्राणां प्रकीर्तिता ॥
इति षटृभ्रिशन्मते । पञ्चभिः पराणेरिति शेषः । पुराणश्च- षोडश
माषपरिच्छिन्ने रजतम्‌। कृष्टाखस्तु-रक्तिकार्यगुञ्जापरिमितः इष्ः।
माषकं तु-तदद्रयपरिमितं रूप्वं रूप्यमाषकम्‌ । यद्रा पणपोड गकं पुराणः।
पुराण एव कापषौपणङब्देन कापिकरब्देन चोच्यते । पणस्तु-अशी-
क क (= ® 9 ^ ¢
तिरक्तिकापरिमितं ताम्रमशीविवेराडका वा । ताश्नपण एव कषं
(९ । ५. [> ४ ® ,
र्यते | रौप्यः पुराणो दक्षिणस्यां पणेः पूत्रस्वाभिति स्यवस्था ।
वृषे षट्‌ काषापणा देया; । पञ्चेति सुकपाणिः । केवरुगोमूल्यं ठु एुरा-
णत्रयमुत्तमः पक्षः । द्वात्रिश्त्पणा मध्यमः । एकपुराणोऽधम इवि
गीडाः। `
दश्च काषौपणा पेनावस्मे पश्चदरैव तु ।
द्रात्रिंशस्पणिका गवो ह्ष्टवान तु दीनता ॥

हते तु भायित्तातिरिक्तदक्षिणाप्रसङ्ग धनवतो बोध्यद्‌।

भरसङ्कार्सणेमानम्यवस्थाऽप्युस्यते । गुञ्ञापरिमितदृष्टापञ्चकं
९ र £...
स्पर्णमाषः । षोडश माषा अक्षशषभ्देन सुवणेशब्देन कषेशब्देन
| । 6 ५, ¢ 9 | |
विस्तश्षब्देन चोच्यन्ते । सुषणाशत्वारः; पलं निष्केय । दश्च पानि

नागोजौ मदृविराचेतः-

धरणमिति मसुस्मररौ ¦ ' स्ट इते सवणानां देम्न्युरोभूषणे पटे ।
दीनारेऽपि च निष्के ऽस" इत्यमरः! राजतः पुर।णो धरण इत्युच्यते । दक्ष-
भिर्षरणे राजतं श्चतमानमिस्यच्य॒ते | तदेवं राजतं परमप्युच्यत इति । प
श्तं तुखा । तुलाव्ंश॒तिकं भारः | आचिता दशभारः | स एव शाकट
इत्युच्यते । घेनुमरयसपमृटयं भूयनघान्यवस्रस्वणरूप्यादि वा दयात्‌ ।
गायञयंयुतजपो वा कृच्छरस्थाने मरत्याश्नायः । गायज्या द्वादन्चाधिकस-
दइस्सख्याकः समिदृघतदविधोन्यानामन्यतमस्य होमो वा। तिरो.
मस्त सदस्र एवते काचत्‌ । घृताहुवश्तद्रय वा । बद्‌ स्दत्तपराः
यणं वा| भ्राणायामकषतद्रयं वा| द्रादक्चविपरमोजनं वा। एकोपवास
पूवकं द्रादशतिरपात्रदानं बा । तीर्थोदेशेन योजनगमने षा । रद्रेकाद्‌-
शिनी वा । शिरःशोषणपृुवेक द्वाद साङ्कस्तानाते घा। प्राजाप्रस्यमेव
कृच्छ्रः ।

पादोनद्रच्छं तु-दव्यदं परातदव्येहे सायं दृग्यहमद्यादयाचि
तम्‌ । दृव्यहमुपवास इति । अत्र चतुःपणाधिककाषोपणदरयपशक्ता
देयम्‌ । एफमक्तायाचेतोपवासपादरेतादति स्म्रत्यथसारे । कृच्छ्राषं
तु-- सायं प्रातस्तयेवेकं दिनदयमयाचितम्‌ । दठप्मुपवासः । अयाचि
तोपवासपाद्‌!भ्यापीति . स्प्त्ययेसरारे । इदं साधंकाषापणसमापति
गौडाः । पादटृच्छं तु--एकेकादिनक्रपेण दिनचतष्टयम्‌ । इदं द्रादश्च
पणसमप्‌ । इदमेव शिडष्रख्टप्र । विधादिवणेक्रपेणोपवासन्रयायावि
त्रयनक्तजयेकभक्तज्रयरूपाः पादकृच्छ्र! इत्यापस्तवः ।

अयमेशतिकृनच्छः स्यात्पाणपूरान्नमांजनंः ॥

अन्न येषु नक्तादिदिनेषु भोजनं तेषु पाणिपृरान्नता । नवाहपेकंक
श्रास्लोऽन्त्यजिदिनमपवासोऽतिदच्छ इति पनुः । अत्र प्राजापत्यत्रयमिति
` चतुर्विशचतिमते। इच्छतिदृच्टः पयसा दिवसानेकर्विसतिः । पयोऽन्
. जलम्‌ । तच सायंप्रातमेष्याह्वेषु पेयम्‌ । द्विगुणोऽतिषृच्छर एव्‌ ढृच्छ्राति-
च्छ इति यमः । तेनायं षटुमाजापत्यसमः । तप्रष्च्छ तु -

तपनु्कच्छं चरन्विभो जरक्षरघ्रृतानिखान्‌ ।
प्रतिञ्यहं पिबदुष्णान्सकृरस्लायी सपादितः ॥

इष्णोद्काजनिगेतस्य बाष्पस्य पानमुष्णानिरपानम्‌ । एतच्च गात्रपू-
रणमरात्रपयन्त्‌पर्‌ । .उष्णादङ्घाराद्रा । ततर: पटुपलमम्बु । भप क्षीरम्‌ ।

|
य
~
वः
५
44
+.
५४४५
<
|
रः
क ^=

(९

1 दष्ख्छः | अत्र धचुत्रयादाततं इदु

+;

दय मिस्यपराकमवदेवा । धनुचतु

कदं धघृतप्‌ | एष एवश्च
निञ्चन्पते | अविद्च्छदपरद्च्छय)
एयपिति चरपाणभिः ¦

तप्रक्षीरघुतास्डनापेकेक परस्य पिवेत्‌
एक्‌ राच) पवा चश तेप्ष्कस्ट्वयदादुतय्‌

इत्यपरस्तप्रह्रच्छः । अनेका धेनुः ।

पणेढच्छं तु -पर्णोदुम्बर राजव विस्वपत्रङु शोदकः
| प्रत्यकं प्रत्यहं प।१; पणेड्च्छ उदहुवः ॥
एषां पक्डद्ैरित्यथः । पणेः परक; । राजीवं पश । अयं
पञ्चदसाध्य; । सा्धौपवासद्रयतुरयः । चिरात पवासन्ते पटाज्नादे-
पञ्चककायोदकपाने परः पणद्ृच्दरः ! चतुदंहयामुपोष्प परेयुः पूणिमायां
पञ्चगव्यपानेन बरह्षूचेः । पञ्चगन्यम्रमार्णं हु तच--
गोमूत्रं छृष्णवणायाः; त्वेतावाप्धेव मौषयन्र |
पयश्च ता्रवणाया रक्ताया ग्रष्वते दधि ॥
कपिरया घृते भ्रां सवं कपिरेव वा |
मूजमेकपडं द दङ्युष्ठायै तु गोयय्‌ ॥
क्षीरं सष्पर दद्यादि त्रिपलशुच्यते ।
धृतमेकपरं दचात्परभेकं इुशोदकष््‌ ॥
एतच गायञ्या गोमृत्रमिस्यादिससन्तक कयभ्रू । पञ्चगञ्यपानं च
भोजस्थाने। अघ्राधौ पेदु; । अत्र होमोऽप्यास्ति । पथ्वमन्यदोभश्‌ सप्त
प्रर च्छन्नः कुरैरिरवती इदं विष्णुता नस्तोके बवती इति ऋग्भिः
काथः । हतशेषं मरणरेनाऽऽदडच प्रणवेन गरहीत्वा मध्यसपकाश्चपतरेण
स्वणपात्रेण ताग्रपातेम वा ब्रह्यतीर्थन पिवेत्‌ | एष द्विर्‌जः सांतपन-
कृच्छर इति स्मृत्यथ॑ सार ।
पराकस्तु द्रादशराजोपवात; ¦ अत्र प्च षेव इति सुपाणिः; । द्व
इत्यपराकं मवरेवो । सिस इति पदूजिशन्पदभू ।
सौम्यदच्छस्तु---पिण्याक्ाचामतक्राम्बु नां एत्वि षर्‌ ।
एकरात्रोपवासश्च सौस्यङच्छरोऽपमुच्यपे ॥

९० नागो जीमहविरचितः-

पिण्याकं तिरपिण्डः ¦ आचाम ओदनस्ावः । तक्रं जरं सक्तवथ क्रमेण
पश्चदिनेषु षष्टेऽहन्युपवाखः । अत्रैका येदुिति केचित्‌ । अर्धाचिता ।
पिण्याकं सक्तवस्तकरं चतुर्थऽदहन्य भाजनम्‌ ।
धासो वै दक्षिणां द्या...
इत्यपर; स्परम्यः कच्छूः ।
अच्रोमयत्न प्राणया्ामाजनिवाहक्षमं पिण्याकादि ग्राह्यम्‌ । पिण्याकादी-
नां पञ्चानां प्रत्येकं चिरजोपयोनाभ्यासे पञ्चदशदिनस्तुखापुरुषः पिण्या-
का{दिपञ्चानापेकैकदिनोपयोगोत्तरं॑तिरातरमुपवासेऽष्टदिनसाध्यस्तुला-
पुरुषः । एषां पञ्चानामेकेकस्य उमरहभोजने उयह दरयहं वायुभक्षणे चेक-
वि्ातेरात्रसाध्यः सः
ष्ारणकृच्छस्त्‌ -माक्तं परिमितसक्तदकपाने वारणद्च्छः । भरीकृ-
श्तु
उयहै पिवेत्त गोमूत्रं उयहं वे गोमयं पिवत्‌ ।
ञयह्‌ याचकभेष भ्र।कृच्छू स्यात्सवेसमतः ॥

यावकद्सर्ट;-- यतवानापप्डु साधताना सत्ररात्र पक्ष मास वा
प्राशन या्रकृृच्ः

जटकृच्ट्स्तू-- अन्नो जर स्थोऽदारात्र क्षिपेदेष जकृच्छ्रः । उद्‌
कस॒क्त्‌नां सासाभ्यवहारेणापरः ।
विसपैवी फरकेवीऽपि पञाक्षेरथवा शुभः `
पासासचनेन श्रीद्धर्छ्ः कथ्यते च द्िनोत्तमेः ॥
वजदरच्छ्रस्तु -- गोपूचयावकपान एका वजाख्यः इच्छ; । इति
ुःर्(नण्‌य; |
अथ सांतपनानि- पूर्वश्च पश्चगन्यमात्राशनं परेद्यरुपवास्त इति
दविराभेकं सांतपनम्‌ । एतद्‌ शावकः पुराण, ।
यतिरसत्तपनं तु--पञ्चगभ्य उयहाभ्यस्तं यतिसांतपनं स्प्रतम्‌ ।

अत्र चतुथे उपवासः । अतापि होम; । पथ्वगव्योपवासाः पश्च | पष्ठ
उपवास इते षडहा; सांतपनं ।

परायधिच्तेन्दुश्खःः |

महासांतपनस्तु--गोपृत्रगापयक्षीरद पिसविःङशादकानि कमे.
णकेकं प्रत्यदं पीत्वकरत्रोपवासे सप्राशसाध्यो महासांतपनः । अत्र
धेनुद्रयम्‌ । इतरेषु भागुक्तसां तपनेषु साधा गौरिति पट्तिचन्पते | प्रथम
उपवासस्ततः क्रमण तेषां षण्णां पार्नामति प्राञ्चः | गोमूच्रगोपयक्षी-
रदधिसर्पिषां क्रमेणेकेकस्य उयदे उयदरपुपयोगे पाश्चदश्चाहिकं तत्‌ |
'वण्णामेकेकमेतेषां त्रिरात्ञुपयोजयेत्‌ । यहं चोपवसेदन्त्यम्‌। इत्येक्वि-
कतिराजसाध्यमेतत्‌ । ' एतान्येव तु पेयानि एकेकं त॒ दृव्यहं द्वयम्‌ ।
आतसां तपन त्वेततु ' । इति द्रादक्रा्रसाध्यम्‌ । इति सांतपनानि ।

ॐ, क

अय च्द्रायणानन । वषाछकापघ्यचान्द्रायण त-

एकेकं इ।(सये्िण्डं कृष्णे शे च धयेत्‌ ।
उपस्पृश सखिषवणमेतस्वान्द्रायणं स्मृतम्‌ ॥

छृष्णप्रतिपद्यस्यारऽऽम्भः | कृष्णपत्तिपदि चतुदेज्ञ ग्रासान्‌ ग्रािरवा
तत एकेकं हसित्वा चतुदेर्यामेकं ग्रसित्वाऽपायायरुपोष्य पुनः शुङ्क-
भरतिपदमारभ्य पूणिमान्तं यादद्रधेयेत्‌ । ग्रासश्च पयुराण्डप्रमाण
आद्रामखकममाणों वा । इति पिपीटेकामध्यष्‌ |
यवमध्यचान्द्रायणं तु-
एवमेव विधिं कृत्स्नमाचरेयवमध्यके ।
शुक्कपक्षादि नियतं चरेचान्द्रायणव्रतम्‌ ॥
अच्र शुद्खमरतिपदादि ग्रासवद्धिः पणिमान्तम्‌ । ततो ह्‌ासोऽमान्तः |
अनयारष्ट धेनवः । वृषभसहिता चान्न गोदेक्षिणा । साधेसप्न पेनव
इते शूरषाणः । इदमत्तिधनिनः । निधनस्य त॒ प्राजापत्य्रयमि्येके ।
अननेकाद्शयादित्रतछोपो न दोषावहः
यतिचान्द्रायणं तु-
अष्टावष्टौ समन्नीयात्िण्डान्मध्यंदिने र्थतः !
नियतात्मा हविष्याश्ञी यतिचान्द्रायणं स्मृतम्‌ |
मासामेति शेषः । एतत्माजापत्यचत्‌ष्टयसममिति बुहद्विष्णः
रिदचान्द्रायणं तु-
चतुरः पतरभीयािपिण्डान्विषः समाहितः,
चतुरोऽस्तमिते सूरय हिशुचा्रायणं स्मृतम्‌ ॥

९२ नागोजी भद्रधिरचितः-

श्री सरीभ्पिण्डार्समश्चायानयतासमा दृदत्रतः ।
सिष्पान्नस्य च्‌ मासपषचान्द्रायण स्मृतम्‌ ॥
अष्दोक्ताभ्यां विंचिदधिकद्वियुणमेतत्‌ । अनुपदाक्तयाधतुष्टयध-
लुदानदिति शृखपाणिः । यत्ञ॒ ऋषिचःन्द्रयणेऽप तावद्वत्युक्तं यच्चा
न्यैसुच्यमिव्यक्तं त्रोएपत्तिधिन्त्या ।
सोमायनव्रतं तु-- गोक्षीरं सक्यत्र तु (पषस्स्तनचतुष्टयात्‌ ।
स्तनच्रयात्सप्चराजं सप्ररात्र स्तनद्रयात्‌ ॥
स्तनात्तयेव षड्रात्रं तिरात्रं बाभुभुगभवेत्‌ ।
एततरसोपायनं ताम व्रत क्ख्पपनाशनम्‌ ॥
तिदिनसख्यानिय मानादरेण मास्य । चत्वारिंशद धिकशतद्रय'
गरसानां पञ्चधत्याधेकसतद्रयग्रासानां वाऽसनेऽपि चान्द्रायणम्‌ ।
आद्यटरयात्तिरिक्तचन्दाय्णानां दिनान्तरेऽप्यारम्मो न प्रात्तपद्यवाति
नियमः । इति चान्द्रायणानि ।
पञ्चगन्यपारेमाण तु-

गोरकृट ह्टियुणं मूत्र घृतं वि्ाचतुगणम्‌ ।
ह्लोस्सष्टगणं पोत्त पश्चगय्ये तथा दधे ॥ इति ।
ठथाऽष्गुणामीति पाञ्च ।
गोयत्रभाषक्ाण्यष्टो गोमयस्य त॒ षाडश्च।
हीरस्य द्वादस परोक्ता दध्नः पञ्चदशेति च !
पच्रवदघतस्य । कुशादकसाहित्यं चाचरस्यन्यं । दधानं दञ्च पाषाः।
दुशोदके तदथेतेति स्मस्यथेसारे । त।प्रवणाया गेमूत्रम्‌ । शताया
गोपयम्‌ । तायाः क्षीरम्‌ । नौहाया दधि । कृष्णायाः सापारेति
च । त्च प्रणवेनाऽऽहस्य तेनेवाऽऽरोड्य तेनेवाऽऽदाय तेनव पिबदि
त्य॒त्तष्‌ ।
वक्ष्यमाणपायशित्तेषु सामान्यतो तव्रत्न्दो गोमूज्नयावका-
हारपरः । दिनरातिकब्दौ तत्तद्रचनाबेव । उपवासाकूमिन्यादारे त्वहा-
रात्रवचनौ । अहःकब्दशाहोरात्रपर इति ङविद्ग्रन्थे व्यवस्थोक्ता ।
मासोपवासे पञ्चदश्च प्राजापत्यानि । तथा इृच्छ्रब्दं अिशरदेनु समम्‌ ।

[1

क क

ग उपवासस्य समभिग्याहारे सामीप्येनोक्ताविद्यथंः ।

प्रायध्चतेन्दुचेखरः |

गोमूत्रपाचितयावकस्य मासं पने द्वादश्च प्राजापत्यानि । पाकोत्तरमी.
पद्वोमृजयुक्तपाने एृच्रयम्‌ । चिशश्कतै द शोपवासास्तज छृच्छचतु.
एयम्‌ । उपवासस्थान एको दिभो मोञ्यः । शक्तेन द्रौ । सहस्रगायत्री-
जपो वा) दादश पाणायापा वा । द्राद्यव्षिंकादिषु हादशदिनैरेकी-
कपराजापत्यकर्पना । जत एव चतुर्विशतिपते--

द त्वाऽषार्रह्यहत्यखाः; पडव्द्‌ कृच्डषाचरत्‌ |
प्रत्याम्नायो गवां देयः साश्चीतिधनिनां शतम्‌ ॥
तथाऽष्रादश्चलक्षाणां गायत्रीं वा जपेदूब्ुधः । इति ।
गायञ्यास्तु जपेत्कोटि बद्यहृत्यां व्यपोहति ॥ इति।
द्राद्ाब्दसमकक्षं न प्रत्याम्नाय इति बोध्यम्‌ । तरेम
सिकं साधसप् प्राजापत्यानि । मासिके व्रते साधप्राजापत्यद्रयम्‌ |
मासं पश्चगच्यपानेष्वेवम्‌ । षडपवासेऽप्येकं प्राजापत्यम्‌ । मासं पयो
व्रते साधृपराजापत्यद्रयम्‌ । वषमेकादश्दश्चगोदानसहितत्रिराज्ोपवास्ा
त्मक्रगोवधत्रते साधकादन्च . जमासिकगोवधव्रते साधसप्रेति स्मत्यथ-
सारे । यागीग्वरोक्तमासिकव्रते त्रीणि तत्सममेक चान्द्रायणं चेति
मिताक्षरा । यत्त॒ ब्ह्मवधोक्तद्रादशदा्षिकेऽशीटयुत्तरशतेनवस्तावन्ति
प्राप्यानि वेति प्राञ्चस्तसरागुक्त चतुिश्चतिमतविरुद्धमित्येके ।
अथ कृच्स्थनि तीथमत्याञ्चःयः उच्यन्ते भागीरथ्यां लानं षष्टि
याजनामतस्य षडन्दृच्छरसमम्‌ । अत्र यात्रायोजनदृद्धौ योजनस्या
करच्छ्द्धिः । एकयोजनागतस्य मध्ये पवंतादिन्यवधाने इच्छ-
चयम्‌ । तृतीयां शाधिकक्रोक्चादागदस्य भागीरथ्यां विध्युक्तसताने एकः

१३

कुर्द; । प्रयाम हटयुण गगरद्रार्‌ गगासागरसमगम चवम्‌ | वाराणस्या.

मगणितम्‌ । वाराणस्यां पातकं न्‌ प्रविक्घति । सवेत यात्रामाषामेद-
कृ तद्‌ शान्तर विषये महापवंतव्यवधाने भदा[नदी [व्यवधाने च क्रमेण दाद्‌.
शाष्टचतुयोजनन्यूना पट्चतुष्टियाजनन्युना वा । िश्चतियोजनागतस्य
यमुनासरस्वत्यां; स्नानमन्द्‌ समम्‌ । अब्दद्रयसममित्यन्ये । पथुराद्रार-
वत्योषिंगुणम्‌ । प्रभासेऽप्येवग्र्‌ । दषद्रतीशतटविपा्चावितस्ताशरावती
पर्द्ूवुधासेक्घमधुमतोपयास्वन्यादेषु देवनदाषु सलान जिशयोनना-

गतस्याब्द्समस्‌ । पश्चदश्चयोजनामतस्येत्यन्ये । चन्दरभागावेजवतीसर- `
युगोपतीदेविकाकोरिकीमन्दाक्िनीुनःपुनपृणापुण्यावाहुदावारणीग.

१४ नागोजी मद्वि रावितः-

ण्डक्याददवनदापु द्वादश्चयाजनागतस्प षाड कृच्छाणि | एतासां
परस्परसगमं द्रमुणम्‌ । त्रिुणामेत्यम्ये । अन्यासु समुद्रगास॒ नदीषु दरद्‌
शेयाजनागतस्य षटृच्छरसगम्‌ । महानदेषु नद्य शोणनदे गंगा्रसमम्‌।
पष्कर प्रयागत्तमप्‌ । सानेदेत्यां नमदायां चततुवश्चतिपोजनागतस्य चतु
वशातकृच््समम्‌ । फुञ्निकासंगम द्वियुणम्‌ । शुङ्ती्ये चतुगणम्‌ |
गाद्वा षषटयाजनागतस्य चय्दस्ममू । वंजराभ्रणीतयोनमेदावत्‌ ।
पणायां याजना उच्छः । कृष्णवणीतुङ्कःमद्रयोः प्रतियाोजनं इच्छ्पृ |
पम्पाया द्गुणप्‌ । हरिहर चिगुणम्‌। कुल्याः सानेन तिराजोपवासफलदाः
अल्पनदयः कृच्छरफर्दाः । नयो द्षृच्छफर्दाः । उक्तान्यसवतीर्येषु
रामक्ष्रश्रीरङ्कादिक्ष्रषु योजनसख्यया कृच्छृसंख्या । एकयोजनादि
षड्याजनगनन्ताः सवन्त्यः ङुस्याः । द्रादश्योजनगा असपनचः । चतु
1र्वजातयोजनगा नद्यः | तद्धिक्गा महानद्यः समुद्रगा । उपवासः
सादत नद्‌। सान कृच्छ्रम याजनाद्वागपि । छ्ुनीगदे भीचाण्डाखीश्-
द्कष्टमा नयः पापनद्यश्च वजञ्योः । सवत्र समुद्रस्लानं दर्ये कायम्‌ ।
. दवतास्मप सरमसारन्नदासगमघु च सदा कायम्‌ । सुद्रसलाने प्श्चद-
श्रयाजनागतस्य पञ्चदश इच्छाणीत्यादिस्मृत्यथसारे विस्तरः । पराथ
गन्ता तायेषाडर्ांश कमते। भसङ्खन । गन्ताऽधफलम्‌ । अनुषङ्कण तीरथ
पराप्य सानं स्लानफर्मेव [न| याज्राफटम्‌ । पितापदश्नातमातामह
पितृव्यनातुख्बह्युरपाषकायं गुवाचायपाध्यायाधं तेषां पल्यर्थं पित-
प्व्मातष्वस्र्यं च सतात्वा स्वयमषटमांरं लभते । पिन्ोरये इ्वन्पत्र-
, तुर्यम्‌ । दम्पती च सपर्यश्च टमन्तेऽ्पं मिः फलम्‌ । अथिनां च न
फट्हसः । ककादा माखये निरन्तरं रजस्वछा नद्यः । तास्वपि
` गोमती चन्द्रभागा सिधुनेमेदा शरयुश्च चिरा्रष्‌ । वपीकूपतडागादिषु

स्यत्तुसणदकषु निरात्म्र्‌। सरस्वतागङ्खगयमुनादया न कदाऽपे रज
स्वरः |

अय व्रताङ्खमूता धमा यपा नियमाश्च | ब्रह्मचयं दया क्नान्तदानं
सत्यमकाररयमस्तयमादसा माधय दमश्चोति दश यमाः । स्लान पोना

वातर्वास्वाव्यायापस्थानेग्रहगुरुशुश्रूषाशोवाक्रोधापभमादता इति नि-
यमादक्षु।

भरायथित्तन्दुरेखरः |
अथ प्रायञित्तपृवाहकृत्यम्‌ ॥ केञ्चनखःदिवपनं इत्वा सा
त्वा धृतं प्राश्य प्रदोषे गरहाद्भदहिवरतकालसंख्याटेखपृवकं सकल्पः

~ र ५५

कायः । बृपन च पहापातकमावषातार क्छ ।वद्रद्रभनपसाः स्पवक्ञषणा

५५

मास्त | तत्र सधवाना सवन्क्लान्सदष्दत्य दयङ्युरुच्छद्‌ ममव्‌ तत्‌|

तीर्थेष्वप्यासामेवमेव । विधवानां सवेवपनम्‌ । केशधारगेच्छयां दिग
णितं कायैम्‌ । तत्र दक्षिणाऽपि द्विमुणा | घपनं च दिनत्रयसाध्यव्रते
नखरोमच्डेदनमाचरम्‌ । षड्‌ दिनसाध्ये उमश्चुणोऽपि नवदिनसाध्ये चि.
खावर्जप्‌ ¡ तद्ध्धर सक्लिखम्‌ । नषडदिनयोः सीणां नैव तत्‌ । पेनु-

९०५
छ, @ क भ

द्‌{नाद्‌ा व्यद विश्चष उदयः । अस्स नामात्तकत्वात्सद्‌ा ब शचसनत्य.

ननाव्ररषिः |

भरायधित्ते तिथयः - प्राय ्चित्त चाषएमौचतुदेश्यानं कायम्‌ । चतु.
दंशयां संकर्प्याम।यां कयेमिति शिष्टा$ । तत्र पापं द्विषिधमभ्‌ | रहस्यं
प्रकारयं च । कतव्य तिरि क्तेरन्नातदोषं रहस्यम्‌ । तत्र रहस्ये प्रायाश्चत्तमू ।
परकीणकादिषु पञ्चषलातेः प्राणायामा; । उपपातक शतम्‌ । अनु
पातके द्विशतम्‌ । महाप्रतके चतुःक्त4 | सवेताभ्यासे द्वयुम्‌ ।
मत्या जिगुणम्‌ । मत्याऽभ्यासे चतुञरुणम्‌ । यद्रा: गायच्या लक्षजपां
मह(पपे । पादोनलक्षजपोऽतिपातके । अध॑रक्षमनपात्के । प्रादलक्ष-
ुपपातके । ददघोध प्कणेकादिषु | अत्राप्यभ्याक्षादां द्रेगुण्यादि यो-
ञ्यम्‌ । अन्यान्यपि पहापातकादिषु रदस्यप्रायित्तानि विस्तरेण नि.
बन्धेभ्यो अ्राह्वणि । अविद्रान्ुखान्तरेण व्याजाच्छीयशित्तं ज्ञात्वा
रहसि चरेत्‌ । विद्रीस्तु स्वयपेष ज्ञात्वा चरेत्‌ । दश्छक्षग(यनीजपः
सवेपापप्रायाधेत्तम्‌ ¦

सर्वेषामेव पापानां संकरे सश्ुपस्थिते
शत सदस्रसोऽभ्यस्ता गायज्र। पावनं पतु ॥

इति स्मरणात्‌ । भस्माच्छनो भस्मशयानो रद्रनापी सवेपापान्यु-

स्यते । स चेकाद्शवारभ्‌ । स्वश्ब्देन सहापातकातिष्धक्तं ग्राह्यमिति
केचितु । पहापापान्यपीस्यपरे । पुरुषसूक्तं प्रत्यहं षोडशदत्वो जप-
न्मासेन गुरतल्पादेरपि शुध्येत्‌ । एवे पवमानजपाघमरषणसृक्तनपा
दयोऽन्यतो ज्ञेयाः । अत्राञऽहारविक्चेषानुक्त पथःपथरतयः सिरोचया-
द्यो माघादयच्च देशकालो । अथ रिक्तेषु भ्याहूतिभिराचमनम्‌ + एवं

१६

6 & _ & _{& ,
ना गाज भवरत

ख्यापनानुतापाध्ययनान्यपिं पापनाश्चक्राने । ख्यापन समास पुण्यस्था-
नेषु च स्वपापकथनपृवेकमातपनिन्दनश्र्‌ । अध्ययनं वेदवेदान्तादेश | `
उपदिषटटमायधित्तष्वेतदङ्कद । न स्वतन्यद््‌ | अन्यथा तद्विधिरफटः
स्यात्‌ ।
कते पवेऽनुताप वे यस्यः पुंसः प्रजायते ।
परायश्चित्तं तु तस्येकं हरिसस्सरणं परम्‌ ॥
प्रातानि्ञि तथा सध्यासष्याहूुःदिषु सस्परन्‌ |
नारायणपवाय्मोति सनः पापक्षये नरः ॥
राति विष्णुपुराण । अत्र केचित्‌ । अनेन स्पेविधक्षवपापप्रणार्‌) भव
त्येव । इह व्यघह्यतासिद्धये वा तदुपदेश इति प्राहुः | गङ्खस्लानं च
सनैविधस्ैपापभणाशकम्‌ ।
चान्द्रायणस्दछ तु यश्वरेत्कायशोधनम्‌ |
पिबेद्यश्चापि गङ्गाम्भः समौ स्यातांनवा समो।
भवान्ति निर्विषा; सपं यथा ताह्यंस्य दशनात्‌ ।
मद्धमय। दशषेनात्तदरूतसवपापैः मुच्यते ।
इत्यादिमहाभारतादिवचनेभ्यः । न चेतान्यथेवाद्‌(; ।
` सानमाजेण गङ्गायां पपं बह्मदधोद्धवम्‌ ।
दुराधष कथं याति चिन्तय बदेद्‌पि
तस्याहं .भददे पापं बरह्मको{खषोद्धवध्‌ |
स्तुतिवादमि्मं मत्वा इम्भीपाकेषु जायते ।
आकयं नरकं भक्त्वा तत्तो जायेत गदेमः।
इति मविष्यकौमोर्दिभ्यः |
पापानां पःषहन्नी सं स्वमेषोक्षेकहे हुता ।
स्वभाव एव गङ्ायाः शेत्ये ीतर्चेयेया ।
न गङ्खगसदृशे तीय न देवः केशवात्परः ।
ब्राह्मणेभ्यः परं सास्तीत्येवमाह्‌ पिताप्ः |
. सवं कृतयुग ताय तताया ुष्कर स्मृतम्‌|
दपर तु करके कलं ङ्गव केवर ।

भायशिततन्दुरेखरः । १७
गङ्धम कषियुगे स्मृतोति पाठान्तरम्‌ ।

येनाकयश्तं तवा ठतं गङ्खेवगङ्गाम्बु)सेवनम्‌ ।
तत्सव तस्य गङ्खमम्भो दहृत्यक्भिरिवेन्धनम्‌ ॥

इर्यादिवचनान्यनुसंपेयानि । कडिषुगे इत्यं पापनारसामथ्यं गङ-
गाया एव न तु पुष्करादीनाम्‌। ञेतादां तु पापस्यारपत्वात्तन्नाशसामथ्यं
तेषामपीति सवं ृतयुग इत्यस्य तायेम्‌ ।

अथ सर्मभायधित्तविधिः-- तन्न पह।पात्तकादवो चीनेषु बहुविषेष्व-
ज्ञानद्तेषु प्रतिनिमित्त कतेमरक्तौ सवे पायशित्तं षडब्दमत्यन्तगुणवतां
विरक्तस्य । अभ्यासे द्विगुणम्‌ । मत्या त्रिगुणम्‌ । मत्याऽभ्यासं चतुभु-
णप्र्‌ । अत्यन्ताभ्यासे निरन्तराभ्यासे वा पञश्चयुणभ्‌ । बहुकारु-
भ्यासे षडगणम्‌ । उपपातकमारभ्यावाचीनेष पापष्वज्ञानकृतेषु प्रात्‌-
निमित्तं कतेमरशक्तो द्रयव्दं भरायधित्तम्र्‌ । अभ्यास्ताद्‌। भराग्बत्‌ । प्रक
केषु तादृशेषु तादचस्येकाब्दम्‌ । अभ्यापतद्‌ प्राग्वत्‌ । श्ुद्रपपषु
तादृशेषु तादश्रस्य कृच्छ्र(तिद्च्छरचान्द्रायणानि । तत्स्थाने द्वद
कायानि वा । अभ्यासाद्‌ प्राग्वत्‌ । चतुष्टयमिदं चोत्तमस्य । मध्यमस्य
द्विगुणम्‌ । अधमस्य तरयुणबर । द्रदश्रान्द्‌ दगुण - । महापातकावात्र्न"
ककपापपायथित्तमिति । सवेत्राुक्तनिष्ठतां दृच्छरचान्द्रायणानं सम
तव्यस्तरूपेण योग्यतया योज्यानि । श्षुद्रषु पापषुपवासत्निराजप्राजा-
पत्यानि योग्यतया । अतिष्ुद्रेषु द्रादद्च पटु्जशद्रा मागायामाः।
द्वीशृद्राणाममन्त्रकास्ते । पुरुषकार हन्तक्राराग्रदानाने वा । मानरूपपु
देष्णुस्मरणम्‌। |

अथ प्रकाश्चरूपेषूदेशक्रमेण प्रशणमायाधेत्तान्युच्यन्ते - सरेणाष्रेण
वा युक्तं यानमारद्याध्वगन्ता नप्रस्वापी नग्रतयाऽन्नमाक्ता दिवा स्वदार
गामी च सचेखसानपूुषेके प्राणायामेन शछध्पतै । अमत्या स्लानमा
जम्‌ । अभ्यासे प्राणायामचतुष्टयम्‌ । चतुरधिकाम्पास्त एक उपवासः,
अत्यन्ताभ्यासे जिरात्रम्‌ । साक्षात्खराष्टरादिणां द्विगुणम्‌ । गुर त्व्‌
कुत्य हीनपरुषं प्रयोज्य इकारपृवेकच्छछवाद्‌रविभं निजित्य बक्चेणापि
वा विपरस्य कण्ठबन्धने तृणेनापि वा तस्य ताडनं गुवादिक घ्रं नत्वा

विगतकाप कृत्वा नक्तं भुञ्जत । उप्वसद्त स्दृत्ययक्ञुर्‌ |
|) |

१८ नागोजी भटविरवितः-

अभ्यासे तरिरात्रम । गुर्देवविभाचय॑मातापितृनरेन्राणां भतिष्ठीवने
प्रतिवाद आक्रोशनेऽतिक्रम पेडन्ये च जिह्वां दहेद्धिरण्यं दद्यात्‌ ¦
अभ्यासे सदस्रगायत्रीजपः । अपत्या तु भाजापत्यं कृत्वा स्लात्वा
गुरुपसादनात्पूतो भवति : शूद्रस्य विभातिक्रमादो सप्नरा्मभोजनम्‌ ।
क्षन्नियातिक्रम एक उपवासः । विं हन्तु दण्डोद्यमने कृच्छ्रः । इदमे
वावगुरणम्‌ । दण्डनिपातंऽतिदृच्छः । रक्तसवणे रच्छातिदृच्छः
अभ्यन्तररक्ते त्वग्भेदे व. दृच्टरः । अस्थिमेदनेऽतिद्च्छः । अङ्खक-
तेने पराकः । केचित्त दण्टो्यमननिपातनरुधि.सविष्वर्षडच्छ्कृ.
च्छ।तिकृच्छ्राणि । अन्ये बदङ़स्ट्ाषङृच्छहृच्छर(ण्याहुस्तेषां कामाका-
मभेदेन व्यवस्था । अङ्गछेदने दशमोदानम्‌ । कामतो द्वियुणम्‌ । अत्र
यद्यपि शोणितनिपातनय।; कमेण निपातनावगुरणे आवशयके तथाऽपि
तन्निमित्ते मायश्चित्ते पृथक्भवतः । तयोरदर्यं भावित्वेन तदभ्यन्तरवपिं
त्वात्‌ । यत्र पुननेमिक्तानां नान्तमभावनियमस्तत्र पृथग्भवस्येव ।
यया पर्वाणि प्ररमाय। रजस्वलां तेलाभ्यक्तो दिवा गच्छति जर इति।
वमस्य पादप्रहार उपोष्य स्नात्वा प्रणिपत्य भरसादनम्‌ । पादेन स्प्चं
ठ भ्रस्ाद्नमव । अप्प चाभ्ा चाऽऽतस्य वण्पज्राद्यत्सग सवचेटस्लान,
पूवक गास्पय्; । मत्या तुपोष्य सचेरं सायात्‌ । कामतोऽभ्यास
उपवासन्रयमर । इदमापः प्रषहतेत्यस्य गायच्या वा जपश्च । अनापदि
जिषवणस्नानं त्ेरघमषेणे च बोध्यम्‌ । अनातैस्यात्यन्ताभ्यासे बा
तप्ङृर्छभ्‌ । उदकं विना मूत्ाययत्स्गेऽप्येवभेव । सर्वमिदं मृ्रपुरीषो-
सगाक्तं घममत्रोपलक्षण { । निजलारण्यादौ स्वपो ददैव शौचस-
चटस्तानं इयात्‌ । मूत्रा द्वगधारणेऽष्टोत्तरच्तजपः । भ्रौतस्मातकमं
छाप .तुपवासः । इदं चार्‌ क्तमायाधेत्तविशेषश्चतिस्मृत्यादितकर्थरोपे वा
तत्ततमातपद्‌।क्तमायधित्तस पृचचयेन वा बोध्यम्‌ । सूर्योदये स्वस्थो
मत्या सुप्ता देनं तिष्ठन््ा.वेत्र। जपन्नपवसेव्‌ । सयौस्तमये सक्षो राजौ
तिष्न्सावत्र जपन्नाच्यातु । नौणमख्वद्धवस्नषारणादिसातकव्रतलोपे
तृपवासोऽ्टशतजपो वा ¦ प्चमहयङ्गेष्वन्यतमलोपे त्वातुरस्योपवासो
धाननः कृच्छ्रम्‌ । -वाहितप्नः पवेण्युपस्यानलोपे वेषम्‌ । सानं
वना भाजन एक उपवा दिने व्याप्य जपश्च । ऋतौ भायगमन-
र छृन्द्भिष्र । अक्रमः; मानायाम्रतभू । इदं चापवग सेनि

। 1

प्रायधित्तन्दुशेखरः । १९

तस्यारोगिण एब षोडदयां रादौ तु परण्यपि गच्छेत्‌। स्वभार्या पण्यप
गेत । स्वमाया क्रोधादगमभ्योति बदतां वणानां कमेण दच्छरूनवरात्रः
षद्राजरत्रिरात्राणि । सर्वेषां प्राजापत्यामेाते गाडाः । त्यागानन्तर
संग्रहेच्छायामृ विचान्दरायणं तवा स॒ कायैः । एकपङ्क्तयुपविष्टाना
से्रादिना विषमदाने दापने च प्राजापत्यम्‌ ।
नदीसक्रमकतेथ कन्याविघ्नकरस्य च ।
समे विषमकरु शुद्धये चन्द्रायण स्प्तम्‌ ॥

संक्रम उदकावतरणमा्मः । पूनादौ मागौदौ च समे विषमकतू
त्वम्‌ । अच चान्द्रायणं मेक््याननेनेति स्मत्यथेसारे । पतितम्छच्छाद
भाषणे पुण्यकृतां ध्यानं विप्रेण सह भषण वा| भायोन्नधनानां
लाभस्य विघ्नकरणे भ्रस्येकं सवत्सरव्रतम्‌ । यक्गापवातं 1वना भाजनऽ-
म्बुपाने च नक्तव्तम्‌ । अम्बुपाने जः प्राणायामा वा । मत्या भाजनं
तूपवासः । उच्छिष्टस्य मत्या मोजनाम्बुपानयारप्यवम्‌ । यहापचत
विना मत्या मृज्ादिकरणे भक्षणे चाषटश्तगायनत्रानपः । अकरमित एदु
करमेण त्रिषटपाणायामनक्तव्रताकते । ‹ यदयुत्ति्ुत्यनाचान्तो मुक्तवानास.
-नात्ततः। सचः सान प्रकुवींतः । अम्बुनि स्दपतिेम्बदशेन माय तेज
इति मन्त्रं जपेत्‌ । अष्ुचिद्रव्यस्पशे वाक्पाणेपादचापरंयकरण कमिकृत
निष्योजनेनानृतवदने च गायनीजपः । अकामरते त्वाचमनम्‌ ।
अत्यस्पे दक्षिणकणेस्पश्चो जलाभावे वा । शय्यारूढ १ पादुकोपान-
दायोपितपादो २ भयोच्छ्ष् ३ न्क्रारस्था ४ शुद्ध ५ जपकृत्‌ 8
होपदृत्‌ ७ श्राद्धकार ८ समितपुष्पङ्कशागन्यः बुगन्धाक्षतान्नपाणिभक््या-
ज्यपाणिदेदपूजानिरतानामभिवादने त्रिरा गुपवासः । एतेरन्याभिवा-
दन एषामप्येवभ्र | आद्िकविच्छेदेऽपि तरिरा म्‌ बहुदि वसावच्छद्‌ द्ियु
णम्‌ । निमन्वितस्यान्यत्र भोजने त्रिरा्म्‌ । अकामतः सच्रतु । निमन्ति-
तस्य भोजनादाने यतिचान्द्रायणम्‌ । इन्द्रधनुःपराश्चागन्योरन्यस्य
भरदर्षने उपवासो धसुैण्डश्च करमेण दक्षिणा । दण्डयोत्सर्मे राजेकरात्र-
ुपवसेव्‌ ¦ तिरं पुरोदितः । अदण्डयद्ण्डने च्छं पुरोहितः ।
त्रिरत्र राजा । ` वि `

नागोजी भट्विरचितः-
पादप्रतापनं कृतवा कृत्वा बहि तथा हषः |
` शेः प्रमृज्य पादौ तु दिनमेकं गृही भवेत्‌ ॥
भूमिकन्यानृते मासं गोमूत्रयावकणनम्‌ । दुःस्वभ्रारिष्टयोद्शने सघु-

(कर म

2

क

वदेयोविष्णुगरुडयोमेध्यगभने य`दृद्िनस्य सांतपनम्‌ । बेदाध्ययनहोम-
सनिय्याङ्गदोहविवहकाटेष्वेषामन्तरागमने चान्द्रायणम्‌ । ुनखि-
वर्यावदन्तो भाजापत्यं कृत्वा दन्तान्नखांथोद्धरेयाताम्‌ ।

क्षत्रियस्तु रणे पृष्ठं दक्वा प्राणपरायणः |
सवत्सरव्रतं कुयौत्‌ ।

एतदव फरपदरृक्षच्छेदे च | सीथयात्रां विना-

सिन्धुसोवीरसोौप् स्तथा परत्यन्तवासिनः
अङ्घवङ्गकिङ्कान्धान्गत्वा संस्कारमर्हति ॥
एवं मगघदेशेऽपि । कमनााजङस्पश्ैकरतोयाविठक्घनगण्ड कबाह
तरणेष्वप्येवम्‌ । नीटवद्धादिधारणे . केशचनिमिंवधारणे चोपवासः
पञ्चगन्यपानम्‌ । हेरण्योदकपानं च परेद्युः । नीरीमध्यगमने जयः
माणायामाः । नीङजदन्तधावने बच्ञधारणवत्‌ । रोमकूपेषु नीली-
रजःपतने वणेमात्रस्य तप्तकृच्छरष्‌ । नीर विक्रीणन्पालयंस्तद्वृत्या
नाच पतति । विरक्तभेचिभिः दन्ः शुध्येत्‌ । नीलीं धृत्वा मथन
उत्पन्ना गभेशवाण्डालो भवति । नीटीं धृत्वा मृतः षषटिविषोणि विष्टा,
यां कृमिभेवति । विधवया नीीधारणे तद्धतनरकः। नीखीषारणपूर्वक-
मन्दान दातुभोक्तथ सांतपनम्‌ । नीलीदारुमेदनेन रपिरद्शन

चान्द्रायणबर्‌ |
सरीधृता शयने नीरी बराह्मणस्य न दुष्यति।

कम्बले पटसूत्रे च नीरीसङ्गो न दुष्यति ॥
` _आपङ्क्तेयपङ्क्तिभोनन उपवासः । परेः पश्चगभ्यं च । परत्यकौ-
९ ७. | © +£ ® ® + [+
'दमहन आत्मनः शकृ इरेने च सूय विपे गां वा पश्येद्‌ । क्षचचियतैइय-

नि

पारभिवादने विपस्योपवासः । शदरस्याभिवाद्ने भिरात्रघुपवासः ।

> यच्छ्दोऽधिकः।

तहिरण्यदानम्‌ । विपयोविाग्न्योदेम्पत्योरगोवियोविभपिण्डयोगोंबरी- `

र

परायधितेन्दुशेखरः । २१

शृहस्थस्यानापदि -सिद्धान्नथिक्षाकैरणे दश्षरात्रं वजरकच्छसवान्धिद्रव्य -
पानम्‌ । आपादे उयदम्‌। देवगुवोधयभिमुखनिष्ठीवने जी वन(ना)विरोधेन
जिह्वां दहेद्धिरण्यं दयात्‌ । प्रतिमामेदने देवाखयवापीकूपारामभेदने
चेदं विष्णुमीनस्तोके विष्णोः कभौणि पादोऽस्योति चतस आञ्या-
हुीहैत्वा यां देवत्ाधुच्छेदयति तस्या एव ब्राह्म णान्भोजयेत्‌ । प्रति-
माऽत मृन्मयी पूनितोञ्ज्ञिता च । मरायधित्तस्याल्पत्वात्‌ । तदन्न भति
मातारतम्येन दण्डभायधित्ताधिक्ये योज्यम्‌ । दारिचक्रोधमात्सयादिना
भतरतिक्रमेऽतिदच्छः | पवेणि मेथुन सचे सावा वारुणीभिमाजयेत्‌।
्राद्धदिने भेथुने उपवास एव । स्वपरन्यां रनस्वछायां गत्वोपवासत्रयपू* `
धकं चतुर्थे] ऽदनि] घृतपराशनम्‌ । कामतशेत्सप्तरात्रमुपवासः। अकामतोऽ
भ्यासे च्छ्रः । कापतोऽत्यन्तानवच्छिन्नाभ्यासे नवमािकव्रतम्‌ ।
देवाविकमिति स्पृत्यथसारे । कापतोऽभ्यासमाने तु प्रथपेऽह्भि परा.

कर १ अ,

कमर | द्वितीये सांतपनम्‌ । त॒तीये प्राजापत्याम्राते । अकामतः प्रह"

त्स्य रेतःसकासाङ्नेवत्तस्य सचेट सान पदान्याहूतिमिदहमथ ।
षण्मासात्तरं गभिणीगमनेऽप्येव्‌ । यदा ठु स्चीसभागमन्तरणाप्यका-
मतो इठाच्चरमधातुविसगेस्वदा स्कन्नं रतां यन्मह्य रेतः पृथिवी पनमा
मेटिवत्यिमन्त्य तेन रतसा स्तनयाश्चुबोच मध्यमनामेकया स्पृशेत्‌ ।
कामतः प्राणायामन्यसहितसदस्रगायन्रीजपः; । वानप्रस्थयत्योश्वान््रा-
यणम्‌ । गृहस्थस्य यट्नपृवकं धातुदिसमं वारुणीभिमाजनामेत्यपि
क्ाचत्‌ | स्व्म्मतु तिनपस्काराः सूयस्य भरेस्थः कायाः; । तयास्त्वघ-
मषणत्रयम्र्‌ ¦ ब्रह्मचारणस्तु स्वम्र रेतःर्खलने स्नात्वाऽकं सपृञ्य त;
पुनमां मेचवुच जपेत्‌ । कामत उत्सं सवत्सरवत चरेत्‌ । भयेन रामेण
स्वे गृहस्थादानां स्खछ्न आदित्याचनादि पूववत्‌ । नेष्ठिकव्रह्यचा
रिणो द्ियुणम्‌ । वपनं स्नात्वा पञ्चमगव्यपानचर्‌ ¦ पृचदिनभुक्तस्य वमन
उपवासोऽपिं । समाध |सूरवमन्‌ उपवायनेयं स्नानपृषेकप्राणा
यापरत्रयं घृतप्राशन च । दिवास्वापन्मन्लादकश्षननय्रस्वापर्मश्चानाक्रमः
णहयारादणपृज्यपृजातिक्रसाज।णदषश्रुकमंदुजनस्परेषु स्नानम्‌ । कामतां
नक्तभाजनप्र्‌ । गमोधानादिचूडान्दसस्कारेष्येककलपै पादद्च््म्‌

चृडाया अ्धेृच्ट्रृष । अनापद्‌ द्विगुणम्‌ । भरायाधत्ता ततर चत्तरसस्का-
रकरणम्‌ । गभाोधानमात्राकरणे गोदानपूवक्‌ पुंसवनं कायम्‌ । संब्‌-

२२ नागोजीभट्षिरचितः-
त्सरं नित्यक्रियाखोपे तु षष्टिः प्राजापत्यानि। आक्रोधनानतवादयोरेक-
सयो बा उपवासाः । यकामतोऽभ्यासे तप्तकृच््ष । निषिद्धकाषैरन्तधा
वने गोदनम्‌ । गृहीतत्रतस्य प्रमादादिना भङ्खः उपवासजयं पुनव्र॑त.
हणं च । विप्रस्याष्टवषेषयन्तं क्ष्र्टस्या धनाजेने चान्द्रायणम्‌ । वैश्य
टृत्ता षण्मासान्‌ । शूद्रता तु सद्रृद्व्‌ दुनरुपनयनपूवक इृच्छम्‌ । श्चू-
द्रस्य दरनकमकरणरप्यतत्‌ । तद्धनत्यागात्तरापद प्रायशत्तम्‌ । नञ
धनोपजीवने चि रद्धने दत्वा चान्द्रायणम्‌ । भायौया शुखमेुने
दच्छम्‌ । गोयुक्तयानस्यस्य मेथुने तदधेम्‌ । अकामतोऽभ्यासे सान
मात्रम्‌ । बस्तिकमणि भच्छद्‌नविरेचनयारभ्यासे श्िश्चरच्छः ।
अन्यतः स्नानम्‌ । देवागारशिलादिना स्वशरहकरणे कृच्छं
यतिसांतपनं च । गुरुप्रतिश्चतवस्तवकरणे तपद्च्छसदितं चान्द्रा
यणमू । भोजनकाडे परिगदीतपमोनत्यागे तदन्नत्यागः । अधेभक्ता
क्षपत्रेण जर्पाने पञ्युवन्मुखेन जङ्पने चोपवासः । इष्टापृतीदि.
शुभाश्चुभमहाकमेस्यक्ऋस्िविगाचाय।दीनां द्रदश्च छच्छ्ास्तदर्धं वा सवे.
प्रायाथत्तम्‌ । श्रद्धपवास्ादानाषद्धादनषु दन्तधावनं गायज्ाशतस-
यु(पु)ताम्बुपानमू । कन्याया विवादहापपू् रनोदशचने तत्पिता तदहतुन्गण- `
यित्वा तत्संख्यया गोदानं एृत्वाऽशक्तावेकां गां सुवणेश्नङ्गगदि-
गोदानविधना दच्ाऽजाप्यशचक्तो सदक्षिणमन्नं विपरषु दत्तवा तिददिन.
मपोषितांः चतुथेरा्र गन्यपयोमाःवहारां कन्यां निदटतरजस्कां
भूषितां दधात्‌ । तामुद्रहन्वररुतच्छट्ष्यं कूष्पाण्डमन्त्रघूुत जुहुयाद्‌ ।
विबादहोमकार उपरिथत आरन्धे विशा श रजोद्शैने तु स्ञापयित्वा
तो बुञ्ञानात तात्तस्मयमन्न्र्ण हृत्वा ववाह भवतयत्‌ । सुरापाच्रगन्ध-
माघ्ाय सोप्पो ब्राह्मणोऽप् निमग्रहहील्ाणायामांन्ञिरपमषणलजपं बा
करत्वा घृतभाशनं इयात्‌ । असोमपोऽरस्स॒ । इतरस्यामन्त्रकं प्राणाया
माः | मद्यगन्धने तद्म । साक्षात्सरघ्रण सरापानवद्‌ | अमत्याऽऽ
घ्राणे प्राणायामास्यः । म्यविष्पूश्रपूतिगन्धानामन्यतमाघ्राने रिः
प्राणायामाः | दशन स्पशचेने च सानं घुतपारनं च । सरापस्पर्चं स्नानं
पञ्चगज्य च । तदूत्राणेस्पसुच्रिः भाणायामाः। असरोमपस्यानप्ु |
इतरस्यापन्तकम्‌ । पद्य वण्पृत्रविपरुराभिः संस्पृष्टे शखमण्डरे मृत्तिका.

