ॐ तत्सहूह्यणे नमः ।

महामुनिश्रीमद्यासप्रणीतं ~)

पद्मपुराणम्‌ ।

[णिरप

( तत्रं षष्ठान्तिमोत्तरखण्डरूपश्चतुर्थो भागः) `
स
तस्त कै० श्री ० रावसाहेब मण्डरीकेत्युपनामधारिभि
। विश्वनाथ नारायण इयते
महता परिश्रमेण बहुतराणि इस्तकानि मेरख्यित्वा
सपाठान्तरनिर्देशं संशोधितम्‌ ।

[1

तु
महादेव चिमणाजी आपटे
इत्यनेन अ
घण्याख्यपत्तने

आनन्दाश्रममुद्रणाख्ये
आयसाक्रैषुद्रयित्वा क.
प्रकारितम्‌ः ।

‡ “ न र ह
¢ ८“ - > ~
9... 9
1 ४५ द

शाटिवाहनशकाग्दाः १८ शद्‌

खिस्ताब्दा; १८९४ व

( अस्य प्वैऽधिकारा राजशसनानुष्------~ स्ताः )
ल्यं समप्रग्न्थस्य चतुिकतिष्पकाः ।

अथ पन॑ ९॥-

१ ् ४;

व्यायविषयानुक्रमः ।

पीकर

तत्रान्तिमं षषटसुक्तरखण्डस्‌ ।

छ (६
[हि ^
4 ४ | ओ >

५ ६ ५ -4^

$ टु 4 शि | ~ १५
णनम्‌, कलसगतेन्द्रकृतनद तुष्टाच्छकरादिन्द्रकृत-

~ सद्ूञ्ामरूपवेरय्राचनम्‌ ;, इन्द्रस्य ब्ुतरुयवद्रन-
यवरङ्रक्ृद्धसक दावम तमतिमल्छधस्य हिवाज्ञयां

,; सागरत्स्वगसिन्धो जारछधरखरूपणाऽऽवरिमाव

जारघरेयभिधायाः कारणव्युत्पत्यांवणनम्‌, जा- ~

(क्‌
7रेधरस्य बाल्यावस्था
भिषेक्रव्णैने वृन्दया सह जार्छधरस्य विवाहव-
णन च व म

® # छ ॐ #

` स्वपितव्यस्य क्षारोदधेमथनकारणज्ञानायन्द्र प्राते जाल-

1

| |
क
१

घरकृतदृतप्रेषणवेणनम्‌ ..*
जारुधरानयाधिदैदयानां देवान्मं च परस्परं युद्धवण-
नम. विष्ण्वादीनां काल्नेम्यादिभियंद्रवणेनम्‌
इन््रवल्येरदरदयुद्र इन्दकृतमुद्ररघातेन बलस्य तत्तदव-
यवेभ्यो हीरकादययनेकरत्नानामृत्पत्तिविणनम्‌, ईन्द्र
कृतवेख्वधवणनम्‌, बलाज्ञया तत्पल्याः प्रभावत्या
नदीत्वेन विपरिणामवणनम्‌

= क 9 8१)

| जालेधरङृतेन्द्रपराभववणेनम्‌, विष्णुजार्धघरयोुद्ध

विष्णुकृतजारुधरमैन्यनाशवर्णनम्‌, जाटेघरकृतदिं-
व्यौषधीयतद्रोभाद्यानयनम्‌, जाकंघरवाणप्रहारेण
विष्णमदछग्रािः, लक्षम्याज्ञया कृतवन्दनाय जालं-
धराय विष्णकृतवरदानप्रतिज्ञा, जाङ्धरप्राथनया
विष्णक्रतजारुधरगृहवासवणनम्‌
सकरल्देवपराजयपुवकजाटंघरसी राज्यवणनम्‌
सक्रर्देवप्राधतदकरकरतसकल्देवतेजोमयचक्रविधान-
वणनम्‌
नारदमखात्पर्बतीरूपातिरयश्रवणपूवेकं संकरं ॑प्रति
जालंधरकृतदृतप्रेषणम्‌, प्रसद्रात्के[तिपरषात्प-

क # क

ॐ # 9

ॐ न वि

# ॐ थै क ॐ @

| >), 2) "१

७०९, ९ ५ भव्‌ः, मय्या ६.
भायारंकरस्य पार्वत्या सवाद
म्राप्ने

जारुधरकरृतपाव्रतीखलकज्ञानपृवेकरं विष्णक्रुतवरन्दादरण-
सेकल्पः. बन्दाया दाया; स्वप्रे जाठधरभिर्टः स्वप्र जालैः ज चक

# * ५ [इ 2,। {१ >

~ --" मनम्‌ , वृन्दाया राक्षसदशेनम्‌ ... ४
१ स्वानचरेण सदह तापर्मैषधारणपुवकं विष्करतं राक्षसा-
दरन्दामोचनम्‌,व्याधदशनभीताया वृन्दायास्तापसव्‌-

|
| षथारिविष्ण्वाध्रम प्राप्तिः, चित्रशालाग्रां भनृशिरआ-
॥
|

लिङ्गनाच्छिरसः सर्वावयवप्रापिरूपकपटतापसासीवौ-

दप्राप्तिपवेकं वृन्दाकरृतचिच्रशाखागमनम्‌ , वृन्दाक्ृ-
तभतमृखचम्बनमाच्रात्तस्य जाठ्धरस्पेण परिणा-
` मवर्णने तेनैव मायाजाटेधरेण सद वन्दारतिवणनं
। च, कदाचित्सुरनतान्ते तापरसवेषध्ारिणं विष्णुं षटवा
` वृन्दाकृततद्ध्सनम्‌ , विष्णु प्रति वृन्दाकृतं त्वद्धा-
| यौया हरणं भविष्यतीति शापदानम्‌, वृन्दीङृत-
तरिष्णुङ्कदूषितस्वशरीरशोषणवणनम्‌, वृन्दाया
योगबयेन्‌ व्रह्मपथगमनम्‌ , ब्न्ददिदस्य तन्सखी-
कृतदाहवणनम्‌ , यत्र वन्द्या देददयागः कतस्त-
त्स्थानस्य वन्द्‌ावनत्वकथनम्‌ ..ल „+ -.
जिवरूपेणा ऽऽगनस्य जारुधरस्य परीक्षा गोरीकृत-
। स्वसखीप्रेपणम्‌ , स्वसखीादशनःलिङ्गनमावराततद्रीय-
¦ च्युत्या तन्मायावित्वनिश्वयेन गोरीकृतकरमलनि

|

न्दो

4
॥
॥
}

1

८ वासवर्णनं गौरीसखीनां भ्रमरकेण परिणामवर्णनं
च, चण्डमुण्डग्रेधितद्तमखात्स्वभायापातित्रय
द्रवणपूर्वकं सङ्कामे जाटघरागमनम्‌ , ५

१० ` जारधरङेकरयोचैद्र जार्यरसेन्यस्थदं यैर्वीरभद्रादी-

| नांच युद्धम्‌, नदान शुक्रङतेुनहजावनद्‌-
दीनेपुवकदा कगम्रेधिनङृत्याकृतं स्वयोनों शुक्रस्थाप-

~^

जने प्रति - ओकिधरक्ृनगननम्‌,
पानत्याश्िन्तो--

तमुलुरद्शनम्‌, स्वप्रदनतस्ताक्र वृन्दाया वनम- `

१६

> | पदमपुराणान्तगताध्यायानां-- | ध

तणा 4 ~ ^ ५. ४
दैलयानां शिवगणैः सह युद्धम्‌, जारुधरहताया माया-

पार्वयास्तत्र मरणदरनेन मोदित्तस्य शिवस्य

ब्रहमकरृतोद्रोधनादयकरतमायाज्ञानम्‌ , रिवकृतजालं-

धरवधः, जांधरस्य दिवसायुज्यमक्तः प्रापिः,
| क॑लासोत्तरदिक्स्थपुरस्य जा्टधर शे.णितपाताच्छो-
। र्त॑परतिसज्ञाप्रा्िः, शंकराज्ञया तच्रत्यमांसानां
¦ म्रभिनीकृतभक्षणम्‌, युष्मत्पृजनात्सकलसिद्ि प्रा-
"६ पिरिति -- मिन धति. रंक तवुरदानधध्ट-----

(अङ, 1 -1| (|

1 | अटपाटात्म्यम्‌ ० "4 ~
अ षदरारमाहात्म्य रम्भः, गकगीतपत्तिकथनाय

९. ५ श [ [8 8 ।
गङ्गामाहात्म्यम्‌, गङ्गायमुनास्तोच्रम्‌, प्रयागस्तो
नम्‌, कदास्ताच्रम्‌, गयामादारस्यम्‌ ४
तुरमीशादातम्यमू्‌_ “~ (हद) 187. [ह [8 द)
मवकप्मादात्म्यम्‌
& ६, .41 त्रस्तव्रतम्‌ [ह [ह 8,
अनप्ररसा, अनट्‌ानमाहात्म्यम्‌, शताः
पात्रापात्रविचारस्याप्रयोजनत्वम्‌ ` ,,,
पानायदानग्रज्ञसा, तडागादुत्सगप्ररता, वृक्ारोपणय्र-
रासा, सत्यप्ररंसा, तपःग्ररसंसा, अध्ययनग्रसंसा
पात्रं दानग्र्य॑सा, मह्यादिदानानां फलम्‌, इतिदटास-
पुराणानां पठनविपिस्तत्फलं च ...
, इतिहासपुराणानां पठने वाचने च महाफयग्रान्िरिलय-

ची ष्क ५४
ॐ # क =
भकु [ } +न
न
[|

„ जाऽऽख्यानम्‌ ~ -~ ~
गोपीचन्दनमाहारम्यम्‌+ गोर्पीचन्दनल्पनप्र
कर्‌ः . ध

कातरककादर्या द्‌ [पत्रतावधानम्‌ तत्फलकथनम्‌

जन्माष्टमीत्रतविधानम्‌---
भूमिदानग्रशंसा, वच्रदानप्रशंसा, गयागमनप्रसंसा,
नीचवृषलक्षणम्‌, दत्ताया वयुवायाः पुनर बुस्तद-
नुमन्तुश्व नरक्गतिः, दिरण्यार्थम्ननकरणे व्रह्म
म्वृहरणे च दृष्टफलम्‌ , पात्रदानप्रशंसा, वाप्याद्य-
१फलम्‌ , जठ्दानफ़लम्‌ , भमिमोदाराणां बलाप-
मनिवदने त्र्यहलयादोधः, दीपदानफलम्‌ ,
तवाहयज्ञादिषु वित्नकनुनरकयातिः, फलमलादानः
ःप्रायापत्रेडनाच स्वगमापिः, नित्यन्नाय्यभिप्रवेक्ि-
सग्रातसहारकोपवासिसतनभुभेशाय्यादीनां तत्त-
फटप्राप्ि कथनम्‌ ~" ~

9

२५५

2 आपाटकृष्मयोमिन्येकादश्षीमादात्म्यम्‌ ,.. ...

३ ०
४,

३१ | भाद्रपदकरृष्णाजकादशीमादात्म्यम्‌
३२। माद्रपदशुक्कपद्मनाभेकादशीमादातम्यम्‌ ...

ॐ >

#

१८ { द्रारथस्य उनैश्वर प्रर त्रयप्राप्तिः, दशगथक्ृतज्नि-
स्तात्रम्‌, रानिस्तात्रपाठफलम्‌ छ

(क

तिस्पृशेकादचीव्रतविधानम्‌, तिस्पृहेका-

दक्षीसक्षणम्‌ $ ३५ 1
एकाददय॒पवासस्यकादश्ीनक्तस्य च फलकथनं तद्वि

धिकथनं च, एकाद्द्युत्पात्तक्रथनम्‌ , ग्राह्ैकाद-

शीत्याज्येकादस्योरेक्षणम्‌ “~ २३8
| उन्पी ल्स्येकारज्ीत्नविधानम्‌ ...„ ३७
पक्षवधिन्येकादशींत्रतविधिः ¦

= -*9 ॥॥

२०|एकाद्रीमाहात्म्यारम्भः, एकादद्यां जगु
रस्य फलं तद्विधानं तटृक्षणं च ... ... |
२१ |उत्यननकादकीमाहात्मयम्‌, जयाप्रिजयाजयन्त्ये
२२| कादशीलक्षणानि -.- -----. ~
मागंरीषदङ्कमोक्षदेकादशीमादात्म्यम्‌
पौषकृष्णसफलेकाद्ीमाहात्म्यम्‌
पीषदुक्रपुत्रदैकादशीमादात्म्यम्‌ ...
९४ | माघकृष्णषटूतिलेकादशीमाहात्म्यम्‌ ...
५ | माघ नयैकादशीमादात्म्यम्‌ ... ...
=< | फाल्गुनकरृष्णविजयकाद्रीमादात्म्यम्‌
| -गडक्रामलक्यकादशीमादात्म्यम्‌ ...
चवेत्रकरष्णपापम ` चन्यक्रा रसमाहात्म्यम
चत्रशृक्रकामदकादश्गीमादात्म्यम्‌ ... ...
रै राखकृष्णवरूयिन्येकाद्शीमाहात्म्यम्‌
वैशाखदूक्कमोहिन्येकादश्चीमादात्म्यम्‌
जपरष्टकृष्णापंरे कादशीमादात्म्यम्‌
ज्येष्टश्क्रनिजलकादरीमादात्म्यम्‌ ... -..

२३

भापाददुक्कशयन्ये कादरमादात्म्यम्‌... ...
श्रावणकरष्णकामिकेकादशीमादात्म्यम्‌ ...
| ्रावणुक्रपुचदैकादरीमादात्म्यम्‌ ...

आधिनकृष्णेन्दिरेकादसीमादात्म्यम्‌... ...
आधिनङुक्कषापा(्ला)द्कृरैकादज्ीमादात्म्यम्‌ ...
कातिक्कृष्णरमेकादशीमादात्म्यम्‌ ... ~.
| कानिकरु्रप्रवोपिन्येकादक्षीमाहात्म्यम्‌ ... ,.
पुरुोत्तममासस्य कृष्णकमलकादरीमादात्म्यम्‌ ...
॥

ह|

पुरुषोत्तममासस्य गछ्रकामदैकादरीमाहात्म्यम्‌, एका-

|

दशी माहात्म्यसमाध्चिः “~ - --" ६५ |
चातुमास्यत्रतानां विधिः ` ६९ ५
। चातुमास्यत्रताद्यापनविधिः “~ -“ ६५

वतरणीत्रतप्रसंसावोधिका मुद्रकभिधमुन्याख्यापि-

तस्य विष्णोमहापनत्तये देवकरतमादिमायास्तो-
त्रम्‌ , आदिमाया्ञया प्राप्तान्देवान्प्रति गौरीलक्ष्मी-
स्वराक्रतं स्वस्वदीजदानम्‌, गायोदयाक्घया देवकृतं

पञ्पुराणान्त्गताध्यायानां--

¦ कार्तिकस्नानविधिकथनम्‌ , परसङ्गात्कलादियुगानां द्य
| त्रादिकथनम्‌ , वायव्यादिचतुर्विधश्तानकथनम्‌ ... ११९

कार्तिके 0 महा कथनम्‌,
का्तिकन्रतिनामनेकवि दि क-

वृन्दाचितास्थाने वीजावापवणनम्‌ =...“ “** १०६
देवोप्तस्वरालक्ष्मगीरीवीजोद्धवच्रीरूपघारि घाच्रीमाल- थते तत्तत्फलकथनं च, कार्तिके पजादिविधिकः-
तीतुखसीनां दशनाद्विष्णुभ्रान्यपगमः, मास्लया थनम्‌ -.. „ १२०
ववरीयाद्याप्राप्निकारणवणनम्‌ , संक्षपाद्धात्रनु- प्रसङ्गान्माघलानमदात््यम्‌ -लुकरक्ष्माहात्म्यम्‌
रस्योमांहात्म्यम्‌, जलठधराख्यानसमाप्तिः ०१० मासोपवासव्रतविधिक्थनम्‌ -.“ -- ... १२३१
कातिकम्रंसावाधक्कटलेपाख्यानारम्मः अ ^ | शालरामश्चिलचनविधेस्तत्फलस्य च कानम्‌, शाल्मा-
मक्िलायां वासुदेवादिमु्तिक्षणानि कार्तिके
सीत्वमापत्रायाः कठहाया फमदत्तनाम्ना ब्राह्मणेन शि नि कार्िके र-
प्रामपूजाया विर्िष्टत्वकथनम्‌ १.

समागमः, धर्मदत्तं प्रति गाक्चसीक़ृतस्वपृवजन्मव-
णनम्‌ ।
द्रादद्याक्षरमच््रपाटपुरःसरं धमदत्तकृतनुलसीमिश्रता-
याभिषकाद्राक्चस्म दिव्यनेदप्राप्निः, राक्षसीनयनाय
विमानसाहितविष्णुगणयोरागमनं ताभ्यां ध्मदत्त-
स्य संवादश्च, अनयाऽन्येन भार्याद्रयेन च सहित-
स्त्वमग्रे द्रारथो भविष्यसीति धर्मदत्तं प्रति विष्णु-
गण्कृतवरदानम्‌ १ 0
धमेदत्तपिष्णुगणसंकादे विष्णु्रतमाहात्म्ये विष्णदास-
द्रिजचाठनृपलारास्यानम्‌
विष्णुदासचोलनृपदयोवेकरण्टगमनम्‌ , म्रद्रटमोत्राणां
[शखा हनत क्र्ककणनम्‌ः
कार्तिक प्रदसावोधकजयविजयपवजन्मवृत्तकथनम्‌ ,
विष्णुगणाभ्यां सह ॒विमानारोहणपूकरकं कलाया
नकण्टगमनम्‌ , कृलहोपाख्यानसमासनिः ---
धृथुनारदसंबादे कृष्णविण्यायैनेकनदुत्पत्तिकथनाय त्रह्म-
कृतयज्ञाख्यानवणनम्‌ , परसङ्गादपज्यपूजने दुर्भिक्ष-
मरणभयानानन्यतमप्राभिवणनम्‌ -करष्णावेण्या-

माहात्म्यकयनम्‌ ५
श्रीकृष्णसलयमामासवाद णकादशीमाधकार्तिकत्रतानां
तुलसीद्वारकयोश्च मगवस्प्रियत्वकथनम्‌ , अकरणेऽपि
संसरगदिव केषांचित्पुण्यपापानां प्राप्निप्रकारवर्ण-
नम्‌ , {
कातिकप्ररसायां महापातक्िधृनेश्वरविप्राख्या-
नारम्भ
धनेश्वरस्य नानाविधनरकदरनम्‌ , कातिकवतिससगा-
द्रनश्वरस्य यक्षलाकगमनम्‌, छ
कातिकव्रतविधिकथनं तत्प्रमा च, अश्वत्थवटन्रतवि-
धिकथनम्‌ , अश्रत्यवरादीनां विष्ण्वादिरूपत्वकथ-
नम्‌ , त॒च्राऽऽख्यायिका च
अश्वत्थम्य दानिवायरानिरिदमगदष्वस्प्ररयत्वेक्ण-

हए

24* {+ ` }

# ॐ ॐ ॐ ॐ ॐ

# = 9 [}

# # ®

1.१ 188।

पं 8 ।

ॐ ०५ ७ # अ क [क

क

अ -

नाह

श्रात्रद्ायायां पिण्डदानग्ररंसा, धात्रीप्ररंसा, कार्पिके
केनक्यादिभिः पजाविधिः कातिके दीपदाना्रेषे-
स्त्ररऽख्यायकाव् श
| दीपावछिनिधि दीपावल्यां त्रयोदद्यादिद्धितीयाः
न्तनिधेषु कर्तव्यविधेकथनम्‌ , दीपावल्यां रण्न-
कर्तव्यप्रिधिकथनम्‌ , यमद्िनीया प्रसा...
१०९ प्रोधिनीभाहारम्यं तच्छतेधच्, भीष्मपञ्च-
कृव्रतविधानम्‌ , कार्तिकमादात्म्यघ्नवणफलम्‌ ,
समाप्ते कातिकमादाटम्यम्‌
बेष्णभक्तिमाहात्म्यम्‌; विष्भक्तिलक्षणम्‌,
विष्णभक्तिदीनानां निन्दा, विष्णभक्तिफयम्‌ .-- ¶~
राटग्रामरिटापूजनफल्याः कथनम्‌ 6 47
अनन्तवासुदेवस्य माहात्म्यम्‌, विष्णुस्मरणत्रशंसा
११२| विष्णुस्मरणभ्रकारः, विष्णुभक्ति प्रशंसा, --- १२
| जम्बद्रीपस्थतीथानां तन्मादात्म्यस्य च कथनम्‌ ... १२९.
| वत्रव्रताम्राहात्म्यम्‌ --- ~. १३०
साभ्रमतमिदात्म्यारम्भः साघ्रमत्युलत्तिकय
११३; नम, साघ्रमतीनीरस्थनीरकण्ठादितीयमादात्म्यम्‌
नन्दिनीर्थक्रपालमोचनतीथमादन्म्यम्‌ १३२
विकीर्णताधभ्रेतनीथगणतीथानां मादात्म्यम्‌ _ १३३
अभ्रिती्थमाहात््यम, तत्र॒ कुकदमन॒पत्याख्या-

|
११४, नम्‌
हिरण्यासंगमतीथमादात्म्यम्‌ , धमावतीसाश्रमतीसंगम-
| पाण्टव्याख्यायिका ॥)
११५, मादात्म्यं तत्र माण्डव्याख्यायेका) माण्ड
। व्यश्यापाद्विदुरनान्ना बृद्रजाताचवतीणस्य यमस्य
११६. धर्मावतीसंगमख्नानाच्ूटन्वमोचनम्‌ ।
| कम्बतीथकपिर्तीधकधारतीयसस्तथारनीथमद्व तीर्थानां
| माटाम्यम्‌, मह्भितीथमादप्म्ये पम्िनाम्न ऋषे-
११० राख्यानम्‌
व्रह्मवरकरनीधमादातम्यम्‌, खण्डनवीथमादान्म्यं तत्र क्त-
ट वधिश्च ध

क क 9 ।,0,88

१२३

8.8

११० दः अज

१२५

१११

® कक

१३१

# # ॐ @ ॐ

द 8। [8 8। 1३8, १ 1 ह 1

१३५

# @ ॐ

१२६

ॐ # ॐ ॐ # ®

# ४ क कषः क)

1

2 #

१३. +

1

#]
4

।

क
कः >
+
॥।

4

॥ #

विषयानुक्रमः।

का, मागे्ापादिमारृह्यकृष्णद्रादव्यां वेतरणी

तविषा २, गोरपद्नुमाहातम्यकथनम्‌
गष्णव्रानां रक्षणं 0 =
“८; रद्रादस्ीत्रतवि रंसबोधकाख्या-

# 9 # * ®

। ६३! मतम नन
नरकमतिप्रतिवन्यकर्दीतरिरात्व्रतविधिकथनम्‌
भगवश्ाममाहारस्णकथनम्‌) पावतीमदेशररसंवादे

विष्णसहस्नाप्स्तोत्रकथनम्‌, एकस्य रमे-

तिनाम्नः ` सदखनाभ्तुल्यत्वक्रथनम्‌ ... =“
र दनयमस्तोत्रप्ररोसा ,..
‡ पार्वेतीनदेश्रसंवःरे रामरक्नास्तोज्क्थनम्‌
धर्मेप्सा, अधमो तीचगतिप्रािवणनम्‌ ..-
५ त्म्यम्‌, गछिकायामाषाटलानम्ररंसा
यिकष्तोजनकयनं तत्ठनविघानफल्यो

\ कथनं च ...
ऋषिपश्चमीव्रतविध्ा तत्फलं च, ततैवाऽऽ्य्या

\ चिका
५ अपामाजनस्तोच्र पनम्‌
\ अपामार्जनस्तोत्रपटनविधानें तत्फलकथनं च, अपामा-

जनस्तोत्रस्य भूरनपत्रटेखनपूरवैकष्रारणावेधानं तत्फ-

,ननयडमन्-चः-त्‌तत्स्तोजस्य वारान जीवः

पानी नाय पठनविपिकथनम्‌... ..*

व्णमहिमकथनं विष्णुमदटामनच््र वरदं साकथनं च, विष्णु-

मादात्म्यवोधग्पुण्डरीकाख्यानम्‌) पएण्डरा
प्राति नारदक्ृतक्लाल्लरदस्योपदेशवणनम्‌

क # न

1 8 । # न छ 8.) # 9

क # ॐ # ॐ # ॐ क ® ॐ ॐ # छ

कै @ क क ॐ ॐ । 2 ।

18३.)

इसिक्षपद्रङ्गामाहारम्यम्‌ 0 . ८ ~
वैष्णवानां लक्षणं तत्प्रशेसा च, विष्णुमूर्तिपू नाफलक-
थनं शालम्रामपूजाफलकथनं घ .-~ “- “^

` दासवैष्णवभक्तानां लक्षणकथनम्‌, रुद्राणां दासत्वस्य
नारदादीनां वैष्णवत्वस्य प्रदसदादीनां भक्तत्वस्य च
कथनम्‌ ... .. र;
चत्रशुककैकादरयां दोलोत्सवविधानम्‌
चत्ररङ्कद्वादयया द्‌परनकमदाटसवाकव्धानम्‌
वेदाखज्येष्टाषाढेषु दृवृश्यनीमहात्सवविधानम्‌
श्रवणे पृवित्रारोपणविधिः, प्रसङासवित्रकरण-
परकारवणैनम्‌ ... .
चेत्रारिपासेषु कमेण चम्पक्रादिपुष्पैर्विष्णुपूजाविधानं
तत्फरुकथनं च ...
कातिकमाहात्म्यमारम्भः) नारदार्नीतकन्पनृक्ष
कुसुमाप्रदानरुसद्यमभामायं कृष्णङरृतस्वगस्धक्रत्प-
वृक्षग्रदानम्‌, सद्भामाक्रेननुखापुरषदरानत्रेणनम्‌,
‹ कातिकप्ररंगावोधकं सत्यमामापृवनन्मकथनम्‌...
~

ॐ क ॥॥ क

178. 188. # ०9 [ह ।

सत्यभामापूवजन्मवृत्तकरथनप्‌ ...
शह्ासुराख्यानम्‌, मसहाच्छद्गायुऱतवेददह्रणव-
णनम्‌, देवान्प्रति विष्णुक तक्नातिकप्रशंसावणनम्‌
मत्स्यरूपधारणपूवकविष्णुकृतशङ्खायुरवधः, प्रया-
गोत्पत्तिणनम्‌ भ अ:
कातिकत्रतिनां शौचप्रलयाचार क्रथनम्‌
काकतिकल्ञानविधिकथनम्‌
कार्तिकवतिनां नियमकथनं कातिकवरतिनां प्रशंसा च
कार्िकव्रतोयापनविधिः ...
मसब्गत्तुलसीमाहातम्यकथनं क्परास्यायिका
नीलकण्ठत्वग्राक्षिवणनम्‌ , जकंध-
रोत्पत्तिवणनम्‌
जङधरकृतदेवपराजयवणठम्‌ ...
देवकरृतविष्णुस्तोत्र वणनम्‌, विष्युजकंवरयोयंद्धवणेचम्‌,
युदधतुष्टविष्णुं अरति जकुषरछृतं भार्यया सदह स्वगु-
हवासरूपवरयाचनं विष्णुकृततादशवरदानं च ...
नारदमुखात्पाव्तीरूपातिरयश्रवणपूवकं जलंधरकरतं
रादोदतत्वेन शंकरं प्रति प्रपणम्‌ , प्रसङ्गात्कीति-
मरखोत्पत्ति्रणेनं तत्पूजाया अकरणे शिवपू-

जाया निष्फटत्वकथनं च रादोषषेरदेगाद्-
वह्वृकरयनम्‌ ॐ

तरतेजोभिः कंकरकृतसदशनश अकरणवुगेनम्‌ ,
रदिवगणानां ददः सह्‌ युद्धूव्‌गनम्‌
नन्यादिमिः सदह कार्नेम्यादनां द्रदयद्धचणेनम्‌ , रिव-

# > ॐ # # #

६८
६९

की

\9 2

छ क 9 । ह 2

\७१

9०५ 8३) [8 8। कक

छै # क 3 +

® $ 9 # ® # ® @ @ 1. त ।
[7

18.१.। कक

४४८

५७९

थै 9 ॐ # 8 । कक क

गणानां देदयकृतपराभववणनम्‌ ५. ०
< १ | दकरकृतदैयपराभववणेनम्‌ , रोकरजरुधरयो्यद्धवर्ण
<\| नम्‌, गान्धश्मायामोचनाद्द्रमोहनपृरःसरं जलधर

कृतं शेकररूपेण पावतीं प्रति गमनमू , स्वदशन-
<२३। मात्राद्रीयच्यतिदरचनेन जरुधरस्य दानवत्वनिश्वय-

पू्कमन्तधनिन पावतीकृतोत्तरमानसगमनम्‌ ,

| पार्यत्यददनेन जरधरछृतं समगभूमा शंकरसमीपं
, ॥ पुनरागमनम्‌, पावतीकृतस्मरणमात्रेण तत्सकराओे
`| विष्णोरागमनम्‌ , पावेतीवृत्तान्तथ वणाद्विष्णुकेतनू-
<९| न्दापातित्रत्यभङ्गविधानसकल्पः ... -.+ ^.

< | िष्णुक्रेतो जलघरसूपधारणपुरःसरं वृन्दापातित्रत्य-
विष्णुरूपदशेनादतिकरुद्ध वृन्दाकृतं

भङ्गः, रलन्ते
८८ | विष्णं प्रति राक्षसकृतभार्याहरणादरुःखितस्य कपि-
सहायवतः रेषेण सह तवारण्यभ्रमणं भवव्विति-
८९| शापदानपुरःसरमभिप्रवेशवणेनम्‌ , वन्दा संस्मरतो

विष्णोस्तचिताभस्मावगृण्टनपू्वकं तनितास्याने

स्थिनिवर्णनम्‌ , देवादिबोधितस्यापि मिष्णोः शा- .

क # $

न्त्यप्राप्निः - 3
९०। तकरकरतजर्टधरवयः, स्करराज्ञेया वुन्दाखयवण्यमाहः

त ^ - स

९१

१००

१०१

१०२

१०३

ध

गीताचनुर्दशाध्यायमादात्म्यम्‌ , तत्रा ऽऽख्यायिकरा १८४ |

भीतापञ्चददाप्यायमादात्यम्‌, तचरा ऽऽख्यायिकरा

| गीताषोडशाध्यायमादातम्यम., त॒त्राऽऽख्यानम्‌
भीतासघ्ठद शाध्यायगादान्म्यं साख्यानम्‌ ... °“
---. मीता्टादशाध्यायमादात्म्यं तत्राऽऽखूयाने च,
; ` समाप्रं गीतामाहात्म्यम्‌
अर्व भगदतपाहात्म्यम्‌
ुर्यवृत्तकथनम्‌ , तत्र प्रसङ्कत्कलिवर्नम्‌, कलो
भविष्यदत्तकथनम्‌, सक्ति्ञाननरार्याप्रा
नारदेन समागमः, नारदं प्रति भक्रिङृतः क्वता-
रण्यस्य स्वपुत्रयोज्ञानवेराग्य्यो जरटन्तरस्य च
- मोचनोपायप्रश्च ५
~ धयति नारदकनतन्मादात्म्यकशनम्‌, सनर्वरा-
स्वक्रतकरादडिचाखनेऽपि बोधाभर्वेदय-
लद्रोधोपायम्राप्यथ सत्कर्मकरणात्तद्रोधोत्पत्ति
८ 1 नारदजनसकरमुनी
गमनं तेभ्य उप्रायालाभात्सनत्कमारान्प्रति
ब, नारदं प्रति सनत्कुमारकरतमानरत्रेतश्रवण-
यकयनम्‌ ऽ 4 ।
गङ्ग द्रार्समीपे कामोदपुरे नारदकृतभागवतसमाहव्ण-
नम्‌, भागवतसप्ताहविधाने चटित भाकपुत्रयल्ञि-
नवैराग्ययोस्तारुण्यप्रापनिर्भक्तेथध दरिदासचित्तेषु
स्थितिः . ॐ ४
सप्तादश्रवणप्रहयसराया गोकणाख्यानम्‌) माकण
कृतेपदेडात्ततितमक्षग्रापिवेणनम्‌
अतिदुष्टस्य गोकर्ण्नातुः कुलटाङनापिप्रक्षपणादृमरणः
न प्रेतत्वप्राधनिकणनम्‌, मोकणक्रतं स्वध्रानु्रत्त्रापन-
यनाय सर्यस्नम्भनम्‌, मप्क्त्यनुगोघन साक्रणद्क-

तभागवेतमप्नादकरणाचद्धातुरमुक्ति प्रापिवणनम्‌

सप्ताहमकरणमकारवणेनम्‌ भागवनप्ररसा

समाप भागवतमाहात्म्यम्‌ `.“
अथ काटिन्दीमादात्म्यम्‌) कालिन्वातीर््य
खाण्डववन इन्द्रकृतयङ्घकररणवणनेम्‌ °“
यज्ञग्रसन्नाद्धमवन इन्द्रस्य वरप्राजिः, भमक्दाक्धया नतर
ब्रह्मादिमकल्द्धेवकरनतननतीथकषत्रादिविध्रनितरणनम्‌
दिवदार्मणः पच्रत्वनन्द्रस्यावतारत्रणनम्‌ रिवश-
सण; स्वपत्रेण विध्णृश्मणा मणा सह्‌ कालिन्द्रातारस्थ-
न्द्रस्य प्रति गमनम्‌ ,विष्णुदामण पुर्व नन्मस्म्रनि
विष्णल्र्मकृनं क्िचदमाणं परनि स्वपूवव्नकथनन्‌,
जिद्चहयामक्तिप्रात्त
निममेद्रोधक्ाथग्नानान्पृवजन्मम्मरणन चिवयामकरनं
विष्णदामणं प्रति स्वदृवंजन्मकथनम्‌, तत्र पत्र

# = ॐ

भागर्गतग्ररसाया

। षि स

ॐ * चै = # क

कि ॥

ॐ # ॐ ॐ > क

[भ

~

५ द

के

पद्यपुराणान्तगीताध्यायानां--

जन्मस्यपितुः श्ुरभनाश्नो वैशहयस

१८५। ख्यानम्‌ अपुत्रस्य तरभस्य ग्रह द
१८६|। कपेरागमनम्‌ , देवकृत शरभं प्रति तद
१८७| स्य कारणकयनं पुच्रप्राप्त्युपायस्य च कथन

प्रसङ्गादेवच्कृतं शरभं प्रति दिल्धपस्याऽऽख
न<रपुप्रयमसगस्य) कथनम्‌, तत्र दियप
वनिष्टाध्रमागमनम्‌ ..=

र दितीयसर्मभ्रसिद्धमाख्यानम्‌, तत्र दिल
| पस्य मोप्रमादवणनम्‌ ४
| देवसाञ्च परा ऽऽराधिनमोायाज्ञयेन््रप्रस्थगमनत्पुत्रं प्राप्य तरं
| काकेन तस्य प्रपश्चक्षमत्वं विज्ञाय सकेरकिधयवेरा-
| ग्यपर्बकं शरभस्येन्द प्रस्थं प्रल्यागमनम्‌ , ज्वरितिस्ण
शरभस्य पान्थेन सहे शिव्रिकरारादृणपूवक स्वगृहे
मागच्छतो मा्ममध्ये राक्षसेन समागमः, इन्द्र॑
स्थनीर्थ्लेन शमितनृप्णाजों क्रिचिद्धि्नान्तानी
पथिकवाहानां गाक्चसकृतमभक्षणव्णनम्‌ द्व ^
वर्तन्प्रस्थजलपानाद्राक्षसस्य पृवजन्मस्मर
शरमराश्चयखसवादः, वादानां पथिकस्य चन्द्रः
जलपानयुष्येनापनृल्युमरतानामपि धनदजकः
नम्‌, राक्नयन शरभस्य पुनचिनदरपरस्यं प्रति म
नम्‌ , इारभस्य पृत्रण समागमः, शरभस्य तः
मरणाद्ररकण्टगयमनम्‌ ध
न दद्र प्रस्था राक्षमस्य मुकिग्रापिव्रणनम्‌ , उन्द्र्रम्थ-
| वीर्थे म्रूनेस्यापि दिवशमण इह पुनजनन्मानि कार-
णम्‌ , रिवदर्मविष्णयार्मणोरिन्दमस्ये वर्तमानयोर्वे
कण्टगमनेम्‌ ... “^

१८८ |

क # 858 । 1.8.)

१८२

[

4

॥ विं 1३8

१९२ |

891 ॐ # क क (4 #।

॥

॥

नद्रप्रस्यगतद्वारकामादान््य आरूयानप्‌, काम्पि
| स्यजगरे पुष्येधुनाभ्नो द्विजस्य रूपगानादयनेकगृण-
| स्तस्मिन्रयामक्तननगरश्रीणां तद्विजञ्यापान्मरणा-

१९३ द |
| नन्तरं राक्षगोन्वप्रापिः, तामा हनुमत्करृतवधे पनां
¦ राक्षर्मत्वप्रानिः, रोगित्वरजाञ्यादयनेकःयाज्यमुणै-
५९..४ ; भन क ४
| रपि युक्तस्य भनु््यागं कुवर्तीनां श्रीणां नीचग-

सिप्रासिवेगनम्‌
१९५५. विमलाशख्यानमर्‌, प्रमहानमित्रसक्षणम्‌
दरशस्थितपूर्वोक्तराक्षसीनां कुनधिद्राह्यणाद्धारक्राज-
टपानखामनात्मस्कप्राभिवणनम्‌ ...
दन्द प्रस्थगतकोदसामादान्म्ये मृकरन्दनाप्नौ बराह्मण
स्याऽऽरूगफानम्‌ तच्रापम्रनयुश्ठनस्य मुकुन्दस्य
वानरं पत्नीं प्रति च वेदायनक्ृनवेदान्तोपदेशः २
कोदात्मजलये वेदायनत्रनास्यिक्नपमातान्मुकुन्दस्य
व्यदेदप्रापिः. सकुन्दवेदायनसंवादे मकुन्दकृतस्वो ८
क) मुकुन्दस्य स्वगति
चष्डकनान्ना नापितस्य ब्राह्मण

क @ # ॐ भ

च # 9

।
1
॥
)

१५६.

विषयानुक्रमः। ५

तीसंगमे संगमेश्वर तीर्थमादात्म्यम्‌ ... १३८ ¦ पृजाविश्च, तत्सत्रे तपश्वरणाद्धनुमतः समूद्रतर-

।मादात्म्यम्‌, तत्र कातिक्यां वेश्यां | पिति 2 - ४ अ 9 १६)
संसारदु-खनादाकथनम्‌... --. ..~ १३९ | चण्डङतीर्थं चण्डश्वरदेवस्य द्रानान्मदाफलप्रापिः .-. १६२
शरत्म्यप्‌ „+ ... ... १४० | गाणपद्यतीर्थेश्राद्धकरणात्सवयज्ञफलप्रािपर्वकपरमग-
तीथमादात्म्यं तेच्र रवित्रतविधिक्रथनं ते- तिप्राक्षिः ,.. .. -- १६२३
च वणनम्‌ ... .,. ... १४१ | वाव्रघ्रीसाश्रमतीसंगमे भस्मगात्राभिधलिद्गपूजनग्रसन्रा- #

मादाल्यं तत्राऽऽख्यायिका च॒ --* १४२| च्छकराष्टम्धवरन्द्रकृतवृत्रवधनिरूपणम्‌, इन्द्रस्य
३। वुत्रवधात्राप्तब्रह्महत्याया अग्न्यादिषु विभागकर-

वमाटात्म्यम्‌ ००० === += १४ त
मती्थमादात्म्यम्‌, धव्रटेश्वरतीथमादात्म्यम्‌, प्र णपवकस्थपनवेणनम्‌, ९०
ङ्त्कृतत्रेतद्वापरकर्ष्वनुकमेण नीलकण्टटर इवे- ब्रह्म्‌ सानसुक्तल्वक्रथनम्‌ ००० ०० ०० १६
वलेश्वरनाममिरीश्वरस्य अ्रकारितत्वकथनम्‌, धव्‌- वर्‌ हूताथमाहात्म्यम्‌ ०“ „= = °=“ १६

१४४ | सगमतीथमादात्म्यं तत्र कतेन्यावैधेनिरूयणं च॒ „. १६
आदित्यर्त यमादात्म्यम्‌ @ 9 भे [8३ 8 । छक क“
नालक्रण्ठतीथमाहात्म्यम्‌ =... ,.न ० ^,

श्वरमादास्म्ये करिराताख्यायिका
> तीथमाहात्म्यम्‌, रविभक्तियुतायाः कण्वसमु-

न्याया भक्दयातेरयवोध
४ (स केमाख्यानर्‌, दुगासदितसाश्रमतीसागरसंगमतीथमादात्म्यम्‌ ...
द्माहपाख्यानम्‌ त “` ““ `“ ससिहव्रतिधानम्‌, तत्राऽऽख्यापिका,
८०. रं र 3 कत्रोजतन्द्रस्यतत्ायष्ल(नम।- नृसिदतीथमाहात्म्यम्‌ इति साथरमतीषाः
शपताल्प्रापिः पादयपताछ्ेणेन्द्रकृतवृत्रव हात्म्यम्‌ ~ “~ "~
र ह ~ १४६ &
तामाहारम्यम्‌) मीताप्रभमाध्यायम, ट
यमादात्म्यम्‌ -चण्डना्रः {कृरातस्याऽ5- व 2 ५ 4
4 .. १२४५७
[यक व | गीताद्वितीयाध्यायमादात्म्यं तत्र देवशमविप्राख्यानं
तीर्थमाहात्म्यं तकुत्पत्तो करणध्रतपाख्या- ह प १
4, 4 दः - 9. -५ 4944
४ ४ गीतात॒तीयाध्यायमहेमवण्नं तत्र ज॒डनान्ना द्विज-
गासाभ्रमतीसंगमस्थचन्दरेश्वरस्य चन्द्रभागाया-
व माहार्म्यम्‌ , „.. „. १५९ न्मन आख्यानं " “~ ध च
7 ॥ गीताचनुथध्यियमाहात्म्यं तत्र॒ कन्ययो ह; ~
पकादतीथेमादहात्म्यम्‌ ..~ --. ^ (न ° ५.
चुमन्दाकंतीथमादात्म्यम्‌, तत्र प्रसङ्गाद्विव्वाश्वत्थाशि- „ "< र । ट
रीषनिम्वेषु रोमृदरिसहलाक्षप्रभाकराणामाधरितत्व- ८ | मीतापवमाध्यायमाहात्न्य तत्राऽऽख्यानं < ˆ“ ¬ ॥
कथनमन्येषां देवानां तत्तदुत्र्ताधितत्वकथनं च, गीताषष्टाध्यायमादात्म्यम्‌, तत्र जानद्चल्यामष-
वृक्षाणां देवताप्रितत्वेनावभ्यत्वकयनम्‌ ... -.* १५१। व्रृपयाख्यानम्‌ ˆ" "" “~ “१५९
नैत्रमाहात्म्यं तेत्र कोटराक्ष्याः पूजनादिविधिश्व, गीतासत्तमाध्यायमाहात्म्यम्‌, त॒त्राऽऽख्यानम्‌ १५७७ |
टराक्षा १ नो तं तत्पटनफ [नि 821 [३8। ¢ त्र * न
न र ५ । मीताष्टमाध्यायमाहात्म्यम्‌, तत्र भावश्मरूयदटि- :५
[त्सः ००० ०० ००५ = १५ € ` *
त प राक्रसी [श्राख्षा- ।
{माद्धात्म्य तदुत्पर्पाख्यायिका च 3.4 १५४ जर्‌ प तददायायाम त्वन्‌ ८ छ
माहात्म्यं तत्र प्रा्चनिशररपूजाविधानं च, क 1 ॥ द
गोततीथसज्ञाप्राप्तिनिदानक्यनायाऽऽख्या- न ४
~ |साख्यानं मीतादशमाध्यायमादात्म्यम्‌ =.“ “^ |
पिका "7" " " ““" 24“ विश्वरूपाभिषगीतेकादशाध्यायमादात्म्यम्‌, त॒ना $5- 5
तीथमादात्म्यम्‌ ... ... ~ . १५६ । ख्य स व
माहात्म्यम्‌ ,. वारकाः ~ न ~ "च १
1 = । + * गीताद्रादशाध्यायमादात्म्यं साख्यानम्‌ ... „~ १८२ (
० * ““ "““ “"" । “ `मीतात्नयोदजाध्यायमादात्म्यम्‌, तत्राखयन्तव्यभिचारि
2८ ४ पत्न्या ।
थमाहान्म्यम्‌ ... च „~ १९० ग्वा दस्तात दुराचाराभिधाया {

प्नन्म्यं तत्र न कुटस्थापिनवाण्नुगागादेव्ये अआर्यानम्र्‌ भ 9 „3 ०० ०० १८३ ६
॥ ५ + ह्ण

|. -„ `. 1पित्रस्थिमन्‌जुषाग्रहणपृवकं बदरीं
गानः 2: ्रचिद्धिप्रस्य तत्सपदेशस्थिलया सेपस्य

[न जगा" ¶ गमनम्‌, ततस्तष्ाह्यणस्य कार-

टन समनं कोडखाप्रभावेण मज्ृषागतमपस्य
म्यप्रापिर णनम्‌
केदास्पाप्तद) अणायतिप्रकृतविष्णुस्तात्रम्‌ , दाक्षि-
णानां देकुण्टममनम्‌ ध
विध्रारितिनीथमादात्म्यम्‌ ,
: तञ, दुश्षलनान्नो ब्राह्मणस्यातिव्यभिचारिण्या
- पथा आख्यानम्‌, तस्या सरणानन्तरमने-
। शतयोपमोगपृवकमोधिकायोाने प्राप्त ध
र्वो्वगोधाद्शनेन तद्विषये कस्यचिन्मुनिपुत्रस्य पुव-
जन्मनि स्वीयमाठत्वन्ञानम्‌, तस्या गोधात्वमोच-

# ० ॥ 1 1 # क)

2 नां स्वपित्राज्ञानसारेण मधुवने मुनिपत्रकृतश्रा-
~ , दान्मृनिपुत्रस्य तन्मातुर्गोधायास्तत्पितामहादीर्ा
¦ | चोमगतिप्राततिः, मुनिमुत्रस्य पितुरपि विष्णुस्तो
> ¶ „कर्त द्िषणुप्रसादेन तल्लोकगमनम्‌ -.“

नपुचस्य पूर्वजन्मनि स्वैरिण्यामुतपत्तौ कारणवणनं

व ग्रसद्राञ्चन्द्रकरतगुरभायधिषणाख्यान च
नद्रप्रस्थगत्तबद्‌रीमाहात्म्यम्‌, तत्र देवदासनाम्नो
4 ब्राह्यणस्याऽऽख्यानम्‌ -.* -“ ^
+ न्द्रः स्थगतदहा।द्वारमाहातम्य तत्र कालिङ्कनामक-
श्ुपचाख्याने च -* `" "* “

भस्थगतपुष्करमाहान्म्यं तत्र पृण्डरीकाख्या-
नम्‌» पुण्डरीकबन्धोभगतस्य पुष्कर प्रभावात्स्व-
ॐ गोद्विमानपराप्तिः ...
„ ‹‡ ‡ भरतःण्डरीकयोः सवाद्‌ भरतकृनस्वपूवेपुण्यकथनम्‌,
गतस्य स्वीगमनम्‌ , पुष्करप्रभावादपुण्डरकगृहं
वरिरणोमासपर्यन्तं स्थितिः, पुण्डरीकस्य सागरुज्य-
मक्ति प्राप्तिः
प्रस्थगतग्रयागमादात्म्यम्‌, तत्र माहिनानाम्न्य्रा व.
, केयाया आअख्यानारम्म मान्या मग्णसम-
ये अयागजलपानादग्रजन्मनि द्राविड वारवममादपा-
भाति ५. 4
.५ शरव्धैमदिष्याः कदाचिन्स्वदयस्यागृरस्थपुस्तक् मृगा.
‡ लदिदर्शनं त्वेन्द्र प्रस्थगतप्रयागदरशनं च, वाग्व-
मैमहिष्याः स्वभत्रा सह प्रयाम प्रान गमनम्‌
दरततन्मदिषीकृतं दरिदरस्ोत्रम, काग्वरमतन्मः
¢ हिष्यौः सलयलोकप्रामिपु्वकं व॑कुण्टगमनम्‌ *“"
नदप्रस्थमतकाकीमादात्म्यं तजा ऽऽख्यायिका च,
छ इन्द्र प्रस्थमाकणमादात्स्य तत्र जरानाम्न्या [भद्ध
पन्या मोकर्णक्ञेत्रमग्णात्यावत्तीससत्विप्राप्त्यास्यार्न
दन्रपरस्यगनशिव्काकीमादातम्यम्‌,त त शिवस्य

द
4 ‡
हैः ध
1

ॐ
# # ® ॥ + # 9 #

9 # ॐ ॥॥ ॥ 1 ॥ 8 त

क क ॐ छ कः

| विषयासुक्रमः ।

विष्णुभक्तराजत्वप्राप्तिवणनमव्रैव तपोविधानदरा-
णासुरस्य रोकरप्रसादश्च, देरम्बनाम्र ब्राह्म
णस्याऽऽख्यानम्‌ इन्द्रग्रस्थगतती्यसप्तक-
माहात्म्यं तत्र वसिष्ठादिसप्तप्रजापतिकृततपश्चर-
णात्तेषां पुत्प्रापि:, इन्दर प्रस्यगतद्रागकायां युध-
ष्टिरकृतराजसयकथनम्‌, भीमकुण्डमादात्म्यं चत्र-
कृष्णचनुर्ददयाभेन्दरपरस्थप्रदक्षिणाफल्म्‌, समा-

रं काटिन्दीमादात्म्यम्‌ -
अथ पाघमाहास्म्यम्‌, गमिपारण्य द्रादरवाधि-
कसत्रागतासितदेवलादिमुनिष्रषटसृतङृतमाघमाद्य-
त्म्यवणनारम्भः ... ध
त॒त्र प्रपङ्गाद्रनवर्णनं म्रगयाकनूर्वपादिवणनं च, दिली-
पकरृतमरगयावणनम्‌ , सरगयाविधानपूचक स्वपुरमा-
गच्छतो दिलीपस्य वुद्हाररातेन समागमः, वृद्रदा-
संनाज्ञया वसिष्ठ प्रति दिखीपगमनम्‌ , वसिष्टदिली-
पसंवादे माधन्नानमादान्म्यवर्णनम्‌ .-. °.
२१० |माधकाददयामुपोपणपूरवकतलाम्य ह्करणाद्छाघ्रमुखतवे
प्राप्तस्य विद्याधरस्य माघशूकरकादसाक्नानात्मुमुख-
त्वप्रािः, माघन्नानप्ररसा -- -
कत्सनाग्नो मनेः पुत्रस्य वत्सस्याऽऽख्यानारम्भ

२०५७

२०८

२०९

[88। ७०५५

२११

क 9

२१२ तब्रह्मचथन्र॑तकनिष्टस्य ब्रह्मचयनियमवतो मातापि-
तपरजारलस्य माघचयश्नानात्पवित्रमनमो वत्सस्य
२१३। मातापि्ना्ञया कावरयुत्तरतद तपश्चय्ाकरणाय
गमनम्‌ , तपश्चरणतुष्रस्य विष्णावत्सन समागमः,
वत्सकृतविष्णस्तोचम्‌ . -* -- =
२१५ [वत्सं प्रति वि्णकरतवरदानम्‌ , वत्सस्य विष्णुकनम्रग-

उद्लाख्याविधानकवणनम्‌ ,खगडुद्प्राथनया कन्या-
णसरसस्तीरे विष्णस्त्थितिवरणनम्‌ -गृहागनस्य खम-
| कराहस्य पित्रा सह सवादः, तत्र॒ गृहाश्रसप्रशमा
सभायाप्ररमा, दुभायानिन्दा, युद्राहयागम्यकर-
! म्याटखक्षणाान अयागयक्रन्द्राह्राद्‌ महान
। ककथनम्‌
उचथ्यनाम्नो
सह माघन्नानाय गच्छन्या गजानुममनादिनस्तन
पटायमानायाः सस्रनः सहु कुपपननन तर्दय-
मानापिनक्रृतज्ञोकश्चवणवृवक्र मृगसुहकृतस्तद्यय-
कन्योन्यापनसंकल्पः, कण्णदघ्रजत्यं सुचावल्कन-
पूर्वकं मृगरहकृनं म्रन्युस्तात्रम्‌ स्वहननाय
प्रासस्य गजस्य मृगयाद्रकृतं माघाष्रदनपुण्याप्रन
गजन्वमोचनम्‌ , दिव्यदं प्राप्तस्य गजस्य मृगनुङ्
प्रति स्वपचवरनक्रथनधृरःसर्‌ स्वमममनम्‌
कृण्डरदध्रजर गगयाद्रकरन्‌ यमस्ताज्रम्र्‌ स्तात्रनेश-
यमान्मृगगटकत मुटूनाटिकन्यायुनरजनावनर्व-

+ > ओ ® # 9 ७ # # @ # छ

२१९

._ ~~ ~.~~---~ ~~~----+-- - -

1 8.2।

मनेः कन्यायाः सवत्तायास्तिमभिः सखीभिः

२१८

२१२

२२०५

२२३

२२४

ट

वरग्रा्थनम्‌, यमङृतं कूपपतितकन्यानामृज्जीवन-
पूर्वकं तत्पितृभ्योऽ्पणम्‌, यमस्तोत्रस्य तिलत्तर्पेणः
पुरःसरे पाटादखिलकामावातिकथनम्‌ ..-
सवृत्तादिकन्याङृतं स्वपितृभ्यो यमपुरीवृत्तान्तकथनम्‌,
तत्र माधमसेऽरूणोदयल्लानायनेकनियमकतणां यम-
लोकं प्रति सुखेन पधा गमनम
मत्र पापकारिणां यमलोके तत्तन्नरकभोगायनेकट्‌
खप्रापिव्णनम्‌, चत्वारिशदेधिकडतनरकाणां कथ-
नम्‌, नरकेभोगानन्तरं कीटादियोनिग्रा्षिवणनम्‌
निद्रायनेकविषयेरायुषरो नाशेन क्षटितिनरकभीलयपाक-
रणाय शालम्रामपूजेकाददयादिवतकरणल््पसाध-
नकथनम्‌ ... .. 5
इतच्रताद्वापरकलिषु मण्डल(चत्वाररिशदिनानि)पादो-
नमण्डलाधंमण्डरपादमण्डल्पर्यन्तमन्‌क्रमेण शारी-
रानवसादनस्‌, कृतेत्रताद्वापरकलिषु कमाच्न्‌र्गण-
तरिगृणद्विगुणेकगुणवुद्धिस्थितिकथनम्‌, पवो क्त ङन्या-
दानां तदानीं कृतेयुग्ित्या मासपगरन्तं स्थितिः
कथनम्‌, यमलोकं गतस्य पुनग्रत्युलोकग्रापतौ
पुल्करनाम्नो क्परस्याऽऽख्यानप्र न
तत्रैव रामङृतवृदधन्राह्मणुत्रस्य म्रतस्य पृनरज्जीध-
नार्यानम्‌
तत्रैव स्वगुरोः सादीपनेर्मतमतस्य पुन
कृष्णे तसमागम्गार पानम्‌
उचध्यकन्यायाः सुवृत्तायास्तियृणां तत्सखीनां च मग
सुरकृतपाण्मिहणस्‌, ब्राह्मादषटवरिधविवाह-
खक्षणानि) यगयदनेककन्येद्राहे सौभरिक्रत-
ववसिदाजकन्यापण्ब्रदणाख्यानम्‌
मगयुङ्मुनेगा दंस्थ्यवणनम॒ ग्रहस्थाश्रिधपकथ-
नम्‌
रसत्ात्पातिवताधर्मकयनम्‌
छगसुङ्गुनेः सुकृत्तादिभा्याचनुषटये पुत्रचनुष्रयोत्पातत
कथनम्‌ , भायाणां पुत्रेषु निक्षेपःूर्वकं सगराद्मनि-
केततेपश्वयावणनं ततो बद्मसेकायनेकलोकोपमो-
गानन्तर श्वतवाराहकन्प ऋभुनान्नाऽवर्तीर्य निदाघं
रति तल्छृतोपदेकषवेणैनं च, मृगदाङ्पजम्कण्डक्रनं
स्वमातृभिः सार्थ काशीं प्रति गमनं काशीप्रशंसा
तत्र मुकण्डुमातृणां मरणं च ...
यूत्रम्राप्ये केततपश्वरणसनुष्रच्छकरान्मरकण्डोः षोडः
शवधप्रमितायुषरोऽपि सुगुणस्य पुत्रस्य प्राप्त
सकण्डुपुत्रस्य माकरण्डेयस्य गुरुसक्रायात्सकल्नेद-
शाच्राध्ययनानन्तरं पितृसुखात्स्वायप्रोऽल्पत्वभ्वण-
पुत्रक स्वसरत्युकालप्राप्िसमये पित्राज्ञया दाक्षिणार्ण-
चरोधसि गमनम्‌, तज स्वनात्ना स्थापिनलिद्गस्य

182, ००

[1 [११। न

७७

दीपनिना

५० ५०४ ०५५

००५ ०५ ०१९

२२९

>

प

४.

९

३

<

१

५

एञ्रवुराणान्तमताध्यायाना-

पूजां विधाय स्तवरनकरणोयतस्य मारकष्डेयस्य
कण्ठे काल्कृतपाङवन्धनम्‌ , मारकेण्डेयकृतशंकर.
स्तुतिवित्नाक्रणप्राथनाया यमकृ तावमानमसष्ूष्णोः
शंकरस्य जि्गादाविभौववणनम्‌ , शेकरपादाहत्या
कालस्य दूरगमनम्‌ माक्ण्डयकृतेग्रृत्युजयस्तौः
वणनम्‌, स्वुतिनुषटंकरक़ृतं माक॑ण्डेयं प्रल-
नकेप्रल्यावध्यायुद्गनम्‌, मगदङ्कमुनिसंततेरेवेतिः

77) 1११) ००५ ५ 1)

वणनम्‌ ...
माघल्लाने अरस्ततीथानां कथनम्‌ , सकेलतीर्थषु मान-
स्ीथस्य मह्वकणेनम्‌, अदहंकारादिरहितस्य
तीथफलप्रा्चिक्णनम्‌ , माघन्नानविधिः, मापे तत्त
हानफ़चव्णनम्‌ , मावे विष्णुपूजाविधिकथनम्‌ ...
माघक्तानग्रङंसायः सत्रनस्यातिदुराचरवतो मापे नवः
दिनसनानाठृत्तमगतिपराप्त्या त्यानम्‌, तत्र प्रस
हञातपुण्यकमेनिरूपरणं पापकमीनिषूपणं च
माघमासप्रञ॑सा माधक्नानयङंसा च, माधमाते कर्त
न्यत्रतिषिः, माषडुकेकादस्मं भीरकादशरी-

वतक्रिधानम्‌

५०४

००४ 1 #॥

३० | शिवरात्रेपाहात्म्यम्‌, व्यजेनाधि शिवरान्युपो-

षण कंखसंग्राप्रार॑यचतं निपादाख्यानम्‌ धि
शिवराजिव्रतिभिक्थनम्‌ ६
माघन्नानात्तत्तत्पातकना वर्णनम्‌ , माघल्नानाटचीक-
नाम्न्या ब्राह्मण्या रेवकरपिलसंगमे माघल्नानाद्रिष्यु-
लोकादुपभोगपूर्वकं ब्रह्मलोके तिलोत्तमानाम्नाऽप्स.

०११ १५४ ७०१

श्रक्रुण्डलविकुण्डलयोराख्यानम्‌) धीकुष्
स्ावकुण्डख्यारतिपापिनोमरणानन्तरं यमलोके ग-
मन तयी: श्रीकुण्डलस्य यमाज्ञया दूतङ्कृतनरक-
पातनं च, विकरण्डख्यमदृतयोः संवादे विकुण्डलस्य
नरकापतने माघल्नानपण्यस्य कारणत्वकथनम्‌,
यमलोके नरकप्राक्षिकरकर्मणां कथनं यमलोकादः
शनकरकर्मणां च कथनम्‌
विकुण्डलयमदृतसंवादे तुलसी वनरौपणस्य यमलोकः
मनाभावे कारणत्वकथनम्‌ , तुलसी प्रशंसा, नरकाः
माप्तये दिवपूनाकथनं तत्रैवानेकदानानां कथनम्‌
नेकत्रतानां कथनं च, नरकप्राकिकरकर्मणां कथ
| नम्‌ ग
विकुण्डल्यमदृतर्सवादे यङ्गाप्रर॑सा, स्वरम प्रातिक
मणां कथनम्‌ , वेष्णवानां प्रशंसा, विष्णुनामस्मः

रणत्य नरक्रगतिप्रातवन्धकरत्वकयनम्‌, उत्तमगतिः

००५ १) ‰5#

)
[नि १। [व 2। ०१ ५

प्रापक्शारग्रामाश्ेखार्चन निधिः, शाल्यामशिलया

¦ मून्यकरणे क्रये च महापातकप्रामिकयनष्, ए-

धप्रमावक्वे तत्कृत साघलानारिपुष्यस्य कारणत्व

क

कादशीत्रतसामध्याहु्गतिनाशकथनम्‌ , भतादरोहे-
न्दियनिग्रहदारिसेवनबणध्रिमधमेपरिपालनतपोद्‌ा-
नाकीतनयथाशक्तेदानानां प्राधान्येन दुरतिनाड-
कत्वकथनम्‌ , पूवजन्मनि यतीनामादरमूृ्वकभोज-
नदानात्तचरणक्षाखनोदकस्य शिरसा धारणाच्ोत्प-
क्पुण्यदानेन विरकुण्डलङ्रतं नरकपतितस्ववन्धरद्ध-
रणम्‌, श्रीरकुण्डलविकृण्डलयौ घ्वगगमनम्‌
+माधमासे सकलजलस्य पत्रित्रत्वकथनम्‌, माधश्नाना-
न्मदाफलकथनम्‌, माघन्नानविधिः, माघे गहाला-
ध्ु॑नस्य विरोषफलग्रापकत्व कयनम्‌ , प्रयागे माघन्ना-
\ नस्य फलम्‌, कादयां गङ्गाखरानफलम्‌ , काञ्ननमा-
विनीकृतमाषत्यदन्नानपुण्यदानाद्राक्षसस्य माक्ति-
भ्राप्त्याख्यानम्‌ “~
पाषक्नानप्रशंसा, माघल्लानासिदाचयोनेरमुक्तिप्रातिवोः
धकर गन्धरकेकेन्यारुयानम्‌, त्र सृशीलादि-
पच्चमन्धरवकरन्यानामच्छादतीर्थे अ्मचारिणो वेदनिः
: भिपुत्रस्य ददननालन्तकामुकतां प्राप्तानां तस्मि-
‡ जासक्ततावणनम्‌, कामस्य दुन वायन्वक्रथनम्‌
भ्नारिपुत्रस्य गन्धर्वकन्यानां चाच्छोदसरसि परस्परं
ध्र॑संवादः गन्धर्वैकन्याप्राधितस्वीयपाणिग्रहणस्य ऋ-
मिपुत्रक्रततिरस्कारवर्णनम्‌, बलत्स्वा हलप्रगन्धरयु-
केन्याः प्रति कषरिपुत्रहृतमृषिपुत्रं श्रति च गन्ध-
व॑कन्याक्रततं पिदाचेवोनिगमनरूपरापदानम्‌ पिडा-
चीनां पिशाचस्य चे लोमशेन समागम वेदनिधि-
ङेतं स्वपुत्रस्य पिस्षाचस्य पिशाचनां च त्योनि
- भुक्तये लामरयार्थनम्‌, लोमशक्रतं पिशाचयोनि

1

००४

#
६,

१४
५

र-स्ववतारस्तत्करतसुन्द्‌ापसुन्द्‌वधाख्यानग्‌ ९ मोक्षणाय माधन्नानरूपोपायक्यनम प्रयागग्रशंसा

†दनिधिलोमंशसंवादे माषे प्रयागल्नानस्य प्रसाबो-
धक भद्रेकनाश्नो ब्राह्मणस्याऽऽख्यानम्‌,
दव्रयुनकरत पपि शाचमाक्षणाख्यानारम्भ 1
आश्रमवणनप देवयुतिकृतनपश्चर्यावर्णनप्‌, देव-
युत प्रति विष्ण्वागमनम्‌, देवय॒तत प्रति विष्णुक-
तेवरदानम्‌, "वथ कतयोगसारस्तोत्रम्‌
दनिधिलोमशसंबादे देवयते पिशाचदरशनं पिराचक्ृ-
तस्वपूतजन्मवृत्तान्तकयनं च, पिशाचं प्रति पिशाच
त्वाप्गमाय देवयुनिकृतं प्रयागे माघन्नानरूपोपाय-
कथन माघन्नानातपिशाचत्वमोक्षणमित्यत्न केरले
सस्थपिराचास्ू्यानकथन च प्रसङ्गातिदाचत्वेभरा-
धिकारणानां कथनम्‌, द्वदुत्युपदेरोन माधे प्रयाग-
पाष्छशाचस्य स्वयोनिमोक्षः, लोमशाज्ञया तेन
पर्वाक्तपिदाचीपचकस्य मिदात्स्य वेदनिभे-
चच्छादमरःश्नानकरणपूर्व दं प्रयागं प्रति गमनम्‌
पभयागस्पानेकवृत्तान्तकथनम, प्रयामे माघ्ा्न-

:

।
२१

२४६९।

२.४८ |

४९

<

° २४.

|
(

॥
॥
|
॥

|

॥
॥
}
1
॥
।

॥
॥;
॥
॥

विषयासुक्रमः।

माया ज्ञानमात्रेण पिशाचस्य पिशाचीनां च पि
साचत्वनाशपूवंकतदीयपुयदेहप्राति लमशाज्ञया
वेदनिधिपुश्रङृतगन्धर्वकरन्यापाभिग्रहणम्‌ एनदिति

दतमवणफ्लम्‌, भाघभाहातम्यसमापि

विष्णमन्््रक्चंसा विष्य्मन््राधिकारितदनभिकारि धेकारिणं ल-
क्षशान विष्णुमच्रस्य देवादीनां कथनम्‌ मन्त्ररत्न-
दीक्षाविधिकथनम्‌ दाक्षारातुराचायस्य लक्षणानि
रिष्यलक्षणाल पतप्तशङ्चक्राङ्नविषि
मद्यदागरे विःएनचकराङनवर्णनम्‌ द्रत
स्यते तदधिक्रारिणां परः धमत्वकथनम्‌

ादायनकिविप्ुक्तिनिरूपणम्‌
तप्तरशङ्कचक्राड्नस्य महाफ़नप्रापकन्वेकथनम्‌,
र्खचकरादरनटीनस्य निन्दा, ऊ वेषुण्टप्रारिणां प्रह
सा, ऊ्वपुण्डविहीनानां निन्दा तप्तञङ्चक्रादरूनस्य
प्रमाणभूत धुतीनां दर्शनम्‌ न
'वपुण्ड्धारणविपिः, उरवपुण्डुधारणप्रशंमा
बाहादिस्थानेषु तत्तदाकरागपृष्डधारणप्रकारः
अवेष्णवीप्रदिष्रमन्तरेण पृनवष्णत्रान्मकेद्रदणय्रक्ाः म-
चरादपि न्यासस्य महन्वणनम्‌, दरताभ्यास-
स्य महक्ववर्णनम्‌ अष्टक्षरमनच्राभ्यामभ्रका-
र, अषटाक्षरमच्रगतोपदार्थनमःपदाधनारायणपद्‌-
थानां कथनम्‌ ...
विष्णुस्वरपवणनम्‌, विष्णुरक्तिस्वरूपवणनम्‌ , धिषा.
दविभतिस्वरूपवणनम <
तिपराद्धिमृनिकेकानां वेणनम्‌, विष्णुव्यृहमेद्वणेनम्‌
महामायाङृतविष्णुस्तोत्रवर्णनम्‌ 3 महामायाप्राथ-
नया तिच्णुकतमृच्टिवर्णनम्‌, व
विस्तरेण सृषटरयुत्पानिकरधनारम्भ योगनिद्रां प्रासस्य
विष्णोनाभिष इजाद्र्यण उत्पनि नद्कृनपिष्य)-

स्तोत्रवणनम्‌ यागनिद्रालागपूर्वकनारायणङनम -
सद्वीपमदिनीयुतदिरण्मयाण्डवर्णनम्‌ दिरण्मयाण्डे
भगवन्प्रवेडवर्णनम्‌ , ध्यानान्ते भगवरद्धाख्गनस्वेद
बिन्दो रुदरौत्पनिचर्णनम्‌ मगवनेच्रादिभ्यशन्द्रम-
यवानुदिगिन्दराभनिवरुणमि्रदेवसाध्यमर्दरनौपयिदा-
लसमुद्गवादिषरूनामुन्यनिवर्णनम्‌ मृखादिग्यो
त्राद्मणादिवणेचनुष्टयोन्पत्तितर्भनम मन्वायुन्पत्तिक
अनम, दावतारकथनम , वकुग्टलोकवर्णनम्‌ वकु
ण्टतलोकग्रामिमाभनवणनम्‌ अघ्राक्षरमन्रजप्कु-
ण्टप्रासितवरणनम्‌ वदुण्टखाकन्यानां वणनम्‌
मत्स्यावनारचरित्रक्रथनम्‌
कूमात्रतारचरित्रारम्यः, स्वदनमासाया यजस-
धन््ापनाद्रजङकृेतनाञ्चदननाद्रष्रस्य दुरबायम इन्दं
प्रति स्ापदानव्नम्‌, द्रासमः रापात्सकङश्रर्य-

172,

^ ९
|

५
क

२५५

99

नाश इन्द्रादिदेवानां विष्ण प्रति गमनम्‌, विष्ण
प्रति देवानां गतस्यैश्वयंस्य पुनः ग्राप्त साधन-
प्रश्नः, देवान्प्रति विष्णुकृतसमुद्रमन्थनकरणाज्ञा
विष्ण्वाक्चेया देवदानवङृतो मन्दराचलस्य समुदरक्षेपः,
समुद्रे कूमेरूपधारणयूरवंकविष्णुकृतमन्दर पवेतथार-
णम्‌, एकाददयामुपोषणपुरःसरं श्रीसूक्तपठनसदितं
दवदानमयमानासयि
कलजगद्धयानकस्य करालक्रूटस्य _वेष्णुनामस्म्रण-
यूवंकं रकरकृतस्वीकारवणनम्‌, ततो ऽलक्म्युत्य-
्तिवणेनम, कखटविरिष्टगृहे कपारास्थिभस्मक्रल-
तुषाह्मरविहितगृहे परुषभाप्रणकतंसंध्याकालस्वा-
कर्मणां गृहे पादशौचाकरणपूर्वकाचमनकर्ृरृहि
तुषाङ्गारकपासाद्मवाल्कावद्चर्मभिर्दन्तधावनकर्त्‌-
गृहे तिलपिष्टादिनिषिद्धवस्तुभक्षणकतृराहे चाल-
षमी प्रति देवजृतस्थिदखयनुमततिवर्णनम्‌, मथ्यमाना-
त्समद्रादवारुण्यादुत्पत्तिः, द्वाद्दयां लक्षम्युत्पत्तिः,
तस्या विष्णुकृतस्वीकारव्णनम्‌, विष्णक्रतं सकर
देवान्प्रति वरदानम्‌ ... .. ड ४3
विष्णुकृतेकादरीद्रादशीप्ररंसा, देवकृतकृमावतारस्तुति
एकादञ्चीव्रतभिधिः, तत्फलकथनम्‌ .. ,“
पाखण्डिलक्षणम्‌, विष््ाज्या दैलयादीनां मोट-
नार्थं रद्रहृततामसशाच्रप्रणयनम्‌, कपिलकणादा-
दिकृतशाच्राणामपि तामसत्व प्रतिपादनम्‌, तामस-
क्ञाल्चपरिगणनम्‌, पुराणानां स्म्रतीनां च साचि
कराजसतामसेतिभेदत्रयकथनम्‌, तामसस्य्रतिषु-
राणानां लाज्यत्ववणनम्‌ इ
वुराहावतारोत्पत्तितत्कारणवरणनम्‌, देवकृतवरा-
हत्तत्रकण॑नम्‌, वरादकतािर्यक्चवपवर्णनम्‌
एसिहावतारपरादुनौवतत्कारणतकृतदिरुण्यक्‌-
शिपुवधवणेनम्‌, ५.८ ४ म
कद्यपकृतविष्णुस्तुतिः, कड्यपं प्रति विष्णक्रतोऽ-
दित्यां स्वस्य पुत्रत्वेन प्रादुभोवसकल्प +
अदिव्या वामनरूपेण विष्णुपरादुर्भाववर्णनम्‌,
यादत्रयपरिमितममियाचनेन वामनक्रतबटिवत्नन-

व्रकारवर्णनम्‌ , तयैव प्रसङ्गादरग्गोतयत्तिकथनं तन्म-
हिमवणने च ...

प्रगुरामचरित्रव्णेनम्‌--- -. -..
अथ रामचरिजारम्भः, तत्र रामावनारकारण-
कथनम्‌ , विष्णवाज्ञया देवानां वानरत्वेन पएथिव्या-
मवतारः, कौसस्यायो रामावतारवर्णनम्‌ , लक्ष्मण-
भरतशचरुघ्नोत्पत्तिवणैनम्‌ , सीताया उत्पातः, यज्ञ-
रक्षार्थ विश्राम त्राध्रमं प्रति रामलक्मणयो्गमनम्‌,
विश्वामितराभ्रमगमनात्मराङ्मध्ये रामकृततारकराकध-
णनम्‌, विश्वामित्रकृतयन्ञे रामकृतो मारीचसुबा-

१०४ (१

२५९

२९३
२६४
२६५

२६६

२६८

( पद्मपुराणान्तमैताध्यायानां--

हवधः, जनक्रारब्धयज्ञदशनार्थ॒विश्वामित्रेण सह
गच्छतो रामस्य चरणरनसा ऽहल्योद्धारः, सीतया
सह रामस्य विवाहः, ऊर्मिकामाण्डवीश्रुतकीतिभि-
रनुक्रमेण लकष्मणभरतरातरुत्रानां विवादः, अयो-
ध्यायं ममनसमये परशगमेण सद्‌ रामस्य युद्ध
परङ़रामकृते रामचन्द्रस्नोच्रं च, रामे प्रति

रामस्य सीताकक्मणाभ्यां वनगमनम्‌, चित्रकूटाद्री
सीतापराधिनोऽपि रारणागतस्येन््क्ाकेस्य राम-
करते रक्षणम्‌, दण्डकारण्ये रामकृतप्रिराधवणैनम्‌,
पञ्चवस्था गमकृतशूर्पणखानासिकाेदः, रामकृतः
खरदूषणच्निशिरादीनां वधः, रावणङृतसीताहर-
णम्‌, रावणजदायुषोयुद्धम्‌, रामक्ृतजगयुसंस्कारः,
रामकृतजवयद्धारः, रामकृतकवन्धवधः, रामकृत-
शावरीतीर्भव्णनस्‌, रामस्य सप्रीवसमागमः, राम-
कृतवालिवधः, दनुमरकृतसीताङुद्धिः, समुद्रतीरे
रामस्य विभीषणेन संगतिः, रामृतसेतुबेन्धनपूं
कलङ्कागमनम्‌, रामकृतरावणवधः, विभीषणे
प्रति रामकृतराज्यदानम्‌, अप्निदद्धसीतया सह
पष्यकविमनिन रामस्यायोध्यां गच्छतो नन्दरामे
भरतसमागमः, रामस्यायोध्यागमनम्‌ ..* “**
रामस्य राज्याभिषेकः शिवृतरामसीतास्तुिः सीता-
त्यागः, रामस्य स्वसखकगमनम्‌ , रामचरितसमा-
धिः .

अथ श्रीकरृष्णचरितम्‌+ बलपमङ़ष्णयोरत्पतिक
थनम्‌, कृष्णस्य वसुदेवकृतं गोकुल नयनम्‌, बल-
रामङ्ृष्णयोनामकरणादिसंस्कारः, कृष्णकृतपूर्तना
वधः, कृष्णकूतशकटासुरबघः, कृष्णक तकुकरवेष-
घारिराक्षखवधः, कृष्णकृतयमलाज्जनमोक्षणम्‌, दा-
मोदराख्याकारणम्‌, कष्णकृतबकासुरवधः, जद्म-
कृतमोगेोवत्समोषालहरण्ानन्तरे कृष्णङ्केतमामाव
त्सादीनामत्पात्तः, ब्रह्मङ़ तकृष्णस्तोत्रम्‌, इष्ण
तकालियमर्दनम्‌, कृष्णङ्तखरामुरादिवधः»गोपीमि
सह ृष्णक्रीडावर्णनम्‌, कृष्णस्य व्यमिचारदोषा
भावेनिरूपणम्‌, स्वोत्सवप्रतिवन्धर्ेनद्कृतसप्तरः
च्रवटेनोमोपादीनां ङष्णकृतरक्षणम्‌, इन्द्रकृतं
देवाय हविषा विधेमेद्येतत्सुक्तव्याख्याभत
त्रम्‌, अकरूरात्वसप्रधितसंदेरश्रवणपुवक बलकृष्ण-
य्रौरन्येषो नन्दप्रमातिमोपानां गोपीना च मथुरां
परति गमनम्‌, मथुरागमनसमये मध्य रकृत
ष्णस्तोत्रम्‌, मथुरायां कृष्णकृतवस्र जञकवधः, बः
कृष्णकरृतकृर्जादेतचन्द्नस्वाकार कंसस्य यन्न
कालायां कृष्णङ्ेतकार्मुकम ङः,

पीडनामकणजवधः, तद्वजदन्तधारणपुरःसर रामः

परशरामकृताल्लदानम्‌, केकेयीवचनादशरथाज्ञया |

विषयानुक्रमः।

द्रष्णयीमच्धयुद्धायै गमनम्‌ कृष्णकृनचाणुरवध
चलरामकृतमष्टिकवभरः, कृष्णङृतकसवघ्र वलराम-
करुतकंसबन्धुचधः कृष्णकरारिनकंमीपवेदेहिकिवा-
नम्‌, अं्ररा-
¦ दीनां तततद्राञ्यदानपूर्वककृष्णकृ तमेदिनीपारनवण-
ए
{लरामहृष्णयोरूपनयनसस्करार बख्कृष्णक्रुन सादा-
परनिनामकगसेधिदयम्रहणम्‌, सादीपनय तदाग्रखन्‌-
यदस्य संजीवनपूवक गुरुदक्षिणात्वेन बलक्ृष्णकृत्‌
दानम्‌, जरासेधकृतं मथुरारोघनम कृष्णस्मरण-
माचरिण दिव्यस्यन्दनग्रान्निः, कृष्णकृतजरानधन-
न्यनाश्चः, जरासंधबरलरामयोयृद्धम्‌, हन्तुमु्यना-
टररामाजरार्सधस्य कृष्णङतं माचिनम्‌, समुद्रे
दष्णकृतद्रारकानिमाणम्‌, कार्यवनद्रष्णयायुद्
तत्र पराट्मुखस्य कृष्णस्य गिरिगदाद् ममन च
ष्णानुयातस्य ऋाल्यवनस्य तत्र यानं मुचक्-
न्दं प्रति कृष्णवद्धधा पादताटनेन तदीयक्रः धटष्टि-
प्राताद्धस्मीभावः, मचुकृन्दस्य कृष्णदर्शनं मृचुरजु-
न्दकृतकृष्णस्तोत्र च ष्णक्कतं मुचुकुन्द ग्रति
दिव्यलोकदानम्‌ ५ 5
श्छामकृष्णाभ्यां सह्‌ जरासंधस्य युद्धे जरामधपरा-
भ्नदः वरामंस्य रबनकन्यया रवदखा सहु विवाहः,
विदभराजस्य भीष्मकस्य कन्याया ररकिमण्या-

कृष्णकृतो्रसेनराज्यानिपिक्रवेणनम्‌ (।

२७०.२७१ स्वदीयसेदेशान्करृष्णक्रतं ररणम्‌, सक््मप्रभूताभ-

सौष्मकपुत्रैः कृष्णस्य युद्धं तत्र भीष्मक त्राणां
ल मन्यस्य च पराभवश्च (2
-य रंक्रिकिण्या सह विवाह
` (भामाकारिन्दीमित्रविन्दाना कृष्णकृतपाणिग्रदणम्‌,
“ ज जाम्ववत्कन्याया जाम्बवद्याः कृष्णकृतपाणिब्रहणं
» तदुपोद्रानमनस्यमन्वकरोपाख्यानवणेन ब
स॒लक््मणानाम्रजितीसुश्षीराना कुष्णकृनपाणिग्र्ण
५ व्णीमम, कृष्णकृतनरकासुगवधः, तत्कारणम्‌ , चल्-
' ब्ररकासरापहतनभिगवनप्रभृनिरन्नार्ना कृष्णकृत-
मिन्द्रायापणम, सत्यभामया मह कृष्णस्य स्वमगम-
नम्र. स्वां प्रत्यदन्परा शर्चकरनपारनातपुष्प्रारणा-
द्र्टायाः सस्यभामायाः कोधरापममाय करष्णकृतपा-
गिजातदहरणम्‌, इन्द्रेण सह कृष्णस्य यद्र तत्र कृ
| ष्णकृतेन्द्रषराभवश्
रकिमिण्यां कृष्णान्प्रयुम्रनामकमुतोत्पा्तः प्रद्युम्रादनिं
रुद्धनामक्रमुते त्पत्तिः, स्वपर ऽनिसद्रस्य बाणपुरवृषा-
| ङतं दरणम्‌, प्रभानि च्रान्तचित्तामु्ां दश्वा

; तत्सखीकृतसकललोकस्थनिकपरुषप्रनिमलि्नमुपां

। प्रति तद्रेखस्य दर्शनं च, घ्वसिखिनवित्रष्वानिर्‌-

द्मलिमां दध्वोषाकृततदालिदनदकनादयमस्याः

्

7 1

पनिव्वेनाभिमत इति निधित्योषामखीकृतं माच.
विरश्रभिरनिषद्धस्यान्तःषुराद्धरणमुषान्तःपुर स्था-
पर च, अनिरुद्ध बाणासुरयायुद्ध नत्र बाणासुरक्र-
तमनिरुद्धस्योरगाच्रेण बन्धनम्‌, तद्रलान्तश्रवणा-
दागलकृष्णेन वाणासुरगृहेद्रारि स्थितस्य द्रस्य
बलरामेण सह्‌ हरयुच्चगताननस्य च युद्धम्‌, दर
व्रपितनापज्वरस्य कष्णघ्रपितज्ञीतज्वरेण -वारणपर
तयोज्यग्योईरिहगज्ञया मकललोके प्रचो दार्ह्-
यद्धार्यानश्नोतुणां ज्वरनिमुक्तत्वकथनं च, सगतस्य
हरस्य मोदृनान्नेण पराजव्रानन्तरं वाणङृष्यचुद
ङष्णकृलबाणवादुवनच्छेदः, पावत्तप्राथनया ष्ण
| कृनमोादटनाश्रमंटारः, दाकरकरतकष्णस्तात्रम्‌ - राक्र
रप्राधनया कृष्णकरतबाासुरमाचनस, बाणानुरद्‌-
त्योषयाऽनिरुद्रस्य विवाहः, अनिरद्रन महद
कृष्णस्य द्रारकां प्रति गमनम
कृष्णक्रतः पौण्डकवामुदेवस्य तन्मुतस्य च वध
कृर्णत्ररणया मीमनेनङ्नज्ञरामंधव्धा्यानम्‌
धमराजक्रतराजमृय कृष्ण न{शञ्पाटवधा-
स्यानम्‌) सथुराया कृष्णकतदुन्तूवर्वजवधः
कृष्णग्रसादाच्रन्दमोवजस्थमचलसाकार्ना वैर्कुण्डम-
मनवर्णनम ृष्णकृतं यदात्र ऽतिदग्द्रियश्चचदान-
वर्मन, पाण्डवकरवयुद्धे ऽरुनरथे कृष्णङनमार-
ध्यवणनमजने स्वदरक्तिमतेदयाप्नेनेन कारव्पस-
भव कारथिन्वा कृष्णकृते पाण्डवान राज्य स्था-
पनं च, कृष्णे द्वारकायां स्थितै मरनं पात्रर्वापके
पुत्रमादाय कस्यचिद्राद्यणस्य कृष्णद्रायागमनं तदा"
नीमेव कृष्णददीना यानस्य ऽऽममन ऋ, अञ्ज
नस्य ब्राह्मणाय तद्राल्कदानम्रनिज्ञा, अर्जजनग्रनि-
ज्ञामाफल्याय कृष्णङ्कतं वेकृष्ठातपत्रपटूकमार्मीय
ब्राह्मणाय नदेर्षणम, अर्जनस्य स्व्रपूर्री प्रति गम-
नम. कदायद्र्ाराय नमदार्वरागनङष्णकुमार्‌-
। कनः साम्वाभिधेस्वन्नानरं सावप ऋत्वा तेवुदर
` काष्णीयमे मृमल बद्ध्वा कण्वयमीपमानीयं कण्वं
; ग्र्यस्याः पुञचः खीवा जनिष्यन इन पश्च
| अनेन युष्मनषय हति कण्वङ़न नान्प्रात गापदरा-
नम्‌. तनः कृष्णकरनो मुस्टस्य चण क्रत्वा र्गद
क्षपः, मुमलन्ुणान्कादेल्पान वद्रान षन
नमत्तानां यादवष्नां मुन तपप्कायाप्रटय पवद
परस्यरे हननं तथ नप्रादद्‌
रान्मुमलोषा पर चवा न्त म्यवापाचरि पमन न
णस. कस्पनसच्छः यःया नेन्पारक्दपाग्ण
निष्त आल्मानं एवन्तयतः कणस्य पद पन
निधादक्रना चण प्यः अद $ न
निषादक्ने सुषव्नम सनद

प्रयः "शू

५) ९१

१२

राभ्यामुत्थाप्य न त्वयाऽपराद्रामिति कृष्णकृतनि-
धरादाश्रासनम्‌, निषादस्य वैकुण्टगमनम्‌, दास्कप्र
पिनमदेशादागताजुनं प्रति कृष्णकरता रकिमण्याय-
ष्रभा्या आनीय मच्छरीरे प्रेषयेदयाज्ञा, कष्णकृतं
मानुष्देहलयागपूर्वकं स्वठोकगमनम्‌, अरतरनमृखा-
तृष्णवृत्तान्तश्रवणाक्कृष्णख्ीणां वमुदेवोग्रसेनादीनां
सकल्यादगन्यं च कष्णसमीपमागमनम्‌, वमुदेवो-

ग्रनेनादीनां वैकुण्ठगमनम्‌, यादवच्ीकृतमसि प्रवेश
नम्‌, सकल्यादवानामज्जनकृनमौध्वैदेदिकम्‌, दार-
कपारिजाततर्युधमांदीनां स्वगगमनम्‌, द्रारवया
उदधौ निमजनम्‌ , अरजनेन सह गच्छन्तीनां कृष्ण-
पर्तनानां दस्युकरतं हरणम्‌, दस्युप्रनीकाराक्षमत्वं
स्वस्याऽऽलोक्य कृष्णेन सह ॒स्त्रस्यश्रय गताभेति
सःत्वाऽरजुनकृतं स्वपुरगमनम्‌, कृष्णावतारस्य

पद्मपुराणान्तर्मताध्यायविषयानुक्रमः ।

सक्रखावतारेषर मृ्यत्ववर्णनम्‌, वृष्णमच्रमरिमवर्ण
नम्‌, ००० ०० ० ०० = न्ने
पिष्णुपूजाविधानम्‌, वैष्णवाचाग्कथनम्‌ -.. ““~
| दंकराज्ञया वामदेवादुपदेशग्रहणमूवकै धावतीकृतं विः
। ध्णुपूजनम्‌, रामनाममादात्म्यम्‌, रामचन्द्रस्याष्रो
| त्तरशतनामस्तोत्रं तत्यञनफ़लं च १

4
1

प्रतप्नशङ्गचक्ादूनग्रशंसा, विष्णुपरजाप्रशंसा, ऊध्व-

पुण्डादिधारणविधिप्ररसा, भृगोव्यमन्त्रसकलक-
| पिकृतविष्णुपूजनस्‌, एतदाग््यानश्रवणपटनफलम ,
| पएतन्पुराणस्य सुवणकमलेन सह॒ दानिऽश्रमेघ्रफल-
| प्राप्तिः, वसिष्ान्मच््रप्रािपृवकविष्णुपूजनादन्ने
| दिीपस्य हरिपदगमनम्‌

। कृतं विष्णुस्तोत्रम्‌, विष्णोः सर्वात्तमन्वकथनम्‌,
~ „ध

इत्यु्तरखण्डाध्यायान्तग॑तविषयानुकरमः समापनः ।

शिवस्य योनिलिद्गस्वरूपप्राप्तेः कारणम्‌, मृग॒- .

७९८

+
4 1
(4

| ` कदा नारदो लोकान्पयरन्भगवत्पियः । गतोऽद्रिं मन्दरं शंभुं भ्रं किचिन्मनोगतम्‌ ॥

|
ईः
9१ {3
५ ¦
(क
ट १
१
थ:

श्रीः ॥
महाम॒निश्रीन्यासप्रणीतं

पद्मपुराणम्‌ । ।

- > ऊष्म 69 व

तत्र षष्ठमुत्तरखण्डम्‌ ।

भय प्रथमोऽध्यायः ।
[+ऋषय उचः
दतं पाताखखण्डं च% त्वयाऽऽख्यातं विदां वर । नानाख्यानसमायुक्तं परमानन्ददायकम्‌ ॥ ?
अधुना श्रोतुमिच्छामो भगवद्धक्तिवधेनम्‌ । पामे यच्छेषमस्तीह तदूबरहि कृपया गुरो ॥ २
सृत उवाच--
श्रणुध्वे मुनयः स्वै यदुक्तं शंकरेण दि । पृच्छत नारदायैव विन्नानं पापनाशनम्‌ ॥ ३

न्ट

नत्राऽऽसी नमुमानायं प्रणिपलय शिवाज्ञया । उपविष्टः समादिष्ट आसनेऽभियुखो विभोः ॥ ^

ह ॥

मच्छ इदमेयेशं यन्मां पृच्छय सत्तमाः ॥ ६
9
५१ पावेतीश जगदुरो । भगव येन स्याचन्ममाऽऽदिक्ञ] ॥ ७
न वाच--

¢

शृणु नारद वक्ष्यामि पुराणं वेदसंमितम्‌ । यच्छत्वा सवेपापेभ्यो मुच्यते नात्र संशयः ॥ ८
थथमोत्तरकीतिः स्यात्पावेल्याख्यानमेव च । जारुधरं तथाऽऽख्यानं श्रीशेराख्यं ततः परम्‌ ॥
इरिदरारस्य व्याख्यानं विष्णुपादोद्धवां तथा । परयागतीयं ते वक्ष्ये दशाश्वमेधिकं च तत्‌ ॥ १०
तुलसीमदहिमा चेव शङ्धचक्रगदादिक्रम्‌ । द्वारकायास्तथाऽऽख्यानं महोत्सवविधिस्ततः ॥ ११
तडागजं तथा पुण्यं वापीकूपप्रपादिक(ज)म्‌ । गाणपत्यं ततो वक्यं वेष्णवागममेव च ॥ १२
जीणाद्धारस्य माहात्म्यं मन्दाकिनीसमागमम्‌ । साभ्रमत्यास्तु पादास्म्यं माहात्म्यं तीरज तथा

क्ीश्द्राणां तथा धम यथोत्तरथ पारणम्‌ (?) । उमामहेशसंवोदे भोक्तं नामसहस्रकम्‌ ।॥ १४
कंलासतः समानीतं नारदेनाग्रजन्मना । खोकानां ब्राह्मणानां च क्षत्रियाणां विदोषतः ॥ १५

कषीशुदराणां विशेषेण पठितव्यं समाहितैः । इदं पवित्रं परमं पुण्यमायुष्यवधनम्‌ ॥ १६

+ धनुिहान्तगंतग्रन्थस्थाने ङ. पुस्तकेऽभ्रे सिखितो प्रन्य उपरभ्यते- नारायणं नमस्छृत्य नरं चैव नरोत्तमम्‌ ।

.ैवीं सरस्वती व्यासं ततो जयमुदीरयेत्‌ । मन्ञानतिमिरान्धस्य ज्ञाना ञ्जनशटाकगरा । चक्षुरुन्मीचितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ।

¢ भत्र चक्रारेणानुक्तं शिखण्डं (करियाखण्डं) समुच्चीयते ।

१. स्यात्पव॑ताख्या" । २ ब. (द्रवं त! ३ सष. म तथा वन्येश्च। न. म तधा ल्याज्येश्च ।* म. "वादं भोः।

१२३६ पहायुनिश्रीर्यासप्रणीर्त-- [ ६ उत्तरखण्डे

पठितय्यं विशेषेण विष्णोः सायुज्यमाुयात्‌ । विष्ण नौमसहरसं तत्पावनं भुवि विश्रुतम्‌ ॥ १७
चतश्विशतिमूर्तीनां स्थानकानीह संवदे । तेषां च मातापितरावन्तरं च ब्रवीम्यहम्‌ ॥ 9८
गोत्रं वेदांश्च तेषां वै कमोणीहं तथेव च॑ । सियस्तेषां भवक्ष्य्भ यथाविज्ञानदशेनात्‌ ॥ १९
चतुर्धिशसेकाद शीद्रादशीनां परभावताम्‌ । गोदावयांश्च माहा शङ्खचक्रादिधारणम्‌ ।॥ ` २०
ब्राह्मणानां विशेषेण धारणं बिषिपूर्वकम्‌ । ययुनायाश्च माह गिलिकायास्तथा मुने ॥, २
वेत्रवत्याश्च माहात्म्यं वच्म्यहं ते न संशयः गिद्धितीर्थोद्धवं पुण्यं शिलकषत्रं महच्च यत्‌।{२२
शूएतत्स भवक्ष्यामि खण्डे धुत्तरसंश्षक । अबुदेश्वरमाहात्म्यं तत्र तीथोदिकं च यत्‌ ॥ , २३
सरखत्यां्च माहात्म्यं सिद्धक्षेजादिकं च यत्‌ । पद्मनाभसमुत्यत्तिस्तुरस्याश्वैव धारणम्‌ ॥
गोपीचन्दनमाहात्म्यं धटपजा तथैव च । निरज्ञनस्य माहात्म्यं तथा विन्गानदशेनम्‌ ॥ नि 4
तत्र दीपप्रदानं च ध्रषदान प्रिरेषतः । कारतिकस्याथ माहात्म्यं माहात्म्यं माघं तथा ॥

सर्वेषां च व्रतानां च माहात्म्यं विधिपुरकम्‌ } शृणु नारद वक्ष्यामि जगन्नाथाख्यमुत्तमम्‌ । २]
यद्ृषटरा मुच्यते खोक ब्रह्महत्यादिपातकात्‌ । यत्र सिक्थं तथा भुक्तं पारल)।किकदायकम्‌ ॥
ब्राह्मणा यत्र भुञ्जन्ति बेदशास्रविशारदाः । अन्येषां चैव ोकानां का कथा चैव सुव्रत ॥२
पञ्चविशञत्यत्र नागा नतेक्यो विव्रिधास्वथा । ब्रह्महत्या बाखहत्यी गोहत्यानां (ऽपि) तथेव च
ताः सवां विलं यान्ति जगनाथस्य दशनात्‌ । जग येव्युचरजन्तमहापापैः भपुच्यते ॥ ₹े†
विष्णोः पूननकं पुष्पस्तैस्य माहात्म्ययुत्तमम्‌ । पतर॑तानां वणनं च देशानां बणनं तथा ॥ `
गोपूननादिमाहात्म्पं सिद्धानां चेव पूननमू । सिक्थे दत्ते तु यत्पुण्यं सवं संप्रवदाम्यहम्‌ ।
कदटीगमेदानं च हक्षदानं ततः परम्‌ । अश्वदानं हस्तिदानं जपमाहात्म्यमुत्तमम्‌ ॥
मव्रदीक्षागमश्चव गुरोलक्षणमेव च । शिष्यस्य लक्षणं पोक्तं यथा पाराणिका विदुः| 5»
चरणे द्कमाहात्म्य पितश्राद्धादिक च यत्‌ । पितक्षयाहे दानं च नीलोत्सगेविधिस्ततः ।॥
ग्रहणं चन्द्रसूयस्य तत्र दानं च यद्धवेत्‌ । शालग्रामस्य माहदारम्ये महारम्यं मास्यगन्धयोः ॥३
दरम्येकादशरीवेधं द्रादशींहरिवासरम्‌ । तेषां चव तु माहात्म्यं रद्रनामादिके चयत्‌॥ ३
मथुरायाश्च माहात्म्यं ढुरुैत्रादिक तथा । सेतुबन्धस्य चाऽऽख्यानं श्रीरामेग्वरजं तथा ॥ ३९
त्यम्बकस्य च माहात्म्यं पञ्चवटयाश्च यत्फयम्‌ । दण्डकारण्यमाहात्म्यं शृणु वाडवसत्तम ४०५
दण्डकारण्यमाहात्म्यं वरिहोत्पत्तिकरारणम्‌ । गीतायाध्वैव माहात्म्यं तथा भागवतस्य च ॥ ४१
कालिन्यया्व माहात्म्यामिन्द्रुभस्थस्य वणनम्‌ । रक्माङ्गद चरित्रे तु महिमा वेष्णवस्य च ॥ ४
वेष्ण्रे हयकथुक्तं तु शृणु वाडवसत्तम } ससागरां च पृथिवीं दसा चैव च यत्फलम्‌ ॥ ४
त्फलं समवाम्नोति भुक्तं हयक तु वष्णवे। साचिकाः स्वसपन्ना राजसाः कामुकाः स्मृताः
तामसा अधमाः परोक्ता वेष्णत्रानां तु लक्षणम्‌ । ब्राह्मणा वेष्णवा ये तु बेदधमपरायणाः ।|४८

० -्----- ~ -क्~-------- ------=~---~ ~ ~~~ ~~ ~

> अयं शकरः क्चित्रास्ति । ४

१अ.च। श्रिय । र क. म्रनव्रिजम्‌ । २ कस. च. क्ष. ट. त्म्यं ग्धिः । कं. ख.च. ज. ञ्च. ट. ग्टिती ४
द्वं । ५ न. ्यादिमा'। ६ क. च. ज. स. पदपू । ७ क.ख. च. ज. न्न. नं तथैव च। काः। ८ इञ. न, श्या इ!
गोनां तः । ९ क. ख. च. ज. ज्ञ. स्तन्माहात्म्यमपिव्रुवे।प"। १०. म्‌ । सेवनादनु यत्पुण्धं तत्सवं प्र" ! ११
त्म्यं तथा निमौल्यगन्धनम्‌ । इ” 1 १२. "यम्येका"। १३ख च. न च्च. "स्य मादा स्म्यं श्रीः । ।
| इ

९ तीयोऽध्यायः ] पञ्रपुराणम्‌ । १२३७

तन्माहात्म्यं भ्रवक्ष्यामि यथोक्तं चेव नारद । विष्ण॒निन्दारता ये च वैसुरोभेन सत्तम ॥ ४६
तेषां पापं तु वक्ष्यामि सांपरतश्ृषिसत्तम । उ्वाखागुख्यास्तथाऽऽख्यांनं हिमरशेठेक्षणं तथा ॥ ४७
बह्योत्पत्तिस्तु वे यत्र तं प्रदेशे वदाम्यहम्‌ । कायस्थानां समुत्पत्ति गयाग्याख्यानमेव च ॥४८
मदग्धरस्वरूपं च फट्गुबणंनमेव च । एतेषां चैव माहात्म्यं पारे ष्टं तथा श्रतम्‌ ॥ ४९
बोधस्वरूपं च सकत्केर्य॑श एव च । रामगयाया माहात्म्यं तथा पेतरिखाभषप्‌ ॥ ५०
ह्यणश्च तथाऽऽख्यानं शिखाख्यानं वदाम्यहम्‌ । व्रह्मयोनेस्तथाख्यानमक्षयाख्यवटस्य च।।५१
श्राद्धे तत्र महत्पण्यं तत्सवं च वदाम्यहम्‌ । महेश्वरे छतां भाक्त विष्णुना च महात्मना ॥ ५२
अद्यापि कार्यां जयति महारुद्रो ह्यनामयः । माहास्म्यं च ततो वक्ष्ये सागरस्य हि नारद ॥५३

विरतपेणजं पण्यं यवजं पुण्यमेव च । तुलसीदलसंयुक्तं तण देवजं तथा ॥ ५४
तन्माहात्म्यं परवक्ष्यामि यथोक्तं ब्रह्मणा मम । शाङ्भनादस्य माहात्म्यं पुण्ये चासंख्यसैज्नकम्‌ ५५
रवेवारस्य माहात्म्यं योगस्य विष्ण॒पज्ञकः । वेधृतेमहिमाचैव व्यतीपातस्य वै तथा ॥ ५६
एतत्सर्व परवक्ष्यामि यथोक्तं चेव नारद । अन्नदानं वखदानं भृमिदानं तथेव च ॥ ५७

शय्यादानं च गोदानं तथा हषभमेव च(?) । जन्माष्टम्याश्च माहात्म्यं मत्स्यमाहारम्यमेव च ५८
कूममाहात्म्यमन्रोक्तं वाराहस्य तथैव च । माहारम्यं च गवादीनां दानानां भवदाम्यहम्‌ ॥ ५९
भमहदाख्याने च मादीनि दानानि सव वदाम्यहम्‌ । परहादमुख्यभक्ता ये ये केचिद्धावि विश्ताः
तन्माहात्म्यं ततो वक्ष्ये शृणु द्‌ वपिसत्तम । जागरं चेव यत्पुण्यं दीपदानकरृते च यत्‌ ।॥ ६१
महरेषु पृथक्पूनाफरं दवषिपत्तम । पर मस्याऽऽख्यानं रेणुकाया वधस्तथा ॥ २
ब्राह्मणानां भूमिदानं रामेणेव च यत्कृतम्‌ । रामस्याऽऽश्रमज पुण्यं बदाम्यहमरशेषतः | ६३
नम॑दायास्वथाऽऽख्यानं पुण्यं पूजाऽनयोस्तथा । दानं वेदपुराणानामाभ्रमाणां निरूपणम्‌ ॥। ६४

हिरण्यदानं पुण्य च ब्रह्माण्डदानमेव्र च । पद्मपुराणदानं च खण्डानां व्यक्तयस्तथा ॥ ६५
प्रथमं खृष्टिखण्दं +च द्वितीयं भूमिखण्डकम्‌ । पातालं च तृतीयं स्याचतुथं पुष्करं तथा ॥ ६६
उत्तरं पश्चमं भाक्तं खण्डान्यनुक्रमण वे । एतत्पद्मपुराण तु व्यासेन च महात्मना ॥ ६७
ङृते छोकहिताथोय ब्राह्यणश्रयसे तथा । श्रद्राणां पुण्यजननं तीव्रदारि्यनाशनम्‌ ॥ ६८

मोक्षदं सदहदं (दा) चौ ऽऽञ्ु कस्याणप्रदमव्ययम्‌ । श्रता दानं तथा कुय।द्विधिना तत्र नारद ६९
इति श्रामहदहापुराण पाद्म उत्तरखण्ड मर्हृश्र्‌नारदसवाद्‌ चजममुचया नाम्‌ प्रधमाऽप्यायः ॥१।)

आदितः शोकानां समण्ङ्ाः

अथ द्वितीयोऽध्यायः ।

------~-~~----

महश्च उवाच-
एकलक्षं पञ्चविशत्सहस्राः पवेतास्तथा । तेषां मध्ये महत्पुण्यं वदरिकाश्रममुत्तमम्‌ ॥ ,

~+ ------ --~ ---- --~-------*-~~ --- --"- ~--~ ----+--- =>

#* इदमर्धं “फः” “2” पस्वकमोरेव टद्यते क त्वसंगतम्‌ । + अत्र चक्रारेणानक्त ब्रह्मखण्ड ग्रद्धम्‌ ।

१क. सख. च. ज. क, द्रव्यछोमेन । फ. कामलोभेन । २ ड. “ने मदमा रावणस्तथा । त्र । ३ च. ज. पुण्यं पितु-
त्णमक्षयम्‌ । तु" । इ. पुण्यमश्वमेधसतमं ततः । तु । क. ख.च.ज-स्ष. म्‌) स्वर्गखण्डं तृतीय स्याततृयं पातालसं-
ज्ञकम्‌ । उ“ । ५ च. चाग््य॑ क“) ६ ड. "म्‌ । कदरीना ।

१२३८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे
नरनारायणो देवो यत्र तिष्ठति नारद । तस्य स्वरूपं तेज वक्ष्यामीह च सांप्रतम्‌ ॥ >

हिमपर्वतश्युङ्के च छृष्णाकारतया द्विज । पुरुषौ ततर वर्तेते नरनारायणादुभो ॥ र
श्वेत एकस्तु पुरुषः कृष्णो दयेकस्ततः पुनः । तेन मार्गेण ये यान्ति हिमाचलकृतोद्यमाः ॥ ४
पिङ्गलः ग्वेतवर्णश्च जयाधारी महान्धथृः । कृष्णो नारायणो छेष जगदादिरमहापयुः ॥ ५

चतुव हुमहाश्रीमान्न्यक्तोऽव्यक्तः सनातनः । उत्तरायणे महापूजा जायते तत्र सवत ॥ ६
षण्मासादिकपयैनप(?) पूजा नैव च जायते । हिमव्यापं तदा जातं यावद दक्षिणं भवेत्‌ ॥ ७
अत एतादृशो देवो न भूतो न भविष्यति । तत्र देवा वसन्तीह ऋषीणां चाऽऽश्रमास्तथा ॥ ८
अग्निहोत्राणि वेदाश्च ध्वनिः परभ्रुयते सदा । तस्य वै दशनं कार्यं कोटिदत्याविनाशनम्‌ ॥ ९
अलकनन्दा यत्र गङ्गा तत्र सानं समाचरेत्‌ । कृत्वा स्नानं तु वै तत्र महापापात्यमुच्यते ॥ १०
यत्र विन्वेश्वरो देवस्तिष्टलेव न संशयः । एकस्मिन्वत्सरे तत्र स॒तपस्तप्तवानहम्‌ ॥ ११
तदा नारायणो देवो भक्तानां हि कृपाकरः । अव्ययः पुरुषः साक्षादीश्वरो गरुडध्वजः ॥ १२
युभसन्नोऽत्रवीन्मां वै वरं वरय सुव्रत । य॑ यमीप्ससि देव त्वं तं तं कामं ददाम्यहम्‌ ॥
त्वं कैलासाधिपः साक्षादुद्रो वे विश्वपालकः ॥ १३
सद्र उवाच-
अल गृहामि भो देव स॒मसन्नो जनादेन । दरौ वरौ मम दीयेतां यादे दातुं त्वाषिच्छासि। ॥ १४
तव भक्तिः सदैवास्तु मक्तराजो भवाम्यहम्‌ । स्थे खोका श्वन्त्वेवमयं भक्तः सदैव दि ॥ १५
तव प्रसादादेवेश युक्तिदाता भवाम्यहम्‌ । ये लोका मां भजिष्यन्ति तेषां दाता न संदायः।॥१६
विष्णुभक्तं इति ख्यातो रोके चैव भवाम्यहम्‌ । यस्याहं वरदाता तु तस्य युक्तिभविष्यति १७
जटिलो भस्मलि्ाङ्गो हाहं च तवे संनिधौ । तव देव भरसादेन रोके ख्यातो भवाम्यहम्‌ ॥,१८
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्ताखण्ड उमापतिनारदसंवादे बदरीनारायणमाहात्मये रदरप्रसादो नाम द्वितीयोऽध्यायः ॥ २| ॥
आदितः शोकानां समश्वज्ञाः-- > १७६०

=-=

अथ ततीयोऽध्यायः । ॥
‰

सृत उवाच--
एकदा नारदो दर्रे पाण्डवान्दुःखकरशितान्‌ । ययं काम्यवनं विप्राः सल्छृतसतेरयथाविपि ॥
अथ नता युनिश्रष्ठं युधिष्ठिर उवाच ह ॥

युधिष्ठिर उवाच-
भगवन्कर्मणा केन दुःखान्धौ पतिता वयम्‌ ॥

सूत उवाच--
तमुवाच ऋषिदुःखं तयज त्वं पाण्डुनन्दन । सुखदुःखसमाहारे संसारे कः सुखी नरः ॥
ईश्वरोऽपि हि न स्थायी पीड्यते देहसं चयैः । न दुःखरदितः कथिदेही दुःखसहो यतः ॥ ४
। दम्य नातीव संगतम्‌ । † एतद्रे धस्ते “तदा नारायणो देवो वरं हि दततान््मु? इत्य्धमधिकम्‌ । इ
चेतदध्यायान्ते “भवाम्यहम्‌” इृतयस्यान्रे कदावित्पठितुं योग्यं स्यात्‌ ।

------------------------~

१ ख. ज. श्ल. ह्येक” । २. चयैन्तापू*। ३ ड. त्वमहंसि । फ. दं मच्रदा ।

६ तृतीयोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १२३९

कषरीरं सवितुेस्माद्राहुस्तद्भसते बी । राहोरपि रिरश्छिभ्नं श्लोरिणाऽगृतभोजने ॥ ५

सोऽपि शाङ्गधरो देवः क्षिप्तः सागरगदरे । जारुंधरेण वीरेण निहतः सोऽपि क्षभुना ॥ ६
युधिष्टिर उवाच-

कोऽसौ जारंषरो वीरः कस्य पजः कुतो बरी । कथं जालंधरं संख्ये हतवान्हषभध्वजः ॥

एतत्सर्व समाचक्ष्व विस्तरेण तपोधन ॥ ७
सूत उवाच--

स रान्ना एवमुक्तस्तु कथयामास नारदः ॥ ८
नारद उवाच-

शृणु भूष कथां दिव्यामश्ेषाघौघनादिनीम्‌ । ईशानसिन्धुमनो श्च सङ्कामं परमाद्भुतम्‌ ॥ ९

एकदा गिरिशं स्तोत भरययो पाकशासनः । अप्सरोगणसंकीर्णो देवेबहुभिरावृतः ॥ १०

गन्धरवैरावृतो देवस्तन्वीरिक्षायु कोविदैः । रम्भा तिलोत्तमा रामा कपूरा कदटी तथा ॥ ११
मदना भारती कामा सवौभरणभ्रषिताः । न्तक्यश्च तथा चान्याः समाजग्मुः सुरान्तिकम्‌ १२
गन्र्वयक्षसिद्धास्तु नारदस्तुम्बरुस्तथा । किंनरा मुखरा जग्मुस्तथा किंनरयोषितः। १३
वायुश्च वरुणश्चैव कुबेरो धनदस्तथा । यपश्चाभिनित्रैतिश्च ये चान्ये देवतागणाः ॥ १४
विमानसंस्थो मघवान्विमानस्थाः सुराङ्गनाः । स्ववाहनगता देवाः कैलासं प्रययुजवात्‌ ॥ १५
दृस्ते ततो देवाः कैरासं पवेतोक्तमम्‌ । महीधराणां सर्वेषां पृथिव्या श्व मण्डनम्‌ ॥ १६
सर्वतः स॒खदं शरुदधं सिद्धिराक्षिमिव स्थितम्‌ । तत्र वृक्षाः कल्पवृक्षाः पाषाणाधिन्तितपदाः।॥ १७

पुनागैनीगचम्पै् तिक्करदेवदारुभिः । अशोकैः पाटञेश्यतैमेन्दारेः शोभितो गिरिः ॥ १८
पर्यन्तकवनामोदवाहका यत्र वायवः । पङ्गुत्वं बहुचारेण यान्ति ते मख्यानिखाः ॥ १९
चाप्यः स्फरिकसोपाना छगाधविमलोदकाः । वेदूयनालसंयुक्त सौ व्णनिभपङ्जाः ॥ २०
कयदानां दुतिर्यत्र राजते स्ैतोदिश्षम्‌ । कडारः शोभिता वाप्यः पिनद्धाः पद्मरागवत्‌ ।॥ २१
इरिन्मणिनिबद्धाश्च गोमेदेः सवैतोवताः । पञ्मरागशिलाबद्धा नानाधातुषिचित्रिताः ॥ २२
ददशः सुन्दरतरं नाकाधिकविनिभितम्‌ । केखासं पवतर दृष्टा ते विस्ययं गताः ।॥ २
विमानादवती्णीश्च मघवा देवताश्च ताः । दारपालमथाऽऽगम्य नन्दिनं वाक्यमत्रवीत्‌ ।॥ २४
इन्द्र॒ उवाच--
भो भो गणवरभरेषठ शुणु मे बाक्यमुत्तमम्‌। समाज्ञापय शीघं त्रं टत्या्थमिह(न्द्र)मागतम्‌ ॥
ईश्वरं भरति देवेशं स्वदेवेः समादृतम्‌ ॥ २५
नारद उवाच--
इन्द्रस्य वचनं शरुत्वा गिरिशं नन्दिरितरवीत्‌ । पभोऽयमागतो ज्ञत्र दवराजः पुरंदरः ॥ >६

नृतयार्थमय तं भाहाऽऽनय शीघं शचीपतिम । पवेशयामास तदा नन्दी तेः सह वासवम्‌ ॥ २७
स दष्टा गिरिशं देवं तुष्टाव वृषभध्वजम्‌ । रम्भायास्तास्तदा सवौ नतैक्यो हरसंनिधौ ॥

अूदङ्खवीणावादित्रेमुदा नव्यं परचक्रिरे । २८
कांस्यवाचयान्पग््यान्यान्वं्षताखान्सकादलान्‌ । चक्कस्ता नृलयसंरम्भं स्वयं देवः पुरंदरः ॥ २९

.. ...------~^-~-~+~~--- -- -- -~ ----*--------~---~--- ~~~
¬+ ------+-~ ~+ ---~ ~ ----~
~+ ~ -----~~-~-~--- -- ~~~ न

१ख. न । मुगः। २क.ख. मदना। ३द. द्ध श्ृद्धरा । रकष. गानं)

१२४० महामुनिश्रीव्यासपरणीतं- - [ ६ उत्तरखण्डे

अतीव नर्तनं चक्रे स॒न्दरं देवदुखभम्‌ । ईन्वरस्तोषमापन्नो वासवं वाक्यमत्रवीत्‌ ॥ ३०
शंकर उवाच-

प्रसन्नोऽहं सुर भ्रेष जातस्ते वियतां वरः ॥ ११
नारद उवाच-

इत्युक्तवति देवेशे स्वबाहुबख्गवितः । परत्युवाच हरं वाक्यं सङ्मः संहतो मया ॥ १२

यत्र त्वत्सदशो योद्धा तचुद्धं देहि मे प्रभो । इत्युक्त्वा निगेतो जिष्णुरैन्ध्वा शंभोवेरं भभोः

तस्मिन्गते तदा शक्रे गिरिशो वाक्यमत्रवीत्‌ ॥ ३३
शंकर उवाच-

गणा मे श्रुयतां वाक्यं देवराजो ऽतिगवितः ॥ ३४
नारद उवाच--

इत्युक्त्वा क्रोधसंयुक्तो बभूव च ततो हरः । आविरासीत्ततः कोधो पूतिमान्पुरतः सिथितः॥

घनान्धकारसदशो मृडं क्रोधस्ततोऽत्रवीत्‌ ॥ ३५
रोप उवाच-

देहिमेत्वं हि सदृशं फं करोमि तव प्रभो ॥ ३६
नारद उवाच--

उमापतिस्तदोवाच गच्छ त्यं वासवं जय । स्वगसिन्धुं समासाय सागरस्य च वीर्यवान्‌ ॥ ३७

इत्युक्तोऽन्तद॑पे कोधो गणास्ते विस्मयं ययुः । ईशानके जाते तु कामेना्णवसंगमे ॥ ३८

नदी सिन्धुस्तदा मत्ता स्वयोवनमरोष्मणा । तां दष्ट सिन्धुराजश्च जलकडोरवानभूत्‌ ॥ ३९

तदा बभुव राजेन्द्र गङ्गासागरसंगमः । महानदीं तदा भराप्य रेमे चाऽऽत्मवटेन च ॥ ४०

अत्रान्तरे समुद्रस्य बभूव सुंमद स्ततः । सूनुस्तस्यां महानद्यां समुद्रादभव्रद्वटी ॥ ४१

महाणेवतनरूजेन जातमात्रेण पाथिव । रुदतोत्कम्पिता पृथ्वी त्रिलोकी नादिताऽभवत्‌ ॥ ४२
समाधिबद्धमुदरां च संतत्याज चतुः । अत्रान्तरे तु संत्रस्ता तां संवीक्ष्य जगच्रयीम्‌ ॥ ५३
धाता सुरेन्द्रवाक्येन भजगाम महार्णवम्‌ । आश्वयमिति संचिन्तय हंसारूढो जवाचययो ।॥ ४४
ब्रह्माणमागतं वीक्ष्य सपर्यौ विदपेऽणेवः । तमुवाच ततो ब्रह्मा कि गर्जसि इथाऽम्बुषे ॥ ४५
समुद्र उवाच-- ।

नाह गजांमि देवेश्च मत्तो बर्वान्पभो । शिशवे कुरु रक्षां च दुभ तव दशनम्‌ ॥ ४६
संदृश्यतां च तनयो भाया पराहातिश्ञोभनाम्‌ । यया सा भतैरादेशात्सपुज्ा ब्रह्मणो ऽन्तिकरे॥।४५७ .

उत्सङ्गदेशे चतुराननस्य निधाय पुतं चरणौ ननाम ।

तदा समुद्रात्मजमद्युतं तं दृष्ट्रा विधातुः किल विस्मयोऽभृत्‌ ॥ ४८

गरहीतकरूच॑स्य रिदोः करं च यदा विरञ्चिनं शशाक मोचितुम्‌ ।

तदा समुद्रः भदसन्पयातः कूर्च भग्र्यारभकरं उ्यमोचयत्‌ ॥ ४९
ताटञ्च तस्य बालस्य दष्टा विक्रममात्मभूः । प्रत्या जारंपरेत्याह नान्ना जाटंधरोऽभवत्‌ ॥५०

वरं ददावथो तस्य प्रणयने प्रजापतिः । अयं जारंधरो देमैरजेयश्च भविष्यति ॥ ५१

~~~ ~- -~+-~ “~~-~-------~--------~-~~-*-“~- ~~~ ~~~ ~= ~ ~~
~~~ ण न नन ~ ~न

१ख.च. ज. ज्ञ, नतः। २ ड, सुभटः सुनः ।

४ चतुर्थोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २२४९१

पाताटसदितं नाकं मत्प्रसादेन भोक्ष्यते । इत्युक्त्वाऽन्तदंघे ब्रह्मा हंसमारुह्च सत्वरः ॥
शति त्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे जांधरोत्पतिन्रह्मगमनवरदाननिरूपणं नाम तृतीयोऽध्यायः ॥ ३ ¶

आदितः शोकानां समण्वङ्ाः--३१८१२

मिण

भथ चतुर्थाऽध्यायः ।

नारद उवाच--

क्रमेण व॑मानोऽसो बाट्यभावे स बालकः । निपत्य म॑तुरुत्सङ्के सागरं परति धावति ॥
आनीय चक्रेऽथ स पञ्चरस्थान्करोडापरः केसरिणां किंशोरार्‌ ।
सिहादिनेभादिभियु(कयुद्धयेव युद्धोपयोमीव तदीयवीयम्‌ ॥

तस्मादाक्रारामुत्पत्य खेचरान्पातयेद्भुवि । गजितेभाषयामास सरिदधिः सह सागरम्‌ ॥
समुद्रान्तगेतं स्व स्यजातं तु पाथिव । ग्रस्तं सिन्धुसुतेनेति तद्धयाच्छन्नतां गतम्‌ ॥
दृष्टा निःस्वकं तोयं तद्धयाद्रडवानटः । निजदेशे परित्यञ्य परविवेश हिमालयम्‌ ॥
स बारत्वं परित्यज्य क्रमेणाणवनन्द्नः । ततो नवं वयः पराप्य विक्रमेणाऽऽक्रमदिवम्‌ ॥
एकदा पितर भाह समुद्र सिन्धुनन्दनः ॥

जारखधर उवाच--
मन्निवासोचितस्थानं देहि तातातिविस्तृतम्‌ ॥

नारद उवाच-
संबुध्य वचनं सृनोः स जगाद म्रहाणवः ॥

समुद्र उवाच--
पुत्र दास्याम्यहं राज्यं तव वा भवि दुङुभम्‌ ॥

नारद उवाच-
अत्रान्तरे दैत्यगुरुः सयुद्रं भावो गतः । तमागतं विलोक्याब्धि्िधिना समपूजयत्‌ ॥

अथ नदपतिदत्ते भाप्रसौन्दय॑निय
न्माणिमहसि स तस्मिन्नासने संनिपिष्टः ।
रुचिररुचिसुमेराः सुन्दरे शङ्भागे
कमलज इव कान्ति किचिदुचेजेहार ॥

कृताञ्जलिपुटो भूत्वा व्याजहाराणवः कविम्‌ ।

समुद्र उवाच--
दिया तवात्राऽऽगमनं वद्‌ करि करवाण्यहम्‌ ॥

नारद उवाच--
तदा देत्यकरखाचा्यैः पाह तं सागरं कविः ॥

भागेव उवाच--

९९

[1

6 ०५८ ५ 4)

४

किं तेन जातु जातेन मातुर्यौवनहारिणा । प्ररोहति न यः स्वस्य वंशस्याग्रे ध्वजो यथा ॥ १५९

~~. ----~---^~----------~-----------*---~----------~---------~--- "~ ज मिमान

१क. ख, च. ज. स्र. मारस्तोत्स ।
१५६

१२४२ महापनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे- .

तवाऽऽत्मजो विक्रमेण त्रैटोक्यं भोक्ष्यते ध्रवम्‌ । जम्ुद्रीपे महापीठं योगिनीगणसेवितम्‌ ॥ १६

आ्ठानितं त्वयेदानीं मुञ्च जाटेधराख्यम्‌ । तत्र राञ्यं प्रयच्छास्मे तनयाय महाणव ॥

अजेयश्चाप्यबद्धश्च तच्रस्थाऽय भावेष्यति ॥ १७
नारद उवाच-

एवगक्तो ऽणैवः प्रीतया भार्गत्रेणौथ खीलया । अपरखप्य स॒तपीत्ये जठे स्थलमदशेयत ॥ १८

शतयोजनविस्तीर्णमायतं च शतत्रयम्‌ । देशं जाुधरं पुण्यं तस्य ना्नैव विश्च॒तम्‌ ॥

दैर्यवर्यं समाद्य मयं भोवाच सागरः ॥ १९

“ समुद्र उवाच--

पुरं जालंधरे पीठे कुरु जांधराय वे ॥ २०
नारद उवाच-

अम्मोधिनेवयुक्तस्तु चक्रे रत्नमयं पुरम्‌ । भाकारगोपरद्रारं सोपानग्रहभरमिकम्‌ ॥ २१

यत्रन््रनीटसंबद्धप्रासादतलसंस्थिताः । मेनिरे जल्दो्यागं ताण्डवस्थाः शिखण्डिनः ।॥ २२

यत्र परवाटमाणिक्यभवनोत्था मरी चयः । सेव्यन्ते शकुनेश्वतरुविराङ्करशङ्या ॥ २३

यत्र काश्चनटर्म्यषु त्विषो बद्धिषु कातराः | विटोक्य भ्पखायन्ते दावशङ्ा; शिखण्डिनः ॥२४

यर स्फटिकशाखोत्थपरभासंमिधिता दिश्ञः । षिभान्ि मन्दरोद्रान्तसफेनाणवसंनिभाः ॥ २५
यत्र मोहं(हः) स(सु)हर्म्यषु विधाता(्रा)ोकसंस्थितः। चक्रिरे टटनाः पणसांध्यचन्द्रोपमाननाः
यत्रेन्द्रनीपकरादम्बाः पवनोद्यानमादिताः । चित्तं विशन्तो नारीणां चक्रिरे मोहनज्वरम्‌ ॥ २७
यत्र लेर्यागतं नृणां विलोक्य सुरतं जनः । संयाति द्विगुणं येन निजकान्तारतोद्यमम्‌ ॥ २८
यत्र वातायनोद्धूतधरपध्रमस्य खेखया । नमो वभूव तद्वङ्गकालिन्दी संगमोपमम्‌ ॥ २९
यतानकग्रहदूतपभया सकट नमः । विभातीन्दरायुधाकीण(णः) शरन्मेय इवान्नतः2) ॥ ३०

यत्रातिसंभ्रमश्रान्ता सूयेवादाः प्रपीडिताः। विश्रामं यान्ति पध्यादवे पासादश्शिरसि स्थिताः ३१

यत्र कत्र च हम्यषु विच्रत्या मालतीस्जः। रात्रा संभतनक्षत्रा इव रसुषेराङ्गनाः ॥ ३२
यत्र हाटक्रा हिन्दीशङ्कलाकषेणोद्धवम्‌ । चकार सन्दरावगेः स्फटं मेरुमवाो भवः ॥ ३३
साक सरेद्धः पृत्रस्याश्चनसा सह सागरः । तत्राभिपेकमकरोद्रादिजमिजगजितेः ॥ द,

याः स्कन्दस्य जगाद्‌ तारकजये देवः स्वर्यभुः स्वयं

स्वःसाम्राज्यमहोत्सवेऽपि च शचीकान्तस्य वाचस्पतिः ।

ताभिधित्रविरिखिवक्सरसीदसीभिराशास्महे

वा(साद यद्राणीभिवेसुधाविवाहसमये मत्रोत्सवरेमङ्कटम्‌ ॥ ३५
महापञ्जमहस तु सन्पपात्माद्‌ राद्धवम्‌ । जार्धराय पुताय ददा भीमं मदोदधिः॥ २१६
जाख्पराय शुक्रोऽपि प्रलया विद्रा निजां ददा। मृतसंजीवनी नाश्ना मायां रुद्रविमोहिनीम्‌ २७
दासराखविद्या अन्याश्च विधिना द्ब्धिसूनवे । यदन्यत्सकलं तस्मे व्याख्यातं कविना तदा॥ ३८
ततां जाख्धरं पृत्रमभिषेच्याणवा ययो । स्वस्थानं दिग्यदेहेन नदीभिः परिवारितः ॥ ३९
दृटा जार्धरा दव्यधुर्‌ गापुरमण्डितम्‌ । व्यचरत्सह शक्रेण दिजसंपेः समर्थितः ॥ ४०
एतास्मननन्तर दला; पातालस्था महावलाः । प्राप्न जाखधरं सर्वे काटनेमिपरोगमाः॥ ४१

१३. यथव त॒त्रस्थान्यं मल्प्रमद्‌ाद्धवि।

0
% ६

९ पञ्चमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२८.३

ततो महावा वीरा बलं क्षीरोदसंनिभम्‌ । तस्य चुम्भासरं दैत्यं सेनापतिमकल्पयन्‌ ।॥ ४२
बरं स्ववशगं कृत्वा कृत्वा भुवि स्थिरं जलम्‌ 1 जाटभररस्तद्‌ा राञ्यं पितृदत्तं चकार सः।४३
अत्रान्तरेऽप्सराः काचित्स्र्णाख्याऽऽसीत्पुरा दिवि। तस्याः कोञ्चपरसादेन न्दा नाप सुताऽभवत्‌

धारा विभवसंयुक्तं सोन्दयं यत्कृतं पृथक्‌ । तत्तदेकगतं द्रं हन्दागारं विनिममितम्‌ ॥ ५५

तां इन्दामतिचाव्गीं पमदाजनमोहिनीम्‌ । स्वरणं जारंधरस्यार्थे ददौ शुक्राय याचते ॥ ४६
शुक्र उवाच--

कैदर्षस्य जगन्नेत्रशसखरेणाऽऽध्र्यकारिणा । सूपेणानेन रम्भोरू दीधायुः सुखिनी भव ॥ ४७

तिमोय स्वयमेव विस्मितमनाः सोन्दयसारेण त
स्वव्यापारपरिश्रमस्य कट्षं बेधाः समारोपयत्‌ ।
कंदपं परुषं खयो विदधता यस्मिन्नदष्टे सति

्रष्टव्यावधिरूपमाग्रुहि पति तं दीघनेत्रं भटम्‌ ॥ ४८
उपयेमे विवाहेन गान्धर्वेणाणेवात्मजः । इन्दा तौ दंपती जातौ जनानन्दकरो नृप ॥ ४९
चञ्चलत्वं परित्यक्तं तया जांधरोऽपि हि । त्तेन हृद्धकार्येण चक्रमे न परख्ियम्‌ ।॥ ५५

कदाचित्सममासीनो दृष्टा राहुशिरो हृतम्‌ । कस्मात्कायाधंदाषोऽयमिति पमच्छ भागेवम्‌ ५१
स तस्य कथयामास पू्ष्टत्तान्तमादितः । यथा निमेधितो देषः क्षीरोदोऽमृतक्रारणात्‌ ॥ ५२
तच्छत्वा विस्मितो वाक्यं भाह जारंधरोऽस॒रः । प्रसादसुमुखो राहुं कामरूपा भवाधरुना॥। ५३
इति शुक्रस्य मत्रेण सिन्धुमूनोः(नुः) भतापवान्‌। पितृव्यं संस्मरन्वीरो शिग्र तकरोत्सुरेः ५४
इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्डे नारद युधिष्ठिरसंवादे जारुधगेपाख्याने इन्दाधिवाह जारंघरा-
भिषेको नाम चतुर्थोऽध्यायः ॥ ड ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- ३१८६६

अथ पञ्चमोश्ध्याग्रः ।

~~~

युधिष्ठिर उवाच--

कः पितृव्यः सिन्धुमूनोः फ क्तं तस्य विग्रहे । युयुधे स कथं दैलयस्तन्मे कथय नारद्‌ ॥ १
नारद उवाच--

गुणु त्वं नृपशार्दूल पितृन्यः क्षीरसागरः । जाकंपरस्य तं देवैः ममथ्य धनमाहृतम्‌ ॥ २

श्रीचन्दरामतनागाश्च वर्म तस्य सुरासुरैः । तच्छत्वा विग्रहं चक्र देवनाक्धरोऽसुरः ॥ ३

केदाचित्पेषयामास दृतं दवारणं बरी । शिक्षयिता तु वक्तव्य दूवन्द्रभवन भ्रति ॥ ;

अथ स्यन्दनमारद्च यथौ दुबोरणो दिति । परवेषटुकामा भवन द्राःस्थद्रारिं निवारितः ॥ ५
दूत उवाच--

जारस्य दतोऽहमागतः शक्रसंनिधौ । गत्वा तत्र भवन्तो मां विज्ञापयितुमहेथ ॥ द
नारद उवाच- -

इति तस्य वचः शरुता तदैव तु शचीपतिम्‌ । गत्वा च प्रणिपल्याऽऽह दनो देवाऽऽगतो भुवः

ड. महत्‌ । २ ड. शरुतं ।

१२४४ महामुनिभ्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरलण्डे-

दौवारिको महेन्द्रेण भत्युक्तो दुतमानय । हस्ते श्रदीत्वा ते दूतं वासवान्तिकमानयत्‌ ॥ ८
दुर्वारणो देवसभां भविष्टः भव्यलोकयत्‌ । हारि देषेखयसिशतको टिभिः परिवेष्टितम्‌ ॥ ९
स्रणसिहासने दिन्यचामरानिटसेवितम्र्‌ । श चीप्रमरसात्फुलटनयनाग्जसदस्रकम्‌ ॥ १९
दुवारणोऽपि देवेशं विलोक्य गुरुणा सह । परणनामाऽऽत्पगर्वेण प्रहसन्नयनभियम्‌ ॥ ११

निर्दिष्टमासनं मेजे दूतो जाटंधरस्य सः } कस्य त्वं केन कार्येण प्राप्तः भाहेति तं हरिः ॥ १२
दतो जारुधरस्याहं स जगाद पुरंदरम्‌ । स राजा सवेलछोकानां तस्याऽञन्नां छण मन्मुखात्‌ १३
पितव्यो मम दुग्धाब्थिस्त्वया कसाद्िखोडितः । मन्दराद्विविधानेन हतः कोशो महाधनः।॥ १४
शीचन्द्रामूतनागांश्च तन्मणि विद्धुमादिकम्‌ । देदि सर्वं तथा स्वगं शीध्रं लज पुरंदर ॥ १५ ..
किं केकीव रिखण्डमण्डिततनुः सारीव कि सुस्वरः |
किंवा हन्त शङुन्तबाटकपितुः कर्णाृतस्यन्दनः ।

किंवा दंस इवाङ्गनागतिगरः किं कीरवत्पाठकः

काकः केन गुणन काचनमयऽखकारेतः पञ्जरं ॥ २६
स त्वे मद्रचनातर्णं र सवे यथोचितम्‌ । ततक्षमापय भरपाल(कु) यादे जीवितुमिच्छसि ॥ १७
नारद उवाच-
अथ प्रहस्य मघवा पाह दुर्वारणं परति ॥ १८
इन्द्र उवाच-
शृणु दत समासेन सिन्धोमेथनकारणम्‌ । पुरा हिमवतः सूनुर्पेनाको नाममे रिपु; ॥ १९
स कुक्षा विश्वतस्तेन सागरेण जडन च । दग्धं चराचरं येन वहिना दयरूपिणा ॥ २०

स चापि विधूतस्तन सागरेण दुरात्मना । धमदिरषां दानवानामसा वा आश्रयः प्रभुः । २!
निलयं दाधि घृतं क्षीरं दानवेभ्यः भयच्छति । अत एवायमस्माभिवर्वारण विलोडितः ।॥ २२
दण्डित गतश्रीको दवैरथ पुरातनः । शग दूत संवन्धेन मम विप्रेण शोषितः ॥ २३
कुम्भोद्धवेन किचित्तं दुःसङ्गो नव बाधते । सोऽपि युद्धाथपस्माभिः सवेश्चन्येन संहतः ॥
आममिप्यति व नाशं गमिष्यति तदेव हि ॥ २४
नारद्‌ उवाच-
इतीरयित्वा विरराम इव्रहा सरितपतेरात्मजदूतमुचचकेः ।
शशंस चाऽऽगलदय समुद्रसूनार्द्गेश्वरेणोक्तमशेषमादतः ॥ २९
हति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे नारदयुधिष्रिरसंवादे जालंधरोपाख्याने पश्मोऽध्यायः ५ ५ भर
आदितः शोकानां समष्यङ्ा- २१८९१

अथ षष्ठोऽध्यायः )

कन

नारद उवाच--

मदेन्द्रवचनं श्रुत्वा निजदूतयुखेन च । समुद्रसूनुः संकुद्धः सर्वसैन्यं समाहयत्‌ ॥ १
रसातखास्थता दत्या यं च भूतल्वासिनः । आययुः सव्रखास्तज जाटंधरमथाऽजज्गया ॥ >
अ्रयाणयपक्रमं सिन्धुमृनाः सन्पस्य गजिनेः । स्पुटान्ति नभसो राजन्पातारखमखिला दिशः ॥ ३

६ षष्ठोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२४५

हयनागोष्रदना विडाखयुखभीषणाः । व्याघ्रसिदाखवदना विद्यत्सद्शलोचनाः ॥ ठ
सकेशा महादेदहाः केचित्खदगतनृरुहाः । अन्ये च परिधावन्ति गर्जन्ति नरदस्वनैः ॥ ५

रथगजदह्यपत्तिसंलं समरविनोदकदम्बभासुरम्‌ ।

अलश्चतसदसखकोटिनायकं बरखमखिटं च तदा रराज राजन्‌ ॥ &
शतयोजनविस्तीर्णं विमानं ई॑सकोटिभिः । युक्तं भतिसदसरोधं समवस्तुपपूरितम्‌ ॥ ७
` तद्विमानं समारुह्य सथो जाखेषरो ययों । मध्याहे मन्दरं पप्तः भरथमेऽदहि षैः सह ॥ ८
खण्डितं रिबिकावारैर्दलितं भूरिकुञ्जरेः । द्वितीये दिवसे मेरं संभाप्ठो बरसेयुतः ॥ ९

इखाहते तु शिखरे तस्थौ तत्कटकं महत्‌ । अथं पदातिभिर्भगरं खाण्डवं नन्दनं वनम्‌ ॥ १०
शिखराणि विश्चीणौनि मेरोदांनवप॑गवेः । [*संतानकेषु क्षेषु बद्ध्वा हिन्दोरमुचकेः | ११
सिद्धाङ्गनाभिः सहिता रेमिरे दैलपंगवाः] । इुचङुङ्कमताम्बूलचन्द नागरूभूषणैः ॥ १२
केशपाशच्युतैः पुष्पर्मेरोः संपूरिता नदी(मदी) । सुमेरोः पतैदिग्भागो गजैस्तस्य विधद्टितः।। १३
दक्षिणं च रथेघेररुत्तरं पिमं भटैः । अथ भरस्थापयामास देत्याज्ञाट्परोऽसरः ॥ १४

भदन्दरगिखरं चान्ये ययुदेन्दुभिनिःस्वनेः । राजराजपुरीं भङ्क्त्वा यमस्य वरुणस्य च ॥ १५

अन्येषां लोकपालानामाययुस्तेऽमरावतीम्‌ । अथोत्पाताऽर्भवन्नाके दिव्यभौमान्तरिक्षगाः ॥ १६

रजः पपात बहुखं तमःस्तोमो विजृम्भते । तदा पपात कुलिशं करादिन्द्रस्य निष्पभम्‌ ॥ १७
दृष्टा निमित्तानि भयावहानि नाके महेन्द्रो गुरुपित्युवबाच ।

कि कुमे कं शरणं च यामस्त्वं परय युद्धं समुपस्थितं च ॥ १८
[#ततो वाचस्पतिवाक्यमुबाच त्रिदशाधिपम्‌ ॥ १९
गुरुरुवाच--
चरणौ याहि शरणं विष्णोर्वेकुण्टवासिनः] ॥ २०
नारदं उवाच-
इत्युक्तो गुरुणा देवैः साकं वेकुण्ठमन्दिरम्‌ । जगामाऽऽखण्डलः शीघ्रं शरणं कैटभद्धिषः ॥ २१
शर॑स वासुदेवाय विजयो दारपारखकः । जाखुथरभयतस्ताः स्वे देवा; समागताः ॥ २२
श्रीरवाच-
न वध्योऽसो मम भ्राता देवार्थे युध्यता त्वया। शापितो देव मत्पीतया वधार न भविष्यति ॥
नारद उवाच-
इति श्रीवचनं श्रत्वा विष्णुखैरोक्यपाटकः । अथाऽऽररोह गरुडं पक्पेपाृताम्बरम्‌ ॥ २४
वैकुण्टभवनात्त्णं निगेतचखिदशान्दरिः । जालंधरभयनस्तान्गतकान्तीनयैक्षत ॥ २९५
ददशुस्ते सुराः सर्वे हरिं सान्द्रथनोपमम्‌ । शाङ्गशङ्गदापञ्विभूषितचतुर्भुम्‌ ॥ २६
स्तोत्रं पटित्वा पुरतः भादेनद्रः सरितां पतेः । जारुधरेणाऽऽत्मजेन भग्र देव त्रिविष्टपम्‌ ।॥ २७
नारद उवाच--

तदिन्द्रवचनं श्वुत्वाऽभयं दत्वा दिषोकसाम्‌ । विजेतुमसुरं देवैः सह रेजेऽसुरान्त्त्‌ ॥ २८
# धनुधिद्यान्तगंतः पाठः क. ख. च. ज. फ. पुस्तक्रस्थः । + संधिरार्षः । > धनुशिद्न्तर्गतः पाठः क. ख. च.
ज. ज्ञ. ढ. फ. पुस्तकस्थः ।

१. "यवृथमं । २ इ. भूमिस । ३क.ख च. ज. ज्ञ. थ दैयाधियेरम' ।

१२४६ महायनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे~

अथाऽऽनीतं मातलिना रथमारुह्य वासवः । वासुदेवस्य पुरतः प्रययो विधृताशनिः ॥ २९
वापतस्िदशाः सर्वे सव्यतश्च समाययों । स्वाहापियो दक्षिणतः स च मष समासथतः॥ ३०
आरुयैरावणं नागं जयन्तः शक्रनन्दनः । उचैः श्रवसमिन्द्रथ उभों भगवतः पुरः ॥ ३१

क क

धाताञयमा च मित्रश्च वरुणांऽजो भगस्तथा । इन्द्रो षिवस्वान्पूपा च पजन्या दशमः स्मृतः ३२
ततस्त्वष्टा ततो विष्णु रेजे धन्यो जघन्यजः । इत्यत द्वादशाऽऽदित्या इन्द्रस्य पुरतः स्थिताः ॥
बीरभद्रथ शंभश् गिरिशश्च महायशाः । अजकपाददिवुध्न्यः पिनाकां चापराजितः ॥ ३४
भवनाधीश्वरश्वेव कपारी च विशां पते। स्थाणमेगश्च भगवान्रुद्रा एकादश स्मरताः ॥ ३५
वसनः स्पर्नो वाय॒रनिखो मारुतस्तथा । प्राणापान सजीवो च मरूतोऽष्टौ तदग्रतः ।॥ ३६
विवसखानपि तन्मध्ये ययो द्रादश्षपरतिभिः । धनदः शिविकारूडः किंनरेश्ो ययो तदा| ३७

रुद्राश्च हषभारूढा मरुतो मृगवाहनाः । ययुः सैन्यस्य पुरतस्िशखपरिघायुधाः ॥ ३८
गन्ध्वाश्चारणा यक्षाः पिक्ञाचोरगगुद्यकराः । सर्वे सन्यस्य पुरतः सवेशख्रभृतो ययुः ॥ ३९
पवापरां ताोयराश्ची समाक्रान्तो च संनिकेः । तस्िन्ससारभ्रराट वराहवपुषा हरिः ॥ ०
स्वमादागलय वेगन दत्यसन्याज्घासया । समरारुत्तरा भागः सरसन्यन सहतः ॥ ४१
सेनाभारोऽद्धतकरस्तस्थां जारस्य च । आश्रि दक्षिणं भागं तूणं कनक ङ्किणः ॥ ४२
अहोरात्रेण विहिता वर्ष तस्िनिलावते । मरुमन्दरयामेध्ये युद्धभूमिः प्रतिष्ठिता ॥ ४३

तज्राऽऽत्मजपदां भूमि कविधोक्तां मुदा युताः । जग्पुस्ते दानवास्तूणं गुरपोक्तां ययुः स॒राः ४४
रथपरवीरेः परितश्च संप्रैगंजयनाकारमदपरवादिभिः ।

अश्वैरनन्तैगेरुढाग्रगामिभिः पदातिभिः सा रणभूेता बभौ ॥ ४५
ततो वादित्रनिर्पोषः सेनयोरुभयोरभत्‌ । कोलाहल वीराणामन्योन्यमतिगजेताम्‌ ।॥ ४६
अथ दानव्रदेवानां सङ्कामोऽभूद्धयावहः । सवसेन्यस्य संमर्दो यथा तियषनक्षयः ॥ ४७
भयक्रान्ता महाश्रान्ता श्रुतिधिखपती मृदुः । स्वरथाकाररहितं शरेः संपूरितं तदा (2) ॥ ४८
रोमाश्चिता वभो द्यौश्च रजोवद्ं विधरन्वती । रद्रेविहगमारवेखासादाक्रन्दतीव हि॥ ४९
देवेन्द्रेण तदाऽऽङ्गपना मेधाः सवतंकादयः । गजानुैः समारुद्य तेऽमुरान्युयुधुमरपे ॥ ५०

देवानामश्वचाराश् जाता गन्धवैकिंनराः । रथिनः साध्यसिद्धाश्च गजिनो यक्षचारणाः ॥ ५१
पदातिनः किपुरुषाः पन्नगाः पवनाश्चनाः । रोगाणामधिपो राजयक्ष्मा च यमनायैकेः ।॥ ५२
तत्र दानवरोगाणां सङ्मोऽमृत्सुदारुणः } पतिता टुद्ुटभूमो देयाः श्खज्वरामयेः ।॥ ५३

दानवेनिहता रोगाः पेतुः समरप्रधेनि । पलायां चक्रिरे केचिग्राधयो मृधरान्भति ॥ ५४
ओषध्यस्तत्र सहजा वेशस्यकरणीयुखाः । ताभि्विश्टयाः सेन्येषु युयुधरयंमकफिकराः ॥ ५८
दानवेनिहताः सर्वे शरमुद्ररपष्टिशेः । पदातयः पत्तिगणेः खदैस्तीक्ष्णे; परदवपैः ॥ ५६
-कोटिशो जघुरन्योन्यं रुधिरारुणातिग्रहाः । अश्वचारा हयेस्तर्णधिक्षिपुगेगने तदा ॥ ५७
संश्छिष्य जघ्ुरन्योन्यं रुधिरारुणविग्रहाः । समो रथिनां भीमो रथोधेरछाच मेदिनीम्‌ ॥ ५८
विव्याध निरितेबाणधनुुक्तमंहारथान्‌ । मदक्षीणकपोटाङ्गाः करेषवैध्य करान्द्दभ्‌ ॥ ५९

१ख्‌.च. ञ्ज. तदाऽग्रनः। २ ड. 'वशाल्नः। ३ ज. "यकाः! त ४ख. च. ज. च. "वं खड्गमु ।

७ सप्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२४७

गजान्पति गजाः क्रुद्धाः पातयन्ति महीतलं 1 कोऽपि दैत्यो रथं दोभ्यायुस्कषिप्योच्थाय खं ययौ
अर्वचारान्हयान्नागान्पातयामास भूतले । स्कन्पे ग्रहीता तरसा ययौ जारुधरं प्रति ॥ ६१
कक्ष्य गजौ गह्य तृतीयं जठरोपरि । चतुर्थं मस्तके गृह्य रणे धावति कश्चन ॥ ६२

उत्पाय्य कोशतः खड़ं विधूय विमलाम्बरः । ययो सरखशो देबान्पातयिता रणेऽस॒रः ॥ ६३
काचित्पीनस्तनी तन्वी खेचरी रतिलम्पटा । आगत्य गगनात्तण निन्ये देल्यं रणाङ्गणात्‌ ॥ ६४

चुचुम्ब सा तद्रदनं तीक्ष्णनाराचकेितम्‌ । दबसेन्यं ततो बद्ध्वा काटनेमिनेनते इ ॥ ६५
रतो जनादनः कद्धो नियेयो कालनेमिनम्‌ । यमो दुर्वारणं वीरं स्वभानु चन्द्रभास्करो ॥ ६६
केतु वैश्वानरो देवो ययौ दक्र बहस्पतिः । अश्विनौ संयतो तत्र देलमङ्गारपणेकम्‌ ॥ ६७
संदादं शक्रपुत्र्च निद्दादं धनदो ययौ । निदुम्भवाऽऽवृतो रदः शुम्भो वसभिराह्वे ॥ ६८
मेधाकारं स्थितं अम्भ विश्वेदेवाः समाययुः । वायवो वज्नरोमाणमथ मृ्युमेयं ययो ॥ ६९
नमुचि वासो ऽत्युग्रसक्ति दस्तोऽभ्यधावत । अन्यरपि सुरेर्देटयाः खखवीयसमेवरृताः ॥ ७०

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे नारदयुधिष्िरसंवादे देवदानवनगुद्धं नाम पष्टऽध्यायः ॥ ६ ॥
आदितः शाकानां समघ्वङ्ाः- ३१९६१

~~~

अथ सप्तमोऽध्यायः 1
नारद उवाच--
पवं टरदरेष युद्धषु स्हेत्तेष्वनेकशः । जघानाथ हरेः कुद्धा गदया कालनामनम्‌ ॥ १
विद्ाय म्रा संचिन्त्य विष्णुं बाणनेघान सः। हतः कुद्धेन हरिणा स किना पतिता व्यसुः २
राजञ्जघान संचिन्त्य राहुं खड्गेन चन्द्रमाः । रादुस्तु तं पारेत्यञ्य तदा सूयेमधावत ॥ ३
सहस्रांश रणे जित्वा राहुशन्द्रमधावत । जघान तं च खड्गेन समर रजनीपतिः॥ 9
सैहिकेयाङ्गकाठिन्यात्खडगं चणमभूत्तदा । जघान मुष्टिना गाढ कठिनन विश्रुतुद्‌ः ॥ ५
चन्द्रं मरत्परिद्धिष्ठं धत्वा वेगान्पहामृषे । भित्वा राणा चन्द्रा ऽप्युह्वांणश्च ततः पुनः ॥ ६
यरगं स्वं चिहवमुरसि निधाय विस्रमजें ह । स उचःश्रवस गद्य हयरत्न विशतु ७
जाठधरान्तिकं नीत्वा भक्त्या तस्मे न्यवेदयत्‌ । डबोरणा रणे कृद्धस्तं यम गद्‌ याऽहनत्‌ ॥ <
निरितेमागणेभिनः शक्रपत्रेण चाऽऽहवे । ध्रृल्वा सपत्नं संहादः परिपाघ्रातमख्तम्‌ ॥ <
पेरावतं समार्य ययौ जाकंधरं मरति। हतं तथेव (तांस्तथा) गदया निहोदं धनदो रणे ॥ १०
सुद्राखिश्टनिघातेनिश्चम्मं जघ्रोजसा । निुम्भा वाणजारश्च पीडयामास तानपि ॥ ११
जुम्भासरो देवगणान्पूरयामास मगणः । मृत्युं मायामयमयो बद्ध्वा पार्शाननाय तम्‌ ॥ १२
ददौ जाल्षरायासौ पौलोम्रे सोऽपि सिन्धवे। अग्थिना स्वमुखे सप्तो लोकी जीवतु नियः
बद्ध्वा च नमचि पारेर्वासवोऽपि रसातलम्‌ । निन्ये विश्वस्य हन्तारमथ जालंधरो ययौ १४
अयन्द्रवल्योयद्धमभरद्राजन्स॒दारुणम्‌ । वलाङ्गरोचिषा भान्त दिज्ञा दश रारे ॥ १९९
सर्वीण्यञ्चाणि शक्रस्य शीणान्यङ्गे बलस्य च । वरीयसा वलनेन्दरा मुद्ररेण हनो हृदि ।॥ १९६

१ख. स्च. -महूरपवकः । ज. दइरपवेक । २ ज. सन्हाद्‌ । ३ क. ख. च. ज. जम्त् ज. जम्भ । ४क.ख.च
ज, 'वोड्ग्यप्र श्रः । ५4 ड. ब्रव । ६ इ. द््तपनय ।७ख जव्न्तं । < च. क भवनु व्रिज्वरः । ब ।

१२.४८ महामुनिश्रीन्यासप्रणीतं-- [ £ उत्तरखण्डे

ननादेन्द्रस्ततो भीमं तच्छत्वा स बलोऽहसत्‌ । हसतस्तस्य निधेरगुखतो मौक्तिकानि च ॥ १७
तस्याङ्गस्याभिखाषेण न युद्धमरोत्तदा । तुष्टाव वासवोऽव्यर्थ तं बं बरसागरम्‌ ॥

वरं इणु सुरश्रषेत्यक्तः प्राह बं प्रति ॥ १८
इन्द्र उवाच-

यदि तुष्टोऽसि दैव्येश स्वं वपुदा।तुमदसि ॥ १९
नारद उवाच-

तदिन्द्रचनं श्रुत्वा भित्वा शस्हाण माम्‌ । इत्युवाच वलं सोऽपि किमदेयं महात्मनाम्‌ २०

गीरिव श्रोत्रहीनस्य छोलाक्षीव विचक्षुषः । परासोः पष्पमाटेव श्रीः कदयेस्य निष्फला ॥ २१

महात्मानोऽनुग्रहन्ति दिसमानान्रिपनपि । सपत्नीः परापयन्लयन्धि सिन्धवो नगनिश्नगाः ॥ २२
सुजनो न याति विकरृति परहितनिरतो विनाश्काटेऽपि ।

छिन्नोऽपि चन्दनतरुः सुरभयति युखं कुगरस्य ॥ २३
देवं परं विनश्यति तनुर(न्व)पि न श्रीनिषेदितं सत्सु ।
अवशिष्यते हिमांशोः सेव कला शिरसि या शंभोः ॥ (५,

ते साधवो भुवनमण्डलमौलिभूता

भ ९ ¢

यं साधरतामनुपकारिषु दशेयन्ति ।
आत्मप्रयोजनवशात्कृतचिननदे ह-

प्व पकारिषु खलोऽपि दितानुरक्तः ॥ २५९
तथेत्युक्त्वा सहस्राक्षो मुदरेणाहनद्वलम्‌ । न बिभेद तदा देह शक्रथिन्तामवाप ह ॥ २६
संस्मारितो मातिना वज्ेणाङ्गं जघान तत्‌ । तेन वज्रपहारेण वखाङ्ग तद्शीर्यत ॥ २७
वलाङ्गस्येकभागस्तु पपात कैनकाचे । तुहिनाद्रौ द्वितीयस्तु तृतीयो गोनगेऽपतत्‌ ॥ २८ ..
चतुथां देवनां च पञ्चमो मन्दरे तथा । [+वजाकारः पपातां शः षष्शच विजयाङ्गजः ॥ २९
तस्य जातिविजयुद्धस्य परिशुद्धेन कमेणा । कायस्यावयवाः स्वँ रत्न]बीजत्वमागताः ॥ ३०

वजादस्थिकणाः कीणौः षटोणा मणयोऽभवन । अक्िभ्यामिन्द्रनीखा पर माणिक्यं श्रुतिसंभवम्‌
तषतजात्पन्नरागस्तु मेदसो मरकास्तथा । परवालानि च जिद्ाऽस्य दन्ता युक्तास्तथाऽभवन्‌ ३२
दिपे्द्रजीमूतवराहमेकमत्स्यादिर्क्तयुद्धववेणजानि ।

गुक्ताफलान्यच्छतमानि खोक तेषां सदैत्र कथिता भवभूपिरेषः ॥ ३३
सितं त्तं गुरु लिग्धं कोमलं निम॑रं तथा । षाडगुण्येन समायुक्तं मौक्तिकं गणतः स्मृतम्‌ || २४
मजोद्धवं मरकतं सिन्धुसूनोः प्रहरतः । गरूडोद्रारनान्नाऽसौ राजन्मणिरभ्रत्तदा ॥ ३९
हीटकोपरि संवेश्य पुमांस्तं विदधाति येः । सर््॑रह्दरिद्रादिभयं तस्य न जायते ॥ ३६
कांस्यं पुरीषं रजतं वीयं ताम्रं च मूजजम्‌ । अङ्गस्योदर्तनाजातं पित्तलं ब्रह्मी तिकराः(१) ॥ ३७
नादादववूयमुत्पनने रतने चारूतरं तदा । नखेभ्यः कनकोत्पत्ती रुधिरा रसोद्धवः ॥ २८

+ धनुचिद्ान्तग॑तः पाठः क. ख. च. ज. इञ. ट. फ. पुस्तकस्य ।
१च. ज. क्ष. केतुकाचरे । इ, कुतुकाचले । २ क. च. ज, मकरास्तः । ३ ख. ज, दारको" । ५ डः यः । सूम ।
कष. य: । सव्र" ।

। 4

८ अष्टमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२४९

मेदसः स्फरिकं जातं प्रवारं मांससंभवम्‌ । बल्देहोद्धवान्यासन्रत्नानि पृथिवीतटे ॥ ३९

पुण्योपचयसंपच्या भोक्ष्यन्ते विमरेजैनेः । अत्रान्तरे हतं श्रुत्वा बलं मघवता पधे ॥ ४०

मभावती नाम राज्ञी ययौ तचरणान्तिकम्‌ । विरलाप पतिं दृष्टा विकीणौवयतवं रणे ॥

षषावलतुरूपा् एक्तकफी उनस्तनी ४१
भरभावत्युवाच-

हा नाय बर विक्रान्त कान्तदेह जगतिपरिय । मां त्वे विहाय किं चात्र केवरयं गतवानसि ॥ ४२
जराकुष्ठादिभिग्याप्रं बुद्ध्वा देहं त्यजन्ति न । देदिनोऽन्ये परं कान्तं त्वया देहं इथोज्क्षितम्‌ ४३
तवं देहेन दिव्येन हारको भूष्यते प्रिय । रणोत्सुकेन भवता या वेणी ग्रथिता मम ॥

तायुद्धन्थय वेधव्यदुःखातांयाः स्वयं भिय ॥ ४४
नारद उवाच-

एवं विलपन्तीं वीक्ष्य बलराह्नी समुद्रनः । दुःखितः श्ुकमित्याह बलं जीवय भागव ॥ ४५
शुक्र उवाच-

इच्छया मरणं पराप्तं तं कथं जीवयाम्यहम्‌ । तथाऽपि मन्रसामथ्याद्राचमुज्चारयिष्यति ।॥ ४६
जाल्धर उवाच-

बलस्य रूपवचनं श्रोतुमिच्छामि भागेव । ४७
नारद उवाच-

जारंधरेणेवयुक्तः क्षणं ध्यानपरोऽभवत्‌ । अथोदतिष्द्द नात्स्वनः श्रो्रमनोरमः ॥ ४८

मभावतीं प्रति व्यक्तं वाद्यभाण्डादिवोस्थितः। भरभावति स्वदेहं त्वं ममाङ्गेषु ख्यं नय ॥

इति तस्य वचः शरुत्वा नदी जाता प्रभावती ॥ ४९

वखाङ्गेष्ववलीना सा सुमेरोः पूरैवाहिनी । यस्यास्तोयेन संजाता रत्नानां कान्तिरुत्तमा ॥ ५०
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे जारटधरोपाख्याने बलदैयस्वर्गारोहणं नाम सप्तमोऽध्यायः ॥ ५ ॥

आदितः शोकानां समष्यङाः-- ३२०१
अथाष्टमोऽ्ध्याग्रः |
नारद उवाच-
ततो जालधरः क्रुद्धः प्राह तं दैत्यसूदनम्‌ । १
जाठधर उवाच--
कपटेन बलं हत्वा कई यास्यसि बखाधम ॥ :
नारद उवाच--

इत्युक्त्वा तं शतमखं सिन्धुसूनुः पतापवान्‌ । ससृताश्वध्वजरथं छादयामास मार्मणेः ॥
पपात मूर्तः शक्रो रथोपरि शरेः क्षतः । दृष्टा तं पतितं शक्रं जगर्जाणवनन्दनः ॥
विकांसवदनी पिद्युनः भरफुटटटनयनो यदां भवति ।

मन्ये तदाऽस्य जातं संक्रमतः फलं तुणेम्‌ ॥ ५

मा = >

क्ट 4४

१ख.च.ज क्ल. फ़. रक्षी ।२ ड. "वनी विवूर्णा" |
१५.

१२५० महापुनिश्रीव्यासमरणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

पर्छ लयक्वा यरमोरेन््रो वज जारुधरं परति । तदाऽद्विदलनं दस्ते ग्रदीत्वा सिन्धुखभवः ।॥ ६
वज्रं कक्षापटे धत्वा रथादुत्तीय सत्वरः । अभ्यधावत दैयेन््रौ देवेन्द्र धतुमाहरे ॥ ७
ततो दुद्रा मघवा र्थं त्यक्त्वा हार स्मरन्‌ । रथमिन्द्रस्य मघ(वलवानारुद्यणिवनन्दनः ॥ ८

करः अ = अज ३
- यन्तारं माति कृत्वा यया प्राप्रएरयः 1 रय ।५(रय ९५९५ तरला यनं यत्र यथावच

जाठधरा महाबाहुः स्वयं चाम्बुधरो यथा ॥ ९
ततः स कोपात्पुरुषोत्तमः स्वयं खर्दगं सयुचम्य च नन्दकं रणे ।
संभेरयित्वा गरुडं मनोजवं जघान कोपेन च दैत्यवादहिनीम्‌ ॥ १०
रथान्हयान्कुञ्जरपत्तिसंघान्स पातयामास वलात्सदस्रज्ः।
जनादन क्यपसूनुसंवृतथकार संख्ये चरितं भयावहम्‌ ॥ ११

केशास्थिमजारुधिरोधवाहिनीं पिशाचवेतारविदहंगसेविताम्‌ ।
करारुजङ्घायुधरखपूरितां सुदुस्तरं व्याघ्गजेन्द्रसेविताम्‌ ।

रक्तात्रहाराङ्गद भूषितानां विघुणेनेजोत्सवकान्तिवाससाम्‌ ॥ १२
विष्णुना निहतं सेन्यं दृष्टा दानवपुंगवाः । जारुंधराज्ञया सर्वे रुरुधुः परितो हरिम्‌ ॥
दैदयास्ते तत्र बाणोघान्वषेमाणा यथाञऽम्बदाः ॥ १३

अन्यस्मा्न्धोष्मा नीचः प्रायेण दःसहो भवति ।

रविरपि न तपति ताद्ग्यारश्चं तपति वाटकानिकरः १४
यथा द्विरेफः कमटं पवेतो जरदेरिव । चनो यथा पक्षिगेर्गगनं धूमसंचयैः ॥ १५
न इर्योऽमृत्तदा विष्णुनं तार्या रणसंकटे । सर्वे ते रथमारूढाः सवेशसेम॑हासराः ॥ १६

९

वेकुण्ठापधिपति जघुगेजन्तो भीमनिःस्वनाः । तान्स्वान्भीमरूपेण दैत्यारिः; कपितस्तदा ।॥ १७
रणे निपातयामास वायुः पणचय॑ यथा । शेलरोमा ततो विष्णं दैत्यः कोपादधावत ॥ १८
हरेरपि शरास्तस्य शरीरे शीणेतां गताः । रेखरोमा च दैत्यारेः शरीरं चाहनच्छरेः॥ १९
ततः खड्गं विनिध्रैय शिरस्तस्य जहार ह । छिन्ने शिरसि दैत्यस्य कबन्धो विक्रमन्रणे ॥ २०
शेटरोमा भुजाभ्यां च ताक्ष्यं जग्राह पक्षयोः। रिरथोत्पत्य त(श्ापप्त्त)रसा विषादं स्क योदेधत्‌
तस्मात्तज्रास युद्धेन हृषाकञ्ाऽपि विस्मितः । निरः संलग्रमाटोक्य गरुडा न्यपतद्धवि ।॥ २२
पुनश्ोत्पत्य वेगेन रिरःस्थानं समाश्रयत्‌ । शेखरोमा ततो षिष्णं जहार गरूडाद्रली ।॥ २३

हरिजेघ्रे तरनाऽऽजु गतायुश्वापतदुवि । ततो जारेधरः सृतं खड्गरोमाणमत्रवीत्‌ ॥ २
जारुंधर उवाच--

संमरेषय रथं तत्र यत्र देवो जनार्दनः । २५
नारद उवाच-

जाङधरस्य वचनात्खड्गरोमाऽनयद्रथम्‌ । दृष्ट्रा तं पुरतो विष्णुमुवाचार्णवनन्दनः ॥ २६
जाखेधर उवाच--

निस जहि मां विष्णो नाहं त्वां हन्मि माधव ॥। २७
नारद उवाच--

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा क्रोधसंरक्तलोचनः । नारायणः प्राणहरैः शरैरेनमपूरयत्‌ ॥ २८

१ के. ब्रुहि ।

नि १,
[न

८ अष्टमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । | १२९९१

विष्णुना च विभिन्नाङ्गोऽणेवसूनुः पतापवान्‌ । हरिं संपूरयामास मा्गणौवैनिरन्तरम्‌ ।॥ २९

अस्य बाणशतैभिनो गरुडो मूछितोऽपतत्‌ । गरुडं पतिवं दष्टा सिन्धुसूनोः शरेधैवि ॥ ३०

रथं संस्मारयामास वेङुण्ठस्थं जनादनः । स रथस्तस्य संपातः सृतहीनो हयेेतः ॥ ३१

अश्वेयतं रथं दृष्ट्रा विस्मितो भगवान्रणे । स बोधयित्वा गरुडं सारथ्ये समपूजय(ययुन)त्‌ ३२

स धृत्वा मुष्टं मधि कोस्तुभं हदये माणिम्‌ । पुरुषाथान्हयान्कृत्वा ययौ जारुधरं हरिः ॥ ३२
मेदिनीं रथचक्रेण दारयं श्च सुरे; सह । जघान तरसा बाणैर्दानवानां च वाहिनीम्‌ ॥ ३४

देवराजेन संदिष्टा बीति रणाङ्गणे । ददाह दानवानीकं समीरणसमन्वित ॥ ३५

तदा हतं भगवता दत्यसेन्य सरः सह । जार्धरः स्वल्पशेष दध्या दष्टा बर स्वकम्‌ ।॥ ३६

अथाऽऽह भागैवं राजा मत्सेन्यं निहतं सुरैः । त्वयि तिष्ठति मव्रज्ञे विख्यातो विद्यया भवान्‌
किं तया विद्यया ब्रह्मन्ब्राद्येणाथ बेन च ! या न रक्षति रोगातोन्यद्वलं ्षरणागतान्‌ ॥

लारधरवचः श्रुत्वा भागेवस्तमभाषत ।! १८
शुक्र उवाच-

परय राजन्मम बलं ब्राह्मणस्य रणाङ्गणे ॥ ३९,
नारद उवाच-

इत्युक्त्वा वारिणा स्पृष्टा हकारेण प्रबोधिताः । उत्थापितास्ते कविना शरोधेः प्राणहारकैः ४०.

देवा हता रणे पेतुः समन्तारिसन्धुसू नना । वाणेजेजरदेहास्ते धृतप्राणा नराधिप । ४१.

न मृतास्त्वमरत्वाचच बाणेरभिन्नाश्च सत्तमाः । ततो नारायणो देवो बृहस्पतिमभाषत ॥ ४२
नारद्‌ उवाच--

धिग्बछं देवतगुरो यो न जीवये सुरान्‌ । धिषणस्तु जगन्नाथमुवाच त्वरितं तदा ॥ ४३
बहस्पतिरुवाच---

ओषधीभिरहं स्वामिज्गीवयिष्यामि निजेरान्‌ ॥ ४४
नारद उवाच--

इत्युक्त्या धिषणः सोऽपि ययौ प्षीराणेवस्थितम्‌ । द्रोणादि तं तदा गत्वा ०३.५५ गद्योपधीचयम्‌
गुरुस्तासां च योगेन जीवयामास निजैरान्‌ । उस्थितास्ते ततो देवा जश्च ॥.

देवान्समुतियतान्टषटरा बभापे सिन्धुजः कविम्‌ ॥ ४६
जारधर उवाच-

विना त्वद्विद्या काव्य कथमेते समुत्थिताः ॥ ४७
नारदं उवाच--

इति दैत्योक्तमाकर्य शुकः प्राहार्णवात्पजम्‌ ॥ ४८
शुक्र उवाच--

स्षीरसागरमध्यस्यो द्रोणो नाम महागिरिः । ओषध्यस्तत्र तिष्ठन्ति जीवयन्ति च ता मृतान्‌ ४९

तत्र गत्वा सुराचार्यो शृहीत्वोषधिसंचयम्‌ । रणे विनिहतान्देवानुत्थापयति मन्तः ॥ ९०
नारद उवाच-

भागेवोक्तमथाऽऽकण्यं सैन्यभारं महाबलः । शुम्भे निक्षिप्य तरसा ययौ जारुषरो ॥९१ .

अथ प्रविष्टः क्षीरान्धो वेरम दिव्यं महाप्रभम्‌ । परविहय तत्र क्षीराग्पेः 1 ददी सः।॥

२२५ महामुनिश्रीग्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्टे-

नोष्णो न शीतलो वायुनं तमो यत्र दश्यते । यत्र गायन्ति सृत्यन्ति कीडन्ति च वराः च्यः ॥

सुपीनस्तनभाराव्याः इृशोदर्यः स॒दन्तिकाः । नेजविश्रमविक्षेपैभितम्बपरिवतितेः ॥ ५४

अङ्गैः संमोहने रम्पेबीहवल्ीविचारितिः । पाद विन्यासरणितेमेधुरेवैचनस्तवैः ॥ ५९

सोगन्ध्यसीख्यदेवा सै (वैनेत्रश्रमरहकृतेः। चामरान्दोरलीटाभिः सरभ्मिः स्मिततरिखोकितैः ॥

सेवां चक्ृविरखासिन्यस्तत्र गत्वोदधेः सुतः । ऋीडन्तं तत्र दग्धान्ि संवीक्ष्य समरोत्सुकः ॥५७

यथाऽऽह भरणिषदयासोौ क्षीरान्थि तात हंसि माम्‌ । द्रोणाचखोषधीव्याजादूमिभिः फावयस्् तमू
क्षीरसागर उवाच--

तं भाप शरणं पुर फात्रयाम्यूर्मिभिः कथम्‌ । मृनीन्द्रास्तं न शंसन्ति यस्त्यजेच्छरणागतम्‌॥ ५९
नारद उवाच--

पिदृव्यवचनं श्रुत्वा स क्रोधात्संयतं गिरिम्‌ । तल्महरणेनैव ताडयामास दैत्यराट्‌ ॥ ६०

ततो द्रोणगिरी राजन्भीतो जाल्धराद्रशषम्‌ । अथाऽऽजगाम रूपेण माह जारंधरं प्रति ॥ ६!
द्रोण उवाच--

तवाहमभवं दासो रक्ष मां शरणागतम्‌ । रसातलं महाबाहो यास्यामि तव शासनात्‌ ॥

यावक्वे कुरुषे राज्यं तावत्स्थास्याम्यहं प्रभो ॥ ६२
नारद उवाच-

ओषधीनां विरावेण सिद्धानां रोदनेन च । रसातलं जगामाद्रिः सिन्धुसूनोः भरपरयतः ॥ ६३

ततो जालेधरो वीर आजगाम यहारणम्‌ । परवंकल्पितमारुह्य रथस्थं केशवं ययौ ॥

रथस्थं माधवं दष्टा जहासोचै्नदीस॒तः ॥ ६४
जारखधर उवाच-

तावखं तिष्ट शकटे यावद्धन्यामरीनहम्‌ ॥ ६५
नारद उवाच-

एवमुक्त्वा जधानाऽऽगु शरस्तां देवबाहिनीम्‌ । बाणविदारिता देवास्नाहीत्यचुर्बहस्पतिम्‌ ॥६६
ततो बृहस्पतिः शीघरमगमतक्षीरसागरम्‌ । अदृष्टा तै ततो द्रोणमभूचिन्तापरो दप ॥

अथाऽऽगत्य रणं तुणेममरान्पाह्‌ गोपतिः ॥ ६७
बृहस्पतिरुवाच-

पछायध्वें स॒राः सवे द्रोणाद्रिः क्षयमागतः ॥ ६८
नारदं उवाच--

एवमुक्तवतस्तस्य गुरोधिच्छेद सिन्धुनः । यज्ञोपवीतं केशां थ बाणैस्तीकष्णेसन्सरान्‌ ॥ १९

ततो दुद्राव वेगेन गुरुः प्राणभयादवितः । देवाः सर्वे रणं हित्वा पलायांचकिरे वरप ॥ ७०

एवं विद्राव्य देवान्ये जनादेनमधावत । हृषीकेशोऽपि दैत्येशमन्वधावद्रणोत्सकः ॥ ७?

ततो युद्धममद्धोरं विष्णोजारंधरस्य च । दुध॑षेणो वाणजारैः छावयामास केशवम्‌ ।॥ ७२

तान्वराणान्खण्डशः कृत्वा पूरयित्वा शरेम॑हान्‌ । वासुदेवोऽसुरं बाणेजारुधरमपीडयत्‌ ॥ ७३
जाङंषरो रथं लयक्त्वा शरपीटितविग्रदः । विष्णुं विजेतु दुद्राव संयतिस्थमथ द्रुतम्‌ ।॥ ७४

पकः ~~ -.-----~-----
"~ (= -~--- ----*-=-----~-------+~-----~---

१. ऋरद्धोपवीतं |

१

९ नवमोऽध्यायः ] प्पुराणम्‌ । १२५३
तमायान्तं रणे दष्टा हरिषिव्याध सायकः । बाणानङ्गे सहन्विष्णोः परापोऽसौ रथसंनिधौ ७५

हस्तेनेकेन गरुडं द्वितीयेन रथं हरेः । भरामयित्वाऽम्बरे शश्वच्छतरेतद्रीपे न्यपातयत्‌ ॥ ७द्‌
जारंधरकरक्षिमो गरुडोऽपि पपात ह । करोश्द्रीपे स तत्रैव विभ्राममकरोचिरम्‌ ॥ ७७
अच्युतः -भच्युतस्तस्माद्भमतो रथमण्डलात्‌ । रणमागत्य दैत्ये तिष्ठ तिष्ठेत्यभाषत ॥ ७८
दषटरा तमागतं भूयः केशवं समरमियम्‌ । प्रयन्मागेणेभूमि जगजीणेवनन्दनः ॥ ७९
विव्याध दैत्यं हरिराश्ु शक्त्या हृदि स्फुरन्त्या स ततः पपात ।
मृतोऽनयत्तं समरानिवासं तं पराह रे केन कृतोऽस्म्यरज्ः ॥ ८०
देत्यारिजाखंधरयोमेहत्तदा बभूव युद्धं धरणीतटस्थयोः ।
म्म्णा भियस्तं न जघान दानव स्वयं हरिस्तस्य शरेः पपात ॥ ८१

ततो निरीक्ष्य गोविन्दं पतितं धरणीतले । भ्श््याणेवजो दैत्य आरुरोह निजं रथम्‌ ॥ «२
ततस्तमिन्दिरा भाक्ता रुदती विष्ण़व्रह्टभा । संस्थिता कमला तत्र पतिं कमरख्खोचनम्‌ ॥

पतितं तु पतिं वीक्ष्य रक्ष्मीः परादाणेवारमजम्‌ ॥ ८३
रक््मीरवाच-

श्णष्व वचनं भ्रातजितो विष्णुधतस्त्वया । भगिन्या न च वैधव्यं दातुं युक्तं महावर ॥ ८४
नारद उवाच-

शरुत्वा तु वचनं तस्या युमोच जगतां पतिम्‌ । जारुधरो महाबाहुः सखस्रे भक्त्या ननाम च ८५
वन्दे चरणौ विष्णोः स्वसुः सेहात्तदाऽञ्ञसा । विष्णुजारंधरं भाह तुष्टोऽस्मि तव कमेणा

वरं वरय देत्येश्च कि भरयच्छामि ते वरम्‌ ॥ ८६
जाठर उवाच--
यदि त्वं मम तुष्टोऽसि शोर्येणानेन केशव । स्थातव्यं मत्पितुः स्थाने त्वया कमरख्या सह ॥८७

नारद उवाच--
तथेत्युक्त्वा च संस्मृत्य गरुडं धरणीधरः । आरुह्य च जगन्नाथः क्षीरान्धि पियया(भययो) सह
तदाप्रभृति कृष्णस्य वासः श्वश्रमन्दिरे । अन्धौ वसति देवेशो लक्ष्म्याः भियचिकीषेया ॥ ८९
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे जारंधरोपाख्याने नारदयुधिष्टिरसंबदेऽषटमोऽध्यायः ॥ < ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः-- २२१०?

भृथ नवमो ऽध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच--
देवान्विद्राव्य समरे विष्णुं स्थाप्याऽऽत्ममन्विरे । जारंधरेणान्धिजेन यत्कृतं बरूहि नारद ॥ १
नारद उवाच-
शुम्भादीनां तु वीराणां दत्वा दानं पसादजम्‌ । जारंधरो जगामाथ स्वगं भराप्यावरोकयत्‌ २
हिरण्यवर्पेण जनान्भूषयन्त॑(न्तो) दिने दिने । फलन्ति तरबोऽजसरं वाजिमेधक्रतोः फलम्‌ ॥ ३
गजवस्रसुव्णानि पेनुकन्यातिलानि च । पृष्पक्पुरताम्बूलकस्तुरीकुङकमानि च ॥ ४
ये यच्छन्ति महात्मानस्ते यास्यन्त्यमरावतीम्‌ । वषास शहदानेन रिरिरेऽप्रिपरदानतः ॥ ५

१२५४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीर्व- - [ ६ उतच्तरक्ण्डे- `

वादित्राणि च सर्वाणि वादयन्ति शिवालये । भां श्र्न्ति ये चैत्रे दध्योदनसमन्विताम्‌ ॥ ६
यत्र दिन्योखपयेड्कं सखयमान्दोखयन्ति च । सारिकाडुकहंसाश्र चमद्रमरकोकिराः ॥ ७
क्न्तो दूतका्याणि यच्छन्ते भियसंगमम्‌ । रम्भा यत्र पुरे रामा मेनका च तिरोत्तमा ॥ ८
शुमा स॒न्दरी यत्र धृताची पएञ्िकस्यली । सकेशी समुखी रामा मद्खधोषा च मालिनी ॥ ९
मृगोदढवा च सखदा घनदंष्राऽनिलपरभा । बाजिमेधफटग्राहा राजसूयं फखन्ति याः ॥ १०
कोटिशो यत्र निष्पापाः क्रीडन्त्यष्सरसो वरप । एवं भररिसखे स्वर्गे स्थापयामास सिन्धूजः ११
शुम्भं भाणसम दैत्यं निहुम्भं यु्रा्जके । स्वयं जारेधरे पीठे स्वगादागत्य सिन्धुरार्‌ ॥ १२

वर्षाजुद द्रयं राज्यं चकाराऽऽत्मवलेन च ॥ १३
युधिष्ठिर उवाच--

युयुधे सुरसङ्गामे स सुरैरपराजितः । ततः किमकरोद्राजा सिन्धुसूनुः पतापवान्‌ ॥ १४

तन्ममाऽऽचक्ष्व देवर्षे भ्रोतुकामस्य विस्तरात्‌ ॥ १५
नारद उवाच-

शृणु राजन्यथातथ्यं कृतं सागरसूनुना । स दे वान्समरे जित्वा राज्यं चक्रे ह्यकण्टकम्‌ ॥ १६

गन्धवांचित्रसेनाचाः सेवन्ते चासुरेग्वरम्‌ । यज्ञभागांश्च यो भुङ्के सर्वेषामयुरेश्वरः ॥ १७

्षीरसागरतो देवहतं रत्नादिकं च यत्‌ । तत्सर्वे च तथाऽन्यच् निभिर्त्यँ हृतवान्बली ॥ १८
समुद्रतनये राज्यं भुवि राजन्शासति । न कचिन्म्रियते मर्यो नरकं कोऽपि न जेत्‌ ॥ १९
न कलिः प्रणयादन्यो न भोगादपरः क्षयः । न बन्ध्या दुर्भगा नारी नारकारैिवजिता ॥२०
कुरूपा दुता दष्टा यस्य(ज) सा न च इश्यते} न तत्र विधवा नारी न कथिनिर्भनो जनः २१
दातारः सन्ति सवेज न प्रतिग्राहिणः कचित्‌ । पण्या जनाः भयच्छन्ति द्विजेभ्यो ह्यात्मनो धनम्‌
रुपयोवनशाटिन्यः सीमन्तिन्यो हे शदे । गोक्षीरं दाधे सिच यत्र निजैरसो जनाः ॥ २३
मङ्गलं तत्र सर्वेषां न काधि८कचि)द्रबन्धनम्‌ । मरणं न च दिसाऽस्ति न कश्ित्केन बाध्यते२४
ऋणी न दस्यते राजन्धनिनः सन्ति सवतः । संतुष्टाः सवैसस्याल्याः परजाः सर्भत्र पाथिव।।२५

केलीषुदण्डमभवश दुग्धरसोऽतिसुस्वादुतरो गे नृणाम्‌ ।

ससखराव नारीनरयो्ितं वचो न चापहताऽध्वानि गच्छतां सदा ॥ २६

पतन्त्यखण्डा नभसो यतस्ततो धाराश्च कमांदिविमिश्रसपिषः |

संमिभिता शकैरया पयःसुतिः समुद्रसूनोः स्मरणौन्मुखे नृणाम्‌ ॥ २७

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे बारदयुधिष्ठिरसंवादे जारंधरोपाख्याने सौराज्यवर्णनं नाम नवमोऽध्यायः ।। ९ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-- ३२१२८

~~~

अथ दरमोऽध्यायः।

धुधिष्ठिर उाच--
हनद्रादिभिस्तदा देवैः किं छृतं द्विनसत्तम । जारंरेण विजितैः स्वर्गराज्ये हृते सति ।॥ !

१क. ख. च. ज. सष. दुषुमा। फ. उवी । २ फ. तारा । ३अ. जकम्‌ । स्व"! ४ ड. “त्य धृतः ।५अ. समा-
रिताः । ६ अ. परिष्तेः । ७ ड. -णान्मखे । < इ. विजयनन्दन ।

४ र

#\ 8

४.९

१० दक्षमोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । १२५५

नारद उवाच--
अय त्यक्त्वा दिवं देवाः भापुस्ते ददशां चिरम्‌ । न पीयूषं नैव यङ्गान्ययुः स्थानं स्वयंभुवः॥२
दटृशुब्राह्मभवनं ब्रह्माणं परमेष्टिनम्‌ । प्राणायामेन युज्ञानं मनः स्वं परमात्पनि ॥ ३
0 यर्ते दरणि ददः) दरः पमं मगा करोमीति चाव्रवीत्‌ ।॥ ४
ततो निवेदयां चक्र्ह्यणे विव्रधाः पुनः । जारं परस्य सकं तथा निजपराभवम्‌ ॥ ५
षणं ध्यात्वा ययो व्रह्मा कैटासं जिदशैः सह । तस्य शस्य पार ते वेचित्येण समाक्खाः ॥
स्थिता संतुष्ुर्दवा बह्मशक्रपुरोगमाः ॥ &
देवा उचः
नमो भवाय शवाय नीलग्रीवाय ते नमः । नमः स्थूलाय सृष्ष्माय बहुरूपाय ते नमः ॥ ७
नारद उवाच-

इति सर्भमुखो भूरा वाणीमाकण्यं शंकरः । [+मोवाच नन्दिनं देवानानयस्वेति सत्वरम्‌ ॥ ८

चत्वा शंमोवेचो देवा ह्यादता नन्दिना दतम्‌ । भविरयान्तःपुरे देवा ददश्ुधिसितेक्षणाः ॥ ९
५९ 4.9 _ ९. 9 1 अ न ५ (~ $ [९

तत्राऽऽसने समासीनं शंकरं टोकरशंकरम्‌] । गणङोटिसदसेस्तु सेषितं मक्तेशाटिभिः ॥ १०

नपरेविरूपैः कुटिरेजैटिटेधृरिश्रसरे; । परणिपल्याग्रतः भाद सह देवैः पितामहः ॥ ११
ब्रह्मोवाच--

सुखरागो यथाऽस्याऽऽपीच्छक्रः सोऽयं था गतः । कृपां करू महादेव शरणागतवत्सर॥ १२
नारद उवाच--

तत उन्चैविमोह।स्यं श्रत्वा ब्रह्मा पिनाकिनः । उवाच देवदेतरेशं परयावस्थां दिवौकसाम्‌ ॥ १३

ततः सर्वेश्वरो ज्ञात्रा ब्रह्मणां मनसेप्सितम्‌ । शक्रस्य मानभङ्गं च देवार्थे परमेश्वरः ॥

म्ेम्णा भवान्या विङ्ञघ्नो वरप पाह वचो दरः ॥ १४
हर उवाच-

विष्णुना न हतो यो दहि स कथं हन्यते मया । पूत्ेखषटान्यायुधानि वज्रादीनि पितामह ॥ १५

क, क

तेः शख्ेनव वध्याोऽसां वटी जारुपरोऽसरः । हेतिभिः पवेसंखष्ः स मयाऽपि न इन्यत ॥

देवाः कुवन्तु शसं हि मम पराणसहं शम्‌ । शद्‌
नारद उवाच-

शंभोरित्युचरं श्रत्वा व्रह्मोवाचाथ शंकरम्‌ ॥ १७
ब्रह्मोवाच--

स्वयं कुरु महाशसं तवं वेत्थ स्वात्मनो वलम्‌ । १८
नारद उवाच-- ।

इति तस्य वचः श्रुत्वा पर्युवाच महेश्वरः ॥ १९
हर उवाच--

अह्मन्विमुश्च तेजः खं कोधयुक्तं पुरे; सह । २०

+ धनुचिहान्तगतः पाठः क. ख. च. ज्ञ. फ. पुस्तकस्थः ।

~+ -~+^-

१क.द् च. ज. कष. ग्मिस्तथ्याभिः। २ ड. सुखरोगो ! फ. मुखरागो ।

१२५६ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

नारदं उवाच-- . ,
ततस्तेजो मुमोचाथ ब्रह्म ब्रह्माज्ञसुचकः । सुद्रशिनेत्रजं तेजस्ततो निुक्तवानस्वयम्‌ ॥ २!
देवाश्च मुमुचुः स्वे सक्रोधं तेजसां चयम्‌ । अत्रान्तरे स्मृतः प्राप्नो हरेण मधुसूदनः ॥

किं करोमीति तेनोक्तः शिवः भार ननादन्‌ !' २२.
हरं उवाचं -~

विष्णो जालंधरः कस्ान्न हतः संगरे त्वया । कर्थं सुरान्परिलयञ्य प्षीराभ्धि शयितुं गतः ॥२३
विष्णारुवाच-

यदि ते हन्मि देवेश श्रीः कथं मम बह्मा । तस्माखं पावैतीकान्त जहि जनांधरं रणे ॥ २४ `
नारद उवाच-

तेजस्त्वं कोधजं मुशत्यक्तः शर्वेण केदावः । मुमोच वैष्णवं तेजस्तत्सर्वं समवर्धत ॥

तेजः प्रदं तदषटा व्यापकं भाह केशवम्‌ ॥ >२५
शंकर उवाच-

एतेन तेजसा शीघं ममास्रं कर्तुमहैय । २६
नारद उवाच--

विश्वकमोदयस्ते च श्रुत्वा शंकरभाषितम्‌ । निरीक्ष्य च तदाऽन्योन्यं किं कुम इति शङ्किताः २७
दृष्टा तृष्णीं स्थितांस्तांश् ज्ञात्वा तन्मनसि स््थितमू्‌। तद्‌ाऽऽह भगवान्ब्रह्मा अनारोक्यं हि दैवतैः
सोदुं न शक्तास्ते तेजो धतु केन च शक्यते । ततः प्रहस्य भगवानुत्पत्योपरि तेजसः ॥ २९
वामाङ्पिपाणिना शंभुननते भ्रमरीव यः + । अथ चक्रं समुत्पन्नं शेभोनंतंनमदैनात्‌ ॥ ३०
अरछक्षत्रयोपेतमस्थिकोटिसमाकुखम्‌ । श्वा ङइप्रिकषेणात्तस्य तेजसो निखताः कणाः ॥ २१
विन्वकरमां च तैवैजं विमानानि च निमे । ततस्ते निजरा भीत्या दृष्टा चक्रं स॒दशैनम्‌ ॥ ३२
जाहि त्राहीति देवेशं पत्यूचुस्ते सरा नृप । पृथ्वीकाटिन्यमादाय लोहानामपि तेजसाम्‌ ॥ ३३
यद्विश्वकमेणा कोशे कृतं भस्मीदरतं च तत्‌ । खष्ेन तेन चक्रेण दग्धः काटोऽपतल्कितौ ॥ ३४
ततस्तद्रह्मणो हस्ते ददौ चक्रं स धूजंटिः । चक्राचिभिभ्रिषेः कचं दग्धं दषटाऽम्बिकापतिः॥२९
हसित्वा ब्रह्मणो हस्तादरहीत्वा सत्वरं शिषः । दधौ कक्षा(कुक्षि)पुटे चक्रं निधानं निर्धनो यथा
ततो न हर्यते चक्रं शिवकक्षा(कुक्षि)पुटे स्थितम्‌ । पहामूखस्य यदत्तं दानं तस्य फलं यथा ३७
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे नारदगुधिष्ठिरसंवादे नालधरोपाख्याने सर्वैदेवतेजोमयचक्रोत्पत्तिनीम दशमोऽध्यायः॥१०॥
आदितः छोकानां सम्यङ्गाः-- ३२१६५

--- ~

अथेकादग्रोऽध्यायः ।

----------

नारद उवाच-
अनरान्तरे मया गत्वा कथितं सिन्धुसूनवे । त्वां हन्त सर्वीरे्च पतिङ्ना शंभुना कृता ॥
थत्वा स मद्रचो राजंस्ततः पप्रच्छ सोऽसुरः ॥ रे

"च्छ

+ एतदग्रे ज. पुस्तके (ततो देवा महेन्दायास्तेजसोपरि शकरम्‌। वरत्यमानं तदा दृष्रवा मुदा वायान्यव्रादयन्‌ । तद्‌-
परभृति नुत्येषु प्रास्यते मरीव यः" इत्यधिकम्‌ ।

११ एकादश।ऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १२५७

जारुधर उवाच--
किमस्ति श्रछिनो गेहे रत्नजातं महामते । तन्ममाऽऽ वक्व सकर नास्ति युद्धं निरामिषम्‌ ॥
नारद उवाच--
भूतिः पत्रं हषो जीर्णः फणिनोऽङ्गे गरे विषम्‌। भिक्षायत्रं करे पुत्रौ गजाननषडाननी ॥ ५
इत्यादिविभवस्तस्य यदन्यत्तन्निवोध मे । तनया गिरिराजस्य विशाखा द्यन्नस्तनी ॥ ५
दग्धस्परोऽपि भगवान्यस्या रूपेण मोहितः। महेशो यद्विनोदाय कुरूते नित्यकातुक ६

चत्यन्गायंथ तां चः स्वयं भवति हासकः । सा पावैतीतित्रिख्याता सोन्दयावपिदेवतम्‌ ॥

छन्दा वराङ्गना राजन्निमाथाप्सरसः शुभाः । न चाऽऽयुवरन्ति पवेत्याः षोडशीमपि तां कलाम्‌

इत्युक्त्वाऽदं महीपाठ जांधरममर्षणम्‌ । पश्यतां सवेदेत्यानामन्तधांनं गतः क्षणात्‌ ॥ र

अथ संप्रषयदूतं सिन्धुजः सिदिकासुतम्‌ । क्षणेनाऽऽसाय केलास देवावासमपश्यत ॥ १०

अत्रान्तरे हरि्भीममापृच्छ्य त॒ तदा हरम्‌ । जगामारक्षितस्तृण क्षीरान्धि भेदसंज्ञया ॥ ११

ददश राहुभैवनं शंकरस्यातिदीश्िमत्‌ । आत्मानमात्मना वीक्ष्य किमित्याह सुधितः ॥ २

मरवेष्रकामो बलिभिदद्रारि दरास्थैनिषेधितः । यत्नवान्संनिषिद्धोऽपि तदा ते भोद्यतायुधाः ॥

ताविवाय गणान्नन्दा व्याजहार विधतुदम्‌ ॥ १३
नन्यूवाच--

कस्त्वं कस्मादिहाऽऽयातः किं कार्य तव वबंर । ब्रूहि काय गणा यावं न हन्युर्भयावहाः ॥
राहुरुवाच--

इतो जाठंधरस्याहं लवं मां शवान्तिकं नय । न वाच्यमन्तरे द्वाःस्थं महाराजपरयोजनम्‌ ॥ १८

नारद्‌ उवाच--

नन्दी दूतोक्तमाकरण्यं नीटलोितमायया । दण्डवस्रणिपल्याग्रे स्थित्वा श्रंकरमव्रवीत्‌ ॥ १६
नन्युवाच--

सेंहिकेयो महाराज द्रे. तिष्टति कायतः । स पयाल्थवाऽऽयातु भवानात््ुमदति ॥ १७
नारद उवाच--

नन्दिनोक्तमथाऽऽकण्ये त्वरन्नि महेश्वरः । गुपामन्तःपुटे देवीं प्रस्थाप्य च सखीदताम्‌ ॥ १८

पथाद्राःस्थं जगादाथ नन्दिन्दूतं पत्रंशय । तता दस्ते भग्रष्याऽञ्तु दूतं नन्दीं महावलः ॥ १९

आनयामास देवानां मध्ये शेयुमदशेयत्‌ । तं ददश तदा राहुजेटिं नीटमात्मनि ॥ २०

पश्चवक्तं दशभुजं नागयज्ञोपवीतिनम्‌ । देर्वःविरहितं मूर्धि चन्द्ररृखातिभूपेतम्‌ ॥ २१
उच्छयसनश्वासान्यृशन्तं पृथग्गणनिषे वितम्‌ । सत्रेदेवगणापतं सेवितं गणक्रा.रेभिः ॥ २२
धाप्र ज्ञाता ततो दूतं शंभ॒रालोक्य चाग्रतः। प्राह व्रदितदरा राहुवुं समुपचक्रषे॥ २३
देव जाल्धरेणाहं प्रपितस्तव संनिध । तस्य शिष्टं रचः थत्वा मन्युखन दुतं कुर्‌ ॥ २४

गिरिश्स्त्वं तपोनिष्ठो निगुणो धमेव।जतः । तत्र नास्ति पिता माता वसु गात्रादिव्जितवः।॥ २५
जालंधरो महाबाहर्मोक्ताऽसां भुवनत्रयम्‌ । तस्यव वहयस्त्वमपि ततशाक्तं समाचर ॥
पुराणपुरुषः कामी व॒षारूढः कथं भवान्‌ ॥ २६

[2

१य्व च. ज. मविधिमिनः । रे यत्न तस्था निः! ३ 7. शिवं ।
१५५८

१२५८ महापुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

नारद उवाच्‌
एतं वदति संतप्त सै सन्दविनायका । तसिमिन्काठे देवदेवो यतवागङ्गमदंनम्‌ ॥ २७
चार च करै०^स्तेव॑सुकिभूतछेऽपतत्‌ । देरम्ववाहनस्याऽऽघोः पुच्छं ग्रस्तमथादिना ॥ २८
खय प्रस्तमालोकषय सुख मुञेत्युबाच ह । अत्रान्तरे स्कन्दवाहं श्ुग्धं वीक्ष्य महास्वरम्‌ ।॥ २९

द्रयाष्रासःकमैस्तमाखुुच्छमथोद्धिरन्‌ । अथाऽऽरुद् हरस्याङ्गं गलमवरेठ संस्थितः ॥ ३०
तस्य मिन्वास्तपवनेरथ जातो हुताशनः । तस्योष्मणा चन्द्रटखा जरज्ूटाटवीस्थिता ॥ ३?
सादरतां तु तद्रा प्रायाल्णुितं तद्रपुयथा । तस्या ह्यमृतधाराभेब्रह्यमस्तकमाटिका ॥ ३२
हरमौिकयारानामभस्सं जीषिता तदा । पपाठ पूवेमभ्यस्तं सवेयोगश्चतिक्रमम्‌ ॥ ‰२

श्रता परस्पराधीनं विदन्ति चिरांस्यथ । अहमादिरहं पूतैमहमेव परात्परः ॥ ३५

अहं खषा अहं पातेत्युः्पकानि परस्परम्‌ । शोचन्त्येतानि नो दत्तं नो भुक्त न हतं मया ॥३५
लोभप्रस्तेन मनषा नो त्रित्तं बह्मगेऽपितमर्‌ । अयेश्वरनटाजुटादाविरासीद्वणाो महान्‌ ॥ ३६
त्रि आननल्िचरगलिपच्छः सप्दस्तवान्‌ । स च कीतिपुखो नाम पिङ्गखो जटिखो महान्‌ ३७
तंदृषटरा च कपादी भयात्तस्था मृतेव सा। पुरतः भाह स गणस्ततः कीर्तिमुखः परथुम्‌ ॥३८
भगिपत्य शिवं देवमतं कुश्ु)धितः भमो । तदोक्तः शंकरेणासो भक्षय त्वं रणे हतान्‌ ३९
क्षणं भिचायं स गणः काप्यट्षटरा रणं तदा । ब्रह्माणं भितं परप्नः शंकरेण निव्रास्तिः ॥ ४०
ततः कीमिमुवेनाथ स्वाङ्गं सर्व च भक्षितम्‌ । बुभुक्षितेन चालयन्तं निषिद्धेन च सर्वतः ॥ ९!
तत्सादसं तरा दषा भक्ति कीतिपुखस्य च । तयुवाचेश्वरः प्रीतः प्रासादे तिषएठमे सदा] ४२
त्वचित्रहितां यञ्च भविष्यति ममाऽऽलये । स पतिष्यति शीघं हीत्युक्तः सोऽन्तार्हेतोऽभवत्‌ ॥
शभोम्‌ तदा देवा वषुः पुष्पदृष्टिभिः । एवमत्यद्धुतं दृष्ट सभायां तु जिगुटेनः ॥

स्वभानुरपि दवेशं पनः प्रोवाच पिस्मितः ॥ ८७

राहुरपाच-

स्पृशति त्वां कथं भावाः स्वाधीनं योगिनं बखात्‌) इद्धिधेः पूज्यसे त्वं हि प्राप्योऽयं विषयैः कथम्‌ ॥
व्रह्मा(दटाक्र गानां पूजां ग्रह्णासि सवेतः । न तव॑ पर्याप कं देवं खं पूजयसि किंच न ॥४६
इन्वरोऽपि कथं ठाकरे भिक्षामोजी प्रतिग्रही । सगोपयति योगीन्द्र गोरी रम्यां प्रयच्छ पे ४७
स्कन्दखम्यादराभ्यां सं पुत्राभ्यां सहितोऽधुना । भिन्ञापात्रं गृदीता तु श्रम निलयं गहे ग्रहे ॥

नारद उवाच--

एषं वदुतरधं तत्र रादुराहेम्बरं प्रति । भगवानपि तच्छत्वा नोत्तरं किचिदत्रवीत्‌ ॥

अथं मानिन लक्त्वा राहुनान्दिनमव्रवीत्‌ ॥ ४९
रादुरवाच--

तं मत्री सि सेनानीपरिक्टाननविम्बक । एवमाचरतो भ्रष्टं सं शिक्षयितुमरईसि ॥

ना चदापगन्द्र्‌ इव पतिप्यति रणे हतः ॥ ५०

नारद उवाच--
इत्याक्रण्य वचस्तस्य नन्दां विज्ञाप्य श्वरम्‌ । चररज्नयव स तदा मतयाङ्गाय गुलिनः ।॥ ५१

"~~ --~--- ~ - - ~~~ -

~ ~ -~ ~ -~--~~ ~~~ -----~----.--^^+---~-- ~ - -- न

* ठ मामेऽप्यावत्वादरिकोऽमवणे दनि प्रति भावः । ज्िवरदन इति तु युक्तं पठितुम्‌ ।

१२ दाद्शोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२५९

संपूज्य प्रेषयामास रां नन्दी गणाग्रणीः । अथ जारंषरं गत्वा कथयामास 1 वस्तरात्‌ ।॥ ५२
स्वभानुस्तस्य हत्तान्त गारसरूप मनार्हरम्‌ ॥ ५३
इति श्रीमहापुराणे पाद्मं उत्तरखण्डे नारदगुधिष्टिरसंवादे जारधरोपाख्यने कैटासाद्राहुप्रत्यागमनं नामैकादशोऽध्यायः ॥११४

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ३२२१८

भथ द्रादरी ऽध्यायः ।

यान्न ०५१

नारद उवाच--
4 न, ॐ [व
अथ जारंधरो दूतवचः श्रुत्वा प्रतापवान्‌ । सवेसेन्यं सपाय प्रयाणमकरोत्तदा ॥
ततस्ततः समेतानां सेन्यानां श्रुयते ध्वनिः ॥ १

सस्रीन्मन्दरकंदरेषु श्मितासुत्थापयन्किनरा-
न्भेरोमेन्दिरक॑दरे भरतिरवानुत्थापयन्वारणार्‌ ।
सिष्टानां च तति व्यमुञ्चत पुरःपन्थानमेवेविध-
तैलोक्यं बधिरीचकार महतः सेन्यस्य कोखाहठः ॥
ततो दुन्दुभिनादोऽभरत्पीडे जाखंषरे देप । तन्निनादेन शराणां भियेण महता तदा ॥
कम्पन्ति गिरयस्तङ्गाः भासादा धिचलन्ति च । सप्नसागरगर्भम्यो निना दैयदानगाः ॥
सेनद्धाथातिगजेनित नानावाहनसंयुताः । हेपारबो महानासीद्राजिनां वाद्यतः पुरः ॥
रथाङ्गेनाय संधृ धरा संचरितेव सा । चलितेगजयुयेश्च पृथ्यी रुद्रा सकानना ॥
जारुधरेरितेर्भामिरयुतैः स्यन्दनस्थितैः । अश्वात्ैदसदसे दरे अवर दन्तिनापपि ॥
रराज सैन्यं लक्षैकं रथानां सपताकिनाम्‌ । पाथं नवतिः केव्यो दशयन्ते युठपनायकाः ॥
निजेगाम महासेन्यं छत्रः संछा भास्करम्‌ ॥
आसीत्तपिञ्जरपाण्डुषङ्कःजवनं श्वेतातपत्रः कचि
न्मायरातपवारणः कचिदभ्रदुर्न खनी लोत्पलम्‌ ।
उन्पेषं कचिदरध्वेधदिपटशछयेस्य परयाणेऽभव-
त्सद्रौवि कचिदम्बरं सर इवोतपपेत्पताकापदैः ॥ ९
गजवाजिमयी भृमिध्यैजच्छ्रमयं नभः । दिक्चक्रं चामरमयं देद्यस्न्ये प्रसर्पति ॥ १०
ततो जा्टषरो दैत्यः प्रयाणाय समुःखुकः । स्कन्धे चाऽऽरोपयच्छा कत नानारत्नतिभपिताम्‌ ॥
आजगाम मदात्रेष्णं प्रं सागरवासिनम्‌ । अभिवादय जगादाथ हरिं जाठंधरपस्खदम्‌ ॥ १२
जाटधर उवाच--

© ॐ ५ ० -& ४

५

भागां करं भ्रयच्छामि तुभ्यं मावुक कथ्यताम्‌ ॥ १३
नारद उवाच-

श्ुत्वा नारायणो वाक्यमन्धिजस्य परद्राऽन्वितः । उवाच फं करोमीति भियं सिन्युसूुतेप्छितम्‌

इत्युक्तः स प्रहृष्टोऽथ हरिं भोवाच सत्वरः । १४

~~ --- -* ~ ---~ -- ---- ----~----~~ न न 9 >~

१ डः गभिनां।

१२८६० महामुनिश्रीग्यासप्रणीत -- [ ६ उत्तरखण्डे

नालषर उवाच-
यामि योद्धुं रणेऽहं त्वं सुखी तिष्ट च सागरे ॥ १९५
नारद उवाच--
लक्ष्म्या दत्ताक्षतस्तत्र केशवेनाथ पूजितः । स निगल हरेः स्थानात्समुद्रपषरुपागतः ॥ १६
सोऽर्णवं भणिपलयाऽऽह तात यास्यामि दरतः । नीखकण्ठं रणे जेतुपनुज्ञां दानुपैसि ॥ १७

पुत्रस्य वचनं श्रत्वा यियासोः शकर परति । चिन्धुराजेन सोऽप्युक्तः पुत्र तं तापसं त्यन ॥ १८
भहकष्व राज्यं मया दन्तं तापसं त्यज्य दूरतः । अत्यद्भुतः परतापस्ते तत्तुर्यो नास्ति भूमिपः॥
स्वगोदधिकतां नीतं त्वया वत्स धरातलम्‌ । तव राज्ये वस॒पती वेकुण्ठ इव राजते ॥ २०
यो देवो इजेयो दैत्यैरानीतः सह स भिया । ममान्तिके वत्स वस शंकरं भिश्चकं त्यज ॥ २१
एवयुक्तो ह्णवेन गिरिजां भरति रागवान्‌ । पितृवाक्यमवि(वोज्ञाय आगत्य(तः) सुभटान्स्वकान्‌
सज्नीमुतं तु युद्धाय जारधरमुवाच ह ॥ २२
टृन्दोवाच--
नाथ युद्धं न करवव्यं राजेन्द्र ङत्सयोगिना । मनो निवत्यं मां पश्य प्रत्तं पावेतीं परति ।॥ २३
गौरीं सं वाञ्छसे कस्मात्पावेती कि ममाधिका तपस्विनी निरारम्बा संसक्ता स्थाणवे सदा॥
सुतानुरागिणी बन्ध्या सथा ठृत्रिमरुत्रिका । हेया स्तुता नारदेन तां त्यजस्व भजस्व माम्‌ २५
नारद उवाच-
हति हन्दावचः श्रत्वा मत्युवाचा्णवात्मनः ॥ २६
जारधर उवाच--

अदृष्टा पावेतीरूपं मेनो न निवतेते } इन्दे त्वया जनपदो राजधानी भपाल्यताम्‌ ॥

स्यतेव्योऽदं सदा चण्डि यादि मां दन्ति इंकरः ॥ २७
नारद उवाच-
इति भदेवचः श्रुता वृन्दा दाससमन्विता । जगाम शितिकारुह। पीठं जाठषरं वदा ।॥ २८
क वात
सथ प्रतस्थ रलासं सिन्धसूनपरदयराः । महापश्सदस्राणां षष्या सैन्येन संदरतः ॥ २९.
अत्रान्तरे परित्यज्य केटासं शंकरो गतः 1 गणःपुत्रभियायुक्तः टसं मानसोत्तरम्‌ ।॥ ३०
जारुंषरस्ततः प्राहः केदासं भथः.ऽइनि । सेनां संस्थाप्य कैखास आरोकनङुतूहटी ॥ २१
दिव्यकेसरमन्दाररजःएज्ञपरिषताः । शीताम्बुसीकरासारेः भभ्रा वान्ति वायवः ॥ ३२

यत्र सिद्धाङ्गना्पौनस्तनजङ्गतर गणः } मन्दारमकरन्दाल्याः सुन्दरा वान्ति वायवः ॥
यत्ाञ।क्रुविस्तिग्धपदन्यातं च योपिताम्‌ । विरोक्य दानवेन्द्रो ऽभून्मनोरथसमाफुलः ॥ ३४
[ददश स तु कान्तारे परति माटतीश्चनः। विदाधरीकुचाक्रान्तङुङ्कुमारुणपटूषदाः ॥ ३५
यत्र देवाङ्गनागात्रपरिष्वङ्गरसाकलाः] । पायुव्रन्ति सूराः परीति स्वविम्बालोकह्षिताः ॥ ३६
यत्र किंनरकान्तानां सुरतव्यङ्कितपमाः । विभान्ति सवतो राजन्मन्दारा्ोकपट्टवाः ॥ ३७

-----------------------------------------(----((~--(-(-((-_-__[[

# घनुचिदान्तगंतः पाठः फ. पुस्तक्रस्थः ।

~~~ न्न्न्नन्ग~ा-~ ~~~. क्क >

१क.घ्‌. द्दष्टं ।२ड, तथा| ३क.ख.च. ज. श्च. फ. "टाव; । मर,

८.

