(+ १.१ ।
आदशंपुस्तकोहेखपनरका ।
न्नर -----
मस्याऽऽ्वदायनगृह्यपतरस्य पुस्तकानि यैः परहितैकपरतया प्रदत्तानि तेषां नामा-

क,

दीनि पुस्तकानां संज्ञाश्च कतत्ततया प्रद्रथन्ते--

( क, ) इति सृन्ञितम्‌- आनन्द ध्रमसस्यास्थम्‌ । अस्य टेखनकाटः शक्ते १७०२
शावैरीनाम्तवत्परः ।

८ ख. ) इति पज्ञितम्‌-वे० श्चा० सं० पुण्यपुरनिवाक्भिनां साडिक्करदत्ततरेयशाज्ञि-
णाम्‌ । मुद्धितम्‌ । मुद्रणकाढः शके १८१९ । |

( ग, ) इति सेन्ञितम्‌-पुण्यपत्तनवास्तम्यानां वे ° शा ० ० प्रमुणे रामचन््रत्मजङकष्ण.
श्षाच्चिणाम्‌ । अस्य टेखनकारः शके १७६२ प्रमोदनामसवत्सरः ।

® 9

८ घ, ) इति संक्ञितम्‌-पुण्यपुरीस्थानां वे° शा० स्तं भायव्डेकरञ्यम्बकमद्धनाप ।

[ +

( ङ, ) इति सैन्ञितम्‌- पुण्यनगरीकृतनिवासानां वेर शा० स्ं० करनेवकरगोपाठम-
द्नाम्‌ | जस्य ठेखनकारः शके ११८७ ।

गह्यपरिशिष्टादरशेदधिखः ।
( क, ) इति सज्ञितम्‌-प° शा० प° प्रमुणेडष्णशान्जिणाम्‌ । ठेवनकाङः ११७८
धातुनामप्तवत््रः ।
८ ख. ) सेन्ितम्‌-श्री० ^ गद्‌धरभ्यम्बकमटवडेकर्‌ › इत्येतेषाम्‌ । अस्य ठेखनकाश!
१६७९ ।

| कारिकादशेदिखः
(क, ) इति सक्ञितम्‌-श्री ° ग भ्य° माटवडेकर्‌ ह्तेषम्‌ दतो स्तकम्‌ ।

भास्ताविकं किंचित्‌ ।
१
अपि विद्धा आनन्दाश्चमप्रणदिनो जानन्त्येव श्रीमन्तो यस्संष्ययाञनया क्ञाखििर:
हनस्थ १८३९ तमेऽडदे धीमदाश्ययनाचाये्रमीतस्य सूत्रस्य द्रदद्चध्यायातको
नारायणवृत्तिसमेतः श्रोतसूकार्परो विभागः श्रीपं करक्रिप्पे पाद्‌ समर्भित .
इति । तस्यैव सृत्रस्पावशिष्टश्चतुरध्यायात्सको गृह्यपत्रवि मागाङ्कोऽच मवत्सनिषो .
समायातीति महदेतत्प्रमोदस्यनम्‌ |

मन्पप्रवरा अतिलेऽप्यस्िः्थरणीतलामोगे विकीरतां कापि लोचनयुगं तत्रह्ये .
यत्िमो श्रीमतः प्र्योमेत्ममोदयेदा ततसकरमपि महीयसा प्रयत्नेन सुतेस्कारयु" ~
ततेव स्यादित्य नाकि खट मनागि प्चीपरिः | योवा करो वा भवतु पुत्सं. .
स्कारवि्िष्ट एम शोमते नाद्र । अनै -पि दीरकदिरत्ने सणोच्कषगादिप-
स्वरिरेवा55पे यनकतामाह्वति । रढ्दरिपाठनेन समीचीनवथा सुशिक्षित एष .
शको मज्नुदल५ः श्रोतृणां दष॑निमेरमःन्योक पी सोक्वण्ठमुत्तमा्गानि । पना.
तुषमाद्योऽपि तिय्चः प्राणिनः प्करेभैव महनीधताम।पद्यने । अपोऽपि हि
सम्पक्छ्ृतं सन्त्रीमूतं व्रटचुवादिवस्ुपुप्युक्तं पुरन सुवणेमप्यधत्यति, मिष-
कपवेरेरयिदाहयदिना मस्मीकते पत्ताति हि महाय कस्ते । अहं भूषता
क्ठोऽपि वा त्रिरेव सोमान: काक्षपश्च जायते इति तु निश्वपचम्‌ ।

ते च पस्करा देषा मतितुमहन्ति, इया अदहदवाशेति । शाज्ीया उवाचह.
रिका ग | व्वावृहासिपरस्कराणां ददय्कटकत्वाततेवां संपादनाय यथा पाहनिक्येव
टोक्षिक प्रवृततिदैरीद्दयते न त्या शाह्लीयेयु प्कारेषु तेवं इ्टफरविषुएत्वात्‌ ।
तद्यपि मातृ्चत।दमि मरीयस्या श्रुतिमात्रा कथिता किपरादीनां ३दककर्माहि्-
प्रयोज्य गमौोवानादिक्रिशक्द्पात्मकाः परचकार नाप्ाप्ततया कतव्यतकोटिमादी-
` कन्ते । एतावता नेकाकितश्चगैरूप स्वगौ दिखरूपात्मङ्मेतदुमश्राति शायि केवलान्‌.
> नुमवस्वह्प बाः प्ख ग 'दत्त्रामपाोतविषवधास्ति समकर; । नता
कैस्यापि विप्तवाद;

प त्कार शरत।५त]१॥ ताह्तेथाङपि श्चतीनामानन्यात्‌ , कतिपयानां श्रतिः
शानां "तत्वात्‌ , पतीनां भुन, शविश्चाख। नपन्तर्‌न्तरालिथितस्कार्‌न्वेषणाति-
भात्रकेष्पाल्यत्वाच्च मा नाम द्विददयेरमधवमा र धर्मोऽपि नन। इति पकखनिन
वमागमपारहनथा कहणाव्भाटय्‌ पावानाश्रावनाता तञतायात सकरारावमोषाय '
वतुरस्यायारकः भह्यं पिर्चयालमू३ | पोटसाव्यायातमकमिद्मान्चहयवनीवे नम्‌ |

(९ ‹

श सृतम्‌ | प्राक्तन द्वादशाभ्याय्षु सज्ञविषथकं हं प्रक श्यामासाऽऽचायेः ।
काटे स्वीकृतेऽग्रो नाम गृह्याय कतन्यानि कमाणि बाहु रयनासमन्गद्यतुत्र नर्दिष्
एवाश्य गृह्यतुत्रमिति नामपेयम्‌ । तत्र चतुर्धिशतिकण्डिक्रात्मरे प्रथमेऽध्यागे
वैशवदेवशोष्यद्धर्मचौटादेकमकाटकन्यापरीताविवाहभरकाराष्टक भाथप्रातर्हमस्थां
कपशकस्पतैत्ययज्ञगर्माघानपुंसवनावछमनरसीमन् यन्न वनजात कमै नापकरणाननप्रह्‌
चीखगोदानत्रतोपनयनमेषाजननपुनरूषनयनतविगररणमधुषकदियो विषया उपह
द्वितीयेऽध्याये दशकण्डिकात्मके श्रवणाक्मेप्तपेनरछश्वयुजीकभेशत्यवरोह०षट
प्रयोगान्वष्ट 7माध्मवषैतरद्धश्राद्धादिनिर्भयरयारोहणदराकटारोरणनीकारोहणवाम्‌
्ामूपरीषावानतुरान्तिगृहपरेशगवाहुमन्त्रणादि विषया उक्ताः । वृतीयेऽप्भाये
शकाण्डिकात्पक्रे पश्चपहा" ज्ञटक्षणबरह्मथ्ज्ञदवतादितपेणोपाकरणोत्प्रननकाम्यप।व
सदुः्वप्रादिशान्त्यगम्यागमन प्रायश्चित्तदिगष्वापप्रायश्ित्त।दरसमावतंन पयोगस्नाः
धमेद्‌ हऽ्दमृनितेमयपरिहारविधानाद्यो विषया निगदिता; | नवरकण्डिक्पकरे तु
येऽधघ्यायेऽन्तयेष्टिपरयोगामावस्या सानििकमेनीर + द्राहणरणश्राद्धादिपरयोगशुरग
द्यो विषयाः कथिताः । =
मौतमपमसूत्े चत्वारिशन्तष्कारा सष्टवात्मगुणाश्चोक्ताः । ते च यथा--ग
` धानपुपवनस्रमन्तेन्नयननातकमेनामकरण्ाचपरशञनचोदोपनथनानि चत्वरि वैठ
तानि स्नानं पद्धर्मिणी"ोगः पश्च पहायज्ञा अष्टकाः पार्वणश्राद्धं श्रावण्याग्रः
यणी चेल्णश्वयुजी प पाकस्य अन्वावेयमदिहोतं दुरधपू्ैमात्तौ चातुः
स्यान्याभ्रयणेष्िनिरूढपडुबन्वः सोञमभीति स हेवज्ञ4६्वः अश्चिष्टोभौऽ^णं
ष्टोम उव्यः षोडश) वानपेयोऽरिरत्रोऽछेष्पप धी प्तप सौरयन्नस्या इत
चत्वारिरत्सेस्काराः | दया पवेमूःषु दवनिःरनतूण दौमन तो माङ्गस्यमव
पण्यमहेतयतेऽष्टा अप््युणाः । एभिः सपमे स्ते ब्राह्मणो ब्रह्य
सायुञ्यमाप्नोती? तेषां सस्कार्‌मामावरधक'4 स्फुटं मदति
तिमहे पष्काराणां फलन्यप्युक्ताति तानि चत मू--

कन, द न 9 द, च [+ ्
(निषेको चना गामत्र चप्द्हःते |

से्सुस्कारपिष्धिव्य गमौ वानफड :थ्रम्‌ ॥

# “ अस्पक्षरमस्दिश्धं सारवद्वि्तौयुदस्‌ ! अस्तोममनवयं च सूरं सूत्रविदो विदुः ¦
इति सूत्रलक्षणम्‌ । " संज्ञा च परिभाषां च विधिर्नियम एव च ¦ अतिरेशोऽयिदछारश्च षड्वि
सूत्रकर्णम्‌ । ' इति पूत्ररक्षणं तु शाब्दिःानाम्‌ । + ' पिद्गलोऽनद्ान्‌० *{ ४।६। १५
ष्यादिश्येतः !

आश्वलायनीयगद्यम्‌चाणां विषयानक्रमणिका ।

8 आज्यहोमेषु परित्तरणनिणैयः। ९
९ पकयज्ञेऽवाज्यम।गनिरशः | प

प्रथमोऽध्यायः ।

स्रम्‌ । पृष्ठम्‌ । | सूतम्‌ । पृष्ठम्‌ ।
पथमे खण्डम्‌ । जदिशामवि चतुथ्य्तनाममन्त्रेण हो१ः। १०
१ गृह्यक्व्याख्यानप्रतिन्ञा । १| ८ अनादेशे देवताकथनम्‌ | = +
२ पाक्रयज्ञसेख्या । )*| ९ एकबर्हिरादियज्ञाः समकाच्धिकाः। १ १
६ प।कयज्ञप्वरूपकथनम्‌ । २। १० एतद्िषपे प्रमाणीमूतयन्ञगाभाक° ।

४ एतत्कर्म प्रशेप्ता । ( चतुय॑खण्डप्‌ ।
$ पाकयज्ञानामर्थवादखर्पं ब्राह्मणम्‌ ,,| १ चौखादीनां काठ्विचारः | +
द्वितीयं खण्डम्‌ । २ विवाह्य केषाचिन्मतेन पताव
सय प्रातः सिद्धहविष्यस्य होमकथनम्‌ 9 रुत्वम्‌ । 2.
२ होममश्राः। „| ६ आज्यहोमः | १२
३ स्वाहाकारेण बहिहरणम्‌। 4| $ ऋगाहुतयो व्याहृत्याहुतयश्च । +
४ बदिप्रदानदेवतानिदेशः। ५) | ५ एकेषां मतेनोमयाहुतिप्तमुचयः । +
(॥ दश्च देवताभ्यो देवत।पुरेम्यश्च १ एके कामपि नेच्छन्ति । )
बरिहिरणम्‌ । ,;| ७ तेषामाहुतिकथनम्‌ । #

६ ब्रह्मणे बरहमपुर्षेम्यश्च मध्य इति पश्चमं खण्डम्‌ ।
श्चप्तनम्‌ । ,)| कुख्पराक्ष। । १३
७ मध्ये विश्ेम्यो देवेभ्यः | व्रगुणविम्ैः | ५
८ दिके दिवाचारिम्यो भूतेम्थः| +| ३ कनशागुणव्रिचारः | ` 9
९ नित नक्तचारिभ्यः ६। 9 लक्षणानां दुिजञेथत्वम्‌ | क
१० रक्षोम्थ इत्युत्तरतः । , | ५ केत्रा््ठत्तिकागोरकैः परीन्गम्‌ ।
११ पितृयन्ञेऽपतम्यमन्यत्र सव्यम्‌ । | १ पिण्डग्रहणेन भाविडुमाभफ- .
तृतीयं खण्डम्‌ । ज्ञानम्‌ । १४

१ वक््यमाणकमणां होमविधानम्‌ । +, षष्ठं खण्डम्‌ ।
२ पवि्ाम्यामाज्येत्पवनम्‌ | ७| १ ब्रह्मरिविवाहुकथनम्‌ | ॥

३ पकित्रलक्षणोत्पवनयोः स्वरूपकथनम्‌ ८ सक्चम खण्ड ।

१ भवादे देशषमदिकतेव्यकथनम्‌ | १९
२ वक्ष्यमाणं प्तमानमितिषठषनम्‌ | +

` ६ ब्रह्मगा$'(ण जग्)रवकत्वनिणेषवः।9) ९ पाणिगह्णविषानप्‌ । ` -#

सुत्रम्‌ । एषम्‌ । |
9 दुहितुकामेनाङ्गस्या अद्याः । १६
९ उमयक्रमेन प्राङ्गृष्ठाङ्गुशकि हस्ता
ह्यः |
१ अन्युदककृम्मपदाक्षिणाकले वधूनप-
मन्ञः।
७ अरमारोहणे वरजपमन्त्र; ।
छानहोमपरकारः ।
९ यदि वरां जामद्ग्यप्ताह तिरान-
नावपति | ।
१० हविषः प्रत्यमिवारः।
११ अवत्तध्याप्यामेघरः |
१२ एवमवदानषमेः पर्वत्र
१३ वकतुकहोममन्तराः । १८.
१ ४ शूपपुटेनामन्तकरं चतु ीहुतिरागन ।
१९ एके ठननोप्य प्रश्वत्परिणयनि |
११ शिलाविषुश्वनम्‌ । १९.
१७ द्तिणशिताविमोचनम्‌ । १
१८ उत्तरामपि। |
१९. सप्तपदीगमनप्ऱरः । |
१० उपय); रिरमि वर्त्‌ 6
स्यनङ्पेचनम्‌ । ४
२१ प्मपान्तरगमनेऽन्तरा वप्रतिः। २०।
२९ धुगदिदशेनोत्तवधृमन सनत्‌ । ,;
अष्टम खण्डम्‌ ।
१ यानारोहणमन्रः |
`: द्‌ नावारोहणम्‌ |
, ३ उदकोत्तारणम्‌ ।
४ यद्‌ वधू रोदिति तदेतां जपेत्‌। ;;
' 4 विवाहाशिनयनम्‌ |
` ६ देशादौ नपमन्न;

१७

|
9 |

म्प |

9)

आग्वछायनीयगृहयू णां

ष्ठम्‌ ।

मूत्रम्‌ ।

७ दृतकावरोकनमन््ः 6

८ गृहरवेशमन्तः । %

); | ९ उपवेशषनदधिप्राश्नादि | +
१० व्रह्मचैधारणादि । २२

» ११ त्ित्रादिन्रह्लचयेषारणम्‌ | ))
। १२ वत्सरं वा +

+ १३ वोत्तरं वधृवख रनम्‌ | ह
१४ बाह्मगेम्योऽन्नदानम्‌ | र

)} | १९ स्वस्त्ययनव।चनम्‌ | २३

नवमं खण्डष््‌ |

१ षाणिग्रहणाद्‌रम्य गृह्यिष्रिवरथा |
२ नष्टेञप् प्रायश्चित्तं कृत्वा पुनर्न -

पालः । +
३ एफ नष्टेऽप्नौ पटपरा उपोष बद्‌ति।
४ अचिहोत्रविघनिनानिपसरहणम्‌ । ›,
५ होमादिकाटः। २४
६ हगदरम्धम्‌ । 9
७ तद्मावे द्रभ्यान्परकथनम्‌ । प
८ सायपरातहोमः | ४

दभ खण्डषू |

१ पर्वणस्यादीपाक; |
२ भोजननियमः।
९ इष्मानर्हिषोबेन्वनपू ।
8 देवताकथनम्‌ ।
९ काम्धा देवताः ।
६ निवौपप्रकार्‌; ।
७ प्राक्षणक्रयनम्‌ |
< अववातप्रोक्षणश्नरपगानि ।
९ एकन भ्रषणवा |

२१ |

विषय्क्रपणिका | |.

वम्‌
१० तनिश्रपणमरकारकभनम्‌ । +, | {३ वदुः सह का | |
११ एकतरश्रपणप्रकारः। 9१ | १४ पर्यज्घ द्विरवदानम्‌ । +
१२ हविरि्मामिष।रणादिः | » | {५ हद्यशूाविषयकं क॑ तृष्णीम्‌ ।
१३ आधाराज्यभागौ । # दादे खण्डषू।
१४ जाज्यमागदिककषनम्‌ । २७ | १ विवष्टङृतः पराक्‌ वैत्ययजन ४
११ आनज्यमागौ वज्ञपुरुषस्य नेतरे । ,, । ६. २
९६ गक्ञपरषस्योपवेशनप्रकारः । ,,| २ देशान्तर्ये चैः दूनदारा बाह
१७ आहुर्तानां दिडनियमः । दनम्‌ । क
१८ हवरनद्रन्य्हणस्य देामयमः | , | ३ भयपतेमवे व
१९ पृश्चावत्तिनां विशेषः | २८| ४ न + चत्ताह तरणतापन
५ क गप्राधिय दातः 29
0, म
अ सिदधोममः । | 2 खण्डश । <
। ध त । | ¶ गभेढम्मनुभवनावलोमनानि | ६३
०, | २ पुतवनस्वह्पम्‌ | , 9
२९ पाक्ततन््मू 1 १९ ३ प्रभ्नादिकम्‌ । ८"
२१ ५. । "| त्रैः भप॒तप्राशनम्‌ । ६४
एकादश खण्डधर्‌ | ९ दक्िणनाप्तायं दुर्वा नस्तः करोतत ।
१ पदयकसपः। | १ हदयस्पश्चैनम्‌ । ` 1
२ पशुपसनम्‌ । 1 चतुदश खण्ड ।
३ पदयुपाक्षणम्‌ | ¢ | १ समिन्तोत्तयनम्‌ | ६९
® पशनिनयनम्‌ | २० | २ पलनक्षत्रकथनम्‌ । ४
९ तुष्णीं पडानिनयनम्‌। #| ६ होमगन्ः। ५
९ उर्मुकाह्रणम्‌ । # | ४ सीम्त्यूहनम्‌। #
७ शामित्र इति कथनम्‌ । # | 4 चदुथा स्युहनम्‌ | ३१

< पशोरन्बारम्मणम्‌ । # | ६ वौणागाथक्प्रेषणम्‌ |

९ भध्वयेनमानमन्वारमते | = +, । ७ गातम्यगायानिर्दशः ।

१० वप्रः । ४| < वद्ध्ाह्मणानाभन्ञापाढनम्‌ । %
११ स्थाछीपाकश्रपणम्‌ । ९१ ९ दुक्षिणा ऋषम;।

१९ पोरा स्ाद़ीपाक्च | +| पवद खण्डप ।

सुप्रम्‌ । एठम्‌ ।
१ जातकर्मररूपम्‌ । |
२ मेधाजननमन्ः | ६७
ष अंपामिम्चनम्‌ | 9)
४ नामकरणम्‌ ३८
९ नामाप्तरादिकथुनम्‌ । ५ |
१ चतुरक्षरं वा नाम कार्यम्‌ |
७ नाम्िषये कामना | 9)
८ द्वयक्षरं नाम पुः | ०
९ विषमाक्षरं लिया; । ६९
१० अमिवाद्ननाम | %)
११ म्तकाव््राणमन््रः | #
१२ तृष्णीं कुमायाः । ५
षोडशं खण्डम्‌ । `
१ अन्नप्राहचनमाप्तः। ५)
२ आजमांप्तशनम्‌ । 9 |
३ न्रहमवचं्कामत्वे तैत्तिरम्‌ |
¢ तेजस्कामतवेपृतौदनम्‌ ।

९ प्रा्ठनमन्ः | ४०
९ कुमायास्तृष्णीम्‌ | ५
सप्रदशं खण्डधू ।

१ चोलकाटः 1 1)

२ पृणेशराक्स्यापनम्‌ |
इ कुमारावस्थानादिकथनम्‌ । ४०
४ पिता कुशपिञ्नूखान्गृह्णाति | +
4 रह्यावा तान्धारयेत्‌ | ४१

` ६ उदकनिनयनमन््रः । १)
७ शिर उन्दनमन्बः।

, < कुशापिन्जरुस्थापनमन्नः | `

` ९ तत्र क्षरस्थापनम्‌ | 9
१० केशच्छेदनमन्वः।

आन्वङायनीयगृह्सूत्रणाँ--

म्म्‌ ।
भ.

| {१ केशस्थापनप्रकारः |

१२ दि्तीयतृतीययेोमन्तर |

| १३ चतुर्थस्य मन्त्राः ।

| १४ एवं तरिरुत्तरतः ।

१९ क्षरषारानिमाननम्‌ ।

११९ नापितादेशचः।

अष्टादश खण्डम्‌ |
१ गोदानम्‌ |
२ तस्य काटः]

8 रमश्चवपनम्‌ ।
९ श्षुरशोषेन विशेषमन्तरः

१ नापितश्चासनम्‌

७ जआचायौय वरदानप्राभैना |
८ दक्षिणा गोमिधुनम्‌ |

९, वत्सरत्रताचरणादेशः |

| एकोना्वेशं ण्डम्‌ ।

। १ उपनयनकाटः | `

२ गमो्टमेवा क्षे |

३ ्षत्रियस्य काठ एकादशे वरव ।
8 वशस्य द्वाद्रे ।

९ ब्राह्मणस्याऽऽषोडश्ात्‌ ।

६ क्ष्निषवैरययो; कारुकथनम्‌ ।
७ तेतोऽघ्यापनादिनिषेधः |

। ८ प्रावरणचमेविचारः

| ९ परिषेयवन्ञाणि ।

१० मेखडाः।

१ १ तलमकाराः।

|
1

9 । १२३ दण्डा; |

3१

१७ यथकुरधमे केतवेशान्कारयेत्‌। ४३

/
3

६ केशराब्दस्याने रमश्रशन्द योनयेत्‌।

90

९ भेक्माचायौय्‌ निवेद्येतू

, ~ + | ११ ब्रह्मबतिन्ना.।

आब्रयनीयगृहयसृत्रागा- ध
सूत्रम्‌ । पृष्ठम्‌ । | - सूत्रम्‌ । ष्ठम्‌ ।
१६ दण्डानां वृक्षाः परिमाणे च । ‰» | १० पाकयज्ञविधानेन चरेश्रपणं गुरवे
विंशं खण्डम्‌ । निवेदनं च | ११
१ स्वैः सवै गा स्वीकायौः। +) | ११ होपमन्वरः।
२ आचार्थापवेशनस्थानम्‌। ४६ | १२ पापि द्वितयम्‌ । ॥#
६ ब्रह्मचारिणः स्णनपू | ) | १६३ महानःग्यादिहोमः। र
४ साङ्गष्ठपाणिग्रहणप्रकारः । 9 | १४ तुतीयसषिम्यः। १६१
१ तन्मन्त्रः | १ | १५ चतुरं सौविष्टकृतम्‌ ।
६ आदित्यविक्षणम्‌ । + | ११९ वेदप्तमा्िवाचनम्‌ | (६
७ जपमन्त्रः । ४७ १७ त्रतघारणम्‌ । 9
€ प्रदक्षिणावतेनम्‌ । ४ | १८ मेधाजननम्‌ । त
९ हदयदेशाठम्मनम्‌ । + | १९ उदकुम्मामिेकवाचनम्‌ । ४
१० अमन्त्रकं समिदाधानम्‌ । ) | २० व्रतदेशब्यार्यारेषः। +
एकां खण्डष्‌ । २१ अनुपेतस्यैष विषिः। ९९
१ समिदाहरणं मन्त्रगेव्यके । १ | २२ उयेतपूषैस्य विधिः । ॥
२ मुखमाजेनपरकारः | १) | २६ केशवपनमेधाजनने कृताकृते | =»,
३ तेजप्ता माजेनम्‌ | ४८२४ परिदानमानिरुक्तम्‌ | +
४ साविन्युपदेशकिषिये प्राथेना । + २९ कालः| क
५ साविव्युपदेशचः। | २९ सावित्री | 9
१ तद्वचनम्‌ । ४ जयोवेंशं खण्डम्‌ ।
७ ब्रह्मचारिणो ह्यद च्चे पणिषारणम्‌ | | { ऋविष्डक्षणम्‌ | त
द्ार्विशं खण्डवू | २ एके यूनो वदन्ति | ध
१ ब्रह्मचय।पदेशः। +» | ९ वरणक्रमः। प
२ ब्रह्मचयौदेश्चमन्त्ः | ५।४ वरणविकशष(नियमः | +
६ वेदत्रह्मचथैकाटः | ४९।९ सद्स्यकथनम्‌ । ९३
४ प्रहणपथन्तं वा। +) ६ होतारं प्रथमम्‌ त
९ भिक्षकाङः | # | ७ होतृवरणमन्त्रः | ॥
९ पतमिदाधानकाठः। 9) |< बरह्मवरणमन्त्रः। र
प्रथमामिक्षाकथनम्‌ । +) | ९ अध्वयवोदिवर्‌णमन्त्र | ह
८ भिक्षागन्रः। १० [१० होतृपतज्ञा । ९४

द आश्टायनीगद्ह्णसूत्राणां- ,
च्त्‌। ` पष्‌। क्रन्‌ एम्‌] ष्र्‌ । ठम्‌ |
१२ इतरमन््रनपः | ५ ्वितीयोऽष्यायः ।
१३ याज्यलक्षणम्‌ | ९8 | प्रथमं खग ।
१४- १८ आिन्यनिषेषः | . ४| १ श्रवणाकमेकाद ्
१९ समिप्रवकं प्रति प्रभः | | २ प्तक्त्वारिस्थापनम्‌ । 2
२० कायिषिः। ९९ ३ घानानामभञ्जनम्‌ | ९९
४ नियमकथनम्‌ । १ ४ अस्तमिते होमः । ५
९९ आञ्याहुतिकयनम्‌ । »। ९ पुरोडाशावस्थानक्थनम्‌। १.

२२ अनाहित्चरविशेषः |

| चदुर्विशं खण्डम्‌ ।

१ कत्विरभ्यो मधुपकैदानम्‌ |
२-४ लातकादिम्यश्च |

५-१ मधुपकेप्वरुपं प्रतिनिधिश्च |
७ आएनदिकथनम्‌ । `

८ आ्तनग्रहीदुः कमै |

९ पादुप्रक्षाङ्ननियमः |
१० शद्रविषये ।

११ अर््ग्रहणम्‌ ।

१२ तन्स््रः।

१३ मधुपरकक्षणमन््रः।

१४ मधुपकंग्रहणादिमन्तः |
। १९ त्रित्सेपणम्‌ ।
११ मधुपरकप्राश्चनम्‌ ।

१७-१८ सवेमक्षणतृषठिनिषेष; |
१९-२१ भवरिष्स्यागप्वैमन्षणाच-
मनानि।

२२ द्वितीयाचमनमन््ः।

२६ आचान्तोदकाय गोदानम्‌ |
२४ आङग्मनपस्वे जपेऽनन्ना च |
२१ उत्पीच्छयामुत्समैः |

६६ जमांसो मधुपक न मवति |

£ ----~

५९-९६

१५७

५

।

॥
29

श्छ
=

4

१9

५९

2
४ 1

| १५ प्रकारान्तरेण बहिह्रणम्‌ ।

१ परोड।शेप्यांञ्यहोभः ।
७ धानाञ्जटिहोभः ।

< अमात्थेभ्यो धानानां दानम्‌ | ,,
९ प्पबङिहरणम्‌ । क
१० प्रदक्तिणोपवेशनपरिदानमन्त्ाः । ११
११ अमात्यादिषरिदानम्‌ ।
१२३ आत्मपारेदानम्‌ ।

१६३ अन्तरागमननिवेधः |
१४ परायप्रातवैरिहिरणम्‌ ।

2

४

९२
द्विषीयं खण्डम्‌ ।

१ आश्वयुनीकमेकाटः ।

३ स्थाटीपाकहोमः |

६ एषातकहोमः |

अग्रयणस्थाङीपाकः |

१ अनाहिताप्रे्ियेषः |
तृतीयं खण्डम्‌ ।

१ प्रत्यवरोहणकाङः |

२ पौमाश्यां वा|

६ प्रयप्तहोममन्तरौ ।

४ सिष्टक्द्मावः |

९ जपमन्धौ |

७ अमात्यपनिवेशः |

| ९.।

1 /॥

--- " ~ --------- भ

पृष्ठम्‌. ।

सत्रषू । पृषठुप्‌ । पत्रम्‌ ।
पञ्चमं खण्डम्‌ । । ३ से्यापाप्तनम्‌ । ९४
१-६ अध्यगोपा करणं तत्काट्श्च |) ४ सतायंकाठे कंतन्यानियमः । |
४-९ आज्यभागाहुति-दधिपतक्तु- | ५ प्रातःपध्या । ४
होमौ । ८९| ६ गायत्रीनपकारः ।
९-९ हापमन्त्राः | क कपोतप।ते होभनपौ । |
१९ देवताहोमादि -मार्जने | ` +| < अर्थाय गच्छतो होमनषी | +
११ जपनियमः। ९० ९ नष्टमिच्छतो होमनपी | ९५
१२ व्पाहतिप्ावित्रीनपो वेदारम्मश्च + | १० महान्तमघ्वानमिच्छतो होमनपौ । »
१६-१४ उत्सगाध्ययनकालो । + अषट्पं खण्डवू ।
१९ समावृत्तो ब्रह्मचारिषमेयुक्ताऽी्ीत + ! समवतेने वस्तूपकरपनम्‌ । र
६ ब्रह्मचरिणामप्य्ययनम्‌ । ९१ २ यद्युमयायै न ठम्येत तद्याचार्या- `
१७- १८ एके पतमवृत्तो नायां गच्छे- थेव |
त्मजा्थं च तत्‌ । „| ३ पतमिद्‌।द्‌रणानियमः । #
१९ उपार्रणम्‌ । );) ५ कामनाविरषे सति्िर्णयः |
२० हो नछावगाहनं च| 9 १ उमवीमुभयकामः। ॐ
३१-२२ सारित्थचायारितपेणम्‌ । + ६ प्तमिदाघानदिगोदानम्‌ । श
२६३ एतदुत्सननम्‌ । ९२ ७ मन्त्रानात्मवाच शन्कर १।त्‌ | +
पृष्ठ खण्डम्‌ । . । € मद्नानियमः ९६
१ काम्यकरमेस्याने काम्याः पाकयज्ञाः। , | ९. स्नानाञ्जननियमः | %
२ पुरोडाद्य्याने चरः | + १० कुण्डखबन्धनम्‌ । 9
६ कामप्रात्तिफज्म्‌। ` %) | { १ भनुकेतनातियमः | ष
४-९ नेति त्तिकहोमस्तन्मन्त्राश्च | १२ सग्बन्यनम्‌ | र
१ भशुमस्वप्नदरन उपर्थानमन्त्राः। ,) | १३ तत्रान्धनियमः | ]
७ मन्त्रान्तरम्‌ | ९९ १६ छत्रद्‌नम्‌ 8
< जुमभणदो जपमन््रः | ॐ । ११ वणवद्ण्डद्‌नम्‌ | ९.७
९ अमः ८।गमनादावाज्यहोमः | | १६ मण्वाद्याघानम्‌ | #
१० तत्र प्तमिदाघानं वा| ५१ नवम खण्डपू । ।
११ मन्त्रनपोवा १,। १ उण्देशमन्त्रादिकभनम्‌ । +
सप्॒प खण्डम्‌ । २ प्रत्य॒चं समिरावानम्‌ | =
१-२ पूर्णोप्यानमन्त्राः | +» |, मपुपकषूननम्‌ । 1

| १० |
सू्रम्‌। म्‌ । पूतम्‌ । ठम्‌ ।
.8 स्नानकाटः | ९८ | १४ सोपणमन्वः। नं
.५९-१ जननियमो निरेधनियमश्च । }, | १९ राज्ञोऽनुक्रपेण गमनम्‌ । १०द्‌
,७- ८ निरेधनियमान्तर स्नातक्मा" । १६ युद्धप्रदेशनियमः । ॥
, हत्म्यच। १ १७-१८ दुंदुमिगदृनेषुविषनन-
दक्र खण्डम्‌ | | मन्त्र । 4
१ गरवे नामकथनम्‌ । 9) | १९२० युध्यमाने राक्ि पुरे-
२२ उपवेशनानुजञा, उचेनामक- हितजपमन्त्रो राज्ञो वा| "क
नव| ५. ध
४ -५ उषुकनमनतः शिष्यस्यो- | चतुर्थोऽध्यायः ।
.. पडकथनं च | ९९ ।
१ जचा्नपमन्त्रौ | 0 ५ ५
७-८ नपोत्तरमनुभत्रणं तत्मशंमा ` १ व्याविपीडितस्याऽऽदितमनः
ध ५ »
९-११ पहयायपरिया्दरक भ. २-३ प्रामकामत्वे तत्रःस्थितो च
न्वेनपः | 3,
व | ४९ भदः शोनारिपरिएि
१ सपदिम्यो मय्राही नपहोमौ। {०० दजन ऋ त्रच्स्त्‌। १०२
२ जपमन्त्ः पूक्तत्रेष् | शा ६ प॒तस्याऽऽदहिताप्रेशचि भूमि.
द्राद् खण्डम्‌ 9 9
१ रानसेनाहन पूक्तनष्थ् | =) | ७ घातस्य िभ्नोचत्वङभनम्‌ ।
-३-९ रज्ञे कवनधनुरानं राज्ञो | < ्यस्याञऽवापनाणम्‌ । ##
-. जपएमन्त्रद्य | १०१| & त९५ ्वातममाभम्‌ | %
१-७ स्वा“ जपमन्न ६षुन- १० तभाव निथमः । #
< मन््रश्च | ,) | (१ इमयानदेयनिष्ठषम्‌ । ४
८-९ स्थगमने जपमन््रोऽधानु- १२ तत्स्पानं बहूखोषयिकं मवेत्‌ । १०४
. मन्त्र च| „» | (६ क्टवृकषचुदरप्तनम्‌ | #
१<-११ इूनेशमाणप्य तंव. = | १४ िरेपत्िधिः। १)
~: नतश्च राज्ञो नमन्त । + | १९ रतत फेरादिवपनम्‌ । छ
१२१३ पारथमागे राजनि रा- १६ बह्‌उ्यादित्तप्यानन्‌ | ४
` भके च मृन्धनपृ; | 3 | १४ दपद्‌ज्यव्रकार्‌ः । ६

११1
सूत्रम्‌ । पृष्ठम्‌ । | सूत्रम्‌ | पृष्टम्‌ ।
ध द्वितीयं खण्डम्‌ । ८-९ कर्णयोः शामित्र पहरण
१ अ्चियज्ञणत्रयानयनम्‌ | १०९ मिक्तैकं चेत्‌ ।

ए प्रतानयनप्रक।रः |
३ शकटादिनेस्थके }
४ अनु्तरणीकयनम्‌ ।
` ५-७ गौरजः वैकवणी कृष्णेत्यके

११
1,
११

ॐ

८ पशोः. स्प्वाहुबन्धनपएव॑क-
मानयनम्‌ । १०६।
९ तदेन्वमाल्यानामागमनम्‌ । |
` १० कठः करहव्यानियमः । ि

११ आहवनीयाधानम्‌।
. १२ गाहैपत्याघानम्‌ ।
१६३ दक्षिणाम्याश्नम्‌ |
- १४ चताध्रैचयनप्‌ । ४
१८५ ततर प्रेतसतवेशचनम्‌ |

१६ प्रेतस्य पल्याः सवेश्लनम्‌ |.
१७ कत्रियप्रतस्य धनुःसैवे्नम्‌
१८ पल्नयुत्थपनम्‌ । `

१९. कतुंनपमन्वः ।

२० धनुरपनयनेम्न्त्रः

११ पुनः वर्तृनपः।

१ पात्रयोजनम्‌ ।
२ जहानयनम्‌ । .
६ उपभृद्‌ःनयनम्‌ ।
¢ र्फयाद्यानयनम्‌ ।
९ स्थानविशेषे द्रभ्यविरेषापानम्‌ |

६-७ नाप्तिकाथं सुवो सुवैकृत

भित्वा !

99 |,

१०९ |

` 22
१०-११ उदरे पात्रीं प्मव्त्त- `
धान चम्सच।
| १२.१९ अरण्यादनिमृरबादि
। स्थापनम्‌ ।

१६ आ{प्चनवेप्‌ पृषराउ्थपृरणम्‌ |
१७ उपयुक्तानां पूरण सप्रहः कार्यः 19

9

` 99

| १८ आयुघायोजनम्‌ । ११०
१९ श्षिरोमुखाच्छादनमन्ः । = +
२०५ प्राण्य 1 ॥।

| २१ हृदये हदयम्‌ । ९

| २२ एके पिष्ड्यौ वदानि | 39

। २३ वृद्धाव पिण्डाधानम्‌ | क

| २४ प्रणीताप्रमयनानुमन्त्रणम्‌। 9

| २५ दक्षिणा्चावाज्य्हामः | १११

| २९ प्रतस्योरति पश्चमाहुतिस्तन्म-

| न्त्श्च। | ह,

| चतुय खण्डम्‌ । `

। १ युगपदश्चिज्वाटनादेशः ४

। २ अनुष्ठितस्य कर्मणः फटविज्ञानम्‌ 1

। ६ प्रकारान्तरस्य फखविज्ञानम्‌ |. ›,

४ दाक्षिणा्ष्मश फटम्‌ | ११द्‌

। ९ युगपत्पा्ठौ फलकथनम्‌ । ४

| १६-७ दहनमन््ः प्रदीप्ता च। ` 9

| ८ अतिवाहिकक्षरीरेण । रि

९ पृष्ठतो न पर्येत्‌ । र

१ स(ननछज्ञविदानादि । ११६

| !१ मूयबिम्बे दृष्टा गृहं प्रव्डित्‌। >

१२- ! चकनिषठप्रथमा इत्यादयः

[१२५

न

मूध्म्‌ ष्ठम्‌ । | सूतर्‌ । शम्‌ ।
केचन नियम; | १, १८ ह्‌।मप्तमपनादि । |
१६ तिरात्रम्षारख्वणम्‌ । १ ` समं खण्डम्‌ ।
। १ ७-२७ केचनान्ये दानाध्ययन- ` {~र श्राद्धप्रकारो ब्रह्मणनियमादिं
स्य निषेषाः | ११४ च | १२३
पञ्चमं खण्डम्‌ । ' ६-९ नाह्मणसंख्या, पिण्डनिपर-
१ अस्थिपचयनकाडः । ११६९ णादि, ब्राह्मणाय जलदानम्‌ | १२५
र्‌ खीपुरषभदेन कुम्भक्रयनम्‌। = ,) ॥ ९-७ आने पुननेरुदाने च । ,
३ प्राक्षणमन्त्रः। । ८ परतरे तिटाव्षनम्‌ । । 9
% सेचयनपरकारः | ) ९.-१० पन्य कमोप्रदक्षिणमध्य
4 सचयनोत्तरमवधानम्‌ । (ठ दानं च। १२६
१-८ पपुपरेप-मन्त्रनप-गतेषूर- ११-१२ अरष्यदानात्पवे नलदान-
णार । ११७. मध्यैनिवेदने च । )#
षष्ट खण्डम्‌ । । १६-१४ अरस्थनुमन््रणे, अर्थापां प्रथमं
१-२ शान्तिकमािहरणे च । तु पात्रं नोद्धरेत्‌ । १२७
३ चतुष्बयेऽ्ध प्रक्षिप्यते भ्व्य | अष्टं खण्डम्‌ ।
परियन्ति । ११८ {-\ गन्धादिदानमग्नोकरणानन्ञा
( ¢ अभ्यवेषणादिकरशिञ्जूखन्तम्‌ । ,) | । प्रतयनुजञा च । १२८
५-१ अप्चेरत्पाद्नदीपने । १२० ४-९ अग्नौ होमः, पाण वाऽभ्यनु-
७ दलतणद्रारपक्ततित्तततमुद्कधारां | ज्ञायाम्‌ । |
भिचेत्‌। १९१ ६ अभचिमुला देवाः पाणिमुलाः
< अ्ड्चभण्यमात्यारोह्णम्‌ | =, । पितरः। १२९
९ परिविपरिषानम्‌ | १ ७ भोजनपात्रेऽनदानविधानम्‌ +»
१० आहुतिचतुष्टये एुनाचवलोकनं च । | हुतततेषन्नदानम्‌ । १२०
११ चक्षरज्ञनम्‌ । ‰ ९ मोजनपातेऽभिकान्नदानम्‌ | +
१९ कतोऽजञाना युवति । १२२ | १० मधुमतीश्रावणम्‌ | न
१६ अरमाभमशनम्‌ । ११ पिण्डाभमन्नमुद्धूत्य रेषान्न-
१४ परिक्रमणजपः। +» ¦ निवेदनम्‌ । ५
` ११ सिष्टङृदादिसमापनम्‌ । ॥ | १६ अनाचान्तेषु पिण्डद्‌ानम्‌ । १३१
१६९ अपेपवेशनम्‌ | „१ । १३ आचान्तेषु तदित्येके । २१

१७ अख्षन्तं भप्त ओोद्यात्‌ » | {४ बाह्मणानुज्ञानम्‌ । ११

१३]

घम्‌ | ` णषम्‌ सूत्म्‌। श्षम्‌।
१९ भस्त स्वपेति परतयदज्ञानम्‌ । १३२ . १६ पन्ञपनदेशस्यं रुधिरं प्म =
नवमं खण्डपू | । उरदिशति। +

१ शद्गवः । १३३ | २७ वोणि रुदरनामयेयानि । 45
२ तत्काङः | „, | २८ रुदरभ्यैव सर्वा; सेनाः । १३७

३-४ पशोर्निरूपणं रक्षणं च ।
९-९ करमापमेके वदन्ति, तस्प्र
कारान्तरच। `
७ परशोरमिषेकः ।
८ शिरसः पृच्छ यावत्‌ ।
९, पशुत्समैः 1
१० तस्य षाडनावषि; |
११ तत देश्षानियमः ।
१२ यत्नत्यो म्रामे न परयति तव
१६३ कारुकथनम्‌ ।
१४ युप्निखननं तत्न पशुबन्धं च | ,,
१९ प्राक्षणादे पह्मक्सपसमानम्‌ । १३५
` १६ वपाहोमः
१७ द्वादशनामकों होममन्बः |

3)

19
29

„| २९ उन्ष्टानि पर्वाणि तस्यैव ।

१८ मन्त्रान्तरम्‌ |
१९ एकनापको वा ।
२० बषिहरणम्‌ ।
२१ दिगुपस्थानम्‌।
२२ प्वैरुदय्ञेष्वेवम्‌ । |
२६ तुषादीनामध्ौ प्कषपः।
२४ शांवत्यमतेन विशेषः ।
२९ शोणितनिनयनमन्रः |

2 ।

क १।
४१ ऽश्ूपता१ गाठ यजनम्‌ ।

| ४६३ प्रतिधूमं गगानयनम्‌ |
| ४४ श्न्तातीय जपन्प्नां मध्य

\,

३० यजमाने रुद्रः संतोषयति । |

३१ अस्य कमणो ब्रुवाणं श्रो न
हिनस्ति ।

६२ अस्य हुतरोषं न प्रा्षीयात्‌ ।

६३ अस्य द्रव्याणि माम नाऽङह्रयुः |;

३४ अमात्यप्रतिषेषः।

६९ हु तशाषमक्षणम्‌ ।

३१ रुटगवस्य फटश्रवणम्‌ ।

३७ शरर्णवेनषटऽन्यं पश्मृत्छनेत्‌ ।

३८ अनुत्पृष्टो नैव स्यात्‌ ।

६९ दख्गवाक्दयकता ।

४ २ शन्तातीय नपन्‌ गृहं प्रविशेत्‌ |

29

1

9१

` १
१३८
[/,

४२ मिनेषस्थालगिकहोभः।

मित्‌ ।

। ४९५ आचार्यनमनम्‌ । प्तिण्डी.

सपिण्डीकरणम्‌ |

इरयाश्वलायनगृह्यसूजाणामनुकमणी प्माप्ता ॥

[न्य
जा कथम ण) ज

अथ गृद्यपारोशेष्टविषयानुक्रमः।

विषयः | |
प्रथमोऽध्यायः ।
` १ ग्रन्थप्रतिज्ञा।
२ प्तध्यवन्दनकादाद्‌ |
९ माजनविषिः।
४ अघमैणम्‌ | `
५ अध्योदिगायञ्यरथान्तम्‌ ।
ई त्रिकाट्गायचरीध्यानादि |
७ आचमनमन्त्रादि ।
` ८ मन्त्राणामृषिदैवतच्छन्द्‌ः-
करमः। `
९ स्नानविधिः ।
१० मध्याहूनलान्विषिः ।
११ मन्त्र्नानप्रकरः)
१२ वैशदेवतिपिः। `
१३ पुण्याहवाचनविषिः. ।
१४ सपण्डिरादिं |
१९ सुकसुवादिसेमाजनम्‌ ।

१६ ब्ह्मणः पश्च कमोणि।, `

१७ पा्णस्थाटीपाकः ।

१८ निल्यमौगाप्ननम्‌ ।

१९ टऽपनी एनराघानम्‌ ।
२० अनकमायेस्याञ्चक्चार्‌; ।
२१ कन्यावरणादि।

२२ विवादपरयोगः ।

२३ परस्पराव्छाक्रेनम्‌ ।
२४ अक्षतारोपणादि । `

४५ अटतुमतीङृत्यारि ।

२६ जातकम्‌ंदि ।

-------------+

पृष्ठम्‌ । | विषयः । पृष्ठम्‌ ।
| द्वितीयोऽध्यायः |
१४१ १ प्रहयज्ञादि। १९३
) | २ अ्रहयन्ञपतमारादि । त
» | ३ अचेनाह्भानि । ॥
१४२ ४ पूजाविधिः । १५४
» | 4 ग्रहावाहुनमन्गाः | च
१४६ | ६ प्रहाणामधिदेवताप्रत्यपिदे.
| क्ताः। १९१
। ७ कदुसादुण्यद्वताबहनादि । १५९७
१४४ ८ भन्युपधानादि । ¢
५4/78 यजमानामिषेकः। १९८
१४९ | १० हामाग्धानादिप्रयागः | $
१४६ | ११ भोजनप्रकारः । १९०
ध. शयनादिनिषिः । | +
र १३ भ्राद्धभिधिः ॥ ॥ १९१९१
१४७ | १४ ब्राह्मणप्तरुयानियमादिं ।
,, | १९ गन्धाधुपचारः पिण्डपितृय-
१७८ ज्ञान्तं कमं च। ११२
„| १६ श्ौकरणादि कमं । १९२
१४९ । १७ पिण्डदानादि श्राद्धशेषसमा-
,५। पनम्‌ । | १६४
„| १८ प्रकिंरविर्षिरादि । १६९

५० १९ अथाम्युदयिकभ्राद्धे विशेषः । ११६

„| तृतीयोऽध्यावः ।
१९१ १ पितुमेधप्रयोगः। १
क| २ प्रतान्निदाननियमः। ११६७
१९३। ६ अश्चिकायेप्तमापनम्‌ । ११८
„+| # कतुख्दकदानविषिः । %-

(1

रिषयः 1

विषयः । पृष्ठम्‌ । । पृष्टम्‌ ।
-4 पिण्डक्रिया | | „| ५ प्राप्तादप्रतिष्ठाविषिः। 49)
९ नव विषमध्ाद्धानि। १६९ ६ अथिस्थापनादि । १७७
७ अश्थपतचयनम्‌ | ‰# | ७ अभमिषिक्ादि । १७८
-८ दश्चमदिनङ्त्यम्‌ । + | < श्ान्तिपतिष्टादि । र
९ एकादिष्याख्राथः । १७० | ९ वापीकृषतडागाद्यत्सर्मः। १७९
१० महेकोदिष्टविधिः। ५ | १० आ!रामोत्सगीविधरः । १८०
११ सपिण्डीकरणम्‌ । १७१ | ११ होमादिविशेषः । क
१२ भमश्रादधवितिः। | १२ परारी रिशमन्वावतैते |
१६ अतीतप्करः । १७२ | १३ दक्तिणदिच्न्वावर्वनम्‌ | ति
४ पालाशतिषिः । 9` | १४ परिचमदिशन्वावतनम्‌।. १८९
ता १ | १९ उदीचीं दिशमन्वावततते | ५
५ १ द । १६ एविर्माकतैते | ४
८ 1! | १७ अन्तस्क्िमसावतेते । ` १८२

१८ वृषोत्सगेविधिः क
। चतुर्ऽध्यायः । १८ [स्वप्तमन्वावततं । ४
..१ पृतनां प्रकारो विधिश्च । 0 1,
२ वाभ्तुपूजनविधिः। १७९ | २० परमन्वाततेतं । ति , 3
३ प्रतिमाद्रन्याणि । )) | २१ पवा ।द९।ऽन्धाचतत | १८६.
४ प्राप्नद्पतिष्ठादि। १७६ | २२ अभ्निकाथ॑फढम्‌ । #

इति गृक्षपरिशिष्टविषयालुक्रभः ॥
अथा ऽऽश्वटपर्नगृद्यकास्काविषवनिरक्रषः ।

वरिषः। ` ठम्‌ । | विषयः । रम्‌ |
प्रथमोऽध्यायः । । ४ गमाविनप्रषोगः |
१ परिमाषा। १८४ | ५ पुपवनप्रयोगः | १८८
र्‌ स्थाङीषाङः | | ६ अनव्होमनप्रयोगः | अ

ड स्वस्तिवाचनम्‌ ।

१८७, « पुमिन्तोत्वनपरयोग्‌ः |
५८५७ तवनव |

विषयः ।
८ जातकरमप्रयोगः |
९ नामकेरणप्रयोगः
१५ निष्करमणप्रयोगः
११ अन्नप्राश्चनप्रयोगः ।
१२ चूडाकरम्रयोगः ।
१३ उपनयनप्रयोगः |
१४ महानान्नीतरतम्‌ |
१९ मरहात्रतम्‌ |
१६ उपनिषदूत्रत्‌ |
१७ गोदानन्नम्‌ ।
१८ प्तमावतैनप्रयोयः ।
१९ स्ातकगमनविधानम्‌ |
२० विवाहाङ्गो भुपकैः ।
३१ कन्यादानम्‌ |
२२ विवाहहोभप्रयोगः ।
२३ गृहभवेशनीयहोषः |
२४ वतोक्समंतेभिः |
२९ ओपाप्तनहोमः।
२१ देवयज्ञः ।
२७ भूतयज्ञः |
३८ पितृतः ।
२९ बह्मयन्नः |
३० मनुष्ययज्ञः |
६१ तध्योपास्नम्‌ |
३२ उगकै |
३३ उत्नैनम्‌ ।
दविवीय)ऽघ्याय।|
१ श्रवणाक्रषै |
२ स्बहिः।
१ आश्वयुनिम |

५५

पृष्टम्‌ । | वष; ।
१८९

2१,
।
39 ।
१९०.
9

१९१ |

(न |

९ आग्रयणम्‌ |
९ प्रत्यवरोहणम्‌ ।
६ पिण्डापितुयज्ञः।
७ दशश्राद्धम्‌ |
८ पू्दयःश्रादधम्‌ ।
९ अधर्माध्राद्धम्‌ ।

१९३ १ ° अन्वष्टक्यश्राद्धम्‌ ।
१९४ ११ माध्यावषम्‌ ।

„१ ` १२ छइष्णपक्षश्राद्धम्‌ |
१, ६ काम्पश्राद्धम्‌ |

2. १४ मापिमािश्राद्भम्‌ |
१९१९ १९ नन्दुश्राद्भम्‌ ।
१९६ १९ रथ.राहणम्‌ ।

9 | १७ वात्तुपरोक्षा शन्तिश्च |

3)

१९.७ |
१९८ ।
१९९

[| |

१८ गृहे परवा्प्र्यागमनम्‌ ।
१९. क्षेजकर्षेणादि ।

। २० क्षिते नित्थ गवादिमन्त्रणम्‌ ।
तृतायोऽध्वायः |

१ क।म्यचरुह्‌।मः |

२ व्याधिनिमित्तचरहोमः |
३ दुःस्वमरादिपरिहारः।

४ नृम्मादौ प्रायश्चित्तम्‌ ।
५ निद्वितेस्तमनादौ प्राय० |

६ कपोत्युपघति प्राय |

= भ

७ धनाथामनं विधेः |
€ -+पासना्ननच प्रा

९ अन्वाघानोत्तरमभ्चिनान्ते प्रायण
९०३ १० नित्यहोगातिक्ते प्र< |

११ उमयातिक्रमे।

९०४, {२ पृनरषानम्‌ |

पृष्ठम्‌ ।
त

९०५

2
२१५

॥.

| १७

विष्यः। = पृष्ठम ` रिषियः। धृष्टम्‌ ।
१३ अथरायतनाद्धहिगेमने । + | २९ भन्रदेवताैिपर्याे। श
१४ इध्माघानात्तरं हविषि इट । १ २६ अपकहविरादौ । वि
५९ व | | चतुर्थोऽध्यायः |
0 | 2

१७ घगादिनाच | २१ { । 5 ०
१८ अगिंसगे | ब ४.५ । २१९
१९ शवाम््यादिपरगेषु । 2. 1 ९९
२० जनादिष्टपरायश्चित्तम्‌ । न %
२१ कपाट्नाक्दौ | ^ १ द| २२१
२२ पुरोडाशमेदे । ,» ` ६ परषिण्डीकरणम्‌ ।
२६९ रमट्जनने । „| ७ अथ शन्तिः | २२२
२४ आयतन! हिराहइतिपतने | २१७ | < अन्थोपप्तह्‌ारः । २२३

।

इस्याग्वर (यन गृह्यक्रारेकावि षयानुक्रपः ॥

ॐ तत्सदट्रद्मणे नप! । .
नारायणरूतवृतिसमेतम्‌-

आश्वखायनगृद्यसूच्म्‌ ।

अथ प्रथमाञध्यायः |

उक्तानि वतानेकानि गृह्ण वक््वामः॥१॥

आश्वलायनमानचायै प्रणिपत्य नगद्ुरम्‌ । `
देवस्वामिप्रस्ादेन क्रियते वृत्तिरीदश ॥ १ ॥ `

वैतानिकान्युक्तानि । अतः परं यृह्याणि वक्ष्यामः | वितानोऽ्रीनां विस्तारः +
तश्च मवानि वैतानिकानि । बह्चिसाध्यानि कमौणीत्य्ैः । गृहनिमिततोऽश्ियृष्ः |
तत्र -मवानि कमोण्यमि छक्षणया गृह्यार्णात्युच्यन्ते । गृहश्चब्दो भायांयां शायां
च वतेते । यथा ' स्गृहो गृहमागतः › इत्यत्र हि पर्वा गृदश्चब्दो मार्यावचनः
उत्तरस्तु शाङवचनः । येषां मायोप्तयोगादुलन्नाप्ना इमानि कमीणि प्रवर्तन्ते तेषा-
मयं गृहश्चख्दो मायोवचनः। येषां तु दायत्रिमागकाठेऽञचिरुत्पदयते तेषां शाङावचनः |
¢ मायोदिरधिदांयादिवौ तस्िनगह्याणि * इति गौतमः । उक्तानुकीर्तनं संबन्ध.
करणार्थम्‌ । सेनन्धकरणे प्रयोजनं कथं प्षोञ्यः परिमाषाः प्राप्नुयुरिति । कं
वा न प्राप्नुयुः । शाच्नान्तरत्वात्‌ । कथ शाल्ञान्तरत्वम्‌ । पूत्रसमाप्रावाचार्यैनम-
स्कारात्‌ । चाख्ञान्त एवाऽऽचायैनमस्कार उपपद्यते । इदं ्रतिज्ञासूत्रम्‌ ॥ १ .॥ -

जयः पार्यन्नाः। २]

पाकयज्ञाख्रयः । तरिविधा इत्यथः । कुतः । हुताः प्रहता बरह्मगिहूता इत्येकेक-
सिमन्बहुवचननिर्दशात्‌ । यदि हि निविधत्वं न स्यादेकवचनेन निर्दशे कुयोतू ।
तस्माज्रिषिधत्वमिति । पाकयज्ञा अस्पयन्ञाः प्रश्चस्तयन्ञा वा । इष्टश्चो मयत्र पाकः
शब्द्‌; । ‹ योऽस्मत्पाकतर; ' इत्छ्रासपत्वे पाकशब्दः । ‹ तं पाकेन मनस्तंऽप-
द्यम्‌ ? इति ^ यो मा पाकेन मनप्ता ? इति च प्रकषस्ायाम्‌ । तेनाऽऽञ्यहोमेष्वपि
पाकयज्ञतन्पे सिद्धं मवति । यदि हि पाकशल्दः पक्त वतत तद्यौज्यहोमेषु तन्तं
न स्यात्‌ । इष्यते च । तस्मान्न तत्र वतेते । प्रशस्तयन्ञा इत्युक्तम्‌ । कथं प्रशस्त-

+ मन्तन्याह्याहदा चायः ।
(~~~ ~~~

१ श्रौत्यः ¦

नारायणदतवत्तिसमेतम्‌- [ भ०१ सर १

तवम्‌ | उच्यते । यस्मदितेषु सकारा भाम्नातासतशच ब्राह्मण्यमवाप्यते । के पुनते
सस्कारा; । गर्माघानादयः | तस्मात्सर्वषां पाकयज्ञत्वमिति यदुक्तं तत््म्यक्‌ ॥२॥
कयं त्रिविषत्वमि्यत जाह - _
हुवा अग्नौ हूयमाना अनप्नो प्रहता ब्राद्मणभो-
जने ब्रह्मणिहुवा; ॥ ३॥
अग्नौ हूयमानाः ^ हविष्यस्य जुहुयात्‌ › ( गृ १।२। १ ) इत्येवमादयो हुताः ।
सन्नी कियमाणाः ' अथ बशह्रणम्‌ › (गु० १।२।३)} इत्यवमाद्यः
हुताः । ब्र हमणमोननं यत्रासि ब्राह्मणान्मोनयित्वेति ते ब्रहणिहुताः । अभ्ना-
विति वचनमनद्नौ हयमानस्य तपने; प्रहुतत्वाथम्‌ | सोऽपि हि जहोतिशन्दनो-
दितः । हृतादििज्ञाविधाने ₹इत्लपदेशाय शन्दतश्चाथदश्च ~+पृगतयतन्ञावत्‌ ।
अथवा तरविष्योण्देशाभेम्‌ । पाकयन्ञानामेत्तन््रमिति वक्ष्यति । त्त त्रैविष्योष-
देसे स्ति, त्रिविधानां च प्ाकयज्ञत्वे ति तत्न पाकयक्चग्रहणमपायकं सत्त्मान-
ज।तीयानामेव हुतानां पाकसन्ञानां हन्तं यथा स्यादिलिवमय त्रेविध्योपदेश्षः |
४हुतन्रहमणेहुतानां मा मूत्तन्नमिति, । तेन सपषद्थादाववदानघर् निवृत्तो ब्रह्मण
मोजने च नि्वापारि निवृत्तम्‌ ॥ ६॥
अथप्यच उदाहरन्ति चः समिध य आहुती यों

= 9

वद्यात्‌ ॥ ४॥

र
अविकपाद्ग्रहणमृचोऽपिकस्य द्वचप्य ग्रहणार्थम्‌ । न तृचस्य । तृतीयायामथै-
विरात्‌ । बहुक्चनं तु । जगोरुषाय ! (आते ज्ये? ‹यः समिषा! इति
रयृचावमिप्रेत्मोपपन्नम्‌ । ऋचामुदाहरणं कथम्‌ । एतान्यपि कमौणि नित्यानि शरैतै-
सु्थान्याहित्नरि स्युरित्यवमथेम्‌ | ४ ॥

समिधमेचापि अथष्यान अआद्षन्पन्येत यज

इदमिति नमस्तस्मै य आहत्या यो वेदेनेति विद्य-

यवाप्यास्त प्रातेस्तदेदत्पहयन्नषिखुवाच । अगो

स्थाय गाच१ दुक्ञा सद्स्म्य वचः । घृतात्स्वा

दयो मधुनश्च ब चतेति । वच एव म हृदं घृता

मधून स्वादीयोऽस्ति प्रातिः स्वादीयोऽस्तवि-

त्येव तदाह । आते अम्र ऋचा दविषद त्ष

५
+ आ. धरौ, सूत्रे अ. ५ क. ११ पृ. २ इत्यत्र द्र्न्यम्‌ ।

१ क, "बलव । २ ख, ^तीयस्यामप्य्थं

[० १ स १] आ्वरायनगृहयसूतरषू |

भरापसि। ते ते भवन्तूक्षण ऋषमासो वक्चा

उतेति । एत एव प उक्षाणश्च कऋषमाश्च वशा

भवन्ति । य इमं स्वाध्यायमधीयत इति यो नमसा

स्वध्वर हति नमस्कारेण वै खरस्धपि न तै देवा

नमस्कारमाति यज्ञो वे नपइति हि ब्रह्मणं भवति

॥ ५।॥ ख०्१॥

४ समिषमेवापि घदषान आद्षन्मन्येत › इत्यारभ्य ५ यज्ञो तरै नमः ‡ इत्यन्तं

ब्राह्मणं मवति । तत्र समिपेत्यस्य तात्प्यकथने ब्राह्मणं समिधमेवापीति । समिष-
मेवामि श्रदधान जाद्घद्यन इदं दैवतमिति मन्येतैव | कृतः। नमस्तस्मै । जनन नम
शब्देनाननमुच्यते । निषण्टषु नमःशन्दोऽ्ननामप पठितः । पतमिदपि तस्त दैवताय
नमो मवति । जनने मवति | प्रीतिहेतुमैवतात्य्थ; । श्रद्धान इत्यनेन शद्धाय॒क्त-
स्यैव पाकयङ्गऽधिकार इति ज्ञाप्यते । य आहुतीत्यस्य विवरणं ब्राह्मणे य आह
त्येति । तत्न ^ सुपां सुटक्‌ , इत्यादिना तृरतीयेकवनचस्यं पूतैपतवर्णादेश्चः। यो पैर
देनेत्यस्य पादस्य तात्पय॑कथनं ब्राह्मणे यो वेदेनति वि्ययैवेत्यादि । विधयाऽपि
भीतिदैवतस्यास्त्येवेत्य्थः । द्रव्यत्यागामविऽपि वेदस्याप्ययनमात्रेणामि प्रीरिरस्ती-
त्यभिप्रायः । विद्या प्ररिर्तात्येदूदढपितुं तस्मिन्रथे मन्जान्तरं साक्षिष्वेन
्ुतिदेशेयति--तदेतदित्यादि । तदेतदयेखूप॑पदयन्निमैन्नद्र्ोवाच अगो-
रुषायेल्यादि । अस्िनन्त्रे स्तोतारः प्रत्यक्षीकृता; । एव॑मतायेन्द्राय हे प्तायो
वचो वोचत । घृतात्स्वादीयो मधुनश्चेति कृत्वेति । वच एवेत्यनेन तु तात्पय॑क-
थनपरेण ब्राह्मणेन देवताः प्रत्यक्षीकृता; स्तुयन्ते । ह इन्द्र, हदे मे मम वच एव
धृताच्च मधुनश्च स्वादीयः । असिद्धत्वात्स्वादीयस्त्वस्य प्रायनेयमिति दशयति
स्वाद्योऽस््वित्यादेना । स्वादीयोऽलतवत्येवासौ सराक्षितेन = ऋषिराहेयर्थ; ।
सोऽसि प्रीतिः । एवमध्ययनं रपतात्स्वादुतरमिच्युक्तम्‌ । मस्तादपि स्वादुतरामिति
मन्त्रान्तरं श्रतिदैशचेयति--आ ते अप्न इत्यादि । अस्य मन्त्रस्य तात्प्कथनं
ब्राह्मणमेत एवेत्यादि । हे अभ्रे एत एव मे मतंबन्धिनः । अतत एव ते तवोक्षाण=
श्यषमाश्च वशाश्च मवान्ति । मवन्तिवत्य्थः | मवन्तीति छोटे ठेट्‌ । विकरणत्तिप्र-
त्ययाडागमेकारटोषास्तु म्यवस्थिताकद्पत्वान्न मवन्ति । के मत्तनन्विन इति
चेत्‌ | य इमं स्वाध्यायमधीयत इति । जस्य मन्त्रस्य तात्प्यमुक्षादिमांसेन तव यावती
प्रीतिस्तावती तव विद्ययाऽपि मवतिवित्यर्थः | उत्तराैषतात्पयैकथने ब्राह्मणं यो

॥ भीमम १११११११ णी

१ ख, °ति जिदं

् लारायणकृत कितवम्‌ - [० १ ख० ९]

नमता सवध्वरं इति नम्करगेत्यादि - | नमस्कारेणापि योऽश्निमचेयति सोऽपि
इवध्वर्‌! ्षोमनयन्ञः. । ` । तस्येदवैन्तो - रंहयन्तः ? ईत्यादिपाकयज्ञानामयवाद्‌ः |
नमस्कारेणापि खट प्रीतिर्षि | कृतः 1 न वै देवा नमस्कारमंति । अतिरतिक्रमणे।
देवा हि नम॑रकारं नातिक्रामन्ति । तमप्याद्वियन्त्‌ इत्यथः। किमिति नातिक्रामनिि |
यन्नो वै नमः । नमस्केऽपि यज्ञ त्यथः । इति हि ब्राह्मणे मवति । ईातशन्दां
निरिहपरामर्चा । समिधमेवेत्यादि) एवमन्त बराह्मण मवतीत्ययः ॥९॥ १॥
अथ सार्य प्रावः सिद्धस्व हविप्वस्य जुहुषात्‌ ॥१॥._
अथ॑ब्दो विेषपक्रियाैः |` अथ गह्यण्युच्यन्त इति । अन्न सायप्राततःरन्दौ
दक्षणयाऽहोरारवचेनौ | कृत एतत्‌ । सखतिदशेनात्‌ । “ सायप्रातरशनान्धामिन्‌-
वेत्‌ ? इति । अशनं च मध्य।हूने विहितम्‌ । (पृबाहणो वै देवानां मध्यदिनो म॑नू-
` प्याणामप्राहूणः पितृणाम्‌ '' इति । वेश्देवानन्तरमतिथ्यादेरविषानाच्च । सिद्ध
प्केम्‌ | िद्धस्येति दध्नः पयसश्च मा मूत्‌ | हविष्यस्येति चणककाद्रवा्दनां
मा मूत्‌ । कथमहविष्यस्य प्राप्ुयात्‌ । अन्नपर्कारत्वात्‌ । उभयमपि तहिं नाऽऽर्‌-
भयम्‌ । दशेनादेव सिद्धस्य हविष्यस्व च मविप्यति । यथा-- चतुरश्वुरो मृष्टी-
` निवैपतीत्यक्ते हविभ्यमेव प्रतीयते | षिद्ध च तद्वति । अनारम्यमाणे दोष; |
डनादिषटद्रभ्यत्वादाऽयं प्रस्तव्येत | ‹ आञ्य्ेषेण वाऽनक्ति हदये ` ( १।८।९ )
इति व्रवञ्ज्ञापयति | यत्र द्रव्यं नाऽऽद्दियते तत्राऽऽभ्येन हम्‌ इति । तस्मात्त-
निवृत्यै तिद्धमहणमारम्यम्‌ । तहिं हविष्यग्रहगमपायेकम्‌ । नन्वन्नपतेस्कारत्वा-

दृहुविष्यस्यापि स्यात्‌ । अपृवोयेत्वाच्च न स्यात्‌ । तरिं तन्तरनिवृस्यथे हविभरहणम्‌ ।
कथम्‌ । हविष्यस्य हो१ एव स्यान्न तन्धमिति । ननृत्तर्र विषानान्न तन्त्र प्राभरो
तीति च ङ्का न कायां । एवं तह विवाहेऽपि तन््रनिवृततिपरसङ्गातू | त्र वेष्यते
तन्त्रम्‌. ॥ १॥
होममन्तानाह--
अभिदत्रदवताभ्यः सोमाय वनस्पतयऽग्रीषोमाभ्या-
मन्द्राभिभ्यां चावापथिवीभ्यां षन्बन्तेरय इन्द्राष विन्वे-
भ्यो देवेभ्यो ब्रह्मणे ॥ २॥
` अग्निहोभ्रदेवताम्य इति विधायको तै मन्त्रः | तथाऽप्रतीतिः । अमिहोतर-
शब्दोऽयं दर्ये कमणि च वतैते । ततराचिहो्नदेवताम्य इति करं द्रन्यदेवता गृष्यन्त
उत कमेदेवता इति संशयः । काः पन्रव्यदेवताः | ‹ रुद्राया रै्ह्धविपत्‌

4 न~~ ~ ----=----
१ कृ, विष्यप्र^ २क. ग, न्‌.दोममः ।

[अ०१ स्र] आश्वकायनगृहमसूचम्‌ ।

इत्याचयाः श्ुतावुक्ताः । ता न संभवन्ति | मक्तिमा्त्वात्‌ | तेन कर्मदेवता
गृह्यन्ते । एवै बेदसिगृहपतिरित्येवमाच मपि प्राप्डुवन्तीति शङ्का न काया । ताप्र-
मनित्यत्वात्‌ । कास्ता । अग्निः सूर्यः प्रनापतिथोमयत्र । श्चतौ चाऽऽ सम्य
गपदेश्चः । ‹ तस्य वा एतस्वा्चिहोत्रस्य ' इत्यादि । सोमाय वनस्पतय इत्येका-
हुति; । कनस्पतेगुणत्वेन इष्टत्वात्‌ । ‹ भद्निगृहपति! सोमो वनस्पतिः ' इति ।
समाचारशयैवमेव । इरयुक्ते देवयज्ञः ॥ २ ॥
स्वाहत्यय बर्हणम्‌ । ॥३॥
जप्रेषितयागत्वादेव स्वाहाकारे सिद्धे स्वाहाकारव्चन ज्ञापनाम्‌ । एतज्त्ा-
प्यते | अन्यन्न बहिहरणे स्वाहाकारो न मधतीति । तेन चैत्यनलौ नमस्कारो
- मवति । अथदाल्द्‌ आनन्तयाथेः । इतरथा कमोन्तरत्वात्काछन्तरेऽपि बरिहिरणं
स्यात्‌ । ब्र्मयज्ञसत्वेषां पूर्वो वा स्यात्‌ । उत्तरो वा । मनष्ययज्ञस्तत्तर एव |
€ वैश्वदेवं इत्व।तिष्ठलतिथिमाकाङ्तू › हृति क्चनात्‌ ॥ ३॥
ण एताभ्यथेव देबताभ्पः। अद्धथ ओषधिवनस्पति-
भ्य। गृहाय गृहदेवहाभ्यो बास्तुदेवताभ्यः ॥ ४ ॥
एताभ्यः प्रागक्ताम्यो देवताम्यश्चकाराद्भष्यमाणदेवताम्यश्च बटिहरणं कायम्‌ ।
एवकार; पौनवाविकः । मृमौ प्ाक्सेस्यां पद्‌क्ति करोति । रहमणे स्वाहेति हत्वाऽ-
न्तराठं मृक्त्वाऽद्धय इत्यादिमिनहोति । गृहेदेवताम्य इति मन्त्रो न .विषायकः ।
तथा वास्तुदेवताम्य इति च | यदि हि विधायकः स्यादुभयवचनमपार्षक्‌ स्यात्‌ ।
गृहमेव हि वास्त्वत्य॒च ते ॥ ४ ॥ | ।
इन्द्रायन्द्रपुरुषेभ्यो यमाय यमपुरषेभ्यो. वस्णाय
रणपुरषम्षः सामाय सोपरपुरुषेभ्य इवि भति-
दिशम्‌ ॥ ५॥
दिग्रहणेन चरो दिशो गृह्यन्ते । यत्रैव प्रघानदेवताप्ततरैच पुरपैमेवितव्यमिति
कृत्वा प्रघानानामुत्तरतः पुरुषेभ्यो बर हरेत्‌ ॥ ९ ॥
ब्रह्मणे ब्रह्मपुरषेभ्य इति मध्ये ॥ ६॥
दिग्देवतानां मध्ये पूर्वोक्तेन्तरे ॥ १॥
विश्वेभ्यो देवेभ्यः ॥ ७ ॥
मध्य एव ॥ ७॥
सर्वेभ्यो भतेभ्यां दिवाचारेभ्य इति दिबा॥८॥

॥-)

` १ ख, * तवीऽति" कृ, ग, तह्न एव दि" ।

६ नारायणकृतवृक्तिसमेतधू- = [अ° १ ए० ६]

|
मध्य एव । दिवम्रहणे ज्ञापनाय क्रियते । तेन वैश्वदेवस्व प्रातरारम्मणे भवति |

इतरया सायेपरारुपदेशात्तायगुपक्रमः स्वात्‌ । अ्चिहोश्रवत्‌ । तचानिष्टम्‌ । अतो

दिबाप्रहणम्‌ । देना्चये खाति प्रायं जुहुयादिव्यत्र पतायमुप्करमः | € ॥

नक्तं चारिभ्य शते नक्तम्‌ ॥९॥

दिवाचादिम्य इलस्य स्थने नक्तंचारिम्य इति नक्तं भवति ॥ ९ ॥

| रक्षोभ्य इत्युत्तरतः; ॥ १० ॥
` प्वोपामुप्रतः ॥ १०॥

` स्वधा पितृभ्य इति भाचीनावीती रेषे दक्षिणा

निनयेत्‌ ॥ ११॥ ख०२॥

५ यत्नोपवातिशौचे च › (श्रौ० १।१। १०) इति यत्र + प्राचीनावीतित्व
निवीति वाऽऽचादेण न विहिते तेत्र यज्ञोपवीतितवं प्राठम्‌ । अतः प्राचीनावी-
पित्वं विधीयते । निनयेदिति उचने कियान्तर॑ज्ञापनाय॑म्‌ | तेन नश्हिरणमिदं न
मवति । तरमेव सिध्यति । रवाहाकारो न मवति । नतु स्वधाकारः प्रदानाय;
स्वाहाकार प्रदानायै इत्युभयेरककायेकारिसेन समानजातीयत्वातवघाकारस्तस्य
माधको भवति । तरैतदेबम्‌ । समानार्थयोः एमुचयो रस्यते । यथा ‹ सोमाय पितृ-
मते स्वघा नम! ' इति सघानमस्वारयोः } तद्वदत्र प्याश्ङ्का स्यात्‌ । का पुनरिय
करिया । पितृरक्ञः । एवं च त्वा पितृयज्ञाय बराहमणमोजनमन्वहं न कतेन्यमिति
पिद्धम्‌ । रेषग्रहणमानन्तयौर्थम्‌ । अप्तत्यसिमिन्कियान्तर्‌त्वात्काान्तरे वा स्यात्‌ ।
एवमुक्त वदेवं यरिमम्करिमिधिदङ्ौ वैश्वदेवे कार्यम्‌ । न गृह्य एवेति नियमः |
कुतः । प्ाजिधानाद्विवाहागनः । यदि हि तकरामिप्रेतममिष्यत्तमेव पतै ब्रूयात्‌ ।
प्राणिना च वरैवदेव कथम्‌ | न पा्रान्तरेण । शक्यत्वात्‌ ॥ १ १।२॥

अथ खल यन्न क्‌ च दोष्यन्त्सयादि पुमाज्ावरं
सवतः स्थण्डिरमुपरिप्योद्िख्य षड्रेखा उदगा-
यतां पश्ालागायते नानाऽन्तयोसिविस्तो मध्ये व-
दभ्युश्याग्नं मतिष्ठाप्वान्वाधाय परिसमुश्च परि
स्तरीय ॒पुरस्तादक्षिणतः पश्वादुचरव इत्युद-
वस्य तृष्णीं परुस्षणम्‌ ॥ १॥
+ उपवीतं ब्रह्मसूत्रं भरो धृते दक्षिणे करे । आराचीनावौतमन्य्मिनिरवात कण्डकम्बितम्‌ ।

न

१ द, ग, त वै" | ढे कुर पुर श्एह्म स ॥

[० १ ल० ३] आनकायनगृदूषम्‌ । ७

अथशब्दोऽविकारायेः । इत उत्तर यानि वह्यमो तेषामिवाय होमविधि्भवतीति।
तेन वैश्वदेव कचग्रहणेन प्राप्यमाणो होषयद्धरमो न मवति । सढुशन्दोऽपाथैकः ।
मिताकषरेष्वनयेक इति वचनात्‌ । यत्र कचगरहणमहरहःक्रयान्तरविध्याशङ्काव-
स्यथेम्‌ | यत्र क च होष्यन्स्यादिति होभमनू् षभ॑तरिषिः | तहि यत्रत्येवास्चु ।
कचग्रहणमनथकम्‌ । न | तन्त्परतिषेषविषयेऽप्यौपाप्नानिपरिवरण एतत्प्र
विहितपरिपमृहनपरिस्तरणपयुक्षणानां प्राप्त्य कचग्रहणम्‌ | ठेलादयो न सन्तीति
वक्ष्यामः । इषुमात्ा मातरा यस्य स्थण्डिठस्य तद्धिषुभात्रम्‌ | एकस्य म्रा्ब्द॑स्य
ढोषः । उद्टमुखवत्‌ । तच्च तद्वरं चेषुमात्रावरम्‌ । जरं निङष्ठमित्यर्थः ।
सवैत! स्वाप दिक्च | चतदषवित्य्भ; | चतपूप्यपि दिक् सषुमात्रपमाणे ततोऽषिकं
वा चदुरखं स्थण्डिरं गोमयेनोपषप्य षड्ढेता उषटितेत्‌ । षटु्महणं कथम्‌ ।
पटृस्वपि ठेघापतु अग्नेः स्थापनं चथा स्यादिति | केनचिधज्ञियेन शकटेन स्यण्डिछ-
मध्य उदरी प्रादेशमात्रं न्युनां वा ठेलामधिपर्ठापनदेशस्य पश्वधिसेत्‌ ।
नानत्यतप्तगोयम्‌ । तस्या अन्तयोनौना भते परागायते ठते छितेत्‌ । तत-
पषिसो मध्येऽपतप्शः प्रागायता ठेखा च्खित्‌ । शकटं तत्रैव निषा स्थण्डिल.
मम्यक्ष्य शकट निरस्याप उपस्प्रर्याम्भातसममर्चिन प्रति्ठाप्यान्वाद्षाति । ततोऽति-
देशपराठं बरहि इप्मस्य च प्नह्नं करोति | अन्वाधानं नामामुक्कमाङ्गत्वेन द्वथो-
सपण ब तमिषमम्याधानम्‌ । ततः परिप | परितमूहनं नामभिः सम॑न्तातरि-
मानेनम्‌ | तश्चा्चिरोतरवत्‌ । ततः परित्तीयं | पर्तादकषिणतः पश्वादु तरत
इत्येवम्‌ । उद्क्ंस्पववनमेरैकस्यां दिरयुद्कस्यताप्रापयथम्‌ । अथवा --त्यु. `
दक्संस्थमिति एभग्योगः | निषतानामनेकायत्वा दितिशब्द्‌ एवकारे । एवेविषं
यत्कमे पवेदिकतबद्धं परिसमूहनषयु्णशिरलिरु्दनािं तदनपराजित्ाया आर-
भयोदक्स्थं कथमितयर्ः | ततस्तूष्णीं पयत्तणं करोति । तृष्णहणं मन््रव्ममनप
धमो भ्िहोत्रर्टा मवन्तीत्येवम्म्‌ । तिकधिरैकं पुनः पुनरुदकमादायाऽऽदायान्ते
प कमेणां पयुेणम्‌ | उमयत्र च परितमूहनपूंकमियतर पुनः परिसमूहनविषानं
मध्ये परेष्तरणतिद्धयर्म्‌ । एतक्िन्काट उततरतोऽेरपः प्रणयति चमतेन का.
स्येन एन्मयेन वा | उत्तरत्र निनयनद्श्ेनत्‌ ॥ १ ॥

पवित्रभ्पामाञ्यस्योत्पवनम्‌ ॥ २॥
कथमिति रेषः ॥ २ ॥

* “जनश्च ` इति टचि “नस्तद्धिते ' इति टिलोपः 1 + अपराजिता नाम दैञ्चानी दिक्‌!

~---------------------

१क.ग. यक्ष्य ई"।२क. ग, संनद्धं! ३ खं, "तायां दिद्यार ।

नारायणङ्दतिसमेतम्‌- [० १०३ |

अप क्विदक्षणे पविते कथं वोत्पवनं काथैमित्येतदुद्रयं नि्ेतुमाह--
अपरस्छिननाग्राचनन्कीभो मादेश्मात्री इश्चो नाना-
उन्तयोह्ीताऽङ्युष्ठोपकनिष्ठिकाभ्यामुत्तानामपां
पाणिभ्यां सवितुष््वा प्रसव उप्पुनाम्याच्छद्रण
पवित्रेण वसोः सू्ेस्य रदिपभारोति भागुपपु
नाति स्ृन्मन्तेण दिस्तृष्णौम््‌ ॥ ३॥

भरशन्दः पूक्षमच्छिाग्रयोरनिदृतत्यथेः | न विदयतेऽन्तमध्यं गभा ययास्त। तथाक्ता |
्दिरमात्री कृशौ । एव॑खक्षणयुक्तौ कुशो पवित्रपंज्ञो । नानेत्यप्तगोथम्‌ । पकरि

भन्तयोरसषष्टे भङ्ष्ठोपकनिष्ठिकाम्यामुत्तानाम्यां पाणिम्थां गृहीत्वा प्रागुत्पूनाति
सङृन्मन्नेण द्विसष्णीम्‌ । प्रागिति पाठः कायैः । प्राङिति पुटि्पठे तु कवी
प्राङ्मुखं स्यात्‌ । तेच्च परिमिषातिद्धम्‌ । ननु कभणश्चापि पाकरत तत एव
द्धम्‌ । सत्यम्‌ । तत्त शा्नान्तरदृष्टपुनराहारनिवुच्यथम्‌ । तेन ज्ञायते ‹ शाल
न्तदृष्टानामविरोषिनां पात्राप्तादनादीनापिच्छातः क्रिया इति । इत्यं हि शाच्ना-
तर ष्टम्‌ । परिप्तरणकाठे पातराप्ाद्नाष॑मुत्तरतोऽगेः कांश्िद्‌ म,नास्ती१ वब्रह्मवत्ु.
वभेघु द्िणतोऽरपि कािद्मौन।स्तीयै ततोऽ. परुक्षयोदमेदर्भपु दंदं॑न्धा्च
पात्राण्याप्ताद्यति, उमाम्यां पाणिभ्याम्‌ | मये पत्राप्तादनक्रमः --' ग्रो्षणपात्र-
~ मथ्‌ स्वसु पात्रमपां प्रणयनाथ विशिष्टम्‌ । ` माजनम्‌ज्यहविप्रहणायै लिध्ममधो,
परिक्रादयःद्मेन्‌ ' इति । आज्यहोमेषु दर्वीमत्म॒ इ कमप्वयं कमः- स्याद
चरोः प्ाक्षणमाननं च द्वाल्व पादय द्पहिमे । पत्र प्रणीत्‌भमयाज्वषा-
रमि कमेण ` कम॒वित्कुरेश्च ' ॥ ‹ ततोऽपच्छि्तामरापित्युक्तछसे० पकर
गृहीत्वा प्रोक्षणपत्रे निधायाप आत्तिच्थ॒त।म्षां तिरुत्पूयोत्तानानि पात्राग
कृत्वा विक्तस्येष्म॑प्वराणि प्रत्राणे तिः प्रोक्षति । ततः प्रणीतापात्र प्रत्य.
गमरर्निषाय त्िस्ते प्वितरे अन्तधौयाद्धिः प्रयिता गन्धादि प्र्िप्य पाणिम्पां
पृत्र नातिकान्तमुद्त्योत्तपतोऽरेभेषु निवाय दर्भः प्रच्छाद्येदिति | आचयैध्य
तु भते पूप नित्यं कायैम्‌ | अन्वस्य तु करगेऽम्युदयः । जकङ्रमे न प्र्यवाव
हयाश्यः 2 । इत्यं चान्यशताज्े इष्टम्‌ । ‹ पृणेपात्रनिषानानन्तरं तत्रघ्ये पवित्र.
गृहतत्वाऽऽञपस्यारस्या निषायाऽऽ्यमापित्याद्गङ्गारा नोद्य, तेष्वभिभधिघयाऽऽअप-
पवज्वारेय दमम च्छि, प्कषास्याऽञन्ये' पराप्य, पनञ्वहता तेयैनोस्मरेन
त्रिः परिद्रधेनाकस्वलने कृतम्‌ । ततः शनै पनैस्दगदास्याङ्धारानतिसज्य तत्रस्य.

क ------------------------------_---

नमे

५
१ ख, "सृ" । २ ख, “व्ये प्रत्यस्य ,

[ अ० १ खण | आग्रायनगृहसूतेषू |

क

मेव।ऽऽज्यमुत्पूय, पवित्रे अद्धिः प्रो्षया्नौ प्रक्षिपिदिति । आचार्बस्योत्पवनं
नित्यम्‌ । अन्यत्त पाक्षिकम्‌ । पृवेवदि+याकृतम्‌ । सखक्सवसमा्जनमप्यन्य्चाखे

*ॐ ॐ
१

दृष्टम्‌ । तस्यापीच्छातः किया ¦ अनयोः त्तमागे उच्यते-“ दक्षिणेन इस्तेनोभौ
गृहीत्वा सव्येन कांशिद्‌मानाद्‌।य सवाम भताप्य जुहूं निषाय दक्षिणेन पणिना
सवस्य बिं द्मत्रेः प्रागारम्य प्रागपर्वग तिः संमृञ्याघस्तादरेवाम्यालं भि;
समां । ततो दमांणां मृठेन दण्डश्याधस्ताहिखपष्ठादारम्य यावद्परिष्टािडं
ताञच्रिः स्मार्ट । अथाद्धिः प्रोक्ष्य सुवं निष्टप्याऽऽज्यस्थास्यां निषायोदकस्पैरेव
द्भनुहू चैवमेव सेमाष्टि । ततो दमानद्धिः भक्षास्वास्नावनुपरहरेत्‌ ) । एवं संमागैः।
स्विष्टकृद्न्ते वेध्मपंनहनानामप्नो भरा दृष्टम्‌ । अन्यदपि यदस्मच्छाल्ञाविरदध
परशान्े दष्ट तद्पीच्छातः कायैमिति ज्ञापयितुं प्रायुतपुनातीति पुनराहारपरतिषेषः
कृतः । किंच --उत्पृनाति त्रिरित्येव वाच्॑छघवार्थम्‌ ¦ तथा सति ° पकत्रैव
कमावृततौ › ( श्रो० पू० १। १) इत्यनेन सह्न्मनत्रेण द्वि्तृष्णीमिति पिभ्य-
ति । एवं पिद्ध इदं वचनं गृह्ये कमौवृक्तौ मन्वरवृत्तिमैविप्यतीत्येवमरथम्‌ । तथा च
सति पृवेयोगः किमथेः। माज्याधिकारायं इति चेत्‌ । तरह प्रागुस्पुनात्याज्यमित्यत्रैव.
वाच्यम्‌ । अथ प्वित्रपज्ञायैः । तरं कुशौ पवतर इत्यत्रैव वाच्यम्‌ | उच्यते ।
पूर्वेणामन्त्रकमुपवने विषीथते । अनेन तु समन्त्रकम्‌ । तत्र वैतानिकेऽमन्तरकं यूष

कमणि समन्त्रकामित्येवं विनिवेशः ॥ ६ ॥ १११६१

छृताटतमाज्पहामेषु परिस्तरणम्‌ ॥ ४ ॥
तिरेव कृतम्‌ । कृते चाकृते च यस्य तत्तयोक्तमु । भा्यमेव यत्न हविः सं
ज्यहोमः | अन्यथाऽऽञ्यग्रहणस्य वेयथ५ स्यात्‌ । सव्र द्याघारादयः सन्येव |
आज्यहोमेषु परिस्तरणं काय वा न वेत्ययै; | अय च प्रिक्त्रणविकसो यत्राऽई-
उयम्रहणमः त्‌ यथा ‹ जाज्याहुतीजहुयात्‌ ? ( १ । ४ । ६ ) इति तत्रैव मवति ।
न पृनरनादशज्यहोमेषु । यद्यनादिष्टहोपेष्वप्ययं विकलः स्यात्तत्राऽऽज्म्रहण-
मपाथकं स्पात्‌ ॥ ४ ॥ ~

तयाऽऽस्यमागो पाकयज्ञेषु ॥ ५ ॥ ८ द ३ |

तयेति | कताङ्ृता वित्थः | पाकयन्ञेषु पूर्वष्वाञ्यमगं स व्‌ नू वेद्यभू. |

कयन्ञम गमाञ्यहोमापि कारनिवच्यथम्‌ ॥ ९ ॥ | र) <

व्रह्मा च धन्वन्वारेयङ्नगकगववनमू्‌ ॥ ६ +` ¦ 182"

तभेत्यनव९ते । पायकन्ञेष्विति च | व्रह्मा च स्वेषु पायकजञेषु कृताङृतो

+ अभिप्रायः, आशयः \

१० नारायणहृतदट त्तिपमेतम्‌- [अ०्ल००३]

मवति । धन्वन्तरिय्ञं शर्गवं च वर्जधित्वा | अथ तेयोर्ित्यो भवति । उते नैव
मवति । नित्यो भवतीति ब्रमः । कुतः | तयोरपदेशत्‌ । ' व्रह्मणमास्न चान्तरा?
(११२१५) ' वेयं क चारित्वं ब्रह्माणमुपवेदय ' ( ४,९.१४ ) इति च।
तह तस्मादेव नित्योऽप्त्‌ किमनेनेति च शङ्का न कायां | जगमिचिकरदप्रतिषे.
पेऽप्स्यपदेशचस्य पे कृताध॑त्वात्‌ । तयोरपि ब्रह्मा चंटवत्करृताङनः स्यात्‌ |
ब्रहमाऽत्ति वेत्मणीताप्रणयना्पव प्तमस्तपाण्यङ्गुष्ठो मूत्वाञगरणाप्ने परीत्य दक्षि.
णतः . कुरेषु ८ निरस्तः परावतुः ? इति तृणमङ्गुष्ठोपकनिष्ठिक प प्रत्य +य
षिणां निरस्य ‹ इदमहम्बवोः एदे सीदामि ' इति म॒न्णोपरोत्‌ । ततः
£ बृह्पतिनरेहया ब्रह्मसदन आरिष्पते बृहस्पते यन्ञं गोपाय 2 इत्यन्तं व्रह्मनपे
भये । ततो " ब्रह्मचपः प्रभष्यामि › इति कत्नोऽतिप्नर भृवःस्वयुहुस्पति
पूतः » ईति जित्वा ‹ ॐ प्रणय › इत्यतिनेत्‌ । केनिदतिप्तम॑नं प्रत्यतिपर्जनं
च नेच्छन्ति । वमोम्ते पवप्रायश्चितानि प्स्थानपे च कुयौत्‌ । पदा यन्ञमन।
मवदुदङ्पुतश्च ॥ ६ ॥
अपूष्भे स्वाहेति जुहुयात्‌ ॥ ७ ॥

कैविन्नामपेयेन हभ उक्तः| ‹ प्ाविन ऋय) ' (३ । ५ | ४
इत्यादि । कषिनमन्ेण होम उक्तः|! अरे नय सुषा राप अस्मान्‌
(२।१।४) इति चतपूमिरिति । यत्रतु नोभयं तत्र तु नामयेयेन कथं
होम; स्वादित्येततसूत््‌ । ° ्रान(पत्यस्य स्पाठीपकस्य हुत्वा ' ( १।१३।७ )
‹ काम्याश्रवः ! ( ३।६। १ ) इत्यादौ ॥ ७ ॥

अप्निरिनद्रः भरनापतिर्विरेदेवा ब्रह्ेत्यनादेये ॥ ८ ॥

2)
?

यत्र हमस्यानदशः केमणश्चाऽऽदृहस्तत्रेता देवता होतव्याः | कुध्र | जातक.
मोद । तद रथरोहणेऽपि स्यात्‌ । एवं तरन्यथा व्याख्यास्यामः | यत्र होम्‌-
श्वा्यत्‌ न मन्तन्नाद्कनाद ‹ नके काचन? (गृ०१।४९।६९) पक्षे
तत्रत।*५ दवताभ्य। जुहाति मन्त्रानद््न इतीयमेव ग्ाह्या पाध्वी | मन्तरपरक-
रणत्वात्‌ । तेन जाततकेमदा न हामोऽप्ति । जन्ये तु पूरबक्तदोषषरिह्‌रेण व्‌

भ

न्ति । > यत्र पर्‌ हले हामश्योघयते स्वश्चाखे त्‌ कमेमाच ततरैता दवत्‌] भवन्त |
। जातकमद्‌। | < ॥

~--~----~------------------------------------------ 0

# चरित्रमाचारः । + प्रतीचो दक्षिणप्याशान्तरड परे्रतौमिलषैः । + शान्तरे 1

{अ०\ ल] | अन्ध (पनगृह्यसूत्रम्‌ । ११

एकव दिरज्यरिवष्टछतः स्युस्तुरथकाका; ॥ ९॥
एककोचर्दिरादि(६ि ये (पां पाङपज्ञानां ते तथोक्ताः | तुस्यकाला एक.
काट: । एकिः कठ यच्यनकरे पाकगरज्ञाः कालेन प्रा्ास्तद्‌। ते सम नतन्त्राः कार्य
इयथः । किमुदाहरणम्‌ । यद प्रवणि रत्रौ काम उलपधते तदा काम्यषार्वगयो.
रककाठत्वम्‌ । यदा वाऽऽग्रवणाशववुनी कमेणी आश्वयुज्यां करिमेते तदा तवेरिक.
काट्त्वम्‌ ॥ ९ ||
वह पिगरहणप्य तन्त्ोपठरषगायैतां सष्टयितु यज्ञगाथामुरहरति ~~ `
तदेषाऽभि यक्नगाथा गीयते । पशयन्नान्समासाय
एकाञ्यनिकवदिषः । एकस्िष्टकृतः कुयीन्नानाऽपि
सति देवते ॥ १० ॥ इति ॥ ख० ३॥
तास्मन्न एपा यन्ञगायाऽमिगीयते पठयते । बहुन्पाश्यज्ञानेकस्मिन्ाठे समा-
साद्य प्राप्थैकाञ्यानेकर्हिष एकरिवश्कृतः कुयन्नानाऽपि प्ति दैवते । न प्रति-
देवतं तन्त्रभावतयित्म्यमित्यथः | १० ॥ ३॥
उदगयन आपूयमाणपक्षे कल्याणे नक्षत्रे चौर-
कमपनयनगोदरानविवाहाः ॥ १ ॥
अनेन चोट रमदीनां काष्ठ विधीयते { उद्ग्यदमा गच्छत्यादित्यस्तददगयनम्‌ ।
तथा टोकप्रपिद्धः ¦ अपुपेमाणस्य चन्द्रस्य यः पक्षः स तथोक्तः । स हि मा-
सस्य च पक्षस्य न कतो | अथवा-- जपूयेमाणश्चाप्तौ पक्षश्वाऽऽपूयैमाणपन्तः । प
हि चन्दररदिमभिगपूयैते शश इत्यथैः । उ्योतिःशाखराविरुद्धं कट्याणं नक्षत्रम्‌ ।
चौलकर्मेति चो टस्थेव संज्ञान्तरं न तु तरतदेशानामय का इष्यते ¦ स कथं प्राप्नो-
ति । उपनयनाफरिदेशात्‌ | तद्यत्र गोदनप्रहणमपाभैकम्‌ । चौटातिदेश्ात्‌ । उच्यते।
समावरतनार्यं गोदानम्रहणम्‌ । ‹ गौदानिकं कमै कुवीत › ( ३८,६ ) इति कषै-
गरहणं यथा कमैणे'ऽन्यनियमे वाग्धमनाक्धिकं निवतैयति तथा काढमपि निवतेयेत्‌ ।
तस्माद दानम्रहणं थ्व मोद्‌ानमैःधोऽप्यसि तत्रापि यथा स्यात्‌ । तिं स्मा
वतैनम्रहणमेव कायम्‌ उच्यते | टाघवाय गोदानम्रहणम्‌ ॥ १ ॥
सामैक।रमेके विवाहम्‌ ॥ २ ॥
एक आवायः सवैहिमन्काॐे विवाहमिच्छन्ति । नोदगयनादिनियमः । तेषा
कोऽभिप्रायः । दोपश्रवणान्‌ ‹ ऋदुमत्यां हि तिष्ठन्त्यां दोषः पितरस्च्छति › इति ।
अन्ये च छोक्िका दोषा; स्मुत्प्न्ते ॥ २ ॥

१ र.न्धो लेशः ! गन्धस्तु सोरभे न्ये गन्धके गवेलेशयोः ।

१२ ्ारायुणङृतवक्तिसपेवपरू- = [स० १ ख० $ |
तेषां पुरस्ताचतसर आश्याहुवजंहुषाव्‌ ॥ ३ ॥
तेषं ग्रहण किमर्भम्‌ । विवाहस्यानन्तरतवात्सनषां प्राप्त्यथामति चत्‌ । तन्न ।
हनात्वेषां स्यः । यदयं विवाहे चतुधौमित्याह । उच्यत । तषा सनविन्याऽ-
रर्वहिन्य एता आहुतयो मवन्ति | न तु तेभ्यः पव मवन्तीत्देवपथै तेषां अह्‌
णम्‌ | ताह एुरस्ताद््हणमपायैवम्‌ । न | प्रयजनमुपरिष्ाद्षयानः । त्स्यावचन
किमर्थम्‌ । तके ब्रवते | " यत्र परिमाणवचनं प्रत्युचग्रहण वा नाप्त ८ घाता
` ददात. दाशुष इति द्वाभ्याम्‌ ' ( १।१४।३) इत्यादौ तवर कथं प्रत्यादेश होमः
स्यात्‌ इति । तदत्‌ | एकमन्त्राणि कमाणीति न्यायात्‌ । अपि च ‹स्वाहाकारान्ते-
तैः › (श्रौ, १।११) इति पतिम एगहाकारः प्राठः | सच्‌ प्रदाना्थः | न
च तमतिक्तम्य होतन्यमिति यक्तं वक्तमस्य विद्यमानाया गता | तेन प्तवत्र परत्यु
चमेव होम इति पिद्धम्‌ | का पुनरस्य गतिः | तत्के नियमथामोति प्राहुः ।
८ समचयपषेऽपि वथं चतस एव म्ये बहुच इति । कथं प्रयोगः । एकैकस्या
ऋचोऽन्ते एक्का व्धह्यातेः ! | तदप्यसत्‌ । प्राधान्यनाऽऽहूुतातायप्रकरणत्वा-
दाहुतिपमु्चय एव । न मन्छ्तमुच्चय‡ । किमथे तहीदे नियम.धमेव चत्ख एव
स्यरिति । ठेनाऽऽज्यभागौ न मवत; । तहिं रिवष्टङ्दपि न स्यात्‌ । न । पृर-
स्ताक्नियमार्थं § प्रस्ताद्रहणं कृतम्‌ । आधारो त॒ स्त एवै । अनाहुतित्वात्‌ |
आज्यप्रहणं पारस्तरणविकस्पाथम्‌ ॥ २ ॥

[न

अभ्र आयुषे पवस इति रिखभिः परजापते न त्वदेतान्यन्य
इति च ्याहूतिभिवां ॥ ४॥
चतखमिः। चतपूृणामव हि पूष व्या. तिक्ता कृता । व्याहृतिभिश्च मूः
स्वाहेत्यादिभिः ॥ ४ ॥
सथुचयमेके ॥ ५॥
एक जाचायौ ऋगाहुतीनां व्याटत्याहुतीनां च समुच्यमिच्छन्ति ! तेनाषटाऽऽ-
हत्य; ॥ 4 ॥
नैके कांचन॥ ६॥
एकं आचायः कामप्याहुति नेच्छन्ति । नैक इत्येव वक्तव्ये कांचनम्रहणम्गःह-
तीनां व्याहत्याहर्तीनां चाये प्रतिषेषो यथा स्यात्‌ । अन्यास्त्वाहुतयो होतम्या

इत्यवमयम्‌ । ।कंशाग्द्स्य स्वेनामत्वातू । ्वेनार्ना च प्रकृतपरामरित्वात्‌ | तेना-
नादश्नाहूुतयः पिद्धाः ॥ १ ॥

त्वमयमा भवसि यत्कनानाेति विवाहे चतुर्थीम्‌ ॥ ७ ॥ ख० ४॥

` अ० १ सर 4] आन्वङायनगृह्सृत्रषू । १३

जत्र सशयः । पनस्य बा उतात्कषं इति । उत्कषै इति ब्रमः । अप्तमानजा-
तिरवात्‌ । प्म।नजातरव ।हे बाधा विहितः । । एष पमाननातिधरमः› (श्री, १।
१ ) ६।त। तच्छठचादतश्च समानजातिमवाते। यथा ' अथ सामिषेन्य;
श्रो. १।२) "ताः प्ामिषेन्यः' ( श्रौ. ३ । ८) इति । अत्र त्वतच्छन-
चोद्रितत्वात्त बाभरोऽे तूत्कपः | यथा ^ प्रतिप्रस्थाता वाजिने तृतीयः' (श्रौ
२। {७ ) इतयत्राऽऽग्रीध्यात्कपस्तददत्रापि । अपिच संख्यानिर्दि्ठो न पव
ब्धते ¦ यत्तु बाधते तत्र स्थानग्रहण करोति । यथा ' तुतीयाहःस्थाने पहात
तम्‌ ' (श्रो. १०।२)। तस्मादुत्कषे इति सिद्धम्‌ ॥ ७ ॥ ४ ॥
कुखपग्र पराक्षत य मातृतः पितृहचदि यथाक्तं पुरस्तात्‌ | १॥
कुटशब्देनामो वशे महापातकादिरहितवतिदद्धो तथाऽपस्मारादिदोषरहिता-
तिति | वुट्रेप्रथमं परीक्षेत । कथम्‌ ; ये मातृतः ितृतश्चेति यथोक्तं पुरस्तात्‌।
ध्ये पातुर पितृतश्च दशपूर्पं प्तमनुष्ठिता कि्ातपोम्यां पुण्यश्च कर्मभिर्यषमुमयतो
नान्ाद्ण्यं निनययुः पितृतशचके › ( श्रौ, ९।६) इति । अगरेवचने वधूरयु-
णम्य; कमेव प्रधान स्याद्त्यवमथम्‌ ॥ १ ॥
अथ वरगुगमाद--
| बुद्धिमते कन्यां प्रयच्छेत्‌ ॥ २॥
अग्रदानी बुद्धिः । कोऽथः | यः शास्राविरुद्धः । तद्वत बुद्धिमते कन्यां प्रय.
च्छत्‌ ॥२॥
अथ कन्यागुणानाह--
बुद्धिरूप्टरक्षणसपन्नापरागा्ुपयच्छेत ॥ ३ ॥
बुद्धिरूपशीटट्कषभेयुक्तं रोगवजितां कन्यामुपयच्छेत सी कुयात्‌ । यत्र स्वमनो
रमते तद्ूषम्‌ ॥ ६॥
दक्ष ०।न्‌ टुरवगाहुस्व मत्वा परीक्ष।न्तरमाह-
दुरविज्नेवानि रक्षणानीति ॥ ४॥
¡नीति कृत्वैवं परीक्षेत ॥ 9 ॥
ष्टौ पिण्डान्दरत्वा ‹ ऋनमग्रे प्रथमं जङ्ग ऋते सत्य प्रविष्टि
म । यदियं कुपायभिनादा तदियमिहं भिप्ता यत्सत्य
तद्द्दयताभिति पिण्डानभिमन्त्य कुधारों त्रूयाद्षामक शह"
णति ॥ ५॥
ेभादिम्योऽष्टम्यो मृदमाह्यष्टौ पिण्डान्कृत्व' ‹ ऋतमम्रे ' इत्यनेन मृ्तिण्डा-

~ ~
त्‌

१४ नारायणदृतषत्तिसमेतम्‌- [ अ० { सद]

[७

नमिमन्त्य कमारी बरूयदिषभेकं गृहाणेति । १: पिण्डगरणं कुमो अभिमन््रण
मा भृत्‌ । प्ताऽपरि हि दतच। रिर्दिष्टा ॥ ९ ॥
षत्राेदुषयतःसस्या हही यादन्नतत्यर्पा भ्रजा भव्रिप्पतीषवि
विद्ाटरे्ारपश्चुपत वेदिपुरीषाद्रद्यव्चश्विन्य)वर।।सन। ह दरस
वेसपन्ना देवनारकतवा चतुष्पथाद्‌दविभ्राजेन।रणादवन्त्‌। दपर
्रानात्पतिप्री ॥ ६॥ खर ५॥
उभयतःपस्या्िघ्रादाह्तं मूत -ड गृहीयाचेदस्थाः प्रजा अनव ती मविप्थर्तीति
विद्यात्‌ | एवधुत्तखर।पि ज्ञेयम्‌ । यदेकसिन्तवत्प्रे द्विः फ९।१ तेद भवतः पस्य
त्रम्‌ अपवृत्ते कमणि या वेदिस्तप्याः पुरष९। अविद हदो नामाशप्या हदः।

देवनं ्तस्थानम्‌ । द्वा भत्रनतात द्विपवाजिनी । सवरिणीति यावत्‌ । स॒त्रा
बीजं न प्ररोहति दिरिकिणम्‌ । पति हन्ता।त १।त६। | अत्र पतिस्तुतानन्द्राहरण
भेव स्तृता निन्दिता चेति मन्तव्यम्‌ । उक्तैलिमि्वीक्यः सेव चन्या ॥ ९ ॥९
अठंडृस्य कन्याद्ुदकपुवां द््रदप ब्राह्मो परिवादः । हस्या
जाती द्रादशादरन्द्रादत प्रान्पनारयुभयतः । चातव वच
गि दद्यादकंङृस्य स दैवो दशावरान्दश परान्ुनाच्युभयतः |
सह धरम चरत इति प्राजापत्योऽष्ावरानषए परान्पुनात्युभ
यत; । गोमिथनं दच्वोपयच्छत स आः सष्ाचरान्सप्त परा
स्पुनात्युभयतः । [भयः सपय कृत्वोपयच्छत स गन्धरवः।
धनेनोापतोष्वाप्यच्छत स आसरः) स॒प्राना प्रपर्तानां बाञऽपद्‌-
रेतस पैशाचः । दहत्वा मित्वा च शषा सद्र सद्दा
हरेत्छ राक्षसः ॥ १ ॥ ख ६ ॥

। कन्यामरुक्त्योदकपबी दयात्‌ । एष विवाहो ब्राह्यपनज्ञो भवात्‌ । तस्या
कन्यायां नाते द्वादक्षावरानुत्पत्प्यमानान्द्वादश्च परापुनाति । उभयत मातृतः
पिततश्चत्थषेः । एवमुत्तरत्रापि ज्ञेयम्‌ | ।वितते कमणा । ततान क्मणात्यथः।
मिथः समय+करण नाम त्व मम मायां भव अहं तेव भत मवामीव्ये(ग्र्ूपा
विगाहो गा्धनजञः । कन्था धनदानेन यो गिवाहः स्र आसुरसंज्ञः । सुप्य
प्रमत्तम्पोऽपावघनिभ्यः कन्यापपहृत्य यो विवाहः स॒ पशःचपन्तकः। युद कत्वा क

कम ष

# इरि शून्यमूषरम्‌ \ + शपथः । >< कैसस्थितो भरन्थः क- ग. \जञकुस्तकय) नक्त ।

क

------------------------~

१ कन्ग्‌. नीय }>क्‌, र गर मरहम |

अ० १ ख० ७ |] आश्वङायनगृह्यसूत्रमू । १५

न्यामपहत्य या 1ववराहः प रक्षसप्तत्तकः) । एव१तऽ्। विवाहाः । ततर पूर्वेषु चतुषं
पवेपृवः प्रशस्तः ' उत्तरेषु चतुपृत्तरोत्तरः षपीयान्‌ । ततर पूव बराह्मणस्य । इतरयोः
्रतिप्रहाभावात्‌ | आतिञ्यामावाच्च । गान्धेः क्षघ्रियस्य। प्राणे इष्टत्वात्‌ । राक्ष-
सश्च तस्येव । युद्धप्तशोणात्‌ । जापुरस्तु वैदयस्य । धन्तयोगात्‌ । इतरे त्रयोऽ.
नियताः ॥ १॥६॥
अथ खटचावचा जनपद्धमां प्रमधरमाश्च तान्विवहि परती-
यात्‌ ॥१॥
अथक्षन्यो ऽपिकाराथः । यद्वक्ष्यते तद्विगहे वेदतव्यमिति । खल्क्तः । उचा-
वचग्रहणे कथम्‌ ¦ एते जनपद्धरनोदयो नाना वकाराः क्रिमरन्‌ । तैन कनौ सम-
चीयेरननिति । जनप दघम देश्वरमोः । प्रापशन्ेन नगरमृच्यते । धर्मशब्द्‌ दैव
दवितीयानिररो सत्यन्वये सिद्धै तानिति कचनं कुटधमौ अपि कायौ इत्येवमर्थम्‌ |
तान्‌ । तादशानित्ययः । विवाहाधिकरे पुनर्विवाहपरह्णं कत्ते विवाहे यथा
स्युरित्येवभयेम्‌ । इतर्थोधयमनकादुत्तरकाटं विहितत्वादुपयमने न स्युः | उ" `
यमनं नाम कन्यायाः स्वीकरणम्‌ | प्रतीयादिति । कय॑ दित्ययः ॥ १ ॥
यत्त समानं ददह््षामः॥२॥
भिमषमिदम्‌ । यथाञन्यन्युपदशचदिव सते मवनि पार्वणादीनि तयेदमि
स्यात्‌ । नियमा ति जनपदरद्िविमणां वह्पमाणवरमाणां च विरेषे पतति वक्ष्य
माणमेव घम कुया जनवदादितममेति । यद्वक्वामप्तत्तवेत्र प्तमानमेवेत्ययैः ।
वैरेषु केपुनिदेशेषु सय ९३ व्यवायो च्छः । गृह्य तु ब्रह्मचारिणो निर्मिति
नरह्यच्ै विदितम्‌ । त गृष्य तमेव कुया दृशधमैपिति द्धम्‌ ॥ २ ॥
पशचादयेदेषदमरपानं भरिषटाप्यात्तरपुरस्तादुदङ्कम्भ समन्वा-
रव्धायां दुत्वा {रटमत्यङ्षुखः भाङ्मुख्या असीनाया दरम्गा-
मिते सोभ्गत्वाय दस्तमित्वद्गष्टमव शह्लीयाध्यदि कामयत
पुण एवम पुत्रा जायरनिते॥ ६॥
वेदिकायामधिभतिष्ठापनोत्तरकाछं प्श्वदद्ेदपदमदमाने प्रतिष्ठाप्पेत्तरपृवैद
उदकुम्भं प्रतिष्ठापयेत्‌ | तत जाज्यस्य बर्हिष्याप्ताद्नान्तं कमं इत्वा, मन्वार्‌-
व्धायां वध्वामिध्नम्थराधानाद्ावारान्तं कृत्वा ततः पृक्ता आडउवाहुतीहुत्वाः
तिष्ठःरत्यङमघः प्राङ्मख्या आद्वीनाया अङ्गृष्ठमेञ गृह्णीयात्‌ । गृम्णारमात्युक्त्वा
पुत्रकापश्येत्‌ । मन््रःतत्तरयौरपि हन्तम्रहणयो भव सनाभम्‌ । दपस्मरा्िद्धा । अदमा

प ^"

१. प्प)

१६ | भौरायणङ्ूतवुततिसमेवभरू- [ अ° १ स०४ |

कमचरकः | तत्नोभयोः परतिष्ठापनं तिद्धम्‌ । एव वेदोष: । ८ नदमानमारोहयति
(गृण १।७।७ ) इत्यन्न पत्रकारोहण स्यात्‌ । तेद्यरमग्रहण तस्य वेश्चषण
स्यातू । दषदमरदमानमिति । अरममयामत्वयः | स॒>१२५।१ ।ह टक दपाद्रचयत |
, तहि प्रकभरतिष्ठापनं न स्यत्‌ | न । स्याद्व्‌ | मङ्गटाचत्वात्‌ । वासनः पल्ष
विद्ेदत्तरतः पतेरिति शाल्ान्तर्‌ दृष्टम्‌ | खवेण हाप: | प्तोषनान्तरानुपद्यात्‌ ।
५ एवंभूतो व्यक्तहाम० ` (८्।० १।११ ) इत्यनन॑वावत्थान द्धं " तिष्ठन्त
मिषमाद्ध्यात्‌ ' (३। ८। १६) इत्यत्र तषटनुमरहण कष्‌ । अन्यनाऽ९-
हीनस्य कमा 9 स्यरित्येवम्म्‌ । ततोऽतराप्याप्तीनण। तजिवृ ययं षटनूय्रहम५ |
्रतयद्गरल इति प्राङ्मृखतवनिधृत्य्भम्‌ । ‹ तस्य नित्याः परा््येष्ट ; ! ( श्रौ
१। १। ८ इत्यनेन प्राङ्मुख पिद्धे प्राड्मुरुया इति वचन प्रल्ड्मुखलानब
स्यम्‌ | आप्रीनाया इत्येतत्कथम्‌ । इत उत्तरं वध्वा विहितं कमं॑तिष्ठन्त्याः
स्यारित्येवम्ेम्‌ । ‹ उत्तानेनोत्तानं पार्णिं गृही या्चीचेन चात्तानम्‌ › इति शाघ्ना.
न्तरे चमू । पूतरशन्दः पुत्ति ल्या च स्पते दष्टः | ' भङ्ता वा त। वाऽपि
यं विन्दत्सदशात्पुतम्‌ । गोत्र मातामहस्तेन दचातिण्डं हरेद्धनम्‌ ? ( मनुः
९। १३६१ ) इति । दौ्िण मातामहः पौत्री मवर्तात्यथैः । रोर न दुदितरि
पत्रशब्दंप्रयज्ञाना शयन्ते । एटि पूत्रेति । मन्त्रे च दयते । ^ पूर्भास्ते पत्रो
ज।यताम्‌ इति । तस्मात्पुरा; पुत्रा इति विशेषणम्‌ । अधवा । ^ पुनाप्नो नर.
काद्यस्मालितः त्रायते सतः । तमाप्पत्न इति भक्तः स्वयमेव स्वर्यमुवर। ' ( मनुः
९। १३८) इति। एवविषः स पुत्रा जयेत न प्रथमप्रजृतिमात्रमेसयेवमयथमुम
` य््णम्‌ ॥ ६ ॥
अङ्गुरीरेव स्ीकापः ॥ ४ ॥
एवकागेऽद्गुषठनिवृ्थेः । जीकामो दुहितृकाम इत्यथैः ॥ ४ ॥
रोमान्ते दृस्तं साङ्पुषटमुभयङापः॥ ५॥
उमयकामः पुष्दुृकामोऽङ्गु्ठाङ्गुीभिः सह इस्तं गृहीयात्‌ ॥ ५ ॥
मदाक्षिणमार्मुदकुम्मं च ने; परिणयञूनपति । अमेाहमस्मि
सात्वं सा त्वमस्यमाहं ्यरईं पृथिवी सं सापाहमृक्तवं तावेद्‌
विवहावह । प्रजं प्रजनयावहै संप्रियो रोविष्ण्‌. स॒मनस्यमानौ
ज।वव रद्‌; शतापाते ॥ ६ ॥
भगिमुदकुम्म च त्रिः प्रदक्षिणं वधु सी परिणयञ्ञपति | अमोदमस्मीति ।
उदकुम्मग्रहणमन्येषां सर्वषां यज्ञपात्राणां बहिष्करणारथमित्येके । अन्ये तु विवाहे
1;

तिपा

१क,ख, ग, “सुलाधिकारनि" ।

| अ० १ खभ ७ | आश्वङायनमृश्चसृशमर | १७

दन्यदूदटं पातरमदमा तस्यैव बहिष्करणावैमिति । क्िमिहणं परिगयनेन हबध्यत
उत जपेन । यदि पूवेण तरह सङृज्मपः स्यात्‌ ¡ भथ नपेन ताहि स्कलपस्णीतिः
पुवेणति ब्रूमः । कुतः । परिणीय परिणीयेति तक बहुत्वे द्वित्‌ । नपश्च परि.
णयाङ्गमितिशः कृत्वा यावत्परिणयनमावर्ते ॥ १ ॥
पारणाय पारेणायाइपानमारो हयवीममशपानमारोहाशमैव सं
स्थरा भव । सहस्व पृतनायतोऽभिति् पुतन्यत इति ॥ ७ ॥
वप्साद्धिभचन प्वेपरिणयनेष्वहमारौहणं कारयितव्यमिेतद्ैम्‌ । अस्य
कमणः केः कत्‌। । ञचायः । कुतः । वकष्यति--“ शिरी उदकृम्मेनावततिष्य
( ० १।७। २० ) इति । स्वयकतुत्वे सत्यवतेचने केतौ न शक्यत इति । तद्‌-
तू । वर एव कत भाचाथण हयं किदटृषटो विवाहं करोति । उदङकमम्रहणं तु
तत्रस्थमुदकं छक्षयति ॥ ७ ॥

वध््रञ्रटवुपस्तीये श्राता ्रातृस्थानो बा दिरनानावपाति ॥.८॥
ततो वध्वज्जठावुपस्तीयै क्वा भत्रादिद्छनानावपति | करो नाबद्न्यशे
त्िः+ । ततः शेषमभिवायौवदानं च प्रत्यभिघारयति । एवभवद्‌ायावद्ध्य त्रिमि-

मन््ेनेहोति । भातृस्यानः पितुग्यपुत्नो मादुद्पृत्रश् ॥ < ॥
त्रजव्रद्गन्यानाम्‌ ॥ ९॥
पश्चावत्तिनामित्थैः ॥ ९ ॥
मत्यमिघायं हावैः ॥ १० ॥
हविःशब्द्‌ः शेषे वेते । यथा ‹ नात्र हवीषि प्रत्यमिषारयत्तिः ८ १। १० ।
२१)॥१०॥ |
अवक्त च ।॥ ११॥
अव्दानमि्यये; | उपस्तरणामिघ्रारणे कः करोति | भराता । कृतः । प्मानक.
तत्वनिरेशात्‌ । तदयुक्तम्‌ । यदि ह्यत्र ध्राताऽभिपरेतः स्याद्वषवल््नौ अ तोपस्तीयै-
त्यवावक्षयत्‌ । तभ्माद्वर एव करोति । यत्तं सम।नकतुत्वनिरदशािति | तत्र तभ; ।
अक्षमानकतृकत्वेऽपि हि क्त्वाप्रत्ययो ददयते । यथा ‹ माज्याहूति हुत्वा म॒ट्य

धन दद्यात्‌ ' ( श्र ३। १६) इति। होमे ब्रह्मा कको | दनि यनमान इलया.
षु पूेकाटवामात्रमेव विवतितं तद्व्त्रापि ॥ ११ ॥

# अद्रस्व प्रधानःनुगणतादेति भावः! + अत्र मानं त्रिजौमदरन्यानामित्यभिग्रं सूत्रम्‌ ।

१क. घ. "व्येवमयैम्‌। २ क. घ. "ण त्वसौ वि°।

८ नारायणङ्ववृचिसमदमू्‌- = [ ज० १ ख० ७ |

एषोऽवदानधपः ॥ १२॥
त्र यत्ावदानमस्ति तन्न तत्रैष धर्मो मवतीत्यम; । "मध्यात्प्वाोच हविषो ऽ
यति ›( १।१०। १८ ) इत्यदौ ॥ १२ ॥

अर्थृमणं तु देवं कन्या अश्निषयक्षव । स इमां दवाभ्यमा मरतो
शवाहुनामुवः स्वाहा । वर्णं नु देवं कम्पा अ्निमयक्षत । स
इमां देषो वरुणः परतो मुश्वातुनामुतः । स्वाहा । पूषणदु दव
कन्या अधिमयक्षत । स इमां देवः पूषा मरता यृतुनमूतः
स्वाहैस्यविस्छिन्दस्यञ्ञाडे सुचेव जुहुयाद्‌ ॥ १३ ॥

क जहोति । वधुः | कृतः । अविच्छिन्दत्यज्ञटिमिति क्ञीटिङ्गनि्दृशात्‌ । कस्ते
मन्त्राः । ष्वा । कृत; । सा हि जुहोति । मन्वटिङ्गात्‌ । कन्या असिमयक्षतेति ।
तदत्‌ । न हि स्रीणां मनत्रष्वधिश्ञरोऽस्ति । नद कथं पत्नीवाचने । तत्र वच-
नपसि । जत्र ठु तिदिग्धम्‌ । तस्माद्ररस्य मन्ताः । मन्वहिङ्गच्च | “सद्मा
देवः ' इति हि परोक्षनिर्रशः । यदि हि वध्वाः स्युः पत द्मां देव इति न स्यात्‌।
यत्तं सा हि नुहोतीति। तव बूमः । जन्वप्यापि मन्त्रो ददधते । ‹ भध्नयै-
नंहोति › ‹ हाता कषटूक्रोति ' । यत्तं मन्धछिङ्गादिति । ततर व्रूमः | न
हत्थं कन्याऽमिषीषते | अन्धा एव दु कन्याः । यदौयममिधीयते बहुवचनं
नोपपयते । तयामूतश्च प्रत्ययः । तस्ा्वरस्यति सिद्धम्‌ ॥ १२ ॥

अपरिणीय रुपैपुटेनाभ्यात्पं तृष्ण चतुर्ष ॥ १४॥
अप्राठनिषेषः परिसर्ः । चतुधहेप कृत्वा कभममन्त्रके परिणयम्‌ स्यारित्येव-
मयमित्पेके । मन्तु त्रीणि परिणयनान्यानन्तर्यगोक्तानि । तथा चयो होमाः |
तत कथं पू धवे परिणयनं कृत्वा पशवाद्वोभः स्यादिति ज्ञापयितुमिति । शूर्पुरः
कोणः । तुष्भात्च१ं अनप्तिजञानायम्‌ । चदुयेग्रहणे कथम्‌ ] एतस्य दन्यस्य
सिष्टृते न स्यतत एव च कतां यथा स्यादिति | तेन वधूनुहोति ॥ १४ ॥
ओप्योप्य हैके ठाजन्परिणयन्वि तथोत्तमे आहुवी न सान-
पततः ॥ १५॥
भभिमतायज्ञापना्थो हशब्दः । एके छाजानोप्योप्य प्श्चात्परिणयन्ि ।

किमिति | तया पत्युत्तमे आहुती न सनिपतत्‌ इति कृत्वा । प, ्िस्तु प्च उत्ते
आहूत तनेपततः । कोऽय सनिपातो नाम | यदि पुवाहुतिशिराति प्रसेपः | न
तहिं किदप्यत्तानिप्यते कि पनः पसिन्पते। अया5नन्तरयम्‌ । न तदपो दोषः

पावेणाद च्त्वात्‌ । तप्माद्यमथेः । यथोत्तमे आहुती न सनिपततस्तथा कर्व

[ भ० स | आश्वरायनगृद्यसूज्म्‌ । १९

यम्‌ । उत्तमोराहुव्योमेभ्ये परिणयनं कतैन्यमिलथः । कथं वा न स्यात्‌ ।
अपरिणीय शुषपुटेनाम्यात्मामिति । अन्या तमपीह म्ये परिणयनं
निवतैयेत्‌ । अथवा पूवैसिन्पक्ष॒ उत्तमे + संनिपरततः । अत्र तु न सनिपतत
इति वदन्नपरिणीयवचनं चतुधेपरिणयना्थपिव्यसिन्नपि पक्षे पै परिणयनं कृतवा
पश्चाद्धोमो न चाऽऽनन्तर्यण होम इति ज्ञापयति | यदि त्वानन्तयण होमः स्यात्स
वापामेव सनिपातादुत्तमयोराहुत्योः पूतैप्मिनपे सेनिपत इति नोपषयते ॥ १९ ॥
अयास्थे शिखि विपति यदि छते भववः॥ १६॥
अथशब्द इदानीं सिवष्टङृनिवृत्यथेः। अस्या इति वरस्य निवृस्यैः। यदीत्य-
नित्ये । देक्षषमौदिना यदि कृते मवतः ॥ १६९॥ |
के कृते मवत हृष्याह--
उरणास्तुके केशपक्षयोवद्धे भवः पम त्वा मुश्वामि बरणस्व
पाश्नादेति ॥ १७ ॥ |
पर्वा मुश्वामीति दक्षिणां शिखां विमृश्चति ॥ १७ ॥
उत्तरामुत्तरया ॥ १८ ॥
मतो मृश्च म्यत शिखां विमुश्चति । वरस्य तु शिखे तूष्णीं मिमुश्चति॥ १ <॥
अयेनापपराजितायां दिशि सप्पदान्यभ्युत्कापयतीष एकपधूने
द्विपदी रायस्पोषाय त्रिपदी मायोभव्याय चतुष्पदी पनाम्यः
पञ्चपयृतुर्यः पटपदी सखा सप्तपदी भव सा मापरुव्रता भव।
पुत्रान्विन्दावह वहूम्वे सन्तु जरदष्टय इति ॥ १९ ॥
अथरान्द्‌ः पूर्वण तुदथः । एनां वधुम्‌ । जपराजिता प्रागुदीची । तत्र पप
पदान्यम्युत्कामयति वधू सष्ठमिमंनतरैः । वाक्यस्य साकाद्त्वाद्धवादेश्च योग्यत्वात्त-
निहितत्वाच्च भव्येक सेवध्यते । यथां रहस्य उ्धिलामीति शब्दः श्राणाय त्वाऽष-
नाय त्वा व्यानाय त्वोदिलामि' इत्यन्ये वाक्ये पठितोऽपर पृवे्ापि सेबध्यते तदव
दत्रापि । रेतरेयिभिरप्युक्तं ‹ मवादि पत्र समानम्‌ ' इति । तेन ‹ इष एकपदी
मव सा मामनुत्रता भव › इति सर्वत्र संबन्धनीयम्‌ ॥ १९ ॥ `
उप्रयोः संनिधाय शिरसी उदकुम्भेनावसिच्य ॥ २० ॥
समे पदेऽम्युत्करामिते घस्य एवोभयोः शिरी संनिधाय केनचिदुदकुम्ममा-

भ्क------------------------------------------------------------

~ +“ च दनिपातादुत्तरयोराहुतयोः पूव ' इति घ. पुस्तकेऽधिको मन्यः । > ष्टवे चतुर्थी ।

१ग॒ध. श्या मदवत्‌ उ" ।

३१ नारावणङृतदत्तिसमेतद- [अ०१ खर <]

ना त्सयनोदकेन शिरी भवहिश्वति । अथाऽऽग्येन खिष्टकते जुहोति ।
तकाद्तवात्‌ ॥ २० ॥ | त
बराह्मण्याशच वृद्धाया जीवपलया जीवप्रजाया अगार एतां रात्री
बसेतु ॥ २१॥.
पमन्तसमने यथ्न्तरा॒ वर्तति; स्या्तदैवगुणयुक्ताया ब्राह्मण्या गृदेऽ-
नरं रा्ी+ केत । वसतिं कुवीदितयः। स्वमा विवाद्न्नायं त्रिभिः |॥२१॥
धवमदम्धतीं सपकरपीनिति दष्ट्वा वाचं विसृनेव जीवपत्नी
श्रजां विन्देयेति ॥ २२॥ खम ७॥
स्मि हेमे रातौ परुवादीनदष्र बाच वनिते ‹ जीवपत्नीम्‌ ' इति मन्त्रेण ।
हृदानीं वाजिसतमैनविधानाद्धोमादारम्बैतावन्तं काठ वाच। नियम ईति मम्यते |
कयाय वासरः । वध्वा; । कुतः । मन्त्रवत्‌ । तथा हि-नीिः पतिथस्याः
स्ता जीवपत्नी । जीव इति करौरि पचाद्यच्‌ । ‹ पत्युनो यज्ञसयोगे › (४।१।२६)
¢ विभाषा पपूषैस्य! (४।१।३४) इति लीप्पस्ययो नशरान्तदेश्ः ॥ २२ ॥ ७ ॥
भयाण उपपद्यमाने ‹ पूषा सेहो नयतु इस्तृचेति › यानमारो-
इषत्‌ ॥१॥ ,
किादहोमानन्तरं स्वगृहं गन्त्यम्‌ । त यदि ममान्तरे स्वगृहं स्यात्‌ ।
तथा सति तश्च प्रयाणे यदि यानमुपपद्यते । तथा सत्युपपदयमाने यनि यानमारोह्‌-
येषू पत्यादिना मन्तरेण । तेन प्रयागे यानस्यानियमः । यानाद्न्येन शि त्रिका -
दिना प्रयोगे च न मवति मन्त्रः | स्मामविवाहपले स्वगृहगमने नायं विधिः॥ १॥
अदन्वततीरीयते सेरभध्वमित्येरचैन नाव मारोहयेत्‌ ॥ २ ॥
यद्यन्तरा नाव्या नदी स्यात्तदाऽनेनारषर्ेन नावमारोहयेत्‌ । वधूमिति शेषः॥२॥
उत्तरेणरकमयेतु ॥ २ ॥
उत्तेणाधैवन वधूमुदकादुत्तरयेत्‌ ॥ ३ ॥
| , जीवं रुदन्तीवि रंदत्वाम्‌ ॥ ४ ॥
नीयमाना कूवैदि रोदिति बन्धुवियोगात्तदेतां जपेत्‌ । अथं विविः स्वग्रमेऽपि
मवत्यविेषात्‌ ॥ ४ ॥
विबाहाप्निपग्रतोऽजसे नयन्ति ॥ ५॥
विवाहान्निमरहणमञ्निविरेषनियमामवशङ्कानिवृ यथम्‌ । अनलग्रहणं त्रियमाणस्य
__ +क्त "इतिप रतरीशन्ोऽपि साघु

१क.घ. (तम 1२क., ष्टं तिम) ३क.-ग.च्‌. श्धू म \४्ख "न अत्रा

मेत्येवेचन ब । ।

~

[अ° {स ८]. आ्ायनगृहयसूत्म्‌ । २१

ध |
नियमाथेम्‌ | तेनान्यन्न प्रयाणे समारोपणं कृत्वाः नयनं गम्यते । अय च विधि;
स्वम्रामेऽपि मवल्यविशेष।त्‌ ॥ ५ ॥
कस्याणयु देशदृक्षचतेष्पेषु माविदन्परिपन्थिन हति जपेत्‌ ॥ ६ ॥
कर्याणेडु विवहादिरोमनेषु देशवुक्षचदुष्पयेष्वेताज्ञपेत्‌ ॥ ९ ॥
वासं वास सुमङ्धखारेवं वधृरितीप्षकानीकषेत ॥ ७ ॥
वसतौ वपततावीक्तकाः सन्ति वेतानेतयेेत । वाप्तादन्यतरेक्षोे न ' मन्त्र; ।
भ्वाप्साद्विवचन प्रतिवपतति मन्त्पराप्त्यथम्‌) ॥ ७ ॥
इद प्रियं मनया ते समृध्यतामिति गृहं भरेशयेत्‌ ॥ ८ ॥
अनया वधू गृहं प्रवेशयेत्‌ । एवमादयो विधयः खम्रामेऽपि विवाहे भवन्ति
॥ < ॥
विवाहाभिमुपसमाधाय पश्चादस्वाऽऽनडहं वर्माऽऽस्तीभ पराग्री
वश्रुत्तरङ।म तास्तिञ्चपविष्टायां समन्वारन्धायामू्‌। आ नः भ्रनां
जनयतु प्रजापतिरिति चतसृभिः भस्युचं हुस्वा समञ्न्तु विनवे.
देवा इति दध्नः प्रारेय परतिपरयच्छेदाल्यश्ेषेण वाऽनक्ति हृदये
॥ ९॥ |
अ्चिृतिष्ठापनान्तं कसवाऽभिमुपस्मादषाति । समिषः परजषप्य प्रज्वखयतीय्ैः |
ततः पश्च।दस्याऽऽनडुहं चमोऽऽस्तृणाति । प्रा््रीवमृत्तरणोम (+ऊरष्वछोम) । ततोऽ-
न्वाधानाद्याज्यस्य बर्हिषि सादनान्त कृत्वा तस्षिश्चमण्यपविष्ायां समन्वारन्धायां
वध्वामिध्माघाना्याज्यमागान्तं कृत्वा « आ नः प्रजाम्‌ ” इति चतसृभिः प्रत्यचं
हुत्वा ततः ‹ पतमञ्चन्तु › हत्यचा दध्न एकदश स्वयं प्राईय ववै ्राश्चनपथै शिष्ठ
द्धि प्रयच्छेत्‌ । सा तूर्णी प्राञ्चति । सछृतयुक्तस्य मन्वस्यमप्राशचनयेत्वात्‌ |
उभयारभत्वं ठु नाविति मन्ते द्विक्चनात्‌ । आज्यशेषेण वोमयोहैदयेऽनक्ति तेनैव
मन्त्रेण । हृदये अत उष्वैमिति वितृच्या पाठः कायैः । प्रगृह्यत्वात्‌ । ततः स्िष्ट-
दि समापयेत्‌ । विवाहायिप्रहणमन्यनिवृत्यर्थम्‌ । कथं पनरनपराभिप्रािशङ्का ।
£ गृह्याणि वक्ष्यामः ( गु° १।१।१ ) इते प्रातिन्नातम्‌ 1 उच्यत 1 दमयविभाय-
कानः परिगते वेदत्ाप्यन्योऽभिः परस्जयेत तजिवुर्ययैमिदम्‌ । अपरि चात्र
विवाहाभ्निग्रहणाच् विवाहहोममात्रेणामेगृहयप्वसिद्धिः । # तरिं गहपवेशनीयहोमे

= वषलदसस्यो ग्रन्थः क. ग. घ. पुस्तकेषु नास्ति ॥ + कंसस्थिता पद्किः छ. य. च. पसतशषु
मास्ति ।

कमना यसया यायाय वनन

=

.१क, घ्‌. "णं कुर्यादिति ग* ।२ क. घु शो" । ३ क. घ. “ताननये* \ इ ख, श्रणुय॒ता* 1.