क

गामय; भन्ञारय पश्वगव्पं पिवेत्‌ । मदिरां दुर्वा सृष्वा पतिगृह्य च

प्रायध्िततेन्दुशेखरः। ९१

लत्वा कुश्ाम्बु यहम्‌ । सक्रान्त्यादिनिमित्तेष्वस्नास्वा भाजनेऽषटसदसं
गायत्रीजपः । शुद्रादिस्पशेनापत्ते तृपवासः। चाण्डारादिस्पशेनि भित्ते
स्नात्वा भक्तो त्रिरात्रं कायं वा । मत्या चादर सकुत्‌ । कामाभ्यासे
्विुणम्‌ । रजकादिस्पङं निमित्ते तदधम । पाने स्वेक उपवासः ।
चाण्डाखादिरजकादिस्पृष्म्पशेलि पित्ते त्वस्लाल्ा मोजन उपवासः |
नित्यस्लानमकृत्वा भुक्तादुषयारूचखिरन्ं बा । नेमिच्तिकस्ताने सवेना.
एशरतगायन्रीजपः । कामड्ते सदहद्धत्रयम्‌। अमेध्यास्पृश्यस्परेने तवसा.
त्वा भक्तौ गृहस्थादेष्धिरात्रम्‌ । मत्या षटूत्रिरात्रमू्‌ | व्रतिनः कायं
चान्द्रं वा। शपाकादिस्पशेनिमितचेष्वस्तात्वा युक्तो मत्या त्रिरात्रम्‌ । इस्त-
स्थापितकवलादिभोजनेऽघ्राद्यणसमीपमोनने दषपञ्क्तो भाजने
बार्खस्त्यक्त्वा भोजने शुद्रहस्तन भोजने पाने चामत्या नक्तम्‌ ।
मत्या तुपवासः पञ्चगव्यं च । शुद्रपङ्क्तां भाजने द्रुपवासः।

आसनारूढपादो वा दस््राषे भावृतोऽषिं वा।
मुखेन षितं वाऽपि खुक्त्वा सांतपनं चरेद्‌ ॥

जनाचम्य मक्तणेऽ्क्चतनपः । भोजने तृपयःसः । आपोज्चनं विना
भाननेऽप्यवमरू। अभ्यासे सदस्रगायजर।जपः । भाक्तुकामस्याऽऽपोद-
नात्पश्ादभ्यवहारात्पूवे मूज्रपुरीपगमने सचां बहिरापुवः षद्‌
मर णायामाथ् । चुञ्ञानस्य मस्तक विषटादिपतनेऽन्नं त्यक्त्वा नद्यां
स्तलानं तिः प्राणायामाः । भायया सदहोदरेवां सहभोजने दिनजयमभो-
जनम्‌ । न्नातिेः सह भोजने त्वहोराज्रम्‌ । ऋतो ममौ भोननेऽदो
रार यावकाहारः पञ्चगव्यपानं च । घुतदीनाहुतिपश्चकभोजनोत्तरं
सघ्रतभाजनात्यन्ताभ्यासे चान्द्रायणम्‌. । चाण्डाङश्वपचक्षत्तोग्रसतै-
देहकमागवायागवात्राण्डाखाद्याः-- विणं सुद्राजातथाण्डाल; । .
षततर्ग्रायां जातः श्वपचः | क्षन्नियायां शु्राज्जातः क्षत्ता । राजन्या.
च्छद्रायां जात ग्रः । विप्रायां दैश्याज्जातः स॒तः । विपायां क्षत्रि
याज्जाता बेदेहकः । क्षयाय वेश्याजातो मागधः । वेश्यायां शद्रा
ज्जातांऽयागवः । शण्डकादयथ-कापाटिकनिर्भनकषातुकटुन्ध-
कान्त्यजाः\अन्त्यजाश - चम॑कररजकनटबुरुडकैवतकमेद मिष्टः सप ।
सूतिकारजस्वरापतितद्चववाहक षण्देवलटकविसषटगन्यारूढपातिताभिश-
स्ता-अन्त्यजाञ्. इवाद्यक्चान्त्यनाद्याः । सवविट्वरादखरोप्र(्ाः शा.
द्यः । एषाभव पश्चमा इति संन्ना |

९४ नागोनी महटविराैतः-
गोमा सभक्षको यस्तु विरुद्धं बहू भाषते ।
सबाचारविहीनश्र भ्टेच्छ इत्यभिधीयते ॥

स एव यवनदेशोद्धवो यावनः । तत्न भुक्तिसमये चाण्डाल
न्त्यजादिदश्चंन आचमनपूवेकश्राणायामत्रयं भोजनत्यागे सति । तद
त्यागे त॒पवासः पश्चगग्यं च । मरजाद्यत्सगेवेखायां भोजने पान उपवासो
व्याहूतिभिः सपिंषाऽषटोत्तरकतहोमः। काञ्चिकादिना सौचं द्त्वा भोजने
पुनजछेन शुद्धि कृत्पोपोष्य पथ्चगस्यं पिवेत्‌ |

एकपङ्त्यां तु भज्जानो विमो चिप्र यद्‌ स्पृशेत्‌ ।
शिष्टं तदन्नं भुक्त्वैव गायञ्यषटशचतं जपेत्‌ ॥

शिष्टं पात्रस्थितम्‌ । तदुत्तरं भुक्ते विरामः | भोजनोत्तरमुच्छ्ष्टयोः
स्पशे उभयोरपि घः ञानं रतनपो वा । तादृश्षस्य क्षननियवेश्य-
स्पशे क्रमेण नक्तोपवासो । नक्तं घरतपरारनमेव । स्तानं जपशवेति स्मृत्य
थसारे। भोजनाच्तरमेव तयोः स्परे उपवास उपवासो वा । सुक्तोच्छि
स्य शद्रश्वादिस्पश्च तषोभ्य परेद्युनक्तम्‌ । परेद्युः पश्चगन्यपानम्‌ ।
भुक्त्वाऽनाचमनेऽपीदम्‌ । इदं कामतः । अकामतस्तु सानं श्चतगायजी.
जपश्च । भुक्तोच्छिष्टानाचान्तस्यामेध्यमूत्रादि स्पे पश्चगव्यपानम्‌ |
उच्छिष्टस्य चाण्डाखादिस्पश्चं तरय उपवासा अष्टाधिकन्ञतगायजीज-
पथ । चतुथं पञ्चगव्यं च भिद्ित्वा पादोनप्राजापत्यम्‌ । ज्ञात्वा बखा-
स्पशे द्विगुणम्‌ । अन्ये तु त्वनुच्छिष्टस्य चाण्डारादिस्परे स्नानम्‌ ।
उच्चष्टस्य तत्स्पर्शे पूणं प्राजापत्यम्‌ । ज्ञात्वा तु द्वियुणपित्याहुः ।

ह,
७, क

उच्छष्टस्य चाण्ड।लान्नस्परे चान्द्रायणप्र्‌ । अधरोच्छिष्टे तराम्‌ |
भक्तोच्छिष्टस्यानाचान्तस्यःम्त्यनशोण्डिकादिमिङ्ञीनतः स्पर्च प्राजाप-
र्यम्‌ । अर्घाच्छषटे पादः सवेत्र । येनाऽऽस्ये प्रासः क्िप्नो न
निगीणः सोऽ्षोच्छष्ः । युक्तोच्छष्टस्य रजकादिस्प्ं तिरा घत
भ्रार्नन्र्‌ । मृक्रद्युःसगत्तरपदरतश्चाचाऽषराच्छष्ः । भोजनाद्यत्तर-
मनाचान्त उर्ष्वोऽच्छिष्ः । तत्राधराच्छ्ष्टस्य पिप्रस्य चाण्डाखादि
स्परे तरिरा्ोपवासपूवेकं पश्चगन्यम्‌ । तस्य रनस्दलारजकादिस्पर्
एक उपवासः । असुक्तेषु यत्रानुच्छष्टस्पश्च सानं विधीयते तनो
च्छष्टर्पशं त्रिरात्रे कायं वा| उर्धवोच्छि्टाधेमधरोचछिष्ट इति करप्यम्‌ ।
भुञ्ञानस्य रजस्वरादैस्पशं रिषयुहच्छरः मणायामरतं च ।

प्रायधित्तन्दुशेखरः |

अपत्या उयहम्‌ । भुज्ञानस्य गुदखावे श्चं ठृत्वोपोष्य पञ्चगव्यम्‌ |
भुञ्ञानस्याज्ञो चाप्त पुखस्थग्रासं त्यक्त्वा सानम्‌ । तदग्रासाश्न उप.
वासः । सवाचचने त्रिराजम्‌ । भुञ्ञानस्यासुच्च्षिनि सगोतरेणासगात्रेण
वा स्पचे भोजनाद्विरम्य शुद्धिः ! भञ्जानस्य भुक्तोच्छिषटेन सवर्णेन
स्पशं सानं नपो वा । गुञ्ञानस्य शुद्रस्पश्चं उपवासः पञ्चगन्यं
च । भञ्ञानस्य चाण्डाखादिशगब्दश्रवणे भोाजनाद्विरम्य इुद्धिः।
भोजने स्नत्वाऽष्शतनप उपवा वा । पृत्रादिकाटेजन्त्यजादि-
स्पशं तु--
दिनमेके चरेन्पूत्रे पुरीषे च दिनद्रयम्‌ ।
दिनत्रयं मेथुने च पने स्यात्त चतुष्टयम्‌ ॥ `
एवं रजस्वरुण्वसुकर श्वम भाण्डादिस्पशेऽपि । चाण्डाखादिस्पत्े
साधमेतत्‌ । द्िगुणपित्यन्ये । उच्छिष्टस्य तराभ्यक्तस्य कृतदमश्रुकमणः
ठ तमेथनस्य चाऽऽचमनं विना मृत्रादिकरण एकोपवासच्िरात्रं वा ।
ऊरध्वाच्छिष्टस्य श्व काकादि विष्ठास्पद्च उपवासः । अधगोच्छिष्टे सानम्‌ ।
उच्छिष्टस्य सूयादिदश्न उपवासः । उर्ध्बोच्छिष्त्य परण्डुक-
शुना दिस्पश्चे त्रिरात्र कृश्जदपानं गायज्ीजपश्च । अक्रापत्त उपवास
यमू । अधरोच्छिष्टस्य तत्स्पर्शे एक उपवासः । अन॒च्छिष्टस्य . तरःस्प्‌र
खात्वा नक्तम्‌ । सवाङ्खगवच्छिन्नस्पर एकनक्त पमिति केचित्‌ | सुराया
इषःःस्पऽप्येतदेव । जन्वधः सुरास्परः सनम्‌ । तत आनामे
रुपवासः; । तत उर्ध्वे स्पे त्रिरात्रष्‌ । अश्चिर्श्नादिस्पृष्टिस्पः
शने &--
अश्चच संस्पृशे्स्तु एङ एष स दुष्यति।
तं स्पृष्टाञऽन्यां न दुष्यत सवेद्रव्येष्वर्य विधि; ॥ ३! |
एवं भाण्डष्वपि स्पृष्टमाण्डस्पं योज्यम्‌ ॥
स्रौबारदृद्धमक्षिकागृदमानारमूषकादयो नित्य श्रद्धाः । उच्छ.
एकाटे कमानुषठाने च मानरस्यरे सानमिति मिताक्षरा ।
पीतावरिषयुखनिगेततोयपने मत्याञभ्यासे चान्द्रं पराको दा ।

२५

पीतावरिष्टपात्ाम्बुपाने वामहस्तेन वा पनि तदयं उयदं घ्‌ । अन्नाना-

त्स चरो च्छिषटमोजने ्िराजोपत्रसः । चतुय पञश्चगन्यपानपर । स्वाह

भाक
॥ ,

२६ नागोजी भटविरचितः-~

पथ्चगव्य कामत; | एतदेव योषोच्छिषटमोजनेऽपि । क्षज्नियाचर्खष्टमो-
जने पादनम्‌ । अकामताऽभ्यासे चान्द्रम्‌ । कमतो द्विगणमभ्यासे।
भायेया सह भाजने तदुच्छ्ष्टिभोजने च दोषाभाव आपदरिषसो विवा-
विषयो वा । उ्येषटभ्रातुपित्रादयुच्छष्टमक्षणे दोषो न । विपरोच्िष्टा-
न एकाहः । कमतोऽभ्यासे छच्छम्‌ । उच्छिषटमत्र तद्धोननोत्तरभो-
जनपात्रेऽवाभेष्टम्‌ । चाण्डारस्पृष्टकांस्ये च!ण्डाखाद्यच्च्छ्ठिकास्ये च
भजनं ढृच्टम्‌ । जल्पान पादष्च्छ्रम्‌ । रजकादावधेय्‌ । चाण्डाछेन
सहैकषक्षमारुद्च तत्र फरभक्षण सच सानम्‌ । चाण्डाखादिस्पृष्ठमो
जनं चिरा मत्या कायम्‌ । चाण्डारादिहस्तपावेतमानने कायं
चान्द्र च । तद्धस्तेन भानने द्विगुणम्‌ । चाण्ड(खाद्युच्छिष्टभो जने चतु
गुणम्‌ । अभ्यास इृच्छ्दम्‌ । अत्र समत्र चाण्डाङान्नमोजने पुनः
सस्कार; । चाण्डालादद्ाननं तूपवासः पञ्चगन्यं च । चाण्डाङादिस्पृ
ए।म्बुपान उपवासः । तत्स्वृषटरपृषटिविपम तदषेम्‌ । च,ण्डालादि संस्कारे
भाक्तः पक्त गामूत्रयावक छच्ं वा। चाण्ड।रादियस्य ग्रहेऽ्ातास्तिष्ठाति
तस्यान्नममत्या मुक्त्वा प्राजापत्यम्‌ । मर्या पराकः । चाण्डाङादि-
भाण्डसस्पृष्टाम्बुपान गपूत्रयाचक त्रिरात्रं पुनःसस्कारथ । श्ुद्रोदक-
पान उपाष्य कुङ्पछाञ्चबेटवोदकपानमर. । चाण्डारदस्पस्यत्तरं मन्।
युत्सग तररात्रुपवासा जातवेदसनपा वा । रनकादिस्पशोत्तरमधरो.
च्छष्ट तुपाष्य पञ्चगव्यम्‌ । रजस्वकासूतिकाश्च सुकरादिपतितङ्कणिङ्ख
डन ख्यस्पृरयाश्पचनः स्पृष्ा मोजन एतत्स्पृषशटन्नमोननं च मत्या का-
कायम्‌ । अमत्याऽ५१्‌। इ "देस्तविकरः । भोजनकाठेऽनममेष्यमाक्षका-
कशााददुष वतत चदनन्तरभपः स्पृशत्‌ । तच्चान्नं भस्मना मृद्‌ाऽम्बना व।
स्श्त्‌ । अस्थ्या(दद्‌।पते स्नान षृतमाश्नं च । भोजनकाले दन्त
त पवन । २।।द६६६। तृपवान्न; । मुखे रक्तदशने जरात्रष्रू । तद्ध.
सग ना ह्‌((रसपानय्‌ । तादसजर्पान इुरैोद्कम्‌ । अशक्त एषु निभित्तेषु
> (1 ।५बत्‌ । अमधव्यकंर्के।टकादिमि; सह्‌ पाचितान्नस्य त्यागः ।
भा तूपवात्तः प्चगनव्य च | वामहृस्तदत्तान्नभोजन एकपङ्क्तावेक
।स्मन्ु(त्यत पर्चादधक्तै। चपवास। नक्तं पञ्चगव्यं च | मान्‌रकाका-
इनक्रगवाच्चुाच्छष्टस्यालसपस्य भाजने ब्राह्मीरसः । अधिकमोजन उप-
= अतः । ¶५।दर्‌ ।जरात्रमू । कामतः दृच्छरपाद्‌ः ¦ अभ्यासे इच्छ; ।

भरायशधिच्ेन्दुशेखरः।

दवोच्छिष्ट भोजने मासं यावकव्रतम्‌ । विमस्य शदरगृहे मोजने मनस्तापा-

च्छुद्धिः । कामतधदूदरुपदायाः चतजपः | शुद्रमाजनभिन्नमाजनयोर्भोजन
उपवासः पश्चगय्यं च । मत्या भिराच्रम्‌ । भिन्नकास्येऽपत्या चिरा
चम्‌ । मत्या कायम्‌ | वटाकोवत्यङम्भीतिन्दुककोविदारककदम्बवट्ी-
पराञ्चब्रह्मक्षपत्रषु भोजने चान्द्रम्‌ । पद्मपत्रे वानप्रस्थयत्योधान््र-
फलम्‌ । अन्यषां चान्दरभायधित्तम्‌ | दुग्धाज्यादिपेयद्रन्यहृस्तस्योच्छि-
टेन स्पश तदुद्रव्यसादित्यनाऽऽचमनाच्छदधिः। चाण्डटस्योच्छिष्दानेऽ
पि द्विरुपवासः।

शूद्रेण च्छिननियज्ञोपवीतो ब्राह्यणो मन्त्रेणान्यत्त परिधायोपवस-
न्गायज्रीज्त जपेत्‌ । न्नानता द्विगुणम्‌ । एवमन्यत्राप्यनादेशचे चतमायन्नी.
जपः; । विप्रण च्छन्नयज्नापचाता ववेपोडन्यत्त पारेधाय मनस्तापेन
शुध्यत्‌ । ज्ञानतस्तुपवासः । इवचाण्डाङादिष्च्छिन्नयज्नो पीते महासां
तपनद्रयम्‌ ।

चाण्डाखादिपुल्कसम्टेच्छभिह्ठपारसीकमहापातकिवौ द्वैवपाश्चपत.
ङोकायतिकनास्तिकोन्पत्तान्त्यननापितविकर्मस्थद्िनोदक्यासतिकाप
तितज्चवस्पृषटशावसूतिकचंत्ययुपमृतहारककापाङिकवनपाजारस्पश्च स
चट सानम्‌ । कामततस्त्वाभ्स्पशेनघतपाश्षनमाधेकम्‌ । अत्न
शवपागुपता वेदवर्द्धतदागयाक्तानष्ठातारो । रजकचपंकन्याधकरेव.
तेशाङ्निकनटधीवरनालोपनीविनिर्गेजकरौ निकरौ टूषसर्ववणगवानिता
चक्रध्वाजवध्यधातिश्वगदेभग्रामसृकरकुक्कुटेः रिरोग्यतिरिकताङ्कस्परे
तदङ्ग क्षाटनवस्तक्षाटनपृवेकमाचमनम्‌ । रशिरःस्पर्श स्नानम्‌ । कामतः
सपर द्रदश्वार्‌ मृजलः शोधनमाधेकरम्‌ । इदं सवमनातुरस्य । आतुरस्य
त्वाचमनमव । चाण्डाखादिस्पर्ऽप्येतत्‌ । याद्रनिषादस्परे आच
मनम्‌ । स्मृत्यथसारं तु शद्रस्पशे स्नानम्‌ | निषादस्पर्ये सैल
स्नान(मति । वचर के चाण्डाखादिच्छायारोहणे सानं घतपराश्चनं
च । तदङ्कनऽप्यवम्‌ । दीनश्रस्परं स्नानम्‌ । प्रागुक्तचाण्डाखा
दिभिव्यवहितस्प सानमेव । इदं मतिपूरैत्वे सचैटमन्यत्राचैखम्‌ ।
काष्टादद्रारण तत्स्पशे यदङ्कस्पश्ेस्तदङ्कस्य वस््रादेश प्षारनमाचमनं
च । नसक्रमाद्‌। न स्पश्दापः । सवाङ्कावच्छेदेन चाण्डाङादिस्परच

२८ नागोजी मट्रविराेतः-

क $> फ,
|

तिराज्युपवास ण्डारादिभिरेकश्चाखाराोदणे विप्रस्य सचेटस्ता
नमू । कामततोऽ्शतजपथच । अभ्पाते तृपवासपूवेकं पञ्चगच्यपानम्‌ |
एकपाषाणावरोहणे शाखावतु । चाण्डाखादिस्परे रात्रावपि स्नानम्‌ |
त दिवोद्धतजलेनाश्चिसनिधां स्वभ जले निक्षिप्य काये । चाण्डा.
खश्षवस्पशे कृच्छ्रः । चाण्डाखादिमियानकशस्यासनादो तरिरात्ोपवासः ।
विप्रेण चण्डारस्य व्रणबन्धनाभ्यज्ञनरुधिरोत्पादनादौ विभरस्य
प्जापत्यभ्र । चाण्डरेन विपरस्येषु कृतेष्वप्येवभ्र्‌ । अनभ्यासे
त्रिरात्रम्‌ । अभ्यक्तस्य चाण्डाङादिसपशे एकोपवासपुवैकं पञ्चगग्यम्‌ ।
च!ण्डाराय कामतः कतुप्रदशचेने तन्नत्यदशेने तद्रीतश्रवणे भेषञ्यत्रि-
यायां च द्विरुपवासः । चण्डारादिदशैने रबिदशषनपूर्कं पञ्चदश
प्राणायामा अभ्यासे । अन्यथा ररिदशेनमेव । चेतन्यव्यवधानेन स्प
सानम्‌ । कष्ादिन्यवधानेन स्पश्चं तदङ्खक्षालनञुक्तम्‌ ।
एकलाखापाषाणयारारोहणे तु सानम्‌ । वचनादेव तेः संभाषणेऽ,
ह्यत्तरशतगायजीनपः । अमत्या वेद्धिपसंभाषणम्‌ | चाण्डाराद्यपदेश
` भ्रानापरयम्‌ । चाण्डालङ्कूपतीयेनिषेवणे तरिराज्म्‌ । चाण्डाङेनैकपथग-
मने गायनीस्मरणमत्पकारुसाध्ये । अन्यथा सचैटस्नानम्‌ । चाण्डाङदेः
स्ववेदमन्यवस्थाने य्ह दधिसर्पिःपयोमिः सह गोपूत्रयावक्पानं तिसं-
ध्यमवगाहनेन । ततस्ञ्यदं दध्ना } ततस्च्यहं सर्पिषा । ततस्य पयसा |
पच्य द्‌.धपयसोः । सपिषः पलम्‌ । वक्ञाणां जरेन क्षारुनम्‌ । मन्म
यानां त्यागः कायः । इसुम्भगुडकापांसरुवणसपिंधान्यानि द्रे
छत्वा वेरमाने पावक दद्यात्‌ । ततो ब्राह्मणभोजनम्‌ । अिरद्वावो टष-
भशवैको दक्षिणा । पुनर्टपनखननहोमजछेः शद्धः । आधिकसं सगे ऽधिकं
रप्यम्‌ । वुद्धरोगिवालपत्यगर्भिणीनां प्राजापत्यम्‌ । बारानां प्रहर-
द्रयमभाजनम्‌ । रजनकाद्ष्वतदधं गृ हदाहवजेम्‌ । चाण्डाटगहभवश्चे
चाण्डारुः सह दक्षच्छायायां गृहे वाऽवस्यने मासं इृच्छ्राभ्यासः
रमापत शद्रस्य । प्षाच्चयवंर्ययाचतुस्ञयः( दीन्‌ ) । अनिषटगन्धस्प्-
रब्द्रूपवाक्यानामाघ्राणस्पशनश्रवणदृश्चनकथनेषु रविद्शोनम्‌ । रुद्र
'नभास्यस्पर। सचेटस्ानम्‌ । चेवसोरनिमौरयनैवे्यभक्षणे चान्द्रम्‌ ।
अभ्यास द्ुयुणम्‌ । अमत्याऽभ्पापते सांतपनम्‌ । अनापदि हरेरन्यनै-

पायधिततेन्दुशेखरः । २९
वे्मक्षण एवमेव । दिष्णोरनिवेदितभोननेऽधद्च्छपायधित्तष्‌ ।
हरोनिमास्यनेवेधयक्षणे चान्द्रायणफरमिति स्पृत्यथेसारे । धनहती प्रत-
क्रियाया अकरणे तद्रणेवपे यलायधित्तं तदर्प कुयोत्‌ । तदेवेति केचित्‌ |

गोविप्रचाण्डालादिहतोहन्धगरदाशचिदात्पथातिशुङ्किदं एिविषवह्विज.
रविद्यतसरीखपदतस्करजातिर्पतितश्चवस्य ` वहनददहनोदकदनादिक्रि.
याकरणे तपषशच्छः । अमतिपूवेतवे मोमूत्रयावकाहारेण ङृच्छरम्‌ ।
तच्छवस्पशेमातरे केवटेऽशरुपाते चैकोपव।सः । यं कंचित्मेतयुदिश्य तद्ध
न्धवेः सहाश्चपातेऽस्थिसेचयनोत्तरं ठते सानम्‌ । ततः पूर्व तु सचे
तत्‌ । शुद्रमेताज्ुगमने दिनस्य स्ानपष्टत्तरसहस्रगायत्रीजप । द्विज.
म्रतानुगमनेऽष्टशतम्‌ । शूद्रस्य तु तत्र स्तानमेव । अन्ञनजलाभरिपत.
नानि संकरप्य ततो चष्टस्य संन्यस्तस्य पुनगाहस्थ्यपरिग्रहेण गृहस्य
तामिच्छतथ कृच्छत्रयपूवेकं चान्द्रायणत्रयपूवेकं वा पुनजात्तकमादिसं
स्कारकरणम्‌ । षण्मासदृच्छ(म्यासपुवेकं वा । अत्र चशक्तेसकृद्भ्यास
काराद्यपेक्षया व्यवस्था । केविदत्यसमथेस्य तप्रकृच्छप्‌ । चान्द्रायणं
तु बलात्कारेण परप्ररणया वा सन्यस्तस्येस्याहुः । ये त्वास्मघाताच-
शाद्लीयमरणेन मतास्तत्पु्रान्द्रायणतप्तदृच्द्रयास्मक भायधित्त
कृत्वेव तत्क्रियाः कायो । क्रोधादिनाऽऽत्मत्यागाध्यवसा यमात
उपवासत्रयम्‌ । अध्यवसायं कत्तिपयव्यापारं कृत्वा स्वत एव निवृत्तो
घृताभ्यक्तो मौनी प्राणायामान्कृत्वा गायत्रीं जपंस्तिरात्रभुपवसेत्‌ |
अन्येन निवर्तितस्य द्विगुणम्‌ । अध्यवसाय सस््रादिष्षतकरणे मानाप-
त्यम्‌ । टटक्षते चन्द्रम्‌ ।

४९ ५ [क

चितिथष्टातुया नारी मादाष्िचलिता तथा|
प्राजापत्येन श्ुध्यतोति ।
रजस्वले एकमतेके अमत्या मत्या वा प्रस्परस्पृष्े सद्यः स्ञानेन
छयध्यतः । असपलन्योस्तु सवणयोर्योनिगोत्रसं बन्धयोरमत्या स्परे
तदेव सनानमाजम्‌ । मत्या त्वेक उपवासः परेयुः पश्चगन्यपानं च ।
असंबन्धयोः सवणयो; स्पशं तु भत्याऽऽ शुद्धेरनशनम्‌ । अमत्या तु
स्तात्वा तदिनोपवासाच्छद्धिः। तन्मध्ये तु भक्तो दिनसंख्याकोपवासाः।
विमरश्युद्रयो रजस्वलयोः स्प त्िपायाः इच्छ्‌ । शूद्रायाः पादः शुद्राया

३० नामोजी मह्विरचितः-
निष्कचतुथीश्दानमित्यन्ये । अकामतस्तु विप्राया यावच्छद्धंरनशनम्‌ |
शद्रायाः सलानमात्रष्‌ । प्षन्नियवेहययेरितत्करारेऽभावाच्छुद्धिने विचायते |
यदेवानुच्छिष्ठयोः परस्परस्पर्चऽन्यस्पये वा तदेवोच््छिष्त्वे द्विगुणं

ध्यम्‌ | अधरोच्छिष्ट उर्ध्वोच्छिष्टापम्‌ । चाण्डारायन्तेवसायिपति.
तक्षवादीनां मत्या स्पचे रजस्वखछा आ शुद्धेरभञ्जाना शद्धयन्ते भाय-
शित्त कुर्यात्‌ । तच्च प्रथपेऽह्धि स्प त्रिरात्रम्‌ । द्वितीयेऽद्धि द्विरात्रम्‌ ।
तुर्तीय एकाहः । चतुरे नक्तम्‌ । तत्र प्रथमदिने यदि सा भुङ्क्त तदा
शद्धयन्ते चन्द्रम्‌ । द्विती यादिदिनेषु भोजने पादषादन्युनं इस्प्यमर्‌ |
अपत्या चाण्डाङादिस्पचे त्वा शद्धरूपवासमातरप्‌ । अत्र प्रथमादि
दिनभुक्तौ भरागुक्तत्रिरात्रादि योज्यम्‌ । सृतकिशोण्डिकादीनां इवहक-
खगारुवानरखरोष्रषिड्राहकाककुक्छुरदौनामच्छिष्ट॒द्रस्य च मत्या
स्पशं तदादिकाहन्यञचुञ्जानायाः श्ुद्धचन्ते पायधित्तम्‌ । तच्च प्रथमेऽहनि
दविरात्रमभक्तिः | द्वितीय एकाहम्‌ । तुतीये नक्तम्‌ । चतथ एकथक्तम्‌ |
अत्र प्रथपादिदिनेष भक्तो प्राजापत्यपादपादन्युनानि । अमत्य स्पर्श
त्वा शृद्धेरभुक्त्यव शुध्येत्‌ ! यक्तो प्राजापत्यपादादिन्युनादिक्रमेण ।
चाण्डाछरजनकरजस्वख।सृतकिदवादिसृष्टेः सह मत्या स्पशंऽमेध्यादि-
मलोच्छ्ष्टादिस्परशे च तदादिकाहन्यथुञ्ञानायाः श्ुद्ध्न्ते प्रथमदिने
स्प उपवासः । द्वितीयदिने नक्तम्‌ । तृतीय एकभक्तम्‌ । परतः पञ्च-
ग्यम्‌ । परथमादिदिने भक्तो चरात्रैकोपवासनक्तादि । अमत्या तत्त-
त्स्पृष्टेः स्परशेऽयुज्ञाना शछध्येत्‌ । युक्तावनशनप्रत्यान्नायाः । उच्छिष्टाया-
थ।ण्डाखादि स्पृष्स्पशं तदायजक्त्वा तेरात्राद । तेषु भुक्तावुपवासमत्या-
स्नायाः। उच्छष्ट याश्राण्डाखादिभिः साक्षात्स्पश्े तु प्रथमादिदिनेष षटं
तुद्विरात्र गोमृत्रयावकम्‌ ¦ चतुथदिने स्पश्चे उपव्रासः | सपत्नीं रजस्वलां
स्पृष्टा रजोदश्नं खात्वा अुञ्जीत । अस्पत्नीं सवेणी स्पृष्ट रजोदश्चेन
आ चुद्धर्म्रक्छ्चान्द्रच। एव मरताञ्चाचामः स्पश्च | सानाप्माग्रना-
दशन अ डस्भमननमव । सक्तातु चान्द्रप्‌ | एव बन्धुमरण्भ्रवणंऽ
मध्यपराच्छष्टादिस्पश्चे च । स्लानासाग्जोदशनेऽपि । रजोादश्चनो-
तरं बन्धुमरणश्रवणे त्वा इुद्धेरमोजनमेव । उच्छिष्टा रजः पयाति
चेच्छुद्धयन्ते उयहम्‌ । अधरोच्छिषटे त्वेका हमपवासः । अत्र सरमत्राशक्ता-
गराः सथयः्ञानेन भोजनम्‌ । शुद्धचन्तेऽनश्चनपत्याश्नायाः । भोजन.

परायधितेन्दुरेखंरः । ३६

(99

काठके रजस्वखायाः श्वान्त्यजादिस्पशं षडत्र गोमृत्रयावकाहारः) शद्ध
यावदुपवासश्च । रजस्वराया शुक्तोच्छष्टदिनस्पये भिरात्रापवासः ।

परोचिछिषटतत्स्पशे एकाहः । रजस्वखाया भोजनकाले रनस्व
छान्तरदर्शन आ शद्धेरभोजनम्‌ । भञ्जानायाघ्ाण्डाङादिद्रेन
उपवासत्रयमापि । एकोपवा मो चा । कामतस्तु प्राजापत्यम्‌ । सूतकभू-

तकयापेध्यं रजा इृछाव्‌( ष ) खात्वा भाजनम्‌ । शद्धयन्त उपवासः ।
आ[तेवमध्ये मरताशेचपाप्रावा श्द्धेरभोजनम्‌ । अरक्तायाः ज्ञात्वा
भोजनम्‌ । रजस्वराया व्रतस्थाया रनस्वलाभिभाषण उपवासः ।
सवत्र रजस्वखाया उपवासासापथ्यऽकाल्कृषटफएरद्याहारान्ते पञ्च.
गव्यपानम्‌ । एवं गर्भिण्या बारापर्यायाश । रजस्वलाया उक्त
स्पश्षादिनिमित्तेन भ्रहणसक्र^्त्यादिनिभित्तेन वा नेभित्तिकस्नानपरप्र
पात्रान्तरिततोयेन तत्कायं न तु मज्जनम्‌ । तत्र गात्रमाजेनं वसख्पीं
डन चन कायम्‌ | अन्यवदधारणं च नेत्येके। परारब्धे द्‌।घेत्रतै
रनोट रतरोपो नास्ति । हविष्यभोजनादिश्षरीरनियमं स्वयं कुयावु ।
पूजामन्येन कारयेत्‌ । चतुथदिने त्वस्नात्वा भुक्तो कायम्‌ । मत्या
चन्द्रम्‌ । तस्या ज्वरादौ तु चतर्थेऽहन्यन्यास्लीनरो वा दश्चवारं
द्रादश्चवारं वा स्पृष्टा सचेरं सलायादाचामेच्च । अन्ते वसर्यागः । ततः
शुद्धा सा यथा्चक्ते दक्षिणां द्वा पण्यां वाचयेत्‌ | अयं चाऽततु
रमा सानपरकारः । आतुरे एसि तु मन्तेरपि माजेयेत्‌ | ते च समुद्र
ज्येष्ठा इति चतस्रः । आपा हे एति तिसः । गुचावां इव्येति तिसः |

की क

एता न्विन्द्रमिति तिद ऋच इति |
रजस्वलासततिकयोमेरणे तयाम प्रक्षस्य स्नापयित्वा कषुवदम

$ ®

न्जकं दृरध्वा चान्द्रायणत्रयं प्रायाधरितं कृत्वाऽस्थीनि मन्त्वदहेत्‌ सृति
काया आ्ञ्यहं उयब्द्पश्चीतिद्धच् वा । द्वितीयादिञ्यदेषु न्यनम्‌ ।

रजस्वटा जलावगाहभ्यद्धप्रषः सदन्तध।वननखनिङ्न्तनताम्ब,
भधुमां सगन्ध दुष्पदिवास्वापग्रहनक्षतरनिरं कषणान वजेयेत्‌ । मृन्पय
आयसे वा भुद्कातेत्यादिनियमस्था च स्यात्‌ । इति रजस्वखातेधेः |

| अनुक्तषु दण्डादना स्तुतानन्दादामे परायाव्त्ताद्‌ कर्प्यम्‌ |
इ! प्रकाणक्रपायाथत्तान

भविक = न नमान

३२ नागोजौभटविरवितः-

अथ जातिथश्चकरादिप्रायधित्तानि--ततज् जातिथरंकरेषु कामतः
रतेषु सप्ताहसाध्यं मह(सां तपनम्‌ । अकामे प्राजापत्यम्‌ । सकरदमत्या
कृतयोः संकरीङरणापा्रीकरणयोः शिष्ुचान्द्रायणम्‌ । अन्गानतः
सकरीकरणानुष्टाने मासं यावकाञ्चनप्‌ । ज्ञानतः कृच्छाति्च्छः ।
अङ्गानतोऽभ्यासे चान्द्रम्‌ । ज्ञानतोऽभ्यासे चन्दरदथम्‌ । अन्नानादपा-
चाकरणे तपृ्च्छरं शोतकृच्छं वा । ज्ञानतो महासांतपनम्‌ । चान्द्र
पूववत्‌ । अज्ञानता मालनाकरणनुष्ाने उयहं तप्नयावकपानभ्र्‌ । ज्ञाने
तप्रङृच्छ्ं महसां तपनं वा । अज्ञानतोऽभ्यासे छृच्छ्ातिक्रच्छरः । ज्ञान
तोऽभ्यासे द्िथुणम्र्‌ । एतानि जातिभ्रंरकरादिसामान्यपायधथित्तानि
यत्र विशेषो नाक्तस्तज् केवलानि योञ्याने । यत्र तु पातिरस्विकेषु
कानिचद्रक्ष्यन्ते। तेषु जापिगुणाथपेक्षयतान्यपि योञ्यानि। इति जाति-
अशकरसकराकरणापाजाकरणपलिनीकरणमायध्रित्तानि ।
अथोपपातकप्रायशित्तानि । तज सामान्यत उपपातकेषु--
उपपातकशुद्धिः स्यादेवं चान्द्रायणेन वा |
पयस्ता वाऽपि मासेन पराकंणायवा पनः ॥
इते याङ्नवस्क्याक्ते चतुष्टयम्‌ । एवमित्यस्य मासं पश्चगन्यपानेन
मास प्राजापत्यान्यासेन वा मासमतिद्ृच्छरेण वा तिरात्रोपासपूतरैक
द सगांसदितवषभदानेनेत्यथः । एतेषां पापारपस्वगरत्वे देशकारवयः
शक्त्यादिक चापेक्ष्य व्यवस्था बोध्या । कामकृतात्यन्ताभ्पास्ते त॒
गोवधे वक््यमाणत्रेमाक्िकम्‌ । तथा चोपपातकनिषत्तौ गोघ्नवत्ाय-
धित्ताने विकल्पितानीति क चिसपिपदोक्त(न्यन्यान्युच्यन्ते । तेषाम.
प्यते; सह विकसां विषम(य) [विं | भागो वा बोध्यः।
ततर गावध-त्राह्मणस्वामिकचतुद्‌।यन्पादीनां गवां शक्रे
लङुटपाषाणावेषाणादेना साक्षाज्जञानपवेकं कामतो वषे मासं मोसन्रस
हितयावकयवागूपानम्‌ । शृङ्खल ङ्गृखखुरासक्छावयुताद्रदतगो चमौव
तस्य गोष्टे वासः। ततो मासद्रयं चतुथकालमोजनमक्षाररूबणं मितम ।
मासत्रयमाव्‌ गोमूत्रेण सानं गमर्तजनपः। दिवा गाः पालयेदूनुत्रजे

खात्हटदयुस्वपच । तासु गच्छन्ताषध्वं [तिष्ठन्रजः पित । रजातत

सावत्वा नत्वा बरास्ना भवेत्‌ | म्याद्यनात्रत्यापतश्चन्‌ १।२।
सनम्‌ ।

धायशित्तेन्दुशेखरः । ३३

उत्तिषटस्तु दिवा तिष्टदुपरिष्टस्तथा निक्षि ।
एतद्रीरासनं नामेस्यन्ये ॥
चोरव्याघ्रपङ्पातादिमयादिभ्यस्ताः सवैपाणे्विमोचयेत्‌ । तासु
शीतोष्णवातवषेपीडितास॒ चातुमक्षमो नाऽऽत्पनो रक्षणं इर्यात्‌ ।
स्वपरग्रदक्षेज्ादावन्नादिकं मक्षयन्तीनं कथयेन्न निवारयेत्पिषन्तं बस्सं
च । एवं मासत्रयेण तत्प।पविमाक्षः । अत्र सानाङ्भूतमन््पाठः
कार क्ध्यावन्द्नं च कायम्‌ । एवं ब्रह्मन्नादीनामपि व्रताङ्गनक्षौचार्थ
तद्धवत्येव | सीणां तु गवानुव्रननगोष्ठरयनगवानिनपारणनपादिकं
नास्ति । स्रीबालवद्धादानामधम्‌ । ह्ुद्रस्य स्ीसमानधमत्वाद्‌

धमेव | |
शद्रा द्वीसधमाणः सर्य सदश्रसाः स्मरताः ॥

हति मनुक्तेः । भतिरोमजानामप्य्॑म्‌ । परश्यतसयसूदरस्य तु पूं
मेवेति स्मृत्यथेसारे । अज्ञानकृतेऽप्यधेम्‌ । अत्र पृणेव्रत एको -टंदभो
दश गावस्तन्पृस्यं वा दक्षिणा । अधेत्रत एतदधरेका गोः | ताव-
त्यवि्माने स्वस्व दयम्‌ । अत्र पासमीषद्रोमृचरसाहैतयावकपाने प्राजा
पत्यद्रयम्‌ । सनदीतिकतेन्यतासहितमासोपवासे चतं प्राजापत्यानि ।
एकादशे सातास्तिशन्नक्तेः पश्चचतवारशत्सवरटनया सपनद भानापत्या-
निवा सप्नदश्च पेनवो वा तन्मृरयं षेति चत्वारः पक्षाः | मर्यं च तावु"
दू्न्यरभ्यं काञ्चनं गोवांसोऽन्वो मूपिस्तिछा घृतमन्नं च | यत्र द्रव्यं
तन्मातरोद्धिख्य संकस्पः कायः । चतुष्वेपि पक्षेषु दक्षिणा प्रागुक्तैव |
नकते क्षन्नियस्वापिके तादरगोधधे षण्पास्ं तचमणाऽऽवृतो गोग्रासदो
गोत्रती यवाशी गोभिरेव संचरन्विमुच्यते । अत्र पाण्पासिकत्रते दादश
प्राजापत्यानि द्रादश्र षेनवस्तन्मृस्यं वेति चत्वारः पक्षाः । दक्षिणा यथा-
शक्तीति शूलपाणिः । अन्ये त॒ इषमहन्ता इषम्‌ स्ीगोहन्ता तरां दशादि
त्याहुः । इषमरदिता दश्च गाव इति गडाः। अन्नानदरते त्वधम्‌ | बारा-
दीनां च भागवत्‌ । भन्नानद्रते देयसंबन्धिगोवधे सासं पश्चगन्यपानम्‌ |
गोष्टे बासो गवामनुगपनं गोस्तपन्नजपान्वे मोदनम्‌ । यत्र मासत्रते
चत्वारे मराजापत्यानि चतस्रो पनवस्तन्प्रल्य वा । पश्च भरालापत्या
नीति शृखपाणिः । दक्षिणा त्वेका धेः । दानत द्वियुणमेत्ततु । अत्र

दिधारणं नास्ति । ज्ञानदरते द्द्रसदन्वमदध म्राजापत्यचतुषरय

धै

नामोजीभटविरचितः

चतस्रो धनवस्तन्पृदय वा । यस्य॒ तेटगुडादिन्यापारान्तरं कारः
णान्तरनिरपक्ष;ः कारान्तरे गवां श्णपोक्षः सोऽपि साक्षाटोत्रः।
्नानकृतत्वं च गां त्नात्वेतां हन्ति कामनया इननम्‌'।
एतद्रहितमज्ञानङृतत्वम्‌ । तद्राहित्यं च कामनाभावेन तत्पापकममात्प.
कज्ञ(नाभविन दा । एवं स्त्र बोध्यम्‌ । भरायधित्तानन्वरं पार्मणवि.
धिना श्राद्धं कायेभर । तच्च जनीवत्पितुकेणापि । किंतु पितु; पित्रादिभ्य
एव । गोचमधारणादिकं भायधित्तं च गोपतये मोमूट्यं परतिरूप्गवा-

न्तर द्वा कायषू । पृत्रदाने लद छख्यम्‌ । पृवेदिने सरिखं वपनं

त्वा परादन घत ्ररयापष्य तत्परादच सरानाद्कं वधाय तवं
तत्मातनिव का सकरत्यानुष्टय वपाय यथाक्छां दाक्षणा दच्वाऽ
।च्छद्रविनारण इयत्‌ । ततः पवणाविधना श्राद्धं भोन्यदानं च
कायम्‌ । यत्स्वापकमावयं यत्मरायित्तसुक्त ततस्वामिकगाभणीकपि-

छबहुक्षारादेकगुणकदोपधेन्वादिवे तद्‌ द्वूयुणभ्‌ । माभ्यां च सवे

नगभवुतायामबेद्‌म्‌ । उत्पन्नमात्रद्ाढयभूताचेतना क्गेमत्यङ्घनपू्णंगभे
युतायास्तु क्रभेण सपादुं सपाद्दरयं सपादत्रयं पृणद्धिशुणं च गोध्नव्र-
तमू । खयुडादेषःतेऽपि गोजा।वनं गभमात्रपाते पक्तोत्पन्नादिकरपे
णंकपाद्मधेपाद्‌ त्रपाद्‌ं पूणेत्रत च । अतिदरद्‌ातिदृश्ातिबार(तिरोगि
णानां वधे ज्ञानाज्ञानषते पृच।क्ताधभ्‌ । अतिवद्धतरं तणादिच्छ्दनासा.

मर्मश्र्‌ । अतद्रत्व 21६ व हनायाम्यल्वम्रू ज पवात्व्‌ द्वक१।व.

र्वम्‌ । एकववेनदषयावेधे तु पूवाक्तक्रभण पाद्‌ पादत्रयं च । एकम
यननिष्पन्नानेकगेःवधे तु मायचितत द्ैगुण्यष्‌ । एवं गृह्दाहा दिस्य.
ङञप | कपतं त्वनकगविपे प्रयत्नभेदेन पापमेदालातमो वधं यथो.
कतमाय च्चा चतः । बेदहु।भरफस्या इनने यत्र यवद्विदितं तस्यैव पादं
पाद्‌ मतद कायम्‌ । के चत्तन्नानतः पादं पादम्‌ । ज्ञानतस्त्वष-
मधमाहुः । बहुमिरकच्याप्रण द्रयावेहूनां च हनने प्रतिपुरूषं पादद्वयं
पाद्य च कायम्‌ । मताप्तरा तु बरहुभिरेकद्विवहुवषे कामकृते पृण.
पन्‌ वक्त पाद्द्रपद्‌दिकमकामहतवधपरामेत्याह । प्रयत्नभेदे तु
चतवव पआतवुरपपाया्रत्तानुचिः । द्राभ्यामेकस्या द्रयोचशपरय-

रन चथ मर्य पूणमव्‌.। वहूनां वषे तूक्तरीत्या मयेकं द्वियुणम्‌ ।

| गरवृन्तन्पावप्‌।इतमरणावस्यापन्नोन्मत्तान्धवरन्यनगो षये पाद्म्‌च्‌ |

प्रायश्ि्तन्दरोखरः | ३५

अधमशद्रकवतादकस्वामेककहायनीटिहायनीतिहायणीवधे क्रमेण
प्राजपत्याधं साधपाजापत्यं प्रानापत्यदरयं चति । अन्नानतोऽधमेतत्‌ ।
गभिण्यादो द्विगुणम्‌ । अतिरोगेऽतिङ्कशत्वादौ तदर्धम्‌ । अन्र या दक्षिणो-
क्तासा प्रायाच्वतद्रयुण्यं द्रयुणा । अधञ्धां | पदे पादरूपेत्येदं व्यवस्था
बाध्या । आश्रहात्रेणां वेदपारगस्य टोमषेनोः कपिलाया गभिण्याः
पुण्यद्र पुण्यकारे च बुद्धिपवेकवपे त्‌ वेश्यवपे वश्यमाण अवामि
व्रतम्‌ । एकरत गावा दषशचेको दकिणा । एवमन्यान्यपि सदसगोद-'
क्षिणायुताने गुर्पायधित्तान्येवं वधदिदरहटि(विददरषाबि)षये योज्यानि |
अथ पञ्च विधत्वनिणेयः-चेतनान्तरम्यापारव्यवधानमन्तरेण प्राण-
वियागफरकल्यापाररूपवध निष्पादकः कतां १ । यस्त्वभवृत्तं पुरुष वेत-
नादेना भ्रवतेयति प्रत्त वा भत्साहयाति स प्रयोजकः २। वध्यस्य
पलायनादानराधकोरनुग्राहकः ३। एतां न्मीति वक्छुरदुपतिदाता

निषेषक्षमोऽपि मोनारम्बी चानुमन्ता ४ | उपदेश्यस्य दन्तुरैन्तु धम

न

त्याद्युत्पादका नेामत्तम्‌ ५ । भरयोनकादीनां कमेण पादपादहानिरिति
श्रूरपाणः । अषएटमभागहानिरिति भवदेव; । पटीनसिः

हन्ता मन्तोपदेष्ठा च तथा संप्रतिपादकः।
प्रा्साहकः सदाय तथा मागानुदेश्कः ।
आश्रयः क्षसदाता च सुक्तिदाता चिकमेणाम्‌ |
उपेक्षकः रक्तिमा दोषवक्ताऽसुमोदकः ॥
अकायेकारिणस्त्वेषां प्रायधित्तं पक्स्पयेत्‌ ॥ इति ।

एवं सवेपपेषु यथात्तमवं योज्यम्‌ |

अथ रोधादो प्रायधित्तम्‌--क्षीणाया गोरक्षीणखश्चमाद्‌ रोधनेन
वधे यर्स्वामिकगोवपेजज्ञानतो यत्मायश्ित्तमक्तं तस्य पादः | तादशया
स्तथा्रमाद्धन्धनेन वषे तस्य पादद्रयद््‌ । तथाथमाद्हलङकयाद्‌ादति
काटयाजनन मरणे तत्पादत्रयष्र्‌ । अतिदोहेऽप्येवम्‌ । अङ्ष्टस्थलदस्तज्-
यभरमाणपलश्चदण्डनिपातनेन तादहयास्तथाथ्रमाद्रषे संपुणेम्‌। उक्तद्ण्ड!.
धिकदण्डादिना बधे तद्‌ द्िगुणा्रति केचित्‌ । पक्षीणलत्वज्ञाने तु ज्ञान्रत
वधविदहितं तस्य पादाधिक्रम्‌ । रोधथात रो रक्षायै क्रियमाणरोधा.

तरक रप्रचार।नगमराधः। बन्धन च दृटडुशकाक्ञाद्‌करज्युव्यातारं

२६

गोजी भट्रविरचिसः-

क्तनायथादन्धनमकाडबन्धनं च । योजनं च दटश्चकटादावतिवाहा-.
दिना | भवदेवस्तु वैश्यादिस्वाभिकगोः क्िण्यज्ञाने रोधादिना वधे
क्रमेण चन्द्रायणपादपादद्रयपादन्रयपुणचन्द्रायणानि । अङ्गने तु

= प्राजापत्यस्यव पादादकमित्याह । अृखपाणस्तु स्वेस्वापिकगो

क्षाणत्द ज्ञात्वा प्र्ृत्तन पूसा रथघादना कव च्द्रायणपादाद्कम्‌ |

& णत्वाज्ञान त भाजपत्यस्य्वे पादाादकसत्याह्‌ । चाद््रायणः दृषभ

सरिता गौदैक्षिणा । ताडनाथेयुदयतं दृषा भीत्या कूषादां निपत्य मृते
पाजापर्यम्‌ ।

अथास्थिमङ्गादिभरायधित्तम्‌ । गवामस्थिमेदे काङ्गृच्छेदे कणेशृ.
्ोतपाटने. कटिभद्धेः चभनिर्मोचने च षण्मासाभ्यन्तरे मरणे पृणप्राय-
धित्तम्‌ । षण्मासोत्तरं मरणे तद्म । जीवने च मासाम्‌ । गोमृत्रस-
दितयावक पाने सवेवणोनाम्‌ । पएतच्ेकपाजापत्यसमम्‌ । इरशकटयो-
विमेण वृषभबाहने प्राजापत्यम्‌ । योषितो द्वियुणं सर्वेषाम्‌ । सपर
रछृष्टगोवृषमयोयेन केनापि दाने वाहने च चान्दरायणद्रयमू । कपि
छदो हने विप्रस्याप्यत्तदेव । उत्सृष्टटषभगावधे द्विजस्य कपिरावधोक्तं
भ्राया्त्तम्‌ । भुद्रस्य तु विशषः-हषमाद्‌ रु्सृष्स्वे स्वत्वाभावेऽपि भूत
पूवेसवरवमाित्य यरस्स्वाभिकवृषमादिवधकतुः पायथित्तयुक्तं तरस्वा-
मिर्कं तद्द्विगुणं बोध्यम्‌ । अण्डनाशे छिद्धच्छेदने च मृतततुस्यभाय.
।घेत्तमू । तदनन्तरं मरणे च द्विगुणय्‌ |.

अथ पारनानामेत्तवधे--ततराविभक्तानां भ्रातृणां प्रध्ये सबन
मत्यकेन भ्रायाध्चत्ताचरणे सवषां पापक्षयान्न पृथक्पायधित्ताचर
णम्‌ ! त दद्रस्वामिनो रक्ष्णाभादनिमित्तकवपे य्किचिदक्षिणादिकं
केवर प्राजापत्यम्‌ । द्विनस्वाभिनस्त॒ सरिखं पण्डितस्य अिसंध्यावगा-
हनशार्स्य पूवोक्तचमादतस्य मोव्रजवास्िनो दिवारात्रं तन्मध्ये स्थि.
तस्य प्राजापत्यम्‌ । अन्यन ब्राह्मणभोजनपनेडुत्साहिता गौश दक्षिणा
रातिकतन्यतासाहितमाजापत्याक्तौं बेुदयं दक्षिणा भागुक्तैव । शूल-
पाण्यादयस्तु सवपा कंवर प्राजापत्यम्‌ । तद्शक्तवेकथेनुर्दक्षिणा
ठ मगुक्ततयाहः । उत्सृषटषभादिषु स्दत्वाभावादपाङनान्मृतेष्वप्यु्सर
ए दाषः । अपालनमृत्युध सीतानिरोद्धन्धनश्युन्पागाराद्यपेक्षाजखा

परायाध्चत्तन्दशेखरः | ३७

दिमञ्जनकूपादिषतनमपेविदयुद्धननश्वभ्रषातव्याप्रादिभक्षणकृतः । एत
पाटनासमपणे । तत्सप्णे तु पालकस्यैव दोषः । परंतु यावत्कारं
पारुकाधीनता तावदेव । अशक्छपालकसमर्पणे तु स्वामिन एव दोषः

एवमिपषुतेखयन्तरायं नियुज्य सेनिधावीक्षणे दैवाद्गुहदाहगहमङ्गाभ्यां

गामरण घण्यभरणादेदाषेण गवां विपत्तां चाधप्राजापत्यम्र्‌ । यहि गोः

वाक्तिमनपश्य दत्तमारादेदोषेण परणं तदा प्राजापत्यम्‌ शक्त पाकस्य
संनि धेस कान्तारदुगंगहदादावटेषु कतापाशाघा्रतस्य गोर्यदि मरणं
तदा भाजापत्यपाद एवेत्याहुः । तथा त्िहायनपयैन्तवत्सस्यारक्षणेऽपि
पाद एव्‌ । गोमांसभक्षकाय गोविक्रये चान्द्रायणम्‌ | यादि तस्मे पाछ-
फेन धेनवो विक्रियन्ते तदा तत्तत्स्वामिकगोवधपायथित्तं प्रानाप.
त्यादिकम्‌ । पारुकबहूर्वे तु पालकानामविभक्तानां स्षामेकम्‌ |
विभक्तानां तु पादं पादम्‌ । बहूनां गवामपाटननिमित्तवपे पाकस्य
द्वियुणम्‌ । तत्रापि बहुकतेस्वे भत्येकं द्विगुणम्‌ । पाङकस्य द्रम्यभावे
स्वामिना द्रव्यं दत्वा कारणीयम्‌ । म्टेच्छपारकत्वे तु स्वामिना
कतेव्यम्‌ । अथोषधाद्युष्चारे-

दादच्छेदक्षिरामेदभयोग रुपकुरैतापर ।
द्विजानां गोहिताय च प्रायधित्तं परतो नहि ॥
इदं चाज्ञानिन आदरेण यथावदुपचार एव | शाक्लस्यानादरेणाय-
यावदुपचारे च प्राजापत्यव्रतमन्ते घेनुरदक्षिणा । भिषगपि विरुद्धौषधः
दानेनाकामतोऽप्येकगोचधे द्विगुणं गोचधपरायधत्तं चरेदिति पिताक्ष
रादा । अतिदाहैऽप्ये तदेवेति केचितु । एवं यन्त्रेण गोचिकित्सा्थे गृूद-
गभेमोचन ओषधक्तेहाहारदानेश्च गवादिमृती न प्रायथित्तम्‌ । इदमपि
स्वेच्छया गृह्यमाण एव । हटादधिक दीयमानमाहारखेदादिक मिहे
तुधत्पादङ्च्छरः । एव नग्रगप्रापदाष्वबद्धार्नां मृता पाकस्य
स्वामिनश्च न दोषः । बन्धने तु पादङृच्छः ! एवं व्याधियुक्तानां दण्डा
भिघातादिना मृच्छेयाऽभिपतनेऽनन्तरं गमनग्रासतोयपानैस्तदानींतनता-
इनस्य मरणहेतुत्वाभावनिश्चये पूवेन्याधिनष्ानां न प्रायित्तम्‌ । यदि
पूवेग्याधियुताऽपि प्रहारननितपीडयेव ग्रासादिके न कलैव भ्रियते

१३८ नागोजनीभटविरावैतः-

तदाऽ्ध पादं वा भरायधि्तं भवत्येव । शाङादौ गवां महकादिनिष. `
स्यथ धूमाय म्रज्वोल्य मटठकादेस्त्र स्थितो दैवात्तदभ्भिना बन्धनः
रहितस्य गवदेमरणे दोषाभावः । तत्ानवस्थितौ बन्धने षा पाद.
कृच्छ्रः । तरिशूलादिस्थिरतरचिह्वकरणेन गोण्यादिवाहनादिमिषमने-
मोचने दोषाभावः । मता गौयेदि निवारयन्तं पारकमतिकम्य गस
सपादो पतनादिना भ्रियते तदाऽपि न दोषः । शद्कमराहिते वनादौ
साति संनिधा पाटकेऽकरपादागतव्यः घ्रादिना मरणेऽपि न दोषः
पालकस्य तत्रासत्वे तु दोष एव ! एवं राजनसैन्यादिभिः चरादिभि.
प्रोमघातराष्ूषातवेच्मभङ्खातिदृषटिवयाध्युदरवनृक्षादिपतनादिभिरुपदरता-
नामबद्धानां पारुकसत्तवे मरणे दोषा ब । पारकासच्वे बन्धने च
दोषादुक्तपाद्‌; प्रायधित्तम्‌ । गोहरणे तु--
अस्वगोमूमिकन्याशच हृत्वा चान्द्र यणं चरेत्‌ ।
` क्षुद्रान्पश्ुःसमाहत्य प्राजापत्यं समाचरत्‌ ॥
शति जाबास्युक्तं प्रायधित्तम्‌ । गोवधोक्तं सर्वं वृषवघेऽपि । श्वीतव-
र्याविवक्षितत्वात्‌ । दानं तु स्वीगवीणामेव । विपेयगततस्वेन स्ीस्वस्य
विवक्षितत्वादिति मुखे । `
. अत्र वपने विशेषः-- पुंसां गोषधोक्तमायधित्तपादे कण्डादधःस्थि-
ताङ्गकोश्नां वपनम्‌ । अर्थभायधित्ते इमश्रुणामङ्करोम्णां च सिरःकेश-
वजम्‌ । त्रिपादेऽङ्गरोमह्मश्चशिरःकेशानां शिखावर्भस्‌ । पूर्णप्रायधित्ते
सशिखं वपनम्‌ । स्रीणां तु सधवानां वपने न कापि प्रायधित्ते।
कितु सवान्केशान्समुद्धत्य दन्यङ्गुरच्छेद नमान कार्यमिति समत्य.
सारे । इति गोवधप्रायधित्तनिर्णयः।
अथ व्रात्यमायवित्तनिणेयः- वात्य पश्चदरेकरविंशति ्रयोर्विश्चतिब-
रूपे षोडशद्राविरतिचतुर्वितिवर्षरूपे वा ्राह्मणक्षचियगरैदयोपनयनकाल
उपनयनामावाव्‌ । तत्र यस्योपनयनेऽन्ना्यभावेन तत्काखातिक्रमस्तस्य
साधारणोक्तचान्द्रायगादिचतुष्टयान्यतमं कक्त्यनुसारेण कृत्वोपनयनं
काथेमू । अनापदि यस्य तद्तिजमस्तस्य मानवं भेमासिकम्‌ । तद्सम-
५स्य साचसखवपनपूवेकमकरविंशतिराजं प्रतिमात्ं यावकपानं पञ्चविप-
भोजनं च । यस्य पोडशादिवर्षादृ्वमप्यनापादै बुद्धया तदतिक्रमस्तेन

भायभित्ेन्दुशेखरः । ३९

मासद्रयं यावकपानं मासं पयो मासायेमाभिक्षाञष्टराच्ं घतं षड्रात्रम्‌
याचितं जराज्मन्मक्षताऽहोराजमुपवास इत्युदारकत्रतं काये ।
यस्य पितापतामहाबनुपनात तस्य संवत्सरं मेक्षाश्नगुर्श्युश्रषादिरूपं
ब्रह्मचयव्रतम्‌ । तत॒ उपनयनम्‌ । ततां यादतां पुरुषाणामनुपनयन्‌
तावस्सर्याकवपपयन्तं भरायधित्ताथं यदन्ति यच्च दरक इत्यादिसप्र-
पावमानीमियन देवाः पवित्रेणेति यज्गपाविजाख्यन कया नचिर आ
युव इति सामपविच्राख्यन इं; श॒चिषदित्यननव्येतेमेन्बेः खानं
तदोऽध्याप्यता । यस्य तु भरपितासहादीनाद्पनयनं नाुस्पयते तस्य
द्रादशवााषकं पूवाक्तं ब्रह्मचयभ्र्‌ । तेत उपनयनम्‌ । ततः पुरुषरसख्या
काब्दपयतमुक्तमन्त्रः सानम्‌ | तदनन्तरपप्यस्य गाहृस्थ्यमाजोपदंशो
नाध्यापनं नापि व्यवहारः | तज्जन्ये तु स्वकालातिक्रमभायचित्तमात्र
छत्था यथाकाटमष्मादिवपे संस्कारः । अस्याध्ययनादिकं भवति ।
इति वात्यपरायघचित्तम्‌ ।