१२ द्वादशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२६१

यत्र शंभगणाक्रान्भनानासेखाङला दमाः । भान्ति मन्मथभरूपाटयश्साऽसुधता श्व ॥
यत्र चन्दनकस्त्रीगन्धोन्मत्तालिसंचयाः । विभान्ति दग्धकंदपनिवोणाङ्गारसंनिमाः ॥
यत्राङ्गनानां सकर विरोक्य सोरभ्यमत्युत्तमकान्तिमिभम्‌ ।
मन्ये -परिष्वक्तमनोविनोदा कस्तूरिका गाहति कालिमानम्‌ ॥
कचिलवरगेरिकासमसमु्टसत्पङ्जं
टवदङ्गद खसंनिभाकुसल्सचकोरं कचित्‌ ।
कचिद्विरिसरित्दीतरणिवर्स्फुरत्कदलं
चटननिचुखपञ्जरीविनयनप्रभृङ्गं कचित्‌ ॥
कचिद्ररितकोकिलाकुटिततरत्नचृताङ्कर
कुरङ्गकुसेवितं परबखशाखिमृखं कचित्‌ ।
कवित्पवरसुन्दरेः सुरवध्रपदेः पावनं
वनं नयति विक्रियामिह मनो मुनीनामपि ॥
एवंगुणसमायुक्तं विलोक्य हरमन्दिरम्‌ । विचित्रं चापि कैलासं स्ेरत्नसमाश्रयम्‌ ॥
अल्यन्तं विस्मितो दैत्यः भोवाच भृगुनन्दनम्‌ ॥
जार उवाच--
कस्पात्तं तापसं तात परवदन्ति भवादशाः । ताशी यस्य सा भाया एृदमीदच्छनोहरम्‌ ॥
नारद उवाच--
तत्रादषटाऽवदच्छभं हरः कुत्र गतः क्वे । कथं मम भयेति पृष्टः मोवाच भार्गवः ॥
शक्र उवाच--
देव शंभर्महाशेखमगम्यं मानसोत्तरम्‌ । ययौ तत्र महादेवो गन्तं चान्यैनं शक्यते ॥
नारद उवाच -
इति काव्यवचः श्रत्वा प्राह देयो महाबलः ॥
जाटधर उवाच- ।
अह जेष्यामि देवेशं त्वं परं-गच्छ भागव ।
नारद उवाच --
इत्यत्रा प्रययौ तत्र यज्ास्ते शंकरः स्वयम्‌ । अपर्यत्तं गिरिवरं सिन्धुना मानसात्तरम्‌ ॥।
तस्य षष्टिसहस्राणि योजनानां समुच्छ्रयः । स शलो मानसो राजन्दत्यसंन्यसमाहृतः ॥
बहवो दैल्यराजोनः ैलमाररुहद॑तम्‌ । छउतान्धयकारं पयोसी द्राच्नादेन वेपथुः ॥
सन्यकोलादहलस्तेषां प्ररयामास रोदसी । अथव्रमागतं द्रा देत्यसन्य महत्तदा ॥

३८
३९

9

२

८२

५२

अत्ययः स गिरेः शङ्क स्थाप्य गौरीं सखीहताम्‌ । भगवां च गणः सः संनद्धेथद्धदुभदं; ।। ५.३

तिरशन्पहदालसादस्तः ममथानां हतः रिवः । उवाच नान्दन शमगेणानामाधप त्रया ॥
प्रहतव्यां महाददया बारा जाटधरा रणे । महक्रालाद्मिः ब्रस्याद त्व पर्वास्तः ||

~ ------~-~--

९
4

१ फ. “न्तक्रेखिदोका' । २ च. सुधिता । ३७. ज. मित्रम्‌ । इड इ.ज. "रत्कुण्टलं ¦ ५ फ. "जानो जा-

धरमुपाशरिता; । तेफीमेकेकरः सैन्यमाचक्रामाचलं द्रम्‌ ।

१२६२ महामुनिश्रीन्यासप्रणीत-- ( £ उस्तरखण्डे~
चिदपि कायौरम्भ कल्यः कल्याणभाजनं भवति ।

नप न तु) पुनरधिङ्विषादान्मन्द्‌। कृतप।रुषः पुरुषः ॥ ५६
तावदाजौ त्वया तस्माद्यो द्धव्यमतिपौरुषात्‌ । यावदद्धेनारिजयो मम वीर भविष्यति ॥ ५७
नारद उवाच--
इति शंमोवैचः श्रत्वा स च साराथेमव्रवीत्‌ ॥ | ५८
नन्टूवाच--
काकतुण्ड रथं मेऽय समानय महामते ॥ ५९
नारद उवाच-

नन्दिनो वचनं श्रुत्वा सोऽपि स्यन्दनमाहरत्‌ । दरा्चिशदश्वसंयुक्तं चक्रषोडशसंय॒तम्‌ ॥ ६०

ष्टिध्वजसमोपेतं द्रात्रिशद्योजनायतम्‌ । सपेशसेथ संपूर्णं परप्रटषटरा) साङ्ामिकरं रथम्‌ ॥ ६१
नन्दिनश्चक्ररकतार्थं पत्रो स्कन्दविनायको । समादिष्टो शंकरेण संनद्धो ती सवाहना ॥ ६२
गणेः परिवतो नन्दी वाग्भिः संपूज्य चेश्वरम्‌ । नन्दी रथं समारुह्य निययौ दानवान्धति ॥६३
विराजते तस्य पधि च्छत्र द्रादशयोजनम्‌ । यावत्स नियेयो नन्दी तावत्ते दानवाः पुरः॥ ६४

शैरोपरि समारूढा दानवा षपारदशेनाः । गणानामायुधस्तीर्ष्णोनहताः पतिता भृषि ।॥ ६

हन्यमाना गगदैलास्तव्यज्चईरतो गिरिम्‌ । ततो मृमिगतांस्तस्मादवरुद्च शिलोचयात्‌ ॥ ६६
जघ याञ्दितेः शखेणे गा राजन्महावञन्‌ । अप्रं रापितं दृष्टा सरथ त्यसेनिकाः।॥ ६७ (
ततः समभवद्युद्धं गणानां दानवः सह । शरवषमथात्युग्रं दानवानां दिवं।कसाम्‌ ॥ ६८ |
ततः समस्तान्मातङ्गाज्जर्थः शिखिपुखा रणे । रथान्हयान्पदातींश्च काकतुण्डा मदहावखाः ॥ ६९ ५
हतानां दैलयसंघानां संगरे भशमायिनाम्‌ । शिरोभिगेगनं व्याप्ते प्रहसद्धिभेयावरैः ॥ ७७०
मुक्तकेगारूणप्रुखमीमदप्रापिखो चनः । स्कन्धः कवन्धनङ्पारुकपिपृष्ठ निकृन्तनः ॥
चिता सवेत वसधा कवन्धे रूधिरारूभेः ॥ ७१
ततो विरावः समहान्वभव दव्येश्वराणां ध्वजिनीषु धात्रताम्‌ । श्र
दमोगणेः पातितसेनिकानां यथाऽ्णवानां नदतां युगक्षये ॥ ७२--~ `
इति श्रीमदापुरापे काद्य उत्तरखण्डे नारदगुधिष्ठिरसंवादे जारुधरो प्रख्याने दैयतैन्यपराजयो नाम द्वादशतेऽध्यायः ॥ १२॥
आदितः शोकानां समण्वङाः-- ३२२९० 1
क ५
अथ व्रम्ोदरोऽध्यायः । ठ
नारद उवाच-
दैलयसैन्यं हतं दृष्टा गणेर्मन्दिपरोगमैः । कद्धाः श्म्भादयो दैत्याः समाजग्पर्मणान्पति ॥ १
ततः श्चुम्भो महादयो नन्दिना प्रत्ययुध्यत । महाकारं निश्चुम्भोऽय कारो लोकेश्वरं रणे ॥ २
पुष्पदन्तं शेखरोमा माल्यवन्तं पहावटः । कोलाहलो रणे राजन्पराप्नो मायाबखेन च ॥ ३ ~~

चण्डिभयानकं नाम राहुः स्कन्दमपावत । कृप्माण्डं सषैरोमा च पर्रो मदनं तथा॥ ४

१क.ख.च.ज. क्ष. वः स्याद्र । ताः! २ फ. कक्रकुण्ड। ३ ङ. ज्ञ. ज. अमे रचितं । ४ फ. श्नुः सिंहमु"।
५ क. प्ल. च. ज. छ. फ. मदन ।

| अ

त्क

ॐ (१

१६ त्रयोदशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२६३
शरभं केतुमुखो हन्तुं ययो जम्भो विनायकम्‌ । हासं पातालकेतु भेङ्गीशं रोमकण्टकः || ५
युयुध्॒ः कोटिशो शुद्रगणा दैत्याः परस्परम्‌ । परयतोरुभयोस्तत्र स्वामिनारिपि(ति] युधि ॥ ६
ददपरहारिणो जघ्ल्गणा दैत्याः शररथ । नन्दी मुमोच तान्वाणान्मदहासारो यथाने॥ ७
ततः संपूरयामास मुखं शुम्भस्य पत्रिभिः । यथा पणेचयव।तो मन्द्रस्येव कंदरम्‌ ॥ ८

शञम्भोऽथ काथकं स्यक्त्वा रथात्तं परत्यधावत । उत्पाय्य च गिरं तेन जघान हृदि नन्दिनम्‌॥°
नन्दिनो हृदयं भिखा चरणयित्वा रथे रण । पपात भ्रमां स गिरिवेजं प्राप्य गिरिं वथा ॥ १०
मखा भाप्य क्षणात्संज्ञां वगवान्स.पलायितः । महाकाल निद्युम्भेन मुद्रण हतां हृदि ॥ ११

आगत्य दैत्यं गदया जघान मुकुटोपरि । तं प्रहारमचिन्त्याथ निग्ुम्भोऽपि महावलः ॥ १२
तं गृहीत्वा चरणयोपहाकाटं महावटम्‌ । भ्रामयित्वा केरतलाधिक्षेप च ननाद च॥ १३
स तद्रक्तानिलं पीत्वा ननाद रुपिरारुणः । पुष्पदन्तः शेटरोम्णा निहता युना रखे ॥ १४
गदया शेखरोमाणं दत्वा भ्रमो न्यपातयत्‌ । तं दृष्ट्रा पतितं मूपा गिरिकरेतुभहावलः ॥ १५

(कोक्ककेर

पष्पदन्तं महाभीमं मुद्ररेण व्यपोथयत्‌ । पुष्पदन्तोऽथ खडन गिरिकैतोः शिरोऽच्छिनत्‌ ॥ १६
ग्रहीत्वा खडं चमे च गिरिकेतुरधावत । िरस्तं प्राह करं याति मां लयक्त्वा समराथिन(त)म्‌॥
शिरोहीने च कायेऽस्मिन्कि तु पावने रजसे । इत्युक्तं शिरसा तेन कवन्धेन तु पादयोः॥ १८
परिधरृतः पुष्पदन्तश्च कुक्षौ तीक्ष्णासिनाऽच्छिनत्‌ । निशक्रामासुरः क्षः शतशीर्षो महावलः; १९
द्विशताक्षिसमायुक्तः शतद्रयभुजाङुलः । भ्रमत्तस्य शिरो राजन्क्वन्धोपान्तमागमत्‌ ॥ २०
तच्छिरः प्राप्रमारोक्य पष्पदन्तोऽसिनाऽच्छिनत्‌ । ततो भुकम्पनो नाम ज्वरो दैयभयावहः॥
पष्पदन्तस्तदा ततर द्वाभ्यां राजन्विघट्टितः । ज्वरेण तेन च षछिष्टो दुःसदहेनातिवेगिना ॥ २२
त्यक्त्वा शिवमणः संख्यं कम्पमानो गिरिं ययौ । कोलाहलो महाधन्वी मारयवन्तं शरेखिभिः॥

याध स्वन्धयोभीले माल्यवांश्च ततोऽसुरम्‌ । बाणाहतो माल्यवता शस्नाना विधेः शितेः २४
कोटाहटः प्रहूतवान्दशयन्नात्मखाघवम्‌ । सोऽपि हेतिव्यथां लयक्त्वा मास्यवां थ गणाग्रणीः २९
गिरिं श्रीत्वा तेनाऽऽजौ कोलाहटमथाहनत्‌ । निश्चक्राम ज्वरस्तस्माञ्ञ्वलनो नाम भीषणः २६
त्रिशीर्षा नवहस्तश्च नवपादोऽतिपिङ्गलः । स ज्वरो मोहयामास मास्यवन्तं स्वतेजसा ॥ २७
माल्यवान्सपरं त्यक्त्वा पराक्रान्तो गिरि ययां । चण्डिभेयानकेनाऽऽजा पाशेन हूटये हतः २८
हयो परिनिगतस्तस्माल्िप्रः सोऽपि च सागरे । कातिकेयो रणे राहुं सितेवाणः समाहनत्‌ २९
आच्छाद्य रारजारुथ शीघ्र शक्ति ममोच द । आपतन्ती पदार्शाक्त ज्वखन्तीमिव तजसा ॥ ३०
श्रा राहः खमत्पत्य कराभ्यां जग्रे दतम्‌ । सतां शाक्ते एही तु विन्याचंः पनः पुनः२१
स्वभानः शिरसोनोऽपि तस्य शक्त्या जघान तम्‌ । वक्षस्यभ्यहनच्छक्त्या तद्ृत्तो निगता सरित्‌ ॥

तया संफ़ाषितः पचो महादेवस्य संयमे । कथंचित्सा नदी रुद्धा समयृरो गिरं यया ॥ ३३
्रत्वाऽर्णवजो उवरतः कटककदम्बस्य ककैशं विरूतम्‌ ॥
सुस्वरवचनविदग्धपपि कोकिापति न सस्मार ॥ ३४
हारै; किरन्तं दहनममिना ववरो ऽधीत्‌ । कष्माण्डो निहतो मृधि सपरोम्णाऽथ पृष्टिना ॥ ३५

पातालकतुना दासो सुद्ररेण समाहतः । तस्य देदाद्विनिष्कम्य दस्ती पयुद्ररमायुनक््‌ ॥ ३६

१ ने. न्न. कः. चन्दः । श्रा । २. क. दलयाभ ।

१२६४ महामनिश्रीव्यासपरणीत- [ £ उत्तरखण्डे

जण्डायां मष्टिपातेन हतः पाताल्करेतुना । आयुरजरं चकर भृङ्गीशं रोमकण्टकः ॥ ३७
ृहणीशोऽपि रणाद्धीतस्त्वरम्ेव गिरिं ययौ । सश धृम्रवणं च जुध्रं केतुमुखोऽपतत्‌ ।॥ ३८
गणं गिलितवान्दैलयो महाकायं महाननः । हाहाकारो महानासीद्विटिते केतुना गणे ॥ ३९

ज्ञम्भस्य निरितैर्कागिर्छिनाङ्गोऽथ विनायकः 1 रुण्डादण्डं परज्ुना तस्य चिच्छेद दन्तिनः ४०
जम्भासरो जघानाथ शक्त्या लम्बोदरोदरम्‌ । मूषकोऽपि शरेभिन्नः भविवेश गुदापुखम्‌ ॥

विनायकः प्रहारार्ता विख्छपाऽऽकुली रणे ॥ १
गणेश उवाच--
हा मातस्तात हा ्रातहौ मूषक मम भिय ॥ ४२
नारद उवाच--
गनेशक्रन्दितं श्रा भगवानागतस्तदा । समेलय क्टादन्यस्मात्पावलयोक्तः शिवस्तदा ॥ ४२३
पावेत्युवाच--
हेरम्बो वध्यते दैत्यैः स्कन्दोऽपि विनिपातितः 1 शिव रं क्रीडते शेरे रक्ष पुत्रो गणानपि ॥
सदा श्लादिशखखाणां धतानामद वै क्षणः ४४
नारद उवाच--
अथ मौय वचः श्रुत्वा वीरभद्रं शिबोऽत्रवीत्‌ । इषः सज्ीयतां शीघ्रमित्युक्तः स तथाऽकरोत्‌
बवन्ध यक तस्य शरङ्गयोभीस्करपभम्‌ । कण्ठे घण्टाशतं बदध्वा कणेयोदषणो धती ।॥ ५६

स्कन्धे च किङ्किणीजालं चरणे सपुरं महत्‌ । पृच्छे चामरसाहसरं तस्य पाशाष्टकं मुखे ॥ ४७
कस्याणी च तदा देवी स्वैस्याऽऽद्ा व्यवस्थिता । पाशाष्टकेन संयुक्ता तत्र खड्गधराऽम्विका
न्यस्तानि सर्वशसख्राणि स वषः सजितो वभो । पाव्रेल्ा भ्रषितः सोऽथ निजया घण्यमाटया॥

कृतं च तिलकं देग्या भक्तः सत्कृतिपूवकम्‌ ॥ ४९
पावेत्युवाच--

हरस्त्वया न मोक्तव्यो वृषेन्द्र रणसंकटे । आगन्तव्यमरीञ्जित्वा शंभुना सह संगरं ॥ ५०
नारद उवबाच-

इति श्रुत्वा वचो देव्या हरो हषं समारुहत्‌ । प्रत्वाऽऽयुधसहस्रं तु निजाटंकारभ्रषितः ॥

रणं गच्छामि तां (जिगमिषुः) पाह पावेतीं पति सादरम्‌ । ५१

शिवि उाच--

त्वे तिष्टसि स्वरूपेण एकाकिन्यपि सस्पृहं । भामिनीदुरभिपराया दानवा हि समागताः ॥

तस्माच्याऽऽत्मनेवाऽऽत्मा रक्षणीयो वरानने ॥ ५२
नारदं उत्राच--

इत्युक्त्वा इषभारूढो ययौ रद्र रणाङ्गणम्‌ । त्रिशन्पहाजसादसैः प्रमथानां वृतः रिवः ॥ ५३

वीरभद्रो रथेनाऽऽश्ु सिहयुक्तेन सत्वरः । वामपार्श्वं महेशस्य शूरो रक्षति पाथिव ॥ ५४

मणिमद्रोऽश्बयुक्तेन रथेन परवीरहा । दक्षिणं धूजटेः पाशं संरक्षति धनुधरः ॥ ५९५

नुङ्गादुतीय शखन्द्राद्रण प्रप्ता गणः सह । रद्रा जगसस्ते द्या महसान हषास्थतम्‌ ॥ ५९

१क. ख. च. ज. न्च. समा । २ कर. ख.च. ज. द्ध. करायोम 1३ च. न्च, ठ. जम्भस्य । ४५ इः म्यक ।
= द. हा ।र्मानोद्‌ 1

+
[ष ५

॥

१४ चतुर्दशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२६५

ततो पहानिनादोऽमृहैतयपमथसैन्ययोः । तयोरभून्मिथो राजन्सविमर्दोऽथ दास्णः ॥ ५७
ततो नन्दी महाकालः काशस्कन्दो महाबलः । माल्यवान्पुप्पदन्तश्च वृषी स्वणैदन्तिकः ॥५८
चण्डीशो मदनश्वण्डः कृष्माण्डो गुप्तलोमकः । ये ये पूर्वे रणे भग्राः पराम्नास्ते रणसंकटे ॥ ५९
शिवस्य पुरतो दैत्या युयुधुस्ते महाव्रखाः । गणदानवयोधानां सङ्ामोऽगभ्रद्धयावहः ॥ ६०
ततो गणानां विद्राव्य सैन्यं ते च महावलः रणे संव्ष्टयामासुः शरैः सवेतः शिवम्‌ ।॥ ६१
शकैः कुन्तेशदाभिश्च पुदररैः परिवैरपि । इन्द्रियाणि यथाऽऽत्मानं विषयः पञ्च पञ्चमिः ॥ ६२
जघानाथ रणे दैत्याञ्दोभुर्बाणिः सुदारुणेः । यथाऽश्वमेधः पापानि हन्ति सानेन तत््षणात्‌ ६३
शति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरलण्डे नारदयुधिष्ठिरसंवादे जाकुंधरोपाख्याने महादेवसमागमो नाम श्रयोदशोऽध्यायः ॥ १३॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ः-- २२३५१

अथ चतुदेशो ऽध्यायः ।

~~~

नारदं उवाच-- ।
ततो जाछषरः श्रत्वा दैत्यकोलाहरं रणे । आजगाम रथारूढो यत्र देवः सदाक्षिवः ॥
सारथि खड्रोमाणं कोपात्सत्वरमव्रवीत्‌ ॥ १

जालधर उवाच--
संमेषय रथं शीघ्रं सहस्रहययोजितम्‌ । हन्मि तं तापसं सजरा मस्मास्थिभूषितम्‌ ॥

व्रषारूढस्य का शक्तिः पङ्गोय॑द्धे मया सह ॥ २
उल्बणगुणमभ्युदितं श्रो द्र क्षणं न सहत इति ।
हित्वा तनुमपि शलभः शश्वां दीपार्चिषं हरति ॥ ग
नारद उवाच-

इत्युक्त्वा खदूगरोमाणमाभाष्य च ततोद्धतः# । सदीस्वा कायुकं घोरं रथेनाधावत इतम्‌ ॥ ४
तं रुरोध तदाऽऽयान्तं वीरमद्रः शितैः शरेः । निरुच्छवा(उदश्व)सीत्कृ(त्स)तेनापि सकाये-

(कोपे)न शरेवृतः ॥ ५
देवैययपि तुल्योऽमूद्धतेशस्य परिग्रहः । तथाऽपि फं कपालानि तुलां यानि कलानिधेः ॥ &
विव्याध मणिभद्रोऽपि शरैः सागरनन्दनम्‌ । पाशेन मणिभद्रं तु हत्वोवाच समुद्रचः॥

जारधर उवाच--
एहि योद्धं महादेव शक्ञाभ्यासोऽस्ति ते यद्वि । त्वं मां प्रहर न स्वाऽहमादौ हन्मि जटाधरम्‌ ८

नारद्‌ उवाच--
इति श्रवन्तं तं गवीद्रीरभद्रोऽथ सायके । परयामास संक्रुद्धो यथा पद्मं रविः करः ॥ ९
पणिभद्रोऽथ गदया सैन्यं तस्य समाहनत्‌ । रथोपरि रथं वीर तुरगं तुरगोपरि ॥ १०
गजोपरि गजं हत्वा पातयामास भूतले । रक्तपड्ारुणा भूमिः संजाता दुगेमा क्षणात्‌ ॥ ११
रीवाश्च गणमृख्याश्च दानवाञ्जश्ुराहवे । पतन्ति दानवाः शूरा गतप्राणा महीतरे ॥ १२

* संधिराषः ।
१ ड. विनायकः । २ न, देवो ब्रपभ्वजः ) माः! 3 ड. दातिः ¦ ४ द. व्यच ग!

५

-- ~---~-^~~~---*~----=-~~~---^

१२६६ पहामुनिश्रीव्यासप्रणीतत- - [ ६ उत्तरग्ण्डे~-

रुण्डदोण्डमृण्डेध कटिपृष्ठकरोरुभिः । पतन्ति दानवाः शुराः पूरिता वघुधा दष ॥ १३
एवंविधं रणं दृष्टा हरमत्यन्तदु्जयम्‌ । वने च तथाऽन्यानि टष्वार्हैक्षणानि सः ॥ १४
क ~ ५) 2 न

तेजाऽन्यदेव नक्षत्र्शाङ्स(श्)कखादिषु । उद्वाटितजमत्कोश्चमन्यदव रवेमहः ॥ १५

भग्नः पुनधिन्तितवांस्ततो जांधरो वरप। नदा सा मया गोरी यां मामाहेति नारदः ॥ १६
9 _# 9 ५५ [र ड $+ (~ र $ (= 9 र क @ 9
सांप्रतं शश्वते स्थाने कयं द्रक्ष्याम्युमां स्थिताम्‌। तां हि दरं व्रजाम्यादो पशचाच्योत्स्यामि शंभुना

चिन्तयित्येति मनसा दें पाहाणवात्मजः ॥ १७
जापर उवाच-

गुम्भ चण्डजये वीर मम तट्यपराक्रम । धृत्वा मत्सद रूपं सङ्खामं क्मर्हसि ॥ १८

तव युद्धस्य भारोऽयं शिबिरस्य बस्य च। अहं यास्यामि तां द्रं गोरीं म चित्तहारिणीम्‌ १९
नारद उवाच--

इत्युक्त्वाऽथ ददौ तस्मै स्वाङ्गादुतीयं मण्डनम्‌ । वर्मशखादिकं दा रथं सारथिसंयुतम्‌ ॥ २०
दुवीरणेन सहितः सैन्यं मरक्त्वोदपेः सुतः । अलक्षितस्ततो गत्वा गृहां गुप्तां तु पाथिव ॥ २१
मानसोत्तरश्चेटस्य हररूपं दधार सः । श्रता इुबोरणो रूपं नन्दिनः सदश तथा ॥ २२
अथाऽऽरुरुहतुः शैलं छमहंकरनन्दिनौ । यत्राऽऽस्ते शिखरे गोरी सखीभिः सहिता ठप ॥ २३
तमायान्तं शरेभिन्नं स्कन्धमाम्न्य नन्दिनः । रक्ताक्तमम्बरं दृष्ट्रा भवानी विरसिमिताऽभमवत्‌ २४
सख्यस्तस्या जयाद्यास्ता जग्मुस्तं सं्रमान्विताः । शंकरस्यान्तिकं गत्वा पप्रच्छुस्तं स॒दुःखिताः

मख्य उचुः-

कि जातं तव दवेश्च केन त्वं संगरे जितः । सशस्यस्त्वं कथं नाथ संसारीव प्ररादिषि ॥ २६
नारद , उवाच -

इत्युक्तः प्रददौ ताभ्यो भरषणानि पृथक्पृथक्‌ । उत्ताय शनकेरङ्गाद्रासुकरिप्रथतीनि च ॥ २७

गणेशस्कन्दशिरसी छिन कुक्षौ विल्येक्य च । हा स्कन्द हा गणेशेति हा रुदरेत्यम्विकाऽरुदत्‌॥
तस्याः सख्यस्ततः सवा रुरुदुः शोककर्शिताः । अत्रान्तरे तदा नन्दी जगाद गिरिजां प्रति ॥

दुमनस्कां निरानन्दां हस्तविन्यस्तमस्तकाम्‌ ॥ २९
नन्टूवाच--
५ # (~ # $ ५९ {9 (= # ^ [1 क. ॐ [भ्‌
पश्य देवि भवं बाणैर्दारितं संगरेऽसुरः । पीडितं जजंराङ्ग च त्वमेनं परिपालय ॥ ३०

मणिभद्रो वीरभद्रः पुष्पदन्तश्र वीयैवान्‌ । दमनो ध्रमतिमिरः कप्माण्डाद्ा रणे हताः ॥ ३१
चण्डी भङ्गी किरीटी च महाकालश्च शृह्धखी । चण्डीडो गुप्तनेत्रश्च कालाद्याश्च हता रणे ॥ ३२
विनायकस्य स्कन्दस्य शिरसी भ्रमता मया । इ महारणे देवि इत्युक्त्वाऽथ पुरोऽक्षिपत्‌। ३२
तच्छा नन्दिनो वाक्यं शिरसी गह पुत्रयोः । पावती विलापो पत्र पत्रेति जपती ॥३४
तारकारे कथं युद्धे हतस्त्वं सिन्धुस्रनुना । त्वं हि तरिवासरो दवेः सेनाप्येऽभिषेचिनः ॥ ३५
तदा त्या कथं वीर तारकाख्यो निपानिनः। नीक्कण्ठेन किं लयक्तो यतस्त्वं पतितो भवि ३६
सपाय न चं च मया पुत्रास्तमाग्यया । न भोगा बन्स ने भुक्ताः संसारस्यापि येऽभवन २३७

---~----~---~---------- ~

१ च. शिखिरे।२ड. म्‌ । निद्र ।३क.ख.च. ज. ज्ञ, स्तं मुदाऽन्विताः । ४ इ. दम्भनों।

[8

षध, | ¡ ण्डु

१४ चतुर्दशोऽध्यायः पद्मपुराणम्‌ । १२६७

तातं हेरम्ब विघरेश छम्बोदर गजानन । रणाङ्गणे केन पुत्र सिद्धेः प्ृज्यो निपातितः ॥

वाहनोऽपौ कुतो वत्स मूषकः केन हिंसितः ॥ ३८
नारद उवाच--
एवं विरपतीं गौरीं शिवः पराह सुदुःखितः । ३०.
मायारिव उवाच- |
साक्षाद्ुद्रोऽस्मि देवेशि हरस्व मा भयं कुर ॥ ४०
पावेत्युवाच--
टृषभः क गतो देवर हतो जाचधरेण वे । शरजजरदेहस्य [$ करोमि प्रियं तव ॥ ४१
नारद उवाच-
ततः श्वत्वा वचो देव्या निन्वस्योवाच शंकरः । दी विनिहत पुत्रो वथा शोचसि कि परियेर
अधुना तेऽङ्गसङ्कन देवि मां जातुमहेसि । शंकरस्य वचः श्रुत्वाऽसमयोचितमातुरम्‌ ॥ ३
अत्युवाचाम्बिका देवं वभाषे नोचितं वचः ॥ ४४
पावेत्युबाच--
महाविषादे पतिते भये च कृते समाधो वमने पहाञ्वरे।
श्राद्धे प्रयाणे गुस्वद्धमंनिधों रति बधाः शंकर वजेयन्ति ॥ ४५

श्रान्तामध्वरतां विदेरतिरहक्रान्तां विवाहोत्सवे
यात्रायां परितोषितां च सकिलक्रीडागतां रा.रो)गिणीम्‌ ॥
# न [५3 ण (रं

मुग्धां च प्रसवामथो ऋतुमतीं मत्वा रमन्ते सदा (न ष)

मेने भा(भोग्यतया स गौतमक्रपिस्त्वन्यां न गच्छेत्ुधीः ॥ ४६
कथं मां दुःखदुःखार्ता पु्रश्ञोकेन पीडिताम्‌ । ग्छानां वाप्यपरिम्लानां संप्राथयसि चाऽऽतुराम्‌॥
नारद उवाच--

भवान्या इति वाक्यानि श्रत्वा मायामहेश्वरः । उत्राच स्वाथयुदिश्य गोयां रूपेण मोहितः ४८
मायाशिव उवाच-

पुरुषस्याऽऽतियुक्तस्य न यच्छन्ति रतिं खियः ! तथेव रारे घोरे पतिष्यन्ति न संशयः ॥ ४०

गणशर॒न्यः पुतरशरन्यो धीश्रन्योऽदं वरानने । सांपतं ग्रहश्रन्योऽहं सवंशरन्योऽस्मि भामिनि ॥ ५०

स जीवितविहीनाऽहं त्वां प्रप्रूमिह चाऽऽगतः। स्वां गुहां तु पविशहयाऽऽग्ु यजामि प्रकृति स्वकाम्‌

उत्तिष्ठ नन्दिन्पयामस्तीर्थे मव पुरःसरः । त्वं याहि स्व(स्त्रे)च्छया कान्ते परकृतिं स्वां परित्यज
नारद उवाच--

इति मायामहेशस्य वचः श्रत्वाऽम्विका ततः। दीं दध्यो(धौ)मदाश्वासं शोकेन च जडीकृता ॥

तस्या व परमः क्षोभः किंचिनोत्राच सा क्षणम्‌ । यया संमोहितं सवं जगत्स्थावरजङ्गमम्‌।। ५४

सव संमाहिता तेन न जान दुःखमात्मनः ॥ ५५

दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे नारदगुधिष्ठिरसंवादे जालधरोपाख्यने मायामहेखागमनं नाम चनुदंशोऽध्यायः ॥ १४॥

आदितः छोकानां समण्वङ्काः-- ३२४०८

न~~ ~

१२६८ महापुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ ६ उतसरलण्डे-

भय पन्चददो ऽध्यायः ।

चम

युधिष्ठिर उवाच- ॥
हति मायामहेशेन मोहिता गिरिजा यदा । अतः किं समभूह्रह्यंस्तन्ममाऽऽख्यातुमहैसि ॥ १
नारद उवाच-
कषीराग्धौ तु शयानस्य चुक्षोभ हृदयं हरेः । अकस्मादेव राजेन्द्र॒ नयनेऽश्चपरिष्ते ॥ २
दृष्टा तन्महदुत्पातलक्षणे भगवांस्ततः । उत्थाय शेषपयेङ्कान्मां च शेषं विलोक्य च ॥ १
किं काथमिति गोविन्दः पनगारिमथास्मरव्‌ । स चापरे स्ृतिमात्रेण तस्थो बद्धाञ्जलिः प्रभो॥।
विनतानन्दनं टरा पुरतः प्राह केरावः । ठ
विष्णरूबाच--
सुपण तत्र गच्छ त्वं यत्र युद्धं भरवतेते । हतो जारधरो वीरो हरो वा तेन मोहितः ॥ ५
ष्ट्रा तं कशीघ्मागत्य कथयस्व ममाखिलम्‌ । जारुधरेशयोयुद्धं द्रष्टं शक्तस्त्वमेव हि ॥ &
कोऽन्यो महाहवे तस्मिञ्जनात्वाऽऽयाति शरीरवान्‌ । कदाचिहुगेमं तच युद्धं शखाखदष्टिभिः।॥। ७
अय त्वं बाणसंचारो गत्वा पिदितविग्रदः । संदष्ट पा्षैतीवृ्तं शीघ्रमायातुमरसि ॥ ८
दैत्यमायानिरासार्थं विचिन्त्य भभैवांस्त्वरन्‌ । ग॒टिकां सवैसिद्धां च गरुडाय ददो हरिः ॥ ९
अनया न रमो वीर तथेत्युक्त्वा पुखेऽक्षिपत्‌ ॥ १०

एवं संमेरितः पत्री हरि छता भरदक्षिणम्‌ । निश्चक्राम खमाविर्य जगामाद्धतवेगवान्‌ ॥ ११
9 आ 9 ने, [अ क क 9 किरि
त्र गत्वा रणं घोरं दलयसंघेः सुदुःसहम्‌ । टषएटवानखिरेनासां न किचिज्ज्ञतवान्क्िलि ॥ १२

तस्मादुत्पत्य वेगेन गतोऽसौ मानसोत्तरम्‌ । रेकं तुङ्गतरं दुगमगम्यं मरुतामपि ॥ १३
विखोकयन्न ददृशे गोरी(री)प्यान(ने) पतङ्गरादट्‌। तत्राऽऽगत्य भुजंगारिष्व॑नि स श्वतवान्किल १४
गत्वा समीपे दटशे मायायश्चुपतिं ततः । गरुडो गुटिकां क्षिप्य मुखे न ्रममापसः ॥ १५
नात्वा बुद्धाऽथ देत्योऽयमिति नायं वृषध्वजः । हा कष्टमिति चोक्त्वा च रद न्नागत्य चार्णवम्‌
कथयामास वृत्तान्तं पुरतः केटभदरिषः ॥ १६
गरुड उवाच--
देव जाखेधरेणायं हरो देवो विडम्बितः । उमा प्रतारिता तेन पापेन च्छद्मरूपिणा ॥ १७
रस्त्वं यदि गोविन्द्‌ समरं प्रतियाह्यतः । मायायुद्धं तु देवेश कुरु जारंधरं पति ॥ १८

तस्य राज्ञी मया दृष्टा पीठे जालंधरे शुभे । मासादभूम्यां कीडन्ती वाचगीतादिवरैने ॥ १९
सा सुन्दरतरा गोयां रम्भोर्वश्योः शतादपि । नेदृशी मानुषे छोके न पाताखेषु तत्समा ॥ २०
भायातेन समा वेश्याना्सणां का कथा हरेः । यस्तां स्पृशति देहेन स कृतार्थः पुमान्भवेत्‌ ॥
तत्र श्यालकपतनीं च हर त्वं तां र॑मामिय । हकरस्योपकारं च छुरु चैवाऽऽत्मनः सुखम्‌ २२

नारद उवाच --

त्वा ह्य॑स्य ¢ 9 „9 त्स्य (> ् 9 +
धृत्वा ताक्ष्यस्य वचनं तं निभस्स्यै रमाभियः | सम्यरव्यव्स्य चोपायं विससर्ज दुतं द्विजम्‌ २३
त्रियं पताय सछाय मञ्चके पीतवाससा । निगेतोऽन्येन रूपेण योगमायावखेन च ॥ मथ

ग" ----~~~~~~~_-~-“~-~-~~-~-~-~---~--~-~----------~---~--~- ~~~.

१ फ. "हः । पृच्छथ पावैतीं दृ" । २ च. "गवान्स्वयम्‌ ! गृ" । ३ ङ, रम प्रियाम्‌ । शं" ।

१९ प्श्चदशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२६९

वन्दारिकानुरागेण मोहितो मधुसदनः । दष्टा हारं तु गच्छन्तं प्रतिच्छन्नं युधिष्ठिर ॥ २५

शेषोऽप्यन्यतमेनासौ रूपेणाऽऽगत्य केशवम्‌ । जगाद भक्त्या त्वं तिष्ठ ममानुद्गातुमरसि ॥ २६

किं करोमि क गच्छामि ब्रूहि कार्यं जनार्दन । सद्‌ा तव यख दृष्टा भो्ष्यामीति भवेत्सुखम्‌ ॥
श्रीभगवानुवाच--

जाटंधरलियं रम्यां हरिष्ये हरङारणात्‌ । पावेलयाश्रोपकाराय संखा स्वात्मनस्तनुम्‌ ॥ २८

एहि यामो वय॑ बन्धो कान्तारं दुरतिक्रमम्‌ । ब॒न्दाकषणसिद्छयमित्युक्त्वा तौ वनं गतौ २९

ततो विष्णुश्च शेषश्च जटावल्कल्धारिणो ॥ आश्रमं चक्रतुः पुण्यं सवेकामफलम्रदम्‌ ।॥ ३०
तयोः शिष्याः प्रशिष्याश्च बभ्रवः कामरूपिणः । सिहव्याघरवराहाश्च ऋक्षवानरमकेटाः ।॥ ३१
अथ तस्मिन्वने वृन्दां मत्रेणाऽऽकर्षयद्धरि; । तस्या हृद यसंतापं चकार मधुसूदनः ॥ ३२
एतस्मिन्नन्तरे रङ्गी तापसुग्रमुपागता । चामरां धारयामास दिव्यस्रीकरचाितान्‌ ॥ ३३
मियस्याऽऽगमनं तन्वी चिन्तयन्ती मुहुगृहुः । चन्दनागुरुचिप्नाङ्गी मरां याति हि सत्वरम्‌॥ ३४
ुर्ययामे विभावयीशतुर्दश्यां वराङ्गना । स्वभ ददशे भयदं बेधग्यभयसूचकम्‌ ॥ ३५
जाटंधरशिरः शुष्कं मारतं पाण्डुभस्मना । गृप्रेणाऽऽकृषटनयनं छिन्नकणोग्रनासिकम्‌ ॥ ३६
एुक्तकेी करारास्या कृष्णवणौऽरुणाम्बरा । चखाद काली रक्तास्या हस्ते विधृतखपेरा॥ ३७
शशं ददो स्वग्रं तथाऽऽत्मानं विडम्बितम्‌ । देत्यक्षयगुणोपेतं सा ददश्षे ठपाङ्गना ॥ ३८

ततः पबुद्धाऽसु॒रराजपत्नी मीतेन वाचन च मागधानाम्‌ ॥

गेयभवन्धैः स्तवनैषचोभिर्वशस्तवेः किपुरुषभपारितेः ॥ ३९
ततस्तान्सक खाञश्रान्तान्धने दत्वा पसादजम्‌ । निवाय विप्रानाद्रय स्वं हषं न्यवेदयत्‌ ॥ ४०
तं स्वप्र ब्राह्मणाः श्रत्वा तापरचुः शाख्रपारगाः ॥ १

द्विजा उचः-
देवि दुःस्वमरमत्युग्रमचिन्त्यभयदायकम्‌ । देहि दानं द्विजातिभ्यो श्वचिन्त्यभयनाञ्चकम्‌ ॥ ४२
घेनूर्वासांसि रत्नानि गजांथाऽऽभरणानि च ॥ ४३
नारद उवाच-

ब्राह्मणाः परितुष्टाः सिषिचुस्तां दृपखियम्‌ ॥ अभिषिक्ताऽपि सा वृन्दा ज्वरेण परिताप्यते ॥
विज्य विप्रपरवरान्परासादमगमत्तदा । तत्र स्थिताऽपि स्वपुरं ददश दीप्तमङ्गना ॥ ८५
ततः स्वकर्मणा राजन्नाङृ्टा हरिणा तु सा । न शशाक ग्रहे स्थातु ततो राश्ची वनं ययौ ॥ ४६
रथमश्वतरीयुक्तं स्मरदूतीसखीवहम्‌ । समारुह क्षणात्तन्वी पराप्ता सोभाग्यकाननम्‌ ।॥ ५४७
नानावृक्षसमायुक्तं नानापक्षिगणान्वितम्‌ । पुष्पपस्रवणोयेतं स्वगेनारी विभूषितम्‌ ॥ ४८
मन्दानिटपवेशोऽस्ति यत्र नान्यस्य कस्यचित्‌ । बन व्न्दारिक्रा दृष्टा सस्मार पतिमात्मनः ४९
कथं जारुषरं वीरं दरक्ष्यामि प्राप्ठपग्रनः । सा तत्र म सुखं मे विवेज्ञान्यतमं वनम्‌ ॥ ५०
सखीरथसमायुक्ता विष्णमायाविमोदिता । ततो विलोकयामास विपिनं तरुसकुन्म्‌ ।॥ ५१
उरूपाषाणसंरुद्धं कुरङ्गाक्षी भयावहम्‌ । सिहव्याघ्रभयाकीणं शगाटव्यालसेतव्ितम्‌ ॥ ५२

दुमेः स्पृशच्छिखाकारोगहासु ध्वन्तपूरितम्‌ । वनं विष्ोक्य सा भीमं चकिता चपरेक्षणा ५३

~ ~-- ----- ~ ----- -----~- ~ ~~ +~ ~ -*~ = अथ) सः ~~ न~

१. म्‌ । नयप्र,

१२.७० महामुनिभ्रीग्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्ड-

स्मरदृतीं सखीं बृन्दा जगाद्‌ रथवादिनीम्‌ । रथं मरेषय मे शीघ्रं स्मरदूति ग्रहं परति ॥ ५४
स्मरदूतिरूवाच-
नाई जानामि दिग्भागं नयामि क रथं सखि । श्रान्ता अश्वाः पवन्ते मागंश्ात्र न विद्यते ५५
मेरितो दैवकेनापि स्यन्दनो यातु यत्र च। अत्र कोऽपि च मांसादो भक्षयिष्यति नान्यथा ५६
नारद उवाच--
इत्युक्त्वा सा द्रुततरा रथं शीघ्रपवाहयत्‌ । स रथो वेगतः प्राप्तो यत्र सिद्धा युदाऽन्विताः ५७
तत्र सिद्धाथ दृश्यन्ते काननं च भयावहम्‌ । न यत्र पवो वायुने शब्दः पक्षिणामपि ॥ ५८
न च तेजःप्रकाशोऽस्ति न जलं प्रदिशो दिशः । तत्र पराप्ररथस्यापि लक्षणेऽभ्रद्विपयेयः ॥ ५९
अश्वतर्यो न हेषन्ते न च शब्दश्च नेमिजः । न चकन पताकाश्च घण्टिका न कणन्ति च ६०
न स्वनन्ति महापण्टा ध्वरजस्तम्भे निवेशिताः । विोक्येवंविधं प्राह तत्र बन्दा सखीं परति ६१
बृन्दोवाच--
स्मरदूति क यास्यामो व्याघ्रसिहभ्यं वनम्‌ । न गृहे न सुखं राज्ये पम जातं वने सखि ॥ ६२
स्मरदूतिरुवाच- |
शृणुष्व देवि पश्य त्वं पुरः शेलोऽतिदारुणः । चषटराऽग्रतो न गच्छन्ति तुरंग्यो भयविहकाः ६३
नारद उवाच -
तस्यास्तद्रचनं श्रुता संत्रस्ता सा वराङ्गना । दृष्टा हारं स्वकण्ठस्थं स्यन्दनाच्छीघ्मुत्थिता।।६४
एतस्मिन्नन्तरे भराप्ो राक्षसो भीषणाकृतिः । त्रिपादः पश्चदस्तश्च सप्तनेत्रोऽतिदारुणः ॥ ६५
पिङ्गलो व्याघकणश सिहस्न्धस्तथाननः । विहैगेशसमाः केशा लम्बन्ते रुधिरारुणाः ॥ ६६
तं दृष्ट्रा पद्मकोशाङ्गी सहसा सभयाऽभवत्‌ । नेतरे कराभ्यामाच्छाच् चकम्पे कदटीव सा ॥ ६७
भतीहारी भताद तु क्त्वा राज्ञीमभाषत । भीता मां जाहि देवि त्वमयं धावति भक्षितुम्‌॥६८
एतस्मिन्नन्तरे पराप्त राक्षसो रथसंनिधों । रथमुलकषप्य हस्तेनाभ्रामयचाधिनीयुतम्‌ ॥ ६९
सा राज्ञी पतिता भ्रमो मृगी व्याघ्रभयादिव । स्मरदूती तराभृले छिन्नाऽशोकरता यथा ॥ ७०
ततस्ताथाविनीः सवो भक्षयामास राक्षसः । तेन राज्ञी धृता हस्ते सिहेनेभवधरूसिव ॥ ७१
तामुवाच ततो रक्षः प्राणेस्ते कारणं यदि । तव भती हतः संख्ये हरेणेति श्रतं मया ॥ ७२
मामासाय्राय् भर्तार चिरं जीवाकुतोभया । पिवाथ वारुणीं खारीं महामांससमन्विताम्‌ ॥
शरण्वतीति वचां राज्ञी गतसखा इवाभवत्‌ ॥ ७३
दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे जालंधरोपाख्यने श्रीमन्माधवमायाकथनं नाम पर्॒दशोऽध्यायः॥ १५ ॥

आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--३२४८ १

अथ षोडशोऽध्यायः ।
नारद उवाच -
नारायणस्तदा देवो जटावस्कख्धायंथ । द्वितीयोऽमुचरस्तस्य ह्याययौ फलहस्तवान्‌ ॥ >
तौ दृष्टा स्मरदूती सा तरिलाप मृगेक्षणा । तच्छ्रत्वा वचनं तस्याः भोचतुस्तां च तावुभौ ॥ २

६०

१५

१९ षोडरोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १२७१

तापसावृचतुः-

भयं मा गच्छ कट्याणि त्वामावां तातुमागतौ । वनं योरं मरविष्टाऽसि कथं दुष्टनिषेवितम्‌ ॥ ३
नारद उवाच-

एवमाश्वास्य तां तन्वीं राक्षसं प्राह माधवः । ट
माधव उवाच--

म॒श्वेमामधमाचार मृदरङीं चारुहासिनीम्‌ 1 रे रे मखं दुराचार करि कर्तु त्वं व्यवस्थितः॥ ५

स्स्व छाकनेत्राणामाहारं कवुमुद्यतः । भवपुण्यप्रभावेयंः हंस्येतां मण्डनं भवः ॥ ६

अद्य लोकं निरालोकं कंदपदपंवभितम्‌ । करिष्यस्यधुना त्वं च हत्वा हन्दारिकां वने ॥

तस्मादिमां विमुश्वाऽऽग्ु सुखपासाददेवताम्‌ ॥ ७
नारद उवाच--

इति श्चत्वा हरेवीक्यं राक्षसः कुपितोऽव्रवीत्‌ । ८
राक्षस उवाच॑--

समस्त्वं यदि तदा मोचयाव्रैव मत्करात्‌ ॥ ९
नारद उवाच-

इत्युक्तमात्रे वचने माधवेन कुधेक्षितः । पपात मस्मसाद्तस्त्यक्त्वा इदां सुदूरतः ॥

अथावाच प्रमुग्धा सा मायया जगदीशितुः । १०
वृन्दोवाच--

कस्त्वं कारुण्यजरधे येनाहमिह रक्षिता । शारीरं मानसं दुःखं संतापं तपसां निषे ॥ ११

त्वया मधुरया वाचा हृतं राक्नसनाञ्चनात्‌ । तवा ऽऽश्रमे तपः सोम्य करिष्यामि तपोधन ॥ १२
तापस उवाच-

भरद्राजात्मजो ऽहं वे देवशमीति विश्वतः । विहाय भोगानखिटान्वनं घोरमुपागतः ॥ १३

अनेन बटुना साधं मम शिष्येण कामगः । बहशः सन्ति चान्येऽपि मच्छष्याः कामरूपिणः ॥

त्वं चेन्ममाऽऽश्रमे स्थित्वा चिकीपषेसि तपः य॒भे। एहि रास््यपरं यामां वनं दूरस्थितं यतः १९५
नारद्‌ उवाच--

इत्यक्त्वा राजपत्नीं तां ययो भाचीं दिशं हरिः । वनं परतपिशाचाल्यं मन्दगत्या नराधिप।।१६

वृन्दारिकाऽशरुपूणोक्षी तस्य पृष्रानुगा ययो । स्मरदूती च तत्प मां पतीक्षतिवादिनी ॥ १७

अत्रान्तरे दुराचारः कोऽपि पापाटृतिवेने । जालं प्रसारयामास तददा जीवपृरितम्‌ ॥ १८

ततः संकोचयामास तजनाछं पापनायक्रः । जारस्थांस्तु तदा जी वानुपाहद्य ममोच ह ॥

सच व्याधः सियो दृष्ट स्परदूती जगाद ताम्‌ ॥ १९
स्मरदृतिरूवाच -

देवि मामत्तुमायाति करे गृह्नाति मां सखीम्‌ ॥ २०
नारद उवाच--

छन्दा तयाक्तं श्रत्वेनं विक्रृतास्यं व्यलोकयत्‌ । वीक्ष्य तं भयवातन निध्रेता सिन्धुनपरिया ॥ २१

१ फ. च--एषा लक्ता मया शीघ्रमात्मानं रक्ष दुर्मते । इत्युकत्वा तापमं रक्षः खड्गपाणिरधावत । हुंकारेणैव
ते भस्म चकार मधृसदनः । विलोक्य तापमवलं गज्ञी तापसमन्र्वीत्‌ । के ।

१२७२ महाय॒निश्रीव्यासप्रणीतं-- [ १ उत्तरखण्डे-

दुद्राव विकलं श्रुभ्रं (?) स्मरदूल्या समं वने । विद्रवन्तीं समं सख्या तापसाश्रममागता ।॥ २२
सा तापसवने तस्मिन्ददशौलयन्तमद्धतम्‌ । पक्षिणः काञ्चनपरख्याननानाशब्दसमाकुखान्‌ ॥ २३
साऽपर्यद्धेमपद्माल्यां वापीं तु स्वणभूमिकराम्‌ । क्षीरं वहन्तीं सरितं सरवन्ति मधु भूरुहाः ॥२४
शरकराराशयस्तजन मोदकानां च संचयाः । भक्ष्याणि स्वादुसवांणि बहून्याभरणानि च ॥ २५
बरहुशस्तानि दिव्यानि नभसः संपतन्ति च । क्रीडन्ति हरयस्तृपा उत्पतन्ति पतन्ति च ॥ २६
मठेऽतियुन्दरं इन्दा तं ददश्च तपस्विनम्‌ । व्याघ्रचमसनगतं भासयन्तं जगत्रयम्‌ ॥ २.७
तमुवाच विभो पाहि पाहि पापधिकादय } तपसा किंच धर्मेण मोनेन च जपेन च ॥ २८
भीतत्रागात्परं नान्यत्पुण्यमस्ति तपोधन । एवमुक्तवती भीता सालसाङ्गी तपस्विनम्‌ ॥ २९
तावत्मराप्ुः स दुष्टात्मा सवे जीवमवन्धकः । इन्दा देवी भयत्रस्ता हरिकण्ठं समाश्चिषत्‌ ॥

सुखस्पशंभजाभ्यां साऽशोकवट्धीव लिङ्गता ॥ ३०
हरिरवाच-

तवाऽऽलिङ्गनभावेन पुनरेव भविष्यति । शिरः सवौङ्गसंपन्नं त्वद्ध्ुरधिकं गुणैः ॥

अथ त्वं भमदे गच्छ पटयर्थे चित्रश्षाटिकाम्‌ ॥ ११
नारद उवाच--

सा चित्रशालामित्युक्ता विवेच मुनिना तदा । दिव्यपर्यङ्मारूढाऽऽगर्य कान्तस्य तच्छिरः ३२

चकाराधरपानं सा मीलिताक्ष्यतिरोटुपा । यावत्तावदभृद्राजनरूपं जाखधराटृति ॥ ३३

तत्कान्तसदशाकारस्तद्रक्षास्तद्रदु्नतिः । तद्राक्यस्तन्मनो भावस्तदाऽऽसीज्गदीश्वरः ॥

अथ संपूणेकायं तं मियं वीक्ष्य जगाद सा ॥ ३७
हन्दोवाच--

तव कुर्वे पियं स्वामिन्त्रूहि त्वे स्वरणं च मे ॥ ३५
नारद उवाच-

वृन्दावचनमाकण्यं पाह मायासमुद्रनः ॥ ३६

मायाजारुधर उवाच--
दणु देवि यथा युद्धं त्तं शंभोमेया सह । भिये रुद्रेण रौद्रेण च्छिन्नं चक्रेण मे शिरः ॥ ३७
ताव्वस्सिद्धियोगाच त्वह्ूतेन महारणात्‌ । छिन्नं तदत्र चाऽऽनीतं जीवनं तेऽङ्गसङ्गतः ॥ ३८
पिये त्वे पद्वियागेन बाले जातासे दुःखिता । क्षन्तव्यं विभियं मह्यं यखां त्यक्त्वा रणं गतः॥
नारद उवाच-
इत्यादिवचनेस्तेन वृन्दा संस्मारिता तद्रा । ताम्बर विनोदे वस्ाटेकरणैः शुभैः ॥ ४०
अथ वृन्दारिका देवी सवैभोगसमन्विता । भियं गादं समालिङ्गय चुचुम्ब रतिोपा ॥ ४१
मोक्षादप्यधिकं सौख्यं वृन्दामोहनसं भवम्‌ । मेने नारायणो देवो लक््मीमेमरसाधिकम्‌ ।॥ ७२

ृन्दावियोगनं इः खं विनोदयति माधवे । तत्करीडाचारप्रिलसद्रापिकाराजदैसके ॥ ४२
तदरूपभावाषृष्टोऽसो प्रायां विगतस्पृहः । अभृदन्दावने तस्मिस्तुखसी रूपधारिणी ।॥ ४४
बन्दाङ्गस्वेदतो भूम्यां पादुभूताऽतिपावनी । बृन्दाङ्गसङ्गजं स््रेदमनुभूय सुखं हरिः ॥ ४५

~~ - -~----~ ~~----------- --- --~ -~-- -~- -----~-~---- ---~--------~----~----- - ~~ ~ -------~~------~--=-~-----------~-~- --- ------~-- -- ------^~------ ~न -~ क

१. 'हूवख्राणि दि ।

7 मं

# +

^ >

१६ षोडशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२.७३

दिनानि कतिचिन्मेने शिवकार्यं जगत्पतिः । एकदा सुदतस्यान्ते स्वां सकण्ठे तपस्विनम्‌ ॥ ४६
वन्दा ददश संलभनं द्विभुजं पुरुषोत्तमम्‌ । तं दृष्ट्रा भाह सा कण्ाद्विमुच्य भुजबन्धनम्‌ ॥ ४७

वृन्दावाच--

कथं तापसरूपेण त्वं मां मोदितुमागतः ॥ ४८
नारद उवाच-

निक्ञम्य वचनं तस्याः सान्त्वयन्प्राह तां हरिः ॥ ४९
हरिरुवाच-

श्ण ब॒न्दारिके त्वं मां विद्धि खक्ष्मीमनोहरम्‌ । तव भता हरं जेतुं गारीमानयितुं गतः ॥ ५०
अहं रिवः रिवश्वाहं पृथक्त्वेन व्यवस्थिता । जारुधरो हतः संख्ये भज मामधुनाऽनपे ॥ ५१

नारद उवाच--
इति विष्णो्ैचः श्रुत्वा विषण्णवदनाऽभवत्‌ । ततो वृन्दारिका राजन्डापिता प्रत्युवाच ह ५२
व॒न्दोवाच--
रणे बद्धोऽसि येन तं जीवन्पुक्तः पितुगिरा । तरित्रिषः सरतो रत्नयुक्तं तस्य हृता वधूः॥ ५३
पतिर्धर्मस्य यो नित्यं परदाररतः कथम्‌ । इन्वरोऽपि कृतं भङ्गे कर्मल्याहुमनीषिणः ॥ ५४
अहं मोहं यथा नीता त्वया मायातपस्िना । तथा तव वधूं मायातपस्वीं कोऽपि नेष्यति ॥५५
नारद उवाच -

इति शस्रस्तया विष्णु जेगामादरयतां क्षणात्‌ । सा चित्रशाला पय॑ङ्ः स च तेऽथ पु्रंगमाः ॥५६
नष्टं सर्वं हरौ याति वने श्रन्यं विखोक्य सा। वृन्दा माह सखीं पर्य जिह्म तदेप्ण॒ना कृतम्‌ ॥
त्यक्तं परं गतं राज्यं कान्तः संदेहतां गतः । अह वने विदितवंततक यामि विधिनिभिता ॥ ५८
मनोरथानां विषयमभरन्मे भियदशेनम्‌ । प्राह निश्वस्य चेवाऽऽछि राज्ञी वृन्दाऽतिदुःखिता ५९
[मम भप्त हि मरणं त्वं याहि स्परदूतिके । इत्युक्ता सा तदा प्राह ममत्व प्राणरूपिणी | ६०
तस्यास्तथोक्तमाकण्यं इतिकर्ग्यतां ततः । बने निधित्य सा इन्दा गत्वा तत्र महत्सरः ॥. ६१
विहाय दःखमकरोद्राज्क्षालनमम्बुना । तीरे पद्मासनं बदूध्वा कृवा निविषय मनः ॥ ६२
श्लोषयामास दें स्वं विष्णसङ्गन दूषितम्‌ । तपश्चचार साऽत्युग्र निराहारा सख (समम्‌ ॥ ६२
गन्धर्बलोकतो हन्दामथाऽऽगदयाप्सरोगणः। पराह याहीति कल्याणि स्वगं मा लज विग्रहम्‌ ६४
गान्धर्व शसमेतच्निभुवनविजयि भ्रीपतिस्ताषमम्र्य
नीतो येनेह बन्दे त्यजसि कथमिदं तद्वपुः भाप्तकामम्‌ ।
कान्तं ते विद्धि शखिपरवरशरहतं पुण्यलभ्यस्य भूषा |
स्वगस्य त्व भवाद्य दुनगति च विमानं चण्डि भद्रे भज त्वम्‌ ॥ ६५. .
श्रत्वा शाद्व वधूनां जरधिजदयिता वाक्यमाह परहस्य
स्वगादाहृत्य मुक्ता त्रिदशपतिवध्रश्वातिवीरेण पत्या ।
आदौ पात्रं सुखानामहममरजिता भेयसी तद्वियुक्ता
निरईष्ठा तद्यतिष्ये भियममृतगतं भागमा येन चैव ॥ ६६

~~ ~+ --- ------ ~+ ~

~~~
>+ घनश्चिहान्तगनः वाटः क. ख. च. ज. क्ष. ज. पुस्तकस्य: ॥

) फ. शचमिरक्राूमाम । ज ।

१२.७४ महापुनिश्रीन्यासपरणीर्त-- [ ६ उस्तरखण्ड-

इत्युक्त्वा ससखी वृन्दा बिससर्जाप्सरोगणान्‌ । तत्मीतिपाशबदधास्ते नित्यमायान्त यान्ति च॥
योगाभ्यासेन वृन्दाऽथ दग्ध्वा हञानामनिना गुणान्‌ । विषयेभ्यः समाहत्य मनः पराप ततः परम्‌
दृष्टा वृन्दारिका तत्र महान्तश्वाप्सरोगणाः । तुषटवुनेभसस्तुष्टा ववृषुः ुषपवृषटिभिः ॥ ६९
शुष्ककाष्ठचयं त्वा तत्र वृन्दाकटेवरम्‌ । निधायाभिं च प्रञ्वास्य स्मरदूतिविवे त॒म्‌ || ७°
द्धवृनदाङ्गरजसा विम्बव॑दरोखकामकम्‌ । कृत्वा तद्धस्मनः शेषं मन्दाकिन्या विचिक्षिपुः ॥ ७१
यत्र बन्दा परित्यज्य देहं ब्रह्मपथ गता । आसीदन्दावनं तत्र गोवधेनसमीपतः ॥ ७२
देव्योऽथ स्वगैमेत्य त्रिदशपतिवधसन्वसंपत्तिमाहु-
दैवीभ्यस्तनिशषम्य भमुदितमनसो निजेराचाश्च सर्वे ॥
श्रो; प्रत्यस्य तस्य प्बछतरभयं भीमभेरीनिजश्चः
रत्वा तत्राऽऽसनस्थः परिजननिवहो नाम गुम्भौड॒भस्य ॥ ७३
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे जाल्धरोपाख्याने बृन्दाया ब्रद्मपदप्राक्तिनोम षोडशोऽध्यायः ॥ १६ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्काः-- ३२५५४

अथ सप्तदरोऽ्ध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच-
कथं जारुधरो गौरीं हररूपधरो मुने 1 दृष्टा चकार किं तत्र तन्मे कथय विस्तरात्‌ ॥ १
नारद उवाच--
यदा मायाशिवस्ततर प्रार्थयद्विरिजां प्ंति । ततः सा चश्चुमे राजन्किचिनोवाच तं परति।॥ २
अनातुरस्य देवस्य पराप्चस्य तपसा मया । न युक्तमिति निधित्य पावती नाऽऽहतंद्रप। ३
सान तत्र पतीकरारं दृष्टा तस्य च पयतः । निर्मेता तत उत्याय ददशाऽऽकाशवादिनीम्‌ ॥ ४
गङ्गां बासोचितां मत्वा भवानी तपसे ययो । पुराऽपि तपसा लन्धो मयेश्चः सातं तथा ॥ ^
इत्यव्रजचिन्तयन्ती सखीभिः सहिता ततः । पुरः प्षीरनिभां राजन्पावेती गगनात्परम्‌ ॥ &
मन्दाकिनीं ददशथ पतन्तीं मानसोत्तरे । हारमाखामिवाऽऽयान्तीं विविक्ता गगनस्जः ॥ ७

मन्दाकिन्याः पयःपूरो ह्याङृष्टः स्वगेतो यथा । श्रुतीनां पूरधारेव ब्रह्मणो बदनच्युता ॥ ८

दृष्टा सुमुदिता शङ्कां सात्वा चाऽऽचिसमन्विता । संपूज्य स्ततु प्श्वाननिविष्टा स्वणंदीते ॥

परस्परमथाऽऽलोक्य गीरी प्राह सखीं जयाम्‌ ॥ ९
गीयुवाच-

त्वै गच्छ मरुः कृतवा तत्समीपं सन्नि णु । जानीहि तत्वं किं शंमुवद्रा चान्यो भविष्यति ॥

यद्यसों त्वां समारिङ्गय कुरुते च॒म्बनादिकम्‌ । तदा मायां समास्थाय जानीद्यसुरमागतम्‌ । ११

यदि चेत्वां प्रति श्रयान्पनिमित्तं शभाश्ुभम्‌। असंशयं पिनाकी स्यादत्राऽऽगत्य तवीहि माम्‌ ॥
नारदं उवाच--

इत्यादिष्टा जया देव्या गता गङ्गाधरान्तिकम्‌ । तामायान्तीं स द्षट्रा च भशं मन्मथपीडितः १३

यकाराऽऽखिङ्गनं तस्या गौरीरूपेण भावयन्‌ । ततो जालंषरः सद्यो वीर्य स्वं मुमोच ह ।॥ १४

` ड. वदोलः। २ ड. म्मासुगस्य । रफ. वुदुः च. ज.न्वगा।

१७ सप्तदशोऽध्यायः ] - - पद्मपुराणम्‌ । १२.७५

अस्वेन्दरियश्च संजातो वेगतः; कुरुनन्दन । तया स भरोदितो दैत्यो न स्वं रुद्रो भविष्यसि ॥ १५
अल्पवीर्योऽधमाचारो नाहं गौरी हि तत्सखी । इत्युक्त्वा निजमास्थाय रूपं सा पराह तं पनः।
अनेन बरपातेन हतस्त्वं हि पिनाकिना ।. इति ज्ञात्वा च संप्राप्ता तत्र गत्वाऽतव्रषीदुमाम्‌ ॥ १७

जयोवाच--
देवि जारुधरो हेष न शंथस्तव बह भः ॥ श
नारद उवाच-
ततो भयात हरवह्छभाऽभरद्ह्ुतं विवेशाथ सरोममध्ये ।
सख्यो भ्रमर्यः कमटेषु जाता भयेन जालंधरजन राजन्‌ ॥ १९
अत्रान्तरे वनगतामदृषटरा तां सृषाङ्नाम्‌ । भीतास्तु रक्षकास्तस्याः सत्वरं रणमाययुः ॥ २०

#रणेऽणेवजरूपेण युध्यन्तं श्म्थनाऽद्धतम्‌ । शरुम्भासुरं विरोक्योचुस्ते हता राजव्भा ॥ २१
ततः श्रम्भेन ते पृष्टास्तं नत्वोचः ससाध्वसाः । आत्मनः परिहारार्थं विष्एमितयसुरेश्वरम्‌ २२
त्वा हन्दां हृतां जस्तो रुदराच्यक्त्वाऽथ संगरम्‌ । शुम्भेन मेषितो चण्डमुण्डौ जारंपरं भति ॥
मानसोत्तरमासाद्य दानवौ वेगवत्तरौ । हररूपधरं देत्यगृचतुषिरपान्तरे ॥ २४
चण्डगुण्डावृचतुः--
किं तया वृपशाईृर विदेशं गतया भिया । अरयो यां न परयन्ति बन्धुभिया न भज्यते ॥ २५
जितः म्भो हतं सैन्यं देव रुद्रेण ते रणे । पहि कुरु सङ्घामं न तवं भामोषि पावेतीम्‌ ॥ २६
पश्चाननस्य मदिषीं कथं परामोति जस्डुकः । अन्धकारः कथं राजन्धामोति सवितुः प्रभाम्‌॥२७
तव जारुषरात्पीगद्धता राङ्गी मुरारिणा । इति संश्रूयते वातां तस्मात्त्वं कुरु संगरम्‌ ॥ २८
रणे शर्वं विजित्याऽऽद्ज भव सर्वेश्वरेश्वरः । अथा शिवनाराचै; खण्डितो यासि तत्पदम्‌ २९
नारद उवाच--
इति जाठधरः श्रुत्वा भाषितं चण्डमुण्डयोः । निःससार गिरेस्तस्मात्सक्रोधो रक्तखोचनः।॥३०
चण्डयुण्डौ समाश्वास्य तयक्त्वा रूपं हरस्य च । गच्छञ्ञाखुधरो मार्गे दुवौरणयुवाच ह ॥ ३१.
जाखधर उवाच--
पद्य दु्वारणेदानीं तत्र यद्विष्णुना कृतम्‌ । मायामाश्ित्य सा रान्नी वृन्दा नीताऽऽत्ममः .पदम्‌॥
गृहे स्थितस्य जामातुविश्वसेचचैव बुद्धिमान्‌ । सूनं तस्मे पदच्वा च कन्यकां विषजेरबुधः ॥ ३३

जामातरं ग्रहे नैव स्थापयेत्सर््रथा नरः । षनदारादिकं सै स शृद्याति. खनेः शनेः ॥ ३४
दु्बारण उवाच-

राजन्यत्करियते कमं तत्तथैव तु भुज्यते । त्वं हतैमागतो शरौ हरिणा ते हृता वध्रः ॥ ३५

तस्य स्पष्टं वचः श्रत्वा क्षणं मोनी व्यचिन्तयत्‌ ॥ ३६
जारधर उवाच-

किं यामि हरं जेतुमथवा हरिषुस्बणम्‌ । कायदे समुत्पमने यत्परं तत्मकथ्यताम्‌ ॥ 3७.
दबौरण उवाच-

यदि यासि हरिं जेतुं हरः पृष्ठे हनिष्यति । हसिष्यन्ति रणे शूरा यातुं रुद्रो न दास्यति ।। ३८

"~~--~------~----- ----- ----------------- -~------ --------- - ------

* अगं शोकः फ. पुस्वकम्थः ,

१२.७६ मदामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे-

तस्मात्पश्चपति जित्वा कृत्वा तं वहयमात्मनः। पश्चात्पयाहि गेविन्दं यदि जानासि तत्पदम्‌ ३९
अधुना सत्वरं वीर यादि देलयान्मदहावखान्‌ । रणं कुरु महावोरं यथा संपूञ्यसे बुधः ॥ ४०
नारद उवाच-
देशकाोचितं श्रुत्वा दुवारणवचस्तदा । ययौ जारंधरो योद्धं सह रुद्रेण योगिना ॥ ४१
इति श्रीमदापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे जाधरोपाख्याने जाख्धरस्य मायारूपपरिलय।गो नाम सप्तदशोऽध्यायः ॥ १७ ॥

आदितः शोकानां समष्यड्ाः-- ३२५९५
भथाषटटादशोऽ्ध्यायः ।
नारद उवाच-- ॥
अथ जाटधरोऽपर्यत्कवन्धचयभीषणम्‌ । रणं रुधिरमां सोधमनजामेदोस्थिदुगेमम्‌ ॥ १
# ५ श्रे, [श [० ॐ = [ पार्वती [क
तत्र जाख्धरा देयः प्रियाहरणदुःखितः । रणे विलोकयामास इृषस्थं पतिम्‌ ॥ २

घोराहिभोगेन विभरषिताङ्गं जटाकलापे शरिभरूषयाऽङ्ितम्‌ ।

नेत्राभिकीटोपरिशोभिताङ्गं विभ्राणमीशं स ददं सिन्धनः॥ ३
शीघं स्वरथमारु्य समुद्रतनयो रुषा । संक्षेपात्पाह्‌ तं शुम्भं तापसो नाऽऽहतस्त्वया ॥ ४
भाई जारंधरं ्म्भस्तापसेन महत्छृम्‌ । हन्तु न शक्यतेऽस्माभिर्दरः सङ्घामदुजैयः ॥ ५
इति शुम्भोक्तमाकण्यं सिन्धुजः कोधमूखितिः । हरं पद्मसहस्रेण दैलयसेन्येन संहतः ॥ दे
गरदीत्वा कालकेदारं धनुजांधरो ययौ । बाणास्तीक्ष्णानतिस्थूलाटीहस्तम्भां स्तथा बूत ॥ ७

मुमोच युधि दुधर्पो वषेन्मेय इवाऽऽगमे । आयान्तं ररुधुः सिन्धुसूनं शंभुगणा युधि ॥ ८
ततो रुद्रेण रोद्ध शरोधैस्ताडितो रुषा । रुट्रवाणेस्तदा तस्य कवचं भुवि पातितम्‌ ॥ ९
विवमाऽपि बभौ सोऽथ मेघगुक्तो यथाऽचलः । पुन्जारंधरस्याद्गं शंभना रीतं शरै; ॥ १०
रुधिरं बहु सुक्ताव जाटधरशरीरतः । तेनाश्रुरुधिरौपेण एषिता सकला मरी ॥ ११
ततो देवा भयं जग्मुः दानवाश्च चकम्पिरे । त्यक्त्वा ते भमथा वीर रणभूमिं परदुद्रुवुः ॥ २
नवा इव परा परतः प्ररता सवेतोऽपि च । अथाऽऽदहार्णवजो रुद्रं धनुरभरवरो ह्यकि ॥ १३

इदानीं तत्करिष्यामि येन गच्छत संक्षयम्‌ 1 इत्युक्त्वा काल्केदारं सञ्चरं प्रतिग्रह तत्‌ ।॥ १४
सीरं संपूरयामास शरेनानाविधैः शिवम्‌ । शिवः सहस्रकोटीभिः पूरिताङ्गो रणे वभौ ॥ . १५
विरैगमेयथाऽऽकाशं वृकैरि महागिरिः । देत्यमुकतेस्तथा बाणैर व्याप्त महेश्वरम्‌ ॥ १६
वीरभद्रस्तथा कोपाज्नाङंधरमधावत । अपीडयदमेयात्मा समुद्रतनयं बली ॥ १७
जार्धरोऽथ संकुद्धो विध्यन्वाणेः सदशः । धनुः शरा्रथं छत्रं सारथि तिलक्षः शरै; ॥ १८
चकार वीरभद्रस्य सिन्धुसूनुः प्रतापवान्‌ । वीरभद्रोऽथ विरथो हतवान्गदयाऽच्धिजम्‌ ॥ १९

तयव गद्या सोऽपि तं हत्वाऽपात्तयद्भुवि । गदापरहारपतितं तमाटोक्यातिमूछितम्‌ ॥ २०
माणमृद्रोऽथ समरे जारंधरमधावत । अतिक्रुद्धं तमायान्तं दृष्टा दैत्यो महारणे ॥ २

शरिव्य॑स्तोपकरणं स चकार नदीतः । अथ पर्छ परित्यज्य उत्तस्थौ सिहवन्नदन्‌ ।॥ २२
वीरभद्रस्तन ; कापान्माणभद्रः भतापवान्‌ । जघ्नतुः पवेताभ्यां तौ व्योमस्थं तारिनीस॒तम्‌ ।॥ २३

~~~

१क.ख.ःच. ज. नञ, न. नस्तदा ।सं। २ख.च.ज. क्ष. ज. संद्टः प्राहु। ३ फः. दान्नैर््यः ।

१८ अष्टादश्चोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १२७७

तदङ्गे पतितो दृष्ट्रा पवेतौ तौ विनद्य च । जघान पृष्टिपातेन बीरभद्रो नदीसतम्‌ ॥ २४
मणिमद्रशवरणयोधरत्वा सागरनन्दनम्‌ । स्यन्दनाद्भामयामास तदद्धतमिवाभवत्‌ ॥ २५
मणिमद्रण्रीतोऽपि दैत्यराट्ूस महाबरः । हत्वा चरणयातेन मणिभद्रमपातयत्‌ ॥ २६
जारधरो महाबाहुवीरमद्रं च पुष्िना । अथाऽऽगतः परिषतो गणे नन्दिकेश्वरः ॥ २७

शुम्भस्तपागतं दृष्ट्रा रूरोध सह सैनिकैः । ददरुद्धरथाऽऽजग्पुः गणा दैलाः परस्परम्‌ ॥ २८
शुम्भः शिखादजं राहुमहाकारं रणे ययो । कोखाहरं निद्युम्भोऽथ केतुः कालमधावत ॥ २९
शेलोदरो गुहं जम्भो माट्यवन्तं महावलः । महापार्थ ययौ चण्डं चण्डीश रोमकण्ठकम्‌ ॥३०
विकटास्योऽथ वे भृङ्वियुरुनेत्रो विनायकम्‌ । एवं देदेश्वरेः सार गणानामाधिपा ययुः ॥ ३१
अथ श्रुम्भायुपरर्बाणेः भरहतश्च शिलादजः । चृणीचकाराद्रिशङ्गः कपितण्डो महत्तरैः ॥ ३२
शुम्भस्तेनादितः शक्त्या शिलादं च(दजं) जघान तम्‌ । महाकाखो जघानाथ तं राहुं रणमृधनि
शक्त्याऽथ तस्य हतवान्स्यन्दनं स महाद्रिणा । कोलाहो हतः शक्त्या निद्युम्भेन प्रतापवान्‌

शाक्ते गीत्वा ह्हनद्रथं सारथिना सह । बिरथेनाथ दैत्येन भृश्षकरद्धेन संयुगे ॥ ३९९
कोखाहटोऽसुरेन्रेण सदस्रफणिना हतः । तं हत्वा चातिवेगेन रथं चान्यमुपागतः ॥ ३६

फणचक्रहतः संख्ये क्षणान्ूर्् तिहाय च । स्वरथाच्छीघमुततीयं ग्ररीत्वा खडुचर्मणी ।॥ ३७
सर्वे चक्रे नि्ुम्भस्य स रथाद्रसिना पृथक्‌ । पुनः स्ररथमारद्य दैत्यं बाणेरताडयत्‌ ॥ ३८
निञ्ुम्भोऽप्यतिरोषाच तत्पराक्रमविस्ितः । शक्त्या पहावलस्तस्य रथं साश्वं न्यमुदयत्‌ ॥ ३९
कोखाहलो रणे धावन्निुम्भं विरथो बली । गतः स विरथं चक्रे सरथं भुजबन्धनात्‌ ॥ ४०
कै तुपुच्छं ग्रहीत्वा च भ्रामयामास चाम्बरे । कालधिक्ेप सोऽप्यद्रं स चिच्छेद गिरिं जवात्‌ ॥
तं नगं चूणितं दृष्टा ताडयामास पृष्टिना । कालश्चूणितसवाङ्गः केतुना पाद्रवद्धयात्‌ ॥ ४२
शेखोदरो रणे स्कन्दं जघान गदयोरसि । षडाननोऽपि तं शक्त्या हत्वा भूमावपातयत्‌ ॥ ४३
शक्तिभरहरेण मृतं दानवं वीक्ष्य षण्यखः । जगजे त्र वै चिं यथा कौश्चे विदारिते ।॥ ४४
माल्यवानथ बाणोधेजम्भमभ्यद्रवद्रणे । जम्भोऽपि सायक्रेस्तीक्ष्णोभचा तं मृर्खितं जहौ ॥ ४५
महापार््वो रथं धृत्वा वाणाघेवीजिवभितम्‌ । खीखयेव च खे नीत्वा व्यश्वं चण्डमपातयत्‌॥। ४६
च्यश्वं रथं विखोक्याय ततश्वण्टोऽग्ररीद्रदाम्‌ । आपतन्तं महापार्श्वं चण्डस्तं गदयाऽहनत्‌ ॥ ४७
अचिन्त्यैव गदापातं सोऽसुरो भरश्चदारुणः । प्रहस्य मुष्टिना चण्डं पातयामास मृतटे ॥ ४८
चण्डीरारस्राभिहतो रोमकण्ठो महासुरः । चण्डीं पादयोधृत्वा रथं(थ)प्राभ्र न्यपातयत्‌ ॥ ४९

पपात सहसा भूमौ ययौ तं भीषणेक्षणम्‌% । उसनेत्रेण समरे हतो रम्बोदरः शरेः ॥ ५०
दन्तेनोरसि तं हत्वा पातयामास भूतले । उरुनेत्रः क्षणाच्छान्तिमागल्याऽऽखुरथं क्षणात्‌ ॥ ५१
जघान युद्ररेणाऽसो माधि सिन्दूरमण्डिते । गणेश्वरः पट्टिशेन जघानोरसि दानवम्‌ ॥ ५२
तन्पुखादथ निष्क्रान्तो नवर्ीर्षोऽसुरो पदान्‌ । अशदश्ञभजो राजन्सोऽप्यधावत श्ांकरिम्‌ ५३
नवशीर्पोरनेजाभ्यां रणे रुद्धो विनायकः । जजेरीकृतदेहोऽपि जग्राह परशं रुषा ॥ ५
तेन चिच्छेद शसख्राणि तयोराजौ गणेश्वरः । रुद्धं गणेश्वरं दृषा ताभ्यां संख्येऽथ पण्मुखः।\५५
श्ीघ्रमागतय सेनानीजंघान नवशीषेकम्‌ । नवषं रणे हत्वा उरुनेत्रमधावत ॥ ५६

= -+ ~ --~~ -----=-~+

न्न्गन----------~ ~ ----~ -------------------~-~-----

# अत्र किचित्तुटितमिति प्रतिभाति ।

१२७८ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं--- [ ६ उत्तरखण्डे-

स्कन्दः स्वशक्तिधातेन पातयामास तं नृप । पर्यज्ञारुधरः स्कन्दं ययो सेन्येन संहतः ॥ ५७
पत्रपीत्याऽसरान्हन्त सगणः शंकरोऽपि च । ततो घोरतरं युदधमभूदद्धतसैन्ययोः ॥ ५८
हरसिन्धुजयोयुद्धे गत्राणि व रोदसी । अथ जारः कुद्धो बाणं संधाय दारुणम्‌ ।॥ ५९
सदसरशतसंख्याकैः पत्रैः सर्भत्र भूषितम्‌ । दैलयनद्रस्तेन बाणेन ललटेऽताडयच्छिवम्‌ ॥ ६०
ममजाऽऽपुङ्गमयोद्‌ रटे शेकरस्य च । भाठे शशाङ्वच्छंमोः स रराज महापरभः।॥। ६१
यथाऽऽदित्यो दि धमान्ते संध्याकाठेऽम्बुदागमे । अथ रुद्रो महदावाणं जग्राह ज्वलनोपमम्‌ ६२
यस्य वेगे तु पवनः फे यस्याभिभास्करो । कालो ग्रन्थिषु सर्वेषु शरे देवी धरा स्थिता ॥ ६३
हरस्तेन शरेणाऽऽ विव्याध हृदि सिन्धुजम्‌ । तेन बाणपरहारेण रुधिरौधपरिपरुतः ॥ ६४
पपात शरमिन्नाङ्गो वजाहत इवाचखः । तदा दैत्याः समाक्रन्दञ्जगञ्गः भमथास्तथा ॥ ६५
सिन्धुं मितं दृष्टा ररुधुदोनवाः शिवम्‌ 1 र्तारथमुच्रताः केचित्काचित्तं परितः स्थिताः ।६६
यावजनारंधरो गर्छ भाप्तो विनयनन्दन । तावद्ुदरेण नाराचैदता जारुधरी चमूः ॥ ६७
चिराजारुषरस्त्यक्त्वा मूर्छा सेन्यं हतं ठरप। दृष्टया भयान्वितः सेनां विकर्णो च तथा रणे ६८
ततः काव्यं स सस्मार मनसा परमं गुरुम्‌ । स्मृतस्तेन त्वरन्पाप्तः कविजीरंषरं प्रति ॥

स्वस्ति छता जगादाथ भागेवः सिन्धुनन्दनम्‌ ॥ ६९
भागेव उवाच--

कि केरोमि महाराजं तव कार्यं महाब ॥ ७०
नारद उवाच-

इति काव्यवचः शचेत्वा भागेवं बहु मानयन्‌ । नत्वा गुरुमुवाचाथ राजञ्ालंधरस्तथा ॥ ७१
राजोवाच-

जीवयेतान्मृतान्देलान्कवे सर्वान्समन्ततः ॥ ७२
नारद उवाच-

इत्युक्तः सिन्धूनेनाऽऽजो सेन्यं त व्यलोकयत्‌ । पश्चविशत्सहस्राणि योजनानां भमाणतः ७३

दैलयाङ्गरथसंकीर्ण हपरुपरि पाथिव । उच्छयये पश्चनवति योजनानि महीचितम्‌ ॥ ७

योधवाहनदेहोषेरवपूण धरां ततः । मच्रोदकेन चाभ्यु्य दैत्यानुत्थापयत्काविः ॥ ७५

यावदुदरो जटाज्टं बवन्ध भुजैरढम्‌ । तावत्काव्येन तत्सैन्यं मत्रेणोत्थापितं तष ॥ ७६

ज्याघ्रा यथा केसरिणं गजेन्द्रं सकरा यथा | आगतान्दानवान्दष्टा चिन्तयामास शंकरः ॥ ७७
किमेतदिद संयातं भृतान्छजनति कुत्रचिद्‌ । ददी चिन्तयन्काव्यमिति तस्मिन्रणे भवः | ७८

जीवयन्तं रणे दैलयान्ावन्तं वेगत्तरम्‌ । ततः करुद्धौ महादेवः शुक्रं इन्त मनो दषे ॥ ७९

त्रिशूलं मनसाऽऽङ्ञाय रहश्चोवाच तं कविः ॥ ८9
कविरुवाच--

ब्राह्मणं मां कयं हंसि सर्वविदयाविशारदम्‌ । बरह्महत्या माथे हते तव रुद्र भविष्यति ॥ ८१
नारद्‌ उवाच-

इति शरुत्बा कबेवोक्ं शूलं त्याज शंकरः । समृत्वा ततपूवृत्तान्तं यर ब्रह्मणः शिरः ॥ ८२
1

१. ज जाल्मः । २ प. स्तदा ¦ राः।

4. क

॥ °

१९ एकोनविंशोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । १२५७९

ब्राह्मणो न हि हन्तव्यो हरन्पाणानपि भियान्‌ । अयं तु जीवयन्देत्यािग्राह्यः सर्वथा मया ८३
तस्मादेनं क्षिपाम्याछ् स्रीयोनो दैत्यजीवनम्‌ । एवगुक्तवतः क्षभोस्तृतीयनयनाद्‌हुतम्‌ ॥ ८४
कृत्या विवासा चाल्युग्रा(चोत्पन्ना) मुक्तकंशी महोदरा । स्थूखलम्बस्तनी योनिदंष्रालोचनभीषणा

आज्ञापयति स तय! परोक्तस्तामत्रबीच्छिवः ॥ ८५
शिव उवाच-

डले त्वं दानवाचार्यं स्वयोनो क्षिप दुरम॑तिम्‌ । यावजारुंधरं हन्मि तावदेनं भगे बह ॥ ८६

हृते जारंधरे देखे पश्वानिस्सा्यं मोचय ॥ ८७
नारद उवाच--

हेरेणोक्तेति सा त्या भागेवं समधावत । पपात भूमो तां दृष्टा कविर्देलयाः भदुदुवबुः ॥ ८८
कैश्ेष्वाङृष्य धुन्वाना न्रमालिङ्ग्य भागवम्‌ । योनो दधार सा कृत्या हसन्ती जयनन्दन॥८९
भगे क्षिप्ते गुरं दष्टा यावजलाल्धरोऽसुरः । संदधे मागेणांस्तावत्सा कृत्याऽदृश्यतां गता ॥ ९०

नि क च, क

हति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे नारदवुधष्िरसंवादे जालधरोपाख्याने दऋयोनिप्वेशो नामा्टादज्ञोऽध्यायः ॥ १८ ॥

आदितः श्योकानां समण्यङ्ाः- ३२६८५

(~ ३

अथेकोन्विशोऽध्यायः ।

नारद उवाच-

अथ जाङंधरः प्राह रक्नाऽऽत्मानमितः शिवम्‌ । शिवराद्य त्वां क्षिपाम्याज्र यत्रासि मधुसूदनः!
पश्चाद्रह्याणमाटृष्य पातयिष्यामि सागरे । धृरतषु युष्मासु यदा ( यदा मया धृता युयं ) तदा
सर्वेश्वरो ह्यहम्‌ ॥

इत्युक्त्वा सैन्यसंभारं न्यस्य श्रुम्भासुरादिषु । भरेगुपं निरम्भावरैधतरङ्मनन्तकम्‌ ॥
शुम्भो निशुम्भः फकारो भेरण्डो ध्रम्ररोचनः । केतुधिडलजद्श्च राूदर्वारणो मयः ॥
काटासरोऽथ वणो भूमिरेतोन्धकासरः । रक्तवी्यादयश्वण्डो मुण्डश्च दतयपुंगवाः ॥
सवीनेवोचतान्दष्टरा संख्ये दानवपुंगवान्‌ । रुरुधुः समरे राजन्वीरभद्रादयो गणाः ॥

ततो युद्धमभूद्धोरं तयं छोमहपणभ्‌ । पतन्ति ममथा यत्र दैत्याश्वापि क्षतातुराः ॥

अथ शुम्भादिभिदेत्येः सपरशसषहामृषे । हताः पेतुगेणाश्वान्ये पलायां चक्रिरे तरप ॥
गणान्विजित्य समरे रुरुधरद।नवाः शिवम्‌ । वधन्तः शरधाराभिघना मेरुगिरिं यथा ॥
ततः पिनाकमाङृष्य वृषभोपरि भैरवः । जघान वाणानिवदैदानवान्समराङ्गणे ॥
तीकष्णाग्रसतु श्चरभसख्यैदानवानहनद्व टी । केचिन्नन्दीपदारेण पेतुः सङ्कमपधनि ॥

बाणे जजेरान्छृत्वा हम्भादीन्वषभध्वजः । रोषं सेन्यं जघानाऽऽगु श्स्राञ्ः समराङ्गणे ॥
गजैभररयै्यापं पतितैः समराङ्कणम्‌ । बभूव वज्रनिभिनेः प्रतैरिव भूतलम्‌ ॥

अथ मायामयीं गौरीं विदषे सिन्धुनन्दनः । सौन्दयंगुणसंपन्नां सवालंकारभूषिताम्‌ ॥
उमां (जयां) मायामयी कत्वा तायुवाचाश्धिनन्दनः ॥ १४

2 ----~-------- ~~~ ~

- ५ अ 2 ०6 & ^ 6 = ५ „५

[9

^ सि + -,

१ ख. न्व प्रन्मापं च)

५

;
[र]
1

१२८० महामुनिश्रीव्यासपणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे- |
जापर उवाच-
गच्छ त्वं पुरतो रुद्रं विमोहय रणे दुतम्‌ ॥ | १५
नारद उवाच-
क [3 न त्वा (~ ज ० 9
इत्युक्ता दैत्यपतिना ययों मायामयी जयां । रणे गत्वा शिवस्याग्रे मुक्तकेशी रुरोद ह ॥ १६

पृष्टा हरेण सा प्राह मानसोत्तरपवतात्‌ । हृता तव भिया देव पावती सिन्धुसूनुना ॥

श्रुत्वेति वचनं तस्यास्तामुवा च वृषध्वजः ॥ १७
जये त्वमेहि वृषभं त्वां हरिष्यन्ति दानवाः ॥ १८
नारद उवाच --

ततो वृषभमारुद्य जया चाऽऽखिङ्गच शंकरम्‌ । पाह भयामि पार्वत्या न जीवामि चिना हर १९ ~
चन्द्र श॒भुजराविष्ट गहीत्वा वृषमादद्ुतम्‌ । अवरोहत सा माया मायालयक्ता रणं यया ॥ २०
ततो गोरीं हृतां श्वत्वा चिन्तयामास शंकरः । दैत्यमायापरिप्वक्तो नाऽऽत्मानं बुबुधे नृप ॥२१
एतास्मन्नन्तर्‌ प्राप्तः सन्यन महता वृतः । मायागरृडानी स्वरथे निधायाणेवजः शिवम्‌ ॥ २२
जाक्धरनयं तद्वद सीद तत्र निस्वनः । चचाल वसुधा येन परतिनेद्महीधराः ॥ २३
हरस्य दशयामास पावती सिन्धुनन्दनः । रुद्रोऽप्यरिरथस्थां तां ददशे निजव्रह्माम्‌ |॥ २४
वियागविषुरां दानां तन्वीमातुरलखोचनाम्‌ । हा नाथ प्रिय रुद्रतिप्रजल्पन्तीं पनः पनः ॥ २९
मराढवाररय दृष्रा पाषाण्डस्था यथा श्रुतिः। गोरी दध्यां तथा स्थाणुः कथं प्राप्या भरिया मया ॥
प्ररुछाप ततः शमुदेलयमायाविमोहितः । मद्रामा दानवं; कान्ते हूनाऽसि सख कथं परिये ॥ २७
रकिमाहश्रुतं दृष्टा शकर सागरात्मजः । जगाद प्रहसन्वाक्यं कशित्कारुण्यवान्यथा ॥ २८
„ नजाधर उवाच ॥
सवेममाणशून्योऽसि स्मरद्यङ्गारवनितः । इश्वरोऽपि वराकस्त्वं संजातोऽम्बिकया चिना ॥ २९
मा रुदिहि विरूपाक्ष ददामि तव बह्टमाम्‌ । रक्षितोऽसति मया रुद्र यृदीता पार्षती रणात्‌ ३० ॐ
नारद्‌ उवाच-
इत्युक्त्वा भारे तृणमृत्ताय स्वरथाद्माम्‌ । सनयं संभेषयामास चंकराभिपखं किल ॥ ३१
हरोऽपि वृषमेणाऽऽजु तत्सेन्यं समधावत । प्रहत पार्मैतीं यारि जाहि जा ह।तिजल्पतीम्‌ ॥ ३२
यवद्ृह्लाते ता मारो करेण हेषभध्वजः । तावच्छम्भासुरः शीध्रं ग्रहीत्वा चाम्बरे स्थितः ॥३३

शल मुमाच बलवान्दन्तु श॒म्भासुर हरः । युम्भेन सा परित्यक्ता शलोपरि पपात च ॥ ३४
ख्दती चारुवाङ्गी लक्ता शठेन संयुता । पतिता शंकरस्याग्रे तथा त्यक्ता ममार च ॥ ३५
मायागोरा मृतां दृष्टा शोक्मोहपरितः । हा भियेति रुदन्रुदरः पपात भमि मातः ॥ ३६
लषण सज्ञामवाप्याथ रणभूमावमापतिः । शशाप गुम्भपयुखानौरी युष्मान्हनिष्याति ॥ ३७
नारद उवाच-
अथ शृम्भाद्या देल्या रणे देव्या निपातिताः । महेश्वरस्य शापेन गते मन्वन्तरे नप ॥ ३८ ^

सपित्वा तान्ररोदाथ जल्पन्निगेय शंकरः । क गताऽसि भिये त्यक्त्वा दुःखितं मां रणाङ्गणे ॥

रि

१ फः. द्रादिन्नि'।

तु ६.

® ५ {& ४
|

छ.

९९. एकोनविरोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२८१

रातिं त्यक्त्वा वियोगातेः श्रीक्रण्ठोऽहं त्वया कृतः। वास॒दरेवोऽपि मां ल्यक्तं न जानाति त्वया भिये
यज्ञे दक्षस्यागरिकुष्ड प्रा देह्यो हृतस्त्वया । भूयो हिमवतो छन्धा कथं त्यजसि मां पुनः ॥४ १
उ्तिष्टोचिष्ठ चाधङ्गि गिरिजे मां भरवोधय । अत्रान्तरे शिवं ज्ञात्वा देदयमायाविमोहितेम्‌ ॥ ४२
देवतागणमध्यस्थो हन्तरिक्षादुपागमत्‌ । विलपन्तमुवाचेदमदस्यः कमलासनः ॥ ७३
ब्रह्मोवाच-
त्वे शोकमोहपितृमातृविवनजितोऽसिं
दुःखं सखे सूतकलत्रधनं न चास्ति ॥
जातोऽसि नैव जनकेन जनिष्यमाण-
स्त्व मन्यसे ऋषिगणे् कुतो तरिमोहः ॥ ४),
एकोऽसि नाथ बहधाकरृतविग्रहोऽसि
सूर्यो यथा जख्षिवीचिषु दयमानः ॥
ध्यानेन यान्ति यमिनस्तव पादमं
रूपं परं हूरववोधमवाच्यमेव ॥ ४
नेपा भिया तव समानतपा षिपन्ना
जाटंधरेण रचितां जहि देव मायाम्‌ ॥
सा पाती कमलकोक्षगता हि शंभो

युध्यस्व वेरिनिवहं जदि पादि चास्मान्‌ ॥ ४६
नारद उवाच -
श्रत्रेति ब्रह्मणो वाक्यमववरुद्धो महेश्वरः । ज्ञात्वा तां दानवीं मायां मुमोच महतीं शिखाम्‌ ४७
तया जघान समरे दैयकोटिशतत्रयम्‌ । ततो वृषभमारुश्च कोधन महता वरप ॥ ८
पिनाके धनरादाय धरजटिजंग्रहे शरान्‌ । अथ मायापरिप्यक्तं शवेमाखोक्य सिन्धूः ।॥ ४९
सरेशमोहनं मायाजालमत्यद्धतं वरप । अन्यद्‌ाविश्वकाराऽऽु भृशं मायामहावशलम्‌ ॥ ५०
रधर; कोटिभुजो वभूव वृक्षारमश्षसयुयुषे वृषाङ्म्‌ ।

अथान्तरा पृथिवीं चक्रार समुद्रसूनुगिरिधातुमण्डिताम्‌ ॥ ५१
देवतायतनै रम्थेनीनापुष्पसमाकरुलेः । पण्डितां दृष भूमि च चकारोदधिनन्दनः ॥
नयन्ति यत्राप्सरसो मेनकाय्या मनोहराः ॥ ५२

विस्मृत शंधस्तदपास्य कायुक्रं सद्यः प्रतस्थे वृषभोपरि स्थितः ।

वाटित्रगीतैमवि मोहितो भशं देत्येन्द्रमायामयताण्डवेन सः ॥ ५३

विमोहितं वीक्ष्य बपस्थितं हरं नित्यं समुद्रः सह ताण्डवन ।

गीतेन वायन च दृत्यरील्या ननाद रूपी तरसा विमादितुम्‌ ॥ ५४
जन्त्ृन्क्षिप्त्वोदधो तांश्च स जहास ततात्सवः ॥ ५५

कृष्ण उवाच-
कचतादेवताः सवराःक नन्दिपमुा गणः आत माननीयो ऽसि माहतो दैत्यमायया ६

१क.च. ज. ज. "ण्डे रर देवि हृतं त्वया ।
१६१

१२८२ महाय॒निश्रीव्यासपणीत- [ ६ उत्तरखण्डे
किमद्य शंभो भगवश्नपे्ष्यते उदीयै चक्रे जटरस्थितं च ॥

वेषाय चास्येव कृते महश्च जारंधरं संहर तेन चाऽऽजौ ॥ ५७

नारद उवाच--
इति कृष्णस्य वचना्तत्स्मृत्वाऽऽत्मानमी श्वरः । आरुह ठषभ शीघमाजगाम महारणम्‌ ॥ ५८
तमागतं शिवं दृष्ट्रा स्ैसेन्यसमादृतः । रुरोध समरे राजन्छुद्धो जारुधरोऽसुरः ॥ ५९
हरस्य कुपितस्याऽऽसीत्छष्टिसंहारकारकम्‌ । रूपं तृतीयनेत्राम्रो दानवाः शलभा यथा ॥ ६9
रूपं दृषटरा भगवतो रौद्रं खाङामयं नुप । शुम्भादयस्तदा देया राहुभभरतयश्च ये ॥ ६१

रद्र निरीक्ष्य संचस्ताः पातारं विविश्भयात्‌ । सेनाभटाननेकां ध हतान्दष्टरा महामे ॥ दर

बुम्भादीन्दतशेषां स्तान्दषटाऽऽत्मान(त्मनः) पलायितान्‌ । तदा जालंधरः संख्ये एको गिरि-

रिव स्थितः ॥ ६३

परमार्थं रुद्ररुपं हृष्टः साक्नाव्रलोकयत्‌ । ततो जाखंधरः पराह महादेवं परहस्य च ॥ ६४
जाटधर उवाच--

रपं संहर येन तं दहसे सचराचरम्‌ । शखेण कुरु सद्धाम त्यक्त्वा ओेगं बलं निजम्‌ ॥ ६५
नारद उवाच--

इति जाटंधरवचः श्रुत्वोवाच ततः शिवः ॥ दद्‌
चिवि उवाच-

वरं वरय देयेन भीतोऽस्मि तव कर्मणा । ईदक्षमपि मदूपं दष्टा यनिर्भयोऽशरना ॥ ६७

अपि ब्रह्माण्डमखिलं मद्रूपस्यास्य दानव । तेजसो वीक्षणे नारं तत्र त्वमति निर्भयः ॥ ६८
नारद उवाच-

इति शंभोः परसादं च मत्वा संसारनिस्पृहः । जाल्धरो हराद्रवे युक्ते सायुज्यतां पराम्‌ ॥ ६९
श्रीमहादेव उवाच--

दिव्यं देहमिदं दैत्य भोगसिद्धियुतं तव । न्दामनोहरं रम्यमिहस्थं कालमश्रते ॥ ७०

मूतं परमात्मानं तमेकाकिनमन्ययम्‌ । अनुभ्य(दध्वा) लजसे मूख कयं त्वं मुक्तिमिच्छसि ७!

वृन्दा तवर भिया राङ्गी हेता सा योगमायया । सा तु ब्रह्म्वरूपज्ञा भाप्ता तत्परमं पदम्‌ ॥ ७२

इदानीं दुकेमा सा च तत्पदं चैव दुकुभम्‌ । स्वर्गापवर्गयोमध्ये संसारे वरमापरदि ॥ ७३
जाटंघर उवाच--

देव मुक्तिपदं लभ्यं कृतकृत्येन केनचित्‌ । इदानीं कृतकृत्योऽस्मि यस्त्वा यास्ये त्वया हतः ७४

शिव उवाच--

मत्स्थानं परमं क्षत्रं यदि त्वं गन्तुमुत्सुकः । तहिं मां कोपयस्वाऽ ऽज देत हत्वा टदे; शरेः ॥

ततोऽहं त्वां हनिष्यामि मत्स्थानं यास्यसेऽनष ॥ ७९
नारद उवाच--

मदेश्वरवचः श्रुत्वा भाह जाखधरः रिवम्‌ ॥ ७द्‌
जारंधर उवाच--

त्वाये सवेजगत्पूज्ये पूर्व न प्रहराम्यहम्‌ ॥ ७७

१ फ. -लामयावहम्‌ । श" । २ क. रुषः । उ. हृष्टे । ३ क. च. ज. फ. वोगं |

५५. # च

१९ एकानविश्ोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२८३

नारद उवाच-

एवमुक्तो जधानाऽऽन्र सिन्धुजं विरिखेः शिवः । ते शराः सिन्धुपुत्रस्य देहटश्ना विभाम्ति ७८
यथा लोहगिरिप्रान्ते वेणवो वदिदीपिताः । जारंधरे हरस्याङ्ग पूरयामास मा्गणेः ॥ ७९
तैः शरेः बरुशुभे सद्रो यथा खं सेचराङुलम्‌ । जारुधरेशयोयुदधं तथा द्रद्मभूश्चप ॥ ८०
हरादन्यो न हन्ताऽस्ति न सोढाऽन्योऽणवात्मजात्‌ । गिरिकोरिसहसैस्तु तदा पृथ्वीपुटोदधुतेः
पूरयामास समरे सिन्धुनः पावेतीपतिम्‌ । ततः श्रेन निहतो र्द्रेणारसि दानवः ॥ ८२
निःससार मुखात्तस्य ज्वरो जम्भो भयंकरः । स च चिरञ्वरो नाम सिहवक्जो नराकृतिः ८३
देलयदेहाद्विनिष्करान्तं दष्टा सिहमुखं ज्वरम्‌ । हकारमकरोदोरं शरभस्तत्र नि्ययो ॥ ८४
शिवस्य निःख्तेनासो शरमेण निपातितः । अजेयं शंकरं दृष्ट्रा वृषभेन्द्रेण संयुतम्‌ ॥ ८५
आययौ वृषभाभ्यासे तरसा सागरात्मजः । वृषं एच्छे श्रृत्वा च भामयामास चाम्बरे ॥८६
जारुधरो महाबाहु्िक्षेप दिमवद्विरो । ततसिग्ररमत्युगरं मुमोच गिरिजापतिः ॥ ८७
तद्धस्तेन श्दीत्वा च दैवयेशः शिवसंनिधौ । रथारूढो धनुरयह्य काल्केदारमन्धिजः ॥ ८८

पूरयामास विशिखैः शिवमुर्वींतले स्थितम्‌ । उग्रः श्दरांश्छिा बाणे रथमवूर्णयत्‌ ॥ ८९
दशयोजनविस्तीर्णं सारथ्यश्वसमन्ितम्‌ । जारेधरोऽपि विरथो हमभ्यधावन्मृे दिवम्‌ ॥ ९०
रणे युद्धमग्रद्धोरमद्धतं लोपहषेणम्‌ । तदृषटराऽकाण्डकल्पान्तशङ्या तजरसुः स॒राः ॥ ९१
सवास्ैस्तावदन्योन्यं जघ्रतुभीमविक्रमी । षद्भिः पृथ्वीं चारयन्तौ कम्पयन्तौ नभः स्वनैः।९२
अथोत्करं बं षरा द्‌ नबेन्द्रस्य इकर; । शख्रनारं जहाराऽऽग् योगमायाव्रखेन सः ॥ ९३
ततः कोटिभजो दत्यो दंष्रभीषणलोचनः । शद्लहीनोऽपि तरसा धावमानो हरं ययी ॥ ९४
विशारकरबन्धेन कबन्ध समरे शिवम्‌ । ततस्तस्य कृपाणेन चिच्छेद करकाननम्‌ ॥ ९५.
सिन्धुजेन भजाकान्त रद्रोऽभरन्नीखलोहितः । लीख्या योधयामास रणेऽसो सिन्धुनन्दनम्‌ ९६
चिन्नहस्तोऽपि युय॒धे खभोनुः शिरसा यथा । नियुद्धेन नदीसतस्तोषयामास शंकरम्‌ ॥ ९७
परितुष्टोऽत्रवीच्छभुषेरं वरय दुरुभम्‌ । जारंधरेण सोऽप्युक्तस्त्वं मे देद्यात्मनः पदम्‌ ॥ ९८
मम दोःश्रहीनस्य नावज्ञा कर्ुमहेसि । शीघं परयच्छ मे सिद्धि नो चे्ां संहराम्यहम्‌।॥ ९९
इत्युक्त्वा सथ॒जो भूत्वा जत्र तं गुष्टिनोरसि । ततः सुद शनं चक्रं पुरा यन्निमितं स्वयम्‌। १००
युखादुद्रीये तद्धस्ते ग्रहीत्वाऽतोखयदषा । सूयकोटिषहस्राभं श्रसत्तत्सचराचरम्‌ ॥ १०१
तेन चक्रेण चिच्छेद शिरो जारस्य च । ततस्तच्छीषेमुर्पत्य गगने शतयोजनम्‌ ॥ १०२
दंष्राक्षतकराखास्यं स्वभूमिनयनं च यत्‌ । व्याघ्रगत्या ततो यातं सदनं ब्रह्मणो नृप ॥ ०३.
भयः स्वर्गे ततो दृष्ट्रा मृडः शीर्मधावत । स्वरत्तटु धिरं भूरि भकुर्वद्धेरवस्वनम्‌ ॥ १०४
ततो दिश्चः भनष्टास्ता गगने विलयं गताः। न तेजसां भरकाशोऽस्ति चाक वसुधा भयात्‌ १०५
आपतत्तजजघानाऽऽजु रद्रक्रेण तच्छिरः । द्विषा भूत्वाऽथ राजेन्द्र पपात हिमवरह्विरो ।॥ २०६
ततो जाटंधरस्याऽऽड् शिरसः शकलौ किल । विशतः सवभूतानां परयतां स्म टषाकपौ॥। ०७

तस्य कण्ठात्समुद्धता दैत्याः शतसदखशः । ते हतास्तेन चक्रेण क्पदिकरशाचिना ॥ १०८
जाठंधरकबन्धं तन्ननते सधिरारुणम्‌ । पुनः पनः समयुद्धतास्तस्य कण्ठात्तु दानवाः | १०९.

१. न्धं पाटतीपतिः । तः । २. च वीर्‌ । ३ ड, “ने मनयो" ।

१२८४ महापुनिश्रीव्यासपणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे-

पुनः पुनवेटवता छिन्ाश्वक्रेण संभना । मेदसा सिन्धुुत्रस्य पूरिता सकला मही ॥ ११०
मेदिनी मेदसेवेपा ख्याति भाप्ना तु पाथिव। यत्र देत्यवरस्यास्य शोणितं शेतां गतम्‌ ।॥ १११
कं लासस्योत्तरे भागे तत्राभरच्छणितं पुरम्‌ । अथ मांसचयान्टषटरा सवतो व्याप्य तिष्तः। ११२
तदा सस्पार देवेशश्तुःषागणं रणे । विन्नानस्मरणादेवाः संमाप्ताः शंकरान्तिकिम्‌ ।॥ ११३
कृताञ्जखिपुटाः पोचुः शिव फं करवाम हे ॥ ११४
महादेव उवाच--

य एते देत्यमांसस्य राशया गेरंसनिभाः। भक्षयध्वं त॒ ताञ्कीध्रं दत्ताऽनुज्ञा मया त॒ बः११९
ब्राह्मी माहेश्वरीं चेव कोमारी वेष्णवी तथा। वाराही चेव माहेन्द्रीं सवाः स्वगणश्ोभिताः ११६
एवं शकरानेोर्दैष्टा देव्यस्ता मांससंचयार्‌ । करेण चक्षपाऽऽलोक्य निन्युश्वादशंनं क्षणात्‌।। १७
अथ जारषरवपुः क्षीणं क्रान्तं स्वश्ञक्तिभिः। ताभिग्रस्ते शरीरे त॒ तस्य देदादिनिःखता ॥११८
प्रभासा शकर प्राप्ना जगामादशन क्षणात्‌ । तत्तेजः सृयंसंकाञ्चं खयं प्राप्ठं मदेश्वरे ॥ ११९
एव स वल्य भाप्रास्चदशाराख्नेखोचनात्‌ । हणुध्वं च वरं सवाः प्रीतः भाद मदेश्वरः ॥

तद्रा ताः सवयोगिन्यः पभच्छुनेगदीन्वरम्‌ ॥ १२०
योगिन्य उचः

मल्यलाक्षु य लाक्रा भागमीक्षवरप्सवः । पूजयिष्यन्ति ते नित्यं स्वगरहे योगिनीगणम्‌ ॥

तत्तेषां वाज्छतं सवं सिध्यतां तत्सादतः ॥ १२१
महादेव उवाच--

य. कव्त्पूज्यनित्य भक्तमावस्मन्वितः । युष्मद्रणं च तस्याहं वरदोऽस्मि धरातले ॥ १२२
मद्क्तः केशवस्यापि द्रष्ट यो योगिनीगणम्‌ । भरबोऽदहं तदा तस्य हरिष्ये सुकरतं कृतम्‌ ॥ १२३
नारद उवाच-
इति दत्तवरा हृष्टा यागिन्यो व्रिभुना मृधे । अत्रान्तरे भवानी तां सस्मार हपभं हरः ॥ १२४
स्मृतमात्रा पावा सा हषमभध्ाऽऽगमतक्षणात्‌ । सखीगणसमायुक्ता संपराप्ना हरव्टभा ॥ १२५
सा त्यक्त्वा श्रामस मरति हरस्याधं समारुहत्‌ । गिरिजासदितो राजन्महेशो ममुदे ततः।। १२६
यानः मरत्युवराचदं पिवध्वं रुधिरं नृप । जाठंधरकवन्धस्थं ताः श्रुत्वा जहपुभरशम्‌ ।॥ १२७
मासमदा चक्पीत्वा योगिन्यो नन॒तुर्मदा । ततो हरः परसन्नोऽभ्रतासां क्रीडितवीक्षणात्‌ १२८
स्वय च भरव रूप कृत्वा तन्मध्यगः पपा । तीक््णद्र्रा महाकायास्तदाऽऽसन्योगिनीगणा १२९
ग्रसन्ताञ्य्रापि मासानि काठ चापि पिवन्त्यसृक्‌ । तेन जारंधरो दैत्यो नोत्तिष्रति रणे हतः॥
ततस्तत्र समाजग्मुव्रह्याद्या देवतागणाः । ऋषयो मरुतो दवा स्तुबन्तस्तं महेश्वरम्‌ ॥ १३१
दिशः सेदुः सुरभिवेवो मरुदिवः पपे्वुः सुरपष्पटृष्टयः ॥
कृताभिषेकस्य च तस्य निस्वनात्सं(जरेः संनादिता इन्दभयोऽपि चक्रिरे १३२
उपरि परिमनान्धेः सुस्वरं संपतद्धि्मधकरनिकरम्बैरुह्माना भरेण ॥
आवरल्मध्ुधारासारसंसिक्तमरमिः सदासि सुरवियुक्ता भाषतत्यष्पटरष्टिः ॥ १३३

ˆ" ~--~-----~-------~---- -“~-- ~ -
५१ गक्क्णग्डयः ----- ~~~
~~"

१क.ख.च.न. क्ष. ज. तुर्भुवि पुः ।

४.

१९ एकोनविंशोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १२८५

हते तदा सिन्धुसुते हरेण नाराचघातसिजगत्तदा बभो ।
प्रसनहएननतस्तद्‌ाऽङ्ना जगु यक्षाः सुराकनराव्ाः ॥ १२
दभर्वैरिजयास्थितेन यशसा स्फाराङ्गकान्तिगिरि
स्वं भेजे सुरसिद्धचामरगणेः संस्तयमानः सदा ।
गारी बाऽपि जगाम चाऽऽ गिरितः खतं सखीसंहता
संचकरस्तवभिसेवनं समनसां वर्पण देवाङ्गनाः॥ १३५
देषोऽसा करुणामयः स॒रगणान्स्ते स्वे पद्‌ स्थापय
न्प्रादादन्यदपि स्वकं वम ततो ज्ञात्वा पतिः शंकरः।
किं वक्तव्यपतः परं यदि भवरेदीशानकम्पा परा

कोऽयं वा भिदि धरातलमिद स्यादातमसात्सवेतः ॥ १३६

देवाः स्रराञ्यमासाद्य यथापूव चकरासिरे । वभसुयज्ञभागांस्ते लोक्पाटखतरमाधिताः ॥ १३७
नारद उवाच- |

इति जाटंधरस्योक्तं यथावदनपवेशः । चरितं टोक्रवीरस्य राजनत्यद्धतं तव ॥ १३८

विष्णुस्त्यजति नाद्यापि क्षीराध्धि यद्रशो नृप। सर्वाऽपि सङ्के स्वं कर्मं तद्विद्धि त्वमसंशयम्‌ १३९
तुभ्य दुःखनिरासाय पाक्तमाख्यानमुत्तमम्‌ । यावद हाऽस्ति कमाणि स॒खदःखानि कर्मतः १४०
देही भुङ्कऽवशो राजंखराणं न ज्ञानतः परम्‌ । कृपणादीनां देहवन्परे सखद्ःखादि वतेते ॥ १५१
ततरेतरेषां किं वाच्यं ये वराग्यपराद्छुखाः । ज्ञातेदशीं कमगति सर्वेभ्यो वलवत्तमाम्‌ ॥ १४२
धीरो भव प्रतीक्षस्व श्ुभक्रमागमं पुनः । शवरूित्वा तु समये स्वं राज्यं पुनराप्स्यसि ॥ १५३
रतिहासमिम श्रुत्वा न दुःखः परिभूयते । धमाथेकामपाक्षाथ यथावचात्र कीर्तिताः ॥ १४४
स्वग्यं पापहरं पुण्यं शोाकमोहविनारानम्‌ । ब्राह्मणो ज्ञानमाभाति राज्यं भामोति क्षत्रियः १५५
वेरयशथ वहीं संपत्ति भुला श्रद्रः सुखं लभत्‌ । राजा या च्रएटराज्याऽपि रतः सन्नेव सत्पथि ॥
स राज्यं पुनरासांति भ्रवणानित्यमस्य तु। आक्रण्यतनसतां राजजञ्श्राव्यमन्यन्न रोचते ॥ १४७
कलं च काकिलाखापं रक्तं ध्वाङक्षरतं तथा । आख्यानमेतदनवं श्रुता सजनहत्ियम्‌ ।॥ १४८
हिरण्यतिटवस्रादधनुभूमिपदानतः। संतोपयेद्राचकरं तु तस्मिस्त॒े फलं रमेत्‌ ॥ १५९
दवता परसीदेयुररचन वाचके गग । अन्नदानादि दद्या व्राह्मणभ्यः प्रपूजयेत्‌ ॥ १५०
जायते विजयी निलयं पुत्रपात्रसमृद्धिमान्‌ । जायत विप्णु्ोक्रे यः ्ूणोत्याख्यानमुत्तमम्‌ १५१
इति व्याजेन भो भूष तुटस्यु्पत्तिकरारणम्‌ । ये शृण्वन्ति नरश्रेष्ट न तेषां पातकं कचित्‌ १५२
तुरखुसीमाहात्म्यमिदं पवित्र पापनाशनम्‌ । श्रत्वा तु लभते माक्षयुक्तवा चव न संशयः ॥ १५३
स्वग्रहे रोपिता चव तुलसी पापनाशिनी । दशनाद्रद्यहत्याऽपि नयते नात्र संशयः ॥ १५४
कातिकरे चव माये तु तुलस्या पूनयेद्धरिम्‌ । वेशाखे तु विशेषेण पूजनं च हरेः स्मृतम्‌ ॥ ?
एकेनेव प्रदक्षिणेन सकं पापं गने वे सदा
. येऽछुद्धा भवि सन्ति दाननिरताः काकेन शुद्धि गताः

तेऽपि स्युः सुरपजनाहतन्‌वः पापाच दूरं गता

ये वे विषप्णुजनाश्च दुकेभनरा द्यस्मिन्कचं सांप्रतम्‌ ॥ १५६
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे नाग्दयुधिष्टिगसेवादे जाठंधरवधे मुरमहोन्सवो नामकोनर्व्रिङनितमोऽध्यायः ॥ १९ ॥

आदितः शोकानां सम्ङ्ाः--३२८४१

१२८ महायनिश्रीग्यासप्रणीत- [ ९ उत्तरखण्ड-

अथ रविंश्चोऽध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच-
भीरकः परितो रम्यः ङुत्र तिष्ठति नारद । किं तत्र वतैते तीर्थं कस्य देवस्य पूजनम्‌ ॥
कस्यां दिशि समाख्यातो लोकेषु च वदाधुना ॥ १

नारद उवाच--
दछणु राजन्यवक्ष्यामि शरीरकं पतोत्तमम्‌ । य॑ श्रुत्वा मुच्यते लोको बाटदहयादिपातकात्‌ ॥ २
तत्पवेतवनं रम्यं मुनिभिशोपसेवितम्‌ । नानाद्ुमर्ताकीर्णं नानापुष्पोप्चोभितम्‌ ॥ ३
हंसकोकिलनादै्च मयूरध्वनिनादितम्‌ । भीफटेश्च कपित्येश् शिरीषे राजटक्षकैः ॥ ४
पारिजातकपुष्पैशच कद म्बोदुम्बरेस्तया । नानापुष्पैः सुगन्धाल्येवासितं तदनं गिरो ॥ ५

सर्वाभिऋषिपत्नीमिः सुरिष्याभिः सेवितम्‌ । केविद्विलासयुक्ताश्च केविश्याख्यानतत्पराः ६
केचिदूध्वधजास्तत्र अङ्काः स्थिताः परे । शिवध्यानरता केचित्केचिद्िष्ण॒परायणाः ॥ ७
निराहारश्च केऽप्य् केचित्पणांशने रताः । कन्दमूलफलादहाराः केचिन्मोनव्रताः स्थिताः ॥ ८
एकपादस्थिताः केचित्केचित्पग्मासने स्थिताः } केचिचैव निराहारास्तपस्तेपुः सुदुष्करम्‌ ॥ ९
आश्रमाणि च पुण्यानि नयश्च विविधाः ज्ुभाः । देवखातान्यनेकानि तडागानि बष्नि च॥१०

पवैतोऽयं महाराज दृश्यते किट सवेतः । मद्धिकाञ्रुनको राजन्यत्र तिष्ठति नित्यशः ॥ ११
तत्रैव शिखरं रम्यं पवेतोपरि शोभितम्‌ । शङ्गदशेनमात्रेण युक्तिरेव न संशयः ॥ १२

दक्षिणां दिश्षमाभित्य वतेते पवैतोत्तमः । अत्र गङ्गा महारम्या पातारेति समाधिता ॥ १३
तत्र च सलानमात्रेण महापापैः परमुच्यते । श्रीशेटरिखरं दृष्टा वाराणस्यां यृतो धुवम्‌ ॥ १४
केदारे दकं पीत्वा पुननेन्म न विद्यते । तपस्विनां महत्स्यानं योगिनां च तथेव च ॥ १५
तस्मात्सवेभरयत्नेन दशनं तस्य कारयेत्‌ । अयं विज्नानदेवोऽसों महापातकनाशनः ॥ १६
सिद्धं पुरं च नगरं रम्यं स्वगयुखावहम्‌ । नित्यमप्सरसो यत्र गायन्ति च रमन्ति च ॥ १७
अतः पवेतराजोऽयं दरैने सौख्यकारकः । तस्य तेदशनं कार्यं क्तिमिच्छन्ति ये नराः ॥ १८
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे ्रीरैटोपाख्याने विोऽध्यायः ॥ २० ॥
आदितः शोकानां सम्ङ्ाः- ३२८५९

=-=

भथेकार्वडो ऽध्यायः ।

न्तन

महादेव उवाच--
हरिद्वारं महापुण्यं शृणु देवर्षिसत्तम । यत्र गङ्गा महत्येव तत्रोक्तं तीर्थमुत्तमम्‌ ॥ १
यत्र देवा वसन्तीह ऋषयो मनवस्तथा । यत्र देवः स्वयं साक्षात्केदावो नित्यमाश्रितः ॥ २
पुरा पव तु भो वत्स तीर्थं जातं महत्तदा । यस्य ददेनमात्रेण दूरतो यान्त्यथाऽऽपदः ॥ ३
यत्र गङ्गा महारम्या जाता पुण्यविशेषतः। विष्णपादोदकी जाता चरणस्पशनात्ततः ॥ ४
भगीरथेन भो विद्रलानीता तत्र मागतः । उद्धारः पवैजानां तु कृतस्तेन महात्मना ॥ ५
। - 0

१६. फ. पवतो ।२क.ख. च. ज. ञ्च.ज. श्रीवृक्षे ।३ क. ख. च. ज. क्ष.न. भिः सशि । ४क्‌,
च. ज. इ. न. विद्भ्यास'। ५. मम्‌ । दिवदः । ६ स.च.ञज. इञ. द्रा वह्‌ ।

४

। $+

ष १ गोका #

२१ एकविंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२८७

नारद उवाच--

कोऽयं देव समाख्यातो भगीरथो महातपाः । येन तीथं समानीतं लोकानां हितकारणात्‌ ॥ १
गङ्ातीर्थं महत्पुण्यं सवेपापपणाज्नम्‌ । लोकाः सर्वे वदन्त्येवमेतत्तीर्थोत्तमोत्तमम्‌ ॥ ७
गङ्गा गङ्गेति यो ङयाद्योजनानां शतैरपि । युच्यते स्वैपापेभ्यो विष्णुलोकं स गच्छति ॥

कथं तेन समानीता फं कायं वद सुत्त ॥ ८

महादेव उवाच--

येन गङ्गा यथाऽऽनीत्ता गङ्गादरारेऽतिश्चोभने । तत्सर्वे संभवक््यामि क्रमानुक्रमयोगतः ॥ ९
पर्वमासीद्धरिथन्द्रल्ञेरोक्ये संल्यपारकः । रोहितस्तस्य पुत्रोऽभृदेको विष्णुपरायणः ॥ १०

तस्यापि च हकः पु धमिष्ः सत्पये स्थितः । तस्य पुत्रः सुबाहुश्च जातेऽस्मिन्ै कुरे तदा ११
तस्य पुत्रो गरो नाम नायन्तं धामिकोऽभवत्‌ । कदाचित्कालयोगेन दुःखी जातोऽ कारणात्‌
राजभिस्तत्र देशोऽयं तजितोऽधमेकारणात्‌ । स कुटुम्बं श्हीत्वा तु गतोऽसौ भागैवाश्रमम्‌ १३
रक्षितो भाग्वेणाथ कृपया तत्र वै तदा । तेज पुत्रो ह्यभूत्तस्य सगरो नाम वे दिज॥ १४
वपे चाऽऽश्रमे पुण्ये भागेवेणाभिरक्षितः । उपवीतादिकं सर्व क्षत्रियस्य तदा कृतम्‌ ॥ १५
दखाणां च तथाऽभ्यासं वेदानां तु तथेव च } अ्रेयास्चं ततो कन्ध्वा भागवात्सगरो एषः १६
जघान पृथिवीं गत्वा तालजघान्सैहयान्‌ । सश्रकान्पारदां थैव जघान स महातपाः ॥ १७
नारद उवाच -
माहात्म्यं सगरस्याथ षद्‌ शंकर विस्तरात्‌ । सयेवैशे महाराजो विख्यातः. स महाबली ॥ १८
महादेव उवाच--
रस्य व्यसने जति हृतं राज्यमभरक्किङ 1 दैहयेस्ताठनङ्यायैः शकैः साध च नारद ॥ १९
यवनाः पारदाश्चैव काम्बोजाः पदूटवास्तथा । एते पञ्च गणा ब्रह्मन्देहयार्थे पराक्रमन्‌ ॥ २०
हृतराज्यस्ततो राजा संगरे वै बनं ययो । पल्या चानुगतो दुःखी स वै पराणानवारजत्‌ ॥ २१
तस्य पत्नी तु कल्याणी सगभा च त्रतान्विता । स पलन्या भागैवस्तस्य एतः पूर्व स॒तेप्सया २२
सा तु भव्यचितां कृत्वा वने तं भरुरोद ह । [+ओर्वस्तां वारयित्वा च गरपत्नीं च नारद] २३
न्यवेदयत तत्पुत्रं धरिष साच्तिकं भियम्‌ । नित्रेदिते ततो बाले [भमरणात्सा न्यवतेत ॥ २४
ततो मासद्वये जाते] ववरधोरवस्य चाऽऽश्रमे । जातकमादियोगश्च ओर्वेण च तथा कृतः ॥ २५
उपव्रीतादिकं सर्पं जातं तत्र महामुने । तत्र वेदादिकं सर्व पठितं चौव॑योगतः ॥ २६
अध्याप्य बेदश्ाख्राणि ततोऽस भत्यपादयत्‌ । अभयं तं महाभागममरेरपि दुःसहम्‌ ॥ २७
स तेनाखबलेनाऽऽजौ वरेन च समन्वितः । हेहयान्वे जघानाऽऽद्यु संक्ंदधः स्ववरेन च ॥ २८
आजहार च लोकेषु स च कीतिमवाप सः । ततः श्काः सथवनाः काम्बोजाः पहल्वास्तया।॥।
न्यमानास्तदा ते तु वसिष्ठं क्षरणं ययुः । वसिष्ठोऽपि च तत्कृत्वा समयं स मदादतिः ॥ ३०
सगरं वारयामास तेषां दच्वाऽभयं दप । सगरः स्वां मतिं तु गुरोवाक्यं निशम्य च ॥ ३१
धरमर्जघान ताधैषां विकृतत्व चकार ह । अर्धं शकानां रिरसो युण्डं रत्वा व्यसजेयत्‌ ॥ ३२

+ श्दमर्ध क. ख. च. ज. न्ष. ज. पुस्तकस्थम्‌ । > धनुशिहान्तगतः पाठः क. ख. च. ज. ज्ञ. न. पुस्तक्रस्थः ।

१७. मुखदायकः । २ घ. ततः । ३ घ. शान्नाणां । * क. ख. च. ज. घ. म. द. फ़. तात । ५ फ. -कुदधोऽञ्लव ।

१२८८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

यवनानां सिरः स्व काम्बोजानां तथेव च । पारदा मण्डकेशाश्च पटलवाः रमश्ररक्षकाः ॥ ३३

एवं विजित्य सवान्य कृतवान्धभसंग्रहम्‌ । सवैधमजयी राजा विजियेमां वसुंधराम्‌ ॥ ३४
अभ्वं संकारयामास वाजिमेधाय पाथिवः। तस्य चारयतः सोऽ्वः समुद्रे पुषदक्षिणे ॥ ३५
वेखासमीपेऽपहूतो भूमि चेव मवेशितः । सतं देशं तदा पुत्रैः खानयामास सवतः ॥ ३६
नाश्वं पापुस्तदा ते वे खन्यमाने महाणेते । तंत्रकमादिपुरूषं ददुस्ते तरान्विताः ॥ ३७
चोरोऽयमवर्दश्रेति कपिं जगतां भभुम्‌ । तस्य चक्षुः समुत्थेन वहिना प्रतिद्ुध्यतः ॥ ३८
दग्धाः षणटिसदहस्राणि चत्वरारस्तेऽरेपिताः । हषीकेतुः सुकेतुथ तथा धमेरथोऽपरः ॥ ३९

शरः पश्च जनश्व तस्य वंशकरा द्विज । परादाच तस्मे भगवान्हरिः; पञ्च वरान्स्वयम्‌ ।॥ ४०
वंशं मोक्षं सुक्रीतिं च समुद्रं तनयं विभुः । सागरत्वं च रेभेऽ्थ क्रमेणा तेन तस्यवे॥ ४१
तमाश्वमेधिकं सोऽश्वं समुद्रादुपर्ब्यवान्‌ । आजहाराश्वमेधानां शतं स च महायशाः ॥ ४२
इत श्रामदापुरयण पाञ्च उत्तरसखण्ड एकविरो ध्याय : ॥ २१ ॥
आदितः छोकानां समघ्वङ्ाः-- ३२९०१

अथ द्वाविसो ऽध्यायः ।

1

नारदं उवाच-
सगरस्याऽऽत्मना वीराः कथं जाता पहावलाः । विक्रान्ताः पष्टिसादस्रा विज्ञानेश्वर तद्द ॥१
दिव उवाच--
द्रे पलन्यां सगरस्याऽऽस्तां तपसा दम्धकरिल्विपे । आवेस्ताभ्यां बरं प्रादात्तोपितो यनिसत्तमः
पए पुत्रसहस्राणि एका वव्रे तरस्िनी । एकं वंशधरं त्वेका यथेष्टवरश्ाखिनी ॥ र
तत्का सुपुवे तुम्ब्यां पुत्राञ्शरूरान्वहूनय । ते तु सर्वेऽपि धात्रीभिवेधितास्तु यथाक्रमम्‌ ॥ ४
छतप्रणपु ङुम्भेपु काराः परतिवविताः । कपिद्ानां तु दग्धानां तेषां तत्र महात्मनाम्‌?) ॥ ९
तनव दुग्धयागेन ववृधुस्ते महात्मनः । एकः पञ्चजनो नाम पुत्रो राजा वभूव ह॥ द
ततः पञ्च जनस्याऽऽसीदग्भान्नाम बीयवान्‌ । दिटीपस्तनयस्तस्य प्रजो यस्य भगीरथः ॥ ७
यस्तु गङ्गां सरिच्छ्ष्ठामानयामास सुव्रतः । सपुद्रमानयित्ेनां दुदितृत्वमकरपयत्‌ ॥ ८
नारद उवाच-

क

कथं गङ्गा समानीता किं तपस्तेन वे तम्‌ । तत्सर्व मे समाचक्ष्व सुवतोऽसि दयानिपे॥ ९
महादेव उवाच--

पूवेजानां हिताथाय गनोऽसो हैमकरे गिरौ । तत्र गत्वा तपस्तप्तं वर्पाणामय॒तं तदा ॥ १०

आदिदेवः प्रसन्नोऽभृद्योऽसो देवो निरञ्जनः । तेन दत्ता इयं गङ्गा आकाशात्सयपस्थिता ॥

तत्र विश्वेश्वरो देवो यत्र तिष्ठति निलयशः। गङ्गां दृषटराऽऽगतां तेन(शर्बो) गृहीत्वा जाहवीं तदा।॥

जटाजूट च सधाय वपाणामयुन स्थतः । न नःख्नातदा गङ्गा ईशस्येव भ्रभावतः ॥ १२
क्चारत तदा तनक गता मम मातक्रा । सत्यानन विचायव्‌ ग्रहाता चश्वरणत ॥ शष्ट
ततः केलासमगमद्धगारथः स व।यवान्‌ । तत्र गला पानश्रष्ठं ह्यकरादृल्ण तपः ॥ १५

१. 'रतोऽप्रः। २च. सर््रन्नोऽपसि।

~ ष
१ /

२६ व्रयोविंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२८९

आराधितंस्तदा तेन दत्तवानहमापगाम्‌ । एकं केर परिलयज्य दत्ता त्रिपथगा तदा ॥ १६
स शृदीत्वा गतो गङ्गां पाताले यत्र पूजाः । अलकनन्दा तदा नाम गङ्गायाः पथमं स्मृतम्‌ १७
हरिद्वारे यदा याता विष्णपादोदकी तदा । तदेव तीथं भवरं देवानामपि दुलभम्‌ ॥ १८

तत्तीर्थे च नरः स्नात्वा हरिं दृष्टा विशेषतः । प्रदक्षिणं ये कुतरन्ति न चैते दुःखभागिनः। १९
ब्रह्महत्यादिपापानां राशयः सन्त्यनेकशः; । विलयं यान्ति ते सर्वे हरेदंशंनतः सदा ॥` २०
एकदा केशवस्थाने हरिद्रारे ह्यह गतः । तस्मात्तीथेमभावाच जातोऽहं विष्णरूपवान्‌ ॥ २१
ये गच्छन्ति नरश्रष्ठास्ते वै यान्ति ह्नामयम्‌ । चतुथनास्तु ते रोका नरा नार्यश्च सर्बश्षः॥ २२

वेकुण्ठं यान्ति ते स्वे दैरेदंशेनमात्रतः । ममाप्यधिकं तीर्थ तु हरिद्रारं सुशोभनम्‌ ॥ २३
तीयोनां परवरं तीर्थं चतुवंगेपदायकम्‌ । कटौ धर्मकरं पुंसां मोक्षदं चार्थदं तथा ॥ २४
यत्र गङ्गा महारम्या नित्यं वहति निमंखा । एतत्कथानकं पुण्यं हरिद्राराख्यमृत्तममं।। २५
सुयो ये च श्ण्वन्ति ते च वै फलमाप्नुयुः । अश्वमेधे कृते यागे गोसदसे तथेव च ॥ २६
तत्पुण्यं लभते दिद्रान्हरेदे शनमात्रतः । गोहन्ता ब्रह्महा चैत्र ये चान्ये पितृघातकाः ॥ २७
एवंविधानि पापानि बहून्यपि च वै द्विज । विलयं यान्ति सवीणि हरेदं शेनमात्रतः ॥ २८

दृति श्रीमहापुराणे पाग्र उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादे हरिद्रारमाहात्म्यं गङ्गोत्पत्तिपृवकं नाम द्वाविंशोऽध्यायः ॥२२॥
मदितः शोकानां समघ्वङ्ाः-- ३२९२९

अथ योरविशोभ्ध्यायः ।

क

शिव उवाच-
गङ्गामाहात्म्यं वक्ष्यामि यथोक्तं मुनिसत्तम । यस्य श्रवणमात्रेण अघं नश्यति तक्षणात्‌ ॥ १
गङ्गा गङ्गेति यो ब्रूयाचोजनानां शतैरपि । मुच्यते सवेपापेभ्यो विष्ण़लोकं स गच्छति ॥ २
चरणान्जसयुद्धता गङ्गा नामेति विश्चृता । पापानां स्थलराश्ीनां नाशिनी चेति नारद ॥ ३
नमदाशरय्‌ चैव तथा वे्वरती नदी । तापी पयोष्णी चन्द्रा च विपाशा कमेनारिनी ॥ 9
पष्पा पणौ तथा दीपा विदीपा सूर्यनन्दना । [+तासां यत्पुण्यं सानेन [तत्पुण्यं ] समवाप्लुयु; ॥
ससागरां च पृथिवीं ये ददन्ति मनीषिणः । गवां दानसहस्रेण अश्वमेधशषतेन च ॥ +] द
सदस्रषदानेन यत्फलं लभते धरुषम्‌ । तत्फलं समवामोति गङ्गादशंनतः क्षणात्‌ ॥ ७
इयं गङ्गा महापुण्या ब्रह्मघ्नानां विशेषतः । तेषां निरययुक्तानां गङ्गा पापप्रहारिणी ॥ ` <
चन्द्रसूर्योपरागे च यत्फलं विद्यतेऽनय । तत्फरं समवामोति गङ्गादश्ञेनमाजतः ॥ ९
यथा सूर्योदये तात तमो गच्छति दूरतः । तथा मङ्गाप्रभवेन विलयं याति पातकम्‌ ॥ १०
मातेयं सर्पदा रोके पवित्रा पापनाशिनी । कस्याणरूपा सततं विष्णुना निर्मिता पुरा ॥ ११
दिव्यरूपा तु जननी द्रीनानां पावनी स्मृता । देवानां च यथा विष्णुस्तथा गङ्गोत्तमा नदी १२
ये कुन्ति नराः सानं माघमासे निरन्तरम्‌ । न तेषां विद्यते दुःखं कल्पानां च हतत्रयम्‌।। १३
यत्र गङ्गा च यमुना यत्र चैव सरस्वती । तत्र ञाता च पीर्वा च मुक्तिभागी न संशयः ॥ १४

+ धनुधिहान्तगंतः पाठः फ. पुस्तकस्य ।

१ख. हरदङ्। २क.ख.ज. ङ्च. ज. *म्‌ 1 उक्तं च शृण्वतां पुमां फठं भवति शाश्वतम्‌ ।अ। ३ फ. नदीनां ।
१६२

१२९० महायुनिश्रीन्यासप्रणीतं-- ( ६ उत्तरसण्ड-

प्रहादेव उवाच-
त्वद्राती भ्रयतो व्रवीमि यदहं साऽस्तु स्तुतिस्ते प्रभो
यद्धञ्े तव संनिवेदनमथो यच्ामि सा पेष्यता ॥
यच्छान्तः सखपिमि त्वदङ्धियुगुे दण्डप्रणामोऽस्तुमे
स्वामिन्यच करोमि तेन स भवान्विश्वेश्वरः प्रीयताम्‌ ॥
हृष्टेन वन्दितेनापि स्पृष्टेन च धृतेन च । नरां येन विमुच्यन्ते तदेतद्रामुनं जलम्‌ ॥
तावद्धमन्ति भुवने मनुजा भवोत्थदारिद्यरोगमरणव्यसनाभिभूताः ॥
यावन्न तव महानदि नीलनीरं पश्यन्ति नो दधति पथस सूयेपुत्रि ॥
यत्सस्मृति; सपदि कृन्तति दुष्कृतो पापावरीं जयति योननलक्षतोऽपि ।
यन्नाम नाम जगदुचरितं प्नाति दिया हि सा पथि दृशोभविताऽ्र गङ्गा ॥
आटोकोत्कण्डितेन भमुदितमनसा बत्मं यस्याः प्रयातं
सलयस्मिन्कर कर्त सत्कृ)त्यमेतामथ प्रथमकृती जज्ञिवान्सखगसिन्धुम्‌ ।
खानं संध्या निघापः सुरयजनमरपि श्रद्धविपराशनाचं
स्वे संपणेमेतद्धवति भगवतः प्रीतिदं नाजर चित्रम्‌ ॥
देवि भृतं परं ब्रह्म परमानन्ददायिनि । अर्घ्यं गृहाण मे गङ्गे पापं हर नमोऽस्तुते ॥
साक्षाद्धमंद्रबोधं मुररिपुचरणाम्भोजपीयूषसारं
दुःखस्याग्पेस्तरित्रं सुरद नुजनुतं स्वम॑सोपानमामेम्‌ ।
सर्वोदोदहारि वारि परवरगुणगणं मासे या संवहन्ती
तस्ये भागीरथि श्रीमति मुदितमना देति कर्वे नमस्ते ॥
स्वःसिन्धो दुरितान्पिमग्रननतासंतारणि पो्स-
त्कल्टोखामखकान्तिनारिततमस्तोमे जगत्पावनि )
गङ्गे देवि पुनीहि दुष्ठरतभयक्रान्तं कृषाभाजनं
मात्मा शरणागतं शरणद रक्षा भो भीषितम्‌ ॥
हंहो मानस कम्पसे किम सखे रस्तो(स्तं) भयान्नारका-
चकिते भीतिरिति श्रुतिदुरितचृत्सं जायते नारकी ।
मा भेषीः शृणु मे मतिं यदि गया पापाचलस्पधिनीं
पराप्ता ते निरयः कथं किमपरं किंमेन घमं घनम्‌|
स्ववासाधिपरग्रसामदमनुभवनं (वितं) मजन॑ यत्र वोक्तं ( तत्न )
स्वनार्यो वक्ष्य हणा विव्ुषसुरपतिपा्षिसंभावनेन ।
नीरे श्रीजदमुकन्ये यमनियमरताः सान्ति ये तावकीने
देवत्वं ते कभन्ते स्फुटमञ्चुभङृतोऽप्यत्र वेदाः प्रमाणम्‌ ॥

> इदमधिक्रम्‌ ।

१कृ.ख.च. ज. क्ष. अ. गाति)

नर

२३

ग

२८५९

^ २३ चयोवि्ोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२९१

बुद्धे सद्‌ बुद्धिरेव भवतु तव सखे मानस स्वस्ति तेऽस्तु
परास्ता (स्यात) पादौ पदस्थौ सततमिह यवां साध्र्ी च श्री ।
वाणि प्राणपमियेऽपिभ्रकरगुणवपुः प्रा्रहि प्राणयुष्ट

यस्मात्सर्वेभवद्धिः सुखमतुलमहं पारयां तीरथपुण्यम्‌ ॥ २६
भ्रीजाहवीरविसुतापरमेष्टेपु्रीसिन्धुजयाभरणती्वर भयाग ।
सर्वेश मामनुश्रदाण नयस्व चोध्वेमन्तस्तमो दशविधं दटय स्वधाश्ना ॥ २७
चागीशविष्ण्वी्चपुरंदराद्ाः पापपणाशाय विदां विदोऽपि।
भजन्ति यत्तीरमनीलनीरं स तीथेराजो जयति प्रयामः ॥ २८
कछिन्दजासङ्गमबाप्य यत्र +पत्यागता स्वगेधुनी धूनोति ।
५ ध्यात्मतापभितयं जनस्य स तीथेराजो जयति भरयागः ॥ २९
उयामां वटोऽश्यामगुणं णाति सखच्छायया.र्यामणूया जनानाम्‌ ।
रयामः श्रमं न्ति यत्र दृष्टः स तीथराजो जयति यागः ॥ ३०
ब्रह्मदयोऽप्यात्मकृति विद्याय भजन्ति पृण्यात्मकभागपरेयम्‌ ।
यत्रोज्ज्िता दण्डधरः स्वदण्डं ख तीथराजो जयति पयामः ॥ ३१
यत्सेवया देवनृदेवतादिदेवषेयः प्रयहमामनन्ति ।
स्वर्ग च सर्वोत्तमभूमिराज्यं स तीथेराजो जयति प्रयागः ॥ ३२
एनांसि हन्तीति भरतिद्धवाता नाम प्रतापेन दिशो द्रवन्ती ।
य॑स्य त्रियोकी पतता यशोभिः स ती्थराजो जयति प्रयागः ॥ ३३
धत्तोऽभितश्वामरचारुकान्ती सितासिते यत्र सरिप्ररेण्ये ।
ओदो वटरछ्रमिवातिभाति स तीथराजो जयति प्रयागः ॥ ३४
| जाद्यीनपुत्रीजिपयास्ििणी समागमनाक्षतयोगमातान्‌ ।
क यत्राऽऽषतान्त्रह्मपदं नयन्ति स तीथराजो जयति प्रयागः ॥ ३५
+ केषांचिजन्मकोटित्रजति वचसा यामि यामीति यस्मि

न्केषां चित्माषितानां नियतमतिपतेद्रषवन्दं वरिषएटम्‌ ।
यः प्राप्नो भाग्यलकषेभवति भवति नो वा स वाचामवाच्यो

दिश्या वेणीविरिष्ठो भवति रगतिथिः कि पयामः प्रयामः ॥ ३६
लोकानामक्षमाणां मखकरतिषु कन्दो स्वगैकामेजंयस्तु-

लयादिस्तो्व॑चोभिः कथममरपदपरापषिचिन्तातुराणाम्‌ ।
अग्रिष्टोमाश्वमेधप्रमुखमखफलं सम्यगालोच्य साङ्ग

ब्रह्माव्रैस्तीर्थराजोऽभिमतद्‌ उपदिष्टोऽयमेव भयागः ॥ ३७

व ज = न ना ०० ०१

र + केषुचित्पुस्तकेष्र प्रयग्गतोति प्राठः ।

१ फ. प्राज्यपु । २च. पुण्यताथात्‌ । ३ क क. च. ल. ज. यश्च त्रिषटोकी प्रतताप गोभिः ४ च. मध्यो ।
इ. म साक्षतयागमानम्‌ । य ।च मे मत्र विराजनेतगम्र ¦ गम । द्ध. म सीक्षतायामम्रान्‌ । य । ६ क. साभ्र।

१२९२ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत॑-- [ ६ उत्तरखण्डे -

मया प्रमादातुरतादिदोषतः संध्याविधिर्नो समुपासितोऽभरत्‌ ।
चेदत्र संध्यां चरतोऽप्रमादतः संध्याऽस्तु पूणोऽखिलजन्मनोऽपि मे ॥
अन्यत्रापि भगर्जन्भम हि मनसि चेन्नामभिविप्कृष्े
ध्यातः संकरीतितो योऽभिमतपदविधाताऽनि्ं निव्येपेकषम्‌ ।
श्रीमत्यासतवेणीपरिदृढमतुरं तीथराजं प्रयागं
गोखंकारभंराशिं स्वयममरवरथाचितं तं नमामि ॥
अस्माभिः सुतपोऽन्वतापि किमहो ऽयज्यन्त किवाऽध्वराः
पात्रे दानमदायि कि वहुविधं कवा सुराश्ाचिताः।
किं सत्तीथमसेवि किं द्विकं पूजादिभिः सत्छरृतं
येन भाप सदाशिवस्य शिवदा सा राजधानीं स्वयम्‌ ॥
भाग्येरमेऽधिगता हयनेकजनुषां सवोधविध्वंसिनी
सवश्चयमयी मया रिवपुरी संसारसिन्धोस्तरी ।
खब्धं ज्नमुषः फलं ुरमटेचक्रे पविजीकृतः
स्वात्मा चाप्यखिटं कृते किमपरं सर्वपरिष्टात्स्थितम्‌ ॥
जीव्नरः परयति भद्रलक्षमेवं वदन्तीति मूषा न यस्मात्‌ ।
तस्मान्मया वे वपुषेदशेन पराप्राऽपि कारी क्षणभङ्गुरेण ॥
कारयां विधातुममरेरपि दिव्यभरमो सत्तीथलिङ्गगणनाऽचैनतो न शक्या ।
यानीह गुप्रविद्रेतानि पुरातनानि सिद्धानि योजितकरः प्रणमामि तेभ्यः ॥
किं नीत्या दुरितात्छृतात्किमु मुदा पण्येरगण्येः कृतेः
किं विद्ाभ्यसनान्मदेन जडउतादोषाद्विषादेन करिम्‌ ।
कि र्भ्वेण घनोदयादधनतापायेन करं भो जनाः
स्नात्वा श्रीमणिकणिकापयसि चेद्रिश्वेश्वरो दश्यते ॥
अलपस्फीतिनिरामयापि(यत्व)तनुतापग्यक्तशक्यात्मता-
भोत्साहाक्यवल्देन केवलमनोरागद्वितीयेन यत्‌ ।
अप्राप्याऽपि मनोरथेरविषया स्वभ्रप्टत्तेरपि
ध्राप्रा साऽपि गदाधरस्य नगरी" सद्यो ऽपवगेषदा ।
मन्ये नाऽऽत्मकृतिनं पूतरेपरुषभापेवेखं चात्र त-
न्नापीदं स्वजनपरमाणमवरं विस्वापतापादिकम्‌ ।
या दुष्पापगयापयागयमुनाकाशीषु पवागमा-
त्पा्िस्तत्र महाफलो विजयते भ्रीशारदानुग्रहः ॥

~ क

> संधिगषः ।

२३८

२९

8.

८४

४५

६

यः श्राद्धसमये दृराल्स्पृतोऽपि पिततमुक्तिदः । तं गयायां स्थितं साक्षान्नमामि श्रीगदाषरम्‌ ५७

~ --------~---- ~~~

१ख.च. ज. क्च. ज. न्महिमनि तपति प्रमाभः। २ इ. 'प्रकाङं स्वयममरवरं चेतनान्तंनः। ३क.ख. च.

ज. क्ष. ज. फ. सननुषः । ४ क्ष. ज. वर्गण।५च ज, "री स्वमोपव । फ. म ध्यानापवः।

^\ ष

५ (
९९१

२४ चतुर्विशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२९३

पन्थानं समतीत्य दुस्तरमिमरं दूरादवीयस्तरं
्षद्रव्याघ्रतरश्चकण्टकफणिपरत्यथिभिः संद्धुटम्‌ ॥
आगत्य प्रथमग्ययं कूपणवाग्याचेजननः कं परं
श्रीमद्ारि गदाधर प्रतिदिनं त्वां द्रषटुमुत्कण्ठते ॥ ४८
सवौत्मन्निजदशेनेन च गयाश्राद्धेन वै दैवता-
न्पीणन्वि्वमनीहवत्कथमिहोदासीन्यमालम्बसे ।
कि ते सर्वद निदैयत्वमधुना किंवा प्रभुत्वं कलेः
किंवा सच्वनिरीक्षणं दषु चिरं फ वाऽस्य सेवारूचिः ॥ ४९
गदाधर मया श्राद्धं यच्ची्णं त्वत्पसादतः। अनुजानीहि मां देव गमनाय गृहं प्रति।॥ ५०
एवं दि .देवतानां च स्तोत्रं [*च भुवि दुखमम्‌ । जपन्हि मुच्यते पापादाजन्ममरणान्तिकात्‌ ५१
चतुर्णा स्तोत्रयुक्तानां देवानां तच नारद । ये पटिष्यन्ति वे स्तोत्रं तेषां ] स्वर्गाथदायकम्‌ ५२
श्राद्धकाले पठेननिलयं सलानकाले तु यः पठेत्‌ । सवेतीयंसमं लानं श्रवणात्पटनाजपात्‌ ॥ ५३
प्रयागस्य च गङ्गाया यमुनायाः स्तुतेद्रिज । रवणेन विनश्यन्ति दोषाश्रैव तु कमजा ॥ ५४
इति श्रीमहापुगणे प्राम उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादें गङ्गा प्रयागयमुनास्तुत्तिनाम चयोविश्ोऽध्यायः ॥२२॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-- ३२९८२

रिण

अथ चतुर्विशोऽध्यायः ।

=

रिव उवाच-

श्रृणु नारद्‌ वक्ष्यामि माहारम्यं तुलसीभवम्‌ । यच्छत्वा मुच्यते पापादाजन्ममरणान्तिकात्‌ ॥ !
पत्रं पुष्यं फं मरं शाखा त्वक्स्कन्धसंक्ितम्‌ । तुरसीसंभवं सर्वं पावनं मृत्तिकादिकम्‌ ॥ >
दारं दह्यते येषां तुरसीक्राएवहिना । [+न तेषां पनरारृत्तिर्षिष्णुलो कात्कथंचन ॥ र
ग्रस्तो यदि महापापेरगम्यागमनादिकैः | मृतः श्चध्यति देहेन तुलसीकाषएठव दिना] ॥ ४

द्वा च तुरसीकाषं सवोङ्गषु मृतस्य वे । पश्चाद्यः कुरुते दाहं सोऽपि पापातपरमुच्यते ॥ ५
मरणे यस्य संभाप्तं कीतनं स्मरणं हरेः । तरसीदारुणा दादयो न तस्य पुनरागतिः ॥ ६
यदकं तुलसीकाष्ं मध्ये कास्य तस्य दहि । दाहकाटे भवेन्पुक्तिः कोरिपापयुतस्य च ॥
गङ्गाम्भसाऽभिपकेण यान्ति पुण्यानि पुण्यताम्‌ । तुलसीकाषएमिश्राणि यान्ति दारूणि पुण्यताम्‌
तुलसीकाष्संमिश्रा यावत्पञ्वलिता चिता । दद्यन्ति(न्ते) तस्य पापानि कस्पकोटिङृतानि च॥९
दह्यमानं नरं दष्टा तुलसीकाष्टवहिना । नयन्ति तं विष्णुदूता न च वे यमकिकराः॥ १०
जन्मकोटिमहसरस्तु मुक्तो याति जनार्दनम्‌ । दह्यन्ते ये नरा लोके तुलसीकाए्वद्विना ॥ ११
तान्िमानस्थितान्देवाः पन्ति कुसुमाञ्जलिम्‌ । नृयन्त्यप्सरसः सवौ गीतं गायन्ति गायनाः
जायते वक्ष्य तं विष्णः संतुष्टः कश्ेभुना सह । ग्रहीत्वा तं करे शोरिगहं नीत्वाऽस्य चाग्रतः १३
माजयेत्सवेपापानि परयतां तरिदिवे।कसाम्‌ । महोत्सवं कारयित्वा जयशब्द्पुरःमरम्‌ ॥ १४

£

~~---------- --~- - ------ ~~~ -- ------ -- ~~ ~--- ~~~ न

ॐ धनृधिह्ान्तगंतः पाटः क. ख. च. ज्ञ. फ. पस्तकस्थः । + धनुश्वद्रान्तर्गतः पाठः फ. पुस्तकस्थः ।

१२९४ मदायुनिश्रीव्यासपणीतं-- [ € उत्तरखण्डे

वरते यत्र चाऽऽञ्येन तुरसीकाष्टुपावकः । अरन्यागारे इमशाने वा दह्यते पातक नणाम्‌ १५
हमं कुवेन्ति ये विप्रास्तुलसीकाष्टवहिना । सिक्थं सिक्थे तिठे वाऽपि अग्निष्टोमफलं लमेत्‌ १६

यो ददाति हरेधरपं तुखसीकाष्सं भवम्‌ । शतक्रतुसमं पुण्यं लभते गोशतं फटम्‌ ॥ १७
नेषेचं पचते यस्तु तुरसीकाषवहिना । मेरुतुल्यं भवेदत्तं तदन्नं केशवस्य दि ॥ १८
तुखसीपावकेनाथ यां दीपं रुते हरेः । दीपरक्षसदस्राणां पण्यं स रभते फलम्‌ ॥ १९
न तेन सदृशा खोक वेष्णत्रो भवि दश्यते । यः प्रयच्छति कृष्णस्य तुरखसीकाषएचन्दनम्‌ ।॥ २०
स जायते छृषपापात्रं विष्णोवांडवसत्तम । तुरसीदारुजातेन चन्दनेन कलौ हरिम्‌ ॥ २१
विरिप्य भक्तितो नियं रमते हरिसंनिधो । तुलसीपङ्रिष्ताङ्गः कुरुते विष्णुपूजनम्‌ ॥ २२
पूजाशतादिनेकाहा(१) लभते गोशतं फलम्‌ । विखेपारथे तु ष्णस्य तुलसीकाषएठचन्दनम्‌ ॥ २३
मन्दिरे तिष्ठते यावत्तावत्पुण्यफलं मणु । तिरपरस्थाष्टकं द चखा यत्पुण्यं पराश्चयान्नरः ॥ . २४

तत्फलं जायते पुंसां पसादाचचक्रपाणेनः । यो ददाति पित्णां तु पिण्डे तुलसिसंभवम्‌ ॥ २५
[भदरं सेजायते तुश्षिः पत्रे पत्रे शताब्िका] । तुरसीमूटमृत्लैव(त्छलरया) सानं कर्याद्िशेषतः।।

क क

तेन तीर्थे कृतं लानं यावचाङ्ग च मृत्तिका । नवीनया त मञ्ज पजन च करोति यः ॥ २७

नानापुष्पैः ता पूजा यावचन्द्रदिवाकरो । यस्मिन्द्रहे च तिषेत तलसीरृक्षवारिका ॥ २८

दशैनात्स्पशेनाचेव ब्रह्महत्यादिपातकम्‌ । तत्सर्व विलयं याति दशनेनैव नारद ॥ २९
महादेव उवाच-

अथान्यत्ते प्रवक्ष्यामि शणुष्वेकाग्रमानसः । न कस्यापीह कथितं शृणु देवपिसत्तम ॥ ३०

यत्र यत्र गृहे ग्रामे वने वा तुलसी भवेत्‌ । तत्र तत्र जगत्स्वामी प्रीतात्मा च वसेद्धरिः; ॥ ३१
ग्रहे तस्मिन दारि्यं नायोगो बन्धुसंभवः । न दुःखं न भयं रोगास्तलसी यत्र तिति ॥ ३२
सवत्र तुलसी पुण्या पुण्यक्षेत्रे विशेषतः । संनिध तस्य देवस्य रोपणात्पृथिवीते ॥ ३३
तेषां विष्णुपदं नित्यं तुलस्या रोपणे कृते । उत्पातान्दारुणान्रोगान्दननिमित्तान्यनेकशच; ॥ ३४
तुलस्याऽभ्याचतो भक्त्या हन्ति शान्तिकर हरिः । तुखुसीगन्धमाघ्राय यत्र गच्छति मारुतः ॥

दिशो दश चताः पूता ग्रत्रामथतुविषः। यस्मिन्प्रहे मुनिश्रेष्ठ तर्सीमलमृत्तिका॥ ३६
सथेदा तत्र तिष्ठन्ति देवताश्च शिषो हरिः । तुलसीवनजा छाया यत्र यत्र भवेद्धिन ॥ ३७

पणं कुरुते तत्र पितणां [+तृभिहेतवे । तुलसी निकरो यत्र पतते यज नारद ॥ ३८
पिण्डदानादिकं तत्र पितृणां | दत्तमक्षयम्‌ । तस्या म्ले स्थितो ब्रह्मा मध्ये देवो जनार्दनः ॥३९
मज्जयां वसते रुद्रस्तुखसीं तेन पावनीं । रिव्राखये विशेषण रोपयेत्तखसीं यदि ॥ ०

बी नसंख्या({) वकषत्स्वगे भ्येकं युगसख्यया । उमया त्वं पुरा देवि र॑क्ररार्थ हिमालये ॥ ४१
रापिता शतवृक्ष तु तुस्याः(सी,) परणतोऽस्म्यहम्‌। पावेणावसरे यस्तु श्रावणे चाथ रोपयेत्‌।।४२
सक्रान्तिदिवसे चव तुरसी चातिपुण्यदा । तुलस्या पूजयेन्निदयं दरिद्र ईश्वरो भवेत्‌ ॥ ४३
सवासाद्धकरा प्रातः कृष्णक्रति ददाति च । शाव्यग्राम्जिखा यत्र तत्र संनिहितो हारिः ॥ ४४
त्र सान च दनं च वाराणस्याः इाताधिकम्‌ । कुरुनेत्रं पयागं च नेमिषारण्यमेव च?) ॥४५

> इदमव क. ख. च. ज. ज्ञ. ज. पुस्तकस्थम्‌ । + धनाश्दरान्तगतः पाटः फ. पस्तकस्थो विमंगनश्।

४१ =-= -- --- ---------- -~

१फ. पिः श्राद्ध काटे शताधिका ।

„ ¶ 4

क,

५. 4

२९ पश्चाविश्ोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२९५

तस्य कोटिगुणं पुण्यं ज्ञाटग्रामाशेखाचंनात्‌ । शालग्राममयी पुद्रा संस्थिता यत्र हि कचित्‌ ।।४६
वाराणस्यां च यत्पुण्यं सर्वं तत्रैव तद्धवेत्‌ । ब्रह्महत्यादिकं पापं यक्किचित्कुरुते नरः ॥
तत्सवं नाशयेदाञ्ु शाटग्राम्तिलाचैनात्‌ ॥ ४७
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादे तुलतीका्शालग्राममाहात्म्यं नाम चतुविंशोऽध्यायः ॥ २४ #
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--३३०३०

------^*

अथ पश्च्विदोऽ्ध्यायः ।

~----~-

महादेव उवाच-
प्रयागतीर्थमाहात्म्यं वक्ष्यामि च यथाश्चूतम्‌ । ये नराः पुण्यक्माणस्ते तत्र निवसन्ति हि॥ १

शयत्र गङ्गा च यमुना यत्र चैव सरस्वती । तदेव तीथभवरं देवानामपि दुरैभम्‌ ॥ र

रशं जिषु लोकेषु न ्रृतं न भविष्यति) ग्रहाणां च यथा सूर्यो नक्षत्राणां यथा शश्ी॥ ३
तीर्थानामुत्तमं तीर्थं भयागाख्यमनुकत्तमम्‌ । प्रातःकाले तु भो विद्रन्भयागे सलानमाचरेत्‌ ॥ ५
[कमहापापाद्विनिर्भक्तः स याति परमं पदम्‌ । देयं क्रिचि्रथाश्क्ते दारि्याभावमिच्छता ॥ ५
यो नरस्तत्र गत्वा वै भयागे स्लानमाचरेत्‌ ] । धनिको दीषजीवी च जायते नात्र संशयः ॥ ६
यत्र वटस्याक्षयस्य दीनं कुरुते नरः । तेन दरैनमात्रेण ब्रह्महत्या विनरयति ॥ ७
आदिवटः समाख्यातः कल्पान्तेऽपि च दृश्यते । रेते विष्णु्यस्य पत्रे अतोऽयमव्ययः स्मृतः।८
तत्र पूजां भरङु्षन्ति मानवा विष्णुवलभाः । स्रतरेणाऽऽच्छादितं कृत्वा पूजां चैव तु कारयेत्‌॥ ९
माधवाख्यस्तत्र देवः सुखं तिष्ठति निलयश्च । तस्य वरे दशनं कार्यं महापापः मुच्यते ॥ १०
यत्र देवाश्च ऋषयो मनुष्याथापि सवशः । स्वं स्वं स्थानं समाश्रित्य तत्र तिष्ठन्ति नित्यश्ञः ११
गोघ्नो वाऽपि च चाण्डाखो दष्टो वा दुष्टचेतनः । बाघाती तथाऽविद्रान््रियते तत्र वै यदा १२
स बै चतुर्भुजो भत्वा वैडुण्ठे वसते चिरम्‌ । पयागे तु नरो यस्तु माघस्नानं करोति च ॥ १३
न तस्य फलसंख्याऽस्ति भुणु देवपिसत्तम । आपो नारा इति भोक्ताः सवेलोकिषु शुश्रुम ॥१४
तेन नारायणः भोक्तः स्नातानां भुक्तिमुक्तिदः । ग्रहाणां च यथा सूर्यो नक्षत्राणां यथा शषशी।
मासानां हि तथा माघः भ्रष्ठ सर्वेषु कमसु । मकरस्थे रवो मापे प्रातःकाठे तथाऽमले ॥ १६
गोप(ष्पःदेऽपि जछे स्नानं स्वर्गदं पापिनामपि ! योगोऽयं दुमो विदरखेरोक्ये सचराचरे ॥१७
अस्मिन्यो यत्नमापन्नो सायादपि दिनत्रयम्‌ । पञ्च वा सप्त वाऽप्यत्र लानं कुबैन्मयागजम्‌ १८

चन््रवदर्भते सोऽपि कुठे वाडवसत्तम । चराचराश्च ये जीवास्तथेव मनुजादयः ॥ १९
पयागतीर्थमाभित्य वैकुण्ठं यान्ति ते नराः । ये वसिष्ठादयस्तत्न ऋषयः सनकादयः ॥ २०
तेऽपि भयागजं तीथं सेवन्ते च पुनः पुनः । यत्र विष्णुश्च रुद्रश्च यत्ेन्दर् तथा पुनः ।॥ २१
तेऽपि स्वे वसन्तीह भयागे तीधसत्तमे । दानं तत्र परशंसन्ति नियमांश्च तथेव च ॥ २२
तत्र नात्वा च पीत्वा च पुनजन्म न विद्यते ॥ २३

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्ताखण्डे प्रयागमाहास्म्ये पञ्चविंशोऽध्यायः ।। २५ ॥

२३०५

१२९६ महापुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- { £ उत्तरखण्डे -

अथ षद्विशोऽध्यायः ।

नारद उवाच--
एवं तुलस्या माहात्म्यं त्वत्मसादाच्छूतं मया । सामतं तु समाचक्ष्व त्रिरात्र तुलसीत्रतम्‌ ।॥ १
सदाशिव उवाच-

शृणु विद्रनमहाबुद्धे बतमेततपुरातनम्‌ । यच्छत्वा सर्वपापेभ्यो मुच्यते नात्र संशयः ॥ २
पुरा रथतरे कल्पै राजा ह्यासीलखजापतिः । तस्य भार्या तु विख्याता चन्द्ररूपा महासती ॥ ३
सा वै वतमिदरं चक्रे सवेकामफलमदम्‌ । त्रिरात्रं तु वतं तस्या धर्मकामाथमोक्षदम्‌ ॥ ट
सफल जीवितं तेषां येः श्रुतं तुखसीवतम्‌ । कातिके शुक्वकषे तु नवम्यां चैव नारद ॥ ५
नियमस्थो वती तिष्दधमिक्ञायी जितेन्दियः । वरतं त्रिरात्रमुदिर्य शुचिः संयतमानसः ॥ ६
स्वपेन्नियमपूर्व तु तुटसीवनसंनिधो । ततो मध्याहसमये नच्ादौ विमरे जरे ॥ ७
सानं कृत्वा पित्न्देवांस्तपंयद्रिधिपूषेकम्‌ । सौवर्णं कारयेदेवं लक्म्या सह जनार्दनम्‌ ॥ ८
वित्तशाठ्यं न कर्तव्यमात्मनः भ्रेयमि(इ)च्छता । वस्जयुग्मं ततः कार्य पीते शेऽपि वाससी ॥९
नवग्रहाणामारम्भं शान्तिकं विधिपूर्वकम्‌ । श्रापयित्वा चर तत्र वैष्णवं होममाचरेत्‌ ।॥ १०
द्ादश्यां देवदेवेशं पूजयित्वा भ्रयतनतः । अव्रणं शुदधकटशं स्थापयेद्िधिपु्कम्‌ ॥ ११
पश्चरत्नसमोपेतं पटवेथोषधीयुतम्‌ । तस्योपरि न्यसेत्पातरं लक्ष्म्या सह जनार्दैनम्‌ ॥ १२
स्थापयेत्तुरसीमररे मत्ररवेदपुराणकेः । पयसा केवरेनैव सिश्ेत्त तुलसीवनम्‌ ॥
पञ्चामृतेन संसाप्य देवदेवं जगहुरुम्‌ ॥ १३

प्राथनामव्रः--

योऽनन्तरूपोऽखिविश्वरूपो गर्भोदके खोकमिधि विभि ।
भसीदतामेष स देवदेवो यो मायया निन्वक्रदेव रूपी ॥ १४

आवाहनमच्रः--
आगच्छाच्युत देवेश तेजोराशे जगत्पते । सदेव तिमिरध्वंसिखाहि पां भयसागरात्‌ ॥ २१५

सानमत्रः-

प्ामृतेन सुस्नातस्तथा गन्धोदकेन च । गङ्गादीनां च तोयेन खातोऽनन्तः प्रसीदतु ॥ १६
विरेपनमच्रः --

भ्रीखण्डागुरुकपूरश्ङ्कमादिषिरेपनम्‌ । भक्तया दन्तं मयाऽऽघरेयं लक्ष्म्या सह गृहाण रै ॥ १७
वस्रमत्रः--

नारायण नमस्तेऽस्तु नरकाणेवतारण । जेरोक्याधिपते तुभ्यं ददामि वसनं शुचि !॥ १८
उपवीतमत्रः--

दामोदर नमस्तेऽस्तु जाहि मां भवसागरात्‌ । ब्रह्मसूत्रं मया दत्तं गृहाण पुरुषोत्तम ॥ १९
पूजापप्प,मत्रः--

पष्पाणि च सुगन्धीनि माल्यादीनि वरै पभो । मया दत्तानि दवेश्च भीतितः भतिग्द्यताम्‌ ॥२०

-+-----~
~ ---------~--------- -

१ ड, रभ्ग्रन्तरे। २अ. सरस्यती ।

0, ।

+. + (4 ॥)) ।

= ५अनक्

चद

२६ षड्विंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ? २०९७

नैवेयमन्रः--
नैवेदं श्यतां नाथ भक्ष्यभोज्यैः समन्वितम्‌ । सर्वे रसैः ससंपन्नं शृहाण परमेश्वर ॥ २१
ताम्बूलमन्रः--
पूगानि नागपत्राणि कपूरसहितानि च । मया दत्तानि देवे ताम्बर परतिग््यताम्‌ ।॥ २२
धूपं दखाऽगरं भक्त्या गुग्गुलं घृतमिभितम्‌ । एवं पूजा प्रकतग्या घृतेन दीपमाचरेत्‌ ॥ २३
विविधं मुनिशादूल दीपं कृत्वा समाहितः । लक्ष्मीनारायणस्याग्रे त॒लसीवनसंनिधौ ॥ २४
अध्य तत्र प्रदातव्यं देवदेवाय चक्रिणे । नवम्यां नालिकेरेण पुज्राथमर्यमुन्मम्‌ ॥ २५
दशम्यां बीजपूर तु धर्मकामाथंसिद्धये । एकादश्यां दाडिमेन दारियं नाशयेत्पदा ॥ रद
सप्तान्येन संयुक्तं वंक्षपात्रेण नारद । फटसप्तकसंयुक्तं पत्रं पूगसमन्वितम्‌ ॥ २७
वस्ेणाऽऽखादितं कृत्वा देवस्याग्रे निवेदयेत्‌ । मत्रेणानेन किविन्द्र शुणुष्यकाग्रमानसः ॥ २८
अधेमच्रः--
तुखसीसदितो देव सदा शद्केन संयुतम्‌ । श्रहाणाध्य मयां दत्तं देव देव नमोञ्स्तुते॥ २९
एवं संपूज्य देवेशे लक्ष्म्या सह जनादैनम्‌ । भार्थयेदहेवदेवेशं बतसंपूर्णसिद्धये ॥ ३०
उपापितोऽहं देवश्च कामक्रोधविवजितः । बतेनानेन देवेश्च त्वमेव क्षरणं मम ॥ ३१
गरहीतेऽस्मिन्वते देव यदपर्ण कृतं मया । सर्वे तदस्तु संपूर्णं त्वत्मसादाजना्दन ॥ ३२
नमः कमरपत्राक्न नमस्ते जटशायिने । इदं व्रतं मयाऽऽचीर्णं प्रसादात्तव केशव ॥ ३
अज्ञानतिमिरध्वंसिन््रतेनानेन केशव । प्रसादसुमुखो भृत्वा ज्ञानदृष्टिमदो भव ॥ ४

ततो जागरणे रात्रौ गीते पुस्तकवाचनम्‌ । नादग्रलयकलाभिङ्गः पुण्याख्यानेः सुशोभने; ॥ ३५
विभातायां तु शवैर्यायुदिते विमले रवौ । निमड़य ब्राह्मणान्भक्त्या श्राद्धं कुर्याच वरप्णवम्‌ ३६
भोजयित्वा यथाकामं पायसेन घृतेन च । ताम्बरखपुष्पगन्धादि दक्षिणाः समन्वितम्‌ ॥ २३७
उपवीतानि वासांसि द्वा मारां च चन्दनम्‌ । दांपत्यत्रितयं भोज्यं बस्रभ्रषणकुङ्कमः ॥ ३८
वंशपात्राणि शक्त्या च विरूदैः परिपूरयेत्‌ । नालिकेरैश पकानेवेसेध विविधैः फलः ॥ ३९
सपत्नीकं गुरं तत्र वस्राणि परिधापयेत्‌ । विग्रषणानि दिव्यानि गन्धमाल्यैः पपूजयत्‌ ॥ ४०
सर्वापस्करसयुक्तां गां दश्च पयखिनीम्‌ । सदक्षिणां सवचां च [शवसराटंकारभूषिताम्‌ ४१
सङ्कम्भां सोपस्करां च लक्ष्मीनारायणं शमम्‌ । कतौ यत्फल्मामोति [तन्मे निगदतः श्रुणु । ४२
सवेतीर्येषु यत्पुण्यं लतानां जायते व्रणाम्‌ । तत्फलं लमते सर्व देवद वभसादतः ॥ ४२

५

भुक्त्वा च विपुखान्भोगान्सवकामान्मनोरमान्‌ । वेष्णवं पदमामोति अन्त विप्णुपरस्ादनः॥ ४४
इति श्रीमदापुरारे पाद्म उत्तगखण्ड उमापतिनारदसंवादे तुलसीन्निरात्रत्रतं नाम परट्विंशोऽभ्यरायः॥ २६ ॥

आदितः श्छोकानां समण्डा २३०९७

% धनु्हवान्तगंतः पाटः फ. पुस्तकस्थः ।

१ ज्ञ. पत्रपुष्यम" । न. परतपू ।

१२९८ महायनिश्रीव्यासममणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

अथ सप्तविंशोऽध्यायः ।

~-----~------ -----~ ~

नारद उवाच--
गणाधिकेभ्यो वितरेभ्यो दातुकामोऽपि मानवः । कानि कानि चं रोकेऽस्मिन्दरात्सर्व तथा वदं
महादेव उवाच--
लोके तचयं हि संज्ञाय शुणु दे्बपिसत्तम । अन्मे परशंसन्ति सधेमनने प्रतिष्टितम्‌ ॥ २
तस्मादन्नं विगेपेण दात॒मिच्छन्ति माधवः । अन्नेन सदशं दानं न भूतं न भविष्यति ॥ ३
अनेन धायते विष्वं जगटस्थावरजङ्गमम्‌ । अनप्रजस्करं रोके पाणा ह्यते परतिष्ठिताः ॥ ट

दातव्यं भिक्षते चान्नं बराह्मणाय महात्मने । कुटुम्बं पीडयित्वाऽपि आत्मनो भूतिमिच्छता ॥ ^
नारदासा विदां भ्रष्ठ यो दद्यादनमथिने। ब्राह्यणायाऽऽतरूपाय पारखाकफिकेमात्मनः ॥ &

अवराप्य भूतिमनििच्छन्काट द्विजयुपस्थितम्‌ । श्रान्तमध्वाने वतेन्तं गृहस्थ गृहमागतम्‌ ॥ ७
अन्नदः प्राप्नुते विद्रान्स॒शी खो वीतमत्सरः । क्रोधपुत्पतितं हित्वा दिवि चेह च यत्छुखम्‌ ॥ ८
नाभिनिन्देच द्यतिथि न दुध्या कथंचन । ब्रह्मवेत्ता ऽपेयेदन्नं तदानं च विशिष्यते ॥ ९
श्रान्तायादृधपू्वाय अन्नमध्वनिवर्विने । यो दव्यादपरिदिष्टः सवेधमेमवाप्तुयात्‌ ॥ १०
पितदेवांस्तथा विप्रानतिथी च महामुने । यो नरः प्रीणयेतान्नेस्तस्य पुण्यमनन्तकम्‌ ॥ ११
कृत्वाऽपि सुमहत्पापं यो दव्ादन्नमथिने । ब्राह्मणाय विशषण स तु पापः परमुच्यते। ४२
व्रह्मगेष्वक्षयं दानमन्नं शद्रे महाफलम्‌ । अन्नपान च शुद्र च ब्राह्मण च विदिष्यतं॥ १३

न पृच्डेद्ात्रचरणं न च स्वाध्यायमेव च । भिश्चुका ब्रह्मणा छत्र दद्यादन्रं प्रयाति च({)॥१४
अन्नःस्य शमा व्रक्षाः सवेकामफलान्विताः। संभवन्तीहटाकरे च हषेयुक्तासिविष्टपे ॥ १९
अन्नदानेन ये ोक्रास्ताज्यणुप्व महामुने । विमानानि प्रकाशन्ते दिवि तेषां महात्मनाम्‌ ॥ १६
नानासंल्थानरूपाणि नाना कामान्वितानि च । सवेकामफखाथापि वक्षा भवनसंस्थिताः ॥ ?७
हृेमवाप्यः य॒भाः सवां दी्काश्चव सवशः । पाषवन्ति च यानानि भक्तान्यथ सहस्श्चः ॥ १८
भक्ष्यभोज्यमयाः शेखा वासांस्याभरणानि च । क्षीरं स्रवन्त्यः सरितस्तथेबाऽऽञ्यस्य पेताः ॥
प्रासादाः शुश्रवणाभाः शय्याश्च कनकोज्ज्वलाः । तदत्र दातुमिच्छन्ति तस्मादनपदो भतेत्‌ ॥
एते छाकाः पुण्यङरृतामननदानं महाफलम्‌ । तस्मादव्रं विशेषेण दातव्यं मानतरैभुवि ॥ २
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापरतिनारदसंवादेऽन्नग्रशेसम नाम सप्तव्रिंश्लोऽध्यायः ॥ २७ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- ३३११५
अथाष्टार्विश्ोऽध्याप्रः ।
मादेव उवाच- |
पानीयदानं प्रमं दानानामुत्तमं सदा ) तस्माद्वापीश्च कूपांश्च तडागानि च कारयत्‌ ॥ १
अपं पापं संहरन्ति परुषस्य विकरमेणः । कपाः भरकरृतपानीयाः सप्रवत्तस्य निलयशः ॥ र्‌
समच रयत वंशं यस्य खानजश्श्चये । मावः पिवन्ति विप्रा साधव नराःसदा। रै

१क. ख. च. प्र. अ. मानवाः! २ ने. स्च. अन्न । ३ इ. कामच्छता } अ । क्र. ख. च. ज. इ.्ज प्रापानि।

१ 4 क्रि, , ५

#

२८ अष्टाविशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२९९

निदाघकाठे पानीयं यस्य तिष्ठति नारद । दुरम विषपङृच्छरं च न कदाचिद्‌ बराप्यते ॥ ४
तडागानां च वक्ष्यामि कृतानां ये गुणाः स्मृताः । त्रिषु लोकेषु सवेत्र पूजिनो यस्तडागवान्‌ ५
अथवा मित्रसदनं मित्रयत्रीविवधेनम्‌ । कीतिसंजननं श्रं तडागानां निवशनम्‌ ॥ ्
धमेस्याथस्य कामस्य फलटमाहमेनीपिणः । तडागं सुकते दशे क्षत्रमध्यं महाश्रयम्‌ ॥ ७

चतधिधानां भृतानां तडागस्योपलक्षयेत्‌(? । तडागानि च सवाोणि दिशन्ति [श्रयमुततमाम्‌॥ <
देवा मनष्या गन्धर्वाः पितरोरगराक्षसाः । स्थावराणि च भृतानि संश्रयन्ति जखाश्रयम्‌ ॥ ९
वषेक्रतो तडागे तु सिरं यत्र(स्य) तिष्टति । अग्निहोत्रफलं तस्य जायत नात्र संशयः ॥ २९
हेमन्ते शिशिरे चत्र सिकं यस्य तिष्रति । गोसहस्रफलं तस्य खभत नात्र सायः ॥ २१
वसन्ते च तया ग्रीष्मे सिं तिष्ठते यदि । अतिरत्राशचवमधार्या फरमाहमनीपिणः॥ २
अथेतेषां त वृक्षाणां रोपणे च गणान्छण । अतीतानागता चाभ। पितवा मद्ाऋऋषप(मुन)।) १२

तारयेद्क्षरोपी च तस्मादक्ांस्तु रोपयेत्‌ । पुत्र पुत्रा भवन्त्येते पादपा नात्र संशयः ॥ ४
परलोकं गतः सोऽपि छोकानामोति चाक्षयान्‌ । पुष्पः सुरगणान्सवान्पत्रश्वापि तथा पितन्‌१५
छायया चातिथीन्सवोन्पूनयन्ति मदीरु्ाः } किनरा यक्षरक्षास दू वगन्धवमानवाः। ५६
तथा ऋषिगणाश्ैव संश्रयन्ति महीरुहान्‌ । पुष्पिताः फटवन्तश्च तपेयन्तीह मानव्रान्‌ ॥ १७
इटखोके परे चेव पुत्रास्ते धमतः स्मृताः । तडागे हक्षरोपाश् इष्टयज्ञाश्च य द्विनाः ॥ १८
एते स्वरगान्न हीयन्ते ये चान्ये सत्यवादिनः) सत्यमेव परं व्रह्म सत्यमेव परं तपः ॥ ५९

सत्यमेव परो मोक्षः सत्यमेव परं श्रुतम्‌ । स्यं देवेषु जार्गाति सत्यं च परम पदम्‌ ।॥ २०
तपौ यज्ञाश्च पण्यं च तथा देवपिपूजनम्‌ । आद्या विधिश्च विचा च सवं सत्य प्रतिष्ठितम्‌।। २
सत्यं यज्ञस्तथा दानं मत्रा देवी सरस्वती । व्रतचयो तथा सन्यमाकारः सत्यमव च ।॥ २२
सत्येन वायुरभ्येति सत्येन तपते रविः । सलयेन चाशिदे हति स्वगेः स्येन तिष्ठति ॥ २३
पूजनं सवेदेवानां सवेतीथावगाहनम्‌ । सत्यं चया) वदते खक सवेमराप्मा्यमश्चयः ॥ >४
अश्वमेधसहस्रं च सत्यं च तुया ध्रतम्‌ । सवेषां सवेयज्ञानां सल्यमव क्रशेप्यत्‌ ॥ २५
सत्ये देवाः प्रतीयन्ते पितर ऋषयस्तथा । सत्यमाहुः परं ध्म सत्यमाहुः परं पदम्‌ ।॥ २६
सत्यमाहुः परं ब्रह्म तस्मात्सत्यं ब्रदामि ते । मुनयः सत्यानिरतास्तपस्तप्त्वा सुषुप्करम्‌ ॥ >७

सत्यधर्मरताः सिद्धास्ततः स्वर्ममितो गनाः । अप्सरोगणमंयुष्टविमानंः परिता दताः ।॥ २८

वक्तव्यं च सदा सलं न स्याद्वि्रते परम्‌ । अगाधे विपुर सिद्ध सती च युचिहदं ।॥ २९
स्नातव्यं मनसा यक्त: स्नानं तत्परमं स्मृतम्‌ । आन्पार्थं वा पराथ वा पुत्रां वाऽपि मानवाः
अन्तं ये न भाषन्तते नराः स्वर्गगामिनः । वेदा यज्ञस्तथा मन्राः सन्ति विप्रप॒ नित्यश्च: ३१

न भान्त्युज्ज्ितसत्येषु तस्मात्सत्यं समाचरत्‌ ॥ ३२
नारद उवाच-

तपसां मे फलं ब्रहि पनरव विकेषतः । सर्वेषां चेव वणानां ब्राह्मणानां तपा बलम्‌ ॥ र
महादेव उवाच-

भवष्यामि तपोध्वायं सर्वकामायसापकम्‌ । सुदं द्विजातीनां तन्म निगदतः गृणु ॥ २४

+ साधराधः 1

१ र्ञ्‌. नज. द्रीं २क. ख.च.ज. इ. ज. गर्तः ।३ ड. ध्वनित |

१३०० महामुनिभ्रीग्यासप्णीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे-

तपो हि परमं भोक्तं तपसा विन्दते फलम्‌ । तपोरता हि ये नित्यं मोदन्ते सह दैवतैः ॥ ३५

तपसा मोक्षपामाति तपसा विन्दते महत्‌ । ज्ञानविज्ञानसपत्तिः सांभाग्यं रूपमेव च ॥ ३६
तपसा भ्यते स्व मनसा यद्यदिच्छति । नातक्नतपसो यान्ति ब्रह्मलोकं कदाचन ॥ ३७
यत्कार्यं किंचिदास्थाय परुषस्तप्यते तपः । तत्सर्वे समवामोति परत्रेह च मानवः ॥ ३८
सरापः परदारी च ब्रह्महा गुरुतस्पगः । तपसा तरते सर्व सवेतथ विमुच्यते ॥ ३९
अपि सर्वेश्वरः स्थाणुविष्णुश्चैव सनातनः । ब्रह्मा हृताश्नः शक्रो ये चान्ये तपसाऽन्विताः ४०
-षडशीतिसदखाणि मनीनामृध्यैरेतसाम्‌ । तपसा दिवि मोदन्ते समेता देवतैः सहं ॥ ४१
तपसा प्राप्यते राज्यं शक्रः सर्वे स॒रासराः । तपसाऽपालयन्स्वानहन्यहनि दंत्तिदाः ॥ ५४२
सयीचन्द्रमसो देतो स्थलोकटिते रतौ । तपसेव भकारोते नक्षजाणि ग्रहास्तथा ॥ ४३
सर्वं च तपसाऽभ्येति सर्वे च सुखमश्चते । तपस्तपति योऽरण्ये बन्यमलफलाशनः ॥ ४४
योऽधीते रतिमेवाऽऽदौ सम॑ स्यात्तपसा मुने । शतेरध्यापनात्पुण्यं यदामरोति द्विजोत्तमः ।॥ ४५
तदध्यायाज जप्या द्िगणं फटमश्चते । जगद्यथा निरालोकं जायते शशिभास्करो ॥ ५४६

विना तथा पुराणं हि ध्येयमस्मान्महामुने । तपमानः सदा ज्ञानं यो धारयति चासतः ॥. ४७
संबोधयति टोकं च तस्मात्पूञ्यतमो गुरुः । सर्वेषां चैव पात्राणां शरष्ं पात्रं पुराणवित्‌ ।॥ ४८
पतनात्रायते यस्मात्तस्मात्पात्रमुदाहतम्‌ । धनं धान्यं हिरण्यं वा वासांसि विविधानि च ॥ ४९
ये यच्छन्ति स॒ृपात्राय ते यान्ति च परां गतिम्‌ । गाश्चैव महिषीवांऽपि गजानन्वां शोभनान्‌
यः प्रयच्छति मंख्याय तत्पुण्यस्य फलं श्रणु । अक्षयं सवेखोकानां सोऽश्वमेधफटं टभेत्‌ ५१
महीं ददाति यस्तस्मे कृष्टां फरवतीं श्रुभाम्‌ । स तारयति वे वंशान्दश परवान्दश्षापरान्‌ ॥ ५२
विमानेन च दिव्येन विष्णान्टोकं स गच्छति । न यङगैस्तष्टिमायान्ति देवाः धोक्षणकैरपि ॥ ५३
वलिभिः पृप्पपूजाभियंथा पुस्तकवा चनेः । विष्णोरायतने यस्तु कारयेद्धमंपुस्तकरम्‌ ।॥ ५४
देव्याः शंभोभणेशचस्य अकंस्य च तथा पुनः । राजसूयाश्वमेधाभ्यां फलं प्रामोति मानवः ५९५
इतिहासपुराणानां पुण्यं पुस्तकवाचनम्‌ । सवाौन्कामानवामोति सूयंटोकं भिनत्ति सः ॥ ५६
मूयंलोकं च भिखाऽमो ब्रह्मरोकं स गच्छति । स्थित्वा कल्पशतं तत्र राजा भवति भूतले ५७

अश्वमेधसहस्रस्य यत्फलं समुदाहृतम्‌ । तत्फलं समवाममोति देवाग्रे यो जयं पठेत्‌ ॥ ५८
तस्मात्सवपरयत्नेन कार्यं पुस्तकवाचनम्‌ । इतिहासपुराणानां विष्णोरायतने श्रुभम्‌ ॥ ५९
नान्यत्मरीतिकरं विप्णोस्तथाऽन्येषां दिवोकसाम्‌ ॥ ६०

त श्रामदाप्रुगणण पाञ्च उत्तरखण्ड उम्राप,तनारदस्षव्राद्‌ वृक्ष ज्रपाक्तयतपाध्ययनाल्यान नामाष्टाकरणाश्यायः । २८ ॥
क के (4
आदतः शकानां समष्यडूल;-- २२ १.७५

अथेकोनर्चिग्राऽध्यायः |

------~---~~

प्रहादेव उवाच-

अव्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्‌ । प्राणं परमं पुण्यं स्वैपापहरं श्रुभम्‌ ॥ १

१क.ख.च.ज.ञ्च.ज. रवे्ररः एरा। तपसापा"। २क.ख.च.ज. ज्ञ, न, वृत्तिदः । फ. वृच्रहा। ३,

च, स्न. ज. फ़. सुपात्राय ।

1.

२९ एकोनत्रिंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३०१

र्ट
ह कुमारेण च खोकानां नमस्कृत्य पितामहम्‌ । परोक्तं चेदं ममाऽऽख्यानं देवर्षे ब्रह्मसूनृना ॥ २२
सनत्छुमार उवाच--
गतोऽहं धर्मराजानं द्रष्टं संपूजितो युदा । स्तुतिभिः परया भक्त्या तनोक्तोऽस्मि स॒खासने ॥ ३
मया तत्नोपविष्टेन रं किंचिन्महाद्धतम्‌ । काञ्चनेन विमानेन वैदूरयकृतवेदिना ॥ ४
मणिमुक्तविचित्रेण किङ्किणीजाटश्ोभिना । आगतं पुरुषं तत्र आसनादैवसत्तम ॥ ५
ससंश्रमं समुत्थाय दृष्ट्रा धर्मः स्वयं विभुः । ृहीत्वा दक्षिणे पाणो पूजितोऽर्ेण वै ततः ॥
शिरस्याघ्राय देवेश पुरः स्थाप्य ततः परम्‌ 1 पूजयित्वा तु तं धम इदं वाक्यमुवाच ह ।॥ ७
धर्म उवाच
- मुखागरतं धमदशिन्भीतोऽस्पि द शैनात्तव । समीये मम तिष्ठस्व किंचिज्ज्ञानं वदस्व मे ॥
@ तत्पुनयास्यसि स्थानं यतर ब्रह्मा व्यवस्थितः ॥ ८
सनत्कुमार उवाच--
इत्युक्ते च ततश्चान्यो विमानवरमास्थितः । आगतः पुरूषो देव यत्र तिष्ठति धर्मराट्‌ ॥ र
संपूजितो विमानस्थः भश्रयावनतेन च । सामपूर्वं तथोक्त्वा तु यथा पूरवैनरः सख्यम्‌ ॥ १०
[स्वयं धमेण वे ब्रह्मन्टषटरा पूजा कृता तयोः । तत्र मे विस्मयो जातः पृष्टो धर्मो मया ततः ११
नरस्तव हि संकाशो योऽयं पूवैमिहाऽऽगतः|। किमनेन कृतं कमे यस्य तुष्टो भवीन्ध्रशम्‌ ॥ १२
अन्न मे कौतुकं जातं कृता हि स्वयमेव तु । यदस्य भवता पूजा सविस्मयमनन्तरम्‌ ॥ १३
तथैवास्य कृता पूजा द्वितीयस्य नरस्य तु । मेनेऽहं श्ुभकमीणो विमानवरसत्तमौ ॥ १४
यस्त्वमाभ्यां स्वयं पूजां कुरूषे धमकारणात्‌ । ब्रह्मविष्णुशिवाव्रेस्तु पृज्यसे त्वं सदाऽनिकश्षम्‌॥
यस्येदक्परमं पुण्यं किमेतौ कर्म चक्रतः । कथ्यतां मम सवेज्ञ फलं दिव्यमवापतुः ॥ १६
तच्छत्वा स तु मां भरा शूणु कमे तयोः कृतम्‌ । यत्त्वा चाहता यातो तच्छृणुष्व महामते १७
धर्म उवाच--
- वैदिशं नाम नगरं पृथिव्यामस्ति विश्रुतम्‌ । तत्राभूत्पूृथिवीपारो धरापाल इति श्चुतः ॥
कस्मिन्काटे पुरा देवी शज्ञाप स्वगणं कधा ॥ १८
देव्युव्राच--
मदतेऽज परा नारी भरुरयन्मे निवेशिता । तसाद्रादस वषीणि जम्बुकस्त्वं भविष्यसि ॥ १९
धमं उवाच--
इत्युक्तः स च वभ्राम जम्बुको मेदिनीतलम्‌ । वेतसीवेत्रवत्योस्तु संगमे टोकविश्चुते ।॥ २०
शापान्तो भविता पुत्र इत्युक्तो गिरिकन्यया । तत्र चानशनं कृत्वा कषेत्रे प्राणांस्ततो ऽत्यजव्‌ २१
दिग्यरूपवपुरभूत्वा जगाम विष्णुसंनिधौ । ततरा ऽऽर्यं महदृष्टा धरापालो महीपतिः ॥ २२
विष्णोरायतनं कृत्वा स्थापयामास तं भम्‌ । तस्मिन्पुरे नरान्सवांन्संनियोञ्यास्य वीक्षणे॥२२
श्ुभमायतनं विष्णोस्तस्मिन्य्रामे संभाजनेः । पर्णं तु ब्राह्मणादीनां पूजयित्वा कदम्बकम्‌ ॥ २४
# इतिहासपुराणङ्गं वाचकं तु विशेषतः । पूनयित्वा दविजश्रेष्ठ विद्याश्े्ं महामतिः ॥ २५

# धनुश्रिहान्तमेतः पाठः फ. पृस्तक्स्थोऽसंगतश्च ।

१ख. क्ष. प्रष्टु । २ द. 'वान्किलि।अः। ३ कं.ख.च.ज. कष. भ. सदा जः ।

१३०२ पदामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

पुस्तकं चापि संपूज्य गन्धपुष्पादिभिः कमात्‌ । ततस्तमाह राजाऽसौ वाचकं विनयान्वितः २६
यन्मया ऽऽयतनं विष्णोः कारितं च तवाग्रतः । चातुवण्येमिदं चापि श्रोतुकामं कदम्बकम्‌ ॥ २७

तिष्ठतीह दविजश्रेष्ठ इर पुस्तकवाचनम्‌ । यावत्संवत्सरं विभ भ्गरह्य एत्तिमुत्तमाम्‌ ॥ २८
स्वणनिष्कशतं चात्र ततो दास्ये तथा परम्‌ । पूर्णे वर्षे द्विजश्रेष्ठ भ्रेयोर्थमहमात्मनः ॥ २९
एवं पर्वातितं तत्र पुण्यं पुस्तकवाचनम्‌ । बषैसंगतमात्रे तु तथाच युनिसत्तम ॥ ३०

अथाऽऽयुषः क्षयाचायं काटधमेमुपेयिवान्‌ । पया चास्य विमानं हि विष्णुना पेपितं दिवः।।३१
इत्येषा कर्मणो व्युष्टिः पुण्यमाख्यानसंज्ञकम्‌ । श्रुतं पाड महत्पुण्यं पवित्रं पापनाशनम्‌ ॥ ३२

गन्धपुष्पोपहारेस्तु न तुष्टिरजायते तथा । देवानामिह सर्वेषां पुराणश्रवणाद्था ॥ ३३
स्वर्ण(गोभ्र)हिरण्यवसख्राणां वस्त्नां चापि कत्सशः । ग्रामाणां नगराणां च दानातुष्टिभेवेन्न हि
यथा स्याद्ध्मश्रवणा्पीतिः सवैदिवोकसाम्‌ । इतिहासपुराणानां श्रवणे मुनिसत्तम ॥ ३५
न तथा मे महाभीतिः श्राद्धे सवीथकामिके । कन्यादाने महाभीतिर्मम स्याद्विमसत्तम ॥ ३६
न तथा रोचते सा च यथा पुस्तकवा चनात्‌ । अथ कि बहुनोक्तेन नान्यत्पीतिकरं मम ॥ ३७
पण्याख्यानमृते विप गुह्यमेतत्कीतितम्‌ । यश्चायमपरो विप इदहाऽऽयातो नरोत्तमः ॥ ३८ `
संगत्याऽनुगतशायं धर्मश्रवणमुत्तमम्‌ । श्वुत्वा भक्तिरभूदस्य श्रद्धया परमात्मनः ॥ ३९

कृत्वा परदक्षिणं तस्य वाचकस्य महात्मनः । एष विप्रो युनिश्रेष् ददौ स्वर्णस्य माषकम्‌ ॥ ४०
नान्यदानं कदा चक्रे खोभाविष्टेन चेतसा । पात्रदानात्फरपाधिस्तस्य जाता न संशयः ॥
इत्येतत्कथितं कमं चाऽऽभ्यां चैव छृतं यने ॥ 1,
महादेव उवाच-
एततपुण्यस्य माहात्म्यं ये शृण्वन्ति मनीषिणः । न तेषां दुगंतिः कापि जन्मजन्मनि जायते ४२
इति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादे शाल्नपुराणादिव्याख्यामहिमकरथंनं नामेकोनविशो ऽध्यायः ॥ २९ ॥
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः-- ३३२१७

अथ चिङ्रोऽध्यायः।

जा

महादेव उवाच-

अथान्यत्संपवक्ष्यामि शुणु देवपिसत्तम । गोपीचन्दनमाहात्म्यं यथा दृष्टं श्रुतं मया ॥ १
ब्राह्मणों वाऽथ वेश्यो वा श्र्रो वाऽप्यथ बवाहुनः । गोपीचन्दनयि्नाङ्गो मुच्यते ब्रह्महल्यया।।२
तिखकं कुरुते यस्तु गोपीचन्द नसं भवम्‌ । मच्रपानादिदोपैस्तु मुच्यते नात्र संशयः ॥ ३
मोपीचन्दनचिकनाङ्गो वेप्णवो व्िष्णत्परः । सवेदोपेः प्रमुच्येत यथा गङ्गाम्भसा पुनः ॥ ४
ब्रह्महा मद्यपानी च स्वरणस्तेयी तथेव च । गुरुतस्पगमो वाऽथ श्रो वाऽप्यथ तरै द्विजः ॥ ५
स मय्यो मुच्यते पापादाजन्पशतकारणात्‌ । द्रादश्तिलकं पोक्तं सर्वेषां वे विक्ेपतः ॥ >
वैष्णवानां ब्राह्मणानां कर्तव्यं भूतिमिच्छताम्‌ । दण्डाकारं ललाटे स्यात्पब्माकारं तु वक्षसि ॥७
वेणपत्रनिभं वा ुमृलेऽन्यदी पिकाकृति । उचेशवक्राणि चत्वारि बाहृगरूठे तु दक्षिण ॥ <
नाममुदरादरयं नीचः शङ्गमेकं तयोरपि । मध्ये ततः पार््भयोस्तुद्र द्रे पन्ने च धारयेत्‌ ॥ ९

वामेऽपि चतुरः शङ्कानाममुद्रे च पृवेवत्‌ । चक्रमेकं गदे दरे द्रे पा्चयोरिति मेदतः ॥ १०

, 9, ¶ र

च

३१ एकत्रिंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३०३

ललाटे च गदामेकां नाममुद्रां तथा हदि । जीणि जीणि च चक्राणि मध्ये श्वावुभाव्रुभी ॥ ११
हृदि पार्श्वे स्तनादूरध्य गदाप्मानि बाहुवत्‌ । जीणि त्रीणि च चक्राणि कणमूटद्रयोर(येऽप्य)षः
एकमेकं तदन्येषु तिखकेषु च धारयेत्‌ । संपदायस्तु भद्रस्तु धाया शिष्टाञुसारतः ॥ १३
यथारुच्यथवा धाय न तत्र नियमो यतः । आचाण्डालाद्रिहुध्यन्ति तिलकस्येव धारणात्‌ १४
चाण्डाखादधिकं मन्ये वेप्णवानां हि निन्दकम्‌ । स वै व्रिष्ण़समो ज्ञेयो नात्र कायां विचारणा
वेप्णवो ब्राह्मणो यस्तु विष्णुध्यानेषु तत्परः । नान्तरं तस्य वें ज्ञेयं स वे विप्णुभेवेदिह ॥ १६
शङ्चक्रधरो विपो बेदाध्ययनतत्परः । स वै नारायण इति वेदे चैवं तु पट्यते ॥ १७
तप्तचक्रधरो विरः पड्किपावनपावनः । तस्य भक्तियुतो ब्रह्मन्महापापेः प्रमुच्यते ॥ १८
तुटसीपत्रमाखां च तुटसीकाएसं भवाम्‌ । धृत्वा वे ब्राह्मणो भूयान्मुक्तिभागी न संशयः ॥ १९
विष्णुरूपो यतो विभो वेष्णवः स ईह स्मृतः । पश्चत्वे यस्य तिलकं गोपीचन्दनसं भवम्‌ ॥ २०
विमानं स समारुद्य याति विष्णोः परं पदम्‌ । कला नारद तिलकं गोपी चन्दनसंभवम्‌ ।॥ २९
ये कुवन्ति नरभ्रष्ठा न तेषां दुगेतिः कचित्‌ । शङ्खं चव तथा चक्रं दक्षिणे चापसन्यके | २२
दृस्ते श्रत्वा विरेषेण महापापः प्रमुच्यते । मद्यपानरताये चये च स्ीवाखघातकाः।॥ २३
अगम्यागमका ये व दरयन्त भुवि वाडव । भक्तानां दक्ञ॑नादेब गुक्तिस्तपां न संशयः ॥ २४
संसारे तु ह्यसारे न कटे रे वेष्णवरा जनाः । अहं हि वैष्णवो जातो विष्णोर॑क्तिभसादतः।२५
कार्यां निवसतां ह्यत्र रामोऽहमिति संजपन्‌ । तेन पुण्यादियोगेन शिवो व नाज संशयः । २६
इति श्रीमहापूरःणे पाश्च उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादे गोपीचन्दनमाद्ाटम्थं नाम च्रिशोऽध्यायः॥ ३० ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ३३२४२

अधेक्चिरोऽध्यायः ।

नारद उवाच-
व्रह्मन्संवत्सराख्यस्य दीपस्य विधिमुत्तमम्‌ । सवेव्रतपरधानस्य माहान्म्यं प्रवदस्व म ॥ र
येन व्रतानि सर्वाणि कृतान्येव न संशयः । सवेकामसमृद्धिश्च सवेपापक्षयो भवेत्‌ ॥ र्‌

रिव उवाच--
वदामि तव देवर्पं रहस्यं पापनाशनम्‌ । यच्छरत्वा ब्रह्महा गोघ्नो मिन्रघ्नो गुरुतरपगः ॥ ३
विन्वासयाती कूरात्मा युक्तिमाममाति सान्वतीम्‌। सतं इुलानामृद्ध्रलय विष्णुलोकं स गच्छति ४
तदहं कथयिष्यामि दीपत्रतमनुत्तममर्‌ । संवत्सरभमाणस्य विधि माहारम्यमव च ॥ ५
हेमन्ते परथमे मासि प्राप्य दयकादज्ीं श्रमम्‌ । ब्राह्य मुदर्ते चोत्थाय कामक्रोधविवाभितः ॥ &
नदीसंगमतीर्थषु तडागेषु सरित्सु च । स्नानं समाचरत्ततर गृहे बा नियताःपवान्‌ ॥ ७

खातोऽहं सवेतीर्थेषु [कगे पस्वबणेषु च । नदीषु सवेतीरथेषु] तत्खनानं देदि म सदा) ॥ ८
इति स्नानमत्रः |
दवान्पितृश्च संतप्य कृतजाप्या जितेन्ियः । ततः संपूजयद्रवं रक्ष्मीनारायणं प्रयम्‌ ॥ ९

ॐ ध्नाश्वहान्तगतः पाठः फक. पुस्तकस्यः ।

१क.च. म. यद्रक्ति ¡२ ष. मानसः: ।

१३०४ महायृनिश्रीन्यासपरणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

पञ्चामृतेन संसाप्य ततो गन्धोदकेन च । स्लातोऽसि लक्ष्म्या सहितो देवदेव जगत्पते ॥ १०

रि
मां समुद्धर देवेश घोरात्ख॑सारबन्धनात्‌ । ततः संपूनयेदेवं लक्ष्म्या सह जनादेनम्‌ ॥ ११
मचरेस्तु वेदिकेभक्ल्या तथा पौराणिकेरपि । अतो देवेति सूक्तेन पोरूषेणापि वा पुनः-।॥ १२
नमो मर्स्याय देवाय कृमदेवाय वै नमः । नमो वाराहदेवाय नरसिंहाय बै नमः ॥ १३
[वामनाय नमस्तुभ्यं परद्युरामाय ते नमः] । नमोऽस्तु रामदेवाय विष्णुदेवाय ते नमः ॥ १४
नमोऽस्तु बुद्धदेवाय करिकिने च नमो नमः । नमः सवौत्मने तुभ्यं शिर इत्यभिपूजयेत्‌ ॥ १५
केशवादीनि नामानि तेवो संपूनयेद्धरिम्‌ ॥ १६
धूपमन्रः--
वनस्पतिरसो दिव्यः स॒रभिगेन्धवाज्खाचिः । धूपोऽयं देवदेवेश नमस्ते भतिग्हयताम्‌ ॥ १७
दीपमच्रः- |
दीपस्तमो नाशयति दीपः कान्ति प्रयच्छति । तस्मादीपप्रदानेन भीयतां मे जनाद॑नः॥ १८ `
नेवे्मन्रः--
नेवेयमिदमन्नाच्ं देवदेव जगत्पते । लक्ष्म्या सह ग्रहाण त्वं परमामृतमुत्तमम्‌ ॥ १९
अर्यं दयात्ततो भक्लया एवं ध्यात्वा जनादेनम्‌ । फेन चैव हस्तेन श्ङ्केनाऽऽदाय चोदकम्‌ ॥
जन्मान्तरसहस्रेण यन्मया पातकं कृतम्‌ । तत्स नाशमायातु भसादात्तव केशव ॥ २१
इत्यध्येमत्रः।
ततः कुम्भं नवं शुभं घृतपूर्णं समानयेत्‌ । क्ष्मीनारायणस्यामरे तेरपूणेमथापि वा ॥ २२
तस्योपरि न्यसेत्पात्रे ताम्रं मृन्मयमेव च । नवतन्तुसमां वति तस्मिन्पात्रे तु निैपेत्‌ ॥ २३
ततः प्रबोधयेद्रीपं स्थाप्य कुम्भं सुनिश्चलम्‌ । पुष्पगन्धादिभिः पूज्य ततः संकल्पयेच्छुचिः २४
मत्रेणानेन देवष असमीरेषु धामसु । कामो भरतस्य भग्यस्य सम्राडको विराजते ॥ २५
दीपः संवत्सरं यावन्मयाऽयं परिकरिपितः । अभिहोत्रमविच्छिनरपरीयतां मम केशवः ॥ २६
ततो जितेन्द्रियो भ्रत्वा श्रुतिङ्नानपरायणः । नाऽऽरपेत्पतितान्पापां स्तथा पाषण्डिनो नरान्‌ २७ `
रात्रौ जागरणं गीतं दृतयवायादिकैस्तथा । पुण्यपाठे्च विविपभर्माख्यानैरुपोषितः ॥ २८ „6.
ततः भरभातसमये कृतपू(पौ)बाह्िकक्रियः। ब्राद्यणान्भोजयेद्धक्ल्या यथाश्चक्त्या(कक्ति)भपूजयेत्‌ ॥
स्वयं च पारणं कृत्वा प्रणिपल्य विसजयेत्‌ । एषं संवत्सरं यावद दोरात्रं ददवतः ॥ ३०
दीपं परलसुवर्णेन तदधोर्धेन वा पुनः । वर्तिस्तु राजती भोक्ता द्विपखाधऽधिकाऽपि वा) ॥३१
धृतप्णं तथा कुम्भं ताभ्नपात्रसमन्वितम्‌ । लक्ष्मीनारायणो देवो यथाशक्त्या (क्ति) दिरण्मयः३२
कार्यो भक्तिमता पंसा मुक्तिद्रारमभीप्छता । ततो निमत्रयेद्धिद्रान्बाह्यणौन्साधुसत्तमान्‌ ॥ ३३
दवादश्ोचमपक्षं तु विभाः षण्मध्यमे तथा । अन्यथाऽऽकारयेत्रीणि (न्वा) एवं कर्मकरं द्विजम्‌ ३४
सपत्नीक द्विजं शान्तं क्रियावन्तं विशेषतः । इतिहासपुराणज्ञं धर्मज्ञं मृदुमेव च ॥ ३५
पितृभक्तं गुरुपरं दे वव्राह्मणपूनकम्‌ । पा्ाघ्यदानविधिना वस्रारकारभूषणेः ॥ ३६
संपूज्य पर्या सहितमेकं भकतया च पूववत्‌ । रक्ष्मीनारायणं देवं दीप्(पै)वरतियुतं तथा ॥ ३७ &

ॐ इदमर्धं फ. पुस्नकस्यम्‌ ।

~~~ ~~~ ू_ू_____=_~~-~-~--~~---~-~-~-~-~-~~~---~~----- ~ ------ म

१क.ख.ज. ञ्ल, फ. शुभ्र ।२क. च. `यद्धीमान्त्री । ३ च. 'णान्भक्तेमान्नरः । द्रा । ४ फ, रक्त्या।

८९) १

६१ एकत्निशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३०५

तास्रपात्रोपरि स्थाप्य धरतदुम्भेन संयुतम्‌ । ब्राह्मणाय ततो दचाद्धयात्वा नारायणं परम्‌ ॥३८
मत्रेणानेन देवर्षे तमहं कथयापि ते । अविद्यातमसा व्याप्ते संसारे पापनाशनः ॥

ज्ञानपरदो मोक्षदश्च तस्मादत्तो मयाऽनघ । इति दीपमत्रः ॥ ३९
दक्षिणां च यथाशक्त्या(क्ति) दा विप्राय भक्तितः। भोजयेद्राद्यणान्पशादघरतपायसमोदकेः॥
वसरेराच्छादयेत्पशात्सपत्नीकं तथा द्विजम्‌ । शय्यां सोपस्करं दव्रादपेनुं चैव सवत्सकाम्‌ ४१

तेभ्यस्तु दक्षिणां दव्याचथावित्तानुसारतः । सृदहःस्वजनवन्धरश भोजयेत्पूनयेत्तथा ॥ २
एवं महोत्सवं कुयादीपवरतसमापने । [+ततो विस्जयेत्पश्वात्मणिपत्य क्षमापयेत्‌] ॥ ४३
एवं छते तु यतपुण्यं [तथा संकरान्तिकेश यत्‌ । संबत्सराख्यदीपस्य तत्पुण्यं प्राप्यते नरैः ४४
मासव्रतैथ यत्पुण्यं | तत्पण्यं प्राप्यते नरैः । संवत्सरस्य दीपस्य तेन चरितेन च ॥ ४५
दानव्रतेयथीसंख्येयंच्च योगव्रतेस्तथा । तत्फलं समवाभोति दीपे संवत्सरे ते ॥ ४६

गो भ्रहिरण्यदानेन ग्रहादीनां विशेषतः । यत्फलं लभते विद्रास्तत्फटं दीपतो भवेत्‌ ॥ ४७
दीपदः कान्तिमामोति दीपदो धनमक्षयम्‌ । दीपदो ज्ञानमाभोति दीपदः परमं सखम्‌ ॥ ४८
दीपदानाच सौभाग्यं विद्यामल्यन्तनिर्मलाम्‌ । आरोग्यं परमागराद्धं लभते नात्र संशयः ॥ ४९
दीपदः स॒भगां भार्या सवैलक्षणसंयुताम्‌ । पुत्रान्पोतान्पौतरंश्च संततिं चाक्षयां खभेत्‌ ॥ ५०
बराह्मणः परमं ज्ञानं प्त्रियो राज्यमुत्तमम्‌ । वेश्यो धनं पञ्रन्सवोञ्खद्रः सुखमवाभुयात्‌ ॥ ५१
कुमारी चापि भतीरं सवैलक्षणसंयुतम्‌ । परामोति परमायुश्च पुजान्पौजां् पष्कखान्‌ ॥ ५२

वैधव्यं नेव युवती कदाचिदपि पश्यति । न वियोगमवामोति दीपदानपरभावतः ॥ ५३
क [से ० [र क [क्‌

नाऽऽधयो व्याधयश्चैव जायन्ते दीपदानतः । भयात्ममुच्यते भीतो वद्धो मुच्येत बन्धनात्‌।।५४

ब्रह्महत्यादिभिः पापैदींपव्रतपरायणः । मुच्यते नात्र संदेहो ब्रह्मणो वचनं यथा ॥ ५५

चान्द्रायणानि कृच्छाणि चरितानि न संशयः । येन सांवत्सरो दीपो बोधितः ज्ञाश्वतो हरेः॥
ते धन्यास्ते महात्मानस्ते: पापं जन्मनः फलम्‌ । येः संपूज्य हरि भक्त्या दीपः सांवत्सरः कृतः
येऽपि संवपैयन्तीह दीपवर्तिं शलाकया । ते यान्ति परमं स्थानं यत्सुरैरपि दुभम्‌ ॥ ५८
ये च तें च वर्विं च यथाहक्या(क्ति) प्रदीपके । प्रक्षेपयन्ति सततं ते यान्ति परमां गतिम्‌ ॥
गच्छन्तं दीपकं शान्तमक्ता ये प्रवोधितुम्‌ । कथयन्त्यन्यलोकानां तेऽपि तत्फलभागिनः ६०
स्तोकं स्तोक च भिक्षित्वा तें दीपाथेमेव च । करोति दीपकं विष्णोः पुण्यं तेनापि टभ्यनेद १
दीपं प्रज्वाल्यमानं तु यः पर्यत्यधमो नरः । कृताञ्जल्िपुो विप्णाविप्ण॒खोकमवा्ुयात्‌ ॥ ६२
दीपपज्वालने बुद्धि यो द्यात्छुरुते स्वयम्‌ । सर्वपापविनियुक्तो विष्णरोकमवाभरुयात्‌ ॥ ६३

अत्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्‌ । यस्य श्रवणमात्रेण मुच्यते सवेकिखिषेः ॥ ६४
सरस्वत्यास्तटे रम्ये सिद्धाश्रम इति श्च॒तः । तत्रावसद्धिजः पूरे कपिरो नाम वेदवित्‌ ॥ ६५
व्रतोपवासनिरतो दरिद्रः श्रोतियस्तथा । भिक्षाटस्या च कुरूते कुटुम्बपरिपाटनम्‌ ॥ ६६
व्रतोपवासनियमेधिष्णुमाराधयत्यसौ । विष्णुं संपूज्य विधिवदीपं बोधयते सदा ॥ ६७
समादाय च तत्ते स्वश्रहे पूज्य केरावम्‌ । दीपं भक्त्या च परया बोधयद्धरितुष्टये ॥ ६८

+ इदमर्धं क. ख. च. ज. इच. ज. ट. फ. पुस्तकस्थम्‌ । * धनुधिहान्तमतः पाठः क. ख.च. ज.म.फ.
पुस्तकस्थः ।
१ फ. "थायागैयैः । २ फ, "दः कीतिमा।

१३०६ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्ड-

एवं पवर्तमानस्य कपिलस्य महात्मनः । माजौरस्तीक्ष्णदं स्तु परषकान्भक्षयेत्सदा ॥ ६९
तत्राऽऽगच्छति भक्षार्थं गरूषकाणामहनिज्ञम्‌ । कृत्वा ध्यानं स्वभक्ष्या् निलयं नारायणाग्रतः ७०
भक्षिता वहवस्तेन मूषका द्विजवेरमनि । ये ये तेखा्थमायान्ति बततिकादहरणाय च ॥ ७१
तांसतांस्तु भक्षयत्येव मरषकरान्ध्यानतत्परः । एवं भरवतैमानस्य कदाचित्कारप्थेयात्‌ ॥ ७२
एकादरयां स कपिखो ब्राह्मणः स्वग्रहे चिः [सोपवासः सपत्नीकः पूजयामास चाच्युतम्‌॥
ततो जागरणं चक्रे स्तृतिनृत्यपरायणः] । अधेरात्रे तु समापने निद्रया मोहितो द्विजः ।॥ ७४

माजीरश्राऽऽगतस्तत्र तीक्ष्णदं प्र क्रमः । भक्षयामास नैवेदं शृहकोणे स्थितः सदा ॥ ७५
अद्राक्षीन्मूषिकां शद्रा तैठपानाथमागताम्‌ । मन्दतेनसि दीपे दु वल्यैपाहरणोचिताम्‌ ॥ ७६
समुत्पत्य पदाऽऽक्रामत्तदा सा विमाविक्त्‌ । तस्याः पादेन वै वत्यां दीपः संबोधितो भृशम्‌
तेटपात्रं च नमितं स॒पकाशोऽमवत्तदा । ब्राह्मणोऽपि जजागार त्यक्त्वा निद्रां परमोहिनीम्‌ ७८
माजीरोऽपि च तां रारिमजाग्रद्क्षतत्परः। ततः प्रभाते विमले कृत्वा नित्यक्रियां दिनः ७९

ततश्च पारणं चक्रे विप्रबन्धुजनेः सह । एवं भवतेमानस्य कपिलस्य महात्मनः ॥ ८०
च्‌ = 4 $ ^

बभूवुः पुत्रपा्राथ् धनधान्यमनुत्तमम्‌ । आरोग्यं परमां हृद्धिमवाप महतीं धियम्‌ ॥ ८१

दीपव्रतमरभावेन कपिर मोक्षमागतः । समे मण्डं पुण्यं सवितुः श्चिनस्तथा ॥ ८२

दीपञ्योतिःस्वरूपेण परमात्मनि युक्तवान्‌ । म्रषिकाऽपि च काटेन ममार विलमध्यतः ॥ ८३
विमानवरमासाद्य विष्णल्मोकं जगाम सा । माजोरोऽपि च कालान्ते मृतः स्वर्ग जगाम सः ८४
विमानवरमारुद दे वगन्धव॑सेवितम्र्‌ । अप्सरोभिः परिवृतो विश्ाधरगणेधृतः ॥ ८५
स्तूयमानो महातेजा जयशब्दादिमङ्गलैः । स्यमानः स वे नानैर्विष्ण॒खोकं जगाम सः ॥ ८६
केर्पकोटिसहस्राणि कल्पक) टिशतानि च । भक्त्वा च विपुखान्भोगांस्ततो राजाऽभवद्धूवि ८७
सधम नाम धमात्मा देवव्राह्मणपूजकः । रूपवान्सुभग्रैव महाबरपराक्रमः ॥ ८८
तस्य भरियतमा भाय सवेलक्षणसंयुता भतेभक्ता तथाश्चीखा नान्ना सा रूपमन्दरी॥ ८९
सवोसां चैव नारीणां मध्ये सा सुभमाऽभवत्‌ । पुत्राश्च बहवो जातास्तस्या दुहितरस्तथा ॥ ९०
एवं विहरतोस्तद्रदेपत्योः प्रीतिपूर्वकम्‌ । आगतः कातिको पासो हरिनेत्रावबोधञ्त्‌ ॥ ९१
तस्मिन्दीपाः भवोध्यन्ते नारायणपरायणेः । कृच्छरचान्द्रायणादीनि त्तानि नियमास्तथा ॥ ९२
क्रियन्ते विष्णुभक्ते संसारमयभीरुभिः । अथ प्रबोधिनीं पराप्य राजा राज्ञीमथात्रवीत्‌ ॥ ९३
राजोवाच--
भद्रे प्रबोभिनी पुण्या विष्णोनाभिसरोरुहे । करिष्याम्यद्य पूजां च सोपवासो भितेद्धियः ९४

~ ॐ = ¢

खात्वा च पुष्करे तीं पृण्डरीकाक्षमच्युतम्‌ । पूजयिष्यामि देवेशं रक्ष्या सह जनादेनम्‌॥९५

शिव उव्राच-
(~ 9 श्रत्वा @ [कअप 9 + €.
इति सा वाञ्छितं श्रत्वा भतुः प्रियहिते रना । उवाच वचनं गृह्यं भतारं चारुहासिनी ॥ ९६
रुपसुन्दर्युवाच--
तु ् ्े क १०९
ममापि हृदये कामः समुत्पनो नराधिप । रूपसे(न्दर्यवाञ्छा च हृदये मम वपते ॥
पुष्करं प्रथमं तीथं मन्तुमिच्छे त्वया सह ॥ ९७

‡ अयं छ्कःक.ख.च. ज. क्ष. ज. ठ. फ. पुस्तकस्थः।

, ५, द चे

' ।\ नि
#१ क्र ।

९ ८ क

३१ एक्विश्षोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १३०७
रिव उवाच--

ततो राजा तया सार्षमागतः पुष्करं तदा । हस्त्यश्वरथदन्देथ समागल्य पुरोहितैः ॥ ९८

ततः स्रात्वा तथा ध्यायंस्तपंयन्पित्रदेवताः । पूनयामास देशं पुण्डरीकाक्षमच्युतम्‌ ॥ ९९

दीपमाखाकुले नेतरे सवतः सुमनोहरे । ददश छिलितं तत्र माजौरं देवताच्ये ॥ १००

तंदषटरा भाढृतं कम जन्म स्मृत्वा दपस्तदा । युखपङ्‌जमाखोक्य पभरियायाः भजहास च |! १०१
रूपसुन्दयुबाच व

मम संमुखमाखक्य यतेः कि स्मितकारणम्‌ ॥ १०२
रिव उवाच--

कथयामास हृशत्मा भाक्तनं कमणः; फलम्‌ ॥ १०३
राजोवाच-

अहमासं पुरा देवि माजौरो बाह्मणालये । भाकषिना मषकास्तजन मया शतसहखहाः ।॥ १०४

ततो नारायणस्याग्रे दीपः सेरक्षितो यतः। व्याजेनापि मया देवि परापरं तत्कर्मणः फलम्‌ ॥

विष्णखोकमनुपाप्य राज्यं पराप्रं मयाऽधुना ॥ १०५
रूपसन्दयुवाच --

ममापि स्मरणं जातं प्राक्तनस्य च जन्मनः । मूषिका चाहमप्यासं क्षदरा व्राद्मणवेश्मनि ॥ १०६
काति च भवोधिन्यां मन्दीभूते च दीपके । वत्यैपाहरणा्थय निगनाऽहं तदा बिलात्‌ ॥ १०७
षट नारायणं देवं पूजितं कुमुमेस्तथा । निद्राभिपतं विप च वार्तिः स्पृष्टा मयातदा ॥ १०८
उत्थितस्त्वे यदा तत्रमां ग्रहीतुं ढृतक्षणः । ृषटरा त्वां च परनष्टठाऽदहं प्रविष्ठा बिलमध्यतः। १०९
विक्न्त्या मम पादेन दी पवकषिविजुम्मिता । तेटपात्रं च नमितं तेनाहं सुखभागिनी ॥ ११०
तन्मया राजसजन्द्र दीपश्ैव भरकाशेतः । इदानीं च मया पराप रूपरावण्यमुत्तमम्‌ ॥ १११
त्वं च भती तथा राञ्यं पुत्राश्च विषिधं सुखम्‌ । दीपमबोधनाज्नातं ज्ञानमत्यन्तदुकुभम्‌ ॥ १५२
तस्मारसवैप्रयत्नेन दीपत्रतमनुत्तपम्‌ । आवां हि परया भक्त्या कुर्याव च विशेषतः ।॥ ११३

तदेतत्क्मणः भाप्तं फलं राञ्यादेसंपदः । पूर्वजन्म स्मृतं चापि सर्वपापक्षयस्तथा ॥ ११४
१ क ^ 4) ४. 4 # (५ [1 £

तस्मात्सवेमयत्नेन विधिमत्रादिपतकम्‌ । दींपव्रतं कृतं पुंभिः पुण्यं चन्द्राके(८ण्यमाचन्द्र)तारकम्‌ ॥
रिव उवाच-

इति श्रत्वा वचो राजा चक्रं दीपत्रतं तदा । पभियया सह देवर्षे सम्यक्श्रद्धासमन्वितः ।॥ ११६
तस्मिस्तु एष्करे तीर्थे कृत्वा दीपवतं तु ती । अवापतुः परां पुक्तं देवदानवदुभाम्‌ ।॥ ११७
एतदीपस्य माहात्म्यं ये शण्वन्ति नरा भुवि । सवैपापविनिपुक्तः पयान्ति हरिमन्दिरम्‌ ॥ ११८
ये च कुर्वन्ति पुरूषाः सियो वा भक्तितत्पराः । ते सर्वे षापानिगुक्ता यान्ति व्रह्म सनातनम्‌ ॥
दीपव्रतमिदं विद्रन्कथितं ते विमुक्तिदम्‌ । सवैसौख्यमदं धन्यं महाव्रतमिदं तव ॥ १२०
नेत्ररोगा विनश्यन्ति यथापापधभावजाः । आधयो व्याधयः सर्वे नरयन्ते हि कृने क्षणात्‌ १२२
न दास्यं न शोकश्च न मोहो न च विथ्रमः। ग्रहे लक्ष्मीः समायाति जन्मजन्मनि वाडव १२२
इति श्रीमदहापगाणे पाद्म उत्तर रण्ड उमापतिनारदनवदे दत्तं नामेकतिश। ऽध्यायः ॥ ३१ ॥
आदितः शोकानां समच्यद्भाः-- ३३३६५

"=-= “~+

१३०८ महापनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

अथ द्वात्रिश्ोभ्ध्यायः ।

[ रि

नारद उवाच--

देबदेव जगना भक्तानामभयप्रद । व्रतं चररि महादेव कृपां कला ममोपरि ॥ १
महदिव उवाच-

सार्वभौमः परा ह्यासीद्धरिशन्द्रो महीपतिः । तस्य तुटोऽददादव्रह्मा पुरीं कामदुघां शुभाम्‌ ॥२

सभरत्नमयीं दिव्यां वाखाकंसदशपरभाम्‌ । [+तत्राऽऽस्थितो महीपालो देवगन्धवंपन्नगाः ॥ रे

उपासते महात्मानं तेजसाऽतीव भास्करम्‌ ]। तत्र स्थितो महीपा सपद्रीपां बसुधराम्‌ ॥ ४

पाटयामास धर्मेण पिता पुत्रमिवारसम्‌ । परभ्रतधनधान्यस्तु पुत्रद्‌ हित्रवान्ुपः ॥ ५
स पाटयज्ञयुभं राज्यं परं विस्मयमागतः । न तादृशमभ्रत्परवे राज्यं कस्य हि कर्दिचित्‌॥ ६
न चेदृशं नररन्धैभिमानमधिरोहितम्‌ । कस्येयं कमेणो व्युषट्यैनाहं सुरराडिव ॥ ७
इति चिन्तापरो भत्वा विमानवरमास्थितः । ददश पाथिववरो मेरु रिखरिणां वरम्‌ ॥ ८
तत्राऽऽस्ते च महात्माऽपो द्वितीय इव भास्करः । आसीनं पवेतवरे रखे हिरण्मये ॥
सनत्कुमारं ब्रह्मि ज्ञानयोगपरायणम्‌ । दृष्टा ्यवतरद्राजा प्रष्ुकामाऽथ विस्मयम्‌ ॥ १०
ववन्दे चरणों हष्स्तेनापि स च नन्दितः । सुखोपविष्टस्तु नृपः पप्रच्छ मुनिपुंगवम्‌ ॥ ११
भगवन्दरलेभा लोके संपदेयं यथा मम । क्रमेणा केन रभ्येत कथाह पूत्रेजन्मनि ॥

तत्वं कथय मे सवैमनुग्राद्योऽस्मि ते यदि ॥ १२

सनत्कुमार उवाच-

श्णु राजन्वक्ष्यामि पूरवहत्तस्य(त्तं च) कारणम्‌ । येन कत्वा(ल्) विशेषेण तव चानुग्रहऽभवत्‌
त्वमासीः पूवजन्मानि सुतरैश्यः सत्यवाक्डाचिः । स्वके ते परित्यक्तं ततस्त्यक्तस्तु.बान्धवै; १४
स त्वं दत्तिपरिक्षीणो भायंयाऽनुगतस्तथा । निर्गतः स्वजनास्त्यक्त्वा परपरेषणलिप्सया ॥ १५
न च प्रपणदो ह्यासीत्काठे दुभिक्षपीडिते । ततः कदायिदगहने सरशोत्णु्टपडःजम्‌ ॥ १६
दष्टा तत्र कृतो भावो गृह्णीवः पङ्कजानि बे । एतावदुक्त्वा पुष्पाणि तान्यादाय पदे पदे ॥ १७
आस्थितो नगरीं पुण्यां नाञ्ना वाराणसीं शुभाम्‌ । ततो विक्रीणतः कथिन्नेव ग्रह्वाति पङ्जम्‌।।
तन्मठाननिगेतः कथित्तत्रैव भाङ्गणे स्थितः । तच स्थाने निवसता श्रुतो वादिज्निस्वनः ।॥ १९
कस्मि शरूयते ह्येष वादित्रस्य च निस्वनः । इति पृष्टे तदा तूर्ये तेनोक्ते भरस्थितीऽन्तरम्‌ ॥ २०
काशिराजस्तु विख्यात इन्द्रद््नस्तु पाथिवः। तस्यास्ति दुहिता ख्याता नाम्ना चन्द्रावती सतीं
उपोषिता महाभागा जयन्तीमष्टमीं जुभाम्‌ । तत्राऽऽगतोऽसो वेश्यस्तु सव्रता यन्न तिष्ठति ।॥ २२
संतुष्टचित्तः स तदा हषात्तत्र गतां भवान्‌ । तत्र स्थाने त्वया दष्टो देव वेतानिको विधिः २३
आदित्यसदितो यत्र पञ्यते भगवान्हरिः । [करता च महती प्र॒जा पुष्पश्चान्येरकरृतः ॥ २४
घटस्योपरिसंस्थों वै यत्र संपूज्यते हरिः] । तद्धक्त्या च त्वया पलन्या सह पृष्पाचंनं कृतम्‌ २९
शेषेस्तु प्रकरस्ततर कृतः पुष्पमयस्तथा । तं दृष्टा विसता साऽऽह केनेदाभ्यचनं कृतम्‌ ।॥ २६
ज्ञात्वा स्रत्कर्म तत्सर्थं कृतं संरक्षणं तवर । ततस्तुष्टाव सा तुभ्यं ददो चित्तं ततः स्वयम्‌ ॥ २७
+ अवं छेकः फ. पुस्तकस्य ! # धनधिदान्त्मतः प्राठः प. पुस्तकस्थः ।

~~ ~+"

१ न्ध, ज, वृत्रतस्य।

। हि #।

%६,

~

9 स्म्‌ ।

५९) ९

६३ चयल्िक्षो ऽध्यायः |] पद्मपुराणम्‌ | १३०९

त्वया वित्तं नो ग्रहीते भोजनायानुमन्तितः । न गृहीतं भोजन च न च वित्तं त्वयातदा २८
आदिद्यो विष्णसंयुक्तः परजितोऽसौ यथाविधि । ततः प्रभातसमये रक्ष्यमाणस्तया सदा ॥ २९
विश्रम्भयित्वा तान्सर्वानिर्मतोऽसि यथेच्छया । तदेतदन्यजनुषि सुकृतं चाजितं त्वया ॥ ३०
पञ्चत्वं च त्वया पराप स्वीयकमौनुयोगतः । तेन पुण्येन महता विमानमगमत्तद्‌ा ॥

तत्फलं भज्यते भूष पूषेजन्मडृतं च यत्‌ ॥ ३१
हरिथन्द्र उवाच- ३२

[केनैव च विधानेन कस्मिन्मासे च सा तिधिः। कर्तव्या तन्ममाऽऽचक्ष्व ह्यनुप्राह्लोऽस्मि ते यदि
सनत्कुमार उवाच |--

करण॒ष्वावरितो राजन्कथ्यमानं मया तव । श्रावणस्य तु मासस्य कृष्णाष्टम्यां नराधिप ॥ ३४
रांरिणी यदि लभ्येत जयन्ती नाम सा तिथिः । भ्यो भ्यो महाराज न भवेज्नन्मकारणम्‌ ३५
विधानमस्या वक्ष्यामि यथोक्तं ब्रह्मणा मम । यत्कृत्वा पुक्तपापस्तु विष्णखोकं स गच्छति ३६
उपो पितस्ततः कृत्वा खानं कृष्णतिेः सह । स्थापयेदव्रणं कुम्भं पश्चरत्नसमन्वितम्‌ ॥ ३७
वजमौक्तिकवेदूयेपुष्परागेन्द्रनीरुकम्‌ । पथ्चरत्नं थ्स्तं तु इति काल्यायनोऽ्रवीत्‌ ॥ ३८
तस्योपरि न्यसेत्पात्रं सोवर्णं लक्षणान्वितम्‌ । सोवण विन्यसेत्तत्र यशोदां नन्दगेदिनीम्‌ ॥३९
ददमानां तु पुत्रस्य स्तनं वै विस्मिताननाम्‌। पिबमानं स्तनं मातुरपरं पाणिना स्पृशन्‌(तुः स्पृश-

न्तं पाणिनाऽपरम्‌ )॥ ४०

आलोक्य मातरं पेम्णा सुखयन्तं मुहुः । सो वर्ण कारयेदेवं यावच्छक्तिश्च विद्यते ॥ ४१
[द्‌ # # [द क _ तरिरोहेनेव $ दे, _

द्विनिष्कमातं कपैव्यं यदि शक्तिश्च वियते । नैव करव्यं सोवर्णेनायवा पुनः ॥ ५२

तद्र रोहिणीं कु्यात्सौव्णो राजतः शशी । अङ्खष्मात्रस्तु शशी रोरिणी चतुरङ्कुला ॥ ४३
कणेयोः कुण्डङे दग्राच्कण्ठाभरणकं गरे । एवं कृत्वा तु गोविन्दं माजरा साकं जगत्पतिम्‌ ।॥४४

षीरादिस्लपनं त्वा चन्दनेनानुखेषयेत्‌ । श्ेतवखयुगच्छन्नं पुष्पमालोपञ्लोभितम्‌ ॥ ४९
नेवेचेधिषिैभक्षयैः फलठेनानाविषैरपि । दीपं च कारयेत्तत्र पुष्पमण्डपश्ञोभितम्‌ ॥ ४६
गीतं नृत्यं च वाव्रं च कारयेद्धक्तिमान्वुधेः । एवं त्वा विधानं तु यथाविभवसारतः ॥ ४७
गुरं संपूनयेत्पश्चात्पूजां तत्र समापयेत्‌ ॥ ४८

इति श्रीमददापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापातिनारदसंवादे जन्माष्टमीनतं नाम द्राप्रिशोऽध्यायः ॥ ३२ ॥1
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः-- २३४११

अथ अयरसिशो ऽध्यायः ।

महादेव उवाच-

9 (~ 9 [^ ॐ ( {क
षट क्रतुशतं सिद्धं समाक्षवरदक्षिणम्‌ । मथवाञ्ञातसंकस्पः पयपृच्छद्‌ रहस्पतिम्‌ ॥ १
इन्द्र उवाच-- ति
भगवन्केन दानेन सर्वतः सुखमेधते । यदक्षयं महां च तन्मे ब्रूहि महातपः ॥ २

% धनुधिदयान्तगंतः पाठः क. ख. च. ज. ज्ञ. ज. पुस्तकस्थः ।

१कं.ख.च.ज. न्न. ज, येद्भक्ला पूजां ।

१३१० महापुनिश्रीव्यासपरणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

महादेव उवाच--
एवमिन्द्रेण चोक्तोऽसौ देवदेवपुरोहितः । प्रहस्य तं महागद बरषस्पतिरवाच ह ॥ ३
बुहस्पतिरुवाच--

दिरण्यवखगोदानं भ्रमिदानं च वासव । एततयच्मानस्तु सवपापः भमुच्यते ॥ ्
सुवर्णं रजतं श्रं मणिरत्नं च वासव । सवेमेव भवेहत्तं वसुधां यः प्रयच्छति ॥ ५
फालकृष्टां महीं दा सबीजां सस्यमाटिनीम्‌ । यावत्सृयंकृतालोकस्तावत्स्वगे महीयते ॥ ६
यत्किचित्कुरते पापं पुरूषो हेत्तिकशितः । अपि गो चमंमातरेण भ्रमिदानेन श्रुध्यति ॥ ७
ददाहस्तेन दण्डेन त्रिदण्ड निवर्तनम्‌ । दश्च तान्येव गोचम ब्रह्मगोचमटक्षणम्‌ ॥ ८
सष्टषं गोसहस्रं तु यत्र तिष्रलयतच्धितम्‌ । बाख्वत्सप्रसूतानां तद्रोचमे इति स्मृतम्‌ ॥ ९

विप्राय दद्याच्च गुणान्विताय तपोन्वितायाथ जितेद्धियाय।

यावेन्मही तिष्ठति सागरान्ता तावत्फटं तस्य भवेदनन्तम्‌ ॥ १०
यथाऽऽञु पतितः शक्र तैखबिन्दुः भसपति । एवं भूमिषतं दानं सस्येनास्य भसप॑ंति ॥ ११
यथा बीजानि रोहन्ति परची(की)णानि महीतङे । एवं कामान्धरोहन्ति भूमिदानसमन्विताः १२
अन्नदाः सुखिनो निलयं वस्रदो रूपवान्भवेत्‌ । स नरः सर्वदो भूयो यो ददाति वसुंधराम्‌ १३
यथा गाभरते वत्सं क्षीरमुत्छल्य जीरणम्‌ । एवं दत्ता सहस्राक्ष भूमिभरति भूमिदम्‌ ।॥ १४
वाङ्गभद्रासनं छत्रं वराश्ववरवारणाः । भूमिदानस्य पुण्यस्य फलं स्वैः पुरंदर ॥ १५
आदित्या वरुणो बहिव्रह्या सोमो हतादनः । शूलपाणिश्च भगवानभिनन्दन्ति भूमिदम्‌ ॥ १६
आस्फोटयन्ति पितरो बणेयन्ति पितामहाः । भूमिदाता कुङे जातः स नसखराता भविष्यति। १७
जीण्याहूरतिदानानि गावः पृथ्वी सरस्वती । नरकादुद्धरन्त्येते जपवापनदोहनात्‌ ॥ १८
द्गति तारयन्त्येते विद्रदिविप्रधारणेः । पराहता वखदा यान्ति नग्ना यान्ति त्ववस्रदाः ॥ १९
ठपा यान्यन्नदातारः श्ुधिता यान्ति नादाः । कादन्ति पितरः सवे नरकाद्धयभीरवः ॥ २०
गयां यास्यति यः पुरः स नस्राता भविष्यति । एष्टव्या बहवः पुत्रा यद्रेकोऽपि गयां त्रनेत्‌॥
यजेत वाऽश्वमेधेन नीटं वा हपमुत्छजेत्‌ । लोहितो यस्तु वर्णेन पुच्छाग्रे यस्तु पाण्डुरः ॥ २२
न्वेतः खुरविषाणाभ्यां स नीलो प उच्यते । नीलः पाण्डुरखाङ्गटस्तोययुद्धरते तु यः॥ २३
षष्टिवषंसहस्राणि पितरस्तेन तिताः । यच्च शृङ्गगतं पदं कूलात्तिरति चोद्धतम्‌ ॥ २४
पितरस्तस्य चान्त सोमलोकं महांदतिम्‌ । आसीद्राज्ञो दिखीपस्य वरगस्य नहुषस्य च ।॥२५
अन्येषां तु नरेन्द्राणां पुनरन्यानु गच्छति । बहुभिवेसुधा दत्ता राजभिः सगरादिभिः ॥ २६
यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदा फलम्‌ । ब्रह्मघो वाऽथ स्ीहन्ता बाघ्नः पतितोऽथवा॥
गवां रतसहस्राणि हन्ता तत्तस्य दुष्कृतम्‌ । स्वदत्तां परदत्तां पा यो हरेत्तु वसुंधराम्‌ ॥ २८
स च विष्ठाकृमिभृत्वा पितरमिः सह पच्यते । षष्टिवर्षसहस्राणि स्वर्गे तिष्ठति भूमिदः ॥ २९

आहतां चामुमन्ता च तावदे नरकं वजेत्‌ । भूमिदाद्ूमिहर्ु्च नापरः पृण्यपापवान्‌ ॥ ३०
उध्वोधस्तौ च तिष्ेते यावदाभूतसंघवम्‌ ॥ ३१
अप्रेरपत्यं परथमं सुचर्णं भूवप्णवी सूर्वसुतास्तु गावः
तेषामनन्तं फलमश्ुवरीत यः काश्चनं गां च महीं च दयात्‌ ॥ ३२

१. महानते। २क.सख.च. स्च. ज. गुखदो। ३क.च. ज. 'दागतिः। ख. ष. द्टाकृतिः।

प्छ ५ ५,

मि

3

1
ष नि
। ‡

३३ जयस्िशोऽध्यायः ] - पद्मपुराणम्‌ । १३११

भूमिं यः परतिह्वाति यथ भूमिं परयच्छति । उभौ तौ पुण्यकर्माणौ नियतौ स्वर्गगामिनौ ॥ ३३
अन्यायेन हृता भूमिर्येनरेरपहारिता । हरन्तो हारयन्तश्(सत) हन्युस्ते(रा)सप्तमं कुलम्‌ ॥ ३४

हरेदरा हारयेश्रस्तु मन्दबुद्धिस्तमोटतः । स वद्धो वारुणेः पाशेस्तियग्योनिषु जायते ॥ ३५
अश्रुभिः पतितेस्तेषां दात्रणामवकींतेनम्‌ ~ ब्राह्मणस्य हृते कषेत्रे हतं त्रिपुरुषं कुलम्‌ ॥ ३६
वापीकूपसहस्रेण अश्वमेधशतेन च । गवां कोटिभदानेन भूमिहती न श्ध्यति ॥ ३७
छृतं दत्तं तपोऽधीतं यत्किचिद्धमेसंस्थितम्‌ । अधाोङ्कलस्य सीमाया हरणेन भणर्यति ॥ ३८
गोतीयं प्रामरथ्यां च-उ्मक्षानं ग्राममेव च । संपीड्य नरकं याति यावदाभूतसंप्वम्‌ ।॥ ३९
पञ्च कन्यादते हन्ति दश्च हन्ति गवादते । शतमश्वारते हन्ति सहस्रं पुरुषास्ते ॥ ४०

हन्ति जातानजातांश्च दिरण्यार्थऽदरतं वदन्‌ । सर्वं भूम्यगृते हन्ति मा स्म मूम्यनृतं षद ॥ ४१
ब्रह्मस्वे नो रतिं कयीत्पाणेः कण्ठगतैरपि । अभ्निदग्धाः भरोहन्ति ब्रह्मदग्धो न रोहति ॥ ४२

अमरिदग्धाः परोहन्ति सूर्यदग्धास्तथैव च । राजदण्डहताैव ब्रह्म्षापहता हताः ॥ ४३
ब्रह्मस्वेन च पृष्ठानि अङ्गानि च युहुमृहुः । ब्रह्मस्वहरणं कुमै्रो यांति ह रोरवम्‌ ॥ ४४
न विषं विषमिद्याहुब्रह्यस्वं विषमुच्यते । विषमेकाकिनं हन्ति ब्रह्मस्वं पुज्रपोत्रकम्‌ ॥ ४९
लोहचूर्णं चाशमचर्णं विषं संजरयेननरः । ब्रह्मस्वं तरिषु लोकेषु कः पुमाञ्नरयिष्यति ॥ ४६
ब्रह्मस्वेन तु यत्सौख्यं देवस्वेन तु या रतिः । तद्धनं कुटनाक्ञाय भवलयात्मविनाश्चनम्‌ ॥ ४७
ब्रह्मसरं ब्रह्महत्या च दरिद्रस्य तु यद्धनम्‌ । गुरुमित्रहिरण्यं च स्वगेस्थमपि पीडयेत्‌ ॥ ४८
श्रोत्रियाय कुटीनाय दरिद्राय च वासव । संतुष्ाय विनीताय सवेस्वसहिताय च ॥ ५९
वेदाभ्यासतपोज्ञानेन्द्रियसंयमङ्राखिने । इंदशाय सुरश्रे यदत्तं हि तदक्षयम्‌ ॥ ५०

आमपात्रे यथा न्यस्तं क्षीरं दधि धतं मधु । भिनच्यपातं दौबेल्यान्न च पात्रं विनयति ॥ ५१
एवं गां च दिरण्यं च वस्मन्नं महीं तिटान्‌ । अविद्रान्मतिग्ह्णाति भस्मी भवति काषटवत्‌ ॥५२
यस्तडागं नवं कु्यात्पुराणं वाऽपि खानयेत्‌ । सर्व कुलं समुद्र स्वगैलोके महीयते ॥ ५३

वापीकूपतडागानि उद्यानप्रभवानि च । पुननीतानि संस्कारं ददते मोक्तिकं फलम्‌ ॥ ५४

निदाधकाटे पानीयं यस्य तिष्ठति वासव । स दुगेविषमं छृच्कर न कदाचिद वाप्तुयात्‌ ॥ ५५
[ स्थितं व्वा, (> # [> ©

एकाहं तु स्थितं तोयं पृथिव्यां देवसत्तम । खानि तारयेत्तस्य सप्त पूरवापराण्यपि ॥ ५६

दीपलोकभदानेन वपृष्मान्स भवेनरः । दक्षिणायाः प्रदानेन स्मृतिं मेधां च विन्दति ॥ ५७
कृत्वाऽपि पातकं कमं यो द्रादनुसंधिने । ब्राह्मणाय विशेषेण न स पापे छिप्यते ॥ ५८
भूमिगावस्तथा दाराः प्रसद्य प्रहता यदा । न निवेदयते यस्तु तमा हुव्रद्यघातकम्‌ ॥ ५९
[कते वेदिते च राज्ञा वै ब्रह्मणो मू्युपी डितः । न निचारयते यस्तु तमाहुब्रह्यधातकम्‌ | ॥६०
उपस्थिते पिवाहे च यज्ञे दाने च वासव । माहाचरति विघ्रं यः स मृता जायते कृमिः ॥ ६१

धनं फति दानेन जीवितं जीवरक्षणात्‌ 1 रूपमश्वयमाराग्यमहिसाफल्मश्चते ॥ ६२
फलमलारानात्पूजां स्वरमः सव्येन म्यते । प्रायोपवेक्षनाद्राञ्यं सवै सुखमश्चने ॥ ६३

सुखाल्यः शक दीक्षायां स॒गामी च तणाङानः । रूपी त्रिषवणस्नायी वायु पीत्वा क्रतुं रमेत्‌

----- ~---~-----~~~----+------~---->~.