(६ नारायणदतवुत्तिसमेवम्‌- [अ० १ सग <]

कृते । एवमुमाभ्या होमाम्यां गहयव्वसिद्धिनकेनेति ज्ञाप्यते । तेन गदप्रवेशनी-
यरोमाद्वंग्द्शपणमापतप्रा् पवणस्याटीपाको न कायः । पस्विरणहोमस्वु काये
एव । ‹ पाणिग्रहणादि ` (९ १।९।१ ) इति क्चनात्‌ । च्च च कायै

। तस्याचिविशेषविध्यमावात्‌ । तेना्चिना्े होमदय कामिति धिद्धम्‌ ।
उपप्तमाधायेत्यास्तरणकाछापदयायम्‌ | अषवा समानकतुकर्वापिद्धयथम्‌ ।
तेन यतापतमाधानग्रहण नास्ति तनान्य वोप्तमाधानं द्ुयोत्‌ । तास्माचतत्चन

चम स्तरणानन्तर्‌ तन््रान्तरामात्‌ ज्ञापनाथम्‌ | प्रत्यचग्रहण कथम्‌ | क्ह्पस्त्‌ होमः
९
स्यान्न स्वाहाकारान्त हत्यवमथम्‌, } स्वाहाकार पठञ्जहु या[दत्य्य ‡ तेन यत्र

्रत्यचग्रहणं नासि त्र स्वाहाकार इला पश्चाद्धेमः। ज्यदेषेण वेते ।तद्धबदु-
पदेशादनदिश्चयाज्येन होम इति गम्धत ॥ ९ ॥
अक्षारारवणा्चिना ्रह्मचारिणाबेकुरवागावधःशायि ं
स्याताम्‌ ॥ १०॥
विवाहाद्‌रम्य एते नियमा मकन्त्ुमयाः । ८ हैडिभ्विका राजमापा माषा
मद्रा मसरिकाः । कङ्कयादकयाश्च निष्पावाक्तिखाचाः क्षारपेक्ञिताः ' गृहभरवेशनीय-
होमास्मागपि नियमानागिषठत्वायोगविभागः तः ॥ ६० ॥
उत्तरावधिमाह-
` अत्त उर्व तरिराजंद्वादशरात्रम्‌ ॥ ११ ॥
. अतो गहुप्ेदानीयहोमादूष्वै तिरा दवाद्शरन्र १। नियतौ स्याताम्‌ ।॥ ११॥
सवर्सरं वैक ऋषि यत इति ॥ १२ ॥

वासं ग नियतौ स्यातामेके ऋषिकसपः पत्रो जायत इति कृत्वा । अन्ये

त्वाहुः--नियमान्त एक चापः सप्ते । पितृगेत्र तिहाय पातेगान मनः
` इत्यथैः ॥ १२९ ॥
चरिठ्तः सर्याविदे वधूवस्ने दद्यात्‌ ॥ १२॥

` तानन्तरं पूयाविः वध्वोपयमनकारटै उपहितं व्र दद्यात्‌ । सूय्या ट्टा मन्तः
सूयो । यथा वृषाकपिरिति 1 पा च । सत्येनोत्तमित्ता › इति सूक्तम्‌ । कथ तत्पु
नरसौ वेत्ति खरतो वेते इत्यादि ॥ १६ ॥

'* ` अन्नं ब्राह्यणेभ्षः ॥ १४ ॥

भं गेत थ्‌ ॥ १९ _ __ _-_----- सन्नं ब्राह्मणेभ्यो ददात्‌ ॥ १९ ॥

` १ क, घ "रमहगनतर कतैव्यमि २ ग" घ "युक्त्वा । ‰ 9. रतान्ते, ४ ग-ष,
“ठ पदि +

[ भ १ सं° ९] आबायनगृह्णू्मु । | २३
अथ स्वस्त्ययनं वाचयीत ॥ १५॥ ख. ६1॥

उ स्व।स्त्‌ भवन्त ब्रुवान्त्वाते । तं च ॐ स्वस्ताते मरत्य॒च्‌ः ॥ १५ ॥ < ॥

पाणिग्रहणादि गृ परिचरेत्स्वयं परल्यपि वा पुत्रः `
कुमायन्तवाक्षाषा॥१॥

पाणिम्रहणप्रमृति गृह्यप्चि परिचरेत्वयं पन्याद्यो वा | पाणिप्रहणादिवचनं
गृहप्रवेशनीयहोमानन्तरकारे प्रारम्माशङ्कानिवृर्यथम्‌ । यद्धिषास्थते तत्परिविरणम्‌ ।
पत्नीकुषीर्यो न दोमकमे कुयौतामित्येके । कुतः । च्ीणां मन््रानामिकारात्‌ । अन्ये
ठु पहोमङम्‌ । कृतः । वचनात्‌ । पर्नीपंहनवत्‌ । अन्तैवाधी शिष्यः ॥ १ ॥
नित्वानुगर्ीतं स्वातु ॥ २॥
अनुशब्दः परिशब्दस्य स्थाने । नित्य परिगृहीतं स्यादित्यथेः । क्रमुक्तं
मवति । यदि विवाह।र्नष्टः स्यात्ततो नष्टाहरणप्रायधिते कत्वा प्रचरेति ।
अथवा । अत्मनः पल्या वा प्तभीपे कयं नियः स्यात्‌ । न | उभयेरन्यतरः
स्थापयितम्य इति । अथवा । होष्यद्धमेस्योपठेपनारेिव्यथेम्‌ | तदपि दि कच-
ग्रहणेन प्राप्नेति १२रिमूहनादिवत्‌ ॥ २ ॥ |
यदि तूपश्म्पेतखल्युपरसेदित्ये ॥ ३॥ `
यदि प्रदुष्करणकाढ उद्वापयेत्ततोऽन्पसपाद्धौमकाात्पल्युपवततेतयेके । एके
अहणाच्रनमान उपवततेदिेके । ‹ भयाश्च › इव्येकामाहुति जुहुयादिव्यके |
कृतः| शाखान्तर्‌ दञ्चनात्‌ | भन्ये तु पुवूत्रमञ व्य।चख्यु; । नित्यशब्द उक्ताथः
धनित्यमाचमनम्‌' ( श्रो० २।२९ ) इति यया | अनुश्चब्द्‌ः पश्चाद्वचनः | एतदुक्त
मवति । यदि वैवाह्य न गृहीतो द्याविमागके गृह्यते । गृहीतोऽपि नधे वा
दादद्यरात्रमतिक्रान्तः। तत उक्तथा क्रिथय। पश्चाद्रहीतो भवति । तत्र विवाहाज्या-
हतये ङानाहुतयो गृहप्रवेशनी याञ्याहुतयश्च हदयाज्ञने च मवति । नान्यत्‌ |
कन्यासस्करारत्वात्‌ । होमद्वयं चात्र समानतन्तर स्यात्‌ । छानहोमो ऽत्रापि पल्यज्ञ-
डिना कापः । तद्धोमे तस्य स्राघनत्वेन इष्टत्वात्‌ | छजावषनं तु स्वयमेव करोति ।
न प्रतता | दृया्िभागक्राठे गृह्यमाणे प्रयोगविशेषोऽनेष्थः ॥ ६ ॥
तस्यातिदोत्रेण ॥ ४ ॥
तस्यग्रहणं योगविमागा्भम्‌ । तस्याधिहोतरेभैव विधिभेवति नान्येन । तेन पाक- ,
` यज्ञतन्त्र न मवति ॥ ४ ॥

१ग. घ, “मायोरहोमकमेके ।

४५५ नारायणेदतिषमतधू- = [ अ०१ ०१० |
तर्हि ्चमद्योऽपि सयुरिवयाशङ्गयाऽऽह--
| भादुष्करणहोमकाङौ व्याख्याते। ॥ ५॥
` प्रादुष्करणं नाम॒ ^ अपराहे गाहेपत्य प्रज्स्य › (श्रो २।२) इति।
एवं प्रात्यष्टयाम्‌ ' ( श्रौ २।२) इति च । ' प्रदोषान्तो ह।मङ्गाढः संम-
वान्त; प्रातः › ( श्रौ० ६। १२) इति । एतवेव मवत नान्यदितेयथः ॥९॥
ह्‌।म्यं च पांसवजंप्‌ ॥ ६ ॥
हौम्यं चामिहोत्रेण भ्याख्यातम्‌ । ‹ पयता नित्यहेमः' (श्रौ° २।६)
इत्यादि पश्च द्र्याण्यान्नातानि । मंप्तवजैमिति माप्तपतिषेषच्छाक्ान्तरे दमपि
हौम्पं मवतीति गम्पते । ‹ पयो दपि यवागृश्च प्तपिरोद्नतण्डुलाः । सोमो माप्त
तथा तैटमापस्तानि द््रीव तु? । द्रवददरव्याणि सुवेण जुहोति । कठिनानि तु
पामिना । येन द्रव्येण प्रायं जदोति तेनैव प्रातः । परतिनिधिवनेम्‌ । ६ ॥
कामं तु वरीहियवतिेः ॥ ७ ॥
फ़ाग्रहणं पर्वोक्तामावे कथमेतेषा ्रहणं स्यादित्येमेम्‌ । बाह्याद्यश्च प्रत्येकं पाघ-
नानिः। न मिश्राणि | तच्च न्यायतेऽवगन्तग्म्‌ ॥ ७ ॥
अप्रये स्वाहेति सायं जहुयारमूयौय स्वाति प्रतस्तुम्ण;
द्विवीये उभयत्र ॥ ८ खर ९॥
तूष्णीं द्वितीये गहुती जुहोति । वर्णग्रहणं प्रनप्तिष्यानाथम्‌ । उभयत्र

{भ

साये प्रातश्चेत्यथेः । मधि परि्तमृद्य परिस्तीयं पयंक्ष्य रोमद्रव्यस्याधिहो अवत्त०५ी

«ॐ

सष्कारं त्वा ततोऽप्रये स्वाहेति जुहोति । ततः प्रजापतय इति चतु्थन्त
शब्दरूपं ध्यात्वा स्वाहि्युपांशक्त्वा द्ितीयाहुति जुहोति । ततः परिप्तमृदनपय -
हषणेः। एषं पायम्‌ । प्रातहमे तु पृवंभन््प्याने सूयय स्वरिति विषः ॥८॥।९॥
अथ परावः स्या्टीपाकः ॥ १ ॥
उक्तोऽयैः । पवेणि भवः पावैणः | स्थाटीपाक इति कमनामपेवम्‌ । (~+उ्योति-
्ोमादिवत्‌ ) । दशपृणेमाप्ातिदेशात्करे सिद्धे पार्वणवचनं पाणिग्रहणाचदरहः-
क्रियाशङ्कानिवृत्यम्‌ । विवाहदनन्तरं या पौणमप्तौ तस्यामप्य प्रथमः प्रारम्भः |
्रतिषद्यौगापतनं हुत्वा ततः परिप्तम्‌हनारि प्रारभेत ॥ १ ॥
तस्य दश्पृणपासाभ्यापुपवासः ॥ २॥
तस्य महण नियमायम्‌ । तस्थवोपवाप्तो यथा स्यात्तदतिदिष्टानां मा मृदिति ।

५

दशोपूणमसताविति कमेनामपेथम्‌ । उपवास इत्येकमोजनम्‌ । सिप्र दधिमिश्र-

0

+ कसस्था पङ्क्तिः क. ख. घ. संक्ञितपुस्तकेष॒ नास्ति ।
१क.ग.ष, श्व मां" +

-------*

[० १ स° १८ ] आन्वरायनगृहसुत्रप्‌ । २५

मक्षारर्वणमाशतम्यमित्याद्यश्च नियमा रक्ष्यन्ते | तस्य ताभ्यामुपवासौ व्यार्यात
इत्यथः ॥ २॥
` शध्मावरहिषो संनहनम्‌ ॥३॥

अनयोश्च बन्धनं ताभ्यां म्यार्यातम्‌ । ‹ इध्मः १४ शद्‌।रुकः ' इति शान्तिकं-

णि सपायेष्यामः | ३॥
देवताश्चोपांश्चयाजेन्द्रपहैनवर्जषर्‌ ॥ ४॥

देवताश्च ताभ्यां व्याख्याताः | उषांडयानादिवजैम्‌ | तेनाभ्चिर्रीपोपै पौरण-
मास्याम्‌ । अञ्चरिन्दरान्नी अमावास्यायाम्‌ ! ( + तदुक्तं शैनकेन--, पौ्णमाप्ती तु
सपर्ाऽथ विवाहाद्नन्तरम्‌ | ततः पकम् कुवीत स्थाडीपाकत तु कर्म ॥ तत्र
यदयप्यमावास्या विवाहानन्तरं यदा । तथाऽपि .पौणेमास्यादि(दि स्याीपाकाङ्किया
स्ता › ,) ॥ अथन्दरमहन्द्रयोनिषेधः क्षेमषेः । सनयत एव हि ते विहिते । ‹ इनदरं
हन्द वा सनयतः ' (० १।६) इति। न चत्र सानाय्यं विरहितम्‌ |
उच्यते | गृह्यक्माणि तावदाहिताभेरपीष्यन्तेऽपौधान जौपासनाप्नौ । स्वोधाने त
कमणि कमणि पुनः संछयात्‌ । संनयत इति कतूविरेषणम्‌ | द चाप्तौ सन.
यन्‌ भवति सोमेने्टवाशचेत्‌ । तेनात्रापि तस्य प्राप्नुतः। तस्मानिषेषः । तर्ही न
स्यातामप्तनयत इति वचनात्‌ । उच्यते । इन्द्रा अस्यापि देवता भवत्येव | उत्र
हयस्ावसतनयिति कत्वा । न चात्राभावः कतरविशेषणम्‌ । अत्रामावस्यावियत्ेन
कतविरेषणत्वामावादित्ययैः ॥ » ॥ |

काम्या इतरा; ॥ ५॥

उक्ताम्योऽन्या या उपांडुषाजाय्। देवतास्ताः कराभ्या मवन्ति | कामे सति
कतञ्या इत्यथैः | ^ विष्णुं बुमूषन्यनेत › इत्येवमा्याः काम्याः | ‹ अथ काम्यानां
स्थाने? (६।९।१) इत्यव सिद्ध उपांडुयाजादीनामैषि निेषः कृतः।
त्वान्न काम्पत्वेनापि न क्रियेरनिति भानितः स्यात्तत्र स्यथमिदं वचनम्‌ । अथात्र
चिः द्रन्यमुपांडयान्य तावदाच्यम्‌ ] तस्य वियमानत्वादार्तवाच्च । इन्दरमरन््र-
योस्त॒ चरः । सांनास्पामावात्‌ ॥ ५ ॥

4 ॐ 0 क क ९

तस्य॑ तस्य देवताय चतुरचतुरा युषटलवपातं पवित्र अन्तधा-

० ~¢ (५ < ध
याम्ये त्व! जष्टं निवपामीति ॥ ६ ॥
प्रणी ताप्रणयनात्तरकारं शयं पवित्रे अन्तघांय नीहीनयवान्वाऽतिमेऽन्यान्वा
+ तटुक्तमिलारभ्य स्पतेत्यन्तो ग्रन्थः क, ग, घ, पुस्तकेषु न ।

~

~~~ - ~थ

१क.ग्‌. घ. मुत्र व्रति

२६ नारयणद्चह्टतिसमेतम्‌- [ भ०१ ल० १० ]

सौमयानकैकस्ै देवतायै चतुरतुरे ष्टौचिवैपति । ¢ भपुप् त्वा जुं निपामि !
इति । अमुष्मेशजञ्दस्य स्थाने चतुथ्या विभक्त्या देवता तिरदिततेत्‌ । चदुरश्चतुर
` इति वीप्सावचनमकरैकस्ये देवताये चतुमुष्टिप्ाप्त्यथम्‌ । पर्ति व्याक्याते ॥ ६ ॥
अयेनान्मोक्षवि यथानिरुप्रमयुष्पे स्वा जुष्ट भाक्षामाति ॥ ७॥
अथाब्दः कथम्‌ । स्वप्तामेव देवतानां निरुषेषु प्रोक्षणं स्यादित्येवमथम्‌ ।
एतानिति बहुक्वनं सुश्छि्टानेव पोक्षे्न विमजञ्येत्येवमथम्‌ । यथानिरुनाति ।
तस्यै त्यै दे्बतायै चत्वारि चत्वारि प्रक्षणानि समन्त्रकं (नेवपिषु समन्त्रकराण;
समम्तक्ेष्वमन्त्रकाणि पवित्रे अन्तराय कुयादित्येवमथम्‌ । निवप्र्षिणं एकस्म-
नेव पात्रे मवतः। उत्तरत्र विमागविधानात्‌ ॥ ७॥
अवह्ंस्षिःफङीतान्नाना भपयेत्‌ ॥ ८ ॥
छृष्णानिन उल्खटं कृत्वा परन्यवहन्यात्‌ । निःफटीङतानिति । त्रिः
तानित्ययैः । पिण्डपितृयन्ञे सङृसक्षास्येति सङृदुप्रहणादत्र निः पर्षाख्यत्‌ । तता
नाना श्रयेत्‌ ॥ < ॥
समौप्यवा॥९॥
एकत्र वा श्रपयेत्‌ ॥ ९ ॥
यदि नाना ्रपयोद्रमज्य तण्डु नमिमृश्चे दिदपमुष्पा इदमयुष्मां
शते ॥ १. ॥
यदि एथक्‌ श्रपयेत्तथा पतति तण्डुखानामिमृषरेत्‌ । ‹ इदममुष्मा इदभमुष्मै !
हति । अप्षणशब्द्‌ः पृववत्‌ ॥ १० ॥
यञ्च वे समाप्य च्युद्धारं जुहुया ।: ११॥
यदि समोप्य श्रपयेत्‌ । तथा पति चर ब्युद्धत्य, एवममिषर्य ततो जुहु-
यात्‌ | द्युद्धाराम्‌।ते स्युदधत्यत्यथः । व्युद्धरण नाम पत्रःनेर्‌ एरयक्रणम्‌ । जुहु
यादिति वचनं हेमकढे व्यद्धरेदित्येवमथेम्‌ ॥ ११ ॥

शतान हवाह्वामेघाषादगुद्रास्य वहष्पापतायेष्पपमिषावायं
त इध्म आलस जातवेद स्तनेष्यस्व वधंस्व चद्ध्‌ वधेय्‌ च।स्पा.
ग्रजदा प्हाभत्रदह्यदचसनान्नायन सपधय स्वादो | १२॥
उत्तरतोऽराज्यमुत्पूयभचः पश्वाहरहिरास।य।ऽऽज्यमाप्ता्, ततः शतानि हवी-
व्यमिधायद्गुद्रास्य बरहिष्याक्रा्य तत हष्ममभिघायं इति मन्तेणास्नावा-
"दध्यात्‌ । बरहिभ्याप्ता्च पुनरमिवायति केचित्परनि ॥ १२ ॥
तृष्णीमाघाराबाघावोऽऽज्यमागौ जुहुयादप्रयं स्वाहा सोमाय
स्वाहे ॥ १३ ।

नो

ज० १ सं°१० ] आश्वदावयनगृह्यूत्र । | २७

ृष्णीरदणे मन््रवजेमन्ये घमौः शाजनान्तरदशः कथं परवरतरनिति । उत्तरषाे-
माया आरम्य दक्षिणपूर्वा प्रत्यविच्छित्नामाञ्यघारां हरेत्‌ । तथा दक्षिणप्चिमाया
आरभ्य उत्तरपुवौ प्रल्याधघारयेत्‌ 1 सवेणोमौ जुहुयात्‌ । कृतः । यत्राऽऽज्यहोमे
साधनान्तरानुपदेशस्तत्र सुषेण होम इति साधितम्‌ ‹ एवमूतोऽग्यक्तहोमा० ”
( श्रौ. १। ११ )§ति सूत्रे । व्यास्यात्मिर्यावन्मात्रं खश्चा्रानुक्तमपेक्षितं ताव-
म्म ग्राह्य नतु सशाल्ञ उक्तमपि । ‹ जन्यमागौ जुहूयाद्यये खाहा सोमाय `
स्वाहा › इतिं । आज्यमागावित्यनयोयोगयोः सन्ना ॥ १६ ॥
उत्तरमाम्रेय दक्षिण साम्यम्‌ ॥ १४॥
उ्नैरततरपाश्वै आ्ेयमाज्यमागे जुहुयात्‌ । दक्षिणपा्च तु सौम्यम्‌ । चछवेणोमौ
जुहु यात्पुववत्‌ ॥ १४ ॥
विज्ञायते चक्षुषी बा एते यद्गस्व यदाञ्वमागौ ॥ १५॥
जञ्यमागौ ‹ यज्ञस्य चक्षुषी › इत्येवं श्रूयेते इत्यथः ॥ १९ ॥
ततेः किपित्याह--
तस्पात्पुङ्षस्य हि परत्यङ्पुखस्याऽऽसीनस्य दक्षिणपष्युत्तरं
भवत्युत्तरं दक्षिणम्‌ । १६ ॥
यज्ञपुरुषस्य हि प्रत्यङ्मुलस्याऽऽपतीनस्य दक्षिणमकषयुत्तरं मवत्युत्तरं दक्षिणम्‌ ।
तस्माद्िणसैस्थेव शक्या कपम्‌ । नोद्कतसयेत्यपैः । भ्ुत्याकरषोऽन्यत्र कचिदुद्‌.
कर्थताऽपि यथा स्यादिति । तेन बटिहरणे प्रघानानापृत्तरतः पुरुषेभ्यो बटिहर-
णं द्धम्‌ ॥ १९ ॥
पध्ये हवींषि परत्यक्रं वा प्राकसंस्थान्युदक्सस्थानि वोत्तरपुर-
स्तात्सौ विषम्‌ ॥ १७ ॥
अप्ररमध्यप्रदेये हवीषि जुहोति । परत्यक्तरे वा देे हवीषि जुहोति । प्रत्यक्त-
रमिति द्वितीया सम्य । तत्रापि देशे प्राक्स्थानि वा जुदोल्युदकंेस्थानि वा ।
ननु प्राक्स्थानीत्यस्मिननपत्यप्युदक स्थाति वेति वाश््दप्रा्या प्राक्सस्यया सहं
विकरे सति पक्षे प्राकस्यत्वमपि तिष्यति किम प्राक्तस्यवचनम्‌ । उच्यते ।
देशद्रयस्य संस्याद्वयस्य चाऽऽनन्तयैयोगो मा मृित्येवमैम्‌ । तेन दैशद्वयेऽपि
संस्पाद्वयस्य यथाप्तरूयता नास्तीति सिद्धम्‌ । अ्नेर्तरपृवेदेशे सोविष्टङृतं इवि-
सोति ॥ १७ ॥
मध्यात्पूवांधाच्च हविषोऽव्यति ॥ १८ ॥

क ० क, श

हविषो मध्यातपूढोधोचाद्गु्पवेमाल द्विरवयतीतति देशो नियम्पते ॥ १८ ॥

२८ नारायणदतवुिसमेतम्‌- [अ० १ च०१० |

पध्यासपू्ौषोश्ाधोरदिति पच्वाब तनाच्‌ ॥ १९. ॥
पद्वावततिनां चु स्यासृदषीसश्चाधौदित्येवमन्दान भवाति । पश्याघाचव्यताव्‌-
तैव सिद्धे मध्याः१३।५।९।त्‌ पुमव्चन प्रत्यकतस्यत। यथा स्यात्‌ । प्राक्र्षता
रा मुदिलेवमथम्‌ ॥ १९ ॥ , „
उत्तराधौत्सोविषटृदम्‌ ॥ २० ॥
सवेषां हविषामुततराषप्िषटृदयमवदान ्चानादानाद्भयः सङृत्सक्दव॑खण्ड-
यति । पश्चाव्ती सेवै ङत्सङदुहत्व पुनर पृवीवदानदेश्षस्य पुरस्तात्सृ-
तददवदयेत्‌ । तथा इष्टत्वात्‌ । तता द्विस्रिष्ादमिघासयति पश्ववत्ती चुरवतता
च॥२०॥
नात्र हवीषि परस्वमिधारवाते 1 स्वप दविरभिपार्याति ॥ २१॥
सिवषटड्ृति हविष्देष न प्रतमभघारयति । अ्रग्रहणमत्रैव नाभिघारयति न
म्रथानहकिःष्वि्येवमयम्‌ । इविःशब्द्‌ः ‰4 कतत । नाते । यदयवत्ते वतत चतुर
वत्ततीहानिः स्यात्‌ । तन्न चेष्यते ॥ २१ ॥
यदस्व कमणोऽत्यरीरिचं यद्रा न्यूनामहाकषमू । अशिषटल्स्विष्टन-
न्त्स शिष्टे खडुतं करात्‌ म । अग्नये स्विष्टकृते सुहुतहुत
स्मायधि्ताहुतीनों कामानां समधि साभ कासान्त्सम
धेय स्वाहा इते ॥ २२॥
अनेन परनम्ेण चखिष्टकृतं जुहुयात्‌ । २२ ॥
बरषि पृणेपातरं निनयेत्‌ ॥ २२ ॥
यापूवै निहितं भूणेपात्रे तदधुना बहिषि ।नेनचत्‌ | निषिशवेदित्यथः ॥ २२ ॥
| एपोऽवमभयः ॥ २४ ॥
यदिदं पूेपात्रनिनयनमेषोऽस्य कमेणोऽवभृथा मति । अवमृथवचनमवभृधघम्‌-
प्ापतयषम्‌ । तेनै तत्काणोऽम्युक्षणं च मगति । कोड स्प्रायश्चित्तेम्य उव
प्रक सेस्थानपात्‌ । अनेनेवम्युपायेन सवैप्रायश्चित्ानि सस्थानपश्च सवन कन
कायीणीत्यक्तं मवति । निरप्तनोपवेशने ब्रह्मनपः सैप्रायधित्तानि सेस्थानप इते
पश्च ब्रह्मणो मवन्तीस्यक्तम्‌। तनरेवै कमः-पूवं कतो पवप्रायव्धत्तान्‌ जहोति । ततो
रह्मा सैप्ायश्चित्तानि जहुयात्‌ । ततः कतो पूणेपानन निनयति | ततः कत पवा
जपेनोपातिष्ठते । ततो ब्रहलोपतिष्ठते । ततः कतुः परिसमृहनपयुत्षणं ईति । भभ्वु-
णं च ५ अपो भस्ान्‌, इदमापः) एुमिन्या नः? इत्येभेन्ेः ॥ २४ ॥

---------------~

१ ग, "्वदति° 1 २ क, ताऽञदुतेन स्या 1 ३ ख, घ, "=

[ अ० १ सल० {१ | आगवकायनगृहसू्रमू । २९

पाकयज्ञानामेतत्तन्त्रम्‌ ॥ २५ ॥
एतन्तम्तं पाकयज्ञानां सदषां मवतीत्यथेः | पकय्ज्परहणं स्थाटीपाकत्दश्षानां हुता-
नामेव तन्त्रं यथा स्यापप्रहुत्रह्मणिहुतानां मा मूदित्येवमथम्‌ । अङ्गपंहतिस्तन््रम्‌ ।
विध्यन्त इत्यथः | यद्यपि सवेपच्यते तथाऽपि न प्रधानदेवताः प्रसनन्ति । ‹ देवता-
गमं नेत्यानामपायः) ( श्रा१२। १) हते बाषदशनात्‌ ॥ २९॥
। हवि रुच््छिष्टं दक्षिणा ॥ २६ ॥ ख० १०॥
उष्टं हविदेष्टिणां ददाति ब्रह्मणे यद्यस्ति ब्ह्या । तदमावे बराह्मणेभ्यः |
कमोङ्गत्वादक्षिणानाम्‌ |! २१ ॥ १
अथ पञ्चुकलपः ॥ १॥ |
उक्त।ऽथेः | अते पशोस्तन््माघमुच्यते | न पुनः पशरविधीयते | करपग्रहणात्‌ |
एव तहपाकरणविधानमनथकम्‌ । अष्टकाश्ुटगवयोः प्रतिषेषात्‌ । प्रोक्षणोपाकरणवर्म
प्क्षणादिं पतमानं पदुनेति च । उच्यते । मधुपक ॐ कुरुतेति यदा बयात्तदाऽयैवत्‌ |
तत्र ‹ चरतां बाहेस्पत्यः, सातकस्येन्ा्चः, रेने राज्ञः, आचायादनामापनेयः,
परियस्य त्रः, वरस्य प्रानापत्यः, अतियेराघ्नाकैधानरः' इत्येवं शाच्रान्तरे दशयते |
काम्यपषटुषु चायेवत्‌ ॥ १॥ |
उत्तरतोऽपनः शामिज्स्वाऽऽयतनं त्वा पाययित्वा पश्ुमाप्टाग्ष
फुरस्तास्मत्यङ्घुखमवस्थाप्या्रं दूतमिति द्वाभ्यां हुत्वा सपडा-
शरयाऽदर्ञाखया पश्चादुपस्पशचदमुष्भे स्वा जुष्मुपाकरोमीति ॥२॥
आज्यमागान्तं छइत्वोत्तरतोऽओः शभितर्याऽऽयतने कृत्वा, ततः परुं पाय-
यित्वा, ततोऽद्धिः पडमााव्या्चैः पुरस्तातमत्यङ्मुखमवस्थाप्य, ततोऽग्निं दूतमिति
दम्या हुत्वा प्तपटाशया स्पणेयाऽधद्रंशाखयाऽशष्कश्चालया । प्यादिति पृष्ठ
दृशे । उपष्ृशेत्पडौ ‹ अमुष्मे त्वा इति ' मन्त्रेण । अमुप्मेशब्दः पृवेवत्‌ | अनि
द्तमित्यस्य प्रतीकस्य बहुगतत्वेऽपि हानपाद्म्रहणमामस्यैसमुक्तादेग्रैहणम्‌ । तहि
द्व सूक्ते भ्रातप्नुः । न । यतर सूक्तदवयमिच्छति तत्र सूक्ते इति करोति । यथा
उप प्र यन्त इति सूक्ते ` ( शरौ. ४। १३) इति | तस्मादचौ भवत्‌ इति
सद्धम्‌ | २॥
बीदियवभतीभिरद्धिः पुरस्तासोक्षाति, अयुष्पे त्वा जुष्ट मोक्षा
मत ।३॥
व्ीहियवविश्राभिरदिः पञ्च पुरस्ताद्मरतः प्रोक्षति ‹ अमुष्मै त्वा? इति
न्त्रेण | ६ ॥

१ ग, घ, जथापि 1 २ क,-"न्-पशविति पृ" ग, श प्युरिति प* ।

३ नारायणङतवृत्तिमेतम्‌- [ न०१ सर ११ |

तासां पाचयिता दक्षिणमनु बाहं शेषे निनयेत्‌ ॥ ४ ॥ .
तापर तीहियवमतानैमपम्ेकदेशे पं पाययित्वा दक्षिणं बाहुमनु शेष निषिचचत्‌।
तापमहणं परक्षणप्रतिेषेऽप्यष्टकायां प।यनं यथा स्यादित्येवम्म्‌ | ४ ॥
आद्टतैव प्म ृतवोदश्चं नयम्ति ॥ ५॥
आत्त परयति कृत्वा, पदश्च नयन्ति । मावृततव तूष्णीमिवेतयैः । मन्ध-
प्रतिषेधो मन्त्षर्जमन्ये धर्मालञेतायां दृष्टाः कथं स्युरिति रः पयेभ्निकरणाद्यः ॥५॥
दस्य पुरस्तादुर्पुकं हरन्ति ॥ ६8 ॥
तस्य परशोः एुरस्तादप्रत उत्सुकं प्रदी काष्ठ हरन्ति । तस्यग्रहणमग्रतो नयनं
यथा स्यात्‌ । नापि पृवेण | नापि प्रथममित्येवमयेम्‌ | अन्यथा पृरस्ताच्छन्दस्या-
नेकारथैतवादिक्ताङवाविनोऽपि महण स्यात्‌ ॥ ६ ॥
। शामित्र एष भवत्रि॥७॥
एषोऽशनिः शामित्रो मवति । तप्मास््रागुक्ते शमि्ायतने तस्य प्रतिष्ठापने
मवति ॥ ७ ॥
वपाश्रपणीभ्यां कती पशुमन्वारमते ॥ ८ ॥
वपाश्रपण्यौ कारमयैम्यौ भवतः । तत्रैका विशासा प्रा शाखा | ताभ्यां
योऽस्य कर्मणः कतीऽधवस्थानीयः स्यात्त पडमन्वारमते ॥ < ॥
कतीरं यजमानः ॥ ९ ॥
` अध्व यजमानोऽन्वारमते ॥ ९ ॥
पथ्‌ाच्छापिज्रस्य भाकूधिरसं ्रत्यकृश्चिरसं वोदक्पादं सब्नप्य
पुरा नामेस्तृणमन्वधाव वपागुस्खिय बपामवदाय वपाधप-
णीभ्यां परिह्याद्धिरभिषिच्य श्रापित्र प्रताप्याग्रेणेनमिं हत्वा
दक्षिणत आसीनः भपुचित्वा परत्व जुहुवात््‌ ॥ १० ॥
सास्य पश्चिमे देशे बहिरपस्तृणाति कतां । ‹ तं यत्र निइनिप्यन्तो मवन्ति
तदध्वयषैदिरषसतादुपास्यति › इति श्रतेः । ततप्तसिन्बारहिपि पराकशिरे्कं प्रत्यक्‌ -
शिरस्कं वोदक्‌षादे पं संज्ञपयति शमिता । उदकूपादमिस्येव सिद्धे प्राकूशिरमं
्रत्यकूशिरपं वेति वचनमृध्वशिरसः संज्ञपनं मा मुदित्येवमथंम्‌ । ततः कतो पुरा
नामेरवाड्नमे्क्िणते नामेराप्रीनो वपास्थानं ज्ञाता, तत तृणमन्तर्वाय, तिथैक्‌
छित्वा, वपामुत्लिेदुद्धरेत्‌ । वपास्यानं तु दक्षिणस्य पाव्य विरिक्तपरदेशः |
यदि षुः प्राकूशेराः सेन्ञघ्ः । तथा सति दिणं पाशवमुत्तान कृत्वा तृणान्तमो-

~`= न
१ ७, पः । २ $, निनधेतर । २ १, "हिर" ! ३ फ ख, “रं अयश बो \

[ भ १ त ११] यआषरायनगृह्म्‌ | ` २१

नाद कुयौत्‌ । ततो वपामवदायावखण्ड्य पुनर्वपग्रहणं कत्लेोवेदानार्थम्‌ । तेना-
नयेष्ववद्‌नेष्व्ृतस्नानि अहणानि मवन्ति । ततो वपाश्रपणीभ्यां परगिह्यद्धिरमि-
पिच्य प्रक्षस्य शामित्रे प्रताप्य । प्रतापने तु घर्ैमात्रम्‌ । श्रपणस्योत्तरत्र विधा.
नात्‌ । ततः शामितरस्योत्तरतो गत्वाऽ्ेणेनमपाप्ननमर्चि वपां हृत्वाऽस्य दक्षिणत
आपीनः भ्प्यित्वा श्रिता तां वपाममिषायं बरहिषि छशालाप्न निषाय, उमा-
वप्यञ्नी यथागते परीत्य जुहुयाद्मुष्मै स्वाहेति । वपाश्रपणकाक आय्यश्रऽऽतिच्य

क

श्रपयति | ‹ तामघ्वयुः छषेणामिघारयन्नाह ` इति श्रतेः । ‹ यद्यपि चतरवत्ती
यजमानः स्यात्‌ । जथ पश्चावत्तेव वपा › इति श्रतेवेषा पञ्च(वत्ता मवति | आन्य
हिरण्यश्चस्फो वषा हिरण्यक्षर्कमाञ्यमिति । रिरण्यामवे त॒ द्विराज्यं ततो वषा
पनाद््राञ्यामाति ॥ १० ॥ |
एतास्मिननेवा्नो स्थटीपाकं भ्रषयन्ति ॥ ११॥
एतस्िन्नेवोपाप्तनन एवाभ्नो पश्चज्गत्वेन पशुदेवताये स्था्छीपाकं श्रपयन्ति । बहु-
वचनं तु कतुरनियमाथम्‌ । एतस्मिन्निति वचनं श्लामित्रे मा मृदित्येवमर्थम्‌ | इत-
रथा ज्ञामित्रस्य श्रपणायेत्वात्तस्िननेव स्यात्‌ ॥ ११ ॥
एकादश पश्चोरवदानानि सवाङ्कभ्योऽवदाय शामित्रे भप.
यित्वा हृदये सके मताप्य, स्थाङीपाकस्याभ्रतो जुहुयात्‌ ॥१२॥
पशोग्रहणं यानि त्रेतायमेकाद्चावदानानि पशोः प्रिद्धानि तानि यथा.
स्युरिर्येवमथम्‌ । हदय जिह व इत्येवमादीनि 1 पवा्ञम्हणमेकादशम्योऽन्धा-
न्यपि - यान्यङ्गानि दनि तेषाभि विकरपेन प्रहणाथेम्‌ । एवमवद्ाय तानि.
शामित्रे श्रपयति । हदयं शुङे कृत्वा तथा प्रतापयति । यथा दृतं मवति । ततः
हतान्यमिघार्योद्वाप्य । ततः स्थाटीपाकस्येकदेशे पुष जह णात्ततोऽवदानाति ॥१२॥
अवदानव। सह. ॥ १३॥
अवदानिर्ी सह्‌ स्थाङीपाफ होति । न प्रथक्‌ । यदा तु पथभ्नुहीति पव्‌]
लिषङद्पि प्रथकार्थम्‌ ॥ १३ ॥
एकेकस्यावद्‌नस्य दिदिरवययति ॥ १४॥
्विहणं देशानियमा्म्‌ । एकरैकस्यावदानस्य यसिन्करिमश्चिदेशे दिद्िरवति |
पश्चावत्ती तु विल्चिरवद्यति । उपस्तरणप्रत्यमिवारणे इत्वा जुहोति ॥ १४ ॥
आवृतैव हृदषशूरेन चरन्ति ॥ १५॥ ख०११॥

न~~ ----------~---------- 4
१ ख. °नावक्तिच्यावत्ति° । २ क. ग, "नि बाहू ऊरू हृदयं शिर इति धडड्चानि इ" । ३ ख,
न्ले प्रोत्य तथा प्रः,

३१ ` जारायणङतदतसमैवपू- ` [अ० १ ख १२]

लिषङकततवैप्रायशित्तास्ते कतवा, तृष्णीं डदयशृखन_ चरन्त । भगृद्रह्ण
न्त्रवसमन्ये षमोलनितायां इष्टौ यथा स्युरित्येवमथम्‌ । तेन शुष्काद्रयोः पाच
चर्याद्वाप्तनम्‌ । तस्थोपरिष्ठादष उपस्पशेनम्‌ । सानद्धहणयुप्यान समिदाधान-
मित्यत [धीः] कायौ; । ततः पूणेपा्रनिनयनादि समापत्‌ ।। {५ ॥ ११ ॥

चेस्यय्गे भ्।क्‌ सिविष्कृतेत्याय बि दरत्‌ ॥ १ ॥

वित्ते मवश्नित्यः । यदि कयैविदैवतायै परतिशुणोति । शङ्करः पुपतिः)
आयो, यष्टा इत्येवमाद्यः । यचयत्मनोऽभिभरेते कु छन्ध ततस्तवामर्पा ये
स्याढीषाकेन पडाना वा यक्ष्यामीति । ततो द्ध वस्तुनि तस्य तेन याग कयात
यज्ञः । तत्र चितः प्राक्‌ चैत्याय बहि हरेनमस्रान्तेन नामधेयेन ।
पनश्च्रहणं परतयकषहरणायम्‌ । तेन चैल्यायतन एवोषट्पनाद कुयात्‌ ॥ १ ॥

यु ¶ विदेशस्थं पछाशरदूतेन यत्र वेत्य वनस्पत ईत्तयचा
द्रौ पिण्डौ कृवा बीवपेऽभ्पाधाय दूताय मयच्छद्म तस
बा हरेति चैनं घरूषादयं तुभ्यमिति या दूताय ॥ २ ॥

यदि विदेश्यं चैत्य यजेत्तदा पटाशदूतेन बाढं हरत्‌ । पाशेन दूते वावध
च कुर्यात्‌ । यत्र वेस्ेतयुवा द्वा पिण्डा त्वा वीवघेऽम्याधाय `दृताय प्रयच्छेत्‌ |
तयोरेकं पिण्डं निर्दिश्य दूतं वदति । इमं तस्मै बि दर्‌ ` इते । अप,
दूताय प्रयच्छति ८ अय दुम्यम्‌ ` इत्‌ । एतयर्चेति वचनमन्पत्र परादुग्रहणेऽ
चित्सं मवतीत्येवमरथम्‌ । तेन ८ आ। त्वा हाषमन्तरेधि ' इति (क्षम माप्तमा
नानाम्‌ † इति च सूक्तं सिद्धम्‌ । अन्यै पृनरभ्पाप्ताथ मन्यन्ते । ण्डकरणः
वीवधाम्याधनि, दूताय प्रदन इति ॥ २॥
+ प्रतिभयं चेदन्तर। शञधमापि फिचित्‌ ३॥
करुभ्नत्थस्य च मध्ये मथमतति चेच्छल्लमपि. मिचिदयाददूताथ ॥ ३ ॥
नाव्या चेन्नघन्तरा पुवरूपपपि पिचिदनेन तारेदन्वापिति | ४॥
उमयोमैष्ये यदि नवा तापी नदी स्यात्तदा रलममपि पिचिदूयादनेन
मरन््ेण ॥ ४ ॥
धन्वम्तरियहे ब्रह्माणि चान्छरा पुरोहिवायाग्रे विं ईद्‌ ॥
४५॥ खण १२॥

न

+ ' प्रतिमयं भये भीष्मे › इति हेमकोंशः \

~

१. ध. छःक्थ॑स्युः\ २ कृ. प, शलखपदं प्र ।

--च्- --च्ल = = ~

| ज० १ ० १३]. आशकायनगृहयसत्म्‌ । ३२

यदि धन्वन्तरिशवैत्यो मवति तदा बरह्माणम चान्तरा पुरोतायात्रे बि
हरेत्पुराहिताय नम इतिं | ततो धन्वन्तरये नम इतिं । धन्वन्तरी विदेश्स्ये स्यं

विशेषः । घन्वन्तरेश्च पुरोहितस्य चैकः पिण्डो देयः । द्व्य दूताय॥१।१२॥
उपनिषदि गभेरम्भनं पुंसवनमनवलोमनं च ॥ १ ॥
आभ्नातमिति शेषः । गर्भो म्यते येन कर्मणा निषिक्तं वीर्यममों मवति
तदरभेरम्मनम्‌ । पुमान्प जायते येन॒ तसपुंप्वनम्‌ । पुमांस सन्येनं॑कर्मणां
नावटुप्यते तदनवटोमनम्‌ । वणेविकारो द्ष्टभ्यः । पृषोदरादित्वात्‌ । एतानि
कस्यांचिदुपनिषयान्नातानि । न केव्मेतानि । फिं तर्हि । गमाधानाद्य भाक्ष्‌-
ज्ञानपरयैन्ता आन्नाताः | भस्मच्छालञायां स्ता न विद्यते । अतस्तत्कमै कर्तैम्यति.
्युपदिदयते ॥ १॥
तस्या उत्सं्त्वा्यदि तां नाधीयीत तत एवं कुया दित्याई--
यदि नाधीयान्न्तीये गममासे तिष्येणोपोवितायाः सरूपव-
त्साया गोदेधनिद्रौ द्रौ तु माषौ यवं च द्धि प्रसूतेन पराश
सेत्‌ ॥ २॥
गमौधानमाचर्येणानुक्तमिति छृ्वा न कायैमित्येके | अन्ये पुनः शोनकाचु-
्तमागेण काभमि्याहुः । इदं तु पवनम्‌ । गमपरदिते मापो गमेनप्तः । तिष्ये
गेति ‹ नक्षत्रे च दपि › इसधिकररण तृतीया । पिषमिणेति परा्नकमैणा तनध्यते ।
तस्य प्रघानत्वात्‌ । नोपवातेन । गुणत्वात्‌ | तेन पुनवेषुनेपोभितायाः पल्पल्ति-
प्येणेद्‌ कभ करोति । तत्र प्राजपत्यस्य स्थादीपाकप्याऽऽज्यमागन्तं इत्वा
वक्ष्यमाणं कमे कुर्यत्‌ । समानं रूपं॑यस्थ पत॒ प्तरूपः । पषूपो वत्तो यस्पाः प्त
तथोक्ता । गोग्रहणं सदपवत््ताया अमनिऽपह्पवत्ता मगरधा । नाप्तट्पवतं
त्यजेरि्येवमर्थम्‌ । वीाग्चनं कथम्‌ । प्रतिभः दवौ द्वौ माषौ स्यताभिति ।
यदि वीपा न क्रियेत तहिं स्याढीस्यदवन्येव माषथोववत्य च प्रषः स्यात्‌ ।
तस्य सं्मी निर्दिष्टत्वात्‌ । तस्मदृवृत्थयं वीप्तादटितैचनम्‌ । पुनदविप्रहणं द्धः
म्राद्यनार्थम्‌ । अन्यया पूर्वस्य सपमीनिदटत्वदूघः प्राशनं न स्यात्‌ । प्ते दुपि
प्रक्षिप्य तस्िन्द्षनि मषथवानां प्रतेपगयं पृ दधिग्रहम्‌ । अण्डल्पेग माप
द्चात्‌ । सि्चरूपेण यवम्‌ । तथ। दतत्‌ ॥ २ ॥
ककि पिबति किं पिवक्षाति पृष्टा ¶क्षवनं पु्तवनमिपि जेः
प्रतजानायात्‌ ॥ ३ ॥

ब -------------------------

१ ख. श्नं ना! २ घ. “त्सगटा० ३ ख. '्प्तादवं।

॥
॥

३४ ` नारायणहृतदटत्तिसमेहम्‌- [अ० १ खंञ १३]

कि पिविपरीति प्रषः । पँपवनामिति पतिभाकयम्‌ | तत्र प्रतिप्रनर तरिग्रहणमाना-
धुण हृतम्‌ । भतस्तदयैव ` त्रित्वभाएवुभयेमतुटयलज्ञापनःथपुमयत् वीप्पाद्धिषै-
चनम्‌ । तेन प्रभीऽपि तरिवाच्य इति सिद्धम्‌ ॥ ३ ॥
एवं त्रीन्यसृतान्‌ ॥ ४ ॥
अनेन विधिना ब्रीगयसृतान्माशयेत्‌ । एकलिनमपूते प्रपि वथः प्रप्रतासतुस्य-
धमीणो विरषायन्ते ॥ ४ ॥
अथास्यै मण्डङागारच्छायायां दक्षिणस्यां नासिकावामनीता-
मोष नस्तः करोति ॥ ५॥
कमन्तरत्वात्कादानरमाप्ठावानम्तशीर्थोऽभक्ञव्द्‌; । इदं ल्वनवलोमनप्‌ । कुतः ।
4 माऽहं पात्िमव नियाम्‌ ` (गर १। १६ ७) इति मन््रालङ्कात्‌ | पुत्र
सनन्ध्योमने माऽहं नियामित्य्ः । अघ्ये) अस्याः । मण्डलगारं कृत्वा, तस्य
च्छयायामप्वेदयास्या दक्षिणस्यां नाक्िकाथां दूरी नस्तः करोति । द्षिणग्रहणमि-
द्धियाणामनङ्गतवज्ञापनायम्‌ । अजीतेति गणनाम्‌ | सनीणत्थयः । सा चोषं
दुरतयुपिदिनित । स्त.करणं नातिकायां र्तेचनमू ॥ ५ ॥
परजावञ्जीषपुत्राभ्यां रेके । आ ते गभो योनिभेतु पुपान्वण
` इवेषुधिभर्‌ । आ वीरो जायां पुत्रस्ते दश्रमास्यः ¦ अभनिरेतु
प्रथमो देवतानां सोऽस्ये भनां मुश्वतु पृ्युपाशचात्‌ । तदथं राजा
वरुणोऽतुपन्यतां ययय सची पाज्रमघं न रोदामि ॥ ६ ॥
प्रजावता दषो मन्त्रः प्रजावान्‌ । जीवपुत्रेण चो मन्त्रो जीवपुत्रः | यथा
सूयति । आ ते गमं ही सूक्तं प्रवान्‌ । अग्निरेतु प्रथम इति सूक्तं जीवपु; ।
आभ्यां पूक्ताम्येके नप्तःकरणमिच्छनि । अन्ये तूष्णीम्‌ । हशब्दो ऽमिपतत्र-
ज्ञापनार्थः ॥ ६ ॥
भानापस्यस्य स्थार्टपाकस्य हत्वा हूः्यदेशमस्या आङमेत ।
यत्ते सुसीमे हृदये हितमन्तः प्रजापतौ । मन्येऽरं पां तद्वस
माऽदं पोत्रमयं नियामिति ॥ ७ ॥ ख० १३ ॥
प्राजापत्यस्य स्थाटपक्यकदृर हुत्वा हृदयदेशे हद्यप्तमीपमस्या अटमेत घ
शत्‌ | “वत्ते इति मन्त्रेण । ततः सिकृदादि समापयेत्‌ । इदं कर प्रतिगरमृमःव९ते |
गभेपकारत्वात्‌ । प्रथमग तृतीयमपि यदि गर्भो न विज्ञातप्तदा चतुरे कु्ीत्‌।
विज्ञाते गभ॑ [० पत्तनम्‌ । ^ तत्ततीथे मास्यन्यत्र गृष्टेः ? इति च स्मरणात्‌ |

[० १० १४] आन्बकायनगृहयसू्मर्‌ । ३५

गृष्टि; प्रथमगभंः । पश्चमे मास्यज्गनिष्पत्तिभेवाति । स्वयमेव चास्य कत। । माड
पौत्रमिति लिङ्गात्‌ । तदमवि देवरः ॥ ७ | १३ ॥
चतुय गमेगास् सीमन्ताक्नयनपर्‌ ॥ १॥
सीमन्तो यद्सिन्कमेण्युचीयते तत्समन्तो्चयनम्‌ । चदु माति कम्‌ । इव
कमं न प्रतिगमैमावतैते । खरीपस्कारत्वात्‌ । नन्वयं गमंसंस्कारः । ‹ एवं तं गर्ममा-
येहि * इति मन््ि्वत्‌ । प्ततयमू । तथाऽपि नाडऽवतैते । जषारप्कारस्य प्राषा+
न्यात्‌ । कुतः प्राधान्यति चेत्‌ । प्तीमन्तोन्नयनमिति समाख्याबरदत्‌ । जाधारश्य
च सेस्छृतत्वात्‌ । सङ्कत्संस्ृता यं यै गै प्रपूत) स प्तवैः सैछृतो भवेत्‌ । तेना$&-
वृत्तिने मवतीति सिद्धम्‌ ॥ १ ॥
आपूय॑माणपक्ष यदा पुंसा नक्षत्रेण चन्द्रमा युक्तः स्याव ॥ २॥
दद्धपक्षे यद्‌! पा नक्षत्रेण चन्द्रमा युक्तः स्यत्तदेदं कमं कायम्‌ । पुंत्ा नन्त-
त्रेण । पुनामघेयेन नक्षतरेणेलयथैः । तिष्यो हस्तः श्रवणः, इत्यादिना । चन्द्रमा
यक्तः स्यादिति वचनं प्रकर्षेण युक्तं चन्द्रमसि यथा स्यात्‌ । एतदुक्तं भवति ।
4 षष्टिवरिकास्‌ मध्ये मध्यम्शद्घरिकाप द्ुयादिति ` ॥ २॥
अथापिमुपक्षपाधाय पश्ादस्याऽऽनदुदं चमाऽऽस्वीय प्राग््रीष-
रृत्तररोप वरििन्चुपविष्टायां समन्वारन्धायां घाता ददातु दाशुष
इति द्वाभ्यां राकापदहपिति हाभ्यां नेजमेष प्रजापते न त्वदेता-
न्यन्य इति च ।॥ ३॥
जुहुयादिति शेषः । अथशब्दोऽन्यस्तिन्नपि काठे मवतीदे करमति ज्ञापनाथेः ।
कसिन्‌ । षष्ठाष्टमयोमांसयोः । शाच्ान्तरे चायं कारो विहितः । अच्िमुपप्तमाधा-
येत्यादि गृहधरेशनीये व्यास्यातम्‌ । आज्यमागान्ते छृत्वा ‹ घाता ददातु दाशे"
इत्यादिभिरष्टावाज्याहूठीनहुयात्‌ ॥ ३ ॥
अथास्यै युग्मेन शङाटुग्टप्ठेन शरण्या च शरडट्या तिभिष

क क क

कुञ्च! पञ्जररूध्वं सपन्त च्यृहावं मृशुवः स्वरामात जः. ॥४॥

अध्यै अस्याः | युतेन समेन । केन । शलाटग्टप्तेन तरुणफङपघातेन । शद
ठरित्यपक्तानां फलानां समाख्या | ग्टप्त् इति स्तबक उच्यते । आदुम्बरस्तबकेन ।
द्राख।गतरे द्टत्वात्‌ । तदमाविऽम्येन । बरौण्येतानि यस्याः सेय च्येणी शच्छी ।
एतः शङ्क इत्यथैः । ‹ वणीदनुदात्तात्तेपधात्तो नः › इति डीप्‌ तकारस्य नत्वं च।
ततो ‹ रषाभ्यां नो णः › इति णत्वम्‌ । कुशापैन्नूडैः कुश्चतरुणैः । एतैरेकीकते-
ठैडारकेश्चयोः संथिमारम्य्य सीमन्तं व्यूहति मन्वेण | जा मूेरदेात्केशान्द्‌-

४ --

२३६ त्रारायणकृखद्रतिसमेतम्‌- [ भ०१ क्ष १५ |

[क

भक्करोतीत्यरथ; | एवं बिनधुहति । मन्ताृ्तिरुक्ता ॥ ४ ॥

। चतुवा॥ ५॥
चतुव व्यहति मन्त्रेण !॥ ९ ॥
वीणागाधिन। संशास्ति सीम राजन सगाचत्या | & ॥ ॥
वीणा च माथ च वाणागाथं | ययाः स्तस्ता तथात | ता त्श्चा्त

सपरप्यति । ' सोमं राजानं संमयेताम्‌ ' इति ।॥ ६ ॥
तौ वेतां गाथं गायत इत्याह --
सोमो नो राजाऽवतु मानुषीः प्रना निविष्टचक्राऽसाविति
यां नदीमुपवसिता भवानि ॥ ७ ॥
असावित्यस्य स्थाने यस्या नयाः समीपे वस्नन्ति तस्या नामाऽऽमन्वणवि-
मकतया ब्रयाताम्‌ । निविष्टचक्रा गङ्गे इति ॥ ७ ॥
ब्राह्मण्य्‌ वृद्धा जीषपत्यो नीवप्रना यद्यदुपदिषयुस्तत्त-
रङुय्‌;ः ॥ < ॥
एवेगुणयुक्ता ्राहमण्यो यददुनरूयुस्त्तत्कायेम्‌ । पेषं दस्सा शिव्टङदादि स
समापयेत्‌ । ८ ॥
ऋषभा दक्षिणा ॥ ९॥ ख० १४ ॥
श्हषमो गौरसेचनपम्भः । तं दक्षिणां दात्‌ । अत्र तु स्वयमेव कतौ | कुतः |
‹ अस्ये मे पृ्कामायै ' इति दि्गात्‌ । कते तह दक्षिणा । ऋणे | यय्त
सः | तदमावे प॑निहितेम्यो बाहषणेम्यः । कमोङ्घत्वाद्षिणानाम्‌ ॥ ९ ॥१४॥
कुमारं जातं पुराञन्यैरारभा(्भा)त्सपिपैधुनी दिरण्यनिकपं
हिरण्येन भश्रयेत्‌ । भ ते ददामि धनो घृतस्य वेदं सवित्रा
पसूतं मघेनाम्‌ । आयुष्मान्युपनो देवताभिः; शातं जीव श्वरो
कोके अस्मिन्निति॥ १॥
इदं जातकमं । कुमारग्रहणं कुमारीनिवृत्यथम्‌ । नन्‌ कमाय अपि भवत्येव नात-
कम । कुतः । वक्ष्यति (जावृत्व कुमायः (१।१९।१२) इति। उच्यते । प्रवाप्रा-
दागतस्य विहितं कमोऽअवृता भवति । न जातकं । मनन्तरत्वात्‌ । एवमेके ।
ऊने पुनरावृतव कुमाय इत्येतदुभयार्थनिति वदाति । तेन कमाय अवि नात.
कम मवत्वव | मनुनाप्युक्तम्‌ ˆ अमान्त्रेका तु काययं स्लीणामावुद्रेपतः ' (म०
२।११) इति। तहिं कुमारगरहणं कथम्‌ । अधिकारार्थम्‌ | ‹ जष्टमे वप ब्राह्मण
मुपनयत्‌ ` ( १। १९। १ ) इत्युपनयनं कुमारस्यैव यथा स्यान्न कुमाय इति ।
-नेनु ब्राह्मणानिति बुदज्गानदशचादेव न मविष्यति । न । जातिनिरदेये टिङ्गमविव-

[ ज०१ ख १५] आनश्वकायनगृहसुत्र्‌ । ३५

क्षितम्‌ । यथा ब्राह्मणो न हन्तव्य इति ब्राह्मण्यपि न हन्यते । एवमपि ज्याः
प्रसज्येत । तनिदृत्ययै कुमारग्रदणपिति | नातग्रहणमप्यधिकारायेम्‌ | ‹ गोदानं
षोडशे वर्धे! ( १।१८] १) इति जन्मतःग्रमृति षोडशे यथा स्यात्‌ । उपन-
यनग्रमृति मा भूदिति । पुरा पुषैमित्यथैः। जन्य्रहणमनषिङृताटम्मनात्पाक्मै कतै
व्यमित्येवमथैम्‌ । सिमेधुनी हिरण्येन निकाषयति । ते रिरण्यसंपृष्टे हिरण्येन
प्राशयेत्‌, मादुरुपस्थ आततं ' प्रते ददामि › इति मन्त्रेण ॥ १ ॥

भय

कणयोर्पानिधाय मेधाजननं जपाति । मेधां ते देवः सविहा पां
देवी सरस्वती । मेधां ते अश्िनौ देवावाधत्तां पुष्करसना- `
वि्ति॥ ॥ प

अस्य कणेयोदिरण्यं निधाय मेवाजनने जपति ‹ मेधां ते › इति । उपग्रहं
तस्य मुखस्तमीप आत्मनो मुदं निधाय जपा्ेम्‌ । मेधानननमित्यस्य मन््र-
स्य(ऽऽख्या । सक्रन्मन्बः पयोयेणोपनिषानमित्येके | अन्ये मन्त्राबृ्तमिच्छनति॥२॥

अंसावभिमूशषाति । अरमा भव प्रञुभंव दिरण्वमस्तुदं भव ।
वेदो वे पुत्रनामाऽसि स जीव श्वरदः शदापोति । इन्द्र शरेष्ठान
द्रविणानि वे्स्मे यन्धि मघवक्रजीषिन्निति च ॥ २ ॥ ।
स्तनबाहुषैध्यप्रदशोऽपतः । भत्र बहुधा विप्रतिपत्ताः । तत्रैके सङन्मन्त प्य
येणप्ताभिमदौनमिच्छन्ति । द्वायौमिमरैनवत्‌ । ननु युक्तस्तत्र सङ्न्मन्त्ः । दविवच-
नयुक्तत्वान्भन्त्रप्य 1 इह त्वेकवचनयुक्तः । अत आवृत्या मवित्यम्‌ । नैतदेवम्‌ |
ना्ांपाबुच्येते । क तर । कुमारः । प्त चैकः । तस्मान्नाऽऽवृत्तिरितिः । अन्ये
मन्तरविमागमिच्छति । ८ अद्मा मव › इत्यनेन दक्षिण्मप्तमभिमृशेत्‌ । ‹ इन्र
भ्ष्टानि ° * असर प्रयन्धि ' इत्याम्यां सत्यामिति । कथं पुनमेन्तरविमागो ज्ञातः|
मध्य इतिकरणात्‌ | नहि कयिन्पन्रमध्य इतिकरणं पठन्ति । अपरे त्वाहुः । सङ्-
देव त्रयो मन्त्रा वक्तव्या; | न च मन्त्रविमागः | न च पृथ्गभिपदैः । द्वाय-
भिमरीने त्वशकयत्वात्थगामिमशैः । इह तु शक्यते युगपद ष्टम्‌ |
यस्पुनरुक्तमितिकरणदिति । तव तुमः । अन्यत्रापि मन््षघ्य इतिकारः
पठ्यते ! यथा--‹ आप्ीद्‌ सदनं स्मापरीद्‌ सदनं स्वामिति मा रिसीरदैवेरितः `
(श्री. ३।१४) इति| अयमेव नः पक्लोऽभ्रितः; | यस्य त्रयाणामन्वतमः
पक्षोऽभिपरेतस्तस्यापि कुैतो न दोषः । सर्वषां गमकवत्ादिति माप्यकारः |
उतरैके मन्तरविमागः प्रेयानित्याहुः । मध्य इतिकारात्‌ । नन्वन्यत्रापि तरित इत्यु-
क्तम्‌ | त्रापि विमाग एव । श्रिमुत्पतप्तीति' ( श्रो, ३ । १४) बर्हिषि निषाय, `

३८ नारायणङृतवुत्तिसमेवम्‌- [अ० १ स०१९]

मा हिसीरितभिमन्व्र्त्‌ । दुत एतत्‌ । आनन्तययोगात्‌ । नन्विडायां दस्यत्‌
४ ह9िङंषर्त; मत त रि्चप्हुत्‌ इत (भ्*१। ७) इत्‌ । अन्थन्नो भवान्‌ । हात
कारो मनस्य म्य वृषा न पठ्यत इति वय नुमः । इडायां त मन्त श्च इति-

कारः । युप्परपषे त्वमिमन्नग इतिकारा देत । तदसत्‌ भगवता माप्यकारण
य; पक्षः परिगृहीतः स ९५ म्यक । जन्यत्नापि मनवम इतिकारदशनात्‌ ।
+ नो यज निर्षदपतीति अम्‌ १। हिसीरमुं मा द्यः ईत चेति } तेन तरीन्मन्त्रा-
मषद्दकसवा युगपदेवामाका सेदिति सिद्धम्‌ ॥ \॥
नाष चास्मै द्युः ॥ ४ ॥

कथरित्यथः } नामकरणस्याऽऽचासण काडान्तरानुकतजोतकमानन्तर का्यमित्येके।
अन्ये श्ा्लान्तरोक्तः क॑टा ग्राह्य इत्याहुः । उक्त च्‌ मनना-- ५ नामधेय दश
म्स तु द्वदद्यं बऽ कारयेत्‌ । पण्ये तिथौ दूत च नक्षत्रे का गुणान्वत्‌
( अ०२। २०) ॥ ईति ॥ ४ ॥

वादष्क्षणं तल्नामलाह--

योषवदाचन्तरर्स्थमभिनिष्टानान्त टूयक्षरप्‌ ॥ ५ ॥

प्रथमद्धितीया वगोणापूप्माण हुकारवजमयोषवन्तः । शिष्टा घीषरन्तः) ते दौ
स्य॒तत्तभोक्तम्‌ \ अन्तक््येऽन्तस्था यस्य तत्तथाक्तम्‌ । यकारादयश्चतखोऽ-
न्तस्था; । उमिन्शान। विसर्मनीयः । सोऽन्ते स्य तत्तथोक्तम्‌ । अक्षर स्वरः ।
अकाराद्यो द्वादश स्वराः २ व्यञ्चनम्‌ । द मक्षर्‌ यस्य तदद्रयक्षरम्‌ । ग्ज्ञ
नमपारमितम्‌ ॥ ९ ॥

| तुरक्षरं बा \ ६॥

चतरं गेक्तरक्षणे नाम कुर्युः । भ दैवः, मवः, मवनाथः) नागदेवः, रुद्र
दत्तः, देवदत्तः इत्येवक्णानि नामान्‌ मवन्ति | ६ ॥

चक्ष चतुरक्षरं कात यङुक्त तत्काम्यमपीत्याद्‌--

द्यक्ष प्रतिष्ठकाप्वतुरक्षर त्रह्यघचेसकापः ॥ ७ ॥
रतिष्ठ्ह्यवचेते च कुमारस्य । तत्सस्कारत्वात्‌ । न कठः ॥ ७ ॥
यग्पानि सेव पुंसाम्‌ ॥ ८ ॥

अथवा । य॒समानि युप्पाक्तराण पुत्ता नामयेयानि मवन्ति । एवकारोऽवधारणापैः ॥
कथम्‌ । य्मेवाऽर्द्वियेत्‌ न पाण दृक्षणानीति । तेन शिवदत्तः नाधदृत्तः; दव
स्वामी, वसुशषमा) रद्र जनाईनः, वेद्घोषः) पद्रः विप्ण॒क्षमौ, इत्याद

प्व ॥ ८ ॥
| र न
१ 1 ष [रष

[ भढ १ सं° १९१| अओव्वहायनगृहयसूतरम्‌ । २९
अथुजानि स्ीणाम्‌ ॥९॥
जयुनान्ययुगमाक्षराणि जीणा नामानि मवन्ति | सुमद्रा, पावित्री, पद्‌, .बघुदा)
इत्याद ॥ & ॥
सान्यवहारिकिं नाम कृत्वाऽभिवादनीयं च नाम कृयीदित्याह ~
अभिवादनीयं च सपरित तन्पातापितरो विचातामोपनयनाद्‌ ॥ १० ॥
येन ॒नाश्नापनीपोऽमिवादयते । तच स्र्मीसेत | कृथौदिलयधैः । तंच मातापि-
तरावेव विधयातामोपनयनात्‌ । उपर्नातश्य त्वचक्षते-अनेन नाभ्नाऽभिवाद्यस्वेति
॥ १० ॥
भवात्तादेरंव पुत्नस्य शिरः परिगृह्य जपति । अङ्गादङ्गात्संभवाि
हृद वादवषिजायसे । आत्मा वै पुत्रनामाऽसि स जीव शरदः
शत्ामात मूषान जरवघ्रख॥ ११॥
भरवाप्तादागत्य ^ गृहानीनेताप्यनाहिताभिः ' ( श्रौ ०२।९ ) इतयादिपूत्रौकतमा-
` गेण विधिं कृतवा पत्रस्य शिरः परिगृह्य परैतो गृहीस्वा मूरैनि भिरवघ्राय ततो
जर्पात-सङ्गदङ्खादति ॥ ११॥
आअषटतेव कषां ॥ १२ ॥ सं° १५॥
कुमाोसत्वमन्तरकं' कुयोदिति । अनन्तरस्य चाये शेष येके । अनन्तरस्य
जातकर्मेणश्ेत्यपरे ॥ १२ ॥ १९ ॥ |
षष्टे मास्यन्नपारनप्‌ ॥ १॥
जन्मप्रमति ष्ठे माते न ग्मि । जाताविकारात्‌ । तत्ाज्पराशनं नाम
केम कायम्‌ ॥ १॥
अनजमन्नारचक्पिः ॥ २॥
अनस्यद्मानम्‌, । तेत्तिरप्ताह्च वीरम प्या् प्रणम्‌ । न क्षीरद्धिवृता-
नाम्‌ ॥ २॥

स (२ ¢

तात्तर्‌ ब्रह्मवचेतकाषः ॥ ३॥
तित्तिरेरिदं तेपिरम्‌ । अ(जतेप्तिरयोभ्यज्ञनत्वेनोपदे्ो नाननत्वेन । तथा छक्र
प्रसिद्धत्वात्‌ । तेनान्नमपि िद्धम्‌ ॥ ३ ॥
घुतेदने देनस्कपः ॥ ४॥
धृतसकृत ओदनो धृतद्नः | कुतः । ओदनप्रहणात्‌ । यदि दि पृतमिश्रोऽ. `
भिगरतः स्याद्‌ ‹ धृते तेजस्कामः › इत्येवावक्यत्‌ । ततश्च पृयेवद्भचज्चनत्वेनान्नमपि

१क्‌, ग. ध. "कं करोति।

४३ नारायणटृतवृत्तिसमेवषू- = [ अ° १ ° १७|
िद्धतयेव । घ्ीदनं यत्रेच्छति शृते नेदौयति धृते छते धरतसस्तो मति ।
न तु धृते श्रपणम्‌ | ्हेदानुपपत्तः | ४ ॥
द्धिपधुघूतमिश्रपन्ं पराजयेत्‌ । अन्नपतेऽत्रस्य ना दहना
वस्य दुत्पिण। । प्र प्रदातारं तारिष ञ्जनं धाह द्रुपद चहु
ष्पद इव ॥ ५॥
सकामत्तयेगेन दध्यारिपिश्मननं प्राशयेत्‌ ‹ अन्नपतेऽन्नप्य नः › इतिं मन्त्रेण ।
अयं मन्त्र; पप्राश्चनेष्वपि मवति । कृत । प्रा्नसहितत्वान्मन्त्ररय } प्राशयेदि-
त्यस्य च पप्ेषत्वात्‌ | आज प्राहययदित्यदि ॥ ^ ॥
आदटतेव कुमा ॥ ६ ॥ ख० १६ ॥
कुमायीसत्वमन्तकमचपादने कायेमित्यथेः ॥ ६ ॥ १६ ॥
ततीये वष चाट सथङ्ूख्पभ वा ॥ १॥

[३ षः क ५

कुक्षर्मोपदिटे वा काड़ चो कायैम्‌ । नन्मप्रमति तृतीये वप वा केयमिति

व्यवस्थितापिकसः । केषाचिदपनथनेन पतह स्मथत इति ॥ १ ॥

उन्तरतोञ्च्र हिवमापतिटनां पृयकृुणश्रराबाभि निद
धात॥ २॥
प्रभीताप्रणयनोत्तरकाल्पृत्त(तो्चरदेथवम। पतिः पृणनि दारावा9 निद्‌-
घाति स्थापयति । एथग्रहणे द्रल्वभेदायम्‌ । पए्रयक्टक्‌ पूरयित्वा निदध्यादिति |
सन्यथा स्मारीपदेशान्मिधितानां पूरणे स्यात्‌ । यथा ‹ प्मिमयुती दिरण्वनि-
काषम्‌ ( १।१५॥। १) इत्यपरश्चतनां रनम्‌ । अथवा | पतत्यपि समा.
सोपदेशे यथाकम व्रीदियवष्िरिलमेकं द्म्थ भवति । एकेन छताैत्वात्‌ । एव-
मिहप्यकं द्रं प्रस्तन्पेत । तजिवृयय पृथश्रहणम्‌ ॥ २ ॥ |
कथं पृथगमूतानां सदां द्रन्पाणां पूमशरावामि निधीयेरनितति--
पथाक्कारपिष्पाणो पाठुरध्य अनहं गोषयं नमे शर
श्रमपणानि चोपनिषिवाने मवेन्ति ॥ ३॥
अप्नः पशवात्कारविष्यमाणः कुमारः । त्मयुक्तं हि चौलम्‌ । एवं च छत्वा
सं्कारकम॑प व्यवायपरिहारेष काप कुमारोऽन्तरतम इति दितं मवति | मादु-
-एपस्थ उत्सङ्ग अस्ते । आनडहं गायै नमे शराव उपनिहितं मवति | मीप-
रानि चन्यास्मन्नवे शराव उ१।१।६त॥ने मवन्त ॥ २३ ॥

मातुः. 'पह्म द््नणत एङावल्तकुश्पर्जूर नम्यादाय ।४॥

9

१ ख. ध. "दानसंनिषि" । 5. श, "रने विरि" ‹

[ ज° { ल० १७] = आवङायनगृणसूषम्‌ । | ४१

मादुरदक्षिणतः पितिकषिशतिकुशपिज्नूढान्यादायाऽऽतौ । -मादुभरद्णं मादुः
सकाशादक्षेणतो यथा स्याद्यदक्षिगतो मा मृदिति ॥ ¢ ॥ |
बह्मा वैतानि धारयेत ।॥ ५।

एतानि इशपिन्नूढानि ब्ह्य। वा धारयेत्‌ । यचि ॥ ९ ॥` . `
पथा्कारविष्यमाणस्छावस्याय शीतोष्णा अपः समानी.

व + +

य।ष्णेन वा य उदृकनेह्‌।ति।॥ ६ ॥

घरां कृत्वा पुर्गक्ठा आहुतीहुत्वा कुमारस्य पधिमदेश स्थित्वा शीत-
मुदकमुष्ण चीदकमुमाम्यां पाणिभ्यां गृहीत्वाऽन्वस्िन्पन्नि युगपन्निनयति , उष्णे
नेति मन्त्रेण । ‹ समिघ्येकीमावे ? । न दक्षिणाङ्गकारितया माव्यम्‌ | कथमुमाम्यां
पाणिम्यामिति | उच्यते । अनियमे प्रापे नियमा सा पारेमाषा न वु दक्षिणा.
द्वविधायिका | ६ ।।
तासां गहीत्वा नवनीतं दधिद्रप्सान्या भदक्षिर्णं िरल्ञिरन्द
अदितिः के छान्वपत्वाप उन्दन्तु वच॑स इति ॥ ७ ॥
ताप्तामपमेकदेशं गृहीत्वा; नवनीतं च गृहीत्वा, तदमवे दधिद्रप्ताना गृहीत्वा,
प्रदक्षिणं क्लिरस्िरन्दति छेदयति मन्त्रेण । मन्तादृत्तिरुक्ता । ताप्तप्रहणे समानी
तानां अ्रहगायथम्‌ | इतरथा समानयनत्य शातष्नामर्‌ादड्‌रमभामेत्यन्न कताथत्वा-
तासां ्रहणनेव न स्यात्‌ । गृहीत्वेत्यस्य च नवनीतेन संबन्ध; स्यात्‌ । तक्षिप्वु
सत्यापो निलयाः । नवनीतदधिद्रप््योश्च किकः स्ि८१पि ॥ ७ ॥
दक्षिणे केशपक्षे जगे चाणि कुशपिञ्नरल्पभ्यत्मग्रानि निद
घद्ि-ओषये ्ायस्वेनभरू ॥ ८ ॥ |
दक्षिणग्रहणं विस्पष्टाथेम्‌ । तस्िन्केशपक्षे त्रीनि धीभि कुचा नि कुमा-
रस्याम्याताप्रागिं स्थाप्यति मन्त्रेण । वप्रा बहुथा ॥ < ॥
ववधिते भेन हितीरिपि निष्षीडय छौहैन श्षुरेग ॥ ९ ॥

[3 क्र नित

अनेन मन््रमण दहन क्स्म तान कुंञ्चापल्ज॒छान न५१।डय्‌तं | त्रु क्ष

स्थापयतीत्थ र; । रोके क्षुरो ठौह एव प्रपिद्धः । अतोऽत्र तस्यावाच्पत्वलोद-

शब्दस्ताभ्रे वतैते † शालान्तरे विहितत्व॑च । केके लोहशब्दशधचथ रनतादि-
ष्वपि वतेते ¦ अत्रतु ताम्रे । तथा दृष्टत्वात्‌ | ९॥ ~.
भच्छवत्ति येनाषपतसविता घ्षुरेण सोदर्य राज्ञो दरुगस्व विद्रन्‌।
तेन पएद्याणों दपतेदपस्य! ऽऽयुष्माङ्जरदष्टियिथासदिवि । १० ॥
१ ख, मिति) .

४१ नारायण्तवृ्तिसमेतम्‌- (५०१ ल° १७ |
तिऽनेन भन्ेण ततैव क्षुरेण प्रच्छिनत्ति । भाोऽनयकः ।
त्याहुः | १० ॥
प्रिद प्रच्छि परागग्राज्छमीपणः सद सात्र प्रयच्छते तानाः
नडहे गोपये निदधात ॥ ११ ॥
वप्सावचनं योऽत्र धम उपदिदयते त सन॑षु च्छेदेषु यथा स्यादेति । प्राग
ग्तवा श्मीपणैः सहैकीकृत्य मत्रे प्रयच्छति ददाति । तानप्तावानडुहं गामय
निदधाति स्थापयति । नान्न प्रागग्रतानियमः ॥ ११ ॥
येन धाता बहस्पतेरमेरिनद्रस्य चाऽऽगुषेऽबपत्‌ । तेन त आयुषे
पापि सु ्छोक्याय स्वस्तय इति द्विहीयमू । येन भूयश्च रात्यां
ज्योक्‌ च पयाति सूयम्‌ । तेन त आयुषे वपाम्‌ सृश्छकंयाय
स्वस्तय इ।१ ततीयपर्‌ ॥ १२ ॥
टुस्यावचनं मन्तरान्तर वदसनाधेम्‌ । मन्तमध्येऽपीतिकारो पियत ईष्युक्तपू ।
कुदापिन्नरनिधानस्याम्याप्तविवाना मवितुं नाहेति । भम्यपतत्य बण त्राणीति
वप्स॒थव ।द्धत्वात्‌ ॥ १२६ ॥
सष५न्नशतुयप्‌ ॥ १३
प ्िभिभेनैश्तुपैवार्‌ छिनत्ति ॥ १६९ ॥
एवमु तरपः ॥ १४॥
यथा द््तिमे गेश्पक्ष एवमत्तरेऽपि केद्यपक्े कथत्धि, । परित्ह्षयम्‌ । उत्तरे
व.शपक्षं ।नृरव न चपुषमित॥ १४॥
ुरतेजो निमूनेद्‌ । यत्रेण मचयता सुपेशक्ता वणा वप्त
केशान्‌ । शन्धि रिरो माऽस्याऽऽयः परमोदरररिपि ॥ १५॥
ततः क्षपां निषरजेच्छषयन्मन््रेण । निमाजनपवमाजनम्‌ । नन्पवेति तिनि.
हा ५५) ३।॥ वचनाद्‌ ॥ {९ ॥
नाप । ष्य च्छार।प्माभरादरवथ कृव्‌।ण(ऽक्षण्न्क्‌ पट
कुवित ॥ १६॥
नापिते शिनं रिष्यासष्यतैवेग । कु्टकरणवचमं विपरी तछक्षणया
वापने व्पेते | येन रिदितेऽ५ मुण्ड मपि हि श्रयते ॥ १६ ॥
यथाकषधम केशचपशन्कारपत्‌ ॥ १७ ॥
एक।रलक्िस्खः प्चाशेखो व। ' इति बृ।वायनः | पृनदधिखः पर्चिख इति

~------------------------------~- ~~ ------"---न

१ ख्‌, “द़ः } जनमिप्राय श्यः ! अ 1 २ कृरग. घ. "खाः प्‌ '

५४ नारायणछतवृत्तसमेदू- [स० १ सल १९ ]

` ततं आष्ट्त्य | ज्ञातेत्यर्थः । वाग्यत इत्यमन्वयमाणः } स्थतयेत्युपवेश्नप्र-
तिषेधः । एवमहःरेष॑स्थित्वाऽस्तमित आचायपमीपे बर्‌ ददामीति वाचं
विपूजेत्‌ ॥ ७ ॥
वरद्रन्यमाह-
| गोपिथुनं दक्षिणा ।॥ ८ ॥
, ननु भिक्षरयं कथमस्व गोिथुनत्तमवः | उच्यते-यथाभ्स्य प्रावरणादेः सेम-
वस्तथैतप्यापि ॥ ८ ॥
संबरषरमादिरेत्‌ । ९ ॥ ख० १८ ॥
एवं गोदानं करत्वा वत्र तरतमािशेषकषयमाणेन विधिनाऽऽयरेत्‌ । रारो
` च्रतदेश्षनानुपप्चरपरदयुः कायम्‌ ॥ ९॥
| अष्टपे वं ब्राह्मणमुपनयेत्‌ ॥ १॥
जम्भप्शत्यष्मे वरे बरह्मणमुपनयेत्‌ । कुमारमिति वतते । तच्च कुमारीनिवृच्य-
यमित्युक्तम्‌ ॥ १ ॥ |
| गमोष्मे वा ॥ २॥
गर्मप्रृत्यष्टमे बोपनयेत्‌ ॥ २ ॥
एकादशे प्षचियम्‌ ॥ ३॥
जस्मप्रभृति गमेप्रमृति वैकाद्स्चे वर्ष क्षत्रियमुपनयेत्‌ ।॥ ६॥
द्वादशे वैद्यम्‌ ॥ ४ ॥
नममप्रभति गमप्भृति वा दवादत्े वष वैयपुपनयेत्‌ ॥ ४ ॥
आ षोडशा्रह्मणस्यानतीवः कारः ॥ ५॥
पोडशवषैपयन्तं ्ाह्मणस्योपनयनकाटोऽतीतो न मवति ॥ ९ ॥

आ द्रावशात्प्षचपस्या चतुव्‌श्चद्ररयस्यात उध्वं पातेतसाव-
राका भवान्त ॥ & ॥

्षा्यतैरययोररा विर चदुावशयोरुप्नयनकारोऽतीतो न मवति । पोडशद्वावि.
दाचतुर्विशप्यनतेष्वनुपनीत्चत्पतितप्तवित्नीक) मवन्ति | संज्ञाया; प्रयोजनं ‹ पति-
तस्ताषवन्न।क उदाद्कन्रत चरेत्‌ ` इति । अत उध्वमेतिकचनं पुररस्तरप्वाकरारा
अभिविघाविति ज्ञाप्नायेम्‌ ॥ ६ ॥
नेनाुपनयेन्नाध्यापरेन्न याजयेनैमिन्पेवहरेषुः ॥ ७ ॥
क
“~ क, - त्‌ -नाताधिकारात्छुमाराम्रेति - वतेते. ङ ° । ग °त्‌ । नाताधिकारात्कमारमिति

वक्ष्यते ¦ क * ।

[ अ° { ख० ६०] आश्बङायनगृहयसूत्रम्‌ । ४५
अर्ची णप्रायश्ित्तानिति रेषः । उपनयनभरतिषेधादेव सर्वच प्रतिषेष सिद्धे यदि
केनचिहोमद्ञानद्वेपनीताः स्युस्तथाऽपि नैवेत्तिराणे कर्माणि पतितप्ाविी.
काणां कुयादिति प्वषां पाठः क्रियते ॥ ७ ॥
अकृतं इुभारं इड तक्षिरसमहतेन वाससा सेवीतमैगेयेन
वाऽजिनेन बाद्यणं रौरवेण क्षन्नियमानेन दैश्यम्रू ॥ ८ ॥
कुशङीकृतरिरसं वापिरिरसमित्यथः । अहतं नवम्‌ । अपुराणमनुपमक्तमि-
त्यथः | तेन वाप्तसा संवीते प्रातरृतमित्यथैः । रेणेयेन व।ऽजिनेन चर्मणा प्रात
न॑ यणमानीय होमं कुयात्‌ । एवमुत्तरत्रापि ज्ञेयम्‌ । एतानि चमीणि वाप्तप्ता पतह
विकरपन्ते । उमयेषां प्रावरणायैत्वादराशचब्दाच्च ॥ ८ ॥
यादि वासांसि वसीरन्स्तानि वसीरन्काषायं ब्राह्मणो माज्जिषठ
क्षियो दारिद्र वेश्यः ॥ ९ ॥
वापा वपरीरजनित्येवं सूत्रच्छेद ३! । गाप्तांति वस्रीरन्‌ । पददिध्युशि्यथेः |
दीव्युत्तरेणे सेबध्यते । तेन नियमेन परिधानं सिद्धम्‌ । पक्षे शु्ान्यपि सिध्यन्ति ।
दि स्तानि व्रन्‌ | काषायं ब्राह्मणः | माजि कषत्रियः । हारिद्रं वेदयः । एवं
रक्तानां वस्तनमनित्यम्‌ । तथा च॑ गौतमः-- वापर प्षोमचीरकुतपाः प््वैषा
काषाध् वाअवकृतं काषायमप्येके वाकं ब्राह्मणस्य माह्धिष्ठहारिद्रे इतरयोः `
इति ॥ ९ ॥
तेषां मेखर!\ ॥ १० ॥
उच्यन्त इति शेषः ॥ १० ॥
मौड्गी ब्राह्मणस्य धडुज्या क्षयस्य आवी वैरषस्य ॥ ११॥
मौज्ञी नान्यस्य । ब्राह्मणस्य तु मौज्ञी वाऽन्या वा न नियमः । एवमृत्तरयो-
ज्ञेयम्‌ ॥ ११॥
तेषां दण्डाः ॥ १२॥
उच्यन्त इति शेषः ॥ १२ ॥
पाङाशो बादह्यणस्य ओदुभ्बरः क्षियस्य भैरो वैद्यस्य
केशसंमितो ब्राह्यणस्य ठर!टसंमितः क्षच्रियस्य प्राणक्षमितो
वेश्यस्य || १३ ॥ ख° १९ ॥
दण्डनियमो मेखदमिस्तुस्यः ॥ १६॥ १९. ॥
स्वँ वा सर्वेषाम्‌ ॥ १॥

२ख. च गोतु*।

४8 नारायणटृतदटातिसमेतषू- = [ अ०१ स०१० |

सवै दण्डाः सरगेषां भवन्ति पाटाश्चादयः ॥ १ ॥
पन्वारग्ये हो त्तरतोेः प्राङ्युख आचायाऽवतिषटत । २॥
आज्यस्य बरिष्याप्ताद्नाने कत्वा, समन्वारन्पे ब्रह्मचारिणाष्माघानाधारान्त
करत्वा, प्वोक्ता आप्याहुतीहुत्वात्तरताऽः प्राङ्मुख जआचायाऽवातहत । बरह्म
चार्य त॒ दीर्भेन प्रविरयाऽऽचायेद्य दक्षिणत उपविशेत्‌ | तायं नाम " प्रणतानां
पिमो शषः ? । सर्र तीथिनेव प्रवद्य कमे कुयात्‌ ॥ २ ॥
पुरस्तासमत्यङ्शुख इतरः ॥ ३ ॥
आचार्यस्य एरातत्मलङ्मृसो ब्रहमचार्यवतिषठते ॥ ६ ॥

अपामद्धटी पूरायेसवा तत्सवितुषेणीमह ईति पूर्णेनास्य पुम-
मदक्षारयत्यासिस्य देदस्व स्वा सवितुः प्रसवेऽश्वनोवाहुभ्यां
पष्णो हरताभ्यां हस्तं गृहणाम्यसाविति दस्य पाणना पाणि
साङ्गुष्ठं शृदणीयातु ॥ ४ ॥
अपामुमयेोरल्ञली पूरयित्वा खस्य पूर्यनाज्ञटिन।ऽस्य॒पूणेमञ्ञदिमवक्षारयति
¢ तत्स्वितु्ृणीमहे ” इति मन्त्रेण । ब्रहचारिणोऽन्ञटागात्मनोऽज्जटिमवतिश्वती-
त्यथः ततो । देवस्य त्वा ! इति मन्त्रेण त्स्य पाणि साङ्गुष्ठं गृर्णायात्‌ ।
जाचा्याज्चदधिमथद्न्यः पूरयति । आप्षिच्येति कचनं कथम्‌ । आचार्योऽव्षारभणे कु-
योन कुमार इत्यवमयम्‌ । इतरथा पूर्णस्य पूणेमवक्षरयतीतयुक्ते कस्याज्ञटि कोऽ.
वक्षारयतीति पदेहः स्यात्‌ । आसिच्येति तृच्यमन प्तमानकरतकत्वनिरदृशायः पामि
गृहणाति सोऽवसिश्चतीति ज्ञायते । तेनाऽऽचार्योऽवक्षारयतीति पिद्धम्‌ । जप्ताति.
त्यस्य स्थाने प्॑ुद्धया ब्रह्मचाटिनाम ब्रूयात्‌ ॥ ४ ॥

क @ क

सविता ते हस्दम्ग्रथीदसाविति द्वितीयम्‌ । अ भ्रेराचायंस्तवासा-
तैति तृतीयम्‌ ॥ ५॥
सैए्यावचनं प्रथपहुस्ग्रहणषटाज्व्प्रिणादिषर्मप्राप्त्य्थम्‌ | ५ ॥

०.
दप भ

आदित्यपीक्षयद्‌ । देव सवितरष ते ब्रह्मचारी तं गोपाय स
मामृतेत्याचायः॥६॥

ततो ब्रह्मचारिणमादित्यरमक्षयन्मन्त्रेणाऽऽचायैः । आचार्यग्रहणं ज्ञाषनाभैम्‌ ।
अन्यक्षणे ब्रह्मचारिणो मन्त्रो नाऽऽचायंस्येति । तेनाऽ ऽदित्यमीक्षयेत्‌ (मित्रप्य त्वा
चद्युषा प्रत्त ` (श्रा०८ १४ ) इत्यत्र ब्रह्मचारिणा मन््ः सिद्धः ॥ ६ ॥
"~~~
१, “ति क्चने तु)

[ भ० १ सल° २१] आव्वलायनगृसृत्रमर ४७

कस्य ब्रह्मचयास प्राणस्य ब्रह्मचारासं कस्त्वा कथुयनेषत्‌ं काय
त्वा पारददापात ॥ ७॥

जपेदिति शषः | मन्त्रलिङ्धात्‌ | प्रज(पतये ब्रह्मच।री प्रदीयते | तेनाऽऽचा4-
स्याय मन्त्रः ॥ ७ ॥

यत्रा सवासाः परिवीत आगादिस्यषर्चभैनं परदक्षिणमावतयेत्‌ ॥ ८ ॥
अनेनाधे्चैनैनं ब्रह्मचारिणं प्रदक्तिणमावतैयेत्‌ वचने कथम्‌ । ‹ आवतै-
यिुमेन््रः स्यान्नाऽऽवत्यैमानो बबात्कुमारः › हत्यवरमथैम्‌ । अपषमरदणय्रङ्‌-
निवृस्यथेम्‌ । अन्यथ्‌, ‹ ऋचं पाद्परहणे › ( आश्व° १ | १ । {७ ) इच्यक्‌
स्यात्‌ ॥ < ॥
तस्याध्यंसो पाणी इत्वा हृददेशमारमेनोत्तरेग ॥ ९ ॥

अधील्युपरिमवे । बरह्चारिणोऽप्तयोरूपरि स्वस्य पाणी कृतवा, तस्य इदयदेच-
[4 म

समाप स्टरदुत्तरणावरचन ॥ ९ ॥

अरिं परिसमुद्च बरह्मचारी तृष्णीं सपिधपादपात्तष्मीं ३ पाजा-

॥
९ ®

पत्य प्राजापत्या ब्रद्मच{रां वताते वन्नयत | १० ॥ ख०२०॥
नन्वन्र १रसमृहनक्चनमनथकम्‌ | ्र्ृतत्वाद्मेः । उच्थते | सरायप्रातःप्तमिदघाने

पारिपतमूहनपयुक्षण यथा स्यातामिति परिप्तमुहनवचनम्‌ | अत्र वु परिप्तपृहनायज्घरवेव
तस्िनेवाभ्नो ब्रह्म चर तण सापवमाद्त्यात्‌ | नद्यचारवचनमाचा यानवृधथम्‌ |
यरमात्‌ यत्प्राजापत्यं तत्तष्ण ब्रह्मचारी च प्राजापत्यः! इति श्रूयते तस्माततुष्णी
समिधमादष्यात्‌ ॥ १० | २० ॥ [र

नरेण दैकेऽप्रये सपिधमदापं बहप जातवेदसे । तया स्वमग्न

वध्स्व्‌ सपा ब्रह्मणा वय स्वदइ॥ १॥

४५

एफ मम््रेग समिदाषानमिच्छन्ति । हशाठरोऽभिमतलन्ञाषनायैः । तेन पूर्य
्रुत्याङ्ृष्टलेऽप्युमभस्तु्वतवं पषिद्धम्‌ ॥ १ ॥

+ स समिधपावायाभिपुपवृशय अखं निमा तिस्वनत्ामा

समनञ५।(त ॥ २॥

तरद्चार। स्मिषमाधायाभिमुप्््य मलं निमाहिं मन्वेण तरिः । मन्त्राव्रृ्ति-
रक्ता । सप्रहण। मिध ना जयेद्वतयच वक्ष्यो विमो मूत । समिद्रहणमुमयो-

"~~~

+ ग. सज्ञकपुस्त्े स इति पदे नाति ।

४८ नारायणद्तदततिसमेतम्‌- [अ० १ खम २२

रपि पक्षयोरत्तरो विधिर्यथा स्यादिति । आधायग्रहणं (सायं प्रातः समिधमादध्यात्‌!
इत्यत्रापि यथा स्यात्‌ ॥ २॥
तेजसा शिवाऽऽत्मानं समनक्तीवि विज्ञायते ॥ २ ॥
श्त्याकषैः कथम्‌ । जन्नुपस्पशनमा निः स्यादति ॥ ६ ॥
थि मेधां भायि प्रजां म्यश्रिस्वैजो दधातु । मयि मेधां
यि प्रजां मीन इद्धियं दधतु | मयि मेधां मयि प्रजां मयि
यो ्रानो दधातु । यत्ते अग्रे तेजस्देनादं तेजस्वी भूषाम्‌ ।
यन्ते अग्ने वचेस्तेनाहं वयेस्वी भृषासम्‌ । यत्ते अये दरस्तेनारं
हरस्व भूयासम्‌ । इत्युपस्थाय जान्वाच्योपक्षगृहय च्रुषाद्धौदहिं
भोः सावित्रं भोरे अुनरूरे रीति ॥ ४ ॥
पट्मिस्पस्थाय दक्षिणं जान्वाच्य विविवदुपपगृहयाऽऽचायंवरयादधीदीति
प्रषेण ॥ ४॥
त॒स्य वाससा पाणिभ्यां च पणा संगृह्य साविच्रौमन्वादं
पच्छाऽपैचशः स्वाम्‌ ॥ ५॥
तस्य ब्रह्मचारिणः पारेदितेन वापतप्ता । प्रावरणस्यानित्यत्वात्‌ | सव्य पाणिभ्यां
श्र तस्य पाणी गृहीत्वा प्ावित्रीमन्वाह ॥ ५ ॥
यथाशक्ति वाच्यात्‌ ॥ ६ ॥
स्वयं पाद्‌ पादमुक्त्य तेन वाचयति । यदि ब्रह्मचारी पाः पद्‌ वक्त न

शति ततस्तन यथाश्चाक्त वाचयत | एवमधैचैशः । एव स्वाम्‌ ॥ ६ ॥

हृदयदशेऽस्याध्व)ङ्क( पाणपुपदधातै । मम वते हूदयं ते
दधामि परम चत्तपनु चित्त वे अप्तु । मम बाचपेकव्रतो जुषस्व
बृहस्पतिष्ट। नियुनक्त मद्यप्रितवि ॥ ७ ॥ ख० २१॥।
ब्रह्मच रेणा ठदयदृश्चप्तीपे स्वस्य पाभिमृष्वाङ्गछिपपद्धाति स्थापयति मन्तरेण
॥ ७॥२१॥

मेखटामाबध्य दण्डं परदाय बह्मचय॑मादिगेत्‌ ।, १
ततो मेखलमावध्व दण्ड प्रदाय ब्रहमचयेमादिरित्‌ ॥ १ ॥
वैयमादिशेदित्याह-

अह्यचयस्यपञचन कम एर दिका पा स्वाप्छीराचायौ्धीनो
दमर्धष्वोहि।॥ २॥

१ ख, इयमा 1

[अ० १००२२] आश्वङायनगृद्सृत्रम । ४९

इदा्म अयचार्भूति । अपोऽशान । मूत्रपुरीषादौ शाल्रविहितमाचपने
, कवित्यर्भः । कमे कुरु । यच्छाख्जविहितं कमं स्योषा्नादि | दि मा खप्प्ी-
रति दिवाश्चयनप्रतिषेधः । जचायाधीनो नित्य मव । वेद्म्धीौष्व वेद्‌्ययनं
कुर ॥ २ ॥ | |
| द्रादश्च वषौणि वेद्‌ब्रह्मचर्यप्‌ ॥ ३॥
स्य ब्रह्मच ॒वेद्रह्यचभैम्‌ । वेदम्रहणं कथम्‌ । वेदुमात्रश्याय कालनियमः
स्यादिति । “ मन्त्रन्ाह्मणयोरवैदनामषेयम्‌ । तेन महानाम्नयादीनां त्रतानामूर्व
द्ाद्शवर्भ्परज्यः संवत््राः स्युः । एवं च कत्वोपनयनम्रमृति षोंडसे वर्ष गोदानं
सिद्धम्‌ । बेद्रहणा दयपर्थो ङन्ध एवमेके । अन्ये तु जन्मप्रभृति षोडश वर्षे गोदानम्‌ ।
महानाम्नयादीनां च ततानां द्वादशचवरेष्वन्तमा वमिच्छन्ति । महानाम्न्यादनापमपि
वेदैकदेशत्व। दिति । प्थसििन्पक्ते यदा सवततर त्रत्चय। तदा प्षदशे गोदानं स्यात्‌|
त्माद्यमेव पक्ष; त्रेयान्‌ । वेदग्रहणं कथम्‌ । एकेकप्य वेदस्य द्वादश वषि
ब्रह्मच स्यादिति । तेन द्योश्वतुर्धिशतिः । अयाणां षरूनर्यत्‌ । चतुणामषटाच-
त्वारिंशत्‌ ॥ ६ ॥
ग्रहणान्तं बा ॥ ४॥
वेद्रहणानतं वा ब्रह्मच मवति प्रागु वा दवदृकञम्पः | एवं च्ुवेता तरितरिय
रना प्रददति; मवति । विद्यास्ना व्रत्नान विद्यावतर्नानमिति | प्राद्भादशषम्परो
वेदमधीत्य यः स्नाति प्त वि्यापनातकः | यस्तु द्वादृशवषाणे बद्यचयै कत्वाऽन-
धीतवेदः स्नाति प्त व्रस्नातक्ः । यस्ठु पुनद्राद्श कषण बरह्मच इत्वाऽष)तवेदः
र्न।ति स वियात्रतस्नातकः | ननु ‹ विद्यन्ते गस्मर्थेन निमन्ञ्प कृतादुन्ञातस्य
वा स्नानम्‌, (३।९ । ४ ) इति क्क्ष्याति | अतः कथं त्रतस्नानध्य समवः ।
उच्थते । तिचान्त इति न विदयापतमाद स्नानं चोधते | प्रि ताईं विद्याया भन्ते
न मध्ये | तेन त्रतेस्नातकोञपि मध्ये वेदमुत्छ्ञयान्त्वमारएपकमर्वात्य स्नायात्‌ ।
रहस्ये चाऽऽरण्वकं प्रादान्पेन स्नाननिमित्तं चोयते ‹ वेद्मन री परनेनतिक्रो मरति
इत्यादिना ! ततः सिश।दि इत्य समापयेत्‌ ॥ ४ ॥

सायं प्राचभिक्षेव ॥ ५॥
अहनि रात्रौ चाऽऽच यथम रशना चाने याचेत्‌ । तत्र मरत्पूपमि यासा
स्तरदृष्टो विधिदरषटम्यः ॥ १ ॥
सा प्राचः समिधमादध्यात्‌ ॥&॥

=++-~-------------~--~~-~~-~-~-------------------------------------------“

१ ख. प्रध्युः ।

५० नारायणछतवृत्तिसमेतम्‌- [ भ०१ स २२

अचि परिसमद्यत्याधयपस्थानान्ता घमा मदन्तात्युक्तम्‌ । पनः सायप्रातम्रहण
प्वेणासबन्धाधम्‌ । हेन भक्ष वा पृतै मवति समिदाषाने वेति करमानियमः विद्ध
॥ ६॥ । व
अप्त्पार्यापिनमग्रे भिक्षिबाप्रत्यारूप्रायिरन। वा ॥ ७ ॥
अयं नियमोऽनुप्रवचनीयमैते | कुतः | जनुप्कचनीये मगाममन्ञां ददाविति भे्त-
मन्त्रात्‌ ॥ ७ ॥ `
भवान्मिक्षां ददालिति) अनुमवचनी.यापिति षा ॥ < ॥
छीमिक्षा चेदुमयतन मन्त्रे भवती ददा्तिति ब्रूयात्‌ ॥ < ॥
तदाचायौय वेदयीव तिद हः्ेषम्‌ ।॥ ९ ॥
त्छषमाचायाय` निवेच तस्मिन्नहनि यावाच्छिष्ट तावन्तं कार तित | नेष.
विरत्‌ ॥ ९ ॥
अस्तमिते ब्रह्मीदनमनुभवचनीयं श्रपपित्वाऽऽ्च।यौय बेदयात ॥ १०॥
ब्रह्मभ्य ओदनो ब्रहमोद्नः । ब्रह्मशब्दो ब्राह्मणवाचक्; । तेन ब्रह्मणमोजतं
विधास्यमानमत एव चरोर्भवति | अनप्रत्चननिमित्तमनुप्रगचनीवम्‌ । पाकयन्ञविष।-
नेन ब्रह्मचयनुपरकेचनीयं श्रपायित्वाऽऽचार्याय वेदयत ‹ शतः स्याटीपाकः
३१ ॥ १० ॥
आचावः समन्वारन्धे जुहुपात्‌ । सदसस्पतिमद़ तरामति ॥ ११॥
तेत; प्मन्बारञ्पे ब्रह्मच॥२०६्१।घानादयाघार्‌न्तं कृतवाऽनया जहुयात्‌ ॥११॥
| सााचन्या रतयम ॥ १२॥
^ तत्सवितुपरण्यम्‌ १ इषा प्रनिद्धा । दवितीयप्रहणमृकत्तरयम्‌॥१२॥
ययक्किचात्‌ उष्पपनृक्तं स्याव ॥ १३ ॥
अत्र प्ाविभ्पनृरेति इत्वा साका दिती जयोति । अत उ्वमपि मह्‌-
नागन्यादनतेषु यचयदुनूक्ते तेन तेन द्वितीयं जहति । एतदु मवति । ^ महान(-
ग्य दितिरषु श्रवणान्तेऽनुभवचनीयहोमः कायै; | तत्र सारिः स्पने ' महाना-
म्यः स्वाह्‌। ' । महात्ताय स्वाहा › ८ उपनिषद्‌ स्वाहा ` इव्येवं द्वि
सुहत | अन्यत्तमाननिति › । द्वित यग्रहणं महयनार्न्या।द्नातनवन ह्‌। मायम्‌ ।
इतरया, मन्नेण होमे क्रेयमाणे प्रतिमन्त्र स्वाहाकार; स्यात्‌ | स्त च प्रदानाय
३1१ इतवाऽनक्र गाहुतयः स्युः | ततशवो्तराततां द्वितीयत्वं न स्यत्‌ । तस्मादू्ि-
तवम्रहणम्‌ ॥ १६३ ॥

ल --~---- न 9.

® _ ‰#
॥

पाकि

१ ख, व्‌! आसनादि न कुयौत्‌ | रक. फ. “पु घ्रा" ।

[ अ० { ल्द२ | आन्बदायनगृद्यसूत्रषू । ५१

भपिभ्यस्तृती यमू ॥ १४॥
तृतीयवचनद्विभ्यं इत्यस्य तिधायकत्व॑निदत्ये मन्त्रतवज्ञापनार्ध॑म्‌ । तेन
सद्षिभ्यः स्वाहेति जहीति ॥ १४ ॥
सौविष्टटृपं चतुम्‌ ॥ १५॥
सेरूणवचनं नियमाथम्‌ । चतुथेमेव न ष्ठमिति । तेनात्राऽऽज्यमागौ न.
भवतः ॥ १९ ॥
ब्रह्मणान्भोजयितवा वेदसमाप्नं बाचयीत ॥ १६ ॥
सेस्थाजपान्त त्वा तर ह्यणान्मोजयित्वा वेदतमाठि मवन्तो ब्ुवनिवति ब्रुयात्‌ ।
ते च वेदसमािरपत्विति ब्रूयुः ॥ ११६ ॥ |
अत. उध्वपक्तीरारुबणाश्ची ब्रह्मचायेधःश्रायी तिरतं द्रदशरात्र
संवत्सरं वा ॥ १७ ॥ |
अत उवमिति कमात्‌ । पूर्वण संबन्धकरणाथम्‌ । प्रयोजनमुपरिष्ाद्वक्ष्यामः |
्ह्मचारिवचनमचार्यनिवृ्तय्थम्‌ ॥ १७ ॥ |
चरितत्रतायः पेधाजननं करोति ॥ १८ ॥
घरितत्रतायेति वचने मेभजननेन ततस्य संबन्धायंम्‌ । तेन यत्नोपनयने मेधाजनन.
मति तत्रैव बरतचयौ । यत्र त्रतचयौ ततरैवानुप्रवचनीयः | उपनीतपृवैस्य मेष।-
जननामवे त्रितयमपि निवत्ते ॥ १८॥
अनिन्दितायां दिश्येकमूरं पराश्चं कुशस्तम्बं वा ॒पटाश्रापचारे
प्रदक्षिणयुदङ्कम्भेन जः परिषिश्चन्तं वाचयति । सुश्रवः सुश्रवा
असि यथात्वं सृश्रवः सुश्रवा अस्येवं मां सुभ्रवः सौश्रवसं
कुर । यथा त्वं देवानां यन्नस्य निधिपोऽस्येवपहं पनुष्वाणां बे-
दस्य निधेपो भ्रयास्तमिवि॥ १९॥
हदं मेधाजननम्‌ । तिलो निन्दिता दिशः । दक्षिणा प्राबदक्षिणा प्रत्यग्द्षिणेति ।
अन्याः प्तवां अनिन्दिताः । तस्यां दिहरेकमृटं पटान्च कुशस्तम्बे वा पठाश्चामवे |
्रदक्षिणमुदकुम्मेन चि! परिषिश्वनतं वरद्नचारिणे वाचयति " सुश्रवः † इति मन्रम्‌ |
एकमुखमशखमिल्ययेः । पुनः पठाचप्रहणमनेकमृटस्णप्यभवे कुशस्तम्बे परिषिन्च-
दितति॥ १९ ॥
एतेन बापनादि परिदानान्ते व्रतरादेशनं व्वाख्यारमू्‌ ॥ २० ॥
त्रतदेशने यद्स्मामिन्याख्याते ^ स्वत्सरावमे चारधित्वा त्रनमनुयुञ्य › (श्री,

१ श्षारक्° |

[ अ० १ स २३] आश्वकयनगृहयूचमू । ५३

३

न्यवरणप्रस्गात्‌ । ‹ आपृ मे होत्तश्तिम्य इति होत्रकान्‌ ! ( १ ।२३.।९. )
इत्य होत्रकशब्दो मुखुयवजितेषु वतैते । ‹ होत्रका उण्हयष्वमितीतरन्‌ '
(श्रौ० ५।६ ) इत्यत्र मु्यव््तिषु होत्रकशब्दस्य दर्शनात्‌ । वैतश्च यभा
परतिषस्थात्रादिषु वतेत एव श्षमित्रादिष्वपि वर्तेत ॥ ४ ॥
सदस्यं सप्तदशे कौषीठकिनः समामनन्ति स -कर्मणायुपद्रश
भवतीति तदुक्तमुरभ्यां यमृतिजो बहुधा करपयन्व इति ॥५॥ `
सदापि मवः सदस्यः । सपरदशग्रहणगरतििक्‌ सधी मवतीति ज्तापनायेम्‌ ।
तेनोपस्थानपरसपणादि प्तामान्यिहितं सिद्धम्‌ । अथवा नियमार्थम्‌ । कथम्‌ | एक
एव सदस्यः स्यादिति । शान्नान्तरेऽनके सदस्या दृष्टास्तिवृत्यथंम्‌ । स च कमेणा-
मुपदरष्टा मवतीत्येवे कौषीतकिन आचायौ मन्यन्ते । चऋरम्यां चायम उक्तः ॥१॥
होतारमेव परथमं वृणीते ॥ ६ ॥ ॑
एवकारोऽवधारणाथैः | होतारमेव न ब्राह्मणमिति । एवं चेपपुरवण. विरोषः।
न । यद्‌ चतुर्णा वरणं तदा बह्मणः प्रथमं वरणम्‌ । यदा स्वेषां तद्‌। होतुः
प्रथमं वरणामिति | ९ ॥
अम होता स मे होता होतारं त्वाऽपुं वृण शति होता-
रभ्‌.॥७॥
अनेन होतारं वणते । अमुभेत्यस्य स्थाने होतुनोम वाच्यम्‌ । पनहोतप्र `
हणं होतृवरण आन्नाते। मनत उत्तरत्ानुवतेत इति ज्ञापनायम्‌ ॥ ७.॥

9

चन््रमामेत्रह्लास मे ब्रह्मा ब्रह्माणं तवाऽमुं वृण इति ब्रह्मा-
णम्‌ ॥८॥
इत्सपाठोऽनुवृत्तिमागेभदनार्थः ॥ ८ ॥

आदित्यो मेऽध्वधरिस्यध्वर्युमू्‌ । पर्जन्यो म उद्गतित्युद्वातारम्‌ ।
आपो पे होाशंसिन हति हात्रकान्‌ । रश्मयो मे चमप्ताध्वयैव
इति चपस्ताष्वयेन्‌ । आकाशो मे सदस्य इते सदस्यम्‌ । स
टरो जयेत्‌ । महन्मेऽवोचो मगा मेऽवोचो भगो मेऽवोचो यशां
मेऽवोचः स्तोषं मेऽवोचः क्टृश्चि मेऽबोचस्तुपति मेऽराच। यर्ति
मेऽवोचः सव मेऽबोच इति ॥ ९ ॥ |
सग्रहणं कथम्‌ । वरणानन्तरमेव जपः स्यात्सर्वेषां वरणे कते मा मृदिति ।

वृश्रहणे ये ये वृतस्ते ते जपयुरित्येवम्थम्‌ ॥ ९ ॥

१. युथा ।

| ३ 1

=

गै मदेच्च पूपूतेः पुलवस्य प्रतिपादनम्‌ |
निषेक्रफङ :उत्ेञ फट सीसकर्मग; ;;
गरमाम्बषानजों दोषो ज तान्सर्वोऽपि नह्यति ;
युव्चोमिवृद्धिश्च िद्धिभधवहेम्तथा ॥
नामकमफट्‌ त्वेततपमुषदष्ट मनीषिभिः !
मूयोबटोकनादप्युरमिवृद्ि मेदुर ॥
निष्करमादायुःश्रीवद्धिरप्य्‌ दृष्टा मनीषिभिः |
सन्ताहानन्मातेगनपडद्लादपि श्वष्यति ॥
बलायुवेचोवृद्धश्च चूडा त्मफडं स्मरम्‌ !
उप्नीतेः फटे चेतदुष्िजतािद्धिपूर्विक्रा ॥
वेदाधीव्यदिकारस्य तिद्ध करषिभिरीरिता |
दवपत्नमापगग [3वाहुन्य फ स्परत्‌ ॥
उणरितनर्तिप्गरहे त वचनेः संम्कारै; कय॑ षिद्धि्मैवति ददुव्यक्ती मूनम्‌ । यथा
किम्पि यन्तर भिन्नभिक्नाव्य्ैः पूणता प्राप्नोति तथैव सद मानवोऽपरि विरोषतः
बराह्मणोऽनकैः तेस्कारिरेदे पंम्टरते जायते रेहिकं पारडीकिकं चोमयत्रिधमपि
सम्कारजन्धफटम्‌ |
° वैदिकः कमम: पण्यैनिषेक्रारिष्िनन्मनाम्‌ |
कार्यः शरीरसंस्कारः पावनः प्रेत्य चेह च ॥
गर्भरोमैनी तकर्म चौडमेो्चीनिचन्धनेः
बेजकं गार्भिकं चैनो द्विनानामपस्ञ्यते |
० क © ७ क £

इत्यःदिमृयोमिवचोषनुनाऽप्युक्तम्‌ । सस्काराकरणे दोषमप्याहतुरत्याश्चलायनो-
८ स्वे खे गृह्ये यथा प्रोत्तान्तथा तेकृतयेऽखिलः
कव्या मूतिकामेन नान्यथा पिद्धिश्च्छति ॥ ! .
* पष्कार्रहिता चे इ त्षां जन्म निरथैकम्‌ | `
इत्यारिभिवचोमिः । यद्यपि मिक्नमित्स्पृतिग्रन्धषु तेस्कारविषथिणी मनागिव
विभिन्नता ₹ग्ोचरी मवति तथाऽपि मृतिकामेन स्वस्वगह्याक्ता एव सस्कारा विषेयाः।
अस्य पृनराशधल्ायनायसत्रस्य समन साऽवबोघा देवत्रातापरनामतेयो देवस्वाप्री

मव 3 चश्रर्‌ ¦ ददस्वा.क्रतमाष्ननुन पन गृह्यपृत्रञध्ननूनघ्रुरण दगकरात्मज..

२८“ सूत्रार्थो व्ण्येते यत्र पदैः सूव्रारसारिभिः श्टपदानि च वण्यते माध्यं मृष्यविदौ
विदुः ॥ ' इर अररदोक्षस्थालिद्वािसंग्रहग्तभःप्यङब्दस्य कायां महेश्वरः ।

| ४]
ड, [> |. (|
ने मरणेन वृरारिता ! धौतसूतरऽपि लः रायणतचैव वृत्तः भथितैद : परं श्रौत.

क 9 क

वृक्तिः गा्गोचतने नृततिहप्‌ नुनराय्णः। गृह्यतूनवृत्ततः िनाक्षतन-

+,

त्ैधवगोध्रननारायणादूमित्र एतेति प्रतीयते । केवलनरायणेतिनापधेयप्ाम्पात्‌,
६

उमरोनारायणयोः ण्त्नामगेत्रे निरणमिवाैव इमत्तात्‌ , श्रौ्पुनवृतकारं गृष्य-
सवततरत च केवनामितनेमेवावगच्छन्ति | पर

आश्वटायनपूतरस्य माध्यं मगवत। कतम्‌ |
देवस्वामित्तमाल्येन विस्सीमे सद्नकुम्‌ ॥
तत्पसादान्प्येदानीं करियते वृत्तिरशी ।
नारायणेन ग्यम नरर्तिहस्य घुनूना ५1
इति शरौतसूतरवतिग्रस्तवे गाग्यैनारायणो स्यलिसतु । गृह्यमूत्वृत्ति तमापनावपरे च

^
८ आश्वछायनगृहयस्य माप्य मगवता कृतम्‌ ।
देव्वामिप्तमाए्येन विस्तीणे ततप्रष्ादतः ॥
दिषाकरद्धिनवयैसूनुन। नैधरवेण वै ।
नारायणेन विप्रेण कृतेयं वृत्तिरीदशी ॥
इति नेध्रवनारायणेनोदशो् । अनेनान्तःप्रमाणेनैव द्योः श्रोतगद्यनत्वृत्तक्रतोः
पाथेकये फुर्टीम्‌तमिति निमाल्यन्त्‌ ाराप्रारविमशेपटीयां ्शचतुरशेमषी काः पषियः |
अयं ग्यमृत्रवृरिक्त्नारायणः कत जनपदं स्वकीयेन जन्मन।ऽठेचकरार कतम च
कटे विमृषयामापेति याधातथ्मेन विवकतुप॑तिद्यज्ञाननघुयान्न खलु शसकनुमां
वयम्‌ | तथाऽपि ष्टृशतान्दया. प्राक्तनोऽयं नैध्रुवो नारायण इति तु निश्चप्रचम्‌ |
यतः-प्राेण प्श्चरतान्दयाः प्राचीनः प्रयोगपरिनातप्रगेता श्ीनृकषिह -एनं दैव"
= करि त त्र नारायणमिति, तेन च प्रनीयतेऽयं वृत्तिङज्हि पट्‌शत।ठद्चा
अवोचीन इति ।
ूत्रकारहदयाकूताविप्करणे पटीयपती५ नारायणी नम्‌ वर्तः गृहयपूत्राणयाय-
तेध्यप्रगयिनां याक्निकधुरीणागं चति प्मोदातिश्य विद्यादिति निर्विविकते.
त्मम्‌ । नैतततेक् मन्थनं पाक्षात्कूषतां चिरित्सात्मकशेम्‌षीजणाम्‌ । आश्र
खयन यगृद्यसूत्रस्यास्यं ‹ गृह्यपारशेष्टम्‌ ‡ हति नामेयं परण वियते | ठव प्राय
सूत्रनुक्ता भूयसो विषयाः तंगहीलः परिशिष्टपणेत्ा । परं कदा रेन च तत्प्रणीतं
तद्विषयकं किमष्युङ्धयित्‌ न प्रवर्वतेऽस्पदीयाऽययकरणिका । कृभारिरमटेन प्रकृत
पृशवृस्थनुराषनेषदननवशतप्ररूयाक्रा; कारिका उ्यघायिषत्‌ । तामामवि याज्ञिक.

मक्रिसशोण्डानां महान्हटृषयोगः स्यादिति गरीयानूविशवासः । पूतरवत्तिगतरहस्यस्य

[ ५}

कष्ठस्यीकरणात्रै कारिकणापातं सविशेषमयोगो मरेदियपि बाई. विधतिषपः |
:गृह्यपरिशिषठं कोषारिलकारिकाश्च प्न्ेऽसिन्नेतदुमयपपि-समप्रहि + नथ. कारि-
कारचयिता ` कुमारो मामां पावार्ति +कडृतो पित्त उत स एवेति तिदे न क्रिपप्य.
= स्पारणं विनिगमकमुत्परयामः । परं गृह्यतप्रवृतिमो देव करेन नार्‌ गणात्‌ ।
सतरावृत्तिरिय दृष्टा वत्तौ नारायणश्य त ] |

₹ति तत्कृतोलदेन अर्श इति अ्रनिमाति । रएताघु . कारिकास्वपि माय
विद्यत इति कर्णोपकर्णिकय। अवेणक्तरणिमाणति । आश्वलायनसत्रौपयेपि हरदत्तस्य
माष्यं जयन्तादीनां करिकेश्च विदन्तं इति अन्यतरेतरम्न्थङ्दटेलास्स्कटी मवति ।

अत्र केच. सेशर्यीरन्‌ ‹ भगवताऽशश्वायनाचरयेण स्करीये ग्यप्र - वि्वाहा-
` शचोध्वदेहिकान्ताः संस्कारा व्यरवचिषन तत . परोदकषसेस्कारान्तःपातिनां .. महानाम्नी
हात्रनेपनिषवुत्रनाह्यपस्काराणां कथं न. नामः. संग्रहो. नाक्रारि › . इति- । - अद्‌
.बोद्धन्यम्‌ । अःश्वरायनाचायेण श्रोतसूत्स्पा्ठमेऽभ्याये चतुद ‹ एतदधिवं न~
` चारिणमनिराकृतिने ° ^ तेष्या्यषीतपृवाणामपीतपूवागाम्‌ः' ्या्न्तातमकरे खण्डे
सत्रेषु प्रक्तथितमिंतति न. पुनराम्रेडितमिया तसपस्कारयमवावि ।

आश्वलयनाचारयेण तृतीयाध्याये चतुधैखण्डे -देवतादितर्पणप्रकरणमुक्तम्‌ ॥- तशर
-सुमन्तुजेमिनि ०; ' इत्यारम्य ‹ ये चान्ये -आचायार्ते ` पव ` तुप्यन्त्विति ८८३त्यनते
चतुय सूत्र आचावेतपणप्रपङ्धे स्वीयं नामेयमप्यवानि । तेन -पर्द्धितथं.. पुरतः
` समुदेति. । आश्च्ायनकाटे. जीवतोऽपि -तप॑गप्रथाऽदुत्रऽश्धद्यवनानन १ केनवि-
त्दन्तेगापतिना स्वकयगु्मीरवायै तत्नामतेयमाश्चलायनसूत्रे स्मावेक्षितपिति । अत्रत्य
प्रतिभाति-- जीवतर्तपणं न पमवति | खग्ग रवमावनया$ऽधलायनच्छर्रओैव तर्पणे
` श्वगुरुनःमघेयप्रहणं भारन्धं तदेव यावत्प परतित्तनं क!कमृनुप्युतपरम्परथा प्रचरति
. एवमेव षरत्याषादगृष्यपूत्रेऽपि तर्पगदेवतोदेखे ' सत्याषादं तर्पयामि › इति सत्या. .
षाडयदं तदीयमूत्रे दशयते, तदपि पुनरेवमेवेत्यवगन्तभ्थम्‌ । इत्थमेव सक्राप्यृह्यम्‌ |
आहेम्विदश्वडायनाचायभैव स्वपत्ान्‌ पायिनां कृते स्वीयमपि नामेयं . समेप्राही-
त्यपि तमातयेत | यथा कथं वाङत्त॒ । आचा्योनन्तरं केनचिदृरय सृत्र्य क्ियदंश
एतत्सु्न प्रलिप्त इति न भमितस्यम्‌ | :
श्रोतसूम्रे गाग्येनार्‌ यस्य वृत्तिृक्पूतरे च तेधुवनारायणीया वृत्तिरिति मिक
तिङृतोैतिद्धयं विधः तथैव श्रौते गृक्य सूत्रमपि विमिननमेरेवाऽऽशवकायनोः

+ उका लुकढुरकाथचिन्त।कारि पर शातम्‌ + एतु दशं डं परिरिशङ्पेाभे. निवे
` श्नि ।

[ ६ |

ह्यादिति न सैदिष्यम्‌ | । तम्याचिहेत्रेण परदुष्वंरणहोभकालौ व्यारूयानौ ।
° अयाची जहोति यथोक्तं पुरस्तात्‌ † ‹ पिण्डेव्योषयानम्‌ › ‹ उक्तानि वैतानि

कानि गृह्याणि वक्षयम; › इत्यारतिदेशपरिमषाप्रादरवानिभस्तद ककतुकत्व
निर्विचिक्गिसं सिध्यति । श्रतिसूत्रयोर्पर्नव्योपजीवकमभावधबन्धेन सूत्राणामपि
तितु मन्तस्यं न पुनर्मनागपिं तहो न्यूनत्वम्‌ । मगवत आश्वलायनाचा्-
स्यापि स्र? तुत्वे खरनाग्नायमृटकमेवेति तत्र तत्र विदं मतेति । यथ[-“ यज्ञो -
पर्वती नियेदुकः से्यामुपाप्तीत वाग्यतः | सायमूत्तरापरामिमुखोऽन्ष्टमदेकशे मा

विन्य जपेदघ।स्तमिते मण्डल आ नक्षत्रःशेनात्‌ । एवं प्रातः । प्राङमुखतिष्ठन्ना
मण्डव्दश्चनात्‌ | ( आण गृ०पू० ६७२३-७.) हति सूत्रपश्चकेनापऽचाथण
` सेध्याक्ता । एतस्या मृं त॒ ततिरीय।रण्यके प्रयते । ‹ रक्षाभ्ति हवा पुरो-
नुवाके त्पो्रतिषठनत तान्‌० ब्रहैव समह्याप्येति य एवं वेद, † ( तै, आ. ्र. र्‌
अ, २) एकोव सृत्रकरंण ये खदु पष्ठमह्ययज्ञा निगदिताः (मथातः पश्च यज्ञा.
इत्यन सुचतुष्टयेन तत्रापि । पश्च वा एते महायज्ञाः सन्नि प्रतायन्ते सतति
सेतिष्ठन्ते ! (तै, अ, ५, २ अ, १०) इत्णरण्यक्रं मूखामिंति बद्धम्‌ । इत्थमेव
च 4 अथातः र्वाप्यायमधीयीत कचा यजुषि प्ामान्यथ्वाह्गिरमो० नमो दिष्णर
महते करोमि ' इति अन्येन तत्रापि ‹ ्ह्ययज्ञेन यक्षपमागः प्राच्थं दिती ° परज्ञा
तथेव $तिपदा वदा प्रतिषे ! (ते, जा, ध्र, २ ज. ११) इत्यारण्धक्रयेव
मिदानम्‌ | एवमेवान्यत्ागि ज्ञेयम्‌ : चया-अन्तयेष्िप्रकरणे ८ अनुस्तरण्या वपामु.
खद शिरोमत॑० (ज, गृ. ४।,६।१९ ) एवमा्िभिः पूतैः कपितमनुस्तरणी-
कमै । जपने वम परिगमिभ्येयस्र स प्रणुष्व पीव मेदप्रा च । नेस्वा पष्णहरसा
जहिषाणा दपुगििधकष्यन्परङ्लयाते ॥ (च. स. ७। ६।२१) अयमेव मन्व्रस्तै-
तिर्दारण्यके मनागिव मिन्नतया दृयते । ते. भ. ६। १। १ इत्यादिमिमेन्त्रे.
राचायणोक्तम्‌ । हृदमेवास्यं विषक्िते यत्‌, सूत्रकारेण कटभमि सूतं वेदमूढकमेव

व्याच) अतः खल्‌ सूत्भ्यापि श्रतितुस्यत्वपेव प्र रोति } एवमेवान्धैरपि पत्रकार -

५

विरचितानां परत्याषाढभःरद्वाजापस्तम्बनोघायनवेखानपाद्न्णयजरदीयपत्रागां
कात्यायनपार्रगाहिदुहछ"जुन्दीयतूत्राण, सरपायनादुयुभरेदीयानां खाटचायनद्रा-
ह्यायणगोमिढीर्खादिरनैमिनीयादिप्ताभदेतैथानां दौक्िकायधर्वणवेदीयानं च

सूत्राणां विषे बेढनयम्‌ । .सवृत्तिकस्यापि ूत्रस्याल्य बाचभितुः वेषाचिच्छभ्यानां
पीरेमषिकःवादुदुबध्यत्येन एुखावगमो न नायतते | सतस्तत्तषां शब्दानां सुरम-

०५

तथाह्ोषायं परिदषटस्पेग्रे कोशो न्यवोशै । प कोशः पोठकारस्पीयपाऽरे-

७ |
नापि खल्षकुयौदिति बीयपती नः प्रतयशा | अन्धस्माप्यत -शोषनावस्रेऽङ्कना-
वप्रे च संशोधकस्यानवधानादज्ञानाद्रा तथा च रसीसिक्षरयोजकानां प्रमदात्‌,
मकतरवेगवत्सौदामनीप्रचास्पमानस्य मूद्रणयन््रस्य बम्धरम्यमाणगतिप्रक-
प्रसरेण केषौचद्क्षरावयवानां स्णान्थश्चादिना वा स्खहितानि छन्वाव-
सराणि वनैन्त एव । तनि तु ‹ गच्छतस्खट्नं कापि ' इति न्यायेनेति
समवगम्य सोढ्यानि पानुकम्पान्तःकरणैर्वदरद्धिरिति हदा विज्ञ; । एकोनश्रिश-
त्तमे पृष्ठे चर्तधिरपङ्त्तौ ‹ प्राततप्नुः ” इत्यत्र प्राप्नुत इति ज्ञेयम्‌ । एवमेव षण्ण-
वतितमे पृष्ठे द्वाविशावल्ां : बन्वीत ` इव्यतर बध्नीतेति कोद्धव्यम्‌ । इत्थ चकष

हन

प्तेतमे पृ तृतायश्रण्भा) अपसट( वथ }रप्र° › इत्वत्रापत्तरत्यनर ° इत्थकार्‌

मन्त्थम्‌ | गपि च ‹ छोकिकाः (प ११ प० २९) इत्यत्र रक्कः
° उरी; 2 ( १०९ । १4 ) ऊर्वः । एवमादयः कतिचन दृषा अमृवन्‌ , ते
सर्व प्रागुक्तविन्प्तयनुरोषेन प्द्यकोटिनार्दीमे रन्चितिं विश्वाप्ः । अन्यस्यास्य संशोष `
नके च. वृत्तिम्थश्रौनपूत्रसतप्रतीकस्यटनिरदसादिरिषभेऽत्रत्येः प्रमुणेकरुककतमू

रामचन््रात्मनङ्ृष्णशचािनरमिाषे निरतं च मृचि साहयमन्वष्ठापे, अतः
खट्‌ महाभागास्ते घन्पवाद्‌!ह्‌।; ।

|

न्तत्वे नो विज्ञ, ५, विरिषमन्परत्तपकाश्नेसधुतवतवा, आनन्द
्रमततस्यया भराक्रदयं प्रारितेनानेन अन्यर्‌त्नेनानुदिवपतं काठेषकाटमहिम्ना पड्कव.
मः पमृयमाना तप्तिनी कापि कमे भीततमीत्व निहत्य तिष्ठमाना सक्ता
रप९४।२्‌। पृनरर्ज्ववतु, गछतु चाऽऽ चेतमकुहरे निःप्रध्तक्री श्रद्ध
बोर्वतु वेदिकवनित्ता(ः सवभैतामाहिकव जावतां च तिहपमकटवण प्रमोमु-
तां च ब्राह्मण्यमिति त्करखचतचरयुहं शभिखण्डमण्डनं मक्तकमकद्ु+ प्छ
म्रापदेवतातावमा दिद्वश्वरं साज्ञदिबिन्धपुरमतर्‌ स१५५ पमकत्ुन्मेषं च मुडुभृदु
स१।४५ विश्रमयति ठेख्न--

भरर व. १०-१८९< ।वेद्व् >[न्‌ + २।दाब्‌ कः
पृण्यपुरम्‌ । रनिङ्‌ ईरत्पन्नमावन्दासजपुद्षात्तपसम्‌।

न

1१

[ अ० १ ०२६३ ] अवरायनगृह्यम्‌ जम्‌ । ५३.

न्यवरणप्रस्गात्‌ । ‹ आपृ मे हो्ना्ेिन्य इति होत्रकान्‌ ' ८ १ ।२३.। ९.)
इत्यत्र होत्रकशब्दौ मुश्यवर्भितेषु वपते । “ होत्रका उण्हयष्वमितीतरान्‌ !
(श्रौ 4। ९ ) इत्यत्र पुल्यवर्ितेषु हो्कशब्दस्य दु्च॑नात्‌ । तैतश्च यभा
प्रतिपरस्थान्नादिषु वतत एवै क्षमि्रादिष्वि वेत ॥ ४ ॥
सदस्यं सदशं कोषीरफिनः समामनन्ति स -कर्मेणापुपद्रश
मवदीाति तदुक्तमृरभ्यां यमृत्विजो बहुधा करपयन्त इति ॥५॥ `
सदापि मवः सदस्यः । सदशग्रहणणतिक्‌ सथमां मवतीति -ज्ञापनायेम्‌ ।
तेनोपस्थानप्रस्ैणादि स्रामान्यतिहितं सिद्धम्‌ । अथवा नियमार्थम्‌ । कथम्‌, | एक
एव सदस्यः स्यादिति । शाल्नान्तरेऽनेके सदस्या दष्टास्तन्चिवृत्यथम्‌ । स च कमेणा-
मुपद्ष्टा मवतीत्येवं कोरषौतकिन आचार्या मन्यन्ते । चऋम्यां चायम उक्तः ।14॥;
होतारमेव प्रथमं वृणीते ॥ & ॥
एवकारोऽवधारणाः | हीतारमेव न ब्राह्मणमिति । एवं वेपू्वेण वियेषः।
न | यद्‌ चदुर्णौ वरणं तदा जह्मणः प्रथमं .वरणम्‌ । यदा स्वेषां तद्‌। होतुः
प्रथमं वरणमिति ॥ ६ ॥
अशि होता स मे होता होतारं त्वाऽ्मुं वृण शवे होता
रध्‌ ॥७॥
अनेन होत्रं वणीते । अमुभेत्यस्य स्थाने होतुनाम वाच्यम्‌ । पनहोतूप्र
हण हातृवेरण जन्नत मन्न उत्तरत्ानुवतत्‌ इत्‌ ज्ञाप्नाथम्‌ ॥ ७. |

४

चन्द्रमा मे जह्ञास मे ब्रह्मा ब्रह्माणं त्वाञ्ं वृण इति बह्मा
णम्‌ ॥८॥ ।
कृत्स्तपाठोऽनुवत्तिमागप्दनार्थः ॥ < ॥

आदित्यो मेऽष्वधरित्यध्वयुंमू्‌ । पर्जन्यो म उद्गतित्युद्रावारमर्‌ 1

आपो मे हो्राश्॑सिन इति दयत्रकान्‌ । रश्यो मे चमप्ताध्वर्यव

इति चपसाध्वयून्‌ । अकाशो मे सदस्य इति सदस्यम्‌ । घ

टतो ज्पेव्‌ । महन्मेऽवोचो मर्गो मेऽवोचो भगो मेऽवोचो यश्रो

मेऽवोचः स्तोमं मेऽवोचः क्लवि पेऽबोचस्तृ्तिं मेऽरोचो भर्ति

मेऽवोचः सर्व मेऽवोच इति ॥ ९ ॥

समरहणं कथम्‌ । वरणानन्तरमेव जपः स्यात्सर्वेषां वरणे ईते मा मृदिति ।
वृतग्रहणं ये ये वृतास्ते ते जपेय॒रित्येवमथंम्‌ ॥ ९ ॥ `

१ घ्‌. युधा)

ध्र नारारणृदु्तिसमेतपू- [अ० १ ०२६ |

ने क ४५

जवित्वाऽक्रे हेता स ते होता दोताऽहं ते पाष इति होता
प्रतिजानीते ॥ १०॥
जपित्वेति वचमै ‹ तम्मामवतु तन्मा वितु › इस्येतमपि जपं जपित्वेत्येवम्‌-
र्षम्‌ । इहैव तह कमान पतः । अनित्यत्वात्‌ । अनिव्यतवं तु व्यामः ॥१०॥
चन्द्रमास्ते ह्यासते ब्रह्मा ॥ ११॥
युनमषाटः प्रतिवचनस्यानुवृत्तिमागेपरदेनायैः | ११ ॥

ब्रह्मैवपितरे यथादेश्चं॑तन्पामवतु तन्भा विशतु तन्मा जिन्वतु
तेन भुक्षिषीयेति च याजचिष्यन्‌ ॥ १२॥
1०१५१

` जपतीति शेषः । यदाऽर्याचये चतुणौ वरणं भवति तदा याजयितारस्त
न मवति । स्तु सोमाङ्ग वरणं मवति तत्र याजयितःरो मवन्ति । तेन सोमा्गव°
` रण एवायं जपो न।ग्यायेये | तेनायमनियः ॥ १२ ॥
` याज्यलक्षणमाह--
न न्यस्तमािविञ्यमकायैम्‌ ॥ १३॥
, क्रतिविमिमिविवादेन त्यक्तमाक्िज्यमकार्यम्‌ ॥ १२ ॥
+ अहीनस्य नीचद्‌क्षेणस्व ॥ १४॥
भअखदक्षिणस्याहीनप्याऽऽलिज्यमकायैम्‌ । जतो ज्ञायत एकःहस्यारपदक्षिणस्या पै
कामिति । विज्ञायते च ! तस्मादाहुदतन्यैव यत्ने दक्षिणा मवत्यप्यसिपका&.
पीति ॥ १४॥
व्याधिदस्याऽऽतुरस्य ॥ १५ ॥
प्यावितो ज्वरादिगरहीतः । भतुरस्तलपगतः ॥ १९ ॥
। यक््गृदीतस्व ॥ १६ ॥
यक्ष्मगृहीतः क्षयन्याधिगृहीतः ॥ १६९ ॥
| अनुदेश्यभिशस्तस्व ॥ १७ ॥
सदेशिन।ऽमिशप्तस्येत्येमेके । अन्ये तु श्राद्ध प्रतिषिद्धस्येत्याहुः ॥ १७ ॥

किश्रयोनेरिति चेवेषाम्‌ ॥ १८ ॥
्षिष्योनिनीम यस्य माता स्वमतैरि नावतिष्ठते । अकायैिति सत्र सन

न्धनीयम्‌ । ईतिवेतेषामिति वचनन्येषामुप्यवप्रकाराणां न॒ काभैमित्यवमर्थ
म्‌॥ १८॥ |

सोममषाकं परिपृष्ठेत्को यज्ञः कं ऋत्विजः का दृ क्षणेति ॥ १९ ॥
` + अहीनस्येति । भदरगणसाध्यसुदयाकस्य क्तोरियर्थः ।
प

[ भः १ ० रष] अभ्वलायनगृहयू्म । ५

यः सोमं प्रथमे नितरदयतीदं त्वयाऽसिमन्कायेमिति स॒ सोमप्रवाक्तमेवं
पृच्छेत्‌ ॥ १९ ॥ |

करयाणेः सहं संभयोगः ॥ २०॥

कर्याणि यज्ञे कायम्‌ । कलस्याणैकरत्िविम्मिः सह कार्यम्‌ । दक्षिणा अपि
कट्याण्यो यदि स्युस्तथा प्ति कायेम्‌ । नान्यथा ॥ ९० ॥

न सांसमर्च)युनं ह्धियमुपेयुरा कतोरपवगत्‌ ॥ २१ ॥

कत्वादिपरमृष्या अपवगोदेते नियमा मवन्ति । वरणप्रभुतीति कश्प्यमाने यादि
भध्यमोपप्तदि वरणे मवति तद प्रागनियमः, प्र्तज्येत । तस्मात्कत्वादिप्रभरतीति
युक्तप्‌ | मध्यमोपसदिं च शाक्ञान्तरे वरणं इ९म्‌ ॥ २१ ॥

पएतेनामर ब्रह्मणा बारषस्वोाप दाक्षणप्रावाज्याहुतिं हुता यथायं
भरव्रजत्‌ ॥ २२

क्रत्वन्ते स्वस्य दक्षिणश्नो ^ एतेनाभने हत्येतयाऽऽज्याहुतिं जहाति । नेषि
त्तिकत्वाच्छाखान्तरदशनान्मन्त्ररि्ग।च । चछ्ृमेति ।हे मूतपययः । तेन क्रत्वन्त
इति सिद्धम्‌ । यथाये प्रजरनेदिति । यथाथमाचरेतू । अनियमो मंव॒तीत्यथः
हुत्वाऽनियमो भवतीति तुन्‌ ‹ समा्ठऽपि कतो हामपवन्तं नियमा , भवमिति +

इति ज्ञ।पयति । आज्याहुतिदचनं तन््निदर्यथमिष्यते न तु परिर्तरणविक
स्पाधम्‌ ॥२२॥

एवमनाहिदाभिशह्य इमाम्श्च शरां मीमृषो न इत्येतयची
| २३}. ख० २३

एतयेति वचनमेतया जहुयादेवेत्येवमथेम्‌ । तेनात्रापि तन्त्र न भवति । ऋवे
ति वचनमकृतिव।होऽप्यातिविड इतवानेतया ठोक्गिकाम्नो जुहुादत्येवमम्‌. ।
मपुपकेमपङ्गाद्त्र ऋतिवि्रणमाप्नातम्‌ ॥ २२ ॥ २३ ॥ |

ऋ६।व्‌ञ[ दत्वा मथुपक्रमाहृर्त्‌ ॥ १ ॥
दद्या । १ ॥
स्नारकायोपस्थिताय ॥ २॥

इपस्यितायेोति । कतस्तमावतेनाय । तसिन्नहनि गृहानमभ्यागताय विवर्हा

च॥२॥ .
र्ग च।;३॥
उपत्थिताय ॥ ३ ॥

५६ नारायणहृतदतिपमेतषू- = [ अ०१ ०२९ |

आवचार्यश्व्यरपितृव्यमातुछानां च ॥ ४॥

न

अऽ्चायौदनां पूरवयोरप्तमातेनं निर्दशस्तवदुट्यत्वज्ञ पनायेः । तेन सरातकाय तद्‌-
हुरव देयः । शयेनं पूजयिष्यन्तो मवन्तिः ( ३।९।३ ) इति वचन।त्‌ । विवाहा.
ने च| रोज्ञे त्वहरहरम्यागताय | आचागीदीनां प्रति वत्सरोषितागतानां शाच्रा-
स्तरदश्चैनाद्विशिष रन्ध; ॥ ४ ॥
मप्रासिद्धत्वानधुपकसवरूपमाह--
दधनि पध्वानौष ॥ ५॥
भनयतिर्‌त् सेचनकमां | आपिच्येत्थथः ॥ ९ ||
| सरपिवा मध्वरामे ॥ ६॥
इदं वचनं मध्वरामेऽयमेव प्रतिनिपिमेवति न।नपर्तेखदिरित्थवभप५्‌ ॥ ६ ॥
अद्पत्वादातः कमं पुमाह--
विष्टरः पा्मध्पैमाचमनीयं मधुपक गोरित्येव्षां मि्षिरेककत
वेद यन्ते ॥ ७ ॥
विष्टर सृत्यापतनम्‌ । षाया्थमव्योयमाचमंन।य चोदकं तेक्तम्‌ । एतेषामिति
वेचनुमेतेषामेव जिनिवेद्नं यथा स्याद्धोननस्य मा मृदिति । मोननं , च देय-
मिति व्यामः । ऋलिनां मधुपकंदाने द्वे गरी तेमः -पदायावुप्मपः काण्डा
श्तमय इति । तत्र पदाथौनुप्रमयो नाम सम्यो वर्णक्रमेण विष्टरं दच्वा ततः
पार्थं ततोऽ्थमिति | काण्डानुप्तमयो नमीक्यैव विष्टरादिगोनवेदनान्तं समा०१
ततोडन्यस्य स१ तताऽन्यस्येति | ७ ॥
मथ्‌ ्रहीतुः कमऽऽह--
अहं १५५ सजादानां विधुतामिव सू्ैः । इदं रमधिविष्ठामि यो
मा फथाभिदासतीत्बुद्गम्रे विष्टर उपविेदाक्म्य वा ॥ ८ |]
सेक्रभ्य वा पद्धयां शष्टरमाक्रम्य वा ( एतोर्गिकलसः ॥ ८ ॥
पादा पर्लाग्यात्‌ दृक्षिणप्त्रे ब्राह्मणाय मरयच्छत्‌ । ९॥
प्ात्सव्ये । कृतः | अग्रवचनात्‌ ॥ ९ ॥

सव्य शूद्राप ॥१९॥

गर प्रयच्छेत्‌ | प्थदृकषिणम्‌ । सत्रियपेदषौ यदा प्र्षारुयितारौ तदा सव्य वा
पूष दक्षिण वा | नात्ति तदा नियमः | १० \

न --------------------------------------------------------------------~-~-------

१ ष, “धनोपदे"।२ ष. भमरयर्थंः। ३ क. "य प्रतिम्र,

2

[भ { ल २४] आनहायनगृक्सूषष्‌ । पज

भरषाङिवपादोऽष्यमज्किना प्रतिगद्य ॥ ११॥
्र्ाटितपादुग्रहणमानन्तययप्‌ । प्रक्षाढनानन्तरमध्यैमेव गृहायादिति । गना"
ल्यादिप्तयक्तम॒दकमष्येमित्युच्यते राके ॥ ११ ॥ |
अथाऽऽचमनीयेनाऽऽचामति-अषतोपस्तरणमसीति ॥ १२॥
जथशब्दस्त्वानन्तयीयैः । अर्ध्यानन्तरमाचमनीयमेवेतिं । तेन गन्धमाश्थादीनिं
परिसमःसे कर्मणि दातव्यानि । आचामतत्यिदकं पिबितीत्यर्षः । अत्रं शौचाः
माचमनं न भवति । कुतः । स्यतेः ^मधुरप्के च पमे चं ज्म प्रणाहुतीषु चै
नोच्छिष्टा मवन्ति' इति । उतस्त्र विषानाच भचान्तोद्काय गाम्‌ । (१।२४,२३)

इति । एवमेके । तदयुक्तम्‌ । कुतः । सोमेऽनुच्छिष्टविधाना्त्राऽभचमने.न प्रतिषे
धति तत शौचा्थमाचमनं मवतीति गम्यते । आवान्तोदकवचनभन्याथम्‌-॥ १२ ॥
मधुपकैमाहियमाणमपीक्तेत मित्रस्य त्वा चक्षुषा रवीक्ष इति ॥ १३॥
मधुपकैमादि रमाणमानी पमानभीक्षित मन्त्रेण ॥ १६ ॥
देवस्य त्वा सवितुः भरसकेऽश्विनीरबाहुभ्यां पूर्णो हस्ताभ्यां भवि
गृह्ामीति तदञ्ञङिना परतिगृह्य सव्ये पणी कृत्वा मधुवात
ऋतायत इति त॒चेनावेक्ष्वानामिकया चाङ्गुष्ेन च त्रि भद्‌-
पणम।रोडय वसवरस्त्व। गायत्रेण च्छन्दसा भक्षयान्तिवाति पुर
स्ताननिमाष्टि॥ १४॥
अनापिकेति केचिन्मध्यमामाहुः । कृतः । देशनेव समास्या न दु तस्या नेम्‌
वि्यतेऽङ्गृष्ठ दिवत्‌ । भन्ये तूपकनिष्ठिकामाहुः । कुतः । कनिष्ठिकया ह्यत व्यप-
दिदियते न दु तस्या नामास्तीति | अगमद्विरेषो ज्ञेयः । तृचेगकेक्य ततः स्ये
पाण हृत्वा. परदक्षिणमाढोडच वप्तवस्त्वेति पुरस्ताज्िमा ट । अङ्ककिगतं केपमप्न-
यतीत्ययैः ॥ {४ ॥
रद्रास्स्वा चटुमेन च्छन्दसा भक्षपन्त्विति दक्षिगत्त अदिरषा-
स्स्व! जागतेन च्छन्दसा मक्षयन्त्विति पद्‌ वि्वेत्वा देवा
आनुष्ुमेन च्छन्दसा मक्षयन्त्वत्यु चरतो भूतेभ्यस्सेति मध्वा.
चिरुटूह् ॥ १५ ॥
मन्त्रेण मध्यातरिरदृद्य निभां । ऊ तरिहत्तिपतीत्वगैः । मम्ब {पिहक। | १९॥
= ततो ममौ निधाय पम्‌ ~
विराजो दोहोऽप्तीति पथमं पराक्नीयाद्‌ भिराजो द्‌भहुशयेवरि
र
१ क, "मेऽलुच्छि्ट वद्ननान्यत्र(* ।

५८ नारायणद्धदत्तिसमेतम्‌- | म०१ ख० २४||
| द्वितीयं मयि दोहः प्चायै विराज इति तृतीयम्‌ ॥ {६॥

९

सख्यावचनानि तु सव्रा्नपल्े त्रिभिरेव मन्ता प्व प्राशितं मवति तथा प्रा
दीयादिव्येवमर्थानि । एवं माघ्यकार्‌; । अन्ये त्वन्यथा व्याचख्युः- भूतेभ्यस्त्वेति म~
ध्यात्रिश्द्रह्य विराजो दोदयोऽप्तीति प्रथममुद्पराहं परा भीयात्‌ । विराजो दाहमश्चीयेति
द्वितीयमुद्ादम्‌ । मपि दोह इति तृतीयमुद््राहम्‌, । तृतीयक्चनं सवेप्ाज्ञनपके
ततीयेनं प्राश्नेन यथा सत प्रारितं मवति तथा प्रान्नीयादित्येवमयम्‌ । पयार वि.
राज इत्यत्र विराज इति षष्ठी । कुतः । पूवमन्त्रयोस्तथा दृष्टत्वात्‌ । प्याय इत्यपि
चतुय षष्ठयर्थे । तेन तेदप्तामानापिकरण्ये सत्यपि षष्ठयैव युक्ता कस्पयितुम्‌॥ १६॥

~ ^ न सवम्‌ ॥ १७ ॥

प्रा्चीयत्‌ ॥ १७॥
न पराप गच्छ्‌ ॥ १८॥

तप्र च न गच्छेत्‌ ॥ १८ ॥

बराह्मणायोदङ्डुच्च्षठं भयच्छेदकाभेऽप्सुं ॥ १९ ॥

बा्णायोच्छि्टृदूत(द्वरिषटमुद्गुखो पपुषकौ भ्रयच्छेत्‌ । ब्राह्णाामेऽप्ु
निधिचवेत्‌ ॥ १९ ॥
(9 सवै वा ॥९०॥

प्रीयात्‌ । २० ॥ | | व,

अथाऽऽचमनौसनान्वाचामल्धमृतापिधानमसीति ॥ २१ ॥

यत्तःपव॑माचमरनथं निवदितं तेनान्वाचामति मन्ेण ॥ २१॥

® (~ क ९

सत्य यश्यः ज्मय च्चः चयतामात्ति द्वतायमप्र्‌ | २२॥
द्वितीयग्रहणमाचमनीयपाप्तयर्थम्‌ । इतरथा मन्त्रस्यात्तरण समन्ध; स्यात्‌ ॥२२॥
आचान्तोदकाय गां वेदयन्ते ॥ २३ ॥

आच्‌न्तुम्रहम शराचायमाचमन इत्वा कमाङ्खपप्याचमन कृय। त्यवमथम्‌ |
उद्क्वचनमाचमनयानदृत्यथम्‌, । तनाऽऽचमन उद्कान्तर्‌ म॑वाते | २६ ॥

स्ता ५ पाप्मा पत्रा म॑ दृत इत्र नापेत्वकुरूपदि कारयि-
ष्यन्‌ ॥ २४॥

ईम मन्ते जापत्वा उ कुरतेते ब्रेयात्‌ । यदि कारपिष्यन्पारपिष्दन्मवति ।
तदा च दोताडऽछमत । ततन देवताः प्रागुक्ताः ॥ २४ ॥

१ ख. "यान्न सबेू ।

[जन्त १] आशरायनगृदयमूत्म्‌ | ॥ 1

मावा द्राणां दुहिता वसूनामिति जपितवोपुल्पृजतेव्ुन्सु-
्ष्यन्‌ ॥ २५ ॥ :' |
यद्ुश्वक्ष््‌ मगति तदेतां जपित्वोमुत्मृनतेति ब्रूयात्‌ ॥ २९ ॥
नामांसो मधुपर्को मवति भवति॥ २६ ॥ ख०्२४॥
मधुपक मोजनममांस न मवतील्य्ैः । कुतः । मांपस्य मोननाज्गत्वेन छोके

(न

तिद्धल्वात्‌ । अनेनाम्बुपायेन मोननमप्यन्न विहितं मवति । पशुकरणपक्षे तन्मा

सेन मोजनम्‌ । उत्सनेनष्क्े मांपान्तरेण । अध्यायान्तलक्षणायं द्विक्चनं मह
यच ॥२९॥२४॥
इस्याश्वकायनगृह्यसूत्रे प्रथमोऽध्यायः ॥ १ ॥

[कय
मि न

इव्श्चछायनगृहयपूत्रविवरणे नरायणीयायां वृत्तो प्रथमोऽध्यायः ॥ १ ॥

प,

अथ द्वितीयोऽध्वायः॥
ॐ श्रावण्यां पौणमास्यां अवणाकमं ॥ १॥ .

कर्तव्यमिति देषः । प्प्ैवशिशचेत्यध्याहार्यम्‌ | श्रवणेन युक्ता श्रावणी । यदां
पौणमा श्रवणेन न युक्ता तदाऽपि कतम्यमेव । पोणेमासीविशेषरक्षणा-
नक्षत्रस्य । भ्रवणाकर्मेति कमेनामघेयम्‌ ॥ १ ॥
अक्षतसत्तूनां नवं करद पूरयिसरा दर्वीं च बरिहूरणीं न
शिक्ये निदधाति॥ २॥

अक्षता नाम्‌ यवाः । तैः कृताः सक्तवः । द्वी वकङ्कती सुगाकृतिः । बहि-
न

यया दून्पी हिथते सा बचिहरणी । एतदुमये ने शिक्ये निद्षाति सपेबन्य-
म्‌ ॥२॥
अथ श्रवणाकर्मोच्यते--
अक्षतघाना! कृत्वा सर्विषाऽधौं .अनाक्ति ॥-३ ॥
यवे्घानाः कुत्वाऽप्स्कृतन घुतेनानाक्तं | अधां षानाः षात्रान्तर्‌ -ङत्वाऽ-
न्याश्चाधा घाना नानक्ति । एतावद कर्तव्यम्‌ ॥ ३ ॥
अस्तामिते स्थाङीपाकं अपपित्वैकक्पां च पुरोढाश्रप्ने नय
सुपथा राये अस्मानिति चततसाभेः पत्युचं हुत्वा पागिनैकक-
पारमच्युताय ममाय खादेति ॥ ४॥

२ख, द्द्‌ पुनः पौर, `

छ
थं

। नारायणतवृत्तिसमेतम्‌- [० २ सल १]
पपितेतिवधनं परोडाशस्यौपाप्तने धरमवच्छुपणायेम्‌ । स्थालीपाकस्य तु
तस्प्राप्तयैवौ पाते श्रपणं सिध्यति । नन्वैन्यस्यापि तिध्यति । नियमाय ताह ।
तेन धानासनतुटानादीनां छकार सिद्धानमेवोपादानं मवति । एतावांस्तु तेषा
सैस्कारः । आस्यप्निकरणवेखायां तैः सह।$ऽभ्यस्य पयग्निकरणं भवेत्‌ । यदाऽ5-
एयश्योत्पवनमाश्रमेव करियते तदा तेषां तिः प्रोक्षणं मवेत्‌ । अवञ्वटनं वी
दिवत्‌ । एकसिन्कपठे संसृतः पुरोडाश एककपाठः पुरोडाशः । तमुद्धास्याऽऽ-
षये निम्नं कुयोत्‌ । पैकटथषठं वा कुयौत्‌ । चरं चतपूमिः प्रत्यृचं हुत्वा दक्षिणेन
पामिनिककपाठे नुहुयान्मन्त्रेण | उपस्तरणामिधारणे तु स््येन करोति । दक्षिण-
स्यान्यत्र व्याषएतत्वात्‌ । दक्िणाङ्गपरिमाषा च द्योः प्राष्योनिंयापिका न तु प्रोपि-
केतयक्तम्‌ । अस्य स्पैहुतत्वादवदानधमें डुप्ः । सवैहुतत्वै तु वक्ष्यामः ॥ ४ ॥
अरिष्टुतः स्यादाविश्पृष्ठो बा ॥ ५॥
त।रुयातमेतत्‌ ॥ ९ ॥ |
मा नो अग्नेऽवसृजो अषयेल्येनमाश्येनाभिजोति ॥ ६ ॥
एनं पुरोडाशम्‌ । एनमिति वचने खण्डितोऽयं हुते इति ज्ञापनार्थम्‌ ।
यस्मि्नापये पुरोडाः शायितस्तदाश्चयम्‌ । तेनाभिजुहोति । खवेणोपारे जुहोती -
त्वषः ॥ १॥
ध नो भवन्तु वाजिनो इवोजित्यक्ता धाना अञ्जष्टिना ॥७॥
जुहुयादिति शेषः । हस्तद्यसंषातोऽन्ञिः । उपस्तरणावदानप्त्याभिषार्णा-
न्यपौद्न्यः करोति ॥ ७॥
-अपात्वेभ्व इतरा दधात्‌ ॥ ८ ॥
' इतरा भनक्ता ` घाना; पृत्रादिम्यो दधात्‌ । तती घानाम्यश्वरोश्च गृहीत्वा
चिष्टङते हुत्वा होमशेष समापयेत्‌ ॥ ८ ॥
अय पपबरिरुच्यते-
करश्रारसक्तृनां दवीं पूरयित्वा परागुषनिष्करम्प शुचौ देशेऽपोऽ
निनीय सपेदेवजनेभ्यः स्वाहेति हत्वा नपस्करोवि । ये सर्पाः
पार्थिवा च आन्तरिष्या ये दिव्या ये दििास्तेभ्य इमं बङि-
माहा तेभ्य इमं बङयुपाकरोमीति ॥ ९ ॥
कराच दर्वी च नवे रित्ये स्यापिते । तत्र कलशाद्गृहीत्वा सकु

१ १. प, “न्वस्या । २ छ. वा पूवैव* 1 ३ ख, व्यक्त

`अ २ल. १] आ{षकायनगृहणसृतरम्‌ । । ६१

पूरयित्वा तां गृहीत्वा गृहा्िष्कम्य समीपे देर प्राच्यां दिति शुचो देके आ
पिच्य मन्त्रेण सकतृल्नुहोति । पिपतीत्वधैः । सहताभ्यां फाभिभ्यां तक्तो नमस्करोति
मन्त्रेण । हुत्वेति वचनादौ प्रात तच्िवृत्र्थं शुचौ देश इति बचनम्‌ ॥ ९. `

भदक्षिणं प्रीत्य पशचाद्वरेरुपविरय सर्पोअति सपेतां सर्पाणाध-

धिपतिरस्यन्नेन मनुष्या स्ञायसेऽपूपेन सर्पान्यज्ञेन देवांस्स्वपि

मा सन्त त्वायि सन्तः सपां मा दिसिषुधवं ते परिददापीति

॥ १० ॥

नयादिति शेषः । प्रदक्षिणं परीत्य बलिम्‌ । पश्वाद्स्वोपतिद्रया$ऽह मन्रम्‌ ॥
दिग्रहणं पश्चाच्छब्दस्य काल्वाचित्वकङ्ानिवृत्यथम्‌ । काषवाननितवे सति सक,
हुलनन्तरमेव स्यात्‌ । मन््रेज्ञकोऽयै मन्ब्रः । तथा च^क्तमू 4 इदं कायेनेति |
न कचिद्शयते विधिः । टिङ्गदेवेदमतवं येषां ते भन््रन्तकाः › इति । तस्मा- |
दुपांशुमंवति । यथाऽऽहुः--° गृहकर्मणि स्त्र जपानुमन््रणाभिमम््णोप्स्थानप- |
न््रकरणमन््रा उपांश् प्रयोक्तभ्याः › इति ॥ १० ॥
धवायुं ते ध्रुवाय च इत्यमात्यननूपुवश्र । ११ ॥

परिदद्यादिति शेषः । उत्तरत्र दष्टः परिददामिशब्दोऽतरापि संतरध्यते । सका
त्वाद्स्य मन्त्रस्य | वीप्पताद्विमैचमं प्रल्यमात्यै॑परिदानस्याम्याक्ः काथो न स्वेषां
नामानि निर्दिश्य सङ्ृदक्तम्यमित्येत्मथम्‌ 1 पू पूतरान्निवेदयति 4 ध्व देषदृह्तं ते

परिददामीति । तताऽगरत्ता दुहितुः 1 ध्रुव साकी ते परिवदामीति । ततो भार्यम्‌ ॥
ध्रुव सत्यवतीं ते परिददामीति ॥ ११ ॥ ५
ध्रव मां वे परिदद्‌ापीत्याल्मानमन्ततः ॥ १२1

परिदिद्यादिति शेषः । उपदेशचादेवान्तत इति पिद्धेऽन्ततोवसर्नं पर्वेण सषन्धा-

थम्‌ | तेन पुत्र परिद्दामीतिशब्दः सिद्धः ॥ १२ ॥
नेनपएन्तरा व्यवेयुरा परिदानात्‌ । १३ ॥

एनं बहिमात्मानं चान्तरा न व्यवेयुः केविदपि परिदानपरयन्तम्‌ । जा प्रद.
नादिति वचनात्‌ । पू्मन््रहाप्यक्रिया परिदानमिति गम्यते | परिददामीति मनर.
टिङ्गात्‌ ॥ १६ ॥

सपैदेवजनेभ्यः स्वादेवि सायं प्रावि हेरेदा भरस्यवरोहणातू ॥१४॥

कठशात्सक्तृना दरं पूरयित्वा शुची देशे मन््ेण व्रं हरेदा प्रस्यवरोहणा-

त्स्रायं प्रातश्च । ज चुदे्या आ पोणेमास्या वा यस्सिन्नहनि प्रत्यवरोहणं करोति ।

` च. स्य दृ्न्तिेऽ्यवा सं (२ क. प. सता क (ब. ति । ततत मप्मनम्‌ `

भ

६२ . | नारायणहतवृत्तिसमेतभू- [ज १९ स. ९]

^~

= पर््रोपदेशो निवमाभरः ¡ मन्त्र एव मवति यानो विधिरिति । पक्तवस्तावत्न निव~
न्ते । कङकप्रणस्याद्टायेतप्रप्गात्‌ । दर्वीं च न निवतेते । दवीं च बरिहर्‌-
णीमिलयत्र * बछिहिरणीम्‌ ' ( गृ २।१।२) ईति विशेषणस्येदमयत्वात्‌ ।
शुविरदशश्च नं निवतैते ! बिहरणस्य मुमिपताध्यत्वेन प्रिद्धत्वात्‌ । अन्यत्व
निवतैते ॥ १४ ॥ ।
भरसंसुयाय के तावतो बंस्तद दरेवो पहरन्ति । १५॥।ख०१॥
श्रावण प्रतिपद्मारम्य यस्िक्नहनि प्रत्यवरोहणं करोति मा्शीपैचतुरयां
पौणमास्यां वा तरमादर्गचीनेष्वहःम॒ यावतः क्षयवृद्धिम्यां परिगणनया प्रातःप्ा-
यकाखाम्तावतो बही्तद्हेव दादित्येके मन्यन्ते । टशब्दोऽमिमतत्वज्ञपनार्थः
सव्र ॥ १९॥ १॥
7 : ` : आश्वयुल्पापाश्वय॒जीकमं ॥१॥
-जशवयुरमं युक्ताऽशचयुनी तस्याम्‌ । पौर्णमास्यामिति वतैते । आश्वयुनीकम-
्ञकं कम कुयोत्‌ | अयेगेऽि पएूवैवत्‌ ॥ १ ॥
निवेश नमरंदरस्य स्नाताः श्युचिवाससः पद्युपतये स्थाङौपाकं
-निरप्य जुहुयुः पञ्युपचये शिवय ` शकराय पृषातकय स्वा-
` हेति ॥ २॥
निवेक्षनं गृहं तत्प्रत्यवर्‌ोहणोक्तपिधिनाऽखृकृत्य स्व गह्या: स्नात्ति | स्नान-
वचनं विशेषेण स्नानार्थम्‌ । शौ चायस्य स्परतिप्रा्त्वात्‌ । शुचिवाप्तोवचनं शद्खव-
सप्राप्त्यथेम्‌ | स्थाटीपाकं जुहूयुरत्यितावौव सिद्धे प पतये निरुध्येति वचनं (पश.
पतये त्वा जष्टं निवैपामि ‡ इत्येवं निवापप्रक्षणे कयोदित्येवमयैम्‌ । एवं व्रवताऽ5-
दिष्टमनत्रेषु पाकयज्ञेषु निवोपप्रोक्षणे तृष्णीं मवत इत्येतन्ञापितं मवति । स्थी
पाकमिति द्वितीयानिदेशेऽपि सर्वहुतत्वाशङ्क न काया । ‹ अय दृपिप्तक्तञ्नहोति
( ६।५।१ ) इ्युवेत्वा दधिप्त्तपरादयेति शेषमावदशनात्‌ । स्याङीपाश्पिति ।
प्थाटीपाकस्येकदेशिल्यथंः । ` जुहुयुरिति बहुवचन ‹ गदिणा रोमे क्ेसमाणे
पुन्नाद्यो गरह्यास्तपरग्वारमेरान्नेत्यवमथम्‌ › ॥ -२ ॥
पृषातकमञ्चलिना जुहुयादृनं मे पुयेतां पृण मरे मोपस्रदतृषात-
काय स्वाहेवि॥३॥
^. पयस्याज्ये निषिक्तं तु तयः स्यारपरषातकम्‌ › । उपस्तरणाभिषारणे जथी-
दन्यः करोति । पृषातकर दुवेणावदय॑ति । ानावदस्य संस्कारः । सवैत्र द्वदूद्न्यामि

०० "न~~

.१ के, ख निरुप्य" \ २." दका नेव का" ।

[अ०२घ्०३] आंश्वंडायनगृसुतम्‌ | ६३
सुतेणावध्तिं । कठिनानि तु हतिन । समरितिना षम्‌ । चरौ: वृषातैकोच . सि्ट-

कृतेऽवयेत्‌ । होमरेषं समापयेत्‌ । इदीदमाश्चयुनीकर्मे ॥ ६ ॥ -
अथाऽऽग्रयणम्रच्यतं-

सजूकतुभिः सनूविधाभिः सुनुरिनद्राभिभ्यां स्वाहा । सजुक्रतुमिः
सजविधामिः सजूरविषम्यो देवेभ्यः. स्वाहा । सजूकरनुभिः सनू-
विधाभिः सलुावापथेवीम्यां ` स्वाहेत्यादहितपरेराग्रयणस्था-
ङीपकंः॥ ४॥ | न
आश्शिषादाहिताञेरपि सिध्यति श्रवणाकर्मदिवत्‌ । आहितािप्रहणं किम्‌ ।
अत्र ब्रुमः । आहिताञ्चराप्रयणान्तरस्य विहितत्वादेतदाम्रयणं न प्राप्नोति । तस्मादा-
हिताभ्निप्रहणम्‌ | अयं चाऽभपत्काटे द्रष्टव्यः । इदं चास्य तरेतायां मवति ` नीपा.
` सने । तत्त स्ाघभिष्यामः । शाच्नान्तरे च दरयते--‹ आग्रयणदेवताम्यः सिट
इृचतुथम्यः ' इति । तस्मत्रेतायामिति सिद्धम्‌ ` । इह तु विधानं षाकयज्ञवरमप्र-
प्त्ययम्‌ ।, ४ ॥ .
अनादितपरेरपि शारप्नो ॥ ५॥"ख०२॥

अने।हितनेरप्याम्रयणं कायम्‌ । तच्च शाञ्च मवति | शाङासिर्नामीपतनः |
तादे शादामिपरहभमपाथेकम्‌ । पत्यम्‌ । निभा तु. तत्‌. । अनाहित्निरवौपाप्तन
इति । तेनाऽऽदितश्चलञेतापामिति सिद्धम्‌ । खिष्टङ्ृतं हत्वा चरकदेशं गृहीत्वा
सभ्ये पाणौ कृत्वा दृक्िगिनामिष्शेत्रू ‹ प्रनापत्ये त्वा › ( श्रौ, २।९ ) इति।
ततो ' मद्रज्नः श्रेः › (श्रौ, २,९.) इति प्रार्य तत आचम्य तेत्रैवाऽऽपीनो
नाभिगाङमेत । " अमोऽक्ति › (श्रौ, २।९) इतिं । पत्नी तु मध्यमे हविःशेषं
त्भौ प्राश्नाति । होमरेषं समापयेत्‌ । एतत्माश्चनमाम्रयणदभयेऽपि मवति 1 सक
यौमिद्म इ छिलितम्‌। इद चा$ऽग्रयणं यद्‌ व्ैस्य तु्ः स्यात्तदा मवति । शरदौ -
त्यथः | तथा च कचन “ शरदि त्राहमेयनत ' इत । तत्र च पवाणं मवातं |
यवप्रयभे चन कयन्‌ | रेधामसाकेष्तु प्रस्तर कुवा्ताऽसग्रचणम्‌ । इष्टत्वात्‌ ।
अपि वाऽ पतमानतन्त्रं कृ्यात्परौम्ं चकम्‌ । तस्य च नामधेयेन होमः । आग्रयण-
स्याटीपाक इत्यन्न च विरेषणप्मात्तः ¦ आग्रयणं चात्तौ स्याङीपाक्शेति | तत्न
स्थाटीपाकप्रहणस्येदं प्रयोजनम्‌ । अनाहितघ्चेः स्यादीपाक्र एव कायैः । ‹ ना(मेचि,
हेरी वै नानाद्यिष्वा ( श्री. २।९ ) इत्ययं पक्षः का५ इति ॥ ९ ॥ २॥

मागङीष्द्‌) भरयवरोटणं चदद३१य्‌ ॥ १॥

६ नारायणद्धवदटत्तिसमेवम्‌- [अ० २ खं
सचिन युक्ता ारमशपौ । पौममास्यामिति वतेते । सामीप्ये चेयं पप्पी ।
यथा ‹अथा्चीपोमीयेण वरन्त्युत्तरवे्याम्‌ (श्रौ, ४.११ ) इति । तेनायमयेः-~
मारद्ीर्ण्याः पौमस्या; समीपे या चदुरद्ती तस्यां प्रत्यवरोहणं नाम करम कपैव्य-
मिति॥ १॥
| पौर्णमास्यां वा ॥ २॥
मागीक्षप्यातिति क्तत | अत्र त्वाविकरणे समी । तेन मगशीष्ी पौगेमास्यं
वेति पूवेणं सह विकंरपः | मःष्यकारस््वित्यं विवृतवान्‌ -मगंशीषी पौर्ेमापतौ
यसिन्माते सोऽय मामैशचीषो माप्त: । (साऽसिन्‌ पौणमा त पेन्तायाम्‌?(वा०सू०४।
,३१) इत्यण्‌ त्ययः । तसिन्माते मवायां चतुदरया पौणेमःस्यां वेति तिक इवयर्भः |
नन्वेवं प्ति चतुदृशी्टित्वाद्‌ द्विः कम प्राप्नाति । न । सकृदव कायैम्‌ । ^ सङ्दवे
छेः कृत; शालायै; › इति न्यायात्‌ । -चतुदैदवामित्येकवचनाच्च । पौणेमास्या
पह विकस्पाच्च | नन्वेवमपि दुष छृष्णे वा स्यात्‌ । न । पोगेमापतताहचर्याचछु
एवेति ५२ ॥
निवेशनं पुनयेबीकृत्य ङेपनस्तरणो पस्तरणेरस्तमिये पाय तस्य
जुहुधुरपश्वेतपदा नहि पूर्वेण च।परेण च । सप्त च वाख्णी.
रिप स्वाश्च राजवब।न्धवीः स्वाहा । न च॑ ततश्च भ्यागारेऽहि
भन रचन । श्वेताय वेद्‌ावाय नमः स्वादेति॥ ३॥
पुनरिति वचनाद्‌ःयुनीकरमण्यपौत्थमेवाठंकरणमिति गम्थते । नर्वाक्रत्य नवामिव
कृतवत्यः । तवैतैरित्याह । ठेषनं कुडचादीनाम्‌ । स्तरणं च तेषातेवाऽऽच्छ-
द्नम्‌ । उफपतरणं मृमेः समीकरणम्‌ । नवी कृत्येति वचनाद्पामार्गादून्वप्यद्रात्यानि ।
-एतावद्हनि कतेभ्यम्‌ । जयास्तमिते पायपस्थकदेशं जइुयमेन््ाम्पाम्‌ । ^ तत्काटा.
शैव तद्ुणाः! इति न्यायादुपडेपनादस्तमित एव काम्‌ । बहुवचनं पूर्वत्‌ ॥ ९॥

नात्र सधिष्‌ ॥ ४॥
सोविथ्डदिति सिष्डदित्यषैः पैत्र | अवर करणि यः लिङ्स न काम॑
इत्यथः | जपतत्यत्रम्हणे भषानानन्तरमुच्यमानत्वालपानानन्तरं चिष्टङ््न भवती-
त्यथ स्यात्‌ | भन्ते च स्यादेव । ननु प्रधानो न्तरं सिषटङृतः प्राठिरेव नासि ।
तथा पह एताम्या दवताम्ा हुत्वा प्ताषिष्टङृत्‌ हुत) ( ६ । ९। १० ) इत्यत्र
११९ हु वत्यतद्पाथकम्‌ | भधानानन्तरं सिष्टकृतः प्रङतितः प्राप्तत्वात्‌ |

त्वुनर्जञापयाति- अन्यत्र यान्वागनतूनधज्ञानि विदितानि तत्र तानि कृत्वा पश्चा
॥ क, घ. "गरिरस्तदक्ता" । २ घ. "नाहुत्यन" । ३ ख, '्पिभेधो म °

[ज० रल] आश्वरायनगृमूतषु | दषु

र्छिषटकत्काये इति । तहिं प्रधानानम्तरं चिष्टङत्पतिषेषाशङ्कानित्य्म्रग्रहणं
कुषेञ्ज्ञाप्यति-- अघर प्रधानानन्तरं कमेणोऽन्ते वा छिषटङृ्न मवतीति ।
तेनान्यत्र प्रधानानन्तरं कर्मणोऽन्ते ग॒ धिष्टकृदिति ` विकल्पः तिद्ध: ।
अथवा सौविष्टकृतं हुतवेत्येतकरमाचैम्‌ । जपतत व॒ तस्िस्प्धानानन्तरमेव प्राश्चनादि
स्यात्‌ । अनर च प्रधानानन्तरं स्िष्टक्ृतः प्रकृतिपरापतत्वात्तस्य च प्रतिषेधे सतति
कमेण्येव प्रतिषिद्धो मवति । काडन्तरे प्राप्त्यमावात्‌ । एवै च पखत्नम्रहणं कुषै-
ञ्ज्ञापयति-- अन्यत्र कमन्ते वा छिष्टङृद्धवतीति ॥ ४ ॥ `
अभयं नः प्राजापत्येभ्यो भरू यादित्यभ्भिमीक्षमाणो जपति रिवो
नः सुना भवेति । देमन्वं मनसा ध्यायत्‌ ॥५॥ |
अयेष्यानस्य मुरूपतेऽपि शब्दध्यानमेव कायेमिदयेवम्थं मनोप्रहणम्‌ । मन्त्र
मुक्ता मना हेमनतशठ्‌ संबुद्धयन्ते ध्यायेनधन्त्रण समानाधिकरणत्वाय ॥ ९ ॥
पञचाद्भः स्वस्रः स्वास्ामेस्तसिज्ञपविश्य स्योना पृथिवी,
भवेषि पितवा संविशेसमात्यः भाक्‌्ेर! उदङ्पुखः ॥ ६ ॥
यस्षिप्तरणे स्व शेते प॒ स्वस्रः । प्त स्वास्तीणों मवति । स्वयमेव तमा-
स्वृणीयादिव्यथैः । तस्िन््रहणममात्यान।मपिं तत्रैव प्रापणार्थम्‌ । संविशेदिति ।
शथीतेप्यय॑; । भपात्याः पु्रद्यो गृह्याः । उद्ड्पुखभ्चनं दक्षिगागुनिव्‌ -
त्थथम्‌ ॥ ६ ॥ |
यथावक(जभितर्‌ ॥ ७॥ ` ध
अमात्या यथाकारं प्रकशि उद्ङ्मृलाः स्चििषुरित्यथैः । उ तरेण
विकर गथैमिदम्‌ ॥ ७ ॥ 9३
उयाय!ऊज्यायान्व्‌)ऽ्न्तर्‌ः ॥ ८ ॥
यो यो यस्मा्घ्नदृड्ृद्धतरः स प्त गृदिणोऽनन्तरं संविशेत्‌ । यथाक्कारौ वेति
गिक! ॥ ८ ॥ | ।
मन्त्रादौ मन्नाज्ञपेयु; ॥ ९ ॥
स्योना एथिकीत्यारम् स्वस्त्ययनपयन्तानन्तानमन्वविरः सव बरूधुगुदयाः ॥२॥
संहाय अते देवा अवन्तु न इति जः ॥ १०॥
सहायेच्युत्यायेत्वभैः । प्राङ्मुलाच्धिवयुः ॥ १० ॥
एषां दक्षिणामुखाः भरस्यङ्पुखा उर ङ्पएलाधतुषप्र ॥ ११॥
एतामिति कचनं योपकिभिगा्म्‌ । इतरथा पिदिङ्धृलाज्ञितरयुः । चदय चडु-

१ ख. 'तिपधो भः ' २ “श्चि, दक्षिणादिदि°।

६६ नारायणङ़रवृिसमेतम्‌- { अ० २ खं० 9]

वीरं तरिदिद्मुखाः पङृदित्ययमथः स्यात | योगविभागे सति प्राङ्मखा्लिः।
विदिङ्पलाः सक्कदित्ययमर्थो रम्यते । भिदिङ्मुखाश्च यथास्तल्येन ान्पाद्‌-
रः ५

न्यः | चदुथवचनं तिरधिकारनित्रृस्यथम्‌ । यश्चित्तादिं समापयेत्‌ । ततो
यथ्राञय शेरे | ११॥

संहाय सौर्याणि स्वस्त्ययनानि च जपित्वा संस्छृत्य बाह्य-
णान्मोजयित्वा स्वस्त्ययनं वाच्यात ॥ १२॥ खर ३॥.

सहाय सेगत्येत्यथः । इदान सेगतिविधानात्पृै यथाशय्यं शरत इति

गभ्यते । समागम्योदित आदित्ये सौर्याणि स्वस्त्ययनानि च जपेयुः । ^ सूर्ये नो
दिवः । उदुत्थ जातवेदप्तमिति नव । चित्रं देवानाम्‌ । नमो भिद्य › इत्येतेषां
सौभेसन्ञा कृता । स्वस्तिश्चन्दवन्ति स्वस्त्ययनानि ‹ आ नो मद्राः | सखततिनो
मिमीताम्‌ । परावतो ये दिधिषन्त आप्यम्‌ › इत्येतानि । भन्नपस्कारवचनं चर-
शेषाद्वा ह्यणमोजननिधरस्यथैम्‌ । तेनानुमवचने चश्शेषादति पिद्धम्‌ ॥ १२॥३॥
हेमन्व्रिशिरयोधतुणोपपरपक्ताणापषटमीष्वषटकाः । १ ॥

हेमन्तशिगिरावृतू । अपरपक्षाः कृष्णपक्षाः । अष्टका इति कममेनाम । एत-
दुक्तं मवति । मागशीषांदिवतुषु मासेषु ये छष्णप्षः्वत्वार्तेषु याश्चतसखोऽष्टम्य-
स्ता्वषटकाः कायौ इति । ऋवृद्धयमध्ये यदि मलमाप्त आगच्छति तहिं तसि.
न्मासे न कतेग्यमित्येवमयै चदुगरेहणम्‌ । अपि च बहुवचनस्य भ्रिष्वेव चरितार्थ.
त्वाच्छाजान्तरद्शनाखोध्वंम ग्रहायण्पासिसोऽषटका इति तिख एवाष्टकाः स्युम्त-
निवृत्य चतुगरहणम्‌ ॥ १ ॥

एकस्यां वा॥२॥
एकस्यामेवष्टम्यापष्टकाः कायश्चतदरष्‌ वेति विकरः ॥ २ ॥
पद्यः पितृभ्यो दयवु ॥३॥

प्ष्म्थाित्यथः । पितृशचन्देनात्र पितृपितामह पितामहा उच्यन्ते । अन्वष्टकये
4 पितृभ्यो दद्यात्‌ › (२।९.। ७ ) इत्यस्यां चोदनायां पिण्डदानं दम्‌ |
अतश्चोदनासामन्यादिहापै पारैगृहयते । ब्रह्मणमोजने च कायमिति वक्ष्याम | तेन
पूय; पितृभ्य; पिण्डान्मोजने च द्यादित्यथैः। पिण्डदान इतिकर्दन्यतविक्षाऽप्षि।
इह च तस्या अनान्नानास्परकरणान्तरविहितोऽपि पिण्डपितयन्नकस्प; पारगद्यते ।
धाक्यते चात। प्रही§म्‌ । रास्नपतबन्धकरणात्‌ । अपि चान्वशटक्येऽपिं पिण्डपित्‌-