अथ स्तेयप्रायधेत्तमू--स्तेयं चौयमू । त्च विथस्वामिकस्वणतत्स-
मव्यतिरिक्तमेोपपातकभ्र्‌ | सवणादि चयस्य महापापत्वातु

® ~ क

विभस्य विपभरस्वामिकं दश्ङ्ुम्भपारेभितं घान्यं बा. तत्परिमितं रण्डु-
खादन्न षा तत्तस्यम॒स्यं वा ताभ्ररजतादिकं वाऽपरस्याऽपदतुखेमापसिकं

गोवधत्रतमरू । तच्च गोचभगोक्षवादितदरेषरदितवं कायम्‌ । मत्याऽभ्यासे
घा च्छन्दम्‌ । प्षञ्चियादेदेठः पाद पादहसः । क्षज्नियस्वस्य ततः
कामतोऽप रे षण्मासिक । वेर्यस्वे भमात्तिकय्‌ । दूद्रस्वे चान्द्रम्‌ ।
डुम्भपारमाण तु--

अष्टु भवेतिकिचित्किचिदष्टं च पुष्करम्‌ ।

पुष्कलानि च चत्वार आढकः परिकं।तितः ॥

अ{ढकानि च चत्वारे द्राण इत्यभिधीयते ।

दशद्रणा भवेव्ल।री कम्मोअपे द्राणवेच्ति; | इति ।
स्मृत्यथ॑सारे तु म्भः पञ्चसदस्रपटपारेमाण इति । साधेशतद्रयपण-

मूटयक्षञ्चियस्वाभिकग्रकषेत्रमू मिापीदूपतड,गादिपानीयरसानां तस्स्वा-
मिकस्य निक्षेपस्य तावन्ूटयरनतवस्नरत्नादे् नारीनेराग्वानां चाप.
हारे चान्द्रम्‌ । वेश्यशचुद्रस्वे तादृशे पृवाक्तक्रमेण चान्दराधतत्पाद्‌। किमः

1, नागोजी भट्विरवचितः-

स्वे तारे स्वणेस्तेयसमम्‌ । तेन प१डब्द्म्‌ । स्वणेस्तेयसमवादिति
स्मृत्यथसरे । अत्र षडब्दं न्युनं करप्यथर्‌ । चपुसीसरोडहादिद्रम्याणा-
मसपप्रयोजनानां साधेशतद्रयपणपञ्चदशांश्मितानां इतः सांतपनम्‌ ।
एकवार भोजनप्याप्नानां मघ्यमोज्यपानादीनामपहारे तत्सममूस्यकानां
यानश्यासनोपानःष्पफलटमुखकणगृद्धाण्डमयुमां सौ पधसुगन्धद्रन्पा.
णामपहारे पञ्चगव्येनादोरात्रम्‌। द्विवारमोजनपयाप्ततदपहारे त्रिरात्रं तव्‌ ।

जिरत्रभोजनपयोप्घाहारमृल्येऽप्येतदेव । तृणकाटदुमश्ष्कान्नगुडतेख चभ-
णां जिभोजनमल्यानां हरणेऽप्येतदिति स्मृत्यथंसारे । द्रादश्चाहारपय
पत्राद्यणस्वामिकमणिषचुक्तामवारताम्ररनतशङ्कदयुक्ति रोदकास्योपराप.
हारे द्वादशाहं कणान्नता ¦ जिभोजनपयाप्नाहारमूर्यकापीसकीटजजी.
णोद्विरफेकरफपडरज्युपकषिणामपदहार एक उपवास; । अय पयः
पानं षा । गजान्वमूमिकन्याहरणे षड्पवासाः । अभ्यासे चाना.
यणम्‌ । षण्मासं भोमूत्रयावकाह।रो वा । एवं पुस्तकादिचोरयेष्वपि हि.
यमाणारपत्वबहुताभ्यां भायित्तादि करप्यम्‌। देवद्रन्यापदारेऽन्दम्‌ ।
यस्य वणेस्य चति यो दरेत्स तद्रणेवधमायश्चत्तं पादोनं कुर्यात्‌ । अब्र
सभैत्र सङृदभ्यासद्रन्य।सत्वमदत्वदेशकारुस्वाम्यपहतेगुणेगुण्या्.
पल्य प्रायधित्तगरुख्युता श्या । इदं च प्रायधित्तमपहनद्रव्यस्वामिने
तदुदरव्यं दस्यैव काय सति स्वामिनि । वेदिकाश्चिभ्यः काष्टं गवे तृणे
हतु; पन्थद्विनस्यष्ुदरयं मूटकदरयं चणकव्रीदिगे।धूमयवमूद्धमाषाणां मृष्ट
्ष्राद्धरतः स्वाम्यनिषिद्धस्य स्तेयदोषों नेति मयुखे । इति स्तेयप्राय-
त्तानि ॥

अथ कऋणानपाकरणमाय्ित्तम्रू--यङ्गाध्ययनभजारूपाणां देवर्पिपि
त॒क्णानामनपाकरणपत्मापतृपितामहादि(भरत्तमणोद्‌गदहीतानां धना
नामदान च ततु । तत्र यज्ञश्रह्मचया्यकरणरूपदेवक्ष्यादिच्ऋग उपपा-
तकसामान्याक्तचन्द्रादिष्वक शक्त्या कायम्‌ । सवथा तदस्तमवे वषा-
न्ते वेहवानरेष्टेः कया साच सस्याधानादिना तदधिकारे तदकरणे
भ्रातेव कया । उत्तमणक्रणादाने तु काङविरम्बादिमयुक्तप०बन्द्र-
= द्यन्यतम भराया्त्तमूत्तमणाय तद्धनं द्‌च्वा कायं सति धने । इत्यणान
पाकरणपायाधित्तम्‌ ॥

भरायथिन्तन्दुरेखरः ।

[जे

नाहिताभरितामायथित्तप्‌-सा च सत्यथिकारेऽग्याधानाभावः ।
तत्र वषापूरनौं परतिमासं त्रिरात्रम्‌ । ततः भरत्यब्दं चन्द्रादिष्वेकं शक्त्या
कार्यम्‌ | अनापदि तु जमासिक्रम्‌ । पितयेनञ्नावाधातुरयष्टरि यष्ट
सतस्य व्रात्यपहः कायः । ओपाश्चनागन्यसंघान आवै प्रतिषासर्पः
[खः । अब्दे चान्द्रादिष्वेकप्‌ । यद्रा प्रथमवरं छच्छ्ः । टद्रेतीयेऽतिः
फुछ; । तुताय कृच्छरातदृच्दछ। । ततव्वानदरम्‌ । पयूख इद्‌ उयषटस्यव ।
तच दायकार्द्‌ाया्यकालगरहपतिमरणरूपकालत्रयातिक्रमे । कनिष्ठस्य
साति ज्येष्ठ ओपासनाशिरहितेऽनधिक्रारदिव.न भायशित्त्‌ । पं
पितरि तादश धदस्यापि । इत्यनाहिताद्चिदाप्रायधित्तप्‌ ॥
अथापण्यविक्रये प्रपयश्धित्तम्‌ --अपण्यस्य छवगादविक्रप। हि सः,
तत्र स॒राविक्रये सैप्यद्रच्छ्रचतुष्टयम्‌। गडतिरपृष्पफखमूपक्क!न्नयिक्रये
सोम्यद्रच्छः । मत्या प्राजापत्यम्‌ । टाक्षारवणमधुमांसतेलक्षीरदधितक्र-
घृतगन्धचर्मर्‌ क्त वस्तिर।यन्यतमदिक्रये चान्द्रम्‌ । मत्याऽभ्यासे तेच्यम्‌ |
अमत्य! सद्दुपवासः । पयःपयसपूपष्चुरसगुडखण्डाद्‌।नां संहपक्‌।
नां च विक्रये पराकः । पृमषज्जिष्टाखन्‌रद्रक्षाणां प्राजापत्यद्र । पन.
सस्य दिनम्‌ । कदखौनीरनारीककजम्बीरवानपूरकनारङ्गणा पाद्‌-
च्छः । कपुर देरधद्च्छः । ङस्तूरिकादीनां उच्छः । उणाकरकस-
रिणां यघेन्वनडद्ारयश्स्ाण। च विक्रिये चान्द्रद्‌। अमक््यमस्रतदास्थ
क नख क्तिदिङ्खगुग्मुडवरसदरितारमनःरिङाञ्जनखवणक्षारपाण
मक्तापयार्परेमव्वेयुमृन्पयानां पश्चहच्छः । अपत्या सडृदुपवासः ।
विषरदमोनीलीकैश्चेयविक्रये भाजापत्यम्र । ृष्णपोसादिवन्ञद्रष्माज
नद्रष्मंवस्तुगिक्रय यह्‌ । गनविक्रये चान्द्र | खराश्वाश्वतरकरभा-
णां वेकः पराकः ¡ नारीविक्रये चान्द्रष्‌ । पुरददेक्रथं तदद्वय |
कान्या ईजिरे तदद्रयं द्विजिणप्‌ । एकाहद्रैदविक्र५ चान्द्र । अङ्गानां
विरथे पराकः । स्टतानां च्छम्‌ । इपदासपुरामाना सतिपनध्र्‌ ।
रहस्यपञ्चरजाणां छच्छः । इतरविचाभात्रस्य पादढृच्छ । सभा
कय उन्तमाण्दतिस्तिगामिविक्रये च तपु्च्छरः पुनरक्वयनं च|
तषकपाङ मस्परोभपिण्याकानां भजापत्यम्‌ । १यू(च्छजपुस।सङष्मं
होदस्व्ःखंडगपाजमोघथविक्पे सांतपनम्‌ । आनपतडयाद्पान रष्क

४१

४२ नागोजी मह विरचतः-

रिणीस॒ङ़तविक्रये त्रिषवणस्नाय्यधःश्ायी चतुथकाखाहासो मायन्री-
दश्चसहस्चं जपन्संवत्सरेण शुध्येत्‌ । हीनमानहौनोन्मानाभ्यां विकरयेऽन्य-
मिभितान्यवस्तुविक्रये चेदम्‌ ¦ तत्र मानं प्रस्थादि । उन्मानं तुखादि |
विषमतुराधारणेऽधदच्छ्रः ¦ निगडादि विक्रये प्रानापत्यम्‌ । प्रतिश्रयो.
यानसमाग्पादिविक्रये तप्तकृच्छ्र: ! अत्र सवेत्र दण्डशाद्चपयोरोचनेन
भायश्चित्ते न्यूनाधिक्यं योज्यम्‌ । तितेलदधिललोद्रर्वणद्राक्षामचमांस`
पकाल पुरुषदस्त्यन्वगोषप मगन्धरसक्षोपङृष्णाजिनसोमनोरी वेक वा.
स्सद्यः पताति विप; । भायधित्ते त्वकामरते | एतत्सवेमापदि वेश्यस्य
जीवतो विभस्यैव । अनापदि तु केदयभिन्नानां सर्वैषामेव । शुङुपाणि
स्त-अ।पदि शरस्यैव दोषाभावः । क्षञ्चि यस्यापि भवत्येव प्रायवरित्त-
मित्याह । शुद्रस्याऽऽपद्यपि धुचमंछाक्ष।सुरामां सानां विक्रय दोष एव्‌।
तिर्गोधूमादीनां तु कीतानां विक्रय एव दोषः । कृष्युत्पादितानां
विक्रये ह॒ नेति बोध्यम्‌ । इदं च मायधित्तजातं तत्तद्विकयाजितधनो-
स्सगेपू्ेकं क।यैमनापदि । इत्यपण्यविक्रये परायधित्तम्‌ |

अथ परिविदनप्रायश्चित्तप्रू--अकृतविवारोऽग्रनोऽनुजेन भागार्पनो
विवाहं इुवेताऽतिक्रान्तः स परिवित्तिः । स च प्राजापत्य चरित्वा
कनीयसा पूवैपरिणीतां तेन दत्तमुदरहेत्‌ । तस्यैव हि सा माया नानु-
जप्य । अशाकह(यस्वात्तद्िवाहस्य । अद्ुजश्च व्युत्क्रमेण विवाहनन्यदो-
घब्‌ान्परिषिदानः पित्ता चौच्यते । अयमपत्या चेत्तद्‌ा चान्द्रादिष्वेकं
छृत्वोहां ज्येष्टाय दवा इनरन्यायुदरदत्‌ । यद्र तामेव ब्रह्मचय।हृतभे.
क्षबदगुरं परिभवपरिहारायं निदेय तेनासु्गातां पुनस्ताथुद्रहेत्‌ । इदमेव
युक्तम्‌ । मत्या चेनैमासिकमू्‌ । अकामतयेत्छृच्छातिद्धच्छो त्वेव
कुयोत्‌ । इदं कन्यापित्रादिदत्तो्रहि देशान्तरे स्थिते ज्येष्ठे इतवरिवा-
होऽसाविति रान्तिमतः परिवि(वे)त्तः। कन्यापित्रा्यपारेन्नाने तत्ित्रादिः
भिरदत्तां बरात्कारादिना कामतो ज्ञाता वोद्रोदुरब्दं पानापत्याद-
मराय्ित्तपूतैकं पूर्वोक्तम्‌ । परिवेत्तरब्दावषये परिवित्तस्य येष्ुस्य

। कच्छा । पारवद्नयासाः इच्छुः । ।पन्ादद्‌तिः इच्छात्र । १२

1)

कत्ता वयानकस्तस्य चान्द्रायणम्‌ । इदं निशणे उष । गुणुपति उयेष

प्रायशित्तेन्दुरेखरः | ४३

ुद्धिपूपैकपरिवेदने परिवित्रादयः परिकतन्ताः सदे पतिताः सेवत्सर-
प्राजापत्यः श्ध्येयुः । दत्तकादीनां तु नायं दोषः--
भिन्नोदर्‌ च दत्ते च पितुन्यतनये तथा ।
दाराभिदो्रस्चयोगे न दोषः परिवेदने ॥
हति गोतमस्परणात्‌ । भिन्नोदर इति सापत्नभ्रातुविषयम्‌ । दत्ते चेति
जनकङुरे ज्येष्ट्रात्‌सच्वेऽपि न दत्तकस्य विवाहादौ परिविसस्वं नापि
रष्ठस्य परिवित्तित्वक्रित्यथेः । पित्व्यतनय इति देषरेभोत्पादि तस्य
भ्रातुः क्षत्रजयपु्रस्य विवाहादौ देवरपुत्रादेः परिवेत्तत्वादिकं नेत्यथः |
एवे ज्येष्ठायामनूढायां या कनिष्ठा विवादिना साञ्रेदिदिषुः च्येष्टातु
दिधिषुः । तत्रा्रेदिषिषुपत्तिः ढृच्छं छृत्वा पुनस्तामेवोद्रहेत्‌ । दिधिषुः
पतिस्त कृच्छातिकुच्छो द्त्वा कनीयस्याः पस्यतां निवेद्य दस्मं
नसा तेनान्‌ज्ञातस्तां पुनरुदरादयेत्‌ । . एषं कन्ययोर्योञ्यमर्‌ । ज्नानकाम-
कारबलात्कारादिष्रिषये पुर्योक्तं संवत्सरादिकं व्यवस्थया योज्यम्‌ |
अथानादहिताभितायां प्रायथत्तप्‌-
अनादिताग्रौ ज्येष्ठे तु कनीयानाद पीत चेत्‌ ।
पूर्याधाता कनिष्ठः स्याजञ्ञयेष्ठः पयोदहितः स्मृतः ॥

तयोः संवत्सरव्रतम्‌ । इदे त्नात्वा कापरत; करणे । अन्यथा पराग्‌

म । दछीबदहषरीपतिविरक्तसंन्यस्तातिरोनिनदमृक्गरदवाधरकु-

पनपङ्करद्धतस्करविवाहामिच्छशुद्रतुर्यमृतमायाणां परिवेदने

न । एवं घने कृष्यादौ वेदयायां व।ऽऽसक्त्या दारात्रहोत्रानि-
च्छपरिवेदनेऽपि । घनधमेविव्ाजेनायं॑देशान्तर्स्यै ज्येष्ठः द्रदशवष
प्रतीक्षा । कायोन्तरायं देशान्तरस्थे दश्चषप्‌ । ईते पारव्दनप्राय

धित्तभर ॥

अथ यतकाध्ययनादिभायधित्तभू-पणपृदकायव्यापकादध्ययनग्र-
हणं भतकाथ्ययनम्‌ । पणपूवेकमध्यापन च भृतकाध्यापनभ्‌ । तत्क.
तारौ पयसा ब्राद्यी सवचदं चान्पक्षान्नेयतं पेबताम्‌ । अनापद्‌ ज्-
क्त्याद्यपक्षया चादर दिष्वर्कम्‌ । अनुप्रयागब्रद्‌निऽप्यवम्‌ । उत्कषह्ता
रधीयानस्य किं पठसि नाशितं त्वयेत्येवं पयतुयागोऽनुपरयगद्‌नपर |

9४ र ॥

५ नागोजी भष्विरयित!-

(

अनुप्रयोगदनाभ्यासे पातित्यमाहुः । इति भृतकाध्ययनादिपायः
धित्तम्‌ ॥

अथ पारदामेभायधित्तम्‌- पारदार्यं च गुरुतस्पं तदातिदे ्चिकतत्सम-
व्यतिरिक्तपरश्चीगमनरूपप्‌ ! पुरुषान्तराव्याभिचारितां जातिमात्रविभा-
भरौ विभो मत्वा पृवोक्तं वार्षिकं ह्यचयेव्रतथू । धमादिकमदरत्वा-
दिगुणशखिनीं तादशं गन्तुर्विभस्य द्िवाचकं प्रायश्ित्तम्‌ । श्रात्रिय
पल्य तादृश्यां तिवाविकं तत्‌ ! ताभियादि द्रव्यं दत्तं मवेत्तादं तत्स
त्यज्य भरायश्चिततय्‌ । द्वितरिचतुवौरगमने क्रमेण द्वित्रिचतुगणभ्‌ । अग्र
चं पातित्यम्‌ | एवं द्ितीयत्‌तीयादेगमनेअपे । शूङपाणिमेताक्षरादय
स्त्वेकस्यामेव द्िचिवारगमने पूर्वोक्तमेव पादहान्याति भ्राचुः ¦! प्ात्रया
दीनां स्वस्ववणोख गमने पादहानिः । विप्रस्य क्षच्यादिक्लाषु द्वेवा-
पिकात्रेवाषिंकषण्पाप्िकानि गुणवत्तीषु । शूद्रस्य परकीयायां गुणः
वर्यां श्यां गन्तुः षाण्मासिकम्‌ । अकामतः सवैत्ैतद्धेम्‌ । स्वमतु-
व्यतिर्क्तसवकणुरुषगामिन्यां मन्तुः पूर्वोक्तमेव पादहान्या कायम्‌ ।
पुरुषदूयगािन्यां द्विपादहानेः । पुरषत्रयमामरन्यां त्रिपादहानिः
परषचतष्टयगापमिन्खां स्वैरिणीसन्निकायां विपायां गन्तुद्यहापवास्पू.
व॑दः घुतपाज्दानम्‌ \ तादृश्यां प्षञ्ियायाञ्रुपवासत्रयपूदेकमःदकयवद्‌
नमू । वैश्यायां गन्ता चतुथेकालाहारो विभान्भोजयेत्‌ । शद्रायां गन्तुः
सचेरसखानपयैकमदङुम्भदानम्‌ । पश्चमादिगाद्निन्यां बन्धकोसङ्ञायाम
घ्मुष्टियवदानम्‌ । तादृश्यां शूद्रायां विपस्यादङ्कम्भदानष्र्‌ । क्षाच्चयाया
घेलुदानम्‌ । वेश्यायां वखदानम्‌ । अभ्यासे प्रायशित्ताषत्तिः । गाडा-
स्त॒ विषादः क्षन्नियादिगमनस्यवाधाघादिहानिपाहुः | अनरतो जातिमा-
विपां बिभो गसवा मानवं तमासिकं इयात्‌ । इदशक्षज्चयादिश्चीषु

मेण दरेमासिकचान्द्रायणयासिकानि । क्षचियादीनां स्वस्वदणोस्व
नती ममने द्रेमासिकान्येव । आस गर्मोत्पत्तां तु तत्ताद्विषयं सर्वत्राक्त

५

येव द्विगुणं कायम्‌ । शु्रायां गभीतपत्ती तु णि वषाणि चतुथेकाङ
नक्तं भद्धीत ! विप्रस्यानिच्छन्तीषु विपादिखीषु गन्तुरदुक्रपेण गोघ्न
्रेमासिकदरैमाखिकवान्द्रमासिकानि । गोभिन्नासु -तियेग्योनिषु महिषी-
गदे भादिषु गमने सचरस्नान गोभ्यस्तृणभारदानं च । एक उपवासा

घा । कामतोऽभ्यासे ठृच्ूपादम्‌ । अत्यन्ताभ्यासे प्रानापत्यमर । सुनी.

प्रायधित्ेन्दुशेखरः ४५

५

गमनाभ्यासेऽतिकृच्च्रः । गवि सकृद्रमन उपवासत्रयपृवंकं गोदानम्‌ ।
कामतस्तु तरेमा्तिफं गोघ्नव्रतम्‌ । कासतोऽभ्यासे प्राजापत्यं जेमासिकं
च्‌ } कायतोऽत्यन्ताभ्यासे संदत्सरव्रतम्‌ । आजन्ात्यन्ताम्यासरे गुर
तस्यसमम्‌ रजक चमेक।रबुरडकैवतेगेदभिष्ठाः सष्ान्तवसायिनस्तेषां
हरीषु व्याधश्ेटूषनखेणुजीविकापारकम्छच्छादिद्लीषु च विप्रस्य च
कायत; प्कुद्ममे चान्दरदरयम्‌ | अभत्या पराकशान्द्रं वा । रेतःसका-
त्माङ्निष्सौ कायम्‌ । एत्दभ्यासे तु कायात्तिः । आस्वेव कामतीऽ.
भ्यासे दुच्छव्ष्‌ | अन्नानात्तथाऽभ्यासे चान्द्रम्‌ । गर्मोरपत्ती चवा
धिक्‌ । अज्ञानत आसु चतुविसतिदारगमनात्पातित्यम्‌ । ज्ञानतस्त
दघादिति गोटा; । संवत्सरादवोश्ानतो द्रादक्षधा गपनादज्ञानतशतु-
विहतिवारं गमनाम्याते च द्व माक्ती भक्षय पासो गोमूत्रयावक-
अक्रौ मासौ पञ्वमव्याञ्ची । एवं र्ण्मासाच्छुघ्यति । अन्त्यजकच्छी-
ण्डिकादिष्खीषु योज्यम्‌ । अमत्या सङ्दरष्यमाणचाण्डाङादिश्ीषु
मने षडब्दम्‌ । गर्मोत्पत्ती द्वादशवार्षिकम्‌ । त्नानताोऽभ्यासे वाऽभ्नि-
रेकादिना परणवेचद । क्षचियादीनां पादहनिः । स्नाने तु सर्वेषां
मरणमेव । अयुपनेतुख्रातृनायायां त्या सढृद्भमने चान्द्रम्‌ । मत्या
क्रियासिद्धेः पराङ्निदृतौ चान्द्रम्‌ । पत्या क्रियाघनिद्धिषयेन्तं सङ्द्व-
सनेऽमत्याऽभ्यासे च संवत्सरं विग्रकुरे यक्षम्‌ । पत्याऽभ्यासेतु
शुरुतरदसमम्‌ । एतदेवानुपनेतृपितृन्यमातुरुजाययोविधवासु परस्त्रीषु
गमने दच्छ्ाधिकं तत्तप्पूरवाक्तप्रायशित्तम्‌ । आसु रजस्वखासु गमने
प्रङीणकभकस्णोक्त रजस्वलाप्रायधिततंः सह तेषां प्मुचचयः । तत्राप्य
विकेन न्य॒नस्य परसङ््रत्सिद्धिः । साम्य तु तन्न्‌ । यन्त रजस्वखा-
मपनमनुपातकमिति तत्तादृश्यां श्रोरतरियपल्यां कापत।ऽभ्यासे बोध्यम्‌ |

अथ सीणां पायधित्तम्‌--

यत्पुंसः पारदा्यैषु तचेनां चारयेद्‌त्रतम्‌ ॥ इति ।

ल्लीणामधेभिति तु सीपुं्साधारणव्रचोपदेदादिषयम्‌ । इदं च स्रीणां
समानेषूृत्तमेषु वा वर्णेष्विच्छापूवेकव्याभिचार्‌ एव । अनिच्छन्त्यास्तु
पटिनाया अघःक्ञयानाया; पिण्डमात्रोपनीत्िन्या शृहे मज गुप्तपवस-
द्धायाः छच्छूं पराको वा शक्त्यपेक्षया | अभ्यासे चान्द्रम्‌ । अकाः

४६ तागोजी महविरवितः-

परतो बाह्यण्या दैश्यक्षञ्चियगमने मासं तदं च क्रमेण गोमुत्रयावकः
पानम्‌ । ज्रानतस्तु सषच्छं चान्यम्‌ । सषृच्छ्रवान्द्रपेकं चन्द्रं च
करमेण । अनिच्छन्त्याः स्वपतिश्रान्तिमत्या वा सूद्रगमने रेतः
सेकात्माङ्निटरत्तो सष्च्छं चान्द्रम्‌ । रेतःसेके सकृच्छुं चान्दरच्रयम्‌ |
वु द्धिपृष॑कं गभपयेन्तं क्षि यवेरयगपनाभ्यासेऽनिच्छया स्ञन्चियवेहयगभे
प्रसवे च फुतचिह्वाया निवासनम्‌ । शुद्रविषये तु कामतः संमपे गभानुत्प-
तावप्यनिच्छयोत्पन्नगभस्रावेऽपि च तथा निवोसनष्‌ | तादश्क्षाच्रयाया
वेश्यगमने सङच्छं चन्द्रायणम्‌ ) शूद्रष॑गमे सच्छं चान्दरयप्‌ । वेश्याया.
स्त।खरयाः शरद्संगमे सकृच्छ्रं चन्द्रम्‌ । शूद्रायाः चद्रगमने भाजापतयम्‌ ।
अज्ञानतः क्षन्नियाया विप्रक्षञ्चवेहयगमनेषु क }णाधेकायकायातिद-
च्छागे | वैहयाया विमक्षननियवेत्येषु गमने इ.९टपादङ्च्छराधेकायानि ।
शुद्राया विप्रक्षचियवेश्येष्वहरातरतरिरात्राधङ्ैच्छणि । विभाया गर्मो-
स्पत्तौ तत्मसवे च विप्रग्भे.पराकः | क्षत्रगर्भे चान्द्रम्‌ । वेश्यगरभ सपराकं
चान्द्रम्‌ । इद कामतः. कामतशरेद्दियुणम्‌ । सवेत प्रागुक्तेन सथुच्चय इत्यृचः
यदा शद्रगभे भसूते तदा त्यागः परतितत्वात्‌। कचिद्धिमायाः शूद्रगभस्रावं
पाते च चान्द्र्यम्‌ । कामत द्विगणमित्याहुः । एवं. क्षनचियवैश्यस्चियो
विभादिगमें पादपादन्यनम्‌ । यदा स्वादितगमभा एव व्यभिचरन्ति तदा
गभे वाधक्चङ्कया दन्नपासोत्तरं परसवे सति प्रायथित्तमाचरेयुः । ममेस्य
तुन दोषः । तच मासं यावकपानम्‌ । यदा त्वोद्धत्यार्छियः प्राय
धित्तं नेच्छन्ति तदा तासां नास्राकणोदिकतेनम्‌ । यद्‌ विपस्नी भागुक्त-
रजकादीनकामते गच्छति तदा चान्द्र्यम्‌ । चाण्डाखाद्यन्तेवसायि-
गमने तु चान्द्रचतुष्टयम्‌ । मत्या द्विगुणम्‌ । रेतःसेकास्राडनिष्त्तो चान्द्र
मेव । गर्मत्पच्यनन्तरमन्त्यजगषने तु परसवोत्तरमेव पायितम्‌ । तद्‌-
चुष्ठानं यावत्पृथगवतिष्टन्न तु गहे भ्रचरेत्‌ । तच साधेदच्छराब्दं
हिरण्यं वासो घेञुवां दक्षिणा । इदमकामततः । मत्याऽन्त्यजसंगमे तु
मरणाच्छद्धिः । रजकादिते गरमास्पत्त च स्याग एव । प्रायश्धित्ताक-
रणे तु पुिङ्कनाङ्कनीया । वध्वेत्यन्पे । अनिच्छन्त्या बरादायुरोभ्येन
व्यभिचारे च्छ्‌ । द्विभोगि पराकः । अिरेन्द घम्‌ । रेतः से काल्माङ्निष्टत्ा-
वुपवासत्रयम्‌ । एवं बन्दिग्राहं गृहीत्वा बदादुमुक्तायाः सांत-
पनम्‌ । तथाञन्त्यजाच्चपभोगाभ्यासे त्याग एव । मनसा मतुरमि-

भराययित्तेन्दुशेखंरः ।

चारे चिरात्र श्वीरोदभोजनमधःज्ञयनं चतुर्येऽहन्यप्सु मभ्राया
द्रातरिश्चदधिकचतुःशतावत्तगायगरीपेन्त्रणाभिपेकः । वाचाऽभिचारे
मासं क्षीरौदनम्‌ । अन्यत्पाग्वत्‌ । रजनोदक्षेने तु तैनैव वाचिक.
मानसिकन्यभिचारशृद्धिः । धायधित्तं तु रनोदशेनासाग्न्यवह्यये-
त्वसिद्धयमे । पतिष्न्या गुरुशिष्यादिगमांयाः कवचिह्वाया गृहा
-निर्वासनमेव ¦ इदमपि भरसव एव न तु सादादो । अन्यगमायास्तु याव-
त्मायधिच शरदे निरोध एव । शुह्रस्य विप्रस्नीममनवीरणङ्कु्चवाष्टतस्या-
म्नौ दहनम्‌ । विप्रख्ियास्तु वपन्‌ कारयित्वा सपिषाऽभ्यञ्य नम्रां खरः
मारोप्य राजमागै रमयेत्‌ । ततः पूता भवेत्‌ । व्यस्य रोहितदरभ-
मष्टितस्याभ्चौ प्रक्षेपणम्‌ । विप्रायाः प्रात्‌ | क्षत्रियस्य सरपतरर्वि-
तस्य तत्‌ । विप्रायाः पृषेवत्‌ । एवं देहयस्य राजकन्यायां शद्रस्य
राजन्यवदयद्ागमनंञप ज्ञानत्‌ इच्छपूर्वेकसगय इदम्‌ । अकापतः
रव मायोच्रान्त्या बु्रस्य विपरस्लीगपने द्वादशवार्षिकम्‌ | वैश्यस्य नवा
ब्दम्‌ । स्न्नियस्य षडब्दम्‌ । एवं शुद्रस्य क्षञ्नियवेयस्चगमने षट्बा

पिक । वेरयस्य क्त्रस्नीममनेऽपिं षडञ्दम्‌ ¦ एतदपि गभालुत्पत्तो । गर्भो
त्पत्तौ ्ियुणम्‌ । श्द्रस्याकामतोऽस्यन्तव्यमिचारिविप्रक्लीगपने मासं
गोमूत्रयावकाहारकता । वेदयक्षञ्चिययोः इच्छं सांतपनम्‌ । इति पार-
दाय(पपातकमायधित्तानि । | -

अथ परिवित्तिवाधुष्यरुवणक्रियामायशित्ताने--कनी यपि तवि
वाहे जयेष्ठस्य विदाहराषिर्यं परिविच्यम्‌। तद्रान्पारोकेत्तिः | तलायधित्त
परिवेदनपरकरण एवोक्तम्‌ ¦ बधुष्यं॑निषिद्धदरदधयुपजी वनम्‌ । तत्र
चन्द्रादिष्वेकं चमासिकं वा ज।दिक्नक्तिगुणाघपेक्षया योज्यम्‌ | छव.
क्रिषा छर्वभ(त्पादनष्‌ | तत्राप्यवं बोध्यम्‌ । ईति परिवित्तिवाधुष्यलवः
णक्ियःपरःयधितचनि ॥

अथ स्ीूद्रेरयक्ष्रवधमायधित्तानि--तत्रानातरय्था अगरभिण्य;
दिया वधः स्वध; । कामतो गुगवत्तरब्राह्मणीवेधे विप्रस्य षड्बा-
पिकं ब्रह्महत्याव्रततम्‌ । स्ष्चिधवेदयराद्रनापतिस्ीवधे तदधृतदधतदध।नि।
अमत्या चेत्सवंत तत्तदधेम्‌ । सापत्नपातृमगिनीस्सुबाभायाोचतिप्रतया-
स्नगुणवचरवपेऽप्येतदेव । निगु गतर सापत्नभगिनीपितृष्वद्धमातुष्वसू

७

४६ नागोजीमहविरावेतः-

मातुल नीपितव्यजायाचतुन्यजायान्वश्रूणां वध एतदेव पादनपू
निशेणतरायाः सपिण्डसगोत्रह्जिया वपेऽधेम्‌ । अक्षोमपाश्रिहोत्रिश्रोत्रिय
पतनीत्वादि गुणविकेषे द्विगुणम्‌ । गुणानामाधेक्ये भायचित्ताधिक्यम्‌ |
सद्रत्छवणेव्यभिचारिणीनं ब्ाद्यण्यादीनां वषे इपमकादशगोद्‌ानद्‌-
क्षिणासदहितवं संबरसतरव्रतं गोदानस्हितषाण्मासिकत्रतं षेदुखद्िवसांत-
पनं ेजुरयद्‌नं चति कमेण । इदं कामतः । अकाषतशरेच्दधेम्‌ । अथ
सङृत्सवणन्यभिचरिवास्वभसुतास्वधेम्‌ । भातिखोभ्वन व्यभिचरति.
द्यण्पादिवषे तु गोवधोक्तं यथाहं योज्यम्‌ । प्रातिर)म्येनात्यन्तरन्य
भिचरितानां तलसृतानां बाह्मण्पादीनां वपे क्रमेण चभक्कच्छा.
गपेषदानानि । च्मात्र चपेमयं जरमाण्डम्‌ ¦ अन्नानत इदम्‌ । ज्ञानदस्तु
द्विगुणम्‌ । स्मृरयथसार तु ज्ञानतो वषे पटवतुदर्व्येकमासाः | पसूता
दीनां वधे चेवभि्य॒क्तम्‌ । अपमसूतासं कवचिदयिक्म्‌ । अद्रापेनास्यः
न्तव्यमिचरितासु ततोऽपि पिःचिदविकष्‌ । गणिक्राकपेणा जीव.
न्तीनां किभ।दिकान्तानां वध चिञ्जरद्‌ानम्‌ । जङस्यश्चमात्रभि-
यन्ये । अपत्यादिहननशरुद्रगधना रि िरतिदष्बाह्ण्या(दिवये तु न
कचिलस(याध्ेत्तम्‌ । केतु [वपरतं दुण्यभतस्याहुः ।
जातिमागक्षनरियवहयश्ुद्धवघेषु करमेण तरवारषिकवापिकपाण्माक्तिकानि
बद्यहत्याव्रतामि । नमासिककायनवर्मातिकनीत्यन्ये । अपरत्येदध्‌ ।
पत्यातु द्विगणब्‌ | प्षचरिषादिकवेफ एवदरषं पदपददाचेः | पाश्वस्तु-
अपत्या जातिमाचह्न्रषथे नव छच्छाणि। तादगेदधवधे चत्वारे | श्र
वधे द्यम्‌ । ज्नानपः सवेत द्विमुणभिस्याहुः | नषतिवदे द्रःद शवा(कम्‌ |
प्रथोजकादीनां पादप।ददहानिः स्त्र । अन समत्र जवशिरःकपःरध्वजता-
ऽऽबृश्यकी। । कामतः सष्खदिखेपसृतवपे चन्द्रम्‌ । वेदहवपे पादनन्‌ ।
चाण्डरवधे द्विपाद्‌ । धमधदषे पदोनम्‌ । आयामववये द्विपदधू ।
्नानतोऽचेम्‌ । चाण्ड(र्वधे द्विवान्धभित्यथेः । द्विगु मवन्त्यजातिवभे ।
ततः स्ीवये षड्राचद्ुपवासस्तकद्‌ानं चेत्याहुः । चोरणमितेषां दध
पक (पगासपू्रक द्ृतप्रशनब्र्‌ |
अयान्य(िसावापू-त्रास्थिमतां कृकलातादीनापहुक्तभायद्विततःम
सहसतवपेऽनस्थिषतां कुद्राणां जद्कपषद्डणयू का दृ तादीनां रकटदूणंव ये

प्रायधिचचन्हुशेखरः ।

कृमिकीटपतगपिपीरकाखपरदशमक्षकादीनां सदस्रवधाभ्यासे च
षाण्मासिकं शद्रदवतम्‌ । दर्षे रुदानं वा । परिमाणापिक्ये भायधित्ताः
धिक्यम्‌ । इतोऽल्पपरिपाणवधे सकिनीकरणत्वार्ञयहं तप्नयावकपानम्‌ |
अपत्याऽलयैतद्रधे घुणादिजन्तुवधे च किंचिदेयम्‌ । अषटघुष्टिमितं घान्यं
किंचिद्‌ । ततोऽप्यस्पे श्ुद्रतपेऽनरिथिजन्तोश्च प्राणायामाः । फंडपृष्प.
धान्यान्तरसजातम्राणिदघाभ्यासे दिनमेकं प्रतारः | क्षक्षियादीनां

पादपादहानिः । स्ीणामधेम्‌ 1 गौडास्तु कृकङासादिसदहस्रवषे जलका-

दिशकटवपे च त्ष्रच्छरम्‌ । अभ्यासे ्रागुक्तमित्याहुः

माजारगाधानङुखय्‌ दक्पण्ड्क्कूर्वडुटचाषक क्र दकश्वस्षपादाना प्रत्य
कं वं पादङच्छम्‌ । [जरत्र क्षर्पत वा | एकवषवत्सद्‌न षा)
सञ्ुद्रगानदीसलानं बा । योजनगमनं का यथाहं योज्यम । मत्या द्वियु-
णप । अभ्यान्त आदत्त; । मत्याऽभ्यासे कायम्‌ । समुदितवाभ्यसि
ष्एण्मासिकं सूद्रवधव्रतम्‌ । दश्पेरुदान वा । अत्र कृपारधारणादिक
नास्ति । कोकिखाकपोतश्चुककपिनरटिष्भमखञ्जरीयनां पुरुषभ।रवपेऽ
प्येतदेव । गजवपे पञ्चनीख्द्रपमदानम्‌ । हयवधे तु वरवश्खयुगमय्‌ ।
इष्टे गुञ्चभारः स्वण वा गुंज्ञामितम्‌ । खरे हष एुकवष्‌-
वस्सा बा । अजामषयारप्यर्बम्‌ । अन्राभ्यास त्रिरात्रमुपवा-
सोऽपि । अस्यन्ताभ्यासे सप्तराजोपवासश्च । दंससारसपारावतमयू-
रचक्रवाकबकबराकाविषनकङ्कभम्वःवित्कारण्डवरयेन मासराजपक्षादिषु
गो्देया । गृधकाकोट्ककपातद्च्करुटवृहत्पक्षादेषु जेवषा बत्छः|
शुकचाषखज्जरीटरखावकसारकादिपुं द्विवषषेत्सः | टिद्टिमातित्ति.
रक रण्डवचटकादिषु्ुद्रपक्षिष्वेकवपष। वत्सः। कन्यादन्याघ्रसगारादि.
वधे बानरदसश्येनकङ्नशधादिषु जल चरबरकादिपक्षिषु स्थटचरक।
कादिषु भासं मयुर्‌ च प्रत्यक्‌ वधं घयुदवा । जक्रन्याद्ह्‌।रणादमृ्गपु
खञ्च र यदिपक्षिषु च वत्सतरी देया । सपादिसरख्पषु छददण्डस्ती-
शष्णोभयाग्रः । यद्रा हुकेषु द्विषां वत्स; । क्वे नवषेः | महिषादे
बभे वत्सतरी । वराहे धृतकुम्भः । तित्तिरो तिलद्रोणः । नपुंसकमृग-
पक्षादिवधे माषमितं सीसं पछालभारो वा।

अत्र दानाचक्तो तु स्थृत्यथेतारे -गनान्वोष्रखरगौरमवयकक्षप

ॐ

+ %
ष

#
४,

धट नागोनीमहतिरषेतः-

पमेषादिष्वमस्या प्रत्येकं वषे साधेदृष्ट्रः । समस्तवपषे चान्द्रम्‌ । मत्या
समस्तवधेऽपि चान्द्रम्‌} प्या समस्तवधे सादत्तिशा््रस्य । दरिणषार.
द्ःरसवरादासिदगण्डकव्याद्नमहयमःस्यग्राहाशेजुमारादिष्वमत्या मत्येकं
कृच्छ्रः । समस्तवधे छच्छूदयम्‌ । मत्या भत्येकं वपे चेवम्‌ । समस्त-
वधे चान्द्रम्‌ | खवृक्वानरजस्वृकविड्ूराह्यदिष्वमस्या परस्येकं तिरा
रम । समस्तवये कृच्छ्रः । मत्या प्रत्येकं दधे चवम्‌ । समस्तवपे
द्विगुणम्‌ । माजारसपानगरइ्ण्डमनङ्खमण्डूकमषकककेरशख मपे.
धागे{धाश्चस्यकूयश्चश्ञादिष्वमत्या प्रत्येकं वषे पादक्रच्छरः । सप
स्तवथ त्व्धट्रच्छरः । मत्या प्रत्यक वधं चवम्‌ । ससस्त्वरधं कृच्छूः |
देसादिष्वमत्या प्रत्येकं वधे च्छः । गरध्रादिषु पादन्युनः ।
युका दिष्बधद्च्छ्ः । मत्या द्विगुणम्‌ । टिद्धिमादिषु पादः। सम.
स्तवध।दो द्विगुणम्‌ । हरिणादिष दंसादिषु च इन्तृबहुत्वे प्रत्येकं
जिराच्म्‌ । श्वादिषु गध्रादिषु चवम्‌ । गजादिषु भरतिपरुपं
छृच्छः । माज।रदिदुकादिषु च भ्येकयुपवास्ः । टिटटेमादिषु
मतिशूरुषु नक्तम्‌ । मृतमायेषु तु गजादिष्वमत्या भरस्येकं वपे
जिरात्रम्‌ । हरिणादिषु द्विरात्रम्‌ । खरादिषु चतयकालादार; ।
माजोरादिषूपवासः । प्रादिषु नक्तम्‌ । शुकादिष्वेकमक्तम्‌ । एदि
सादिपु जरे एणायामः । अशिज्ञातसवमृगपक्षिषु मिराजभिति | इदं
सवेदशकाटनातिन्चक्तेगुणादयपेक्षया गुरटघुतेषये योज्यम्‌ । इति

सीगद्रादिवधेऽन्याहिसायां च प्रायध्िचाते॥
अय दपादिच्छ्दनपरायधित्तभू--वृक्षयुरपलतागुच्चक्षुषमतानोषधि-
ष्‌।रधां फटपृष्पादेभिरपयःनिर्चनां यन्नाचदृ्टायं विना ऊदे सतगाय
= ब्रीजपः । तत्र क्षाः पिपटाश्ञेकाम्नयनसाच्ाः । गरमा माढव्याद्य; |
गच्छाः कुरण्टकाद्यः | द्घुषाः करवीरादयः । प्रताना; सारिवादयः |
ओषध्यः शारयादयः । ब.रधो गृहच्या्ा; । इदमकमतोऽसद्रच्ेः
कमतः सचृच्छदे च । ग्राम्यारण्योषधिच्छेद्‌नात्यन्ताभ्यासे दिवा त॒
गोपरिचयी कृत्व राजां क्षरं पत्वा स्वपेत्‌ । कामतोऽभ्यासेऽकामतोऽत्य-
न्ताभ्यास्‌ च वृक्षछ्ताविषयेऽप्येकृच्छरः । फलवतां च्छेदे भाजापत्यम ।
` कृष्यादयुपकरणादिद्षाय यज्ञाद्र च च्छेदे तु न दोष, । महाफट

पायश्ितेन्दुशेखरः ५१

पदानां नारीकेखादिवक्षाणां कापतश्छेदनात्यन्वाभ्यासत सबर्सरव्रमु |
सङच्छेदे तृत द्विशणजपः । एव चत्यदमज्षानसीमादण्यस्थानद्‌वा रर्‌
वक्चऽन्यस्थि्नपि चदुष्पथस्थे सदहाच्छयःदृक्ष प्रख्यात वा हक षड
्विगणजपः भाजापत्य च बोध्यम्‌ । श्ुद्रस्य ठु दण्डाहुसारण जपस्यान
हिरा नोपवासादि कल्प्यम्‌ ¦ इत्थं छिननवुक्तादंरग्रदणावषयम्‌ । छत्वा
परिग्रहण तु दण्डाधिक्यदधनात्मायाधिचातिरेको वीध्यः । कामत{ऽतय

न्ताभ्यासे दृक्षादौ सवे चनन्द्रादिष्येकप्‌ । इति द्ुषाददच्छदमरषयु
धित्तम्‌ ॥

अथ प्रसङ्खः द्वादिर्दशषपायाश्चे्तम्‌-उववृकसूमाटखरोूविद्व राहका-
कङुककुटवानरपुशवरीक्व्यादनरान्वनोमेरघ इषदष्टठा विमा जे प्राणाय
मन्यं कत्वा घृतं प्राय शुध्यति । अचर घटया छन भाोजनस्थान | तना
ह्रान्तरनिवृत्तिः | अत्र सरधिरदके पाडश्च प्राणायामा जाप ह्‌ हत्या
दिभिः स्लानं चाधिकम्‌ ¦ अतिभाददंशे सुद्रगाया नदा प्राणायाम
मन्यत्पु्ैवतु । अत्र शक्तो सत्यां बह्मचारिणाज्ञरात्र सान्‌ दुधपान
सेव । ग्रहस्थस्य द्विरात्रम्‌ । अद्धिहोभचिण एकाम्‌ | लाभरूधचं दश
इदमेव द्विगणम्‌ । सुखे दृष्टस्य त्रिगुणम्‌ । मस्तक दशं चणम्‌ ।
मानीरमषकनङ्टाजमहिषीदीनजास्याऽरण्यमृगेच दषे दश्च प्राणयापाः ।
नाभेरष हषदष्टस्य पश्च । क्षचियादां पादपादन्युनम्‌ । श्रस्यामच्चक्मा,

णायामा; ¡ उपवासादेव शद्रस्य शुद्धिरत्यन्य ।

न्लीणां तु शवादिदशे सञात्वादतस्य नक्षत्रचन्द्रादेदेशेनाच्ट्द्धिः ।
च्छिद व्रतस्थाया दंशे तु चिरुपवास्षपएधकं चतुथं यावकभोजनम्‌ । तता |
व्रतशेषसमाैः । व्रतस्थस्य पुंसोऽप्येतदेव । जपाद्याषेकं भाणायामाद्कं
च । रजस्वलायाः इवादेदरे त्वेकापवासष्पकासपनच्वकं वा छवा
षठ पश्चगव्यपानम्‌ । नाभेरूष्वं तु प्रागुक्तकमण द्वित्रचतुगण बाध्यम्‌ ।
अत्यसमर्थस्य दिवा दंश आ नक्षत्रादभोजनम्‌ । रारिदश आ सूयोद
भोजन मायीच्चवनपो वा । यदातु इवादेदश्चजं वा रख्घातादजं
वा वरणे कृभय उत्पद्यन्ते तदा गोमृ्रगोमयास्गं तरसध्य स्लान [तररात्
पएश्चगव्यपा्त च | नायेरूध्वं कण्ठादषः षड्राजम्‌ । शरात्रण कृमिषु
कायम्‌ । युगपदनेकवणेषु कृमिसंमवे सांतपनम्‌ । वृषभव दाक्षणा ।
षदं च रवादिदरनिमित्तप्रायधित्तसदितमेव | सेखादेवण छमदशन तु

५५२

नागोजी भटहविरचितः-

ङे वरमेवैतत्‌ ` क्षचियादीनां पदहानिः । अन्यत्रणेषु कृमिदोषे तृष:

©>४
(9

वासदिरण्यदानषृच्दैः शुद्धिः । इति इवादिदशकृमित्रणादिभायधेत्ताने ॥

अथ निन्ार्थजीवनप्रायणित्तम्‌--राखोक्तोपायाजितादथान्तरेणो-
पजीदनं निन्द्ार्थजीवनम्‌ । तत चानद्रादिष्वेकं चैमासतिकं वा जाति
शक्त्या्यपेक्षया । नास्तिक्यं बेदनिन्दनं तेन जीवनं च पराको
नास्तीत्यमिनिवेक्षथ । तस्मिन्सद्त्कृते कच्छः । तेन जीवनेऽति-
कुरः । अज्ञानतोऽधम्‌ । ्ञानतोऽभ्य।से चान्दरादिष्वेकम्‌ । अत्यन्नाभि
निवेदेन वहुकाराभ्यासे ग्रीष्पदषोहेमन्तठैषु क्रमेणःऽऽतपाश्चावकाशच
जखशरयनानि । पञ्चवष प्रावग्रगर,हषु भ्य वा। दत सन्यायजार्नप्रा,
यथित्तम्‌

अथ त्रतलोपे ब्रह्मचारिणः परायधित्तम्‌ू-सं च ब्रह्मचारिणः
एसरीमिथुनरूपः । सैसाधारणस्तु देवताराथना्यर्ये गृहीतव्रतलोपः ।
प्रायथित्तायं पक्रान्तड्च्छादि वतेस्युिष । किचिदूत्रतं संकरप्य त्याग ।
संकटिपिदस्नादकव्रतादेमिथ्याकरण च ¦ शिष्टाप्रातिषिद्धस्य माजनन्यार-
रेकेण मया जष्टं न पाटन्यमित्यादिनियमत्यागञ । तत्र करदे शघाक्ति-
बहुत्वाटपत्वादिक पय) रोच्योपपातकसामान्यपायश्चित्तानि योज्यानि ।

अवकीणतारूपे ब्रह्चयादिव्रतरपे तृच्यते- तत्र गुरुतटपत्तत्स-
मानेतरां खिय गत्वा नैकतदैवतेनेकाक्षेण गदेमेण प्श्युनाऽरण्ये चतु-
प्पये रात्रो छोकिका्नौ पाकयङ्गधर्मेणाऽऽदवलायनादिगृद्योक्तपञुकस्प-
तन्त्ेणेषटवा तस्याजिनमध्वेवारु परिधाय त्रिषवणस्ञायी रोदितपात्रः

` स्वकमौऽपचक्षाणः सप्तगृहे भेक्ष्यं कुवेन्नेकवारमोजौ वषेण शुध्येत्‌ । `

एवमशक्तौ नेत्रतं चरं निरुप्य पक्त्वा कामाय स्वाहा । कामकामाय
स्वाहा । निक्रत्ये स्वाहा । रक्षोभ्यः स्वाहा । देवत्ताभ्यः स्वादेति
हृत्वा होमक्ञेषं समाप्योक्तमन्दत्रते चरिपवा छध्यत्‌ । इदसभोत्रियविः
भपरन्यां ्रोजरियवैश्यपलन्यां च ज्ञेयम्‌ । यदा तु गुणवत्या; भोत्रेय
पटन्योर्विभक्षच्चियख्ियोरवकीणीं तदा चिवाविकं दिवार्षिकं च त्रत
होम । अमत्याऽवकीणेत्व दषट्व्यभिचारिण्यां च रत्वे वाधैकत्रतविः
षये षण्मासं ब्रह्मव्रतं चीरवासाश्वरेत्‌ । द्विवांकादि विषयं त्वमत्याऽ
थेम्‌ ! अत्यन्तव्यभिचरिवशुद्रायां स्चेरख्तस्योदङ्म्भदानम्‌ । ताद्‌

भायधित्तन्दुशेखरः ५३
नद्यायं चतुथेकाराहारो विप्रानभोजयत्‌ । वृणमभार्‌ च गोभ्यो
दात्‌ । तादककषाञ्चेयायां च्रिराजोपीषितेन घुतपाचच दयम्‌ । ताद्‌
भार्यां षडपवासा गोदानं च कायम्‌ । गोप्ववकंणस्य कायम्‌ । षष्ठा
वकीर्णस्य पलालमारसीसपादयोदःनम्‌ । ससभोगमन्तरण मत्या
रेतो विसे बह्यचारिणो नेकुतयागमाज्म्‌ । दिने स्वयम रतावसतय
चैवम । इृच्छचान्द्रायमा दि ्रहेष्वतिदिष्टब्रह्यचयषु रतःस्कन्दनऽप्य
वम्‌ । रात्रिस्वम्ने रेतःस्कन्दने ब्रह्मचारी सतात्वाऽकमच यत्वा पुनम। ४
[चि प्यचो जयेद्धःयत्रीं वा धिजपेत्‌ । अष्र्गायत्र जप्‌ इत्यन्य । वान
्रस्थयत्योर्मत्या बह्मचयंरोपे पराक्त्रययुक्तमवक्ाभत्रतम्‌ । मत्या

छवयम्‌ ¦

अथ प्रसङ्खाद्रद्यचारिणः प्रायधित्तछच्यत--व्रह्मचारेणाऽनातुरस्य
गुरुशयुश्रषादिगुरतरकायेव्यग्रतया रप्रात्र भक्ष्यस्याध्ेकायस्य वा
लोपे कामावकीर्णोऽ्म्यवकीर्णऽस्पि कामाय स्वाहा । कामावपन्नाऽ-
स्म्यवपन्नोऽस्मि कामकापाय स्वाहा । इत्याभ्यापाज्याहुता हुत्वा,
समाति्न्तु परतः समिन्द्रः संवृदस्पतिः समाऽयमधिः स्ििञ्चत्वायुषा
च बलेन वेत्येतेनोपतिष्ठेत्‌ । अव्यग्रा रष्टोपे त्ववकोणित्रतम्‌ ।
अन्ये सप्तराजपवक्रीणत्रतमित्याहुः। मणिवासोगवादीनां भरतिग्रहेऽष्टसह.
सगायत्रीजपः । उपनयनोत्तरं दिन चतुष्टयव्रतमध्ये मेखखायज्नापवीत-
दण्डादीनां नारे बद्धं सान्तरं बा धुत्वा मनो ञ्योतिरित्यादिमनो-
िङ्ाभिस्त्वमग्ने व्रतपा अदीत्यादित्रतिङ्गाभिष्वस आज्याहुता-
हैत्वोपनयनोक्त विधिना पुनरखलादीनि . धारयत्‌ । असद्धस््यभाजनं
सुभोदित सक्घास्तमिते च वान्ते दिवास्वापे नश््लीदच्न नञ्स्वाप इमश्रा
नज्रमणहयाच्यारोदणपूज्यातिक्रमेषु चेतेजुहुयात्‌ । यज्ञापवात्त विना तद-
न्यथा वा कृत्वा भोजने विष्पृतरोर्सगे वा गायञ्यष्टसहस्रजपः । पाने
निः प्राणायामाः । फादिभक्षभे षद्‌ । भोजनमेहनयोरप्येवमित्येके ।
सर्योदयस्वापिनो दिवोपवासो दश्चाधिकसदहस्गायत्रीजपः । अस्तमय.
स्वापिनस्तु राञ्युपवासोत्तरदिने प्रागुक्तजप इत्यन्यं । स्थावरनङ्गःमः
दक्षवरमीकपशचसरखुपाद्वमागेवपे कुष्पाण्डीमिद) मः । यज्ञांपवातमरख-

® अप, @

कानिनदण्डानां छपे व्याहृलिहोमं षट्‌ माणायामांशच कृतवा पुनधोरयेत्‌।

५४

[$

लागोजी मह्विरचितः~

= संध्याभिका्रोपे स्नातवा्टसदस्तमायच्ीजपः । भिक्ताटनमकृता ख.