#* धनुधिद्वान्तगंतः पाठः फ. पुस्तकस्थो ऽगरद्धश्च ।

-----+~---------~-+“*-----------~--------- ~~.

१क.ख.च. ज. इ. ज, फ. दानानाम ।२ज. फ. यातीह ।

१३१२ पहामनिश्रव्यासपणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

निलयसायी भवेदक्षः संध्यावेदजपान्वितः । अ्िंसया(ये)ति बै राञ्यं नाकपृष्रमनाशकम्‌८)६५
अभरभरवेशीं नियतं ब्रह्मखोके महीयते । रसानां प्रतिसंहारे पदन्पुत्रांथ विन्दति ॥ ६६
नाके चिरं स वसति उपवासी च यो भवेत्‌ । सततं भूमिशायी यः स रमेदीप्सितां गातिम्‌६७
वीरासनं वीरशयं वीरस्थानमुपासतः । अक्षयास्तस्य लोकाः स्युः सवेकामागमास्तथा ॥ ६८
उपवासं च दीक्षां च अभिषेकं च वासव । कृत्वा द्रादश्च वर्षाणि वीरस्थानाद्विशिष्यते ॥ ६९
पावनं चरते धर्मं खेटके महीपते । ब्हस्पतिमतं पुण्यं ये पठन्ति द्विजोत्तमाः ॥

तेषां चत्वारि वर्धन्ते आयुधिवा यशो बलम्‌ । ७०
नारद उवाच--
इतीनद्राय वृहस्पतिभरणीतं धरम॑शास्रकम्‌ । मह्यं भक्ताय संमोक्तं महेशेनासिलं नृप ॥ ७१

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवदे धमौख्यानं नाम तय ्तिक्लोऽध्यायः ॥ ३३ ॥
आदितः छोकानां समच्यङ्ञः- ३२४८४

अथ चतुन्निलोऽध्यायः ।

प्न, ~~~

नारद उवाच-
शनिपीडा कथं याति तन्मे वद सुरोत्तम । खन्युलाच्छ्रयते यद्र तेन जन्तुः परमुच्यते ॥ १
महादेव उवाच-
देवष छृणु वृत्तान्तं येन मुच्येत बन्धनात्‌ । ग्रहाणां ग्रहराजोऽयं सौरिः सर्ममदे्वरः॥ २
अयं तु देवविख्यातः कालरूपी महाग्रहः । जटिलो बहुरोमा च दानवानां भयंकरः ॥ ३
तस्याऽऽख्यानं च लोकेऽस्मिन्रथितं नास्ति वै परभो। मया गुप्ं विशेषेण नोक्तं हि कस्यचित्कदा
रघुवश्ेऽतिविख्यातो राजा दशरथः पुरा । चक्रवतीं महावीरः सप्तद्रीपाधिपोऽभवत्‌ ॥ ५
कृत्तिकान्ते शनि ज्ञात्वा दैव्न्पितो हि सः । रोहिणीं भेदयित्वा च शनिर्यास्यति सांमतम्‌६
शकटं मदमत्यग्रं स॒रासुरभयंकरम्‌ (१) । द्वादशाब्दं तु दुर्भिक्षं भविष्यति सुदारुणम्‌ ॥ ७ `
तच्छ्रत्वा स ततो वाक्यं मच्रिभिः सह पाथिवः। मच्रयामास किमिदं भयंकरमुपस्थितम्‌ ॥ ८
आकुलं च जगदृषटरा पौरजानपदादिकम्‌ । वुवन्ति सर्वतो टोका क्षय एष समागतः ॥ ९
देशाः सनगरग्रामा भयभीताः समन्ततः । पमरच्छ भयतो राजा वसिष्टमयुखान्दिजान्‌ ॥ १०
दश्चरथ उवाच--
संविधानं किमत्रासि त्रत मां हि द्विजोत्तमाः । ११
वसिष्र उवाच-
मराजाप्यमृक्षमिदं हमस्मिन्भनने कुतः भरना । अयं योगो ्यसाध्यस्तु ब्रह्महकरादिभिस्तथा।॥ १२
महादेव उवाच--
इति संचिन्तय मनसा साहसं परमं महत्‌ । समादाय धनुिव्यं दिव्यायुधसमन्वितमर्‌ ॥ १३
रथमारुह्य वेगेन गतो नक्षत्रमण्डलम्‌ । सपादयोजनं रक्षं सूर्यस्योपरि संस्थितम्‌ ॥ १४
रादहिणीपृष्ठमास्थाय राजा दशरथः पुरा । रथे तु काञ्चने दिव्ये मणिरत्नविभ्रषिते ।॥ १५

१क्ञ्‌, ख, नि क कर । यस्या" |

। ^ 2, शः “

२४ चतुखिोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३१३

हेसवणणहयेयुक्ते महकेतुसमुच्छरये । दीप्यमानो महारत्नैः किरीमुकुरोञ्ज्वरैः ॥ १६

षश्राज स तदाऽऽकाशचे द्वितीय इव भास्करः । आकणेपूरणचापे तु संहारा न्ययोजयत्‌ ॥ १७

संहाराल्ं शनि सुरासुरभयंकरम्‌ । हसित्वा तद्धयात्सौरिरिदं वचनमव्रवीत्‌ ॥ १८
शनिरुवाच-

पौरूषं तव राजेन्द्र परं रिपुभयंकरम्‌ । देवास॒रमनप्याश्च सिद्धविद्याधरोरगाः ॥ १९

मया विलोकिता राजन्भस्मसाच्च भवन्ति ते । तुष्टोऽदं तवर राजेन्द्र तेजसा पौरूषेण च ॥

वरे श्रूहि परदास्यामि मनसा यक्तिमिच्छसि ॥ २०
दशरथ उवाच--

रोहिणीं भेदयित्वा तु गन्तव्यं न कदाचन । सरितः सागरा यावद्यावन्द्रार्कमेदिनी ॥

याचितं तु मया सोरे नान्यमिच्छामि ते वरम्‌ ॥ २१

महदेव उवाच-
एवमस्तु निः भाह वरं दत्वा तु शाश्वतम्‌ । पुनरेवात्रवीतुष्टो वरं वरय सुव्रत ॥

प्राथेयामास हृष्टात्मा वरमन्यं शनेस्तदा ॥ २२
दकश्षरथ उवाच-

न भेन्तव्यं हि शकटं त्वया भास्करनन्दन । द्रादश्ाब्दं तु दुभिक्षं न कर्तव्यं कदाचन ॥ २३
कनिरुवाच-

द्रादश्षाब्दं त॒ दुर्भिक्षं न कदाचिद्ध विष्यति । कीतिरेषा त्वदीया च ेरोक्ये विचरिष्यति ॥२४
महादेव उवाच-

वरद्रयं तु समाप्य हृष्टरोमा च पाथिवः । रथोपरि धलुमक्त्वा भूत्वा चैव कृताञ्जखिः ॥ २५
ध्यात्वा सरसखतीं देवीं गणनाथं विनायकम्‌ । राजा दशरथः स्तोत्रं सोरेरिदमथात्रवीत्‌ ॥ २६

दशरथ उवाच--
नमः कृष्णाय नीलाय शितिकण्ठनिभाय च । नमः काराभिरूपाय कृतान्ताय च वं नमः| २७
नमो निर्मासदेहाय दी्ंहमश्रजटाय च । नमो विश्ञानेत्राय श्ुष्कोदरभयाङृते ॥ २८

नमः पुष्कलगात्राय स्थूलरोम्णे च वै नमः । नमो दीर्घाय शुष्काय कालदंष्र नमोऽस्तु ते ॥ २९
नमस्ते कोटराख्याय दुर्निरीक्ष्याय वै नमः । नमो घोराय रोद्राय भीषणाय करालिनि ॥ ३०

नमस्ते स्वेभक्षाय बलीगुख नमोऽस्तु ते 1 सुपुत्र नमस्तेऽस्तु भास्करेऽभयदाय च ॥ ३१

अधोदृष्टे नमस्तेऽस्तु संवतैक नमोऽस्तु ते । नमो मन्दगते तुभ्यं निस्िश्ञाय नमोञ्स्तुते॥ ३२
नित्यं [प्‌ नित्यं ग्ने

तपसा दग्धदेहाय नित्यं योगरताय च । नमो निदं श्चुधातौय अप्राय चवे नमः॥ ३३

हानचश्ुन॑मस्तेऽस्तु करयपात्मजसूनवरे। तुष्टो ददासि वै राज्यं रुष्टो हरसि तत्क्षणात्‌ ॥ ३४

देवासुरमनुष्याश्च सिद्धविद्याधरोरगाः । त्वया विलोकिताः सर्व नाञ्च यान्ति सम्रलतः ॥

प्रसादं कुर मे देव वरार्होऽदमुपागतः ॥ ३५
महादेव उवाच-

एवं स्तुतस्तदा सौरिग्रहराजो महावलः । अव्रवीच्च पुनवाक्यं हृष्ररोमा तु भास्करिः ॥ २३६
कानिरुवाच--

तुष्टोऽहं तव राजेन्द्र स्तवेनानेन सुव्रत । षरं ब्रहि प्रदास्यामि इच्छया रघुनन्दन ॥ ३७

१६५

१३१४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

दश्चरथ उवाच--
अद्यधश्ति ते सोरे पीडा कायौ न कस्यचित्‌ । देवासुरमनुष्याणां पट्ुपक्षिसरीखपाम्‌ ॥ ३८
दानिरुवाच-
श्रहन्तीति ग्रहाः स्वे वयं पीडाकराः स्मृताः । अदेयं याचितं राजन्किचिदुक्तं ददाम्यहम्‌।३९
त्वया पोक्तमिदं स्तोत्रं यः परिष्यति मानवः। एककारं द्विकाटं वा पीडायुक्तो भवेतक्षणात्‌ ॥
देवासुरमनुष्याणां सिद्धविद्याध्रक्षसाम्‌ । मत्यं ृत्युगतो दश्यां जन्मन्येव चतुथके ॥ ४१
यः पुनः श्रद्धया युक्तः श्ुचिभरेत्वा समाहितः । शमीपत्रैः समभ्यच्यं पतिमां खोहजां वुभाम्‌ ॥
माषौदनं तिटेमिभरं दद्ाल्योहं च दक्षिणाम्‌ । कृष्णां गां इषम वाऽपि यो वे दव्याद्विजातये ४३
मदिने तु विशेषेण स्तोत्रेणानेन पूजयेत्‌ । पूजयित्या जपेस्तो्रं भूत्वा चैव कृताज्ञरिः ॥ ४४
तस्य पीडां न चैवाहं करिष्यामि कदाचन । गोचरे जन्मलग्ने वा दश्षाखन्तदंशास च ॥ ४५

रक्षामि सततं तं च पीडां हत्वा ग्रहस्य च । अनेनैव विधानेन पीडामुक्तं जगद्धवेत्‌ ॥ ४६

एष युक्त्या मया दत्तो वरस्ते रघुनन्दन ॥ ४७
महादेव उवाच-

वरत्रयं तु संभाप्य राजा दज्रथस्तदा । मेने कृताथमात्मानं नमस्छृलय शनेशरम्‌ ॥ ४८

शनिना चाभ्यनुज्ञातो रथमारह्च वेगवान्‌ । स्वस्थानं गतवान्याजा पराप्तभ्रेयोऽभवत्तदा ।॥ ४९
य इमं प्रातरुत्थाय शनिवारे सवं पठेत्‌ । पठ्यमानमिदं स्तोजं श्रद्धया यः शृणोति च॑ ॥ ५.०
नरः स मुच्यते पापात्स्वगंखोके महीयते । [कराक्षा दश्षरथेनोक्तं शनेः स्तोत्रं [च |शारदम्‌।॥।५१
परमायुष्करं बस्य सवेषी डाविनाङशनम्‌ । कान्तिदं पुत्रदं चव ग्रहशान्तिकरं परम्‌ ॥ ५२

इददां नारित ोकेऽस्मिन्पावनं भुवि दुरभम्‌ । दद्धाख्ये नगरे रम्ये तत्र तीर्थ ह्यनुत्तमम्‌ ॥ ५३
श्रावणे मासि गन्तव्यं तस्मिस्तीथं ह्यनुत्तमे ! वसन्ति ब्राह्यणा यत्र इृद्धाख्यं च पुरं महत्‌ ॥ ५४

कनेः सरोवरं पुण्यं पथितं पापनाशनम्‌ । तत्र गत्वा नरश्रेष्ठ सानं चेव समाचरेत्‌ ॥ ५५
एपीडा विनर्यन्ति इत्येवं ब्रह्मणो [वचः] । चतुरशीतिसहस्चाणे तीथांनि ततर वे [ऋषे |।५६
नगरं दृद्धसंज्गं तु कथितं ब्रह्मस्ननवे । महेशेनेव रचितं तत्र तीर्थं तु वतेते] ॥ ५७

हृति श्री महापुततणे पाश्च उत्तरखण्ड उमागरतिनारदसंवादे दशरथङृतश्नेश्वरस्तोत्रं नाम चतुखिशोऽध्यायः ॥ ३४ ॥
आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः-- ३३५४१

~~~

अथ पश्च्चिदशोऽध्यायः ।

जन किक

नारद उवाच-
त्रिसूृशाख्यं त्तं ब्रूहि सर्वेश्वर पिशेषतः । यच्छरत्वा मुच्यते लोकः कर्मबन्धनतः क्षणात्‌ ॥ !
महदिव उवाच-
[+एतद्‌तरते परा) पूर्व व्यासाय च निरूपितम्‌ । कुमारेण तदा विद्रह्टीकानां हितकाम्यया॥२

* धनुश्विहान्तगैतः पाठः फ. पुस्तकस्य: । + धनुधिहान्तगंतः पाठः फ. पुस्तकस्थः ।

१क.ख. च. अ. क्च. ज. वदाभ्यहम्‌ २ख.च.ज. स्च. न. मम। ३ क. मांसौदनं । ख. च. न्च. न. माषरदानं।
४ फ. च । सवार्भाटन संप्राप्तो भविष्यति न संशयः । राः)

> 1 १ ।
# ५

। 1.3

९ ' श्चतिशोऽध्यायः | पश्रपुराणम्‌ । १३१९

तद हं संप्रवक्ष्यामि यथादृष्टं यथाश्रुतम्‌ । ] सर्वपापौघशमनं पहादुःखषिनाडानम्‌ ॥ ।
सृणु कृष्णावतारं त्वं(?) तिस्पृशाख्यं महाव्रतम्‌ । कामदं संस्मृतं विप्र विप्राणां चेव मोक्षदम्‌ ४
तिस्पृश्ञाख्यं व्रतं विप्र श्रणष्वर गदतो मम । परत्यक्षमचितस्तेन कलिका च केशवः ॥ ८
त्रिसपृशाकीतैन निलयं यः करोति महामुने । पुरथरणचीर्णेन सर्वपापक्षयो भवेत्‌ ॥ ६
तरिस्पृश्चानाममात्रेण क्षीयते नात्र संशयः । नाऽऽगभेनं पुराणाद्यनं मखेस्तीथकोटिभिः ॥ ७
बहु भिव्र॑तसंयैश्च पूजितेखिदरैरपि । मोक्नो भवति विपेन्द्र तरिस्पृशा न कृता यदि ॥ ८

भ क _ क श क

मोक्नारथे देवदेवेन पृू(ख)्टा वे वैष्णवी तिथेः । द्विजानां दुधिदं (दां) साक्षात्कलिकाठे विहोषतः

अनिग्रहचिद्दियाणां स्थिरत्वं मनसां न हि । विषयंविभरयुक्तानां ध्यानधारणवनजिनाम्‌ ॥ १०
कामभोगपरपक्तानां तरिस्पृा मोक्षदायिनी । पया चव पुरा प्राक्ता चतुवेक्जस्य सागरे ॥ ११
क्षीरोदे भरणतानां तु मध्यमाने तु चक्रिणा । तिस्पृशां ये करिष्यन्ति तिषयेरपि संयुताः ॥ १२
तेषामपि मया दत्ता मोक्षः संख्यापिवाजितः । कुरुष्व तां युनिश्रेष तिस्पृशा मोक्षद्रायिनी।। १३

बहुभिमुनिसंपेथ कृतेयं च महायुने । कार्मिके शु्कपक्षे तु त्रि्पृशा जायते यदि ॥ १४
सोमेन सोमजेनापि पापकारिष्िनारिनी । यस्यापुपोषणं रत्वा हत्यायुक्तपहेशितुः ॥ १५
हस्ताद्रह्यकपालं तु ततक्षणात्पतितं भवि । कलिकर्मषकरोय्योधेमुक्ता देवी नरिमागेगा ॥ २६

उपदेशान्माधवस्य तरिस्पृशासमुपोपणात्‌ । *दत्याऽ्ौ बाहुवीयस्य पूर्व जाता महामुने ॥ ७
गता भ्रगृपदेशेन तिस्पृश्ासयपोषणात्‌ । [+नीवापदेशाच्छक्रस्य हत्या नमूुचिसंभवा ॥ १८
विनष्टा मुनिमुख्येन्द्र तिस्पृशासमुपोषणात्‌ ]। शतायुधेन विपेन्द्र निहतो ब्राह्मणो वने ॥ १९
ब्रह्महत्या विनिमुक्त खिस्पृशासमुपोषणात्‌ । ब्रह्महत्या दिपापानि त्रिस्पृशासयुपोपणात्‌ ॥ २०
विरयं यान्ति चिपिन्द्र पापेष्वन्येषु का कथा । न प्रयागे न कायां तु गोमत्यां कृष्णसंनिधौ १
मोक्षो भवति विमेन्ध जिस्पृ्ञा यदि नो कृता । मरणा प्रयागे तु गोमत्यां कृष्णसंनिधो॥। २२
सलानमात्रेण गोमत्यां युक्तिर्भवति शाश्वती । ग्रहेऽपि जायते पुक्तिसिस्पृशासमपोाषणात्‌ ।॥ २३
विषये वतैमानस्य कामभोगान्वितस्य च । निद्रत्तविषयस्यापिं युक्तिः सांख्येन इङंभा ॥

$~

तस्मात्कुरुष्व पिपर तरिस्पृशां मोक्षदायिनीम्‌ ॥ २४
नारद उवाच -

कीदशं तत्सरभ्रेषएठ त्िस्पृशाख्यं महाव्रतम्‌ । पुक्तिदं यद्विजातीनां तया परोक्तं ममाधुना ॥ २५
महदेव उवाच-

जाहव्यं सा पुरा विप जिस्पृशा माधवेन तु । प्राचीसरस्रतीतीरे कथिता त्वनकम्पयां ॥ २६

* संधिराषः। + धनुधिहान्तगतः पाठः क. ख. च. ज. च्च. ज. ड. पुस्तकस्थः । * एतच्छलेोकस्याने
फ. पुस्तकरेऽग्र किल्ितो ब्रन्थ उपलम्यते-काटशी स्ि्पुशा प्रोक्ता चि्शा द्वादशी वद । मन्ञानां मुक्तेदा
भोक्ता ल्नीरूदाणां विशेषतः । अतस्त्वं त्रिस्पृशाऽऽगःग्राहि तरतं परममुत्तमम्‌ । विज्ञानदं सदा पुण्यं [ पवित्रे ] पारमार्थकम्‌ ।
कल्याण जननं स्यो धमेकामाथेमोक्षदम्‌ । जीवनं विष्णुभक्तानां व्राह्मणानां विशेषतः । बृद्राणां च हि सर्वेषां पावनं श्रुतिषु
स्मृतम्‌ । एतद्वेदसमं पृण्वमेनल्यौराणिकं विदुः । एतद्रद्म च यद्पुण्यं सर्वकामाथंदायकम्‌ । अतो ब्रूहि विशेषेण त्रिस्प-
शाख्यं नरोत्तम ।

~~~
-------------~---- ~~~

१फ़ ति नान्यथा । गृ २ फ. श्या। कलिकल्मप्रपापानां रायश्च मदरामुने । नरव्रान्ति तत्क्षणादेव निस्युशाख्यत्रते
कृते । दति उाक्यं तः! श्रत्वा जहवी पापहारिणी । उव्राचेदं ततो वायं हृषीकेदा तदा मुने । कलिकाले ।

१३९१६ महामुनिभ्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

जाहव्युवाच --
कलिकल्मपकोव्योयत्रह्महत्यादिकयुताः । कलिकाले हृषीकेश्च सानं इूरमन्ति मजे ॥ २७
तेषां पापरातेदषिदंहं मे कटुरषीकृतम्‌ । कथं यास्यति मे देव पातकं गरुडध्वज ॥ २८

प्राचीमापव उवाच-
कथयामि न संदेहो मा पुत्रि रोदनं कुरु । श्यामो वरस्तु मे स्थानं प्राचीदेवी ममाग्रतः ॥ २९
वहते ब्रह्यतनया श्षटराऽग्रे च स॒रेग्वरि । स्नानं कुरुष्व नित्यं त्वमत्र पता भविष्या ॥ ३9
यत्र ब्रह्मसुता भराची तत्राहं नात्र संशयः । तीथकोरिशरतैयुक्तः सुरैः सह वसाम्यहम्‌ ॥ ३?
पनितं मसिमियं स्थानं हलयाकोरिषिनाङनम्‌ । संतुषेन मया दत्तं यस्मात्माणाधिकाऽसि मे ३२

तीथैकोटिसहस्ाणि नित्यं तिष्ठति जाहवि । भराचीसरस्वतीतोये सवेदोव ममाऽऽङ्ञया ॥ ३३

ब्रह्मवधात्स॒रापानाद्रोवधादु षटीवधात्‌ । ब्रह्मदेवस्वहरणान्मातापित्रोस्त्वपूजनात्‌ ॥ ३४

विक्रयणादुरुद्रोहाद भक्ष्यस्य च भक्षणात्‌ । सवेपापस्य करणात्माची ब्रह्मस॒ता गुने ॥ ३५

व्यपोहयति पापानि सकृत्स्रानेन मेऽग्रतः । कुरु लानं सरिच्छऱे विपापा त्वं भविष्यसि ॥३६
जाहव्युवाच--

नाह शक्रोमि देवेश आगन्त नित्यमेव हि । तत्तीर्थं दूरतरं च तत्र गन्तुं न पार्यते ॥

कथं नर्यन्ति पापानि कथयस्वेह माधव ॥ ३७

प्राचीपाधव उवाच--
न शक्रोषि यदा गन्तुं नियमेव हि जाहवि । तदाऽन्यत्संभरवक्ष्यामि यस्मान्मत्पादसंभवा ॥ १८
सरखत्यधिका या च तीथकोटिशताधिका । मखकोव्यधिक। वाऽपि वतदानाधिका च या॥१९
जपरोमाधिका या च चतुरगफलयदा । सांख्ययोगाधिका या च भिस्पृशा क्रियतां जुभे ॥ ४०
यस्मिन्मासे समायाति सिता च यदि वाऽसिता। कतैव्या सा सरिच््ठे कृते(त्वा) पापात्ममुच्यसे
जाहव्युवाच--
कीदशी तिस्पृश्षा देव ममाऽऽचक्ष्व च माधव } इंटशो महिमा यस्यास्त्वया भोक्तो ममाधुना ४२
द्कम्येकादरी भद्रा दिनैकस्मिन्यदा भवेत्‌ । त्रिस्पृशा सा मतरेदेव अन्यथा वद मे पभो ॥ ४२
कृष्ण उवाच--
आसुरी त्िस्पृशा देवि या त्वया परिकीतिता । बजेनीया प्रयत्नेन द्रसिदहीनो यथा पतिः ॥४४
असुराणां तु सा भोक्ता आयुवैखविवधिनी । वभनीया भयत्नेन यथा नारी रनस्वखा ॥ ४५
[+यथा रजस्वलासङ्गदष्यन्ते ज्ञानवतिनः । तयेव दशर्मायुक्तं मदिनं दूषितं नणाम्‌ ॥ ४६
हत्यायुतशतं हन्ति तिस्पृशा समुपोषिता] । एकादशी द्वादशी च रात्रिशेषे जयोदक्षी ।॥ ४७
त्रिस्पृश्ा सा तु विञेया दश्षमीसहिता न दि । कृत्वाऽपराधं मुच्येत प्रायथितेत्रतैर्मरः ॥ ४८
द हामीवेधजं दोषे न क्षमामि सुरापगे । भक्तं हाखाहटं तेन स्व(ख)विष्ठाभक्षणं तम्‌ ॥ ४९

+ धनुचिहान्तगंतग्रन्थस्याने फ. पुस्तकरेऽग्रे लिखितो ग्रन्थ उपरभ्यते-- स्वजाति च परियञ्य ये गता अधमजा-
तिषु। ते वै याज्या विशेषेण दशभीयुक्तमदिनम्‌ । मदनं दशमीयुक्तं ये कुवन्ति नराधमाः । त्र अरह्यादिभिः पाचैङप्यन्ते
नात्र संशयः । गोदा चक्रवतिन दिनं च दशचर्मायुतम्‌ । तस्मात्तद्रै विदोषेण नैव कतु तमति । मत्प्रसादाविदीनानां

तरिस्प्रदा जातिजाहवी }

१ फ. प्राचीम.धव उवाच । २ फ. न दुग्धं मद्येन संयुतम्‌ । अ" । ३ फ. या मक्तिदातु सदा स्ता ङ ।

१८

६९ पश्चत्निशोऽध्यायः पर्रपुराणम्‌ । १३१७

दक्षमीमिभितं येन ृतमेकाद शीव्रतम्‌ । इति मत्वा न कतेव्यं मदहिनं दशमीयुतम्‌ ॥ ५०
जन्मकोरिकरृतं पुण्यं संतानं याति संक्षयम्‌ । पातयेत्स्वकुलं स्वगाज्यते रोरवादिकम्‌ ॥ ५१
स्वदेहं श्षोधयित्वा तु कतैव्यो मम वासरः । वृद्धौ त्याज्या विना वेधाच्छरवणादिषु संयुता॥५२
जन्मपुण्यं क्षयं याति एकादश्युपवासिनाम्‌ । संवृद्धो तु विरोषेण संदेहे समुपस्थिते ॥

ममाऽऽङ्ञया च कर्तव्या द्वादशी बह्मा मम ॥ ५१
जाहव्युवाच--

करिष्येऽहं जगन्नाथ तिस्पृशां वचनात्तव । स्ैपापविनि्ुक्ता भविष्यामि तबाऽऽङ्गया ॥ ५४
कृष्ण उवाच--

स्वस्थानं गच्छमभद्रंतेन भीः काया कदाचन । तव देवि सरिच्षठे न पापं संक्रमिष्यति।॥ ५५

खात्वा सरस्वतीतोये शच॑यित्वा च माधवम्‌ । पणमन्ति जगस्नायं ते यान्ति परमां गतिम्‌ ५६
जाहव्युवाच--

विधानं च्रहि मे ब्रह्मन्स(देव स)वेस्वेन करोम्यहम्‌ प्रसादयामि देवेशं दामोदरमनामयम्‌ ५५७
प्राचीमाधव उवाच-

शुणु देवि परवक्ष्यामि तिसपृशाया विधानकम्‌ । यच्छत्वाऽपि सरिच्छरठ पुच्यते पातकैनेरः ॥५८

पलेन च पठार्थन तदर्धेनापि वाऽऽपगे । प्रतिमा मम सोवणीं काय विभवसारतः ॥ ५९

पातं ताम्रमयं कार्यं तिस्तु परिपूरितम्‌ । सनं तु घटं शुभं पश्चरत्नसमन्वितम्‌ ॥ ६१

वेष्टितं पुष्पमाराभिः कपूरादिस॒वासितम्‌ । न्यसेदामोदरं पश्रात्छापयित्वा बिरिप्य च ॥ ६१

परिधानं ततः कार्यं पुराणेः समृंदीरितैः । पुष्पैः कालोच्छैः श्ुभैस्तुलसपीपत्रकोमरैः ॥ ६२

छत्रं तु विष्णवे दश्यात्पादुकाभ्यां सुसंयुतम्‌ । नेवेद्यानि मनोन्नानि फलानि सुबहून्यपि ।॥ ६३

उपवीतं तु दातव्यं सोत्तरीयं नवं दृढम्‌ । वैणवं दापयेदण्डं सरूपं सोन्नतं द्रुभम्‌ ॥ ६४
क र # दायति काटि

दामोदराय वे पादो जानुनी माधवाय च । गुह्यं कामपरदायेति कारिं बामनमूतेये ॥ ६५

पद्मनाभाय नामि तु जठरं विश्वप्रतेये । हृदयं ज्ञानगम्याय कण्ठं वैकुण्ठगामिने ॥ ६६

सहस्चबाहे बाहू चकुषी योगरूपिणे । [+ सदखश्षीषा रिरसि सोदकं माधवाय च ॥] ६७
संपूञ्य विधिवद्धक्त्या दश्यादर््यं विधानतः । श्रुभ्रेण नालिकेरेण शङ्खोपरिस्थितेन हि ॥ ६८
सूत्रेण वेष्टितेनैव हस्तयो रुभयोरपि । स्मृतो हरसि पापानि यदि निलयं जनादन ॥ ६९
दुःसम निमित्तानि मनसा दुत्रिचिन्तितम्‌ । नारकं तु भयं देव भयं दुगतिसंभवम्‌ ॥ ७०
यन्मम स्यान्महादेव रेहिकं पारलौकिकम्‌ । तेन देवेश मां रक्ष शृदाणार्ध्ये नमोऽस्तु ते ॥ ७९१

सदा भक्तिमेमेवास्तु दामोदर तवोपरि । धूपं दीपं च नेवेयं ङ्यांीराजनं ततः ॥ ७२
भिरोपरि सरिच्छ्रेष्ठे ्रामयदवारिजं हरेः । कृत्वा विधानमेतद्धि पूजयेत्सद्ररं ततः ॥ ७३
दवाद्रख्ाणि शु्राणि सोष्णीषं चैव कञ्चुकम्‌ । उपानहौ तु च्छत्रं तु पुद्रिकां च कमण्डलुम्‌ ७४
भोजनं यैव ताम्बृटं सप्तधान्यं च दक्षिणाम्‌ । गुरु संपृज्य देवेशं कुयौजलागरणं हेरे; ॥ ७९

+ धनुशिद्ान्तर्गतः पाठः फ. पुस्तकस्य: ।

१ फ. कर्तव्यं मदिनं भक्तितःपरेः । जाः 1 २ ड. दीक्षितैः । ३ ख. च. ज. च.ज.ट्दम्‌ । क. स.च.ज.
स. ज. ते । कृपादष्टिः सदैवस्तु दामोदर ममोपरि । ५ ड. मुनिश्रेष्ट । ६ च "येद्धरिमन्दिरे । कृ ।

१३१८ पहापनिश्रीव्यासपणीत- [ १ उत्तरखण्डे

गीतनृत्यसमायुक्तमुपचारसमन्वितम्‌ । ततो निश्ञान्ते देवाय दरा चाय विधानतः ॥
सानादिकां क्रियां कृत्वा भज्ञायाद्राह्मणंः सह ॥ ७६,
[ महादेव उवाच--
्विजैतज्जिष्यृश्ाख्यानमद्धतं रोमहर्षणम्‌ । शरुत्वा तु लभते पुण्यं गङ्गाती्फलं रमेत्‌ ॥ ७७
अश्वमेधसहस्राभे गाजपेयश्षतालने च । ततफरं समवामाति तिस्पृशसयुपाषगात्‌ ॥ ७८
पितपक्षो मातपक्षस्तथा चैवान्यपक्षकः । तैः सवः सह सथक्तो विष्णुलोके महीयते ।॥ ७९
तीथकोटिष यदपुण्यं क्षेच्रकोटिषु यत्फटम्‌ । तत्फरं समवाम्रोति िस्पृशासमुपाषणात्‌ ॥ ८०
ब्राह्मणा येऽपि ङुवन्ति क्षजियाः कृष्णमानसाः | वेश्या वा श्रना वाऽपि ये तथा चान्यजातयः
ते सरवे यरक्तिमायानिति युपर त्यक्त्वा द्विजोत्तम । मच्राणां पत्रराजीऽयं दशाक्षर इति स्मृतः॥८२
व्रतानां च तथा चेषा येन वे भिस्पृश्चा कृता । ब्रह्मणा च कृता पूतं पश्चाज्नानपिभिः कृता ॥
अन्येषां का कथा वत्स भिस्पृश्चा मुक्तिदायिनी ॥ ८३
इति श्रीमहापुराणे पराद्य उत्तरखण्ड उमापतिनःरदमवदे तिस्पृराख्यानं नाम पशर््विशोऽध्यायः।॥ ३५ ॥]
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः- ३३६२४

~~~

अथ षट्चिशोऽध्य,यः ।

नारद उवाच--

+ एकादहयपवासस्य एकभक्तस्य वे पुनः । नक्तस्य च विशेषेण फं प्रहि महेश्वर ॥ १
महादेव उवाच-

हेमन्ते चेर सेप्राप्ने मासे मागंशिरे तथा । शुद्धपनते यदा पाथ उ(ब्रह्मनु)पोष्येकादशी तथा(दा)

दशम्यां चेव नक्तं च शुचिषप्मांथ टढव्रतः(?) । प्रभातसमये पप्ने नियमं त्वा चतस्य च ॥ ई

ध्यावे तु तथा पाथे(विभ) खानं छवि समाचरेत्‌ । देषु त्वधमं सानं वापीकूपेषु मध्यमम्‌ 9

# धनुधिद्वान्तगेतग्रन्थक्याने ड. पुत्तकरऽग्रे लिखितो ग्रन्थ उपभ्यते--
अनेन विधिना व्रह्मचिस्परचासंभवं व्रतम्‌ । यः करोति नगो भक्त्या राण वक्ष्यामि तत्फलम्‌ ।॥ १॥।
ग द्रावरगाहने वषं वत्कोटिभिः फलम्‌ । तत्फलं समवाप्रोति त्रिस्परात्रतकृन्नरः ।॥ २॥
तत्फलं तु कुदक्षेतर सूवग्रहणकोटिभिः । देमभारस(शतेदातेत्रै(द तेति) स्पृशाकरणेन तत्‌ ॥ ३ ॥
पापकोटिसदखाणि ह्या कोटिदातानि च । एकेनवोपवासेन वासेन भिस्यमाक्रते (2) ।। ४ ॥
िस्प्रशाया व्रतायस्तु आगतानां गतप्रदः । गतिमिच्छन्त विप्र महन्पापङतानि च ॥ ५॥
स्वये कृष्णेन काथितं पाराय ममाग्रतः । प्रकारायति यश्चेदं लिखित्वा बैष्णवाद्धिजे ।। ६ ॥
पापैवरग्रथितस्यापि तस्य मुक्तिर्भविष्यति । पुण्यैरवाप्यते विद्रान्मन्वन्तरशतेरपि ॥ ७ ॥
तष्ण्रिस्प्रु)शा दृलंना लोके प्राप्यते नैव मानवैः । कल पैतृस्प्रताह्ृव्धान्न कुर्वन्ति नराधमाः ॥ < ॥
तेषां जन्मफटं चव जीवितं वरिमरं भवेत्‌ । प्रेतत्वं तैः समुत्तीर्ण विना श्रादधर्विना सुतः ॥ ९॥।
कृत्वा यैचखिस्पशां व्िद्रान्सकन्प्राप्य कले य॒मे ।॥ १०॥
इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्ड उमापतिनारदसवादे चिस्पृश्चामादात्म्यं नामाध्यायः ।।

+ अयमरिमध्राध्यायो बहुषु पुस्तकेषु नोपलभ्यतेऽरसवद्वश्च ।

क~

ज अ -------------~

१क.ख.च.ज. ष. ज. फ. युक्तं तया शाच्रसः। २ ज. जोऽ्थ यथा स्याद्भादशाक्षरः । त्र ।

>.
{ “ ५
| । ‰ $

„ #श

ज [१ ५। ॥ ॥
#)

॥ ५
ऋ

६१ षटू्विशोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १२३१९

उत्तमं पुष्करे सानं न्यां चेवोत्तमोचमम्‌ । तस्यां तु(स्मा्त) पाण्ड[बाड शष्ठ नवां सानं
समाचरेत्‌ ॥ ९
[+कोधलोभौ परित्यज्य मिथ्यावादं तथैव च । धर्मनिन्दां पकुर्न्ति तेषां सङ्गं च वर्जयेत्‌] ६
वजेयेत्तदिने पाथ[विप] निद्रां चैव तु मैथुनम्‌ । धर्मवाक्यविवादेन तादिनं विनयेत्सदा ॥ ` ७
केशवं पूजयित्वा तु नैवेयं भक्तवत्सलः । गन्धमाल्यं तथा दीपं धूपं चैव तु दापयेत्‌ ॥ ८
यथा संपूजितो देवः कृष्णो देवकिनन्दनः । संतारयति दातारं द्वादश्युभयतस्तथा ॥ ९
यथा शुद्धा तथा कृष्णा विभेदं नेव कारयेत्‌ । संतारयति दातारं दश्च पूर्वान्दश्ञापरान्‌ ॥ १०
वाराणस्यां यथा पाथ[विप] षिवषसदस्रकैः[?] । एकादश्युपवासस्य कलां नार्हति षोडशीम्‌

कुरत यज्ञदानं सोमपवंसहस्तकेः । एकादशयुपवासस्य कटां नार्दति षोडशीम्‌ ॥ १२
वेपृतेयानि दानानि लकषेकेन च यत्फलम्‌ । एकादश्युपवासस्य कशां नाईति षोडशीम्‌ ॥ १३
कुरते च यदानं ग्रहणे चनद्रसूयेयोः । एकाद्युपत्रासस्य कलां नार्हति षोडशीम्‌ ॥ १४
भभासक्त्रे यदानं सोमपवसहस्चकैः । एकादश्युपवासस्य कलां नादीति षोडशीम्‌ ॥ १५

यतिलकषे गृहे यस्य[च] भक्ते चेव दिने दिने । एकाद्द्युपवासस्य कलां नार्हति पोडशीम्‌॥ १६
केदारे छुदकं पीत्वा पुनजन्म न विद्यते । एकाद्र्युपतरासस्य कलां नाति षोदशीम्‌ ॥ १७

एतद्‌ व्रतसमं पुण्यं न भृतं न भविष्यति । गोसहस्रेण यत्पुण्यं बेदबेदाङ्गपारग ॥ १८
तस्माच्छतगुणं पुण्यं निलयं ब्राह्मणपूजके । तस्माद शगुणं पण्यं बह्मचारिसदसखे ॥ १९
(भतरह्मचारिसदस्स्य वानमस्ये ततोऽधिकम्‌] । वानमस्थसहसरेण भूमिदानं ततोऽधिकम्‌ ॥ २०
भूमेदं शयुणा कन्या सवीभरणभरूषिता । कन्यादश्चगुणा विद्या पृथिव्यां चैव नारद ।॥ ` २१

विद्यादशगुणं चान्नंयो ददाति भुञ्ञते । अन्नदानात्परं दानं न भूतं न भविष्यति ॥ २२
तषि मयान्ति भो तिप स्वगस्थाः पितृदेवताः । अन्नदानात्परं(रो) यङ्गं(्ञो) गोमेधं चा(धशा).

पि पाण्ड(वाड)व ॥ २३
गोमेधादशगुणं पुण्यमश्वमेधे कृते सति । नरमेधन यज्ञेन अश्मेधसहस्रकम्‌ ॥ २४
नरमेधशतेनेव केदारे चैव नारद । केदारे चोदकं पीत्वा पनर्जन्म न बिद्यते ॥ २९
तस्य देहे त्रयो देवरा ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः । तस्य तुर्य भवेद्वदरन्ेकादश्युपवासकरत्‌ ॥ २६

तत्पुण्यं च भवेत्तस्य यत्सुरैरपि दुलभम्‌ । तस्य तचाभजं पुण्यं कृते वे नक्तभोजने ॥ २७
नक्तस्याधं भवेद्धद्रनेकमुक्ते तु वे कृते । एकभक्तेन नक्तनोपवासेन तथैव च ॥ २८

तत्पुण्यं छमते विप्र रात्रौ जागरणे कृते । ते नराः पुण्यकर्माणः कुतरन्येकाद्‌ शीव्रतम्‌ ।॥ २९
एकादश्युपवासस्य पुण्यसंरूया न विद्यते । [†य(त)स्माच पाण्ड(वाड)वश्रष् कुर्यादेकादशीव्रतम्‌
एतत्ते कथितं विद्रन्यद्रोप्यं व्रतमुत्तमम्‌ | । पुण्यसंख्यां न जानामि कि त्वं पृच्छामि नारद ॥ ३१

नारद उवाच-
उत्पन्ना च कथं देव कथं पुण्याधिका शुभा । कथं पण्या पवित्राणां कथं देव तव पिया ॥ ३२
भगवानुबाच-
रवं कृतयुगे ब्रह्मन्मरु(न्मुर)नामेति दानवः । अल्यद्धतो महारौद्रः सर्षदेवभय॑करः ॥ ३३

+ धनुक्चिहान्तगतः पाठे ठ. फ. पुस्तकस्थः । * धनुधिहान्तगंतः पाटः फ. पुस्तकस्थः । † धनुखिहान्तगेतः पाठः
फ. पुस्तकस्य: ।

१३२० महागुनिशभरीग्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

इन्द्रोऽपि निजितस्तेन सरवे देवास्तथा वृप(युने) । महासरेण तेनेव भृत्युना च दुरात्मना ॥ ३४
देवता निजिताः सवौ अत्युग्रेणेव पाण्ड(वाड)व । स्वगौनिराकृता देवा विचरन्ति महीतले ३५

सश्चङ्का भयभीतश्च मता यत्र पुरंदरः । इन्द्रेण कथितं सवंमीश्वरस्य च नारद ॥ ३६
इन्द्र उवाच-

स्वर्गलोकात्परिभ्रष्टा मन्ति च महीतले । मृत्युलोके स्थिता देवा न शोभन्ति महेश्वर ॥ ३७

उपायं श्रहि मे देव विबुधानां तु का गतिः॥ ३८
महदिव उवाच-

गच्छ गच्छ सुरभेष्ठ यत्राऽऽस्ते गरुडध्वजः । शरणागतदीनातंपरिज्ाणपरायणः ॥ ३९
महादेव उवाच-

$ृ्षरोक्तं समाकर्यं गतो देवं सुरेश्वरः । जिदशाथैव तत्रैव संमाप्नाश्च धनंजय (पिपुंगव) | ४०

तत्रैव तं जगन्नाथं प्रत्य॒चे च जनादेनम्‌ । जलमध्ये महाभाग मन्दिरि जगतां पतिम्‌ ॥ ४?
इन्द्र उवाच-

नमस्ते देव देवेश महासुरविमदंन । शरणं त्वं देवदेव दानवानां क्षयकर ॥ ४२

बिदश्षास्त्वागताः सर्वे भयार्ताः पुरूषोत्तम । र्षास्मान्पुण्डरीकाक्ष त्वं गतिः सव॑दा च नः॥४३
त्वं माता सवैदेवानां त्वमेव जगतां पिता । त्वं खष्टिस्त्वं सयुत्पत्तिस्त्वं च संहारकारकः | ४४
त्वं खाहा त्वं स्वधा चैव त्वं वषट्कार एव च । ओंकारो देवदेवश्च त्वमेव गरुडध्वज ॥ ४५
त्वं सिवस्त्वं च ब्रह्मा त्वं विष्णुशैव च चन्द्रमाः । हुताशनस्त्वं देवेश वायुराकाशमेव च ॥ ४६
न च त्वत्तः परं किचित्रेरोक्यं सचराचरम्‌ । स्थावरं जङ्गमं चैव त्वयि चैव पतिष्टितम्‌ ॥ ४७
इच्छन्ति बै वचस्तुभ्य॑(स्त्वत्तो) भयभीतश्च देवताः। दानवैनिजिताः सव स्वगभ्रष्टाः कृताः प्रभो

रक्ष मां देषदेवेश शरणागतवत्सल ॥ ४८
महादेव उवाच--

इन्द्रस्य वचनं श्रत्वा भगवानिदमत्रवीत्‌ ॥ ४९
कृष्ण उवाच-

कीटज्ञो दानवः शक्र किंनामा कीदशं बलम्‌ । कि स्थानं को वरस्तस्य प्रहि सलं पुरंदर ॥५०
इन्द्र उवाच-

पूवमेव महाबाहो ब्रह्मव॑शसयुद्धवः । तालजङ्येति विख्यातो युग्रोऽपि महासरः ॥ ५१

तस्य पुत्रो हि विख्यातो मरु(मुर)नामेति दानवः । महाबलो महावीर्यो ब्ह्मवंशसमुद्धवः ॥ ५२
पुरी चन्द्रवती नास्ता तत्र स्थाने वसत्यसौ । देवता निजिताः सर्वाः स्वर्गात्तिन निराकृताः॥५३
अन्य इन्द्रः कृतस्तेन देव न्यो हुताशनः । रविचन्द्रौ कृतौ चान्यौ प्रहनक्षत्रसंयुतौ ।॥ ५४
सर्वं चान्यत्करृतं तेन सलयं सत्यं जनार्दन । देवलोकः कृतश्चान्यः पूर्वस्थानविवभितः ॥ ५९
महादेव उवाच-
तस्य तद्वचनं श्त्वा कोपान्तस्थो जगत्पतिः । निहन्म्यहम(न्पीत्युक्त्राऽ)मुं दैत्यं देवलोक-
भर्यकरम्‌ ॥ ५६
निदः सहितो देवो गतश्वनद्रवतीपुरीम्‌ । चठ देवैः समायातो गर्जमानो महासरः ॥ ५७
असेख्यातसहसैशच स च प्रहरणे्युधि । हन्यमानास्तु बै देवा असुरश्च भयकरः ॥ ५८

३६ षटूत्रिशोऽध्याय | पद्मपराणम्‌ । १३२१

तत्रस्था देवताः सव गताश्रैव दिशो दश्च । हरिनिरीक्षितस्तेन तिष्र तिष्टेति चात्रवीत्‌ ॥

चक्रं निरीक्षयामास क्रोधसंरक्तलोचनः ॥ ५९
हरिरुवाच--

हे दानव दुराचार मम बादूनि(ननि)रीक्षय । ततस्ते संमुग्वाः सव घोररूपा दानवाः ॥

चक्रं मुमोच भगवान्दैलेन्दरस्य बरं प्रति ॥ ६०
महादेव उवाच--

ते छिन्न्षिरसः स्वे पतिता देलयपुंगवाः । एकोऽयं दानवस्तत्र योधयामास विष्णुना ॥ &?

अच्नच्छेदः कृतस्तेन निजितो मधुमृदनः । निजिते देवदेवेश वाद्ुयुद्धं तु याचितम्‌ ।॥ ६२

बाहुबन्धः कृतस्तेन दिव्यं वपसदश्चकम्‌ । विष्णुचिन्तापरपनरःस्तु नष्टाः सर्वे दिवाकसः ॥ ६३

हा हेतु(ति) करणे कृत्वा ऽ(चोक्ल्वाऽ)युरमेन्ये च वाडव ॥ ६४

विष्णुश्च जासितस्तेन गनो वदरिकाश्रमम्‌ । गुहा सिहावती नाम तत्र सुपो जनादनः ॥ ६९

योजनाद्रादश्ञान्मध्ये द्ारमेकं तु वाडव । तत्र भसु देवेश भयभीतो जनादेनः ॥ ६६

दानवः पृषतो लभ्नः प्रविष्टो महतीं गुह्यम्‌ । प्रसुप्रै च हरि दृष्टा दानबेन्द्रेण भाषितम्‌ | ६७
दे उवाच--

भृशं मया हरिरषटः प्रस्त संकटे कथम्‌ । नयेऽदं च न संदेहो ह्सुराणां क्षयंकरम्‌ ॥ ६८

महदेव उवाच--
निर्गता कन्यक्रा चैका हरेः शरीरतस्तदा । रूप(तेज)स्विनी चस) सौभाग्या दिव्यपरहरणायुधा
विद्यत्तेनःसमाक्रान्ता मदहावल्पराक्रमा । मोहितो दानवस्तत्र मरुनो(युरना)मेति नारद ॥ ७०
कृतो वधस्तदा तेन(तस्य) दानवेन्द्रस्य पाथि(लाड)व । सा कन्या युध्यते तेन कोपेनोञ्ज्वललोचना
तस्याः कोपेन भो विद्रन्भस्मीभ्रतः स दानवः । निहतो दानवस्तत्र सवान्धवपरिग्रहः ॥ ७२

निहते दानवे तत्र ततो देवो द्यबुध्यत । पतितं दानवं दृष्ट्रा देवो विस्मयमागतः ॥ ७३
विष्ण्रुवाच---

केनायं निहतो दैत्यो मम वैरी महावलः । अद्धतं च कृतं कमे मम विस्मयकारकम्‌ ॥

न च देवो न गन्धवेस्तत्समो नास्ति दानवः ॥ ७४
महादेव उवाच--

विस्मयो हि हरेजौतस्तत्रोवाचाशषरीरिणी ॥ ७५

आक्राशवागुवाच-- ।

मया च निहतो दैलयो देवास॒रभयंकरः । येन सर्व सरा जित्वा स्वगादेव निवारिताः ॥ ७६
] हरिं # _ (~ श _ क (| रो

्रसुप्ं च हरिं दष्टा दानवस्ततर चाऽऽगनः । संहरिष्यामि तररोक्यं त्वत्कृते च जनादेन ।॥ ७७

महादेव उवाच--

तस्यास्तद्रचनं शरुत्वा विष्णुवरंचनमत्रवीत्‌ । ७८
विष्णुरुवाच--

उपकारः कृतः केन मम कारुण्यमिच्छता । निहतो दानवो दुरो देवास॒रभयंकरः ॥

अहं च निर्जितो येन कयं सोऽपि निपातितः ॥ ७९

१६६

१३२२ महापुनिश्रीन्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे~
महादेव उवाच--

विष्णोस्तदर चनं शरुत्वा कन्या वचनमव्रवीत्‌ । ८०
कन्योवाच--

अहमेकादशी विष्णो सरव॑शतुक्षयंकरी । क्षीयमाणे हरि दृष्ट्रा मसुप्े च जनादेनम्‌ ॥ ८१

त्रिषु छोकेषु भयद्‌मव्ययं दानवं ततः । मया कुपितया विष्णो दानवश्च निपातितः ।॥ ८२
श्रीभगवानुवाच--

वरं वरय भद्रं ते यत्ते मनसि वतैते । तत्स्थं संपदास्यामि य(चितं मम चानपे ॥ ८३
एकादश्युवाच-

मम दि(मदिःवसो महापुण्यः संतरपुण्येषु पठयते । अतो मदिवसे प्राप्न उपवरासं करोति यः ८४

सोऽश्वमेधसमं पुण्यं भविष्यति (माप्स्यव्येव) जनादन । एकभक्तेन नक्तेनोपवासेन विशेषतः ॥
त © ^ त [क 9 र्य ~ {~

[श्ये कुषेन नरश्रषठास्ते वै यान्ति त्वदाल्ये । राजौ जागरणं कार्य मम स्वामिनिविशेषतः] ८६

प्रहरे प्रहरे पुण्या पवित्रा पापनारिनी । एवंविधं मम व्रतं ये कषैन्ति नरोत्तमाः ॥ ८७

ते वे विष्णपदं यान्ति द्युपवासे कृते नराः । पुष्पदीषैस्तथा ध्रे्भक्तिमावसमन्वितः ॥ ८८

करोति जागरं रात्रो निप्यापो जायते नरः । ददामि वैष्णवं रोकं कलाकोरिशतानि च ॥

गभेवासं न यास्यन्ति तादशी कुरु मे(मां) पभो । ८९
श्रीभगवानुवाच-

य्या वाञ्छितं भद्रे तत्सव च भविष्यति । धर्मकामाथमोक्षा्च भविष्यन्ति न संशयः ॥ ९०
, महादेव उवाच-
एकाद्‌सी अहोरात्रं दशी घटिकाऽपि चेत्‌ । सा तिथिः परिहतंव्या हपोष्या द्रादशी शुभा९१
एकादशी तु संपणा द्वादशी दृद्धिगामिनी । तस्यां रतगण पुण्यं जयोदत्यां तु पारणा॥ ९२
नगङ्गान गया भूमौ न काशी न च पुष्करम्‌ । न चापि वैष्णवं सत्रं तुल्यं हरिदिनेन तु ।।९३
यः करोति नरो मक्त्यकादशीं विष्णुव््यमाम्‌ । ेहिकं च फलं प्राप्य हन्ते मोक्षमवाञ्रुयात्‌ ९४
इति भीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवाद एकादङ्ुतपत्ति्नाम परट्रैशो ऽध्यायः ॥ ३६ ॥
आदितः शोकानां समण्ङ्ाः-- ३३७१८

[11

अय सप्तच्चश्चोऽ्ध्यायः ।

कन्न ~ ~ ~ ~ ---------

मरादेव उवाच-
अतस्त्वां संमवक्ष्यामि हन्मीलनीमनुत्तमाम्‌ । यस्याः श्रवणमात्रेण जन्मसंसारवबन्धनात्‌ ॥ !
यथाऽऽत्मा च्यते पापैः स्वगेलोके महीयते । [माप्य] देवान्वै तस्या गतिमवाश्चयात्‌ ॥ २
विद्याथीं छभते विच्रां सवेकामानवरा्ुयात्‌ । तस्य चात्र न संदेहः स्वगलोके महीयते ॥ 3३
स्वस्थानं नत्र वै भाषः शिवलोके महीयते, । अतस्त्वं करूपे राजन्यरैष्णवानां तु पूजनम्‌ ॥ ४
वैष्णवानां तु ये राजननपकुवेन्ति नित्यशः । तेषां दण्डं तु कुरुषे नो वा तेषां नराधिप ॥ ५

-----~-~-----~ - ---=

* धनुधिडान्तम॑तः पाठः फ. पुस्तकस्य: । + एतदम्रे किचित्त्रदितं भाति ।

-----------~~~~-~-~_~~~_--~~~-~_-~--_~~~~--~---------~~-~~~-~

१ फ. मवंलेकनु । २ फ. शताश्रमेषसमं ।

=^ ना 1 नी
# ४;

३७ सप्ततरिश्ोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३२३

भोजनानन्तरं तेषां भोजनं $ुरुषे तरप । तेरेव पूजितो विष्णु भक्तास्त प्रपरजिताः ॥ ६
शालग्रामशिखाभ्रतां दक्वा (?) म्रधनि पहम्‌ । त्वं धारयसि भरपाल कण्ठे नित्यं सभक्तितः ७
धूपरोषं तु वे विष्णोभेक्त्या भजसि भूभुज । आरात्रिकं सदा कृत्वा भक्तानां बेदयेनप ॥ ८
शङ्खोदकं हते मृधि भ्रामयित्वा तु भक्तेतः। नित्यं बिभषि शिरसि शेषं यच्छसि वेष्णवान्‌॥।९
नेवेदयं पत्यं कृत्वा सर्वोपस्करसंयुतम्‌। विष्वक्सेनाय दच्ा वे स्वयं भ्वसि बाजवः(भनकि वा वरप)
विष्णोभिवेदिते चान्नं वेष्णवेः सह यज्यते । नियं नामसहस्रेण भक्त्या तो(स्तौ)षि जनार्दनः(नम्‌)
दीपाधैदानान्ते विष्णोः कुरुषे गीतन्तनम्‌ । इ्यामाङ्कुरेः पूनयसे पूनान्ते ृपसत्तम ॥ १२

दयामाङ्कुरः सदा वत्स पूजनमतिदुकेमम्‌ । पृथ्वीदानसमं पुण्यं दूवंया पूजने कृते ॥ १३
अतो वै नास्ति लोकेऽस्मन्दूवंया सदशं वि । तया वे पूजनं कार्थं विष्ण॒सायुञ्यमिच्छता १४
अतस्त्वं डुरुषे नित्यं पूजनं दूवंया सह । यवाक्षतैर्िशेषेण पूजनं कर्ये न वा ॥ १५
पक्षे पक्षे नृपश्रेष्ठ विधिवद्वादशीव्रतम्‌ । यत्कृतं तु महाराज महापापपरणाश्ननम्‌ ॥ १६
मोक्षदं सुखदं चैव तथा द्यायुष्पदं सदा । एतद्रिषण॒तरतं थोक्तं वैष्णवानां तु मोक्षदम्‌ ॥ १७
ग्रहस्थानां तु स॒खदं यतीनां मुक्तिदायकम्‌ । सषैरोगादिशमनं पवित्रं कायशोधनम्‌ ॥ १८
वतमेतच्च कुरूपे न वा चेव नराधिप । दशम॑बि(गीबे)धरहितं कुरुपे जागरान्वितम्‌ ॥ १९
तुलसीपत्रनिकरेनित्यं पूजयसे हरिम्‌ । गोपीचन्दनजं पुण्ड भाके वा नृपसत्तम ॥ २०
धारितं स्भोकानां पवित्रीकरणं नरप । असं च धारय सदा गोपीचन्दनसंभवम्‌ ॥ २१
ब्रह्महा हेमहारी च मच्यपानी तथेव च । अगम्यागो महापापी तथा हयनृतभाषितः ॥ २२

ते सर्वे मुक्तिमायन्ति तिलकधारणादतः । बिभपि कण्ठे निलयं त्वं धात्रीफलसमुद्धवम्‌ | २३
मां मुख्यायु(मु)त सममा) तुसीपत्रसमवाम्‌ 1 श्ञालग्रावरिलायुक्तं द्वारकायां समुद्धवम्‌।।२४

निलयं पूजयते भ्रप भक्तिगुक्तिफल्पदम्‌ । पदसं पुराणं वै पठसे पुरतो हरेः ॥ २५
चतदैत्यस्य राज्यस्य अहादस्य च भूवतेः(?) । वासरं वाददेवस्य सवरेधं कषैतो नरान्‌ ॥ २६
निवारयसि भ्रपाल शाखं दृष्ट्रा परयत्नतः । सेध॑ वासरं विष्णोयसिमिन्रागरे भरवमते ॥ २७
लिप्यते तेन पापेन राजा भवति नारकी । वेधं चतुविधं त्यक्त्वा समुपोप्य हरेदिनम्‌ ॥

कुरकोरि समुद्धृत्य विष्णुलोके महीयते ॥# २८

गोतम उवाच--
णु भूपाल वक्ष्यामि वैष्णवारूयं महाव्रतम्‌ । यच्छरत्वा पापिनः सरवे मुक्तिमायान्ति तत्क्षणात्‌
द्रादशीसंभवं पुण्यं मयाऽऽख्यातं न कस्यचित्‌ । वेप्णवोऽसि महाराज भक्तो भागवतो नुणाम्‌
वैष्णवं तन्महारुप्ं तद्तरतं त्वं निशामय । उन्मीलनी नाम पुरी(रा) भक्त्या मे माधवेन तु ३
कथिता सुप्रसन्नेन तां ते भूप वदाम्यहम्‌ । एकादशी शहोरात्रं भभाने घटिका भवेत्‌ ॥ ३२
उन्मीलनी तु सा ब्ेया विरेषेण हरिभिया । त्रैखोक्ये यानि तीर्थानि पुण्यान्यायतनानि च ३३
कोय्यंशेनैव तुल्यानि मखा वेदास्तपांसि च । उन्पीलनीसमं किंचिन्न मूतं न भविप्यति ॥ ३५
प्रयागो न कुरुते न काशी न च पुष्करम्‌ । श्रेलो दिमाच(कु)लो नैव न मेरुगैन्धमादनः ॥३५
खो नैवेह मर्यो विन्ध्यो नैव च नैमिषम्‌ । गोदावरी न कावेरी चन्द्रभागा न वेदिका ॥३६

#% एतद्प्रे किचेत््रारितम्‌ ।

१३२४ महापनिश्रीव्यासप्र्णात-- [ £ उत्तरखण्डे-

न तापी न पयाष्णी च शिवाप्ना नैव चन्दना । चमेण्वतीं च शरयुश्न्द्रभागा न गिका ॥ ३७
गोमतीं च विपाह्या च शांणाख्यश्च महाहदः } किमत्र बहुनोक्तेन भूयो भ्रयो नराधिषध ॥ ३८
उनन्भ।खनीसमं किचिन देवः केशवात्परः । उन्मीलनीमनुप्राप्य यः कृतं केशवाचेनम्‌ ॥ ३९
पापचक्रसम्रूहस्य रारि नाशयति क्षणात्‌ । यस्मिन्मासे महीपाल तिथिरुन्मीटनी भवेत्‌ ॥ ४०
तन्मासनाच्ना गाविन्दः पूजनीयः प्रयत्नतः । जातरूपमयः कार्यो मासनान्ना तु माधवः ॥ ४१
स्वशक्त्या विश्वरूपं तु श्रद्धाभक्तेसमन्वितः । पवित्रोदकसंयुक्तं पश्चरत्नसमन्वितम्‌ ॥ ४२
गन्धपुष्पाक्षतेयुक्तं कुम्भं सग्दामभ्रषितम्‌ । पात्रं च सोदरं काथं गोपमेांपि पूरितम्‌ ।॥ ४३
नानारत्नश्र संयुक्त नानागन्धः पूजितम्‌ । मदछिकामोदसंयुक्तं जातीपुष्पः प्पूजितम्‌ ॥ ४४
शेताक्षस्तण्डुरधव्‌ प्रणीय मयत्नतः । मदव्राद्रखयुग्मं तु उपवीतं तु सोत्तरम्‌ ॥ ४९
उपानहा तु राजपे आतपत्रं शिरोपरि । भाजनं जल्पात्रं च सप्तधान्यं तिः सह्‌ ॥ ४६
रप्यं चव तु कापास पायसं मुद्रिका हरः । धनुबाऽत्र त(प)दानव्या साकारा ससंयता ॥४७
सुवणस्मङ्गी राप्यखुरी तास्रपृष्ठ तथत्र च । कांस्यदोहां रत्नपुच्छां दये गरखेतदा॥ ४८
शय्या च पौप्करां द्यान्माधतरे भक्तिपूवेकम्‌ । ध्रपं दीपं तु नैवेयं फलं पत्रं निेदयेत्‌ ॥ ४९

पूनेनीयो महाभक्तेमत्ररोभिस्तु केशवः । तुलसीपत्रसंयुक्तेः पृष्यैः कालोद्धरैस्तथा ॥ ५०
मासनाघ्ना वे चरणां जानुना विष्णुरूपिणे । गुं [तु भ्र [तपवये कटि वर पीतवाससे ॥ ५१
व्रह्ममूतिव्र(खमत नामिमुद्रर वि्वयानप । हुयं ज्ञानगम्याय कण्ठं वेकुण्ठम्रतये ॥ ५२
उद््रगाय छले तु बहुदन्तातुकारिणे(?) । उत्तमाङ्गं सुरेशाय साङ्गं समर्तये ॥ ५३

स्मनान्ना चाऽऽयुधादीनि पूजनीयानि भक्तितः । अध्यंदानं पकतन्यं नालिकेरादिभिः समम्‌॥।
राङ्धोपरि फं कृत्वा गन्ध पुष्पाक्षतानिवितम्‌ । सूत्रेण वेष्टनं तरा दवयादर्ध्यं विधानतः ।॥ ५५
देवदेव महादेव श्रीकेश जनादन । सुत्रह्मण्य नमस्तेऽ तु पुण्यरारिक्रिव्न ॥ ५द
शकमाहमहापापान्मामुद्धर महाणवात्‌ } [सुकृत न छृतं क्रिचिनन्मकोटिशैरपि ॥ ५७
तथाऽपि मां महास्तरामिन्समुद्धर भवाणवात्‌ | । व्रतेनानेन देवेश ये चान्ये मम पूर्वजाः ॥ ५८
वियोनि च गनाश्वान्ये पापान्दृलयुवरं गताः । ये भविष्यनति येऽतीताः परेतलोकात्समुद्धर।। ५९
आतस्य मम दानस्य भक्तिरव्यमिचारिणीं । दततमर््यं मया तुभ्यं भक्त्या +गृह्न गदाधर ॥६०

दस्वाऽ्यं भ्रूपद।पाचनवेचविप्णुसं मव; । स्तोत्रेनीरा जनगीतिवरलेः संतोषयेद्धरिम्‌ ॥ ६?

वखदानश्च गादानभाजनस्नोषयेदगुरमू । तथा तथा विधातव्यं गुर भीतिमाप्नुयात्‌ ॥ ६२
कान तारणाथाय धात्रा खष। गुरुयेतः । अता वं गुरुपूना च कतेव्या वै प्रयत्नतः ॥ ६३

अहितं यो नाशयति स्वहितं दशयेत्सदा । स गुरुः स च विङ्ञेयः सर्षधमारभकोतिद ६४
अकुवैन्वित्तशाट्चं च गुरते तन्नित्रदयेत्‌ । गुरोनिवेदिते भप परिपर्ण भवेवृत्रतम्‌ ॥ ६५
कृत्वा दिनकरतं क्म भोजनं ब्राह्मणः सह । कतेव्यं नृपत्चादूल दिनं नेयं कथानके: ॥ ६६

अनन विधना यस्तु कुयादुन्पौरनीत्रतम्‌ । कल्पकोटिसहस्राणि वसते विष्णसनिधो! ॥ ६७

इ।त महापुरणण पाद्य उत्तरखण्ड उमापातनागद्‌संवाद उन्मीरनीव्रतं नाम सपत्तात्रराऽध्यायः ॥ ३५७॥ ५

आदतः शह्यकानां समश्चङ्ाः- ३३.७८५

-~--- ~ ----~---------~---~*

यना चदान्तगतः पाठः फ. पृस्तकस्थः । + आष्रम्‌ । 1 णत किंचिन््रदितमिति भाति ।

कऋन््यन---------- ~ --

क्िकष

, - ४ ,

[1

न्‌ ष्ठ ।

रः

३८ अष्टत्रिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३२५

अथाष्टा्िन्ो ऽध्यायः ।

म ००००

नारद उवाच--

[कीदशी स्यान्महादेव पक्षर्बाधनी सज्जिका । यया वे कृतया जन्तुमहापापात्यमुच्यते ॥ १
श्रीपहदेव उवाच--|

अमावायदिवा पूणा संपूर्णा नायते तदा । भूत्वा वै नाडिकाषष्टिनीयते भ्रतिपदिने ॥

अश्वमेधायुतस्तुल्या सा भवेत्पक्षव्रधिनीं । २
नारद्‌ उवाच--

पूजाविधि तु इच्छामि सांप्रतं देवसत्तम । यत्कृते यं कृत्वा) तु महादेव महाफल्मवाप्तुयात्‌॥र
महादेव उवाच--

पूजाविधि प्रवक्ष्यामि सांपतं द्विजनन्दन । पूजिते चाचिते विष्णौ फलं पामरोयसश्षयम्‌ ॥

येन पूजाविधानेन तुष्टि परामोति माधवः । अव्रणं जलपूर्णं च कुम्भं चन्दनर्चाचतम्‌ ॥ ५

पञ्चरत्नसमायुक्तं पुष्पमाखाभिवष्टितम्‌ । स्थाप्यं ताग्रमयं पां सगोधूमे घटापरि ॥ ६
सोवण कारयेदेवं माससंज्ञाभिधानकम्‌ । पश्चामरतेन विधिना स्नपनं स॒मनोहरम्‌ ॥ ७
कारयेदेवदवेशं जगन्नाथं जगत्पतिम्‌ । विलेपनं तु कतव्य कुङ्कमागरुचन्दनः ॥ ८
वश्युग्मं च दातव्यं छत्रोपानहसंयुतम्‌ । पूजयदेवताधी्ं कुम्भपातोपरि स्थितम्‌ ॥ ९
पद्मनाभाय वे पादौ जानुनी विश्वमूतये । ऊरू ते ज्ञानगम्याय कटि ज्ञानप्रदायच।॥ १०
उदरं विश्वनाथाय हदयं श्रीधराय च । कण्ठं कोस्तुभक्ण्ठाय बाहू क्षत्रान्तकारिणे ॥ ११
लटाटं व्योपपूर्रतु शिरो व सवेरूपिणं । स्वनास्ना चैव शश्लाणि साङ्गं दिव्यरूपिणे ॥ २
एवं पिधिवत्संपृज्य तताऽध्यं दापयेत्सुधीः । नालिकेरेण जुभ्रेण देवदेवस्य चक्रिणः ॥ १३
अनेनेवापदानेन संपुर्ण जायते व्रतम्‌ । ससाराणेवमग्नं भो मामुद्धर जगत्पते ॥ १४
त्वमीशः सवैरोकानां त्वं साक्षाञ्च जगत्पतिः । ग्रहाणार्घ्यं मया दत्तं पद्मनाभ नमोऽस्तु ते॥।१५
नवेद्यानि सुहश्ानि षपद्रसानि विशेषतः । देयानि तु विशेषेण केशवाय सुभक्तितः ॥ १६
नागपञरे सकषूरं दद्यादेवस्य भक्तितः । घृतेन दीपं कयात्तु तिल्तेटेन वा पुनः ॥ १७

कृत्वा सम्यज्विधानेन गुरोः पूजां प्रकारयेत्‌ । वञ्च णि चेव चोप्णीषं कञ्चुकं च प्रदापयद्‌।। १८
दक्षिणां च यथाशक्ति गुरवे संप्रदापयेत्‌ । भोजनं चैव ताम्बर दच्वाऽऽचार्यं भतोषयेत्‌ ।॥ १९
स्ववित्तस्यानुमानेन यथाशक्ति तु निधनः । कायो मम्यक्पयत्नेन द्वादशी पक्षवधिनी ॥ २०
ततो जागरणं यौद्वीतन्रलयसमन्वितम्‌ । पुराणपाठसहितं हास्याहाद सुसंयुतम्‌ ॥ २१
स्तुवन्ति च भरर मन्ति जागरं चक्रपाणिनः । नित्योत्सवो भवेत्तेषां ग्रहे वे दशजन्मस ।॥ २२
अतो धन्यतमा चेयं कतेव्या पक्षव्रधिनी । त्वा तु सकलं पुण्यफलं प्रामोत्यसशयम्‌ त्यसंशयम्‌ | २३
पक्षवधिनीमाहात्म्यं ये दयण्वन्ति मनीषिणः । तवरेतं तत्कृतं सवं यावदाभूतसंपुवम्‌ ॥ २४
पश्चाभिसाधने पण्यं यच स्यात्तीर्थमाधने । तत्वुण्यफलमामोति विष्णोजीगरकारणात्‌ ॥

> धन॒श्िद्ान्तगंतः पाठा ज. अ. ज. फ. पुंस्तक्ृस्यः।

१, स व्रिज्ञाः। २्.ज. णे) सुनाम्ना चैव कमलां सवारी) दिव्यरूपिणी(म्‌)। ए । ३ क्ष. न
तपुण्यं समवाप्रो ।

१३२६ महापनिश्रषि्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे
पक्षवथिनी महापुण्या पवित्रा पापनाशिनी । उपवासकृतां विम ह्याकाटिविनारिनी ॥ २६

वसिष्टेन कृता पूवं भारदराजेन तरै गुने । धुबेण चाम्बरीषेण कृतेयं विष्णुवलभा ॥ २७
इयं काशीसमा पुण्या इयं तरै द्रारकासमा । उपोषिता च भक्तेन वाञ्छितं च ददात्यसौ ॥ २८
इयं धन्या धन्यतमा हत्यायुतविनारिनी । क्ैव्या तु विरेषेण वेष्णवेज्ञानतत्परेः ॥ २९
अहो सर्वेश्वरो देवः संसेग्यो व्रततत्परेः । क्रिमन्यद्भ हुनोक्तेन कतेव्यं व्रतमुत्तमम्‌ ॥ ३०

यथा च वधते चन्द्रः सिते पे विरेषतः । तथा वै वधते भक्तः करणात्प(ता वे पक्षवधिनीम्‌
सूर्योदये यथा ध्वान्तं नरयते ततक्षणादपि। तथाऽयं नाहमाभ्मोति करणात्प(तुर्वे पक्षवधिनीम्‌॥।
इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादे पक्षवधिनीनामेकाद शीमादात्म्यं नामाषटात्रि शोऽध्यायः ॥ ३८ ॥
आदितः शोकानां समश्वङ्ाः-- २३८१७

म

अथेकोनचत्वारशोऽध्यायः ।

महादेव उवाच--
शृणु नारद वक्ष्यामि माहात्म्यं जागरस्य तु । यच्छूत्वा युक्तिमाम्मोति पहापापी न संशयः ॥ !

नारद उवाच-
अहो विश्वेश्वरो विष्णः पवित्रीकरणः सदा । तस्यापवासमाहात्म्यं श्रतं हि त्वन्मुखास्छिव ॥२
तथाऽपि श्रोतुमिच्छामि माहात्म्यं जागरस्य तु । कीदग्जनागरमाहात्म्यं रात्रो भक्तिस्तु कीट?
प्हरेण तु या पूना बद विश्वेश्वर भभों । त्वं लोकेषु सदा पज्यस्त्वं हि देवो जनादेनः ॥ ४
त्व हि विनवेश्वरो देवो यतो भक्तिजनार्दने । सर्वेषां चेव भक्तानां त्वं च श्रेष्ठो हयमापतिः॥ ^
खोकेऽस्मिन्स्व॑दा भक्त्या तवाऽऽख्या वतेते सदा(शिव)। अतो येन प्रकारेण टोकानां मुक्तिरेव च
विश्वेश्वर वद त्वं हि माहात्म्यं जागरस्य तु ६

महादेव उवाच-
एकादश्यां जनो विष्णुं रात्रौ संपूज्य भक्तितः । कुयाजागरणं विष्णोः पुरतो वेष्णवैः सह ७
गीतं वां तथा त्यं पुराणपठनं तथा । धष दीपं च नेवेयं पुष्पं गन्धानुखेपनम्‌ ॥ ८
फटमर्घ्यं च श्रद्धां च दानमिन्दियसंयमम्‌ । सत्यान्वितं च विग्न वचो युक्तं क्रियान्वितम्‌ ।९
विनिद्रं वै मुदा युक्तो यः करोति नरः सदा । स्वेपापाविनिमुंक्तो जायते विष्णुवल्भः ।॥ १०
रात्रौ ५.७ भ्रापने निद्र दुवेन्टयवेष्णवाः । हारितं सोपवासं च व्रतं बै प्रिष्णुसंज्ञकम्‌ ॥ २१
ये कुवन्ति नराः प्राज्ञा जागरे विष्णुसंस्ञके । जागरं कृष्णभावेन न स्वपन्ति कदाचन ॥ १२
ष्णस्य नाम मनसा वदन्ति च पुनः पुनः । ते तु धन्यतमा ज्ञेया अस्यां रात्रौ विशेषतः ॥ १३
क्षणे क्षणे तु गोबिन्दनाश्ना चैव चतुगुणम्‌ । भरे कोटिगुणितं चनुरयामे त्वसख्यकम्‌ ॥ १४
जागरे निमिषार्धं तु केशवाग्रे विशेषतः । तत्फटं कोटिगुणितं तस्य संख्या न विद्ते ।॥ १५

नतेनं कुरूते यस्तु केशवाग्रे नरोत्तमः । न फं हीयते तस्य आजन्ममरणान्तिकम्‌ ॥ १६
सायं चेव सोत्साहं पापाटस्यादि वजितम्‌ । प्रदक्षिणसमायुक्तं नमस्कारपुरःसरम्‌ ॥ १७

१ज. हारदतं। २ ड. स्र. गोदानं दयाचैव। ३ ड. क. चतुःसंख्या न विद्यते । जा ।

।॥ । { +

।। 14 ९4

३९ एकोनचत्वारिंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२३२७

नीराजनसमायुक्तमनिविण्णेन चेतसा । यामे यामे महाभाग कु्यादारातिकं हरः ॥ १८
पट्विशगुणसंयुक्तमेकादर्यां च जागरम्‌ । यः करोति नरो भक्त्या न पुनजोयते भुवि ॥ १९
एवं यः कुरूते भक्त्या वित्तशाठ्यविवभितः । जागरं वासरे विष्णो ीयते परमात्मनि ॥ २०
धनवान्वित्तशाय्येन यः करोति प्रजागरम्‌ । तेनाऽऽत्मा हारितो चरनं कितवेन दुरात्मना ॥ २१
विष्णोर्जागरणे पाते ह्यपहासं करोति यः । षष्ठिविषसदस्राणि विष्ठायां जायते कृमिः ॥ २२
वेद विद्ाह्मणो यस्तु नसने च विशेषतः । उपहासपरः प्राप्ठः स वे चाण्डाल उच्यते॥ २३
निमिषं निमिषा वा यः करोति पजागरम्‌ । धमोथकाममोक्षाणां प्रामोति पदमव्ययम्‌ ॥ २४
वेदशासरतो निलयं निलयं बै यज्ञयाजकः । रात्रौ जागरणे भाप्रे निन्दां कुर्व॑न्वनत्यधः ॥ >५
मम पूजां प्रकुवांणो विष्णुनिन्दास तत्परः । एकविशत्कटेनेव नरकं परतिपयते ॥ २६
विष्णः शिवः शिवो विष्णरेकमूतिदविषा स्थिता । तस्मात्सवंभकारेण नेव निन्दां प्रकारयेत्‌ २७
द्ठाः काटयुजंगेन खपन्ति मधुहादि(ध्वरेर्दि)ने । कुवन्ति जागरं नेव मायया चव मादिताःर८
पराप्ा ह्ेकादशी येषां कल जागरणं विना । ते विनष्टा न संदेहो यस्माज्ीवितमधवम्‌ ॥ २९
उद्धृतै(त्य) नेत्रयुग्मं तु द खा(गत्वा) वे वेष्णवं पदम्‌। कृतं ये नेव परयन्ति पापिनो हरिजागरम्‌।।

अभावे वाचकस्याथ गीतं नृत्यं तु कारयेत्‌ । वाचके सति देवष पुराणं प्रथमं पठत्‌ ॥ ३१
अश्वमेधसहस्रस्य वाजपेयायुतस्य च । पुण्यं कोटिगुणं वत्स विष्णोजागरणे कृते ॥ ३२
पितृपक्षे मातृपक्षे भार्यापकषे तु वाडव । कुखान्युद्धरते चेतान्कृ(तेऽन्यानि कृ)त्वा जागरणं हरे

उपोषणदिने विद्धं जागरं पूजनं हरेः । था दानादिकं सवं छृतध्रेषु ते यथा ॥ ३४

उपोषणदधिने विद्धे परारन्पे जागरे स्थितिम्‌ । विहाय स्यानं तद्विष्णुः शापं दा प्रगच्छति ३५
अविद्ध वासरे विष्णोर्ये कुन्ति भजागरम्‌ । तेषां मध्ये तु तुष्टः सक्रलयं तु कुरुते इरिः ॥ ३६
यावदिनानि कुरुते जागरं केशवाग्रतः । युगानि तानि तावन्ति विष्णुलोके महीयते ॥ ३७
याव्ह्विनानि वसते विना जागरणं हरे; । तावद्र्षसदस्राणि रौरवान्न निवतेते ॥ ३८
एकादश्यां शयानस्य(नो यो ) विना जागरणं हरेः । [#नृलन्ति धृतशखाथ तदहे यमकिकराः|
मूक्वत्तिषटते यो वै गानं पाठं न वाऽऽचरेत्‌ । सप्नजन्मानि मृकते(कः स ) जायते जागर हरेः ॥
यो न नरत्यति पृढात्मा पुरतो जागरे हरेः । पङ्कुत्वं तस्य जानीया जन्मजन्मनि बाडव ॥ ४१
यः पुनः छररुते गीतं नत्यं जागरणं हरेः । ब्राह्यं पदं मदीयं च सत्यं व्र तस्य वप्णवेम्‌ ॥ ४२

यः प्रवोधयते छोकान्िष्णोजारणे रतः । वसञिरं तु वकुण्ठ पितृभिः सह वष्णव्र;ः ॥ ४३
मति पयच्छते यस्तु हरेजोगरणं प्राति । षष्टिविषसदहस्राणि श्वतद्रीपे वसननरः ॥ ४४
यतकिचित्कियने पापं कोटिजन्मनि मानवैः । कृष्णस्य जागरे सवे रात्रीं नश्यनि वाडव ।॥ ४५
शालग्रामशिलाग्रे ये परङुवंनि प्रजागरम्‌ । यामे यामे फलं परोक्तं कोटिदेवसमुद्धवम्‌ ॥ ५६

सेपाप्ने वासरे व्रिप्णोर्ये न कुवन्ति जागरम्‌। था स्यात्सुकरनं तयां व॑प्णवानां च निन्दया।।४७
कामार्थ सपदः पत्राः कीपिन्काश्च शाश्वनाः। यज्ञायुतेनं छमभ्यन्ते द्रादशीजागरं विना ॥४८
मतिन जायते यस्य द्वादश्यां जागरं प्रति । न हि तस्याधिकारोऽस्ति पूजन केशवस्य हि ॥४९

----------~~--~--~___~__~-_----~----------

धनयिद्यान्त्गतः पाठः फ. पृस्तक्स्यः ।

------ --------------- ~ --------------~---*------~ ~~~ ~~

~~-~-------~-- -------- +~-- --~~--~--

१. न. "प्यः कटिभि । २ ड. पेन क । ३ ड. "यात्मपतजः। ४ च. टितीथम' ।

३२८ महायनिश्रीन्यास्प्रणीतं - [ £ उत्तरखण्डे

यावत्पदानि चलते केशचवायतनं पति । अश्वमेधसमानि स्युजागरार्थं भगच्छतः ॥ ५०
पादयोः पतिते याबरद्धरण्यां पाज गच्छताम्‌ । तव््रष॑दस्राणि जागरी बसषते दिवि ॥ ५१
तस्पाद्हास्मगन्तन्यं जागरे केशवालयम्‌ । कलो मलविनाशाय द्वादशी द्वादशीषु च ॥ ५२

परापवादसंय॒क्तं मनःपरसादवाजतम्‌ । शासरहीनमगान्ध्ं तथा दीपविवजितम्‌ ॥ ५३
शकत्योपचारराहैतमुदासीनं सनिन्दनम्‌ । कचियुक्तं तरिशेषेण जागरं नवधाऽपमम्‌ ॥ ५४
सशाखं जागरं यच नृत्यगन्धभैसंयुतम्‌ । सवाद तालसेयुक्तं सदीपं मधुभियुतम्‌ ॥ ५५
उचरिस्न समायक्तं यथोक्ते भक्तिभावितः । पसन्नं तुष्टिजननं समदं लोकरञ्जनम्‌ ॥ ९६
मु्ैादशभियंक्तं जागरं माधवभियम्‌ । कनेव्यं तत्मयत्नेन पक्षयोः शुङ्ट्ृष्णयों ५७
कि व्रतैषहभिश्ीणेस्तीयेवासेन तस्य क्रिम्‌ । द्वादशीवासरे भापते न कुयोज्ागरं हरेः ॥ ५८

प्रवासे न त्यजेचस्तु पथि खिन्नोऽपि वाडव । जागरं वासुदेवस्य द्रादस्यांतुसमे प्रियः ॥५९
मद्धक्तो न हरेः कयोजलागरं पापमोहितः । व्यथं मत्पूननं तस्य मलत्पृज्यं यो न पूजयत्‌ ॥ &°
नरैबोन च सरोऽसा न शाक्त गणसवकः। यो भुङक वासरे विष्णाज्ञयः पश्वधिकरो हि सः

विमियं च कृतं तेन दृष्टेनैव च पापिना । मद्धक्तिवखमाभ्िलययो भुङ्के वे दरो्दिने॥ ६
सबाह्याभ्यन्तरं देहं वेष्टितं पापकोटिभिः । मुच्यन्ते वासरे विष्णोर्ये कुवन्ति भजागरम्‌॥ ६३
कूपैरं यमदूतानां दलनं त्रै यमस्य च । कृत्वा जागरणं विष्णोरबिदधं द्रादर्शव्तम्‌ ॥ ६४

स्वंगपदा मुनिश्रेष्ठ मुक्तास्ते नेव संशयः । बाज्छितं नरकं सोख्यं विद्धं कृत्वा हरोदिनम्‌ ॥ ६५
निहताः पितरस्तेन देवानां वै वधः कृतः । दत्तं राज्यं तु दैत्यानां कृत्वा विद्धं हरेर्दिनम्‌ ॥६६
यो न॒त्याति प्रहृष्टात्मा कृत्वा वे करताडनम्‌ । गीतं कुवेन्पुखेनापि द शेयन्कोतुकान्वदून्‌ ॥ ६७
पुरतो वामुदेवस्य राजौ जागरगलस्ितः । पठन्टृम्णचरित्राणि रज्ञयन्वेष्णवान्गणान्‌ ॥ ६८

मखेन करुते वाद्रं सपहृ्तनूरुदः । दशयन्विषिधान्नलया(?)न्स्रेच्छाटापान्धकारयन्‌ ॥ ६९
भवररेतेनरो यस्तु कुरुते जागरं हरेः । निमिषे नमिषं पुण्य तीथकोटिफटं स्मृतम्‌ ॥ ७०
अनुद्धि्रमना यस्तु भरषं नीराजनं हरे; । ङुरुते जागरं रात्रा सप््रीपाधिपो भवेत्‌ ॥ ७१
यानि कानि च पापानि ब्रह्महत्यासमानि च । कृष्णस्य जागरे तानि विखयं यान्ति खण्डशः॥
एकतः कतवः सर्वे समाप्रवरदक्षिणाः । एकतो देवदेवस्य जागरं कृष्णवह्टभम्‌ ॥ ७२
तत्र कारी पुष्करं च प्रयागं नेमिषं गया । शाटग्राममहाक्षेत्रमङ्ुदारण्ययेतर च ॥ ७४

सौकरं मथुरा त्र स्वैतीथानि चेव हि । यज्गा वेदाश्च चत्वारो व्रजन्ति हरिजागरम्‌ ॥ ७५
गङ्गा सरस्वती तापी यमुना च रतद्ुका । चन्द्रभागा वितस्ता च नयः सवोस्तु तत्र हि ॥ ७६
सगं च हदाः स्वे समुद्राः सवै एव हि । एकादश्यां दिजश्रेष्र गच्छन्ति कृष्णजागरम्‌ ७७
सपृहर्णीया हि देवानां ये नराः कृष्णजागरे । न्यसित गीतं कुवन्ति वीणावाचप्रदा्षिताः ॥७८
एवं जागरणं कृत्वा सेप्ञ्य च महाहरिम्‌ । द्वादश्यां पारणं कृत्वा(कार्य) स्वशक्त्या वेष्णवेः सह

रिव उवाच -
ग्रण॒ ब्रह्मन्पवक्ष्यामि द्रादशीमादात्म्ययुत्तमम्‌ । द्रादश्ी त॒ सदा ज्ञेया पत्ित्रा मोक्षदाणिनी।८०

भरातः सनात्वा हारि पूज्य उपवासं समपयेत्‌ । अन्नान तिमिरान्धस्य वतेनानन केशव ॥ ८९१

ग उर र. ~ --------“

१ डः धवश्ाख्यम्‌ । \ ड. स्वगापेक्षामः। ३ ज. `धाम्भिलया । ४, दातद्रमा।

[ऋ । |
न

षम्‌) ४
॥1
4

४० चत्वारिंशोऽभ्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३२९

परसीद सुयृखो भूत्वा क्ञानदृष्टिमदो भव । पारणं च ततः कुयोद्यथासंभवमग्रतः ॥ ८२
अत उर्ध्व यथेष्टं तु कारयेच यथाविधि । यदातु द्वादशी स्वल्पा पारणे न भवेद्धज ॥ रे
तदा रात्रौ तु कतैग्यं पारणं गुक्तिमिच्छता । तदा न रात्रिरोषः स्यान्निषिद्धं न मवेत्कचित्‌ ८४
यदुक्तं निशि न सायान्महानिशि न (तु) वर्जयेत्‌ । तत्पू्ीपरयामाभ्यां दिनवत्कम कारयेत्‌ ८५
यदा भवति सखस्पा तु द्वादशी पारणे दिने । उषःकाले द्यं कुयीत्मातमीध्याहिकं तदा ॥ ८६
द्रादस्षी साधिता येन नरेण भवि सबैदा । तस्य फलं हि वै वक्तं न समर्थोऽस्मि वै द्विज॥ ८७
[ॐसर्वपुण्याधिका देवी युक्तिदा च सदा भवेत्‌ । एतद्व्रतं महापुण्यं] द्रदइ्याख्यं विशेषतः ॥
साधितान्पकलान्कामान्माभ्रयुश्च महाजनाः । अम्बरीषादयः सवे ये भक्ता मुवि विश्रुताः॥ ८९
दरादश्ीं साधयित्वा तु ते गता विष्णुसदब्मनि । सत्यं सयं पुनः सत्यं यदुक्तं तु मया तव ॥ ९०
नास्ति विष्णुसमो देवो न तिथिद्रीदश्षीसमा । अत्र दत्तं च भुक्तं च तथा पूजादिकं च यत्‌९१

तत्सर्व पर्णतां याति पूभिते माधवे सति । किं पुनबहुनोक्तेन भक्तानां बहभो हरिः ॥ ९२
स ददात्यखिखान्कामान्यावदाभूतसंपुवम्‌ । दाद इयां चैव यदत्तं तत्सर्वं सफलं भवेत्‌ ॥ ९३
छरुरुपषतरेषु यदत्तं निष्फलं नेव जायते । तद्रच द्रादशीदत्तं भवदेवपिसत्तम ॥ ९५

दाति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादे द्वादश्येकादशी जागरणमदहिमवणनं
नामिकोनचत्वार्ो ऽध्यायः ।॥ ३९॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-- ३३९११

1

भथ चत्वारिंशो ऽध्यायः ।

शिवि उवाचं-
एकस्मिन्समये पुत्र गतोऽहं विष्णुसंनिधौ । तत्र पृष्टं मया पूर्वं माहालम्यं द्वाद शीभवम्‌ ॥
यच्छरृत्वा मुनयः सरवे भुक्त्वा भोर्गाग्दिवं ययुः ॥ १
नारद उवाच--
कीरशी स्यान्महादेव सहाद्रादशिका परा । तस्या व्रते फलं किचिद्रद सर्वेश्वर भरभो॥ २.
विग्वश्वर उवाच--
इयमेकादशी ब्रह्मन्महापुण्यफलपदा । कक्षयोगैश्च संयुक्ता क्ष्या मुनिसन्तमेः ॥ ३
जया च विजया चैव जयन्ती पापनारिनी । सर्वपापदराश्चताः कतैव्याः फलकाहिभिः ॥ ४
एकादश्यां यदा ऋक्षं गक्धपक्षे नवस्‌ । नाम्ना सा च जया ख्याता तिथीनायुत्तमा तिथिः॥। ^
तामुपोष्य नरः पापान्पुस्यते नात्र संशयः । यदा च रुक्कदरादश्यां नक्षत्रं भ्रवरणो भवेत्‌ ॥ &
विजया सा समाख्याता तिथीनामुत्तमा तिथिः । सदखगुणिते दानं तंथा व निपरभाजनम्‌ ॥ ७
होमस्तथोपवासश्च सहघ्ाधिकफलटपरदः । यदा च शरढद्रादञ्यां पराजापत्यं हि जायत ॥ <
जयन्ती नाम सा भोक्ता सर्मेपापहरा तिथिः । सप्ननन्मकृते पापे स्वस्पं वा यदि वा वहु ॥ ९
रक्ालयति गोषिन्दस्तस्यामभ्यवितो धुवम्‌ । यदा वै जुकद्रादऽ्यां पुष्यो भवति किचित्‌ १८ `

% धनुशिडान्तगतः पाठः फ. पुस्तकस्य ।

~-----

१क.ख.च. ज. ञ्च. ज. भाजयेन्‌। २ क. ख.च.ज. क्ष. घ. पुण्यं ।३क. ख. ज. क्ष. यस्या।
१९

१३३० महाप्रनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

तदा तु सा मष्टापुण्या भविता पापनाशिनी । यो ददाति तिटप्रस्थं नित्यं संवत्सरं प्रति ॥ ११
उपवासं च यस्तस्यां करोर्येतत्समं स्पृतम्‌ । तस्यां जगत्पतिदं वस्तुष्टः सवश्वरा हरिः ॥ १२

प्रत्यक्षतां भयात्येव तत्रानन्तफलं स्मृतम्‌ । सागरेण ककुतस्थेन नहुषेण च गाधिना ॥ १३
तस्यामाराधितः ढृष्णो दत्तवानखिं भुवि । वाचिकान्मानसाचापि कायिका विश्येषतः १४
सप्तजन्पक्रृतात्पापान्पच्यते नात्र संशयः । तामेकां समुपोष्याथ पुष्यनक्षत्रसंयुताम्‌ ॥ १५

एकादशी सहस्रस्य फलं भासति मानवः । स्नानं दानं जपो होमः स्वाध्यायो देवताच॑नम्‌।। १६
यत्तस्यां क्रियते किचित्तदक्षयफरं स्मृतम्‌ । तस्मादेषा भरकतेव्या यत्नेन फलकाङ्क्षिभिः १७
पञचमेनाश्वमेपेन यदि(दा) सञातो युधिष्ठिरः । पर्यपृच्छत धमात्मा कृष्णं यदुकुरोद्रहम्‌ ॥ १८
युधिष्ठिर उवाच--
उपवासस्य नक्तस्य त्रेकयुक्तस्य मे पभो कि पुण्यं फिं फलं तस्य घ्रूहि सर्वं जनादन ॥ १९
श्री भगवानुवाच--
हेमन्ते चैव संभापे मासे मर्गे च शोभने । दृष्णपक्षे च या पाथं द्वादशी तामुपीषयेत्‌ ॥ २०
दक्षम्यां चकमुक्तं च शुद्धचित्त दृढव्रतः । नक्तं चेवं तथा ज्ञात्वा दशम्यां नियतः सदा ।॥ २१
दिवसस्याष्टमे भागे मन्दीभूते दिवाकरे } नक्तं च तद्विजानीयान्न नक्तं निशि भोजनम्‌ ॥ २२
नक्षत्रदशेनानक्तं गृहस्थस्य विधीयते' । यत्तु दिना्रमे मागे रात्रौ तस्य निपेधनम्‌।॥ २३
ततः भभातसमये कृता वैं नियम व्रती । मध्याहे च तथा पाथे सानं श्चुचे समाचरेत्‌ ॥ २४
अधमं कूपके सानं वाप्यां लानं च मध्यमम्‌ । तडागे चोत्तमं सानं न्यां सानं ततः परम्‌ २५
पीड्यन्ते जन्तवो यत्र जलमध्ये ठ्यवस््थिते । तत्र साने कृते पाथं पापं पुण्यं समं भवेत्‌ ॥ २६
ग्रहे चेवोत्तमं सानं जरं चैष विशोधयेत्‌ । तस्मात्तु पाण्डवश्रेष्ठ गृहे स्नानं समाचरेत्‌ ॥ २७
अश्वक्रान्ते रथक्रान्ते विष्णक्रान्ते वसुंधरे । मृत्तिफे हर मे पापं यन्मया पवेसंचितम्‌ ॥ २८
क्रोधलोभा परित्यञ्य स्वेकचित्तो दृढव्रतः } नाऽऽख्पेतान्त्यजं चेव तथा पाखण्डिनो नरान्‌ २९
मिथ्यावाद्‌रतांशैव तथा ब्राह्मणनिन्दकान्‌ । अन्यां व दुराचारानगम्यागमने रतान्‌ ।॥ ३०

परद्रव्यापहाराश्च परदाराभगामेनः । केशव पूजायत्वा तु नैवेद्य तत्र कारयत्‌ ॥ २१
दीपं दद्याद्हे तत्र भक्तियुक्तेन चेतसा । तदिन वजयेत्पाथ निद्रां चव तु मेथुनम्‌ ॥ ३२
धमेश्ाञ्लविनोदेन दिने सर्वे निव्रारयेत्‌ । रात्रौ जागरणं कृत्वा भक्तियुक्तो रपोत्तम ।॥ ३३

विप्रभ्यो दक्षिणां दग्रासगिप्रल क्षमापयेत्‌ । यथा कृष्णा तथा शरद्धा विधिनैवं परकारयेत्‌॥।२४
एकाद्ञा द्वेनः पाथ विभेदं नत्र कारयेत्‌। एवं हि शरुते यस्तु शृणु तस्य हि यत्फलम्‌ ॥। ३५
शङ द्धारे नरः लाता दृष्टा देवरं गदाधरम्‌ । एकादश्युपवास्य कटां नाहति षोडश्चीम्‌ ॥ ३६
(#सक्रान्तीनां चतुलक्षं या ददाति नृषोत्तम । एकाददयुपवासस्य कलां नारेति षोडीम्‌ ¡३७

प्रभासके यत्पुण्यं ग्रहणे चन्द्रसृययोः । तत्फटं जायते ननमेकादरयपवासिनः ॥ ३८
केदारे चोदकं पीत्वा पनजेन्म न तरिते } तथा चैकाद्ञी पाथ गभवासक्षयकरी ॥ ३९
अश्वमेधस्य यदस्य पृथिव्यां यत्फटं भवेत्‌ । तस्माच्छतगुणं पुण्यमेकाददयुपवासिनः॥ ४०

* धनुशिहान्तमतः पाठः क. ख. च. ज. स्च. ज. पस्तकस्थः ।

१क्. "ते । ऊनि) २ ड. धर्नजय।

शक ५

४० चत्वारिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३२१

तपस्विनो ग्रहे यस्य युञ्जते च द्विजोत्तमाः । तत्फलं जायते सूनमेकादर्युपवासिनः ।॥ ४१
गोसहस्रेण यत्पुण्यं दच्वा वेदाङ्गपारगे । तस्माच्छतगुणं पुण्य[+सकादश्यपवासिनः ॥ २
येषां देहे जया देवा ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः । वसन्ति तेषां तत्तस्या एकादर्यपवासिनः।। ४३
ते नराः पुण्य कमणा ये भक्ता रक्रिपणीपतेः । एकादरीत्रतस्यापि पण्यसंख्या न विद्यते।॥। ४

एतत्पुण्यं भवेत्तस्य यल्सुरेरपि दुकमम्‌ । एतस्माद थेपुण्यं तु प्राप्यते नक्तभोजनात्‌ ॥ ५
नक्तस्याधं भवेतपुण्यमकयुक्तेन द दहिनाम्‌ 1 तावद्रजन्ति तीथानि दानानि नियमानि च ॥ ४६
यावन्नोपोषयेजन्तुवासरं विष्ण॒बरह्भम्‌ । तस्माच पाण्डवश्रेषए़ वतमेतत्समाचर ॥ ४७
पण्यसंख्यां न जानापि यच्छं पृच्छसि पाण्डव । एतद्धि कथितं पार्थं यद्रोप्यं व्रतमुत्तमम्‌ ॥

एकादशोसमं नास्त कृता) यज्गसदस्रकम्‌ ॥ ५८

युधिष्ठिर उवाच--
[| चे, [न क 4 (क @ अ (न भस, ७५
उत्पन्ना सा कथं देव पुण्या चेकादङ्ीतिथिः । कथे पवित्रा विन्वेऽस्मिन्कथं वे देतताभिया॥।४९

श्रीं भगवानुवाच-

पुरा कृतयुगे पाथं युरनायति दानवः । अदयद्धनो महारद्रः सदेवभयंकरः ॥ ५०

इन्द्रीऽपि निजितस्तेन सर्वै देवास्तथा नृप । पहासुरेण तेनव पृल्युना च दुरात्मना ॥ ५१

स्वगीनिराक़ृतास्तन(च) विचरन्ति महीतले । [ऋसशङ्का भयभीतश्च सरवै गत्वा महे(ताः सुरेश्वरम्‌

इन्द्रेण कथितं सवेमीश्वरस्यापि चाग्रतः ॥ ५२
न्द्र उवाच-

स्वगेखोकपरिथ्रष्टा विचरन्ति महीतले ] । मर्येषु संस्थिता देवा न शोभन्ते परेश्वर ॥

उपायं वरूहिमेदेवे ह्यमरा यान्तिकां गतिम्‌ ॥ ५३
महादेव उवाच-

देवराज सुरश्रेष्ठ यत्राऽऽस्ते गरुडध्वजः । शारण्य जगन्नाथः परित्राणपरायणः ॥

तत्र गच्छ सुरश्रे्ठस वो रक्षां विधास्यति ॥ ५४
कृष्ण उवाच--

इश्वरस्य वचः श्रत्वा देवराजो महामतिः 1 तरिदज्ञः सहितः सर्वेगतस्तत्र युधिष्ठिर ॥ ५९९

जटमध्ये स॒प्त तं दष्ट देवं गदाधरम्‌ । छृताज्ञलिपुटो भृत्वा तिविन्द्रः स्नोतरमुदेरयत्‌ ॥ ५६
इन्द्र उवाच--

ओं नमो देवदेवेश देवद्‌ानववन्दित । दारे पण्डरीकाक्ष राहि मां मधुसूदन ॥ ९७

सराः सर्वे समायाता भयभीतश्च दानवात्‌ } क्षरणं त्वां जगन्नाथ जहि नो भक्तवत्सल ॥५८
जाहि नो देवदेवेश जाहि जहि जनादेन । त्राहि वे पुण्डरीकाक्ष दानानां विनाशक | ५९
त्वत्खपीषं गताः सर्वे त्वामेव श्षरणं प्रभो । शरणागतदेवानां साहाय्यं कुरु वें प्रभो ॥ ६०
त्वं पतिस्त्वं मतिर्देव त्वै कती स्वं च कारणम्‌ । त्वं भाता सर्वलोकानां त्वमेव जगतः पिता ६१

~~~ ~ -~------~-~--~--~-- ---=-- कः अ

+ धनश्विदवान्तर्गतः पाटः का. स. च. ज. क्च. न. पुस्तकस्य: । > धनुधिद्वन्तगतः पाटः क.ख.च.ज. क्ल. न
पृस्तकस्थः ।

---- -----~ ~~~ ~ -- + ~~~

अन ---------~-~ ^ ~ = भवेन

१क.ख.च. ज. ङ.ज.नो।

१३३२ महाप॒निश्रीन्यासम्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

भगवन्देवदेवेश शरणागतवत्सल । शरणं तव चाऽभ्याता भयभीताथ देवताः ॥ ६२

देवता निजिताः सीः स्र्गेच्रष्टाः कृता निभो । अत्युप्रेण हि दैदयेन मुरनाश्ना महौजसा ६३
श्रीकृष्ण उवाच--

इन्द्रस्य वचनं श्वत्वा विष्णवं चनमव्रवीत्‌ ॥ ६४
श्रीभगवानुवाच--

कीटशो दानवः शक्रं सूयं कीदशं बलम्‌ । क स्थानं तस्य दुष्टस्य किं वीर्यं कः पराक्रमः॥

कि वरं तस्य वृषस्य मपाऽऽख्याहि महापते ॥ ६५
श्न्द्रउवाच--

प्व बभूव देवेश ब्रह्मवंशसमुद्धषः । तालजङ्धस्तु नाश्ना च अस्युग्रोऽपि महासरः ॥ ६६
तस्य पुत्रो हि विख्यातो मुरनामेति दानवः । अत्युत्कटो महावीर्यो देवतानां भयंकरः ॥ ६७
पुरी चन्द्रावती नाश्ना तत्र स्थाने वसल्यसो । निजिता देवताः सर्वाः स्वगांसेन विवासिताः ॥
इन्द्रोऽन्यो रोपितस्तेन चान्यैव हुताशनः । चन्द्रमूर्यो कृतौ चान्यौ वायर्वरूण एव च ॥ ६९

सवेमात्मङृतं तेन सलं सत्यं जनादन । देवलोकः कृतस्तेन सर्वस्थानविवजितः ॥ ७०
भ्री्कष्णं उवाच-

तस्य तद वनं श्रुत्वा कोपमानो जनादनः । हनिष्ये दानवं ८ निहन्मीत्युक्त्वा तं ) दुष्टं देवतानां

भयंकरम्‌ ॥ ७१

ववे

त्रिदशैः सदिभो देवो गतथन्द्रावतीं प्रीम्‌ । चो देतस्तु दैलेन्दरो गर्जमानः पुनः पनः ॥ ७२
तेन सर्वै जिता देवा गताश्रैव दिशो द । हारे निरीक्ष्य पोव्राच तिष्ठ तिष्ठेति दानवः ॥

भगवानवत्रवीत्तं च क्रोधसंरक्तलोचनः ॥ ७३

श्रीमगवानुबाच--

रे दानव दुराचार मम बाहुं निरीक्षय । ततस्ते संमुखाः सर्वे विष्णना दुष्टदानवाः ।॥ ७४
हता वणः पुनर्दिन्येनातात्च भयविहलाः । चक्रं मुक्तं च कृष्णेन दैत्यसैन्येषु पाण्डव ॥ ५७८५
तेन च्ठन्नास्तु शतशो बहवो निधनं गताः । एकोऽपि दानवस्तत्र युध्यमानो मुहुः ।॥ ७६
नष्टाः सर्वे स॒रास्तेन निजितो मधसदनः । निर्जितस्तेन देदयन [बाहुयुद्धमनाय(याच)त ७७

बाहुयुद्धं कृतं तेन दिव्यं वषसहस्रकम्‌ । विष्ण॒धिन्तापपनश्च नष्टाः सी देवताः ॥ ७८
विष्णुश्च निजितस्तेन गतो] वदरिकाश्रमम्‌ । गुहा सिहावती नास्ना ततर सुनो जनार्दनः ॥ ७९
योजनद्रादशवती एकदारा च पाण्डव । तस्यां विष्णुः परसुप्तश्च दानवो हन्तुमुयतः ॥ ८०
महायुदधेन तेनेव भान्तोऽसो योगमायया । दानवः पृषतो लग्रः भविष्टः स तदा गुहाम्‌ ॥ ८१
भसु तत्र तं दृष्ट्रा दानवो हषेमागतः । इत्थं तं निजितं मत्वा परविष्ठं शङ्या हरिम्‌ ॥ ८२
निःसंदेहं हनिष्यामि दानवानां भयंकरम्‌ । निगैता कन्यका तत्र विष्णदेहायुधिष्टिर ॥ ८३
रूपवती सुसोभाग्या दिव्यप्रहरणायुधा । तस्य ते्नोरसं भरता महाबलपराक्रमा ॥ ८४
षष्ठा सा दानवेन्द्रेण युरनाश्ना धनंजय युधिष्ठिर] । युद्ध समाहितं तेन सिया चैव भयाचितम्‌ ॥
कन्यकां युध्यते तत्र समयुद्धवरिशारदरा । हकारिभस्रसाजातो मुरनामा महासरः ॥ ८६

भका = न न+ =

-----------~---~-- १ ।

* धनुश्चिद्ान्तर्गतः पाठः क. ख, च. ज. क्ष, ज पुस्तकस्य ।

# |

४० चत्वारिंशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३३३

निहते दानवे तरस्मिस्तत्र देवस्त्वबुध्यत । पतितं दानवं दृष्टा ततो विस्मयमागतः ॥ ८७
विष्णुरूवाच-

केनायं च हतो रद्र ह्त्युग्रो मम शद्कः । अत्युग्रं च कृतं कमे मम कारुण्यता कृता ॥ ८८
केन्योवाच-

तेन देवा गन्धर्वाः सयक्षोरगराक्षसाः । इन्द्रायाः सका जित्वा स्वर्गाचैव निराङृताः ॥८९
हरिः सुप्तो मया दृष्टो मुरः पृष्ठे समागतः । संहरिष्यति(ष्यामि) तैलोक्यं सुपे चैव जनार्दने ॥

श्रीकृष्ण उवाच-

तस्यास्तद्वचनं श्चत्वा विष्णुवंचनमव्रवीत्‌ । । ९१
विष्णरूबाच-

अहं च निजितो येन कथं सोऽपि त्वया नितः ॥ ९२
एकादश्युवाच--

त्वत्मसादाच भोः स्वामिन्महादेत्यो-मया हतः ॥ ९३
श्री मगवानुवाच--

अनन्ते जिषु खोकेषु युनयो देवता गताः । ब्रहि त्वं च पया भद्रे यत्ते मनसि रोते ॥

ददामि चन संदेहो यत्सुरैरपि दरभम्‌ । ९४
एकादश्य॒वाच--

यदि तुष्टोऽसि मे देव सत्यगुक्तं जनादन । षरमेकं तु वाञ्छामि हृदये च जगत्पते ॥ ९५

प्राथयामि च देवेश ईप्सितं च मया पभो । यदि सत्यं जगन्नाथ तिस्रो वाचो ददासि मे ॥९६
श्रीभगवानुवाच--

सत्यं सत्यं मया भोक्तमवरयं तव सुव्रते । तिस्रो वाचो मया दत्ता न चावाक्यं भवेदिह ।॥ ९७
एकादद्युवाच--

तरिभवनेषु देवेश चतुयुगेषु सांप्रतम्‌ । बरिषु लोकेषु सवत्र तादृशं कुरु मे पभो ॥ ९८

सवैतीथपधानं हि सवैविघ्रविनारिनी । सवेसिद्धिकरी देवी त्वत्पसादाद्धवाम्यहम्‌ ॥ ९९

मामुपोष्यन्ति ये भक्त्या तव भक्त्यां जनादन ! स्वसिद्धिभवेत्तेषां यदि तुष्टोऽसि मे प्रभो ॥

उपवासं च नक्तं च एकथुक्तं करोति यः । तस्य वित्तं च धप च मोक्षं वे देहि माधव ॥ १०१
विष्णरु्ाच-

यत्वं वदसि कल्याणि तत्सर्वे च भविष्यति । स्वान्मनोरथान्भद्रे दास्यसि त्वं च नान्यथा ॥
एकादश्युवाच-

मप भक्ताश्च ये लोके ये च भक्तास्तु काके) येने) चतुयुगेषु विरूयाताखिषु ोकेषु वै पभो ॥
श्रीभगवानुवाच--

त्वां च शक्तिमहं मन्य एकांदशीव्रतस्थिताः । ममर पूजां करिष्यन्ति माक्षगास्ते न संज्ञयः १०४

तृतीया चाष्टमी चैव नवमी च चतुदश । एकादशी विरेषेण तिथिरेषा हरिपिया ॥ १०५

सवेतीयांदि [धि] पुण्यं सलं सलत्य॑ न संशयः । शत्रनदंस्यपरांस्त[सि स्वभक्तस्य ददासि पर

मां गतिम ॥ त्वं हंसि सर्वविघ्नानि सवंसिद्धिवरमदा ॥ १०६

१३३४ महाप॒निश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे-

श्रीढृष्ण उवाच-

इम[एव] दात्त] बरं त[रस्त]स्थे तिस्रो वाचो न संश्षयः। दृष्टा पष्ठा च संजाता एकादशी महावता
उभयोः पक्षयोः पाथं तुल्या एकाडी शुभा । श्कायाश्रैव कृष्णाया विभेदं नैव कारयेत्‌॥ १०८
विभेदो नैव कर्तव्यः समस्तव्रतकारिभिः। दिवा वा यदि वा रात्रौ श्चणोति भक्तितत्परः१०९
तिथिरेका भवेत्सवी पक्षयोरुभयोरपि । #उदयैकादशी स्वल्पा हन्ते चैव जयोदशी ॥ ११०
मध्ये तु द्वादशी पूणा निस्पृशा सा हरिभिया । एकामुपोषयेत्तां वे सहसैकादशीफलम्‌ ।॥ १११
सहस्रगुणितं ह्र द्वादश्यां पारणे कृते | अष्म्येकादशी षष्ठी तृतीया च चतुर्दशी ॥ ११२
पवेविद्धा न कतैव्या परविद्धागुपोषयेत्‌ । एकादशी हयहोरात्रं भभाते घटिका भवेत्‌ ॥ ११३
सा तिथिः परिहतंव्या उपोष्या द्रादज्ञीयुता । दैवंविधा मया भोक्ता पक्षयोरुभयोरपि ॥ ११४
एकाददयां प्रकुर्वीत ह्युपवासं नरस्तु यः । स याति वैष्णवं स्थानं यत्राऽऽस्ते गरुडध्वजः ११५
धन्यास्ते मानवा छोके विष्ण॒भक्तिपरायणाः । एकादद्याश्च माहात्म्यं सर्वकाटेषु यः पठेत्‌ ॥
गोसहस्रफलं सोऽपि पुण्यं पापरोति मानवः । दिवावा यदिवा रात्रौ येवै श्रुण्वन्ति भक्तितः
ब्रह्महत्यादिपापेभ्यो मुच्यन्ते नात्र संशयः । विष्णुधमेसमं नास्ति गीतार्थं च व्रपोत्तम ॥
एकाद समं नास्ति व्रतं पापप्रणाशनम्‌ ॥ ११८

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीृष्णयुधिष्रिरसंवाद उत्पत्नैकादशीकृतपुरवधो नाम चत्वारिंगोऽ्ध्यायः ॥ ४* ॥

आदितः शोकानां समण्ङ्ाः--३४०२९

अथेकचत्वारिंयो ऽध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच--
वन्दे विष्णुं विं साक्षा्टोकत्रयसुखावहम्‌ । विनवे विश्वकतीरं पुराणं पुरुषोत्तमम्‌ ॥
पृच्छामि देवदेवश्च संशयोऽस्ति महान्मम । लोकानां च हिताथीय पापानां क्षयहेतवे ॥
मागेरीर्षे सिते पक्षे मवेदेकाद्‌शी तथा । किं नाम को विधिस्तस्याः को देवस्तत्र पूज्यते ॥
एतदाचक्ष्व मे स्वामिन्विस्तरेण यथातथम्‌ ॥

भ्रीढृष्ण उवाच--
साधु पृष्टं तवया राजन्साधरु ते त्रिमलं यञ्चः । कथयिष्यामि राजेनद्र हरिवासरमुत्तमम्‌ ॥

उत्पन्ना चासिते पक्षे द्वादशी मम वमा । मागेशीरपो्पत्तिरिति मम देहसमुद्धवा ॥

सुरासुरवधाथोय हतयनना भरतम । [*कथिता च मया सा वे तवाग्रे राजसत्तम] ॥
पूवा च॑कादरी राजंसरेखोक्ये सचराचरे । मागंशीर्पेऽसिते पक्ष उत्पत्तिरिति नामतः ॥
अतः परं अवक््यामि मागेशीपे सिता तु या । यस्याः श्रवणमात्रेण वाजपेयफलं लभेत्‌ ॥
मोक्षा नामेति सा भोक्ता सवेपापहरा परा । देवं दामोदरं राजन्पूजयेच परयत्नतः ॥
[तुलस्या मञ्ञरीमिश् धूपदीपैः प्रयत्नतः ।] पूर्वेण विधिना चैव दक्ञस्येकादशी तथा ॥ १०

„8१ =

।

2 ^ @ ॐ 6 न

% संधिराधैः । + धनुचिहान्तमतः पाठः क. ख. च. ज. ज्ञ. ज. ठ. पुस्तकस्थः । *# धनुधिहान्तगैतः पाटः क.
ख. च. ज. ज्ञ. ज. द. पुस्तकस्थः ।

१. च. ज. ञ्च. जन. पुण्या ।२ख.च. ज्ञ. न. एं विद्धा।

(नि 12

॥ च्‌ | ।

ह ४५

४ १ एकचत्वारिंशोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १३६९

मोक्षा चैकादशी नाज्ना महापातकनाशिनी । रात्रौ जागरणं कार्य वरयगीतस्तवे्मम ॥ ११
['शणु राजन्धवक्ष्यामि दिव्यां पौराणिकीं कथाम्‌ | । यस्याः भ्रवणमात्रेण सवेषापक्षयो भेत्‌॥।
अधोयोनिगताश्वैव पितरो यस्य पापतः । अस्या पृण्यदानेन मोघं यान्तिन संशयः॥ १३
चम्पके नगरे रम्ये वेष्णवेशथ विभ्रपिते 1 वखानसो नाम चपः पुत्रवत्पाल्येत्मनाः ॥ १४
वसन्ति वहवो विधा वेदवेदाङ्गपारगाः । ऋद्धिमलयः प्रजास्तस्य राज्ञो वेखानसस्य हि ॥ १९
एवं राज्यं प्रकुबांणो राजो स्वमस्य मध्यतः । स्वरकीयान्पितरो दृष्ट्रा अधोयोनिगतान्नप ॥ १६
एवं दृष्ट्रा च तान्सवांन्विस्मयाविष्टमानसः । कथयामास हत्तान्तं स्वञनातं द्विजान्पति ॥ १७
राजोवाच-
मया स्वपितरो दृष्टा नरकेऽपि गता द्विजाः । तारयेति तनूज त्वमस्मानिरयसागरात्‌ ॥ १८
एवं व्रवाणास्ते नूनं रोदमाना यहुः । पया दृष्टा द्विजश्रेष्ठा एतस्मा्च न मे सखम्‌ ॥ १९
एतद्राज्यं मम महत्सखदायि न विद्ते । अश्वा गजास्तथा सवे रोचन्तेमेनमो द्विजाः ॥ २०
न दारा न सता मद्यं रोचन्ते द्विजसत्तमाः । कि करामि क गच्छामि हृदयं मेऽवरुध्यते ॥ २१
तद्वतं तत्तपो योगो येनेव मम पृवजाः । मोक्षं परयान्ति स्यो वे कथ्यतां च द्विजोत्तमाः ॥ २२
पुत्रे तु जीवति मयि बलीयसि महात्मनि । पितरों नरके घोरे तस्य पुत्रस्य कि फलम्‌ ॥ २३
ब्राह्मणा उचुः
पर्वतस्य मने राजन्निकटे चाऽऽश्रमो महान्‌ । गम्यतां राजशाद भूतं भव्यं विजानतः ॥ २४
भ्रीकरष्ण उवाच--
तेषां श्रुत्वा ततो वाक्यं राजा वैखानसो महान । जगाम चाऽऽ तत्रेव चाऽऽभ्रमं पर्वतस्य च॥।
ब्राह्यणेरबेषटितो राजा [“परजाभिश्च समन्वितः । आश्रमं विपुलं तस्य संप्राप्ता राजसत्तमः ॥ २६
ऋवेदश्च य [दिभिये[जर्वेदसामाध्ययनकोविदेः । वेष्टितं मुनिभिध्ैव] द्वितीयं बरह्मणो यथा(१)२७
दष्टा तं मनिकशार्दलं राजा वैखानसस्तथा । दण्डव्रत्मणति कृत्वा पस्पशे चरणौ मनेः ॥ २८
पमच्छ कुशलं तस्य सप्तस्वङ्गेष्वसां निः । राज्यनिष्कण्टकत्वं च राजसोख्यसमन्वितम्‌ ॥ २९
राजोवाच--
तव भसादाद्धोः स्वामिन्छशलं मेऽङ्गसप्नस । भक्ता ये विष्णुरक्तेषु कथ तेषां च(स)विघ्रता ३०
मया स्वपितरो दाः स्वमे च नरके स्थिताः । कस्य पण्यस्य सामथ्यान्पोक्षं यान्ति द्विजोत्तम

अयं मे संशयः स्वामिन्पृष्टवांस्त्वासपागतः । उपायः कथिदेवात्र कतेव्या मुनिसत्तम ॥ ३२
श्रीढृष्ण उवाच- ।

एतदराक्यं ततः श्रुत्वा पर्वतो मुनिसत्तमः । ध्यानस्तिमितनेत्राऽभृत्तपस्वी ब्रह्मसंनिभः ॥

मुहूतेमेकं ध्यानस्थो भूपति प्रत्युवाच ह ॥ ३३
पर्वत उवाच--

जानेऽहं तव राजेन्द्र पितणां पूर्वचेषटितम्‌ । परवेजन्मनि तातस्ते क्षत्रियो राञ्यग्वितः ॥ ३४

† धनुधिहान्तग॑तः पाठः क. ख. च. ज. सष. ज. पुस्तकस्थः । # धनुधिहान्त्गतः पाठः क. ख. च. ज. ञ्च म.
पुस्तकस्थः ।

१क. वैश्वानरो ।२क. तश्चानरस्य। ३ क. वैश्रानरो। क. व्ैश्रानरस्तः ।

१३३६ महायुनिभ्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

स प्या ऋतुकाले तु राजधर्ममवतितः। ततो ग्रामे तु तां तयक्त्वा कायारथी निजयोषितम्‌॥ ३५
तव पित्रा तु तस्याथ न दत्तमरतुदानकम्‌ । तेन पापप्रभावेण नरके पितृभिः सह ॥

€ ॐ ^

पतितो राजश्चादूख तव तातः सुदारुणे ॥ ३६
राजोवाच-( श्रीकृष्ण उवाच-)

ततः पुनरूवाचेदं राजा वैखानसो मुनिम्‌ ॥ ३७
राजोवाच--

केन व्रतप्रभावेण मोक्षस्तेषां भवेन्मुने ॥ ३८
मुनिरूवाच-

[कमागेशीरषे सिते पक्षे मोक्षा नामेति नामतः । सर्वश्रैतदूयतं कार्यं पित्रे पुण्यं परदीयताम ॥ ३९

तेन पुण्यप्रभावेण मोक्षस्तेषां भविष्यति । सत्यमेतन्महाभाग ब्रह्मणो वचनं यथा ॥ ४०
श्रीकृष्ण उवाच--

4.

जुनेवाक्यं ततः श्रत्वा स्वगृहं पुनरागतः ] मार्मशीर्षोत्तमो मासः पापतः कष्टेन तेन पे ॥ ५१
मुनेवाक्यात्स तत्कृत्वा वरते वैखानसो गृपः । अददादपुण्यमखिरैः सार्धे पित्रे स भूमिपः॥ ४२
दत्ते पुण्ये क्षणेनैव पुष्पदृषटिर भरदिवि । वैानसस्य तातो वरै पितुभिर्मोक्षमाविशत्‌ ॥ ४३
राजानं चान्तरिक्षे च गिरं पुण्यामुवाच ह । स्वस्ति स्वस्तीति ते पुत्र भक्तं तेन दिवं गतः।४४
एवे यः रुते राजन्मोक्षामेकादशीं शुभाम्‌ । तस्य पापानि नश्यन्ति मृतो मोक्षमवाष्यात्‌ ॥ ४५
नातः परतरं किचिन्मोक्षदय्यभवत्पुरा । पण्यसंर्यां न जानामि राजन्मे भियं॑तद्तरतमू(मियमे-

तदूव्रते मम) ॥ छह
चिन्तामाणेसमा हयेषा टृणां मोक्षमदायिनी । पठनाच्छरवणादस्य वाजपेयफलं भवेत्‌ ॥ ४७

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरलण्ड उमापतिनारदर्सवादान्तःतङृष्णयुधिषटिरसंवादे मार्गशीर्षमोक्षरैकादशी-
्रतकथनं नामैक चत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४१ ॥

आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः---३४०७६्‌

"न

भथ द्विचत्वाररिदो ध्यायः ।

=-=.

युधिष्ठिर उवाच--
पोषस्य कृष्णपषे तु किनाभेकाद शी भवेत्‌ । किं नाम को विधिस्तस्या एतद्विस्तरतो वद ॥

एतदाख्याहि भोः स्वामिन्को देवस्तत्र पूज्यते ॥ १
श्रीकृष्ण उवाच--

कथयिष्यामि राजेनद्र भवतः सेहवन्धनात्‌ । तुष्िमे न तथा राजन्यकवहुखदसिणैः ॥ र

यथा मे तुष्टिरायाति हयेकादशीत्रतेन बै । तस्मात्सर्वभयत्नेन करवन्यो हरिवासरः ॥ ३

सत्यमेतन्न वे मिथ्या धपिष्ठानां विक्ञारद । पौषस्य कृष्णप्े तु सफछा नाम नामतः ॥ ४

तस्यां नारायणं देवं पूजयेच यथाविधि । पू्रेणेव विधानेन कर्तव्येकादश्षी शभा ॥ ५

# चनुधदान्त्मतः पाठः क. च. पुस्तकत्वः । ` ` ` 11 पाठः क. च. पुस्तकस्थः ।

न

१ क. वैश्वानरो ! क. वैश्वानरो । ३ क. वैश्ानरस्य ।

९. ५

0. # ~|

१.९ ५

र द्विचत्वारिक्ञोऽध्याय | पद्मपुराणम्‌ | > > ३५७

नागानां च यथा श्रेषः पक्षिणां पन्नगाशनः! [देवानां च यथा विष्णुद्धिपदानां यथा द्विजः
# ४० [क
व्रतानां तु तथा राजग्ेष्ठा चैकादशी तिथिः]। ते जनाश्रैव भो राजन्पूज्या वै सवदा मम ॥७

हरिवासरसंलीनं कुर्बन्त्येकादशीत्रतम्‌ । इहैव धनसंयुक्ता मृता मोक्षं लभन्ति ते ॥ ८
सफ़लायां फे राजन्पूजयेन्नामभि्हरिम्‌ । नारिकेलफरैमेव कमुकेवींजपृरकंः ॥ ९
लम्बीरदादिमेश्रैव तथा धात्रीफलेः शुभः । टवङ्गेवैदरे थैव तथाऽऽगरैशच विशेषतः ॥ ०
पूजयेदेवदेवेशं धरूपदीवैस्तथेव च । सफलायां विशेषेण दीपदानं तु कारयेत्‌ ॥ ११

रात्रौ जागरणं चैव कतेव्यं सह तैप्णवेः । यावन्निमेषो नेत्रस्य तावनागति यो निशि।॥ १२
एकाग्रमानसो राजंस्तस्य पण्यं शणप्व हि । तत्समो नास्ति यज्ञो वे तीर्थं वा तत्समं न हि १३
स्वव्रतानि राजेन्द्र कलां नान्त षोडशीम्‌ । एषे वषेसहस्राणि तपसा नैव तत्फलम्‌ ॥ १४
यत्फलं समवामरोति यः करोति दि जागरम्‌ । श्रूयतां राजश्ादंल सफलायाः कथा चुभा १५
चम्पावतीति विख्याता पुरी माहिष्मतस्य च । माहिष्मतस्य रजर्षेः पुत्राः पश्च कुमारकाः १६
तेषां मध्ये तु श्येष्ठो वै महापापरतः सदा । परदाराभिचारी च वेश्यासक्तथे मद्यपः ॥

पितुदरन्यं तु तेनैव गमितं पापकर्मणा ॥ १७
असदृत्तिरतो निलयं भुसुराणां तु निन्दकः । वैष्णवानां च देवानां निलयं निन्दां करोति सः ॥
षृट्शं तु ततो दृष्ट्रा पुत्रं मादिष्मतो वपः । नाम्ना तु टुम्भक इति राजपुत्रेषु च व्यधात्‌ ॥ १९
राञ्यान्निष्कासितस्तेन पित्रा चेव तु बन्धुभिः तस्येव परिवारस्तु लयक्तस्य परिपन्थिनः ।॥ २०
लम्भकोऽपि तथा त्यक्तथिन्तयामास वे सदा । त्यक्तोऽदं बान्धवः पित्रा राज्यानिप्कासिनः किन
इति संचिन्त्य मनसा मतिं पापे तदाऽकरोत्‌ । मया गन्तव्यमेवास्तु दारुणे गहने वने ॥ २२
तस्माचैव परं सथ धातयिष्यामि वे पितुः । इत्येष स मतिं कला लुम्भकरो दंवयोगनः ॥ २३

निजेगाम परात्तस्माहतोऽसां गहने वने । जीवघातरतो निलयं स्तेयद्यतक्खानिधिः ॥ २४
सर्वे च नगरं तेन पपितं पापकर्मणा । स्तयाभिगामी नगरे गहीतः स निशाचरः ॥ २८५
उवाच तान्सतोऽहं वै राज्ञो माहिष्मतस्य च । स तेमुक्तः पापकमा चाऽऽगनो विपिने पुनः २६
आपिषाभिरतो नित्यं तरार्वं फलभक्षणे । आश्रमस्तस्य दुष्टस्य वास॒द्वस्य संनिधा ॥ २७
अश्वत्थो वतेते तत्र जीणेश्च वहूवार्षिकरः । देवत्वं तस्य टक्षस्य विपिने वनेने महत्‌ ॥ २८
तत्रैव निवसेचेव कम्भकः पापव्रद्धिमान । गते वदूतिथे काठ कस्यचित्पुण्यसं चयान्‌ ॥ २९
पौषस्य कृष्णपक्षे त॒ दशम्या दिवम तथा । फलानि युक्त्वा वक्षाणां रातां शीनन पीडितः ३०
लम्भको नाम पापिष्ठो वखहीनो गतेक्षणः । पीड्यमानः स शीतेन हरिषक्षसमीपतः॥ ३१

न निद्रा न सुखं तस्य गतप्राण इवाभवत्‌ । आच्छा्य दश्षनेरास्यमेवं नीना निशाऽख्िखा ॥३२
भानूदयेऽपि पापिष्ठो न रेभे चेतनां तदा । टुम्भको गतसंत्गस्तु मफलाया दिने तथा ॥ ३
रवौ मध्यगते चैव संत्नां लेमे स टुम्भकः। इतस्ततो विटाक्याथ व्युत्थिनश्च तदाऽऽसनात्‌ ३४
स्खलन्पदभ्यां प्रचकितः खञ्जन्निव मुहुमुहुः । वनमध्ये गतस्तत्र क्षक्षामः पीडिताऽभवन्‌ ॥ ३९
न शक्तिर्जीवघाति तु टुम्भक्रस्य दुरात्मनः । फलानि च तदा राजन्नाजहार स दम्भक; ३६

* धनृधिहूनान्तर्मतः पाटः क. ख. च. ज. क्ष. ज. पुस्तकस्थः ।

१ क. "ना भरतश्रेष्ठ पज्या २क.-च. भ. टुम्पयिष्यामि)

_-,_ ---~-~--~-~--~-~ --~~ -~~-~-~--~ ~~
(ग्वं क~ ~~ ~न

१६८

१३३८ महामुनि भीव्यासपणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

यावत्समागतस्तत्र तावदस्तं गतो रविः । कि भविष्यति तातेति स विखापं चकारह ॥ २३७
फलानि तत्र भूरीणि वृक्षमूके निवेदयन्‌ । इत्युवाच फररेभिः श्रीपतिस्तुष्यतां हरिः ॥ ३८
इत्यक्त्वा टुम्भकथरैव निद्रां लेमे न वै निशि । रात्री जागरणं मेने विष्णस्तस्य दुरालमनः।॥३९

फलेस्तु पूजनं मेने सफटायास्तयाऽनय । अकस्मादव्रतपेवैतत्छरृतवान्वे स टुम्भकः ॥ ४०
तेन पूण्यप्रभावेण पप्तं राज्यमकण्टकम्‌ । सूर्यस्योदयनं यावत्तावद्विप्ण॒जगाम ह ॥ ४१

दिवि तत्काख्युत्पन्ना वागरूरऽशरीरिणी । राज्यं पाष्स्यस्ति पुत्रे तवे रफखायाः प्रसादतः ४२
तथेत्युक्तो बचस्तस्य(स्या) दिव्यरूपधरोऽभवत्‌। मतिरासीत्ततस्तस्य परमा वेष्णवी उप॑ ।॥ ४३
दिव्याभरणश्ोभाव्यो टेमे राज्यमकण्टकम्‌ । कृतं राज्यं तु तेनैव वर्षाणि दश्च पश्च च ॥ ४४
मनोङ्गस्तस्य प्रस्तु तदा कृष्णमसादतः । आश्रु राज्यं परित्यञ्य पुत्रे चैव समप्यं च ॥ ४५
मतः कृष्णस्य सांनिध्यं यत्न गता न शोचति । एत्र यः कुरुते राजन्सफटाव्रतमुत्तमम्‌ ॥ ४६
हह रोके सुखं प्राप्य मृतो मोक्षमवाभुयात्‌ । धन्यास्ते मानवा लोके सफलायां च ये रताः ४७
तेषां तु सफलं जन्म नात्र कायौ विचारणा । पठनाच्छरवणाजैव करणाच विहं पते ॥
राजसूयस्य यज्ञस्य फटमाम्रोति मानवः ॥ ४८
श्ति भीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमापत्तिनाग्दसंवादान्तर्गतृष्णयुधिष्ठिर संवादे परषङृष्णसफरेकादश्ीवणैनं
नाम द्विचत्वारिञ्चो ऽध्यायः ।॥ ४२ ॥
आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः--३४५१२४

मथ च्रिचत्वारिशोऽध्यायः )

युधिष्टिर उवाच-
कथिता तै त्वया ष्ण सफल्कादशी श्रुभा । कथयस्र प्रसदेन शुह्कपक्षस्य या भवेत्‌ ॥ १
किं नाम को विधिस्तस्याः को देवस्तत्र पूज्यते । कसम तुष्टो हषीकेशस्त्वमेष पुरुषोत्तम ॥ >

श्रीकृष्ण उवाच-
शृणु राजन्वक्ष्यामि शुद्धा पौषस्य या भवेत्‌ । कथयामि महाराज रोकानां दितकाम्यया ॥ ?
पूर्वेण विधिना राजन्करत्येषा प्रयत्नतः । पुत्रदा नाम नाज्नाऽघ्म सवेपापहरा परा॥ ४
नारायणोऽपिदेवोऽस्याः कामदः सिद्धिदायकः । नातः परतरा किचित्ररोक्ये सचराचरे ॥ ५
वरिद्यावन्तं यशस्वन्तं करोति च नरं हरिः । शृणु राजन्वक्ष्यामि कथां पापहरां पराम्‌ ।॥ ६
भद्रावलयां पुरा ह्यासीत्पुर्या राजा सुकेतुमान्‌ । तस्य राङ्गस्तथा राज्ञी चम्पका नास वतेते ॥ ७
पुत्रहीनेन राज्ञा च काटो नीतो मनारथेः । नवाऽऽत्मजं दषो ठेमे वेरकतौरमेव च ॥ ८
तेन॑व राज्ञा धर्मेण चिन्तितं बहुकालतः । किं करामि क गच्छामि सुतप्राध्चिः कथं भवेत्‌ ॥ ९
न राप्र्न परे सौख्यं लेभे राजा सुकेतुमान्‌) साध्व्या स्वकान्तया सार्धं प्रतय दुःखितोऽभवत्‌
तावुभां दंपती निलयं चिन्ताग्रोकपरायणी । पितरोऽस्य जरं दत्तं कवोष्णमुपभुञ्जते ॥ ११
राज्ञः पथा पश्यामो योऽस्माकं तपेयिप्यति । इयेवं स्मरन्तस्तस्य दुःखिताः पितरोऽभवन्‌ १२
न बान्धवा न मित्राणि नामालचुहृद स्तथा । रोचयन्ल्यस्य भूपस्य न गजाश्च पदातयः ॥ १३

१ र. तिष्रवगन्‌ ¦ 9 क. प) विग्राभ ३ क. एकादसीं ।

^ ` ठ ,

१ ८५

६. ,0

४६ त्रिचत्वाररिंशोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १३३९
नेराश्यं भूपतेस्तस्य निलयं मनासि वतेते । नरस्य पुत्रहीनस्य नास्ति वै जन्मनः फलम्‌ ॥ १४

अपुत्रस्य ग्रह श्रन्य हृदय दुःखित सदा । पित्दवमदुष्याणां नात्रणत्वं सुतं विना ॥ १९
तस्मात्सवेपरयत्नेन सतमत्वादयेन्नरः । इह ख।कं यशस्तेषां परलोके शभा गतिः ॥ १६
येषां तु पुण्यकतणां पुत्रजन्म ग्रहे भवेत्‌ । आयुरारोग्यसंपत्तिस्तेषां गेह भवते ॥ १७

पुत्रजन्म हे येषां टोकानां पुण्यक्रमेणाम्‌ । पुण्यं बिना न च परा्धिविष्णभक्ति विना वरृप॥ १८
पाश्च संपदो वाऽपि निशया इति मे मतिः । एवं विचिन्तमानोऽसौ न शमं खमते दरपः॥ १९
भत्यूषे चिन्तयेद्राजा निशीये चिन्तयेत्तथा । स्वयमात्मविना्चं च चिन्तयामास केतमान्‌ ॥ २०

आत्मघाते दुगेति च चिन्तयित्वा तदा नृपः । टषटाऽऽत्मदे दई पतितमपुज्रत्वं तथैव च ॥ २१
पुनर्िचा्याऽऽत्मबुद्वा आत्मनो हितकारणम्‌ । अश्वारूढस्ततो राजा जगाम गहनं वनम्‌ ॥२२
पुरोहितादयः सर्वे न जानन्ति गतं नृपम्‌ । गम्भीरे विपिने राजा मृगपरक्षिनिपेविते॥ २१

विचचार तदा राजा वनटक्नान्विलोकयन्‌ । वटानश्वत्थबिस्वांश्च खजृरान्पनसांस्तथा ॥ २४
वकुलान्सप्रपणा्च तिडि(न्दु)कांस्तिछकानपि । शलांस्तालांस्तमालांध ददश सरलान्नपः॥ २५
इङ्दीककु मांश्ैव शछेष्मातवदरां स्तथा । शछकान्करमदाथ पाडल्टान्द्रानपि ॥ २६
[*+अशोकांश्च पारां दगाखाञ्शरकानपि| । वनमाजारमदिषाञ्छष्टकांश्चमरानपि ॥ २७
ददे थजगान्राजा वस्पीकादधनिःखतान्‌ । तथा वनगजान्मत्तान्कखभेः सह संगतान्‌ ॥ २८
यूथपां श चतुदेन्तान्करिणींयूथमध्यगान्‌ । तान्दषट्र चिन्तयामास आत्मनः स गजान्नपः ॥ २९

तेषां स विचरन्पध्ये राजा शोभामवाप ह । महदाश्चयेसंयक्तं ददद परिपिनं नपः ॥ ३०
पथि शिवारुतं शण्वच्नटकातरेरत तथा । तास्तानक्षम्रमान्पश्यन्बथाप वनमध्यतः ॥ ११
एवं ददश गहनं टृपो मध्यमे रवों । श्चत्तडभ्पां पीडितो राजा इतश्चेतश्च धावति ॥ ३२

[ऋनृपतिधिन्तयामास संशुष्कगल्कथरः । मयातु कि कृतं कमे पराप्रं दुःखं यदीदश्म्‌ ॥ ३
मयावे तापिता देवा यज्ञेः| पूजाभिर च । तथेव ब्राह्मणा दानंस्तषिता मिषटभोजनेः॥ ३४
प्रजाश्चैव सदाकराटं पृत्रवत्पादिता भृशम्‌ । कस्मादुःखं मया पाप्तमीदरं दारुणं महत्‌ ।॥ ३५

इतिचिन्तापरो राजा जगामेवाग्रतो वनम्‌ । सृकरतस्य प्रभावेण सरो टृष्टमनुत्तमम्‌ ॥ ३६
मीनसंस्पृरामानं च पञ्चेथ एरिशाितम्‌ । कारण्डेथक्रवाकेश राजसे शाधभतम्‌ ॥ १७
मकरबेहभिमेरस्थैरन्येर्जरचरयेतम्‌ । समीपे सरसस्तस्य युन नामाश्रमान्बहुन्‌ ॥ ३८

ददशं राजा लक्ष्मी वाज्यङनैः जुभरंसिभिः । सव्यात्परतरं नेत्रमय सव्याचथा करः ॥ ३९
भास्फरन्नपतेस्तस्य कथयञ्शोभनं फलम्‌ । तस्य तीरे पुनीन्टषटरा कुर्बाणानगमं जपम्‌ | ४१

दर्षण महताऽऽविष्टो बभव सरपंसत्तमः । अवतीय दयात्तस्पान्युनीनापग्रतः स्थितः ॥ ६.

पृथक्पृथग्ववन्देऽसों पुनीस्ताञ्शेसितत्रतान्‌ । कृताञ्ञक्िपुरो भृत्वा दण्डवच पुनः पुमः ॥

्रत्य॒चुस्तेऽपि मुनयः प्रसन्ना नृपते बयम्‌ ॥ ४२
राजोवाच--

के भवन्तोऽत्र कथ्यतां का चाऽऽख्या भवतामपि । किमरथं संगता ययं सत्यं वदत मेऽग्रतः ४३

+ धनाधिहान्तर्गतः पाठः ख. च. ज. च्च. ज. पस्तकस्थः । >» धनुधिहान्नगैनः पाटः क, च. ज. ज्ञ. भ, पएस्नकस्थः ।

~-~-------- “~ --------

१. पाण्ड्रान्नः। २ख.च. ज. ज्ञ. ज. नयम्‌ । ३ फ.च. ज क्ष. न. प्रनन्दनः । 1

१३४० महामुनि भ्रीग्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

मुनय उच॒ः--

विष्वेदेवा वयं राजन्लानाथमिह चाऽऽगताः । माधो निकटमायात पतस्मात्पश्चमेऽदहनि ॥ ५४

अथवेकादशी राजन्पुत्रदा नाम नामतः । पुनं ददाल्यसौ तस्मात्पुत्रदाकारिणां नृणाम्‌ ।॥ ५५
राजोावाच--

एष वै संयो मद्मं पुत्रस्योत्पादने मान्‌ । यदि तुष्टा भवन्तो षै पुत्रो मे दीयतां तदा॥ ४९६
मुनय उचुः-

अब्रैव दिववे राजम्पु्रदा नाम वतेते । एकादशीति विख्यातं क्रियतां त्रतपुत्तमम्‌ ॥ ४७

अभिपेकात्ततोऽस्माकं केशवस्य प्रसादतः । अवदयं तव राजेन्दर पुत्रभा्निविप्यति ॥ ४८
कृण उवाच--

इत्यव वचनात्तेषां कृतं रान्ना त्रतोत्तमम्‌ । मुनीनायुपदेशेन पुत्रदाया विधानतः ॥ ४९

द्रादरयां पारणं कृत्वा मुनीननत्वा पुनः पुनः । आजगाम ग्रह राजा राज्ञी गभेमथाऽऽ्दधौ ५०
पुत्रो जातः प्रतिकारे तेजस्वी पृण्यकर्मणः । पितरं तोषयामास प्रजापालो वभव सः ॥ ५१

तस्माद्राजन्धकर्तव्यं पुत्रदात्रतयुत्तमम्‌ । कोकानां च दिताथौय तवप्रे कथितं मया॥ ५२
(~ भत © # ए =

एकचित्तास्तु ये मर्याः कुवन्ति पु्रदाव्रतम्‌ । पुत्ान्पाप्येह लोके तु मृतास्ते स्वगगापिनः ॥

पठनाच्छवणाद्राजन्नप्नि्टोमफलं रमेत्‌ ॥ ५३

इति श्रीमहापुराणे पाश्र उत्चरखण्ड उमापतिनारदर्सवादान्त्मैतकृष्णयुधिष्ठिरसवादे पौषदङ्कपु्रदेकादशीत्रतं नाम
त्रिचत्वारिोऽध्यायः ॥ ४३ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--३४ १७७

[1

अथ चतुधेत्वारिंशोऽध्यायः ।

~~~

युधिष्ठिर उवाच--

साधर कृष्ण जगन्नाथ आदिदेव जगत्पते । कथयस्व प्रसादेन षां कृत्वा ममोपरि ॥ १

माघस्य कृष्णपक्षे तु कावा चैकादशी भवेत्‌ । कथयस्व पसादेन क्रियां किंनामको विभिः॥

फलमस्य महापान एतद्विस्तरतो वद्‌ ॥ र्‌
भ्रीभगवानुवाच--

गणु त्वं नृषशादूंख कृष्णा माघस्य या भवेत्‌ । षटूतिखा नाम विख्याता स्वेपापथणाशिनी ॥३
पटूतिखायाः श्यणष्व त्वं कथां पापहरां शभाम्‌। यां पुलस्त्यो पनिश्रष्ठो दाभ्यं भरति सयुक्त वान्‌
दारभ्य उव्राच-
मर्त्यलोकमनुपाक्चाः पापं कुर्वन्ति जन्तवः । ब्रह्माहत्यादिपापैथ युक्ता ये गोवधादिभिः॥ «^
|

परद्रव्यापहारश्च परव्यसनमादितः । कथं गच्छन्न नरकान््रह्मस्तदव्रहि तत्वतः £
अनायासेन भगवन्दानेनाल्पेन केनचित्‌ । पापं प्रशमनं याति एतद्धि वक्तुमर्हसि ॥ ७

पुलम्लय उवाच-- | |
साधर साघु महाभाग गुप्नमेतदुदाहृतम्‌ । यन्न कस्यचिदाख्यातं व्रह्मपरिष््वन्द्रदेवतैः ॥ ८

तदहं कथयिष्यामि त्वया पृष द्विजोत्तम । मापे मास तु संप्राप्रे शुचिः सातो जितेन्द्रियः ॥९

९५९

5 +

४४ चतुश्वत्वाररिंरोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३४१

कापक्रोधाव्हंकारखो भपंशुन्यवभितः । देवदेवं च संस्मृ पादौ प्क्षास्य वारिभिः।॥ १०
भूमावपतितं गह्य गोमयं तत्र मानवः । तिरान्पक्षिप्यं कापाोसपिण्टकांश्रैव कारयेत्‌ ॥ ११
अष्टोत्तरशतं चैव नात्र काय विचारणा । ततो मापे च संप्राप्त आद्र चैव भवेधदि।॥ १२
मर वा कृष्णपन्षस्यंकादश्ीनिय्मा स्ततः । ग्रह्नीयात्पण्यफल्द्‌ विधान तत्र मे श्णु ॥ १३
देवदेवं समभ्यच्य सुखलातः प्रयतः श॒चिः ! कृष्णनामा संकीत्यै पनः प्रस्वङितादिष ।॥ १४
रात्री जागरणं कु्यादादौ होमं च कारयेत्‌ । अर्चयेदेवदेवेशं शङ्खचक्रगदाधरम्‌ ॥ १५

दनागसकपुरेनेविचशकंरेस्तथा । संस्मृत्य नाल्ना च ततः कृष्णाख्येन पुनः पनः ॥ १६

कूष्माण्डं नालिकेरे मथवा वीजपूरकेः । सर्वाभावेऽपि नेन्द्र शतैः पुगीफरेस्तथा ।॥ १७
अर्घ्यं दद्याद्विधानेन पूजयित्वा जनादैनम्‌ । इष्ण कृष्ण कृपाटुस्त्वमगतीनां गतिर्भव ॥ १८

संसाराणेवमम्रानां भसीद वरषोत्तम । नमस्ते पुण्डरीकाक्ष नमस्ते विश्वभावन ॥ १९

सुब्रह्मण्य नमस्तेऽस्तु महापुरुष पुव॑न । गरहाणार्ध्यं मया दत्तं रक्ष्या सह जगत्पते ॥ २०
इत्यध्यमग्रः |

ततस्तु पजयेद्धिपमुदकुम्भं प्रदापयेत्‌ । छत्रोपानहवसरैश्च ष्णो मे प्रीयतामिति ॥ २१

कृष्णा पेनुः प्रदातव्या यथाशक्ति द्विजोत्तमे । 'तिखपात्रं द्विजश्रेष्ठ द द्यात्पाजविचक्षणः ॥ २२

स्नाने भस्थानके शस्तास्तथा ृष्णतिखा मने } तिर्प्ररोहाज्ायन्ते यावच्छाखा दिजोत्तम ।।२३

तावदर्षसदस्ाणि खगीलोके महीयते । तिरुलायी तिरोद्रतीं तिख्दोमी तिरोदकी ॥

तिख्दाता च भोक्ता च षटूतिखा पापनारिनी ॥ २४
नारद उवाच-- ८ युधिष्टिर उवाच--)

पट्तिरैकादशी(रया) देव कीदृशं फलमश्ुते । सोपाख्यानं मम प्रहि यदि तुष्टोऽसि यादव २५

श्रीकृष्ण उवाच--
कण राजन्यथा त्तं दृष्टान्तं कथयामि ते । मत्येोके पुरा ब्यासीद्राह्यणी तत्र नारद्‌(पाण्डव)
व्रह्मचर्यरता निस्य देवपजापरायणा । शरीरं केशितं चेव उपवास्िजो(वरपो)त्तम ॥ २७

देवानां बाह्मणानां च कमारीणां च भक्तितः । ग्रहाणि सा प्रयच्छन्ती सवका महासती २८

अतितृष्णारता सा तु सवेकाटेतुवे द्विज) न दत्ता भिश्के भिक्षा ब्राह्मणान च तपिताः२९

ततः कारेन मष्टता मया वै चिन्तितं दिज(नप) । श्रद्धमस्याः शरीरं हि वनः कृच्छने संशयः ॥

आभतो वैष्णवो छोकः कायष्केशेन ततः । न दत्तमन्नदानं हि येन तृिः परा भवेत्‌ ॥ ३१

एवं ज्ञात्वा ह्यहं व्रह्मन्प(पाथ मोलयलोकमुपागतः। कपिं रूपमास्थाय भिक्षां पात्र च याचिता
ब्राह्मण्युवाच-

कस्माच्वमागतो बह्यन्क यासि वद मेऽग्रतः ॥ ३३
श्रीकृष्ण उवाच--

पनरेव मया प्रोक्ता देहि भिक्षां च सन्दरि । तया कापिन पहता मृ्तिपण्डस्ताम्रभाजन | ३८

पिप्तो यावत्तया ब्रह्मन्प्(पाथ पनः स्वर्ग गतस्ततः । ततः काटेन महता तापसी स॒मदात्रता ॥

१ न्म. "प्य ममनापि"। २ ड. देवेन! ३ सख. च. ज. इ. न. परमध्वर । ४ ठ. म. व्रिव्वयत्रं । ५ ङ. न. न्ते
यथादाक्लया तिला द्विज । ता । ६ क. स.च. ज. ञ्ज. न. व्रतचयारता। ७ ङ्घ म. तङृष्णर्‌ ।

१३४२ महापनिभ्ीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

सदे स्वगेमायातां व्रह्मचयैभमावतः । मृततिण्डिकामेदानेन हं भाप मनोरमम्‌ ॥ ३६
संजातं चैव विप्र(राज)े धान्यराशिविवाजजतम्‌ । ग्रहं यावननिरीक्ेत न किंचित्तत्र परयति ॥ ३७
तावद्हादिनिष्करान्ता ममान्ते चाऽऽगता द्विज(नृष) । क्रोधेन महताऽऽविष्टमिदं वचनमब्रवीत्‌ ॥
ब्राह्मण्युवाच--
मया वरतेश्च कच्छ उपवासेरनेक्चः । पूजयाऽऽराधितो देवः सर्षोकस्य नार(मान)द ॥
न तत्र दृश्यते िचिद्रहे मम जनादन ॥ ३९
श्रीङृष्ण उवाच-
ततशोक्तं मया तस्ये हं गच्छ महाव्रते । आगमिष्यन्ति सुतरां कौतूहलसमन्विताः ॥ ४०
देवपत्न्यो हि त्वां द्रष्टुं विस्मयाभिसमन्विताः । द्वारं नोद्धाटनीयं हि षटूतिलापुण्यवाक्यतः।४१
एवमुक्ता मया सातु गता वै मानुषी तदा । अत्रान्तरे समायाता देवपत्न्यश्च नारदं (पाण्डव) ॥
ताभिश् कथितं तत्र त्वां द्रघं हि समागताः । द्रारमुद्धाय्य त्वं च त्वां भपरयाम शोभने ।॥ ४३
मानुष्युवाच-
यदि द्रं मया कार्य सद्यं वच्मि विशेषतः । षटतिखापुण्यं ददत द्रारोद्धाटनकारणात्‌ ॥ ४४
श्रीङृष्ण उवाच--
एकाऽपि चैव तवर्ष(त्राङ्ग) न ददाति महाव्रतम्‌ । अन्यया कथितं तत्र द्रष्टव्या मानुषी मया४५
ततो द्वारं समुद्राय्य दष्टा ताभिश्च मानुषी । न देवी न च गन्धवीं नासुरी न च पन्नगी ॥ ४६
दृष्पूवां मया नारी यादृशी सा द्विज(नुपोषम । रूपकान्तिसमायुक्ता क्षणेन समपद्यत ॥ ४७
(+ धनधान्यं च वस्रादि सुवणरूप्यमेव च । भवनं सर्वसंपन्नं षटतिरायाः प्रसादतः ॥] ४८
अतिदृष्णा न कतेव्या वित्तशाठ्यं विवर्जयेत्‌ । आत्मवित्तानुसारेण तिखान्वस्राणि दापयेत्‌ ४९
लभते च॑वमारोग्यं नरो जन्मनि जन्मनि । न दरिद्रं न कष्टत्वं न च दौभाग्यमेव च ॥ ५०
न भवेदैद्विन(नृप)शरेष् षटूतिलायाुपो पणात्‌ । अनेन विधिना विद(राज) स्िर्दानान संशयः ॥
च्यन्ते पातकैः सवैरनायासेन मानवाः । दानं च विभिवदत्तं सर्मपातकनाश्च नम्‌ ॥
नानयभूतो नाऽऽयासः शरीरे युनि(नए)तत्तम ॥ ५
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापरतिनारदसंवादान्तगं तक्ृष्णयुधिष्टिरसंकादे माधकृष्णषट्‌ति कैकादश्षी-
वणैनं नाम चतुश्वत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४४ ॥
आदितः छोकानां समण्यङ्ः:- ३४२२९

अथ पञ्चचत्वारशेऽ्ध्यायः |

[प

युधिष्ठिर उवाच--
साधु कृष्ण त्वया पोक्तमादिरेवो भवान्भो । स्वेदजा अण्डजाशरैव उद्धिजाश्च जरायुजाः ॥ !
तेषां कतां विकतौ त्वं पाकः क्षयकारक; । माघस्य कृष्णपक्षे तु षट्‌तिला कथिता त्वया ॥२
सुे च का भवेदेव कथयसख भसादतः । किनामको विधिस्तस्याः को देवस्तत्र धृज्यते ॥ ३
_ + धनुशिहान्तगंतः पाठो ज्ञ. पुस्तकस्थः ।
१ क.ख.च.ज. न.न. "ता बनचर्यामः । रल. च. ज. न्न. म. प्रभवेणयृः। ३ सख.च.ज. घ. म. "ज्ञानं

दा ।

४ प २ ५५१ िग्भ५ ५५० ५

४९ पञश्चचत्वारिशोऽध्यायः पश्मपुराणम्‌ । १३५७३

कृष्ण उवाच-
कथयिष्यामि राजेन्द्र शृङके माघस्य या भरेत्‌ । जया नामेति विख्याता सर्वपापहरा परा ॥ ४
पवित्रा पपृश्री च कामदा मोक्षदा नृणाम्‌ । ब्रह्महत्यापदश्री च पिशाचत्वविनासिनी ॥ «^

नेव तस्यां बते चीर्ण प्रेतत्वं जायते नृणाम्‌ । नातः परतरा काचित्पापघ्ी मोक्षदायिनी ॥ ६
एतस्मात्कारणाद्राजन्कतव्या सा प्रयत्नतः । श्रूयतां राजज्ञादंल कथा पौराणिकी श्भा ॥ ७
पङ्कजे च पुराणेऽस्या महिमा कथितो मया । एकदा नकलोके वै इन्द्र राज्यं चकार ह ॥ ८
देवास्तत्र सुखेनैव निवसन्ति मनोरमे । पीयूषपाननिरता अप्सरोगणसेविताः ॥ ९
नन्दने च बने तत्र पारिजातोपसेविते । रमयन्ति रमन्त्यत्र अप्सरो भिारैवौकसः ॥ १०
एकदा रममाणो ऽसौ देवेन्द्रः स्तरेच्छया नृप । नर्तयामास ह्पात्स पश्चाशत्कोटिनायकः ॥ ११
गन्धवांस्तत्र गायान्ति गन्धर्वैः पुष्पदन्तकः । चित्रसेनस्तु तत्रेव चित्रसेनस॒तस्तथा ॥ १२

मारिनीति च नाज्ना तु चित्रसेनस्य योषिता । मान्यास्तु समुत्पन्ना पुष्पवन्तीति नामतः १३
पुष्पदन्तस्य पुत्रोऽसां माट्यत्रान्नाम नामतः । पुप्पवन्त्याश्च रूपेण माट्यवानतिमोहितः ॥ १४
तया देव्या कटाक्षे माटयवां श वशे कृतः । छावण्यरूसंयुक्तं तस्या रूपं नृप शण ॥ १५
बाहू तस्यास्तु कामेन छम्बमानौं कृताविह । कणांयते तु नयने रक्तान्ते घूणिते तथा ॥ शद
कणँ तु लोभनं तस्याः कुण्डलाभ्यां सृपोत्तम । कम्बुग्रीवायुता सेव दिव्याभरणभ्रापिता ॥१७
पीनोन्नती कुचौ तस्यास्तो हेमकलशाविवं । मध्यं क्षामं च चार्वङ्गया युष्ग्राहममनुत्तमम्‌ ॥ १८
नितम्बौ विस्तृनो चास्या विस्तीणौ जघनस्थटी । चरणौ शोभमानौ च रक्तोत्पटसमथती १९
ईश्या पूष्यवन्त्याऽसो माल्यवान तिमो दितः । शक्रस्य परितोषाय मृत्यार्थं तौ समागतौ ॥२०
गायमानौ तु ती तत्र प्सरोगणसेवितौ । मदनाभिपरीताङ्गो पुष्पवन्ती च माल्यवान्‌ ॥ २१

परस्परानुरागेण व्यामोहवशमागतो । न श्ुद्धगानं गायेतां वित्तश्रमसमन्वितौ ॥ २२
बद्धदृष्टी तथाऽन्योन्यं कामवाणवशंगती । ज्ञात्वा टेखर्षभस्तज संगतं मानसं तयोः ॥ २३
ताखकरियामानलोपात्तथा मीतविवजनात्‌ । चिन्तयित्वा च मघवा ह्यवज्नानं तथाऽऽत्मनः ॥
कुपितश्च तयोरर्थे शापं दास्यज्निदं जगौ ॥ २४
इन्द्र उवाच-
धिग्युवां पतितौ मृढावा्नाभङ्गकृती मम । युवां पिज्ञाचौ भवतां दंपतीरूपधारिणौ ॥
मत्य॑लोकमनुपराप्तौ भज्ञानो कमणः फटम्‌ ॥ २९५
श्रीकृष्ण उवाच-
एवं मघवता शपनावुभौ दुःखितमानसों । दिमवन्तं गिरिं भाप्ठाचिन्द्रशापादिमोहितौ ॥ २६
उभौ पिराचतां भाप्नौ दारुणं दुःखमेव च । संतप्नमानसो तजर दिमङृच्छ्रगतावुभौ ॥ २७
गन्धर्वत्वमप्सरस्त्वं न जानीतो विमोहितौ । पीड्यमानो निदाघेन दहपातक्नेन च ॥ २८
न निशायां सखं शान्ति लेभाते कर्मपीडितों । परस्परं वदमान चेरतुभिरिगहरे ॥ २९
पीञ्यमानौ तु शापेन तुषारभभवेण तो 1 दन्तध्ं पकुबाणौ रोमाजितवपुधरो ॥

ऊचे पिशाचः स तदा स्वां पत्नी च पिङ्ाचिकाम्‌ ॥ ३०

१ क. कजनन्त्‌ । द. कण्ठपाणौ। २ इ. ज. व) भनिक्षा।

१३४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

पिशाच उवाच-
कि मे(नौ ) नास्पकृतं पापं दारुणं रोमहर्षणम्‌ । येन पापं पिशाचत्वं स्वेन दुप्करकर्मणा ॥३१
नरकं दारुणं मत्वा पि्ञाचत्वं च दुःखदम्‌ । तस्मात्सवेभयत्नेन पातकं न समाचरेत्‌ ॥ ३२

श्रीकृष्ण उवाच--
इति चिन्तापरो तत्र तावास्तां दुःखकर्षितौ । देवयोगात्तयोः प्राप्न माषस्येकादशीतिथिः ॥३३
जया नामेति विख्याता तिथीनामुत्तमा तिथिः । तस्मिन्दिने तु संमाप्े सवीहारविवभितौ। ३४
आसातां तत्र टृपते जलपानविवजितो । न इतो जीवघातश्च न यत्न फलभक्षणम्‌ ॥ ३५
अश्वत्थस्य समीपे ती सवेदादुःखसंयुनौ । रविरस्तं गतो राजंस्तथैव स्थितयोस्तयोः ॥ ३६
भ्राप्ता चैव निशा घोरा दारुणा प्राणहारिणी । वेपमानावुभौ त्न ततः सुषुपतुः तितौ ॥ ३७
परस्परेण संरम्रौ गात्रयोरुभयोरपि । न निद्रा च रतिस्तत्र न तौ सोख्यमविन्दताम्‌ ॥ ३८
एवं तो राजक्ादूख शापेनेनद्रस्य पीडितौ । इत्थं तयोर्दुःखितयोनिर्जगाम निशीथिनी ॥ ३९
मातण्ड उदयं पपे द्रादशीदिवसागमे । मया तु राजशरदुक तयोरभक्तिर्ृता हृदि ॥ ४०
जयायाः सव्रते चीर्णं रात्रौ जागरणं कृतम्‌ । तस्मादव्रतपभावाचच यथा जातं तथा शुणु ॥ ४१
दादशीदिवसे भाप तथा चीर्णे जयावते। विष्णोः भभावाशरुपते पिशाचत्वं तयोगंतम्‌ ॥ ४२

पुष्पवन्तीमास्यवन्तौ पूर्वरूपी वभ्रवतुः । पुरातनसेहयुतौ पूर्वारंकारधारिणौ ॥ ४३

विमानमधिषूढौ त गतौ नाके मनोरमो । देवेन्द्रस्याग्रतो गत्वा भरणामं चक्रतुर्मुदा ॥

तथाविधौ तुतौ दृष्टा मघत्रा विस्मितोऽत्रवीत्‌ ॥ ४४
इन्द्र॒ उवाच -

वदतं केन पुण्येन पिशाचत्वं हि वां गतम्‌ । मम शापं च संप्राप्तौ केन देवेन मोचितौ ॥ ५५
माल्यवानुबाच--

वासुदेवप्रसादेन जयायास्तु वरतेन च । पिशाचत्वं गतं स्वारभिस्तव भक्तिप्रभावतः॥ ४६
श्रीढृप्ण उवाच--

इति श्रुत्वा तु मघवा प्रत्युवाच पूनस्तथा ॥ ४७
इन्द्र॒ उवाच -

पिबतं त युवां चैव अस्माकं वचनात्सुधाम्‌ । हरिवासरखीना ये ये च कृष्णपरायणाः || ४८
9 ने त्‌ च [1 # 7
अस्माकं चेव मत्यास्तेपूर्याश्रैव न संशयैः । रमस्व पुष्पवन्त्या त्वं यथासौख्यं स॒राल्ये ॥ ४९

श्रीकृष्ण उवाच--
एतस्मात्कारणाद्राजन्कतेग्यं हरिवासरम्‌। जया तु राजशार्ईूर बह्महत्यापहारिणी ॥ ५०
सवंदानानि तेनेव सर्वयज्ञान्यशेषतः। दत्तानि कारितान्येव जयायास्तु वरतं कृतम्‌ ॥ ५१
करपकोटि वसेत्ाद्रकुष्ठे मोदते शरुवम्‌ । पठनाच्छ्रवणाद्राजममिष्टोमफलं लभेत्‌ ॥ ५२

इति श्रीमदापूगगे पाद्म उत्तरखण्ड उमापनिनारदसंवादान्तगीतङ्ृप्णयुधिश्िरमेवादे माघगङ्कजयैकादशीमाहात्म्य
नाम पञ्चचत्वारिंशं ऽध्यायः ॥ ४५ ॥

आदितः छोकानां समण्वङ्ञः- ३५२८२

= -------~--------------~----~---------- -----.

१स.च. ज. सब, म. ते ताबाहा। २ ङ. “योरभुजये'। ३३. यः। चरन्तु च यथातध्यं तस्मा्सवप्रयत्नतः । श्री ।

४६ षट्‌चत्वारिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२४५

अथ षट्‌चत्वारिशेऽ्ध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच-

फाल्गुनस्यासिते पक्षे किनाम्न्येकादश्ी भवेत्‌ । कथयस्व परसादेन वासुदेव ममाग्रतः ॥ १
कृष्ण उवाच-

नारदः पारपमच्छ ब्रह्माणं कमलासनम्‌ । फाल्गुनस्यासिते पक्षे विजया नाम नामतः ॥

तस्याः पुण्यं सुरशरष्र कथयस्व भरसादतः ॥ र
ब्रह्मोवाच--

शृण नारदं वक्ष्यामि कथां पापहरां पराम्‌ । यन्न कस्यचिदाख्यातं पयतद्विनयाव्रतम्‌ ।॥ ॐ
पुरातनं त्रत देतत्पवित्रं पापनाशनम्‌ । जयं ददाति विजया नपाणां पेन संशयः ॥ ठ
पुरा रामो वनं याता वषोण्येव चतुदश । न्यवसत्यश्ववव्यां त॒ खसीतः सहलक्ष्मणः ॥ ९
त्व वसतस्तस्य रामस्य विजयात्मनः । रावणन हता खाल्याद्धाया सीता तपिनी ॥ &
तेन दुःखेन रामाऽपि मोहमभ्यागतस्तदा । भ्रमञ्जगायुषमथो ददश विगतायुषम्‌ ॥ ७
कवन्धो निहतः पथाद्धमताऽरण्यमध्यतः । सुग्रीवेण समं तस्य सखित्वं समपद्यत ॥ ८
वानराणामनीकानि रामां संगतानि च । ततो हनूमता दष्टा लङ्लोद्याने तु जानकी ॥ ९

@

१

रामसंज्ञापनं तस्यै दत्तं कमं महत्कृतम्‌ । समे रामं स पुनः सर्वं तत्र म्यवेद्यत्‌ ॥ १

अथ श्चुत्वा रामचन्द्रो वाक्यं चैव हनूमतः । सुग्रीवानुमतनेव भस्थानं समरोचयत्‌ ॥ १
श्रीराम उकच--

सौमित्रे केन ण्येन तीयते वरुणालयः । अगाधो नितरामेष यादोमिशथ समङुलः॥ १२

उपायं नेव पर्यामि येनैव सुतरो भवेत्‌ ॥ १३
लक्ष्मण उयाच-

आदिदेवस्त्वमेवासि पुराणः पुरुषोत्तमः । बकदाटभ्यो पुनिश्ात्र वतते द्रीपमध्यतः ॥ १४

अस्मात्स्थानाद्योजनाधमाश्रमस्तस्य राघव । अन्ये च ब्राह्मणास्तत्र बहवो रघुनन्दन ॥

तं पृच्छ गत्वा राजेन्द्र पुराणगृपिपुंगवम्‌ ॥ १५

व्रह्मोवाच--
इति वाक्यं ततः श्रुत्वा लक्ष्मणस्यातिश्ोभनम्‌ । जगाम राघवो द्रं बकदारभ्यं महाएनिम्‌ १६
प्रणनाम युनि मूधा रामो विष्णुमिवामरः । ज्ञात्वा मुनिस्ततो रामं पुराणं परूपोत्तमप्र्‌ ॥ १७
केनापि कारणेनैव परविष्टं मानुषीं तनुम्‌ । उवाच स ऋषिस्तुषटः कुतो राम तवाऽऽगमः ॥ १८
राम उवाच--

त्वत्पसादादहं विप्र तीरं नदनदीपतेः । आगतोऽस्मि ससेन्योऽत्र लङ्कां जेतुं सराक्षसाम्‌ ॥ १९
भवतश्वानुक्‌रस्वात्तीयतेऽव्धियेथा मया । तयुपायं वद्‌ मने प्रसादं कुर सांपतम्‌ ॥

एतस्मात्कारणादेव द्रष्टुं त्वामिह चाऽऽगतः ॥ २०

व्रह्मोवाच--
रामस्य केचन श्रत्वा वकदारभ्या महापानः । उवाच स॒प्रसन्नारमा रप राजत्रखाचनम्‌ ।>१

१ख. अ. च. क्र.न. या रप्रिय जानक 1 त ॥
१६९

१३४६ महामूनिश्रीन्यासप्रणीतव- [ ६ उत्तरखण्डे-

वकदारभ्य उवाच--
कर्तव्यम ते राम व्रतानां व्रतमुत्तमम्‌ । कृतेन येन सहसा विजयस्ते भविष्यति ॥ २२
लङ्कां जित्वा राक्षसां स्वच्छां कौर्तिमवाप्स्यसि । एकाग्रमानसो भत्वा व्रतमेतत्समाचर ॥२३
फारगुनस्यासिते पक्षे विजयेकादशी भवेत्‌ । तस्या व्रतेन हे राम विजयस्ते भविष्यति ॥ २४
निःसंशयं समुद्रं सं तरिष्यापि सवानरः । विधिस्तु श्रुयतां राजन्रतस्यास्य फटप्रद्‌ः ॥ २५.
दशम्यां दिवसे पापे कुम्भमेकं तु कारयेत्‌ । दमं वा राजतं वाऽपि ताम्रं वाऽप्यथ मृन्मयम्‌ २६
स्थापयेच्छोभितं कुम्भं जच्यपूर्ण सपटवम्‌ । तस्योपरि न्यसेदेवं हैमं नारायणं प्रभुम्‌ ॥ २७
एकाद शीदिने भ्रा पातः स्नानं समाचरेत्‌ । निशं स्थापयेत्कुम्भं कण्ठमास्यानुरेपनैः ॥ २८

पूगीफटेनीलिकेरेः पूजयेच विशेषतः । सप्त धान्यानि सवाणिं यवान्यु(नु)परि विन्यसेत्‌ ॥२९ `

गन्धेधृपेश्च दीपे नेवेदेधिविधेरपि । कुम्भाग्रे तदिनं राम नीयतां सत्कथादिभिः।॥ ३०

राजौ जागरणं चैव तस्याग्रे कारयेद्‌ बुधः । भरकाशयेद्रतदीपमखण्डव्रतहेतवे ॥ ३१

दादशीदिवसे पातने मातेण्डस्योदये सति । नीत्वा कुम्भं जरोदेशे नयां प्रस्रवणे तथा ॥ ३२

तडागे स्थापयित्वा तं पूजयित्वा यथाविधि ) दव्ात्सदैवतं कुम्भं ब्राह्मणे वेदपारगे ॥ ३३

कुम्भेन सह राजेन्द्र महादानानि दापयेत्‌ । अनेन विधिना रम यूथपैः सह संगतः ॥

कुर व्रतं परयत्नेन विजयस्ते भविष्यति ॥ ३४
ब्रह्मोवाच-

हृति श्रुत्वा ततो रामो यथोक्तमकरोत्तदा । ते तरते स विजयी वभूव रघुनन्दनः ॥ ३५

भराप्रा सीता जिता लङ्का पीटस्त्यो निहतो रणे । अनेन विधिना पुत्र ये कुर्वन्ति नरा वतम्‌ ॥

इह खोके जयप्राभिः परटाकस्तथाऽक्षयः ॥ ३६
श्रीकृप्ण उवाच-

¢ [1 ५ क भ
एतस्मात्कारणात्पुत्र(त्पा्थ) कतेव्यं विजयात्रतम्‌ । पठनाच्छवणाचैव वाजपेयफलं लभेत्‌ ॥ ३७
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्त खण्ड उमापतिनारदमेवादान्तगेतनारदयुषिष्रिरमंवादे फाल्गुनकृष्णविजयेकादशीमादात्मयं
नाम धट्‌चत्वारिशोऽभ्यायः । ४६ ॥
आदितः शोकानां समच्यङ्ाः-- २४३१९

~~~

४ ८०५ षं ॥
अथ सप्तचत्षारि शोऽभ्यायः ।

| 1 त

युधिष्ठिर उवाच--
माष्ात्म्यं विजयायाश्व शुन कृष्ण महत्फलम्‌ । फार्गुनस्याञने पक्षं यन्नास्नी तां वदाधुना ॥ १
कृष्ण उवाच-
धमपुत्र महाभाग शृणु वक्ष्यामि तेऽधुना । योक्ता पृष्टेन मांधात्रा वसिष्ठेन मदात्मना ॥ २२
फार्गुनस्य विशेषण विशेषः कथितो नृप । आमक्या व्रते पुण्यं विष्णुटोकफलपदम्‌ ॥ ३
आंमकक्या अधो गत्वा जागरं तन्न कारयेत्‌ । कृत्वा जागरणं रात्रौ गोसदखफणे लभेत्‌ ॥ ४

१य्घ.च. ज. स्च. ज. यथाव्रेधि। ९ख.च,. ज, ञ्च. ज. धरेत्स यथाविधि । स ३ ड. णि यानि यानि परिन्य
४ फ. आमदैक्या। ५4 फ. आमदक्या।

४. १.4 ८
4

८4
८८.