~~~ ~~

9 ख. सवं प्रायधितादि समापथेयुः। २ ख. ^ते । उत्तरत सैगपिविधःनात्‌ । ३ ख. “ब्देम पि"

[ ०२ त, 9] आश्वकयनगृह्यसूत्रमू । ६3.

यक्तकरप। दृष्टः । प चोदनाप्तामाम्यादिह्‌।पि मवति ; अत्रैव तर्हिं पिण्डषितृयन्ञक-
हपनाते कमान्न।क्तम्‌ । स्लीम्यश्चत्यत्रायिकाराथं तत्रोक्तम्‌ । स च कल्पोऽरान्नौ-
करणे पाकयज्ञतन्त्रस्य नाधको मवति । एककायतवात्‌ | मोजनं बु पर्वेणवद्भवति ।
मोजनेऽपै तन्त्रस्यपेक्ितत्वात्‌ । तच्च मोनने पैतृकमेवेति कत्वा पाैणमेव तश्च
पारेगृ्यते । तस्य पैतृकत्वात्‌ ॥ ३ ॥ |

च्य विशेषम।ह--

ओदनं छृसरं पायसम्‌ ॥ ४ ॥

पिण्डवितृयक्ञकट्पो मवतीत्युक्तम्‌ । तत्र च नियेऽच्रौ चर्श्रपणमस्ति । तस्य
स्थान एतानि त्रीणि नित्येऽननौ श्रपयेत्‌ । ' ओदन्वु प्रिद्धः स्यात्पायपतः पयत्ता
शृतः । भोदनसतिटमिश्रस्तु कृसरः पारकीरतितः । तिदकर्काविनिक्षिप्य शते वा `
प्ररो मवेत्‌ ' इति ॥ ४ ॥

चतुःश्रावस्य वाऽपषान्‌ ।॥ ५॥ ।

चतुःशरावपारमितस्य वा धान्यस्य पषणं त्वा<पृषाञ्शपयेत्‌ । अजपपाः पिष्ट
मयाः । बहुप्ताधनप्ता्य त्वादपृपानां स्रीक तृकत्वाचच नित्येऽद्नो श्रपणे न संमवतीति
गृहतिद्धानामेवे पादानमिच्छन्ति । वाशब्दो विकस्पायेः । पर्वाणि वो प्रीणि, हदं
वकं द्वयमिति । भोजने तु नाये द्रव्यनियमोऽध दु होम एव । ^ अष्टका हि
चतखः स्युः पूवीहानि तथैव च । द्व्यत्रयतवद्वकत्वान्न यथाप््य्तमवः । प्रत्य-
कं ह पूर्वयुज्लीणि द्रस्याण्यथापि व । अपृपद्रन्यमेकं वा नान्या व्याख्यानकर-
द्पना ` ॥ ९ ॥ | ध
“ उर्दरत्तापवर उत्परास इत्यष्टाभिहुत्वा यावत्तीभिवां काम-

यौत ॥ ६ ॥

यावतीभिवऽधिकामिः पितृचिङ्गकामिः कामीति तावर्तीभिज्ुहुयात्‌ । एतदुक्तं
माति । पिण्डपितृयज्ञविधानिनेष्माधानान्ते कुयात्‌ । वरश्रपणे विरेष उक्तः ।
ततो ब्राह्मणपच्छौचाचाच्छादनप्रदानपर्न्तं पावैणवत्कृत्वा, ओदनादिम्यज्िम्योऽन्.
मु्धूत्य धुताक्तं छत्वाऽनु्ञाप्याग्नौकरणमन्त्रयोः स्थानि ‹ उदीरतामवर उत्पराप्त?
इत्यष्टामिश्चतुदैशमिवा हुवा तेक्षणमनुप्रडत्य ब्राहमणेम्योऽन्नद्‌ानादि शेषनिवेदनान्तं
पावेणवत्रत्वा मुक्तषत्सु पिण्डपितुयज्ञवान्निनयनादिगन्नोत्सगान्तं कृत्वा ततः श्राद्ध
रेष प्मापयेदिति ॥ ६ ॥

अथ श्वोभूरऽष्टकाः पञ्युना स्थारीपाकेन च ॥ ७ ॥

१ ख, °मिरेवैनातीयशाभिः पि । २ ख, "त काप्रयेत ता्‌!

६८ तारायणढकृतष्तिसमेवमू- [अ० २ खर 9]

` अयेत्यनन्तर्ारथः । शोमृतेऽष्टम्याित्यष; । या अष्टकाः कायां इत्युक्तास्ताः
श्वोमृते षटाना स्थापकेन च कायौ इत्यथै; । अथ।छका इत्ये तावत्युच्यमानेऽथ-
शब्दपबन्धापर्दु्ा्टकाः काया इत्याशङ्का स्यात्‌ । तस्मच्छरमूतम्रहणम्‌ । प-

ज्ञमृतश्य स्थाटीपाकस्याविधेयत्वात्स्यारीपाकान्तरमिदमिति गम्यते | चशब्दश्चायं
वाकाब्द््य स्थाने द्रष्टव्यः । तेन पाना वा स्थाठीपाकेन वेत्यथ: । शाखान्तरे च
सष्ठ वचनमिति ‹ पोरमावे स्थाीपाकेः प्रवतैते › इति ॥ ७ ॥
अप्यनडुहो यवस्मादरेत्‌ ॥ ८ ॥
अपिशब्दो विकसपाथैः । एतदुक्तं मवति । पहः कायेस्तस्याप्तमवे स्थाटीषा-
वस्तश्याप्यम्तमवेऽनडुहो यवप्तं॒॑ प्रयच्छेदिति । शाकटवहनप्तमर्भो बटीवर्दोऽ-
नड्वान्‌ ॥ ८ ॥
अभरिना वा कक्षगुपोषेत्‌ ॥ ९ ॥
घरयस्याप्यसेमवेऽभिनां वा क्षं दहेत्‌ ॥ ९ ॥
| एषा मेऽष्ठफेति ॥ १० ॥
यव्तदूनि कक्षदहुने चेवं मनप्ता ध्ययेदित्यथैः ॥ १० ॥
न त्वेवानषएटकः स्यात्‌ । ११॥
इदमश्य प्रयोजनम्‌ । चत्वारः पक्षा उक्तस्तत्र पुवौराम उत्तरोत्तर प्रवतत
इति । एवमप्यष्टकाः कायः । न त्वेवानष्टकः स्यादित्यथ; । अथवा शाच्न।न्तरे
यानि पक्षान्तराण्युक्तानि “ अपि वा जनृचानेम्य उदकुम्ममाहरेत्‌ ‡ * अपि वा
ाद्धमन्त्ानषीयीत्‌) इति | तथा वा कुयात्‌ । नत्वेवानष्टकः स्यादित्ययेः ॥११॥
रां हैके वैश्वदेवी ब्रुवत अघ्रेवीमेके सौर्यामेके भरानापत्य)मेके
रात्रिदेचत्तामेकं नक्षत्रदेवतामेक ऋतुदेवतामेके पित्रेवतामेके
पञ्ुदेवामेके ॥ १२ ॥
एतेऽष्टो देवताविकस्पाः । तत्र यदाऽऽ््ेय्यष्टका क्रियते तदा वपापश्स्था-
ढीपाकावदानानि प्रीण्यप्यश्नये स्वाहेति जुहुयात्‌ । केवटस्थालीप।कमप्यनेनैव
जुहुयात्‌ । एवमितरेष्वपि ज्ञेयम्‌। तवानाद्यानां पक्षाणापय॒क्तत्वज्ञापनार्भमाये हश
पठितवान्‌ । मन्त्रास्तावदष्टकाथेत्वेन गृह्यन्ते स्टातिपारम्पयैण स्मर्यन्ते । स्पत्तिशच
प्रमाणम्‌ । एवमष्टकाथत्वेन प्रमाणावगतेषु मन्त्रेषु तान्परित्यञ्याग्न्यादीनां नामधेयेन
होम इत्येतदयुक्तमिति हदि इत्वा हशन्दं पठितवान्‌ । तस्मात्पव॑दा मन्मैरेव होमः
काय। न कदाचिदपि नामधेयनेति सिद्धम्‌ । एतमेव पक्षमुत्तरत्ापि समर्षयते |

"~~न

१ ख, "मित्य" । २ ख, "ना क० । ३ "दा पः । ४ क, घ ¶सुत्तरे" \

[ भ०रसत० ४] आग्वकादमगृह्णसूत्रम | ६९

इति बहुदवत्यां प्रवत इति । अयमर्थः-या या मन्त्रेषु डिद्धिनी
वौऽत्न देवता मवति । नैवाग्यादय एकैकैव देवता भवतीत्यर्थः । बहुदे
वत्यो हि देशवदेव्ब्दः श्रुयते । ‹ यथा प्रक्रत देवी मनीवेति वेशवदेवमू ' इति ।
उक्तं च नैरुक्ते--‹ यतु िविहहुदैवतं तेद्वैधदेवानां स्थाने युज्यते, इति । प्रका.
रान्तरणारमामिर्ष्यकारमतमेवादुसृतमिति निरवद्यम्‌ । अपि वैवं व्याख्या । अश्च.
यामिके । तेषामचममिप्रायः--‹ स्तरयमष्टकाेत्वेन मन्त्राणां स्मरणात्सवैद्‌ा मन्त्रव
होमः काथैर्तयाऽप्यदचियी मवति । अशधिरेव सु मेपूदयो भवतीत्यथः । याति
तेषु देवतान्तरवार्चीनि पदानि तानि करथचिद्रण्या ठक्षेणय। वा योगेन गाऽग्निवाचीनि
भवन्ति । यथा प्रयाजानामाश्चेयत्वे समिदादिश्चब्दास्तस्यैव कथचिद्राचाः । एव.
मत्रापीति › । एवम्‌त्रेष्वपि पक्षेषु योज्यम्‌ । एवं देवताविप्रतिपत्तौ प्त्यां शब्दं
प्रयक्तवान्‌ । बहुदेवत्ये त्वयमेव पक्षो युक्तः । ठक्षणाध्याश्रयणे कारणामावादिति
ज्ञापयिदुम्‌ । प्रयजेषु तु कारण निर्क्ताद्िज्ञेयम्‌ ॥ १२॥

पशुकटपन पहु संज्ञप्य प्राक्षणोपाकरणवज वपापरात्लि्य

जुह्यात्‌ । षह वपां जातवेदः पित्भ्यो सत्रैनान्वेत्य निहिता

पराके पेदसः इर्श उपनान्त्स्रदन्तु सत्या एता आ्चेषः

न्तु सकाः स्वाहात ॥ १३॥

पदकस्मेनेति वचनं प्रोक्षणप्रातिषेधं; पशकस्पस्यस्यैव प्रोक्षणस्य मवति न षश्च
ङ्मतस्थाीषकपरोक्षणस्येत्येवमथेम्‌ । सेन्ञप्यत्ययमनुवा; । उरितिधेति वचनमु-
त्लिद्य सवैदाऽनयैव वपां जुहुयादित्येवमम्‌ । तनाम्यादिनामधेयेन होम इत्याधाः
पक्षा निरस्ता भवन्त ॥ १३ ॥

अथावदानानां स्थाकीपाकस्य च-अगे नय सुपथा राये अस्मा-
निति द्वे। ग्रीष्मो हेमन्त ऋतवः शिवा नो वर्षी; शिवा अभया
श्चरन्नः । सवत्सरोऽधिपहिः प्राणदो नोऽहोरातरे णुगं दी.
मायुः स्दादा । श्रान्ता पृथिवी शिवमन्तरिक्षं दयौर्न देव्यभर्यं
नो अस्तु । क्चिगा दिः प्रदिश्च उद्िशो न आपो विद्युतः परि
पान्तु सवेत; स्वाहा । आपो मरीचीः प्रवहन्तु नो धियो षाता
सद्र वन्तु पापम्‌ । भवं भविष्यदमयं चिश्वमस्तु मे ब्रह्माऽ-
यगु; स्वाराक्षराणि स्वाहा । विश्व आदित्या वसवश्च देवा
र्द्रा गोप्तारो परतः सदन्तु । उजं ॒प्रजाममृतं पिन्वमानः प्रना-

ठ
स

१९, घ. शङ्किता ख, “नि सन्तता : ६ ख. "धः पादकस्य" ।

७५ नारायणढृतद्रा्तिसमेतम्‌- [ अनर्‌ ल० ५

पतिभैयि परमेष्ठी दधातु स्वाहा । प्रजापते न त्वदेता-
` न्यन्यः॥ १४॥ |
स्थाटीपाकशब्देना्न द्वय गृह्यते । एकवचनं जात्यमिपायम्‌ । तेनायमेः-
। पङ्गस्थाटीपाकप्यावदानानां च स्थालीपाक्रान्तरस्य चैते सप होममन्त्रा भव
स्तीति ' ॥ १४ ॥ |
| सौ विषटत्यष्टमी ॥ १५॥ |
अषटमीग्रहणे सदा विष्वपीयमाहुतिरष्टमौ मवतीत्येवमथैम्‌ । तेन मन्नैरेव हेमो
न कदाचिन्नामपेयेनेति सिद्धम्‌ । अपि च-यदा एशङ्गमतस्थाटीपाकः पृथग्घूयते

तद्‌ सषटङ्दाप पृथक्छयै हृत्यतत्प्रदाश्चत मवत्‌ । सर्वत्र च वरथग्वामं स्वष्टकृदुर्षि

पृथकायेः । व्ुतस्तु परथधोमे ह्यवदानानं सप स्थाठीपाकष्य च स । ततः
सौविष्टृती पश्चदशी स्यात । सहपके त्वष्टमी मवति । एवे च परयग्धोमनिवृ्यथम.
हमीग्रहणं वेदितव्यम्‌ ॥ १९ ॥

न भ

ब्राह्म णान्माजयादत्य॒क्तम्‌ ।॥ १६ ¦ ख० ४॥

्राह्मणान्मोजयित्वा स्वस्त्ययने वाचयीतेति यदुक्तं तदिहापि कायेमित्यथेः ।
एतदुक्तं मवति । होमं प्तमाप्य॒ब्राह्मणष्च्छौचाचाच्छदनान्तं कृत्वा मोजनार्था-
द्ादद्धत्य घृताक्तं कृत्वा पणौ होम॑ कृत्वा मुक्तवत्सवनाचान्तषु पिण्डान्दत्वा
स्वस्त्ययनं वाचयित्वा श्राद्धशेषं सरमा पयेदिति । अथवा ब्राह्मणान्मोजयेोेदमनन्तरे
कीणीत्युक्तम्‌ । योक्त पूषैद्यः कमे तव च मोजयेदितयुक्ं दरष्टन्यमित्येः। इति-
शन्दोऽन्न मोननपरामशचा । हृदमष्टम्यां मोननं श्राद्धमित्युषदेशः शाल्नान्तरे च `
दश्यते । तस्मच्छरद्धमिति सिद्ध ॥ १६१६ ॥ ४॥

अपरेद्युरन्वष्टक्यम्‌ ॥ १ ॥
लपरासित्रहानि नवम्यामन्वष्टक्यं नाम कमे कयेमित्यर्ः ॥ १॥

तस्व॑व मांसस्य प्रकरप्य दक्षिणाप्रचणेऽयिगुपसमापाय परिभि-

त्यात्तरतः पाराथतस्य द्वार्‌ इत्वा समृ बादसिरपसटेर(रखन्ष)-

वेधन्वन्परिस्तीये हर्वीष्वासाद्येदादनं सरं पायक दधि
यान्पधुमन्थांश्च ॥ २॥

योऽ्म्यां पञ्युः कतप्तप्यैव माप॑ ब्राह्मणमोजनाै प्रकरप्य पेक्य ।

व ९.५. व | ^ „१
माननाथत्वे तु शाज्ञान्तराद्वगतम्‌ । दक्िणाप्रवण इति प्राक्प्रवणनिवृत्त्यभेम्‌ ।
[व ^ भ्रति [| | 9 व 4
उपत्तमाघायोते व्यार्यातम्‌ । अश्चितिरस्करण्यादिमिः परिित्योत्तरतो द्वारं

१ ख. ्ैः। |

#१

[० द लर] आअव्वरायनगृष्सतूत्म्‌ । ७१

[>

करोति। पुनः परिधरितस्येति वचनं परिश्रपणस्यानितवतवज्ञापनाथम्‌ । भंत्रपि पिण्ड-
पितरुयज्ञकदपोऽस्ति । तत्र विरेषमाह-उमै परेस्तीरयेत्यपिन्काठे समृठं बर्हिगेही
त्वाऽपप्त(वये)रपरदक्षिणपविधुवत्तकम्पय॑चिः परिस्तृणीयात्‌ । आप्ाद्येदमिषा् स्था.
दीपाकरमि्यािन्काठ एतानि प्ञ्चाऽऽपतादयेत्‌। एषां नित्ये श्रपणं कार्यम्‌ | गृ्यकभणि
सवत्र चदख्गा नेत्यञञाकवे श्रपण काय न तु खोकेके | अन्यन्न भ्रातेषवातू | अष.
यित्वैककपार चेत्यत्र श्रपयित्वेति वचनस्य चरुवजितागां घानादीनां नित्याश्चिश्रपण-
निषेघपरत्वेनापि स्तमवातू्‌ । ^ पक्तवा दविमिश्रास्त॒ दधिमन्याः प्रकीर्तिताः । मध-
मन्थाः प्रकेभत्यन्तं मधुमेश्रास्तु सक्तवः ॥ उछ्ेलनकाठे दवे ठते च्ेखेत्‌ । उभे ष
सङ राच्छिनेरवस्तणीयत्‌ ॥ २॥ `
त पिण्डपितृयज्नकल्येन ॥ ३ ॥

इदे कमे पिण्डवितृयज्ञविधानेन कायमित्यथैः । (+-अञ्चिपरणयनं पान्न पोमायेत्या-
दिमन्तरको । उपप्यान प्रवहणं निनयाद्यतिदिदयते ) | ३ ॥

हुत्वा मधुषन्यवजं पितृभ्यो दातु ॥ ४ ॥

इध्माधानान्त॒ कृत्वा ब्राह्मणष्च्छीचादाच्छाद्नान्त कत्वौदनादम्य्यतर्म्योऽ-
न्नमृदधरेय मधुमन्धव्जै धृत।क्तमनुन्ञाप्याम्नावाहुतिद्ठयं हुत्वा मेक्षणमन्‌प्रइत्य शेष-
निवेदनात्‌ कृत्वा पितृभ्यः पिण्डाजिषभी यादित्यथः । पिण्डद्‌ने मपुमन्या अपि
ग्राह्याः ॥ ४ ॥ ¦

स्ीभ्यश्च संरा चाऽऽचापामित्याघेकम्‌ ॥५॥

माने पितामह प्रपितामहे च पिण्डानिषृणीयात्‌ । तत्र चौदनादिषम्यः पुरा
च।$ऽच।म च।षिके मवतीत्यथेः । पित्रादित्नियाणामेव पिण्डपितृयज्ञस्य दष्ठत्वात्त्-
धानं ज्ञीणां न परपरोतीति इत्वा ष्ण्डपितृयज्ञकख्ेनेत्येतद्त्नुवतैनायम्‌ । ‹ ओ.
दनाम्रप्रवं प्राहुराचाभं हि मनीषिणः । गौडी माध्वी च पैषठो च पुरा तु निविषा
मृता ” | अयिक्वचनं पश्चानामन।घनाथेम्‌ ॥ ९ ॥
| कपुष्ेे हयोः षटूसु वा ॥ ६ ॥

हयो थोरुमयेषां पिण्डनिषरणमुक्तम्‌ । कर्मो न(मावटा{ । क्वौ च कर्ष्वश्च
कष्वेः । ताघेकं इच्छन्ति । यदा दे कण्वो तद्‌15ऽयते मवतः । यद्‌ षट्‌ तद्‌।
परिमण्डटाः । द्वयेरिति वचनात्कमष्बातत्येकशेषो व्यः ॥ १ ॥

+ वतुरुकंषस्थितो अन्यः करसज्ञकपुह्तके नास्िति ।

कमतो
~~ न

१कं.श्नौं नि" ॥

६ नारायणङवृत्तिसमेतथू- = [अ०२ल०५

© [^ ध

पुवासु ।पतम्या दद्यात्‌ ॥ ७ ॥

पूर्वा च टेल पूवा च कपू, पूर्वश्च कष्ैः । ताः पूवाः । एतदुक्तं भवति।
0) ¢ श ५ + (भ्‌ ॥१ शै [प १.
दविरेलादविकरपष्कषू केषु पप्य ठेलायां पूरस्यां कष्वौ पूत्ीघु कूषु पितृम्पो

निपूर्णायादिति ॥ ७ ॥
अपर्‌।स प्लीभ्यः॥ < ॥

परयवदेकशेषः । अत्र विविद्वक्तन्यमसि | द्वे टेल इत्युक्तम्‌ । पितृषु च सखीषु
च प्रथकपृथङ्‌ नवावर्‌। अयनो वा ब्राह्मणा भवनि । ‹ भक्ती सम्थीनिगमेषु ?
(५।० ३। २) यजु।गगरषु ।वकृतावृह्‌ उक्तः । तन द्ीपातषु ।तेधावपने
तिल प्ीति मन्त्रे पितृशब्दस्योहो न कायैः । प्रकृतावत्तमथत्वात्‌ । पवेणे हि तस्य
परकृतिः । तत्र च पित्रद्यख्रवोऽमिषातुमभिमेताः | न च पितृशाब्द््ीन्वकतु
समथः | अथोच्यते । तत्रापि पितृपातरभेवास्य प्रकृतिः । उत्तरे विकृती । पित्‌-
पाते च पितृशब्दः समथः । विमिमान त्वसमर्थम्‌ | तेनोत्तरथो; पात्रयोः पित.
शब्दस्य स्थाने पित्तामहप्रपितामहरठदो बहुवचनान्‌) क्तव्थाविति । एतदयक्तम्‌ ।
समानप्रकरणे प्रकृतिविङृतिमाव नास्तीति ज्ञापितमेतद्धाप्थकःरेण ‹ राजप्रायदेन |
६।१ दु प्रणथत्‌ ! (५० २। द ) ईत्यत्र। तन नेष्वा+ ।पततुश॒व्द्‌ एव प्र५ाञव
` इति सिद्धम्‌, । यथा तत्र कथचिद्रौण्या छक्षणया वाऽन्यथा वा तीनाह्‌ तथेवत्र।पि
मातृरमिद्घ्यात्‌ । तेनोहौ न कायैः । जथ तत्रोत्तरथोः पात्रयोरूहो ऽपुपमे ।
तहिं “ श्न्धन्तां पितरः ? इत्यत्र तरयाणां वचनमपायवा स्यात्‌ । तसमातितश्‌ञ््‌
एव पवद प्रय।ञ्य इति द्धम्‌ । ‹ शुन्धन्तां पितरः ' (० २६ ) इत्यत्र
त॒ विमक्तिमात्रमततमवम्‌ । प्रकृतिस्त॒ सम५१। तेन तस्या ऊरः कायैः | शन्धन्तां
मातरः श्यन्षन्तां ।५तामह्य; शन्पन्ता "पतामह हते । ' एतत्तेऽत। य चलत्वा
(धों०२।६१) हयत्र यदि दे मातरं स्यातां पितापह्यी प्रपिताप्ह्यी वा तदाऽ.
सावि्यत्र द्वयोरपि नामनी त्रयात्‌ । यदा बह यस्तदा बहूनिमपि नामानि बरधात्‌ |

तेश्न्द्स्य स्थाने द्वे मातर्‌ चदद्वानित्युहः । बह यश्चद्‌ इनयुहः । यराठरस्य केचि-
दुहेम ल्ञीदलेज्ग कुषेन्ति तदच । एतत्ते तत च तवासत्रावित्यस्यायमयेः

हे तत) एत त्षण्डष्पमन्ने तुम्ध ये चल्येऽन् त्वामु यन्ति तेम्यशचेत्यथैः | अनुष
िनश्च यदि न्निय एव स्यप्तदोशहे यज्धते। यरि पमार एव पमाप्तश्च क्ञिवश्ध वा
` तद न युज्यते | ' युमान््वया'(वा०पू° !।२।६७) इथ पुप्त एकरोषात्‌ । अश्चा-
चणाप्युक्तम्‌--पुवन्मियुने' ( श्रा ३।२) इति। ‹ अनुषाधिनश्च पुरमा

न" ""--------~-~~-~-~~~~~~__~_~_~_~_-_--_--~-~--~-------~--_-~-_-_-~-

१ क, श्ेदेतद ।

| अ० २०९] अआ्ङायनगृसृभम्‌ । ७६

लियश्चेति प्रतिमाति › इति बोधायनवचनात्‌ । इत्यं हि तेन पिण्डदाने पठितो
मन््रः--‹ एतत्ते तताप्ौ येते मातामहा येत आचाय येते सखायो येते

अ न्ध

गुरवो ये ते ज्ञातयो ये तेऽमात्या ये तेऽम्तेवापिनस्तेम्यशतत्ताम्परश् स्ववा नमः ›
इति । तेनोदो न काथैः । अपप्तम्बेन तु ‹ एतत्ते मतरस याश्च त्वाम्रनु ›
इति मन्त्रः पठित इति कत्वा केविदृहं कुवन्ति । तच्चिन्त्यम्‌ ।. स्ञीदधितवे युवाम- `
चानु बहुत्वे युष्मानत्राचििति । अत्र पितरोऽमीमदन्त पितर इव्त चः पितृश्चब्द्‌
स्योहो न काथः | प्रकृतावसमर्थत्वात्‌ । पिण्डपितृयज्ञो हि तयोः प्रकृतिः । तत्र `
च त्रयोऽमिधतुममिपेताः | तस्मादनृहः । उमयपिण्डानां च ` सङ्ृद्वानुमन्नणं `
कायम्‌ । शक्यत्वात्‌ । न धृथक्‌ | (^अप्तावम्यङ्क्षव(पतावङ्क्षवेति* ( श्रो ° २।७.)
अत्र च खरीद्रित्वे बहुत्वे चतांशचब्दप्योहः ! जम्यज्ञाथाम्‌ + अम्यङ्ध्वम्‌ + अज्ञा-
याम्‌, जङ्ध्वमिति च यथायेमू | च्जीणां पगार दयात्‌ । अधपर्मित्वात्‌। एतद्वः
पितर्‌ इत्यत्रोहो न कव्य: । अस्तमयेत्वादेव । मन्तावृ्तिरस्त्येव । पितापणडान्लली-
िण्डांश्च सङ्कदेबोप१तिष्ठते । शक्यत्वात्‌ । न प्रथक्‌ । अनुहुश्च पवत्‌ । “मने न्वाहुवामह
इत्यादृश्वानृहः पृचैवत्‌ । ‹ तस्माहचं नोहेत्‌ ? ( ।०.९ | ४ ) ईति प्रतिषे-
धाच्च । प्रवाहणं चोमयपिण्डानां युगपदेव । शक्यत्वात्‌ । अनूहश्च.१३बत्‌ ।
चत्वा । ‹ वर्‌ मे दत्त पितरः ८० २। ७) इति पितृणां मध्यम.
पिण्डमादायानेनव च्ीणामपि मध्यममाददत । भनृहश्च पृथेवत्‌ | आषत्त पितरः
(श्रो० २। ७) इति ष्ण्डद्वयं प्राञ्चयेत्‌ । नूहश्च पूववत्‌ । ऋक्त्वाच्च |
यत्र त्वृच्युहाभच्छति तन्न विद्वाति ‹ आत्मान मन्त्रन्तनमषत्‌ ! ( ३। ८। ७)
इति । ‹ हति न्तरे (श्रौ २। १४) इतिच । एवं निनयुनवनं पितु
शबम्दस्योहो नास्तीत्युक्तष्‌ । तेत्र यद्युचते । ‹ पितृशब्दो बहुवचनान्तः पिन्ा-
दी्ञीनेव वक्ते । पाहचयात्‌ । यथा मिनाविति वर्णारिति चो मित्रावरुणौ
भरतीयेते । प्ाहचयीत्‌ । तद्वदत्रापि । मातृ्ठ्‌ ककु न शक्रोति । तस्त्ाहचच॑स्य
कविदप्य, तीतत्वात्‌ । तस्मादृहुः का इति › । ` त्तर रपः । अत्तमधेत्वादृहय,
नास्त।त्यु्तेव । केवमभिषानं संपादनीयम्‌ । प्पिण्दीकरणेन हि परत्वं निवत्वै
पितृस्वं म(म संस्कारविशेषः. शोख्रगम्यः प्राप्यते | तच्च मातुषप्यविशिष्टपिति
मात्रप्यानपत्ते पितृशब्दः । एवं च त्वेके दिष्टे चाल्रान्तरदष्टः मितशषब्दभति-
पषोऽप्युपपत्नः । उहवाद्धिोऽतिपरसङ्गश्चाप्ति । मान्ाद्यन्ञयोऽपे श्दाः भप्त

४. [> श ^

शयन्ते | ततप्वव पुनराप नस्यत्‌ बहु वद्धवचाय कायमल्यटमातवस्तरण ॥८॥

५ प २ त ~~

` १ क. "ण्ड्व ।

७४ नारायणङृतवृत्तिसमेतम्‌- = [ ०२ स \

म

एतेन माघ्यावम भोषटुपधा अपरपक्षे ॥ ९ ॥
एतेनेति पूदयुःप्रमति कत्लकमातिदेशः । एतदुक्तं मवति । प्रोष्ठपदाः समीप
योऽपरपक्षस्तत्राष्टम्प्रा पाध्याकेषे नाम कम केतेस्दम्‌ | तचच्तनाषटटककेममा न्यासय

९
तामिति | अन्ताय त्रष्वहः कायामत्ययः ॥ € ॥

मान्त मासि चव पितुभ्याोऽयुष्षु प्रातष्टापर्त्‌ ॥ १०॥
डंपरप् इत्यत्रापि सवध्यते | मध्यगतत्वस्य विरेषामावाल्मरयोजनत््ाच्च |
तच्च पुवैपक्षनिवृस्यम्‌ । एवमित्यङृत्ल पदशायेम्‌ | तेनान्वष्टक्यमिहातिदिदयते |
अनन्तरत्वात्‌ । पितुम्य इति मातृनिद्रस्यर्थम्‌ । प्रतिष्ठापयेत्‌ । कुंादित्ययेः । एत-
दुक्तं मवति । प्रतिमाप्षमपरपषेऽयुस्रासु॒तिथिष्ठन्वष्टकंयवत्ितृम्य एव श्राद्धं
कूयोदिति । समानकाटत्वात्समानकायेत्वाच्च प्राकेणस्यास्य किकर्प; । एवं वा
सत्रच्छेदः । ‹ माति मापि चैवे पितुभ्यः › | प्रतिमापमपरपक्ेऽन्वष्टकंयवचितृम्य

एव कुयादित्ययैः । ‹ भयु प्रतिष्ठापयेत्‌ ! । श्राद्धकमौणे सवैमयुग्मासु संर्यासु

्रतिष्ठापयेत्‌ । गन्धमास्यादि प्तङृदेयं घिः पश्चकरत्वो केत्यदि ॥ १० ॥
| नवावरान्भोजयेत्‌ ॥ ११॥
नवप्रसङ्गः प्रङृत निवतेयति । तेनान्वषटक्ये नवावरान्भोजयेनियमेन ॥ ११ ॥
अयुनाोषा॥ १२॥
अशक्तो प्रागप्यय॒जो मोजपेत्सघ् पश श्रीनेकं वा । सपक्ष एकक इतर्‌-
याक्षयन्लयः । पञ्चपक्च एकस्य जय इतरयारनक; । इद्‌ चान्वष्टक्य एव॥ १२ ॥
युग्ान्डाद्धपृचषु ॥ १३ ॥
पसवनकीमन्तोन्नयनचोदकर्मोपनयनविवाहा इति पञ्चाग्धाषेयादौनि च श्रौताति
वद्धिश्ाद्धस्य विषय इत्यके । अन्धे -पोडश्च सस्काराः श्रवणाकमौदयश्च श्रौतानि
चेत्याहुः । ^ भनिष्वा उ पितृन्श्राद्धे वेदकं कमे नऽऽरमेत्‌ ‡ इति स्छतेः ।
वापाकूपतडागारामाचु्यामनादि पृत्राद्धस्य विष्यः । उमयन्न युग्मान्मोजयेत्‌॥ १३॥
अयुरप्रानतरषु ॥ १४ ॥
पृवेचयुर्टम्यां काभ्य एके दिष्ट इति चतुष्वेयं विवि; । माति पाति वेर्यत्रान्व-
हकंयवत्‌ । प्वेणे तु वशयति । एवमध्विषेप्वपि श्रद्धषु ब्राह्मणपरिमाणमुक्तम्‌॥ १४॥
भदक्षिणगुपचारो यवैस्तिकार्यः॥ १५॥ ख० ५॥

५

् + .
वृ्धपूतष्विति शष; । अत्र प्रदक्षिणमिति कचनादितरश्राद्धेु भव्यमुप्चार

=

१क.घ शशाः ।ते*।९ एवम्‌

1,

= नारायणङ्वृ्तिमेवपू- = [भ० २०७

स॒त्रामाणं पृथिवीं बामनेदसमिति नावम्‌ ॥ ८ ॥
* जरेति शेषः । आरुदेमेति मन््टिङ्गात्‌ । यदा यदा च नावमारेहत्यद्‌-
तरणार्थं तदा तदैतयाऽऽरोहेत्‌ ॥ ८ ॥
नव्रथेन खश्स्विनं दक्षं हदं वाऽविदासिनं प्रदक्षिणं त्वा
फरवतीः शाखा आहरेत्‌ ॥९॥
नवरथेन यदा गच्छति तदाऽयं विशेषः | वानस्पत्यनपान्तं कृत्वेद्मपि कुयात्‌ |
नवोऽनुपमक्त; | यशस्वी यशपरा युक्तः ! अविदस्यशोप्यः । आभ्रनम्ब्वादिशासा
भहरेत्‌॥९॥
अन्यद्‌। कोटुम्बम्‌ ॥ १० ॥
अन्यद्वा कुटुम्बोपयोगि द्व्यमाहरेत्‌ । आहत्य ततः ॥ १० ॥
ससदयुपयायातर्‌ ॥ ११॥
गृहस्मापमागच्छेदेलयथः ॥ ११ ॥
अस्माकमुत्तमं कृधीत्यादिद्यमीक्षमाणो नपित्वाऽवरोदहेव्‌ ॥ १२॥
पित्वा नव्रथाद्वराहत्‌ ॥ १२ ॥
ऋषभं प्रा समानानापित्यभिक्रमन्‌ ॥ १३ ॥
एतत्सूक्तं ग्रह भात प्द्यमाना जपत्‌ ॥ १३॥
। वयमये न्द्रस्य प्रष्ठा इत्यस्तं यात्यादित्ये ॥ १४ ॥
` जपेदिति शेषः । तपमिनेवाहनिं ॥ १४ ॥
तद्रो दिषो दुहितरो विभातीरिति व्युशयाम्‌ ॥ १५ ख० ॥ ६ ॥
जपेत्‌ । त्रीण्येतानि प्रतीकानि, मन्रसज्ञकानि । तस्मादुपांश स्युः । एतावान्न-
वरथे विशेषः| १९।॥ १ ॥
अथातां वास्तुपराक्षा। १॥
उच्यत्‌ इति देषः । उक्तोऽथेः । अतश्ब्दो हेत्वथैः । यस्मादृहनिमित्ते सथ
दविवृद्धी मवतस्तस्मादृ्स्तुपरीक्षोच्यत इति । ययेवं काम्यकर्माण्यनयैकानि | न ।
एतदव न्यासीवद्‌; पारहएन्त तैव हि कारण शन्दश्चतिः॥ १॥
` एवकक्षणयुक्ते देशे वास्तु कार्यमित्याह--
अनूंखरमविवादिष्णु भूम ॥ २ ॥
भूमशन्द। भू्मवाचकेः । यथा ‹ यवै न वृष्ि्युनति मम इति | यत्न
` विषादो नास्ति तद्विवदिष्णु ॥ २॥ `

१ ख. “नूषर*।

[०२ स° ६] आब्रङायनगृह्चमूत्मू । ७५

इति गम्यते । तिख्कार्थे यवानकुर्यात्‌ । यज्ञोपवीतयुभकमादीनभ पकक्षणमिदम्‌
॥ १९ ॥ ॥ $ ॥
रथमारोक्ष्यन्नाना पाणिभ्यां चक्रे अभिमृेत्‌ । अहं ते पूर्वं प-
दावाकमेद्बृहद्रथेतरे ते चक्रे ॥ १॥
इतिकारोऽध्याहाय; । त्रयाणां वणानामिदं समानं मवति । रथो नाम बहूयुगो
मण्डलाङृतिः । यदा रथमारोहति गमना ततः पूतरपे चक्रे पाणिभ्यां नाना अभि-
` मृशेन्मन्तेण । नानाग्रहणं युगपदेव दक्षिणेन दक्षिणं सव्येन सव्यमाभि्शेन्न प्रया-
येगेवयेवमथेम्‌ । दरदेशगमने स्वा एवाऽऽसरोहणेऽयं व्िधिैत्वयेप्रा्ेष्वारो.
हणेषु ॥ १ ॥
| वामदव्यमक्ष इयक्षाधिष्ठने ॥ २॥
भमिग्ुरेदिति वतैते । पाणिभ्यां युगपचचक्रनामी अमिद्ेन्मन््रेण ॥ २ ॥
दक्षिणपूवोभ्यापारोहेत्‌ । बायोष् वीर्यणाऽऽरोहापीन्दरस्वान-
साऽऽधिपत्येनेति ॥ ३ ॥
दक्षिणः पादः पूव यतस्तौ तथोक्तो । एवैमूतम्यामारोहेनमन्तरेण ॥ ३ ॥
रहपीन्पंमृशेदरकिपकान्वा दण्डन । बरह्मणो वस्तेनसा संग्रहामि
सत्येन बः संग्रदणामीति ॥ ४ ॥
रश्मयः प्र्रहास्तान्षशेत्‌ । अथ य्श्च अरदिमिकाः स्पुस्तानेव दण्डेन स्परत्‌ ।
मन्त्रस्तूमयत्न समान एव । बहुवचनाहहुयुगो रथोऽत्राभिपरेत इति गम्यते ॥ ४ ॥
अभिप्रवतेमानेषु जपेत्‌ । सहस्रसनिं बाजममिववेस्व. रथदव
परवह वनस्पतं वादुवद्धनं दहं भूषा इत॥५॥
चशब्दोऽध्याहार्थः । सारथिना नोदिता अश्वा यदेष्टं दिध्मभिगच्छन्ति तदा
५ सहसपतनिं ' ‹ वनस्पते › इत्यृच(चौ) जपेत्‌ । एतावद्रथारोहणम्‌ ॥ ९ ॥
एतयाऽन्यान्यपि बानस्पत्यानि ॥ & ॥ |
अमिमशेदिति शेषः । अन्यान्यपि शकटभ्रशृतीनि वानस्प्यान्यारोक्षयनेतया
तान्यामिषरोत्‌ । एतयेत्यक्षिन्नप््यन्यान्यपीव्याचुत्तरसूतरस्येव शेषः स्यात्‌ ।
तस्मा्योगविमागाथेतेतयेति वचनम्‌ ॥ ६ ॥
स्थिरौ गावौ भवतां बी रक्ष इति रथाङ्गमभिमृशेत्‌ ॥ ७ ॥
यद्यदङ्गमस्यासावि दृ तत्तदमिष्येत्‌ । गावौ । अर, हषा, युगं॑वेत्यरथः । इदं ,
चामिमशेनं शकटादिषु । न रथे । गावाविति शङ्गात्‌ । न हि रथस्य गोयुक्ततव
द्विगोयुक्तत्वं च पैमवति ¦ तस्य बहुयुगत्वाद्शयुक्ततवा्च | ७ ॥

म० स० ७२] -आबरायनगृद्यमूष्पर्‌ |. ७७

आषाषवनस्पातवत्र्‌ ॥३॥. ..
मतुपो वकारदछान्दसः | एवंविधं यद्धम तत्र वास्त कायैम्‌ ॥ ३ ॥
यस्मिन्कुश्वीरिणं परमतम्‌ ॥ ४॥
तत्र कायेम्‌ ॥ ४॥
कण्टकिक्षारेणस्तु सपृरान्पारेखायोद्रासयेदपामागेः श्चाकफस्ति-
लवकः परिन्वाध इति चेताने ॥ ५॥
समृरान्परिखायोद्रः्येदिति वतैते । जपामागोदीनां पुटिङ्गत्वादेतानिति वक्तव्य
एतानीति नपृपकवचनेमन्यान्यप्यवंप्रकाराणि वास्तुषेयायां निविद्धान्युदस्यानीदव-
मथम्‌ ॥ ९ ॥ |
यत्र स्वेत अपो मध्यं सवे्व प्रदक्षिणं शयनीयं परस्य ाच्यः
स्यन्द्‌रनप्रवदत्यस्तत्सवं सम्रद्धम्‌ ॥६३॥ ।
यसमिन्देश्च आपः स्वाम्य दिग्भ्य आगत्य मध्यं प्राप्य ततः प्रदक्षिणं शयनीयं
परीत्य प्राड्गुख्यो गच्छेयुः । अप्रवदेत्यः । नोप अन्दस्तः । भान्द्वत्य
इत्यरथः । एतलक्षणयक्तं वास्त विद्यादृत्तषनधान्यादिभिः स्वैः मृद्धं भवति । एवं
सुवतेतत्परदाशंतं मवति । स्वेत उच्छा मध्यतो नि्नामीषचच प्राकावणां मूत्र
कृतवा गृहं कुयात्‌ । तत्र प्राच्यां दिशे गृहिणः श्वयनीयं गृहं कुर्यात्‌ । श्यनयिगू-
हस्येत्तरतोऽपां रतैः प्रदक्षिणं निगेमनायै स्न्दनिकां कुयोदिति.॥ १ ॥
समवसवे भक्तशरणं क।रयेत्‌ ॥ ७ ॥
येन पथाऽऽपो निगच्छन्ति स देशः समवखवः । प्रार्थ दिशत्वर्थः । तत
महानप्त कारयच्छयन।यस्थात्तरतः ॥ ७ ॥
ननु शालान्तरे प्रा्दक्षिणस्यां दिक्च मक्तदारणं इष्टमतः कथं प्राच्यां दिशया.
शङ्क्य प्ऱतस्य स्ततिमाह--
बहन्नं इ मवति ॥ ८ ॥
ऋद्धिमद्धवतीत्यथः । तस्मादेव कायम्‌ ॥ < ॥
दाक्षिणाभवणे समां मापयतस्साऽद्यता ह भवति ॥ ९॥
यत्र गृही स्वेरमास्ते स्वननेरागन्तुमिश्च सह पा समा । तां दक्षिणाप्रवणे कया
दुदीच्यां दिशीत्यधैः | तत्र कृताऽदूता चूतवर्जिता मवति ॥ ९ ॥
दोषाश्च सन्तीत्याह-- ~
युवानस्तस्यां कितवाः करुदहिनः प्रमायुका भवन्ति ॥ १०॥
अघ्र कृता वेद्यवान एव सन्तः प्रमायैका मवन्ति। अल्पायुषो भ्रियन्त इत्यर्थः ।

ननन ~~~

७८ नारायणृतदत्तिसमेतपू- [ मर्‌ स०८]

कटृहुप्रियाश्च क्रितवाश्च भवन्ति । ननु दयूतवर्नतत्वात्क्ं कित१। इति । उच्यते ।
सतवा इति द्भ्मिन इत्यथः ! तस्मात्त न काया । शान्नानपरेऽविहितत्वादनू्य
प्रतिषिद्धवान्‌ ॥ १० ॥

क तहिं कर्थत्याह-

यत्र सर्व आपः प्रस्यन्देरन्सा स्वस्त्वयन्यद्यता च ॥ ११ ॥ ख० ७॥

यस्मिन्देशे सर्म्यो दिग्म्य आप जागच्छन्ति तत्र कायौ समा; गह्मध्य
हृत्यथः । स्र शुमकयदयूता च मवति ॥ ११ ॥ ७ ॥
अथतेवास्तु परीपेत ॥ १ ॥
पवैढक्षणापतमवे कथमुत्तरेषां बटीयसवे स्यादित्येवमरथोऽथशष्द्‌ः । जथ विशषि-
ान्येतानीति । बा्तग्रहणं समाथिकरारनिवृत्यथेम्‌ ॥ १ ॥
जालुमात्रे गत खात्वा तैरेव पांसुभिः प्रतिपूरयेत्‌ ॥ २ ॥
| । गर्ते नामादटः । तैरेव तत उद्धरं ॥ २ ॥
। अधिके परशस्तं समे वाप न्यूने गर्हितम्‌ ॥ ३॥
पूरिते गरतोदधिके पाुराशो प्रशस्तं वास्तु मवति । तेन पमे वृ्तिमद्भवति ।
तसमान््यने गाहित कुत्सिते मवति । तस्मात्तत्र न काम्‌ ॥ ६ ॥
अस्तमितऽपां सुपूणं परिवासयेत्‌ ॥ ४ ॥
अश्तपनते तमेव गतेमद्धिः पूरयित्वा तं राशि परिवा्तयेत्‌ । ततो श्ुष्टायां
निरीक्षेत ॥ ४ ॥
सोदके प्रस्तमाद्रं बात शुण्के गितम्‌ ॥ ५॥
पूर्वेण दुस्यम्‌ ॥ ९ ॥
नवेतं मधुरास्वादं सिकतात्तरं ब्राह्मणस्य ॥ ६ ॥
तिकेतोततरं पिकताबहुटमियथे; ॥ ६ ॥
ठोहिते क्षन्निषस्य ॥ ७॥
मधुराखवादं िकतेत्तरमिति वतैते ॥ ७ ॥
तं वेश्यस्य ॥ ८ ॥
अघ्नापि द्वयं वतैते ] शेतं रोहितं परीतािति भ्यो वणीख्रयाणां वणानां विरेषाः।
जन्यत्सरवं समानम्‌ ॥ ८ ॥ |
तरसदस्रसीतं कृत्वा यथादिक्समचतुरस्ं मापयेत्‌ ॥ ९ ॥

` उक िखदू। ` ` ब भतिपदयेवू ।

[ ० ९ ल०८ | अचङायनगुश्चसूजष । ७९

एवं प्रीक्ितं वसतु बेहत कीत । बहुशः सीतय। कपयेदित्य्यः। तततः सर्वा `

दश्च प्तमचदुरखं स्थण्डिद कषात्‌ । चतुरं चतुः्कोण मापयेत्कुर्यात्‌। सदस्रन्दोऽव
बहुवाची ॥ ९ ॥

आयतचतुरसतं वा॥१०॥

भागायतं चतुरं वा कुयौत्‌ । जयतं दी्वेम्‌ । ततव कमः-- परिव्याष इति
चेतानीत्यन्तां बह्मवास्तुपरीक्षां त्वा तत आन्तरी परीक्षामतैरगीस्त परीतया.
यार्त चदुरखं वेत्यन्तां कृत्वा यत्र सवे्नाऽऽपो मध्यं प्मेत्येत्यादि ` विज्ञेयम्‌ ।
ततो वक्ष्यमाणं प्रोक्षणे कुयोत्‌ ॥ १० ॥

तच्छमीशाखयोदुम्बरश्ाखया बा चन्तातीयेन तिः बदृक्षिणं
परिव्रजन्ोक्षति ॥ ११॥

“शे न इन्द्रा्री" इति सूक्तं शन्तातीयमिति प्रपिद्धभ्‌ । तेन सूक्तेन तरः पञिन-
नपरोक्षति । सवेन मन्त्रान्ते कमौरम्मः | सिद्ध हि करणं मवति नातिद्धम्‌.। षर.
शुना छिनत्ताति परशुवत्‌ । मन्तरावरत्तिरक्ता । ‹ मन्त्रान्ते त्रजनारम्मः प्राचीभारम्य
१य।त्‌ ` ३० ॥ ११॥ । ।

आवाच्छन्नया चाद्क्धारया | अपा हहं ष्ठ परयभ्मव न्च
त॒चन ॥ १२॥
तः प्रदक्षिणे परितनन्भोक्षति । अत्रापि धारातृत्तिस्तृचावत्तिश्च । तननयुण-
त्वात्‌ ॥ १२ ॥ ॥
च॑शान्तरेषु शरणानि कारयेत्‌ ॥ १३ ॥ |
यावन्तस्तत्र वंशाः समवन्ति तत्र दवयेद्वयोवैशयोरन्तरेषु कुडच'दिमिः प्रथक्कृत्या-
पवरक।दिशरणानि कारयेत्‌ । शरणान्यवान्तरगृहाणि ॥ १६ ॥ |

गर्तष्ववकां दौपारमितयवधपयेन्नास्याभिदाहूको मववीति विन्ना-
यते ॥ १४ ॥
सवातत स्थूणानां गर्तप्ववकां शग चबद्ध्यातू । एवं कृते नस्या्चिदृहको
मवताति श्रूयते ॥ १४ ॥ ।
मध्यमस्यणाया -गहेऽवधाय प्रागग्रोदगग्रन्कुशानास्तीयं व्रीहि
यवमतीरप आसेचयेत्‌ । अच्युताय भोमाय स्वाहेति ॥ १५॥

१ कु, ध. "यर्तंच० । २ क. घमू । सूर 1.

९५ नारा्यगङ्ेतदटततिसमेवभ- [अ० २ त° द|
अस्या गतैऽयंवि्ेष) ; अवकां श्ीपाठं चावघाय कुशानास्तीथे पञ्चादापिते,
मन्तरेण | भवधायवचनमवकार्शापाङयोरवधानपराप्त्य्थम्‌ ॥ १९ ॥
अथेनाम॒च्छ्ियमाणामनुमन्तरयेतेहैव तिष्ठ निमिता विदििास्ता
मिरावततौ मध्ये पोषस्य त्िष्टन्तीम्‌ । आ त्वा प्रापन्नघायव
आ त्वाकुमारस्तर्ण आ बरत्सां जायतां सह । आवा परि
भित कुम्भ आ दध्नः कङशेरयत्निति ॥ १६ ॥ ख० < ॥
मध्यमर्थूणां गते आधीयमानामनुमन््रयेत मन्वाम्याम्‌ ॥ १६ ॥ < ॥
| चेशमार्ध यमानम्‌ ॥ १॥
अनुमन््येतेति वतेते ॥ १ ॥
ऋतेन स्थूणामधिरोह वंश द्राघीय आयु प्रतरं दधाना
इवि ॥ २॥
` सनेन मध्यमस्थूणाया उपयांषीयमानं वंशमनुमन्त्रयेत । अन्ये तु प्रतिव॑शमाद्‌-
्तिमिच्छन्ति ॥ ~ ता ४ |
~ सदूवासु चतमु. धिङ।सु मणिके मतिष्ठापयेत्पूयिन्या अधि
संमवेति ॥ २॥
चतसः शि्धा; स्थापयित्वा ताप दुवा निधाय ततो मणिकं प्रतिष्ठापयेनन्ेण।
पणिको नाम जङ्षारणार्थो माण्डव्रिरेषः ॥ ३ ॥
अरङ्खरां बावद्‌पति चधा बद्धो वरत्रया । इरघ्रुह प्रश्षसत्यानि
रापपबाधतामिवि वा॥४॥
अनया वा प्रति्टपयेत्‌ ॥ ४ ॥

अथास्मिन्नप आसचयतु । एतु राजा वरुणो रेवतीभिरस्मिन्स्याने
विष्टु मोदमानः । इरां वहन्तो वुतरमुक्षमाणा मित्रेण साकं सह्‌
सोविशन्त्विति ॥ ५॥ ।

भथ म।णकेडपां [नवश्चति प्रणाय मन्त्रेण ॥ & |

जयनच्छपयति | & ॥

एतद्वास्तुशणन्त कर॥त ॥ १५ ॥

कथम्‌ । इत्यमि्याह-
व्रीहियवमदोमिरदधि्िरण्यमवधाय शन्तातीयेन निः ्द्तिणं
प्रिव्रनन्भोक्षति ॥ ७ ॥ । |

` अप्तु हिरण्यमवषाय ताभिः प्रोक्षति ॥ ७ ॥ .