स्थस्येकान्नाशनेऽष्हदन्पः । भिक्षासं व॒ कदिदिकान्नाश्ने दोषो न ।
शोवाचमनसंध्याभिक्षाश्चिकायकोपीनपेखखछाजिन रोपे शरुद्रादिस्पे छष-
पाटुकाभ्यङ्खादतनारुछ्पाञ्ञननटकीडाद्रतदस्यगीतवाद्यद्यभिरतिपाख
ण्डद्यादिसंभाषणपयुषित्तमाजनादिकरणे सकखदोपषरिहाराथं दुच्छ्रयं
सहाव्याहातिदोस्थे । बहुकारं बहृदरथ्मष्छापे दं बो धिथेति मन्त्रस्य
शिवाख्ये लक््नएः । गुरुषश्रषाद्यरपलोपेऽश्चतनपः । मधुमद्यमांसर
शुनमक्षणे कुच्छम्‌ ¦ पत्य पराकः | अभ्यासे द्विगुणं पुर रुपनयनं च |
तत आरब्धत्रतस्य समापन । सदग्रहणं प्षचियादिविषयम्‌ । तदेक-
नार्य रोगाय पध्ठाकं गुरुच्छिएि दत्वा भोक्तव्यम्‌ | ततो रोगनि-
हत्ती दंसः श्चि षदित्यादित्य्‌पतिष्टेत्‌ | मध्वादेरकामतो मकम दोषो
न । युषाज्ञाविाते गुरोः परतिदरखचरणे च स्नात्वा परणिपतादिना
गुर परसाद्य गतकोपदुःख कत्वा शध्येत्‌ । एरदज्ञानपृषेकं सङ्दपराधेऽ-
न्यत्रात्यन्ताभ्यास्े पितृविषये ब्रह्मदृत्याचत्‌ \ `

ब्रह्मचारिणो यतित्रतिनोश्च मासिकादिमेत्राद्धमोजने चिरा्मुपवासश्
चतुर्थे नक्तं भाणायामत्रयं च प्चमदिने .घृतभा्चनं च । अनापदि तु कायमे-
कापवासः पश्चगव्यं च ¦ अभ्यासे तप्चकृच्छादि । शद्रान्रमोनने पराकः।
क्षियो र्छिष्टमाजने सनात्वाऽष्श्चरनपो द्वादश दिनमुपवासथ । उचछिषटमतर
तद्धाजनोत्तर पाकपाजेऽवतिष्टम्‌ | वेशयशट्रोचिष्टेऽधिकं करप्यम्‌ । चोर

व्याघ्राद्‌भयाङख्दरा महान्धकार रात्र गुरणा स्वकायायं भाषतः

शिष्यो देवान्पृत्ेहूुरोः कृच्ख््यम्‌ | स्वेत्राऽऽरोग्या्मोषधपथ्यान्नदानेन
तदर्थं क्रियपाणयसनैवां गोत्राह्यणादिमाणिमृतो न कथिदोष इति परास.
ङ्धिकः सवेिंसापवादः । इति व्रतरोप्रायथित्तानि ॥
अथाभिरंसिप्रायथित्तू-- यस्तु चिप्र विप्रं पहापातकादिना
मिथ्याऽभिशसेदनेन ब्रह्महत्यादिकं गोहस्यादि वा कृतमिति सं्य|[व]
हतृननान्पाति मिथ्या ब्रूयात्स मासमम्बुभक्तो नियतेन्द्रियः जद्धवतीमन्त
जपश्ीटः शध्येतु । इदयुपपातकाभिरंसनाभ्यासे मदापातकस्य
सङृदभिक्नसने च | क्षधियाद्यमिरशं सने विषरस्याघार्हानिः। यद सषबिया-
दयो विभमभिश्ंसन्ति तदा तेषां दवि्रिचतुगुणपू । शूद्रस्य जपस्थनेऽ

परायशित्तनदुरेखंरः | ५६

्सकराणायामाः | सत्याभिक्तेसने सवेत्र तदेष । अतिपातकमिथ्या-
मिर्सिनाशक्तमासव्रतं पादोनम्‌ । अहुपातकामिशंसिनां ततो न्यूनम्‌ ।
उपपातक सद्दभिशंसने ततो न्युनम्‌ । उपपातकामि्ेसनाभ्यासे मास
्रत्क्तम्‌ । म्रकीणङरेषु सकरृदभिरं सने ततोऽपि न्यूनम्‌ । अतिः
पातकारदिष्वभ्यासे फिविदधिकमृह्यम्‌ । अथ मिध्याभिन्ञस्तस्य महा
पाठकेषु च्छ्रम्‌ । अतिपातकादिषु पादपादहासः । मिभ्याभि शस्तस्व
वषपयेन्तं प्रायात्ताकरणे मासम्रभ्बुभन्षता । ठत साधट्द्द्ृदरयम्‌ ।
महापापाभिशस्तस्य वषोततरं द्विमासमरू । तत्र पञ्च कृच्छ्रा; । गुरुविषये
कामतो भिथ्याभिक्ं सनाहत्तो पञ्चववं विप्रहटे भेक्षाचरणं संवत्सरं वा
पण्मासं बा मवाुगमनम्‌ । अत्राभ्यासाभिनिवेश्चादितःरतम्येन व्यव
स्था इत्यभिरंसिमिथ्यामिशस्तयाः प्रायचित्तानि ॥

अथ सुतविक्रयमायधित्तशू--स च धनं हीतवा दास्याय कन्या-
पतरदिदानम्‌ । एवं भायोचिक्रयेऽप्यु्वपर्‌ । तत्र कन्याविक्रये देवगृहम-
तिभयोचानारसपुष्करणीप्तभाप्रपापुण्यसेदुधिक्रयं सुकृतविक्ये चचा
द्रादिष्वेकम्‌ । अथवा तरैमाधिकम्‌ । आपदि तप्दरच्छः । अत्यन्तापदि
सांतपनम्‌ । पुत्रविक्रये च सवं द्विगुणम्‌ । एकणु्रस्यनापदि कमतः
सुताविक्रये च तरिषवणक्ञाय्यवःलायी चतुयेकालाश्ौ वत्सरेण
ुध्यत्ति । इदरकन्याविक्रये तदर्धेन शुद्धिः । कामतोऽनापद्नेक-
प्रस्य सुतविक्रये चान्द्र । आप्येकपुत्रस्य कामतः सुतविक्रये चान्द्र
्रयम्‌ । इति पुत्रकन्याविक्रयमायधित्तानि ॥

पुरादिक्रयोत्तरं घ।न्थेपष्पपह्ुश्ेयं इस्युपपातकगणे पठितं तस्यः
धिते स्तेयप्रकरण एवोक्तप्‌ ।

अथायाञ्ययानने प्रायधितच्तमू-- तत्र व्रात्ययानको वत्यांपनेदं
= ब्रास्याध्यापकोऽहीनयाजकः। शू ्रान्त्येष्टिकमंयानको वेदविष्ठावी तस्क.
रेतरशरणागतत्यागी तस्छररक्षको वर्धकरणोचाटनादिरूपाभिचारक-
ती चापत्या कृनच्छरसां वपनातिष्धच्छु तषु यथायोग्यं कवचित्सगुदितं
$चिदेकं कुयोत्‌ | आततायिद्विषयाभिचारे न दाषः । व्रात्यलक्षणे
भरागुक्तम्‌ । द्विराजादिद्रादशाहान्तोऽदगेणो यन्नोऽदीनः । मत्या वात्य-
स्योपनयनाध्यापनयाजनेधूदाटकव्तम्‌ । सत्या सर्वेष्वेव वा । उदाल-

५६ नागोजीभटरविरचितः-

कत्तं च व्रास्यभकरण उक्तम्‌। विप्राद्न्त्येष्टिकम॑सु लोभादूयाजने

क्रमेण कायाऽतिष्च्द्रस्तपर्धच्छ्श्च । अभ्यासे द्विगुणम्‌ । अत्यन्ता
भ्यासे तरिगुणम्‌। सूद्रा्ययाञ्ययाजने तत्पौरोदित्ये तदध्यापने चापत्य
चान्द्रादिष्येकमश्क्ते कृच्छं मत्या मासिकम्‌ | अभ्यासे द्विगुणादि |
कामतोऽत्यन्तशद्रयाजनाम्पासे ग्रीष्पवषांहेमन्तेषु कमेण पश्चतपो
भ्रावकाशजरक्यनानि योतु । मोमूत्रयाचकारने च । अकापरतोऽ-
भ्यासे त्न्धसवेद्रव्यत्यागेन दश्चसहस्रपाणायामाभ्यासेन शध्यति ।
परिषेदकाद याजनेऽप्येवम्‌ । सवत्र खबद्रव्यत्यागपूवेैकमे-
ततायधित्तानुष्टानम्‌ । एव पवेचाण्डाुश्रोजावकाशाचनध्यायेष्व-
ध्ययनपशचिनाऽध्ययने वा निपिद्धाध्ययनं निषिद्धाध्यापनं च बेदतरि-
पवनम्‌ । तजाऽभ्ये मत्या जिरात्रञुपवास; | अभ्यासे कृच्‌ । अत्य
न्ताभ्यास इृच्छूत्रयम्‌ | कामते।ऽत्यन्तानवच्छिननाभ्यास स्बत्तरं यवौ-
दनभोजनम्‌ । एतदेव गद्िताध्यापक याजक्य।देक्षिणात्यागमाजमापे-
कम्‌ । स्यृतिधभ॑शास्चन्याख्यानेऽधीपर च॒ तद्ेम्‌ । नित्यानध्यायेष्व्‌.
ध्ययने य।वदधीतं तावज्जटेऽप मषेणवत्स्वाध्यायं जपेद्‌ । अशक्तौ जरे
स्थित्वा जपमात्रम्‌ । अत्यशक्तः प्ये जपेत । पत्या परत्यनध्यायपुप-
वासः । अश्युचिनाऽध्ययने चेवस्‌ । नेभित्तिक्रानध्यायेष्वध्ययने चाप्ये.
वम्‌ । दुबषस्य तदधम । काकदुक्डुटमूषक्रमण्डकादेरन्त ए गमने नक्तं
तावदध्ययनविरामथ्‌ । गवाग्वमहिवादिपश्धशद्रायन्रा गमने तृप-
वासः । माजारसपनङरपश्चमनात्वादेरन्तरा गमने नेरात्रुपवसास्चिष-
वण सल चं च। जादुभ्यां प्रापान्तरगपनं | चदष्करगाखत्रानररनकादी-
नामिन्तरा गमने कायम्‌ । खरवरःदोष्ट।देच'णद। ट सृतिकोद्क्पासवादेर.
न्तरा गभने कायत्रयमू । गोरगवयाजादित्रह्मो क्तनास्तिकादेरन्वरा गमने
मासिकम्‌ । शशमेषशपाकादिगमने पण्मासिकम्‌ । गजगण्डसारब्या-
प्रपहापातकिदतघ्रादिगमने इच्छ्ब्दं तावल्रायधित्तकारमनध्ययनं
च । अमर्या सवे्राधम्र्‌ । के चिदन्तरा गमने सर्मैत्र तद।नीमेवाध्ययन-
विरामे भरायधित्तं ने्याहुः । इत्ययाज्ययाजनादिभायधित्तानि ॥

अथ पितुमातृमुतत्यागपरायधित्तयू--अपतितानां पित॒मत्गुरूणां
गृहाज्नष्कारानं हि सः | ठ मस्या तत्कनुवान्द्रादिष्वेकं च पासि ष्‌।

पायथिततेन्दुशेखरः | ५७

नातिक्क्तिगुणाभ्यासादिकःपेक्षयः योज्य । मत्याऽभ्यासे मासं
पष्ठान्नकारता मास साहताजपो दाऽपिकः । भायोसुततस्यागेऽप्येवम्‌ ।
माठुस्तु सवद्त्-प्यत्याञ्यत्तव्‌ । स्वया रक्षणायत्वातु । इति पित्रादि
त्यागप्रायधित्तानि ॥

अनन्तर तडाग(रामविक्रय इत्युपपातकं परितं तसरायधित्तं तु सत-
विक्रयपरसङ्कः उक्तं वेदिठव्यम्‌ | `

अथ कन्यादूषणादेप्रायधित्तम्‌-तचाङ्गस्यादिना तस्याः क्षतथो-
नितवकरण मेथ्यातदोषर्यापनं च । तत्र सवणानां कन्यादूषणे चानं
तेपरासक्र वा ¦ आबुखाम्पनाप्तवगकन्याद्षणे माप्तं पयग्पानं कायं वा
प्राव्डस्व तु न्ाचयकवरयय।(; कृच्छ्ान्द्‌ मप्रापपपवषादमन्तेष्‌ क्रमणाऽऽ-
तपाश्चवकारजरशियपूवक मासं गोमूत्रयाव्रकपानं वा | शरद्रस्यतु
विपरा दकन्यादूषणं वध एव । अत्यन्ताभ्यासे सवणेस्यापि च्छ्रा
दम्‌ । सामविक्रधा हेषलीपतिः कोमारदारलत्यागी श्युद्रयाजको गुरोः
भतिदृन्ता सुरामिन्नमच्यपा ब्राह्मणात्तन्न; कूटन्यवहारी भित्रध्रक्शचरणा-
गतघातौ मरतिरूपटत्तिधेतेऽमत्या प्ृत्तासैमासिकं व्रतं कुर्युः । पत्या
पाण्मासिकप्‌ । अभ्यासे कृच्छाब्दष्‌ । इति कन्यादूषणादिभाय-
ध्ित्तानि॥

अथ क्रमप्राप्पारवदकयाजना देभायधित्तभू-परिषेदकयाजने तस्मे
फन्यादाने गुर कोटिस्य आत्मायपाकारम्मे च मद्यपायाः स्वस्िया
अप्युपमोगरूपे मद्यपञ्जीनिषेवणे देवताराधन(वथगरीतत्रतखो २5.
न्यास्मन््तछपि चतेपुपपातकेषु चन्द्रादिष्वेकं तचमासिकं वा । इति
परिवेद्‌कयाजनादिपरायधित्ताने ॥

अथ स्वाध्यायाभ्िसुतस्यागप्रयाधेत्तम्‌-तात्यन्तापदि स्वसपकाल-
मधातवेद्स्यागे कायम्‌ । अधिककाटेऽतति्रच्छभ्‌ । ततोऽप्याधिके
पराकः । पासात्तर बेदत्यागे चान्द्रम्‌ । यदा तु धनानंनाय।सक्ततयाऽ-
सच्छाक्ञाम्यासकुटुम्बखालनाच्ाकुरत्तया चरका वेदं त्यजति तद्‌।
चान्द्रादेष्वेक चमासिकं वा| नास्तिक्याद्व्यसनासक्त्या वा बेदस्यामो
बरह्महत्यासमः । तथा नास्तिक्याद्‌ भरेत्यागे मास्द्ये जात्ते कायं करत्वा
एनःसषानपर । मसचतुष्टमेऽतिदच्छूः । पण्पासत्यागे पराकः; |

+

५५८

[९

नागोजी भटरविराचतः-

[+ ण्ह

तद्ध्पै चान्द्रादिष्वेकभू | संघत्सरादृध्वं मासिकं द्वेभासिक वा। यदा
स्वाहस्यादिना त्यजति तदा द्वादश्चाकतिक्रमे; जय उपवासाः । मासा
तिक्रमे द्वादत्च । बत्सरािक्रमे मासाोपवासो मासं पयोसक्षणे वा । प्रमा
दादिना त्यागे स्वा जेराजादद्रादक्च मराणायामाः । आ षड्रात्रा-
चतुर्विशतिः । आ द्रादश्यत्रत्पश्चाश्त्‌ । आ विंशतिरात्राच्छतं
प्राणायामाः; | जा त्रिशदरात्रादुपवासः। आ षष्टिरात्रान्चिरात्रम्‌ । आ
संवत्सरात्कायम्‌ । अतः परं भत्यब्दं कायम्‌ । सवेन्नर यावत्काटमहेमी
तावदद्रव्यं दण्डुखादि देयम्‌ । प्रबादमिन्नविषये तु संवत्सरादृष्वेपभन
त्यागे चान्द्रम्‌ । द्विव त्यागे चान्द्रं सोमायनं च चन्द्रदूयं बा।
त्रिवर्पोष्व॑ संवत्सरं दृच्छराचरणं गोदानं च कृत्वा दएुनराधानम्‌ |

संस्काराद्यकरणरूपे विभवे सत्यरक्षणरूपे च सुतत्यागे चान््राटिष्वे

कम्र । इति स्वाध्यायाग्निसतत्यागप्रायित्तानि ॥

पतित्यादित्यागकारणाभावेऽपि पितुन्यपातुख।दिरूपवान्धवेः सह्‌
समाषणसहमोजनादिवनेनरूपे शक्तो सत्यां पालनाद्यकरणरूपे च

बान्धवत्याग, मायायाः दशयास्वकरणेन जीवनरूपे स्ीधनोपजी वनक-
रणे च सिया जवने, हिंसया जवने वशया ।षपीभिम।वने जालब-

डिशादिविधानरूपे तिलेक््वादिप।डनयन्त्रभवतेनरूपे च दिसयन्त्रमवतैने
मृगया्ूतादयष्टाद चज्यसनेषु च चान्द्रादिष्वेकं नमास्षिकं वा । अत्य-
न्ताभ्यासे चूते मृगयायां च पश्चव।पकवतम्‌ । अटरतवादी तरछरो राज.
भृत्यो हन्नारो पणवृत्तिभेरद्‌ऽभरिद हयगनरयारोहणजीवी रङ्गोपजीवी

इवगणिङः शुद्रा्यापक्रो बुषीपत्तिमोण्डीकः इववत्तिरक्लजीवी नक्ष-

जप व। चिकिततको देवलको राजपुरोहितः कितवो मद्यपः कूटका-
रकोऽपत्यनरपटविक्रेता पाखण्डयागमभोज्यान्नाशौ चेत्येते बाह.ण्य-
मिच्छन्तो रब्द्रव्यं त्यक्त्वा नमास्िकं कुयुः | बहुक्ाटा(भ्यासे संव
त्सर्‌ चतुथकाक हारः । त्र श्वगणिकः उवगणजीवी । माण्डीकस्तू
यदिवा बन्दा वा । उवष्टत्ति्।चसेवकः । ब्रह्मर्जावी मृटयेन द्विनक-
सकता । द्रन्पग्रहगन परहास्यकरणसूपे दासीमवनस्पे वा ¦

अत्वावक्रय शृद्रसेवारूपे शुदरेष्यतस्वे ई नजातिषु मेजीरूपे दीनस-
स्यच चान्द्रादिष्वक अमासिकेवा । बहुकं शूद्रतेवायां चतुथे

प्रायश्धित्तन्दुशेखरः । ५९,

कलि मितमोजनतिक्रारस्नानाभ्यां त्रिवषेण शुद्धिः । सपद्रयाने बाह्य
णन्यासदहरणे सवपण्येव्यवदहारे भरम्यरृते च शद्रसेवावत्‌ । उत्तमजना
तिसस्यविघटन उपोष्य परदिने पयःपारणम्‌ ।

५

अकरतसवणेविवादहस्य दीनवणेविवाहो दईीनयोनिनिषेवण साधा
रणस्ीसंज्नकवेरयादिसंमोगथ । तताऽभ्ये चगन्द्रादिष्वेकं तरेपासिकं दा।
सषटदमतिपएवकवेश्यादिगमने भराजापत्यम्‌ । द्िरा्राभ्यासे कामतश्च
स॒दद्रमने सपरा सष्डुशोदंकपानम्‌ । मतिपूवेकाभ्यासे चान्दरध्‌ |
अत्यन्ताभ्यासे मासिकम्‌ । रेतःसकालमाङ्निदटत्तौ सचे स्नानं गोभ्य
आओषपिमारदानं च । अजन्मात्यन्तानवाच्छन्नाभ्यासे गुरुवर्पवत्‌ ।
अत्र प्रतिनिभित्तं नेमित्तिकस्य परायधित्तस्याऽऽद्रत्तिनास्ति। किंतु मत्या
गपनाभ्यासेऽदगुणरद्धिमोसादवोक्‌ । ततो पास्षगुणद्धियावदन्दम्‌ ।
तत्तो द्विगुणा इृद्धियवतपापाचरणम्‌ । अपत्या गमनाभ्यासे तु सकस्छते
यत्रोक्तं तन्निभिर्दिनेच्िगुणम्‌ । मासात्पञ्चगुणम्‌ । पण्पासादेश्चयुणम्‌ ।
अब्दात्पश्चदरगणम्‌ । उयब्दाद्विलाविगणम्‌ । ततोऽप्येचं प्रकस्प्यम्‌ |
एवमुपपातकः।भ्यासेऽनुक्तप कार व्रिशेषे सवेत्रोह्यम्‌ । पहापातकाभ्यासे तु
सङ्र्छृते यत्पाक्तं तद्द्वितीये द्विगुणम्‌ । तृतीये त्रिगुणम्‌ । चतुर्थे निष्ठृति-
नास्तीत्यादिकम्‌ |

© $

अगरहीताश्रपिस्वमनाश्रपिस्वम्‌ । वरषपर्यन्तमाश्रमं विनाऽवस्थाे

*‰

पराजापत्यं इत्वाऽऽश्रमस्वीकरः । द्वितीयेऽतिकृच्छरः । तुतीये कृच्छर.
तिकृच्प्‌ ; अत उर्व चान्द्रादीत्यापादे । अनापादि तु पयमेऽब्द्‌ चान्द्र
दिष्वेकं तरेमासिकै चा | ततो वर्देषु द्वित्रिचतुगणम्‌ ।

परपाकरतिः परान्नपुष्टता । चाबीकादिशास्ाम्यासोऽसच्छास्राधि.
गमनम्‌ । स्वणादयुत्पत्तिस्थानेषु राजाज्ञयाऽधिकारित्वमाकरएधेकारः ।
तेषु भायोषिक्रये च चान्द्रादिष्वेकं तरेमासिकं वा । इति परान्नपु्टता-
दिचतुरुपपातकपायथित्तानि ॥

. अथासतिग्रहमायधित्तानि- तज प्रतिप्रहस्यासखं चातिदुष्ट-
चाण्डारदेः कमेदुषटपतिरादेश्च दातृत्वे भवति । इुरषेत्रादिदेश्े ग्रहणा
दिके च भवति । स्वरूपतोऽपि सरामद्यमेषीकृष्णाजनकाटपुरुषम
तश्चस्योभयतोश्ुख्यादेरसत्वम्‌। म्यं दरक्षादिसंमवम्‌। धान्यसंयवां सुरा ।

नागोजी मटडविरचितः-

च्क्धणी

तत्र निभित्तदयसमवेशो यथा पतितादरमप्यादिप्रतिग्रहः । तत्र निमि.
द्यसमावश्च बह्मचयपवं ग्ट वासः प्रत्यह्‌ त तदहक्तमायन्रजपपुवेकः
मासं पयोव्रतम्‌ । अभ्यासे संदा जे वासः | षष्ठे कारे पयःपानं
मासर्भव कुयात्‌ । तरिचठुनिमित्तसंनिपाते चवम्‌ । अन्ते विपरभोजन्
भयत्र । यदकमव निमित्तं तद्‌ चान्द्रं पवित्रेष्िमृगरिष्टिरभि्रिन्देषट
ग।यच्या छक्षनपा वा । सवत्रानुक्ता दातुदेरकाख्द्रन्येष्वदुषटषु द्रादश्च
नेष्कपरमाणद्रव्यपरातिग्रहे कायम्‌ । एवं सरव॑त्र द्रव्यानुसारादमायथित्त.
रद्धहास। । दातुदशद्रव्यकाटेष्डेन्यतरदौषे भायचित्तस्यैरे$गुण-
हा द्धः । अस्पद्रस्याणां पणिवासोगःवादीनापेकेकप्रतिभ्रदे गायञ्यष्स
दस्रजपः । ततोऽरपत्वे भिक्ञामात्रपरतेग्रहे पुण्यमन्वानुच्चारयेत्‌ । गाय.
धित्तामदं स्व सत्ति द्रव्ये गृदीतद्रव्यत्यागोत्तरमेव । त्यागशाप्॒
भरक्षपः । कस्माचेदानं वा | एकतरनिपित्ते तु त्यागपायधित्तयोषिकस्प
₹त्याहू; | | |

षाड मह।दानान्यप्यसत्परतिग्रहः । एकस्य मह।दानस्यानेकेः भरततै-
ग्रहे तु न दोषः। शस्रविषत्रह्मदण्डद्यरतनगजतिरलोहानां मृतशस्ा-
ठकारवखादीनं तिकषेन्वाथ परतिप्रहेऽसतपतिग्रहः । नवश्राद्धमासिकः

५, (१. ०

भ्राद्धगजच्छायासु भोजनं तीये प्रतिग्रहश्च तथा । विवातपरीनेन
रतिग्रहाऽप्युत्तपद्रव्यप्रातिग्रहाऽपि चाससतिग्रहः । उत्तमत्वं च म॒स्यतो
वचनाच । देवावेभराज्ञां द्रव्ययुचमद्रव्य गोभृसरस्वत्यश्च । छान्दोग्ये
त्वन्नदाधपधुत्रा(तु)णगोभू रुक्मा गजा उत्तमा इत्युक्तम्‌ । देवरो ररनक्षे्र-
वंरमहमङप्याभरणाने चेत्याह । मृतश्चय्याप्रतिग्रहं पुनः सस्कारोऽप्य-
धकः । एवं समुत्कषानृते गुरोररीकनिबेन्धे गुरो व्यभिचारादयभि-
शाप ज्ञानतः कृते मासं प्रयसा वतनम्‌ । एतदेवाश्चुचिद्रग्यस्याभ्राव-
म्भा च सत्याय । अमत्या कृच्ट्ृष्‌ । गुरवेषयं त॒ गुर्‌ परसाद्य कच्छ
सनाभ्या छद्धः । एतान स्मृत्यन्तरोक्तोपपातकानि प्रासङ्किकानि ।
इत्यसतपरतिग्रहुप्रायधित्ताने ॥

अथ ननन्दताज्नमन्षणपायशचित्तम्‌ -तजान्नमदनीयमात्रम्‌ । तस्य
ननन्दतत्व्‌ च स्वमावकालस्पकाक्रयाभावपरिप्रहैः । ततर स्वभावा.
छद्यनादः । कारतः पञयुषिताद्‌ः । संपकोच्छ्वस्पृष्ठादेः ।
याता दृस्तदनादेना व्पज्ञनादेः | भावादिश्षुरसादेः । भवति

प्रायथित्ेन्दुशेखरः | ६१

हि कस्यचिषदिक्चुरसे भागो पदिरेयापिति । परिग्रहत्व.
तिवान्नादेः । तत्र॒ स्वभावदुष्टटछ्यनश्ञनच्छबाकपिदुरादग्रामङ्कक्कुटप-
छाण्डूनां प्रत्येकममत्या सकृद्धक्षणे सांतपनम्‌ । अभ्यासे यतिचान्द्रा-
यणम्‌ । मर्या सकृचेचानद्रम्‌ । अभ्पासे तद्‌्रा्तिः । अत्यन्ताभ्यासे
सुरापानसमं परायथित्तम्‌ ! अते पुनरुपनयनमेतेषु सवेत्र । पूनरुपनयने
च स्वाध्यायादि कार पेक्षावपनपेख खादण्डभेक्ष्यचयादीने च । अक्र
गरञ्लनं विषदिग्धवाणहतमृगमां समिति कथित्‌ । कलञ्जापिति तन्नामेति
च प्राश्चः । गृञ्जनं द्ुनतुख्यः कन्द इति मिताक्षरा । गाजराख्यं
मरं यदीयं पतरं गायकाः कण्टशुद्धचयं भक्षयन्ति विटा मदाय स पत्त
विगेषशेति माधवः । चरक।दिवे्कोक्तपल)ण्डुवान्तरभेदेषु च्छताका-
दिमेदे कवकादो च नरगोमांसादो चेदमेव योल्यम्र्‌ | एतेषां ुखप्रवे-
शषभात्रे बलात्कारेण भक्षणे चानुपनीतबाटेन सकृद्धक्षणे च गायज्या
अष्टाधिकसदसेण मृधोनि संततविन्दुपातेनोपवासेन च शुद्धिः ।
इतरो षधान।इयव्याधियुक्तस्येतद्धक्षणे दोषो न । अत्रापि पूर्वा
त्तसंततजखाभिषेक उपवासव्रेति स्मृ्यथेसारे । सवेन तत्का. :
लच्छदितेऽधषा यथित्तम्‌ । गन्ध वणैरसेरेशनादितुस्यस्य भक्षणे
सांतपनम्‌ । यतिव्रतिब्रह्मचारिणां तप्रदरच्छाईदे । ल्ट्बाख्यं पक्षिणं `
इसुम्भे बातोकङुम्भीतक द्टेष्मातकफलखानि कवाककृष्णसषेपरण्डुरीय-
कनाीकानाशिकेरीखुखण्डास्यश्ञाकाते काङिन्दं बठुरखााबं च भक्ष-
यित्वाऽरण्यकण्टकिकुसुम्भरक्तचिगुभस्तृणको बेदारेषु कषद तकण्टक-
= न्ताकेषु राजसषेपार्यश्ञाकोदुम्बरपृतिकाखड्वा (ण्डा) ख्य श्ण पष्पशा-
त्मेषु मक्षितेष्वन्येषु च कंटुदुगन्धिकन्दगूरफछादिषु मक््याभ््य-
स्वेन संदिग्धेषु व्रशनपरभवलोदितदक्षातयांसादिषु रेतोविप्मूत्रषु करनि-
मेथितद्धि बहिर्वेदे बा ऋतवे पुरोडाशेषु मक्षितेषु चमत्या
सदरचेदुपवासः । आवृत्तिरभ्यासे । मत्या सरच चिरा्रम्‌ । कामतोऽ-
भ्यासे माजापत्यमू । अत्यन्ताभ्यासे तशकृच्दः पुनरुपनयनं च । अन्यथा
पतेत्‌ । नीरयास्त्वमत्या सषृद्धक्षणे विप्रस्य चान्द्रम्‌ । अभ्यासे मत्या
सदा भ्यासं चाऽऽहत्तिः । अत्यन्ताभ्यासे सांतपनम्‌ । सथिनीयपस्‌-
स्यन्दिनीमृतवत्सानिद्धैशामेध्य सेविन्यल्पवर्सानां गवामनिदेशाजामाहि-
ष्योरकशफानां च महिषीवनितारण्यसूगाणां चाजाव्जितसवद्िस्तनीनां

8२

नागोजीमटविरा8वः-

च प्षीरेषु दधिततसंभवमिन्नशु्तेषु चामत्या पीतषु तेषां मत्या पानोत्तरं सम-
न्तरमेव च्देने चेक उपवःसः । मत्या चिराचम्‌ । अमत्याऽभ्याते च
त्रिरात्रम्‌ | ज्ञानतो दतर (क्ञ)रभ्यासे छदने च पक्ष गामूत्रयावकपानम्‌ ।
अत्यन्ताभ्यासे मासं तेव । सधिनी वृषभेणोपजिगभिषुः । स्यम्दिनी
सवरक्षारा । आचवखराष्रनारावानरायड्वरादश्वापदक्षीरष्वमत्या सात.
पनम्‌ । मत्या हपदच्छूः । अभ्यासे चान्द्र एुनसर्पनयनं च । अत्यन्ता.
भ्यास सांतपनम्‌ ।
स्रियाः क्षीरं द्विनः पीत्वा कथंचित्कापमोहितः।
पुनः सरकृत्य चाऽऽत्मानं प्राजापत्येन शुध्यति ॥

` ब्रह्मचारियत्यो; कृच्छ्ृस्तप्कृदछो बा । शुक्तेषु दधि तद्विकार मोज्यः।

द्रस्य कपिखाक्षीरपानेन नेवान्दं ब्रह्महव्रतस्‌ । विप्रस्यापि हतक्ेषातिरि
क्ततत्पाने पशुतवभरािः । सपसरापमूषेकमाजारटृकटासककटनङङमण्ड्‌
कशुङ्कमयूरवानरकपिश्वगोमायुवृकसिदन्याघ(दिक्रव्यादजन्तुगज। सब

खरक शफानायुभयत्ीदन्तानां च काकबकवलाकाहंसगृध्रनाटपादचक्
वाकावाष्करपुण्डराङ्कपिञ्जठभासचाषङ्ुक्डुटणुव चक्रवाक कारण्डवगह-
चटककपातपारावतसखञ्जनपाण्डृकञ्ुकसारिकासारसटिष्टिभो ट्कद्येनक-
ङ्रक्तपादतात्तारकाङ्लदारातणटुकरखविङ्कोश्चदावाघारादीनां मनु.
ष्याणां जलचरनरपाक्षणां प्राणिमक्षकाणां नखेविदायोन्नादिभक्षिणां
मत्स्याद्‌जन्तूनां सत्स्यानां च सूनागतणंसमक्षणे शष्कमांसभक्षणे च
रश कराटटककच्छपगाधाखड्गन्यतिरिक पश्चनखमांसमक्षणे चैतेषां
वणप रक्तवसामस्नानां तदुरच्छष्टानां च भक्षणे चामत्या कायम्‌।
अभ्यास मह।स्तिपनम्‌ । मत्या तप्कृच््रः । मत्याऽभ्यासे चान्द्रम्‌ |
अत्यन्तान्यास पतनम्‌ । तेषां कणादिपरुषट्कमक्षणेऽधंमिति स्प्रत्यथं

सार । अमत्या सढृद्धक्षण एकोपवासः । कापता द्वियुणप्र्‌ । तयाऽ
भ्यास जिरजरसतुरत्रद्रादत्नरात्रपक्षत्रतमासव्तचन्द्रायणान्यभ्यासापि-

केयतारतम्यमाङोच्य योज्यानि । अभ्यासे सर्वत्र व्रतान्त एकदिनं

छतमराशनं पूनःसस्कारश्च | सञयुदितमक्षणाभ्याते षाण्मासिकं संव्‌-
स्तर चति भाजः । एषा ज्ञानत। भक्षणद्धिरणे तु सांतपनम्‌ । अज्ञा

नतः म्रानपत्यम्‌ । अकापतोऽभ्यासे चान्द्रम्‌ । कामतोऽभ्यासे षण्पा

य भि र अ ^
प्रायाशत्तन्दुश्खरः; |

श्‌ । अत्यन्ताभ्यासे सांवर्सरापिति मिताक्षरा । एषां केशनखमपरार

~ _ ¢ ध

६

तेऽजावेपाहषामरमाणा मासमक्षणे एम्क्षण का-पत्यक उप्‌,

वासः । मत्या चिरात्रम्‌ । एवं केटपतगकृमेनरकचरास्थरक्तभक्षण
गक्तवमने चापीति स्मृत्यथसारे । मांसमाण्डे पस्यान्नस्याशनं यह्‌
कुशृपकपयःपानप्‌ । व्रतिनः कैशादेशचखमवेशमा> तसषटृत ब्राह्(रस वा
पेत्‌ । केशादिमक्षणे तु सः कुशदिरण्पादकसदितध्रतमाशनम्‌ ।
्ानतोऽभ्यासे भिरात्रोपवासो घृतधारानं च । बह्मचायाद्म्‌.
धमांसादिमक्षणेऽधिकं भिरा कय कायं वा पुनर्पनयन च । तता
व्रतसपापनम्‌। अज्ञानतः स्ङद्धोपांसमक्षणं कायम । ज्ञानता गुणम्‌ ।
अङ्गानतोऽभ्यासे चान्द्रम्‌ । समुद्रगानदीतोरऽनड्त्सदितगंश्च दि
णा । ज्ञानतोऽभ्यासे संवत्सरम्‌ । अत्यन्ताभ्यासे पातित्यम्‌ । कपि
लरविडराहादिरेतोविण्पृ्पुरौषाणामन्यततपभक्षगेऽन्येषां चमेध्यानामत-
द्क्षणे चन्द्रम्‌ । अज्गानतस्तसङरच्छरम्‌ । अभ्यासादावाधक्‌ कर््यम्‌। पुन
रुपनयनं सवत्र । बलाद्‌ 7मृजाहिपाने प्राजापत्यम्‌ । उनकादृशवपस्या
पयेतदेव । गोमूत्रपुरपषं मेध्यम्‌ । इति निन्द्तान्नादिमक्षणप्रायाभैत्तम्‌ ॥

अयेच्दष्टयम््यमक्षणे प्रायश्चिततम्‌- तत्र काकादपक्ष्बा-
पदासुबिडाछनङइर च्छे भूयस्यन्ने रसे च केचाद्यवपरन्नं दवद्र-

ण्प्राद्‌ां द्रव्यह्युद्धराहप चान्नञमत्या भक्ष एकार नह

सवच॑छापानम । मत्या चेविराज्म्‌ । माधत्रीचे तु पिर्द्मेदकेः
भ्रोक्षणपद्सवा याजन पततु । माजार न्चाच्छष्टस्य तया प्राज्णः सु
स्प्रणादित्युक्तम्‌ । अल्पद्रव्यं चद्मत्याञन्यास्तं च्छ्‌ मत्वाञ रवात्‌
प६। यावकव्रतय्‌ । व्रतस्थस्य बद्यक्षाजयव्र्यदमुद्राष्च्छ्ट चु वन दक
त्रिपश्चक्तप्रराजाण कपण पश्चम्‌ञ् [पवत्‌ । अग्याक्तरप्पापाषह्चः |
मत्या भाजने स्ेतान्येव साोपबाक्ताने यात्‌ । मत्याऽभ्वात्त कृरद्धूतः
दर रछ तप्र च्छचन्द्रागि । क्षच्चद्‌। पादपाद्ह्‌ौनः। अन्यस्य वग्रा्च्छ
माजन सङ्दज्ञानतः छत पदहस्याद्यतमषार्चरतपयःपानम्‌ । ज्ञानत-
स्तदभ्यास्तादौः सांतपनप्‌ । उच्छिष्टं चाभैकपङ्करयुपाविष्टविभरादीनां
भोननमध्य एकेनापि पात्रत्यागे शेषमन्न्‌ बुद्रादविकय तष्{जनाच्तर्‌
पाकपाजेऽव्रिष्टमप्यु च्छम्‌ । दवाचधद्राषच्छष्टमाजिन (जरजा

६४ नागोजीभटविरचितः-

, ` सोऽघमषेणजपः । कामतस्त्वेतद्विषये पथ्वरातं सप्तराजुपवासथानं
वाऽभ्यासादिपारतम्पेन योज्यम्‌ ] गुरुभिन्नविभोच्छिष्टभाजने श्वोपहत.
भोजने कृच्छ्रम्‌ भोजनपातर भक्तशेषमनोच्छिषटम्‌। श्वशुदरभुक्तरे षभोजन-
पातेऽवशिष्टे कामतो भक्त्वा तप्च्टं का्यम्‌ । अकामतः भाजापत्यम्‌ |
अभ्यासे पराकं चान्दरजयं वा । अपत्यभक्तशेषभक्षणे चान्द्रम्‌ | क्षि
यवेहयगदं मादिशुक्तशेषस्य पाज्ावशिष्टस्य भाजने पादोनद्च्छ्ष । सार
कृच्छ्र यादे(यमिते) केचतु । माण्डस्थञ्न्ने केशषपिपीरेकामेध्यतेवि-
कौटेरुपदतं तावन्पात्रमुद्धत्य मृद्धस्मताम्रररेडुयेदिरण्यरजतादिभिर्गोवा.
द्भयुक्तवाएरणा शेष भराक्षयेत्‌ । हस्तस्थितमेवं मभूतं त्यजत्‌ । युखष्यं
निष्टव्य धृतं प्राशयेत्‌ च्चाण्डारुरजस्वरासृतिकापतितादिषद्ष्टान्नपपि `
मृद्धस्महेमाम्बुमिः प्रोक्षयदिति मयुखे स्मृतिः । मनुष्यरेतो विण्पूतच्रमक्षणे
वणोः क्रमेण तप्रदच्छ्रातिद्च्छरकायन्िरा्राणि इयः । मत्या चान्द्रत-
धदच्छरातिकृच्छकायानि पुनःसंस्कारश्चोभयत्र । अन्त्यजानां भक्तशे
षस्य पाकपाजव्रिषटस्य भक्षणे वणेक्रमेण चान्द्रमहसा तपनषड्रात्राने-
रात्राणि । अन्यास द्विगुणम्‌ । निरन्तरे प्रतने भोजनपात्रावञिष्टतदु-
च्छिषटभोजने द्विगुणम्‌ । सह माजने नरिगुणम्‌। अतर पुनःसंस्करो युक्तः।
मत्याऽभ्यासे पत्तनम्‌ । कानिचिदुच्छिष्टमोजनपायधित्तानि प्रकीणे-
कभसङ्घः दा सताने । इप्युच्छखिष्टाचभक््य मक्ष प्रायधित्तम्‌ ॥
अथाशाचिद्रव्यस्पृष्टाभकष्यमक्षणे प्रायचधित्तम्‌ू- तत्र केश्कौटनी.-
खीलाक्नास्थिखयुचमरुधिरविप्मूत्रमं सवसामज्जाञुक्रसु रास्पृष्टस्य महा-
पातक्रिदषटस्य दुषटपक्पवरीदढत्य मिद्राददुच्छिष्टस्य गवाघ्रातस्य
शुष्कपयु पतयो हवापकस्य दवपियान्नस्य द्येमाथेंहविषो चाशने
पानं चमत्या चदुपवासः । मत्य। इृच्छृपादोऽदपसंस्ग, महाससम
त्वधकृच्छरः । पापि संस्पृष्टामेध्यादे रसोपरन्धौ तप्तह्च्छ्रः । अवि.
्नातनात्यस्थ्यादि दूषिते कणादिमरुषटुकद्‌ूपिते चार्धम्‌ । जलपानसभये
मुखनितं जरं यदि भोजनमाजने पतेत्तदा तद्धा(जनान्नभोजने
चान्द्रम्‌ । इद्‌ ज्ानतोऽत्यन्ताभ्यास्ते | अकामतोऽभ्पासे सद्त्कामटरते च
त्रिरात्रम्‌ । सुराभिनगोडीमाध्वौमदययवासितद्युष्कमाण्डरथोद्‌कस्याङ्ञानतः
सङृतपान छदेन च यर इुरेमूखादिपकक्षीरपानम्‌ । तदभ्यासे वेतः

प्रायधित्तन्दुशेखरः । ६५

दैव षडात्रम्‌ । ज्ञानतस्तु पश्चादहं शङ्धपुष्पपकपयःपानमू । तथारऽभ्या
सप्रस(रा)त्रं गोमूत्रयावकपानम्‌ । अत्यन्तान्या् दादशाह्‌ ब्राह्म पक
पयःवानं भत्यहमष्टसदस्रगायत्रीजपश्च । अच्छद॑नेन जोणत्व एतदव
तत्र तत्र द्विगणम्‌ । एवे भाण्डस्याऽदद्रर्वेऽपि ताला दुमद्य बाण्डस्थादक
प्रन एतदर्म्‌ | छुष्कसुरा माण्डस्थोदकपान एक उपवासः । परऽ छत
्राशचनमात्रम्‌ । ताश माण्डस्यपयुषितजल्पानं छदन च =यरं शङ्खपुष्पा-
पहक्षीरपानम्‌ । अकामतो द्विखरभ्यासि पञ्चरात्र तत्‌ } कामतः सकृ
त्पाने सप्रात्रम्‌ । तथाऽभ्यासे पक्षम्‌। अत्र सवत्र भरपानस्य तपर्त्वा.
जनरमलयं पेयमित्याहुः । जीणेत्व अ द्रभाण्ड स्थनरस्य पातस्य वमनं
च प्राग्वत्‌ । आद्रेमाण्डस्थोद्‌कपाने जाण चान्द्रं कामत; । अकामतः
प्डपवासाः । अभोज्यानमाण्डास्थतजछदुग्धद्धिपाने ब्रह्यमू षः । शद
स्यात्र सत्र विषये किचिदानभेव । अन्तःस्थितद्धिकतमृ्पश्चनखखरावे
इराहादिगुक्तात्यन्तोपदतकू पादिजरपान षड्पवासाः । अ।तष्च्छर। वा ।
व्रतान्ते पञ्चभन्यानं च । अष्कि उपवासत्रय पञ्चमव्य चन्त |
शद्ाणां नक्तम्‌ । इदं ज्ञ(नतोऽभ्यासे । अङामत।अम्‌ । पाश्वस्त्वक-
पतः प्रगक्तं कामसस्त द्विगुणपित्याहुः । तादृ्ङ्पहष्यपशुयुक्तकूषाद-
जछपाने त्वज्ञानतः सक्रस्च षड्पवासाः कापताञभ्यास च. पराकः । `
मस्याऽभ्पासे तप्रकृच्छः । अधिक्रतर।भ्यास चान्द्रम्‌ । तादचस्वुख-
तडागादिजटपाने तु न्यूने करप्यद्‌ । वेपूत्रारथ्पाददूचततकूषादनद
पाने ज्य उपवासाः । तादरङम्मस्यनरपान सतिपफनपू । इदमङ्गानतः
कामस्तु द्विगणप्र्‌ । पृशाक्तदूपादा पानन्वतिरेकेण स्नानमात्रे त्वक
उपवासच्िषवणस्नानं गायत्रीजप । चाण्डालाद्खात्च्डमादषु नु
दृघ्रादस्पपरिमाणजटेषु तथाविधनजल।सु चण्डलादकसतपकयुतह
पष्करिणीषु चाकामतो जरपाने नक्तम्‌ । कामत एके उपवाछ्लः |
अन्यखातितचाण्डाखादिपरिगदहीततादङरूपादनद्पाम एतद्रू । अ
भ्यासे ढृच्छृष्‌ । कामतोऽभ्यासे द्विगुणम्‌ । . जानुद््चहदपृच्कार्वल
दिषु महानरृशये च न दोषः । तादृश्कूपं तु एवस्य महाह त्िनब्र्‌ |
प्ञियादीनां इच्छ्ृच्छषेषादाः ¦ अपत्याऽधय्र्‌ । अराक्तः पञ्चम्य्‌
पितु । चाण्डालादिभाण्डस्यजरूपाने कूपवत्‌ । चाण्डालम्‌ दूप-

मण्ड(दिनरस्य पानात्तर वमनं वप्रस्य छर्म । रज्‌काचन्तयजसतष

६६ नागौजीमट्विरवितः-
कृपभाण्डादिनखतद्धाण्डस्थपयोदध्यादिपाने त्वमत्या द्िजाः कमेण
ब्रह्मकूचेपानेन अिद्येकोपवासान्डुशः । सूद्रस्तूपवासं शक्त्या दानं
कुयात्‌ । मत्या सव्र द्ियुणम्‌ । अन्त्यनखातवापीत्डागादिष्वख-
जेषु पानादिकरण एक उपवासः । मत्या द्विगुणम्‌ । अमत्याऽभ्यासे
कायम्‌ । मध्यमजटेषु पञ्चगन्यम्‌ । महत्स॒ न दोषः । अत्र समत्र
एनःसस्कार इति कचतु । शद्रामेध्यसेविकाटादि स्पृष्टान्नमोजने खहो-
रात्रममीजनम्‌ । इत्यञ्चविद्रन्यस्पृष्टामक््यमक्षणपमायधित्तम्‌ ॥

अथ चाण्डा खाय्न्नमोजने पमरायथित्तम्‌- तत ज्ञानतः सद़चाण्डाराच-
क्नमक्षणे चान्द्रम्‌ । अज्ञानतस्तप्रहच्छ्रः । एककारु एकम्रयत्नोपक्रमाणां
ग्रास्तानामेकस्मिन्धयागे भोजनं सद्र द्धोजनमर्‌ । एवं पुनभोजनेऽभ्यासः |
षारत्रयेऽत्यम्ताभ्यास; । एवं सवेत बोध्य्‌ । भवदेवस्त्वज्ञानतः
सछरद्ध।जने तप्र च्छृ्‌ । अभ्यासे चान्द्रायणम्‌ । ज्ञानतो द्रेगण्यमित्याह
सिद्धान्नायम्‌ । सनखद्‌। जुष्कान्े [च|| आमान्नं तु तदं षेमाजरं बोध्यम्‌ |
बरत्सद्च्छुष्$तदन्नमाजन उपवासत्रयम्र्‌ । बरात्सिद्धान्नभोजने
पराकः । ज्ञानाभ्यास चन्द्राभ्यासः । अ्गानतोऽभ्यासे तसच्छय-
भ्यासः । चाण्डालादि पक्षान्नाशने स्वेन पुनरूपनयनम्‌ । कामतश्वतु-
` दिसतिषारं भोजने पातित्यम्‌ । अङ्गानतस्तु तद्द्विगुणवारभोजने तत्र
च द्रादश्वापिकं प्रायधित्तप्‌ । यवनम्टेच्छयावनानामन मोजनेऽप्ये-
वमू । अत्र भ्रायधित्तेन पापनाशचेऽपि वचनान्न व्यवहायंता । द्विजस्य
ज्ञानात्स्वेच्छया चण्डाल यवनाद्‌नां दासत्वाङ्गीकारे त॒ प्राजापत्य.
दयग्र । पेश्चस्यभिर्‌स्तम्डेच्छच,ण्डा लाद नां बरादेकमासं .दासतामा-
पन्न दना बरात्कारितमोवधोच्छषटमाजेनोच्छिषटमक्षणतत्छीसगादिः
प्ाजापत्यन दुध्याते । आहृताग्रेषन््रेण । सचत्सराषितस्य भाजापल्यं
पराकश्च । शद्रस्य सवत्सरावासे पक्षं यावकपानमर । मासं वासे कृच्छर
पादः । मयूखे तु प्राजापत्यादिकं मासमात्रे । गोवधादौ तु भातिस्िकं
तरमरायधित्तमकामकृते विहितं कायमिस्युक्तम्‌ । एवं वपपयन्तं भायधि-
त्कर्पना काया । चतुचषेपयन्तमिते कचित्‌ । अग्रे पातित्यालसायाधि-
त्ाभावः । एतदेव त्नानाच्द््रादिद्‌ा सत्वाङ्गीकारे । अन्नानादधमि
त्याहुः । चण्ड!लादिस्पृष्ठान्नभोजने माजापस्यम्‌ । ज्ञानतो द्विगणम्‌ |
एतदव पतितङ्कगरजस्वखादिस्पृष्ट न्‌ मोजने । अज्नानतः सदचाण्डा्रन्‌

पायधिचेन्दुरेखरः | १,

खछापतिताचरुच्छिष्टमाजने चान्द्रम्‌ । तद्धोजनानन्तरं पाकपात्रेऽवसिष्-
मत्रं तदुच्छिष्टम्‌ । ज्ञानतो द्वियुणपर्‌ । चाण्डाछादिभोजनपाजावशिष्टरू-
पौच्छिष्टमषष्णे तु पकीणेकप्रसङ्गोक्तं नेयम्‌ । क्षबरियवैरययोरापाद
इलातकारेऽननेतरथवितताम्बढाद्युच्िष्टमोजने च क्रमेण कायं कायार्षम्‌।
विप्रस्य तत्रापि चान्द्रमेव । क्षचविशोरप्यापद भावेऽ्ररूपो च्छिष्र भोजने
च चाद्रमेव । सवेत्रासुच्छिष्टादुच्च्ि देगुण्यम्‌ । तत्रापि पाकपाजाव्‌-
शिष्ठोच्छष्टादोजनपाजावशेष्टच्िष्टे द्वियुणमधिकं वा कल्प्यम्‌ । तथा
च तत्घृष्टमाजात्तद्‌ द्विगुणं तद्धस्तदत्तस्य तदुहपकस्य वा भक्षणे कसर्प्यम्‌ ।
सहभोजने गुणम्‌ । उच्छिष्टे चतुगुंणमित्यादे बोध्यम्‌ । चाण्डाङा-
दिसंसागिणोऽन्नस्य तत्पाकस्य भोजने कृच्छ्रम्‌ । शष्कादो तद्धा.
दिचाण्डालादिस्पृष्टनटक्षौरदध्यादिषाने छघुसांतपनमर्‌ । एतत्पीतरेषा-
मबुपाने षडुपवासपूवकं पञ्चगन्यपानमन्ञानतः 1 ज्ञानतो द्विगुणम्‌ ।
अभ्यास आराततः | अज्ञानतः सट्स्छ)ण्डिकाद्यन्नमोजने मास गोमू-
त्रयावकपानम्‌ । शुष्का तदर्धं षड्पवासा वा । आपानने तदषेम्‌ ।
हनत द्वियुणम्‌ । अभ्यास आवृत्तिः । ज्ञानतोऽष्ा भोजने इच्छा
दम्‌ । अन्नानतस्तथात्वे चान्दरदयम्‌ । ज्ञानादष्टचत्वारिशद्रारं भोजने
पातित्यम्‌ । अज्ञानतः षण्णवातिवारं भाजने तत्र द्रादशब्दम्‌ । ज्ञ नतः
सकृदेतदुच्छिष्टानमोनने विभरस्य चान्द्रम्‌ । क्षचियवेरययोस्तपकृच्छः ।
'एतदधमेतत्स्पृष्टमाजान्नभोजने । श्रुष्कान्नस्योच्छिषटभोजनेऽप्येवम्‌ ।
अत्राशक्तः--
कुशो दुम्बरवेस्वायये; पनसाम्बुजपचकषेः |
शङ्ख पुष्पीसुवचोदिकायथं पीत्वा तु शुध्यति ॥

तत्पीतरेषजरृपान उपवासत्रयपुयेकं पश्चगन्यपानमन्नानतः ।
हानतो द्वियुणम्‌ । अभ्पास् आवृत्तिः । गवोच्छिषटठाशने छदेन एक
उवासः पञश्चगन्यपानं च । अभ्यास उपवासत्रयम्‌ । चतुर्थे पश्चगञ्यप्‌ ।
अच्छदेने ज्ञानतः सङ्ृद्धोननेऽप्येतदेव । मतिपुवैकाभ्यासेऽतिच्छः
. केचिच्छर्वकाकोषच्छिषटे पुनःकृतपाकपयुषितान्ने स्रश्रद्रोच्छिष्टे चान्ने
शक्तेऽप्येवमेव भायथित्तमाहुः । मपाजरपाने सीरटक्ननियासाधारपात्
स्थजलपने नोकानखानिःसारणीपात्रस्थजङपाने कूपादेशमेपुटकनिःसा-

६८

नागोजीभटविरचितः-

रितजषटपने च सचरक्लानपूवेकमुपवासः । भश्क्तस्य पश्चगन्धपानम्‌ |
आपादे तदेव जट भुपि कृत्वा पा्रान्तरेणोदधतं पेयम्‌ । प्रणापादे दोषो
न । शुद्रभाण्डजरूपान उपोष्य विर्वप्रपखाश्काथादकपानम्‌ । नवमाण्डे
त॒ न दाषः । एवं पयोदध्यादावापे । अत्र स्रवेत पुनरक्तः प्रासङ्ककी ।
वैरक्षण्याक्तिः स्पत्यन्तराजुरोधात्‌ । तत्र शक्त्या्यपेक्षया व्यवस्था |
दातातपः- धृतं तें दधि क्षरं तथेवेक्षरसो गुडः ।
शृद्रमाण्डस्थितं तकं तथा मधुन दुष्यति ॥

इति चाण्डाला्यन्नमोजनप्रायथित्तम्‌ ॥

अथ भावदुष्टादिभक्षणे भायधित्तमू- तन्न यद्रणेत आकारतो वा
विसदृशतया जुगुष्सितशरीरमखादिभावनां जनयत्यरिपयुक्तगरा-
दिश्द्कगं वा जनयति तद्धाबदुष्टम्‌ ।
्धातेश्च न को युङ्क्ते मामक त्वन्नमेव रि।
वृते ग्यथाश्चयस्त्वेवं तद्राग्दुष्ठं [ भरकौरतिंतम्‌ |] ॥
का क्रियाऽस्मिन्निति निनिन््य दीयते यत्तच्च । तयाभोंजने कामतः
कृते निराजञुपवास्तः । गोपमूत्रयावकवानमित्यन्ये । अज्नानतोऽधेम्‌ ।
खदने घृतप्राशनम्‌ । भक्ष्याभक््यत्वेन शङ्किःतवस्तुभक्षणेऽक्ष\रलवणम्‌ ।
रूक्षां ब्राह्मीं सुवचेखां पिबेत्‌ । निरा शहुपुष्प् वा पयसा सह्‌ ।
कुशपद्य दुम्बरपलाशा देखपव्रकृथं वा पिबेत्‌ । शद्कमयाश्च विज्ञाने
दिगुणम्‌। अज्ञानतः शङ्कि्तभक्षणश्ुद्धययं वषान्ते जीन्द्रावेकरं वा इच्छ्‌
कुयात्‌ । इते भावदुष्टादिमक्षणपरायधरित्तम्‌ ॥

अथ काडदुष्टाषने परायथित्तम्‌--कालदुष्टमक्लेदाक्तपयुषितादि ।
मत्या तद्धक्षणे चिराभ्रं यावकव्रतम्‌ । अगत्या त्वेक उपवासः । आनि.
दरे गोक्षौरादिपाने चवम्‌ । यवगोपूपपयोदधिपिष्टविकारे रनहपके सा
त्तान्नाद्‌ च न दोषः | शुङ्खमस्थिदन्तशक्ति शङ्खकपर्दजनितपाजेः कन्दश्रा

दकजश्च जं पौस्वा मवोदक च वषोकाठे उयहाद्वांक्‌, अकाछे

च दद्याहाद्‌बाक्पात्वा पञ्चगन्मं पिबेत्‌ । मत्योपवासः । ग्रहणकारे

नवश्राद्धे च भाजने म्रापयाचङ्ान्नमोजने च चान्द्रम्‌ । म्रहणनिपित्तनि-

1¶द्टकारे सधकारेऽतिपानरतिसायंकारे च भक्त्वा रात्रो धानादधरिस्
केतुतखसवबद्धान्नमाजभ एवमादिष्वनादिष्टमायाधेत्तेषु प्राणायामश्तम्‌।

भायशित्तन्दुशेखरः | ६९
प्रत्योपवासः । अमत्योपवासर इत्यन्ये । इति काठदुष्टाशनपाय्ित्तम्‌ ॥
अथ गुणदुष्टमोजने प्रायध्चत्तम्‌-डुक्तानि कषाय दीधान्यान्यमे-
ध्यानि चामत्या पीत्वा मुक्त्वा चोपवसेत्‌ । मत्या जिराज् यावक |
आमलकयुक्तकाञ्जिकायां न दोषोऽभिषारणे च । शुक्तं कालवशाद्‌.
ण्ठतां गदम्‌ । उद्भूतसारपिण्याकमथितादिमन्षणे मत्या तरिरा याव-
कम्‌ । अमत्याऽेम्‌ । छरदित्वा धृतं पिवेत्‌ । श्देवादिरहितान्नमोन.
तेऽतिथेदे वतादिपयाजनमनुदिश््य था पक्ृस्य टृसरसयावकपायसापू-
पष्ठुखीमधुमांसादिभक्षणेष्वमत्योपवासः । मत्या तिरा यावकम्‌ ।
कायमभ्यासे । आदिताभिस्त्वपत्या त्रिरात्रम्‌ । मत्या कायं कु्ीत्‌
हस्तदानादिक्रियादुष्टस्यामत्या भोजने नक्तम्‌ । मत्या तूपवासः पञ्चः
न्यं च | तत्र माह्कमिघुरसिशेषरूपं फाणितं शाकं गोरसखवणघर-
तानि चैतानि इस्तदचतानि दुष्टानि । अमत्याऽभ्यासे तुपवासः |
म्याऽभ्यासे तरिरा्म्‌ । अत्यन्ताभ्याप्ते सांतपनम्‌ । इति गुणदुष्टमो-
जनमायाधेत्तम्‌ ॥ .
अथ श्राद्धमोजने भायधित्तम्‌-ततरान्तदंशाहे नवश्राद्धानि । एका
दशाहश्राद्वमारभ्यानान्दान्तानि षोडरेकोदिष्टाने नवपिभ्राणि । सपिष्ड-
करणं मिश्च, ततःपराणि पुराणानि । तत्र॒ नवश्रादधभोनने कायम्‌ ।
अनापदयत्र चान्द्रम्‌। एकादशाहे महैकोदिष्टेऽप्येवम्‌ । पादोनं फायमापदि।
अनापदि तु चान्द्रं कायं चेत्यन्ये । द्रादश्चाह आच्मासिके चोनमातिकं
च पादोन कायमेव । अजानापदि कायम्‌ । अन्ये पराकमाहु; । द्वितीय.
माकं त्ेपक्िकमासिक उनपण्मात्तिक उनान्दे चार्ध्छरम्‌। अनापदि
` पादोनम्‌ । जिमासाद्यन्दमोक्षान्तेषु सपिण्डने चाऽऽन्धिके चोपवासः
पादहृच्छरो वा | अनापदि तु त्रिरात्रं कृच्छ्र बा । अन्ये त्वनापदिनरैपक्षि-
केऽतिदचछरः । षा्माहिके कृच्छ्र; । आग्दिक आपादि तिरा गोमूत्रया-
धकेपानमू । अनापदि कायपादमित्याहुः । तदुत्तरं भरत्याग्दिके तिव.
पयन्तं नक्तम्‌ । अनापदि तूपवासः | गुरुविभार्थकदरभ्ार्ं नवश्राद्ध.
भोजने चिरात्‌ । मरैकोदिषटे द्रादशाहादौ च जिरा्म्‌ । देमासिकादा-
वृपवासः । भिमासादौ नक्तं पञ्चगव्यं च । परत्यान्दिकेऽन्यपुराणेषु च
पट्‌ प्राणायामाः तत्रव निःपपृहस्य मोक्तुजपशाहिनो वा तदू |

७० नागोजीभडुविराेत;~

क क

पषचियादिश्ाद्धेषु द्ितरिचतुगुणानि कपात्का्याणीति स्प्रतय्सारे ।
अन्यत्र तु पवेणश्राद्धे षट्‌ प्ाणायामाः। तिमासादिवत्सरान्तमुपवासः

सपिण्डनश्राद्धे च । अचमासिक पादोनं दृच्टृम्‌ । चेपक्षिकं तद्र्षम्‌ ।
मासक पञथ्चगन्यपानम्‌ । प्रत्यब्दं नक्तयू । इदमापदि | अनापादे तु
दवयुणामाते । चाण्ड।लादकसपविपपञयुदंशिविदयत्पातपननविषोद्न्धना.
नाञ्चकैमुतानां स्तनपतिताचभोज्यान्नानां च नवश्राद्धषु चान्द्रम्‌ । परथ-
ममासक चान्द्र पराक् | द्रादशषादादां पराक एव । द्िमासतिपक्षा
दावातढृच्ट्रः । [त्रमासदा कायम्‌ । आब्दिकं पाददच्छ्रः । दितीयव-
पादाबुपवासः । सम्यग्विषयेऽपि द्रव्यायभोजनेऽप्येवमेव, । अपाङ्न्ते
यानामकादश्ञाहश्राद्धमाजनं रिशुचान्द्रम्‌ । यतित्रतिब्रह्मचारेणां तु
प्रथममासकादिषु नवश्नाद्धम्रतकान्नस्य च भोजन उक्तं कृत्वाऽयिकनि
रात्रापवासं प्राणायामत्रयपृदेके घृतप्राश्चनं च करत्वा वतशेषसमापनम्‌ |
अनापदि तु काये जिरात्रोपवासो द्वादश प्राणायामा; पञश्चगव्याशनं
चाधकम्‌ । कामता भोजनं पुनरपनयनमित्यन्ये । अभ्यासे तूक्त
च्छया द्‌ाद्रगुणमर्‌ । आमहेपरूकारिपतभ्रद्धषु तत्तदधानि । गुरुविष्ये
त्ूपवास। नक्तं षटुन्ररत्पाणायामाश् । अश्रोत्रियादिपुराणश्राद्धेष्वेचु
त्तप्रायायेत्तषु सवश्राद्धषु च गायत्या दशचकृत्वोऽपः षीत्वा शयध्यै |
ततः सथ्यापासनहामाद यथोचितं इयात्‌ । दद्धि श्राद्ध प्राणायामत्र-
यम्‌ । चरनामकरणनातकमाङ्क्राद्षु चडाहोमान्ते च सीमन्ते सोमे
चाधानाङ्गब्रह्मादनं चामत्याऽऽपदि च युक्ती सांतपनम्‌ । मत्याऽऽपदि
चान्द्रम्‌ । अन्यसस्कारेषुपवासः । अनापदि चिराच्रभ्र्‌ । अन्यदत्ता
कन्याञन्यस्मं पुनदेत्ता यासा पुनभ; । असंस्करृते पृवेगमें प्रसते सति
द्वेतयगम्‌ सस्कारां यस्याः सा पुनरेता | ऋत्वादिषोडशाहात्पादेव `
या गाभणी सा रेताघा । भतृ्चासनोद्धङ्पेनी कामचारेणी । भासां
गभषु भक्ता पूषवत्सातपन चन्दर वा । सवस्नीप्रथमगर्भेषु वेषम्‌ ।
आनद्‌श्चाहनवश्राद्ध्‌ कामत्ता भुक्तवतो विप्रस्यानापदि संवत्सरपयेन्तं

क

भाजनासाकसाहेताध्ययनामेति केचित्‌ । इति ब्राद्धमोजनपाय-

(कद

व्वत्तम्‌ ॥

अथ पारग्रहाश्ुचदुष्टमाजने मरायधित्तानि- तेत्र राजपुरोहितरज-
मूत्यतेश्यशद्र्णां ह(वाजाविकमाहैषिकप्यानिकमूपालानां स्तेनगा.