4 ५५
॥,
ध ९

+
¢ कनः
1,

४७ सप्तचत्वारिशोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३४७

मांधातोवाच--
आमलकी कद्‌ येषा उत्पन्ना द्विजसत्तम । एतत्सर्वं ममाऽऽचक्ष्व परं कातूषछं हिमे॥ ५
कस्मादियं पवित्रा च कस्मात्पापपरणारिनी । कस्माजल्ागरणं इत्वा गोसदस्रफणं लभेत्‌ ॥ &
वसिष्ठ उवाच-
कथयामि महाभाग यथेयमभवस्क्िती । आर्मेखकी महाक्ष; सर्मपापपणाश्चनः ॥ ७
एकाणेवे पुरा जाते नष्टे स्थावरजङ्गमे । नष्ट देवासुरगणे नटे चोरगराक्षसे ॥ ८
तर देवाधिदेवेशः परमात्मा सनातनः । जगाम व्रह्म परमात्मनः पदमव्ययम्‌ ॥ ९

ततोऽस्य ज॑ंग(गच्छ)तो ब्रह्ममु(राजन्मु)खाच्छगिसमभमः। एीवनाद्धिनदुरुत्पनः स भ्रमौ निपपात ई
तस्माद्िन्दोः समुत्पन्नः स्वयं धात्रीनगो महान्‌ । शाखाभरशाखावहुः फरभारेण नामितः ११
सर्वेषां चैव दृक्षाणामादिरोहः भरकी पितः । [%एतस्मिनेव काठे तु सिखक्षरखिराः प्रजाः] १२

ब्रह्माणमखजत्तस्मात्संखष्टा् इमाः परजाः । देवदानवगन्धर्षयक्षराक्षसपन्गान्‌ ॥ २३

अजद्धगवान्देवो महर्षि तथाऽमलान्‌ । आजग्मुस्तत्र देवास्ते यत्र धाती हरिपिगा ॥ १४

तां दृषटराते महाभाग परं विस्मयमागताः । [*+परस्परमवेक्षन्तो दृक्षदर्बनलाल्साः ॥ १५

एक्षादयो यथापूत्र विदिताः सवै एव च] । न जानीम इयं दक्षं चिन्तयन्तोऽभिसंस्थिताः। १६

एवं चिन्तयतां तेषां वागुवाचाशरीरिणी ॥ १७
आकाश्वागुवाच--

भआमलकीनगो हेष मवरो वैष्णवो मतः । अस्य संस्मरणादेव ख्मद्धोदानजं फलम्‌ ।॥ १८

स्परोनाद्धिगुणं पुण्यं तरिगुणं भक्षणात्तथा । तस्मात्सर्वपयत्नेन सेव्या ओँमेलकी सद्‌ा ॥ १९
सर्वपापहरा पक्ता वैष्णवी पापनाशिनी । तस्या प्ले स्थितो विष्णस्तदूर््य च पितामहः ॥२०
स्कन्धे च भगवान्सदरः संस्थितः परमेश्वरः । शाखासु मुनयः [सरद यशालास्च च देवताः २१
पर्णेषु वसवो देवाः पुष्पेषु मरुतस्तथा । भरजानां पतयः सर्वे] फटेष्ेव व्यवस्थिताः ॥ २२
सवदेवमयी हयेषा धात्री च कथिता मया । तस्मात्पूज्यतमा छेषा विष्णुभक्तिपरायणेः ॥ २३

नेऽषय उ चेः--
के भवन्तं हि जानीमः कस्मात्कारणतः सदा । देवो वा थदि वा चान्यः कथयख यथातभम्‌।।
वागुवाच-
यः केतौ सर्वभरतानां भुवनानां च सर्म । बिस्मितान्विदुषः म(्ुषामपि दुष्ये्ष्यः सोऽह
विष्णुः सनातनः ॥ २५

# धनु्िहान्तगतः पाठः फ. पुस्तकस्थः । + धनुधिदान्तर्गतः पाठः कचिन्ास्ति । > धनुश्िहान्तमतः पाठः क.
स.च. ज. क्ष. ज. फ. पुस्तकस्थः।

----- ~ क

१ फ. नारद्‌ उवाच । २ फ. आमर्दकी।३ फ. त्रा च महेश्वर ए । ४ क. मंकी । ५ ड. जयतो। ञ्ञ. अ
जायते । ९ फ. ह । भमर्दैकीतिसंज्ञोऽसौ संभूतो वैष्णवो दरुमः । शा" । ५ फ. "णी । संजाता वैष्णवी तक्र मुनीनां प्रतिबो-
धिनी । श्यमामर्दकी नाम प्रवरा लोकव्श्रुता । विष्गोनिष्ठीवनाजाता वैष्णवी पापनारिनी । अ । ८ फ. "णं प्रोक्तं भक्ष-
णाद्च चतुगुणम्‌ । त* । ९ म. “ण्यं धारणात्रिगुणं तथा । १० फ. आमर्दकी ।

१३४८ महापनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

वसिष् उवाच-
ततः श्रत्वा देवदेवभाषितं ब्रह्मणः सृताः । [+ विस्मयोत्षु्टनयनाः परं विस्मयमागताः] ॥
अनादिनिधनं देवं स्तोतुं तत्र पचक्रमुः ॥ २द
ऋषय उचुः-
नमो भूतात्पमूताय आत्मने परमात्मने । अच्युताय नमो निलयमनन्ताय नमो समः ॥ २७
दामोदराय कवये यज्गशाय नमो नमः! [नमो मायाय(वोते तुभ्यं विश्वेशाय नमोऽस्तु ते|२८

वसिष्र उवाच--
एवं स्त॒तस्तु ऋषिभिस्तुतोष भगवान्हरिः । प्रत्युवाच महर्षीस्तानभीष्टं कि ददामि बः ॥ २९
ऋषय उचः
यदि तुष्ोऽसि भगवन्नस्माकं हितकाम्यया । व्रतं किचित्समाख्याहि स्वगेमोक्षफटप्रदम्‌ ॥ ३०
धनधान्यपरदं पुण्यमात्मनस्तुष्ठिकारणम्‌ । अल्पायासं बहुफटं व्रतानां व्रतमुत्तमम्‌ ॥ ३१
कतेन येन देवश्च विष्णरोक महीयते ॥ ३२
विष्णरूबाच--

फारगुने श॒ङ्छपक्षे तु पष्येण द्रादस्ी यदि । भवेत्सा च महापुण्या महापातकनादिनी ॥ ३३
विशेषस्तत्र केतेव्यः गरणुध्व द्विजसत्तमाः । आर्म॑खकीं च स॑मराप्य जागरं नत्र कारयेत्‌ ॥ ३४

स्वेपापविनियुक्तो गोसदस्रफरं टमेत्‌ । एतद्र कथितं विप्रा व्रतानां वतमुत्तमर्म्‌ ॥ ३५
अचयित्वाऽच्युतं तस्यां विष्णुखाकान्न मुच्यते ॥ ३६
जपय उचुः

व्रतस्यास्य विधि ब्रहि परिपूर्णं कथं भवेत्‌। के मच्राः के नमस्कारा देवताः काः प्रकीतिताः ३७

कथं दानं कथं सानं कथ पूजाविधिः स्मृतः ! अचैनस्य च मत्रं तु कथयस्व यथातथम्‌ ॥ ३८
विष्णस्वाच-

श्रुयतां यो विधिः सम्यग््रतस्यास्य द्विनषभाः । एकादश्यां निराहारः स्थित्वा चैव परेऽदहानि

भोक्ष्येऽदं पुण्डरीकाक्ष शरणं मे भवाच्युत । इति कृत्वा तु नियमं दन्तधावनपूर्वकम्‌ ॥ ४०

नाऽऽखपत्यातितां धारां स्तथा पाषण्डिना नरान्‌ । दद्रेत्ान्भिनमयोदानारुदारपधषंकान्‌ ॥ ४१
अपराह्न ततः स्नानं वरिधिवरतकारयदवुधः । नद्यां तडमे कमे वा ग्रे वा नियतात्वान्‌ | ४२
फृत्तिकालटम्भन प्रवरे ननः म्लानं च कारयेत्‌ । अश्वक्रान्ते रथक्रान्ते विष्णक्रान्ते वसधरे ॥

[+मृतिक हर य पापं जन्मकरोय्यां समाभजितम्‌ ||] इति मृत्तिकामन्रः। ३
त्वं मातः सदरश्रनानां जीवन तत्त रक्षकम्‌ । स्मरेद्‌ नादधिजजातीनां रसानां पतये नमः ॥ ५४५
साताऽहं स्वेतायपु हदभस्रवणेषु च । नदीषु दवखातषु उदं सानं तु मे भवेत्‌ ॥ इति लानमव्रः।
जामदरन्यं मुनि चव कारयित्वा हिरण्मयम्‌ । [शवित्तानुमारतः शक्त्या कारयेत्मतिमां बुधः ]॥

मासकस्य सुव्रपस्य तटूत्राध्न त्रा टमागत्य मप्ूज्य पजाहाम तु कारयत्‌ ॥ ४७
+ घनुग्वदरन्निगनः पाठः फ. पुस्तकस्थः । ८ धनुधद्रःन्तगतः पाठः फ. पृस्तकरस्थः | + धनुधिदान्तर्मतः पाट
ख.च.ज ज्ञ. ज. पुस्तकस्थः | > धनुश्द्रान्तमनः पाटः फ. पुस्तक्रस्यः ।

१८. त्मनः पण्यकाः । फ. त्मनः पृषिकाः।२च. हिप्स्तु। ३ फ. मर्दक च संपज्य जाः। ४ फ मू)
यत्कृत्वा न पुनजन्म स्वगनयेद्ात्र विच्युतिः । ऋ । ५ च. ज. येद्भुवम्‌ । न* । ६ ड, भ. पृज्ञायाः ।

५, _ ५४ ¡) 3.
५. १
४ च
यः |

४८ अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः ] ` ` प्रपुराणम्‌ । १३४९

ततथाऽऽखकीं गच्छेत्सवांपस्करसंय॒तः । आमखकीं ततो गत्वा परिशोध्य समन्ततः ॥ ४८
स्थापयेत्सततं कुम्भमव्रणं मच्रपूवैकम्‌ । पश्वरत्नसमोपेतं दिव्यगन्धादिवासितम्‌ ॥ ७९
छत्ोपानदरख्रयुतं सितचन्दनचाथैतम्‌ । स््ाखालम्बितग्रीवं सवेधूपविधरपितम्‌ ।॥ ५०
दीपमालौङुलं ङयात्सवतः सुमनोहरम्‌ । तस्योपरि न्यसेत्पात्रं दिव्यखानेः प्रपूरितम्‌ ।॥ ५१
पाोपरि न्यसेदहेवं जामदग्न्यं दहायुमम्‌ । तिश्लोकाय नमः पादो जानुनी विश्वरूपिणे ॥ ५२
उग्राय च ततोऽप्युरू कटि दामोदराय च । उदरं पद्मनाभाय उरः श्रीवत्सधारिणे ॥ ५३
चक्रिणे वामबाहुं च दक्षिणं गदिने नमः । वैकुण्ठाय नमः कण्ठमास्यं यज्ञयुखाय वै ॥ ५४
नासां विशोकनिधये वासुदेवाय चाक्षिणी । खां वामनायेति सवैमङ्गं रपूजयेत्‌ ॥

नमः सवीत्मने शीषमिति संसिक्त(भोच्य) पूजयेत्‌ ॥ इति पूजामन्राः । ५९
ततो देवाधिदेवाय अर्ध्यं चैव पदापयेत्‌ । फटेन चेव शुभ्रेण भाक्तियुक्तेन चेतसा ॥ ५६
[नमस्ते देवदेवे जामदग्न्य नमोऽस्तु ते । गृरहाणा््यैमिमं दत्तमामल्यासदि (क्या यु)
तो हरेः] ॥ इत्यध्यंमन्नः । ५७
ततो जागरणं कुर्याद्धक्तियक्तेन चेतसा । टृलयेगीतिश्च वादितरधर्माख्यानवरेरपि ॥ ५८
वैष्णव तथाऽऽख्यानैः क्षपयेच्छर्वरीमिमाम्‌। प्रदक्षिणं त८णास्त)तः कुयोदामस्यां विष्णुनामभिः
उष्टाधिकशतं चैव अष्टाविंशतिरे(मे)व च । ततः प्रभातसमये कृत्वा नीराजनं हरेः ॥ ६०
ब्राह्मणं पूजायित्वा तु सर्व तस्मै निवेदयेत्‌ । जामदग्न्यं घटं तत्र वच्युग्ममुपानहो ।॥ ६१

॥ ० # भमेटकीं ४
जामद्रन्यस्वरूपेण प्रीयतां मम केशव । ततथाऽऽमेखकीं स्पृष्टा कृत्वा चेव प्रदक्षिणाम्‌ ।॥ &२
लानं इत्वा विधानेन ब्ाद्यणान्भोजयेत्ततः । ततश स्वयमश्नीयातकुटुम्बेन समाटरतः ॥ ६३

एवं कृतेन यत्पुण्यं तत्सर्वे कथयामि ते । सर्वतीर्थेषु यत्पुण्यं सवेदानेषु यत्फलम्‌ ॥ ६४

सर्वयज्ञाधिकं चैव रभते नाज संशयः । एतद्रः सवेमाख्यातं व्रतानामुत्तमं वतम्‌ ॥ ६५
वसिष्ठं उवाच-

एतावदुक्त्वा देवेशस्ततरवान्तरधीयत । ते चापि ऋषयः सर्वे चकतुः सवेमरेषत; ॥

तथा त्वमपि राजेन्द्र करतमरंसि सत्तम ॥ ६६
श्रीकृष्ण उवाच-

तरतमेतदुराधर्षं सवैपापम्रमोचनम्‌ ॥ ६७

दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्तगैतनारदयुधिष्ठिरसंवादे फाल्गुनशुक्षामलक्येकार्‌-
श्ीमाहात्म्यकथनं नाम सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४७ ॥
आदितः शोकानां समच्वङ्ाः-- २४२८६

न ००४०)

अथाष्चत्वारिरो ऽध्यायः ।
युधिष्ठिर उवाच-- |
फाल्गुनस्य सिते पष श्रुता चाऽऽमलकी तथा । चैत्रस्य कृष्णपक्ष तु किनार्न्यकाद्‌ रा भवेत्‌ \
#* धनशिह्यान्तगतः पाठः प्ट. पुस्तकस्यः ।

५ 2 ॥ (| १,
१ फ. म्मर्दकीं । २ फ. आमर्दकीं । ३ सष. "लख्य कुर्या 1 ४ फ. हिरण्मयम्‌ । ५ फ. मदक्‌ ।

१३५० महापुनिश्रीव्यासमप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

श्रीढृष्ण उवाच--
ण राजेन्द्र वक्ष्यामि आख्यानं पापनाश्चनम्‌ । यष्टोमशोऽत्रवीत्पृष्ठो मांधात्रा चक्रवतिना ॥ २
मांधातोवाच--
भगवञशरोतुमिच्छामि रोकानां हितकाम्यया । चैत्रस्य पथमे पक्षे किनाम्न्येकादक्षी भवेत्‌ ॥
को विधिः किं फं तस्याः; कथयस्व प्रसादतः ॥ ३

लोम उवाच- ।
गण त्वं राजकशाईृक कामदां सिद्धिदायिनीम्‌ 1 कथां विचित्रां शुभदां पापघ्नीं धमदायिनीम्‌ ४

परा चैत्ररथे देशे अप्सरोगणसेविते । वसन्तसमये प्राप्रे षटपदा(दी)कुलनादिते ॥ ५
गन्धरैकन्या वादित्र रमन्ति सह किंकरैः । पाकशासनयुख्याथ क्रीडन्ते त्रिदिवोकसः ॥ 8
नापरं सखदं किचिद्धिना चै्ररथाद्नम्‌ । तस्मिन्वने तु मुनयस्तपन्ति बहुं तपः ॥ ७
प्रेधाविनं नाम ऋषि तत्रस्थं ब्रह्मचारिणम्‌ । अप्सरास्तं मुनिवरं मोहनायोपचक्रमे ८

मञ्जयोषेति विख्याता भयं तस्य वितन्वती । क्रोशमात्रे स्थिता तस्य भयादाश्रमसनिधां ॥ ९
मायन्ती मधुरं साधु पीडयन्ती विपल्िकाम्‌ । गायन्ती तामथाऽऽलोक्य पुष्पचन्दनसेविताम्‌ ॥
कामोऽपि विजयाकाङक्षी शिवभक्तान्पवेरितुम्‌ । तस्याः शरीरे संवासमकरोन्मनसः युतः ११
कृत्वा शवं धन्‌ष्कोटिं गुणं कृत्वा कटाक्षकम्‌ । मागणे नयने कृत्वा पक्ष्मयुक्तं यथाक्रमम्‌ ॥ १२
कुचौ कृत्वा पटकरौ() विजयायोपचक्रमे । मञ्चघोषाऽभवत्तस्य कामस्यैव वरूथिनी ॥ १३
मेधाविनं मनि दष्टा साऽपि कामेन पीडिता । योवनोद्िन्नदेहोऽसा मेधावी राजते तदा ॥ १४
सितोपवीतसदितो दष्टः स्मर इवापरः । मेधावी वसते चासो च्यवनस्याऽऽश्रमे शुभे ॥ १५

मञ्जघोषा स्थिता तत्र दृष्टा सा मुनिपुंगवम्‌ । सुरतस्य वशं पाप्रा मन्दमन्दमगायत ॥ १६
रणद्रर्यसंय॒क्तां सिञ्चक्रपरमेललाम्‌ । गायन्तीं तां तथाभूतां विलोक्य मुनिपुंगवः ॥ १७
मदनेन ससैन्येन नीतो मोहवशं बलात्‌ । मञ्जयोषा समागम्य मुनि दृष्ट्रा तथाविधम्‌ ।॥ १८

हावभावकटाशषैस्तं मोहयामास चाङ्गना । अधः संस्थाप्य वीणां सा सस्वजे तं मुनीश्वरम्‌ ॥१९
बलादिव टता क्षं वातत्रेगेन कम्पितम्‌ । सोऽपि रेमे तया साधं मेधावी मुनिपुंगवः ॥ २०
तस्मिन्वने ततो दृष्टा तस्यास्तु देहमुत्तमम्‌ । शिवतच््ं तु विस्मय कामतच्ववक्ं गतः ॥ २१
न निशां न दिनं सोऽपि रमज्ञानाति कामुकः । बहुशश्च गतः कारो मुनराचारलोपतः ॥ २२

मञ्जघोषा देवरोके गमनायोपचक्रमे । गच्छन्ती तं प्रत्युवाच रमन्तं मुनिसत्तमम्‌ ॥ २३
मङ्घोषोवाच-

आदेशो दीयतां ब्रह्मन्खरेश्गमनाय मे २७
मेधाय्युवाच--

यावत्पभातसंध्या स्यात्तावत्तिष्र ममान्तिके ॥ २९५
लोपश्च उवाच-
श्रत्वा = ^ 4 पर्न [4

इति श्रत्वा यनेवोक्यं भयभीता बभ्रव सा । पुर्वं रमयामास तम्रषि टरेपसत्तम ॥ २६

मुनेः शापभयाद्धीता बहुखान्परशित्सरान्‌ । वषाणां पश्चपश्चादानव मासान्दिनत्रयम्‌ ॥ २७

१ ङ ^रयोदेश । २ ड. कलिते वने। गः । ३ ड. "क्तान्मृनीश्वरान्‌ । त । च. "कतान्सहृखक्षः । त" ।

ष

४८ अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । | १३५१

सा रेमे मुनिना तस्य निशामिव चाभवत्‌ । सा तं पुनरुवाचाथ तस्मिन्काटे गते मुनिम्‌ ॥२८
मञ्जघोषोवाच--
अददेश्ो दीयतां ब्रह्मन्गन्तव्ये सखथ्हं मया ॥ २९
मेधाव्युवाच--
प्रातः काटोऽधुना चाऽऽस्ते श्रयतां वचनं मम । संध्यां यावच्च दुर्वेऽहं तावखं वे स्थिरा भव ३०
- छखोमद उवाच--
इति वाक्यं मुनेः श्रुत्वा जाताऽऽनन्दसमाकुला। स्मिते कृत्वा तु सा किचित्पत्युवाच शुचिस्मिता
अप्सरा उवाच--
कियत्पमाणा विभरन्द्र तव संध्या गताऽनघ । मयि परसादं त्वा तु गतः कारो विचायेताम्‌ ॥
लोमश उवाच--
इति तस्या वचः श्रुत्वा विस्मयोत्फुद्टलोचनः । गतकारस्य विमरनद्रः भरमाणमकरोत्तदा ॥ ३३
समाश्च सप्तपश्चाशद्रतास्तस्य तया सह । चुक्रोध स ततस्तस्यै ्वाखामाटी ब्रव ह ॥ ३४
नेत्राभ्यां विस्फु लिङ्गन्स युश्वमानोऽतिकोपतः। काटरूपां तु तां दृष्टा तपसः क्षयकारिणीम्‌ ३५
दुःखाजितं क्षयं नीतं तपो दृष्ट्रा तया स ह) सकम्पाष्ठो मुनिस्तत्र त्युवाचाऽऽकुलेन्द्ियः।) रवै
तां शशापाथ मेधावी सं पिशाची भवेति च । धिक्त्वां पापे दुराचारे कुल्टे पातकामेये ॥
तस्य शापेन सा दग्धा विनयावनता स्थिता ॥ ३७
मञ्जयोषोवाच--
परसादं कुरु विमेन््र शापस्यानु्रदं कुरु । सतां सङ्गो हि भवति वचोभिः सम्रभिः पदेः || ३८
त्वया सह मया ब्रह्मन्नीता तै बहुवत्सराः । एतस्मात्कारणात्स्वामिन्पसाद्‌ कुर सत्रत ।॥ ३९

मनिरूवाच-
कृणु मे वचने भद्रे शचापानुग्रह्कारकम्‌ । करं करोमि त्वया पापे क्षयं नीतं महातपः ॥ ४०
चैत्रस्य कृष्णपक्ष तु भवत्येकादश्ी शुभा । पापमोचनिका नाम सवेपापक्षयंकरी ॥
तस्या तरते कृते सुभ्रु पिशाचत्वं प्रयास्यति ॥ ४१

लोपश्च उवाच- .
इत्युक्त्वा तां सा मेधावी जगाम पितुराश्चमम्‌ । तमागतं समाछाक्य च्यवनः प्रत्युवाच तम्‌ ॥

करिमेतद्विहितं पुत्र त्वया पुण्यक्षयः कृतः । म्‌
मेधाब्युवाच-

पातकं तरै कृतं तात रमिता चाप्सरा मया । भायधिततं बरूहि तात येन पापक्षयो भवेत्‌ ॥ ४३
च्यवन उवाच-

चैत्रस्य चासिते पक्षे नाख्ना वै पापमोचनी । अस्या व्रते कृते पूत्र पापराशिः क्षयं बेत्‌ ॥ ४४
रोमश उ्वाच--

इति श्रत्वा पितुर्वाक्यं कृतं तेन व्रतोत्तमम्‌ । गतं पापं क्षयं तस्य तपोयुक्तो वश्व सः ॥ ५
साऽप्यवं मञ्जघोषा च कृतैतद्तमुत्तमम्‌ 1 पिञ्ञाचत्वाद्रिनिमुक्ता पापमों चनिकात्रतात्‌ ॥

दिव्यरूपधरा सा वे गता नाके वराप्सराः ॥ त ४६
" < +

१३५२ महायुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

लोमश उवाच-(श्रीडृष्ण उवाच--) र _
पापमोचनिकां राजन्ये छु्वन्ति नरोत्तमाः । तेषां पापं च यत्किचित्तत्सवे च क्षयं जेत्‌ ॥ ४७

पठनाच्छरवणाद्राजन्गोसहसरफलं लमेत्‌ । ब्रह्महा हेमहारी च सुरापो गुरुतल्पगः ॥ ४८
व्रतस्य चास्य करणाद्भूयो युक्ता भवन्ति ते । बहुपुण्यं वतं दह्येतत्करणाद् व्रतमुत्तमम्‌ ॥ ४९

इति श्रीमदापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्तर्गतङृष्णयुधिष्ठिरसंवादे चैेच्रकृष्णपापमोचन्येकादशी-
माहात्म्यकथनं नामा्टचत्वारिंशो ऽध्यायः । ४८ ॥

आदितः शोकानां समश्वङ्ाः-- ३ ३१७५
अभैकोनपश्चारत्तमो ऽध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच--
बासुदेव नमस्तुभ्यं कथयस्व ममाग्रतः । चे्स्य शुककपक्षे तु किनामस्न्येकादरी भवेत्‌ ॥ १

कृष्ण उवाच--
शृणुष्वेकमना राजन्कथामेतां पुरातनीम्‌ । वसिष्ठः कथयामास दिीपाय तु पृच्छते ॥ >

दिखीप उवाच--
भगवजरश्रोतुमिच्छामि कथयस्व प्रसादतः । चैत्रमासे सिते पक्षे किनाम्न्येकादशी भवेत्‌ ॥ २

वसिष्र उवाच--
साधु पृष्टं त्वया राजन्कथयामि तवाग्रतः । चरस्य शुक्तपक्षे तु कामदा नाम नामतः ॥ ¢
एकादशी पण्यतमा पापेन्धनदवानखा । गृण राजन्कथापमेतां पापच्रीं पुण्यदायिनीम्‌ ॥ ५
पुरा नागपुरे रम्ये हेमहम्यविनिभिते । पुण्डरीकमुख नाम निवसन्ति पहात्कगः ॥ ५२
तस्मिन्पुरे पुण्डरीको राजा राज्यं चकार सः) गन्धर्वैः किनरैशैव अप्सरोमिश् सेविते ॥ ७
वराप्सरास्तु लछिता गन्धर्वो टलितस्तथा । उभौ रागेण संरक्तौ दंपती कामपीडितौ ॥ ८
रेमाते स्वगे रम्ये धनधान्ययुते संदा । लङितायाश्च हृदय पतिर्स्तति सवेदा ॥ ९

हृदये तस्य ललिता नित्यं वसति भामिनी । एकदा पुण्डरीकोऽथ क्रीडन्स सदसि स्थितः १०
गीतं गानं प्रकुरुते टितो दयितां विना । पादबन्धः स्खरजिह्ो वभव ललितां स्मरम्‌ ॥ ११
मनस्तापं पिदित्वाऽस्य करकट नागसत्तमः । पादवन्धच्युति तस्य पुण्डरीके न्यवेदयत्‌ ॥ १२
श्रुत्वा कर्काटकरवचः पुण्डरीको भुजंगराट्‌ । क्रोधसंरक्तनयनो बभूवातिमय॑करः ॥

शशाप टलितं तत्र गायन्तं मदनातुरम्‌ ॥ १३
पुण्डरीक उवाच--

राक्षसो भव दुबुद्े क्रव्यादः पुरुषादकः । यतः पत्नीवशोपेतो गायमानो ममाग्रतः ॥ १४
वसिष्ठ उवाच--

वचनात्तस्य राजेन्द्र रक्षारूपो बभृव सः । रोद्राननो विरूपाक्षो दष्टमाजों भयकरः ॥ १५

वहूयो जनविस्तीर्णो युखं कंदरसनिमम्‌ । चन्द्रसू्यनिमे नेतरे ग्रीवा पर्वतसंनिभा ॥ १६

नासारन्परे तु विवरे अधरौ योजनाधकों । शरीरं तस्य राजेन्द्र उच्छ्ितं योजनाष्टकम्‌ ॥ १७

१ ड. तट्‌ ।

॥ ष,

४९ एकोनपश्ाद्रात्तमोऽध्यायः | पद्मप्राणम्‌ । १३५१

ईशो राक्षसो भूत्वा यज्ञानः कमेणः फलम्‌ । लखिता तमथाऽऽलोक्य स्वपर्ति विक़ताङृतिम्‌॥
चिन्तयामास मनसा दुःखेन महताऽदिता । किं करोमि क गच्छामि पतिः पापेन पीडितः १९
इति संस्मृत्य संस्मृत्य मनसा शमे नाभत्‌ । चचार पतिना सार्धं ख्टिता गहने वने ॥ २०

बभ्राम िषिने दुगे कामरूपी स राक्षसः । निणः पापनिरतो विरूपः पुरुषादकः ॥ २१

न सुखं लभते रात्रा न दिवा पापपीडितः । रिता दुःखिताऽतीव पति दष्टा तथाविधम्‌॥।२२

बभ्राम तेन साध सा सुदती गहने बने । दृष्टराऽऽश्रमपदं रम्यं युनि शान्तमातिग्रहम्‌ ॥ २३

दरीध्रं जगाम कखिता [भनमस्कृत्याग्रतः स्थिता। तां दष्टा स मनिः प्राह दुःखितां दि दयापरः
मनिरुबाच--

का त्वं कस्मादिदहाऽऽयाता| सत्यं वद्‌ ममाग्रतः ॥ २९
टडितोवाच--

वीरधन्धेति गन्धवेः युतां तस्य महात्मनः ॥ रुलितां नाम मां विद्धि पत्यथमिह चाऽऽगता।।२६
भती मे पापदोपेण राक्षसोऽप्रन्महायुने 1 रोद्ररूपो दुराचारस्तं दृष्ट्रा नास्ति मे सुखम्‌ ॥ >७
सामतं शाधि मां बह्मन्यत्करत्यं तद्द प्रभो । येन पण्येन विप्रन्द्र राक्षसत्वाद्विमुच्यते ॥ २८

ऋषिरुवाच--

चैत्रमासस्य रम्भोरु शुद्धपक्षेऽस्ति सांप्रतम्‌ । कामदैकादशी नाम सवेषापहरा परा ॥ २९

कुरुष्व तद्व्रतं भद्रे विधिपूर्वं मयोदितम्‌ । अस्य व्रतस्य यत्पुण्यं तत्स्वभत्रे मदीयताम्‌ ॥

दत्ते पृण्य क्षणात्तस्य श्ञापदोपः भयास्यति ॥ ३०
वसिष्ठ उवाच-

इति श्रुत्वा य॒नेवीक्यं छ्किता हर्पिताऽभवत्‌ । उपोष्यकादशीं राजन्द्रादशीदिवसे तथा ॥ ३१

विभस्यैव समीपे तु वासुदेवस्य चाग्रतः । वाक्यमुवाच ललिता स्वपत्युस्तारणाय प्रे ॥ ३२
कङ्ितोवाच--

मया तु तद्रतं चीर्णं कामदाया उपोषणम्‌ । तस्य पण्यपरभावेण गच्छत्वस्य पिज्ञाचता ॥ ३३
वसिष्ठ उवाच--

छटितावचनादेव वर्ममानेऽपि तत्क्षणे । गतपापः स ङ्त दिव्यदेहो वभव ह ॥ ३४

राक्षसत्वं गतं तस्य थाप्ता गन्धमैता पुनः । हेमरत्नसमाकीणो रेमे रचितया सह ॥ ३५

तौ विमानसमारूढौ पर्वरूपाथिको च तौ । दंपती अलयशोभेतां कामदायाः भभावतः ॥ >
इति ज्ञात्वा दरपन कन्यैषा प्रयत्नतः । छोकानां तु हिताथांय तवाग्रे कयिना मया ।॥ ३७
[श्रीकृष्ण उवाच--]
ब्रह्महत्यादिपापश्री पिज्ञाचत्वयिनािनी । नातः परतरा काचित्रैटोक्ये सचराचरे ॥
पठनाच्छवणाद्राजन्वाजपेयफलं रमेत्‌ ॥ ३८
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्तर्गतङृष्णयुधिषठिरसंवादे चे्रगुक्वामः कादरी र दाःम्यक्थनं
नारैकोनपन्नाश्षत्तमाऽध्यायः ॥ ४९ ॥

आदितः शाकानां समण्ङ्ाः-- ३४४६५

ज ~ ~ ~ नाज त न म जन

ॐ धनुधिहान्त्मतः पाठः क. पृस्तकष्यः ।

१३८५४ महापुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ १ उत्तरखण्टे-

भथ पच्चाङ्रत्तमोऽभ्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच--
वैशाखस्यासिते पक्षे किनास्न्येकादस्षी भवेत्‌ । महिमानं कथय मे वासुदेव नमोऽस्तु ते॥ १
कृष्ण उवाच--
सौभाग्यदायिनी राजनिह लोके परत्र च । वैशाखकृष्णपक्षे तु नाञ्ना चेव वरूथिनी ॥ >
वरूधिन्या वतेनेव सौख्यं मवति सवदा । पापहानिश्च भवति साभाग्यपराध्तिरेव च ॥ ३
भगा या करोत्येतां सा स्री सौभाग्यपरामरुयात्‌ । रोकानां चेव सर्वेषां भुक्तिमुक्तिमदायिनी च॑
सर्वपापहरा णां गर्भवासनिकन्दनीं । वरूथिन्या व्रतेनैव मांधाता सखगीति गतः ॥ ५
धन्थमारादयथान्ये राजानो बहवस्तथा । ब्रह्मकपाटनियुक्तो बभव भगवान्भवः ॥ ६
दश्च वपेसहस्राणि तपस्तप्यति यो नरः । तक्तस्यं फल्मामोति वरूथिन्या वतान्नरः ॥ ७
श्रद्धावान्यस्त कुरूते वरूधिम्या व्रतं नरः । वाञ्छितं लभते सोऽपि इह खकरे परत्र च॥ ८
पवित्रा पावनी देषा महापातकनाशिनी । भक्तिप॒क्तिमदा चैव कतेणां न॒पसत्तम ॥ ९
अश्वदानाच्चपश्रेष्ठ गजदानं विशिष्यते | गजदानाद्धमिदानं तिखदानं ततोऽधिकम्‌ ।॥ १०
[तिलदानात्स्रणंदानमनदानं ततोऽधिकम्‌] । अन्नदानात्परं दानं न भरतं न भविष्यति ॥ ११
पितृदेवमनुष्याणां तृतनिरमेन जायते । तत्समं कविभेः भोक्त कन्यादानं नृपोत्तम ॥ १२

धेनुदानं च तत्तल्यमित्याह भमवान्खयम्‌ । परोक्तभ्यः सवेदानेभ्यो विच्यादानं विशिष्यते ।।१३
तत्फलं समवाप्रोनि नरः कृत्वा वरूथिनीम्‌ । कन्यावित्तन जीवन्ति ये नराः पापमाहिताः १४
पुण्यक्षयात्ते गच्छन्ति निरयं यातनामयम्‌ । तस्मात्सवेप्रयत्नेन न ग्राह्यं कन्यकाधनम्‌ ।॥ १५
कन्यां पुण्येन यो दवादथाशक्ति खटंडृताम्‌ । तत्पुण्यसंख्यां नृपतेगदितुं) चित्रगु न राष्ुयात्‌
तत्तस्य फटमासोति नरः कृत्वा वरूथिनीम्‌ । कांस्यं मांसं मस्तरांश्च चणकान्कोद्रवां स्तथा ॥ १७
शाकं मधु परान्नं च पुनर्भोजनमथुने । वैष्णवो व्रतकता च दशम्यां दश्च वजेयेतर्‌ ॥ १८
चयूतक्रीडां च निद्रां च ताम्ब्रखं दन्तधावनम्‌ । परापवादपबुन्ये स्तयं ईदिसां तथा रतिम्‌ ॥ १९
क्रोधं चानृतवाक्यानि दयेकादप्यां पिवनजेषेत्‌ । कास्यं मांसं सुरां क्षार तटं पतितभाषणम्‌ ॥२०
व्यायामं च प्रवासं च पुन्भोजनमेधुने । षषटिषष्टि(?) मसूरानं दवाददयां परिवजयेत्‌ ॥ २१
अनेन विधिना राजन्विहिता वे वरूथिनी । रात्रं जागरणं इत्वा पृजित्वा मधुसदनम्‌ ॥ २२
सप्ेपापविनिगुक्तास्ते यान्ति परमां गतिम्‌ । तस्मात्सवैभरयत्नेन कतैव्या पापभीरुमिः ॥ २२
क्षपारितनयाद्धीता नरः इुयाद्ररूथिनीम्‌ । पठनाच्छबणाद्राजन्गोसदस्रफलं लभेत्‌ ॥
सर्वपापविनिभुक्ता विष्णटोकरे महीयते ॥ २४
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमपतिनारदसत्रादान्तगतकृष्णयुधिष्ठिरसंत्रादे वैशाखकङृष्णवर्यिन्येकरादशी-
मादात्म्यक्थनं नाम प्रचचारत्तमोऽध्यायः ॥ ५० ॥

आद्रतः ह क्राना सम्यङ्ाः-- २३४५४८८

„----~----~ -~ - ---+ -----=~

धनव्रहन्तगनः पाठः ऋ. ख. च. ज. क्ष. अ. पस्तक्रस्थः ।

५ अ~ ~ --~--- ~ ----~ ~ ~ ~ ~ - ~ --~---~--+-- `~

१. मू! तस्माद स्वर्णदानं वे मन्न ।

~ "~ ~----~-~~---~-~---~ ~~ ~~न

६
क
# ।

६. ह (0

-* शयो ५

र

५१ एकपश्चाश्नत्तम।ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ | १३५०

भयेकपश्वारसमो ऽध्यायः ।

~~ ~-------

युधिष्टिर उवाच-
वेशासश्कपक्षे तु किनास्न्येकाद शी भवेत्‌ । फं फलं को विधिस्तत्र कथयस्व जनार्दन ॥ १

कृष्ण उवाच--
इदमेव परा पृष्टं रामचन्द्रेण धीमता । वसिष्ठं प्रति राजेन्दर यच मामनुपृच्छसि ॥ म
श्रीराम उवाच--
भगवङधोतुमिञ्छामि वतानामुत्तमं व्रतम्‌ । सर्मेपापक्षयकरं सर्वदुःखनिङृन्तनम्‌ ॥ ३
मया दुःखानि युक्तानि सीताविरहनानि तु । ततोऽहं भयभीतोऽस्मि पृच्छामि त्वां महामने।॥४
वसिष्ठ उवाच-
साधु पृष्टं त्वया राम तवेषा नैष्ठिकी मतिः । त्वनामग्रहणेनैव पतो भवति मानवः ॥ ५
तथाऽपि कथयिष्यामि रोक्ानां हितकाम्यया । पवित्रं पावनानां च व्रतानामुत्तमं व्रतम्‌ ॥ ६
वेशाखस्य सिते पक्ष राम यकाद भवेत्‌ । मोहनी नाम सा भोक्ता स्ैपापहरापरा॥ ७
माहनाखात्म्मुच्यन्ते पातकानां समूहतः । अस्या व्रतप्रभवेण सत्यं सल वदाम्यहम्‌ ॥ ८
अतः कारणतां राम कतेव्यषा भवादृशे; । पातकानां क्षयकररी मदहादःखषिनारिनी ॥ ९
शणष्वकमना राम कथां पापहरां पराम्‌ । यस्याः श्रवणमात्रेण महापापं प्रणश्यति ॥ १०
सरखल्यास्तरे रम्ये प्री भद्रावती श्भा । पृतिमान्नाम नपतिस्तज राज्यं करोतिवे।॥ १?
चन्द्रवशोद्धवो नाम धृतिमान्सत्यसगरः । तत्र वेश्यो निवसति धनधान्यसमृद्धिमान्‌ ॥ १२
धनपाट इति ख्यातः पृण्यक्रमपवतेकः । प्रपाक्पमटारामतडागग्रहकारकः ॥ १३
विष्णुभक्तिरतः शान्तस्तस्याऽऽसन्पश्च पुत्रकाः । सुमना चयुतिमां धैव मेधावी सुकरूतस्तथा ॥ १४
पचमो धृषवुद्धिश् महापापरतः सदा । परस्रीसङ्गनिरतो विटगेष्ी विशारदः ॥ १५
द्यतादव्यसनासक्तो वारख्लीरतिखारसः । न च देवाचेने बुद्धिनं पितृश्र द्विजान्पति ॥ १६
अन्यायवतीं दुष्टात्मा पितद्रव्यक्षयकरः । अमक््यमक्षकः पापी सररापाने रतः सदा ॥ १७

वेश्याकण्ठे क्षिप्तवाहुभमन्दष्टशचतुप्पथे । पित्रा निष्कासितो गेहात्परित्यक्तश्च वान्धरैः ॥ १८
स्वदेहभूषणान्येव क्षयं नीतानि तेन वे । गणिकाभिः परिलयक्तये निन्दितश्च धनक्षयात्‌ ॥ १९
ततधिन्तापरो वखरधनहीनः श्रधाऽदितः । करं करोमि क गच्छामि केनोपायेन जीव्यते ॥ २०

तस्करत्व समारब्धं तत्रैव नगरे पितुः । रृदीतो राजपुरूषमुक्तश्च पितृम।रवात्‌ ॥ २१
पुनद्धः पुनस्त्यक्तः पनर्बद्धः ससंधरमेः । धृष्ठद्धि्दुराचारो निवद्धो निगडेदैटेः ॥ ५२
केशाघातेस्ताडितश्च इतस्ततश्च धावति । सिहवननिजपानासं मृगदरकरचित्रखन्‌ ॥ २३
आमिषाहारनिरतो वने तिष्ठेति सबैदा । करे शरासनं इत्वा निषङ्गं पृष्टसंगतम्‌ ॥ २४
अरण्यचारिणो हन्ति पक्षिणश पदा चरन्‌ । चकोरांश्च मयरांथ कङतित्तिरमूषकान्‌ ।॥ २५
एतानन्यान्दिनस्त्यन्ो धृष्ठबद्धिस्तु निधणः । पूत्रजन्मकृतेः पापनिमन्नः पापकरदेये ॥ रद

'खशाकसमाविषटः प ङ्यमानाऽप्यहनिज्ञम्‌ । काण्डन्यस्याऽऽन्रमपद्‌ भ्रप्रः पुण्यागमात्काचद्‌।

जन्---

सिं ~~~ ~.

१ क. मोदिनी । २ ड. "सक्तः परः! ३न. तश्चेत । ४ ज. पृण्यगुणात्ङ ।

१३५६ महायूनिश्रीव्यासम्रणीत-- [ ६ उत्तरखेण्डे-

9 9 ५

माधवे मासि जाहव्यां कृतसलानस्तपोधनम्‌ । आससाद धृषटबुदिः शोकभारेण पीडितः ॥ २८
तद्रस्रबिन्दुस्पर्शेन गतपापो हतान्रुभः । कोण्डिन्यस्याग्रतः स्थित्वा परत्युवाच छताज्ञछिः ॥ २९

धृष्वुद्धिरुषाच-
भामा ब्रह्मन्न दयां कृता ममोपरि । येन पण्यप्रभावेण पक्तिभेवति तद्द ॥ ३०
काण्डिन्य उवाच--
ृणुष्वकरमना भत्वा येन पापक्षयस्तव । वेशाखस्य सिते पक्षे मोहिनी नाम विश्रता। ११
एकादशी वतं तस्याः कुरु मद्राक्यनोदितः । मेरुतुस्यानि पापानि क्षयं गच्छन्ति देहिनाम्‌
बहु जन्माजितान्येपा मादिनी सयुपोपिता ॥ ३२

वसिष्ठ उवाच--
इति वाक्यं मुनेः धृत्वा ध्रण्वुद्धिः प्रसन्नधीः । वतं चकार विधिवत्कौण्डिन्यस्योपदेशतः ।॥ १३

करत व्रते नुपश्रष्ठं गत्तपापा वभव सः) दिव्यदेहस्ततो भत्वा गरुडोपरि संस्थितः ॥ ३४
जगाम वेप्णवं लोकं सवोद्रबवजितम्‌ । इतीदृशं रामचन्द्र उत्तमं मोहिनीतरतम्‌ ॥
नातः परतर फिचित्रखोक्ये सचराचरे ॥ ३५

(श्रीकृष्ण उवाच--) ष
यज्गादितीयदानानि कलां नादन्ति पोडदीम्‌ । पठनाच्छवणाद्राजन्गोसहस्रफटं लभेत्‌ ॥ २६

हति श्रीमह्टापुगणे पाद्न उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्तर्मतङकष्णयधिष्टिरसंवदि वैराखनन्रमोदिन्येकार
रीमादातम्यकथनं नापैकपवारत्तमो ऽध्यायः ॥ ५१ ॥

आदतः छकानां समच्वङ्ाः--- ३४५२४

भ्म

अथ दि पश्वाहत्तमो ऽध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच-
५ क [५ येकादश्ी [शस $ ©
ज्यष्ठस्य कृष्णपक्षे तु किनाम्नयेकादशी भतेत्‌ । शोतुभिच्छामि माहात्म्यं तद्वदस्व जनार्दन ॥ १

ङरष्ण उवाच-

साधु पृष त्वचा राजदोकरानां हितकाम्यया । बहुपुण्य्रदा हेषा महापातकहानिदा ॥ २
अपरा नम राजन्द्र अपरा पुव्रदृप्यना । छोके प्रसिद्धतां याति अपरां यस्त सेवते ॥ डे
त्रह्यदव्यामिभृनाऽपि गोतरहा भ्रूणहा तथा । परापवादवादी च परस्रीरतिकोऽपि च ॥ 1
अपरासवनाद्राजन्विपाप्मा भवति श्रवम्‌ । कूटसाक््यं कूटमानं कूटात्कटं करोति यः ॥ ५
क्‌टषद पटव्रस्तु कूटशास्ं तथव च । ञ्योतिषां गणकः कूटः कृशयुवेदको भिषक्‌ ॥ ्
कूट सान्षसमायुक्ता विन्ञया नरकाकसः । अपरासेवनाद्राजन्पापेमक्ता भवन्ति ते ॥ ७

्त्रियः क्ात्रधमं यस्त्यक्त्वा युद्धात्पलायते । स याति नरकं घोरं सामिधभषाहिप्केतः ॥ ८
अपरासवना-साऽपि पाप क्त्वा दितं व्रनेत्‌। विद्ावान्यः स्वर्यं शिष्यो गरनिन्दां करोति च
महापातक्युक्ता निरय याति दारुणम्‌ । अपरासेवनात्सोऽपि सदतं भाश्यान्नरः ॥ १०
साद्नानमवयाः गणु राजन्वराम्यहम्‌ । मरस्ये रव मापने प्रयागे यत्फलं त्रणाम्‌ ।॥ ११
991 4.

१. ` पानिः । जाः।

---्षी. -

१. ^
-। १

॥ 4

९५६ त्रिपश्चाश्चत्तमोऽध्यायः | पग्रपुराणम्‌ । १३५७

छादयां यत्पाप्यते पुण्यं दिवरत्रेरुपोषणात्‌ । गयापिण्डप्रदानेन पितृणां तृतिदो यथा ॥ १२

सिदस्थिते देवगुरौ गौतम्यां स्नातको नरः । यटफठं समवाभोति केदारदर्शनान्नरः ॥ १३
बदयाश्रमयात्रायां तत्तीथसेवनादपि । यत्फलं समवापरोति करुषत्रे रविग्रह ॥ १४
गजाश्वहेमदानेन यज्ञं कृत्वा सदक्षिणम्‌ । ताददं फलमाभरोति अपरात्रतसेवनात्‌ ॥ १५
पापदुमकुठारीयं पापेन्धनदबानखः । पापान्धकारतरणिः पापसारङ्केसरी ॥ १६
बुद्बुदा इव तोयेषु पतिका इव जन्तुषु । जायन्ते मरणायेव एकादश्या चतं विना ॥ १७
अपरां समुपोष्यैव पूजयित्वा त्रिविक्रमम्‌ । स्ैपापविनिरमुक्तो विष्णलोके महीयते ॥ १८
पठनाच्छवणाद्राजन्गोसदस्रफरं रमेत्‌ ॥ १९

शते श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरक्षण्ड उमापातिनारदसंवादान्तगेतृष्णयुधिष्टिरसंवादे ज्येष्ठकृष्णापरैकादक्षीमाहातम्यकथनं
माम द्विपन्राशत्तमोऽध्यायः ॥ ५२ ॥

सादितः शोकानां समण्यङ्ाः- ३४५४३

मथ तिपन्वारात्तमोऽध्यायः ।

युधिष्टिर उवाच-

अपरायाश माहात्म्यं श्रुतं सर्वे जनार्दन । श्येषस्य शुक्कपकषे तु स्याद्या तां वद मानद ॥ १
श्रीषेण उवाच-- ताः
एतां वक्ष्यति मात्मा व्यासः सलयवतीस॒तः । सवेशाखराथतन्वक्षो वेदवेदाङ्गपारगः ॥ र

युधिष्ठिर उवाच--
भुता मे मानवा धर्मा वासिष्ठा श्चुता मया । द्वैपायन यथावखं वैप्णवान्वकतुमर्सि ॥
वेदव्यास उवाच-
श्रता ये मानवा धमा वैदिकाश्च श्रुतास्त्वया । कलौ युगे न शक्यन्ते ते वै कतु नराधिप ॥ भ
सुखोपायमर्पधनमस्पकेशं महाफलम्‌ ! पराणानां च सर्वेषां सारभूतं महामते ॥ ५
एकादश्यां न यज्ञी पक्षयोरुभयोरपि । द्वादश्यां तु ्ुचिभूत्वा पुष्ये; संपुञ्य केशवम्‌ ॥ $
\9
। ८4
९

1.

भुञ्जीत कृतकृलयस्तु पथाद्विभपुरःसरम्‌ । सूतकेऽपि न भोक्तव्यं नाऽऽशोचे च जनाधिप ॥
यावन्नीवे व्रतमिदं कतेव्यं पुरूषषेभ । स्वगेति भराघामिच्छद्धिरत्रं मे नास्ति संशयः ॥
अधप पापदुराचाराः पापिष्ठा धर्मवबनिताः। एकादश्यां न युञ्जन्ति न ते यान्ति यमान्तिकम्‌

महादव उवाच-
इति तद्वचनं श्चत्वा कम्पितोऽश्वत्यपत्रवत्‌ । भीमसेनो महावास्तदोवाच गुरं परति ॥ १०
भीमसेन उवाच-
पितामह महाबुद्धे षणु मे परमं वचः । युधिष्ठिरथ इन्ती च तथा इुषदनन्दिनी ॥ १९१
असनो नकुलश्चैव सहदेवस्तयैव च । एकादश्यां न भञ्जन्ति कदाचिदपि सुव्रत ॥ १२

त मा चुवान्त वे नियं मा भुङ्क्ष्व त्वं ठकोदर । अहं तानत्रवं तात बुभु दुःसहा मम॥
दान दास्यामि विधिवत्पूजयित्वा च केशवम्‌ ॥ १९
4. , काका

१. "च नैवास्ति ।

१३५८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

महादेव उवाच--
भीमसेनवचः श्चुत्वा व्यासो वचनमव्रवीत्‌ ॥ १४
व्यास उवाच-
यदि स्वर्गो ह्यभीष्स्ते नरको दुष्ट एव च । एकादश्यां न भोक्तव्यं पक्षयोरुभयोरपि ॥ १५
भीमसेन उवाच-
पितामह महाबुद्धे कथयामि तवाग्रतः । एकथक्ते न शक्रोमि उपवासे कतः प्रभो ॥ १६
टको नाम च यो वहिः स सदा जठरे मम । अतिवेलं यदाऽश्नामि तदा समुपशाम्यति ॥ १७
एकं शक्रोम्यरं कतुमुपवासं महामुने । येनैव प्राप्यते स्वगैस्तत्करतास्मि यथातथम्‌ ॥

तदेकं वद्‌ निश्चित येन भ्रेयोऽदमाश्ुयाम्‌ ॥ १८
व्यास उवाच--

षस्थे मिथुनस्थे वा यदा चेकादक्षी भरेत्‌ । ज्येष्ठमासे परयत्नेन सोपोष्योदकवभितम्‌ ॥ १९

गण्डुषाचमनं वारि वजेयित्वोदकं बुधः । उपथुज्ञीत नैवेह वतमङ्गोऽन्यथा भवेत्‌ ॥ २०

उदयादुदयं यावद्रनेयित्वोद्कं नरः । अयत्नात्समवामोति द्रादशद्राद्ीफलम्‌ ॥ २१

ततः परभाते विमले द्वादश्यां लानमाचरेत्‌ । नं सुवर्ण दखा च द्विजातिभ्यो यथाविधि ॥२२
भुञ्जीत इतकृत्यस्तु ब्राह्मणे: सहितो वी । एवं कृते तु यत्पुण्यं भीमसेन श्चुणुष्व तत्‌ ॥ २३
सेवत्सरे तु याश्चैव एकादश्यो भवन्ति दि । तासां फलमवाभ्ाति ह्यत्र मे नास्ति सश्ञयः ॥ २४

इति मां केशवः माह शङ्कचक्रगदाधरः । सवोौन्परित्यज्य पुमान्मामेकं शरणं व्रजेत्‌ ॥ २५
9 (~ ~~ न्रे [द # ©

एकादश्यां निराहारस्ततः पापात्पमुच्यते । द्रव्यशुद्धिः कलौ नासति संस्कारः स्मापै एव चद

वेदिकस्तु कुनश्वापि पराप दष्टे कलौ युगे । कितु ते बहुनोक्तेन वायुपुत्र पुनः पुनः ॥ २७

एकादस्यां न भज्जीत पक्षयोरुभयोरपि । एकादश्यां सिते पक्षे ज्येष्टे मास्युदकं विना ॥ २८
पुण्यं फलपवामराति तच्छ्रणुष्व हकोदर । संवत्सरे तु याः पोक्ताः श्द्धाः कृष्णा कोदर ॥२९
उपोपिता हि स्वाः स्युरेकादृश्यो न संशयः । धनधान्यपरदा पुण्या पुत्रारोग्यञ्चभपदा ॥ ३०
उपोषिता नरव्याघ्र इति सत्यं त्रवीमि ते । यमदूता महाकायाः करालाः कृष्णरूपिणः ॥ ३१
दण्डपाशधरा रोद्रा नोपसपीन्ति तं नरम्‌ । पीताम्बरधराः सौम्याथक्रहस्ता मनोजवाः ॥ ३२

अन्तकाले नयन्त्येतं वेष्णवं वेष्णवीं पुरीम्‌ । तस्मात्सर्वभयत्नेन उपोष्योदक्वभिता ॥ ३३
जलधेनु तदा दच्वा स्वेपापेः प्रमुच्यते । ततस्त्वमपि भूपा सोपवासो ऽर्चनं हरेः ॥ ३४
कुरु सर्वे प्रयत्नेन सवेपापप्ञान्तये । स्वम न मेऽपराधोऽस्ति दन्तरागतयाऽपि वा ॥ ३९
भोक्ष्ये परेऽद्वि देवेश शनं वासराद्धरेः । इत्युच्चार्य ततो मन्रमुपवासपरो भवेत्‌ ॥ ३8
सवेपापवरिनाशाय श्रद्धादभसमन्वितः । मेरुमन्दरमात्राधं सिषा पुसा च यत्कृतम्‌ ॥ २७

स्वं तद्धस्मतां याति एकादहयाः भभावतः । न शक्तबन्ति ये दातं जलधेनु नराधिप ॥ ३८
सकाश्चनः पदातव्या घटका वस्रसंयुनः । तोयस्य नियमं योऽस्यां कुरूते वै स पुण्यभाक्‌ | ३९
फलं काटिसुवणस्य यामे यामे श्रुतं फलम्‌( टेप ) । खानं दानं अपो होमो यदस्यां कुरुते नरः

* एतद्म्रे ्रचित्पस्तके {इति श्रत्वा ततश्चक्रुः पाण्डवाः स्वं एव हि दू्र्धमधिकम्‌ ।

क~ भ -~-- ---== ज =
-+---- ~~ -------~--

१च. ज्ञ. न, अतितैटं। २ क्ष. म. जपं होमं यः|

¬~ ----------“-~ ~ जणा क क

|,

ओ.

९४ चतुष्पश्चाश्चत्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३५९

तत्सर्वं चाक्षयं पराप्तमेतर्ृष्णप्रभाषितम्‌ । किं चापरेण धर्मेण निर्जरैकादश्षीं विना॥ ४१
उपोष्य सम्यग्विधिददेष्णवं पद मायात । सुव्रणमन्नं वासो वा यदस्यां संप्रदीयते ॥ ४२

तच्चैव कुरुशादूट सर्वे चाप्यक्षयं भवेत्‌ । एकादश्यां दिने योऽन्नं ङ्के पापं भुनक्ति सः ॥ ४३
हदलोके च चाण्डारो मृतः परामोति दुगेतिम्‌ । ये च दास्यन्ति दानानि द्वादश्यां समुपोषिताः
ज्येष्ठे मासे सिते पक्षे पराप्स्यन्ति परमं पदम्‌ । ब्रह्महा मद्यपः स्तेनो गुर्दरेषी सदाऽन्त ॥ ४५
मुच्यन्ते पातकैः सर्वेदादशी येरूपोषिता । विशेषं श्रुणु कौन्तेय निजरेकादशीदिने ॥ ४६
यत्कैव्यं नरः स्रीभिदानं श्रद्धासमन्वितः । जलशायी च संपूज्यो देया पेनुस्तथाऽम्मयी।। ४७
[शप्रयक्षा वा टृपश्रष् घृतघेनुरथापि वा । दक्षिणाभिः सुपुष्टाभिमिष्टाननेश पृथग्विधैः ॥ ०८
तोषणीयाः] भरयत्नेन द्विजा धमतां वर । तुष्टा भवन्ति वे विपास्तस्तुष्टरमो्षदो हरिः ॥ ५९
आत्मद्रोहकृतस्ते हि येरेषा न ह्युपोषिता । पापात्मानो दुराचारा मष्टास्ते नात्र संशयः ॥ ५०

कुलानां शतमागामि ह्तीतानां तथा शतम्‌ । आत्मना सह तेनीतं वासुदेवस्य मन्द्रम्‌ ॥ ५१

शानतेदान्तेदौीनपरर्चयद्धिस्तथा हरिम्‌ । फुवद्धि जागरं राजौ येरेषा समुपोषिता ॥ ५२

अन्नं वस तथा गावो जटं शय्याऽऽसनं शुभम्‌ । कमण्डटुस्तथा छनं दातव्यं निर्जखादिने॥५३
(^ न क _ भ हे, क ९ ¢ ॐ ० गेयते

उपानहौ यो ददाति पाजभते द्विजोत्तमे । स सोवर्णेन यानेन स्वगोके महीयते ॥ ५४

यथेमां शरृणुयाद्क्त्या यश्चापि परिकरीरयेत्‌ । उभौ तौ स्वगंमाशुतो नात्र कायौ विचारणा ।५५

यत्फलं च सिनीवाद्यां राहू्स्ते दिवाकरे । रत्वा श्राद्धं खमेन्मत्यस्तदस्याः भ्रवणादपि ।५६
¢^ ऋ $ क अ ( [५

नियमश्च परकतंव्यो दन्तधावनपूर्वकम्‌ । एकादश्यां निराहारो वजेयिष्यामि वे जटम्‌ ॥ ५७

केशवभीणनाथोय अन्यदाचमनादते । द्रादश्यां देवदवेशचः पजनी यल्िविक्रमः ॥ ५८
भ, = (र [कद दानं [प विधाने ३ मुदीरयेत्‌

गन्धेधपेस्तथा पुष्येवासोभिः मियद शनैः । पूजयित्वा न मत्रमेतमुदीरयेत्‌ ॥ ५९
देवदेव हृषीकेश ससाराणेवतारक । उदकुम्भप्रदानेन नय मां परमां गतिम्‌ ॥ ६०

श्येष्ठे मासि तु वै भीम या शरुक्ैकादक्षी ज्ुभा। निजं समुपोष्याऽज जलकुम्भान्सस्रकरान्‌ ६१
परदाय विप्रमुख्येभ्यो मोदते विष्णसंनिधौ । ततः ङम्भाः परदातव्या बाह्मणानां च भक्तितः ॥
भोजयित्वा ततो विपरान्स्रयं भुञ्जीत तत्परः । एवं यः दुरुते पणी द्वादशीं पापनारिनीम्‌।। ६३
सवेपापविनि्ुक्तः पदं गच्छल्यनामयम्‌ । ततःमभ्रति भीमेन कृता हेकादशी ञ्ुभा ॥
पाण्डवद्रादशीनान्ना खोके ख्याता बभ्रव इ ॥ ६४
इति श्रीमहापुराणे पाच्च उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादे ज्येषठशङ्कनिजलेकादरीमादात्म्यकथनं नाम त्रिप्ाश-
तमोऽध्यायः ।॥ ५३ ॥
आदितः शाकानां समष्वङ्ाः--३४६ ०७

भथ चतुष्यश्चाशत्तमो ऽध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच-
आषाटष्प्णपक्षे तु किनाम्न्येकादशी भवेत्‌ । कथयस्व परसादेन वासुदेव ममाग्रतः ॥ १

॥ 1

* धनुश्िहान्त्ग॑तः पाठः क. ख. च. ज. छ. म. ट. पुस्तकस्थः ।

१३६० मष्टामुनिश्रीन्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे-

कृष्ण उवाच--
व्रतानामुत्तमं राजन्कथयामि तवाग्रतः । सवेपापक्षयकरं सवैमुक्तिपरदायकम्‌ ।॥
आषाढस्यासिते पक्षे योगिनी माम मामतः। एकादश्ची उपश्रेष्ठ मष्ापातकनारिनी ॥
संसाराणवेमम्रानां पोतमभूता सनातनी । जगत्रये सार श्रता योगिनीव्रतकारिणाम्‌ ॥
कथयामि तवाग्रेऽहं कथां पौराणिकीं श्रुभाम्‌ । अलकायां राजराजः शिवभक्तिपरायणः ॥ ^
तस्याऽऽसीत्पुष्पवटुको देममाखीति नामतः । तस्य पत्नी सुरूपा च विक्नाराक्षपेति नामतः ६
स तस्यां चाऽऽसक्तमनाः कामपाश्वशं गतः । पानसात्पुष्पनिचयमानीय स्वगृहे स्थित; ॥ ७

9८ ~ थ)

पत्नीपमेमरसासक्तो न कुवेराखयं गतः । वेरो देवसदने करोति शिवपूजनम्‌ ॥ ८

मध्याहसमये राजन्पुष्पागमसमीक्षकः । हेममाखी स्वभवने रमते कान्तया सह ॥ ९

यक्षराटपत्युवाचाथ कालातिक्रमकोपितः। कस्मान्नाऽऽयाति भो यक्ना देममारी दुरात्मवान्‌ ॥

निश्चयं क्रियतामस्य शत्य॒वाच पुनः पुनः ॥ १०
यक्षा उचुः--

षनिताकामुको गेहे रमते स्वेच्छया नृष ॥ ११
श्रीकृष्ण उवाच-

तेषां वाक्यं समाकरण्यं कुवेरः कोपपूरितः । आहयामास तं तूर्णं बटुकं हेममाखिनम्‌ ॥ १२

ज्ञात्वा काखात्ययं सोऽपि भयनव्याङ्ुलखो चनः । अस्नात एव आगत्य कवेरस्याग्रतः स्थित; १३

तं दृष्टा धनदः कुद्धः क्रोधसंरक्त रोचनः । पत्युवाच रुषाऽऽ विष्टः कोपपरस्फुरिताधरः ॥ १४
धनद उवाच--

६ (१ [७ [>

ओ; पाप दृष्ट दुष्त कृतवान्दवहेटनम्‌ । अष्टादशङुष्ठाचितो वियुक्तः कान्तया तया ॥

अस्मात्स्थानादपध्वस्ती गच्छस्व प्रमथाधम ॥ १९
श्रीकृष्ण उवाच--

इत्युक्तं वचने तस्य तस्मारस्थानात्पपात सः । मदादुःखाभिभतश करैः पीडितत्रिग्रहः ॥ १६

श क

न सुखं दिवसे तस्य(सोऽथ) न निद्रां लभते निश्च । छायायां पीटिततननिदापेऽल्यन्तपीटितः

शिवपूजामरभा्रेण स्मृतिस्तस्य न लुप्यते । पातक्रेनाभिभरतोऽपि पूत्रैकर्म स्मरत्यसौ ॥ १८
श्रममाणस्ततो गच्छन्हेमाद्रि पवेतोत्तमम्‌ । तत्रापर्यन्ुनिवरं माकंण्टेयं तपोनिधिम्‌ ॥ १९
यस्याऽ<युतियते राजन्बह्मणो वयसा समम्‌ । ववन्दे चरणों तस्य दूरतः पापकमेशरत्‌ ॥ २०
मक्ण्डय। यनवरा दृष्टा तं कम्पितं तथा । परोपकरणायाय समाहूयेदमव्रवीत्‌ ॥ २१
माकेण्ेय उवाच-- ॥
केस्मात्कुषएराभिभृतस्त्वं कतो निन्यतरे हसि ॥ २२
श्रीकृष्ण उवाच-
इत्युक्तः स पत्युवाच माकैण्डेयं महामुनिम्‌ ॥ २३
यक्ष उवाच-
राजराजस्यायुचरो हेममाीति नामतः । मानसात्पश्ननिचयमानीय प्यहं मुन ॥ २४

१ र. वटक । २. हे)

९९ पञ्चपश्चाशत्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३६१

रिवपूननवेलायां कुबेराय समपेये । एकस्मिन्दिवसे चैव काटशाविदितो मया ॥ २९

पत्नीसोख्यमसक्तेन शोकव्याकुखचेतसा । ततः शुद्धेन शमरोऽस्मि राजराजेन वै ने ॥ २६

कष्ठाभिभरूतः संजातो वियुक्तः कान्तया तया । अधुना तव सांनिध्ये भा्ठोऽस्मि छुभक्मणा २७

सतां स्वभावतथित्तं परोपकरणे क्षमम्‌ । इति ज्ञात्वा मुनिश्रेष्ट मां मरशाधि छृतागसम्‌ ॥ २८
माकण्डय उवाच--

त्वया सतयमिह भाक्तं नासत्यं भाषितं यतः । अतो व्रतोपदेशं ते कथयामि शुभदम्‌ ॥ २९

आष कृष्णपक्षे तु योगिनीतरतमाचर । अस्य व्रतस्य पुण्येन कुषं यास्यति वै धवम्‌ ॥ ३०
श्रीकृष्ण उवाच--

इति वाक्यमूषेः श्रत्वा दण्डवत्पतितो भवि । उत्थापितः स मुनिना बभ्रवातीव हषितः ॥ ३१

माकण्डेयोपदे शेन बतं तेन कृतं मथा । अष्टादरौव कष्ठानि गतानि तस्य स्रः ॥ ३२
एुनेवेचनतः सम्यण्वते चीर्णेऽभवत्युखी । ईदग्विधं नृपश्रेष्ठ कथितं योगिनीवतम्‌ ॥ ३३
अष्टाशीतिसदस्राणि द्विजान्भोजयते तु यः । तत्समं फलमामोति योगिनीवतकृन्नरः ॥ ३४
महापापप्रशमनी महापुण्यफटग्रदा । पटनाच्छरबणान्मत्यः सर्मेपापैः परमुच्यते ॥ ३५

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्तमेतक्ृष्णयुषिष्ठिरसंवाद भाप्रादकृष्णयोगिन्येकाश्शीमाहात्म्य-
केयनं नाम चतुष्यञ्चारात्तमो ऽध्यायः ॥ ५४ ॥

आदितः छाकानां समष्वङ्ाः-३४६४२

यथ पञ्पश्वाश्चत्तमोभ्ध्यायः ।

युधिष्टिर उवाच--
आषाढस्य सिते पक्षे का च एकाद्क्षी भवेत्‌ । किनामको विधिस्तस्या एतद्विस्तरतो बद ॥ १
श्रीकृष्ण उवाच--
कथयामि महापुण्यां स्वगेमोक्षपदायिनीम्‌ । शैेयनीं नाम नान्ना तु सर्वपापहरां पराम्‌ ॥ २
यस्याः श्रवणमात्रेण वाजपेयफलं भेत्‌ । सदयं सलं मया पोक्तं नातः परतरं दृणाम्‌ ॥ >
पापिनां पापनाशाय खष्ठं धात्रा महोत्तमम्‌ । अतः परा न राजेन्द्र वपते मोक्षदापरा॥ ५

एतस्मात्कारणाद्राजङश्रयतां गतिरुत्तमा । भवेन्नराणां श्रोत्णां कथायाः श्रवणादपि ।॥ ५

ते सदा वेष्णवा राजन्मम भक्तिपरायणाः । आषाढे वामनश्रैव पूज्यते परमेश्वरः ॥ &

वामनः प्रजितो येन कमे; कमटेक्षणः। आषाढस्य सिते पक्ष कामिकाया(शयन्याश्च) दिने तथा

तेनाधितं जगत्सर्वं त्रयो देवाः सनातनाः । कृता चैकादसी येन हरिवासरमुत्तमम्‌ ॥ ८
युधिष्ठिर उवाच--

संशयोऽस्ति महान्पेऽत्र श्रयतां पुरुपोत्तम । कथं सुप्ोऽसि दवेश्च कथं च विमाभ्रितः ॥ ९
कथं भूमो च स्वेदा किं कुर्वन्ति जनाः परे । एतदरद महाभाज्ग संशयोऽस्ति महान्मम ॥ १०

भ्रीकृष्ण्‌ उवाच-- . _
शयतां राजजादूल कथा पापमणाशिनी । यस्याः श्रवणमात्रेण स्ेपापक्षयो भवेत्‌ ॥ ११
0199

१ ङ. "त्मुषीः ) ई" । २ ङ. कामिकां । ज. भामिकां ।
१५१

९३६२ महामुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे-

बिव दानषः पूरैमासीत्रेतायुगे वरप । पूजयंधैव मां नित्यं मद्धक्तो मत्परायणः ॥ १२
धस्तु विधिवदैत्यो यजते मां सनातनम्‌ । भक्लया ख परया राजन्यज्ञकृद्वतकृत्तथा ।॥ १२
परं विचार्य बहुधा मयोना चैव सूक्तिभिः । गुरुणा दैवतैः साभ बहुधा पू/जतोऽप्यहम्‌ ॥ १४

ततो वापनरूपेण अवतारे च पश्चम । अटयुग्ररूपेण तदा सवेब्रह्माण्डरू(पणा ॥ १९५
बाक्छखेन जितो दाता सलयमाभ्रिदय सस्थितः । शुक्रस्त वारयामास यन्नारायण इत्यहम्‌ ॥ शद
याचिता वसधा राजन्षाधपदत्रया मया । संङर्पाद कमात तु करे तेनव चापतं ॥ १७

खूपमीटग्िधं राजंस्तदा इणु मया कृतम्‌ । भरो चरणो न्यस्य मुबररकिं तु जानुनी ॥ १८
स्वके च कटि न्यस्य महक तथोदरम्‌ । जनलोके च हृदयं.तपीखाके तु कण्टकम्‌ ॥ १९
सत्यलोके म॒खं स्थाप्य मस्तकं च तदरध्वकम्‌ । चन्द्रसूवंग्रहाशैव नक्षजाणि तथेव च ॥ २०
देवाः सेन्द्राश्च नागा यक्षगन्धवैकिनराः । स्तुवन्तो वे(अस्तुवन्वे) संभूते; सूक्त विविधस्तथा
(दा) ॥ २१
करे हीतवा च बर विषैः प्रिता मही । अध च तस्य पृष्ठे च पदं न्यस्तं मया तदा ।॥ २२
गतो रसात राजन्दानवो मम प्रनकः } क्िप्ताऽधथा दानवर्ैव-किमकु (वि) ततः परम्‌ | २३
निनयेमाऽऽनतोऽसौ वै स॒परसन्नो जनादैनः । आषःढगु्कपक्षे तु कामिका(शयनी)हरिवासरे २४
तस्यामेका च मतिम बिमाभिलय तिष्ठति । द्वितीया रेपपूषठं वे क्ष।रसागरमध्यतः २५
स्वपित्येव महाराज यावद्रागामि कातिकी । ताव्रद्षत्सु मात्मा सवेधमा तमात्तमप्‌ ॥ २६
व्रतं च करते पतयः स यति परमां गतिम्‌ । एतस्मा्कारणाद्राजन्कतव्या च प्रयत्नतः ॥ २७
नातः परतरा काचिरपतित्रा पापनाशिनी । यस्यां स्वपिति देवेशः शदरखचक्रगदाधरः ॥ २८

तस्यां च पजयेदेवं शहचक्रगदाधरम्‌ । रात्रा जागरणं कृत्वा भवत्या चेव व्रिेषतः ।॥ २९
तस्य पण्यस्य संख्यां न कर्तृ शक्तथतुपुखः । एवं यः कुरुते राजनेकादश्या व्रतोत्तमम्‌ ॥ २३०
सर्वपापहरं चैव भुक्तियुक्तिप्रदायकम्‌ । स च ठोके मम सदा श्वपचोऽपि प्रियकरः ॥ ३१
दीपदानेन पालाडपत्रे युक्त्या वनेन च । चातुमास्यं नयन्तीह ते नरा ममव्छभा;ः॥ ३२
चातुमीस्ये हरौ युपे भूमिशायी मरेन्नरः। भावणे-वजेयेच्छाकं दधि भाद्रपदे तथा॥ ३३

वुग्धमाश्वयुजिजे) साज्यं कातिके द्विद छं त्यजेत्‌ । अथवा ब्रह्मचयंस्थः स याति परमां गत्तिम्‌
एकादरया तरतेनेव पुमान्वापविमुच्यते । कतव्या सवेदा राजन्विस्मतव्या न करटिचित्‌ ॥ ३५
श्यनीबोधिनीमध्ये या कृष्णकादशी भवेत्‌ । संवाोपोप्या गृहस्थस्य नान्या कृष्णा कदाचन ३६

छ्युणुयाचैव भो राजन्कथां पापहरां पराम्‌ । अश्वमेधस्य यत्नस्य फटं भा्रोति मानवः ॥ ३७
हति श्रीमहापुगणे पाच्च उत्तरखण्ड उमाप्रतिनारदसंवादान्तगतक्ृष्णयुधिष्ठिरसंवाद आषाढ द्ङ्कशयन्यकाद्‌-
शीमादहाल्म्यकथनं नाम पञ्चपच्वाखत्तमो ऽध्यायः ॥ "५ ॥

आदितः शाकानां समच्वङ्ाः-- ३४६७९

अथ षटूपञ्वाशत्तमो ऽध्यायः ।

"=

युधिष्ठिर उवाच--
आवणस्यासिते पक्षे किंनाम्न्येकादशी भवेत्‌ । तन्मे कथय गोषिन्द्‌ षासुदेव नमोऽस्तु ते ॥ !

यज्ञेनुवि ¦ २च. व्रनयुक्तो !

शः

॥

९६ षट्पश्चाशत्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ 1 १३६३

श्रीरष्ण उवाच-
कृणु राजन्धवक्ष्यामि आख्यानं पापनाशनम्‌ । यत्पोक्तं ब्रह्मणा पूर्व पृच्छते नारदाय वै ॥ २

नारद उवाच--
भगवञ्रातुमिच्छामि त्वत्तोऽहं कमलासन । भ्रावणस्यासिते पक्षे किनाम्न्येकादस्ी भवेत्‌ ।
को देवः को विधिस्तस्याः फि पुण्यं कथय प्रभो । ३
व्रह्मावाच--
श्रृणु नारद ते वक्ष्ये टोकानां हितकाम्यया । भावणेकादशी कृष्णा कामिका नाम नागतः ४
यस्याः स्मरणमात्रेण वाजपेयफलं मेत्‌ । यस्यां जागत देवेशः शङ्कचक्रगदाधरः ॥ &

भरीधराख्यं हरि विष्णुं माधवं मध्रसूदनम्‌ । पूजनयेद्वायते यो वे तस्य पण्यफटं श्ण ॥ ६
न गङ्गायां न काश्यां च नमिषे न च पुष्करे । यत्परं समवामोति तत्फटं कृष्णपूजनात्‌ ॥
[ॐगोदावयां गुरो सिहे व्यतीपाते च दण्डके । यत्फटं समवामरोति तत्फलं कृष्णपूजनात्‌ ]॥८

ससागरवनोपतां यां ददाति वसंधराम्‌ । कामिकाव्रतकारी च उमो समफलं स्म्रता ।॥ ९.
परसूयमानां यो धेनुं दव्रात्सोपस्करां नरः । तत्फटं समवाभोति कामिकावतकारफः ॥ १०
श्रावणे श्रीधरं देवं पूजयेद्यो नरोत्तम । तेनेव पूजिता देवा गन्धर्वोरगपन्नगाः ॥ १९१
तस्मात्सवेप्रयलनन कापकादवसं हारः । पजनायो यथागक्त मानुषे पापभीरुभिः ॥ १२
य ससाराणव मग्नाः पापपङ्समाङुट । तषामुद्धरणायथांय कापमिकात्रतपुत्तमम्‌ ॥ १२
नातः परतरा काचित्पपित्रा पाण्हारि्णा । एवं नारद्‌ जानीहि स्वयमाह परो हरिः॥ १४
अध्यात्मत्रच्रानरतयंत्फल प्राप्यत नरः । तता बहुतर वाद्ध कापिकराव्रतस्विनाम्‌ ॥ १५

रात्रा जागरण कृत्वा कामकाव्रतङरन्नरः । न परयाते यम रद्र नव गच्छति दुगातम्‌ ॥ १६

न परयति कुयोनि च कामिकराव्रतसेवनात्‌ ¦! कापिकाया तरते चीर्णे कैवस्यं योगिनो गताः॥ १७

तस्मात्सवभयत्नेन कर्तव्या नियतात्मरिः । तुटसीभमतरः पतरर्यो नरः पूजयेद्धरिम्‌ ॥ १८
न स छिप्यति पापेन पञ्चपत्रमिवाम्भसा । सुवणेभारमेक तु रजतं च चतुर्गुणम्‌ ॥ १९
तत्फलं समवाभोति तुलसीद टपजनात्‌ । रक्तमोक्तिक्वेदूरयभवालादिभिरवितः ॥ २९
तुष्यति तथा विष्णुस्तुखश्रीदर्तो यथा । तुसीमञ्जरीमियः पृजितो येन केशवः ॥
आजन्मपातकं तस्य निश्वयाद्याति संक्षयम्‌ ॥ २१

या दृष्टा निखिखपसंपशमनी स्पृष्टा वपुष्पावनीं
रोगाणाममिषन्दिता निरसनी सिक्ताऽन्तक्तासिनी ।
प्र्यासत्तिविधायिनी भगवतः कृष्णस्य संरोपिता
न्यस्ता तचचरणे वियुक्तिफलदा तस्ये तुरस्य नमः ॥ र
दाप ददाति यो मर्यो दिवा रात्रौ हरेर्दिने । तस्य पुण्यस्य संख्यां तु चि्रगुप्नो न वेस्यषठम्‌ ॥
कृष्णाग्रे दीपको यस्य ज्वलव्येकादश्ीदिने । पितरस्तस्य तृप्यन्ति ह्यमृतेन दिवि स्थिताः २५

तन दीपं पञ्यास्य तिक्तेन वा पुनः । प्रयाति सूयटोकं च दीपकोटिश्ताचितः ॥ २५

* धनुश्िह्वान्तम॑तः पाठः क. ख. च. ज. ज्ञ. ज. द. पुस्तकस्थः ।

१ न्ध. न. "स्याः श्रवणः | २ख.च. ज. च्च. ज. "ति सवतो छोकं दीः।

१३६४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

श्रीकृष्ण उवाच-
अयं तवाग्रे कथितः कामिकामदिमा मया । अतो नरः भकतेव्या सर्वपातकहारिणी ॥ २६
ब्रह्महद्यापहरणी श्रणहत्याविनाशिनीं । चिदिवस्थानदात्री च महापुण्यफलपरदा ॥ २७

श्रुत्वा माहारम्यमेतस्या नरः श्रद्धासमन्वितः । विष्णटोकमवामोति सवेपापेः भमुच्यते ॥ २८
दति श्रीमहापुगणे पाद्म उत्तरखण्ड उभापतिनारदरसंवादान्तगेतकृष्णयुधिष्टिरसंवादे श्रावणकृष्णकामिक्रैकादक्षीमादात्म्यकथनं
नाम षटूपच्चरत्तमो ऽध्यायः ॥ ५६ ॥

आदितः शोकानां समण्वङ्गाः-- २४७०७
अथ सप्तपन्वाश्त्तमो ऽध्यायः ।

युधिष्टिर उवाच-
श्रावणस्य सिते पक्षे किनाम्न्यकादशी मवेत्‌ । कथयस्व प्रसादेन ममाग्रे मधुसूदन ॥ १

श्रीदृष्ण उवाच--
कणुष्वाव हितो राजन्कथां पापहरां पराम्‌ । यस्याः श्रवणमात्रेण वाजपेयफलं लभेत्‌ ॥ >
द्वापरस्य युगस्याऽभऽदा पुरा मादिष्मतीपुरे । राजा महीजिदाख्यातो राज्यं पारयति स्वकम्‌॥३
पचहीनस्य तस्येव न तद्राज्यं सुखप्रदम्‌ । अपुत्रस्य सुखं नास्ति इह खोके परतर च ॥ ्

चिन्तयानस्य तस्यैवं कालो वहुतरो गतः । न प्राप्त सुतो राज्ञा सर्वसौख्यप्रदो चरणाम्‌ ॥ ५
ृषटाऽऽत्मानं प्रवयसं राजा चिन्तापरोऽभवत्‌ । तदाऽऽगतः भरजामध्ये चेदं वचनमव्रवीत्‌ ।॥ ६

रानोवाच--
हह जन्मनि भो लोका न मया पातकं कृतम्‌ । अन्यायोपाजितं चित्तं क्षिप्रं कोशे मयान हि
ब्ह्मसखं देवद्रविणं न गहीते मया कचित्‌ । पुत्रवत्पाटितो लोको धर्मेण विजिता मही॥ ८

देष पातितो दण्डो बन्धुप्रोपमप्वपि । शिष्टास्तु पूजिता निदं न द्ेष्या्च पया जनाः ॥ ९
इत्येवे वरुवतो मागे धमेयुक्तं द्विनोत्तमाः । कस्मान्मम गहे पुत्रा न जातस्तद्िमृश्यताम्‌ ।॥ १०

श्रीकृष्ण उवाच--
इति वाक्यं द्विजाः श्रृत्वा सप्रजाः सपुरोदिताः । मच्रयित्वा नृपितं जग्मुस्ते गहनं वनम्‌ ॥ ११
इतस्ततश्च पर्यन्त आश्रमानृपिसेवितान्‌ । नपतेदितमिच्छन्तो दद्ञर्मूनिसत्तमम्‌ ॥ १२
तप्यमानं तपो घोरं निरालम्ब निरामयम्‌ । निराहारं भितात्ानं जितक्रोधं सनातनम्‌ ॥ १३
रोमशं धमेतच्ज्ञं सवेशाघ्व्रिशारदम्‌ । दीयायुषं महात्मानं सकेशं ब्रह्मसंमितम्‌ ॥ १४
कर्पे कर्पे गते तस्य एक लोम विज्ञीयेते । अतो टोापनामानं त्रिकालज्ञं महामनिम्‌ ॥
तं दृष्ट्रा हिताः सै उचुस्ते च परस्परम्‌ ॥ १५
जना उचः
अस्मद्धाग्यवशादेव पाप्राऽयं युनिसत्तमः ॥ १६
श्रीढृष्ण"उवाच-
तांस्तथा सपरजान्वीक्ष्य उवाच ऋषिसत्तमः ॥ १७

[रै

१क. छ.च.ज. ञ्च. ज. नीं । व्रष्वस्था। २ द, निरानन्दं ।

18 1)

9) नतन,

९७ सप्तपश्चाश्चत्तमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३६९५

रोमश उवाच--
किमथेमिद समाप्ताः कथयध्वं स्वकारणम्‌ । ददीनाद्धषटमनसः स्तुबन्तशनैव मां कि ॥ १८
असंशयं करिष्यामि भवतां यद्धितं भवेत्‌ । परोपटृतये जन्म मादशानां न संशयः ॥ १९
जना उचः--
धूयतामभिधास्यामो वयमागमकारणम्‌ । संशयच्छेदनार्थांय तव सांनिध्यमागताः ॥ २०

प्मयोनेः परतराच्वत्तः श्रेष्ठो न विद्यते । अतः काथैवशात्माप्नाः समीपं भवतो वयम्‌ ॥ २१
महीजिन्नाम राजाऽसौ पुत्रहीनोऽस्ति सांपतम्‌ । वयं तस्य मजा बह्न्पु्रवत्पाछितास्तथा।२२
तं पत्ररहितं दृटा तस्य दुःखेन दुःखिताः । तपः कठुमिहाऽऽयाता मति कृत्वा तु नैष्ठिकीम्‌ २१
तस्य भाग्येन दृष्टोऽसि हयस्माभिस्त्वं द्विजोत्तम । महतां द्रीनेनेव कार्वसिद्धिरमवेशृणाम्‌ ॥
उपदेशं वद युने राज्ञः पुत्रो यथा भवेत्‌ ॥ |
श्रीकृष्ण उवाच-
हति तेषां वचः चत्वा पुदर् ध्यानमास्थितः । मत्युवाच युनिकगात्वा तस्य जन्म पुरातनम्‌ ॥२९
ठोमश्च उवाच-
पुराजन्मनि वेर्योऽ्यं धनहीनो नृशोषञ्रत्‌ । वाणिज्यकरमानिरतो प्रामाद्धामान्तरं गतः ॥ २६
शय मासि सिते पक्षे दशमीदिवसे तथा । मध्यगे दुमणौ पराप्त ्रामसीश्नि जलाशयम्‌ ॥ २७
कू(वा)पिकां सजलं दष्टा जपाने मनो दषे । सद्यस्ततः सवत्सा च पेनुस्तत्र समागता॥ २८
रृषातुरा निदाघातां तस्यामपः पपौ तु सा । पिबन्तीं वारयित्वा तामसौ सोयं पपौ स्वयम्‌ २९
कमेणा तेन पापेन पु्रदीनो नृपोऽभवत्‌ । कस्यापि जन्मनः पुण्यात्याप्तं राज्यमकण्टकम्‌ ॥ ३०

गथ

रोका उचुः--
पण्यातपापं क्षयं याति पुराणे श्रूयते मुने । पण्योपदे शं कथय येन पापक्षयो भवेत्‌ ॥
तथा भवत्पसादेन पुत्रो भवति भृपतेः ॥ ९९

लोमञ्च उवाच--
भावणे शुङ्कपक्षे तु पुत्रदा नाम विश्रुता । एकादशी बान्छितदा कुरुध्वं तदूत्रतं जनाः ॥ ३२
[श्रीकृष्ण उवाच--
इति शरुत्वा नमस्कृ युनिमेय पुरं रतम्‌ ] । यथागरोधि यथान्यायं छृतं तैजीगरान्वितम्‌ ॥ ३३
तस्य पुण्यं सुविमलं द्त्तं यृपतये जनेः । दत्ते पएण्येऽथ सा राज्ञी गभमाधत्त शोभनम्‌ ॥ ३४

भाते मसवकाले सा सुषु पतरमाजितम्‌ । श्रावणस्य सिते पक्ष कर्करस्थे दिवाकरे ॥ २५
दादश्यां वासुदेवाय पवित्रारोपणं स्मृतम्‌ । हेमरूप्यताम्रक्षोमेः सूत्रैः कंशेयपद्मजेः ॥ ३६
कुशः काशे कापसित्रस्षणा कीतितैः शुभैः । सत्वा चिरुणितं सूत्र तरिगुणीृत्य शोधयेत्‌ ३७
गोदोहान्तरिते काटे पू्॒रधिवासनम्‌ । ब्राह्मणांश्च नमस्कृल गुरुपादौ प्रणम्य च ॥ ३८

गीतमङ्गलनिषेरपिः छयोजलागरणं ततः । बाह्मणाः क्षत्रिया वैर्या भक्ताः शद्रास्तयैव च ॥ ३९
स्वधमावस्थिताः स्वे भक्लया र्यः पचित्रकम्‌ । ततः पितरं गुरवे दद्र विधिपूर्वकम्‌ ॥ ०
0

* धनुधिहान्तगंतः पाठः क. ख. च. ज. ञ्ज. ज. पुस्तकस्थः ।

१कं.ख.च.ज. ङ, ज. "विपुलं । २ स्र. व. श्रह्मण्याकी ।

१३६६ महामूनिश्रीव्यासप्णीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

बराह्मणान्यैष्णवां त्रैव गन्धपुष्पादिना ऽचैयेत्‌ । अतो देषेति मश्रेण द्विजो विष्णुं निबेदयेत्‌ ।॥ ४१
शृ्रस्त॒ मूलमत्रेण यथा विष्णोस्तथा शिवि । वपे वर्षे पकतैव्यं पत्रित्रारोपणें नरैः ॥ ४२
भुक्ति मुक्ति च इच्छद्धिः संसारे शोकसागरे । न करोति विधानेन पवित्रारोपणं तु यः ॥ ४३
तस्य सांवत्सरी पूजा निष्फला वैष्णवस्य तु+ । श्रुत्वा माहात्म्यमेतस्या नरः पापात्ममुच्यते ॥
इह कोके सुखं पराप्य परत्र स्वगेतिं भेत्‌ ॥ ४५
शति श्रीमदापुगणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्तगैतकृष्णयुधिश्रेरसंवदे श्रावणशुङ्कपुचदैकादशी- `
माद्‌त्स्यकथन नाप सप्तपच्वारात्तमाशऽत्यायः । ५५ ॥
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः-- ३४७५२

सथाशपश्चारशत्तमो ऽध्यायः ।

[1

युधिष्टिर उवाच--
भाद्रस्य कृष्णपक्षे तु किनाम्न्येकादश्री भवेत्‌ । एतदिच्छाम्यहं श्रोतुं कथयस्व जनादन ॥
श्रीकृष्ण उवाच--

शृणुष्वैकमना राजन्कथयिष्यामि विस्तरात्‌ । अजेति नामतः भोक्ता सवैापपणारिनी ॥ २
पूजयित्वा हृषीके व्रतमस्याः करोति यः । पापानि तस्य नश्यन्ति वतस्य भरवणादपि ॥ ३
नातः परतरा राजटकद्रयदिताय वै । सत्ययुक्तं मया हयेतन्नासत्यं मम भाषितम्‌ ॥ ४
हरिशवन्द्र इति ख्यातो बभ्रू नृपतिः पुरा । चक्रवती सलयसंधः समस्ताया भवः पतिः ।॥ ५
कस्यापि करमेणः भाप्षौ राञ्यश्रष्ठो व्रत सः । विक्रीतौ वानिताणुत्रौ स चकाराऽऽत्मविक्रयम्‌ ॥
पुल्कसस्य च दासत्वं गतो राजा स पुंण्यक्त्‌ । सत्यमाछम्ब्य राजेनद्र मृतचैखापहारकः ॥ ७
सोऽभवन्नतिश्रष्ठो न सत्या्चलितस्तथा । एवं च तस्य व्रपतेबंहवो वत्सरा गताः ॥। ८
ततथिन्तापरो राजा वभूवातिसदुःखितः। किं करोमि क गच्छामि निष्कृतिमे कथं भवेत्‌ ॥ ९
` इति चिन्तयतस्तस्य मग्नस्य हजिनाण्रे । आजगाम मुनिः कथिञ्ज्ञातरा राजानमातुरम्‌ ॥ १०
परोपकरणाथीय निभितो ब्रह्मणा द्विजः! सतं दृष्टा द्विजवरं ननाम वरृपसत्तमः॥ १९१
कृताञ्जलिपुटो श्रत्वा गोतमस्याग्रतः स्थितः । कथयामास इत्तान्तमात्मनो दुःखसंयुतम्‌ ॥ १२
श्रुत्वा ठृपतिवाक्यानि गौतमो विस्मयान्वितः । उपदेशं नृपतये बतस्यास्य ददौ मुनिः ॥ १३
गोतम उवाच--

मासि भाद्रपदे राजन्दरष्णपक्षेऽतिशोभना । एकादशी समायाता अजा नामेति पुण्यदा ॥ १४
अस्याः कुरु व्रतं राजन्पापस्यान्तो भविष्यति । [तव भाग्यवश्चादेषा सप्तमेऽहि समागता १५
उपवासपरो भूत्वा रात्र जागरणं कुरू । एवमस्या व्रते चीं तव पापक्षयो भवेत्‌] ॥
तव पुण्यप्रभावेण आगतोऽहं नृपोत्तम ॥

"~~~ --~ ~~ ~ ---- --------~---

+ पुस्तकेष्वेतदमरे “इदं पवित्रारोपणमेकाददयामप्युचितम्‌ । यदस्यामुभयोर्दैवतं दरिरिति वचनात्सदाचाराञ्च पूवो-

चार्यादिकृ तोत्सवः । मादिनो क्तेः” इति भ्रन्यो दरयते । ‰ धनुशिहान्तगेतः पाठः क. ख. च. ज. इ अ. पुस्तक्रस्थः।

[04

= चति

४

---~

क~~ -------------~----~--~-----~----------~--~---~--- ~~~

१के.ख.च. ज... ठ. ह पृत्रपु ।२ड. सदा । एस. पुण्यभा ।

त्‌ ० र क ०९१५२

९९ एकोनषष्ितमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । १३६७
श्रीकृष्ण उवाच-
इयेवं कथयित्वा च मुनिरन्तरधीयत } मुनिवाक्यं मृषः श्रत्वा चकार व्रतमुत्तमम्‌ ॥ १७

कृते तस्िन्खरते राज्ञः पापस्यान्तोऽमवत््णात्‌ । श्रुयतां राजशादू परभावोऽस्य वतस्य च १८
यहुःखं बहुभिवपेभोक्तव्यं तक्षयो भवेत्‌ । निस्तीणदुःखो राजाऽऽसीदुत्रतस्यास्य प्रभावतः १९
पल्या सह समासङ्गं पुत्रजीवनमाप सः । दिवि दुन्दुभयो नेदुः पृष्पवषेमभूदिवः ॥ २०
एकादश्याः प्रभावेण प्राप्य राज्यमकण्टकम्‌ । स्वरम कमे हरिशद्रः सपुरः सपरिच्छदः ।॥ २१
ईदग्बिधं व्रते राजन्ये वन्ति च मानवाः । सवंपापविनिगक्ताखिदिवं यान्तिते नुप ॥
पठनाच्छरवर्णाद्राऽपि अश्वमेधफलं रमेत्‌ ॥ २२
इति प्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसषवादान्तर्मतकृष्णयुयिष्ठिरसंवदे भद्रपदङृष्णाजैकादशी-
मादात्म्यक्रथनं नामाश्प्रारात्तमोऽध्यायः ॥ ५८ ॥

आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः- ३४७७४

~-~~~~~~---~-------------

अथोनपघशटितमोऽध्यावः ।

रि

युधिष्टिर उवाच-
नभस्यस्य सिते पक्षे किंनायैकादशी भवेत्‌। को देवः को विधिस्तस्या एतदाख्याहि केदाव ॥ १

श्रीडृष्ण उवाच--

कथयामि महीपाल कथामाश्चयकारिणीम्‌ । कथयामास यां जह्मा नारदाय महात्मने ॥ २
नारद उवाच--

केथयस्व पसादेन चतुर्मुख नमोऽस्तु ते । नभस्यशुङ्कपतष तु किनामेकाद शी भवेत्‌ ॥

एतदिच्छाम्यदं श्रोतुं विष्णोराराधनाय वै ॥ ३
व्रह्मोवाच--

वैष्णवोऽसि मुनिश्रेष्ठ साधर पृष्टं करि त्वया । नातः परतरा रोके पित्रा हरिवासरात्‌ ॥ ४
पद्मनामेति विख्याता नभस्यैकादरी सिता । हृषीकेशः पूज्यतेऽस्यां कतैव्यं व्रतमुत्तमम्‌ ॥ ५
कथयामि तवाग्रेऽहं कथां पौराणिकीं शुभाम्‌ । यस्याः श्रवणमात्रेण महापापं प्रणश्यति ॥ ६
मांधाता नाम राजवधिधिवस्वदरंशसंभवः । बश्रूव चक्रवती स सत्यसंधः प्रतापवान्‌ ॥ ७
धमेतः पाटयामास प्रजाः पुत्रानिवौरसान्‌ । न तस्य राज्ये दृभिक्षं नाऽऽधया व्याधयस्तथा ८
निरातङ्काः प्रजास्तस्य धनधान्यसमेधिताः । न्यायेनोपाजितं विनतं तस्य काशे महीपतेः ॥ ९

सवर्वधम प्वतन्ते सरवे वणोश्रमास्तथा । कामधेनुसमा भूमिस्तस्य राजये महीपतेः ॥ १०
तस्यैवं र्यतो राज्यं बहुसौख्यं गताः भजाः । अथैकरस्मश्च संपाते विपाके कर्मणः खल । ११
वपेतरयं तद्विषये न वटरषुवंाहकाः । तेन भग्नाः भजास्तस्य वधरवुः श्ुषयाऽद्ताः ॥ . १९

स्वाहास्वधावषट्‌कारवेदाध्ययनवमिताः । वभ्रूव बिषयस्तस्याभाग्येन देवपीडितः ॥
अथ प्रजाः समागम्य राजानमिदमत्रवन्‌ ॥ |
५

१. "ाच्चापि। २ ख. ज. ज्ञ. फलम्‌ ।

१३६८ महायुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्ड-

प्रना उचुः--
भतव्यं नृपादंक परजानां वचनं तवया । आपो नारा इति क्ताः पुराणेषु मनीषिभिः ॥ १४
अयनं ता भगवतस्तस्मान्नारायणः स्मृतः । पर्जन्यरूपो भगवान्विष्णुः सवेगतः स्थितः ॥ १५
सएव कुरुते ष्टि दृष्टेर्न ततः रजाः । तदभावे नुपश्रेष् क्षयं गच्छन्ति वै परजाः ॥

तथा कुरु नृपश्रेष्ठ योगक्षेमं यथा भवेत्‌ ॥ १६
राजोवाच--

सत्यमुक्तं मवद्धिश्च न मिथ्याऽभिदितं चित्‌ । अन्नं ब्रह्म यतः भोक्तमन्ने सवे भतिष्टितम्‌॥ १७

अन्नाद्धवन्ति भूतानि जगद त्नेन वतेते । इत्येवं श्रूयते रोके पुराणे बहुविस्तरम्‌ ॥ १८

नृपाणामपचारेण परजानां पीडनं भवेत्‌ । नादं पश्याम्यात्मकृतमेवं बुद्धा विचारयर्‌ ॥

तथाऽपि प्रयतिष्येऽदं परजानां हितकाम्यया ॥ १९
ब्रह्मोवाच--

इति त्वा मति राजा परिमेयपरिच्छदः । नमस्कृ विधातारं जगाम गहनं वनम्‌ ॥ २०

चचार मुनिगुख्या(ख्य)श्च भाश्रमांस्तापसेः भितान्‌ । ददर्शाथ ब्रह्मसुतमृषिमङ्गिरसं वपः ॥२१
तेजसा चोतितदिकषे द्वितीयमिम पद्मजम्‌ । तं दृष्ट्रा हापितो राजा अवतीय स्ववाहनात्‌ ॥ २२

नमथक्रेऽस्य चरणौ कृताञ्जरिुटो वश्ची । मुनिस्तमभिनन्याथ स्वस्तिवाचनपूर्वैकम्‌ ॥ २३

पप्रच्छ कुदालं राज्ये सप्तस्वङ्गेषु भूपतेः । स निवेदय स्वकुशलं पप्रच्छानामयं नृपः ॥ २४

दत्तासनो शहीताध्य उपव्रष्टोऽस्य संनिधौ । प्रत्युवाच पुनं राजा पृष्टो ह्ागमकारणम्‌ ॥ २९
राजोवाच--

भगवन्ध्मविधिना मम पाखयतो पदम्‌ । अनाष्ष्टिशच संहत्ता नाई बेद्म्यत्र कारणम्‌ ॥ २६

संशय च्छेदनायात्र आगतो ऽदं तवान्तिके । योगक्षेमतिधानेन परजानां कुरु निषटेतिम्‌ ॥ २७
ऋषिरुवाच-

एतत्कृतयुगं राजन्युगानामुत्तमं मतम्‌ । अत्र ब्रह्मपरा खोका धर्मश्चात्र चतुष्पदः ॥ २८

अस्मिन्युगे तपोयुक्ता ब्राह्मणा नेतरे जनाः । विषये तव राजेन्द्र हषर ऽयं तपस्यति ॥ २९
एतस्मात्कारणाचैव न वपन्ति वखाहकाः । कुर्‌ तस्य वधे यत्नं येन दोषः प्रशाम्यति ।॥ ३9

राजोवाच--

नाहमेतं वधिष्यामि तपस्यन्तमनागसम्‌ । धर्मोपदेशं कथय उपसगेविनाशनम्‌ ॥ ३१
कषिरुवाच--

यथेव तदि टृपते कुरुप्मरैकाद शीवतम्‌ । नभस्यस्य सिते पक्षे पद्मनाभेति विश्रूता ॥ ३२

तस्या व्रतपभभावेण सूद्रष्टिभेविता धुवम्‌ । सवेसिद्धिपदा छेषा सर्वोपद्रवनाशिनी ॥

अस्या व्रतं ञजुरु नृप सपजः सपरिच्छदः ॥ ३३
व्रह्मोवाच--

इति वाक्यमृषेः श्रुत्वा राजा स्वरण्हमागतः । भाद्रमासे सिते पक्षे पद्मावरतमथाकरोत्‌ ॥ ३४

परजाभिः सह सवभिश्वातुवरेण्यसमन्वितः । एवं तरते कृते राजन्म ज्ञा पर)ववर्षं वलाहकः ॥ ३५

१ च. नाहमाजन्मतः क्रापि करृततव्रान्पातकं प्रजाः । त

त

थन. त > स

६० षष्टितमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १३६९

जटेन एाविता भूमिरभवत्सस्यश्नािनी । ऋषीश्वरपरभवेण खोकाः सौख्यं प्रपेदिरे। १६
श्रीढृष्ण उवाच-

एतस्मात्कारणादेव कतेव्यं बतमुकत्तमम्‌ । दध्योदनयुतं तस्यां ज्पूर्णं घटं द्विने ॥ १७

वद्नसंवेष्टितं दा छजोपानहमेव च । नमो नमस्ते गोविन्द्‌ बुधश्रवणसंहक ॥ १८

अधौघसंक्षयं कृत्वा सवसो ख्यपरदो भव । यक्तिमुक्तिपरदश्चैव लोकानां सखदायकः ॥

पटनाच्छणाद्राजन्सवेपापेः प्रमुच्यते ॥ १९

दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्तगेतश्रौृष्णयुधेष्ठिरसंवदे भाद्रशुष्कपदैकाद्‌-
क्ीमादात्म्यक्रथनं नामैकोनषशितमोऽध्यायः । ५९ ॥

आदितः शोकानां समण्व्ञाः- ३४८१३

भथ षशटितमोऽध्यायः ।

युपिष्ठिर उवाच--

कथयस्व प्रसादेन ममाग्रे मधुसुदन । इषस्य कृष्णपक्षे तु किनामकादश्षी भवेद्‌ ॥ १
श्रीकृष्ण उवाच--
आश्निने कृष्णपक्षे तु इन्दिरा नाम नामतः } तस्या व्रतम्रभावेण महापापं भरणदयति ॥ २
अधोयोनिगतानां च पित्णां गतिदायिनी । भणुष्वावहितो राजन्कथां पापहरां पराम्‌ ॥ १
यस्याः श्रवणमात्रेण वाजपेयफलं लभेत्‌ । पुरा कृतयुगे राजन्बभूव दृपनन्दनः ॥ व
इन्द्रसेन इति ख्यातः पुरा मादिष्मतीपतिः । स राजा पालयामास धर्मेण यशसाऽन्वितः ॥ ^
ुत्रपौजसमायुक्तो धनधान्यसमन्वितः । मादिष्मत्यधिपो राजा विष्णुभक्तिपरायणः ॥ &
जपन्गोविन्दनामानि युक्तिदानि नराधिप । काटं नयति षिधिवदध्यात्मध्यानचिन्तकः ॥ ७
एकस्मिन्दिवसे राक्ञि सखासीने सदोगते । अवतीयोगमत्तत्र हयम्बराजारदौ मुनिः ॥ ८
तमागतमभिमेक्षय परत्युत्याय कृताञ्जलिः । पूजयित्वाऽथ विधिना चाऽऽतने स न्यवेशयत्‌ ॥
सुखोपविष्टं स मुनि प्रत्युवाच नृपोत्तमः ॥ ९
राजोवाच-
त्वत्मसादान्सनिभ्रेष्ठ स्थं च कुशलं मम । अव्र क्रतुक्रियाः सवौः सफलास्तव द्श्षनात्‌ ॥ १०
प्रसादं कुरु देवर्षे ब्रह्मन्नागमकारणात्‌ ॥ ११
नारद उवाच-
श्रयतां नृपशाईल मद्रचो विस्मयपदम्‌ । ब्रह्मलोकादहं मापो यमलोकं नपोत्तम ॥ १२
दामनेनाधितो भक्त्या उपविष्टो वरासने 1 धर्मशीलाः सत्यवन्तो भास्करि समुपासते ॥ १३
बहुपुण्य्रकतारो वरततरैकरयदोषतः । सभायां श्राद्धदेवस्य मया दृटः पिता तव ॥ १४
कथितस्तेन संदेशस्तं निबोध जनेश्वर । इन्द्रसेन इति ख्यातो राजा मादिष्यतीपतिः ।॥ १९
तस्यात्र कथय व्रह्मन्स्थितं मां यमसंनिधौ । केनापि चान्तरायेण पूेजन्मोखेन च ॥ १६
स्वग णय मां पत्र इन्दिरापुण्यदानतः । इत्युक्तोऽहं समायातः समीपं तव पाथिव ॥
१.७

पितुः स्वमकृते राजननिन्दिरातरतमाचर ॥ ॥
१. श, शज्ञकम्‌ । भः! > ड. सष. 7 = 7 - ` । ना ।
१७२

१३.७० पटापनिभीव्यासप्रणीर्त- [ १ उत्तरणण्डे-

राजोवाच-
कथयस्व परसादेन भगवन्निन्दिराव्रतमर्‌ । विधिना केन कतेव्यं कस्मिन्पक्षे तिथौ तथा ।॥ १८
नारद्‌ उवाच-
वाणु राजेन्द्र ते वचिम व्रतस्यास्य विर्धि श्चुभम्‌ । आश्विनस्यासिते पक्षे दहामीदिवसे शुम ॥१९
प्रातः स्नानं परकुर्वीत श्रद्धायुक्तेन चतसा । ततो मध्याहसमये स्नानं कृत्वा समाहितः ॥ २०
र्कभक्तं ततः एत्या रात्रौ भ्रमो शयीत च । प्रभाते विमरे जाते भरापने चैकादशीदिने ॥ २९
मुखमक्षाटनं इछुयोहन्तथात्रनपूरवैकम्‌ । उपव्रासस्य नियमं गश्रहीयाद्क्तिमावतः ॥ २२
अद्म स्थित्वा निराहारः सवेभोगविवजितः । श्वो भोक्ष्ये पुण्डरीकाक्न शरणं "मे मवाय्युत॥।२३
त्येवं नियमं कृत्वा मध्याहसमये तथा । शाल्ग्रामरशिखम्रे तु श्राद्धं कुयोद्यथाविधि ॥ २४
पितृणां प्रीतये श्राद्धं कुयाच्छृद्धासमान्वितः । गो घ्रूमचृणयच्छ्राद्धं कृतं मधभ्यक्रतं भवेत्‌ ॥ २५
यवैतरीहितिलमापरगोधमश्चणकंस्तथा । श्राद्धं कृत्वा तु यो विप्रो न मृङ्के पितृसेवितम्‌ # | २६
अन्नाचितानि पापानि क्षयायेतरवासरे । ब्राह्मणान्भोजयेद्राजन्दक्षिणाभिश पृजितान्‌ ॥ २७

पिश्यमन्नं समाघ्राय गवे दद्यादिचक्षणः । पूनयिता हृषीकेश धूपगन्धादिमिस्तथा ॥ २८

राजी जागरणं दुयात्केशवस्य समीपतः । ततः प्रभातसमये प्राप्रे वे द्रादश्ीदिने ॥ २९

अचैयितरा हरिं भक्त्या भोजयित्वा द्विजां स्तथा । बन्धुदोदिजपुत्रायः स्वयं भञ्ञीत वाग्यतः ॥

अनेन विधिना राजन्कुरु वतमतद्दितः । विष्णुलोकं प्रयास्यन्ति पितरस्तव भूपते ॥ १५
श्रीदरप्ण उवाच--

इत्युक्त्वा नृपतिं राजन्युनिरन्तरधीयत । यथोक्तविधिना राजा चकार वतमुत्तमम्‌ ॥ ३२

अन्तःपुरेण सहितः पुत्रभृत्यसमान्वितः । कृते वते तु कान्तेय पुष्पद्रष्टिरभदिवः ॥ १९

तत्पिता मरूडारूढा जगाम हारेमान्दरम्‌ । इन्द्रसेनाोऽपि राजपिः कृत्वा राज्यमकण्टकम्‌ । २४
राञ्य निवेऽय तनय जगाम त्रिदिवं स्वयम्‌ । इन्दिराव्रतमाहारम्यं तवाग्रे कथितं मया ॥ ३५
पठनाच्छवणाद्राजन्सवेपापात्पमच्यत ॥ ३६
दृति श्रीमहापुराणे पद्म उत्तरखण्ट उमापतिनागदसंवादान्तगतश्रीकृष्णयुभिष्िरसंवाद आशभरिनकृष्णेन्दिरैकाद्‌-
त्माहात्म्यकथनं नाम षष्टितमोऽध्यायः | ६० ॥
आदितः शोकानां समघ्यड्ाः-- ३४८४९

स्थैकषशटितमो ऽध्यायः ।
युधिष्ठिर उवाच-
कथयस्व भसादेन ममाग्रे मधुसुदनं । इषस्य शु्पकते तु किनामैकादसी भवेत्‌ ।! ?
ध्रीद्रप्ण उवाच--
शृणु राजन्दर वक्ष्याम माहारम्य्‌ पापनाशनम्‌ । श्॒ठपक्षे चाऽऽशिनस्य भवेदेकादश्ी त या। २
पापाशा.ङ्कगति ।वख्याता स्वेपापहरा परा । पद्मनाभाभिधानं मां पजयेत्तत्र मानवः | रे

एतद्र कियाश्िद्रन्थन्नाटित इति भाति ।

वि न ८ ~~ ~ ----_-_----------~-~-_
~~ -- ~~---~-~--~~---~---~-~------~------------~-----~=

१ ह. भा। रेड. न । भआश्वनघ्रु । ३ ड. पाडाद्करु" |

नन ~ म~

च चम १ ५०८५ ९ १ 9
+

ज

९
(८
च्छ

९१ एकषष्टितमोऽध्यायः | पञचपुराणम्‌ । ३

सवीभीष्टफरपाप्त्ये स्वगेमोक्षपरदं रणाम्‌ । तपस्तप्त्वा पुनस्तीव्रं चिरं मनिभेतेन्दियः ।॥। ४
यत्फछ समवास्माति तन्नत्वा गरुडध्वजम्‌ । कृत्वाऽपि बहुशः पापं नरा मोहसमन्वितः ॥ ^
न याति नरकं नत्वा सवपापहरं हरिम्‌ । पृथिव्यां यानि तीथानि पृण्यान्यायतनानि च ॥

तानि सवोणि चाऽऽ्नाति विष्णोनोमानुकीतेनात्‌ । देवं शाङ्गधरं विष्णुँ ये प्रपन्ना जनाद॑नम्‌ ७
न तेषां यमलोकस्य यातना जायते कचित्‌ । उपोष्यंकादशीमेकां परसङ्गेनापि मानवः ।॥ ८
न याति यातनां यामी पापं कृत्वाऽपि दारुणम्‌ । वेष्णवः पुरूषो भृत्वा शिवनिन्दां करोति यः
न विन्ददैष्णवं लोकं स याति नरकं शवम्‌ । दोवः पाशुपतो भत्वा िष्णोनिन्दां कराति चेत्‌॥

रोरवे प्यते घोरे यावदिन्द्रा्तदंश्च । नेदृशं पावनं किविित्रिपु खोफेष विद्यते ॥ ११
याशं पद्मनाभस्य त्रतं पातकनाशनम्‌ । तावत्पापानि देदेऽस्मिस्तिष्रन्ति मनुजाधिप ॥ १२
यावश्नोपवसेजन्तुः पञ्मनामदिनं शुभम्‌ । अश्वमेधसहस्राणि राजस॒यशतानि च ॥ १३

एकादश्युपवासस्य कणां नादन्ति षोडशीम्‌ । एकादशीसमं फिचिदव्रतं लोके न विद्यते ॥ १४
व्याजेनापि कृता यश्च न ते यान्ति दि भास्करिम्‌ । स्वगमोक्षप्रदा ह्यपा शरीौरारोग्यदायिनी ॥
सकलजरपद्‌ा हयेषा धनमित्रप्रदायिनी । न गङ्गा न गया राजन्न काशी न च पुष्करम्‌ ॥ १६

न चापि कौरवं क्षत्र पुण्यं रप हरेदिनात्‌ । रात्रौ जागरणं कृत्वा समुपोष्य हरेदिने ॥ २७
अनायासेन भूपाल भाष्यते वेप्णवं पदम्‌ । दशेव मातुक्रे पक्ष राजेन््र दश पैत्रे ॥ १८
मियाया दश पक्ष तु परुगानुद्धरे्नरः । चतुभना दिव्यरूपा नागारिङतकरेतनाः ॥ १९

सग्विणः पीतवख्ाश्च भयानिति हरिमन्दिरम्‌ । बारप्वे योवनत्वे च इृद्धस्रे च टृपोत्तम ॥ २०
उपोप्येकादशीं सूनं नेति पापोऽपि दुगतिम्‌। पापा(शा)ङशामुपोष्यव आल्विनस्य सिते नरः॥२१
[सषपापपिनिरक्तो हरिोकं स गच्छति । दसा हेमतिखान्भरूमि गामन्नमुदकं तथा ॥ २
उपानच्छत्रवखाणि न पयति यमे नरः । | यस्य पुण्यविदीनानि दिनान्यायान्ति यान्तिच ॥
स रोहकारभमस्रव श्वसन्नपि न जीवति । अवन्ध्यं दिवसं कुयांद रिद्रांऽपि ठपात्तम ॥ २४
समाचरन्यथाशक्ति सरानदानादिकाः क्रियाः । होमस्लानजपध्यानसत्रादिपुण्यकमेणःम्‌ ।॥ २५
कतरो नेव परयन्ति घोरां तां यमयातनाम्‌ । दीघांयुषो धनाव्याश्च छुर्ख#ना रोगवनिताः॥२६

दर्यन्ते मानवा रोके पूण्यकतीर ईशाः । किमत्र बहुनोक्तेन यान्त्यधर्मग दुगतिम्‌ ॥ ७
रोहन्ति दिवं धर्मनातर कायौ विचारणा । इति ते कपितं राजन्यतपृष्ठऽहं त्वयाऽनघ ॥
पपा(शा)ङ्शाया माहात्म्यं क्रिमन्यच्छरातुमिच्छसि ॥ <

इति श्रीमहापुराणे पाश्र उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्तगेतभीकृष्णयुधिष्टिरसवाद्‌ भाक्धिनजुक्रप'पा(शा)-
ड्‌ गकादशीमादात्म्यक्रयनं नामेकषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६१ ॥

आदितः शोकानां समष्यज्ञाः-- ३५८७७

----- ----~---~-- -- ---- ~ ---~~*- ~~~ --~----------~-~--- --- ~

1

* भनुश्चिहान्तर्मतः पाठः क. ख. च. ज. कष, म. पुस्तकस्य: ।

म्य व

१ड. पादाट्क ।

१६७ महायुनिभ्रीव्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

भथ द्विषश्टितमोभ्ध्यायः ।

युधिष्ठिर उवाच-
[कथयस्व परसादेन मयि लेदाज्नादन । कातिकस्यासिते पके िनामेकादशी भवेत्‌ ॥] ?
श्रीङकष्ण उवाच-
श्रूयतां राजश्नादुंर कथयामि तवाग्रतः । काके कृष्णपक्षे तु रमा नाम सुशोभना ॥ >
एकादशी समाख्याता महापापहरा परा । अस्याः प्रसङ्गतो राजन्मादात्म्यं परवदामिते॥ ॐ
ङृन्द इति ख्यातो वभूत्र भूपतिः पुरा । देवेन्द्रेण समरं तस्य मित्रत्वमभवच्रुप ॥ ४ ।
यमेन वरुणेनेवं कुवेरेण समं तथा । विभीषणेन यस्येवं सखित्वमभवत्पुरा ॥ ५
विष्णुभक्तः सत्यसंधो बभूव नपतिः परा । तस्येव शासतो राजन्राज्यं निहतकण्टकम्‌ ॥ ६
धभव इदिता गेहे चन्द्रभागा सरिद्ररा । शोभनाय च सा दत्ता चन्द्रसेनसुताय वे ॥ ७
स कदाचत्समायातः शश्ुरस्य ग्रहे नप । एकादशीवरतदिन समायातं सपण्यदम्‌ ॥ <
समागते वतदिने चन्द्रभागा त्वचिन्तयत्‌ । किं भविष्यति देवश्च मम भतीऽतिदुब॑रः ॥ ९
घुधां न क्षमते सोहुं पिता चेवोग्रशासनः । पटदस्ताञ्यते यस्य संभाप्रे दशमीदिने ॥ १०
न मोक्तव्यं न भाक्तव्यं संमात्त तु हरेर्दिने । श्रत्वा पटहनिघर्िं श्ोभनस्त्वत्रवीतियाम्‌ ॥ ११
शोभन उवाच-

किं कतेव्यं मया कान्ते देहि शिक्षां वरानने ॥ १२
चन्द्रभागोवाच--

मतिपरविदमनि परमो भोक्तग्यं नाद केनचित्‌ । गजेरशरेशच कलभेरन्येः पशुभिरेव च ॥ १३

तुृणमन्नं तथा वारि न भोक्तव्यं हरेदिने । मानवश्च कुतः कान्त युज्यते हरिवासरे ॥ १४

यदि त्वं भोक्ष्यसे कान्त ततो गरहौ प्रयास्यसि । एवं विचायं मनसा सुदं मानसं कुरु ॥ १५
शोभन उवाच-

सत्यमेततिमिये वाक्यं करिष्येऽदपुपोषणम्‌ । देवेन विहितं यद्धि तत्तथैव भविष्यति ॥ १६
कृष्ण उवाच--
इति रदा मति कत्वा चकार नियम वते । क्षुधया पीडिततनुः स बभूवातिदःखितः।॥| १७
इति चिन्तयतस्तस्य आदित्योऽस्तपगादिरिम्‌ । वैष्णवानां नराणां सा निशा हषविवधिनी।।१८
हरिपूनारतानां च जनागरासक्तचेतसाम्‌ । वभूव नृपदादूख शोभनस्यातिदुःखदा ॥ १९
रवेरूरयवेलायां शोभनः पश्चतां गतः । दाहयामास राजा वं राजयोग्यं दास्भिः॥ २०
चन्द्रभागा नाऽऽत्पदेहं ददाह पतिना सह । इत्वाध्वदेटिकं तस्य तस्थ। जनकवेदमनि ॥ २१
शोभनश नूपभरेषठ रमात्रतप्रभावतः । प्रापो देवपुरं रम्यं मन्दराचरसषानुनि ॥ २२
अनुपममनाध्रप्यमसंख्येयगुणान्वितम्‌ । देमस्तम्भमयेः सोधे रत्नवेदूयंमण्डितेः ॥ २३
र्फाटिकविविधाकारेविचितरैरुपशोभितेः । सिदहासनसमारूढः सम्वेतच्छनचामरेः ॥ २.४
किरीटकुण्डलयुतो हारकेयूरभूषितः । स्तूयमानश्च गन्धर्वेरप्सरोगणसेवितः ॥ २५

^ धपनुव्वहन्तगतः पारः क. ख. च. ज. द. व. पत्त्कृस्यः ।

१, नृपतिः ! क, 'वत्तरा। वि ।३क.ख.च.ज. ज. ट, "व्यं न भोक्तवयंद। ४ इ. "वरविषये प्र ।

4

ष्य

श~

६२ दविषष्टितमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १३७३

शोभनः शोभते यत्रं राजराजोऽपरो यथा । सोमशर्मेति विख्यातो युचङन्दपुरेऽभवत्‌ ॥ २६

ती्थयात्राप्रसङ्गन श्रमन्विभो ददश तम्‌ । रृपजामातरं ज्ञात्वा तत्समीपं जगाम सः ॥ २७

शषोभनोऽपि तदा ज्ञात्वा सोमक्षमाणमागतम्‌ । आसनादुत्थितः शीघ्रं नमर द्विनोत्तमम्‌॥ २८

चकार कुशख्प्रभं श्वशुरस्य नृपस्य च । कान्तायान्द्रभागायास्तयैव नगरस्य च ॥ २९
सोमहार्मोबाच-

कुशलं वतेते राजन्नाश्यं विद्यतेऽद्धुतम्‌ । पुरं विचित्रं रुचिरं न टं केनचित्कचित्‌ ॥ ३०

एतदाचक्ष्व नपते कुतः प्राप्रमिदं त्वया । तच्वं कथय राजेन्द्र तत्करिष्यामि नान्यथा ॥ ३१
रोभन उवाच-

कातिकस्यासिते पक्षे या नामेकादश्ची रमा । तायुपोष्य मया भाप द्विजनद्र पुरमीदशम्‌ ॥ ३२

मयेतद्वि्ितं विष श्रद्धाहीनं वतोत्तमम्‌ । तेनाहम[ % ध्वं मन्ये धवं भवति तच्छण ॥ ३३

युचुदन्दस्य दुहिता चन्द्रभागा सुशोभना । तस्ये कथय दत्तान्तं राजकन्याग्रतो द्विज ॥ ३४
श्रीकृष्ण उवाच-

स श्रुत्वा वचनं तस्य मुचकुन्दपुरं गतः । उवाय सर्वं इत्तान्तं चन्द्रभागा ग्रतो द्विः ॥ १५
सोमश्माबाच-

परत्यक्षं दयिते कान्तस्तव ट्ट मया श्रुमे । इन्द्रतुल्यमनाधष्यं शं तस्य परं मया ॥

अध्रुवं तेन तत्पोक्तं धवं भवति तत्छुर ॥ ३६
चन्द्रभागोवाच-

तत्र मां नय विपर्षे पतिदरनखाटसाम्‌ । आत्मनो बतपुण्येन करिष्यामि पुरं धवम्‌ ॥ ३७

ॐ # ®

आवयोद्विन संयोगो यथा भवति तत्डुरु । प्राप्यते हि मदत्पुण्यं कृत्वा योगं वियुक्तयाः ॥ ३८

श्रीढरष्ण उवाच-- ५
इति श्रुत्वा सह तया सोमश्षमा जगाम ह । आश्रमं वामदेवस्य मन्दराचलसंनिधी ॥ ३९
कषिमन्रपरमावेण विष्णुवासरसेवनात्‌ । दिव्यदेहा बभूवासो दिव्यां गतिमवापदह॥ ४०

पत्यु; समीपमगमत्परहर्षाःफुल्टखोचना । जदषे शोभनोऽतीव दृष्ट्रा कान्तां समागताम्‌ ।॥ ४१

समाहूय स्वके वामे पारे तां स न्यवेशयत्‌ । अथोवाच भियं हषाचन्द्रभागा भियं वचः ॥ ४२
चन्द्रभागोवाच-

श्णु कान्त दितं वाक्यं यत्पण्यं विध्यते मयि । अष्टवषीधिका जाता यदाऽहं पित्वेरमनि ॥ ५२

[+ततः पशत वच्वीर्णं मया चैकादशीव्रतम्‌ ] । तेन दण्यप्रभावेण भविष्यति पुरं वम्‌ ॥

सवेकामसगृद्धं च यावदाभूतसं्ठवम्‌ ॥ ष
ङ्ष्ण उवाच--

एवं सा दपश्षादं ल रमते पतिना सह । दिव्यभोगा दिव्यरूपा दिव्याभरणभूषिता ।॥ ४५

शोभनोऽपि तया सार्पं रमते दिव्यावग्रहः । रमाव्रतपभावरेण मन्दराचरसानुनि ॥ ४६

चिन्तामणिसमा हेषा कामधेनुसमाऽथवा । रमाभिधाना नृपते तवाग्रे कथिता मया ॥ ४७

"~~~, ~ _-_-----~~~~_~~~--~~-~-~-~~---~------~-~~-~-~-~--~--------~-~-----~~-~~~--~-~--~---~---~

भथनुशिहान्त्मतः पाठः क. ख. च. ज. ज. ट. पुस्तकस्य । +धनुश्िहवान्तगतः पाठः क. ख. च. ज. क्ष. ज .पुस्तकस्यः ।
व 1

१ ङ. "र नरनारायणो य"! २ र. स्वपुरस्य } ३ स. च. ज. सल. भ. तरतप्रमावेग ।

१३.७४ महापुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्ड-

तस्या माहारम्यमंनयं श्रतं सर्व त्वया नृप । मया तवाग्रे कथितं माहात्म्यं पापनाशनम्‌ ॥ ४८
एकादशीव्रतानां च पक्षयोरुभयोरपि । यथा कृष्णा तथा शुका विभेदं मैव कारयेत्‌ ॥ ५९
सेवितेकादशी नृणां युक्तिमुक्तिभदायिनी । धेनुः श्वेता यथा ङृष्णा उभयोः सदशं पयः ॥ ५०
तथेव तुर्यफलद्‌ स्मृतमेकादशीद्रयम्‌ । एकादशीवतानां यो माहात्म्यं श्णुते नरः ॥

सवेपापविनिभक्तो विप्णलोके महीयते ॥ ९५?
इति भरीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापातिनार्दसंव्ादान्तमैतकृष्णयुधिष्ठिरसंवादे का्तिककृष्णरभैकादरीमाहाहम्यकयनं ..
नाम द्विषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६२ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- ३४९२८

1

भथ त्रिषशटितमोभ्ध्यायः ।

~

युधिष्ठिर उवाच--
ङेतं रमाया माहात्म्यं त्वत्तः ढृष्ण यथातथम्‌ । कार्तिके शुक्ठपक्षि या तां मे कथय मानद्‌ ॥ ?

कृष्ण उवाच-
करणु राजन्यवक्ष्यामि शुके चोज॑दे तु या। सा वथा नारदायोक्ता ब्रह्मणा रोककारिणा २
नारद उवाच- ।
पत्राधिन्याश्च माहात्म्यं बद्‌ विस्तरतो मम । यस्यां जागति गोविन्दो पर्मकर्मवर्तकः॥ ३
व्रह्मोवाच-
मवोधिन्याश्च माहात्म्यं पापं पुण्यवभेनमू । युक्तेमदं सुबद्धीनां श्रणुष्व एुनिसत्तम ॥ ४

तावद्वजंन्ति तीयानि आसमुद्रसरां सि च । यावत्मबोधिनी विष्णोसितिथिनाऽऽयाति काके ॥५
0, (न (श ~ (< ० ^ १
तावद जन्ति तिमद गङ्गा भागीरथी क्षित । यावन्नाऽऽयाति पापद्नी काके हरिबोधिनी ॥ ६

अश्वमेधसहस्राणि राजस्यङतानि च । एकेनैवोपवासेन परबोधिन्यां लमेनरः ॥ ७
यदुरभं यदाप्यं चोक्यस्य न गोचरम्‌ । तदपि पाथेतं पुत्र ददाति हरिवोधिनी ॥ ८
पेश्वयं संपदं भन्ञां राज्यं च सुखमेव हि । ददात्युपोषिता भक्त्या जनेभ्यो हरिवोधिनी ॥ ९
मेरमन्दरमात्राणि पापान्युचानि यानि च । एकेनैबोपवासेन दहते पापनाशिनी । १०
एवं जन्मसहसेषु यत्पापं समुपाजितम्‌ । निरि जागरणे चास्या दते तूटराशिवत्‌ ॥ ११
उपवासं भवोधिन्यां यः करोति स्वभावतः । विधिवन्पुनिशादूल यथोक्तं रभते फलम्‌ ॥ १२
यथोक्तं कुरुते यस्तु विधिवरसु्तं नरः । स्वरपं मुनिषरश्र्ठ मेरतुटयं भवेत्फलम्‌ ॥ १३

विधिहीनं तु यः कयात्सुक्रतं मेरमात्रकम्‌ । अणुमात्रं तदा(स आ)भोति फलं धर्मस्य नारद ॥
ये ध्यायनित मनोृत्या ये करिष्यन्ति बोधिनीम्‌ । वसन्ति पितरो हृष्टा विष्णलोके च तस्य ३
विमुक्ता नारकरदृःखेयान्ति विष्णोः परं पदम्‌ । कृत्वा तु पातकं घोरं ब्रह्महत्यादिकं नरः ॥ १६
कृत्वा तु जागरं विष्णोर्धोतपापो भवेन्नरः । दुष्माप्यं यत्फलं विप्र ्श्वमेधादिकैमसैः ॥ *७
भाष्यते तत्सुखनैव भरवोधिन्यास्तु नागरे । आष्ट सतीषु प्रदखा(दाय) काञ्चनं महीम्‌ १८
तत्फं समवामराति यत्कृत्वा जागरं हरः । जातः स एव सुकृती कुलं तनैव परानितम्‌ ॥ १९

- ~~~ -*---+~------ -- ----- ~~ न =.

१. मवृनाश्रः 1 रट. णांमक्तेः। ३ ड. न्तंमयाचमाः। ४ ष, रेः । स्नः स एव ठृपतिः षुः ।

~>. -----

~ [1

९ ५“

\

६१ त्रिषष्टितमोऽभ्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १३७५

कारि पुनिशादूख कृता येन प्रबोधिनी । यथा धवं दृणां मृत्युधनमात्रं तथाऽधरुवम्‌ ॥ २०
हति हात्वा मुनिश्रेष्ठ कव्यं वैष्णवं दिनम्‌ । यानि कानि च तीथौनि भ्रलोक्ये सेभवन्ति च ॥
तानि तस्य ग्रहे सम्यग्यः करोति प्रबोधिनीम्‌ । किं तस्य बहुभिः पुण्ये; कृता येन प्रवोधिनी।॥।
पत्रपोत्रपरदा छेषा कातिके हरिबोधिनी । स ज्ञानी च स योगी च स तपस्वी जितेन्धियः॥२३
भोगो मोक्षश्च तस्यास्ति य उपास्ते परगोधिनीम्‌ । विष्णोः मियतरा हयेषा मसारसहायिनी २४
थ; करोति नरो भक्ल्या मुक्तिभाक्स भवेन्नरः । प्रबोधिनीमुपोषित्वा+ गर्भे न विशते नरः २५
सर्मधर्मान्परिल्यज्य तस्मात्कुबींत नारद । कमणा मनसा वाचा पापं य[कत्समुपाजितम्‌ ॥ २९
ततक्षार्यति गोविन्दः भरवोधिन्यां तु जागरे । स्नानं दाने जपो हेमः सयुदिश्य जनादंनम्‌॥२७
नरो यत्कुरुते वत्स |भवोधिन्यां तदक्षयम्‌ } येऽचेयन्ति नरास्तस्यां भक्त्या देवं च माधवम्‌ ॥

समुपोष्य भमुच्यन्ते पास्ते शातजन्मजैः । महात्रतमिदं पुत्र महापापाघनाशनम्‌ ॥ २९
प्वोधवास्रे बिषप्णोधिधिवत्समुपोषयेत्‌ । व्रतेनानेन देवेशं परितोष्य जनादंनम्‌ ॥ ३०

विराजयन्दिक्षः स्वी; प्रयाति हरिमन्दिरम्‌ । कतैव्यैषा भयत्नेन नरः कान्तिधिनाधथिमिः ॥ ३१
वास्य यत्सेचितं पापं यौवने वार्धके तथा । शतजन्मकृतं पापं स्वल्पं वा यदि वा बहु ॥ ३२
तत्स्ाटयति गोविन्दास्यामभ्यायैतो नृणाम्‌ । धनधान्यवहा पुण्या सवेपापहरा परा ॥ ३२
तामुपोष्य हरेभैक्त्या दुभ न भवेत्कचित्‌ । चन्दरसूरयोपरागे च यत्फलं परिकीतितम्‌ |. ३४
ततसहख्षगणं भोक्त परवोभिन्यां च जागरे । सानं दानं जपो होमः स्वाध्यायोऽभ्यचनं हरे; ३५
तत्सर्वं कोटिगुणितं पवोधिन्यां तु यत्कृतम्‌ । जन्मप्रशति यत्पुण्यं नरेणोपाजितं भवेत्‌ ॥ ३१९
था भवति त्सर्वमकरतवा कातिके तम्‌ । अकृत्वा नियमं विष्णोः कातिके यः क्षिपेन्नरः २७
नन्पाजितस्य पुण्यस्य फलं नाऽऽप्नोति नारद । तस्मात्सर्वभयत्नेन देवदेवं जनादंनम्‌ ॥ २८

उपसेवेत िमेन्द्र सर्वैकामफलमदम्‌ । परान्नं वजंयेस्तु काफिके विष्ण़तत्परः ॥ ३९
परान्रवर्जनाद्रत्स चान्द्रायणफलं लमेत्‌ । निलयं शाञ्चविनोदेन कातिकं यः क्षिपेन्नरः ॥ ४०
स दहैत्स्रपापानि यज्ञायुतफलं लभेत्‌ 1 न तथा तुष्यते यैन दानैव जपादिभिः ॥

यथा शाघ्लकथाटापेः कार्तिके मधुसूदनः ॥ ४१
ये कुर्वन्ति कथां विष्णोरये श्ण्वन्ति डुभान्विताः । शछोकार्ष श्ोकपादं वा कापिके गोशतं फलम्‌
सर्पधमीन्परिलयञ्य कार्तिके केशवाग्रतः । शाच्लावधारणं कार्यं श्रोतव्यं च महामुने ॥ ५३

भेयसां रोभवुद्धा च यः करोति हरेः कथाम्‌ । कातिके युनिशादूक कुलानां तारयेच्छतम्‌ ४४
नियमेन नरो यस्तु शृणुते वेप्णवीं कथाम्‌ । कातिके तु विरेषेण गोसदस्रफरं लभेत्‌ ।॥ ४५
मवोभवासरे विष्णोः शृणुते यो हरेः कथाम्‌ । सद्ीपवतीदाने यत्फलं तदमेनमुने ॥ = ४९
शरुत्वा विष्णुकथां विष्णोरयेऽचेयन्ति कथाविदम्‌। स्वशक्त्या मुनिशादरंख तेषां रोकोऽक्षयः स्मृतः

गीतशाख्रविनोदेन काके यो भवेन्नरः । न तस्य पुनराषृत्तिमेया दृष्टा कठिग्रिय ॥ _ ४८

गीतं वर्यं च वायं च तथा विष्ण़कथां मुने । यः करोति स पुण्यात्मा चेटोक्योपरि संस्थितः
अ, (५ 1 कानके क

बहुपुष्षहुफलैः करपूरागरकुङकमैः । दरः पूना विधातव्या कातिके बोभवासरे ॥ ५०

वित्तशाठ्यं न कर्तव्यं संपाते हरिवासरे । यस्मात्पुण्यमसंख्यातं पराप्यते मुनिसत्तम ॥ ५१
------ म
ॐ स्यनुमाव भाषः । = भनृविहानतगतः पाक

च ---+~~+----~~--+
"~ ------~---

ट. पापैः।२क.ख.ज. ज. सुभाविताः। सष. स्वभावतः) ३ख.ष.ज. क्ष. भ. -मेश्ररः । श्रु" ।

१३७६ महापुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे-
फरैर्नानाविरव्यैः प्रबोधिन्यां तु जागरे । शङ्कतोयं समादाय अर्घो देयो जनादेने ॥ ५२

यत्फकं सभ्रतीयेषु सर्वदानेषु यत्फलम्‌ । तत्फलं कोटिगुणितं दवाऽ्ध बोधवासरे ॥ ५३
गुरुपूजा ततः काया भोजनाच्छादनादिभिः । दक्षिणामिश् देवष तुष्य चक्रपाणिनः ॥ ५४
भागवतं श्रुणुत यस्तु पुराणं च पठेन्नरः । भत्यक्षरं भवेत्तस्य कपिखाद्‌ानजं फलम्‌ ॥ ५५
काके यनिशा्दूल स्वशक्त्या वैष्णवं व्रतम्‌ । यः करोति यथोक्तं तु गुक्तिस्तस्य सुनिशधरला५६
केतक्या एकपत्रेण पूजितो गरुडध्वजः । समासहस्रं स॒भीतो मवति पधुसूदनः ॥ ५७
अगास्तिङुसुरदेवं पूजयेचो जनार्दनम्‌ । द शेनात्तस्य देवर्षे नरकामिः प्रणश्यति ॥ ५८

मुनिपुष्पाचितो विष्णुः काकि पुरुषोत्तमः । ददात्यभिमतान्कामाञ्कशिसूयंग्रहौ यथा ॥ ५९
विष्टाय सरवपष्पाणि मुनिपुष्पेण केशवम्‌ । कातिके योऽचेयेद्धक्त्या वाजिमेधफलं रमेत्‌ ॥ ६०
तुलसीदपुष्पाणि ये यच्छन्ति जनादैने । कातिके सकलं वत्स पापं जन्माजितं दहेत्‌ ॥ ६१
ष्ठा स्पष्टाऽथ वा ध्याता कीतिता नामतः स्तुता । रोपिता सेचिता नित्यं पूजिता तुलसी नता

नवधा तुलसीभक्ति ये कुन्ति दिने दिने । युगकोटिसदस्राणि तन्वन्ति सुकृतं मुने ॥ ६३
यावच्छाखापरक्षालाभिर्वीजपष्पदैयैने । रोपिता तुलसी पुंमिवंधते वसुधातले ॥ ६४
तेषां व॑शे तु ये जाता ये भविष्यन्ति ये गताः । आकरपसाहसं तेषां वासो भवेद्धर ॥ ६५

यत्फलं स्मैपष्पेषु सर्वपत्रेषु नारद । तुटसीदटेन चकेन कातिके प्राप्यते तु तत्‌ ॥ ६६
संप्राप काकषिकं दष्टा नियमेन जनादनः । पूजनीयो महाविष्णुस्तुखसीदलकोमैः ॥ ६७
इषा करतुरतेददेवान्दा दानान्यनेकशः । तुलसीदरेस्तु तद्पुण्यं कार्तिके केशवाचेने ॥ ६८

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंव्रादान्तगेतश्रीकृष्णयुधिष्ठिरसंवादे कातिकचु्प्रबोधिन्ये-
काददीमाहात्म्यकथनं नाम चरिषष्टितमेऽध्यायः ॥ ६३ ॥

आदितः छोकानां समण्यङ्ाः- ३४९९५

क

अथ चनुःष्टितमाऽध्यायः ।

युधिष्टिर उवाच-
भगवङ्भोतुमिच्छामि वतानां वतपुत्तमम्‌ । सवेपापहरं विष्णोः फलदं बतिनां च यत्‌ ॥ १
पुरुपोत्तममासस्य कथां व्रहि जनादन । को विधिः किं फलं तस्य को देवस्तत्र पूज्यते ॥ >
अधिमासे च संभापते व्रतं बहि जनादन । कस्य दानस्य कि पुण्यं किं कतव्य मृभिः प्रभो ॥ ३
कथं स्नानं च किं जाप्यं कथे पूजाविधिः स्मृतः । किं भोञ्ययुत्तमं चाननं मास्यस्मिन्पुरुषोत्तंम 9

कृप्ण उवाच--
कथयिष्यामि राजेन्द्र भवतः सरेहकारणात्‌ । पुरुषोत्तममासस्य माहात्म्यं पापनाशनम्‌ ।॥ ५
अधिमाते तु संपापरे भवेदेकादश्ी तु या। क्मखानाम सा नाञ्ना तिथीनायुत्तमा तिथिः॥ &

तस्या त्रतपरभावेण कमटाऽभिमुखी भवेत्‌ । ब्राह्ये मुहूर्ते चोत्थाय संस्मृत्य पुरुषोत्तमम्‌ ॥ ७ 4.

सञात्वा चैव विधानेन नियमं कारयेद्व्रती । गहे त्वेकगुणं जाप्यं न्यां तु द्विगुणं स्मृतम्‌ ॥ ८
गवां गोष्ठे सदस्रोध्वंमरन्यागारे श्तान्वितम्‌ । शिवकषेेषु तीर्थेषु देवतानां च संनिधो ॥ र

----------~

१च. त्तमे क|

[0 ष प १

(6

च,
+

\9\७9

~-4#9

९४ चतुःपष्टितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ?

रक्षं तुरस्याः सांनिध्ये ह्यन्तं विष्णुसंनिधो । अवन्त्यामभवत्कधिच्छिवशमा द्विज त्तमः ।। १०
तस्याऽऽत्मजास्तु पञ्चाऽऽसन्कनिषएठो दोषवानभृत्‌ । तदा पित्रा परिलयक्तस्त्यक्तः स्वजनवान्धरेः।॥

विकमेणः भभात्रेण गतो दूरतरं वनम्‌ । एकदा दैवयोगेन तीर्थराजं समागमत्‌ ॥ १२
सताम दीनवदनसिवरिण्यां स्लानमाचरत्‌ । ुनीनापाश्चमांस्तत्र विचिन्वन्श्रधयाऽद्गिनः ॥ १३
हरिमित्रमुनेस्नत्र दद शाऽऽश्रममृत्तपम्‌ । पुरूपोत्तममासे वे जनानां च समागमे ॥ १४

तत्राऽऽश्रमे कथयतां कथां कस्मषनारिनीम्‌ । ब्राह्मणानां मुखात्तेन श्रद्धया कमना श्रता ॥१५

एकाद्री पुण्यतम। युक्तिगुक्तिमदायिनी । जयश्ञमा पिधानेन शरुत्वा तां कमराक्रथाम्‌ ॥ १६

व्रतं तः कृतवान्सापधं स्थित्वा मुन्याटये तदा । निशीये समनपाप्रे रक्ष्मीस्तत्र समागना ॥ १७
लक्ष्पीर्वाच-

वरं ददामि भो विप कमलायाः प्रभावतः ॥ १८
जयशर्मोवाच--

का त्वे कस्यासि रम्भोरु प्रसन्ना च कथं मम । इन्द्राणी सुरनाथस्य भवानी संकरस्य वा॥। १९

गन्धर्वीं किनरी वाऽथ वध्वा चन्दरप्रययोः | त्वत्सदक्षानदव्छाचन श्रता च गुभानने॥२०
खक्ष्पीरुवाच -

प्रसन्ना सांध्रते जाता वेकुण्डादहमागता । मेरिता देवदेवेन कमलायाः भरभावतः ॥

पुरुषात्तममासस्य कृष्णपक्षस्य या भवेत्‌ । कमलाया वरतात्तस्याः कमला दातुमागना ॥ २२

पुरपोत्तममाप्तस्य या पक्ष प्रथमे भवेत्‌ । तस्या वते रया ची प्रयागे मुनिमनि्धा॥ २३

व्रतस्यास्य प्रभावेण वरदागाऽहं न संशयः! तव वंशे भविष्यन्ति मानवा द्विजसत्तमाः ॥

मरसादादतराप्स्यन्ति सदयं त व्याहूतं मया ॥

व्राह्मण उवाच--

पसन्ना यदिमे पञ्चे वते विस्तरतो वद्‌) यत्कथासु पवतेन्ते साधवो मे जना द्विनाः॥ २५
खक्ष्मीरबाच-

भोतरणां परमं श्राव्यं पवित्राणामनुत्तमम्‌ । दुःस्वञ्मनाशनं पुण्यं श्रोतव्यं यत्नतस्तनः ॥ २६

(कत्‌ किः

उत्तमः श्रद्धया युक्तः शाकं शछोकामेव च । पटित्वा मुच्यते स्रो महापातककाटिमिः ॥२७
मासानां परमो मासः पक्षिणां गरुढो यथा। नदीनां च यथा गङ्गा तिथीनां द्रादसी विथिः २८
अथाप ननराः सर्वे भारते जन्म लिप्सवः | तमचेयन्ति विद्रुधा नारायणमनामयम्‌ ॥ >९
य नपान्त सदा भक्त्या देवं नारायणं प्रभुम्‌ । तानचेयन्ति सततं व्र्याद्या दवनागणाः ॥ ३०

यऽपि नामपरा ये च हरिकीतैनतत्पराः । हरिपजापराये चते कृताथाः क्लायुगे॥ ३१
येक वा यदिवा कृष्णे भवेदेकाद्‌ शीद्रयम्‌ । गरदस्थानां भवेत्पत्रां यतीनागृत्तरा स्मरना ॥ ३२
एकादश! द्वादशीं च रा्िशेषे जयोदशी । तत्र क्रतुशतं पुण्य जयादव्यां तु पारण ॥ ३३
एकाद रयां निराद्यरः स्थित्राऽहमपरेऽहनि । मोक्ष्यामि पुण्डरीकाक्ष सरण म भवाच्युत | ३८
अमू मत्र समुचये देवदेवस्य चक्रिणः । भक्तिभावेन तुष्टात्मा उपवासं समाचरत्‌ ॥ ३५
यादवस्य पुरता जागरं नियतो व्रती । गीतेवोद्श्च नृय पुराणपठनादिमिः ॥ द

्म््--- -- = ¢ 1 वि न

१, माभक्ति । २ख.च. जे. ज. यजन्त,
१७३

१३७८ महायनिश्रीग्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे-

ततः प्रातः समुत्थाय द्वादशीदिवसे वरती । स्नात्वा विष्णौ समभ्यच्यं विधिवत्मयतेन्दियः ॥३७
पञ्चामृतेन संस्नाप्य एकादश्यां जनादंनम्‌ । द्वादश्यां च पयःसानाद्धरेः सायुज्यमश्चते ॥ ३८
अङ्ञानतिमिरान्धस्य व्रतनानेन केशव । परसीद संमुखो भूत्वा ज्ञानदषटिपरदो भव ॥ ३९
एवं विज्ञाप्य देवेशं देवदेवं गदाधरम्‌ । ब्राह्मणान्भोजयेद्धक्लया तेभ्यो दाच दक्षिणाम्‌ ॥४०
ततः स्वबन्धुभिः साधं नारायणपरायणः । कृत्वा पञ्च महायज्ञान्स्वयं भज्ीत वाग्यतः ॥ ४१
एषं यः पयतः कुयात्पुण्यमेकादशीवतम्‌ । स याति विष्णुभवनं पुनराद्रत्तिदुखेमम्‌ ॥ ४२
श्रीकृष्ण उवाच-
इत्युक्त्वा कमला तस्म वरं द्वा निरोदपे । सोऽपि विभो धनी भूत्वा पितुर्गेहं समागतः ॥४३
एवे यः कुरूते राजन्कमटात्रतयुत्तमम्‌ । शरणुयाद्रासरे विष्णोः सैपापैः परमुच्यते ॥ ४४
इनि श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्नग तकृष्णयुधिष्ठिरसंवादे पुरुषोत्तममासस्य कृष्णकमरैकाद-
रीमादात्म्यकथनं नाम चतुःष्टितमोऽध्यायः ॥ ६४॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ३५०३९

~~~

अथ प्रसषषश्ितमोऽध्यायः ।
युधिष्ठिर उवाच-
धतानि बहुधमाणे वरतानि च जगतमभो । एकाद शीसमं किचिच्छरतं
पुनस्त्वेकादशीं व्रहि पापन्चीं पुण्यदायिनीम्‌ । यां कृत्या मनुजो लोके
श्रीकरृप्म उवाच--
शके वा यदिवा दढृष्णे यदा चंकादशी भवेत्‌ । न त्याज्या जगतीपाल मोक्षसौख्यविवधिनी ३

नेव जनान ॥ 4
पराप्रुयाद्परमं पदम्‌ ॥ २

एकादरी कशं राजनभववन्धनमोचनी । कामदा सवेकामानां पापानां पापहा भवि ॥ 1
रविवारेऽथ माङ्स्ये संक्रमे बरा तरपोत्तम | एकादशी सदोपोष्या पत्रपोत्रविवर्धिनी ॥ 4
एकादशीव्रतं कापि न त्याज्यं विष्णुवहभेः । आयुष्कीतिपदं निलयं संतानारोग्यवित्तदम्‌ ॥ ६
मोक्षदं रूपदं राजनिलयमकाद शीवतम्‌ । ये कुवन्ति महीपा श्रद्धया परया यताः ॥ ७

यथोक्तविधिना लोके ते नरा विष्णुरूपिणः । जीबन्युक्तास्तु भ्रपाल दृश्यन्ते नात्र संशयः ॥ ८
युधिष्टिर उवाच--
जीवन्पुक्ताः कथं कृष्ण विष्णरूपाः कथं पुनः । पापरूपाथ दृश्यन्ते परं कौतहटं हिमे ॥ ९

ये च राजन्करटौ भक्लया निजै व्रतमुत्तमम्‌ । एकादश्याः प्रकुर्वन्ति विधिच््ेन कर्मणा ॥ १०
न कथं तिष्णुरूपास्ते जीवन्पुक्ताः कथं न हि । सवेपापहरं पुण्यं ्रनमेकादशीसमम्‌ ॥ ११
न किचिद्धियते राजन्सवेकाममदं नृणाम्‌ । एकाशनं दशम्यां च नन्दायां निर्जलं रतम्‌ ॥ १२
पारण चव भद्राया कृत्वा विष्णुसमा नराः । ्रद्धावान्यस्तु करने कामदाया व्रतं शुभम्‌ ॥ १३
वा-उतं लभत सऽपि इह खक परत्र च । पवित्रा पावनी हयेषा महापातकनाशिनी ॥ १४
भुक्तिमुक्तिपदा चेव कतेणां नृपसत्तम । कामदायां विधानेन पूजयेत्पुरुषो त्मम्‌ ॥ १५

न ~~ + ~

त

१ ड. सस्प्यम । रेच. न्तिनरान्केच्रः।३ च. "ना गजंस्ते नः । ४ क्ष. "नी । भक्ति ।

९१ षट्षष्टितमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १३७९

¶
षयषूपादिभिश्ैव नैवेचैश्च फलैस्तथा । कास्यं मांसं ममूरांथ चणकान्कोद्वांस्तथा ॥ १६
शाकं मधु परान्नं च पुनर्भोजनमेथुने । वेष्णवो व्रतकतां च दशम्यां दश्च वर्जयेत्‌ ॥ १७

धूतं क्रीडां तथा निद्रां ताम्बूलं दन्तधावनम्‌ । परापवादं पेन स्तेये हिंसां तथा रतिम्‌ ॥१८
क्रोधं च बितथं वाक्यमेकादश्यां धिवजयेत्‌ । कांस्यं मांसं मसूराश्च तैं वितथमाषणम्‌ ।॥ १९

५ (4 2 क ~ 4 दर्षपृषठ ~. ~ 9 दिने
व्यायामं च भवासं च पुन भोजनभथुने । षपृष्ठं परान च शाकं च द्वादशीदिने ॥ २०
विधि [> न्दे, . ( तु
अनेन विधिना राजन्विहिता यैथ कामदा । राजी जागरणं कत्वा पूजितः पुरुषोत्तमः ॥ २१
सर्वपापविनिरयक्तास्ते यान्ति परमां गतिम्‌ । पठनाच्छरवणाद्राजन्गोसदस्रफलं भेत्‌ ॥ २२

इति श्रीमद्धापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमापतिनारदसंवादान्तमेतश्रीकृष्णयुधिष्ठिरसंवादे पुरुषोत्तममासस्य शु्टकामदैका-
दशीमादहाव्म्यकथनं नाम पञ्चष्टितमोऽ्ध्यायः ॥ ६५ ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ाः- २५०६१

भथ षटूषशितमो ऽध्यायः ।

नारद उवाच-
चातुमास्ये तु नियमा ये केचिद्धुवि विश्वताः । तानहं श्रोतुमिच्छामि कथयस्व बेरानन ॥ १
चातुमीस्ये हरौ सूपे करव्यं किं जनादैने । षदटूसानां परित्यागे नखकेदापिधारणे ॥
अन्येश्च नियमैः स्वामिन्यत्फटं तटूवीदि मे ॥ २
सूत उवाच--
एतच्छरत्वा त्वसौ देवः प्रहस्योत्फुष्टखोचनः । भोवाच तं द्विजवरं नारदं तपसां निधिम्‌ ॥
महादेव उवाच--
णु त्वमिह देवष कथयामि सविस्तरम्‌ । आषादस्य सिते पक्षे एकादश्यामुपोषितः ॥ नि
चातुमीस्यत्रतानीह गृह्णीयाद्धक्तिपर्कम्‌ । भूमिश्षय्यासमारूढो योगनिद्रां गते हरो ॥
नयेत चतुरो मासान्यावद्धवति कातिकी । भतिष्ठा न प्रवतेन्ते तथा यज्ञादिकाः क्रियाः॥ ६
विवाहवतसंबन्धा अन्यन्माङ्गल्यकर्म च । भूमिपानां तथा यात्रा अन्याश्च विविधाः क्रियाः ॥७

~क

पे

पसुप्े च जगन्नाये अच्युते गरुडध्वजे । व्रतक्रियां चरेचस्तु तस्य वतफलं णु ॥ ८
अश्वमेधसदसरस्तु यत्फलं प्राभ्चुयान्नरः । चातुमीस्यव्रतेशर्णेस्तत्फलं समवाशुयात्‌ ॥ ९
मिथुनस्थे सदश्ांशौ स्वापयेन्मधुसृदनम्‌ । तुटारा्चौ गते सूर्य पुनरुत्थापयेद्धरिपर्‌ ॥ १०
अधिमासे तु पातिते तदा चैष विधिक्रमः। स्थापयेत्मतिमां विष्णोः शङ्गचक्रगदाधराम्‌ ।॥ ११
पीताम्बरधरां सोम्यां पर्यङ्क स्थापयेच्छुचौ । श्ेतवख्समाच्छने सोपधाने तु नारद्‌ ॥ १२
इतिहासपुराणङ्गो विष्णभक्तोऽथवा पुनः । स्नापयित्वा द पिक्षीरमधुलाजघतेस्तथा ॥ = १३
समालभ्य हुमेगन्धशयैः पुतरमनोरमैः । परभितां कुसुमेः डु मंवरेणानेन वाडव ॥ १९
सुप्ते त्वयि जगन्नाये जगत्सुध्ठं भवेदिदम्‌ । विबुद्धे त्वायि बुध्येत जगत्सर्वं चराचरम्‌ ॥ १५

एवं तां भतिमां विष्णोः स्थापयित्वा तु नारद । तस्येवाग्र स्वयं वाचा शृहीयान्नियमांस्ततः १६
ह्रीवानरो वा तद्धक्तो धर्माधर्मविभागतः। चतुरो वाषिकान्मासान्देवस्योत्थापनावाधि ॥ १७

१क.ख.च. ज. ष. ज. 'यैर्रिविधैस्त । खे. च. ज. र॑ त्र मरदश्रर |

[4 + र| =
१३८० महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ १ उत्तरलण्ड-

रही यानियपानेनान्दन्तधावनपूतरैकम्‌ । उपवासं ततः कृत्वा प्रभाते तिमे सति ॥ १८
नित्यं कृम चरित्वा तु पिप्णोरम्रे जितात्मवान्‌ । तषां फलानि वक््यामे तत्कतृणां पृथक्पृथक्‌ ९९
सधररत्वं लयेद्ध्न्रुपो ुडवजेनान्‌ } तथैव संततिं दीर्घौ तैलस्य वजेनाद्यतः ॥ २०
घृतस्य वनेनाद्विप सुन्दराङ्गः पजायते । कदुतरपरिदयार्गा। शद्चनाशमवाधयात्‌ ॥ २१
सुगन्धतरलयागन साभाग्यमतुलं ठभेत्‌ । पुष्पमोगपारत्याग॑ं स्वगं तिच्राधरो भवत्‌ ॥ >
योगाभ्यासी नय यस्तु स ब्रह्मपदमाश्रूयात्‌ ) कटुवम्लमधुरक्षारतिक्तकापायपदूसान्‌ | ररे

वजयेयस्तु बरेरूप्यं दौमन्ध्यं नाऽऽपुयानरः । ताम्बरूखवनजेनाद्धोगी रक्तकण्टस्तु जायते ।॥ २४
घूनन्यागाच खावण्यं सदा सिग्धननुभेवेत्‌ । फटत्यागी च विभरन्द्र बहुपुत्रश्च जायत्‌ ॥ २५
पापत्राशनङ्द्‌ सूपतरान्भोगवान्भवेत्‌ । [कपादाभ्यङ्रिरोभ्यङ्गल्यागेनेव द्विजोत्तम] ।॥ २६
दीभिमान्दौप्रकरणा सदा द्रव्यपरातिमषेत्‌ । दपिदुग्धपरित्यागी गोकाक लभते नरः ॥ २७
मौनव्रती भवेद्यस्तु तस्याऽऽज्ञाऽस्वलिता भवत्‌ । इन्द्रासनमवामोति स्थालीपाकस्य वजेनात्‌९८
एवपादिपारेन्यागादूधमः स्याद्रिधिनन्दन । नमो नारायणायेति जप्त्वा शतगुण फलम्‌ ॥ २९
एक षणव सवे स्वरं विद्याधरपतिभषेत्‌ | पृप्करस्नानमात्रेण गङ्गायाः स्ानज फलम्‌ ॥ ३०
भूमा मुद मदा यस्तु स पृथिन्यधिषा भवेत्‌ । [~+पादामिवन्दनाद्विप्णारुभद्वीदानज फम्‌ ३१
विप्णपादाम्जस्पशानकृतन्रस्यो मतरेन्नरः । एकभक्ताशनो नित्यमथिष्टोमफं भेत्‌ |।॥ ३२

विष्णां्व गृह कुयादुपटपनमाजने । कद्पस्थायी भवेद्धिद्रान्वकुण्ठ नात्र संशयः | ३३
प्रदक्षिणं च यः शुयाच्छतमष्ठत्तरं नरः । दंसयुक्तविमानेन दिव्येन सह गच्छति ॥ ३४
(> * = 0 = (= $ [| दण

गीतवाद्कररो विप्मागेन्धवेराक्रमाधरुयात्‌ । प्चगव्याराना विद्र्वान्द्रायणफट लभेत्‌ ॥ २५

नित्यं शाद्धभरिनादेन लोकान्यस्तु भरवोधयेत्‌ । स व्यासरूपी विष्ण्वग्रे ततो विष्णुपदं लभेत्‌।। २६
तुलसीदन्पजां तु रत्वा व्रिप्णुपदं व्रनेत्‌ । ठृत्वा प्रोक्षणकं दिव्यं स्थानमप्सरसां मत्‌ ॥ ३७
शीताम्बुना सहे स्नानाननिमनं देहमाश्रुयात्‌ । उप्णोदकं परित्यज्य स्तानं व पोंष्करं भवेत्‌ ॥ ३८
पत्रपु यो नरो भद्ध कुरुपतत्रफं मेत्‌ । भुङ्के शिलायां यौ नित्यं तस्य पुण्यं प्रयागजम्‌ ॥ ३९

धर्मोदियजद््यामी न रोगः परिभूयते । तास्रपात्रेषु भुञ्ानो नैमिषे फलमाधुयात्‌ ॥ ४०
कांँस्यपाचं परित्यज्य शपपातमुपाचरेत्‌ । अखामे सवैपात्राणां मृन्मयं पात्रमुत्तमम्‌ ॥ ४१
स्वग्रीतक्रनवाऽपि पात्रः पाराश्संमैः । यस्त॒ संवत्सरं प्रणेमधिदो्रमपासते ॥ २
प्रवा भाजनं विदरन्वने वा तन्समं स्पृतम्‌ । चान्द्रायणसमं भोक्तं व्रह्यपत्ेषु भोजनम्‌ ॥ ४२
एककं भाजनं विद्रन्रह्मपत्रपु भुञ्जतः । त्रिरात्रेण समं पोक्तं महापातकनाशनम्‌ ॥ 4.
एकादल्युपतरासेन यत्पुण्यं परिकीतितम्‌ । स्वैदानफं चैव सर्वतीर्थफलं रमेत्‌ ॥ ४५

न चाभि नरक परयत्पञ्नपत्रदु भाजनात्‌ | ब्राह्मणा याति वकुण्ठऽन्या जनः स्वगेमाश्रयात्‌ ४९
एप त्र्ममदादृक्तः पापहा सवक्तामदः । मध्यमं वजिनं पतं शद्रनानी ृपोत्तम(तु नारद) ॥ ४७

यज्नरकमामान यावृदिन्द्राचतुदञ्च | वजयन्पध्यमं पन्नं शेपपत्रेपु भाजनम्‌ ॥ ४८
मध्यपत्र तुं यः उदरा भाजनं कुरते द्विज } कपिलां ब्रह्मणे द्वा शद्धिभेवति नान्यथा ॥ ४९
ने वरना न त

न्तन: पाटः फ. पस्तकस्थः । + धनुध्िद्वान्तमेतः पाटः फ़. पुस्तक्रस्थः ।

१ फ, ह्यन्ते २अ. =, पन्च; |

= 11 वि

(क 7

६१९ षटूषष्टितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३८१

॥।

कपिलां दोहयेदयस्तु शृद्रो भूत्वा निजे ग्रहे । दश वर्षसहस्राणि विष्ठायां जायते डृमिः॥ ५०
कृमियोनिविनिपुक्तः पशुयानिमवाुयात्‌ । कपिलं यो हनदह शरुदरो भूत्वा परवाहयेत्‌ ॥ ५१
यावन्ति तस्य रोमाणि तावद्रषाणि नारद । कुम्भीपाकेषु पच्येत स नरो नात्र संशयः ।॥ ५२
अजा चव गृह यस्य शद्रस्य च विशेषतः । तस्या वे दुग्धपानेन शरुद्रो यातीह रोरवम्‌ ॥ ५३
बराह्मणैः सह व्यापारा यस्य रुद्रस्य र्दे, रउ र नटय" सरश्व! कालिक उ्यते५४
व्यापारे परितो विप्रः शरद्राज्ञां च करोति यः} यावत्पदानि चलते तावद्धवतिं नारकी ॥ ५५
उदकार्थं तु यो विप्रः शरेण परेषितो ग्रहे । उदकं मदयतुस्यं स्यात्पीत्वा वे नरकं व्रजत्‌ ॥ ५६
[*#*आमत्रितस्तु यः श्रदरो ब्राह्मणानां गृहेषु वे । तदन्नं चामतक्रस्पं भुक्त्वा मोक्षमवागुयात्‌ ५७
सोवर्णं चाथ राप्यं वा द्विजातीनां विशेषतः । ५८
यो गृह्नाति हि लोभेन स शरद्रो नरकं वजेत्‌ । | श््रेण सवेदा निलयं दानं देयं द्विजन्मने ॥ ५९
तेषां चेव तु वे भक्तिः कतेव्या च विदोषतः। [यथा विष्णुस्तथा व्रिप्रधातुमांस्ये विशेषतः ६०
तेषां पजा प्रकतेव्या विधिषु तु नारद । भापने भाद्रपदे मासे महापूजा भवतेते ॥ ६१
कटिदानं भवेद्रिप्णोगांः प्रजा च विवधेते । चातुमास्ये तु संभाप्े शरीरं दापयेद्िन।॥ ६२
उत्थापनं ततः पूरव द्रा चैव सुखी भवेत्‌ । शरद्रो वाऽप्यथ श्री वा यो ददाति द्विजन्मने ६३
देवत्रयं तच्छरीरं ज्ञातव्यं वैष्णवादिभिः । गुरुस्तु विष्णरूपोऽयं तस्य दयं विशेषतः| ॥ ६४
इह खाक सुखं युक्त्वा पररोकं च गच्छति । पाश्चभातिकमेतद्धि अनथकमुदाहूतम्‌ ॥ ६५
अतो देयं हि गुरवे यतोऽनन्तफलं छमेत्‌ । अस्मिन्कलियुगे घारे पापाचारे दुरात्म(त्मा)नः ६६
निन्दां कुर्वन्ति विमेन्दर॒ जनानां पुण्यकमंणाम्‌ । निन्दया छभन्ते दुःखं यावदाभूतसंपुवम्‌ ॥ ६७

नानाधमा; परवतैन्ते कलौ चैव महामते । धर्मोऽयं दुकेभो खोके धमेकामाथमोक्षदः ॥ ६८
भूमिशायी नरो यस्त विमानं चाऽऽ्ययान्नरः। [कतेखाभ्यङ्गं न कुवीत नरः कोऽपि महीतटे ३९
दशवर्षसहस्राणि न रोगैः परिपीड्यते । बहपुतो धनेयक्तो हकुष्टी जायते नरः ॥ ७०
नक्तभोजी नरो यस्तु तीथयाज्राफलं लभेत्‌ । अयाचितेन चाऽऽमरोति वापीकूपक्रियाफलम्‌ ७१
वजेयेद्यस्त वे द्रोहं भाणिदिसापराड्खः । अदिसा परमा धमे इति वेदेषु गीयत ॥ ७२
दानं दया दम इति समत्व श्रतं मया । तस्मात्सवपरयत्नेन कायं वे महतामपि ॥ ७३
गुरवे ये प्रयच्छन्ति शरीरं पुत्रपौत्रकम्‌ । तत्र दानमभावेन विप्णोवैह्भतामियात्‌ ॥ ७४
श्द्रेण दीक्षितो यस्तु श्रः शरद्रेण दीक्षितः । उभो तां पापिना परोक्ता यावदाप्रतसंपुवम्‌ ॥ ७५
हिसामति यदा.धत्ते शद्रो वे पापिसत्तमः । एकविशतिकुरं तेन नरकं प्रतिपद्यते ॥ ७६
करो पाषण्डिनः शद्रा दृश्यन्ते वहवो भवि । तेषां संभाषणादेव नरक (को) भवति द्विज ॥ ७७
ब्रह्मज्ञानरता ये च गायत्रीजापका हि ये । तेषां दशेनमात्रेण ब्रह्महत्या विनरयति ॥ ७८
राहचक्रधरा विपा विष्णधर्मेष संमताः | वेदधमेरता निदं पङ्किपावनपावनाः ॥ ७९
चातुमोस्यमिदं कमं कतेव्यं तेः सदा नरः । फिमन्यद्रहुनोक्तंन भया भयश्च वाडव | ८०

~ ~-----~~ - ~ 0 = ~= ~= ~= ~ ---~---~--~-~-~

न~

# धनेचिद्रान्तभतः पाठः फ. पुस्तकस्य: । † धनुश्चिहान्तग॑तः पाठः फ. पुस्तकस्यः । # धनुधिद्रान्तगेतः पाः
फ. पुस्तकस्थः ।

१६ ज. 'रविरं कु ।

१३८२ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे-

ते धन्याः प्रथिवीमध्ये नरा ये वैष्णवा युवि । तेषां इलं धन्यतमं जातिधन्यतमा स्मृता ॥ ८१

मधु भक्षयते यस्तु सुपे देष जनार्दने । महत्यापं भवेत्तस्य वजेने यच्छुणुष्व तत्‌ ॥ ८२
स्यते विविपैयैत्फलं तद बाुयात्‌ । दाडिमं मातुखिङ्गं च नारिकेरं च वजेयेत्‌ ॥ «८१
देवो वैमानिको भूत्वा हन्ते विष्णुपदं व्रजेत्‌ । वित्तवान्सुभगश्वैव कुले श्रीमति जायते ॥ ८४
यः तिपेदेकेभक्तेन नरो मासचतष्यय ! यग्न्त = णलः ददित भासति च॥ ८५
तावदर्षसदस्राणि विष्णलोके महीयते । व्रीहीं यवगोधूमान्वजेयेद्यस्तु मानवः ॥ ८द्‌
अश्वमेधादिके कृते विधिवद सदक्षिणे । यत्फलं मुनिभिः भोक्तं तत्फलं भते मरः ।॥ ८७
धनधान्यसमायुक्तो बहुपुत्रश्च जायते । तुखसीतिल्दर्भेथ ये कुवन्ति च तपेणम्‌ ॥ ८८

तत्फलं कोटिगुणितं चातुमौ स्ये विशेषतः । यदा सुपे हृषीकेशे. ङयांचेतत्रयान्वितम्‌ ॥ ८९
तेऽपि युगसहस्राणि मोदन्ते विष्णसंनिधौ । पदं वा पदमर्धं वा ऋचं चा्धमृचं तथा ॥ ९०
विष्ण्वग्रे ये परगायन्तिं भक्तास्ते तरै न संशयः । मेथुनं वभयेयस्तु सुपे देवे जनादने ॥ ९!
एकमन्वन्तरं सोऽपि विष्ण॒लोके महीयते । दधि दग्धं तथा तक्तं गुडं शाकं तथैव च ॥ ९२
व्जयेयस्तु भो विप्र मुक्तिभागी न संशयः । सानमामरकेनेव ये इवेन्ति च मानवाः ॥ ९३
दिने दिने महत्पुण्यं पराथुबन्ति च ते मने । धात्रीफलं पापहरं प्रवदन्ति मनीषिणः ॥ ९४

जैरोक्यतारणा्थीय निमिता ब्रह्मणा पुरा । संध्यामोनं चरेचस्तु नरो मासचतुष्टयम्‌ ॥ ९५
[+सल्येन चाधिपुण्ये च प्रवदन्ति मनीषिणः । निलयस्नायी नरो यस्तु यावन्मासचतुष्टयम्‌ | ९६
मन्वन्तराणि चत्वारि वैकुण्ठे मोदते पुनः । स्व्यपाकी नरो यस्तु भुङ्के मासचतुष्टयम्‌ ॥ ९७
दक्र बेसहसख्ाण इन्द्रलोके महीयते । चतुरो वाधिकान्मासान्मौनं चैव समाचरेत्‌ ॥ ९८
स च विष्णुपुरं गच्छेद्राह्यं च तदनन्तरम्‌ । मोनभोजी नरो यस्तु कदाचिन्नावसीदति ॥ ९९
मनेन भ॒ञ्जमानास्तु राक्षसासिदिवं गताः । कृमिकीटसमायुक्तं पकानमशुचिभ(भ)वेत्‌ ॥ १००
गवां मांससमं ज्ेयमननं चापि द्विजोत्तम । तदन्नमशुचिध(चि चेव ग्रसते मानुषो यदि८(?) ॥१०१
एतद्रे भोजनं भक्तं राक्षसानां भियं सदा । तोषितो हि परा ब्रह्मा तेन दत्तं महात्मना ॥ १०२
मानेन भोजयित्वा?) तु स्वग प्राप्ता न संशयः । संजस्यन्भुञ्जते यस्तु तेनान्मद्ुचिभ(भ)वेत्‌ १०३
पापं स केवलं भुङक तस्मान्मोनं समाचरेत्‌ । उपवाससमं भोज्यं ज्ञेयं मानेन नारद ॥ १०४
प्माणाहुतीयस्त मोनभोजी नरोत्तमः (१) । पश्च वे पातकान्यस्य नह्यन्ति नात संदाय १०५
न कुयात्संधितं वस्रं पिठ्कमेणि वाडव । अशुच्यङ्गस्थितं चैव वसै तदश्ुचि्भ(भ)वेत्‌ ॥ १०६

कटिपृ्स्थिते वच पुरीषं कुरूते तु यः । मूत वा मेनं वाऽपि तदरसं परिवर्जयेत्‌ ॥ १०७
पितरकमविरेषे तु वजंनीयं च वाडव । सवदा च मुने भ्राहर्देवाचा चक्रपाणिनः ॥ १०८

कतेव्या च विषेण श॒चिभिर्िजितेन्रियैः । सभसुम हृषीकेशे वणशाककुसुम्मिकाः ॥ २०९
संधितानि च वस्राणि वजनीयानि यत्नतः । चातुर्मास्ये दरौ सुपे यस्तु एतानि वर्जयेत्‌ ११०
नरकं न तु स गच्छेधयावद्‌।मृतसंषवम्‌ । मं मांसं न भक्षेत शाशकं सोकरं तथा ॥ १११
चातुमास्ये विशेषेण सुपे देवे जनादन । सोऽपि देवत्वमामोति अदिसानिरनो नरः ॥ ११२

+ धनुशिहान्तगंतः पाटः फ. पुस्तकस्थः।

---------- -----~ ~~~ ~~~ - ~~~ --~~ ~~ ~^

~~ ~~ --^-~--~-------~=----------.~--

१ क्ष. "त्‌ । दप्तिमान्यु । २. न. कमक्ते। ३ क.ख.च. ज. न्च. न, क. "न्ति मुक्ताः ४्क्ष भृवि।

५५. | ष

४१

१७ सप्तषष्टितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३८३
मिथ्याक्रोधस्तथा क्षौद्रं तथा पर्वसु मैयुनम्‌ । वजितं येन कमिन्द्र सोऽश्वमेधफलं लभेत्‌ ॥ ११३

बरह्मच मजादद्धिमायुषेदधि तथैव च । पुष्पं पत्रं फलं शययामभ्यङ्गं च विेपनम्‌ ॥ ११४
हथादुग्धानि मांसं च मं च परिवजंयेत्‌ । चातुमास्ये हरौ स्ते नियतं यद्विवाभतमर्‌ ॥ ११५
भ्रथमं तत्त दातव्यं ब्राह्मणाय न संशयः । तद्धनं चाक्षयं विद्रन्रदत्तं यदिजातये ॥ ११६

कोटिकोटिगुणं विम लम(जाय)ते नात्र संशयः । येन केनापि किमेनद्र नियमेनाितो हरि; ११७
ददाति विष्णुभवनं नात्र कायौ विचारणा । चातुमौस्ये हरौ सुपे नियमं यो न कारयेत्‌॥११८
सोऽपि नरकमामोति तस्य जन्म था गतम्‌ । यः पुमान्कारयेननिदयं द्विजोक्तं विधिमुत्तमम्‌ ॥
तथोक्ताज्नियमांभैव स याति परमं पदम्‌ । शरिवर्मरहितं दानं दत्तं भति निष्फलम्‌ ॥ १२०
तस्मात्सवेभयत्नेन देवदेध जनादन । तोषयेननियमैदनि्थाशक्त्या(क्ति) नरोत्तम ॥ १२१
न छृतं सानदानं च बा्मणानां च पूजनम्‌ । था गतं तु तत्सर्वे यावदिन्द्रातुश ॥ १२२
नारद उवाच--
कीदशं ब्रह्मचर्य च वद्‌ विश्वेश्वर पभो । येन र्चार्भेन गोषिन्दः परितुष्टो भवेश्ुणाम्‌ ॥ १२३
महादेव उवाच-- |

स्वदारनिरतैव ब्रह्मचारी स्पृतो उषैः । चाण्डालाद्‌धिको बिदन्यः स्वभार्या परितयनेत्‌ १२४
ऋतावभिगमं कृत्वा ब्रह्मचर्यं विधीयते । परित्यजति यो भार्यो भक्तां दोपविवाभेताग्‌ ॥ १२५
पापकम नरो टोके भ्रूणहत्यामवाश्यात्‌ । [+अन्वमेधसहस्नाणि वाजपेयशतानि च ॥ ` २१२६
एकाद्‌इयुपवासस्य कलां नान्त षोडशीम्‌ | सानं दानं जपो होमः स्वाध्यायो देवतार्चनम्‌
चातुमास्ये छृतं यचच सर्वै हि चाक्षयं भवेत्‌ । एककालं द्विकालं वा पुराणं शृणुते तु यः ॥१२८
सवैपापव्रिनिमं्तो विष्णुलोकं स गच्छति । हरौ सुपे विशेषेण देरेनाम पठञ्ञपन्‌ ॥ १२९
तत्फठं कोरिगुणितं लभते द्विजसत्तम । वैष्णवो ब्राह्मणो यस्तु पूजनं च करोति हि ॥ १३०
स एव सवेधमीत्मा पूज्य एव न संश्ञयः । चातुमास्यमिदं पुण्यं पवित्रं पापनाश्चनम्‌ ॥

श्रुत्वा तु खभते पुण्यं गङ्गासानभवं यने ॥ १३१
$ति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापतिनारदसवदे चातुमौस्यत्रतमाहात्म्यकथनं नाम षटूष्टितमोऽध्यायः ॥ ६६ ॥

आदितः शोकानां समष्वङ्ाः-- ३५१९२

नन

अथ सप्तषष्टितमो ऽध्यायः ।

नक

नारद उवाच- क हक

चातुमौस्यव्रतानां च भवरृह्यद्यापनं विभो । उ्यापने ठते सर्वे संपूर्णं भवाति धुवम्‌ ॥ १
, महादेव उवाच--

वतं कृत्वा महाभाग यदि नोद्यापनं चरेत्‌ । यस्तु कता कमणां स न सम्यक्फलमभागभवेत्‌ ।॥ २

वरतवेकट्यमासाच कुष्ट चान्धः प्रजायते । एतस्मात्कारणाचैव कूयीदुयापनं दिन ॥ „ ३
शदीत्वा नियमानेतान्पाखयित्वा यथाविधि । सुप्नोत्थिते जगन्नाथे गत्वा बाह्यणसंनिधौ ॥ ४
प्षमापयेदेवदेवं यथाविधि च विस्तरात्‌ । तैरल्यागे धृतं दचयाद्घरतत्यागे पयः स्मृतम्‌ ॥ ५

~~ = - ~~ "+~ --- ~ -~~ ~~~ ^ ~~

+ भयं शोकः केषुचिन्युस्तकेषु नास्त्यनपेक्षिनश्च ।

१३८४ महापनिभ्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे
माने पिण्डास्तिखा देयाः सहिरण्या द्विजातये । भोजने भोजनं ददादध्योदनसमन्वितम्‌ ॥ ६

अन्नं दद्राद्विशेषेण हिरण्यंन समन्वितम्‌ । अन्नद्‌(नान्पुनिभ्रेएठ विष्णुखोके महीयते ॥ ७
पाखाशपात्रे यो यङ्क नरो मासचतुष्टयम्‌ । भोजनं घ्रतपण तु द्यादुश्रापने दिन ॥ ८
षट्सं भाजनं दयाद्राह्यणे नक्तभोजने । अयाचिते ह्नडाहं सहिरण्यं प्रदापयेत्‌ ॥ ९

माषं त्यजन्पुनिशरेएठ गां च दथ्ात्सवत्सकाम्‌ । घात्रीरलाने नरो दचात्स्वर्ण मापिकमेव च ॥ १०
फलानां नियमे चव फलानि च प्रदापयेत्‌ । धान्यानां नियमे धाल्यमथवा शाख्यः स्मृताः ११
द्याद्धशयने शय्यां सतृलां गेन्दुकान्िताम्‌ । ब्रह्मचर्य कृतं येन चातुमास्ये द्विनोत्तम ॥ १२ ।

दपत्याभाजनं देयमुभयोभाक्तेपूतेकम्‌ । सभाग दक्षिणोपेतं साकं खणं तथा ॥ १३
नियसलाने नरो द्मानिलेहे सपिसक्तवः । नखकेशव्रते चेव आदश परिकल्पयेत्‌ ॥ १४
उपानहा परदातव्या उपानदाकिविजेनात्‌ । आमिषस्य परिल्यागात्सवत्सा कपिला स्पृता ॥ १५
निलयं दीपदो यस्तु सवरणं दीपमावहेत्‌ । तं दीपं घृतसंयुक्तं दद्यचेव द्विजन्मने ॥ १६ ।
विष्णुभक्ताय विभाय परिपूणैत्रतेप्सया । श किस्य नियमे शाकं मापे सौवर्णमापकम्‌ ॥ १७
मेधुनानां तु नियमे रोप्यं दयाद्िजातये । नागवहछय।स्तु नियमे करूरं सदिरण्यकम्‌ ॥ १८
काले काक द्िजश्र्र यत्कृतं नियमेन तु । तत्तदेयं विरेषेण परटोकसमीप्सया ॥ १९
आदा सानादिकं कृत्वा विष्णा्ाग्रे पकारयेत्‌ । अनादिनिधनो देवः शद्भचक्रगदाधरः॥ २०
तस्याग्रे के न कुत्रेनिति यतो विष्ण॒स्तु पापहा ॥ २१

इति श्रीमहापुराणे पराद्य उत्तरखण्ड उमापतिन।रदसंवादे चातुमास्यत्रतोयापनं नाम सप्तपष्टितमोऽध्यायः ॥ ६५ ॥
(क क #
आदतः छक्राना समष्चङ्ाः- २५२१३

अथाष्टप्राष्ितमो ऽध्यायः ।

--------

ब

नारद उवाच- ॥
यमस्याऽऽराधनं त्रहि मद्धिनाथं सरोत्तम । कथं न गम्यते देव नरकं न(कान)रकान्तरम्‌ ॥ १ -+
शूयते यमलक तु सदा कतरणा नदा । अनाध्रप्या त्वपारा च दुस्तरा शोणितावहा ॥ ग्‌
दुस्तरा सवभूतानां सा कथ सुतरा भवत्‌ । भयमतन्पहाद्‌व यमलोकं प्रति प्रभो ॥ र
तस्य निमाचनायाय त्राह कलयमरेषतः । भगवन्सषेदेषेश्च कृपां कृत्वा ममोपरि ॥ 1
महादव उवाच-
द्रारत्रलया पुग विप्र स्ताताऽहं खवणाम्भसि । ददश्च यनिमायान्तं पट्टं नाम वाडवम्‌ ॥ ५
ञवन्तामव चाऽऽद्रत्य तपसा य्ातिताङ्गकम्‌ । मां परणम्य प्रनिः पाह मलो विस्मयाचितः६
मद्र उवाच--
अक्स्मान्म्राछता दव पातनाञस्म धरात्‌ । प्रज्वलन्ति ममाङ्गानि ग्रहीतो यमपक्रिकरेः।॥ ७
वलाददरप्यमाणाऽह पुरुषाऽङ्ुएपात्रकः । वद्धा यमभटगांदं नीतोऽस्मि रामनान्तक्रम्‌ ।॥ ८ की
लणात्सभाया पत्याम यम पिङ्गलटन्शाचनम्‌ । कृष्णमखं महारा मृत्युव्याधिशनान्ितम्‌ ॥ ९
वातापित्त शप्प्‌ पमरतिमद्धिस्तु सवितमर्‌ । कासरोषज्वरातङ्कः कोटिकालतकादिभिः॥ १०

१ इ. [वाध ।

चम |
ः ;

५१

पभ

६८ अष्टष्टितमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १३८५

ज्वाटगदैभशीषातिभगंदरवरक्षयैः । कण्ठमालाक्षरोगैथ मत्रङृच्दरल्यरवर्णः ॥ ११
विमूषिकागलग्रादृहृ्ोगेभृततस्करेः । इत्थं बहविभरै रो्रेनानारूपैभयंकरः ॥ १२
कपाटशिराहस्तेश्च सङ्गमे नरके तथा । राक्षसेर्दानेपरिरुपपिटैः परस्थितेः ॥ १३
धमोधिकारिभिश्चात्र चित्रगुप्रादिटेखकैः । व्याघ्रसिहवरारैथ शिवासर्पैः सद्धरः ॥ १४
दविकैर्दधरिभिभृतेः कीटकेमेत्कुणादिभिः । वुकचिनादिशुनकैः कङकीपरेश्च जम्बकैः ॥ १९

तस्करेभृतदारिदरिम रभिडोकिनीग्रहेः । मुक्तकेशः श्वासकासैभकर्सीकुरिखाननैः ॥ १६
बृहत्मतापन। भ।तः शासकः पापकमेणाम्‌ । यमः सभायां शुडमे सेन्यमानः परिग्रहः ॥ १७
भीमारविकजीवेश्च यथा ख्यातोऽञ्जनो गिरिः; । ततो विश्वेश्वर पराह स यमः किकरान्पति।।१८

यम उवाच--
नामभ्रान्तेभमंवद्धिश्च समानीतः कथं पुनिः । भीमकस्याऽऽत्मजो ग्रामे कौण्डिन्ये युद्रराभिधः ॥
प्रीणायुः क्षत्रियः सोऽस्ति आनेयो मुच्यतामसो । १९
मुदल उवाच--
रत्वेतत्ते गतास्तस्मादायाताः पुनरेव ते । षमेराजं पुनः पराहुः सर्धे ते यमरक्रिकराः॥ २०
यमदूता उचुः
तत्रास्माभिगतदेही क्षीणायुर्नोपरक्षितः । भानुसूनो न जानीमः कथंचिद्धान्तचतसः ॥ २१

यम उवाच--
किंकराणामदृश्यास्ते प्रायेण +वतां नराः । सुकृता द्वादशी यैस्तु ख्याता वैतरणी च या ॥ रर
उजयिन्यां प्रयागे वा यमुनायां च ये मृताः । तिरदस्तिहिरण्यादि दत्तं यस्तु गवादिकम्‌। २३

दूता उचुः-
तद्वतं कीदशं स्वामिन्त्रहि सर्वमशेषतः । किं तत्र देव कर्तव्यं पुरुषेस्तव तोषदम्‌ ॥ २४
येन कृता नरश्रे् द्रादशी कृष्णपक्ष जा । उपवासङरृतनेव कथं पापाल्ममुच्यते ॥ २५
तद्व्रतं केन विधिना कतव्य च यथा बद्‌ । सुप्रसन्नेन वक्तव्यं दयां कृत्वा दयानिधे ॥ २8
म॒द्रल उवाच--
दूतानां वचनं श्रुत्वा उवाच मधुरं तदा । सर्वं वदामि भो वता यथादृष्टं यथ्चतम्‌ ॥ २७

यम उवाच--
माग्ीपौदिमासेष॒ या इमाः छृष्णपक्षजाः } तासु सवस विधिवद्दूता वेतरणीव्रतम्‌ ॥ २८

भतिमासं च करव्यं यावदर्प भवेद्‌ धुवम्‌ । यज्ञ कृत्वा तु भो दूता युच्यते नात्र संशयः ॥ २९
उपवासस्य नियमः कर्मव्यो विष्णुतुष्टिदः । अच मे देवदेवेश्च उपवासो भविष्यति ॥ ३०
द्रादश्यां परञ्य गोविन्दं श्रद्धाभक्तिसमन्वितः । सव्र इन्दियवेकल्याद्धोजनं यच्च मयुनम्‌ ।॥ ३१
तत्स्थ क्षम मे देव कृपां कृत्वा ममोपरि । एवं वै नियमं कृत्वा पथ्याहे तीयेमात्रजेत्‌ ॥ ३२
मृमयतिलान्नीत्वा गन्तव्यं विधिपूवेकम्‌ । सानं तत्र प्रकतव्य व्रतरसपूणदतव ॥ १३
अश्वक्रान्तेति मत्रेण स्नानं कुयाद्विशेषतः । अश्वक्रान्ते रथक्रान्ते विष्णुक्रान्त वसुधर ॥ ३४
मृत्तिके हर मे पापं यन्मया पूत्ेसंचितम्‌ । त्वया हतेन पापेन सवपापः भमुच्यत ॥ ३५
कार्यां चव तु संभूतास्तिला वे विष्णुरूपिणः । तिटस्नानन गाविन्दः सवेपापं व्यपाद्याते । ९8

_ १ फ. भीष्मक ।
१७८

१३८६ महापनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ € उत्तरखण्डे-

विष्णा होद्धये देवि महापापापहाररिणि । सबेपापं हर त्वं वै सर्वोपधि नमोऽस्तु ते ॥ ३७
तुखसीपत्रकं धृत्वा नामोचारणपू्वंकम्‌ । स्नान सृङृतिभिः भोक्तं कैव्यं विधिपूवकम्‌ ॥ ३८
एवे स्ञात्वा समुत्तीयं परिधाय सुवाससी । तपेयित्वा पितृन्देवांस्ततो विष्णोस्तु पूजनम्‌ ॥ ३९

संस्थाप्य ह्यव्रणं कुम्भं पश्चपट्टवसंयुतम्‌ । पश्चरत्नसमापेतं दिव्यस्सरगन्धवासितम्‌ ॥ ४०
जलपूर्णं सद्रव्यं च ताप्रपा्रसमन्वितम्‌ । तत्रस्थं श्रीधरं देवं देवदेवं तपोनिधिम्‌ ॥ ४१
परेण विधिना राजन्कुयात्पूजां गरीयसीम्‌ । मृद्ोमयादिरचितं मण्डलं कारयेच्छुभम्‌ ॥ ४२
तण्डुेः जुधोतेश्च अम्बुपिषटेश्च कारयेत्‌ । धर्मराजः भकतेव्यो हस्ताद्यवयवान्वितः ॥ ४३
नदीं वैतरणीं ताघ्रां स्थापयित्वा तदग्रतः । पूजयेच पृथक्सम्यक्तमादाइनपूर्कम्‌ ॥ ४४

आवाहयामि देवेशं यमं वे विश्वरूपिणम्‌ । इहाभ्येहि महाभाग सांनिध्यं कुरु केशव ॥ ४५
इदं पाद्यं भियः कन्त सोपविष्टं() हरे प्रभो । विन्वौधाय(१) नमो निदं कृपां दुर ममोपरि ॥
भूतिदाय नमः पादौ अशोकाय च जानुनी । उरू नमः शिवायेति विश्वमूतते नमः करिम्‌ ।॥४७

कंद्पौय नमो मेदरभादित्याय फलं तथा । दामोदराय जठरं वासदेवाय तरै स्तनौ ॥ ४८
श्रीधराय मुखं केशान्केशवायेति वै नमः । पृष्रं शाङगधरायेति चरणौ वरदाय च ॥ ४९
स्वनाज्ना शङ्गचक्रासिगदापरकुपाणये । सबोत्मने नमस्तुभ्यं शिर इत्यभिधीयते ॥ ५.०

मत्स्यं कूपं च बारादं नारसिदं च वामनम्‌ । रामं रामं च कृष्णं = रं कटिकि नमोऽस्तु ते५१
© ् *0 (~ के [^ ण > 9 र
सवेपाप।घनाशाथं पूजयामि नमो नमः । एभिश्च सवेशो मत्रेविष्णुर ¶ात्वा प्रपूजयेत्‌ ॥ ५२

धमराज नमस्तेऽस्तु धर्मराज नमोऽस्तु ते! दक्षिणाश्ञाय ते तुभ्यं नमो महिषवाहन ॥ ५३
चित्रगु नमस्तुभ्यं विचित्राय नमो नमः} नरकातिपरशनान्दर्थं कामन्यच्छ ममेप्सितान्‌ ॥ ५४
यमाय धर्मराजाय मलये चान्तकाय च । वैवस्वताय कालाय सर्वभूतक्षयाय च ॥ ५५
कोदराय चित्राय चि्रगुपाय वे नमः । नीलाय चैव दध्राय निलयं रर्यान्नमो नमः ॥ ५६
एवं द्रादशभिः पृज्यो नामभिैमराटमभुः । वैतरणि स्वं सुदुष्पारे पापतरे सरभरकामदे |॥ ५७
इृहाभ्यहि महाभागे गृहाणाध्य पया कृतम्‌ । यमद्रारपये घोरे ख्याता वैतरणी नदी ॥ ५८

तस्या उद्धरणा्थाय जन्ममृत्युजरातिगा । या दुस्तरा दुष्कृतिभिः सश्रमाणिभयापहा ॥ ५९
यस्यां भयात्पपजन्ति भाणिनो यातनारयाः । तर्तुकामस्तु तां घोरां जया(्य)देदि नमो नमः॥
तस्यां देवा+ऽधितिषटन्ति या सा वैतरणी नदीं । सा चापि पूजिता भक्त्या पीटयर्थ केदावस्य च
यस्यास्ते परतिषन्ति ऋषयः पितरस्तथा । सा चापि सिन्धुरूपेण पूजिता पापहयारिका ॥ ६२

तरित तां प्रदास्यामि सवेपापविमक्तये । पुण्याथ संमयच्छामि तुभ्यं ्ेतरणीं नदीम्‌ । ६३

मयाऽपि पूजिता भक्त्या भीत्यथं केदारस्य च । कृष्ण कृष्ण जगन्नाथ संसारादुद्धरस्व माम्‌६४

नामग्रहणमात्रेण सवपापं हरस्व मे । यज्ञोपवीतं परमं कारितं नवतन्तुमिः ॥ ६५

भतिग्प्व दरवेश परीतो यच्छ ममेप्सितम्‌ । इदं दते च ताम्बृलं यथारक्त्या(क्ति) य॒श्ञोभनम्‌॥

मतिग्रह्ठीप्व देवेश मामुद्धर भवाणवात्‌ । पश्चवतिपरदीपोऽयं देवे्ाऽऽरातिकं तव ॥ ६७

मोदान्यकारयुमणे भक्तियुक्तो भवातिहन्‌ । परमान सुपकानं समस्तरससंयुतम्‌ ॥ ६८
+ सोधराषैः । | [र

१फ. नेतु ऋरानः।२ ज्ञ. व्ि्णुरः ।

ज,

न ५,# ५१

६८ अष्टष्टितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२८७

निवेदितं मया भक्त्या भगवन्धतिग्र्यताम्‌ । द्रादशाक्षरमनत्रेण यथासंख्यजपेन च ॥ ६९
प्रीयतां मे धियः कान्तः प्रीतो यच्छतु वाञ्छितम्‌ । पञ्च गावः सयुत्पन्ना मथ्यमाने पहोदघौ ॥
तासां मध्ये तु या नन्दा तस्यै घेन्वे नमो नमः। गां संपूञ्य परिधानेन अर्घ्यं दवात्समाहितः ॥
सवेकामदुपे देवि सवातिकनिवारिणि । आरोग्यं संतति दीघो देहि नन्दिनिमेसदा॥ ७२

पूजिता च वसिष्ठुन विश्वामित्रेण धीमता । कपिे हर मे पापं यन्मया पूवेसंचितम्‌ ॥ ७
गावो मे अश्नन्‌: चन्तु गावां मं सन्तु पृष्ठतः | नाके मामुपतिष्न्त॒ हेमङ्कि पयोयचः॥ ७५४
सरभ्यः सारभेयाश् सरितः सागरास्तथा । सवेदेवमये देवि समद्र भक्तवत्सरे ॥ ७५९
एवं संपूज्य विधिवदय्याद्रोपु गवाहिकम्‌ । सोरमेय्यः सवेहिताः पवित्राः पापनाशिनीः ॥ ७६
परतिग्रहन्त॒ मे ग्रासं गावद्वेलेक्यमातरः । गं गदाये नमो भृत्ये सवपापप्रहाणये ॥ ७७
भरसन्ना भव मे नित्यमारीवाद परायणा । दोमेन्ध्यध्वंसिनीं भृत्वा सवेपापहराय च(भव) ॥ ७८
अनेनेव त॒ सत्रेण गदां वे धारयेद्वधः । पं नमः पद्मनाभाय प्रं व धारयेन्सधीः ॥ ७९

चं चक्रूपिणे विष्णा धारणं चक्रजं स्मृतय्‌ । दं इद्धरूपिणे तुभ्यं नमोऽस्तु सुखकारिणे ॥८०
मत्रेणानेन वे दूता धारणं शङ्गजं स्मृतम्‌ । चतुणमायुधानां तु धारणं मुनिभिः स्मृतम्‌ ॥ ८!
चन्दनेन सगन्धेन गो पिकाचन्दनेन तु) धारणं च विशेषेण ब्राह्मणेवेदपारगेः ॥ ८२
चाण्डालो जायते शद्धो धारणाच न संशयः । उ्वपुण्डूमृज्ञं साम्यं सचिहं धारयेद्यदि ॥ ८३
स चाण्डाखोऽपि शद्धात्मा पूज्य एव सदा द्विजः । चाण्डाखानां गृहे दूता तुखुसी यत्र इरयते॥

तत्रत्या तख्सी ग्राह्या भक्तिभावेन चेतसा । इति श्वत धम्मपखान्प॒द्रखा द्रेजसत्तमः॥ ८९९
कथायेत्वा ममाग्रे वे गतो याह। च्छक मुनः॥ ८६,
महेश्वर उवाच-

गोपिकाचन्दनं यत्र निष्ते वै द्विजोत्तम । तदहं तीथरूपं च विष्णुना भाषितं किल ॥ ८8
शोकमोहो न तच्र स्तो न भवल्यज्चभं कचित्‌ । गोपिकाचन्दनं यस्य तिष्ठते द्विज सद्मनि ॥ ८८
सुखिनः पवैजास्तस्य संनतिवेधते सदा । गोपिक्राचन्दनं यस्य वततऽदनिश्न गहे ॥ ८९
गोपीपुष्करजा म्ला पविना कायज्ञोधनी । उद्रतेनाद्धिनश्यन्ति व्याधयो ह्याधयश्चये॥ ९०
अतो देहं धृते पुंमिपुक्तिदं साव्रकामिकं । तवद्रजान्ति तीथन तावत््षत्राण स्वेदा ॥ ९१
गोपिकाचन्दनं यावन्न दष्टं च श्रतं द्विज । इदं ध्येयमिदं पूज्य म्दापावेनाशनम्‌ ॥ ९२
यस्य संस्परनादेव पतो भवाति मानवः | अन्तकारे तु मत्यानां पुक्तिदं पावनं परम्‌ ॥ ९३
फि वदामि टिजशरेष्ठ मक्तिदं गोपिचन्दनम्‌ । विष्णोस्तु तुलरसकाष तथा व मजमृात्तिका ॥९४
गोपिकाचन्दनं चैव तथा वै हरिचन्दनम्‌ । चत्वार्येतानि समीर्य अङ्गमुद्रतयत्स॒षीः ॥ ९५
तेन तीर्थं कृतं स्यं जम्वद्रैपेष सर्वदा । तिलकं कुरुते यस्तु गापिक्राचन्दनद्र्रः ॥ ९६
सर्षपापविनिर्धक्तो याति विष्णोः परं पदम्‌ । पितुः श्राद्धादिकं तेन गयां गत्वा तु वै कृतम्‌ ॥
यन वा पुरूषेणापि विधृतं गोपिचन्दनम्‌ । मच्पा ब्रह्मह्य चव माघ्राकबा वाखा तथा ॥

मुच्यते तत्क्षणादेव गापीचन्दनधारणात्‌ ॥ ९८
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तर खण्ड उमापतिनारदसंबादे यमाराधनगोपीचन्दनमाहात्म्यं नामाष्टषितमोऽध्यायः ।॥ ६८ ॥

आदितः शाकानां समच्वङ्ाः-- ३५२१
१. ज. तनल्या ।

१३८८ महाएनिश्रीव्यासपरणीत-- ( € उत्तरखण्डे

अथोनसप्ततितमोभ्ध्यायः ।

महेन्वर उवाच-
दण नारद वक्ष्यामि वेप्णवानां च रक्षणम्‌ । यच्छ्प्वा मुच्यते लोको ब्रह्महत्यादिपातकात्‌।। १
तेषां वै लक्षणं याद्क्स्वरूपं यादृशं भवेत्‌ । तादशं रनिशादूल शरण त्वं वच्मि सांप्रतम्‌ ॥ >
विष्णोरयं यतो द्यासीत्तस्मद्रिष्णव उच्यते । सर्वेपां चेव वणोनां वेष्णवः श्रेष्ठ उच्यते।॥ ३
येषां परण्यतमादहारास्तपां वंशे तु वेष्णवः । क्षमा दया तपः सलं येषां वे तिति द्विज ॥ 9
तेषां दर्शनमात्रेण पापं नइयाति तूखवत्‌ । दिसाधमाद्िनिपुक्तो यस्य विष्णौ स्थिता मतिः ॥ ^
दाहं चक्रः गदां पद्मं नित्य वें धारयेत्त्‌ यः । तुरखसीकाणएरनां पाखां कण्ठे वें धारयतु यः॥ ६
तिरुकान्द्रादश्ञानेव नित्यं वे धारयेदवुधः । धमाधर्मे तु जानाति स च वेष्णव उच्यते| ७
वेदशाख्लरतो नित्यं नित्यं वै यज्ञयाजकः । उत्सवा चतुर्धशत्कुवंन्ति च पुनः पुनः (१) ॥ ८

तेषां कुं धन्यतमं तेषां वे यश्च उच्यते । ते वे खोके धन्यतमा जाता भागवता नराः॥ ९
एक एव कुरे यस्य जातो भागवतो नरः } तत्कुछं तारितं तेन भयो भूयश वाडव ॥ १०
अण्डजा उद्धिजाध्चैव ये जरायुजयोनयः। तेतु सर्वेऽपि विज्ञेयाः शङ्चक्रगदाधराः॥ ११

येषां दशेनमात्रेण बद्यहा शुध्यते सदा । किंतु वक्ष्यामि देवप तेभ्यो धन्यतमान्भुवि ॥ १२
वैष्णवा ये तु दृश्यन्ते भुषनेऽस्मिन्महामुने । ते वे विष्णसमाभ्रैव ज्ञातव्यास्तछकोविदेः ।॥ १३
कलो धन्यतमा खाकर श्रता मे नात्र संशयः । विष्णोः पूजा कृता तेन सवेषां पूजनं कृतम्‌।। १४
महादानं कृतं तेन पूजिता येन वेष्णवाः । फट पत्रं तथा शाकमन्ने वा वख्लमेव च ॥ १५
वेष्णवेभ्यः परयच्छन्ति ते धन्या भुवि सवेदा । अवितो वे हारियेस्तु सर्वेषां चव पूजनम्‌ ॥ १६
कृतं येर चितां विष्णुस्ते वे धन्यतमा मताः । तेषां दशेनमात्रेण शुष्यन्ते पापका नराः ॥ १७
किमन्यद्बहूनोक्तन भूयो भूयश्च वाडव । अतो वे दशन तेषां स्पशेनं सुखदायकम्‌ ॥ १८
यथा विष्णुस्तथाचायं नान्तर वतेते कचित्‌ । इति ज्ञात्वा तु भो वत्स सवेदा पूजयेदूवुधः। १९
एकएवतु येविपरा वेष्णतरां भवि भोज्यत । सहं भोजतं तेन दिजानां नात्र सञ्चयः ॥ २०
दाति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखेण्ड उमापतिनारदसेवादे वेष्णवमादात्म्यं नामोनसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ६९ ॥

आदितः शोकानां समश्च ः- ३५३३१
अथ सप्रतितमोध्ध्यायः |
नारद उवाच-
उपवासासमथानां सवेदा सरसत्तम । एका या द्रादश्ा पण्यातां वदस्व पमान ॥ १
शिव उवाच-

मासे भाद्रपदे शके ददर श्रवणान्विता । सा वें सवेपदा पण्या ्यपवासे महाफला ॥ ४
सगम सारता सत्रा द्वदश तामुपापतः । अयत्नात्समबाग्रोति द्रादशद्रादश्चाफलटम्‌ ॥ र
बुव्रन्रणसयुक्तायाच वे द्वादशी भवत्‌ । अतति महतां तस्यां तरतं सवमथाक्षयम्‌ ॥ र्ठ

---~---~~--~-- ~ ~ --*--- ~ ---- ~~ पि

१द्‌. रने सदा। ते| २क. ज. वेष्णत्रो वरस्तु)

४,

2.