१९, ध, "तेऽवधौ* । २ ख, प्ट्राह्त शान्वं कर।

[भ २ खण १ ०] आश्ङायनगेहयसतेम । ८१

। अ{वाच्छकन्नया चाद्कवारया-जपा इह पचाव इत
तचेन ॥ ८ ॥
उक्तथद्ं सतर ८॥

ध्येऽगारस्य स्थापकं भरपयितखा वास्तोष्पते परतिजिानीश्चः

स्मानिति चरसमिः प्रयु चं हत्वाऽ्न ससत्य ब्राह्मणान्मोज-

यित्वा शिवं बास्तु शिवं वास्त्वित्रि वाचयत्‌ ॥ ९॥ खर९॥
श्रपापेत्वेति वेचनमस्मात्स्षयाखणकाश्रागस्मन्ग्रह पकान्तर्‌ न श्रपायतन्याप्रः
त्थवमथम्‌ । भृक्तवतो ब्राह्मणान्‌ ‹ शिवं वास्तु श्चिवं वास्तिविति भवन्ती च्रुव-
नत्विति? वाचयत | ते च तं ' शिव वसतु शिवं वास्तु › इति प्रत्यूचुः । उक्ताः
यमन्यत्‌ ॥ ९ ॥ ९ ॥ |
उक्त ग्रहप्रपदनध्‌॥१॥
यदुक्त गृहप्रपदन श्रपथत यृहानहं पुमनप्तः' (क्र! २। ९.) इत्यादे ता
दानामहाषप करायामल्यथः । जन्य तु आहुः | यदुक्तं मणक्रप्रातष्ापनाद [शव
वास््वत्यन्ते तेद्रहभपदनसंजञं मवति । # सिद्धं मवति । मणिकस्थाप्नास्ागेव
ब्‌।जानं स्थापायत्वा त५५।[ प्रव र[दातं । आपि च-श्चाङ्लानतस्म तस्त कश्य
वा पुराण गृहं सस्छत्य प्रवेराता मणिकमातेषशातना।द्‌ सष्यातं ॥१॥

बौजवत। गृदन्परपयेत ॥ २॥
गृहानिति बहुवचनमाप इतिवत्‌ । बनवत; प्रपचेतेत्यतावतेव सिद्धे गहानिति

[व
~ _ ® अः

वचनं य गृहे प्रविशति शचखान्तरसस्कृतं रिरशीण वा सर्छत्य ततरपयेवं प्रविं
दिति । मणिकादि्ी नवल्यपद्नान्तं ततरि कुयोरित्थयैः | तेन पृवेन्य्प्ाऽ
पा ॥२॥ ।
हेत भकभयेदुत्तरेः भोष्पदैः फलयुतीमी रोहिण्या वा॥ ३॥ |
फद्गुनीमिरित्यत्रपयुत्तरामिरित्येवं संबध्यते | तेन बीणि नक्त्ाणि | नित्य-
कणां द्रन्यत्ता्यत्वादु्ःपायै सेने भक्षयेत्‌ । भिचुप्रयोगः स्वयं छदिनिवृत्यषः ।
तथा चानाषदि मौतमः ‹ इृषिवाणिन्ये वा स्वथछ्ृते इति । मनुरमि- चन
मृताम्पां जीवेत्‌ मतेन प्रमृतेन वा› (अ०४। ४) इपि। ! प्रसते कषणे
स्पृतम्‌ › ( अ०४।९ ) इति । अक्षदुकत चेयमेव वृत्तिरुक्ता ‹ अरमा द०4 कमि-
मित्छरृषप्व › इति । प्रतिग्रदाद्यश्चपत्कसा; । विषु नक्षमेषु छि प्र।रमेत्‌ ॥ ६॥
इद च प्रार्मदिवते कुयोदिव्याह-- `
न

ेजस्यानु वाते क्ेवस्य पनिना वयमिति पर्वं जुहुषाजन्‌. ,

८२ नारायणढृतदात्तसमेवभू- [अ० ३ ख० १

द्रा ॥४॥ ,
्े्स्यानु वा तं देह गत्वा तशरोपटेपनादि कत्वा ज्यात्‌ । जपेद्द सूक्त

तक्रस्य एव । पादुप्रहणेऽपि सामथ्वत्सक्तग्रहणम्‌ । प्रत्युचामात व्यास्यातम्‌ ॥१ |॥
गा; परतिषटमाना अनुमन्त्रये मयोभूर्वातो अभिगता इति
द्राम्यामर्‌ ॥ ५॥
मक्षणायमरण्यं प्रति गच्छन्तीगौ अनुमन्त्रयताहरहरा््माया अन्ा वा | न
नियमः ॥ ९ ॥
आची; । यासापूषधतुर्बं मधोः पूणं घृतस्य च । तानः
सन्तु पयस्वीर्बहगोष्ठे घृताच्यः । उप येतु मयो उजं
चोजथ बिभ्रतीः । दुहाना अक्षि पयो मयि गोष्ठे निविशच
यया भवाम्युत्तमो या देवेषु तन्वपेरयन्तेति च सूक्तेषम्‌ ॥६॥
मक्षयित्वा आमे प्रत्यागच्छन्तीगा अनुमस््रयेताहरहयौ सामित्पुग्म्यां सूर्तरोषेण
च ॥.६॥
आगादीयमेके ॥ ७ ॥
जयर्तानामनुमन््रणे ‹ जा गावो अगन्‌ › इेतत्सूक्तमेक इच्छन्ति । पूरवाप्तम
नेन जाषः | ७ ॥
गणानासामुपरिष्ेवारु गर्वी नां भूताः स्य प्रशस्ता स्थ श्चोभना;
` श्रियाः भियो बो भूयास इं मयि जानीध्वं च मयि जानीध्वम्‌
: ॥ ८ ॥ ख० १०॥.
इरंयाश्वरूा यने गृह्यसूत्रे द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ ॥

आपत गवापगुरगवीनां सेषानुपतिषठेताहरहमूताः स्येति । गुरोर्व्ता

` एिषठन्ति चेन्नोपतिष्ठेत । स्त्र स्थितेवोपस्पेयम्‌ । नोपविदय । तथा चेक्तम्‌--

+ उपस्थानं तदेव स्यात्मणतिस्यानपंयुतम्‌. ' इति । शे मयि नानीष्वमिति सक
दष वक्तव्यम्‌ । मध्यायपार पमादिटक्षणाय हि द्विवचनम्‌ ॥ < ॥ १० ॥

इत्यश्च यनगृहयसू्रतरिवरणे नारायणीयायां वती द्वितीयो ऽध्यायः ॥ २ ॥

अथ तुतव्{श्ध्वायः॥

ॐ अथातः पश्वयन्नाः ॥ १ ॥
उक्तोऽथैः । अतःशब्दौ हेत्वथ॑ः | य्मदेतैमंहतो निःप्रेयपतस्यावाि्तस्मा
सश्चयज्ञा नाम यत्त वकष्यम्त्‌ इत्यथः । १ ॥

[ भ*६ ° १] आश्ररायनगृकचमूज्थू । ८३

इमे त इत्याह --
देवयज्ञो भूतय्गः पितुयज्ञा बह्मय्ना मनुष्ययज्ग इति ॥ २ ॥
॥ \९॥
तेषां स्वष्पमाह--
वथ्यदभ्ौ जुहोति स देवयज्नो यद्वि, करोति स भूवयज्ञो चसिपि-
तुभ्यो ददाति स पितृञ्ञो यत्स्वाध्यायपधीयते स ब्रह्मयत्नी
यन्मनुष्येभ्यो ददाति स मदुष्यथद्ग इति ॥ ३ ॥
वैश्वदेवे श्वयो यज्ञा उक्ताप्त्न यद्नौ जुहोति दशाऽऽहुतीः सर देवयज्ञः । यद्वि
करोति ‹ अय बरिहिरणम्‌ › ( यृ० १।२। ३) इति सः भूतयज्ञः | यत्पि-
तुभ्यो ददाति ‹ स्वधा पितृभ्यः, (गृ १।२। ११.) इति प्त पितृयन्ञः।
यत्साध्यायमर्धीते ^ सथ स्वाध्यायातिषिः * (गृ० ३।२। १ ) इत्यनेन विधा.
मेन स . बरह्मयज्ञः । यन्मनुष्येभ्यो ददाति ‹ ततोऽतिथीन्मोजयेत्‌ ' हति स्मृतिवि-
धानेन स॒ मुप्ययज्ञः । अपूर्वाणां विधाने सति तद्यदग्नौ जुहोतीति सिद्धवदुपदेशो
नोपपयेत | अघन नुहुयादियेवावक्षयत्‌ । अथ शाचान्तरतिद्धानामनुवाद्स्तकचैथ
स्वाध्यायािधिरिति ब्रह्मयज्ञविधानमपाथकं स्यात्‌ | तस्यापि तत्न सिद्धत्वात्‌ । जय~
इष्टतन्तपरिग्रहा्ा ्रह्मयज्ञस्योपदेशः । न तदुक्तम्‌ । तन््रभेद्स्यापिद्धत्वात्‌ । पच्च.
यज्ञानां हि तैत्तिरीयारण्यकं मूढम्‌ । ‹ पश्च. वा एते महायन्ञाः * इत्यादि । तम्मू-
ठ्त्वे च सति कथं तम्ब्मेदपंमवः । तस्माद्रैशवदेगदय एव पश्चयक्ञा इति सिद्धम्‌ ।
मनुनाऽप्येवमेवोक्तं पितृयन्ञवर्जम्‌ । पितृयज्ञं त्वन्यथोक्तवान्‌ । ‹ एकमप्याशयेद्धिं
पित्र्यं पाश्चयिके । न भेवात्राऽऽशयेत्कंचिद्रश्वदेवं प्रति द्विनम्‌ ॥ कुयाददरहः`
शराद्धमन्नाचेनोदकेन वा । पयोमृढफषेवाऽपि पितृभ्यः प्रीतिमावहन्‌ ' (मनु ०३।
<२-<८३ ) इति ॥ ३॥ ५
तानेवान्यन्ननहरहः कवी ॥ ४ ॥ ख०१ ॥ `
` अस्येद्‌ प्रयोजनम्‌ । मोजनाथौस्पाकरास्वृ्तिरवशदेवस्येतयुक्तम्‌ | यस्यानो न
करियते न तद्धोक्तःपपिति निषेधात्‌ । अत एव वात्रसं्कारार्थम्‌ । तत यदा
परान्नं मुङ्क्त उपवप्तति वा॒तदा सेस्कायैस्य पाकस्यामावात्संस्कारंकमेणोऽप्य-
मावः; स्यत्तत्निवृत््य्थमिदम्‌ । तेन पश्चयन्तायै स्था पक्तन्येवेति पिद्धम्‌ ।
खनिनाम्युपायेन वैशवदेवमपूतयैमपीतति साधिते मवति | भवि च प्रवा पाकाततेमबे
पुष्पैः फेर द्धिवा कुयौदित्येवमर्थं च । उक्तं च ‹आपन्नञ(्)मपि दातन्यम्‌ । भकाष्ट-

१. र्स्यकृ*। `

८ नारायणढत्त्तिसमेतमू्‌- [ ०६ सर

भि जहुयात्‌ । आच्छचमपि ब्रह्मयज कुर्यात्‌ › इति । ‹ न वेदुत्पयतेऽन्ने त॒ अद्धि-
रेनान््मापयेत्‌ › इति च । अकरणे प्रायधिता् च । उक्तं च बोषायनेन--
4 एतेभ्यः पश्चयज्ञेम्यो यथेकोंऽपि तु हीयते । मनस्वत्याहुतिस्तत्र प्रायश्चित्तं
विधीयते ॥-व्यह वाऽपि भ्यं गाऽपि प्रमादाद्कृतेषु वु । तिसस्तन्दुमतीहुत्वा
चतस वारणीभपत्‌ ॥ दशाहं द्वादशार वा विनिवतेषु सवतः । चतस्रो वारुणी-
हतवा का्स्तन्ुमतशथरः ॥ › इति । केचिदाशोचदिवपे्वपि वद कायुमित्येव-
मयमिति ग्याचद्युः । तदयुक्तम्‌ । “ ¶श्वयन्ञाकषान ठु न कु यान्दरतनन्पनाः
हति निषैषात्‌ ॥ ४ ॥ १॥
अथ स्वाध्यायविधैः | १॥
उकोऽ्ैः । विधिग्रहणं विधिरेव वक्ष्यते न कम इत्येवम्‌ । तेन वैश्वदेवस्य

परसतादुषरिष्टाद्राऽध्येतव्यं न क्रमनियम इति सिद्धम्‌ ॥ १ ॥

भ्राग्बोदग्वा प्रापान्निष्करम्याप आप्टुत्य शुचौ देशे यज्ञोपवीत्या-

चम्याछिन्नवासा दमौणां महदुपस्वीयं प्ाक्कूढानां तेषु भार्घुख

उपविर्योपस्थं दत्वा दक्षिणोत्तरो पाणी संधाय पवित्रवन्ता

विज्नायतेऽपां वा एष ओषधीनां रसो दभाः सरसमव तदट्रल्ल

करोति । घावापृथेन्योः सपिपीक्षमाणः संपीय वा यथा

वा युक्तमाट्मानं एन्येत तथा युक्तोऽधौ्यात स्वाध्यायम्‌ ॥२॥
वा्ब्दद्वयमन्यस्यां वाऽतिन्दितायं रिक्ष कार्यमित्येवमभम्‌ | बहिरसंमवे मामेऽ-
धयेतम्यनित्येवमर्थं च॑ । तथा च श्रुतिः--‹ मामे मन्ता स्वाध्यायमधीयीत › इति ।
माष्टत्येति । ल्ञावेत्यथैः । आप इति कचनमपोऽवगा द्य सरायादित्येवम्म्‌ । शुचौ
देश इति वचनं शुचौ देर यत्र काप्यधीयीत न तीरनियम इत्येवथेम्‌ । यज्ञोपवीतिप्रहणं
नियमेनात्र यज्ञोपवीती स्यादित्येवमभेम्‌ । तेन दहनकमेणि प्राचीनावीतित्वं सिद्धम्‌ ।
आचम्येति कचनं कमाङ्गचमनविधानाभैम्‌ । द्धि्नवाप्ता इति । जनाद्रैवास्ता मेतु |
ततः प्राक्कूषानां द्मोणां महदुपस्तीये तेषु प्राङ्मुख उपविश्योपस्य त्वा दक्षिणोत्तरौ
पाणी पक्तरवन्तो सेधायेति । महमिति । बहत्ययैः । प्ाक्कृानाम्‌ । प्रागम्राणा.
मित्यथेः । प्राङ्मुख इति कचनं नियमेनात्र प्राङ्मुखः स्यादित्येवम्ेम्‌ । तेना
न्यत्र कचेदुद्‌ङ्पुखताऽपि द्धा । दक्षिणोत्तरेणोपस्थं कुयात्‌ । अयैतकत्वात्‌ |
दाक्षिण उत्तरो ययोः पाण्योस्तो द्लिणोत्तरौ पाणी । पवित्रे व्याख्याते । सन्य पाणि
मागद्गुदमुत्तानं विधाय तसमन्रागग्रे पतिन निषाय दक्षिणं पाणिं न्यदव प्रागङ््‌‹
"~ ~~

१ क़. घबरा 1२ ख, 'वेदित्येवमर्ैः । त* ।

[ ज०द६स० ६] आग्वकायनमगृहयसूतर्‌ | ८५
गुहि तेन संदध्यादित्यथेः । विज्ञायते श्रूयत इत्यथ; । श्त्याकषेः सविद गृह्य

[4

शालं श्रतिमूमिति दरीयितुम्‌ । दयावाषएधिन्योः संचिमक्षमाभो नोध्वमधस्तियगबे्े

तेत्यर्षः । समीस्य वाऽ्षिणी | अन्येन वा येन प्रकारेणाऽऽत्मान समाहितमनप्त
मन्येत तथा युक्तोऽधीयीत । न ंषीक्षणततेमीढननियमः । स्वाभ्यायक्चनं साकन्या
अपि स्वाध्यायधर्मसिद्धचर्थम्‌ । तेन ‹ सावित्रीमन्वाह › (गृ०३।२।४)
इति साविञ्या अनुवचने सत्यपि सामिषेनीधमेः) रेकश्त्यं, चड्गन्ते च प्रणवो न
मवतीति सिद्धम्‌ ॥ ३ ॥ र
उपूवौ +- व्वाहुवीः ॥ ६ ॥

प्रणवमादौ सङ्गद्क्त्वा ततस्तिखो व्याहृतीः समस्ता ब्रुयात्‌ । प्रतिन्ाह्यति प्रणव-
शङ्का तैव कार्या । सक््कृतेनैव प्रणवेन उॐगृवेत्वसिद्धेः । यथा ^ जध्वयुगुखा; ?
(श्रौी० ९ । २) । ( भ्रौ०८ । १६ ) इत नैवाध्वर्य॑णा सर्वै
ध्वर्यमृखा मवन्ति । तद्वदच्ापि । पथक्छरपनायां प्रमाणामावाच्च । ननु चतद्णां
सत्रे भ्याहतिेन्ञा कृता । सत्य कृता । होमे ठु सा | न सवत्र । तेनात्र ` तिल
एवेति सिद्धम्‌ । ‹ भूभुवः स्वरित्येता वाव व्याहृतयः! ईति श्रुतिः । अपि च
तैततिरीयश्तिरेषां मृरमित्युक्तम्‌ :| तच चैवे ध्रयते--“ आमिति प्रतिपच मूभुवा
स॒वरित्याह । सावित्रीं गायत्रीं त्रिरन्वाह । प्च्छोऽधचेशोऽनवानम्‌ । स्वाध्याय
मधीयीत । नमो ब्रह्मण इति पलिनीयां चिरन्वाह ` इति । तस्माचदुक्त तत्त्‌-
म्यकू॥६॥ ४"

© ~ क

साविन्रीपन्वाह पच्छोऽधैचशः सवोपिति तृतीयम्‌ ४ ॥ख०२॥ `
सवीमिति | अनवानमिर्यर्थः । ृतीयवचनमुरणेऽपि पच्छो ऽवर्चक्षोऽनवान-

ह
| $

त्येवं ब्रुयादित्येवमथम्‌ ॥ ४ ॥ २ ॥
` अथ स्वाध्यायमधीयीत ऋचो यजुषि सामान्वयवाङ्किरसो

१.१.००३ +

ब्राह्मणानि कटपान्गाया नारारईसीरितिहासपुराणानीति ॥ १॥
सथक्लल्द्‌; पृवेण स्बन्धाथ! | तन प्रणवादन्नय स्वाध्यायस्यङ्गामति [तद्धम्‌ ।

स्वाध्यायवचनस्रगादिरिव स्वाध्यायो न प्रणवादिन्नयामित्येवमथम्‌ | तेनचमपि ब्रह्मयज्ञ
कायीरित्याभिन्पक्े सरावित्रीपयैन्तमुकत्वा, चचमधीयीत । ततो नम इत्येतया परि-

दध्यात्‌ | तेन प्रणवादित्रयस्य परिषानीयायाश्च नित्यत्व प्ताधित भवति । अधीयीतेतिः

+ व्याहृतय इति वैदिकानां पाठः!

१. “ण इति जलो ५३ घ, ^ कृदुक्ते ˆ । ३ क. ग. ववै तिरे" ।

८६“ नारायणङृतबिसमेतपरू- [अ० ६ सं०३

देचनमव्वाहिधिकारनिदृत्य्ैम्‌ । तेनानुप्रवचनधर्मो न मवति । सूत्राण्येव का
इत्यच्यन्ते | नन्वनिलानां सूत्राणां नित्यश्चत्योपदेशो न घटत । नन्वनित्यस्य पशोः
पुना यजेतेति उिधिनै घटते ¦ अथ तत्रा ऽ$ृतेनित्यत्वादुपपद्यते । तदत्र प्यविशि्टम्‌ |
सथैकस्येष कल्पत्वं नामानुवत्तं नित्यमस्ति । गाभा नाम ऋग्िशेषा इन्द्रगायाद्यः|
^ यदिन्द. दाक्षराज्ञे इति इन्द्रगाथाः पश्चचंः । नारा्स्यश्च चच एव ‹ इदं
जना उपश्चत › हत्यादयः । क्कंत्वादेव सिद्धे पुनवेचन फरविश्चेषप्षिद्धयथम्‌ ।
इतिहासे मारतमाहुः । यतर प्ष्टिधित्यु्पत्तिप्रखयाः कथ्यन्ते तत्पुराणम्‌ ।
अनित्यचोधं पुवेवत्‌ ॥ १ ॥
यदचीऽधीते पय आहुतियिरेव तदेवतास्तपेयति यय्यजषि घता
हुतिभियत्सामानि मध्वाहुतिभियद्थवाङ्किरसः सामाहुतिभि
ेद्राहमणाने करपान्गाया नारारुंसीरेतिहासपराणारनात्यमूवा-
हुतिमिः॥ २.॥
इह. हि द्रव्योत्पगेनिित्तं फं दृष्टम्‌ । अतः स्वाध्यायमत्रेणारि फटठमस्तीति
ुतिभरषन्यस्यति ॥ २॥
` ज्रहमयज्ञाध्ययनेन देवतासतुप्यमतीतयुक्तमू्‌ । पितरश्च तृप्यन्तीत्याह --
चदटचोऽधीते पयसः द्रुरवा अस्य पितृन्स्वधा उपक्षरन्ति यथ-
जुंषि- घृतस्य इरया यत्सामानि मध्वः कुलपा यद्थवङ्किरसः
सोमस्य कुल्या यह्ाह्यणानि कल्पनाया नाराशंसीरितिदास-
पुरणानीत्यमृवस्य इर्याः ॥ ३॥
सतधेति पि तृणामननमुच्यते । पयपतो नद्यः स्वघामूताः पितृनुपतिष्ठन्तीत्ययेः । एवमु-
त्तरत्रापि नेयम्‌ ॥ ६॥
कगाददश्यकमध्यतव्यामत्युक्तम्‌ । तत्र नेयमन दुश्चानामध्ययने प्राप्त इदमुध्यते-
स॒, यावन्पृरन्येत्‌ -तावदर्षस्यंतया परिदधाति । नमो ब्रह्मणे नमो
अ स्त्वभ्रये नमः पृथिव्ये नमर ओषधीभ्वः; । नमो वाचे नमो

ˆ ˆ घौचस्पतये नमो विष्णवे पहते करोमीति ॥ ४ ॥ ख० ३ ॥

प

स॒ .यावत्कादटमेकाग्रमनप्तमातमान मन्येत तावत्काङमेवाधयिीत न -दशाप्यध्येतम्या
इति -नियमः । सवथा प्माहितमनतैवाध्ेतम्यम्‌ । नेयत्तानियम इत्यषः । रएतये-
तिव्चन सदृतया परिद्ध्यादित्येवमथम्‌ । तेनास्यापि नित्यत्वं सिद्धम्‌ । एष च
त्र्वाच्या । प्रथमायां इष्स्वाच्छूतिद्ेनाचच.॥ ४ ॥ ९ ॥

©

3 कः पृ देवास्त" ! ३ "पराञजपि धि" +

| अ ३ ० ९] अभ्वकायनगृरचसूष। ८९
` अघापि श्रावणस्येति सबध्यते । मध्यगतत्वस्य॒विरेषामावात्मयोजनवत्वाचच ।
भ्रावणमापतस्य पश्चमी यद्‌ हस्तेन युज्यते तद्‌ वेत्यथ; | इति काटघरयमक्तम्‌ ॥६॥

आञ्यमागो हुस्वाऽऽग्याहुीजुहुयात्‌ । साविच्यं ब्रह्मणे भद्धायै
मेषाय भन्नाय षारणाये सद सस्पदरयेऽदुषत्ये छन्दोभ्य ऋषिभ्व-
द्वात ॥ ४॥
आज्वमागवचनं नित्यायैम्‌ | द्रम्यानदिशचदिवाऽऽग्ये सिद्ध आज्याहुतिवचनमुर्न
नेऽप्येता नवाॐ$ञ्यनव -जुहुयान्नाजेनेत्यवमयम्‌ | परिस्तरणविकरपस्याप्तमवात्‌ ॥४॥

अथ दधिसक्छुल्जुहोति ॥ ५॥
दषिमिश्रान्तकतूनित्ययः ॥ ९ ॥
मन्रानाह--

®, [>

अश्चिषीटठे पुरोटित्मित्यका ॥ & ॥

९

एकाम्रहण कुषुम्भकराद्वदूढवुचनवत्यथम्‌ ॥ ६।

कुषुम्भकरस्तदव्रवीदाबदेस्त्वं शकुने सद्रपाबद गृणाना नपद-
भिना घापं ते विन्वं भुवनपधिध्रिंतं गन्वा नो यज्ञं यङ्गियाः सु-
श्रमि योनः स्वो अरणः मतिचक्षव विचक््वाऽऽपरे यादि मरुत्सखा
यत्ते राजज्छषं हविररिदि द्व्यचः ॥ ७ ॥
एते नव दुव्यृचाः ॥ ७ ॥
| समनीव आकुतिरित्येका ॥ ८ ॥
एकाप्रहणे दुघुचानन्तरमियमेवेक। न वकथमागेत्येवमपेम्‌ ॥ < ॥
तच्छसाराषटणापिह इर्वका ॥ ९ ॥ |
अन्न श्रैकाग्रहण द्म्यचानन्तरामियतेवैका न पूप॑स्यवेमथेम्‌ । एवमनयेोविकखः | `
शाकङप्तमाम्नायस्य बाव्कङसमाम्नायस्य वेदमेव सूत्रं गृह्यं वेत्यष्यतृप्रिद्धम्‌ । तत्र

|
^ |

शाकलानां ‹ समानीव आकूतिः ? इत्येषा मवति । पताहितान्यलात्‌ । ब्‌ऽकडानां
ठ ‹ तच्छंयोरावृणीमहे › इत्येषा भवतति । संहितान्यस्वारित्येवं विनिवेश)
युक्तः ॥ ९ ॥

न त `
अव्येष्यमाणोऽध्याप्येरन्वारन्धं एवान्था देवताभ्वां हुत्वा
सोविषटङतं हरवा दधिसक्तुाहय तत। भानेनप्रू ॥ १० ॥
अध्यापयितन्धेरित्यथेः । अध्याप्येरन्वारन्यं इत्येतावतेव सिद्धेऽध्येष्यमाणं

इति व्चनमध्याप्यामविऽप्यध्येष्यमाणः स्वयमेव कुमी दित्येवपथैम्‌ | ‹ वासु

१९६ `

९ नारायणदृतवृक्तिसमेपू- [अ० ई सं° 4]

च्छन्दोस्यपाङ्कयाघौयीरन्‌ › इति श्रतेः । पश्वम्यां हस्तेन वाऽध्यष्यमाणोऽध्या-
प्येरन्वारन्ध आउ्यमागौ हुत्वाऽऽञ्याह तीनहुयाष्यिवं वक्तव्य एताभ्यो देवताभ्यो
क | एताभ्यो देवताम्योऽनेन हुत्वा, एता एव देवता इत्यन्न च । सिव्टृदधचनं
व्यारूयाते प्राक्‌ । दधिस्तुवचनम।उ्यनिदरपथेम्‌ । ‹ परिस्तरणेरज्ट्मिन्तघोयाप
सासेचयते तन्माजेनम्‌ › (श्र ° १। ७ ) । प्रारनादि वेदारम्मणान्तै शिप्याणा-
मपि कायम्‌ ॥ १०॥
अप्रणाग्नं रह्कुेषु दर्भषूपविश्यादपाे दभान्कृतवा ब्रह्माज्ञ-
खेत जपेत्‌ ॥ ११॥
पश्वादभेः पागमेषु दुरभपपिशन्ति । ततः शरावादाबुद्कमाकिच्य तन्न दभा-
निदध्यात्‌ । ततो ब्रह्माज्ञलिकितो जपेत्‌ । स्वयं शिष्यैः सह । सन्ति चेत्ते । जप-
तिचोदनायां यूह्यकमेण्यनित्यमुषंशत्वापिति ज्ञपयिष्यामः । तस्मादुचचैरेव नपेत्‌ ।
जध्यापनावेरोघाच्च । ११॥
उथ्पुव्‌। + व्याहुपी; सावित्र च जिरभ्य्य वेदादिमारमेत्‌
॥ १२ ॥

पृवेमोकारम्‌ । ततत्तिसलो भ्याहीः समस्ता; | ततः पातिताम्‌ । एवमेतातरेतयं
भिरभ्यस्य वेदादिमथिरमाच इत्यारभ्य सुक्तमनवाकं वाऽऽरमेत । चशढ्दः प्रणव
प्याहतन।मप्यम्बाप्ताय; । अथ स्वैप्रायश्चित्तादि समापयेत्‌ ॥ १२ ॥
तथोत्सगे ॥ १३॥
, भेतेनेतयमावान्च छत्लकमांतिदेशः द॒ वेदार्मगमात्मतिदिश्ते |
एताभ्यो देवताम्योऽननेन हत्वेति च प्रधानहोमः | तेन प्राश्नमाजैने उत्सर्जने
न मवत.इति तिद्धम्‌ ॥ १३६॥
षण्मासानधीर्यात ॥ १४ ॥
इद्‌ वचनमुाङ्ृप्य नियमेन षष्माप्तानधीयीत नोपरमेतेवयवमधम्‌ ॥ १४ ॥
समावत्ता ब्रह्मचारकर१न ॥ १५॥

ब्र्मच।रेष१रत्यथः । स्वाध्यायकाटे य॑ विहिता धमां मध॒माप्तस्ीगमन-
टरादिवाश्षयनादिविनाद्यस्ेयुक्तोऽषीथीत । त्मावृत्तस्य मेखटाद्यस्तु न मवनि ।
अस्ताघ्यायधरमत्वात्‌ ॥ १९ ॥

+ व्याहंतय इति वैदिकानां पाठः ।

१क्‌,१म्‌ 1 ए २क.घ.श्नव।३क. ध. "नेन।

[मऽ ३ स॒$ १] आ्ङायनमूह्यमूत्रय्‌। ९!

यथाम्बायपिवरे ॥ १६ ॥
बरमचारिण हतवः | असिित्तध्ययने ब्रहमचारिणामति प्रृत्यथेमिदम्‌ । इतरथा
समावृत्तानमिवेति शङ्का स्यात्‌ ॥ ११ ॥
जायोपेेत्यके ॥ १७ ॥
समावृत्तो जायां गच्छेदित्येक आहुः ॥ १७ ॥
ऋतविवः गच्छेन्नामुतावित्याह--
प्राजापत्य तत ॥ १८ ॥
तद्रमन प्रजापत्ित्वसिद्ध चरथं कायम्‌ | प्रजोत्पत्यथेमित्यथेः । तद्य कायम्‌ ।
नानुतावित्यथैः । ऋतुगमनं स्वैथा कामिति तेषाममिप्रायः । जगमने दोषश्चवणात्‌।
4 चऋवुखातां त॒यो मायौ संनिधौ नोपगच्छति । घोरायां भ्रूणहत्यायां युज्यते
नात्र सशयः ` ( मनु टी° ३। ४५ पराशरः) इति ॥ १८॥

वार्षिकमित्येतदाचक्षते ॥ १९ ॥

एतदुपाकरणमित्यथैः । आचक्षत इति ब्रवन्वैदेकीयं संज्ञा न पारिभाषिकीति
द्रोयति । अन्वरथज्यमिति दरषितं प्राक्‌ ॥ १९ ॥
पध्यमाषटकायापेताभ्यो देवताभ्योऽन्नेन हत्वाऽपोऽभ्यवयन्ति ॥२०॥
मध्यमा्टकाग्रहणं षण्मासरान्तोपटक्षणारथम्‌ । तेन त्याः समीपे माध्यां पौण.
मास्यारित्यर्थः । शाच्रान्तेरे वैवं हरयते । ‹ एताभ्धो देवताभ्यो हुत्वा पावि
श्यादिभ्य आज्यम्‌ › इत्युक्तम्‌ । अञ्चिमीक इत्यादिम्योऽत्नेन हुत्वा स्याटीपाक-
ग्रहणमङृत्वाऽननेनेति यत्नेन घ्ुवन्‌ गृहसिद्धमन्नं अरह्यमिति दशयति । ततः खिष्ट-
छत्‌ । ततो वेदारम्मणम्‌ । ततो होमरेषं समाप्यापोऽवगाहन्त इत्ययः ॥२०॥
एता एव तदेवतास्तपेखानप ॥ २१॥

सात्वा साविभ्याद्या नवािमील इत्या्याश्च विरतिं तपयन्तत्यथः । ऋब्दे-
वता आदिश्य तषयेयः | द्वितीयान्तं कृत्वा तर्पयामीत्येकोनर्विशद्वाकंयानिं कत्वा
तावल्कृत्वस्तषयेयुः ॥ २१ ॥
रे क १4

आचायानूषीन्पितु ॥ २२ ॥

यच्च ब्रह्मयज्ञाङ्गं॑तपंणमक्तं॑तदेतदङ्गत्वेनेदानीमपि कायमित्यथेः । वशब्दो
देवतातषैणसमच्चायाभैः । तेन ॒प्रजापत्या्या अपि तप्याः । देवतास्तपयतीत्यत्र
देवताम्रहणमत्रापि समुच्चयायम्‌ । क्रमश्च तत्रोक्त एव ॥ २९ ॥

#।

१क्‌, घु, “भ्यो हु ।

९२. नोरायणङृतदत्तसमेतम्‌- [अ० ६ स००६

एतदुत्सजेनम्‌ ॥ २३ ॥ ख० ५॥:
- भस्यये सेज्ञा } ततः षण्मासान्षडङ्गान्यधीयीत । षण्मासानधीयीतेत्यारम्य, एव.
मन्ता धमो प्रहणा्ययन एवेत्याह । अन्ये त्वविशेषेणेस्याहुः | २६ ॥ ५ ॥
अथ काम्यानां स्थाने काम्याः ।॥ १॥

बतायं या इष्टयः । पशवश्चाऽऽयुष्कामेक्टयाम्‌ › इत्याद्याः ‹ वायन्य शरेत्‌-
मामत भूतिकामः › इत्याद्याश्च तेषां स्थाने काम्या पाकयज्ञाः कायौ इत्यः ।
काम्यसतोमस्थाने सोमो न कायः | सोमतन्त्रस्य गृह्येऽविधानात्‌ ॥ १ ॥
तत्र द्रव्यमाह---
चरवः ॥२॥
ब्ेतायां ये प्रोडाद्चास्तेषां स्थाने चरवः कायाः । पस्थाने तु पश्रेव कायः |
समानजातीयस्यैव हि बाधो मवति । ओषयिप्ताम्यात्‌ | न पशोः उक्तं च । बोधाय-
नेन येऽम॒त्र प्रोडाशास्त इह चरवः ? इति । नामधेयेन होम इत्युक्तम्‌ ॥२॥
तानेव कामानामग्रोति ॥ ३ ॥
अन्ये पाकयज्ञा आहिताम्नेरनाहितायेश्च साधारणा इत्युक्तम्‌ । काम्यास्त्वना-
हितभनरेव मदर्तात्येवमथेमिद्‌ वचनम्‌ ॥ ६ ॥
नैमित्तिकान्याह--
, अथ व्याधितस्याऽऽतुरस्य यक््मगृदीतस्य वा षल्ाहुतिशरुः ॥ 9 ॥
व्याधितो उवरादिगृहीतः। अतुरस्तस्पगः । यक्ष्मगृहीतः क्षयव्याधिगृहीतः। रिष `
निमित्तेषु षडाहुतिनाम चरः कायैः । षडाहुतिरिति कमेनामधेयम्‌ । चरुप्रहणमा-
उयनिवृत्त्यथम्‌ ॥ ४ ॥
मुश्वामि स्वा हविषा जीवनायकमिर्येतेन ॥ ५॥
मत्युच पश्चाऽऽहुतीहुरव। स्विष्टकृते षष्ठ कुयात्‌ । मत्र हीनपादग्रहणमेव कथं न
कृतम्‌ । षषठमेतेनेति च न वक्तभ्यं मवति । उच्यते । एतेनेत्यम्यसृक्तनिवत्त्यथंम्‌ ।
क । हौनकेनोक्तं ' राचः षडाहुतिः › इति तत्राप्यनेनैव सूक्तेन होतन्यमित्ये-
वमर्थम्‌ । रेतरोधैमिस््‌ ‹ ब्ह्मणाऽभचिः › इत्यनेन षडाहुतिरास्नातः । तच्च सुक्तं
रक्षोहलिङ्गम्‌ । तस्मात्तत्प्नुयात्तनि्त्यथेमेतेनेति वचनम्‌ । प्रत्यचमेव र हुत्वा
शिष्टकृते षष्ठं कुयात्‌ । सूक्तमेवाऽऽवत्य पडाहुतयो मा भूवन्नित्येवमर्थं॑पाद्प्र
हणम्‌ ॥ “५ ॥
स्वप्रममनो्नं दृष्टाऽा नो देब सवितरिति द्वाभ्यां यच्च गोषु
दुष्बच्यमिवि प्श्वमिरादित्वमुपर्ष्ेत ।! & ॥

[० ६स०७]. -आन्वरायनगृहसूत्मू । ९३.

अद्म स्वप्नं दष्टा द्व्या पश्चमिश्चोपतिष्ठेत ॥ १६॥ `
या मं राजन्युञ्यावा सखाबेतिवा।॥७॥
सन्यत वा. पुवामवां स्मरात्‌ वकल्पः; ॥ ७ |
षचुत्वा जाम्भत्वाऽमनोन्ग रृषट् पापक गन्धमाघ्रायाक्षिस्पन्दनं
कणेध्वनने च॒ सुचक्षा अहमरक्षाभ्यां मुयासं सुवचां मखेन
सशरुत्कणाभ्यां माये दक्षक्रतू इति जपेत्‌ ॥ < ॥

क क

अमनोज्ञं इृषट्रऽप्रियं प्रत्यक्षण दृष्टवेत्यथैः । षटसु निमित्तेष्वेतां पेत्‌ ॥ ८ ॥ `
अगमनीयां गतवाऽयाज्यं याजयित्वाऽमोऽ्यं शुक्तवाऽपरि ग्राहं
परतिगृह्य चेत्यं यूपं बोपहत्य एुनमां भेतव्यं पुनसयुः पुन-
भगः । पुनद्रिणनैतु मां पुन््ाह्मणतैतु मां स्वाहा । इमे ये
पिष्ण्वासो अशनयो यथास्थानपिह कल्पताम्‌ । देन्वानरो बाद्र-
धानोऽन्तयेरछतु मे मनो हृचन्दरममृहस्य केतुः स्वाहेत्याज्याहुती
जुहुयात्‌ ॥ ९ ॥ |
अगमनेयिां गत्वेति । स्वमाया रनस्वटां गत्वा षष्ठयादिषु वा प्रतिषिद्धरा-'
त्रिषु गत्वा | जयान्यो न्यस्तमात्विज्यमिति निषिद्धः | जमो्ज्यं उषुनादि गणि-
कान्नादि च। अप्रति शखै विषपित्यादि । अप्रतिग्राह्यं पुस्षद्रग्यं वा । अभि.
चयनस्थं युपं श्पषटवा च । तेषु पश्चप्ु निमित्तेषु द्वाम्यामेताम्यां नुहुयात्‌ । आज्या-
इतिवचनं तन्धनिवत्यथेमिष्यते ॥ ९ ॥
समपावा।॥ १०॥
आद्ध्यादिति हैषः ॥ १० ॥
जपेद्रा ॥ ११॥ ख० ३ ॥
जपपक्ष स्वाहाकारं त्यजत्‌ । प्रदानामावात्‌ ॥ ११॥ १॥
व्यापितं चेत्स्वपन्तमादित्योऽभ्यस्तमियाद्राग्यतोऽनुपविकन्या-
जिशेषं भूत्वा येन सूये ज्योतिषा बाधसे तम इति पञ्चभिरादे-
. ` त्यमुपारषटेत ॥ १॥
अन्याधिते स्वपन्तं सन्ते यद्चम्यस्तमियाद्रविस्ततो वाग्यतोऽनुपविरश्च राशे
स्थित्वा तत उदिते पश्चमिरुपतिष्ठेत ॥ १ ॥ ।
अभ्युदिया्दकमंधान्तमनमिरूपेण क्मेणा वाग्यत इति समा-
नयुत्तरामिशधतदामिरुपस्थानमू्‌-॥ २ ॥

१ ख. “शस्रवि" ! २ ख.ाह्यु" ।

९.४ नारायणतवृत्तिसमेतपू- [ भ०२ खल» ७ |

अव्याधितं स्वपन्ते सन्ते विहितकरमेणाऽश्रान्तमकमेश्रान्तममभ्यु्धियाच्चेत्‌ । विहि
तकर्मेणा श्रान्ते तु न मवति भ्रायि्तम्‌ । अनमिरूपेणाविदितेन कमेणा नृत्या-
दिना शराम्तमम्यदिय्चद्वाग्यतोऽनुपविशश्वाहःशेषे सिथत्वाऽपरेचुरुदित = भादित्ये
४ यस्य ते विश्वा › इति चततपरमिरपतिष्ठेत ॥ २ ॥
अथ निल्यकर्मोच्यते--
यज्ञोपवीती नित्योदकः सध्वायुपासतात वाग्वतः ॥ २॥
यत्नोपवीतीति व्याख्यातम्‌ । नित्योदकः स्सरत्युक्तोदककर्मेतयथेः | अतो माज
नादि कायम्‌ । संघ्यामुपास्तात्‌ वाग्यतः । एतावत्सध्याद्वय प्तमानम्‌ ॥ २ ॥
प्रति्यमित्थमपासीतेत्याह--
साययुत्तरापराभिुखोऽन्बष्टमदेशं सावित्रीं नपेदधोस्तमिर..
मण्डल आनक्षत्रदशचनात्‌ ॥ ४॥
सायका उत्तरापरामिमुखः । वायव्यमिमुख इत्यथैः | ततापि नाज्ञप्ामिमुखः।
अपि त्वन्वष्टमदेशममिमुखः । प्रतीच्यां दिशि य उत्तरो मागस्तद्मिमुख इत्यथः ।
सावित्री जपेत्‌ । इतः काटादारम्य ज इतः काात्‌ ॥ ४ ॥ |
एवं प्रात ॥ ५॥
एवमेव प्रातःकाछ उपाप्रीत ॥ ९ ॥
तन्न विरेषमाह-~ |
प्राङ्पखास्तष्ठुननापण्डरुदशनात्‌ ॥ & ॥
प्राडमख इति वायत्यमिमृखत्वनिवृ्यथंम्‌ । तिष्ठतित्युपवेशननिवृत्यथम्‌ ।
अतो ज्ञायतेऽविशेष उपवेशनं भवतीति । पृवीवातिस्त्वास्तमितेषु नक्षत्रेषु |
कुतः । पूवस्माद्विपरीतत्वात्‌ । उत्तरावपिस्त्वनवाक्तः ॥ ६ ॥
कपोतथेदगारमुपहन्यादनुप्तेदवा देवाः कपोत इति परत्युचं जुहु-
याजञजयद्रा ॥ ७॥
कपोतो रक्तपादः श्ठवर्णोऽरण्यवाप्ती । पत॒ यचगारमुपहन्या्निषीदेत्‌ ।
तस्िन्पदं कुयौदित्य्थः । अगरपतमीपं वाऽऽगच्छेत्‌ | ततोऽनेन जुहुयात्‌ | जरेव
सूक्तम्‌ । प्रत्यृचं भ्यारूयातम्‌ ॥ ७ ॥
वयमु त्वा पथस्पत इत्यथचर्या चरिष्यन्‌ ॥ ८ ॥
अर्थाय गच्छन्ननेन प्रत्यचं जुहुयात्‌ । जेद्वदम्‌ । अत्र पाद्म्रहणेऽपि पामथ्या-
त्पृक्तप्रहणम्‌ ॥ < ॥

<न

१ स, चच्छत्रेनं प्र" §

[ ज० ३० <] आन्वरायनगृहयसूत्रषू । ९५
सपूषन्विदुषाति नष्टमधिजिगपिषन्भृष्डो बा ॥ ९॥
नष्टं वस्तु ठन्धुमिच्छन्यज्ञाहीनो वा जुहु ज्जयेद्रेदम्‌ ॥ ९ ॥
संपूष्नध्वन इति महान्तमध्वानपेष्यन्परविमयं वा ॥ १०॥ख० ७॥
महान्तमध्वानं गमिष्यन्नर्पमवि प्रतिमय॑मयानकमध्वानमेष्यन्ननेन जुहुयाऽनपे-
देवम्‌ ॥ १० ॥ ७॥
अथतान्युपकरपयीत समावतेमानो मणि कुण्डले वस्युग॒छनन-
युषानद्युगं दण्डं सनगुन्पदेनमनुरेपनमाञ्जनमुष्णीषापित्यात्मने
चाऽऽचा्यौय च ॥ १॥
उक्तोऽर्थः । उपकदपयीतेतिशबन्दोऽयं छन्दप्तः । समाव्ैनं नाम संस्कारः । तेन
सेकियमाण इत्यथैः | अंदिवोपकरपने सिद्ध उपकंद्पनवचनमत्नाऽऽत्मने चाऽऽ

वि > न

चायाय चेतान्येकाद्श द्रव्याण्युपकरपयेदिति विधानाथम्‌ ॥ १ ॥
यद्यु भयोने विन्देताऽऽचायौरैव । २॥
वि ध दन. =, भ प
यद्युभयोने मेत तदाऽऽचार्यायैव केवङायोपकटपयेत्‌ ॥ २ ॥

समिषं त्वाहरेदपरानितायां दिशि यज्ञियस्य दक्षस्य ॥ ३ ॥
यक्ियस्य वृक्षस्य याऽपराजिता दिक्ततो गृहीत्वाऽऽहरेत्‌ । यज्ञियस्येति
दवन होम्यं समिदिति ज्ञापयितुम्‌ । तेन ‹ तिष्ठन्तमिषमाद्ध्यात्‌ ' (३.८।१६ )
इत्यत्रेमामादध्यादितिं सिद्धम्‌ ॥ \॥ |
आद्रामजायकामः पुष्टिकामस्तेनस्कामो वा ब्रह्मवचैसकाम उप
वाताम्‌ ॥ ४॥
उपवातां शुष्काभित्यथैः ॥ ४ ॥
उमयीगुमयकापः ॥ ५॥
आद्रहुष्कामित्यैः । एको माग स्रः | मप्रो मागः शुष्कः ॥ ९ ॥
उपरि समिधं दत्वा गामन्नं च ब्राह्मणेभ्यः प्रदाय गोदानिक
कमं कुर्वीत ॥ & ॥
आहतां समिषमुपरि निदध्यात्‌ । न ममौ । ततो ब्राह्मणेभ्यो गँ दक्षिणां दद्यात्‌ ।
कमा्गत्वेन भोजनं च देयम्‌ । ततो गोदानोक्तं कर्भेहापि कुर्यात्‌ । कमेग्रहणं कमेव
, कयोन्नाऽऽप्टुत्य वाग्यत इत्यादिनियमाः काया इत्येवमयैम्‌ । इदं कमं स्वयमेव्‌
करोति । समावत्वमान इत्यपिकाराद्हदशेनाच ।। ६ ॥ |

आत्मनि मन्त्रा्त्संनमयेत्‌ ॥ ७ ॥

९६ नारायण्तदचिसमेतभू- [ भ०६ ल०८]

मन्त्ानासवाचकान्कुषीदित्य्मः । उद्यानि बरुमः-- =“ ओषधं तरायस् माम्‌ ।
स्वधिते म। भा हषी; । वपतेदै ममाऽऽयुप्मान्‌ । यथाप्त ते नम अयुषः इत्यु
मयत्र | ‹ शिरो मुले माम्‌ जायुः प्रम्ताः इति ॥ ७ ॥
॑ एकङ्कीतकेन ॥ < ॥
उमम कुर्वतिति शेषः । करञ्ञबीनस्य यत्रैकं बीज तदकह।तकम्‌ । तत्वपषाचत्वा
तेनोममदैनं कारयेत्‌ ॥ < ॥
श्चीतोष्गाभिरद्धिः स्नात्वा युवं ब्लागे पदसा चाव इत्यत
वाससी आच्छाचारमनस्तेजोऽसि चक्षुम पाह्याते चष्चुषा जज्ञ

यात ॥९॥

्रतिवद्ध मनत्रावृततिः । द्विवचनस्य देवतापरतात्‌ । सम्य पूवमन्ञयित्वा ततो द्षि-

कप [+

णमाज्ञयीत । (तन्ये मदधष्या अन्ते प्रथमम्‌ इति श्तेः । प्रतिचकषुभेन््रावृत्तिः ॥९॥
अदमनस्तेजोऽसि भोज पे प।हीति दुण्डरे अवध्नीत ॥ १
अनम कुण्डले आबधीत्‌ । सुवणकुण्डठे इत्यथैः । भत्र दषिणं प
भ्यम्‌ । मन्त्ावृत्तिह्का ॥ १० ॥
अनुङेपनेन पाणी भरङिप्य गुखमग्रे ब्राह्मणाऽहुलम्पदवरहि
र।जन्य उदरं वैशय उपस्थं {उयूरू सरणजवेनः ॥ १९ ॥

पशचादर्रागि । कुतः । अम्रवचनात्‌ । अनुङ्ेषनं कड्कुमाद्‌ । बाट्‌ राज15-
ऽनुरिम्पेत्‌ । उदरं भैयोओरऽनुदिमरेत्‌ । उपस्य छयत्रऽन्‌।कमत्‌ । ऊरू प्र५-
जीविनो ऽगरेऽदुिम्रेन्‌ । अयं विधिः पता्व॑त्रिकः । कृतः । खं॥वेषानात्‌ ॥ ६ १॥
अनात।ऽस्पनाव(ऽदं॑मूयासपिति स्जपाप्‌ वध्नाति न माका
त्राम्‌ ॥ १२॥
माेप्यक्तां नमपि न बन्धत ॥ १२॥
माछेति चेदन्ुधु; स्नित्यमिघपियात ॥ १२३॥
यदज्ञानान्भ ति चरयुस्ततः छगित्यमिषाप्य बध्नीत ॥ १६ ॥
देवानां प्रतिषे स्यः सवतो मा पातपित्युपानदवास्थाय दिवर्छ-
असीति च्छत्रमादत्ते ॥ १४॥ |
उपानहौ चर्मस्य ते आपिषेत्‌ । सकृन्न्त्रः | द्विवचनात्‌ । ततश्छत्र १द्‌६

॥ १४ ॥

= ~ 4 <

1 ॐ ( श० १। १७ । ८-९-१०-१९-१५ ) तत्रत्योऽपमतिदेशः ।

न

~€ ~~
2
31
[ग
४

१क्‌, °न मणि" ।

[अ ६०९] अंब्टोवनगूहयसूषर | ९७

वेणुरसि वानस्त्पयोभक सवतो मा पाहीति वैणव दण्डम्‌ ॥१५॥
आदत्ते ॥ १९ ॥ `
आयुष्थमिति सृक्तेन माणे कण्डे प्रविपुच्योष्णीषे कृत्वा विघ्र-
` न्त्समिधमादध्यात्‌ ॥ १६ ॥ ख० < ॥
जायुष्यमिति सूक्त्रहणमायुष्यतित्येतावान्मन्न इति श्कानिवृर्यर्थम्‌ । कुतः
शङ्का । वाक्यस्य परिपूणैत्वात्‌ । आयुष्यमिति । आयुष्करमित्यथैः । तेन (नेन.
मेष; › इत्यस्य लिखत्वेऽपि सृक्तग्रहणं विद्धम्‌ । मणिः सुवणंमयः | उष्णीषं
कृत्वा । अहतेन वाप्रसा शिरो वेष्टपित्वेत्य्थः । ति्ठन््रणमन्यत्राऽऽीनस्य कमणि
मवन्तीति ज्ञापनायथम्‌ ॥ ११९॥ < ॥
स्मृतं निन्दाचविध्ा च श्रद्धा भङ्गा च पश्चमी । इष्टं दत्तमधीतं
च छृतं सत्यं श्रुतं व्रवभ्‌ । यद्भरे सेन्द्रस्य सप्रजापातकस्य सक.
पिकस्य सपि राजन्यस्यसपितृकस्य सपित्राजन्यस्व सम
सष्यस्य समदुप्यराजन्पस्य साकञ्चस्षः सातीकाशस्य सानूका-
शर्य सभतीकाश्चस्य सदेवपनुष्यस्ष सगन्यवाप्तरस्कस्य सदहा-
रण्ये पञ्यमिनाम्यश्च यन्प अस्मन आत्मानि तरतं तन्मे सवेव्र-
तमिदमहभगरे सवैवतो भवामि स्वाहेति ॥ १॥ |
स्टतचमे अस्पृत च मे तन्म उमपत्रतमिति द्वद्श्चाप्येवमेवौक्त्वा ` ततो
यदम इघ्याई यथापूत्रपित्यवनुप। द्यन्त | तत॒ उपानह्‌ वित्तज्य समम [घान
कायम्‌ | तथा च गातमः--, पतोपानत्क आप्नाभिवाद्ननमक्कारानजंपेत्‌ › इति
देवतानमस्कारस्यापि तावत्मेतिषेषः किं पुनरहोमादीनाम्‌ ॥ १॥ `
ममा वच हति रयु समिषोऽम्वाद्ध्यातु । २॥
अन्न सि्स्यापि ग्रहणं भवति । ‹ अभैतस्य समाञ्नायस्य › (श्रौ° १।१)
इत्यत्र सम।स्नायग्रहणस्य॒वितानद्शेषणत्वात्‌ । समाप्नावस्य विताने इति । कृत
एतत्‌ । सूत्रे खिलानां पाठत्‌ | इह च प्रतीकम्रहणात्‌ । तस्म।दशमिर्होम इति सिद्ध
्रत्येचमिति व्याष्यातम्‌ । आद्ध्यादिति प्रकृते पुनराद्ध्यादिति वचनं पुैस्या-
पिकारनिवृ स्थम्‌ । तेनापविदयाऽऽदध्ान्न तिष्ठन्‌ । सिष्टङृद्‌दिहोमशेषं स
पयत्‌ ॥ ३॥
यत्रेन पूजयिष्यन्तां भवन्ति तत्रेतां राज वसत्‌ ॥३॥
यत्राऽऽत्मान मधुर्केण पूजयान्त तत्ता रानि वद्धात्‌ कषात्‌ । कृत एतत्‌ ।
१३ | ।

नारायणद्व्ततिसमेतम्‌- [ अ०६ लं० १०]

स्नातकायोपस्यितायेति वचन।स्मधपकण पजनामते छम्धम्‌ ।} ६ ॥
अस्य काञ्माह-
विद्यान्ते गुरुपयन निमन्ध्य कृतानुत्गातस्य षा सानम्‌ ॥ ४॥

विद्यान्ते युरभर्थेन |निमन्त्यते --‹ कमथमहं ते करवाणि ! इति ।
गृर्थमरथमाह ते कृत्वा स्नानं करोति । जथवाऽनु्ञातः ज्जोयातु । स्नोनं
समावतननि्यथैः । विदयान्त इति व्याख्यातं प्राक्‌ ॥ ४ ॥

तस्यैतानि वरवानि भवन्ति ॥५॥
उपदैश्ादेव ब्रह्मते सिद्ध इदं वचनं नक्तं न स्रायामित्येवं सकद्पयेदित्य
यम्‌ ॥ ९ ॥

न नक्तं सायान्न नम्रः सलयान्न नश्नः शयीत | न नयां लियमी-
केतान्यत्र मथुनात्‌ । वपति न धेत्‌ ॥ ६ ॥
ने धवेदिति द्रुतगमनप्रतिषेवः ॥ १ ॥ “
न इृक्षमारोहेन्न बुपमवरोदेन्न बाहुभ्यां नद तरेन्न संश्वमभ्या-
पद्येत ॥ ७ ॥ `
न सैश्चयम्‌ । अन्यांश्च प्राणपंशयान्नाम्याप्येत । यस्मादियं श्रूयत इत्यर्थः |
वषेति न षविदित्यादिप्रतिषेथोऽस्य प्राणसशयाम्यापादनप्रतिवेषत्वज्ञापनायैः | अर्ै-
सृदायाम्यापादने न दोषः | ७ ॥
महदे मू ला ठको भवतीति विज्ञायते ॥ ८ ॥ ख० ९॥
ल्नातको दि महद्रृतमिति च श्रूयते । कथं पनः ल्नातकस्य महत्वम्‌ |
उच्यते--; देवश्चापि मनुष्यश्च तियैग्योनिमिरेव च | गृहस्थः तेभ्वते यस्मात्तस्मा-
च्छा गहाश्र^ | ' इति स्पत; ॥ ८ ॥ ९॥
गुरवे प्रस्ष्षमाणो नाम परनुवीत ॥ १॥
समवृत्तः पन्विसक्ष्यमाणः रिष्यः गरोनंम प्रघूयादेवदत्तेति । गुर इति
चतुर्थ षष्ठ्यथ | यथाऽ्या इति ॥ १॥
इद्‌ वास्यापामा३ इत ॥२॥
तत एवं शरत्रवीत । इदशब्दस्य स्थान आश्रम निर्दिशेत्‌ । देवदत्त गारह्थ्वं

५

वस्स्यामो मो इति । वत्स्याव इति द्िवचनणटेऽर्योऽनुपपन्न; ॥ २ ॥
उचरुध्वं नाम्नः ॥ ३॥

‡ धमथ ९५ ^~ ९
नान्न उधमुदेयात्‌ । गुरुनाम तूंेव बरूयादित्ययैः || \ ॥

[अ० ३ स? {१ | आृकायनगृहूत््‌ 1 ९९

पाणापानयोर्पाश्च ॥ ४॥
तवः प्राणापानयाररूष्यचा इव्येत्‌ मन्त्रम॒पांश्च ब्रूयाच्छिष्य इस्यथेः । ननृत्तरत
वक्ष्पत्यतो वृद्धो जपतीति तस्मादाचायस्योपंड ष्टत्वाद्स्याप्युपांश्ेव मविभ्य॑त
उपांधिति न वाच्यम्‌ । उष्यते । जप॑तिचोदनायामुपांशुत्वमनित्यमिति ज्ञापनाय
मिदम्‌ । तेन वेदारम्मण उचवैःप्रयोगः सिद्धः । अथवोचैरित्यधिकारनिषरत्ययेमि-
दम्‌ । वेदारम्मणे तृेटे(रत्वे) कारणमन्यद्प्युक्तमेव ॥ ४ ॥
आ मन्द्ररिन््र इरिभिरति च ॥ ५॥
एतं चोषा बूयाच्छिष्यः ॥ ९ ॥
अतो दद्धो जपति भाणापानयोररन्यवास्तया प्रपधे देषा
सवित्र पारेददामास्युच च ॥ 8 ॥
अतो वृद्ध आचारो जपत्येतौ मन्परी | अतो वृद्धो जपतीति क्चनास्पूत
शिष्योऽप्येतौ मन्त्रौ जपतीति ज्ञायते । ऋच चेत्या मन्द्रैरिव्येतामित्य्ैः ॥ ६ ॥
समराप्यो पराक्स्वस्तीति जपित्वा मदित्रीणामित्यनुमन्डय ॥ ७ ॥
अतिसमेदिति शषः । समाप्येत वचनमाचा्यं॑एवों प्रागिति मन्त्र जपदिये.
वमर्थम्‌ | जपित्वा ‹ महिकरीणामवोस्तिविति ‡ सूक्तेन रिष्यमनुमन्डय वत्स्ययेत्यति.
जेत्‌ ॥ ७ ॥
एवमतिसृष्स्य न कुनधिद्धषं भवतीति विन्गायते ॥ ८ ॥

रध श्तिमूढत्वद्शेनायो ॥ ८ ॥
वयसाममनोज्ञा वाचः श्रत्वा कनिक्रद्ञ्जनुषं भन्रुवाम इति सूक्त
जपेदेवीं वाचमजनयन्त देवा इति च ॥ ९ ॥
वयाप पक्षिणः । अमनोज्ञा अप्रिया: ॥ ९ ॥
सतुहि श्रुवे गं॑सदं युवानमिति मृगस्य ॥ १० 7
सृगस्यामनोन्ञा वाचः श्ुतवैतां जपेत्‌ ॥ १० ॥
यस्वा दिशो विभीयाचस्पद्रा तां दिशरमुस्मुकञुमयतभप्रदीपष
प्रत्यस्येन्पन्ये बा प्रसव्यमारोडयामयं मित्रावरणा मञ्यमस्त्व
विषा राच्रन्ददृन्तं प्रतीत्य पाज्ञतार्‌ पा प्रतिष्ठां विन्दन्तु पिधा
भिन्दाना उपयन्तु मृत्युमिति संखषटं घनमुभय समाछृतापेति मन्थं
न्यश्चं कराति ॥ ११ ॥ ख० १८॥

१ ख, श्व्यत्यत्‌ 1२ ख, “पयो.

१९५. नारायणदृतह्तेसमेत्मू- -[अ० ३ खः ११]

यस्या दियो भिमीयाद्यएाद्वा बिमीयातपुरषाग्याघराद्न्यतो वा तां दिशं प्रयु
मयतःप्रदीमुल्मकं परत्यस्येदमयमित्यनेन । मन्पं॑वा प्रस्तन्यमारीङ्य ता देशममि.
मुखं न्यच कुयौततसृष्टमित्यनेन । मन्थं न्यश्चमेव कुया भरत्यस्यदित्येः ~
पनमन्थग्रहणम्‌ ॥ ११॥ १० ॥ |
स्तोभ यादनाब्गारादष्टावाञ्याहरीजेहुात्पृयिबी इता साऽश्चेना
ठता तया वृतया वच्यां यस्माद्धबद्धिभोमि तद्रारये स्वाहा ।
अन्तरिक्षं वृतं तद्रायुना वृतं तेन इवेन वन्रेण यस्पाद्धयाद्धमापं
तद्रारये स्वाहा । धोष्ेता साऽऽदित्येन वुत्ता तया एवया व्या
यरमा द्य द्धिभोपि बद्रारये स्वाहा । दिशो इतास्ताचन्द्रमसा
वृतास्ताभिवृाभिवेच।मियंस्माद्धयाद्धिमेमि तद्वार स्वाहा । जा
पो वृतास्ता वरणेन वृतास्ताभिषटेताभिवेत्रींमियस्मादवादविमेषि
हद्रारये स्वाहा । परजा हतास्ताः भराणेन हतास्ताभिवृत्ताभिवे-
जींभियेसणाद्धयाद्धिमेमि वद्वारये स्वाहा । वेदा वुतास्त छन्दा-
भिहतासौृतेर्रयस्पाद्धयाद्विभेमि वद्रारये स्वाहा । सवं वृतं
तद्ह्मणा हृतं तेन एतेन दर््रण यस्पाद्भयाद्विमेमि तद्रारये
स्वाहेति ॥ १॥

यदि सवतो दिग्भ्यो मयमुत्पद्यते | न च ज्ञायतेऽस्मात्पुरषादिति । तत्प्वैतोम-
यमज्ञातम्‌ । तरमाचदि बिभीयात्ततो टोकिकाञ्चवष्टवाज्याहुतीजुहुयासपराथेवीवुते-
त्याः । अष्ठैवचनमाऽयमागसिष्टङृनिद्यथेम्‌ । आउ्याहुतिवचने परिस्तरणविक-
सपाथम्‌ ॥ १॥
अथापराजितायां दिरयवस्थाय स्वस्त्यात्रेय जपाति यत्त इन्दर
भयापह इषि च सृक्तरषम्र्‌ ॥ २ ख०११॥
स्वस्तयात्रेयमिति रवस्ति नो मिमीतामिति पृक्तं सरविम्‌ । ततः सरवप्रायधित्तादि
समापयेत्‌ । एवमतिसृष्टस्य न कुतश्चिद्भयं मवतीत्यक्तम्‌ । तत्र यद्यमनेज्ञा वाचः
शृणुयाद्धय बात्पधेत, तत एवं कुयादिति सवमिदमतिपृशविषयम्‌ | २॥ ११॥
सम्रामे समुपाद्र राजानं संनाषयेत्‌ ॥ १ ॥
संभ्रमे प्मुपो्डे समुपरस्िते राजानं सेनाहयेतपुरोहितो वक्ष्यमाणविपिन। ॥ १

आ ताऽहाषेमन्तरेधीति पथाद्रथस्यावस्याय ॥ २ ॥

पदति शेषः. | अत्र क्षम मा समानानामित्यत्र च पादग्रहणे स॒क्त्मर्णं-
मवतीति ज्ञामिते च प्राक्‌ ॥ २॥

ज०३ स० {९} आन्वरवनयु्चसूभभर | १०१

जीमूतस्येव भवाति प्रततकमिति कवच प्रयच्छतु ॥ २.॥
अप्य सूृक्तश्याऽऽद्यया कवचे प्रयन्छेदर्े ॥ ३ ॥
उत्तरया धनु;ः॥ ४॥
प्रयच्छेदिति ेषः॥ ¢ ॥ |
उत्तरां वाचयेद्‌ ॥ ५॥
राजान वाचयत्‌ ॥ &॥
स्यच चतुर्थ। जपत्‌ ॥ ६॥
स्ष्टम्‌ ॥ ६॥ . |
| पश्चम्ये पुरषं भयच्छेतु ॥ ७ ॥
इषवो यत्र पीयन्ते त इषधिः ॥ ७ ॥
अभिप्रवतेमाने षष्ठीम्‌ ॥८॥
ययेषटां दिशमभिभ्रवतेमाने रथे षष्टी जपेत्‌ । एवंविधो मन्त्रो मन्तः ॥ ८ ॥
सप्ठम्याऽश्वन्‌ ॥ ९ ॥
अनुमन्त्रयेतेति शेषः ॥ ९ ॥
. अषटमीमिषूनवेक्षमाणें वाचयति ॥ १० ॥
इषुनवेक्षमाणे राजानम्टमीं वाचयेत्‌ ॥ १० ॥
आरव भोजैः पर्येवि बाहुमिति चरं नह्मपानम्‌ ॥ ११॥१ `
ज्याघातपरित्राणं तद्मुत्यते । तरं नद्यमानं रानानमेतां वाचयत्‌ ॥ ११ ॥
अथैनं सारयमाणद्युपारद्याभीवत वाचयति भर यो वां मित्रावस- `
णेत्तिचद्र। १२॥
साराधेना सारयमाणं राजानं ` रथं उपारद्यामीवतैनेति सूक्तं वाचयेत्‌ । प्रया
वामत्युचा च ॥ १२ ॥
अथेनमन्वीक्ष्ाप्रतिरयश्च(ससी पणेः ।। १३ ॥
एन राजानमन्वीकतेतेः सूक्तैः । ‹ आहुः िशचानः › इति सूक्तमप्रतिरयम्‌ ।
५ - शाप इत्येति › सूक्तं शापतः ॥ १६ ॥

सोपणेपूक्तानां बहुत्वाद्विशेषमाह --
भधारयन्दु षधुनो धृतस्येदयेतत्सपणेम्‌ ॥ १४ ॥

एतत्सक्तं सौपर्णं मवति । नान्यत्‌ ॥ १४ ॥

.9-क. ष, "य सद्‌ `

१०३ नारायणङ्रवृततिसमेमूः [० ४ सल!

सव दिशोऽमुपरियायात्‌॥ १५॥
अथ राजा स्वी दिशो रयेनानुक्रमेण गच्छेत्‌ ॥ १९ ॥
आपदिस्यमौश्नसं वाऽस्थाय प्रपोषयेत्‌ ॥ १६ ॥
यस्यां दिश्यादित्यस्तां दिशमास्यायाहनि चेत्‌ | रात्रो वेद्यां दिक्चि शुक्रला
दिशं परिगृह्य योषयद्राजा । न प्रत्यादित्यं युध्येत । नापि प्रतिष्क्रमिवयथः ॥११॥
उपम्बासय परूथवीमुत चामेति त॒चन दुदुभिपरभिमृश्वु ॥ ६७. ॥

राजा ॥ १७ ॥
अवसृष्टा परापतेत्‌ पून्वसजयत्‌ ॥ १८ ॥
राजा ॥ १८<॥
यत्र ब(णा; सपतन्ताति युध्यमानेषु जपेत्‌ ॥ १९ ॥
हतः ॥ १९ ॥

संचिष्यद्रा संश्चिष्यद्वा ॥ २० ॥ ख० १२॥
इत्याश्वकायनश्हयसूजे तृतीयोऽष्वायः ॥ ३ ॥

आ छ ० ७०
[भुनी

अथवा राज्ञे प्राधा आवचक्षीतेकासमिन्कारे " टयक तवेति ` । यथा--आ
त्वाऽहषेमिति सक्तं पश्वाद्रथ्यावस्थाय बहि जीमतस्येति कवचं गृहाणेत्येवमादि ।
सध्यायान्तढक्षणं द्विवचनम्‌ ॥ २० ॥ १२॥

इव्याश्वटायनगृद्यसुत्राविवरण नारदयणायार्या वृता ततायाऽध्यायः ॥ ६ ॥

अय चतुर्थोऽध्यायः ॥

ॐ आहिवाशिशेदुपवपेसास्यामुदीच्यामपरानितायां वा दिश्यु-
दवस्येत्‌ ॥ १॥
हितां वेद्धयाधिरूपतपेत्पीडयेत्तथा सत्याहिता्िरभ्चिमिः पह प्रामानिष्क्म्य
भ्ाच्यामुदीच्यामपराजितायां वा॒दिदियुदवस्यद्च्छेत्‌ । गत्वा तत्रैव तावत्ति्ठे-
धावद्गदो मवति ॥ १॥
ग्रपकामा आश्चेय इत्यु हरन्ति ॥ २ ॥
अञ्नयो प्रामकामा इति ब्रह्मवादिनः प्रवदन्ति । तस्मादुदवस्येत्‌ ॥ २ ॥
भ्रामकामत्वे सत्यपि किमित्यदवस्येदित्याङ्कयाऽऽह-

भद्ुपुसत्‌ एनं प्राममाजिगपिपन्यो गुदं दुयरित्रि इ विद्रायते ॥ ३॥

७७ = &ॐ , ७ ` दशट०१८१०

[अं०४ त° १] आश्वररनगृहसत्ष्‌ | १०३
भ्राममागन्पुमिच्छन्तोऽ्रय एनम।हिताभिमाशेषन्तेऽयमगदौ मवेदिति । आश
सन्दथैनमगदमरोगं कैरव इ श्रयते । सवेत श्चत्याकर्षो गृह्यकर्मं मुच्छिननं-
श्ुतिमृखमिति दशनायेः ॥ ३ ॥
अगद! सोमेन पशुनेष्चश््चाऽवस्येवु ॥ ४॥
अगदोऽरोगः । ोमादिमिरषटिवा भ्रामं प्रविशेत्‌ । अय कः सोमः कायैः
अथिष्टोमः । कतः । स्वेप्तोमानां प्रकृतितात्‌ । उक्तं च--‹ स एवं हेतुः प्रक
तिमावः' (श्रौ° १२। १९ ) इति । कः पशः कायैः । रेद्धाप्नः | निखूढानां
प्रकृतित्वात्‌ । इष्ीनां पौणेमाप्रातिदेशोऽस्ति । ‹ सर्वत्र देवतागमे नित्यानामपायः
(श्री०२। १) इति व्ुवताऽनःगमेऽनपाय इत्यपि द््चितं भवति । तेनषटौ प्री
च प्रकृता एवं देवता इति पिद्धम्‌ । तरदी्टो तिखः प्रप्त्येरम्‌ । न । अप्रीषो-
मयोः स्थान इन्द्रानी इति ब्रुवताञ्येः स्थिरत्वं दितम्‌ । तेना्चिरेव केो भवति ।
नान्ये द्वे । अत्र "वौदा उत्तरोत्तरम्‌ ( भ्रौ०३।१४ ) करमत्यपरिशनि ॥४॥
अनिषटरवावा॥५॥
मामं प्रवित्‌ ॥ ९ ॥ | ।
पसिथिते भूमिभागं खानयेदक्षिणपूवस्थां देशे दक्षिणप्रश्यां
वा॥६॥ ४
जगदे प्युक्तम्‌ । अथ ेरिपिते म ते । मूम्येकदेशं सानयेत्‌ । अश्नि-
य्था नेत्या ग ॥ ६ ॥ > ~
दक्षिणाप्रदणं पारदक्षिणापरवणं वा परत्यग्दरक्षिणामरबणमिस्यके | ७ ॥
लात्‌ दु्तिणाप्रवण सानरयत्‌ | जप्नवात्रवण वा | ७ ॥
याबाुद्धाहुकः पुरषस्तावद्ायापम्‌ ॥८ ॥
यावत्परिमाण ऊर्ण॑बाहुकः पुरुषस्तावत्परिमाणं दर्थे मवति खततम्‌ ॥ ८।
ठपाममात्रं तिर्यक्‌ ॥ ९ ॥
पश्चारत्निपात्रं स्थाम मवति । तियैरवा तावन्मात्रं मेत्‌ ॥ ९ ॥
वितस्त्यवाक्‌ ॥ १० ॥
द्ादश्ाङ्गुढो वितस्तिः । तावन्मात्रमघस्तः कुयौत्‌ ॥ १० ॥
लातरक्षणमक््वा तस्य देशमाह-

अभित अकचि द्परश्रानम्‌ ॥ ११॥

१नगन्‌। अ

१०४ तैराथणशृतवृतिसमेवभू- [अ० ४ खर १

इमशचानप्रहणेनात्र इमशानद्वयं गृह्यते कुतः | उत्तरत्र विशेषणादाद्हुनस्य रक्षणं
इमश्चानस्येति । दहनदेशश्च रमशानम्‌ । संचित्य यत्रास्यीनि निधीयन्ते तच्च समशा-
नम्‌ । तददय पवेत आकाशं भवेत्‌ । अमित आकाशमिति घ्ुवता मध्ये तदनाक्र
मवेदिति ज्ञाप्यते ॥ ११ ॥
| बहुरोषयिकम्‌ ॥ १२॥
तदुमये बहुोषयिकं मवेत्‌ ॥ १२ ॥
कण्टकिक्षारणास्त्वाते यथोक्तं पुरस्तात्‌ ॥ १२॥
कण्टश्कि्षीरिणस्त्विति यथोक्तं वास्तुपरीक्षायां तयेहापि कुयोत्‌ । कण्टक्या-
दनि षडुद्वापयेत्‌ । उमयदमश नेऽपीत्ययेः ॥ १६॥
` यत्र सवेत आपः प्रस्यन्देरन्नेतदादहनस्य रक्षणं इपश्चानस्य ॥१४॥
यतिन्देशे पैत्र ऽऽपो गच्छन्ति तदादहनदमश्चानस्य ठक्षणम्‌ । नाल्थिनि-
धानदमश्चानस्य । पूर्वाणि तृभवस्पेत्ुक्तम्‌ । स्वैतो निप्नो मध्यत उच्छति यो
देशः पएृवो्तकक्षणयुक्तश्च मवेत्तज ख।नयेदित्यथैः ॥ १४ ॥
केशहप्श्रुरो मनखानीव्युक्तं परस्तात्‌ ॥ १५॥
केशदपशररोमनख नीति यदुक्तं पुरस्तात्तस्य ष्ठाघ्याये दु्षितमरणे. तदि-
हापि कुयोदित्थगैः । तनैवमुक्तम्‌--, सस्थिते तीर्थेन निहैत्यावम्‌ये प्रतारंकारा-
मवी केशदपश्र्टो भन खानि वापयन्ति नल्देनानचिम्पन्तिं नङ्दमाठां प्रतिमश्चनिति।
निष्पुरीषभफे कत्वा पएरषद्‌।जय प्रयन्ति । अहतस्य वाप्तप्; पादतः णदमाच्रम-
वच्छिधय प्रोरणुवरनि प्रत्यग्दशेनाविःपाद्म्‌ '( श्रै ६। १०) नल्दम-
भिथुकतेम्पो विज्ञेयम्‌ । मृं पाशः । अप्र दशा) प्रदूरिरपं प्रेतं शाययित्वा
रेत प्रोणुयुः । वाप्तोऽगरे पादतो यथा मवेदित्यर्थः । अवच्छेद प्रेतस्य परा
समात्याः कव।रन्नाते । सगृह्छायारत्यथः ॥ १३ ॥
विगुरफं बर्दिराज्यं च ॥ १६ ॥
विग प्रभूत बर्द्राज्यं च । उपकरपयेदिति शेषः ॥ १६ ॥
दध्यत्र सपिरानयन्त्यततिपयं पृषदाञ्वम््‌ ॥१७ ख० १॥
भत्र प्रेतकभणि दधनि प्तपिरानयन्ति । एतत्पषदा4 मवति । तश्च उपकलस-
यत्‌ । आघनवन्ति पृषदाऽयस्पत्यतरेतद्ही यात्‌ । अन्ग्रहणं प्रेतकमणि सकतरैतदेव
पृषदाज्यं मवतत्येवमथम्‌ । तेन गिष्पुरीषमेके कृत्वा पृषदाज्यस्य प्रयन्तात्यत्राप्य-
स्व पृषद्‌।जयस्य म्रहण त्िद्धम्‌ । आनयन्ताते बहुवचनं केपठरानयमाथम्‌ |

ह ~ ~~~

१ ख, “न्ति । नदलम* । ९ क. ख. "दाज्यस्य पृ*।

॥

[ अ० ४०९] आश्वदोयनगृसूत 1 १०५

पिभ्यमिति। पितृकर्मस॑बन्ि। एतत्‌- पिरय एरषदाऽ्यमित्यथेः । एवे बुषता प्रेतक-

५ ०८

मपि पितुकरमत्यक्तं मवति । तेनालिन्कमणि परागदक्षेणामिमुखत्वं कर्णां कतृणां

च सिद्धम्‌ । प्राचीनार्ातिस्वं च मगवता बौषायनेनाप्युक्तम्‌-- किमु खट प्राची-

नावीतिना पितृमेधः कार्यो यज्ञोपवीतिना वेति । प्राचीनावीतिनेत्येव ब्रुयात्‌ ।

पेतृणां वा एष मेघो देवानां बा अन्ये मेघा मवन्ति ‹ निवीतिन्तववेन

वहेयुः ' । इति । आश्नेथीं दिर रस्तुत्य ‹ एषा हि पितृणां प्राची दिगिति किन्ञा-

यते › इति चोक्तम्‌ ॥ १७॥ १ ॥ +
अथेतां दिश्रपर्नी्नयन्ति यज्ञपात्राणि चं॥ १॥

` यस्यां दिशि मूमिमागः खानितस्तां दिकं प्त्यभ्ीन्यज्ञपात्राणि च नयन्ति
बन्धवाः ॥ १ ॥
अन्वश्च मरतपयुजोऽमिथुना; भवयसः ॥ २॥

यज्ञपात्रणामन्व्च पुष्ठमागतः प्रत नयान्त । अयुजो विषमाः । भगिन्‌
लियः पुरुषाश्च न मिश्रा; स्यारत्यर्थ; । प्रवयप्तः । प्रगतवयप्तो वृद्धा इत्यथैः ।
उषदेश्लादेव पृ्ठतामवे पिद्धेऽन्वश्चग्रहणे पृक्न्ानियमन्ञापनाथम्‌ । तेनाञ्चयो वा
प्रथमं नयिरन्यज्ञपात्राणि वेत्यानयमः ।सद्धः ॥ २॥

थेप

प्‌।ठचक्रण गायक्तनेत्थक | ३॥

<
[> भ

एफ गोयुक्तेन पीठचक्तेण शकटादिना परेतनयनं कार्यमित्याहुः ॥ ३ ॥
अनुस्तरणीम्‌ ॥ ४ ॥

अत्राप्यकग्रदणं संबध्येते । मध्यगतत्वस्य ॒विेषामावात्प्रयोजनवत्तवाश्च ।
तेनानस्तरण्यनित्या । कात्यायनेनाप्युक्तम्‌--' न॒ वाऽत्थिसंदेहात्‌ › इति।
अनुस्तरणी इता वेदस्थिसंचयनकाठे कानि यजमानध्यास्थीनि कानि वाऽनुस्तरण्या
इति संदेहः स्यात्‌ । तस्माच्च मवतीत्यय; । प्रतमनुस्तीथते या स्लीषश्युः ्ाञनु-
स्तरणी । तमेक इच्छन्ति ॥ ४ ॥

पशुविरेषमह--

गाम्‌ ॥ च्‌ ॥
तामनुस्तरणीं गां कुधौत्‌ ॥ ९ ॥
अजां वैङूवणौम्‌ ॥ ६ ॥
अजां वा येन केनचिदेकेन वर्भृन युक्तं कुर्यात्‌ ॥ १ ॥
दुष्णाभेक ! ७ |

१०६ नारायणह्तद्टततिसमेतप्‌-- [ भं०४ लर]

इच्छन्ति ।| ७ ॥ |
॑ सन्ये वारौ बदे्वीऽनु संकारुषमन्ति ॥ ८ ॥
पोः सम्य बाहौ रजं बदुष्वाऽनु प्रेतस्य ष्ठत; कारयन्ति नयन्ति बान्ध-
वाः॥ ८ ॥
, अन्वश्चोऽपास्या अधोनिवीता। भरटत्तश्खा उयेष्टमथमाः कनि-
नन्या; ॥ ९ ॥
गच्छेयुरिति शेषः । प्रेतस्य धृष्ठतोऽमात्या बान्धवा जपो निवीतं येषां तेऽ$-
9
धोनिवीता;। जनुपरिृतवासप्तः । यज्ञोपवीतानि चाधः कतवेत्ययेः । परवृत्ति
मुक्तकेशाः । उ्यष्ठपथमा इत्युच्यमाने सवषां यो जयेष्ठः प प्रथमः स्यादित्‌-
षामनियमः स्यात्‌ । तस्मायो यो उये्ठः पत स॒ प्रथमो गच्छेत्‌| यो यः कनिष्ठः स्पत
शतो गच्छेदित्यानुपूक्सि्यथेमुमयवचनम्‌ । एवमूता गच्छेयुः ॥ ९ ॥
भाप्येवं भूमिभागं कर्तादकेन भ्रमीश्चाखया चिः मरसन्पमायतनं

3

परिव्रजन्पोक्षत्यपेत दीव वि च सर्पताव इति ॥ १० ॥

एवे स्वै भूमिमागे प्राप्य तता दहन्य कर्तोदकेन शमीश्च।खया तिरपद्‌.
क्िणमायतनं पार्रननोक्षति-अपेत वीतेत्यनया । मन्त्ाब्रात्तरुक्ता ।आयतनं खात.
मित्यर्थः । सन्ये गततद्केनेति पठन्ति । अयमथेः-सखातलननकार उर पुरस्तादा-
हवनीयस्य जनुमात्रं गतै खात्वा तत्रापो निषिच्फवकां शोपा चावषाय तदुरके-
नेति । कती तु स्छतिगम्धः ॥ १० ॥
दक्षिणपूषै उद्धुतान्त आहषनीयं नेदधाति ॥ ११॥

नट

द्षिणपूयै देशे लातस्यान्त एकदेश अ'हवनीयं॑ निदध्यात्‌ । खत।हहिर.
प्यक | उत्तरत्राप्येषं ज्ञेयम्‌ ॥ ११ ॥
उत्तरपक्चिमे माहैपत्यपर्‌ ॥ १२ ॥
उद्ूतने निदधातीति वतेते ॥ १२ ॥
दक्षिणपिम दक्षि ॥ १३॥
दं वधते ॥ १६ ॥
@ (= क र, (५ ६

अयैनमन्त्वदीध्भवितिं चिनोति यो जाना ॥ १४ ॥

¢ 1.९

त ९. भग ९९ [+ र
अयश्चनब्द्‌ः कमान्तर्‌।स्तित्वज्ञापनाथः । तेन प्रणीता अस्मिन्कारे चमपेन
द्‌ ५ © 9 म, [स्‌ [98

प्रणयेत्‌ । अनुमरन््णद्शनात्‌ । अन्तत॒ तन्तं नेति वक्ष्यामः । अपि चासिन्कादे

[ 1 + का 1

१ ख, र्वाक्‌. घ. नमय उ" ।

(जन &स०९] अआबयकायनगृहसूत्रब्‌। ०४९७

~ ¢, (~.

खाति हिरण्यशकरटै. नाय. तिलनवक्री4ं तत ह्मविति चिनु यादिषित्वात्‌ । अर्थानां
म्ये. सात इष्ममूतां विति दहनप्तमथी चिनोति कुशो, यो जानातीति कढठुंरनि-
यमः । एनमिति वचनमिदानीमेनं चिनुयादुपरिष्ाचायेमाप्ठमपि कुश एव चिनु.
यादित्येवमर्ेम्‌ ॥ १४ ॥
तस्मिन्वहिरास्तीयं ृष्णाजिनं चोत्तरकोम तरिमन्मेतं संवेश्य
न्तयुत्तरेण गादैपत्यं हृत्वा ऽऽहवनीय पमिमुखभरिरसम्‌ ॥ १५॥
अथ कतो तरमश्चितो बहिरास्तृणाति । ततः कृष्णाजिनं चोध्वंछोमाऽऽस्तृणाति
कर्तैव | क्त्वाप्रत्यये पूवैकाठतामा्नमेव वरिव्षिते न समानकतुत्वफिति साधितं पराङ्‌ ।
अथ तक्िन्डष्णानिन उत्तरेण गाहैपत्यं प्रेतं नीत्वा तत माहवनीयमभिमुखशिरपं
रतं संवेशयन्ति बान्धवाः ॥ १९ ॥
उत्तरतः पत्नीम्‌ ॥ १६ ॥
, ततः प्रतस्योत्तरतः प्रतस्व परतनं वेशयन्ति शायय्तीत्यथः । | तवेश उप-
वेश हति शिङ्गात्‌ । एतावद्णे्नयस्यामि समनम्‌ ॥ १६ ॥
धनुश्च क्षल्ियाय ॥ १७ ॥
प्रेतः क्षत्ियश्चद्धनुरप्यत्तरतः सवेरायन्ति ॥ १७ ॥
तामुत्थापयेदेवरः पतिरश्यार्नयोऽन्तेवाप्ती जरदासो वोदीष्वना

[41

येभिजीवरोकापिति ॥ १८ ॥

अथ पत्नीमृत्थापयेत्‌ | कः । देवरः परतिष्थानीयः । ` स्त परतिस्थानीय इत्यच्यते ।
अनेन ज्ञायते ‹ पतिकर्तृकं कमं पुंसवनादि पत्यप्तमवे देवरः कुयादिति ' । अन्ते.
वापी शिष्यः | सवा । यो बहुका दास्यं छत्व वृद्धोऽमृत्सवा ॥ १८ ॥
कता हषर जपत्‌ ¦¦ १९ ॥
जरदाप्तउत्थापयितरि कतो मनर ब्रुयात्‌ । अम्यदोत्थापयितेव ब्रूयात्‌ ॥ १९॥
घनुरहस्तादाददानो मृतस्येति धनुः ।! २० ॥
धनुरिप्यचा धनुरत्थापयेद्पनयेदित्यथेः । कः । देवरादिः ॥ २० ॥
उक्त षरे ।॥ २१ ॥
केता वृषे जयेदित्यथैः ॥ २१॥
अधिञ्यं त्वा सेचित्तिपचित्वा सश्चीयानुपरहरत्‌॥२२।ख०२॥

अप्रं यस्परेतस्योपरि स्ेचयनं तसिमन्कारे चितेः प्रागधिर्यं कत्वा धनु.

१ ख, "वदेयु इ" ¦

.१९८ नारायणृतवृक्तिसमेतम्‌- [ भ०४ स]
` १्रिष्यं एत्वा सायं मद्कत्वा क्षिपेत्‌ । प्रेतस्येत्तरतश्चितविबोपरि । संचिति्तू-
` रापि होमानन्तरं काया । धनुःसंवेशनं धनुरपनयन षनुरनुप्रहरणमिति क्षत्रियस्य

विशेषः । अभ्यव त्रयाणां समानम्‌ ॥ २२ ॥ २॥
अथैतानि पात्राभे योनवेत्‌ ॥ १ ॥

अथश्ब्दोऽसमिन्काठे कमौर्तर।सिततवन्ञापना्थः । तेन हिरण्यश्चकलैः प्रेतस्य
सच्छिदराणि शरषेण्यान्यपिषत्ते । आस्यं नापषिकाद्वयमकिदरयं कणेद्धयमिति । धरत
सिन्कंश्च तिदधान्मतेऽवक्किरेत्‌ । ततः पात्रयोजनम्‌ । एतानीति विद्यमानानि निर्दि
द्यन्ते प्राकृतानि वैकृतानि च । ततन प्राकृतानां पराघ्राणां यावस्जीव घारणमसति ।
स्चिवत्सपकमशेषत्वात्‌ । अन्याधान उत्पन्नानि प्राकतानि। विकृतौ तु वरुणपरघप्ता-
दावुत्पननानां कमन्त उत्सगैः । विङृतिमध्ये एतश्चेत्तवापपि योजनं कायैम्‌ | विनि.
योगविधानसतामथ्यादेव वैङ्ृतानामपि अ्रावादीनां घारणं का्ैमिल्याशङ्का न कार्या |
क्िथानस्य कर्ममध्ये कृताभेत्वात्‌ ।प्रज्ृतानां धारणे कारणमन्यदुक्तम्‌ । तेन ‹ याव.
न्ति पात्राणि िचन्ते पाङृतानि वैकृतानि च। तावतां सर्वेषामेव योनने कायैम्‌ | न
ुनर्विनियोगविघानसमथ्यीद्ारणं कायैम्‌ । उन्यतो धृतानां योजनमेव विधीयते
इति सिद्धम्‌ ॥ १ ॥

दक्षिणे हस्ते जुष्‌ ॥ २॥

योजयेदिति सर्वत्र सेबन्धनीयम्‌ । वरणप्रवाप्रादौ ृतथेज्नुहूद्यमपि योजनी-

यमू । एकवेवनं तु दश्चापवितरिण अहं संमाशौतिवदविवक्ितम्‌ ॥ २ ॥
क सभ्य उपभृतम्‌ ॥ २ ॥
एकवचनं पृवेवत्‌ ॥ ३ ॥
दक्ञिणे पामे स्फ्यं सन्येऽ्िदत्रहवणीम्‌ ॥ ४ ॥
ययाग्िहोतरं हूयते साऽ्निहोहवणी ॥ ४ ॥
उरा शषा शिराक्े कपानि दत्सु प्राच्णः॥ ५॥

सोममध्ये मृतशे्ाहं दन्तेषु र्णो योजयेत्‌ । अन्यश् त्ववमूथे त्यज्यन्ते ।
घत एव ज्ञायते- सोमयाजिनोऽभनिवितश्ेतदेव संचयानान्तं विधानं नाधिकमिति ।
यत्तु परैरक्तम्‌--पेषणान्ते सोमयानिन.' “विलन्तमश्चिचितः” इति । तदाचार्यस्य
नेष्टम्‌ । अत एव न प्दितम्‌ । काल्यायनादिभिरपि तन्न विहितमेव । न बहूव.
चैवानसनेयिमिवौ ुनरदहनं छोष्टितिवा स्वयमाचरते । बहुस्पं वा स्वगूह्योक्तमिति

वचनात्तत्न कायम्‌ ॥ ९ ॥

१ क. “न्त्रस्व* ।

(म्‌; ४ ल० ६] - आगटायनगृकषृतरषू। १०९

नासिकयोः घवो ॥ ६ ॥
द्विवचनं विङ्ल्पक्षमध्वयुवशादशचिहोत्रायै वा द्वितयम्‌ ॥ १ ॥
| भित्वा चैकम्‌ ॥ ७ ॥
` . एक्ेत्सुषेस्तथा सति तं सवं भित्वा नासिकाद्ये योजयेत्‌ ॥ ७ ॥
कणयोः भाश्चेत्रहरणे ॥ ८ ॥
द्विवचनं पूववत्‌ ॥ ८ ॥ `
भिचा चकम्‌ ॥ ९॥
पुवेवदिदम्‌ ॥ ९ ॥
उदरे पाम्‌ | १० ॥
यस्यां हवीष्याप्रायन्ते स्रा पत्री ॥ १० ॥
समवत्तधान च चमसम्‌ । ११॥
यक्िज्ुपहापनाथेमवत्ता इडा धीयते स्त॒ चमप्तः स्मवत्तथानः । तं चोदरे
योजयेत्‌ ॥ ११ ॥
उपस्थे शम्याम्‌ ॥ १२॥
उध्वेङधवप्रदेश उपस्थः ॥ १२ ॥
अरणी ऊर्वो रटखरगुसरे जनडघयोः ॥ १३॥
यथाप्तस्यम्‌ ॥ १६ ॥ ।
पादयोः शप ॥ १४॥:
इदमपि द्विवचनं वि्त्यपेक्षम्‌ ॥ १४ ॥
छित्वा चैकम्‌ ॥ १५॥
एकं वच्छ छित्वा पादयोर्योजयेत्‌ । अनिर्दिशानि इ पात्राण्यनियतकारन्य- `
नियतदेशानि च मवन्ति ॥ १९ ॥
आसेचनवान्ति पृषद्‌।ज्यस्य प्रयन्ति ॥ १६॥
यानि पात्नाण्याद्तेचनवान्ति बिदवन्ति । पृषदाज्यधारणप्तमथनीस्य्थः । तानि
पृषदाज्यस्य पूरयन्ति । बहुवचनं कतुरनियमाथेम्‌ । पूरयित्वा ततो योजयेत्‌ । कुत
एतत्‌ । धर्मोत्साद्ने तथा दृष्टत्वात्‌ ॥ १६ ॥
अपा पुत्रो दषदुपरे ॥ १७॥
इषटदुपटे पत्रोऽमा कुर्वीत । आत्मन उपयोगाय सगृहणीषादियथेः । तेन गृह
ज्नाऽऽनयेदिति ॥ १७ ॥ .

गन" ~

१ कं, घ. “वषि प्षा*\ २ ख, ^त्वा पूरयित्वा यो"।

११९ नारायणछृतवृत्तिसमेवू- [अ० ४ खं

कैहायसं च कौडाटप्‌ ॥ १८ ॥
संगृहीयात्‌ । अन्यानि प्वाणि यज्ञायुधानि योजयेत्‌ ॥ १८ ॥
क्ष. क क प ७, न, 0 0 क [३
अनुस्तरण्या व्पागुत्ि्य विरो गुखं परच्छादयेदपरवमपरिगोभे-
४५ 0 3
व्ययस्यात ।) १९ ॥ ।
वपामात्विद्य प्रेतस्य शिरी मखं च प्रस्छदयेत्‌--अप्नरित्यचा । उस्तिथवचनमु.
स्तेदनमेव कायै नान्यस्य तन्त्रमित्येवमथम्‌ । तेज्ञपनं स्वधप्र पम्‌ ॥ १९ ॥

हका उद्धृत्य पाण्योरादध्यादतिद्रवस्तारमेया श्वानाविाते दक्षिणे
दक्षिणं सव्ये सम्यम्‌ ॥ २० ॥
ततो वृवद्ध प्रत्य पाण्योरादध्यात्‌ । अतीः्यूचा । दक्षिणे पणौ दद्िगं
वृक्तम्‌ । सन्ये प्न्य । सङ्कन्मत्रः ॥ २० ॥
हृदये हृदयम्‌ ॥ २१ ॥
हृदयमुद्धत्य हृदय आदध्यातृष्णीम्‌ | २१ ॥
पिण्डचो चैके ॥ २२ ॥
एके पिण्डौ च परण्योरादध्यादित्याहुः । एवं वृक्योः पिण्डययोश्चं समु
चयः ॥ २२॥
दृकपचार इत्येके ॥ २३ ॥
एके बृद्छामावे पिण्डचावादध्यादित्याहूुः । अनुस्तरणी नित्या चेदुवृक्छापचाशो
नोपपद्यते | तस्मादनितयेति मन्यामहे | अनुप्तरण्यपचार इति वक्तव्ये वृक्तपचार्‌
इति वचने पिण्डययेरक्ाधानस्थान आधानिद्धचथंष्‌ । तेन पाण्योरिति पिद्धम्‌ |
- अथ विंदरभ्यौ पिण्डौ । अन्नापिण्डयावित्येके । प्क्तुपिण्डयावित्यपरे | उक्तं च
कात्यायनेन-- अथ यद्‌ाऽनुस्तरणी नास्ति तदा सकतुहूर्वीपि तत्स्थाने कृयौत्‌ |
पिण्डचग्रहणमपछक्षणम्‌ | तेन वपादि प पड्चना कायै सकभिरेव निवैतोर^त्येके।
त्र पक्षे वपास्थानेऽपूपः । इृक्ण्थाने पिण्डो । अन्यान्यपि तत्तदङ्गसदशानि
प्कवमिरेव कायांणि ॥ २३॥

क

स्व ययाङ्ख विनिक्षिप्य चर्मणा भरच्छायेप्रमत्रे चमसं पा विज.
हर इति भरणी ताप्रणयनमनुमन्नरयते ॥ २४ ॥
अनुस्तरण्याश्चमे पथकङृत्य सीमिति वचनादखण्डितामेव यथाङ्कमिति प्रेतस्य
यद्यदङ्गं पादादि तस्मस्तसिन्न्ग पशोरपि तत्तदद्ध यथ। मत्तथा विनिक्षिप्य

----------------------------^

१, “व तेषांमते स^!

[अ० ४ ० ४] अ्ङायनगृहयसूत्र । १९१
तस्या एव चर्मणा प्रच्छाय तत इमिना पणी चमप्तमनुमन्नयते । यः पूष॑-
निहितः ॥ २४ ॥ | । क

सव्यं जान्वाच्य दक्षिणाप्रावाज्याहुतीयेहुयादश्षपे स्वाहा का- `

माय स्वाहा छौकाय स्वाहाऽनुमतये स्वाहेति ॥ २५ ॥

सव्यमिति दक्षिगनिडत्य्थम्‌ । तज्ञानु निपात्य दक्षिणास्चावाउ्याहुतीजहुयचच-
दर्भिः । ज.नुनिपातनमु रस्थोत्तानत्वाविगेषेन कतेभ्यं सरवत्ान्यामापे, वचनादिनौ
गृह्यकारेण दोषस्योक्तत्वात्‌ । अःज्याहुतिवचनं तन्वनिवृस्यथेमिष्यते | होमारथमन्यः
सवः कायः ¦ पूरेस्य योनतत्वात्‌ ॥ २९ ॥

पञ्चमीमुरसि मेतस्यास्मा स्वमजा यथा. अयं त्वदयिजायवा-
मसौ स्वगौय ठोकाय स्वादेति ॥ २६ ॥ ख०्द॥

रतस्य हदये पश्चमीमाहुतिं जुहुयादस्मादिति मन्त्रेण | पच्चमीमिति वचन-
मिमामपि जान्वाच्य जुहुयादित्येवमयथेम्‌ । प्रेतग्ररणमनथेके पयामः । यथ। दृ्षिणे
हश्ते जुहूमित्यक्ते प्रतस्येति गम्यते । प्रेताथिकारात्‌ । एवमिहापि गम्पतैव |
उच्यते । प्रत्रहणं सर्वस्यापि प्रेतस्यमां पञ्चमीं जहुगान्नाऽऽहिताभेरेवेतयेवमर्थम्‌ ।
एतदुक्तं मवति--* यस्य यस्य प्रेतस्य स्तो दहने विहितं तं प्रेतमनेन विधिना

न> ~

दहेदिति ' । विशषःतृत्तरत्र क्षयमः । अप्तावित्यस्य स्थाने प्रेतस्य नाम संनुद्धया

भेष्यति युगपद्रन्मञ्वार्यतोति ॥ १॥
अथ परिका्िणः कतो प्रेष्यति युगपदेव सरवान्ीन्पञ्वाढयतेति । ते च तथ।
यः ॥ १ ॥
अत्र विज्ञापनमाह्‌--
आहवनोययेतपूर्वं पराप्नुवात्स्वगङोक एनं पापदिति विद्रा
तस्यत्यसावमुतैवमयमसमन्िति एचः ॥ २॥
भाहवनीयश्चदाहितायिशरीरं प्रथ प्राप्नुयात्छगे खोक एनम।हितािं प्राष-
येदिति जान॑यातू । रत्स्वेति ऋङ्धिमपप्त्वति । अप्तावाहिताभिरम्‌त्र स्वग । एव-
मयं पूत्रोऽस्मिन्मनुष्यढोक ऋद्धि प्राप्स्यतीति विद्यात्‌ । एवमुत्तरत्रापि योज्यम्‌ |
अनेनानुष्ठितस्य कमणः एदविज्ञानमुक्तम्‌ । न तु पू वे्ारिदं फढम्‌ ॥ २॥
गादपत्यससपूै भरप्तुयादन्दरिक्षकोक एनं प्रापादेति विवद्रा
1

१ ख. “न्वये. \य' ।

११ नारोयणङ्कतदतिसमेतध = [अ० ४ ल ४|
स्स्यत्यसावधूत्रैवपयमस्मिन्निति एवः ॥ ३॥
गादेपत्यस्य पू्मराप्ावहित्निरन्तरिस्षटकं पराप्य तत्र रात्प्यति । पुत्रस्त्वस्मि-
तिति विद्यात्‌ ॥ ३॥
दक्षिणाभ्ि्ेतपू माप्ठुयान्पनुप्यरोक एनं प्रापदिति निद्रा
रस्यत्यसावमुतैवमयमंरिमननिति पुत्रः ॥ ४॥
दक्षिणा्नेः पश्र शिपरमवोत्पद्च हनने प्रप्नोति मनुप्योक आहितिः ।
पु्रशापिमिके बहुन्नो मवतीति विद्यात्‌ ॥ ४ ॥
युगपतराप्तो पराशरदधं बदन्वि ॥ ५॥
यदि स्वैऽ्यो युगपच्छरीरं प्रापनुुस्तदाऽऽहितापनेविरिंटे स्थनेऽत्युत्छृ्ास

~ ०.

षदृन्ति ब्रह्मवादिनः । पुत्राणां चासिंहीके परारमाद्धि वदन्ति ॥ ९ ॥
दं दृष्मानमतुमन्बयते महि मेहि पथिभिः पूव्य॑मिरिति समा-
नभर ॥ ६॥
` त गरहणं तं प्रति कमौन्तरमप्यस्तीति ज्ञापनार्थम्‌ | तेन प्प दा पिमा
दिढीकिकं कुषीत्‌ । दह्यमानं प्ेतमनुमन्त्रयते । प्रहि प्रेहि पथिभिः पृन्धरिति
सानं परागुदेनानुद्रभेन प्रहि प्रहि प१धिभिरिति भवानां वृतीयमुदधरत्‌ । भैनम्न
विद्ह इति षट्‌ । पूषा तवतङच्थावयतु प्र्द्धानिति चतः । उपस्ति चतखः ।
सोमं एकैम्य इति १ । उरूणपरावसुतृपेति चतुर्मशति ऋचोऽनुद्रवेण उक्ताः |
सत्रापि तावतीमिरनुमन्त्रयीतित्यथैः ॥ ६ ॥
स एव॑विद्‌। दद्यमानः सदैव धूपेन स्वग कोकमेतीति इ
विज्ञायते ॥ ७॥
्रंसेयम्‌ । सा च विदुषा कमे करतव्परिति ज्ञापपिदुम्‌ । न्यायतश्च ज्ञात्वा
धावुष्टानमिघाहुः ॥ ७ ॥
उत्तरपुरस्तादाहवनायस्य जानुमा्ं गत खात्वाऽवकां शीप(ल-
मित्यवधापयेचतो ह वा एष निष्कम्य सदैव धूमेन स्वग कोक-

= 0 ~ $

मेतरीत्रि विज्ञायते ॥ < ॥
नानुमात्रे गतै एतावत्काङमातिवा हकं श्रीरमास्थायाऽऽहिताश्चिः सस्कारं प्रती-
षते । ततोऽसिन्कारे द्ध; सननवटानिष्कम्य धुमेन सह सर्गमेतीति श्रूयते ॥ ८ ॥
इमे जीवा विगतेराववृतरज्निति सम्पातो तरजन्त्यनवेक्षमाणा; ॥९॥

१ ख, ष. शशिष्टस्था* । २ क, ध. ^सपैमातरं भरमिमेतापति ! ३ ख. °स्मिष्टोके ठ° ,

[ म० ४ सल ४ | आन्वकायनगृहसूत् । ११३

अथ (मे इत्युचै कती, जपित्वा ततः व प््यावृतो भूत्वा गच्छेयुः पृष्ठतो$
नीक्षमाणाः ॥ ९॥
यत्रोदकमवहद्धषति तत्माप्य सदन्दु-भज्ज्येकाञ्ञङिगुत्सृञ्य
तस्य गोत्रं नाम च बहीत्वोत्तीयान्यानि वासांसि परिधाय
सष्देनान्पापीडयोदग्दशाने विसृज्ाऽऽसत आ नक्षत्रै
नातू ।॥ १०॥ । ।

[०

ततो यत्नोद्कमवहस्स्यरं, मवति तत्परतिगच्छन्ति । तस्पराप्य प्न्निमज्जन्ति |
सङृदवगाहन्त इत्यथः । तत ॒एकाञ्चचचिमुतपृनन्ति समानोद्काः । सर्वं एकैकमन्न-
सिमूत्सूनेयुरित्ययैः । पुषा; ज्ियश्च | तस्य गोत्र नाम गृहीत्वा । परेत्य गोत्र
नाम च गृहीत्वा । कर्यपगोत्र देवदत्त, एतत्त उद्कमित्येवमुकतवा किनि दि
णमुला; । ‹ अयुमा वक्षिणामुलाः › इति स्ते; । निनयनदेशस्तु स्तितोऽष-
गन्तव्यः । ततत उदकादुततीयौन्धानि -वाप्ताति परिध्युः । ततः सङ्ृदाद्रीणि षीड-
यन्ति । अभ्याप्तो न कायैः | तत उद्गग्राणि वास्तां तिपृनन्ति योषणाम्‌ ।
ततस्तत्र ऽऽप्रत भा नक्षत्रदश्ैनात्‌ । ततो नसत्रेषु इरयमनेषु गृहं प्रविशेयुः
सर्वैऽमात्याः ॥ १० ॥

आदित्यस्य वा दृद्पमाने पविशेयुः ॥ ११॥

आदित्यस्य वा दरयमाने करमश्चिन्मण्डटले रदविमवमिते प्रविशेरन्‌ | असि-
नपक्ष आ मण्डल्दृशचैनदाप्तते ॥ ११॥ `
कनिष्ठमथमा ज्पे्ठनघंन्याः ॥ १२॥
्रविदेयुः । उमयवचनमनुपर्वी्िद्धयपम्‌ ॥ १२ ॥
भाप्वागारमक्मानपनं सोमयमक्षतां स्तिङ्ानप१ उपपृश्चनिति ॥ १३ ॥
गृहं पराप्यादमादीनुपर्छशन्ति । ततः प्र॑विरोयुः ॥ १६ ॥
नेतस्यां राञ्यामन्नं पचेरन्‌ ॥ १४॥
एतस्यां राऽयामन्नं न पचेरत्नमात्याः | १४ ॥
ऋीतोपननेन वा वर्तेरन्‌ ॥ १५॥
क्रीतेन बोत्पननेन वा वन्‌ । केचिदेततपूतं न पठन्ति ॥ १९ ॥
जिरात्रमक्नारल्वणारेनः स्युः ॥ १६॥
सर्वैऽमात्याः ॥ १६ ॥

१ ख. प्रविशेरन्‌ ।
१५

११४ नारायणद्ृर्चिसमेतम्‌- [ मच् ल]

द्रादशषरात्रं वा महागुरुषु दानाध्यवन वजेयेरनू ¦: १७ ॥

भातापितरौ यथ्चोपनीय इत्स वेदमध्यापयत्यत महाग्रव! । एतषु सतु
द्वादशरात्रे वा दानाध्ययने वजयरचू । दश्चाह्‌ वेति वक्ष्यमाणेन पहं कक्टः ॥
नाता ऽऽक्ौच विधीयते । अपि तु दानाध्ययनवगनमननम्‌ । आश्चौच तु स्सत्युक्त
दर्टम्य ‹ दशाहं शावमाशोचम्‌ ' इत्यादि ॥ १७ ॥
दशा सपिण्डषु ॥ १८ ॥
मृते दानाध्ययने वजयेरन्निति स्त्र संबन्धनीयम्‌ ॥ १८ ॥
| | गुरौ चासपिण्ड ॥ १९ ॥
उपनीय कत्खवेदाध्यापके गुरावपतपिण्डऽ॥१ दा द्ादशाहं वेति पूर्वण सह
विकरः । मातापित्रोस्तु सपिण्डस्वादशाहं द्वादशाह ५। विकल्पः ॥ १९. ॥
अप्रत्तासु च क्ञीषु॥२०॥
दक्षाहमेव ॥२०॥ `
निरात्रामितरेष्वावार्यषुं ॥ २१॥
एकदेशाध्यापकेषित्यथः ॥ २१ ॥
्नालौ चासपिण्डे ॥ २२ ॥
तरिरात्रमेव समानोद्क इत्यथः | सार्ण्डता § परे सष्ठमे विनिवतेते । समा-
मोरकमाक्त्‌ जन्मनाश्नोरवेदने › ॥ २२ ॥ |
भत्तासु च स्ञीषु ॥२६॥
त्रिरक्रमेव ॥ २६॥ |
अदन्तजाते ॥ २४ ॥
त्रिरा्मेवे ॥ २४ ॥
| अपरिजाते च ॥ २५॥
अपरिजातो नाम सेपर्णो गमैः । तश्र च त्रिरात्र ॥ २९ ॥
एकाहं सब्रह्मचारेग ॥ २६ ॥
सहाध्यायी सव्रह्मचःरी । तस्िन्परत एकाहं वनयत्‌ ॥ २६ ॥
समानग्रामीये च श्रोत्रिये ॥ २७ । ख०४॥
पमानपरामवातिनि च श्रोश्रिये सृत एकाहं वजेयेत्‌ । सनाक्नोचनिमिततेषु युवी-
दिधि परोवियपयैनषु स्ोष्व्ययनमानरं वनैयितन्यं न दानमित्युपदेशः । अव्ान्य
१ क, °न्‌ । एकाद“ ।

[० ४ स ४ |] आधङारनगृहणसूत्रयू । ११५
प्याचर्युः--रिरात्रम्तारद्वणारिनः स्युः । महुर्षु ठ द्वादशरात्रं वाऽ्तारख्व-

णाशिनः स्युरिति जिकटाः । 'दानाध्ययने वर्भयेरन्दश्चाहं सपिण्डेपर' इत्यनेन प्रकर्‌-
गनाऽऽशौचं विषीयते । आश चैदिक्चेयम्‌ । तेन एूतेराश्तौचविस्तारो विज्ञेय इति।

ध्मेशानज्ेषु दाहश्च विहिता चोदकक्रिया ।
येषां तेषां तु स्वैषां दाहकममति साधितम्‌ ।
तन्न त्वनाहिताून्यदेवशेषो वश्यतेऽपुना ॥ `
विगुफं बर्हिराज्यं वेत्येवमन्तं समं मवेत्‌ ।
मास्यानुस्तरणी कायां प्राणां योजनं तथा|
पृषदाज्यं तथा चा्थादिति गृह्यविदां मतम्‌ ॥
मानाहिताशचः पात्नप्रचयो विद्यते ' इति बौधायनः ।
‹तां दिशंतु नयेदग्च प्रतं चापि तततः परम्‌ ॥
अयुजोऽमिथुना वृद्धाः पाठचकरेण वा मवेत्‌ |
रेतस्य पृरष्ठतोऽमात्या ईयुः पूववदेव च ॥
मूमिमागे ततः प्रप्य कतो प्रोक्षति पूवेवत्‌ ।
गृह्यणानाहितार्चि तु दहेत्पत्नी च पृववत्‌ ॥
कपाल्चिदेहेदन्यमुपनीतं तथा परम्‌ ।
्राक्तूपनयनात्मेतं रौकिकामिदैहेन्नरम्‌ ॥
जश्चिव्णी कपारं तु तप्त्वा तत्न 9िनि्िषेत्‌ ।
कंरीषादि ततो योऽगेनीतः स वु कषठनः॥
उद्धतान्ते निषेयोऽथिरदैशे तृत्तरपश्चमे ।
तथा शाख्रन्तरे दृः प्रणीताः प्रणयेत्ततः ॥

` खति हिरण्यशकडे तिंशचापि विनिक्षिपेत्‌ ।
तन्तं नेति पुरैवोक्तमिध्मवित्यादि पूववत्‌ ॥
पलवयुत्थापनपयन्तं धनुरन्तमयापि वा ।
ततो हिरण्य्केरिषदराण्यपिदपाति वै ॥
धृतसिक्ांितिराश्चापि किरेरतकदेवरे ।
अयेममग्ने मपे पृणेपात्ानुमन््णम्‌ ॥

१ ख. "दीवि

११६ नारायणछवव्तिसमेतम्‌- (स ¢ स० ^]
सव्यै जानु निपात्याथ चतखोऽगरौ जुहोति वे।
तथामृहश्च जुहुयात्पश्चमी हदये ततः |
किवातादि ततः कु्यत्ततोऽयेपरापक्ितम्‌ ।
ततः प्रऽवाद्येद्न्नि परेषो नान्न मवेदिति ॥
त दह्ममानमित्यादि व पवेवदेव बु ।
अस्थिसेचयनादेस्ठु समसाम्यान्ं कथ्यते › इति ॥ २७ ॥ ॥
सैचयनमू्वं दम्या; दृष्णपक्षस्पायुजास्वेकनक्षत्रे ॥ १ ॥
सेषीयन्तेऽस्थीनि येन कणा तत्चयनम्‌ । कृष्णपक्षस्य दशम्या उध्वैमयुजामु
तिथिष्वेकादशी ्योदशी पश्चदशीत्यामु । एकनक्षतरे । येन नाश्नकमेव नक्त्र-
ममिवीयते तन्न के नक्षघ्न इत्यथैः । आषादाद्रयै॑कल्गुनीद्वयं्॑रोष्ठपदद्वयमिति
षड्म्योऽन्यन्न नक्षत्रे कतव्यमित्ययैः । अन्तदैशच हेऽतीते वा दशाहे इष्णपक्षागमन-
मात्र इदं कायम्‌ । नातीत एव दश्नाह इति नियमः । अतीते दशाह इत्ययं पक्षः
संवत्सरे सपिण्डाकरणपक्च एवोपपद्यते । दादशाहे पिण्डीकरणे तु नोपपचते ।
सपिण्डीककतस्य प्रेतस्य परथकंपिण्डे नियोजनस्य प्रतिषेधात्‌ । ‹ यः प्िण्डीक्त प्रतं
पृथकपिण्डे नियोजयेत्‌ । विषिध्नस्तेन भवति पितृहा चोप्नायते ।॥ इति शातातपः
£ सचित्य व्ैकोदिषटं विधीयते धाद्धमस्मै दचयुरिति ' । तस्मात्तक्षिनकते दवितीयेऽ-
हनि चतुर्थेऽहनीत्यादिकाढ द्रष्टम्यः ॥ १ ॥
अङक्षणे म्ये पुपांसमरक्षणायां ज्ञियमयुजोऽपिथुना; भरवयसः ॥ २॥
समङ्गे कम्मे एमां सचिनुयुः । स्तनरहितः कुम्भः । अरक्षणायां कुम्भ्यां
जिय पचिनुयुः । स्तनवती कुम्भी । अयन इत्यादि पृवैवत्‌ ॥ २ ॥
क्षीरोदेन शमीशाखया त्रिः प्रसन्यपायतनं परिव्रजन्पोक्षति
शीतिके शरीतिकावतीति ॥ ३॥
्ीरमिश्रोदकेन कत प्रोक्षति । मन््ाधृततिरुक्ता | रेषं व्यार्यातम्‌ । ३ ॥
अङ्गुष्ठो पङानिष्ठिकाम्यामेकेकमस्थ्यसंहाद्यन्तोऽवदध्यु; पादो
पूर्व शिर उत्तरष्‌ ॥ ४॥
कत प्रोप्तति । संचेतारोऽद्गु्ोपकनिष्ठिकाम्यमिकरैकमसि गृहीत्वाऽहाद-
यन्तः शब्दो यथा न स्यत्तया कुम्मेऽवदध्युः । पादौ पृव॑मवदध्युः । शिर उत्तर-
मवद्ध्युः । उमयवचनमादुपूर्वीतिद्धयर्थम्‌ ॥ ४ ॥

सुसेचिवं संतित्य पवनेन संपूय यत्र सर्वैव आपो नाभिस्यन्दे-

मिमाय यदं

१ ख, ° चिल्येको ° । २ क. मिश्रेणाद्‌ ० ।

प

[म ४ ल० ६] आश्लायनगृष्सृतर | ११७

४५ ड ण ष्ट [1 [ ^~
रशनन्या वपाभ्यरतत्र गेऽद्ध्युर्पसपै मातरं भूमिपतौ
पिति ॥ ५॥

शिरःपयेन्ते कुम्मेऽवघाय, ततो मस्म शरेण सेशोध्य, पूष्माण्यस्पीनि शिरस
उपरि संचित्य ततोऽभित आङ्ा$मित्यादिरक्षणयुक्ते देशे गप खात्वा यत्र मत
सथैतोऽपि दिरम्योऽषरितयक्‌ चाऽऽपो न निप्यन्देरन्वषीम्योऽन्यास्तसिन्‌ मे
कुम्भमवद्ष्युः । उपत्युचा । मन्तरं कतौ ब्रूयात्‌ । उत्तरश्च मन्तरन्कष
नुयात्‌. ॥ ९ ॥ ि

उत्तरया पांसूनवाक्रिरेत्‌ ॥ ६ ॥

उच्छं सववयेतया णरभून््षिेदव्टे । यथा. कुस्म आननपर्न्तं निम्नो

मवति ॥१९॥
अवक्ीर्योत्तराप्र ॥ ७॥

अबकी गतं दुममाननपनते तते उदं च मित्यत जपेत्‌ । जवकरीयेवचनं

पासुप्ेषो न धमे

मात्रे कार्योऽपि तु कुम्माननपयंनते गतेषूरणायाठे करम्य इत्येव.
मथैम्‌ ॥ ७॥

उत्ते स्तभ्रामीति कपाटेनापिधायायानपेक्षं प्रत्याव्रज्याप उप-

सपुर्य श्राद्धमस्मे दद्यः ॥ ८ ॥ ख० ५॥

तत उत्ते इत्य॒चा धटादिकिपाछेन कुम्ममपिधाय ततो गतैस्यरथ्ाप्तं पूरणं
करोति | यथा कुम्मो न दृदेयते। कमौःतरा्ित्वज्ञापनाथदथशन्दादयमर्थो
छन्घः । ततोऽनवेक्षं पृष्ठतोःनीक्षपणाः प्रत्यात्रनन्ति | ततोऽप उपर्य ।
तनात्वेत्यथः । ततेऽस्मित्तहानि श्राद्धमरमे प्रेताय केवडाय ददयुरेकोदि्टवि-
धानेन । ८ ॥ ९ ॥

गुरुणाऽमिगूता अन्यतो दाऽपक्तीयमाणा अमावास्यायां शान्ति-

कम कुबौरन्‌ ॥ १ ॥

गुरुणा अभिगताः । गुर्येषां सतः । भन्यतो वा पूत्रपहिरण्यादिमिरपक्षीय-
माणाः सन्तोऽमावास्यायां शान्तिकिमेनाम कुः | तत्र मन्त्रवतीं क्रियां ज्येष्ठः
करोति । इतरे तुषास्ते ॥ १ ॥
पुरेदय।दंमिं सदहभस्माने सहायवनं दक्षिणा हरेयुः कन्वाद्‌-
®, _ ® = 4 [१ ५८
मश्रिं प्रहिणोमि दुरमित्यधेचन ॥ २ ॥

११८ नारायणङरवृक्तिसमेतपमू [अ० ४ ल ६]
प्राादित्योदयाद्तरि सहमरमानमांयतनेन परह दक्षिणस्यां दिशि हरेयुः ।
दक्षिणां दशं प्रति नयेय॒रित्यथः । कभ्याद्मामरामत्वषचन । पचनप्नरेवायमुत्सगेः।
शृह्यस्येत्यम्यपगम्यमानेऽतिप्रसङ्कः । भेताप्नीनामापिं प्रसज्यत्‌ । भथ तषा यावज्नीषं
घा्ैत्वादत्सर्गो नोपपद्यते ¦ -तद्त्रापि समानम्‌ । डौपासनोऽपि यावज्जीवं धार्य

हव {` ^ पाणिग्रहणादि गृह्यं परिचरेत्‌ › ८ १।.९ । १.) इति वच
नात्‌ 1 तप्मातस्चनस्येति सिद्धम्‌ । आयतनरब्देनाधिश्रयणाथो ` मेखदादय उच्य्‌>

॥ २॥
तं चष्यये न्युप्वं यत्रदा शतैः मसथ्यं परियन्ति सव्येः
::" पाणिभिः सच्यानुखनाघ्नाना; ॥ २॥
अथ तमं चतुष्पये प्रतप्य यत्च वाऽदक्षिणस्यां वाञ्चदुष्पथे वा न्युप्याध
तमञ्चिमप्रदक्षिणं तरिः परियन्ति प्तन्यैः पाशिमिः स्व्यानूरूनाघ्नानास्ताड्च-
भानाः॥.६॥ |
,अथानवेक्ष परस्यात्रल्याप उपस्पृश्य केशरपश्कोमनखानि बाप-
यिस्वोपकरपयीरन्नवान्मणिकाम्कुम्मानाचमनी यांच इमीसुमनो-
माङिन। शमीमयमिष्ं शमीमय्यावरणी परि्षींधाऽऽनडहं गोमयं
च्म च नवनीठमरपानं च यावत्यो युवतयस्तावन्ति कुशपि-
ज्ज॒रानि ॥ ॥

जथानवेक्षं पृष्ठतोऽनीक्षमाणाः प्रत्या्नन्ति । अयक्ान्द्‌ उवोहननस्य भ्रत्या-
तरननाङ्गत्वशङ्का निवृस्ययैः। ततः सर्वै स्ान्ति। ततः सरव केश्ादन्वापयन्ति । पुन-
रपि स्मृतिपराते खानं क्यः । ततो वक्ष्यमाणान्युकरपयीरन्‌ । शब्टोपश्छान्दसः ।
उपकरपनविधानापपुराणानमुत्सगैः । अनुक्तोपयोगानां यथा्थमुपयोगः कार्यः ।
मणिको नाम जख्षारणा्ो माण्डविशिषः ¦ कुम्भा उक्ताः| आचमनीया नाम आचमः.
नप्तापना उदश्चनकमण्ड्टुप्रमतयः | शमीमुमनोमीाडिनः । समीपष्पमादिनः । मणि-
कार्द्तवानुपकद्पयेयुः । शमीपुमनोमाहिन इति मणिकरादीनां विशिषणापित्येके ।
कतृणां विशेषणमित्यन्ये । शमीमयमिध्ममुपकरपयेयुः । प्राृतत्यायं विकारः ।
श्मामय्ावरणी चोपकलपयेत्‌ । सरणी इत्येतावत्युच्यमान एकेन वाक्येन द्रव्य
चोदना गुण्चोद्ना च विधादुं न शक्यत इति कत्वा शमीमयग्रहणं नैवा-
विक्रियेत । अरणी ह्यपूर्व विधीयेते । तः पुनः शमीमयमह्णं कृतम्‌ । परिषीशथो-

१, "ददर्वि"।२ १ पदेव 1९ च, गलं विषहे, ज ` “रिपू विषायते 1 भ ।

[ म०४ सर] आश्वकायनगृयवत्रष्‌ । ११९
पकस्पयेरम्‌ । क्रिमथेमिदमिति न विद्मः ¬ दरम्यचोदना तावन्न -का्या । इष्ाबहि
षोश्च सनहनापिति स्थाटीपाक इष्मप॑नहनस्य द्पुणैमासातिदेशोऽस्ति । इतरेषां
च स्थाटीपाकातिदेशोऽस्ति । । पाकयज्ञानामेतत्तनत्रम्‌ १.८ १। १०। २९ )
इति । दशेपृणमाप्तयोश्च परिधयो विहिता; । ‹ एकरविंशतिमिष्मदाद्ाणि मवन्ति
इति । मन्ध्रटिज्गाच्च । ‹ एकविक्ततिषा समरामीति । - “अथ . परिधीन्परिदधाति
रकषपरामपहत्ये › इत्यथंवारात्च | तस्मदतिदेशचदेव सिष्येयुः । श्षमीमयत्वसिद्धचै-
मिति चेत्‌ । तदपि न । हृध्म्तावच्छमीमयोऽत्र विहितः । दशेपूणेमासयेश्ेषमप.
रिषीनामेकद्रन्यस्वं दृष्टम्‌ । ‹ पाठश्च; सादिरो वेष्मः 7 इति बौधायनः | तत्र
नेध्मग्रहणेनेकविंशतेग्हणम्‌ । एकविंशतिनिष्पद्‌रूणीति विधिवाक्य -भ्रवणादुवक्षाः
तरानुक्ेश्च । अत्र चेध्मग्रहणेन पारपिग्रहणे सति परेषयोऽपै.शमीमया -एव्‌
भवन्ति । ह्मप्तंख्या चाकदयमतिदेष्टव्येव । अन्भया सेनहनमात्रातिदेरेनारालि-
मन्नत्वपाङाशत्वाद्योऽपि युणा न स्युरिष्यन्ते च तरिं स्वाप्तानम्याद्रानं प्राभो-
तीति शङ्का न कायां । पश्चदशेध्मद्‌ारूण्यम्थादइवातीतिः श्रुतेः ।: इतरेषां चर
्रे्ावद्धिनियोगः कार्यैः | तध केवित्परिहरन्ति । शुणचोदनेवेयम्‌ । साः च ज्ञापना-
यम्‌ । 'अन्यत्रेष्मपरिषीनां नानाृ्तत्वं कामिति । रस्लोहनना्ं चाव परिधातव्याः
एवेति" , चराः: शमीमयत्वप्तम्‌च्चयाथैः । उपकसपप्तमच यत्वे पति सर्वत्र च्षन्रं
कुयात्‌ । एवः ते पारहृतवन्तः । तदयुक्तमित्यन्ये । अप्मच्छाज्ञ-ईष्मग्रहणेन

श्च दारुकस्य ग्रहणं दृष्टम्‌ । ‹ प्राचीनाकीतीघ्ममुपसमाधाय † (श्रो २-। ६)
हृष्ममामेषाय ` ( १1 १० । १२) इति च। एक्‌।वडा।तेवाद्नाऽप्युम्‌धन्न पच्च
` दश्षव्वमम्युपगम्यत एव । तत्र स्वश्ाख्चदशेनतामान्वादिप्मावरहिषोश्च. संनहनमित्य-
ध्रा पश्चद्शदास्कस्यैव ग्रहणम्‌ । तत्र . च - पश्चद्श्चदारुश्स्य सतः - संनहना्य-
तिदेशेन प्राप्यते | यथां । ! श्ञेष्मेव होत्रक्राणाममिहिकारः ` (धों १।२).
प्यत्र शाखान्तरे रोवकशड्दस्य सप्तपु त्रिषु वा दृष्टतवेऽप्यपमच्छ ल
पुस्यवर्भितेषं दृष्ट॒इति कत्वा द्वादशापि गृह्यनते । स्वशाल्ञद्शेनप्तामान्यात्‌ ।
एवमिहापि स्वशाख्नदशनप्तामाम्यात्पश्चदश्षद्‌हकस्य ्रहणम्‌ । एवं च कृत्वां प्रकृतो
धावेगे परिधयो नैव समवन्ति | तदतिदेशादितरेष्वपि पाकथन्ञेषु नैव धरमवस्ति ।
प्रकृती परिष्यादीनामाचार्दण विनियोगे पचचदशदारुङस्यैव प्रणम्‌ 1 भधो-
च्येत । ‹ एकविंशातिषा स्मरामीति सैनहनमन्त्े सैर्या श्रयते ः। मन्त्शातिदेशं- `

५ ख. दतैरथा । २ क. "मध्याया" । क. शय परिवियः पर ।

१३० नारायणद्धतदटत्िसमेतम्‌- [म० ४ ख ६]

त्पाकये्ञे्वपि मवति । पञ्चदशकाष्ठत्वे दिद्गानुपपत्तिः । न चोदः क9 शक्यः ।न
कृतावृहो विधते इति न्यायादिति! । तदयुक्तम्‌ । नह्यस्य मन्य स्थाटी नाकः प्रकृतिः।
किं तंहि । दश्षपरणमासौ । तस्पादत्रास्योह एव कायैः । अन्ये तु मन्त नैकेच्छन्ति।
अपिं वेष्मपरिधीनां नानावृक्षत्वमपि दशेपृणेमाप्तयोमेगवताऽऽपस्तम्बेनाक्तम्‌ । यततक्तं
‹ रंसोहननायै परिषातम्याः † इति । तदप्ययुक्तम्‌ । पूण त्रेणेव रक्षोहननस्य
कृतत्वात्‌ । न चाच प्रणयनस्य हविःश्रपणायेत्वमुपपच्चते । आञ्यहामत्वेऽपि
दृहनकर्मणि प्रणयनद्चनात्‌ । । अपः प्रणयति › ‹ आपो वै रक्षोघ्नी रक्षसामप-
हत्यै › इति श्तेः । रक्षोहननाथत्व॑यत्कायोयं यदुपादीयते तचेत्कायमन्येन कृतं