भायित्तन्दुशेखरः । ७१

पक्टक्तकवाधुिकद्ावस्यितानां कद्यवद्धाभिरस्तपु्ीदाम्मि-
केयनटनसैकगणकानां भगद्टत्तस्ीसदशचएेतानराचारानेशद्धाच-
राणामाचायोभ्िगुरमेशा्खगोव्राह्मणादिदवविण्य, = सवत्सराभ्यस्त
पातकानां चभैकारस्वर्णङारशोण्डिकन्याधपुनभू नात्रणन्नत्िषका र
छकारखोहकारणा पचत न्पत्तक्रद्धातुरगण[क गणिकानां इचक्रमद्यक्ञ-
एृगजीविनामश्वरथगजारोदणदत्तीनासुष्छिष्ट मोन। (जा कररोग्रपातेता स |
सुनाना रजकानेणजककवतकाना शद्रसाजक्व्याप्क।चनकासचास्पत्र
हमविक्रयिणां एथाश्नम्यनाश्रस्याश्रमेमेदिनामपण्यावक्ेतुसोपमनावक्रतू-
्टषतन्तुवायतु ्वायाकिरातानां यतित्रह्मचापरेणात्रत्यतच्च।जकादप्ना
नेत्यरोगियोनिसंकीणेसं ररज।सिङण्डगोरुकतद नाना षाण्टिकक्मिगा-
्ववतिघ्र(नां परिदिवन संबन्धिनां गरदसूपकारवणव्‌।प१२॥वपाख'ण्डठ
नां सूतादिमातेोमनानां कमर्न ग्रदण्डपातना इण्यक्तामयागा
तविक्रयिणामखतवादिद्रेषिदेमकारणां इृक्षारोपणदत्तीनां कूटदृदबुषटी
तत्पतितत्सबन्धिनां वया दि स्वनव्यतिरिक्तकरणनुपातेमवोधकानां कितः
वुभृगयाञ विनिषादतत्कमकृतां पृस्यन द्जकायकतृणा मापणवघजेपक-
रोकायतिकदेवङुकक््‌। जित टन पखरयावदन्ताना पित्राद्‌पववद्‌मानस्य
नादिसतरणमी विग्रामयाजकतरएर।। देतव णनप्दुमरकदुराम्तवक्-
कण्डपृष्ठानां पयाहितपराटपूनभ्वग्रदिधेपूपातेतज्जाताना चाकते। ककष
पिरप्तकससुद्रतारकदीनाष्घातिरिक्ताङ्ग नामपुत्रकानसिकयुमृषूणां पतिषु-
रहितस्य पञचयज्ञानछृखा नित्यपराजमोजचिरूपपरपाकानरतस्य
पश्वमहायङ्नकरण विना भोजनरूपप्रप।कानदृत्तस्यापन्वसत्तकङ्गानव्‌। ज
तगहस्थस्याऽऽचायपितुमातुसु तगुचभ्नित्या गनां =सुतकन्या्े(सत्यावक्रः
गिणां ग्रहाश्थतोपपन्तदज्ञातीपपत्तिकस्तःपरग्रादणा चूतजावावावानत
पातीतसतकिङृङालानां चडःपष्टिपर नमक्षकरूपडण्डा शनः कार्‌"
सीसादिकारवाद्योपनीधि भाण्डदस्नादेकतुपन्वादवक्रायमदय। वक्रा गा
ताज्रादीनां स्वणीदसदशरूपकतृणामित्यादप। पनामा म तहत
भिक्षान्नपतिग्रदे चान्द्रायणम्‌ । एपषमदतानष्छृतन। धखूयतस्त चकष
स्तपजी दनां चान्नमोजने दान याजने प्रत्र चवध्र्‌ । एतच ते| तत्‌|
्रस्तूपाजतघनत्यागपू्रकमव । कनखिकृष्णदन्तङ्ेभय॒त्ताना च परु
क्तानां पेमान्नदशुद्रस्य शुदरान्द्‌विभस्यास्वामिकशद्स्याम्रूताचा दुद

७२ नागोजी महविरचितः-

तुान्नभोजने शिष्जुगुप्सितान्नस्य महापापिवीक्षितस्य श्वादिस्परष्टस्यौ-
दक्यादिदृष्स्य गबाऽऽघ्रातस्य पक््यवरीटस्यासस्कृतस्य बहु याचितस्य
सरोषसविस्मयदत्तस्य पादस्पृष्टस्यावन्नातस्यानवचितदत्तस्यातुष्टिकरस्य
चान्नस्य भोजने चामत्या तरिरात्रम । अमत्याऽभ्यासे ढृच्छरः । मस्याऽ-
तिकृच्छः । मत्याऽभ्यासे तपङृच्ट्! । ब्रह्मचयादेः कायातिद्धच्छरतप्नक
` च्छचान्द्रयणानि मत्यादिषु क्रमेण पुनःसस्कारथ । यद्रा जिषण्णवद्राः
दश्चरात्राणि पयसा भूयोभ्यासे चान्द्रम्‌ । अत्यन्ताभ्यासे चान्द्र
हृद्धिः । आपयेकट्वित्निचतुरुपत्रासाः । अत्यन्तापदि तिषण्णवद्रादब
प्राणायामाः । आमान्नषु स्नानम्‌ । एतद्इ्त्तिविमान्नभाजन एकभक्त ।
अनाचार दुष्टाचरि नक्तम्‌ । ब्राह्मणनरुवे सानपष्टशतनपञ्च । एवं
श्ाखारण्डान्नस्य ब्रद्यणादिसंघाताद्यपदेश्त्यक्त।दिरूपस्यानकसवापि-
करूपस्य वा गणान्नस्य को युडक्त इत्यादिस्मयादिना दौयमानदृष्टा- `
नस्य नगरमाधुकरा्यन्नस्यास्षन्मानं गुणिनां सन्मानं पापकरपणां कुरुते
यस्तदन्नस्य च भोजने भ्रादेव । आचारेन्दुरेखरे भोजनभकरणे
गणिकाद्यभोज्यान्नमक्षणे चवमित्युक्तम्‌ । इति परिग्रह।श्ुविदुष्टमोजन-
मायधित्तानि ॥
अथ जत्मृताश्चौच।न्नभोजने भाययित्तम्‌-द्विनारौचे सवगांनाग-
पवासस्िरात्रं घ । विपक्षनियवेदयशद्रा रौचेष्वमत्या विपो युक्त्वा
नक्तेकद्वित्िरुपवासान्डुयोत्‌ । अभ्यासे त्वेकातिपश्चसमतोपव(साः । यद्वाऽ
भ्यासे द्राचरिशत्षष्टिशतं पभराणायामाः । उपवासः भाणायामानां समुचय
इत्येके । अन्ये तवापद्यज्ञानत एवासदृद्धोनन एषेतत्‌ । अभ्यासे त्वधिकभि-
त्याह । मत्या चेत्कायसां तपनमहासां त्पनचान्द्राणे । एकद्रित्रिचतुःक-
यानि वा। मत्याऽभ्यासे कायातिदच्दरृतप्कृच्छरचान्द्राणि । कामतो भूयो-
भ्यास एकद्वित्रिषण्मासेषु क्रमेण यावकव्रतम्‌ । अत्यन्तापदि मत्याऽ
भ्यासेऽपि प्रागुक्तपाणायामा एव । अज्गानाद्धकत्तौ छदेन चानापचप्यष्ा
विंशतिपश्वक्ताषटसदस्रगायन्रजपो वा बोध्यः । द्विनाङ़्चे श्वस्य भक्तो
सानम्‌ । शुद्वाशयेवे शयद्रर्य स्नानं पञ्चगव्यं च । आशोचिविभस्पृष्टपान-
यपाने पञ्चगन्यगङ्गानतः । ज्ञान त दुपघासः । बह्म चयोदेर्तत्पाने प्च-
गव्यमुपवासथ्च । मत्यहं सदेख्लनपश्च त्रिरात्र । जाताश्च आदिता
न्याशेतचे च खघ स योज्याभित्येके । अ(शोचे भुक्तवन्तं न स्पृशेद्‌।

भायाश्चत्तन्दुरेखरः । ७६३.

|

प्रीषोत्सगौत्‌ । इदं च प्रायचित्तं तद्रणोनामाशोचन्यपगमे कार्ष
तावदाक्षचानमाजनाऽप्यार चात्‌ । एतच्चाऽऽञ(चस्वामक्रान्माजन
एव । आरौचिस्पृष्टाशोचिस्वामिकाननमोजने तु तत्तत्मायश्ित्तदयसमु
स्वय इत्यन्यत्र विस्तरः; । आग्राचिग्रहेऽन्यदयान्नमोजनेऽपि नक्तमप
घासो बा पायधित्तम्‌

अथ कापाटिकान्नमोाजने तजनपने च कमात्छायं तदप॑ च।
अभ्यासे द्विगुणम्‌! मत्याऽभ्यासे चतुगुणम्‌ । तत्छ्ीसगषने चै षपू । अत्य-
न्ताभ्यासेऽब्दरषच्छरष्‌ । अन्नर्जधषटत्तस्यारिदत्रिणश्चाऽऽश)चवच्चऽपि
तदीयामाननेषु दोषो न | तयोः पकान्नग्रहणे तु करपेगकराचं यावकतरतं
्रादश्च चतुचशतिः माणायामा वा । पक्षे मासे वा देवपितुन्भीनयतोऽ-
जनान चन्द्रम्‌ । पतितग्रहवासान्न म जनपरतिगू(ग्रोदैषु ज्ञा नाभ्यासे मासो-
पवासः । अज्ञानाम्पाे चान्द्रम्‌ । पूवेगणित्तव्यतिरिक्तनिपिद्धाचरणश-
लानामन्नमोजने तुपत्रासः । वत्छराभ्यासे, पराकः । उक्तार्कतनिपद्-
मृलफपत्राद्रशन उपवाकः । इति जातमूृताशोचान्नमोजने प्राय.
धत्तषू्‌ । ईप नेन्दितान्नादनपरायधित्त(नि |

अय नटदिकभकरणे भरायधित्तम्‌--वशकरणोस्चाटन।दिरूपऽमि-
चारे शक्त! सत्यामप,नरूपं विना कारण गदान्निष्काशने संमोगादि-
त्यागरूपे च भायौत्यागेऽप्युपपातकसामान्यप्राय्चत्ताने रक्तया.
पक्षया योज्याने । अनेपप्‌।तकमायधरित्तपरु यथोपदिष्ट प्रह्व । क्षन्चि-
यस्य पादोनम्‌ । भेदयस्यानम्‌ । शद्रस्ण पादम्‌ । तत््वणां तद््म्‌ |
रजस्वलानां तत्र तनीक्तभेव ऋ1५६्‌। ईति नटादिकभकरणे प्रायश्चित्तम्‌ ।
इत्यु पपातकपभायधित्ताने समाप्तानि

थ महापतकेषु । तत्राऽध्द्‌। ब्रह्मदेर्याप्रायधिततमू-तत् ब्राह्यणतव्‌-

मक।रश्जञानपृव्रकं मारणकामनया व्राद्यणवधरं मरणाद्व शुद्धिः ।

तेर्चाऽऽत्मन। ऽग्नि पपे शनेन म्रगुपतनेनं वा । अथव ब्रह्महत्यापापञ्ुद्धय५ |
णटक्षु( &५। 2१त।ऽयामपति जानत पेनुभेतां युद्धम्‌म। स्वच्छया
ह्५भवचनंन । सत्र तदत वंदुप्रद्‌रःतय भृतका मकन्वाद्‌ पृनजाच

तद(ऽपि युध्यापे । मर्णन पायं प्षच्चपादेरेव । त्रिप्रस्य तु

तततरश्यमाणं प्रायधिततं द्युणं ऋभटिति मिताक्षरा । अत्नानदेःऽनि-
५१9

७४

नागोजीभष्रविरचतः-
च्छया वा छ्तेतु व्रह्मवपे हंतविभरशवरिरोध्वनदस्तस्तकपारालोभ गही
तान्यदीयकपाछः स्वकं ख्यापयन्ब्रह्मचारिषमेवांसतेव्गिक।(चाया-
दिद्बने मागौदपक्रामस्तिववणस्नाय्यघ्ययनाध्यापनादिषटकमाौणि बभे
यन्सपन्त्रकं स्नानसंभ्योपासनमात्रं इषैन्रात्रौ दीरासनी नदी ण्डी वा
ब्न्यफटपात्राहारी तदभावे त्वसंरस्पितविधुपमुक्तवञ्जनसक्तागरिष्येष

भ्यं भृत्पात्रेण चरन्क्षमी दान्ताचारः कम्बलक्षौमश्यानश्वीरवल्कल।.

न्यतमवासा बदिग्रोमादेवाख्यादिसमीपवासी विप्गृहाण्यपरविशन्द्रारादेव
तत्तद्दाननमस्डेवेननेककाटाणी भिन्षावा अलाभ उपवसनद्रदश् वषौणि
घ्पयेत्‌ । ध्वजश्च शवनिदैरणायसदङ्कस्येव । एतदशक्त षषट्य्-
रातरशतवेनवस्तन्मूरयं॑वा हेषरोप्यान्यतरस्य षषटचुत्तरतिशतनिष्कानि
(णि) । अनार्त ताबर्तस्यान्यधोनिष्काते(णि) पादनिष्कानि(णि)
वा । अनन्ते शतं दश वा यवो दक्षिणा विपरमोजनादीति केचित्‌ ।
पित्मात्सोदरगरभ्रोभि याहूतागन्याचायादिमेभवषे तु परणपयेन्तमेतदेष्‌
व्रतम्‌ । भिक्षाशनं च रोदितशरावेणोपं । अन गोसदृस्तादिकद्रादश्चःञ्द
भित्यन्ये । द्रादक्ाब्दव्रदम्ध्ये चोरन्याघ्रादिह्यमानस्य ब्राह्यणस्य

तादृशगवां द्वादशकस्य बा रक्षणे द्विनानिवञाप्याश्मेधावभृथस्ताने वा

सथ्य एव शुद्धिः । भक्रान्तव्रतमध्ये मरणेऽपि तावतेव पापक्षयः । ए
वतमध्ये गोविाय प्रणपारेत्वागे तत्पयन्तं॑व्यापारं त्वा मीवनेऽपि

क,

वा सद्य एव दरध्यति । यद्रा व्रतमध्ये कुष्टादिदीषपीधन्याधिश्रस्तं तिप
गां वषधैः संरकष्य तदैष शुध्येत्‌ । एवं व्रतमध्ये चेराद्यपहूतविप
धनां ते; सद युद्ध्वा तद्धनस्य विभाय परापणे तजिमित्तमरणे बा बहु
दस्रप्ततस्य मृतकसस्य तेस्त्यक्तस्य धनानयनं विनाऽपि जीवनेऽपि
वा सद्य एव दुद; । न त्वग्रे पुनव्रतकरणम्‌ । इदं चामतस्याऽनिच्छया

वा नर्सुम ववत्र ईहन्तुजञेयब््‌ । भक्रान्तव्रतक्षाज्चयस्य जातमाज्रायपस्यं

च कामतः सगुणेन वषे कृते द्वादशाब्दं कायम्‌ । अज्ञानतः षडब्दभू ।
मितदषिष्पारिनः शाखान्तं तिर्ेदसंहिताब्राह्मणपारायणं वा । पूर्वमे
वाऽऽदिताक्न; दतमकृतियन्नस्य विन्वनिद्‌मिनेनि्रदशिष्टतामन्यतमया-
गकरं वा | विन्ध्योत्तरवासिना तु निशुणेन सगुणेन वा जातिप्न-

1 नेगुणवप्रदधं चकर्मवारजतचातुवण्यात्य [मेषां वेता छवोपानदर
नतन गाड्रगषटय्ापतपोवनत्तीषादििषु स्वकं स्यापयनपमुद्रसेतदशे-

$

(कि

प्रयाश्च्तन&सर

५" ५

५

तक्ञाने एत्वा च्या भोजनवस्पविचाद देयम्‌ । अत्र गोश्चतं
दक्षिणा । जातिमातरविप्रस्य बेदाभ्यासादेहानेन धनवृता वृ वदः
तसपरदानजीवनपयाप्षमूम्यादिधनदानम्‌ । दवादञ॒वषपभाग्यद्रनय सहत
ृहदानं वा तावत्सबस्वदानं वा 1 अशक्तायुततरततरम्‌ । अत्र पतिश्रर
तवानरेषटिरनादहितम्नेवेखवानरथरः प्ायाथत्तमू । अज्ञानतः; समचा

गरदीक्षित्ाह्यणवपे चतुवशतिवापिकमुक्त त्रत गोसहस्र वा । अचा-
यदिवेऽप्येवम्‌ । गोसदसरसदितं द्वादश्दमित्यन्य । अत्िशुगवता
गुणरीनस्याज्ञानतो वधे पृवोक्त व्रतं व इत्वा रर्नहेमगोधान्य

तिखद।'ध्चतदानम्‌ । मत्या गुणाद्‌ । ज्ञानत ब्राह्मणन्ना{गिसषण्ड

शाब्दम्‌ । विज्ञास्रत्वादौ तत्तत्मयुक्तम्‌ । अन्रकमयत्नद तेनकविनव
्ेऽप्येकमेव परायथित्तं तन्त्रेण । तन्त्रस्वं॑च समानदेश ङ खकतूरवनाध्ः
हमाणवि्ेपतवम्‌ । अनेकग्रयत्नकृते तु नानावधे रायागरत्ता्‌ततस्तृ
तीयविभरवधपर्यन्तम्‌ । चतुर्थे तु विभवे प्रायाध्चत्तामाव्‌ः । कचिद्म
रणमुक्तपरायश्चित्ताचरणापित्याहुः । बहुमिरेकविपरस्य वरध यदवय्रह-
रेण मरणं सपराक्षप्रस्चणादारभ्य पिमोदधरेः प्रितीतः सरस्वत
गच्छेत्‌ । अन्ये पण्मातान्कृच्द्श्चरयुः । तिरस्ठृतनिगेणत्रिपरस्य क्रोधाः
हिषस्रादिनि् णोपरिपरणे चेवापकं तेदूव्रतम्‌ । निपिन्तिनो गुणवच्छे
वन्दं गरृहसेत्रादिसबन्धे निगुणपरणं सगुणस्याच तरवााषकमव । सगु
णस्य तथाभरणे त॒ द्रादशाब्दमेव । यदा त्वाक्रोर्ताडनादस॒बन्धपनद-
रेण च्रान्त्यादिवक्चारपरमुददिर्य विपरस्याऽऽत्महननं तु दन्तुर दा
नोदिदयस्य । तथा यत्राऽऽक्रषटऽपि परणादुवक्विनद्नाीदना ता
उचै; श्रावयात्ि नाऽऽकरोच्चकस्यापराध इति सोऽप्यदापिः । ईत नल

त्याप्रायाद्वत्तान ॥

अथानुग्राहकार्दनापू-- तत्र साक्षादुग्राहः दरौ दशा्द्चठु\वश. `
त्यब्दषडब्दादि यस्पराप्तुयात्तत्पादोनं चरेत्‌ । भरयाजक् = १ । अनुमन्ता

नामोजीभट्रविराचतः~
साधपादम्‌ । निमित्तकता पादं चरेत्‌ । अत्र च तिरस्कृतेत्या्नुपदोक्ता
व्यवस्था निमित्तकतंरक्तेव । अनुग्रादकपरयोजकादीनामपि येऽनुग्राहक.
प्रयोजकादयस्तेषामपि प्रायधित्तं कस्प्यम्‌ । तया परोत्साहकादीनामपि
दण्डप्रायधित्त कृर्प्य |

प्रोरसाहकः सहायश्च तथा मागानुदेश्चकः।

आश्रयः शश्चदाता च भक्तदाता विक्मेणाप्‌ ॥
उपेक्षकः शक्तेपांशेदा पचक्ताऽनुमोद रः ।

य एवं भरियमाणं तु ब्राह्मणं सथुपक्षते ॥
अकार्यकारिणां तेषां प्रायधिक्तं भरकल्पयेत्‌ ॥ इति ।

करिमश्ट्ह्यवधे भयोजकस्यान्यस्मिन्साक्षात्कतेत्व एकस्य गुरुखघु-
प्रायथित्तसनिपातस्तच द्रादश्चवाषिकादिगुवन्तःपातिनः प्रयोनकादि
ठ पुपायथित्तस्य प्रसुद्कार्दिसद्धिन प्थगनुष्ठानम्‌ । अभ्चिदगरदश-
पाणिधनापदारिक्षेचहस्दारहारकाः शापोद्यत आथवणाद्मिचरिदैन्ता
राजगाम्िपेश्रुनकतां चेते बतेमानतद्रयापारा आततायिनः । एषापि.
विषरख्रादिहरणमात्रेण निवारणसमव यदि तदधः करियते तदा तत्त-
द्धनिित्तं भायधित्तं भवत्येव । अश्क्यनिवारणे तु गोविभादीनामप्येषां
हननादावुद्यतानां षधे दाषामावः | क्षञ्चियादीनां ब्रह्मचारिवनस्थय-
तनां च क्रमेण द्विगुणं त्रिगुणं चतुगुणं च प्रायाधित्तम्‌ । केचित्त प्षनचि-
यवदयश्ुद्राणां कामतः ्र्त्तावेतद्विषये मरणमेव तच्च सवेस्वदानपृवं
गुण्डितसवाङ्खस्य करीषाय्रावेव । अकामतस्त्वामरणे पहाव्रताभ्यास इ-
त्याहुः । यन्त॒ यथोक्तं प्रायधित्ते विपरस्यैव क्षन्चियस्य तत्पादोनं वेशय-
स्याध श्रुद्रस्य पादापाते स्प्रत्यन्तर्‌ उक्त तस्रातराम्यासुहितमनष्य
वधचोयपारदायपारुष्येतिचतुर्विषसाहसन्यतिरि क्त पापविषयमर्‌ । बाट-
टृद्स्ीणापधम्‌ । ब्रह्मचारिणोऽपि षोडश्वषात्पूवं बारत्वाद्ेम्‌ । षोडश.
वषादृध्वं तस्य द्टिगुणम्‌। अनपनीतवालानामनूदस्रीणां च पादमेव | वि-
प्रार््षच्चयायामुत्पन्ना मूषावसिक्तस्तस्य क्ष्चयन्युनमध्ययं द्रादश्चाब्दमू ।
एवपनुटोमषु सवे न्युनत्दमह्यम्‌ । प्रतिलोपोत्पन्नानाममयेव दिश्चा
प्रायधित्ताधिक्यमप्यह्यम्‌ ।

साभ्कस्याज्ञानान्महापपे . तदश्ीन्पुत्रादयोऽप्रायभित्तं पारयेयुः ।
्नःनाच्चेदु्ानप्सु प्रक्षिप्य मरणान्तं प्रायथित्तमू । आत्पयाते तु रत्पु.

प्रायथितेन्दुशेखरः | ७७

दयो मृतजातायवधप्रायाचत्त समुचत तपरदृच्छ्य चादर इयुः
आसमघातादि पापिनां राच स्पशोरकरणवदहनद हनाश्चुपातास्थसच यदजा
हतियादिकमज्ञानतः इत्वा मनूक्त तप्तकृच्छ्र दूद्शा्हमू । ज्ञानतो परगु
णम्‌ । तकृच्छरृपेदितं चान्द्र वा । एषु स्पशोश्रतपातमिन्नष्वकककरण
त ज्ञानतः सप्ताहसाध्यं सांतपनं तपनदृच्छर वा । अङ्गानता पास भिक्षा
हारद्धिषवणस्लाने च । स्पशश्रुपातयास्तु भरत्यकमकापवापतः । मत्या§
भ्यास दच्छातिद्धच्छरचान्द्रादि योग्यतया = याञ्यम्‌ । जआतान्न
तादृशस्य ठौकिकाश्निना दादोऽपच्चकः । दादहकतुः प्राजापर्यमात्तच।
तादिभायधित्तं पुत्रादिः कृखाऽस्थाने चाववददहत्‌ ।

अथ ब्रह्महत्यादि व्रतदिशविषय उच्यते--स द्वावधः । ताद्रूप्य
्रतिपादेन सादशपरनिपादेन वा । तत्राञऽ्यविषये ब्रह्मदव्रत पादनम्‌ ।
यविषये त्वरम्‌ । तत्राऽश्च यथा-सामयागस्यक्ताचयतरस्यः
्रैह्ययोरतेस्याथ वधः | रजोदश्चनासभृति षोडशादनान्त वन्ध्यात-
स्कति दखगरत्रेयी । अनरिगेोत्रोत्पन्ना नारौ च गान्णा च |
वित्त ताशी बन्ध्याऽप्यात्रेयीत्याहुः । आश्रयां वित्रसवरान्धन्यव्‌
विप्रतुरया । अचरापि सगुणनिगुणादिन्यवस्था याज्या । एवं यागह्य-
ह्ीवधः । आदिताथिद्रिजाग्रयमायोवधः । ववपरचधफटकानूृतस्ताह्व
विप्रस बन्धिनिक्षेपहरणं च । अत्र नववाधिकतब्रह्महव्रतम्‌ । कामा]द्कृत
्रगुण्यादि । नात्र प्रणान्तकत्वम्‌ । काचि पा्यात्रेयीवधे तु प्षचया-
दिवधोक्तं प्रायधित्तम्‌ । द्वितीय यथा- गुरूणा मख्यानमाप्षेपांऽनत-
पापाभिक्ंसनं च । वेदानामप्रामाण्याभिधानम्‌ । विप्रातारक्तामतरवचः ।
अधीतयेदस्य वौद्धादिश्नाख्रावष्टम्भेन नाशनम्‌ । माणमात्रववकट क
न॒तसा््यम्‌ । गुणवत्परस्परं स्पधाय गुणवचपरीक्षायां वाऽनुतवच-
` नप्र । राजकुङे ब्राह्म णषीड।जनक्पेशू(श्य)न्यं चेत्यादे । एतेप्वन्यषु च
पू्वोक्तेषु च ब्रह्महत्यासदरेषु षडन् ब्रह्यहवतम्‌ । एषु कपाटधघ्चन.
धारणादिकं नास्ति । ब्राह्मणादिहव(नमन कृतान्य तदधं(थ) समा.
गत्य सम्यकश्स््रादप्रहयार इत कथ{चिखिषारगादमातबन्धवश्दसा
न मृतस्तयाऽपि प्रहतैथयावणे ब्रह्महत्याप्रायावत्त भवत्यब | तच्च
पादोनमिति भिताक्षरादो । मनसा नेाभेतब्रह्मवधस्य्‌ स्वत पवोपरत-
भिषांसस्य द्वादश्वरात्रपुदकमात्रभक्षतयापवासताः । चिकित्सा{द्नाोपकार

७८ नागोली पटदिरचित

५ (न

क्रियमाणे विप्रादिपरणेतु न फिमापे पापम्‌ | इति ब्ह्महत्यापायपि
प्रकरणम्‌ ॥

अथ सुरापानप्रायथत्ताने-मदजनकोऽन्रविकारविशेषः सुरा ।
तस्या किौङ्गानपूर्वं कामतः सकृदपि पने मरणान्तमेव तेषां पायश्र
तम॒ । तचाभिव्णसराम्बुगोघरतगोष्षीरस्लीगवीमूत्राणामन्यतमपानेन ।
पानं च छोहपत्रेण ताच्रपात्रेण बवाऽष््रवासाः कुयात्‌ । तत्पानेनाप्य-
मरणे तु यावाणवियोगं तदनन्तरमनशनम्‌ । मरणान्तिके चास्मिन्प-
पैदुपदशो नाऽऽवक्यकः । किंतु स्वपर्यारोचनेनापि । अकामो जबु-
द्या वैकवार्‌ स॒रापाने गोकेशमेषादिरे।मनिपितवस््ादतस्य जटिरस्य
द्रादगवार्षिकं ब्रह्यहव्रतम्‌ । अकरामतोऽभ्यासे तु मरणमेव । उद्कबुद्धया
वीतायाः सुरायास्तत्काटमेव वमने तु पूर्वोक्तधमवतो वपेत्रयं रात्रौ
सढृत्तिरकरकतेन्दु खकरणान्यतरमात्रमक्षणं नत्वश्नमक्षणे प्रत्य पञ्च
गन्यपानं च । अथवोभयन्न भूमिदानपू्वकं पुनःसंस्कारः । अनेनेह
न्यवहायेतेव । टादशान्दासमथेस्य पापक्षयोऽ्पःतिः मिताक्षरा । अज्ञा
नतः सुरायास्तालमाञसेयोगे वार्षिकमिदम्‌ । ज्ञानतो द्विगुणम्‌ । अका
पतः सुरासंस्पृष्टस्य शरुष्कतद्रसस्यान्नस्य द्रन्यान्तरस्य च वा भक्षणतु
पनःसंस्कार एव । वरिभस्य सुरागन्धाघ्रणे सां तपनदृच्छ्रम्‌ । अकामत

न (^ क,

कायम्‌ । अत्न क्षाञ्चयवेशययाः पादपाद्हानारत प्राचः । ज्ञानतः

कामपूरं स॒रापाने तु मरणमेव स्वेषाम्‌ । गौडी माध्वी च गोणी सुरा।

प्रख्या तु पर्यव । तत्र भुरूपाया प्रायाव्रत्तक्तम्‌ । गड पाद्स्योस्तु
परत्याऽ्याक्षऽमत्याऽद्यन्त्भ्यासत च मरववाय-

पत्या मद्यपपत्था वा पनः पीत्वा दिना
ततोऽभ्िवभं तत्पीत्वा मृतः शुध्येस्स किट्विषात्‌ ॥ इते ।
अकामतो गौडीपाध्व्यो;ः सकृत्पाने द्विजानां इच्छरातिषन्छर
चान्द्र च कृत्वा पुनःसेस्कारो घृतपाशनं च । मतिपूवेकं तयो;
सह्रत्पाने खदने च चैवरार्मिकं कणमक्षणम्‌ । कापतो द्विखि
रभ्यासे छदेने च षडब्दम्‌ । उभयत्र च्छद नाभावेऽप्येवमेवेति स्पत्य.
थेसारे । अकामता द्िञ्चिरभ्यासे हु त्वब्दद्च्छरं पुनःसंस्कारश्च । अमत्या
मत्या बाऽधिकाभ्याे द्राद्शाब्दमिति स्मयथेसारे । तेन पूर्वोक्तं माभ-

भा यघ्त्तेन्दुश्चखरः

अथमद्यपानप्रायधित्तम्‌-पनसादिजन्यं मदकारणं द्रवद्रव्यं मच्मिति
पराणः । तचैकादश्चधा । पनसं प्रक्ष माधुरं खाजूरं ताकमेक्षवं
पध्यं सेरमारिषटि भरेयं नारोकर्जमिते भेदात्‌ । एतत्पानं प्षाच्रया-
देनं दोषः । धिप्रस्यमत्या सद्रर्पाने तेप्रच्छ्पवेक पुनःसंस्कारः
तातः कापत्तथ सक्रसपाने कृच्छ्ातदृच्छर समुद्रगाया नचा चान्द्र वा
करा पुनरपनयनं घृतपारन च । सुखसातरमरचर पडा पद्मादुम्ब
पविखपटाशबुशोदकपानम्‌ । ग।डामाव्योस्तु सुखमात्रमवे पेयम्‌ ।
कामतास्त्विदमेव द्वियुणम्‌ । अभ्यासे तु तपद्च्छयदेधान्द्रादे्ाऽऽ
तिः | अल्यन्ताभ्यासे मरणम । अज्ञानतोऽत्यन्ताभ्यासे द्वाद्श्बा१
कम्‌ । प्राञ्चस्तु विमस्य कामतः सकृदपि तालादिमद्यपाने मरणान्तमेतर
त्याहुः । अनन्योपधसःध्यम्याध्युपशमनायं सुरापानं तज्ञानङरते चमा
सिकमब्दपादं चन्द्रायण बा कृत्वा पुनर्पनयनम्‌ । मद्यपाने तु तथा
एते तप्रदच्द्पाहेतः पनःसस्कारः | ज्नत्रत तु तेप्रहृस्टपराक् चान्द्रा
गि। पे रस्रच्छरद्रयम्‌ । पनःरस्कार्‌ उभयत्र । सुरादेः पानविष[यक.
प्रयधित्तं तपपित्राद्िभिः कायम्‌ | यस्यानुपन।तस्य सरापानं तु त्राः
पिकं पित्रादिभिः कायम्‌ । अनृदढाया एतेदधम्‌ | कापक्रारञप्‌ नानया
परणान्तक क्तु द्रगुणधर्‌ । ततन ५द्‌ब्राचकप्‌ । उपनातस्य षाड्शव्ष्‌
पयन्तं षडन्दमू्‌ । वेचिदद्रादशवपपयन्तं पाद्मव । तदृ्वेमध।(मेत्याहुः ।
एवं दृद्धातुरद्लीणायप्यघेप्‌ । एय रगनास्चाच पान्‌ञपें वार(दाना यथाः
योग्यं करष्यम्‌ । इति मद्यपानग्राया्चतप्‌ ।

अथ सुरापानसमानपापानि- वेदनिन्दा व्यस्षनास्कंहयाऽध।तवेदवि-
स्मरणं कूटस्य वेभय्यातिरित्तपित्रदधो मत्याऽत्यन्ताभ्यासेन गादः
तपलाण्डादिभक्षणं रजस्वङामखनुम्बनं वाङ्मनःकायकर्मेणामनाजं
घरूपं जेद्य्यम्‌ । आःमोरकपांयं राजकुरादू चतुषद्‌।ऽहमित्या्यगरतमा-
` षणमेतानि सरापानसमानानि । अन्न ब्रह्मदथसमाननिमापे कर्षाचद्र
णन प्रायधित्तविक्स्पाथम्‌ । एतेषु सुरापानससष्वधत्रायारधत्तध्‌ ।
ति सुरपानादे[सम [मायाध्वेत्ताने ॥

७९

८० नागोजीभटूविरावेतः-

अथ स्वणस्तेयप्रायश्ित्तू--विपरस्वामिकाशीतिगुञ्ञपरिमितसुवः
णौपहरणं महापातकम्‌ । इतो म्युनदहरणं न महापातकम्‌ । अपदृरणं ३
समक्षं परोक्षं बराचौर्येण क्रयादिस्वत्वहेतुं पिना प्रदणमुच्थते । ज्ञान
तस्तु तत्कती रोहमयं ुसरमादाय प्रकोणकशः स्वदाषं स्वणापहा
राख्यं ख्यापयन्ननेन सुसखेन मां प्रहर इति बदन्रश्ञे मुसरपपे
येत्‌ । तेन सचरदेवाभिहतो मृतः शुद्धः । यदि द्ढमहरातांऽपि जीवे.
तदाऽपि शुध्याति । न ब्राह्मणं हन्यादित्यादिनिषेधस्तु रागमाप्तविभव-
धविपयः । अहननें राज्ञः पापश्रवणात्‌ । माघवरस्त्षेकस्य तस्य
मरणे बहनां तदीयमित्रकलत्रादौनामनाथतया मरणं संमान्य यदि
राजा दयया धनदण्डादिपुरःसर श्चाते तदाऽपे शद्ध इत्याह ।
यादि राजा ददं हन्तुमसमधेस्तद्‌ा तास्रभयमायुधं तस्मे दयत्तेनाऽऽ-
त्मानं घातयेत्‌ । मरणाप्पृतो भवति । यत्नपूत्रेकं कामत्‌। हरणे सुण्डित-
केशो धृताक्तः सवकम रूपापयन्भामयाभ्नैना पद्प्रमत्यातसानं दाद
येत्‌ । एतच्वापहृतसुवणादेकाद्शगुणं स्व५ तत्स्वामिने दत्से
कायम्‌ । गुरंभ्रोत्रिययागप्यव्रेमसुवणहरणे क।रवाश्गिदाह एव ।
ष्षनियादीनामपदहतेत्ये सवथा कार॑षदाह्‌ एव । स्मृत्यथसार्‌ तु सव
स्तेयी विमो व्रतमेबाऽऽचरेत्‌ । न दण्डनाऽऽत्मानं घ(तयेत्रु । नच
राजा ति हन्यादिस्युक्त्‌ । अकामता रजनतादिवद्‌्याऽपह्‌।र सुरा-
पोक्तं द्वादरवाषकम्‌ । कामतो रजतादिवदप्पाऽपदारेऽप्थतदेव । शूल-
पाणस्तु कामतो रजतादेबदध्याऽपहार्‌ एव द्वादशान्दम्‌ । अङ
मतस्तद्‌बुद्धयाऽपहरे त॒ षड्‌ {पिकभित्याद । द्राद्शव। पिकारिषयेऽपहतुम-
ह्‌!धनिकत्व आ।त्मतुछितदहेमद्‌!नय्‌ । निगुणस्वामिकहुर० सगुणस्य नव
वापिकम्‌ । कथित्पादोनसुवणदरणऽप्येतदेवाऽऽई । यद्‌ क्षुरक्षापङटुम्ब
भरणाय स्गणाञऽ्पि घेम नेयुगस्त्राभिकमपहरति तद्‌।
षडब्दम्‌ । तययात्रासदितं १द्‌।िकभिति माघवः; । काथचिदधसुवण
हरणेऽप्येतदे वाऽऽह्‌ । ब्राह्मणान्यस्वामिकसुवणेदरण न मह्‌पातकम्‌ ।
पितूपपातकामिद मिताक्षरा । यद्‌ त्वपहारानन्तरभेवानतप्य त्यज।प
त्यपेयाते वा तदा चतुथक।खामितासनास्ुषतमवस्यानम्‌ । क्षःअयाद्‌-
स॒बणापहरेऽप५ तदेवैति केचित्‌ । प्षज् यादे स्वामकं हरणमुपपातेकानत्य-
परे । रजतताम्रादिसंरुष्टपृचणपदरिऽपि द्वद शान्दमेव्‌ । यस्तु ताम्रादि

भायश्रिततेन्दुरेखरः । ८१

कस्य रस्वधाद्यापादतस्वणत्वस्यापहार्‌ उप्पातकमव्‌ । मनस्ताअपहार्‌
द्रस्य प्रटृत्तस्य स्वत एव उपरतस्य दरादशषरात्र बायुभक्षणम्‌ । मनसि
पाप्यानमातेण प्रणवन्याहतिजपपूवेकं तिरतं भाणायामाः । बाचाऽमि
हाप माजापत्यम्‌ । स्ीबरालादिष्वध। दिव्यवस्था प्राखबतु । क्षि पादेप
हतर करमेण दविगुणं त्रिगुणे चतुगंणम्‌ । ्ञानतस्तु मरणमेति शरूरुपाणेः
्न्नियदेः पादपादहानिरेव । दरगुण्यादिके तु ्रकरणादविपवपाविषय

पिति भवदेवः। बालग्रमात्रसुवण।पहार एकः प्राणायामः । लक्ञामिता-
परे त्रयम्‌ । राजसधैपतुर्ये तच्घतुष्टयम्टेत्रशतगायत्रीजपश्च ¦
गौरसरपपतययेऽष्टसदस्गायत्रीजपः । यवमित्तसुबणेस्तये दिनद्वयं त्नः

ृष्णटस््र्णस्तेये सां तपनङृच्छरप्‌ । मापस्वणापदारे मासत्रयं गोपूत्र-
यावकपानम्‌ । पञ्चगुञ्ञात्मको मापरस्ते सुबणस्तु षोडश । मापाधिकं
सुबणमानन्यूनेमापहरि वत्सर यावकव्रतमू । सुचणपरिमाणता न्यून-
स्यापि बलादृषहरणे मरणान्तमेव । सुवणमनन्यूनरनतस्तेये सांत-
पनम्‌ । तत ४५ दशनिष्कपयन्तं चान्द्र । तत आश्रतनिष्क चान्द्र
यभू । तत अ{षदस्राज्ञगुणम्‌ । सदस निष्काधिकरजतसप५ स्वर स्तयं
(य)पमत्वाजवान्दं ब्रह्दव्तभू । ताम्रा स्याित्तलदनां सदसनिष्क
मिन्नस्तेये प्राकम्‌ । नेष्कसदस्रनतमुरपानाभर्षा स्तय द्वादशान्दम्‌ । एव
दशनिष्कम॒रयरत्नहरणे चान्द्रम्‌ । अप्यत तदद्रयम्‌ । आततदस्ं॑तच्-
यम्‌ । सदस्रानेष्काध्रकपृर्रररनहरण ब्रह्मवधस्षपत्वाजत्राः ।

सहस्राधिकमस्यविमस्वाभेकःदवमहुष्यम्‌ पेगो्रनानां = सुवणभमिन्न-
निक्िपस्य च हरणमित्येतानि सवणेस्तयसमानि । एतेषु षडच्यम्‌ । सह-
साधिकमस्यकरिभस्व पेकवस्तमात्रहरणं सवप्स्तयसरपपित्यपरं । युग
पदनेकसवभमितददेषापहरेऽप्येकमेव परा यशरित्तम्‌ । न प्रायि तष्। चर
णक्रियाया एकत्वात्‌ । कारमेदे पभरयतनभेद च तदष्टत्तेः। इति सुरणः

1

स्ैयमायथित्ताने ॥

अथ गुरुतरपप्रायाभेत्तम्‌-गु रुर पिता । तरपस्तत्पत्न। । गमन चज
रेतःसकपयेन्तं॑चेन्पहापातकम्‌ । तत्तोऽव।ङ्नेवृक्त त्वनुपातकम्‌ ।
ततराह्गानादकामतोऽपि जनन्याम॒त्तमवणतस्सपलन्यां च प्रवृत्तस्य सवण

यां तर्सपल्यां तु ज्ञानतः कपत र्तस्य परणान्तमव्‌ । तचत्‌
४१ ।

८२

नागोजीभ्विरचितः-
च्छया प्रतत गुरवङ्नागमनं मया छृतमिति स्वकमे ख्यायत मुण्ड
तसर्ब॑शरीरकेशनखेन धताक्तेनाध्रैवणेढृते कष्टुशयने तद्रणेद त्येष
छोदमय्या सीपरतिमया स्ह शयानेन तापालिङ्म्य कायम्‌ ।
स्वेन प्रोत्साहने तु रण इषणो सरङ्ं स्वयं
छित्वाऽञ्जलिना भरहीत्वा नेकत्यां दिक्जि पृष्ठतो निरीक्षण
मक्ुषन्नङकटिलगतिरग्रतः स्थि तमविचारयन्प्रणान्तं गच्छेत्‌ । एवं गच्छ-
न्यत्रक(व) कड्यादेना भतिबध्यते तनव मरणान्तं ततिषटत्‌ । तया
प्रोरसाहितस्य तप्रोहग्रयनमात्रम्‌ । जनन्यासुत्तमवणततसपलन्यां चान्ना-
नादकामततः प्र्ृत्तावे्दन्यतममेवेत्यन्ये । कामकृते सवत्र प्रागुक्तमर-
णान्त काराषाच्रदाहां बा । अकामताोऽभ्यासंऽप्यवम्‌ । ३ मुख्यदु-
स्येव । न तु दत्तकादीनाम्‌ | दत्तकस्य न्युनं करप्यमिति मय॒चे।
वणौयां मातृसपरन्यामकामाद्नानतश्च मत्तो द्रादशान्धरम्‌ । अस्यां
कामतः प्रहृत्तस्य रेतःसेकास्राङ् निषत्तो द्रादश्चवार्षिकम्‌ । जनन्याम॒त्त.
मवणेतत्सपलन्यां चाकामतः प्रत्तस्य रेतःतेकात्पू्वं॑ निषत्ता दादश्व-
पिकमू । एषु तिप्वकामतोऽपम्‌ । विभरु्रस्य क्षन्नियां पितृभ्या
गच्छतो नबवार्षिकथू । वेश्यां षड्‌।पिकमू । शुद्रायां तेवार्षिकम्‌ |

अभ्यासे तिसष्वपि द्रादश्ाब्दस्‌ । अत्यन्ताभ्यासे मरणान्तमेव । गुरू

पत्नीसाम्यातु । मातु; सपनी सवण व्यभिच।रिणीमज्ञानतो गच्छतो
वेदजपत्तहितचान्द्रायणत्रयम्‌ । ज्ञानतः संवत्सरं ब्रह्महव्रघम्‌ । एवं
रुषुभरायधित्तानि व्ययिचायसुत्तमवणेप्रिषयेषु व्यवस्थया योज्यानि ।
गर्भोत्पत्तौ स्वेतान्मव द्विगुणानि । मरणातिरिक्ततरिषये गमनाष्टत्तौ
प्रायथित्तावन्नियेत्र द्विगुणोक्तिरत दगुण्यःय्॒तिश्च ¦ सवत्र रे१;सेकाला
ङूनिवृत्तां मरणान्तविषये द्वाद न्ाञ्दम्‌ । अन्यविषये रेतसे क।मावे तत्त
दधम्‌ । गुरूपभुक्तास्वपि सधारणस्लीषु गमने युरुरस्पदोषो न।
आसु कन्यादृषणादिदोषो न । छतु पूर्वोक्तं तस्मयधित्तं द्विगुणम्‌ ।
स्णामपि पुत्रादिष्वेषु मत्या पत्ता मरणान्तमेव । अत्या परद्रो
द्राद्‌शाब्दिकं पुरुषाक्तवत्कायम्‌ । अन्ये तु श्जीणामपि कामतः पर्तत
सवेत पुरुषोक्ताधक्टृप्त्या योज्यभित्याहुः ॥

भवार जतद्‌रिकमरायाचत्तान- पितृष्वसा मातप्त्रसां श्वृश्रः 1पेत्‌व्य्‌-
च्रातमातुर(चासामत्राचष्याणां मायाः सत सपल्ननायन्यारम-

परायथित्तन्दुशेखरः । ८३

घसवी पितिपात्रसखी भगिन्याः सखी भगिनी स्नुषा दुहिता शरणाः `
गता रङ्गी परचजिता पतिव्रता धात्री चेतासु गमन गुरतरपरूप्‌ ।.