# १ # ४ # १

७० सप्ततितमोऽध्यायः ! पद्मपुराणम्‌ । । १३८९

द्रादशी ्रवणोपेता यदा भवति नारद । संगमे सरितां सात्वं लमेद्धोदानजं फल्पर ॥ ^
जलपूर्णं तदा कुम्भं स्थापयित्वा विचक्षणः । तस्योपरि न्यसेतपातरं स्थापयित्वा जनार्दनम्‌ ॥ ६

ततस्तस्याग्रतो देयं नवे घृतपाचेतम्‌ । सोदकांश नवान्कुम्भान्दवाच्छक्लया विचक्षणः ॥ ७
एवं संपूज्य गोविन्दं जागरं तत्र कारयेत्‌ । भभाते विमले सात्वा संपूज्य गरुडध्वजम्‌ ॥ ८

ष्यप्रपादिनवेवः फटेवंसेः सुशोभनः । पुष्पाञ्जटि ततो दवरान्मत्रमेतमुदीरयेत्‌ ॥ ९
नमो नमस्ते गोविन्द वुधश्रवणसंयुत । अधोघसंक्षयं कृत्वा सर्वसौख्यप्रदो भर॑ ॥ १०
अन्नं तु ब्राह्मणे पृतं वेदवेदाङ्गपारगे । पुराणङ्गे विशेषेण विधिवत्संपरदापयेत्‌ ॥ ११
अनेन विधिना चेव नव्यास्तीरे नरोत्तमः । सर्वे नि्र्तयेत्सम्यगेकचित्तरतोऽपि सन्‌ ॥ १२
अत्राप्युदाहरन्तीममितिहासं पुरातनम्‌ । महत्यरण्ये यदृतं भ्रमिदेब श्रृणुष्व तत्‌ ॥ १३
तां कथां तु प्रवक्ष्यामि शुणु द्‌बषिसत्तम । यां श्रुत्वा मानवो लोके महादुःखात्ममुच्यते ।। १४
देशो दाशेरकों नाम तस्य भागे च पिमे । तत्र विद्रन्मरुदेशः स्मसखभयंकरः ॥ १५
सुतप्तसिकता भ्रमियेचर दुष्टा महोरगाः । असपच्छायदुमाकीर्णा मृतमाणिसमाकुला ॥ १६
कमीखदिरपालाशकरीरेः पीटुभिः सह । तत्र भीमदुमगणाः कण्टकैराचिता दैः ॥ १७

द्ग्माणिजनाकीणा यर भूर्ैरयते कचित्‌ । तथाऽपि जीवा जीवन्ति सर्वे कर्मनिबन्धनात्‌ ।॥ १८
नोदकं नोदकाधारा विदरस्तत्र बलाहकाः । पक्नान्तरगतेः केथिच्छिशुभिस्त्षितेः समम्‌ ॥ १९
[थ| [ अ = षे [४ (क [क्व [>
उत्करान्तजीवना विप्र दर्यन्ते च खगोत्तमः । तास्मिस्तथाविे देशे काधेदववशाद्राणिक्‌ ॥ २०

निजसाथपरि भ्रष्टः भविष्टो मर्दनाङ्गरे । वभ्रामोद्धान्तहृदयः ुतह्‌भ्यां भ्रमपीडितः॥ २१

क ग्रामः क जटं काह यास्यामि न इवोध ह । अथ मरेतान्दद शसो श्चत्तषाव्याकुलेन्दियान्‌२>

उत्कटान्मचिनान्भीमानिर्मसान्यद्रद शैनान्‌ । मेतस्कन्धसमारूढमेकं विकृतदश्ंनम्‌ ॥ २३

ददशे बहुभिः मेते: समन्तात्परिवारितम्‌ । आगच्छमानमल्युग्र मेतशन्द पुरःसरम्‌ ॥ २४

मेतोऽपि दृष्टा तां घोरामटवीमागतं नरम्‌ । मेतस्कन्धान्महीं गत्वा तस्यान्तिकमुपागमत्‌ ॥

परणिपत्य वणिक्श्रेष्मिदं वचनमव्रवीत्‌ । २५
मेत उवाच-- ॥

अस्िन्धोरतरे देशे भवेशो भवतः कथम्‌ । तमुवाच वणिग्धीमान्साथंशरषटस्य मे वने ॥ २६

भवेशो दैवयोगेन पूरवकर्मकृतेन च । तुषा मे बाधतेऽयर्थ क्षुधा चेव भशं तथा ॥ २७

भ्ाणान्तिक्रमनुपाप्रं सरीरं भ्रमतीव मे। अध्रोपायं न पश्यामि जीवेयं येन केनचित्‌ ॥ २८
शिव उवाच--

इत्येवगुक्ते मेतस्तं वणिजं वाक्यमव्रवीत्‌ । २९
मेत उवाच--

फष्ठां शमीं समाभित्य प्रतीक्षस्व मुहर्तकम्‌ । कृतातिथ्यो मया पश्चाद्रमिष्यसि यथासुखम्‌ ॥।२०
शिव उवाच--

एवमुक्तस्तया चक्रे स वणिक्तृष्णयाऽद्ितः । मध्याहसमये भराति परतस्तं देशमागतः ।॥ ३१

१. त्वा त्रतं विधिवदाचरेत्‌! ज । २ च. “मू । दध्योदनं सोदकुम्भं । ३ च "व । तत्सवं बराह्मणे दयाद्रेद ।
४ प. रेमण्डले।

१३९० महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

फुटात्स दृक्नच्छीतोदां वारिधारां(नीं) मनोरमाम्‌ । दध्योदनसमायुक्तां बधमानेन संयुतम्‌ ॥
अवती(ता)य ततः स्वननं भादादतिथये तदा । स तत्राज्ञनमातेण परं तृतित्वमागतः॥ ३३
वितृष्णो विज्वरशरैव क्षणेन समपद्यत । ततश्च पेताः सं्राप्रासतस्माद्धा(स्तभ्यो भागं क्रमाददौ
द्ध्योदनात्सपानीयाल्धीतास्त्नि परां गताः । अतिथि तपयित्वा तु मरेतलोकं च सवतः ॥ ३५
ततः स्वयं स वुभुजे भुक्तशेषं यथास॒खम्‌। तस्य भुक्तवतः स्वन्नं पानीयं च क्षयं ययौ ॥

मरेताधिषं ततस्तं वे वणिग्वचनमव्रवीत्‌ । ३६
वणिगुवाच-

आश्वरमेतत्परमं बनेऽस्मिन्मतिभाति मे । अन्नं पानं च परमं संप्राप च कुतस्तव ॥ ३७

स्तोकेनैव तथाऽनेन त्वमेतांस्तु बहूनपि । अतपयः कथं त्वेते निर्मासा भिननह्क्षयः ॥ ३८

कथमस्यां यघोरायामटग्यां च कृतालयाः । तदेतत्संशयं छिन्धि परं कोतुहकं मम ॥ ३९
रिव उवाच--

एवमुक्तः स वणिजा प्रेतो वचनमव्रवीत्‌ । ४०
परेत उवाच--

वाणिज्यसक्तस्य पुरा जन्मातीतं ममानघ । सकठे नगरे नास्ति ममान्या हि दुरात्मकः ॥ ४१
पनलोभान्न कस्यापि दत्ता भिक्षा मया तदा । सखा चैव तु तत्राऽऽसीद्राद्यणो गुणवान्मम ४२
श्रवणद्वादशीयोगे मासि भाद्रपदे ततः। स कदाचिन्मया साधं तापीं नाम नदीं ययौ | ४३
तस्याश्च संगमः पुण्यो यजाऽऽसीचन्द्रभागया । चन्द्रभागा चन्द्रसृता तापी चेवाकंनन्दिनी ४४

तयोः शीतोष्णसलिके परविवेश सहद्रिनः । श्रवणद्वादशीयोगे नराधैव सृतोपिताः॥ ४९
ॐ ७५ [ब (स्‌ टिजि ति * 16) $ =^ ५
चन्द्रभागाय॒तोयेन वारिधानी ददौ द्विजे । दध्योदनयुतां सार्धं संपूर्णेवधमानकेः (र्णी वधमा-
नेन संयुनाम्‌) ॥ ७६
क [- # [ श क हे

छत्रो पानदगं वसं प्रतिमां च तथा दरः । प्रददा विप्रपृख्याय हरस्याग्रे महामते ॥ ४७
[ क्‌ ज £ [कत ; [स्‌ क, [य्‌ न

वित्तसंरक्षणाथाय तस्यास्तीरे वतं मया । सोपवासेन दत्तेका वारिधानी मनोरमा ॥ ८

तत्कृत्वाऽहं ग्रहं प्राप्तस्ततः कारेन केनचित्‌ । पश्चत्वमहमासाच नास्तिक्यात्पेततां गतः ॥ ४९
अस्यामटव्यां घोरायां यथा द्यदिकुलं तथा । श्रवणद्वादशीयोगे वारिधान्यपिता मया॥ ५०
सेयं मध्याहसमये भ्यते च दिने दिने । ब्रह्मस्वरूपि(हारि)णः सरवे पापाः प्रेतत्वमागताः ५१

परदाररताः केचित्स्वापिद्रोहरताश्च ये । भृतप्रेतजरूपेम ते जाता ह्यत्र मानवाः ॥ ५२
क, च क [कस्‌ न, = क द्‌ [ रथ

देशे मरुष्यले त्वस्मिन्ममेते मित्रतां गताः । अक्षयो भगवान्विष्णः परमात्मा जननादंनः ॥ ५२
दीयते यत्समुदिश्य चाक्षयं तत्यक्रीतितम्‌ । अक्षयेनापि चानेन तृप्ता एते पुनः पुनः ॥ ५४

(क्व क

मतत्वभावादोवैट्यं न विमृशन्ति किचित्‌ । पूजयित्वाऽहमननेस्त्वामतिथि समुपस्थितम्‌ ॥ ५५
मेतभावाद्विनिपुक्तो यास्यामि परमां गतिम्‌ । मया विदीनाः कि स्वेते बनेऽस्मिन्भृशदारुणे ५६
पीडामनुभविष्यन्ति दारूणां कमयोनिजाम्‌ । एतेषां तु महाभाग ममानुग्रहकाम्यया | ५७
भत्येकं नामगोत्राणि गृह्णीष्व छिखितानि च । अस्ति कक्षागता चैव तव संपुटिका ज्रुभा ॥ ५८
हिमवन्तमथाऽऽसायर तन त्वं रुप्स्यसे निधिम्‌ । गयाशीर्ष ततो गत्वा श्राद्धं कुरु महामते॥ ५९

१कं. ख. च. ज. क्ष. नल, ट. फ़. सनातनः ।

४ १

०.४ > 4 ५,

७१ एकस्ततितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १२३९१

शिव उवाच-
इत्याज्ञाप्य स त्रै भेतो वणिजं च यथायुखम्‌ । विसजेयामास तदा स बै पायात्समुप्युकः ॥६०
समासाद्य ग्रहं तत्र पश्चात्पायाद्धिमाख्यम्‌ । त(पे)तोदिष्टं निधि तत्र ग्रहीत्वा स समागतः ॥६१
षष्ठांशं पतिष्द्याथ गयासीपं ततोऽभ्यमात्‌ । तत्र गत्वा गयायां स श्राद्धं कृत्वा महामतिः ६२
प्रेतानां तु यथोदिष्टं श्राद्धं सम्यग्विधानतः । प्रलेकं नामगमात्राणे ग्रहीत्वा पिण्डमु+त्छजत्‌ ६३
यस्य यस्यतुवरे श्राद्धं स करोति दिने वणिक्‌ । स स तस्य तदा खमे दश्रयल्यात्मनस्तनुम्‌ ॥
व्रवीति च महाभाग प्रसादात्तव चानघ । मेतभावो मया त्यक्तः प्राप्नोऽस्ि परमां गतिम्‌॥६५९
एवं कृत्वा विधानेन गयाश्ीपं महामनाः । पश्चाज्गाम स्वग्रहं विष्णुं ध्यायन्पुनः पुनः ॥ ६९
परासि भाद्रपदे पराप्ते शुद्धपक्षे तथा सधीः । श्रवणद्वादशीयोगे संगमे सरितां पुनः ॥ ६७
जगाम स महाव्द्धिः सर्वोपस्करसंयुतः । संगमे सरितां सरात्वा द्रादशीं तामुपाषितः॥ ६८
तत्र लात्वाऽपि दा तु पूजयित्वा जनार्दनम्‌ । अनन्तरं ब्राह्मणस्य हपहारं तदा ददौ ॥ ६९
शास्रोक्तनापि विधिना चैकचित्तरतोऽपि सः । निर्म्रयामास तदा बाणिजो बुद्धिमान्स वै ७०

वषे वर्षे तु संराप्ने मासि भाद्रपदे तथा । ्रवणद्रादज्ञीयोगे संगमे सरितां पुनः ॥ ७१
एवं पै कृतवान्सर्य विष्णुमृदिरय सत्वरम्‌ । कारेन चातिमहता पञ्चत्वं समुपागतः ॥ ७२
अ्राप परमं स्थानं दुभ स्मानवैः । करी उतेऽद्ापि वैकुण्ठे विष्णुदतेः स सेवितः ॥ ७३
एवै करुष्व भो ब्रह्मञ्श्रवणद्राद शी व्रतम्‌ । ससौ भाग्यदं चैव इह ोके परत्र च ॥ ७४
सुद्धिजननं चैव सर्वपापहरं परम्‌ । श्रवणद्वादशीयोगे यः कुयोद्‌व्रतमीदशम्‌ ॥

व्रतस्यास्य परभावेन विष्णोकं स गच्छति ॥ ७५

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमापत्तिनारदसंवादे श्रवणद्वादशीत्रतमाहासम्यं नाम सप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७* ॥
आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः-- २५४०६

[1

अथेकसप्ततितमो ऽध्यायः ।
_ _ नारद्‌ उवाच--
देवदेव जगन्नाथ युक्तिमुक्तिमदायक । कथयस्व सुरश्रेष्ठ येन दुःखं न प्यति ॥ १
महेश्वर उवाच--

शृणु वाडव वक्ष्यामि निरात्रं सरितः ञ्जम्‌ । येन चीर्णेन नरको मानवानां न जायते ॥ २
आयुरारोग्यमतुकं सौभाग्यं सुखसंपदम्‌ । संतानं चाक्षयं पाप्य स्वगीटोके महीयत ॥ ३
आषाहे मासि संभात्े नदी प्रेण संयत्ता । सततं तोयसंस्थाने पुराणे सा च विश्रुता ॥ ४
वपो घनसंपूरमे कर्तव्या सा व्रतेन वा । तोयैः परिपूणां सा सक्ूटेः स्यान्नदी यदा ॥ ५
वतं तरिरात्रमुदिर्य तदा कार्म भयत्नतः । कृतपरतिषदच्छन्ददशेनं तु दिनत्रयम्‌ ॥ द
यथाभाप्नं नदीपृतं स्ीभिस्तीरे जरस्य तु । अथवा तलं म्भे कृप्णे कृत्वा ग्रहै नयेत्‌ ॥ ७
पातः सानं तथा नचा छृतवा हयभ्यर्चयेत्युधीः । त्रिरात्रस्योपवासस्य यदा शक्तो भवेद्धिन ॥ ८
अशाक्तश्चैकयक्तं च कुर्याचिवाप्युपोषणम्‌ । दीपं दय्यादविच्छिननं भातः सायं च पूजनम्‌ ॥ _ ९

+ अडभाव आष: ।

१३९२ महापुनिश्रीव्यासम्रणीत- [ ६ उत्तरखण्ड~

महानदीं सयुचाये नाख््ना बे वरुणं तथा । जलग्रूखे तु संस्थाप्य केशवं जलशायिनम्‌ ॥ १०
नमो देव्ये च गङ्गेति गोतमीति नदीति च । सिन्धो चव च कावेरि सरस्वति नमोञ्स्तुते॥११
तापी पयोष्णी पर्णति परैन््रसखदेति च । कारयपी गण्डकी चैव सिन्धून नमो नमः।॥ १२

वरुणाय नमस्तेऽस्तु जखवास दरिपरिय । यादानाथ रसंशान कसयाण देहि म सदा।॥ १३
ग्रहाणा्ध्ये मया दत्तं दहि मे वाञ्छितं फलम्‌ । कष्पाण्डनाटिकरथ फः काराद्षः श्रुभ॑ः ॥
नवेद घूतपकं तु सरितः संप्रकस्पयत्‌ । नमस्ते केशवानन्त जलज्ञायेन्नमाञस्तु ते ॥ १५
परिपाखय मामीश गोविन्द वरदा भव । एवं पूना प्रकतेव्या यथाकाटक्रमण तु ॥ १६
प्राथना चोपचारेस्तु त्रिरात्रनियमः ज्ुचिः । पारणेन तु संपूज्य जरपातरं समाचरेत्‌ ॥ १७
फटपुष्पस्तथा विद्रन्खाभिष्ोटेनररापे । गातवादेत्रसाहेतेनद्‌डम्भपारछ़तः ॥ १८
जरे जरे समास्थाप्य फटपुप्पेः प्रपूजयेत्‌ । धान्येनाना विध्व जलरक्षेपणेरपि ॥ १९
हास्येगीतेशथ दर्ये गृहमागत्य यत्नतः । सप्तधान्यैः पूरितानि वंशपात्राणि पूजयेत्‌ ॥ २०

सप्तवापञ्चवा जीणि यथाश्ञक्लया(क्ति) भपूरयेत्‌ । त्रिरात्रं च नर्दतोयं न पिबेद्धितामेच्छता
पारणे तु हविष्यान्नं हूतं बा अन्यथा भवेत्‌ । कृते सानाचने दाने नोपयोज्यं नदीजलम्‌ ॥२२
शुच्यन्नानि च भोज्यानि द्‌पद्यत्रितयं तथा । सपैव वरपाजाणि सप्त वे माणिकास्तथा ॥ २३
हविष्यान्नं च भज्ञीत कटूबम्टमधुवजितम्‌ । माषान्नं च शिलापिष्टं यत्नेन परिवजेयेत्‌ || २४

एव्र वष॑त्रयं डुयादूत्रतमेतद्वि जोत्तम । वपेत्रये समराप्येवं तस्यो्रापनमाचरेत्‌ ॥ २५
कृष्णां गां कृष्णवस्रां च तिखान्दव्ाच नारद । दंपती परिदाप्यंवं सुवणं चापि शक्तितः ॥ २६
हेमं च वरुणं कुर्यान्नदीरूपेण नारद । मण्डलं वारुणं चेव सवैतोभद्रमेव च ॥ २७
कुम्भं तत्र प्रतिष्ठाप्य सोपहारं प्रतिष्टितम्‌ । संपूज्य विधिवद्धक्टया ततो विप्राय दापयेत्‌ ॥ २८
ब्राह्मणान्भोजये द्धक्टया यथावित्तानुसखारतः ! गरबेऽितशीखाय स्वेशास्नरतायच॥ २९
एवं कृते तु तद्दरन्परिपूणं व्रतं भवेत्‌ । साभाग्यं सुखसपत्तिः सततिशाक्षया भवेत्‌ ॥ २०
न दुगतिमवामोति चिरं स्वर्गे महीयते । देवपत्नीभिराची णैग पिपत्नीभिरेव च ॥ ३१
नागासिद्धाङ्गनाभिश्र व्रतमेतत्पुरा कृतम्‌ । नदीतिराजमतुलं किमन्यच्छरयतुमिच्छसि ॥

साभाग्यं संतति चव निश्चयं प्राभृत सदा ॥ ३२

दति श्रीमहपुगणे पाद्म उत्तरखण्ड उमाप्रतिनारदसंव।दे नदीन्निरातचत्रतं नामैकसप्तातित मोऽध्यायः ॥ ५१ ॥
(+ म 4
जदेतः ह्ाकरानां समण्यङ्ाः-- २५.४३८

~~~

अथ द्विसप्ततितमोऽध्यायः ।

[1

ऋषय उचुः
सृत जीव चिरं साधो त्वयाऽतिकरुणात्मना । संवादो ह्यद्धतः पोक्तो यश्चाऽऽसीनारदेश्योः १
भगवनाममहिमा नारदेन महात्मना । कीदक्श्रुतः समाख्याहि श्रद्धया शुण्वतां गुरो ॥ २
सृत उवाच --
गुण्यं मुनयः स्वे पुरादततं वदाम्यहम्‌ । यस्मिज्घयुते द्विजश्रेष्ठाः कृष्णे भक्तिषिवधेते ॥ र

१ख.च. ज. क्ष. ज. "पुनये"। २क्ष.ज. चव । ३ घ्र. संततं ।

^ ५

७२ द्विमप्ततिवमोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । १३९३

एकदा नारदो द्धं पितरं सुसमाहितः । जगाम मेरुशिखरं सिद्धचारणसेवितम्‌ ॥ ४

त्र देवं समासीनं ब्रह्माणं जगतां पतिम्‌ । नमस्टृताऽव्रीद्धिपा नारदो मनिसत्तमः ॥ ५
नारद उवाच--

नाश्नोऽस्य याघ्रती शक्तिषेद विष्वेश्वर पभो । कीदटक्च नाममदिमा अव्ययस्य महात्मनः ॥ ६

योऽयं विश्वेश्वरः साक्षादयं नारायणो हरिः । परमात्मा हषकेशः सवेजीवेष संमतः ॥ ७

मायापिमोहिताः सवे भगवन्तमधोक्षजम्‌ । नव जानन्ल्यसारेऽस्मिनरा प्रहाः कटो यगे॥ ८
व्रह्मोवाच--

अस्मिन्कखौ विशेषेण नामोचारणपूवेकम्‌ 1 भक्तिः काया यथा वत्स तथा त्वं श्रोतमर्ति ॥ ९
ष्ट परेषां पापानामनुक्तानां विश्षाधनम्‌ । विप्णोजिष्णोः प्रयत्नेन स्मरणं पापनाश्चनम्‌ ॥ १०
मिथ्या ज्ञात्वा ततः सवं हरनाम पटञ्चपन्‌ । सवेषापविनिपुक्तो याति विष्णोः परं पदम्‌॥ ११
ये वदन्ति नरा निलय दरिरिलयक्षरद्रयम्‌ । तस्योचारणमात्रेण प्रिमुक्तास्त न संश्यः॥ १२
मायश्चिततानि सराणि [त्तपःकमोत्मक्रानि वे! यानि तेषामशेषाणां] कृप्णातुस्मरणं परम्‌।। २३
पातन तथा सायं मध्याद्वादिषु संस्मरन्‌ । नारायणमत्राम्माति सथः पापक्षयो नरः॥ १४
विष्णसंस्मरणादेव समस्तछेशसक्षये । मुक्ति भरयाति स्वगापनिस्तस्य विष्णोस्तु कीतनात्‌ ॥ १५

वासदेव मनो यस्य जपदहोमाचनादिष | तदक्षयं विजानीयावावदिन्द्राधतदंश् ॥ १६
क़ नाकपृष्रममन पुनराषत्तिक्षणम्‌ । क जपो वासुदेवस्य युक्तिवी जमनुत्तयम्‌ ॥ १७
तत्सुखं परमं तीथं यत्राऽऽवरतै वितन्वती । नमो नारायणायेति भाति प्राचां सरस्वती ।॥ १८
तस्माद हनि विष्णुस्मरणात्पुरुषोत्तमः । न याति नरकं पुत्र संक्षीणाखिकस्पपः ॥ १५९.
सद्यं सलं पुनः सदयं भाषितं मम सवत । नामोचारणमातेण महापापात्यमच्यते ॥ २०
राम रामति रामेति रामेति च पनजपन्‌ । स चाण्डालाऽपि पतात्पा जायते नात्र संशयः ॥
कुरक्षत्र तथा काशी गया वे द्वारका तथा । सवे तीथं कृत तेन नामाचारणमात्रनः। २
ङृष्ण कृष्णेति कृष्णति इति वा यो जपन्पठन्‌ । इहणोक परित्यज्य मादत [वप्णसनिधा ॥ >३
सृसिहति युदा विप्र वतैते यो जपन्पठत्‌ । महापापात्पमच्येत कलौ भागवतो नरः ॥ र

प्यायन्करृत जपन्यन्ञञ्तायां द्रापरेऽचयन्‌ । यदामोति तदाभाति कला संकीत्य कथयदम्‌ ॥ २५
य तज्ज्ञात्वा निमप्राश्च जगदात्मनि केशव । स्वेपापपरिक्षीणा यान्ति विप्णाः परं पदम्‌ ॥ २६
मत्स्यः कमा वराहश्च वर सिदो वामनस्तथा । रामो रामश्च कृष्णश्च बुद्धः कल्की ततः स्मृतः २७

एत देशावताराश्च पृथिव्यां परिकरीतिताः। एतेषां नाममात्रेण ब्रह्महा श्ुध्यत सदा| २८

भातः पटञ्चपन्ध्यायनििप्मान।म यथा तथा । मुच्यते नात्र सदेहः स वे नागयणा मवन्‌॥ २५
सत उत्राच--

शरुत्वा वे नारदा दयेतद्‌ विस्मयं परमं गतः । उवाच पितरं तत्र किमुक्त दबसत्तम ॥ ३०

द्वाः सदस्रशः सन्ति स्द्राः सन्ति सहस्रशः । पितरः सन्ति शतशो यक्षाध द्विनरास्तथा।।३१

अ न ^ ~~ ~~ ~~ --~- ~~ ~~~

६ धनश्िहान्तगतः पाटश्च फ. पस्तकस्थः )

= ~

~ -~ ~

^ # _ _ ऋ ई

2). ख.च.ज क्ञ.न,. मगत:। २ ज्ञ. त्यं विष्मो्नाम सुमद्ल्म । द. गा.च. म. क्ष. न 'क्षीणक्राट षः ।
भख. च. च. सष. ज. ब्यद्ावताराश्च ।
१०९५.

१३९४ भहायुनिश्रीव्यासमणीतं -- [{ ६ उत्तरका.

भृताः मताः पिशाचाश्च ये केचिद्रैवयोनयः। तेषां नाना च माहात्म्यं श्रुतं दष्टं तथान चर

्रीविप्णोनाममाहातम्यं यादशं च श्वतं मया । यस्य वे नाममात्रेण मुच्यते नात्र संशयः ॥ ११
[| कण्ट [क र = टि त्वा ग

किः परे तीयते तात पृथिव्यामरन कृते । यस्य वे नाममाहेमा श्रत्वा माक्षमवाभुयात्‌ ॥ 3३9

तन्मुखं तु महत्तीरथ तन्युखं कषे्रमेव च । यन्पृखे राम रामेति तन्मुखं सावरकरामिकम्‌ ॥ ३५
कानि ् तस्य नामानि कीर्वनीयानि सुव्रत । तत्सर्वं च विशेषेण म त्रदि पितापह॥ ३६
ब्रह्मोवाच--

व्यापकोऽयं सद्‌ा विष्णः परमात्मा सनातनः । अनादिनिधनः श्रीमान्भूतात्या भूतभावनः १७
यस्मादहं दि संजातः सोऽयं विष्णु; सदाऽतु। सोऽयं काटस्य कालो व्र सोऽये ममतु पूनः
अक्षयः पुण्डरीकाक्षो मतिमानव्ययः पुमार्‌ । शेषशायी सद्‌ विष्णुः सदहस्रशीपा महान्पभः३९

सर्मध्रतमयः साक्षाद्षिश्वरूपो जनार्दनः । कैटभारिरयं विष्णुधाता देवो जगत्पतिः ॥ ४
तस्याहं नाम गोत्रं च न वे पुरुषषमभ । वेदवादं ह्यहं तात नाहं ज्ञाता कदाचन ॥ ४१

अतस्त्वं गच्छ देव्यै यत्रास्ति क्रिल विश्वराट्‌ । स च तख मुनिश्रेष्ठ सवं ते कथयिष्यति ॥४२
स एव परुषः श्रीमन्केटासाधिपतिः सदा । सर््षां चेव भक्तानामयं देवः सुराधिपः ॥ ५३
पश्चवरक्मो द्यमाकान्तः स्दुःखनिवर्णः । विश्वेश्वरो विश्वनाथः सव॑दा भक्तवत्सलः ॥

तत्र गच्छ सुरश्रेष्ठ स्वं ते कथयिष्यति ॥ ४४
मत उवाच--
पितुवैचनमाकण्ये तत्र गन्तु पचक्रमे । विह्ञातुं नाममाहात्म्यं केटासभवनं प्रति ॥ ४९
यत्र विषेश देवो नित्यं तिष्ठति भूतिदः । मैतोऽसौ नारदस्तत्र देवं तं सरपूजितम्‌ ॥ ४६
कैखासरिखरासीनं देवदेवं जगहुरुपर्‌ । पञ्चवक्तं दशभुजं त्रिनेत्रं शखपाणिनम्‌ ॥ ४७
कपालिनं सखट्‌ गङ्ग तीक्ष्णन्रलासिषारिणम्‌ । पिनाकधारिणं भीष ब्रदं हृषवाहनम्‌ ।॥ ४८
भस्माङ्गं ग्यालशरोमाठ्यं शशाङ्ङृतशेखरम्‌ । नीलजीमूतसंकादां सूयकोटिसमग्रभम्‌ ॥ ५“
क्रीडन्तं तत्र देशं [शगणेश्च परिवारितम्‌ । तं ददश सुरश्रेष्ठं नारद ऋषिसत्तमः ॥ = ५*

नमथक्रे तदा तत्र] साणङ्गं दण्डवत्पुनः । तं दृष्टा तु महादेवो विस्मयोत्फुल खोचनः ।॥ ५!
वैष्णवानां परः शरेष्ठः माह वाडयसत्तमम्‌ । कस्माच च समायातो वद देवपिसत्तम ॥ ५२
नारद उवाच--
एकस्मिन्नेव काले ठु गतोऽहं ब्रह्मणोऽन्तकम्‌ । शरुतं नन मया विष्णोरमाहारम्यं पापनाशनम्‌ ५ १
ब्रह्मणा कथितं तत्र मग्र देवसत्तम । नाञ्नोऽस्य यावती शक्तिः सा श्रुता ब्रह्मणो एुलाद्‌ ^*
तत्र पृष्टं मया पू वरिप्णोनामसहस्रकम्‌ । तदाऽहं ब्रह्मणा चोक्तो नाहं जानापि नारद ॥ ५4
जानात्ययं मदारृसतत्सर्वे कथयिप्यति । महार तु संभाप्य द्यागतस्तव संनिधौ ॥ ५९
अस्मिन्युगे धेरेऽस्पायुषश्चैव मानवाः । विधु रता निलयं नामनिष्ा न वै पूनः ॥ ५,
पाखण्डिनस्तया विपरा धर्मेषु विरताः सदा । संध्याहीना व्रतथष्टा ष्टा मलिनरूपिणः ॥ ५८
यथा तिास्तथा क्षत्रा वेश्याेव पुनः पुनः । एवं शृद्रास्तथाऽन्ये च न वै भागवता न

----~--~-------~ --

‡ धनुधिद्ान्तगैतः पाठः फ. पृस्तकस्थः ।
1 1 ध 1 ५ . ___-------
१ क. महुखल्ा । > क. , ञ्‌. ददश्च ।

स. चे. ज. क्ष. ज. परात्परः। ३ क. से.च, ज.

४ + नननजन्न्क् नि

७२ द्विपक्ततितमाञध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । १३९५

टरा द्विजातिबाद्याश्च कलो वि्वेश्वर ममो । धमाधर्मो न जानन्ति हितं वाऽदितमेव बा ॥ ६०
एवं ज्ञात्वा ह्यद स्वामिन्नागतः संनिधौ तव । पुनश्च नामपाहात्म्यं श्तं वै बरह्मणो खात्‌ ६१
त्वं देवः स्वैदेवानां खं नाथो मम सर्वदा । चिपुरारिथ विश्वात्मा धाता त्वं च पनः पुनः ६२
कथयस्व परसादेन विष्णोनौमसहस्रकम्‌ । सो भाग्यजननं पुंसां परं भक्तिकरं सदा ॥ ६३
बराह्मणानां ब्रह्मद च क्षत्राणां च जयप्रदम्‌ । वैश्यानां धनदं निदं शराणां सुखदायकम्‌ ॥६४
तदहं श्रोतुमिच्छामि सत्सकाश्चान्महे्षर । तं समर्थोऽसि भक्तानां सवेदा केषं प्रति ॥ ६५
कथयस्व प्रसादेन यल्तेप्यं तच सुव्रत । इदं पवित्रं परमं सवेतीथमयं सदा ॥

अतो वे श्रोतुमिच्छामि वद विश्वेश्वर प्रभो ॥ ६६
सूत उवाच-

्रुलवा नारदवाक्यानिं बिसयोत्फ्ललोचनः । रोमाञितस्ततो जातो विष्णोनोमानुसंस्मरन्‌ ६७.
ईश्वर उवाच--

एतदरोप्यं परं ब्रह्मन्विष्णोर्नामसहस्रकम्‌ । एतच्छूत्वा नरो वत्स न रभेदुगेतिं कचित्‌ ॥

कदाचिच गते काठे पावती मामुवाच ह ॥ ६८
पावेत्युवाच--

कैलासाधिपते मह्यं कथयस्व यथा तथा । त्वं फं जपसि देवेश्च परेश्वयसमन्वितः ॥ ६१

सदा त्वं भस्मलिप्तः [*कृत्तिवासाः सदा कथम्‌ । जटाधरः कथं जानो वद्‌ विश्वेश्वर प्रभो

त्वं देवः सदेवानां त्वं गुरुः सर्वकर्मणाम्‌ । त्वं पतिमेम विनवे] विश्वनाथ जगत्पभो ॥ ७!
महादेव उवाच-- |

इति पृष मम ब्रह्मन्पार्वत्या च पुनः पुनः । तदा सर्वं मयाऽऽख्यातं तस्याग्रे विशेषतः ॥ ७२

शृणु नारद वक््यामि यदुक्तं पावैतीं परति । येन भसन्नो भगवान्पुक्तिदाता न संशयः ॥ ७१

ममायं तु पिता साक्षाद्वन्धुश्ैव तु सर्वदा । [*तस्याहं सवेदा भक्तो मयं मम पतिः सदा ॥|

तदहं संप्रवक्ष्यामि कृणुष्व गदतो मम ॥ ७
सूत उवाच --

एवमुक्त्वा नारदाय कथयामास परै द्विजाः । उमायै यत्पुरा परोक्तं विष्णोनांमसहस्रकम्‌ ॥ ७५

महेशाचैव तत्प्रा्र कैलासे नारदेन वे । कदाचिदैवयोगेन कैखासात्स समागतः ॥ ७६

नमिषारण्यसंज्ञे तु तीर्थे वे परमाद्धते । तत्र ते ऋषयः सर्वे दृष्ट्रा तगृपिसत्तमम्‌ ॥ ७७

पूजां चकधिशेषेण नारदाय महात्मने । आगतं नारद्‌ं ज्ञात्वा विस्मयोत्फुलोचनाः ॥ ७८
पृष्ट भरचकुस्ते वैष्णवे द्विजसत्तमे । पाद्यमध्यं ततः कृत्वा इत्वा चाऽऽरा्तिकं ततः ॥ ७९
निवेय फलमखानि दण्डवत्पतिता भवि । उचुश्च कृतद्रत्याः स्मो वंशे चस्मिन्महामुने ॥ ८०

भवतो ददनं जातं पविनं पापनाङ्ञनम्‌ । त्वत्पस्रादाच देवर्षे पुराणानि श्रुतानि च ॥ <
ब्रह्मन्केन पकारेण सर्मेपापक्षयो भवेत्‌ । विना दानेन तपसा विना तीर्थविना मखः ॥ ८
विना योगेभरिना ध्यानेधिना चेन्दरियनिग्ररैः । विना शाख्समृदैश्च कथं मुक्तिरवाप्यतं ॥ ८३
„ नारद उवाच--

कलास वरासीनं देवदेवं जगुर्‌ । भणिपत्य महादेवं पयृच्छदमा भिम्‌ ॥ ८

* धनुधिहन्तणतः पाऽः क. च ज. फ. पुर्त्कस्यः | + द्दम्प क. ख. च. ज. ज्ञ. न. फ. पृस्तकस्यम्‌ ।

१३९६ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

पावत्युवाच-
भगवंस्त्वं परो देवः सवेज्ञः सवेपूनजितः । त्वधटिङ्कपवितं देतर्रह्यसर्यादिकेरपि ॥ ८५
खमतञऽममता साद्ध त्वामभ्यच्यं वरप्रद । त्वं जन्ममृत्यरदहितः स्वयंभूः सवेशक्तिमान्‌ ॥ ८६
सदा ध्यायसि क्रि स्वामिन्दिग्वासा मदनान्तकः । तपश्चरसि कस्माच जटिखो भस्पधसरः ८७
कि वा जपसि देवश्च परं कातहरं हिमे। अनुग्राह्या पिया तेऽस्मि तच कथय सवरत ॥ ८८
महादेव उवाच-
नदं कस्यापि कथितं गोपनीयमिदं मम । कितु वक्ष्यामिते भद्रे त्वं भक्ता समियाऽसि मे ॥८९
पुरा सत्ययुग दवि विञद्धमतयाऽखिलाः । जंपन्ति विष्णुमेवेकं ज्ञात्वा सर्वेश्वरेश्वरम्‌ ॥ ९०
पयाान्त परमाम द्वमाटकरापाप्मक्र परियं! यांन पाप्ाः सराः सर्वे ऋषयः ऊशसंयताः॥ ९१

तेता गि प्रपद्यन्त य नामकृरतानश्याः । मन्यखादपि संश्चत्य देवा विष्णवबदहिमखाः | ९२
वेद्‌; पुराणः सिद्धान्तामन्नवि चान्तचेतसः । निश्चयं नाभिगच्छन्ति कि तच्छं करि परं पदम्‌ ॥
तुखापुरूपदानाय्रश्वमेधादिभिमखः । वाराणसीपयागादितीथस्नानादिभिः भिये ॥ ९४
गयाभ्राद्धादिमिः पिच्य्वेदपाठादिभिजपः। तपोभिर्ग्रनियभयेयमतदयादिभिः॥ ९९
गुरुय्श्रषणः सत्यधरमव्रणाश्रमान्वितंः । ज्ञानध्यानारिभिः सम्यकरितेजन्पकाटिभिः॥ ९६
न यान्ति तत्पर श्रेया विष्णु सवन्वरश्वरम्‌ । सवेमवः समाभित्य पुराणपुरुषोत्तमम्‌ ॥ ९७
अनन्यगनयां मत्या भागिनाऽपि परतपे । ज्ञानवराग्यरहिना बह्यचया।दिषरजिताः ॥ ९८

सवेधम।ज्डिता विप्णानाममात्रक्रजस्पिनः । सुखेन यां गति यान्तिनतां सर्वेऽपि धामिकाः ॥
स्पतेव्यः सनं विप्णुविस्मतन्यो न जातुचित। सर्वे विधिनिषेधाः स्यरेतस्यव हि किंकराः १००
फितुव्रह्मद्या दवा ऋषयश्च निरहसः। निभेयं विष्णनाज्ना वे यथेष्ठं पदमागताः | ०१
अर्ञ्ध्वा चाऽऽत्मनः पूर्नां सम्यगाराधितो हारिः। मयाऽस्मादपि च ्रेष्ठा वाच्छिताऽहंकृतात्मना
ततः साक्नानगन्नाथः प्रसनो भक्तवत्सलः । अंशांशेना ऽ ऽत्मनवतान्पजयामास केरा; ॥ १०३
देवान्पितन्दि नान्दव्यकव्याः करुणामयः । ततः प्रभृति प्रज्यन्ते त्रैखाक्ये सचराचरे ।॥ १०४
ब्रह्मादयः सुराः सव प्रसादराच्छाङ्गघन्वनः। सां चोवाच यथा मत्तः पञ्यः श्रेष्ठा भविष्यसि ॥
त्वाफाराध्य तथा चंभ। ग्रहप्यामि वरं सदा द्रापरादो ये भत्वा कल्या मानपादिष ५०६
स्वागमः कदस्पिनस्त्वं च जनान्मद्विमुखान्ड्ुरु । मां च गोपय येन स्यात्छष्टिरेषोत्तरोत्तरा १०७
ततस्तं प्राणपत्याहमवोच परमेशवरम्‌ । ब्रह्महत्यासदस्रस्य पापं शाम्यत्कथंचन ॥ १०८
न पुनस्तद विज्ञानं कस्पकोटिशनेरपि । तस्मान्मया कृता स्पर्धा पवित्रः स्यां कथं हरे ॥ १०९
तन्मे कथय गोविन्द परायधित्तं यदीच्छसि । ततः भरसन्नो भगवानवोचत्तच्वमात्मनः ॥ ११०
येनाहमधिकस्तम्माद भतरं नगनन्दिनि । तमेव तपसा निलयं भजामि स्तोमि चिन्तये ॥

नेनाद्विनीयमदिमा जगत्पृञ्योऽस्मि पार्वति ॥ १११
पावत्युवाच--

तन्मे कथय दवेश्च यथाऽदमपि शंकर । सर्वे्री निरपमा तव स्यां सदशी पभो ॥ ११२
महादव उवाच-

सा साउ त्ववा दृ वप्णाभगवतः प्रिय।नाज्नां सहस्रं वक््यामि सख्यं ्रटाक्ययुक्तिदम्‌ ११२३

= =^ =-= ~~

१ शा. उ. उ. 4. ज. व्रः २क. नस्त. च. ज. श. ज. यजन्ति। ३ च. मन्या: सतां मतमान्वरम्‌ । शा ।

~ + „ भतः
म
१ ५

9

ण ल

७२ द्विपप्ततितमाऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३९७

अस्य श्रीविप्णोनोमसदसरस्तोत्रस्य श्रीमहादेव ऋषिः। अनुषटप्डन्दः । परमात्मा देवता बीजम्‌।

श्रीं शक्तिः। ढी कटकम्‌ । चतुव्मधर्माथकाममोक्षार्ये जपे विनियोगः ॥ ११४
ॐ वासुदेवाय विद्महे । महाहंसाय धीमहि । तन्नो विष्णुः पचोदयात्‌ ॥ ११५.

~ 9 $ = क क ® [ड्‌ [९
अङ्गन्यासकरन्यासविपिपूवं यदा पठेत्‌ । तत्फलं कोटिगुणितं भवत्येव न संशयः ॥ ११६

¢ & {~ , क

भ्रीवासुदेवः परं ब्रह्मति हदयम्‌ परूलमकृतिरिति शिरः।महावराह इति शिखा । सूथवंशध्वज
[९ ~. (9, ् ज [न ति
इति कवचम्‌ । ब्रह्मादि काम्यला कित्यजगद्‌ाश्वयेशेशव इति नेत्रम्‌ । पाथौथखण्डिताशेष इत्यम्‌ ।

नमो नारायणायेति न्यासं सवेत्र कारयेत्‌ ॥ ११७
ॐ नमो नारायणाय परूषाय महात्मने । विष्चद्धशद्धसचाय महाहसाय धीमहि ॥
तन्नो देवः प्रचोदयात्‌ ॥ ११८
कीं कृष्णाय विप्णवे(हे)। ही रामाय धीमहि । तन्नो देवः प्रचोदयात्‌ ॥ ११९
दं तरसिहाय विद्महे भ्रीकण्ठडाय धीमहि । तनो विष्णुः प्रचादयात्‌ ॥ १२०
ॐ वासृदे बाय विद्महे । दे वीसुताय धीमहि । तन्नः कृष्णः भचोद यात्‌ ॥ १२१
ञ्हांहींहंटहों हः डी कृष्णाय गोविन्दाय मोपीजनवहभायं नमः स्वाहा ॥ श्रय
इति मत्रं समुचा्यं यजेद्रा विष्णुमग्ययम्‌ । श्रीनिवासं जगन्नाथं ततः स्तोत्रं पटेत्सुधीः ॥

ॐ वासुदेवः परं ब्रह्म परमात्मा परात्परः ॥ १२२
परं धाम परं ज्योतिः पर त्वं पर पदम्‌ । परः शिवः परो ध्येयः परं न्नानं परा गतिः १२४
परमार्थः परश्रष्ठः परानन्दः परोदयः । परोऽग्यक्तात्परं व्योम परमद्धिः परेश्वरः॥ १२५

निरामयो निध्रिकारो निधिकरस्पो निराश्रयः । निरञ्जनो निरालम्बो निर्टपो निरग्रग्रहः॥ १२६
निगो निष्करोऽनन्तोऽभयोऽचिन्त्योऽचलोऽशितः। अतीन्दियोऽभितोऽपारो नित्याऽनीदयऽ-
व्ययोऽक्षयः ॥ १२७
सर्वज्ञः सगः सर्पैः स्रः सर्थभावनः । सर्वशास्ता सर्वसाक्षी पूज्यः सवैस्य सवेद ॥ १२८
सर्रक्तिः स्वसारः सवीत्मा स्रतोपुखः । सर्ववासः स्ैरूपः सादिः सवेदुःखहा ॥ १२९
स्वाः सर्पृतोभद्रः सर्यकारणक्रारणम्‌ । सर्वातिज्ञाथितः सवाध्यक्षः सर्थ॑श्वरेश्वरः ॥ = १३०
षादुशको महाक्रिप्णर्महागुह्यो महाविभुः । नित्योदितो नित्ययुक्तो नित्यानन्दः सनातनः १३१
मायापतिर्योगपतिः केवल्यपतिरात्ममूः । जन्ममूत्युरातीतः कालातीतो मवरातिगः ॥ १३२
पणेः सत्यः शृद्धवुद्धस्वरूपो नित्यचिन्मयः । योगभियो योगगम्यो भववन्धकमोचकः ॥ १३२
पुराणपुरुषः पत्यक्वैतन्यः पुरुषोत्तमः । बेदान्ततरे्यो दुङञेयस्तापत्रयतिवाजितः ॥ १३४
बह्मविद्याभयोऽस्जवः [कस्वभकाशः स्वयंभभुः। सर्वोपाय उदासीनः पणवः १०० सवतः समः॥
स्नवद्यो दुष्भराप्यस्तुरीयस्तमसः परः ] । कूटस्थः सर्मसंरिलष्टा बाख्नोगो चरातिगः ।।* ३६९

संकपेणः सर्ृहरः काटः सर्भेभयंकरः । अनुष्यशचित्रगतिमेहारदरो दुरासदः ॥ १३७
भकृतिरानन्दः भसन विमोहनः । महामायो मिशववीनं परगक्तिः सुखकमः ॥ १२८
सर्वकाम्योऽनन्तरीलः सर्मभ्रतवदौकरः । अनिरुद्धः सवेजीवो हृषीकेशो मनःपतिः ॥ १३९

* धनुिहान्तर्गतः पाठः क. ख. च. ज. क्ष. ज. 2. फ. पुस्तकस्य: ।

~~~ =-- ----- -“ ॥ि ~ ~ ---~ -=~ ~~~ ~~~ =

१न्घ.न.श्यस्वाः। >ख. ज. फ. नघः स्व ।

१३९.८ महामनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

निरूपाधिमियो हंसो ऽक्षरः सवनियोजकः । ब्रह्मप्राणेन्वरः सवभूतमृदेहनायकः ॥ १४०
षेचज्ञः परकृतिस्वामी परुषा विग्वसूत्रधक्‌ । अन्तयामी जिधामाऽन्तःसाक्षा निगुण इभ्वरः २४१
योगिगम्यः पद्रनाभः शेषशायी भियः पतिः । श्रीरिबोषास्यपादाल्नो नित्यश्रीः श्रीनिकेतनः
निलयवक्षस्थटस्थश्रीः श्रीनिधिः श्रीधरो दरिः । बरयश्रीनिधटश्रीदा विष्णुः क्षीरान्धिमान्दरः
कौस्तभोद्धासितीरस्को माधवो जगदातिहा । श्रीवत्सवक्षा निःसीमकरयाणगुणभाजनम्‌ ॥ २४४
पीताम्बरो जगनाथो जगन्नाता जगतिपता । जगद्धन्धुनेगत्छषएरा जगद्धाता जगानेषधिः ॥ १४९

जगदेकस्फरद्री्यो नाहंवादी जगन्मयः । सर्वाधर्यमयः सवसिद्धाथः सवेरञ्ञितः ॥ १४६
सर्वामोषोययमो ब्रह्मरुदरादुत्छृषएटचेतनः । कंमो; पितापद ब्रह्मपिता राक्राद्यधीन्वरः॥ १४७
स्रदेवपियः सषैदेवमर्िरनुत्तमः । सवदेवेकरारणं स्बदेवैकदेवता ॥ १४८
यज्गभुग्यज्गफलदो यज्ञेशो यज्ञभावनः । यन्ञत्राता यज्ञपुमान्वनमारी द्िजभियः ॥ १४९
द्विजैकमानदो २०० विप्रकुलदेबोऽसुरान्तकः । सेदुषटान्तङरृत्सवेसननानन्यपारकः ॥ १५०
सप्तलोकैकजठरः सप्चखोकेकमण्डनः । खृष्टिसिथलयन्तकृचक्री शाङ्गधन्वा गदाधरः ॥ १५१
शद्भृननन्दकी पद्मपाणिर्मरुडवाहनः । अनिर्देश्यवपुः स्पूञ्यस्रेखोक्यपावनः ॥ १५२
अनन्तकीतिर्मिः सीमपौ रषः सवैमङ्गलः । सरय॑कोटिभतीकाशो यमकोटिदुरासदः ॥ १५३
कंदषकोटिावण्यो दुगोकोव्यरिमदेनः । समुद्रकोटिगम्भीरस्तीथकोटिसमाहर्यः \ १५४
अह्यकोटिजगत्खष्टा वायुकोरिमहावलः । कोरीन्दुजगदानन्दी शेयुकोटिमहेग्वरः ॥ १५५

क, ® क क, क

कुवेरकाोटि छक्ष्पीवाञ्शक्रकोरि विखासवान्‌। हिमवत्काटिनिष्कम्पः काटिब्रह्माण्ड विग्रहः ॥ १५६
कोव्यश्वमेधपापघ्रो यज्ञकोरिसमाचनः । सुधाकोरिस्वास्थ्यहेतुः कामधुकाटिकामदः॥ १५७
ब्रह्मविद्या कोटिरूपः शिपिविष्टः शुचिश्रवाः । विन्वं मरस्तीथेपादः पुण्यश्चवणकीतेनः ॥ १५८
आदिदेवो जगजंत्रो मुकरन्दः कारनेमिहा । वेकुण्ठाऽनन्तमाहात्म्यो महायगिश्वरोत्सवः॥ १५९
नित्यवप्नो टसद्धाबो निःशङ्खो नरकान्तकः । दीनानाथ कश्चरणं विन्वेकन्यसनापहः | १६०
जगत्टरृपाक्षमो नित्यं कृपालुः सजजनाश्रयः । योगेश्वरः सदादीर्णा हृद्धिक्षयविर्वाजतः ।॥ १६१

अधोक्षजो विश्वरेताः पजापतिरहताधिपः । शक्रब्रह्माधितपदः शंभुब्रह्मोध्वंधामगः ॥ १६२
स॒र्यसोमिक्नणो विश्वभोक्ता स्वस्य पारगः । जगत्सेतुरधं्मसेतुधरो विश्वधुरंधरः ॥ १६३
निममोऽखिललोकेशो निःसङ्गोऽद्धतभोगवार्‌ । वर्यमायो वश्यविग्ो विष्वक्सेनः सुरात्तमः॥
सव भ्रेयःपतिर्दव्योऽनध्यंमूषणभूषितः । सर्वलक्षणटक्षण्यः सवदैत्येनद्रदपंदा ॥ १६५
समस्तदे वसवेस्तं सवदेवतनायकः । समस्तदेवकवचं सवेदेवरिरोमणिः ॥ १६६
समस्तदेवतादुगेः पपनाशनिपञ्चरः । समस्तभयहूजामा भगवान्विष्टरश्रवाः ॥ १६७

विभुः सवैहितोदकों हतारिः स्वगेतिमदः ३०० । सवैदेवतजीवेशो ब्राह्मणादैनियोनकः १६८
ब्रह्मश युपराधांयुत्रह्मज्येषः शिष्चुस्वराद्‌। विरादभक्तपराधीनः स्तुत्यः स्तोजाथंसाधकः।॥ १६९
पराथकतां कृत्यङ्ः सखाथकृत्यसदोज्ज्नितः । सदानन्दः सदाभद्रः सदाशान्तः सदाकषिवः १७०
सदाभियः सदातुष्टः सदापृष्ठः सदाचितः । सदापूतः पावनाग्यो वेदगुश्यो इषाकपिः ॥ १७१
सदहस्रनामा त्रियुगश्चतुमति्तुभुजः । भ्रतभव्यभवनाथा महापुरुषपृवेनः ॥ १७२

~~~ -- ~~~ न --न न

= ग~~ न मः धिः

१. व. "यः । मयोः । २ स्च. को देवारिस्वः ।

|,

७२ द्विसप्ततितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १३९९

नारायणो मञ्चकेशः सवेयोगविनिःखतः । बेदसारो यङ्गसारः सामसारस्तपोनिधिः ॥ १७३
सौध्यश्रेष्ठः पुराणपिनिष्ठा शान्तिः परायणम्‌ । शिवखिशरठविध्वंसी श्रीकण्ठेकवरभदः ॥ १७४

नरः कृष्णो हरिधमनन्दनो धमेजीवनः । आदिकती सर्वसत्यः सर््रस्ीरतनदर्पहा ॥ १७५
त्रिकालजितकंदपे उर्व्॑ीखख्वनीश्वरः । आदयः कविर्हयग्रीवः सर्ववागीश्वरेश्वरः ॥ १.७६
सर्बदेवमयो ब्रह्मगुर्वागीश्वरी पतिः । अनन्तविद्याभरभवो पलाविच्ाविनाश्चकः ॥ १७७
सा्रह्यदोा नमजाड्यनाशको मधुसदनः । अनेकमत्रकोटीशः शब्दव्रह्मैकपारगः ॥ १७८
आदिविद्रान्वेदकत वेदात्मा श्रुतिसागरः । ब्रह्माथवेदाहरणः सवेविज्ञानजन्मभूः ॥ १७९

वि्याराजो ज्ञानमूरतिज्ञानसिन्धुरखण्डधीः । मत्स्यदेवो महाभूङ्गो जगद्धीजवदित्रधरक्‌ ॥ १८०
लीराव्याप्ाखिलाम्भोधिक्र्वेदादिपषरव्तकः । आदिकर्मोऽखिलाधारस्तृणीकृतजगद्धरः ॥ १८१
अमरीकृतदेबोघः पीयूषोत्पात्तिकारणम्‌ । आत्माधारो धराधारो यत्नाङ्गो धरणीधरः ॥ १८२
दिरण्याक्षहरः पृथ्वीपतिः श्राद्धादिकल्पकः । समस्तपितभी तिघ्रः समस्तपितृजीवनम्‌ ॥ १८३
हव्यकव्येकभुग्ध ° ० व्यकव्येकफर्दायकः । रोमान्तछीनजक्पिः क्षोभितास्ेषसागरः ॥ १८४

ग्रहावरादो यन्ञघ्रध्वंसको याज्ञिकाश्रयः 1 श्रीनरसिहो दिव्यासहः सवोनिष्टाथे ;खहा ॥ १८५

एकवीरोऽद्वतवखो यत्रमत्रेकभज्ञनः । ब्रह्मादिदुःसहज्योतियुंगान्तागरन्यतिमीषणः ॥ १८६
कोटिवज्ाधिकनखो जगद्ृष्पक्ष्ययरतिधूर्‌ । मातचक्रप्रमथनो पहामातरगणेश्वरः ॥ १८७
अचिन्त्यामोधर्वीयांस्यः समस्तासरधस्मरः । दिरण्यकरिपुच्छेदी कालः संकषेणी पतिः ॥१८८
कृतान्तवाहनः सद्यः समस्तभयनाशषनः । स्ैविघ्रान्तकः सर्वसिद्धिदः सवेपुरकः ॥ १८९
समस्तपातकभ्वंसी सिद्धिमत्राधिकाहयः । भेरवेशो हरातिघ्रः कालकोरिदुरासदः ॥ १९.०
दैत्यग्भसराचिनामा स्फुटद्रह्याण्डगजितः । स्मृतमात्ाखिलत्राताऽद्धतरूपो महाहरिः ॥ १९१
ब्रह्मचयेशिरःपिण्डी दिक्पाखोऽधोङ्गभूषणः । द्रादश्चाकरिरोदामा रद्रशीरषकनृपुरः ॥ १९२
योगिनीग्रस्तगिरिजात्राता भेरवतजकः । वीरचक्रे ्वरोऽत्युग्रो यमारिः काटसंवरः ॥ १९३
कोधेश्वरो रुद्रचण्डीपरिवारादिदृष्टभर्‌ । सर्वाक्षोभ्यो मृत्युमृत्युः कालमूत्युनिवतेकः ॥ १९४
असाध्यसवेरोगघ्रः [#सवेदुग्रहसोम्यकरृत्‌ । गणेशकोटिदप्रो दुःसहाशेषगात्रहा ॥ १५
देवदानवदुदैर्थो जगद्धयद मी षकः । समस्तद्म॑तिज्राता जगद्धक्षकमक्षकः ॥ १९६
उग्रेशोऽम्बरमाजीरः कालमषकमक्षकः । अनन्तायुधदोर्दण्दी यसिहो वीरमद्रनित्‌ ॥ १९७
योगिनीचक्रगद्येशः शक्रारिपह्यमां सथक्‌ । रुदो नारायणो मेषरूपशकरवाहनः ॥ १९८
मेषरूपरिवत्राता दृणशक्तिसहस्रभक । तलसीवदमो वीरो वामाचाराखिर्ष्टदः ॥ १९९.
महाशिवः रिवारूढो भेरवेककपाटधृक्‌ । क्चिद्धिचक्रे श्वरः शक्रदिग्यमाहनरूपद्‌ : ॥ २००

गमोरीसौभाग्यदो मायानिधिमीयाभयापहः । ब्रह्मतेजोमयो ब्रह्मश्रीमयञ् त्रयीमयः ॥ २०१
सुब्रह्मण्या विध्वंसी वामनोऽदितिदुःखहा । उपन्द्री यृपतिर्विष्णः | कडरयपान्वयमण्डनः।। २०२
बलिस्वाराञ्यदः सषरेवविप्रान्दोऽच्यतः५०० । उरक्रमस्तीथपाद खिपदस्थस्िविक्रमः ॥ २०३
व्योमपादः स्वपादाम्भःपविनितजगन्रयः । ब्रह्यसाद्यभिवन्दाङपधिदुं तधम ऽदहिधावनः ।। २०४

‰# धनाधिदान्तमनः पाठः क. ख. च. ज. ज्ञ. ज. फ. पुस्तकस्य

५ द्ध. साघन्न ।

१४०० प्टापनिश्रीव्यासप्रणीत- [ £ उत्तरखण्ड-

अचिन्त्यांद्धतविस्तारो विश्वदक्षो महावटः । राहुमूधापराङ्च्छिद्धुगुपत्नीरिरोहरः ॥ २०५
पापात्रस्तः सदापुण्यो देत्याशानित्यखण्डकः । पूरिताखिख्देवागो विश्वाथकावतारकृत्‌ २०६
स्भमायानित्यगुप्तात्मा भक्तचिन्तामणिः सदा । वरदः कातेवीयादिराजराञ्यप्रदाऽनघः २०७
विश्व श्ाघ्योऽमिताचारो दत्तात्रेयो यनीश्वरः । पराशक्तिसदाश्छिष्टो योगानन्दसदान्मदः २०८

समस्तेनद्रारितेजोहत्परमामृतपद्मपः । अनसूयागभरतनं भोगमोक्षसुखमदः ॥ २०९
जमदग्रिकछाद्रित्यो रेणक्राद्धतश्चक्तिधर्‌ । मातहत्यादिनिर्टेपः स्कन्द्जिद्रिभराज्यदः | २१०
सवेक्षत्रान्तङ्रद्रीरद पदा कातेवीयंजित्‌ । सपद्रीपवतीदाता शिवाचकयशःपद : ॥ २११
भीमः परडरामश्च रिवाचायेकविश्वभरः । शिवाखिलज्ञानकोशो मष्माचा्यांऽभ्रिदेवतः ॥ २१२
द्रोणाचायगुरुतिग्वजेत्रधन्वा कृतान्तजित्‌ । अद्ितीयतयोमूतित्रेद्यचयकरदक्षिणः ॥ २१३
मनुश्रेष्ठः सतां सेतुमदीयान्षभो तिरार्‌ । आदिराजः क्षितिपिता सवेरत्नेकदोदकृत्‌ ।॥ ८१४
पृथुजन्माेकदक्षो गीःश्रीकीतिस्वयवतः । जगद्वत्तिप्रद श्वक्रवतिष्ेष्ठो ऽद्रयास्रधरक्‌ ॥ २१५
सनकादिमनिप्राप्यभगवद्धक्तिवधनः । वण(श्रमादिधमाणां कता वक्ता प्रवतेकः ॥ २१६
सयेवंरध्वजो रामो राघवः सदुणाणवः । काकुत्स्थो वीरराजार्यो राजधमधुरधरः ॥ २१७
नित्यस्वस्थाश्रयः सवेभद्रयरादी शभेकदक्‌ । नररत्नं रत्नगर्भो धपाध्यक्षो महानिधिः ॥ >१८
सेभ्रष्ठाश्रयः सवेशस्ासग्रामवीयेवान्‌ । जगदीशो दाशरथिः सवेरत्नाश्रयो दपः ॥ २१९
समस्तधमसः सवेधमद्रष्टाऽखिख तिहा । अतीन्द्र ज्ञानविज्ञानपारद्रष्ा प्षमाम्बुधिः ॥ २२०
सर्मेभङृष्टः रिषटष्टो६०० हषशोकायनाक्लः । पित्राज्नालक्तसाम्राञ्यः सपत्नोदयनिभयः २२१
गृहदिशापितेश्वयः शिवस्पध।जटाधरः । चित्रकूशप्तरत्नाद्रिजंगदीश्चो वनेचरः ॥ २२२
यथेष्टामोघसवस्रो देबेन्द्रतनयाक्षिहा । ब्रह्यनद्रातिनतेषीको मारीचघ्रो विराधदा ॥ २२३
बह्मशापहताशेषदण्डकारण्यपावनः । चतुरदशसदस्रोग्ररक्षोघरेकशेरेकधूक्‌ ॥ २२४
खरारिखिरिरोहन्ता दूषणध्नो जनार्दनः । जटायुषोऽग्निगतिदोऽगस्त्यसवैसखपा्राद्‌ ॥ २२५
खीखाधनुष्क।व्यपास्तदन्दुभ्यस्थिमदहाचखः । सप्ततारुव्यधाह्रृषटभ्वस्तपाताल्दानवः ॥ २२६
सुश्रीवराज्यदोऽदीनमनसेवाभयपदः । हनुमदुद्रमुख्येशः समस्तकपिदे हत्‌ ॥ २२७
सनागदल्यवाणकव्याकटीकृतसागरः । सम्टेच्छकोटिवाणेकुप्कनिदेग्धसागरः ॥ २२८
समुद्राद्धतप्रवक्वद्धसेतुयेशानिधिः । असाध्यसाधको खडसिमखत्साददक्षिणः ॥ २२९
वरदप्ननगच्छल्यपौरस्त्यक्ुलृन्तनः । रावणिघ्रः प्रहस्तच्छित्कुम्भकणमिदुग्रहा ॥ २३०
रावणेकरिरमछेत्ता निःशङधन्द्रकराज्यदः । स्वगौस्वगत्वविच्छेदी देवेन्द्रारातिनिदैरः ॥ २३१
रक्षोदेवत्त्रहृदधमाधमेत्वद्चः पुरुषतः । नतिमात्रदशास्यारिदं ततराञ्यविभीषणः ॥ २३२
स॒धादिमूनाशेपस्तरसेन्यो जी वनेकडत्‌ । देवव्राह्यणनामैकधाता सवीमराचितः ॥ २३३
ब्रह्यमृयन्द्ररद्रा दिवन्ध्यायितशतापियः । अयोध्याखिलराजाग्रयः सवेभूतमनोहरः ॥ २३४

स्वाम्यतुर्यकृपादण्डो दीनोत्कृषटैकसत्ियः । श्वपक्ष्यादिन्यायदशी दीनाथोपधिकसाधकः २३५
वधव्याजानुचितकृत्तारकोऽखिटतुल्य्त्‌ । पावेलय(पावित्रया)धिक्यमुक्तात्मा परियालयक्तः स्रा
रिजिन्‌ ॥ २३६

१ न्ध. ज. स्वरयानिनि । > ज्ञ. रिवोऽलि । ३ प. रो भस्माचा ४क.ख.च ज. प्न. ज, जगद्रदयो । ५ फ
त्वः । ६ क्ष. इामटोत्कर्यणदाक्षि । ज. ` दूामृटोन्कषसदक्षि ।

१
म
शिः
क

७२ द्विसक्ततितमोऽध्यायः | पद्मपराणम्‌ । १८०१

साक्षात्कुशटवच्छदबद्रावितो ह्यपराजितः । कोशलेन्द्र वीरबाहुः सत्याथत्यक्तसोदरः ॥ २३७
कषरसंधाननिधरूतधरणीमण्डखो जयः । ब्रह्मादिकामसांनिध्यसनाथीक्र तदै वतः ॥ २३८
ब्रह्मरोकाप्तचाण्डाखाद्यरेषपाणिसाथेकः । स्वर्नातगर्दभश्वा। देधिरायोध्यावनकक्रत्‌ ॥ २३९
रामो द्वितीयःमित्रिलक्ष्मणः प्रहतन्द्रजित्‌ । विष्णुभक्तः सरामाङूधिपादुकाराज्यानिरतिः २४०
भरतो ऽसद्यगन्धर्वेकोरिघ्रं खवणान्तकः । शचुघ्रो वद्राडायुेदगरभाषधीपतिः ॥ २४१
नित्यागृतकररां धन्वन्तरियङ्ञो जगद्धरः । मुयारेघ्ः स॒राजीवरो दक्षिणेशो द्विजमियः ॥ २४२
चछित्रमृधापदे सा (न्युक्ता)कः रेषाङ्गस्थापितामरः । विश्वाथारेषक (कृ द्रास्र(हु)रिरम्डठेदा(त्ाऽ)
॥ २४३
वाजपेयादिनामाऽशिवदपपेषएगयणः७०० । श्वेतद्रीपपतिः सांख्यपणेता सषेसिद्धिराट्‌ ॥ २४४
विश्वप्रकारितज्ञानयागमोहतमिखहा । [+रर द्र -याःमजः सिद्धः किटः कदेमात्मजः ॥] २४५
)गस्वामी ध्यानभङ्गसगरात्मजभस्मकरेत्‌ । धर्मा एषेन्द्रः सुरभीपतिः शृद्धात्मभावितः ॥ २४६
शंयुसिपुरदारैकस्येर्यविश्वरथोद्रहः । भक्तश मुजितो देत्यामृतवापीसमस्तपः ॥ २४७
महापल्यविन्वेकद्विती निल) योऽखिटनागरार्‌ । शेषदेदः सहस्राक्षः सहसरास्यरिराभजः॥ २४८
फणामणिकणाकारय जिताच्छाम्बुदक्षितिः । काटाभिरद्रननकां युशलाख्ो हटायुधः ॥ २४९

नीराम्बरो वारूणी शो मनोवाक्षायदोषहा । असंतोषदृष्टिमात्रपातितेकदशाननः ॥ २५०
विलसंयमनो घोरो रौहिणेयः प्रलम्बहा । युटिकघ्नो द्विविदहा काछिन्दीकषणो वलः ॥ २५१
रेवतीरमणः पुतभक्तिखेदाच्य॒ताग्रजः,। देवकीवसुदे वाहकरयपादितिनन्दनः ॥ ५२
वार्ष्णेयः सात्वतां भेघ्रः शोरियदकशेन्वरः । नराकृतिः परं व्रह्म सन्यसाचिवरमद्‌ः ॥ २५३
ब्रह्मादिकाम्यखाटित्यनगदाथरयशेश्षवः । पृतनाः शकटभि्यमलाञ्चंनमञ्जकः ॥ २५४
वातासुरारिः केलिघ्रो पेन ्रिगीवीश्वरः । दामोदरो गोपदेबो यशोदानन्ददायकः ॥ २५५
काटीयमदंनः सर्मगोपमोपीजनमियः। टीखागोवधनधरो गोविन्दो गाडुलोत्सवः ॥ २५६
अरिष्टमथनः कामोन्मत्तमोपीविमक्तिदः । सद्यःकुवटयापीडघाती चाणुरमदेनः ॥ २५७
क॑सारिरग्रसेनादिराज्यव्यापारितामरः । सधमीड्ितप्रलको जरासंघवखान्तकः । २५८

त्यक्तभग्रनरासंधो भीमसेनयस्चःपरदः । सांदीपनिमृतापत्यदाता काखान्तकादिजित्‌ ।॥ २५९
समस्तनारकजाता सर्बभूपदिकोटिनित्‌ । रुक्रिमिणीरमणो रुिशासनो नरकान्तकः ॥ २६०

समस्तसुन्दरीकान्तो मरारि्मरुडध्यजः । एकाकिजितरुदराकंमरुदाचसखिेश्वरः ॥ २६१
दवेन्द्रदपहा कट्पद्रमाकृतभतलः । बाणबाहुसहसखच्छिनन्याद्‌ गणकागजत्‌ ॥ २६२
ललाजत्तमहादेवाो महादेवैकपूजितः। इन्द्राथोजैननिभेङ्गजयदः पाण्डवकधरक्‌ ॥ र

काशिराजरिरम्छेत्ता रुदरशक्त्येकमर्दनः । विन्वे्वरभसादाव्यः कारिराजसृतादेनः ॥ २६४
शमुपरतिज्ञाविध्वंसीं कारीनिदग्धनायकः८००। कारी शगणकाषर्घ्रा लोकरिक्षाद्विजाचंकः २६५
शिवती व्रतपोवऽयः पुर!शिववरपद्‌ः । दकरैकमरतिष्ठाकस्वारङंकरपूनकः ॥ २६६
शिवकन्यावरतपति ; ङष्णा(ष्ण)रूपदिवोरिदा । मदालक््मविदुग। राताता वदख्टत्हा || २६७

+ इदमर्धं क. ख. च. ज. ज. पुस्तकस्यम्‌ ।

१ क्‌. ज. लोदयः! २ ज. "क्षजाकृ । ३ क्ष. -वादिदा । न. 'वादिहा ।
१७६

१४०२ महामुनिश्रीन्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

स्वधाममुचूकुन्देकनिष्काखयवनेष्टकृत्‌ । ययुनापतिरानीतपरिटीनद्विजात्मजः ॥ २६८
भीदामरङमक्तार्थभ्रम्यानीतेन्दरमैभवः । दवत्तरिशुपाडेकमुक्तिदो दरारकेश्वरः ॥ २६९
आचाण्डालादिकप्राप्यद्रारकानिधिकोरिङ्रत्‌ । अक्रोद्धवमुख्यकभक्तः स्वच्छन्द मुक्तिदः। २७०
सवाटच्ीजरकरीडामृतवापीकृतार्णवः । व्रह्माख्द्ग्धगर्भस्थपरीश्षि जगीवनेकडत्‌ ॥ २७१
परिीनदिजसुतानेताऽञ्गनमदापदः । गढयुद्राकृतिग्रस्तभीप्ा्यलिर्कोरवः ॥ २७२

यथा(पार्था)्थखण्डिताशेषदिव्यास्रपाथमोदहत्‌ । गभश्ञापच्छरषध्वस्तयाद वोवींभरापहः ।॥ २७३
(~ _ (~ खिणेषटद क ^~ (^ ¢

जराव्याधारिगतिदः स्मृतमात्राखिणेषएटदः । कामदेवो रतिपतिमन्पथः शम्बरान्तकः ॥ २७४

अनङ्गो जितगारीश्चो रतिकान्त; सदेप्सितः । पृष्पेषुविश्वविजयी स्मरः कामेश्वरीमियः ॥ २७५

उषापतिविन्वकेतुपरि्वतृप्ोऽपिषूरुपः । चतुरात्मा चतुव्यूहथतुयुंगविधायकः ॥ २७द
पतुर्वेदैकनिश्वात्मा सर्वोत्कृषटंशकोरिम्रः । आश्रमात्मा पुराणपिर्व्यासः शाखासहस्कृत्‌ २७७
महाभारतनिर्माता कवीन्द्रो बादरायणः । कृष्णदैपायनः सर्वपुरुषाथकयोधकः ॥ २७८
वेदान्तकता ब्रहमकम्यञ्चकः पुर्परंशकृत्‌ । द्धो भ्यानजिताशेषदेवदेबीजगत्मियः ॥ २७९
निरायुधो जगज्लैत्रः श्रीधनो दुष्मोहनः । दैत्यवेदवदिष्करता वेदा्श्चतिगे,पकः ।॥ २८०
श्ौद्धोदनिरष्टदिष्टः सुखदः सदसस्पतिः । यथायोग्याखिलकृपः सवेशरन्योऽखिेष्टदः ।॥ २८१
चतुष्कोटिपृथक्त्खरमन्ञापारमितेश्वरः । पाखण्डवेदमार्भशः पाखण्डश्रतिगोपकः ॥ २८२
कस्की विष्णायश्ञःपुत्रः कलिकारविलोपकः । समस्तम्टेच्छदुष््ः सवेशिष्टद्विनातिङृत्‌ ॥ २८३
सलयपरवतंका देवद्िनदीरषश्षधापहः । अश्ववारादरेर्न्तः पृथ्यीदर्गतिनाश्चनः ॥ २८४
सयःशष्मानन्तलक्ष्मीडृनषएनिःशेपधंमवित्‌ । अनन्तखर्णयागैकहेमपूणी खिखद्विजः ॥ २८५

क क

असाध्येकजगच्छास्ता विश्वबन्धो जयध्वजः । आत्मतच्चाधिपः कतेश्र्ठो विधिरुमापतिः २८६
भर्त्र: ९०० मरजेशाग्रयो मरीचिजंनकाग्रणीः । करयपो देवराडिन्द्रः पडादो दैत्यराट्शशी ॥

नक्षत्रेगो रषिस्तेजः श्रेः शुक्रः कवी चरः । महिरादभ्रगविष्णरादिवये सो बलिस्वरार्‌ ॥ २८८
वायुवदिः शुचिश्रे्ठः शेकरो रश्द्रराटगुरूः । विद्रत्तमथित्ररथो गन्धवीग्यो ऽक्रोत्तमः ।॥ २८९
वणौदिरग्यस्री गोरी शक्त्यगया श्रीश नारदः । देवधिरार्षाण्डवाग्योऽज्ुनो वादः प्रवाद्राद्‌॥
पावनः पावनेशानो वरूणो यादसांपतिः । गङ्गा तीर्थोत्तमो चूतं छटकारयं वरौपधम्‌ ॥ २९१
अन्नं सुदशनोऽखागरये वजं प्रहरणोत्मम्‌ । उचैश्रवा वाजिराज रेरावत इमेश्वरः ॥ २९२
अरुन्धल्येकपत्नीशो दयश्वत्थोऽरेषषटक्षरार्‌ । अध्यात्मविद्ा विद्यायः परणवर्छन्दसां वरः २९३
मेरुगिरिपतिमोर्गो मासाग्रयः कालसत्तमः । दिनाात्मा पूरवसिद्धः कपिलः साम ब्रेदराद्‌ २९४
तायः खगेन्द्र ऋत्वगरयो वसन्तः कल्यपादपः । दातृशरष्ठः कामधेनुरातिघ्रारयः सुहृत्तमः २९५
चिन्तामणिगुरुशरेषठो माता हिततमः पिता । सिंहो भृगे््रो नागेन्द्रो वासुकष्नृवरो दषः ॥ २९६
वर्णशो ब्राह्मणधेतः करणां १०००नमो नमः । इ्येतदरासुदेवस्य विष्णोनामसहस्रकम्‌ २९७
सवोपराधशमनं परं माक्तविवधेनम्‌ । अक्षयं बरह्मलोकादिसवेस्गेकसाधनम्‌ ॥ २९८
चिष्णुलोकेकसोपानं सवेदुःखविनारनम्‌ । समस्तसुखदं सद्यः परं निर्बाणदायकमर ॥ २९९

१. श्रामो । म. श्रदमोः। २ प्त. श्रीधगे। ३ फ, ^तिमागरः। शौ" । ५ इञ, ल, "न्त ५ फ.मैथुक्‌ !
भ" । ६ अ. न, श्रेष्ठो त्रने" । 5

७२ द्विसप्ततितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४०३

कापक्रोधादिनिःञेषमनमटविशाधनम्‌ । शान्तिदं पावनं नृणां महापातकरिनापपि ॥ ३००
सर्वेषां पाणिनामान्ु सवोभीषटफल्यदम्‌ । समस्तविघ्रश्षमनं सवोरिष्टविनाशनम्‌ ॥ २०१
घोरदुःखपरञ्मनं तीव्रदारि्यनाशनम्‌ । ऋ गत्रयापहं गुह्यं धनधान्ययशस्करम्‌ ॥ ३०२
सर्वै्वयेपरदं सवेसिद्धिदं सवेधभदम्‌ । तीथैयह्तपोदानव्रतकोरिफणपदम्‌ ॥ ३०३

जगज्नाञ्यपशमनं सवैवि्रापरवर्तकरम्‌ । राञ्यदं शरष्टराज्यानां रोगिणां स्ैरोगहृत्‌ ॥ ३०४
वन्ध्यानां स॒तदं चाऽऽ क्षीणानां जीतितप्रदम्‌ । भरतग्रहविफ्भ्वंसि ग्रहपीडाविनाश्चनम्‌ ॥ ३०५
माङ्गल्यं पुण्यमायुष्यं ्रवणात्पठनाजपात्‌। सकृदस्याखिला वेदाः साङ्गा मच्रा् कोटिशः ३०६
पुराणशासरस्मृतयः श्रता; स्युः पठितास्तथा । जप्तवाऽस्येकाक्षरं शोकं पादं वा पठति भिये ॥
निलयं सिध्यति सर्््टमचिराक्किय॒ताखिटम्‌ । नानेन सदशं सचःपरत्ययं सवैकरमसु ।॥ ३०८
इदं भद्रे त्वया गोप्यं पाल्यं स्वरार्थकसिद्धये । नावेष्णवाय दातव्यं विकट्पापहतात्मने ।॥ ३०९
भक्तिश्रद्धाविद्यीनाय विष्णसामान्यदरशिने । देयं पुत्राय शिष्याय सुह्दे हितकाम्यया ॥ ३१०

मत्पसादादतो नेदं प्रहीप्यन्त्यल्पमेधसः । कठो सद्यःफलं कल्पग्रामं नेष्यति नारदः ॥ ३११
खोकानां भाग्यहीनानां येन दुःखं विनरयति । द्विेषु वैष्णवेष्येतदायवर्ते भविष्यति ॥ ३१२
नास्ति विष्णोः पर धाम नास्ति विष्णोः पर्‌ तपः । नासि विष्णोः परो धरं नास्ति मरो

हेष्णवः ॥ ३१३
[नासि विष्णोः परं सवयं नास्ति षिष्णोः; पसे जपः । नासि विष्णोः परं ध्याने नास्ति
विष्णोः परा गतिः] ॥ | ३१४

कि तस्य बहुभिरमत्रैः शास्चैः कि बहुविस्तरः । वाजपेयसहसैवा भक्तियस्य जनादने ॥ ३१५
सथेतीथमयो विष्णः सर्पृशाखमयः ममुः । सर्वकरतुमयो विष्णुः सत्यं सत्यं वदाम्यहम्‌ ॥

आव्रह्मसारसवेस्वं स्वमेतन्मयोदितम्‌ ॥ २१६

पावेत्युवाच--

धन्याऽस्म्यनुगररीताऽस्ि कृताथीऽस्मि जगत्पते । यन्पयेदं श्रुतं स्तात्रं त्द्रहस्यं सुदुकभम्‌ ३ १७
अहो वत महत्कष्टं समस्तस॒खदे हरौ । धिद्मानेऽपि देवेश गूढाः छिश्यन्ति संसरता ॥ ३१८
यमुदिश्य सदा नाथो मरेशोऽपि दिगम्बरः। जटिलो भस्मचिकषा्गो तपस्वी वीक्ष्यते जनेः ३१९
ततोऽधिकोऽस्ति को देवो छक्ष्मीकान्तान्मधरुद्विषः। यत्तं चिन्त्यते निव्यं त्वया यगेश्वरण दि॥
ततः परं किमधिकं पद्‌ श्रीपुरूषोत्तमात्‌ । तपविज्ञाय कं म्रा यजन्ते ज्ञानमानिनः ।॥ ३२१
मुषिताऽस्मि त्वया नाथ चिरं यदयपीन्वरः। भकाशितो न मे यस्माचदाव्रा दिव्यक्शक्तयः३२२
अहो सर्वेश्वरो विष्णः सवेदेवोत्तमोत्तमः । भवदादिगुरुमहेः सामान्य इव वीक्ष्यते ॥ ३२३
महीयसां हि माहात्म्यं मजमानान्भजन्ति ते। द्विषतोऽपि था पापानेपिक्षन्ते क्षमान्विताः २२४
मयाऽपि बाल्ये स्वपितुः परजा ष्टा बुभुक्षिता । दुःखादशक्ता संपों त्रियमाराध्य व भृता २२५
तया संनिरिताभ्यश्च प्रजाभ्यो भवदादयः । विलसन्ति सरक्राद्याः ससुहुन्मित्रवान्धवाः > २६
तया विना क देवत्वं कैश्व्यं क परिग्रहः । सर्वे भवन्ति जीवन्तो यातनास्विवर संस्थिताः २२७

-~---------~-~

# अयं शकः क. खच. ज. क्ष. अ. पुर्तकस्थः।

--.~--------------~--~~~------~------~--~~~---~---

१क.ख.च. अ. ज्ञ. ज. फ, भजन्ते ।

१८०४ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे-

तामृते नैव धर्मोऽथः कामो मोक्षोऽपि दूरतः । क्चधितानां दुगेतानां कुतो योगसमाधयः ॥ ३२८
सच ससारसारेफः सवेखोककनायकः । वज्ञणा कमा यस्य त्यक्ला त्वामपि शेकर ॥ ३२९
अनौद्धसेन शौर्धेण सूपेणःऽऽभेवरसेपदा । सवातिशापिवरीर्येण संपूर्णस्य महात्मनः ॥ ३३०
कस्तेन तुखयतामेति देवदूषेन विष्णुना । यस्यां शांज्ञावतारेण विना सर्वं विीयते॥ ३३१
जगदेतत्तथाऽप्याहुदौषायेतद्विमोहिताः । नास्य जन्म न वा मृत्युर्नापराप्यं स्वामेव च ॥ ३३२
कामायापक्त वित्तत्वात्कितु सर्वेश्वर प्रभो । त्वन्मयत्वासमादाद्रा शक्रोमि पठितुं न चेत्‌ ३३१३
विष्णोः सहखनाभेतस्रयहं इषभध्वज । नाश्नकेन तु येन स्यात्तत्फलं बूहि मे प्रभो ॥ ३३४

महादेव उवाच-- |
राम रापेति रामेऽतिरमे रामे मनोरमे । सहस्रनाम तक्तस्यं रामनाम वरानने ॥ ३३५

दति श्रीमदापुतगे प्च उत्तरखण्डे पावेतीमददिवसेवादे विष्ेनामसडलक्रं नम द्विसप्ततितमोऽध्यायः ।॥ ७२ ॥
आदितः शोकानां सम्यङ्ञाः-- ३५७७३
अथ त्रिसप्ततितमोऽ्ध्यायः ।

महादेव उवाच-
ब्राह्मणा वा क्रिया वा वशया वा गिरिकिन्यङ्े । श्रा याऽथ विशेषेण पठन््यतुदिनं यदि ॥१
धनधान्यसमायुक्ता यानित पिष्णः परे पदम्‌ । शोकं वा शोकम वा पादं पादार्मेव च॥२

पठनान्पोक्षमामोति यःवदा परत संशु्म्‌ । विन्या तेन युते देत्रि विष्णोनीमसहस्रकम्‌ ॥ ३
ये पठन्ति नरश्रष्ठस्ते यान्ति पदु मन्ययम्‌ । एककालं द्विकाटं वा त्रिकालं वाऽथ यः पठेत्‌॥ ४
यनायुवभते तस्य यावरदिन््रा्चतुरंश । पु्ान्पौ तांस्तथा रष्षमीं सैपर चिपृलां लभेत्‌ ॥ ५
किमन्यद्वहुनोक्तेन भूयो प्रयो वरानने । विष्णोनौमसदसरं तु परं निर्वाणदायकम्‌ ॥ द
|#ङिखित्वा पुस्तिका येन स्थापिता देवसब्रनि । परजिता स्वापदादेवी पुत्रपौत्राथदायका]।७
पूजनं प्रथमं तस्या कृतं येन नरेण तु । संपणः पूजितो विष्णर्भेत्प॒ना च वाधक ॥ ८
व्यग्रस्ं च न कतेव्यं पठने तु परिशेषतः 1 यदि चेत्कियते पाठे ह्यायुषि्तं च नस्यति ॥ ९

यावन्ति भवि तीयानि जम्वद्रीपेषु सपेदा । तानि तीर्थानि तत्रैव विष्णोर्नामसदखकम्‌ ।॥ १०
रे, वेणी गोदावरी (9)
तत्रेव गङ्गा यमुना च वेणी गोदावरी तत्र सरस्वती च |

सवणे तीर्थानि वसन्ति तत्र यत्र स्थितं नामसहस्रं तत्‌ ॥ ११
इदं पवित्रं परमं भक्तानां वह्टभं सदा । ष्येयं हि दास्यभावेन भाक्तमावेन चेतसा ।॥ १२
परं सहस्रनामाख्यं ये पठन्ति मनीपिणः । सर्वपापविनिरमक्तास्ते यान्ति दरिसंनिधौ ॥ २१३
अरुणोदयकाले तु ये पठन्ति जपन्ति च । आयुर्बलं च तेषां श्रीर्षते च दिने दिने॥ १४
रात्रौ जागरणे मापते कटौ भागवतो नरः । पठनान्ुक्तिमामोति यावदिन्द्रा्तुरद॑श ॥ १५

एककेन तु न्ना बे दरौ तुलसिकापैणात्‌ । पना सा चैव विज्ञेया कोरियज्गफलाधिका ॥ १६
माग वा गच्छमानास्तु ये पठन्ति द्विजातयः । न दोषा मार्मजास्तेपां भवन्ति किल पार्वति। १७
व

£ अयं कोषः पए. पस्तकस्थः ।

`...

७९ पश्चसप्ततितमोऽध्यायः ] पद्मपराणम्‌ । १४०५
शृणु देवि भवक्ष्यामि माहात्म्यं केशवस्य तु । ये द्रृण्वन्ति नरश्ष्ठास्ते पुण्याः पएृण्यरूपरिणः॥१८
इति श्रीमहापुरणे पाश्च उत्तरखण्डे पवेतीमहादेवसंवादे सहखनाममदहिमा नाम त्रिसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७३ ॥
आदितः शोकानां सम्ङ्ाः-- २५७९१

[र

भथ चतुःसप्ततितमोऽध्यायः ।

महादेव उवाच-
ॐ रामरक्षास्तोत्र॑मन्रस्यं विश्वामित्र ऋषिः । श्रीरामो देवता । अनुष्टुप्छन्दः । विष्णुपीत्य्थं जपे
विनियोगः ॥ र
अतसीपुष्पसंकाशं पीतवाससमच्युतम्‌ । ध्यात्वा वे पुण्डरीकाक्षं रीरामं विष्णमव्ययम्‌ ॥ >
पातु वो हृदयं रामः श्रीकण्ठः कण्ठमेव च । नामि पातु मखत्राता कटि मे विश्वरक्षकः ।॥ र

करो पातु दाशरथिः पादौ मे विर्श्सृत्धृक्‌ । चक्षी पातु वै देवः सीतापतिरनुत्तमः ।॥ ४
शिलां मे पातु विश्वात्मा कर्णो मे पातु कामदः । पाश्वयोस्तु सुरत्राता कारकोटिदुरासदः ॥५
अनन्तः सर्वदा पातु शरं विश्वनायकः । जिहां मे पातु पापघ्नो छोकशिक्षापवतेकः ॥ १

राघवः पातु मे दन्तान्केशान्रक्षतु केशवः । सक्थिनी पातु मे दत्तविजयो नाम विश्वख्क्‌ ॥ ७

एतां रामवलपेतां रक्षां यो वै पुमान्पठेत्‌ । स चिरायुः सुखी विद्र्दभते दिव्यसंपदम्‌ ॥ ८

रक्षां करोति भरतेभ्यः सदा रक्षतु वैष्णवी । रामेति रामभद्रेति रामचन्द्रेति यः पठेत्‌ ॥ ९

विमुक्तो रि नरः पापान्सुक्ति मामोति शाश्वतीम्‌ । वसिष्ठेन इदं भोक्तं गुरते विष्णुरूपिणे ॥१०

ततो मे ब्रह्मणा भोक्तं मयोक्तं नारदं थति । नारदेन तु भूखे मापितं स्वजनेः सह ॥ ११

सुता वाऽथ शे वाऽपि मार्ग गच्छन्त एव वा । ये पठन्ति नरश्रेषठास्ते नराः पुण्यभागिनः १२
इति श्रीमहापुरागे पाद्म उत्तरखण्डे पार्वतीमहदिवसंवादे रामरक्षास्तोतरं नाम॒ चतुःसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७४ ॥

आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-- ३५८०२

भृथ पञ्चस्पघातितमोऽध्यायः ।

सा न

महादेव उवाच
शृणु देवि पवक्ष्यामि धप्रमाहारम्यमुत्तमम्‌ । यच्छरत्वा न पुनजेन्म जायते भुवि कर्दिचित्‌ ॥ र
धममादर्थं च कामं च मोक्षं च॑ त्रितयं भेत्‌ । तस्माद्ध समीहेत विद्रोन्प वहुधा स्थृतः॥ २
तपसा चैव दानेन ततेन नियमेन च । तपसा भाष्यते स्वगः सािकेन तथेव च ॥ ३
इहाऽऽयातो लभेद्राज्यं क्रोधलोभविवभजितः । जन्मान्तरेण मुक्तिः स्यात्पदं विन्दति वेष्णवम्‌ ४

१ डः चस्य । २. -स्य महाव । ३ ड. "समुनिग्रियम्‌ । ४ कर. ख.च.ज. ष. ज. श्वरूपधृ" । ५ स. "ति
वा स्मरेत्‌ । ६ च. च मते पुमान्‌ । तः । ७ क. ल. च.ज घव. ज. द्वान्यः स बुवः स्मः । ८ ड, स. मींदहिनिः।

१४०६ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

तपस्तदरक्षसा चोक्तं भुक्तिदं तामसात्मनाम्‌ । यत्तप्रं साखिकं चव तत्तपो भवति [शैशरुवम्‌ ॥ ६
रजस्तमाभ्यां नियतं तपस्यतां पणाशिनां वायुभजां सुनिजने ।

तपस्विनां चैव धनादि वाञ्छतां वनेऽपि दोषाः प्रभवन्ति] रागिणाम्‌ ॥ ७
ग्रहेऽपि पश्चन्द्रियनिग्रहस्तपस्त्वकत्सिते कपेणि यः प्रवतेते ।

निष्टत्तरागस्य तपावन ग्रहं ग्रृदाश्रमोऽतो गदितः स्वघमेः ॥ ८
सुदुस्तर स त्वजितेन्द्रियाणां संहन्यते श्रष्रतमः ह भाश्रमः।

गरहस्थधेः प्बरो मनीषिणां बह्मादिभिश्वाभिहितो नगात्मने ॥ ९
तेप्त्वा तपः सन्विपिने श्चधार्तो ग्रहं समायाति सदाऽनदातः ।

भक्त्यां स चान्नं पददाति तस्मे तपोविभागं भजते टि तस्य ॥ १०

यरहाश्रम ज्यषएठामेहाऽऽश्रमाणां सम्यक्सदा पारयते मनष्यः ।
इद्व भुञ्नन्स मनुष्यभोगान्स्वगं प्रयातीति न संशयोऽत्र ॥

सदा गृह पालयतां नराणां पापं समायाति कथं हि देवि ॥ ११
एहाश्रमः पुण्यतमः सवेदा तीथवद्रहम्‌ । अस्पिन्यरहाभ्रमे पुण्ये दानं देयं विशेषतः ॥ १२
देवानां पूजनं यजत्र अतिथीनां तु भीजनम्‌ । पथिकानां च शरणमतो धन्यतमो मतः।॥ १३
तद्द तु समाभ्नित्य येऽचेयन्ति द्विजन्मनः । आयु्ष्मीः सुतास्तेषां न हीयन्ते कदाचन ॥ १४
शरण सुन्दरि वक्ष्यामि महापापविश्ोषनम्‌ । संवसंपत्करं दानमिहामुत्रफलमरदम्‌ ॥ १५

सुमे काटे समायाते समभ्थर्चयनदुदैवतम्‌ । निलयं नेमित्तिकं कृत्वा दव्रादानं स्श्क्तितः ।॥ १६
एदीत्वा परद्रन्यं च द्विजदेवेभ्य एव दि । दच्रात्स निरयं दृष्ट्रा पाच्याति परां गतिम्‌ ॥ ₹७

~ ने

रतानाक्रा यथा दूानात्स्वपृत्रश्चावतारेतः । दचाऽन्ये च द्विजेभ्यश्च संगता धमता द्वम्‌ ॥१८

धमेस्थानेषु यदं तं तेषां धम॑मुदाहतम्‌ । शृणु देवि परवक्ष्यामि वित्तदानं समासतः ॥ १९
द्‌ देगदधकर दान न भूतं न भविष्याते । पापहन्ता येन पुमाञ्ञायते नात्र संशयः ॥ २०
भागान्धुक्त्वा ततश्चायं याति विष्णुं सनातनम्‌ । पुरा वे बरह्मणा चोक्तं भार्गवाय महातमने२१
पापयक्ताय रामाय तुलद्रषभमव च । पापकपरतश्चव वधवन्धक्रियो वरपः॥ .
अभह्यभक्षणरता श्रणहा गुरुतल्पगः । एतेऽप्यनृतवादी च प्रसृयन्ते वियोनिषु ॥ ररे

अयल्ययाजन त्वा याचायेत्वा तु निन्दितात्‌ । सदा कोपसमायक्तः साधनां पीडने रतः२४
विश्वासोपहतश्चव अञुचि्र्मनिन्दकः । पापैरोभिः समायुक्तो ज्ञात्वाऽऽत्मानं गतायुषम्‌ ॥ २५
रति ङ्ञात्वातुभा दवि दानं देयं विशेषतः । बहो धर्मकतारो वेष्णवा भवि विशताः ॥ २६
इति श्रामहापराणे पाद्य उत्तरखण्ड पातरतीमहारेवसंवदि दानधमकथनं नाम पञ्चसप्ततितमोऽ्ध्यायः ॥ ७५५ ॥
आददतः शछछोकानां सम्डाः--३५८२९

~~ ~ ~~~ ------~---*

* धनुशिहान्तगतः पाठः क. ख. च. ज. ज्ञ. ज. ड. फ. पुस्तकस्थः ।

~~ ~~~ ----~----+- ~ ~ ---- ~---- -- - ---- -------.
=
-~-~ ॐ +----- ------~--~-+

१. क्ते पुनः कि तमसाइृतम्‌ । व" । २ ज. इभाडभः) ३ ड. क्त्या यतोञ्न्न। ४ न्ष. पूजनम्‌ । ५ङ. ये
पदान्त 1६ च. वत्र सुखदंदाः। अक. ख. ज. ज्ञ, “भ्यर्चेत्स्वदैः। च. ज भ्यच्यमदै। < इ. विष्ण; ।

७६ षटूसप्ततितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४०७

अथ षट्‌सप्ततितमोऽध्यायः ।

महादेव उवाच-
गदिकायास्तु माहात्म्य वक्ष्ये देवि विधानतः । यथा गङ्गा तथा सा च कथिता नगनन्दिनि १
राटग्रामशिखा यत्र जायते बहूधा तथा । माहात्म्यं चैव तस्याश कथितं म॒निसत्तमेः ।
अण्डजा उद्धिजा यत्र स्वेदजा जरायुनाः। यस्या दरनमात्रेण पण्यरूपास्त पाति ॥
उत्तरे सातु संभृता गद्धिका तु महानदी । संस्परृता संस्मृता सनं पापं हन्यगनन्दिनि ॥
यत्र नारायणो देवो निलयं तिष्ठति भूतिदः । शङ्कचक्रधरास्तस्य समीपे निवसन्ति ये ॥
ते मृत्युं समनुप्राप्य दिव्यरूपाश्रतुभनाः । ऋषयस्तत्र तिष्ठन्ति देवानेव विशेषतः ॥
रद्रा नागास्तया यक्षा नाजर कायो विचारणा तस्याः; समीपे चेकोऽयं (प एकं हिः स्थले
बै बिष्णरूपधूक्‌ ॥

छेऽस्मिन्वतेते मूतिबहुरूपा सुखपदा । चतुरिरातिमरतीनां जातयः सन्ति तत्र वै ॥

एका वे मत्स्यरूपा च [कूम रूपा तथव च । वाराही नारसिही च वामनी च डुभमरदा ॥ ९
रामाख्या परश्ुरामा च| कृष्णरूपा तु युक्तिदा । अन्या च या बुघ(द्धा) प्रोक्ता स्थरे वेवि
ष्ण॒सं के ॥ १०
कर्किनान्नी तथा पुण्या कपि या मयोदिता । अन्यास्तु विविधाकारा दृश्यन्ते बहुधा अपि
तिष्टन्ति मूतेयः सवौ नानारूपा ह्नेकशः । सा गङ्गा महती पुण्या धर्मकामाययुक्तिदा ॥ १२
यस्यां भूमा हर्ष।कंशा नियमेन समन्वितः । वतेतेऽद्यापि तत्रैव मया सह न संशयः ॥ १३
भृणहत्यावारहत्यागोहत्याच वि(भिै)ेषतः । यस्याः स्परेनमात्रेण मुच्यते सबेकिखिषात्‌ १४
बराह्मणाः क्षत्रिया वयाः शद्राथेवान्यजातयः । सरवे ते वे विमुच्यन्ते दशनाद्रलिकाम्बुनः ॥ १५
इयं वेणीसमा पुण्या पापिनां त विशेषतः । मच्यते ब्रह्महा यत्र इतरेषां तु काक्था॥ १६
सवेदा सर्वैकाठे तु अहं गच्छामि पार्वति । तीथीनां तीरथराजोऽयं ब्रह्मणा भाषित; किल ॥१७
तत्र सानं च दानं च मुनिभिः परिकरिपितम्‌ । आपादे पुण्यकाले तु तत्र गच्छामि सुन्दरि १८
मासेकं विधिना चैव सानं तत्र करोम्यहम्‌ । तारकं तत्र विशदं जपामि तु निरन्तरम्‌ ॥ १९
अतोऽहं वेष्णवो जातो विप्णक्षेत्े यतो गतः । विष्ण॒ना निपितं पूर केतनं तत्त महत्तरम्‌ ॥ २०
वैष्णवानां च गतिद॑ पावने परमं स्मृतम्‌ । भयेऽस्मिन्मारुषे जन्म दुम देवि स्मदा ॥ २१

गद्धिकातीरथं विष्णक्ष्रं तु दुकभम्‌ । अतो ह्यापादमासे तु गन्तव्यं द्विजसत्तमैः ।॥ २२
ततर गत्वा विशेषेण शङ्कचक्रादिधारणम्‌ । कतव्य तु द्विजश्रेष्ठैः पवित्रं परमं स्पृतम्‌ ॥ २२
शङ्गत(५(चिद्ि)तु वामे वे दक्षिणे चक्रचिष्ितम्‌। द्विजानां मुक्तिदं भोक्त धारितव्यं पयत्नतः २४
ब्राह्मणे विरोषेण राद्ध चक्रादिधारणम्‌ । घृते सति महादेवि केष्णवास्ते ह मानवाः । ५
न गद्िकासमं तीर्थ न वतं द्रादश्षीसमम्‌ । न देवः केशवान्यो वै भूयो भूयो वरानने ॥ २९,

गघिकायास्तु माहासम्यं ये शण्वान्ति नरोत्तमाःइइ रोके सुखं भुक्त्वा विष्णुखाके हि यान्तिते
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे पार्वतीमहादेवसवादे गल्िकातीथमादयात्म्य थनं नाम षटूमप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७६ ॥
आदितः शोकानां समष्वङ्ाः-- ३५८५५

# धृनश्िहान्तगतः प्राठः फ पस्तक्रस्थः)

० °» 9 1
न. रसखल्याम ।

€$ अ; क 6, न ९ द)

-----------------~

१४०८ महापनिश्रीग्यासप्रणीतं-- [ १ उत्तरखण्डे

भथ तकप्तसप्ततितमोऽ्ध्यायः ।

--------

महादेव उवाच-

शृणु सुन्दरि वक्ष्यामि स्तोत्रं चाभ्युदयं ततः । यच्छरूत्रा मुच्यते पापी बह्मा नात्र संशयः १
धाता वै नारदं प्राह तदहं तु बरवीमि ते) मामुवाच ततो देवः स्वयंश्ररमितद्यति; ॥

भगृहय रुचिरं बाहं स्मारये चोध्येदे हकम्‌ । भगवान्नारायणः श्रीमान्देवश्चकायुधो हरिः ॥
शाङ्गपायी त्दपीकेशः पुराणपुरुषोत्तमः । अजितः खडुमिलिष्णुः कृष्णभ्रैव सनातनः ॥
एकगृङ्गो वराहस्त्वं भूतभवग्यभवात्मकः । अक्षरं ब्रह्म स्यं तु आदौ चान्ते च रघवः ॥
छोकानां त्वं परो धर्मो विष्वक्तेनश्वतुभुनः । सेनानीर्षणस्त्वं च बैकुण्टस्त्वं जगत्मभो ॥
परभवश्वाग्ययस्त्वै च उपेन्द्रो मधसरनः । ¶ृश्चिगर्भो ध्रताचिस्त्वं पद्मनाभो रणान्तकृत्‌ ॥
करण्यं शरणे च त्वामाहुः सेन्द्रा महषयः । ऋक्सामश्रष्ठ वेदारमा शतानिहो महषयः ॥
त्वं यज्ञस्त्वं वषटूारस्त्वमोकारः परंतपः । चतधन्वा वसुः पुत्रं वसूनां त्वं प्रजापतिः ॥ ९
जयाणामपि लोकानामादिकतां स्वय॑भयः । रद्राणापष्टमो रुद्रः साध्यानामपि पचमः ॥ १०
अ्िनोौ चापि कर्णौ ते सूथैचन्द्रो च चक्ष । अन्ते चाऽऽदौ च मध्ये च इदयसे त्वं पर॑तप॥
भभवो निधनं चासि न निदः को भवानिति । दृश्यसे सर्वरोकरेषु गोषु च ब्राह्मणेषु च ॥ १२
दिक्च सर्वासु गगने पवतेषु गुहास च । सहस्रनयनः श्रीमाञ्शतशीषेः सदस्रपात्‌ ॥ १३
त्वं धारयसि भूतानि षसुधां च सपवेताम्‌ । अन्तःपृथिव्यां सिरे सर्बस(वर्ैसे) त्वं महोरेगः॥
जी्टीकाधारर्यत्राम देवगन्धवेदानवान्‌ । अहं ते हृदयं राम निहा देवी{%सरसखती ॥ १५
देवा रोमणि मात्रेषु निितास्ते स्वमायया । निमिषस्ते स्परता रात्रिसन्मेषो दिवसस्तथा ॥ १६
संस्करारस्ते भवेदेहो न तदस्ति तिना त्वया । जगत्सर्व शरीरं तत्स्यैते स्थैर्यं च वसुधातलम्‌
अग्निः कोपः प्रसादस्ते शेषः श्रीमांश्च लक्ष्मणः । त्वया छोकास्नयः कान्ताः पराणेधिक्रमेसिभिः
त्वयेन्द्रशच कृतो राजा बखिविद्धो महासुरः । रोकान्संहूत्य कालस्त्वं निवेश्या ऽऽत्मनि केवलम्‌ ॥
करोष्येकाणेवं घोरं दर्यादर्यं च नान्यथा । त्वया सिंहवपुः कृत्वा परमं दिव्यमद्धतम्‌ ॥ २०

& @ 49 6» न -& ७

भयदः सवेभ्रतानां दिरण्यकुशचिषहेतः । त्वमश्ववद्नो भ्रूत्वा पाताखतलमाभरितः ॥ २१
संहतं परमं हव्यं रहस्यं वे पुनः एनः । यत्परं श्रयते ज्योतियैत्परं श्रुयते परः) ॥ रर
यत्परं परतशैव परमात्मति कथ्यते । परो मत्र परं तेजस्त्वमव हि निगद्यसे ॥ ररे

हव्यं कव्यं पत्त्रं च भापनिः स्वगापवर्गयोः । सथित्युत्पत्तिविनाशान्त त्वामाहुः प्रकृतेः परम्‌ २४
९ भ, वे 4 ४. ९ गीयसे

यज्ञश यजमानश्च होता चाध्वयुरेव च । भोक्ता यत्नफलानां च तवं वरै वेदथ गीयसे ॥ २५

सीता र्ष्मीभेवानिविष्ण्ेवः कृष्णः भजापतिः । वधार्थं रावणस्य त्वं भविषटो मानुषौ ततुम्‌ २६

तदिदं च त्वया कायं कृतं कमेभरृतां वर । निहतो रावणो राम प्र देवताः कृताः ॥ २७
अमो देव वीयं ते नमोऽमोपराक्रम । अमोघं द्रीनं राम नमोऽमोधस्तव स्तवः ॥ २८

* धनुश्चिहान्तगंतः पाठः क. ख. च. ज. क्ल.न. टद. फ. पुस्तकस्थः ।
१ड.ते। तमु २. येचो्व।३ड. त्यते आ । ज्ञ. स्त्ये तु अपोक्षजच। भख. ज. राघव । ५ ङ.
रक्षणीयस्ं । फ. शग्रणीस्त्वं । ६ क्ष. पुष्टिगर्मो । ७ अ. ^रग। चत्री) ८ अ. "यन्स्तिदे ९ ड. देवैश्च । १० फ. "ट्टो
दिविमाक्रमः। अः ।

4 न्न ॥ 7

प

७८ अष्टसप्ततितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४०९

अमोधास्ते भविष्यन्ति भक्तिमन्तो नरा मुषि । ये च त्वां देव संभक्ताः पुराणं पुरुषोत्तमम्‌ २९
इममार् स्तवं पुण्यमितिहासं पुरातनम्‌ । ये नराः कीतेयिष्यन्ति नास्ति तेषां पराभवः ॥ ३०
कथमिह हि पराभवं व्रजेयुः परुषवराः पुरुषोत्तमे हि(मस्य) भक्ताः ॥

न हि विगतिश्वतभुनपरियाणां त्रिदश इहास्ति वरप्रदा विशिष्टः ॥ ३१
स्तोत्राणां भवरं स्तोत्रं राघवस्य महात्मनः । तरिकारे यः( तु) प३ेनिदय(उन्युक्तो) महापात-
कवानपि ॥ ३२
संध्याकाले द्विजभरष्ठैः श्राद्धकाले विशेषतः । पठनीयं परयत्नेन भक्तिभावेन चेतसा ॥ १
इदं गोप्यं हि परमं नाऽऽख्येयै कषिचित्कचित्‌ । पठनान्युक्तिमामोति शाश्वती सा भवेदूशुवम्‌
गरथमं पिण्डपूजान्ते ब्राह्यणेनैरसत्तमैः । पटितव्यमिदं स्तोत्रं श्राद्धमक्षय्यमायुयात्‌ ॥ २५

इदं पवित्रं परमं जनानीं मुक्तिदायकम्‌ । छिखितवा वै शृ यस्तु धारयर्छूसमाधिना ।॥ ३६
आयुः श्रीश्च बलं तस्य द्धि यान्ति दिने दिने । छिखित्वा ब्राह्मणे दचाद्धीमान्यो वै कदाचन
विपुक्ताः पूर्वनास्तस्य यान्ति षिष्णोः परं पद्म्‌ । चतुर्णा चेव बेदानां पाठे चैव तु यत्फलम्‌ ॥
तत्कल समवानोति एतत्स्तोजं पटञ्चपन्‌ । धत्वा व शङ्खचक्रादि ब्राह्यणर्वैदेतत्परैः ॥ ३९
[अशराद्धकारे महादेवि अक्षयं तद्धवेद्‌ धवम्‌ । कण्ठे चेवाक्षमाखायाः शङ्खचक्रादिधारणम्‌ ॥ ४०
ततः शराद्धं भदत इदं स्तोत्रं पठञ्जपन । | विधिना भक्तिभावेन पण भवति नान्यथा ॥ ४१
अतो भक्तिमता पंसा पठनीयं प्रयत्नतः । पठनात्सवमामोति स नरः सुखमेधते ॥ ४२
इनि श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे पा्वैतीमददिवसंवाद आभ्युदयिकमोध्वदोेकं स्तोत्रं नाभ सप्तसप्ति तमोऽध्यायः !।७५॥
आदितः शोकानां समष्वङ्ा;-- २५८९७

"-----~-- ------~

भअथा्रसप्ततितमोऽध्यायः 1

महदिव उवाच- . +
पमच्छाहं जगन्नाथं वतानायत्तमं व्रतम्‌ । पत्रपौतरषिद्छ्ं सुखसौ माग्यदायकम्‌ ॥ ?
तवाग्रे संमवक्ष्यामि श्णु सुन्दरि सांप्रतम्‌ । इदं कथानकं दिव्यशृषीणां त्रतमु तमम्‌ ॥ २

रजस्वलातुया नासिसा हता पापरूपिण | कृतेन च व्रनेनेव महापापे ¦ पयु स्यते })
पित्िणामक्षयं देवि धर्मकामाथंसाधनम्‌ ॥

श्रीषिष्णुरुवाच--
एरवमासीन्महाबाहो ब्राह्मणो वेदपारगः । सदाऽभ्ययनशीरस्तु देवशर्मा इति द्विजः ॥
अभरिहो्रकरियायुक्तः षदर्मनिरतः सदा । सवर्णेषु सज्य; सपुत्रपशुवान्धवः |)
तस्य ब्राह्मणमुख्यस्य भग्रा च ृहवाहिनी । मर भाद्रपदे मासे शपते तु पञ्चः ॥
पितुः क्षयाहं कुरूते तपसा च जितेद्धियः। राजौ निमन्रयेदविमान्सुखपौभाग्यदायकान्‌ ॥
परभाते विमले भाप्ने भाण्डान्यन्यानि कारयेत्‌ । पाकं सर्वेषु पात्रेषु स कारयति जायया ॥

न

¢$ £ 9 6 ^

_---- -- - --- -------- ~ -- -~ ~~~ ~~~ ~~
___---~-------~--

# धनुधिहान्तगेतः पाठः कचिन्नास्ति)

-- ~ ~~ --~ ~ - -+~ ~~~

१ दङ्‌. श्नं भक्तिः २ च... ष्टूपारगैः । धा ।

१४१० पहामनिश्रीग्यासप्रणीतं- ` [ १ उत्तरखण्डे-

अष्टादशरसोपेतं पितणां प्रीतिदायकम्‌ । आक्रारणं ततो दच्ा विप्राणां च पृथक्पृथक्‌ ॥ ९

स्वे विप्रास्तु सेपाप्ता मध्ये वेदपाठकाः । अधेपाच्ादि विधिवत्कृतवाद्धिजसत्तमः॥ १०
जोदूषितया तत्र चरणक्षालनं कृतम्‌* । गरहमध्यगताः सवे आसने ते निरू(रो)पिताः ॥ ११
प्रदत्तं भोजनं तेन पिष्टा्नेन विशेषतः । विधिना च कृतं श्राद्धं पिण्डदानपपूरकम्‌ ।॥ १२

ताम्बरं दक्षिणां चैव वच्ञाणि विविधानि च सर्व ददौ द्विजेभ्यो बे पितृध्यानपरायणः । १३
विप्रा विसभिताः सवे आङीवांदपरायणाः । गोत्रिणो बान्धवाश्चैव अन्ये ये च बुभक्षिताः॥ १४

दत्तमन्नं तदा तेन भोजनं विधिपूतैकम्‌ । निज्ञायां तु कुरीद्रार उपविष्टा यदातदा॥ १५
ब्राह्मण्या वारि संशय पादयक्षाखनं कृतम्‌ । तदा श्रुनीबलीवर्दो परस्परमभाषताम्‌ ॥ १६
न्युवाच-
गणु कान्त वचो मद्यं यादृशं कृतवान्वध्रः । तादशं सपवरक्ष्यामि नान्यथा मव्रवीम्यहम्‌ ॥ ७
कदाविरै वयोगेन गताऽहं पुत्रसद्मनि । तन्न स्थितं पयः पीतं वध्वा दष्टं तु तत्पुनः ॥ १८
पीतं पयस्तु सपण तदृष् तु मया पुनः । पश्वात्पीतं मया सम्यण्टष्ट वध्वा तदा पुनः॥ १९
तेन संपकेदोषेण कटिभम्ा चमे तदा । तेन दुःखेन मोः ख।मिञ्जाताऽहं दुःखमागिनी ॥ २९
भग्रा कटिश्च सेजाता द्याहारो नेव रोचते ॥ २१

बलीवदं उवाच--
शृणु त्वं शुनि वक्ष्यामि मम दुःखस्य कारणम्‌ । अस्मिन्वै दिवसे प्रात ब्राह्मणानां तु भोजनम्‌
क(रितं मम पुत्रेण मम चिन्ताऽपि नो कृता । नोदकं तु बृणं चैव न दत्तं केनचित्कचित्‌ ॥ २३
अनाहारो ह्यहं पापी बद्धाऽस्मि पापभावितः | पृवैपापविशेषेण जातं शनि न स्यः | २४
महादेव उवाच-
तद्वाक्यं तु तदा देवि श्रुतं पुत्रेण धीमता ममायं तु पिता साक्षाज्ातो मम गृहे पशुः ॥ २५
इयं तु जनन साक्षान्मम माता न संशयः । देवयोगाच्छुनी जाता किं करोमि सुनिश्चयम्‌।।२६
एवं वरिचायासा विमो नव निद्रामवाप सः। रात्रं चिन्तापरो श्रत्वा स्मरनिग्वेश्वरं परम्‌ २७
नानाधमपरोऽहं च ममव च कथ भपेत्‌ । विचारयित्वा च ततो रात्रा सुप्तस्तदा पुनः ॥ २८
भभाते वरिम प्राप्न ऋषीणां पुरतो गतः । तेषां मध्ये वसिष्ठेन तस्य सुखागतं कृतम्‌ ।॥ २९

वसिष्ठ उवाच--

हि त्वं ब्राह्मणश्रष तवाऽऽगमनकारणम्‌ ॥ ३०
महादेव उवाच-

इति पृष्टस्तेन विभः प्रणाममकरोत्तदा ॥ ३
अग्रजन्मोवाच--

अद्म सफ जन्म अचरम्‌ सफशा क्रिया । अद्म पितरस्तुप्रा दुखमं नवर दशनम्‌ ।॥ ३२

~--------=------ -------- ~---------- ज

~~ ---+~ ~

+ इदमधमाधकम्‌ ।

१. द्र. ज. रजमा दपिना श्राद्धे प्रश्ताल्य विधिवत्करतम्‌ । गृ । २ ड. क्ष. ज. ब्राद्णोा । ३ फ. पमे णुत्वं च
धुरर 1 क। 4 के.ख.च. ज. न. फ. दं पुण्रभा।५क. ज. गड्टंचमपैवच स्थं रनम्‌ । विः । ख. ञ्ञ. 'रोभयं
च ममेव चकेवं शनम्‌ | तिः । ६ क. ख. ज. ज्ञ. 'टनात्ततर दशनात्‌ । यः ।

)

ॐ .

१)

४ क ^
|

5 चण

७८ अष्टसप्ततितमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १४११

यथोक्तं च कृतं श्राद्धं द्विजाशरैवापि भोजिताः । कुटुम्बानां तु सर्वेषा भोजनं कारितं तथा॥ ३३
भोजनानन्तरं पराप्ना शुनी तत्र उवाच ह । अस्माकं तु रे येको बलीवर्दस्तु वरते ॥ ३४
ते पतिं सा उवाचेदं यज्नातं च शछणुष्व तत्‌ । शरे स्थितं दुग्धमाण्डमहिना दूषितं पया ॥ ३५
टं मे महती चिन्ता तदा जाता न संशयः । अनेन पयसा चेव पकमन्नं यदा मवेत्‌ ॥ ३६
तदाऽ सर्वे विभा भरियन्ते भोजनात्ततः । एवं विचायं भोः स्वामिन्दुग्धं पीतं तदा मया ३७
तदा षं तु वध्वा बे तया मे ताडनं कृतम्‌ । चरामि तेन संभग्ना कि करोमि सुदुःखिता ॥ ३८
तस्या दुःखं तु संस्मृत्य षः प्राह शुनी पति । छण युनि परब्रक्ष्यामि मम दुःखस्य कारणम्‌१९
अस्याहं तु पिता साक्षातपूवंजन्मनि वे शुनि । अथ वे भोजिता तिरा दत्तमन्नं तु भूरिशः ।४०
न वृण नोदकं चैव ममाग्रे संनित्रेदितम्‌ । तेन दुःखेन मे दुःखं जातं वहुतरं वदा ॥ ४१
एतत्कथानकं श्रुत्वा रात्रौ निद्रामवाप न । मम चिन्ता तु तत्रैव जाता वै ऋषिसत्तम ॥ ४२
वेदाध्ययनश्ीखोऽहं कुशो बेदकमेणि । अनयोश मददुःखं किं करोमीति चिन्तयन्‌ ॥ ४३
आगतस्त्वत्समीपे तु मप कष्टं निवारय ॥ ४१,
ऋषिरुवाच--

अग्रनन्मञ्छरणुष्व त्वं पुव जन्मनि यत्कृतम्‌ । अयं वे तु द्विजः शरेष्ठः कुण्डिने नगरे शरुमे ॥ ४५
मासे भाद्रपदे चेत्र पञ्चमी या समागता । तद्रतं तेन न ज्ञातं पितुः श्राद्धादिकारणात्‌ ॥ ४६
स्रीषर्मेण तु संप्राप्ता क्षयाहे तु तदाऽनघ । तया चैव कृतं सर्व ब्राह्मणानां च भोजनम्‌ ॥ ४७
न ज्ञातं च व्रतं तेन पाण्ष्िनि दुरात्मना । प्रथमेऽहनि चाण्डाी द्वितीये ब्रह्मघातिनी ॥ ४८
ठृतीये रजकी भोक्ता चतुर्थैऽहनि शुध्यति । तेन पापेन सा जात। शुनी स्वगृहवारिणी ॥

बलीवदस्त्वयं जातः कपणाऽनेन सुत्त ॥ ५९
अग्रजन्पोवाच-

व्रतं दानं तथा यज्ञास्तीर्थं वा मम युत्त । प्रहि येन विकेषेण युक्तिः पित्रोभवेन्मप ॥ ५०
ऋषिरुवाच-

मासे भाद्रपदे शुङके जायते ऋषिपश्चमी । रजसादिदृतं पापं नयते करणाचतः ॥ ५१

एत्पोत्रपदाजी च पितणां मुक्तिदायिनी । नवां कूपे तडागे वा ब्राह्मणस्य शृहे तथा ॥ ५२
गोमयं (१) मण्डलं कुयीत्ुम्भं तत्रैव स्थापयेत्‌ । तत्रोपरि न्यसेत्पात्रृषिधान्येन पूरयेत्‌ ॥ ५३

यज्ञोपवीतसूत्रं च सहिरण्यफटं तथा । स्थाप्यास्तत्र्षयः सप्त सुखसाभाग्यदायकाः ॥ ५४
आवाहयित्वा तान्पर्वान्पूजनीया वतस्थितैः । नेवेवशषिधान्यं च ऋपिधान्यं तु भोजनम्‌ ॥५५
एकयथुक्तेन कर्वव्यमृषीणामर्यनं तदा । पुजयेत्परया भक्त्या मत्रेण विधिपवेकम्‌ ॥ ५६
निवापं सघृतं देयं दक्षिणासंयुतं तदा । देयं विभाय विधिवद्पीणां भरीयतामिति ॥ ५७

कथां श्रत्वा विधानेन कृत्वा चैव भदक्षिणाम्‌ । धूपं दीपं च नेवेयमर्घ्य दयात्पृथकपयक्‌ ॥ ५८
कषयः सन्तु मे निलयं व्रतसपूण(ति)कारिणः । पूजां शन्तु मदत्तारृषिभ्योऽस्तु नमो नमः ५९

पटस्त्यः पुखहश्रैव क्रतुः प्राचेतसस्तथा । वसिष्ट॑मारिचात्रेया अर्घं एृहन्तु बो नमः ॥ ६०
एवं पूना भकर्तव्या धूषदीचै्मनोरमेः । पित्र गां जायते युक्तिः कृतस्यास्य मभावतः ॥ ६?

१ख. ज. स्र. तथा।२ ड. "ठो मृनिरात्रः ।

१७१२ महायुनिश्रीव्यासप्रणीरत-- [ ६ उत्तरण्ड-

पू्रक्मीविपाकेन रजसा दोषभावतः । इते हेवं तु भो वत्स युक्तिस्तस्य न संशयः ॥ ६२
महादेव उवाच--
तद्वतं च कृतं तेन मुक््यथं पितहेतवरे । तो गतो मुक्तिमार्गेण आश्ञीवादपरायण। ॥ ६३

प्टपिपश्वमीत्रतं पुण्यं त्रिपराय परिकीतितम्‌ । ये कुवन्ति नरश्रेष्ठास्ते नराः पण्यभागिनः ॥ ६४
यं कुवान्त नरन्रष्ठा ऋषव्रतम्रनुतमम्‌ । भुक्त्वाऽत्र भागान्विपखान्यान्ति विष्णोः सनातनम्‌ ॥
इति धीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसवराद कषिपश्चमीततकयथनं नामाश्सप्ततितमोऽप्यायः ॥ ७८ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः

अगानार्गातितमोऽ्ध्यायः |

पमरहादेव उवाच--
अथातः संप्रवक्ष्यामि अपामाजनपुत्तमम्‌ । पुलस्त्येन यथोक्तं तु दारुभ्याय महात्मने ॥

नचि

सर्वेषां रेगदोषाणां नाशनं पङ्करपदम्‌ । तत्तेऽहं तु प्रवक्ष्यामि शृणु त्वं नगनन्दिनि ॥ म्‌
पावेत्यवाच--

भगवन्धाणिनः सर्वे विषरोगाद्यपद्रत्राः । दुषटग्रहामिभूताथ सवेकाडे ह्यपद्रुताः ॥ ३

अभिचारकढ़ृल्यादिवहुरोगेश्च दारुणेः । न भवन्ति सुरश्रे तन्पे त्वं वक्तमहसि ॥ ४
पदादेव उवाच-

व्रतोपवासैभियमेतरिष्णय तोपितप्तु येः । ते नरा नैव रोगाता जायन्ते गनन्दिनि ॥ ५

यैः कनं न व्रतं पुण्यं न दानं न तपस्तथा । न तीयं देवपूना च नान्नं दत्तंतु भृरिश्रः।॥ ६

ते पै खोक सदा ज्ञेया रोगदो पपपीडिताः । आरोग्यं परमामृद्धि मनसा यद्यदिच्छति ॥ ७
तत्तदाभोत्यसंदिग्धं विष्मोः सेवाविशेषतः } नाऽऽधि माममोति न व्याधि न विपग्रहबन्धनम्‌ ८

कत्यास्पशेभयं चापि तापित पधुस्दने । समस्तदाषनाशथ सवेदा च छमा ग्रहाः ॥ ९
देवानापप्यधृष्यो ऽसो तोषिते च जनादेने। यः सर्वेषु च भरतेषु यथाऽऽ मनि तथाऽपरे ॥ १०
उपवासदिनान्ते तु तोषितो मधुसूदनः । तोषिते तत्र जायन्ते नराः प्रणमनोरथाः ॥ ११

अरोगाः सुखिनो भोगभोक्तारो नंगनन्दिनि । तेषां च शत्रवो नैव न च रोगाभिचारिकम्‌ १२

ग्रहरोगादिकं चैव पापकार्थे न जायते । अव्याहतानि कृष्णस्य चक्रादीन्यायुधानि वै ॥

रक्षन्ति सकलापद्धयो येन विष्णुरुपासितः ॥ १३
पीवंत्युवबाच--

अनाराधितगोविन्दा ये नरा दुःखभाजिनः । तेषां दुःखाभिभूतानां यत्कतेव्यं दयादुभिः॥ १४

परयद्धिः सर्वभ्रतस्थं बायुदरेवं सनातनम्‌ । समृष्टिभिरप्यत्र तन्मे श्रहि विशेषतः ॥ १५
महादेव उवाच--

तदरक्ष्यामि सुरश्रेष्ठे समादितमनाः शृणु । रोगदोषाश्ुभहरं विद्विडापद्विनाशनम्‌ ॥ १६

१क.ख. ज. क्ल. दाटभ्य उवाच--२क.ख. ज. क्ल. मुनिश्रेष्ठ) ३ क. ख. ज. . श्रीपुरुस्त्य। ४क. ख. ज.

म. मृनिमनम। ५क.ख. न. प्च. मृनिसत्तम। ६ क. ख. ज. घ्र. दारभ्य उवाच-- ७ क. ख. ज. ब्व. श्रीपुलस्त्य ।
८ ठ, स. ज. ज्ञ. मुनिधे्ठ )

9 ^ जयदाय निनि त कन्‌ नता

कै + ९ ५

७९ उनाङ्गीतितमोऽध्यायः ] पपुरार्णम्‌ | १४१३

शिखायां श्रीधरं न्यस्य शिखाधः श्रीकरं तथा । हृषीकेशं तु केशेषु पृ नारायण परम्‌ ॥ १७
उभ्वभोतर न्यसेद्रिप्णुं खाट जल्दायिनम्‌ । विष्णु र श्ये न्यस्य भूमध्ये हरिमेव च ॥ १८
नरसिहं नासिकाग्रे कणेयोरणवेशयम्‌ । चक्षषोः पुण्डरीकाक्षं तदधो भूधरं न्यसेत्‌ ॥ १९
कपोटयोः कटिकिनाथं वामनं कणेमूलयोः । शङ्धिनं शङ्कयोन्यस्य गोविन्दं वदने तथा ॥ २०
कुन्दं दन्तपङ्गी तु जिह्वायां वाक्पति तथा । रामं हनौ तु विन्यस्य कण्ठे बैकुण्ठमेव च ॥ २१

बरद बाहुमूलाधशवांसयोः कंसथातिनम्‌ । अजं भुजद्वये न्यस्य शरङ्रेपाणि करदरये ॥ २२
सकषणं कराङ्ग्े गोपमङ्कलिपद्किषु । वक्षस्यधोक्षजं न्यस्य श्रीवत्सं तस्य मध्यतः ॥ २३
स्तनयोरनिरुद्धं च दामोदरमथोदरे । पद्मनाभं तथा नाभौ नाभ्यधश्वापि केशवम्‌ ॥ २४
मदे पराधरं देवं गुदे चैव गदाग्रजम्‌ । पीताम्बरधरं कव्यामृरुयुगमे मधुद्धिषम्‌ ॥ २९५

परदविषं पिण्डकयोजौनुयुग्मे जनादेनम्‌ । फणीशं गुल्फयोन्य॑स्य कमयोश्र निविक्रममर ॥ २६
पादाङ्कषटे श्रीपति च पादाधो धरणीधरम्‌ । रोमकूपेषु सर्वेषु विष्वक्सेनं न्यसेद्बुधः ॥ २७
मत्स्यं मांसे तु विन्यस्य कर्मं मेदसि विन्यसेत्‌ । वाराहं तु वसामध्ये स्वास्थिषु तथाऽच्य॒तम्‌२८
द्विनमियं तु मल्ायां शुक्रे शवेतपतिं तथा । स्वाङ्गे यज्ञपुरुषं परमात्मानमात्मनि ॥ २९
एवं न्यासविधि कृत्वा साक्षान्नारायणो मवेत्‌ । यावन व्याहरेतिकिचित्तावद्विष्ण॒मयः स्थितः ३०
गृहीता तु सपरलाग्रान्शाञ्छद्धान्समाहितः । माजयेत्सवैगाजाणि कुशग्रिरिह शान्तिकृत्‌ ॥३१
विष्णुभक्तो विशेषेण रोगग्रहाविषातिनः(दितः)। विषार्तानां रोगिणां च इुयाच्छान्तिमिमां शुभाम्‌
जपेत्तत्र तु भो देवि स्ैरोगपणाशनम्‌ । ॐ नमः श्रीपरमाथांय पुरुषाय महात्मने ॥ ३३
अरूपबहुरूपाय व्यापिने परमात्मने । वाराहं नारसिहं च वामनं च सुखप्रदम्‌ ॥ ३४
ध्यात्वा कृत्वा नमो विष्णोनामान्यङ्गषु विन्यसेत्‌ निष्करस्मषाय शुद्धाय व्याधिपापहराय चै ३५
गोबिन्दपद्मनाभाय वासुदेवाय भरभरते । नमस्कृत्वा भ्वश्ष्यामि यत्तत्सिध्यतु मे वचः) ॥ ३६
त्रिविक्रमाय रामाय वैकुण्ठाय नराय च । वाराहाय दसिहाय वामनाय महात्मने ॥ 3७
हयग्रीवाय शुध्राय हृषीकेश हराशुभम्‌ । परोपतापमहितं भरयुक्तं चाभिचारिणमू(णा) ॥ ३८

गरस्पशेमहारोगभरयोगं जरया जर । नमोऽस्तु वासुदेवाय नमः कृष्णाय सद्धिने ॥ ३९
नमः पुष्करनेत्राय केशवाय ऽऽदिचक्रिणे । नमः किञ्ल्कवर्णाय पीतनि्मलवाससे ॥ ४०
महादेववपुःस्कन्धघृष्टचक्राय चक्रिणे । दँष्रोदधतक्षितितलन्निमूतिपतये नमः ॥ ४१
महायज्ञवराहाय श्रीविष्णवे नमोऽस्तु ते । तप्तहाटककेशान्तज्वलत्पावकलोचन ॥ ४२
वत्राधिकनखस्परदीदिव्यिह नमोऽस्तु ते । कदयपायातिहस्वाय ऋग्यजुःसापलक्षण ॥ ४३
तुभ्यं वामनरूपाय क्रमते गां नमो नमः । वाराहारेषदुःखानि सवेपापफलानि च ॥ ४४

मदं महादष्र मई मर्दं च तत्फलम्‌ । नरसिंह कराखास्यदन्तपरान्त नखोज्ञ्वल ॥ ४५

भञ्ज भञज्ञ निनादेन दुःखान्यस्याऽऽ्िनाशन । ऋ्यजुःसामभिवाग्भिः कामरूपधरादिपृक्‌ ४६
प्रशमं सर्वदुःखानि नय त्वस्य जनार्दन । एेकादिकं आआहिकं च तथा त्रिदिवसं ज्वरम्‌ ॥ ५७
चातुथिकं तथाऽनुग्रं तया वै सततज्वरम्‌ । दोषोत्थं संनिपातोत्यं तयेवाऽऽगन्तुकञ्वरम्‌ ॥ ४८
शमं नयतु गोविन्दो भिचा छिन्त्लाऽस्य वेदनम्‌ । नेत्रदुःखं शिरोदुःखं दुःखं तूदरसभवेम्‌ ४९
0

१. च्चर्देहः। २क.ख.ज स, भ्‌ । जायते तेन भो विप्र स" ।

११४ महापुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे

अनुच्छरासं महाश्वासं परितापं तु वेपथुम्‌ । गुदघ्राणाङधिरोगांअ छष्ठरोगं तथा क्षयम्‌ ॥ ५०
कामलादींस्तथा रोगान्परमेदादीश्च दारुणान्‌ । ये वातप्रभवा रोगा टृताविस्फोटकादयः ॥ ५१
ते सर्वे विलयं यान्तु वासुदेवापमाजिताः । विलयं यान्ति ते सर्वे विष्णोरुचारणेन धा ॥ ५२
क्षयं गच्छन्तु चाशेषास्ते चक्राभिहता हरेः । अच्युतानन्तगोविन्दनामोचारणभेषजात्‌ ॥ ५३
नश्यन्ति सकला रोगाः सत्यं सलं वदाम्यहम्‌ । स्थावरं जङ्गमं यच्च कृत्रिमं चापि यद्विषम्‌ ५४

दन्तीद्धवं नखोदधूतमाकाश्चपभवं च यत्‌ । भूतादिभरभवं यच्च विषमत्यन्तदुःसहम्‌ ॥ ५५
दामं नयतु तत्सर्वे कीर्तितोऽस्य जनादंनः । प्रहान्येतग्रहां मैव तथाऽन्याञ्जशाकिनीग्रहान्‌ ॥ ५६
मुखमण्डटकान्कृरान्रेवतीं इृद्धरेवतीम्‌ । दद्धिकाख्यान्य्हांश्चोग्रां स्तथा मातूग्रहानपि ॥ ५७
वारस्य विष्णोश्चरितं दन्ति बाख्ग्रहानपि। हृद्धानां ये ग्रहाः केचिद्वाखानां चापि ये अ्रहाः ५८
छसिहदर्शंनादेव नश्यन्ते तत्स्षणादपि । दंष्रकराटवदनो चसिरी देदयभीषणः ॥ ५९
तंदृषटराते ग्रहाः सर्व दूरं यान्ति विदेषतः। नरर्सिह महासिह ज्वाखामालोञ्ज्वलानन ॥ ६०
ग्रहानक्ञेषान्सर्वरशे नुद स्वास्यविखोचन । ये रोगा ये महोत्पाता यद्विषं ये महाग्रहाः ।॥ ६१
यानि च इूरभ्रतानि ग्रहपीडाश्च दारुणाः । शखक्षतेषु ये रागा ज्वारागदंभकादयः ॥ ६२
विस्फोटकादयो ये च ग्रहा गानेषु संस्थिताः । तरलोक्यरक्षाकतेस्त्वं दुष्टदानववारण ॥ ६३

सुदशनमहातेजर्छिन्धि च्छिन्धि महाज्वरम्‌ । छिन्धि वातं च लतं च च्छिन्धि घोरं महाविषम्‌
उदण्डामरगूटं च विषञ्वालसगदं भम्‌ । ॐ हांहांदरुदरू प्रधारेण कुटारेण हन द्विषः ॥ ६५
ॐ नमो भगवते तुभ्यं दुःखदारणविग्रह । यानि चान्यानि दृष्टानि प्राणिषीडाकराणि वे । ६६
तानि सवोणि स्वात्मा परमात्मा जनादंनः । किंचिद्रूपं समास्थाय वासुदेव नमोऽस्तु ते ॥६७

क्षिप्त्वा सुदशेनं चक्रं उ्वाखामाटाक्रिभीषणम्‌ । सवेदुषटोपञ्चनं कुरु देववराच्युत ॥ ६८
सद शंन महाचक्र गोषिन्दस्य वरायुध । तीक्ष्णधारं महावेग सू्यंकोटिसमदयुते ॥ ६९

खद शंन महाज्वाल च्छिन्धि च्छिन्धि महारव । सवैदुःखानि रक्षांसि पापानि च विभीषण ७०
दुरितं हन चाऽऽरोग्यं डुरु त्वं भोः सुदशंन । भराच्यां चैव प्रतीच्यां च दक्षिणोत्तरतस्तथा ॥
रक्षां करोतु विश्वात्मा नरसिंहः खगजितेः । भूम्यन्तरिक्षे च तथा पृषतैः पाश्वतोऽग्रतः ॥ ७२
रपां करोतु भगवान्बहुरूपी जनादर्नः । [तथा विष्णुमयं सर्वे सदेवासुरमानुषम्‌ ] ॥ ७३
तेन सत्येन सकलं दुःखमस्य प्रणरयतु । यथा योगेश्वरो विष्णुः सवेवेदेषु गीयते ॥ ७४
तेन सत्येन सकं दुःखमस्य प्रणदयतु । परमात्मा यथा विष्णुर्वेदाङ्गेषु च गीयते ॥ ५५
तेन सत्येन विश्वात्मा सखद स्तस्य केशवः । शान्तिरस्तु शिवं चास्तु प्रणाञ्चं यातु चासुखम्‌ ७६
वासुदेवशरीरोत्थैः कशेः संमाजितं मया । अपामानितगोचिन्दो नरो नारायणस्तथा ॥ ७७
तथाऽपि सवेदुःखानां क्षमो वचनाद्धरेः । शान्ताः समस्तदोषास्ते ग्रहाः स्वे विषाणि च॥

भूतानि च प्रश्चाम्यन्ति संस्मृते मधुयूदने ॥ ७८

~~~

# धनुश्चिहान्तगेतः पाठः कं. ख. ज. ञ्च फ़. पुस्तकस्थः ।

१के.स.ज. त्‌ । ठृताः। क्ष. त्‌ । वाता" । २च. ख. सल. इन्तु। ३ ड... "हो दुतिभी। ४ ड. अ. “ख
सेदस्वासिवि' । ५ ज. ॐ हादाददपधाः । ६ स. द्विषम्‌ । ७ च. "तः पवते गृहे । र“ । ८ ड. न. “नः। यथा येगेश्वरो
बिष्णु सवेदेवेषु गयिते । ते" ।

कि

८० अशीतितमोऽध्यायः | पश्रपुराणम्‌ । १४१५

एते कुशा विष्णुशरीरसंभवा जना्द॑नोऽहं स्वयमेव चाग्रतः ।

हतं मया दुःखमशेषमस्य वे स्वस्थो भवत्वेष षचो यथा हरेः ॥ ७९
शान्तिरस्तु शिवं चास्तु प्रणश्यत्वसुखं च यत्‌ । यदस्य दुरितं किंचिल्िप्रं त्टवणाम्भसि ८०
स्वास्थ्यमस्य सदैवास्तु हषीकेशस्य कीतनात्‌ । यद्यतोऽत्र गतं पापं तज्ञ तत्र परगच्छतु ॥ ८१

एतद्रोगेषु पीडास॒ जन्तूनां हितमिच्छभिः । विष्णुभक्तश्च कतेव्यमपामाजेनकं परम्‌ ॥ ८२
विय न. (क + क
अनेन सर्भदुःखानि विलयं यान्त्यशेषतः । सर्वरपापविश्ुद््ं विष्णोधेवापमार्जनात्‌ ॥ ८१

आर शुष्कं लघु स्थलं ब्रह्महत्यादिकं तु यत्‌ । तत्सर्व नश्यते तर्णं तमोवद्रविदर्शनात्‌ ॥ ८४
नश्यन्ति रोगा दोषा सिहालक्षद्रमृगा यथा । प्रहभृतपिशाचादि श्रवणादेव नह्यति ॥ ८५

द्रव्यार्थं छोभपरमेने कतैव्यं कदाचन । कृतेऽपामाजेने किचिन्न प्राहं हितकाम्यया ॥ «८६
निरपेक्षः भकतेव्यमादिमध्यान्तबोधकेः । विष्णभक्तेः सदा शान्तेरन्यथाऽसिद्धिदं भवेत्‌ ॥ ८७
अतुेयं नृणां सिद्धिरियं रक्षा परा नृणाम्‌ । भेषजं परमं हेतद्विष्णोयदपमाजेनम्‌ ॥ ८८

उक्तं हि ब्रह्मणा पूर्वे पौ(पु)टस्त्याय सुताय वे । एतत्पुलस्त्यमुनिना दारभ्यायोदितं स्वयम्‌
स्ैभूतदिताथीय दारभ्येन भकाशितम्‌ । त्रैलोक्ये तदिदं विष्णोः समाप्ते चापमा्जेनम्‌ ।॥ ९०

तवाग्रे कथितं देवि यतो भक्ताऽसि मे सदा| श्रत्वा तु सव भक्त्या च रोगान्दोषान्ग्यपोहति।
हति श्रामहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामेहश्वरसेवादे ऽपामाजेनस्तोत्रकथनं नामोनारीतितमो ऽध्यायः ॥ ५९ ॥

आदितः शकानां समष्यङ्ाः-- ३६०५२

अशथाशीतितमोऽ्ध्यायः ।
महादेव उवाच-
अपामार्जनकं दिव्यं परमाद्धतमेव च । पठितव्यं विशेषेण पुत्रकामा्थसिद्धये ॥ १
एतत्स्तोत्रं पठेत्माज्ञः सर्बकामार्थसिद्धये । एककाठं द्विकालं वा ये पठन्ति द्विजातयः ॥ २ `

आयुश्च श्रीर्ृरं तेषां द्धि यान्ति दिने दिने । ब्राह्मणो रभते विद्यां क्षत्रियो राज्यमेव वा॥ ३
वश्यो घनसण्रद्ध च श्रो भक्तिं च विन्दति । अन्यत्र भते भक्ति पठनाच्छवणाजपात्‌ ॥ ४
सामवेदफलं तस्य जायते नगनन्दिनि । अखिलः पापस घातस्ततस्षणादेव नश्यति ॥ ५
इति ज्ञात्वा तु भो देवि पटितव्यं समाहितैः । पुत्राव तथा लक््मीः संपूणो भवति धुवम्‌ ॥ ६
णिखित्वा भ्र्जपतरे तु यो धारयति वैष्णवः । इह रोके सुखं भुक्त्वा याति विष्णोः परं पदम्‌७
पटित्वा शछोकमेकं तु तुलसीं यः समर्पयेत्‌ । सर्वे तीथं छृतं तेन तुरस्याः(स्या) पूजने कृते ॥ ८

एतत्स्तोत्रं तु परमं वैस्णवं मुक्तिदायकम्‌ । पृथिवीदानमात्रेण विष्णुरोकं तु गच्छति ॥ र
जपेत्स्तोतरं परिरोषेण तरिष्णुरीकस्य वाञ्छया । बाखानां जीवनायाय पठितव्यं समाहितैः ॥ १०
रोगग्रहाभिभ्रतानां बालानां शान्तिकारकम्‌ । भ्रतग्रहविषं चेव पठनादेव नश्यति ॥ ११

कण्ठे तुलसिजां मां धृत्वा विपो हि यः पठेत्‌। स च वै वेष्णवो ज्ञेयो विष्णुलोकं स गच्छति
कण्ठे माला धृता येन शङ्खचक्रादि विहितः । वैष्णवः भोच्यते विपः स्तोत्रं चैतत्पटन्सदा ॥ १३

--------- --- ~ ----“- ~~~

|
--- ----~.~ _- ------~ ~~~ -----~~
= न न म ५

१. श्नं क । २ ड. ज. “लोकं स गच्छति । बा" 1

१४१६ प्रहायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

इहरोकं परिलयञ्य विष्णुखोकं स गच्छति । मोहमायापरित्यक्तो दम्भष्णाविवजितः ॥ १४
एतत्स्तोत्रं पटन्दिव्यं परं निवांणमाथुयात्‌ । ते धन्याः सन्ति भूर्छोके ये विभा वेष्णवाः स्पृताः
स्वात्मा वै तारितस्तेस्तु सङ्कल नात्र संशयः । ते तरे धन्यतमा लोके नारायणपरायणाः ॥
तेभेक्तिथ सदा कार्या ते वै भागवता नराः ॥ १६
इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे ऽपामार्जनमहिमकथनं नामारीतितमो ऽध्यायः ॥ ८० ॥
आदितः शोकानां समष्वङ्ाः- ३६०६८

~~~

अथैकाङीतितमो ऽध्यायः ।

---------~

श्रीपावैस्युवाच-

अहो विष्णो माहात्म्यं वद्‌ विन्वेश्वर मभो। यन्माहात्म्यं पुनः श्रुत्वा न भवो जायते कचित्‌
महादेव उवाच-

शृणु सुन्दरि वक्ष्यामि विष्णोमाहात्म्ययत्तमम्‌ । श्रुत्वा तु लभते पुण्यं हन्ते मोक्षमवाशुयात्‌ ॥ २

देवत्तं महामा्ञं ध्यानयोगपरायणम्‌ । आश्रमं सवेश्ास्राणां यतेन्दरियमकरमषम्‌ ॥ ३
अभर्ष्यं महाभागं देवैरपि सवासवैः । सत्यसंधं जितक्रोधं समत्वे परिनिष्ठितम्‌ ॥ प,
नारायणे जगन्नाथे शरण्ये भक्तिवत्सले । परां निष्ठामनुपाप्ं वानःकायकर्मभिः ॥ ५
गुणानामाश्रयं शान्तं भीष्मं कुरुपितामहम्‌ । प्रणम्य शिरसा भूमौ पच्छेदं य॒धिष्ठिरः॥ ६

युधिष्ठिर उवाच--
केचिदाहुः परे धर्म केचिदाहुः परं धनम्‌ । केचिहानं परशंसन्ति समुदायं तथा परे ॥ ७
सांख्यं केचित्मशेसन्ति योगमन्ये तथा पैरम्‌* । सम्यण्ञानं परं केचित्केचिदरैराग्यमुत्तमम्‌ ॥ ८
अभ्मिष्टोमादिकं कमं तथा केचित्परं विदुः । आत्मह्नानं परं केचित्समरोष्टारमकाश्चनम्‌ ॥ २
यमाश्च नियमाश्चैव केचित्पोक्ता मनीषिभिः । कारुण्यमपरे केचिद हिसां च तपस्विनः ॥ १०
वोचं केचित्परं हुः केिदरेवाचैनं नराः । व्यामोह चाज इच्छन्ति व्यायुग्धाः पापकर्मभिः ॥
यदेतेषु परं कृत्यमनुष्ठेयं महात्मभिः । वक्तमरसि धर्मन सर्मशाखभृतां वर ॥ १२
महादेव उवाच-
भरुक या कथा जाता भेष्मी योधिष्टिरी सती । तामह संपवक्ष्यामि लोकानां च हिताय प ॥

एतान्धश्नास्तद्‌ श्रुत्वा प्राह भीष्मो युधिष्ठिरम्‌ ॥ १३
भीष्म उवाच--

शू्व॑तामिदमलयन्तं गूं संसारमोचनम्‌ । श्रोतव्यं यवया सम्यग्ज्ञातव्यं धर्मनन्दन ॥ १४

अत्रैबोदाहरन्तीमं पुण्यं चैव पुरातनम्‌ । पुण्डरीकस्य संवादं महर्षनोरदस्य च ॥ १५

तराहमणः शुतिसंपन्नः पुण्डरीको महामतिः । आश्रमे पथमे तिष्ठन्गुरूणां वशगः सदा ।॥ १६

जितेन्द्रियो जितक्रोधः संध्योपासनतत्परः । वेदयेदाङ्गनिपुणः शासेषु च विचक्षणः ॥ १७

समिद्धिः सार्धुहव्येन सार्य॑भातर्हुतानलः । ध्यात्वा जगत्पतिं विष्णुं सम्यगाराधयन्वियुम्‌ ॥ १८

* एतःग्रे क. ख. ज. सष. फ. पुस्तकेषु केचिन प्रशसन्ति केचिदाहुः परं श्रतम्‌” इत्यधमधिकम्‌ ।

१क. फ. प्रे। > क्ष. धर्म।३ क्ष. श्यतां च इदं सनयं ग्‌ ।४ इ. ल. “धुय नेन ।

1

ननि न्क्यक्रकिति, त

भेदो 4 9५९ | ४

|

| ` & ए

1

< १ एकाश्ञीतितमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । १४१७

तपःस्वाध्यायनिरतः साक्षाद ह्यसुतो यथा । उदकेन्धनपुष्पाग्रैरसकृत्पूनयन्गुरम््‌ ॥ १९
मातापितरो दुश्रूषभिक्षाहारी विमत्सरः । व्रह्मविद्ामधीयानः प्राणायामपरायणः ॥ २०
तस्य सवात्मभ्रतस्य संसारे निस्पृदस्य च । महात्मनो बुद्धिरसीत्तसाराणवतारिणी ॥ २१.
मातरं पितरं चेव ातनथ सुहृलनान्‌ । मित्राणि मातुखां व सखिसंबन्धिवान्धवान्‌ ॥ २२
धनधान्यसमरद्‌ च गहं वशमागतम्‌ । क्षत्राणे सुमहादहाणि सवेसस्यांद्वाने च ॥ 2.
परित्यज्य महासचस्तष्णां चव महासुखी । विचचार मही पद्यां राकमूकुफटाशनः ॥ २४.
(*अनित्यं योवनं रूपमायुष्यं द्रव्यसंचयः । इति सं॑चिन्तयानस्तु चरखोक्यवक्रतां तथा ॥ २५.
पुराणोदितमार्गेण सवेत^थांनि पाण्डव । आगमत्स यथाकाममिति निथितमानसः] ॥ २६.
गङ्गां च ययुनां चैव गोमतीमथ ग्छिकाम्‌ । शतद्रं च पयोष्णीं च सरयूं च सरस्वतीम्‌ ॥ २७
यागं नर्मदां चेव शोणं चैव महानदम्‌ । भभासं विन्ध्यतीथानि दिमवत्ममवानि च॥ २८
आश्रमेषु च यानि स्यु्नौमिषे पुष्करादिषु । कुरमैत्रे च यानि स्युस्तथा गोवधनादिषु ॥ २९
अन्यानि सुपहातजास्तीयानि यसमाहितः । विचचार महायोगी यथाकारं यथाविधि }} ३०
केदाचत्पाप्रवान्धारः शाखग्राम तपाधनः । पष्डरोको पहाभागः प्रतेकमवज्ञानुगः ॥ 9,
आसेग्यपानो(नं) मनिमिस्तच्छविद्धिस्तपोधनेः । म॒नीनामास्पदं रम्यं पुराणेष्वपि विश्रुतम्‌ ३२.
भूषितं चेव चक्राय धक्राह्ितञ्चिटातलम्‌ । रम्यं विविक्तविस्तीर्णं सदाविष्णभसादकम्‌ ॥ ३३
केचिच क्राङ्कितास्तत्र प्राणिनः पुण्यदशनाः । विचरन्ति यथाकामं पुण्यतीयप्रदञ्चनात्‌ ॥ ३४
तस्मिन्क्षेत्रे महापुण्ये शालग्रामे महामतिः । खात्वा देवहदे तीथं सरस्वदयां च सव्रतः।॥ ३९५
जातिस्मया चक्रक्रुण्ड चक्रनद्याभ्रितेषु च ¦ तथाऽन्यान्यापि तांथान तास्मन्नव चचार सः ३

ततर क्षेत्रपभावेन तीथानां च तेजपा । मनः प्रसाद मभजत्तास्मनेव्र महात्मनः ॥ २७
सोऽपि तीथविश्चद्धात्मा पण्डरीकस्तपोधनः । तत्रेव बसति चक्रे ध्यानयोगपरायणः॥ ३८
तत्रेव सिद्धिमाकाङक्षन्नाराध्य गरूडध्वजम्‌ । शास्.क्तन विधानेन भक्त्या परमया पनः ॥ २९
उवास चिरणेकाशी निर्ूः स जितेद्ियः । शाकमूलफलाहारः सेतुष्टः समदशनः ॥ ४०
यपेश्च नियमेत्रैव तथेषाऽऽसनवन्धनैः । भ्राणायामेश्च तीर्थेश्र मत्याहारे् सततः ॥ १
धारणाभिस्तथा ध्यानैः समाधिभिरतन्दितः । योग(भ्यापं सदा सम्यक्चक्रे विगतरिसिविषः ॥
वेदिकस्ता्िकरैञैव तथा पौराणिकैरपि । आराधयति सर्वेशं ततः शुद्धिमवाप सः ॥ ४३

रागदरेषपिनिपक्तः स्वधम इव रूपवान्‌ । आराधयामास देवं तद्वतनान्तरात्मना ॥ ४.
तुतोष भगवान्िष्णः पण्डरीकायतेक्षणः । जगाद्‌ भगवान्राजन्परसननस्तस्य धमतः ॥ ४५

ततः कदाचित्तं देशं नारदः परमाथवित्‌ । जगाम स महातेजाः साक्नादादित्यसंनिभः ॥ ४६
तं द्रष्टुकाती भगवान्पण्डरीकं तपोनिधिम्‌ । षिष्ण॒भक्तिपरोतात्मा तष्णवानां दिते रतः ॥ ४७

स दृष्ट्रा नारदं पापं तेजोमण्डलमण्डितमर्‌ । महामति महोदारं सवेवेदकभाजनम्‌ ॥ ४८
पराञ्ञछिः प्रणतो भता प्रहटेनान्तरात्मना । अघ द्वा विधानेन भरणाममकरोत्पुनः ।॥ ४९
काऽयमरयद्धताकरारस्तजस्वी हूयवेषध्रक । आताव्रहस्त. सम्रखो जयमण्डखमण्डितः ॥ ५०

% धनुधिहान्तगतः पाठः फ. पुस्तकस्थः ।

१ ज्ञ. ब्राह्मणाः । २ ड. न, केथाऽऽङ्िकैण । ३ फ, मोदेवर्पिः पु 1
१.७८

१४१८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीर्त- [ ६ उत्तरखण्डे~

विवस्वानथवा बहिरिन्द्रो वरुण एव च । इति संचिन्तयन्स्थित्वा जगाद परमदतिम्‌ ।॥ ५१
पुण्डरीक उवाच--

फो भवानिह समाप्तः कनो वा परमद्युते । त्वदगनं हि भगवन्धायेण मुवि दुभम्‌।॥ ५२
नैव दष्टः पुमान्कापि मया तव समः भमो । वकतुपेस्यशेषेण यत्पदिष्टं पमानघ ॥! ५३
नारद उवाच-
नारदोऽहमनुप्राप्तस्त्वद शं नकत्रहटात्‌ । प्रभावो भगवद्धक्तस्त्वादशचः सततं द्विज ॥ ५४
स्पृतः संभाषितो वाऽपि पूजितो वा द्विजोत्तमः । पुनाति भगवद्धक्तशाण्डालोऽपि यद्टच्छया ॥
दासोऽहं वायुदेबस्य देवदेवस्य शचाङ्गिणः । शङ्चक्रगद्‌ापाणेश्चलोक्यस्यव चश्ुपः ॥ ५६
भीष्प उवाच-
इत्युक्तो नारदेनासौ भक्तिपयोङुखात्मना । भोवाच मधुरं विप्रस्तदशेनमुविस्मितः ॥ ५७

पुण्डरीक उवाच-- 1
9 9, = क~ ४ 4 (+ ४ # (4 धः
धन्योऽहं देदिनां मध्ये सुपूज्योऽहं सुरैरपि । कताथों पितरां मेऽद्र संपाप्रं जन्पनः फलम्‌ ॥५८
अनुग्रह़ीष्व देवर्षे त्वद्धक्तस्य विशेषतः । तत्करिष्याम्यहं विद्रशराम्यमाणः सखकमेभिः | ५९

कव्यं परमं गुह्यमुदे षं त्वमसि । त्वं गतिः सवभूतानां वैष्णवानां विक्ेषतः ॥ ६०
नारद उवाच--

अनेकौनीह शाख्राणे कर्माणि च तथा द्विज । धर्मवर्मन्द) बहुविधं तथेव भुवि मानव ॥ ६१
वैटक्षण(ण्यं?) च जगतस्तस्मादेवं द्विजोत्तम । अन्यथा स्॑सचयानां सुखं वा द;खमेव च ॥ ६२

विज्ञानमात्रे क्षणिकं निरात्मकामेदं जगत्‌ । इति केचित्परिज्ञातं बार््थनिरपेक्षकम्‌ ॥ ६३

अव्यक्तं जायते निलयं नित्यानिलयमिदं जगत्‌ । इत्येवं माहूरपरे तत्रैव खयमेति च ॥ ६४
आत्मानां बहवः परोक्ता निलयाः सवेगतास्तथा । अन्ये मतिमतां श्रषएटास्तचाखोकनतत्पराः ६५
यावच्छरीरमात्मानं परतिपन्नास्तथाऽपरे । हस्तिकीादिदेहेऽपि महान्तमण्डमेव च ॥ ६६

यथाऽग्र जगतो हत्तिस्तथा काखान्तरेष्वपि । प्रवाहो नित्यपेतेषप कः कर्तेति च केचन ॥ ६७

यद्यत्पलयक्षविषयं तस्मादत्र न(न्यन्न) विद्यते । कुतः स्वर्गादयः सन्तीलयन्ये विजितमानसाः ६८

निरी्वरमिदं पराहुः सेश्वरं च तथाऽपरे । अत्यन्तभिन्नमतयः परमाथंपराद्छखाः ॥ ६९
एवमन्येऽपि कुडका यथामति यथाश्वतम्‌ । वदन्ति विविधेर्भदः स्वयुक्तिस्थितिकारर्का;ः# ७०
तर्ेष्ववहितो भत्वा कथयामि तपोधन । परमाथमिमं पुण्य घोरसंसारनाशनम्‌ ॥ ७१

तन्पृरमनुयानं चेत्ततो देवादयो नराः(रेः) । प्रमाणेनोपकभ्यन्ते न प्रमाणविमोहिरैः ॥ ७२
अनागतमतीतं च विपरकृष्टमतीव यत्‌ । न ग्रदीतं यथारक्त्या(क्ति) वर्तमाना्थनिष्ठितम्‌ ।॥ ७३
आगमो मुनिभिः प्रोक्तो रूपपूैकरमागतः । भमाणे(णं) स तु विज्ञेयः परमार्थपसाधकः ॥ ७४
यद्‌भ्यासवराज्ज्ञानं रागद्रेपमखापहम्‌ । उत्पद्यते द्विजश्रेष्ठं सोऽयमागमसंज्ञकः ॥ ७९

+ एतदगरे फ. प॒स्सके “त्काऽप्रतिष्ठः श्रुतयो वि[निना नासाव्रृषिषैः स मतिम भिन्ना । घर्मस्य त्वं निदितं
मुदायां मष्टाजनो येन गतः स पन्थाः” इति शोको ऽधिकः ।

१ सध. प्रभवं भगवान्भक्तं तत्त्वदर्नसेमतम्‌ । स्मः । २ ङ. न्प्रममा ° । ३ च. "कानि महृख्लाणे । * ङ. श्याम
नि ।५ख.अन्येनुभि । ६ फक. काः । श्णुष्वावा । अक्ष. क्च.म.रूपंपू |

८ ,
4 '
॥ 6

^

>

८१ एकाशीतितमोऽध्यायः |] ` भ्द्मपराणम्‌। १४१९

फट कम च यत्तं विज्ञानं ददनं विधु । जाल्यादिकल्पनादीनं द्वितीयागमलक्षणम्‌ ॥ ७६
आत्मसंबेदनं नित्यं सनातनमतीन्दियम्‌ । चिन्मात्रममृतं ज्ञेयमनन्तमजमन्ययम्‌ ॥ ७७
व्यक्ताव्यक्तस्वरूपण व्यक्तस्थितमनञ्जनप्‌ । व्य परवरिष्ण्रिति ख्यातं ख्यातमिन्नमवस्थितम्‌७८
योगिध्येयमषिङ्ञेयं परमाथपराख्खेः । टश््यते बुद्धिमिभिन्नमपि भित्र न चाऽऽत्मनि ।॥ ७९

शृणुष्वावदितस्तातं कथयामि तवानघ । यत्मोक्तं ब्रह्मणा पूवं पृच्छतो मम सुव्रत ॥ ८०

कदाचिदह्रद्यरोकस्थं ब्रह्माणं च पितामहम्‌ । प्रणिपत्य यथान्यायमपृच्छमजमव्ययम्‌ ॥ ८१

विस्विज्ज्ञानं परं भोक्तं कथ योगः परो मतः! एतन्मे तखतो ब्रह्मन्पमाचक्ष्व पितामह ॥ ८२
ब्रह्मोवाच-

शणुष्वावदितस्तात ज्ञानं योगमनुत्तमम्‌ । अल्यग्रन्थं भभृताथमदुःखोपासनक्रियम्‌ ॥ ८४

यः परंपरया पोक्तः परुषः पश्चविशकः । स एव सवभरतात्मा तेन इत्यभिधीयते ॥ ८४

नारायणो जगद्धाम परमात्मा सनातनः । जगतः खृषटिसंहारपरिपाखनतत्परः ॥ ८९

त्रयाणागात्मनां चेको देवदेवः सनातनः । आराध्यः सवदा ब्रह्म [+न्पुरुषण दितपिणा ॥ ८६
निःस्पृहा नित्यसंतष्र ज्ञानिनस्ते जितेद्धियाः । निमेषा निरहंकारा रागद्रेषविवनिताः ॥ <७
अक्षयं यानि ते शान्ताः स्सङ्गविवनजिताः । ध्यानयोगपरा त्रं |स्ते परयन्ति जगत्पतिम ८८
यथाजगदवस्थानं यथाक्ाखान्तरे पनः । भरतं भव्यं भविष्यं च विपदृष्टं तथेव च ॥ ८९
स्थरं सृक्ष्मं तथा चान्यत्परयन्ति ज्ञानचश्चुषा । तचित्तास्तद्रतप्राणा नारायणपरायणाः ॥ ९०
अन्यथा मन्दबुद्धीनां भतिभाति दुरात्मनाम्‌ । कुतकज्ञानदृष्टानां विभक्तेन्द्ियवादिनाम्‌ ॥ ९१
नारद उवाच-
श्रयतामन्यदपि वे कथ्यमानं मयाऽनघ । ब्रह्मगेव पुरा प्रोक्तं जगतः कारणात्मना ॥ ९२
देवानामिन्द्रमुख्यानामृषीणां चैव सुव्रतः । हितानि कथयामास पृच्छतां कमलासनः ॥ ९३
ब्रह्म।वाच-
नारायणपसे धर्मस्तथा रोकाश्च शाश्वताः । नारायणपरा यज्ञाः शाख्राणि विविधानि च॥९४
बेदाः साङ्गास्तथा चान्ये विषप्ण्िश्वैन्दरो दरिः । पृथिव्याद।नि विवुधाः पञ्च मृतान साऽज्ययः
सर्य विष्णमयं जञेयं षिवुधैः सकर जगत्‌ । तथाऽपि मानुषाः पापा न जानन्ति विमाहिताः ९६
तस्यैव मायया व्याप्रं चराचरमिदं जगत्‌ । तन्मनास्तद्रतप्राणो जानाति परमाथव ॥ ९७
श्वरः सर्वभतानां विष्णस्लोक्यपारुकः । तस्मिन्नेतज्गत्सवे तिष्टति म्रभवत्यापि ॥ ९८
जनगत्तंहरते रुद्रः पारमे विष्णरय्यते । उत्पत्ता चाहमेवात्र तथाऽन्ये रक्रिपाख्काः ॥ ९९
सर्वाधारो निराधारः सकलो निष्कररस्तया । अगु स्तथाऽप्यन्यत्तस्माच परतः परः ॥ १००
तमेव दारणं यात सभ्रसंहारकारकम्‌ । स पिता जनिताऽस्माकं कीतिता मधुसूदनः ॥ १०१

नारद्‌ उवाच--
एवयुक्तःः धराः सर्वे ब्रह्मणा पद्मयोनिना । भणेमुः सवेखाकेशं देवं विष्णं जनादनम्‌ ॥ १०२

___ _----~-~-~--_-~~~~~~~~~~-~- ++

~~~ ~" -----~-

+ धन्‌श्विह्ाम्तगतः पाठः फ. पृस्तकस्यः ।

-- ---*-------------

१ख ज ह्न. र्पंचन्यः। २ख. ञ्ञ. शू । व्यक्तावि"। ३ ड. व्याप्ता" । क. कितुज्ञानं। फ.
विज्ञानं । ५ ज. 'सृसारकर्मगम्‌ ।

१७४२० महायुनिभ्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्ड-

तस्वासमपि पिपर नारायणपरो भव । तदन्यः को महोदारः प्रथितं दात॒मर्हति॥ १०३
पितरं मातर चैव तमेव पुरुषोत्तपम्‌ । परिगृहणीष्व रोके देवदेवं जगत्पतिम्‌ ॥ १०४
अभ्रिकरर्येग मैश्षयेग तपसाऽध्ययनेन वे । त षयेदेवदेतेशं गुरुं नित्यमतन्द्रितः ॥ १०५
स्व्गेऽक्चयं तथा भोगमनुष्ेथं तथैव च । परि्रहीष्व विपर्षे तमेव परूपोत्तमम्‌ ॥ १०६

फि तेस्तु मतरर्बहुभिः कि तेस्तु बहुमित्रः । ॐ नमा नारायणायेति मच्रः सवौथसाधकः १०७
चीरवासा जी पिश दण्डी यृण्डी तथव च । भ्रषितींवा द्विजश्रेष्ठ न लिङ्ग धमेकारणम्‌।।१०८
ये नृशेसा दरात्मानः पापाचारपराः सदा । तेऽपि यान्ति परं स्थानं नारायणपरायणाः *१०९
छिप्यन्ते न च पापेन वैष्णवा वीतक्रिर्विषाः । पनन्ति सङूटं टोकमहिपाजितमानसाः॥ ११०
्षतरबन्धुरिति ख्यातो राजः प्राणिविहिसकः । पापततरान्परमं धाय वैष्णवं केशावाश्रपात्‌ ॥ १११
अम्बरीषो महासच्च[*स्तपाऽतप्यत्सुदारुणम्‌ । तेनेव तपगसाऽऽरःध्य टृषटवान्पुरूषो तमम्‌ ॥ १२
मित्रासनस्तथा राज्ञा] राजा परमतचवित्‌ । हृषीकेशं तमाराध्य वैष्णवं पदमाप्रजान्‌ ॥ ११३
अन्ये बरह्मषेयः शान्ता बहदः संशितव्रताः । ध्यात्वा च परमात्वानं संसिद्धि परमां गताः ११४
हाद; परमाहदः पुरा नारायणं हरिम्‌ } सेतिताऽभ्यदिता ध्याता तेनव परिरक्षितः ॥ ११५
भरतो नाम तेजस्वी राजा परमधािकः । उपास्येनं चिरं काठं परां मुक्तिमवाप्नगान्‌ ॥ ११६
ब्रह्मचारी श्दस्थो वा वानप्रस्थोऽथ भिश्रुकः । केशवाराधनं हित्वा नेव याति परां गतिम्‌ ११७
जन्मान्तरसहघेषु यस्य स्यान्मतिरीदशी । दासोऽहं विष्णुभक्तानामिति सवीथसाधकः ॥ ११८
स याति विष्णुसालोक्यं एरुषा नात्र संशयः । फ पुनस्तद्तप्राणाः पुरूषाः संशितव्रताः ११९
अनन्यमनसा नित्यं ध्यातव्यस्तखचिन्तकेः । नारायणो जगन्यापी परमात्मा सनातनः ॥ १२०
भीष्प उवाच-
इत्यवमुक्त्वा देवाविस्तत्रवान्तरपीयत । परापकारनिरतो नारदः परमाथवित्‌ ॥ १२९१
पुण्डरीकोऽपि धमात्मा नारायणपरायणः । ॐ नमो नारायणायेति मत्रमष्टाक्षरं जपन्‌ ॥ १२२
परसीद मम विश्वात्मन्निति वाचं वदन्सदा । हृत्पुण्डरीके गोविन्दं प्रतिष्ठाप्यामृतात्मकम्‌ ॥ १२१
तपस्वी बिमङे साम्ये शालग्रामे तणोधनः । उवास चिरमेकाकी निद््रो निष्परिग्रहः ॥ ५२४
स्वम्रऽपि केशवान्नान्यत्पश्यतीति महामतिः । निद्राऽपि नैव तस्याऽऽतीत्यरषायविरोधिनी १२५
तपसा ब्रह्मचयण शाचेन च विरेषतः । जन्मजन्मान्तरारूडे संस्कारे च यथा तथा ॥ १२६
प्रसादादेवदेवस्य सवैलोकस्य साक्षिणः । अवाप परमां सिद्धि व्रेष्णवीं वीतकिल्विषः ।॥ १२७
शङ्खचक्रगदापाणे पीतवरा्समच्युनम्‌ । शयामलं पुण्डरीका स ददश सदाढृतिम्‌ ॥ १२८

सिहन्याघ्रास्तथा चान्ये मृगप्राणिविहि षकाः । विरोधं सदनं हित्वा समेतास्तस्य संनिधौ १२९

विचरन्ति यथाकामं परसन्रेन्दरियहत्तयः । परस्परहितं रम्यं संपाप्रं पाण्डनन्दन ॥ १३०
तथा परसन्नपटिला हदाश्च सरितस्तथा । ऋतवः सुप्रसन्ना विमलेन्धियसंयुताः ॥ १३१
मारुताच्च सुखस्पशा दक्षाः पप्पफखान्विताः । आनकट्यं ययः स्वे पदाथीस्तस्य धीमतः १३२

भरपनममवत्तस्म प्रसन्न सचराचरम्‌ । प्रसन्ने दवदृत्रेशे गीतिन्रे भक्तवत्सटे ॥ १३२

+ धनुधिद्वान्तमतः पाठः फ. पस्तकस्यः ।

१ख.ज. ङ्च. पापो: \

८१ एकाशीतितमी ऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ | १४२१

ततः कदाचिद्धगवान्पुण्डरीकस्य धीमतः । आषिरासीलगन्नाथः पृण्डरीकायतेक्षणः ॥ १३४
शङ्कचक्रगदापाणिः पीतवासाः सपुज्ञ्वलः । पृण्डरीकविन्ञाटाप्षशन्दरिम्बनिभाननः ॥ १३९
किङ्किणीकृण्डली हारी केयूरी कटिसत्रवान्‌ । श्रीवत्साङ्ः पीतवासाः कोस्तुमेन विभूषितः १३६
वनमाखापरीताङ्कः स्फुरन्मकरङ्ण्डलः । स्फुरता ब्रह्मसूत्रेण युक्तादाश्ना विटम्विना ॥ १३७

विराजमानो देवेशशामरव्यजनादिभिः । देषः सिद्धेः सदेवेन्द्ेगन्धर्वैभूनिमिषरः ॥ १३८

यतषैनौगवरेश्रैव सेव्यमानोऽप्सरोगणैः । ते दृष्ट्रा देवदेवेशं पुण्डरीकोऽनधः स्यम्‌ ॥ १३९

ततो बद्ध्वा महात्मानं तुष्टाव च जनादनम्‌ । प्राज्ञिः प्रणतो भूत्वा प्रहृेनान्तरात्मना १४०
पण्डरीक उवाच--

नमोऽस्तु विष्णतरे तुभ्यं स्ैटकैकचक्षषे । निरञ्जनाय नित्याय निगणाय महात्मने ॥ १४१
त्वमीशः सवभूतानां तथैव च निरीश्वरः । तथा भयार्विनाञ्ञाय गोविन्द गरुडध्वज ॥ १४२

अनुग्रहेण भूतानामनेकराधारधारिणे । त्वपि सवेमिदं भा हुस्त्वन्मयं चेव केवलम्‌ ॥ १४३
त्वमस्माजगतोऽभिन्नो निधितं च जगच्वया । नमोऽस्तु नाभिप्रसवनधिनाय नमो जमः ॥१४४
नमः समस्तवेदान्तविश्वुतात्मविभूतये । त्वमेव सवरदेवेशः कारणं केटभादेन ॥ १४५
प्रसीद हदयावासर शङ्क चक्रगदाधर । नमः समस्तभूतानामादिमूनाय मंते ॥ १४६

अनेकरूपरूपाय विष्णवे प्रभविष्णवे । यस्य ब्रह्मादयो देवा न विदन्ति सुरइवराः ॥ १४७
महिमानं तपोमयं तस्मात्तभ्यं नमाम्यहम्‌ । वाचामगोचरो यस्य महिमा तव नाऽऽप्यते ॥ १४८

®

जाल्यादिभिरसंस्पृष्टः सदा ध्येयोऽसि तदतः । तथा विभेदरूपरेण भक्तानामनुकम्पया ॥

मत्स्यकूमादिरूपेण टर्यसे पुरूषोत्तम ॥ १४९
भीष्प उवाच-

पुण्डरीको जगन्नाथं स्तुत्वैवं पुरुषोत्तमम्‌ । तमेवाऽऽलोकयद्रीरं चिरमाथितदशैनम्‌ ॥ १५०

तमाह भगवान्विष्णः पद्मनाभस्िविक्रमः । पृण्डरीकं महाभागं तथा गम्भीरया गिरा ॥ १५१

श्रीभगवानुवाच- |

प्रीतोऽसि वत्स भद्रे ते पुण्डरीक महामते । वरं हणीष्व दास्यामि यत्ते मनसि वतेते ॥ १५२
भीष्म उवाच-

एतच्छरत्वा तु वचनं देवदेवस्य भाषितम्‌ । एवं विद्नापयामास पुण्डरीको महामतिः ॥ १५३
पुण्डरीक उवाच -

कादमत्यन्तदुर्वुद्धिः ₹ भवन्तो हिषिणः । यद्धितं मम देवेश तदाज्ञापय माधव ।॥ १५४
भीष्प उवाच-- |

एवमुक्तः स भगवान्सुपरीतश्च ततोऽबवीत्‌ । पुण्डरीकं महाभागं इताज्ञखिमुपस्थितम्‌ ।॥ १५५
भगवानुबाच--

आगच्छ कुशलं तेऽस्तु मयेव सह सुव्रत । उपकारी च नित्यात्मा मया त्वं सवेदा सह ॥१५द
। भीष्म उवाच--
एवयुक्तवति प्रीत्या श्रीपरे भक्तवत्सठे । देवदुन्दुभयो नेदुः पृष्पवपं पपात ह ॥ १५७

---~-

१८. °: | मैना । २ फ. भूतये । ३ ज. "पमायाय । ८फ, रीवनि ।

१४२२ महामुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे

ब्रह्मादयस्तथा देशाः साधु साध्विति चाघ्रैवन्‌ । जगुः सिद्धाश गन्धवाः किंनराश्र विशेषतः
तत्रैव तयुपादाय देवदेवो जगत्वतिः । जगाम गरूडारूढः सर्वलोकनमस्कृतः ॥ १५९
तस्माच्यमपि राजेन्द्र रिष्णाभाक्तसमन्वितः । तचित्तस्तद्तप्राणस्तद्धक्तानां हिते रतः ॥ १६०
अयिता यथायोग्यं भजख पुरुषोत्तमम्‌ । शृणुप्य तत्कथां पुण्यां सवपायभणािनीम्‌ ॥ १६२
येनोपायेन राजेन्द्र विष्णभक्तिसमधितः । भीतो मवति विश्वात्मा तत्कुरुष्व सुविस्तरम्‌ १६२
अश्वमेधशतेरिषटरा वाजपेयज्ञतेरपि । प्रा्ुबन्ति नरा नेव नारायणपराञ्बुखाः ॥ १६३
सकृदुचरितं येन हरिरित्यक्षरद्रयम्‌ । बद्धः परिकरस्तेन मोक्षाय गमनं भरति ॥ १६
छाभस्तेषां जयस्तेषां कुतस्तेषां पराजयः । येषामिन्दीवरश्यामो हृदयस्थो जनादेनः ।॥ १६५
य इदं श्णपानिलं पठेद्राऽपि समाहितः । सवैपापविनिर्भुक्तो विष्णुलोकं स गच्छति ॥ १६६
ईश्वर उवाच -
एतद्रे नाममाहात्म्यं श्रत्वा वे नगनन्दिनि । धमाथकाममोक्षास्ते भवन्ति च न संशयः ॥ १६७
शङ्के कुठेऽवतीर्णो यो ब्राह्मणो देवतत्परः । वेष्णवो विष्णरूपोऽसौ नान्यो विभस्तु किचित्‌
यसे नामोचरन्विष्णोहूदये ध्यानतत्परः । श्द्कचक्रधरो विद्रान्माखां तुलसिजां दधत्‌ ॥ १६९
जीविन्पुक्तः स विज्ञेयो युक्त्वा भोगान्हयनेकशः। एक्विशचत्डुरेः सार विष्णुोके स मोदते ॥
पुण्डरीको यथा भक्त्या मुक्तो ह्यत्र न संशयः। भक्तिभावेन गोविन्दस्तुषट भामोति शाश्वतीम्‌॥
कटो वे हरिगीतं तु खणहे वा विशेषतः । सामगानसमं भोक्त देवाचनसमाधिषु ।॥ १७२
डत श्रामहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहुश्ररसवाद वष्णुमाह्‌मकथन नामक्राशीततमो 5५ यप्र: ॥ ८१

आरितः शाकानां समण्वड्ाः--३६२४०

अथ द्यज्ञी तितमाऽ्ध्यायः ।

न भ

पावेत्युवाच--
धीगङ्गायाश्च माहात्म्यं पुनवद महामते । यच्छता मुनयः सवे वीतरागाः पुनः पनः ॥ १
माहात्म्यं कीदशं चेव तस्याः सर्वेश्वर प्रभो । उत्पत्तिश्च श्चता पूप महिमान श्रतोमया॥
त्वमाययः सवभूतानां त्वं देवश्च सनातनः ॥ २
श्रीमहादेव उवाच-
जहस्पतिसमं बुद्धया शक्रतुस्यपराक्रमम्‌ । दारतल्पगतं भीष्ममृषयो द्रप्रमाययः ॥ ३

अत्रिवापेषएठ् शरगुः पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः । अङ्गिरा गौतमोऽगस्त्यः सुपरतिस्त्वायरात्मवान्‌।४
विश्वामित्रः स्थूखरिराः सवतः पमयाधिपः । रेभ्यो ब्रहस्पतिन्यांसः पावनः करयपो धवः ॥५
दुषासा जमद्‌ान्रैवर माकेण्डयाऽय गाखवः । उशनाऽथ भरद्राजः क्ता ह्यास्तीक एवच ।॥ &
स्थूलाक्षः स च रखाकाक्षः कण्वो मेधातिथिः कुणः । नारदः पवेतशव सुधन्वा च्यवनो दिजः ७
मतिभूमुवनो धौम्यः इतानन्दोऽकृतव्रणः । जामदगन्योऽथ रामश ऋचीकथैवमादयः ॥ ८
तान्पणम्य यथान्यायं धमेपुजः सहानुजः । पूजयामास विधिवजनगत्पूज्यान्सुतेनसः ॥ ९

मपामता महात्मानः सखासानास्तपाधनाः । मभान्मात्रताः कयथाश्चक्रा<व्यधमाभ्रतास्दशधा १०

१३. नभोवदेविः।२ ड. "स्यः समः । क. ख. ज. इ. फ. कुः ।

~ च

र ,

1 1 7 त । 1

॥. 3 ३ ् ।

~ #
र
9)

८२ द्शीतितमोऽध्यायः ] पत्रपुराणम्‌ । १४२३

फथान्ते तु ततस्तेषामृषीणां भावितात्मनाम्‌ । प्रणम्य शिरसा भीष्मं पप्रच्छेदं युधिषिरः ॥ १९१
यधिष्ठिर उवाच-
के देशास्तु महापण्याः के रेखाः केऽपि चाऽऽश्रमाः। सेव्या धमोथिभिनिदयं तन्मे बरूहि पितामह

भीष्म उवाच--

अतवोदाहरन्तीमपितिहासं पुरातनम्‌ । रिखोज्ख्रत्तः संवादं सिद्धस्य च य॒धिष्टिर॥ १३
कथिरिसद्धः परिक्रम्य समस्तां पृथिवीमिमाम्‌ । उञ्खषटचेखेहस्थस्य ग्रहं भाप्तो महात्मनः ॥ १४
आलमविचाद् त्छज्ञः सवेदा युजितेन्दियः । राग्द्रेषपरित्यक्तः कुशखो ज्ञानकमेम ॥ ५५
ष्णवेषु सदा श्रेष्ठो विष्णधर्मेपरायणः । अनिन्दको वैष्णवानां सदा धमेपरायणः॥ १६
योगाभ्यासरतो नियं शङ्चक्रादिधारकः । जिकाटपूजातच्वज्ञः श्रीकण्ठे संरतः सदा ॥ १७
वेदाषियास्न विश्षदो धर्माधर्मविचारकः । वेदपाटव्रतो नित्यं नियं चातिथिपूजकः ॥ १८

स तीथमतियुक्तस्तु शिलोज्छेषु स्थितः सदा । चतुरेदेषु यद्धयानं गीतं यचत्स्वयंयुवा ॥ १९
[तत्सर्वे स च जानाति द्विजो विप्णुस्वरूपध्रक्‌ | । नानाधमाथ विशदो हयव्यये सुमतिः सदा॥
एकस्मिन्नेव काले तु गतोऽसो वे रिवेगरेदम्‌ । तं दृष्टा विधिवच्ेव ृत्वाऽऽतिथ्यं महामनाः ॥

तैदा तं प्रच्छयामास देशानां हितकारणम्‌ । २१
उज्छष्रत्तिरुवाच--

के देदाः के जनपदाः के शेराः केऽपि चाऽऽश्रमाः। [+पुण्या द्विजवर प्रीत्या मद्यं निर्देषटुमर्दसि
सिद्ध उवाच-

ते देशास्ते जनपदास्ते शेटास्तेऽपि चाऽऽश्रमाः] । पुण्याखिपथगा येषां मध्ये नित्यं सरिद्ररा॥
तपसा ब्रह्मचर्येण यद्तस्त्यागेन वा पुनः} गति तां न मेजन्तुगङ्गां संसेव्य यां लभेत्‌ ॥ रय
सलातानां तत्र पयसि गाङ्गेये नियतात्मनाम्‌ । तुष्टिमिवति या पुंसांन सा क्रतुशतरपि ॥ २५
अपहत्य तमस्तीत्रे यथा भात्युदये रविः । तथाऽपहत्य पाप्मानं भाति गङ्गाजखाद्ुतः ॥ र्द
असनि प्राप्य यथा विप्र व्रूलराितधिनश्यति । तथा गङ्गावगाद् सवेपापं व्यपोहति ॥ २७
सू्याज्चमंतप्रं गाङ्गेयं सटिं पिवेत्‌ । स्रो नीदहारनियुक्तः पावकाद्धि विशिप्यते ॥ २८
चान्द्रायणसहस्चं त॒ पौरेनकफेन यः पमान्‌ । संदूनश्ापि गङ्गायां यो नरः स विशिप्यते ॥ २९
रम्बेदधःरिरा यस्तु वषाणामयुतं नरः । मासमेके तु गङ्गाम्भः सेवते यो नरात्तमः। ३०
ब्रह्महत्याविनिगक्तो याति विष्णोद्यनामयम्‌ । इयं वेणीसमा पुण्या पवित्रा पापनाशिनी ॥ ३१
यस्याः स्मरणमात्रेण बालहा मुच्यते क्षणात्‌ । स प्रयागस्तीथराजो वेष्णवानां हि दुरभः॥ रर
खात्वा यत्र नरश्रेष्ठ वैकुण्ठे याति सत्वरम्‌ । भियाभियं न जानाति धर्माधर्मं न विन्दति ॥ ३३
लात्वावे सतु गङ्गायां महापापात्पयुच्यते। गङ्गा गङ्गति या ब्रया्मोजनानां शतरपि ॥ २४
मुच्यते सवेपापेभ्यो विष्ण॒ोकं स गच्छति । व्रह्मह्म चव गोघ्नो वा सुरापी बाटघातकः ॥ ३५
मुच्यते सर्वपापेभ्यो दिवं याति च सत्वरम्‌ । दशनं माधवस्याथ वरस्य दशनं तथा ॥ ३8६

नोना नाकि

* धनुधिहान्तर्मतः पाठः क. ख. च. ज. स्च. ज. फ. पुस्तकस्थः । + धनुधिडान्तगंतः पाठः क. सख. ज. क्ष. फ.
पुस्तकस्थः ।

१च. श्तौ विप्रमन्िग्म्‌ । २ च. तस्ृषि प्राथेयाः । ३ ज्ञ. पानेने"

१४८२४ महामुनिश्रीन्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे-

वेण्यां सानं प्रकुकीणो तरैदुण्ठं परति गच्छति । उदिते च यथा सूर्य विलयं याति वै तमः 3७
तथा वै तस्य पापानि गच्छन्ति लानमात्रतः । गङ्गादारे कुशावर्ते विधवे नीलपर्वते ॥ ३८
खाल कनखले तीथे पुनज॑न्म न विद्यते । एवं ज्ञात्वा नरश्रेष्ठो गङ्गाखलायी पुनः पुनः ॥ ३९
सानमात्रेण भो राजन्मुच्यते किद्विषादतः । देवानां भवरो विष्णुर्धज्ञानां चाश्वमेधकः
अश्वत्थः सवैद्रक्राणां नदी भागीरथी सदा ॥ ४७
ईति श्रीमदाप्रागे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे गङ्गामाहःत्स्ये अ्रीतितमोऽ्ध्यायः ॥ <२॥
आदितः छाकानां स्मघ्यङ्ाः-३६२८ ०

अथ उयज्गीतितमोऽध्यायः ।

पावैत्यवाय--
बष्णवानां लक्षणं च कीदशं भरतिपादितम्‌ । महिमा कीटैशश्चैव वद विन्वे्वर प्रभो ॥ १

श्रीपहादेव उवाच-
दिष्णोरयं यतः भक्तो ह्यतो वे वैष्णवो मतः । सवेस्याऽऽदिस्तु विज्ञेयो बदह्यरूपधरस्ततः ॥ २

यतः सकाञात्संजाता ब्राह्यणा वेदपारगाः । ते वष्णवास्तु विज्ञया नवान्यं तु कदाचन ।॥

शौ चसत्यक्षान्तियुक्तो रागद्वेषतिवजितः । वेदविद्या विचारज्ञः स वै वेप्णव उच्यते ॥ 9
अग्निहोत्ररतो नियं नित्यं चातिथिपूजकः । पित्रभक्तो मातभक्तः सं वे वेष्णव उच्यते ॥ ५
दयाधर्येण संयक्तस्तथा पापपरा्खः । शङ्चक्रङ्कितो यो वे सं वे वेष्णव उच्यते ॥ ६
कण्डे माला घता येन मखे रामं सदोचरन्‌ । गानं कगेन्सदा भक्त्या स नरो वैष्णवः स्मृतः ७
पुराणेषु रता नित्यं यज्ञषु च रताः सदा । ते नरा वेष्णवा ज्ञेयाः सवधर्मेषु संमताः ॥ 1.

तेषां निन्दां भर्कर्भन्ति ये नराः पापकारिणः। ते मृतास्तु कुयोनि वै गच्छन्ति च पुनः पुनः॥९
गोपाठनाश्नीं मूर्विं च येऽर्चधन्ति द्विजाः सदा । धातुजां ृन्मयीं चैव चतुदैस्तां खशोभिताम्‌ ॥

|

1

पूजां कुवन्ति ये विपास्ते नराः पुण्यभागिनः । कृत्वा पाषाणजां पूति कृष्णाख्यां रूपस॒न्दराम्‌ 4

पूजां कुन्ति ये विप्रास्ते नराः पण्यमरतेयः। शालग्राम्चिखा यत्र यत्र दरारवतीशिखा ॥ १२

उभयोः पूजनं यत्र युक्तिस्तत्र न संशयः । पतिं मत्रेण संस्थाप्य पूजनं क्रियते यदि | १३
तदर्चनं कोटिगुणं धमकामाथंमोज्ञदम्‌ । नवधा तन्न वै भक्तिः कतैव्या च जनार्दन ॥ १४
अतः पाषाणजा मतिस्तथा धातुमयी च या । तस्यां भक्तैः भकर्तव्यं ध्यानं पूजनमेव च ॥ १५
राजोपचारिकां पूजां मूर्तो तत्र पकरपयेत्‌ । सवत्मानं स्परेनिलयं भगवन्तमधोक्षजम्‌ ॥ १६
दीनानायंकशरणं लोकानां हितकारकम्‌ । मूर्ता तत्र स्मरेन्नित्यं महापातकनाशनम्‌ ॥ १७
मोपालोऽयै तथा कृष्णो रामोऽयमिति च चुवन्‌ । पूजां करोति यः सम्यक्स वे भागवतो नर
मोक्खे च यथा रूपं धूतं वै केञ्चवेन तु । तादभूपं भकत॑व्यं वैष्णवैनरसत्तमैः ॥ १९
आत्मसंतो षणा्थाय खरूपं कारयेद्बुधः । यतो भक्तिस्तु बहुला जायते नाज संशयः ॥ २०

१ ड. गचिके। २ ङ्‌. “टरो ब्रह्मन्वद । ३ च. ज्ञेयाः सदा विष्ण्वचने रताः । रौ" -४ च. ज. सदा ष्मः ।
५च.ज. सदा त्रैष्ण) ६च. म, सदा वैष्णः} क. ख, ज, विप्रास्ते ज्ञेयाः प" । स्र. विष्णोस्ते ज्ञेयाः पु ।

क '

८५ पश्चाक्षीतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४२५

शङ्कचक्रगदादीनि विष्णोश्ैवाऽऽयुधानि च। तस्यां मूर्तो विशेषेण कतेव्यानि भरमाणतः ॥ २१

चतु्ुजां द्विनेत्रं च शङ्गचक्रगदाधराम्‌ । पीतवासःपरीधानां शोभमानां गरीयसीम्‌ ॥ २२
वनमालां दधानां तां लपद्रैदूयदुण्डलाम्‌ । मुकुटेन समायुक्तां कोस्तुभोद्धासितां सदा ॥ २३
सौवर्णी चाथ रोप्यां वा ताग्रजां चाथ पेत्तटीम्‌ । कारयेत्परया भक्त्या वेष्णवेद्विजसत्तयैः २४

आगमोकतैवेदमन्रैः पतिष्ठाप्य विरोषतः } पशादा अर्चनं कार्यं यथाश्राल्लानसारतः॥ २५
षोडशोपचारमश्रावैः पूजनं विधिपूकम्‌ । पूजिते तु जगन्नाथे सरवे देवाश पूजिताः ॥ २६
अतोऽनेन प्रकारेण पजनीयो महान्परभः । अनादिनिधनो देवः शङ्कचक्रगदाधरः ॥ २७

सर्वे ददाति सर्वेशो वेष्णवान्पुण्यरूपिणः । यथा विष्णुस्तथा सरवे नान्तरं वतते कचित्‌ ॥ २८
एवं ज्ञात्वातु भो देवि द्युभयाग्ूतिकल्पनम्‌ । चिवपूजाम्कुवाणो विष्णुनिन्दास॒ तत्परः ॥ २९
रौरवे नरफे चैव वसते नात्र संशयः । अहं विष्णुरहं रुद्रो ह्यहं ब्रह्मा पितामहः ॥
सवभूतेषु सततं वसामि च पुनः पुनः ॥ ३०
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामदेश्वरसंवदि वेष्ण्ानां लक्षणकथनं नाम त्यङ्ञीतितमो ऽध्यायः ॥ ८३ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्काः-- ३६३१०
भय चनुरङ्ीतितमोऽध्यायः ।

पावेत्युवाच-
ॐ दासा वैष्णवाः के तुके भक्ता भूवि कीतिताः। तेषां वे लक्षणं ब्रहि यथां वे महेश्वर ॥ ?

श्रीमहादेव उवाच--
शद्रा भवन्ति वै दासा वैष्णवा नारदादयः । [ये ्हादाम्बरीषाग्रा भक्तास्ते नगनन्दिनि ॥ २

ब्रह्मक्रियारतो नियं वेदबेदाङ्गपारगः । शङ्चक्राङ्किता यस्तु स वे वैष्णव उच्यते ॥ ३
दविजसेषारतो नियं विष्णुपूनाभपूजकः । शणोति बहुधा चैव पुराणं वेदसंमितम्‌ ॥ ५,
स श्रो हरिदासस्तु इत्युक्तो नगनन्दिनि । पञ्च रषैत्वमाभित्य कृता भक्तिद्ैनेकधा ॥ ५
सवे भक्त इति भोक्तः सवेसाधुषु संमतः । ध्रवादयस्ते विन्या अम्बरीषाद्यश्च ये ॥ ६

भक्ताश्च प्रानाः भ्राक्छः सवेकाटेष भागिनि । कलो धन्यनमाः शद्रा विष्णध्यानपरायणाः।।७

इह खाके सख थक्त्वा यान्त विष्णाः सनातनम्‌ । र चक्राडइता यस्तु वित्छनाक्तप्रकारकः

चतुव्रधमहात्माह कतां चैव विशेषतः । स शद्रा विष्णदासस्तु पाञ्न दष्टं यथाश्रुतम्‌ ॥ ९

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवदि दासत्रैष्णवभक्तानः लक्षणक्रथनं नाम चनुग्ीनितमोऽध्यायः ॥८४।।
आदितः शोकानां समघ्ङ्ञः--३६३१९

~ ~~ 7

आथ पल्रादीतिनमोऽ्धयायः ।

पावत्युवाच--
सवेषां चैव मासानां विधि ब्रहि महेश्वर । महोत्सवाः भरकनेष्याः को विधिस्तत्र संमनः ॥ १

. . . ~~ ---.~- ~~~ -------------~--------=~-~

१ > यवाद
१ 9५

१५२६ महायुनिभीव्यासपणीतं-- [ £ उत्तरखण्ड-

को देवः एनं कस्य महिमा कीदशो भवेत्‌ । कस्यां तिथौ प्रकतेच्यं तन्मे वद सुरेश्वर ॥ २
मासं पति क्रिमुक्तं च वैष्णवान्पुण्यकर्मणः । धन्याऽदं कृतकरलयाऽदहं सौ(सु)भाग्याऽहं धरातले
विष्णोः कथां शृणोमीति द शनात्स्पशनात्तव ॥ ३
महादेव उवाच-
उत्सवानां विधि त्रमो मासं प्रति तवानघे । याज्धुत्वा च पुनर्देवि गीतवादित्रहषिता ॥ ५

तजाऽऽदौ तु सिते पक्षे चत्रमासे सुश्लोभने । एकादश्यां पिरेषण दोलखारूढं प्रपूजयेत्‌ ॥ ^
कुर्थाद्धक्त्या सदा देवि उत्सवं विधिपूप्रकम्‌ । दोखारूढं भपदयन्ति ष्णं कलिमलापहम्‌ ॥ ६
अपराधमहक्चसतु मुक्तास्ते नगनन्दिनि । तावत्तिष्ठन्ति पापानि कोटिजन्पङृतान्यपि ॥ ७

यावन्नाऽञन्दोलयेदवं विश्वेशं विश्वनायकम्‌ । कनौ वै ये परपश्यन्ति दोखारूदं जनादेनम्‌ ॥ ८
गोघ्रादिकाः मुच्यन्ते का कथा इतरेष्वपि । दोखोत्सवप्र्टास्तु रद्रेण सहिताः स॒राः ॥ ९
आ नाप्राप्रसद्रस्तु सद्रेण सहिताः सुराः८?) । दोटायां च समायान्ति विष्ण़दशनरारसाः।।
कुर्वन्ति पाङ्गणे दृ्यगीतवाय्रं च हर्षिताः । ऋषयो गणगन्धवां रम्भाचप्सरसां गणाः ॥ ११
वासुक्गिपरयुखा नागास्तथा देवाः सुरेश्वराः । दोखायात्रानिमित्तं तु दोखाहे मधुमाधवे ।॥ १२
भृतानि सन्ति भूपृष्ठे ये केचिदेवयोनयः । समायान्ति महादेवि कृष्णे दोखास्थिते श्रवम्‌ ॥ १३
रिष्णुं दोरास्थितं दृटा त्रेखोक्यस्योत्सवो भवेत्‌। तस्मात्कार्शतं लयक्त्वा [+दोखाहे उत्सवं कुरु
प्रहादस्तु समायाति षिष्णोर्दाखाधिरोहणम्‌ । कुरुतं च महादेवि वरदं तमनुस्मरन्‌ | ॥ !९
दोत्ास्थितस्य ष्णस्य ये वन्ति प्रजागरम्‌ । सतपुण्यफटपरातिरमिमेपेकेण जायते ॥ १६
दोखायां संस्थितं विष्णं पश्यन्ति मधुमाधवे) क्रीडन्ति विष्णुना साधं देवदेवेन ब(न)न्दिताः १७

दक्षिणाभिमुखं देवं दोखारूदं सुरेश्वरि । सकृद तु गोविन्दं मुच्यते ब्रह्महत्यया ॥ १८
ॐ दखारूढाय विब्रहे । माधवाय च धीमहि । तन्नो देवः प्रचोदयात्‌ ॥ इदं गायञ्या पूजनम्‌ ॥
माधवाय गोविन्दाय श्रीकण्ठाय नमो नमः । पूजनं मश्रपतर च कर्तव्यं विधिपूपरकम्‌ ॥ २०

गुरवे दक्षिणां दव्ा्था्चक्त्या समाहिनः । गायच्विप्णोः सदा भक्त्या परिपृ्णं ततो भवेत्‌ ९१
करिमन्यद्धहुनोक्तेन भूयो भूयो वरानने । दोखायां संस्थितो विष्णुः सवैपापापहारकः ॥ २२
पूजितो येनरः सम्यक्सदा सर्वे ददाति च। यत्र देवाः सगन्धर्वाः फिनरा ऋषयस्तथा ॥ २३
आयान्ति बहुधा तत्र दोखारूढे न संशयः । ॐ नमो भगवते वासुदेवायेति मत्रेण पूजनं तत्न

कारयेत्‌ ॥ २९
५ भ दैः (~ (~ 0 (म क =
पोडशोपचारेः पजा च कनैव्या विधिपूवकरम्‌ । धमायमुख्या ये कामास्तान्सवौन्पपरयुधुवरम्‌ २२
अङ्गन्यासं करन्यासं न्यासं शारीरक च यत्‌ । तन्मर्व च पकरतव्यं मत्रेणानेन सुव्रत ॥ ६

आगमोक्तेन मत्रेण कर्तव्यो हि महोत्सवः । श्रीलक्षम्या सहितं दवं दोलायां च प्रकल्पयेत्‌॥२७
देवपरे वरेप्णगः स्थाप्या नारदाद्राः सरपयः। विष्वक्सनादिका भक्ताः स्थाप्यास्ते ह्ग्रतः सदा
पञ्चवादिजनिपेषिः कुयादाराीकरं बुधः । यामे याम तथा देवि प्रजनीयः प्रयत्नतः ॥ २९
[ऋनालिकरेरेस्तथा युधः कदेव तथा पुनः} अर्ध्यं दद्यात्ततो देवि प्रजनीयः प्रयत्नतः] ३०

~~

« इदमर्त्च. ज. उ. पुस्नक्रष्वेव । + धनधिहान्नमनः पाठक. ख.न. त. . ज. इ फ. पुस्तक्रम्थः । : धनू
“ उान्नगरः पष्ठः क. ख. च न. ञ्ज दृम्नक्रम्थः |

17 ~

५,

५ + ८८
्

८६ षडशीतितमोऽध्यायः | पञ्मपुराणम्‌ । १४२७

देवदेव जगनाथ शङ्खचक्रगदाधर । अध्य गृहाण मे दैव कृपां कुर ममोपरि ॥ ३१
=> # चर १ # $ # [] कर्तव्यं

तच्छेषं वैष्णवानां तु द्यात्पाद्यादिकं पुनः । वादनं नतैनं तत्र कव्यं वरेष्णवेनेरेः।॥ ३२

आन्दोलनं ततः सर्वेः कवैव्यं च पिरेषतः । पृथिव्यां यानि तीथानि क्षेत्राणि च सुरेश्वरि ३३
(५ अ, ~ नै (~ (~~ (1 न क ्
सवीण्येतानि वै तत्र द्रषुमायान्ति तद्वने । एवं ज्ञात्वा सदा देति कर्तव्य उत्सो महान्‌ ॥ ३४
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वेदयाः श्रदराद्याश्ान्यजातयः । शङ्चक्रधराः सर्वे ज्ञातव्या नगनन्दिनि ३५
हति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वःसंवदे दौलोत्सवकथनं नाम पश्चाशीतितमोऽध्यायः ॥ < ॥
आदितः श्यरेकानां समण्वडाः--३६ ३५४
मथ पडशीतिनमोऽ्ध्यायः ।
प्रहादव उवाच--
अस्मिन्पे चच्रमासे त॒ कार्यो दमनकोत्सवः । द्वादश्यां तु तथा सस्यग्विधिः कार्यो विश्ेषतः॥ १

वैष्णयेः श्रद्धया पुण्यो जनतानन्द वधनः । देवानन्द समुद्धता दिव्या दमनमञ्री ॥ मे
निवेदया वेष्णवेरभक्तः सवप्रनाफलेप्सुमिः । चेत्र च शुक्कपपते तु द्वादश्यां नगनन्दिनि ॥ ३
कारयेत्परया भक्त्या महोत्सवमनास्तथा । तत्राऽऽद्‌। च खयं गत्वा आरामे प्रति चानपे ॥ ४ `
गुर्वाज्ञया परकतैव्यं पूजनं रतिना सह । कामदेव नमस्तेऽस्तु विश्वमोहनकारक ॥ ५५

विष्णोरथ विचिन््रा(ना?मि कषां कुरू ममोपरि । गीतवादिजनि्ेषिरा नेतव्यो गरदं प्रति ॥ ६
एकादश्यां सुरश्रे हयधिवासनपूर्वकरम्‌ । कर्ैय्यं पूजनं तत्र रात्रौ भक्त्या तु वेष्णैः ॥ ७
करमव्यमग्रतस्तस्य स्तोमद्रमण्डलम्‌ । स्थापयित्वा तु देवेशं रंतिना तत्र वे सह ॥ ८
आच्छाद्य नरेतवसेण दमनं स्थापयेद्बुधः । तत्र वे पूजनं कार्य वष्णवेद्विजसत्तमेः ॥ ९
कीं कामदेवाय नमो हीं रलये तत्तथा नमः । एन््यां ही दिशि संस्थाप्य कंदर्प पूजयेद्‌वुधः १०
ग खयपुष्यं तथा धूपदीपमारात्रिकं तथा । रात्रौ च भक्त्या कतेव्यं विधिनाऽत्र सुरेश्वरि ॥ ११

मदनाय इति प्राच्याम्‌ । मन्मथाय नम इत्यारय्याम्‌ । कंदपाय इति याम्ये। अनङ्गाय नम इति
रक्षोदिशि । भस्मश्षरीराय नम इति वारुण्याम्‌ । स्मराय नम इति वरायव्याम्‌ । ईश्वराय नम

इति कोवेयीम्‌ । पुष्पवाणाय नम इति ईशान्याम्‌ ॥ ४२
चतुश्च च सर्वासु पूजनं तत्र कारयेत्‌ । पजिते केशवे चात्र सवेदेवाः सुपूजिताः ॥ ४३

अक्षतगन्धधरषनेवेैस्ताम्बृखेथ दमनकं पूजयित्वा तुः तन्पुरुषाय विद्महे । कामदेवाय प्रीमहि।
तन्नोऽनङ्गः प्रचोदयात्‌ ॥ । ४४

इति पै कामगायत्याऽषटोत्तरशनवारं तं दमनकमाभिमन्त्य नमस्कुयात्‌ ॥ १५
नमोऽस्त एष्पवाणाय जगदाह्यदकारिणे । मन्मथाय जगन्नेत्रे रतिपीतिकराय च ॥ १६
देवदेव नमस्तेऽस्तु श्रीविश्वेश नमोऽस्तु ते । रतिपते नमस्तेऽस्तु नमस्ते विश्वमण्डन ॥ १७
नमस्तेऽस्तु अगन्नाथ सवैवीजन नमोऽस्तु ते । एतैनीनाविपेरमत्रेरागमोक्तर्विंरेषतः ॥ १८

‰ नाभाव आः । एवमुत्तरतापि ।

१४२८ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत--- [ १ उत्तरखण्ड-

पूजनीयः प्रयत्नेन रत्या सह जनार्दनः 1 ततो निवेद्य तत्कपं जागरं कारयेदवुधः ॥ १९
देवदेव जगन्नाथ वाञ्छितायैप्रदायक । हृत्स्थान्पूरय मे विष्णो कामान्कामेश्वरीभिय ॥ २०

इव्येतेवेहुभिमेत्र; पूजनीयः भरयत्नदः। श्रीनिवासो जगन्नाथो भक्तानां शमभीप्सकः ॥ २१
ततो दमनकं पुष्यगहीत्वा मूटमन्रेण श्रीविष्वादिदे वेभ्यो दमनकं निवेदयेत्‌ । ततो गन्धादि
८)

भिमेहती पूजा गीतवाद्व्रत्येथ मदोत्सवः कायः । देवाग्रे स्थापयित्वा कलशाद क देवस्य पाद
यो निक्षिप्य जलक्रीडा तस्मिन्दिने कतेव्या । ततः स्वगुरं वस्राटकारद्रविणे; श्रद्धया पूजयेत्‌ ।

ततः स्वयं वन्धुभिवष्णवेः सदहाश्नीयात्‌ ॥ २२
+श्रीमहादेवर उवाच--

ततो दमनमञ्जयां यो वे पिष्णं प्रपूजयेत्‌ । पृजिते वे जगन्नाये ह्यहं वे पूजितः सदा॥ २३

ब्रह्महा देमहारी च मद्यपो मांसभक्षकः । पच्यते पातकादवि दृष्ट्रा दमनक्रोत्सवम्‌ ॥ २४

सदैवं दमनको देवि पूजितो यस्तु वेष्णवैः । स्व तीथं कृतं तेस्तु [सवदा नगनन्दिनि ॥ २५
मृमिदानं च गोदानं महादानं तु भूरिशः । सर्वदानं कृतं तैःतु ] मञ्जर्याः पूजने छते ॥ २६
वेदाध्ययनं कृतं तेन शाख्राध्ययनमेव च । अग्निहात्र कृते तेन मञ्जयाो पूजिता दरिः ॥ >७
तकु रं तु महन्ज्ेयं ब्राह्यं वा चाथ क्षत्रियम्‌ । शोर वेश्यं च यच्चान्यद्धन्यं धन्यतरं स्मृतम्‌ २८
यस्मिन्ुटेऽवतीर्याथोत्सवो द (दा)पनकः कृतः। स च धन्यस्तु धन्यो वे येन विष्णुः भरपूनितः२९
दमनकेन तु देवि संपराप्रे मधुमाधतरे । संपूज्य गोसहस्रस्य देवि संखभते फटम्‌ ॥ ३०
मद्िकाकृसुपेरदेवं वसन्ते गरुडध्वजम्‌ । योऽचयेत्परया भक्त्या पुक्तिभागी भवेत्त सः ॥ ३?
नैरुको दमनक्रश्रैव सवः पू(यस्तु)ष्िकरो हरेः । अतः प्रूजा भकतंरया वेष्णवेनरसत्तमेः ॥ ३२

गोसहस्रं कृतं तेन कन्यादाने तथेव च । पृथ्वीदानं कृते तेन विष्णोर्व पूनने कृते ॥ ३३
एकमेकां ग्रदीत्वा तु म्रीं दमनस्य तु । यः पूजयति देवेशं संप्राप मधुमाधवे ॥ ३४
पण्यसंख्यां न जाने वे तस्याहं नगनन्दिनि । स वै चतुर्भुजो भूत्वा इह लोके परत्र च ॥

धमी न्थ कामांश्च प्रभुङक वेष्णवं पदम्‌ ॥ ३५

इति श्री महापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे दमनकमहोत्सव्रवणनं नाम षडशीतितमोऽध्यायः ॥ <६ ॥
आदतः हाकाना सपष््य्ञः-- २६३८९

भय मप्ताशीतितमोऽध्यायः ।

श्रीमहादेव उवाच-
वैशाख्यां पौणमास्यां वरै जलस्थं जगदीश्वरम्‌ । पूजयेदष्णवो भक्त्या तोत्साहो मुदाऽन्वितः
गीतं घाद्यं तथा चतय कृत्वा पुण्यं महोत्सवं । एकादश्यां सरश्रेष्ठ परयेद्र(ऽथ भरहधित; ।॥ २
गीतं गायन्दरभ॑क्ट्या कतव्य उत्सवः श्रुभः । शयनं करु देवेश जटेऽस्मिन्यै सरेश्वर ॥ ३
त्वायि सुपे जगस्स्तं भवते नात्र संशयः । घनागमे परकुवेन्ति जलस्थं वे जनादैनम्‌ ॥ ४

----~--

---------~---

+ इदमधिक्रमिति भाति । * धनुधिहान्तगंतः पाटः फ. पुस्तकस्थः।

१३.ज. म्‌ । गृहीत्वा दमनकं यम्नृपु। २ ज. क्त्या भक्तिः । २ न्च. मधुको । ४ ट. ज. “ष्णवं भ।

१ ॥ म्नात

[1

अ 4 )

८७ सप्ताश्षीतितमाऽध्यायः | पशपुराणम्‌ । १४२९

ये जनास्तु सुरश्रेष्ठे न दाहो नारको भवेत्‌ । स्वणेपत्रे तथा रोप्ये ताग्ने वा च सुरेश्वरि॥ ५
मन्ये वाऽथ कर्तव्यं शयनं विष्णसंज्ञकम्‌ । तन्न तोयं च संस्थाप्य शीतलं गन्धवासितम्‌ ॥ ६
तसिस्तोये ततो विष्णोः स्थापनं कारयेदवधः । गोपाटनाश्नी मृतिश्च रामनाश्नी तथाऽपि वाऽ
शालग्रामशिला वाऽपि स्थापनीया विशेषतः । प्रतिमा वा पहाभाग(गे) तस्य पुण्यमनन्तकम्‌ ८

यावद्धराधरा खोका यावद्रविकरा भवि । तावत्तस्य कुटे कथिन्न भवेहेषि नारकी ॥ ९
तस्माजञ्ज्येषटे महादेवि तोयस्थं पूजयेद्धरिम्‌ । वीततापो नरस्तिषटे्ावदाभूतसंरवम्‌ ॥ १०
सुशीतरे तथा तोये तुखसीदखतरासिते । शुचिदुक्रगते कारे पूजयेद्धरणीधरम्‌ ॥ ११

गुचिञ्चुक्रगते काठे येऽच॑यिष्यन्ति केशवम्‌ । जलस्थं विविधैः पुष्यमुंच्यन्ते यमयात(साद)नात्‌॥
जल्गरेष्ठो यतो विष्णुजेलशायी जरपियः । तस्माद्धीष्मे विशेषेण जटस्थं पजयेद्धरिम्‌ ॥ १३
नीरमध्ये स्थितं कृत्वा शाटग्रामसमुद्धवम्‌ । येनाधितं(तो) महाभक्त्या स भवेत्कुखपावनः ॥ १४

करकरारिगते सूर्य मिथुनस्थे विरेषतः । येनार्चितो हरिभक्त्या जलमध्ये तु य॒न्दरि॥ १९५
द्रादर्यां तु विशेषेण जटस्थजटश्ायिनः । येनाचैनं इतं तेन कोरियज्शषतं कृतम्‌ ॥ १६

निक्षिप्य जटपाते तु मासे माधवसंज्ञके । माधवं येऽचैयिष्यन्ति देवास्ते न नरा युति ॥ १७
पात्रे गन्धादिकं कृत्वा यः क्षियेद्ररुडध्वजम्‌ । द्रादश्यां पूनयेद्रातरौ युक्तिभागी भवेद्धि सः ॥१८
अश्रहधानः पापात्मा नास्तिकोऽच्छिनसंशयः । हेतुनिप्रश्च पञ्चैते न पूजाफल्भागिनः ॥ १९

तथा महेश्वरं देवं जलस्थं जगदीश्वरम्‌ । पूजयेद्यो नरो नित्यं महापापैः प्रमुच्यते ॥ २०
ॐ हां दीं रामाय नमः। इति मन्रेणं देषेशषि पूजनं तत्र वै स्पृतम्‌ ॥ २१
ॐ छ्कीं कृष्णाय गोबिन्दाय गोपीजनवद्छभाय नमः । इति मन्त्रेण गरिजे उदकं चाभिमन्त्रयेत्‌॥
देवदेव महाभाग श्रीवत्सकृतरखाच्छन । महादेव नमस्तेऽस्तु नमस्ते विश्वभावन ॥ २३

अर्ध्यं गृह्यण भो देव मुक्ति मे देहि सव॑दा । नानाविधैः सुपुष्यैश्च पूजयेद्ररुडासनम्‌ ।॥ २४
सवेवाधाविनि्क्तो विष्णोः सायुज्यतामियात्‌ । रात्रौ जागरणं तत्र(कृत्वा) द्वादश्यां स॒समादहितः

भक्तिपूर्व भनेदेवं विष्णुमग्ययमक्षयम्‌ । एवं वैशाखसंबन्धी भक्तिमापरेन तत्परैः ॥ रद्‌
उत्सवो विष्णसंज्ञस्तु कतैव्यो भक्तिमिच्छभिः । आगमोक्तन मत्रेण विधे तत्र प्रकारयेत्‌ ॥ २७
कृते सति महादेवि कोटियज्ञसमं फलम्‌ । रागदरेषविनिक्तो महामोहनिवतेकः ॥ २८
इह खोके सुखं भक्त्वा याति विष्णोः सनातनम्‌ । ब्राह्मणो भक्तिभावेन यः करोत्युत्सवं भवि
स्ेपापविनिर्ुक्तो वेकुण्ठं गच्छते धवम्‌ । बेदाध्ययनहीनोऽपि शाख्राध्ययनवनितः ॥ २०
हरिभक्ति तु संप्राप्य छभते वैष्णवं पदम्‌ । आत्मारामः सदामुक्तो विजितात्मा भवेत्त सः॥३१
स वे विष्णुपदं याति यावचन्द्रदिवाकरो ॥ ३२

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवदे देवशयनीमहोत्सवो नाम सप्ताशीतितमोऽध्यायः ॥८०॥

आदितः शोकानां समच्यङ्ाः- ३६४२!

| 1 क या ऋ व ब्व र अमी

१३. घ्व. ही । २३. ज्‌. "णप्‌ । ३ ङ्‌. ज. ण उः ।

१४३० महापुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ९ उन्तरखण्ड-

अथाष्टारीतितमोऽ्ध्यायः ।

न

श्रीमहादेव उवाच--
श्रावणे मासि संप्राप पविज्नारोपणो विधिः । यसिमिन्कृते तु देवेशि दिव्यभक्तिः प्रजायते ॥ १
पवित्रारोपणं विष्णोः कव्यं श्रद्धया बधरैः । संपू्णा जायते तस्य पूजा पावैति वाषिकी ॥ >
पवित्रारोपणे विष्णोर्जायते सुखमात्मनः । संपूजिते सदा विष्णौ नानासुखमवाभ्रुयात्‌ ॥ ३
सुजं वास्समा(आ)नीय ब्राह्मण्या कितं तथा । स्पेनव कातित सूत्र तेनव च प्रकारयत्‌ ॥ ४
दद्राकतितं सूत्र तद्धाह्यं वा तथेव च । अन्यथा विक्येणापि ग्रहमं चापि यथातथा॥ ५
घलोमेगेव भ्रकमैव्यः पवित्रारोपणो विधिः । रौप्येण बा तथा कार्यं पवित्रं विष्णाद वतम्‌ ।॥ ६

सौवर्णेनापि देवेशि करव्यं विधिपूर्कम्‌ । अभावे सर्वधातूनां श्रां सूत्रं तथा बुषैः।॥ ७
कृत्वा तु जितं सूत्रं परषास्ययुदकेन तु । लिङ्गं लिङ्गपमाणं च भरतिमायां यथाविधि ॥ ८
पादान्तं जानपयेन्तं तथा नाभिसमं स्मृतम्‌ । ज्येष्ठ मध्यं कनिष्ठं च पवित्रं कारयेद्बुधः ॥ ९
संवत्सरदिनेयद्रा तदधोर्धन संख्यया । सूतरेणेव परकतेव्यं ग्रन्िमष्टोत्तरेण तु ॥ १०
तदर्रस॑ख्यकेनापि युक्तं वा तत्र पार्वति । लिङ्गे वे लिङ्गस्गं तु गङ्गानागेश्च संयुतम्‌ ॥ ११

प्रतिमायां तथा देवि पवित्रं बनमाख्कम्‌ । यथा शोभा तथा काय येन विष्णुः भरसीदति ॥ १२
एकं वे सुपवित्रं तु गन्धाख्यं कारयेत्सदा । तन्तु(न्त्‌)नामवसंयुक्तं कतव्य वेष्णवेनरेः ॥ १३
देवानां च यथा परोक्तं पवित विष्णुदरेवतम्‌ । अम्बरीपषांदिभक्ता्च अन्ये ये च शरुवादयः(?) १४
पवित्राणि ततः पश्चादातव्यानीह पापेति । भरतिपद्धनदस्याक्ता पवित्रारोपणे तिथिः ॥ १५
लक्ष्म्या देव्या द्वितीया च तिथीनामुत्तपा तिधिः। ततया तु तव परोक्ता चतुथीं गणपस्य च8
पश्चमी चन्द्रमसश्च षष्ठी वै कार्तिकस्य च । सप्षमी च रेः भोक्ता दुगांयाश्वाष्मी स्मृता ॥ १७
नवमी चव मात॒णां यमस्य दश्चमी तथा । एकादशी तु सर्वेषां द्वादशी माधवस्यच॥ १८
जयोदशी तु कामस्य शवस्योक्ता चतुदेशी । तद्रत्पञ्चदश्नी ख्याता धातर हय्चने पनः ॥ १९
एता वे तिथयः प्रोक्ताः पवि्रारोपणोचिताः । कनिष्टं द्रादश्च भाक्ता मध्यमे दिगणाः स्मृताः॥

त्रिगुणाश्चोत्तमा(मे) चव ग्रन्थयश्च पवित्रके । कपरकशराभ्यां वा चन्दनेन दरिद्रया ॥ २१
रञ्जयित्वा तु तत्सवं स्थाप्यं नवकरण्डके । देवस्य यजनं यत्र स्थाप्यानि देववत्तदा ॥ २२
आदौ देवाचेनं कृत्वा वासनं सपवित्रकम्‌ । अधिवासिते पवित्रे तु ततो वरै पूजनं स्मृतम्‌ ॥ २३
पवित्रेषु च ये देवास्तषां निकटमाचरेत्‌ । ब्रह्मा विष्णस्तथा रुद्रस्य वे सूत्देवताः ।॥ २४
क्रिया च पोरुषीं वीरा चतुथी चापराजिता । जया च विजया चेव यक्तिदा च सदाशिवा २५
मनोन्मनी तु नवमी दशमी सवेतोमुखी । ग्रन्थीनां देवताश्चेताः सूत्रेषु विनिेशयेत्‌ ।॥ २६

आवाहनं मुद्रया वे ज्ाख्रोक्तविधिना ततः । आतराह्म तत्र ताः सवाः स्निधीकरणं स्मृतम्‌ ॥२७

सेनिधीकरणं मुद्रया संनिधीकरणम्‌ । रक्षागुद्रया संरक्ष्य पेनुमुद्रयाऽगृतीकृत्य प्रागेव
देवस्याग्रे कलश्लोदकं ग्रदीत्वाऽऽगमोक्तन मत्रेण मोक्षणं परिधाय शीं कृष्णायति मन्रेण
पराक्षणम्‌ । गन्धधृपदापनेवेयादिकं दच्वा ताम्बखादिकं दा षोडश्ोपचारादिना पवित्रदेवता-

=-= --~--~_--=~--~~~~-~----~----=----------- ~ ~ ----~-~-~ ----- ~~~

१ख. ज. ज्ञ. माणेच।र२स्ञ. न्थिनाञ्छटोः। ३ स्र. च. पायभ'। ४ ड. संधिकारणमत्तमम्‌। ५क.ख.ज
न्व, "कृलयाऽऽनीयदेः। ६ फ. छां ङी क ।

ॐ

न #

, ज
{

नण

८९ ऊननवतितमी ऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १४३१

मभ्यच्य गन्धपवित्रं देवस्य धूपितं कृत्वा देवामिमुखः सन्नमस्कारमुद्रया देवमभिमत्रयीत ॥ २८
आमन्रितो महादेव साधं देव्या गणादिभिः। मत्रैवां टोकपारेश्च सहितः परिचारकैः ॥ २९
आगच्छ भगवन्विष्णो विधेः संपूणे(ति)देतवे । पातस्त्वत्पूजनं कुर्मः सांनिध्यं नियतं कुर ॥३०

तट्रन्धं च पवित्रं च देवस्य राघवस्य च। श्रीविष्णोश्वरणे तननिक्षिप्य पातः स्वक्रियां विधाय
पुण्याहं स्वस्तिवाचनं जयशब्दे घण्टादिवादि ्निर्घोषतू्यांदिशब्दैः पवितैः पूजां कुयीत्‌ ॥ ३१

ततः प्रथमं ज्येष्ठं ततो मध्यमं कनिष्टं चैभिः सवैर्यथाक्रमेण पूजां कुयी(नये)त्‌ ॥ ३२
ॐ वासुदेवाय विद्महे विष्णुदे वाय धीमहि । तन्नो देवः भ्रचोदयात्‌ । इति पविज्रादानम्‌

४५
अथवा स्वमन्रः ॥ २२

ततो वै महतीं पूजां विष्णोः कुयात्मसादिनीम्‌ । यया व कृतया देवि विष्णरात्मा प्रसीदति ३४
£ #् ॐ [. ॐ क च
समन्तादीपमाला च कतेव्या च विधानतः । चतुतिधं तथा चान्नं नैवेदं कारयेदवृधः।॥ ३५
[प ~ भवतु पूजितानि 9 आ नरे विशेषे त्‌ (~ ए
पवित्राणि ततो दद्याः तु शांभने। भक्ट्यावतु विषेण श्रीगुरुं पूजयेत्ततः ॥ ३६

वस्राठंकारविधिना पूजनीयो गुरु्महान्‌ । पूजयित्वा गुरं तत्र पवित्रं धारयेत्ततः ॥ ३७

अथ ये वैष्णवाः सन्ति तेभ्यस्ताम्बरखादिकं दा पूर्णाहतिम्रये द्वा श्रीनिवासाय भ्रीड-
ष्णाय कमे निवेदयेत्‌ ॥ ३८
मन्रहीनं क्रियाहीनं भक्तिहीनं तु केशव । यत्पूजितं मया सम्यक्संपूर्णं यातु मे श्रु(क्पूर्णतां
यातु तद्‌धर)वम्‌ ॥ ३९
तत उद्वास्येष्टवन्धुभिस्तथा वेष्णवेषिभेवा सहितः सन्मृष्टमन्नं स्वयं यज्ञीत ॥ ५०

एतत्पूजनकं दिव्यं ये शृण्वन्ति द्विजोत्तमाः } स्ैपापविनिरयुक्ता यान्ति विष्णोः परं पदम्‌॥
यावत्तपति वै चन्द्रो यावत्तपति वै रविः । पविज्रारोपकस्तावत्तपते नात्र संशयः ॥ ४२

पृथिव्यां यानि दानानि नियमाश्च तथा पुनः । सर्वै संपूणतां याति पवित्रारोपणे कृते ॥ ४३

उत्सवानां राजराजः पवित्रारापको विधिः । ब्रह्महा शुध्यते तत्र नात्र कायौ विचारणा ॥ ४४

सत्यं सत्यं पुनः सत्यं यदुक्तं नगनान्दिनि । पवित्रारोपणे पुण्यं दशने तु तथा स्मृतम्‌ ॥ ५५

श्रेवाऽथ महाभागे पवित्रारोपणो विधिः । कृतो त्रे भक्तिमावेन ते वै धन्यतमाः स्मृताः ॥ ४६

धन्योऽहं कृतकृत्योऽहं सो(सु)माग्या धरणीतले । मया तु या कृता भक्तररिष्णवी मुक्तिदायिनी
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामदेश्वरसवादे पवित्रारोपणं नामा्रशीतितमोऽध्यायः ॥ ८< ॥

आदितः शोकानां समण्वङ्गाः-- ३६४६८

अथाननवतितमो ऽध्यायः ।

[कपावेत्युवाच--

कानि कानि च पुष्पाणि कस्मिन्मास पमरकरपयत्‌ । नन्मे वद सुरज त्वं विस्तराजगतः भभो ] १
श्रीमहादेव उवाच-

चेत्र तु चम्पकेनैव जातीपुष्पेण वा पुनः । पूजनीयः भयत्नेन केशवः @शनाशनः ॥ २

~~-~----~ ~~ ~~~ ~~ -~--~---~

‰ धनधिद्वान्त्ग॑तः पाठः क. ख. ज. ज्ञ. फ. पुस्तकस्थः ।

१ पुः नटरन्धरपवि्तं ठवम्त्यय चराचरस्य,

१४३२ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे~

दमनकैर्मरूपकैरवलपुष्यसतथाऽपि वां । पृूजयेल्लगतामीशं विष्णुं स्वेश्वरेशवरम्‌ ॥ ३
कषतपवरैस्तथा दिष्य रक्ती ससमादितः । पूजयति नरो नित्यं चैत्रमासे सुरेश्वरि ॥ ४
वैशाखे तु सदा देति हर्थनीयो महाप्रभुः । केतकीपत्रमादाय इषभस्थ दिवाकरे ॥ ५
येनार्चितो हरिर्भक्त्या भीतो मन्वन्तरं शतम्‌ । ज्येष्ठे मासे तु समाप्ते नानापुष्यैः भ्पूजयेत्‌ ॥ ६
पूजिते दे देवेशे सर्वदेवाः सुपराजिताः । कृत्वा पापसहस्राणि महापापरशतानि च ॥॥ ७
तेऽपि यास्यन्ति भो देषि यत्र विष्णुः श्रिया सह । आषाढे मासि सेप्रापे पूजां कुयोद्धिरेषतः८
करवीरे रक्तपुष्यैस्तथाऽनेवा सदा नराः । प्रजां कुन्ति ये विष्णोस्ते नराः पुण्यभागेनः ॥९
जातरूपनिमे विष्णं कदम्बङुयुमैस्तथा । येऽचंपिष्यन्ति गोषिन्दं न तेषां सोरिजं भयम्‌ ॥ १०
धनागमे घनश्यामः कदम्बकुसुमाचितः । ददाति वाञ्छितान्कामान्यावदिनद्राशतुदेशच ॥ ११
यथा पद्माटयां पराप्य प्रीतो भवति माधवः । कदम्बकुसुमं रुब्ध्वा भीतो भवति ोकठृत्‌ ॥१२

तुलसीकृष्णतुलसीवञ्जछेवा सुरेश्वरि । सवदा पूजितो विष्णुः कष्टं हरति नित्यश्च; ।॥ ११
श्रावणे मासि समाति येऽर्चयन्ति जनार्दनम्‌ । अतसीपुष्मादाय तथा दूवांदल्ेन तु ॥ १४
नानापुष्यैपिरोषेण पूजनीयः परयत्नतः । ददाति विपुलान्कामान्यावदाग्रृतसंग़ुवम्‌ ॥। १५
भाद्रमासे तु सपापे शृणु त्वं नगनन्दिनि । चम्पकैवौ भ्ेतपुष्यै रक्तसिन्दूरकेस्तथा ॥ १६

कडारा महादेवि सवंकामफलं लभेत्‌ । आशिन वरै शमे मासि कतेव्यं विष्णुपूजनम्‌ ॥ १७
यूथिकानवजातीभिस्तथा नानाविधैः शुभैः । पूजनीयः प्रयत्नेन भक्तिपूर्वं सदा जनेः ॥ १८
पद्मान्येव समानीय येऽर्चयन्ति जनादंनम्‌ । ध्माथकाममोक्षां्च लभन्ते मानवा भुवि ॥ १९
कार्तिके मासे संप्राप पूजनीयो महेश्वरः । यावन्ति ऋतुपुष्पाणे देयानि माधवस्य च ॥ २०

१

^

तिलानि तिरपुप्पाणे तैवा हच॑नकं चरेत्‌ । पूजिते सति देपरेशे अनन्तफलमश्चते ॥ २१
पनागेवैकुलैः पृप्पैशम्पकेवा जनार्दनम्‌ । कातिके पूजयिष्यन्ति ते देवा न दहि मानवाः ॥ २२
मार्गशीर्ष प्रयत्नेन पूजनीयः सद परमः । नानापुष्पैः सुनैवेवरधूेनींराजनेस्तथा ॥ २३ ;.
मार्गी विरेषेण दिव्यैः पुष्पैः प्रपूजयेत्‌ । [पौषमासे महादेवि ह्यचेनं शुभदं स्मृतम्‌ ॥ २४ .
नानातुलसीपतरै मृगनाभिजरैस्तथा । माघमासे तु संप्राप्ते नानापुष्पैः प्रपूजयेत्‌ ] ॥ २५ _.^
पूजिते देवदतेरो वाञ्छितं लभते धुरम्‌ । कपरजा तथा पूजा नानानेके्मोदकेः ॥ २६

फाल्गुने चैव सपापे हय्चनं माधवस्य च ! कृत्वा वासन्तिकीं पूजां पुष्पाण्यादाय सेशः ॥ २७
नवीनेवोऽथ देवि सर्वैव पूजयेत्ततः । पूजिते तु जगन्नाथे वैषुण्ठपदमव्ययम्‌ ॥
प्राप्नोति पुरुषो निदं श्रीविष्णोश्र प्रसादतः ॥ २८
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे मासयृष्पक्रथनं नामेकरोननवतितमो ऽध्यायः ॥ ८९
आदिनः छाक्रानां समश्ङ्ाः-- ३६५९६

-----> ~ ~~~ -~-=-~----=--------=" =+ ~~~

> धनुधिहान्तर्गतः पाठः क. ख. च. ज. स्च. ढ. पुस्तकस्थः ।

१ अ... 9, तरिषु ¦ «५ द. "गः शरभं ४.1 नर ˆ ।

[र 9, = = न=
॥

[ क

९० नवतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ५,४३३

भथ नवतितमोऽध्यायः ।

न क

सूत उवाच--

एकदा द्वारकामागःहषिः कृणरिरक्षया । पुष्पाण्यादाय दिन्यानि कल्यषक्षात्थितानि च ॥
नारदं स्वागतेनासौ कृष्णः सत्कारमा चरन । इदमध्यमिदं पाचाभित्युवा चाऽऽसनं ददत्‌ ॥ २
नारदस्तान पृष्पाण कृष्णायापाजहार्‌ ह । कृष्णः ष(डगसदक्लस्राभ्यस्तानि च्यव।भजत्‌ ॥ ₹

विस्मय सद्यभामा तु सबाभ्यस्त.न्यदात्पभः । सत्यभामा ततः कुद्धा कराधामारं सभावश्त्‌४

[ शप्ेष्यामिव स्थितां कापान्निन्वसतीं मुहुमूहुः । करजाग्राव्खाढं तु पङ्जं मुखपड्जे ॥ ५
संछेषायित्वा निश्वस्य विरहन्तीं पुनः पुनः । करपञ्च पुनः शङ्क युखपमं निवेश्य च ॥ &
विनीतां चारुषवा।ङ्गी ध्यायन्तीं कमलेक्षणम्‌ । सरसं चन्दनं ग्रह परेष्याहस्तात्सुनन्दिताम्‌ ॥ ७
परहदियित्वा हदयं क्षिपन्तीं निद्‌यं पुनः । पृनरुच्छरस्य शयनात्पतन्तीं च पुनः पुनः] ॥ ८
समाङ्ञाय ततः कृष्णस्तत्र गत्वा समाहितः । [+अवगुद्य यदा वक््मुपधाने न्यवेशयत्‌ ॥ ९
इद पन्त।रेतं ज्ञात्वा तदा गत्वा जनादनः । मरेप्याजनं स संज्ञायानारूपेयोऽस्मीति संज्ञया ॥१०
जग्राह व्यजनं चेव स्थित्वा स परिपाश्वेतः। शनेरिबाष्टनद्रातं जहास शनकैर ॥ ११

तदुद्धवमदटष्टैव ह्यवोचत्सा तु भामिनी । कथमेकृतरः सख्या गन्धऽयामिति तं खलु ॥ १२
ददर केशवं देवी सदसा खोकमभावनम्‌ । युञ्यतीति तदोवाचास्ं सुख्ावाऽऽविलेक्षणा ॥ १३
अवसिक्ता च रोषेण ब्रव प्रणयान्िता । सा रोषस्फुरमाणाष्ठीं तिष्रन्तयध.मवी तदा ।॥ १४
गदूर्वपरसितापाङ्खी तस्थावन्ययुखी तदा । तस्याः सुस्व नेजाभ्यां वारि प्रणयकःपज प्‌ ॥ १५

कुशेशयपटाञ्ञाभ्यामवश्यायजलं यथा । समुत्पत्य जरं तत्र पतितं बद नाम्युजात्‌ ॥ १६

भातिनग्राह पद्माक्षः कराभ्यामेव सत्वरः । अभोरसि च तत्तायं श्रीवत्साङ्ोऽम्बुजेक्षणः ॥

परियानयनजं देवः परिमृज्यंवमव्र्बात्‌ ॥ १७
श्रीकृष्ण उवाच--

स्रवत्यसितपत्राक्षि किमथे तव भामिनि ॥ १८
सृत उवाच--

दानेरवाच नेत्राभ्यां मृज्य सुभगा जम्‌ ॥ १९
सत्यभामोवाच--

मदीयस्त्वमिति ह्यासीन्मतिनित्यं मम परभा । अद्र साधारणस्नदस्रमित्यवगताऽस्म्यहम्‌ ।। >°
सूत उवाच-

तच्छ्रत्वा वचनं तस्याः पत्युवाच जनादंनः ॥ २१
श्रीकृष्ण उवाच--

दहतीव ममाङ्गानि शोकः कमललोचने । किमु तत्कारणं येन न्वमवं सति विष्ृता ॥ २२
सृत उवाच-

ततः प्रावाच भतारं सला सत्यव्रते स्थितम्‌ | २३

. -------~-- -~- ---- ~--------

~~ -

५ धनशधिद्वान्तर्गतः पारो इ. परस्तकस्थः। + घनध्रद्ान्तर्गलः पारो द. पृस्तकरम्धः । * न्यतवमात्र भैः
५ ~ | ^
१८५

१४३४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे~

सत्यभामोवाच-- ते , _
यत्पारिजातकुसुमं दत्तवान्नारदस्तव । तत्तु स्वेष्टननं दत्वा `त्वयाऽहं पारवाश्चता ॥ रं
सूत उवाच-- | |
विहस्य भगवान्कृष्णः सुविचार्य ततः स्वयम्‌ ] । सत्यभामां मानयित्वा गरुडं मनसाऽस्मरत्‌ २५
स्मृतमात्रस्तु गरुडस्तदाऽऽगत्याग्रतः स्थितः । आरुह्य वेगात्पजं तमि(दि)त्युवाच परियां प्रभः ॥

कृष्ण उवाच--

सत्ये तं मा कृथाः कों त्वत्कृते दैवतैः सह । विरुध्य देवराजानं रोपयिष्ये तवाङ्गणे ॥

कल्पदुमे महाभागेऽपराध मेधस्य) क्षमां कर ॥ २७
सूत उवाच-

इति इत्वा परतिज्ञां तु श्रीकृष्णः सत्यभामया । देवखोकमगान्तर्णं यत्र देवः सं त्रहा ॥

याचितः कल्पदक्षाथेमुकत्तरं दत्तवान्भुम्‌ ॥ २८
इन्द्र उवाच--

नायं देव्रहुमो भरम्यां प्राक् योग्यस्त्वया भरभो ॥ २९
सृत उवाच-

तदा कुद्धो महावाहृरक्षमुत्पाव्य मूलतः । वाहमारोपयामास वेगेन बलवत्तरः ॥ ३०

तदा वज्रधरो बेगाद्रजमुद्यम्य बीयैवान्‌ । गरुडं ताडयामास कल्यदरक्षं लजेदिति ॥ ३१

तदा पत्नरथः पत्रं ुलिशस्यापि गौरवात्‌ । एकं विस्जेयामास त्वरया प्रजगाम च ॥ ३२

तेन वजप्रहारेण जयोऽभरवन्पतत्रिणः । मयूरो नङ्ुखश्चाषः कृष्णो द्वारवतीमगात्‌ ॥ ३३

आगत्य सत्यभामाया गृहे चैनमरोपयत्‌ । तदेव नारदोऽभ्यागात्सत्यया मानितो बहु ॥ ३४
सत्यावाच-

इशः कल्पदक्षोऽयं पतिरेतादशः प्रभुः । भवे भवे कथं पराप्यस्तदाख्यातु भवान्मम ॥ ३५
सत उवाच--

इति पृष्टस्तदा प्राह नारदो पुनिसत्तमः ॥ ३६
नारद उवाच--

प्राप्यते सत्यभामेऽयं तुखापुरुषदानतः ॥ ३७
सृत उवाच-

सत्यभामा तदा कृष्णं कल्यदरक्षसमानितम्‌ । नारदायेव सा परादात्तोखयित्वा विधानतः ॥ ३८
सर्वापस्करमादाय नारदस्िदिवं ययो । भियः पतिमथाऽऽमनत््य गते देवषिसत्तमे ॥

हषोत्फुष्टानना सत्या वासुदेवमथात्रवीत्‌ ॥ ३९
सत्यभामोवाच-

धन्याऽस्मि तकृत्याऽस्मि सफलं जीवितं च मे।मन्नन्मानि निदाने च धन्यौ तौ पितरौ मम४०

यो मां जलोक्यसुभगां जनयामासतुष्रंवम्‌ । षो डशस्ीसदस्राणां वष्ट भाऽहं यतस्तव ॥ ४१

यस्मान्मयाऽऽदिपुरुषः कल्यहक्षसमन्वितः । यथोक्तविधिना सम्यङ्नारदाय समपितः ॥ ४

"---~--~- ~--~~---~

१ख. घ. वारव्रामाम ।

€^;

९० नवतितमोऽध्यायः 1 पद्मपुराणम्‌ । १४३५

यद्रातांमपि जानन्ति भूमिसंस्था न जन्तवः । सोऽयं कल्पद्रुमो गेहे मम तिष्ठति सांभतम्‌ ॥ ४३

जैटोक्याधेपतेथाहं श्रीपतेरतिवष्ठभा । अतोऽहं परघुमिच्छामि किचिच्वां मधुसूदन ॥ ४४

यदि त्वं मत्पियकरः कथयस्वात्र विस्तरात्‌ । चत्वा तच्च पुनश्चाहं करोमि हितमात्मनः ॥

यथा कल्पं त्वया देव वियुक्ता स्यां न किचित्‌ ॥ ४५
सूत उवाच--

इति पियावचः चत्वा स्मेरास्यः स गदाधरः । सल्याकरं करे इृत्वाऽगमत्कल्पतरोस्तलम्‌ ॥४६

निषिष्यानुचरं खाकं सविखासें प्रियानिितः । प्रहस्य सत्यामामन्त्य प्रोवाच जगतां पतिः ॥

तत्परी तिपरिवीषार्थं विटसत्पुटकाङ्गकः ॥ ४७
श्रीकृष्ण उवाच-

न मे त्वत्तः भियतमा काचिदन्या नितम्बिनी । षोडशक्सदस्ाणां परिये प्राणसमा ह्यसि ॥ ४८

त्वदर्थ देवराजेन विरोधो दैवतेः सह । त्वया यत्माथितं कान्ते शणं यच्च महद्वेत्‌ ॥ ४९
अदेयमथवाऽकायैमकथ्यमपि यत्पुनः । तत्करोमि कथं पर्नं क्थयामिन तु भिये॥
पृच्छस्व सर्य कथये यत्ते मनसि वतते ॥ ५०
सत्योवाच--
दानं तपो व्रतं वाऽपि किंतु पूरव कृते मया । येनाहं मर्त्या मर्त्यभावातीताऽभवं फिट ॥ ५१
तवाङ्गाधहरा निलये गरुढोपरिगामिनीं । इन्द्रादिदेवतावास्षमगमं च त्वया सह ॥ ५२
अतस्त्वां प्मिच्छापि किं कृतं तु मया जुभम्‌ । भवान्तरे च किशीखा का वाऽहं कस्य कन्यका
श्री्रष्ण उवाच--
भृणष्वैकमनाः कान्ते यच्छं ये पूवेजन्मनि । पृण्यव्रतं कृतवती तत्सर्वं कथयामि ते ॥ ५
आसीत्कृतयुगस्यान्ते मायापुरयौ द्विजोत्तमः । आत्रेयो देवशर्मेति वेदवेदाङ्गपारगः ॥ ५९५
आतिथेयोऽग्निुश्रषी सौरव्रतपरायणः । सूयैमाराधयननिलयं साक्षात्सूयं इवापरः ॥ ५६
तस्यातिवयसस्त्वासीन्नाश्ना गुणवती सुता । अपुत्रः स खशिष्याय चन्द्रनान्ने ददौ सुताम्‌ ५७
तमेव पु्रवन्मेने स च तं पितुवद्रक्षी । तौ कदाचिद्नं याती कुशचेध्पाहरणाधिनोौ ॥ ५८
दिमाद्विपादपवने चेरतुस्तौ यतस्ततः । तौ ततो राक्षसं घोरमायान्तं समपरयताम्‌ ॥ ५९
भयविहलसबाङ्गावसमर्थो पलायितुम्‌ । निहतो रक्षसा तेन कृतान्तसमरूपिणा ॥ ६०
तौ तर्से्रपभभविन धर्मशीतया पुनः 1 वैङुण्डभवनं नीतो मह्गेमंत्समीपगेः ॥ ६१

यावन्नीवं तु यत्ताभ्यां सूर्यपूजादिकं कृतम्‌ । तेनाहं कमणा ताभ्यां स॒भीतो ह्यभवं किल ॥६२

सोराश्च रोवा गाणे वेष्णवाः शक्तिप॒जकाः । मामेव पाशरुबन्तीह वषापः सागरं यथा ॥ ६३

एकोऽहं पञ्चधा जातः क्रीडया नामभिः किल । देवदत्ता यथा कथित्पुत्राद्याहाननामभिः ६४
ततश्च तौ मद्धवनाधिवासिनौ विमानयानो रविवचसाबरुभो ॥

मत्तुल्यरूपौ मम संनिधानगौ दिव्याङ्गनाचन्दनभोगभाजनो ॥ ६५
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीङकृष्णसत्यभामासंवदे का्तिकमाहास्म्ये पारिजातब्रक्षानयने
नाम नवतितमोऽध्यायः ॥ ९० ।(१)

आदितः शोकानां समश्वङ्ाः-- ३६५६०

१ भ. 'तोषोत्भवि। २भ. "णु तज महाद्ुतम्‌। ८९।अ ।३म. जिया)

४३६ मदामुनिश्रीव्यासप्रणीनं-- [ ६ उत्तरखण्ड-

अयैकनवतितमो ऽध्यायः ।

श्रीकृष्ण उवाच--
ततो गुणवती श्चतवा रक्षसा निहतावुभो । पितृभर्वजदुःखाती करुणं पयदेवयत्‌ ॥ ?