किमिति ठदपादीयते । रक्षोहनने च परिधिकायै पूर्णपातरेणवे कृतमिति न परिधय

4
उषदेयाः । अतः सर्वत्र पश्चदशदारुक एवेध्म इति सिद्धम्‌ । अनेनेव चाभिपाये-
णाऽडचायोऽपि पातने परिष्यादीनां विनियोगमनुक्तबान्‌ | बहतचानां समाच।रश्च सवं
रैवमेवं ¦ पारम्प्योपदेश्ेवमेव । अनेन तु वचमेन प्रिघयोऽपृचीः सगुणा विषी-
यन्ते | तेनात्राप्यु्वसमिषी अनुयानप्तमिन्च न कायां | विभ्यमावातु | नन्वतिदेश-
भरारेन पणपत्रेेवात्र रलषोहननश्य कृतः त्परिधिविधानं नोपपद्यत्‌ इत्याश्ष्ला न
कार्या | न ह्यत्र परिधिविषानध्यानेनेव कर्येण माव्यापिल्यत्र परिचन प्रमाणमस्ति ।
विषिभेदात्‌ । तस्य कायस्येहान्यन तत्वाच्च कायान्तरं कस्प्मौयमित्यमतिविस्त-
रेण । आनडुहं गोभये चमं चोपकरपयेयुः । नवनीतं च।दभाने च यावत्यो युवतयः
स्वगृहे तावन्ति कुशंपिभ्नूढानि चोपकस्पयेयु; ॥ ४ ॥

` आग्निविकायामप्निं जनयेदिहैवायमितरो जातवेदा इत्यर्थ.
चेन ॥ ५॥ |
अथा्चिहोषविहरणकेऽपराहे ज्मीमयीम्यामरणीम्यामरिं मन्ययेदधूर्चेन । अरय
चाश्चिः पचनो मवति ॥ 4 ॥

तं दीप्यमाना आतव आ शान्तराजादायुष्पतां कथाः कीर्ै-
यन्ता. माङ्गस्यानीविहयसपुराणःनीटवारूयापयमानाः ॥ ६ ॥

त ब्रहणं मन्त्सयेत्तराङ्गत्वाशङ्कानिवर्ययैम्‌ । आयुष्मतां कुडव द्धानामन्येषां च
कथाः कीतेयन्त इतिह प्ादीनि माङ्गस्यानि रुवन्तो मपितम्यि दपयमानां गृहा-
हू हिरे (- न च [अ „प [4३ भ
ह्हेरेगऽऽप्तते । जा शान्तराघ्नात्‌ । निशि यमिने तृष्णीमाप्तते जनाप्तच्छ.
न्तरत्तम्‌ ॥ १ ॥
१. कितु द^।२ ख. "नस्य तेनै" ।

[अण ४०६] आग्वोयनगृ्सूत्रमु । -१९९१

उपरतेषु शब्देषु संमविषटेषु बा ग्रहं निवेशनं बा दक्षिणाद््रार-
पक्तातमक्रम्यावेच्छन्नाञुदकधारां हरेत्तन्तुं दन्वन्यजसो मानुम-
-[गवह्‌(त्या त्तर स्पात्‌ ॥ ७

ततो यदा न शब्दाः कचिदुच्रन्ति तद्‌। । उत्तरविवक्षायेमनवादोऽयम्‌ ।
संपविष्टेु वाऽमत्येषु गृहं निवेशने वा । किमुक्तं मवति । शान्तरारासागपि
यद्यमात्या गृहं निवेशनं वा प्रवेष्टुं कामयन्ते तदा वा तेषु प्रवषेषु । एवं शन्तरा-
त्रेण सह विकलः । निवेशनशढ्देनात्र सवेशनमुच्यते । शयनस्थानमित्यषः | उप~
सगैव्यत्ययो दर्यः । उक्तं च नेरु्तैः--नितिलिष प्तमित्येतस्य स्थान इति ।
तद्वदत्रापि । अनयोरन्यतरे काठे कतो दक्षिणादृहसपक्षास्संततामुद्कधारां सिश्े-
पन्तुमित्युचा ॥ ७ ॥ |
अथाभ्चियुपसमाधाय पथादस्याऽऽनडुद च्माऽऽस्तीयं पाश्रीव-
य॒त्तरखोम तस्मि्नमात्वानारोहयेदारोहताऽऽयुनेरपं दृणाना
हति ॥ ८ ॥
अथशब्दो ऽसिन्किऽगन्यन्तरमौपापतनमुपत्तमादध्यादिति ज्ञापनार्थम्‌ । ततः
पचाद्स्याऽ$नड्हं चमाऽरस्तीरयत्यादि व्याख्यातम्‌ । ततश्वमेण्यमात्यानारोहयेदा-
रोहतेत्यचा । कतेवज गृह्याः स्व पुमां; ज्ञियश्चामात्या इत्युच्यन्ते ॥ ८ ॥

इम ज।वभ्यः पराव द्षामाते पारव प१।रदध्यात्‌ ॥.९॥
आन्यपस्कारान्ते त्वा, इमभित्युचाऽेः पश्चात्परिर्िं परिद््यात्‌ । ततो दक्षि-
णतस्तृष्णीम्‌ । तन इत्तरतस्तृष्णीमेव | परिधिमित्यकवचन।दास्यैव समन््रकत्वमि-
तरो तष्णीम्‌ ॥ ९ ॥ ५
अन्तमेत्युं दधतां पैतेनेरयदम न पिप्यु पतेः छता परं
मृत्यो अनु परेदि पन्थामिति चतसः भस्युचं हुत्वा चथारदा-
न्यसपू भदन्त।त्यमात्याचापन्षत ॥ १०॥

क

अथन्तमेतयमिति पदेनादरमनेमत्तरतामनद्धाति । च पाद्म्रहणेः (ग्रो ° १।१)
इत्य पदशब्द मृख्वाची । यथा वाद्‌; पत्‌! (पारप ०६.४।१३०) ईति । तेनघ्न
पाद्माघ्नस्य अ्रहणम्‌ | न ऋचः | तत आज्यभागान्त कृत्वा ^ षरं मृत्यो › इति
नतप्नामे; प्रत्युच व्याख्यात तया हुत्वा । यथत्युचाऽमात्यानाःत॥ १० ॥

युवदयः पृयक्पाणिभ्यां दभैररुणकेनवनीतेनाङ्गुष्ठोपकनिष्ठि-
१९

१२९ नारायणद्तदत्तिसमेतदू- = [अ० ४ ल० ६]

एभ्याप्रक्षिण। आजस्य प्राञ्चो दिसजेयुः ॥ ११.॥

अभात्येषु या युवतयः द्वियर्ता दमैतर्णकैःनेवनीते गृहीत्वा, तेनाङ्यु्ठीपकनि-
छिकाम्धां पाणिम्यामक्षेणी मञ्ञते । एथक्पाणिम्यामिति वचने एृथकछषद्‌ युगपदं
वाह्ीरन्न पए्योयेणेत्येवमथम्‌ । तेन दत्वं कुश्चपिञ्जुदानां नासत्येव । तत्न
भागाः पृष्ठतो विपृजेयुः दशषपिञ्जङानि ॥ ११ ॥

[रन 8 ^. ९
इमा नारीरविधवाः सुपतनारस्यज्ञाना रेत ॥ १२॥

इम्‌! इत्युचा कत। अज्ञान्‌ य॒ततराक्षत ॥ १९ ॥
अश्पन्वठीरी यते सेरभध्वामित्यदमानं कती प्रथमोऽभिमृकेत्‌ ॥१३॥
तत एतयाऽदमानं कता पूैमभिमृशेत्‌ । प्रथमकचनात्पश्ाितेरेऽभिमृशेयुसतू-
ष्णीम्‌ | १६ ॥ |
अथापरानिवायां दिश्वदस्थाया्चिनाऽऽनडहेन गोमयेन चावि-
च्छिन्नया चोदकथारयाऽऽपो हि ठा मयो सुवं इति तृचेन परीमे

= 9 6

गापनेषतात्र पारक्रापत्स जपत्‌ ॥ १४॥

सप्निना$ऽनड्हेन गोमयेन च।तिच्छिन्नया चोदकधारयाऽऽपोहिष्ठेति तृचेन सिच्य-
मानयाऽमत्येष्नोपापना््ि परियस्प, तस्िन्काठेऽपराजितायां दिशि सिसवा,
कता । परीम * इत्युचं जपेत्‌ | १४ ॥
पिङ्करोऽनड़न्परिगेयः स्यादिल्युदाहरन्वि ॥ १५ ॥

एवगुणयुक्तोऽनङ्मरिेतस्यः । भथ लिष्टङृदादि समापयेत्‌ । उततरत्रथ-
शब्दात्‌ ॥ १९ ॥ | |
अयोपविष्न्ति यक्राभिरस्यमाना भवन्त्यहतेन वाससा भच्छाध् ॥१६॥
अयोपविश्म्ति यमिरस्यमाना मन्ति | यो दक्षोऽ्मषटस्तत्राहुतेन बाप्पा

अ क प,

भ्रच्छाचचषवकश्च(न्त ॥ १६ ॥
आसतेऽस्वपम्त आदावु ॥ १७ ॥
तत्रैव अ उदयादछषन्त आप्ते ॥ ६७ ॥
उदित आदित्ये सीर्यांणि स्वस्त्ययनाक्ने च नपित्वाऽन
संछृत्याप नः शोडचदधमिति स्यच इता ब्राह्मणान्भोज-

१ के भ्याम ' २ ख. "तरोऽभिगृशेत्त्‌ ३ क. परिक्ामध्यु ।

[ भ्‌ ९ ह्०७ ] आषङायनमृ्सृभू । १२३

यित्वा सवर्त्ययनं वाचयीत गौ कंसोऽहतं वाप्श्र दक्षिणा
॥ १८ ॥ खम ६ ॥
तत उदित आदित्ये सीयीणि खस्व्ययनानि च भ्यारूपातानि जित्वा । अतत
ससछृत्येति वलनमास्यमागान्तं कृत्वा तत शएवान्ञाद्‌ । जप नः शोशलदधापिति *
होमः काये इत्येवमर्थम्‌ । रत्ये व्यार्यातम्‌ । तथा हुत्वा | अन्नस्य ठु धाना
बर्पश्कारः । ततो होपश्चेवं समाप्य तत रवान्ना्ाहमणान्मोनयित्वा स्वश्त्य-
यने कषचयीत। ततो गोः कंसेऽहतं वात इति श्री भक्तवद्रधो दक्षिणां दथात्‌ ।
ओद्यादिष्येषर षिद्ध उदिव आदित्य सति कचनमध्यापनकाठेऽपि सौयाणि दै
वाध्येतम्यानि । न कदाबिद्रा्रो कतैन्यानीस्येवमरथम्‌ | तेन प्रस्यवरोहणे स्वपन्व-
मम्युदधियाचेदित्य्च वःपरदयरुदिते जप इति सिद्धम्‌ ॥ १८ ॥ १ ॥
अथातः पावेणे भाद्धे काम्प आभ्युदयिक एकदे वा॥ १॥
` भथयशब्दोऽधिकारायं; । इत उत्तरं वक्ष्यमाणो विधिः श्रद्धे वेदितव्य इति ।
जतःशन्दो इेत्वथैः । यस्मच्छद्धानिःपरेयतपःिमडेरपि च क्रियते । तस्मादरश्याम
इति । पा्णामिति श्राद्धनाम । अन्वर्थन्ञा चेय॑ पवणि मव पाषैणमिति । तथाऽ
पयेकसिज्नव पवीणि मवत्यमावास्यायम्‌ | नोमथोः पव॑णोः । कुतः । पिण्डवित-
यत्तेन पतह व्यतिषद्धदशनात्‌ । स्पतेश्च --, विप्रग्दर्षयेऽमिमान्‌ ” इति मनुः -।
4 समाव।ध्यायां पितृभ्यः › इति गौतमः | पितुनुदिरय यदीयते ब्राह्मणेभ्यः श्रद्धया
तच्छाद्धम्‌ । काम्ये श्राद्ध ‹ पम्पां पुत्रकामस्येत्यादि ' । वृद्धिपतैनिमित्तमाभ्युद्‌-
पिकम्‌ । एकमेवोदिदय यच्छाद्धं ‹ शराद्धमस्मे वद्युरेकादशाह एकोदिषटम्‌ › इत्यादि
तदेकोदिष्टम्‌ । षमेभेदात्परयगुपदेशः । श्राद्ध इत्येतावतैव सिद्धे पावेणादिग्रहणं
घभैमेदश्रदहौनाधै करैम्यताविष्ययं च | षमेमेदमुषरिषटद्रकष्यमः ॥ १ ॥
ब्राह्मणाञ्थतश्चीटत्संपन्नानेकेन वा कार ज्ञापितान्स्नावान्छ-
ठपच्छौचानाचान्तानुदङ्मुखान्पितुबदुपवेश्येकेकमेकेकस्व दवौ दो
जीख्ीन्वा दद्धौ फलभूयस्त्वं न स्ेदेकं सर्वेषाम्‌ ॥ २॥
ब्राह्मणग्रहणं क्षत्ियवैद॑यादिनिवृच्यर्थम्‌ । श्रतं स्वाध्यायः । शी स्वमावः |
शमदमादियुक्ततवं कोधरागादिवातत्यै च । वृत्तम्‌ । विदितकरणं निषिद्धवजेनं च ।
एतौक्ञिमिगुणयुक्तानेकेन वा गुणिन युक्ानुपवेदत्यनेन सेबन्पः । कल ज्ञापितान्‌ ।

१ क. “वैद्यनि" ।

{२४ मारायणहत्क्तिसमेत्र- ` [ ज०४ स०७|

एयत्यु्तनिमन््रणकाठे निमन्तितानित्यैः । उक्तं च पनुना-- पूर्दयुरपरशयवां
्राद्धकमेण्युपसिते | निमन्त्रथौत ज्यवरानपम्यगिभान्योदितान्‌ ! इति । तेषा
देते नियमा मवन्ति--। निमन्नितो द्विजः पिन्ये नियतात्मा मवेत्सदा | नच
च्छन्दास्यधीयीत्‌ यस्य श्राद्धं च तद्भवेत्‌ ॥ ' इति मनु; । सातानिति वचनं
नियमेन स्रातान्मेजयेत्केनचित्कारणेन लानाशक्तान्न भरोनयेदित्येवमर्थम्‌ ।
अन्ये सातानिति समावृह्ानिति व्याचस्युः । जन्ये जानद््यैः स्नातानिति । तच
सानं स्वेन द्रभ्येण कारयिक्तयमिति च न्याचख्युः । प्क्नार्य पादौ पाणी चेत्याच.
मनाङ्गतेन विहितं पच्छौचे शुद्धपादस्यानित्यमिति ज्ञापनाभ कृतपच्छौचवचनम्‌ ।
तेन शद्धपाद्स्वेऽप्यश नियमेन प्च्छौच कायैमित्येः । अन्ये तु स्वयमेव तेषां
पादानमक्षाल्योदित्येवमथैपिति व्याचर्युः। आचान्तानिति कमोङ्गमाचमनं विधीयते |
तेन मोजनाङ्गं शराद्धङ्गं च द्विरनमेयुः | एवंयुणविशिषनुदस्मुलानिषतूनुपेशयेत्‌ ।
उदृमुसवचनं शराङ्मुसत्वनिवृत्यथम्‌ । पितूवादिति वचनं ममेते पितर इत्येवं मना
ध्यायज्ुपवेशयेदिस्येवमयेमित्येके । अन्ये तु पत्रि वृद्धे पितामहाय वृद्धतरं प्रपिताम.
` हाय वृद्धतममिखेवं यथावय उपवेरनार्थमिति । एकैकसेकैकमुप्वेशयेत्‌ । द्धौ द्वौ
्रीखीन्वा | अतोऽपि बराह्मणा अधिका मवेयुः । स्था बराह्मायिक्ये फएटाधिक्य-
मस्त्येव । समथाऽर्पकर्मणों महाकर्मणश्च कविदपि समानफङ्ताश्ङ्का न काया ।
महाकमविधानानथैकयपरसङ्गात्‌ । न त्वेवैकं सर्वेषां तरयाणां मोजयेत्‌ । ^ प्रौ दैव
पितृत्वे जानकैकमुमयत्न वा । मोन्ये्पुपमृद्धोऽपि न ्र्तज्येत विस्तरे ॥ › इति
मनुनोक्स्वेवेकमुमयत्च वेत्यस्य प्षस्यायं प्रतिषेषः । सस्य प्रतिमेधं कुता
मनू त्तमम्यदनुन्ञाते मवति । तेनैतातिद्धं मवति । दैवमपि मोजनमन्न कार्यम्‌ । तस्य
विधिः स़्रतितोऽवगन्ेव्यः । आचार्येण तु फित्यस्यैव विधिरुच्यते । जस्मद्ह्ोक्ते.
तिकत्यतामात्रमेव कायेम्‌ | न शाान्तरं टा विस्तरः कायैः | एतदाह मनुरपि-
सच्कियां देशका च शोच ब्राहमणसंपदम्‌ । पश्वैतानिस्तरो इन्ति तस्मात्रेैत
विस्तरम्‌ । बहवसपे वा स्वगृहयोक्तं यस्य कमं प्रकीर्तितम्‌ । तस्य तावति शान्ञा्थ
छते सवैः छतो मवेत्‌ ॥ › इति गृह्यः । ‹ ये स्तेनपतितङ्वा ये च नास्ति.
कवृत्तयः › हृत्या्याश्च क्या इति ॥ २ ॥
१ ग. पतत । २कृ.ग.घ. हणवृद्धौफ* ।

अ० ४ स ७] आग्वायनगूहयु्रम्‌ | ` १२५

॑ कापमनाधे ॥ ३॥
आ प्तपिण्डीकरणम्‌ । ओनुदिर्य क्रियमागश्ाद्धमभ्ये तदेव हि प्रथमम्‌ |
= तदाजतेषु सवेषु श्राद्धेषु कामं त्रयाणामेकं मोजयेत्‌ । सपिण्डीकरणे तु नियमेन
तरयाणां तिभि्माव्यम्‌ । काममिति क्चनमापत्कस्पोऽयमिति ज्ञापनार्थम्‌ । अन्ये
त्वनाचे पार्ैणवर्जित इति व्याचसर्युः । तद्धचतर प्रथमे ननिरद्म्‌ । अभये तनकेऽमो-
जने आमहिरण्यश्राद्धादाविति । ‹ अमिवां फडमृखेवौ प्रदानमात्रं -हिरण्येन वा
नमात्रम्‌ ' इति बोधापनः । अन्ये त्वनाचे दुर्भिक्ष इति । अन्ये त्वनाच माद्या
मविऽन्नामवि संम्पदम(व इति ॥ ६ ॥
पिण्डेग्यांख्यातम्‌ ॥ ४ ॥
, जीवम्रतानां पिण्डनिष्रणमधिङृत्य ये पक्षाः पिण्डगितृयन्ञ उक्ता्ते श्राद्धेऽपै
विज्ञेया; ॥ ४ ॥
अपः प्रदाय | ५॥
उपवेशनादनन्तरं ब्र ह्मणगगिष्वपो द्दाति । अश्चयीमुलः प्राचीनावीती पितृक
कयात्‌ ॥ ९ ॥
द्भोद्धिगुणमुम्रानासनं परदाय ॥ ६ ॥
। ततो दमौद्धिगुणमुप्नानाप्तनषु द्दाति । भाप्नं प्रदायेति स्मयं द्वितीया ।
आवेशनस्य प्राक चोदितत्वात्‌ ॥ ६ ॥
अपः प्रदाय | ७ ॥
ततः एुनरपो ददाति ॥ ७ ॥
तेजसाहममयमून्पयेषु तरिषु पातर्वेकद्रव्येषु वा दभान्तर्हिेष्वप
आसिच्य धेनेदेवीराभष्टव हत्यनुपन्व्रितासु एक नाव्पति
रिऽ सोमदेवत्यो गोसवे देवनिपितः । भत्नवद्धिः भतः
स्वधया पितृनिमीकान्धीणयाहि नः स्वधा नप इति ॥८॥
ततस्तैजप्तमेवं पात्रमदममयमेकं इन्मयमेकम्‌ । एतेषु भरिषु प्रषु । शद्रा
समव एकद्रवयेषु वा तरिषु पातेषु । वरीण्यपि तैजसानि वा । शरीण्यप्यरममयानि
वा । घरीण्यपि मृन्मयानि वा । तान्याञनेवीदिक्संस्थानि निधाय तेषु दमोनन्तर्षोय `
ततस्तेष्वपो निषिच्य तत; इनो देवीरित्युचा पात्रत्रयस्था अपोऽनुमन्त्रयेत्‌ ।
ङृदेव दाक्यत्वान्न मन्त्रावृत्तिः । ठतद्जिु पतरषु तिढानावपति तिद पतति मन्नेण |

१२३ नारार्णङृतवृत्तिसमेतमू- = [ भ०४ खर ७]

छ,

भत्र प्रतिपा मन्वावृत्तिः ; पितृशगदस्योहो नासीत प्राक्‌ । पत्रेषु गन्बमा-
स्ाद्यावेत्‌ | ८॥ ५ अ |
¦ प्तम्येन ॥ ९ ॥
पिभ्यं के सव परपवयेनप्रदकिणेन कायम्‌ । अपरदकषिणं कायेमित्यचैः । तृतीया
8 प्रकत्यादित्वीदुरटव्यो । संमेन घावर्तीतिवत्‌ । ‹ भ्दक्षिणमुषचारः, (२९.१९)
इत्याभयुदेधिकेऽपवादददौना्योगविमःगोऽवगतः ॥ ९ ॥
` इवरपाण्यङ्गुष्ान्तरेणोपवीतित्वादक्षिणेन बा सन्योप्हीतेन
पितरिदं ते अध्यं॑पितरामहेदं ते अध्यं भपितामहेदं ते अघ्यै-
पिति ॥ १० ॥ .
` उत्तर्रोपवीपिविषाना्सवभिदै पिञ्यै॑प्राचीनावीतिना कार्मित्युक्तम्‌ ।
अधुना, उपवीतित्वादिति हेतुनिदश्ादत आरम्यावौगन्धमास्यादिदानादि यज्ञोपवी-
-तिना कम करतयमिति गृह्यवरिदः। इतरस्य सव्यस्य पाणेरङ्गुषठान्तरणाध्य प्रयच्छेत्‌।
उक्वीतित्द्धतो; । पिये तावलाचीनावीतिना माग्यमयं चोपवीती तस्मादित्व्ैः ।
येन पणिना कर्मं करोति दक्षिणेन वा प््येन बा तस्िन्पते यन्ञोपवीते स्थिते
प्राचीनावीती मवति । ततोऽम्यसिन्नसे स्थित उपर्वीती मवति । अत्न तृपवीति-
स्वासाचीनावीतित्वरिद्धययै सव्यपाणिपितृतीयेन दातव्यित्भेः । अथवा सव्य
पणेः दिष्टगहितत्वादक्षिणं पाणि स्येन पाणिना गृहीत्वा दक्षिमेनेव पाणिनोपवी,
्यवा््य प्रयच्छेत्‌ । ( +पितादित्रयाणां तिमिम॑न्ैयेयाकमं प्रयच्छेत्‌ । ) ॥१०॥
अम्पव॑भ्‌ ॥ ११ ॥
अर्यप्रदानातपूवंमन्या अप्यो दचादित्यथः | ११ ॥
ताः परतिग्राहपिष्यन्सकृर्सटृत्स्वप। अघ्यां हे ॥ १२॥
अर्या इति । निवेदयेदिति रेषः। ता अध्या जपः प्रतिग्राहयिष्यन्‌। परतिग्रहणात्पृतै
सङ्ृतसकृदभ्यौ अपो निवेदयेत्स्वथा अध्यां इति मन्म्रेण । शपित्रयै यावन्तो ब्राह्म
णात्तम्पः पर्वैभ्यः प्रथममेकमेव पत्र सकृननिवेद्ये्न प्रतित्रह्मणम्‌ । तथा पिताम.
हीधौनो द्वितीयं सदेव । प्रपितामहाणनां तृरतीयं सङदेवत्येवम्यं घरकृत्पङृदिति-
बेचनम्‌ › । निवेदनस्य सच्ृल्ियमाद्न्याप्तामां दानमध्येदानं चध्येमन््रःश प्रति.

+ कैसस्थितो प्रन्थः ख, पुस्तके नास्ति ।

` = 3, -वीतुदविति रकग. ब. ग्डनायङ्ञोः। `

। अर ४ ल० ७] अआश्रहायनगेह्सू्रय्‌ | १२७

त्र द्यणमावतन्ते । निवेद्नान्योदकदानाध्यदानेष॒ पदा्थानुसमयः काण्डानक्षमये वा
रषटम्यः । गन्धादिदाने च तथा । एवमेकेकप्यानेकपसे | एकाक्षि त्वक
पाश्रमेकेकस्य निवे, अन्या अप॒एकेकस्य दत्ता, अध्या अप एककस्य दचात्‌;।
सरवेषनिकपकषे चीण्यपि पात्राणि तस्येव निवेद्य, पुनः पुनरन्या अपो दत्वा तयैव
तिर्य तिमिनेननैः प्रयच्छेत्‌ | १२॥

सष अदुमन्त्रयेव या दिव्या आपः पूरथिंदी संबमूवुष अन्त-
रि्वा उत पार्थवीर्याः | दिरण्यवर्णी यद्गियास्तवा न आपः
धस्याना भवान्त्वापि सेसषवान्समवनीय वाभमिरद्धिः पूत्ररषो
मखमनाक्ते ॥ १३॥ |
ह्मणः प्रखष्टा निनीता अध्या भपोऽनुमन्त्रयेत | या दित्या इत्यनेन मन््ेण ।
सृष्टा इत्यादिकमैणि क्तमत्ययः । मूतकारत्वमात्र जन्क्यप्रपङ्गात्‌ । तेन प्रति-
ब्राह्मणं एथगनुमन्त्रणम्‌ । अध दत्वा दत्ता नि्णतास्तदानीमेवानुमन्रयेत । एव
सवषाम दत्ते सेखवानरव्थशेषान्पात्रगतानेकी करोति । उर्तरे द्वे पत्रे प्रथमपात्र
आप्िश्वतीत्ययेः । एवं गृह्यविद्‌ः । ततस्तामिरेकीङतामिरद्धिः पृत्रकाषेनपुल-
मनक्ति । नां चेनानाक्त ॥ १३ ॥

नोद्धरेतमयमं पाच पितृणापध्यप्‌तितमू + आहतास्तज् तिष्टन्ति

पिहरः शौनकोऽब्रवीत्‌ ॥ १४ ॥ (+ उद्धरेधदि चेस्पात्रं वितं

वा यदा भवेत्‌ । वदऽऽसुरं भवेच्छद्धं कुद्धः पितुगणेषतैः ॥

दाते) ख ॥ ७॥

पितृणामव्येपातिते वितूणामध्यंरेषा आपो यद्तिन्पात्र एरकाङताः एवमूतं

परथपं पत्रं तस्मादेशानोद्धरेत्समवनयनदेश्चानापनयेदा श्राद्धपरितमापेः ।
किमिति नोद्धरेत्‌ । यस्मात्तसिन्पात्रे पितर्तृतीयपानेण पिदहितात्ति्ठन्तीति गृह्य
जञासतृतीयेन पत्रेण प्रथमपात्रप्याप्विानमिच्छनिि । अन्ये बु ‹ ततरेषि तृतीयाय
सप्ता | तेनायमथ; । आवृतास्तेन प्रथमेन पत्रेण पितरह्तिषठन्तीति । एतदुक्त
मवति । ‹ सध्येषातितं प्रथमे पा न्यन्निढं कुयीत्‌ । तच नोद्धरेत्‌ । आ पतमा-
हरिति › व्याचस्युः । श्ौनकेऽबवीत्‌ । शोनक एवमवादीत्‌ । अौनकम्रहणे तस्य
पू्नायम्‌ । न विकस्पायम्‌ ॥ १४ ॥ ७॥

~~~

+ कसस्थितकारिकां केविल्प्म्ति ।

१. शा निर्णत ।२ क. ग, "थिव सं°।

१९४ नारंयणद्ववृत्तिसमेवपू- [० ४ ख° ९]
एवरिमन्कारे गन्धमास्वधूपदोपाच्छादनाना प्रदानम्‌ ॥ १ ॥
जअच्छादन्‌ वखम्‌ । इदानीं प्राचीनावीती मवेत्‌ । ततो गन्धादीनि पञ्च बाह्य
` णिभ्यो ददाति। एत्मर्कष् इ।त वचनमेतस्षिन्काड एतान्येव ददा तत्यवमयथम्‌ |

तेन गहिरण्यादीनां राद्धान्ते प्राकंस्वषावाचनात्परदानं कायामाते पद्ध |
¢ दृ तु दक्षिणां शक्त्या स्वषाकारमुदाहरत्‌ ` ईइ स्मृतः ॥ १॥

उद्धृत्य धुताक्तपन्नमनुद्गापयत्यञ्ना करिष्वं कर क्वा #ति

वा॥२॥

अनाहिताग्नेः पिण्डपितुयज्ञस्य च प्रनेणस्य म्यतिषङ्गा मवति । ईप्मापततमात
नान्त, पिण्डपितृचक्ञं इत्वा ब्राहमणप्च्छोचाययाच्छद्नान्त पच्णि हृत्वा ततः
पिण्डितयत्स्थाीपक द्तमुदधत्प वृतां इत्वा पित्रा्यथान्त्रसणाननुत्ञापयात-
‹ अद्भौ करिष्ये इति वा 'अग्नौ करे! इति वा “अन्ना कर्वाणाति कवा॥ २ ॥

~ भरस्वभ्यनुह्ञा क्रियतां कुरष्च कुर्वति ॥ २ ॥

` , बाहिर पर्यम्यनक्ञा देया यथातत्वं क्रियतामिति वा कुरुष्वेति वा कट)
इति वा ॥ ६॥ ५ | ।
अथाप्नौ जहति यथोक्तं पुरस्तात्‌ ॥ ४ ॥

तंतोऽ्रै जहोति । उक्तमार्गेण ^ मेक्षणनावदायावदानस्तपद्‌ जुहुयात््ामाय
पितमतें स्वधा नभोऽञ्ये कञ्यवाहनाय स्वधा नम इति स्वाहाकारंण वाञ्च पूञ यन्न.
पवतिी मेक्षणमृ भहत्य ' ( श्रौ ° २।६ ) इति । अथशब्दो होमाद्वाचन . पिण्ड-
पितृ पै छरृतमिति ज्ञापनाथेः । तेनानयोन्धतिषङ्ग। रन्ध; । भस्म।वचनमुत्र्‌
.विवक्ताथम्‌ ॥ ४ ॥ ।

अभ्यनु्गायां पाणिष्वेव दा ॥ ५॥ |

अभ्यनुन्ञायामिति । यदि ब्राह्मणाः पाणिषु होममम्यनुनाननि । असिकार्यक-
रत्व यदि स्वेषामम्युपगच्छन्तात्ययेः । तथा सपि पाणिषु जुह।त । अनुज्ञाक्चन
परस्यभ्युज्ञावचने च नैव स्तः । कथं तद्यम्यनुनानन्ति वा न वेति ज्ञा सक्यम्‌ |
उच्यते । यत पि.डपितृयनज्ञ्ा्िरसि तत्ा्चिपराषि्द्धवाल्ाणिहोमं नोमभ्यनुना-
नन्ति । यत्र दु पिण्डवितृयन्ञकरपप्रिन। सित त्राभिपाप्त्यमावात्वाणिसेनमभ्यनु-,
जानम्ति । कथं पनस्त्ाम्यमावः ‹ गृह्याणि व्यामः * ( १।१।१ ) ईति
हि परिज्ञातम्‌ । उच्यते । पणिपुखाः पितर इति श्रुतयकषादाननिवतितः । एं

[अनष ८] आग्वरायनगृहचसूत्षू | १९२

चे इत्वा विधिवरोन तेषुमम्यनुज्ञा विज्ञेया न तु प्रतिवचनेनेति सिद्धम्‌ । तेनाम्य-
ज्ञाय परत्यस्य पिण्डपितृयनज्ञकद्यप्राप्त्यमाकेनारन्यम।व हृत्ययमर्मः । ताम्यामेव
मन््रम्यां पाणिषु ज॒हुयात्‌ । यावन्तो ब्राह्मणाः पितरादि्रियार्थमगविष्टास्तेषां स्वेषां
पाणिषु ज॒होति | वचनात्‌ ¦ मन्बौ च द्धौ | तत्राथदिकैकामाहतिं पिगह्य पिगह्य सर्वेषां
दक्षिणषाणिषु जुहोति । मेक्षणानुमहरणमथौस्टृप्म्‌ । अन्ये तु पाणिनैव जहति | तत्पक्षे
स॒तरां ङ्म्‌ । अन्ये ठु प्रतिब्राह्मणं दव दवे आहुती ताम्यामेव मन्त्राभ्यां जहृति ।
तिग्रहविध्यम।वाद्‌रम्मप्तामथ्यचचेति । एवं पाणौ होमः । अस्मिन्पक्षे पिण्डनि.
प्रणकाटे ब्राह्मणानां प्तमीपे पिण्डनिकपणं मवति । ‹ उच्छिष्टदनिधौ पिण्डा
न्दद्यादवा पितृयज्ञवत्‌ › इति श्रतिः । पगिहेमस्य विषमुत्तरत्र विस्तरेण विमा

वविष्थामः । अनाहिताग्नेः पावेणेऽभकरणमेव+ । न पाणिहोमः ॥ ^ ॥
पाण्य श्रुत्या ्रटयात-
अध्नियुखा र देवाः पाणिपूखाः पिर इति हि ब्ाक्मणप्‌ ॥ ६ ॥
देवानामाभ्चेमखत्वादमर) द्येमः । पितणां पाणिमृत्वासाण होमो यक्त एवे
त्यथः ॥ ६॥
यदि पाजिष्वाचान॑तेष्वन्यद्न्नपदुदिशदि ॥ ७ ॥
यंद्वयमत्र विधारुमिष्टमिति गम्यते । तेत्र कृत्वा माजनेषु मोजनाथमन्यद्न्न-

मनु[दिरात्‌ ददती यक्रोऽष॑ः । या; पामहूर्मः कत६तदाऽऽचान्तत्वन्वद्‌न्न द्दाता.

त्थपर्‌ः । आचान्तशनब्दे विभरतिभ्च।्तत केचिद्‌।हुः--यद्‌ा १।भघु हामस्तद्‌। हुत.
मन्नं भाजने निधायामन्तपिसैव रिष्कसडजऽ्चतियुः । अनचान्ेषवन्यद्ं दद्‌ति ।
ननु यदि मन्तणं न कृतं तद्यंचमने विधि घटते । अदरुषित्यामवादिति चेत्‌ ।
व॒॑प्च्छमः | कतेऽपि भक्षणे किभिव्ाचमेधुः | अशुषित्वादिति चेत्‌ ।
तद्यशुचिष्वेऽपि ि.ेत्यचमेयुः । वचनादिति चेत्‌ । तद्न्ाप्यक्रि;
ष्टम्‌ । अत्रापि हि गाणरहेमनिमितमाचमनं चोयते | न च पवेमाचम-
नघदचित्वानिमित्तम्‌ । कभोङ्गनेमित्तकषयोरपि कििमानत्वात्‌ । तथा हि पिण्ड.
दानमुक्त्वाऽऽह्‌ मन॒ः ° आःचम्थरीदक्‌ पराद्रत्य त्रिरत्चम्य शनैरपुन्‌ ' इति |,
मेमित्तिर चेदम्‌ । अशुचित्वाभवात्‌ । तद्वरिदमपि नेनिविक९्‌ । पू ५।शन~
निषेदश्च दइरेयते । ^ अन्ने पमितछे दत्त पचमरनन्त्यबुद्धयः । ।पत्रस्तन

------- = क

न ------------------>

+ ग्यतिभङ्गे इति शषः ।

१. स्तः । ग. श्रतेः । घ. स्दिः
१ ।

१३२ नारायणश्ठतदटततिसमेतम्‌- = [अ० ४ ख० <]

तप्यन्ति शषा न भन्ति ते ॥ यच्च पणिते दत्तं यचुन्नमुपकस्पितम्‌ । एकी
मावेन मोक्तभ्यं पथग्मावो न वियते ॥ * इति। ननु प्िण्डाकरणे दरयते |

हुतशेषं पितृभ्यः पाणिषु ददातीति ' । तस्यैवायं निषेधः । द्दातचीदितत्वाः
ततस्य ! इदं त जहो तिचोदितम्‌ । तस्माचास्य निषेध इति चेत्‌ । ततर तरुम: । दुत्त.
शब्देन विषितो यत्ाणौ निहितमन्न तदुच्धते । एवमुदीच्या जहुः । माष्यका-
रस्तेनन्नेच्छति । चमु मक्षणे । आचान्तेनिति मक्षितेषित्यथः । पाणिषु हुते
चेत्तेष्वत्नेषु प्राशितेष्वन्यदन्नं ददाति । न तयोर्मिश्रीमावः कायः { अथाप्नाकरण-
पक्षे ‹ अग्न्यभावे त॒ विप्रस्य पाणावेवोपपादयेत्‌ । यो ह्यभचि; स द्विनो विभमन्त्र-
दर्विमिश्च्यते 2 इति हि मनुनाञऽभिष्तःस्प द्रितम्‌ | त्न प्रारतेष्मचमनं नं
काम्‌ । अञितुद्परवदशनात्‌ । प्रयोगान्तरस्य च तद्विषयस्याविष.नात्‌ । केचि.
्वद्गुष्ठनिमेशन। दिपयोगान्तर कुवैमित । तत्पक्ष आचमने कायै न वेति चिन्त्यम्‌ ।
अन्नं पामितछे दत्तामि्यय निषेधः सपिण्डकरण एव | तस्य ददातिच।दितत्वात्‌ |
अस्य न मवति । जुहोतिचो्ितत्वात्‌ । तच्छन्दच) दित्येव च तदग्रहणं युक्तम्‌ |
तस्यैव प्रथमे प्रत्ययादिति | अत्र युक्तं ज्ञत्वा कायम्‌ || ७ ॥

| अन्नमन्ने ॥ ८ ॥
हुतशेषमननं मजनाभ॑पु परेषु निहितेष्यनेषु ददति । अञ्चिहोमे पणिरोमे च
समानम्दिम्‌ ॥ < ॥
षष्टं दत्तमृध्तुकमिति ॥ ९ ॥

ह पमूत दत्तध्नकद्धिकरण शठम्‌ । इतिशव्यो हेतवः । तस्मा स्मम्‌.
देयमिति मोजनस्य पयोप्तमान्नं न देयं किंतु ततोऽप्यधिकं देयं यथो.

[क

तपताञ्ज्ाल्वा मधुमत; धावयेदक्षङ्नमीमदन्तोति च ॥ १०॥

मधुवाता इति तिखो मधुमल्य इति प्रािद्धाः । अन्नादिनिवृत्तेच्छं ज्ञात्वा ततो
मधुमतीति तिसोऽकषतनित्येकां श्रावयेत्‌ । तृषु श्रावयेदित्येव वक्तव्ये क्नातवेति

= क,

वचनं ज्ञात्वेता; श्रावयेत्पृत॑तु भाजनकषेऽन्याः श्रावयेदित्येवमथैम्‌ । मनु-
नाऽप्युक्तम्‌- स्वध्यायं श्रावयेततित्ये धमेशचाज्ञाणि चैव हि । जाख्यातानीति-
हाप्तांश्च पुराणानि लिखानि च › ॥ इति ॥ १०॥

संपन्नमिति पष्ट यथदन्नपुपमक्तं तत्तःस्थालीपाकेन सह

क

पिण्डायैगुद्धन्य शेषे न्िदयेत्‌ ॥ ११7

[अ० ४ त° <] आःलायनगृहयसूषरू | , १३१

अथ संपन्नमित्यनेन वाक्येन ब्राह्मणान्पृच्छतति | ते च संपन्नमिति प्रत्यचः।
तततो यचयदन्नमुपमुक्त तस्मात्तस्मादन्नादुद्धरति पिण्डार्थम्‌ | परतः स्थादटीपाकेन
संहेकी करोति । अननभ्रकिरणाय चाथादसतिननेव काटे प्ैस्मा्ुक्तशेषादुद्धरति ।
ततो मुक्ताद्धृतशेष निवेदयेद्धा्यणेम्थः ‹ इदं शिष्टं॑किमनेन कर्तन्यमिति › ।
स्थाटीपाक्रेन प्हेति । नाघापृवैस्थाढीपाकश्चोचते । सश्रद्धष भङ्गात्‌ । अनिषठं
चैतत्‌ । तेनानबाद्‌ एवायम्‌ । तेन यत्न स्थादीपाको तिहितस्तन्न तेन मक्तशोपेण च
पिण्डनिपरण भवति । यत्र तु स्थार्टीपाकविधिनीस्ति तत्र भक्तरोषेणैव केवलेन निपर्णं
भवति । अचा॑णाष्टो श्राद्धान्यक्तानि -“ अन्वष्टकंय च पूवेद्यमाति मापि च रा,
णम्‌ । काम्यमम्युद्येऽष्टम्यामेकोदिष्टमथाष्टमम्‌ ॥ › तेत्र पूर्वेषु चतुषू स्थादी-
पाकादुद्धत्याञ्चकरणम्‌ । अभि्मीषे स्थाडीपाकेन मुक्तरोषण च पिण्डनिपरणम्‌ ।
पिण्डपितुयज्ञकस्पस्य तेषु विद्यमानत्वात्‌ । तच्च साधितमेव प्राक्‌ । उत्तरेषु चतु
मोजनाथादन्नादुद्ूय घृताक्तं इत्वा पाणिहोम; । ब्राहमणमतमीपे मूक्तरोषमत्रेण
` िण्डनिपरणम्‌ | तेषु स्थाङीपाकविष्यमावासििण्डपितुयज्ञक प्राप्त्यमावाच्च | तत्राय -

€
म

हेवा च तदम्युक्षणं च सक्ृदा च्छिन्न वतरणे च टेखा त्रिरूदकेनेत्यादिप्त्नधाश्च

नान्ते च मवति । अ प्रतयेयादिति तु न मवति । जन्यन्चातिप्रणयनादि पष न
` मवति ॥ ११॥

अभिपतेऽनुमते वा भक्तवरस्वनाचान्तषु पिण्ड।न्निद्ध्यात्‌ ॥ १२॥

शेष निवेदिते ब्राह्मेर्येधमिपतं स्वीकतुमामिरेतं तदा तेभ्यो दयात्‌ । अथ यद्य.
नुमतमनृज्ञानं॑‹ इष्टैः सहोपमुज्यतामिति › तदा स्वाङत्य॒ज्ञातिमि्न्धवेश्च
सहेपमून्ञीत । मनुरपि ‹ ज्ञ तिभ्यः सत्कृत दत्वा बान्धवानपि पूजयेत्‌ › इति ।
ततोऽनाचान्तेषु पिण्डातिदध्यात्पवोक्तविधिना । अनाचान्तेषिवत्येव सिद्धे मुक्तव-
त्स्वितिवचने मुक्तवत्स्वेव निदध्यान्न पृठमित्येवमथेम्‌ । मनुना मोजनात्पवै
निपरणं विहितम्‌ । तत्न कामिति । अतो ज्ञायते । अन्यस्य मनुप्रोक्तस्याविरद्ध-
स्याङ्गस्यच्छतः करणाति ' । १२९ ॥

आचान्तेष्वेकं ॥ १३२ ॥
सआचानषु निपरणमेक इच्छन्ति ॥ १३ ॥
प्रकी यान्नमुपवीयों स्वघोस्यतािते विसूने्‌ ॥ १४ ॥
आचान्तेषु पिण्डदानपकषे पिण्डान्दस्वा तत उच्छिष्टाना समीपेप्व्ने भरविरेत्‌ । 1/

""=--------________________________-____~_~_्‌्‌्‌ब ब्‌ ब {बब बब

१ ख. तत्तत्स्थ्‌° ।

१३६ ्ारायणरवृत्तिसमेतगू- | ० ख <|

अनाचानष्‌ पिण्डदानपक्षेऽपि पिण्डं द्वा तत उच्छिष्टानां ्तमीपेऽन्ने प्रङिरेत्‌ |
मनरपि ' तार्ववणिकमत्ादयमानीयाऽऽष्ाम्य वारिणा । प्मुत्पजद्धुक्तवतामग्रतों
परिकिरन्भवि ॥ › इति । अधुना प्रथमे पात्रं विदृणुयात्‌ । तत उपवीय यज्ञोपवीती
भतवेद्र्भः । मनुरपि ‹ उद्धते दक्षिणे पाणाव॒पवीसयुच्यते बुधैः । प्म्ये प्राचीन.
मावीती निवीती कण्ठप्तञजने ” ॥ इति । ततो दक्षिणां दत्वा ‹ ॐ स्वधाच्यता-
मिति ? ब्राह्मणान्विपृजेदतिपूनेत्‌ । अनुज।तीयादुत्थापयेदित्यथः | ते च
स्पेति ' प्रत्यूचुः ॥ १४॥

अस्तु स्वधेति वा| १५॥ ख० ८॥

अस्तु स्वधेति वा विनेत्‌ | तथा प्ति मे चास्तु स्वधेति प्रत्यूचुः विसुज्य
ब्राह्मणांस्तास्त॒ नियतो वाग्यतः शविः | दक्षिणां दिश्चमाकाङ्क्षन्याचतेमान्वरानिि-
तेन्‌ | ^ दाताये नाऽमेवधन्तां वेदाः सतातेरवच | श्द्धाच ना मा व्यम१हहू
पेयं च नोऽस्तु ' इति । उच्छेषणं तु ततिष्ठेवावद्विपरा विस्मिता; । तता गहब
दद्यादिति धर्मो भ्यवस्ितः ॥ › इति मनु; । अशे श्राद्धानीन्युक्तम्‌ । तत्नान्वष्टक्य
च पर्वेद्श्च मापि मापि चति श्राद्धघ्नय द्वितीयेऽध्याये व्यक्तीकृतम्‌ । प।वेण चान
हिताशरन्भ्ती कृतमेव । आहिताभिस्त पिण्डपितृयज्ञं प्तमाप्य ततः पविम्‌ करोति ।
पितृज्ञं तु निषत्य॑ति मनुः । तव पाणिहभो बहमणस१)५ मुक्तशेषमातरेण पिण्ड
दानं च| काम्ये च पाणिहोमे मृक्तशेषमाबेण पिण्डदानं चास्त्येव । मापि श्राद्धस्य
= प्रावेणस्य चैककायैत्वादन्यतरमैवामित्युक्तम्‌ । तन्न माकतिश्राद्धं कृतवा शेत्पवोणि
, केवह पिण्डपितृयज्ञः कायै एव । काम्यश्ादधं कृते चेततनेवाे न पुनमौपिश्राद्धष-
वेणध्राद्धे कार्ये । काम्यश्चतिस्त्‌ तिथिवि्चेषमपेक्षय चरिताथौ सती न पनरावतीधैतु
शक्रोति | भधिहात्नद्रभ्यवत्‌ | आम्य॒दाधिके त॒ युग्मा ब्राह्मणा अमृटा दमाः प्राङ्म्‌-
खो यन्ञेपर्वाती स्यात्प्रदक्षिणमुपचारो यवेितिछार्था गन्धादिंदान द्िद्विच्छनदमोना-
पने दयात्‌ । ‹ यवोऽप्ति सोमदेवत्यो गोप्तवे देवनिर्मितः । प्रत्नवद्धिः प्रत्तः प्या
नान्दी मुखानि तृनिमाह्ठीकान्धीणयाहि नः स्वाहा › इ।त यवावपनम्‌ । नान्दीमखाः
पितरः श्रीयन्तामिल्यध्यनिवेदनं यथाचिङ्गम्‌ । नान्दीमुखाः पितर इदं वो अर्व
मिल्यध्यप्रदानमन्तो यथाटिन्गम्‌ । पाणौ होमः * अघ्चये कम्यवाहन।य स्वाह्‌।।
सोमाय पितृमते स्वाहेति " होममन्तौ । मधुवाता हति त॒चस्य स्थान उपास्मै गाय.
तेति पश्च मधुमतीः श्रावयेत्‌ । जक्षन्नमीमदन्तेति षष्ठीम्‌ । जाचान्तेषु मुक्ताशयान्मो-
मयेनोपद्िप्य तेषु प्राचीनाग्रान्दमानास्तीये तेषु पृषदाज्यमिभ्रेषु मुक्तरे षेणेकेकस्य

१ कृ. कृतं वे ।

[०४ ख०९] आबदायनगृयमूत्रम । १३३

क ट

द्रौ द्वौ पिण्डौ द्यात्तनेव « कमेण । मन्ध्रावृत्िरु्ता । अन्ये त॒ नान्दीमुदेभ्यः
पितेम्यः स्वाहेति ` । एव यथाहिङ्गं पिण्डान्निषणमिति | सर्पिषि दृध्यानयत्येतदेष
पृषदाज्यम्‌ । अनमन्त्रणा दि पृैवत्‌-। अन्ये त्वनमन्त्रणादि नेच्छन्ति । ॐ स्वधो
च्यतामित्यस्य स्थान उपर्पन्नमिति ; शेषं॑पृवेवत्‌ । अष्टमीशराद्धं काम्यवत्‌ |
एकोदिषटे त्वेको विग्र एकम्येपा्तम्‌ | न देवंन धृषोन दषो न स्वधाशचब्दो न
पितृश्षब्दो न नमःशब्दः, तिढोऽपतीति मन्त्रस्योहस्तृष्णी वा तिडावपनमर्यनिवेदनं
तूष्णीम्‌ । अर्ये दत्ते तत्प नयुम्ने करोति । मोजनायौदन्नादधत्य) घृताक्तं कत्वा,
अमुष्म रवाहात षाणगहामः । अमुष्मश्न्दस्य स्थान प्रतनाम वाच्यम्‌ | नामश्र-
वेणम्‌ । मुक्तशेषमानेणेकं पिण्डं निषणीयात्‌ । तस्य गोत्रं नाम गृहीत्वा निनयन-
मन्रस्यीहः । अनुमन्त्रणादि प्व समन्त्रकं मवति । पर्त्ना्ाश्चनं तु नास्ति । अभि-
रभ्यतापिति विप्तनेनम्‌ । एवै नव श्राद्धवर्जितष्वकोदिषेषु । नवधरद्धेषु व्वेकोिषषु
स्मैममन्त्रकं मवति | “ नवश्राद्धममन््कम्‌ इति वचनात्‌ । दश्षदहेषु यानि
श्राद्धानि तानि नवश्चाद्धानि | * नवश्राद्धं दश्षाहानि › इति क्चनात्‌ | यत्र
यत्रास्माभः पाणिहोम उक्तस्तत्च सर्व॑ भाष्यकारः पिण्डदानं नेच्छति । स्थाढी.
पाकेन सह्‌ मुक्तोपेण पिण्डदानं चोद्यते । तेत्र च स्थाङीपाकामावादिति । येदु
पिण्डदानमिच्छन्ति त एवमाहुः" स्यापाकेन सह पिण्डदानं कायम्‌ | न
पृथक्‌ । स्थाटीपाकेन भुक्तरेषेण चत्ययमः । न तु यत्र स्याङीपाकस्ततरैव पिण्ड-
दानं कामिति । तेन तेष्टपि केवटेन मुचशेषेण पिण्डदानं कायेमिति ' ॥१९॥८॥

(4

अथ शरगवः ॥ १॥
उक्तोऽथैः । शटगव इति कमेनाम | स वक्ष्यते । शो
जे आदिम्योऽच्‌ । शृरीत्यथेः । शरूटिने रदाय गे
शखणवः ॥ १ ॥

ऽस्यास्तीति शुकः ।
पशुना यागः स

शरदि वसन्ते वाऽद्रंग।२॥
शरदि वसन्ते वा ऋडतावाद्रीनक्ष्रेण स्त कायैः ॥ २॥
भ्रष्टं स्वस्य यूयस्व ॥ २ ॥
सवस्य यूथस्य ध्र्ठ कायेनामिषिच्ये्यनेन पनन्धः ॥ ३ ॥
अकुषटिपृषत्‌ ।। ४॥
स च पशरकु्िषषत्कायैः । कुष्ठी च दच्च न आद्य इत्यथे; । पएषूरणो

व क

रोहितः शृङ्कबिन्दुमि; संयुक्तः.॥ ४ ॥

१३५ ` नारायण छृदत्तिसमेतम्‌- [ ०४ ५९]

व.रमाष्‌ पित्येके ॥ ५॥ ,
व.र्माष गृहीयादित्यकं आहु; । कस्मा। नाम इष्णावन्दुचतः ॥ ९ ॥
कामं ृष्णमारोहगधित्‌ ॥ ६ ॥

कामं प्ण गृह्णीयादाोहवश् द्धवति । जम्बूदश इत्यथः ॥ ६ ॥

| वीहियवमत्रीमिरद्धिरभिरिच्य । ७॥

एर्वगणय॒क्तं पड्ामस्मात्कमणः पवेमेव बरीहियवमतीमिरद्धिरमिषिश्वति स्पयति
स्वयमेव ॥ ७ ॥ |
| शिरस्त आ भसत्तः ॥ ८ ॥
शिरस्त उपरि प्ररम्य आ मपत्त ज एच्छदेश्चत्‌ ॥ < ॥
ि रुद्राय महादेवाय जुष्टो वर्॑स्वेति ॥ ९॥
रुद्रायेति मन््ेण | तत उत्पृष्टो वेते पडयोवदुत्पन्नदन्तो मवति सेचनसमर्थो वा .
मवति ॥९॥
वर्धयेत्संपन्नदन्तसूषभं वा ॥ १० ॥

तं पष्ठमेवमवरय वधयेत्ततोऽन्यतरस्यामवस्थायां कमे कयाद्कष्यमाणम्‌ ॥ १०॥
ह यत्गियाणां दिशे ॥ ११॥
~. भ्रामाह्हिः प्राच्यामुदीच्यां वा दिशि कायैमित्यथैः ॥ ११॥

अपंदथेने ग्रामात्‌ ॥ १२॥

यत्रष्यं आमो न प्यति यत्स्थो वा ग्रामं न परयति त्व देशे का
मिद्य; ॥ १२॥ ह
। उरध्वेमरधरात्र!दुदित इत्यक ॥ १३ ॥
अनयारन्यतरसिन्काडे कयत्‌ | १६॥
वेद्यं चरित्रदन्तं ब्रह्माणम॒पवेहय सपलाश्चामाद्रशाखां यपं निखाय
व्रतस्य कुश्चरञ्ज्‌ वा रशने अन्यतरया यपं परिव यान्वतरथाऽ-
धश्चिर्ि पुं बद्धा यपे रशनाया वा नियनक्ति यस्मे नम-
स्तस्मत्वा जुष्टं नधुनञ्मात । १४॥

शगवं यो वेत्यतः वेद्यः । यः स्वयं इतवानसौ चरिघवान्‌ | असिन्करमण्ये-
वगुण बऋह्याणमुपवेशयेत्‌ । आज्यभागान्ते कृत्वा । अथ शामितरस्याऽऽयतनं करोति।
ततः सपला्ामाद्रैशातां युपं॑युपा्ं॑पुरस्ताद्त्नर्निखनति । तक्षणं न मवति ।
भ्रालामिति वचनात । प्ता च युपप्रमाणा ग्राह्य । बत कुश्रज्नू वा रशने

[भ० ४ ० ९] अव्कायनगृदयसूतू । १३५

भवतः | व्रतती वद्ध पटा्तिरेषः । रशने भन्यतरयेति विवृत्या पठः क्यः |
प्रगृह्यत्वात्‌ | तयोरन्यतरया रशनया यू{ परिवीय परिष्टचान्यतरया रदशानया९.-
धेशिरपि शङ्खमध्य दृक्षिण शुङ्ग यथ। बद्ध भवति तथा पह बद्धा युपे तत्परि.
वातायां रशनाधां वा निबध्नाति प्रत्यङ्मुखं यस्मे नम॒ इति मन्त्रेण | युपाद्यो
विषा आस्स्व पशा भवान्त न पन्त | कुतः । पशयुकलपति विभ्य
मावात्‌ ॥ १४ ॥

परोक्षणादि समानं प्रशुना विशेषान्वक्ष्वापः ॥ १५॥
प्रक्षणादिवचने प्राक्षणासाक्तनस्य पदशुक्स्पविहितस्य निवृत्यर्थम्‌ । . पना
पटकरपेन समानम्‌ । विशेषमान्र कक्यामः । १९ ॥
पाच्या पल्लन वा वपां जुहुयादाते ह विज्ञायते ॥ १६॥
पात्री दारमयी । पटा पणम्‌ । वपाहोमक्राे पञया पाशेन वा वपां जहु-
यात्‌ । जुहा भप्वाद्‌ः । भ्रुलयाकषे उत्सन्नश्रतिमूढत्वदशनाैमित्ुकतं सवै स्मतै.
म्यम्‌ || १६९ ॥
जथाणामपि प्रदानानां होमवन्त्रमाहू--
हराय मृडाय श्रवाय शिवाय भवाय महादेवीग्राय भीषायं
पञ्चुपतये खद्राय देकरायेश्नानाय स्वाहेति ॥ १७ ॥
द्वादश्नामको मन््ः ॥ १७॥
षद्भि्वत्तःः ॥ १८ ॥
उभायेत्यादिषण्नामको वा मन््रो भवेदित्यर्थः ॥ १८ ॥
खद्राय स्वाहेति वा ॥ १९ ॥
अयमेकनामके वा मवेदित्य्थः ॥ १९ ॥

चत्तसपु चततस॒पु कुशसूनाु चतुषु दिषु ब्ल हरेधास्ते दर

पूवेस्षां दिशि सेनास्तभ्य एन नपरस्ते अस्तु मामा ददिसौरे

त्येवं भरतिदिशचे त्वादेश्चनम्‌ ॥ २० ॥

वपास्थाटीपाकावद्‌नहोमपयैन्तं कृत्वा लि्टङृतः परकषेकस्यां दिकि चतख.
श्तखः कुशसूना तिषाय तमु चदरोषेण मां्शोषेण च वरि हरेत्‌ । याते स्र
परैया दिशीति प्रतिदिशं त्वादेश्चते कायम्‌ । याते रुद्र दक्षिणस्यां दिशि) यास्ते
द्र प्रतीच्यां दिशि, यास्ते र््रोदाच्यां दिश ति । दभसतन्बेततुभेश्च कटपवद्प्रथिला
सर्वषाममर गृहीतयै कीकृत्य प्रथिताः कुशपूना उच्न्ते ॥ २०॥

= । 0 ‰@ भर - = [क
६३६ मरायणद्तवृततिसमेवमू- = [ ज० ४ ल० ९.

चतुरभैः सुक्तेथरसरो दिश उपतिष्ठेत कटुद्रायमारंदरायाऽत्ते पिद.
रिमा रुद्राय स्थिरघन्वन इति ॥ २१॥
चतुभिर्ययाक्रमेण चतस्रो दिशं उपतिष्ठेत ¦ पूक्तम्रहणे कटु येत्यषिन्पक्ते
= ० क, का + [. १ [^ का
अप्मे सोम श्रियमघीत्यादिना राद्रा्णां निवृत्यथम्‌ ॥ २१ ॥
सर्म द्रयज्ञेषु दिच्चयुपस्थानम्‌ ॥ २२ ॥
एतच िशपुपस्यानं सकैरदवजञेषु मवतीतय्ैः । एतमेव देवं म्ये गोष्ठस्य यजे-
तेति रौद्रं गेधुकं निर्वपहिल्यादिषु च धिज्ञयम्‌ ॥ २२ ॥
तुषान्फङीकरणांशच पुच्छं चमे शिरः पादानित्या(त्य) प्र वुपरहरेत्‌॥२३॥
प्याटीपाक्व्ीहीणां ये दषाः फटीकरणाश्च । फडीकरणा नाप पूक्षमकणाः |
ताश्च पुच्छादीनि चाभ्नादनुपरहरेत्‌ ॥ २६ ॥
भोगे चर्मणा कुव ताति शां वस्यः ॥ २४ ॥

0 +

षावत्यस्त्वाचायश्चमणा मांगमुपानदा।द्‌ कुचतातं मन्यते ॥ ९४ ॥

उत्तरते।प्दभवीतासु कुशसूनासु वा शोणित निनयेच्छ्वासे-

नीयेषि्णाविचिन्वदीः सपश्चुतीः सपां एतद्रोऽत्र तद्धरध्वापिति॥ २५॥

अङ्गावद्‌नसतमये केनवित्पात्रेण श्चोणिवं गृरहौयात्‌ । तदिदानीमुत्तरतोऽगेः ।
हमेवीतालिति । दभेरानिषु कुशपूनापु वा शोणित निनयेच्छवा्षिनीरिति
मरन््ेण ॥ २९ ॥

अयोद्‌ङढम त्य श्वापतिनीषेपिण।विचिन्वतीः समश्चुषीः सपां

एतद्राऽत्र चद्वरध्व।म११ सपस्या यत्तेत्रासयूवध्य वाच्‌ घतं मव्‌
त्द्धरान्त सप१। ॥ २६९ ॥

अथ तत्रस्थ एवेद्ङ्मुख आवय यत्तत्र सन्ञपनदर रुधेरमृवध्य वा ऊवध्य-
7६ वाऽवघयतं मभौ निपतित मवति तत्प्पम्य उदिति श्वा्िनीरिति मन्त्रेण
तच्च सषा हरन्ति दवताहूपण । ततः ।९२९३द्‌।दह्दयशूखद्वाप्तनस्ाह्‌व हम.
भेष समापयेत्‌ । ‹ जधास्व देवस्य यष्टा स्तोतृपरियस्य वै । प्गौत्मनो मगवतो
माहास्म्पमयुनाऽत्रवात्‌ ' ॥ २६ ॥

सवाणि दवा अस्य्‌ नामधेयानि २७॥

यक्न्ति कि ठीके नामधेयान्यमिषानानि प्म्ति तानि पवोण्व्यैष

नामधेयानि । यावन्तो टके शब्दाः सन्ति तैः प्त यमेव वाप इत्यः | तेटोकपे

~~~

१ क, गवम्‌ । ग. यवी पुम्‌. । २ क. न. तद्धोऽ्र' ।

[अ० ४ सल ९] आनरावनगृहयूजये | १३७

यावन्तः पदाथास्तं सव रुद्र एवेत्यथः ! एवं बुवता रुद्रस्य सवैगतत्वं दृ
तम्‌ ॥ २७ ॥
सघा! सेनाः ॥ २८॥
रखोक्ये यावत्यः सेनाः प्म्ति ताः स्वौ अद्यैव सेना; । न॑ श्चन्यस्याश्ष.
गयस्य सेनाः समवन्ति । अस्य तु महामाभ्यादुपपदचन्त एव | एव॑ त्रवता राजा,
द्यो देवाद्यश्च रुद्र इत्युक्तं मवति । स्तुतिषु च न पनरुक्ततादोषः ॥ २८ ॥
सवोण्युच्छरृयणानि ॥ २९ ॥
यावन्ति च ठोक उच्छर्यणान्युल्ृष्टानि मृतानि विदरत्तया यष्टतयाऽध्येन.
तयाऽध्यापयेततया दातृतया तपरस्तप्ततयाऽन्येन वा तानि सवा्यस्यैवंशभ-
तानि । न क्यन्यस्योच्छरषटत्वसंमवः । अथवा स्वाण्युच्छूयमाणानि पैतादीनि
तान्यस्येव । तेष्वयं वप्तीत्यथे; । एवमनेकधा स्तृतवानाचार्य; ॥ २९ ॥
इत्येवं विद्यनमानं प्रीणाति ॥ ३० ॥
इतिशव्द उक्तपरामशीं । उक्तेन मर्गेण ये दरदेवे विदित्वा यजति शढण-
वेन यनमनस्तमिववेवि्यनमानं श्रीणाति रुदरदेवः । जल्युच्छृेन भुखन यन .
मानं सयुनक्तीत्यथंः ॥ ६० |
नास्य ब्रुवाणं चन हिनस्तीति विज्ञायते ॥ ३१॥
अस्य कममणो ब्रुवाणं वक्तारम्‌ । च नेत्यपिशब्दा्थैः । तेन च वक्तरि
विज्ञातारमप्यध्येतारमप्युषकतौरमपि न हिनस्ति सदेव हत्येवं श्रूयते ॥ ६१ ॥
नस्य आरा्नीयात्‌ ॥ ३२ ॥
अस्य पोहुंतशेषं न प्राञ्नीयात्‌ । अन्यतरेच्छातः प्राञ्ीयाह्मय । अये निपेष
एवैषां मतेन कृतः | उत्तरत्र प्राश्चनविषापात्‌ ॥ ६२ ॥
नास्य प्रममाहेरेयुरभिमारुको हेष देवः भरना भवतीति ॥३३॥
अस्य कमेगः संबन्धीनि द्रम्याणिं आमे नाऽऽहरेयुः केचिदपि । प्रना जभिमार्को
हैष देवो मवति । आहरणे प्त्याहतवतीः प्रजा हिनस्ति रुदरदेवः । इतिशन्द
हेती । तरमान्नाऽऽहरेयुरिति ॥ ३६॥
अपात्यानस्ततः प्रतिषेधयेत्‌ ॥ ३४ ॥
पूत्रादीन्पमीपतः प्रतिषेधयेन्नात्राऽऽगन्तव्यमिति ॥ ३४ ॥
नियोगान्त॒ पराश्चीयारेषठस्त्ययन इति ॥ ३५ ॥
हतशेषं पशोर्नियोगानियमेन प्राशषीयात्घवस्त्ययन इति कृत्वा । मतो ज्ञायते ले-
-पेव एकीयः. पत्‌ इति ॥ २९ ॥ .

१८

१३१. नारायणङृतदात्तेसमेतम्‌- | ५०४ त ०९ |

अधनस्य कमणः फलमाह वि
स एष गुणव पन्यो छोक्यः पुण्य! पुञयः पश्च्य आयुष्यो
ननग्यः | ३६ ॥
यू्नेशवतो .पनलोकुण्ुतषायुवैशति मवनती सथः ॥ १९ ॥
[ऽन्यमृर्सुजत्‌ ।॥ ३७ ॥

९ शूटगवेन्ाऽन्य परु शष स्वस्य युधस्यत्याचकतणयुक्तम्‌ जेत्पुनः
` भांसमातकःरणाशिम्र | २७

स्स स्यात्‌ ॥ ३८ ॥,
वैथाउन्‌त्सष्ो नैव स्यात्‌ । शुखगवाय सद्दुत्सर्गोऽवदयं काथः। शृर्गवः द्द्‌.
वेश्य कायं इलयथः; । एवं च कृत्वा नेत्य कनद्‌ामात्‌ ज्ञायत ॥ ६८ ॥
न हाप मेवत्ताते 1वेज्ञायत्त ॥ ३९ ॥
.-न हाप््मवति । पषपुणकं कमे पदु; । शूटगवनामकेन पशुकरमेणा रहितो म्‌
भेदितः | यत एवे श्रूयते तस्मत्सहृदुत्र्गोऽव्यं कायैः ॥ ३९ ॥
शन्तारीयं नपन्दृहानियात्‌ ॥ ४० ॥
शर्णव साप्य प्ामं प्रविदय ततः प्रागुक्तं शन्तार्तीयं जपन्गृहानिय!दवच्छेत्‌ ।
१।वदद्त्यर्थः; ॥ ४० |
अथ नेमित्तिकं कप ऽ;ह-
पनाभुपताप एनमेव देवं मध्ये गोष्स्य यजेत्‌ ॥ ४१ ॥
पुनम यानां यदै पता ठथाविरमुत्तदेतमेव देवं द्वाद्शनामकं षण्न।मकमेकः
१ भके वेत्यथेः | तं मध्येगोष्ठ यजेत्‌ ॥ ४१ ॥
तत्र द्र्माह--
` स्थाङीपाकं सर्वहुतम्‌ ॥ ४२ ॥
आज्यमोगीन्तं छत्वोपस्तीवै देव्यौ स्थाहीपाकं सक निधाय प्रत्यमिघायं जुहु
थात्‌ । एवं सर्वहुतं कुयेत्‌ । अघ प्रधानहविषः रेषामावात्छिष्टङच कायः ।
दिगुपस्थानं कायेमित्युक्तम्‌ । ततः पवेप्रायश्ित्तादि समापयेत्‌ ॥ ४२ ॥
बर्हराञ्यं चानुष्हूस्य धमतां गा आनयतु ॥ ४३॥
ततो बर्हिष आज्यं च । चशचब्दात्षान्फटीकरणांशवान्नावनुप्रहस्य प्रतिधूम गा
आनयेत्‌ | ४६ ॥ |

१ खर र्ना 1

[ सः 9 स्०१ | आभ्वटायनगध्चर १३९

कन्तातीयं जपन्पशूनां पध्मियान्पध्यमियात्‌ ॥ ४४ |.
ततः शन्तातीयं नपन्पश्नां मध्यमियादरच्छेत्‌ | प्रविशेदित्य्ैः । अन्ये त

शन्तातिश्द्वन्ति सूक्तानि शन्तार्तायक्षब्देनोच्यन्त इति व्याचख्यः .। कानि तानि
4 इक द्यावाश्ाथेव। ' । इद्‌ ह नूनम॑षाम्‌ › । उत देवा भवाहितम्‌ † इत्येतानि, .†
4 श्चन इन्द्रा्ची ' इतीदं शन्तातीयमिति प्रपिद्धमित्युक्तमस्माभिः प्राह । अध्यायाः

न्तरक्षणायं द्विवचनम्‌ ॥ ४४ ॥
नम; श्ोनकाय नमः शोनकाय ॥ ४५ ॥ ख० ॥ ९ ॥
इत्वाश्वरायनगृहासूते चतुर्थोऽध्यायः ॥ ४ ॥

[नमि न्क
कत ० क

इत्याश डायनय्सूत्ं समाक्षमू ॥ `

शौनक्रनपस्कारस्तत्मरपादेनेद्‌ गृद्यशचाखरमस्मामिः प्रणीतं तच्च पमामिति ज्ञाप-
नायेम्‌ | ४९ । ९ ॥
आश्वटायन र गृह्यमित्यं तै विवृतं मया ।
सद्धिः पार्‌ ठु वै ्रह्यमसारं स्यज्यतामिति ॥
इत्याशटायनगृह्यतूत्रवृ्तो नारायणीयायां चदुरीऽध्यायः | ४ ॥

ग ९

अथ बह्वृ चाचायान्तरमतेन स्रपिण्डकरणप्रयागे वक्ष्यामः पीकयायम्‌ । त(स .

संवत्सरे पूणं द्वादशहि वा काथैम्‌(यैः) । तन्न नियमेन द्वौ ब्राह्मणो दैवे | पितुङृत्य
तु रयः । इतरत्सतै पावैणवत्‌। विरेषमात्रं वक्ष्यामः । तत्र चत्वाय्यपात्राणि । एके
प्रेतस्य । त्रीणि पितृपितामहप्रपितामहानाम्‌ । तत्र चुष्वेषै दभनन्तपीय चतु-
प्वप्यपो निषिच्य चत्वारे सकृदनुमन्ञ्य प्रेतपात्र तृष्णीं तिखानप्रकषिप्य ततो
मन्मरेण तरिषु पत्रेषु क्िपति । मन्तावृिरूक्ता । ततो गन्धमार्यश्चला्यैषि पत्रा-

[

ण्यचेयित्वा प्रथमे पात्रमितरेषु पित्रादिपातरषु त्रिषु निनयति ‹ समानीव › रईस्युषा
भ

ततोऽष्यैनिवेद्‌नादि पावेणवत्‌ । अत्न स्थाटीपाको नास्तीति कृत्वा माजनाथाद्न्ना.
दुद्धवयः धृताक्त कृत्वाऽरी कुयौत्‌ । फणिषु वा पृवोक्तेन विधिना जुहुयात्‌ । ततो
हुतशेषं पितुम्य; पाणिषु ददाति । अ्िहोमपन्षे पाणिहामपक्षे च समानामेदम्‌ ।
अन्न पाणितछे दत्तमिति पवेग्राशननिषेधो द्रष्टम्यः । पिण्डनिवेपणकाठे प्रतादशनक

पिण्ड तर्ष्णीं दुत्वा पित्राद्त्रेम्यः पर्वेणवदुत्वा ¶रतापण्ड [त्रघा ववमज्य वषु

१४१ नोरायण्तवृचिसमेतम्‌- = { ५०४ ल० ९ |

परिष्डेप्‌ निदध्यात्‌ । मधुमतीभिः । मधुवाता ' ई तिमिः ‹ संगच्छध्वम्‌ !
इति द्वाभ्यां च। ततोऽनुमन्धरणाद प पातुणवत्‌ ¦ ॐ स्वस्त्यरित्वति ब्राह्मणानि
रसयेत्‌ । एवं चतुधेस्य.प्रपितामहस्य विच्छेदो मवति । कधिया अप्येवमेव सपि
ण्डाकरणम्‌ । तस्यास्ु मातपितामहीप्रपितामह।ः सपिण्डीकरणम्‌ । एवं सति
तुर्या; प्रपितामहाः पिण्डविच्छेदा. मवति | अनपत्यानां तु प्रेतानां प्तपिण्डीकरर्णं

नासति । अन्यस्यापि यस्य सपिण्डकरण काच चन क्ली कायं येश्च सह पिण्डदानं
काथ तत्त स्मरतितोऽवगन्तन्यम्‌ । एवमाचायान्तरमतन प्रयोगः । सखायापिद्मन्न
व्याल्यातम्‌ । इत्याध्चङायनप्तपिण्डीकरणप्रयागः ॥

आश्वलायनगृ्यस्य माध्यं भगवता कतम्‌ ।

देवस्वामेमाख्यन विस्तीर्णं तत्प्रसादतः ॥ १ ॥

दिवाकर द्विजवयेसनुना नेैधरुवेण १ ।

नारायणेन विप्रेण कृतेयं द्तिरीदशी ॥ २ ॥

[नागन
[^

अथ गृद्यपरिरिष्टमू ।

अथ प्रथमोऽध्वायः |

गृह्य तु यानि चोक्तानि कविद्वैतानिकेऽपि वा |
विधेररोपनार्थाय तानि वक्ष्याम्यतःपरम्‌ ॥
१ प्रन्थपरतिन्ना ।: ।
जयाप्तिन्नाश्चरायनगृह्ये यानि कानिचिदन्ोक्तानीदेच्छता नाऽऽचर्यिणानुमतानि
ज्ञापितानि यानि वोक्तप्रदरितक्रियाणि तानि सर्वावनोधाय यथावद्मिषास्यामः |
कतौ स्नातो धौतानाद्वैवापता यन्ञोपवील्याचान्तः प्राङ्मुख आप्तीनो दक्षिणा्गकारी
समाहितो मन्त्रान्ते कम कुवीत प्त्युचोक्तिप्वगन्तेष्वनादेश आभ्य द्रव्यं छवः
करणमवदानवस्स दर्वा पाणि; करिनेषु कमीवत्तो मन्त्रोऽप्यावेते कम॑णोऽन्त साच-
मन चाते सामान्यम्‌ ॥ !॥
२ संध्याचन्दनकारादि भाणायामान्वम्‌ |
` अथ सध्यामुणाप्तीतेत्याचारयो यावहोरा्रयोः संधी यश्च पूवीहापराहयेस्तत्का-
ठमवा देवता सध्या तामुपाप्तीत । बहिप्रौमातराच्यामुदीच्यां वाऽम्यस्यां द्िश्यनि-
न्दितायामनरपमदक।शयमेत्य प्रातः शाचिर्मेतः पाणिपादमखानि प्र्षास्य, शुचौ
देने म॒मिष्ठपादोऽनपाध्रित उपविष्टः चिस बद्धूऽऽ्चमित्‌ । प्रङृतिस्यमफेनाबन्दु-
दम्‌द्कपीप्षितं दक्षिणेन पाणिना$ऽदाय कनिष्ठाङ्गृष्ठौ विशिष्टो वितत्य,
ति इतराङ्गुीः संहतोध्वाः कत्वा ब्राह्मेण तीर्थेन हदयप्राप्रि चिः
पीत्वा पां प्रकषास्य प्णष्म्मःसाद्खषठमेनाऽऽकु्वितोष्ठमास्यं द्विः प्रमृच्य
सङ्च्व सुहतमध्यमाङ्गलीभिः पार्णिं पर्षास्य व्य पाणि पादी शिरश्ाम्युकष्
ष्ठाम्मः सेहतमध्यमाङ्छित्रयग्रेणाऽऽस्यमुपस्पश्य साङ्खषठया प्रदशिन्या घ्राणविड-
दयमनाक्निकया चक्षःश्रोतरे कनिष्ठिकया च नाभिं तेन इदयं स्वामिर-
ङटीभेः शिरस्तदयरसौ चोपरपशेदित्येतदाचमनम्‌ । एषं द्विराचम्पाऽऽत्मान-
मम्यक्ष्य ततो दन्ताञ्शोघयित्वा पुनद्विराचम्य दर्भपवित्रपाणिः प्रथममन्त्रकं
पञ्चदशमारेकं प्राणायामन्नयं कृत्वा समन्त्रकं सकृत्कुयादायतप्राणः सप्रणवा स्त
व्याट्त्तिकां सावित्री स्िरस्वां त्रिरावतयेदित्यष समन्तः प्राणायामः ॥ ९ ॥

३ माजनावेषेः ।
पते व्ये पणौ वाऽप- आधाय `सिरे तृद्काशये

न

सथ के सकरप्थं शुचो

१४३ आब्वदायनीय

यावति करप कुर्वीत तावत उदकस्य विमागे करपयित्वा तीथानि तत्राऽऽञह्य
ता अपः सद््मपागिनाऽऽदायोत्तानशिरप्ति माभयेदोपवे पच्छ अपो हिति
तिखमिरथाऽऽचमनम्‌ , उदकमादाय, पूयेशचेति मिवत्‌ । सृयेश्य मा मन्युश्च मय्यु-
पतयश्च मन्युकृतेभ्यः पविभ्यो रक्षन्तं यद्राञ्या पापमकषै मनप्ता वाचा हस्ताभ्यां
पम्द्यमुदरेण शिश्ना रातरिस्तदवङम्पदु यत्किविद्‌ दुरितं मयि, इदमहं मामर्तयोनो
स्ये ज्योतिषि जहो पे सवदित्येतत्समन््माचमनमथ पुनगचम्य मानेयेत्मणवन्याहू-
तिसावित्तभिक्रक्स भाषो दिषठेति सूक्तेन गायत्रीशिरपता चाम्मप्ता$ऽत्मानं परिषिश्चे-
तन्पाजम्‌ ॥ ३ ॥
| ए ¢ अयमर्षण्र ॥
सथ गोकणैवत्कृतेन पाणिनोद्कमादाय, नाक्िकाग्रे षारयन्हृष्णषोरपुरुपाङति
धप्मानमात्मानमन्तर्ाप्य स्थितं विचिन्त्य, सयतप्रणोऽघमषणस॒क्तं द्रपदामू्चं
जचचाऽऽवत्यं दक्षिणेन नाप्राबिरेन शनैः प्राणं रेचयन्वेतस्तेन सदत्य, कृष्णं रेच
नवत्मैना पाणिस्थ उदके पतितं घ्याल्या, तदुदकमनवेक्षमाणो वामतो मुवि तीत्राधा-
तेन क्षिपा, त पाप्मानं दल्नहतं सहस्रधा दितिं मावयेदेष पाप्मन्यपोह्‌! |
एनमेके न कुतैन्ति । मानेनैव तप्य व्यपोहितत्वादिति । ° दुपदादिवेपुमुचानः
छिन्नः सरतो मादिव । पूतं प्ितरेगेगऽऽञ्यमापः इुन्धन्दु मैनप्तः ` इतीयं
दुषदा ऋकू पापरोधिनी ॥ ४ ॥
"५ अध्याद्‌ गायच्ययान्तम््‌ ।
अथाऽऽचम्य दमे णिः पृणमुद्काज्ञलिमुद्धत्याऽऽदित्यामिमुखः स्थित्वा प्रणवन्या-
हतिपूवेया प।विश्या त्रिनिवेदयन्ुत्सिपेये एनः परपमन्यपोह नेच्छति त माचभ्यै.
वाप्यमुलिकपेयुरेतदेवाध्यनिविदनमप्तावादित्यो ब्रह्मेति प्रदक्षिणं परियन्परिषिच्य।प
उपस्रय, दचो देशे दमाम्मोक्षिते दमानास्तीय, व्याहतिभिरपविषप,
प्राणायुःस॒त्रयं॑छत्वाऽऽमाने स्याहतिमिरम्ुकष्य॒स्ाविञ्या॒देवतमनुष्टरत्या-
धिकं भ॒ तमतां चकषुरक्षरशो विमक्तमन्तयोजितैः षद्मिस्तदङ्गमन्तरै-
यथाङ्गानि विन्यस्याञऽत्मानं तदरूपं थावये्यथा तत्पविबुदद्याय नम ईति हदये
वरण्यं शिरे स्वाडेति शिरकति, मग देव रिल्नाये वषडिति शिखायां, स्यामहि कव-
चाय हुमित्युरति धियो योनो ने्त्रयाय वौषट्‌ ने्ररद्ाटदेशेषु विन्यस्या प्रचोदया-
दल्राय फ।डात करतटयारल् प्राच्यादिषु दरसु दक्ष विन्यसद्षाऽङ्गन्यासः। एन-
मॐ नच्छन्ति सत हि विधिरवेदिक हत्यथेमनुप्तदघानाः । मन्तदेवतां ष्यात्वाऽऽगच्छ

ज

वरदं दवीत्यावाह्य त्षटिषटेषु॒नक्षत्रेष्वामण्डक्दशेनान्मन््रा्मनुपंदधानः । सधान
िच्छनथके। प्रणकव्याहूतिपूिकां साित्री जपेत्‌ । जपे चाक्षपूेणानामिकाया मध्या-

४४

= ^ < ® ` ` ~ } {4 \
ग्रहपरेश्टम्‌ । १४३
इ. , @ ५ [4 ~^ ९ ५ द 2 ४ 6 = १
रम्य प्दिणं दशमिरद्गुटीपवमिता गणयेत्‌ | ! अगच्छ वरदे देवि जप्ये मे
संनिधा भव । गायन्तं ॒घ्रायप्ते यस्माद्रार्री स्वं ततः स्पृता ? इत्यावाहनमन््ः ।
सवितुर्दैवस्य षरर्णीयं तेजा ध्यायमहि योऽस्माकं कमणि प्रेरयतीति मन्ाैः।५।

& ज्रकारगायज्रध्यानाद्‌।

भथ देवताध्यानम्‌ । या सध्योक्ता सेवे मन्त्रदेवता सटृपाश्यते तां सवैदेकद्पां ध्याये.
द॒नप्तध्वमन्यान्यदस्पा वा यदकर्ूपाम्रग्यजुःपामात्नपदा चयगृष्वाषरदिक्च १दकाक्षि
पश्चशिरपतमध्रिमुल। विष्णुदृदयां ह्मशिरस्कां स्दरशिखां दण्डकमण्डस्वक्षसत्राभया- -
इचदुभजां रुधवणा शृभ्राम्बरानुरेपनखगामरणां शरचन्द्रसदसप्रमां प्वेदेवमयी-
मिमां देवा गायत्रमिकामवे ।तेघ्रषु सध्यासु ध्यायद्य याद्‌ 'मन्नखूणं तां प्रात्र
बाठादित्यमण्डलमध्यस्यां \ कत१०॥ रक्तम्बर्‌।युरेपनखगामरणं चदुवक््रां दण्डक-
भण्डस्वक्षपूत्रामथाङ्क चमूनां हप्ताप्तनारूगं त्रह्मदवत्याग्खेदमुदाहरन्तीं मूर्छोका-
विष्ठान। गायती नाम देवतां ध्यायेदथ मध्येदिने तां युवता युवादित्यमण्डशम-
ध्यस्थां श्ेतव्ौ श्चताम्बर्‌।नुदेपनखगामरणां पञ्चवक्त्रं प्रतिवक्वे त्रिनेत्रां चन्द्र
पेखरां तिशठखज्गखटुवाङ्गडमसुकाङ्कचतुभूनां वृषमासनाख्दा रदरदेवस्यां यजु-
वेदम्‌दाहरन्तीं म॒वढोंकाविषटत्री सावित्री नाम देवतां ध्यायेदथ प्तायं तां वृद्धां
वद्धादित्यमण्डर्पध्यस्थां इयापवणां इयामाम्बरादुरेपनखग।मरणामेकवक्त्रां शङ्ख-
चक्रगद्‌ पद्माङ्कचतुभनं गुरुडासतनारूढां विष्णुदेवत्यां सामवेदमुदाहर>। स्वका
षिष्ठात्रीं सरस्वतीं नाम देवतां ध्यामेद्धयानं नेच्छन्ध्यकं । तत्‌ आवाह्य जपित्वा
।तवेद्ते सुनवाम सोम तच्छयेरावुभीमहे नमे। बरह्मणे नमो भरत्वश्नय इत्यतामिह्प.
स्थाय प्रदु्तिणे दिशः स्राधिपा नत्वाऽय पप्या५ गयथ्य स्‌॥केञव परस्वत्य
पवौम्यो देवताम्पश्च नमस्कृत्य तत॒“ उत्तमे शिखरे देवि मू््यां परतमूीन |
्रक्णरम्यनु्ञात। गच्छ देवि यथापुखमिति संध्यां विपूञ५ मद्रे नो अपिवातय
मन इत्यक्त्वा श्यान्ति च तिरा नमां ब्रह्मण इते प्रदाण पारक्रामत्तप्तय-
शेकादापताखदाटोकाडकपवतात्‌ । ये पन्ति ब्रह्मणा दवास्तम्पा ॥नत्य नमो
नमः › इति नमस्कृत्य मृमिमुपसनगृह्य गुन्वुद्धाश्चापततगृहययादवम्‌ । साय्‌ ॥चश-
षाप्तु सूथेशयेति मन्त्रे पूयेस्यानऽभिपदमविषद्रान्याहुना ररः सत्य उ्यातिषी-
त्यन्ते ब्रयाञ्ज॑पं वा्थीम्तमिते मण्डटे आ। नक्ष्दशनादात्तानेनेते ॥ ६ ॥

७ आचमनमन्त्रादे।
भय मध्यंदिन आपः पुननितविति मस्याचमलमापः पुनम्द पृथिद। एभिवी पूता पुनातु

१४४ अन्वङायनीयं- -

माम्‌ । पुनन्त॒ ब्रह्मणस्तिव्हयपूता पुनातु माम्‌ । यदुच्छिष्टममोज्य च णरा
दुश्चरितं मम। सम पुनन्तु मामापोऽप्तां च प्रतिग्रह ४ स्वाहत्यथाऽऽहृष्णीयया दंत
वत्या वा तरिः सङृद्राऽध्यमक्िप्थोष्वेनाहुरन्मख उदुत्य जातवेदं चित्र देवानामिति
सक्तम्यामम्यां वा मन्त्राम्यां तच्वक्षरित्येकया वाऽऽदित्यमुपस्याय जपं प्राङ्मख
आप्तीनो यथेष्टकां कूयौदित्येष संध्याविषिन्याख्यातः ॥ ७ ॥

८ पत्राणाम्रूदद्‌चतेच्छन्द्‌ क्रम्‌; ।

अथास्य मन््राणामूशरिदैवतच्छद्‌ंति | प्रणवस्य ब्रह्मा परमात्मा देवी गायन्ती,
म्याहृतीनां स्तप्ानां विश्वामित्रनमद्चिमरद्रानभतमा्रिगपिष्ठकयपाः प्रजापति
सवीप्तामभिवास्वादित्यनहस्पातिवरणेन्द्विश्वदेवा गायञ्युष्णिगनुष्टव्बह तीपडक्तिति-
ुव्जगत्यस्तिपरृणामाचानां समस्तानां वा देवता प्रजपतिवृहती प्ाकिज्ा विधानः
सविता गायत्री ्िरपः प्रनापतितहयाभित्रखादित्या देवता यज॒दछ द्‌; | आपो हि
पिन्धद्रीप आम्बदीषो वाऽप गायत्र द्रचनुषटुबर१ पश्चमी वधमान पतपतमी प्रतिष्ठा अन्त्ये

सूथेशच ब्रहमापूयमन्युमन्युपतयः प्रङ्तिरापः पुनन्द विष्णुर्‌प हिष्ठा अश्चिशच
स्ोऽद्निमन्युमन्युपतयः प्रतिः ऋते च मापुच्छम्दसोऽघमषेणो भावदृत्तमानृषुम
ज।तवेदपे कयपो ज।तवेदा अञचिचिष्टप्‌ तच्छंयोः शेय॒र्विशवदेवा; शक्र नमो
ब्रह्मणे प्रनापतिर्विशवेदेवा जगती आट्ृष्णेन हिरण्यस्तूपः सविता विष्ष्‌ हंसः शच वेष्ट्वा,
मदेव! सूर्या जगत्युदुत्े प्रणवः सूयो ग।यत्रमन्त्या्यतचोऽनुषुम्चित्रं देवानामिति
कुत्सः पूयलिष्टुप्‌ तचक्षसिष्ठः सूयः पुरउष्णिक्‌ दैवतेस्मरणमेव वा कृयोदेवमन्यतर
व्यार्यातम्‌ ॥ < ॥
| ९ स्लनविषेः ।

भय स्लानविधिप्तत्मातमेष्हने च गृहस्थः वुर्यीदेकतर वा प्रातरेव वद्य
चारी यतिल्ञिषु सवनेषु दिवा वानप्रस्यप्तत्प्ातेः पह गोमयेन कृयौन््रदा मध्यदि-
ने साय द्धा मिरद्धिनं प्रात स्नानतप्ावदुध्यामुषाप्तत प्रातस्त्पषठं गोमधमन्तरिकषस्यं
सग्रह भूमिष्ठ वोपयपश्च त्यक्त तीमः धीतगाद्पाणिमुख आचम्य सेध्वोक्त-
वद्साम्युत्तणादि च एत्वा द्विराचम्य द्वाणिः सेयतप्रागः कम सुकरप्य मो.
मय ॒वाक्षितमादाय सव्ये पाणौ इत्वा व्याहतिभिखेषा विमजञ्य दक्षिणं मार्ग
प्रणवेन दक्ष विक्षिप्षीत्तरोत्तरं तथं क्षिप्त्वा मध्यमं मानस्तोक हइत्यचाऽभिषर्य
गन्धद्वाराभित्यनया मृघोदिप्वा्ञमादिप्य प्रज्ञङिषरणं हिरण्यराद्कपिति द्वाम्धामव
त इड इते दम्या प्रस्ना वृहदृष॑ति सूक्तेन प्राथ दिरण्यदाङ्गं वरुणं प्रपये

1

7५ भं दह्‌ याचतः | यन्मया भूक्तमप्ताधुनां पवेम्यश्च प्रतिग्रहः । यन्मे मन्‌।

गवपरिरिषम्‌ । ४

वाचा कमणा वा दुपकतं छतम्‌ । तनन इन्द्रो वरणे बृहस्पतिः प्रविता च पुनम्त
पनः पुनरिति । अथ याः प्रवतो निवत्‌ उद्वत इत्येतया तीर्भममिमृश्यावगाह्य जातो
हिराचम्य माजेयेदृम्बयो यन्त्यध्वभिरित्यष्टामिरापो दषठिति च नवभिरथ तौ्मदग॑ः
नेमं मे गङ्ग इत्यृचा तिः प्रदक्तिणमारोडच प्रकाशपृष्मञ्नावमपणैसक्तं विरा.
वत्य नमञानमञ्याऽअदन्यमासक्य द्वादश्ङ्त्व भाष्ट्त्य पाणिभ्यां श्ङ्खंम्रद्रयां
योनिमुद्रया वोरकमादाय मूध्नि मुखे बाहवोररपि चाऽऽत्मान गायञ्याऽभिकिच्य
त्वं नो अचे वरुणस्य शदरानिति ! द्वाम्यां ‹ तरत््पदीधावतीति › च सूक्तेन
पुनः स्रायानमू.धं चामिषिश्ेत्‌-‹ तद्विष्णोः प्रमं पदमगने रन्नाणो ` अंहो यत्किश्चेदं
वरुणदेभ्येनने? इत्येता जपेत्‌ । स्ोतोभिमुखः सरिरपु स्नायादन्पत्राऽऽदिसामिमृखोऽथय
साक्षताभिराद्धिः प्राङ्पख उपवीती देवतीर्थेन व्पाहतिमिन्प्तप्मस्ताभिन्रयादीन्द-
` वान्पङृतपङ्ृत्तपेत्वाऽयोदङ्मखो निवीती सयवाभमिरद्धिः प्राजापत्येन तीर्थेन
कृषणद्ैपायनादीनरषीस्तामिन्णंहति मिदि ्तपैयित्व।अय दक्िणामिमखः प्राचीना
वीती पितृर्ती्थेन सतिखामिरद्धिम्पाहतिमिरेव सोमः पितृमान्यमोऽङ्गिरस्वानभि-
प्वातताः कव्यवाइन इत्यादी सीस्तपेयेदेतत्तानाज्ञतपणम तीरमेस्य दक्तिणामिमृखंः
प्राचीनावीती " ये के चास्मल्छुटे जाता अपुत्रा गोत्रिणो मृता; । ते गृहूगन्तु म्रा
दत्त वखनिप्पीडनोदकापिति › वचं निरपपीडच यज्ञोपवीत्यप उपष्रय पारषानाव-ः
मम्ुक्य परिवाय दविपीय चो त्रयं १युतिते प्रावृत्य द्विसचनेदपोक्तपभ्यामुपापीतेद्‌
प्रातःस्नानातधानम्‌ | ९ ॥
१० पध्व्राह्वस्नानावाषः।

अथ भष्थदरिने तीयेमेत्य धौतपाणिषदमृखो द्िराचभ्वाऽऽयतप्राणः जानं सकर :
रप्य दरमपति्िपाणिः शचौ देशे खनित्रेण ममि गायञ्यल्रेण खात्वोपरि सदं चतु-
रड्गल्मद्वाभ्याधस्तान्द्द्‌ तथा खात्वा गायञ्याऽऽदाय गतेमुदराति तया खदा परिय
सूदमपात्तं शची देशे धरे निधाय गायञ्चा परो्य तच्छिर्ता तरेधा विमञ्य॑फेन
मष्नं ज नामेरपरेण चाध्तादङ्गमनुरिप्यप्ाष्डु-य क्षाकपित्वाऽऽदित्यं निरी)
तं ध्यायन्लायारतन्पटल्लानमाहुः | अथ तीरे द्विराचम्य तृरतीमन्ञेणाऽऽद्‌ाय
स्तव्य पाणो कृत्वा व्वाहूतिमिखेषा तरिमञ्य द्तिणमागमन्ण दिक्षु दशु निने.
शिप्पोत्तरं दये क्षिप्त्वा ततीयं मायञ्धाञमिमानितमारियाय द्चयित्वा तेन
म्प मा पादाद्रायञ्भा प्रणवेन वा सरवाङ्गमनचिप्य सुमिच्धा न आप भोषवयः
सन्त्विति सुङदद्धिराःमानमामिकिच्य दुमितवास्तस्मे पतन्तु योऽस्मि य च वथ
द्विष्म इति खच्छेषमादधः क्षाखयेत्‌ । अथ वरुणवरथेना । तरपगान्तेनोक्तेन भिषिन्‌।

१९

१४६. आ्वकरायनीयं

है ५

^ 9 क &, ् ० ९ स ३.
लाय नालिम्परा्रहमयत्ततपणादलं निपपीडयेदपतराद्वो यन्ते तप्या इत्येष स्नान
९. क,

५ नादषु च नच ग्रह सदा स्नायन्न च.
विधिः । तदेतदस्तमवेऽद्धिरेव कृयाद्धोमदि 1५ भ र ।
दीतोदकेन शीतोष्णोदकेन गृहे जयान्पन्त्रविधं वजयद्वाहवा शुच। दशं सवे पश्चा-

त्कुषोिति ॥ १०॥
११ पम््रसनानप्कारः।

अथाशक्तस्य मन्रल्नानं हनौ देशे श्ुचिराचान्तः प्राणानायम्य दर्मपाणिः
संनये पाणावपः इत्वा रिख्भिरपे दिष्ीवामिः पच्छः प्रणवपृ9 द्मोदकैमानयेत्‌ |
पद्याभूध्न हृदये मू/धन हृदये पाद्य हृदय पादयमूध्न चाथापचश्चा माष्न हृदयं
पादयोदेदये पादयाभूध्नि चाथ क्रो हदये पादयीमू ध्न चाथ तृचेन मूरध्नीति
भोजयित्वा गायभ्या दद्वाधाऽमिमन्तिता अपः प्रणवेन षीत्वा द्विरचमेदेतन्मन्त्र-
सनम्‌ ॥ ११ ॥

[र १२ वेश्वदेवविधिः।

अथ वैश्वदेवो दिनस्य प्रारम्मो नात्र पाकयन्ञतन्त्मभ्निमौपाप्तनं पचनं वा परि
समुद्य पयक्षयाऽऽयतनमरंङृत्य सिद्धं हविष्यमधिश्रित्याद्धिः प्रोक्ष्योदगुदरास्यप्त
प्रत्यग्भृष निधाय सपिषाऽभ्यञ्य स्म्य पाणित्ं हृदये न्यस्य सकृदवदानेनं
पाणिना अहुयात्‌ । ‹. सोमाय. वनस्पतये › इत्यकाहुतिं ‹ दिवाचार्म्यो विशम्य
देवेभ्यः ' इति सरवेमृतानां विशेषणं प्रजापतेरुक्तिरिष्यते प्रधाननङेरुदक्पर्षच-
स्दिदमन्नामवे तण्डुलाद्भिः कुयोदेके चान्ते च परिपतमुह्य पयुक्ेदेके नात्र तन््र-
मिति पयंहनोक्षणे अपि न कुवन्ति केवट हुत्वोपतिष्ठनते । विश्वेदेवाः सर्वे देवास्तदै
वेत्यमितरीदं वशदेवम्‌ | १२॥

१३ पण्याहव।चनाेषिः

अथ स्वक्तिवाचनश्द्धपुरेषु स्वस्त्ययनं वाचयेदित्याचायै ऋद्धिविवाहान्ता
अपत्यप्तस्काराः) भतिषठोचपने पू, तत्कभण जाचन्तयोः क्य च्छविः स्वरकृतो
वाचयत तथामृते सद्चनि मङ्गरुपंमारमाति य॒गःन्राह्यणान्पक्षस्तानाचारलक्षणदप-
न्नानध्योदिमिरम्पच्यं दक्षिणया तोषयेत्‌ । अथ प्राङ्मखाः प्रशस्ता दुर्मपाणयाल्ति.
छुस्तदा्ेणतो बवाचयितोदद्मुखः सेस्कायां वाचपिदुदेसिणपःमातिष्ेयुः | अय
वाचायेता दमपाभिरपां पृणमदकृम्मं स्वचितं प्प्टवमुख धत्वा तिष्ठन्तमाह्तो
^ मनः. समाधीयतामिपि * ब्रह्मणान््रशत्माहितमनपतः स्मः” इति ते चरयुः
्र्ीद्न्तु भवन्तः ' ईति वाचयिता ° प्रपन्नाः स्म; › इतीतरे ] अथ ते सय हत्य

गु्परितिष्म्‌। १४५

न्तिः पषटिम्तुशिैद्धिरविधधमायुष्यमारोग्ये शिवे कमं॑कर्मपद्धिमसणद्धः प्रः
प्मद्धिवदसखद्धिः शाखप्मृद्धिषनघान्यसमृद्धिरिष्टपतमृद्धरित्येतानि पश्चदश तन्त्र
युक्तानि तन्नान्ना कमदेवता प्रीयतामिति रूयुः। अप वाचयिता पृवंवत्तछिङ्गमन््
न्परित्वा विचिर्मन्दमध्योच्वरेय पुण्याहं मवन्तो ब्रषन्त॒ स्विति मवन्तो व्रवन्वु
द्धि मवन्तो व्ुवन्त्विते ब्ुयात्तेऽपि तथा प्रत्येकं प्रतित्रयुरोभिव्य्यतामित्यद्धौ
प्रतिनरयुः । मथ प्राङ्मुखमासीनं सामाद्यं कतीरं ब्राह्मणाः सपह्वद्मेपाणयः प्रङ्मु-
खत्तिषठयुः ्ान्तिपवििङ्गमि ऋग्मिरमिपशवेयुः पुरन्ध्यो नीराननादि कयैः ॥१६॥

१४ स्थण्डढादि ।

भय हाप्यद्धमं किंचिदुच्ट्िता समाऽकृभरिमा भूमिः स्थण्डिरमुच्यते । तदिषु
म्रावरं सवतो गोमयेन प्रदक्षियमुपरिप्य यज्ञियश्तकटमृनोदि्य शफरं प्रागप्ं
निषाय स्यण्डिटमम्युकष्य राकठमश्चस्यां निरस्याप उपष्पृशेत्‌ । एष आयतन
स्कारः । तत्राधि व्याहतिमिरम्यात्मानं प्रतिषठप्यान्वाद्धाति । कर्मकरपपुरः-
सतर द्व्यदेवताम्रहणाय दयोति्णां वा समिधामम्याघानमन्वाधानम्‌ । जयेष्मा-
नर्हिषी सन्य दमैः प्रदेश्चमत्रैखितंषी विधृतौ र्न्‌ कुयौत्पाणिम्यां स्म्बोत्त-
राम्या पूष वतेयेत्ततो दक्षिणोत्तराम्यामन्ते प्रदषिणावृते र इुयोदेतदरनुकर्‌ः
णम्‌ । प्रथमां रब्नुमुद्गम्रामस्तीये प्रादेशमाननं दममुष्टिं छित्वा प्रागग्रं तस्यां
निषाय तया नरद्विरवेष्टयित्वा(वेष्टय) तम्पृं च द्विरवेषटच तां प्रथमवेष्टन-
स्यापस्तादुन्येदेवं द्वितीययेध्मे सकृदावेषटय तन्यद्रल्यायाम ह्मः पश्चदशद्‌र-
कर्तदुपार निद्यदेतदिष्मावर्हिपोः सेनहनम्‌ । अथ सोदकेन पाणिना प्रागुदीचपा
आरम्य प्रदक्षिणमर्चं रिः परिपमुह्य प्रादेशमानेदर्भैः परदक्षिणं प्राच्यादिषु प्रति.
दिशमुक्सस्थं परिस्तणीयादक्तिणोत्तरयोः संधिषु मृखम्रेराच्छादयदुद्राधिषठान्वा
दभभीस्तयोस्तृणी यादुत्तरतः पत्राप्तादनाय दक्षिणतो ब्रह्माप्तनाय कांथिदमाना्ती
यानि पर्ुकषदेषोऽधचिसंस्कारः । अथ तेषु दमेषु पत्राणि न्यजिरानि द्द प्रागग्र
मुदगपव प्रयुनक्ति प्रोक्षणपात्नुवौ चमप्ताञ्यपात्रे इष्माबर्हिषीत्याज्यहामेषु तथा
चरप्यादीपरोक्षणपाजे दवसवौ चमसताञ्यपन्रि इप्मानर्हिषी चेति. दर्वाहिमेषु
रोक्षणपात्म॒द्धत्य पवित्रमन्तर्वायाप आपिच्य तृष्णीं ताः पवित्राभ्यां त्रिरुत्पूय
पातराणयुत्तानानिं कृववेध्मे विसस्य पात्राणि तारिरद्धियुगपल्तिः प्रा्ेदेततपात्राप्ताद्‌-
नम्‌ ॥ १४ ॥

१५ अथ सुक्सुबाद्समाजनप्‌ ।

[+~

जप चमसं प्रत्यगतरे्िधाय ते पवित्रे उन्तधीयाद्धिः प्रयित्वा गन्धादि

९

१४८ आश्वङायनीयं

क्षिप्य दकषिनौत्तराम्यां पाणिभ्यां नाप्तिकन्तमुदधलत्तरतोऽेदमेषु निधाय दर्भः
्रच्छादयेदेरणाताप्रणयनम्‌ । अथ ते एव पवित्र प्रागग्चेराज्यपात्रेऽन्तधायाऽऽज्यमा-
पिच्य बहिः परिरतरणादङ्गारानुदगगेोह्य तेष्वाज्यमभिश्रित्योस्मुकेनावज्वास्य
दमम प्रच्छि प्रक्षयाऽऽष्ये प्रास्य जरत तेनेवेर्मुकेनाऽऽञ्य॒तेः पारदत्यो
ह्मकं निरस्याप - उपस्ृदयाऽ!ज्य॑करषन्निवोदगुद्धास्याङ्घार नतिसज्या ऽऽज्यमुत्पृय
पवित्रे प्रोक्षयप्नी प्राप्याप उपद्ृशेदेष आज्यन्तस्कारः । अथ बहिर्‌त्मनोऽग्
प्रागग्रमास्तीयं तत्राऽऽज्यमाप्राय सह दमेदर्वीसुवादादाया्नो प्रप्य द्‌ निधयः
| सुवं सम्येन घारयन्दक्षिणिन पाणिना दमे प्रागरम्य प्राद्िण्य प्रागपवय
तिः पाक्पूज्य तैरेव बिद्शृष्ठमम्यातमं षे; सेमूज्याय पृष्ठादारम्य यावदुपरिनिष
दण्डं दरममृरखिः समज्य घव प्रक्षय प्रताप्योदगाज्याह्वारैप्यासायोदका्टृष्रतरेव
दरभरेवं दवी च संस्कृत्य सुवादुदङ्‌ निधाय दमान्मर्ष्ासो प्रदरेदेष सकलुव-

सममः ॥ १९॥
| १६ ब्रह्मणः पश्च कमीणि ।

अथ ब्रह्माऽस्ति चेक्कियेत स प्राक्‌ प्रणीताप्रणयनात्समस्तपाण्यङ्गुष्ठा मुत्वा
रेणाश्चं परीत्य दक्षिणत आस्तर्णषु दर्भेषु रिरस्तः प्रावपुरिति तृणमङ्गुषठोपकनि-
म्यां तैरत्यां निरस्याप उपस्ृशेदिदमदमर्वावसोः पतदने पीदमीत्युद डमुख उप-
विव बृहस्पतित्र्या ब्रह्म्द्नमाशिप्यते वृहस्पते यज्ञं गोपायेति मन्त्र बरह्मा जये
द्णं प्रणयने व्रहयच्पः प्रणेष्या्मत्यतिपूष्ट ॐ मूभुवः स्वर्बहस्पातप्रसृत इति

पित्वा प्रणये्यतिप्रजत्सवेदा च यज्ञमना भवेदेके नेच्छन्ति । निरप्नमुपवेशानं
नप) प्रायाश्चत्तहामः स्तस्थाजपनापस्यान चते पश्च कमाणे ब्रह्मणः ॥ १६ ॥

१७ पार्वणस्याढीपाकः ।

अथ पर्वेणस्थाटीपाकस्तस्य पौणेमास्वामारम्मोऽचिमस्नीषोमौ पौणमास्यां देवो
स््निरिदान्ची चामावास्यायां देवते पः प्रणीय शपि त्रीहीनिरू(ोप्य प्रो
ध्ाखीवमुत्तरदोम ङष्णाजनिनम्तीयै तोदं निवाय तानवहत्य तण्डुटा चि;
फडीङ्ताचचिः प्रक्ास्य श्रषये्यदि परह्‌ श्रपयेचचरं तरिहत्येदममुष्मा इदममुप्मा इत्यमि-
सृशेत्स्वषटकृतं द्विर्पारेशदाभिषारयेत्पश्चावत्ती द्वावत्ती पुरस्ताद्वयदिष्मरञ्जं विसत-
स्यो भ्रा्यायाश्चनेऽस्यतो देवा इदं रिष्णुरितयन्ताभिन्योहतितिश्च ज॒हुयदिताः
सवाः परायश्ित्तहुतय एता बरह्मणा कर्तव्याः परत्य प्रस्यगुदीच्यामवस्थाय ज॒हु-
यात्‌ | सथ बर्हिषि -पूणपात्न निनीय तामिरद्धिरागे अस्मान्मातरः शम्धयन्ति-

गृहमपरिशिष्म्‌ | १४९

दमापः प्रवहतेत्येताम्यां सुमिञ्या न भाप बोषघयः. सन्ध्वत्थेतेन वाऽभतमा
शिरसि माजयेत्तस्कायमेपि सस्कारकमेसु । जयापनिमां चम इति षैस्थाजमेनोप
तिष्ठे । ततो ब्रह्मा च । अथ कतोऽभनः परिप्मूहनप्यक्षणे कुयदितत्तन्तरमन्येषाम+
स्थःटीपाकवत्सुकृतकममन्त्राञ्जुहुयात्‌ ॥ १७ ॥
१८ नित्वमग्नयुपासनम्‌ ।
अथ नित्यमौपासने तस्य सायमारम्मोऽनस्तमित्‌ आदित्ये सापमपनेः प्रदष्कर्‌-
णमन्‌ दिते प्रातः प्रदोषान्तः साये होमकाटः सङ्गवान्तः प्रात्र तन््रमिभ्यतेऽ्धि
परिप्मुद्य परिस्तीयं पयुकष्थ॒होम्यमपक्कमुरमुकेनाकस्वासथ तेनेव ति! प्रिहत्यो-
टमु निरस्येत्मकमुदगङ्गरिष्तापिधचित्य प्रो्ष्योदगुद्रास्य तानङ्ारानतिपरदेष होम्ध-
संस्कारः । पयोदपिप््षियेवागृरोदनप्तण्डुढः सोमस्तेटमापो त्रहयो यवातिटौ
इति' होम्यानि तण्डुरा नीवार्दयामाकय।वन।ङा तीहिशाछ्ियवगोधूमप्रियज्गवः
स्रस्पेणातिहोम्ास्तिछाः स्वरूपेणैव शातं चदुःषष्टिवो ऽऽहतिः । व्रीहियवानां तदध
तिटानां तदधं सर्पिस्तेरं च तिं च तिखात्कुपुम्मानां येन प्रथममितें जन॒हुयात्त
नैव दव्तीयां जुहुयायेनैव साये जुहुयात्तनैव प्रातः पायप्रारहोमो साये वा सम्य
तु प्रातः सतायप्रातरहोमौ ॥ १८ ॥
१९ नष्टेऽप्नो पुनराधान ।

` अथ पुनराघानमनगतेऽधधि शिष्टागारादानीयाक्तवदुप्तमाषाय ररिसमृद्य परि
स्तीयं पर्यक्ष्याऽऽज्यम्रपूयायाश्चाप्न इत्येकामाज्याहुतिं हुत्वा यथाप परिचरेदेवमा
द्ाद्शरात्रादत ऊर्म विवाइगृहप्वेशदोमाम्यामेकतन््राम्यामद्ध्यात्‌ । तेत्र विवा.
।उयाहुतयो खछान।हुतयो गृहप्रवेशाज्याहुतयो हदयाज्ञनं च मवति । कतव काना-
नावपत्येतत्पनराधानं नित्यहोममतीत्य मनप्वत्या चतुगृहातं जुहु" द्वाद्शरात्र-
दूध्वे पुनराधानमेव कुयात्‌ ॥ १९ ॥ ।

२० अनेकमायस्यात्रावचारः ।

अथनिकमारथस्य यदि पूगृह्याावेवानन्तरो विवाहः स्यानेव पता. तस्य सह
अथयया ष्माधिभागिनी मवति । यदि तु रोकिके परिणये त ए्थक्त्वेन पागृह्य
`पृवणरकव्ण कृयात्ता वृथगुपस्तमाषाय पषमिन्पमैया पल्याऽन्वारनल्वा अभ्रमाल प्रीहि-
{तमिति सूक्तेन प्रत्य॒चं हुत्वोपस्थायाय ते योनिक्रहत्वय हति त्‌ समिघमर्‌।प्य प्रत्य

-करोदेति द्वितीये वरो ह्याज्यमागृन्तं तवे माम्यामन्वारन्पोऽ्निमठे नुहुयाद्नि

१५३ ` आश्वङायनीयं =

नाऽ्नः समिध्यते, तवं हत, अञचिना, पाहि नो जद्न एकयेति तिपमिरस्तीदमिः
थनमिति च तिप्तमिरयैनं परिचरेन्तामनेन सम्कृत्यान्यया पुनराध्याद्थवाश्चि
विमेञय तद्धगिन पस्कयोदरहवीनामप्यदमेवाभ्निगजन कुयद्वमिथुन दक्षिणा ॥२०॥

२१ कन्यावरणादि।

अथ कन्यावरणं कन्यां प्रिगेष्यमाणो द्वौ चत्वारोऽ्टौ वरपितुरापठान्प्रशस्ता.
कारकणोऽनक्षरा नवः सन्त्‌ पन्था इति प्रहिणुयात्ते तावतीभिः पुरन्धीमि
सहिता मङ्गगीततूयम्यां कम्यागृहमेत्य शुभे पीठाप्तने प्राङ्मुखप्तीनाया दत
जञातिभान्धेोपितायाः कन्याया; पाणौ फट प्रदाय कन्यावरणकाडे वृणीरत्रा्तीनाः
्रत्यङपला वत्िष्टगेबरोद्धवायामृष्य प्रपत्रायामूष्य पौत्रायामुष्य पुत्राय श्रुतक्शील.
नाम्ने वराय वत्गोबोद्धवाममष्य प्रपोत्रीममुष्य पोत्तीममुष्य पृश्नी सुरीठानान्नी-
मिमां कन्यां मायात्वाय वणीमह हति ब्रय॒रथ दाता माया्ञातिब्न्धुक्तमेतो यथोक्त-
मनद्य वृणीष्वमिति न्रयादेवं॑तिः प्रयज्य दाता प्रदास्यामीति चोच्चैखिग्रेयाद्थ
ब्राह्मणा उक्तस्वरत्ययनाः; शिवा आपः सन्तु सौमनस्यमस्तक्षतं चारिष्ट॒चास्त॒
दीधेमायः प्रेय; शान्तिः पृषटि्व्टिश्यास्तित्यक्तवैतद्वः सत्यमस्ि्वित्यनृ्य समानीव
आकूतिः प्रु्मन्ताधिय सानश्य सक्षणौत्येताः पठेयुः पुरन्ध्यः कन्याये करयाणा-

= न्ुटपमाचारान्छुयैः ॥ २१ ॥

२२ बिवादमयोगः।

अपोपयमनं छक्षण्यो वरो रक्षणवतीं कन्यां यवीयप्तीमप्तरिण्डामप्तगोत्रनामवि-
रुद्धपतबन्धामपयच्छितृतः सष्परषं सापिडये मातृतः पश्चपरुष भगवत्पाङ्घरपश्च
प्रवरे च एक्ियोगे एगोत्ना एकर्षियेग इतरे दंपत्योमियः बितूविरुद्धः सेनन्धो
य॑था मायावसुदुहिता पितृभ्यपत्नी स्वप्ता चति | केचिन्मातुगोत्रतां च वड्धैयित्वा
तद्पर्यमस्तगोतर स्वादिति । सुच्नातोऽठंकृतो वरः स्वरित वाचयित्वा सहितः
स्वितनोहयणैः पुरन्धीभिजञोतिवान्धवैः पदातिभिमे्गटगीततूैयोषाम्पां पैबन्िनो
गृहमत्य चतुष्पदे सोत्तरच्छदे हरितदभौस्तीं मदरपीे प्राङ्मुत उपवेष तस्य पुर
प्तातत्यङ्पुलीं मदरपीापीनां युलातामडङ्ृतामहतवापसं सग्विभीं कन्यां पुरस्छृत्य
दाता. सामात्य उपरिशेद्रं ,विषिवद्म्यचयेत्‌ । जय दितः पुरोधा उदङ्मुख
उपविदय मध्ये प्रागमरोद्गग्रन्द्मोनास्तीय तैजप्तमपां पृण करो निधाय व्रीहि.
यंवानाप्य `: गन्ादिभिरटेृत्य दवौपद्ुलमवस्ती सल्िङ्गामिरतीग्मिरामिमन्ञय
तामिरद्धः प्रयोजयेत्‌ । अय दृता पूण्याहादीनि वाचयित्वा श्रिवा जरः तन्ु

गृहषपरिरिष्म्‌ । १५१
} व 4 र ॥ |
हौमनस्यमर्वक्तं चारि चापतु दोधमायुरमु शानिः पु्टिसतिासतु तिथिकर-
गुूतैन्षनपतपदस्िवत्युक्तवा माथादि परेतः कन्यां प्रतिगृह्य वत्सगो्नोत्च्ाम-
ष्य प्रपौतममुष्य पोत्रीममुष्य पुत्री सुरीदानान्नौमिमां कन्यां वातिष्गोन्रोद्धवा-
यामृष्य प्रपोतरारमुप्य॒पौत्रायामुष्य पुत्राय श्रुतशीढनाम्नेऽप्मै वराय संदे

[ ^>

कनया प्रतिगृह्णातु मवानिति बुवन्वरस्य पा० हिरण्यमुपधाय कठशोद्कष।राम(-
सिकवेनमनकता प्रजापतिः भरीयतामिति त्रयात्‌ । अथ रविरपि पुण्याहाश्िषो वाच-
पित्वा दक्षिभऽते कन्यामभिमृश्य क ददं कस्मा अदात्काप कामावादात्कमो
दाता कामः प्रतिग्रहीता कामे समुद्रमाविशचं कामेन त्वा प्रतिगृहु।पि कामततत वि.
रि ्ौस्त्वा ददातु थिवी प्रतिगृहुत्विति नपिला प्रनापतिमुसय परमन.