क,

पितव्यश्रादार्पना( नं ;्ारव भाययारतत्‌ । पतव्यभायादयः स्वसा
दयश्च समःनवणो एव । आस्वक्रामतो द्वत्रिपयन्ताभ्यासे कामतः
सकृद्रमने च नववािकम्‌ | कामतो द्विवारं सपने नववाषंकावत्तिः |
अकापतः सकृद्रमने षड्वापिकप्‌ । कमतेरयधिकाभ्यासेऽकामतथ-
= क्रात्रादुध्व॑मत्यन्ताभ्यासे च मरणमेव ! कुमारी भागिनेयी स्वगोत्रा
पितुष्वसम।तष्वस्रोः कन्या मतापह पिचामहयाभांयां ओरोत्रियासवयुपा

ध्यायभायां गुणचद्रनस्वलखानिक्षिप्े पात्री दोटिञ्यन्त्यजा म्खछच्छी
पटकसी चेत्येवमादिषु गमनं गुरुपेरपसमानम्‌ । अन्त्यजाथात्र--

चाण्डालः इव पचः क्षत्ता सूतो वेदेहकस्तथा ।
पागधायोगवाञओरेति [ स्पृता अन्त्यजनातयः | ॥

इति सैव नतु रजकथमेकारघेत्यादि प्रतिपादिताः | तेषु टयुमायधर `
तस्योक्तत्वःतु । आस्वेकरात्राटूष्वेमभ्यासे षड्वारषिकम्‌ । अन्त्यजादिषु तु
्ानतः सद दमने वाधिकं दच्छम्‌। अज्ञानेऽथेमू। चान्द्रायणद्रयमित्यन्ये ।
गुरुतरपरूपेषु ठरसमेषु च रेतःसेकात्पाङ्निषत्तौ चान्द्रायणम्‌ । अका
परतर्त्वत्रतपनदरच्छम । यदा पुनरेता एवात्यन्तव्यभिचारिणीगेच्छाति
तद्‌ाऽप्यकामतस्तप्रकृच्छं पराको वा । कामतस्तु चान्द्रम्‌ । अभ्यासे
आवृ्यादि । इते गुरुतस्परूपतत्समपरायाथत्तान ॥

यानि पदापातकसमानि तान्यवानुपात्कानि । रषु च प्रायाधत्तानं
ब्रह्महत्यादिमहापापप्रघटूकषु चतुपूक्तान्यव्‌ |

अथ गौडादिमते मात॒गमन॑ सापत्नमातगमनं दुदितृस्वस्तुषागमनं
चोति पञ्चातिपातकानीति यावन्त्युक्तानि तत्राऽऽद्ययान्यचस्थया भराय
त्तान्युक्तान्येव । दुहेतुगसनादेषु [त्रषु सकृट्मन नवानब्ददमदराच्द
दि । टिञ्यादयभ्यासेऽभ्िपवे्चादिना मरणमिति । अत्र माधव्‌ः-प्रात्तर्‌
स्वसताभगेन्याशध क्रियानेर(खफचा मरणान्तमू्‌ । तच्च मतिर्‌ सृततवञ'
न्ययेरसङ्चे । सकर्पाध्यवसाययोशान्द्रत्रयमर्‌ । रेष पञ्चावधापराध,
विषये प्रजापत्यदरयमिर्यष्टविघमेथुनप्रकारमेदेन उ्यवस्थामुक्तवान्‌ ।
रति महापातकानुपातकातिपातकमायधित्ताने ॥

८४

नागोजीमहविरचिवः-

भथ संसगरूयमहापापादिभायचित्तम्‌ - सं सगेधेकभाण्डपचनतद

यान्नभोननेकपात्रसहभोजनेष्टिसोपादिभ्रोतयागयाजनाध्ययनाध्यापन-

विवाहैः सभाषणगात्रसंमर्दतन््ुखवायसंसर्गेकयानारो हणेकासनस्थित्येः
कखटदिश्षयनेक पङ्क्ति मोजनेश्च । तत्र विवाहो नाम तस्मै कन्यादानं
तस्माच्च कन्याग्रहणम्‌ । अन विवाहान्तेरेकेकेरप्यनु्ठतैः सदयः पाति-
त्यामिति शङ्खः । एतैः भत्येकेरपि संबत्सराभ्यस्तेरेव पातित्यमिति मनुः । `
तन्न विवादस्य संवत्सराभ्यासस्वत्सं बन्धिनिमित्तकभोजनाचभ्यासरूपः।
सेभाषणादिसप्तभिस्तु खमदितैः संवत्सरपयन्तं निरन्तराभ्यस्तैरेव पा-
तित्यम्‌। भरव्यकं तेषां तथाऽभ्यासेऽपि न पातित्यम्‌ । तथा च चतुर्विध-

महापातकिष्वन्यतमेनोक्तद्विविधसंसगेस्य पातित्यहेतोज्ञानत्तः करणे

्रादशाग्दम्‌ । अकापतोऽधेमज्ञानतश्च । एवं च पत्तितेन समे यस्य वै
निरन्तरमज्ञानतः स॑सगेः स पातकी व्रतार्धं डुयोतु | ज्ञानतस्तु तदीयं
संपूणपव । मरणस्थानेऽस्य द्रादशान्दमेव । प्राञ्चस्त्वज्ञानतः संसर्गे
पादन्यूनं ततु । ज्ञानतः संपूणम्‌ । मरणस्थाने चतुर्विंश
तिवार्षिकमित्याहुः । संभाषणादित्रयरषहिते यानादिचतुष्टये संव
त्सर भ्यस्तेऽपि पञ्चमभागोनं प्रागुक्तम्‌ । तत्सहित तु पणे
्रादशाब्दादि । अथान्तरितादि गणनादिना पश्वरात्रमज्ञानतः संसगे उप
वाससदहितपादषृच्छरष्‌ । दश्चाहे कायम्‌ । द्रादश्चाहसंस्गे सांतपनम्‌ ।
पक्षे दज्ञोपवासाः । मासं चेत्पराकः । मासत्रयं चेच्वान्द्रम्‌ । षाण्मासिके
चान्द्रदरयम्‌। फिचिन्न्यूनेऽग्दे षण्मासषच्छम्‌ । कापतः संसर्गे तु पाह)
च्छु । दशाहे तपरषच्छप्‌ । पक्षे पराकः । मासे चान्द्रम्‌ । मासत्रये
च्छं चान्द्र च । षाण्मासिकेऽवोन्दङृच्छम्‌ । किंचिन्नयुनेऽब्देऽब्दं च-
रायणम्‌ । कामतोऽत्यन्तापदि ष्ण्पासपू । पश्चमहाय्नादिस्मातयाजनेऽङ्ग।
ध्यापने दुहितुभगिनीग्यतिरिक्ते च योनिसंबन्पे षडब्दम्‌ । अकाम-
तोऽधेम्‌ ।

एवमतिपातकिसर्सगिणां कामतो नववार्षिंकप्‌ । अकामतोऽधेम्‌ ।
अनुपातकिससागेणां षड्पिकमू्‌। अकापतोऽधेप्। तथोपपातक्यादिससं.
गिणां सुरूयपाताफृतुसयं तरैवाषिकं त्रेमासिकादिकंम्‌। अकामतो ऽधैमित्या.
य्ूहनायमू । मयूखे स्वितरपापिससग। तत्तदत्रतं पादानं कयमिल्युक्तम्‌ ।

त ^ ~~ ~ ~ णि

प्रायथितेन्दुशेखरः | ८५

त्र सस बारस्ीददधातुराणःमभेम्‌ । अकामतः; पाद्‌; । अनुपनीत
वाहस्य कामतोऽऽपि पाद एव । अकामतोऽधरेपादः
= माधवस्तु संसरगेदोषः कलो पातित्यापादको न रितु परापमात्रा-
पदकः । संसरगदोषः पापेखित्ति कलिबरञयेषु गणनादित्याई ।
वस्तुतस्छ-
न्यसेदेकं कृतयुगे त्रेतायां ग्रामघुन्सृजेत्‌ ।
रपरे इलमेकं तु कनौरं तु करौ युगे ॥
एति पराकरस्मरणात्कृतयुगादौ दोषजनकत्ेनोक्तदेशचादिसं सगंस्येव
कटिबरज्येषु गणनं युक्तप्र । अयं चापरः करो विरेषः--यलकृते संभा.
पृणमातरादेव पातित्यं जेतायां स्परेमात्रादुदरापरे तत्स्वामिकान्नमातरग्रह-
णत्ततरौ सदेन सुदितेनेव संमापणादिकपैणा । न त्वेके
नोप दिक्‌ ।
तसमिससर्भिणां पादपाद हानिः। तथा च शुर्यपहा पापिनां संसगेवतो

दरदशान्दम्‌ । तत्स॑सरमिणो मुरूयानत॒तीयस्य नवान्द्‌। तृतीयेन संसगे

बो धुर्याचतुभस्य षडव्दुम्‌ । पशचमस्य वापिकम्‌ । गुख्यसंसरमिणो
द्वितीयस्येव पातित्याच्छौतस्माठंकमंहानि; । तुरत।यादेः परायचित्तमज
न तु वैदिकक्॑हानिरति मिताक्षरा । प्राञ्चस्तु पादहानिक्रमेण
तृतीयेन संसगिव्रताधमात्र कायैम्‌ । चतुयेस्य तु मुरुयातयञ्चमस्य न
्रिविदित्याहुः । इति संसरिभायधित्तम्‌ ॥

पतितोतन्नानां तु यस्य पतितस्य यदुक्त तततृतीयांशः पुसम्‌ ।
कन्यानां तु नवमांश; । पतितोर्पन्नां कन्यां तदीयधनरादैतां विवलं
तप क्तपतितनवमां शमायचित्तामहोरात्ोपोषितां स्वकीयश्युवास-
साऽऽच्छादितां नाद्मेतेषां नैते ममेति ति रुचैषदन्तीं देव।लयाद्‌) स्वष्े
वा विवाहयेत्‌ ।

अथ पतिता महापातक्किनोऽनुपातक्षिनस्तत्संसरगिणश्च तथा नास्तिकः

प्रमादान्ास्तिक्याद्रा चिरं शरौतस्मारतकमैत्यागी पतितपुत्राचयत्यागी महाः

परिष्यतुपातकेषु तत्करणं परयोनकः । गोननादयो मांसमक्षकाद्यथ ।

८९

नागोजी भहविरावेतः-

एते चाद्कतप्रायधित्ता न संग्यवदायांः । मातुस्तु तादृश्या अपिन तथा
कितु सेचापोषणं कार्यं पृथक्‌ । पितुरपि महापात न एव त्यागः। प्रका
रान्तरेण पतितस्य न स्यागः । किंच पितुदोषं स्य ज्ञात्वाऽपि प्रथमतः
परेभ्यो न कथयेत्‌ | तत्का रवय तेन सन्यषहरेत्‌ । यत्यादेः स्रीस-
गेषु पुनगोहैस्थ्यकरणे प्रायधित्ताभाव एव ।

आरूढं नेखि(ट)कं ध्म यस्तु प्रसवते पुनः |

प्रायधित्तं न प््यामि येन श्युध्येत्स आत्महा ॥
इति वचनात्‌ । उपपातकरवात्परायधित्त भवत्येबेत्यन्ये । सवेथा ख.
व्यवहार्या । बहिर्तूभयथा स्मृतेराचारा्चेति ठपाससूत्रातु |

नैष्ठिकानां वनस्थनां यत्तीनां चाचकीणिनाम्‌ ।

छ्द्धानामापि रोकेऽरिमन्प्रत्यापत्तिनें विद्यते ॥
इति वचनाच्च । एवं स्ीबाटश्चरणागतहन्तारः कृतघ्नाश्च कृतप्राय-
धित्ता अपि न सन्यवहायाः। अतो व्यभिचारिण्या वषे प्रायधित्तासप
त्वेऽपि वचनाद्रयवहायेरवाभाव इति मिताक्षरा । सीणां महापापाति-
पापानुपापान्यभ्यस्तोपपातकानि च. पातित्यनिमित्तानि । विशेषतां
ह नवणेगमनं स्वगभपातनं भतेर्दिसनं च शिष्यगुरुजेगितोपगमनानि
चेत्येतानि । महापापेषु कृतप्रायधित्तेष्वागतेषु सपिण्ड(स्तेन सह पुण्य-
जे स्ात्वाऽपां पणङ्कुम्भं पुण्यदेरे काटे पण्यदिङ्पुख। नयेयुः । ततः
स गोभ्यो यवसं दा गोभिभेक्षिते तृणे शुद्धः संग्यवदायंश्च । स्णा-
मपि पतितानामेव(वं) परिग्रहः । इदे षटस्फोटःत्तरं कृतपरायचित्तस्य
परेग्रहविषयमित्यन्ये । वाचस्पतिपिश्रास्तु मत्या पदापातकिनोऽतिषा
तिन प्रायथित्ते एतेऽपि न व्यवहायांः । प्रायथित्तं तु तेषां परखे-
कटुउयथपर्वत्याहूः । यस्तु नरा नार बदत्याल्ातत्यञप प्रायाश्त्त
नेच्छति तं स्वं सपिण्डा बान्धवा रजदिसमक्षमाहूय तत्पापं व्यक्त
त्वा युहुरुपदिशेयुः भ्रायधित्तं कुवोचारं रभस्वेति । स यदि एवमपि
नाङ्गो करोति तद्‌ रिक्तादिनिन्यतिया सायाह्व ग्रामाद्वहिः संभूय कुत्स.

तजलादैसंपूणे [इम्मं | भाच नावीतिनो दक्षिणामुख गुरुसंनिधावस्माकं

त्वं मृत इति वाऽमुमनुद्‌के करोमीति वा वदन्तो दर्भेषु च्छिन्नगरेषु न्धुग्ं

भरायशित्तन्दुरेखरः । ९७

क्यः । तत; सवै निरीक्ष्यमाणा अप उपस्पृश्य भ्राम प्रविशेयुः |
सपिण्डानापेकाहमाशौचभ्‌ । ततोऽधिकारौ कत। दाहवजं ज।वन्तपवा-
दय पिण्डोदकदानादिपरेतकमोणि सपिण्ड्याः प्राक्तनानि कुयात्‌ ।
उदकपिण्डादिितक्रियोत्तरं पात्रनिनयनमिति मिताक्षरायां स्पष्टम्‌ ।
तब; स्मकर्मबटिष्कृतेन तेन संभाषणादिकं वजयेतु । परमादात्सभा-
घृणे सावित्रीं जपन्नेकराज्ं तिष्ठेत्‌ । मत्या रात्रम्‌ । अन्दपयन्ताभ्यास
पातित्यम्‌ । ख्लीणामपि ताह सनां श्हसर्मीपे पणङुव्यादौ बासं दवा जु-
गस्सितमन्नं भ्राणधारणमात्रसमथं जीणमङिनवस्ं च दध्रातु । षटस्फा-
टोत्तरं शिष्यगागरगापतिर्नीनां च सवेथव त्यागः । घटस्कफोटपयोजन
मन्यत्र द्रष्टव्यम्‌ । एकस्मिन्निमित्ते गुररघुमूतानेकविरुदभाय ध्ै्ादे
पाहत देश्चकारवयओआदिकमवे्य परिषदा व्यवस्था कटप्या । यथा
जछवासो दिमदेशे शि्चिरकाठे च नोपदेषटव्यः । उपवासादिकं बाख
द्योनै । ४वं शक्तिरवेक्ष्या । अन्यथा युवा पित्तप्रकृतिनिरन्तरोपचासा
ननु तिषठन्व्यापेतेत्यादिकम्‌्यम्‌ । अङुक्तपरायधित्तेषु जपतपाहामोपवा
सदानानि देश्कालशाक्तेपाप।घवगुरत्वादिकमपे(वे)ह्य करप्याने | तज
जपो गायञ्यादेः । होमस्तिरानां व्पाहुतिमिगायजत्या वा । तपः.
पयोभक्षता श्राकहारता फराञ्चनं परखतियावकता दिरण्योदकप्राश॒नं
ब्रह्मचर्य॒रीर्थोदकसलानमाद्रेवस्लताऽनश्चनपिति तपांसि । दानं हिरण्य.
गोयस्।शवतिरभूमिषुतानाम्‌ । संवत्सरः षण्मासाञ्चत्वारस्चयो द्वूवेकशच
तुपशातिरह।ने द्वादशाहः षडदृरूपदयोऽदरात्र इति काः । पापस्य
गरखघुत्वे त्वथ॑बादेन दण्डेन वा ज्ञानकृतत्वादिभिवा बोध्ये । णवं
पापिनां प्रायधित्ताकरणे तामिस्तरोदशृङ्खररारवमदहारःरवसंघ(तकाटमसू-
्रकमतापनासिपत्रवनान्धतापिसपरमृतिनरकषु नानाविषेषु भयमं वासोऽ-
नन्तरं पृनरस्मिन्संसारे इवसूकरा दिङ्कयोनिनन्मानि । ततः कदाचिन्मा-
तुषयोनौ जातेस्यापि इरोगित्वम्‌ । रोगा ऽऽरम्भे एव दशिता; । एवं
च नरकोपभोगक्षीणदोषःणापयि तद्धोगाुमितावबशेषाणां . प्रायधित्तं
कार्यम्‌ । अद्कतमायाध्रत्तानां इष्ठादिरोगिणां दाहकस्य यतिचान्द्राय-
णम्‌ । गङ्गास्लानदिष्णुस्मरणतन्नामजप।दिकं सवेपापपरायधित्तभिपि

कः &@+ ध.

सवष्टस।इः ।

८८ नागोजीमह्विरवचितः-

श्रीनागोजी भट्कतं प्रायधित्तन्दु शेखरम्‌ ।
काशीनाय उपाध्यायो व्यश्चोधयद्‌पूरयत्‌ ॥

इति श्रीशषिवभटरस॒तसतीगभेजनागोजीभट्ृकृतः भ्रीमदनन्तोपा-
ध्य्रायसनुकाशीनाथोपाध्यायकृतस्चोषनोपवृहणपूरणश्रारी
भ्रायधित्तन्दुरेखरनामग्रन्थः समाश्चिमगमत्‌ ॥

अथ सैपायधित्तमयोगः- तत्र षडब्दञयब्द साधौब्दादिन्यवस्था
प्राजापत्यप्रस्यास्नायाश्च परिभाषोक्ता एव । तत्र निशत्कृच्छरपन्दभ्‌ ।
पश्चचत्वारिशच्छच्ं साषोब्द्‌ । नवतिकृच्छं उयब्दम्‌ । कृच्छं पाना
पत्यमिति पयोयौ । कृच्छ्रे गत्रादयस्तन्निष्क्रयरजतनिष्कतदध॑तत्पाद्‌ा-
दयः मरत्याम्नायाः । तत्र सामग्रयुपकल्पनमू-फर ताम्बूल गन्ध पुष्पधू.
पदीपाः; पञ्चगव्यानि मृद्धस्मगोमयदृवातिखाः समिदभो होमार्थं घृतं
पक्षिणा निवन्धालुवाद्कपजार्थ॑दक्षिणा प्ेत्तरङ्गगोपरदानविष्णु-
भ्राद्द्रन्यपिति ।

अथ प्रयागः-अयवरानक वा विप पषत्षेनापवंश्य कृतस नः शक्त
चेद द्रेबासाः कतां विभान्मदाक्षिण।कृर्य साष्टाङ्ग प्रणमेत्‌ । व्परिः किंते
काव पिथ्यामा ब्रादाः सत्यमेव वदते पृष्टां गोवुषयानष्क्रय।मतं
निष्कतदधतस्पादान्यतमपरपाणं रजतद्रव्यं समभ्यभ्यः समददे न ममेति
सकर्पपूतरेकं समभ्याग्रे निधायाघ्चुकनाम्ना मम जन्मप्रभृति अद्ययावज्ज्रा
नाज्ञानकामाकापसढृद सद्रत्छरतकायिकवाचिकमानासक्रसासागकस्पृष्ट
स्पृष्टयुक्तायुक्तपातापीतसकटपतकातेपालक) पपातकरषघुपातकसकरक
रणपडिनाकरणापान्न,करणनजातिथरकरणपरक,णेकपातक्ानां ६५
संमावित्पापानां निरास प्रायधित्तमुपादिशन्तु भवन्त इति बदे्‌।

कि कि, क

पुत्रादिः मरतिनिषधिशेन्मम पितुर्जन्पमभ्‌रीत्यादि वदेव । भरौतस्मातं
-धानाङ्गे तु प्रायधित्ते निरासायमित्यन्तेऽधिपरिचरणेऽधिकारायं चा
भिविच्खेदपमायधित्तं चोपदिशन्तु मघन्त इति वदेत्‌ । तत्तरेकपापे
तुरफिते कायमिंति प्रक्षे मयाऽमुकवधः कृतोऽपकमक्तणं वाऽमुकाग
म्यागमनं छृतमित्यादि पराढरततमेष॒पापमुच्रायं ततमायधत्तमुपदिशन्तु

मब वेत । यमति जवायदादिं न चेतु । कः स

परायथित्तन्ुशेखरः ।

सवै ध्विवेक्तारो गोप्तारः सकरा द्विना, ।
मम देहस्य संशुद्धं इवेन्तु द्विजसत्तमाः ॥
मया कूवं महाघोरं ज्ञातमन्नातकिट्विषम्‌ ।
प्रसादः क्रियतां मद्यं जभासुन्नां भरयच्छय ॥
पज्येः कृ तपवित्रोऽदं भवेयं द्विनद्त्तमः ॥

इति प्राथेयित्वा । मामयुग्रहनन्तु भवन्त इते नमत्‌ । ततः सभ्यैः
दकत्यादि विचायं भायथित्ते निधिते कता चन्दनपुष्पादामः पुस्तकः
पूजामनुवादकपूजां च कर्व निवन्धपूजात्वेन किचिदद्रन्य (नधयाचुच्‌(-
दकाय भृतिरूपां दक्षिणां पापानुसारेण द्यत । तत; सभ्याः पुर्तकवा-
चनपूर्ैकमनुवादकस्याग्रे कथयेयुः । अदुवाद्कथ कतार्‌ वदत्‌ । त्या
सभ्यैरूपदिष्ठोऽनुवादकोऽयुकस्य ते जन्पप्रभूत्यच्च यावज्ज्ाताज्ञात
कामाकामसढ़द सकदृच्छरदक।यिक बाचेकपानसिकसासागकस्पृष्टास्पृष्टश

क्ताभक्तपीतापीतसकरषातका तिपातकोपपातकरघुपातकसकरकरणम

छिनीकरणापात्रीकरणजा(तिथेरकरमकणेकषातकानां मध्य समावत
पापानां निरासाय पषेदुपदिष्टं साधोब्दभायधथित्तमयुकमत्यान्न यद्रारा भाः
चयोदीच्याङ्गसहितं त्व याऽऽचरितव्यपू । तेन तव शुद्धभवष्यातं । तं
कृतार्थो भविष्यसीति जअरूपादेशेत्‌ । आधानाङ्ग तु साधान्दप्रायात्तप.

(भा,

म्ेविच्छेदमस्यवायनिरासा विच्छेददिनादारभ्य मरतिवषमकक्कृच्छ
चेत्यादि पूैवत्‌। कतौ, ओमित्यङ्घीकृस्य भरणम्य पषदं विष्टजेवु ¦ ततो
रिक्तायां सायाह्नं देचकारो सेकीस्योयुकशमणा सम॒ जन्मपरमृत्यच
यावन्ज्नाताज्ञातमध्ये संभावितानां पापानां निरासाय पषदुषाद्ष्टसा
धब्दभायधित्तं भाच्योदीच्याङ्कनसदितममुकम्रत्याश्नायेनाहमाचारेष्य ।
आने स्वाधानाश्िपसचिरणादिपुण्यकमण्यधिकूरसिद्धयथ च साधा
व्दमायधित्तमभिविच्छेददिनाद्‌ारभ्य प्रतिवपमेककदटृच्छरपमराया्त्तं च
तन्त्रेण भ्राच्योदीच्याङ्गसाहितममुकपरस्यास्न(येनाहमाचारेष्य ईति स
ष.र१; । तत्‌।

यानि कानि च पापानि बद्धरस्यास्तपाने च।
केशानान्रित्य तिष्टन्ति वस्मात्कंरान्वपाम्यहम्‌ ॥

शति मन्वेण सौरं कार्यम्‌ । प्षौरामावे साषाब्दादिव्तं द्ियुणं पै
१९ |

९०

नागोजौमहविरवचितः-

दक्षणाञप द्रुण । सत्र दु समत्कद्चेया जावात्पतुक्रादश्च क्षर
निषिद्धं तत्र तद्द्विगुणवतं क्षर च रश्खाकक्षापस्थवजं नखकेशरोम्मा-
य॒दक्संस्थं वपनमिति सवे्र । रोमवजेनमप्यन्यत्र | यत्र गोवधाद्‌ं विङ्ष-
ष्व चनं तत प्रायथित्ते शिखासहितमपि वपनम्‌ । प्रमादाच्छिखावपने

ङुक्षमयरिखां ब्रह्मग्रन्ियुतां दक्षिणकर्णे निदध्यादिति काठके |

शिखां छिन्दन्ति ये सोहादुदरैषादङ्ानतोऽपि बा।

पुनः संस्कारमदैन्ति जयो वणा द्विनातयः ॥
इति संग्रहे ग्र्य(शेसारं । यप्नोपवीतसदहितरिखात्यागेऽपि पुनरुपन-
यनमेव । क्रोधादिना फेवयज्ञोपवौतत्यागे तु प्रायथित्तं करिष्य इति
संकरप्याऽऽचाय हत्वा सवितारं गायञ्या तिषेराज्येनाष्टसहस्ं सतं
वा लुहुयादिति प्रासङ्गिकम्‌ । प्षोरायङ्घनातं च एच्ट्राषेके भवाति न
कच्छे न्य॒न इति प्युखादो । प्राजापस्यन्नयमित्याधेके वा प्रायधित्त

भवात नतु तता न्यून इत ब्ह्धाश्रत्तागरमपतम्‌ । क्षरान्तं गण्ड्षाः
न्कूरव्‌ा यय।क्तदन्तकन

आयुं यशो बयः भजा; पशुवसूनि च ।
ब्रह्मप्र्नां च॑ मेधांचत्वंनां देहि बनस्पते॥

।

रति मन्वेण दन्तछ्ाद्ध्‌ कृत्वा काष्टान्तरेण निहायुष्टिख्य साल

भस्प्राद्द्रसानान कृसात्‌ । तत्र प्राय्त्ताद्कः भस्मक्लनं कार्य

इात सकर्प्य भस्म गृह त्वञ्चानाय नम इति शरास स्पत । तत्पु
रुषाय नम इते मखं । अघाराय नम इति हृदये । वामदबाय नम इति
गुह्य । सद्यजातायनम इते पाद्यः | प्रणवन सबराङ्कषु ईशानादिपा(प)-
दापेतमन्नवा मस्मस्लनम्‌ । तत; स्लत्वाञऽचामत्‌ । अथ गापयस्लनं
कारष्य इति सकरप्य गापयमादाय प्रणवेन देष्ु दक्षिणभाग त।य
चोत्तरभागं परक्षिप्य रेष मानस्ाक इत्यमिमन्त्य गन्पद्रारयामिति मन्ते
णाप्रपग्र चरन्तानामात्‌ सष क्गःपािप्य

दिरण्यज्ञङ्कः बरु प्रपये तीय वे देहि याचितः |
यन्मया भुक्तमसाधूनां पापेभ्यश्च प्रतिग्रहः ॥

यन्मे मनसा घाचा कभ॑णा वा दुष्कृतं कृतम्‌ !

ध

नु इन्द्रा ब्ररणा ९ दसवात सवतत च पृनन्तु पनः पनः ॥

भरायथितेन्दुशेखरः |

इति द्वाभ्याम्‌, अव ते हेव इति द्वाभ्यां प्रसप्राज इति सूक्तेन च
ती प्राथ्यं । याः प्रयतो निवत्त उदरत इति तीथेमाभिमृरप स्त्वा

क

द्विराचामेत्‌ । दिरण्यक्घङ्कमित्यादितीथेप्रायनादिकं सव दशविधस्नानान्त
एव्‌ कायंमिति पयुखे । ततो गृत्तिकासानं संकरप्प

अभ्वक्रान्ते रथक्रान्तं विष्णुक्रान्तं वद्युघरं |
[चैरसा धारायष्याप रक्षस्व पा पद्‌ पद्‌ ॥

डापि म्रत्तिकामाभमन्ञ्य

उद्रताञमसे वराहेण कृष्न शतबाहुना |

मृत्तिके हर मे पापं यन्पया दुष्टरतं कृतम्‌ ॥
इति मृदमादाय । नमो मित्रस्य वरुणस्येति सूयोय प्रद्रये । मन्ध.
दाराभिति सन्त्रेण स्योना पृथिवीति वा, इदं विष्णुरिति वा रिरःप्रभ
त्य द्मानि विषिप्य क्ञाखा दिराचामेत्‌ । अथवा विस्तरेण मृत्तिकालरा-
नम्‌ । तद्यथा- बित्था पवेतानाभिति भिं प्राभ्य । मा वो रिषत्ख.

~. {^ ¢

५९

नितामे खनिर्वा । स्योना पृथिवीति म्रदमादाय। आयनतं इत

&

द्वामादाय । गायञ्याऽभ्युक््य भमा पदं निधाय । मृत्तिका सलान कारं
ष्य इति संकर्प्य | मृदं ऊुरोदकेन पाक्य दिक्षु क्षिपेत्‌। तज मन्ना

ातारमिन्द्रापिति पूवेस्याम्‌ । यमाय मधुपरत्तमराज्ने इति दक्षिणे । त्वा

यामीति पश्चिमे । वयं सोम इत्युत्तरे । तत्सृयं रोदसी इत्युपारे । अधः
पयस्वेत्यथः । ततोऽङ्गषु ठेपः-सदसशौर्षेति शिरसि । अक्षीभ्यां
ते नासिकामिति मखे । ग्रीवाभ्यस्त इति भ्रीवायामर्‌ । आगन्तेभ्य इति
हृदये । नाभा नाभिं न इति नाभौ । त्वमिन्द्र सनोषसेति बाहोः ।

क =,

सोपानं स्वरणमिति कक्ष्यो; । यः कृक्षिरेति इश्ष्योः । बहनां प्रितेति
पृषे | मेहनाद्रनं करणादिति जान्वोः । एतावानस्याति पादयोः ।
यस्य विश्वानि हस्तयोरिति दस्तयाः । अङ्खमदद्खगांदाति पुरुषसूक्तेन च
सबाङः । अथ शुद्धोदकस्नानम्‌ । आपो अस्मानित्युक्त्वा सृयाभिगुख
इदं विष्णुरिति मन्तरेण परवराहाभिञ्ुखो मन्नेत्‌ । आपो हि ेत्युचेस्यन्ये |
अथ पश्चगय्यः कृशोदकेन चेति षट्‌ सलानानि । तत्राऽऽदौ गोमृत्रस्लानं
करिष्ये । तत्सवितुरिति गोपृच्स्लानम्‌ । सान्वाऽऽचम्य | एवमग्रेऽपि |

गन्धद्रारामिति गोमयस्नानम्‌ । आप्यायस््ेति क्षीरस्नानम्‌ । दधिक्रान्ण

न

९२ मागोजी मदविरवितः-

इति दधिस्लानम्‌। धृतं मिमिक्ष इति तेजोऽसीति वा घृतस्तानमू । देवस्य
त्वा सवितुः भरस० इद्धियेणाभिषिश्वामीति कुशादकस्लानम्‌ । यद

५

तानि दशापि सानान्यमन्त्रकाण्येव कायाणि । इमं मे गङ्ख
सुमिञ्या न० सभद्रज्येष्ठा इति चतसभिः, एतोन्वन्द्रं स्तवेति तिश.
भिः, तरत्समन्दीति सूक्तेन; पावमनीभिरपो हि ति तचेन
पार्जनं च कृत्वा । इमं मे गङ्घः इत्यद कमा ोख्य ऋतं चति त॒चेन त्रि- . ,
राटत्ेनाघपषेणं एत्वा िद्रादशव।रं बा पज्नानि इत्वा स्ानाङ्कतपणं

कुर्यात्‌ । अत्र पराचीनप्रयोगेषु मृतिकरास्नानोत्तरं माजेनाघमष॑णोक्तिरै
इयते तत्र मरं मग्यम्‌ । दशविधसलानप्रयोगे मक्रान्ते स्तानत्रयान्तेऽघम
पणं ततः सप स्नानानीति कमस्य नियुक्तिकत्वात्‌ । सवेदशचविधस्ना
नान्त एवाघमपणतपैणादेभेयू खादादुक्तःवाच ।

तणं यथा- ब्रह्मादयो ये देवाः, तान्देवांस्तपेयामि । र्दवांस्तषे-
यामि । भबदर्वंस्त> । स्वर्दरांस्त० । भभुवः स्वर्देवांस्त° ।
निवीती--एृष्णद्रेपायनादयो ये ऋषयः, तात्रषींस्त ° । भूकषींस्त° ।
मूवर्रषींस्त० । स्व्षीस्त० । भूयवः स्वकहषींस्त ° । प्राचीनावीती-
सोमः पितमान्यमाङ्किरस्वानभ्रिष्वात्तादयो ये पितरः; तान्पितस्तण० |
भरः पितस्त० । भुवः पिततस्त° । स्वः पितृस्त० । भूभुवः स्वः पितु-
स्तपयामि । ततो य््मतपणादिवासःपरिधानान्ते तिरकं धृत्वाऽऽ.

, (५

चम्य देशकालादि संकीर्ये विष्णुभीर्ययं प्रायधित्ताङ्धःविष्णुश्रादध संपत्तये
श्रीविष्णुदेक्षन अर्याधिकयुग्पब्राह्यणमाननपयोप्नार्मानष्करयीभत द्रव्य
दातुमहुर्स॒ञ्ये । तच्चतुरभ्यो ब्राह्मणेभ्यः पूननपूचैकं दद्यात्‌ । वेन
पापापहमहारिष्णुः भरीयताम्‌ । ततः परायधित्तपृबोद्धगोदानं करिष्य इति
संकरप्य गवामङ्कष्विति गोदानं परत्यक्षं द्रव्यद्रारा वा यात्‌ । देश्च-
कारो संकीर्ये परायधित्तपूवाङ्कहोमं करिष्ये । तदद्घतया स्थण्डिल
खनाद्यभिभ्रतिष्ठापनादि करिष्ये । विटनामानमचं प्रतिष्ठापयामीत्यन्ते
ध्यात्वा प्रायधित्तपूोद्होमे देवतापरिग्रहाथेमन्वाधानं करिष्ये । चष्षुषी
आज्येनेत्यन्ते, अभि वायं सृं भरजापतिं च परतिदैवतं सपर्विश्चतिसंख्या-
उ्याहुतिभिः,) पृथिवीं विष्णु रुद्रं बरह्माणम सोमे सवितारं प्रजापतिं
प्रजापतिम्िं स्विष्ठदतं पञ्चगव्येन शेषेण रिषषकृतमभिभष्मसंन नेन
सुद्रमित्यादि । यद्राऽऽञभनेत्यन्ते पापापहमहाविष्णुं व्याहूतिभिर्टो्तर-

3

प्रायधिततेन्दुशेखरः । ॥२।

क

धतसंख्याज्याहुतिभिः } शेषं समानम्‌ । आउयसेस्कारकारे पश्चगभ्यं
त्वाऽऽ्येन सह पथश्च कुयोचु ।

= ताम्नादिपातरे परारादिप्षुटे वा तोच्रया गोमूत्रे त्रिपरमष्टमा्ष
वा गायच्याऽऽदायः त्वेतमोरकृत्पोडद्चमाषं गन्धद्वारामित्यादायः पीत.
गोक्षीरं कपिं वा सप्तपलं दरादशमाप बाऽऽप्यायस्वेत्यादाय, नीरा
या, स्रपङं दश्चमाषं वा दधि दविक्राल्ण इत्यादाय; कृष्णाया घतप्रक-
पटमष्टमाषं बा तेजोऽसि शुक्रमसि बा घृते मिमिक्ष इति वाऽऽदाय, यथा-
त्तमोरभावे गोमात्रस्य पुत्रादि प्रह्मषू । देवस्य स्वेति इुदोदकमेकपटं
चतुपीषं बा प्रक्षिप्य प्रणवेन याङ्गयकेनाऽऽखोडच भणवेनाभिमन््रयत्‌ ।
आञ्यपश्चग> यासादनाचयाञ्यभागान्ते भूः स्वाहा अग्नय इदम्‌ । सुवः ९२ ˆ
हा वायव इदम्‌ । स्वः स्वाहा सूयोयदम्‌ । भृशवः स्वः स्वाहा मरनाप्‌-
तय इदम्‌ । इत्याञ्यस्य प्रतिदेवते सप्तदिंशतिरित्येवमषटोत्तरशताहुतीह-
त्वा । विष्णुपक्षे भूः स्वाहा विष्णव्‌ इदम्‌ । शवः स्वाह विष्णव इदम्‌।
२ स्वाहा विष्णव्‌ इद्‌ । भूवः स्वः स्वाहा विष्णव इद्‌ । इत्यष्टो-
तरश्चताहुती हत्वा पञ्चगव्यहोम; । तत सागरैः सप्तपत्रकुशेः पश्चगव्यं
गहीत्वा । इरावती धेलुपसी ° स्वाह! पृथिन्या ईदश इदं विष्णु ° विष्णव
इदम्‌ । मा नः स्तो? सद्रायेदभ्‌ । ब्रह्मजज्ञा° ब्रह्मण इदम्‌ । ब्रह्मस्थाने
ष नो देवीति मन्त्रेण अद्धय इति केचित्‌। अग्नय स्वाहा, अभर इदम्‌ ।
सोमाय स्वाहा सोमायेदम्‌ । तरसवितुबरेण्यं ° सृयोयेदम्‌ । भरजापते न°
व्याहृतिभिवौ ॐ स्वाहा प्रजापतय इद्म्‌ । अञ्मये स्विष्टकृते स्वाहा
अश्रये स्विष्टकृत इदम्‌ । इति दश पञ्चगय्य हुरील्वा । केवाञ्यस्य
यदस्येति स्विष्टकृतं हुत्वा ्रायथित्तहोमशेषं समाप्य । वरसग्रहणं करिः
ष्य इति द्विजान्‌ पृष्टा इुरुष्बेत्यतुन्नातः । यररवगस्थिगतं ° ॐ दाते भ्रण-
बेन गहीत्वा प्रणवेनैव सब पञ्चगन्य पिवेत्‌ । अशक्तौ गोमू तरादि स्वर
पाम्‌ । सक्चस्य पेयत्वात्‌ । पतच ग्रााददिनेय देस्तीरे नक्षत्रदशेने
कायप्‌ |

व्रतं निशासु ग्राहं बदिस्तारकदशेने ।

इति स्मृतेः । पपू्षोस्तु यदादावेव । अस्मिन्दिनि उपवासः ।
कै, [ > |, |) ष ० ९

अद्त्तौ हविष्याश्चनम्‌ । अयं च पञ्चगन्धस्य द्शाहात्मा ब्रह्य

॥ क, €+ क्ष # [च

-चौख्यपश्चगव्यपाने सवैत्रोह्यः । गृहमागत्य प्रात्तरारभ्य सकट्पितप्राय-

९४ नागोजीभटुविरचितः-

थित्त सकरिपतमत्याश्नायानुसारिणायुष्ठायोत्तराङ्णि इयीद्‌ । गोनि.

षकयरजतादिदानपक्षे पञ्चगन्यमाजनान्त इदं. साधोब्दे पश्चचत्वारशत्कृ
रुप्रत्याम्नायगानष्करय। भूत मतिदृच्टछ्र ।नष्कतद्षतदान्यतपप्रपाणं
रजतद्रव्यं नानानामगोतेञ्यो ब्राह्यणेभ्यो दातुमहमुत्छल्य इति द्रव्य
दानसंकस्पं रवा तद॑व द्रव्यं विभज्य दत्वा चोत्तराङ्गाणि कुयीव्‌ |
आचरितस्यामुकप्रायथित्तस्य साङ्खताथेञुत्तराङ्क।णि करिष्ये । ततर होप॑

(

®^

होमः अन्ते दुक्तन गमयृह्माददर दानान्‌ कसाणण । अशक्ता

५

वाद्गौ कायै इत्येतावन्मात्रभुक्तं तत्र तन्प्रयोगः पृथक्योगो वेति

विचारणीयम्‌ । मम तु पृथगगनिकरणादि युक्तं भाति। कौस्तुमे पूर्वोत्तर
ङ्ःहोमयारध्पाधानादस्यारपाकतन््े कृता दृ तामच्युक्छम्‌ । तत्पक्ष
आपानान्तेऽन्वाधानपरिसमहन पारेस्तरणपयक्षणाज्यपञ्चगग्यसंस्कार

सखवसंमागोचेनान्तदोमः । होमान्ते सवष्कृत्सप्तमायाश्चत्ताहुतयश्च इता-

कृताः । [ततः] परिस्तरणविमोकादे । इति साधोन्दादिसवरेमायधि- |

प्रयागः ॥

अथ विप्रसियाः भायथित्तब्रघ्ठोगः--स्ीणां द्येमः एृताकृतः । कर-
णपक्ते विषवायाः प्षोरान्ते पूवेवत्कृतवाऽमन्त्रकाणि दश सखानानि । सध-
वायास्तु संकसपान्ते दन्तधावनं कृत्वा तृष्णीं दश स्नानानि । वर्ञपरि
धानान्ते विष्णश्राद्धगोदाने कृत्वा परायथित्ताङ्गदहोमायेमाचार्यं स्वां ण
इति विगर इत्वा पृवेवद्धिपद्रारा सर्वं पृवाङ्गः कारयित्वा स्वयं पञ्चगव्यं
तुरण प्रार्य युख्यप्रस्याम्नायद्रम्य विखल्यात्तराङ्गमणि कारयत्‌ ।
होमाभावपक्षे द्शविधस््नानान्ते विप्णश्राद्धगोदाने कृत्वा विभेण पश्च
गव्यं कारयिता तुरष्णी प्राश्य प्रायधित्तद्रव्यं संकरप्य द स्वोत्तराङ्गगवि
ष्णुश्राद्धगोदानदशदांनानि इयात्‌ ।
अथ शृुद्रस्य संकल्पान्तमविकृतं प्राग्वत्‌ । तत्त; क्षौरान्तेऽपन्त्रकद-
शरसानानि वल्लतिखकधारणान्ते विष्णुश्राद्धगोदाने त्वा विपद्रारा
पञ्चगव्यं कारयित्वा स्वयं तूष्णीं पिबेत्‌ । श्रुद्रेण कपिलायाः पश्व
गव्यानि न पेयानि । नास्य विप्दराराऽपि दोपः । परायधित्तद्र्य

स्थण्डिछादि करिष्य इति संकस्प्य पूवैवदाञ्यहोममात्रं व्याह

~

भरायधित्ेन्दुशेखरः ।

द्र्य दत्त्वोत्तराज्घविष्णुश्राद्धगोदानानि दश दानानि इयत्‌ । इवि
छरीश्र[प्ायधित्त षयोग; ॥
अथ गोवधादेक्केकपापे भायाघेत्तपयोगः--पषेदं प्रदाक्षणादृल
साष्टाङ्ग प्रणमेत्‌ । कपिः किंते कायमित्यादिपृषटं गाहषनिष्कय
सकरप्य निधाय मयाऽमुकगोवधघः कृतोऽथवा परूाण्डुगृञ्चनादिभक्षण
+ कृतं यद्राऽपकख्खीगमनं छृतं तस्मायधित्तमुपदि शन्तु भवन्त इति यथापा
पयुच्ाये स्पष्टं वदेत्‌ । ततः “सवं धपविवेक्तारः? इत्याद । कत्रा [नवन्प
पूनानुबादकपूजने छते सभ्या अदुवाद्कयखेन प्रायधित्तं कथयेयुः
त्वयाऽमृकगोवघः ृतस्तस्मायधित्तं अमासिकव्रत॑ सप्दशप्राजापत्य-
प्रत्याम्नायदू(रा वा सप्षदशगे(द।नतन्पूटयदानेन वा पूर्वोत्तरा ङ्गसाहेतं
त्वयाऽऽचरितव्यं तेन तव शुद्धिभेचिष्यतीत्यादि । यद्रा स्वया
पत्याऽभ्यासेन परण्डुगृञ्जनं इब्डटांसं वा मर्षितं तत्मायवित्तं यति
चान्द्रायणं प॒नःसंस्कारसहितं पाच्योदीच्याङ्खःसाहितमाचरर्णःयं तेन
तव ॒शुद्धिरभविष्यतीर्यप्रदे । एवममम्यागमनाद्‌ावृह्यम्‌ । ततः कत।
देशकालौ संर्दत्यं .पेदुपदिष्टं गोषधप्रायश्चित्तं तरेमासकमयुकमत्या-
म्नायेन प्राच्योदीच्याङ्गसदितपहपाचरिष्ये [इति संकरप्य| । ततां
वपनदन्तधावनद्‌ र विधस्नानपुच।ङ्गःविष्णुश्रद्धगोदा नाज्यदेपपश्चगन्य
भ्रा्चनान्ते यथासंकदिपतं युख्यपायाधित्तं कृतबोत्तरद्भमणि कुयात्‌ । इदं
सामान्यम्‌ । ततो विकेषोक्तं स्वामिपते गोदानपवेणध्राद्धादे । एवम-
भक्ष्पमक्षणेऽपि पलणण्डुग्रज्च नद्ुकंहटमां सादि मक्षणजनितवातकनिरा-
साथर पषेदुपदिष्टं पुनःसंस्कारसदहितं यतिचन्द्रायणपर पुकभरस्याम्नायेन
भ्राच्योदीच्ाङ्घसाहितमाचरिष्य इति संकरप्य क्षोरादि पञ्चगव्यभाज्ञ-
ना पूवेवल्छृस्वा चान्द्रायणमस्याम्मायं पुनरुपनयनं च चछरतवो
च्याङ्गानि इयात्‌ । एवमगस्थागपनाद्‌ौ दर्व्यम्‌ । रहस्यप्रायश्रत्ते
तु न पषेदुपस्थानसभ्यानुवादकपूजना््कभ्‌ । कितु तत्मायधित्त
स्वयमेव ज्नात्वाऽथवा व्याजान्तरेण किंचिषपृष्टः रदस्योक्तं भायथित्तं
स्वयमेव रसि संकरप्य पदरेक्ष)रसदहितमन्यथा क्षोररदहितमाचरेदि ति ॥

इति भीमदनन्तोपाध्यायसृदुकाशौनाथोपाध्यायविराचितः
सवेप्रायधित्तपयोर सपापः ।

इति भायथित्तन्दुरेखरः समाप्चः ॥

प्रेमभ कोते सिििनोणौ भेके)
किमि के किमि नकु

ॐ त॒त्सहूद्यण नमः|

महामहोपाध्यायाभ्यकरोपाहवासुदेवशाि विर वित-
कुण्डाकोद याभधटीकासंबङितः ।

भास्वन्तं नीलकण्ठं पितरमनुभरञ्शंकरी वक्ति कुण्डं

भृद्व्यन्ध्यष्ठाङ्गहस्तं दशशतहवनाचदशघ्रो त्तरे स्थात्‌ ।

हस्तः स्यादुध्वंवाहोः प्रपदगमसिनः पञ्चर्मोऽशोऽङ्गुखं त-

स्तिद्धांशस्तदगजांशो यव उरगलवस्तस्य यूकाऽ्टलिक्षा॥१।

भास्वन्तापेति । भ्रीशकरनामा पण्डितः स्वकीयं पितरं भास्वन्तं
ृयेवेदीप्यमानं नीखकण्डनामानमजुसरन्ितुः सकाशात्मपषसांदाधे-
कविदयानुसारेण वक्तु प्रटृत्तः सन्दुण्डं वक्ति । कुण्डसंबन्ध्पाकारविशेः
षायामावेशेषादिषिचारं कराते । इुष्टमाकारमेदेन दश्चपेधम्‌ । इत्त
१ अञ्ज २ अधचन्दर ३ योनि ४ उयस्ल ५ चतुरस & पश्चास्च ७
षटस॒ ८ सपना ९ अष्टास्न १० मेदावु | दशविधभपि च ततमत्येकं
पुनरायाममेदेन पशचविधम्‌ । भ॒द्न्यञ्ध्याषटङ्गदस्तम्‌ । भृशब्देनैकसंस्यो-
स्यते । अज्धशन्देन च चतुःसंर्याऽङ्कनश्न्देन षट॒संख्या चोच्यते |
एकहस्तमरमाणायापं ददरदस्तपमरमाणायापं चतुदंस्तप्रमाणायामं षड्दरस्तप्र
माणायाममष्दस्तप्रमाणायाम चेतति पश्चविधध्‌ । यत्र दश्ञरतसख्याकं
हवन ततरेकहस्तं कुण्डं भवाति । स्याश्च द्श्चश्षतसख्याया दक्चसंख्यया.
गुणने या संख्या सप्ते तत्पयेन्तहूबन एकदृस्तम्‌ । तत॒ आरभ्य
द्िहस्तम्‌ 4 तदपि लक्षपयन्त्म्‌ | तत आरभ्य दश्चखक्षपयन्तं घतुह.
स्तम । तत आरभ्य कोटिपयन्तं षड्ढस्तम्‌ । तदुत्तरमश् हस्तम्‌ । ततर
नास्त्यवाधः । द्शघ्र दश्चगुणितम्‌ । हनधात्गणनवाची । दक्ष्षतह
बनालसाक्तु स्यण्डखेन सिद्धिः । अत्रेदं बोध्यम्‌ । दशघ्नोत्तर हत्युक्ते
रधा प्रा्षप्नाने ह्‌।वद्रव्याणि यथा इण्डाद्‌ वहिनं गच्छेयुस्तथा कुण्डं
कतेन्यमित्यमिप्रायः। तेन किंचिन्न्यू नायुतदवनेऽपि द्विहस्तङ्कण्डसिद्धिः

वनभ

ङुण्डाकं; । ९७

यत्र विरोदुम्बरफटसद्शानि स्थूटान हविद्रैव्याणि भवन्ति ततरायु-
ताल्माक्तनस॑सख्याकान्यप्येकहस्ते इष्ड न संमितानि भवेयुः । त्या
च हविद्रन्याणां सख्यां स्थुरुट्वमणुत्व यजमानहस्तपपाणं चाऽऽखृह्य
तद नुसारेणेकदस्तादिष्वन्यतम कु विर्यं भवतति । सपादहस्त साधः
हस्तं वा न कापि कतेव्यमिति । न च लाघवात्सर्त्रैकविधमेवा्टहस्त्‌
ण्डं भवतु । तेनैव सैष सिद्धं मबत्येव । इष्ट च कुण्डा दवदिरैविदर
व्यस्यानिर्मम इति वाच्यम्‌ । तथा सत्यषटह्त कण्डे दश्रातहवने
कुण्डतरपरपूरणमपि न स्यात । हविद्रव्येः कुण्डं यथा इतस्त प्रपूत
गङपयेन्ते बा पादोन वा ततः दिचिन्न्यूनं बा तथा विधय । अवा
सनयृन यदि पूरयेत तथा कदाऽप न्‌ च| भवाति । उत्तरार्धे दस्ताङ्ख-
ङयदयुकालिक्षाणां भमाण ्रद्यते--हस्त इति । प्रपद्‌ पाद््र्‌ ।
मखी यजमानः । सिद्धाथतुविशतेः । गजा -६। । उरगा अष्ट |
पादाज्रमाजं भवि प्रस्थाप्योध्वेमवास्यत ऊर्वचा यो यजमानस्तस्य
पादाग्रमारम्य दस्ताग्रपयन्त मरमितस्य सूतस्य पश्चपाऽङः २
` हस्तः । तस्य हस्तस्य यता चशतितम। ऽशः साङ्ग । तस्याङ्कस्य
गजा्ञोऽष्माश्नो यवः । तस्य यवस्यारगट्व) षटपा- च) यक्रा।साच
` यकाऽष्टलिक्षापरिमिता । यूकाया अटमाना टिक्षेत्यथः ॥ १ ॥

छायान्तो मध्यशक्कोः समनुविं वहेत मण्डल यन॑ गच्छ
दञ्जेत्स्स्थानयग्मं तदनुगतगुणः प्रागुणाऽव।दगर
तस्यान्तरा तदधविकगुणरूतयेोमंतस्ययोमध्पतः स्या-
तत्येभामर्याशं करु वरयामितः स्वकुण्डपरा्तादधः ॥ २ ॥.

अथ ङुण्डस्य दिक्साधनायै प्रा्यादिसाधनमार्-छा वान्त ९८ |
छाया ‹ सावी › इति भसिद्धं माषायाधू । शङ्ङः सहमा =। ६. -
छकरा द्‌ारूपयी वा । गुणशन्दऽदुशन्दश् सूतरराच। । सावा ५५
परितो बकं यथा भवेत्तथा मध्ये श्ङ्ङनिषेयः । रङ्इमूर ११५
रुच्य परदः सूतरभ्रामणेन बहे साधयेत्‌ । सङ्कृमागातत
सन्रभमाणं ततीयेन भागेनाधिकसावकश्यकमेव † न. तु तत; कवा
न्यूनम्‌ । तथादि - श्श्छाया मध्याह्न द हे पश्चिमतो ६१६ ।
ध

९८ दुण्डाकोदयाभिधटीकास्वलितः--

मध्याह्न।दनन्तरमपराले पूषेस्यां हर्यते । तथा रङ्कृष्छायाग्रं स
गत्यनुसारेण पथिमतः समानत्य वतुरुरेखां वतुरपधिमभागे स्पृष्ट
वतुकान्त; भविश्य मध्याह्वस धिका शङ्डकुसमीपमागत्य ततोऽपराहणे
परौपूवभागे वतैरुरेखां स्पृष्टा वैखाद्वहिनिगैच्छति । वरटस्य
यच्छायाग्रम्वेशकाछिकं छायग्रस्पशेस्थानं तत आरभ्य च्छायाग्रनिरग
मनकार्कच्छायाग्रस्पशेव दृरस्यानपयन्तं यत्सत्रं॑तत्पाचीसाधकं प्रा
कसू मरयुस्यतं । प्राक्सत्रसव मारमुण रःयुस्यतं । अत्र यादि बतं
छसाधकस्य इद्छुवठुरान्तरसूत्रस्य ममाणं शङ्ङकममाणापेक्षया त्रेमा- `
गाचिक न स्यात्ताह वतुरुपखं स्यादिति धनुरस्य सूरये बतुलाद्वषिर
वात्तरण च्छायाम्‌ पा्चमतः पूव्यां गच्छतु । मिथुनस्पे घु सूर्ये बतुला-
दाहदाक्षणन गच्छदाति भाचीसाधनं न स्यात । यद्यपि शद्कुभमा
णापक्षया ओमणसूत्रस्य प्रमाणपर्धनाधिकं स्याद्द्विगुणं वा स्यात्त
॥६ मराचासाधनं मवेत्तथाऽपि यावता ठयुप्रमाणेन सिद्धिस्तावदजाऽऽ
वर्यकेतयाक्तं खाघवात्‌ । याद्‌ च श्राममसूत्रमतिमहत्स्यात्तरिं भात
स्छायाग्र बटलादनहिन दरयति । इदं चात्रावधेयमू । प्रतुखस्य पिते
भाग पूवण जायमानो यछायग्रघ्पश्ेः स मध्याह्नसंधिकाल तू
धामरता कारन भवति ताव्रतव काङेनान्यूनानतिरिक्तेन वतुरस्य पुषै- -
भागनपरह्ण छयद्रपञ्चा सवाते । पराक्पाञ्चेमतो निम्नोन्नतायां युि
एर चदुक्तस्पकेद्रयं कारतो वेषम्य दुनिवारमिति भाचीसापनं न
स्यात्‌ । ।नस्नप्रद्र्‌ छउासाग्रगतेः श्यं तथोन्नते प्रदेभे (याग्रणते
मन्ध सदरयते । अत; स्नपन त्युक्तमर्‌ । अयैततमाकसूत्रमाभित्यैवो-
द।च।लाधकमुदकसूत्मुच्यते । उवमशचुरुदक्सुत्रम्‌ । तस्य परगाक्तस्व
माङूसून्य य। द्वावन्ताः एकः; पच्िमान्तोऽपरः पूर्वान्तः, ताभ्यां
मर्यो साधन॑य। । तथाहि--तादशषाक्सृत्रान्तदये त्येकमेकः दङू-
इषटठेखज्नाधक रत शड्डइष्रय वतुलद्रयसाघकं निषेयम्‌ । वरुलद्रयः
साधकथ्चमणसूनतप्रमाण च प्राङूसृतव्रस्याघापेक्षया पिचिदधिकमावश्यकं
= मेव । अन्यथा मत्स्योत्प्तिने स्याद । यदापि पराकसृत्रतुरयमपाणग्रह
गञप मत्स्यात्पत्तः स्यात्तयाऽपि गारवमकारणे स्यात्‌ । मतो यावद्‌।
वर्यक्त तावद्‌ बाक्तम्‌ । एतदरठेरद्रयं च पणं नापेक्ष्यते । पथिमरङ्कोः `
प्रता दत्तस्य पूवां पृवकुट्कोः; परितो वतस्य पिपा चपे-

2 > +£

श्यते । अनम पूवोधेपधिमाधयाप्नवः धद्क्षिणत एक उत्तरतः
्ापर इति संधिद्रयं भवति । _तज दक्षिणसेधिमारभ्यो्तरसेधिपय> तं
यत्सन स्थात्तदुदक्‌सचमितयुच्यते । यच्च भूभाग उत्त च ' पुवीधेपश्चि.
्यो्योरन्तः भविक्षति तन्पस्यदवयश्चरारध्‌ । त प्राक्‌ सूत्रादुत्तयो
भाग एको मल्स्यो दक्षिणो भागवापर। परस्य; । सेधिद्रयं च मरस्य
खद्रयम्‌। एवे प्राचीसाधक् भक्सन }चीसाघकयुदक्सूत्रं च साधत्‌ !
प्राची साघनेमेषव प्रतीर्यप साधिता भवसि । उदौचीसाधनन दाग
दिक्‌ च साधिता मवति । अथेतस्सब्दरयमाभ्रित्य इण्डरचनाप्रकार
माह--तत्संयेरिति । योः रागुदकूसूज्र पायः संधिस्तज श्छ निधाय
तत्र स्वेष्कण्डविदेषानुसारपरमाणन सनेण चख डर्‌ | तेन च वरु-
येन सविषङकण्डानि साधितानि भवन्तत्ययः ॥ ९ ॥

वत्तेऽग्जे वलयोऽधितभेरधिपदद्या भः सषात्वानटा

टग्वेदे सये रसति पदर सिद्धाः करा्मऽकल ।
क्ष्मारामे सयवेऽ्यिपादधततयाऽनङ्श्र। खरम दट
गोद वजरियवजिभूरपदले ज्या निश्चियूकाः शाः ॥ र ॥

अथेकदस्तादिषु व्यासस्य भुनामां चाङ्गुटपरमाण वक्तन्यध । तत्र
छायवदिकदस्ते कुण्डे व्यास युजप्रमाणे कथिते सति द्िहस्ता दपु तद्रा
= व्यासञ्चजममाणङ्गानं सरे भवाति । अतः प्रथमत एकदस्त इष्ड तसप्रदशे
यति-दृत्तेऽगज इति । एकदस्तमपि च कुण्ड वुत्ताञ्नाधचन्द्रया्नच्यल्ल चठ
रसपश्वाखषडससप्तासताष्टासखमेदेन दञ्चावधपर्‌ । ततर कम व्यासपरमाण
यस्ादिषु जव्यासप्रमाणं खजप्रमाणं च दशयति । वृ वु कुण्डम्‌ ।
अन्ज पद्माकाशम्‌। वर्यो वर्यन्यासः। भशन्दन सश्रविशतिसंर्थोच्यते |
सर्याचब्देन चेद्येनात्र सेखूयेयमुच्यते | सेख्येयाने चोचङ्खान्यव्‌ |
योग्यताषात्‌ । तत्र चं विशेवणीमतमायेश्चव्देनाक्तपाधिक्यमङ्गुःकावय
रेव कनिपयैः । अङ्गङावयवाथ् यूका परह्यः । न तु चन नाप
लिक्षा । अग्रिमोपपच्यच्चरोधात्‌ । तत्र युक्राना घर्याजत योग्यताबरदेव
निर्णेया मवति । पच्ब्देनाङ्गुरुदिशेषणान्तगतनाङ्गुखचतुचाच उ

ज

ते। एव दखशरब्डन तथाबिधनाङ्गुखाधंबु्यते। अह यष्ट । अश्रयक्वः

१९४ कुण्डाकोदयाभिधषटीकासवहितः--

खे शून्यम्‌ । अनछाच्यः ! द्रो । वेदा्त्वारः । रसाः षद्‌ । ` सिद्ध
धतुर्विशतिः । कथतुमंखः । तेन चतुःसंख्योच्यते । रामाल्लयः ¦ कला
षोडलो भागः । स चाङ्गुरविशेषणान्तगतत्वादङ्गुरुस्यैव । प्मेका ।
धृतयोऽष्टादश । अङ्धिश्तुर्थाशः । स चाङ्गुलत्िशेषणान्तगैतत्वादेर्‌-
गुटस्यैव । दटमर्धम्‌ । तच्वाङ्गुरविशेषणानन्तभेतत्वान्नाङ्गुरस्य ।
रितु परकृतस्ववाक्योपात्तखरामपद बोध्यसंख्याया एव । गावो नव |
भृरेका । दरपथमङ्गुरस्य । अङ्मगरविशेषणान्तमैतत्वात्‌ । ज्या सुन
शिवा एकादश ¦ अयमथेः-दत्तकुण्डे पदकुण्डे च पश्चय॒काधिकेः सवि
शत्यङ्गगुेः ( २७। ०।५) संमितो वटयन्यासो भवति । चुनामावा
तन्पाने नोक्तम्‌ । अधिपदह्यमि; । अधचन्द्राकारङुण्डे युकात्रयाधि-
कसपादा्टात्रश्चदङ्गुरे; ( ३८ । २। ३ ) तमितो बखयन्यासो भवपति।
ञ्यामानं चेदमेव । एकेव चात्र ज्या । व्यास एव शुनोऽतेत्युक्तत्वात्‌ ।
सपात्खानलः । यीनेङुण्ड यवदयाधिकरत्रिशदङ्गुखसेमितो(३०।२।०)
वरुयन्यासा भक्ति । योनिङण्ड च च्याद्रयम्‌ । योन्याकारसंपादनाय
परथमतस्त्यसरसंपादनेऽपि तादशच्यस्लान्तगताया उभयतः भ्रोणिद्रय-
` स्पृष्टाया ज्यायाः पशाद्िरोपात्‌ । अवशिष्टस्य ज्याद्रयस्य परिमाणं
च छत्ताचुसारण (२६ । १।६) युकाद्रयानसपादषड्‌वशत्यङ्गुर-

[ के

सामत ज्ञेयम्‌ । दर्वेदे सयवे रसात सदर्म्र्‌ । इत उत्तरं सप्तभ्यन्तप-
देन वरयव्पासमानं भयमान्तप्देन भजमानं चोच्यते । उयसकुष्डे
यवाधिकद्विचत्वाररिंशदङगुखो ( ४२ । १। ° ) वरयव्यासः । साः
पटत्रिशदङ्गरख( ३६ । ४ । ° )सिञ्लो ज्या भवन्ति । सिद्धाः
करामऽकर । चतुरस्कुण्ड वल्यव्यासा ( ३३ । ७। ¢ ) यूक्राचतु
एय साहृतयवसप्रैकसदहितत्रयस्चिरदङ्गरसंमितः । अकटे षोड शांश्षर-
हिते कराम ३४ । अङ्गुरस्य षाडशांश्चथ यूकाचतष्टयं भवति | तत्र
यजमान सिद्धा; २४ चतुर्विशत्यङ्गल त्मकं भवेति । क्पारामे सय-
वञधपदधुतयः । पञश्चा्कुण्ड एकयव पसदितेकर्चिंशदद्गुखासमकं वर. `
यच्पास्तमानम्र्‌ (३१।१।० ) | भजमानं च यूकात्रयसदितसपादा
धद गराड्गुर( {८ । २ । २ )समितर्‌ । अनङ्घ्र खरामे दभ्‌ ।
पडसकुण्डे पादाननंशदङ्गुलसंमितो (८९९ । ६।०) वय
न्यासः । तादृश॒वलयव्यासमानस्य दमे ( १४।७। ९ ) भन.