गुणवत्युवाच-
हा नाथ दा पितस्त्यक्त्वाऽगच्छतं कच मां विना। बालाऽहं क्रि करोम्यद्य अनाथा भवतो-
विद्यवि ेना॥ २
को नु मामास्थितां गेहे भोजनाच्छादनादिभिः। अकिचित्कुशं सहात्पारखयिष्यति दुःखिताम्‌
हतभाग्या हतसरृखा हताशा हतजीविता । शरणं कं प्रयास्येऽ्र यो महुःखं पमाजयेत्‌ ॥ ४

क यास्यामि क्‌ तिष्ठामि क्रे करोमि यथाऽघ्रणम्‌। विधात्रा हा हताऽस्म्यद्यं ह्यनाथा बत बालिशा
श्रीकृष्ण उवाच--

एव वहु विलप्याथ कुररीव भृशातुरा । पपात भूमौ विकला रम्भा वातहता यथा ॥ ६

चिरादाश्वस्य सा श्रयो विलप्य करुणं वहु । निमग्रा इःखजलधौ शोकार्ता समवर्तत ॥ ७

, सा गृहोपस्करान्सवान्विक्रीय ज्ुभकमेक्रत्‌ । तयोशक्रे यथाशक्ति पारणोकिकसत्कियाम्‌ ॥ ८

तस्मिन्नेव पुर वासं चक्रे पभृतिजीतरिनीं । विष्णमाक्तपरा शान्ता सल्यञ्ञाचादतत्परा।॥ ९
त्रतद्रय तया सम्वगाजन्पपरणात्करृतम्‌ । एकाद शाव्रत सम्यक्सवन कातकस्य च| १०
एतदूत्रतद्रयं कान्ते ममार्तीव प्रियकरम्‌ । याक्तमुक्तकेर पुण्य पुत्रसपत्तिदायकम्‌ ॥ ११
कात्के मास य नतय तुखास्स्थ दिवाकर । पातः सास्यान्त त पृक्ता महापातकिनाऽपि च॥
सान जमस्ण दि तुलसाव्रनपाटनम्र्‌ । कातकं य प्रकृबेन्ति ते नरा विष्णमप्रतेयः॥ १
समाजन गरर क्प्णाः सखस्तक्रादानवदनम्‌ । विष्णाः पूरजाच य कयजावन्पुक्ताश्च ते नराः॥
त्थ (द्नतयमाप काक य मक्रुवत । द्वानामपि ते बन््ाः कि यराजन्म तत्कृतम्‌ ॥ श

इत्थं गुणवती सम्यक्मत्यब्दं व्रतिनी ह्यभूत्‌ । निलयं वरिष्णोः परिकरे भक्त्या तत्परमानसा १६
केरचज्ञरया माञ्य कृशाङ्गा ज्वरपाड्ता । सातु गङ्गां गता कान्ते कथाचच्छनकस्तंदा ।। १७
यवजलदन्तरगना कम्पन्ती जातपाडिता । तावत्सा विहलाऽपहयद्विमानं यातमम्बरात्‌ ॥ १८
शद्ध चक्रगदापञमहस्तरासन्नमम्बरात्‌ । विष्णुरूपधरेः सम्यग्वनतेयध्वजाङ्कितम्‌ ॥ १९
आरहयद्रमन सा द्यप्सरागणसवितम्‌ । चामररवीज्यमानां तां वकण्ठमनयन्गणांः ॥ २०
अथ सा ताद्मानस्था ज्वलदात्राशेखापमा । कातिकरव्रतपुण्येन मत्सांनिध्यगताऽभवत्‌ ॥ २१
अथ व्रह्मादद्वाना यदा प्राथेनया भृतम्‌ । आगतोऽहं गणाः सर्वे यातास्तेऽपि मया सद्‌।॥।२२
एत ह्‌ यद्वा; सवे पद्रणा एव भामिनि । सत्रेदा मत्पिया देवि मत्तुल्यगुणशाछिनः ॥ २३
पिता ते देवमाऽ्रन्सजानिदमिधो द्यम्‌ । यच्न्द्रशमा सोऽकूरस्त्वं सा गुणवती जभ ॥ २४
फािकवतपुण्यन वदरुमल्पीनिवधिनीं । मद्रारि यस्वया पूर्वं तलसीवारिका कृता ॥ २५
तस्मादय कल्पटक्नस्तव्राङ्गणगतः जुभे । कातिकं दीपदानं च त्वया यत्त कृतं परा ॥ ९

नः

= ~ - --

+भ. द कथ नत्रानतवा । 2 भे. चा जितेन्टिया त्र} ३ के. ख. द. ज, ज्ञ. ज, रं सम्युक्पच्र। ४ज.
>
चस्ते नत्र वष्मुमूतव्रः इ । ५ क. ख. ज, ्च.ज,. स्तथा । या,

4५

ह

९२ द्विनवतितमोऽध्यायः |] पपुराणम्‌ । १४३७

त्वदेहगेहसंस्थेयं तस्मा्क्ष्मीः स्थिराऽभवत्‌ । यच वतादिकं सर्व विष्णवे भवरूपिणे ॥ २७

निवेदितवती तस्मान्मम भायोत्वमागता । आजन्ममरणात्पूत्रं यत्कातिकततं कृतम्‌ ॥ २८

कदाचिदपि तेन त्वं मरद्धियोगं न यास्यसि । एवं ये कातिकफे मासि नरा व्रतपरायणाः ॥ २९
मत्सानेध्यगतास्तेऽपि भातिदा तं यथा.मम । यज्ञदानव्रततपःकारिणो मानवाः खट्‌ ॥

कातिकव्रतपुण्यस्य नाऽऽ्ुवन्ति कलामपि ॥ ३०
सूत उवाच--
इत्थं निशम्य भु्रनाधिपतेस्तदानीं भाग्जन्मपुण्यभकतैभवनातहर्षा ॥
विन्वेन्वरं त्रिभुवनेकनिदानभूतं कृष्णं परणम्य वचनं निजगाद सत्या ॥ ३१

शति श्रामिहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्डे कार्तिकमाहाल्मये श्री ृष्ण्तयमामासवादे स्यापू्वेजन्मवरणंनं नामैकनव -
तितमोऽध्यायः ॥ ९१ ॥ (२)
क #
आदेतः शोकानां समघ्ठङ्काः-- ३६५९१

-------

भथ द्विनवतितमो ऽध्यायः ।

सत्योवाच-
सर्वेऽपि कालावयवास्तव काटस्वरूपिणः । मासानां तु क्थ नाथ स मासः कार्तिको वरः १
एकादशी तिथीनां च मासानां कातिकरः भियः । कथं ते देवदेवेश कारणं किंच कथ्यताम्‌ २
श्रीकृष्ण उवाच--
साधु पृष्टं त्वया सदये छणुष्वेकाग्रमानसा । पृथर्वैन्यस्य संवादं देवर्षेनारदस्य च ॥
एवमेव पुरा पृष्टो नारदः पृथुना भिये । उवाच का्तिकाधिक्ये कारणं सवेविन्युनिः ॥
नारद उवाच-
दहृनामाऽभवत्पूवेमसुरः सागरात्मजः । चिटोकीमथने रक्तो महावटपराक्रमः ॥ ५
जित्वा देवान्निराकृत्य स्वर्माकात्स महासुरः । इन्द्रादि ोकपारानामधिकारां स्तथाऽदरत्‌ ॥ &
तद्धयादथ ते देवाः सुवणा द्विगुहां गताः । न्यवसन्वहुवषाणि सावरोधाः सवासवाः ॥ ७
८
९

@& ९४

सुवणाद्रिगुहादुगं संस्थितास्िदशा यदा । तद्रश्या नो बभ्रबुस्ते तदा दैत्यो व्यचारयत्‌ ॥
हृताधिकाराखिदसा मया यद्यपि निजिताः । लक्ष्यन्ते वटयु करास्ते करर्णःयं ममात्र किम्‌ ॥
अद्य ज्ञातं मया देवा वेदमत्रबलान्विताः । तान्हरिप्ये ततः सर्वे बरहीना भवन्ति हि॥ १०
इति मत्वा ततो दैत्यो विप्णमालक्ष्य निद्रितम्‌ । सत्यलोकाजहाराऽऽग्रु बेदानादिस््रयंवः १२
नीतास्तु तेन ते बेदास्तद्धयात्ते निराक्रमन्‌ । तोयानि विविदचुस्तत्र यज्ञमच्रसमन्विताः ॥ १२
तान्मामाणः शङ्खोऽपि समद्रान्तगतो रमन्‌ । न ददश ततो दैत्यः कचिदेक संस्थितान्‌ १३

अथ ब्रह्मा सुरैः सा विष्णं शरणमन्वयात्‌ । पूजोपकरणान्गह्य वेकुण्ठभवनं गतः ॥ १४
तत्र तस्य प्रबोधाय गीतवाद्यादिकाः क्रियाः । चक्रेवा गन्धपुष्पध्रपदीपान्मुहुमृहुः ॥ १५
अथ प्रबुद्धो भगवांस्तद्धक्तिपरितोषितः । ददे तैः सुरस्त्र सहखाकंसमदयतिः ॥ १६

उपचारः षादशभिः सपञ्य चिदश्ञास्तदा । दण्डवत्पतिता भमा तानुवाचाथ माधवः ।॥ १७

१ भ. तदरेहमंस्या च डभा तः। २ च. विष्णुं विभुं।३च.ज.न्ञ.भ. दं महं । ख. ञ्च भ. सक्तो ।५म
तवान्धवा

१४३८ महामुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ € उत्तरखण्डे-

विष्णुरुवाच--
वरदोऽहं स॒रगणा गीतवाव्रादिमङ्गरेः । मनोभिलपितान्कामान्सर्वानेव ददामि वः ॥ १८
ईषस्य दु्धैकादश्यां श्या) यावदुद्धोधिनी भवेत्‌ । निशातुर्यौशशेषे तु गीतवाच्ादिमङ्गटेः ॥ १९
ये कुवेन्ति नरा नित्यं भवद्धियेथा कृतम्‌ । ते मत्पीतिकरा नित्यं मत्सानिध्यं वनन्ति हि २०
पायेराचमनाघायेभवद्धियद्यथा कृतम्‌ । तदद्धुतगुणं यस्माजातं वः सुखकारणम्‌ ॥ २१
वेदाः शङ्ृहृताः सर्वे तिष्न्त्युदकसंस्थिताः । तानानयाम्यहे देवा हत्वा सागरनन्दनम्‌ ॥ २२
अदयमथरति वेदास्तु मव्रबीजमखान्विताः । प्रत्यब्दं कातिके मासि विश्रामन्त्वप्स सर्बदा ॥ २३
अच्धभरत्यहमपि भवामि जछमध्यगः । भवन्तोऽपि मया साधमायान्तु समुनीश्वराः ॥ २४
काठेऽस्मिन्ये प्रकुवन्ति पातः सानं द्विजोत्तमाः । ते सवेयज्ञावभथेः सस्नाताः स्यने संशयः२५
ये कातिकवतं सम्यक्कुबोन्ति मनुजाः सदा । ते देहान्ते त्वया शक्र प्राप्या मद्धवनं सदा ॥ २६
विघ्रेभ्यो रक्षणं तेषां त्वया कायं तथा यम। देया स्वया च वरूण पत्रपौत्रादिसंततिः ॥ २७
धनदृद्धिधनाध्यक्ष त्वया कायां मदाज्ञया । मम रूपधराः साक्षालीवन्मुक्तास्तु ते यतः ॥ २८
आजन्ममरणाद्यस्तु कृतमतद्‌वतात्तमम्‌ । यथोक्तविधिना सम्यक्ते मान्या भवतामपि ।॥ २९
एकादश्यां यतश्चाहं भवादः प्रतिबोधितः । अतश्वैषा तिथिमान्या सोऽतीव प्रीतिदा मम ॥३०
व्रतद्रय सम्यगिदं नरः कृतं सां निध्यङ्ृन्मे न तथाऽन्यदस्ति |
दानानि तीथोनि तपांसि यज्ञाः स्वर्छोकदान्येव सदा सुरोत्तमाः ॥ ३१
इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्डे कािकमादास्मये श्रीङृष्णसन्यभामासंवादे कात्तिकाधिकथकारणवणनं नाम
द्विनवतितमोऽध्यायः ॥ ९२ ॥ (३)

आदितः शछोकानां समण्वङ्ः-३६६२२

भा

अथ अिनवतितमोऽप्यायः ।

=

नारद उवाच-
इत्युक्त्वा भगवान्विष्णुः शफरीतुल्यरूपधक्‌ । खातपपाताञ्जलों विन्ध्यव्रासिनः कश्यपस्य च १
स तं कमण्डलों स्वस्य कृपया क्षिपवान्पुनिः । तावत्स न ममौ तत्र ततः कूपे न्यवेशयत्‌ ॥ २
तत्रापि न ममा तावत्कासारं प्रापयत्स तम्‌ । एवं स सागरे क्िप्तस्तत्र सोऽप्यभ्यवर्धत ॥ ३
ततोऽबधीत्स तं शं विष्णुमत्स्यस्वरूपधरर्‌ । अथ तं स्वकरे कृत्वा बदरीवनमाविशत्‌ ॥

तजाऽऽदूय ऋषीन्सवानिदमाज्ञापयेत्पभः ॥ ;
भ्रीविष्णुरुवाच-

जलान्तरविशी्णास्तु यूयं बेदान्ममागंत । आनयध्वं च त्वरिताः सरदस्यीज्ञलान्तरात्‌ ॥

तावत्ययागे तिष्ठामि देवतागणसंदतः ॥ ५
नारद उवाच--

ततस्तः सवमूानभिस्तेनाबरसमन्वितः । उद्धारिताः संबीजास्ते वेदा यज्गसमन्विताः ॥ &

~ ------ -- --~

१ इ. उजस्य । २ च. एकादज्ीवरतं। ३ ज. सदैव ।४क,.च.ज. भ पित्र । ५क. ख. च. छ. ज. द्व. अ. य-
दिभः । ६ च. स्यान्सीजकान्‌ । ता" अक. ख. च. ज. इ. न. भ. पमिस्तपोब८ क. घ्न, छ. ज, स्च. ज. षडङ्ास्ते।

ह

; क ८ । #

९३ त्रिनवतितमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १४२९

तेषु यावन्मिते येन रन्धं तावन्मितस्य हि । स स एव क्षिजांतस्तदापथति पायिव ॥ ७
अथ सर्वेऽपि संगम्य भरयागं मुनयो ययुः । विष्णवे सविधातरे ते छन्धान्वेदान्यवेदयन्‌ |॥ ८
वा वेदान्सयज्ञांस्त ब्रह्मा हषंसमन्वितः । अयजद्राजिमेषेन देवर्षिगणसंहतः ॥ ९
यङ्नान्ते देपरगन्धर्वयल्षकिनरगु्यकाः । निपत्य दण्डवद्धमो विज्ञप्ति चक्रञ्जसा ॥ १०
देवा उचुः-
देवदेव जगनाथ विङ्पनि शण नः प्रभो । हषैकालोऽयमस्माकं तस्माच वरदो भव ॥ ११

स्थानेऽस्मिन््हिणो वेदान्विनष्रान्पापयत्स्वयम्‌ । यज्ञभागान्वयं पराप्रास्त्वत्पसादाद्रमापते ॥ १२
स्थानमेतदतः भ्रेषं पृथिव्यां पुण्यवधनम्‌ । मुक्तिगुक्तिमदं चास्तु प्रसादाद्धवतः सदा॥ १३

काटोऽप्ययं महापुण्यो ब्रह्मघ्रादि विङ्ुद्धिन्रत्‌ । दत्ताक्षयकरशास्तुं वरमेनं ददस्व नः॥ १४
श्रीविष्णरूवाच-

ममाप्येतन्मतं देवा यद्धवद्धिरुदाहूतम्‌ । तत्तथाऽस्तु लभत्वेतट्रह्यक्षेत्रमिति प्रथाम्‌ ॥ १५

सूर्यवंशोद्धवो राजा गङ्गामत्राऽऽनयिप्यति । सा सूयंकन्यया चात काछिन््रा वै समेष्यति।। १६

युयं च स्वे ब्रह्माद्या निवसध्वं मया सह । तीभथराजेति विख्यातं तीथमेतद्धविष्यति ।॥ १७

दानं व्रतं तपो होमा जपपूनादिकाः क्रियाः | अनन्तफल्दाः सन्तु पत्सांनिध्यकराः सदा १८
ब्ह्महत्यादिपापानि सप्तजन्माजितान्यपि । दश्ेनादस्य तीथस्य विनाशं यान्तु तत्क्षणात्‌ ॥ १९
देहत्यागं तथा धीराः कुवन्ति मम संनिनो । मत्तं प्रविशन्तयेव न पृनजेन्मिनो नराः ॥ २०
पितनुदिश्य ये शाद्धं कुवेन्त्यत् ममाग्रतः । तेषां पितृगणाः सवे यान्तु ते मत्सलोकताम्‌ ।॥ २
कारोऽप्येष महापुण्यः फरदोऽस्तु सदा वरणाम्‌ । सूर्य मकरगे प्रातःस्लायिनां पापनाशनः २२
मकरस्थे रवो माघे भातःसानं पकुवेताम्‌ । दशनादेव पापानि यान्ति सुयाद्था तमः॥ २३
सरोकत्वं समीपत्वं सरूपत्वं त्रयं क्रमात्‌ । व्रणं दास्याम्यहं सानमाधे मकरगे रवो ॥ २४

ययं मनी वराः सर्वे श्णध्वं वचनं मम । बदरीवनमध्येऽहं सदा तिष्ठामि सवेगः ॥ २९
अन्यत्र दशमि्पैऽतपसाऽवाप्यते फलम्‌ । तद दिवरसेकेन भवद्धिः भाष्यते सदा ॥ २६
स्थानस्य दशन तस्य ये कुर्वन्ति नरोत्तमाः । जीवन्पुक्ताः सदा ते तु पापं नेवावतिषति ॥ २७
नारद उवाच--

एवे देवान्देवदेवस्तदक्तवा ततैवान्त्धानमागात्मवेधाः ॥

देवाः सर्वेऽप्यंशकेस्तत्र तस्थुश्वान्तधानं भापुरिन्द्रादयस्ते ॥ २८

इमां कथां यः बरृणयान्नरोत्तमो यः श्रावयेद्राऽपि विदजुद्धचेताः ।

स तीथराजं बद्रीवनं यद्भत्वा फं तत्समवाश्रुयाच ॥ २९

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कातषिकमादाल्म्े श्रीकृष्णसन्यभामासंवादे प्रयागोत्यत्तिकयनं नाम जिनवतितमोऽ-
ध्यायः ॥ ९३। (४)

आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः-->६६५?

----~~---

१क.ख.ज. ज्ञ. ज, व्वदेत्रेहो यः ।२भ. 'क्षपन्नगगु"। ३ क. स. ज. क. ज. "सिमित्नषयो वेदान्नष्टान्प्रापुः पुन
स्वयम्‌ । ४ न्ष. “स्त॒ भगवंस्त्वत्पसादतः । श्री । ५ क. ख. छ. ज. क्ष.-ज. [न बहुजन्मङृतान्य ।६ क. ख.छ. ज
स. ज. ममागना; 1 ७ भ, लसल्पनाः। < क्र. ख. च. छ. न. क्ष. वरग्दोऽस्मिवः। न,

१४४० महायुनिभ्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्ड-

अथ चतुंनवतितमोऽध्यायः !

पृथुरूवाच- .
महाफलं त्वया भोक्त मुने कातिक्माघयः । तयोः स्नानविधि सम्यङ्नियमानपि नारद्‌ ॥
(~~ < © (^~.
उद्यापनविधि चैव यथादद्रक महसि ॥ १
नारद उवाच-

त्वं विष्णोरंशसं मृतो नाज्ञातं विद्यते तव । तथाऽपि वदतः सम्यङ्पाहात्म्यं शुणु वै महत्‌ ॥ २

आश्विनस्य तु मासस्य या शुङकेकादशी भवत्‌ । काकस्य व्रतानीह तस्यां कु पोदतद्धितः ॥३ `

राश्यां तुर्याशशेषां यां सयुत्तिपरत्सदा वरती । नेक्रैताशां वजेद्धामाद्वहिः सोदकभाजनः ॥ ४
दिवा संध्यासु कणेस्थव्रह्मसूत्र उदच्वु वः । अन्तर्धाय ठृणेभूमि सिरः भराय वाससा ॥ ५
वक्रं नियम्य यत्नेन ठीवनोच्छरासवजितः । कुय।न्मूतरपुरीषे तु रात्रौ चेदलिणागुखः ॥ ६
एृदीतशि श्च्ोत्थायं मृद्धिरभ्युदधतेजेेः । गन्धटेक्षयकरं शौचं कुर्यादतन्िर्वः ॥

पञ्चापाने दरेकस्मिन्नभयोः सप्त ृत्तिकाः । एका लिप करे तिष्ठ उभयोभद्रयं स्पृतम्‌ ॥ ७
एतद्वितरिगुणं केयं व्रह्मचारिवनस्थयोः । यतेश्वतुभुणं रात्रौ तदर्धं शौचमाचरत्‌ ॥ ८
तदधमपि मा्मस्यस््रीशद्राणां तदधकरम्‌ । शो चर्म॑व्रिहीनस्य समस्ता निष्फलाः क्रियाः ॥ २
युखशुद्धिविरीनस्य न मत्राः फलदायकाः । दन्तजिहाविज्चुद्धि च तस्माल्ङुीत्मयत्नतः ॥ १०
आयुषं यश्चो बषः परजाः पञ्चुसूनि च । ब्रह्मपज्ञां च मेधांचल्॑नो देहि वनस्पे॥ ११
[#अन्नाच्या यत्नव्यूह ॐ सोमो राजाऽयमागतेः। स मे खं परमाक्त्यं ते यदाप्ना च भगेन ८?)

इमं मत्रं सयुचाये ्रादशाङ्खुल्या दी । समिधा क्षरखक्षस्य क्षयाहोपो पणं विना ॥ १३

भतिपदशेनवमीषष्रीष्वकंदिने तथा । चन्दरसूर्योपरागे च न कुयीदन्तधावनम्‌ ॥ १४
४ 0 4 ^ ५०९

[*उपवासे तथा श्राद्धे न कुय।दन्तधावनम्‌ । अपां द्वाद शगण्डुयेमुलशुद्धिपिधीयते] ॥ १५

#* अथं श्रोकश्च. पुस्तकस्य: । + अयं शकश्च. पुस्तङस्थः ।

१क.ख.च.छ.ज.च्.ज. णु वेनज। आः। २क.ख.च. छ. ज. स्च. ज. कनतनियनं तः । ३ भ. श्वाया-
मुदक्तिष्ठेत्स । ४ भ. प्रागुरीची । ५क. ज. "य गृहीत्वा शुषिमृतिक्राम्‌ । गः । ख.च.छ. क्ल. ज. “य गरहीत-
दाचिमुत्तिकः । ग । ६ क. ख. ज. इ. ज. तः । एका लि्गे गुदे पञ्च तथा वामकरे ददा । उभयोः सप्त दातव्यास्तथा
तिस्तु पादयोः । एतद्वित्रिगुणं शोक्तं ब्रद्मचारिवनस्थयोः । यतेशतुगु गं रात्रौ तदर्धं शौचमाचरेत्‌ । तद्धमपि मार्गस्यच्नी-
शूद्राणां तदथेङम्‌ ॥

च. तः | एका लिङ्गे के सव्ये तिखो द्वै हत्तयोस्तथा । मूचरौचे मृदाज्ञाता दके तु द्विगुणा भवेत्‌ । पञ्च पदे दरौ-
कस्मित्रुभयोः सप्त खत्तिकाः । एतच्च एृरदस्यस्य द्विगुणं ब्रह्मचारिणः । एकरा खङ्गे गुदे पञ्च त्रिर्वामे दश्च चोभयोः ।
द्विसप्त पादय.शैव गृदिणां शं चमुव्यते । एतत्तदिगुगं प्रोक्तं ब्रह्मचारिवनस्थयोः । यतेशतुर्ुमं राजौ तदर्थं शौचपाचरेत्‌ ।
तदधं रजि मास्ये द्वीशद्राणा तदधकम्‌ ॥

छ. तः । एका रङ्गे मुदे प्च त्रि्ामि इश चोमयोः । दिसप्त पादयोः परश्च गृषिणां शौचमुच्यते । एतदृद्वितरिगुण
प्रोक्तं बह्मचारिवनस्थयोः । यतेश्वतुभूणं प्रोक्तं रच्रौ चेदथनाचरेत्‌ । तदवे रोगिमस्थर््रशू राणां तद्ध्रैकम्‌ ॥

भ. तः । एका चिदे के ति उमयेोर्दद्रयं स्मृनम्‌ । पश्चापाने दहेकस्मित्रुभयोः सम मन्तिः । एतन्छैचं गृह-
स्थस्य द्विगृणं ब्रह्मचारिणः । वानप्रस्थस्य त्रिगुणं यतीनां च चतुग गम्‌ । यदिवा विदितं शौचं तदर्थं निरि कीतितम्‌
तदधेमानुरे प्रोक्तमानुर सयाघमध्वानि । शौच ङ ।

2 छ. ्यीदनन्िनः ८ च. च । मन्रद्रयं सः ।

९९ पञ्चनवतितमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १४४१

कण्टकीदक्षकापासनिगण्डीब्रह्यवक्षकान्‌ । वदेरण्डविगन्धावान्व्जयेदन्तधावने ॥ १६
ततो विष्णोः शिवस्यापि ग्रहं गच्छेखसन्नधीः । गन्धपुष्पं सताम्बृकं ग्रहीत्वा भक्तितत्परः १७
तत्र देवस्य पा्याष्याटुपचारान्पृथक्पृथक्‌ । कृत्वा स्तुत्वा पुनर्नत्वा कुयौद्धीतादिमङ्लम्‌ ॥ १८

ताखवेणमृदङ्गादिध्वनियुक्तान्सनतैकान । पुष्वैधयैः सताम्बूखेगांयकानपि चार्चयेत्‌ ॥ १९

देवाख्ये गानपरा यतस्ते विष्णुमूतेयः । तपांसि यज्ञदानानि कृतानि च जगहुरोः २०

तुष्ठिदानि करी यस्माद्धक्त्या दानं विशिष्यते । क त्वं वससि देवेश्च मया पृष्टस्तु पाथिव ॥२१

विष्णुरेवं तदा प्राह मद्धक्तिपरिताषितः ॥ २२
विष्णरुबाच-

नाहं वसामि वेङण्ठे योगिनां हव्ये न वे। -मद्धक्ता यत्र गायन्ति तत्न तिष्ठामि नारद ॥ २३
तेषां पूजादिकं गन्धपुष्पादि (येः) क्रियते नरः । तेन प्रीति परां यामि न तथा मत्मपूजनात्‌२४
मत्पुराणकथां श्रुत्वा मद्धक्तानां च गायनम्‌ । निन्दन्ति ये नरा मूढास्ते मदरेष्या भवन्ति हि २५

नारद उवाच--
शिरीषोन्मत्तगिरिजामद्िकाशास्पली भवैः । अरक॑जेः कणिकारेश्च विष्णनौच्येस्तथाऽक्षतेः ॥ २६
जपाकन्द रिरीपेश् यूथिकामारतीभवेः । केतकीभवयपुष्पैश्च नेवाच्यः शंकरस्तथा ॥ २७
गणेशं तुखसीपतरदुगा नैव तु दूर्वया । युनिपुष्यैस्तथा सूर्यं लक्ष्मीकामो न चार्चयेत्‌ ॥ २८
एभ्योऽन्यानि प्रशस्तानि पूजायां सवैदेव तु । एवं पूनाविधि कृत्वा देवदेवं क्षमापयेत्‌ ॥ २९
मव्रहीनं क्रियादीनं भक्तिहीनं सुरेश्वर । यत्पूजितं मया देव परिपृणं तदस्तु मे ॥ ३०
ततः प्रदक्षिणं कृत्वा दण्डवत्प्रणिपत्य च । पुनः क्षमापयेदेवं गायना समापयेत्‌ ॥ ३१
विष्णोः शिवस्यापि हि पूजनं ये कुबेन्ति सम्यद्निशि कार्तिकस्य ।
विधूतपापः सह पूर्जेस्ते भयान्ति विष्णोभेवनं मनुष्याः ॥ ३२

इति भीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीृष्णसत्यभामासंवादे कार्तिकमाहात्म्ये पूजाजागरणविधिनांम
चतुनेवतितमोऽध्यायः ॥ ९४ ॥ ( ५)

आदितः छोकानां समघ्वङ्ाः--२३६६८३

अथ पञ्चनवतितमोश्ध्यायः ।

[य

नारद्‌ उवाच-
नाडीद्रयावरिष्टायां रातौ गच्छेलटाशयम्‌ । तिलद्भाक्षतेः पुष्पगन्धायैः सहितः शुचिः ॥
मानुषे देवरवाते च नद्यामथ च संगमे । क्रमादशगुणं सानं तीरथेऽनन्तफटं स्मृतम्‌ ॥ २२
विष्णं स्मृत्वा ततः कुयीत्संकर्पं सावनस्य तु । तीयांदिदेवताभ्य क्रमादध्यांदि दापयेत्‌ ॥ 2
नमः कमलनाभाय नमस्ते जलायिने । नमस्तेऽस्तु हृषीकेश गृहाणार्ध्यं नमोस्तुते ॥ ४
वैकुण्ठे च भयागे च तथा बदरिकाश्रमे । यतो विष्णुषिचक्रमे अधा विनिदधे पदम्‌ ॥ ५

१क, ज. "ण्डीव्द्धदारभ्म्‌ ! चित्वैर।२क.ख.च छ. ज. क्ष.ज.व,. "रमन्वै: स" । ३ क. ज. स्च. "ली नित्यं
भक्या देवस्य सत्पते । च. छ. ण्टौ यस्माद्धक्लया गानं प्रश्षस्यते । ४ क. च. छ.व. गरे रवौ मः ५क.ज.क्ष.
°त्‌ । सुगन्धीनि! ९ छ. प्त्परं स जे स्थितः । ती ।
१८१

१४२ महायुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

(सक @ ० च ^ स ०. नि [9 ध
अतो देवा मामवन्तु धा स निद्र पदम्‌ । तैरेव सहितः सर्वमनिवेदमखान्वितः ॥ ६
का्षिकेऽदं करिष्यामि भातःस्नानं जनादन । भीलयर्थं तव देवेश दामोदर मया सह ॥ ७
ध्यात्वाऽहं त्वां च देवेश्च जटेऽस्मिन्लातुमुच्तः । तव प्रसादात्पापं मे दामोदर विनश्यतु ॥ ८
£
अध्येमव्रः--

नित्ये नैमित्तिके कृष्ण काति पापनाशने । गहाणार्ध्यं मया दत्तं राधया सहिता हर ।॥ ९
स्यूत्वा भागीरथीं विष्णुं शिवं सूर्य जटं विशेत्‌ । नाभिमात्रे नटे तिष्द्रती सायाद्यथाविधि ॥
तिलामलकच्‌र्णेन एही स्नानं समाचरेत्‌ । वनस्थानां यतीनां च तुलसीमूलमृत्छ्या ।॥ ११
सप्तमीदशनवमीद्रितीयादरमीषु च । जयोददयां च न स्ञायाद्धात्री फलतिलः सह ॥ १२
आदौ कुयीन्मलसनानं मच्रस्लानं ततः परम्‌ । स्ीश्द्राणां न बेदोक्तैम॑त्रस्तषां पुराणजः ॥ १३
जिधाऽमृहेवकार्या्थं यः पुरा भक्तिभावितः । स विष्णुः स्वेषापघ्रः पुनातु कृपयाऽत्र माम्‌ १४
विष्णोराज्ञामनुपमराप्य कातिकरव्रतकारणात्‌ । क्षमन्तु देवास्ते सर्वे मां पुनन्तु सवासवाः ॥ १५
बेदमत्राः सवीजा सरहस्या मैखान्विताः । करश्यपायाश्च मुनयो मां पुनन्तु सदेव ते ॥ १६
गङ्गाद्याः सरितः सव स्तीथानि जल्दा नदाः । ससप्रसागराः सर्वे मां पुनरनु सदेव ते ॥ १७
पतित्रतास्त्वदिलया्ा यक्षाः सिद्धाः सपन्नगाः । ओषध्यः पतेता्ापि मां पुनन्तु तरिखोकजाः
एभिः सरायाद्व्रती मत्रेस्तन्यस्तपति्रकः । देवर्षन्मानवान्पितंस्तपयेच यथाव्रिधि ॥ १९
यावन्तः काके मासि वतन्ते पितृतपेणे । तिलास्तत्संख्यकाब्दानि पितरः स्वगेवासिनः ॥२०
ततो जखाद्टिनिष्कम्य शुचिवसखराहृतो व्रती । भरातःकारोदितं कमं समाप्यार्चेदधारि पुनः ॥ २१
तीथानि देवान्संस्मृलय पुनर्य प्रदापयेत्‌ । गन्धपुष्यफठर्युक्तं भक्तया तत्परमानसः ॥ २२
व्रतिनः कातिके मासि स्नातस्य विधिवन्मम । गृहाणार्घ्यं मया दत्तं राधया सहितो हरे ॥ २३
ततश्च वाह्मणान्भक्लयां पूनयेद्रेदपारमान्‌ । गन्धः पुष्पेश्च ताम्ब्ररेः प्रणपेत्त॒ पुनः पुनः ॥ २४
तीयौनि दक्षिणे पादे वेदाथ मुखमाभिताः । सर्वाङ्गप्वास्थिता देवाः प्रूजितास्ते तदर्चन ॥ २५

अव्यक्तरूपिणो विष्णा; स्वरूपं ब्राह्मणा भुवि। नावमान्या नो विरोध्याः कदाचिच्छुभमिच्छतां
ततो हरिपियां देवीं तुटसीमचेयेदवती । [कपरयागस्नानयुक्तानां कारयां प्राणविमोक्षणे ॥ २७
यफटं विहितं वेदस्तुरसीपूजनेन तत्‌ । युक्तो यति(दि)खदा पापः सुकृतं नाजितं कचित्‌ २८
तथाऽपि गीयत मोक्षस्तुरसी पूजिता यदि] । परदक्षिणानमस्कारान्कुयीदेकाग्रमानसः॥ २९
देवस्त्वं निमिता पूतरमाचिनाऽसि मुनीग्वरः । नमो नमस्ते तुलसि पापं हर हरिपिये ॥ ३०
ततो विष्णुकथां शरुत्वा पौराणीं स्थिरमानसः । ब्रामण तं युनि विभ पूनयेद्धक्तिमान्वती ॥ ३?
एवं स्व विधि सम्यक्पूर्वक्तं भक्तिमान्नरः । कोति यः स टमते नारायणसलोकताम्‌ ॥ ३२

-- ~~ --

> धनुध्हान्तगतः पाट. पुस्तकस्थः।

म ०

१ख.च.ज. ज्ञ. न्तु यतो विष्णुविचक्रमे । ते" । २ स्च. ज. (निदेवसमन्वि"। ३ व. "त । विधवाद्धीय?। ४ क.
ख. छ ज. ञ्ञ. ज, भक्तिभावनः । च. ३. भक्तभावनः । ५क.ख. च. ज. क्ल. रक्षन्तु । ६क.ख.ज. ञ्च. ज. सदैव
त । ब । उ क्.ख. ज. न. मवरीयकाः । छ. सपद्वाः ) <क.ख.च.घ्र.ज,स्व,व, न्तु जलाशयाः । पः । क.
स्न. द. त्र. स, ल. कना मोत्येः । १८ च. ््णास्तं मुः |

९९ पण्णवतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १.४३

रोगापहं पातकनाशतत्परं सदवुद्धिदं पुत्रधनादि साधनम्‌ |
गुक्तेनिदानं न हि कातिकवताद्ष्ण॒ भियादन्यदि हास्ति भूतले ॥ ३३
इति श्रीमहापुराणे पाश्म उत्तरखण्डे कार्तिक्रमाहात्म्ये स्ञानविधिवणनं नाम पञ्चनवतितमो ऽध्यायः ॥।९५५॥ (६)
आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः-- ३६७१६

अथ पण्णवनतिनमो ऽध्यायः ।

नारद उवाच-
कानिकरत्रतिनां पुंसां नियमा ये प्रकीतिताः । ताञ्खणुष्व पया राजन्कथ्यमानान्मासतः॥

१
` अन्नदानं गवां रासो वैष्णरैः सह संकथा । बोधनात्परदीपस्य धममेमाहमनीषिणः ॥ २
परान्नं परहाय्यां च परवादं पराङ्नाम्‌ । सदा च वजेयेत्पाज्ञां विशेषण तु कातिके ॥ ३
सबोमिषाणि माषा क्षुद्रं सोवीरक तथा । राजमापादिक चापि नवाद्यात्कातिक्वती।॥
[द्विदलं तिर्तेखं च तथाऽन शंस्यदूपितम्‌ । भावदुष्टं शब्द दुं बजयेत्कातिकवरती ॥ ५
परान्नं च परद्रोहं परदारागमं तथा । तीथं भतिग्रहं नापि गृहणीयात्कातिकव्रतीं] ॥ द
देवतरेदद्विजानां च गुरुगोत्रतिनां तथा । स्रीराजमहतां निन्दां वजयेत्कातिकवती ॥ ७
पाण्यङ्गमामिषं चूर्ण फठे जम्बीरमामिषम्‌ । धान्ये मसूरिका मोक्ता चननं पयुपितं तथा ॥ <

अजागोमहिषीक्षीरादन्यदुग्धाद्यमापिषम्‌ । द्विजक्रीता रसाः सर्व वणं भृमिं तथा |॥ ९
ताम्रपात्रस्थितं गव्यं जं पस्वरसं स्थितम्‌ । आत्मार्थ पाचितें चानमामिषं तत्स्मृतं बुधः ।॥१०
ब्रह्मचयेमघःसुपरिः पत्रावस्यां च भोजनम्‌ । चतुथेकारे यञ्जीत कुयादवं सदा व्रती १४
नरकस्य चतुदेश्यां तेखाभ्यङ्गं च कारयेत्‌ । अन्यत्र कातिकस्नायीं तेलाभ्यङ्क च वजयेत्‌ ॥ १२
पलाण्डुं टन टिङ्क चछत्राकं गृञ्जनं तथा । नालिकं मूलकं शिरं वजयेत्कातिकव्रती ॥ १३
। अराँ चेव वृन्ताकं कृप्माण्डं बृहतीफलम्‌ । छेष्पातक्र कपित्थं च वजयेदरेप्णवव्रतीं | २४
रजस्वलां लयनेनम्टेच्छपतितात्रतकेः सह । द्विजद्विडवेद वादयश्च न बदेत्सवेदा व्रती ॥ १५

एभि च काकरथ सूतिकान्नं च यद्धवेत्‌ । द्विःपाचितं च दग्धाननं नेवाद्याद्रेष्णवत्रती ।॥ १६
तेखाभ्यङ्ग तथा शय्यां परान्नं कांस्यभाजनम्‌ । कातिकं वर्जयद्रस्तु परिपरणव्रती भवेत्‌ ।॥ १७
एतानि वजयेन्निदयं व्रती सवेत्रतष्वपि । इच्छादिकं परकर्रीत स्वशक्त्या विष्णतुष्टयं ॥ १८
क्रमात्कृष्मार्ण्डवृहतीतरुणीमृककं तथा । श्रीफलं च कलिङ्गं च फलं धात्राभवं तथा ॥ १
नाटिकेरमन्ावं च पटो बदरीफलम्‌ । चमदन्ताक्वहां च शक्र तुखसिजं तथा ॥ २०
श्ञाकान्येतानि बज्यानि कमात्प्रतिपदादिष । धाजीफटं रवां तद्रदरनयेन्सवेदा शदी॥ २

धनाश्वद्वान्तगतः पाठः क. ख. च जे. ञ्ज. ज. पृस्तक्रस्थः |

¦ # ५क.ख. च. छ. ज. भ. समनक्रान्नं 1 < क. ज. ञ्च. ज ण्टव्रन्ताक बहताम । च. ण्डवृट्तादत्राक स) अचे. मत्व)

< के. चमवेकत्तकं चापि दिवं च केवहटकं तथा। ख. चमत्रतादूका तुम्बा साक त जलजं तथा! ज. चमन वैकतक्‌ं चापि
शं वै कटूफलं त॒था । स्च. चम वैकृठकरं चापि विडं वे कटूफलं तथां 1 ज चमे वृन्तकख्चकीज्ञाकं वुखकिजे तथा। भ

चमवृन्ताक्रिसव्ररीलाकरं नुलमिजं तथा । ९ छ. भ. तता ।

१४४४ मरामनिश्रीग्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे-

9
एभ्योऽन्यदूजयेतिकचिद्यद्िष्णुप्रीतये नरः 1 तत्पुनर्राह्मणे द्वा भक्षयत्स्वदेव हि ॥ २२
एवमेव दि मापेऽपि कुद नियमान्वती । हरिजागरणं तत्र विधिभोक्ते च कारयेत्‌ ॥ २२
यथोक्तकारिणं दष्टा कातिकव्रतिनं नरम्‌ । यमवूताः पलायन्ते गजाः सिहादिंता यथा ॥ २४
वरं विष्णाव्रतं हयेतञ्जेयं यज्गशताधिकम्‌ । यज्ञकृत्पाश्रयात्स्वगे वेकुण्ठं कातिकव्रती ॥ २५

भक्तिमक्तिपदानीह यानि क्षेजाणि भूते । वसन्ति तानि वे देहे कातिकव्रतकारिणः ॥ २६
दुःस्वम्रं दुष्कृतं किंचिन्मनोवाकायकमजम्‌ । कातिकव्रतिनं दृष्टा विखयं याति तक्षणात्‌ ॥ २७
कातिकव्रतिनः पसो विष्णवाक्यपणोदिताः । रक्षां कुवन्ति शक्रा्रा राज्ञो वे किंकरा यथा२८
विष्णव्रतकरो नित्यं यत्र तिष्ठति पूजितः | प्रहभ्रतपिशाचाव्रा नेव तिष्टन्ति तत्न वे ॥ २९
कातिकव्रतिनः पण्यं यथोक्तव्रतकारिणः । न समर्थो भवेद्र ब्रह्माऽपि दि चतुगुंखः ॥ ३०
विष्णप्रियं सकटकल्मषनाशनं च सत्पुत्रपांत्रधनधान्यसमृद्धिकारि ।
उजेव्रतं सनियमं कुरूते मनुष्यः कँ तस्य तीथपरिशीलनसेवया च ॥ ३१
इति श्रीमहापुराणे पाद उत्तरखण्डे कातिकमाहात्म्ये श्रीकृष्णसलयभामासंवदे दरिजागरष्नियमाविधिनांम
षण्णवतितमो ऽध्यायः ॥ ९६ ॥ (७)

आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः- ३६७४७

क भा

अथ सप्तनवतितमो ऽध्यःयः ।
नारद उवाच--
अथोजव्रतिनः सम्यगुद्यापनविधि देप । त्वं शणुष्व मयाऽऽख्यातं सविधानं समासतः ॥ १
ऊर्जञचुक्चतुरश्यां कुयीदुद्ापनं व्रती । व्रतसंपुरणाथाय विष्णभीत्य्थमेव च ॥ २
तुटस्या 'इपरिष्टान॒ कुयोन्पण्डपिकां शुभाम्‌ । सुतोरणां चतुदारां पुष्पचामरशोभिताम्‌ ॥ ३
द्वारेषु द्रारपालांश्च पूजयेन्मृन्मयान्पृथक्‌ । पुण्यशीखं सशी च जयं विजयमेव च ॥ ४;

तुखसीूलदेशे वे सवेतोभद्रमाटिखेत्‌ । चतुंभिवर्णकेः सम्यक्शोभाव्यै समनोहरम्‌ ॥ ५
तस्योपरिष्टात्कटशं पञचरत्नसमन्वितम्‌ । महाफटेन संय॒क्तं श्वम तत्र निधाय च ॥ त
प नयेत्तत्र देवेशं शङ्कचक्रगदाधरम्‌ । केशयपीतवसनं युतं जखधिकन्यया ॥ ७

इन्द्रादिखकपाखां अ पूजयन्मण्डकठे व्रती । द्वादश्यां प्रतिब्ुद्धोऽसां जयोदर्यां ततः सरेः ॥ ८
दृषटोऽचितश्चतुदेश्यां तस्मात्पूञ्यस्त्विदापि ह । तस्यामुपवसेद्क्त्या शान्तः भरयतमानसः ॥ ९

पूजयेदेवदेत्रेशं सवर्णं गुर्वनुन्नया । उपचारः षोडशभिर्नानाभक्ष्यसमनिितैः ॥ १०
रात्रा जागरणं ङयाद्ीतवाद्यादिमङ्कटः । गीतं इबन्ति ये भक्त्या जागरे चक्रपाणिनः ।॥ ११
जन्मान्तर शतोदधतेयृक्तास्ते पापसंचयैः । नराणां जागरे विष्णोीतवां पकुतरेताम्‌ ॥ १२
गसदस्र च ददतां समर फखमुद्राहूतम्‌ । गीतनरतययादिकं कबेन्दशेयन्कोतकानि च ॥ १३

पुरतो वासुदेवस्य रात्रो च हरिजागरे । पटन्विप्णुचारित्राणि यो रञ्जयति परेष्णवान्‌ ॥ १४

१. वेदात्रती ।एुः ।२ ड्‌. तुभिः काथिकैः। ३क.च.छ. ज. ङ. ज. भ. समलंकृतम्‌ ८क.ख.च, छ,
न. घ. स. कुभ्मं ।

९८ अष्टनवतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४४९

मुखेन कुरते वादं सखेच्छाखापां ध वजयेत्‌ । भावेरेतेनरो यस्तु (श्)कुरूते हरिजागरम्‌ ॥ १५
दिने दिने तस्य पुण्यं तीथेकोटिसमं स्मृतम्‌ । ततस्तु पौणमास्यां वे सपत्नीकान्दिजोत्तमान्‌ १६
त्रिशशन्मितानयथेकं वा स्वशक्त्या वा निमन्रयेत्‌ । वरान्दच्ा यतो विष्णुमत्स्यरूप्यभवत्ततः। १७
अस्यां दत्तं हुतं जप्रं तदक्षयफलं स्मृतम्‌ । अतस्तान्भोजयेद्विपरान्पायसान्नादिना वती ॥ १८
अतो देवा इति द्वाभ्यां ज्ञहुयात्तिरपायसम्‌ । प्रीत्यथं देवदेवस्य देवानां च पृथक्पृथक्‌ ॥ १९
दक्षिणां च यथाशक्ति प्रदद्यात्मणमेच तान्‌ । परन्देवं समभ्यय्यं देवांश्च तुलसीं तथा ॥ २०
ततो गां कपिलां तत्र पूजयेद्विधिवद्वती । गुरं बतोपदेष्टारं वस्रारकरणादिभिः ॥ २१
सपत्नीकं समभ्यच्यं तांश विपरान्क्षमापयेत्‌ । युष्पत्पसादादेवेशः भरसन्नोऽस्तु सदा मम ॥ २२
प्रतादस्माचच यत्पापं सप्नजन्मढृतं मया । तत्सवं नाश्चमायातु स्थिरा मे चास्तु संततिः ॥ २३
मनोरथास्तु सफलाः सन्तु नित्यं सम्चनात्‌ । देहान्ते वेष्णवं स्थानमाभ्रयामतिदुलेभम्‌ ॥ २४
इति क्षमाप्य तान्विपान्मसाद्य च विसजयेत्‌ । तामर्चो गुरते द््याद्ववा यक्तां तदा व्रती ॥ २५
ततः सुहृदरूयुतः स्वयं मुञ्जीत भक्तिमान्‌ । कातिके वाऽथ तपसि विधिरेवंविधः स्मृतः ॥ २६
एवं यः कुरूते सम्यक्रार्तिकस्य वतं नरः । निप्पापः सं विनिमुक्तो विष्णसांनिभ्यमाश्ुयात्‌ २७
सरमूव्रतेः स्ैतीर्थः स्वैदानेश्च यत्फलम्‌ । तत्कोटिगुणितं ज्ञेयं सम्यगस्य विधानतः | २८
त धन्यास्ते सदा पृज्यास्तेषां सवेफलोदयः । विष्णुभक्तिपरा ये स्युः कातिक्रव्रतचारिणः ॥२९
दे हस्थितानि पापानि वितक यान्ति तद्भयात्‌ । क यास्यामो बदन्त्येष यदूजेव्रतकृनरः ॥ ३०
इत्य जेव्रतनियमाञ्ड्यणोति भक्त्या यो वैतत्कथयति वेष्णवाग्रतो यः ॥

तौ सम्यशतकरणात्फकं रभतां दृष्टा तो कटुषविनाशने रभन्ते ॥ ३१

इति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्डे कार्मिकम।दस्म्ये श्रीकृष्णस्न्यभामासंवाद उद्यापनव्रिधिनांम सप्तनव
तितमोऽध्यायः ॥ ९५७ ॥ (<)

आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः-- ३६७७८

अथाष्टनवतितमोऽध्यायः ।

पृथुरुवाच +
त्वया यत्कथितं ब्रह्मन्वतमर्मस्य विस्तरात्‌ । तत्र या तुलसीमूले पूजा विष्णोस्त्वयोदिता ॥ १
तेनाहं थष्मिच्छामि माहात्म्यं तुलसी भवम्‌ । कथं साऽतिप्रिया विष्णोर्देवस्य शाङ्गिणः ॥ २

कथमेषा समुत्पन्ना कस्मिन्स्थाने च नारद । एतदून्रृहि समासेन सवैन्नोऽसि मतो मम ॥ ३
नारद उवाच--

शण राजन्नवहितो माहात्म्यं तख्सीभवम्‌ । सेतिहासं पुरा त्तं तत्सव कथयामिते ॥ 9

प्रा शक्रः रिव द्रष्मगातकैकासपवतम्‌ । सर्वदेवैः परिद्तस्त्वप्सरोगणसेवितः ॥ ५

यावद्रतः सिवग्रहं तावत्तत्र स दृष्टवान्‌ । पुरुषं भीमकमांणं दं ए्ूनयनमीषणम्‌ ॥ ६

१ज. ज्ञ. फल ।२क. ख. ज. च. 'ताननेकान्वा । छ. ^तान्पोडल वा । 3 क. ख. ज. इञ. ज. च्य गां च तस्मे
प्रदापयेत्‌ । छ. च्य नत्वा विग्रानक्षमापवेत्‌ । ४क.ख. च. छ. ज. न. 'याद्रलनयु । ५. स्वकामाब्यो विष्णुः । ६ छ.
ते बन्यास्ते मदापण्यास्तेषां । ५ क. ख. च. ज. छव, ज. “म्ते महापुण्यास्ते' । ८ म. विकम्पं ।

५

१ +
हि

१४४६ महापुनिभीव्यासप्रणीन-- [ ६ उत्तरखण्डे

स पृष्सतेन कस्त्वं भोः क गतो जगदीश्वरः । एवं पुनः पुनः पृष्टः स यदा नोचिवाघ्रूप ॥

` ततः कुद्धो वज्ञपाणिस्तं निर्भरस्य वचोऽव्रवीत्‌ ॥ ७
शक्र उवाच--

र मया पृच्छयमानोऽपि नोत्तरं दत्तवानामि ।- अतस्त्वां हन्मि वज्रेण कस्ते प्राताऽस्ति दुमेते॥८
नारद उवाच-

इत्युदीर्य ततो वज्री वजेणाभ्यहनदढम्‌ । तेनास्य कण्ठो नीरत्वमगाद्रज च भस्मताम्‌ ॥ ९
ततो रुद्रः भजञ्वाल तेनसा प्रदहन्निव । दृष्टा ब्ृहर्पतिस्तर्णं ठृताज्ञटिपुरो ऽभ्यगात्‌ ॥

इन्द्रश्च दण्डवद्भूमौ नत्वा स्तोतु प्रचक्रमे ॥ १०
ब्हस्पातिर्‌ ाच---

नमो देवाधिपतये जयम्बक्राय कपर्दिने । जिपुरघ्राय शर्वाय नमोऽन्धकनिषदिने ॥ ११

विरूपायातिरूपाय वहुरूपाय दभ । यज्ञविध्वेसकर्रे च यज्ञानां फलदाने ॥ १२

कालान्तकाय काटायं मोगिभोगधराय च । नमोः ब्रह्मलिरोदघ्रे ब्रह्मण्याय नमो नमः॥ १३
नारद उवाच-

एवं स्तुतस्तदा रोभृधि षणेन जगाद तम्‌ । संहरन्नयनञ्वालं तिटोकीदहनक्षमाम्‌ ॥ १४
रिव उवाच-

चरं वरय भो ब्रह्मन्प्रीतः स्तुल्याऽनया तव । इन्द्रस्य जीवदानेन जीवेति त्वं प्रथां व्रज ॥ १५
बहस्पतिरवाच-

यदि तुष्टोऽसि देव त्वं पान्द्रं शरणागतम्‌ । अभिरेष स्म॑ यातु भाटनेत्रसमुद्धवः।॥ १६
इश्वर उवाच--

पुनः परवेशमायाति भालनेत्र कथं शिखी । एनं लक्षयाम्यहं दूरे यथेन्द्रं नैव पीडयेत्‌ ॥ १७
नारद उव्ाच--

इत्युक्त्वा तं करे धृत्वा पराक्षिपट्टबणाणेवे । सोऽपतात्सिन्धुगङ्गायाः सागरस्य च सेगमे ॥ १८

तावत्स वालरूपत्वमगात्तत्र रुरोद ह । रुदतस्तस्य शब्देन पराकम्पद्धरणी मुहुः ॥ १९

~ (~ क

स्वगे सत्यलोकश्च ततस्वनाद्वधिरीकृती । श्रुत्वा ब्रह्मा ययौ तत्र किमेतदिति विस्मितः ॥ २०
ताषत्समुद्रस्योत्सङ्गे तं वारं स ददै ह। दृष्टा ब्रह्माणमायान्तं सप॒द्रोऽपि कृताञ्जलिः ॥ २१
प्रणम्य रिरसा वां तस्योत्सङ्गे न्यपेशयत्‌ । ततो ब्रह्माऽत्रवीदाक्यं कस्यायं रिष्ुरद्ध॒तः ॥२२
मरित्पत कुतो रब्धो वाखा ह्येष महावलः । तस्य नादेन सेजस्ता देवासुरमहोरगाः ॥

निशम्येति वचो धातुवाक्यं तु सागरोऽत्रवीत्‌ ॥ २३
समुद्र उवाच--

भा ब्रह्मन्तिन्धुगङ्गायां जातोऽयं मम पुत्रकः नातकमादिसंस्कारान्कुरुप्वास्य जगहुरो ।॥ २४
नारद उवाच-

इत्यं वदति पाथोधौ स वारः सागरात्मजः। ब्रह्माणमग्रदीत्कू्वे विधन्व॑स्तं महश; ॥ २५

धुन्वतस्तस्य कूच तु नेत्राभ्यामगमननम्‌ । कथंचिन्पुक्तकचैस्तु ब्रह्मा प्रोवाच सागरम्‌ ॥ २६

~ "न न ~> ~ ~ ------- ध

---------~-------*

ब ~~ +

१५. दोऽमवत्‌ । २ छ. भ, श्र कालमोगिधः।

॥्‌ श~ ५ ” 29५५ कभ [क प
|

९९. नवनवतितमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४०७

ब्रह्मोवाच-- 2
नेत्राभ्यां विधृतं यस्मादनेनतज्लं मम । तस्माल्लरंथर इति नान्ना ख्यातो भवत्वसौ ।॥ ८ २७ ` "`
अधुनेवेष तरुणः सवैशखास्रपारगः 1 अवध्यः सवभूतानां विना सदर भविष्यति ॥

यत एव समुद्धतस्ततरैवान्तं गमिष्यति ॥ २८
नारद उवाच-
इत्युक्तवा शरक्रमाहूय राज्ये तं चाभ्यषेचयत्‌ । आमन्त्य सरितां नाथं ब्रह्माऽन्त्धानमागमत्‌ २९
अथ तदशनोत्फुल्टनयनः सागरस्तदा । कालनेमिसुतां इन्दां तद्धायीथमयाचत ॥ ३०
ते कालनेमिपरमुखास्ततोऽयुरास्तस्मे सुतां तां प्रददुः पहषिताः ॥
स चापि तान्प्राप्य सुहूद्ररान्व्ली शशास गां गुक्रसहायवान्वखी ॥ २१

इति क्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कातिकमादात्म्ये श्रीकृष्णसत्यभामासंवादे जक्धरोत्पत्तिनौमाष्टनव-
तितमोऽ्ध्यायः॥ ९८ (९)

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- ३६८०९

~~~

अथ नक्नवतितमोस्प्यायः ।

षर)

नारद उवाच--
ये देवेनिजिताः प्र देयाः पाताटसंस्थिताः । तेऽपि भ्रमण्डटं याता नि्भयास्तमपाभिताः ॥ १
कदाचिच्छिन्नशिरसं दृष्टा राहुं स दत्यराट्‌ । पप्रच्छ भागेवरं तेत्र तच्छिरशछेदकारणम्‌ ॥ २

[+भागेवस्तस्य रिरसश्छ्दं राहोः दाशंस ह । अमृताय] समुद्रस्य मथनं देवकारितम्‌ ॥ ३

रत्नापहरणं दवद त्यानां च पराभवम्‌ । स श्चत्वा क्रोधताम्राक्षः स्वपितुमथनं तदा ॥ ्

दूतं प्रस्थापयामास घस्परं शक्रसंनिधा । दूतल्िविष्टपं गत्वा सुधमा प्राप्य सत्वरः ॥

गवाद्‌खवमादिस्तु देवेन्द्रं बाक्यमव्रवीत्‌ ॥ ५
घस्मर उवाच-

जलधरोऽन्धितनयः सवद त्यजनेश्वरः । दूतांऽहं पेषितस्तेन स यदाह दयृणुष्व तत्‌ ॥ त

केस्माया मम पिता मथितः सागरोऽद्रिणा । नीतानि सवरत्नानि तानि च्ीघ्रं परयच्छ नः ७
नारद उवाच-

इति दूतवचः श्रुत्वा विस्मितखिदशाधिपः । उवाचं संस्मरन्स्ं भयरोपसमनितः ॥ ८
इन्द्र॒ उवाच--

शण दूत मया पूर्वै मथितः सागरो यथा । अद्रयो मद्धयात्रस्ताः स्वकरुक्षिस्थास्तथा कृताः ९
अन्येऽपि मरह्िषस्तेन रक्षिता दितिजाः पुरा । तस्मात्तदररनजातं तु मयाऽप्यपहतं किल | १०
शङ्वोऽप्येवं पुरा देवानद्वि्षत्सागरात्मजः । ममानुजेन निहतः प्रविष्टः सागरोदरे ॥

तद्रच्छ कथयस्वास्य स्रं मथनकारणम्‌ ॥ ११

+ धनाश्वनब्रान्तगतः पारः ख. छ. ज. पस्नकस्वः।

-"~--~----~---~----~------ --~---_-------.~ ~~ न 9) न न अः =-= --- ~ न त `

१८. नेशाच्रायया ।२ज. व्रि्रं | ३ स.ज, "च व्रस्मरं ध्राग् भः । छ. च व्रस्मरं्षुदन । भ. "च पस्मरं रद्र भः!

१४४८ महायुनिश्रीन्यासमभणीत-- [ ६ उन्तरखण्डे-

नारद उवाच--
श्त्थं विस जितो दृतस्तदेन्द्रेणागमद्धवम्‌ । तदिन्द्रबचनं देत्यराजायाकथयत्तदा ॥ १२
तन्निशम्य ततो दैत्यो रोषालस्फुरिताधरः । उद्योगमकरोतूर्णं सवदेवजिगीषया ॥ १३

तदोद्योगेऽस॒रेन्द्रस्य दिग्भ्यः पातारतस्तथा । [दितिजाः परत्यपद्यन्त शतशः कोटिशस्तदा] ॥

अथ श्युम्भनिगुम्भावषेलाधिपतिकोटिभिः । गत्वा त्रिविष्टपं देयो नन्दनपिष्टितोऽभवत्‌ ॥१५
त दशिता क~ न $
निर्ययुस्त्वमरावत्या देवा युद्धाय ‡ । पुरमादरस्य तिष्ठन्ति दृष्ट्रा दैत्यवलं महत्‌ ।॥ १६

ततः समभव्रधद्धं देवदानवसेनयोः । मुशलैः पंटिशेवगेगंदापरिषशक्तिभिः ॥ १७

तेऽन्योन्यं समधावेतां जघ्रतुश्च परस्परम्‌ । क्षणेनाभवतां सेने रुधिरोघपरिषुते ॥ १८
न्न क (= 9

पतिते पात्यमानेश् गजाश्वरथपत्तिभिः । व्यराजत रणे भ्रमिः संध्याश्रपरङेखि ॥ १९

त्र युद्धे मृतान्देत्यान्भागवस्त्दतिष्ठय ष्रिप)त्‌। विद्या पृतजीविन्या म्रितैस्तोयविन्दुभिः।२०
देवानपि तथा युद्धं तत्राजी वयद ङ्गिराः(?) । दिव्योषधीः समानीय द्रोणादरेः स पुनः पुनः॥ २१
दृष्ट्रा देवांस्तथा युद्धे पुनरेव समुत्थितान्‌ । जरंधरः क्रोधवशो भागेवं वाक्यमत्रवीत्‌ ॥ २२

जटधर उवाच-
मया देवा हता युद्धे उत्तिषटन्ति कथं पुनः । तव संजीविनी विद्या नैवान्यत्रेति विश्चतम्‌ ॥ २३
शुक्र उवाच--
दिव्योषधीः समानीय द्रोणद्रेरङ्गिराः ?) सुरान्‌ । जीवयत्येष वै शीध्रं द्रोणादि तमुपादर।।२४
नारद्‌ उवाच--
इत्युक्तः स तु देखेन्द्रो नीत्वा द्रोणाचलं तदा । पाक्षिपत्सागरे तूर्णं पुनरायान्महादहवम्‌ ।॥ २५
अथ देवान्हतान्दष्रा द्रोणाद्रिमगमदुरुः । तावत्तत्र गिरीन्द्र तं न ददश सुराधितः॥ २६
ज्ञात्वा दतयहतं द्राणं धिषणो भयविहलः । आगत्य दरावार्ज श्वासाङ्लिता्ग्रदः ॥ २७
पलायध्वं म॑हादेत्यो नायं जेतुं क्षमो यतः । स्द्रांशसंभवो ह्येष स्मरध्वं शक्रचेष्टितम्‌ ॥ २८
नारद उवाच- ू
श्रुत्वा तद्वचनं देवा भयविहरितास्तदा । देत्येन वभ्यमानास्तेऽपरायन्त दिशो दश्च ॥ २९
देवानििद्रावितान्दष्रा देयः सागरनन्दनः । शङ्कभेरीजयरयैः पविवेशामरावतीम्‌ ॥ ३०
भवि नगरीं देले देवाः शक्रपुरोगमाः । सुवणा्रिगुहां पना न्यवसन्दैत्यतापिताः ।॥ ३१
ततः स सर्वेष्वसुरोऽधिकारेषिवन्द्रादिकानां व्यनि(हिन्य)वेशयत्तदा ।
शुम्भादिकान्दत्यवरान्पृथक्पृथक्स्वयं सुवरणाद्विगुहामगान्प ॥ ३२

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कार्तिकमादात्म्ये श्रीकृष्णसलयभामासंवादेऽमरावतीजयो नाम
नवनवतितमोऽध्यायः ॥ ९९ ॥ ८ १० )

आदितः श्छोकानां समष्यङ्ञाः-- ३६८४१

* इदमर्धं ख. च. छ. ज. भ. पुस्तकस्थम्‌ ।

१च. छ. भ. कोटिशः । २ ड. नामिमुखोऽभः। ३ ख. च. छ. ज. भ. परिपै्वा। ४ ख. च. छ. न. 'परदुश।
५. महादेवा! ६ ख. ज. दैन्यैस्न्रध्यः। जज. नगरे । ८ म. प्राप्य,

0 |

४, ई ए | क

१०० शततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८७९

अथ शततमोऽध्यायः ।

-----~---

नारद उवाच--
प््देत्यं समायान्तं दृष्ट्रा देवाः सवासवाः । भयकम्पिताः सरवे विष्णं स्तोतुं प्रचक्रमुः ॥ १
देवा उचुः--
नमो मत्स्यकूमादिनानास्वस्यैः सदा भक्तकार्यो्तायारगिहच्रे ।
विधात्रादिसमेस्थितिध्वंसक गदापद्मशङ्गारिहस्ताय तेऽस्तु ॥ २
रमावहभायासुराणां निहच्रे धजंगारियानाय पीताम्बराय ।
मखादिक्रियापाक्कर््रेऽथ ह्रे क्षरण्याय तस्मे नताः स्मो नताः स्मः ॥ ड
नमो देत्यसंतापितामर्यदुःखाचलष्व॑सदम्भोखये तरिष्णवे ते ।
भुजंगेशतस्पेशयायाकंचन्दरद्विनेजाय तस्मै नताः स्मो ननाः स्मः ॥ ४
नारदे उवाच-
सेकष्टनाशनं स्तोजमेतयस्तु पठेननरः । स कदाचिन्न संकट; पीड्यते कृपया हरः ॥ ५
इति देवाः स्तुति यावलत्कुवेन्ति दनुजद्विषः । तावत्सुराणामापत्तिभिज्ञाता विप्णनातदा।॥ &
सहसोत्थाय द्यारिः कपया खिन्नमानसः । आरुद्न गरुडं वेगालक्ष्मीं वचनमव्रवीत्‌ ॥ ७
भ्रीविप्णरुवाच--
ज्धरेण ते भरात्रा देवानां कदनं कृतम्‌ । तैरादृतो गमिष्यामि युद्धायातित्वरान्वितः ॥ ८
धीरुबाच--
अहं ते ब्भ नाथ भक्ता च यदि सवेदा । तत्कथं ते भम भ्राता युद्धे वध्यः कृषपानिप्रे ॥ ९
श्रीविष्णरुवाच--
रुद्रांशसभवत्वाच ब्रह्मणो वचनादपि । परीत्या तव च नैवायं मम वध्यो जलधरः ॥ १०
नारद उवाच-
इत्युक्त्वा गरुडारूढः शङ्खचक्तगदासिभ्रत्‌ । वि्णर्वेगा्ययो योद्धुं यत्र देवाः स्तुवन्ति ते ॥ ११
अथारणानुंजजवात्पक्षवातपपी डिताः । वात्या विवर्तितां दैत्या बभ्रमुः चे यथा घनाः ॥ १२
ततो जकधरो दष्टा देत्यान्वात्या प्रपीडितान्‌ । उद्ृत्य नयने क्रोधात्ततो विष्णुं ममभ्यगात्‌१३
ततः समभवधुद्धं विष्णु येन्द्रयोम॑हत्‌ । आकार कुर्वतोबाणस्तदा निरवकाशवत्‌ ॥ २५
विप्ण्दत्यस्य वाणौषेध्वंनं छत्रे धनु्यान्‌ । चिच्छेद तं च हृदये बाणेनैकेन ताडयन्‌ ॥ २५
ततो दैत्यः समुत्पत्य गदापाणिस्त्वरान्वितः । आहत्य गरुडं पश्रि पातयामास भृनटे ।॥ १६

विष्णुगेदां स्रखटेन चिच्छेद परहसनिव । तावत्स हृदये विष्णं जघान दृदमुष्टिना ॥ १७

ततस्तो बाहुयुद्धेन युयुधाते महावलौ । वाहुभिरृषटिमिश्चैव जानुभिर्नादयन्महीम्‌ ॥ १८

एवं स॒रुचिरं युद्धं कृत्वा विष्णुः प्रतापवान्‌ । उवाच दैत्यराजानं मघगम्भीग्या गिरा | १९
श्रीविष्णरुवाच--

वरं वरय देत्येन्द्र भीतोऽस्मि तव विक्रमात्‌ । अदेयमपि ते दनि यत्ते मनसि बने ॥ २०

१ख.ज. रिनाथाय। ख. च. छ. ज. भ. चतं विकर्त्रर । ३ भ. सक्रोधः <स.च. द. न. म न॒ जा
प्रपक्षः । ५अ. क्षपातः। ६ भ. विमदता। ० ख. ज. नन । नोवाच वचनं कोः ।
१८२

१५५० महामुनिश्रीव्यासपरणीतं -- [ ६ उत्तरखण्डे

जखंधर उवाच--

यदि भस्तं भतष्टोऽसि रमेतं दस्य मे । मद्धगिन्या सेह तया मद्रहे सगणो वस ॥ २१
नारद उवाच--

तयेत्यक्त्वा स भगवान्सर्वदेवगणेः सह । जारंधरं नाम पुरमगमद्रमया सह ॥ ररे

[जलंधर देवानामधिक्रारेषु दानवान्‌ । स्थापयित्वां सहषं स पएनरागान्पहीतलम्‌ ।॥ २२

देवगन्धर्वसिद्धेष यत्िचिद्र्नसंङ्गितम्‌ । तदात्मवशगं कृत्वाऽतिष्टत्सागरनन्दनः ॥ २४

पाताभुरने देत्यं निशुम्भं स महावटम्‌ । स्थापयित्वा स शेषादीनानयद्भृतलं बी ॥ २५

देवगन्धवैसिंद्धाघान्सपराक्षसमानुषान । खपुरे नागरान्कृत्वा शशास भवनत्रयम्‌ ॥ २६

एवं जाचंयरः कृता देबान्स्ववश्वतिनः । धमेण पालयामास प्रजाः पुत्रानेवारसान्‌ ॥ २७
न कचिद्याधितो तव दःखितो न इशस्तथा । न दीनो दश्यते तस्मिन्धमाद्राञ्यं भशासति॥२८
एषं मही शासति दानवेन्द्रे धर्मेण सम्यक्च यदच्छयाऽदहम्‌ ।
कदाचिदानामथ तस्य रक्ष्मीं विखोकितुं श्रीरमणं च सवितुम्‌ ॥ २९

दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कार्तिकमादात्म्ये जरुधरोपाख्याने जलधरस्य विष्णुवरप्रा्षिनाम
शततमोऽध्यायः ॥ १०० ॥ (११)

आदितः शोकानां समघ्छङ्खाः-- ३६८७०

-------~--* -----=-----~

अथैकायिकदाततमो ऽध्यायः |

नारद उवाच--

सं मां संपूज्य विधिवद्ानबेन्द्रोऽतिभक्तितः। संप्रहस्य तदा वाक्यं जगाद व्रपसत्तप ॥
जक्धर उवाच-

कुत आगम्यते ब्रह्मन्किचिदृष्ठं स्वया ईचित्‌ । यदथमिह चाऽऽयातस्तदाज्ञापय मां यूने ॥ २

[9

नारद उवाच-

गतः करैलासनिखरं दैत्यन्द्राहं यदच्छया । तत्रोमया सहाऽऽसीनं दृष्टवानस्मि शक्रम्‌ ॥ २
योजनायुतव्रिस्तीर्णे कर्पदममहावने । कामघेनुशताकीर्णे चिन्तामणिसुदीपिते ॥ 1
तं दृष्टा महदाश्चर्यं वितर्का मेऽभवत्तदा । कपीटशी मवेदद्धिस्िखोक्यां वा न वेति च ॥ ५

तावत्तवापि दत्येन्दर सम्रद्धिः संस्मृता मया । नद्िलोकनकामाऽदं त्वत्सांनिध्यमिहाऽऽगतः ॥ ६
त्वत्समृद्धिमिमां पञयन्छीरत्नरहितां धुवम्‌ । कल्पयामि रिवादन्यसिटाज्यां न समृद्धिमान्‌ ७
अप्सरोनागकरन्याद्या यद्यपि च्द्रक्े स्थिताः । तथाऽपि ता न पावेल्या रूपेण सदृशा भ्रुवम्‌॥। ८
[+यस्या खव्रण्यजरधौ निमग्रश्चतुराननः]। स्वधे मुमुचे पूवं तया काऽन्योपमीयत ।॥ र
वीतरागोऽपि हि यया मदनारिः स्वटींखया। विश्वतन्त्रोऽपि टि यतः स्वात्मना वर्गः कृतः १०

------ ~------~ ~ -- ------------------------~~--

+ इदमध ख. च. छ. ज. भ. पुस्तकस्थम्‌ ।

१ व्य. च.भ. दि भावक नु 1 २भ.सहायन्वंम ।३म. ल्वा महाबाहुः पुः) ४. “सिद्धायान्सः ५ खं
स. यान्यक्निरा । €भ. कच दिदृक्षया । जभ. सरमां प्रोत्राच विधिवन्संपृज्य च तु भक्तिमान्‌ संप्रहस्य तदा वाक्य
न्नदयनं चवै नृप । ऊ ¦ < भ. प्रभो । रभ. विस्मयो! १०. स्वर्वर्य।

१०१ एकाधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । २४५१

सौन्दयोद्रहने ्रामञ्शवरीरूपया पुरा । निष्कामः कामयुक्तोऽपि स्ववशोऽपि वराः कृतः। »?
यस्याः पुनः एनः पदयन्रूपं धाता विसजने । ससजीप्सरसस्तासां तत्समेकाऽपि नाभवत्‌ १२
अतः द्वीरत्नसंभोक्तः समग्रद्धिस्तस्य सा वरा । तथा न तव दैलयेन्द्र सर्वरत्नाधिपस्य च ॥ १३

एवमुक्त्वा तमामन्त्र्य गते मयि स दैत्यराट्‌ । तद्रूषश्रवणादासीदनङ्गञ्वरपी डितः ॥ १४
अथ संप्रेषयामास स दृतं सिहिकासुतम्‌ । त्यम्बकाय तदा किचिद्िष्णुमायािमोदितः ॥ १५
केखासमगमद्राहुः कुषेञ्जुषन्दुवर्चसम्‌ । काषण्यैन कृष्णपन्दुवचंसं स्वाङ्गजेन तु ॥ १६
निवेदितस्तदेशाय नन्दिना स प्रवेशितः । त्यम्बकश्चलतासंक्ञापेरितो वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ १७
राहुरुषाच-- ।
देवपन्नगसेव्यस्य मलोक्याधिपतेस्तथा । सवेरल्नेश्वरस्य त्वाज्ञां शरण दषध्वज ॥ १८
मशानवासिनो निल्यमंस्थिभारवहस्य च । दिगम्बरस्य ते भायी कथं हेमवती शुभा ॥ १९
अहं रत्नाधिनाथोऽस्ि साऽपि श्ीरत्नसंज्ञिता । तस्मान्ममैव सा योग्या नव भिक्षारिनस्तव ॥
नारद उवाच--
वदस्येवं तदा राहौ श्रमध्याच्छरपाणिनः। अभवत्पुरूषो रोद्रस्तीव्राशनिसमस्वनः ॥ २१
सिहास्यः भचल जिहः सञ्वानयनो महान्‌ । उध्वैकेशः शुक्ृतनुग्रसिह इव चापरः ॥ २२
सतं खादितुमायान्तं शटा राहुभयातुरः 1 अधावदतिवेगेन बहिः स च दधार तम्‌ | २३
[शस च राहुमहावाहूरमघगम्भीरया गिरा । उवाच देवदेवेशं पाहि मां शरणागतम्‌ ] ॥ २४
ब्राह्मणं मां महादेव खादितुं समुपागतः । [+एतस्पाद्रक्ष देवेश दारणागतवत्सल ॥ २५

रक्ष रक्ष महादेव त्वामहं शरणं गतः | महादेवो वचः श्रता ब्राह्यणस्य तदाऽव्रव्रीत्‌ | २६
. [3 नेवासौ ट १ ~ = $

[भघर॑त्वा खादितुमारब्धस्तावदुद्रण वारितः वध्यतापेति दूतोऽयं परवान्यतः] ॥ २७

मुञ्चति पुरुपः श्रत्वा राहुं तत्याज सोऽम्बरे । राहुं त्यक्त्वा स पुरषो महादेवं व्यजिज्ञपत्‌ २८

पुरुष उवाच--

सुधा मां बाधते स्वामिन्धुल््ामश्वास्मि सवथा । किं मक्षयं मे महदेव तदाज्ञापय मां प्रभो >९
इन्वर उवाच--

भक्षयस्वाऽऽत्मनः शीघं मांसं त्वं हस्तपादयोाः ॥ ३०
नारद उवाच--

स रिषेनेवमाज्ञप्तश्चखाद पुरषः स्वयम्‌ । हस्तपादोद्धवं मांसं शिरः रेषो यदाऽभकवत्‌ ॥ ३?

ष्टा शिरोवशेषं तं सुप्रसन्नस्तदा शिवः । पुरुषं भीमकमाणं तमुवाच सविस्मयः ॥ २
ईश्वर उवाच-- ।

त्वं कीतियुखसंज्ञो हि भव मद्रारगः सदा । त्वद्चो ये न कुर्वन्ति नैव ते मत्मियेकराः ॥ ३३
नारद उवाच-- ।

तदाषभरति देवेशदरारे कीतिणुखः स्थितः । नाचैयन्तीह ये प तेषामचा दथा भवेन्‌ ॥ ३४

राहुभिमक्तो यस्तेन सोऽपतद्वर्वरस्थटे । अतः स वबरोद्धूत इति ममा पथां गतः ॥ ३५

~ ------- -- ----- -~-----~~ --

* अयं शोकः ख. ज. पुस्तकस्थः । + अयं शोको ज. पुस्तकस्थः। * भवं शाको ज. पु्तक नास्त ।

=< ~= == = ~~ ~=

~+ ~~~

भि न भ म

१य्. ज. नियं मुण्डमालावः । २ छ. "मस्थिमालाव्र ।३ ख. च. न. भ. शुष्क्त । ८, दृटा ।

१४५२ महामुनिभ्रीव्यासप्रणीतं-- | ६ उत्तरखण्डे-
ततश्च राहुः पुनरेव जातमात्मानमस्मिनिति मन्यमान

क क अ

समेत्य सवं कथयांबभूव जखधरायेशविचाषटत तत्‌ ॥ २६
दाति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कातिकमाहास्म्ये श्रीकृष्णसदयभामासंवादे जलधरो पाय्याने दिबदृनसवादो
नाभमैकाधिकञ्ञततमो ऽध्यायः ॥ १०१ ॥( १२ )

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ३६९०६

भथ दवधिकद्राततमोऽ्ध्यायः ।

स

॥ ^

नारद्‌ उवाच--

(जरषरस्तु तच्छत्वा कोपाङ्कलितमानसः । निर्जगामाऽऽगरु दैत्यानां कोटिभेः परिवारितः ॥ !

गतस्तस्याग्रतः युको रार्हुदंष्टिस्थितोऽभवत्‌ । मुकुटश्चापतद्मां बेगात्मस्खकितस्तदा ॥ २

देत्यसेन्यातस्तत्र विमानानां शतस्तदा । अराजत नभः पणं प्रावृषीव वलाहकः ॥ ३

तस्योद्योगे ततो दृष्ट्रा देवाः शक्रपुरोगमाः। अरक्षितास्त्वराऽऽजग्युः शिनं ते व्यजिज्ञपुः(पन)
देवा उचः

न जानासि कथं स्वामिन्दवापत्तिमिमां पभो । तदस्मद्रक्षणाथोय जहि सागरनन्दनम्‌ ॥ ५
नारद्‌ उवाच--

इति देववचः श्रुत्वा प्रहस्य वृषभध्वजः । महाविष्णुं समाद्य वचनं चेदमव्रवीत्‌ ॥ ६
इन्र उवाच--

जरः कथं विष्णो न हतः संगरे त्वया । तेदह चापि यातोऽसि त्यक्त्वा वेकुण्ठमात्मनः।॥ ७
श्रीभगवानुबाच--

तवांशसंमवत्वाचच च्रातत्वा्च तथा भियः । न मया निहतः संख्ये त्वमेनं जहि दानवम्‌ ॥
इश्वर उवाच--

[नायमेभिमेहातेनाः शसखराखवेध्यते मया । देवैः सह स्वतेजोदं शखार्थ दीयतां मम] ॥ ९
नारद उवाच-

अथ विष्णुमुखा दवाः स्वतजांसि ददुस्तदा । तान्यकत्वं गतानीश्ो दृष्ट स्व च महस्तदा १०

तेनाकरोन्मदहादेवा महसा शस््रमुत्तमम्‌ । चक्रं सुदरनं नाम ज्वालामाछातिभीषणम्‌ ॥ ११

तेजःशषण च तदा वज्रं च कृतवान्दरः । तावनरंधरो दृष्टः केलासतटभमिष ॥ १२

दस्त्यश्वरथपत्तानां कोटिभिः परिवारितः । तं दृष्ट(ऽलक्षिता जग्ुर्देवाः सर्वै यथागतम्‌ ॥ १३
गणाश्च समनमन्त युद्धायातित्वरान्तिताः | नन्दभवक्त्रसेनानीयखाः सर्वै शिवाज्ञया ।॥ १४

अवतेरुगणाः सर्वे करासचयुद्धदुम॑दाः । ततः समभवद्द्धं केखसोपत्यक्ाभवि ॥ १५
पमथाधिपदत्यानां पारं शस्रास्रसकुलम्‌ । भरीमृदङ्गरा्ध यनिखनेवीरहषणेः ॥ १६
गजाश्वरथशब्दथ नादता भृव्येकम्पत । शक्ततामरबाणापेमुसलपराशपष्िशेः ॥ १७

* आय कः ख. च. छ. च. पुस्तकस्वः |

9 _-_ __ __ ~~~“
१ ज. दुद । २ च. भ. तास्तदाऽऽनः। ३ न. तद्धयाचापि। ४. श्रवा हर्ता । ५ छ, -सन्क्ोधद्‌^ ।

7

.. ~ -

१०६ उयधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५५३
व्यराजत नभः पृणेमुल्काभिः संतं यथा । निहते रथनागाग्वैः पत्तिभिरभृव्यराजत ।॥ १८
वज्राहताचरशिरःशकटेरिव संता । परमथाहतदैलयोपैदेत्याहतगणेस्तथा ॥ १९
वसाखु्ांसपङ्कावर भूरगम्याऽभवत्तदा । भरमथाहतदैत्यौघान्भार्गवः समजीवयत्‌ ॥ २०
युद्धे पुनः पुनश्चैव एृतसंजीविनीवलात्‌ । तं ष्टा व्याङुलीभूता गणाः स्वे भयार्ताः ॥ २१
शशंसुर्देवदेवाय तत्स्व शुकचेष्टितम्‌ । अथ रशदरमुखात्कृत्या बभूवातीव भीषणा ॥ २२

ताटजङ्या दरीवक्त्रा स्तनपीडितभृरुहा ! सा युद्धभूमिमासा् भक्षयन्ती महासुरान ॥ २३
भागे स्वभगे कृत्वा जगामान्तहिता नभः । विधते भार्गवं दृष्ट्रा दैलयसेनां गणास्तदा ॥ २४

अम्लानवदना हषोनिजधुयुददुमदाः । अथाभज्यत दैत्यानां सेना गणभयादिता ॥ २५
वायुवेगहता यद्रलरकीणां ठणसंहतिः । भस्नां गणभयात्सेनां दृष्ट्ाऽमर्षयुता ययुः ॥ २६

निश्म्भयुम्भसेनान्यौ कालनेमिश्च वीर्यवान्‌ । जयस्ते वारयामासर्गणसेनां महाबलाः ॥ २७
© (~ ^) क , [न्‌ क
गुश्वन्तः शरवषाोणि प्राटरषीव वलाहकाः । ततो देत्यश्षरोघास्ते शखभानामिव व्रजाः ॥ २८

रुरुधुः खं दिशः सवौ गणसेनामकम्पयन्‌ । गणाः शरशतैभिनना रुधिरासारवपिणः ॥ २९
वसन्तक्िुकाभासा न भाज्ञायन्त कंचन । पतिताः पात्यमाना च्छिन्िभिनास्तदा गणाः
त्यक्त्वा सङ्कामभूषि ते सर्वेऽपि विमुखाऽभवन्‌ ॥ ३०
ततः प्रभिन्नं स्वबलं विरोक्य शेलादिलम्बोदरकातिकेयाः ।
त्वरान्विता देत्यवरान्परसद्य निवारयामासुरमषणास्ते ॥ ३१

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे कार्तिकमादास््ये श्रीकृष्णसत्यभामासंवादे जरधरोपाख्याने दैयसेनावधो
नाम द्रयधिकशततमोऽध्यायः ॥ १०२॥ (१३)

आरितः शोकानां समष्यड्ः-- ३६९३७

"नन

अथ त्यधिकरदाततमोऽध्यायः।
नारद उवाच--

ते गणाधिपतीन्टष्टरा नन्दीभगुखषण्युखान्‌ । अमषौदभ्यधावन्त द्दयुद्धाय दानवाः ॥
नन्दिनं कालनेमिस्तु शुम्भो छम्बोदरं तथा । निद्युम्भः षण्मुखं वेगादभ्यधावत दंशितः ॥
निशुम्भः कातिकेयस्य मयूरं पञ्चभिः शरेः । हदि विव्याध वेगेन मूछितः स पपात ह ॥
ततः शक्तिधरः शक्ति यावजग्राह रोषितः । तावन्निजुम्भो वेगेन स्वशक्त्या तमपातयत्‌ ॥
ततो नन्दीश्वरो वाणेः कालनेमिमविध्यत । सप्तभिश्च हयान्केत त्रिभिः सारथिमच्िनत्‌ ॥
कालनेमिस्तु संक्रुद्धो धनुधिच्छेद नन्दिनः । तदपास्य स शूलेन तं वक्षस्यहनदृढम्‌ ॥
स गरूलाभिन्नहृदयो हताश्वो हतसारथिः । अद्रेः शिखरमायुच्य शेखादिं सीऽभ्यताडयत्‌ ॥
अथ शुम्भो गणेशश्च रथगरूषकवाहनो । युध्यमानौ शरव्रातैः परस्परमव्रिध्यताम्‌ ॥
गणेशस्तु तदा शुम्भं हृदि विव्याध पत्रिणा । साराथं च त्रिभि्वाणिः पातयामास भूतले ॥

9 € @ # ५ ०८ -« ९) ~

~

> सेधिरापैः ।

---- ------*~--- -~--~~-“~ ~~~

कन या

१च. क्त्रा स्वन? २भ. नदरी ।स। ३ स. भ. मोऽप्यपातयत्‌ ।

१४५४ पहायनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

ततोऽतिक्द्धः शम्भोऽपि बाणपा गणाधिपम्‌ । परूषकं च िभिविद्ध्वा ननाद जख्दस्वनः ॥

ग्रपकः शराभेनाङ्गथचार दढवेदनः । रम्बोदरश पतितः पदातिरभवनरुप ॥ ११
ततो रम्बोदरः शुम्भं हत्वा परशुना हदि । अपातयत्तदा भ्रमा मूषक चाऽऽरुहत्पुनः ॥ १२
काटनोपिनैनम्भश्वाप्युभो लम्बोदरं शरेः । युगपजघ्रतुः कोधात्तोत्रेणेव महाद्विपम्‌ ॥ १३

पीड्यपानमालोक्य वीरभद्रो महावर । अभ्यधावत वेगेन भ्रतकोटियुतस्तदा ॥ १४

कृष्प्राण्डा भेरवाापि वताख योगिनागणाः । पिशाचा रक्षसा सघा गणाद्चापं तमन्वयुः १९
ततः किखकिलारब्दः सिहनादं; सघधरं ; । विनादेता डमरूकः प्राथवा समकम्पत | १६
तता भरतान्यधावन्त भक्षयान्त स्प दानवान्‌ । उत्पतन्त्यापतान्त स्प ननृतुर रणद्गण ॥ १७

नन्दी च कार्तिकेयश्च समायातां त्वरान्विता । निजघ्रत्‌ रणे दे यानिरन्तरश्चरव्रजः ॥ १८
छिन्नमिन्ना हदये: पातितेभ्ितैस्तदा । व्याकुला साऽभवत्सेना विषण्णवदना तदा ॥ १९
प्रविध्वस्तां तथा सेनां दृष्टा सागरनन्दनः । रथेनातिपताकेन गणानभियया बली ।॥ २०
दस्त्यश्वरथसंहादाः शहभेरीरवास्तथा । अभवन्सिदनादाश्च सेनयोरुभयोस्तदा ॥ २१
जलंधररारव्रातेनीं हारपटङेरिव । ्ावापृथिव्योराच्छन्नमन्तरं समपद्यत ॥ ` २२

गणेशं प्चभिविदध्वा लेखां नवभिः शरे; । वीरभद्रं च विशता ननाद जख्दस्वनः ॥ २३
भह = म $ [५3 ¢ (~ (~ ^< (~
कात्तिकेयस्ततो दलं शक्त्या विव्याध सत्वरः! व्याधूणेः शक्तिनिमिनः किचिन्याद्कुलमानसः।

ततः क्रोधपरीताक्षः कातिकेयं जठंधरः । गदया ताडयामास स तूर्णं भ्रतरेऽपतत्‌ ॥ २५
तथैव नन्दिनं कोपादपातयत भ्रेतछे । ततो गणेश्वरः कुद्धो गदां परशुनाऽच्छिनत्‌॥ २६

वीरमद्रस्निभिवोणेहृदि विव्याध दानवम्‌ । सप्राभिश्च हयान्केतुं धनुश्छत्रं च चिच्छिदे | २७
ततोऽतिक्रद्धो देत्येन्द्रः शक्तिमुयम्य दारुणाम्‌ । गणे पातयामास रथमन्यं समारुत्‌ ॥ २८

अभ्ययादथ वेगेन वीरभद्रं रुषाऽन्वितः । ततस्तो सूयेसंकाशो युयुधाते परस्परम्‌ ॥ २९
वीरभद्रः पुनस्तस्य हयान्वाणेरपातयत्‌ । धनुश्च चिच्छिदे दैत्यः रप्वे परिघायुघः ३०
स वीरभद्रे त्वरयाऽभिगम्य जघान देयः परिघेण मृधेनि ।
स चापि वीरः प्रविभिन्नमृध पपात भ्रमो रुधिरं समुद्िरन्‌ ॥ ३९१

दृति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कातिकमादात्म्ये श्रीकृष्णप्तलयभामासंव,दे जरुवरोपाख्याने सैन्यपराभवो
नम ज्यधिकराततमोऽध्यायः ।। १०३ । (१४)

आदितः शोकानां समण्यङ्ः- ३३९६८
अथ चतुरधिकशततमोऽध्यायः ।
नारद उवाच-
पतितं वीरभद्रं तु दृष्ट्रा सुद्रगणा भयात्‌ । पागच्छस्ते रणं हित्वा कोशमाना महेश्वरम्‌ ॥ ?
अथ कोलाहन श्रत्वा गणानां चन्द्रक्ेखरः । अभ्ययाद्रषभारूढः सङ्गमं प्रहसन्निव ॥ २
रद्रेमायान्तमाखक्य सिंहनादं गणाः पनः । निषत्ताः सगरे देत्यानिनघः चरद्भिः ।॥ ३

१. रैः । भरीताठमस्फैश्च पृ 1 २ न. "धूर्णशाः\३ख.च.छ.न. भ. “नं वेगद्रः। ८4 ज, युयुधे ।

कोन ज्‌ १ चख परु भवनन

१०४ चतुरथिकरततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४५८

दैत्याश्च भीषणं रुद्रं दष्टा सर्वे विदुदुबुः । कातिकव्रतिनं दृष्ट्रा पातकानीव तद्धयात्‌ ॥ ५
अथ जालंधरो दैल्यान्विदुतान्येक्ष्य संगरात्‌ । रोषादधावचर्डीं मुञ्न्वाणान्सहस्रश्ः ॥* ^
हम्भो निश्म्भोऽ्बमुखः कालनेमिवलाहकः । खड़रोमा भरचण्डश्च पस्मरथ शिवं ययुः ॥ ६
बाणान्धकारसंछन्न दृष्ट्रा गणवलं रिवः । बाणजारमवाच्छ्य स बाणेराृणोन्नभः ॥ ७
दैत्यांश्च बाणवात्याभिः पीडितानकरोत्तदा । परचण्डबाणजालौपेरपातयत भूतले ॥ ८
खड़रोम्णः शिरः कोपात्तदा परञ्ुनाऽच्छिनत्‌ । बखाहकस्य च शिरः खट्वाङ्गेनाकरोद्धिषा॥९
बद्ध्वा च घस्परं देत्यं पादेनाभ्यहनद्धवि । इषवेगहताः केचिक्केविद्धांणेनिराकृताः ॥ १०

न शेकुरस॒राः स्थातं गजाः सिहादिता इव । ततः कोपपरीतात्मा बेगादुद्र जक्धरः ॥

आहयामास समरे तीत्राशञनिसमस्वनः ॥ ` ११
जटधर उवाच--
न +£ ^~ (९. न 9
[कयुध्यस्वाद्य मया सार्थं किमेभिरिहतैस्तव । यच किंचिद्धशं तेऽस्ति तदशेय जटाधर ॥ १२
नारद उवाच|-

इत्यक्त्वा वं{णसप्रलया जघान दृषभध्वजम्‌ । तानप्ाप्ताञ्डितेबाणििच्छेद प्रहसञ्जिवः ॥ १३
ततो हयान्ध्वजं छतर धनुधिच्छेद सप्ताभेः । स च्छिन्नधन्वा विरथो गदायु्म्य वेगवान्‌ ॥ १४
अभ्यधावच्छिवस्तावद्वदां बाणैद्रैधाऽकरोत्‌ । तथाऽपि युष्टमुच्म्य यय रुद्रजिघांसया ॥ ५५
तावच्छििन वाणौधैः कोशमात्रमपाङ्रतः । ततो जकुधरो दैत्यो मत्वा सदर बलाधिकम्‌ ।॥ १६
सस मायां गान्धवींमद्धतां रुद्रमोहिनीम्‌ । ततो जगु नव्रतुगेन्धवोप्सरसां गणाः ।॥ १७
ताखवेणर्भदङ्गं ध वादयन्तस्तथा परे । तदृषटरा महदाश्चयै सदर नाद विमोहितः ॥ १८
पतितान्यपि शाणे करेस्यो न विविद सः। एकाग्रीभृतमालोक्य सद्र दैत्यो नलंधरः ॥ १९
कामा; स जगामाऽऽु यत्र गोरी स्थिताऽभवत्‌ । युद्धे शम्भनिगुम्भाख्यां स्थापायेत्वा

महावलौ ॥ २०

दशदोदंण्डपश्चास्यसिनेत्रश्च जटाधरः । महाहषभमारूढः स वभव जलधरः ॥ २१

अथ रुद्रं समायान्तमालोक्य भववष्टभा । अभ्याययो सखीपध्यात्तद शेनपथऽभवन्‌ ॥ २२

यावहदद चावङ्गीं पार्वतीं दनजेश्वरः । तावत्स वरीय मुमुचे जडाङ्ग्ाभवत्तदा ॥ २३

अथनज्नाला तदा देवी दानवं भयविहखा । जगामान्ताहेता वेगात्सा तदात्तरमानसम्‌ ॥ २४

तामदृषटरा ततो दैत्यः क्षणाद्टिद्टतामिव । जवेनागात्पुनयुद्धं यत्र दवा हपध्वजः ॥ २५

पार्वत्यपि पैहाविष्णं सस्मार मनसा तदा । तावहदरै तं देवी सोपविष्ं समीपगम्‌ ॥ २६
पावेत्युवाच-- ।

विष्णो जकुधरो दैत्यः कृतवान्परमाद्ुतम्‌ । तात्कि न विदितं तेऽस्ति चेष्टितं तस्य दुमतः॥२७
श्रीभगवादुवाच--

तेनेव दिनः पन्था वयमप्यन्वयामहे । नान्यथा स भवेद्यः पातिव्रत्याल्सुरक्षित २८

== ~ - --~-- "न

> धृनाधिहान्तगतः पाडः ख. छ. ज. भ. पुस्तकरस्यः ।

१. धस्मरायाः।२भ. शरः कायात्ता 1 ३भ. निपातिताः । ४ भ. दक्षाभवाणः। ५4 भ प्र च्िधाऽच्छिनत्‌ ।
६ भ. ग॒दद्रायान्वादः। ° भ. भयाद्विष्णुं |

१४५६ महामुनिश्रीव्यासप्रणीष-- [ ६ उत्तरखण्डे-

नारद उवाच-
जगाम विष्णरित्युक्त्वा पनजोटंधरं पूरम्‌ । अथ रुद्रश्च गान्धवाद्विमुक्तः सगरं स्थतः ॥
अन्तधोनगतां मायां दृष्टा स बुबुधे तदा ॥ २९
ततः रिवो विस्मितमानसः पुनजंगाम युद्धाय जलंधरं रुषा ॥
स चापि देत्यः पूनरागतं शिवि दृष्टा शरध; समवाकिरद्रणे ॥ ३०

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कातिकमाहात्म्ये श्रीकृष्णसयभामासंवादे जलंधरोपाख्याने रिवजलंधरसङ्कामो
नाम चतुरधिकशततमोऽध्यायः ॥ १०४ ॥ (१५)

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- ३६९९८

=-= -------~

अथ पञ्चाधिककश्ततमो ऽध्यायः ।

नारद उवाच--
विष्ण॒जाङधरं गत्वा तदैत्यपुटभेदनम्‌ । पातित्रत्यस्य भङ्गाय हन्दायाश्चाकरोम्मतिम्‌ ॥ १
“अथ द्न्दातुसा देवी स्वममध्ये ददश ह । भतौरं महिषारूढं तेखाभ्यक्तं दिगम्बरम्‌ ॥ २
कृष्णपरसूनभूषाल्यं करव्यादगणसेवितम्र । दक्षिणाशां गतं मुण्डं तमसाऽप्याहृतं तदा ॥ ३
स्वपुरं सागरे मग्रं सहसेवाऽऽत्मना सह । ततः भवुद्धा सा वाखा तं स्वम्रं समचिन्तयत्‌ ।॥ ५

ददर्शोदितमादित्यं यं सच्छिद्र निरं महुः । तद्‌ निषटमिति ब्ञात्वा रुदती भयविहटा ॥ ५
कुचिन्नालमभच्छमे गोपुराद्रालभरमिषु । ततः सखीद्रययुता नगरोद्यानमागमत्‌ ॥ द
तत्रापि सा गता बाला नालभत्कुत्रचित्सुखम्‌ । वनाद्रनान्तरं याता नैव बेदाऽऽत्मनस्तदा ॥ ७
ततो भ्रमन्ती सा वाखा ददशौतीव भीषणो । राक्षसो सिहवदनो दंप्रनयनभासुरौ ॥ ८

तो दृष्टा विहाऽतीव पलायनपराऽभवत्‌ । ददै तापसं शान्तं सशिष्यं मोनमास्थितम्‌ ॥ ९

ततस्तत्कण्ड आसज्य निजां बाहुरुता भयात्‌ । यून मा रक्ष शरणमागतापमरयभाषत। १०

मुनिस्तां विहं दृष्ट्रा राक्षसानुगतां तदा । हुंकारेणेव तो घोरौ चकार विमुखौ रुषा ११

तद्धुकारभयत्रस्तो दृष्टा ता विमुखो गतो । प्रणम्य दण्डव्रदमो न्दा वचनमव्रवीत्‌ ॥ १२
टन्द्रावाच--

रक्षिताऽहं त्वया घोराद्धयादस्मात्करृपानेषे । किचिद्वि्गपरुमिच्छामि कपया तन्नि्ञामय ॥ १३

जरो हि मे भता स्द्रं योद्धं गतः परभो। स तत्रास्ति कथं युद्धे तन्मे कथय सुव्रत |॥ १४

नारद्‌ उवाच--
युनिस्तद्राचमाकण्ये कृपयोध्वेमवेक्षत । तावत्कपी समायातो तं प्रणम्याग्रतः स्थितां॥ 4
ततस्तद्रूखतासंज्ञानियुक्ता गगनं मतां । गला क्षणाधोदामल्य वानरावग्रतः [स्थता ॥ १६९

शिरःकवन्धदस्तो च दृषटराऽब्धितनयस्य सा । पपात मिता भूमा भकेव्यसनदुःखिता।॥ १७

कमण्डलुजटः सिक्त्वा मुनिनाऽऽग्वासिता तदा । स्वभतैभाठे सा भारं कृतवा दीना रुरोद ह
हृन्दोवाच-

यः पुगा सुखसंवाद विनोदयसि मां पमां । स कथं न वदस्य वह्भां मामनागसम्‌ ॥ १९

प्रदम्‌ ! २. जन, ने दैःयक्रपस्वमेनो नाः । ३. निष्प्रभं । ४भ. "त्‌ । संत्रस्ता सऽश्रमद्राठा।

१०६ षडधिकशततमोऽध्यायः पश्रपुराणम्‌ । १४५७

;
५५

येन देवाः सगन्धर्वा निजिता विष्णना सह ! स कथं तापसेन तवं तरेलोक्यमिजयी हतः ॥ २०

नारद उवाच--
रुदित्वेति तदा छन्दा तं मुनि वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ २१
दन्दोवाच--
कृपानिपे युनिश्रेष्र जीवयेनं मम भियम्‌ । त्वमेवास्य पुनः शक्तो जीषनाय मतो मम।॥ २२
नारद उवाच-
इति तद्राक्यमाकण्यं पहसन्पुनिरत्रवीत्‌ ॥ २३
॥ि मुनिरुवाच--
नायं जीवयितुं शक्यो रुद्रेण निहतो युर । तथाऽपि त्वत्कृपाविष्ट एनं संजीवयाम्यहम्‌ ॥ २४
नारद उवाच-
इत्युक्त्वाऽन्तदेषे यावत्ताव्रत्सागरनन्दनः। इन्दामालिङ्गय तद्रक्तं चुचुम्ब प्रीतमानसः ॥ >५
अथ हन्दाऽपि भतोरं दृषा हयितमानसा । रेमे तद्रनमध्यस्था तदक्ता बहुवामरम्‌ ॥ २६
कद्‌ाचित्सुरतस्यान्ते दष्टा विष्णं तमेव हि । निभेस्स्ये कोधसंयुक्ता वृन्दा वचनमव्रवीत्‌ ॥ २७
ठन्दोवाच-

पिक्तवेद हरे शाट परदाराभिगपिनः । ज्ञाताऽसे ख मया सम्यज्छायाप्रच्छनतापसः। २८

या त्वया मायया दाःस्था स्वकायं दितं मम । तावेव राक्षसौ भृता भायां तव विनेप्यतः।

त्वं चापि भायोढुःखार्तो बने कपिसहायवान्‌ । श्रम सपेश्वरेणायं यत्ते रिष्यन्वमागतः ॥

नारद उवाच-

इत्यक्त्वा सा तदा वन्दा भाविशचद्धव्यवाहनम्‌ । विष्णुना वाय॑माणाऽपि तस्यामासक्तवेतसा ॥

| तता हरिस्तामनुसस्मरन्मुहुषेन्दाचताभस्मरजावगुण्ठतः |
ततेव तस्था सरसिद्धसंे प्रवाध्यमानाऽपि यया न शान्तम्‌ ॥ .. ३२
। इति श्रीमहापरगणे पाद्म उत्तखण्डे कातिकमाहास्म्ये श्रीकृष्णसल्यमामासंवादे जलं परोपाम्ट्याने ब्न्दाया विष्ण्‌-
५ साक्षात्कारो नाम पञ्चाधिकशपतमोऽध््रायः ॥ १०५ ।। ८ १६
आदिनः शोकानां समच्ङ्ाः-- ३७०३०
अथ पडधिक्ररननमोऽध्यायः ।

-----~--

नारद उवाच-
ततो जटंधरो ट्टा रद्रमद्भतविक्रमम्‌ । चकार मायया गारी उयम्बक माहयस्तद्‌ा ॥ ४
रथोपरि गतां दृष्टा रुदतीं पावेतीं शिवः । निदुम्भद्युम्ममुख्यत्च वध्यमाना दव्य सः || २
॥ „ मेरी तथाविधां शितरोऽप्यद्वि्रमानसः । अवाञ्छखः स्थितस्तृप्णी विस्मृत्य स्वपराक्रमम्‌३
"= ततो जटंधरो वेगात्रिभिर््ीव्याध सायकः । आपृङ्खमग्रस्तं रुद्र रारस्युरान चादर ॥ ४
| ततो जज्नेसतां मायां विष्णना सपभवोधितः। रोद्ररूपधरो जातो उ्वारामाानिभीषणः ॥

का = १०१५

१. स्तेनाय । रच. तस्मित्रासक्तमानमा । २ ख. छ.ज. स्था मनिसि । <अ. र
१८३

दा! चनाप्रव्रवरदा ना ॥

१५९८ पहायुनिश्रीव्यासपणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

तस्यातीव महारौद्ररूपं ष्टा महासुराः । न शेकुः परमुखे स्थातु भजिरे ते दिशा दज ॥ प
ततः शापं ददों शुद्रस्तयोः श॒म्भनिश्ुम्भयोः । मम युद्धादपक्रान्तां गायां वध्यां भवरष्यथः॥ ७
पुनज॑रुधरो वेगादवपे निरितेः शरेः । बाणान्धकारसंखछनं यथाऽभृत्तद्रखं महत्‌ ॥ ८
यावद्द्र्च चिच्छद तस्य बाणांस्त्वरायुतः । तावत्स परिपेणाऽऽञ्ु जघान वृषभं बली ॥ ९
वषस्तेन प्रहारेण परादत्तो रणाङ्गणात्‌ । सद्रेणाऽऽकृष्यमाणऽपि न तस्था रणभूमिषु ॥ १०
ततः परमसक्ृद्धा रुद्रा राद्रवपुधरः | चक्र सदशेन वेगाचिक्षेपाऽऽदित्यवच॑सम्‌ | २१
पदह्रोदसी वेगात्तदासाद्य जंधरम्‌ । जहार तच्छिरः कायान्महदायतलोचनम्‌ ॥ १२
रथात्कायः पपातोव्यौ नादयन्वसुधानटम्‌ । तेजश निगेतं देहात्तदरदरे लयमागमत्‌ ॥ १३
वन्दादे हो दधतं तेजस्तद्वायां विद्यं गनम्‌ । अथ ब्रह्मादयो देवा दहषादुत्फुट्टरो चनाः ॥
प्रणस्य शिरसा रद्र शचशसविप्णुचण्ितम्‌ ॥ १४
देवा उचुः-
महादेव त्वया देवा रक्षिताः शच्रुजाद्धयात्‌ । किचिदन्यत्समुदधुते तत्र कि करवामहे ॥
वन्दाटावण्यसं भ्रान्तो विप्णुस्तिएति मोहितः ॥ १५
रुद्र उवाच--
गच्छध्वं शरणं दवा विप्णोर्माहापनुत्तये । श्लरण्यां मोहिनी मायां सावः कार्य करिष्यति| १६
नारद उवाच- ।
इत्युक्त्वाऽन्तदैथ देवः सह भतगणस्तद्रा । देवाश्च तुषुवुमलपङ्कातिं भक्तवत्सराम्‌ ॥ १७
देवा उचुः
यदुद्धवाः सखरजस्तमोगुणाः सग॑स्थितिष्वंसनिदानकारणाः ।
यदिच्छयौ विश्वमिदं भवाभवौ तनोति पृखम्रकृतिं नताः स्म ताम्‌ ॥ १८
याहि याविशतिभदरसंक्गिता जगत्यरपे समधिष्ठिता परा)
यदू पकम।ण नडास्रयोऽपिते देवा न विद्युः भ्रहृति नताः स्मताम्‌ ॥ १९
यद्धाक्तयुक्ताः पुरुषास्तु निद दारि्यभीमाहपराभवादीन्‌ ।
न भराभरुबन्येव हि भक्तवत्सलं सदेव पटयरकृतिं नताः स्म ताम्‌ ॥ २०

नारद उवाच--
स्तात्रमतत्त्िध्यं यः पठेदेकाग्रमानस । दारिव्यमोहदुःखानि न कदाचित्स्पृशनिति तम्‌ ॥ २१
इति स्तुवन्तस्ते देवास्तजोयण्डरमास्थितम्‌ । ददृशुगेगने तज ज्वाटाव्याप्तदिगन्तरम्‌ ॥

तन्मध्याद्धारती सवं शदुवुव्यामचारिणीम्‌ ॥ २२
आद्र्क्तिरुषाच-
अहमेव निधा भिन्ना किषएठामि तरिविधेगुणेः । गारी टक्ष्पीः स्वरा चाति रजःसच्नमोगणेः ॥
नत्र गच्छथ वः काय विपास्यन्तिचताः सराः ॥ २३
नारद उवाच -
सृण्वतामिति नां बाचमन्नधानमगान्महः । दवानां विस्पयाःएष्टनताणां तत्तदा त्रप | २४

१ज. तिृद्धांग्र ।२क.ख. ज. ञ्ल. ज. मरा)

५.

+,

१०७ सप्ताधिकराततमो ऽध्यायः | पञमपुराणम्‌ । १४५९

ततः सर्वेऽपि ते देवाः श्रत्वा तद्राक्यनोदिताः। गौरीं रक्ष्मीं स्व॑रां चैव परणेमूरभक्तितत्परा१२५
ततस्तास्तान्स॒रान्टष्टरा पणतान्भक्तवत्सलाः । बीजानि प्रददुस्तेभ्यो वाक्यान्युचु् भूमिप ।२६

देव्य उचुः--
इमानि तत्र बीजानि विष्णुयंज्रावतिष्ठते । निर्वपध्वं ततः कार्ये भवतां सिद्धिमेष्यति ॥ २७
नारद उवाच--
ततः सुदृष्टः सुरसिद्धसंघाः प्रगृह्य बीजानि विचिक्षिपुथ ।
टन्दाचिताभूमितटे स यत्र विष्णुः सदा तिष्टति सौख्यषत्तिः ॥ २८

इति श्रीमहापुगणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीृष्णसत्यभामासंवादे कातिकमाहःत्म्ये जलधरोपग्ट्यानि जटघ्ररवधो
नाम ष्रडधिकेशततमोऽध्यायः ।॥ १०६ ॥ ( १७)

आदितः शोकानां सपश्वङ्ाः-- ३७०५८

अथ मप्ताधिक्रचततमोभ्ध्यायः }
नारद उवाच-
क्षिप्रभ्यस्तत्र बींजेभ्यां वनस्पत्यस्चयोऽभवत्‌ । धात्रीं च मालती चव तटमी च नपोत्तम | १
धात्युद्धवा स्मरता धात्री माभवा मालती स्म्रता | गोरीभवा च तटसी तमःसखरजगणाः २
सीरूपिणीवेनस्पतीदेषटरा विषप्णुस्तदा नप । उत्तस्थो संश्रमाद्न्दारूपातिरायमोहितः ॥ ह
दृषाश्च तेन ता रागात्कामासक्तंन चतसा । तं चापि तुलसी धात्री रागेणेव व्यलोकयत्‌ ॥ #
यच लक्ष्म्या पुरा वी्जमीप्येयेत्र समपितमू । तस्मात्तदुद्धवा नारौ तस्मन्नीष्ययुनाऽभवत्‌ ॥ ^
अतः सा कवेरीत्याख्यामवाप चातिगर्हिताम्‌ । धातुलस्यो नद्रागात्तस्य परीतिपरदे सदा ॥ ६

ततो विस्मृतदुःखोऽसौं विष्णुस्ताभ्यां सहैव तु । वेकुण्ठमगमद्धष्टः स्वैदेवनमस्कृतः ॥ ७
कातिकोय्यापने विप्णोस्तस्मात्पूजा विधीयते । तुरसीमल्दशे तु परीतिदा मा यतः स्मृता ॥ ८
तुसीकाननं राजन्प्रहे यस्यावतिषते । तदहं तीरूपं तु न यान्ति यमक्रिकराः ॥ ९
सवेपापहरे पुण्यै कामदं तुटसीवनम्‌ । रोपयन्ति नरश्रष्ठास्ते न परयन्ति भास्करिम्‌ ॥ १०
दशनं नर्मदायास्तु गङ्गास्नानं तथैव च । तुखसीवनसं सगः सममतच्रयं स्पृतम्‌ ॥ ११
रोपणात्पाटनात्सेकादङनात्स्पशेनाच्रणाम्‌ । तुलसी दहते पपं बाज्नःकायसचितम्‌ ॥ १२
तुखसीमञ्ञरीभिर्यः ङुयाद्धरिहरार्चनम्‌ । न स गर्भग्रह याति मुक्तिभागी न संशयः ॥ १३

पुष्करादीनि तीथोनि गङ्गायाः सरितस्तथा । वासुद्‌ वादयां देवास्तिषन्ति तुरसीदये ॥ १५
तुटसीमज्ञ रीयक्ता यस्त॒ माणान्वियुश्चति । विष्णोः सायुज्यमाभोति सत्यं सत्यं नपोत्तम ॥ १५
तुलसी मृत्तिकाटिप्नो यस्त॒ प्राणान्विमश्चति । यमोऽपि नेक्षितुं शक्तो युक्तं पापञ्चतरपि ॥ १६
तुखसीकाषएजं यस्त चन्दनं धारयेन्नरः । तदेहं न स्पृशेत्पाप क्रियमाणमपीह यत्‌ ॥ १७
तुखसी विपिनच्छाया यत्र यत्र भवेन्ेप । तत्र श्राद्धं भरकुवबींत पित्णां दत्तमक्षयम्‌ ॥ १८
धात्रीखछायास यः क्या तिपण्डदानं नपोत्तम । यक्त परयान्ति पितरस्तस्य य नरके स्थिताः १९

~+ = न्न

१क,.ज. क्च. ज. सगं २. द्यटीनः। इ ¦ ३क. ख. छ. ज. अ. ज. जन मायय । जक. ख. ज. द्ध

भ. तृप्ति)

१८६० महामुनिशरीन्यासपरणीत-- [ ६ उत्तरखण्ड-

ग्रधि पाणौ पुखे चेव देहे च नृपसत्तम । धत्ते धाज्रीफटं यस्तु स विज्ञेयो हरिः स्वयम्‌ ॥ २०
धात्रीफटं च तुरसी मृत्तिका द्रारकोद्धवा । यस्य देह स्थिता नित्यं स जींवन्पृक्त उच्यते।।२१
धात्रीफलविमिभ्रस्तु तुखसीपत्रमिभितेः । जेः स्लाति नरस्तस्य गङ्गा्लानफकं स्मृतम्‌ ॥ २२
देवाचेनं नरः कुयोद्धाजीपतरेः फलैरपि । सुव्रणपुष्ा्वैविषैरचंनस्याऽऽश्रयात्फलम्‌ ॥ २३
तीथाँनि मुनयो देवा यज्ञाः सर्वेऽपि कातिके । नित्यं धात्रीं समाभिलय तिष्ठन्त्यकं तुखास्थिते ॥
दादस्यां तुटसीपत्रं धाजीपतरं तु कात्तिक । नाति स नरो गच्छेन्निरयानतिगरितान्‌ ॥ २५
धात्रीछायां समाभिल्य कातिकेऽन्नं भनक्ति यः। अन्नसंसगेजं पापमावरपं तस्य गच्छति ॥ २६
धात्रीमृके तु यो विष्णुं कातिकरेऽचैयते नरः । विष्णुः कषित्रषु स्वेषु पूजितस्तेन सवेदा ॥ २७

धाजीतुलस्योमादात्म्यमपि देवश्वतुमुखः । न समर्थो भवेद्र यथा देवस्य शाङ्गिणः ॥ २८
धात्रातटखस्यद्धवकारण यः णाति यः श्रावयते च भक्त्या ।
विधूतपाप्मा सह पुत्रजः स स्वर्ग व्रनत्यग्यविमानसंस्थः ॥ २९

इति श्रीमहापुगणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीकृष्णसल्यभामासंवादे कार्तिकमाहात्म्ये धान्नीतुलस्योमहिमकथनं
नाम सप्तायिकङततमोऽध्यायः ।। १०७ ॥ (१८)

आदितः शोकानां समच्वङ्ञाः-- ३७०८७

अथ षछाधिकडततमोऽ्ध्यायः ।

"~~~

पृथुरुवाच--
तिहासमिदं ब्रह्मन्मादात्म्यं कथितं त्वया । अत्याधर्यकरं सम्यक्त॒लस्यास्तु श्रत मया ॥
यदू जव्रनिनः पुंसः फं महदुदीरितम्‌ । तन्मे ब्रूहि मुनिश्रेष्ठ केन चीणेमिदं व्रतम्‌ ॥
नारद उवाच--
आसीन्सदयाद्रितिषये करवीरपुरे पुरा । ब्राह्यणो धमेषित्काध्ेद्धमदत्त इति स्मृतः ॥
विष्णुत्रतकरः सम्यज्िष्णुपूजारतः सदा । द्वादशाक्षरविच्यायां जपनिष्रोऽतिथिपियः ॥
कदाचित्करातिके मासि हरिजागरणाय सः । राञ्यां तुर्योशदेषायां जगाम हरिमन्दिरम्‌ ॥
हरिपूजापकरणान्प्रगृह्य व्रजना तदा । तेन इष्टा समायाता राक्षसी भीर्मनिस्वना ॥
वक्रदश्रा क्खजहया निपग्नारक्तखोचना । दिगम्बरा शुष्कमांसा टम्बोषएठी घधरस्यना ॥
तां दृष्ट्रा भयवित्रस्तः कम्पितावयवस्तदा । परजोपकरणेः सर्वैः पयोभिथाहर्मेदषा ॥
संस्मृत्य च हरनाम तुलसीयुक्तवारिणा । सोऽहनत्पातकरं यस्मात्तस्मात्तस्या ह्गाह्यम्‌ ॥
थ सस्मृत्य सा पुत्रेजन्मकमतविपाकजाम्‌ । स्तां दज्ामव्रवीदधिषं दण्डवच्च प्रणम्य सा॥
कलहावाच--
पूवकमविपाकेन दशामेनां गनाऽस्म्यहम्‌ । तत्कथं तु पुनरधिमर याम्यहं गतियुत्तमाम्‌ ॥
नारद उवाच--
तां दष्टा भणतामग्रे बदमानां स्वकर्म तत्‌ । अतीव विस्मितो विपरस्तदा वचनमव्रषीत्‌ ॥ १२

१८. भ. `णमणिमुक्तोचेर'। २ च. भ. मदङ्गना। ३ क.ख.छ.ज. क्ष. ज. धे्रेमात्पयो। ४ क. ख, छ.
ज, श्च. ज, 'नद्भयाति ) मः।

६१) छी

० © € © ^ 6 न ५

१

न+
[=

ध व 1 1
॥
॥ ३

१०८ अष्टाधिकञततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४६१

धर्मदत्त उवाच--
केन कमविपाकेन सवं दशामीरक्ञीं गता । कुतस्त्वं का च किंशीखा तत्सर्व कथयस्व मे ॥ १३
कलहाोवाच- | |
सौराष्ूनगरे ब्रह्मन्भिघुनामाऽभवद्विजः । तस्यां ग्रहिणी पूर्वे कलहाख्याऽतिभीषणा ॥ १४
न कदाचिन्मया भतुवैचसाऽपि शुभं कृतम्‌ । नारिं तस्य मिष्टान्नं भरर्वचनभङ्गया ॥ १५
कछहभियया नित्यं मयोद्वि्रस्तदा द्विजः । परिणेतं तदाऽन्यां स मति चक्रे पतिर्मम ॥ १६
ततो गरं समादाय पराणास्त्यक्ता मया द्विज । अथ बद्ध्वा वध्यमानां मां च निन्युयैमानुगाः ॥
यमथ मां तदा दष्टा चित्रगुप्मपृच्छत ॥ १७
यम उवाच-- -
अनया कि कृतं कमे चित्रगुप्र विलोकय । पामोत्येषा कर्मफलं शुभं वाऽप्यथवाऽश्रुभम्‌ ॥ १८
कठटोवाच-
चि्रगुप्तस्तदा वाक्यं भत्सयन्मामुवाच ह ॥ १९
चि्रगुप् उवाच-
अनया तु शुभं कमं कृते किचिन्न विद्यते । मिष्टा भुञ्जमानेयं न भतेरि तदपितम्‌ ॥ २०

अतस्तु वर्गुखीयोन्यां स्वविषएठादाऽवतिष्ठतु । भव्रेषकरी त्वेषा नित्यं कलहकारिणी ॥ २१
विष्ठादा शृकरीयोन्यां तस्मात्तिषतियं हरे । पाकभाण्डे सदा युद्धे नित्यं चेषा यतस्ततः ॥ २२
[#तस्पादोषाद्विदाली तु स्वजातापत्यभक्षिणी । भतोरमपि चोदिश्य ह्यात्मधातः कृतोऽनया]॥
तस्मासेतश्षरीरेऽपि तिष्तवेषाऽतिनिन्दिता । अत्षा मरूदेशं परापितव्या भरैः सह ॥ २४
तत्र पेतदरीरस्था चिरं तिष्टुतिवियं ततः । इत्थं योनित्रयं चेषा भुनक्त्वश्ुभकारिणी ॥ २५
कलहोवाच-
साऽहं पञ्चरताब्दानि मेतदेहस्थिता कि । शरुत्तरभ्यां पीडिता नित्यं दुःखिता स्वेन कर्मणा ॥
ततः श्चुत्पीडिताऽऽविरय शरीरं बणिजरस्त्विह । आयाता दक्षिणं दशं कृष्णवरेण्योस्तु संगमे २७

तत्तीरे संस्थिता यावत्तावत्तस्य शरीरतः शिवविष्णुगणेदरमपाकृष्टा बरादहम्‌ ॥ २८

ततः श्चतक्षामया दृष्टो मया हि बं द्विजोत्तम । त्वद्धस्ततुलसीवारिसंस्ंहतपापया ॥ २९

तत्कृपां कुरु विमेन्द्र॒ कथं मुक्ता भवाम्यहम्‌ । योनित्रयादुग्रभावादस्माच मेतदेहतः ॥ ३०
नारद उवाच--

इत्थं निज्ञम्य कलहावचनं द्विजाग्रणीस्तत्कमेपाकभवविस्मयदुःखयुक्तः ।
> चित्तवति ध [+ ; (1 ह
तद्ग्खानिदशैनकृपाचलचित्तवृत्तिध्यात्वा चिरं स वचनं निजगाद दुःखात्‌ ॥३१
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीकृष्णससयभामासंवादे कात्तिकमाहात्म्ये कल्ोपाख्यानं नामा्टाधिकश-
ततमोऽप्यायः॥ १०८ ॥ ( १९ )

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ३७११८

#* अयं शकः क. ख. च. ज. क्ष. ज. भ. पुस्तकस्य ।

१क.सख.च. छ. क्ष.न. भ. ततिनित्रुरा।न।

१४६२ पहामुनिश्रीष्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

भथ नवाधिकङ्ततमोऽध्यायः ।

धमैदत्त उवाच--
विखयं यान्ति पापानि तीथदानवतादिभिः । मेतदेहस्थितायास्ते तेष नेवाधिकारिता ॥ १
त्वद्ग्छानिदशनादस्मात्विन्नं च मम मानसम्‌ । नैव निर्ृतिपायाति त्वामनुद्ूल दुःखिताम्‌ २
पातकं च तवात्यग्रं योनि्नयविपाकदम्‌ ! नेबान्यैः क्षीयते पुण्यः पेतत्वं चातिगदतम्‌ ॥ २
तस्मादाजन्मजनितं यन्मया कातिकव्रतम्‌ । तत्पुण्यस्याधभागेन परां गतिमवाम्ुदि ॥ ४
कातिकव्रतपुण्येन न साम्यं यान्ति सवथा । यज्ञदानानि तीथानि व्रतान्यपि यतो ध्रवम्‌ ॥ ५
नारद उवाच -
इत्युक्त्वा धमेद ततोऽस यावत्तामभ्यपेचयत्‌ । तुलसी मिश्रतायेन भ्रावयन्द्रादजञाक्षरम्‌ ।॥ ६
तावत्मेतत्वनि्क्ता उ्वलदभ्निशिखोपमा । दिव्यरूपधरा जाता खावण्येन यथेन्दिरा ॥ ७
ततः सा दण्डवद्धमौ प्रणनामाथ तं द्विजम्‌ । उवाच सा तदा वाक्यं हृषेगद्वदभाषिणी ॥ ८
कटहोवाच--
त्वत्मसादाद्विज्रष्ठ विमुक्ता निरयादहम्‌ । पापान्धौ मलमानायास्तवं नीभूतोऽसि मे धुवम्‌।॥९
नारद उवाच--

इत्थं सा +वदती विभ ददर्शाऽऽयान्तमम्बरात्‌ । विमानं भास्वरं यक्तं विष्णुरूपधरगणेः ।। १०
अथ सा तद्विमानाययं द्राःस्थाभ्यामधिरोहिता । पृण्यशीलसुशीराभ्यामप्सरोगणसेवितम्‌ ॥ ११

तद्विमानं तदाऽपरशयद्धमेद त्तः सविस्पयः । पपात दण्डवद्धुमां दृष्ट्रा तां विष्णुरूपिणां ॥ १२

पण्यशीटयुशीरौ च हयत्थाप्य भरणतं द्विजम्‌ । तमभ्यनन्दतां वाक्यमूचतुधमेसंयुतम्‌ ।॥ १३
गणात्रूचतुः

साघु साधु द्विजश्रेष्ठ यस्त्वं विष्णरतः सदा । दीनानकम्पी धैमात्मा विष्णुव्रतपरायणः ।॥ १४

आवाठत्वाच्छुभं हेतद्य्वया कातिकव्रतम्‌ । कृते तस्याधंदाने्ने पुण्यं दरगुण्यमागतम्‌ ॥ १९

[्त्वत्पुण्यस्यार्षभागेन यदस्याः पूर्वकर्मजम्‌ ] । जन्मान्तरशतोद्धतं पापं तद्विखयं गतम्‌ ॥ १६

[+सलानेरेव गतं पापं यदस्याः पू्वकमेजम्‌] । हरिनागरणाेस्तु विपानमिदमास्थिता ॥ १७

[आवेकुण्ठं नीयते साधो नानाभोगयुता स्वियम्‌ । दीपदानभवः पुण्येस्तेजसं रूपमास्थिता] १८
तुखसीपूजनांस्तु कार्तिकवतकेः शुभः । विष्णुस्रांनिध्यगा जाता त्वया दत्तेः कृषाटुना ॥ १९
त्वमप्यस्य भत्रस्यान्ते भायौभ्यां सह यास्यसि । वैङुण्ठमवनं विष्णोः सांनिध्यं च सरूपताम्‌ ॥
ते धन्याः छृतकृत्यास्ते तेषां च सफटो भवः । यैभ॑ैक्त्याऽऽराधितो विष्णुध्मदत्त यथा त्वया॥
सम्यगाराधितो विष्णुः क्रि न यच्छति देहिनाम्‌। ओत्तानचरणिर्येन धुवत्वे स्थापितः पुरा २२
यन्नामस्मरणादेव देहिनो यान्ति सद्रतिम्‌ । ग्राहग्रदहीतो नागेन्द्रो यन्नामस्मरणात्पुरा ।॥ २३
विमुक्तः संनिधि प्राप्नो जातोऽयं जयसंज्ञकः) अतस्त्वयाऽचितो विष्णः स्वसांनिध्यं भरदास्यति॥।

+ नुमभाव आरः । # इदमर्धं च. छ. पुस्तकरस्थम्‌ । + इदमर्धं च्च. ज. पुस्तकयोनास्ति । * भयं शोकश्च. छ.
भ. पुस्तकस्थः ।

१च. छ. भ. नवात्पैः। र२ेक.ख.च.ज. क्ष. ज. तौ पृण्यरू। २३क.ख.च.छ.ज. न्न. ज. धर्मज्ञो ।भ.
सवज्ञो । ४क. ख. न. भ. “न यदस्याः पूत्ैसंचितम्‌ । क्ष. "न कठा मृक्तिमागता । ज ।

\ ३ ४

११० दज्ञाधिकराततमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १४६३

बहून्यग्दसदस्नाणि भायीद्रययुतस्य ते । ततः पण्ये क्षयं याते यदा यास्यसि भृते ॥ २५
सूयैवंशोद्धबो राजा विख्यातस्त्वं भविष्या । नाम्ना दश्चरथस्तत्र भायोद्रययुतः पुनः ॥ २६
तृतीययाऽनया चापि याते पुण्याधेभागिनी । तत्रापि तव सांनिध्यं विष्णयांस्यति भूते २७
आत्मानं तव पुत्रत्वे परकरप्यामरकायनरत्‌ । तवाऽऽजन्मव्रताद स्माद्विष्णुः संतुष्टिकारणात्‌ ॥ २८
नयज्ञान च दानानि न तीथोन्यधिकानिते।
धन्योऽसि विधाय यतस्त्वयेतद्‌बतं कृतं प्रीतिकरं नगदुरोः ।
यस्याधेभागाप्चफलान्पुरारेः प्रणीयतेऽस्माभिरियं सरोकताम्‌ ॥ २९
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे का्िकमाहात्मयरे श्री ष्णसल्यभामासंवादं कल्होपाद्यानि नवाधिकराततमोऽ-
ध्यायः ॥ १२९ ॥ (२०)
आदितः शछोकानां समघ्वङ्ाः- २७१४७
अथ दशाधिकदततमोऽध्यायः ।
नारद उवाच --
इत्थे तद्रचने श्रुत्वा धर्मदत्तः सविस्मयः । परणम्य दण्डवन्रूमौ वाक्यं चेदमुवाच ह ॥
धर्मदत्त उवाच--
आराधयन्ति सर्वेऽपि विष्णु भक्तातिनाशनम्‌ । यज्ञदौनत्रतेस्तीेस्तपोभिश्च यथाविधि ॥ २

क

विष्णुधीतिकरं तेषां किंवा सांनिध्यकारकम्‌ । यत्कृत्वा तानि चीणणानि सर्वाण्यपि भवन्ति हि

साधु पृष्टं त्वया विप्र बुणुष्वेकाग्रमानसः । सेतिहासं पुरावृत्तं कथ्यमानं मयाऽनघ ॥ ;
काञ्चीपुरया पुरा चाखथक्रवती वरपाऽभवत्‌ । तस्याऽऽश्रयेण ते देश्ञाश्ोखा इति रथां गताः ॥५
यस्मिञ्शासति भचक्र दरिद्रा वाऽपि दुःखितः । पापबुद्धिः सरुग्वाऽपि नव कधिदभूनरः ॥ &

यस्याप्यनन्तयन्ञस्य ताम्रपण्योस्तावरुमो । स॒वणेयुपैः शोभाव्यैरास्तां चे्ररथोपमो ॥ ७
स कदाचिदगाद्राजा द्यनन्तश्चयनं दज । यासो जगतां नाथो योगनिद्रामपाभितः ॥ ८
तत्र श्रीरपणं दवं संपृञ्य विधिवन्नपः । मणियुक्ताफलेदिग्यः स्रणेपष्यश्च शोभितः ॥ ९
प्रणम्य दण्ड्॑द्यावदपविषठः स तत्र वें । तावरद्राह्यणमायान्तमपर्यदेवसनिधो ॥ १०
देवाचनाथं पाणा तु तुखस्युद्रकधारिणम्‌ । स्वपरीवासिन तत्र पिष्णुदासाहयं द्विजम्‌ ॥ १९१
तत्राभ्येत्य स विप्रपिर्देवदेवमपूनयत्‌ । विष्णुसूक्तेन संस्नाप्य तुलसीं मञ्ञरौदरः ॥ १२
तुलसीपूनया तस्य रल्नपूजां पुरा कृताम्‌ । आच्छादिनां समागोक्य राजा कुद्धोऽत्रवीदिदम्‌ ॥
राजोवाच-

माणिक्यस्वणेपू नाऽ शोभाव्या या मया कृता । विष्णुदास कथं सेयमाच्छिन्ना तुसीदरैः ॥

विष्णुभक्ते न जानासि वराकोऽसि मतो मम । यस्विमामतिशोभाल्यां पजामाच्छादयस्यहा ॥
गणाब्रचतुः

इाते तस्य वचः श्रुत्वा सक्रोधा द्विजसत्तमः । राज्ञो गोारवगु् ङ्घ्य जगाद वचन तदा ।॥ ६

ग ---------- =-= न ज मन

१ छ.ज.भ. कान्तिपः। २क.ख.ज, ब्ज. ज. "त्‌ । रस्य नश्चे । ३ स्म. भ. वलगम्‌ ।

१४६४ महामुनिश्रीन्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

विष्णुदास उवाच-
राजन्भक्ति न जानासि गवितोऽसि टृपभिया । कियद्रिषणुतते पूर्व त्वयाऽऽचीर्णं वदस्व तत्‌ ॥
गणावूचतुः--
तद्राह्यणवचः श्रत्वा प्रहस्य स रृपोत्तमः । विष्णुदासं तदा गवीदुबाच वचनं दिन ॥ १८
राजोवाच-
इत्थ चेद्रदसे विप्र विष्णुभक्टयाऽतिग्ितः । भक्तिस्ते कियती विष्णोदैरिद्रस्याधनस्य च ॥१९
यन्नवानादिक नेव विष्णोस्तुष्टिकरं कृतम्‌ । नापि देवालयं पर्वे कृतं विप्र त्वया कचित्‌ ॥ २०
इदशस्यापि ते गव एष तिष्टति भक्तिजः । तच्छ्रण्वन्तु बचो मेऽच् सर्वेऽप्येते द्विजोत्तमाः ॥ २१
साक्षात्कारमहं विष्णोरेष वाऽऽदौ गमिष्यति । परयन्तु सर्वेऽपि ततो भक्ति ज्ञास्यन्ति चाऽऽवयोः

गणावृचतुः--
इत्युक्त्वा स नृपोऽगच्छनिजराजशहं द्विन । आरभद्रेष्णवं सत्रं कृत्वाऽऽचार्य तु युद्रलम्‌ ॥ २३
ऋषिसंयसमाजुषटं बहन बहुदक्षिणम्‌ । यदरद्रहय़ृतं पूर्व गयाक्षेत्रे समृद्धिमत्‌ ॥ २४
विष्णुदासोऽपि तत्रैव तस्थ देवाख्ये वरती । यथोक्तनियमान्कृत्वा विष्णत॒ष्टिकरान्सदा ॥ २५
माघोजेयोव्रैतं सम्यक्तुलसीवनपालनम्‌ । एकादशीव्रतं जाप्यं द्रादशाक्षरविद्यया ॥ २६
उपचारः पोडशभिगीतनृल्यादिमङ्गछैः । निलयं विणोस्तथा पनां त्रतान्येतानि सोऽकरोत्‌ ॥२७
निलय संस्मरणं विष्णोगेच्छन्भुञ्जैन्स्वपन्नपि । सर्वभूतस्थितं विष्णुमपर्यत्समदरीनः ॥ २८
माघकातिकयोनिलयं विशेषनियमानपि । अकरोद्विष्णुतुष्वथं सोद्यापनविधि तथा ॥ २९
एवं समाराधयतोः भियः पति तयोस्तु चोखेश्वरविष्णुदासयोः ॥
अगादनेहा बहु तदूव्रतस्थयोस्तननिष्ठसरवेन्द्रियकर्मणोस्तयोः ॥ ३०

इति श्रीमदापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कार्तिकमाहात्म्ये श्रीकृष्णसयभामासंवादे धमदत्तदृतसंवादो नाम दशाधिक-
शततमोऽध्यायः ॥ ११०॥ (२१)

आदितः श्ोक्रानां सम्वङ्ाः--३७१.७७

अधथेकरादशाधिकरशततमोऽध्यायः ।

णा =-=

गणाव्रचतुः
कदाचिद्विप्ण॒दरासोऽथ कृत्वा नित्यविधि द्विज । स पाकमकरोत्तावदहरत्कोऽप्यलक्षितः ॥
तमदृद्राऽप्यसो पाकं पुरननवाकरोचतदा । सायंकालार्चनस्यासौ व्रतभङ्गभयाद्टितः ॥
दवितीयेऽद्वि ततः पाकं कृत्वा यावत्स विष्णवे । उपहारार्पणं कर्तु गतः कोऽप्यहरतपुनः ॥
एवं सप्तदिनं तस्य पाकं कोऽप्यहराद्रेनः । ततः सविस्मयः सोऽथ मनस्येवमधारयत्‌ ॥
अहा निलयं समभ्येत्य कः पाकं हरते मम । स्ितरसंन्यासिनः स्थानमल्याज्यं मम स्था । ५
पुनः पाकर (ॐविधायात्र भुज्यत यदि चेन्मया । सायंकाटार्चनं चैतत्परित्याज्यं कथं मया ॥ ६ ‰

0०८ ४ ६) „~

* धनुश्चिहान्तमतः पाठः क. ख. च. छ. ज. ज्ञ. ज. पुस्तकस्थः ।

~~ ---------~ --~- ~ =-~~-~~ ~ स -------------+-~ ~~न

१ क्ष. ज. नास्य । > क. खे.च.छ.ज. ञ्ञ. ज. ती । परैतातनिय। ३ च. -ज्नञश्रसन्न।

५ १५

१११ एकाद्शाधिकडशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४६५

किचित्पाकं] विधायेव भोक्तव्यं तु मया नहि । अनिवे्रं मया सर्व विष्णवे नैव भज्यते ॥ ७
उपोषिताऽहं च कथं तिष्ठुम्पत्र व्रते स्थितः। अद्य संरक्षणं सम्यक्पाकस्यात्र करोम्यहम्‌ ॥ ८
इति पाकं विधायासो तत्रेवाटक्षितः स्थितः । तावददश्े चाण्डालं पाकान्नहरणे स्थितम्‌ ॥ ९
धुर्षाम दौीनवदनमस्थिचमावगेषितम्‌ । तमाखोक्य द्विजागयो ऽभूत्कृपया खिन्नमानसः ॥ १०
विलोक्यान्नहरं विप्रस्तिष्ठ तिष्ठेति चाव्रवीत्‌ । कथमत्ति भवानरूकषं घृतमेतद्रहाणमे ॥ १९१
इत्थं ब्रुवन्तं विपाग्यमायान्त स वरिटोक्य च । वेगादधाव्रद्धीत्या स प्रछितः स पपात ह ।॥१२
भीतं संमखिते दृष्ट्रा चाण्डालं स द्विजाग्रणीः । बेगाद्‌भ्येत्य कपया स्ववखान्तरवीजयत्‌ ॥ १३
अथोत्थितं तमेवासों विष्णदासो व्यलोकयत्‌ । साप्षान्नारायणं देवे शङ्कचक्रगदाधरम्‌ ॥ १४
पीताम्बरं चतुबोहुं श्रीवत्साङ्कं किरीटिनम्‌ ¦ अतसी पुष्पसंकाक्ं कोस्तुभारस्थकं विभेम्‌ ॥ १५
तं दृषटरा साच्िकेभोवेरावृतो द्विजसत्तमः । स्तोतु चापि नमस्कतु तदा नारं बभूव सः ॥ १६

अथ शक्रादयो देवास्तत्रेवाभ्याययुस्तदा । गन्धवाप्सरसश्चव जगुश्च नतुस्तथा ॥ १७

विमानशतसं कीणं दे वपिगणसेचितम्‌ । गीतवादित्रनिर्घोषं स्थानं तद भवत्तदा ॥ १८

ततो विष्णुः समालिङ्गय स्वभक्तं साल्िकवतम्‌ । सारूप्यमात्मनो दखाऽनयद्रकुण्ठमन्दिरम्‌ १९

विमानवरसंस्थं तं गच्छन्तं विष्णुसंनिधिम्‌ । दीक्षितशथोलभूपश्च विष्णदासं ददशह ॥ २०

वैकुण्ठभुवनं यान्तं विष्णुदासं विलोक्य सः । स्वगुरुं युद्रटं बेगादादयेत्थं वचोऽव्रवीत्‌ ॥ २१
राजोवाच--

यत्स्पधया मया चैतद्यज्गदानादिकं कृतम्‌ । स विष्णरूपधृभ्विपभो याति वेकुण्ठमन्दिरम्‌ ॥ २२

दीक्षितेन मया सम्यक्सत्रेऽस्मिन्वैष्णवे त्वया । हूतम्नो कृता विभा दानाय; पृणमानसाः।॥।२३

नैवाद्यापि स मे देवः प्रसन्नो जायते ध्रवम्‌ । भक्ट्येव तस्य विप्रस्य साक्षात्कारं ददां हरिः २४

तस्मादानैश यतश्च नैव विष्णुः प्रसीदति । भक्तिरेव परं तस्य निदानं दशने विभोः ॥ २५
गणात्रूचतुः

इत्यक्त्वा भागिनेयं स्वमभिषिच्य वृपासने । आवाल्याद्दीक्षितां यज्ञे ह्यपुत्रत्रमगाच्तः ॥ २६

तस्मादद्यापि तदेशे सदा राज्यांशमागिनः । स्वस्रीया एव जायन्ते तत्कृताचारवतिनः ॥ २७

यज्ञवाटं ततोऽभ्येत्य वदहिकण्डाग्रतः स्थितः । निर्चेव्यीजहाराऽऽशरु विष्णुं संबोधयंस्तदा ॥२८
राजोवाच-

विष्णो भक्ति स्थिरां देदि मनोवाकायकमभिः ॥ २९
गणावूचतुः--

इत्युक्त्वा सोऽपतद्रह्यौ सर्वेषामेव पश्यताम्‌ । मुद्ररस्तु तदा करोधाच्छिखागुकूत्पारयल्स्विकाम्‌ २०

ततस्त्वद्यापि तद्रोतर म॒द्रला विशिखाऽ+भवन्‌ । तावदाविरमभृद्िष्णुः कृण्डाग्रां भक्तवत्सलः ३१

तमारिङ्गय विमानाग्रयं समारोहयदय्य॒तः । तमारिङ्गयाऽऽत्भसारूप्यं द्वा वेकुण्डमन्दिरम्‌ ॥

तेनेव सह देवेशो जगाम त्रिदरैद्रतः ॥ ३२

~=

+ अडभाव आपः । + संधिराधः ।

-------- -- ~ --~- ~~~ ०

१क.ख.च.छ.ज.ञ्च.ज.भ. श्य ह्रौ सर्वे वरेष्णतनेव । २क.ख च. च. जस. ज. मनुज्जना ।

१८४

भकना > ~~ ~

१४६६ मटायुनिश्रीग्यासम्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

यो विष्णदासः स तु पण्यश्ीखो यश्चोलमृपः स यु्षीरनामा ।
आओंवायुभो तत्समरूपभाजौ द्वाःस्थौ तौ तेन रमाप्रियेण ॥ ३३
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कार्तिकमाहात्म्ये श्रीकृष्णसयभामासंवादे कटहोपाल्यान एकादशय-
धिकङ्चततमोऽध्यायः ॥ १११। ( २२ )
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः-- ३७२०९

अथ द्वादराधिकङशततमोऽ्ध्यायः ।

धभदत्त उवाच-- |
र त

जयश्च विजयशरैव विष्णोद्राःस्थो पराकृता । किं तु ताभ्यां पुराऽऽचीर्णं यस्मात्तहूपधारिणौ ॥ १
गणावूचतुः-

णबिन्दोस्तु कन्यायां देवहूयां पुरा द्विज । कदेमस्य तु दृष्यत पुत्रौ द्रौ संबभूवतुः ॥ २

जयेष्ठो जयः कनिष्ठोऽभूद्विनयशरेति नामतः । तस्यामेवाभवत्पश्चात्कपिखो योगधर्मचित्‌ ॥ ३

जयश्च विजयश्चैव विष्णुभक्तिरता सदां । तौ तन्नष्ठन्दियग्रामौ धर्मशीलो बम॒वतुः ॥ ,

निलयमष्टाक्षरी नाप्यौ विष्णुवरतकरवुभों । साक्षात्कारं ददौ विष्णस्तयोनिलयार्चने सदा ॥ ५

मरुत्तेन कदापितचावाहूतो यज्ञकमाग । जग्मतुगज्कुशरौ देवपिगणपूजितौ ॥ ६
जयस्तत्राभवद्रद्या विजयो याजकऽभवत्‌ । ततो य्गविधिं कृत्सं परिपूर्णं च चक्रतुः ॥ ७.

परत्तोऽभरथस्नातस्ताभ्यां वित्तं ददौ बहु । तत्समादाय तौ वित्तं जग्मतुः स्वाश्रमं पति ॥ ८
यजनाय ततो विष्णोस्तु्व्थं ती तदा मुनी । तद्धनं चिभजन्तौ तु पस्पधाते परस्परम्‌ ॥ ९
जयोऽव्रवीत्समो भागः क्रियतामिति तत्र सः । विजयशाव्रवीत्तत्र यष्टव्धं येन तस्य तत्‌ ॥ १०
ततोऽशपनज्नयः क्रोधाद्रिजयं श्षुव्पमानसः । गृदीत्वा न ददास्येतत्तस्माद्भाहो भवेति तम्‌ ॥ ११
विजयस्तस्य तं शापं श्रत्वा सोऽप्यज्ञपच तम्‌ । मद धान्तोऽज्ञपस्त्वं मां तस्मान्पातङ्गतां बज १२.
तत्तदाऽऽचख्यतुधिष्णुं दष्टा निलयाचैने विभुम्‌ । शापयोश्च निषत्त तौ ययाचाते रमापतिम्‌ १३

जयविजयात्रचतुः-
भक्तावावां कथं देव ्राहमातेङ्गयोनिमौ । भविष्यावः कृपासिन्धो तच्छपो विनिवत्थताम्‌ ॥ १४
श्रीभगवानुबाच--

मद्धक्तयोवचोऽसत्यं न कदाचिद्ध विष्यति । मयाऽपि नान्यथा कर्तुं शक्यते तत्कदाचन ॥ १५
पहादवचसा स्तम्भेऽप्याविभूतो ह्यह पुरा । तथाऽम्बरी षवाक्येण जातत गर्भऽप्यहं किल ॥ १६
तस्मादवामिमा शापावनुभय स्वय॑दरनो । रमेथां मत्पदं नित्यमित्युकत्वाऽन्तदषे हरिः ॥ १७

गणात्रूचतुः-- |
ततस्तौ ग्राहमातङ्गावभूतां गण्डकीतटे । जातिस्मरौ तु तव्रोन्यामपि विष्णुत्रते स्थितौ ॥ १८
कदाचित्स गजः सातु काके गण्डकीं गतः । तावज्नग्राह तं ग्राहः संस्मरञ्छापकारणम्‌।॥। १९
गराहहीताऽसा नागः सस्मार श्रौपति तदा । तावदावरिरभृद्ष्णुः शङ्कचक्रगदाधरः ॥ २०

~----- --~

9 ख. च. ज. कज. स्था मयानुता। ३ क. ख. च. ज. क्ष. न. दा । संनियम्ये-
[नसयुध्रापच । ¢ भ माद्र दुरयः ङ ।

॥ 1

॥

१, ~

११३ तथेदशाधिकशततमोऽध्यायः ] पञ्जपुराणम्‌ | १४६७

ततस्तो प्राहमातङ्गो चक्र क्षिप्त्वा समुद्धत । दा च निजसारूप्यं केकुण्टमनयद्िभुः ॥ २१
तदाभथति ततस्थानं हरिक्षेजमिति श्रुतम्‌ । चक्रसंघषणाव्रस्मिन्प्रा्ाणोऽपि हि लाज्छिताः २२
ताबुभौ विश्वतो लोके जयश विजयश्च ह । निलयं विष्णुप्रियो द्वाःस्थौ पृष्टौ यो दहि त्वया द्विज
अतस्त्वमपि धमज्ञ नित्यं विष्णुत्रते स्थितः । त्यक्तमात्स्दम्भोऽपि भवख समदशनः ॥ २४
तुखापमकरमषेषु पातःसायी सदा भव । एकादशीतते तिष्ठ तुलसीवनपालकः ॥ २५
ब्राह्मणानथ गाथापि वेष्णवांश सदा भज । मसरिकामारन।छं हृन्ताकानपि वै लज ॥ २६
एवं त्वमपि देहान्ते तद्रिष्णोः परमं पदम्‌ । पराोपि धमेदत्त स्वं तद्धक्त्यैव यथा वयम्‌ ॥ २७
तवाऽऽजन्मवरतादस्माद्विष्णुसंतुष्टिकारकात्‌। न यज्ञा न च दानानि न ती्॑न्वधिकानि वै| २८
धन्योऽसि विप्राग्र्य यतस्त्वयेतद्‌ व्रतं छृतं तुष्टिकरं जगहूरोः ।

यद्धमेभागात्मयता मुरारेः पणीयतेऽस्पाभिरियं सरोकताम्‌ ॥ २९
नारद उवाच-
इत्थं तो धमदत्तं तपुपदिहय विमानगो । तया कलहया सार्धं वेकुण्ठभुवनं गतौ ॥ ३०

भमेद तोऽप्यसो जातपत्ययस्तद््रते स्थितः । देहान्ते तद्विमोः स्थानं भायौभ्यामन्वितो ऽभ्यगात्‌
इतिहासमिमं पराभव शृणते श्रावयते च यः पुमात्‌ ।
हरिसंनिधिकारिणीं गति लभतेऽसौ कृपया जगहुरोः ॥ ३२
शति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्डे का्तिकप्राहात्म्ये श्रीकृष्णमन्यभामासंवादान्तगंतप्ुनारदसंवादे धरमेदत्तक-
लहोपाख्याने कलटविकुण्ठगमनं नाम द्वादशाधिकश्चततमोऽध्यायः ॥ ११२ ॥ (२३)
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः--३७२४१

अथ त्रयोदश्चाधिकरततमोभप्यायः।

~~~

पृथुरुवाच-
ङृष्णवेण्यातरादस्पाच्छिवविष्णुगणेः पुरा । वणिश्शरीरात्कलहा निरस्ता कथिता त्वया ॥. !
परमाषोऽयं तयोर्मय्योः किना स्िचरस्य तस्य च । तन्मे कथय धर्मज्ञ विस्मयोऽत्र महान्मम ॥. २

नारद उवाच-- ।
ष्णा कृष्णतनुः साक्षद्रेण्या देवो महेश्वरः । तत्संगमधभावं तु नारं वक्तु चतुमुखः ॥
तथाऽपि तस्समुत्पा्ं कीर्तयिष्यामि तां शृणु । चाश्रुषस्यान्तर एवं मनोदेवः पित्ममहः ॥ ४
सद्ाद्रिशिखरे रम्ये यजनायोचतोऽभवत्‌ । स कृत्वा यङ्गसेमारान्सवेदेवगणेेतः ॥ ५
युक्तो हरिहराभ्यां हि तद्िरेः शिखरं ययौ । भृग्वादयो गुनिगणा मुदे ब्रह्मदेवते ।॥। ६
तस्य दीक्षाविधानाय समाजं चक्तराहताः । अथ ज्येष्टां स्वरां पत्नी विष्णुरावाहयत्तदा ॥
सा शनेराययो तावद्धगु्रिप्ण॒मुत्ाच ह ॥

भृगुरुवाच तवा अ
विष्णो स्वरा त्वयाऽऽदूताऽप्यायाति नहि सत्वरम्‌। युहतांतिक्रमशायं कार्या दीक्षातिधिः कथम्‌

॥.

9

१क.घ््‌.च.ज्ञ. च, न, न्ते यश्च पुमान्यथाविधि । हः । > क.ख.च. छ. अ. ञ्च, न. 2. भ. मातत ।

१५६८ महापुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ९ उत्तरखण्डे

श्रीविष्णुरुबाच-
नाऽऽयाति चेत्स्वरा शीघ्रं गायच्यत्र विधीयताम्‌ । एषाऽपि न भवेदस्य भायौ कि पृण्यकर्मगि
नारद उवाच--
एवमेव हि रुद्रोऽपि विष्णोवौक्यममन्यत । तच्छ्रत्वा स भृगुर्वाक्यं गायजरीं बह्मणस्तदा ॥ १०
निवेदय दक्षिणे भागे दीक्षानिधिमथाकरोत्‌ । यावदीक्षाविधि सम्यग्विधेशवकरयुनीश्वराः ॥ ११
ताकदभ्याययौ तत्र स्वरा यज्गस्थले वरप । ततस्तां दीक्षितां दृष्टा गायत्रीं ब्रह्मणा सह ॥
सपत्नीष्यां मवात्क्रोधात्स्ररा वचनमव्रवीत्‌ ॥ १२
स्वरोवाच--
अपूज्या यत्र पूज्यन्ते पएृज्यानां च व्यतिक्रमः । जीणि तत्र भविष्यन्ति दुभिक्षं मरणं भयम्‌ १३
इयं च दक्षिणे भाग उपविष्टा मदासने । तस्मा्टोके सदाऽदश्या तनुरूपा तु निश्नगा ॥ १४

मदासने कनिष्ठेयं भवद्धिः संनिवेरिता । तस्मात्सर्वे जदीभूता नदीरूपा भविष्यथ ॥ १५
नारद्‌ उवाच--

ततस्तच्छापमाकरण्यं गायत्री कम्पिता तदा । समुत्थायारपदेवैवोयमाणाऽपि तां स्वराम्‌ ॥ १६
गायच्युवाच-

तव भता यथा ब्रह्मा ममाप्येष तथा खट । हथाऽङशपस्त्वं यस्मान्मां भव स्वमपि निञ्नगा।॥। १७
नारद उवाच--

ततो हाहाकृता; सर्वे शिवविप्ग्रखाः स॒राः । प्रणम्य दण्डवद्धमे स्वरां तत्र वि(व्य) जिज्ञपुः (पन्‌)
देवा उच॒ः--

देवि सर्वे वयं शप्रा ब्रह्याय्या यखयाऽध्ुना । यदि सर्वे जडीभूता भविष्यामोऽज् निश्नगाः १९
तदा लोकत्रयं हेतद्विनश्यति विनिश्चितम्‌ । अविवेकः कृतस्तस्माच्छापाऽयं तरिनिव्त्यताम्‌॥। २०
स्वरावाच-
नाचितो हि गणाध्यक्षो यज्ञादो यत्सुरोत्तमाः । तस्माद्रिघ्रं समुत्पन्नं मत्क्रोधजमिदं खलु ।॥ २१
नापि मद्रचनं हेतदसत्यं खु जायते । तस्मात्स्वांरैजंडीभुता यूयं भवत निश्नगाः।॥ २२
आवामपि सपलन्यो च खांशाभ्यामपि निश्नगे। भविष्यावोऽज्र भो देवाः पिमाभिमुखावहे२३
नारद उवाच--
इति तद्वचनं श्रुः ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः । जडीभूता +भव्रननयः स्वांशेरेव तदा नृप ॥ २४
तत्र विष्णुरभूरङृष्णा वेण्या देबो महेश्वरः । ब्रह्मा ककुरती चाऽऽसीत्पृथुरेगा ऽभवत्सदा॥। २५
देवाः स्वानपि तानशाञ्ञडीकृत्या विचिक्षिपुः । सद्याद्विशिखरेभ्यस्ताः पृथगासंस्तु निन्नगाः ॥
देवांशेः पूवेवादहिन्यो बधरवुः पथिमावहाः । तत्पत्न्ंैः पृथक्तत्र रतो ऽथ सहस्रहाः ॥ २७
गायत्री च स्वरा चेव पथिमाभियुखे तदा । योगेनाभवतां नव्रौ सावित्रीति भथां गते ॥ २८
ब्रह्मणा स्थापिता तत्र यज्ञे हरिहराबुभो । महावल्ातिवलिनौ नाना देवौ बभूवतुः ॥ २९
तयोनयोस्तु माहात्म्यं नाहं वक्तुं क्षमो नृप। ययुर्रद्मादयो देवाः स्वांशस्तिएन्ति चाऽऽपगाः३०

+ अटभाव आपः ।

न ~ ---------------------- - ~

---------- --~----~---------~.
"न ननम +~

१. गृप्ररूपा ।

“ह

॥ ° व

यी

११४ चतुरशाधिकशततमोऽध्यायः ] पद्यपुराणम्‌ । १७६९

कृष्णोद्धवं पापहरं रिव च श्णोति यः श्रावयते च भक्त्या ।
क [ [ च [;
| #स्यात्तस्य पुंसः सकटं फठं यत्तदशनस्रानसमुद्धवं स्मृतम्‌ ॥ ] ३१
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कतिकमाहात्म्ये श्रीकृष्णससयभामासंबादे कृष्णवेण्यामाहिमव्णनं नाम
त्र योदशाधिकरशततमोऽध्यायः ।। ११३ ॥ (२४)

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- ३७२७२

भथ चतुदेशाधिकदाततमोऽध्यायः ।

श्रीकृष्ण उवाच -
इति तदचनं श्रुत्वा पृथुरिस्मितमानसः । संपूज्य नारदं भक्त्या विससर्ज तदा भिये ॥ १
तस्मादूत्रतत्रयं हयेतन्ममातीव भिय॑करम्‌ । माघकातिकयोस्त(य)द्तथतैकाद शीत्रतम्‌ ॥ २
वनस्पतीनां तुटसी मासानां कातिकः प्रियः । एकादन्नी तिथीनां च क्षेत्राणां द्वारका मम ॥ ३
एतेषां सेवन यस्तु करोति नियतेन्धियः । स मे वह्टभतामेति न तथा यजनादिभिः ॥ ४
पापेभ्यो न भयं तेन कतैव्यं न यमादपि । एतेषां सेवने कान्ते कुषैता मत्मसादतः ॥ ५
सत्यभामोवाच-
विस्मापनीयं तन्नाथ य्या कथितं मम । परदत्तेन पुण्येन कर्हा मुक्तिमागता ॥ ६
इत्थ॑पभावो मासोऽयं कातिकस्ते भियंकरः । स्वागिद्रोहादिपापानि स्रानदानेगैतानि यत्‌ ॥ ७
दत्तं च छभते पुण्य यत्परेण कृतं भरभो । अदत्तं केन मार्गेण मते वाऽपि मानवः ॥ ८
श्रीदृष्ण उवाच--

अदसान्यपि पण्यानि पापानि च तथा नरैः । भाष्यन्ते कमणा येन तद्यथावन्निशामय ॥ ९
देशग्रामकुलानि स्युर्मागभाञ्ञि कृतादिषु । कटो तु केवलं कतां फलयुक्पुण्यपापयोः ।॥ १०
अकृते च हि संसर्गे व्यवस्येयमुदाहता । संसगोत्पुण्यपापानि यथाऽऽयान्ति निबोध तत्‌ ॥ ११
एकत्र मेथुनाद्यौनादेकपात्रस्थभोजनात्‌ । फलां भाभुयान्मर्त्यो यथावत्पुष्यपापयोः ॥ १२
[+अध्यापनाद्याजनाद्राऽप्येकपङ्कयक्षनादपि । तयी पुण्यपापानां परोक्षं रभते नरः ॥ ११४
एकासनादकयानानिष्वासस्याङ्गसङ्गतः । षडंशफटभागी स्यान्नियतं पुण्यपापयोः ॥ | १४
स्पशनाद्धाषणाद्वाऽपि परस्य स्तवनादपि । दज पुण्यपापानां नित्यं परामोति मानवः ॥ १५
दरीनशभ्रवणाभ्यां च मनोध्यानात्तयैव च । परस्य पुण्यपापानां शतारे ाश्ुयान्नरः ॥ १६
परस्य निन्दां वैडयन्यं धिक्रारं च करोति यः । तत्कृते पातकं पाप्य स्वपुण्यं पददाति सः १७
कुवेतः पुण्यकर्माणि सेवां यः कुरुते परः । पत्नीभरतकश्िष्येभ्यो यदन्यः कोऽपि मानवः॥ १८
[तस्य सेवानुरूपं चेद्रव्यं किंचिन्न दीयते] । तस्य सेवानुरूप्येण तत्पुण्यफलभाग्भवेत्‌ ॥ १९
एकपङ्गयश्नतां यस्तु लङ्घयेत्परितेषणम्‌ । तस्य पण्यं षडंशं तु रमेव्रसतु बिलरधित ;॥ २०
लानसंभ्यादिकं कुदेन्यः स्पृरोदरा परभाते । स कर्मपुण्यषषठंशं दात्तस्म सुनिवितम्‌ ॥ २१

नव न्व

> धनुशिद्रान्तर्गतः पाटः क. ख. च. छ. ज. ज्ञ, ल. भ. पुस्तकष्यः । + धनुचिहान्तगतः पाट. भ. पुस्तकस्थः ।

# इदमधं छ. भ. पुस्तकस्थम्‌ ।

न~~ - +
(७ ग कन =
~ --- -------

१. सम्यक्‌ |

१४७० पहापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

धमोदिशेन यो द्रव्यं परं च याचते नरः । तत्पुण्यकमेगस्तस्य धनदस्त्वाुयात्फलम्‌ ॥ २२
अपहृत्य परद्रव्यं पुण्यकमै करोति यः । करमैकतां नचाऽऽमोति धनिनस्तद्धवं फलम्‌ ॥ २३
नापनुत्य ऋणं यस्तु परस्य भ्रियते नरः । धनी तत्पुण्यमादत्ते स्वधनस्यामुरूपतः ॥ २९
बुद्धिदस्त्वनुमन्ता च यशोपकरणपरदः । वटढृचापि षष्ठांशं प्ाष्याप्पुण्यपापयोः ॥ २५
भरजाभ्यः पुण्यपापानां राजा षष्ठांशमुद्धरेत्‌ । शिष्याः सिया भती पिता पुत्रात्तयैव च २६
स्वपतेरपि पुण्यस्य योपिदधेमवाभरयात्‌ । चित्तस्यानुत्रता श्वदरतेते तुष्टिकारिणी ॥ २७
परहस्तेन दानानि कुर्वतः पुण्यकथेणाम्‌ । विना ग्रतक्रपुत्राभ्यां कती षष्ठांशयुद्धरेत्‌ ॥ २८

हत्तिदो हत्तिसभोक्तः पुण्यषष्टंशयद्ररेत्‌ । आत्मनो वा परस्यापि यदि सेवां न कारयेत्‌ ॥ २९

श्रीकृष्ण उवाच-

इत्थ ह्यदत्तान्यपि पृण्यपापान्यायान्ति निर्यं परसंचितानि ॥

[भरकर त्वयं वे नियमो न कायः कर्तैव भोक्ता खल्‌ पुण्यपापयोः] ।

भृण॒ष्व चास्मिनितिदासमग्यं पुराभवं पुण्यमतिप्रदं च ॥ ३०
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कातिकमाहात्म्ये श्रीकृष्णसयभामासतवादे पुण्यपापाराप्राक्षिकथनं नाम्‌

चतुद शविकङशततमोऽध्यायः ॥ ११४ ॥। ( २५ )
आदितः शोकानां समध्वङ्ाः--२७३०२

अव पश्चदश्चाधिकङततमोऽध्यावः ।

श्रीकृष्ण उवाच-

पुराऽवन्तीपुरीवासी विप्र आसीद्धनेश्वरः । ब्रह्मकर्मपरिभ्रषटः पापनिष्रः सुदुर्मतिः ॥

रसकम्बखचमीदिविक्रयावरतवतनः । स्तेयत्रेश्यासुरापानयूतसंसक्तमानसः ॥

देशदेशान्तरं गच्छन्क्रयावरक्रयकारणात्‌ । मादिष्मतीं पुरी यातः कदाचित्स धनेश्वरः ॥

महिषेण कृता पूर्वं तस्मान्मराहिष्मती स्पृता । यस्या वपरगता भाति नमेदा पापनाशिनी ॥

कातिकव्रतिनस्तत्र नानाग्रामगतान्नरान्‌ । (+स दृष्टा विक्रयं कुवेन्मासमेक्रमुवास ह ॥ ५

स नित्यं नम॑दातीरे श्रपन्विक्रयकारणात्‌] । ददै ब्राह्यणान्सराताँन्यज्ञदेवार्चने रतान्‌ ।॥ ६

कांित्पुराणं पठतः कांधित्तच्छवणे रतान । दत्यगायनवादि त्रविष्णुस्तवनतत्परान्‌ । ७

विष्णमुद्राङ्धितान्कां्चिन्माखातुसिधारिणः । ददशे कौतुकाचिष्टस्तत् तत्र धनेश्वरः ॥ ८
९
©
५९

० „९४ „९१

कि

नित्यं परिथमंस्तत्र दशेनस्पशेभाषणात्‌ । वेष्णवानां तथा विष्णोनौमसंश्रावितोऽभवत्‌ ॥

* क भ ८ न तप विधौ [९ 3 क „
एवं मासं स्थितः सोऽय कातिकोदयापने विधौ । क्रियमाणं ददशसौ भक्तेजोगरणं हरेः ॥ १
पोणेमास्यां ततोऽपयद्विमगोपूजनादिकम्‌ । दक्षिणा भोजनां च दीयमानं व्रतस्थितैः ॥ ?

* इदमर्धं भ. पुस्तकस्थम्‌ । + अयं कोकः क. ख. च. छ. ज ज्ञ. ज. भ. पुस्तकस्थः ।

व तण 87 नि

१क. ख. च. छ. ज. ज्ञ. ज. भ. मढृत्पापमाक्तत्र धः । २ ड. ज. प्रतयाभा३क.ख.च. ज. ज्ञ. न.भ्‌.
“ताञ्लपदे" । छ. " ताज्जपदोमपरायणान्‌ । ४ क. ख. च. ज. ज्‌. 'द्विविषं पू

{ -

११९ पञ्चदशायिकरातमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ ` १४५१

ततोऽर्कस्तमये चैव दीपोत्स्मविधि तदा । क्रियमाणं ददश्शासौ प्रीत्यर्थ त्रिपुरद्विषः १२
त्रिपुराणां कृतो दाहो यतस्तस्यां शिवेन तु । अतस्तु क्रियते तस्यां तिथो भक्तेमंहोत्सवः ॥ १३
मरम रुद्रस्य यः कधिदन्तरं परिकल्पयेत्‌ । तस्य पुण्यक्रियाः सवौ निष्फलाः स्युनं संशयः॥१४
तत्र नरत्यादिकं पयन्व्राम स धनेश्वरः । तावत्दरृष्णाहिना दष्टो विटः स पपात ह ॥ १५
जनास्तं पतितं वीक्ष्य परिघः कृपान्विताः । तुखसीभिभितेस्तोयेस्तन्मुखं सिषिचुस्तदा ॥ १६
अथ देहे परित्यक्ते तं बदध्वा यपकिकराः । ताङ्यमानं कशाधातेनिन्युः संयमनीं रुषा ॥ १७
चिग्रगपतस्तु तं दृष्ट्रा निभत्स्यीऽऽेदयतदा । यमाय तेनाऽऽबास्यात्त कम यदुष्कृतं तम्‌ ॥१८
चितरगुप्र उवाच--
वास्य हर्यते किचिदावाद्यात्स॒कृतं कचित्‌ । दुष्कृतं शक्यते वतु वर्पेणापि न भास्करे ॥१९

पापमूतिरयं दष्टः केवलं दश्यते विभो । तस्मादाकर्पमयोदं निरये परिपच्यताम्‌ ॥ २०
श्रीढृष्ण उवाच--

निकषम्येत्यं वचः करोधाच्यमः शाह स्वक्रिकरान्‌ । दशयन्नात्मनो रूपं काटाभनिसदशमभम्‌ ॥२१
यम उवाच--

मोः मेतप नयसैनं वध्यमानं स्वमुदैः । कुम्भीपाके कषिपस्वाऽऽडु दुं कल्मषददेनम्‌ ॥ २२
श्रीकृष्ण उवाच-

ततो युद्धरनिभिन्नमृधानं मेतपोऽनयत्‌ । इुम्भी पाकेऽक्षिपचाऽऽग तैटकथनरब्दिते ॥ २३
यावल्सिपतस्तु तत्रासो तावच्छीतखतां ययो । कुम्भीपाके यथा वद्िः प्रहादक्षेपणात्पु ॥ ४
तदृष्टा महदाश्चर्यं प्रेतपो विस्मयान्वितः । बेगादागल्य तत्सर्व यमायाकथयत्तदा ॥ २५

[अके

[*यमस्तु कौतुकं शरुत्वा मेतपेन नित्रेदितम्‌ । आः क्रिमेतदिति परोच्य तमानीयाविचारयत्‌ [२६
तावद्भ्यागतस्तत्र नारदः प्रहस॑स्त्ररा । यमेन पूजितः सम्यक्त दषा वाक्यमन्रवीत्‌ ॥ २७

नारद उवाच--

नैवायं निरयान्भोकतं क्षमः सवितृनन्दन । यस्पादेतस्य संजातं कर्म यिरयापहम्‌ ॥ २८
यः पुण्यकमणां कुर्यादरशनस्पदीभापणम्‌ । ततः पडंशमामोति पुण्यस्य नियतं नरः ॥ = ^
संख्यातीतैसत्‌ सेसर्ग कृतवानेष यद्धरेः । कातिकवतिभिमासं तस्मात्ुण्यांशभागयम्‌ ॥ ३०
परिचर्याकरस्तेषां संपर्णवरतपुण्यभाक्‌ । अतोऽस्योजवरतोदधतपुण्यसंख्या न विद्यते ॥ ३१

कातिकेवतिनां पसां पातकानि महान्त्यपि । नाशयत्येव सीमि विष्णुः सद्धक्तवत्सरः ॥ ३२
अन्ते च नार्दैस्तोयैस्त॒टसीमिभितैस्त्वयम्‌ । वैष्णवः ज्ञापितो विष्णो्नामसंश्रावितोऽपि चरे

तस्माननिहतपापो [ [९ [द वैष्णवानग्रहीतो ^~ म न
महतपापोऽयं सद्भि भ्राप्ठमईति । वैष्णवातु्हीतोऽसौ निरयं नव पच्यताम्‌ | ३४
आद्रशष्के (क + (~~ क~ [र सक्रतैस्तदत्ख्भोगस्य सर्नि (¬+ ५
यष्केयथा पापैनिरये भोगसंनिधिः । प्राप्यत सुकृतस्तद्रः निधिः ॥ २५

तस्मादकामपुण्यो दि यक्षयोनिस्थितस्त्वयम्‌ । विलोक्य निरयान्छवीन्पापभोगमवाश्ुयात्‌ ॥ २९

._ ..-----~--~~-------
--------

+ अयं शोकः क. ख. च. छ. ज. क्ष. ज. भ. पृस्तकस्यः ।

1

१क.ख. च. भ. ^त्सवावि । २क.ख.च.ज ब, क डते भाः। ३ भ. त्रजरतुल्यं । ४ क. ख, ज. क्ल" न.