[२

द्धचर्थं कन्यां प्रतिगृह्णामीति त्रूयादेवं तरिः प्रयुज्य पुरोधा दातुक्यै प्रति ‹ ऋतस्य

हि शुरुधः सन्ति पृवीरिति › रिखो नापितेतद्वः सत्यत्मृद्धमसविति बूषात्‌॥९२॥
२३ परस्परादरोकनम्‌ । |

[4 क क [९

अथानया्निरीक्षण स्वटकरते ठेदमानि मङ्ग ततृयनिघंषपे पवापरावरल्न्यच्छिती
हसतान्तराटा ३). इरा कृत्वा मध्य स्वास्तका ।तररक।२०॥ धारययुः | अथ
पवभमिन्याशो प्रत्यङ्मुख! गुडजीरकपाणि कन्यां स्थापयेयुरपरास्मन्प्ाङ्मुख तथामृतं
व्रं तौ मनसेषदेवतां प्यायन्तौ तिष्ठनतै। बराह्मणाः सूथपूक्तं पठेयुः पुरन्मथो मङ्ग.
गतानि कयः । अय ज्योतिषिदादिषटे कारे प्रविष्टे सद्यक्तिरस्करिर्णामदगपसा५
कन्यावरौ पररपरगडजीरकानवकिर तः परस्पर निरीक्षेयातामभरतृ्रीपिति तार्माक्ष-
माणो जपत्यघेरचक्षरपतिल्न्येधीति तथेक्ष्यमाणोऽथाप्या भरवामध्य दमाम्रेण परि-
मज्य द्म निरस्याप उपष्ृशेत्‌ । अथ ब्राह्मणा बान्धवाः पुरन््न्पस्तावाश्चीरभराभे-
न्दययुः ॥ २६ ॥
२४ अक्षतारोपणादि ।

अधानयोराद्रसततासेपरणं तैन प्रेन पत्रेण क्षीरमानीव घुतमापिच्यान्पेनादर कषत
प्ण्डुरान्‌ । अथ तथास्यितयोवेवर भोतथेनकपरेतत्कारययुरमृत क्षारमायुधुतमरिष्ट+
रक्षता अप एतेषमारोपणमिष्यते । वरः प्रक्षाख्तिपाणिकध्वा; परक्षाःठेतेऽच्चड। &।२-
घृत पणिना द्विरपस्तीयं द्विप्त.डछानज्जाछनाऽङवषति यथा पचत्‌ ततरा द्वेष
रिशद्‌भिघारयत्यवं वराञ्जदादन्यस्तण्डटछाप्रणं कुयादाता तयोर्‌ञजस्य।हुरण्यमव -
द्षात्यथ वरः कन्याञ्जख स्वाञ्च घारयदाता कन्या तारयतु दक्षणा; पान्तु
भु घ्य चास्तु पण्य वधत दान्तः फुषटश्दष्न्वत्त [ताथकरभमह^न्षत्रैप्तपदास्व-

१५६ आश्वरायनीयं-

युवा कन्यामुन्तिप्य तद्न्नस्यक्षतान्वरमृष्न्यारोपयेदरोऽपि तन्मूधन स्वाञ्जस्यक्ष-
तानारोप्येदेव- व्रि$भृपै वराज्जटौ वधृशतण्डुकपूरणे कुयौत्तद्‌ञजनङावन्योऽथ समरो.
पणं कारयेदिदानी दाता वराय गोमूमिदाप्तीयारश्षयनमन्नदिकमनुदानं दचात्‌ |
जथ पुरोधा; कस्ये पय आतिच्यौदुम्बयोऽद्रया शाघया स्पलाशया सहिरण्यपवि-
त्रया सद्वीपकित्रयाऽमिषिक्चेदल्लिङ्गामिक्रस्मिः | जथ वधृवरां स्वशेखरप॒ष्पं क्षीर
तिनाऽऽष्य प्रघ्रतिच्कं कुरुतः कण्ठे खज च'ऽऽमुश्चतः व" तुकपूत्े च करे
भघनीयाताम्‌ | अथ परोषास्तयोरुत्तरीयान्तयो; पच पृगफटानि विवाहत्रतरक्िणं
गणाधिपमनुप्मृत्य गणाना त्वा गणपात हगमह्‌ ईइत्यादून ईन्द्र प्षुगन्तामाति चं
देधवरयोरत्तरी यान्तौ च नीढदोहितं भवतीति बध्नीयात्‌ । अथ दाता समायो
। ृद्धाः प्रन्ध्पो ज्ञातिनान्धवाश्च क्रमादाश्ीभिरादरक्षतारोषण कुयुः। २४ ॥
२५ ऋतुमत। कृत्याद्‌ ।
` अथर्ुमत्याः ्राजापत्यमृतौ प्रथमेऽनुकुरेऽहनि पुलातयाऽन्वारन्धः प्रान।प.
त्थ्य प्यारपाकस्य हुतवैता आज्याहुतीजुहुयाद्िष्युयो निमिति त्सि नेनमेषेति
ति प्रजापते न त्वदित्येकाऽथातो मृध्येप 7: शोक्चद्चमित्यमिमृद्य याः; फलि,
नीथा अफला इति जपित्वा वधेन द्र्य प्रहि चातयघवेति षड्मिरसिप्त्‌ विश्रवस्त-
मिति द्वाम्वाम्चिमुपस्याय सू नो दिवस्पाचिति सूक्तनाऽऽदित्यमपातिषठत ।
अथ मंभ॑म्मनमृतावनुकृछायां निशि स्वरंछृते सगन्धवापतिते वेरमनि तथ मते पर्य
रयन पुसातामरुक्ृतां शुद्धवपतनां समिणीं माय स्वये तथामृतः प्वेदय दूषः
िषठऽधगन्वा १ पृक्षेण वापत्ा पेगृह्ोदीष्वीतः पततिवतीति इ म्यां स्वाहा
रामोम्यामुमयोनोत्ताविरयो विच्य संवेश्य गन्धस्य विश्वावतो ुलमपतीतयुपस्थम-
भिमृय विप्णरथोनि कंसपयत्विति द्वास्थं विहत्य यो ग्ेमोपधीनापहं गभमदधामो-
पषति जपित्वोपगच्छेतप्राणे ते रेतो द्धम्यप्तावित्यनुप्राण्या यथा मूमिरञचिगमा
यथा चौरिश्रेण गनिणी । वायुयेया दिक्षां गभ॑ एवं ते ग दघाम्यप्ताविति ह्‌
पभि्ुरेनेक उपगमने भन्त्रविधिमिच्छनति न ह्यनेन श्रिकैत्संस्कियत इति त ओष.
धीमिनिषकं कृत्वोपगच्छनि ॥ २९ ॥
२६ जात्कमादि ।
अथ जतकम पुत्रे जते प्रार्नैराटम्मादधिरिनद्रिः प्रनापतिविभदेवा ब्रस्चत्य
नदेशदेवता हुत्वा प्राक्‌ खिष्टकतः सपिभधुप्रारनादि कयौत्‌ ! एवं निष्क्रमणं
धरय मास्यापूयमाणपद्ते स्वस्ति वाचयित्वा छिष्टतः प्राक्‌ सुल्रताठंकृतै कुमार

एरवपरिषिष्‌ । १५३
पदाय सहं मायज्ञातिनन्धषेः प्रनधीमिश्च मङ्गरतूयैनि्षेण गृहानिष्करम्य
देवतायतनतत्य दवतामुपहयरणाम्यरनंऽअरेषो वाचयित्वाऽऽयतरम्‌ प्रदाक्षणाङ्कत्य
गृहमयारसनन्धना वा गृहं नीत्वःऽउनधदेवभन्चप्रारानाद्‌वपीच्छायामनादिषटरेवता
यष्टव्या यत्या: ॥ २९ ॥

इत्याश्वरायनग्रह्यपरििष्े पयमोऽध्थायः ॥ १॥

[१

अयथ द्वितीयोऽध्य।(यः ॥

१ प्रहयज्ञादि ॥

अथ ग्रहयज्ञशेव्ययज्ञश्ेत्यमुपयाचिनमुच्पते तत्र मवाः शात्तिपाशिदा दवता
चैत्याः शान्ति च खट्‌ पुं च पम प्राः पमु्याचन्ते ततप्नेत्या आदित्य इन्दु
रङ्गारकः ल्ाम्धा युरुममवः शनब्धरा। रहः केतुरापं नव ग्रहयाम्ते [हं स्वस्वगत्या
जादमिगृहन्ति तानुदभननादिपु पृण्यकाल्पु यनेत शान्तये सय उद्धूषु माज्च-
स्यादिष्वाम्युदाधेक करिप्५माभो ग्रहयज्ञं कुयौ इम्युदयिकं हि शान्तिके यदि
तदानकृस्यकामः कामे भागम्युरधात्प्तााग्तरितात्कृयाततं दृशपराहुती{ स्वयमेकः
कृयाद्ष्वेम।प घशतं चत्वार ऋगिविनः स्युराशतं वरमष्टो नवम आचाय; स्वयतेव
वा यदि स्वयमाचा; स्यात्तद्धागं शस्पविदे द्यात्तानििधिवद्भरित्वाऽहेयेदाचा्थ
आदित्याय जुहुयादितरेभ्य इतर पूर्जत्तरतन्त्रषाच।यः कुयात्तदितरेऽन्वारभेरन्‌ ॥१॥
| २ ्ररयज्ञसंमारदि ।

सथापय स्मरा हप्तमात्रावरं चतुरं कुण्डं स्थण्डि वा पृरछृत्य तत ईशान्वां
कुण्डवदायतां चतुरं चतुरखद् इगु च्छ्तां पिततृता तिभूमिकां प्रहवेदिं कुयौ-
त्यां 3 ददधवरीरितष्डुेः पकरि कमष्टरटमन्बुनमुखिकञ ककायां दटेषु च
यथास्थानं म्रहसडानि स्ापयेद्‌ पच्या धन्यपोडे तेनघ् दखम्बर्य वा नवमयुिप-
ठंकृतं शममानपेक्करम्मं नता जपेत आय, पिमा 1मित्यचाडद्धिः परिखा पश्चग-
व्यानि पञचाखता नचपरेतवातूनवपविवरदद्‌ो नवरतनानि प्रक्तिपथ दूवापटेमुखमा-
च्छ्य वचयुममन वष्टाचत्व। प्मुद्ध रानि इण्वतावान्याराह्च कुम्भवमिष्रया नलङ्ग
वार्णीः पावमानीश्च जपेद्‌ ॥ २॥

३ अच॑नाङ्खमानि ।
भधानाङ्गानि ताम्र स्फाटिततं रक्तचन्दनं कङ्कृमे सुवण तदैव रनते . कह
२१

१५५४ आश्वङायनीय-

सीव कोस्यतिति नव प्रतिमदव्याणि सुव्नेकमेष वा सनष र्तचन्दुनं मरन
देवदारुः कङ्कमो मनःशिला रङ्खाष्् त्िदपिष्ट केतकीरजः ऊस्तुरीति नवान्‌
देपनानि मङ्यन एक एव वा सेषं ` स्तण कुमुदं रक्तकरवीरं णले चम्पकं
कन्दमिन्दीवरं डृष्णधततर तच्चि्रवणेमिति नव पुष्पाणि रक्त ङरवीरमेकमेव वा पुष्पी
अक्षता अह्‌ तदखय॒ग्मानं च कन्द्रमयरश्खादशाङ्धप्रजरसा बर्फ नाप्त
कुष्णागर्‌ जटामाी मधुकमिति नव धूपा गगर एवच सर्पिषा दपतिरतैरेन
बा ह्िष्यात्नं पायं पान्न गु क्षीयोदनो दध्योदनः छतर मामा चित्रामिति
नयोपहाराक्िवृदन्चमेकमेव वा मणिक्यं मोक्तिकं भरवां मरकत पुष्परागो वजो
नो गोमेदकं वरदु्ैपिति नव रत्नान्येकमेव वा माणिक्यमकेः पाशः खदिरोऽपा-
मगेऽधत्य उदुम्बरः शमी दुवो; कुशा इति ताभ्षः सपा पाडाश्च एक
एवा॥६॥
४ पुजािषिः ।
अथार्चनमाचायैः प्राङ्मुख उपविश्य समाहितः पण्याह।दि वाचयित्वा कम
सकस्प्य मरह्वेदिपकषीठेषु यथारयानमुसी अ्रहप्रतिमां स्थापायत्वा दुक्षिणवाममार्‌-
यिदेवताप्रत्यधिदेवते तदमिमख्यो स्थापसत्तदमावे पुष्पाक्षतादेप्वावाहयेद्भिरापः
पृथिवी विष्णरिनद् इन्द्राणी प्रनापतिः पणा ब्रह्मा च करभेण प्रहाणामयिदैवता ईश्वर
उमा न्दः परप ब्रह्मनो यमः कारश्चितरगुप इति प्रत्ययिदैवता गणपत दुगा
्े्नापिपति वायमाकाङ्मश्चिनो कमेप्तादण्यदेवता ईमा यथातरत्यग्‌ निवेदय प्राच्ध-
` दिषिन्द्रदिरेकपारन्कदुरक्षकानावाहयेतपुष्पाज्ञदिप्रयोगेणाञऽवाहनमन्त्ेनमोन्तेरा-
वाह्य नामभिः करमेण दीपन्तानुपचरानपयेत्‌ ॥ ® ॥
| ५्‌ अरहावादनमन्बराः ।
भथाऽऽगाहनमन्बाः प्रणवम॒च्च।य॑ मगवननादित्य ग्रहाधिपते कारयपगोत्र कलिङ्ग.
देलचेशर जपाप्ष्यो पमाङ्गद्यते दविमन पद्यामयहस्त सिन्दुरवणौम्बर मःर्पानुठेपनजठ
म्मानिक्यखवितप्तवङ्धामरण माकर तेनेःनिपे त्रिलोक कारा जिदेवतामयमूत
नमस्ते सेनद्धारुणध्वनगताकोपशोमितेन ््तश्वःथगहनेन मर प्रदक्षिणीकुवनागच्छ
धिरुदरम्भां पद पद्मकणिकायां ताम्नप्रतिमां प्राङ्मुखीं वरठपीटेऽधिणिष्ठ पूना
त्वामावाहयामि । मगवन्तोम द्विन।धिपते घुधामयशरीराञशत्ेयगोत्र यामुनदेशेशवर
गोक्षीरधवलाज्गकानते दविमुन गदावरदानाङ्किन शुहधाम्बरमार्यानुटेषन सवागमुक्त
मौ ककामरणरमभीय प्वैकोकाप्यायक देवता्वाचमु नमस्ते सनद्धपीतष्वनपत^
-कोपशषोभितेन दृशशरताश्चरयवाहनेन में प्रदसिणीकुवे्नागच्छाद्धिरुमया च पह

ए्रपरिषिषम्‌ |. १५५

ृ्ाप्ेयदठमध्ये स्फटिकमतिमां प्र्यड्एुखीं चदुरलपीठेऽविति् पून यै त्वामावाह-
यामि | मगवन्नङ्गारकानन्याज्ते मारद्राज्रावन्तदेशधर उवाद पञ्लोपमाङ्गघते
घत्मन शक्तिशूटगाखड्गधारिनक्ताम्बरमास्यःनुडपन प्रगदामरणम्‌पितपवाङ्ग
दधराटाकदपे नमस्ते सनेद्धरक्छष्वजपताको.शोमितेन रक्तमेषरयवाहनेनः मेर
प्रदा्तणक्रवन्नागच्छ मूमस्कन्दम्या तह १द्मदाक्षणदटमघ्यं एक्चम्द्नप्रातमां दाक्षिः
णामु चिकेणपाठेऽितिष्ठ पूनाय त्वामावहयाप्नि । मगवन्सम्थ प्ौम्पाङृते
पततानमयात्रिगोत्र मगपदेेश्वर . कङ्कुमवगोद्धद्यते चतुर्मन सङ्गसेटकगदावरद!-
नौङ्कित पीताम्बरमास्यानुखेपन मरकताभरणाटकतप्तवाङ्ग विवद्धमते नमस्ते स्न-
द्ध पीतध्वजपताकोपशाभितेन चतुःसिहरथवाहनेन मेरं प्रदकषिणीकूर्वच्ागच्छ विष्ण
एरषाम्थां सह पर्चशानदटभध्ये सुंवणेपरतिमामुदङ्मुखीं बाणाकारपीठेऽपितिषठ पूनायै
त्वामागहयामि । मगवन्बृहस्पते समस्तदेवताचाया ऽऽ ङ्गिरसगोत्र सिन्धुरैशेर तप्रप॒-
वणैसदशाङ्गदीप्च चतुभज क मण्डस्व्षपूत्रवरदानाङ्कित पीताम्बरमाल्थानुटेषन पुष्प
रागमंयामरणरमणीय समम्तविद्याधिपते नमस्ते सेनद्धपीतध्वनपताकोपशोमितेन
वीताश्वरथवाहनेन मेरं प्रदक्षिणीकुव्ागच्छेन्नहयम्यां सह पद्त्तरदखमध्ये सुषणे-
्रतिमामुदङ्मुली दीर्धचतुरखठेऽधितिष्ठ॒पूनारय त्वामावाहयामि । मगवन्‌ मार्ग
पमस्तदेत्यगुरो मःगैवगोत्र मोनकटदेशेश्वर रजतेज्जलाज्गकानते चतुभून दण्डक-
मण्डल्वक्षूत्रवरद्‌(नाङ्किति शक्घमार्याम्बरनुेपन वञ्ञामरणमूषिन्तवाज्ग पम्तनी-
तिक्चःखन्पुणमते नमस्ते सनद्धशुद्धप्वनपताकोपशामितेन शुष्ठाशचरथवाहनप्तहितेन
तेर प्रदक्षिणीकुर्नागच्छेन्द्राणीन्द्राम्यां सह पद्मपवेद्कपध्ये रजतप्रतिमां पराङ्मुखीं
पशचकोणरपटठेऽपितिष्ठ पूजायै त्वामावाहयापि । मगवञ्शनेश्चर मास्करतनय कय~
पोत्र सुराटदशेशवर कउजटनिमाज्गकान्ते चतुभून चापतृणीरङृपरणामयाद्कित नीला.
मबरमार्यानुटेन नीटरत्नमूषणाटंङृतपतवज्ग॒समस्तमुवनर्म परणामरषमूतं' नमसते संन-
द्नीद्ध्वजपताकोपद्चामितेन नीटगृध्ररयवाहनेन मेरुं प्रदक्षिणीकुवैन्ञागच्छ प्रना-
पतियमामर। सह पश्चिमदङमध्ये काटायसप्रदिमां प्र्यमुखीं चापाकारषीठेऽधि.
तिष्ठ पजाय॑त्वामावाहयामि । भगवन्राहो रविकषोममदेन सिहिकानन्द्न पठानि
गोत्र वबेरदेरेर काठपघस्तमदयते व्याघ्वदन चतुरभंन खङ्गवमेधर शुखवराङ्किति
कुष्णाम्बरमास्यानटेपन मोमेदकाभरणम्‌षितप्तवाज्ग शोयनिधे नमस्ते सनद्धङ्ृष्णघ्व- |
जपताक)परोमितेन कृष्णा प्रहुरथवाहंनन मेर्‌ प्रदाक्षणकुवे्नागच्छ स्पकाडभ्या
पद्मनचतदटमध्ये सीसक्प्रतिमां दाक्षिणामस। शूपाकारपठट श्त पूजाय त्वाना.
वाहयामि । उन्केतो कामरूप जैःमनिगोत्र मध्यदेशश्च धूञ्रवणध्वनाङते

१५६ आलायनीयं~

द्विमज गदावरदाङ्कित चिघ्नाम्बरमास्यानुरेषन वेदुयमयामरणमूषितसवाङ्ग चित्र.
क्ते नमस्ते सनद्धचिन्ध्वजपताकोपशोमिंतेन चिकेपोतवाहनेन मेरु प्रदक्षिणीकूवे
्ागच्छ ब्रहमचितरगुएाम्ा पह वमवायब्ददलमध्ये का्प्रागिमां दषिणामुलीं ध्वजा-
कार्पठिऽपिरिषठ पूजार्थ त्वामावाहयानि । $ ॥
६ प्रहाणापधिदेदतःपत्यधिदेदताः |
अथ प्रहाणूमृधिदेवताप्रत्यददवतावाहन ।१६्ञशरृरमश्चूकरा 1पङ्नाल्लातनयनमरण-.
द्णी्घ द्यस्य पताक्षपूत्त सण्ार्चिषं शक्तिषर वेरदह्स्तद्रयमादत्यावदवतापाद्चमावा-
हयामि । जथ प्रत्यधिदवता ।चेटाचनापत षच्चववन वृभारूढ कषाररुख्खद्गखेट्वा
धारिणं चन्द्रमौं स्दाशिवमादित्यप्त्ययिद्व स्दरमाव हयामि | खंरूपधारणीः
शेतवणी करगाहनाः पादकटशधारिणीमुक्ताभरणमूषिताः स्मोमाधिदवता अप
आगाहयामि । अकषसूकमल्दैणकमण्डटुषारिणी व्रदशपूनिलं सोमपरत्यिदेवतामु-
मामावाहय।पि । शहव्णी दिन्याभरणभूषितां चतु्मुनां सौम्यवपुषं चण्डांडुपद्शा-
म्बरं रतनपाऽसस्यपारौपथिगकरपयोपेतकर चतुर्दिङ्नगमुषितां पृष्ठगतामद्धारकाषि-
देवतां मषिमाताहयामि । प्ते शिलण्डकाकिमूषण रत्त स्बरमयुरवाहनं कष्ट
चण्टापत।काशकत्युपेते चतुमूनभङ्गःरकपरत्यधिदेवतां स्वन्दमावाहयामि । कोभोद्‌-
कौपदाशङ्लचक्रोपेतं चतुरमनं॑सोम्याष्दिवतां पिप्णुमाबाहयामि , सौम्यपरत्यधिदे-
वतां विष्णुवत्पुरुषमागहय।मि । चतुदैन्तगज।ूढं वज्र ङ्कुशाघरं शचीपतिं नाना-
मरणमूपिते वृहसपत्यिदेवतामिन्द्रमाबाहयामि । पदयापतनस्यं जट चतुभखमक्षमा-
टावपुसककमण्ड दुघा रिणं इष्णाजिनवापप्तं पाशवत्थितहसं बृहस्पतिपरत्यमिदेवतां
ब्ह्माणमाबाह्यामि । सेतानमञ्ञरीवरदानषरद्विमूनां शकाधिदेवतामिन््रणीमावाह्‌-
यामि । चदुदन्तगनाखूढं वजाङ्कुशधरं शचीपति नानाभरणभूषितं मार्गवप्रत्यधि-
देवतां शक्रम।वहयाप्रे । यज्ञापवितिनि हंसर््मेकक्रमक्षमाटाघ्चवपर्तककमण्डट्प्त-
हितं चतुभज शश्वराधिदैवं प्रनापतिमावाहयामि : इषत्भीनं दण्डहस्तं रक्तपद्द
पाशधरं ष्णवण महिषार्दं सवो मरणमृषितं शतैश्चरपरत्यविदधैवतं यममावाहयामि।
क्षसूत्रधरान्ुण्डटाकारपुच्छयुक्तान्कमोगान्छ्लीम ग न्भीषनगाक्रारान्राह पिैवतान्परणी-
` नावाह्यामि । केराडवदनं नित्यभ,षणं पारुदण्डधरं स्पवुश्चिकरमाणं राह्ुप्रत्यधिदे-
वता काल्मावाहयामि । पन्नानःथजट्टि चतुमृखमक्षम कद्वपुस्तक्मण्डल्धरं
दृष्णा।जनगाप्तस पाश्वारथ् तहत कैः वाघदवषं दद्याणमावाहय् मि । उदीच्यवेषधर्‌
पोम्रददानं देखनीपोपेते हमुनं वेत्प्रल देवतं चित्गुप्मावाहयामि |, ९ ॥ `

गहमपरिशिषटम्‌ । एण

७ क्रतुसःद्रण्यद्‌ वतावाहनाि ।

अथ स्ादुण्यदेवतावाहने वायुप्रेशो सवेत सप्रः वन्णहृतिपू्वक निने गजानन
नागयन्ञापवातिन चन्द्रधर्‌ द्न्ताक्षपरापरद्युमाद्केयपत चतुमृनं विनायकमाबाह्‌- `
यामि | तत उत्तरतः शक्तिबाणशयुटलड्गचक्रचनदरविम्बलेटकपाकपरशमकण्टकोपेतद्‌-
श्रमजा ।घहारूदा दगाख्यदत्यापतरहारणा दगमागहयामे । इयमवण विरचन-
प्रध्वकेदं सद॑ भकुटीकुटिराननं न॒पृराछ्क्रताङ्प्रिं तष॑मेखछ्या यतं सर्पाह्गमति-.
करुद्धं क्षद्रवण्ट.बद्धगुस्फावरम्निकर)ो टिकागरङाधारणमरगकौपीनं चन्द्रौ दक्षि.
णहस्तेः शरख्वतार्खड्गद्दामदधान वामह्स्प; कप ट्वण्टाचमचाप दधान भीमं
दिग्वाप्तसममितयुतिं स्षेजपारमावाहणमि । धावद्धरिगषृष्ठगतं॑ध्वनवरदानधा-
रणं धृमवणै वाञुमावाहयामि । नीरोत्पामं नीलाम्बरषारिणं बन््रा-
ख्कोपेतं द्विमजं खटमाकाक्चणगरयामि । प्रत्येकमौषधिपुस्तकेपेतदक्षिणगम-
ह्र्तादन्यान्यस्तयुक्तदहावकस्य दहिणप्श्च परस्य वामपाश्च रनमाण्डवरश्ङ्काम्बर-
धारिनारीदुख पितौ देवौ मिषजावधिनावागहयामि । अथ कतुपतरकषकेन््रादिटोकपा-
दागहुनम्‌-स्वणवण स्हस्तक्षेमरावतगहन ठेज्ञणाण रदितचाप्रयामन्द्रमावाहणामि ।
जरणवर्णं त्रिनेत्र साक्षपूत्र सार्चिषं शक्तिधरं वरदहस्तद्वययुग्ममसिमावाहयामि ।.
स्तवौ दण्डधरं पाशहस्तं महिषवाहनं स्वाहाप्रियं यममावाहयामि । नर्व
सद्गचरमधरमृष्वकेशं नरवाहने काटिकाप्रियनिक्रीतिमावाहयमि । रक्तमृषणं
नागणशषरं मकरगहने पञ्चिनीप्रिय सुवणेवध वरणमागहयापि । स्वणेव्भ निधी.
शरं कुन्तपागिमश्ववाहनं नित्रिणीपरियं वुबरमावाहयामि । शुद्धस्फटिकवभ वरद्‌(-
मयशूलक्षपूत्रधरं वृषवाहनं गौरीप्रियमशिःरमागहयामीति पृषैकापूनभत्‌ ॥ ७ ॥

८ अग्न्युपधानादि ।
अयञ्चिमुप्तमाधायान्गघानाचाज्यमाग-न्ते इत्वा सहरिमिः समिच्चगोऽयानि

रेकं श्तेकावरामिः सदखपराभिराहुतिभिर्निमित्तशकत्यपेक्षयां नुहुयालसघानदशं-

शेन पाशरैदेवतयेस्तद्धनेतरेषां स्वाहानैर्नापमिर्होमस्ततटि्मन्त्रैवा सड्दवदानेन
चरुहोमः पणिना प्रमूतानतिरंशच व्याटतिमिहैत्वा प्रक्‌ सिष्टकतो ग्रहाणां ण्य
दििब्यैरपहारानपगह्य सपृष्पाणि रसनानि निवेदयेदमावे सुबणपुष्पाणि वा ।
तात्नमस्कृत्य प्रपीदन्तु मवन्तं इति प्रसाद्य होमं समपय याद्‌ मन्तर्टस्त.
दते मन्ता भवन्त्याङष्णेन रजप्ता कतैमानः, आप्यायस् मेते, अथिमूघा दिवः

# [४९ [+ नि । ¢ [१.१
बुत्‌, उद्‌ ुभ्य्वं॑पमनप्तः सायः, बुहरपते अतियदथ। अहात्‌, शुकनत

१५८ आषङायनीयं- .

अन्यद्जतन्ते अन्यत्‌, शमधिरभिमिः करत्‌, कथनात =, कतु करणव.
च्करेतव हति अ्रहाणाम्‌। अश्च दूतं वृणीमहे) अप्ठु म स्मा अत्रतत्‌, स्वाना भाते
मवा, इदं विष्णुरिचक्रमे, हन्द्रषठान द्रकणान धेहि, इन्द्राणीमासु नरषु, प्रना-.
पतेन ्वदेतान्य ०, आयज्ञोःए््नरकरमीत्‌, तरह जज्ञान प्रथम पुरस्तापकत्यनिद्क्तानम्‌ |
उयम्बवं यजामहे, भौरीर्मिमाय सटि्ानि तक्षता, कुमागच्चात्पतर्‌ उन्दमानम्‌ | सह“:
शीषं परुषः, ब्रह्मणा ते ब्रह्मयुना युनास्म; इन्द्रा मद्‌वतातय, यमाप पताम सुनुत):
परं मलो अनुपद पन्थाम्‌ । चित्रित चितयन्तमर्मे, इति प्रत्यधिदरैवतानाू | आतृन :
इनदर क्षमन्तम्‌ , जातेदपे सुनवाम पम्‌ रक्तस्य पतिना वयम्‌ } करणादिदुनह्नाम्‌ )
आदित्प्रत्नस्य रेतसः, अश्िनावतिरस्मदेतीलयतत्ताद्ुण्यदेवतानाम्‌ । ईन्द्र १ [चत्‌

[व

स्रि, अि्मीटे प्रोहितम्‌ , यमाय सोमं सुनुत, माषूणः परापरा, उदुत्तम मुमु
ग्विनः, तव॒ वायवृतस्पते, त्वं नः प्म विश्वतः, कहुद्राय प्रचेतप्न॒ इति कपा"
दमनम्‌ ॥ ८ ॥

| ९ यजप्रानामिषकः ।

अथ यजमानाभिमेको अह्वेदेः ्रागदीच्यां शुचौ देशे संमृष्ट ठते प्राकप्रणे चतु.

यादं दीश चतुभ्सं सोत्तशच्छ ठे निषाय तपरोद्गमरानमूढान्हरितदमानाप्तीये
परडमंसखं करं सामालमुपवेदयाऽभ्चायेः प्हत्विमिरमिषेककुम्भमादाय प्रत्यङ्मु.
ससि दम्बयौऽऽदया शाखया सपडाशथा दिरण्मय्या तकुशदुतेयाऽन्तषोव
कुम्भोदकपषद्धिरमिषिेत्‌ । अच्डिङ्गामिर्वारणीमिः पावमानीभिः) अन्यामिश्च शान्ति
कत्ाशेह्धाभिगहाभिषेकमन्ैः समुद्रनयेषठा इति सूक्तेन सुरास्त्वामिति सूक्तेन (स्ता
त्रेण ) च श्ीपक्तनेमा आओआपः शिवतमा इत्ृचेन देवस्य त्वेति च॒ यजुषा मूमुवः
स्वरिति च व्हूतिमिरमिषिक्तप्तम्यो प्रहोक्तां दक्षिणां दयात्ता गोः शद्धो रक्तोऽ
नडान्हिरभ्ये पीत वातः श्रेताधः कृष्णा गौः काष्णोयत्त हस्ती छगो वेति हीना
पुनर्येन संमितां कुर्षात्‌ । अमे सवेषां रिरण्पमेव वा तुष्टिं दयादृदि
गणमाचार्यात | अत्र घुतातनेन ब्राह्मणान्भोनापित्म शमः पृषिपतुिश्चाप्त्वति
वाचयेत्‌ । सबन्षज्ञ तिवान्धवांश्च तोषयेदेष ग्रहयज्ञः सगोनिषटशमनः सवपुष्टिररः,
सर्वमीष्टकरप्तस्पदेनं विभवगानिशेषतः कुर्न । अविमवः श्ान्तिएषिकागो यथ.
पपातति कुयोत्‌ ॥ ९ ॥
१० हामविधानादिषयोगः ।
लुथ होमोऽह्रह्यैत्ययज्ञो गृहस्थो ह्यदरह्रिठन्देवानिषटाऽमीष्टायीन्विनोति वषु

ग्रह्यपरिशिषटम्‌ | | १५९
` तेऽह्रहध्येत्यास्ते गणपति स्कन्दो ग पूर्यावा सरस्वती वा गौरी वा गौरीप-

तिवो श्रीपतिं श्रीर्ऽन्यो वा योऽभिमतस्त एव यथारुचि समता वेज्यते कीलि-
द्रणपतिमादत्य शाक्तिमचयुत शव पञ्चकमेव वाऽह्रहयनन१ | तानप्पु वाजो वा सूर्य

+)

वा स्वहृद्‌१ वा स्थण्डट वा व्रत्तिष्ु ज यनते प्रातेमासछक्षणेकाप नाऽ {वाहनवि.
सर्जने वतः स्वाकृतिषु हि शरतासु देवता नित्य निहिता इत्यस्थिरायां विक्खः
, स्यण्डिठे तमय मवद प्रतिगां प्राङ्पुीमुदड्मुखो यनेतान्यतर प्राडपलः संमत.
मारो यजनमवनमेत्य द्वारदेशं ग्थिता हस्तताखत्रयेणापसप॑न्त॒ ये मृता ये भृता
भूमिसंस्थिताः । ये मूता विघ्नङेतारस्ते नद्रयन्तु क्िवाज्ञयेति शिघ्नानृद्राप्य प्रतिय
येम्यो मता मधुभ॑त्िन्वते पय एवावित्रे विश्वदेवाय वृष्ण इति जपित्वा हचावाप्पने
पृथि त्वया धृता छोका देति त्वं विष्णुना धृता त्वं च धारय मां देवि पाकं कुर
चाऽऽप्रनमित्युपविरयाऽऽचम्याऽऽपरतप्राणः पेकरप्य शुचिशद्धादिपात्तपद्धिः प्रणवेन
पूरयित्वा गन्धाक्षतपुर२।णि प्रसिप्य साविञ्पाऽभिपन्>प तथि्थावाह्याम्यस्षै पक्षि
पुष्पाणि तदुदकेनाऽऽपोहिषटौधाभिरात्मानमायतनं यजना्गानि चाभ्युक्ष्य क्रियाङ्गोद्‌-
कवुम्मं गन्धादिमिरम्यच्थै, तेनोद्केनानभौनकुरवीत नमोन्तना्ना तदिङ्गमन््रेण वा
= क्रमेणोपचारान्ददयातमप्योदकेन पादमध्ये च पात्रान्तरेण प्गन्धाक्षतकुञुगन्द्यादा-
वाहनमापनं पाद्यमध्यमाचमनीयं स्नानमाचमनं वच्नम।चमनम्‌ 1वतिमाचमनं गन्ध
पृष्पाणि पूपं दवं नैके पानाय जटपृत्रमाचनीय मुखवाद स्तो प्रणामं द्िणा
विरनेनं च कुयोत्‌ । अरसतपन्नो मनप्ता सपदयेदाचमनं न एथरुऽ्चारः । प्रणामस्तो-
तरा दक्षिणादि विप्तजनाङ्गम्‌ | अथ मन्त्रा; । गणानां त्वा गणपतिं हवामह इति
गणपतेः, कुमारश्चिितरं बन्द्मानमिति स्वन्दस्य, आदष्णोन रजसा वतमानं
इत्यादित्यस्य, पावका नः प्तरस्वतीति सरस्वत्याः, जातवेदसे सुनवाम पतोभमिति
शक्तेः, यम्ब यजामह इति रुद्रस्य, गन्धद्वारापिति श्रियः, इद्‌ विष्णुचक्र
हति विऽ+): । एवं षोडशचेमन॒प्चारन्पोस्पेणेव सूक्तेन प्रत्युच सवमेव प्रयुञ्यन्तेऽन्धे
पातिज्या वा जानवेदस्यया वा प्राजापत्या व्धाहूत्या वा प्रणवेनैव वा कुवेनिति प
एष देवयज्ञो ऽहरहरभोदानसंमितः सर्वाभीष्टप्रदः स्वर्या ऽपवभ्यश्च तस्मदिवमहर्‌हः
कुर्वीत तमेनं तरधवदेवं हुतकेपेण एथगन्नेन वा कुषीन्नाप्य स्वे वैश्वदेवं कुयात्‌ ।
मथाभ्य शेषेण गृद्देवतानां बच्छरे पितामहाय प्रकरीडे रद्रा, अथ गृहे प्राच्यां .
दिशि प्रतिदिशं सनवग्रहायेन््धाव बटमद्वाय यमति्णुम्यां स्वन्द्वरुणाम्यां सोम
सूयम्याम्चिम्यां वसुभ्यो नक्षत्रेभ्योःऽय मध्ये वाप्तोप्पतये ब्रह्मऽ प्रागा गात
मूचे सिद्धे दृदधने धये कीतय वरुण धोदधानेऽधिम्पां खषद्परयद्यागष्यव।-

१६० आश्वरयनीयं-

म्यापटुखमुप्रयोरथ निष्क्रम्य भूमाद्प आप्िच्य श्ववाण्डाङ्णतितवायसेभ्योऽत्रं

मृतौ विकिरेत्‌ । ये सूताः प्रचरन्ति दिवा ब्मच्छनता [दस्य भ्रष्टाः | तेभ्णो

भ

बं पृष्ठिकामो हरामि माप पुटि पषटिपातेद्दा्वाति रजा चच्क्तं वो बलमिति

षाद परक्षाहितिगरूपाणिराचम्य गृहं प्रवित्‌ ^ शान्ता धिरो शिवमन्तं
चनो देव्यमय नो अषु | रिग दिशः प्रदिशि उरदिशो न आपो विद्यत
परिषां विश्वत इति नपिखाऽन्यानि च स्वस्त्ययनानि ततो मनुष्ययजञपूषेकं
मुज्ञ।त.॥ १० ॥
११ भोजनप्रक।रः।
क, अ

५ ©. ९ [^ चाः मे, ङः
अय मोजनविधिराप्रगदपाणिराचान्तः शुचो देशे प्राङ्पुखः प्रल्यङ्मुसी वेप
[4 भभ

विदय मस्मना वारिणा वा हस्तमात्रे चइरखमण्डले पाचस्थमन्न भणवन्याहतिपूषेया
त्ाकिन्याऽमय्य स्वादोपितो मधोपितो इत्यमिपन्त्य पल्य त्वतेन परिपिशवामीति
दिवा परिषेश्ेी त्वा प्रदयेन प्रर्षिशवामीति रात्राय दलिणत। मुत भूपतये भुव-
नपतय मतानां पतय ईति नमन्तः परकततस्थ प्रल्यक्तस्ध जा छं ककण हस्त
्रास्य समाहितोऽ्तोपस्तरणमपी चपः प्रादय सव्येन पाणिना पाततमाभ्य।
तसनीमध्यमाङ्गुैः प्राणाय मध्यमानािकाङ्ठरपानाय कानिष्ठकानामिकाङ्गु
न्धीनाय. कानिष्ठिदातर्जन्यड सद्‌ नाय सवङ्छीभेः प्मानाय च मुले जुहुया.
त्सवभिरव वा सर्दस्यो नुहुयदिवे वाग्यत मुक्त्व,ऽपृतापिधानमततीलयापिषानं
प्रादय को मितमुलपादपाणिदविराचाभेदेव॒मुज्ञानोऽधरिहोत्रफरम्मते नटपुषटिमान्म-
वति पतमैमायुरोति ॥ ११॥
१२ श्रयनादिविधिः।

भयास्तमिते पतायदहामुक्तवदगाध्य रोमदेश्वदेवगृहबस्यतिथ्थच॑नानि इत्वा
यदि प्विरितकभ्ण्यडतानि यावत्रह्र्‌ याभिन्यस्तावतक्रमेण सवानि प्र्‌ बने-
यित्वा कृ्यादाकर्भाययेवःस्यै दचादिति पिशेषो ऽष्टमी चद्दसीं मानुवारं श्रादधदिनं
तत्प्रदिनं च वर्मभित्वाऽवशिष्टरातरिषु नियमेनमत्थिः परिवृतो ठ्नु मजने इत्वा

न्या पह ताम्बुदादिपतेवन हृत्वा सध्नाभं शून्यठ्ये इभशाने चक्वृतते चतु-
घ्य सिवपातकायक्षनागस्कन्दमैरवाच्रदेवगहे = धान्यगदेवतिभरा्चिरूपाणामुपा,
वाऽहूचे। देशऽशचराद्रवेखगद्‌। ननन; शधन कु५।त्‌ । रत्राव्यर्यद्म यतत क्त
पित्वा प्राकूशिरा दक्िणतः[शिरा वा ]िर्‌ वेपित्वा दे१तां नत्वा स्मरणं च इत्वा
पैणवदण्ठमुदकपा्ं च घ्यनसरमपिे निवाय पत ङतिपाद्‌; शयनं कुयात्‌ । परदोष

| भ०्दस०१४ | गृहपरेोश्षटम्‌। | | १६१

परयामौ निद्रयाऽतिक्रम्याथ प्रमात इष्टदेवता मनसा नता तदहःकृत्यं स्वत्वा धर्ष
शा्लोक्तविषिना मूत्रपुरीपषोत्सगौदि कुयात्‌ ॥ १२ ॥

१२ भाद्धविषिः

अथ श्राद्धानि । तान्ये । पूर्ेदयःपावेणमषटभ्यनयष्टवय मातिमाति काश्य.
माभ्युदयिकमेकोदिष्ठं पवेणे चेति । पव।मावरस्या तत भवं पार्वणम्‌ । तदाहिताभिः
पिण्डपितुयन्ञ कृष्वा करात्यनाहता्स्तु तदितरेण व्वातेषज्यते यथाऽऽद्‌ं पिण्डः
पितुषज्ञा सावादध्मावानाद्ध पावण बराह्मगक्च्छचोयच्छद्नान्त्‌ पुनः पितृयज्ञ
भा मेक्षणानुप्रहरणाल्ुनः पावेणम। तृषिज्ञानाद्थोमयशषं॑क्रमेण प्तमापयेदिव्येव
व्तिषङ्गप्तमिममुदाहारिष्यामः पितृय्ञेऽपराहेऽशनिमृषपमाधाय, तध्यैकमुरमु$ भाक्‌-
दक्षिणा प्रणये रूपाणि प्रतिमुञ्चमाना असुराः पन्त; स्वया चरन्ति । पा पुरो
निपुरो ये मरन्तयशचिष्टछछोकात्यणुदातवस्पादिति सोऽभिरतिपणीतो भवति । तचो.
पप्तमाधायोमो आक्दक्षिणमरदर्भैः पर्सतुणीवात्पवैकमोणीह प्रामुक्षिणां गमयेत्‌ |
अयौपासन्चेः पागुदकपरत्यम्वा प्रारक्षिणामन्दिमनास्तीयकेकशः पात प्रयुनक्ति
चरुप्याटी शूपं॑रपपमुटृलठं मुप सुषं॑धुशं इष्णाजिनं सङ्कदाच्छ्िपिप्ं
मेक्षणं कमण्डटमिति दक्षिणतो त्रीहिशकटं भवति । शूप स्थी प्रगृह्य दक्षि" `
णतः शक्टमारुद्य स्था ीहिमेः पूरयित्वा, शूपं॑निधृञय शुपपातिता्शकटे
प्रास्य स्याटीस्थान्ृष्णानिन उदटृखछ कृत्वा परन्थवहन्य।द्विवेचमवहतान्पङृसम *
क्षाट्यौ पाते श्रयेत्‌ | अवोगतिपणीतातसफ्येन पर््तिणायतां डेलामपहता अधुरा
रक्षसि वेदिषद्‌ इत्युद्धिल्य तामम्यु्4 सद्द च्छिननेन बरहिषाअवस्ती4 विीना-
नत्पूतमाभ्यं दक्षिणतो निवाय सवेण स्थादीपाक्रममिषायदगुदधास्य प्रत्यगतिपणी
तादाप्ता्य दक्षिणतोऽम्यज्ञनाञ्ञनकशचिपुपबहेणानि चैतद्न्तं पिण्डपितृन्ञं कृत्वा
पावेणमारमत ॥ १३ ॥

१४ ब्राह्मणत॑रूपानिवमादि ।

अथ हविरदीन्ब्ादमणाैवे दवै श्ीन्पिञ्य एमे वोपयधरं शक्तवेक्याने-
कान्वा कारे निमान्नितान्स्वागतेनामिपूञय प्राच्यां शुचो गृहाजिरे गमयाम्मता
षदुरखमत्तरं व्रं दक्षिणे मण्डल्द्रयमु््य प्राग्मन्द्मन्तयवानुत्तर्गास्य दक्षि
ग्रान्ततिदानितररोमे सम्भव्य बरह्मणा यथोदरं यथावयः फे जयायांपो दैव
कनीया प्त उमयन दक्षिमेन विनियुज्याय प्रत्यङ्मुख उत्तरे मण्डडे देवानेयुक्तय।च-
वाम्मतरा पाच द्वा शदधेन श नोदेष्या पारान्यक्षस्यि दाक्षिण चत्रषा प्राचानाः

२१

१६९ आश्वदायनीय- [अ०९स० १५]

वीती ` तिढाम्मत्ता पाच दत्वा तथैव क्षार्येत्‌ ¦ अथ तानुदद्धिरं चान्तानुदिटर्ष-
स्भयायन्परिभरिते दक्षिणप्रवण उपदि गृहे देवे परड्मुखावुरगपवग दक्षिणतः पथ्य
उदङ्पलासागगवगानुपेदयाऽऽचान्तो यज्ञोपवीती प्राणानायम्य कमं करप देव
पैमपचारमदड्पतो यन्नाप्वीती परदक्षिणं इुयापिप्ये प्राखक्तिगामुः प्राचीनावीती
परसम्यमथ तिहृस्त। “अपहता अरा रक्षांसि पिशाचा ये क्षयन्ति प्रपिवीमनु । अ+
न्य्रेतो गच्छन्तु यत्रैतेष गति मनः! इति सवेत तरवरी म दरतामवर उत्परा त इति
लपित्वः दर्माम्मपाःच्ान्यम्यु्षय गयायां जनादन वस्वारखूषान्पितुश्च ध्यात्वाऽप्‌
प्रथमे ‰३ ब्राह्णहस्तगोरणे द्वा य॒मान्‌नन्गपरान्दमोमशेषां देवानामिदमा-
सनामेत्येककरस्थने दूतिणतः प्रदायाष१। द्दच्यात्‌ । ९१ प्तपत्रारप्व्रादन्तय।रपा
द्दयात्‌. । अथाम्युक्तिताथां वि प्रागगरान्दमानास्तीम तेषु न्यमिटे पात्रमाप्तचयो
.तानपिवा तसिसागत्रे दमेयमन्तह्ति भप आदि शे नो देग्या अनुम१)
+ यवोऽपति घान्यरानो वा गरह्णो मधततय॒तः । निगदः प्पापानां पक्ति.
मिभः रमतमिति › ववानोप्य गन्धादणि च क्षिप्त्वा दवपात्रं संपन्नमिलमिम्‌३य
यवहस्) - दिशान्प्तारगाहापिष्यानोप्युक्रत्वा तम्यामावायत्युक्ते ‹ पिशचरेवाप
आगति ' ादादिमृषनते सव्यदस्थितययवानरके) च|“ आगच्छन महामाग
किदेव महबलाः । ये अत्र पिरतः शरा स्वाना भजन्तु ते › इत्युपस्थाय
` लाहा्ौ हृलसमुमयो; तकृनिवे्याप परत्यक परथममन्वा जपो दत्ताऽत्योदिलमा-
द्राेद्‌ ब अध्परमिति द्वा ‹ य। ३५१ आ; पयता पवमव" अन्तरिक्ष
उत पार्ितायः | ह्ण्यविण। यज्ञिषास्ता न आतः सवाः श स्पोना मवन्तु
इत्यन१न्१ दपयघ्यामि शेष द्वाञनभन्त्य गन्वरप्पधृपदीपानुमयोरद्विसाऽऽ-
च्छाद्ने दद्यात्‌ । भयाचैनविधेः प्वपृणतां वाचयित्वा प्रिचनावाभन्ञातः प्राची
नानी) प्राद्दप्तिणाभिमखः पित्रचेनं त्‌ ॥ १४ ॥
१५ गन्धायपचार्‌; पिण्डपितयङ्गःन्तं कत च ।

, पिता. पितामहः प्रपितमह्‌ इति वयम्तेषां प्रत्थकेनर & बहुदा निद
कयात्‌ | अपो दत्वा द्माोद्दरगुणमूप्ानयुमानसिणायानेवंमोजनामरूपाणां पितृ
णा मिद्मातनमिर्पवमत्तनेषु प्त्पतो दचादुक्तपपोद्‌(नम्‌ । अय मुषमम्युक्य द्प्षि-
णामान्समनत्तय नणि तेनप्तादमष्नमयानि पात्रण्यमाव एकदरव्याणि वा
म्पा प्रादत्तिमापवभे निषायोत्तानाति कृत्वा, तेषु तेष्ठयुमदभान्तितेष्वप
माप्त अण्वपि पङच्छ नो देवीपि्यनमन्प तिखोऽपति सोमदेवत्यो गोवि

भककेर्जूमषमृुकाष--) ~~ = --- ~ -----------------------ोक

१ दख, "पः शिवा)

| १०२ब०१६ | गृद्मपरिषिष्प्‌ | १६३

देवनिर्मितः } प्रत्नवद्धिः प्रत्तः स्वषया पितृनिमाटीकोन्प्ीणयाहि नः सवषा नमः?
इति पएथक्तिषु तिटानोप्य गन्धादीन्किप्त्वा पितृपात्रं संपत्तमिवयेवं तानि यथाटिन-
ममिमृ्य तिषदस्तो यध्ाडिङ्ग पितन्ितामहन्परपितामहानावाहयिष्यमीस्यक्त्वा
तैरावाहयेत्यक्तं मृधोदिपादान्ते दक्तिणाङ्गपस्थमक्ेकस्तिन्तृशन्तस्त्वा निधीमहीति
तिढानवकीये ‹ आयन्तु नः पितरः सोम्बापतः ' इस्युप्थायायोपवीती स्वधा भ्यां
इति पूषैमध्यं निवेद्यान्या अपो दत्वा सेषमध्यमादाय दक्िणेन पाणिना सन्योष्‌-
पगृहीतिन ‹ पितरि ते अध्यै पितामहं ते अध प्रपितामहेदं॑ते भ्यम्‌ ? इति
पितृतीयैन द्वा प्रत्येकम्‌ ^ या द्या आपः ! इत्यनुमन््येत । उमयपरकैक-
ब्ह्मणपन्े दैवे स्वमध्य॑मेकसमै दथातिव्ये त्रीण्यपि पात्राण्येकसमै निवे पनर"
सयन्दानपु ण्यपि तस्म! एव दद्यात्‌ । अयैकसयैक्यानेकपसने यावन्त एक
करस्य तेम्यस्तेम्य एकैकं तत्पात्रं सङ्निवेधयाम्यमेकेकं ताद्व विगृह्य द्यान्नद्‌ प्रत्येकं
पत्राणि कुर्यात्‌ । जयेतराधयैशषानाद्यपा्नाप्य्धवे च निनीय तामिराद्धेः पुत्रः
कामो मृखमन।क्ते तत्पात्रं इचा देशे ‹ पितेम्यः स्थानमपि › इति निधाय
पितामहाध्येपत्रेण निदध्यात्‌ | न्युन्नं वा तत्कुयात्‌ ] अथ प्राचीनावीती गन्धा
्यच्छदनान्ते द्सवाऽचेनविषैः पैपूणेतां वाचयेदेवमेतत्पावैणप्य इत्वा पुनरनन्तरं
पिण्डपितृयज्ञं कुयोत्‌ ॥ १९ ॥ = 3

१६ अभ्नौकरणादिकमं ।

अथ स्थाटीपाकाद्ननमुद्ूत्य घृतेनाक्त्वाऽ्नो करिष्यामीति ` षष्ट क्रियतामि-
्युक्तेऽतिप्रणीतेऽ्ाविष्ममुप्तमाघाय मक्षणेन(ऽऽदायावदानसेपदा जुहुयात्‌ ॥
शोमाय पितुमते स्ववा नमोऽसमे कव्यवाहनाय स्वधा नमः! इति स्वाहाकारेण ग
पूैप्चि यज्ञोपवतिी मेक्षणमनुपरहरदित्येतावतिण्डपितृयज्ञस्याथ पुनः पावेणस्य मो-
जनाशयेषु दैव चतुरे मण्डटे पिच्य वृत्तानि गोमयेनोपरिप्य प्तयगान्तिदछंशच
द्मौन्धरास्य तेषु दैवे सौवण पिञ्ये राजतान्यमवि तद्वसृष्टानि तेनप्तानि वा
पात्राणि निषायाऽऽञ्येनोपस्तर्याज्नानि परिक्ष्य पितृपात्रेषु हुतशेषं दता दर्भः
पत्राण्युपर्यव्ामिगृद्याय देवेऽने साकिज्याऽम्युक्ष्य तृष्णीं परिचय ^ पृथिवी ते
पात्र द्यौरपिधानं ब्राह्मणस्त्वा ृखेऽप्ते जुहोमि । ब्रह्मणानां त्वा विद्यवतां प्राणा- `
पानयोसहोम्यक्षितमापि मानेकषेष्ठा अम॒तामम्मिीके ' इरमिमन्ध्य, हदं विष्णु

विचक्रम इति ब्राह्मणपाण्यज्कष्ठ ८ विष्णो ह्यं रक्षस्वेति › निवेश्य यवोदकमा-
म, ७ क,

दाय प देश्वदेवा देवता इदन्न विरथं रक्षण जहृवर्नाधा्थं दयं भूमिगेयाऽय

१६४ आनकांषनीयं- [भ०र्क्त७]

भक्ता गदाधर इदन्न र्णे -दत्तं सौवणैपातस्थमकषस्ववच्छायेयम्‌ ' इत्युक्वा.
ध्िधम्यो देवेभ्य हदमन्नमण्तरूपं परिविष्टं परिवेक्ष्यमाणं चाऽऽतृप्ः स्वाहा" इत्यु:
त्सज्यैदं द्वितीयेऽपि द्वा ये देवाप्रो दिव्येकादशस्यत्युषस्थायाय पिच्य प्राचीना
बीती ` राजते स्वधाशब्दविरेषणेन यथारिद्नमुदश्य ° य चह तरः ' हत्युप-
पस्याया्ोपवत्यङनेषु मधु पिवाऽऽसिच्य सप्रणवन्याहति सावित्री मधुमतीं च
जपित्वा । मसिति ' च त्रिरक्तवा पितननुसमृत्यापोशनं प्रवाय ब्रह्मणान्वथा-
स्रखं जषध्वमिति भोजनायातिसनेत्‌ । मृञ्ञानान्वेवदेवरक्ोधनपितरादीनि च श्रा
येत्‌ । भय तृघाज्ज्ात्वा, ‹ मधुमतीरक्षत्तमाम न्तेति › श्रावयित्वा संपन्नं पृष्टा
संपन्न पिस्यते मत्तरोषात्साववाणिकम्न्नं पिण्डाय विकिंरायं च पृथगुद्धृत्य शेषै
निवेधानमते गण्डे दवा तेष्वाचान्तेष्वनाचान्ेषु वा तदशेषेण पिण्डान्निपणी-
यात्‌ । यद्यनाचान्तेषु निपृणीयादाचान्तानन्वनने प्रकिरेत्‌ । अथाऽपचान्तेषु निपरणम-
नुपरकिरेननदु पुष निपरणारप्रकिरेत्‌ # १९ ॥
१७ पिण्डदानादिभाद्धशचेषसपापनमर्‌ ।
अथ पिण्डा्मृद्धतमन्ने स्थाटीषकेन सेमिश्र(छय) प्राचीनावीती सङ्कदाच्छिनस्तू- `

[9]

तायां टेलायां षु पिण्डदेशेषु प्रागक्षिणापवै शुन्धन्तां पितरः श -षन्तां पितामहाः
्न्धन्तां प्रपितामहः इति पितृतीयन तिलाम्बु निनीय तेषु पिण्डानििन्रदिम्यः एतत्ते
विष्णो ये च त्वामन्नानु तेम्यश्च ईति पराचीनेन पाणिना यथािङ्खं दत्वा तान्‌ “अश्र पित्‌.
रो माद्य्वं यथामागमाृषायप्वम्‌' इति सकदनुमन्ञय प्म्पावृदावृत्येदङ्मुखो यथा.
शक्त्यायतप्राणः प्रत्यावृत्य ° अमीमदन्त पितरो यथामागमावृषायीपषतेति › पुनर-
मिमन्ञ्य च तच्छेषुमाघ्राय) पुवत्पुनातिछा्बुषिण्डं तेषु निनीय ‹ जप्तावम्यद्क्ा-
वद्षतेति ` यथादिद्गं पिण्डेष्वम्बज्ननाज्ञने दत्वा वासो ददादशामूर्ास्वुकां वा
वयस्यपरे स्वहष्ोम ‹ एतदः पितरो वासरो मा नो तोऽन्यसितरो यु्र्वम्‌ ” इति।
जयैतानन्धादिमिरषेयित्वा प्ाज्ञाहिः--! नमो वः पितर्‌ इषे नमो वः पितर उन
.नमो वः. पितरः इुष्माय नमो वः पितरो घाराय नमो वः पितरो जीवाय नमो वः
पितरो रप्ताय । स्ववा वः पितरो नमो वः पितरो नम एता युष्माकं पितर्‌ हमा
स्माकं जीवा वो जीवन्त इह सतः स्याम › इति "मनोऽन्वा हुवामहे" इति तिस-
मिर्पस्थायाय पिण्डर्थानितृ्प्रवाहयेत््‌ | ' परेतन पितरः स्तोम्या गरम्मीसिमिः
पापिभिः पूनिणिभि; । द्वायस्मम्ये द्रपिणेह मद्रं रथिं च नः सपैवीरं नियच्छ!
इति । अपने त्मचेत्योणततनान्न भ्रत्य यदुन्तरि्ष धदमुत दं यन्मातरं हं

[ म०१स०१८ | गृ्मपरिष्ष््‌ । १६५

वा निर्हित्तिम । भिमं तस्मादेनपतः परुश्चतु करोतु मामनेहप्तम्‌ इति नारा,
अष. पिण्डान्नमम्कृत्य मध्यमं पिण्ड ‹ वीरं मे दत्त पितरः! हृत्यादाया$ऽषचःपितिसो :
गर कुमारं पुष्करखनम्‌ । यथायमरभ अपतत्‌ † इति पुत्रकामः पत्नीः प्ा्येनैतः

दश्ुमश्राद्धेषु कुयाद्प्स्वितरवतिप्रणीतेऽप्नो वा जुहुयात्‌ । गवे क ब्राह्मणाय

दयात्‌ । अथ यज्ञपात्राणि दिवदुत्सनेत्‌ । उद्रिक्ते तृणं द्वितीयं कर्यात्‌ । एष
पिण्डपितृयज्ञं समाप्याथ श्राद्धेषे समापयेत्‌ ॥ १७॥

१८ प्राङेरावाकराद्‌ ।

अय त्राह्मणानाचमस्य यत्तावंवर्णिकं एरथगृदधतं तत किराज्मम्मप्ता परिषटभ्यो-
च्छ्ानते द्मानदक्षिणाग्रान्प्कीयै ते ‹ ये अथिद्षा ये अनगनिदषा; इति
तदन्न प्रकीयै, ‹ येऽश्चिद्ग्धाः के जता येऽप्यदग्धाः कृठे मम । मभौ दत्तेन
ृष्यन्द्‌ तृप्ता यान्तु परां गतिम्‌ ' हति गिंम्बु च निर्नाधा$ऽचापरेन्‌। अध
ब्राह्मणरस्तेष्वपा द्र्मीश्च दद्यात्‌। यवा्तिरंश्वावषाय पृनरणे द्देषा हस्तशा्ः।
जय ब्राह्मणानमिवायोपर्वायादसमद्रोत्रे वधेतामिति गोत्रवृद्धि वाचयित्वा प्राभि
पाढाधित्वा देवान्पितृश्च यथारिङ्गमामन्तय स्तीति बरतेत्यपो दधात्‌ | अथ दैवे
दतत शराद्धं देवानाम्षस्यमरत्विति वूतति थग्‌ यवान्बु दत्ता, पित्ये प्राचीनार्वत्री
दत्तं श्राद्धं च रितृणाम्षस्यम्तिवि बरूतेति यशचङ्गं तदम्बु दत्ता न्यु्नं प्रं
बिवत्योपर्वाती तब्राह्मणेम्यो मरखवाप्तताम्बढादि दक्षिणां च द्वा तान्यादावम्यज्गा-
रिमि; ग्रियोक्तिमिश्च परतिष्य कमैसपू्णेतां वाचयित्वा ॐ स्वधोच्यतामिति
चास्तु स्वपेति चोक्त्वा पितुपृतै विपर्जयेत्‌ । तथा ॐ स्वधेति वाऽम्तु स्वधेतिं वं
वन्त उत्तिष्ठयर्विशेदेवाः रप्रयन्तामिति देवन्राह्मणी विस॒जेत्‌ । प्रीयन्तां विश्वदेवा
इति ताम्यामुक्त पिण्डनिपरणदेश्च सखञ्मक्षतन्परास्य तत्र शान्तिरस्तवत्युदक
धारामापिच्य दक्षिणामुखः प्राञ्जिक्तिष्ठन्‌ ' दातारो नोऽमिवर्षन्तां वेदाः सन्त
तरिच। श्रद्धाचनो मा म्यगमद्रहु वैय च नोऽस्तु) हत्यनेन वरान्यावेतेति
पार्षणकद्छ एष चास्य पिण्डपितयनत्तेन व्यतिषङ्ग एवमेवान्व्टपयं पृकचुमापिमाति
श्राद्धानि नथदस्ति हि तेषु ॒पिण्डपितृयज्ञक्प इति तत्र पूरवधुरेकतन्स्था होम-
मन्त्रा एय्योऽन्येष्‌ चतुष्व हितामनिपावेणे च पिण्डितृयज्ञकरपामावात्‌ । अभ्यनुज्ञाय
पाणिष्वेव इति ब्राह्मणानां पाणिहोमो मृक्तेषेण गोच्छिषठन्ते निप्रणं यथा ब्राह्म.
मानाच्छदनानौरम्नच्य मोननायादन्नादद्धत्य पर्पिषाऽस्क्त्वा होप विनैव
बरह्मणपाणिषु ,दक्षिणाप्रान्देमौनन्तधोय मेदभेन पाणिना वा ताम्यामेव भलर

१६६ आन्बकायनीयं~ [ भ०३ल०१.१]

द दरे आहुती जुहोति स्वै तगह वैकेकां नात्र मेत्तणानुप्रहरणम्‌ । यदि पाणिना.
लहुयात्सव्येन चायदानं त्पादयेद्य मुक्तशेपणेच्छषटान्ते पिण्डानिष्र्ौया्ेहानेः
तमेति , समानमन्यदेवं प्रत्यन्दिकारीनि मासिश्राद्धं यदि प्रवणि स्यात्पा्ण.
तदा तेन विकल्पते काम्यं चेिकियते तदा पाणं मापिध्राद्धं च.तेनैव नि.
ध्यतः ॥ १८ ॥ `

१९ आभ्युदयिकशाद्धे विशेषा ।

अथाम्यदाधेके नान्दीपरखाः पितर एकैकस्य युमा ब्राह्यणा अमृख्दमो प्रदाकषि-
णमपचायो यैस्तिखथैः प्राइमुखो यन्ञोपवाति कुयदनुन्दभानाप्तनं दक्षिणतो
द्याद्ष्यपात्राणि प्राक्स्यानि स्युः । ^ येऽपि स्रामदेवत्यो गोप्तवे देवनिभितः
प्रवद्ध; प्रत्तः पुष्ट्या नान्दीमुखानिपितनिमह्िकान्ध्राणयाहि नः स्वाहा › इति
यवावपनं नान्दीमखाः पितरः प्रीयन्तामिति यथाद्ध सकरदमन्य नवद्य नान्दी
मुखाः. पतर इद्‌ वां र्यात्‌ प्रत्यके विगृह्य द्त्वाऽनुमनू्ण द्वा्गेन्धादि
दद्यात्‌ । अथ्ये. कव्यवाहनाय स्वाहा सोमाय पितृमते स्वाहेति पाणिपुक्तवद्धोमत्त्‌-
तेषपासमै गायता नर इति पश्च मधुमतीरके्नमीमदन्तति भ्रावयेदनाचान्तेषु मन्ता
हायानपरिप्य, प्रागग्रान्दमानास्तीये एषदाज्यमिधरेण मुक्तशेषणेकस्य द्धौ दवौ पिण्डौ
ददारपुवैण मन्त्रेण नान्दीमुखेम्यः पितभ्यः स्वाहेति वा । यथाटिद्गमन्यदुद्केनान्‌-
मन्व्रणादीच्छन्ति नेह पिण्डे इत्यन्ये । प्तपिषि दध्यानयति, एवमेतत्पृषदाज्यमाह ।
सप्ति विपनेततदेतत्पुप्तवनादिष्वपत्यततैस्कारेषु, अग्न्यापेयादिष श्रौतेष च पूर्तेषु
ष्व कियते महत पवेद्यस्तदृहरस्पष तादेदमेके मातुणा पथक्‌ क्वन्त्यथ पित्णां

ततो मातामहानामिति तरित्यामच्छाःत तस्माजावातिता स॒ठसस्कारष मातमाताम.
हयो कुयात्तस्यां जीवत्या(न्त्या) पितुमातापहयोः कृयातिचराजींवतोमतामह्स्यैव
कुयात्रिषु जीवतु न कृयात्रिषु जावत्मुं न कुयात्‌ ॥ १९ ॥

ह 1

७, ह, क

रख्म्नकायनगृह्यपरिश्षटे द्विीयोऽघ्यायः ॥ २॥

~~ "~ ~ ~~~
[वो ङि

जथ तृतीयोऽध्यायः ॥

१ पितृमेषभयागः ।

अथ पितुमेषः सस्ते दक्षिणपुवैस्या. दक्षिणापरस्यां वा प्राग्दक्षिणायत .द्षि-
शाणं दकव वा यावलुदाडुकः ्तावदायामे. व्याममातं तियैगवानित-

अ०६स०२ |] परिशिष्‌ | १६७

सिमत लात खनयुरामेत्‌ भकारः बहुषातरिकं यत्र परवैत्ाऽऽपः प्र्यनदेरन्‌+
एतद्हनस्य रक्षण दमञ्चानघ्य । केण्ट(कक्ाःरणः प्मृखान्पारेवायोद्वापयेदपापा्.
शाकतिर्कपारेव्यापांश्च । पुत्राः केशरमश्ररामनख।नमिहारयेयः । कती$ऽष्टत्य
रतस्याऽऽत्मनश्च बराह्मणवाचा शुद्धिमापद्येत्‌ । प्रतं ज्ञापयित्वा नूख्देनवुप्य
नल्दमाां जपमाछां बा प्रतिमुचप मृखतोऽहतवाप्तप्ता पादमात्रमवच्छाद्य शेषेण प्रत्य-

व

गेप्रेण प कशरतमावकःपद्‌ मच्छ ययु; परधानं चानप्दंय; | भवच्छेद्‌ कता पगृ

हीत्‌ । अथ तां रिशमम्रतोऽ्धि नयसि । प्रमुतं बरिराज्यं च चमप्तः सुवच

तिटान्छृष्णाजिनं कमण्डटु च नयेयु । अन्वञ्चं प्ेतमयुजोऽपिथुनाः प्रवतः
रिनिन( कथा ) गोशक्टेन वा तमन्वडनोभमात्भ मुकतयिलञा अधोतिवीता
उयेष्ठप्रथाः; कानिष्ठनघन्या नयेयुः । एव मुमिमाण पराप्य कर्ता$ऽचान्तः प्राची
नापरीती प्रेतस्यामु०थ स्वभग्राप्त्यम पितृमेे कार्यामीति संकरप्य, कमेतदृक्षिणां
देशं गमयेत्‌ । खातादुत्तरपुरस्ताज्नानुमात्र तै हा्दोदुकेन पृरथित्वा तेनोद्-
नान्येन वा शमीशावथा अः प्रप्तव्यमादहनं पए्रनन्प्रो्षति ‹ अपेत वीतक्रिच
सतात 2 ईति खातादत्तरपश्चिमतोऽश्चिभिन्धनानिं । ना तन्त्रं मवति ॥ १॥
२ भतात्चिद्‌ननियमः,।

जथा्चेरुत्तरतश्चमपेनापः प्रणीय खाते द्रिण्यशकल्माधाय तिङानवक्िरेत्‌ |
कृशराश्च चन।।१ । तस्या बाहपा्त्‌।५. रप्नाजन्‌ चत्तरदम्‌ शत्तमा्नुत्तरण्‌
ह्वा, द्तिणाश्ेरत मित पवेशषनित । तमुत्तरेण पतमी९ । तामुत्धपयदैकतेऽनते,
वापसी बोदीप्मै नावमि जीतटोकमिति | अथ परेत्य स्थ: शीषेण्यानि हिरण्यञ्च
कठे९पिधाय, वरसि क्तानि खान्तवेसिञ परी रेऽवकीयममेमे चकत मा विनिहृ( हति
पर्णपात्रमन रप तप्णीमाञ्यपूपपु भोत्तरतोऽ(थाय पत्य. जान्वाच्य जुहुयात्‌ ।
प्न स्वाहा, कामाय स्वाहा, दोश्नाय साहा, पञ्चपुरतपि भतव्यं त्वमजा-
यथा अय व्वदरमिजावतां दवदत्त स्वर्गाय काव स्व।हेति. तच भद्‌ मेमवधुन्नि ।
कशेश्चिनेति कतौ शिरमि चाच ददाति तं जपत्‌ । जनन दद्यमानमनुम्‌-
न्यते प्रहि प्रादि १पिभिः पल्यीमिरिति | पश्चानां तर्तापमुद्धरनयनमर्चद्हामा*
मिद्चोच इति षट्‌, पषा त्वेतरच्थावयदु प्रविद्म तेति चाल उपप मातर्‌ भू
मेतामिति चतस्रः सोम एकेम्यः पवत्‌ हा पश्च उषग्रागुतुषा उद्म्बटा१।॥
मेका, स एवं दह्यमामः सैव धूमेन स्वी ठोरमेदीति विज्ञायते । गहन
दृहोऽनादितप्नस्तत्पत् पा मतृहा; कपारजनन्यिषा लौकिमं च व्याहतिः

१६८ आशरायनीयं- [ भरदखं०

होभष्ृतेन वा दस्छृतानां ठौक्िकेन त्ाशचिव्णकपटे सिकरीषादिजातेोऽ्नि
कपाटनो यथाय मन््वततष्णीमतेस्छृताना९ ॥ २ ॥
३ अभिका्यसम(पनपर्‌ ।

अथ कता कम्ममपां पूर्णं दक्षिगऽतेऽभिनिषाप पषिण्डानुयातः परश्नाऽना
क पश्रात्ृतच्छिद्रादविच्छिन्नया कुम्मोदकधारयाऽ्चि परित्रनन्परिषिच्य तमन
कपराश्येत्‌ । अमेमे जीवा विमूपिराववृत्रनिति नवित्वा, कनिष्ठपवका; स्वावृत
जनन्तयनवेक्ष्यमाणा यत्रोदकमवहद्धवि तत्पयः प्कृतिमञ्य शचौ तीरे षणं
नागिद्यटुपठं स्ञापपित्वा दतिणग्रेषु दर्भेषु निषाय कारियपगोत्र देवदत्तेति,
एकेकमदकाञ्नरिं तिरोक्कं तस्िन्ुष्ठे ददुः । ल्िवश्ेङद्रकाः । गयोत्तीयं
ब्ात्नि परिदध्युः । छित्ानि अभोदशानि पङृरेव निप्पीडयो एद्‌श्चानि विपयं
` तण्पऽ्ीत, आनकषत्रद्रेनादादित्यै वा॒पीतरदरमावगारं त्रनेयुः । कनिषठपरभमा
उयषठनवन्थाः प्राप्य -- अमरं दवायेरमानममि मोमयमन्तास्षिखनपः पश्चान
निम्बपत्राणि िद्दियाऽऽचामेयुः । तस्यां राञ्धामन्ने पवेरन्क) तानेन छञ्घाननेन वा
वर्तरन्ा सौचिनो श्षारच्वणाशिनोऽषः चाधिनों ब्रह्मचारिणश्च मवेयः पायप्तापषादि `
नाश्वीयुने दादि कुय्ियनेमित्िकमतीय प्चरेषुः ॥ २ ॥
= कपुरेदकदानविधेः |
अथ॒ कदटरदकतिषिः परतस्यामृष्य तपः क्षन्च शमन्थमद्कपिण्डौ दाप्यामाति
सेङरप् शुचवुद्शनोषु दभु तोप निदा१ कारयपगोत्र देवदत्त प्रथपेऽह
न्वपामन्जरिप्तवामुपतिष्ठामित्युषलेऽज्न द तद्धिभिन। प्रथमेऽहन्येकं दयादेवमत्त-
रेष्वादृशतमाददइ^्तदहगुणतानदत्वाऽाहारनदध्यैव यदा द्यादेवं दृशदेन श्षत-
मञ्नर्य। मवन्ति । अथेके दश्च दश ददयुरेतेकमेव वाऽन्ये । एतदायेऽहनि कुरत्सि
एव तद्शचाह प्मयत्‌ | अथे^्यं तदुत्तरेषपलांसेष्वन्य मादाय तत्किथामादित आव-
तमद्न्तदशहदास्यक्ताध्यतेषु द्विचन्द्रो दुश्चश्च सिनीवाद्यां किथ।निवमान्डृत््रान्त-
मापयतित्रोचथ।काठमेव कुर्यात्‌ ॥ ४ ॥

५ पिण्ड।क्रया |
अगर पिण्डकरियेद्कं दच्वैपठमि दक्षिणत्रेषु दभष्‌ प्रा्ीनावीती क्लिम्ब
निनीव, सकृत्पाषितपक्नं पुपेनाङ्कत्वा ततिममिण्ड कास्यपगोत्न देवःत्त एष
रिण्डसवामुपतिषठतामिति व्द्विरेषेग दा पुनरम्बु च निनीयनिनोद्कक्षेशा.

म०३ल ०८] गर्परिरिषटष्‌ । . १६९
रिण्डदानेनम॒ष्य तकभ शाम्यतां तुि सतिवा नूणदिष॑ दशाहे दश षण्डा.
मवन्ति पुनस्ताज्निनीय दयात्‌ । अथाऽभ्येऽहनि मृतदेशे मृन्मये पृत्रेऽप आपूय देव-
देता स्नाहीति शिक्ये स्यापयेद्‌न्धसिन्नप आ्षिच्यैतत्ययः पिबेति तदुपरि निद्‌-
ध्यादित्येके । पथकृशिक्ये वा॒दीपं चाधो दुद्यादवमेतदन्वहं कुंशेदथ चायेऽहनि
नप्नप्च्छ।दन वासः श्राद्ध च दद्यान्न दद्याद्वा । ब्रद्धद्वयानषवाद्व पुचयनधराद्ध

सपयतं ॥ ५ ।।
६ नव( विषप )भरद्धानि।

थ नव श्राद्धानि दशेषु विषभरिनिष्वामेन कुयोसेतममिपाय ब्राह्मणयुददं-
मखमप६4 त। स्मस्त्‌८०।॥१तटछनिवकच कार्भ्पगोत्र देवदत्ताभभिननहन्पेतदामे
त्वामपतिष्ठतामिति तदहःसनन्धृनात्सुञप [पण्ड च[ऽऽगन्पोक्तवतप्रदाय स्नायदिष
विधिर न्तदश्चाहकमेणे ॥ ६ ॥

७ अस्थिपचयनमू ।

अथ चयनं सवत्सर।न्ते चेत्सपिण्डयिष्यन्कृष्णप्षस्योधवे दृशम्वामयुजापु तिथि-
व्वध द्वादशे सपिण्डयिष्यश्वेदन्तद्राहे पष्ठाष्टमदशमाहवञ्यमक्नत्तैनपु पुमा
मण्क्षणे कम्मे दचिनुयुः कुम्म्याषरक्षणायां िवपयुनाअ्युना वृद्धात्त वश
्षीरोदफेन शमीशाखथा तिः प्रपतम्य पारतरनन्कते परह्ञात शतत शीतिकवती-
यथाङ्गुष्ठोपकनिष्ठिकाम्धामेककमस्थ्युपतगृद्चयिन्द्‌ वन्तः कुम्भे निदध्युः : पादौ
पु क्षर उत्तरं सुवितं सचित्थापरं कपाठन शूरण तपूच द्हनछक्षणायां भुवि
यत्र तं वपी मापो नङभरस्तत्र गतं च कुम्ममवदेधयुरपत्त मात्‌ भूमिमेतामित्यथा.
त्तरय। पांधन३ प्‌ तराञ्चपेद१ कुम्भमुत्त स्वामि ५५ त्वत्परीति कपरेन कृतः
लक्षणेन पिवाय रद उऽच्छादयद्यया न दरवत दाहायतने गदा वाद्‌ त्वा
त्रीनरढानम्पक्तस्नपितान््राङ्‌ ुखन्दिसिणापवगानत्राय मन्यम प्रतमत्तरं इमशान-
वासिनः पृवेप्रतान््ाण तत्दखीश्वाऽऽबाह्योपडानटङ्ृ ्यास्यच्यात्रतस्तम्य एक
पिण्डष्न्धधोदकुम्भं पादुकाच्छत्राणि द्यतु । अधात प्रत्यात्रञ्य स्नात्वा
गारमुयुपृतदेय मूरररपात कता बीनन्पेयुः श्राद्ध पाधष्‌ द्वः ॥७॥
८ दशमाद्न कृत्यम्‌ 1
भय दशभेऽइनि द्न्तादीन्सशध्य दम रि म॒त्दशाद्द्वस्य तमुष्धिष्य इद्धया
मदा प्रातिपये गहं स्रध्य बीजाङ्कराण्धादाय जदाश्चयमत्याय कता नखछन्त
्वतुरखां वेद्‌ इत्वर जीनपलानम्प्तल्ल(पतन्दि्तण ग्रपस्थान्ध्यापायेत्वां - मध्यमं ,
२२

१७० आश्वकायनीयं- [ य०६ सः १० |

ते तत्खीन्दक्षिणे यममित्यावायोण्टानरुकृलयाचैयिला तदन्ते तेभ्य ष
पिण्डं द्ोढकम्मं छत्रपदुंकश्च निके समेतोऽङ्करणानि दद्यात्‌ । मथ ॒केशदि
वापयित्वा ज्ञातिमन्धवा, स्नातान्ल्ीखीनञ्चटीनभताय ददनष।मुपडानेयमः | अथ

पर्ध्वयोऽम्यक्तसनाताः शु्ठवासपतश्चक्षुषा जज्ञवयुः । अथ पृण प्प्हवमुदकुम्मं
धृत्वाऽन्वाग।र्‌ त्रजेयरन्यनान्नेन वा वतरनादं वा पचरन्‌ | < ॥

९ एकोदिष्टशाक्लायः
अधेकोदिष् तत्रैषा मवति नवं मिश्रं पुराणं तेत्यन्तदंशाहे. नवं मिश्राणि

भासिकानि चतृद॑रयदै पुराणानि । तत्र नवानि व्यार्यातानि मिश्राणि प्रति.
मापते मृताहे द्वादशमापिकानि तेषामःयमेका९रोऽदूनि कुयुनानि चत्वायूनमा-
पिकमेकं तरेपक्िकमूनषाण्मापिकमूनान्दिकं चेति तानि तस्य तस्यान्ते चतुरहः
कृर्यान्न द्वित्निपष्करेष्‌ नन्दाम्‌तामावास्यामामैवछृत्तिकापत॒॒कयोद्धद्रास्न तिथिष
मनमौममन्दानां तरिपदक्षाणां च योगे तिषष्करमक्षरकंयोरेकतरयोगे दविपुष्कराणि
तानीमानि षोडश श्राद्धानि स्वे स्वे काठ कृत्वा पृणेसेवत्रे खताहे सपिण्डीकरणे
कुः । एकेऽवीकपपिण्डीकरणं कत्व।ऽशिषटानि स्वकाठे परत्याल्दिकवत्कुः ।
सन्येऽगपङ्षटमास्िकानि हृत्वा सपिण्डीकरण कुन्त तानि च पुनः स्वकाढे
्र्ान्दिकवलकुवैन्ति । तेत्ाऽऽये ब्यणाभविऽो जुहयास्पस्पतृरधे सान॑गभिकम.
कषमादा बहिरतनिमूपप्मापाय परस्य परिप्मृह्य पयुक्षवोदरतामवर उत्परापत इति
सृ्तेनाऽऽवलय रत्यृषं जुहुयात्ेतनाम्ना यपनान्ना वा ्वाहानेन पुनरत द्राक्षणोऽपि
मुहृवात्‌ ॥ ९ ॥
१० मरेकोदष्टतिषिः।
| विधिरेकं उदर्य एको ब्रह्मण एकमध्यपात्रं पाणावेकाहुतिस्तदहानि-
भन्रणे न देवं न धूपदीपौ न स्वधा पितृ्नमःशब्देनाऽऽगाहनं नामिश्रवणं कतप
च्छोचमाचान्तं ब्राहमण परिभरित्योदङ्मुख उपर्य पार्वणवदाचमनादिं कुर्थत्‌ |
तिष्ोऽपि मन्त्रेण स्वषया पितृनिमानित्यहस्तष्णी वा तिखावपनं तृष्णीं निवेचोक्त-
वस्वा तत्पात्रे न्युन्नं गिषायोक्तवदच्छदनान्तं मोजनायोदन्नादुदधत्य घृतं
छवा ब्राह्मणस्य पाणो दमानन्त्वाय देवदत्त स्वाहेति सकृदटदानेनैकामाहुति जुहु-
` यात्वहुतमभ्न परात्‌ । अय तुप म॒क्तरेषमत्रेैतत्ते फाश्यपो देवदतेत्येकः

१ कृ श्छरणि बारक्चः ।२ फ. श्वोगाङष्य मार ३ क. श्येर्लै मा

१, १ ख० १९] शृह्परिषरि्म्‌ । | | १७१

[न

षण्डः शुन्घता तेति निनयनमन्बणादि कृष्णाम्‌ | नात्र पत्वी पर्येत्‌ | दतिणां
दत्वाऽभिरभ्यतामिति वित्तजेयेत्‌ ॥ १० ॥
१ सपिण्डकरणम्‌ ।

भथ सपिण्डीकरण स्तवत्सरे पूं द्वादशाहे वा वृद्धिरा वा षण्पाप्त्रिपक्षयौ-
रप्येके | प्रेतं ततित्रािभल्िमिः प्तपिण्डयेदविधवां लियं पच्टवदत्रादिमिविषेवां `
तद्धा पुत्रिं तत्रा नैतद्नपस्यानां दुर्मतानां च मवति न पिता प्रश्य नप्र
जोऽन॒जस्य । ततर प्रतायैको बरह्मणो दैवे द्वौ पयि चश्रयो नियमनं प्रेत एकौ
दिष्ट पितषु पवेणम्‌ । कतपच्छोचानाचान्तान्दरौ दैवे पूवैवद्य प्रथमं प्रेतमनन्तर
पितुन्पववदपदेडय देवानम्थच्ययि पिञ्थेऽष्येपात्राप्तादनान्ते चतुष्वेष्यपात्रेषु दमो.
नयुगमानन्त्ाया१ असतिच्य सङृदनुमःञ्य प्रतार्य तृष्णीं तिखानेप्यान्येषु मन्त्र
णऽभवपेत्तानि चत्वारिं गन्धादिभिरम्यचैयेत्‌ । अथ प्रेतपत्ेपरेताय तृष्णीं निवे.

्योदकं चतुथौक्न॒ दत्वा ऽशयजयं तषु पितपत्रेष ‹ समानीव आकृतिः › इति
निनयेत्‌ । अथ पितुषुक्तवदध्येनिविदनादि कुयौत्‌। अय मोजनामोदननादुदधय प्तेना-
वत्वाऽनुत्ाप्यामो वा कुयत्पाणि वा जुहुयात्‌ । एके भणिहोमे देवदत्ताय स्वाहिति
प्रेताय हुत्वा पितृणां मन्त्राभ्यां जुह्वति । सर्वत्र हुतं सवेषां पणिषु ददाति ते
तत्पात्रे निषायाऽऽचमेयुः। अथ तेषु मुक्तरोषान्ञस्साववणिकमुदधूय परेताय पिण्ड
मेकं तष्णीं निरुप्य त्रीनितृम्यः पवैणवद्ा प्रेतपिण्डं द्विपा विभत्य ज्तुषि-
णडेष त्रिष्वाद्धाति मघवाना इति तिमि; संगच्छष्वमिति द्वःम्यामनुमुसर शष
पावैणवत्कू्यात्‌ । ॐ स्वस्तीति वाचयित्वा वि्तनयेत्‌ ॥ ११ ॥
१२ घापश्नाद्धविधिः ।

अथ पिण्डीकृताय प्रेताय तदहरेवाऽऽमेन शराद्धे पावणवत्कुयासितृरछकं यातः
पायेयमेतद्स्येति । तत्परेदयरपि प्रपितामहस्य कारयमितयेके । न हि तस्यात्रतदुत्रं
श्रद्धमस्ि तस्यतत्पायेयमितिं । जथ द्।पान्प्रश्चाम्य पचना तहभस्मानमुदास्याॐॐ-
यतनं सृज्य भ्रोत्रियागाराद्चिमानीय तसिवरुप्मादध्युः एतादयोऽम्यकतननाताः
रङ्गाः स्वस्त्यादं वाचयित्वा ज्ञातिबन्धुपदिता भुज्ञीर्नवाववस्सरात्सारिण्डये

मािकानि मासे वर्षे, पक्षऽवश्चिष्टान्यनमक्तिकपन्ञानि यदा पनः क्रियते वत्रा
न्तप्तपिण्डीकरणस्थनि सवत्सरविमोकशराद्ध पवेणवत्कुया्ताने बृषद्माएा सवाण्या-

______-----------~---~-~-~~ ~~~

१ ख -तत्ल्याः \

१७१ आग्वकायनीयं- [भ० ९ स° १५.]
| कुष्य कृवेन्ति येन केन।पि सापिण्डय पथङ्मातृश्राद्ध्‌ मातर 1पतापद्चाद्म्र्‌व-
योजय दुशषास्ति घमशाल्ञम्यः प्रत।यात्‌ ॥ {२॥

१२ अतीवसंस्कारः।

सथातीततस्कारः स चेदन्तईशाहे स्यात्त्रैव तत्प समापयेदुष्वैमाहितनरदाहा,
दारभ्य पवमा्ौवं कयत्करम च यथाक{ठमन्येषु पर्नीपुत्रयोः पृेमगृर्हातारौचयोः
समैमाद्तौचं गृहीताशोचयोभ्त कमां्गं परिरं तेतर प्रथमेऽहनि सस्कार।ज्जल्य; शतं
ब्‌] दृश्च वा भवन्ति। यदा दतं तदा प्रथमेऽहि त्रिशद्न्जक्यः त्रयः पिण्डा
द्वितीये चत्वारिशिदन्जकयश्चत्वारः पिण्डाः । अस्थिसचयनमथ तृतीये मिशदञ्जल.
यखरयश्च पिण्डा इति विमागोऽय यदि दशाञ्जयस्तद्‌ा प्रथमेऽहनि त्रयोऽर्नखयो
द्वितीये चत्वार; सचयने तु्तये च त्रय एकैकः पिण्ड इति विमनेन्नव श्राद्धानि

प्रथमेऽहनि द्व द्वितीये एकं तृतीये दवे द्यदेकेकमेव वा यथाप्रा्ठमन्यद्‌ाहावृतास्थीनि
सस्कयात्सोऽयमती तपतस्कार उदगयने शद्पक्षे प्रशस्यते नेव नन्द्‌ ्रयोद््शामृत-
दिनक्षयेषु कृयत्नि सौर्शिक्रयोने याम्प्चेयाद्रोेषामवमृर्षनिष्ठापश्चकं चिपुष्के
| रषृत्तराम्यामृक्षष्‌ राहणप्नवसफस्गनाचताविशालानुरषावृगषादाद्वपुष्कररष्‌ च
नेत्येके । नैव म्यतीपति वैधृते विषुवे न च कुशतृथाष्टमद्वादश्चन्द्रमति नच
काकादिषपशोपहतेष्वस्िषु कुर्यात्‌ ¦ तानि गोक्षारेण्टशतङृत्वो इादशङृलो
वा पावमानीभिः शद्धिमतीमिश्च क्षाठयित्वा सेस्कुयौत्‌ ¦ अर्थ्यमावे पाठाङभरतिरु
पकं कुय।त्‌ । त्रीणि शतानि षष्टि च पटाक्चवन्तान्याहृत्य तेयेष।वयवं परुषरूपं
` कुयात्‌ ॥ १२ ॥ ।
१४ पाटाशविधिः | ।
अथ पाटाशविषिः शिरश्त्वारिशतत ग्रीवां दृशभिरुरखिशतोद्रं विंशत्या बाहू
, श्रतेनाङ्कीदैशमि)रिति तदणतनतुबन्धेः पृरषवस्छृत्या स्रापयित्वा वाप्ता चाहते-
` नाऽऽच्छा्च यथावतंस्कुयात्संचयनकमेणा च तत्संहत्य पुण्येऽम्भ्ति क्षिपेत्‌ । एव
दुमृतानां पाटशविधिमेव कुयाच्छर्राणि च तेषां महानयं क्षिपे्रताग्ीनप्सु क्षिपे-
द्र्य चतुष्पथे यत्तपात्राणि दहेत्त॑कारश्च : तेषामब्द्‌ाहतुत्रयाद्रोष्मै नारायणव
` इत्वा कुयद्धिकं प्रायश्चितं इत्वा सदय एव वा | तेप्वाोचमःहिताधिषु पूष
तिरात्नमन्यषु ॥ १४ ॥
| | १५ नारायणबष्ः |
जथ नारायणनहरर्ाकतर्ाराच्छुदधे काटे शृङ्िकादश्यां सातः शुचौ देशे.

ख, दनि द्वितीये द्वे एक्स्तरतीये द" ।

[भ ६ खर १७] गषपरिरिष्ट्‌ । १७३

विष्णुं ववस्वत््‌ प्रत च यथवद्म्यच्यतद्ग्र ।तरामत्रानपुधूतष्टृतान्दश्च पिण्डावििष्णै"
` छप प्रत ध्यायन्कारयपगत्र दवदत्त त॒ पिण्ड इति द्षिणाम्रष्‌ दमष्‌ दक्षिणा.
मखः प्राचीनावीती पराचीनेन पाणिना दत्वा पिण्डान्गन्धादिमिरम्यच्यै प्रवाह
णान्तं कृत्वा नयां लिपेत्‌ । अभ रात्रावयुमान््राह्मणान्निमन्त्योपोषितः शो मध्व॑
- दिने विष्णुमम्यच्ये परेतमुदिद्य बाह्मणानेकरोदिषटविधिना भीनयित्वा तृरेषु बर ह्य-
` णसमीपे पिण्डविषिना निनयनानौ तूष्णीं इत्वा विष्णवे ब्रह्मणे शिवाय पपार
वाराय यमाय विष्णोऽयं ते पिण्ड इयेवं चतुरः पिण्डान्मुक्तरोपेण दक्िणसंस्या-
-न्दुखाऽथ पश्चमे कादयपगोत्र देवदत्तेति प्रेतं ध्यात्वा तद्रुपाय विष्णवे प्िष्णोयं
त इति दद्यात्‌ । अथाऽऽचान्तानक्षिणयः सतःष्येकं तेषु गुणवन्तमविशेषतो वल्ञा-
` मरणादिगोरिरण्येः प्रेतबद्धया तोषयेत्‌ । अथ तेः पावि्रपाणिभिः प्रेताय कार्यप-
गोत्रायाय॑॑ते तिखोदकाज्ञडिरिति तिरीदकं दापयित्वाऽनेन नारायणबचिकिमंणा
मगवान्िष्णुारमं देवदत्तं शुद्धमपापं कमह करोति वाचयित्वा विपूनेत्‌ । एष
नारायणनदिकर्पः । एवमन्यामापि स्वामिमतदेवतां यमद्ितायामम्यच्ये विधिमिमं
कुतोऽप्येनमपापं करोति न उ पुष्य्ृतोऽपै बल्मिनमङ्ृतवा पारलौ
= वुर्यत्छृतं नोपतिष्ठनेऽन्तारसे विनश्यति तस्मा्यथाप्तमवमपि कुयोत्‌ ॥ १९ ॥
१६ नागवकिः।
अथ नागबिः सर्ैहतानां दारुमये मृन्मयं वा पश्चफणं प कृत्वा भाद्रषदस्य-
न्यस्य वा मास्य शुङ्कपवरमामारम्य यावतपवत्सरं प्रतिमां तस्यमुपोकषिो रात्र
पश्चात; सापाथित्वा इ.चावासने शविः सुरीमिगन्धपुष्पपूपदपेरम्यच्यं प्रणमेत्‌। अनु
. माप्तमेकैकमनन्तं वासु शेषं पदो कम्बरं कर्कोटकमश्वतर्‌ धृतरा शङ्कपाटं कायं
, तक्षकं कपिरपिति पायप्तपतपिःक्षीरापूपिनैषिमुपहयय नागरित्वा शोमूते भिवृतान्ेन
नराद्यणान्मो जपित्वा पूर्मे वत्सरे पृश्चम्यां च सत्वा प्व पस, गां च ब्राह्मणाय
द्वाऽन्यांश्च ययेष्टं भोजयित्वा दक्षिणया तोषयित्वा नागन्भ्रीत्ि वाचयेत्‌ । एष
नागब्ि; | भयोमयोः पक्षयोः पचमाष॒ सेगष्टायां मुवि पिष्ठेन प्पगुद्धल्य शुक
परमिगन्धादिभिरम्यच्य क्षौरमोदकाल्िवेचयोपस्थाय मृश्च मश्च देवद्त्तमाति प्राथ्य
सह ब॑न्धामिर्मधुरम्नीयादेवं संवत्सरान्ते नारायणबटि चोक्तवत्छृत्वा तत्‌ ऊथव कमं
कुयात्‌ ॥ १६९ ॥ र
१७ पुराणमेकोदिष्टम्‌ ।
-जय पुराणमेवोदि्टं पेठ दद्हतानामिप्यते परस्याह्िदके च व्युच्कम-

शतानां सैषां परत्याञ्दिक इत्येके । पावेणकंदृशवततन् सवै पितृशन्दमेशरबदूह
सानौ सोमाश्चमन्ाम्यमेव होमो नेकेऽ्ापि द्वे कुवन्ति नाध्यरिण्डाव
पी्येके ॥ १५ ॥ 1
१८ दषोस्समविेः ।
सथ वुपोत्सगैः शुख्गवं कार्तिक्यां पणमास्या वैशाख्यां वा रेवत्यां वाऽऽश्वय्‌-
ज्ीयस्य गो्जीदत्पत्रायाः प्यसखिन्याः सुते शरेष्ठ स्वस्य यृथस्याकुाष्नमपृषतमक्रहम-
यनं द्विहायनं वा नीडं बधं पिङ्गठ छहत वा टक्षण्यमित्येके कामं कष्णमाडो
हितं शरेतमष्टमिः सह वत्सतरीमिश्चतपूमिवा वीहियवमताभराद्दराभादषठयामित-
,मद्ेव्येन कम संकरप्य पतपराह्चममिषिच्यपा तार्‌ गाठ चतुष्पथ वारमुपत्तमाधाय |
रौद स्थाटीपाकं सवैहुतं हृत्वा पताम्ये पायप्त पष्ट यावक पृणेपात्नोदकेन माजेयि-
ल्वाऽ्नि तिः प्रदक्षिणं पर्यानीय वद्रदरायेमा रुद्रा बाऽऽते परिम, रुद्राय स्िरुन्वने
पिरे इति सूत्तैशतस्रो दिश उपस्थाय प्राच प्रगुद्श्च वा वत्सतररीसमेतमुतमुभ्य,
एने युवानं परति वो ददामि तेन क्रीड(ल)न्तीश्चरथ प्रियेण । इमां च त्वा प्रनलुषा
वाचा रायस्पोषेण समिषा चिनोमि । शान्ता पएृथिवा रिवमन्तार दयीर्नो देष्य-
मयं नो अम्त | शिवा दिः प्रदिश उदििशो न अपो विद्युतः परिषन्तु प्त
इत्यषमं माप्तमानानामिति च सूक्तेनोपस्थाय स॒ यत्पिबति सादति कादं चोद्क्रप
णमद््यति तेन देवानषीनितंश्च भणाति वंद्य श्चाऽऽपठममुमयतः परावरानुद्धरति
- प्रेताथमतपष्ठं महतो नरकादत्तारयति, तसमाद्कादशेऽहि भ्रत्ताय वृषमुत्म॒नदाद्म-
पिकं दत्ता सोऽयं दृषोत्तमैः स्वग्यैः पश्यो वृषममुत्सृज्य महाप्टुमेवतीति विज्ञा
यते नानुत्पष्ठः श्यादित्याचायैः । तस्मा्नित्यश्यैके स्दरमेव जपन्ते सर एव पुष
तिरिति शन्ताती जपम्मृहुमेत्य सपिषौदनं ब्राह्यण।न्मोजयित्वाऽम्री रुद्रः शवैः प्ु-
परिरमः ची मवे महदिव इति नामाभिरचयेद्वुद्रमेव वा यथ। पसवमु दिशेत्सवस्त्य-
यनं वाचयेदेवमेताति कमणि यथोक्तं कुय।रस्वाणि श्रसस्याम्नोति तदेतद्‌।श्वटराय-
नगृह्यपरिरिष्ट नेम आश्वहायनाय नम आश्वटायनाय ॥ १८ ॥
इ्यान्वङायनगृह्यपाररिष्टे तृतीयोऽध्यायः ॥ ३ ॥

[न ०००००००५
[मनौ

अथ चतुर्थोऽध्यायः ।

१ पतानां मकारो विधिश्र।
कथ पतीन्यदगयन आपृथमाणपक्षे उ्योतिविद्क्तपएण्यादिने पर्वः कृतस्वस्तिवाचनस्तत

इनं चतु चतुरह दमु हम्म वेदि इत्वा यपोक्तविषानेन वा्ुमण्द-

अः ४ से) गृहयपरिधिष्म्‌ । १७४
टृत्वा गृह्याक्तवदुदीच्यच्या)ममिषककुम्मं निषायामौ(योमिःत्युचेते वास्तु
पर्वं सुवणन कृत्वारऽगन्यत्तारणं सपाद प्रणवन्य्टिपक्कं ॐ नमो भगक्ते वास्सू-
एषाय महाबरपराक्रमाय प्वेदेवाधिषापश्रित्चरौराय ब्रह्मपुत्राय सकडवरह्ाण्ड-
धारिणे मृभारापितमस्तकोाय पुरपत्तनप्रासादगृहवापीसरःकृपादिपिनिवेशसां निष्यकराय
तपसिद्धिपरदाय प्रसन्नवदनाय रिश्व॑मराय प्रमपुरूपाय चक्रराङ्गषराय वरदाभयहस्ताय
वास्त नम इति मन्तरेणेशान्याशिरपं नेक्रातिपादमामेयनानकं वायव्यकृपैरमाकृितकर-
मुत्तानं वास्दुपुरषं वाप्तुमण्डटे जवाह्याय प्रगुदीच्यामारम्य प्रणवाद्िनमोन्तनान्ना
रिलिनं पर्जन्ये नयन्तं कुटिशायुपं सू सलं मृशमाकाशं वायुं पष मितं प्रहनकषघं
यमं गन्धम मृगराज रितृन्दौवारिकिं सुप्रवं पष्यद्न्त्‌ वरणमपुरं शेकं पाप॑ रोगे
महीं म्यं महा रोमं सवो(भ)नदिपि च पेपूञ्यायेशानकेोणद्रयरिष्टपदेष्वपः सामि.
व्ीमेकादञ्च रुदरान्पूनयित्वा बरह्मभवनस्य पूवोदिचतुरदिश्वम्यादिचतुरिश्च च तिष्ठनि
तेषु करमेणाथेमणं सवितारं विक््वनःं विवृधाधिपमितर रजयकमाणं एथवीषरमापवत। च
पूजयित्वा मध्ये ब्रह्मणं संप्‌नमेत्‌ । ब्रह्माणमादितः कृत्वा शिस्थन्तमियेके ॥१॥
२ वासतुपूजनतिषिः । [र
` अथ बहि्ण्डङादी( 2 )शान्यादिचतुरिक्च चरकीं विद्‌ रकां पूतनीं पापरास्-
सीमय प्रागादि च स्कन्दमयेमणं जुम्मके पिदधिपिज्लं च पनयित्वोद्नपायताज्यदावि-
मधुशाकसुपसमनिवितनानामक्ष्याणि समप्य प्रणम्य तत्सर्बीमे यत्गोधुमनिष्वावमुदर
माषाक्षेसंमवं न॑ दत्वा ' यन्ञमागं प्रतीक्षस्व पनां चेव बेहि मभ । नमो नभस्त
देषेदा मव स्वस्तिको ममेति 2 संप्राथ्यं परवारदेवंताम्यो बहि दत्वाय वाप्ु-
सभीपे हस्तमात्कण्डे स्थण्डिठे वोक्ताविधिनाऽ्रि प्रतिष्ठप्यान्वाधायाऽडज्यमगन्ति
कृत्वा वास्तोष्पते प्रतिजानीह्यस्मानिति चतप्रमिश्च होमं ङत्व। शिर्यांदिषिटिपि,
ज्ञान्तनाञ्येन हुत्वा होमशषं समाप्याथ यनमानो वाछ्ुमूति रेद्रकोणेऽधोपुसी
गत प्रच्छद्येदाचार्याय वा द्याद्थाऽऽचय गोरिरण्यािभिः पारताप्यं नमरछत्य
हमापयेदन्यम्धों ब्राह्ममेम्भो यथाशक्ति दक्षिणां दत्वा इतंमङ्गर्ाने नदरा
नमोनयित्वा स्वस्त्ययनं वाचयेद्थ न्वकिमाशीः पह बनधुमिभूकत्वा यध शो

वैर

मदेः प्रतिष्ठां कृयोत्‌ । इति वास्तुपूजनविधिः ॥ २. ॥
३ परतिपराद्रभ्याणि।

अथं प्रतिमाद्रभ्यानि मक्तःफर्लिखादारदेपता्ररनतकोस्यशट त्का । महा-
मौडा यक्ञःपद्‌ा दारना कामदा सौवर्णी मुक्तमुक्तिपदा राजती सवदा तन्रष्या

१७६ आश्वायनीयं- [ अ० ४ स 4 |

युव॑धनी फस्थाऽधपद्धन्धी पेतछी शतुनाशिनी चेदा सनेमोगपदा स्फाचिकी
दिद मृन्मयी महामोगप्रदा दश्चाङ्ढा प्शङ्कहा वा॒गृहे प्रतिमा पूज्या नाधि-
क। । अथिकरङ्गा शििषदन्त्ी कशा शन्त्यभनाशिनी कशोद्री दुर्भिक्षकरी
निमीसा धननाशिनी वक््रहीना दुःखप्रदा पादङृशा दुःखदा दीननापरा भ्रमकरी
हीनजङ्घोगमादकरी हीनवक्षःस्यद्ा एतवमित्रनारिनी कष्दीना मरणदा सपृणौवय-
वाऽऽय॒ष्मीप्दा । शाठग्रामनमेदामूरिवैदुयेनक।रमीरनपूधैकान्तस्फा टिकर परान.
निबद्धाारःमनमर्तनाम।प प्रतिषठातिपिं कुयत्वमूरतिप्रतिष्ठां गवान्मोहान्मृदभावा-
दङृतवा पूजने प्वौ4वद्‌स्ितेगायसोनिनदविरायुरपुननिता भवन्ति । प्रतिष्ठामि-

+

मिभङत्वा प्रतिष्ठाकरणे पूर्वकता दोषा । प्रतिष्ठाकरणे महाभाग्य द्विरिति ॥ ६॥
| ४ मास्ताद्ुप्रतिष्ठादि ।
अथ श्वोभूते नित्यं निवह श्र तशाख्वत्तपत्ने गृहश्थमाचायंमलिजश्च ताष्शा- `

ॐ

म्षोडश।शे वा चुरो वा विधिना वृत्वा मधुपक विधाथ वन्नाछ्कारादि तेभ्यो

दथादुद्धिगुणमाचायांप ततस्तूथवेदधोषैः प्रिष्ठस्थापनान्तं कत्वा प्राप्तादाप्रे द्शच-

हस्तस्यानं चतुद्चर॒॑प्रागारम्य छलादुम्बराश्वत्यन्थमे चतो रणङ्पदूद्वारशागवं हमर.

ङृष्णधूमर ^ क्तेकपिवित्तशेतवणेध्वनप ताकादिभिः पवोदष्टदिक्षपशोभितं मण्ड
हनम चतुरतरा तत्परिमाणपुर्मेकदर्तो च्छित वेदिकां कारपेत्तषा प्रागाकिक्ग-
ण्डान्ुक्तठक्षणानि हत्तमात्राणे चतुरखाणि वाप्तयोनिमेखदछानि स्यः पश्चचतरेक-
कुण्डमिषानेन वा । अथाञञ्चा५; कृण्डमी(भसन्यां समहेमप्ताघनं प्रतिष्ठाप्य
मण्डपस्योत्तरःो देवस्नानमण्डपः इमवृतः क{वाऽभिपे साधनानि स्थ।पवितेति
तिति देवं प्रात्नाद्‌ प्रादृरिण्येनाञऽनीयाऽऽङष्णेनेति स्नानमण्डपे प्रवेदय ३६.
कोस्तीणायां सोपस्वरायाममुकं स्थाप्यःऽऽमूरजेति रथमरोव्य गन्धादिना सपर्य
ब्रह्मम; तह शानितिृक्तरारेततृयवोरशच प्रस्तीगयां सोपस्काराामवस्थाप्य तव
समारान्तशरत्य कत। स्नातः पराणानस्य परतिषठप्य( १) देव भन्त्ेण तरिविधं न्या
छवा परपपूक्तेन व दशका सूतव प्रतिष्ठं करोमीति सकस द्वारन।पकऋलि-
जावार्यसित्क। य नियोजभत्‌ ॥ ४ ॥

५ प्रस्रादमतिष्ठाविषिः।

भधाऽऽधयेः प्राणानायुभ्य मसतदेवतामयो सूत्वा यागमूति प्रसादं

स्नानशाहय चाऽऽपोषि्ठेति तिभिः कुशोदकेनाभ्यकष्य सितपर्षपानर्काय
देवा अयन्तु यातुघाना अपयान्तु विष्णो देवयजनं रकषस्रेति रक्षा कृत्वा पतिः

भस०६ गृषपरिरछष। १७४

र कटशद्धय सोदकं पपटवं॑परतिष्ठाप्य छोकपाछानावाहयवयित्वा देवलान-
शल गत्व! प्रणिपर्य देवे प्राभयेत्‌ । स्वागतं देवदेवेश विधख्पः नमोऽप्तः तेः।
्धेपि स्वदथिष्ठाने शुद्धि कुमेः सहस्व तामित्यथ देवािष्ठानं शद्धेम- पतेनाभ्यस्य
कमोभगनच्‌१स्द्रस्य।९०। दकेन स्नापयित्वा रीवरूमटेन- तस्नाप्यः्प्लतरेऽवस्थाभ्य
फियधुपेन धृपमित्वा पुष्पः सेपूर्य नगेत्तमेन वासा वेमि परमान भ
दष्क । भय ॒देवमम्यच्ये गजाश्नारण्यवरहिर्वातवस्मीकिषनेततमण्डूवरानदवार.
रिहेनमोषठ्तुष्वथवू पमु ्स्यानानतमुरा दद्वः सम्बक्‌ तोष्य जके
प्रशस्य सीरवृ कमाये पश्वाधदोपधकषायेन तीयनटेन पश्वे पद्व
येन रतनोद्र्न फलोदकेन पृष्मोपकरेन शुङ्पेदकेन शुद्धोदनः श्रीदुकतः
पवमानेन परषतुक्तादिभन्त्ानपरन्पष्याप्य पीठान्तरे निकेदवामिवस्ेति व्ल
वुमेनाऽऽवेषयकषदगन्धपूष्पपुपदीषाषटकमदनिमेचेः पपूरय , तेनपपतरे, मधु, पुषणे
शछकया गृहीत्वा चित्रं देवानामिति पर्य पित्वा पतूयवोमककेः पमु
न्मस्येत्‌ । जयाऽऽदशुव्णेन मकपमोत्यानि- दशेत ठिक्नदिषुं, कुयात्‌ ।
जकडऽचाभय वे नह्ममेम्यश्च यश्चकति -दिर०.दद्ात्‌ | मय पृपूक्तेतः देवं
सुतवोततिठ बर्मणरपत रस्युपस्याय कतो विशतशचकषुरिुपस्थ१. रेः क््िनिि
एथमद्तिप्य कानिकददरिति सूक्तम; सह तृपषेविवरष्डपक्िण्येनेत्धरेणाऽ१
कृ्तित्वानीय मेयं कुशबरष्तरे कश्चि शुभ्वसेणाऽऽच्छा्च तः प्रहूशिरत
पावमेच्छिरःप्रेश वमेत सपं पदकः कठ: प्रानपतपेऽवं गृहोऽसि
प्यक्स्ता मण्डश्द्रग्धोषरि प्रणकेनावत्याप्य समन्ताद्कषपमान्यगद्कदरयार्ववस्यान्य
्ेताविरोमसूत्रकङ्कपे प्रतिमाया हसते बध्नौयात्‌। यद्‌। बधन ेवं पुादीनि
पश्चवेशचति तानि प्रवेद दिव्यवापपाऽञच्छय. देव॑ पस्य: पक्षपू केन सतुता
पष्पाश्जढि द्वा गन्वपु्पादिमिभण्डय वेदो चापप तदुपार्‌ दवस्याम्न चतुस्लं
मण्डल कोणेष सवस्तिकखान्छित कृत्वा = तन्मध्५ बह्म (१००५ रपना द्‌: सक
पाठास्तदन्तराटेऽप्यष्टभेरवानेकादश रुदान्धादसारित्यविधद्वप्तध्यन पत्यमहद्रगग~
स्ववोप्रसःपितृगणपुण्यतीयौन्य वितेय्कन्ददुभातेनपादन्थावकशभावाह्च
तलाममिसतछिद्गमतररवाजि यित्वा प्रतिष्ठाप्य देवपरम्पो नम ईत्यवौ कुत्‌ ॥५॥

६ अगरिस्ापनादि।

अथाऽइनार्य; श्रोतिणगारादश्नमाद््यो कवतवकुण्डे परति््यन्वायः देवर
पाव. कलासनिदितिदधच् यकष इति संकरप्प मणी तास्थानानत इस्त त रतिक्षभ्य
२३

जद आ्वायनीयं- { जर४न्ट |

देवमार्ह्य तलकशममैर्यहतिमिवी पलाचोदम्बसंधत्थापानार्मै्तमिद्‌ाजचरुतिैर
ह सहखमष्टश्ं तमषटाविंशति वा जुहयात्‌। तत्राऽऽऽ्यमाहुतिपतेपाते प्रतिकुण्ड स्थापितिशा-
-स्तिकर्रेषु निक्षित । ततः रिरस्युरसि पादयौः परत द्व सिष्टकृदादि हुत्वा पूणा
-इुतिःजहुयदिवष्तिविजोऽपि स्वय कुण्ड जुहु | अथ मण्डपस्यक्रर्शाद्कन समुद्रञ्यष्ट
कति चतसरमिरापोरिष्ठेति तिभृमिरामाषच्य प्राता देवमन्त्रेण सुखावकरशोदकेनं
-ससराप्याम्बयो यन्त्य्वमिरिति सूक्तेन शुद्धोदककर्नानिषच्य वलेयुषमना च्छ
प्धोपचार; सेपजयदित्ययिवाप्नं शरिराच्मेकराघ्ं वा सचा वा कुःयाततदरान|नाचत्रन
भूविष्जेनाशवत्यपत्रेण रिङ्गमन्ेण मतन द्वा यजमानो द्विनम्यश्च शित्त
विरात्रपल्ययां यावदुक्षिणां ददात्‌ ॥ ६ ॥
७ आभमेषेकाद्‌ ।
अथः श्वोमते गर्भगृहे स्थापितपीठे देव्या देवस्य वाऽ भक कत्वा महे।मूषु
प्रातरिति देवमावाह्यादितिदौरिति स्तुत्वा ताेद्धमन्तेण षाडशच।पचार्‌ः पप्य
चं न हृन्रा्ी हति दकेन प्रापादेः प्रक्षय देवं प्राप्ातिष्ठ्यत्वाप्य ततरैवामिपर्खं
छ्ृ्वो रत्नादि प्रदं पुष्पह्धठि द्वा पुरुषसूक्तेन स्तुत्वाऽऽङृषमनापि नहर
न गर्गं प्विरयाभ्य चप पीठिकामभ रतनं प्रागादिदिष्विन्द्रादिनामामिनमान्तेवे"
पपी क्तषवदु्यशडसक्कषिकपुष्परानेनद्रनीटशकलन्करन्ण सिप्त्वा गापूमयेवभ््‌-
1 वासवीहिसतपदवामोकतिदान्‌ सेप्यादिषातुनातं गभं क्षिपेत्‌ । सुवभगरड
विष्ण श्चेमोस्त वषे सरवर नमः रिवायाति नेष्षिप्याथ सस्थे देवं मन्तरेण प्रति.
छम प्रतिष्ितः पसेशवर इत्यक्वा शदाकापपत्तारयत्‌ । सथ दव १८ मो
सृस्ं श्रवा दौसिति सक्तं जपित्वा प्रणवेन देवेऽङ्गन्यासं कृत्वा पुरुषदुक्तेन वा
कम सप्रणवन्याहत्तिगायत्रीं जपित्वाऽऽच यैः पुरुषपूक्तेनोपातेष्ठेत । अभ यनमानः
४स्वागत देवदेवेश मद्भक्त्या त्वमिह्ाऽऽगतः। प्राकृते मां च संद वा(दर५) बाह
बद्धक्तत्सरेति ` सकरकं शरणं प्रपद्य पएष्पाञ्चार दद्यात्‌ ॥ ७ | ।

(1

+. +~

८ श्रान्विप्रतिष्ठादि |

मथा ऽऽचिस्तवःशदि द्वा शान्तिकड्शलोदकेन पश्चमतेश्चाम्वच्यं कुरोदकेनं
शत्नोदकेन ज्नापयित्वा प्नस्तटिद्गमन्धेण पूज्य पादन मिशिरःघु देवं पेखृदयेहेवेति
वि्जपिस्वा परिवारदेवताः सेपरे । अथ कतौ वक्चाङक रगोमूहिरण्यान्याचा्ष
पदथमूरत्वगभयंस्तदय सदस्याय रययातवेमव ब्राह्मणभाजनमाचतुय)ह प्रथन दकस्य
मुन ्ितमे दरिद्राति तीये ` परीसष्डयवाप्न केपनं सानं वर्यं द

(1

भ्‌०४सत^९ | -गृह्ठपरिरिषशर । १७४

मन.शिटाप्रियङ्गुनादत्याशोत्तरश्चतकल्शेस्तदष॑ल्ये्वा क्षीरवृक्षस्य त्वकपष्वेन
दूवौयवसिद्धायादिमद्टद्रवयतीयोद्केगद्धादिनदीनीरमावाह्य ब्राह्मणैः . सहामिषेकं
कुर्यत्‌! जथ यजमानस्यामिषेकं कुः सवै नच्करडां च । प्रषठिपकरणमाचार्स्य 1
छचलप्रतिष्ठायां तु कुण्डमण्डपवेक्करणं त्नाऽत्चायै एव पूववदमिरिच्याम्यस्यं
सवैतोद्रमण्डले दिज्थपीठे देवमुवेर्य पृवोदिविश्ष ,वद्ञचुतपलबोष्शोमितनलपू
कल्शानवस्थाप्य दीपान्धज्ताल्य + गन्पेन भिने््योतिः पकस्व वित्रनि- दता
देवमम्यात्मे स्त्वा रुपपुक्तन स्तुतवाऽङ्गदेवताः संपृ्य पुवैवतप्तिद्भयं हत्वा देव.
स्याऽऽज्याह्ातेसपात चत्युत्तरककञ्च क्षेप्वा॒ पृणाहुति- हत्वाथ कता. कताङ्ग-
न्यासो हल्प देदमानीय पुष्पेण प्रतिमायां प्रतिष्ठाप्य .पश्चारतपवेकसतपादितकडः
शोदुकेन इदम।प ईत्यमिषिच्याम्प््ये देवाचनदक्षिणादानादिकं .पृषेवदाचरेत्‌ । ८ ॥
९ वापीवूप॑तडागाद्युत्सगः ।

अथ वाप्यादिविपिः ¦ परायुदकतप्रवणे श्ुचो दरश .बाह्मणेः प्रह. गत्वा ण्याहग-
चनादिवास्तुपूञमनान्त्‌ ` कृत्वाऽऽचायादिच्छत्वग्बरणकुण्डमण्डपाद्युक्तप्रकारण ..कृत्वां
यजमान समित क्षीरवृक्षं॑पृवेमण्डपप्राग्मागेऽवस्याप्य वेदिमध्ये. पदमगमैः षोडशारं
परितश्चदुरलमण्डरोपेतं कत्वाऽऽचायः पद्ममध्ये सपप्नीको ब्रहमविष्णवीशानां विना-
यकस्य. च सौवणरूपाणि सदधि्धमनत्रेण प्तमन्तात्तेषु स्वणेनङचराणि स्थापत्य
बणमन्त्रेणाचयित्वा तहदहिर्छोकपादादीन्संपृज्य मण्डदप्रतिकोणे, करशचतुष्टयं नचु-

भ

द्कमद्धरुद्रन्यवल्नायट्करुते स्थापयित्वेम मे गङ्क इति . ग्धा नदीरावाह्याम्यच्य
वारणं चर्‌ कृत्वा समद्रज्येष्ठा इति चतसमिः प्रत्यचं गायञ्या .वाऽऽज्याहुर्ताहत्वा
तत्वा यामीति पश्चमिस्त्वस्ना अग्ने वरणस्यति द्वाम्यामेम मे कस्णाति चकया चवा-
हरीः स्विष्टकृत हुत्वा ्रह्यपरत्ययं वरुणमन्त्रैः समिदाज्यं॑हत्वा शान्तिक्रटशयेन-
मानं चामिषिच्चयुः । प्त तु तेभ्यो गवां सरसं शतं पश्चात कसे तु सवत्सा
ग्रोक्ता स॒रमन्त्ेण पाययित्वा तडागनैक्तादारम्येश्चानान्ते दिङ्ङ्ृण्वतीत्यु-
तरया$ऽणो अस्मानिति स्वय तत्पच्छ गृहीत्व त्रेच्छन्दोगाय ताच गा दच्वातत्क
टृश्स्थस्वणेजटचरः स्दउनठे निक्षिप्य पष्पाज्चाटे दत्तवा. देवपित्रुमनुष्यदयः ५।यन्ता.
मिति दद्याप्पु्रवदाचतथांहमत्सवादिवन्तम्रीष्पवषोशरद्धेमन्ताशेशिरष तञ्जङ ।स्थत-
मश्वभैघरानप्‌.यिष्टोम)क्थ्यवाजपयातिराच्रफदामाति ॥ ९॥

+अत्र ' ज्वरलद्वरह्यलनमामनुपसमं दवा : इति गणसूत्रेणोपसृषटस्य ज्वरुतेनित्यं प्वम्‌ । ततश्च
‹ मितां हस्वः (पा स= ६।४।९२) इति सूत्र॑ण हृस्व ठते प्रवहति भवितुं युक्तम्‌ । इत्थ॑तेऽपि
धरमन्तातज्वालव्दात्त्कसो तीति णिनि स्मात्‌ विख(कते)च्यपि च. ्रज्व्येत्यपि सेस्यति। एतेन
्राङ्चिकानां दधेषदटितपाठोऽपि धथराकभ्रंचिदम्नेयः

१८९ आत्वक्तयनीव- ( भ०४स.०४१]

१० आरभत्सर्म विषैः ।

-अकामेष्वस्येवम्‌ ) विदेषःत्‌ स्वम्तिवाचनमानरदाद्धगेदिकृभ्डमण्डषचतिविमा्र,
यैवरण्यतिपु्वन्कृत्वोकतर्षभस्य पद्मस्य मध्यदटनहदंनेषु वृष्षादीन्टोकणान-
अय्य. वक्ञादान्मङ्गरस्नान वेद्धमन्वाद्ना स्पूञ्य तषु स्दपमहतव्यफलान चदुष्वा
फडिति: नेध्रेः स्वणक्ासकाञ्चननाकस्वा पुवभसुच्या कफवध कृत्वाऽ्नि प्रात्षछाप्य
सोभो -पेलुषित्येचा : सौम्यां चवोहुतिं हुत्वा सिव्टकद्ादि इत्वाञय सयैव
-समिदाच्छतिकागटकषतं -तदपिस्यया वा. हुत्वा कमेरेषं समाप्य शमन्तिकषटरवन-

आनं. चामिषिशचेधः ।. प्र च वच्रहिरण्यादिदक्षिणां दद्यत्‌ । अश्चखमे तु दक्षिणां
-कमककमापनमभ्यदुदद्‌मुतीमुत्प॒ञ्याञऽचायाय ददाच्डेवं चतुरं कठं तु
समैकामा्र्तिरित पूनि ॥१० \

| ११ -होमादिविकषः ।

देकः हःवादुरा्चषु -सोकेषु स्ेन्ते । देशः भजाफामुपारावस्तम्य -एतां
देवीश्ामतिआयच्छतः ततः: सान्तिका असुरा -नम्यजयस्ततो तै देवा ` जन
ग्प्सषुरा मकसत्मना पराऽस्य. द्िषन्पाप्मा भरातरम -मवति य एवं वेद्‌ यदहः चूक
वः परातराहुतीहेतवाः दमौर्शमी + वीरणानि दमि. सपः सपेपान्पल्यदाक्ती मामा
गाणा ` ली१(शमित्वतान्णहरेदाहासयद्धा । सातः पविः शुकिकासाः स्याण्डिमुष
च्य ` सि्मतन्तेणद्नङसरयकमृरक्तणयमत दधि क्ीरणृल्ममिति धृतोत्तरां थक्‌
चनसवेषा ता पयं क्षमीमयीनां रमि प्रदिशमेन्षणां द्वमधुचकाक्ताना इं -नो
देगीरभिष्टय त्वष्टा -नुहुया महान्याह्यतिमेश्च हुत्वा शन्कय जपेत्‌ ॥ -११॥

१२ भाषौ दिश्षमन्व बरैते ।
श्रीं दिंशमस्वावतेतेऽथ यदाऽस्य मंणिकुम्मस्यामतरणमाासो रानककति
वादौ वाःया्च्छतररास्थासनावस्यघकजगृहेकदेराभमल्नेष मनवानिभृख्यो बा प्रमी.
येतार दिवा गमो जायते हंरितिनीःवा ` मज्तत 'हत्येवमा दीनि तान्येतानि सवी
णीन््रदैवत्यन्य्ुतानि तानि प्रायथित्तानिं मवन्ति.। इन्द्रं बो `विश्वतश्परीतिःस्षा-
छीपाकमष्टगातं "हुस्वा -पश्चमिराऽयाहुतिभिरभिनुहोति, इन्द्राय स्वाहा -शकीप्तेय
स्वाहा -वज्नभणये -स्वहेश्वराय स्वाहा सरवोत्पितोपशमनाय स्वाहेति महार्य्यतेभिशव
हत्वा श्न्तातीयं जयेत्‌ ॥.१२ ॥
१२ -दाक्षण।दशन्वावष्नम्‌ |
स दक्षिणां. दि्चमन्वावतेतेऽथः यदाऽभ्यः शरीरे -वाइरिष्टानि -प्रादमेवन्ति व्याधयो
1

† (कात्वा ` सत्या्यकृभेद्‌

[-५०४ल०१६ | गृहणपरितिष्टम्‌ । | १८५१

ऽनेकविधा अतिदुःस्वप्नातिमोजनमातिमयुनमातिनिद्राह्यं॑पेतं पततत्विवमादीनि
तान्येतानि स्वाणे यमदेवत्यान्यद्धेतानि प्रायश्चितानि मन्ति । नके .सप्रमदयत्प-
तन्तम स्थाद्ापाकषष्ट्यत हृत्वा पच्वामगाज्याहुतिमिरामनुद्यप्ते -यम्मय स्वह
प्रतापय स्वाहा दण्डपाणये स्वाहा इश्राय स्वाहा सर्वोत्पातश्चमनाय.्देषि
महाग्याहतिभिश्च हुत्वा शन्तातीयं जपेत्‌ | १६॥

१४ पञिमादिसान्वावरनम्‌।

स प्रतीचीं दिश्मन्वावततेऽथ यद्‌]ऽस्य क्े्रगृहसश्थेषु ` धान्येष्वीतयः: भादर्भर
वन्त्याखपतङ्ापिपीलिकाथ्चगम) मगश्चङमगजञ्वरनानि पावमानानीत्येवमादीनि तान्प
तानि स्वानि वरुणदेवल्यान्यद्भूतानि प्रायश्चित्तानि मवनित । वह्णं॑वो . सिद्द
मिति स्याटीपाकमष्टशतं हुत्वा पश्चभिराज्याहुतिभिरमिनुदेति वप्रय सह्य
अपां पतये स्वाहा पापाणये स्वाहा ईंधराय ख्वाह्‌। स्ीस्णतश्रमनाद्य स्वेति
महाव्याहतिमिश्च हुत्ग शन्तातीय जपेत्‌ ॥१४॥

१५ उदीचीं दिश्चभन्वावरवते ।

स उदीची दिशमन्वावतेतेऽथ यद्‌ ऽप्य कनकरजतवखरवेद्येपणिनी क्तिकेविगं
मवत्यारम्भा वा विपञयन्ते मधुनि वा निटीयन्ते काकमेथनानि परयत्येतान्यरि्-
नि वा वयति च गृहमध्ये वल्मीकं छत्राकं वोपजायते वायस्कपोत्‌ः क बन्प्रवि-
इद्कशेशमगप्ररेशो गोमृगो वा गृहमारोहेच्छष्कवृक्षः प्ररोहदरहमध्य -दुवीः प्रोहन्ते
तें सखायेदेवं श्चेतवायसो मण्ड्कोऽशचि प्रज्शिति सरो मृधि निपतति चु निपतति
प्रज्वटन्दीपः पतति स्पोवा द्वारे निप्कामर्तीत्येवमादीनि तान्येतानि सवाणि वेश्र-
वणैदवत्यान्यद्ध तानि प्रायाश्चत्तानि मवान्ति । अभित्य॑ देव॑ सवितारमोण्योिंति
स्थादीपकमष्टशतं हुत्वा पञ्चमिराज्याहुतिभिरभिनुहाति वैश्रवणाय स्वाहा घना.
धिपतये स्वाहा हिरण्यपाणये स्वाहा इ्राय स्वाहा सर्वोत्पातश्चमनाय -स्वर्हितिं
महाग्याहतिमिश्च हुत्वा शन्ताताय नप॑त्‌ ।॥ १५ ॥

१६ पृथिरीपरन्वावतते।

प्र पृथिवीमन्वावतेतेऽथ यद्‌।ऽस्य पएरथिवीतयनि स्फुटन्ति -कर्भन्तिःकृनन्त्य-
करस्मात्सटिटमद्राख्यत्यकारे फटपुष्पमभिक्तेत इत्येवमादीनि त्थेतानि ` सवांभ्य
सि वत्यानदधतानि प्रायित्तानि मवन्त्यधचिं दृतं वणीमह इति स्थाङीपाकेम- ,
शतं हुत्वा पश्वमिरा्याहुतिभिरभिनहोति ञ्य स्वाहा हविभतयेःस्कहा-भर्थि-
पाणये स्वाहा हृधराय स्वाहा सर्गोत्पतिक्ञमनाय स्वाहेति ` महुग्याहतिभिश्वं ङ्न्मः
न्ता तीयं जपेत्‌ ॥ ११ ॥ |

[4

१८३ आन्वङायनीय~

५५

। [भ ०$९ख०२.१ ॥

१७ अन्तरि क्ष१न्ध्‌। तत्‌ ।

सोऽन्तिक्षमन्बावतैतेऽथ यदाऽस्य वाता विवाता वायन्तेऽतरषु वा रूपाणि इरयन्ते
खरकरमगनकङ्कगुघरयेनचाषवायस्तगोमायुाून्धुप सिंपुन्मा पकषयाण्यस्थिरुविरवषी-
णिः भप्न्तं स्त्येवमादाति दान्येतानि स्वाभि वायुदेवत्यन्यद्धतानि प्रायश्चित्तानि
मवन्ति । वात जावातु भेषजमिति स्ारीपाकः्श्षते हरवा पश्चमिराज्याहुतिभि-
रभिजुहोति वायवे ए्वाहा महाद्धुताभिपतये साह्य शप्रपाणये सवाहा प्वोत्पातो..
पशंमनाय स्वाहेति मृहाव्याहतिभिश् हुत्वा शन्ततीय जपेत्‌ ।॥ १७.॥
१८ दिवससन्वावतैे । |
स॒ दिनमन्वावतततेऽय यदाऽस्यातिधृत्तिरतिदुःते वा पवता वा स्फुटन्त्याकाश्मृमिः
वन्यते महाद्रुमा उन्मूखयन्ति चतुष्पादे पद्चपादं मवतीत्येवमादीनि तान्येतानि
सर्वाणि सूर्दैवतयन्यदतानि प्रायधित्तानि भवन्ति । बण्महाँ अपि सूर्येति स्थाडी-
पाकमष्टशते इता पश्चमिराज्याहुतिभिरमिनुहोति सृयोय स्वाहा रुद्वाधिपतये
स्वाह रविकिरणाय स्वाहा इश्राय स्वाहा सर्वोत्पातप्रश्षमनाय स्वाहेति महा
वाहृतिमिश्च हुता शन्तातीयं जपेत्‌ \| १८ ॥