इृष्डाकं!। = १०१
मानम्‌ । गोद्रावतरियबतरिमू; । गोद्रावि्ति मोद्धिश्न्दस्य समः तं
पदप | सष्तास्त एदोननिक्षदङ्गुखात्मको ( २९ । ° ) बयव्यासः ।
अत्रियवा यदन्नयरहिता । तिभूखयोदश्च । भजमानं पञ्चयवाधेकद्रादशा-
इगुरु( १२ । ५ । ० )मितम्‌ । अपदे ल्या निच्धियूकाः
शिवाः । गोद्वावित्यचुवतेते । अष्टासेऽङ्गुरा्ैरदितगोद्वि( २८।४।० )-

समितो बङयन्यासः । यजमानं च युकाजयसाह। शिवाः । युकात्र
यरहतिकादश्राङ्गर( १० । ७ । ५ )संमितध्‌ ॥ ३॥

एवं दश्षविधेऽप्येकहस्ते इण्डे व्याससूत्रमानं भजमानं चोक्तम्‌ । अथ
तदेव सूज्मानं द्विहस्वादौ कियतां शेन वरर्नायापीति तद्द्वि्न इति
पुषीरथेन द्रेयति--' | |

क्न

द््रोऽन्थत्रे फठेऽयुदटिनि विदशमभेनाङ्‌ परिगद्धो दिनि

क्थ्य

शेन स्वाङ्व्रि्ाजा वियुगगुणलवस्वाट्‌ ध्र तदुद्धिप्रमन्त्य
कोटयः पूर्वोत्तराश्वोरिह वरुणदिशः पच्छपा््वास्यपाश्वा =
असो पा्वीस्यमध्यादनुजवनयुगं मध्यतः पुच्छकक्ष्योः ॥ ४ ॥

। नन्देकस्ते कुण्डे यावत्परिभाणं व्यासपु | गृहीतं तदद्विहस्ते कुण्डे
द्विगुणं प्राच चतुदेस्ते कुण्ड चतुरीणितै ग्राह्यमिति ज्ञायत एव तर्कि-
मर्थमिदगुस्यत इति चेद्‌ श्ान्वोऽसि । एकहस्ते इुण्ड यावत्यवकान्
इविद्रैव्याणि संमान्ति हविद्रैव्यपरिपयोग्य) यावानवकाश्चस्तावतोऽवका-
स्य द्विसुणोऽबकाञ्चो यरिमम्कुण्डे मवति ततङुण्डं द्विहस्तापिति ज्ञेयम्‌ ।
नतु द्विहस्ते कुण्डे कृष्डस्याऽऽय [मो द्विदस्तो भवति । एवमेव चतुद.

च

स्तादिषु ज्ञेयम्‌ । तदित्थम्‌ । समचठ्रसखः युः कृ ्रखण्डस्तादशः कर्प
नीयो यस्य पुैपथिपायामो दाक णोत्तरायासश्ाङ्गुखात्मको भवेत्‌ ।
अषङरध्वायापप्रैकदस्तात्मको भवेत्‌ । पताद्शानि काष्ठान्यकहस्ते इुण्डे
यदि मिथः संल्नानि निवेश्यन्ते तरिं तज षट्सपतत्यधिका पश्चशती
तादृशानां काष्ठानां संमिता मवतु । एतदेव { ५७९ ) फरपित्युच्यते। `
हस्तो हि चतुर्विश्चत्यङ्गुखार्मकः । तस्य वर्मधतुर्विशत्या गुणिता चदु
व्ातिः। सा च षटूसप्तस्यधिका पथ्चश्चत्येव भवति । यच द्विहस्तायामं
कुण्ड र्तुदेस्तमिति गीयते । एकहस्ता पक्षया चतुग िततफकसद्भाव त्‌ 1.

¬ # क ^+ प

१०१ कुण्डाकोद्यामिषदीकासंवरितः--

पूवेपथिमतो दक्षिणोत्तरतश् द्विहस्तायामे दण्ड ॒एकदस्तङुण्डतुरयाशर,
त्वारो भागा भवन्ति | तथाच फल एकदस्तङ्कण्डफठे-अन्धिप् चतु.
युणिते सति त्राडुरकटस्तकण्डपरसूत्रं दविष्नः, द्वियुणितं कार्थ
अष्टचत्वारशद्‌ ङृयुलात्मकं कायमित्यथेः । तदेव चतुैस्तं कुण्डं दिते
यमू । तत्र हस्तचतुष्टयं चेत्यं जेयम्‌ । पू१पथिमतो दक्षिणोत्तरतथ हह.
स्तायामे कुण्ड मधघ्यगतया पूवेपश्िमरेखया भागद्रयं परिकल्प्य तत्न. |
तरमागे समचतुरसं हस्तद्वयं दक्षिणभागे च तथेवेत्ेवं॑हस्तचतषं
भवति । एतादृशे चतुहस्ते ङण्डे फलं चेकदस्तापेक्षमा चतु्माणितं चतु-
रधिकशतत्रयाधिकसदसनदरयं भवति (२३०४) । आश्पश्च फले दि.
न्यर्थनाधिके विवक्षिते सति कियता सूत्ेम कुण्डं विरच्यमित्याह--
विदश्चमेनाङ्घिणेद्ध इतिं | चतुरैस्ते इण्डंऽ्धाष्टचत्वारिशदस्गुासः
कः । स चाङ्पघ्रणा चतुर्थाशिम द्रादशात्पकेनेद्धो वर्धितः षष्टयङ्'
` गुट( ६० परिमितो भवति । स च चतुर्यीशो द्राद्चात्मकः स्वी.
येन दशमेनांशेन रहितः कयः । द्वाद शाङ्गुटसूधरस्य दशमो भागतरैकः
मड्गुमेको यव इषद्धिकाथतस्लो यृकाश्च । देनोना षष्ट ताश्‌.
काचतुष्टयसदितयवषदूकसहिताएपश्चःशद ङ्गुख त्मिका ८ ५८ | ६।
४ ) भवति । इयदेव षदूदस्ते कुण्डे सूत्रमित्यर्थः । अथ द्विहस्तं कुण्डं
कियता सूत्रेण भवर्तात्याह -द्िनिघ्रे यंशेन स्वाङ्धिभाभ। विधुगः
गुणर्वस्वाद्रीति । एकदस्तङ्ुण्डफले परशरमृत्ययिकपञ्चशत्या सङ
( ५७६ ) दविनिघ्ने द्विगुणिते सति द्विपञ्चाश्षद्‌ धिकेकशतयुषमेकसशं
( ११५२ ) भवाति । तादे फटे विचरित सत्येकहस्तकुण्डां
ठर्विशत्यङ्गुात्मक रयं्ेन स्वतृतीयांरोनाष्टाङगुखात्मकेन वर्धनीयः ।
न केवलं तावततेव । किंतु स अयशः स्वाङ् घि माक्स्वकौयचतर्थाशेना-
इगुदरयात्मकेन युतः । न केवलमेतावदेव किंतु सोऽङ्ग॒र्रयात्मक.
अतुयीशो वियुगगुणलव; । स्वकीयेन चतुक्षिरात्तमेनांशेन रहितः ।
जद्गरखदयस्य चेतुक्िरत्तमऽण्ः र्थूरटृष्टयेषदूनयुकाचतुष्टपमितः।
तथा च द्वदस्ते ङृण्ड व्याससूतरं युकाचतुष्टयसदितयबसक्षकसाहित्रयक्ि.
शद द्गुलात्मकं ( ३२ ।७।४ ) मवति । एतदेव च सूच द द्वु
णितं ( ६७ ।७। ° ) सत॒यवाधिकसततपष्टयङ्गुर त्मकः सृत्रम्दस्ते
कुण्ड विज्ञेयम्‌ । अन्त्य ऽषटृदस्ते । अषटदस्ते फं त दविदस्तङ्कण्ड पक्षया

च+

५, | +

कुण्डा ‡ । १० ३

चतर्गणितमष्टाधिकषट्‌शताधिकसदस्रचतुष्टय(४६०८) भवति | अयोत्त-
रार्धेन परिभाषापा्ट--कोव्य इति । ववादः प्राक्‌सूत्रम्‌। उत्तर्िरुदक्र
सूत्रम्‌ । तयोश्चतसतः कोव्यः ¦ भ्य कग्रदरयमिति चत्वायग्राणि । वरणादक्‌
पथिमा। तत आरभ्य तेषां चतुणापग्राणां क्रमेण चतस्रः सङ्गा म्वान्त ।
भ्ाकसचरस्य पथिमाग्रं पुच्छम्‌ । उदकसृत्रस्योत्तराग्र पाश्वप्‌ 1 पाक्‌
। सूभरस्य पूर्वाग्रमास्यम्‌ । उदकसून्स्य दक्षिणाग्रं पश्वम्‌ । अग्रचतु
` ठयं चेतद्टत्तरेखां स्पृशति । सृतरदरयाजुसारेणेव वृत्तनिमाणात्‌ । पाश्व[-
स्ययोमेध्यार्वसौ । दक्षिणपान्वांस्ययामेध्यां दाक्षणासः । उत्तरपाश्वा-
स्ययोर्मध्य उत्तरांसः । वथा दक्षिणवाश्वेपुच्छयोमेध्यो दक्षिण जघ
सम्‌ । उत्तरपाश्वपुच्छयोमेध्य उत्तरं जघनपिति ॥ ४ ॥

एवं इण्डविरचनोपयोगिपूवर्पठिकोक्ता । दण्डं च इत्तान्नाद्यका-
रमेदेन दशविधभरु्छय्‌ । टसव्यासम्रमाणं भूजपमाणं च तचल्डुण्डानुसा-
रेणोक्तम्‌ । भाकसृत्रग्रह्ययदकसूत्राग्रदरयं च सवत्र इृत्तरेखासपश्ीति
दशाविपेष्वपि इुण्डेषु वरदं साधितम्‌ । इदानीं तत्र तत्र तुरेतेत
आकार विशेषा; कथं साधनीयास्तच्छरोकत्रयेणोच्यत्ते-- `

सथः पाश्वस्यमेध्यावन ततगणयोः कोटगोऽन्ध्यस्षकोणा-
स्तस्मासाग््याङ्वरद्शा्करु वठयामेहाध्दुपं प्श्चिमाधम्‌ ।
श्रोण्यो पच्छादटेन हयमखगुणतसूपसिवत्ते भगाभे
षुच्छश्रोणीगुणष्यं दलवरूययुमं चाधिकं षड्पुनं तु ॥ ५॥

तत्र इत्त्ण्डे वर्तक रए ाऽऽकार इति बतुरसाधनेनैव दृत्तकुष्डं
साधितं भवति । षतुखानुसारेणेव तत्र इष्डस्य विरचनीयत्वात्‌ ।
अन्येषु नबषिधेषु तत्ताद्ररेषाछारमापणाय पतुखसराधनोत्तरं तत्र कते
व्यतयाऽम्य्किचिद्ररूग्य मवत | ठजाोक्तिखाघषानुरधेन क्रममुत्खल्य
प्रथमतश्चतरसे करेन्यमच्यते-संपेशिति प्रथमपादेन । पान्वोस्यमध्यो
द्रवंसौ भुक्तौ । तावचुक्ष्य गुणो ततौ कतव्य । सृष्दरयं देयमिः
त्यः । तच संघः भराक्सृच्रोदक्सूच्योयैः संधिस्तमरुख्य देयम्‌ । प्रागु
दक्स॒जरयोय॑; सेधि; स एवास्य सृज्यस्य संधियेथा भवेत्तथा
मृचद्यं देय । स॒चरद्रयस्य विस्तास्थ न बतेलद्भहिः । प्रमाणाभावात ।

१०४ कुण्डाकोदयाभिषदीकासंवारेतः--

तथा च दक्षिणां समारभ्यात्तरनयनपयन्तमक सूत्रम्‌ । अपर चात्तरासम-
रभ्य दक्षिणजघनपयेन्तमथादेव सिध्याते। अस्य सृचद्रयस्य याथस;
कोटयोऽग्रचतष्टयं तदे बाग्ध्यसरस्य चतुरघ्ङ्ण्डस्य कणाः काणचतुष्टय
भवति । तथा चोत्तरां सदक्षिणां सपयन्तमेको भजः । दक्षिणां सादक्षिण-
जघनपर्यन्तं द्वितीयः । दक्षिणजघनादारभ्यात्तरजघनपयन्तस्तृत्तायः ।
उत्तरजघनादारमभ्योत्त रांसपयन्दथतुथं इति चतुरखङ्ण्डासाद्धः

नन्वत्र पाश्वीस्यमध्यौ प्रसाध्य तदनुसारेण सूत्रद्रय च प्रसाध्य ताद्‌
शसूनद्रयाग्रचतुष्टयाजुसारेण भुनचतुष्टयं साधनीयामलयुक्तमू । तत्र माऽ
स्त मध्ये सत्द्रयक्रस्पना । पा्वास्थमध्याविव पाश्वपुच्छपध्या प्रसाध्य
तदन॒सररेण अूनचतुष्टयसिद्धेरिति चेत्सत्यम्‌ । स्याद्‌ शुजचतुष्टय।साद्धः
कितु युनसाम्यं नियमेन न सिध्यत्‌। कदाचिदीषद्रेषम्य स्यात्‌ । प्रथमतः
पान्वौस्ययो्ध्यो यः सामान्यतः भरकटिपतो भवति स स्थूरः । नतु
सक््मः । पध्याद्यदास्यपयेन्तमन्तरं यच्च पध्यात्पाश्वपयन्तमन्तर्‌ तयार
न्तरयोषिक्षयाऽपि वेषम्थं यत्र न नयत एतासां मध्यः सूषा
सक्ष्म एव चात्र युजसास्यसिद्ध्ययपपक्षिता मवाते.। मध्यसवमनुरक्ष्य
प्रागुदक्सृत्रयोः समान्तरेणोक्तसू बदयसाधने तु सूत्राप्रण सृष्मा मध्यः
सरृकषितो मवति । भाची दिक्च सा्मीचन्यन साधता भवति ।

अथाप्रचनदरकुण्डे ककैव्यम॒च्यते-- तस्मादिति द्वितीयपादेन । अधचन्द्र
भरकरतिदतन्यासस्‌त्रभमाणं पूवैयुक्तथ्‌ (३८।२।३) । तादशसुच्द्रयसधि-
स्तस्मादित्यनेन निदिंश्यते । तादशसूतद्रयसंघेः प्राक्पराच्यां देशि ज्या
इग ात्सत्रचतुशःशमदेशदरखयं कुरु । सूज्रचतुय।शः पूतरस्या दाग
यत्र भागे भवति तत्र शङ्कं निधाय व्याससूत्राधप्रामेतन ( १९।९।६।
) स॒त्रान्तरेण वतुं कायेष्रू । तादहरवतुंस्य यत्पाथपाध्र तद्धन
भपरभचन्द्रकण्डं भवति । ननु किंपथमिदं वतुरन्तर सावतम्‌ । परह
तिद्रचस्यास्य वर्तस्य च परिमाणं सममेव । तथा च प्रृतिषट्तस्य
पश्िमाधमेवाधचन्द्रकण्डमिस्युक्ट५व निवह इति चत्सत्यम्‌ । सृन्रद्रयसधः
कुण्डमध्ये यथा स्यादित्यभिपायेण वतुंखान्तरसाधनातु । अथ उसे
कुण्डे कतैव्यं: दरेयति-धोण्यां एुच्छादटेन द्रययुखयगुणतरूप। सत्तः
इत्यनेन । उयसिषत्ते {~कोणङ्कण्डे । यसे बख्यन्यापस्तसूत्रमप(ण मायु
क्तमू ( ४२। १) । तत वलये पुच्छाुच्छमागमध्यादरेन व्यासः

्ण्डाकंः ।

सतराप्रमितेन सूतरान्त्रण उशलान्तरं कत्वा भरण्यो श्रोणिगतौ द्र
आगविशेषौ साधनीयो । एक। दृक्षिणश्रोणिगतोऽपर उत्तरश्र(गपतः ।
ताशभागनिरेषद्यानमुखमभ्यभाग चेनत सन्रद्रयं देयम्‌ । उमयतः रा
जमामविशेषस्पकषि च तृतीयं सूत्रमयीदर सिद्धमिति तादश्चसूचरू¶भु
ज्रयघटितं त्रिकोणं कुण्डं भवति । न ~ पच्छपान्वेमध्यभागस्य श्राति:
सङ्गा पूमैपक्तेवारुजघनयुगं मध्यतः पुच्छङुकष्योरित्यनन । तथा च
किप पुनरत्र श्राणिसाघनामाति बाच । श्रोणीङब्देन भ्र(ण्पगनमा-

(र)

गनिक्चेषोपटक्षणात्‌ । तादशमाग।षिशपस\चन च भजाचधिद्ोतना याऽ.
बहयकम्‌ । नलु श्रोगितो युखपयन्त सू देयनित्येवोच्यतां क्रिमय
तदन्तर्मतमागविशषसाधनामाति चेदच्यते । भोले एुखपमन्त चन
देयापित्युक्तं किं ्रोणमध्यादयव। श्रोण्यग्रात्‌ । आचर अजत्ताम्य न
स्यात्‌ । उयसकृण्ड यकः पथिपतो अयुज; पाण्वद्रय च भु जट याभा
मलत्रयं. समं साधनीयम्‌ । तत्र पाश्वमज।स्पध्चिमयुजस्तु^याशन न्यूनः
स्यात्‌ । द्वितीयेऽपि यदि पथ्चमोग्र शत तहिं ततोऽपि न्यूनः स्यात्‌ ।
याद्‌ पुवग्रं गृह्यत तारं पान्बञुजापरक्षयाञघक पश्चिपञुजः स्यात्‌ ।
तथा च भजत्रयसाम्याय तथोक्तिः । अथ योनिकुण्डं कतव्यमाह
भगामे पच्छश्रोणीगुणञ्यं दटवरप्युग चायिकमित्थनेन । भगाभ्‌

निकुण्डे । अन्न उरस वट यव्यासम॒च्रप्रमाण प्रागुक्तम्‌ (३०।२)

शसृत्रानुसारवणएख “सुकरण्डशर्छो णिद्रयान्तगेतमागवसद्ववत्‌,
धनं उयसखरोत्यादनं च कतेन्यभव । त्दुत्तरमा ५ यत्क १८५ तदनः
च्यते । एठदुक्तराघव्रार्‌।धनव्‌ उयसकण्डपकारकथनानन्तर्‌ यान
कुण्डभकारकथनम्‌ । पुच्छमध्यमागासूने्ताधितश्,"पन्तर। ५ पाच
पर्यन्त सूत्र देयं दक्षिणत उत्तरतश्च । तदव सत्रमधशठखध्य धरु
राकारस्य ज्या भचति । रादृरस्य तस्व दक्षिणसूजस्य पध्यमाग
शङ्कं निधाय सूत्रचन दक्षिणश्नोण्यन्तगेतपूरेसापधतमागविरेषप।र १ ।
प्राकसतरस्य पथिपाग्रपयेन्तमधबदुड ययुर साथनीयम्‌ । एत्रमुत्तर्‌-
सूत्रेऽपि सूत्रमध्ये इर्छ प्नधाय सूत्ाभन प्रकंसू त्रस्य पव्चमभागप्रार्‌-
` शयोत्तरश्रोण्यन्त्मतपुवंसाभितमागावेशषपपन्तपध च्चः धनुराकार सात्र
नीयम्‌ । ततो यीन्याक(र ईण्ड भव्ति । पच्छश्रणीयुण प्र य्‌

१०६ कुण्डाकोद्यामिधरीकावलितः--

यश्य ताह दरदकययुगमधवते छद्रयं अयसङ्कण्ड पेक्षयाऽधिकमित्यथेः।
पट्ुजे त्विस्युत्तर श्छोकान्वाये ॥ ५ ॥ `
श्रोण्यंस्ञो पाश्वतोऽायगफनजयुगटं दिगिदिकोणकं स्यद्‌
वाद्य ख्टकोनं चियवयुतनगत्यङ्गुल ऽसि कण्डम्‌ ।
सप्ता दोश्धिदोदे दंटमिभरसरग्पागयुगवक्चतो ज्याः
पासे दवित्रपाश्वननततिविवरं खाभ्नवेदांशयुक्तम्‌ ॥ & ॥
षडयुने तु श्रौण्यंसौ पाश्वतोऽरादित्यनेन षडसदरण्डे कतैव्यं दि
तर्‌ ¦ षडक्ं वरयन्यास्सृत्रममाण भागुक्तम्‌ ( २९।६ ) । उत्तरषाश्व-
मध्ये सङ्कु निधाय तत्र सार्धेन शङ्कोदेक्षिणमागेऽधवतुलं कायम्‌
एवद्धवतुंटं च पाश्वात्पूवेतः पथिमततश्च भ्रकृतिवतेरं स्पृशाति । स्पश्ेस्था-
नटय च क्रमणास्त्वन न्रणत्वन च करपनयम्र्‌ । एद दल्षणपश्चपि
पाम्वेपध्ये शङ्कु निधाय तत्र सूत्रार्धेन शङ्को रुत्तरतोऽधवतुरं काय्‌।
एतदप्यथेवतुख पाश्वोत्पु्ेतः प्चिमतश प्रकृतिवतुरं स्पृश्चते । स्पशस्थान-
रयं च क्रमणं परत्वेन श्र) णित्वेन च करपनीयम्‌। एवं चोत्तरतः पान्बेमध्य- |
स्थानमसान्तगेतविशेषस्थानं श्रोण्यन्तगेतविशेषस्थानं चत स्थानतयम्‌ |
दक्षिणत)ऽप्येवं स्थानत्रयाभरा मित्वा प्रदरतेष्रत्त षट्‌ स्थानानि सप.
क्नानि । तन प्त्येकस्थानात्स्वानन्तर स्थान्पयन्तं सूत्रे देयभू । तथा च
पट्‌ सत्राणि भवान्ति।त एव च पद्‌ भुना इत्येवं षडस्रं ण्डं भवाति।
अत्राघवतुखेन अ.ण्वन्तमेत्‌।ऽसान्तगेनश्च यः स्यनाव्रक्ञेषः भरक-
स्पितःस षण्णां भुजानां सःम्यायमू्‌ । अन्यथा षट्‌ मृजा; समान स्युः|
उट्‌ {हरणाय क चलसकस्प्य१ । अष्ट्चत्वा'रश्दङ्गु खाटपक्र हत्त षड.
मागाः समाः प्रत्येकमष्टाडगुखात्मका मवन्ति । मुखं प च्छपंसद्रयं पाश्वद्यं
श्रौणिष्रयं॑सत्यष्टववयव्‌; प्रत्येक प्डङ्गुलासक्राः । याद्‌ च शरण्य
सयोरन्तगेतः स्थानविरेषो न भकरुप्यते तदि पाश्वेमध्याच्छ्ञोणीपयन्तो
मागः भरोणीपरध्यपयन्तः श्रोण्यग्रपयन्तो वा स्यात्‌ । अशे समाग,
षडु} एव स्यात्‌ | अन्त्ये पृत्रग्रे गृह्यमाणे उयङ्गुर एव स्यात्‌ ।
पाद्ययाग्र गृह्यमाण मवाङ्युटः स्यतु । नतु कप्यहटस्युरखः
अष्टाडशुर एव वेष्यते । स्यानव्रिशेषे भक्ते तुस स्थानविक्चेषः
श्रण्न्द्गेतपश्चाङ्गुरान्ते भवति । श्रण्यन्तम॑त एकाङ्गखात्पका
मागोञवारेष्पते ¦ तथा च पान्वेगतमध्यात्पञथचपतोऽङगुलत्रयं भणी.

णयः । १,७

ताद्गुरुषश्चक चेत्यद्गुलष्टकात्मक इषो भागः समप्रपाणः 14 द्ध
, भवति । यद्यपि बुखमध्य पु छषध्यं बाऽऽरभ्याषटटुः पुखाट्मकाः सपाः
षट्‌ भागा मवेयुस्वथाअप तथा नोक्तम्‌ । त्था सति पुछ १६
` योनिस्थाने भजद्वयसंधिः स्यात्‌ । स ए नेष्प्रते । नाप्येत्ङरण्डक।णपु
योनिमिति निषेधात्‌ । यादे चाक्षमृ भ्रोगिमध्यं बाऽऽरभ्य समाः
षड्‌ भागा अष्ट्युखार्मकाः क्रय? तर्हिं यद्यपि सुज्ध। योनिनं
भूवति तथाऽपि सुनपध्ये न भवाति । पथिपश्चुनस्प मध्यमापि ए
सवेकुण्डषु योनिरिष्यते । अतः पाश्रमव्यमारमभ्यात्र षड्‌ मागा शक्ताः ।
अथाष्टासङ्कण्ड करन्यमाह--युगयुनत्या(द्ना कण्टमित्यन्तेन ।
अरसते परकृतिद्त्तम्याससूत्रप्माणं साधाषटीचश१ गरात्पकं प्रागु
क्तम्‌ (२८।४)। तत्रच स।घारणपरिभाषया खां प्तपाश्वश्रान)
पृच्छश्नोणीपान्वौससंज्ञाः कमेण भवन्त । तरेकैको भागो युक
चतुषटयसदित साधाङ्गुखत्रयाटपकः (३।४) ४ ) प्राकूसुत्रस्य
यत्पूर्वं तस्य दक्षिणनोऽचमगः (१।६।२) उत्तरतश्च त्र
(१।६।२) मित्वा मुखं (३।४।४।, भव्ति । तदनन्तरे
करमेण तावन्त एवांसादयः सप्त मागाः कनायाः । तथा चेता
मखादयोश्टौ संज्ना वतुंखान्तगेतस्य यावतां भिर भवन्ति
तावत एव मागस्याग्रदरयमाभटक््य सुत दत्तेष्। युनाः सपा
भवन्ति । न रकिविद्रधिक तत्र कृतच्य भना । पन्‌ यद्यप्यरा्
कुण्डं साधितं स्यात्तयाऽपरि नत्र स्यूल्द््वा नमरास्ये साधिनेऽपि
सक्षम साम्यं नियमेन न सध्यत्‌ । कदत टटक्षया मैषम्म
स्यात्‌ । इष्टं च सपरतरैव सूक्ष्मं भृजमाम्यम्‌ । कतना

कै

परषम्याभाव्र इति यावत्‌ | तच सृष्ष्पं भुनक्तम्प वतुन्ान्तगेन-

५८
५

गुदीशान्याम्नेथीसूत्ादुरःरेन साघतषु भजु भच | तथाच तधा
साधनाय करव्यविशेषोऽत्र प्रदशनीयः। केतु स करव्परवरिशषः
प्रागुक्तव्याससूत्रपपाणा( २८ । ४ )नुसास्वितुरु न समत्रातत। भन(५
व्य[ससत्रस्य प्रमाणान्तैरं दशेयति-जि यवयुतन गर पर्गुल ( २९३ )
इति।

ननु कथमकस्षमवः। साधी वशत्यङ्गुखानुसारे( २८ । ४ ,
बतछेऽपि वर्तछान्तः प्रागुदगेशञान्यघ्रेयीसूत्रचतुष्टय दरवक्भ्य
्रस्याग्रदयमित्येवे चतुर्ण सूत्राणां यान्यष्टावुग्राप्नि तत्र ४ स्पादग्रार्स्वरा-

१०८ ण्डाकोद्याभिधदीकासैवटितः--

नन्तरापराग्रपयेन्वमेको न इत्येवं समभुजाष्टकसंभय इति चेन्न । तथां
साते योनिमध्ये भुजक्रोणपातभसङ्खात्‌ । नञु त्रियवयुतनगङयङ्कखानु-
सारेवठुरेऽपि तथा परसङ्खः स्यादिति चेन्येवं षादीः। यानि ततरष्टाबा.
न्तरसूतराग्राणि नते भुजकोणा भवन्ति । कंत्वन्य एव्‌ । तथाहि-यग-
ना भजचतुष्टयम्‌ । तथा चतुरसङण्डे विदिकेणक कृत तथाऽ(-
पि कततेन्यमर । अपरं चात्र दिकोणकपपि तादशं भूजचतष्टयमपरं कवं
च्यम्‌ । तत्र दिकोणङ्मुनस्य विदिकोणकञ्ुजस्य च संधिरैवति । एवं
चतुणा 1देक्रणकनां जानां चतुषु विदिक्ोणकेष रत्येकं साधद्रथ-
मत्यं सध्यष्टकं भवति । एतत्संध्यष्टकमेवा्टसे कुण्डेऽष्टानां मजानां
कणा; । बाह्यकाणास्त्वेतदिषटभुनाष्कसिद्धचर्यं कद्पताः । इष्टयुन-
1 सद्धयनन्तर्‌ पश्चात्ते विखापनीयाः । तदेतद्नाह्मडपस्'एकोन मित्यनेन
। तम्‌ । इष्टसुज एव वह्मरगसप्य भूमिः । तस्योभयतो दिकोणप-

न्त चहपुं चठषुं च विदिक।णपयन्तं उयस्चस्य सुनदयमित्येवं यद्ध
=वजष्टक तनानमतदष्टास्त इष्ड भवति । च्यस्चषएकान्तमतो भाग
उ्1् स ईण्डं न धतेव्य इत्यथेः | नन्वत यस्लषकापवपिरमप्प्यत्र =य-
सष्टक समवाति । उक्त उयस्ष्टकमन्तभूपि बहिभँखम्‌ । अपरं च्य
`< स्टकं चेतद्िपरीतं बहिभूम्यन्तश्चलम्‌ । वमुरुरेसैव तस्य भृमिः । इ
शजक्णथ तस्य सुखम्‌ । द्रयोबेदियखयोमेध्ये एकमन्तमुख यसं
भव (तएव तान्यप्यष उगज्ञाणि भवन्ति। तान्यापि च विलोपनीयान्येव।
तया च ताद्रञ्यस्ा्टकेनानामित्यप्यत्र वक्तव्यं तत्कुनो नोक्तमिति चे
सत्यम्‌ । तदपि विखोपनोयमेच । कित्वत्रा्टासे कदेव्यतया यद्िभ्िदि
काणक अजचतेष्टययुगसुक्तं तदन्तगेतं तन्न भवतीति तस्य म्राह्मतया

भस्ताक्तरव नास्त । अत एव =यक्लचतुरख्ादषु यस्च चतुरस बाह
भूता या वेतुरन्तगेता भागस्तनोनपित्यव्‌ गक्तप्‌ |

अवय सप्तल इण्ड कतेच्य दचैयाति--सप्तासरे दोरित्यादिन। तुती-
> = न 0

पचरणन । सप्तसते दोः, त्रिदोरददिलम्‌ , इभरसदग्मागयुक्‌ , बत्रत

ञ्याः, इत्ति पदानि । सपताक व्याससूबभमाणमेकोनार्थेशङकलात्मकं

¢ ९९ » भागुक्तम्‌ । तिदो; उयस्सबाहुः । तस्य दलमर्धम्‌ । उपस्रवा-

व इत्तव्यास्वेगस्य पाद्रयमूरेन भवति । प्रकृते वत्तन्यासः (२९)

इष्ड; | ` १०९.

तस्य वर्मः ( ८४१ ) तस्य पादृत्रयम्‌ ( ६३०।६ ) तस्य पृम्‌
( २५।१ ) तस्याधेष्‌ ( १२।४।२) एताच्दाद देरपर । तचभरसदटग्भा-
गेन ( २६८ ) अष्टषष्टयधिकट्विशततमेनां शेन युक्तम्‌ । अत्र च त्रिदा
देदिलस्य ( १२.४४) अष्टपष्टयधिकद्शततमाऽशः (२३८) युक
जरयाःपकः । तेन युक्तं तदटं चेर्स्थृख पानेन पश्चयवधिकटूदशाङ्कट
( १२।५ )परिपितं भवति । एतत्पारिपित सप्रास्र दाभ॑वातें । पश्चय-
वाधिकटूदश्चाङ्गलसंमितः सप्तासगाहुभेवति । तावत्परिमित सूत्रं चो
भयतोऽग्रद्रयमाज्ेण व॒त्तरंखास्परि देयम्‌ । तच्च युखमध्यमारम्य
देयम । तदुक्तं वक्त्रतो ज्या इति । मुखमध्यमारभ्य पुनमृखपध्यपयन्तं
तावन्तः सप्त बाहवो भवन्ति । चतुथेस्य बाहोमध्ये यानिरतेन
यानां मुजकोणपातप्रसङ्कः ।

अथ पश्चास्चे ण्ड कतेन्यं दरेयाति-- पश्चासे द््रत्याद्‌ना चतुथ-
चरणेन । पञ्चस व्यासमृत्रप्रपाणं भरागुक्तम्‌ (३१।१) | द्विघ्नं
द्विगुणितं यत्पाश्वोननं तत्ति्च । तयायद्विवरमन्तर तच खाच्र.
वेद शेन चतुःश्चततमेनांशेन यक्तं यावद्धवति तावान्पश्चास्रे बाहुभ-
वाति । व्यासवगौषेमृलं पाश्वोननमू । व्यासस्ततिः । अवर व्यासः
(३१। १) तस्य वगः (९६८ ।& ) तद्षेम्‌ (४८४।३)
प्य मृट (२२) इद्‌ द्रगुणितम्‌ (५४ ) । वभा असः(३१।
१) स गुणतः (&२। २) तयाद्रगुणतपश्वानन( ४४ ऊत्या
&२।२ )यदन्तर्‌ द्वियवाधकष्टदश्ाङ्गुखप्तमितप्र्‌ (१८ । २।
तच्च पुनः स्वीयेन चतुःश्ततमेनांगेन युक्तप्र्‌ । यवद्रयाधिकाषटदशा-
ङ्गस्य चतुःरातत५।ऽशः रथुरमानेन युक्रात्रयात्पकः । तेन युक्त
(१८ । २।३) युकात्रयाधकसपादण्टादशाङ्गखप्तमित भवति।
एतदेव पञ्चासे हण्ड भजप्रमाणम्‌ । एतत्मपाणक्रं सूच गृहात्वा मुख
मध्यमारम्याग्रद्रवमात्रेण इत्तरखास्पाये सूत्रपञ्चकं पएुनमुखमध्यपयन्तं
देयम्‌ । त एव च पश्च बाहवः । अत्रापि त॒तीयस्य बादाभध्ये यानि-
रिति न साना भुजक्ाणपतप्रसङद्कः ।॥ ६ ॥

वृत्तव्यासे न्वांशे द्विचताशख्वैः काणिकाकेपरान्तः-
पृत्र्ष्मामण्डलाने स्युरवधिवरयं स्यात्त शपदट्क्त्या ।

११० कुण्डकदियाभिधदीकासैवटितः-

| इयुस्च] एव ष्ठे | बहिस्त च्छरतिदट गणको द्विघ्रमोर्वीभरमेण
चापावन्तवेदहिज्याविति कुरु मतिमन्ष्टपत्रागनकुण्डम्‌ ॥ ७ ॥

अयः पद्म्कण्ड कतव्य दशेयात- वृत्तत्यास् इत | पद्मकृण्ड व्यास,
सूनमरमाण (२७।०।५) प्रागुक्तम्‌ । तदनुखातते सापिते
. व्याप्तस्य तादश्टत्तान्तमतभागस्य समान्वररा नवांशः कर्तव्याः | ते
च मण्ट्लकाराः कायाः; | त्षु कांचिदुददिरय रण्डरविशेषसन्नाकथ-
नात्‌ । मध्याबन्दुमाभटक््य पारेब्रा युकाधखदहिताङ्गुखत्रयालसकन्यास.
सुतं प्रथमं एण्डरं साधयेत्‌ | तत्साधनाम ता हरव्यासापपरपाण सत्रं `
मध्यबिन्दुमाभेलक्ष्य परितो ामयेत्‌ | तत्य मण्डलम्‌ । ततां
बिस्तावत्येवावकारे तदद्वियुणपरमाणं सूतं बहुटाकारं पुनश्नामयेत्‌ |
८द्रताय मण्डलम एव त्रगुणेन सूत्रेण तृतीयं चतुगणेन चतु्मि-
त्यवे तृतयादन मण्डलान सायत । पकरृति्टत्तरेखया च चरमया
नवम मण्डलम्‌ | अन्रान्तरप्ताम्पराय न्वांशा उक्ताः । उपयोगस्तु
द्वितयचतुयाष्टमानामू । अवचिष्टानि विोपनीयानि । 7 यपण्ड.
छस्य कागकाफण्डलानाते सन्ना | मध्यविन्दुमाभितो द्विदीयमण्डद्पूर्य-
न्पस्य सर्वस्य मायस्य क'णकारवातु | ततां षदिथतथपण्डङ्पर्यन्वसय
नागस्य कसरमण्डलामात सज्ञा । ताव पयन्तं कैसरद्शनात्‌ । अषटपम
१८ छस्यान्तःप्क््मामण्डलापाते सङ्ञा | अन्तरित्यव्ययं पथ्यवावि।
पनमा प्भू।मः। अष्टमं मण्डले हे पत्रमध्यी मवाति | तावत्पर्यनं
पनाण्‌ मयः सलस्नानं । तता बहिः पत्राणां भियो विभागो दृशयते ।
` वभागं सापे पृरदुयमध्यगतो भागो वतुखान्तगैनोऽपि न पदङकण्ड(-
तगत । तत्र पद्चवयवस्य कस्यप्यदशनात्‌ । पत्राग्राणि च हत्ताद्रहिः
कयत्यव्काय दरयन्त । ६।ऽवकाशां हत्ताद्भाहेरपि पञ्च टण्ड(न्तभेतः;।
ततर वुचाद्धहः पाग्रस्पाये यद्श्षपं मण्डल तदवधिवरयमिस्युर्पते !
वृत्तान्तगतान च रेव मण्डलाने प्रत्येकं साबताऽन्तरेण सापिताति
. ताचतवान्तेरणवदायकेन द्म साधनायम्‌ | ६पदाधिक्यं च तत्र त्वां
रन । तत्वा; पञच्चावयाश्िः । स च पश्चर्विश्चोऽश्; दद्चमपण्डछव्परा
९१ यावन्त्यड्गुलान तस्य राह्म; । सतच्वांेति पञङ्क्तेरविंशेषणात्‌ ।
"साक्तदऽशः । दशम मण्डलमिति यावत्‌ । त।दशद शममण्डल,
-पतस्वाङ्गुलान च सापयूकापन्चक्सदितानि विशत्‌. (३०।०।५।४)

ण्डाः | १११

तस्य पञ्चविंशो भागः स्थुष्टमानेन (१। १) इति । मिलित्वा दक्ञमम-
णडङव्यासः साधयुकरपच्चकसाहतक यवयुतक्रातश्चदङ्गुरपरासतः
(३१ ।१। ५। ४ ) साधिते भवति । तताश्रममण्डखाद्रहिरौ उपस
गि साधनीयानि । तथाहि-अष्ट्पमण्डररख(यामष्टास दिषो तचि-
ह्न।नि कतनव्यानं । चह द्रयान्तमेता रेखा बह्यत्यक्चस्य थमपि; । उपसे
„दका भूम, । उभयतरस्तःदश्भामेसवद्ध्‌ कणेद्रयम्‌ । तच कणेद्रथं पिथाऽ.
ग्रण सगतं भवात्‌ । तादशक्णद्रयं चाज नवमपण्डटरेखां मध्यनः इता 5-
वाधमण्टरूरखायामकन्र स्वस्वाग्रेण यथा स्पृशेत्तथा साधनीयम्‌ | कम
मध्यश्च नवममण्डलरेखोातो बदिरध।ङ्गरसोपिते परदेशे स्यात्‌ । एवमष्ट
उगरश्च\णिं साधन।याने । प्रतिञ्यस्ं च चापचतुष्टयभित्यवं द्राभिश-
चापा भवान्त | परतिच्दस्रं कण्द्रयम्‌ । भरतिकणें च चाप्यम । चापे हि
सरखा ज्या। अधेवठ्खाक्रार कां च द्यते । अत्र हि एकैकस्य कणेस्य
समा द्वा भागा काय । तत्र प्रयमाधेमष्ममण्डररख।स्प्षिं | द्वितीया.
मवाधमण्डलस्पाश । अधद्रयमपे धनुद्रेयस्य जञ्पे एव भवतः | तत्र
प्रथमविरूपा ज्या इण्डन्तगता । तदायाधेवतखाक।रश ल्पाय।ः
स्क राद हरव।धवख बानिष्ुखः इण्डन्तगेतश्च भवति । द्वितीयार्षरूपा
ज्या तु कुण्डद्ध्िभूता । तदायाधवतुल।काररतु उपायाः सकाजादन्त
नवममण्डला। नमुखः कुण्डाद्भाहमूतो भवति । स चधिवतुल।क।र्‌ इत्यं
सपाद्नायः । कणषेरूपाया ज्याया अ्रद्रथं॑कण्ममितस्‌ ्रस्याग्रद्रयेन
र्गते कास्यम्‌ । अयदव च तत्सूत्र कलायं स्पात्‌ । तच सन मध्य
भागनाञञकपषणयम्र्‌ । अक्षेण च "वपाच्ममण्डलरखामिम॒खप्‌ ।
द्त।याव तु तते। विपरात दशपमण्डलरेखाभिमखभ्‌ । आकषणानन्तरं
च ज्याग्रदयस्तगतसुत्राग्रदयमध्यंऽन्यतर्‌त्किचिदेकं ज्याग्र्वियुक्तं इत्वा
याया द्रत वोन्रपयन्त्‌ च्रममत्‌। च्राप्णेन चापेवतुखाकारः दसप्यते।
स चःधवतखाकारः प्रथम्‌) ज्याया बहिः । द्वितीयारपे ज्याया अन्तः ।
अधरतुलटाकारवरका धलुभागव्च प्रयमाच उयसद्धण्हेमवति कुण्डान्त्‌-

गतश्च भव।त | पदतयाच तु तेक्षपर्‌।त्येन उयक्तान्तभूवति कुण्ड।च बाह
भवति ।

तच्छृतिदखगुणकावित्यदिरयमयेः । तस्य अयस्चत्यया श्रतिः
कणैः, तस्य दलमरधै, तदेव गणो ज्या ययोस्तादशौ चापौ | अनेन च।

किः हता क
११२ कण्डाकादयामिधटीकासंवाङेतः~-

पस्य ज्या साधिता । द्ि्मोवीौखमणेत्यनेनाषेवतंराकारः साध्यते ।
ज्यापिक्षया दघ्ना द्ियुणा या मोवी सूत्र तस्यच पूरशोक्तरीत्या श्रमः
काथः । अन्तश्च बहिश्च ज्ये ययोस्तावन्तवेदिज्यं चापौ इरु । हे मति.
मन्ननेन प्रकारणाषएटपत्रं पकुण्डं भवतीति ॥ ७ ॥

वेदास्तं योनिरथं वटयमनलदो्त्तमङ्गासमन्नं
वस्वस्च चेन्द्‌दिक्तः प्रथमचरमयोरन्तरारे य॒गाक्षम्‌ ।
वृ्तान्यायानि वा स्युनंव विदिश कते पञ्च वा स्युः प्रतीच्या

मेकं कुण्डं यदि स्पात्पुरहरदिशि बा तानि वेयाः पदान्ते ॥८॥
अथोक्तानां कुण्डानां दिग्भेदेन स्थानभेदं भदशंयति-वेदास्रमिति।
वेदास्लं चतुरस्म्‌ । योनिर्योन्याकारम्‌ । अधैवलयमधेचन्द्रामम्र्‌ । अन.
खदोस्यसतभरू । इत्तं बतेटम्‌ । अङ्गासलं षडस्रम्‌ । अब्जं पद्मङुण्डम्‌ ।
वस्वस्षपष्टासप्‌ । इन्द्रदिक्तः--इन्द्रदिकूपाची । तमारभ्य प्राद्षिषएथ-
करमेणे तान्यष्टविधकुण्डान्युक्तक्रमेण मवन्ति । भाच्णां चतुरस्रष्‌।
आ्रेय्यां यौन्याकरारित्यादिः । प्रथमं. प्राच्यां चतुस्‌ । चरम
मञन्वापषास्लप्‌ ।-त्मारन्तरारे मध्यं युगास्च चतुरस्रमेव पूनः कृते
वयर । एवं नककुण्डी साधिता । अस्यां पञ्चाससप्रासपोनोवकाश्चः |
अथत्रा. नवापि इण्डान्येकविधन्येत्र कतेत्यानि । तानि च॑ टत्ताति
चतुरानि वा स्युराच्याने प्रथमोक्तचतरसःण्पेव वा । विदिन्न ऋने।
पश्चङ्ण्डीपक्ते विदिक्स्थानि चत्वारि न कायांणीत्ययेः । पञ्च कुण्डानि
तु यथोक्ततत्तदाक।(राणि त्तानि चतुरस्राणि वेति जयः कलाः |
एक कृष्ड यदि स्पादेकङ्ुण्टीपक्षे तदेक ण्डं पतीच्या दिति का
पुरहरदिश।ान्यां वा कायम्‌ -। प्रतीच्यां वचेदृ्ततं चतुरस्वा ।
इशान्यां चदष्टास्र वत्त चत्रस वा | इण्डरचना च पण्दप्‌.न्तगेतवेदि
भद्‌ राद्धाः पदमात्रपरदेश्च टथक्लवा कार्यटययेः । पञश्चासनप्तास्चयाश्षयो-
गस्त्वाभिचारकमे भृतोरसादर्‌ च बोध्यः ॥ ८ ॥ न

खातं कण्डाभमानं निनटवगरतः स्य॒बंहिभखरास्ता
ङ्गन्युचषेदतिकरविततय।ऽशचनाभिदविपुष्टा । =
स्वाभा नाभ्जेऽनभा वा वसुनवकख्वव्पास्देष्यां त॒ योनिः `
पृशवान्नाटाग्रगा नो भग्‌ उपरि भुषाऽग्रेण कुण्डं विशन्ती॥९॥

[)॥
ऋ

ण्डाः | ` ११३

अथ ङण्डरचनार्थ खातादि दंशंयति- खातपेते । खातं गतेः ।
, निनाश्चतर्बिशतिः। नन्दा नव । अङ्खानि षट्‌ । उचा उन्नताः । वेदा-
त्वारः । करौ द्रौ । विततिरायामः । वसबोऽष्टो । यादश्ाकारं कुण्डं
कृर्ष्यं तादृश्चपमाणो गर्तो विधयः । यथेकदस्ते चतुरस कुण्ड चिकी
रिते चतुर्त एव गतेः कतेव्यो भवति । स चाधस्तादेकहस्तममाणः ।
एकहस्तस्य चतुर सरकुण्डस्य पूवोपरायामो दक्षिणोत्तरायामश्च सम एव
. चतुर्श्यङ्गखात्मकः । गतस्तु परितशचतखपु दिक्षु पञ्चाङ्गरधिकः
` पश्चाङ्गुरेत्युपक्षणम्‌ । भूमे; शेयिरये कुण्डस्य दादयोयमधिकस्यापि
भभागस्य खननीयत्वात्‌ । पश्चाङ्गुरात्मकशायं भागो मभ्ये चतुर्विश्-
` स्यङ्गुखं कुण्डावकाञ्ं त्यक्त्वा तस्याभिता भित्त्याक्ार इष्टकाशकलादि-

` -{माबृर्चनायः । स चकहस्तानतः; | तवतपिरर्म्रूभागः स्मा भवत्‌ |

, समे च भूभागे तादृशभूमागान्तगेतथतसष्वपि दिक्षु कृण्डहतमीप एका.
` ङगखात्पको भागः कुण्डस्य गल इत्युच्यते । जिन्वतु शतितम ऽप
` एकाङ्गुखात्मकः । तेद्रपाद्वलाद्वहिभिखलात्रयं भवति । तत्र गरुस्या-
:. मितस्तत्समीपे चतुरङ्गुखायामा नवाङ्गुरोचा परथमा मेखला । तस्या,
समीये परितस्तदपेक्षया न्यूना द्वितीया पेखङा । सा च उयङ्शगुखायाम।
.षडङ्गुखोचा । तदपक्षयाऽपि न्यूना परितस्तत्सर्भपे तृतीया मेखला |
-सा च द्वय ्गुकायामा उयङ्नगुलोचा । मेखलामूत्तरोत्तः भ्युनत्वमौन्नत्ये-
- नाऽऽयामेन च भवाति । नन्दाङ्गनञ्युचचःचच ता बेदत्रिकरत्रिततयश्चेति कमे.
धारयः । अक्ोचनामिः । कृष्डस्य तरमागे सध्ये नाभेः कार्या |
सा चेकाड्गुरोचा । अश्च एको भागः| स चाङ्गुास्मकः। साच
नाभिद्धिश्ट । अङ्गुखद्रयेन पृष्टा । नाभिभागस्य क्षेत्रफलं द्रयङ्गुख-
` स्मकं यथा भवति तथा कायत्ययेः | साच स्वमा | मनुष्येषु यथां

।भ्याकारो दृश्यते तथा तस्या अकारः कायः ¦ सच गरैरूप्‌;।
अथवाऽब्जमा । अव्जाकारा । नान्ते । अभ्जङ्कण्डे तु नाभिने कते.
व्येत्यथंः । तत्न म४4 काणक्रायाः सत्त्वात्‌ । मखलात्र (पारे पश्चिम
दिश्चि मथ्यमणे योनिः कयां । सवश्व नवचये छता अंशा
अङ्गुङरूपास्तद(त्पकः क्रमेण व्यासो द्य च यस्यास्तादशी |

योनेदक्षिणःत्तरन्यासोऽष्टाङ्गुर्तमितः । प्राकूपश्चिपदेष्ं च नबा.
इगुलात्मकमित्यथः । पान्नाला । योनेन।छ सच्छिद्रं पशात्कतेन्यम्‌ ।

१५

११४. कुष्डाकोंदयामिध्टीकासंबारेतः---

नो भगे । यानिङ्कण्डे पुनरन्या मेखलोपरि योनिन कर्ैव्या । पेखलो-
परिभूवा स्वाग्रण कुण्ड प्रविज्चन्ती योनिः कायौ । भाक्पवगेत्यर्थः ॥९॥

पट्कत्य करकशकेमृपतिधतिकर्मण्डपोऽत्पः स सोऽग्य-

रतुल्याम्पोदोष्णि रण्डा इह नव सुसमा मध्यमो वेदिरेषाम्‌ ।
हस्तोचा खण्डकोणेषिभकरमुदरे पञ्चहस्तं बहिश्च |
स्तम्पौधं द्वयष्ठरख्यं भुवि शरटवतः सेपमन्यज् वम्‌ ॥१०॥

भय रण्डप दृशयात- पड्क<यक(राते । पड्गक्तदंश्च। अकां दरादश्च।
द्शदस्तपरमाण द्वादुरहस्तममाणे वा समचतुरसे भूभागे तावान्पण्डषप्‌-
चःसाऽर्पः । अक्रा द्रादज् । शक्राशतुदेज् । द्रादक्षहस्तपमाणे चत.
हृस्तमरमाण वा समचतुरसे भूभागे तावान्पण्डपधत्सोऽस्पपेक्षयाऽग्य
शः । भव्यम इत्ययः । तदपक्षयाञप्यड्नः भ्रष्ठ पष्डपो चपातधुात,
करभव्‌।त । वपत्तयः पाडश । पृतिरष्टादश्च । षोडशहस्तात्मकेऽ्ादशह
` स्तात्मक्र वा समचतुरक्तं भूभागे तावानण्डपश्चेरस उत्तमः | स -सोऽग्रय 4३
रत्यज समारगर्य इते पाठ मध्यमस्य सम इतिरस्ज्ना । तुर्या; समा
अम्माद्चथ्तुबाहवा यत्र तादश्े। समचतुरसख इति यावत्‌ । तदश्च भ
भाय सुसमा नव खण्डाः काय; । सृष्ट समाः सुसमाः। साम्यं चाऽऽ
कारण । तेश्च नचनां खण्डानां मियो प्रामम्‌ । प्रतियोगिस्वेनान्यस्या-
सपस्यनातु । तषु समपु खण्डपु सवं च मण्डपभूमागवत्समचतुरस्
त । पन दावचतुरल्ल; समा मागान कतेव्पा भवन्ति । कितु
समचतुरला एव । तयाहि-दरादशहस्तो मण्डपश्चत्तत्र दक्षिणतश्चतस्तं
भूभाग त्यक्त्वा पर कपश्चिमता रखा देया । पुनश्चतुरेस्तं भूषां स्यक्त्वा -
तथव द्रतया रखा दया । एवं मध्यं रखाद्रयदानेन भागत्रयं भवति
भन द्‌ ल्षणात्त( तथव सख्य देयम्‌ । तथा सति प्रतिभां पुनः
मतके भागत्रयमिर५वं नव खण्ड; समा भषन्ति । तेषु मध्यमो खण्डो
(९1९८4०१ । तज कुण्ड नास्त । नवकुण्डपक्तेऽपि मध्यखण्डं वेदिरूपं
ह्यय पारत खण्डष्व्के कुण्डं भागीज्ञानखण्डयो; संधौ च
म भवात्‌ । अचर द्रदृनचहस्तस्य मण्डप्यारपत्वं मध्यमत्वं चोक्तम्‌ ।
तकल च्म द्राद्रच्छाक येऽखपस्य मध्यमस्य च मण्डपस्य धर्मा

` ुष्डाकंः। | ११५.