श
वष्णवानुग्रहायरमान्रके नेव पच्यते । त ।

१४७२ महायुनिन्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

कष्ण उवाच-
इत्यक्त्वा गतदति नारदेऽथ सोरिस्तदराक्यश्रवणविबुद्धतत्सुकमा ॥
तं विभ पुनरनयत्स्वक्िकरेण तान्सवांननिरयगणान्पद शयिष्यन्‌ ॥ ३७
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कातिकमादात्म्ये श्रीकृष्णसयभामासंवदे धनेश्वरोपाल्याने पञ्चरंाधिक-
काततमोऽध्यायः ॥ ११५ ॥ (२६)

आदितः छोकानां समण्यङ्ाः- ३७३३९

अथ घोडशाधिकङततमो ऽध्यायः ।

"--------= --------*

श्रीढृष्ण उवाच-
ततो धनेश्वरं नीत्वा निरयान्मेतपोऽत्रवीत्‌ । पद्शयिष्य॑स्तान्सर्वान्यमानुङ्गाकरस्तद्‌ा ॥
प्रेतप उवाच-
परयेमाननिरयान्योरान्धनेश्वर पहाभयान्‌ । येषु पापकरा निलयं पच्यन्ते यमाकिकरेः ॥ २
तप्रवाठकनामाऽयं निरयो षोरदश्ेनः । यस्पिननेते दग्धदेहाः क्रन्दन्ते पापकारिणः ॥ ३
अतिथीन्नैश्वदेवान्ते ्षतक्षामानागतान्न ये 1 पूजयन्ति नरास्ते हि पच्यन्ते स्वेन कमणा ।॥ ४
गर्वभित्राद्यणान्माश्च देवान्परधाभिषिक्तकान्‌ । ताडयन्ति पदाये वे ते निदेग्धाङ्घ्यरसितवमे।। ५
षट्‌ मेदस्त्वेष निरयो नानापापैः भपद्ते । तथेवान्धतामिस्ोऽयं द्वितीयो निरयो महान्‌ ॥ ९

नवि

परय सुचीयुखर्ददो भिचते पापकमेणाम्‌ । कृमिभिधारवक्त धं ह्यनकेश निरन्तरः ॥ ७
तृतीयः क्रकचो ह्येष निरयो धोरदशेनः । [ध्यतरेमे क्रकचेमेत्याः पच्यन्ते पापकारिणः ] ॥ ८
असिपत्रवनावरैश्च षटूपकारो छययं स्थितः । पत्नीपुत्रादिभिर्ये वे वियोगे कारयन्तिदहि।॥ ९

इष्टरन्थरपि परान्पच्यन्ते त इमे नराः । असिपत्रेरिछ्द्यमार्नर्डिदभीत्या पलायिताः ॥ १०
पच्यन्ते पापिनः परय क्रन्दमाना इतस्ततः । अगंलाख्यो पमहाघोरथतुर्थो निरयो ह्ययम्‌ ॥ ११
पद्य नानाविधैः पाररावध्य यमार्किकरैः । मुद्रराचैषेध्यमानाः क्रन्दन्ते ते च पापिनंः॥ १२
सजलनान््राह्मणाद्यां निरुन्धन्तीह ये नराः । कण्टग्रहाद्यस्ते पापाः पच्यन्ते यमकिंकरः || १३
असावपि हि षटमेदो वधमेदादिभिः स्थितः । कूटजशाल्मलिनामानं निरयं पर्य पञ्चमम्‌ ॥ १४
यतराङ्गारनिभा ह्येते श्ञाट्पस्याद्याः स्थिता द्विज । यज षोढा विपच्यन्ते यातनाभिरिमे नराः ॥
परदारपरद्रव्यपरद्रोदरताः सदा । रक्तपूयमिमं पद्य षष्ठं निरयमद्भतम्‌ ॥ १६
अधोगुखा विपच्यन्ते यत्र पापरतो नराः 1 अभक्ष्यमक्षका निन्दाचेञ्चुन्यादिरता इमे ॥ १७
मरजमाना वध्यमानाः क्रन्दन्ते भरवान्रवान । षट्पकारैषिगन्धायैरसावपि च संस्थितः ॥ १८
कुम्भीपाकः सप्तमोऽयं निरयो घोरदशेनः । षोढा तखादिभिदरव्येधनेश्वरं विलोकय ॥ १९
महापातकिनो यत्न कथ्यन्ते यमाकिंकरेः । बहून्यब्दसहस्राणिं सोन्मलननिमज्नेः २०

# धनुश्चिहान्तमतः पाठः क. ख. ज. भ. पस्तकस्थः ।

= +~ "न ~~ ~ ~ -------- --~-~-~-------

१दछ. स्रित्रतक्रान्तिग्रान्देवाः ।२ क. च. छ. ज. ज. भ. “श्च तत्सपकागमद्विन । असावपि स्थितः षोढा श्गघ्र
पक्षिभिस्तया । परमरमेभिदो मन्योः पच्यन्ते तेषु पापिनः । नृ* 1 ३ भ. "पि नरान्पः। ४च. ज. ञ्च. शना म्केच्छमी। भ
नाव्कभौ । “च. नः । स्वजना । ६ छ. रनिन्दारः | ७ भ. 'णिमुन्नने यमयातनाः । च ।

निः

[न

क

५; क ¶ परस

११७ सप्तदशाधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४७१

चत्वारिशन्मितानेतान््यधिकान्पदय रोरवान्‌ । अकामात्पातकं शुष्कं कामादाद्रमुदाहतम्‌ ॥ २१
आद्रशष्कादिभिः पापेद्विभकारानवस्थितान्‌ । चतुरशीतिसंख्याकेः पृथम्भेदैरवस्थितान ॥ २२

यत्प्रकीणेमपाङ्कयं मछिनीकरणं तथा । जातिभ्रंशकरं तद्रदुपपातकसंत्ञितम्‌ ॥ २३

अतिपापं महापापं सप्षतपा पातकं स्तम्‌ । एभिः सप्तसु पच्यन्ते निरयेषु यथाक्रमम्‌ ॥ २४

कातिकव्रतिभियस्मात्सं सर्गो ह्यभवत्तव । तत्पुण्योपचयादेते निहता निरयाः खल्‌ ॥ २५
श्रीटरप्ण उवाच-

दशेयित्वेति निरयान्परेतपस्तमथाहरत्‌ । धनेश्वरं यक्षोके यक्षश्ाभूत्स तत्र ह ॥ २६

नदस्यान॒गः साऽय घनयक्षाते सस्मरतः। यदाख्ययाऽकरोत्तीथमयोध्यायां तु गापिजः ॥ २७
पतवप्रमावः खड्‌ कातिक्राञ्य भुक्तम्रदां मुक्तकरव वसात्‌ ॥
परयात्यनरकाजतपातकोऽपि वतस्थसंदशेनताऽपि मुक्तिम्‌ ॥ २८

इति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्डे कार्सिकमाहात्म्ये श्रीकृष्णसव्यभामासत्रदे धनेश्ररापराय्याने
प्रादराधिकश्चततमोऽध्यायः ॥ ११६ ॥ (२५७)
आदितः शोकानां समघ्वज्ाः-- ३७३६७

अथ सप्तदराधिकरशदवतमो ऽध्यायः ।

सूत उवाच--

इत्यक्त्वा वासदेबोऽसो सत्यभामामतिमियाम्‌ । साय॑संध्यादिकं कतु जगाम जननीगरहम्‌ ॥ १
एवंपभावः प्रोक्तोऽयं कासिकः पापनाशनः । विष्णुभियकरो निदं भुक्तियुक्तिफल्पदः ॥ २
हरिजागरणं परातःखानं तुलसिसेवनम्‌ । उच्रापनं दीपदानं व्रतान्येतानि कारिक ॥ ३
पचचकेव्रतकेरेभिः संपूर्ण कातिकव्रती । फलपाभओति तत्ोक्तं यृक्तिमुक्तिफलपमदम्‌ ॥ ट

ऋषय उचः

पिष्णभियोऽतिफलदः भोक्तोऽयं रौमहर्षणे । कातिकस्य विधिः सम्यक्सेतिहासोऽिव्रिस्मयः ५
अवश्यमेव कर्मव्यः पापदःखनिदारणः । मोक्षाथिभिनरेः सम्यग्भोगकरामरथापिवा॥ ६

एवं स्थिते यदा कथिदत्रतस्थः संकटे स्थितः । दुरगारण्यस्थितो वाऽपि व्याधिभिः परिपीडितः

केथं तेन पकर्तव्यं कार्मिकवतकं न्रुभम्‌ । यस्माद लन्तफल्दमल्याञ्य सवथा नरः ॥ 4
सूत उवाच-

एवमापद्रतो यस्तु नरो नित्य दृढव्रतः । कातिकव्रतकं तेन कतेव्य तु यथा भवत्‌ ॥

तत्सर्वे कथयिष्येऽदहं शणध्वं पनिप॑गवाः । विष्णोः शिवस्य वा कुयादालय दारजागरमर्‌ ॥ १०

रिवरविष्णग्रहाभावे सवेदेवालयेष्वपि । दुगोरण्यस्थितो यश्च यदि वाऽऽपट्रना भक्‌ ॥

©
#

फुयात्तदाऽन्वत्थम्रके तुसीनां बनेप्वपि । विष्णनामप्रवन्धनि या मायद्धप्युतानना || १२
गोसहस्रप्रदानस्य फलं प्रा्मोति मानवः! वाद्यकरत्पुरुषश्चापि बाजपयफन दभत्‌ ॥ २३
सवेतीथांवगाहोत्थं नतकः फल्मायुयात्‌ । सवेमतहमेत्पुण्य तपा तु द्र्य पुमान ॥ १४

चवणादशेनाद्राऽपि तत्पदंस॒मवाप्रुयात्‌ । अपद्रता यदाऽप्यम्भा न रभत्नपनायसः॥ १९५

१८. न; त करत्वा प्राप्यते पभ सारकं यरादननय्यम्‌ ! ट्‌ ¦म पृष्टः}

१४.७४ महापुनिश्रीन्यासपरणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

व्याधितो वा पनः कुर्यादरिष्णोर्नाश्नाऽपमार्जनम्‌ । उद्यापनविधि कवमशक्तो यो त्रतस्थितः १६
बराह्मणान्भोजयेच्छक्त्या व्रतसंपूण(ि)हेतवे । [भ्यस्मादल्यन्तफट्दो न लयाञ्यः सवथा नरः|

अव्यक्तरूपिणो विष्णोः खरूपं ब्राह्मणा भुवि । तत्स॑तु्वा स संतुष्टः सवेदा स्यान्न संशयः ॥
अशक्तो दीपदाने यः परदीपं भवोधयेत्‌ । तेषां वा रक्षणं कुयाद्रातादिभ्यः प्रयत्नतः ॥ १९
अभाने तुलसीनां च प्रजयेदरष्णवं द्विजम्‌ । यस्मात्संनिहितो विष्णुः खभक्तेष्वेव सवेदा ॥ २०

सर्वाभावे व्रती कर्याद्राह्यणानां गवामपि । सेवां ह्म्वत्थवटयोव्रेतसंपूणे(ति)हेतवे ॥ २१
ऋषय उचुः--

[+कथं त्वयाऽन्बत्थवरौ गोव्राह्मणसमौ कनौ । सर्वेभ्यश्च तरुभ्यस्तौ कस्मात्पूज्यतरो स्थतो २२
सून उवाच|--

अश्वत्थरूपी भगवान्िष्णुरेव न संशयः । श्ररूपी वटस्तद्रत्पाराशो ब्रह्मरूपधरक्‌ ॥ २३

दशनं पूजनं सेवा तेषां पापहरा स्मृता । दुःखापद्याधिदष्टानां षिनादे कारणं धुवम्‌ ।॥ २४
ऋषय ऊचुः--

कथं दक्षत्वमापन्ना बह्मविष्णमहेश्वराः । एतत्कथय सर्वज्ञ संशयोऽत्र महान्हि नः ॥ २५
सृत उवाच--

पावती रिवय्षेः सुरतं कुषनोः किल । भग्न ब्राह्मणवेषेण मेष्य विघ्रं कृतं पुरा ॥ २६
ततस्तु पावेनी कुद्धा शशाप अिदिबीकमः । रत्योत्सवसुखभ्रशात्कम्पमाना सुषा तदा ॥ २७
श्रीपायत्युवाच--
कूमिकीराद योऽप्येते जानन्ति सुरते सुषम्‌ । तेद्विघ्रकरणादेवा छ्युद्धिजत्वमवाप्स्यथ ॥ २८
सूत उबाच--
एवं सा पावती देवानशपत्करुद्धमानसा । तस्मावक्षत्वमापनाः सरवे देवगणाः किल ॥ २९
तस्मादिमां विष्णमहेश्वरावुभो वभृवतुोधिवी मनीश्वराः ॥
योधिस्न्वगादाकरिदिनं विनेष ह्स्पृहयतामकंजविष्टियोगात्‌(?) ॥ ३०
शति श्रौमदापुगण पाद्म उत्तरखण्डे कातिकमादात्म्ये ऽश्वत्थवर प्रहसनं नाम सप्तदशाधिकशततमोऽध्यायः !। ११५।८२८)
आदितः शछोकानां समघ्ङ्ाः- ३७३९७

~~~

अथाण्रदश्ाधिक्ररततमो ऽध्यायः ।

ऋषय उचः--
अस्पृहयत्वे कथं यानः सृत वाधितरस्त्य्यम्‌ । स्पृ्यन्वं च कयं प्राप्तस्तथा ऽय शनिवासरे ॥
[एतद्विस्तरतः सव वक्तपहसि नो भवान्‌] | १
सून उवाच--
समुद्रमदनाय्रानि रन्नान्यापुः सुरोत्तमाः । धियं च कोस्तुभं तेषां विष्णतरे पददुः स॒राः ॥ २
= इदमथं क. ख. च. ज. ज्ञ. अ. पृरकस्यन्‌। + धनुशिहान्तरगनः पाठः क. ख. च. छ. ज. ्ञ. ज. भ. पुस्त
क्ष्व: । न इत्मव क. चख. च. ज. जल. पुस्तकस्यम्‌ ।

~ ~ ----~~-~ “न्न

१८. प्पश्न । २ ऊ, तस्मान्मम मुखेश्रंशाद्रक्षत्वः । ३ ड, व्रिधियो

१,

क

११८ अष्टादशाधिकशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ ! २.४.७८५

(8) ् ् ^ भावय & थंमात्मन [न 4
यावदङ्गी चकारासौ रक्ष्मीं मायाथमात्मनः । तावद्ज्ञापयामास लक्ष्मीस्तं चक्रपाणिनम्‌ ॥ ३

टक्ष्मीरुवाच-

असंस्कृत कथं ञ्येष्ठां कनिष्ठ परिणीयते । तस्मान्पपाग्रनामेतामलक्ष्मीं मधुमृदन ॥

विवाह्य नय मां पश्चादेष धमः सनातनः ॥ द
सूत उवाच-

इति तदचनं श्रत्वा स विष्णुर्छोकभावनः । उदयाटकाय मुनये सुदीर्घतपसे तथा ॥ ५

आत्मवाक्यानुरोषेन तामलक्ष्मीं ददौ किख । स्थखास्यां शुश्रदशनां जरणं बिभ्रतीं तनुम्‌ ॥ ६

विततां रक्तनयनां रूक्षपिङ्गक्िरोरुदाम्‌ । स मुनिषिष्णुवाक्यात्तामङ्गीकृत्य स्वमाश्रमम्‌ || ७
¢ क क, अ य [@०

वेदध्वनिसमायुक्तमानयामास धर्मवित्‌ । होमध्रपसुगन्धाल्य बेदधोषनिनादितम्‌ ॥

आश्रमं तं समालोक्य ठ्यथिता साऽब्रवीदिदम्‌ ॥ ८
ज्येष्ठोवाच--

नदि वासोऽनुरूपोऽयं वेदध्वनियुतो मप । न त्वागमिष्ये मों व्रह्मननयस्वान्यत्र मां धुवम्‌ ॥ ९
उदाटक उवाच--

कथं नाऽऽयासि किं चात्र व्तेऽसंमतं तव । तव योग्या च वसतिः का भवेच वदस्व तत्‌॥।१०
ञ्येष्ठोवाच--

वेदध्वनिर्भवे्यस्मिन्नतिथीनां च पूजनम्‌ । यज्ञदानादिकं चापि नेव तत्र वसाम्यहम्‌ ॥ ११

[*उत्तमो नीपिकुशखो धभेयुक्तः भियंवदः । गुरुूदेवाचनं यत्र नेव तत्र वसाम्यहम्‌ ॥ १२

परर्परानरागेण दापत्यै यत्र वकते । पितदेवाचेनं यत्र नेव ततर वसाम्यहम्‌ ॥ १३

रात्रौ रात्रौ गृहे यस्मिन्दंपलयोः कलहो भवेत्‌ । निराद्रा यान्त्यतिथयस्तसमिन्स्थाने रतिभम] १४

द्रोदररता यत्र परद्रव्यापहारिणः । परदाररताश्चापि ततर स्थाने रतिमम ॥ १५

टद्धसलनविभाणां यत्न स्यादपमाननम्‌ । निष्टुरं भाषणे यत्र तत्र निव्यं वसाम्यहम्‌ ॥ _ *६

[*गोवधो मचपानं च यत्र संजायतेऽनिशम्‌ । बरह्महत्यादिपापानि तस्मिन्स्थाने रतिर्मम | ॥१७

सृत उवाच--
इति तद्रचनं श्रुत्वा विषण्णवदनोऽभवत्‌ । उदालकः पुनधिप्णोवोक्यं स्मृत्वा नचोचिवान्‌॥ १८
सोऽगच्छदयत्र तजास्य पूजामाोक्य साऽत्रवीत्‌ । नाऽ ऽयामीति तनः सोऽपि रमादन्यातुरोऽभवत्‌
उडाककस्ततो वाक्यं तामलक्ष्मीमुत्राच ह ॥ १९
उदहाटक उवाच-- . ।
अश्वत्थषक्षमूलेऽस्मिन्नलक्ष्मीः स्थीयतां क्षणम्‌ । आवासस्थानमालाक्य यत्र्ास्याम्यह <न ' ॥
सूत उवाच-
इति तां तत्र संस्थाप्य जगामोदालकस्तदा । परतीक्ष्यापि चिरं तत्र यदा तं न ददश सा ॥
तदा रुरोद करुणं भर्ैत्यागेन दुःखिता । तत्रास्या रुदितं लक््मीविङुण्ठभुवनऽश्ृणात्‌ ॥
तदा विज्ञापयामास विष्णाम्दिश्रमानसा ॥
क्ष्मीरबाच-- 1
खमि्दधगिनी जयेष्ठा मदतयागेन दुःखिता । वमाशासनितै या पालो भचर भिषा
* धनुधिहान्तगंतः पाठन्छ. भ. पुस्तकस्य । + अयं शोको भ. पुस्तकस्थः)

मम्‌

[५

१५७६ महापुनिश्रीग्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरणण्डे-

सूत उवाच--
लक्ष्म्या सह ततो विष्णस्तत्रागच्छत्ृपान्वितः । आश्वासयन्नरक््मा तामद्‌ वचनमव्रतरात्‌ ‡४
भ्राविष्णरूयाच--

अश्वत्थवृक्षमासाय् सदाऽलक्ष्मीः सिरा भव । ममांशसतंभवो ह्येष आवासस्ते शनि विना ॥२५
कनौ ते भगिनी जेठ लक्ष्मीरत्राऽऽगमिष्यति । तस्मादश्वत्थवृक्षोऽसो शना पूज्या मुनीश्वराः॥
रत्यहं येऽर्चयिप्यन्ति लां ज्ये ग्रहधभिणः। तेष्वियं श्रीः कनिष्ठा ते भगिनी निश्वराऽस्तु वै
| सूत उवाच--

इत्यक्त्वा भगवाचििष्णुस्तत्रेवान्तरपीयत । इत्यूजस्य च पाहात्म्यं ये शण्वान्ति पठन्ति च॥
तेषां विष्णपुरे वासो भवेदाभूतसपुवम्‌ ॥ २८

रोगापहं पातकनाशकृत्परं सद्वुद्धिदं पत्रधनादिसाधनम्‌ ।

मुक्तनिदानं नदि कातिकवताद्विष्णुप्रियादन्यदिदास्ति भूतले ॥ २९

विप्ण॒मियं सककर्मषनाशनं च सत्पु्रपौत्रधनधान्यसमृद्धिकारि ।

उरजत्रतं सनियमं कुरूते मनुष्यः कि तस्य तीथ॑परिशीखनसेवया च ॥ २३०

ति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्डे कार्तिकमाहाल्मय श्रीकृष्णसयभामासंवादेऽलक्षम्युपाल्यानं नामा्टादलाधि-
कराततम।ऽध्यायः] ॥११८॥ (२९)
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः

१

अथकार्नीवशदयीधक्ररशततमेश्प्यायः ।

"-~-----==--- -------=->

सत उवाच-

इति सवं समाकण्यं सत्राजितसुता तदा । हृरेवाक्यं महाभागा सला वचनमन्र्वीत्‌ ।॥ १
सल्योवाच-

कातिकस्य च मादार्यं न श्रतं विस्तरात्ममो । सर्वेषामेव मासानां कार्मिकः परवरः स्मृतः ।।२
श्रीकृष्ण उवाच --

साधु पृष्टं तरया सये कातिकवतमादरात्‌ । शोनकाय परा भोक्तं सूतेन सुमहात्मना ॥ ३
सून उवाच--
श्रयनां पुनिशा्दख एतत्यश्नो्तरं शुभम्‌ । ईश्वरेण पुरा परोक्तं पृच्छते षण्युखाय वै ॥ ४

कातिकेय उवाच--
बहाने पद्मनाभस्य रहस्यानि श्रतानि च । यथा हि पभोच्यमानानि वेप्णवेन त्वया प्रभो ।॥ ^

~-.--- ~ ~~~

* धनुश्वदान्तगतः प्राठः क. ख. च. छ. ल. पुस्तकस्थः ।

१. मयाकृतः। २ ज. प्रत्यब्दं । ३ म. तेप्रीगुणेः प्रयुक्ताश्च सदा तिष्न्नु निधितम्‌ । अङ्गनाभिः मदा पूज्या
वरिभि्विविधस्तदा ॥ पुष्धूपादिभिश्चेव तेपां लक्ष्मीः प्रसीदति । कृष्णस्य श्च संवादं नारदस्य प्रयोस्तदा(था) ॥ अन्या
प्रटुकामाः स्मोपस्थ) वदामि च सु्रिस्तरम्‌ । इति तद्रचनदिव ऋषयः सस्मितास्तदा ॥ नोचुः परस्परं भिचिननष्णीमेवा

वतस्थिरे । जग्मुश्च बदरीं दरं सर्वे तरै शान्तमानसाः ॥ य इदं शणुयाद्राऽपि श्रावयेद्वा नरत्तिमान्‌ । सर्वपापैः म्रमुच्येत
विष्णसायुज्यमाप्रुयान्‌ ।। इति श्री ।

११९ एकानविश्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४.७७

ससारसागर त्रात्रा इःखारुटहरहतं । तेषापुत्तारणाथाय कथयस्व प्रयत्नत\ ॥ प्‌
कतकस्य वाध त्राह सानस्य वदता वर्‌ । येन दुःखाम्बुधि तात सतरिष्यन्ति मानवाः | ७
फट वत्णव्रपस्य कथयस्व सुव्रिस्तरम्‌ । यन धमेप्रभावेन पद गच्छन्ति वप्णवम्‌ ॥ ८

दौपदानस्य माहात्म्यं मुनिपुष्पस्य सुत्रत । गोपीचन्दनमादात्म्यं तटस्यास्त तथा विभो ॥ ९
मारतीपुष्पमाहारम्यं बारिजानां तथा बद । धात्रीफलानां माहात्म्यं तथा दमनकस्य च ॥ १०
कतक पुप्पमाहात्म्य नवेद्यस्य परतप । तांथादकस्य माहात्म्यं माघस्लानफटं विभो |॥ ११

टं ब्रहि सुरश्रेष्ठ बरह्मपत्रेषु भोजनात्‌ । नीराजनफलं स्थाणो परदीपपवोधनात्‌ ॥ १२
पष्करकषेत्रमाहात्म्यं शूकरस्य तथा विभो । शाटग्रामस्य माहात्म्यं स्वस्तिकस्य विधानकम्‌॥ १३
दानानां च फलं बूहि परान्नस्य च वजेनात्‌ । मासोपवासस्य फलं खटराया मोक्षणाद्रिभो ॥१४
दीपावल्याश्च माहात्म्यं भवोधिन्या् सुव्रत । पञ्चभीष्मस्य माहारम्यं कथयस्व सुव्रिस्तरात्‌ १५

ईश्वर उवाच--

साधु पृष्टं त्रया वत्स रोकोद्धरणहेतवे । कथयामि न संदेदस्त्वत्समो नास्ति वेष्णवः ॥ १६
सत्पुत्रेण त्वया वत्स तारितोऽदहं न संशयः । निश्वखा केशवे भक्तिस्त्वयि तिष्ठति स्मदा ॥१७
नरेभ्यो वेष्णवं धमं यो ददाति द्विजोत्तमः । ससागरमदहीदाने तत्पण्यं रभते हि सः॥ १८

वे 9, भ

कातिकस्य च मासस्य कोव्येरेनापि नाहति । एकतः सवेतीथानि सवेदानानि चकतः ॥ १९

एकतो गोपदानानि सर्वे यज्ञाः सदक्षिणाः; । एकतः पुष्करे वासः कुरुकषत्रे हिमालये ॥ २०

अक्रूरस्य वरे तीथे वाराणस्यां च जुकररे । एकतः कातिको वत्स सपेदा केशवभियः ॥ २१
सूत उवाच--

इत्युक्त्वा युनिशादूल पुनवाक्यं जगो हरः । कातिकस्नानमाहात्म्यं कथयिष्ये सुविस्तरात्‌॥२२
इश्वर उवाच-

बाह्य कृतयुगं पाक्त चेता तु क्षत्रियं युगम्‌ । द्वापरं वेश्यमित्याहुः शद कचियुगं स्मृतम्‌ ॥ २३

केखा बत्स मनुष्याणां शेथिल्यं स्लानकमेणि । तथाऽपि कथयिष्यामि सानं कातिकमाघयोः२४

यस्य हस्तां च पादां च वाञखजनश् सुसंयतम्‌ । विद्या तपश कतिशर स तीथेफलमाञुयात्‌॥२५

अश्रदधानः पापात्मा नास्तिकोच्छिननमानसः । हेतुनिष्ठश्च पचेते न तीथफलभागिनः ॥ २६

भातरुत्याय यो विप्रः पातःसायीं सदा भवेत्‌ । सर्वेपापविनिथुक्तः परं ब्रह्माधिगच्छति ॥ २७

सान चतुविधं भोक्त सानविद्धिः षडानन । वायय्यं वारुणं चेति ब्राह्यं दिव्यं तथा स्मृतम्‌२८
सलयोवाच--

सलानानां दि चतुर्णो तु लक्षणं षद्‌ मे भमो । येषां विज्ञानमात्रेण स्वस्था स्यास्यामि ते एृहे२९
श्रीकृष्ण उवाच--

वायव्यं गोरजःसाने वारुणं सागरादिषु । ब्राह्यं ब्राह्मणमनत्रोक्तं दिव्यं मेधाम्बुभास्करम्‌। ३०

सानानां चैव सर्वेषां विरिष्टं तत्र वारुणम्‌ । ब्राह्मणः क््नियो वेश्यो मनच्रवत्स्ञानमाचरेत्‌ ३१

तूष्णीमेव हि श्रद्रस्य सीणां च गजगामिनि । बाटाश्च तरुणा इद्धा नरनारीनप॑ंसकः ॥ ३२

१क.ख.च. ज्ञ. ये । एकतो मथुरातीः।२च. इ. विष्णुतीथस्ना। ३क.च. ज. स्रीणमेव पडानन । बा ।
क. ख. च. छ. काः | पपैः सरवे प्रमुच्यन्ते ज्ञानात्कार्ति" ।

१४७८ महायुनिश्रीव्यासपणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

प्रातः सर्वे प्रशंसन्ति सानं कातिकमाघयोः। साता वे कातिके टोकाः पराशुवन्तीप्सितं फलम्‌॥
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे काततिकमाहास्मये श्रीकृष्णसत्यमामासंवादे का्तिकल्लानविधिकरथनं नामिको-
नर्विशाप्याधेकराततमोश्ध्यायः ॥ ११९। ( ३० )

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- २७.४६ ०

"----~--~---

अथ विद्त्यधिकरततमोभ््यागयः |

जा

सृत उवाच-
पुनः पोताच भगवान्महदेवो इृषध्वजः । भ्रोतारमुपसंगम्य भक्तियुक्तं षडाननम्‌ ॥ १

इश्वर उवाच--
कातिको वैष्णवो मासः सर्पमासेषु चोत्तमः । अस्मिन्मासे जय्िरशदेवाः संनिहिताः कलो ॥ २
उर्जे मासि महाभाग भोजनानि द्विजातये । तिर्धेनु हिरण्यं च रजतं भृमिवाससी ॥ +
गोपदानानि दास्यन्ति सवेभावेन स॒त्रत । सर्वैषामेव दानानां कन्यादानं विशिष्यते | ४
ब्राह्मणाय च ये कन्यां दास्यन्ति विधिवन्नराः । वैकुण्ठे वसतिस्तेषां यावदिन्द्राश्तुदेश ॥ ५
रोमकाठे तु संप्राप्ते सोमो यङ्क तु कन्यकाम्‌ । रजःकाछे तु गन्धव बहिस्तु कुचदशंने ॥ &
तस्माद्विवाहयेत्कन्यां यावनतुमती भवेत्‌ । विवाहस्त्वष्टवर्षायाः कन्यायाः शस्यते बुधैः ॥ ७
दातव्या श्रोत्रियायंव ब्राह्मणाय तपस्विने । साक्षादपीतवरेदाय विधिना ब्रह्मचारिणे ॥ ८
यावररमदानस्य एष एव विधिः स्मृतः । यावन्ति चव रोमाणि कन्यायाश्च तनो सुत ॥ ९
तावद्रषसहस्राणि रुद्ररोके महीयते । सहस्रमव धेनूनां शतं चानदुहां समम्‌ ॥ १०
दज्ञानटुत्समं यानं दश्चयानसमो हयः । हयदानसदसेभ्यो गजदानं षिशिष्यते ॥ ११
गजदानसदस्राणां स्वणेदानं च तत्समम्‌ । स्वणदानसदस्राणां विद्यादानं च तत्समम्‌ ॥ १२
वि्ादनात्कोरिगुणं भूमिदानं विशिष्यते । भूमिदानसदसेभ्यो गोप्रदानं विशिष्यते ॥ १३

गोप्रदानसहसरेभ्यो द्यननदानं विशिष्यते । अन्नाधारमिदं स्व जगत्स्थावरजङ्गपम्‌ ॥ १
तस्मादयं प्रयतनेन कातिकि रिखिवाहन । बीणि तुस्यपरदानानि त्रीणि तुल्यफलानि च ॥
सवेकमदुघा धनुः पृथ्वीं चव सरस्वती ॥ 9.

कातिकेय उवाच-
[द [कर द © ७, 9 [स्‌ [कर [न [३
अन्यानपि महादेव धमान्मे वक्तमहेसि । यान्ता सषेपापानि परक्षास्य त्रिदशो भवेत्‌ ॥ १६

सत उवाच--

इति पृष्टस्तदा शभः पुनधेकतं पचक्रमे । पावकिं वहुधा स्तुत्वा तच्छरणुष्वं तपोधनाः ॥ १७
ईश्वर उवाच-- |

परानं वजयव्रस्तु काति नियमे कृते । परान्नवर्जनादेव रभेचान्द्रायणं फलम्‌ ॥ १८

सप्राप्ं काक दृष्टा परान्न यस्तु वजेयत्‌ । दने दिने तु ङृच्छ्रस्य फट भराग्राति मानवः ॥१९

[काके वजयत्तेलं कातिके वजयेन्मध्र । कातिके वनयेत्कास्यं मथनं च विरोषतः ॥ २०

-----------~--

# धनुच्वह्न्तगतः पाटः क. ख. च. स. पुस्तकस्थः।

~"

१ ड, याश ।

- दः क

` र्व

भ

9
५ „४

ह ~

१२० विंशत्यधिकशततमोऽध्यायः |] पञ्रपुराणम्‌ । १४७९

राक्षसीं योनिमाभ्ोति सक्रन्मांसस्य भक्षणात्‌ । षष्टिवषसदश्ाणि विष्ठायां परिपञ्यते ॥ २१
तन्मुक्तो जायते पापो विष्ठाशी ग्रामसूकरः । प्रदत्तानां तु भक्षाणां कातिके नियमे कृते ।॥ २२
अवरयं प्राप्यते मोक्षो विष्णोस्तत्परमं पदम्‌ । न कातिकसमो मासो न देवः केशवात्परः ॥>३

न वेदसदशं शास्रं न तीथं गङ्गया समम्‌ । न स्येन समं त्तं न कृतेन समं युगम्‌ ॥ २४
न तप्ती रसनातुल्या न दानसट्शं सखम्‌ । न धमसदशं मित्रं न ज्योतिश्वक्षुषा समम्‌ ॥ २५
अव्रतेन नयेद्यस्तु मासं दामोदरमियम्‌ । कमेभ्रष्ः स विजेयो हीनयोनिषु जायते ॥ २६

कार्तिकः प्रवरो मासो वैष्णवानां सदा प्रियः । समुद्रगा नदी पुण्या दुभा सानश्ाटिनाम्‌ २७
कुटशीलवती कन्या दुकेभा दंपती वरणाम्‌ । दुभा जननी रोके पिता चैव विशेषतः ॥ २८
दुलभः साधुसंमानो दुमो धाकः सुतः । दुकेभो द्रारफावासो दुभ कृप्णद्शशनम्‌ ॥ २९
दुखैभं गोमतीसनानं दुरं कातिकरवतम्‌ ] । ब्राह्मणेभ्यो महीं दखा ग्रहणे चन्द्रसूर्ययोः ॥ ३०

यत्फलं खमते वत्स तत्फलं भूमिशायिनः } भोजयेद्िजदां पले पूजयेच विखेपनेः ॥ ३१
कम्बलानि च रत्नानि वासांसि विविधानि च । तृष्टिका प्रदातव्याः भच्छादनपटेः सह| ३२
उपानहावातपत्रं काफिकरि देहि पावके । यः करोति नरो नित्यं कातिके पत्रभोजनम्‌ ॥ ३३
न दुरगेतिमवाम्रोति यावदिन्द्राथतुदैशच । सवैकामफलं तस्य सवैतीथफटं रमेत्‌ ॥ ३४
नचापि नरकं पदयेद्रद्यपतेषु भोजनात्‌ । ब्रह्मा एष स्मृतः साक्षात्पालाशः सवेकामदः | ३५
मध्यमं वजयेत्पत्रं काके रिखिवाहन । बह्मा विष्णु रुद्रश्च जयो देवासिप्के ॥ ३६
रेश्वरं वजेयेत्पन्र ब्रह्मविष्ण्वोरमुत्तमम्‌ । सवेपुण्यमवामोति शेषपत्रेषु भोजनात्‌ ॥ ३७
भोजनान्मध्यपत्रे तु कपिटापयसस्तथा । प्राशषनान्मुनिशारदट नरो नरकमा्रुयात्‌ ॥ ३८
अन्नानाद्धञ्जते यस्तु श्रद्रो वा कपिछापयः । कपिलां ब्राह्मणे दच्वा श्रद्ध भवति कातिके | ३९
तिख्दाने नदीस्नाने सव॑दा साधसेवनम्‌ । भोजनं बरह्मपत्रेषु कातिके गुक्तिदायक्म्‌ ॥ ४
मोनी पालाज्ञभोनी च तिशलायी सदाक्षमी । कारिक कितिजायी च हन्यात्पापं युगाजितम्‌ ॥
जागरं कातिकरे मासि यः करोत्यरूणोदय । दामादराग्रे सेनानीगोसदस्रफटं लभेत्‌ रे
पितृपक्षेऽन्नदानेन ज्येष्ठषादे च वारिणा । कातिके तत्फछं पुंसां परदीपपरवोधनात्‌ ॥ ४३

वोधनात्परदीपस्य वैष्णवानां च सेवनात्‌ । काकि फलमाम्रोति राजसूयाश्वमेधयोः ॥ ४४
नदीस्लानं कथा विष्णेरवेष्णवानां च दरीनम्‌ । न भवेत्कातिके यस्य हरेत्पुण्यं दश्ञाच्दिकम्‌ ७५
पुष्करं यः स्मरेत्माज्ञः कमणा मनसा गिरा । कातिके मुनिशादरंल लक्षकोटिगुणं भवेत्‌ ॥ ६
प्रयागो माघमासे तु पुष्करं कातिके तथा । अवन्ती माधवे मासि हन्यात्पापं युगाजितम्‌ ।॥ *७
धन्यास्ते मानवा रोके कलिकाले विशेषतः । ये कुन्ति स्कन्द्‌ नित्यं पित्रथं हरिसेवनम्‌॥ ४८
किं दत्तवहुभिः पिण्डेगंयाश्राद्धादिभिः सुत । तारितास्तेन पितरो नरकाच्च न संशयः ॥ ५९
क्षीरादिर्नपनं विष्णोः क्रियते पितृकारणात्‌ । कल्पकोटिं दिवं प्राप्य वसन्ति त्रिदशैः सह ५०
कातिके नाचितो यैस्तु मेः कमलेक्षणः । जन्मकोरिषु व्रिमे्र न तेषां कमला गृहे ॥ ५९१
अहो युष्टा विनष्टास्ते पतिताः कलिकंदरे । येनाचितो हरिभेक्त्या कमटरसितेः सितः ॥ ५२
पद्ननेकेन देशं योऽचये्कमलापतिम्‌ । वपषौयुतसहस्रस्य पापस्य डुरते क्षयम्‌ ॥ ५३

*"~-~---~-------- अ पि क श ऋ

१च. क्ष्ण । २क.च. ज. ज्ञ. जलक्ना्ा। ३ ख. 'दितपंणं वि" । ८क. स. ज. श्च. कृष्णस्तु ।

१४८० महामनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ € उत्तरखण्डे

अपराधसदहस्ाण तथा सप्रश्चतानि च । पद्मनरकनं दवेश्च क्षमत प्रणतो ऽयितः ॥ ९५
तलसीपत्रलक्षेण कातिके योऽचैयेद्धरिम्‌ । पत्रे पत्रे मुनिश्रेष्ठ मोक्तिकं भते फलम्‌ ॥ ५५
तुखुसागन्धामन्र तु यात्काचारक्रयतं स॒त। कल्पकोटिसहस्राणि भ्राता भवात कंञ्चवः ॥ ५द्‌
मखे शिरसि देहे तु विष्णोत्ती्णो तु यो वरेत्‌ । त॒लसीं षण्मुख प्रीत्या न तस्य स्पृशते कलिः॥।
कृष्णोत्तीर्णेस्तु नमादयया मात्र पारमाजयत्‌ | सवरोगेस्तथा पापयक्ता भवाते षण्मुख ।॥ ५८
विष्णाोनमोल्यशेषेण यस्याङ््‌ स्पृरयतं सुत । दारता विचश्यान्त व्याकया यान्त सक्षयम्‌ |
सङ्कादक द्रभक्त्या नपाद्य पादयाजलम्‌ । चन्दन ध्रपञ्चष तु ब्रह्महलयापह्यरकम्‌ | ६०
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कातिकमादात्म्ये श्रीकृष्णसतलयभामासंवादे कातकमासनियमवणनं नाम
विरावयययिकश्ततमो ऽध्यायः ॥ १२० ॥ ( ३१ )
आदितः शोकानां समण्यज्ः-- ३७५२०

अधैकर्विदायधिकशततमो ऽध्यायः ।

इन्वर उवाच--
माधस्नानस्य माहात्यं श्ण भागवतोत्तम । त्वत्समो नास्ति खोकेऽस्मिचिष्णाभक्तो महामते !
चक्रतीर्थे हरिं दष्टा मधुरायां च केशवम्‌ । यत्फटं छते मत्या माघसलानन तत्फलम्‌ ।॥ २
नितेन्ियः शान्तमनाः सदाचारेण संयतः । स्नानं करोति यो मपे संसारी न भवेत्पुनः ॥ ३
श्रीकृष्ण उवाच--
शुकरस्य च माहात्म्यं कथयिष्ये तवाग्रतः । यस्य धिज्ञानमात्रेण सांनिध्यं मम सवेदा ॥ ४
सूत उवाच--

कै 4

इत्यक्त्वा भगवान्कृणः सलयाये बहुधा जगां । तदहं संपवक्ष्यामि तच्छृणुध्वं तपोधनाः ॥ ५
श्रीकृष्ण उवाच- ।

पञ्चयोजनविस्तीरणे श्रकरे मम मन्दिरे । अस्मिन्वसति यो देति गद॑भोऽपि चतुभुजः द

जीणि हस्तसहस्राणि त्रीणि दस्तशतानि च । जयो रस्ता विशाराक्षि परिमाणं विधीयते ॥ ७

च, । छ
८

पष्ििषसहस्राणि योऽन्यत्र कुरुते तपः । तत्फरं भते देवि प्रहरार्धेन शूकरे ॥

संनिहटां कुरुक्षेत्रे राहुग्रस्ते दिवाकरे । तुखापुरुषदानेन यत्फटं परिकतितम्‌ ॥ ९
कारयां दशगुणं भक्तं वेण्यां शतगुणं भवेत्‌ । सहस्रगुणितं भोक्तं गङ्गासागरसंगमे ॥ १०
अनन्तं देवि विज्ञेयं शूकरे मम मन्दिरे । अन्यत्र ददते लक्षं सुविधानेन भामिनि ॥ ११
इहवेफेन दत्तेन शूकरे तत्समे भवेत्‌ । शूकरे च तथा वेण्यां गङ्गासागरसंगमे ॥ १२
सकृदेव नरः साल्वा ब्रह्महत्यां व्यपोहति । अल्केण पुरा प्राप्न सप्द्रीपा वसुंधरा ॥ १३

शुकरलेजमाहात्म्यं श्रत्वां च गजगामिनि । भमार्गरीषेस्य चुद्कायां द्वादश्यां व्रज पुत्रक ॥ १४

# इदमयमसंबद्धम्‌ ।

१क.ज. ज. खण्डदाः) २क. च. न. जीवो । ३ क. च. ज. हस्ताः ङकरस्य प"! ४५ क. च. ज. कातिक।
८ क.च.ज. त्वा चैव षटनन। मा ।

५५

॥

८९

१२१ एकविंशात्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ` - १४८१

कातिकेय उबाच--
भगवज्श्रोतुमिच्छामि वतानामुत्तमे व्रतम्‌ । विधि मासोपवासस्य फले वाऽस्य यथोचितम्‌ १५
यथाविधि नरैः कार्यं बते चीणे यथा मवेत्‌ । आरभ्यते यथा पूर्व समाप्यं हि यथाविषि ॥ १६

यावत्संख्यं तु कतैव्यं तत्यतरूहि महेश्वर । व्रतमेतत्थुखश्रीदं विस्तरेण ममानघ ॥ १७
रुद्र उवाच-

साधु पावक्षिके) सवं ते यत्पृष्टं परहरुवेऽनघ । भक्च्या मतिमतां शरष्र शृणुष्व गदतो मम ॥ १८
सुराणां च यथा विष्णुस्तपतां च यथा रविः । मेरुः शिखरिणां यद्देनतेयश्च पक्षिणाम्‌ ॥ १९
तीथीनां तु यथा गङ्गा परजानां तु यथा वणिङ्‌ । शे सवेववानां तु तद्रन्मासोपवासनम्‌ ॥ २०

सैव्तेषु यत्पुण्यं स्ैतीर्थेषु चेव हि । सवेदानोद्धवं चेव ठमेन्मासोपवासचछरत्‌ ॥ २
अशिष्टठोमादिमि्ज्ञेधिविभैभृरिदक्षिणैः । न तत्पुण्यमवाभोति यन्मासपरिलङ्घनात्‌ ।॥ २२
तेन जप्तं हूते दत्तं तपस्त कृतं स्वधा । यः करोति विधानेन नरो मासमुपोषणम्‌ | २२

उदिरय वैष्णवं यज्ञं समभ्यच्य जनादेनम्‌ । गुरोराज्ञां ततो रभ्ध्वा कुयौन्मासोपवासनम्‌ ॥२४
वैष्णवानि यथोक्तानि कृत्वा सवैत्रतानि तु । द्रादश्ीदिनपुण्यानि ततो मासपुपावसेत्‌ ॥ २५
अतिकृच्छ्रं च पाराकं कृत्वा चान्द्रायणं ततः । मासोपवासं कुर्वीत गुरोविपराज्ञया ततः ॥ २९
आश्विनस्यामले पक्ष एकादहयागुपोषितः । व्रतयेतक्त गएृहीयाद्यावत्रिशदिनानि तु ॥ २७
वासुदेवं समभ्यस्य कातिकं सकलं नरः । मासं चोपवसे्यस्तु स पक्तिफलभारभवेत्‌ ॥ २८
अच्यतस्याऽऽल्ये भक्त्या निकालं कुमुदः शभः । मालतीन्दीवरैः पद्मैः कमणेय सुगन्धिभिः २९
कुङ्कमोशीरकपररोषिखटिप्य वरचन्दनैः । नेबेधूपदीपाेरचेयेच जनादेनम्‌ ॥ ३०
मनसा कणा वाचा प्रूजयेद्ररुडध्वजम्‌ । कुवेन्नरः सखी विधवा ब्ृदद्धक्तिजितन्दियः ॥ ३९
नास्नामेव तथाऽऽलापं विष्णोः कुर्याद हमिशम्‌। भक्त्या विष्णोः स्तुतिवो च्या मिथ्याटापविवजिता
सर्वसखदयायुक्त; शान्तदटत्तिरहिसकः । युपो षा द्यासनस्थो वा वासुदेवं भकीतेयेत्‌ ॥ ३३
स्मृतयालोकनगन्धादिस्वादितं परिकीर्षितम्‌ । अन्नस्य वजेयेद्रासं प्रासानां संममोक्षणम्‌ ॥ ३९
माज्ाभ्यङ्ग शिसेभ्यङ्गं ताम्बर च विलेपनम्‌ । व्रतस्थो वजेयेत्सर्वे यचान्यच्च निराक्रतम्‌ ॥ ३५
न वतस्थः स्पृशेत्फविद्िकर्मस्यं न चाऽऽख्पेत्‌ । देवतायतने तिष्ठत शृहस्थश्चरेदू वनम्‌ ॥ ३६
करत्वा मासोपवासं तु यथोक्तविधिना नरः । नारी वा विधवा साध्वी वासुदेवं समचेयत्‌ । १७
अन्य॒नाधिकमेवं तु वरतं भिशदिनैरिदम्‌ । कृत्वा मासोपवासं तु संयतात्मा जितन्द्ियः ॥ ३८

ततोऽ्चयेत्तु रै देवं द्राददयां गरुडध्वजम्‌ । पूजयेत्ुष्यमालामिमंनधध्रपविटेपने; ॥ ३९
वल्ालैकारवानैश्च तोषयेदच्युतं नरः । संस्ापयद्धार भक्लया तीर्थचन्दनवारिभिः ॥ ४०
चन्दनेनानचि्नाङ्ग गन्ध पुष्पैरलंृतम्‌ । वञ्जदानादिमिश्चैव भोजयिता द्विजोत्तमान्‌ ।॥ ४१

द्वाच दक्षिणां तेभ्यः भरणिपत्य क्षमापयेत्‌ । एवं मासोपवासान्दि कृत्वाऽभ्यस्ये जनादंनम्‌ ४२
भोजयित्वा द्विजांभैव विष्णुलोके महीयते । एवं मासोपवासान्ते कृत्वा विपरंस्रयोदश ॥ ४३
नि्यीपयेत्ततस्तान्यै विधिना येन तच्छृणु । कारयदष्णवं यज्ञमेकादइयामुपापितः ५८
पूजयित्वा तु देवेश्षमा चायानुङ्गया हरिम्‌ । अचयित्वा यथाङक्ल्या(क्ति) द्यभिवाश्च गुर तथा ०९

१ख. न्ष. ्मरप्रे वि" 1 २ क. मामनां।

१८६

१४८२ महामूनिभ्रीगव्यासपणीतं-- [ १ उत्तरखण्डे

ततोऽनुभोजयेद्विभान्नमस्कारपरःसरम्‌ । विश्चुदधकुख्चारित्रान्विष्णुपूजनतत्परान्‌ ॥ ४६
पूजयित्वा द्विजान्सर्वान्भोजयित्वा त्रयोदश । ताम्बूलवस्युग्मानि भोजनाच्छादनानि च ॥ ४७
योगप्टानि सूत्राणि ब्रह्मसूत्राणि चैव दि । दधाचैव द्विजाम्रयेभ्यः पूजयित्वा परणम्य च ॥ ४८
ततोऽनुपूजयेच्छक्त्या शय्यां स्तरणसंस्छषाम्‌। साच्छादनां शुभां श्रेष्ठां सोपधानामलंकृताम्‌ ४९
कारयित्वाऽऽत्मनो मरति काश्चनीं तु स्वशक्तितः । न्यसेत्तस्यां तु शय्यायामचंयित्वा स्रगादिभिः
आसनं पादुके छत वच्युग्ममुपानहौ । पवित्राणि च पुष्पाणि जञय्यायायुपकरपयेत्‌ ॥ ५१
एवं शय्यां तु संकल्प्य परणिपत्य च तान्द्रिनान्‌ । भराथयेच्चानुमोदा्थं विष्णुलोकं बजाम्यहम्‌५२
ततो बजेनरग्रष्ठो विष्णुस्थानमनामयम्‌ । मण्डपस्थास्तु तान्विभानिति वाच्यं युहुगुहुः ॥ ५३
प्रहीन क्रियाहीनं सवेहीनं द्विजोत्तमाः । सर्वे संपृणेतां यातु भवद्राक्यभरसादतः ॥

विधिमांसोपवासस्य यथावत्परिकीतितः ॥ ५४

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे कािकमाहास्मय श्रीकृष्णस्षत्यभामासंवादे मासोपवासवरिधिकथनं नामेकर्विश-
यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १२१ ।! (३२)
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ३७५७४

भश द्रार्विशदययिक्रक्षततमोश्प्यायः ?

मृत उवाच-

इति वाक्यं समाकण्ये पुनः पप्च्छ पावकिः । शालग्रामार्चनं भूयस्तच्छृणुध्वं तपोधनाः ॥
कातिकेय उवाच-

च्वि

भगवन्योगिनां श्रेष्ठ सर्वे धमाः श्रुता मया । शालग्रामार्चनं ब्रूहि विस्तरेण मरम भरभो॥ र
इश्वर उवाच-

साधु साधु महाप्राज्ञ यन्मां त्वं परिपृच्छसि । तदहं संरवक्ष्यामि श्रूयतां मम वत्सक ॥

शालग्रामशिखायां तु त्रेखोक्यं सचराचरम्‌ । महाशय महासेन लीनं तिष्टति संदा ॥ ४

दृष्टा प्रणमिता येन स्नापिता पूजिता तथा । यज्नकोटिसमं पुण्यं गवां कोटिफलं लभेत्‌ ॥ ^
छिन्नस्तेन तथा वत्स गथवासः सुदारुणः । पीतं येन खदा विष्णोः श्राटग्रामक्िाजटम्‌ ॥६
कामासक्तोऽपि यो निलयं भक्तिभावविवजितः । शाटग्रामशिखां पुत्र पूजयित्वाऽच्युतो भवेत्‌ 9
शालग्रामशिलाविम्बं हत्याकोटिविनाशनम्‌ । स्मृतं संकीतितं ध्यातं पूजितं च नमस्कृतम्‌ ॥ ८
शालग्रामशिलां दृष्ट्रा यान्ति पापान्यनेकशः । सिहं दृष्ट्रा यथा यान्ति वने मृगगणा भयात्‌॥९
नमस्करोति मनुजः शालग्रामरिखाचैनम्‌ । भक्त्या वा यदि वाऽभक्त्या कत्वा पुक्तिमवाश्ुयाव्‌
वैवस्वतभयं नास्ति तथा मरणजन्मनोः । यः करोति नरो नित्यं शालग्रामशिलार्चनम्‌ ॥ ११

गन्धपायाधनेेयेदीपिधरवोधिलेपनेः । गीतैवाचैस्तया स्तोत्रैः शारग्रामशिलार्थनम्‌ ॥ १२
छुरुते मानवो यस्तु कलो भक्तिपरायणः । कर्पकोटिसहस्राणि रमते विष्णुसग्रानि ॥ १३

शालग्रामनमस्कारो भाषेनापि नरैः कृतः । मानुषत्वं कथं तेषां मद्धक्ता ये नरा भुवि ॥ १४
मद्धक्तेवनद्‌िष्ठा मत्पभुं न नमन्ति ये। वासुदेवं नते ज्ञेया मद्भक्ताः पापमोहिताः॥ १५

१ क्ष, तान्स्वानि" । २ क. ख. च. ज. संहितम्‌ । ३ क. भ्यं सर्वभाः।

री प [1 ।
4

1

१२२ द्वाविंदात्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ | १४८३

मद्धक्तोऽपि च यो भूत्वा भङ्गे त्वेकादश्ीदिने। स थाति स्कन्द तापमिखे निरये मम घातकः ॥
मलिङकस्पर्शनं कार्य नान्या शुद्धिविधीयते । या ति्धिदंयिता विष्णोः सा तिथिर्मम बह्मा १७
यस्तां नोपवसेन्मयैः स पापी श्वपचाधिकः । शालग्रामशिलायां तु सदा पुर वसाम्यहम्‌।। १८
दत्तं देषेन तुष्टेन स्वस्थाने मम भक्तितः । पद्मकोटिसहसरस्तु पूजिते मायि यत्फलम्‌ ॥ ९
तत्फटं कोटिगुणितं श्ालग्रामरिखाचंनात्‌ । पूजितोऽहं न तेम्॑वयेनमितोऽहं न तेरभरेः ॥ २०
न कृतं मल्य॑लोके येः शालग्रामशिखाचनम्‌ । श्राटग्रामरिखम्रे तु यः करोति ममार्चनम्‌ ।॥ २१

तेनाधितोऽहं सेनानीयुंगानामेकविंशतिम्‌ । किमधितेशिङ्गशेतीवष्णुभक्ति विवभितैः ॥ २२
कालग्रामरिलाबिम्वं नाचितं यदि पुत्रक । अनर मम नेते पत्रं पुष्पं फलं जलम्‌ ॥ २३
शालग्रामशिटाग्रे तु सवं याति पवित्रताम्‌ । युक्त्वाऽन्यदेवनैवेवं द्विजथान्द्रायणं चरेत्‌ ॥ २४
भुक्त्वा केशवनेवें यज्ञकोटिफलं कमेत्‌ । पादोदकेन देवस्य दलयाकोटिसमन्विताः ॥ २५
शुध्यन्ति नात्र संदेहस्तथा कङ्गोदकरेन हि । यो हि मदिश्वरो भूत्वा वेष्णवं च न पूजयेत्‌ ॥ २४
द्ेष्टा च याति नरकं यावदिन्द्राधतुदंश । ज्येष्ठाश्रमी हे यस्य पुदू्तमपि विश्रमेत्‌ ॥ २७
पितामहा युगान्यष्टौ भवन्त्यभूतमोजिनः । संषारे दुःखक्रान्तारे निमज्न्ति नराधमाः ॥ २८
वष॑कोटिसदक्नाणि दृष्णाराधनवर्जिताः । सषृदभ्यर्वितैशिङ्गेः शालग्रामसमुद्धपैः ॥ २९

क

मुक्ति भरयान्ति मनुजा योगसांरब्येन वाजिता; । मद्िङ्गकोटिभिषेयेत्फलं पूजितैः स्तुतैः।॥ ३०
श्षालग्रामरिलायां तुं एकस्यामिह तद्धपेत्‌ । द्वादशैव शिला यो वे शालग्रामसमुद्धवाः॥ ३?

अर्चयेद्ेष्णवो नित्यं तस्य पुण्यं निबोध मे । कोरिलिङ्गसहसैस्तु ¶जितेजीदवीतरे ॥ ३२
काशीवासो युगान्यष्टौ दिनेनेकेन तद्धबेत्‌ । फं पुनश्च बहूयैस्तु पूजयेद्ैष्णवो नरः ॥ ३३

नाहं ब्रह्मादयो देवाः संख्यां कर्तु समीद(श्)ते । तस्पाद्धक्त्या च मद्धकतेः ीद्यर्थं मम पत्रक ॥
कव्यं मम तद्धक्तया ज्ञालग्राम्चिरा्चैनम्‌ । शारग्रापरिलारूपी यत्र तिष्ठति केशवः ॥ २५
तत्र देवाः सुरा यक्षा भुनानि चतुरश्च । सुराणां कीतैनेः सर्वैः कोटिमिश्च फलं इतम्‌ ॥ ३६
तत्फखं कीतैनादेव केशषपे सुतं कलो । शाख्ग्रामशिलाग्रे तु सकृतिषण्डेन तिताः ॥ ३७
वसन्ति पितरस्तस्य न संख्या तत्र विद्ते । ये पिबन्ति नरा निलयं शाल्ग्रापरशिलाजलम्‌ ॥३८
पश्चगव्यसहसैस्तु भाशितैः किं प्रयोजनम्‌ । प्रायधित्ते सयुत्पन्ने किं दानैः किमुपोषणेः ॥ ३९
चान्द्रायणेश् चीर्णे पीत्वा पादोदकं हरेः । यः करोति तडगि तु प्रतिमां जलज्ञायिनीम्‌ ॥४०
मामकैर््रहयसूर्याचैः परसाथैः किं भयोजनम्‌ । वरमेका तडागे तु परतिमा जलक्ञायिनी ॥ ४९
कोरेभिश्वापि किं कायैमन्यदेवै् पूजितैः । पिष्णुमुख्यास्तु वै देवास्तत्र जल्यन्ति वै गुह ॥ ५२
भमाणमस्ति सर्मेस्य सुकृतस्य दि पजक । फलं प्माणदीनं तु शाटग्रामशिटाचैने ॥ ४३
यो ददाति शिला विष्णोः शालग्रामरशिखोद्धवाः । विप्राय विष्णुभक्ताय तेनेष्टं क्रतुभिः शतेः॥
एहेऽपि वक्षतस्तस्य गङ्गासानं दिने दिने । स सातः सवतीरथेषु स्वयङ्धेषु दीक्षितः ॥ ४५
जञारग्रामक्िखातोयैयों ऽभिषेकं समाचरेत्‌ । स्वर्गे मत्यै च पाताखे पाषाणाः सन्ति भूमिनाः ४६
दालग्रामश्चिखासाम्यं नास्ति नास्ति पुनः पुनः । मानुष्ये दुखेमे रोके सफलं तस्य जीवितम्‌|
तिलस्थशतं भक्त्या यो ददाति दिने दिने । तत्फरं समवाभोति शालग्रापशिटाचैनात्‌ ॥४८

---- ~ -----~

१क.ख.चंज. क्ष. "ति अन्धता ।

१४८ महामुनिश्रीव्यासप्णीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

त्रं पष्पं फलं तोयं मं दुर्वादलं तथा । जायते मेरुणा तुर्यं शालग्रामशिलापितम्‌ ॥ ४९
विधिदहीनोऽपि यः कधित्क्रियापन्रविवभजितः। चक्राङ्भुन आममाति सम्यक्शास्रोदितं फलम्‌ ॥
यत्त पूत मया पृष्टं केशवं ढेशनाक्षनम्‌ । तत्सव कथयिष्यामि तव सेहेन पुत्रक ॥ ५१
क त्वं वसासे हे विष्णो क्रिमाधारः करंमाश्रयः। कथं वा प्रीयसे देव तत्स्व कथयस्व न; ५२
श्रीविष्णरुबाच--
निवमामि सदा शेभो शालग्रामोद्धवेऽश्मनि । तत्रैव रथचक्राङ्क यानि नामानि मे शुणु ॥ ५३
द्वारदेशे समे चक्रं ह्येते नान्तरं यदि । बासुदेवः स सिङ्घेयः श्द्धशेवातिशोभनः ॥ ५४
पदयुश्न ऊध्वयक्रस्तु नीलदीपिस्तयेव च । सुषिरं चि्रबहुलं दीषांकारं तु तद्भवेत्‌ ॥ ५५
अनिरुद्धस्तु पीताभो वतुखश्वातिश्चोभनः । रेखात्रयाङ्कितो द्वारि हृषएपग्ेन विहितः ।॥ ५६
यामो नारायणो देवो नाभिचक्रे तथोश्नते । दीधरेखासमोपेतो दक्षिणे सुषिरान्वितः ॥ ५७
उध्वमुखं विजानीयात्युन्दरं हरिरूपिणम्‌ । कामदं मोक्षदं चैव हर्थदं च विरोषतः ।॥ ५८
परमेष्ठी च शङ्काभः पञ्चचक्र तमन्वितः । बिम्बाकृतिस्तथा पृष्ठे सुषिरं चातिपुष्करम्‌ ।॥ ५९
टृष्णव्णस्तथा विष्णुपृले चक्रे सुशोभने । द्वारोपरि तथा रेखा लक्ष्यते मध्यदेहातः ॥ ६०

कपिलो नरसिदस्तु पृथुचक्रसुशोभितः । ब्रह्मचर्येण पूज्योऽसावन्यथा विघ्दो भवेत्‌ ॥ ६१

वाराः शक्तिलिद्ग्तु चक्रे च विषमे स्मृते । इनद्रनीनिभः स्थूलाद्िरेखो नामितः धुभः॥ ६२
दीघेकाश्चनवणां या विन्दुजयविभूषिता । मत्स्याख्या सा शिला ज्ञेया भुक्तिमुक्तिफलभदा ६३

कपेस्तथोसरतः पष्ठ बतुखावतंपूरितः । हरितं बणमाधत्ते कौस्तुमेन तु विहितः ॥ ६४
हयग्रीवो हयाकारो रेखापञ्चविभूषितः । बहुविन्दुसमाकीणैः पृष्टे नीलं च रूपकम्‌ ॥ ६५
वेकण्ठमसिभिन्नाङ्ग चक्रमेकं तथा ध्वजम्‌ । द्वारोपरि तथा रेखा गुञ्ञाकारा सुशोभना ॥ ६६
श्रीधरस्तु तथा दे व्रधिद्वितो वनमालया । कदम्बकुसुमाकारो रेखापश्चनिभूषितः ॥ ६७
चतुनश्ापि हस्वश्च वामनः परिकीतितः । अतसीकुसुमपरख्यो बिन्दुना परिशोभितः ॥ ६८
सुद शनस्ततो देवः श्यामवर्णो पहाचुतिः । वामपा गदाचक्रे रेखा चैव तु दक्षिणे ॥ ६९
द्‌(मोदरस्तथा स्थखो मध्ये चक्तं प्रतिष्ठितम्‌ । दूवोभं द्वारि संकीर्ण पीतरेखा तमैव च ॥ ७०
नानावर्णा हनन्तस्तु नानाभोगेन विहितः । अनेकमूतिसंभिन्नः सर्ैकामफलपदः ॥ ७१

मिद्िशषु दिक्षु सबोसु यस्यो द्यते ुखभ्‌। पुरुषोत्तमः स बिङ्गेयो भुक्तियुक्तिफल भदः ॥७२
दश्यत शिखरे लिङ्गं शालग्रामशिलोद्धवम्‌ । तस्य योगेश्वरो देवो ब्रह्महत्यां व्यपोहति ॥ ७३
आरक्तः पञ्ननाभस्तु पड्जचक्रसंयुतः । तस्याभ्यचेनतो नित्यं दरिद्रस्त्वीश्वरो भवेत्‌ ॥ ७४
चक्राकरति दिरण्याङ्गं रश्मिजाटं विनिर्दिशेत्‌ । सुवणरेखाबहुलं स्फरिकयुतिशाछिनम्‌ ॥ ७५
अतिल्िग्धा सिद्धिकरी ङृष्णा कीर्ति ददाति च । पाण्डुरा पापदहना पीता पुत्रफटथदा ॥७६
नीखा प्रयच्छते लक्ष्मीं रक्ता रोगपरदायिका । रूक्षा उदरेगजननी वक्रा दारि्भागिनी ॥ ७७

एकं सुदसंनं ज्ञेयं रक्ष्मीनारायणद्यम्‌ । ठतीयं चाय्युते विचाचतुर्थं तु जनार्दनम्‌ ॥ ७८
पञ्चमं वासुदेवं च षष्टं भदुन्नमेव च । संकषण सप्तम च हयम पुरुषोत्तमम्‌ ॥ ७९
नवम नवमब्यृह दशम तु दशात्मकम्‌ । एकादशं घानिरुदं द्वादशं द्वादशात्मकम्‌ ॥ ८०

१क. वियादहीः। २. ज. ्ञेयोऽदः। ३ ज, ण्ट; "सिहरि ।

१.4

वि)
कट 0 #
1
॥

१२३ प्रयोर्विज्ञल्यथिकशततमोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ 1 १४८८५

अत उर्ध्वं तु चक्राणि हर्यन्तेऽनन्तसं ज्ञके(?) । खण्डिते चरिते भम्रे शालग्रामे न दोषभाकै ८१
इष्टा तु यस्य या मरतिः स तां यत्नेन पूयत । स्कन्धे त्वा तु योऽध्वानं वहते शेटनायकम्‌॥
तस्य वश्य भवेत्सर्वं जरोक्यं सचराचरम्‌ । शालग्रामशिखा यत्र तत्र संनिहितो हरिः ॥ ८३
तत्र॑ लानं च दानं च वाराणस्याः शताधिकम्‌ । ुरुकषेत्रं भयागं च नेमिषं पुष्करं तथा ॥ ८४
तत्र कोटिगुणं पुण्य वाराणस्यां महाफलम्‌ । ब्रह्महत्यादिकं पापं यात्किचित्कुरुते नरः ॥ ८५
तत्सर्व निदेहत्याु शाटग्रामरिखाचैनम्‌ । शालग्रामोद्वो देवो यज द्वारवतीभवः ॥ ८६
उभयोः संगमो यत्र पुक्तिस्तत्र न संदहयः । ब्रह्मचारिश्हस्थेथ वानपरस्थेथ भिक्षुभिः ॥ ८७
भोक्तव्यं विष्णुनैतेद्यं नात्र कायो विचारणा } तत्पजने न मन्त्राश्च न जपो नच भावना ॥ ८८
न स्तुतिनांपि वाऽऽचारः शाटग्रामश्षिरा्चैने । शालग्रामशिलाग्रे तु कत्वा स्वस्तिकमादरात्‌८९
कारक्र तु विशेषेण पुनालयासप्तमं कुटम्‌ । अणुमात्रं तु यः कुयौन्मण्डलं केदावाग्रतः ॥ ९०
मृदा धातुविकारेथ कल्पकोटिं दिवं वसेत्‌ । यस्तु संवत्सरं पुणेमभ्रिहोत्रमुपासते(?) ॥ ९१
कार्षिके स्वरितकं कृत्वा सममेतन्न संशयः(?) । अगम्यागमने चेव ह्यभक्ष्यस्य तु भक्षणे ॥ ९२
तत्पापं नाशमायाति मण्डयित्वा हरेगहम्‌ । मण्डर कुरुते नित्यं या नारी केशवाग्रतः ॥

सप्त जन्मानि वैधव्यं न साऽऽप्नोति कदाचन ॥ ९३

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उल्तरखण्डे ्रीकृष्णसत्यभामासंवादे शालग्राममाहात्म्यं नाम द्वाविशय-
पिकङततमोऽध्यायः ॥ १२२ ॥ (३३)

आदितः छोकानां समष्यङ्ाः-- ३७६६७

अथ अयोविश्चलयधिकडततमोऽध्यायः ।

ईश्वर उवाच--
धात्रीछायां समाधित्य कुयात्पिण्डं तु यो यने । युक्ति पयान्ति पितरः भ्सादान्माधवस्य तु॥ १
मधि पाणो मखे चेव देहे च मुनिसत्तम । धत्ते धात्रीफलं धस्तु स महात्मा सुदुकंभः॥ २

धात्रीफटविलिष्नाङ्गो धात्रीफलविभूषितः । धार्रफलकृताहारो नरो नारायणो भवेत्‌ ।॥ र
यः कशिदष्णवो खोके धत्ते धात्रीफलं गुह । भियो भवति देवानां मनुष्याणां च का कथा ॥४
न जद्यात्तटसीमाखां धात्रीमाटां विशेषतः । यावदवुण्ठति कण्टस्था धात्रीमाखा नरस्य हि ॥ ५
तावत्तस्य शरीरे तु भीत्या लुण्ठति केशवः । धात्रीफटं तु तुलसी मृत्तिका द्रारकोदवा ॥ ६
सफरं जीविते तस्य भितयं यस्य वेहमानि । यावदिनानि वहते धात्रीमाखां कलौ नरः ॥ ७
तावद्यगसदहस्राणि वैकुण्ठे वसतिभवेत्‌ । मालायुगमं वहेयस्तु धात्रीतुलसिसंभवम्‌ ॥ ८
वहते(निलयं बै)कण्ठदेशे तु(स)करपकोटि दिवं वसेत्‌ । संनियम्येद्दियग्रामं ्ाटग्रामक्िलाचैनम्‌।।
यः कुयौन्मानवो भक्त्या पुष्पे पुष्पेऽश्वमेधजम्‌ । सुराणां च यया विष्णुः पुष्पाणां मालती त्था
मालल्याऽनुदिनं देवं योऽरच॑येद्ररुडध्वजम्‌ । जन्मदुःखनरारोगीक्तोऽसो युक्तिमाशुयार् ।॥ २१
मालतीमाल्या विष्णः पूजितो येन कातिके । पापाक्षरक्षतां माखां स्फुटं शौरिः भमाजेति॥१२

१ख. ज. “ज दानं जपः ज्ञानं वा| २ ख. ज. मण्डने । ३ ज. गुह ।४ज. देहणएवतुयोनरः।धः । ५.
न, इ. मुनिसत्तमः । ६ ब. ज. वत्स । ७ ज. `था । तुलस्याऽनु" । ८ क. ख. च. ज. सष. त्‌ । तुलषीमा" ।

१७८६ महामूनिश्रीग्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे

चन्दनं सकपूरमगरं च सुङङकमम्‌ । केतकीदीपदानं तु सवेदा केशवभियम्‌ ॥ १३
काके केतकी पुष्यं दत्तं येन कलो युगे () । दीपदानं महासेन कलानां तारयेच्छतम्‌ ॥ १४
सरोरुहाभि तुलसी भारती युनिपुष्पकम्‌। कातिके यदि तान्ये(तारयन्त्ये) दीपदानं तु पञ्चमम्‌

मारुतीमाखया येन का्तिङे पुष्पमण्डपम्‌ । केशवस्य कृतं षत्स वसतिर्दिवि तस्यच॥ १६
केतकी पुष्पकेणैव पूजितो गरुडध्वजः । समाः सहसरं सुभीतो जायते मधुसूदनः ॥ १७
अर्चयित्वा हृषीकेशं इुसुमेः केतकीमवैः । पुण्यं तद्धवनं याति केशवस्य शिवं गुह ॥ १८

दमनकेनापि देवें संप्राप्ते मधुमाधवे । गोकतस्य मुनिश्रेष्ठ ह्यचना्वभते फ(यित्वा लभेत्फ)लम्‌
अगस्तिङधसुमेर्देवं योऽच॑येत्त जनाद॑नम्‌ । दशंनात्तस्य भो विप्र नरकाग्निः प्रणस्यति ॥ २०
न तत्करोति [+विपरषे तपसा तोषितो हरिः । यत्करोति] महासेन मुनिपुष्परलंकृतः ॥ २१
विहाय सर्वैपष्पाणि युनिषुष्पेण केशवम्‌ । कातिके योऽचैयेद्धक्लया वाजिमेधफलं भेत्‌ ॥ २२
मुनिपुष्पकृतां माणं यो दास्यति जनादने । देबेन्दरोऽपि मुनिश्रेष्ठ कुरुते तस्य संकथाम्‌ ॥ २३

गवामयुतदानेन यत्फलं पराप्यते गुह । युनिपुष्पेण चैकेन कातिके भते फलम्‌ ॥ २४

कोसतुभेन यथा प्रीतो यथा च वनमालया । तुखसीदरेन संभीतः कातिके च तथा हरिः ॥ २५
सूत उवाच--

प्रश्रयावनतं दष्टा कुमारं भक्तितत्परम्‌ । पुनः भोषाच भगवान्महादेबो इषध्वजः ॥ २६

श्रीमहादेव उवाच-
शणु दीपस्य माहारम्यं क(तिके शिखिवाहन । पितर शैव वाञ्छन्ति सदा पित्रगणेदेताः ॥ २७
भविष्यति कुटेऽस्माकं पिठभक्तः सुपत्रकः । कातिके दीपदानेन यस्तोषयति केकवम्‌ ॥ २८
घृतेन दीपको यस्य तिलतैलेन बा पुनः । ज्वलते यस्य सेनानीर श्वमेधेन तस्य किम्‌ ॥ २९
तेनेष्टं करतुभिः सर्वैः कृतं तीथावगाहनम्‌ । दीपदाने कृतं येन कातिके केशवाग्रतः || ३०
टृष्णपक्षे विज्ेषेण पुत्र पञ्च दिनानि तु । पुण्यानि तेषु यदत्तमक्षयं सार्थकामिकम्‌ ॥ ३!
एकादश्यां परदत्तं दीपं पज्वास्य पूषिका । मानुष्यं दुर्लभं पाप्य परां गतिमवाप सा ॥ ३२
लुम्धकोऽपि चतुदश्यां पूजयित्वा महेश्वरम्‌ । निर्भक्ति परमां पाप्य विष्णुलोकं जगाम सः ३३
श्वपाकी स्वाश्रयाद्रश्या दीपं त्वा परैः कृतम्‌ । श्रुद्धा लीलावती भूत्वा जगाम स्व्गमग्ययमू्‌॥
गोपः कशिदमावस्यां पूजां दद्रा तु शाङ्गिणः । मुहुुहरजयेत्युक्त्वा राजराजेश्वरोऽभवत्‌ ।॥ ३५
तस्मादीपाः परदातव्या राजावस्तमिते रवो । गृहेषु सवेगोष्टेषु चैद्येष्वायतनेषु च ॥ ३६
देवालयेषु देवानां इमश्षानेषु सरित्सु च । ध्रतादिना श्रभार्थाय यावत्पश्च दिनानि च ॥ ३७
पापिनः पितरो ये च लुपनपिण्डोदकक्रियाः । [कतेऽपि यान्ति परां मुक्ति दीपदानस्य पुण्यतः]
चतुदर्याममावस्यां दत्तं ते भामुवन्ति हि । अतोऽर्थं कौयुदीनामास्याता ते सिखिवाहन८(?) १९
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे काति कमाहास्म्ये श्रीकृष्णसत्यभामासंवादे पुष्पदीपधात्रीफखव्णनं नाम
त्योविशा्यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १२३ ॥ ( ३४ )
आदितः छोकानां समण्यङ्ा-- ३७७०६
+ घनु्विहान्तगेतः पाडः क. ख. च. ज. इञ. ज. पुस्तकस्य: । * इदमर्धं क. च. ज. श. पुस्तकस्यम्‌ !

१ क.च, ज. केतकी । २ क.च. ज. ज्ञ. “म्‌ । केतकीमालः। ३ क. च. ज. क्ष. षु यो दत्ते दीपं सोऽक्षयमाघ्ु-
याव्‌ । ए ।

ई.

भगव

१९४ चतुविरात्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्चपुराणम्‌ । १४८७

भथ चतुविशव्यधिकशततमोऽध्यायः ।

षभ

सेत्यभामोवाच-
१ १ पे प्रभो) [किमर्थ क्रियते सा तु तस्याः का देवता भवेत्‌ १
किंच तत्र भवेय किं न देयं वद्‌ प्रभो] । प्रदः कोऽत्र निदिष्टः कीडा काऽ प्रकीक्षिता॥२

सूत उवाच--

इति सल्यावचः श्रुत्वा भगर्वोन्कमरेक्षणः । साधरक्त्वां कमलाकान्तः महसन्निदमन्रवीत्‌ ॥ ३
श्रीकृष्ण उवाच--

कातिकस्यासिते पक्षे ्योदश्यां तु भामिनि । यमदीपं बदिर्दयादपमृत्यु्िनश्यति ॥ ४

मृत्युना पाशहस्तेन काठेन भायेया सह । अयोदश्यां दीपदानात्सूयैनः भरीयतामिति ॥ ५

कातिके कृष्णपक्षे तु चतुदश्यां विप्रदये । अवदयमेव करव्यं लानं नरकभीरमिः ॥ ६

पर्मैिद्ध चतुद श्यां कातिकस्य सितेतरे । पक्षे मत्यूषसमये सानं कुर्यादतन्द्रितः ॥ ७

[+अरुणोद यतोऽन्यज रिक्तायां सापितो नरः । तस्याऽऽब्दिकभवो परमो नश्यते नात्र संशयः]
तैले लक्ष्मीजेले गङ्गा दीपावलस्यां चतुरदैशीम्‌ (१) । भातःखानं दि यः कुयी्मलोकं न प्रयति ९
अपामागैस्तथा तुम्बी प्पुन्नाटं च कटफलम्‌ । धामयेत्छलानमध्ये तु नरकस्य क्षयाय पै ॥ १०

सीतालोष्टसमायुक्तः सकेण्टकद लान्वितः । हर पापमपामागे चाम्यमाणः पूनः पुनः ॥ ११
अपामागं भपुनारं भ्रामयेख्छिरसोपरि । ततश्च तर्षणं कार्य यमराजस्य नामभिः ॥ १२
यमाय धर्राजाय भृत्यवे चान्तकाय च । वैवस्वताय कालाय सर्वभूतक्षयाय च ॥ १३
ओदुम्बराय दध्राय नीलाय परमेष्ठिने । ठकोदराय चित्राय चित्रगुभ्राय वै नमः ॥ १४
नरकाय प्रदातव्यो दीपः संपूज्य देवताः । ततः प्रदोषसमये दीपान्दधान्मनोहरान्‌ ।॥ १५
ब्रह्मविष्ण॒शिवादीनां भवनेषु भिशेषतः । कृटागारेषु चैत्येषु सभासु च नदीषु च ॥ ६

पाकारोद्यानवापीषु प्रतोखीनिष्कुटेषु च । मन्दुरासु विविक्ता दस्तिशाखासु चैव हि ॥ १७
एवे प्रभातसमये ह्यमावास्यां तु भामिनि । खात्वा देवान्पितृन्भक्त्या संपज्याय परणम्य च।॥ १८
कृत्वा तु पार्वणं श्राद्धं दधिक्षीरधूतादिभिः । मोज्यैनोनाविधेविग्रान्भोजयित्वा क्षमापयेत्‌ ॥ १९
ततोऽपराहसमये तोषयेन्नागरान्थिये । तेषां गोष्ठीश्च मानं हि त्वा संभाषणं भिये ।॥ २०
पितृणां वत्सरं यावत्मीतिमु(रू)त्पा्यते दिवि । अपरुद्धे हरो पूर्व स्रीमिर्टक्ष्मीं पबोधयेत्‌ ॥ २१
भवोपसमये लक्ष्मीं बोधयित्वाऽचैयेत्तु यः । पुमान्वे वत्सरं याव्क्ष्मीस्तं नेव युश्चति ॥ २२
अभयं भ्राप्य वपरिभ्यो विष्णुभीताः सुरद्विषः । सुप क्षीरोदषो ज्ञात्वा रश्ष्मीसद्माश्रितास्तथा२
त्वं ऽ्योतिः श्री रविश्न्द्रो विचुत्सोवर्णतारका । सर्वेषां ज्योतिषां ज्योति्दीपञ्योतिःस्थिता तया
या खक्ष्मीरदिवसे पण्ये दीपावल्यां च भरते । गवां गोष तु कार्तिक्यां सा ट््मीवरदा मम २५

~~~ -~--~-~-----*-^~- ~--~~~---~-“~~--~-~-~-------~-- --~- ~~~ ----~--- न
--~--~~~--------- -- -- --- ---~--- -- ---- ---------

# अयं शरक: क. ख. च. ज. इ. ज. पुस्तकस्थः । + अयं शेकरो इ. पुस्तेकस्थः ।

नना 00 ०-०५५-७० 9

~~~

१क.च. ज. स. कार्सिक्रेय उवाच । २ क.च. ज. क्ष, "हि साप्रतम्‌ । किः ।३क.च. ज. ञ्च. "ति स्कन्दः)
४ कृ. च. ज. इ. ान्कामशषोषणः। ५फ.च.ज. न्च. क्या कार्तिकं विषाः प्रः) ६के.च. ज. च. श्रीरिव उवाच)
७के.च.ज. सष, पात्रके। < क. ज. ज्ञ. पावके ।

१४८८ महायुनिभ्रीग्यांसप्रणीतं-- [ १ उत्तरखण्डे

शकर भवानी च क्रीडया दूतमास्थिते । भवान्याऽभ्यचिता लक्ष्मीर्धनुरूपेण संस्थिता ॥ २६
गौर्या जित्वा पुरा शंभुनम्रो चुते विसजितः। अतोऽ(ल्योर्ध श्करो दुःखी गोरी नित्यं सुखान्विता
भ्रथमं विजयो यस्य तस्य संवत्सरं श्चुमम्‌ । एवं गते निशीये तु जने निद्रान्पखोचने ॥ २८
तावन्नगरनारीभिः शुषेदिण्डिमवादनेः । निष्कास्यते प्रहृ्टाभिरलक्ष्मीः स्वगरहाङ्गणात्‌ ॥ २९
पराजयो विरुद्धः स्यातस्रतिपद्दिते रवौ । पातर्गोविधनः पूज्यो दूतं रात्रो समाचरेत्‌ ॥ ३०
भूषणीयास्तथा गावो वज्यां वाहनदोहनात्‌ । गोवर्धन धराधार गोङुख्राणकारक ॥ ३
विष्णुबाहुद्रतोच्छाय गवां कोटिमदां भव । या रक्ष्मीर्छोकपाखानां पेुरूपेण संस्थिता ॥ ३२
धतं वहति यज्ञार्थे मम पापं व्यपोहतु । अग्रतः सन्तु मे गावो गातो मे सन्तु पृष्तः ॥

गावो मे हदये सन्तु गवां मध्ये वसाम्यहम्‌ ॥ ३३
इति गोवर्धनपूजा ॥ क "सी
सद्धावेनैव संतोष्य देवान्सत्पुरुषान्नरान्‌ । इतरां शान्नपानेन बाक्यदानेन पण्डितान्‌॥ ३४
वजस्ताम्बलंदाने पुष्पकपूरकु ङ्कमेः । भक्षथैरचावचैर्भोज्यिरन्तःपुरनिवासिनः ॥ ३५
गरमेरषभदानेश्च सामन्तान्नपतिथनेः । पदातिजनसंधांश पैवेयैः कटकैः शुभः ॥ ३६
स्वनामाङ्केध तात्ाजा तोषयेत्स्वननान्पृथक्‌ । यथार्थ तोषयित्वा तु ततो मान्भटां स्तथा ॥ ३७
षभान्मदिषां यैव युध्यमानान्परैः सह । राज्ञश्चापि हि योधांश्च पदातीन्समलंकृतान्‌ ॥ ३८
मञ्वारूढः स्वयं पर्येनटनतेकचारणानं । युद्धापयेद्रासयेच्च गोमदिष्यादिकं च यत्‌ ॥ ३९
वत्सानाकषेयेद्रोभिरुक्तिपत्युक्तिवाद नात्‌ । ततोऽपराह्समये पुस्यां दिशि भामिनि ॥ ४०

मागेपारीं मरभरीयाडुगे स्तम्भेऽथ पादपे । कुशकाशमयीं दिव्यां लम्बकैवैहुभिः भिये॥ ४१
दीक्षयित्वा गजानश्वान्स्ायमस्यास्ते नयेत्‌ । गा वै षांश्च मदहिषान्पहिषीर्षण्टिकोत्कः ॥४२

कृतहोमेद्धिेनदरस्तु बधीयान्पार्गपालिकाम्‌ । नमस्कारं ततः कुर्यान्मन्रेणानेन व्रत ॥ ४३
मागेपाि नमस्तुभ्यं सवेलोकसुखमरदे । मागेपाीतरे चेत्थं यान्ति गावो महाद्रषाः ॥ ५४४
राजानो राजपुत्राश्च बराह्मणाश विरेषतः । मागार सगुष्टङ्घ्य नीरुजः सुखिनो दि ते ॥४५
कृतयैतरसर्ममेबेह रा दैत्यपतेः । पूजां कु्यात्मिये साक्ाद्धमो मण्डलके कृते ॥ ४६
बलिमारिख्य दैयन्द्ं बणेकैः पशचरङ्कैः । स्वाभरणसंपूर्ण बिन्धयावल्या समन्वितम्‌ ॥ . ५७
कष्माण्डमयजम्भोरुमधरुदानवसंहृतम्‌ । संपूर्ण हृवदनं किरीटोत्कटकुण्डलम्‌ ॥ ४८

# दै, 1 [स स क + कैर =
द्विभुजं दतयराजानं कारयित्वा स्वके पुनः । गृहस्य मध्ये शालायां विशालायां ततोऽर्चयेत्‌।४९
मारृभ्रातजनेः सार्ध संतुष्टो बन्धुभिः सह । कमरैः कुमुदैः पुष्पैः कढारे रक्तकोत्पैः ।॥ ५०

गन्धपुष्पान्ननेवेवेः सक्षीरेगडपायसैः । ममां ससुराटेद्यचोष्यभक्ष्योपहारकंः ॥ ५१
मन्रेणानेन राजेन्द्रः समच्री सपुरोहितः । पूजां करिष्यते यो वै सौख्यं स्यात्तस्य वत्सरम्‌ ५२
बिराज नमस्तुभ्यं विरोचनसुत प्रभो । भविष्येनद्र सुराराते पूजेयं भरतिग्रहयताम्‌ ॥ ५३
एवे पूजी भिये कृत्वा राजौ जागरणं ततः । कारयेसेक्षणीयादिनटनरलयकथानकैः ॥ ५४

लोकथापि शरहस्यान्ते पय॑ शुक्ततण्डुरैः । संस्थाप्य बलिराजानं फलैः पुष्यश्च पूजयेत्‌ ॥ ५५

१ ख. च. ज. ष. सुखम्‌ । २क.ख.च. ज. इ. लभूपैव।३ड.ज. न्न्‌ ।क्रुद्राः। ४ च. ज. इ. पावके।
५. ज. गुद । स. प्रियैः । ६ ड. स. वीक्षयित्वा। ° क. ख. ज. सुव्रतः । ८ क. ज. स्कन्द्‌ । ९ ज. "यात्ततः सा
१०क.चे. ज. सल. "नां विधानेन राः।

#।

।_

१५.

१२४ चतुर्विरातयधिकशततमोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । १४८९

बलिमदिश््य दीयेत तत्र स्वै च भामिनि । दत्तानि चाक्षयाण्याहमनयस्तच्छदारनः | ५६
यदस्य दीयते दानं स्वल्पं वा यदि वा बहु। तदक्षयं भवेत्सर्वं विष्णोः प्रीतिकरं चुभम्‌ ॥ ५७
रात्री ये न करिष्यन्ति तव(स्य)परजां षरे न(न)राः । तेषां च श्रोत्रियो धर्मोऽकमेत्वयपतिएने॥

विष्णुना वसुधां छन्ध्वा तुष्टेन वट्ये पनः । उपकारकरं दत्तमसुराणां महोत्सवम्‌ ॥ ५९
ततःपरभरति रम्भोरु पष्टत्ता कामदी शभा । सर्वोपिद्रवसंहर््री सवंविघ्रविनाशिनी ॥ ६०
लोकशोकहरा काम्या धनपुष्टिसुखावहा । कुशब्देन मही ज्ञेया मुद हरे ततो द्वयम्‌ ॥ ६१

धातुङ्गेनिगमज्ञे तेनैषा केोयुद्री स्मृता । केोमुदीति जना यस्मान्नानाभावेः परस्परम्‌ ॥ ६२
हृ्टवृ्टाः सुखापन्नास्तेनेषा कोमुदी स्मृता । कुपदानि वलेयस्मादीयन्ते तत्र भामिनि ॥ ६३

अथोल्यपाथितैभौमे तेनेषा कौमुदी स्मृता । एकमेवमहोरातं वयै वर्धे च भामिनि ॥ ६४
दत्तं दानवराजस्य आदशेमिव भूतले । यः करोति वरषो राज्ये तस्य व्याधिभयं कुतः ॥ ६५
सुभिक्ष क्षेमारोग्यं तस्य संपदं उत्तमाः । नीरुजश्च जनाः सर्वे सर्वपद्रववर्जिताः ॥ ६६
कोय॒दी क्रियते यस्माद्धवन्तीह महतठे। यो यादरेन भावेन तिष्टतयस्यां त॒ पण्युख(भामिनि)॥
हरषैदुःखादिभावेन तस्य वर्ष प्रयाति हि । रुदितो रोदितो वर्प हृष्टो वर्प प्रहप्यनि ॥ ६८
भक्तो भोक्ता भवेद्रषं स्वस्थः स्वस्था भविष्यति } तस्मात्पहष्टस्तुषटश्च कतेव्या कोयदी नरः ॥

वैष्णवी दानवी चेयं तिथिः भोक्ता च भामिनि ॥ ६९

दीपोसवं जानितसवेजनर्भमोदं कुवन्ति ये सुमतयो बलिराजपृजाम्‌ ।
दानोपभोगसुखडुद्धिंभतां लानां हर्षं यान्ति सकलं प्रमदं च वषम्‌ ॥ ७०
श्रीकृष्ण उवाच--
षले तास्िथयो नुनं द्वितीयाद्या(याःश विश्रुताः । मासेश्वतुभिश्च ततः पादटूकाटे श्रुभावहाः ॥
प्रथमा श्रावणे मासि तथा भाद्रपषदेऽपरा । ततीयाऽऽग्वयुजे मासि चतुथी कातिके भवेत्‌ ॥ ७२

क च `

कृटषा रावणे मास तथा भाद्रषदेऽमखा । आाश्वने मरतसचारा कातकं यास्यकरा मता| ७३

सत्यावाच--

कस्मात्सा कटुषा प्रोक्ता कस्माल्सा भिमन्या मता। कस्मान्सा प्रतसंचारा कस्माय्याम्या परकीनिना
सरत उवाच-

इति'* सत्यावचः श्रुत्वा भगवान्भूतभावनः । उवाच वचनं क्ष्णं प्रहमन्गरुडध्वनः | ७९
श्रीकृष्ण उवाच--

पुरा हत्रवधे इत्ते प्राप्रराञ्ये पुरंदर । ब्रह्महत्यापनोदाथमश्वमधः प्रकाततः ॥ ७द्‌

क्रोधादिन्द्रेण वज्ेण ब्रह्महत्या निषदिता । षड्धा साक्षिता क्षिप्रा शक्ते ताय मदहीतच । ७७
नार्यो श्रूणहनि बद्वौ संविभज्य यथाक्रमम्‌ । तत्पापश्रवणात्पूवं द्वितीयाया दिनादय ॥ ७८
नारीदृक्षनदीभूमिवहिश्रणहनस्तथा । कलुषी मवनं जा(याफता ह्यतः सा कट्पा मता॥ ७९
मधुकैटभयो रक्तं पुरा मभ्ना तु मेदिनी । अष्ाङ्कुलाऽपवित्रा सा नारीणां तु रजा मनम्‌ ॥ ८०

१क.च.ज. ्च.पावके।!२क.च. ज. इ. सेनानीः । ३ क. सखे.च. ज. क्ष.मदा ! ८ क. ध. ज. क्ष. का
पिके । ५ क. च. ज. क्ष. कार्तिके । ६ क. ख. च. ज. स्च. प्रसादं । ७ ड. द्वरनाकुः । < उ. बन प्रवाति 1९ इ.
मुदैव व १० क.च.ज. स्च. स्कन्द) ११ च. स्कन्द उवाच । ज. इञ. गु उवाच । +२च. ज. क्र. निस्कन्द्व ।
१३, ज, "सन्वुधभध्व' 1१4 च. ज. मदर ! ड. गद्रदित । १५ च. ज. दिनेऽनव। १६ ट, ज, निमर्छकरणं !
९१८५५

१,५९.० महायूनि्ीग्यासमरणीते-- [ ६ उत्तरखण्डे च

नयः पाद्रण्मखाः सवा वहेरयं मरी मलम्‌ । [*नियासमखिनो दक्षाः सङ्गाद्रूणहनो मलाः| ॥
कट्षाणि चरन्त्यस्यां तेनैषा कटटुषा मता । देवपिपितृधमाणां निन्दका नास्तिकाः शटाः॥८
तेषां सास्यां |बाअलापूजा(पृता द्वितीया तेन निमखाअनध्यायेषु शाद्चाणि पाठयन्ति परन्ति च
सांख्यकास्ता्िकाःशरौतास्तेषां श्ब्दापशब्द जात्‌। मलात्पता द्वितीयायां ततोऽव निमा चसा

अग्निष्वात्ता वर्हिषद आज्यपाः सोमपास्तथा । पितृपितामहपरतसंचारात्मतसंचरा ॥ ८५
क | अ क क # # (५ दादि [५ १,

मरेतास्तु पितरः परोक्तास्तेष तस्यां तु संचरः । पुत्रपोतरस्तु दाहिनिः स्वधामत्रस्तु प्रजिताः ॥८६
्राद्धदानमयैस्तषा यान्त्यतः प्ेतसंचरा ! कातिकरे च द्वितीयायां पूत्रो यममचयत्‌ ॥ ८७

भानुजायां नरः खात्वा यमोकं न परयति। कतिक शुङ्कपकषे तु द्वितीयायां तु शोनक[भामिनि]

यमो यमुनया पूर्वं भोजितः खगरृहेऽधितः । द्वितीयायां महोत्सर्गो नारकीयाश्र तापिताः ॥ <->
पापिभ्यो विभयुक्तास्ते मुक्ताः स्वनिवन्धनात्‌ । अत्रासिताश् संतुष्टा; स्थिताः स्वे यरच्छया |

तेषां महोत्सवो इृत्तो यमरा्रखखावहः । अतो यपद्वितीयेयं तरिषु खोकेषु विश्चुता ॥ ९१
तस्मान्निजण्हे बिभ्र न भोक्तव्यं ततो बुषैः । सहेन भगिनीदस्ताद्धोक्तव्यं पुष्िविधनम्‌ ॥ ९२

दानानि च भदेयानि भगिनीभ्यो विधानतः । स्व्णारुकारवस्नाणि पूजासत्कारभामिनि [पूर्वकम्‌ |

भोक्तव्यं सहायाश्च भगिन्या हस्ततः परम्‌ । सवासु ेस्तु)भगिनीहस्ताद्धोक्तव्यं बखवर्धंनम्‌।।

ऊर्जे शुकद्ितीयायां पूजितस्तपितो यमः । महिषासनमारूढो दण्डमुद्ररथत्पभुः ॥ ९५

वेष्टितः किकरर जस्तस्म यम्यात्मने नमः८१) । येभगिन्यः सुवासिन्यो वस्दानादितोषिताः। ९६

न तेषां षत्सरं याबत्कटहो न रिपोभेयम्‌ । धन्यं यद्चस्यमायुष्यं धमकामार्थसाधनम्‌ ॥

व्याख्यातं सकं पुत्र(सत्ये) सरहस्यं पयाऽनप(घे) ॥ ९७
यस्यां त्िथो यमुनया यमराजदेवः सेभोजितः पतितिथोपितृपतिः)स्वखसौहदेन ।
तस्यां स्वसुः करतखादिह यो भुनक्ति भाग्मोति वित्तन्मुभसंपदमुत्तमां सः ॥ ९८
इति श्रीमदापुराभ पाञ्च उत्तरखण्डे कातिकमाद्वास्म्ये यमद्वितौयामाहास्म्यं नाम च -धिराद्य- । |
धिकशततमोऽध्यायः ॥ १२४ ॥ (३५) }
आदितः शोकानां समण्ङ्ाः-- ३७८०४
अथ पश्चातिरयधयिक्रशततमो ऽध्यायः । (
ईम्वर्‌ उवाच-
परयोधिन्याथ महारम्यं पापत्र पुण्यवर्धनम्‌ । गुक्तिदं तत्चवुद्धीनां श्ण॒ष्व सुरसत्तम ॥ १
ताबद्रजंपि सेनानीगङ्गा मामीरथी क्षितौ । यावन्नाऽऽयाति पापघ्नी काके हरिबोधिनी ॥ २
ताबद्धजन्ति तीथानि आसमुद्रसरांमि च । यावत्पबोधिनी पिष्णोस्तिथिर्नाऽऽयाति कार्तिके ३
अश्वमेधसदस्राणे(णां) राजसूयशतानि(तस्य) च । एकेनेवोपवासेन भरबोधिन्याः फलं लभेत्‌ ॥
दुरं चव दुष्माप्यं जलोत्ये मचराचरे । तदपि प्राधितं विप्र ददाति अतिबोधिनी ॥ ^ ^
रेश्व्यं सतति ज्नानं राज्यं च सुखसंपदः । ददास्युपोषिता विप्र हेलया हरिबोधिनी॥ ६ ~ `
मरुमन्दरनुस्यानि पापान्युपाभिनानि च । एकेनैवोपवासेन दहते हरिवोधिनी ॥ ७

-~---~ ~ ~ ---~--- - ~ ~~ ~~~ ~------~---

-- ---~~-- -~-------- -~*

चै र्द्म च. 7. क पस्नकरस्यमे ।

६;

तीथ

प व

पि
५ 4 ४
५, ट ॐ
। १ क |
+

१२९ पञ्चविरात्यधिकरततमोऽध्यायः ] पञ्चपुराणम्‌ । १५४२ १
उपरासं परवोधिन्यां यः करोति स्वभावतः । विधिना नरशादुल यथाक्तं रभते फलम्‌ ।॥ ८
पुव्जन्पसहश्चेषु पापं यत्समुपाजितम्‌ । जागरेण प्रबोधिन्यां द्यते तूटराशिवित्‌ ॥ ९
शृणु षण्मुख वक्ष्यामि नागरस्य च लक्षणम्‌ । यस्य विज्ञानमात्रेण दुमो न जनाद्नः ॥ १०
मीतं वां च वरदं च पुराणपठनं तथा । रपो दीपश्च नेवेयः पुष्पगन्धानुखेषनम्‌ ॥ ११
फरमध्यं च अद्धा च दानमिन्दरियसंयमः । सत्यान्वितं तिनिद्रे च मुदायुक्तं क्रियानितम्‌ ॥ १२
साश्चर्यं चेव सोत्साहमाटस्यादिषिवभितम्‌ । भरदक्षिणादिसयुक्तं नप्रस्कारपुरःमरम्‌ ॥ १३
नीराजनसमायुक्तमनिर्षिण्णेन चेतसा । यामे यामे महाभाग कुतन्नीराजनं हरेः ॥ १.४

तैगणः समायुक्तं कयोजामरणं विभोः । एकाग्रमनसा यस्तु न पुनजोयते भमि ॥ १५
य एवं कुरते भक्त्या वित्तशाल्यविव्जितः । जागरं वासरे विष्णोखीयते परमात्मनि ।॥ १६
पुरुषसूक्तेन यो निलयं कातिके ह्यचयेद्धरिम्‌ । वधकराटिसहस्राणि पूजितस्तेन केशवः । १७
यथोक्तेन विधानेन पाश्चरात्रोदितेन वै । कार्तिके त्वचंयेन्निलयं मुक्तिभागी भवेन्नरः ॥ १८
नमो नारायणायेति कारिक योऽ्च॑येद्धरिम्‌ । स युक्तो नारणुःखः पदं मच्छत्यनामयम्‌ १९
हररनामसहस्ाख्यं नागराजस्य मोक्षणम्‌ । कातिके पठते यस्तु पुनर्जन्म न विन्दति ॥ २०

य॒गक्राटिसहस्राणे मन्वन्तरशषतानि च । द्वादश्यां कातिके मासि जागरीं वसते दिवि ॥ २१
कुखे तस्य च ये जाताः शतशोऽथ सदशः । प्राश्रुवनिति पदं िप्णास्तस्मात्कुर्बीत जागरम्‌ २२
कामिके पश्चिमे यमि स्तवगानं करोति यः । श्वेतद्रीपे तु वसते पिताभेः सह मामिनि(षण्मुख)।

नैवेद्यदानं हरये कार्षिके दिनसंक्षये?) । य॒गानि वसते स्वर्गे तावन्ति पुनिसत्तप ॥ २.४
अक्षयं मनिशादुल मालतीकमलाचेनम्‌ । अचैयेदेवदेवेशे स याति परमं पदम्‌ ॥ २९५

कार्तिके गश्पक्षे त॒ कृत्वा हैकादश नरः । प्रातदसा श्ुमान्तुम्भान्प्रयाति मम(दरि)मन्दिरम्‌ ॥
कातिकेय उवाच--

यरेतदचनं पुण्यं व्रतानां परमं व्रतम्‌ । कतेव्यं कातिके मासि भवता भीष्मपञ्चकम्‌ | २७
विधानं तस्य च फलं तथेव सुरसत्तम । कथयस्व परसादान्म मुनीनां च पितामह ॥। २८.
देश्वर उवाच--
परवक्ष्यामि महापुण्यं व्रते व्रतवतां वर । भीप्मणतय्तः पाक्त व्रतं पञ्चादेनात्मकम्‌ ॥ २९
सकाशाद्रासदेवस्य तेनोक्तं भीष्मपञ्चकम्‌ । व्रतस्यास्य गुणान्यक्तुं कः शक्तः केशवाटन ॥ ३०
कातिके श्कपक्षे तु शृणु धर्म पुरातनम्‌ । वतिष्मगुगगाव्रधीण कतयुगादिषु ॥ ३१
अम्बरीषेण भोगाचेश्वीर्णं अतायुगादिषु । व्रह्मणेत्रह्यचयण जपहामक्रियादेभिः ॥ ३२
क्ष्ियेश्च तथा वेश्यः सत्यजञौचपरायणः । दुष्करं सत्यहीनानामशक्यं बालचतमाम्‌ । ३३
दुष्करं भेष्ममित्याहनं शक्यं प्रादृतनरेः । यस्तत्कराति वित्रन्द्र तन सवं कृतं भवत्‌ ।॥ ३४
व्रतं चेतन्पहापुण्यं महापातकनाशनम्‌ } अतो नरः प्रयत्नेन कतन्यं भीष्मपञ्चकम्‌ ॥ ३५

कातिकस्यामले पके ्लात्वा सम्यजिधानतः । एकादश्या तु गह याद त्रत पञ्चदिनात्मकम्‌।। ३६
भातः स्नात्वा विशेषेण मध्याह्ने च तथा व्रती । नयां निञ्घरगतं वा ममाकभ्य च गोमयम्‌ २७
यवेव्रीदितिटः सम्यकिपतन्संतरषयेत्रमात्‌ । स्त्वा मानं नरः कृन्वा धातवासा ददरवतः ॥ ३८

[क 9 ष

५य. त्स मक्त }

१४९२ महामुनि भीय्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

भीष्मायोदकदानं च हयध्य चेव परयत्नतः । परजा भीष्मस्य कर्तव्या दानं द्यात्मयत्नतः ॥ ३९
पञ्चरत्नं विशेषेण दा विधाय यत्नतः । वासुदेवोऽपि सपृज्या लक्ष्मीयुक्तः सदा भरभुः॥ ४०
पचक पजनयित्वा त कोरिजन्मानि तष्यति । यक्किचित्करियते सवं पञ्चधा तु प्रकर्पयेत्‌ ।॥ ४१
सैबत्सरवतानां च लभते सकल फलम्‌ । इत्वा तुदकदानं तु तथाऽध्येस्य च पूजनम्‌ ।॥ ४२

मन्रेणानेन यः कुयान्प्क्तिभामी भवेन्नरः । वेयाघ्रपद्यगाजाय सढलपरवराय च ॥ ४३

अनप्याय भीष्माय उदकं भीष्पवरमेणे । वसूनामवताराय शंतनोरात्मजाय च ॥

अर्ध्यं ददामि भीष्माय आजन्मवब्रह्मचारिणे ॥ ४४
दत्यघमत्रः ॥

अनेन विधिना यस्तु पञ्चकं तु समापयेत्‌ । अश्वमेधसमं पुण्यं भ्रामरोद्यत्र न संशयः ॥ ४९

पश्चाहमपि कतेव्यं नियमे च भरयत्नतः । नियमेन विना यत्र न भाव्यं वरवाणानि(ना) ॥ ४६
उत्तरायणहीनाय भीप्माय प्रददा हरिः । उत्तरायणहीनाऽपि गुद्धि प्रं विना श्चुभः॥ ४७

ततः संपूजयेदेवं स्ैपापहरं हरिम्‌ । अनन्तरं प्रयत्नेन कतव्य भीष्मपञ्चकम्‌ ॥ ४८
सपियेत जलेभेक्या मधुक्षीरघरतेन च । तथेत्र पञ्चगव्येन गन्धचन्दनवारिणा ॥ ४९
चन्दनेन सुगन्धेन कुङ्कमेनाथ केशवम्‌ । कपूरोशीरमिभ्रेण टेपयेद्ररुडध्वजम्‌ ॥ ५०
अचयेदाचरः परप्पगेन्धध्रपसमन्वितः | गम्गट धघूतसयक्त ददत्करष्णाय भाक्तमान्‌ ॥ ५१
दीपकं तु दिवा रात्रा दव्यात्पच दिनानि तु। नवे देवदेवस्य परमान्नं निवेदयेत्‌ ॥ ५२
एवमभ्यचेयदेवं संस्मृत्य च प्रणम्य च । ॐ नमो वासुदेवायेति जपेदष्टोत्तरं श॒तम्‌ ।॥ ५३

हुयाच धृताभ्यक्तस्तिखवरीहियवादिभिः । षडक्षरेण मत्रेण स्वाहाकारान्वितेन च ॥ ५9

उपास्य पिमां संध्यां प्रणम्य गरुडध्वजम्‌ । जपित्वा पृवैवन्मच्रं क्षितिश्ायी भवेदूत्रती ।॥ ५५
सवेमनद्विधानं तु कायं पञ्च दिनानि तु) विकषेषोऽज व्रते ह्यस्मिन्यदन्यूनं शृणुष्व तत्‌ ॥ ५६

परथमेऽद्वि हरः पादो पूजयेत्कमरेषटेतेः(बेती) । द्वितीये बिल्वपत्रेण जानुदेशं समचैयेत्‌ ॥ ५७ `

ततोऽनुपूनयेच्छीर्ं मारुत्या चक्रपाणिनः । कातिक्यां देवदेवस्य भक्त्या तद्रतमानसः ॥ ५८
अचित्वा तं हृषीकेशमकादश्यां समासतः । निष्माह्य गोमयं सम्यगेकादश्यामुपावसेत्‌ ॥ ५९
गोमूत्रं मत्रवद्धमों द्राद्यां भाकयेदत्रती । क्षीरं चेव त्रयोदश्यां चतुरश्यां तथा दधि ॥ ६०
समार्य कायश्च द्य लङ्प्रायित्वा चरतुदिनम्‌ । पचमे दिवसे लात्वा विधिवत्पूज्य केशवम्‌ ६१
भाजयद्राह्यणान्मक्त्या तेभ्या दच्ाच दक्षिणाम्‌ । पापवबुद्धि परित्यज्य ब्रह्मचर्येण धीमता ६२
मद्य मासं परिर्यज्य मथुनं पापकारिणः । शाकाहारेण मुन्यन्नैः कृष्णाचेनपरो नरः ॥ ६३

ततो नक्तं समश्नीयात्पश्चगव्यपुरःसरम्‌ । एवं सम्यक्समाप्य(व्यं) स्यायथोक्तं फलमामुयात्‌६४
मद्यपा यस्तु यन्मध्ये जन्मतो मरणान्तिकरम्‌ । एतद्धीष्पव्रतं कृत्वा प्राप्नोति परमं पदम्‌ ॥ ६५
खीभिवां भतूवाक्येन(ण) कर्तव्यं धर्मवरभनम्‌ । विधवाभिश्च करव्यं मोक्ञसौख्यविदधद्धये ॥ ६६
सवेकामसमद्धर्थं पुण्याथमपि पावके । नित्यस्नाने तथा दाने ये काक्षिकपपासते ॥ ६७

पेश्वरेवश्च कतव्यां विष्णुध्यानपरायणेः । आरोग्यपुत्रदो वत्स महापातकनाशनः ॥ ६८

[क अ त मा 71 ~ ~ -~ - ~---- --~ ~~ ---- ~
~¬ -- ~= =-= =>.

~~ ~~~

१, म॒नातनम्‌। २. "क्तं व्रतमा" ।

" पः चह ` | ( (

[१
"~

#

१२५ पञ्चरवंशत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७९३

कुष्ण उवाच--

तीर्थेषु कातिकीं कुयात्सवेयत्नेन भामिनि । संवत्सरव्रतानां तु समाः कापिको मतः ॥ ६९
©^ र्णे [न र $ [१

पापस्य प्रतिमा कायो रोद्रवस्रादिभीषणा । खडुहस्ता विनिष्क्रान्ता खोहदंष्रा करालिनीं ॥७०

तिखप्रस्थोपरि स्थाप्य कृष्णवस्राभिवेष्टिता । रक्तपुष्पकृतापींडा ञ्वलत्काचनकुण्डला ॥ ७१

संपूज्य परया भक्त्या धमैराजस्य नामभिः । इममुचारयेन्मत्रं गरीतकुयुमाञ्ञणिः ॥ ७२
यदन्यजन्मनि कृतपिह जन्मनि वा पनः । पापं प्रञ्ञममायातु तव पादपरसादतः ॥ ७३

एवं संपूज्य विधिवत्पतिमां तां च काचनीम्‌। कृत्वा पूजां यथाश्क्त्या(क्ति) विप्राणां वेदवादिनाम्‌
प्रीतये देवदेवस्य कृष्णस्याष्िष्ठकमेणः । ब्राह्मणाय प्रदातव्यं [+धर्मो मे भरीयतामिति ॥ ७५
वाचकाय प्रदातव्यं यथाशक्त्या(क्ति) च दक्षिणाम्‌ । दद्याद्धिरण्यगाशैव ष्णो मे प्रीयतामिति
कृतकृत्यः स्थितो भूत्वा षिरक्तः संयतो भवेत्‌ । अन्येषामपि दातव्यं स्वक्त्या दानमुत्तमम्‌

दान्तचित्तो निराबाधः परं पदमवाभरुयात्‌ । नीरोत्पल्द टश्यामशतर्दष्थतुभजः ॥ ५८
अषटपादेकनयनः शङ्कुकर्णो महास्वनः । जरी द्विजिहस्ताम्राक्षो मृगराजतनुच्छदः ॥ ७९.
चिन्तनीयो महादेवो यस्य रूपं न विद्यते । इदं भीष्मेण कथितं शरतल्पगतेन मे ॥ ८०
तदेतत्ते मयाऽऽख्यातं दुष्करं भीष्यपथकम्‌ । धन्यं पुण्यं पापहरं युधिष्िरिमहाव्रतम्‌ ॥
यत्कृत्वा ब्रह्महा गोघ्र; सर्वपापैः भ्रमुच्यते ॥ | ८१
यद्धीष्मपञ्चकरामिति प्रथितं पृथिव्यामेकादशीपरयेति पचदशीनिरुद्धम्‌ ।
उत्पन्नभो जनपरस्य तदा निषेधस्तस्मिन्वते भफलं प्रददाति विष्णुः ॥ «८२
सूत उवाच-
एतत्सर्वाधिकं पुण्यं दुभ भवते करौ । इदं गुदं मयाऽऽख्यातं शास्रसारसयुचयम्‌ ॥ ८३
कृष्ण उवाच--
सुराणां गोपितं सर्वं परं गुह्यं च मोक्षदम्‌ । श्रत्वा(तं) चैकपदे देवि अगम्यागमने रतः ।॥ ८9
ष्ण स्वसाविक्री उभयं तु वि(स्वविक्रयिणा सवौनेतांस्तु)पोचयेत्‌ ॥ ८५
श्वर उवाच-

मोक्षदं च इदं शां प्रकाश्यं नेतरे जने । श्रुत्वा चे(गृणोर्ये)कपदे यस्तु मोक्षं गच्छति मानवः॥
गोपनीयं परयत्नेन ये चापि त्यागिनो नराः। न तेषां कथ्यते पुण्यं सत्यं सत्यं च षण्मुख ॥

इत्येतत्स्षमाख्यातं कातिकस्य तु यत्फलम्‌ ॥ ८७
श्रीविष्णुरुवाच--
कथितं देवदेवेन पूत्राय हितकाम्यया । पितुस्तदवाक्यमाकण्यं षण्युखो हर्षनिभेरः ॥ ८८

ऊचुः पराञ्जर्यः स्वे तं देवं जगदायुषम्‌ । कृतकृत्या वयं जाताः श्चेत्वा कातिकजं फलम्‌ ८९
अपरं नास्ति श्रोतव्यं प्रा्रं नो जन्मनः फलम्‌ । माहात्म्यमतदाकण्यं पूजयेद्यस्तु पाठकम्‌ ॥९०
गोभूहिरण्यवसरैश्च वरिष्णुतट्यो यतो हि सः । वाचके पूजिते यस्माद्र भवति पूजितः ॥ ९.१
तस्मात्तं पूनयेनित्यं यदीच्छेत्सफलं श्चुतम्‌ । धर्मशास्रं पुराणं च वेदविद्यादिकं च यत्‌ ॥ ९२

कष क

पुस्तकं वाचकायैव दातव्यं धर्ममिच्छता । पुराणविव्ादातारो ह्यनन्तफलभोजिनः ॥ ९३

------ ~ =------~~-- -- ~~~
त > ५ + --- ~ ---~.~~ ~ -~--~~~~-~------~*~----------- व न

+ धनुधिद्रान्तगेतः पाठो न. पस्तकस्थः ।

१४९४ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

यः पठेत इदं भक्त्या श्चत्वा चैवावधारयेत्‌ । मुच्यते सवैषापेभ्यो विष्णुलोकं स गच्छति | ९४
धनं धान्यं यज्ञः पुत्रानायुरारोग्यमेव च । माहात्म्यश्रवणादेव रभ्यते च न संश्ञयः॥ ९९
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे का्तिकमाहात्मये श्रीकृष्णसलयभामासंवादे मीष्मपञ्चकव्रतकथनं नाम
प्रविश यधिकशततमोऽध्यायः ॥ १२५ ॥ (३६ )
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-- २७८९८
समाप्तमिदं कातिकमाहात्म्यम्‌ ।

अथ षडू्रिरादयधिकरततमोऽध्यायः \

श्रीपावेत्युवाच--
शतं कातिकमाहात्म्यं विशेषेण मया विभो । अधना श्रोतुमिच्छामि युक्तिदं कम चोत्तमम्‌ ॥ ?
्रष्ठा भक्तिस्तु का पोक्ता बद्‌ विन्वेश्वर प्रभो । येन विज्ञानमान्रेणं नराः सुखमवारुयुः।॥ २

महादेव उवाच-
तद्धीनचित्तः स पुमान्सा भक्तिः परमा मता । दया धर्मपरो निलयं विष्णुधर्मेषु तत्परः ॥ ॐ
फलमूलजलाहारी शङ्खचक्र पधारकः । तिकाटं पूजयेद्रिष्णं सा भक्तिः साचिकी मता॥ ४
उत्तमा साच्िकी भोक्ता राजसी चैव मध्यमा । कनिष्ठा तापसी चैव तरिविधा सा भकीतिता^
श्रीहरो तु परकतंग्या युक्तिकामफलेप्॒भिः । अहैकारेण रूपेण दम्भमात्सर्यमेव च ॥ ६

ये कुन्ति जना भक्ति तामसी सा छुदाहता । परस्योत्साद नार्थाय दम्भपुदिद्य चाथ बा ॥७
या भक्तिः क्रियते देवे तामसी सा प्रकीतिता । विषयान्भति संधार्यं यश्च रे्वर्ययेव च ॥ ८
अचाद्‌वचयच्ो मां पृथग्भावः स राजसः । कमंक्षया्थे कर्तव्या ब्राह्मणेङ्गीनतत्परैः ॥ ९
विष्णोह्यात्मापणे बुद्धिः सा भक्तिः सात्तिकी मता अतो वरै सर्पेथा देवि संसेव्यः सर्षदा हरिः
तामसेनैव भावेन तामसत्वं दि रुभ्यते । राजसत्वं राजसेन साखिकेन तु साचिकम्‌ ॥ ११
वेदाध्यायरतः श्रीमान्रागदेषबिवभितः । शङ्खचक्रधरो विभः सर्वदा ्ुचिरुच्यते ॥ १२
कभकाण्डमतो यः सवेदा विष्ण़निन्दकः । निन्दैकस्तलनानां च महाचाण्डाल उच्यते । १३
वेदाध्यायरता निदं निलयं बै यज्गयाजकाः । अमिहोत्ररता निलयं विष्णुधमपराख्लाः ॥

निन्दन्ति विष्णीमक्तांथ वेदबाह्याः स॒रेश्वरि ॥ १
कुवन्ति शान्ति विद्धाः पृष्टाः कषेमं पकुर्वन्ति पितामदहाचाः ॥
स्वस्ति प्रयच्छन्ति मुनीन्दरमृख्या गोबिन्द भाक्तं वहत नराणाम्‌ ॥ १५
शुभा ग्रहा भूतपिशाचयुक्ता ब्रह्मादयो देवगणाः प्रसन्नाः ॥
लक्ष्मीः स्थिरा तिष्ठति मन्दिरे च गोविन्दर्भाक्त वहतां नराणाम्‌ ॥ १९
[अगङ्गागयानेमिषपुष्कराणि काज्ञी प्रयागः कुरुजाङ्गखानि ॥
____ एष्न्ति देहे कृतभक्तिपू गोविन्दभक्तिं वहतां नराणाम्‌ ॥ | १७
त

२ धनुधिहान्तगंतः पाठः क. ख. च. ज. पुस्तकस्य ।

„ १ कसे. चज. सष. स्म्य माघस्यचम। २ ञ्ञ. “ण नारायणमः। ३ स्च. "कगदाथरम्‌ । त्रि". भक्ष. व
धनमश्व 1“ ड.ज. वै। $ इञ. सायुनिन्दकः। ° न. नन्दकः सज"! ८ख.च.ज. न्न ध)" °

<
„ ५ कै,

१२७ सप्तविराल्यधिकश्ततमोऽघ्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १४९५

एवमाराधयेदवरान्भगवन्त भिया सह । कृतकृत्यो भवेनिद्य स विपो नात्र संशयः ॥ १८

क्षत्रियो वाऽथ वैश्यो वा श्च्रो वा सुरसत्तमे । भक्ति कुवैन्विदरेषेण मुक्ति याति न संशयः॥१९

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे विष्णुभक्किमदिमकथनं नाम षड्विंरत्यधि करशततमो ऽध्यायः ।१२६॥
आदितः शाकानां सम्यङड्ाः-- ३७९१८

अथ सप्तविरलयधिकङततमोऽध्यायः ।
पावत्युवाच--
शालग्रामाशिखाश्द्धा मरतैयः सन्ति भूतले । तासां चैव तु मूर्तीनां पूजने कतिधा स्मृताः ॥
बाह्यैः कति पूज्यास्ताः क्षत्रियेवी सुरेश्वर । वेत्येवांऽपि कथं शूद्रैः स्ीभिवीऽपि समादिश्च ॥

महादेव उवाच-
श्ाखग्रामशिला पण्या पवित्रा धर्मकारिणी । यस्या दशेनमात्रेण ब्रह्महा शुध्यते नरः ॥
तद्द सर्मतीथीनां परवरं श्रतिनोदितम्‌ । यत्रेयं सवदा सूतिः शालग्राममयी शुभा ॥ ४
ब्राह्मणे; पञ्च पज्यास्ताश्तसः क्षन्रियस्तथा । वेशय तिसः सपृज्या एका श्द्रमण यनतः ॥ ^
तैस्याः पूजनमात्रेण श्दरो मुक्तिमाप्नुयात्‌ । अनेन क्रमयोगेण ये नराः पूजयन्ति वे ॥ &
भोगान्सर्वास्तु ते भुक्त्वा यान्ति विष्णोः सनातन्‌ । इयं सा महती पतिः सवेदा पापहारिणी
कैवल्यफल्दा देवि जायते पूजनेन सा । तत्र गङ्गा च यमुना गोदावरी सरस्वती ॥ ८
तिष्लेषा शिखा यत्र सर्वं तज न संशयः । किमत्र बहुनोक्तेन मया भूयो वरानने ॥ ९
पूजनं मन॒जैः सम्यकतव्यं गुक्तिमिच्छमिः । भक्तिभावेन देवेशि येऽधयन्ति जनादंनम्‌ ॥ १०
तेषां द्ीनमात्रेण ब्रह्महा शध्यते जनः । दासभावेन यः शद्रः स्वचनं कुरुते सदा ॥ ११
तस्य पण्यं न जानाति ब्रह्मा चापि सुरेश्वरः । दासभावेन यो विप्रो हरिमचेयते सदा ॥ १२
एक विदात्करं तेन तारितं शतजन्पसु । शङ्चक्राङ्कितो यस्तु विप्रः पूजनमाचरेत्‌ ॥ १३
परजितं तु जगस्सर्षं तेन विष्णुपरपूजनात्‌ । पितरः संबदन्त्येतत्कुलेऽस्माकं तु वैष्णवाः ॥ १४

ये स्यस्तेऽस्मान्समद्धत्य नयन्ते विष्णमन्दिरम्‌। स एव दिवसो धन्यो धन्या माताऽथ बान्धवाः
पिता तस्य च वै धन्यो यस्तु विष्णुं समचेयेत्‌ । सर्वे धन्यतमा ज्ञेया विष्णुभक्तिपरायणाः॥ १६
तेषां दशनमात्रेण महापापात्मयुच्यते । उपपातकानि सबोणि महान्ति पातकानि च ॥ १७
तानि सकरणि नरयन्ति वैष्णवानां च दशनात्‌ । पावक्रा इव दीप्यन्ते विष्णुपूनारता नराः१८
[कविपक्ताः सर्वपापेभ्यो मेधेभ्य इव चन्द्रमाः। आद्र शुष्कं ल्यु स्थूलं वाखनःकमभिः कृतम] ॥
महापापानि नश्यन्ति वेष्णवानां समचेनात्‌ । भामादिकं च यत्पापं ज्ञानाज्ञानकृतं च यत्‌ ॥२०

# धनथिहन्तर्गमतः पाठः क. ख. ज, च्च. फ. परस्तकस्थः ।

१के.ख.ज. च. फ. सदा। २ क. ख. ज. च्च. तस्या दशन । ३ ड. दृद्धो।४क. ख. स्च. वास्त्व भ ५ क
ख. ज. श्च. “णी । कैलासादं फलं दे" । फ. “णी । कठी सद्यः फलं देवि जायते पूजनादययतः ) त । ६ फ. "व्यं भुक्ति" !
७क.ख. ज. स्च. जानन्ति ब्रह्मायाश्च सरेश्वरि। दा । ८ क. ख. ज. इ. विष्णोः) ९ क.ख.ज. क्च. ष. वाः । तः
त्कृठे तारितं तैस्त यावदाभनसंपएवम्‌ । १० अ. विधिम । ११ क. ख. ज. ज्ञ. फ. न्यो धन्यात्रे सहदस्नथा । मः ।
१२ क. ख. ज. ञ्च. फ. मू ) तन्वं नाशमायाति वेष्णत्रानां च दराना ।

१४९६ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ १ उत्तरखण्डे-

तत्स्व नादामायाति पर्णैः सह भाषणात्‌ । निष्पापास्िदिवं यान्ति पापिष्ठा यान्ति शद्धताम्‌
द्ैनादेव साधूनां सतयं तुभ्य मयोदितम्‌ । संसारकदैमाटेपपक्षारनविक्ञारदः ॥
पावनः पावनानां च विष्णुभक्तो न संशयः ॥ २२
श्रीमहादेव उवाच-
प्रत्यहं विष्णुभक्ता ये स्मरन्ति मधुसूदनम्‌ } ते तु विष्णुमया ञेया विष्णुस्ते बे न संशयः ॥२३

नवनीटघनदयामं नलिनायतलोचनम्‌ । शङ्कचक्रगदापधरं पीताम्बराहतम्‌ ॥ २४

कोस्तुभेन विराजन्तं बनपाराधरं हरिम्‌ । उल्सत्कुण्डलजञ्योतिःकपोरवदनभ्रिया ॥ २५
* = ¢ $ (~ [^>

विराजितं किरीटेन वटयाङ्गदनपुरेः । परसम्नवदनाम्भोजं चतुबाहुं भरियाऽन्वितम्‌ ॥ गद

एवं ध्यायन्ति ये विष्णुं भक्तियुक्ताश्च पावेति । ते विपरा विष्णुरूपाश्च वैष्णवासते न संरायः २७
०९ दशेनमात्र भोजनेन देवा क ण्ह, # 7
तेषां ण भक्त्या वा भोजनेन वा । पूजनेन च देवेशि वैकुण्ठं भते धुवम्‌ ॥ २८
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामदेश्वरसंवादे शालप्रामरिलापूजनमाहात्म्यकथनं नाम सपर्विंशतयापेक-
दततमौऽध्यायः ॥ १२५ ॥

आदितः शोकानां सपण्यङ्ाः- ३७९४६

अयाष्टा्विंशाययिकङततमोऽध्यायः ।

ररि

श्रीपार्वव्युवाच--
अनन्तवासुदेवस्य कौशं स्मरणं स्यृतम्‌ । यच्छरत्वा न पुनर्मोह पाुयान्मानवः कचित्‌ ॥

महादेव उवाच-
दृष्ट्रा तत्छेन देवेशि स्मराम्येनं तु नित्यशः । तुषातुरो यथेवाम्भस्तदरद्िषणु स्मराम्यहम्‌ ॥ २
हिमेनाऽऽकुलितं विश्वं स्मरत्यपरि यथा तथा । स्मरन्ति सततं विष्णुं पितदेवाषेमानवाः ॥ ३
धतित्रता यथा नारी पति स्मरति नित्यशः । तथा स्मरामि देवेशि विष्णुं विशवेश्वरेश्वरम्‌ ।॥ ४
भयात: शरणं यद्रदथलोभी यथा धनम्‌ । पुत्रकामो यथा पुत्र तथा विष्णं स्मराम्यहम्‌ ॥ ५
[दूरस्थोऽपि यथा गेहं चातको मघवानं (जलदं) यथा । ब्रह्मविद्यां ब्रह्मविदस्तथा विष्णुं
स्मराम्यहम्‌] । पै
हंसा मानसमिच्छन्ति ऋषयः स्मरणं हरेः । भक्ताश्च भक्तिमिच्छन्ति तथा विष्णुं स्मराम्यहम्‌
वेष्णवाश्च यथा भक्ते पदावश्च यथा तृणम्‌ । धर्ममिच्छन्ति बै सन्तस्तथा विष्णुं स्मराम्यहम्‌ ८
यथा व्यसनिनो मारं तथा विष्णु स्मराम्यहम्‌ । प्राणिनां बटो देहो य्न आत्माऽवतिषेते ९
जआयुवाञ्छन्ति व जीवास्तथा विष्णुं स्मराम्यहम्‌ । भ्रमराश्च यथा पुष्पं चक्रवाका दिवाकरम्‌
यथाऽऽत्मवलमा भक्ति तथा विष्णुं स्मराम्यहम्‌। अन्धेनाऽऽकुिता लोका दीपं वाञ्छन्ति वै यथा
तथव पुरुषा लाके स्मरणं केशवस्य च । यथा श्रमार्तां विश्रामं निद्रां व्यसनिनो यथा ॥ १२

(8 -।

५
1,
ह 1 ॥ ति, ` स

* इदमधिकरम्‌ । + धनुश्विहन्त्गतः पाठः क. ख. ज. फ. पस्तकस्थः ।
[ननन
१क.ख. ज. ष. फ़. ति रजेनरद्ष्णवस्यच। निः) २ ड, न्नन्तं वा" । ३ फ. नहो मनुष्राणां च जायते ।
म । 4क,ख, ज. ह्व. उक्रें।

४

क

८

१२८ अष्टाविशल्यधिकररशततमोऽध्यायः ] प्मपुराणम्‌ । `. १४९७

यथाऽऽरस्यौज्क्िता विच्रां तथा विष्णुं स्मराम्यहम्‌ । मातङ्गाः पार्वतीं भूमि सिंहा वनगजादिकम्‌

तथच स्मरणं विष्णोः कतव्य पापभीरुभिः । सूर्थकान्तरनेर्योगादरहिस्तत्र भरजायते ॥ १४
क च्रे # अ ््, [^ क [द्‌ त [8

एवं व साधुसयागाद्धर्‌। भक्तिः भजायते । शीतरष्मिरिखा यद्रचन्द्रयोगादपः सवेत्‌ ॥ १५

एषं वेष्णवसंयोगद्क्तिमवति शाश्वती । कुमुद्रती यथा सोमं दृष्टा पृष्पं विकाशते ॥ १६

तदरहेवे कृता भक्तियुक्तिदा सर्वदा नृणाम्‌ । यथा नलाया[टस्य संत्रस्ता भ्रमरी स्मरणं चरेत्‌॥
तेन स्मरणयोगेन नखा [ल ]सारूप्यतामियात्‌ । गोपीभिजौरबुद्या च विष्णो स्मरणं कृतम्‌ ॥
ताञ्च सायुज्यतां नीतास्तथा विष्णुं स्मराम्यहम्‌ । केऽपि वे दृष्टमावेन च्छमभावेन केचन ॥१९
के चापि छोभमावेन निःसपृहाशरैव केचन । भक्त्या वा सहभावेन दवेषभावेन वा पन; ॥ २०
केऽपि स्वामित्वमावेन बुद्धया वा बुद्धिपूतकेः [कम्‌ | येन केनापि भावेन चिन्तयन्ति जनार्दनम्‌
इह रोके सुखं भुक्त्वा यान्ति विष्णोः सनातनम्‌। अहो विष्णो माहात्म्यमद्धुतं लोमहषणम्‌॥।
यदच्छयाऽपि स्मरणं तरिधा मुक्तिपदायकमर्‌ । न धनेन समृद्धेन न वरै विपुल्या धिया ॥ २३
एकेन भक्तियोगेनं समीपे इश्यते क्षणात्‌ । सांनिध्येऽपि स्थितो दरे नेत्रयोरञ्जनं यथा ॥ २४
भक्तियोगेन दश्येत भक्तंश्चैव सनातनः । इं तत्वमेदरं तच्च मोहितो देवमायया ॥ २५
भक्तित्वं यदा प्राप्तं त्खं विष्णुमयं तदा । इन्द्राद्येरमृतं पप्र युखार्थे शृण सुन्दरि ॥ २६
तथाऽपि दुःखितास्ते वे भक्त्या विष्णोयथा[याविना। भक्तिमेवागूतं प्राप्य पुनदुःखं न चाऽऽग्रुयात्‌
वैकुण्ठाख्यं पदं भाष्य मोदते विप्णुसंनिधो ! वारि त्यक्खा यथा हंसः पयः पिवति निल्यश्चः२८
एवं धर्मान्परित्यञ्य विष्णोर्भक्ति समाश्रयेत्‌ । तोयं बद्ध्वा तु वस्ञेण कृतं कार्यं कथं भवेत्‌ २९
प्राप्य देहं विना भक्ति क्रियते स उथाश्रमः । विष्णुभक्ते विना धमानुपदिशन्ति ये जनाः ३०
ते पतन्ति सदा घोरे नरे नात्र संशयः । बाहुभ्यां सागरं ततु यद्रन्यर्खोऽभिवाञ्छति ॥ ३१
संसारसागरं तद्रद्विष्णुभक्ति विना नरः । विष्णुभक्तं च रक्षन्ति कमेणा यात्यते यंदि[?]॥ ३२
आकेचनः स्पृहायुक्तो मेरो धत्ते यथा स्पृहाम्‌। तव[विष्णु]भक्तो तथा देवि मया रि क्रियते स्पृहा
जन्मान्तरे हि सा भक्ति्ममकीह करोनि दि() । बहिर्यथैव स्वल्पोऽपि दहते विविधं बनम्‌ ३४

तदरदेषे तु सा भक्ती रेणुमाजा कृता यथा । शतैश्च श्रूयते भक्तिः सहसैरपि बुध्यते ॥ ३५
तेषां मध्ये तु देवेशि भक्तो ह्येकः पजायते । बुद्धि परेषां दास्यन्ति लोके वहुषिधा जनाः ॥३६
स्थयमाचरते सोऽपि नरः कोटिषु हृदयते । पूजया हस्यते क्ति जपेन परिहास्यते ॥ ३७
एवंभावो हि देवेशि भक्तिस्तेनैव ग्रृहयते । सागरे च यथा पोतः कृपे द्रोणोपवेशनम्‌ ॥ ३८
यस्य भावो हि तद्र भक्तिः सा तेन गद्यते । मठे सिक्तस्य क्षस्य पत्रे शाखा भदृश्यते ॥ ३९
भजनादेवर भो देषि फखयग्रे पतिष्ठितम्‌ । पानीयहारिणा यद्द्वे चित्तं मदीयते ॥ ४०

तद्देव हसे चित्तं धत्वा मोक्षमवाभयात्‌ । शदे च यथा माता गुडं स्तोकं ददाति वे ॥ ४१
पुनर्याचति वै बालो गुं बे लोभकारणात्‌ । नीरे नीरं यथा क्षिपं दुग्ध दुग्धं घुने घृतम्‌ ॥ ४२
तदरद्धदं न परयन्ति विष्णभक्तिभसादतः । भानु; सवेगतो यद्दहिः सवेगनो यथा ॥ ४३
भक्तिस्थितस्तथा भक्तः कर्माभिननैव बध्यते । अजामिलः स्वधर्म च त्यक्त्वा पापमथा5ऽचरत्‌४४

१ क. ज. फ, "गान्माक्तिः । २ फ. “न यया विष्णुः प्रसीदति । सां 1३ ड. पटी} ¢ इ. ज. की यत्रो । इ,
्वीयाकः। ५ क. ते! समायियोगाच्च षिः सा भक्तिः केन षः! ६ च. ज. द. वध्यते ।
५८८

१४९८ घटायनिश्रीव्यासप्रणीते-- [ € उत्तरखण्डे

एत्रं नारायणं स्मृसा भक्ति वै पाप्नवान्धवम्‌ । दिवा रात्रो च ये भक्ता नाममात्रोपजीविनः ५५
वेकुण्टवासिनस्ते वै तत्र वेदा दि साक्षिणः } अश्वमेधादियज्ञानां फटं स्वर्गेऽपि ददते ॥ ४द्‌
तत्फलं त समग्रं वे भक्त्वा वे संपतन्ति न। विष्णुभक्तास्तथा देवि भुक्त्वा भोगान्श्नेकशषः ४७
वैकुण्ठं प्राप्य नो तेषां पनरागमनं कदा । विष्ण॒भक्तिः कृता येन विष्ण॒खोके वसल्यसां ॥ ४८
दष्टो हन्तो हि नो तस्य विष्ण॒भक्तिप्रसादतः। ग्रावामो[णो |जटमध्यस्था शत[जलं [पान्ब न विदयते
विना जलं सोमकान्तिरै(न्तो वि)ष्णुभक्तस्य मानसम्‌ । दुरो वसते नीरे षटूपदो हि षनान्तरे
गन्धं बरेत्ति कुमुद्रया भक्त्या भक्तस्तथा हरेः(रिम्‌) । गङ्गातटे वसन्त्येक एकं वे शतयो जननम्‌५१
कशिट्रङ्गफलं वेत्ति विष्णभाक्ति परस्तथा । कपृरागरुभारं हि उद्रो वहति नियक्चः ॥ ५२
मध्यगन्धं न जानाति तथा विप्णुवहिमखः । [मृगाः शालं हि जिघन्ति कस्त्रीगन्धामिच्छवः

स्वनाभिस्थं न जानन्ति तथा विष्णवदियुखाः] । उपदेशो हि सृखीणां यथा वे नगनन्दिनि^४

तयैवं चान्यभक्तानामुपदेश्चा निरथकः । अहिना च पयः परीतं तत्पयो हि विषायते ॥ ५५
तयेव चान्यभक्तानामुषदरेशो विषायते । चक्षुविना यथा दीपं यथा दपणमेव च ॥ ५६

समीपस्थं न पह्यन्ति तथा विष्णं बहिम॑खा; । पावको हि यथा ध्रमयथाऽऽदर्शो मदेन च ५७
यथोल्वेनाऽऽरता गर्भा देहे कृष्णस्तथाऽ ऽतः । दुग्धे सर्पिः स्थितं यद्र्तिरे तेटं त सवेदा ५८

चराचरे तथा विष्णुदेश्यते नगनन्दिनि । एकसत्रे मणिगणा धायेन्ते बहवो यथा ॥ ५९
एव ब्रह्यादयोऽपाह सप्राोता विष्णाचिन्पये । यथा काष्ट स्थितो बहिपथनादव दशयते ॥ ६०
एव सवेगतां वष्णुध्यानाद्‌व प्रदशयत्‌ । आदेरका भवदोपस्तस्माजाताः सदस्रश्चः ॥ ६१

एवमेकः स्थितो विष्णुः सवं व्याप्य जगस्मिये । यथा सूर्योदये ज्योतिः परष्करे तिष्रते सदा ॥
दरयते बहुधा नीरं रोके व्रिप्णुस्तथा हि सः । मारुतः प्रकृतिस्थोऽपि नानागन्धवहः सदा ६३
इश्वरः सवेजीवस्थो युद्धे पकृतिजान्गुणान्‌ । शरराविषसंयोगानीरं भवति याटरम्‌ ।॥ ६४
स भत्वा तासा ह्यात्मा कमणा फटमश्ुते । उवीं च नीरसंयोगान्नानारक्षा त जायते ।॥ ६५
मक्रतगुणस्यागान्नानायानषु जायते । गज वे मरके चव देव वा मानपेऽपिवा ॥ द्‌
नाधिको नच वे न्यूना दण देहे स निथलः। ब्रह्मादिस्तम्बपर्यन्ता ये चात्र भवि जन्तवः+६७
तेषु सवषु टर्यत जल चन्द्रमसा यथा । स्चदानन्द्‌ः स रिवः स महेशो हि दश्यते ॥ ६८
स वे वप्णुस्तथा पाकतः साऽह सवेगता यथा । वेदान्तवे; सर्वेशः कारातीतो ह्यनामयः ६९
एवमा वात्तया दवि स भक्ता नात्र संशञयः। एको हि बहुधा ज्ञेयो वहुधाऽप्येक एव सः७०
नामरूपविभेदेन जरप्यते बहुधा भुवि । चकुषा न सेज्योतिर्भाननां चश्चरेपते ॥ ७१
परमात्मा तथा चाञजऽत्मा परतिदंहं तु सवदा । घटे घटे यथाऽऽकाशस्तस्पिन्भग्रे यथा स्थितः ॥
रूप स्थ तथाऽऽत्मा ह भत्र तस्पिन्सुनिश्वरः । यथा काष्ुमयं रूपं पतते प्रभणा विना ॥ ७३
कृमिमेदोमयो देहो भ्रश्यते चाऽऽत्मना विना । देनो भवन्ति वणोश्च वहविना यान्ति प्रवत्‌ ॥

ॐ धनुश्चिह्ान्तगंतः पाठः क. ख, ज पुस्तकस्य: + पतदग्रेक.ख.ज. फ़ पुस्तकेषु ददता यक्षास्तथा नागा गन्ध-
वीः किंनरादयः' इ्य्रमधिकम्‌ ।

~~~
= ~ ---- ~~ ~~ ^~ ----------~

१क.स.ज. व प्रिष्णभक्ताहे उ पदेशो बहिरमसे । अ
र । २ क. ख. ज. फ । ष्णभ ङः
कृतिम । ८क.ख. ज. फ. हरिः । ५ फ. सरैषा। ताना वरष्णुभाक्तव्रिषा । ३

१)
„ ˆ +
ध

१२८ अष्टाविशत्यधिकशततमोऽध्यायः } पद्मपुराणम्‌ । १४९९

तद्रज्जीवाः प्रपद्यन्ते भक्त्या वै पूरवैरूयताम्‌ । सुघनेनाऽऽतं सूर्थ श्रो मन्येत निष्यभम्‌ ॥ ५७५
तथाऽङ्ञानधियो मढा जानन्ति न तमीश्वरम्‌ । निविकर्पं निराकारं वेदान्तः परिपय्यते ॥ ७६
निराकाराचच साकारं स्वेच्छया च प्रकाशते । तस्मात्संजातमाकाशं निःशब्दं गुणवनितम्‌ ॥७७
आकाशान्मारुतो जातः सशब्दं च तदाऽभवत्‌ । तस्मास्रजायते ज्योतिज्योतिपश्चाभवज्लम्‌ ॥
तजटे रक्मगर्भथ विरा विश्वरूपधृक्‌ । तस्य नाभिसरोजे च ब्रह्माण्डानां च कोटयः ॥ ७९
भकरतिः पुरुषस्तस्माननिभिन्नं तु त्रिधा जगत्‌ । तयोदवेयोश्च संयोगात्त्योगोऽभ्यजायत ॥ ८०
साचिकी विष्एसंभूतिव्रह्या वे राजसः स्मृतः । रिवस्तु तामसः पाक्त एभिः सवे पवतितम्‌॥
एषा ब्राह्मी स्थितिरछोकि कमेवीजानुसारतः । तथा संहरते विष्णः सवैलोकानक्ेषतः ।॥ «८२
तिषएटत्यसौ तदा तत्र भगवाच्विष्णुरव्ययः । एवं सर्वेगतो बिष्णुरादिमध्यान्त एव च ॥ ८३
अविद्यया न जानन्ति छोका वे कमनिधिताः | बणाचितानि कमाणि यः काठेषु भकारयेत्‌८य

तत्कमे विष्णदेवत्य न हि गभस्य कारणम्‌ | पदान्तश्षास्ते नाभः सवदव विचायते ॥ ८५
ब्रह्मज्ञानपमिदं द(तेऽ)हं यह पारक तेय । श्भाशभस्य काये च कारण पन पवर हि॥ ८६

मनसा शध्यत सव तदा ब्रह्य सनातनम्‌। मन एव सदा बन्धुमन एवं सदा रिपिः ॥ ८७
मनसा तारिताः केचिन्पनसा पातिताश्च के पध्ये सवेपरित्यागी यागी वाचे कर्म तथाऽ ऽचरन्‌ ॥८८
एवमेव कृतं [कमे टर्यते गजदन्तवत्‌। आकरं तु कम कुवे |न्कुवरनपि न िप्यते ॥ ८९

पद्मपननं यथा नीरणेशैरपि न छिप्यते । अभ्रिरग्रो यथा क्षिप्तो शक्त्या च किं प्रयोजनम्‌ ॥ ९०
यदा भक्तिरसो ज्ञातो न क्ती रोचते तदा । योगेरषटविधेरविष्णुने पराप्यश्रेह जन्मनि ॥ ९१
भक्त्या वा प्राप्यते विष्णः सवेदा सृलभो भवेत्‌ } वेदान्तः भाप्ये ज्ञानं ज्ञानेन ज्ञेयमेव चर
तत्त ज्ञेयं यदा पराप तदा शरन्यमिदं जगत्‌ । सखेन पराप्यते विष्णुर्योगेरष्टविधेथ किम्‌ ।॥ ९३
सर्वेषामेव भावानां मावशद्धिः परशस्यते! आलिङ्गयते यथा कान्ता यथा भावस्तथा फलम्‌ ९४
उपानद्यक्तपादो हि वेत्ति चमेवतीं महीम्‌ । बद्धियथाविधा यस्य तद्रच मन्यते जगत्‌ ॥ ९५
दग्धेन सिक्तो निम्बोऽपि कटुभावं न तु त्यजेत्‌ ) यकृति यान्ति भ्रेतानि ह्यषदेशो निरथैकः९६
चिर्वा वै सहकारं चँ फलं पं कथं छेत्‌ । इन्धियाणां सृखाथेन इथ्रा जन्म कथं नयत्‌ ॥९७
[+चछिखा कपरखण्डानि कोद्रवाणां च रक्षणम्‌ । सुखेच्छया चेन्द्रियाणां नथा जन्म कथं भवेत्‌॥
सोव्णंखाङ्रे भरमिरर्कतटस्व हेतवे । इन्द्रियाणां सुखार्थन था जन्म कथ नयत्‌| ॥ ९९,
स्थाल्यां तेद्मय्यां हि पच्यते वृषटं(?) यथा 1 शदद्येते चागदस्द्रदथा जन्म कथं भवेत्‌ १००
निधानं च ग्रहे क्षिप्त्वा कनः सेवां कथं चरेत्‌) त्यक्त्वा वेकुण्टनाथं तमन्यमा्े कथं रमेत्‌ १०१
भक्तिहीनेश्वतयदेः पठितिः किं प्रयोजनम्‌ । श्वपचो भक्तियुक्तस्तु तिद सेरपि प्रज्यते ॥ १०२
स्वकरे कङ्णं बदध्वा दर्पणः किं भयोजनम्‌ । ब्रह्मरदरादिभिर्देवेदततेश्वयाः स्वसेवकाः ॥ १०३
अवित जैव ग्रहन्ति पभोभ्रैव तु र्न, । अकरिचनाय भक्ताय दातुं नाकं गनो वजे ॥ १०४

~ ~ -- ~~ ~~ -----~ - ---~--~----~

क =

+ धनधिहान्तर्मतः पाडः फ. पस्तकस्थः । + धनुधिहान्तगतः पाठः फ. पृस्तकस्थः । + दुदयते ऽनागर इति स्या
दिति भाति । + एतदमरे फ. पस्तके “लक्षमी्स्य एंडे दासी प्रमुतवं किं तु वण्यते" इत्यधमधिकम्‌ ।

-~------------

१कं.ज. न. भक्लया। २ज. भक्ती । ३ ड. ज. कुलेन । फ. उल्केन ) ४ फ़. च निम्बे गरत्नं कथं चरेन्‌ ।
"५ ज. "तडजागः । ६ फ. चिन्तया ।

१५०० महामुनिभरीव्यासपरणीतं-- [ ६ उत्तरखण्ड-

निःक्ञसैरस्य कृष्णस्य तत्र ध्यानं कथं भवेत्‌ । साकारं बहवो दृष्ट्रा गता भक्ता तत्पदम्‌ १०५
पूजा भक्तिः कथं शून्ये साकारे कथ्यते बुधैः । शून्यमार्गे कथं याति आधारेण विना नरः १०६
साकारो यः स्वथं स्वामी निराकारः सवे प्रभुः। साकारो(रे)हि सुखं चव निराकारे न दृश्यते
सेवारसश साकारे निराकारे न वे रसः । साकारेण निराकारो ज्ञायते स्वयमेव हि ॥ १०८
हरिस्प्रतिग्रसादेन रोमाश्िततनुय॑द्‌ा । नयनानन्दसटिलं पुक्तिदासी मेत्रेत्तदा ॥ १०९
वाण्या च यत्तं पापं कीतेनात्तद्विन्यति । मनसा यत्कृतं पापं स्मरणात्तद्विनयति ॥ ११०
कर्मणा यत्कृतं पापं तत्कथं तु विनश्यति । पूजादानव्रतेस्तीरथरजपहोमैस्त्व(स्त) दितेः ॥ १११
निजधर्मं परित्यज्यं तपो घोरं कथं चरेत्‌ । स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः ॥ १४२
विधि संत्यञ्य शास्रीयं तपो घोरं कथं चरेत्‌ । आश्रमेण विना मूढो नेव सिद्धिमवाभ्रुयात्‌ ११३
बरह्मणा निर्मिता वणः स्त्रे स्वे धर्मे नियोजिताः । स्वधर्मेणाऽऽगते द्रव्यं शु्धदरग्यं॑तदुच्यते ॥
श्दरव्येण यदानं दीयते श्रद्धयाऽन्वितमर्‌ । स्वल्पेनापि महत्पुण्यं तस्य सेख्या न वि्यते॥ ११५

नीचसङ्गन यद्रव्यमानीतं गरहकममु । तेन द्रव्येण यदानं कृतं वै मनुनादिभिः ॥ ११६

तत्फछं न भवेत्तेषां नेव ते पुण्यभागिनः । लीलया कुरुते कर्मं इन्द्रियाणां ससेच्छया ॥ ११७
तादशं योनिमामोति महो हि ज्ञानदुबैलः । इह यत्टुरुते क्म तत्परत्रोपभज्यते ॥ ११८
पुण्यमाचरतः पुंसो न हि दुःखं जायते । तदा तापो न कर्तव्यस्तत्करमं पर्वदेहजम्‌ ॥ ११९
पापमाचरतः पुंसो जायते दुःखमेव च । न कर्तव्यस्तदा हमः सुखे तत्र सरेश्वरि ॥ १२०
रञ्जुवद्धाथच पशवः भभुणा स्वेच्छया यथा । नीयन्ते कमेवन्धेन मनुजा अपि भतले ॥ १२१
शाखामृगो वनचरो वजल्यथ शेशे । एवं च कमेणा जीवा नीयन्ते सभयोनिषु ॥ १२२
कडा कन्दुको यदरतमेयते अधणेच्छया । कर्मणा बा तथा जन्तुनीयते सुखदुःखधोः ॥ १२३
बलेच्छाक्मभिवंद्ो न रक्तो बन्धनिग्रहे । देवा वै कमोभिर्वद्धा ऋषयश तथा परे ॥ १२४
कैासे सुद्ेदस्था भुजंगो विषभाजिनः । असमर्थाः सथां भाक्तं कर्मयोनिर्वलीयसी ।॥ १२५
निरखदयदेहदाता वुधैः सूर्यो हि कथ्यते । तद्रथे सारथिः पङ्कः कमेयोनिर्वलीयसी ॥ १२६
इ्दर्ुन्नो हि राजधिगेजत्वं कर्म॑णा गतः । समर्थस्वापिना तस्िन्कर्मयोनि्टथा कृता ॥ १२७
रुद्रब्ह्मादयां देवा मानवाश्वासुराश्च ये । ते स्वँ कर्मबद्धाश्च विचरन्ति मदीतरे ॥ १२८

$) 9

कमाधीनं जगत्स विष्णाना निमितं पुरा । तत्कर्म केशवाधीनं र।मनाश्ना विनश्यति ॥ १२९
सवेत्रापि स्थितं तायं शुक्तेदे तु सितासिते। एवमाचरतां कर्म मुक्तेदं ऊेशवार्चनम्‌ ॥ १३०
इन्द्रियाणां सुखाथाय यः कमे मनसाऽऽरेत्‌ । अकृतेन मन्येत केवलं हमेव दि ॥ १३१
भनसा सस्परञ्जन्तुः मायचित्तं समाचरेत्‌ । स पूर्ैकमेमोक्ता च अग्रे क्म न वर्धते ॥ १३२
0 ्हान्फेचित्कचित्मेतपिशाचकान्‌ । केचिदेवान्परंसन्ति ह्योषधीः केचिदूचिरे ॥ १३२
केचिन्मनन च सिद्धि च केचिद्बुद्धि पराक्रमम्‌ । उद्यमं साहसं धय केचिन्रीति बलं तथा।॥।१३४
अहं कमे परंसाभिः(मि) सरवे कामा(कमा) सुवतिनः। ईति मे निधिता बुद्धिः कथ्यते पूर्वसूरिभिः

© गोदे ( होमे ध पित ^~ 0 त 1
: गृभो (९ । ज. दामः स्वदा्पितः। नि" । ३ फ. “ज्य परधर्मेषु थे रताः। स्व ४ च. "यो: । प्रारन्धक।
। छ तर । ९ ज. निरामदेहदाता यो बुः । ५ ज. देवमे' । ८ च. "रन्विष्णं प्रा", ९ स. न. “ङं सन्ति स।
९० ङा. गन. अंतर) 2

१२९ एकेनत्रिश्षद्धिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५०१

यदा पुण्यमयो जन्तुः पापं किंचिन्न त्रिदयते । ज्ञानं हि द्विविधं चेव तदा पुण्यं सुखं भवेत्‌ १२६
पापं पुण्यं समं यस्य तदा कमेतनुं लेत्‌ । समयोगं यदा ददं तदाऽऽनन्दपदं व्रजेत्‌ ।॥ १३७
बाह्ये सवैपरित्यागो मनसा संस्पृहा भवेत्‌ । तदथाऽऽचरितं तस्य तेन तत्पापभोगेनः ॥ १३८
बाह्ये करोति कमाणि मनसा निस्पृहो मवेत्‌ । त्यागोऽसौ मध्यमो ज्ञेयो न तु पृणैफलं लभेत्‌ ॥
बाहनेऽन्तरे परित्यज्य बुद्धवा शून्यावरम्बनम्‌ । त्यागः स उत्तमो ज्ञेयो योगिनामपि दुरुभः॥
क्रोधात्सरव तयजन्त्येके केचिद्रा देत(तद) भावतः कष्टात्स्वँ त्यजन्त्येके त्यागाः सर्वे तु मध्यमाः
स्वबुद्धया श्रद्धया युक्तेन क्रोधादिवक्षं गतेः । [श्रथेरेवं त्यज्यते सर्व त्ागास्त उत्तमाः स्मरृताः॥
योगाभ्यासरतो देही योगपारे न वे गतः] । कर्मणा चारतो वाऽपि सगातिं याति मानवः ॥
शुचीनां श्रीमतां गेहे धीमतां योगिनामपि । योगाद्षस्त॒ जायेत कुरे वा द्विजपूवके ॥ १४४
स्वल्पेनैव तु कारेन पूर्णं योगं च विन्दति । चिदानन्दपदं गच्छे्योगभक्तिभसादतः ॥ १४५
पङ्कनेव यथा पङ्क रुधिरं रुधिरेण वे । हिंसया कर्मणा कमं कथं ्षालयितुं क्षमः ॥ १४६
दिसाकर्ममयो यज्नः कथं कमेक्षये क्षमः । स्वगेकामकृता यज्ञाः स्वगे ते चाल्पसौख्यदाः ॥ १४७
अनिल्यानि तु सौख्यानि भवन्ति च बदूल्यवि। नित्यं सोख्यं न तेष्वस्ति विना भक्त्या हरेः कचित्‌
सावंभोमयुखं राञ्यं स्वगे चापि तथा सखम्‌ । अन्यात्काचेन्न वाञ्छामि गभेवासाद्विभेम्यहम्‌ ॥
रावा हि भिद्यते ोरैमाणिक्यं चैव भिद्यते । नानाकामनया बुद्धा विष्णभक्तिने विभि) चते
बको जलचरान्थङ्के मण्डकादींश् वर्जयन्‌ । तथा यमः सर्वहन्ता बजेयेत्कृष्णसेवकान्‌ ॥ १५?
यः स्रजति स हता च स त्रै पालक उच्यते । अपराधरतेयुक्तं स्वस्थाने नय मामितः ॥ १५२
तथा कृतापराधस्य कृष्ण त्वं च कृपां कुरु । फं च टभते बाह्यो रक्षकः किं करोति[स्ति|चेत्‌
एवमात्मा च देदेऽस्मिन्परवश्यः कषां कुरु । प्राप्नो न पारः शनकैमटेगेक्तिरवापि वा ॥ १५४
व्याधस्य मुक्तिदाता च कुलिका तारिता त्वया । ब्रह्माचदरंभः स्मे सलमो गोपमन्दिरे १५५
गोपोच्छिष्ठं यदा युक्तं तदा ते तारिताः स्वयम्‌ । योगिभिगीयसे निलयं परमात्मा जनादेनः ॥
अव्ययः पुरुषः श्रीमान्दषटरा त्वां त्वत्पदं गताः । विष्णुस्मरणकं दिव्यं ये पठन्ति दिने दिने ॥
सर्षपापविनिरमक्ता यान्ति विष्णोः सनातनम्‌ । अनया भावद्ुद्धा च पठनं विष्ुसंनिधो ॥
इह रोके सुखं भक्त्वा परं पदमवाभ्रयात्‌ ॥ १५८
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे विष्णुस्मरणमाहात्म्यकथनं नामाष्टाविरप्य-
पिकङ्ततमोऽध्यायः ॥ १२८ ॥

आदितः शोकानां समण्वङ्ाः-- ३८१०४

अथैकोनत्रिशदधिकशततमो ऽध्यायः ।
श्रीपावेत्युवाच--
दीपेऽस्मिन्यानि तीर्थानि तानि मे वद सुव्रत । दीपानां द्रीपराजोऽयं सवेदा भवि निर्मितः ॥
संख्यया त्वं वद स्वामिन्करषां कृत्वा ममोपरि ॥ १

* धनुधिहान्तगेतः पाटः फ. पुस्तकस्य ।

१ ख. न्मै न वियाति) सः । इ. न विन्दति । स" । ज.मषु बिद्यते । स ।

१५०२ महापूनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

श्रीमहादेव उवाच--

सर्पेगः सरवभ्रतेषु द्रष्टव्यः सर्वतो भुवि । सप्टोकेषु यत्किचिद्ररयते सचराचरम्‌ ॥ र्‌
न हितेन विना देवि ठं वाऽपि श्रतं तथा। अतो विष्णुमंहादेवः केशवः कशनाश्चनः॥ ३
ती्थरूपेण वर्तेत दीपे ह्स्मिन्सरेष्वरि । तानि तीथांनि वक्ष्यामि तुभ्यं द्वि न संशयः॥ ४
पथमं पुष्करं तीथं तीथानां भरवरं शुभम्‌ । वाराणसी द्वितीयं तु क्षत्र पुक्तिपदायकम्‌ ।॥ ५
तृतीयं नेमिषं प्षतचरशृषीणां पावनं स्मृतम्‌ । प्रयागं वे चतुर्थं तु तीथानामुकत्तमं स्मृतम्‌ ।॥ ६
कायक पञ्चम पोक्तमुत्पन्नं गन्धमादने । षष्ठं वं मानसं तीथे देवानां रम्यमव च॥ ७
सप्तमं विण्वकायं त॒ ह्यम्बरे पवते शमे । अष्टमं गोतमाख्यं च मन्दरे निपितं परा ॥ ८
मदात्करं तु नवमं दर्मं रथचेत्रकम्‌ । एकादशं कान्यकुब्जं यत्र तिष्ठति वामनः ॥ ९.
दादश वे मर्यं कुठजास्रकमतः परम्‌ । विन्वे शरं गिरिकेण केदारं गतिदायकम्‌ ॥ १०
बीह्यं हिभवतः पष्ठ गोकर्णे गोपकं तथा । स्थानेश्वर हिमाद्रौ च विर्के विल्वपत्रकम्‌ ।॥ ११
श्रीरेठे माधवं तीथं भद्रं भद्रेश्वर तथा । वाराहे विजयं परोक्तं वेष्णवं वेष्णवे गिरो | १२

रद्र तु रद्रकोटे तु पत्यं कालंजरे गिरो । काभ्पिटे काम्पिरं तीर्थं युकुटे कर्कोटकं तथा ॥ १३
श्ाटग्रामोद्धवं तीर्थं गलिकायां सुरेश्वरि । नमेदायां शिवाख्यं तु मायायां विश्वरूपकम्‌ ॥ १४

उत्पलाक्षे सहस्राक्षं जातं रेवतकरे गिरो । मैयायां पितृतीर्थं त विष्णपादोदवं तथा ॥ १५
विपाञ्ञायां विपापं तु पार्टरं पण्ड्वधेने । नारायणं सुपा तु चिकूे विष्णुमन्दिरम्‌ ॥ १६
विपुले विपुलं नाम कल्याणं मरयाचले । कैरवं कोटितीर्थे तु सुगन्धं गन्धमादने ॥ १७

ऊुठ्जाज्के तिसंध्यं तु गङ्गाद्वारे हरिप्रियम्‌ । शैं विन्ध्यपरदेशे तु बदर्या सारस्वतं शुभम्‌ ।॥१८
कालिन्दं काटरूपं च सदये वें साह्यकं स्मृतम्‌ । चान्द्रं चन्द्रपदेशे च [क्रमणं तीथनायकम्‌ १९

यमुनायां मृगाय तु करवीरे ङुरूदढधवम्‌ । विनायके प्रते वे उपाख्य तीथमुत्तमम्‌ ॥ २०
आरोग्यं भास्करे देर] महाकाठे महेश्वरम्‌ । तीर्थं स्वभयदं नामामृताख्यं विन्ध्यकंदरे ॥ २१
मण्डपे विश्वरूपं च स्वाहाख्यमीश्वरे पुरे । बेगखेयं भचण्डायां चाण्डं चामरकण्टके ।॥ २२
सोमेश्वरं तथा तीर्थं भभासे पुष्करं तथा । देवमात्रं सरस्वत्यां ्पीरायततटे स्थितम्‌ ॥ २३

महालय महापञ्च पयोप्ण्यां पिङ्गलेश्वरम्‌ । सिहिकायां तथा तीर्थं सौरे रविसंज्ञकम्‌ ॥ २४
कातिके कृत्तिकाक्षत्र शांकरं शकरे गिरो । उत्पखाख्यं ततो दिव्यं सुभद्रासिन्धुससगमे ॥ २५
गाणपत्य ततव पवेते विप्णुसंजञके । जारंधरे ततः भोक्तं तीर्थ विश्वमुखं च यत्‌ ॥ २६
तारं वे तारक चेव पत्ते विप्ण॒संज्नके । देवदारुवने पौण्डं पोष्कै कारमीरमण्डटे ॥ २७
भाम हिम हिमाद्रा च तुष्टिकं पोष्टिकं पुनः । कपालमोचनं तीर्थं जातं मायापएरे तथा ॥ २८

--- - ------~---- -

* यनुाव्वहृन्तगतः पाठः ख. ज. फ. पस्तकस्थः ।

१च. वतीरथेषु। रच. क्ष. स्मरनम्‌ । ३ क. कार्तिकं । फ. कामुकं । फ, नायं! ५क. च्च, ज, भौ । कपि
कान्तिलं । च. र । कथिके कापिलं 1 ६ च. कोटक्रं। ७क. ख. ज. गङ्गायां । ८ ज. “टे पण्डवधेनम्‌ । ना । ९ फः
काटवं । १० फ़. स्यं । ११ज. तु वयो । १२ ज. फ. स्तम्‌ । १३ फ. °रे काटुमेव च वि") १४ फ. श्यं जलपदं।

१८५ क. प्रनातरे ।ख.च. ज, प्रभाते। १ ९ क. छ. पारव्रणतद। ज, इ. पारावतः । १७ फ. च भरताश्रमसज्ञकम्‌ ।
ज !१८ ज. क. नार |

१, ^ ।
६.४ ,

व /
९

ह त कित ननन ,८८

१३२० विशदधिकराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५०३

शङ्खोद्धारे ततश्चैव देवं वे शङ्खधारकम्‌ । पिण्डे वे पिण्डनं नाम सिद्धे वैखानसं भवेत्‌ ।॥ २९
अच्छोद विष्णकामं तु धमकामाथमोक्षदम्‌ । ओषध्यं चोत्तरे कूटे कुशद्रीपे कुशोदकम्‌ ।॥ ३०

मन्मथं हेमकूटे तु कुमुदे सत्यवादिनम्‌ (?) । बन्द लयामाश्वकं तीथं विन्ध्ये वेमात॒कं स्मृतम्‌ ॥३१
चिते ब्रह्ममयं तीं तीथानां पावनं स्मृतम्‌ । एतेषां सवेतीथानायुत्तमं णु स॒न्दरि ॥ ३२
विष्णोनामसमं तीथं न भूतं न भविष्यति । ब्रह्महा हेमहारी वा वाहा गोघ्र एव च | ३३
च्यते नाममात्रेण प्रसादात्केशवस्य त॒ । कलो द्वारावती रम्या धन्यो देवो जनार्दनः ॥ ३४
[+ये परयन्ति नरा देवे मुक्तिस्तेषां सुनिश्चखा । एवं धन्यतमं देवं विष्णौ सर्वेश्वरं पभुम्‌ ॥ ३५

तयापि महादेति विद्रत्सस्थां जनार्दनम्‌] । अषए्ात्तर त तीथानां शतमतदुदाहूतम्र्‌ ।॥ रद
यो जपेच्छणुयाद्राऽपि सवेपापेः परमुच्यते । एषु तीर्थेषु यः स्नात्वा परयेन्नारायणं हरिम्‌ ॥ ३७
स्ैपापविनिमुक्तो याति विष्णोः सनातनम्‌ । जगन्नाथं महातीर्थं लोकानां पावनं स्मृतम्‌ ॥३८
ये गच्छन्ति नरश्रष्ठास्तेऽपि यान्ति परां गतिम्‌ । अष्टो शतं महापण्ये श्रावयेत्पितृकमणि ॥ ३९
इह खोकर सुखं भुक्त्वा याति विष्णोः सनातनम्‌ । गोदाने श्राद्धदाने वा अहन्यहानि वा पुनः
देवाचनविधौं विद्रान्परं ब्रह्माधिगच्छति ॥ 6

दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसेवदि जम्बद्रीपगततीर्थवर्णनं नामकोनर्व्िङदधि-
कडाततमाभ्ध्यायः ॥ १२९ ॥

आदितः शोकानां समण्वङ्ाः

३८१४४

अथ चिदादधिकदाततमोश्ध्यायः ।

न

महादेव उवाच--
वेचब्रत्यास्तु माहात्म्यं बक््यामि शृणु सुन्दरि । यत्र स्लात्वा विमुच्यत यावदाभूतसंप़वम्‌ ॥
टृत्रेण च कृतः कूषो महागम्भीरसंज्ञकः । कृपात्सा निता देवी महापापोघनारिनी।॥ २
यथा गङ्गा तथेयं च सरिच्छेछा सरोात्तमे। अस्या दरशेनमात्रेण पापोधाः शमयन्तिच। >
दएणु देवि प्रवक्ष्यामि इतिहासं पुरातनम्‌ । यं श्रुत्वा पापिनश्चापि मुच्यन्ते कमवन्धनात्‌ ।॥ ४
चम्पके नगरे चैव राजा सयाञ्यं करोति सः । सदा दुरो इष्टरूपो जनानां संपरपीडकः ॥ ५
अधमोऽधमेखूयश्च विष्णनिन्दापरायणः } देवद्िजनिहन्ता च आश्रमाणां वैदूषफः ॥ ६
वेदानिन्दाषैरश्रैव मर्वो वा निशंणः शठः । अस्च्छास्ेष निरतः परदाराभिमरकः ॥ ७
विदारूणेतिनामा च संजाती ऽत्यन्तपापक्रत्‌ । कदाचिरैवयोगेन अआमतस्तां नदीं परनि ॥ ८
आखेटकसमायुक्तः स्वयं कुश्री सुरेश्वरि । पहापापादयं जातो ब्राह्मणानां च निन्दनात्‌ ॥ ९
थावादी दराल्मा च शठो वै पद्चरेव हि । वेदवादातैरस्कतै गोदानां परतिदूषकः ॥ १०
एवेविधोऽभवद्राजा तपाः स सुहृद्वतः । अश्वादृत्तीयं स तदा पीलाऽपः स्वग्रहं गतः॥ ११
तेनेवोदकपानेन गतं कृषं न संशयः । बुद्धिश्च निमा जाता तस्य राज्ञो विशेषतः १२.

-------~------------------~--~-------------

+ धर्नध्विहान्तगतः प्राटः ख. ज. फ. पुस्तकरस्थः |

= ~ ~ -----

१फ. विभि वैश्रवणालये। गायत्यं पुष्करे तीथ सातत्यं त्रह्मसनिधौ । स॒यविम्बे प्रनाती्थं तीर्थानामुन्मं शणु।
विः।२ज. फ. "परः श्रीमान्मरखा ।३ज. फ. "तोमूर्खणच। कः । ८ वै निधृणःप्ञुः वे" । ५ ड क्ष. ज. “ती
नित्यं गोनां प्रद" ।

१५०४ महामुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

विष्णौ भक्तिः सयुत्पन्ना तदा तस्य सुरेश्वरि । ततः प्रभति काटेन स्नानं च कृतवान्सदा | १३
निर्भलो बहुरूपाव्यो जातस्तत्र सुरेश्वरि । इह लोके सुखं भक्त्वा कृत्वा यज्ञाननेकशः ॥ १४
किपरिभ्यो दक्षिणां द्वा स गतो वैष्णवं पद्म्‌ । इति ज्ञात्वा तु भो देवि वेत्रवल्या विशेषतः ॥
सानं कुर्मन्ति ये विभासते युक्ता नगनन्दिनि । राजन्यो वाऽथ वेश्यो वा शूद्रो वा सुरसत्तमे १६
लानं कुर्वीत यस्तत्र स मुक्तः पापवन्धनात्‌ । कातिके वाऽथ मापे वा [शवेशासे वा पुनः एनः
सानं कुन्ति ये रोका मुक्तास्ते कमेभिः सदा । ब्रह्मघ्ो वाऽथ] गोघ्रो वा बाटशघ्नो वेदनिन्दकः
सरितां संगमे स्नात्वा च्यते देवि किल्विषात्‌ । साभ्रमत्या समं यत्र यस्याः सङ्गः परदश्यते १९
तत्र स्नात्वा विशेषेण मुच्यते ब्रह्महा सदा । खेटकं नगरं दिव्यं स्वगरूपं धरातले ॥ २०
ब्राह्मगेस्तत् तै देवि योगाश्च बहवः कृताः तत्र स्लात्वा च भुक्त्वा च पुनमजेन्म न विन्दतिर१
सा द्वितीया स्मृता गङ्गा कलौ देवि विशेषतः । ये नराः सुखमिच्छन्तिं धनमिच्छन्ति ये नराः
स्वर्गमिच्छन्ति ये खोकास्ते वे खात्वा पुनः पुनः। इह रोके सुखं मुक्त्वा यान्ति विष्णोः सनातनम्‌
सूर्यवंशे च ये जाताः सोमवंशे तथेव च । आगता वेत्रवत्यां तु खात्वा निरतिमागताः ॥ २४
दशनाद्धरते दुःखं स्परैनान्मानसं ह्यधम्‌ । सरात्वा भुक्त्वा तथा देवि युक्तिभागी न संशयः २९
लानाजपात्तथा होमादनन्तं फलमश्चुते । गत्वा वाराणसीतीथं भक्टया चान्द्रायणं चरेत्‌ ।॥ २९

यत्तत्र कयते पुण्यं तत्पुण्यं प्रामुयान्नरः । वेत्रवत्यां विशेषेण पञ्चत्वं यदि गच्छति ॥ २७
¢ अ ~ क ५ श ॐ [9 [9१ ~~ = [क

स वै चतुभज भरूल्रा याति विष्णोः परं पदम्‌ । पृथिव्यां यानि तीनि ये देवाः पितरस्तथा

ते च सवं वसन्तीह वेत्रवल्यां सुरेश्वरि । कफिमन्यद्वहुनोक्तेन भूयो भूयो वरानने ॥ २९

वेतरवत्या समं तीर्थ पृथिव्यां नासि सुव्रते । अहं विष्णुस्तथा ब्रह्मा देवाश्च परमपयः ॥ ३०
तिष्ठन्ति देवताः सवा वेत्रवत्यां महेश्वरि । एककालं द्विकालं वा निकारं च विशेषतः ॥
सानं कुवन्ति ये तत्र ते वै मुक्ता न संशयः ॥ ३१
दाति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तर खण्ड उमामहेश्वरसंवादे वेजवतीमाहात्म्यकथनं नाम त्रिशद-
धिकरदराततमोऽध्यायः ॥ १३० ॥
आदितः शोकानां समच्ङाः- ३८ १७६

अथेकत्रिरशदधिकराततमो ऽध्यायः ।
महादेव उवाच-
साच्रमल्यास्तु माहात्म्यं वक्ष्ये देवि यथातथम्‌ । कश्यपो वे मुनिश्रे्ठस्तपो वे तप्तवान्महत्‌ ॥ !
अयुतवधेपर्यन्तं तेन तपं महत्तपः । अर्दे प्ते रम्ये नानादुमसमाकुरे ॥ ६
तत्र मत्वा तपस्तपनमृषिणा कर्यपेन वे । यत्र सरस्वती रम्या पवित्रा पापनाशिनी ॥ ३
तेन तीव्रं तपस्तप्तं ब्रह्मजेन महात्मना । एकस्मिन्दिवसे देवि गतोऽसौ नैमिषं प्रति ॥ ४
तदा तपरपिभिः सार्धे कथां चक्रे स कर्यपः । तदा द्विजवरै; सम्यक्पृष्टोऽसौ करयपो मुनिः॥९

भ्न ~ ----- ~ ^~ ---~ -------------------~~----~--~~-~--

* धनुश्िदवान्तगेतः पाठः फ. पुस्तकस्थः ।

~~~"=~-------=-+*=,----------------- -^“~

ल _____ _- ~~~ ~

१ज. फ़. पतु वाऽनवे। ब्रह्मणा तत्र । २ ज. फ. “न्ति पण्यमि'।

^ ९ £
५ ९ शित्‌ ~ "4 + ^+ ५५

|
' ९१

ब #
\ ५

4

^

१६३१ एकत्िशदधिकदाततमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । १५०५

ऋषय ऊचुः--

अहो कदयप नः प्रीतये गङ्गा ह्यानीयतां प्रभो । भवन्नान्ना तु सा गङ्गा भविष्यति सरिद्वरा ॥ &
महादेव उवाच--

तेषां वाक्यमुपाकण्यं नमस्कृत्य द्विजांश्च तान्‌ ! आगतो हवदारण्ये सरस्वत्याश्च संनिधा ॥ ७

तजर तश्र तदाऽनेन तपः परमदुष्करम्‌ । आराधेतो ह्यहं तेन करयपेन द्विजेन वं ॥ (1

अत्यक्षोऽहं तदा जातस्तस्य (भूत्वोवाच) द्विजवरस्य च । वरं वरय भद्र ते यत्ते मनसि वतेते ॥
करयप उवाच-

वरं दात समर्थोऽसि देवदेव जगत्पते । शिरस्थिरेयं गङ्गा च पवित्रा पापहारिणी ॥

मम देया विक्षेषेण महादेव नमोऽस्तु ते ॥ १०
महादेव उवाच-

तदा देवि मयोक्तं च ग्रहणीष्व त्वं द्विजोत्तम । जटामेकां परित्यज्य दत्ता गङ्गा तदा मया।॥ ११
तां ग्रहीत्वा दिजश्रष्ः स्वस्थानं हषितो ययो । केशरन्धं नाम तीर्थं वासो व कदयपस्य च १२
गतस्तत्र तु देवेशे मुनिभिः परिवारितः । कश्यपेन समानीता कारयपीय सरद्ररा ॥

यस्या ददेनमात्रेण बह्महा युध्यते किट ॥ १३

श्रीपावेत्युवाच--
स्लानमान्रेण कि पुण्यं तत्र तीर्थे वदस्व मे । विश्वनाथ कृषाटुस्त्वं दयां कुरु ममोपरि ॥ १४
दीने किं भवेत्पण्यं साने किं बद देवराट्‌ । महिमा कीस ब्रह्मन्सवं त्वं वक्तमहसि ॥ १५
श्रीमहादेव उवाच--

मया शरतान्यनेकानि तीथोन्यायतनानि च । श्रीविष्णोश् प्रसादाच नद्यः सागरगाः मभा; {६
गङ्गा च यम॒ना खा तापी चैव महानदी । गोदावरी तुङ्गभद्रा काशिकं गद्धिका तया ॥ {७
कावेरी वेदिका भद्रा सरय॒ः पापहारिणी । अन्याश्च विविधा नद्यः सवेपापहरा यवि ॥ १८
पयामस्तीर्थराजश्च काञ्ची पुष्करमेव च । नेमिषारण्यसंज्ं तु तीथं चामरकण्टकम्‌ ॥ १९
उत्तमं द्रारकाित्रं दबदारण्यपुत्तमम्‌ । एवंविधानि तीथोनि क्षेत्राणि वित्रिधानि च ॥ २०
्चतानि ततर देवेशि मया विष्णोः मसादतः । पूरं भगीरथेनेव याचितीऽहं तु पषति ॥ १
तदा दत्ता इयं गङ्ग तिष्णलोकममीप्ुना । कश्यपाय पुनदंत्ता ऋषीणां बचनाच्रतः ॥ २२
इयं वे काश्यपी गङ्गा रोगदोषहरा सदा । या इय कथ्यते ककर युग च नामपूर्वकम्‌ || २३
तदह कथयिष्यामि शरण सुन्दरि तखतः । कृते कृतवती नाम जताया गिरिकाणका | = ^
द्रापे चन्दना नाम कलौ साश्रमती स्मृता । दिने दिने विषेण स्नानाय तु नराघ्र्‌ य ॥ ~^
स््पापतेनिर्भक्ता यान्ति विष्णोः सनातनम्‌ । पक्षावतरणे तीयं सरस्वत्यां तथन्वर ॥ रवै
केदारे च कुरुकत यत्फलं स्वानो भवेत्‌ । तत्फलं तु भवेन्नित्यं साध्रमत्यां दिन दिन ।॥ २७
भवतीति न संदेहो व्यासस्य वचने यथा । नभस्यऽपरपक्षं तु लाहय्वा सुरश्वार ॥ २८
अमावास्यादिने सम्यक्श्राद्धदानेन यत्फलम्‌ । नरस्तत्फल्मामोति साच्चमल्यवगाहनात्‌ ॥ २९

०2 ~. ~~ ~ -----+

१ ड. ज, कादयपस्त्वं । फ. कारारन्ध्रं । २ क. गच्िक्रं । ड गि्की । दच्च. ग्रकी । ३ क. च. चर्द्िका।४्न

स्मरता)
१८९

१५०६ महामुनि धरीन्यासप्रणीत-- { ६ उत्तरखण्ड-

माघमासे प्रयागे तु प्रातःस्नानेन यत्फलम्‌ । तत्फलं समवाम्माति साभ्रमलययवगाहनात्‌ ॥ ३०
कार्तिक्यां कृत्तिकायोगे श्रीस्थकले माधवाग्रतः । तत्फलं खमते म्यः साश्रमत्यवगाहनात्‌ ॥३१
एषा श्रे्रतमा देवि सवेलोकेषु पावनी । इयं धन्यतमा देवि पवित्रा ह्यपनाशशिनी ॥ ३२
यस्यां वे साभ्रमलयां च एते तिष्ठन्ति नित्यज्ञः । पूषेसंबन्धिनो ये च उत्तरे ये तथा पुनः ॥२३३
पाथास्या दाक्षिणात्याश्च स ह्यायान्ति नित्यशः । तीथेयाज्रामिषेणेव सेटकरे ब्रह्मसंनिधौ ॥ ३४
आयान्ति सदा देषि कातिक्यां च न सशयः । ततर श्राद्धं परङर्वन्ति तथा वे विपभोजनम्‌३५
नानाधमन्यङुतरन्ति नानायज्ञांशच नित्यश्ञः । विविधानि च दानानि भङकवेन्ति जनाः सदा ३६

चतुयुगेषु सर्वेषु नात्र कायां विचारणा । यवक्रीतोऽथ रेभ्यश्वं कक्षीवानुशिजस्तथा ॥ ३७
भरगुरङ्किरास्तथा कण्वो मेधावी च पनवसुः । बन्दी च गुणसंपन्नः प्राच्यां दिश्चि उपाभिताः ॥
उदीच्यां ये महाभागा पपुमत्पमुखास्तथा । सुमधुश्च महाभागो दत्ताजेयश्च ब्रीयेवार्न।॥ ३९
ऋपिदीधेतमाशैव गोतमः कठ्यपस्तथा । शेतकरेतुः कहोडश्च पुलहो देवलस्तथा ॥ ४०
तरिश्वामित्रभरद्राजां जमदयिश वीयैवान्‌ । ऋचीकपतो गर्गश्च ऋषिरुदालकस्तथा ॥ ४१
देवहामीऽथ धौम्यश्च आस्तिकः करयपस्तथा । रोमशो नाभिकरेतुश्च लोमहर्षण एव च ॥ ४२
ऋपिर्ग्रशरवाशैव भागवश््यवनस्तथा । वाटखिल्यादयो ये च सरवे गच्छन्ति तत्रव्रै॥ ५३
कृतस्नाना निराहाराः सदा विष्णुपरायणाः । शङ्वक्रथराः सर्वे तटे तिष्ठन्ति नित्यश्चः ॥ ४४
पितृतीर्थं गया नाम्‌ सवेतीथेवरं शुभम्‌ । यत्राऽऽस्ते देवदेवेशः स्वयमेव पितामहः ॥ ४५

गीला या पि्भिगथा श्राद्धभागमभीप्सुभिः । एष्टव्या बहवः पुत्रा यर्चेकोऽपि गयां ब्रजेत्‌ ४६
यजेत ह्वमधेन नीं वा वपगत्छजेत्‌ । तथा वाराणसी पुण्या पित्णां बभा सदा ॥ ४७
या चव मम सानिध्याद्धुक्तिमुक्तिफटपदा । ममाऽऽङज्ञया तु देवेशो बिन्दुमाधवसंजञकः ॥ ४८
निलयं निष्ठि देवेशि बाराणस्यां विशेषतः । अतो धन्यतमा श्रेष्ठा पुरीयं मम सर्वदा ॥ ४९

पित्णां वभ तीयं पुण्यं वे विमलेश्वरम्‌ । पिरतीर्थ मयागं च सर्मेतीभसमन्वितम्‌ ॥ ५०
साश्रमल्युदके देवि आयान्ति वचनान्मम । वटेग्वरश्च भगवान्माधवेन समन्वितः ॥ ५१
दशाश्वमधिकं पुण्यं गङ्गदरारं तथव च । मन्नियोगाच्च देवेशि सा्रमलां वसन्ति हि॥ ५२
नन्दाऽय लिता देवि तीथं यत्स्तारकम्‌ । तथा मित्रपदं नाम केदारं शंकरालयम्‌ ॥ ५३
गङ्गासागरमिल्याहुः सवेतीयमयं शुभम्‌ । तीथं ब्रह्मसरस्तदरच्छतदुसलिे हदे ॥ ५४

तीर्थ तु नेमिं नाम चाऽऽ्ञया मम स्रदा । साधरमत्युदरे देवि निवसन्ति न संशयः ॥ ५९
शता बर्कलिनीं पण्या ततः श्वेता हिरण्मयी । हस्तिमत्यथ वार्जरघरी नदी सागरगामिनी ॥ ५६
पित्णां बलमा देताः श्राद्धकोटिफल्पदाः । तत्र श्राद्धानि देयानि पुत्रैः पित्हिताय बै ॥ ५७
पौडलं वपुषाख्यं च नगरं तत्र सुन्दरि । साभ्रमत्या सरैवैताः प्राप्ता नयो विश्चेषतः ॥ ५८
तत्र लानं च दानं च ये कुबन्ति नरा यति । इद लोके सुखं भुक्त्वा यान्ति विष्णो सनातनम्‌

जम्बुद्रीपं महापुण्यं यत्र पुण्यं विवधेते । तत्राऽऽर्याख्यं महापुण्यं सर्वकामफलप्रदम्‌ ॥ ६०
नीलकण्ठमिति ख्यानं तीर्थं नन्द हद स्तया । तथा रुद्रहदस्तीर्थ पुण्यं रुदरमहालयम्‌ ।॥ ६१

मन्दाक्रिनी महापूण्वा तथाञच्छादा महानदी । साश्रमलयां हन्स्येताः स्वात्मनाऽददीनं गताः॥

१अ. श्रदिल। > फ. तुवेगेषु।३ज. "व काञ्ची । ४. न्‌ गजिद्यधः, ५ च, स, पाटलं । ६ ज, वमन्येः ।

१६१ एकतिश्दथिकडाततमोऽध्यायः ] पञ्मपराणम्‌। १५०७
मू

धूम्रं मित्रपदं तद्वदरंननाथ दषद्ररम्‌ । किमा नदी महाकाठं तथा काछंजरा गिरिः॥ ६२
गङ्गोद्धतं हरोद्धरं नमदाकारमेव च । गङ्गापिण्डव्रदानेन समान्याहुमनीपिणः । ६४
एतानि ब्रह्यतीथानि साभ्रमत्युत्तरे ते । गुप्तीकरतानि तीथानि दवेब्रह्मपुरोगमः ॥ ६५
स्मरणादपि लोकानां पापध्रानि महेश्वरि । फि पुनः श्राद्धदातणां मानवानां स॒रे्वरि ॥ ६६
ञकारं पिततीथं च कावेरी कपिखादकम्‌ । संभदश्वण्डवगायास्तथवामरकण्टकरम्‌ । ६७
कुरुक्षत्राच्छतगुणमस्मिन्लानादिकरं भवेत्‌ । वात्रघ्रीमंगमे द्वि गणश्वरपुरःसरेः ॥ ६८

सा्रमत्यां पुरा नीतं मगेस्तीथकदम्बकम्‌ । एप तुदेशतः पोक्तस्तीयानां संगमो पया ॥ ६९
बागीशोऽपि न शक्रोति तीथानां तत्र विस्तरम्‌ । सत्यं तीथ दयातीयं तीथपिन्धियनिग्रहः ७०
तस्मात्तीर्थं प्रयत्नन सानं कुयोन्‌ संनयः । पातःकाले म॒दर्ताखीन्पुवाह्तस्तावदेव तु ॥ ७?
तदा सञानादिकं तीर्थे देवानां भरीतिदायकम्‌ । मध्याहसिमुदतैः स्यादपराह्नस्ततः परम्‌ ॥ ७२
पितणां प्रीतिजननं स्रानपिण्डादितपणम्‌ । सायादसिपुदतेः स्याल्लानं तत्र न कारयेत्‌ ॥ ७३
राक्षमी नाम सा बा गिता सवकस । अहो मुहुता विख्याता दश पश्च च सवदा ।॥ ७४
तत्राष्टमो मुहूर्तोऽयं स कालः कुनपः स्मृतः । मध्याह सवेदा यस्मान्मन्दौ भवनि भास्करः ॥७५
तस्मादनन्तफलदः पितृणां पिण्डदानतः | मध्याहः खद्गपात्रं च तथा नेपालकम्ब्ः ॥ ७दे
रूप्यं दभीस्तथा गाषो दौहित्रः कुतपस्तिलाः । पापं क्त्सितमिल्या हस्तस्य संतापकारकाः ७७
अष्टाेते यतस्तस्मात्कुतपा इति विश्रुताः । उर मुदरतात्कुतपाचन्मुदतंचतुषएयम्‌ ॥ ७८
मुदूतपश्चकं चतच्छ्द्धकालोऽयमिष्यते | विष्ण।दहसपरद्धताः कुशाः कृष्णतिन्याः स्प्रूनाः ।| ७५
श्राद्धस्य रक्षणार्थाय दयेवमाहदिवोकसः । निरोदकाञ्चर््दियो जखस्थस्तीथवासिभिः ॥ ८९
सदभेहस्तरकेन आराद्धमेवं न दस्यते । साचरमलयां नामधधरिति तींयप्त्रेशनम्‌ ॥ ८१
कारयित्वा मख दवि दत्ता वं कश्यपाय च । मम भक्तः करयपांऽसा वह्ठभा मम सवदा।८
तस्मादत्ता इयं गङ्गा पवित्रा पापनाशिनी । साभ्रमत्यां महाभागे तंय वं ब्रह्मचारिके ॥ ८:
आत्मानं च प्रतिष्ठाप्य तन्नास्ना शंकरो ह्यहम्‌ । स्थितो टोकहिताथाय ब्रह्मचारी शसंज्ञकः ।!८२
साभ्रमत्या उपकण्ठे ब्रह्मचारीशसंज्ञके । कलां भक्ता तित्रषण पूजन कुरुते यदा ॥ ८५
टह लोके सखं भक्त्वा याति सवपदं महत्‌ । महद्धिव्याधिभिश्चव पीडितो यदि गच्छनि ८६
तस्याऽऽज् नरयेत्सप व्यायिदश्नाच महेश्वरि । गत्वा वे तस्य संस्थानि हयपवासी जितेन्धियः८७
पजन कर्ने भक्त्या रात्रा तिष्ठन्पनिश्ररः। तदाऽ यागिरूपण दशन तस्य याम र्हि ८८
ददामि वाड्छितान्कामान्त्यं सत्यं वरानने । मव स्थान विशेषण समायान्ति चय जनाः ८९

न द ३

तेपां व्याधिप्रशमनं करोमि सुचिरादहम्‌ । चतुरशीनिसंज्ञा यो व्याधिः संकथिता मया॥ ९०

सं च व्यापिर्विनरयत दशनारेव सन्दरि। न टङ्क वतेतं तत्र मपके नगनान्द्‌ान ॥ ९१
स्थानमानं त तत्रेव मामकं नात्र संशयः । एकस्मिन्नेव कलि तु अस्या भूप महानपाः। ९२
राजा वं सयवंशीयो बह्मदत्तस्त्‌ वयिवान्‌ । तेन राज्ञा तपस्तप्र वहुकार सुरश्रे ॥ ९.३

पञ्चाथिसाधन तन कृतं च बहुधा ततः । मासोपवासक्यदानि तगाम तद्रान्युनकञशचः॥ ९८

१. त्रिप्रा।२ज, फ. स्याच्छरद्धंतः । २ ज. श. साताम । ८ ट. भक्तिविः! “ कृ, ल. सुत्यं न्याः ।
९. ड. ज. "नि तपस्तप्ताः ।

१५०८ महापुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

एवं वहुतरं कालं राज्ञा तप्तं तपो महत्‌ । भस्यक्षोऽहं तदा जातो वरां वरवणिनि ॥ ९५
बद्मदत्त श्णध्व त्वं महद्वाक्यं नरेश्वर । य॑ यं वाञ्छयसे नित्यं तंतंद्रिन संशचयः॥ ९8
तनोक्तं मम देश वाञ्छितं यदि दीयते । एक एव वरो देव दीयतां मम सवेदा ॥ ९७
मम नाश्ना तु दरेवेशेनत्सरः संपजायताम्‌ । तेन वाक्येन तुष्टेन वरो दत्तो मयाऽनपे॥ ९८

तदाऽहं तेन बे सार निवसामि सुरे्रि । भत्र स्थित्वा निराहारा भक्ति दुेन्त्यनेकशः ॥९९
ददामि बाञ्छितान्कामान्यावदिन्द्रा्तुदश्र । अत्राऽऽगत्य तुये विपरा रुद्रनाप्यादिकं च यत्‌॥
भरन्ति विशेषेण तेपां दभ शृणुष्व तत्‌ । खीसोख्यं प्रसोख्यं च लक्ष्मीहद्धिकरं पुनः १०१
यश रेष्व्भमेवापि तथा रोगादिनाशनम्‌ । तत्सर्व प्राप्यते क्षिमं वाञ्छितं वै करो युगे ॥ १०२
अस्िन्कलौ युगे घोरे मद्धक्ता भुवि पावेति । अत्राऽऽगत्य प्रकुबेन्ति सानदानादिकाः क्रियाः
ददामि बाज्छितानर्थान्सयं सदं सुरेश्वरि । ब्रह्मदत्तस्तु तन्नान्ना द्वितीयं व्रह्मचारिणम्‌॥ १०४
गङ्गाधरं भरतिष्ठाप्य उषित्वा दिनपञ्चकम्‌ । स राजा गतवां स्तत्र स्वके राज्ये ततः पुनः॥ १०५
अह्मरत्तस्तु विख्यातो लोके वै परमो महान्‌ । राञ्यं चकार धर्मज्ञो ह्ययुतं वपसंज्ञकम्‌ ॥ १०६
ततो वरे कतिकालं च राज्यं भुक्त्वा स वें पुमान्‌) गतवाडिशिवरोकं तं ब्रह्माख्यं पदमुत्तमम्‌ ॥
दरौ द्रौ तत्र वर्तेते मम नामाभिधायको । एको वै बह्मचारीशो ह्यन्यो गङ्गाधरः स्मृतः ॥१०८
मम स्थाने विदेषे पूजां कुबन्ति ये जनाः । तेषां सर्व ददामीह वाञ्छितं नार संशयः] १०९
स्थानमेव सदा लिङ्ग ज्ञातव्यं बुद्धिभिः सदा । तत्र पुष्पं च धूपं च नेवें विविधं तथा ॥११०
यः करोति मम प्राज्ञः स सर्वे भते धुरम्‌ । विरवपत्रेध पष्येश्च तथा वा चन्दनादिभिः।॥ १११
पूजां कुन्ति मरस्थाने तेषां स्वं ददाम्यहम्‌ । य इदं छणुयानिदयं ब्रह्मचारी कथानकम्‌ ११२
इह छेके सुखं प्राप्य व्रजते शिवसंनिधौ । यत्र गङ्गाधरो देवो नित्ये तिति भूतिदः ॥ ११३
वरह्मचारीरसंजञस्तु द्वितीयो वतेते सदा । ताभ्यां ध्यानसमायोगाच्छिवत्वमश्चते धुवम्‌ ॥ ११४
दरैनान्नश्यते रोगः पूननादायुराश्ुयात्‌ । सलानासत्र तु देवेशि युक्तिभागी न संशयः ॥ ११५
णु सुन्दरि वक्ष्यामि तीथं परममद्भुतम्‌ । राजख् इति ख्यातं साश्रमलयां विशेषतः ॥ ११६
सूयव॑ंशसयुत्पनो राजा वैकतंमस्तथा । दुराचारी तु पापात्मा ब्राह्मणानां च निन्दकः ॥ ११७
गुरुद्रोही सदां ऽतुषठो निन्दकः सवेकमेणाम्‌ । परदाररतो निलयं निलयं विष्णुषदूषकः ॥ ११८
परजापीडनकं निलयं करोति बरहुपातकः । एवंविधः स दुष्टात्मा पृथिव्यां वतेते सदा ॥ ११९
कतिचिच गते काले जुणु सुन्दरि तच्छतः । पापेन देवयोगाच कुष्ित्वं समजायत ॥ १२०
निरीक्ष्य स्वशरीरं तु विचाये च पुनः पुनः । कि कर्तव्यमिति ध्यायन्नितिचिन्तापरोऽभवत्‌ ॥
कदाचिर्दवयागाच क्रीडार्थं गतवान्वने । तत्र साध्रमतीतीरं समासा स तिष्ति॥ १२२
तत्र तानं कतं तेन पीतं पानीयमुत्तमम्‌ । तेनोक्तं ते(दके)न संजातं शरीरं दिग्यसंज्ञकम्‌।। १२२३
यथा स्वणेमयां प्रातरेश्यतं नगनान्दाने । तद्रदव तु सेजातः स राजा नात्र संशयः ।॥ १२४
दिव्यरूपमनुमराप्य कियत्कालं तत। वृपः । राज्यं भुक्त्वा तु देवेशि गतो वै परमं पदम्‌ ॥ १२५
तदा तीथमिदं जातं राजखतिसंज्ञकम्‌ । अत्र साने भरन्ति दानं ये वरै ददन्ति च ॥ १२६
इद लोके सुखं भुक्त्वा यान्ति विष्णोः सनातनम्‌ । न रोगो वरमते तेषां न शोकथ कदाचन ॥

~ क~ -- ~~

-------------~--"~-~--~----------------*-“
च

१द्‌. ज. पुर्यौ ।२ क्‌. दाद्टे।२ज. फ. द्धा ततः । ए ।

भ्य

५ > + ^ जतो दसद ५

४

१६२ द्वा्िादधिकशततमोऽध्यायः ] प्मपुराणम्‌ । १५०९

भ्रत्यहं कुरूते स्नान खद्धेऽस्मिन्राजसंज्ञके । [*्यो नरः प्रा्ुयात्स्वर्म ब्रह्माचैः स च पृस्यते ॥
कृते सल्ये्रो नाम तरेतायां भुवनेश्वरः]! राजेश्वरः समाख्यातो द्वापरे नगनन्दिनि।॥ १२९
अस्मिन्कयियुगे घोरे गुपीभ्रतोऽथ विश्वराट्‌ । अतो वै तीं सेभूतं राजखड़तिसंकम्‌ ॥ १३०
पित्णां तपेणं चात्र श्रद्धया ये कुवैत । ते नराः पुण्यकर्माणः पृथिव्यां परिकीर्तिताः ॥ १३१
ब्रह्मघ्रा बाटहन्तारः सानं येऽत्र परकुभेते । तैर्दोपि रदितास्ते च गच्छन्ति रिवरसनिधौ ।॥ १३२
नीलोर्सगे करिष्यन्ति साध्रमलां नराश्च ये । तेषां तु पितरस्तप्रा यावदाभरतसं वम्‌ ॥ १३३
इदमाख्यानकं दिग्यं राजखडतिसं ज्कम्‌ । ये शृण्वन्ति नरा देवि न तेषां विद्यते भयम्‌ ॥

रोगदाषा विनश्यन्ति श्रवणात्पठनात्ततः ॥ १३४

इति श्रीमहापुरणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साघ्रमतीमाहात्म्यकथनं
नामेकर्िशदधिकशततमोऽध्यायः ॥ १३१ ॥

आदितः शोकानां घमण्यङ्ाः-- ३८३०९

कात ०

अथ द्रार्चिरदधिङ्रततमोऽध्यायः।

पिर

श्रीपावेत्युवाच--

साभ्रमत्यपि यान्देशान्नन्दिकण्डाद्विनिःखता । गच्छन्ती पावयामास तांस्तान्देशान्वदस्व नः ॥

चकार कानि तीनि विटङ्घ्यादुदपवेतम्‌ ॥ १
सृत उवाच--

इति सनोदितो देव्या महेशः किल विश्वराद्‌ । उवाच वचनं तां वे पावेतीं विन्वमोदिनीम्‌॥ २
श्रीमहादेव उवाच--

नन्दिकुण्डात्मथमतस्तीथीत्परमपावनात्‌ । कपाटमोचनं तीर्थं मुनिभिः संमकारितम्‌ ॥ ३
सवैतेजोधिकं तीर्थं पावनात्पावनं परम्‌ । अत्र मया परिदयक्तं कपाटं ब्रह्मसंज्कम्‌ ॥ ४
कपाटमोचनं तीर्थ मत्तो जातं हि पाति । पावनं सर्वभरतानां प्रकरं लोकविश्च॒तम्‌ ॥ ५

कपालकुण्डमाख्यातं तत्तीर्थं तीर्थराजकम्‌ । यत्र देवास्तथा नागा गन्धवा; किंनरादयः ॥ &
निवसन्ति महात्मानस्तत्ती्ये निर्मले रुमे । जरोक्यविश्युतं तीयं ज्ञानदं पुक्तिदायकम्‌ ।॥ ७
तत्र स्लात्वा शुचिभूत्वा कपाले मां प्रपूजयेत्‌ । उपोष्य रजनीमेकां त्वा बाह्मणंभोजनम्‌ ॥ ८
तत्रापि वख्दानेन नाऽभरिदोत्रफलं लभेत्‌ । तसिस्तीरथे तु यः कश्चिद शेनव्रतमास्थितः ॥ ९
स त्यक्ता देहमात्मीयं शिवलोकं त्रजेदभ्रवम्‌ । अस्मस्तीरथे पुरा सानात्सोदासो ब्रह्महत्यया
मोचितो विमलं ज्ञानं भाप्तवान्वै सुरेश्वरि । भगीरथान्वये जातः सुदासाख्यो महावलः ॥ ११
तस्य पुत्रो मित्रसहः सौदास इति बिश्रेतः । वसिष्ठज्ञापतः भाप्तो सोदासो राक्षसीं तनुम्‌ ॥१२
साश्रमत्यां कृतसानो विमुक्तः शापजादथात्‌ । अत्र गङ्गा च यमुना गोदावरी सरस्वती ॥ १३
नन्दितीरथे वसन्त्येताः पवित्राः पण्यदाः सदा । गोदानं भ्रमिदानं च पृथ्वीदानं तथेव च॥१४
कन्यादानं विषेण कर्तव्यं ज्ञानिभिनरे; । एतदानसमं भोक्तं साभ्रमत्यवगादहनम्‌ ॥ १५

~-----*~---~~+

+ धनृशिह्ान्तमंतः पाठः ज. पुस्तकस्थः ।
१अ. "णपूजः ।

१५१० महायुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरणण्डे-

यत्र पै सकलान्येव पतितानीह भूतछे । वारिणा स्पशमात्रेण शरुदधत्वं यान्ति तान्यपि ॥ १६
अत्र श्राद्धं प्रकुवाणा नरो वे भक्तितत्परः । पितरस्तस्य संतुष्टा गच्छन्ति परमं पदम्‌ ॥ १७
एतदाख्यानकं दिव्यं ये शण्वन्ति नराः सदा । सवेपापविनिगुक्ता विष्णोः सायुञ्यमापुयुः १८

कमणा मनसा वाचा ये स्तुवनिति महन्वरम्‌ । न तषा विनश्यते दुःखं यविद्‌ाभ्रतस्एवम्‌ ।॥ १९
दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसषवादे नन्दितीथमहिमकेथनं नाम द्रार्चिशदधिकरङततमो ऽध्यायः ॥ १३२ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--३८३२८

जा

अथ श्रयाक्चरादधिकङततमो ऽध्यायः \

[1

श्रीमहादेव उवाच-

अथं मुन्युपदेशेन यथा सा्रमती नदी । समायाता विकीर्णं च वनं विप्रपिसेवितम्‌ ॥

बहुधा जख्पेगेन पवेतानां च रोधतः । सप्तधा प्रविभक्ता सा दक्षिणोदधिगामिनी ॥
आग्रा साश्रमती पुण्या द्वितीया सेदिका(श्वेतका) तथा तृतीया बकुला पुण्या चतुर्थी च हिरण्म
सवैपापहरा पोक्ता हस्तिमत्यथ पञ्चमी । वेत्रवती सा पष्ठी स्यादृत्रेण निमिता पुरा ॥
श्य सा परमा देवीं टत्रक्पादिनिःखता । वेत्रवती ततो जाता महापापप्रणारिनी ॥
भद्राणखी सुभद्रा या सप्तमी टोकपावनी । एतैस्तु सप्तमिर्देवि तांस्ताञ्जनपदानथ ॥
पंवित्रीकृत्य चकेन सप्तस्लोताः प्रतिष्ठिता । विकीणतीथे यः श्राद्धं पित्रनदिर्य दास्यति ॥
गयापिण्डप्रदानस्य फं यत्तद्धाप्रेष्यति । अवकीणोच्युता ये च लप्तपिण्टोदकक्रियाः ॥
ते विकीर्णे पमुच्यन्त दते पिण्डोदकादिके | तत्र शराद्धं तु यः कुयाद्राणपत्यं भवेद धवम्‌ ॥
तस्मान्रयीविधानेन श्रद्धया श्राद्धमाचरेत्‌ । अस्मिस्ती्थे विशेषेण सप्रनचदये द्विजाः ॥
स्नानं कुरुत विमरन्द्रा ऋषिखोकमभीप्सवः । इत्युक्तं करयपेनाथ द्विजान्पति विशेषतः ॥
यदि चेत्क्रियते सानं सवेदुःखापहः सदा । तीथौनां परवरं तीर्थ सेजाणामुत्तमोत्तमम्‌ ॥
तीयमेतद्विकी्णं च शुभदं रोगदोपहत्‌ । कुेन्त्यत्र विशेषेण ये सानं सप्रदा कलौ ॥ १३
ते नराः पुण्यभाजो दहि जायन्ते ना संशयः । गयातीथसमं ती विकीर्णे पावनं परम्‌ ॥
पित्रणां पुण्यदं नित्यं लोकानां दुःखनाश्ननम्‌ ॥ १४

इति विकरीणैतीथम्‌ ।

त।थोद्स्मात्परं तीथं शवेतोद्धवमनुत्तमम्‌ । यत्र श्वेता नर्द जाता सैस्पृष्ेदरभस्पना ।॥ १५
विश्रुता जिषु लोकेषु सवेपापधणाशिनीं । हराङ्गभस्मसंयोगाज्नाता देवैस्त मानिता ॥ १६
तस्यां सातः शुचिदन्तस्िरात्रमुषितः पुमान्‌ । महाकालेश्वर दष्टा र्द्रलोक्रे महीयते ॥ १७
पिण्डान्पितृभ्यो यो दन्रा्तस्यास्तीरे कशेस्िरेः । सतप्ताः पितरस्तस्य भवन्तीति न संशयः ॥
श्तगङ्गा महापुण्या दुःखदारिव्यमोचनीं । यत्र स्नात्वातु भो देषि परं(दं) गच्छति तस्य वै १९

तस्या बं संगमे पुण्ये नित्यं तिष्ठामि पावेति । यच दान प्ह्कुब्रान्त स्लान वृ तत्र सुन्दरारे ॥ २०

ॐ भे सष. सनित स्तकऽध्याग्रसमाप्तवननं ।

ऋ |
~> ५ 4

[ # 1
4 ~ ® ० € @ ~ ~^ न

\
“४४ क,

~ ऋ ॐ

१. ज. तद्र्वं। २ कर थ नन्दिप्रेशाच्तुयः। ३ क. वच्किनी। ड वत्कला। ५ क. खी स॒खं प्राप्य;
न ।ख. जन. फ. खादुभप्राया। “५ ड. स्र. विच्रीृय'। < ड, ज. संवेदः । ऽज. ननं चवत मः ।

--- = 11

&¢

^^

१२४ चतुखिशदधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५११

तदनन्तफलं तेषां भवते नाज संशयः । तत्र भूतेश्वरो देवः संगमे वसते धुवम्‌ ॥ २१
तत्र धूपं च॑ पुष्पं च मालां चाऽऽरातिकं तथा । ये कुन्ति नरशरष्ठास्ते नराः पृण्यरूपिणः।।२२
बिल्वदलं समादाय यो ददाति शिवोपरि । वाञ्छितं खमते नित्यं न्ेतायां शिवसंनिधौ ॥२३
+इति श्वेततीथम्‌ ।
भरीमहादेव उवाच-
गणतीर्थ ततो गच्छेत्तीर्थयात्नापरायणः । तिविषटपामिति भोक्त गणेस्तचन्द नातटे ॥ २४
चिविष्पे नरः खात्वा पौणमास्यां समादितः । संशयो नात्र कुर्वीत मुच्यते ब्रह्महत्यया ॥ २५
चतुरो वाधिकान्मासान्स्थितियेस्य त्रिविष्टपे । सोऽपि पुण्यो महाभागो रुद्रलोके महीयते । २६
गणतीरथे नरः साल्वा कृषप्णाष्टम्यामुपोषितः । बकुरासंगमे खात्वा स्वगं गच्छति मानवः |।२७
तस्मिस्तीर्थं नरः सत्वा बकेशं विखोक्य च । गणेश्वरभसादेन गाणपत्यमवापुयात्‌ ॥ २८
इदं पवि परमं पुण्यायुष्यविवधेनम्‌ । श्रत्वा तु ख्भते पुण्यं गङ्गाख्लानसमं नरः ॥ २९
अत्र स्थित्वा निराहारो जितेन्ियः समाहितः । जपत्येवं षरं देवं गणेश्वरं मन।रमम्‌ ॥ ३०
संभामोत्यखिखान्भोगान्सस्य सत्यं वरानने । अत्र राजा सोमवंशं विश्वदत्तः स वीयेवान्‌ ३१

तेन तपो महन्तप्नं बहुकारं सुरेषरि । गाणपययं तदा प्राप श्रीगणेशमसादतः ॥ ३२
वसिष्ठो वामदेवश्च कहोडः कौपीतको मुनिः । मारद्राजो ऽङ्गिसथैव विश्वामित्रोऽथ वामनः। २३
एते वै मुनयः सर्वे पुण्यरूपा महेश्वरि । नियं सेवां पकुषैनिति भ्रीगणेशपसादतः ॥ ३
अपु लमते पुतज्रान्निधनो कमते धनम्‌ । अविद्यो ङमते विद्यां मक्षाथीं माक्षमाशुयात्‌ ।॥ ३५
किमन्यद्वहुनोक्तेन भूयो मृयो वरानने । यत्र सानं प्रकुवीत पूजनं वा करोति यः ॥ रद
सर्मपापविनि्क्तो याति विष्णोः परं पदम्‌ । शिवाय विष्णुरूपाय विष्णवे रिवरूपिणे ॥

नान्तरं देवि पश्यामि श्रीविष्णोश्र प्रसादतः ॥ २७

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उन्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहस्म्य विकीणेतीयैश्चततीथैवकुलसंममगत-
मणतीथवर्णनं नाम चरयल्िदादाधिकशततमोऽध्यायः ॥ १३३ 1

आदितः शोकानां समश्वङ्ाः- २८३६५

अथ चतुन्िक्दधिकरततमोऽध्यायः ।

---------

श्रीमहादेव उवाच-

साभ्रमत्य्तरे कूरे अभितीर्थमिति स्तम्‌ । तस्याश्रोत्तरपूर्वेण नातिद्र कृतास्पदम्‌ ॥ १
तीर्यं परवरं नाम चण्डी यत्र परतिठेता । पीठं तद्योगमातणां सवेसिद्धिविधायक्रम्‌ ॥ २
यत्र ताः सर्वदेवानां कायीरथ मातरः स्परं(स्थि)ताः । परमं यत्नमास्थाय ोकानुग्रहकारणात्‌ ॥
तरिरा्मुपितो भत्वा तस्मिस्तीरथे दृढव्रतः । अभिगच्छेत्तमीश्चानं देवेशं चण्डिकेश्वरम्‌ ।॥ ४

+ अत्र क. ज. ज्ञ. संक्तितपुस्तकेष्वध्यायसमाप्तिवतते ।

--------

१क. ज. स्च. फ.च दीपं चप्ष्परं चाऽऽ । २ कंज महाभागे । २३ क न. श्रुतम्‌ । ड. ज. फलटेश्वरं)
५ क. ज. श्चताः ।

१५१२ महामुनिश्रीग्यासप्रणीर्त-- [ १ उत्तरखण्डे
गोखहस्तपदानस्य फलं प्रामोति मानवः । अभ्रितीर्थे नरः सात्वा चामुण्डादश्ने ते ॥ ६

न भयं जायते तस्य रक्षोभूतपिशाचनम्‌ । गोष्कगयानदी यत्र साध्रमलां तु संगता ॥ ७
तत्र तीथसदस्राणि तिष्ठन्ति च सुरेश्वरि । श्राद्धं तत्र भकतैव्यं तिलनचूर्गेन पार्वति ॥ ८

पिण्ान्दखा द्विजान्भोज्याक्षयं पदमवायुयात्‌ । यत्रं कुकर्दमो राजा पापिष्ठो दुर्धरः खलः ॥ ९
मूदोऽदहंकारसंयुक्तो द्विजानां परिनिन्दकः । गोघ्रोऽयं बालहा चैव पापिष्ठो दुमदः सदा ॥ १०

राज्यं भरकुषेतस्तस्य पुरे पिण्डारसं्के । तदा गतिं समापन्नोऽधर्मयोगे सुरेश्वरि ॥ ११
मृतोऽसो तत्र संजातः मेतरूपो महेश्वरि । पीतास्यः शुष्कतुण्डश्च पीतरोपाऽथ कश; ॥ १२
उचैस्तरो बहुरोमा श्चतिपपासापरपीडितः । वायुभक्षमकुर्वाणः प्रगच्छति इतस्ततः ॥ १३

बहुपेतेः समायुक्तो हाहेति करुणं रुदन्‌ । कि कर्तव्यमिति पाहुः मतास्ते वे समीपगाः ॥ १४
तेऽपि रोदनमाचक्रुः श्षुत्पिपासादिपीडिताः । न परापुस्ते दुरात्मानो राज्ञः संगतिमागताः। १५
राङ्गा साधं च गच्छन्ति रोकान्विजनकान्बहून्‌ । नोदकमथवा चान्नं न मार्गो दृश्यते कदा १६

ते परती दुष्टरूपाश्च चिचरन्ति महीतले । भक्षन्ति इावमांसानि पिवन्ति रुधिरं सदा ॥ १७

एवं कुकदेमो राजा सद्‌ा तेः परिवारितः । कदाचिरैवयोगेन गुरोराश्रममन्वगात्‌ ॥

पूथैजन्मढ़तं पुण्यं तेन योगेन संगतः ॥ १८
श्रीपावेत्युवाच-

फि कृतं तेन वे पुण्यं वद्‌ विश्वेश्वर पभो । अयं पापी दुरात्मा च ब्राह्मणानां च निन्दकः ॥

सत्संगतिः कथे जाता तन्मे विस्तरतो बद्‌ ॥ १९
श्रीमहादेव उवाच--

एतेन नरदेषेन पूेजन्मनि यत्कृतम्‌ । तत्सर्वं कथयिष्यामि शृणा त्वं नगनन्दिनि ॥ २०

पवेजन्मन्ययं विभो ब्राह्मणो वेदपाठकः । संपूज्य च महादेवं कृत्वा चातिथिपूजनम्‌ ॥ २१

भोजनं कुरूते नित्यमसो वाढवसत्तमः । तेन पुण्यभभावेन पुरे पिण्डारसंजञके ॥ २२

राजा बे तत्र संजातः कुकर्द॑म इति स्मृतः । कर्मणा मनसा चैव न कृतं पुण्यमेव च | २३

तेन दैवाभियोगेन रतो वै मेतराभूत्‌+ । बुष्कास्यः शुष्करूपशच पीतवर्ण; कालकः ॥ २४

गम्भीराक्नो महापापी इटः मेतश्च संयुतः । उर्ध्वरोमा जटायुक्तः कालरूपो भयंकरः ॥

एवं दृटा तदा देवि बिहलो वाडवोऽभवत्‌ ॥ २५
कहोड उवाच--

अस्मिन्मनोरमे रम्ये स्थाने वै परमाद्धते । अमिपारेश्वरे तीर्थे निलयं तिष्ठामि भमिप।॥ २६

यजमारन॑स्त्वमस्माकं कथं जातोऽसि मेतरार्‌ । दुरात्मा दुष्टरूपथ काटरूपो मर्यकरः ॥

केन कमेविपाकेन जातो ब श्रते भे ॥ १

1
र + एतद्भरे क. ज. फ. पुस्तकेषु 'ूषैजन्मकृतं पुण्यं न नङ्यति सुरेश्वरि । तेन पुण्याभियोगेन संगतो गुरुणा ऽऽश्रमे ॥
डा वतते तत्र तेन टृष्टोऽथ प्रतराट्‌' इत्याधेकम्‌ ।

१क. [यु । पौष्करा च न"। २ ख. फ. गोष्करा या न) च. गोक्गगया । ज. गौष्करा च न क्ष. न. ढ. गोक्रगया।
२७. ज. त कुर्‌ । ख. च. फ. च कुकुर" । द. "व कुङुदमो। ४ ङ. क्ष. ज. जना ५क. ज, कडुदमो । ९ इ.
एकस्मिन्नवसरे देत्रि पू" । ७ ज. “नसमः स्वामिन्कथं ।

+न, `

क
† ५५
५

। छि

५ ध

५

१२९ पञ्चतरिशदधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५१३

परेत उवाच-
शृणु वाडव मे पापं पूवेजन्मनि यत्छृतम्‌ । अहं कुकर्दमो राजा परे पिण्डारसंज्के ॥ २८
तत्रस्थोऽहं मया देव यत्कृत तच्छृणुष्व हि । ब्रह्मणां हिंसनं चेव पुराऽसत्यादि भाषणम्‌ ॥ २९
प्रजानां पीडनं चैव जीवानां हिंसनं सदा । गवां वे दुःखकतोऽहं ब्राह्मणंव्तलोपनम्‌ ॥ ३०
अस्नातः सवेदा निलय सजनानां प्रदूषकः । व्िष्ण॒निन्दापरा निद्य वेप्णवानां प्रणिन्दकः; ३१
दुराचारो दुरात्मा च कुयानिनिरतः सदा । यत्र तत्र प्रभुञ्ञानो नाहं शोचपरायणः ॥ ३२
तेन कमाभियोगेन मृतो वें द्विजराटततः । मेतयानि भरपननोऽस्मि दुःखी जातो ह्यनेकधा ॥ ३३
यस्य माता पिता नास्ति यस्य स्वजनवान्यवाः । तस्यवेतु गुरुमता गतिर गुरुरेव च ॥
इति ज्ञात्वातु भो ब्रह्मन्मुक्ति दातं त्वमहेसि॥ ३४
कहोड उवाच--
शृणु त्वं तृपतिश्रष्ठं करिष्ये वचनं तव । मुक्ति यास्यन्तित स्वं त्वया सह न संशयः ॥ ३५
एकादशपुरोगाथ परेता ये तव संगताः । तेषां हि युक्ति दास्यामि तीर्थऽस्मिन्नविरेषतः॥ ३६
श्रीमहादेव उवाच--
तदा वै तेन [स च] किपरिण [भस्त] तीथे गत्वा सुरेश्वरि । सवै कारयामास तिरपिण्डोदकक्रियाः
न मासो न तिथिरदेवि तीर्थे गत्वा पुनः पनः। कतेव्यं श्राद्धकमादि ब्रह्मणोक्तं परा मेम ॥ ३८
कृते कमणि दब मुक्तास्ते तीथराजके । विमानवरसंरूढास्ते गता मामकीं पए्रीम्‌ ॥ ३९
संगता गोष्फरा यत्र साभ्रमत्या सुरेश्वरि । तत्र सानं च दानं च कोटियज्ञफलं भवेत्‌ ॥ ४०
यत्नाधधितीथ वतत कपाटेश्वरसंज्ञके । तत्र सा मुक्तिदा पराक्ता सत्यं सत्यं भवेद्धुवम्‌ ॥ ४?
इति श्रीमहापुगणे पाद्म उ्रखण्डे उमामहेश्ररमवादे साध्रमतीमाहारम्ये चतु्िशदधिकश्ततमोश्ध्यायः ॥ १३४ ॥।

आदितः शाकानां ममण्यङ्ाः- ३८४०६

अथ पत्रि्नदध्रिकङ्रततमाऽ्ध्यायः ।

~~~

श्रीमहादवं उवाचं -
दव्यन्यत्संपवक्ष्यामि दिरण्यासंगमं महत्‌ । यदा साश्रमती गङ्गा सप्तस्रोतः पुराऽभवत्‌ ॥ "
तदा सा ब्रह्मतनया सप्तस्रोतेति विश्रुता । सप्नमं तद्धिरण्याख्यं स्रोत इत्यभिधीयते ॥ र
तसमिस्तीर्थे नरः स्नात्वा पापी गतिमवा्रयात्‌ । ऋक्षमञ्खमयोमेध्य सत्यवान्नाम पवैतः ॥ ३
तस्य प्राक्सुमहातीय दिरण्यासंगमं शुभम्‌ । तत्र स्नात्वा च पींल्लाचना्रुभां गतिमाग्रुयात्‌ ४
बनस्थस्यां ततो गच्छदृष्टा नारायणं हरिम्‌ । तीथमप्सरसां पुण्य हिरण्यासंगमेश्वरम्‌ | ^
यत्रोवेश्ली पुरा जाता समस्ताप्सरसां शुभा । नरनारायणा यत्र तपस्तपतुरुत्तमम्‌ ॥ -
हिरण्यासंगमे रम्ये मह।पापहरे शुभे । यत्र वे ऋषयः सवे मजन्ति वरीतक्समपाः ॥ 3
वसिष्राद्याश्च ये विप्रा वारसिस्यादयश्च य । यत्र मज्लन्ति देवेयि दिरण्यायाश्च संगम ॥ ८
यत्र हिरण्मयं रूपं स्नानाद्रे भवने धुत्रम्‌ । कपिन्ागासहस्रस्य दानेनव तु यत्फलम्‌ ॥ ५

~~ -~---- -----~- ~ ---~-- न= ---~--+~ --- ०

१. फ. "णवरि २ क. फ़. च वृषरामेयुनः। ड. अ. ज. मया। ८फ, न ग्रङ्वीन को । ५
कशषुम- ।
१९०

१५२५ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ £ उत्तरणण्ड-

तत्फल समवामोति दिरण्यासंगमे सदा । दशाश्वमेधे यत्पुण्यं ग्रहणे चन्द्रसूययोः ॥ १०
तदनन्तगणं पुण्यं हिरण्यासंगमे पुनः । तुखापुरुषदानेन यत्फलं समवायात्‌ ॥ ११
तर्फ कमते मर्व्या हिरण्यासंगमे सदा । हिरण्याक्षो महादे त्यस्तेन तप्र महत्तपः ॥ >
हिरण्यसदशं तस्य शरीरमभवत्परा । जनमेजयोऽथ राजा वे सानं पाङुरुतात्र हि ॥ १३

ब्रह्महत्या गता तञ [स्य] हिरण्यासंगमे तदा । विश्वामित्रोऽथ राजार्ष॑; स्नानाय वं समागतः
स्नानं कृत्वा विकेषेण गतोऽसौ मामकीं पुरीम्‌ । ब्राह्मणो वा क्षत्रियो वा श्रुद्रो वाऽथ सुरेश्वरि
सानं तत्र प्रकुवेनिति ते गच्छन्ति शिवालयम्‌ । १५
+इति हिरण्यासंगमं तीथेम्‌ ॥
महादेव उवाच-

ततो देवि भक्ष्यामि हिरण्यासंगमादनु । धर्मावती नदी यत्र संगता सह गङ्गया ॥ ६
तत्र स्नात्वा नरो घन्यस्िदिवे यात्यसंश्षयम्‌ । तत्र धमछरतं तीथं यः पश्यति स पुण्यभाक्‌ १७
श्राद्धं तत्रव ये कुयुभरच्यन्ते पितरजादणात्‌ । ततस्तु मधुरातीथ सषेपापप्रणाहनम्‌ ॥ १८
स्नातव्यं मधुरातीरथे द्रव्यो मधुरारो]हरि;। यत्र विभ्रान्तवान्कृष्णो जरासंधमभयाङ्ुखः ॥ १९
कंसायुरवपे इत्ते गन्तुकामः कुशस्थलीम्‌ । उपित्वा सप्तर्ं तु स देवश्चन्दनातरे ॥ २०
भोजदृष्ण्यन्धकषतो वीरेयादवसंकुलः । मधुरातीथमासाद्य स्नानं त्वा विधानतः ॥ २१

[न #

मधुरादित्यनामानं यत्र स्थापितवान्हरिः। अष्टदल सहस्राणि विधाणां यत्ञश्ञाखिनाम्‌ ॥ २२
स्थापयित्वा यया दखा यानानि विविधानि च । तत्र तीर्थसहस्राणि तिष्ठन्ति च सुरेश्वरि २३
श्राद्धं तत्र परकतेव्यं पितणां हितक्रास्यया । न भेतव्यं जरासंधान्मत्तीरथे वसता सदा ॥ २४
इत्युक्त्वा ताद्दिजान्कृष्णः प्रययो द्रारकां भरति । तस्मिस्तीर्थ नरः सात्वा पदुराक प्रपूजयेत्‌ ॥
माघस्य जुद्सप्तम्यां कपिखागोप्रदानतः । चिर मोख्यानि युक्लेद पदमादिल्यमाव्रजेत्‌ ।॥ २९
नै श्रीमहादव उवाच-
शृणु सुन्दरि वरष्यामि चतिहासं पुरातनम्‌ । यं श्रुत्वा मुच्यते लोको ब्रह्महत्या दिपातकात्‌।२७
एकस्मिन्वासर देवि माण्डव्य ऋषिसत्तमः । गङ्कादरारे पहापण्ये तपस्तेपे तदाऽनघ ॥ २८
पत्रारी च फलासी च वायुभक्षकरः सदा । अहोरात्रं सदा देवि विष्णुध्यानपरायणः ॥ २९
योगाभ्यासरतं नित्यं निलयं धमेपरायणः । तस्मिन्देशे तवे देवि राजा वे विन्वमोहनः ॥ ३०
गजाश्वरथपत्तीनां संपदो बहुका(द्धिविश्चतो) भुवि । सोमचन्द्रेति विख्यातः पत्रस्तस्य सलक्षणः
एक्रदातुतदा देवि गनो ह्याखेटकरे वने । तत्र गत्वा तदा तेन कता द्याखेटकाः क्रियाः ॥ ३२
स्वात्मानं रमयामाम स्वखाकः परिवारितः । क्रीडिते त तदा राज्ञि राजिर्जाता सरेश्वरि | ३३
तस्यां रत्रा तदा राजा छु्रासाऽऽखेटके बने । तस्यां रात्यां ज्यतीतायां मुहूर्ते ब्ाह्मसंजञके २५
हूनाऽस्वाऽथ व्रि्चपेण चोरणेव दुरान्मना । तदा हा हति शब्दाऽभत्क गतः क रतो हरिः ३५
तदा राज्ञा भटाः सव गन्तुकामः सपुन्सुकाः। चारेणापि हृतशाश्च इत्येवं सवदन्ति हि ॥ ३६
निराप्षमाणास्त मत्र हरिद्रारं समागताः । ऋषिव तत्र माण्डव्यस्तपस्तपति निलयश्च; । ३७

+ अत क. अ. पृस्तक्रयाग्ध्यायम्पाप्नः । > टृदमः पक्र ।

; के गम न फर वपुः ¦म । > ड. न्च. न. गनमिच। न)

, (८

। ५५३
# ,। १ ५ ५ ५

1
व
९

१६९ पञ्चत्रिदादधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५१५

ध्यानेन च समायुक्तो दृष्टोऽसौ तैभ॑टेस्तदा । अयं चोरः सदा पापी ध्यानं कृत्वा प्रतिष्ठति ३८
बवय्वाऽश्ं तु समायातोऽज्ञातो राजभटैस्तदा । एं विचाथे ते सर्वे हीत्वा तं महामुनिम्‌

राज्ञे निवेदयामासुस्तं चौरं मुनिसत्तमम्‌ ॥ ३९
दूता उचुः-
अश्वापहारी ह्यानीतोरोऽयं टप सवथा ॥ ४०

महादेव उवाच-
आज्ञा दन्ता तदा तेन शूलिकारोपणे एनः । तदा तेस्तु भटैः सरवेर्मिलित्वा बन्धनं कृतम्‌ ॥ ४१
पद श्रटिकाभोतस्तःक्षणाच्च ृतस्तदा । न ज्ञातं तेन तत्कर्म कूटिकायाः भतोदनम्‌ ॥ २
यता योगसमारूढो विष्णुध्यानपरायणः । शूलिकाप्रोतनं ज्ञातं कतिचित्काल्योगतः ॥ ५४
माण्डव्योऽहमृवि शरेष्ठः केन कम इदं कृतम्‌ | त्रिकारन्गानी सर्वज्ञो जञातवास्तद्विचेष्ितम्‌ ॥ ५४
धमेस्य च इदं कथे नान्यस्य च कदाचन । योगारूढः स धर्मात्मा गतो धर्मस्य चान्तिके ।॥ ५५
तत्र गत्वा हुवाचेदं श्रण॒ सवं प्रेयसां पते । त्वं वै धर्मं इति ख्याते लोके पेदे च सदा ॥ ४६
शूङिकाभोतनं कमं कथं वै च त्वया कृतम्‌ । तत्सं श्रोतुमिच्छामि त्वत्तो देव न संशयः ॥४७
धमे उवाच-- |
शृणुष्व त्वं द्विजश्रेष्ठ पूैजन्मनि यत्कृतम्‌ । तदहं कथयिष्यामि कृपां कुरु ममोपरि ॥ ४८
बालत्वे तु इदं कमम यत्ृतमृषिसत्तम । तच्छृणुष्व महामाज्न भवेऽस्मिन्पातंनं कृतम्‌ ॥ ५४९
एकस्मिन्पमये विप त्वं गतो विजने वने । तत्र गत्वा त्वया विप्र जीवः शल्मसंज्ञकः ॥ ५०
आरोपितः स वे ग्र्या कर्मणा तेन दुःखितः । राज्ञा ह्यारोपितस्त्यं बे कर्मणा तेन सुव्रत ।५१
सवेथेव भभोक्तव्यं कृतं कमे ्रुभाश्नभम्‌ । असपमात्रमिदं कमे त्वया भुक्तं न संश्चयः ॥
सुखी भव तु विगरनद्र गच्छत्वं हि यथेच्छया ॥ ५२
महादेव उवाच--
एतद्वाक्यं ततः श्रत्वा पाण्डव्यां द्विजसत्तमः । उवाच वचनं तत्र स कोपादरुणेक्षणः ।॥ ५३
माण्डव्य उवाच--
रे पापिष्ठ दुराचार फं कृतं बहुपातकम्‌ । येन कृनमिदं कथे शृलिकायाः परतोदनम्‌ ॥
मम वाक्यप्रकोपेण शर्रस्त्रं भव मवरेथा ॥ ५४
महादेव उवाच-
कतिवित्कालयोगेन वेशे वै चन्द्रसंज्ञके । जातो विदुरनामाख्यो विष्णभक्तिपरायणः ।॥ ५८
तीयेयात्रामिषेणेव गतः साश्रमतीं नदीम्‌ । यत्र धमौवतीसङ्गो वतेते च सुरेष्वरि ॥ ५६
तत्र वे कृतवान्श्नानं विदुरो धर्मरूपवान्‌ । लयक्तं तत्र हि शरद्रस्ं धमावत्यां न म॑श्ञयः | ५७
एतस्मात्कारणादेवि येऽ सानं प्रकुमेते । ते नराः पुण्यकमाणा गच्छन्ति परमं पदम्‌ ॥ ५८
जत्र श्राद्धं च दानं चये ऊर्मन्ति नरा युवि। इह लोके परामृद्धिं मोदन्ते प्राप्य वे दिवि।८०
इति श्रीमहावुगणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामटेश्ररकषवादे साध्रमतीमाह्वात्स्यं सधुरदिनीयव्णनं नाम
पदचरिचदधिक्दातनमोऽध्यायः ॥ १३५।।
आदितः शोकानां समच्ङ्ाः-- ३८४६५
१कृ.ख न. न्वं धम साप्रतम्‌ । त्वं > ड, -नि पातकम । ३ कसरत ङ्न फ नद,

१५१द्‌ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

अथ षटचिद्वदधिकशततमोऽ्प्यायः )

~न ----------

पादेव उवाच-

कम्बुतीयं नरः स्नात्वा कृत्वा बा पितृतर्पणम्‌ । अर्चयेदेवदे वेशं नारायणमनामयम्‌ ॥ श
® ~ = [कव [नि क ¢ ©

द्त्वा दानानि विधिवद्राद्यणेभ्यो विधानतः । विष्णुखोकमवामोति तींथस्यास्य प्रभावतः ॥>

अत्र राजिणा पूर्वै विश्वामित्रेण धीमता । तपस्तप्रं विशेषेण परजाकामेन सुन्दरि ॥ ३

पनाकामो नरो यश्च कम्बतीथं हि गच्छति । स पजां लभते निलयं सत्यं सत्यं वरानने ॥ 9
इति कम्बुतीथमाहात्म्यम्‌ ।

ततो गच्छेत्सुरशरेष्ठि तीर्थ नाम कपीश्वरम्‌ । संनिधो रक्तसिदस्य महापातकनादानम्‌ ॥ ५
बध्यमाने पुरा सेतौ रामरावणवरिग्रहे । ग्रहीतपवेतशङगपरिशेषात्कपिभिः स्मृतम्‌ ॥ ६
नासन कपीन्वरादित्यं चक्ुस्तीथमनुत्तमम्‌ । यत्र तीथे नरः स्नात्वा कृत्वा च पितृतर्पणम्‌ ।॥ ७
षट कगरीश्वरादिः्यं मुच्यते ब्रह्महत्यया । तत्र सानं भकतेव्यं चेच्राष्टम्यां विशेषतः ॥ ८
हनुपत्पयुखेस्तत्र सातं यत्र दिनत्रयम्‌ । कपितीथेपभावोऽयं भवत्यै समुदीरितः ॥ ९

अस्िस्ती्थे नरः स्नात्वा पूजयित्वा कपीश्वरम्‌ । रूपवान्वदुभोगी च जायते नात्र संश्चयः॥ १०
वं वाञ्छति यो खोको धर्म वा पुत्रमेव च। स्वेस तु लभेननित्यं कपितीथंमभावनः॥ ११
इति कपितीयमाहात्म्यम्‌ ।
एकथारं ततो गच्छत्तीथं परमपावनम्‌ । एकधारे नरः साल्वा एकराजमुपो षितः ॥ १२
अ्चयन्ख(पिदेवेशं कुलानां तारयेच्छतम्‌ । स्वामिती्समं ज्ञेयं यत्न तीथावगाहनम्‌ ।॥ ९३
सदरखोक नरो गच्छतीयस्थास्य प्रभावतः । यत्र स्नात्वा च पीत्वा च ब्रह्मों च गच्छति १४

ते लोकाः पृण्यकमोणस्तटेऽस्मिन्संवसन्ति हि । न भयं बियने तेषां खड़धारादिकं च यत्‌ ॥

नत्सवेमाद्ु नश्येत तीर्थे देकपधारकरे ॥ १५
इत्येकधारतीथव्णनम्‌ ।

सप्तधारं ततो गच्छेत्तीथानां तीथमुत्तमम्‌ । सप्तसारस्वतं नाम यत्कृते मुनिभिः कृतम्‌ ॥ १६

चरेतायुगे मङ्कितीर्थ कृतं मह्महषिणा । द्रापे पाण्डुपृत्रस्तु सप्तधारं भरवतितम्‌ ॥ १७

सप्तधारक्तां पराप्तं तीथं हरजगच्युतम्‌ । सप्त स्याणि गङ्गाया यानि लोकेषु सप्नसु ॥ १८

वहन्ति तानि पुण्यानि ती्थऽस्मिन्सप्रधारके । सप्तधारे कृतं श्राद्धं पितृणां तृतिदायकम्‌ ॥ ५९
मणु देवि परवक्ष्यामि चेतिहासं पुरातनम्‌ । य॑ श्रत्वा देवदेवेशि ब्रह्मरोके त्रजेदुधुवम्‌ ॥ २०
क्षतस्य पुत्रो वे मह्भिनामाऽतिविश्रुतः । विष्णुध्यानरतो निलय विष्णुरोकपरपूजकः | २१
ेदाध्ययनकतो च अग्निहोत्रपरायणः । सुरूपा विश्वरूपेति कियो दर स्तसतु तदह ॥ २२
ताभ्यां पृतरत्रिदीनाभ्यां दृष्ट्रा देवि विशङ्कितः । फ्रि कर्तव्यमिति ध्यायन्नतिचिन्तापरोऽभवत्‌२ २
[आभ्यां प्विहीनाभ्यां मम वशो चिनश्यति। पत्रेण लने स्वर्गो युक्ति पुतरनो भरेत्‌ ] २४

* धतुचिद्रान्तगतः पाटः ख. फ. पुस्तकस्थः ।

[र्न

१. वत्र |

न

५...