२९ शृाजरपन्याचतते |

सं रत्रिमन्वावतेतेऽथ यद्‌।ऽस्य हारावषाणि चोस्काः पतन्ति निपतति धमोऽ्य
दिषो दहति केतवश्च न्तिष्ठनि गवां शङ्केषु॒धुमो जायते गवां स्तनेषु रुषिरं खवति
रात्राविन्द्रषनुदृष्ाऽय हिमान्युपपतन्तीद्येवमादीनि तान्येतानि सर्गाणि सोमदैवत्या-
न्यद्धुतानि प्रायश्चित्तानि मवन्ति ¦ आप्ययस्वे समेदु त ति स्थाटीपाकमशतं
हुत्वा पश्चमिराज्य हुतिभिरमिजुहाति सोमाय स्वाहा नक्षद्राधिपतये स्वाहा शीत-
णय . खाहा इश्वराय स्वाहा सवोँःपातोपहमनाय रवहेति महान्याहृतिमिश्च
हुत्वा शन्तात्राय जपत्‌ ॥ १९ ॥
२० परमन्वावरेत।

स-परमन्वावततेऽथ यदास्य महिष्टानाविकमनुषाश्यषटारिक्िरादि च प्रसूयन्ते
हीनाङ्गान्यधिकाज्गानि विकृतानि रूपाणि जायन्त इ्येवमादीनि तान्येतानि सर्वाणि
सुदमवत्यान्ट्ुताने भयाचेत्तानि मवन्ति ¦ हमा रुद्राय स्िरधन्वने पिर इति
सथाटीपकम्टश्चत हुत्वा पश्चमिराज्याहुतिमिरभिनहोति सदाय स्वाहा उमापतये
वाहु त्रिशूढपाणय वाहा इराय स्वहा सर्गत्पातक्षमनाय स्वाहेति महाव्याद्‌-
तिमिश्च हुत्वा शन्तातीयं जपेत्‌ ॥ २० ॥ |

[ म०४स०२२ | गृह्यपरिशिष्प्‌ । १६३

सव॑ दिशोऽनरवरते |

स्र स्तव दिशोऽन्वायतेतेऽथ स्दास्यायुक्तनि यानानि प्रवतनते देवंत।यततनाति
कम्पन्ति देवतप्रतिमा हसन्ति गायन्ति नृत्यन्ति लि्यम्ति भिद्यन्त रुदनयुन्भी-
छयमिति निभीखयरन्ति प्रतियान्ति नयस्वन्धमादित्यो दश्यते विदे च परसिषो
ददथते केवुकृन्तमपानच्छव् वजदन्तमुसछानि प्रज्व>तीत्यश्वानां वाठपिष्वङ्गारा
-्षरनिति हतानि कमणि कारक्रन्त इत्येवमादीनि तान्येतानि स्ीणि -विष्णरैवत्या-
न्यद्ुतानि प्रायश्चित्तानि मनि । ददं विष्णुर्विचक्रम हति स्थाटीपाकमष्टशतं
हुत्वा पश्चभिराज्यातिभिरमिजुहोति विष्णवे स्वाहा महदुताधिपतये स्वाह!
चक्रपाणये स्वाहा इधराय स्वाहा स्वँत्वतोपश्चमनाय स्वाहेति महाव्याहुतिभिश्च
हुत्वा शन्तातीय जपत्‌ | २१॥

२२ अशिकायफटम्‌ |

अथिकायेमा परात्र कुर्ययदेततन क्रिधते पुत्रो भ्यते पौत्रो मरियते षनमात्म र

च विनयति सुवणेगौवपतो हिरण्यं दक्षिणां दवा ब्राह्मणान्मोजयित्वा स्वस्त्ययनं
वाचयीत नम आचार्थैम्यो नम आचारयैम्यो नमः श्लोनकाय नमः प्नौनक्न \>9।४

इत्याग्वकायनेगरह्यपरिशिषटे चतुयऽध्यायः ॥ ४ ॥ `

समाकषपमिदमाश्वलायनगृह्परिरिष्म्‌ ॥ `

पनाया
पम्पा

अथ भटकुमरिटस्ामिपरणीत। भश्रायनगृद्यकारिकाः ।

क्‌ यधि ति

क
भ्रथम{सल्सायः |

१ परेभाषा।
ॐ व्न्य नमाता नत्वा तद्गृहकमेणाय्‌ । प्रयोगे वमि सक्िपादरत्तिकाराशंपितम्‌
प्रणोमायन्कःसुकरप्य परितः स्यण्डिङं इचि । आधिक तेषुमा्ं वा मोमयेनोपषप्य ब॥
यक्तियं शकं किंचिद्राददीत ततः परम्‌ । तेनानः शकटेनैव षड्ठेखा उटखेत्ततः ॥
जंमिश्थपनदेशस्य पश्यातप्रदेशसंपिताम्‌ । उछखेदुदगायामां तस्या उभयतो ऽपरे॥४॥
पृवोयते उदकस्थे अप्सु च पूजया । १६५ तिल उद्क्प्थाः पुवायामा असंहता; ॥
` रिखिता येन शकं यत्तियं तं निषाय च । अद्धरम्युक्य शके निरस्याप उपरेत्‌ ॥
्रति्ठप्नथ ठेखाप होमायाडं हमूनम्‌ ¦ एतदन्ते प्रकु्वीत होऽवनतस्यापितेऽनठे॥७॥
आन्यैकदवयकेहोपे स्याचदाज्यपसरहः । स्यात्ारेस्तरण। तथ इताङृतमिति धितिः ॥
नोच्यारयतिंयक्षाऽऽज्यपत कसु सूत्‌ । जनदिषटाज्यहोमेषु ततर नित्या परित्तुतिः ॥
पवेसमिनपक्षयज्ञे स्त भाव्यमागौ कताकृतौ । स्रवद भ कयक्ञेष वेद्या कृताकृतः ॥
धन्वन्तारमखे ब्रह्मा नित्यः शुकगये तथा । उचे होमं कचिन्न। ना ले चिन्भन्त्रेण सूत्रकृत्‌॥
नौमयं यत्न तत्रे्ट हवनं नामपेयतः । मन्त्रेण होमौ निवापततूष्णी नास्न। समन्त्रकम्‌ ॥
नके कांषन पर्लोऽय चोद्यदावाश्चितो यद्‌! | तद्‌ऽभिरिन्र इत्याधा होतम्या इति वृत्तिञ्त्‌
भनके पाकयज्ञाः स्युरेकसिन्कार एव चेत्‌। समानदन्रकाः कायौ न तन्त्रावुत्तिरष्यते ॥
पा्राक्तादनमिच्छात्त आञ्याधिश्चयणारि च | घवारिमाजनं वेष्मरज्जप्रहरण तथा ॥
पृणपत्रि भवान्त्यमाज्यस्या्पवन तथा| द्रम्यानादर जव स्याद्रुक्तं साघने सवः ॥
नपानुनन्त्रण मन्त उपल्यानानिमन्५। | मन्ता यः कमकेरमे गृह्यकमेण्य॒पांश्च १९॥ १७॥
ईद काय॑मनन।त न करार्चेदूटरयते (वपः ¦ ।द्ग।दवेद्मथेत्व यषां ते मन्वधज्ञकाः॥ १८॥
भन्त्रान्ते कमं केतन्यं मन्त्रस्य करणत्व; । कमोवृत्तो तु मन््रष्याप्यावृत्तिमृह्यकमौणि ॥
माप्तीन उवः शरह्लो वा नियमो यत नेदशः | तदास्ीनेन कर्तव्यं न प्रहेण न तिष्ठता
इत पारेभाषा।
२ स्थारौपाकः। |
छ्ततषश्च तथोक्तः स्थाटीपाङः पुरोच्यते। गृहेशोयहोमाया पौणैमास्यागमिष्यति ॥

१ ख. “रणे एतः 1

[अ° १०२] भुम रिसतामिमणीवाः =` १८५

त्य तं प्ारमेतेति दृततिकरिण भाषितम्‌; प्रातरौपाहं हुता समिषौ दवे तिषाय च ||
मथवा ति जद्र्मत्करदसकसपपृवकम्‌। सच्छा मवेचद्वा पौभैमाप्त्तु परवेगः॥
मथ रज्नु प्रकुकीत त्रिऽधि त्रिवृतां कुशेः। स्या्रजनुरणे पू प्व्यः पाणिरिहोत्तरः ॥
पश्च दक्षिण इत्याह जयन्तः स्वनिबन्परने । निदध्यादुदगभरां तां रज्नमग्रत मात्मनः ॥
कुशमुष्टि छिनत्यस्यां प्रग्र ते निषाथ च| तया बर्िद्विरवेष्टय रज्नमृढं अ वेष्टयेत्‌ ॥
वै या वेष्टिता तस्था मपस्तात्तां नयेद्थ | निषायोपरि चान्यांश्च परिषतुरदितिदधये ॥
छत्वाऽन्थां पूवेवद्वज्ज निद्ध्यात्तं च पूववत्‌ । द्विप्ादेशो मवेदिष्म ` एकर्विशतिदास्कः ॥
पाठाशः खादिरो ग स्वात््ाग् तं निषाप्‌ च| शमीवटादिं ग्राह्यमनयो्येच्मव; ॥९॥
ष्टयत्सङ्देवेधम बद्पारे निषाय च । जयन्तपृतमन्रक्तं क्य वृत्तिकृतो मतम्‌ ॥१०॥

इष्िवह-न्धनं काय मन्तरस्यत्रोह इष्यते | जरल्यायाप्र इष्मः स्यात्त पश्चाद स्कः ॥
एतच वृत्तिकारेण शान्तिक णि त्तापितम्‌ । विष्णा दयरदु नेच्छति मन्त्रं नहे तयोः॥
इच्छघ्यव अधन्य मन्तरमूह तु नेच्छति । मुञ्ञीच।तमहन्पेव मोपमाषादि वभेयेत्‌॥१६॥
निरयषश्च शमीवातां दंपती भयु न च । भप्त प्रातः परतन्ञिः मृहनम्‌॥ १४॥
पाणिना सोद्कनाप्नेः समनात्सरिमानेनम्‌ । तत्तमृहुनमन्ेषठ जन्तवचनं यथा ॥{९॥
पयहमारमेनणे स्तः पज त्िज्धिरम्मत्ा । पवातु दिक्षकपस्या प्राच्यादिषु गतिः
जघनः षोडमिद५ः पृव्रिषु पारिस्ततिः। स्तृणेदृक्षिणतः कंधिदरल्यवस्यायिकमसु ॥

काश्चद त्तर ६५।ना६।4 १,९प१बत । द नपतरत्‌। && १३५ नाच सा६५१॥
धगमान्वादेसमातरंश्च पुवं परन्तैदिपि । तत्के मगना छे कनेमेन वृ्तिङत्‌ ॥
स्था चर{; ब्रह्लममाजन च द्‌१।८ + प्राय १५ | । ।
पाम प्रणोतापरमथाऽऽज पपत पिष करमेण मवित्कुरोश्च ॥ २९ ॥
शपिदगामिनायनद्पभाते च पादयेत्‌ ।भनम्त्तरणो 4 वु कुश परदिरतिने ॥
अतलच्छेदिती तनो तो पकिव य । मप्च्छिनाभवेनिर स्याः सू नलः ॥
स्िन्य॒ठ्नाति पात्राणि प्पमिण वारिणा । उतने प्र्तगायेऽ निनपेततमिवक
प्ङनाम्वां चिरुत्पेलिः प्रे्ोष्वमिदानि तु, किलित्टम च चमत पपतित्मयम्रतः
पृ९पित्वा जञेत्तत्र गन्व.्ाणि चाऽञवपेत्‌। त्रसत्रवः परणेऽ्वामी यां बरह्म यद मत्‌

# 08
गीत्वा त नाधिकाद््मदगमनेनिषा4 च । द्भ; भरच्छ।दूपपातं पृ^पत्र तदु=११॥ २६॥

9१

पवित्रान्तरिते २५ तीदिमष्चितुष्टयम्‌ । निनद सपति मन्तेगाऽअवतते च पतः ॥

____ ___ ~~~

वेषत्‌ ।२्ख.तु।३ कृ, (द्वा्जतम्‌ ।४क खमद्यच।\५ क. -ता(हद्रण
६ क, युगः प्रदेशमःजैव पूषौमेः । ७ क. च. कमविदकुशंथ । ८ ब. "ये स्दिम्‌" ।
२४

„१८६ आश्वङायनग्ष्वकारिकिाः। [अ० १०९]

"५

| निरवपेदपरं ठश्चीषोमाभ्यां त्वेति मन्त्रतः। पतन्त हेता्वीीहेनिवो पर्यया ॥
रवमन्द्वयेनेव प्रोक्षामीति किरिषणम्‌ । प्रलर्रीवे सतृणात्यु्वटाम छष्णानिनं ततः
तसिन्टखं छत्व ततनद पतथाऽऽ१त्‌ ` ब्रदीनपल्यवटन्पात्त सः शुद्धीकृततण्डुषन्‌
तिः परषार्य पचेद्‌ाऽयमा्षिच्य पवित्रके । अोशयोततरतोऽङ्गा रा सतेष्वधिश्रित्य दुघरुनम्‌
, जधिधरितमवन्वर्य दर्माग्रद्र्मस्यति । तेनैव उ्वटताऽ$उ्यं च चिः पयैभ्नि करोत्यय
कर्वननिगेदगद्वाघ्य चङ्गारानातरञ्य च | सङ्गष्ठापकानेष्ठान्थां पवित्रे ते अप्तहते |
गृहीम्बेत्तानपाणिम्यां तरिः प्रागुत्पूय तद्धृतम्‌ । वितुष्ट मन्ेण सकृ ्‌५०॥। द्विरिष्पते
कृताञ्यात्पवने प्रक्ष्य पिनि ग्राह्य चान । भनटादत्वमारत।9। बाहम्याञ्य (नघाय तत्‌
प्रताप्य सक्च द्व।स्लवा दव। नेवा१ च | ~- याऽ ष्द्‌य स्व द्‌०। दातेणनकरण त॒
स्थन दमोनादाय तयोज्या्च प्रतापयेत्‌ > । सु स्य विदमरेन्तु ए ५म्यात्ममम्रतः ॥
मारम्य ठतो सावदुपरिष्ट हिं मत्‌ । कुशानां 1
प्रक्षय प्रतप्य चाऽऽपताय नप्युत्तरतो धरुतात्‌। सुमञ्धपेः कुरंद्‌ननात। तरतः सत्‌
तान्वु्ान्हृतस्सागान्प्र ह्यास प्रहरदथ । आभमिवा चर चद्गुदरास्य च ततः परम्‌॥
भनोरेणा्नेम। ज्य च मीवाऽप्याप्ताय बर्‌ | जज्पदृक्षिणतो दृचे जयन्दवचनं यथा
बरवचित्परत्थामघा५। सूत्र १११ | सद्श्चपणपलत तु वृथगुद्धरणायवे | ४१॥
निदध्यापात्रमिररन्मप्ये चव।उययोरततः । अटंकृत्यानिवायध्मना नानाम त इत्य ॥
सुषेणाऽऽञ गृहोत्वाऽ्रेः प्रलगुत्तरदशतः। जरम रिश्चयो भाञपघारामनजं हरेत्‌
नेतो दिशमारम्य २८११) १। पृनवद्धरेत्‌ | उम चतु~त प्रजापत्रिपद्‌ं र्मरत्‌
सवाहेस्यावारनदतागघार्‌, रपि मापि | जहुयादेञ्ः स।हेत्युद्‌ग।उ५ सरेण त्‌ ।४९॥
तेनव जुहुयाद्‌ उ समायाते तु द्तिणे | इद्धत्य च चरोरथभमिनृदयेदमस्ये ॥४६॥
इत दमश्च पामाभ्यामेते तवाभैमृरत्परम्‌ | दन्यीमुपस्तृणायाज्यपाञ्चे4 च (मध्यतः।४५७॥
भव्य हूपिरङ्गुषठपवेमात्र तदोप्य च । अयव पृवेतस्तद्वदवयाघ्यां तद्‌।कपेत्‌॥ ४८॥
पतिस्यमनिवाय। त्य ।सयतेमप्य।मवर।र५त्‌ | जह १।द्नपे स्वाहा द२५। मधम हूविर्भनः॥
परह्सक्तंर्‌ ब दर तेदार्यभागवेपह्य च| ज॒हुःय१द्‌६।द९ब ३4 पर्न या क्तका;॥
इ१९।५ ।६१।व्य ८५वद्‌ान॥९ पृतवेत्‌ । प्रपवोद्भाऽ५।५।म्ध स्वादेति जहु गरथ॥
पचवित्ता तु पथ्चघादप्वद्याति न ततः छषटरत्य॒त्दाव॑घ्य प्रत्तादप्यव्यति।॥९२॥

उ१९त।५।य ह।११।४५।२प्युत्तर। धृतेः । प०।५८नता भयः स. सक्कदव२।५ ॥१३॥

+ कैसस्था कारिका ख. पृस्तऽपिका +

१. "वां सपवित्रे म" । २ फ. "लाऽयाऽऽतार +

[०१८०४] ` अषफुमरिहग्वामिभणीवाः= ` १८४

भ॑य द्विरमिधाय तत्पात्रप्य नामिषारयेत्‌ । यद््यत्यादिना हुत्वा भागुदक्च हविभन; ॥
त्ापिष्मबन्धरनी रञ्ज्‌ वित्य प्रास्य चानले। अयाथ्वत्यादृभमन्तेहुत्वाऽऽज्याहुतिप्कम्‌
निनयत्पूणमतर ताचाहत त्वय बहप । वामभागे तथराऽऽरपताना पत्नी प्रत्यश्वविरभूनः॥
आततिच्य पाणां तेत्ताय माऽदं प्रनां पराप्िचम्‌ । आणे अस्मानयं मनर इदमाप इतीरिता
परमि न इति त्वन्य एमिमाजनमाचरत्‌ । कार्य पुस्तवनादौ तु पर्ण मपि दु मर्जनम्‌॥
केविभिनीतिमेवऽऽहुरपत्ायो च मे स्वरः । पये) परिषिच्यानंहुतरिष्ं धतं च यत्‌
ब्रह्मणे तद्भात तु ब्राह्मणाय प्रदीयत । जघ्नीषोमपदस्यान इन्द्रक्नीपदमावपेत्‌ ॥११॥
भयमव विराषः रय।द्‌रा तवन्धरसम भवत्‌। एतत्तन्त्र हुतानां स्या्नोपगाप्तादिरिष्यते ॥
प्रधानदवतानवत्व सद्यकारप्तथप्यते ॥ ६२ ॥ (८२) इतिं स्थारीपाक्परयोगः।
२ स्वारतवाचनप्‌ ।

एवस्तिवाचनमन्रष्ट गृह्यकम्सु केषुचित्‌ । आचाधणापि शाक्तेऽपिन्मङ्गढार्थमदीसितम्‌॥ `
आचता नराद्यणाः एम्दर्गन्धमात्यः प्रदाक्षणः | य; ५ ङ्मखा यमा वक्तारा द्मणणय।
तिषठद्वाचयिता तेपां दक्षिणस्यामुदङ्मुखः | विभरत्कम्ममपं पूणं भिहिताननमाचैत्‌ ॥
अथ वाचयितुबोहु दिणे पमुरश्रिताः | रिष्टन्युदक्मुखाः सव सरकार तत्र तु
मन इत्यादिकं मन्तमेकाग्रमतिरादिशेत्‌ । मनप्तः स्म इति ब्रूयसते स्म हितपू्वकम्‌ ॥५॥
्रतीदन्तु मन्ते इत्यध वाचयिता वदेत्‌| प्रतता स्म इति स्प्टमाकक्षरंस्तथानिताः॥
शन्तिपटचद्धयाघ्ानि तथिव कप तथैव च | जगतुशब्दाम्तमुच्येरन्वाचपित्वा तथापरैः
स्तव्य देवतायां तु होमे कयाद्धिचक्षणः । तस्य नाम गृहीत्वाऽथ प्रीयतामिति मषते॥
पण्याहं स्वपति चडि च मवतपुत्ुवस्त्विति । प्रणवा त्रिराचष्े मवदादि विना परे॥
पण्णहदखिरम्यातैमनद्रमध्यो चनिःस्वनैः । माचक्षीरजिमे सवे यथागमपरभ्परा ॥१०॥
रस्यक्तिकिषये मेदस्तृर्तायस्तद्धचतापिति। वयै श्रीरपतिवति बूयादत्तु श्रीरिति च द्विनाः
पृ इत्यादिभिः शान्ति ततः कुयत्समाहितः । स्वस्तिवाचनमत्नेष्ठ स्ेषाशादधेकमेणाम्‌॥

` आदावने प्रोक्तव्यमिति मन्घरविदां मतम्‌ । जयम्तस्वामिनाप्रोक्तिदं तु स््तिकाचनम्‌॥
॥ १३ ॥ ९९ ॥ इति स्वस्तिवाचनम्‌ ।

४ गमोधूनप्रयगः।
गृन्तोक्तन मार्भण गमोषारनपरहाच्यते । चतुथदिवप्तादृध्वे मधामृल्ाद्‌ वजयत्‌ ॥
अङङ्ृते गृहे गन्धपूपमारयादिम हभ: । ऋतुस्नाता शुभगन्धमार्यादमिरर्कृताम्‌॥

©

अछृत; स्वये तद्वदारोप्य शयने शमे । पेदयित्नाऽश्वगन्धाय मूढं जुद्धाम्बरे ि१्‌॥

42

१ ख, सोप्यु । २ क पुरे ३ क. ^तिगरत्यवि"।

१८८ ` आग्वकायनगृ्यकारिकः | [भ० {स०५

-कनोद्वीत्‌ इत्यस्या दाणि नापतिकापुट। निष्पडच पिष्टं न्म व्ञपशोषितं ततः॥
एवं कृतवोप्गमने छृतं स्यद्वमैटम्मनम्‌ |: ९ ॥ (१००) इति गमाघानप्योगः।
५ पुसवनमयोगः | |
तर्तीये गरस्कारो माति पवनं भवेत्‌ । जो रमो न विन्ञातस्तृतीये मातिर यदि॥
रे माति कौ्य भाद ते पविः स्ावाम्बुदाैकं श्रद्ध गमिष्या एकमेननम्‌
अयाभेद्युहिण् परनीं कृतवा समीपतः । ज।तमनो दकतिणे पार प्रतयगानडुहाजिने ॥
गमिण्युपविशेत््ाता जयन्तवचने यथा । पूणेपात्रनिषानान्तमन्ाघानादि पूववत्‌ ॥
निवापे स्यातां भरनापतय इत्य्थ । कृत्वाऽऽभ्यमागपर्यन्तमवघातादि ूथैवत्‌ ॥
समानरूपवत्साया गोदी प्रती कषये । तादस्या मोरमावश्ेदन्यस्य गे कपेत्‌॥
` माणवं कवं च विः एच पिसीति ताम्‌ । निः पवनमिनयुक्ला भारय प्रू
र । तितियम्‌॥ ७ ॥
उष्डस्पेण मौ रतः शिक्षररेण वै यवः॥ < ॥ ( १०८) इति पुंसवनम्‌ ।
` ६ अनवरोमनप्रयोगः |

परिमण्डलगेहरय च्छायायमुपवेदय तम्‌ । तिञ्चेदुदृबोरपे त्वस्या दक्षिणे नापिकानिरे
परनावेजीवपुत्राम्या सृक्ताम्यं वा तदिष्यते । जन्ये त्वाहुरिदं कम इस स्यात्परिमण्डले
.एकदेषं चरोहुतवा प्रजापतय इत्यथ । यतते सुशीम इत्यस्या ददेश पणिना स्छृशेत्‌॥
मतेत्षषटङृदाचस्याः पति देवरोऽपि वा । कता स्यदिवरस्तद्वतत्याः पत्युरपमवे ॥
आवतैत इदं कम प्रतिगभमिति स्थितिः ॥ ९ ॥ ( ११६ ) इत्यनवर।मनम्‌ ।
७ सौमन्तोन्नयनपयोगः ।
चतुय गभमाते तु सीमन्तोन्नयनं मवेत्‌ । पूवौस्यातमवे षष्ठे मापे यद्वाऽ्मे मवेत्‌ ॥
नक्षत्रे सिते पते सवन्शघानादि पूषैवत्‌ ।पुनकष्राणि चैतानि तिष्यो हस्त; पुनर्वसुः|
अभिजितपरोष्ठपाचैव अनूराधा तथाञश्युक्र्‌ । ऋक्षस्य मध्यमे पादद्वये कर्मेदकरिष्यते ॥
भराखीवमूप्वढोम स्यत्प्रत्यगानडुहानिनम्‌ । प्रोक्षणी सुवमाप्ताद्य चमसं चाऽऽज्यमाजनम्‌
इष्माबरहिरयं परोक्त आज्यहेमेष्वनुक्रभः | भज्यासादनपरनतं पवित्रकरणा्दय ॥ ५ ॥
चमेण्यथोपच्ाया समनारमते पैतिम्‌ । स्यादाज्यमागपरयन्तमि्ाधा नि -प्॑वत्‌ ॥
एटवाउ्याहुतीहैत्वा मन्नैषौत। द्दाचिति। दम्बर; स्यातनकस्तदमविऽनयवृ्तनः
फठव्स्तनकों आही तिहा शची तया । नणि स्युः कुरापिन्नूणन्येभिरेकीकतैरष
टदाटे कशेः संषिमारभ्य ब्यूहनं मवेत्‌ परिवह स मन्तमामूरधनो मूमुवःस्वरोम्‌ ॥

पी

-१ क, "युथ ! २ ख. प्रतिः ।

[अ० १८०२] भटृङुपारिरस्वामिमणीता!- १८९.

चथ न्हन का पूतकरच। यजा | आवतते त्वयं मनः सर्क्रवप्रतीयताम्‌ ॥
स्य सम्‌ रनानाते प्षेण्‌ गाथिनो | परोमो न इति गायेतां हौस्यानेऽपतौपदस्य तु॥ .
९६१।१ चा न९। तस्या नाम्‌ गङ्ग सरस्वति । ततः विकृदादि स्याहीयते वृषमस्ततः ॥
्हमणे तद्मावे तु ब्राह्मणेभ्यः परदीयते | यचन्चोपदिशेदवद्धा ब्राह्मणी प्पवप्रना ॥
पल कुहा स्व्ञन्दाश्राद्ध पुरेव तु । नाऽऽवरेत इद कम परतिगर्ममिति स्थितिः ॥
॥ १४ ॥ ( १२७ ) हति सीमन्तोञयनपयौगः ।
८ जातकरमभयोगः।

=

जात्‌ पतव प्ता कुःयान्नान्दान्राद्ध [ववृनतः | ( नप्ड्नामेच्छद्‌नारपषः जनान कृत्वा
सचक्रम्‌) ॥ १ ॥

जातकम्‌ ततः कवादन्वरटिम्मनान्पुरा । एकास्मन्भाजन पापम्‌ चव समानयत्‌ ॥ .
अवघुष्य हिरण्येन सस्ज्यरदछवा यथा | हिरण्येन कृमारं तं प्रशयन्मधुपर्िषी ॥६॥ |
प्रत ददाम मन्नरण मापुर्त्टङ्गप स्थतम्‌ ।ह्‌रण्य दणि वर्णे नधायताम्‌च जपत्‌
मघा त इतपस्यच नचासतामूच जपत्‌ | च्व क्रमणास्य युगष्दप्नावामम्‌श्चदय।॥4॥
प्रथमाऽदम भवेत. द छएानील्यपरा तेतः। ततीयाऽपमै प्रय॑ ध कमाय स्यादमन्वकम्‌
॥ ( १३३ ) इति जतकम । -

। ९ नापरकरणप्रयोगः।
(+अनन्तरं दशम्यादो यद्वा नामङ्कतिमवेत) । द्वाद्रया नामकरणं नान्दीश्राद्ध §ते प्ति॥
पप्रा य॒ममाद्षराम गयावषराताने याषताम्‌ । पक घा षवादुत्याद्रवकाराद्नाऽऽ₹तः
प्वस्त्यस्म दवदत्ताय ब्रूतात्‌ ब्रद्यणान्वदत्‌ } नाम्‌।मवाद्नाय तु वित्ोदयोपनीतितः
॥ २ ॥ ( १३६ ) इति नापकरणबर |
१० निष्करमणप्रयोगः।

चतुथं मापि पृण्य्ं १ निप्कमणे मवेत्‌ | सात्‌ एवंकृते चामिहितस्वस्त्ययनं शिश्चुम्‌
आदाय गेहाननिष्करम्य गच्छेयु्देवताढरम्‌ | अम्यच्ये देवताः पएम्रगा्िषो वाचयेदय॥
कृत्वा प्रदक्षिणं गेहमानय{त ततः रदवम्‌ | मातृवसगृहं य्ह मादुटादगृहं नयेत्‌ |
तदाञ्चीवैचनाद्यः स्यादीधांयराभिवन्दितः । जयन्तस्य मतेनायं छितितः शिशुनिष्करमः

॥ ४॥ ८ १४० ) इति निष्कमणमू ।

+ वलकंसस्थो न्थः क. पुस्तके नास्ति ।

. १ क. तथा:२१क. "वसृम्‌^ । ,

१९७ आदायनगृह्वकारकाः [ज० {स १२

११ अन्नपराश्चनप्रयोगः

[1

अन्नं तं प्राश्येदन्नपत इत्यादिमन्नरतः। कमयागेन(ण) वाऽनादिपक्चाक्तः प्राश्चयदुद्वनः
आजतेत्तिरमापतानां प्राक्त कापयागत्‌ः । जमनकमद्‌ कयासन याितामाप ॥

॥ ६॥( १४६ ) इर्यक्तपाश्नम्‌।
१२ चौड(वुडाकमे)षयोगः ।
ततीये वत्र चौरं कृ्ीत।स्योत्तरायणे। श्प शमर्धे तु कत्वाऽऽम्युद्यिकं तथा |
यथान्वय वा केषाचिद्पनत्या सहेष्यते । स्वस्त्यादि वाचयेत्पूरव वद्धिपुर्तषु कैप ॥
एतसिमनेव काठ स्याद्रतल्लतोपनायैने । अन्पत्रापि विवाहः स्यादिति सूत्रकृतो मतम्‌
चौदकरमोप्नयने विवाहः प्रथमस्तथा । नतानि ल्ानमित्येषां टौ केकोऽशरिरिति स्थिति
(तपूणैपातरनिषानान्तमुरडेणदि) पृच्‌ । त्रीहिपू५ शरा३ स्याव तथाऽपरम्‌ ॥ |
माषपम तथाऽन्यत्तत्तिकपणमथापरम्‌ । एतानि च शरावाणि न्यत्तदु त्तरतोऽनटात्‌ ॥
कमारो मातरुच्सङ्ग आस्ते प्रत्यश।वेभूजः। अथाऽऽनडहमन्या्मर शराव गामय क्षपत्‌
शमीपर्णानि चान्यसिन् स्तो मातुः समीपतः । मातुद॑क्षिणतो ब्रह्मा सप्त सप्त च पष ॥
कृशपिन्जछकानां तु गृहीत्वाऽऽस्तेऽथवा पिता। कय दाघ्रारपयन्तमाउयतते कादि पए्क्चत्‌॥
इृदमारिविवाहान्त नैवे्टागज्यमागको । अन्न आयूंषि तिद्मिः प्रजापते न इत्युना ॥
सवेणाऽऽन्याहताहुत्ग शीतोष्णाम्भस्यथाऽऽनमेत्‌ । पश्चत्स्यित्वा कुमारस्य शीता
| उप्णश्चता जपः ॥ ११॥
पाणिभ्यां माननेऽन्यस्मि्युगपनिनयेद्‌थ । उष्णेन वाय उद्केनेहीत्येतेन तद्भवेत्‌ ॥
एकदेशं गृहीत्वा ऽऽपतां नवनीत च वै ततः | दध्न रपरमुपादृतते नास्ति चेन्नवनीतकम्‌ ॥
प्रदक्षिणं कमारस्य शिरखिः इ्ेदयेदथ । आरम्य वामतः कणप्रदेश्चालछेदनं मवेत्‌ ॥
स्याचैतद्दितिः केशान्वप्त्वित्यदिमन्त्रतः। निदध्यादो९घे प्रायस्वेन मित्यस्य दक्षिणे ॥
केशपे कुमारस्य हेर तत्कुशत्रयम्‌ । पिञ्जृटेषु क्षरं न्यस्य स्वमिते मरेनपित्य्थ ॥
अवर्पीडयरतीत्यथेः श्ुर्ताम्रमयो मञत्‌। येनावपद्रिति च्छिन्याच्छिन्नान्धागग्रकान्कशान्‌
एर्काङ्कत्य शमीपण्तांशच भत्र प्रयच्छति । छेदनं चं प्केशानां प्व्जिखानां मवेरिह ॥
निदधाति च स्ता माता तानानदुहगोभये । पृषेवत्कुशपिञ्जुखनिधानादि समन्त्रकम्‌ ॥
` येन धातेति मन्त्रोऽयं छेदने तु विक्षिप्यते । तृतीये च चतुर्थे तु पिञ्जुखाद सम मेत्‌

( + कंसगतमर्धं क. पुस्तके न ।

मि 1 |

१अ. “यनम्‌, ख. हृदये, ३ख, तु। ४ ङ, उमन््रकम्‌

[१०१६] भकुमारिरसवामिमणीवाः- १९१

तीये येन भूयश्च चु छदनं त्रिभिः ¦ एवोत्तरे प तरर च्छव मत्‌॥ २१॥
याक्षरणेति मन्वेण क्षुरघारां नम्य । आरम्याग्रत जमृढपरदैशचान्तं निमान॑नम्‌ |
छतष्गाम।राते प्रवणादुच्चम्याचच नापितम्‌ । रेखा जपि च कतेव्यास्तस्य स्वन्रषि-
सस्यया ॥ ३३ ॥

तत; सि्ङद।दि स्यक्ुरमय स्यादमन्त्रकम्‌ । ग्यदिपृणोन्येतानि नापिताय प्रयच्छति
॥ २४ ॥ (१६७) इति चृढाकममया¶! ।

१३ उपनयनप्रयागः |

बाह्मगस्योपनयनमुक्ते काले भवेदथ । कत्वाऽऽम्युद्यिकं श्राद्धं॑पूेद॒रपरेऽहनि ॥
ङ्‌तल्नानपद्क्‌ 4 रक्षत कवाचयद्‌य | मृक्तम।उयस्य [दरतत। पवनं खानपव च ॥२॥
एवैभू1 कमा तमव" प्या के ततः । ज्यातिः शाल्चवेदुके दु मृदतं शोभने ततः
(+अज्यतस्कारपयन्तमुपर्पा पवत्‌ | पारषान भवेदस्य वापतपैवाहतेन तु) ॥४।
मवेलमावरणं वातः इृष्णाजिनमयापि वा । एव॑मुतं कुमारं तं कुणौन्ञोपवीतिनम्‌ ॥
आचान्तमत्तरेणाऽऽज्य यज्ञपात्रा५। चाऽऽनयेत्‌ । जन्तरेणा्चिमात्मानं दक्षिणे तृपवेशयेत्‌
म्‌।६२।स्तरणा।द स्यात्दछवहमाजनान्तकम्‌ | समन्व।रञ्ष्‌ एत्‌ स्मन्नह्चारप्यथतरः॥ ||
कुस दाघ।रपर्यन्तं चौरोक्ताज्याहृतीरंपि । भतराऽऽज्यम्‌.गौ नेवे्। त्युक्तं पूवमेव तु|
अथेरु्तरतास्तष्ठदाचाः १।ङप१खततः । अङ्गुवन्नात्मनाञ्सश्च व्ववाय गच्छतात्‌; ॥
आचा५ध्य पुरस्तात्त्‌ त त्रलङमुलप्तत; । ॐर्थवायस्तु सत्कारं; कमस्वमेकुमारयोः
बरह्मचा।रण आचायः पृर१दद्वरज्नलिम्‌ | अच चस्याज्ाठ त्वन्यः पूरये तता गुरः
तेत्स।वेतवेणीत्यस्य निन।वाज्चटेमज्ञङ। | अवक्ष।र्‌यतींत्ययः स्वेन पज तमज्ञा्चम्‌ ॥
देवस्य त्वेति गृह्याता सङ्कष्ठपस्य च । अप्त।स्यानेऽस्य नाम्‌ स्यादेवमृत्तर वार्‌
अप्परणादि तद्रत्स्य।द२५। मन्त्रः करम्रर्‌ । सविता ते हस्ताभत्यप्पूरण॥९ तथा मत्‌
दस्तमहे घ मन्त्रोऽथम्िराच।4 इत्यथ । अ।चाय॑¡ देव ्वितरत्युकत्वा र्विभीक्येत्‌
कस्यति पारिदायनं भरजापिपतय ततः । युवास्वषवतः कुयासराङ्मुख दाक्षिणाइृतम्‌ ॥
अस्योपद॑तयोः सव्य पाणौ कृत्वा इदि सरेत्‌। तं धीषैषैतः कृत्वा ब्रह्मच यूहुने भे
पय॑हूनव चन्द तदृत्तराघाभति ब्रवन्‌ | अत्र परयुहन ना(त।वयाह्‌ ई च वृ।तज्ृत्‌ ।१८॥
त] समिषमादभ्याद्यौ प्रदेसप्तमिताम्‌ । एतयचोऽथवाऽऽदध्याद््नये सिषं लिति
स्शषटाऽ्च तजप्। मेति त्ववमाष्ठिं ततो मरम्‌ । प्रक्षारय हस्तमनटमुपष्छरयकमष्टियय
्क्षास्य पनवतप्ष्ठा तत्तवमवम्‌। यथ | ञी ए।वलमवेष कृत्व। सवृत्। तनिभाजेनम्‌॥
+ कसस्यकारिका क, पुस्तके नास्ति ।

ऋा्न-------म-----------------------~------~-------------- ^-^ ५

१ क, निमूरन्यं च ! २ क, °सायौ अप्यम्‌!

१९३ आशवङायनगृकारिकाः- [भ०१स०११

+(एवं तरिरवसऽयादनमुषस्याय मयीत्यथ) । उपस्थाय मयाल्याद्‌ पड्मितेन्हविून्‌
जान्वाच्य दिं पादावाचायेस्योपगृह्य च । नाघ्नाऽमिवादनीयेन शिरः स्वस्यावनम्
अधीीत्थदिक पेषं ब्रह्मचारी त्रवीत्यथ । ब्रह्चारेणमाचांयः पारवानीयवासा ॥
पाणिभ्यां बाऽ$त्मनस्तस्य पाणां गृह्णात्यतः परम्‌ 1 ॐ मुभूव!स्वःपृवी तु पात्री वाचयद्य
पादं पाद्‌ च साञ्रि्याः स्वयमुकत्वव वाचयतू। ततस्त्वधेचमधेचे सवी तामथ वाचयेत्‌॥
ए३ ्तपशक्तथत यथाशक्ति वाचयेत्‌ । स्थापयद्धुत्समपेऽस्य ममत्यष्वाह्कार करम्‌
मारय मेखलां मौज्ञीं दण्डं दत्ोक्तमानतः । आदिश्च च साते त्रह्मचायतति
अपेऽसरनिति मृत्रादाबुक्तमाचमनं कुड । कमं कुत संध्यादि तिदहेतागा प्नाद्किम्‌॥
विभा खप्तीरित्व्य दि निद्र न कुष।त। आच याघीन इत्यस्य मयाऽनन्ञात एवः
अदान यद्रा कमीन्वत्ततत मद नुत्त शा । मन्त्रशारेम बप्व स्वं ब्रह्मणानि समाहितः
्रषार्थमेवमक्त्वाऽथ कारमेक च नि्दिरेत्‌ । पारिपिचनपथन्ध कुयास्छिष्टङृदादिकम्‌॥
भपरत्या्यायिन पू याचेद्धिक्षां मवानितिं । मवतीति तुवन्याचेदुप्रत्यास्यापिमी यदि
द्रीह्याचन्यंतम दन्य गरवे वेदत तम्‌ 1 अहः ततात्तष्ट्तस्राय स्त्वावृगहष च|
पूैपात्रनिषानन्तमुपेपारि प्चवत्‌ । विभराणां मोननाया तुष्णीं निवाप्य याचितम्‌॥
तूष्ण पो्याववातादि श्रपणं करोत्यथ । चायाय दतः स्था पाकर्िवति निदे
मन्वारन्धं गरुः कृयारदाघारान्तमतः परम्‌. । जत्राऽऽञ्वमामा >व६। चदुधानात्‌ यत्तत्‌
चेवो हूतित्रयं हुत्वा पदसस्तिमित्युता । ऋ षा तत।ततुस्तदवदम्य ईति मन्त्रतः ॥
कुथ त्छिष्टङृदाघन्ते चानेन द्विजमोजनम्‌ | म्वाशक्त। करोदयन्यः श्रपणारत्‌भति ||
स्थितिः ॥

दिनम्मुक्तवतो वेदतमा ति वाचेद्य । क्षारदिविनपीभरा्द्यनास्‌। दिनतरषरम्‌ = ॥
हार्यताघश्चदुऽहि मेषजननमाचरत्‌ । चद्‌ दद्र स्यादुत्रतमन्द्मथापि वा ॥
तदा तदन्त एव स्ानेषाजननकमे च | आग्नेषी दक्षिणा प्रत्यद्द््षिणा निन्दता दशः

- अत्रिन्दितायामन्यस्यां पड शाखवरजनम्‌ । तस्याभा) पशात वा कुशस्तम्बमभाैव्‌।
निः प्रदक्षिणमक्षन्तमम्मः कृम्मेन ६ बटम्‌ | आचार्या वाचभनान्त्ंसुश्रवःुश्रगा हि
मैव पेखढादीनि व्युद्न्यान्धानि धारयेत्‌ । वेदन्तरम्ीप्येनष्मेरं ये त्ववी षते ॥
उपनीतिरियं तेषामदकरणवानता । यदेतदुपर्नातिस्य प्रायश्चित्त तद्‌ मवेत्‌ ॥५६।
कृताकृते तु वपने मेधाजननमेव च । मेषालननकतद्धवे त्रतचय मवेदिह ॥ ४७ ।

+ कैतस्थमप॑ फ, पुस्बके नास्ति ।

कित

१ स्त. यथा

[१०८१४ भदकमारिस्वामिमणीवाः- १९३.

अनुप्रवचनीयश्च तद्वि द्वय न च । परिदानं न काथ स्याज्िमित्तानम्तरं िदम्‌ ॥
वस्या वाचयत्स्थानं तत्सवितुवरृणीमहे । मिक्षताननं दिवारात्रावाचार्यायाऽऽस्तृष्टये॥ `
मणितोऽत्र विशेषोऽय समानमितरद्धवेत्‌ । अधिकाय च भिक्षायाः प्रगृरध् वा तदच्यते
पयहनोक्षणे स्यातामाद्‌ वन्ते च कमणः | ष्णौ समिषमित्यादि हपस्थानाम्तेव च ॥
वेद्स्वीकरणं धावत्तावदेवं समाचरेत्‌ | अथवा दहादशान्दं स्याद्रूमचयैमिति स्थितिः ॥
साकञ्या ब्रहमयनज्ञाओप तस्य तावदुपाकृतेः ॥ ९२ ॥ ( २२० ) इत्युपनयनम्‌ ।
१४ मदाना्नीत्रतपू्‌ ।
महानारयाद कतव्य तत्तत्काडे त्रतत्रषम्‌ । उक्तं के ददाम्यन्तं वापनादयुपनीतिषत्‌ ॥
नवां मोज्ञ/ नवं दण्डं द्त्वा सििष्टकृदाचथ । सवत्र चरेदेवं पूरणेऽ्दे तृत्तरायगे ॥
शुकधपक्षे बदिग्मा द्विविक्तं देशमेत्य च । पृणेपा्रनिषानान्तमुपरेपारि पए्कवत्‌ ॥ ३ ॥
स्वप्याटं मुक्तये तृष्ण निरूप्य प्रोह्य तत्र च । तिदानोपय पचेत्पक्रपाचयय्‌ निवेदयेत्‌ ॥
पृच्छति चतस पान््वं दत्ते प्रतिवचस्तथा | बहवो नतटोपाश्ेतपुनरावतयेदृत्रतम्‌ ॥ \॥
टोपेष्वापत्म्युक्तषु पुननोऽऽवतेयेदुत्रतम्‌ । तेनान्वारन्ध साचा ईष्मधानदि पृ्वेवत्‌ ॥
हुत्वाऽञ्मावश्चिरित्यादिमन्तरेश्यप।हु तरय । ततः सिष्टङृतोऽवधेच्छेषं मूम। निधाय च ॥
एतमित्याध्शानान्त माह भषमतः परम्‌ । मुक्तवन्ते तमाचान्तं जच्पृणाज्ञरिं तत; ॥
त्व नतानां वतेत्यादि म॒क्तवन्त दिवाकरम्‌ । उपर्थाप्याय कुवत मीटिताक्तं च वाग्यतम्‌ ॥
तिः प्रदक्षिणमावेष्टच वाप्तप्ता पतभुखं शिरः । उक्त्वकराघ्रमित्य।।द प [घष्टङृराचथ ॥
आकवदयकेम्य इतरच्छ्यनं खानमोजनम्‌ । अकुवैत्रेकरा्ं च ब्रह्मचारी नवेदय ॥११॥
ईशान्यां च निधायाम्न्याय्वग्रेसतृणेषु ठ । दृशान्य्रेपूपविशेदततिमागस्चु त। दिशम्‌ ॥
शिष्योऽपि स्वमसं प्क्षास्याग्याचाये। प्रद्तिणम्‌। कृतवाऽऽचाव्य गृह्य पद्‌ तेषु तु-
णबुठु॥ १३॥
इमो दिन्षं परत्यग्दषिणामुपकिदेय च । स्वेन धेन तल तद्धाति तततः परम्‌ ॥
मनत्ताऽऽह महानाश्रीमों अनुब्रूहि तं गुरुम्‌ । एच्छेतददहरुतपनन्बतरी ¶्ततो गुरुः ॥
स्वयं समीटनं कभन्महान।खीरचो गरः । चिः पुरषपदर क्त्वा तस्याष्णाष विमाचत्‌ ॥
हे्षपेद कंमीतित मित्यपि द्वयेन द । सप्तमार। दिशे पा्षय नितस्यं च इति त्य |
मित्रध्येति चतुर्थेन पनराव्यभीक्षयेत्‌ । श्षणेऽकेदिथां मन्त्रा ब्रह्मचारेण एव तु ॥
मन्त्रान्ते क्म कर्तनं सर्वत्र करणत्वतः | उकतवा चामर ईकेत्यादीनन्त्ान्मूमिमुपसशेत्‌
अनप्रवचनयश्च कार्थऽये मेद्‌ उच्यते | महाना्नीभ्यः स्वहूते सपन्थाः स्थान ईष्यतत
॥ २० ॥ (२४० , इत्र पदानान्न(त्रतमर्‌ ।

१ क. सुखं ।

१९४ आन्वलायनगृकारिकाः । [०१०१९

१५ पटाव्रतम्‌ |

श ॥) [४ अ ~त द (१) ५ = 1
महनाप्नीत्रतं परोक्तं महात्रतमथोच्थते | पूवैवदूत्रत जाट चरेदञ्दमिद चरम्‌ ॥ १॥
पूर्णे सवत्र देशे विविक्त उपिर च । प्रङ्मखं श्रावयत्यनं महात्रमतः परम्‌ ॥
सनपरवचनीयादि कयादकेन्षणाद्‌कम्‌ । मह्‌त्रताय स्वाहात स्ाक्च्याःस्यनि इष्षत्‌
॥३॥( २४६) इते महात्रमू |

ॐ १६ उपानेषद्त्रतम्‌ ।
श्रागेयित्वापनिषदमापित्यावक्षणाद्‌ च | अते।पानषद्‌ स्वाहा ता।दन्धा; स्यन॥
हृष्यते | १ ॥ (२४४ ) १६-प.न्‌प्दत्रतम्‌ |
१७ >(दानव्रतम्‌ ।

गोदानं चौखवत्कायै पोडशेऽ> तदुच्यते । अङ्कोपवेशने नारित इमधरणां बे;पनं भवेत्‌ ॥
अदितिः इमशरूणि वपत्वाप उन्दन्तु वचसे । पिज्नृखादिनेषानं च इमश्चुप्े भवेदिह ॥

[^ € ®

नमजन वर्षाव रमन्रूणात शरा मुखम्‌ । सात तापतेस्वाय (वद्चषरः ५ष उच्यत

नि)

केशारमशरुखोमनखान्युदकतस्थानि कुमति । खात्वा च वःगथतसितिषचहःशेषं नयेदथ ॥
मादित्यऽस्तमिते वाच पिप्रनेतान्तिके पुरोः । उक्त्वा वर्‌ ददामीति ददाद्वोपिथत्‌ ततः
+असभवे गेवृषधोभिक्षित्वा वा गुरोरदिरत्‌ ) 1 शः पृवेवदुत्रतादेशः पवत्परमिदं चरेत्‌॥
्रत्वतेदु सपु प्राप्तद्ध्‌ चशवारणम्‌ ॥ ७ ॥ ( २९१ ) राच ग।द्‌ानत्रतम्‌ |
१८ समाववेनप्रयोगः।

गुर ठु बरं दश्वा छादी तद्नुञथा । वेदं व्रतानि वा पारं नीत्वा ह्यमयमेव वा |
बरतप्तऽपि शब्दायमारण्याधयने कृते । विद्यान्ते गुरुमाहार्‌ कम करवाणि ते ॥
यमधमाह तं इत्वा ततोऽवुञामवाप्य च | जाचायोचाऽऽत्मने चैन मण्यार्ुन्युषकेस्पयेत्‌
जाचायोयेव करप्यानि न ठमेतोभयोभदि । कुर्या स्वथमेवेद्‌ प्मावसेनत्तकम्‌ ॥
राप्योद्गयनाचक्तमुक्तष्व्तययनः स्वयम्‌ | गुरी दि गच्छेत्तस्य च यज्ञियस्य तु
शालेशानीं गता तस्यारछिा प्रदिशप्रमिताम्‌ | अहत्य पमिप भूमेरनधत्र निदधाति तापू
द्त्वा गां मोजयीद्धि(नगदानाक्तं करोत्यथ | खात्वा वाग्यत इत्यादि न यमिह कमणि

-- ---------------+

+" महात्रतमिदं भोक्त तद्थांपनिषदूत्रतम्‌ । पृवेवद्‌त्रत आदिष्ट चरंदष्द्‌ रिद्‌ तम्‌ ॥ ` श्यं
कारिका क, ग. पुस्तकयोरधिा । + कंसस्थं करिका क. प्सते न ।

-----.----- ~ न~ ० णि

9 इ, र पबत्सरमिदं उरत्‌ । २ क. "नीयान्तं डु"! द. वपनम्‌, ४ ख. गुरः,

[अ०ल ०९] मकुमारिरसवातिषणीताः= १९५

पदन्यह्यानि वकःयत्र वाच्य बायस्व मामिति | मामारिपतीसिति बूयाद्यथाऽऽप्तमिति
7 चापरम्‌ ॥ <॥
तेनम आयुपेत्यवमूद्य मन्त्रद्वयेऽपि च । मा म आयुरिति स्वन्यत्र्वं गोदानवद्धेत्‌ ॥
करञ्चवा।जमन्रक 1षनान्ष्रञ्य तन तु| ‰।ताष्ण; स्नात साचान्ता वहगलाऽन्तक पनः
युवमित्यनया वस्ने आच्छायाऽऽवतयेच्तियम्‌ । मन्त्रावृत्तिरियं दृष्टा वृत्तौ नायणस्य तु
आचम्य च द्मनस्तेन इत्युक्तं सन्यरम्षणम्‌ | एतेनैव तु म्ण पशचादृक्षिणम्िणम्‌
कुण्ठ चादमनस्तज इते श्रात्रम्कुह | अनन॑व तु मन्तरेण पात्तम्यमठकुर्‌ ॥१३॥
कुड्कुमा्नुरिकठाम्यां पणिभ्यां पूवेमाननम्‌ । अलुिप्येतराङ्ञनि पश्ालक्षायेत्करौ
अनातोप्तीति मन्त्रेण बध्नाति किरति खम्‌ । सङ्कदुक्तेन मन्त्रेण देवानािसयुपानहौ
आस्थाय च्छत्रमादध्यादिवघ्नाते मन्त्रतः । गृहीत्वा वैणवे दण्डं ेणुरस्यादिमन््रतः
आयुष्यमिति सूक्तन मणि कष्ठे प्रबध्य च । सुवणमय इष्टोऽत्र मणिरित्याह वृत्तिकृत्‌
नवाभ्बरेण सेवेय शिरोऽयोषनह त्यनेत्‌ । आहतां मिं तिष्ठत्पनावाधाय मन््रतः॥
स्तं चम इति तयादस्मुते च म इत्यपि । तस्योपरि वदत्तम्म उमयत्रतापित्यथ ॥
दादशाप्येवमेवोकंत्वा यथापाठमथोत्तरम्‌ । मन्मेेवेकिषेनाभ्ावाहिताया समिभ्यथ ॥
उपविश्य दश्चाऽऽदभ्यादन्याः प्रदेशसंमिताः । अ्रोपवेशने प्राह वृत्तिकारः पेतुकम्‌
ममाग्ने दशभिः कर्ैन्स्वाहाकारमगन्ततः | परिषेचनपथैन्तं कुयौरिप्ष्टडदादिकम्‌ ॥
ततः संकर्पयेन्नक्तं न स्रामीव्यत्तराण्यपि | दारयन्ति मधुपर्कं ये तत्रेतां रजनीं नयत्‌॥

॥ २६९ || ( २७४ ) इते समावतेनम्‌ ।

१९ स्नातकगपनावधानम्‌ ।

अथ शिष्यः प्तमावरत्तो नामोषांश गरोषेदेत्‌ । उचेषध्वे वदेत्स्थान हृदमस्वष्टमाश्चमम्‌॥
हं दवदत्त गाहस्थ्य वत्स्यामा मा इतिं त्वथ । उप जपत प्राणापानयारात व ततः
आमन्दरेरिस्यच चाथ गृरृश्च॑तां जपत्यथ । उ. प्रागत्या।द्के मन्त ज।पत्वाऽऽचय एतु
सक्तेन तु मदहित्रीणामवाअस्त्वत्यनुमन्त्य तम्‌। वत्स्यथेत्यनजार्नायादननज्ञातो यथा परथि
गच्छल्शणोति वाद्धानि पक्षिणामत्रियाणि त्‌ । जपेत्कनिक्रदत्सृक्तं देव। वाचमूच तथा||
शिवादेरप्रियं श्रत्व स्तुहिश्चतमचै जपेत्‌ । यस्यां दिरयथवा यस्माद्परषद्वियाघ्रतऽ॥ि वा
निभेत्युमयतो दौमुदमुकं तदि क्षिपेत्‌ । मन्त्रेणामयमित्यादि ननदुदमुकमस्याते ॥७॥
सर्तोमयम्‌त्पन्नं नच स्ञातमतो नरात्‌ | अन्धतो वेति टोकाञ्चवाध।र्‌न्तं करात्यथ ॥

___-(_-_-_-----------~_

[९ ५ दि १५ ९ 1
१.क. वाऽपरमु । २ क. चाऽऽतमनस्ते* ! ३ क, ख, वेद्‌ \ # कः त्रा दिदं क्षि ।

. १९६ भाश्वरायनगृह्यकारिङः | [भ० {त ०६१]

परथिव्याचष्टमिमन््ेहुस्वाऽष्टास्याहतीरथ । सथत्वशान्यां जपेत्स्वस्ति नो मिमीतं त स
पर्चा जाते त्वन्या यत इन्द्र मयामह्‌ । ततश्च च्वष्टकृद्वन हो पशष समापयेत्‌ ॥१९॥
(२८४ ,) इति स्ञात्कगपनरिषैः |

२० विवादाद्धा मधुपकः |
यथोक्तरुक्षणां कन्यागुक्तं काटे समुदहत्‌। स्याद्‌ाभ्युदायिकं श्राद्धं द्वितीये वक्ष्यते च तत्‌

रुपरेदुः छृतरनानोऽहतगस्रधृतो वरः । स्वर्ृतः सितच्छत्नो पदातिज्ञातिनान्धैः ॥
वृतो वधृशृहं गत्वा मधुपर्केण पूजितः | कन्याज्ञातिभिरत्रैव मधुपर्को मयोच्यते ॥ १॥
विष्टराुपकरप्येनमृपवेदयाऽऽसने डमे । तथोपकलतितं पृवै विष्टरं त्रिनिवेदयेत्‌ ४ ॥
उत्तरम त्वहं वरमेत्यभिमन्लुपविशेद्वरः । एवमेवोत्तरेषां च प्श्चानां तर्निवेदनम्‌ ॥९॥
। निवेदितेन पाययेन पादौ ्कताद्येद्वरः । परषारयित्रे विप्राय दक्षिणाद््ं प्रयच्छति ॥
पश्ातव्यं तु शूद्राय एवै सम्य प्रयच्छति । गन्धादियुक्तमध्यै च प्रतियूह्य निवेदितम्‌ ॥
वेदिताचमनीयापमेकदेश्त ततो वरः | उक्त्वाऽृतोपस्तरणमसिमन्त्रे पिबेद्ध ॥ ८ ॥
परौचाथाचमनं कायैमेवेति प्राह वृत्तिकृत्‌ । अवान्तरेण शौचा सवमाचमने सिह ॥
आनीयमानमक्षित मिननस्य तेति मन्त्रतः । मधुपकैमथाऽऽनी त पूर्ववच्च निवेदितम्‌ ॥
देवस्य स्वेति मन्वेण गृहणात्यज्ञङिना ततः । मघुवातास्तृचेनेनं मधुपकैमवेक्षते ॥ ११ ॥
निदधाति च तत्पात्रं व्ये पावितः परम्‌। अङ्क्ठोपकनिष्ठाम्यामाटोडच तरिः प्रदक्षिणम्‌
वसवसत्वादिभिमंन्ेदि एवौ दिषु कमात्‌ । निमृयाङकुचिदिपं तु मृतेम्यस्त्वेति मन्त्रतः
त्रिरद्य तरिरृतिक्षप्य ममो पत्र .निधाय च । प्रादनात्यस्यकदश्चं तु विराजो दोह इत्यथ
सआचभ्य पृवेवप्र इय विराजो दोहमित्यथ | आचम्य तदत।इनीयान्मायें दोह इति त्वय
विनियोगं च कुवीत शिषटस्यास्योक्तमा्गेतः । आचम्याथामतापीति पिबेदाचमनायकम्‌ ॥
आचभ्याःऽचमनीयास्बु पिबेत्सत्वं शक्ति । आचान्तः पनराचापेदथ गां त्रर्नवेदयेत्‌
ततो वरो जपेन्मात। रुदाणांदुहितेत्यृचम्‌। जथोमुरचनतेरयाह परप गामुत्पृनन्ति च ॥
गन्वमास्याम्बरस्द्द्ूषणः पूनयद्भरम्‌ ॥ १८ ॥ (६०२) दते मधुपकंः |

२१ कन्यादानम्‌ ।
स्राताढङ्ृतकन्यायाः प्रडमृरूयाः प्रत्यगानतः। हसेत तण्डुछथाया वरस्तस्य म॒खं च प्ता

मुदूत शन पम्यक्‌ ल्पता पुखयानथः | सगृडःज्ज।रकान्कन्यां वरयेद्थ तां वरः ॥
अप्तावेमुक्गात्रस्य पृत्तः पात्रः प्रपात; । एतद्रत्राममामस्य पुत्रीं पात्रा च नाप्त्रक्ाम्‌ ।
वृणऽह्‌ कन्यका साध्व श्राद्पामत्यतः परम्‌ । व्रणव वृतां कन्यां तात्पता प्रददाति ताम्‌

भ त ------------

9 कः तृतीये । २ क, "णावृतरः ! ३, ते। ४ ख, स्थानो व । ५ ख. “पेतासुमयो"

1१०१८०२१] भदकुमारिरस्वामिमणीता$= ` १५७

पत्रायास्य च पानाय नप्र चामुकगोतिणे उरा अमुकगोत्राय पुत्र पौत्री प्रत्रिक|

श्राहूणं च मया दत्ता तुम्य श्राष्ररूापण } इत्यक्त्वादकपषी तां द्चात्छसितिपदं वदेत्‌ ॥

वराऽय ्रातगृह्ाचत्तटरत्क ईते मन्तेतः । आस्मन्नहनि यात्कचित्कन्यादृति ततः परम्‌

गामूहरण्यदस्याद तत्न द्यात्स्व्चक्ततः । सधृत क्षारमादाय कराभ्यां कंन्यकाज्ञदिम्‌
द्िरमज्य वरः पक्ताञ्शुछाञ्यास्यक्नतानथ । गृहीत्वाऽञ्नङिना तस्या अन्जै द्वि

त्िपत्ततः ॥ ९ ॥

४

जदायाञ्नशमाधत्ते तद्र्जस्युपार स्वयम्‌ । कन्ेत्यायाशचिषः पर्वभुक्त्व दाता ततः परम्‌
: कन्या त्वां प्रतिगृह्णातवित्यन्तं क इति मन्बरतः। उपरिस्थान्जड पूं हरेत्छर्णोदकं ततः

तमेव प्रतिगृहामीत्यन्तं मन्त्रमुदीरयेत्‌ । मञ्जटिस्थाक्षतान्कन्यापृभनि प्रहदव
स्वाञ्जटिस्थाक्षतान्कन्या वरमूध्नि विनिक्षिपेत्‌ । मूरधिनकषेपान्तमेवं स्यसुनरूमा्नादिकभ्‌
, उन्माजेना्िकं कुयोत्पूवेवत्कन्यका दरे । कन्येत्यादि पिता कुयारत भैरो वदेत्‌ ॥
कन्याशिरस्यमास्यस्य गृहीत्वा कसम दटम्‌ । सघत क्षरिंमिधे वुरया्तिखकमुत्तमम्‌ ॥
वरः कन्या ठट च कन्या वरकिरखनः । पुष्पस्य दहमादाय क्षरिज्याक्तं वरस्य तु |
टखटे तिटकं कुयोदक्षितेव मिथो मुखम्‌ । कण्ठे मिथः हुम मास्ये देपती प्रतिुश्तः॥
बभूवा वच्ान्तमुमयोः प्राङ्मुखौ च ततः परम्‌ | देवी दाक्षायणी नत्वा सपपसदायिनीम्‌
होमदेशे नेतं तौ परिगृह्य करो मिथः ¦ तदेतत्सू्छद कत सूत्रेणोश्वावचोदितम्‌॥ १९ ॥
इतरे कन्यादानप्‌ (२३२१ )।

२२ विवादहोमप्रयोगः । +

आत्मनो दक्षिणे पा वधू तामुपवेरय च । उप्टेपादि कुर्वीत हविभूक्सयापनन्तकम्‌ ॥
अचेः पञ्चालप्रतिष्ठ।प्य दृषदं पोपला मथ | उदकुम्मं निधायनः प्राुदच्यामतः परम्‌ ॥
माज्याधिश्रयणान्तं स्यादन्वाधानादि पूर्ववत्‌। अभयेन पद्‌ छाजानां पयश्निकरणं भवेत्‌॥
रिः प्रोक्षणं मेततषां केवलोत्पवने सति । इध्माभिघारणान्तंस्यादाष्यादरासनािकम्‌ ॥

1

+ कन्यां कनकसपन्नां कनकाभरणेताम्‌ । दास्यामि विष्णवे दभ्यं ब्रह्मलोकजिगीषया ॥
विश्वंभरः सर्वभताः साक्षिण्यः सवैदेवताः । इमां कन्यां प्रदास्यामि पितृणां तारणाय च ॥
गौ कन्यामिमां विप्र यथाशक्तिविभूषिताम्‌ । गोत्राय शमेण ठुभ्य॑ दत्तां विप्र समाश्रय ५
कन्ये ममाम्रतो भयाः कन्ये मे देवि परा्योः। कन्ये मे एषतो भ्रूयाप्तदहानान्मोक्च माष्ठुयाम्‌ इति।
क्षिप्तश्ठोकाः ! कन्यादानम्‌--स्नातां नवाम्बरोेतां करकादिविभरुषिताम्‌ । अवरमरत्तवसनपरिधानां

। इमारिकाम्‌ ॥ उक्तस्वस्त्ययनः स्थिता प्रङ्‌सुखं परिग्हयताम्‌ । इति क. पुस्तकेऽधिकम्‌ ।
(` _-----------------------
१ क. अष्यावहूति य” ॥२ क. वरं ¦ ३ क ौमुदं \ ४ ख. भ."दृडति" ।

१९८ आश्बायनगृ्यक्यरफाः । [अ० १8०११]

वधूद्षिणदप्तेन समन्वारन्ध एव तन्‌ । कुयाद्‌ाघारपयन्त भोक्त ज्याहपतन्रयम्‌ ॥
अधाऽऽज्यमागौ तैवेष्टावित्यक्तं पएव॑मेव त्‌ ¦ इत्वा त्वमर्यमेत्यन्यां प्रजापत इतातराम्‌ ॥
` भथोन्नतमखीं कृयाह्जाऽवनताननाम्‌ । प्राङ्मुर्या उपात््टाया्तष्ठनपत्यङ्मुखः स्वयम्‌
. उत्तानेनाथवा नीचिनात्तानस्य करस्य तु | ष्ुषठादि तु गृहीयाद्म्णामीत्येतया ततः
उपतृणाति मार्थाया अज्ज प्रक्षे वरः। वधूथ्राताऽथवा भ्रातृस्थाने ठजान्छिराकपेत्‌
पश्चावतती वरः स्याच्ेदञ्जटौ तां न्ञिरावपेत्‌। भरातृस्थानः पितृव्यस्य मातुरस्य च यः सृत `
` मातृष्वसुः सुतस्तदत्सृतस्तद्वात्पतृष्बसुः । वरः शृपगताष्छानानवत्ताश्चामघारयेत्‌ ॥
पठेचचायेमणे मन््रमथ पती स्थिता सती । कुन्त्यञ्जटिविच्छेदमङ्कस्यभरंहोति तान्‌ ॥
हिमुगम्मःकुम्भौ तु दषद्रनै प्रदक्षिणम्‌ । वधू परिणयेन्मन््रममोऽहमिति पै जपेत्‌ ॥
इमपदरमानमाराहेत्यतेन प्राङमसीं बधूम्‌ । उम।म्यामपि पादाम्यामारोप्य दृषदं पुनः ॥
उपस्तत्यादि तद्वरस्याद्‌दृषदारोपणान्तकम्‌ । वरणे न्विति होमोऽज्जल्यपस्तत्यादि पर्वत
अईमारोहणपयन्त हवने पूषणं स्विति । प्रन(पतिं चतुश्य॑न्तं स्वाहाय॒क्तं वरः स्मरेत्‌ ॥
श्ुपकोणेन रिषटास्तानम्यात्मे जुहुयाव; । जयन्तस्त्वाह हवनं चतुय वरकपैकम्‌ ॥
-याद्‌ बद्ध रस बद्धा देरषमादेना ततः । प्र त्वा मृश्वामि मन्त्रेण दक्षिणां तु विमु्चति
भतो मुञ्चामि मन्त्रेण तत्तूरामि मृज्चतति | शिखे वरस्य बद्धे चेत्त्णीपेव विमञ्चति
` भभ्येत्कमयतीशन्यां वधु प्तप पदानि च | सरा चाम्वुत्कमथ्पूवं दक्षिणे पाद्मात्नः॥
इष इत्यादिमिमेन्ैरन॒षकैर्मवादिना । सक्म करा.क,मिते तत्स्थः शिंरप्ती संनिषाय च
अम्मःकुम्माम्मपता ते च शिरपती अवसिञ्चति। आज्येन चिषटङद्धोमं कत्वा शद समाप्येत
हामादरम्य यच्छत्ता वाच दृष्ट धृवादेकान्‌ | जीवपत्नीति सा वाचं विप॒जेच ततः परम्‌
दपत्यारतजरम्य गृहवे९।यहामतः । ॐ६१ त्रिर्‌धमथव। द्वादशाहं मवेदुत्रतम्‌। १४॥
न्द्‌ व] क्षाररदणवनितं मोजने मवेत्‌ | + अधश्च शयनं तद्रदरदमचै च मवेत्‌॥
॥ २९ ॥ (३४१ ) हति विवाहहोपः
२२ ग्रहमवेश्ननीयदोमविषेः ।

` विवाहानन्तरं गच्छेत्समायेः स्वस्य मन्दिरम्‌ । यदि प्रामान्तरे तत्स्यात्तच यनिन मम्ब
पषा त्वेत्यनया यानं वेधूमारोपयद्रः । द॑प्यरम्रतोऽनस विगाहा्नि नयन्ति च ॥
_गृहाननिगेच्छतोरेष स्वमरामेऽपे मवेद्िषिः । बराह्मणी -नीवपत्नी या जीवापलया च तद्रह
वदनन्तर र| स्वग्रामे नतेदिष्यते । यद्चन्तराऽप्ति नदयादि नावमारुह्य याति चेत

-----------------___ __ _
+ ताम्बूलस्य निषेधस्य (स्तु ) प्रसिद्धः क्षारयोगतः । इयं क. पुस्तकेऽधिकम्‌ ।

~ +~
१ च, वधूः २ क. “भुम इक, “रखा ६।

५०१८०२६] भटङुमारिरस्वामिपरणीताः~ ३९९

अरपमन्वतीत्यचोऽ्धैन नावमारोहयेद्धम्‌ । अधैचैनोत्तरेेनां जछारदारयेदथ ॥ ९ ॥
९ ® = ® = ९ = क =; ५

नीयमाना वधबेनधुवियोगाघदि रोदिति । नपेज्जीवं शदन्त्यतामेकग्रामेऽप्यये विधिः ॥

= चो
कपेच्छेमनदेश्चादो मा विदन्परिपम्िनः । म॒मङ्गटीचदवेक्षेत वासे वाति समीक्षकानू ॥
इह प्रिय्वा माथी स्वस्य गेहं प्रवेशयेत्‌ | उप्डेपादिकं इत्वा विवाहा्निं समिध्य च
[श्रीवमृध्वरोमाञनः प्रतय गानडुहाजिनम्‌ । जउ्यापतादनपयन्तमन्वाधानादि पृषत्‌ ॥
चप्ण्ययोपविष्टायां समन्वारन्ध एव सन्‌ । कयोदाघारपयन्तविध्मानादि पवत्‌ ॥ `
कऋम्िश्चतसभिश्वाऽऽनः प्रजामि्यादिमिस्त्वय । पठननाज्याहुतीहत्वा खाहाकारख्गन्ततः
स॒मन्ञन्त्वनया प्राय द्धि तस प्रयच्छति । साऽपि प्राप्नाति तत्तष्णीमप सिषटकृदादिकिम्‌
अथबाऽनक्ते हृदय एतयचांऽऽभ्यरपतः। १ ३।(३६५९)इ1त गृहभवेनायह।रपाकाषः।
२४ व्रतोर्सगेविधेः ।

वध्वा विवाह्वेखारी यत्सा पारेहिताम्बरम्‌ । सव्येनोत्ताित सूक्त वेत्ति यः १।ठतोऽथतः
तसम विप्राय तद्यादुत्रतान्ते षौतमम्बरम्‌ । ब्राह्मणान्मोनापिलपतानो स्व्तीस्यथ वाचयेत्‌

ॐ स्वस्तीति प्रतिन्रयनाह्मणास्ते च पूजिताः, स्वस्त्या वाचयित्वाऽऽदो किय तामुपगच्छति
मह शोभने तस्या ब्रीडा न स्यायथा तथा ॥४॥ (३६३)8१ व्रत(त्सगेवेधिः ।

५ अ(पासनदह्‌पः ।

सथ यस्मिमिवाहाग्निरु्न्नोऽहनि तस्य तु । यत्साय ततं भारभ्य गृह पारेषरेत्छयम्‌
आत्मनोऽमवे पत्नीपप्रादय इति स्थितिः । अन्ये तु मन्यते पत्नाकुमाय।स्तदहामकमू
तन्त्र नास्त्यत्र मगवदब्रत्तिकारवचा यथा । उवदयेदपराहेऽथिमस्ते भति दिशकरे ॥
पयुह्याभनि पारस्तीयं पयय च ततः पम्‌ । पयःपम॒तिषु स्मकं े्ुयादनिहोत्रवत्‌ ॥
भङुक्ररोति पृप्पायैरनङायतनं ततः । द्रवं हविः सुवेभव पगना कानन हवः ॥
जहुयाद्े स्वाहा पुप्तामदध हुताशने । ध्यात्वा शाद्‌ चतुध्थन्त प्रन(पतय इत्यथ
स्वाहाकारेण जुहुयात्ततः पारसमृहनम्‌ | पयुक्षण। च कृवात्‌ श्रातेर२०५य।१०६त ॥ ७ ॥
सयुष्टायां ज्वल्येदेने स्तय हामः कृतः पुरा । पथ्ाजन वा प्रातस्तेनेवेत्याहं वृ्तित्‌
वमन्त सूथौष स्हिलय्पत्प मेत्‌. ॥ ९ ॥ ( ६७२ ) इतय।प।सन्ह भः ।
२६ दवयन्नः
गृहस्य वैश्वदेवारूयं कम॑ पररमते दिवा । तन्त्र न॑यत मावदवत्तक।र्वच। यथा ॥
ओंषाप्तनाप्रमन्य वा समिध्याथ हतर्युनम्‌। पयह्य परिषिच्या्िमखकृत्य च पूच्वत्‌ ॥
हविष्य पकमादध्यादाधेभ्रत्यानड च तत्‌ | प्रा्ष्याद्वाछ धृताम्यत्त हदि २१ निधाय च

------- ~+ ~

१ ख. यैदे ! २ क. कृलाऽऽ्यभाण्प' 1 ६ क. या चाऽ परिदमब । 5 क, ति \,

क्छ ` आश्रायनग्ृ्कारिकाः ¦ [अ० १८०२९]

इष्वा हसेम सुयौयेत्ादिमिषशमिस्ततः । प्रनपतिपदस्याकि्वशवदेवे न तु स्टतिः
पयहनोक्षणे कुयहिषयन्ञोऽयमीरितः ॥ ^ ॥ ८ ३७५७ ) इते देवयज्ञः ।

२७ भरतयज्ञः |
भूतयज्ञं परकुर्वीत अग्नहनत्तरदे शतः ¦ एतैमृवि बडीन्द्‌ सवा प्राक्पंस्थाश्च निरन्तरान्‌ ।.१ ॥
मकत्वाऽन्तराछं प्रावस्थानद्धच इत्यादिभिररेत्‌ । इहापि मदति स्वाहाकारो न पितृयज्ञे
अद्ध हुतादरढेःप्रत्यगिन्द्रायति बिं हरेत्‌ । उदगेन्दराह दरेन्द्र परुषम्य। बिं हरेत्‌ ॥

अमाेत्यन्तराटस्य हरेदक्षिणतो बम्‌ । याम्ादुद्ग्बाऽय यमपरुपेम्यो नं हरेत्‌ ॥
प्राच्यां ब्रह्मेहुत्वा वरुणायेति मन्तः | अभ्मादुदक्तु वरुणपुरषेम्यो बट हरेत्‌ ॥
सोमायेतयन्तराङप्य हरुत्तरत। बटिम्‌ ¦ सौम्याहरेरदकंएोमपुस्पेम्पो बच हरेत्‌ ॥ ,
जयन्तस्त्वाइ वा्वनेरवरीन्डत्वा निरन्तरान्‌ । मुक्त्वाऽन्तराटनिन्दर दिदिग्देवानां बी-
न्रेत्‌ ॥ ७ ॥
एरादिवछितः प्राच्याः प्राच्यां स्यात्णैरषो बि; । अन्तराटे बरछीन्डप्वा रिष्टमेन््रेरतः
प्रम्‌ । र्षोम्य इति सर्वपां बिृत्तरतो हरेत्‌ ॥। ९ ॥ (३८६) इ भूतयन्नः

२८ पितृयज्ञ; ।
भूतयजञोऽयमुदितः पराचीनावीत्यतः प्रम्‌ । स्वधा पितृम्य इत्यक्त्वा दक्षिणस्या तु ॥
निवपेत्‌ ॥ १ ॥
तितुयजञोऽयमुदितो नक्तं चतत्रयं मवेत्‌ | इति पितृयज्ञः ॥ सुय।येति पदस्थान हरयेदप्न-
5 4 पद्म्‌ ॥ २॥

द्वाचारम्य इत्यत्र नक्तच।रिम्थ ८१ते । कुवीत खतकश्चेद्‌ पृथक्पाक मवदाद्‌ ॥
(+ एतान्पश्च महायज्ञान्कुयाद्ह्रहः डाः ॥ ४ ॥ (६९०) ईति पञ्चयन्नाः ।
| २९ ब्रह्मयङ्न; ।
मापाह्नाच्यातृदीच्यां वा या वा दिक्स्याद्निन्दिता | अपोऽवगाह्य तु ज्ञायादुपवीत्येव्‌
स द्विजः ॥ १॥
(तरुवर; कुवत्कमाङ्गाचमन ततः । दम।न्बहुञ्टुचां दशय प्रागग्रास्तास्तृमात्यय ॥
द॒भषूपविरेत्वभेण्यत्र प्रङ्मुलठ एव सन्‌ । कृत्वो्ये करे सव्य उत्ताने प्रागिङ्टौ ॥
पविने स्यप्यदुक्तं प्रागग्र द्िणेन तु । न्यच प्राणड्गुि तेन सेदध्याद्सिण करम्‌ ॥
उध्व तिथगकस्ताद्व नेत यदि वाऽनिण । संमील्य येन वाऽऽत्मा तु पतमाहितमना ॥
मवेत्‌ ॥ ९ ॥

+ कृसस्थितम्रन्थः क. पुस्तके न ।

|

------------~ --------------------------~-"-~+

१ फ़, “त्यस्य नः > स. "पस्थक° !

[अ०१स ०३९] भकमारिरस्वामिमणीवाः- ३०१
न्यत्‌ पेममिसघाष शक्तः । अपूवा व्याहतीरितखः मत्तस्तु सेत्‌
पच्छस्षचशः सवी पविभः तरिषेदेदथ ¦ पृवमिहितं यावत्तदषीत्य प्तमाहितः ॥
नमा ब्रह्मण इत्येतां त्रिुकत्वा प्रणवं वदेत्‌ | प्रणवाेतदन्तं स्यात्मध्यमेन स्वरेण तु॥
जधीते मनसत। मरामे ब्रह्मयज्ञं करोति चेत्‌ । अपां समीपमागत्य ॒तपयेदय देवताः
विशद्धिरकेनोनैसतु दवादरेश्च भवेत्तथा । त्रयेविशातिवाकयैसु देवीश पितृ्करमात्‌ ॥
एवमन्तानि तृप्यन्त्वत्यन्तेतु भ्रतिमन््रकम्‌ । शिदचेतपमनापतिस्तृप्यत्वित्यपो देवरतीथंतः
घातुसत्ठिवथाछङगं मन्त्रान्ते प्रयुज्यते । ममत्ः शतविनस्तृप्यन्तत्यादिमिरतः प्रम्‌
प्रतिमन्त्रं निवीती तु तपेयेद्पितीयेतः । प्रचीनावीत्ययेदानीं तृतीयेन तपेत्‌ ॥
ुमन्त्वित्यादिभिमेनतरः प्रतिमन्धं च पूवेवत्‌, । द्वितीयान्तेषु पन्त्रेु त्पयािपदं षदेत्‌
सर्य तु ब्रह्यत्ञोऽप्य भिन्षादानादि दातिणा । कुयौततिषठञ्शयानो वा ब्रहमयजञप्मं मवेत्‌
देशोशश्ुषिः स्वयं वा स्यात्तदानध्याय इष्यते । प्राग्व वा मवेदेतद्ैधदेवारयकमैणः
॥ १९॥ (४०६) १वि ब्रह्मवद: ।
२० मनुभ्ययन्नः | का
उध्वमेव नुयन्ञः स्यात चष्टोऽतिभिपृजननम्‌ | एतान्पशच महायज्ा्ुधीदहरहः शविः
॥ १ ॥ (४०७ ) इवि पनुष्ययब्गः ।
३१ संध्योपासनम्‌ ।
जन्यचाह्रहःकृत्य सेष्योपापनपृच्य) । अरमादहिरपां तीर्‌ उपर्वत्थव प द्विन॥१॥-
आचम्य मा्मनाचन्वरस्मृपयुक्त च करोत्यथ । अर्घाक्तमित आदित्ये पश्चिषस्य य उत्तरः
मागस्तन्मुख आाप्तीनः सावि वाग्यतो जपेत्‌ । भातारकोद परेव भतः कद्िष्यते
र्षास्तमितनसचमन्तर्तिं यदा ततः । आरम्य प्राद्मुखक्तिषठज्ञेदासूैदशेनत्‌
॥ ४ ॥ (४११) इति संष्वोपाप्तनपर ।
३२ उपाकभ । ५
अध्यायानामुपाकमं प्राकण्यां रवेन तु । तन्मातते हत्तयुक्ताथा पचमथा वा तदिष्यते
अबृश्यौषधपस्तसिन्माते तु ने मवन्ति चेत्‌ । तदा मादरपदे माति श्रवणेन करोति तत्‌,
(+ करद्वयमिद केनिछ्ेकिक प्रकु ) । आग्प्ापपकनमुषमारि पवत्‌ ॥
आज्येन दविप्क्तनां पथमिकरणं भेत्‌ | उत्वूतमात्रभ।ययं चेततेषां तरः प्रोतं मवेत्‌
हमामिषारणानंस्ादाजयदुदा्नाम्‌। अनार्यो रिषयै सयमेवन सन्ति चत्‌

+ कसस्थितं कारिका क. पुस्तके नास्ति । `

_____--------~---------~------------- प
१. ष्ट्रा 1२ स. श्रावणे) क

ष
:+1

२८१ आश्ङायनेग्रहकारिकाः | [अ० १स ६९]

14

प्रकरवीताऽऽज्यमागन्तमिध्माधानादि पववत ¦ इहाऽऽञ्यमाग[ नेत्या स्तस्तथवात्सन-
४ नेऽपितौ॥ ६॥
हुरवाऽऽभ्यं नवमिर्न्नैः साकित्यायैरतःपरम्‌ अथावदानषभण तान्पक्त्दवियुतान्‌
हत्वाऽग्िमीठ इत्यायैरमैनरदितिभिः कमात्‌ । शाकस्यानां प्मानीव इत्युचाऽन्त्याऽ5,
तिभवेत | ८ ॥
बरष्कटानां त तच्छयोरित्यचाऽन्त्याऽऽहूति्मवेत्‌ | अथ सिष्टकृतं हुत्वा द्धिप्तक्तमिरेव चं
दधिप्रकतन्छ्वय शिष्याः प्रारयाऽऽचम्य ततः परम्‌ । षरस्तरणद्र्मर्‌न्तदयान तज्जलान्‌
अन्येन सेचयिखा ऽपस्ताभिः कवन्ति माजेनम्‌ । पञ्चाद्रेस्तु दर्भषु प्रागग्रेषुपविह्य च
जआतिच्यापः हरावादौ दर्मास्तत्न निषाय च। प्राग्रदमगम।स्ते कुयु्ह्माज्ञङीन्थ ॥
स्याति पन्त्य सावित्री ब्रहमयन्ञवत्‌ । बरिरम्यपतेयु कारं व्याहतीशात्र कमणि ॥
मगिमीर इद सृक्तमनुवाकमथःपि वा । भरमेरन्रचे चपि अध्यप्यान्वाचयेदरु; ॥
प्रायशित्तादि सकटं होम्॑ेषं प्मापयेत्‌। भनध्यायानःरृते। प्षिद्धान्परि हत्य त्वषीयते ॥
यप्त्वपुवैमघीतिऽत्तो प्रारभेत श्मेऽहनि । समावृत्तोऽप्यवीयानो मधुमां त्तादि वजयेत्‌ ॥
उसतुलनातो पगमनं समावृत्त्य मन्वते । अत जरम्य षण्माप्तान्नियमेन त्वधीयते ॥
( +पथावङ्गानि षण्मात्तज्िष्यमध्यायपयेदुरः ॥ १८ ॥ ( ४२९ ) इत्युपाकमे ।
३३ उत्सजनम्‌ ।
अध्यायेत्तजने माध्यां पौगेमास्या विधीयते । ग्रमाहहिषिविक्तेस्यादुपरटेषादि पूर्वत्‌ ॥
गृहं प्मीेऽओनिषाया ऽऽजयमिश्रयत्‌ । पैस्कायै प्कतुवचान्ने शा न्तिकरमणि चातर तु
तव्राऽऽस्याहुतिषयनमुगकरणवद्धवेत्‌ । जुहोति गृहसिद्धान्मुषाकरणवत्ततः ॥ ३ ॥
भत्ेन लिश्छृद्धोमो न प्तः पराशनमाजने | वेदा्ारम्मणं कृत्वा कमै शिष्ट समापयेत्‌
मथ तीरम गत्वा तेऽवगाह्य ततो जङ्‌ । ऋषीन्दभमयान्कृत्वा पूनयेत्तपयेत्ततः ॥
साकिन्याद्या नवाग्याय्या देवतास्तपेयन्यय । सावित्री त्पथाम्यनि तप॑यामीति तरषयेत्‌ ॥
नयनतस्ततिमीविमनैस्तपेणमनसीत्‌ । वर्ययताज्ञमकतं यत्तपृणं भ्यादिहापि तत्‌ ॥
अत॒ आरम्य ॒षणपाप्तान्डङ्गानि त्वधीयते | शङ्के वेदास्वधीवीरन्कृणोऽद्गानीति
केतनः | केमद्यामद्‌ कचह्धाक्रकामा प्रयृनल्जते ॥ ८ ॥( ४३७) इत्युत्सनजंनम्‌।

ह्त्याश्वडायनगृ्यकारिकासु मद्कुमारिरस्वामिवेर चित्तासु भरथमेाऽयाध्यः॥ १॥

1
+ कँसस्थम्धं क. पुस्तके नास्ति ।

~

१क.दु। स्क. आर", ३ ख. कह्वः ।

[अ०३त ०२ महटृङमारिहखापिपणी ताः २०३

अथ द्वितीयोऽध्याषः

१ भ्रवणाक्ै

हुवेय श्रवणाकम सपेबरयाखयकमं च । कुवन्ति श्रावणे माति पौणमास्वामिद इयम्‌
पूरयेदद्िं कटश नव यावकस्कतुभिः | निधाय तं नवे शिक्ये दवीं वैकङ्कतीमपि ॥
प्राच्यां दिशि शुचि देश बल्यं परगृह्य च । यवधाना विम्यैवौ मागमभ्यउय तिपा
ादित्येऽप्तमिते कु ौदन्वाधानादि पैव । हविदैय्य तूष्णी स्तो निरवाप्र्षगे इह
परोवद्वधातादि स्याद्विमञ्य च तण्डुलान्‌ ¦ तमेन पुरोडाशेन श्रपयेचस्म्‌ ॥
एकस्मि्व पुरोडाश कटे श्रपयेदिह्‌ । ज्येन सह्‌ धानानां पर्िकरणं मवेत्‌ ॥
आज्यस्य केवलोतपूतो तात त्रिः परकषणं मवेत्‌ । >(चरमापाद्येतपू परोडाशषमतः परम्‌)
बरहिप्णाऽयान्तरे छतं पुरोडाशं निमज्जयेत्‌ । प्रकाशशष्ठमथवा पुरोडाशं निमऽनयेत्‌
अथ कृत्वाऽऽउपभागान्तं चवोहुतिचतुषटवम्‌ । हृत्वा चतुष्टयेनाप्ने नयेति प्रतयुबं ततः॥
उपस्तीयांय पम्येन दक्षिणे प्रोक्षिते करे । सम्नैक कपाठं तमोप्य कत्जरमखण्डितम्‌ ॥
उपरिषटात्ञ प्तव्येन कुया दुद्विरमिघरणम्‌ । अच्युतायेति मन्त्रेण द्िणेन जुहोत्यथ ॥
यक्िन्नाज्ये निमसरोऽयं सुषेगेव जुहोति तत्‌ । उपयैककपास्य मानो अग्न इति त्वृचा
सधोपस्तरणायन्यः करोति गृहिणो $ज्ञटो । स तेन जुहूयादक्ता घाना; शं नो मबन्तविति
यापु घाना अनम्यक्ता पुवादिम्यो ददति ताः । अथ छिष्टकृत हुत्ग चरुषानैकदेशतः
परिषेचनपयन्तं हामरेषं समापयेत्‌ । हृत्युक्तं श्रवण।कषे पषैवरयामुरयच्यते ॥ १९ ॥

( ४९२ ) इति भरवणाज्षमं ।

२ स्वदि; ।

अप प्रपूरयेददी प््तुमिः कठ शितः । गृहासागुपनिप्कम्य शुचौ देेऽदि कसिषते
जप आसिच्य तानोप्य प्वैदेवेति मन्त्रतः । नान्तरा बहिमत्मानं व्यवेादिहं कश्चन ॥
म्यवायस्य निषेधोऽयमुक्त अ।परिद्‌नतः । ये सौ इति मन्त्रेण नमश्कुयात्कृताज्ञकः ॥
वरटि प्रदक्षिण कृत्वा पश्चादस्योपावेरेय च | प्षाऽस्तालसादके मन्त्र द्दाम्यन्त ङ्ृददत्‌
वामुंते परिदद्येतमुकत्वा निवेदयेत्‌ । उये्ानुक्पतः ुत्रानप्रत्दुहितृस्तथा ॥ ९ ॥
ततः पत्नी ध्रुवां त इत्याचवतैतेऽत तु । वाच्यं पुत्रादिनामात्र दवितीयान्तममुपदे ॥

________----_--~-~ ~~~

>< कंसगतम् क, पुस्तके न इधते ।

४०४ आधरायनग्षकारिकाः । [अ०२स०४

ुवमासिति वाऽऽत्मानं ठतः परिददाति सः ‹ अन्यः कुवति चेदाह गृहेण नाम माष
सार्थं प्रातश्च मन्तरेण तेनप्रत्यवरोहणात्‌ । नदिमेव हरेनरेह नमस्कार दिरिप्यते ॥८॥
सायं प्रातश्च यावन्तः काराः स्युप्तदिनादषः | तावतो वा नर्कस्तरिमननेवाहनि हरेद्य

॥ ९ ॥ ( ४११) इवि सपव |

३ आग्वयजीकमं ।

` केरवीताऽऽ्धयनविरमे तदिदानीं मयोच्यते । स्यादाश्युजमाप्स्य परणमास्यां तु कमततू
निवेश्षनमरे कृयौतकुडयानां देपनं मवेत्‌ । उपयो च्छादने चेषां समां मूं करोद्यथ ||
व गृह्या विरेवेण स्नान्ति ठ ्बरासंतः । जप्त हते प्ाठरन्वाधान।दि पूषवतू
उकवा शुपतीलितच्तुथयनतं ततः परम्‌ । त्वा जुष्ट निवेपामीति निवापरोकषण तथा

रोक्षामीति विशेषस्तु भोक्षणेऽन्यत्समं मवेत्‌ । चरश्रपणपयेन्तमवधातादि पूवत्‌ ॥
कुयीतपृषातकं नाम इविशन्यतदुच्यते । पयप्याज्ये निपिक्ते द॒ तत्पयः स्यालपषातकम्‌
अस्यापि च सहाऽऽञ्येन पयभचिकरभ मवेत्‌ । आज्यस्य केवोत्पूतो तस्य तरि; गरक्षणं मवेत्‌
इष्मामिषारणानतं स्यादाउपायुदरासनादिकम्‌ ¡इत्वाऽऽज्यमागपयेन्तमन्वारन्धः सुतादिभिः
पशुपतये शिवाय शोकरायेति नामतः । एृपातकाय स्वाहेति मन्प्रेण जुहुयाशचरम्‌ ॥
सपोपस्तरणाचन्यः करोति गहिणोऽञ्न्। द्रवत्वतः सुेणेव पएषातकमवद्यति ॥१०॥

८
९

ज्होत्यज्ञटिनाऽप्येतदूने मे पूथेतामिति ! ह्दयं शतः चिष्टकृत हुत्वा मापयेत्‌
११॥ ( ४७२ ) इत्याश्वयुजाकम |
४ आग्रयणम्‌ |
्रयापरयणे नाम्‌ पव9ि स्थात्तदुच्यते । पृणैप।जनिधानान्तमन्व।धाना दि पूर्ववत्‌ ॥१॥
निर्वापो तुष्णीं मवेतामन्र कर्मणि । कृत्वाऽऽज्यमागपयैन्तमवघात।दि पुवैवत्‌ ॥
तिखलश्ववोहुतीहरवा सनुरित्यादिमिखिभिः। ततः सिवष्ट्ृतं हुत्वा कुर्वत प्राशनं विति
चर्दापस्यैकरेशं पम्ये पाणौ निधाय च । प्रनापतादिमन्त्रेण दक्षिणेनामिमृक्य तम्‌ ॥
भद्रन इति बु भरश्याऽऽचम्यायो नामिमात्मनः। आर्मेतोपविषठस्त तत्रैवामोऽपतिमन्तरतः
मध्यमे तु हविःोषं पत्नी प्राश्नाटटमन्त्रकम्‌ । परिपेचनपयेन्तं होमशेषं समापयेत्‌ ॥
एतदाग्रयणं कुयोत्रतायां त्वादितान॑लः ॥ ७ ॥ ( ४७९. ) इत्याग्रयणम्‌ ।

१क. तुथा।\२ख. "तरे )

[१०२०१] भषटकुमारिदस्वामिपणीतार २०५

५ परर्यव्रोहणम्‌ ॥
एवमाम्रयणे प्रोक्तं वषये परत्ववरोहणम्‌ । मागेश्ीर्षस्य मासस्य पौर्णमास्यां तदिष्यते॥
पवद्युवा मवृत्तद्वदटङ्कत्य निवश्नम्‌ । मानावस्तमेत्‌ कृयादन्वाधानाद्‌ पदवत्‌ ॥२॥
निवोपम्रक्णे तूर्णी पयति श्रपयेचसम्‌ । छृत्वाऽऽज्यमागपयैन्तमम्बारन्बः सादिभिः
भपश्चतात्‌ मन्त्राम्या जुहुयात्पायम्नाहुता । जपद्मयामत्यादि श्लतमाणा हाचमजम्‌ ॥

उक्त्वा शिवोन इत्यादि हेमन्तेति पदं सेत्‌ स्स्तरं स्वयमास्तीये पश्चादेस्ततः परम्‌
तश्रोपविश्ाते स्यानाथेवाति जपेदचम्‌ । एतत्प्रभति मन््ज्ञा जपेयुः सूनवोऽपि च ॥

शर्यात तत्न सामात्यः भाकृश्चिरा उदगाननः। गृहिणोऽनन्तरं यो यो च्यष्ठसद्वच्छयीत सः
यथावकाज्ञमथव। शेरते तद्वदेव ते । उत्यायचैमतो देवाः भाङ्मुखालिजैपन्त्यथ ॥
चचोऽस्याः प्रथम प।दं नपेयुदकषिणामुसाः । प्रस्यङ्मुखा द्वितीय घ तृतीयमुदगाननाः
ततोऽत्र सष्शृदधज होमरेषे समापयेत्‌ । यथाज्यं शयित्वा ते पगता उदिते खौ
जपेयुः सूथसृक्तानि तद्वसससत्ययनौन्यथ | उदुत्यं नव षट्‌ विग्र देवानापुदगादिति ॥
नमो मित्रस्य सूक्तं च सूरो न इति चापरम्‌ । उक्तानि सौरसूक्तानि वक्ष्ये स्व्ययनानि च ॥
ञ। नो मद्रास्तथा स्वास्ति नो मिमौता परावतः । संस्कृतेन गृहान्न ब्राह्मणान्मोजयेदय ॥
ॐ स्वासति ब्रूत इत्युकत्वा उ. स्वस्तीति बरुवन्ति ते (४९.३) इति भरत्वब्राहणप्र ।

>

६ ।पण्डापेत॒यन्ञः

भ

एका त्रपि कुवत पितृन्ञः सर उच्यते | अय दुर्शेऽपराहवं तु प्रजवाटयौपापतनं ततः॥
प्रादक्षिणामरकरदैमेः परिस्तीयं हविभनम्‌ । केप्ताधनम्रेषटं सवै प्रादक्िणामुलम्‌ ॥
दमीनास्तीय वायन्यिशान्यां वा हवियुनः स्थस्याचेकैकमापाच स्य परगृह्य च
त्ीहिमच्छकटं वहेद॑क्षणस्यामवध्थितम्‌ । भारुद्य नीहिभि; पृण स्याडीं शै प्रगृह्य च॥
शषकटारोहणं चेह मवेदक्षिणमागतः । शूुपैस्थाञ्यकटे प्रास्य इष्णाजिन उदृखटे ॥
चरस्थादीस्थितान्नीदीनवहन्याद्वपुस्ततः । सकृत्फरीकृतानत्र सछ्ृत्मषास्य तण्ड्छान्‌
श्रपपित्वोद्मुकं नीत्वा ये सुपेत्यानरीं दिशम्‌ । अतिप्रणीत एषोऽद्निसतं परिस्तीय पूथैवेत्‌
सवीगस्मलितेत््पयेन टेखाभपहता इति । अभ्युक्ष्य तामवस्तीयैसङृदाच्छिन्रमषा॥
अनत्पतं विद्ीनाज्यं ध्रवायां सिव्यतेऽधुना | तपूते नवनीतं वाऽऽसाद् दक्षिणतो ध्रुवाम्‌
अभिघायै चरं धरैवेणोदगद्रस्य पश्चमे । आसाद्य बाल्ननादूौनि दक्षिणस्यां हविमुनः

+= ~~

१ क. श््यादिमीक्ष) २ क- "नानि च} ३ ख, निचृष्य।

६९६ आक्टायनगुदमकारिक । [अ०२ख्‌०५)

प्राचीनवीत्ययेदानीमाषय्मे हविभनि । जभावदानपर्मेण गृहीत्वा भक्षणेन तु ॥
व्यवाहुतिद्वय हुत्वा स्ामायेति दयन ३ | स्वाहकारण हामश्वदुपकात। मवाद्ह ॥
मेक्षणान्‌प्रहत्यन्तं मन्त्रयाग्यत्ययस्तथा | प्रास्याप्ना मक्षण चापा निनयास्पतृतीतः ॥
ेायां पिण्डदेरेषु शन्धन्तामिति तु तिभिः । तत्र पिण्डतरयं दद्यास्पराचीनेन पणिना
रित्रादित्रिभ्य एतत्ते विष्णो ये चेति मन्तः । नामानि चेन्न जानीयात्तत्तेत्यादि वदेह्क्रपात्‌
स्वाहान्तेनोक्तमन्धेण पिण्डो जीवाय हुयताम्‌ । नेप्तानत्र पितर्‌ इति ताननुमन्ब्य तु
सप्दक्षिणमावृ्य चोदकप्राणाजियम्य च | प्रत्यावृत्यानुमन्ञपामीमदन्तेत्यादिमन्तः |
चररोपमव्राय निनयेतपूरववज्टम्‌। जम्यदक्वाड्छेरिनामादिमन्ताम्यां तैरमज्ञनम्‌ ॥
दचादृशामैतददिति पिण्डेष्वतः परम्‌ । नमो व इत्युपयाय मनोन्वोति कचेन च |
परेतनेति मन्त्रेण पिण्डास्तानै प्रवाहयेत्‌ । ओपाप्तनान्तिकं गत्वा जपद््े तमेत्यचम्‌
यद्न्तरिकषमित्येतां तत्स्य एव जरेदचम्‌ । गाहपत्यपदस्येह्‌ रोषं न्यायविदो जगुः ॥
वीरं मे दत्तम्रेण पिण्डमादाय मध्यमम्‌ । तं पिण्डं प्राश्येत्वत्नीमात्तेत्यादमन्त्रत
अपु वाऽतिप्रणीतेऽावितरः प्रक्िपेदथ | स्ारितान्यथ यानाह नवयज्ञायुषानि तु ॥
द द शएवोष्ठनेचानि चिं साधं तृणेन तु ।,२४॥ (५१७) हते पिण्डपितृषङ्गः ।
७ दशे्राद्ध्‌ ।
कुर्वीत णरवणश्राद्धं द्र तदमि्षीयपे । कामयोगेन वाडन्यस्यां तिथावित्यपरेऽत्रवन्‌ |
बाक्षणनदपपन्नन्दन्तार्शन्तानोुषान्‌ । जक्तोधनानरोगांश्च पाखण्डकुखनिः हान्‌
एवंविषद्विनामावे सतेकेन गुणेन वा । युक्ता्निमन्वर्योताहौनपदुणविवर्जितान्‌ ॥ ६॥
विहितानामविष्तृननिषिद्धानां च वनेकान्‌। शुचीनिमन्व्य दैवे द्वौ तरीनििावितुकमैणि
दैवे पिच्येऽपवेकैकं सपिण्डीकरणे विन।। सायमोपासनं हुत्वा सायं भृक्तवतो दिनान्‌ ॥
उपगम्य स्वय शिष्यः सुता वा श्रद्धयाऽन्वितः | श्राद्ध श्वो भविता तत्र मवद्धिर्दीयतां क्षण;
एवं निमन्धम नियतो मनोवाक्तायकर्ममिः | मोवतुमोजयितुश्चव ब्रह्मचर्यमतः परम्‌ ॥
कृतादिः प्रदुष्ते(्) प्रवशेचाभिवेदमप्न । ततः संकर्प्य विधिवत्परारभेप्सुसमाहितः॥
कृतवेध्माधानपयेन्तं पितुयज्ञमय द्विजान्‌ । तान्त्नातान्छृतपच्छौचानाचानत।नुपवेशयेत्‌ ॥
दविराचामन्तिते विप्राः को परक्षसितिद्भयः। द्वौ दैवे प्राडमसौ फिञये जीविप्रानुदगाननान्‌
ध्यागन्भमते पितर इति तानुपवेशयेत्‌ । अच॑यित्वोपविष्ठौ त॒ ‡वे स्मत्यक्तभार्मतः ॥
` ये पक्षाः कविताः पिण्डयज्ञे नीवस्तान्पति । श्रादधेऽपि वेदितम्याप्ते पक्षा इत्याह वृतिङृत्‌
भ्ाचीनावीत्यपो दत्वा पितृकमोपदक्तिण्‌। दु्माद्धियुणमस्वु दकतैषामापनेष्वय ॥

[रि

१ क, विदुः । २ क, "पलनी साप्‌" |

[अ०२स ०८] भद्कुमारिरस्वापिभणीता;- २०८७
भो दत्ताऽथ दषु पाताण्य्तादेतकमाट्‌ । तैनऽदममये पतर यृन्मयेऽनिदिते कुकैः
एकद्रभ्यषु चाभ्र यो द्क्सस्यसु च तेष्वथ | निषिच्यापोःनुमर्ञ्दचौ हो नो देवीरभिष्टये ॥
अनुमन्त्रः सङकत्कायास्तिदाऽरतात्यावपेत्तानू । आवृत्तिः प्रतिपा स्यामन्त्स्योहस्त नेष्यते
गन्धपुष्णाण चतधु पात्नदु प्राक्निपदय । स्वषाऽध्या इत्यणः्ध्यांस्ता उपर्वती निवेदयेत्‌ ॥
भन्या जपः प्रदातव्या वत्रपाणगष्वतः परम्‌| अध्य सशेषमादाय दृक्षणिन बु पाणिना
सव्यहस्तगृहीतेन निनयेतितूर्ताथेतः। निभि; पितरिदं तेऽ्यमिति गणिष्वनक्मात्‌ ॥
द्वा दत्तवा निनीताप्ता या दिभ्यास्तानु(नि)मन् दु । पितुष प्रिच्या\ रेष पश्द्वये

स्थतम्‌ ॥ २० ॥
अनक्ति पुत्रकामस्तु लमेवीङृतजंछः । म्यहं पितृपात्रं स्याद्‌समपतसत॒ कर्मणः
उत्ताने बा तृतीयेन पिहेतं तच्च चाटयेत्‌ | प्राचीनावीत्ययेदानीं गन्धमास्यं स्पूषकम्‌
दीप्‌ वचं यथाशक्ति देय वायन्तराऽन्तरा । पितुयज्ञचरोरत्मुद्धस्याम्यज्य सशि ॥
जभ्र कर्य इत्यतानपर्क्तः क्रिधतापिति । मेक्षणानुप्रहत्य्ते ितृयन्ञं करोत्यथ ॥
अनु परिषिषठषु हुत शेष द्द्‌त्यथ । उादिरिय चान्नं विधम्यः पितृभ्यः शरद्धया ततः॥
मन्नानाञश्रावयेद्धिमारराक्ननानितृटिङ्गकन्‌ । पुराणानि पकतिणि ऋषिगीतां पितृवतिम्‌
भ्नं मोजनपयापतं देव ररिचित्तताऽविकम्‌ । तपतु श्रावयत्ति्ो मधुवाता ऋताय ते ॥
अक्षानतिं च तान्विपरार संपन्नमिति च्छति । तेऽपि सेपन्ित्येव परतिनरुरतः परम्‌ ॥
यददक्तं ततः रिनित्किवित्तिण्डाचमुद्धरेत्‌ । पितृयज्चरोरमुदते प्र्िपदथं ॥
अन्न प्रकिरणीर्थं च सवेस्मादत्नमुद्धरेत्‌। बाह्मभेम्यस्ततः शिष्ठ सवमन्नं निवेदयेत्‌ ॥
तेऽ।१ स्वे क्यार चदेन्‌जानान्त वा पनः | पिण्डदूनिमनाचान्तष्वाचान्तेऽथवा मवत्‌ |
ऊभ्भोनिनयनायन्तं पित यज्ञं समापयेत्‌ । जननं प्रकिरणाथाय तदानीयं अहृष्तत्‌ ॥
आबान्तानं समीपे तु त्वग्रतः परकिरद्धवि । उत्तानं प्रथमं पात्रे कृत्वा यज्ञोपवात्यथ ॥
दवा च दसिणां शक्त्या विस्जेरदो स्वधोच्यताम्‌ । ॐ स्वधेति प्रतिभयुयौचेतेमान्वरन्ितन्‌
दक्षिणां दिशमाकाङक्षाजनियतो उभयतः शुचिः , दातारो नोऽमिवधेन्तां वेद्‌; सततिरेवं नः॥
द्धा च नो मा म्यगमद्धहु देयं च नोऽक्िविति । बरह्मचारी मवेततस्या रजन्या बाह्यैः सह
॥ ६७ ॥ ( ५५४ ,) इति दश््राद्धम्‌ ।
८ प्वेयुःश्राद्धम्‌ ।
हिमन्तरिश्िरारूयत्वाः कृष्णपक्षच दृष्टये । अष्टमीप्वथौकस्यामष्म्यामष्टका भवेत्‌ ॥
्तयष्टकं च पूवयः श्राद्ध कुयौत्तदुच्यते । कोप यत्कमे समया तत्कुर्योप्पितृयक्ञवत्‌ ॥

#-----~--------------------------

१ क, "दिभ्यचौ निम*।२ ख. "णयं च ‹३ कमच।

१०६ आन्वायनगृधवकारिकाः | [अ०२त०११]

ओद्म कृत शैव पायं श्रपयेदिह | गृहिद्धादुपादेया अपृार्नुहुयाचदि ॥ ई ॥
्वीहानों यथासर्ं दरव्याणां चेति केचन । भदनरितरमिश्रपतु छत्रः परिकीत्यते ॥
तिलकं विनिक्षिप्य शुते। वा छृसरो मवेत्‌ । इचेष्मापानपयन्तं पितृयज्ञनिधानतः ॥
वास्तमद्‌ नपर्मनतं श्राद्धं प्॑णवद्ेत्‌ । ओदनायन्नमुद्धत्य ष्टुतः पूवेवद्धिनः ॥
सोमायेत्येतयोः स्थनि हुत्वाऽ्टामिरुदीरताम्‌ । अन्नदानादि तद्व््यादुत्तः संपन्मिस्यय
उद्धूप्य मुक्तरेषात्नं निदषाति चरत्रथे । स्यात्पा्रोत्सगंपर्यन्ते श्राद्धशेषं समापयेत्‌
| ॥ < ॥ ( ९६२ ) इवि समुपीघ्रादध्‌ ।
९ अषटमीश्राद्धम्‌ ।

पद्यः कम कथितमष्टकाकम कथ्यते । अष्टम्यां पशुना काय; स्थाङ्पाकेन वाशष्टकाः
स्थाटीपाक्रप्योगस्वु तत्न तावन्मयोच्यते । पृणपात्रानेधानान्तमन्वाघानादि पुवेवत्‌ ॥
मन्तरोक्तरेवताम्यत्तु तृष्णीमेवाय निवपेत्‌ । चतुरश्चतुरो मृष्न््रा्षणं च तेथा भवेत्‌॥
रेव श्रपयेदश्च नारित व्युद्धरणे तथा । आदिष्टमन्वहोमेषु प्वतरैवे प्रतीयताम्‌ ॥|४॥
छृत्वाऽज्यमागप ४ ज॒हुयात्सप्तिश्वरम्‌ । अचे नयेत्युचा पश्च मरप्म इत्यादयस्तथा
अगिज्ञातस्वरो मन्त्रः सौव एकशचतिभपेत्‌ । तत; चिषटृत हृत्वा होमरषे समापयेत्‌
अयाऽऽच्छदनपर्यनत रद्धं पापणवद्धमेत्‌ । उद्धत्य भोननायान्नादुद ह हत्वाऽथ पाणिष
पोमायिति त्‌ मन्त्राम्यां मेक्षणेन कंरेण वा । एमकामाइःत केचिद्धिगद्यव भनुहति ॥
्रारितिषुः हतेष्वननष्वन्यदन्नं द्द्‌त्थय । उदीच्याः राहुर्न ाक्षवात्कर्‌ हुतम्‌
निषाय तद्त्‌ पत्रेष्वाचम्यो१३ददिति । सपन्न्चनान्त स्थाच्छप 1१०।चमुद्धरेत्‌ ॥
ब्राह्मणानां पत्मपि तु पिण्डनिपेपण। भवेत्‌ | न कायि प्रत्यादित्यचयात्र दु कमोणे ॥
प्राश्येन्मध्यम पिण्डं श्राद्धशेषं समापयत्‌ | अन्वष्टकथ च पृचयु१।प मापि च पाकणम्‌
. चदुषिम्निहोमः स्यातपिण्डाश्वमि्ीपतः । काम्यमम्युदयेऽष्टम्यामेकोदिष्टयष्टमम्‌
` चतुप्यषु करे होमः पिण्डदानं दविनान्तिके । पिण्डनिनेपण। केचितेच्छन्त्यापमश्तुषट१
॥ १४ ॥ ( ९७६ ) इत्यष्टमः श्राद्धम्‌ ।
१० अन्वष्टक्यश्र द्धम्‌ ।

भ्व्य मैत्कम्‌ नवभ्यां पितृयत्तवत्‌ । दाकषिणप्रवणे वद्धिं निषाय अवयेन्ञस्म्‌ ॥
निः परिस्तीयं तं दर्भः समृढरमद्तिणम्‌ । जतिप्रणीतवहेश्च मवेदेवं पारेस्तृतिः ॥२॥
अकम्पयचरिदे कुयोत्परिस्तरणमत्र तु । ओदनं इृस्तरं तैव पायसं श्रपयेत्तथा ॥ ३॥
र्ति दूषिमन्धारय मधुमन्धास्यमेव च | श्रित्वा चरन्न द्विमन्धाघिभवेत्‌॥

[५०२८०१६] महकुमारिरवामिणीवा- = ` ४१६

१९

सतनो व षिमिश्नादध द्धिमभ्थाः प्रकीतिताः; । पधुमरन्धा; परकीत्थनते मपुमिश्रासत पक्तवः
कयोलेखे भवस्तीय सङच्छन्रद्भयन ते । अभियाय करमेगैतनुद्रासयति पवत्‌ ॥९॥
मात्राय प्थककुयोत्कक्िपु सोपनरणम्‌ । कृत्वेध्माधानपरथनतंब्राह्णायुपयेशयेत्‌ ॥
कांधिद्विपान्ितृश्राद्धे खीश्राद्धे काश्चिदेव तु। नोहेनमातरष्पपत्ेषु तिदावापे पतृमदपू
सष्यप्रदानमन््रेषु मात्रादिपदमावपेत्‌ । बासत्रदानपयैनतं प्राणल्कृत्वोमयत्र तु | ९॥
मधुमन्यहविवेनमुद्ु्या्नं चतुष्पात्‌ । अनुज्ञातो दवि्तद्रजनूहुयादाहुत्दि्‌ : १०॥
दविश्वदु्टयात्केचिदूिरे ऽतर । सेपननवचनान्त स्याद्न्नदानादि पृथैवत्‌ ॥११॥
उद्धत्य मूक्तशेषाननमेकीङत्य च पृश्मिः । पुप्यामथ ठेलायां पितृणां निनयेजढम्‌
(~प्रश्चिमायां द रेखायां मातृणां निनयनम्‌ ) । ुग्न्तामत्र पित्रादौ म्रादिपदमावपेत्‌
द्वा पिण्डासितृम्यस्वु माादिम्ये ददात्यथ । मातृषिण्डेषु निनयेतुरा चाऽऽचाभमेव च
जओदनाग्रद्वे प्राहुराचाम हि मनीषिणः । ज्ञद्वितवे व बहुत्वे वा तेशब्दस्योह इष्यते
निरदिरेत्नामनी दित्वे नामान्थपि बेहूनि चेत्‌ । नाम द्विकचनान्त स्यदवं तचेदद्रयोरपि
नोाहे्या ईति येश्द्‌ वुततिकारषचो यथा | नयन्तस्तामिनः शचिष्या उहं कुषीन्ति या इति
द्वित्वे य॒वां बहुत्वे तु युप्भानिति पद वदेत्‌ । अनृहैरेव पिण्डानां सङ्ृ्यद्युमन््रणम्‌
भभ्यज्ञाथापः्‌ द्वित्वे बहु सेऽम्यद्ध्वमित्यथ । दित्वेऽज्ञायां पद बरुयाद्भहु'वऽङ्भ्वपद्‌ वदेत्‌
द्ादृामनुरेन मन्त्र्याऽऽरत्तिरिष्वते । अनृहेनव षट्‌ पिण्डान्तषदेवो पढते ॥
नृहेनो मयेषां स्यादुगपच्च प्रवाहणम्‌ । पिण्डदानमनूहेन मन्नस्याऽअवृतिरि्षते ॥
पिण्डद्वयमनूरेन परीं तै पराशयेदय । स्यात्पानोस्सगेषयन्तं श्राद्रेषं समापयत्‌
॥ २९ ॥ (१९८) इत्यन्वष्क्पम्‌ ।
११ माध्वारैषू ।
पाध्यावै नभ्यस्य इष्णाटमयां विधीयते । अष्टकाकमेवत्कोः तप्यादिघहु तत्‌ ॥
माध्यां नभ्यस्य कृप्णपसतेति कुचचित्‌ । अनयषटक्यवरेव स्यासप्वे वेति केष॒न
॥ २ ॥ (१०० ) इति माध्याचषेम्‌ ।
१२ एृष्गपक्षश्राद्धम्‌ । |
्रतिमापं मवेत्छृष्णपते युभमेऽहि कुत्रचित्‌ । पितुम्य एव तच्छ द्मनवष्टवंयविषातः
॥ १॥ ( १०१ ) सति इृष्णक्षाद्धम्‌ ।
१३ काम्यश्रद्धम्‌। |
पशचभ्ां पश्रकमर्यत्यादि काम्यं तदुच्यते । शर्धं यदु कम्य तद्वदेव तदिभ्यते
॥ \ ॥ ( ६०३ ) इति काम्वश्राद्ध्‌ ।

+ कखस्थयर्पं क. पुस्तके नात ।

---------------_-_--_[-_-_--- कषत

~ भ #

२१० ` आव्वरायनगृधकरिकाः | [५०२८०१६]

१४ मासिमात्त्राद्धम्‌ |
विकल्धः पावणाष्यस्य मासेश्राद्धस्य चष्यते | काभ्यश्राद्ध कतं गत्‌ व माकपा
उष्टमीशाद्धवत्कुयादाहिता्िरतु पावेणम्‌ ॥२॥(९०४) इव पःलमासश्राद्ष्‌ |
१५ नान्दौश्राद्धम्‌ }

स्यादा म्युदयिकं श्राद्ध वृद्धिपैतैष कमपु | स्यात्पुश्वनक्तामरनतच। द नयन।प्तेह्‌ || १॥
तिवाहे चानलययप्रमातेश्रीतकमस | इद्‌ श्राद्ध प्रकु ।६ज ५ म्‌ ॥९॥
अन्यैः षोडशसंस्कारश्रविण्यादिष्वपीष्यते । वाप्याद्ययापनाद्‌। तु युः पतिनिमित्तक्म्‌
प्राङ्मुखोऽत्रोपरवीत स्यादुपचार; प्र्षिणम्‌।तिककाय यवः कुयाचःानभ्राचेमन््य तु
चनदभानमलीत द सैषामापतनेष्वय | प्राकस्यपामेप्वापतिच्य ५स्वचापो निमन्व्य त्‌
तिखोऽपी तिषदस्थाने यव। ऽपीति पद्‌ वदेत्‌ । स्वधयेतिपदस्थान ए८याशषल्द्‌ं वदेदिह ॥
पित्निति १दापपमै वदेन्ान्दम्‌ खानिति । स्वघानमःपद्स्थाने स्वाहा्मञ वदे।दह 1७||
सैचन्धनामरूणणि वनयेदन्न कमणि | अतोऽन्यत्‌ यथापाटमुवरत्वा =: -प्वावपयवान्‌ |
नान्दीम्‌लासत्‌ पितरः प्रीयन्तामिति मन्त्रतः । पित्रथमुपिटेम्यः ५३.६०५ निषेदयेत्‌ ॥
इममेव वदेम्मन्त्रं पितामहदासितम्‌ । तदथम॒पविषटम्यः स्तछद८५ | 4नद्‌त्‌ ॥ १० ॥
प्रपितामहस्युक्त मन््रमुक्त्वेवभव तु | तद्थमुपवि५म्यस्तृताथ स, तत्‌ ॥ ११॥
नान्दीमुखास्तु पितर इदं बोऽ्यैभिति त्वथ । दाऽ्यस्यकदेर २८1, पदान प्रतिद्धिनम्‌
यावरृत्तरमि मन्त्प्य प्रति ह्चगिष्यते | प्रतिद्धिनं एथकतु वानि शोयुभन्वणम्‌ ॥
यवोऽप्तत्युहमन्तरः स्याद्‌: हत्थपरे जगुः । द्विद्धिमन्धाद दात 19हाभो ममेदिह
अञ्मप कन्य।ह॥द्मन्नेण प्रथम्‌ाऽऽहतिः । सोम।यति द्विताया स्यात ऊ्धपां च्‌ पामि
स।भ्धामत तु मनाम्धा द टवाङऽहुता ईह्‌ । एककम हु ५ 11६44 “हत ॥
सदधानमःपदस्थान स्वाह्यकार भवेदिह । सय तृिपरित्तान१५न्त ५कद्‌२त्‌ ॥१५॥
मदुवोतोन्च्ल्यावे उषाममे गायता नरः । पञ्चच; श्रावादत्माङ्दास८ च श्रानद्य ॥
सपन्नेवचना।द्‌ स्यादाचान्तेषु द्रम इ | अथ मत्तरसात्सिर्तवा नयन पद्पचत्‌ ॥
तन भ गृद्रकान्द्म।नेस्तृणा।ते तेत; परम्‌ | प्षदाज्यतच कृनत दलानि सापि ॥
पृषदाज्येन संमिश्र भृक्तसपद्धूत भवेत्‌ । एकेकस्योमन््रणष) ह| (द तु नित्त
मथानुषन्त्रणादि स्यात्तत्‌ नेच्छन्ति केचन | अयो स्पन्नमनत्रम्‌ विराणां सवा द्विसर्जनम्‌

॥ २९ ॥ (६२६ ) ३२ नान्दरश्राद्धम्‌ ॥

१६ रथार्‌ादणम्‌ ।

आ ६्यन्काकटाद नि वन्पते दति सरत्‌ | गिरितट दमु नम्‌ तया
पत्रमिाणद्चा नावमा दुदुत्तरचद।५ ॥२॥ (६२८) इति रथय द्याराहणभर्‌ |

.--------------

१ क पृषु 1 रक. पुंसः पातन" ।

[५०२४५०१५ | मटकुमारिदिस्वामिषणीताः = २११

१७ वास्तुपरीक्षा श्ान्तिथ ।

काय वाम्व॒पर 15५ वािदधस्तथाऽस्न्तरैः। इरिणं च विवादश्च न शतो यिन्त सदय
यरिमित्नोपयया वृष्याः परमृते कुक्षवीरिणम्‌ । समि तत गृह कुयिस्याचेदन्तरकक्षण्‌
कण्टङ्गि्षीरिणव्य स्युरपामागद्यश्च ये। अन्ये च वास्तुविधायां निषिद्धा येऽत्र तानपि
उत्पाट सह भृरेन बहिरु्वासयेदय । आन्तरं रक्षण वध्ये यदर्खायः प्रचक्षते ॥
नानुमा चदु" पत खात्ेदधतेस्तु तैः पंमरमिः पसयत पंमराक्नौ ततोऽधिके
प्रस्त पसुरश्चि। ३ पम यत्तु वरात्तिमत्‌ | न्य॒नत्‌ कृत्प्रत वियात्तस्मात्तत्रं न कारयत
अथाम्तामेत आदित्ये गतं ते पृरयजटेः । व्युष्टायां त परीक्षेत प्रशस्तः सरजो यदि
आद्रा याद मच वा तमद्भाम्त्‌ तदभवत्‌ | प्याद्च्छरषके। गह तत्र न कृयाक्कुत्िते यतः
रश्रतलक्षणे रा ठ शता स्तमेव तु । मूमागे मपुराष्वादे पिकतनहढं तथा ॥ ९
ततः स्वीदत्य त दभ्र) बहुशः सीतया इषत्‌ । कयात्समचदुष्काणे दिश समस्तः परम्‌
प्रागायत चतुष्नाम स्थरे तत्छुसतेऽधवा । सतवैरशचोननते मध्ये निम्ने प्रकरणं मवेत्‌
सूक्तेन शेना भन्ते तरिः प्रिव्नन्‌। ्रक्षत्यद्धः शमी शाखयौदुम्बय च शाखया
पराचीपारम्य त्वा तु त्रने्रोक्ष्दक्षिणम्‌ | अथ तां दिश्चमारम्य सापोदिष्ठातृचेन च
अम्बुधारां त्रिरच्िां मुशठनेव प्रदक्षिणम्‌ । परो्षणव्रनन स्याता तृचान्तेऽन्यत्समं मवेत्‌
प्राच्छां रशि गहस्थस्य शयनीय गहं भवेत्‌ । ततस्तु शयनीयस्य गृहस्यात्तरदेशतः
अप शनेप्त निगय कृयौत्स्न्दनिकाजम्‌ । महानसं भवेत्तत्र यत्च स्यन्दनिका कृता
वारतुमध्ये समां ठुःरौदयत्राऽऽप्ते त्वजनेरवेतः | यावन्तः संमवन्त्यत्र वंश्ास्ततर द्याद्रगः
अन्त्रघु प्रथकुकरत्यं कृटयनन्यन क ततः | अवान्तरगृहाण्यत्र कारय्द्रास्तश्नकलावत्‌
स्थणाव्टेषु स्ववकां कीपाडं चावधापयेत्‌। आमां या मध्यमा स्थूणां तस्य गतं त्वतः परम्‌
प्रागयानदगभंश्च कशानुप्यारतृणात्यय । जाप्िश्चदच्युतायेति तस्िनतरह्यादिमिज्जडम्‌
गर्तैऽवधायमानां त मध्यस्थणार्मुपरपृश्चन्‌ । इहंव ततष्ठ मन्वाम्यामनुभन्त्ररत ततः ॥
वेशमाधीयायाने तु मध्यमाया उपयेथ । ऋतेनत्यनुमन्त्ान्य प्रातिकश्च वदन्त तत्‌ ॥
समाप्य च गहु त्मन्बीजादि स्थापयेद्रैहे | गहप्रवेरनं कुयान्मुहूत शमने ततेः ॥
विदय बानव्दरे्‌ चतखः स्थाषयेच्छिद्यः । द्वास्तादु निधायान् माणक स्यापयद्धय
प्रधिव्या अथिमन्त्रेण यद्वारङ्कर्‌ इत्यथ । एतु राजति मन्वेण माणक पृरचस्नरः ॥

णिकाद्प आदाय व्रीहीनोप्य यवानपि | हिरण्य चाववायाद्धःबरह्तति तरः परनन,

+

सृक्तेन दनद इति पृवेवदेव तु । अ्बुधारामवच्छन्ना हराते |च; ¶रवनन्‌. ।[ `

क्‌, समग २. नेन । ३ कृ. प्रक्षे ८ क. सुपर्‌! ५ क. गरम.