द्यन्ते तेषामभयेषामपि द्वादक्षदस्ते प्रा्धिभेवत्ति । तथा सति तत्र
यजमानेन यथारुचि कैव्यपिति । हस्तोचचा । मध्यगता बेदिश परितो
यःखण्ड।एकं तद पेक्षयेकदस्तम्र पणेनोन्नना । अत्र पण्डपाथ पांडश
स्तम्भा निखेया भवन्ति । तदु स्तम्मौयं द्व्यष्संरूपमिति । तत्रोदुर
एण्डपमध्ये खण्डकोणेषु वेदिकोणचतष्ये स्तम्मचतुष्याभेभक्रपष्टदस्त-
प्रमाणम्‌ । बहिश्च स्तम्मद्रादश्षकं पश्चहस्तपरमाणष्‌ । एतच्च यत्स्तम्भप्‌
माणं दितं तच्यडाव्यतिरिक्तस्य | स्तम्भभ्रे चूडा तूक्त पमाणापिरक्ता
वलिकानु्तारेणोन्नता काया । तत्र वाहेषु द्रादशस्तस्भषु प्रातस्तम्म-
= चृडं वछिकात्रयं निवेदयते । अन्तरेषु चतुषु स्तम्भेषु प्रतिस्तम्मनूडं
वङिकाषटकं निवेश्यते । यथपि स्तम्भानां वकानां च स्थार्यस्य
प्रमाणपन्न न प्रदर्दितं तथाऽपि तन्पण्डवद्रादयानुक्तारेण स्वयपुहृनांयप्‌ )
तथा च वलिकाप्रान्ते छिद्रस्थरे विकास्य, र्यं द्रयङ्गृरं च्यङ्गुख वा
स्यात्‌ । तत्र द्रयङ्गुरप्रमाणस्से वङिकत्रयनिवेशस्थरे स्तस्मचूड।'
न्नतिः षडड्गखाऽवह्यपपेश्ष्यते । विक षट्कनिवेशस्थट तु द्रादशङ्गृ-
छाऽप्यते । वदिकास्योर्यस्य न्युनाधिक्रत्वे तु तदनुप्रारेम चृडान्नते.
रावहयकत्वं कखपनीयम्‌ । ररखवः पञ्चमा ऽशः । सवं स्तम्भष्टन्दं मुवि
स्वका यपश्चमांशेन नेखय भवाव । अन्यत्र चेत्रष । दरादश्छ्छकरे व्य
माणं शद्धचक्रशूलादिकं यद्यत्र निवेह्यतयोक्तं तत्तत्र स्वकायपश्चमां-
शेन निवेश्यं भवतीत्यथंः ॥ १० ॥
्रातरिशत्स्तमप चूडास्ववनम बाटिकास्ता जिनाः खण्डवाहु-
षवष्ठो स्युमण्डपस्य श्रुतिषु सशिखरो मध्पृभागोऽस्य यस्मात्‌ ।
दिक्षु दवारो द्िहस्ता उपरि चतुरिभैरङ्गुटेरेधिताः स्यू
रम्मास्तम्पध्वजयेः कट पेहितममुं शोपयाम्ोघटयिः ॥१३१॥
अथ स्तम्मोच्छरायानन्तरं कनेव्यपाह--द्रात्िशदिति | स्तम्मचृटा
स्तम्भाग्रम्‌ । तक्षणेन तनृदरत१्‌ । “कस्‌ ` इति प्रसिद्धम्‌ । बिका
स्तम्मद्रयोपारि दीयमानः काषटखण्डविशेषः ‹ प.ख।डी › इति प्रसिद्धः ।
ताश्च विका द्वार्रिंशत्‌ | तत्रष्टारविश्तिवेलिका उमयनः सच्छिद्रः ।
चतस्रश्च वटिका एकतः सच्छिद्राः, अपराग्रं स्तम्भवत्करृतचूड स्तन्‌ र"

११६. कुण्डार्कोदयामिषरदीकासंवङितः--

तग्रा; । उभयतः सष्दद्राणं वलिकायमेकरसिमरिखद्र एकस्तम्माग्रं
भरवेश्यापरच्द्रे दवितीयस्तम्भाग्रं पवेरनीयम्‌ ¦ एवमेकेकया वदिकयां .
स्तम्भ्यं ग्रन्थनीयम्‌ । तथा च चत्वारो वेदिकोणस्तम्माश्तसभिर्वलि.
कामेग्रायेता भवन्ति! बह्मा द्वादश स्तम्भा द्रादशमिवेलिकाभिग्रयिता .
भवन्ति । एताः षोडश्च विका; साभ्येनावरस्थिता भवन्ति । एकस्या
प।खकाया अग्रदरयमध्य उरध्वोधरभावाभावः साम्यप्र्‌ । अपरा
पाडश वलिकास्तयाऽव स्थता भवान्ति यथेकमग्ं न्यग्भूतमपरघरु्नतप्‌ । `
तच ददल्ामवाद्कामः प्रत्यक यत्स्त्म्भटूय ग्रथ्यते तत दय एका .
वादकाणस्तम्भाषटहस्तान्नताऽपर ब्यस्तम्भः पच्चहस्तोन्नतः । चतु
प।द्‌काणस्तम्भष्वे ककरिमन्वेदिकोणस्तम्मे तत्समीपवततिं बाह्यस्तम्भ्‌
चय वारुकात्रयण ग्रथितं भवति । एवमष्टाविंशतिवेिका उपयुक्ता;
अवारष्टा्तसः । ताकतः सच्छिद्र अपरत्र तनृकृताग्राः । तत्र
"च्छद्र व।दुकाणस्तम्माग्र मवेशनीयम्‌ । अपरं च यत्तनृष्तं वक्िकाप्रं
तद षदुन्नत कृत्वा गडुच्छद्रं प्रवेशनीयम्‌ । गडुं कुम्भाकारः सञचि- ¦
खरप पे दि्ष कृतच्छि्रचतुष्टयः । स॒ च स्वप्रिष्टवटिकाग्रचतु.
एयमवेरम्ब्यवाष्वमवास्थता भवति । |

अय -छाकयथः--स्तम्मचृडासु षोडशस्तम्भरेषु द्रर्जिशद्रडिका
अवनय सगम्य ¦ ता वकाः खण्डवाहूषु जिनशवतुर्विश्तिक्षख्याका
भवान्त । खण्डना समचतुरस्रा्णां नवानां खण्डानां बाहवः रत्येकं
चत्वारो सना; । यद्यपि तेषां संख्या षटरत्रिश्द्धवेत्तथाऽपि खण्डद्रयं.
मध्यगता सज एक एव द्रयोरपि पयोदां प्रदशेयति । एतादशाश्च खण्ड
नवकमध्ये द्वाद्रा श्रुनाः। बेदिव्यातिरिक्तस्य खण्डाएकस्य बाह्यपयोदाद्‌
रफ बद्या द्वादश सुना इत्येव चतु विशतिरेव । मण्डपस्य रतिषु कर्भै-
व्वष्टावाद्काः स्युः । मण्डपस्य बाह्य विदि कोणमारभ्य पण्डपपध्यपर्यन्तं
खा कृण इत्युच्यत । ते च कणाश्चत्वारः । मरतिकर्णं वलिकाद्रयम्‌ 1
वह्यस्तस्ममार्‌न्याऽऽन्तरस्तम्भपयन्तमेका । आन्तरस्तम्भमारम्य मध्य
गड्पयन्त दरताया । यस्मात्सा्चखरः चिखरसषहितो मध्यभागः क-
व्या _ भवत्यतस्तावत्पयन्तं विक्रा अपेक्ष्यन्ते । दिषु चतष्षुदिष्षु
चतस्ला द्वारा द्िदस्ताः कायाः । प्रतिदिशमेकेकं द्रारमित्यर्भः |

` श्चास मण्डप दहस्तायामम्‌ ! मध्यमे मण्डपे चतुभिरङ्गुरैरेधितभ्यम्‌।
उत्तम मण्डपःष्ट(भरङ्कररोधितव्यम्‌। मध्यमे पण्डवे दारस्याऽऽयामोऽङ्गुख

चतषएयाधिकदस्तद य समितः । उत्तमेऽङ्गुलाटक सदितहस्तद्रयसपमित

तिस्तु द्वारस्य विकापेन्तेव ¦ इयं च विका पण्डपवकातो भिन्ना
मण्डपवकिकाया अधस्तान्प्रडपव्रङिकासंयुक्तव देया । न चतत्परिमाणं
दारस्य यदुक्तं तदद्रारोन्नते; कतो न स्पादिति वाच्यपर्‌ । अखसपाग्रय-
भेदेन त्रविधेऽपि मण्डपे मण्डपोन्नतिरेकविधेवेति तन्न द्रारान्रतमण्डपभे.
देन त्रिद्रिधत्वस्याुचिततात्‌। मण्डपस्याऽऽयापस्तु मण्डपभेदन भिविषो
भवीति तदनसारण द्ारायामस्य चविध्यं चक्ुपुचितमिति बोध्यम्‌ ।
अमं मण्डपं कटेन पिदितपाच्छादितं रम्भास्तस्भध्वजाेरम्भोघटाचेश्
शोभय । द्ास्स्तम्मेषु रम्भा ष्वजादयथ संयोजनीयाः। तेन बाह्यश्ाभा
संप्ते। अम्भोषटा उदकपूभयटाः । तदायेष॑ङ्गःटवस्तुभिरान्तरशोभा
सप्दनीयेल्यथः |

अत्रेदं बोध्यम्‌ | द्ाधिश्द्रखिकास काधित्कोटिदरये वेषम्यणान-
स्थिता भवन्ति । एका कोटिरन्नताऽपरा न्यरमूता यासां ता विषमा
इत्युच्यन्ते । अन्याः सपाः । तया यासां वदिकानां को््रियं
विदिक्ोणं भवति ता वक्रा इप्युच्यन्ते । अन्याः सरखाः । तत्र समाः
षोडश विषमा षोडकञ । सरला्चतुर्विशतिवेक्रा अष्टौ | उभयतरिषद्रा
अष्टाविशरतिः । एकतर अन्यतस्तनकृताग्राधतघः । `
अथ तासां प्रमाणमुच्यते । उमयतश्ख्द्राः सराः सगा याः षोडश्च

वाङकास्ताः खण्डपरमाणाः | उदाहरणाय ह्वद्‌श्चहस्ता पण्डषपा भ्रह्चः तन
स्तचतुष्टयप्रमाणाः। छिद्रदरयान्तरममाणयेतत्‌ । याश्चोभयतष्िखद्राः सरखा
विषमा अष्टा बाङकास्ताः सप्तयवाथिकपञ्चदशाङ्गुखयुतदस्तचतटय
समेताः । याथोभयताश्छद्रा दक्रा विषमाश्च चतस्रो वछिकास्ता यव.
्रयसदहिताङ्गुलत्रययुतदस्तषट्कसंमिताः । यास्तवेकतकल््रा वक्रा
` विषमाश्च रिखरगडुमविष्टाश्चतस्रो वलिक्रास्ता यवपश्चकसदहिमैकाङ्‌
गुटयुतदस्त्रयप्रमाणा भवन्ति ॥११॥

हस्तान्तं तोरणोऽस्मादिषुषडगकरो ऽश्वत्थनोदम्बरोत्थ-
ुक्षन्ययराषजः भाकृपरतिषु फलकाः स्वाधतो मृधि तस्य |

८
क

तन्पत्य [वष्ठुवधराम दरार वमन्‌भिश्वाङ्गुटः स्वाङ्पिपष्ठ

(प
१५.

शङ्खं चक्रं गदाञ्जं भवाति शिवमचे शटमेक। इगुोनम्‌ ॥१२॥
` मण्डपस्य बा्माङ्गान्याह-दस्तान्त इति । तरणो बरहर मू । इपवः

९१८ कुण्ड कोद यामिधटीकारसछितः-~

क =, अ, प $, क्न ०६ ०

पश्च । अगाः सप्त । अस्मान्पण्डपाद्वटिदस्तपमिते देशे भरतिदिशपेकं बहि
रार कतेन्यम्‌ । तस्योन्नतिपरमाणपदे मण्डपे पञ्चदस्तम्‌ । मध्यमे षहद-
स्तम्‌ । उत्तमे सपहस्तम्‌ । एतल्ममाणं स्तम्भद्रययुते द्वारं काथैम्‌। स्तम्मदरयं च

भराच्यापन्वत्थवुत्नस्य । ततः प्रादाक्षण्धेन दक्षिणस्याञुदुम्बरस्य | भरती
स्यां पृक्षस्य । उदांस्थां न्यग्राधस्य । स्तम्भप्रमामस्य यद्धं तसमाण।!
फरुका विका देयाः । एतेन बह्द्रारस्याऽऽयामप्रमाणं दरितम। फट
कश्च स्तम्भो यस्य वृक्षस्य यत्र स्थापितस्तत्र तस्यव दक्षस्य कार्यः|
त्न विष्णुद्‌वताकां यागः कत॑न्यथेसादश्फरटकमध्ये प्राच्यां शङ्खो
दक्षिणस्यां चक्र पथमायां गदात्तरस्यां प्रं च निवेश्यम्‌ | श्ङ्खा-
दीनां परिमाणं चाखे पण्डे द्शाङ्गुलसमितपर्‌ । मध्यपे मण्डपे दादश्चा-
ङ्गु संमितम्‌ । उत्तमे मप्डपे चतुदंश्।ङ्गुरखुसंमितम्‌ । तच श॒ङ्खादिकं
स्वाङ् पुष्टम्‌ । स्वाङाघः स्वचतुथांशः । तेन पुष्टम्‌ । यदि शङ्खादयो
दशाङ्गुलं वेस्तारास्ताहिं तेषां. स्थौटयं साधद्न्यङ्गुरसंमितमित्यादि
बोध्यम्‌ । शिवदेवताक्रे यागे तु चर्ष्वापि दिक्षु बदद्ररफलके शूट.
मेव. निवेशनीयम्‌ । श्ूलपरिम,णं श्ड़ खःचपेक्षयेकेनाङ्गुरनोनं
भवाति । अस्पे मण्डपे नवाङ्गुखः शलः । सपाददन्यङ्गुं स्यौर्यम्‌ ।
मध्यमं मण्डप एकादश! ङ्गुलः शल; । पादानच्पङ्ग्‌र स्थारयम्‌ |
उत्तमे मण्डपे त्रयादश्ाङ्गुः शूलः । सपादञ्यङ्गुखात्मकं स्थौरयं
भवेतात्यरः ॥ १२॥

वृ तेऽञजेऽञ्धा प्विपागेरयुतगणफलाहन्धमूटेन वृत्त-
व्यासो योनां तु साधनिनवकररमैः सार्धसपान्िदन्तैः ।

खान्ना्नायः सहाङ्विश्रतिकनवशरेषनिवास्पो तैश्च

९ ®= ९

सवातपितुक्भूनमर्ममननगन्च करमाल्प्राद्दाःषृ॥ १३॥

अथ वृत्तानयनप्रकारं भदशेयति-हत्तेऽञ्ज इति । स्वाभिमतं क्षेत्र

प. कचद्धुत्वा तत्क्ष्रफरं याचति इत्ते भवति तावतो वत्तस्य

ज्यास; कयान्‌ स इदान।अुच्यतव । हत्तञ््जं च्कहूस्तं ण्डं \१७६

्षत्रफरमाभेमतम्‌ । तद्युतगुण कतेन्यम्‌ । तथा सति ५७६००००

एतावजञ्जातम्‌ । तचचान्धीःष्वभागेऽ८५४माज्यम्‌ । तत्र भागः ५३२३
` तस्य मृं २८1 ० । &। एतावांस्तत्र व्याक्षः। एपद्व्याप्तसत्रं
गर्वा तद्धन सूत्रेण इङ्काराभेता भापणे स्वाभिमपतक्षेत्रफटकं

ण्डक | | । १ १ ९

दृत्तं भवति । तदिदय॒क्तं “ हत्तेऽब्जऽग्धीष्विभागेरयुतगुणफलह्टन्ध
मेन वुत्तन्यासः ” इत्यनेन । अञ्ज पद्चङकण्ड । अब्ययश्चत्वारः । इषवः
पञ्च । इभा अष्टो । अगाः सप्र । तष्टादिस्यध्याहारः । अयुतेन दशस
हस्रेण गुणितं यदिष्टं क्षत्रफटं तच्चान्धीषध्विमागे ७८५४ स्त कायम्‌ |

` तस्माद्यह्टब्धं यो भागा छन्पस्तस्य यद्रगमछं तद्वत्तन्याश्रस॒त्रपारेपाणं

भवति । पद्ङ्कण्डे चदमेव व्यासरसत्रम्‌ । तत्र यद्यपि दत्तं नवमण्डखा-
त्मकामाते तस्पाद्भाहम्‌ता दश्चमपण्डटखन्तगंतः पत्राग्रभागः कृण्डान्तगेतां
भवति तथाऽपि तावानेव भागः पत्रसपीपस्थो नवप्मण्डटान्तगतः
कुण्डाद्भाहमत्रताते क्षत्रफट नाक भवात | अनयव ददिज्ञा यद्यस्प्ष

` फर स्वाभा वतरन साधनाय भवाति ताकरयदप्यस्तु तदशस्षह

सण गुणत कृत्वाऽन्धाष्वभागेः ( ७८५४ ) प्रतक्ष्य च ठछञ्यस्य
भागस्य यन्पृलं तमेव वृत्तव्यास्रमाभरक्य तद्धन वतु निष्काडयते
चेत्तद्ररेट स्वाभाष्क्षतच्रफरुक भवेदेव । अय च कषेत्रफरादष्टत्व्यासा-
नयनप्रकारः । याद्‌ च इत्तन्यास् य काचन्मनसि करत्वा तसिमिन्वतेट
केयरज्ञत्रफर्‌ स्यादत जज्ञासा भवते तदा वत्तव्यासास्सज्रफख-
नयनप्रकारः पूवादव्लमिन बाध्यः । स यथा--व्यासवगेपन्धीष्वि
; भाग( ७८५८ -गोणत ढृत्वा दशसदहस्रेण प्रतक्ष्य यो भागों छुभ्यते
तदेव क्षेत्रफल भवेत्‌ । यदि वचोक्तगुणका( ७८५४ रघन मनवा.
प्रिना (३९२९७ , गुणितं क्रियते तदा भागोऽप्युक्तमाजका
(६०००० ठन पञ्चसहस्रण (५०००) कार्यः । क्षेजरफटंः च
तदव भवत्‌ । तदुक्तं ‹ व्यासस्य वग॒भनव्राप्रे( ३९२७ निप्र सृप
फट पञ्च स्दस +०००भक्ते ` इते |

अधेचन्द्राकारङुण्डे रवा भीष्टलेतरफादृषृतानयनपकारस्तु वर्रङ्ण्ड-
वदेव भाजकन्यतिरिक्तः सवेः। भाजकं तु तदधं कलपनीयपि्येवं सविङ्गेयो
भवति । अतोऽत्र मूले स न प्रद्‌शंतः । उदाहरणं यथा- स्वाभी षज
फरमेकहस्तकुण्डे ५.७६ तद्‌श॒सदस्चगुणितं ५९५६०२०० एतत्पूबक्तिभा'
जकस्य ७८५४ अर्थन ३९२ ९ प्रतक्ष्य यो मागो भ्यते १४६६ | &
अस्य यन्पृखं ३८ । २। २ अयेवा्चन््रकुण्ड दत्तव्यासः पूर्यतः

एतत्मातिरोम्पेनाधेषतछन्यासास्मेत्रफकानयनपकारो बोध्यः । स
सथा-- अत्रवापेचन््रहुण्डन्यासः; ३८ । २। ३ तस्य बगेः १४६६ ।

, १२० इुण्ड।कदयामिषरीकासव(खतः--~

६ सं अचुररम्यं या भाजक्रसख्या ३९९७ तयाऽ गुण्य । गुणा-
कारश्च ५७५९९९७ । २, अय च दृश्चसदृस्ण तषटत्रत्‌ ५७६ भषति |
एवमेवं ग्रेऽनुसंधेयम्‌ ।
अथ टृत्तव्यासपभिलक्ष्य तस्पाचषत्रफरसाधने परकारानरमुच्यते |
प्रथमतो दत्तव्यासाद्त्त ८ परेधिः ) साधनीयप्र्‌ । परिपेश्
सकाशषारे्रफल साधनीयम्‌ । व्प्रात्तासरिधिसापनं च पकार
येण भवति । उप्रास्तस्य भनन्दाभिना ३९२७ गुणने खवाणसरयै.
१२५० स्तक्षणे च यो भागः स परिष; । अयं सृष्षषः प्रकारः।
व्यासस्य द्राविंजत्या २२ गुणने नगे ७स्तक्षणे च यो भागः सं
परिधिः । नव्यास्तस्य सप्गणर्न युते व्यासत्रगुण्य परिधिमानम्‌ |
पतच्च प्रकारद्रध स्थलप्र्‌ । एव परेधि प्रसाध्य तेन व्यासपादस्य
गुणने यो गुणाकारो भवति तत्कत्रफलम्‌ । यथकटस्ते दत्तङुण्डे त्त.
व्यासः प्रागुक्तः ( २७। ० | ५ )। तत्न परिधिरुक्तप्रकारत्रयेणेषदधि
` कपञ्चारीत्यज्गलसंमितः ( ८५ । ० । ६ । ७ ) । व्यास्पादशच ( ६।
६।१।२.।तेन गुणनं (५७६) सख्या भवाति। एतदेव क्ेज्रफरपषू।

अथ योनिकुण्डे कषत्रफङादव्यासानयनपरकारं दशेयति- योनौ तु
` सायेत्रिनवक्रररसैरित्यनेन । य)निकुण्डे वर्यव्यासः (३०।२ )
संपादत्रिशदङ्गुख(त्मकः पृब्रयुक्तः । स च से्रफलादित्थमानेयः ।
, एकःस्ते योनिकुण्डे कषेत्रफटं ( ५७६ ) । तेश्च पूवेवदशसहस्रगुणितं
( ५७६०००० ) एतत्पारामत सपन्नपर्‌ । तचात्र साधेजिनवकररस
(६२९३ । ४ )भाज्यमर्‌ । कर द्रौ । रसाः षट्‌ | भागश (९१५)
छञ्ध; । तस्य गख (३०।२) यत्स एवात्र इृत्तन्यास्ः। अथात्र
यानिकृण्ड क्षत्रफट ( ५७६ ) कथ भवाते तलद्हयंत-यानकुण्डं
हि उयसदरयमधेवतेख्द्रयं च भवति । उयस्चं चेकं पूवाग्रं समञ्यसष।
- अपरं पथिपाग्र विषमच्यसरप्‌ । तत्रापि बाहुदयं सममेव । केवट भमि.
स्तदधिकेति विषमद्ुच्यते । उभयोरपि उयञ्चयोः कोणत्रयं वतुखरेखा
-स्पाशे भवति । तयो द्रयोरूपस्लयोः पेत्रफठं पृथक्यसाध्य पथात्तस्य
मेखनं कतेग्यम्‌ । तदपेक्षयाञत्र द्यो रखूयस्लयापलित्वैकदेव क्षे्रफटं
` साधयितुं सक्यते । यन्ते हि टम्बुणं भूम्पधं स्प ्रिभुने फलं

` भवतीति न्यायः । अत्र च द्रयोखप्र्षयोभभिरेषेव । टम्बश्च द्रयोय-
स्योमिित्वेको भवति । स च भाक्सत्रात्मक्गः | म्रकूसूरं चः वृ

ण्डाः । १९

ग्यास एवेति तप्य परिमाणं ज्ञातमेव सपाद्भिशचद्‌ङ्गात्मकम्‌ (३०.२)
तेन च भूम्यर्धस्य गुणनं कतेग्पम्‌ । समयसे च युजपरिमाणमेव भूप.
परिपाणपर्‌ । जूजारसिमागं च व्पासममेस्य पादोनस्य मूलच । अत्र च
ग्यास्तस्य ३०। २ वगेः ९१५।०।४स च पादोन; ६८६।२ तस्य मलभ
२६।१।४दद्‌ भूमिपरिमाणम्‌ । एतद्पं ६३।०।६ रछम्बेन ३०।२
गुणितं ३९६। ४ भवति। एतदेव च उय्लदरयस्य मित्वा फं साभरितं
मवति। अथ योनिङ्कण्डान्तर्गतार्पबतुलद्रयस्य फलं साधनीयम्‌ । एकस्य
वतुंखस्य यत्फलं तदेवाधवतैखद्रयस्य । वतु केत्रफटं च परिधि-
गुणितव्यासपादाटमक्रम्‌ । दत्र व्याप्तः १५ ।१ परिपिश्च त्रिगुणो
व्यासो व्याससप्नणंशयुनश्च । स चात्र ४७। ४ परिधिगुणितो ग्या:
सश्च ७१८ तस्य पादः १७९ । इदं वहुलफकं तदेवाैव$लदर
यस्य । तदिदं १७९ । £ पृवसराधितेन उयसद्रयफटेन ३९६ । ४
मालत सत्‌ ५५६ य।नङ्कण्डक्षेत्रफट सप्ते । एव दरहस्तयानई-
ण्डा फटयुन्नेयम्‌ ।
अथततातिलोम्येन इत्तग्यासाव्रोनिकुण्डक्षित्रफखानयनमक।[रः १३.

्यते- दृत्तव्यासः ३० । २ तस्य वर्मः ९१५। =| 8 सं

ऽुखोम्ये यद्धाजकथरक्त तेना गुणितः काथः । तश्च भाज
६२९२ । ४ तन व्याप्तव्गस्य ५१५ | ° । ४ गुणने गुणाकारः
५७..८९४५ | ६ । & सप्ते । तस्य चाऽऽनुखेम्योक्तेन गुणङन
१०८०० अन्न तक्षणे ५७६ भवति । एत्रपप्रेऽपि उयस्चङृण्ड।दौ यत्र
यथा क्षत्रफटरत्तव्याक्तानयनप्र भार उक्तस्तत्र तसरातिरोम्पेन हत्तव्य।सा.
रत्रफलमनेयम्‌ । आनुलोम्ये यो गुणक्रोऽङ्कः स परारिरोम्पे भाजकः |
यश्चाऽऽनुलीम्ये भाजकः स प्रातलोम्ये गुणकः । यन्न चःऽभऽनुकम्पे
मूलकरणं तत्र परापिल)म्ये वगेकणप्‌ । यथ्ाऽऽचुलोम्ये कमः स
पाति, विपरीतः । एतदेव भाविलोम्परम्‌ । तवथा-मेत्रफलपध्य
गुणने गुणितस्य तक्षणे तष्स्य मूलकरणे यन्पृछे स॒ एव दत्तव्यासः |
हत्तव्यासस्य वगेकरणे वगस्य गुणने गु णेतस्य तक्षम यो भागस्तदव
क्षित्रफखामात |
११

५

४ ~ क & + ‰
१२२ कुण्डाकद्‌यािघर्टीकाक्तवारतः--~

इदं चात्र बाध्यभ्‌ । दतःम्जधेचन्द्रयोनिरयस्रचतुरस्पथ्वासषडस््‌
सप्र लाशासषु द्गावधष्वाप कुण्डषु क्त्रफरादूट्त्तव्यासान यनप्रक!रः

सवत्र सम एव्‌ | क्र भजकद्ग [भिन्नः | स च्रि शष्ट द्थङ्गन.
दरं इति| |

अथ उयस्ल्ण्ड क्षत्रफखादृष्चन्य।सानयनपरकारे भाजक्रग्ङ दशे-
पत--साधसप्रान्धदन्तोराते । अन्धयश्रत्वार्‌ः। दन्ता द्रा >सत्‌। एक-
प्त =यस्लकुण्ड वरयन्यासः पृतद्रुक्तः ४२।१ `स च क्षत्रफर-
[रत्वपानयः । एकदेस्तं उपस्दण्डे क्षत्रफलं ५७६ तच्च पुररवदशस-
हल गुणत ५७६०००० । तञ्च स्ाधसप्ताद्धिदनै २२४७ । ४भव्यषर्‌।
भागन् यांलन्यः १८७४ तस्य मूलं ४२। १ इदमेव पूर्षमक्तं
दत्तव्या समानम्‌ । `

रतद्रपरत्यन हत्तव्यासात्क्षतरफलछन पनं यथा--टत्तव्पासः ४२ |
१९ तस्य वगः १७७४ ¦ ४। १ तस्य साधसप्राग्पिदन्तं ३२२४७।
८ चुगनम्‌ । गुगतस्य ५५६ २७३९. । ३। ७ दकशषसहृस्रेग भाजने
र्यखुपार्नन भागः ५७६ इर्मव क्ेत्रफलम्‌ |
अथात्र उस्कृण्ड क्षत्रफलं ५७६ कथं भवति तलसदर५त- छम्ब
र्म भूम्परत स्पष्ट परयुग फर मवतीति न्यायः | सपच्प्रस याणा
= भृननिा समत्वदब्ुनपार्माणमव भूमिपरिमाणम्‌ । अुजपरिमाणं च
ह त्म्यासवगेश्य परददोनस्य मूलद । उत्तव्यासः ४२। १ तस्य वर्म
९७७४ । ४। १ स च चतुध।दादीनः १३३१ तस्य मदं रथूरुमानन
२३९। ४ पतद्मू।मपारेमाणम्‌ । अस्यां १८।२ इद्‌ ठछम्बन ग(गत क-
= तेज्यबु । छम्बप।रमाण च मुजदगेपाद्‌।नमूखम्‌ । अत्र भजः ३६ | ¢
तस्य वर्मः {२६१९ स च पादोनः ९९८ तस्यमृरु३१।४ इद्‌
खम्वप्‌ा रमाणम्‌ । अननदल्म्न ३१ । ४ भूम्पधेस्य १८।२ गुणनं
र्थूरमानन ५७६ मवाप । इदमव क्षेत्रफलम्‌ |
अव चतुरक्तकुण्ड कनफङःदृदरत्तव्यासानयनपरकरि भानकमङ्कः
द्रयात--खा्राज्ायारति । खं शून्यम्‌ । अधं यन्यम्‌ । अथाः
पन्च । एकहस्त चतुरखकुण्ड वयन्प्रासः ३३ । ७ | 9 पूवमुक्तः

ण्डाः । १२३

स च क्ेत्रफखादित्थमानेंयः । एकटस्त चतुरखकुण्ड सेत्रफटं ५७६
तच्च पूववदशसहस्रगुणितं ५७६०००० तच्च खाघाञर्थि५० ० ०मी-
ज्यम्‌ । भागश्च या ठच्यः ११५२ तस्य पूरु ३३।७।४ अय
मेव हत्तभ्यासः । एतदैपरीत्येन चव्यासा्ज्रफलानयनं यथा--
व॒त्तव्यासः ३२३२।४७।०४ तस्यदगः १६१५२ तस्य खाय।चाय॑
५००० गुणनम्‌ । गुणितस्य ५७६०००० दृश्तसदस्ेण भाजने भागः
५५६ इदमव सेत्रफलम्‌ ।

अथात्र चतुर्करुण्ड ५७६ क्षित्रफं कथं भवति तसदर्यते-
समचतुरसर हि अनस्य युनेन गुणने षफुर भ्यते । भृजपरिमाणं
च॒ हत्तन्यासवगोषेमृटम्‌ । एत्तव्यासः ३३ । ७।४ तस्य वर्मः
११५२ तदध ५५६ तस्य गट २४ चतद्धनपारेपाणम्‌ | तस्य २४.
तनवे २५ गुणनं ५५६ क्षज्रफङ भवाति । |

जच एन्वलङ्कण्ड क्षत्रफल।दूटतन्यास्रानयनप्कारे भाजक्पङक
दलवात-- सह्‌ घ्श्रुतकनवशरारोते । अङ्न्घ्रः पादः । श्चतय-
तसः । क्ङ्ब्देन चत्वारः । शराः । तथा चायं ५९४४ |
९ भाजक[ऽङ्कः । एकहस्तं पश्चासदुण्ड इत्तव्यासः ३१ १ पर
युक्तः । स च क्त्रफलादत्यमानेयः एकेदस्ते पश्चाञ्चकण्ड क्षिच्रफ़रं
५५७६ तच पूर्वचदरसदस्तगुणेतं ५७६०००० तच सपादश्रतिकन-
वशरे५९४४ । २ भोज्यम्‌ । भाग तो रन्ध; ९६९ ईपद्यिकः
तस्य मूर २१।१।१. इदमेव दत्तव्यासमानम्‌ । एतद्ैपरी

ट तग्यात्तार्षत्रफलनयन यथा--इरव्यासः ३१ १।१ | तस्य
वर्गः ९६९ तस्य सदङ्घश्रतिकनशरे५९४४ । २ गणनम्‌ ।
गुणत्स्य ५५६०००० दशस्तदस्रेण भाजने ५७६ भाग; संपद्यने |
इदमव क्षत्रफलम्‌ ।

अनत च पच्वास्ङ्कण्ड क्षत्रफट ५७६ कथ भबति तदच्यते-
पञ्चास्क्रुण्ड रं पश्च उ्यस्रणि केन्द्रमाभिटक्य मन्ति । पञ्चा.
स्य यं पञ्च भजस्त एव उयस्गद्धकस्य पश्च भूमयः | पश्चास
शेनपारमाण तु पराधपारमाणस्य साधपश्वदेशांलेनोनस्य पश्चर्माराः
पराषपारमाण च व्यासास्चेयुणो व्याससप्रपांशयुतः । अत्र च
पसि; २६१। १ तस्य जगुण्यं ९३।३ मबाति। तत्र व्यात्रसप्नमां-

१९४ कुण्ड.कोद यापिषटीकारसवरितः-

शस्य ४।३।४ मख २७ ।६। ७ परिधिपारेमाणं संपध्ते।
तरय सामान्यतः सायपञ्चदशंश्चः ६ ।२।५ अनेनोनं पारधिषरि-
माणंच ९१।३। ७ भवति। तस्य पश्चमांश्ः १८।२।३ एत.
त्पञ्चास्रभेजपरिमाणम्‌ । युज एव चःन्तगदञ्यस्चस्य मृपिः। तारश्च
भूषरभ ९।९।१। ४ अस्य छम्बन गुणनं उयक्चषफट भवेत ।
छम्बपारमाणं च १२.४।२ स्थुलयानेन भवति । तेन भम्यक्चस्य
९।१.।१।४ गुणनं ११५।२१ संपद्यत । एतद्‌कडयस्फरप्‌ । तच्च
पञ्चभिगेणनं उयस्ञपश्वकृप्य ५७६ फं सप्ते । एनदेव च पश्चा
सङुण्डफटमर्‌ ।

अथ ष्डकङ्कृण्ड क्षत्रफ।दद्रत्तव्यास्तानयनप्रकारे भानकमर्कं
दशयति धार्वाम्भारसारतं । धयः पञ्च । अम्मश्यत्वारः; |
रसाः षद्‌ । अ५4 ६४९५ भाजक(ऽङ्कः । एकटस्त षडस्करुण्ड उत्त.
स्पासः २९ । ६ पुवयुक्तः | स च क्त्रफटादेत्यमानेयः । पएफहस्ते
पडसरकृण्ड पत्रफठ ५७६ तच्च पूत्रेबदशसटसंग गुणितं ५७६००००
तच ५[नवाम्भारसं ६४९५ भान्यम्‌ । भागश्च या छब्धः ८८६ । ६ ।
& तस्यमृरु २९ । & इदमव त्तव्यासमानम्‌ । एतद्रेपरीत्येन वत्त
न्यासातक्ष्रफटानयन यथः-हत्तन्यासः ६९ । ६ तस्य वगः ८८६।
६ । & तस्य पानवाम्भारसं६४९प्गणनभ्‌ । गुणतस्य ५५६००००
दशस दसरेण भाजने भागः ५७६ संपद्यते । इदमेव क्षत्रफलपू ।

अत्र षटसङ्कण्ड क्षत्रफटं ५७६ कथं भवति तत्मदर्य॑ते- षपडसे हि

केन्द्रमाभेखक्ष्य समञ्पस्चाणि षड्‌ भवन्ति । समञ्यस्रे हि
सुजभूम्पारकमेव परिमाणम्‌ । तच्च षडे व्याप्ताधम्‌ १४ ।७।
भूम १४ । ७ २५ ७।३द । ¢ च ङम्भन गणितं

फर भवति । समच्यसरे हि पदानस्य भुजवगेस्य मं खम्बो भवति ।
अचर यनः ९४ ।७ तस्य वगः २२०।५स च पादानः १६५४
तस्य मृ ९२।७ अयमत्र छम्ब; । अनन १२ ७ मम्यधेस्य ७।
४ । र गुणनं र्थुरखटष्ट्या युणाकारः ९६ मवति । इदं चकञ्यस्
फट । एतच षड्गुण ५७५६ उयसऽटूकास्मकस्य षृडसङ्कण्डध्य फर्टं
भवाते ।

अथ सपराज्लङ्ण्ड. क्षतफलदूदरत्तन्यासानयनप्रकारं भाजकपङ्कं
दयया ह्पावाध।मदुमारत्‌ | हमक वाधः सथुद्रः| ते च चत्वार,

कुण्डाकः । १२५

इभा अषौ । ऋतवः षट्‌ । तथा चायं ६८४१ भाजक्रोऽङ्कः । एकदस्ते
सप्तुःसखङ्कण्ड इत्तव्या घः २९ भागुक्तः । स च प्ेत्रफरादिरथमानेयः ।
एकहस्ते सपतासकृण्ड क्षे>फरं ५७६ तच्च पूवेवदशसहसरेण गुणः
५५७६०००० तच प्पात्राध।मतुब ८ 5 १मोल्यप्‌ । भागव या
ज्य; ८४१।७ तस्य मृ २९ इदमव वृत्तव्यासमानम्‌ । एतद्रपरया
त्येन वत्तव्यासात्सषत्रफखानयनं यथा--दृत्तन्यासः २९५ तस्य वगः
८४१ । ७ तस्य स्मावाधींमतैमि६&८४गेणनप्‌ । गणितस्य
५७५९२६६ । ७ दशसदसरेण भाजने भागः ५७६ इदमेव क्ेत्रफलभू ।
अत्र सप्वास्कुण्ड ५७६ सत्रफलं कथं भवाति तत्प्रदश्यते--
सप्तासे दि केन्द्रमभिलक्ष्य सप्र उ्यञ्लाणि भवान्ति । सप्रास्चस्य ये सप्र
शजास्ते उयस्सप्तकस्य सप्र भूमयः । तत्परिमाणं च परिधिपरिभाणस्यं-
कञ्चिशांशेनोनस्य सक्षमो भामः । परिधिश्र त्रिगुणो व्यासो स्यासपप्त-
मांश्चयुतः । अत्र व्यासः २९ स चिगुणः ८७ व्याससपपांेन
४८।९। ९ युतः ९१ । १। १ एतत्पाराषेपारमाणम्‌ | पतच साध
रणत एकानञ्ाञ्चनान ८८ । ३ भव्राते । तस्य सप्पा भागः १२।५
एतदूभू।मपारमाणम्‌ । एतद्षं ६।२।४ ङम्बेन गुणितं कायम्‌ |
ठम्बशात्र स्थृटमानेन चयोदशाङ्गकः १३ तेन भम्यधंस्य ६।२।४
गुणन <८२९।१।४ सस्या मवत । इदपेकच्यस्रफलप्‌ । तस्य
सप्तभयुणन ५७६ उयस्रसप्तकात्मकस्य सप्तास्कुण्डस्य कित्रफलं
भवाति |
अथाष्टासकुण्ड क्षत्रफल।दूटर्न्यासानयनपरकारे भानकमङ्कः भरद
सयात -- भूनगगगननगेरिति । भरेका । नगाः सप्त । गगनं
दूयम्‌ । तथा चाय ७०७१ भाजक्रोऽ कः । एकदस्तेऽष्टासण्डे त्त.
व्यासः २८ । ४ भरागुक्तः । स च क्षे्रफरादित्थमानेयः । एकहस्तेऽ
ए स्कुण्ड क्षत्रफ ५७६ तच पुररवदश्सहस्गण गुणितं ५५६००००
भ्रात । तच्च भूनगमगगननग्‌ञ०७१मोल्यम्‌ । भागश्च ८१४ ४
` टब्धः । तस्य पृं २८ । ४ इदमेव वृत्तव्यासमानम्‌ । एनद्ैपरीस्येन
हृत्तव्यासालक्षत्रफरानयनं यथा--वृ्तव्यासः २८ । ४ तस्य वैः
८१४ । ४ तस्य भूनगगगनवगै७न० ७टगगनम्‌ । गुणितस्य
५७५९२२९ । ४ दशसदसण भाजने भागः ५७६ इदमेव क्षत्रफटम्‌ |
अन्न चाष्टास्नकुण्ड ५७६ क्षत्रफरं कथं भवाति ततपदूर्षते-- अष्ट

१२६ कुण्ड्कोद्‌याभिधरीकाहबहितः--

हि केन्द्रमभिक्ष्यष्टौ ञयस्लाणि भवानि । अष्टाच्चस्य ये शुजास्ता एव
त्यजष्टकस्य भूमयोऽ्ो । तादशमूमिप्रिपाणं च परिधिपरिमाणस्य
पश्च चत्वाररशंशेनोनस्याष्टमो भागः । परिधि चिगुणो व्यासो न्यास
सप्नपाशय॒तः । अत्र व्यासः- २८ । £ स तगुणः ८५। ४ व्यात्त.
सप्तणंशेन ४।०। ४ युतः ८९।४ | ¢ अयं च स्वपश्चचत्वारि-
शासेनोनः स्थूटमानेन ८७।५ भवति । अस्यषए्मो भागः १०।
७.५ पएतदूभूमिपरिमाणम्‌ । एतःर्ध५ | ३।६ छम्बेन गणितं
कायम्‌ । टम्बथ।ज रथृलमानेन साभ्ररोद्र।ङ्गलः । तेन १३। ५
भरम्पधस्य ५।३ । ६ गुणने साधारणतः संस्या ७२ भवति । इदमेक.
न्यज्तफलमू । तस्याटसंख्यया गुणने ५५७६ उयस्‌। एकात्मकस्याष्टासङ्ख
ण्डस्य क्िनफटटं भवाति । अचर च युगा रारभागाकारादिगणिते वर्गपद्‌-
शेने चाङ्गुखांशा यावन्तो यत्र परददितासते तज स्थुरुमानेन प्रदसित।
न तु ताबन्त एवेत्यभिनिवेश्चः कायैः । तेन तत्र नयूनापिक्येभपि न
क्षतिः ॥ १३॥
^= ९. इ (7 {> =<
२६ ग्पास।मतभनंः समचतुल्जष ववायाङ्कयेत्‌
कणापऽपमुखऽ्ततोऽपरदिगि भोनेऽप्युदूक्‌ चितः ।

मूलं दचादिगुभे फले वद्नतः पा्वरपृच्छैऽसततः

पशचऽपर्मुखे कटौ द्विगुणिते कर्णाच पारे दले ॥ १ ४॥
परेमाकारभेदेन एचाव्नादीनि दश्चविधा तत ङण्डानि भमाणतः भद्‌-
शितानि । तेषु त्तव्यासपपाणं ुनपरमाणं च प्रद्रितमू । तान्येव दिद.
रताद्‌ नि कपेन्यानि स्युशेत्तचर कय ताऽन ममाणसूत्रं वर्धितव्यं
तेदपि दविघ्ऽन्धिनने फटेऽशुरिति शोकेन (४) प्रतिपादितम्‌ । तच्च गर
गिताभिज्ञानां सुशरकमेव । इदानीं ये गणितानभिन्नस्ते यथा द्विहस्ता-
दोनि कुण्डान्यनायासेन रचयिष्यन्ति तथा सुलमगुपायं दृ्षेयति-
{व्यासेति । अत्र च समवतर तत्तःस्थानतिश्ेषेषु चिह्वानि कर्तव्य. -
तयो क्तानि । तेषां चिह्वानां ¶१५क१ृथङ्नापानि चोक्तानि । तत्र चामुक-
स्थ। गमारम्यामुकेर ह पयन्तं यद्देव वियु दिहस्वङृण्ड मूलसूत्र
६यच््‌ । एव नदस्तादिष्वपि । अनेन चोपायेन गाणेतानभिङ्गा अपि
सोभ्येन ददस्तादीनि कुण्डानि विरचयेयुः। तदथ्यथा-इष्टः स्वाभिमतो

नि

कुण्डकः | १२७

यः कथन व्यासस्तत्ममाणेभृनः समचतुष्काणं कायम्‌ । सध।रगत
एकटस्ते चतुवरत्यङ्गुखभुनचतुष्टय समचतुरस्रं कायम्‌ । तत्र च
दक्षिणभजस्य पथिमार्थे चिहद्रथं कायम्‌ । कणा मध्यबिन्दुः। अं
सतः; कणधपयन्तमक सत्र ्र्धिष््‌ । तच व्यास्राव्प्रमित मदति: तस्य
च सृत्रस्यकमग्र दक्षिणांस् (िधायापरपग्र दृक्षिणमज एव यत्र संगत
भवेत्तत्र चिह्वं काय॑म्‌। तस्य चां इति संन्ा । कणेस्याग्रपारमभ्याषेपथन्तं
सूत्रस्य गरहीतत्वात्‌ । तथा यृखपारभ्य तादशचधसंत्नितचिह्ध पयन्तं द्विःधेयं
सूत्र ग्राह्यम्‌। तस्यापि सून्स्येकमगरं पू्वदक्षिणांसे निधायापरमग्रं दक्षि
णज एव यत्र संगतं भवेत्तत्र चेह कायेष्‌ । तस्य चाधमुख इति
संज्ञा । मुखमारभ्याधेचिह्व पयन्तं सत्रस्य गहीतत्वात्‌ । तथा तुय
सूत्रम्‌ । तच्च कणपरिमित्‌ ग्राह्य^ । तस्यापि सूत्रस्येकमग्र पुववदक्षिणांसे
निधाय पूत्रभन तत्सूत्र निधाय च तस्पात्पुत्रयुजादुत्तरतश्वनुरस्ाद्रहि
रव यत्न तस्य सूत्रस्यापरमग्रं संगतं भवेत्तत्र चिह्धं कायम्‌ ¦ तस्य च
कणे इषि सज्ञा । एवं विह्वनये कृते तत्तत्स्थानार्धरेषसंगतं सृजधिशेष
गृहीता द्वियुणिषं च कायम्‌ | रन द्विदस्तत्रिहस्तादीनां दश्दम्तप्म
न्तानां नवानां इण्डानं मूखसूत्ररिज्ानं सुरभे भवतति । द्रवदियुणे
फर । सेत्रफकर दगुण इ हिदस्तं कुण्डं कायम्‌ । क्षेत्रफल प्रिगुग इष्टे
हस्त इण्ड कायम्‌ । एव टदशषरस्तपयन्तं बोध्यम्‌ । तत्र द्विदृस्तः्यनां
द२हस्तपयन्ताना नत्रवपष.न, इ.ण्डानां मृखसत्राणि नदर त्नानस्पा(ति |
तजा-ज्द्‌ा सूनत्रय वदनत अरर्भ्य ज्ञेयम्‌ | वदनतो प्ुरलतः | त्क
पुखमारमभ्य दक्षिणपान्ेष५न.्‌ ¦ तच द्विगुणितं द्विदस्तङ्कण्ड श्य मृट सतर
मवति । ताय सूत्र च मुख रभ्याधसं्नितचिह्नपर्यन्तष्‌ । तथ द
युणत ।नहुस्तङ्कण्डस्य सटतत्र यद्ति। तृय सूत्र च युखपाःभ्य
एच्छपयन्तम्‌ । तच दद्रयुणतं चतुरंस्तकुण्डस्य मटसत्रं भवति | तः
मूत्रचतुष्टयमुत्तरापतत आर्ञ्य ग्यम्‌ | तत्र प्रथपुत्तरांसमारमभ्य दसि
ण.पान्धपमन्तम्‌ । तच द्वियुणिते पञ्चहस्तङ्कण्डस्य मसत भव नि
तीयं सूत्र शत्तरांसमारभ्यधे तरि तचिह्धपर्यन्तम्‌ । तच्च द्विगुणितं ॥:
स्तस्य इृण्डस्य मूटसत्र भव तृते।य सूत्रषुत्तरांसमारभ्पाभम्ख
सं्गितचिह्वपयेन्तम्‌ । तच द्विगुएदं सप्तदस्तकण्डस्य मू्सूतरे भव्रते।
घतुथ सूतं चात्तरांमव्राऽऽरम्यं कटिपयेन्तम्‌ । कटौ जघने सपापनी
परू । तच द्वियुणितमष्टदस्तण्स्य मुरसूत्र भवपि। ततः सबद णं

१२८ वुण्डार्कोदयाभिधदीकासव्ितः--

साज्त।चह्व मारभ्य ्राह्मम्‌ । तेत्र प्रथमं कणोन्तमार्भ्य दक्षिणप।

पयन्तम्‌ । तच्च द्विगुणेत नवहस्तङकण्डस्य मृङसूत्र भवति । द्वितीयं
सूत्रं च कण।न्तचिह्वमेवाऽऽरमभ्याधेसंश्गितचिह्व पर्यन्तम्‌ । दरमर्ध॑म्‌ । तत्र
समापनायामत्ययथेः । तच द्विगु णत दश्षहस्तकुण्डस्य मसत भवति ।
अनर छकेऽसत्‌ इति पद्‌ वार्‌ हर्यते | तत्र प्रथमस्य दस्षिणांसत
इत्यथेस्तत।यस्य चात्तरसत हत्यथस्ताटशवेशेषणाभावेऽपि योग्यता.
बलाद्भाद्यः । पान्वपदस्य दृक्षिणपश्व इत्यथाऽपं तथव बाध्यः ॥१९॥

` स्य्॒रत्तव्पासवजियमकृचरणा भांशखाग्ष्पंशयक्तौ
रामाश्वांशों नरांश नगकुखववियुक्र्पस्चतो बह्वर्गाः । `
दारं दोव्परसिरत्योः खपदमिति फं स्पाचतर्णां बिदोष्गां
पादद्ध्या वृत्तदोष्णामिति मितिमवदच्छंकरो नैटकण्ठिः॥१५॥

अय भृजवत् कुण्डषु एत्तव्यापराद्धजपरमाणानयनपकारं प्रदश्ेयति
श्छ ।काधन-स्युेत्तात । उयस्ञतख्यस्लमारमभ्याष्टास्षपयन्तं षण्णां कुण्डा
ना बाहुवगां भवान्त । तेज यक्षे इत्तव्यासस्य ४२।१यो षभः

१७७४ ।४। १ तस्य य ्रयध्रणाः १३२१ अय उयस्रभ॒जवगः।
तथा चास्य १२३६१ मुर ६६ । ४ उयस्े मुजपररिमाणञ्चुक्तं भवति|
त्या चतर्स्र हत्य्यासस्य ३२।७। यावग; ११५२ तस्य
यच्चरणद्रय ५७६ अय चतुरसगृञ्वरगेः । तथा चास्य ५७६ मृं २४
चतुरस भजपास्माणमुक्त भवात । तथा षडस्च वत्तव्यासस्य २९। ६
या वगः ८८५५।०८।४८ तस्य एकधरणः २२१२) १ अयं
१६स यजव्गः । तथा चास्य २२१।२। १ मृ १४।७ षडसे
भुजपारमाणमक्त भवति । यम॑ द्रा करका । व्यासषगेस्य त्रियम. `
ईुचरणाः-तरयश्चरणा);) द्र चरण्िकश्चरणषेत्यथेः। भ २७ खं
शून्यम्‌ । अन्धयश्वत्वारः । भागेन २७ खान्ध्यंरेन ४० च युक्तो यो
रामारेश्वा७र। | क्रमण मांशेन २७ युक्तो रामांश्चः ३ खः्ध्यंग्ेन
४० च युक्तोऽशवांशषः ७। पश्चासे इत्तव्प्रासस्य ३१।१ यो वभ;
९६८ । ६ । १ तस्य यस्त॒ताय।ऽबः ३२२ । ७।३ सच स्वकीयेन
सप।१यतितमनश्न १२ युक्तः ३३४ । ७।३ अयं पश्चास्े भजवगेः।
तया चस्य २२३४।४७।३२ मृ {८ । २ पञ्चःसमजपरिमाणपत्त
भुव्रात्त । अष्ाक्च हृत्तव्यासस्य २८ | यावग; ८१२।२ तस्य य

।\

ङ्डा्बः | , ` १९९

सप्रमाचः १।१६।०। २ कच र्फ़ायेने चरवारिशत्तमेनांशचेन २)
७।२ युक्तः ११८1७18 अंँयमष्टाघ्च यंजव्रगः | तधा चास्य
११८ । ७ । ४ पृं १०।७।५ सषास भजपारेमाणमक्तै भवात।
` नरकिः पञ्धपाशः । नगाः सप्। कुरका ¦ नगकृवः सप्तदशांश्चः । तेन
वियुग्‌ रहितः प्ज्मांशः । सप्तसे उत्तन्यासस्य २९ यो वर्म; ८४१
„तस्य यः पञ्चमोऽशः १६८ । १ स चं स्वकभ्रिन सक्चदश्चारेन ९७
राहत; १५८ । २ अय सप्रास्च मजयंः | तथा चास्य १५८ । २
मूल १२ । ५ सप्तास्भजपरिपाणयक्छ भति ।

अथतेद्धजप्रमाणानुसारण प्त्रफछानयनपरकारं प्रदश्चयति--दाघ्र
मिति । दाश्च बाहुपरमाणन गुणितम्‌ । कृतिवभेः । दो्बीहुः । तस्य
व्यासस्य च या कृतिवगः, युजवर्गो व्यासवर्भश्च तयोर्थत्खं
(विरम्‌ । अन्तरमिति यावतुः ¦! तस्यान्तरस्य यत्पदं महं
तच पृक भुजगुणतं सथ्द्धवत्तचयतुर्णा चदोष्णां स््रषएटं भवत्‌ |
=यसचतुरस्पश्चास्रादषु ण्डु यत्र यावन्त भनास्त तजा.
व्न्तरञयसाणा भूमित्वन कट्पनीयाः | बध्याविन्दु् उयस्नाणां कोण
त्वन कर्पनयः । एवं कृलपनायां उयस्चे कुण्ड कृण्डमध्येऽवान्तरखय.
सराण ऋण कासपतान स्युः । चतुरस दुण्डे कुण्डमध्येऽवान्तरञयसा-
णि चत्वारि कल्पितान स्युः | पश्चासे ण्ड कुण्डमध्यऽवान्त्रञ्यस्चाणि
पञ्च कृस्पतान स्थुः । एवे षडसे षट्‌ सक्ठासरे सपाट सऽ उयस्चाणि
कर्पनीयानि । तत्र चोक्तरीत्या उयसचतुष्टयस्य प््फलं नधारणी.
यम्‌ । अवान्तरञ्यस्राणि जीण्येव चेत्तत्त्रफर पादोनं कृत्वा कुण्डफ़टं
# यम्‌ । अदान्तरयस्राणि पश्च चेत्तसषेत्रफटं सपादं कृत्वा कुण्डफल
यम्‌ । एद प्रवान्तरषटूत्रिकाणात्मक षडश्वं $ण्ड उक्तरीत्या यदवा
नतरत्यस्रचदुष्टयस्य फं भवेत्तत्सां दत्वा कुण्डक्षत्रफटं भवेत्‌ । एं
सकरास कृण्टऽबान्तरञयस्लचतुष्टयस्य फं पादोनद्रियुणं कृण्डक्षे्रफलं
भवतु । अष्टःसं कुण्ड चावान्तरञ्यस्लचट्ष्ट पस्य फंरं द्विगुणं इण्डक्षेज-
फल भवेत्‌ । यथाऽवान्तरयस्लचतुष्टयार्यके समचतुरसे चतुर्विशत्यङ्गु-
हसिते कण्डे दो;कृतिः शूनस्य २४८ वर्म; ५७६ व्यासङ्रतिः
च्याप्रस्य ३९ । ७ । ४ वगः ११५२ तयाः खमन्तरं ५७६ तस्य
१५७

~ १६० ुण्डादोदय्‌ा।मिधीकासवटितः--

पट्‌ मूं २४ तच दत्र वाहमा २४ युतं ५७६ भवति । एतदेव
यस्चनुष्टयस्य फलं भषति । तदेन चकुःसकुण्ड शेफम्‌ । इुण्डस्य
इय सचतुष्टयात्पफत्व्‌षत्‌ | अवान्षरङ्यङजयात्पफक उयसङृष्ड
नस्य २६ । ४ बणे; १३३२ ।२ तथा व्यासस्य ४२। १ ब;
९७७४ । ७ । १ तयारन्तर ४४२ । २ तस्य पुरं २१ इषद्‌ः धकम्‌ ।
तच बाहुना ३६। ४ युणितं स्थृखपानेन ७६८ एततसनफल उयस-
चतुष्टयस्य । अत्र =पस्करण्डे घ्ववान्तरं उयसत्रयमेबेत्तस्तत्‌ ७६८ पादेन
९९२९ छन कायम्‌ । तजा सति ५७४६ च्यसङ्कण्दस्य पित्रफटं भवति ।
आव्न्तर्ञ्यस्रपश्चक।त्मक् पञश्चासकरुण्डे ब्र भुजस्य १८२ वम,
९३३२ ।०।४ तथा ग्यास्रस्य ३१।१ बमः ९६९ तयोरन्तरं
९२९ ईषन्न्यूनम्‌ । तस्य मृं २५।१।५।३स्ब बाहुना १८ । २
गुणत ०६० । १ स्थूलमानेन भवाति । शतत्ञ्यस्लय तष्टयस्य
फलम्‌ । पञ्चास्कण्डे त्ववान्तरं ऽय्षञ्चकृमिस्यतस्तत्‌ ७६० । १
न १६५ अधिकं कृायघ्र । तया ष ५७६ पश्ास्नकुण्डस्य के्रफटं `
भवतति । तथाजवान्तरञ्यस्रपदृक।त्मऱ षडखकुण्डे भजस्य १४ । ७ व
९१० । ५ तथा व्यासस्य २९।६ वगः ८८६ । ६ | ६ तयारन्तर्‌
९६8 । १।६ तस्य मृष्टं२५।६ त्ब बाहुना १४। ७ गुणितं
२८४ स्थूटमानेन भवति । एतर्यस्चतुष्टयस्य फट्‌ । षडसकुण्डे ,
रववान्तर्‌ उयस्षद्कमित्यतस्तत्‌ ३८४ अर्थेन १९२ अभिकं कारम्‌ ।
बया सात ५७६ सख्या भवति । इदमेवेकहर्ते षडस्रकण्डे लत्रफरषू |
अवान्तरञ्यस्रसप्तकातमके सपरास्करुण्डे बु भुजस्य ६२। ५ व
९५९ । २ । १ तथा त्वासस्य ९९ बर्ैः ८४१ तयोरन्तरं ६८ १ ।
४ । ७ तस्य गू १६।०।६।३ तच बहुना १२।५ गुणितं ३२९।
४।०।६ भवते । एतत फस्चतुष्टयस्य फप्र्‌ | सप्रास्करुण्डें तस्वबान्तरं
यल्रसप्रकमर्यतस्तत्‌ ३२९।४।० | & पादोनष्िगिणं कायम्‌ |
शगुण ६५९ तच षादन <२।२ छनं सर््ाधारणत, ५५७६
मवति । ईद्मवकदृस्ते सप्रास्कुण्डे सषेत्रफलप्र्‌ । अवान्तर
=पसाषटकामकञष्टासकरुण्डं तु शुचस्य १०।७।य वर्म; ९१८ । _
९ ।४५ तथा व्यासस्य २८। ४ वर्गैः ८१४ तयारन्तर्‌ ६९५ | _
९ तस्य मूलं २६ । ३।७ त्च वाहना १०।७।५ गुणत्‌ २८८

दैः ॥ =, ९२९१

वति । एतत्ठयसचतुष्टयस्य ककम्‌ { अश्रास्ङण्डं त्ववान्तर्‌ =यलाङ्चै
कमितस्यतस्तत्‌ २८८ द्विगुणं ५७६. श्रम्‌ । इदमेव कईस्तऽष्टासङ्ण्ड
सत्रफरभर्‌ । पाददर््या । पादश्य ऋद्धिः पदद्विस्तया । कद्धिषृद्धः।
साच पश्चासकरण्ड एकपादस्य षडश्चकुण्डे पादद्रयस्य सप्तासरङुण्ड पाद्‌
त्रयस्य च प्रद्तेव। यथा च पञ्चु्कुण्ड क्षत्रफरुसंख्या पाद्नकना'
धका निधीरिता तथा तुस्यन्यायास्ड्य सद्‌, क्ेत्रफरसंख्या पादेनकं-
नोना निधीरणीया । उपसंहरति--बत्तद '्णामित्यादिना । रत्ताां
वत्ताञ्जादिदशविधङ्ण्डप्रकृतिषचव्यासानामेकदस्तद्विदस्तदिभेदमिन्ना-
नां दोष्णां बाहूनां च मितिं अमाणपित्य्वं प्रकारेण नीरकण्ठपुत्रः
शंकरो ऽवददित्यथेः ॥ १५॥
वंशे पूते भुवनविदिवेऽभ्यंकरोपाभिभेऽभू-
त्पाज्नो विद्रन्ुङकटसमणिदेशिको भास्कराख्यः ।
तत्पाजः श्री बुधजनहितायोदशास्यां तमान्नीं
कुण्डाकऽमूं विषटृतिमतनाद्रासुदेवः सुबेाधाप्‌ ॥ १॥

ीष्विमेन्दुभिते श्चाके बर्सरेऽथ प्रजापती ।
भरावणे मासि कृण्डकठका भौभासकरेऽपिता ॥ २॥

इति महामहोपाध्यायाभ्यद्धरोषाह्वासुरेवशास्िप्रणीता कुण्डा
कद्‌ यामिधा ङण्डकटीका स्माह्ठिपगात्‌ ॥

॥ ॐ तस्सश््रह्मा्पण प्रस्तु ॥