३१९ लाभ्ररायनगृद्यकारिकाः | [भ०पस०३०

सपहिषठेःयनेतनैव तचनान्यत्त पूर्वत्‌ । अन्यमातप्चनात्पूवं गृहमध्ये चरं पयेत्‌ ॥
पुपात्रनिषानान्तमृष्डेषादि पैव , रवापप्रक्षण तूष्णी मन्त्रो वास्तोष्पते प्रति ॥
ह्वा चतसमिः कुवैनवाहाकारश्गन्ततः । ततः ग्व्टकृते हुत्वा होमरेषे समापयेत्‌
जनेन गृहारिद्धन बराह्णा्भोजयेत्ततः । शिवं वारतु शिवं वा्तिवत्यय मुक्तवतो द्विनान्‌
वाचैयतेच तद्वाक्यं तथा न्युः सुपनिताः। शाखान्तरेण संसृत्य विशीर्ण यो गृहं विशेत्‌

दिवं वाक्िवति मन्त्रः स्यादीनस्थापनपृवेकम्‌ ।३६।।(६६१) इति वास्तुशान्ति

१८ गृहे भरवासप्रत्यागमनम्‌ ।
समयं वोऽमयं मेऽस्तु मन्ते पाप्ने, गृही । प्रवत्स्यनरुपतिष्ठेत ततो ग्रामान्तरं जनत्‌ ॥
आगत्य उवढयित्वाऽगनिमनेनवो१तिष्ठते । गृहानेत्यादिमन्तरेण गृहानक्षेत वे ततः ॥ २
गहानहं समनप्त इत्यनेन प्रपद्यते । नपेन्रिवीं्षमाणस्दु ।पीवं शगममिति त्वथ | ३॥
भ्रवासदित्य पुत्रस्य परगिह्य शिरस्तः । अङ्गादङ्गदिति जपन्मूधिन त्रिरवजिघ्रति ॥
प्रवास्तदेत्य कतैन्यं कुमाय सप्यमन्ध्रकम्‌ साः प्रयाति चेत्पाणी प्रतपेयात इत्यथ
जिपरत्पाणी ततः का व्याहत्याऽगनि समृच्छृपेत्‌। ्रादुष्कर णकारो यः प काठ इति कीर्तितः
कृते गणिप्षमारोपे नियमास निबोधत । जटेऽनिमञ्ननः स्नायान्नोपेयाच्च चिं तथा
कृत्वा मूत्रपुरीषे तु चिरं नाऽऽप्ीत चादुनिः समि प्रतपद्वाऽ्जावयं ते योनिरित्युचा
अग्न प्रत्यवरोहति कटे तामाद्षात्यथ । जनेतरैव च पूवैरिमन्पकषेऽप्यि समुच्छृतेत्‌॥
| ॥ ९ ॥ (६७०) इति गृहभवासमरत्यागमनम्‌ ।
१९ प्षत्रकषणादि |
द्रन्याधमुत्तैत प्रोष्ठपद सेने प्रकषैयेत्‌ । रोहिण्यां वा तदिप्येत फल्गुनीपृत्तरामु वा ॥
खलि्रस्यानु वा तं तु देशं गच्छेत्ससाधनः । इत्वाऽऽज्यमागपयेन्तमुपठेपादि पृवेवत्‌
ततत एतेन सूक्तेन क्षेघरस्य पतिना वयम्‌. । ऋगन्ततः पटन्स्वाहाकारमाज्याहुतीरदिशेत्‌
(पारभेत ततः #ष्ट कु्यल्तिष्कदा दिकम्‌) । एतत्त जपित्वा वा ततः क्र प्रकषयेत्‌
॥ ४ ॥ ( ६७४ ) इति क्षेत्रकषंणादि ।
२० क्षेत्रे नित्यं गवानुमन््रणम्‌।

गच्छन्तीरटवी गन्तुमनुमनत्रयते स्वगाः | जन्या वा नियमे द्वाम्यां मयोमू्वात इत्यथ
आगद्छन्तीरिमास्तृष्ा भनुपन्त्रयते पुनः । याप्तामृचऋचा तद्या देषेषु द्वयेन च ॥
- आगावः सूक्तमेवान्ये आयान्तीनां तु मन््णे । जयो गरूणवां संघान्मूतास्यत्युपतिष्ठते॥
बाच्यं इं मपि जानीष्व मन्त्रान्ते सकृदेव तु । कृयदहरहश्वेदं शचौ देशे समाहितः

+ कँसश्थमध क. ख. पुस्तकद्वयेऽधि कम्‌ ।

१ कन्तेन त २ क़, ° गोपसं ! ३ क. "या जाप्य ४ क. ख. "ष्म स°

[भ०६स०५] भटटकुमारिरस्वापिपणौताः- ३१३

मध्येषु गुरुगव्यं चेत्वमे वै नैतदिष्यते | ९ ॥ ( ६७२ › हति गवानभन्रणम्‌ ।
इत्याश्वङायनगृह्यकारिकासु भद्ुमारिरस्वापिविरवितास दवितीयोऽभ्यायः॥२॥

<=

9,

अथ तृतीयोऽध्यायः ।

१ काम्यचरुहोमः |
अनादि ताश्निरेवेमान्कुयात्काम्यांश्चरनथ ; पररिषेचनपयेन्तमन्धाधानारि पूर्ववत्‌ ॥ १ ॥
स्ये पूत्रिणे त्वेति एु्रकामस्तु निवेपेत्‌ । अभये पुत्रिणे स्वहिव्येतेन जहुयाचरम्‌ ॥
आयःकामादिकचरूनेवमेव करोत्यथ | सृत्ोक्तदेवता ज्ञेयास्त तत्र त कमणि ॥ ३॥
(६८२) इते काम्यचश्हामः ।
२ व्याधिनिमित्तचरहापः
म्याध्यादिषु निमित्तेषु षडाहुततिचरुभेवेत्‌ । परिषेचनपयेन्तमन्वाधानादि पूववत्‌ ॥१॥
निर्वपप्ोक्षणे तृष्णीं मवेतामन्र कमेणि । मुष्वामि स्वेति सूक्तेन प्त्यचं जहुयाचहम्‌ ॥
ष्ठे स्विष्टं हुत्वा दोमशेषं समापयेत्‌ | २॥ (६८५) इति.ग्याधिनिपिचचर्दोभः।
३ दुःस्वभ्रादिपरिहारः।
स्वपे दृष्टाऽमे सूयमुपतिष्ेत स्मिः। ज्यान इति तु दामां यत्च गोषिति पश्चमिः
यो मे रानक्नचा वाऽकमेकवोपतिषठते ॥२॥ (६८७) इति दुःस्वप्नप्रिशरः ।
2 जम्मादो प्रायथित्तम्‌ |
जम्मित्वा यदि वा चत्वा दृष्टा प्र्यक्षमग्रियम्‌ । पापकं गन्धमाघ्राय तथाऽक्तिखन्दनेऽपवा
(उत्पन्ने कणैयोः शब्दे षण्णामेकं भवेद्यदि । जपेत्तत्र हमं मन्त्र पूचक्षा महमित्यप ॥
गत्वा रजस्वखां भार्यो निषिद्धदिवेऽथवा ) |
याज्यं याजयित्वा चाहविषादि प्रगृह्य च | अप्रतिमराह्मुसषद्रव्ये वा प्रतिगृह्य च ॥
सयष्टगाऽभ्चिचयनस्थं च यपं चाभोञ्यमोजने । पश्चस्वेषु निमित्तेषु मवेदन्यतमं यदि ॥
पर्य्या परिस्तीयं पयक्ष्य च ततः परम्‌ । पनमोमेतुमन्तराम्यां जुहु ात्सस्कृतं घृतम्‌॥
एताभ्यामेव मन्त्ाम्य समिधावादधाति वा] पयुहनेक्षेणे स्यातामन्यन्तनतं तु नेष्यते ॥

स्वाहाकारविनिमुक्त यद्वा मन जपादह ।६॥ (६९३) इते जुम्भादे प्रायाअत्तप्‌ ।

®< क

५ निग्रितेऽस्तमने भायाथत्तपू्‌ ।
स्वपन्तं सन्तमगमदादित्योऽस्तमिया्दि । तिष्व नयेद्राक्ररेषं वाग्यत एव पन्‌ ॥.

भ

, + कंसस्य भ्र्थः कृ. पुस्त देधिकः

४१४ भवङटायनयृह्वकारिक।ः । [अ०३५०१०]

६ कि क ^

उदिते येन सूयति पृ्चमिरतूपतिष्टत । अवि्युक्तक्रियाश्ान्तमापे द्राव्य यतम्‌ |

अर्द युदात चद्हःरष थिरा उ कार्यतः | उदत यद्य त विश्वत्यम्मश्चतत्भा र्चम्‌

उपतिष्ठत विहितकमं शान्तस्य नेष्यते॥ ४।(६१९७)१ि निद्वितऽस्तमने भायभित्तम्‌ ।
६ कपाताघ्पघावे भायाेतपर्‌ ।

रक्तपादः कणोतास्य भरण्यौकाः श कच्छविः।.स चेच्छाटां विशेच्छाखासमीपं वा वेयि
परिषेचनपथन्तमन्वाधानादि पूर्ववत्‌ । देवाः कषेतपूक्तेन परत्युच जुहुणाद्धूतम्‌ ॥ २ ॥
ष्ट वाहेति नुहुयास्त्यच च वनेण्विह । इदं सूक्त नपयद्वा विकरपो जपहोमयोः ॥ ६॥
(८ ७०० ) इति कपातायुपघातपायधित्तम्‌ ।
| ७ धनायेगमने विधिः |
गच्छन्धनार्थ सृक्तेन वयमुत्वा पथस्पते । पृवेवसप्स्युचं होमं कुयास्सृक्तस्य वा जपम्‌ ॥
रज्ञाहीनोऽथवा नष्ठं डन्धुमिच्छन्जुहोत्यथ | संपृषनपूक्ततप्द्वतप्रत्युचं यदि वा जपेत्‌ ॥
गमिप्यन्महद्ध्वानमट्पं वाऽपि भयानकम्‌ । पैपृषन्नघ्वसृक्तेन प्रत्युच यदि वा जपेत्‌ ।

७

| ३ ॥ (७०३) ईते धनायथगमन वाधः ।
८ ओपासनाभिनाश्चे पायधित्तम्‌ |

^

भपाप्नािरगच्छेचदुपरेपादि पूववत्‌ । आहतं श्रोतियागारासपरतिषठाप्य हिर्भुनम्‌ ॥
सन्य्माद्धामकाछत््ञी नाश्नीयाघ्यदिवा गृहीपयहनादकि कृत्वा पर्छृत्याऽऽज्य च पूववत्‌
अयाश्चे्यनयो हुत्वा यथाप जुहोत्यथ ॥३।(७०६) इत्य) पासनाभिनाश्चप।यथिनत्तम्‌
९ अन्वाधानोत्तरमथिनाञ्चे परायथित्तम्‌ ।
अन्व। धाने कृते यागात्प्राकचेदनुगतिभवेत्‌ । प्रायश्चित्मिदं कृत्वा एनरन्वादघात्यथ ॥
सन्वाघाने कृते यागरस्मागेवाऽऽरेप्यचचीद । तुम्ये ता इत्युचा हुत्वा व्ट्ूनिमारोपयेत्ततः॥
॥ २ ॥ (७०९ ) इत्यन्बाधानोत्तरमरभमिनाशे भायथित्तम्‌ ।
१० नित्यद्ेमातिक्रपे पायश्चित्तम्‌ ।
नित्यहोमे त्वतिक्रान्ते संस्कृत्या भरि च प्वेवत्‌। चदुप्कत्वो गृहीत्वा ऽऽभ्यं मनस्वत्या जुहोत्यथ
आद्वादश्चदिनाघेवम्‌ष्वं विच्छि्यतेऽनछः । प्रायथित तु मचप्राक्तम्चित्यागोपपातके ॥
चना तद्यकुरवीत तत्तत्काढानुस्ारतः। नेमापकं गोवघाोक्तं त्यक्तेऽदयो [निष्कृतिमेवेत्‌ ॥
चान्द्रायणं व होम्यस्य दाने वाऽपि समाचरेत्‌ | अन्यत्र पनराघानं दानमेव तथैव च ॥
उपरपादिकं कृोदाधारान्तं बिवाहवत्‌ । विवाहाज्याहु तीहुत्वा छाजहोमो मवेदिद ॥
गृहप्वेश्नायाश्च हुता स्याद्धृदयाज्ञनम्‌ । परिर्णात्यादि नास्त्यत्र राजानाषपति स्वयम्‌
मानसर चह हेमद्वयपिदं मवेत्‌ । ७।(७१६)पविनितवदमाविक्े मायशित्तमू

[अ० ६६१६] भष्कमारिरुलोमिपणीताः = ३१५

११ उभयातिक्रमे।

उ भयातकेम काय एकः पायज्कृता भवेत्‌ । तृतीयप्रमतीनां ठ पवगामतिष।तने ॥१॥
पृनस्वयानच्छान्त कवचिद्रक्विद्‌ा द्विजाः | समाहूदप्तमिन्नाय पनराषेयमिष्यते ॥२॥
( ७१८ ) इत्युभयातिक्रममा षवित्र ।
१२ पुनराधानम्‌।
वक्ष्यामे पुनराधेय जयन्तस्वामिता सतम्‌ । अभ्याधेयी धरसमारान्यथाप्तंमवमाहरेत्‌ ॥
उपरुणदिक कृत्वा समाराननेद्धाति तान्‌ । समारष्वाद्धात्यश्चि भ्रोजियादिगृहाहतम्‌
पयूहना दकं कृत्वा सरछृत्याऽऽन्यं च पृवेवत्‌ । सवेण जुहुयादाज्यमयाश्चेत्यनपेकया
स्थाल्पाक त्वातेक्रान्ते यचन्या्च स्वय येत्‌ । स्वाप्ावन्यां यनेघद्रा काथः १।य श्वः
आज्य द्वारशङ्ृत्वस्तु गृहेत्वा पू्रयेत्सुचम्‌ । तया चाऽऽञ्याहुतिः काया प्ता पृणाहुतिरिष्यते
सूवपृणाहुतिवां स्यादित्येके याज्ञिका विदुः । प्रायश्चित्ते इते पश्चादतीतमपि कमे १ ॥
काथमित्थकं जाचाय। नेत्यन्ये तु विपश्चितः ॥७॥ (७२१) इति प्रनराधानावोषैः ।
१२ अभरायतनाद्ध(हेगेषन । |
अवक्र्लम्यापरसात्ति बहिरायतन।दतम्‌ । भायाश्चत्तसमाप्त्यनत मथ जीनेतु य।द्‌ ॥
इद्‌ त ईस्युचा तस्य स्थानेऽभरि प्र्िेत्पुनः। आग्याहु तीश्च जुहयाद्वचा्त्यारूचश्च पृवेवत्‌
भतिकरान्तो यद्‌ श्षम्यापरासमनहो भवेत्‌ ॥ चरः पंथिकृतः काथः पूणाहु तरया वा
॥ २ ॥ ( ७२८ ) इत्यायतनादमरवारहभमने परायोयेत्तमू ।
१४ इध्पाधारोच्तरं हविषि दुष्टे ।
दष्मा्ाने कते द प्रवानहातरत्े चेत्‌ । तत्स्याने जुहुयादाभ्यमदुष च नुहाल्यथ ॥
एवे प्तमाप्य यददुष्ट तद्प्यप्मु क्षिपेप्पुमः । अन्वाघानादेको यागः पुनः कतेन्य एवतु
॥॥ (७६० ) इते दुष्टे इवाषे प्राया्चत्तमर ।
१५ इध्प्राधानवः पूवद) ४ ८

भ्रागिष्मा यानतो दुहे प्रचानहविषि त्वथ । तद्धि; पुनरत्पाच पूवेवतततपमपवेत्‌ ॥
क, € >

सन्ञ(न{ चेद्धगिदुहट तदप्यप्ु क्षिपेलयुनः । सि्टकद्धाविभो दोष आाज्यनव समापयत्‌
॥ २ ॥ (७६२ ) इतीष्माघानाप्पृवदुषटहानिःपायायेत्तपू ।
१६ नसरप्थिमेध्यभक्षप ।

क [थ

भव्यम नसः केशः कोदिवीऽमेध्यतेविभिः । कतासूकृशुकमन्ाधिमूतरविपमद्दुषि

€ छ #

क
खेष्माधैरपि नामत्तैरदष्ानि प्युेवामि तु । मित्नानि नव तिक्तानि दुष्टानि स्युः शिपेजहे

५

१ कृ, "वयेयिकम" । २ कृ, पयिह्ृतः। ६ क. हुतः

११६ आश्वरायनयूष्वकारिकाः । [०३०२३]

॥ २॥ ( ७३४ ) इति नखाधमेध्यमपे भायक्रिरपू ।

१७ स्रगादिनाश्चे ।
छवचेद्धिधेत तद्यन्यामाह्य जुहूयाद्धविः | वानस्यत्यानि मिन्नानि प्राग्दण्डान्धनिडे पित्‌
॥ १ ॥ ( ७३९ ) इति स्गादिनार ।

१८ अश्चिस्सगं ।
सुृष्टा यस्य गृह्याभनिरम्यगृद्यभनिना यदि । चरस नेचथ काया यद्ध पृणाहूतिभवेत्‌ ॥
` भश्निणी मवेदेषु विविचित्वादिको गुणः । चरुः क्षामाय कतेन्यो गृहदाहेषु भ मवेत्‌
| ( ७३७ ) इत्याभसे सर्गे ।

१९ श्वाग्यादिसंसगषु ।

` शवाध्निना उ से कुर्यात शुचये चरुम्‌ । पचनत्रेष्ु ग पंसगौय चरुमेवेत्‌ ॥

ह 1

दयुतेन तु ससग कुयोदप्ुमते चरम्‌ । प्रायशचित्तचरुस्थाने पृणाहुतिरदेष्यते ॥ २ ॥

<€ (3 ९ ० _ श ८५ (५
पवण्यातोश्रुपातेन कुयाद्नतमते चरम्‌ । समानतन्तरं कुवन्ति पवेणेन तु कमणा ॥
| म

स्याचेस्पविजयोनौशः स्यासवित्रवते चरम्‌ ॥४। (७४ १) इति शवारन्यादिसं सषु
२० अनादिषटमायाश्चे्तप्‌ ।

परायश्िततवि्चेषस्य यज नोक्तो मवेद्विधिः। होतव्याऽऽञ्याहुतिस्तघ्र मृभवःस्वरित।ह्‌ तु

सवय उदित उदीप्यसरेति द्वाभ्यां समिदुदयम्‌ । अधरियमुपघाते तु पुनस्त्वेत्यनया समि

अङ्कतमवरणोऽश्षीयाच्वान्नं यस्तु वे ततः । वैशधानराय कतेन्यश्रः पृणाहुतिस्तु बा।

द्विषदन्ने यद्‌ मुड्क्ते तथाप्येष चरुभवेत्‌ | ४ ॥ (७४९) एत्यनादिषटमायधित्तमू
२१ कपारनाराद्‌।(

= कपाछनाशेऽप्येष स्याच्छूवणाकर्मनामनि । कपाठं तद्धवेद्धिनं प्रागेव ध्रपणाधदि ॥ १1

तदा त्त्रोक्तमन्रेण कठं संदघात्यय । आभिन्नो घमं हत्याम्यामप्पु तत्पक्षियेदेष |

तचेदश्ुविनद्धमाम्यमिव क्षिपेऽनङे । अन्यच्रारुवि सबद्धं सृन्मये भिकमेव वा ।

मूमिभूमि ठु मन्त्रेण पिपेदेव तेजने ॥ ४ ॥ ( ७४८) इति कपाङनाशादौ
२२ पुरोडाश्भेदे ।
(4

त्रच प्राश उद्भच्छेदयवा यदि । विमत्पतातिमन्त्रेण नर्हिष्येनं निधाय चु |
ममिमन्त्रथते तं च मा रिसतीरिति सन्ततः । श्रयते तश्चब्दश्चेयनमाने त जीवति ।
अ्रये पुरमिमते चरुः पृणौहुतिप्दु वा ॥ ३ ॥ (७५१) इति पुरोडाशमेदे ।

ध २३ यप्ररजनने |

भथ यस्य वधृगावां जनयश्चद्यम ततः; । प्र मस्यश्चरं कुयोत्पृगोहुतिमथापि वा॥१

(७५२) इते यमखजननं

[अ०३स०२६) भदृकुमारिरखामिमणौरा- २१७

२४ अग्यतनाद्धरिराहुऽपतने ।

महनिदथमाना तु बहिः सकनदेत वेददि । देवाज्ञनमगनज् इत्मेनामिमृश्य तम्‌| `
द्प्श्चत्वाहुविं तां च प्रक्षिपेदनछे पुनः । देवाज्ञनेति सर्वत्र छनन त्वाममृशद्धविः ॥
निमित्तान्तरं सवप्रायत्तं मवद ।२॥ (७६५) इत्यायतम द्हिराहुतिपतने ।

२५ मन्ज्देवतादिविपयीसे |

` भ्रागिवोत्श्यते दोष आज्यपस्कारतो यदि । परायश्चित्तं मेदाज्यसषछकारानन्तरं ततः ॥
य्करभौ देवतानां तु सका ते मचदि । (मन्त्राणां वयत्कमन्तद्रद्धोमादौ तु मवे्दि `
म्यानपूवाषेतश्चति ववत्करमोऽ०५ मवद) ।दरन्धणां ब्युतकमःस्यचेततया निवपणादषु
यद्ेद्वात्स्वा ल जुहू त सउ हूतिम्‌ । यन्मु स्वगृहे द्रवं होमकतरं ददाति तत्‌
यनमनस्तु जुहू वास्मे स॒ पहुतिम्‌ । क्मीचद्रःकलणायास्िनते द्वच द्दाति तत्‌
होतन्यकाऽभहुतिस्ततर गादत्यारूपैः समु्वथात्‌ । यागान। युक्त ज्ञात्वा हदं कृतवा

| यजेत्तत्‌
अविज्ञाते वपया विदिता देवत: स्मरन्‌ । शइष्ठवांस्तत उध्वं तु व्युत्करमेऽवगते सति
प्रायश्चित्तमिद्‌ कृत्वा यागान्ाऽडवतेवेत्तदा । यदा त्वविहितां देवतां स्मरजनिष्ठवा्तदा ॥
परायाधत्तमिदं कृता यागं ्वावरैयत्छृतम्‌ ॥<॥ ९७६३) ३ पन्तरदेबवादिविपयासे।
२६ अपर्दा¶्राद्‌ |

द्‌] इविरेपक स्यात्तेनैव हविषा यजेत्‌ । वेतुःशरावमत्रपतु पवेदु्॑हिभिरोदन१ ॥
मोजयेत्तेन चाल्तेन चतुरो तरह्मणानय । वहुद्चमद्श्वे वा चिदेव यद्‌ हविः ॥
रिष्ठा पनय॑गः स्यादारम्याऽदितस्तद्‌।। इत्लं द्वं यद्‌ तत्स्यादुनरुत्पाद्यद्धविः
स एव यागः करः पूनथयसतु नम्यते) मयातव चतोऽपततं वदि दुं हिम्‌ ॥
त्येव इ विषोऽवयेन्मध्यात्पवाषैतः पनः । सगाङ्दपतमित्ताचे पुनरवेय ३०ते ॥५॥
ध्रीतोक्तमतिरोध्यन्यमाग्व त्‌ शतहद्ित्वदय्‌ । नधायन ईद प्राह दाम पश्मसतपु च.॥ |
एतेभ्यः पृश्चयत्तेम्पो यदेको ऽपि च हवते । मनस्लसयाहुतेस्तन प्राा्त्त विधीयते॥
एवं टच उ्यह्‌ वाऽपि प्रमादारडतेषु तु । तिलप्तन्तुमकाहुत्वा चतल। बारण।नत्त्‌
दशाह द्वादशाह वा निवृत्तेषु च सवतः । चतल। वार्ता कर्व्तनतुमतश्चरः ॥
जङृस्वा पञ्चमं यज्ञं पक्वानां वाऽष्टकारिषु । उपवाप्तन श्राद्धः स्थात्पुमन्तोमेतर्मीदशम्‌ .

ॐ कस्या कारिका केऽधिका ।

१ क, श्ातंवि" 1 २ क. वीषा ।

९१८ आवह नमू्रकारिकाः । [भ.श्व. १]

लातकनतटीमे दु पायश्ित्तममोजनय्‌) १ १॥ (७७४)१त्यपकदविरादि पाय धित्मू।

४

इत्याशरायनयहयकारिकासु भटकुपारिरस्वामिगिरचितसु तृतीयोऽभ्यायः॥३॥

श (ममा

अथ चतुर्योऽ्यायः ।

१ दाहविभरि
अनाहिताधिदेहस्य संप्काराविपिरूच्यते । आनस्य दाहद शः स्यालेच्छत्यामथगं दिक्चि ॥
मवेदमित भाकाराः प्रदेशो बहुलोषधिः । उन्नतो मध्यतस्तद्स्तव॑तो निश्च एव च ॥
उद्वास्यानि समूलानि कण्टकपरमुतीनि षट्‌ 1 उध्वबाहुनरायाम खातं प्राग्दाकतेणायतम्‌ ॥
पश्चारल्निमितं तिथेगघस्तादुदरादशाङ्खलम्‌ । याम्यप्रवणमात्रेयीप्रवरणं वा करोति तत्‌ ॥
स्रापयित्वाऽ ते प्रेतं नल्देनानुिप्य च । प्रतिमुञ्चति तन्मारामच्करयुः कंरेवरम्‌ ॥
ज प्रतिनिधि रेचिदूविरे नदस्य तु । कयः भराविसरपं प्रेतं यसिननैव नयन्ति तु|
पादमा्पवच्छिध मखतोऽहतगप्रसः । आविप्पाद्‌ समाता प्रत्यगञ्रण वासप्रा ॥
अद्भस्यप्राद्धवे्यावत्पाफिप्रभतितस्य तु । तत्पादशन्द्गाद्यं स्था जयनतवचन यया ॥
तस्याषस्तादथ मवेदन्यद्वतस्तु छोकिकम्‌ । तस्य पत्ना मच्छ समगुहयुस्ततः परम्‌|
प्रमूते बहिराऽये च कमेण्यत्नोपकस्पयेत्‌ । गृहे तु सरणे सम्वगनस्रं नीषते चदा ॥
गृहारप्राच्यामुदीच्यां ब नादो नीयते तद्‌। | जीवने चद त वदह्िमारोपयत्मपीः ॥
पंहेष नीयते तत्र जाय्येद्धिपिपुवैक्‌ | पराणोत्करपणदेशात्त प्रिधरमाण तु तां दिशि
सापतन नयेत्पूते नहिराञ्य दवे तथा । दप्णाजिन च चमप्नं तिरानुद्कमण्डनुभ्‌ ॥
नयनतयमरयुना वृद्धा अयुनस्तत्कच्वरम्‌। गायुक्तदकटनेक प्राहुः प्रतं नदति | १४॥
अम्यवायिन नयनतेतेषापिह्‌ क्मीणि | अधःकृतोपवीताभ्त्‌ ५ विम॒क्तशचिरोर्हाः | १५॥
अङ्त्वो१ बद्धं च गच्छन्तीह पुतादवः | यो ज्येष्ठः ६ स पूर्वो यः कनिष्ठ प्सः
पए्वभूतात्तु गच्छयुरमल्यः प्रतद्रषएठनः | तदश्च प्राप्य तत्तवेमवागेव निवाय च ॥
कतञचन्य दमालाप्तयद्कनाप्रदाक्तणम्‌ | पक्षत्यपत्‌ तत तिनत्रानते त्रिः पाटूनमनू
क चद्वतद्कात्‌ सूजरमनयदुवायत्‌ | तात्‌ प्रोष््षानटं तस्य निधानोत्तसश्चिपे।१९॥
श्रणवच्मतन्‌।५। वहुनहतंरदृद्यतः । तन्त तालन ममवद्नार्‌।यणवनो वथा | २० ॥
आविः जतिता का बधायनवचा वया | खाते हिरण्यश्चकटं निषायाऽऽस्य तिना
विनुषादहनाशलित्मनरूला तेति ततः | ास्तृमाति तित गहह्वहामानेनंच तव्‌

क्क 1

0 "तिग्म + ९ +. दुर्लः १५ त. भना ॥ «८ 1, बु 1

नके

[०४५०२] मदूवुपारिरस्वामिपणीताः~ ६१९

४

` उ६२०न८ दुला नत संवेद्ठयःन्ते तम्‌ | प्रत्यत्र; प्त्नी चिती दवरायसथय
तां दृवर उदीप्नाति शिष्य नान्यया | छिद्राणि सोषकम्यानि प्रह पेतस्य सपरतम्‌
हिरण्यशकटेरास्यपरमृनीन्यपिधाय च । अब्कीयै चुताम्नक्ताम्तिटानेतकवरे + २९॥
पात्राणां योजनं नेर्ति वौभायनक्तो यथा । न दधत है कामिति स्थितिः
मयेमम्ञ चमतते पूठषात्रानुगनणम्‌ । आभ्यप्यत्पकन तृपी कुकरतैह त॒ कर्मणि ॥
सम्य जान्वाच्य जहख्युवेणाःऽञ्णहूतीरिमाः ¦ उद्ये स्वाहा कामाय भ्वहित्यौणसे तत
सथ ठोकाय स्वाहेति तृत्तीमहुतिरेष्यते । भणानुमतमे स्गहा चतुथयोदुतिरिष्यते ॥
जानमाच्य तव जुहुातप्चमी यि तसय तु । जपम तवमनाभेथा अयं लवव्िनताम्‌ `
देवदत्त समीय टाकाय स्वाहेति चा$दुतिम्‌ | सिवा कुवैम्तयार्भापतपवितम्‌
ततः प्रज्कटयेद्शचं दह्यमान नुमन्वणम्‌ । प्रोह प्रहीति प्शचाना तृर्ताणपुद्धरेदथ ॥
पणमेनमन्र चिदहः पृषात्वेति चहष्टरम्‌ | चतल्च उपपति सोम एकेम्य इत्यचा ॥
पठ्चायोरूणसाववत्येका तस्यानुम्न्त्रणे । इमे जीवा इति जपत्कतौ सम्यवृतम्तु ते `
दृष्णोमेवेरर्‌ऽमात्याः कत्रा साध्यमतः परम्‌ । पृषटतोऽनीक्षमाणस्तु गच्छयुरुदकास्थरम्‌
जगन्तस्त्वाह सर्देपामयं मन्त्रो मवेदधिति । ङरृ्निमज्य ते सव एकैकमुदकाज्ञम्‌ ॥
क्ञः्ेगोदका दचुरयुगमा दक्षिणामुलाः । गोत्रं नाम च निर्दर ततत उदकं स्विति
उतीरं पर्वायान्यान्ा्रण्यपीडयत्त्त्‌ 1 उदग्राणि वास्ति शोषणाय वित्ते
सतारभोदयासत्र देशेऽी पै आति । इदयमनिप्वथक्षु सूय वा रदिमबन्ति
कनिषटपरथमा स्यष्ठनघन्या यान्ति मन्दिरम्‌ । अरमानमन्ढ चव गामय चाक्षतानप्‌
तिरश्चा उपम्परय भरविडेयगहं ततः । गिषयस्या न पदन करताधन्नं त मूजञरे॥
नाधीयत इद्‌ सुतर वे िद्रद्य्ि द्विजाः । पर्नीमपि -ददेदेवं मतुः पुवं मृता यदि ॥
अनभ्रिकां दहेदे कपाठजहविर्भूना । अ्चिवर्णं कणठे तु तप्त्वा तेत्र विनिक्तपतत्‌ ॥
करीषादि तता योऽ्चिनौतः स त्‌ कपाङजः| परोपनषनात्मत ददत्स्छन्युक्तमागतः।
यलिनदेशे स्थितो बहि्ततोऽभ्य मृतो यदि । चरुः पितः कार्यः पूणीडुतिरथापि वा
सन्यदीयेन वरतेन या गौः खतपयोघरा । भा शररिहतेम्तस्याः पयता हाम हष्यते
अन्यस्या मपि हत्य पयप्ता तदत्तमवे | ४७ ॥ ( ८२१ ) ते दाहबाचः |

र पारशविधिः।
। । न,
्षरीराथि न विन्देरन्देशान्तरमृतस्य चेत्‌ । पटा शपणेबन्तेसतु कुयम्ततप्तिरूपकम्‌ +

5 क. ख. "दयस्याततं पेन्नैव शीं ।

३२१ भराय नगृ्कारिका । (००४

\॥

देधार्छरर्र कौल्य प्रीवायां तु दशैव च । उरमि तिशतं दद. द्वि्तिं जडे तेथा॥

चः

बाहोः शतं दयादश बहदरं षु च । दवादशाधै वृषणयारशर्षे शिश्न एव च ॥

#

उरगो; छतं देयं षष्टं नानुनद्वसेः। दश णदाङ्कट।षु स्युरूणापूत्रण बन्धनम्‌
ल्नाप्याठे्त्य तद्व कुयौत्तस्यामिमशैनम्‌ । अयं प्र देवदत्तस्तस्यायम।पाप्नस्त्विति ॥
पदोक्तिन प्रकारेण तदुप सम्करोलयय । इष्णप् मीयेत ययहः भ्ातराहुती; | ९ ॥
हषाम्त्‌ हनुयदेपयन्ताः पक्होमवत्‌ । ते नीमि ज॒हुयान्ायकाराहूतीरपि ॥१॥
पायं प्निथ्त. चत्पायमाहुतजुहुखदथ | तेदानामव जहुणत्प्राततःखाहुतीरपि । ७॥
र्द्ते मितं तस्र च होम्याः । देशे चापि परतुर्गत स्मङीपाकं तेदेव तु ॥
हमद न कीस्यो पनयद प्र जीव्ति ॥ १० ॥ (८३१) इति पाकाश्चवििः

३ आङाचसक्षपः।
भ्ियेतौपवपथ्ये ऽदि ततैनं याजयेत्तदा । प्रियेताधिश्िते नित्ये हेमद्रभ्ये हप९ वा ॥
यथा निःकेषदभ्चान तथा तान दह्तदा 1 मर्हिप्यास्नादितेष्वेव हविष्षु भ्रियत यद्‌। ॥
यासां परगृहयतानि देवतानां हवीषि तु । चटूथ्यन्तानि नामानि तावतीनां बदेदय ॥
` शवाहाक्रारंण युगपत्सवीणि जुहुयादय । नेष्टं म्वषटकृदायश्न शषका* मिति भ्थितिः ॥
त्रिरात्र मरणऽमात्यारू वक्षारख्वणा शनः । महागुस्य्तौ वेऽ द्‌ानमध्ययन तय ॥
द्वादशाहं दशाह वा सप्ण्डिषु मृनेष्पि । मात। पिता तथा तद्वदाचाभश्च महागुहः॥
दक्वाह्ेव ते वड यपर मृताः च्यः एकदेश तु सोते तस्मिन्विप्रे मृते सति
य; तमारोदकस्तभ्य प्ररणऽपि तयेव च । भत्तानां मरणे तद्ररजातदश्ने रते । ८॥
पपू सृते गभ तरिरा वजरेद्य । सहाध्यमूनो भकम्रानिष्ठ श्रो्चये मृते ॥९॥
एकाहं उजय्दश्र न[5ऽश्नौचं त विधीयते । स्मृ.युक्तं तद्विनानीयाद्‌ हं शावमित्यथ॥
ब्यमध्ययनं त्वेव नाऽऽ यम्यत्रै मरौ ॥ १२१ | (५४२)इत्पाशचसंन्षिपः।
छ अभ्थिभचयनभ्‌ |
= लोभ्थिपचय्ने इृष्णदशाग् उ्टमचरत्‌ | एकाः ध्या चयद्र्धां पश्चदक्ष्यामयापि वा
| फरगु नाद्र म्वाधद्वय प्राष्परद्वम्‌ षड्मरल्टन्यतत नहत कम्प५चियन मपेत्‌ |
कृषणप्काद्‌ न स्य चन ६.ण्टीदे२, 1८७. , य यक्त काठे करव्स्मस्थिप्तनयने तदा
प ६मस्थनि चिनयु: क्‌ र क्षेण्वनिन | सणामस्थान चनुय॒न्तारककुर्म्मामिति स्थिति

१क. प्रेतानां । २ क. "पाष्टुर

[५०४बः ६। भहकुमा रिरप्वामिममीता+= ३२१

ुचाऽपरदक्षिणं शौतिकेशीति चिः परिनिनन्‌,ततमक्तति वमीराक्याऽम्मोमिः प्रकत!
अुनोऽभ्धुना वृद्धाः पदतःममृति कमात्‌ । अदु परनिष्ठाम् गृहीत कमस्थ तत्‌
तथा कुम्मे च दचति श्द्म्ु न मेदयथा ¦ शण मस संशोध्य ृषमार्थान्यवधाय च
य उक्त द्‌हदेशोऽत्र तदक्षणवति खथ । यत्राऽऽपो नामिस्यन्देरन्वषीम्योऽन्यस्तथाविपे
गप खात्वाऽस्थि्म्ये तमवद्युत्यूचा | कतौ बरुवादिपे मनर प्र एवाश्नोत्तरानपि॥
उच्छृवश्चभवेत्येच। प॑सन्भक्िपिद्वटे ततः । उच्छशचमान। पृथिवी पुतिष्ठवित्यचं जपेत्‌
उत्ते स्तम्नाम्यचा कुम्ममपिघाय कपाठतः। य्था कुम्मो न स्ये पसुभिः पूरयेत्तथा
` ततोऽनेक्षमागत्य स्राचेकोदिषटमाचरत्‌ || १२ । (८९४) इत्वस्थिसचयनपू ।

५ एकषष्टम्‌ । |

एकोदिषटे भवेदेक उदयो ब्राह्मणोऽपि च । जध्यैपातरे मवेदेकं पणवेकाऽऽहुतिभवेत्‌
एकः पिण्डो मवेत्तसिन्नहन्येव निमन््णम्‌ । दैव धवं च दी९ च स्वधाशषब्दं च वजैयेत्‌
पितृशन्दो नमःशब्दः सूक्तादशरावणं न च । कशिपृपबहेणान्तं स्याद्भह्मणत्तमीपतः
प्राचीनावीतिना कायै पच्छाचादि च पूववत्‌ तिटोऽप्िमन््स्वोहः स्ातष्णीध्यनिवेद्नम्‌
भयाऊऽ्च्छाद्‌नदानान्तमध्मैदानादि पू्‌ । उद्धत्य भोजना्ानादज्भक्त पृतेन तु ॥
देवदत्ताय स्वाहेति जुहव्येकाहुतिं करे । अम्भोनिनयने मन््रभ्योह्‌ इत्यादि वृत्तिकृत्‌
मुच रेषात्नमत्रेण िण्डमेकै तु निरवेत्‌ । गोत्र नाम वदेत्रस्यायं ते पिण्ड हत्य

भनुमन्प् दि स? स्यादमन्तरः मिति ¡धतिः । पुवषदक्िणानं स्यत्सविर्मिरभ्यताम्‌ `
एकोदिष्ट नवश्नाद्धवार्भतेऽये विधिः स्मृतः । नवधद्धेषु स्वै स्यदिकादिष्टममन्नकम्‌
॥ ९ ॥ (८६३) शत्वेकोदिषम्‌ ।

६ सपिण्डीकरणम्‌ ।

बरे द्वादशाहे वा सपिण्डीकरणं मेत्‌ । एकः प्रेते नियोऽ्योऽच दभो दैवे. नियमेन तु
वथो निथोऽयाःपरतम्य तरिषु पित्रादिषु द्विनाः। पितमक्यादिमिः सायै मातरं तु परिडयेत्‌
कुयौत्पातेणवत्सवै वदोषस्तेष उच्यते । अध्यपातरणि चत्वारि रतस्य स्वेकापिष्यते ॥
तितु तीना तु त्रीणि भात्राणि कलयेत्‌ । उन द्विजं रतमेकोदि्टवदचैयेत्‌ ॥
्रतपात्न ति्खातूष्णी परषिपिन्मन््तन्िषु । चच्वा्प्यवयपा्राणि गन्धमासैस्तथाश्चयेत्‌
समानी३ ऋचा परतप निषु निनीय तत्‌ । कृत्वाऽ: च्छदनदानान्तं मोजनायोत्मुदधरेत्‌
करप पूथरवद्ून्वा रेपे दद्याच प्राणिषु । शेषं पणते दन्त नाश्ीयाद्धोजनादधः ` ॥
जम्मोनिनयनान्तं स्यादननदानादि पूववत्‌ , परतोदेदन पिण्डकं श्रीनिण्डमन्तस्ततः `
न
१ क, भवर्ण । २ ख. पूष यत्‌. । ३ ९, “ण्डवद्‌। इ ।

६२ आग्वायनगृह्यकारिकाः | [अ.४ख०५]

निदध्यविषु पिष्‌ ्रतप्ण्डि तिम च । दवन मुत्‌ समच्छ ढचचेन च||
पिडा नयसादि यदं रदरतीति ठप्नस्त्‌। चटा पृल्ुक्तागण प्तपिण्डीकरणं भवेत्‌
| १० ॥ (८८३) इते सा्ण्डाकरणष्ू ।
७ अथ्‌ श्रान्तः ।

गरेध्षां मतसो ३ इन्िकिमे प्कुदेत ¦ दिःण्यप्दुऽत्ादद मानाश्च कुवत ॥ १॥
क्रियां मन््व्दीं इः वुयं दशै तरिप्यते । उवयःत्ाकृतनानः पचनान्‌ तमद
त्रनयादमा्म्चेनाऽशकां याभ्यां नररत्येथ नेद मरन्तमन पर्तिषन्त चतुष्पथे

सव्या रवरैः सन्थेरध्नाना अठरिणम्‌ । तरिः प्रिजिजय त्‌ वहरनवदवार ताः पनः

जञामिति सवै ततः वेशप्रमूतीन्वापयन्त्यथ । स्रतिम्ते कुम्भपाणकं करुण्डस्वाक निभान्‌

वह्पस्यग्तथा स्मै शमीकुसुममाटिनः । हम च पररधाश्चापि करपचयुः शमामयानू

अरणी च शपीमय्यवनड्धोमयं तथा । नवनीते त्थाश्दम्यनं व रपययुरतः परम्‌ ॥

यावत्यः स्यैवतयस्ततर तै प्वीयमन्दिरे। तरन्ति कुशपञजृान्युपकरप्व ततः पम्‌,

अपराह्न १दैवारमित्यथचेन मन्थयेत्‌ । स वेदनः पचन्तं च जव्वन्तः समासते ॥

वदन्तः वृखवृद्धानां कथा आशान्तरत्रतः ! शान्तरात् गृहं भाष्य दक्षिणद्रारपक्चतः॥
आरभ्य सिशठेदन्धारामोत्तरद्रारपक्षतः । त्तु तन्वदरूचा धारा ता हन्वे तेताभ्य ॥

, प्रज्व्यौषा्नं तस्य पथ्यादास्तीये चम च } प्राश्ीरमृष्न्लाम स्यद्धवदानडंहं च तत्‌
आरोहतेत्यवाञमात्थोश्ण्यारोहयेदथ । आज्यत्सकारपयन्तमन्यःधाना दि पूर्वत्‌ ॥
, प्रथम प।२।ध्‌ बत्स्मम्म म्‌]च्भ्य हत्यया) अ!६ध्या{दतरा त्‌४।। दक्षणत्तरद्श्चतः ॥
, स्थाएयिपवोदगदमानमन्तमृत्युमिति त्वथ । मन्तोऽध पादमात्रः स्यादध्माधाना( पूचवतु

प्रं मृत्यो अनुपित्यामिश्चतषटमिस्ततः । जुहात्याज्याहुतीः कुःबन्त्स्वहाकारमृगन्ततः॥
यथाहानीस्यचाऽमात्यानैक्षिेतमतः परम्‌ । याः रयुचुवतयस्तास्तेः कुंशापजुनूटकरय ॥

नवनीतमपादाय पमिम्याषञ्चतेभक्षेण। । अङ्कु्ापकानष्ाम्यमह्णा्चुगपदञ्चनम्‌ ॥

पिलनडन्यनवेक्ष तु ताः क्षिपेयुः सवप्ष्ठतः। अज्ञाना युवतारतततपानार रात्‌ तवचा ॥
क अद्पन्वतीत्यचाऽदमानक्ताअममुशत त्वधं । पश्चाद) पशय त्प्णामवतर्‌ एनः ॥
अ्निनाऽन्डहा साध गोमयेनाग्बुधारया । गगोिष्टयु( ठा तु)चनाविच्छन्नया तत्य.
। मानया | २१॥
डोपस्तनममात्येषु नयत्प परितस्तदा । कर्तैशन्य दिशि भ्थित्वा परमे गःमुच प्तू
अनडान्पसि त्यः पिङ्गो योऽत्र वणैतः | अथ शिवकृतं हुत्वा हार शष समाण्यत्‌ ॥
माच्छाधाहतवल्नेण रम्ये तूषरिश्चन्ति ते । अरकोद्यऽस्वेपन्तरते प॑ दत्र पतमात्तत्‌ ॥

-----------------------

१. म. सवनो । २खंग, “चातुर ।

अथाऽऽ्लायनीयगृहयू्भवीकानामकारादिवर्णकमः ।

0, मि

र्तकानि ।
अ.
लकृष्ठिर
अष्षतघानाः
अक्षतस्
अक्षाराख्व
अगदः सोमेन
भग्नया
-अग्न आयुषि
अग्नये स्वादेति
अग्निं पारितमुद्य
“अश्चिना वा
-अ्चिमीने
सभिषुखा १
समिर्मे होता
अथिरिन्द्रः
-खभितेखायातपि
` अश्चहोत्रदेवनाम्बः
` सङद्कारो वावदीति
-अङ्ुरीरेव
ˆ अद्ुषठोपकनि
~ अजां तैकरमौ
~अत्‌ ऊध त्रिरात्र
अत ऊध्वार्‌
नभतो वद्धः जपि
“ अथ ऋषयः
-कथ काम्प्ानां
न्अयल्टु यत्र.
~ भध खदुच।१

पृष्ठम्‌ ।

१६६४ ।

५९

४१
२२
१०३
९६

१२.

२४

न
६।

। अथाषराजितायौ दिदयवस्थाय स्व

पृष्टम्‌. ।

प्रतीकानि ।
| अथ दूषि
। दषप्तक्तन्‌ ८९
अथ पशुः , २९
| अथ पावेण २४
। अथ उगाधितस्य ९९
भप शुच्गवः १३३
अथ्‌ सुय प्रातः ्.
अथ स्वस्त्ययनं २६
अथ साध्याय ८१
अथ स्वाध्यायवि <
मथ श्चमुपप्माक्रय २१
अथाधिमुपमाधाय पा ६५
अथाभ्चै जुहोति ३८
अथाऽऽचमनयनाऽभ्चा ५.७
अथाऽऽचमनिनान्ा $<
अथातः १ 9.
| अथातः पावेणे १२६
अथातोऽध्णो , ८
। अधात वार्य्‌ -७६
| अथानवेः ` ११८

१००५
अथापरान तायां दिहिपवस्थायापि : १९२

१९ | अथास्यै युन

अथापि विज्ञायते ८<
| अथाप्यूच उदा ब्‌
। अथा२द्‌नानां ६९.
- अधाममिन्नप ` ८०
अधा मण्डर ३४
३१

, (व -------~----~------

प्रतीकणनि
अथाध्वे शिखे
अपता दिश
ख्थेतानि पात्रागि
सथेतान्युकस
अपतैर्गम्त्‌
अभेने सारय
अयैनच्छषयति
उयिनपन्तर्
अयैनमन्वीेत
सयैनान्परक्तति
अयैनामपरा
अथेनमुच्छ
भधोदङ्डवृत्य
सथ)पविशनिि
अथोपतपृवय
अदृन्तजाति
अधिके प्रशस्त
` मविञप कृतवा
सध्येष्यमाणः
भनाहितभ्नेः
अनातौऽप्यना
अनिर
भगिरवत्‌
भनिष्वावा `
अनुदेदयमि
अनुटेपनेन
, अनुस्तरणां
सनुन्तरण्या
-भनूखरमि
भनु

| २)

पृष्ठम्‌

१०६.
५४
२६।
१९।
८०.
१६६१.
१२२.
१द्‌ |
११४
७८
१०४
८९
१३
९६,
$
६९२.
१५०६
५४
९६
१०९
११०
७६
२१.

प्रतीकानि ।

अन्न ब्राह्मभ,मथ;
अन्नमन्ने

५.
अन्यद्वा का

। अन्वश्च प्रेत
` अन्श्चोऽ्पात्णाः

अपः प्रदाय

परापत खीम्पः

[3 भ.
अपारिजाते
अपरिर्गीष

प र
अपरेणा्ि
अपरेचुरनष्टक्यम्‌

¦ अषण्पज्लद्ध

भप्पू्व
प्नुहः
अप्रच्छित्ताग्रा

अप्रतापु च

। अप्रत्या्णापेनं
अभमयंनः
मभित्‌ आग््चं
। अभिप्रवर्तमानि

| ^ क
अ मेपरवतमानेषु

, अमिमत

अमिवाःर्नीयं

` अभ्यनुन्ञाया

अम्धुदियाचेद्‌
अमात्यानन्ततः
अमात्येम्यः
अपा पूत्रो
अमुष्भे स्वाहेति
अयुग्भानेत

14

,..-~----- [व १

तीकानि । पृष्ठम्‌ । प्रतीकानि ।
[युजान ३९ अहं वष्पं तना
बुनो वा ७४ अहिरिव भोगः
#मणं १८ | अहीनेस्प
रङ्गे वावदीति ८० अ,
भरणीमूर्वोः १०९ अगार्वेय
अरक्षणे ११६ आच नोष्वेके
भटेकृत्य १४ आचान्तोद्काय
अदकरुत ४९ आनायः समन्वा
अवीर ११७ ` आचागैः श्वशुर
अवत्त च १७ आचार्यनुषीम
निर्वा १६१ आजमन्ना्यकामः
सवपृष्टा १०२ आज्यमाभौ हुत्वा
अवहतांलिः २६ | आत्मनि मन्तन्‌
अत्रिच्छित्नग ७९, आ त्वा ऽहाषमन्तरं
५ १ | आदिवयमी्
अविष्टु; स्यात्‌ १० ` आदित्यमाशनस
भर्ात्रेत ९३ आदित्यस्य वा
अदपनस्तेन < पि ९६ आदित्यो म

अदमन्वतीरीयो सेरमवामन्यधचन २० | आ द्वापकशात्‌
दमन्वतीरी यते सेरमधघ्वमन्प्मान्‌ १२२ अद्रामन्ाच

-अष्टमीमिषृन्‌ १०१ अपू्माण
अष्टमे दषं ४९ | आष्टुत्य वाग्यतः
उष्टौ पिग्डान्‌ १९ आमन्धरिनर
अप्रदशने १३४ आयतं चुरल
अपात्मि ३७ आयतायात्ा
मस्तभिते$णं मुप ७८ ` आयुष्यामाति
अस्तमिते ब्रह्मौदन ९० आवृतिव कुमा
भस्तमिते स्थाटी ९९.
खस्तु स्वेति १३२ ११

-भस्माकमुत्तमं ७१ | आवृते पधि

ष्टम्‌ 1

५१

१०६१

५४

८२
१६१
१८
५०
५६
. ९१
३९
८९
९५
१००५

५६

१०२

११३
५२
४४
९१
३५
४९

९९

१
८२
९७
२३९
9
४६

६

प्रतीकानि
आवुतेव हृद्य
आश्चसन्त
स।रवयुञ्य।
आ षोडशा
आसत स्वपन्त
आत्ेचनवम्ति
आहवनीपश्चत्‌
आहितान्‌
इ,
इतर पाण्य
इत॑यनुपेत
इत्येवेविधज
इद्‌ वत्स्यामः
इध्माबर्हिषोश्च
इन््यिन्द
इम जीवेम्यः
इमा नारी
ह्मे जीवा
इष्राऽन्यमुत्सृनेत्‌
इह प्रिय
उ.
उक्त गृहभ्रपदनं
उकं वुषटे
उक्तानि वैता
उशेरध्य
` उत्तरतः पत्नीं
उत्तरतोऽभ्ैमे
उत्तरतोऽ्चेः शमि

[१ +

उत्तरतश्च हि

[४

)

प्रतीानि ।

उत्तरपश्िम
उत्तरपुरस्ता
उत्तरमा्ेष

उत्तरया षनुः

` उत्तरया परन्‌
। उत्तरं वाचयेत्‌
| उत्तरामुत्तरया

` उत्तरधत्‌

| उत्तरेणोत्करम

4, क

उत्ते स्तम्नामी)।
उदगथन आपूय

उद्र पत्री
उदित मादित्य
। उदीरतामवर
उद्य वृत्तं
उपनिषदि गमं
` उपरतेषु

उपरि सपिषं
उश्श्वानय

` उपस्थे शम्भं
` उमधीमुमय

उमयोंः सनिं

उरि धवा

ऊ.+

उर्गास्तुे
उधम

कह.

ऋनेन स्थूणा
ऋत्विजो वृणीते

वरत्विनो वृत्वा

प्रतीकानि ।
ऋषममा
क्षमो दक्षिणा
कदिम्यम्तुतीय
द
एकश्ीतकेन
एक्बर्ह
एकस्यां वा
एकाः प्श
एक!दशे
एकाहं स ब्रह्म
एकैकस्याव
एतदुर्सजेनं
एतेसऽन्यानपि
एत प्मिन्काडे
एतस्मिन्नवाग्नौ
एता एव
एतां दक्षिणा
एताम्यश्चैव
एतेन गोदान
एतन मार्गवं
एतेन वाप
एतेनात्र
एवे त्रीन्‌
एवे प्रातः
एवमतिष्स्य
एवमनाहितभिः
एवमुत्तरतः
एषा मेऽष्टकेति
एषोऽवदान
एषोऽचग्ृषः

[ प

पृष्टम्‌ । | परतीक्राति ।

७९.

ओ,

९१ भदनं कसर

९१ अपूर्वी व्याहृतीः

९६

| < ¢
| उभ्ृवा व्याहृतीः

ओप्योप्य हैके

११ ओषपिवनं

६६ ओषधीनां

६१.

कृ.

४४ कण्टकिक्षीरिणः

११४ कण्टक्ि्षीरिणम्तु

२१ कनिष्ठप्रथमाः
९२ कपोतश्चेदग।र

॥

७६ ।

१२८

।
।

कणयोः प्राश्न
£ =

कणेयोरपनिधाय

३१. कतारं यजमानः
९१. कता वृष्टे

९ न

।
९१ केषुष्नेके

द.
४२ करमाषमिदेके

ककरा सक्तूनां

७४ कट्याणेषु

५.१ | कर्याणैः सह

९९ कस्य ब्रह्मचारि

।

३४ कर्म ङ्ष्ण
९४। कामं तु त्रीहिपव
९९. काममनघे
५९ | काम्या तयः
४२. क्श |
"६८ किं पिबिषि
- १८ | कुमारं जते `
२८ कुणप

प्रतीकानि ।

ुषुम्भकः

कृताङृते केश
डुताङृतमास्य

कुष्णामेके

केशशन्दे
्रेशरमध्रुखोमनलान्युदक्‌
केशदमशरुणोमनकानीत्युकत
क्रीतो त्यनेन

सेतराचदुभ^्तः

ग.
गण्मनाक्ष
गरप्ववकां
, ९ म
गमाष्टमे वा
गाम्‌

न

गाः प्रष्ठ

€ म
-गाहपल्यश्चेत्‌
गु सक्षय
गुस्णा
(~ न
गुरी चाप्तपिण्ड
गोमिथुनं
ग्रह्‌ण।न्त
श्मामकामाः
4.७ ध्‌,

[ ६)

पृष्ठम्‌ । प्रतीकानि
८९ धोषवदाच
९२ च्‌.
९ चतुषु
१०५ चतुःश्ारावध्य
४२ चतुरक्षरं वा
१ चतुर्थे गर्ममाते
१०४ चतुर्भिः सूक्तै
। ११२. चतुव
५४ चन्दरमामे
११६ चन्द्रमास्ते
४९ चरवः
९२ चरित्रतः
८१ चरितत्रताय
१9 चैत्ययज्ञ
१४ छ.
रिसा चैकं
८२ ज्‌.
७८ नित्वाऽभनिः
४४९ नपेदरा
१०९ जानुमात्र
८२ जायेपिये
१११ जीमूतस्येव
९८ जीवे रुदन्ती
११७ ज्ञाती चासिण्डि
११४ ज्परायान्‌
४४ त,
४९ ते चतुष्पथे
१०२ | तच्छंयोरा
| तच्छमी शाखया
३९. । तरसवितुः

पृष्ठम्‌ ।

१३१

१३९

प्रतीकानि ।
ततपररखकात
तथाऽऽज्यमामी
तणत्से

ते दह्यमान
तदाचायोय

ते दीपयमाना
तदेष।ऽभियन्ञ
तदयदस्नौ

तद्वा दिव)

ते वधैयेत्‌
तस्म त्पुर्षस्य
तस्मिन्बर्हि
तस्य दशपृणे
तस्य परस्तात्‌
तस्य वाप्तप्ता
तस्थःचचिहोत्रेण
तस्पाधप्रतं
तस्ये तस्थै
तसपताति
तस्थेव मास्य
तानेतान्‌
तानेव कामनन्‌
ताः प्रतिग्राद
तामुत्थ (पयत्‌
ताप्तां गृरीत्वा
तातं पाययित्वा
तां रेके
तुषान्फटी
तृष्णागाघारौ
तुतीये वर

[ ७ |

पृष्ठम । प्रतीकानि

७८ ताज्ज्ञत्वा
९ तनपा ह्यवा$ऽत्मान
९० तेषा दण्डाः
११२ तेषां पुरस्तात्‌
९० तषा मखलाः
१२० तैजपरारममय
११ तैत्तिरं ब्रह्म
८३ त्रय; पाकयत्ञाः
१ जिरात्रम्षार
१९४ तिरात्रमितरषु
२७ लनिनामः
१.७ त्वमथेमा मगपि
२४ द्‌.

२२ दक्षिणपत्र
` ४७ दक्षिणाभिः
२५ दक्षिणाप्रगण
९८ दत्तिणाप्रवमे
दक्षिण कश्च
८३ दक्षिणे परश्च
२ दक्षिणे हन्त
१२६ दुधन्यत्र
१०७ | दधनि मध्वा
४१ दार्षमधु
३० दम न्दिगुम
५८ दाहं सपिण्डषु
१३६ दुवित्तेणनि
२६९ देवताश्चोषशु
, ४५ दुत्त

पृष्ठम्‌ ।

१६०

प्रतीकानि पृष्टम्‌ । प्रतकिनि । पृष्।
देवयज्ञो ८३ नापिते शिष्यात्‌ ४२
देव्य त्वा ९७ नाम चा ३८
देवानां प्रति ९९ नामां मधु ९९
द्वादशरात्रं {१४ नाभ्या चेन्नदी ६२
द्वादश वर्षाणि ४९ नाप्निज्यः १०९
द्वादशे वेदय ४9 नाध्य ग्राम १३७
द्वितीय मि ९८ नास्य प्न्नीयात्‌
द्रयक्षर्‌ प्तिष्ठा ३८ ` नास्य ब्रुं ५
ध, नित्यनुगृहीते १६
चनुहैस्तात्‌ १०७ निधोगात्त १६७
धनुश्च क्षत्रिय ५, निवेशने पन. १४
>धेन्वन्त[रयसे १२ निवेशनम ६२
धर रमरन्धत २० नेके कांचन १२
शुषरमां ते १ नेत्य राज्यां ११६९
गुं ते शा ११ नमन्त ९१
ब. गेनानुषनयेत्‌ ४६
नक्तंबािमपः ६. नोद्रत्मयमं । १२७
मे पपि १८ ' न्स्तमा।त्वज्व ५४
नत्वेव १८ १
न" नक्तं ९८ पच्व्मामुरपि १११
नमः शैनश्चय १६९ पश्ठम्धां हप्तेन ८८
न माम ९९ पश्चभयषुषि १०१
-नवरपेन ७१ पकतरम्यामाज्य ७
नवान्‌ ७४ प्शुकल्पेन ६९
ने वृत्त ९८ प्शूनामुपतापे १६८
नस .५८ प्श्च्छमि ३०
न हषः १६३८ पथ्त्कारकिष्यमाग। ४०
मान्न पौष ९४ पश्ात्कारपिष्यमाणस्य ४१
नेत्र हषे २८ प्व्याद््चेः स १९
नेततृष्ः १६८ , पशवाद्रदषद्‌ १५

,-------------------~ `

प्रतीकानि ।
परिणीय
वरवित्राम्या
पाक्रयज्ञाना
पराणिग्रदणादि
पत्या पाशेन
फदयोः शू
पादै। प्रक्षाखा
पाट्यशे ब्राह्म
पिद्कटोऽनद्वान्‌

' ^~ * म,
पी वेदय"य
परातात्‌

पोणेम।स्यां
-प्रकीयान्
प्रक्षा हिनपादो
प्रच्छि
प्रच्छिनत्ति
प्रज।वज्ञीव
प्रतिपस्पं
प्र॑तिमय चेत्‌
प्रत्तासु च
प्रमिता
परत्यम्यनुत्त।

| ९ |
पृष्टम्‌ । प्रतीकानि ।
` १७ प्रद्िणं परीत्य
७ ` प्रदसिणमधि

२९ प्दक्षिणमुप्चारः
२६ श्रयन्तु

१३९ प्रयाण उप

१०९ | प्रवापतादत्य
९६९ प्रत्याय ह
४९ पर्त्येन.

१२२ परपृष्टा अनु
७१ प्रामोदवा

१२१ ` राद्मुखिषन्‌

११० प्राचीनर्वाती

१०५ प्राजापत्यं तत्‌
७८ पाजापत्यस्य
४६ प्राणापानणेः

११७ प्रादुष्करण
७२ प्राप्यागार
१९ प्रापयेवं मूमि

र्‌ पि

६४. प्ोक्षणरि

१३१ व,

९७ बिराऽ१
४२. बर्हिषि १५
४१. वहुटोषधिकं
३४ | महं मति
४७. बानो
३२ बु/दधमत

११४ बद्धिप
` १७ ब्रह्मचायपि
१२९ नरह्मणं अहम

प्रतीकानि ।

रह्मा च घुन्दन्नरि
ज्ह्याणमेव

{जह पतान

जह्मणान्‌ माजपित्वा

-बह्यणान्मोजपेत्‌
, जह्मणाञ्धत
ह्यणायोदङ्‌
ब्रह्मण्यश्च
प्राह्मण्याश्च
+, भ.
< भवान्‌ मिषं
, भित्वा भैक
, ॐ
मोग चर्मणा
५,
मधुप्कंमा
मध्यमस्थुणायाः
मध्यमछकायां
, मऽ] पुवीर्धच ह
:मध्य। ्पृवर्ात्पया
मध्यैऽगरस्य
" मध्ये हरव।ष
~ मन्नविदो
„ मात्रेण हैके
५ ममान वचैः
` मपि मेधां
` महै मूतं
माता रुद््‌णां
`भावु; पिता
भमान श्न

| १० |

१२१३

2)

१६६

५५
७९,
९१
२७
२८
८१
२७
६५
४७
९,७
४८
९८
५९
8

प्रती नि ।

मार्गश्चीष्यी

मारेति चत्‌

माति मापि

मुश्वामिं त्वा

मेखटःमाबध्य

मेज्ञी ब्राह्मणस्य
य,

यक्ष्मगृही तस्य

यन्ञोपवीती

यत्ञियायां

यत्तु प्रमानं

यत्र बागाः

यत्र रवत आपः प्रस्यन्देरन्ता

चब पतेत आनेम

यत्र पवेत आपः प्रस्यन्देरने

यत्रैनं पून

सोदक

ययाकरटर

येधान्प्राय

ययाक्काशच

यध्ाशक्ते

यदस्य कर्मणी

यद तुरश।

यदि नावरीयात्‌

यदि नाना

यदि पाण

यदि वापरपि

यद्चोऽधीते पय हु

यटचोऽधीते प्रयपः कुट्परा

९६९ , प्याकिचात्‌

१६३४

११६

१९९

येगिमनकुश
यस्था दिशो
यावानुहाहुकः
युगपताप्नौ
यु्मानि त्वेव
युभान््रदध
युवतयः थक्‌
युवानम्त स्य
युवा पुत्राना
यून ऋत्विजः
येन घान
योमेगनन्‌
२
रक्षो इति
रथमारो
र्रमीन्तमृशेत्‌
राज्ञि च
रुद्राय मह।
एटराय स्वा
रुद्रास्त्वा वै
रोान्ते हस्म
क,
हितं क्षत्रि
ठीहायते

कष.
वध्वज्ञढ।
वपाश्रपणी

पृष्ठम्‌। | ्म्‌। | प्रतीकानि | 1

९९ ` वयपच्न््रस्य
द्र वयमु वा
२६ व्यपतामम
७७ | व॑रमार्भीय
९९ वंशान्तरषु
१०३ वामदेव
११२ वाषिकपित्येतत्‌
३८ । वपति वात
१२१ विज्ञायते चक्षुषी
७७ | शिज्ञायते तप्य
४७ | वितकत्यरवाकू
६२ किचान्ते गुर
४२ राजो दोहः
९३ | विषाह्निमपरतः
। किगहा्चिमुष
६, विभ्ेम्यो देवेभ्यः
७५ | विष्टरः प्च
र | गीणागाभिनौ
५५ |वेगुरपि
१६४ रें चर
१६३५ वृक उषटतय
९७ वुक्ताप्चारः
१६ वृषमे दक्षिणा
व्यावितस्या
७८ व्याम
११० वरीहिखवमतीभिः

१)
१ ७ ` #

१६४

[ १९]

प्रतीकानि ।
शन्ताती जपन्यू
इन्ातांय जपन्प
शा नो मवन्यु
्रदि वपतन
शामित्र एषः
शिरम्त आम
शीतेप्णाभि
शन्षि शिरो मृं
श्रुतानि हवींषि
दमश्रर्णीहो
आवण्यां पौर्ण
रेष्ठ स्य
शेतं मधुरा

ष,
षट्‌भेवे तरः
षण्पासानषीनीत
षष्ठे माध्यन्न
पोडदो वप

स,
स एवौविद्‌ा
स एष शूर
संमामे सपू
सनुत्रतुभिः
सेचयनमूर्
सत्य यशः श्रीः
सदस्य प्प्त
सुवो
स्तम्याऽश्वान्‌
सपन्त मति
सपृषन्न्वने

१२८
१६९
१०
१३२
३०
१६४
९६
४६
२६
४२
9.१
१६२
७८

१३९
९०
३९.
४३

११२
१३८
39
६२
११६
९८
९२
८५
१०१
१३०

परष्ठम्‌ , ' प्रतीश्नानि

पपूषन्विदुष।
परमन्वारन्पे
पमवत्तधानं
प्रमवस््व
परणनग्रापीये
पमानीव
पमाप्यों प्राक्‌
परमावत्तो

~ 3
समिधौ ग
सपिषं त्वाह
@ ० क
पमिधमेवापि
पमुचचयमेके

परमोप्य वा
प्त यावन्मन्येत

# ष ०६
संपदवजनम्पः
^~. ९
६।५ब्‌ मद्व

प वा

प्रवेतोमयात्‌

स्थरुद्रथ्ञेु

` पवां यथाङ्ग

पवौ: पेनाः
पवीणि हवा
सवाण्युच्छरय
पवां दिक्लो

पर्वान्वा ये

न. क
सवम्या भूतेभ्यः

रभे वा समेषां
` भ५€ > [५
` पवमेनश्चतुम
` स्वत्सरमा

९९ ,

वत्सरं पै

पश्षिष्याद्रा
सप्दमुषया
पित मूगि
सहाय जता
सहाय पौण
सव्य उपभृत
सवथ ज.>३,ख५
स॒व्यं शूद्राय
सविता ते हस्तं
सभ्ये ५

स समिधमाधाय
सा५ (तर्िक्षेत
सायभातः स
पायमुत्तरा पर्‌।
पाननास्मेर
ता वेव्रीमन्राह
सविच्या
सुतामण।
पुमन्तुनेपिन

सचते पचित

स दत्त
सोदे पश
न [१
साोनव्रत्रा 4
सोमो नो

९ [1] ९ $
सत्य।श्वरयन(यगह्यसूत्राणाप कारादवणानुक्र पः पपाप्तः॥

[ १३]
पतक्नि ` वृष न्हा------- पग्र

प्रतीकानि । प्म्‌।
१०२ | प्ौविटकरमं ` ९१
७६ | सौष्टक्त्य क
१०३ स्वधा पितृभ्य १
९९ | स्विते मैनं ४१
९९ | वप्नममनोज्ं ६९
१०८, पवये चतुथी १०१
१११ स्वाहेत्यथ र
५६ स्तुहि श्र ९९
४६ | सीम्यश्चपुग ७१
१०६ स्थाीणकं १३८
४७ | स्रौ गवौ ६
४९ | स्नातकाय ९९
2 | स्मन निन्द्‌ च्‌ ९७
९४ ह,
११ इतोमेषप्मा ५८
८१ हावर. च्छ ९
५० | हरय म्रडाय १३५
७६ हुता अभ्नौ २
८७ | हुत्वा मधुभन्य ७१
११६ देमन्तशिशिर ११
\ ६० | होत।रमेव 1
७८ | हौम्पं च २४
९४ | हृदयदेशे ४८
२६ | ह्ये हृद्य ११०

~~ ~~~ ---- <
(द

१ प्रथमं परिशिष्टम्‌ ।
योक
एतद्विरं ब्रह्मचारिणमनिराषतिनं सबरपराबमं चार्‌
यित्वा व्रतपनुयुऽ्यानुक्रोिने भ्ूयादुचरपह ।

. 9
यान्तानि महान तवजवीन्धनुक्ान्तान्यहानि तानि म नब्राह्मणपूत्रध्यपनेन तदु

नेन च विदित्वा तेषामहनमेकाहाहोनतत्रमापे च यो वेद सर एतद्द्‌ उच्यते ।
नल्यच्त॥रम्रहण य त्रस्मचर्‌। विदां प्तमाप्य ज्ञानं कट न शरकनोति, द्वादश वर्षण्य-
धवन ऊृकन्ना न ।कचिदूपरहीतु शक्नोति) तमपि ब्रह्मचारेणमनेतद्विदमप्येतानि

चे1.नि ्राहुयित्पेत ३ दमा गानध्याप्याऽऽ्रम खत्तामरानपणं प्रवहं रिकषतेत्येवम्म्‌। .

भनिराङृतिनमनुपप्रशध्थवनप्‌ । एवि त्रह्मवासिं ब प्रहाय तवत्तर।व४
फरं॑चारभिष्वा ततस्त्म बरह्मवारिणेऽनुकोशिन आलगुणयुक्तायोत्तरम्महान
मनू वाल्ययम्‌ नू र्यः । महर्‌ वकर पुनरहुम्हणस्यद्‌ प्रथोजनं तदुहू्विषा१कं
वेद्भागमर्षाविगमन पयन्तमनषएनि "र अहुवतभवामेति।
मह्‌नान्नर्रे।
महाव्र।नु रचनात्पूचे पहाना्नम्थि नतोदेशनाद्िर्णान्तं कृता $नम्तरे कर्परे
महान म्राहुधिप्व। ततोऽनन्तर पवत्तर्‌ उपामेषद्‌ इति करम्‌। । `
उदगयने पर्प प्रोष्यन्वह्ि्रपार्स्यारी रर
पिकपिश्रं भपयत्वाऽऽचय।य वेदीव |
भवायणानुकतं प्रपयन््हवयुंदयवन भपूदमाणपतेपरगादरहिनिनकरम शषौ देशे
होऽथन्व्मुण पावेणवत्तिङमिशरं स्थापकं नक देवताम्यत्तृष्णीं निवपिप्रोत्ते हृष
श्३५त्‌ 3 तत आचाचाव वद्नाति विन्ञापयतिल्ययः|
भेदिते त्रतसंयन्पृष्ट उपुपत्र्चिदापत्का-
रिताः स्युरन्वारग्ध जह षदप वापश्वरति मि.
ए ऋषीणां पूत्रो अधिराज एष । तश
जदहोमि हविषा पूतेन प्रा देवानां ` मोदट्‌
भाषे मो अस्ाकं पोपुहदमागषेष स्वहा
या तिरश निष्दरवेऽदं रिषरर्ण)) घि । तां
स्वा धृतस्य धारपरा ने संरर्नपहं. स्वाह! ।

„~~~ ~------ ~~

~ र

१य्‌ वर्जान्य। २व. 'दविदेदुष्ा" । ३ प. रिश्रयौतेण । ४ रहः त्र",
नमै तंद्ष्याह्‌ । ५ ध, "वरेणा"

॥1

ई ` नारायगङृहवृत्तिसपेतमू- = [ २० द्वितीयध्यये-

यस्मै त्वा कामकामाय बयं सम्राद्यजामहे।
तपसमभ्यं कामं दस्वाञ्धेदं स्व॑ घृतं पिव
स्वाहा । अयं नो अभ्मिषैरिवः कृणोत्वयं
एषः; एर एतु प्रभिन्दन । अयं शच्रूञ्च
यतु नहषाणोऽयं बाजं जय्तु वाजसातौ
स्वाहा । असूयन्त्ये चातुम्त्ये च स्वाहा |

प्रदात्रे खाह्म । व्याहुतिभव् पृथक्‌ ।

विदिते शृतः स्थादरीगक्‌ इत्यवगते त्रनसंशायान्वरतापराघरानटच्छत्‌ } ते यदि पृष्ट
ठधभा्ात्कारणालवात्तिनिमित्तादापत्कािश्दस्ःवयिरित्यादमिजहुयान्न प्रायध्चि-

न्तरं कर्तव्यम्‌ , +-टपुमात्र्चदिति पाठं द्घुमात्राशचद्धवानते वरत।पर।धा इयथः | भय
चेत्वामङृता महान्तश्च व्रनापरावा | गुर्प्रमाणङ प्रतरृतिकरणं बुद्धिपूतच वा करोत्य१-
राषास्तत्तदन्परं प्रायश्चितं कारयित्वा पनतरैतमादिदय ततः दवरपरे पृण एवं श्रा
येतूः। विदित इति वचनं श्रत स्थाटीपाक इति पिदित एव व्रप६शयप्रशनपरवृत््यम्‌ ।
अन्वारग्धे ब्रह्यचारिण्याचार्भ जहुयादप्नाव्चारस्यवमादिमिरतरेव पदि नननरडधाहति-
मिश्च । पृथगिति समस्तत्याहातिनिवृरपथम्‌ ।

हुत्वाऽऽदत स्याङौपाक सवेप्रदाने।त |

हति क्चनमेपमेवेहु्ग लिषटङृतेञवदाय तमहूत्व नित्राय बरधात्सुपषितभ्यमि.
पयेवमयेस्‌ । एतं स्याधीताकं सममश्नानिदयत्र पेषः । तनर्यरुशचेप ब्रह्मच स
भरषाप्‌ ।

[१

मृक्तरन्तपपाथ्लिपूणेमादिन्यपुपस्यापयतं
प्रग व्र“ त्रसव्र च्‌ २६५।५4 च्छ
कय तन शक) तन रध्य सामनि |
मुक्तवन्तमिति वेचने न केव नमश) देष एकशनमपि कतिन्धभवेत्येवमर्भम्‌ ।
उपस्पापदितयुषिष्ठऽऽवित्यमिति नुवादिेवम५ । ततो ब्रह्मचायद्धिः
पृणान्ञविनाऽऽरित्यं मन्त्रे भोषतिषेत ।
` समाप्य संमील्य बाच च्टेत्काटमनमिम५)-
क्षपाणा यदा समायष्यादाचार्येण |

+ धनुश्विदूनन्तगतो म्रन्थो घ पुम्तकस्यः'
~~ ती
१ख.ग. ङ चं. स.भ्म्‌ } थ चेद्मुस्‌ । २ घ. स)पमि* ३ "छ दसद । रष,

भहिरभ्मेला ऽसितः

षदुदैशः सं": ) आन्वरनश्रौहसूयू | ८.

पमाप्यवचनमृपस्थानमन्त्रं समाप्यानन्तरं पमीश्य वाचं यच्छेत्.काषछाविकषेपं कर्या-
दित्येवमथम्‌ । वाग्यमनं कूषन्यस्िन्काक्‌ आचार्येण) सह॒ प्तमवायो भवेत्त का
मन्ता ध्यायन्त्ाग्यमनं कृत्‌ ।
अयं प्र कार इत्याह--
एकरात्रमध्यवायोवपादनात्‌ |
एकरात्र काटमवाऽअप्तत्वाऽनन्तर्‌ [वेत्त आचायण पह समवायं गरभिष्यमिीति
ध्यायेत्‌ | कुतः । ञध्यायापपादनात्‌ । अध्यायः स्वाध्यायो महानास्नमन्त् इत्यर्थः |
तस्योपपाद्नात्‌ । उर्पणदनमन्यमुपेलय तस्याघ्ययनस्य वाद्ने दविष्यमपरदायाध्याषन-
मित्यथेः । एतदुक्तं मगति--य एकरातरघ्ययनेन महानास्ररध्येतुं शकंनोति स ९क-
रान्न ध्यायन्वाग्यमन कृयादिति ।
तरिरक्ते वा नित्याध्यायेन।
त्रिरात्र चैवमपीति यो नित्याध्यायेनाध्येतं शक्नोति स त्िरात्रमेवाऽऽपित्वा चत.
य ऽट्न्याचायण समवाय गच्छदित्यथः| ।
तमेव कारमभिस्पीक्षपाण आचारयऽहतेन
वाससा तरः प्रदाक्षिणं शिरः समरखं वे
[यत्वाऽ5हत काठमवमूत।ऽस्वपन्मवेति |
तमेव कठं प्रतिपद्यमान आचार्यो य; का ब्रह्मचारिणा संकलित इत्यथैः । अह
तेनानिवितेन धौतेन वतम ब्रह्मचारिणः शिर मुखेन सहितं तरिः प्रदक्षिणं वे्ट-
पित्वा यथा न तद्वाप्तः पतेत्तथोषाय तवा बरुयादाचायेः । एतं कामिति तकसित-
दनाभत्मरेकर तरं काठमेवमृतोऽम्वपन्मवेति तरिरा कामिति वा ।
तं क।रमस्वपन्न सीत ।
यः संकलितः काठस्तििन्काडे समैदाऽखपन्मवद्रह्मचारी ` ततो गरः छिष्टकदा-
दिहिमशेष समापयेत्‌ ।
अनुदक्ष्यमाणेऽपराजिताबां दिश्य मरति
ाप्यासिमुःफमण्डलुपरपानमिस्युत्तरतोश््ेः

१९ ग. ह्‌ ऽवासः,।

१च. "पवाद । २.८. च. न्ष. श्पवाद ¦ रेष. उ च. क्ष. "पवाद 1 घष. ड,
च. क्ष. श्पवादन | ५ ग. घ.ङ. च. क्ष. शति । अष्ययन्मध्यायः) नित्यमन्यायः, निर्यं हततत
पिन्वथः , ८तदृक्तं भलि ये बहुभिरेवाषटोभिःध्येु एवनोति स । {क. ग. इ, च. न्न. ततन सित" ।

9 नाराषणङकवृत्तिसमेतम्‌- [ उ< दरितीयाध्यपि-

| छत्व वरसहरी प्रस्यगुदगसंभ्रवणे षदष्व। ।
भाबायौय वेद्यतिति शेषः । द्वितीये चदु 9 दिवसे भ्रा आचारमोऽनुकूयति |
तप्मिननवकष्यमगे प्त्यपराभिताय। दिशति षरिंमच्छनौ देश उष्टेखनादि क
त्वा$प्नि प्रतिष्ठाप्य तप्योत्तरतोऽम्यादीक्तिषाय तस्येव च भत्यगुदम्यो देशस्तस्िन्व
र्तरी भध्नाति । याञ्िपमीप उच्यमानः इव्दो वत्सतयो न प्म्पकशरयते तथा
मध्नीयात्‌ । एतावते नह्मचारिणः स्मृतः कभिच्करोि । एतावति कृत भाषा-
पाय वेद्या ।
पथादपरेरा चायेस्तगेपूपविषेदपराजितां दिशममिसभीक्षमाणः |
` एवे प्रागग्रेषु तूणेषृपविशेत्‌ ।
अह्मचारी रेपान्परिपस्य पदक्षिणमप्निषा
खयचकृत्वोपसंग्ृ्य पादाचायेस्योपवि
शेचुण्ष्वेव परस्दग्दक्षिणाभिसपीप्तमाणः।
मखगतह्िपान्दारीरगतांश्च शो षयित्व'ऽगनिमाचार्य च प्रदक्षिण कत्वाऽऽचायै विबि.
षदुपस्गृहय पञचादाचयेस्योपविशेतृणेषवेव प्रागग्रेषु प्रत्य ग्दक्षिणां दिशममिपतमीक्षमाणः।
पूष्ठेन पृष्ठं सवाय ब्रयान्मनसा पहाना्छ्रीर्मा ३ अदुन्रहीति ।
१ नाम शरीरस्य बहिःप्रेशः । ब्रह्मचारी रवपृष्ठदेशेनाऽऽवार्यस्य प्रशं
सिनिषायाऽऽपित्वा मनते नूयान्महानाश्नीमो अदुनूहीति ।
पृनः पृषटवानुकोशिने संमीरयेवानुष्रूधारसपुरीषपदाक्षिः |
भस्िक्षपि फार प्रतपंशयामदष्टवा पूपवचचेदतुयान््वयमपि सेमाैव ताः पुनर्म
मे च पुरीषपदानि ताः पतवाज्ञरनुमूयात्‌ । [% ‹ विदा मववन्‌ › दत्याथा नवबैः |
+ एवाद्धा हि ' स्यादीति नव पुरीषपदानि च रयात्‌
अनृष्योमपुस्षोष्णीषमादित्यमीक्षयेन्मिजस्प स्वा
चश्षुवा पराके मित्रस्य स्वा चक्षुषा समीक्षे
इतिकागभ्यहरेण पूत्रचछेदः । सर्वत्र शिच्परस्यययोगे ( जारि ्यमुपतिष्ठस
‹ भापिस्यमीक्षस्व › ‹ पिण्डमशान ' इत्येवमादिमरेषं ब्रूयात्‌ ।
भिचरस्य बशवधूवाश्तुषीस्‌ हति दिशः संमाराः । पुनरादिरपं मि्रस्प त्वा
चष्ठुषा भततिपदयामि योऽप्माष््ेष्ि यं ब षयं दविप्मस्पं षधुषोरहेत्‌करच्छत्विठ।
भूषियुपस्पृशेदप्न १८। नपर इा नप ऋषिभ्यो मन्बरददूर्पो मन्त्रपतिभ्यो
मम्‌ च्‌] अस्तु दचभ्यः परवा नः शतमा भवबपसुमलीका सरस्वतिं मावे
व 9.

* धलुि्नान्तगेतोऽयं प्रम्थखपस्तक्स्य एब

१६. “बति

भतशः सटः | भगवङ्ायनभौतूतष्‌ | ५

ष्पोम सं । मदर कर्णेभिः एृणुवाप देवाः घ न दृ्रपी भदतापदोभिः
९्पुषे अनं सुव्रते नव्यसीभिः कया मिजन आभुददिति तिक्तः स्योना
पृथिबि भवेति । समाप्य समानं संमारवर्नपू

यदद्‌ महानाग्नयध्ययनमृच्छं॑तस्समाप्वोत्तरयोरपि षहातरतोपनिषद्‌ारययेतम-
नुयुज्यं श्रवणान्ते महानान्ीनतेन प्मानर्ूपं करौम्यम्‌ । अयमेव तयोरविेषः पं
स्मात्‌ । सेमारवनंमिति । संमारो नाम॒! श्रोष्यनहामात्‌ › इत्यारम्य ‹ पुनर-
दित्ये मिश्रस्य त्वा चक्षुषा › इत्येवमन्तं वरजथितपेत्यपेः । एतदुक्तं मगति--महा-
नतोपनिपदास्ययेत्ेतमनुयुजयं श्रवणान्तं सेवत्सरादुषवुदगयने पर्वपते आमादहिगैतवा
श्रवणमेव कततञ्यं नान्यद्धेमर्दीनि |

एष द्योः स्वाध्यायः |

एष एव परहात्तोपनिषदोेदमागयोरध्ययनविषिः । यो महानाश्नीनामध्ययनव्िपि
रुक्तो व्रतम युज्य संवत्सरावमं चारस्त्वोदगयने पृव॑पते आमाटाहिगत्वाऽचायेप्का-
शारिः श्रुत्वाऽनुप्रवचनीयं कृत्वा तरोऽध्ययने [ +कठेम्यमिति । एतद्नयीरप्य-
ध्ययने ] ेपाद्नी यमिन्यै | |

आचा्यैवदेकः ।

अयमपि विशेषो महाव्रतोपनिषदोरध्ययने मति । यथेकोऽ्ीयीते । यथाऽऽचा-
योपिराजतां दिक्षममित्मीक्षमाणो ब्रूयादेवमेकश्ैच्छिष्यस्तामेव दिशमभिमुलोऽधी
यीत । यदि द्वौ बहवो वा तद्‌। नाये नियम माद्रणीयः । भत एव ज्ञायते-एको
द्रौ बहवो वाऽ्षीवीरानैति । अध्ययन एवायं नियमः श्रावणे त्वेके एव , जतदि-
शानादेरनुप्रकषनीयान्ततस्कारस्य तन्रसिद्धौ परम।गामवात्‌ |

फार्गुनाधयाभबणाया अन्धीतपुव्राणापध्यायः ।

एष मह।नागन्यादनिमध्ययनकाक उच्यते । ध्रवणमानमेवं॑इत्वा पू्वमनर्ीततवन्तो
ये तेषामयं काठः । फाल्युनमाक्षमारम्य श्रवण्यः पोणेमस्या यः काः स॒ तेषा"
मरध्ययनकाः । ५
तेष्पाचपीतपूर्वाणापधीतपूवीणामधीतपृवाणमम्‌ ॥ १४॥
इत्वा वषटायनश्रोतसूत्रातरषद्‌कं दिरीयोऽध्वायः ॥ २ ॥

येऽर्षीतपकवास्तेऽसिन्कटिऽ्वायीरन्‌ । धावणी पौणमा परावदिेषी पौणमा
पवीवपिर्यस्य कारस्य प काठ हति । सम्याततोऽध्णय्परिसमाप्त्ययः ॥ १४ ॥
` + धनुखिदुनान्ततोऽय॑ भन्यो ध. च. पुष्तकस्थः।
१ च. ज्य श्रविः ।२क.ण.१. ङ. क्ष ण्डेन ३ क, “ज्यश्च । ४ न्ड. चर क्र
श्यै च ^ । ५ क. "त्‌ । तथाऽ$।

२ द्वितीयं परिशिष्टम्‌ ।
५ नमत 9 वयन ध ४
आश्वायनसव्रस्थव्तिस्यविषपशब्दानामधेकोकःः।

रहो्रम-( !।२।२) अयिहोश्र नाम होमस्य नामयम्‌ | अश्न
मो यस्सिन्क्मणि तदच्चिहोत्रम्‌ । व्याधकरणनहुत्रीहिः । द्रव्ये च ।
अदिदेश्ः-( १।३। १ वृ° ) एकत्र श्रुतस्यान्यत्र सबन्धः । ‹ यथा-गुर-
वदररुपुत्र वर्तितभ्यम्‌ ! ! ‹ प्रकृतिवद्धिकृतिः करणीया › । इत्यादि । ‹ भन्यतरैव
प्रणीतायाः कृत्ल्ञाया षरत्तहतेः । अन्यत्र कायत: प्राप्तिरतिदेशः स उच्यते ॥
खथवा--' प्रकृतात्कमेणो यस्मात्तत्समानेषु कम्‌ । घरमपरवेशो येन स्यादतिदेशः स
उच्यते ॥ ' ( न्धा० कोर )

अनपीवः-( १ । १६। ९) सरोग्यकारकः।

अपवरकादि- (२ ` ८। १६ ) देवगृहमहानपाधन्तहादि । ‹ दीपोऽपव
रकश्यान्तवतते तत्प्रमा बहिः ' ।
"-अपसकेः--( २ । 4 । २ ) अपसतभ्यम्‌ । मपसङृरिवयापैः प्रयोगः । केश तु
4 अपसलवि › इतिशब्दो ददयते । अव्ययमिदम्‌ । अमपवीत्पकतेरविप्रत्ययः |
4 प्रदेशिन्य्ष्ठयोरन्तराऽपप्तङवि, अपर्तभयं व तेन पितुम्यो ददाति › इति श्रद्ध
तत्त्वे मा्माप्यपुतगृहयम्‌ । पररष्करगृह्यू> -‹ आपिचवापप्तठविं त्रिः ? ( का० ३
स्े० ७ ) इत्यत्र वौतेऽयं श्ग्दः

अपायेकमू-( १।२। १ वृर) अपगतेऽ्थो यस्मात्तद्पाभ्रकम्‌ । निष्प्र
याजन म्यथेमित्यर्षैः |

-अभिनिषटनः- ८ १ । १९। ९ व°) वर्णः। अत्र विर्जनयिः | भमि-
निपरस्य स्तनेधेन्‌ । ‹ अभिनिप्त० › ( पा० सू० ८। ३। ८१ ) इति ष्वम्‌ ।
अभिनिष्ठान इति वैदिकानां पाठः ।

अभिमार्कः-(४।९) ३२ ) नाशकरः

अभ्यात्मम्‌-(१।.६।.१ब्‌ः ) भत्मनाऽमि नामाग्रत हति अम्बात्मम्‌ |

अपात्यः-(२।१।८) कः ओटम्निवमः पृत्राद्रिः |

अबका--(२।८) १४) शेवाल्म्‌ । ( शण प० ब्राह्म ) वनस्तिवि-
शेष इति केचित्‌ । मातृदततसु ‹ मवका तूवैन्तीति} अनर्भानरमिति चिकित । ( सु
१.

[२]

अवभृथः-( १। १०।२४ ) अवधिथतेऽननेत्यवमथः । प्रषानयन्तपमा-
पंयङ्घविेषः । यन्ञाङ्गमूते यज्ञान्तस्नानं च । । ८ ५

आवेदास्ता-(२।१।९ ) शाधतः) अविनुष्यत्‌ । विदस्यति-उपक्षिणो-
ताति कद्र । तथा न मवत।त्यविदापीं | दमु उपक्षय श्ययस्माद्वपूवकाण्णिनिः +

अदीनः-( १।२३। १४ ) अह्गेणताध्यघुत्याक्रो . यत्ततिेषः । ‹ अहः

क्रतौ? वा० ४।२। ४२ पा० पृ. )।

आकूनम्‌:-( १।३।२बृ० ) अभिप्राये हेतुः, भश्चयः

अ।च्य-( १।२१। $|) पप्रकोचं निपात्य ।! आङ्पवीद्रयथं शाश्वते
द्थ॑पू । ` अच्‌ › गतो याचने चेत्यस्माद्ा |

उच्वचः-( १। ७। १) उदक्च अवोक्व उचवचः | मयुरग्यतकादि-
त्व्पाघुः । अनेकप्रक।रकः, उक्छृष्ापङृे वा । यथा मनुः-+ उच्चावरेषं मेष
दुयामङृतात्ममिः ( ६ । ७६ ) ‹ उल्ङृष्टा१ृ्टेषु देवपदवादिषु › इति कष्टकः ।

उ६!टकक्त्र रमू- ( १। १९ । ६ व° ) उपनयनकाहातिक्रपे साति प्रायश्चित्तरूपः
कम।वेशेषः | तत्स्वयं यथा--मतद्वयं॑यावकरणनं, मातं पयः, मापतामेमामिक्ता;
अष्टरत्न घत षड्रात्रमयाचि 7, तिरत्रमञ्मक्षता, अहोराश्रमुषव।प्तः
उपनयेत्‌-उपनयनम्‌-(१। 1 ९।१)प्डोऽयं शदः । त्रिष! हि शज्दपकृततिः।
यागिकी रूदो येगरूदश्येति । यो' हि ` कंठ; केवरमवयवायमनुपुत्य वमाना
येस्य बोधको मवति प यौगिकः शब्दः 1 यथा-पाचरः । शज्दोऽयं पचतीति
पाचकं ॒इत्येनमवयव।यधनुपत्य ये ये पाक्कतोरस्तेषां सर्वेषामपि वाचको मवति ।
अतः स्त इदो यैगिक इत्युच्यते । यो हि पनः केव छरोकिर्कमे३।५ बोधयति
प रूढ इति म्याहियते । यथा-कुशलः । ' कुश्च दयति-षिनन्ति ! इत्यवयवाय
मनुपरल्मैव छोकदथितै ८ भवीणः, कृती इ्यथैमवगमयति, अतः स श्चन्पो कुरे
हदः } यश्चावयवार्य मनुपतत्य वमानस्य छोक्निकाथस्य मोधको मवति सत यग्ररूढ
ति निगवते । यथा-षङ्कनम्‌ः । पड्काज।तमित्यवयवाथेनोधको भूत्वाऽथ पड्कन श्दो
छौकषिकं कमरशज्दा पममिषतेऽनः प्त -येगरूढ इति जेयः । प्रकृते त॒ उपनयनशृन्प
योगद्छद इति ग।यञ्य॒पदेशायेमाचाशस्तमीपनयनीमेत्यथनेव्‌ स वाचक माति |

उपनिषदि-गभैरम्मनम्‌ - ( १। १६। १ ) अेदवगन्तन्यम्‌- वति्रपनि
षदुदधेलो न व्यधायि । ‹ एताति कस्याचिदुगुनिषयाम्नतिानि ! हत्या वृदः
छे बह 1रण्थकोपनिषदि पष्ु'ध्याये चतथ ब्रद््यगेऽय विषा, महयन्त. [उतः
रेण पिवुतः । स्र वु भूत्‌ एवे द्यः | अन्यता [वा रवुषन इ्‌

[ ३)

पथमवतरति | यथा--रेतेवयोपनिषदि द्वितीयाध्याये प्रथमे सण्डे । ॐ पुर्षे ह षु
अयमादितो गर्मो० ' इत्यादिन अन्येन | मृ एव ब्रष्टम्यः ।

उपश्यः-(३। ८११) उत्सङ्गः, अङ्कः । ययपि ¢ उपस्थो वक्ष्यमाणये;
इति नामदिङगनुशापनादुपस्यशब्दो वराङ्गयैतवेन प्रतिद्धस्तथाऽप्यसििन््रन्पे तु स
शञ््‌ उत्सद्धा्ययवाचक इति ज्ञयम्‌ | अत एव । उपस्थ शम्याम्‌ ' (४।६ १२)
इत्यस्य र्णरूयानि । उौरूषवेपदेश उपस्पः ` इति वृ्तिकृतोक्तम्‌ । ‹ पथ्चात्कारयि-
प्यमाणो मातुरुपस्थ ० › इत्यस्य वृतावपि ‹ मातुतपस्थ उत्सङ्ग ईत्यर्ष; ङतः |
‹ पदन्तु पुत्रा अदितेरपस्थम्‌ । स्तीग बर्हिहतिर्या¶ देवाः ( तेत्ति ° बह्म° भ»
२० ८ भदु० २द्‌० २) “उपस्यम्‌) हत्यस्याथः श्रीपतायगाचयै ` सीमे स्थातु
योग्यम्‌ › इतिभ्रकारकः कनः । ^योपस्थ उपात्रिशत्‌" ( भन गी ० १।४७ ) इत्य
प्रोपर्थशञ्द्‌ उपषेवाचकः ।

उरदध्यमू-(४।९।२१) उद्ररयमपेनीणेमशनम्‌ 1 ( बृ भा० १।१। १)
१ यदुवध्वमुद्रस्यापवाति ' ( ऋ० प्० २।६।९) इत्यत्र उवध्यषद्स्य विधा
रण्यसवामिभिः ^ {षजीणे तृणं परीषमित्युक्तम्‌ । अषेनीणेमन्नमपरिपक्पराषशव्द्‌-
वाच्यम्‌ ( ते° ब्रा माष्यम्‌ ई।४।२)।

१८¶गोहम्‌--( ४ ।९।२१ द° ) परीषगृहनघ्यानम्‌ : ( ९० ० १०

द्‌ ख० ६ , उऊतष्यगोहं पाथिवम्‌ › इश्च सायणमप्ये |

एकत्र १४ --( १।२१। ७ ) एकप्तकससपः । एकमनस्कः |

कक्ष ¶-(२। ४।९बृ० ) शृष्कतृणम्‌ ।
कारपयेमय्यो--( {| ११।८ °) कादमर्यस्य विकारौ काश्मप्रषस्तौ |
काश्मैः । शिवणी, । रिषण ' (त्यारयो वृषः । (पर्णा मद्रप च काडमरथशा.
प्यथ द्योः! त्यमरः ।
- कुसूना--(४।९।२० ) द्भैः परिवाप निमितमाम्तरणम्‌ ।
` गोदानषू--( १।१८। \ ) ब्राह्मणादीनां पोडसादिर्वेषु क्ष्य; केरा
श्तर्पः सस्करविरोषः । मावो ठोमानि दीयन्ते लण्डयन्तेऽसिभिति गोदानम्‌ ।
^ पृद्ञियोः स्वगेन्न म्नुरदिमद्रणटोमपु › ति केश्वः ।

गागा--(२।४।१२ ३० ) रक्षणामेदुः , साहदयादिगिणादागता गौणी ।
यथा--भभिमणवक्‌ हृत्यादौ, भभनिमादश्यादिनाञर्पादिपद्स्य मणी वत्तिः |
शक्तिटल्षणाम्यामतिरितेव गोणी इृत्तिरिति मामापश्. | सा च तदतिस्कि
` नैयाधिकाः

(४
चेपसः--( ६।द६। १ वृ° ) यत्ियपात्रविरेषः | अशटङ्ुछत्पकश्वदुरखः |
‹ सुकृतुण्ड अतीत सष ईश नाप्रयोरडिद्रे चम्ताः कर्भरने ' ( भागव
३।१३। ६१)
चेत्य यद्वः-( \ ¦ १२; {) कयै विदेवतायै नितेन प्रतिज्ञातो यज्ञेय.
धन्ञः । पाप्मा यीगाज्ञादिः । ‹ नव पकेठेढा ! इति माषा । देवपूजादि 1
चौरम्‌-( १ । १७। १ ) चश -ड(-प्रयोजनमश्य | चृडाकरणम्‌ । सकार.
विशेषः। |
जपाति-( १; {९। ११) ' जपानुमन्त्रगाप्यायनेपश्यानान्यु्ध ' मश्र्च
कपैकरणाः ! ({ आ भो ९०१।१।२०-२१) {दपर वृत्तिकृता ज३।दूनं
षण्णां छक्षणमुक्तं तदेवात्र छि रे ।
जपमुचचारणं विधात्करल्वयेमपि तक्छेत्‌ ।
अथतः कायेलामश्ेरपे एव करतोरमवेत्‌ ॥
भन्त्रमुारयन्नव मन्त्ाथ॑वेन तस्मत्‌ ।
शेषिण तन्मना मूता स्वदेतद्नुभश्रणम्‌ ॥
दतदेवामिषन्नश्य छ्तणें चेन्षगाधिक्रम्‌ ।
अद्धि पृस्पश्ैनापिक्थात्तदेवा$प्थायनं स्यतम्‌ ॥
उपस्थानं तदेव स्याल्मणतेध्यनपतयुम्‌ ।
बाह्यं करा यतेषु मन्तरङखि क्रित तत्‌ ॥
कमणः करणास) श्ुपिहिता५पक। शनात्‌ ।
मस््रेण कुला मन्त्रे करित कम ये इ ॥
हदे का यमनेनेति न कविदूटरपेत षि! |
छिङ्गादेवेदमथत्वं येषां ते पन्न्ञिताः ॥
जपादीनमुदाहरणानि ~~
जपस्य- सिरः परिग्ह्य जपति जङ्काद० ( १।१६।११ )
अनुपन्ब्रणस्य- दं नो देवी° (४।७।८ )
केव छ पन्तरस्द--कस्य बह्मचायति -( १।२०।७ )
उपस्थानस्व-- मयि मेषां° ( १।२१।४)
अभिप्रन्नणस्प- ऋनमत्र ( १।५,५ )
कपैकरणम्न्त्रस्य्‌ ~~ भानः परनां० { ६८९ १

.
#

आस्पायनस्५--चरी शप्यमाण तापद्वन तमूत्दितं। चरमाञयेनाऽऽप्याय.
यत्याप्याय ० इति ।

तत्तः--( २।९।८) पित । ‹ प्र होन पतरं वते क्स्म मां दास्यतीति
( क्ठोपनि० १४ ) |

‹ ततक।रप्रेव तद्गुणः ` इति न्यायात्‌ --( २।३।६ ३०) न्यागस्वरूप
त तद्गुणाप्तत्कादय एव भवन्ति । तस्य प्रवानस्य गुणा अप्रषानभूतकमौगि,
तत्का नाम तस्य प्रधनित्येव कटोधेपां ते त्का भव्न्ति | तपामप्रघानानीं
सवत्व; काथय नाति भित्‌ यः भधान्करः च एव गमानां काट इत्यर्थः|
रक्ते तुं असूमिते पयं होभो षीके । तदङ्गम्‌ पने उपदपनादीन्धपि अप्तमित्‌

९,

आदित्य एव कतल्नि न त्‌ नह्नीच्यः |

तन्त्रमू--( १।१।२ १० ) अङ्गपरपुराय. । स सवःय प्रप्रानक्रभणां
युगपद्मावः ( पह श्योगः ) तत्राःऽरादुपकारवेनणामद्वानां नन्तरं सहृदयुषठानं
भवति । नतु प्रतिप्रधानं परमक । शद्ध सङ बहुनमु करति तततन््र-
मिस्य: ।

तिर्वकः--( २.७९ ) छोध्वृततः | ' नखतस्तु मनो दोध्रो बृहतपत्र्िरी-
ठकः ” इति राजनिषण्टुः |

द्रप्पम्‌--( १।१७.७ ) छव देथ । दप्यनि्‌ नेनेति । दप-हषमाहनयौः |
माहुख्कात्‌ प्तः ।

#

द्राषाभिमद्चनवत्‌-( १। १९ । ३१० ) दाम धतदण्तपद्वारस्य प्रसिते)
स्तम्भा । तथः अभिपशनं स्वरतदत्‌ । हरिम) दयि । ' दमि पुपृह्मैवमपरादुष-

ष्ठन ? (श्री पू ९।३).° द्वात पुव्रारःयूण ' {नि वृत्ति; |

परेव्याधः-(२।७।१) ततरो ? इत्वाष्धो वृत्तः | ( करिकर;
पारन्याघः › इत्यमरः |

पाकव्ज्ञः--( {| १६।९) प्न्य दलैः | द कवार्थिदवत्पमपिः |
पाकयज्ञस्य स्वद् सनम भवापनाय वेतद पुन्या मािश्रद्धं प.
-बङ्रोरानबरिरिति प्पे पाकयज्ञः | जवायनोऽप्ाह्‌ हुतः प्रहुत आहुतः
शरदा वरूरण आत्यवरहूतय् सामि ३ माप्तं पाकर" । मन्य त्वाहः-
गर्पणज्ञाः पाक्धन्ञा इति ।

रज छ दु “= ४ ध दश (क द
पिष्नूढदू-\ ! |: , <: , इ स्दूकुस इय, ।

पुगोडाशः--(६।१)२ वृर) पुरो दाश्यते दीयत इति एरौडावः।
निषातनादस्य डः । रण्डुह दिचुणंनििकृाङतिदविरिरेषः। = ` `

पृषद्‌ ज्यम्‌--( ४ । १। १७) धषदुभिदैिविगदुमिः पदितमाज्यम्‌ | यथा
रक्त - (तमाया पृते पदार्थम्‌ । पद्ये दविमिश्रमारयिति
भाप्ये सागरनः।

पतिपरसवः- (४।३)७बु०) प्रतिषिद्धकदेशस्प पनर्विषान१ । निषि
द्ध्व पनः प्राप्तिपतमावना ग । यथा--' न मसतयेदेकचरानज्ञातांश्च मृगद्विजान्‌ |
मक्ष्यप्तापे समुादु्ान्धवान्पद्वनखाम्तय ॥ श्वाविष शद्यकं॑ गाधं खड्णकूमशशां -
स्तथा । मक्षान्ण्वः सप्वाहुरत्टौश्चकतोदतः ( म० भ्मृ० ९ | १७-१८ ) अत्र
नाषद्धस्य प्तवपश्चनखमापरमक्षणस्यकद रस्य पञ्चनछमातमक्षणस्य वधानम्‌ । यथां
वा-स्मात।ना मतं एकादरयः [नषद्धूत्य भजनस्य एक्मदृशाश्राद्धाद्‌ा भाप्तः समा-
व्यत; हात ¦ । मक्षा पञ्चनखाः सधागाघाक्च्छपरस्यकाः । श्शश्च ` (या स्पृ?
१} १७७ ) ‹ शाविच्छस्यकशशरकच्छपगाधाः , † ( वसिष्ठः ) ‹ १ पचना
मक्ष्या तह्यधेरक्षेण राघव | शशकः शशं गोधा खद्ग। कूम्‌ऽथ प्म ( गाग
रा० किं० का० १७ | ६९ ) अत्रायं विशेषः- मनुमते पद्चमखानं षट्कं मवति ।
याज्ञवःक्य-वतिष्ठ-वार्मीकरेमते तु पञ्चररूयैव मवति ।

प्रपायक्र;-- ( २,७}१० ) अल्पायुष्फः ¦ । न हास्य प्रिय प्रमायुकं मत्राति ˆ ।
( वृ, १,४।८ ) प्रमायुकं प्रमरणश्चाखमाति तद्धाप्यम्‌ |

पासनम्‌--( १ २।३ बृ. ) प्रहपः

ब्ह्माञ्जलिकृतः-- ( ३।९।११ ) व्रह्मणे वेद्षाठ्थं ताः ज्ञङितरहयाज्ञठिः ।
करते ब्रह्म ज्ञट्यिन स ब्रह्माज्ञश्क्ितः । ववाहिताश्चयादिषु) ( पा० सू० २।२।३७)
इत्यनेन कृतशब्दस्य परनिपादः । यथाऽऽह मनुः-! अध्यष्यमाण्त्वाचान्ता चथा-
श्ाख्रमदडमखः । ब्रह्माञ्जचिकतेऽध्याप्या खवुव सा ।जगन्द्रयः ॥ बरह्मारम्भजऽवततन
च पादो राह्मी गग सदा | सत्यं हप्तकिध्यय प्र हं ह्याज्ञा; स्यतः ॥ ' (२
७०, ७१)

भक्तकषरणम्‌-( २ ७।७ ) भक्तस्य तदण्ाक्षत पुपशाकाद्मक्ष्यमाज्यपदाथना-
तस्य शरणं गृहम्‌ । पाकस्थानामयथः ! |

भक्तमाश्रत्वत्‌-(१२।२ वृ ०) मारव माक्तमत्नम्‌ । तस्य मज नाक्तमा-
रत्वम्‌ । मक्ति्नाम मण वृत्तिस्पचारो वा । उपचारो नाम सक्यायत्यागन चक्ष
या ऽन्वा्बोषनम्‌ ] स्था रद्ाः क्रोशन्ति, उग्निमौणवक इत्यादो |

{€ |

व्यश्ैनरवमू- -( १।१६ ६ व° ) -विशेपेण अयते हती व्यज्ञनम्‌ ( वि+अ-
क्ष+ स्य॒ट्‌ ) ठस्य मावो ग्यज्ञनत्वम्‌ । ओद्नमोजनोपकरणं भ्यज्जनम्‌ | यथा पष,
शक्रादि |

व्युद्धारः- -( ६। १०। ११) मिन्नमिन्पन्न प्रहणम्‌ |

दभ्या--(४.२। १२ ) सदिरवृत्तनिभिता पटुतरिशवेङ्क |

छाकः-- (२ । ७।५ )‹ प्ताग ? इत्यष्यो वृक्षविशेषः

शामित्रः- ( १११।७ ) शमितुरयं शाभितः । पङ्गपावकोऽभिः | भकमन्नि. .

पिमिन्मडपे निधीयते ते पण्डपे क्मित्रायतनमिति ब्रवमि |

[भ

कीपाकम्‌-( ३ । ८। (४ ) नीक त्याल्यः देषाङषदशो वस्तृविरेवः |`

‹ सद्दे इते दः श्राह्ञा्यः › इति न्यायात्‌--( २।३।२ व° ) न्याय.
स्वरूपं ववित्थम्‌ । क्षिन्पिं शासय शाञ्ञेण कथिते विषौ पङदेकगैव विहिते, सति `
पुनस्तस्य विधानमशषःज्ञीयम्‌ । प्रकृतस्थरे पौणमापीप्ताहचर्यातत्यवरोहणकंमीणि --
प्रथम दु ष्ठषदुदैदय| कृते सति प्रतुतन्यायेन इृष्णवदुदरय वा पुनकषत्करणमशा-
ज्ञयिम्‌ | यत्र वु दीप्सादिना कथने तक्र पौनःपुन्येन विधानं तवाक्दयकमेव ! पत्या
मवि वृद्धां दिर्वायङ्क्वतुदश्यम्‌ । .

समघचधानचमसः- ( ४।६।११ ) इडापा्तम्‌ । इडा नाम यागावरेषश्चह. .
पृगोडाश्चादिः । सर यस्यां स्थाप्यते प्ता इडा । पत्रविशेषः

समाख्या-(६।१।२ ३०) प्माट्यायतेऽनया स्माह्वा । यौगिकी पत्ता । जधा~ `
ष्वथुकाण्डपरतिपादिते करमेनाते, आध्वरयवप्तमार्यावशाद्ष्व्योः करलेनाङ्गत्वम्‌ ।
तथा देनद्राञ्ममेकादशकषाठं निवैपेनाकामः ' इत्यादिषु काम्पो्टिमारूयातिषु
श्र प्ादियगेषु काम्येशटियाञ्णनुषाक्याकोण्डप्तमाल्यावश्चात्‌ “ उभावागिन्राी » |
हत्याद्निं याञ्यानुषाकयास्वेन विनियोगः ( मी १, ) |

स न।स्यम्‌-( १।१ ०।४ ) प्म्यङ्‌ नीयते होमाथेमप्नि प्रतीति प्नाय्मम्‌ ।
न्द्रं दध्यमाव।स्यायत्नन्रं पयोऽमावास्यायापिति विहितो दपिपयोरूणे हविर्विरेषः
(पा ययरानाय्य ०! ( पा० मू० ६।१।१२९ ) इति निषतनास्साुः। द

साम्वावहारिकम्‌- ८ १।१६।९ व° ) व्यव्हारोपयोगि 1 सम्यवहियतेभने -
नेति संभ्यवेहारः ] तेन षरतीति सान्यावहारिकम्‌ । |

सिग्वातः-( ४;४,६ ) सिचो भातः स्षि्वातः । सिगह्ञ जाणवलवा |

श्ावयः--( १।१७।१२ ) शोमनकीर्तिमान्‌ ।

पद्न--( २।१।१ ) न्ड; । ८ यप रनु ' ( पर सूर ३,३।९१ ) एति

[ ७ |

्ुण्केः- ( १,२४.१ ) पुना पर्कः हप यत्य प्तः (ली घृ ) पान.
त एकः प्रकारः । क्रिकिवरािपूजनेऽवश्यं प्रयाक्तव्यः । ‹ आच्यं दषिमधुपिशर
मधुपर्कं विदुषः , › ( तन्वप्ारः) तदान मुदा यथा -* पेुक्तानामिकङ््ठा
ति्लाऽयाः सपरसरिता; । मपुर्केच स्ता मुद्रा द्दद्धिः परिका्तिता ! ( हरि.
मक्तविशपतः) ।

गगरी येसद्रातु- ( १।।३ वृ. ) र्गर्तधिमिति सज्ञा मृ० ती. ज्ञा । तया
स्य १, ती. तंक्ावते । शृग्तगकणे तु ‹ रगरीयमित्येतदःचज्ते * (आ, श्रौ,
पूः भ. ५ ल, १६ पू. २) इत्यत सूत्रगरिटगत्तम्‌ । अयं मान्‌.-प्वनेषु समा-
हेष, ऋत्विनः पवक) रदिण्यायाऽऽमेवेन गत्वाऽपरय। द्रा निप्करम्धत्तगं वेदि
भोणामनिनिःनिि । येन देशेन तेऽभिनिःमनित स देशो सगतोधमित्ययैः |

भेषानननम्‌-( ! । २२।१८ ) मेऽते सगर्छतेऽम्या ता मेघा , षारणावती
द्धिः । ठ जनने प्दुमौवो यम त्म्मेषाजननम्‌ । उपनीनर्य नधव॑ःरणोत्पादुनारय
करिदाणं करं | ‹ १८ इति छके।

योग--(२।४।१२ १०, मृद्‌ रब्दष्णवयवशाक्तिपयः । विष्तर.
प्ूपनयनशडे द्रषटठवः |

ककमा (२।४। १२ पृ० ) शतक्यह्यन्यः । यथा-गद्वायां घोष इत्याशौ
गहापदस्य प्वहतमीप हीरे दक्षणा । ' मुरूणाभ्पे त्षकतो ययाऽन्वोऽ्ः पती-
पते । रूढे परयेननादवातौ च््णशतिरापता ? (ा०्द्‌. १०२ शो १३)
इति कषनेन पा दविषा। प्रयोजननिरपेकता प्रयोजनततापा चेति। तत्राऽऽद्या यथा-ग्रा.
१४छनतीति | इय प्ोननामावेः पि परर्ेमानतवादरदक्षणा - दवताया यया-गङ्धा्या
भो इति । इदं ष पारि्यादि्रयोजनापकषया भव्तमानतवातेवसरलतणा । मर्था.
नुपपतिक्षणा्बीम्‌ ।

सद्था-की-( ¦ | ८ । ! ° बृ० ) ‹ टाक ' हकं धान्यम्‌ ।

षीप्ता--( १) ८।७ब्‌०) क्रु दर युगपद्रधाप््मिच्छा |

बीरणम्‌--( २ ;७। ४ ) तृणमेद्‌¡ । "काटठा बाढ हति प्रमितः ८ स्याद्री-
एणं ीर्तदम्‌ › हत्यमरः ।

बीवपस्‌-( ! । १२ । ९ ) उमयतोभद्धशिकय प्कन्यवाह्य काष्ठम्‌ । "कात्ड !
$ति माषा |

हेकः- -( ४।३।३५) ङुतिपयो मप्मेदकारेषः । , कार्यानि) इत्यस्या
मागो ध

[०४०८] भद्वकपारिर सवाप्रैपणीता आन्वलायृनगक्क रिक; । २२१

आदित्य उदित सन पसायादान नान्त ते | प्रदुगातञऽच्यमागान्ते संग्त्यान्नं जहात्यथ
भप नः शद्भचत्यामरष्टाः प्रत्युच ततः | हुन्वं (्विष्टक्रुतं चाथ होमशेष सरपापयेत्‌
ब्रह्मणान्भोजयित्वेतान्स्वस््युद्धयादि च वाचयेत्‌ | गौ; कास्यं चाहतं वापनद्लीणि तेभ्यो

` दल्ात्यथ ॥ २७ | (९००) हृति शाज्तिक्रषं ।
< प्रम्योपसेहारः

चहवशाखाध्यायन्‌ वध्र तपात्ञानक्रियानतं | दातण्य हितकामाय इति वेदमिदो विद्‌

[वटाक्य सवसूत्राण नानाक्रछ्यधमतानच। ज्ञानाय याज्ञकानादु मयोक्ता कारिकाः

||

उक्तन्यत्रैव कर्माणि शाकरयवचनोऽ्रवीत्‌ ॥२॥ ( ९०६ ) इत्युपसंहारः ।

(0

ह्याषदायनगृह्यकापरकास भटूद्मारिरस्वामिविरविरालु चतुर्योऽध्यायः४॥

[नन्व

समाप्ता ईमा पिटरकृमारटिराचता आश्वहायन्‌
गृहयकारकिः

८ नारायणश्तवृत्तिसमेतम्‌- = [ अ० ६ सण

रदित प्रसाधय ¡ उत्तरत्र च भेषोहवि्ानम्‌ › इत्यादि प्रप्ता श्रुयते ; प्री
पर्पवचनं एथकथक्‌ तये ितृष्तपयामीति स्ृततपयदित्येवमरथम्‌ ॥ ९ ॥ ,
पूर्ी्ोपवेशनपमवेऽप्येवं वा ब्रहम कुयंदिति ्तिमेवाऽऽह --
अथापि विद्गायते स यदि तिष्न्ननन्नासीनः शयानो वायं
यं क्रतुमधीते तेन तेन हास्य कतुनेष्टं भवतीति ॥ ६ ॥
स्पष्ठाऽथः ॥ १९ ॥
€ न शयानोऽषीयीत्‌ नाष्टम्याम्‌ › इत्यादिनिषेषो नित्यप्वाध्यायप्यैव न ब्रह्मणं
स्येति भ्रतिमेवाऽऽह--
विज्ञायते दस्य द्वाबनध्यायो यदाऽऽत्माऽद्ुचियैदेश्ः || ७॥ ख०४॥
तस्य ब्रहमयन्तस्य द्वावेवानध्यायौ । यद्‌ाऽऽत्माऽशुचिः सूतकेन सतकन वा महा
दिना वा। यदा च देशोऽशचिरेध्यादिना तेत्र मयतरैवेत्यथे; । काठप्त्वस्य श्रत
श्रूयते: म्॑यदिने परबरपधीयीत य एवं विदरन्महारात्र उषस्युदिते च › ई
॥७॥ ४ ॥ |
अथातोऽध्यायोपाकरणम्‌ ॥ १ ॥ .
अध्ययनमध्यायप्तस्योपाकरणे प्रारस्मो येन केभेणा तदध्यायोपाकरणम्‌
इक्तोऽथैः । अतःशढपे त्वयः । यस्माद्रमधन्ञो नित्योऽतोऽधपायोषाकरणं घ्र
इति॥ १॥.
तस्य काठपाद-
ओषधीनां प्रादु मवे भरवणेन भावणस्य ॥ २॥
जोषघीना प्रादु मौव सति श्रावणमाप्तस्य श्रवणेन केन्धम्‌ | ओषधीनां प्रादु
मोव इति वचम्‌ यदा श्रावणे प्रादुमावो न स्यात्तदा माद्रपदे श्रवणेन क्यपि
वप्‌ । वृ््यपकरषै कमोपकपेशङ्कैव नासति । यद्‌। माद्रपदादुत्कर्षो मर्गा
तदाऽपि क्ेत्कपैश्ङ्क नेव कायौ । वा्विकमिति्तमास्यानटात्‌ । वषास त्रिष
इति व।पिकम्‌ । श्रावणमाद्रपद्मापरौ हि वर्षैः । श्रावणे प्रादु्मांवामवि कमं
करणशाङ्काऽप्वनेनेव निरस्ता | श्रवणेनेति | श्रवणेन युक्ते का इत्ययं; | । नई
रण युक्तः काढ; ! (पार ू०४।२।६) इत्येनाण्‌ । ‹ दुरति
(भण्‌ ४।२। ४) इते तध्यट्प्‌ | नसत्रे चद्पि' (पा्सू०्र्‌
३।४९ ) इति सपम्पथ तृतीया । नक्षचश्ब्देषु स्वेनेव योज्यम्‌ ॥ २ ॥
पश्चस्यां स्तन वा ॥३॥

च. ° मू। ‹ कुना तेनास्मषटम्‌ ° इ° ।

१

जेत | श्व्ध्ख्पं ब नाग्रदशायामशषटवश्चादात्मा पसु ःखमोगमुषमुस्के । तथा
सवस्य रमरि. पूवेकर्मवशादास्मा नाडीतो निैर्यन्तश्र देशचेः नवं देहं निर्माय प
शरीरं तत्रव देशे प्राणशयुना रक्षन्‌ रूपनमोगानू मुस्कत्वा पनरपि परशरीर प्रवि.
शाति । तवार्थे हातात श्रतिः " प्रामेन रकष्नपरं कुदं बहिः कुखयादयृतश्च.
रत्व । प्त ईयते मतो यत्र कामो हिरण्मयः पुरुष एकहंसः । स्वप्नान्त उचावव.
मायमानो खूषणि देवः -कुरुते बहूनि ° ।
`, स्वस्तरः--(.२।६।१ वृ ) शय्ण ।

स्फयम्‌--( ४।६।४ ) सादिरं बाहुमात्तममागकं सड्गाकररं काष्ठम्‌ |

सवस्त्य यनवाचनमू्‌ - ( १।८।१९.) स्वस्ति नाम आशीः, सेमे वा, तस्या.
यनं श्थानम्‌ । र्वश्तति यापु कक्ष ताः सर्वाः स्वस्त्ययनसंन्ञकाः । तातां वाचनं
बरह्मणदवारा पाठनम्‌ । मङ्गस्यकमौरम्मकाटिकमन्पोचारणपृव॑कं तण्डुकविकरिरणम्‌ ।

खक -( १।७।१२ ) छवाति पृतादिकमस्या इति खक्‌ । होमाय यस्यामव-
दागनि गृह्यते स्रा | | |
: हैडम्विक!--( १ ८,१० वृ० ) कोदुज्ञकधान्यविरेषः । ' हरीक ` इति
माषा |

इति बिषमश्चम्दायेकोश्रः।

जम भ पक ०००७०००

81 1424191.