१३७ सक्षतरिशदवधिकङाततमाऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५१७

स्थिरा वंशास्तु प्रेण हन्या नरकं बञेत्‌ । एवं चिन्तां प्रकुर्वाणो न सुखं रभते कचित्‌ ॥

तदा स्वगरहमुत्छञ्य गतो वै गरुसंनिधौ ॥ २५
मङ्किरुबाच--

नमो वे गुरवे तुभ्य देवानामुपक्रारिणे । त्वं नाथः सर्वलोकानां ब्राह्मणानां च रक्षकः ॥ २६

यज्ञानां त्वं भरकतां च द्विजराज नमोऽस्तु ते । अपुत्रोऽहं त॒ विपर्वे किं कर्ैव्यमिति प्रभो ॥ २७

वद त्वं तु यथा सव पुत्रो भवति निधितम्‌ । अपुत्रस्य गतिर्नास्ति स्वर्गो नैव चयैव च॥ २८

यंन केनाप्युपायेन पुत्रस्य जनन चरेत्‌ । इति बाक्यं तु संस्मत्य ्यागतस्तव संनिधौ ॥ २९
गुरुरुवाच--

गच्छ त्वं पुनिशादूंल यत्र साभ्रमती नदी । तत्र गलया मुनिभ्रष् पुत्रान्षे भाप्स्यसि धुवम्‌ ॥३०
महादेव उवाच-

तद्वाक्यं तु समाकण्ये नमस्कृत्वा तु दण्डवत्‌ । स गतो विपराजस्तु न्दौ साथमतीं भरति ॥ ३१

मङ्किनामा तु विपपिस्तत्र गत्वा तपो महत्‌ । अतप्यत तदा देवि यादर्षचतुष्टयम्‌ ॥ ३२
तत्र तीर्थं कृतं तेन मङ्किना ब्रह्मवादिना । रतायुगे तदा देवि कृतं तीर्थं महाद्भुतम्‌ ॥ ३३
जातं तत्र न सदेहः पुचदं सवेकामिकरम्‌ । अच्रापि मङ्कितीथं [ऋतु भूनले परिकी तितम्‌ ॥ ३४
दवितीयं पाण्डुपुत्रेण सप्षधारं पभ्रवतितम्‌ । तस्मादेवं वरं तीर्थ| न भूतं न भविष्यति ॥ ३५
स वें द्विनवरो पङ्कः पुत्रान्धाप्य यथासुखम्‌ भोगान्नानाविधान्भुक्त्वा स गतो मन्दिरं मम ३६
एतदाख्यानके दिव्यं पविननं परमं महत्‌ । पुत्रसाख्यादिकं सर्वे लभते श्रवणादतः ॥ ३७

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामटेश्वरसंवादे साश्रमतीमादात्म्ये सप्तथारादितीथवर्णनं
नाम षटूतरिरादधिकशततमोऽध्यायः ॥ १३६ ॥

आदितः शोकानां समण्वङ्ा-- ३८५०२

अथ सप्तत्रिश्चदधिकरततमोऽध्यायः ।
महादेव उवाच--

ब्रह्मव्धीमहातीथ ततो गच्छेत्सुरश्वरि । तस्य तीथस्य सारूप्यं सान्षाच्छरण॒ सुरोत्तम ॥ १
यत्र साच्रमतीतोयं ब्रह्मबल्यम्भसा सह । युज्यते ब्रह्मतीथं तत्पयागेण समं स्मृतम्‌ ॥ र
तत्र पिण्डप्रदानेन तृस्िदरीदशवाषिकी । पित्णां जायते नूनं ब्रह्मणो वचनं यथा ॥ ३
गयाश्राद्धसमं पुण्यं ब्रह्मवह्यां विशेषतः । [+येऽ्र ज्ञात्वा प्रकुबेन्ति पितरस्दृपिमाभरयुः ॥ ४
गादानं भ्रमिदानं च अन्नदानं तथेव च । एतदानसमं पण्यं ब्रह्मवह्टयां विशेषतः] ॥ ५
अत्रैव सनकाद्ास्तु सनात्वा च विधिपूर्वकम्‌ । परं ब्रह्म इति ध्यानाद्विष्णुरोकमवाघुयुः ॥ ६
पुष्करे चैव गङ्गायां क्षत्र चामरकण्टके । तत्र गत्वा तु देवि यत्फलं खमते नरः ॥ ७
तत्फलं समवाभाति ब्रह्मवह्टयां विशेषतः । चन्द्रसर्योपरागे च दानं ये ददते नराः ॥ ८

# धनादवद्रान्तगतः प्राः फ. प्रस्तकस्वः | + धनाश्वहान्तमतः पादः फ. प्ृस्तकस्थः |

1 ~ त ~ (करं

१, जनितं! २ च. ब्रह्मणा ।

१५१८ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

तत्फलं समवामोति ब्रह्मवह्धां सुरेश्वरि । [~+मूताः मेताः पिशाचाश्च ये केचिदृष्टयानयः॥ ९

दिव्यरूपधरास्ते च शह्चक्रगदाधराः । तेऽपि स्वर्गे हिं गच्छन्ति लानं छता स॒रेश्वरि ॥ १०

धृत्वा तुरसिजां मालां नारायणमनुस्मरन्‌ । वैकुण्ठं दिग्यमानन्दं याति वै पद मव्ययम्‌ ॥ ए १

इति ब्रह्मवहीतीथमाहात्म्यम्‌ ।

हृषतीर्थं ततो गच्छेत्वण्डतीर्थमिति श्रतम्‌ । तत्र खात्वा दिवं गावो गोखाकं च परा श्रिताः१२

्ण्डस्ेण धर्मेण या गायद्वावो लोकमातरः । शापाद्ष्टा(त्मच्या)वितास्तेनै खण्डतीथमथो च्यते
पामेत्युवाच--

शापो हि लोकमात्णां गवां कस्य पुराऽभवत्‌ । कथं लोकात्परिष्टाः कथं धर्मण रक्षिताः २४
महादेव उवाच--

पुरा छषेण गोलोके क्रीडता सह मातुमिः । पुक्तं तथाऽसङ्न्पूत्ं पतितं हरमृभनि ॥ १५

ततस्तासां ददौ शापं तेन दोषेण वे हरः । नष्टसंतनाः स्वलोकाच गवो यास्यथ मेदिनीम्‌ ॥ १६

गावः शाप्ता भगवता सेप्रसा्च पुनर्दरम्‌ । प्राप्स्यामहे पुनर्लोकमिति देवं ययाचिरे ॥ १७
हर उवाच--

यदा साध्रमतीतीरये ब्रह्मवह्टीसमीपतः । खण्डसंजे हदे सात्वा(ताः) स्वर वै पाप्स्यथ भुवम्‌ ॥

ततस्तस्मिन्हदे स्नात्वा गावो गोपतिना सह । स्वगं गताः शुद्धतमा महादेवसमीपतः ॥ १९

गोहदे तु नरः स्नात्वा ढृत्वा वे पितृतर्पणम्‌ । गवां रोकमवामोति दाहमरयव जितम्‌ ॥ २०
तत्र स्थित्वा निराहारो गोपिण्डं च ददाति वै। स नरः सृखमेधेत यावदिन्द्रातुदश ॥ २१
गवां कोरिपरदानेन यत्फलं प्राप्यते धुवम्‌ । तत्फलं समवाप्रोति खंण्डती्थे न संशयः | २२
ग्रहीत्वा हृषमत्रं च तीर्थे यः पिवते नरः । तत्षणादेव श्रुद्धिः स्यात्वण्डतीर्थ न संशयं; ॥ २३
खण्डतीयात्परं तीर्थं न मृतं न भविष्यति । ये गच्छन्ति सुरश्रेष्ठे ते नराः पुण्यभागिनः ॥ २४
तत्र गत्वा सुरश्रे गवां पूननमाचरेत्‌ । षभ च ततः पूज्य स्नानं कृत्वा समाहितः ।॥ २५
पूननाद्रे न संदेहो गोलोके तु वसेच्चिरम्‌ । तत्र मत्वा विज्ञेषेण सौवर्णो गां ददन्तिये॥ २६

¢ क

ते नरा भुञ्जते साख्यं यावदिन्द्राश्चतुद॑श । दशधेनु ततः कृखा यो ददाति द्विजातये ॥ २७

खण्डतीर्ये सुरश्रे तदनन्तफलं स्मृतम्‌ । तत्र गत्वा तु कतव्य पिषप्पखारोपणं बुः ॥ २८
तस्मिन्कृते तु देवेशि पितृलोकं स गच्छति । पञ्च वाऽऽपरलकीं दिव्यां (शवानां वाऽऽपमलकीनां)
ये कुरेनित प्ररोपणम्‌ ॥ २९
इह लोके सुखं भुक्त्वा हरिलोकं त्रजन्तिते ॥ ३०

इति श्रीमहापुगणे पाद्य उत्तरखण्डे माघ्रमतीमाहात्म्य उमामहेश्वरसंवादे ब्रह्मवह्वीतीखण्डर्ताथमाहान्म्यकथनं
नाम सप्तर्चिशदपिक्रततमोभ्ध्यायः ॥ १३५७॥

आदितः शछाक्रानां समखङ्काः-- ३८५३

~ ~~ -~ --~ ~ -- -

2॥ भृ 4 दर न्त्‌ ५४ | #
+ वमुश्द्ान्तमनः पटः क. पुस्तक्रस्थः |

५ द. ्छत्यण्ड । २ ड, षण्डन्येण । ३ ड. नवषष्टः ८ इ. पण्डनीय्रं। „ज इ. प्ण्डनीर्थं ! € ट. म्यानप्ण्ड" ।

8,

वि + = क ~ ॐ क 6
# ८ “4, -त्ः < ठ बश्ट्त..{ |

, थं

१९.९३ _

५ ।
५.

१३९ एकोनचत्वारिशदधिकशततमोऽध्यायः] पश्मपुराणम्‌ । १५१९

भभातरिङषदधिकङ्ततमीोऽ्ध्यायः ।

महादेव उवाच-
ततो गच्छेन्महाती्थं संगमेश्वरगुत्तमम्‌ । यत्र हस्तिमती पण्या साभ्रमत्या हि संगता ॥ १

शापं कौण्डिन्यमुनितः पराप्य शरुष्काऽमवन्नदी । वहिशर्येतिनान्ना वै छोके ख्यातियुपागता ॥ २
तत्तीर्थं संमवक्ष्यापि पुण्यं त्रलोक्यविश्रुतम्‌ । सवेपापहरं पुण्यं जेलोक्ये वाऽपि विश्वतम्‌ ॥ ३

तत्र तीर्थे नरः स्नात्वा दृष्टा देवं पहेन्वरम्‌ । मुच्यते सवपापेभ्यो रद्रलोकं प्रगच्छति ४
हुणु देवि प्रवक्ष्यामि एतच्छापस्य कारणम्‌ । यथेयं श्रुष्करूपा हि जाता श्ञापस्य कारणात्‌ ॥५
यत्र साथरमती पण्या गङ्गा नाम महानदी । तत्र हृस्तिपती नाम गङ्या सह संगता ॥ ६
तत्राऽऽरब्धं च मुनिना तपो वे परमं महत्‌ । एवं बहूगते कारे ऋषिणा परमात्मना ॥ ७
आराधितो हृषीकेशो नारायणो निरञ्जनः } तस्यास्तरे तु देवेशि वषांणि च बून्यपि। <
गतानि च विक्ञेषेण म॒नेस्तस्य तु पा्वैति । कदाचिदैवयोगाच्च वषाकालः समागतः ॥ ९

नदी तत्र तु सेपूणी कालयोगेन सुव्रते । तत्कौण्डिन्येन ऋषिणा स्थानं लयक्तं तदा निशि ।१०
राजो दुःखं मह्ातं हाहेति करणं रुदन्‌ । किं कतेव्यमिति ध्यायन्नतिचिन्तापरोऽभमवत्‌ ॥ ११
आश्रमो हि महान्दिव्य ऋक्षेणेव समायुतः । स गतो वारियागेण हस्तिमल्यां सुरात्तम ।॥ १२
फलानि चैव गैलानि परस्तकानि बहून्यपि । तानि तस्यां गनान्येव वारियोगेण सुन्दरि ॥ १३
स कोण्डिन्य ऋषिश्रेष्ठः दाश्ाप तां नदीं किल । उदकेन विना स्वं च भविष्यामि कल युगे॥
एवं द्वा त वे शापं हस्तिम्या महेश्वरि । गतीऽसां वरिपरभवरो विष्णुलोकं सनातनम्‌ ॥ ५५
अद्यापि वतैते तीथं संगमे्वरसेनज्नकम्‌ । यदृष्टरा मुच्यते पापी ब्रह्महत्यादिपातकरात्‌ ॥ १६
दति श्रामद्ाप्रूराण पान्न उत्तरखण्ट उमामहश्ररसकवाद समगमश्ररतार्थतणन
नामाष्टा्चिशदधिकङ्ततमोऽध्यायः ।। १३८ ॥

आदितः शकानां समण्यङ्ः--२३८५४८

भवैकोन चन्वा्लिदयिक्रदततमोऽध्यायः ।

महादव उवाच--
ततो गच्छेच देवि तीथं रुद्रमहाल्यम्‌ । केदारानुषमं साक्षादरुद्रेण परिनिमतम्‌ ॥
श्राद्धं तत्रव कतव्य पित्णां वपिकरारणम्‌ । तत्र श्रद्धप्रदानन [तरः सापतपरहाः ॥ २
त॒प्राः समभिगच्छन्ति रुद्रस्य परम पदम्‌ } इषमृत्छजत यस्तु तत्र रद्रमहाल्य ॥ रे
कातिक्यामथ वश्ाख्यां सदरण सह मादते । केदार उदक पाला पुनजन्मप न विद्यत ॥ ४
अत्तु स्लानमात्रेण मुक्तिमागी न संशयः । एकस्मिन्समय द्वि त्यक्त्वा कटात्मागनः ॥ ५
साथरपती भहागङ्गां ज्ञाला टोक्रहिताय वे । तत्र नात्वा च र्पत्वा च रत्वा तायथमनुत्तभम्‌ ।1&६

गतोऽहं च स्वकर स्थाने के्ासं पति भामिनि । नदन्तर(र)मदापुण्य तीथ जातं महारयम्‌ ।७

=

18 कदि

१. ण्य विन्यात्‌ मगम्श्वग्य | > ट. श्रनानि। ८ ज महाभासा ।

१५२० पहामुनिश्रीन्यासप्रणीर्त- [ १ उत्तरवण्डे-

शद्रमहारयमिति लोके ख्याति गमिष्यति । कातिक्यामथ वस्या व गच्छन्ति सुरात्तमे ॥

न तेषां विद्यते दुःखं सवेसंसारज पुनः ॥ 1 ८
इति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तराखण्ड उमामदशवरसवार रदमटा लयतीथेवणनं नामंकानचःवारशद्‌-
धिकक्ततमोऽध्यायः ॥ १३९ ॥

आदितः शोकानां सम्वङ्ाः

[1

अय चम्वारिरादधिकशपतमोऽधप्रावः ।

महादेव उवाच--
देमि र श्रयतां तीर्थ देवानामपि दुम्‌ । सद्तीथेमिति ख्यातं सतरेपापप्रणाशनम्‌ ॥
सड़तीरथे नरः स्रात्वा दष्टा खद्वेश्वरं शिवम्‌ । न नरा दृगति यायातस्वगलाकं प्रगच्छति ॥
खड्धारे्वरं देवं यः पयति सुरत्तमे । कातिक्यां तु विशेषण पूजन तत्र कारयत्‌ ॥
अयं विश्वेश्वरो देवः स्वेदा भुवि व्ठमे । सवे ददाति सर्वेशां वाज्छिताथप्रदायकः ॥
वंश्ाखे राञ्यकामौ्थीं यः पश्यति तमीश्वरम्‌ । तमथ मते क्षेम विश्वनायप्रसादतः ॥
पष्यैयेश्च नेमेवैदीपिवा नगनन्दिनि । फलपदानविष्वेश्च तितवेशं पूजयेत्ततः ॥
धनधान्यप्रदं चाऽऽ पत्रपौजादिसंपदः । प्राप्यन्ते नात्र संदेहः श्रीविशेश्वरपूननात्‌ ॥

इति श्रीमहापुरागे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंत्रादे साश्रमनीमाहात्म्ये खडगनीथवणनं नाम चत्वार-
द रधिकराततमोऽध्यायः। १४० ॥

आदितः शाकानां सम्ङ्ः-- ३८५६२

@ क 6 न ~ .« ~

अक चत्वारंरदाधिकशततमोऽध्यायः ।

----~---

श्रीपहादव उवाच--
साभ्रमल्यास्ते ती गयातीथादनुत्तपम्‌ । चितराङ्गवदनं नाम मालाकऽपिष्नितं भम्‌ ॥
कस्पपादपसंतानेमन्दारेश्वीपशोभितम्‌ । चूतनिम्बकदम्बेश्च कारम“4वत्थतिन्दुकेः ॥ र्‌
तस्मादपहरेत्कष्ं यो जनस्प्रतित्रिथमात्‌ । यस्य संजायते कुष्ठं तस्य माखाकेकां हरेत्‌ ॥ र
यातु वेदोक्तविधिना नारी तत्राभिपिश्चति । मृतवत्साऽथता वन्ध्या पुत्रं पराप्नोति साऽचिरात्‌
ध्या स्ने जपो होमः स्वाध्यायो देवताचनप्‌ । कृतं भास्करवारेण माला चाक्षयं भवेत्‌॥५
अत्र गत्वा तु देवेशि भ्रीरवेत्रतमाचरत्‌ । इह खकं सुखं भक्त्वा रवेखछाकिं हि यातिवे॥
मृतवस्सो हि राजयिस्तत्र गत्वाञऽकरोत्तपः । स राजा प्राप्नवान्पुत्रं श्रीमालाकेमसादतः॥ ७
ज गत्वा परिशेषेण उपव्रासी जितेन्द्रियः । माकछछाकं पूजयेश्रो व॑ पक्तिभागी भवेद्ध्रुवम्‌ ।॥ ८
वसिषएठपमृगा विप्रा देवा इन्द्रादयः सदा । निवसन्ति सुरश्रष्ठं माखाके रविस्निधो ॥ ९
शति रश्रमहापुराम पाश्च उत्तरखण्डे साश्रमतामाहात्म्ये मालारक्रवीर्थवर्णनं
नानक्वत्वाररद्ाधक्ररात्‌तमाञधपागुः 1 १४१) ॥

आदितः शाकानां समश्यङ्ञः-- ३८५७२

= चति

9

---- ~~~ -- =: „~~ - =

१फ सद्यो)

च.

न

[1

१4

१४६ त्रि्त्वारिशदधिकशततमोऽध्यायः ] प्द्पुराणम्‌ । १५२ १

सथ द्विचत्वारिडिदधिकराततमो ऽध्यायः ।

परहादेव उवाच-

तीथौदस्मात्परं तीर्थं मालार्कोत्तरतः स्थितम्‌ । चन्दनेश्वरमागच्छदामोदीस्यानमुत्तमम्‌ ॥ °?

शासनस्य रुधिरं पीत्वा भीमो महावलः । परतिज्ञामासमनः सर्वा पूरयित्वा सुदारुणाम्‌ ॥ २
कराभ्यां रुधिराक्ताभ्यां द्रोपदयाः केशवन्धनम्‌ । कृत्वा दा द्विजातिभ्यस्तीथयातां ततोऽगमत्‌
साश्रमलयास्तदे रम्ये गतो वे रातभिः सह । आनीतः साथ्रमत्यां यः स्वगाचन्दनपादपः ॥५
स तु लिङ्गतया जातः पुण्यती्थपभावतः । [ततः प्रभृति तीर्थं च चन्दनाहयसंङ्ञितम्‌ ॥
अन्दनेश इति ख्यातो रुद्रो वै पाषतीपतिः]। तत्र सत्वा च पीत्वाच कृत्वा वे पितृतपंणम्‌
न नरो निरयं गच्छेदुद्रलोकमवाभ्रुयात्‌ । चन्दनेशं ततो दृष्टा विश्वेशं टोकशंकरम्‌ ॥ ७
पुजयेच यथाशक्त्या(क्ति)रुद्ररोकमभीप्सुकः । यत्र केवतेको राजा पूजां त्वा हयनेकडः ॥ ८
स गतः शिवटोकं तं यत्र गत्वा न ज्ञोचति । मजन्ति ऋषयो यत्र यत्रदेवः सनातनः॥ ९
साक्षाद्रिष्णुः परमात्मा नित्यं तिष्टति भूतिदः । इयं साश्रमती धन्या धन्यो विष्वेश्वरः प्रभुः ॥
यत्र तीथीन्यनेकानि जातानि भुवि पार्वति । अत्र चाऽऽमदकेः पृण्येः फटनानाविधेः शुभे

तैल्यमरध्यदानं च विधिना तत्र सुन्दरि ॥ ११

दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामदेश्वरसवादे चन्दनेश्ररमाहालम्यकथनं नाम द्विचत्गा-
रिङदधिकक्चतनमोऽध्यायः।। १५२ ॥

आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः-- ३८५८३

अथ त्रिचत्वारिदादधिक्रक्चततमा<्ध्यावः ।

श्रीमहादेव उवाच--
जम्बुती्थं ततो गच्छेत्लाना्थं पापनाशनम्‌ । कलिका च यत्पुंसां स्वगैसोपानवरिस्थतम्‌ ॥ ?
यत्र जाम्बवता पूर्वं दशाङ्गे पत्रतोत्तमे । [+स्थापितगृक्षराजेन शिि्गं सुरगणाचितम्‌ ॥ २
रामेण हि यदा पूर्व हतो बे रावणोऽसुरः । तदा जाम्बवता दिश्चु मेरीघोपेः प्रोषितम्‌ ॥ >
जितं वे रामचन्द्रेण रावणो निहतो रणे । लब्धा सीतेति संघोष्य स्नातं. तीतर श्रुमे|॥ ५
स्थापितं तत्र खि्गं तु स्वनाज्ना तु सुरेश्वरि । नत्र सनात्वा नरः सद्यः स्मृत्वा गमं महाननम्‌
जाम्बवतेश्वरं नत्वा रुद्रलोके महीयते ॥ ५

%मरहादेवर उवाच-
यत्र यत्रदहिभो दैवि श्रीरामस्मरणं कृतम्‌ । भववन्धविमोक्षा हि दश्यत सचराचर ॥ ६
अहे रामस्त॒ विद्यो रामो वरे रुद्र एव च । एवं ज्ञात्वा तु दरवेश न भदा वतेते कचित्‌ ।॥ ७
राम रामेति रामति मनसा ये जपन्ति च । तेषां सवायेसिद्धिश्च वरिष्यति युगेयुगे ॥ ८
अह हि सवेदा देवि भरीरामस्परणं चरे) य॑श्चुन्वातु पुनदावि नमभवा जायन कचित्‌ !॥ ९

* धनधिद्रान्तर्मतः पाठः फ़, पस्तकस्थः । + धनृश्िद्वान्तगतः पाठो ज. फ पुस्तकस्थः ¦ * इदमधिक्रम्‌ ।

~ ~ - ~~ ~ क 2

--- > क = ~ --~------------ --

१. वरण्ड । > फ. स्मता ;
५ ५,

१५२२ महापुनिभ्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

काश्यां हि निवसन्निलं श्रीरामं कमलेक्षणम्‌ । स्मरामि सततं देवि भक्त्या च विधिपूर्वकम्‌ १०
जाम्बवता तदा पूर्वं स्मृत्वा रामं सशोभमनम्‌ । जाम्बवन्तमिति ख्यातं भस्थाप्य जगतां गुरुम्‌ ॥
तत्र ज्ञात्वा च भुक्त्वा च कृत्वा देवस्य पूजनम्‌ । शिवलोकमवामोति यावदिन्द्राश्तुदश्च ॥१२
अत्र दि सानमात्रेण यथा जाम्बवतो बलम्‌ । तथा वे बमाम्मोति विश्वेश्वरमसादतेः ॥ १३
अत्र गत्वा तु भूदानं पुमान्यश्च करोति वै । फं सहस्रगुणितं जाम्बवन्तेशद शेनात्‌ ॥ १४
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामदेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहात्म्ये जम्बुतीयेमाहात्म्यकथनं नाम
विचल्वाररिशदपिकशततमोऽध्यायः ॥ १४३ ॥

आरितः शोकानां समश्वज्मः-- २८५९७

-----~--

जथ चतुश्वत्वारिंशदधिकरशत्ततम ऽध्यायः )

9

प्रहादेव उवाच-
अस्मात्ती्यात्परं तीथमिन्द्रग्राममिति स्फुटम्‌ । यत्र स्नात्वा परा क्षको वियुक्तो घोरकिल्विषात्‌
भ्रीवा्षत्युवाच-
केनेह कमेण शक्रः प्राप्तवान्धोरकिखिषम्‌ । विपाप्मा च कथं सोऽभुदिति विस्तरतो षद्‌ ॥ २
श्रीमहादेव उवाच-
इन्द्रः सुरेश्वरः पूवं नयुचिशासुरे वरः । अशस्वधमन्योन्यं (न्यौ)समयं तौ भरचक्रतुः ॥
अयेन्द्रस्तु नभोवाणीनिर्देशान्नमुचि तदा । जघान फेनमादाय ब्रह्महत्या तदाऽभवत्‌ ॥
पप्रच्छ च गुरं क्रः पापनिवोणकारणम्‌ । ब्हस्पतेरथाऽदेशात्साभ्रमस्यु तरे तटे ॥
अस्मिन्स्थाने समाम्य स्थानं चक्रे सुरेश्वरः । तस्येह सानमात्रेण गतपापस्य तक्षणात्‌ ॥
पर्णेन्दुधवला कान्तिः शरीरे समजायत । धवखेन्वरमीशानं स्थापयामास टत्हा ॥
इन्द्रनाश्ना च तलङ्ग प्रसिद्धं पृथिवीतले । पौणमास्यां तथा दर्शे संक्रान्तौ प्रहणे तथा ॥
भाद्धे कृते पितृणां तु तृधिदवोदशवाधिकी । धवटेश्वरमासाद्य यः दुयाद्विभभोजनम्‌ ॥ ९
एकस्मिन्भोजिते पिपर सहस्तं भोजितं मेत्‌ । हिरण्य भूमिवासांसि दातव्यानि स्वशक्तितः १०
शुका गोब्राह्मणे देया सवत्सा च पयखिनी । अत्राऽऽगलयय तु यो विपो र्द्रजाप्यादिकं चरेत्‌

९ @& क 6. न

6 -४- क,

तत्कृतं कोटिगुणितं श्रीमहेश्षषसादतः । अत्र तीर्थे नरो यस्तु उपवासादिकं चरेत्‌ ॥ १२
स एव्र सवैकामाप्ो भवत्येव न संशयः । बिल्वपत्रं समानीय यः पूजयति तं प्रभुम्‌ ॥ १३
धमेम्यं च कामं च लमते मानवो भुवि । सोमवारे विशेषेण ये गच्छन्ति नरोत्तमाः ॥ १४
तेषां रोगं तथा दोयं शमयेद्धबटेश्वरः । रवौ वाऽय विशेषेण अर्चनं कुरूते सदा ॥ १९५
तेषां महिमा भो देति न ज्ञातः केषिचिन्मया । दरधेया चाक्षपुषपैवा कडार; कोमकैर्दरैः ॥ १६
पूजनं कुमते यत्र ते नराः पुण्यभागिनः । बेतार्दपुष्यमानीय धवलेशं प्रपञ्य तु ॥ १७
वाञ्छितं लभते निलयं धवेशप्रसादतः । कृते वे नीलकण्ठस्तु सर्वेषां शंकरः सदा ॥ १८
चेतायुगे स विख्यातो हरो वै भगवान्धभुः । द्वापरे रर्संहस्तु कलौ घै धवयेश्वरः ।॥ १९

न क „.--~~-~----- ~ --~~-- ~~ ~~ ---~~~-----

१ फ. पित्रा द" |

५१ १५५

०

५ # ६
कै

`

१४४ चतुश्वत्वारिंशदरेधिकशततमाऽध्यायः) पश्रपुराणम्‌ । १५२३

अत्रार्थे यत्पुरा हत्त तच्छृणुष्व सुरेश्वरि । नन्दिनामा पुरा वेदय इन्द्र्रामे समावसत्‌ || २०
शिवध्यानपरो भूत्वा शिवसंज्ञां चकार सः । नित्यं तपोवनस्थं दि लिङ्गं धवलसंज्ञकम्‌ ॥ २१
उषस्युषसि चोत्थाय प्रत्यहं शिववह्भः ) नन्दी िङ्गा्चैनरतो बभूवातिश्येन हि ॥ २२
यथाशाख्रेण त्रिधिना पष्पाचैनपरोऽभवत्‌ । एकदा मृगयाटुन्धः किरातो मृतदिसकः ॥ २३
पापी पापसमाचारशधरन्साश्रमतीतदे । अनेकश्वापदाकी्णे हन्यमानो ({)पृगाञ्शशान्‌ ॥ २४
एवं विचरमाणोऽसौ किरातो भूत्िसकः । यदच्छया गतस्तत्र यत्र लिङ्गं सुपजितम्‌ ।। २५

धवलेश्वरविख्यातमनकाश्चयमण्डितम्‌ ! इषं सुपजितं लिङ्गं नानापुष्पैः फटेस्तथा ॥ २६
एवं शिङ्गं समालिङ्गय गतः साश्रमतीतट । तत्र पीत्वा परयः सोऽथ यृखं गण्डूषयूरितम्‌ ॥ २७
कृत्वा चैकेन हस्तेन पृगमांसं समुद्र । करेणेकेन पूजार्थ बिलवपत्राणि वै दधत्‌ ॥ २८
शीघरभागत्य लिङ्गान्ते तदा पूजां समाहरत्‌ । पृष्पाणि तानि सर्वाणि विधूतानि इतस्ततः ॥ २९
लपनं तस्य लिङ्गस्य कृतं गण्डूषवारिणा । करेणेकेन प्रजार्थं विल्वपत्राणि सोऽपैयन्‌ ॥ ३०
दितीयेन करेणैव मृगमांसं समपंयन्‌ । दण्डप्रणामसंयुक्तः संकस्यं मनसाऽकरोत्‌ ॥ ३१
अथमरभूति पूजां वै करिष्यामि प्रयत्नतः । त्वं मे खामी च भक्तोऽहम्पभ्रति शंकर ॥ ३२
एवंनियमको भूत्वा किरातो शृहमागमत्‌ । तथा प्रभातसमये देवायतनमागतः ॥ ३३

नन्दी ददक्षं तस्सर्ष किरातेन च यत्कृतम्‌ । अव्यवस्थ च तद्रा अमेध्यं शिवसंनिधौ ॥ ३४

विधूतानि च वष्पाणि दिसकेन दुरात्मना । चिन्तायुक्तोऽमवन्नन्दी जातं किं चिभ्रम मे ॥ ३५

कथितानि च विश्रानि शिवपूजारतस्य ह । उपस्थितानि तान्येव मम भाग्यविपयेयात्‌ ॥ ३६

एवं विमृरय सुचिरं प्क्षास्य शिवमन्दिरम्‌ । यथागतेन मागण नन्दी स्वशमागमत्‌ ॥ ३७

ततो नन्दिनमालक््य पुरोधा गतमानसम्‌ । अत्रवीद्रचनं तं तु कस्माच गतमानसः ॥

पुरोहितं पति तदा नन्दी वचनमव्रवीत्‌ ॥ ३८
नन्दुवाच-

अद दृष्टं मया विध अमेध्यं शिवरसनिधौ । केनेदं कारितं तत्र जानामीह कथंच न ॥ ३९
महादेव उवाच--

ततः पुरोधा वचनं नन्दिनं चात्रवीत्तथा ॥ ४०
पुरोधा उवाच- |

येन वरिस्ललितं ततर पुष्पादीनां भपूजनम्‌ । सोऽपि मृदो न संदेहः कायोकार्येषु मन्दधीः ॥ ४१

तस्माचिन्ता न करवव्या त्वया अणुरपि भमो । परभाते च मया सां गम्यतां तच्छिवालयम्‌ +

निरसीक्षणार्थं ष्टस्य तस्य दण्डं करोम्यहम्‌ ॥ ४२
महादेव उवाच--

एतच्छरत्वा तु वचनं नन्दी तस्य पुरोधसः । आस्थितः स्वष्हे नक्तं दूयमानेन चेतसा ॥ ४३

तस्यां रात्यां व्यतीतायामाह्ूय च पुरोधसम्‌ । गतः रिषालयं नन्दी समं तेन महात्मना ॥४४

पक्षास्य पूजनं त्वा नानारत्नपरिच्छदम्‌ । पञचोपचारसंयुक्तं छृत्वा षे बराह्मणे: सह ॥ ४५

, १ ड. क्ष. म. तं शर्व! २म, सर्यि ।

१५२४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरलण्डे-

एं यामद्रयं जाते ्तयमानस्य नन्दिनः । आयातोऽसौ महाकाटस्तथारूपो महावलः ॥ ४६
कालरूपो महारोदरो धनुष्पाणिः प्रतापवान्‌ । ते दष्ट भयसंत्नस्तो नन्दीं तजर न्यीयत ॥ ७

परोधाथरैव सहसा भयभीतस्तदाऽभवत्‌ । किरतेन्‌ कतं तन यथापूव॑मपि स्खलन्‌ ॥ = ४८

तां पनां स य(त)दाऽऽहूसयय बिल्वपत्रं समपेयन्‌ । नेतेयेन पलनेव किरातः शिवमचंयन्‌ ॥ ४९
म $ ¢ ^. भ क

दण्डवत्पतिता भूमाबुत्थाय स्वरणं गतः । तदृषटरा महदाश्यं चिन्तयामास वे चिरम्‌ ।॥ ५०

पुरोधषा तदा नन्दी सह व्याङ्कटचेतसा । +तेनाऽऽद्ूतास्तदा विप्रा बहवो वेदवादिनः ॥ ५१
निवेदितं च तत्स्व क्रिरातेन च यत्कृतम्‌ । फं कायैपय मो विप्राः कथ्यतां च यथातथम्‌ ५२
संप्रधायं ततः सर्वे मिलित्वा धर्मजञाख्तः । उचुः स्वे तदा विभा नन्दिनं जातक्षङ्कितम्‌ ॥ ५१

विभा उचः--
शपनं च समुत्पन्नं दुमिवार्थं सुरैरपि । तस्मादानय लिङ्ग त्वं स्वशहे वैश्यसत्तम ॥ ५४
महादेव उवाच-
तथेति मत्वाऽसो नन्दी शिषस्योत्पाटनं महत्‌ । इत्वा स्वद्रहमानीय परक्ष्याप्य च यथाविधि ५५
सुबणपिण्डिकां इत्वा नवरम्भासुशोभिताम्‌ । उपहारेरनेकेथ पूजयामास पे तदा ॥ ५६
अथाप्रेुरायात ; किरातः शिवमन्दिरम्‌ । याबद्विलोकयामास खिङ्गमेरं न एवान्‌ ॥
मानं विहाय सहसा साक्रोशमिदमववीत्‌ ॥ ५७
किरात उवाच--
हे शेभो क गनोऽसि तवं ददीयाऽऽत्मानमय वे। यदि नो दशनं मद्यं लयक्ष्याम्यय केवरम्‌५८
हे शेभो हे जगन्नाथ त्रिपुरान्तक शकर । हे रुदर हे महादेव दरीयाऽऽत्मानमात्मना ॥ ५९

महादेव्‌ उत्राच-
६ भ €. + (~ १. (^ [१ [क [|
एत्र सक्षिपमपुप्वाज्यः किप्ला सदाशिवम्‌ । करिरातोऽसो क्ुरिकया धीरो बे जठरं स्वकम्‌ ॥

विभियाऽऽञु ततो बाहुमास्फो्य वै रुपाऽत्रवीत्‌ ॥ ६०
ू किरात उवाच-
हे शेभो दशेयाऽऽत्मानं कुतो मां त्यज्य यास्यसि ॥ ६

महादेव उवाच--
इति क्नप्त्वा ततोऽत्राणि मांसमुद्रल्य सर्वतः । तस्मिन्गते करेणेव किरातः सहसाऽक्षिपत्‌॥ ६२
स्वच्छ च हृदय कृत्वा साञ्रमत्यां न्यपत । तथेव जमानीय विस्वपत्र त्वरान्वितः ॥ ६२
पूनयिःतरा यथान्यायं दण्डवत्पतितो युति । यदा ्यानास्थितस्तत्र किरातः शिवसंनिधौ ॥ ६४
भाडुभूनस्तदा रुद्रः मपयेः परिवारितः । कर्पृरगोरो युतिमान्कपदीं चन्द्रशेखरः ॥
तं गदीत्वा करे रुद्र उवाच परिसान्त्रयन ॥ ६५
. . रद्र उवाच--
भाभा वीर्‌ महापा मद्धक्तोऽसि महामते । बरं हणीष्व मो भक्त यत्ते मनसि वसते ॥ ६६
महादेव उवाच--
एवुक्तः स सदरेण महाकालो मुदाऽन्वितः । पपात दण्डवद्भूमौ भक्त्या प्रमया युत; ॥ ६७

* (९च(रराठ ततगणत्ात्सापुत्वम्‌ । + तेन पस्तदा विप्राः थ्यतां च यथातथमिते कचित्पाढः ।

८,

१४४ चवुत्वारिंडादधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५२८५

ततो रुद्रं बभाषेदं न वरं भाधयाम्यहम्‌ । अहं दासोऽस्मितेसरद्रत्वंमे स्वामी न संशायः।।६८

एतच्छटाध्यतमं रोके देहि जन्मनि जन्मनि । त्वं माताचपितात्वं च स्वं बन्धुश्च सखा चमे

त्वं गुरुस्त्वं महामत्रो मत्रर्वे्योऽसि सवेदा ॥ ६९
महादेव उवाच-

निष्कामं वाक्यमाकण्ये किरातस्य तदा भवः । ददौ पाषदमुख्यत्वं द्रारपालत्वमेव च | ७०

तदा डमरूनादेन नादिते यवनत्रयम्‌ । भरीभांकारशब्देन शङ्कानां निनदेन च ॥ ७१

तदा दुन्दुभयो नेदुः पटहाश्च सहस्रशः । नन्दी तं नादमाकण्यं विस्मयाचखरितो ययो ॥ ७२

तपोवनं यत्र शिवः स्थितः प्रथम(मथ)संृतः । किरातो हि तथा दष्टो नन्दिना च तदा भुशम्‌॥।

उवाच भ(चोप)खतो वाक्यं स नन्दी विस्मयान्वितः। किरातं स्तोतुकामोऽसोौ परमेण समाधिना
नन्दवाच--

इहाऽऽनीतस्त्वया श्॑भुस्त्वं भक्तोऽसि परंतप । त्द्धक्तोऽहमिह प्राप्तो पां निवेदय शंकरे ॥3
महादेव उवाच-

तच्छत्वा वचनं तस्य फिरातस्त्वरयाऽन्वितः । नन्दिनं च क्रे श्य शंकरं समुपागतः ॥

परहस्य भगवान्रुद्रः किरातं वाक्यमत्रवीत्‌ ॥ ७६
सद्र उवाच-

वहि कोऽसौ त्वयाऽऽनीतो गणानामिह संनिधौ ॥ ७७
किरात उवाच -

तव भक्तः सदा देव तव परूनारतो ह्यसौ } प्रत्यहं रत्नमाणिक्यपुष्येशोच्वावचेरिह ॥ ७८

जीवितेन धनेनापि पूजितोऽसि न संश्चयः। तस्माजानीहि भोः स्वापिननन्दिनं भक्तवत्सल ७९
महादेव उवाच-

जानाम्यहं महाभाग नन्दिनं वैर्यवतेनम्‌ । त्वं मे भक्तः सखा चेति महाकारु महामते ॥ ८०

उपाधिरदहिता ये च ये निष्कपटमानसाः । ते परियास्ते च मे भक्तास्ते विशिष्टा नरोत्तमाः ॥ ८१

महादेव उवाच-
गौ ् 0 |
ताबुभौ स्वीकृतौ तेन पाषदत्वेन शंभना ॥ ८२
ततो विमानानि बहूनि तत्र समागतान्येव महाप्रभाणि |
किरातवर्येण स वैश्यवर्य उद्धारितस्तेन महापरभेण ॥ ८३
केलासरोकमापन्नौ विमानेरवेगवत्तरैः । सारूप्यमेव संपाप्रावी शवरस्य महात्मनः ॥ ८४
नीराजितौ गिरिजया पुत्रवत्तौ गणावुभौ । उवाचेदं ततो देवी परहस्य गजगामिनी ॥ ८५
पावेत्युवाच-
त्वं क क चै, चर, ॐ ० न्द ॥ ॥
यथा त्वं हि महादेव तथा चैतौ न संशयः । सारूप्येण च गत्या च हास्यभावैः सुपूजितैः ८६
महादेव उवाच--
देव्यास्तद्वचनं श्ुत्वा किरातो वेदय एव च । सयः पराछुखा भूत्वा शंकरस्य च पश्यतः ॥
उचतुस्त्वरया युक्तो गणी रुद्रस्य पर्यतः ॥ ८७
वेर्यकिरातावरचतुः

उभावप्यनुकम्प्यौ च भवता हि तिलोचन । तव द्वारि स्थिती निलयं भवावस्ते नमो नमः॥८८

१५२६ महामूनिश्रीग्यासपणीरत-- [ १ उत्तरखण्डे

महदिव उवाच--
तयोर्भावं स भगवाम्विदित्वा भहसन्भवः । उवाच परया भक्त्या भवतोरस्तु वाञ्छितम्‌ ॥ ८९
ततः परभरति द्वावेतौ द्वारपालो बभूवतुः । शिबद्वारि स्थितो देवि मध्या शिवदरशिनौ ॥ ९०
एको नन्दी महाकालो दराषेतौ शिववहभौ । ये पापिनोऽप्यधमिष्ठा अन्धा मूकाश्च पङ्गवः ॥९१
कुलहीना दुरात्मानः श्वपचाय्या दि मानवाः । यादशास्तादृशाश्चान्य आराध्य धवलश्वरम्‌॥९२
गतास्तेऽपि गमिष्यन्ति नात्र काया विचारणा । अत्र लानं च दानं चै ये कुवन्ति नरोत्तमाः॥।
धर्माैकामभोगांश्च भक्त्वा यान्ति हराखयम्‌ । चन्दरसू्योपरागे च पितुः सांवत्सर दिने ॥ ९४
यत्फलं भते मर्त्यस्तत्फलं प्रासयादृशरुवम्‌ । स्वगीत्कामदुधा देति नित्यमायाति सवथा ॥ ९५
आगत्य तं शिवं देवं समभ्यच्य यथातथा[बरिधि]। सा गच्छति सुरश्रे स्वगे भरति न संशयः॥
तेन इग्धाभियोगेन लिङ्ग तद्धवलीकृतम्‌ । धवलेश्वरं नाम तत; संजातं युवि सवेदा ॥ ९७
जन्तवोऽ्र सदा देवि भरियन्ते कारनोदिताः । ते मरे रिवपदं यान्ति यावचचन्द्रदिवाकरौ ॥ ९८
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमादात्म्ये धवलेश्वरमाहात्म्यं नाम चतुश्वत्वारि
शद्धिकरततमो ऽध्यायः ॥ १४४ ॥

आदितः शोकानां समण्वङ्ाः-- २८६९५

लन

अथ पञश्चचत्वाररिशदधिकदततमोऽध्यायः ।

ममम

महादेव उवाच-
तीथीनां प्रवरं तीर्यं साभ्रमत्यास्तरे स्थितम्‌ । बाराप इ(मि)ति विख्यातं यक्तिमुक्तिमदायकम्‌
तपस्विधारितं तीं विबुधानां समाश्रयम्‌ । त्र कन्या तपस्तेपे परमं स॒दृदत्रता ॥ २
कन्या कण्वुनेः साध्वी रूपेणाप्रतिमा युवि । बाला बाखावती नाम ष्ुमारी ब्रह्मचारिणी ॥ ३
बतं चचार सावित्या नियमैरबहुभिरैता । भता मे भास्करो भ्रयादिति निशि भाँमिनि॥ ४
समास्तस्याः समाक्रान्ता दश्च साभ्रमतीतटे । चरन्या नियमांस्तास्तान्भक्त्या परमदुश्वरान्‌।।^

तस्यास्तु तेन दत्तेन तपसा व्रतचयंया । भक्त्या च भगवान्भीतः परया भक्तिसंपदा ॥ ४

आजमामाऽऽश्रमपदं देवदेवो दिवाकरः । आस्थाय रूपं विपर्षैः प्रविष्टस्तु महामनाः ॥ 9

सा तं दृष्टोग्रतपसा वरिष्ठं ब्रह्मवित्तमम्‌ । वानपस्थविधानेन पूजयामास तं द्विजम्‌ ॥

उवाच रविभक्ता सा कल्याणी तें तपोधनम्‌ ॥ <
कन्योवाच--

भगवन्मुनिशावंल किमाज्ञापयसि प्रभो । सर्वे तुभ्यं यथाकति दास्यामि स्वतनुं विना॥ ९
सूयंभक्ताऽस्ि ते पाणि दास्यामि न कथंचन । व्रतैश्च नियनैश्वापि तपोभिश्च तपोधन ॥
सूयेस्तोषयितव्यो मे देवसिभ॒वनेश्वरः ॥ ध
महादेव उवाच- |
इत्यक्तवलयां तस्यां तु स्मयन्निव निरीक्ष्य ताम्र । उवाच नियमस्थां तां सान्त्वयन्निव भास्करः॥

प

+ ड. अन्धम्‌ 1२ ज. च सानिध्ये शंकरस्य च । साघ्रमयां कृतन्नाना धवलेश्वरपूजकाः । ते खदलोकं गच्छ
माच कायौ विचारणा । च" । १कं.च. अ.स. ट, फ. भामिनी ।

१४१ पश्च चत्वारिशदधिकंशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५२७

सूर्यं उवाच-
उग्रं चरसि कल्याणि तपः परमदुष्करम्‌ । यदर्थं च समारम्भस्तव बाठे तथेव तत्‌ ॥ १२
तपसा छभ्यते स्वं सर्व तपसि तिति । देवत्वं प्राप्यते भद्रे तपसा मोक्ष एव च ॥
इमानि पच्च स॒भगे बदराणे प्रतीच्छ मे ॥ १३
महादेव उवाच-

दवा स बदराण्यस्ये पचेत्युक्त्वा रवि्ययौ । अपृष्टा तां तु कल्याणीं ब्रह्मरूपी विहायसा १४
स्थितोऽसौ नातिदूरेण इन्द्र्रामे महायशाः । जिह्ञासमानोऽसो भावं तस्याथ ब्राह्मणो रविः ॥

बदराणायुपवनं कारयामास भास्करः । ततः सा प्रयता बाला प्राञ्जटिपिगतश्रमा ॥ १४
पकाय बदराणां सा पावकं समशिश्चियत्‌ । अपचत्परमा देवि बदराणि महाप्रभा ॥ १७
तस्याः पचन्त्याः सुमहान्काखोऽगाच सुरेश्वरि । भस्मपुज्ञा महाज्ञाता दिनं च क्षयमन्वगात्‌ १८
हुताशनेन दग्धस्तु महान्वे काषटसंचयः । पादौ पक्तास्य सा पश्चात्पावके चारूदरेने ॥ १९
ददाह बदराथं च ब्राह्मणभियक्राम्यया । दग्धो दग्धों पुनः पादाबुपयोधाय चानपे ॥ २०
अथास्याः कमं तदरषटरा प्रीतो देवो दिवाकरः । ततः संदशेयामास कन्याये रूपमात्मनः ॥

उवाच परमप्रीतस्तां कन्यां सुटदव्रताम्‌ ॥ २१

सूयं उवाच--

प्रीतोऽस्मि बाटे भक्त्या ते तपसा व्रतचयंया । तस्पादभिमरतः कामो बारे संपद्यतां तव ॥ २२
असिपस्तीर्थे तपोयुक्ता मद्रहे त्वं निवत्स्यसि } इदं च तीथपरवरं तव नान्ना च क्षितम्‌ । २३
बालाप इ(मि)ति विख्यातं साश्रमत्यास्तरे स्थितम्‌। विख्यातं चरिषु छोकेषु ब्रह्मपिभिः स्त॒तं पुरा
बाखातीथे नरः साला जिरजयुषितः शविः । रक्तादित्यमुखं दृष्ट्रा सूयस्योद यनं भरति ॥ २५
सूर्यटोकमवामोति नात्र काय विचारणा । सूयंवारेऽथ संक्रान्तो सप्तम्यां तु विक्ेषतः ।॥ २६
विषुत्ययने चापि चन्द्रसुग्रहेऽपि च । स्लात्वा संतपेयेदेवान्पितृनथ पितामहान्‌ ॥ २७
गुडधेनु ततो दया[शरद्राद्यणेभ्यो गुडोदनम्‌ । करवीरंजेपापुष्प रक्तादित्यपपूजनम्‌ ।॥ २८
ये कु्मैन्ति नरास्ते वै सूर्यलोके वसन्ति वे । रक्तां पेन नरो दद्या रेकं चैव धुरंधरम्‌ ।॥ २९
स यज्ञफलमामोति न नरो निरयं व्रजेत्‌ । व्याधितो मुच्यते रोगाद्धद्धो मुच्येत बन्धनात्‌ ॥
तीर्थेऽसिमिन्पिण्डदानेन तापर यानि पितामहाः ॥ ३०
श्रीमहादेव उवाच-
तथाऽन्यदपि माहात्म्यं तीथस्यास्य तपोधने । श्रूयतां यत्पुरा त्तं व्यासंन कथितं महत्‌ ।। ३१
पुराऽत्र महिषो शद्धो जरया जजरीकृतः । अदक्तो भारयुद्राहुं साथवाहस्तमत्यजत्‌ ॥ ३
निदापे जलं पातुं जगाम च पहानदीम्‌ । दबात्पङ्क निममाऽसा तता मृत्युवशं गतः ॥ ३३
एावितास्थिर्जरे पण्ये तीथस्यास्य प्रभावतः । कन्यकुडजेश्वर सुता राजा जातिस्मरोऽभवत्‌।। २४
संस्मृत्य च खटत्तान्तं प्रभावं तीथेजं स ह । आगत्य तजटे ल्लात्वा ददो दानान्यनेकशः ३५
स तत्र स्थापयामास देवदेवे महेश्वरम्‌ । अत्र तीथं नरः लात्वा संपृज्य पदहिपश्वरम्‌ ॥ ३६

> घनाश्वहान्तगेतः पाटः क. फ. पुस्तक्रस्थः)

१ क. भेक्न्या । इ. मद्र) द्म. भट्श्ता ।

१५२८ महापुनिश्चीन्यासम्रणीरत-- [ १ उत्तरखण्डे-

रक्तादित्यमुखं दृष्टा स्ैपायैः ममुच्यते । स्वा साश्रमती पुण्या रचिते विरेषतः ॥ १७
अस्याः संकवनदेव महापापात्पयुच्यते । साभमत्युदकं यत्र पूवेतः पश्चिमं ब्रजेत्‌ ॥
प्रयागादपि तत्पुण्यं सवेकाममदं महत्‌ ॥ १८
दत्तं द्िनेन्दरेषु हतं यदभौ श्राद्धं कृतं जाप्यमिहाक्षयं स्याद्‌ ।
गोभूतिराः काञ्चनवचख्धान्यं शय्याशनं वाहनच्छतद्‌ानम्‌ ॥ ३९
यं ये वाञ्छयते कामं तं तं भरामोति मानवः । श्रीमहेशमसादाच् तीथेस्यास्य प्रभावतः ॥ ४०
बालवेन््रमिदं तीर्थं पुण्यं पापहरं सदा । यदृषटा मुनयः स्वे वीतरागाः सदैव तु ॥ ४१

यत्र माहिषनामा [वे ह्वरः @ेशनाशनः । यं दृष्ट्रा मुच्यते पापी सलं सलयं सुरेश्वरि ॥ ४२
तीथौनां परवरं तीर्थं ] चेताख्यं पुण्यदं महत्‌ । यत्र खात्वा तु देवेशि पुनजेन्म न प्यते ॥४२
गोदावर्या कृते साने यत्फलं लमते नरः । तत्फटे लभते देवि अत्र तीथं न संशयः ॥ ४४
इनि श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तर्खण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहास्म्ये बाल्येन्द्रतीधेवणेनं नाम पञ्चचतवा-
रिशदधिकशततमोऽध्यरायः ॥ १४५ ॥

आदितः शोकानां समश्वङ्ाः--३८७३०.

अथ षट्‌चत्वाररिङदधिकङशतनमोऽध्यायः ।

= न - --~-

भ्रीमहादव उवाच--
अन्यत्तीर्थं परवक्ष्यामि दुर््े्वरमुत्तमम्‌ । यस्य -स्परणमात्रेण पापोऽपि पुण्यवान्भवेत्‌ ॥
टृतते देवासुरे यद्धे दैत्ये च निधनं गते । दुर्धर्षे च वरतं कृत्वा यत्र भागेवनन्दनः ॥
समाराध्य महादेवं दधर्ष लोककारणम्‌ । मृतसंजीविनीमाप यत्र विद्यां हि उयम्बकात्‌ ॥
दैलयाथमुशाना तीं विख्यातं जगतीतले । काव्यतीर्थे कृतस्नानः परज्य देरव महेश्वरम्‌ ॥
युधर्वेवरसंजञं वे सभेपापैः पमुच्यते । अत्र त्तं तु श्रोतव्यं त्वया च नगनन्दिनि ॥
पुरा यदाऽभवरदुदधंदतरवासवयो रिह । तदाऽसुरोजिता देवा मघवान्तर सुरेश्वरः ॥
कि कलैव्यामिति ध्यान्वा गनोऽसो तं गुरुं प्रति ॥
इन्द्र॒ उवाच --
अस्माकं त्वे गुरुः साक्षाहेवानां पाटकः सदा । ऋषीणां प्रवरः श्रीमान्कृपां कुरु दयानिधे ॥
त्रेण निनिनोऽदं च क गच्छामि च सुव्रत ॥ ७
बृहस्पातिरुवाच-
शृणु देवेन्द्र क्ष्यामि येन त्वं हि सदा सखी । मम वाक्यं कुरुष्वेह यदीच्छेः शुभमात्मनः ॥ ८
साभ्रमलां नदा गच्छ तत्र गत्वा सुखी भव । दुधेरा(पा)ख्यो यत्न देवो नित्यं तिष्ठति भृतिदः
दुद्रानि बाञ्छितान्कामान्मन्यं मत्यं सरेश्वर ॥ ९

„६९ ०८ ५४ &) ~

ह

# धनुचिहान्नगतः पाठः फ. पुस्तकस्थः ।

=,

र
~~~
%#.----

१४७ सप्तचत्वारिंशदधिकशचततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५२९

महादेव उवाच-
३ £ + [०९ भ अ शु र ० ®
गुरोषैचनमाकण्यं स गतस्तां नदी परति । तत्र स्ात्वा तु देवेशो महेश तमपरूनयत्‌ ॥

सरानाच पूननादेव संत॒ष्टः श्रीमहेश्वरः ॥ १०
महेश्वर उवाच-

यं यं परार्थयसे निदं तत्सव हि ददाम्यहम्‌ ॥ २१
महादेव उवाच--

धुत्वा बराक्यं तु देवेशो ह्षाच परमं वचः ॥ १२
इन्द्र उवाच-

त्वं नाथः स्लोकानां स्वमेव कारणं परम्‌ । त्वं हि विषेश्वरो देवः सवेदा छक्ष्यसे मया। १३

यदि स्व॑ मे प्रसन्नोऽसि विश्वेश्वर सुरेश्वर । वृत्रं हन महादेवं एष कामो महान्मम ॥ १४
महेश्वर उवाच-

तव वाक्यात देवेश वृजोऽसौ निहतो मया । मया यदीयते शख तद्ह्वीप्व सुरेश्वर ॥

तेनेव चाख्रयागेण हन्यसे त्वं(निष्यसि) न संशयः ॥ १५
इन्द्र उवाच-

करिमसं वद विश्वेश येन वृत्रं निहन्म्यहम्‌ । वज्ञादप्यधिकं करं तन्निमिते तु त्या कदा ॥ १६
महेन्वर उवाच--

षदं पाञ्चपतं स्रं निमितं त॒ मया पुरा । न दत्तं कस्यचिच्छख्रं तवार्थं रक्षितं मया ॥ १७

अत्र स्नानं त्वया देव पूजनं वै तथा कृतम्‌ । अतो शरृह्णीष्व मे शं येन वृत्रं हनिष्यसि ॥ १८
महादेव उवाच--

श्रीमहेश्पसादाच प्ाप्रं मघवता ततः । तेन पाञुपतास्ञेण हतो वृत्रो महावलः ॥ १९
तत्सर्वमत्र संजातं दु्र्षेशमसादतः । सानमात्राततु देवेशि पूजनादेव सांप्रतम्‌ ॥ २०

तीर्थभ्रभावात्संमराप्नं सत्यं सत्यं वरानने । एवं ज्ञात्वा तु देवेक्षि ततर वै स्नानमाचरेत्‌ ॥

दशनं तु महेशस्य स्वेपापप्रणाशनम्‌ ॥ २१

इति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्ड उमामदेश्वरसंवादे सा्नमतीमादात्म्य दुधपर्वरमादास्म्यवरणनं नाम परटूचत्वा-
रिददधिकद्चततमोऽध्यायः ॥ १५४६ ॥

आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः-- २८७९ <

भय सप्तचत्वारिश्दधिकरशततमीऽ्ध्याग्रः।

~~~

श्रीमहादेव उवाच-

साभ्रमल्यास्तटे शं तीरथ परमपावनम्‌ । सद्रधारमिति ख्यातं कल गु मिप्यि ॥ = ^
यतर प्रसङ्गतः तात्या पीत्वा वाऽपो यदच्छया । सवैपापविनिगुक्तो रद्रटकं महीयत ॥ >
यत्र साभ्रमती पुण्या कर्यपानुगता सती । स्द्रेण हि जटाजूटे धता पाताख्मापिनी ॥ ३

१द्‌ दरेवेक्चि। २ फ. श्र दयां कृता ममोपरि ।म 1३; रम्ये ।

१५३० महागृनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

खड्धारेति वै नाश्ना रुदरस्तत्रैव संस्थितः । यत्र साता दिवं याताः पापिनोऽपि सुरेश्वरि ॥ ४
अत्रैवोदाहरन्तीमपितिदयासं पुरातनम्‌ । रिरातेन कृतं यच व्रतं परमदुष्करम्‌ ॥ ५,
श्रीपावेदय॒बाच-
किंनामा वै किरातोऽभूतिक तेन व्रतमाहितम्‌ । तत्सव भोतुमिच्छामि याथातथ्येन कथ्यताम्‌ ६
न हन्यो विद्यते छोके त्वां मिना वदतां वरः । तस्मात्कथय भो देव सरवे शुश्रूषवे दितम्‌ ॥ ७
श्रीमहादेव उवाच-

आसीस्पुरा महारोद्रषण्डो नाम दुरात्मवान्‌ । क्रः शठो नैकृतिको भृतानां च भयावहः ॥ ८
जाछेन पत्स्यान्दुटात्मा घातयत्यनिशं ततः । भदैभृगाड्श्वापदां अ कृष्णसारान्सश्चल्टकान्‌ ॥ ९
खगानानाविधां शैव वद्ध्वा कांधित्मतापयेत्‌ । पक्षिणो घातयन्कदधो बर्दिणश्च विक्षेषतः ॥ १०
लुब्धको हि महापापो दुषो दुष्टननभियः । भायौ तथाविधा तस्य पुं्ली च महाभया ॥ ११
एवं विहरतस्तस्य वदकाखो व्यवतत । एकदा निशि पापीयाञ्श्रीदक्षोपरि संस्थितः ॥ १२
कोरं हन्तुं धनुष्पाणिः शरं संयोज्य कायुके । एवं नित्षा गता तस्य जाग्रतोऽनिमिषस्य हि ॥
माघमांपेऽसितायां वे चतुदेश्यां नगात्मजे ॥ १३

भ्रीृक्षपणानि बहूनि तत्र संखेदयामास रुषाऽन्वितोऽपि ॥

्रीवृकषपररे परिवतेमानं छिङ्गं च तस्योपरि तानि पेतुः ।

्ीवक्षपणानि च दैवयोगाजातं च सर्वै शिवपूजनं तत्‌ ॥ १४
गण्टूषकारिणा तेन सपनं च महत्कृतम्‌ । अज्ञानिना च तेनैव पुष्क(ट्क)सेन दुरात्मना ॥ १५
माघमासेऽसिते पक्षे चतुरदश्यां विधरदये । पुष्क(ल्क)पो हि दुराचारो निष्पन्नो गतकट्मषः १६
न प्राप्न; श्रकरस्तेन मृगोऽपि महिषोऽपि बा । अदनार्थं च तस्येव अन्नमादाय भामिनि ॥ १७
तस्य भाया प्रचण्डा च आगता तस्य संनिधो। निराश्श्च निराहारो यत्रासौ पुष्क(ल्क)सः स्थितः
तेन दृष्टा [छरा मचण्डा सा आयान्ती कूरलोचना । सा तस्य भाया नां प्र जलमध्ये पपात ह
तावत्तयोक्तशवण्डात्मा एदि शीघं च भक्षय । समानीतं तदर्थं च मल्स्यमांसं मयाऽधुना ॥ २०

कृतं किं मूढ पूर्चुर्मासं पारे न ददयते । नाशितं च त्वया गह कुटुम्बं टट्म्येत्तव ।॥ २१
एतच्छत्वा तु वचनं चण्डायाश्चण्डरूपवरान्‌ । शिवराच्युपवासेन रात्रौ जागरणेन च ॥ २२

शृद्धान्तःकरणो यातः सरातुं नयां शुचिव्रतः । यावत्छाति ख दुष्टात्मा तावच्छा तत्र चाऽऽगतः
शना तदा भक्षितं च सवं मांसं सुरेश्वरि । चण्डा कुपिता तं च श्वानं हन्तुपुपस्थिता ।॥ २४
निवारिता षि चण्डेन चण्डा पर्कपिता तदा । न हन्तव्यस्त्वया चैष किमनेनाञुमं कृतम्‌ ॥२५
तवाक्त भसित चानमननव दुरात्मना । किं त्वे भक्षयिता मुह भविताऽत्र बुभुपितः ॥ २६
पुष्क(रक)स उवाच--

यच्छना भक्षितं चानं तेनाहं परितोषितः । किमनेन शरीरेण नन्वरेण गतायपा ॥ २७
ये पुष्यन्ति शरीरं वे सर्वमविन भामिनि । प्रहासे पापिनो जेया लोकदयवदिष्कृताः ।॥ २८
तस्मान्मानं परित्यज्य कामं चापि दुरात्मताम्‌ । स्वस्था भव विमर्शेन तस्छङ्ध्या स्थिरा भव ॥
अहमेतच्छरीरं वै खडुधारत्रतेन च । लजाम्यद्च घरारोहे कं चिरं जीवनेन मे ॥ १९
0

१. मेतुपापोकै।

श ५ प ---५ १५५५ (9

क~

॥ ॥

१४७ सप्तचत्वारिददधिकञ्चततमोऽध्यायः ] पञ्रपराणम्‌ । १५३१

इत्युक्त्वा खड़माकृष्य यावद्धिनत्ति के स्वकम्‌ । आगताश्च गणास्तावद्रहवः शिवनोदिताः ३?
विमानानि बहून्यत्र आगतानि तदन्तिके } दृष्टा स चेव तान्येवं विमानानि गणांस्तथा ॥
उवाच परया भक्त्या पृष्क[स्क |सोऽपि च तान्पति ॥ ३२
पुरस उवाच--.
कस्मात्समागता युयं स्वे सद्राक्षधारिणः । सर्वे स्फटिकसंकाश्षाः सर्वे चन्द्राधरेखराः ॥ ३३
कपदिनश्वमंपरीतवाससो युजंगभोगेः छृतहारभूषणाः ।

भ्रियाऽन्विता सद्रसमानवीयौ यथातथं भो बदतां ममोचितम्‌ ॥ ₹४
पुष्क [स्क ]पेन तदा पृष्ठा उदस्त रदरपार्पदा; ॥ ३९
गणा उचः

प्रेषिताः स्मो वर्यं चण्ड शिवेन परमेष्ठिना । आगच्छ त्वरितो भूत्वा सद्धीक। यानमारह ॥३६

छिङ्गाचेनं कृतं यच्च त्वया रत्रा शिवस्य चं । तेन कमेतिपाकेन प्राप्तोऽसि परमां गतिम्‌ ॥ ३७
महदेव उवाच--

तथोक्तो वीरभद्रेण उवाच प्रहसनिव ॥ ३८
पुरकस उवाच--

कि पया सद्व चीर्णं पापिना पष्क[स्क]सेन हि । मृगयारसिङेनैव मदेन च दुरात्मना ॥ ३९

पापाचासे ह्यह नित्यं कथं स्वर वसाम्यहम्‌ । कथं लिङ्गाचनं चाच कृतमस्ति तदुच्यताम्‌ ॥

पर कौतुकमापमः पृच्छामि ढृपया वद्‌ ॥ ४०
वीरभद्र उवाच-
देवदेवो महादेवो यो गङ्गाधरसंङ्ञकः । [#परितुष्टोऽ्र ते चण्ड सभायश्च उमापति \ 4.

भासङ्गिकं त्रया चा कृतमचनमेव च । कोटं निरीक्षमाणेन विल्वपत्राणि च हि॥] ५२
दितानि स्या चण्ड पतितानि तदैव हि) लिङ्गस्य मस्तके तानि तेन त्वं सुङृती प्रभो ॥ ४२३

तवैवं जागरो जातो महा्टक्षोपरि ध्रुवम्‌ । तेनेव जागरेणेव तुतोष जगदी श्वरः ॥ ४४
छलेनैव महाभाग कोलसंदश्नेन दि । शिपररानिदिनं व्याध भरसङ्गेनाप्यु गोपितम्‌ ॥ ४९
तेनोपवासेन च जागरेण तुटो सों देववरो पहारमा ।
तव प्रसादाय महादुभावो ददाति सवान्वरदो वरां ॥ द्‌
महादेव उवाच--
एवयुक्त स्तदा तेन वीरभद्रेम धीमता । पृष्क(ल्क)सोऽपि विमानागयमारूराह च परयताम्‌ ॥ ४७
गणानां देवतानां च सर्वेषां भाणिनापपि । तदा दन्दुभयो नेदुर्मरीतूयोण्यनेकशः ॥ ४८
वीणा्रेणग्दङ्गानि खास्व॑नाव्ययुतानि च । जगुगेन्धवेपतयो नचरतुशवाप्सरागणाः ॥ ४९

चामरैवीज्यमानो हि च्छ्ैशच वितिमेरपि । महोत्सवेन महता हछ्ानीतः रिव्रसंनिधा ।॥ ५०
पुष्क(ल्क)सोऽपि तदा पापतस्ती खानं शिवाचनात्‌। कि पुनः श्रद्धया भक्त्या शिवाय परमात्मने ॥
पुष्पादिकं फलं गन्धताम्ब्रलाक्षतमेव च । ये प्रयच्छन्ति खाकंञस्मस्त र्द्रा नत्र सशयः ॥ ५२

# धनुश्िहान्तर्गतः पाठः क. च. ज. फ. पृत्तकस्थः ।

१ फ. चाद्य । २ च. “स्यताछगु।

१५३ महामुनिश्रीग्यासप्रणीर्त-- ` [ ६ उत्तरषण्डे-

तदापभरति तत्तीथ खदधारेति विश्रुतम्‌ । [अगङ्गाधरोऽपि देतरेशः खड्धारेति विश्रुतः | ॥ ५३
एतत्तीर्थं कलो गप भविष्यति सुरेश्वरि । माघमासेऽय वेश्च खे कातिक्यां च विशेषतः ॥ ५४
स्नानं ये च प्रकवेन्ति मक्तास्ते नगनन्दिनि । विषएठो वामदेवर्ध भारद्राजाऽथ गातमः ॥ ५५
साना तरै समायान्ति देवं द्रुं पिनाकिनम्‌ । त्रियुगे वतेते लिङ्गं क। नेव तु पारेति ॥

विन्वापित्रेण ऋषिणा दत्तश्ापां बह तदा ॥ ५६
पावत्यवाच-
कथं शापस्तु ऋषिणा दत्तश्वेव सुरेश्वर । तदह भोतुमिच्छामि स्वत्ता देव न सशयः ॥ ५७

श्रीमहादेव उवाच--
एकसिमन्समये देवि पिन्वामित्रो पहातपाः । आगतः खड्धारेऽस्मस्तीरथ वे परमाद्ते ।॥ ५८
साश्रमत्यां छृतस्नानो दरीनं कृतवान्मम । तत्र तिष्ठति निलयं वे पूजां कुषेन्ननेकधा ॥ ५९
तत्र कोऽपि महादुष्टः कोडिकः पापरूपधृक्‌ । मांसं दत्तं तदा तेन रिवस्योपरि भामिनि ॥ ६०
दष्टा तदपि मांसं च विषामित्रोऽथ वे पुनः। अब्रवीच तदा तत्र दुष्कृतं पापिना कृतम्‌ । ६१
न दत्तस्तस्य दण्डो हि शर्वेण परमात्मना । तस्मादहं हि निश्चत्य शपं दास्ये न संशयः ।॥६२
विचार्यैवं तदा तेन भाप्नोऽहं देषि वै तदा । अस्मिन्कलियुगे घरि गुपस्त्वं भव सवेथा ॥ ६३
इति दसाऽथ वे शापं गतवान्पूनिसत्तमः । तदाप्रभृति भो देति गुप्ोऽदमृषिन्ापतः ॥ ६४
मम स्थाने पिरेपेण पूजनं कुरूते यदि । तेषां हि दुरितं यच्च नयते ततक्षणादपि ॥ ६९
मृन्मयीं मामकीं मूर्ति कृत्वा ये पूजयन्ति वे । अत्र स्थाने विशेषेण मामके तु बसन्ति हि । ६8
खडुधारेश्वर इति नाश्ना ख्यातः कौ युगे । कृते वे मैन्दिरो नाम उतायां गारवः स्मृनः॥६७
दवापरे परिधवरिख्यातः कलो खदु वरः स्प्ृतः । दक्षिणं भागपाधरित्य मम स्थौनं सरेश्वरि ॥६८
इति ज्ञात्वा तु तत्रव हृत्वा मरति सदा बुधः । पूजनं कुरुते निलयं वाञ्छितं फलमाष्ुयात्‌ ॥६९
|*अगुत्राः पुत्रिणो यत्र निधेनो धनमष्रुयात्‌ ] । धमांकाममोक्षांथ लभते मानवो भुवि ॥ ७०

धूपं दीपं च नवेद तथा वे चन्दनादिकम्‌ । येऽषैयन्ति च देवे टोकनाये महेश्वरे ॥
खं तु भवेत्तेषां सत्यं सदयं वरानने ॥ ७१

दात श्रमहापृराण् पाद्म उत्तखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाटास्म्ये खंट्गधोरश्वरमाहात्म्यवर्णनं नाम सप्तचल्वा-
रिददधिकशततमो ऽध्यायः ॥ १४५७ ॥
आदितः शोकानां समण्ङ्ाः--३८८३?

अथाष्चत्ाररिदधिक्रदराततमोश्ध्यायः ।

आनः

श्रीमहादेव उवाच-

खद्‌धारादे प्िमतस्ताथ परमपावनम्‌ । दुग्पन्वरामाति प्राक्त सवपापप्रणाञ्चनम्‌ | १

यास्पस्ताच नर, स्तात्वा दृष्टा दुगेश्वर हरम्‌ । पुमान्स्यो विमच्यत दःखात्पापसमुद्धवात्‌॥ २

ध 1
# धनुव्हन्तयतः पाठः फ. पुस्तकस्थः । + धन्‌ध्चह्नान्तर्गतः पाठ फ़. पुस्तकस्थः ।

।॥ पो

कि

१. श्व भर ।>२डइ. इ. भ. मन्दिरं \३ न्घ. स्थाने ।

` ¦

(*९

[नि |

1
<
~+ ~~ + „जती तिनको नन = कन्‌
च ५

11

१४८ अष्ट चत्वारिशदधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १९८३३

दधी चिना तपस्तप् साभ्रमत्यास्तरे शुभे । चन्द्रभागा महापुण्या गङ्गया संगता यतः ॥ 2

तत्र स्नानं च दानं च जपः पूजा तपस्तथा । सवमक्षयतां याति दुग्धती्ंमभावतः । ४
श्रीपावैत्युवाच--

दुग्पेश्वरसमृत्पत्ति भरोतुमिच्छामि वे प्रभो । महिमा दुग्धतीयस्य कथ्यतां च सरेषर॥ ५
श्रीमहादेव उवाच--

परा देवासुरे युद्धे देव्यर्देवाः पराजिताः । पछायनपरा भूरा दधीच्याश्रममागताः ॥ ६

पक्त्वा तत्राऽऽयुघान्येव गता देवा दिशो दश । पश्वाक्तोखाहरं श्रुत्वा दधीविदद्यसंभवम्‌ ॥। ७
पीतवांस्तानि शख्राणि जखेनाऽऽफाव्य भागैवः । कालेन ते स॒राः स्वं अस्राण्यादातुमुस्सुकाः।
गुरुणा सहिताः स्वे [दधीचाश्रममागमन्‌ । नानासखसमाकीण नानविरविवमितम्‌ ।॥ ९

माजीरमषकाश्रैव ] परस्परमुदाऽन्विताः । नकुरैः सह सपशर कीडन्ते ते परस्परम्‌ ।॥। १०

एवविधान्यनेकानि साश्वयाभे तदाश्रमे । परयन्तो विबुधाः सर्वे विस्मयं परमं गताः॥ ११

ददृशस्ते मनिवरमासनोपरि संस्थितम्‌ । यत्र साश्रमती पुण्या मिखिता चन्द्रभागया॥ १२

वर्चसा परमेणेव भाजमानं यथा रवेः । विभावसुदितीयं च सुवचीभायैया सह ॥ १३

यथा ब्रह्मा हि साविन्या तथाऽसौ मुनिसत्तमः । दष्टः सुरषरः सर्वः प्रणिपातपुरःसरम्‌ ॥

ऊचिरे तं तदा देवा बृहस्पतिपुरोगमाः ॥ १४
देवा उचुः

त्वं दाता तिषु छोकेषु विदितः पूवमेव च । याश्चा्थं च वयं सर्वे त्वत्सकाशं समागताः ॥

भेयभीता वयं स्वे शश्चाणि दातुमदसि ॥ १९
महादेव उवाच--

ष्यक्तो मनिवर्योऽसौ देवानाह महामतिः ॥ १६
दधीचिरूवाच--

परीतानि तानि मो देवा जखेनाऽऽपुव्यि मन्रतः॥ १७

महादेव उवाच
देवास्ततोऽवरुवन्विभं देयानां निधनाय च । देष्वस्थीनि त्वरा विप्र दत्तानीति द्विजोऽवदत्‌।॥। १८
इत्युक्त्वा तान्स्वपत्नीं स प्रेषयामास चाऽऽश्रमम्‌ । तदोवाच द्विजो दृष्टो देवान्स्मित्वः महामतिः

द्धीचिरुवाच- |

पीतानि तानि भो देवा ग्ह्ीध्वं च यथातथम्‌ ॥ २०
महादेव उवाच-

ततोऽवुवन्स॒रा विपरं स्मयन्तं छलया गिरा ॥ २१
देवा उचः--

त्वयि जीवति मो ब्रह्मन्कुतोऽस्थीनि छभामहे ॥ २२

महादेव उवाच--
पदस्योत्ाच विप्रधिस्तिधवं क्षणयेकतः । स्वयमेव च भो देवास्तयक्ष्याम्यद्य कुटेवरम्‌ ।॥ २३

> घनुधिहान्तगंतः फाठः फ, पुर्तकस्थः !

१५३ महायुनिभ्रीव्यासप्रणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे

इत्युक्त्वा च द्विजो देवि योगमास्थाय योगवित्‌ । ब्रह्मलोकं गतः स्रो यतो नाऽऽवतते पुनः
ततः सर्वे स॒रास्तत्र दृष्ट्रा तं विखयं गतम्‌ । चिन्तयन्तः सुरगणाः कथं च विशसामहे ॥

राभ चाऽऽदहयामासुस्तामुवाच शचीपतिः ॥ २५
इन्द्र उवाच-
कटेवरं द्विजेन्द्रस्य लिह त्वं वचसा मम॥ २६

महादेव उवाच--
तथेति च वचो मत्वा ततलक्षणाद बलिन तत्‌ । निर्मासं च कृतं सश्रस्तया धेन्वा कलेवरम्‌ ॥ २७
[#%जणहस्तानि चास्थीनि चकः शस्राणि वे स॒राः । तस्य वंशोद्वं वजमासीद्रद्यशिरस्तथा ॥
शस्राण्यस्राणि कत्वाऽऽसन्महावलपराक्रमाः । ययुर्देवास्त्वरायुक्ता इ जरघातनतत्पराः ॥ ] २९
ततः सवच तु दधीचपत्नी संमेपिता या स॒रकार्थसिद्धये ।

विलोकयामास समेत्य तर मृतं पतिं देहमथो विशस्तम्‌ ॥ ३०
ज्ञात्वा तु तत्सवैमथो सुराणां तं तदानीं च चुकोप साध्वी ।

ददा तदा शापमतीव रुष्टा तदा सुवर्चा ऋषिवयपत्नी ॥ ३१
अहो सुरा दुषटवराथ-सवें हयनेकरापताश्च तथैव लब्धाः ।

तस्मात्त सर्वे पजा भवन्तु सेन्द्राः सुराऽश्न्धपभृतीत्युवाच ॥ २

एवं शापं ददा तेषां स॒राणां सा तपस्विनी । उपुवरयाश्त्थमूले साभ्रमल्यास्तदे स्थिता ॥ ररे
£ वे क, क [क भ के
सगभां सा सती साध्वी खोदरं विददार ह । निगेतो जठराद्र्भो दधीचस्य महात्मनः ॥ ३४

साक्ादुद्रावतारोऽसों पिप्पलादो महामु । परहस्य जननी गर्भमुवाच वचनं महत्‌ ॥ ३५
सुरचो तं पिप्पलादं चिरं तिष्ठास्य संनिधौ । अन्वत्थस्य महाभाग स्वेषां श्भदो भव ॥ ३६
तथेव भाषमाणा सा सवच तनयं प्रति । पति प्रलयगमत्साध्यी परमेण समाधिना ॥ ३७
एवं दधीचपत्नी स्वपतिना स्वगेमास्थिता । ते देवाः कृतशब्ाखरा दैत्यान्पति समुत्सुकाः ॥३८
आजगमुधन्द्रख्याच् महावल्पराक्रमाः । कामपेनुः भसुस्राव ययौ यत्र दिजक्षयः ॥ ३९
मुनेः प्रभावतो दुग्धं शिङ्गरूपं व्यजायत । दुग्पेश्वरमिति ख्यातं देषि सा्रमतीतटे ॥ ४०

तदामभ्रति तीथं हि तन्नास्ना परथितं भुषि। अतुलं यस्य माहात्म्यं भरवणात्पातकापहम्‌ ॥ ४१
ये शृण्वन्ति नरा भक्त्या दुगपेशवरमहः शुभम्‌ । तेऽपि पापविनिर्ुक्ता यान्ति रुद्रपदं महत्‌ ४
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवदे साघ्रमतीमाहारम्ये द्ग्पेश्वरमाहात्म्यकथनं नामा-
श्चत्वारि शदधिकदाततमोऽध्यायः ॥ १४८ ॥

आदितः शोकानां समश्ङ्ाः-३८८७३

= ~न

अथंकोनपञ्चाशदधिकदाततमोऽध्यायः ।

शे कग

श्रीमहादेव उवाच-
दधेश्वरस्य पूवे तु तीयं परमपावनम्‌ । चन्द्रमागेति वरे नाना नदी यत्र तु संगता ॥ १
` ` ` ------------------------``-_-------------
* धनुवहान्तगतः पाठः क. ज. फ. पुस्तकस्थः । * संधिराधृः ।

१के.ज., फक. "तरा" ।

1

\ +

१९० पश्चाशदधिकशततमोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ 1 १५३९

तत्र चद्दरेश्वरो देवो नियं तिष्ठति पुण्यदः । यो हरः स्वेदा व्यापी लोकानां सुखदो महान्‌ २
® ^ (~ 1 0 ® (~ # [क ‰
अत्र सानं परकु्वन्ति ध्यानं कुषरन्ति नित्यशः । तत्फलं पराुयुस्त वै साभ्रमत्यां शिवार्पनात्‌॥ ३

सोमेनान्न तपस्तपं कारं वहुतरं किख । तस्माचन्द्रेश्वरो नाम स्थापितो वे महेश्वरः ॥ ¢
शक्रेणापि तपस्त चन्द्रभागासमीपतः 1 अतस्तीथाधिकं तीर्थं पावनं सर्वदा भुवि ॥ ५
कलो गुध तु ऋषिणा कारितं बै सुरेश्वरि । यत्र हेममयं लिङं हर्यते नात्र सशयः ॥ 3

अत्र सासा च पीत्वा च कृत्वा व शिवपूजनम्‌ । ये नराः संगपिष्यन्ति ध्मानथाद्ँभन्ति तेऽ
न (~ # © म (~, ् # = [५९

पोत्सगांदिकं कमे ये कुर्वन्ति विशेषतः । भुक्त्वा स्वगेपदं ते वे पश्वाव्ान्ति हराख्यम्‌ ॥ ८

खाना्थं परत्यहं देवि चन्द्रभागासमीपतः । आगमिष्यन्ति ये खोकास्त [कङ्ञेयाः पण्यभागिनः९

गत्वा परतटे ये वै ह्चैयन्ति च तं दितम्‌ । चन्दरश्वरेतिनामानं श्रीहरं पापक्रन्तनम्‌ ॥ २०

अन्न गत्वा विशेषेण रुद्र नाप्यादिकं तथा । ये कुवन्ति नरश्रेष्ठास्ते] ज्ञेयाः शिवकूपिणः ॥ ११
क 9 # ¢ ष [३ न ॐ

सवंदा तु सुरश्रे येऽत्र स्नानं अकुत । ते नरा विष्णुरूपा विज्ञेया ना संशयः ॥ १२

येऽ श्राद्धं कुवन्ति तिरुपिण्डेन वा पुनः । तेऽपि विष्णुपदं यान्ति पिण्डदानपभावतः ॥ १३
अन्न दानं परकरतव्यं सानं वे विधिपूर्वकम्‌ । यत्र खात्वा तु मुच्यन्ते ब्रह्महत्यादिकिस्विषात्‌ १४
तरेऽस्पिन्ये विशेषेण वटं वाऽऽरोपयन्ति ते । मृताः शिवपदं यान्ति यावचन्द्रदिवाकरौ ॥ १५
इति भीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमादात्म्ये चन्देशरचन्द्रभागामहिमवणनं
नामैकोनपश्चाशदधिकश्चततमोऽध्यायः ॥ १४९ ॥

आदितः शोकानां समश्यङ्ाः-- ३८८८८

[णि

भथ प्च्वाङदधिककततमोऽध्यायः ।
श्रीमहादेव उवाच--
दुगधेश्वरसमीपे तु तीथं चातीव पावनम्‌ । रम्यं तत्पिप्पादस्य नाम्ना वे प्रथितं भुवि।॥ १
यम्र कृत्वा तपः पूर्वे मातुैचनतो युनि; । उत्पादयामास कृत्यां बडवानलसंमिताम्‌ ॥ २
पितुरादरण्यमन्विच्छन्दधीचस्य महात्मनः । तत्र स्नात्वा च पीत्वा च ब्रह्महत्यां व्यपोहति ॥ ३
साथ्रमत्यास्तरे गुप पिप्पखादं सुरेश्वरि ¦ तत्र लात्वातुमो देवि युक्तिभागी मबेन्नरः॥ ४

आरोपणं पिप्पलानां कतेव्यं विधिपूतरकम्‌ । ते सति महादे वि मुच्यते कर्मबन्धनात्‌ ॥ ५
भ्रीपावेत्युवाच-

किमथसातु कृत्या वै उत्पन्ना तां विबोधय । तया वै कृत्यया पूर फ कृतं बद्‌ मे प्रभो ॥

यन पुत्रेण साऽऽनीता पितुरादण्यकारणात्‌ ॥ है
श्रीमहादेव उवाच-

दधीच ऋषिवर्योऽसो ध्वागतस्तपकारणात्‌ । अत्र तेन महत्तस्मृपिणा परमात्मना ॥ ७

तत्र कोखासुरो नाम विघ्नार्थं वै समागतः । तेन विघ्रं बहुतरं कृतं व नात्र संजयः ॥ ८

तृष्टं तु सुपुण्येन कहोडेन च धीमता । त्या हत्पादिता तत्र हनना्थ सुरेश्वरि ॥ ९

ॐ धनुशिहान्तगैतः पाठः क. ज. फ. पुस्तकस्थः ।

१५३६ महामुनिश्रीव्यासपरणीत-- [ & उत्तरखण्डे
तया वै निहतो दैः कोलो नाम महासुरः । तस्मात्तीर्थं महज्नातं कलौ गुप तु पाषैति ॥ १०

इनि श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साश्रमतीमादात्म्ये पिप्यलादतीथवणनं नाम पञ्चाश.
दधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५० ॥
क
आदितः शोकानां समण्ङ्ाः--३८८९८

भयेकपश्चाशदधिकङ्ततमो ऽध्यायः ।

नना

श्रीमहादेव उवाच-
पिप्पलादात्ततस्तीयीत्पिचुमन्दार्कमुत्तमम्‌ । तीर्थं साधरमतीतीरे व्याधिदोमन्ध्यनाशनम्‌ ॥ १
पुरा कोलाहटे युद्धे दानवैनिभिताः सुराः । रृकषेषु विविद्धुस्तत्र सृक्ष्माः प्राणपरीप्सया ।॥ २
तत्र विलत स्थितः शंभरश्त्थे हरिरन्ययः । रिरीषेऽगरत्सहस्राक्षो निम्बे देवः प्रभाकरः ॥ र
एवमादियथायोग्यक्षेषु विविधास्तथा । यावत्कोखाहरो दैयो विष्ण॒ना परभविष्णना ॥ ४
हतो महाहवे तावस्स्थितास्ते दृक्षमास्थिताः । येन येन हि यो इक्षो विवुप्रेन समाभितः ॥ ५
स तु तन्मयतां यातस्तस्मात्तं न विनाशयेत्‌ । इति सूर्य॑स्य विश्रामातिपचुभन्दाफयुत्तमम्‌ ॥ ६
तीर्थं रोगहरं ञानात्साभ्रमत्यास्तेऽभवत्‌ । अत्र गत्वा विशेषेण तं रवि यदि(संपर) पूजयेत्‌ ॥
पूजयित्वा सुरश्रेष्ठे लभते वाञ्छितं फलम्‌ । अतर द्रादश्च नामानि गत्वा ये त्रै पठन्तिच॥ ८
ते नराः पुण्यकमणो यावज्जीवं न संशयः । आदित्यं भास्करं भानुं रविं विश्वपकाशकम्‌ ॥ ९
तीक्ष्णां चेव मातेण्डं सूर्यं चैव प्रभाकरम्‌ । विभावसु सहस्राक्षं तथा पूषणमेव च ॥ १०
एवं द्रादश नामानि यः पठेत्मयतः सुधीः । धनं वै पुत्रपौत्रं लभते नगनन्दिनि ॥ ११
एकेकं नाम आश्रित्य योऽचैयेत नरो भुवि । सप्तजन्म भयेद्रिभो धनाल्यो वेदपारगः ॥ १२
त्रियो लभते राज्यं वेश्यो धनमवाश्चयात्‌ । श्र्रो षै लमते भक्ति तस्मात्तं परं जपेत्‌ ॥१३
निम्वाकर्तु परं तीर्थे न भूतं न भविष्यति । अत्र खात्वा च पीत्वा च युक्तिभागी भवेदधुवम्‌॥
इति श्रीमहापूराये पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साध्रमतीमाहात्म्ये निम्बाकदेवती्वर्णनं नामैकपश्चारादधि-
कश्षततमोऽध्यायः ॥ १५१ ॥
आदितः शोकानां समध्यङ्ाः- ३८९१२

र)

मय दिपञ्वादादधिकङ्ततमोभ्ध्यायः )

चनम मम म =-=

श्रीमहादेव उवाच-

तस्मादूरतरे देति सिद्धक्षतरमनुत्तमम्‌ । अनिरुद्धो तः पूर्वयुषार्थे चि्ररेखया ॥ १
नीतो वाणासुरपएुरं तिष्ठति स हे एरा । पारोर्बाणेश्च संरुद्धः कोटराक्षीमथास्मरत्‌ ॥ २
साक्नाया वैष्णवी शक्तिः सद्‌ा र्षणतत्परा । सेयं देवी नदीतीरे कृले(ल्ेनात्र भतिष्ठिता (न
स्थापिता परा ) ॥ । र

जिन्वा बाणासुर संख्ये द्वारकां परति गच्छता । अनिरुद्धस्य स्तोत्रेण साक्षात्सांनिध्यमागता॥४
तत्र नीथे नगः स्नात्वा वरमेकं परयत्नतः । कोटगाक्षीयुगं दष्टा गक्ष्मीमामोनि पप्कलाम्‌ ।॥ ५

५.

४९ तौ

१९४ चतुष्पश्चाशदरधिकशततमोऽध्यायः } पद्मपुराणम्‌ । २५३७

सिद्धतीर्थे नरः सलात्वा दृष्टा कोटरवासिनीम्‌ । सिहयुक्तेन यनेन रद्ररोके महीयते ॥ 4
यस्या वे स्मरणादेव मुक्तः सोऽपि वरानने । अतौ येऽत्र भगच्छन्ति ते नरा परक्तिभागिनः।७
तत्र गत्वा विशेषेण सानं कृत्वा तु पाति । कोटराक्ष्यास्ततः स्तोत्रं पठे बुद्िपूप्र॑कम्‌ ॥ <
कोटराक्षीं विश्वरूपा महामाया बखाधिका । त्रिपुरा जिपुरघ्री च शिवा वे शिवरूपिणी॥ ९
कन्या सारस्वतीं प्राक्ता दुगां दुगेतिहारिणी । भेरवी भरवाक्षी च लरक्ष्मदेवी जनपिया।॥ १०
एतानि बहुपोक्तानि नामानि च सुरेश्वरि । ये पठन्ति नराः प्रष्ठास्ते यान्ति शिवसंनिधौ ११
अनिरुद्धं स्तोत्रं ये जपन्ति मनीषिणः । पच्यन्ते कएवन्धात्ते सलं सयं वरानने ॥ १२
तीथोनां परमं तीथ कोटरार्निमितं भुवि । दघनादेव नश्यन्ति पापानां राश्चयस्तथा।॥ ३
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरलतण्ड उमामहेश्वरसंवादे साप्रमतीमादात्म्ये कोटरतीभैवगरैनं
नामं द्विपद्याश्चद धिकरततमोऽध्यायः ॥ १५२ ॥

आदितः शाकानां समण्वङ्ाः-- ३८९२५

[1

अथ त्रिपञ्चारदधिकशततमोऽ्ध्यापः ।

श्रीमहादेव उवाच-
अस्पात्तीथोत्परं तीथं तीथराजेति विश्रुतम्‌ । सप्त नद्यो वहन्त्यत्र चन्दनोदकमिभितम्‌ (नाः) ?
अन्यतीथाच्छतमुणं स्नानं चात्र भिशिष्यते । देवानां प्रवरो द्रो यत्राऽऽस्ते वामनः स्वयम्‌॥२
द्रादहयां माघमासस्य दव्याचस्तिलधेनुकाप्‌ । विमुक्तः सवेषापेभ्यः कुलानां तारयेच्छतम्‌ ॥ ३
पानीयमप्यत्र तिलेविपिश्रं दच्ादितृभ्यः प्रयता मनुष्यः।
श्राद्धं कृतं तेन समाः सहस्वं रहस्यमेतत्पितरो वदन्ति ॥ ४
तीर्थेऽस्मिनभोजयेचो वे ब्राह्मणान्गुडपायसेः । एकस्मिन्भोजिते विभ सहस्तं भाजितं भवेत्‌ ॥ ५

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहाल्म्ये वामनलीर्थेवणनं नाम
जिपच्चारदधिकशतत्तमोऽध्यायः ॥ १५३ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ३८९३ ०

अय चतुष्पञ्चाडहादाधिकरततमोऽध्यायः ।

[1

श्रीमहादेव उवाच---
सोमतीर्थं ततो गच्छेद साघमतीतट । पाताछायत्र निमेत्य कालाभ्रिरभवद्धवः ॥

सोमतीर्थे नरः साल्वा दृष्टा सोमेश्वरं रिवम्‌। सोमपानफलं साक्षाद्धवतीति (ह भतऽज)न संशयः
रूपवान्सुभगो भोगी स्वैशास्रविश्षारदः । नरो भवति उोकऽस्थिन्परतर च शिवे वजन्‌ ॥ ३
अभेतिहासं वक्ष्यामि खण सुन्दरि तखनः । यं श्रुत्वा मुच्यत चत्र ब्रह्महत्या्ेपातकात्‌ ॥ *
काषीतकरेन ऋषिणा तपस्तप्रं विशेषतः । निराहारो(रः,) स व जातः पणाशनस्तनः परम्‌ ॥
वाय॒भक्षं ततः कर्बन्नात्मध्यानपरायणः । एवं बहुयुगं तत्र तपनं तेन महत्तपः ॥

कदाचिद वयोगेन सुभमन्ना महेश्वरः ॥

१

~ ~ => = -~- ~~ ~ ~~ कनक

१ फ. सुखभागिनः । २ क्ष. माधि द्‌
१९. ६

१५३८ महायुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरषण्ड-

भ्रीमहेम्वर उवाच--
यद्यत्ाथंयसे विप्र तत्सर्वं प्रददाम्यहम्‌ ॥ ७
कोपीतक उवाच--
तव प्रसादादेवेश्च अत्र छिङगं प्रजायताम्‌ । अत्र सौमश्वर इति ख्यातो देवो भवेद्धुवम्‌ ॥ ८
यत्र स्लात्वा च भक्त्वा च वाञ्छितं फटमाम्रुयात्‌ । अन्र स्थाने विद्षेण सद्रनाप्यादिकं यदि॥
कुमते ये नरश्रेष्ठा धमान्थाहभन्ति ते । अपुत्रो टभते पुत्रं निर्धनो भते धनम्‌ ॥ १०
राज्यकामी तु तद्राज्यं लभते नात्र संशयः । यदि चें भरसन्नोऽसि तत्स्थ देहि मे पभो ॥११
महादेव उवाच--
तदा चेव सुरेशेन सर्वै दत्त द्विजन्मने । तद्‌ाभ्रति तत्तीर्थं सोमटिङ्गेति धिश्रुतम्‌ ॥ १२
चन्दने विस्पपत्ररयऽचयन्ति सदाशिवम्‌ । लभन्ते मानुपे देहे सौख्यं पुत्रादिसंभवम्‌ ॥ १३
सोमवारे तथा प्राप्रे या गच्छति हरालयम्‌ । वाञ्छितं टभते नित्यं सोमदिङ्गपसादतः ॥ १४
अत्र गत्वा तु यो देवि यदृदाति फलादिकम्‌ । यया कामनया चैव तत्तत्मामोति निशितम्‌ १५
तेवां करवीरे पारिजतिस्तथा पुनः । येऽचैयन्ति च तं देवं श्रीमहेश पिनाकिनम्‌ ॥
ते लभन्ते सुरश्रषठे शेवं पदमनुत्तमम्‌ ॥ ४
दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमत्तीमाहात्म्ये मोमतीर्थवर्णनं नाम
चनुप्परतरा रादधिकरततमोऽध्यायः ॥ १५४ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ३८९५६

~ -*--- --- ~=

अध प्रचपन्नारादधिकञ्चततमोऽध्यायः ।

श्रीमहादेव उवाच--
ततो गच्छेत्तथा देवि तीथं कापोति(त)कं पुनः । यर साभ्रमतीतोयं पाचीनं संपति ॥ १
पिण्डं ददाति यस्तत्र पितृतपणपूवकम्‌ । बन्धैः फरेस्तथा पृष्पैः सदा पर्णि पवीगि ॥ २
काकादिभ्यथ् भादिभ्यो वलि संददने तु यः। यमस्य पन्थानं सोऽपि ससुखं निस्तरेभरः ३
ततर तीर्थे नरः स्नात्वा वशाख्यां गौरसपपेः । पूजयेदरेवमीशानं पाचीनेश्वरमुत्तमम्‌ ॥ ४,
आत्मानं तारथत्सोऽपि पितनथ पितामहान्‌ । कपोतो यत चाऽऽत्मानं द्स्वा चातिथये मुदा <^
सतुतो देवगणः मर्वविमानेन दिवे गतः । तदापभभरति तत्तीर्थं कापोतमिति चिश्चतम्‌ ॥

तेत्र स्नाता नरः पीत्वा त्रद्महत्यां व्यपोहति ॥ ह
श्रीपावत्युवाच--
च, ऋ [| [1 [, कके [+ च क» भे # ५ क
कपातेन कथ दुत शरीरं चव भमो । निमित्तं फि तथा देव नाह रचि सुरश्वर ॥ ५

भ्रीमहादव उवाच--
अत्र तीरथंतु देवि बटो वै परमो महान्‌ । नस्य शाखा ह्यनन्ताश्च हरयन्त विपुद्ा भुवि ॥ ८
त्र जीवा वसन्तीह पक्षिणा बहवस्तथा । कपोतेन गृहं तत कारितं त सरेश्वरि ॥ ९
नत्र निषटति पर्नीगो निलयं तरिच्णपगयणः | कुटुम्बेन समायुक्तः शाखायां वसति धुवम्‌ ।॥ १०

~ ~~ 4 -~~ -- ---~ - ~ --~-

१ प. न |

* ५१
(र नें |}

। भ
८.

{९७ सप्तपश्चारदधिकडशाततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५.३९

एकस्मिन्वासरं दवि द्वादश्यां विष्णुवासरे । श्येनस्त समायातो ह्यतिथित््ेन भामिनि ॥ ११
केपोत दहि मांसं वे तव शारीरकं मम। नो चेच्छापं प्रदास्यामि इत्य॒क्तं नगनन्दिनि॥ १२
अद्य वे वासरे विष्णोः श्ुधातोऽदं समागतः । तस्मादयं हि मांसं तत्छधार्मय सम(तव)पभो १३
उ्येनाक्तं तत्त वे श्रुत्वा कपोता वेप्णवो महात्‌ । तेन दत्तं तदा देत्रि शरीरं नात्र संशयः ॥ १४
तेन दानमभावेन तीथ जातं सुरोक्तमे । [शकापोति[त]कं महत्तीथै पावनानां च पावनम्‌ ॥१५
अत्र तीथ नरः सात्वा कृत्वा वे शिवपूजनम्‌ । ददाति चातिधिभ्यश्च मिष्टमन्नं सुरोत्तम] ॥ १६
इह खोके सुखं युक्त्वा याति विष्णोः सनातनम्‌ । दा वे स्वशरीरे तु कपोतो वै महात्मने ॥
स गता वैष्णवं तत्र यावचन्द्रदिवाकरो । अतो गत्वातु भो दवि अति पजयेत्यदा ॥

पृजिते चातिथा तत्र सवे च रभते धुवम्‌ ॥ १८

दति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साश्रमतीमाहास्म्ये कपोननीधवरणनं नाम
पञ्चपच्चादादाधि कशचततमोऽध्यायः । १५५ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः- ३८९६४

अथ षटूपवाददधिकडततमो ऽध्यायः ।

न

श्रीमहादव उवाच--
तीथानां मवरं तीथं महापातकनाशनम्‌ । गोतीथेमिति विरूयातं कारियपहदसमीपनः ॥ _ ए
यानिकानि च पापानि ब्रह्महत्यासमानि च | गोतीर्थे तु ततः सानान्नक्यान्ति नात्र संश्चयः २
गावः कृष्णां तनु भाष्य पूवेपातकयोगतः । यत्र तीर्थे तनः स्नाता जुद्कत्वं पनरागनाः ॥ ३
तत्र तीर्थे नरः स्नात्वा गोभ्यो दच्ा गवाहिकम्‌ । गोमातृणां पसादेन मातृणामनरणी भेत्‌ ॥४
गोतीर्थे तु नरो गत्वा स्नाता यस्तु पयस्विनीम्‌ । ददाति विममुख्येभ्यः स याति ब्रह्मणः पदम्‌

इति श्रीमहापृगणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहल्म्ये गो्वाधमाहात्म्यक्रयनं नाम प्रट्पत्राशद्‌
धिकरततमी ऽध्यायः ॥ १५६ ॥

आदितः छोकानां समष्वड्ाः

३८९६९

भथ सप्पश्चाशदधथिकशततमोऽध्यायः ।

=-=

श्रीमहदेव उवाच-
अत्र तीर्थं महचान्यत्कास्यपार्यं सुरेश्वरि । यत्र हदो महानासी न्नगदे वविनिमितः ॥ १
त कुशेश्वरो नाम देवो यत्र विराजते । यत्र कुण्डं तथा रम्यं कंरयपेन विनिर्मितम्‌ । २
तत्र स्नात्वात॒ भो देवि न नरो निरयं व्रजेत्‌ । अ्रिहोत्रकरा विपा निदं बेदपरायणाः ॥ ३
निवसन्ति महादेवि काश्यपायां बहुश्रुताः । यथा काशी तथा चेयं नगरी ऋषिनिर्मिता ॥ ४
करयपेन यतथान्र तप्र बहुतरं तपः । गङ्गा व तपसा येन आनतेशजगोद्धवः ॥ ५
सा गङ्गा कार्यपीं देवि महापातकनाशिनी । यस्या दशनमात्रेण मुच्यन्ते दु्टकिल्विषात्‌ ॥ ६

€~ न= = ~~~

1

+ धनश्चिद्वान्तमेतः पाठः क. ज. फ. पुस्तकस्थः ।

१क. काश्यहः । फ. काह । २ न. कभर्यपन्‌ |

१५४० महापुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

गोदानं च प्रशंसन्ति रथदानं तथेव च । श्राद्ध त्वा तु तत्रैव दानं देयं प्रयत्नतः ॥
कटौ युगे तथा घोरे महापातकनाशनम्‌ । कदयपाख्यतीथेसमरं न भूतं न भविष्यति ॥
यत्र वै देवताः स्वा ऋषयो वीतकरमपाः । निलयं तिष्टनित देषेशि तीथराजप्रसादतः ॥
शति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहात्म्ये काङ्यपतीयमाहात्म्यकथनं नाम सप्त
पञ्चारादधिकराततमोऽप्यायः ॥ १५५ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः--३ ८९७८

=-=

अथाष्टपश्चादादधिक्रक्ततमोऽध्यायः ।

श्रीमहादेव उवाच-
भतालय॑ ततो गन्छेत्ती पापहरं परम्‌ । भूताखयो यत्र वरो यत्र भाचीतु चन्दना ॥
ध्रताल्ये नरः स्ाघ्वा दृष्टा मूतालयं वम्‌ । भूतेश्वरपसादेन भूतेभ्यो न ठमेद्धयम्‌ ॥
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साश्रमतीमाहास्म्ये भूतालयतीथेमाहात्म्यकथनं नामा-
ध्रपञ्चारदधिकङततमो ऽध्यायः ॥ १५८ ॥।

आदितः शोकानां समण्वङ्ाः- ३८९८०

[1

अयैकोनषष्टयपिकराततमोऽ्ध्यायः ।

श्री पदादेव उवाच-

¢ 0 ¢
अतस्तीथोत्परं तीथं घटेश्वरमिति स्पृतम्‌ । य स्नात्वा तु तं दृष्टा युक्तिभामी भवेद्धुवम्‌ ॥

यत्र साशथ्रपतताथ घाव परमा पटहान्‌ । रष्रा चव महादव पच्यते नात्र सरयः।
तत्र गत्वा विशेषेण लक्षपूनां करोति यः । मनसाऽभीष्सितान्कामानरो वे छभते भवे ॥
शति श्रीमहापुराणे पाद उत्ताखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहात्म्ये धटेश्वरतीथमाहासम्यवर्णनं नामैको-
नपषट्यधिकडततमो ऽध्यायः ॥ १५९ ॥

आरितः शोकानां सपष्यड्ाः-- ३८९८३

-* ~~

अथ षश्यधिक शततमोऽध्यायः ।

=~-~"-----+ ° --~--*~-*--~

श्रीमहादेव उवाच--
ततो गच्छनरां भक्त्या वद्यनाथति विश्रुतम्‌ । तत्र सरात्वां नरस्तीरथे शिवपजनतत्परः ॥
पितरन्संतप्यं त्िधिना सपेयज्ञफलं रमेत्‌ । विजयो देवसेभूतः सर्वपापक्षयंकरः ॥
यं दृष्टा षिविधान्कामान्माध्रय॒स्त नराः सदा॥
दति श्रीमह्ापुगणे पाद्म उन्रखण्ड उमामहे शवर्वादे साग्रमतीमाहात्म्ये वैयनाथवतीथमादात्म्यं नाम षषटवधिक-
रततमोऽध्यायः ॥ १६० ॥

आदितः शोकानां समण्वद्ाः- ३८९८५

६ भ

७
८
९.

र
१

4

१६३ त्रिषश्यधिकशाततमोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ ¦ १५४१

अयेकषध्यधिकरशततमोऽध्यायः ।

श्रीमहादेव उवाच-
्रै्यनाथात्परं तीर्थं सवैसिद्धिपदायकम्‌ । तीथानायुत्तमं तीर्थं देवतीर्थमनुशरुतम्‌ ॥
विभीषणाद्राक्षसेन्द्रादरहीत्वा करमोजसा । प्रारब्धो धमंपुतरेण राजसयो महाक्रतुः ॥
दिग्जये दक्षिणे जाते नकुलेन हि पाण्डुना । साश्रमत्यास्तरे देवि पाण्डुरार्येति बिभ्रता ॥

स्थापिता परया भक्लया भुक्तियुक्तिपरदायिनी । सातः साश्रमतीतोये पाण्डुरार्यो नमस्य च।9
अणिमाद्याः सिद्धीरष्टौ वथा मेधां महीयस्तीम्‌ । नरः भराति वे नूनं नात्र कार्या विचारणा ५

४ ६) 43

पाष्डुतार्यो नमस्कृ श्रद्ध मादेन मानवैः । संबत्सरकृता पूजा ज्ञातव्या तखबुद्धिभिः ॥ &
¢) =^ [ टै ®. # [8 [क 1.

तत्र तीर्थे तनुं ल्क्ला पणण्डुयांसमीपतः । केल(सांपखरं प्राप्य चण्डेश्वरगणो भवेत्‌ ॥ ७

पुरा हनुमता तत्र तपस्तपते सुदुष्करम्‌ । समुद्रएवने शक्तिजाता तीयेपरभावतः ॥ ८

ष, अ [9 क

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साप्रमतीमाहास्म्ये देवतीथवणनं ना्मेकषषटयाधिकशत-
तमोऽध्यायः ॥ १६१ ॥
क श
आदितः शोकानां समश्ङ्ाः- २८९९३

अथ द्विषष्यधिकशततमोऽध्यायः।

श्रीपहादेव उवाच--
अस्मात्तीयात्परं तीर्थं चण्डेशमिति विश्रुतम्‌ । यत्र चण्डेश्वरो देवो नियं तिष्टति भूतिदः ॥ १
ये दष्टा मुच्यते पापादज्ञानादथवा कृतात्‌ । सवीमिर्देवताभिश्च भित्वा नगरं कृतम्‌ ॥
चण्डेशमिति विख्यातं नाना चैव महेश्वरि ॥ २
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहत्म्ये चण्डेशतीयैवणनं नाम द्विषध्यधिकृश्च-
ततमोऽध्याधः ॥ १६२ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ः-- ३८९९५

मथ त्रिषष्टयाधिकडाततमोऽ्ध्यायः ।
श्रीमहादेव उवाच-
अस्माचीर्थात्परं तीर्थं गाणपत्यं ततो यवि । साश्रमत्याः समीपे तु विख्यातं देवि निमितम्‌ !
तत्र खात्वा नरो देवि मुच्यते नात्र सशयः । पुण्ये साभ्रमतीतीरे जनानां हितकाम्यया ॥ २
परथिव्यां यानि तीर्थानि सागरान्तानि यानि च । तानि सर्वाणि संत्यज्य तीथे वे परमाद्भुते ₹
श्राद्धं करोति यस्तत्र सद्रभक््या जितेन्धियः । फलं भरामोति शृद्ात्मा सवेयज्ञसगुद्धवम्‌ ॥ ४
पित्नुदिर्य यत्किवचिद्रणतीर्थे प्रदीयते । तत्सर्वं जायते किं गणनाथमरसादतः ॥ ५
तस्िस्तीरथे नरः स्नात्वा हषं विभाय दापयेत्‌ । सवेखोकानतिक्रम्य स गच्छेत्परमां गतिम्‌ ॥ ६
दाति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहात्म्ये माणपत्यतीधमाहा -
त्म्यवर्णनं माम चरिषघ्यधिकशततमो ऽध्यायः +} १६३ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ३९००

१५.४२ पहायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

अथ चतुःषृष्ट्वधिकरततमो ऽघ्यायः !

श्रीमहादेव उवाच- | ,
ततो मच्छेन्पहादेषि बाते(जे)ध््या गिरिकन्यया । शक्रशैव तया साध्व्या संगमं यत्र रन्धवान्‌
तत्र स्नानं थकुर्भन्ति नरा नियतमानसः । दशानामश्वमेधानां यत्फलं सानछरछमेत्‌ ॥ २

ष

तत्र यः कुरूते श्राद्धं पिण्डान्वे तिचू्णजान्‌ । पुनाति पुरुषो वंशान्सप् सप्त परावरान्‌ ॥

५,
संपूञ्य विधिवत्छञात्वा सैगमे गणनायकम्‌ } न विघेराभिभरयेत लक्ष्म्या नेव विहीयते ॥ ४

श्रीपावैत्युवाच-
कसिमन्कार्यसमारम्मे समायातः पुरंदरः । स्वगलोकादिमे छोकमेतदाख्यातुमदैसि ॥ ५
वार्द्र) घ्री च नदी केन नि] रक्तेन निगद्यते । परेदरपुरं देवत्रह्मपीषानिनाेतम्‌ ॥
संभावयति योऽजं मप तत्सगमं वद्‌ ॥ ६

श्रीमहादेव उवाच--
अस्पिश्चैव तु भृरकि प्रश्नोऽयं सममृत्पुरा । युधिष्टिरेति विख्यातो राजा वे धामिको मान्‌ ॥७
पृष्टवान्स तु भीष्माय धमिणे ब्नानरूपिणे । तेनोक्तं यत्तु तदेवि प्रवक्ष्यामि तवाग्रतः ॥ ८
दश वषसहख्राणे दश्च वर्षशतानि च । इत्रवासवयोयुद्धमभव्लोमहषणम्‌ ॥ ९
ततः पराजितः शकरः कृत्वा हरेण संविदम्‌ । अद्रोहसरणं त्यक्त्वा जगाम शरणं मम ॥ १०
वातै(्) स्याः सैगमे पुण्ये तोषयामास दीकरम्‌ । अथान्परिकषेऽहं देवि द शीनं दत्तवां स्तदा ११
मम गात्रात्तु यद्धस्म पतिते कारयपीतटे भस्मगात्रेति तत्पुण्यं रिङ्गं देवि विनिितम्‌ ॥ १२

भतेश्वरं भस्मगातं ब्रह्मणा संमतिष्ठितम्‌ । तस्य वै दशंनादेव ब्रह्मह्या खयं व्रजेत्‌ ॥ १३

मुच्यते सवेपापेभ्यः श्राद्धं कृत्वा युगादिषु । तदाऽहं सुभसन्नोऽभूवमिन्द्राय महात्मने ॥ १४

यद्यत्य वाञ्छसे देव तत्सव हि ददामि ते । अनेन वज्योगेण शीघ्रं वृत्रे हनिष्यसि ॥ १५
दक्र उवाच-

भगतवेस्त्वत्मसादेन दितिजं च दुरासदम्‌ । वज्रेण निहनिष्यामि पयतस्ते सुरोत्तय ॥ १६
श्रीमहादेव उवाच--

एवमुक्त्वा तदा इन्द्रो गतवांश्ासुरं परति । तदा दुन्दुभयो नेदुर्देवसेन्ये विज्ञेषतः ॥ १७

मृदङ्गो दिण्डिमभरव भेरीतूयांण्यनेकशः । असुराणां च सवषां वृत्तिखोभो महानभूत्‌ ॥ १८

बलवान्मयता चैव क्षणेन समजायत । तमाविष्ठं ततो ज्ञात्वा ऋषयः पन्रगास्तथा ॥ १९

स्तुवन्ति शक्रमीशानं स्तुल्या जय जयोति च । गच्छतस्तस्य शक्रस्य युद्धकामस्य संनिधौ ॥

ऋषिभेः स्तयमानस्य रूपमासीत्ुदूरेभम्‌ ॥ २०

+श्रीमहादेव उवाच-
टृत्रस्य सदसा देवि तद्रा सङाममृधंनि । अभवन्यानि लिङ्गानि शरीरे तानिमे दशणु ॥ २१
उप्रलिनास्योऽभवद्धोरो वैवण्येममवत्परम्‌ । गात्रकम्पश्च स॒पहाञ््ासः सोष्णो व्यजायत ॥ २२

-------~--~- ------
ष -------~ ------

# घनुधिद्रान्तगंतः पाञो ज. फ. पुस्तकस्थः । + इदमधिकम्‌ ।

= द = त - न क

१. देवति)

4

भ

+ --

^. ५
॥

॥॥

= ५
र नी चै ॥
#॥
५

१६४ चतुःषष्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५.५३

रोमहर्षश्च तीवोऽभृच्छासशरैव महानभूत्‌ । निपपात महाघोरा उस्का पा भपेदिरे॥ २३
शरावः श्येनकङ्ा वाचोऽमुश्वन्सुदारुणाः । इत्रस्योपारि ते सर्वे चक्रवत्परिवभ्रमुः ॥ २४
ततः स गजमास्थाय इन्द्रस्तत्र समागतः । वजो्यतकरस्तज शक्रस्तं दैयमासदत्‌ ॥ २५
अमानुषमथो नादं स मुमोच सुरेश्वरः । वृत्रासुरस्याऽऽपततः शक्रो वज्जमपातयत्‌ ॥ २६
सवजः सुमहातेजाः कालाभरिसदशो महान्‌ । समुद्रस्य तटे त्रं शक्रो दैत्यमपातयत्‌ ॥ २७
ततो नादः समभवत्पुनरेव समन्ततः । त्रं विनिहतं दृष्टा सर्मदेवभयंकरम्‌ ॥ २८
पुष्पृष्टथ महतीं इन्दरमूरधि पपात ह । त्रं दत्वा स भगवान्दानवेशं भयंकरम्‌ ॥ २९
स्तूयमानोऽमरैः सार्धं देवधानीं समाविशत्‌ । अथ इव्रदारीरा्त निर्गतं तेज उत्तमम्‌ ॥ ३०

ब्रह्महत्या महाघोरा राद्रा खोकभयंकरी । करालवदना सा च विकृता कृष्णपिङ्गला ॥ - ३१
कपाटमालिनी चेव सुकरज्ञा नगनन्दिनि । रुधिराक्ता च पापिष्ठा मीनगन्धाऽतिभीषणा ॥ ३२
सा निष्कम्य महादेवि तादृद्रूपा मयावरहा । इन्द्रमन्वेषयामास तथा वे सुरसत्तमे ॥ ३३
निर्धाबन्ती ततः सा तु दष्टा शक्रं महौजसम्‌ । कण्ठे जग्राह देवेन्द्रं सलम्रा साऽभवत्तदा ॥ ३४
स च तस्मिन्सयुद्धान्तो ब्रह्महत्याकृते भय। निलिल्ये विसमध्येऽसो स्थितो वर्षगणान्वदून्‌ ३५
तया गृहीतो भो देवि निशेष्टः समपद्यत । तस्या व्यपोहने शक्रः प्रयत्नं च चकार ह ॥ ३६
न राक्तोऽभृन्महादेवि ब्रह्महयां व्यपोहितुम्‌ । तया गृहीतमात्स्तु देवेन्द्रो मेषरूपधृक्‌ || ३७

पितामहमुपागम्य शिरसा प्रल्यपजयत्‌ । ज्ञाला शीतं संतुष्टो द्विजप्रवरहलयया ॥ ३८
# क न, भ [क ८

ब्रह्मा संचिन्तयामास तदा वे सुरसत्तमे । सा चिन्यमाना ब्रह्माणमुपगम्याव्रवीदरचः॥ ३९
ब्रह्महत्योचवाच--

भाक्षाऽस्मि भगवन्देव त्वत्सकाशं हि मानद्‌ । यत्कर्मव्यं मया देव तद्धवान्वक्तमर्ति ॥ ४०
श्रीमहादेव उवाच-

तामुवाच महाभागे ब्रह्महत्यां पितामहः । स्वरेण मधुरेणाथ संक्षेपेण यथातथम्‌ ॥ ४१
ब्रह्मदेव उवाच--

मुच्यतां देवराजोऽयं मलिपियं कुर भामिनि । बृहि कि ते करोम्यद्र कामं त्वं किमिच्छसि ५२
व्रह्महत्योवाच--

शक्रादपगमिष्यामि वचनात्तेऽमरोत्तम । दवदव नमस्तेऽस्तु नित्रासं च ददस्वमे॥

त्वया कृतेयं मयादा छोकसंरक्षणाथिना ॥ ४३
श्रीमहादेव उवाच-

तथेति तां प्रतिज्ञाय हत्यां चापि पितामहः । उपायपथ शक्रस्य त्रह्महत्यापनोादन ॥

ततो वहि समाहूय ब्रह्मा वचनमव्रवीत्‌ । ८४
व्रह्मोवाच-

दक्रहत्याचतुर्थाश्ं जातद्रदो गरहयाण भाः ॥ ४५
अभ्निरुवाच--

मम मोक्षस्य को हेतु्र्महत्याकरृतः प्रभो । एतदिच्छापि विज्ञातुं न्ना ल्ोकपृजिन ॥ ८६

प. गरध्राः काक्राः डे 1२ च. मोचा ।

१५४४ महागूनिश्रीव्यासपरणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

ब्रह्मोवाच-

यस्त्वां ज्वलन्तमासाच् न होष्यति नरः कचितावीजोषधितिलान (ठेर) फलमूलसमित्कुञशान्‌(शैः)
तदैव त्यक्ष्यति त्वां च ततैव च निवत्स्यति । ब्रह्महत्या हव्यवाह व्येतु ते मनसो ज्वरः ॥ ४८

श्रीमहादेव उवाच--

ततः स परिजग्राह तदच दव्यकव्यमुक्‌ । पितामहश्च भगवांस्तथा तदलभसिियम्‌ ॥

ततो दृक्तौषपितृणान्याहूय स पितामहः । इमम महाभागे वक्तं समुपचक्रमे ॥

ततो दृक्षौषधितणेस्तथवोक्तं यथातथम्‌ । व्यथितान्यग्निषवहेवि ब्रह्माणं वाक्यमब्रुवन्‌ ॥
दक्षो षधितृणान्यचः

अस्माकं ब्रह्महत्यायाः कथमन्तः पितामह । स्वभावनिहतानस्मान पुनदैन्तुमहसि ॥

वयमत्नि तथा शीतं वं च पवनेरितम्‌ । सहामः सततं देब तथा उेदनमेदनम्‌ ॥
ब्रह्मोवाच-

अकारणं नरो यस्तु युष्मच्छेदनभेदनम्‌ ¦ करिष्यति महामोहात्तमेषाऽनुपयास्यति ॥।
श्रीमहादेव उवाच--

ततो महौषभितृणेरोमित्युक्तं महात्मभिः । ब्रह्माणमपि संपू्य जग्युश्वाथ यथागतम्‌ ॥

आहूयाप्सरसो देवस्ततो खोकपितामहः । वाचा मधुरया प्राह सान्त्वयन्निव सत्तमे ॥
व्रह्मोवाच-

इयं एत्रादनपराप्ना बरह्महत्या वराङ्गनाः । चतुथेमस्या भागं च यथोक्तं संपर्ताच्छथ ॥
अप्सरस उचुः-

ग्रहणे तवुदढीनां देवेञ्च तव शासनात्‌ । संमोक्षसमयोऽस्माकं चिन्तनीयः पितामह ॥
पितामह उवाच-

रजस्वला नारीषु यो वे मेथुनमाचरेत्‌ । तमेषा यास्यति क्षिपं व्येतु बो मनसो ज्वरः ॥

श्रीमहादेव उवाच-

तथेति हृष्टमनसः प्रत्युक्ता हयष्सरोगणाः । स्वानि स्थानानि संपाप्य रेमिरे रैखजे तदा ॥

ततथ लोकददेवः पनरेव पितामहः । अपः संचिन्तयामास ततस्ताश्च समागमन्‌ ॥

नाश्व सर्वाः समागम्य ब्रह्माणममितोजसम्‌ । दइदगरचुवेचो देवि भाणिपत्य पितामहम्‌ ॥
आप उचुः

इमाः स्म देव संमराप्तास्त्वत्सकाशमरिंदम । शासनात्तव देवश्च समाज्ञापय तत्पभो ॥
ब्रह्मावाच-

इयं व्रतरादनुपाप्रा पुरुदूतं भयानका । ब्रह्महत्या चतुर्थाशं यूयमस्याः परतीच्छथ ॥
आप उचः

एवं मवतु लोकेश यच बदसि नः प्रभो । मोक्षस्य समयं नस्त्वं संचिन्तयितमहेसि ॥

८९
५9
५१

५९
इ
६१
६२

&र

६५

र हि देवेन्द्र स्ैस्य जगतः परमा गतिः । कोऽन्येभ्यो हि भरसादोऽपि यः कृच्छ्ानः समुद्धरेत्‌

व्रह्मात्राच-

भल्पामतर मति कृत्वा यो नग बुद्धिमोहिनः । शछे्ममृत्रपुरीपाणि युष्मासु पभनिमोक्ष्यति ॥ ६७

`

१६६९ पटपष्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५५५

तमेव यास्यति क्षिप्रं तत्रैव च निवत्स्यति } ततो बै भविता मोक्ष इति सलं व्रवीमि वः ॥ ६८
श्रीमहादेव उवाच--
ततो विमुच्य देवेन्द्रं ब्रह्महत्या सुरेश्वरि । गताऽतिहृ्ठो देवेशो ह्यभवदेवश्ासनात्‌ ॥ ६९
एवं शक्रेण संभरापरा ब्रह्महत्या पुरायुगे । असिस्तीर्थे तपस्तप्त्वा शद्धात्मा तरिदिवं ययौ ॥ ७०
अश्वमेधं ततः कृत्वा विपाप्मा समपद्यत । इति साभ्रमतीतीर्थे वाते()घ्रीयं नगात्मजे ॥ ७१
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवहि साभ्रमतीमादात्म्ये वातं (्र)घ्रीमाहास्म्यदणेनं नाम चतुःषष्यधि-
कदाततमोऽ्ध्यायः ।॥ १६४)

आरितः छोकानां समण्यङ्ाः--३९०७२

अथ पञ्चषष्टयधिकराततमोऽध्यायः ।
श्रीमहादेव उवाच--
ततः परं देवनदी वाते(त्घ्रीसंगमाक्किल । परविष्टा भद्रया सार्ध सागरं वरुणालयम्‌ ।॥ १
समुद्रोऽपि तया तावदागम्य प्रियकाम्यया । साभ्रमद्याऽनुरागेण कृतवान्पियमेलकम्‌ ॥ २
भद्रा वाऽपि स॒भद्राया वयस्या सा नदी पुरा । सादाय्यमकरोन्मार्गे साक्षाच्छ्रीरूपधारिणी ॥३
तयोस्तु संगमः पुण्यः सागरस्योत्तरे तटे । तत्र तीर्थे नरः साता मृष्टं वारि ददाति यः॥
नमस्कृ वराहदाय(हं तु) वारणं स्थानमघ्रुयात्‌ । भविद्य भगवाचिष्णुस्तेन मार्गेण सागरम्‌ ५
जित्वा मै दानवान्सर्वान्देवानां परिपन्यिनः । देवो यज्ञवरादृश्च संक्षोभ्य मकरालयम्‌ ॥

क्ीडित्वा सचिरं कालं कर्दमाटेन नियैयौ ॥ ६
श्रीपाषैत्युवबाच--

देव य्गवराहस्य साभ्रमत्यां पवेश्चनम्‌ । निगमं कदेमाटेन ब्रूहि त्वं मम विस्तरात्‌ ॥ ७
श्रीमहादेव उवाच--

अन्तभक्रीडितमिद्‌ वराहस्य हरेः पुरा । तत्सर्व कथयिष्यामि शुणु तं नगनन्दिनि ॥ ८

योऽयं वै भगवान्साक्नादतवाज्छरू(<शौ)करं वपुः । देवानां कार्यसिद्छर्थ रूपं धृत्वा सुरेश्वरः ९
धृत्वा प्रै पृथिवीं देवीं निर्गतः कदैमाखयम्‌ । तत तीर्थं महजातं वाराहाख्यं तु घन्दरि ॥ १०
तत्र साति नरो यस्तु गक्तिभाक्स न संशयः । अत्र श्राद्धं कुवीत पितृणां पक्तिदेतवे ॥
विगुक्तस्तेः समं रोकं प्रयाति सुखदं महत्‌ ॥
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतीमाहात्म्य वाराहतीभैमाहातम्यक्रथनं नाम
पञ्चषषटथधिकद्चततमो ऽध्यायः ॥ १६५ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ः- ३९०८३

१ १
४ 3

मथ पटूषटयधिक्डततमो ऽध्यायः ।
श्रीमहादेव उवाच- „ ॥
अस्मात्तीथत्पिरं तीर्थं संगमाख्यमिति श्र॒तम्‌ । यत्र साश्चमतीं गङ्गा मिलिता सागरेण तु ॥ १

१ फ, भुक्तास्ते गता स्रकशंकरं सु" ।
१९

१५४ महायुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे-

८
सत्र खानं च दानं च करव्यं विधिपूर्वकम्‌ । यत्र सात्वा तु मुच्यन्ते महापातकिनोऽपि ये ॥२ |
तत्र श्राद्धं पकर्तव्यं स्वानां च हितमिच्छता । यत्र वै तु कृते श्राद्धे पितृरोकं वसेद्‌ धरम्‌ ॥ ३
यत्र वै सागरो देवो निलयं मिति गङ्गया । बह्यहा तत्र मुच्येत किमन्येरितरेरधेः ॥
यत्र तीर्थं न जानन्ति छोका पै मन्दबुद्धयः । तदा वै मम नाना च कर्तव्यं तीयेपुत्तमम्‌ ॥ ५

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमर्तमाहात्म्ये सेगमाद्यतीथेमाहात्म्यवणैनं नाम

षट्षष्टयधेरकशततमो ऽध्यायः ॥ १६६ ॥
आदितः शोकानां समष्वङ्ाः-- ३९०८८
अथ सप्ठपश्यधिकशततमो ऽध्यायः । .

श्रीमहदिव उवाच- | त
संगमस्य समीपे तु सत्तीथं छाकविशरुतम्‌ । आदित्याख्यं परं तस्मान्न मूतं न भविष्यति ॥ १
यस्य वै दंशनं कार्यं स्नानं वै पुष्करेण तु । पूजनं चाकपुष्पेण करवीरेस्तथा पुनः ॥ २
तत्र श्राद्धं च दानं च इवे मानवाः सदा । इदमादित्यकं तीर्थं पवित्रं पापनाशनम्‌ ॥
दशैनात्पुण्यदं तीं महापातकिनामपि ॥ डे

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामदेधरसंवादे साघ्रमतीमाहात्म्य आदिव्यतीथमादातम्यकथनं नाम
सप्तषष्टथधिकराततमो ऽध्यायः ॥ १६५ ॥

आदितः शोकानां समघ्वड्ाः- ३९०९१

अथाषटष्रष्र्यपिकङततमो ऽध्यायः ।

श्रीमहादेव उवाचं-- ३
तस्मात्तीर्थात्परं तीर्थं नीलकण्ठेति विश्रुतम्‌ । तस्य ३ दर्शानं कार्ये मुक्ति चैवेच्छता सदा ॥ १ 4

विल्वपत्रैस्तथा धुपेदीपिर्वाऽथ सुरेश्वरि । वाञ्छितं लभते मर्त्यो नीलकण्ठस्य दनात्‌ ॥ २८
1) ् निजने क कि | अ = ‰ ४

उपवासपरो देवि निजेनेऽसों स्थितः; सदा । यदद्राज्छन्ति ये रोकास्तषां तत्तददाति च ॥

शकलौ सातु तदा देवि विख्याता काश्यपीति वे ॥ ३

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साभ्रमतामाहात्म्ये नीलकण्ठतीथमाहारम्यकथनं
नामाष्टप्रयधिक शततमोऽध्यायः ॥ १६८ ॥

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ३९०९४ |

गन =

अधैकोनसप्तययिकराततमो ऽध्यायः ।

श्रीमहादेव उवाच- |
दुगेया संगता यत्र देवि साधरमती नदी । संगमः सागरेणाय स्नानं तत्र समाचरेत्‌ ॥ १९ >

~~~ ~~~ ~~~ --~~~~___~~~~~~~~~~~_-~-~-~~~-~~~~~-~~~~~-~~~~--~----~

१ क, नन्दभागिनः) तः । रेफ. (र ताथेनभरः \ ३ फ. च । धवलेश्वगात्यः। क, फः, ^सप्रियो द्‌" ।

१७० सप्तत्यधिकशततमोऽध्यायः | पश्रपुराणम्‌ । १५४७

न

~ [कन्य # $ कै $ षो

र वीतदोषा भविष्यन्ति कलो वै नात्र संश्षयः । तत्र श्राद्धं प्रकर्तव्यं दुर्गया संगमे तथा॥ २
तत्र गत्वा विशेषेण ब्राह्मणानां च भोजनम्‌ । दान गोमहिषीणां च कतेव्यं विधिपूर्वकम्‌ ॥ >
इयं धन्या धन्यतमा पवित्रा पापनाशिनी । यां दृष्ट्रा चापि भो दैवि मुच्यन्ते पातकेनराः ॥ ४
यथा गङ्गा तथा चेयं ज्ञेया साभ्रमती नदी । करो देवि विकेषेण वहुकामफलप्रदा ॥ ५
यदि चेच्छतशो जिह्वा मुखे वे मामके सति । तस्या अपि न शक्रामि गुणान्वक्तं कदाचन ॥ ६

इति श्रीमहाप्रणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साध्रमतीमादासम्य एकोनसप्तत्यधिकङाततमोऽध्यायः । १६९ ॥
आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- २९१००
= ` अथ सनघ्रस्ययिकशततमो ऽध्यायः ।

श्रीमहादेव उवाच-
शृणु देवि परवक्ष्यामि वतं तरैरोक्यु्कभम्‌ । यच्छरत्वा च्यते लोको व्रह्महत्यादिपातकात्‌ ॥
उत्पत्तिः स्वपकाशस्य भक्तानां सुखहेतवे । तिथिवाऽपि च मासो वै संजातं; पुण्यकारणात्‌ ॥२
यस्य नाम शृणन्देवि म॒क्ति भति शाञ्वतीम्‌ । स एव परमात्मा च कारणानां च कारणम्‌ २
विश्वात्मा विश्वरूपी च सर्वेषां भगवान्पभः । द्रादश्चाक धता येन द सिहेन मदात्मना ॥

स एवं भरकटो जातो भक्तानां समभीप्सया ॥ ५
श्रीपवेत्यवाच-

अवतारा ह्यसख्याताः कथिताः सरसत्तम । रसिहाख्पं पर धाम वद्‌ विश्वेश्वर प्रभो ॥

येन विज्ञातमात्रेण खोकः सुखपवायुषात्‌ ॥ ५

भीमहदेव उवाच--
हिरण्यकरिषं हत्वा देवदेवं जगद्ुश्म्‌ । सुखासीनं तदुत्सङ्गे स्थितो वचनमव्रवीत्‌ ॥
थहादो ज्ञानिनां शरेष्ठः पितृहन्तारमुत्तमम्‌ ॥ द
प्रहाद उवाच--
नमस्ते भगवन्विष्णो तरसिदहाद्धतरूपिणे । त्क्दक्तोऽदं सुरश्रेष्ठ तवां पृच्छामि च ततः ॥ ७
स्वामिस्त्वयि ममाभिनना भक्तिजोता ह्यनेकधा । कथं तेऽदं प्रियो जातः कारणं वद मे प्रभो॥८
श्रीतरसिह उवाच-
कथयामि महाप्राज्ञ श्रणवैकाग्रमानसः । भक्तेयतकारणं वत्स मियत्वस्य च यत्पुनः ॥ ९
प्रा कस्य द्विजस्यापि जातस्त्वं नाप्यधीतवान। नाज्ना तु वसुदेवो हि वेहयायामातिटम्पटः १०
तसिमज्ञन्पनि नैवं च चक्रार सुकृतं कियत्‌ । भुक्त्वा मधु धृरतं चव वेर्यासगमटाटसः ॥
मद्‌वतस्य प्रभावेण भक्तिजोता तवानघ ॥
प्रहाद उवाच-
~~ विस्तराद्रद देवेश कस्य पत्रेण कि व्रतम्‌ । वेश्यायां वतंमानेन कथंचिद्धे कृतं मया ॥

ममोपरि कृपां करत्वा सवं कथय सांप्रतम्‌ ॥ १२
अ ~ =-= ("~ ~ ~ --~-~---~

भ

१ फा. शतः प्रमका० | २ फ, द्रे शान्तकोपं रमापतिम्‌ । एकाको च तदुन्सङ्गे स्थि । ३ फ. ४; पाठयन्राज्यमु* ।

॥ | |

११

;

१५४८ महापुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरसण्डे-

श्रीनृसिंह उवाच--
खष्य्थं तु पुरा ब्रह्मा चके हयेतदनुत्तमपर । मद्वतस्य प्रभावेण निमिते सचराचरम्‌ । १३

इश्वरेण व्रते चीर्ण वधार्थं भिपुरस्य च । व्रतस्यास्य प्रभावेण जिपुरस्तु निपातितः ॥ १४
[क क (५ ^< क~~ _ $
अन्यैथ वहुभिददेवेकषिमिश्च पुरातनैः । राजमिश महापाहैविदहितं वतमुत्तमम्‌ ॥ १५

व्रतस्यास्य प्रभावेण सवीसिद्धिमवाध्चयुः । मम ते वै मिया जाता|[शखवैरोक्ये सुखचारिणः ॥ १६
भरहाद्‌ तेन ते भक्तेमयि जाता ह्यनुत्तमा । सा वेश्या ह्यप्सरा जाता | दिवि मोभाननेकञ्चः १७
भुक्त्वा मापि विलीना तु प्रहमाद त्वं विशस्व माम्‌ । कायाथमवतारस्ते मच्छरीरात्पृथग्यतः १८
[विहाय सर्वकायांणि शीघ्रं मां च गमिप्यसि। य इदं वतमग्रयं च भविधास्यन्ति मानवाः] ॥

न तेषां पुनराष्टत्तिमहाकस्पशतेरपि । दरिद्रो छभते लक्ष्मीं धनदस्य च यादशी ॥ २०
ततः कामी छमेत्कामं राञ्याथी राज्ययुत्तमम्‌ । आयुष्कामो लमेदाययादशं च रिवस्य हि २१
अ्रेधव्यकरं स्रीणां पुजदं भाग्यदं तथा । धनधान्यकरं चैव तथा शोकविनाशनम्‌ ॥ २२

सियो वा पुरूषो वाऽपि कुमरन्ति व्रतमुत्तमम्‌ । तेभ्यो ददाम्यहं सौख्यं मुक्ति मुक्ति फलं तथा

बहुनोक्तेन किं वत्स व्रतस्यास्य फटस्य दि । मद्वरतस्य फं वक्त नाहं शक्तो न शकरः ॥२४८
प्रहाद उवाच--

भगवस्त्रत्मसादेन शरुतं व्रतमनुत्तमम्‌ । व्रतस्यास्य फल श्रोतुं भक्तिर्मे त्वि कारणम्‌ ॥ २५

अ्रुना श्रोतुमिच्छामि व्रतस्यास्य विधि परम्‌ । कस्मिन्मासे भवेदेव कसिमिधिद्रासरे भमो ॥२६

एतद्विस्तरतो देव वक्तमर्हसि सामतम्‌ । विधिना येन वे स्वामिन्समग्रफलमाग्भवेत्‌ ॥ २७
श्रीटसिह उवाच-- |

मदाद्‌ वत्स मद्र ते शुणुप्यकमना वतम्‌ । वेश्ाखसितपकषे तु चतुर्दश्यां समाचरेत्‌ ॥ २८

ममाऽऽविभावसयुक्तं मम संतुष्टिकारणम्‌ । शृणु एज मपोत्पत्ति भक्तानां सु खदेतवे ॥ २९

पतिमायां दिशायां च संजातं (तांकारणान्तरात्‌ । मोलिलानमिदं (ति) तेत्र पवित्रं पापनादानम्‌
तस्मिन्सत्रे तु विख्यातो ब्राह्मणो वेदपारगः । हारीत इति नान्ना च ज्जानध्यानपरायणः॥ ३९
तस्य स्ली तु महापुण्या सर्तीरूपा सदा प्रभो?) । लीावती तु नाना च भर्तर्यशपरा सदा ३२
ताभ्यां तपो महत्तरं काटं वहुतरं सुत । एकार्वेरदयुगार्थैव यातास्तत्र न संशयः ॥

तस्मिन्सत्रे तुव ताभ्यां प्रत्यक्षो भगवांस्तदा ॥ ३३
श्रीग्रसिह उवाच--

ये यं वाञ्छयसे ब्रह्म॑स्तं तं दाभ्नि न संदायः॥ ३
श्री सिह उवाच--

ताभ्यामुक्तं तदा तस्मे दीयते चेद्ररो मम । त्वाटशो मम पुत्रस्तु हभुमेव भवत्विति।॥ ३५

योक्त तु तद्‌ वत्स एत्ाऽहं त न संशयः । विश्वकमा ह्यहं साक्षात्परमात्मा परात्परः । ३६
उदर न वत्स्याम यत्‌।ऽह वे सनातनः । हारीतेन तद्रा चोक्तं भवत्येवं न संशयः ॥ ३७
तदामशति व कतरे स्थितोऽहं भक्तकारणात्‌ । अत्राऽऽगल् भकु दर्शनं भक्तसत्तमः | ३८

1

* वनुाचहमन्तगतः पाठः फ. पुस्तकस्यः । + धनुधिहान्तर्मत

न्तगेतः पाठः फ़. पुस्तकस्थः ।

१ एए. री । तेजस्कामी ल्मत्तेजो गः । २ फ्‌. नृप !

, ५

{ ।
| । न न्लान्स्त्कि ह

^^ ‡

ह

6 र

१७० सक्तस्यपिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८५४९

तस्याहं सकलां बाधां नाशयामि निरन्तरम्‌ । एतस्मात्कारणाच्ैव त्तं वै विधिपूवकम्‌ ॥ ३९
ये कुवन्ति नरश्रेष्ठा न तेषां विद्यते भयम्‌ । बाटरूपमयं ध्यात्वा ताभ्यां सह विशेषतः ॥ ४०
पूजनं कुरुते रात्र स वै नारायणो भवेत्‌ । चतुर्भुजं महादंप्र काटरूपं दुरासदम्‌ ॥ ४१
सूयैको रिपरतीकाशं यमकोटिदुरासदम्‌ । सिहवच युखं यस्य नरबचाङ्गसंयुतम्‌ (मेव तु) ॥ ४२
शरीदसिहं दिव्यसिंहं काटरूपं भजेत्सदा । एवं ज्ञात्वा विशेषेण यः स्थानं मामकं व्रजेत्‌ ॥ ४३

वरतं पविनं परमं श्रीकदम्वपरदं महत्‌ । अन्ते युक्तिथदं चैव भक्तानां च न संश्चयः॥ ४४
येन वै क्रियमाणेन सहसद्रादशीफलम्‌ । स्वातिनक्षत्रसंयोगे शनिवारे तु मदत्रतम्‌ ॥ ४५
सिद्धियोगस्य संयोगे वणिजे करणे तथा । योगैः सवैश संयोगं हत्याकोरिविनाशनम्‌ ।॥ ४६
एतदन्यतरे योगे मदिनं पापनाशनम्‌ । विज्ञाय मदिनं यस्तु रुङ्ययेत्स तु पापकृत्‌ ॥ ४७
अकता नरक याति यावचन्द्रदिवाकरौ । भराप्रे मम दिने वत्स दन्तधावनपूरैकम्‌ ॥ ४८
ममाग्रे ्रतसंकत्पं मद्धक्तो विजितेन्द्रियः । अद्याहं ते विधास्यामि व्रतं निर्विघ्नतां नय।॥ ४९
व्रतस्थेन न कर्तव्यं वुष्टसंभाषणादिकम्‌ । ततो मध्याहसमये नच्ादौ विमले जे ॥ ५०
हे वा देवखाते वा तडागे वाऽथ शोभने । वैदिकेन तु मत्रेण स्नानं कुयाद्रिचक्षणः ॥ ५१
मृत्तिकागोमयेनेव तथा धात्रीफटेन च । तिरे विधिवत्खायात्स्ैपापौघशान्तये ॥ ५२
परिधाय श्लुमे वसे निल्यकमे समाचरेत्‌ । ततो शह विरिप्याथ कुयादष्टदलं शुभम्‌ ॥ ५३

कशं तत्र संस्थाप्यं तास्रं रत्नसमन्वितम्‌ । तस्योपरि न्यसेत्पात्रं तण्डुलेः परिपूरितम्‌ ॥ ५४
हैमीं च त मन्पूर्ति स्थाप्य लक्ष्म्या समन्विताम्‌ । निमांय शक्या स्वर्णेन साप्य पा मृतेस्ततः
ततो व्राह्मणमादूय आचार्यं नातिरोटुषम्‌ । जञास्ज्गमग्रतः कृत्वा ततो देवं समचयेत्‌ ॥ ५६
मण्डपं कारयेत्तत्र पुप्पस्तवकशोभितम्‌ । ऋतुकारोद्वैः पुष्पैः पृञ्योऽहं च यथाविधि ॥ ५७
उपचारे; षोडज्भिर्मन्मत्रेभियमे यः(रपि) । ततः पौराणिकेमन्रैः पूजनीयो विशेषतः ॥ ५८
चन्दनं च सकपूरं घनकुङ्कममिधितम्‌ । काटोद्धवानि पुष्ाणि तथा तुलसीदलानि च ॥ ५९
श्रीनरसिदाय यो दथ्ात्स यक्तो नात्र संशयः । कृष्णागरूमयं धूपं सर्वदा हरिवह्मम्‌ ॥ ६०

हरये गुर दद्यात्सवकामाथसिद्धये । महादीपः भरकरतैव्यो हज्ञानध्वान्तनाङनः॥ ६१
राजनं ष्टः =+ क भोऽ +>

महानीराजनं कुयाद्रण्टानाद पुरःसरम्‌ । नेवं शकरां चापि भक्ष्यभोञयसमन्वितम्‌ ॥

ददामि ते रमाकान्त सर्वपापक्षयं कुर ॥ ६२

इति नेवेद्यमत्रः । ।
वरसिहाच्युत देवेश [कलक्ष्मीकान्त नमोऽस्तु ते । अनेना प्रदानेन सर्वकामाथसिद्धये ॥ ६३

अनेनैव विधानेन सफलाः स्युर्मनोरथाः । ठ सिह तव देवेश] तव जन्मदिने शुम ॥ ६४
उपवासं करिष्यामि सवभोगवेवभितम्‌ । तेन भीतो भव स्वामिन्पापं जन्म निराकरुर ॥ ६५
रातां जागरणं कायं गीतवादितजरनिःस्वनेः । पुराणपठनं निदं श्रीनृसिहकथाश्रयम्‌ |॥ ६६

ततः प्रभातसमये नानं कृता हयनन्तरम्‌ । पूर्वोक्तेन धिधानेन पूजयेन्मां प्रेतपैयन्‌ ।; ६७

~~ -------------~--.~-~---~------~------~-~---------- ~~~ ----- ----~------------

% धनुधिद्वान्तगंतः फट; फ. पृस्तकस्थः ।

ब~

१ डः. व्रतस्थाने । २ च. श्य पञ्चर"। ३ ङ. स्च. न. भक्तो । ४ फ. "वं सौख्यदं चाख्म' । ५ फ. प्रयत्नतः ।

१५५० महायुनिश्रीव्यासप्रणीतं - [ ६ उत्तरखण्डे-

वैष्णवं कारयेच्छाद्धं मदग्रे स्वस्थमानसः । ततो दानानि देयानि वक्ष्यमाणानि यान्युत ॥ ६८
पात्रेभ्यः सद्िजेभ्यो हि छोकद्रयजिगीषया । स हि स्वणमयो देवो मम संतो षकारफः ॥ ६९
गोभूतिलहिरण्यादि पददाति द्विजातये । शय्या सतूलिका देया सप्तधान्यसमन्विता ।॥ ७०
अन्यानि च यथा्चक्त्या(क्ति)देयानि निजश्क्तितः। वित्तशाव्यं न कुवीत यथोक्तफककाडक्षया
ब्राह्मणान्भोजयेत्पशाततेभ्यो द्यात्युदक्षिणाम्‌ । निधनैरपि कर्तव्यं देयं शक्त्यनुसारतः ॥ ७२
सर्वेषामेव वर्णानामधिकारोऽस्ति मदूवते । मद्धक्तैस्तु विशेषेण कतैव्यं मत्परायणेः ॥ ७३
ततः भाथनामत्रः--
मदे ये नरा जाता ये भविष्याश्च मानवाः 1 तानुद्धरसख देवेश दुःखदाद्वसागरात्‌ ॥ ५४
पातकार्णवमग्रस्य व्याधिभिश्वाम्बुधारिभिः । जीवस्तु परिभूतस्य महादुःखगतस्य मे ॥ ७५
करावलम्बनं देहि रोषशायिञ्जगस्पते । व्रतेनानेन देवेश युक्तिमुक्तिमदो भव ॥ ७६
एवं भराथ्यं ततो देवं विज्य च यथाविधि । उपहारादिकं सषैमाचायांय निवेदयेत्‌ ॥ ७७
दक्षिणाभिश्च संतोष्य ब्राह्मणांश्च विसर्जयेत्‌ । मम ध्यानसमायुक्तो युद्धीत सह बन्धुभिः ॥७८

अकिंचनोऽपि नियतमुपोषति चतुर्दशीम्‌ । सप्तजन्मृतात्पापान्मुच्यते नात्र संशयः ॥ ७९
य इदं शणुयाद्धक्त्या वतं पापपणाशनम्‌ । तस्य श्रवणमात्रेण ब्रह्महत्या व्यपोहति ॥ ८०
पवित्रं परमं गुह्यं कीर्तये्यस्तु मानवः । सवेकामानवामोति व्रतस्यास्य फटं सदा ॥ ८?

य इद कुरुते शक्त्या काके मध्याद्रसंज्गके । टीरावल्या सह ऋषे श्रीदरसिहं तथैव च ॥ ८२
पुञयेत्परया भक्त्या पयुर्ि प्रामौति शाश्वतीम्‌ । तस्मिन्क्षेत्रे तु यो गत्वा श्रीगृहं प्रपूजयेत्‌ ।

वाञ्छितं टभते नित्यं श्रीतरसिहभसादतः । श्रीव्रसिह महदरूप काटकारिदुरासद ॥ ८४
मैरे हरातिघ्र बारसरूप नमोऽस्तु ते । श्रीनृरसिहयय८ऽऽदि)रूपाय वाराय वाररूपिणे ॥ ८९
व्यापकाय सनन्दाय स्वात्मप्रकटरूपिणे । सवेजीवात्मकायेव विश्वेशाय सुरात्मने ॥ ८६
मापेण्डमण्डलस्थाय दयासिन्धो नमोऽस्तु ते। चतुर्वशस्वरूपाय काटर्द्राभिरूपिणे ॥ ८७

जगदेकस्वरूपाय नृसिंहाय नमोस्तुते । भाले दधार यो देवीं नृसिहो वीरभद्रजित्‌ ।॥ ८८
दादशाऽऽदित्यविम्बानि सुतप्तानि भमाणतः । तत्र सिन्धुमेहापुण्या नदी रम्या विशेषतः ॥८९
पते र षु स $ ५
तस्याः समीपे नगरं वतेतेऽ्रापि सुन्दरि । मोलिलानेतिविख्यातं सव॑दा देवनिभितम्‌ ॥ ९०

वप्ततिर्पते तत्र हारीतस्य महात्मनः । लीलावती तु तत्रैव तिष्ठते नात्र संश्रयः ॥ ९१
प्रतिशब्दो भवेत्तत्र सिन्धुनवाः समीपतः । कठो युगे तु संपन म्लेच्छा वै पापचारिणः ॥९२
निवसन्ति तु तत्रैव बहो नात्र संदयः । नृसिहजन्मनि यथा शब्दोऽभूदद्धतः परः ॥ ९
तादृशः पतिशब्दो बे जायते नगनन्दिनि । ब्रह्महा हेमहारी वा सुरापो गुरुतल्पगः ॥ ९४

सिन्धो गत्वा विशेषेण स्नानं कुर्वन्ति ये जनाः । मुच्यन्ते नात्र संदेहः श्रीनृततिहमसादतः ॥९५
द्ररात्िपमाणेन मानवा ये वसन्ति हि । ते ज्ञेयाः पुण्यकर्माणो नासत्यं मामकं वचः ॥ ९६
निवसन्ति कटां तत्र वणो ये द्विजपूतरकाः । म्टेच्छवत्तेऽपि विज्ञेया वेदबाह्याः स॒रोत्तमे ॥ ९७
मासं खादन्ति ते तत्र मच्रपानं ययुः सदा । अतो द्धर्मरूपास्ते पापिष्ठा नात्र संशयः ।॥ ९८
संध्याहीना यथा विपा वेदवाह्चास्तथेव च । निवसन्ति पुरे तस्मिन्पशिमायां सरेष्रि ॥ ९९

ना

१च. वामे।

८.

५५)

! ।\ ल ‡
1

कि

,

॥१ ।

१७१ एकसप्तत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पडमपुराणम्‌ । १५५१

एकमेव परं तीथं नृसिंहाख्यं सविस्तरम्‌ । यच्छरृत्वा मुच्यते पापान्नरः स्यो न संशयः ॥ १००
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे साध्रमतीमाहास्म्ये वृरसिंहतीरथवर्णनं
नाम सप्तयधिकशततमोऽध्यायः ॥ १५० ॥
समाप्तमिदं साध्रमतीमादास्म्यम्‌ ।
आदितः शोकानां सम्वङ्ाः-- ३९२००

भवैकसप्तयधिकङततमोऽध्यायः ।
श्रीपावेत्युवाच-
भगवन्सवैत्ज्न श्रीविष्णोस्त्वत्मसादतः । श्रुता नानाविधा धर्मा लोकनिस्ताररेतवः ॥
अधुना श्रोतुमिच्छामि मीतामाहात्म्यमप्यहम्‌ । शरुतेन येन देवेश्च हरौ भक्तिविव्ते ॥

[॥

तद्रदस्वाधुना देव यद्यहं तव वह्भा ॥ र्‌
श्रीमहादेव उवाच-

अतसीपुष्पसंकाशं खगेन्द्रासनमच्युतम्‌ । शयानं शेषश्षय्यायां महाविष्णुमुपास्महे ॥ २

कदाचिदासने रम्ये सुखासीनं गरद्विषम्‌ । आनन्दयित्री लोकानां लक्ष्मीः पमच्छ साऽऽद्रात्‌
श्रीरूवाच-

शयादुरसि दग्धान्धो भगवन्केन हेतुना । उदासीन इवे्र्ये जगन्ति स्थापयन्नपि ॥ ५
ईश्वर उवाच-

इति देव्या वचः शरुत्वा युरभिद्रागगभितम्‌ । उवाच श्क्ष्णया वाचा विस्मयस्मेरखोचनः ॥ &
श्रीभगवाुवाच-

नाहं सुमुखि निद्राटुनिजं माहेश्वरं महः । दशा तखानुवतिन्या पश्याम्यन्त्मिमग्नया ॥ ७

शाग्रया धिया देवि यदन्तर्यागिनो हृदि । परयन्ति यच्च वेदानां सारं मीमांसटे र्शम्‌ ॥ ८

तदेकमंजरं ज्योतिरात्मरूपमनामयम्‌ । अखण्डानन्दसंदोहं निस्पन्द द्रैतवजितम्‌ ॥ ९

यदाश्रया जगदत्तियेन्मया चानुभूयते । न येन रहितं किंचिजगञ्रयं चराचरम्‌ ॥ १०

निमेथ्य वहुर्षाऽऽरोक्य बेदशास्राम्बुधि सुधीः । द्रैपायनो यदासाद्य गीताशास्ं निखष्टवान्‌११

यदास्थाय महानन्दानन्दीकृतमनाः सदा । निद्राटुरिव देवेशि दुग्धान्धो परतिभामिते॥ १२
ईश्वर उवाच--

इति तस्य मुरारातेमितमानन्ददं वचः । प्रर्षोर्णु्टलोखाक्षी लक्ष्मीः श्रुत्वा विसिष्मिये ॥ १३
श्रीरवाच-- ॥

भवानेव हृषीकेश ध्येयोऽसि यमिनां यदा । तस्मात्वत्तः परं चान्यदिति कोतूहछं हि मे ॥ १४

चराचराणां खोकानां कता हतां स्वयं प्रभुः । यथा सथितस्ततोऽन्यस्त्वं यदि मां वोधयाच्युत।।
श्रीभगवानुवाच-

मायामयमिदं देवि वपुरम न तु ताचिकम्‌ । शृष्टिस्थित्युपसंहारक्रियाजारोपद्ृहितम्‌ ।॥ १६

१क.ज. वपुः । २ क. ज. "मक्षरं । ३ स्च. निच्कियं। ४ ड. क्ष. ज. "धा शोकैरवैद' । ५ क. ज. "रं यत्तच्छोतं कौ ।

१५५२ महायूनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ९ उत्तरखण्डे

अतोऽन्यदात्मनो रूपं दरैताद्रेतविवजितम्‌ । भावाभावविनिभुक्तमाद्यन्तरहितं भिये ॥ १७
शुदधसंवित्मभालामपरानन्देकसुन्दरम्‌ । रूपमेश्वरमात्मेक्यं गम्यं गीतासु कीतितम्‌ ॥ १८
ईश्वर उवाच--
इद्याकण्यं वचो देवी देवस्यामिततेजसः । शङ्मानाऽऽह वाक्येषु परस्परविरोधिताम्‌ ॥ १९
्रीरुवाच--
स्वयं व 1 । बोधयति कथं गीता इति मे छिन्धि संशयम्‌ ॥ २०
श्वर उवाच--

श्रियः श्रुत्वा वचो युक्तमितिहासपरःसरम्‌ । आस्मानुगामिनीं दृष्टि गीतां वोधितवान्पभुः | २१
अहमात्मा परेशानि परापररिभेदषः । द्विधा ततः परः साक्षी निर्शंणो निष्कलः शिवः ॥ २२
अपरः पश्चवक््ोऽहं द्विधा तस्यापि संस्थितिः । शब्दाथमेदतो वाचो यथाऽऽत्माऽदहं महे्वरः ॥
गीताया वाक्यसरूपेण यन्निरुच्डखिद्यते इदः । मदीयः पाश्वन्धोऽयं संसारविषयात्सकः ॥ २४

यदभ्यासपराधीनः पथ्ववक्नो मदेश्वरः । इति तस्य वचः श्रत्वा गीताश्ञास्रमहोदषेः ॥ २९

इदं परमभेदेन बोध्यते भवभीरुभिः । तमपृच्छदिदं वाक्यमङ्गपलयङ्गसंस्थितम्‌ ॥

माहारम्यमितिदासं च सर्व तस्ये न्यवेदयत्‌ ॥ मद्‌
श्रीभगवानुवाच-- |

श्रृणु सुश्रोणि वक्ष्यामि गीतासु स्थितिमात्मनः । वक्त्राणि पञ्च जानीहि पच्चाध्यायाननुक्रमात्‌

दश्ाध्यायान्धुजांथरैकमुदरं द्रौ पदाम्बुजे । एवमटादश्चाध्यायी वाखयी मूरिरैश्वरी ॥ २८

जानीहि ज्ञानमात्रेण महापातकनाशिनी । अजाध्यायं तदर्धं वा शछोकमधीधमेव च ॥

अभ्यस्यति सुमेधा यः सुरर्मेव स पृच्यते ॥ २९
भरीरुवाच--

सुशमो नाम को देव जातीयः किमात्मकः । कुत्रलयस्तस्य वै मुक्तिः केनाजायत हेतुना ॥३०
श्रीभगवानुवाच-

स॒शमो नाम दुर्मेधाः सीमा पापात्मनामभूत्‌ । अनाश्नायविदां वंशे विप्राणां कूरकर्मणाम्‌ ॥ ३१
न ध्यानं न जपो होमो न्रे चातियिधूजनम्‌ । केवलं विषयेप्वेव छाम्पव्येनाभ्यवतरते ॥ ३२
हरन विङिखन्पूमि पणजीवी स॒रापियः । मां सोपहारेः; सचिरं कालमेवं निनाय सः ॥ ३३

अनेतुकामः पणांनि पर्यटचरुषिवारिकाम्‌ । ततः काकेन दष्टोऽमूक्राटसर्पेण मरही; ॥ ३४
काटधमे समासाद्य गत्वाऽथ निरयान्वहून्‌ । पुनरागलय मर्येषु वलीवर्ईत्वमेयिवान्‌ ॥ ३५

पङ्कना केनचितक्रीतस्ततः स्वजीवनाय सः । वहन्पृषठेन शरदः सप्ताष्टौ कषटतोऽनयत्‌ ॥ ३२६
कदाचित्पज्गुना उच्चधिरमावर्तितो जवात्‌ । पपात तरसा भुमौ पूछा च प्रतिपेदिवान्‌ ॥ ३७
विकीणाङ्गो विठत्ताक्षः फेनसंततिपुद्भिरत्‌ । न जीवति न मृत्युं वा भतिपेदे कर्मणा ॥ ३८
कोतुकाङृष्टलोकेऽस्मस्तस्मिञ्जनसमागमे । प्रेयसे तस्य सुकृती कथितपुण्यं वितीर्णवान्‌ ॥ ३९
कमांणि स्वान्यनुस्मृल्य ददुरन्ये च केचन । गणिका काऽपि तत्रस्था लोकयातजानुवतिनी ॥४०
अङ्गातनिजपुण्या सा किंचिदुत्छृष्टवलयभ्रत्‌ । परेतनगरीमादौ स नीतः काटकिकरैः ॥ ४१

१ क. प्रियम्‌ । २ के. ज. 'तासारम"। ३ क. ज. दं लक्ष्मीगङ्ग४क. ज. "त । कुपिकमरतो निं प" ।

४ ४ | ॥ ॥ ध

१

¶८

१७२ द्विसप्तयधिकडततमोऽध्यायः ] पञमपुराणम्‌ । ९ ५५ रै

गणिकादसपुण्येन पुण्यवानिति मोचितः । पुनरागलय भूर्लोकं लशीखवतां ग्रहे ॥ ८२
द्विजन्मनामसा जज्ञे जाति स्वामनुसंस्मरन्‌ । काके महति जिज्ञासुः श्रेयः स्वाज्ञाननोदनम्‌।। ४३
उपेत्य गणिकां दतं ख्यापयित्वा स पृष्टवान्‌ । आचष्ट सा शुको निलयं पञ्जरस्थः पठत्ययम्‌४४
तेन पृतान्तरात्माऽहं तत्पुण्यं पयकल्पयम्‌ । ताभ्यां शुकस्तु पृष्ठोऽसो व्याख्यातुमुपचक्रमे ॥

आख्यायिकां पुरा टत्तां स्मरत्वा जाति निजामपि ॥ ४९९
शुक उवाच--
क ओ हे पयमोहि कषत + 6)
पुरा विद्रानहं भृत्वा वेवुप्यस्मयमोहितः । राग्रेषेण विद्रत्सुं गुणवत्स्वपि मत्सरी ॥ ४६

कालेनाहं ततः प्रे प्राप्य छोकाञ्चगुप्सितान्‌ । सोऽदं कीरक्केऽभूवं सहरावतिनिन्दकः ।॥ ४७
कालधर्पेण दष्कमां पितभ्यां च पियोजितः । निदापेऽध्वानि संतप्न आनीतोऽस्म्यपिपंगतरैः ४८

पाठितः पञ्ञरस्थोऽहमाश्रमे महदाश्चये । आवतेयद्यो गीतानामाचमध्यायमादरात्‌ ॥ ४९

श्रुत्वा ऋषिकुमारेभ्यः पाठं चाकरवं यहुः । एतस्मिन्नन्तरे कथिद्रागुरिथोरकमक्रत्‌ ॥

मामाहूय तदाऽ क्रीणादिति हत्तमुदाहूतम्‌ ॥ ५०
श्रीभगवानुवाच--

अध्यायोऽयं पुराऽऽन्नातो येन पापमनोदयम्‌ । पृतान्तरात्मा येनामा मोचित द्विजोत्तमः ५१
एवमन्योन्यमाभाप्य तन्मादात्म्यं पभरशस्य च । ते जपन्तोऽनिशं धीरा युक्तिमाह भ्पेदिरे ॥ ५२
वस्मादध्यायमाचं यः पठते शृणुते तु यः । अभ्यसेत्तस्य न भवेद्धवाम्भोधिदुरुत्तरः ॥ ५३
दृति श्रीमहापुराणे पराद्य उत्तरखण्डे सतीश्वरसंवादे गीतामाहासम्य एकसप्तलयधिकरततमोऽध्यायः ॥ १५७१ ॥ (१)
आदितः शोकानां सम्यङ्ाः-- २९२५३

[1

अथ द्विसप्तयधिकरङ्नततमोश्ध्यायः ।

श्रीभगवानुवाच--
आदिमस्यैवमाख्यानमुदीरितमतुत्तमम्‌ । शण माहास्म्यमन्येषामध्यायानामपीन्दिरे ॥
दक्षिणस्यां दिि श्रीमानासीदाश्नायवेदिनाम्‌ । पुरे पुरदराहाने देवशर्मेति विश्रुतः ॥
अ्ितातिथिराश्नातो बेदशाख विशारदः । आहता क्रतुसंघानां तापसानां प्रियः सदा ॥
देवान्स॑त्षयामास द्रव्येहुंतवहे चिरम्‌ । नचोपटेभे धमात्मा शान्तिमृकान्तिक ततः ॥
निःम्रेयसं स निज्ञासस्तापसाननुवासरम्‌ । सिषेवे सत्यसंकल्पाननल्परव कल्पकः ॥
एवमाचरतस्तस्य कारे महति गच्छति । युक्तकमा ततः कथित्पादुरासीत्पुरा भवि ॥
अनुभूतो निराकाङस्गी नासाग्रन्यस्तरो चनः । शान्तचेताः परं ब्रह्म ध्यायमानन्दनिभेरः ॥
पादौ तस्योपसंग्रहय प्रणतेनान्तरात्मना । चकार विधिवत्तस्म विद्रानतिधथिसत्करियाम्‌ ॥
तं च शद्धेन भावेन परितुष्टं तपसिनम्‌ । प्रणतः परिपप्रच्छ निवाणास्थनिमात्मनः ॥
स तस्मे कथयामास परेऽसौ पैरनामनि । मित्रवन्तमजापाटयुपदेष्टारमानपवित्‌ ॥

09 ¢ ^ & - क व - द) .~ू

[

१ कर. ज. पाठितः 1 २ क. ज. मृक्तिगेदेप्र ।३क.ख.ज.ज. यवादेना । च. मृहुः। ५ च.ञ्ञ.ढ.
ल्यैरत्र क । ६ च. पुण्यनाः ।
१९.९५

१५५५४ महायुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

स चाभिवन्य तत्पादाषेल्यासौ पुरपूभितम्‌ । तस्योत्तरदिश्षो भागे ददशं विषुं बनम्‌ ॥ ११
परुदान्दोखितानेककुसुमामोदसुन्दरम्‌ । उन्मत्तश्रमरोद्धीतनादापूरितदिद्छुखम्‌ ॥ १२
तस्मिन्वने सरित्तीरे निषीदन्तं शिलातङे । मित्रवन्तं ददशां सानन्दस्तिमितेक्षणम्‌ ॥ १३
अपि स्वाभाविकं त्रैरं दित्वाञन्योन्यं विरोधिभिः। स्चैराहतमुद्याने मन्दस्पन्दनभस्वति ॥ १४

शान्तेषु मृगयुथेषु दशाऽऽनन्दमनोज्नया । कृपानुविद्धया भूमि निषिश्चन्तमिवामृतम्‌ ॥ १५

उपेत्य विनयेनापमुन्मनाः प्रीतमानसः । रफिचिदानभ्रकशिरसा तेनापि सतु सत्कृतः ॥ १६

उपतस्थे ततो विद्रान्मित्रवन्तमनन्यधीः । समाप्तध्यानकारं त॑ पयपृच्छत्समीहितम्‌ ॥ १७
देवश्र्मोवाच--

आत्मानं वेत्तमिच्छामि तदमुष्मिन्मनोरये । खब्पसिद्धिमुपायं मागुपदे घरं त्वमसि ॥ १८
श्रीभगवानुवाच--

परामृष्य क्षणं सोऽपि मित्रवानिदमघ्रवीत्‌ ॥ १९
भित्रवानुवाच --

विद्रन्विद्धि परा इत्तमुच्यमानमिदं मया । अस्ति गोदावरीतीरे प्रतिष्ठानाभिधं पुरम्‌ ॥ २०
ततर दुर्द॑मनामाऽऽसीदन्ये च मनीषिणाम्‌ । तत्रास्ति विक्रमो नाम सेव्यमानो महीपतिः ॥ २१
दानानि भरल शृहन्वतेते स्वौदरंभरः । कालेन कालपाशेन बव्भ्वा नीतो यमाख्यम्‌ ॥ रर
निरयानधिगम्यासावावतेत पृनभवम्‌ । कस्मिधित्स कुरे जातो दुटंतानां द्विजन्मनाम्‌ ।॥ २३
भवान्तरानुवार्वन्याऽविद्यया स पुरस्कृतः । उपयेमे दुराधर्षा कन्यकामधमे कटे ॥ २४
क्राटेन सा बयो दित्वा शश्व योवनं ययौ । पीनस्सनी च स॒भोणी मद्विहललो चना ॥ २५
न सेहे पतिदे(भिष्ष्ये चकमे सा पतीन्परान्‌ । वृत्तिमाहतकामेऽस्मिन्निगेता सा पुराद्वदिः ॥ २६
संगता कामुकेनास चिरं चाण्डालजन्मना । दरे गभेमसो तस्मात्सा च कन्योद्‌पद्यत ॥ २७
सेव भायाऽथ तस्याभूत्पूैपाप्सङ्गतः । सा च वृद्धा ततः काले डाकिनी समजायत ॥ २८
कुसङ्गात्कुमतिजाता दु्टनारीभरसङ्गतः । चखादं व्याधितं व्याधमसगास्वादलाल्सा॥ २९
[भ्रमन्ती विपिने घोरे जनदेषटा वदिष्कृता] । परेतखोकमासाच्र व्याधो व्याघ्रोऽभ्यवतेत ३०
[+नरकन्विविधान्भुक्त्वा जीवर्हिसापरभावतः] । साऽपि कालेन दुष्टाला मृत्युगेहमुपागता ३१

निरयानेत्य दुभरषानजाऽजायत मदरहे । तामन्या अप्यहं विद्रन्पाख्यन्काननान्तरे ॥ ३२

अपश्यं द्वीपिनं घोरं जिघरक्षन्तमिवाखिलम्‌ । समारोक्य तमायान्तं भयेन परपटायितम्‌ ॥ ३३

अजासंषं पुरस्कृलय मया मरणमीरुणा । उपद्रव स द्रीपी पूरवैरमनुस्मरन्‌ ॥ ३४

अजा तु तत्समीपेऽगात्सत्वरं सरिदन्तिके । तत्र सा भयमुत्सृज्य हित्वा वैरमनर्गडा ॥ ३५

अवतस्थे स च द्रप ठृष्णीमासीदमत्सरः। तं तथाविधमालोक्य सा वकतुमुपचक्रमे ॥ २६
अजोवाच--

7प्सितं [4 ॐ ¢ क, क ६
दीपिभ्नभीप्सितं भुङ्क्ष्व मांसमुद्धलय सादरम्‌ । नयं मबति ते बुद्धिः कथं चिरमसि स्थितः३७

~ ---------~---~-~--~-----~~

* इदमथं क. ख. ज. न. पुस्तकस्थम्‌ । + इदमर्धं क. ख. च. ज. ज. पुस्तकम्‌ ।

१ च. पुण्यम्‌ । २क. ख. ज. निरयेषु समम्नषु यातना भनुमूय च} क । ३ क. ख. ज. "कान्दारुणान्भुः ।
४ भ. जिघामन्न ।५क.ज. ज. परित्यज्य । ६ ज. यं वेरमर्तिं ञः) ` ।

1. अ

"तन 111 ६.८

शच १. १ र क कथ न्‌ + =
= ॥
५ ॥

५ ू"

४1
0

१७२ द्विसप्तल्यधिकडयततमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ | १५५५

पित्रवानुवाच-

इत्याकण्ये तदा वाक्यं पराह दीपी विमत्सरः ॥ ३८
दरीप्यवाच-

स्थानेऽस्मिन्मे गतो द्वेषः शुत्पिपासरा च नियौ । न ्रर्थयामि तेन त्वामपि मे समुपस्थिताम्‌ ॥
मित्रवानुबाच-

सैवमुक्ता पुनः पराह जाताऽहं निर्भया कयम । किम कारणं वेत्सि यदि मे वक्तमर्हसि ॥ ४०
एवमुक्तः पुनद्रीपी तापाहदाजां न वेदम्यह्‌ । पुरोगतमिमं पष्ट (पृच्छ)पहान्तमिति निर्मतौ ॥४१
ताभ्यापुभाभ्यामागलय पृष्टोऽहं बहुविस्मयः । अहं च सहितस्ताभ्यामपृच्छं वानरेश्वरम्‌ ॥

अनुयुक्तः स विपरन्द्र ह्व्रवीत्सादरं कपिः ॥ २
कपिरुवाच--
शृणु वक्ष्याम्यजापार दत्तमत्र पुरातनम्‌ । इद मायतनं पर्य पुरो वनगतं महत्‌ ॥ ४३

अत्र ज्यम्बकलिङ्गं हि द्रुहिणेन प्रतिष्टितम्‌ । युकमां नाम मेधावी पयुपासते तपश्चरन्‌ ।॥ ४४
वनपुष्पाण्युपाहूत्य युरमीख्यं पुरा भवम्‌ । संस्नाप्य सरिदम्भोभिः केवरं कर्मणा वसन्‌ ।॥ ४५
काले महति तस्यागादतिथिः कचिदन्तिकम्‌ । उपाहृत्य फलाहारं स चास्मे पयैकल्पयत्‌ ॥

तेनाऽऽतिथ्येन संप्रीतः सुकमोणमभाषत ॥ ४६
अतिथिरूवाच--

किमिदं कमेणो गकं फरं भुक्त्वा तु तिष्टसि । गतानुगतया वृत्त्या किंवा केवलमीहसे ।॥ ४७
कपिरूवाच-

स एवमुक्तः प्रायेण प्रीतेनाऽऽत्मविदा तदा । परत्युत्राच वचः सषष्टमात्मना हितयुरत्तरम्‌ ॥ ४८
सुकर्मोवाच-

विद्रन्न वेद्मि वेन फल्मेततस्य कमणः । बुभुत्सया परः शंभुः सेव्यते केवलं मया ॥ ४९

फलमेतस्य सेवायाः परिपक्घं फपरदिनः । यन्मां समनुग्रह्वासि संस्पृश्याऽऽत्ममनोरथान्‌ ।॥ ५५०
कपिरुव्राच-

तस्येवं सूनृतं वाक्यं श्रुत्वा भीतस्तपोधनः । द्वितीयमाषिङेल्ासौ गीताध्यायं शिलातले ॥ ५१
आदिदेश्च च तं विधं पठनाभ्यसनाय च । फङ्ष्यल्यात्मनः स्वरं परितस्ते मनोरथः ॥ ५२
इत्युक्त्वाऽन्तदैधे धीमान्पुरतस्तस्य पर्यतः। विस्मितस्तस्य चाऽऽदेञ्चात्मोऽन्वतिष्दनारतम्‌ ५३
ततः कालेन महता भावितात्मा भैसच्धीः । यत्र यत्र चचारासी शान्तं तत्तत्तपोवनम्‌ ॥ ५४
न द्दवाधा नैव क्षुत्पिपासा नच वा भयम्‌ । तपसा तस्य जानीहि द्ितीयाध्यायजापिनः ॥५५
पित्रवानुवाच--
एवयुक्तश तेनाहं [#ख्यापयित्वा परां कथाम्‌ । अनुहातः भसश्ेन च्छागीव्याघयुतोऽगमम्‌ ५६
गत्वा शिङातरेऽपरयमध्या ] यं छिखितं पटे । तस्पेवाऽऽवतेनादाप्रं तपसः पात्रमुत्तमम्‌ ॥ ९७

भ ~ -~----~------~-~-~ न

# धनुविहान्तमंतः पाठः क. ख. ज. सष. ट. पुस्तकस्थः ।
१क.ज.न. ण्यसतद्राक्य । २ड.घ्.य. म्बत्युः। ३ क. ज. सुरपृज्यं। ८न. तत्तमम्‌ । ८क.ख.ज,
प्ररीनघौः ।

१५५द महामुनिभीन्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

तेन त्वमपि कल्याण निलयक्मावरहम्सि । अध्यायं तेन ते मुक्तिरदूरस्था भविष्यति ॥ ५८

श्रीभगवानुवाच- ॥ ॥
£ [9 क [क [न्‌ + #
देवशमां समादिष्टस्तेन मिजरवता स्वयम्‌ । अभ्यच्यं प्रणतो भूत्वा पुरद्रपुर यया ॥ ५९
तत्राऽऽत्मविदमासाद्य देवतायतने कचित्‌ । हत्तमेतनिवेद्याऽऽदावध्यायमपठत्ततः ॥ ६०

तेनाऽऽदिष्टः स प्तातमा परतेऽध्यायभादरात्‌ । द्वितीयमाससादोचेनिरवद्यं पर पदम्‌ ।॥ ६१
द्ितीयस्यदमाख्यानं कथितं शृणु सांपतम्‌ । ततीयस्याथ वक्ष्यामि माहात्म्यमपि चेन्दिरे ॥ ६२
दति श्रीमहापुगणे पाद्म उत्तरखण्डे गीतामाहात्म्ये सतीश्वरसंवदे द्वितीयाध्यायमहिमकथनं नाम द्विसप्तयधिकः
शततमोऽध्यायः ॥ १४२ ॥ (२)
आदितः शोकानां समण्वङ्ः-- ३९३१५

अथ व्रितप्तयधिकश्चततमोऽध्यायः +

श्रीभगवानुवाच
जनस्थाने जडो नाम द्विजन्मा काश्चिकान्वयः ) हिता जात्युचितं धर्म बणिश्डरयां मनो दषे ॥
व्यसनी परदारषु दीन्यन्नक्षेः पिबन्मधु । मृगयानिरतो नियं कालमेवं निनाय सः ॥ २

कि क च ॐ अ के

कषीणे वर्ते ततो रात्रौ चौयेमारब्धवांस्ततः । प्रातिपेदे धनं तेन यज्वनां यष्टमथिनाम्‌ ॥
स वूरमगमत्तेन वाणिज्यायात्तरां दिश्ञम्‌ । कस्तूरी मगरं ष्णं चामरां्न्धिकोञ्ज्वलान्‌ ॥ °
ग्रहीत्याऽऽत्य चाऽऽनिन्ये पञ्चषानध्वयोजनात्‌ । अथापरस्मिन्नहानि पियादर्शनदोहदी ॥ ५
दरमध्वानमुङ्ख्य रवावस्तमिते सति । ध्वान्ते मसरपति स्पैरं दिशो दश्च तरोस्तले ॥ ६
गबो वरं स दस्यूनां निजतरे तेश्च सत्वरम्‌ । धमम॑ोपादस जङ्गे घोरथोग्रतरो ग्रहः ॥ ७

ध

पिपासितो बुमृक्षातो लेचिहानश्च छकिणी । उध्वकेशोऽतिजङ्यालः पृष्ठलग्नोदरो महान्‌ ॥ ८

अस्थिमात्रशरीरो ऽभूद द्त्नयनो भृशम्‌ । अत्रान्तरे सुतस्तस्य धर्मात्मा वेदकोषिदः ॥ ९
पयपाल्यदलयथं दि दृश्चुस्तं तद्‌ाऽगमत्‌ । निलमन्वेषयन्वार्तो पान्येभ्यो नोपलन्धवान्‌ ॥ १०
ततः कदाचिदायाते सहायिनि च मानवे । तसमाद्रिदितदटततान्तः शुशोच पितरं बहु ॥ ११

ततो विमृश्य मेधावी चिकीषुः पारलौकिकम्‌ । वाराणसीं ससंभारः स गन्तुमुपचक्रमे ॥ १२
मागे निवासान्सप्ता्ट नीत्वा तस्य तरोस्तले । संध्यां पचक्रमे कर्तु यत्रास्य निहतः पिता ॥ १३
तत्राध्यायं स गीतानां ठृनीयं संजजाप इ । ततो घोरस्वरस्तत्र व्योममध्ये परामृशत्‌ ॥ १४
ददश घरोरमाक्राशात्पतन्तं पितरं ततः । विस्पयेन भयेनापि विकरटीढृतचेतनः ॥ १५
तेजसा मृपसा व्याप्षमाटुोके परोऽम्बरे । किकरिणीकोटिसंकीर्णं तेनसा व्याप्तदिख्युखम्‌ ।॥ १९६
वरिमानमग्रन पश्यदिठयमव्यग्रचेतनः । तत्रापदयत्समार्ढं दिव्याभिः द्वीभिराहतम्‌ ॥ १७
संस्तृयमानं मुनिभिः पितरं पीतवाससम्‌ । प्रणतः स समालोक्य युयुने तेन चाऽऽरिषा ॥

तनोऽपृच्छदिदं त्तं स च तस्म न्यवेदयत्‌ ॥ १८

[+जड उवाच--

दुस्त्यजान्कमेणो बत्स वपुपोऽयुष्य कारणात्‌ । मोचितोऽस्मि स्वया दरैवादध्यायं जपताऽन्िके॥।
ॐ अन्त्मौनितण्यर्थोऽ् वर्ततिरिरभाव मर्थ । + (इ

धनुधिहान्तगंतः पाठः क. ख. च. ज. ज. पुस्तकस्थः।

# ९

पुन क १५०५०

॥ 1,

,(

१७३ त्रि्प्तत्यधिकशततमोऽध्यायः ] प्रपुराणम्‌ । १५५७

त्निवतंस्वं जपतः] सांभतं तायुपस्थितम्‌ । वाराणसी यदर्थं यत्तदनुष्ितमात्मनः ॥ २०
श्रीभगवानुवाच--

एवमुक्तः स॒तः पाह पितरं दीप्ततेजसम्‌ ॥ २१
सृत उवाच--

हितं ममानुश्ाधि त्वं कार्यमन्यच्च िचन ॥ २२
श्रीभगवानुवाच

ततः पराह पिता पुत्रं कायैमेतश्याऽनघ । यन्पयाऽऽचरितं कमं चात्र मम तु तत्कृतम्‌ ॥ २३
स यातो नरकं घोरं तं मोचयितुमरैसि । अन्ये मदन्वया ये वै निरयं प्रतिपेदिरे ॥

ते च मोचयितव्यास्त इति मेऽस्ति मनोरथः ॥ २४
श्रीभगवानुवाच -

इत्येवमुक्तः पुत्रस्तु पुनः पाह इृताज्ञलिः ॥ २५
सृत उवाच-

कर्मणा केन तान्सवोन्मोचयामि तदादिश् ॥ २६
श्रीभगवातुवाच-

एवं निवेदितो वाक्यं पिता [%पुचमुवाच ह ॥ २७
पितोवाच-

येनाहं मोचितो बत्स तदनुष्ठातुम्ईसि । अनुष्ठाय तदुत्पन्नं पुण्यं तेभ्यः] समुत्छज ॥ २८

ततोऽहमिव ते स्व पूर्वे संत्यज्य यातनाम्‌ । गमिष्यन्त्यचिरेणेव तद्विष्णोः परमं पदम्‌ ॥ २९
श्रीमगवानुवाच-

स संदिष्टोऽवदत्पुत्ो यदेवं तात नारकान्‌ । सवीनपि विमोक्ष्यामि यदि ते रोचते वचः ॥ ३०
एवमस्तु शिवं भूयादुपपन्नं महत्पियम्‌ । इत्याश्वास्य पिता पुत्रं ययो विष्णोः परं पदम्‌ ॥ ३१
सोऽपि तस्मात्पराहत्य जनस्थानं परपद्य च। सरन्द्रस्य पुरः शरेशधाऽऽल्ये कालमभ्यगा(क्षिप)त्‌
स कुर्वाणः समादिष्टं पित्रा गीताजपे रतः । उत्ससजं कृतं पुण्यं मोचयिष्यन्स नारकान्‌ ॥ ३३

अजान्तरे पदाद्विष्णोयोतनापदमीयुषः । नारकान्मोचयिष्यन्तः किंकरा यममभ्ययुः ॥ ३

तेन ते पएरजिताः स्वे सत्क्रियाभिरनेकधा ! कुल परिपृष्टाश्च सवतः सुखमचिरे ॥ ३५

एवं सत्कृत्य मेधावी पितृरोकमहेश्वरः । हेतुमागमनेऽपृच्छन्ते च तसम न्यवेदयन्‌ ॥ ३६
विष्णुदूता ऊचुः-

विद्धि कीनाश्नाथ त्वं केषपथङ्शायिना । शौरिणा प्रहितानस्मान्समादष्टं त्वदन्तिके ।॥ ३७

अस्मन्पुखेन देवस्त्वं कशरुं परिपृच्छति । नारकान्माणिनः सवौन्विमोक्तं च नियच्छति ॥ ३८
श्रीभगवानुवाच-

इत्याकण्यं समादिष्टं विष्णोरमिततेजसः । नतेन पधा संभाव्य दध्यो क्रिंचन चेतसा ॥ ३९

विम॒क्तान्नारकान्यातांस्वान्विलोक्य मदोत्कटान्‌ । स तरनुगतः सर्वविप्णारायतनं ततः ॥ ४०

---------~------- न्क

न ~ -----~-~---~-~--~-~-~

* धनुशिहान्तर्गतः पाठः क. ख. च. ज. ज्ञ. ज. द. पुस्तकस्य: ।

वा

१ च. "ह्य यत्कार्यमारन्ं पितुमृक्तिदम्‌ । वा ।

१५५८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ १ उत्तरणण्डे-

वयौ स वरयानेन यत्राऽऽस्ते दुग्धवारिधिः । तदन्त उदितानेकसूयेकोटिसमपरभम्‌ ॥ १
इन्दीवरदलश्यामं लोकनाथं जगुर्‌ । दय्याफणिफणारत्नमरीच्या मिश्रतजसम्‌ ॥ ४२
विरोक्यमानन्दयुक्तं निर्भरभीतमानसम्‌ । भावानुगेद्गालोकेः रिया मेम्णेक्ितं यहुः ॥ ४३
योमिभिः परितो जष्टं ध्याननिस्पन्दतारकैः । स्तुयमानं महेन्द्रेण पराजेतुं विरोधिनः ॥ ४४
आन्नायवचसामन्ते ब्रह्मणो निःखतेयुखात्‌ । ग्रतिमद्धिषेचोभिश्च गीयमानगुणोत्करम्‌ ॥ ४५

संपीतं चाप्युदासीनमि सवासु योनिषु । योगसंचितयुण्यानां योगपयेन जन्तुषु ॥ ४६
विलोकमानमात्मानमखिलं सचराचरम्‌ । आमोदयन्तमाखोकैरानन्दपरिपरितेः ॥ ४७
आबिभ्राणं वपुर्व्यापि च्योतितं भोगिनस्त्विषा । इन्दीवरदल्दयामं ्योत्छयेव नभःस्थलम्‌ ॥

पिरोक्य तं स तुष्टाव धिया बहुख्या नतः ॥ ४८

यम उवाच--

नमः समस्तनिर्माण निर्मेलीभूतचेतसे । षदनोद्रीणैबेदाय विश्वरूपाय वेधसे ॥ ४९
बल्वेगसुदुधषदानवेन्द्रमद दुहे । नमः स्थिती च सत्वाय विश्वाधाराय विष्णवे ॥ ५०
नमः पातकसंातजिष्णवेऽखिलदेहिनाम्‌ । इषदुन्मी ल्टलाटनेनाभ्िभरमवाचिषे ॥ ५१

त्वं हि सर्वस्य लोकस्य गुरुरात्मा महेश्वरः । विसज्य वेष्णवान्सवानतस्त्वमनुकम्पसे ॥ ५२
व्यापयन्निखिं छोकं मायया परिवरहितम्‌ । न तया परिभूतोऽसि न च तत्मभैगुणेः ॥ ५३

अन्तरा वतेमानोऽपि न ताभ्यामभिभूयसे । दशा विषयवतिन्या निश्रदीतमना अपि ॥ ५४
तया फलाभिगामिन्या जात्मन्येवाभिरीयसे। [+न तवास्ति मदिश्नोऽन्तो यथा निरवधि; स्वयम

मोनमेव भ्युक्तं मे विषयोऽस्ति कथं गिराम्‌ ] ॥ ९५९
श्रीभगवानुवाच--

इति स्तुत्वा ततो वाक्यमिदमाह ताञ्ञछिः ॥ ५६
यम उवाच-

त्वन्नियोगादमी मुक्ता देहिनो निगणा मया । समादिश यदन्यन्मे कार्यमस्ति जगहुरो ॥ ५७
श्रीभगवानुवाच-

इति विद्ञापितस्तेन तमाह मधुसूदनः । मेघगम्भीरया वाचा सिञ्चन्निव सुधारसैः ॥ ५८

मधुसूदन उवाच-
पापादद्धायते म ५५. [९ ॐ $ णतु [९ देहिन
दुद्धायते छाकरस्त्वया हि समवतिना । त्वयि विन्यस्तभारोऽदं नानुशोचामि देहिनः ॥

तदाचर निनं कयं प्रयाहि स्वनिकेतनम्‌ ॥ ५९
श्रीभगवानुबाच--

इत्युक्त्वाऽन्तदैषे देवः सोऽपि स्वं पुरमाययौ । [सोऽपि स्वद्नातिजान्सवीनिरयस्थाननेकक्चः ॥

उयुत्य वरयानेन विष्णुलोकं ययौ स्वयम्‌ ] ॥ ६०

इति श्रीमहापुराणे पाप्म उत्तरखण्डे मीतामाहास्म्ये तृतीयाध्यायमहिमकथनं नाम त्रिसप्तय-
धिकशततमोऽध्यायः ॥ १७३ ॥ ( ३ )

आदितः शोकानां समण्यङ्ञः-- ३९३७५
+ अयं शोकः क. ख. च. ज. क्ष. ब. ढ. पुस्तकस्थः । > अयं छोकः क. ख. ज. म. पुस्तक्रस्थः ।
१ क. ज. अ. लोको मया समयवा । २ क. समम्‌ ।

+
* ६
॥

44 .

मतत -० ति गत ५१ जत २८. ॥ ५ { ॥
[1

१७४ चतुःसप्ततयधिकद्ाततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५५९

अथ चतुःसप्तयधिकश्चततमो ऽध्यायः ।

जानात्‌ क

श्रीभगवानुवाच-
चतुर्थस्यापि माहात्म्यमाख्यास्याम्यघुना भरणु । बद रीत्वं समुत्खञ्य येन कन्ये दिवं गते ॥ !
श्रीरुवाच-
कथं कन्ये दिवं याते बदरीत्वं विदधञ्य वे । ते के चाऽऽस्तां पुरा देव कथं प्राप्रे तु पुख्यताम्‌र
एतदवेदितुमिच्छामि नाथ वक्तु त्वमहेसि । नहि देवानुतृप्यामि शरण्वती परमां कथाम्‌ ॥
श्रीभगवानुवाच-
अस्ति भागीरथीतीरे नाञ्ना वाराणसी पुरी । भरतो नाम युक्तात्मा तत्र विश्वेश्वराल्ये॥ ४
निल्यमात्मरतस्तुर्ये जप्यध्यायमादरात्‌ । तदभ्यासाददु्टात्मा न दरदैरभिभूयते ॥ ५
कारे कदाचन कऋ्रीडन्ययो स नगराद्धदहिः । उद्यानवतिनो देवान्दिदश्चुः स तपोधनः॥
विश्चश्राम तयोरे बदर्योन्यिपतत्तरे । उपधाय तयोरेकामन्यामारम्ब्य चादघिणा ॥ ७

तपरिवनि ततो याते बदर्योध्च तथा द्वयम्‌ । शुष्कं निष्यत्रशाखं च दिवसे; पञ्चपेरभूत्‌ ॥ ८

ग्रहे श॒चिनि विपाणां जज्ञाते कन्यके ततः । वर्धमानं तयोयु सप्तभिः परिवत्सरे; ॥ ९

विहृत्य दूरदेशेभ्यो यतिमायान्तमैक्षत । शृत्वा चरणो तस्य वचः सूनरृतमव्रवीत्‌ ॥ १०
कन्यायुग्मयु्ाच --

त्वतपरसाद्‌ादेव मुने मोचितं द्द्मावयोः । उत्छञ्य वदरीभावं मानुष्यं पत्यपद्रत ॥ ११
श्रीभगवानुवाच--

एवमक्तो सनिस्ताभ्यां विस्मितः प्रत्युवाच सः॥ २
मुनिरुवाच-

कदा वत्से यवां केन हेतुना मोचिते मया । युवयोबैदरीत्वे च हेतुं नूनं न वेद्म्यहम्‌ ॥ ३
श्रीभगवानुवाच-

उचतुः कन्यके तस्मै बादर्थे हैतुमात्मनः । आदौ विमोचने तस्मादुस्यजादपि कारणम्‌ ॥ १४
कन्यके उचतः-

अस्ति गोदावरीतीरे तीर्थं पुण्यपदं नणाम्‌ । छिन्नपापमिति ख्यातं परां काटमवाप यत्‌ ॥ १५
तत्न सत्यतपा नाम तपस्तेपे सुदारुणम्‌ । ग्रीष्मे महति दीप्चानां मध्यगो जातवेदसाम्‌ ॥ १६
वर्षासु जलधाराभिमित्यमासिक्तमूजः । शिशिरे च वसन्नप्सु विभ्रत्कण्टकितां तनुम्‌ । १७ .
विशयद्धः सततं कारे तपस्तप्त्वा स संयमी । आत्मन्येव रतिं चक्रे परां राप्यं सुनि्ेतिम्‌॥ १८
सदा फलानि बिभ्रत्स सान्द्रच्छायेष शाखिषु । निमेत्सरेषु स्छेषु वद्ध्वा भीति परामपि १९

तपःफलानसंधानवेदष्येनोपपादिताम्‌ । ब्रह्माऽप्येन स्वय गच्छक्ूपतस्थ तमन्वहम्‌ ॥ २०
तेन संकोचहीनत्वाद्रद्ण्युपगतेऽन्वहम्‌ । रत॑द्छानानुगतव्यक्ति (क्त)वहधे तस्य तत्तपः ॥ रर
विमुक्तकत्पं मन्वानः समृद्धादात्मनः पदात्‌ । अन्तरायश्चतं चक्रे ततो भीतः पुरंदरः ॥

आदूयाप्सरसां मध्यादावां तुर्यं समादिशत्‌ ॥ २२

१क.ख. ज. त्र. उपान्तवः। २क. ख. ज. ज. ब्रृतां (त) २३द.द्. प उत्छज्यमस । ४ इ. न्च. ष्यस
भि" । ५ ड. क्ष. "यं षूच्छबरु' । ६ ज. तज्ज्ञानानुगतव्याि(े)रवै ।

१५६० महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- | ६ उत्तरखण्डे

इन्द्र उवाच-
कुरुतं तत्तपोषिघ्रं मनुष्याचरितं युवाम्‌ । यो मां पदादवषटभ्य स्वाराज्यं भोक्तुमिच्छति ॥ २३
कन्यके उचतुः--
इति संदे शमापन्ने प्रस्ता बिडांजसः । गोदावरीमगच्छाव स मुनियेत्न वतेते ॥ २४
मृदङगमेन्दरगम्भीरिरेणभिः कल्वादिभिः । अप्सरोभिः कलं गीतं सन्वतीभिः समन्वितम्‌ ॥ २५
उद्रहन्यो पृथुश्रोणीं घनपीनपयोधरे । [+स्मयस्मेरमुखाम्भोजे किंचिदाकुञ्िताच्के ॥ २६
मणिकरुण्डलघरष्टं से पुण्डरीकोञ्ञ्वलेक्षणे] । तनुमध्ये सुषत्तोरू बदृन्त्यां च समे पदे ॥ २७
चलयन्त्यों योगिवदहयार्थे स्वरताटयानुगम्‌ । दरशयन्त्यां स्वतः दृत्सां गतिं भावानुगामिनीम्‌॥
मृदुपक्रममुत्पन्नं मन्दं मन्दं विवांभेतम्‌ । गजेयामास दिक्चक्रं तत्तयोनलयमानयोः ॥ २९
ततो जहार वेगेन वायुवासः सुशीतलः । ईषदुच्छरुसिते चेरे दशैयन्त्यो पयोधरौ ॥ ३०
उद्रधयन्ती कंदपुखणा गतिरावयोः । कोपमुत्पादयामास युनेरविकृतात्मनः ॥ ३१
ततः दाशाप कोपेन जलमुतछञ्य पाणिना । बदरीत्वं पपव्रेथां जाहवीरोधसीति नीं ॥ ३२

आवाभ्यां पारतन्त्बेण यहुश्चरितमासितम्‌ । तत्क्षमस्व विनस्राभ्यां मुनिः पथात्पसादितः २३
ततः शापविमाक्षं नां करपयामास पृण्यधीः । भरतागमनान्तोऽयमिति सत्यतया मुनिः ॥ ३४

मलयषु जन्मलामश्च स्म्रृतिश्रातीतजन्मनाम्‌ । आवयोरन्तिकं गत्वा वदरीभरतयोस्ततः ॥ ३५.
स्मरता तुयेमध्यायं भवता निष्ठृतिः कृता । तत्तावत्पणमावस्त्वां शापादेव न केवलात्‌ ॥
धोरादपि च संसाराचयेतेन विमोचिते ॥ ३६
श्रीभगवानुवाच--
एवमुक्तो मुनिस्ताभ्यामतिप्रीतमनास्ततः । पूजितस्ते समामन्त्य यथागतमसौ ययौ ॥
कन्ये चतुथमध्यायं जेपतुनित्यमादरात्‌ ॥ २७

इति श्रीमहापुराणे पाश्न उत्तरखण्डे गी तामाहात्म्ये चतुथाध्यायमहिमकथनं नाम॒ चनुःसप्तयधिकञ्चत-
तमोऽध्यायः ॥ १७४ || ( ४ )
अकी कत क 4
आतः; काना समङ्क; - २९४१२

अथ पव्वसप्तयधिकड़रततमो श्ध्यायः ।

------=-----

श्रीभगवानुवाच -
पश्चमस्याधूना देवि माहात्म्यं लोकपूजितम्‌ । कथयामि समासेन सावधाना श्ण भियि॥ १
पिङ्गलो नाम मंद्रषु पुरुकुत्सपुरे द्विजः । अवदाते कखे जातो विश्चूते वेदवादिनाम्‌ ॥ मे.
कुरोचितानि शास्राणि तथा वेदानिदखञ्य सः । तोयंत्रिके माति चक्रे बादयन्मुर जादिकम्‌ ॥। ३
करत भ्रमस्ततस्तत्र गीते वरत्ये च वादने । परां प्रसिद्धिमासाद्य नपसग्म विवेच सः ॥ ;
समातस्थे स तनासां परा भूमिथुजा सह । परदारानुपाहूत्य बुथजे ताननन्यधीः ॥ ५

+ अय मकः क. ख. च. ज. ञ्च. ज. इ. दुत्तकस्थः।

>+ ~ ----- - ---

१क.ख.ज.ज ` वित्रमनेनाऽऽ्च'। २क.ख.ज.ज. "नं मन्दानु । ३च.्ष.ञज.ढ. भ्द्रेषु । इल. मुदरेषु ।

¶ ५

। ५

१७६ षटूप्तत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । १५६१

तत उत्सिक्तगर्बाऽयं सूचमानो निरङ्कुशः । परच्छिद्राणि चायुष्प विवक्ते स निरन्तरम्‌ ॥ &
तस्याऽऽसीदरूणा नाम भायां दहीनकुरोद्धा । श्रमत्यन्वेषयन्ती सा कामकेन विहारिणी ॥ ७
तमन्तरायं मन्वाना निशीथिन्यां निजालये । निजघान शिररिखखा निचखान महीतले ॥ ८

वियोजितस्ततः प्राणेसूपेल्य यमसादनम्‌ । दुर्जयान्नरकान्युक्त्वा श्रधोऽभृद्धिजने बने ॥ ९
भग॑दरेण रोगेण साऽपि दहित्वा वरां तनुम्‌ । उपेत्य नरकान्धोराञ्जज्े तत्र वने की ॥ १०
कणानादातुकामां तां संचरन्तीमितस्ततः । विददार नचेस्ती््णशधो वैरमनस्मरन्‌ ॥ ११
नरृकपाठे पयःपर्णे निपतन्ती ततः ज्की । अभिदुद्राव ग्रधोऽपि निजघ्रे स च जाच्करिः॥ १२
पत्नी वियोजिता पाणेरकणारे जे ततः । तत्रैव निममजासावेत्य क्रतरः खगः ॥ १३
पित॒लोकं भपेदाते नीतौ तो यमकिंकरैः । भाक्तं दुष्कृतं कर्म स्मरन्तौ भयभागिनौ ॥ १४
ततो यमः समालोक्य तयोः कम जुगुप्सितम्‌ । अकस्मादेव तर्लानान्मरणे दुष्कृतं गतम्‌ ।॥। १९
अनुजज्ञे ततो रोकमीप्सितं गन्तुमेतयोः । महापातकसंघातिरपि दुधर्षतेजसौ ॥ १६
ततो विस्मयमापन्नौ स्मृत्वा तौ इष्टतं निजम्‌ । उपेय रणतो भूत्वा वैवस्वतमपृच्छताम्‌ ॥ १७
गृधरञ्चक्यावुचतुः
संचितं दुष्कृतं पूरवेमावाभ्यामपि गर्हितम्‌ । टोकानामीप्सितानां तु को ेतुस्तद्रदस्व नौ ॥ १८
भ्रीभगवानुवाच-
एवयुक्तस्ततस्ताभ्यामाह वैवस्वतो वचः ॥ | १९
यम उवाच-
आसीद्वङ्गातटे नान्ना बटुब्रह्यविदुत्तमः। एकाकी निमेमः शान्तो वीतरागो विमत्सरः ।॥ २०
मीतानां पचचमाध्यायमावतेयति सवदा । पापीयानपि यं श्रुता वोपेद्रद्य सनातनम्‌ ॥ २१
तेन पुण्येन पृतात्मा तनुमुत्छष्टवानसों । निमखीकृतदेहस्य गीताभिर्भावितात्मनः ॥ २२
तत्कपाटजरं भाष्य युतां यातौ पवित्रताम्‌ । तद्वच्छतं युवां छोकान्मनोरथपये स्थितान्‌ ॥
मीतानां पश्चमाध्यायमाहारम्येन पविनितौ ॥ २३
श्रीभगवानुबाच-
एवं तो बोधितो तेन युदितौ समवरार्तना । व्योमयानं समारुह्य जग्मतुैष्णवं पदम्‌ ॥ २४

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे गीतामादास्म्ये पफञचमाध्यायमाहात्म्यकथनं नाम
पञ्चक्षप्तयधेकड़ततमोऽध्यायः ॥ १७५ ॥ (५ )

आदितः श्यकानां समण्वड्ाः- ३९४३६

अथ षटूसप्तयधिकडततमो ऽध्यायः ।

श्रीरिव उवाच-
षष्ठाध्यायस्य माहात्म्यं पवक््यामि वरानने । यदाकणयतां नृणां मुक्तिः करतटे स्थिता ॥ °
आस्त गोदावरीतीरे प्रतिष्ठानं पुरं महत्‌ । पिप्पलेश्ञाभिधानोऽहं यत्रास्मि स्मेरटोचने ॥ २

------------+-~>

१क.च. ष. ठ. 'सीदार- । ख. ज. 'सीदारु' । ज. सीद्रार' । २क. ख. ज. ज. श्रीभगवानुवाच ।
१९६

१५६२ महायनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

यज गोदावरीवारिशीकरैरेव शीतैः । हंसाः पक्षपुटोद्रर्हैरन्ति यमिनां भ्रमम्‌ ॥ ३
स्फरत्यद्नावटीकोशपरागसुरभीकृतम्‌ । शाध्यं गोदावरीतोयं येन ते निजेरा नराः ॥ ४
यिक्सधामोषधीनाथविम्बक्षयविधायिनीम्‌ । पमहारा्रवधूनां च मज्न्तीनां मुनीश्वराः ॥ ५
स्पृशन्ति यत्र वक्राणि पुष्टपङ्कजशङ्या । यत्र खेटन्महाराष्रीकणत्ककणदन्तुराः ॥ द
हरन्ति ध्वनयोऽलीनां मनांस्यपि तपस्विनाम्‌ । अत्युचसोधाशेखरविहारिवानितामुखम्‌ ॥ ७
परयन्ननदिनं यत्र क्षीयते मृगलाञ्छनः । अत्युचचसोधवरमीमहामाणमराचामः ॥ ८
चम्ब्यते मनिगन्धैर्दवीचन्दनचश्चरैः । यसिन्नाध्रयमानानां पताकानां समीरणः ॥ ९
गतश्रमा रवेयीने भवन्ति रथवाजिनः । राशी दरतैमंलयजेरसंख्येवेणिजां गणेः ॥ १०
यस्मिन्नपलशेषोऽसौ लक्ष्यते मखयाचटः । पुञ्जीकृतानि दृश्यन्ते यत्र मुक्ताफलान्यपि ॥ १९१
नगरीदेवताहास्यस्तवका इब सबैतः । तत्र जानश्रुतिना्ना मेदिनीवल्लभोऽभवत्‌ ॥ १२
यस्मिलनद्धरति क्षोणी शेषोऽयं मणिसंनिभाम्‌ । अपि मरतापमातिण्डमण्डलीकृततेजसि ।॥ ११
निलयमध्वरधमेन श्यामलाः कल्पन्ञाखिनः । असाधारणदातृत्वं पर्यन्त इव छया ॥ १४
यदध्वरपरोडाङचषेणास्वादलम्पटाः । न तत्यजुः सुपवाणः प्रतिष्ठानपुरं परार्‌ ॥ १५

यस्य दानाम्बुधाराभिः प्रतापञ्योतिषाऽनिशम्‌ । मखधूमंधथ संपुष्टा वषुः समय घनाः ॥ १६
अपि कामं स्वल्पमात्रं न पदं प्रापुरीतयः। नीतयः प्रसरन्ति स्म यस्मिञ्शासति मेदिनीम्‌। १७
वापीक्पतडागानां छदना योऽनुवासरम्‌ । हृदयस्थानि मेदिन्या निधानानि व्यलोकयत्‌ ॥ १८

पाण्डुराभिः पताकाभिः प्रासादो यस्य राजते । वियद्ङ्गातरङ्गोध्िमाद्विरिव सानुमान्‌ ॥ १९

दानैस्तपोभिरय्ेश्च परजानां पालनेन च । तुष्टाः स्वगोकसस्तस्मे बरं दातुं समागमन्‌ ॥ २०
ततो ऽन्तरिक्षमार्गेण धुन्वानाः पक्षसंहतीः । मृणाखधवला देवि देवरसा विनिगेताः ॥ २९
त्वरया गच्छतां तेषामन्योन्यं तत्र भापिणाम्‌ । मद्रा भमुखा द्विजाः पुरस्तान्निर्ययुर्जवात्‌॥

पाश्चालयहंसा ऊचुस्तान्पुरस्ताद्वच्छता जवात्‌ ॥ २२

पाश्चाद्हसा उचुः
कथं वेगेन नियोता भवन्तः पुरतः स्थिताः । सवोमारित्या गन्तव्यमस्मिन्नध्यनि दृगेपे।॥ २३
प्रकाशमानं पुरतस्तेजः पुञ्जं न परयथ । जानश्ुतमदही मतुः पुण्यमूर्तरतिस्फुटम्‌ ॥ २य
श्रीशिव उवाच-
निशम्येति वचः सम्यक्पाश्चालयानां पुरस्थिताः । हंसा हसित्वा सावङ्गचुर्यचनयुचकरैः ।॥ २५
प्रस्थितहंषा उचुः---

रेकाभिधस्य दुधषतेनसो ब्रह्मवादिनः । किंतु जानश्चुतेरस्य राज्ञस्तीवतरं म॑हः ॥ २६
श्रीरिव उवाच--
इति शुश्राव हंसानां गिरो जानश्चुतिनेपः । अच्युच्चसौधभवनादवरुद्य सख॑ स्थितः ॥ २७

ततः सारथिपाहूय भृपाखा भिस्मयान्वितः । संदिदेश महात्माऽसौ रेक आनीयतामिति ॥ २८
ततोऽवधायै भृपाखव्रचः पीयुषंसोदरम्‌ । निर्जगाम मेहो नाश्ना सारथिः प्रथयन्पता ॥ २९
यत्र वाराणसी नाम नगरीं मुक्तिदायिनी । यत्र विश्वेश्वरो नृणामुषदेष्ठा जगत्पतिः ॥ ३०

~~न

~~~ -~--------

१. क्ष. ने मणिग । ज. तेमनुग ।२ ड. क्ष. महन्‌ । ३ कर.ख. न. अ, ध्रग्ितम्‌ } ४ ड. ल. मदाना!

(प

का

१७६ पटूमप्तव्यथिकराततमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ । १५६३

ततो गयाभिषे क्षेत्रे यत्र देवो गदाधरः । उद्धतुमखिराटीकान्वसत्युत्फुटरोचनः ॥ ३१
ततो गौरीगुरोः पार्थे सरवैस्तीर्थेरनेकधा । पर्यटन्गतवान्यत्र केदारः पापदारणः ॥ ३२
यमारोक्य सञ्रन्मत्या मुक्ताः स्युनात्र सशयः । महापातकनिभुक्ता भुक्त्वा भोगान्ययेप्ितान्‌
ततो गोडेषु नियातो यत्राऽऽस्ते पुरुषोत्तमः । यस्याऽऽखोकनमा्रेण नराः स्वरक्रगामिनः ३४
ततो द्वारावतीमागान्गरीं पुक्तिदायिनीम्‌ । यत्रास्ति गोमतीतीरे रुक्मिणीवह्टभो हरिः ॥ ३५
स्नात्वा त॒ मोमतीतीर्यं पञ्चकरष्णान्विखोक्य वे मर्त्यो मुक्तिमवामोति युक्त्वा भोगाप्यथेप्सितान्‌

ततः समुद्रमासाद्य सोमनाथं विखोक्य च । यक्तिमुक्तिपरदं दवं ततो निरगमत्सुधीः॥ २३७
ततोऽवन्तीपरीं भाप्रो क्तियुक्तिपरदायिनीम्‌ । यत्रोमया सुखं करो डन्पहाकाखाऽस्ति शकरः २८
अथोंकारं समासात्र शमेदं नपदातटे । भुक्तिमुक्तिभदातारं त्वरया निगेतस्ततः ॥ ३९

अश्वपेधकरं नाश्ना नगरं पथेटेस्ततः । यत्र शाङ्गषरः साक्नादास्ते रक्ष्मीपतिः स्वयम्‌ ॥ ४०
ततो विष्णगयां प्राप्ः कुण्ड लछोणारसं्जितम्‌ | यच्र सल्लात्वा च पाल्वां च मुच्यते बन्धनान्नरः ॥
ततः कोट्हापरं नामं गतो रद्रय(ग)यां भति । आस्ते भगवती यत्र लक्ष्मीभेक्तिमदायिनी ॥४२
पश्चनव्यां नरः साता महालक्ष्मीं विखोक्य च । भुक्त्वा भोगान्यथाकामं भक्ति च प्रतिपद्यते ॥

ततोऽपमख्गिरिं नाम नगरीं प्रतिपद्य च । नन्दिकेश्वरमारुद्च सोमनाथाऽस्ि यत्रतु ॥ ४9४
दष्टा चतुभुजं देवं वरदानोद्यतं शिवम्‌ । सोमनाथं नृणां मृक्तिभवलयव न संशयः ॥ ४५
तुङ्भद्रानदीतीरे दृष्ट हरिहरं ततः । युगे युगे भुजा यस्य पतन्त्यवानमण्डठे ॥ द्‌

यद्िखोकय नराः सर्वे रम्यं ह(हा)रिहरं वपुः । भुक्त्वा भोगान्यथाकामं मुच्यन्ते बन्धनानराः४७
स्वगे कल्पशतं स्थिता मक्त संसारबन्धनाः । तततः स्वामिनमारोक्य छाकानां स्वामिनं वियम्‌
यमाखोक्य न परयन्ति निरयं जातचिनराः । स्वगं कखरतं स्थिता मुक्तससारवासनाः ४९
क्कि च प्रतिपन्ते नाजर कायौ विचारणा । ततः भश्रीगैरमासाद्य सिद्धगन्धवैसेवितम्‌ ॥ ५०
गिरिजावह्टभो यत्न मद्धिनाथोऽभिधानतः । उतेमखिख्ीकान्संसाराम्भोधिमभ्यतः ॥ ५१
कारे कारे परं ज्योतिः संदशेयते सख्यम्‌ । अवलोकयतां नृणां यमसुस्मरतामपि ॥ ५२
दुरे तिष्ठन्ति संजरस्ता दूरे निरययातनाः । स्वगेखोके सुखं युक्त्वा मुक्तससारयातनाः ॥ ५३
मक्ति च प्रतिपद्यन्ते मानवा नान संश्चयः । रामांऽपि सानुजः साव जानक्याऽपि ततां गतः५४
तत्र सात्वा च पीत्वा च मुच्यते नरकाद्धरुवम्‌ । कल्पकोटिशतं युक्त्वा स्वगेलाके सुख नराः ॥
पक्तसंसारवत्मानो सक्ति यान्तिन संशयः । ततो निष्रत्त आयातः पहयन्भीमरथीतटे ॥ ५६
द्विजं विलं विष्णं भक्तिगक्तिप्रशायकम्‌ [यत्र भीमरथीतीरे विन्दुमाधवसंज्ञितः ॥ ५७
हरिः स वरपतेऽद्ापि मक्तियक्तिपदो नणाम्‌ ] । यत्र गोदावरीजन्मस्थानं ब्रह्मगिरिमहान्‌॥ ५८
गांतमाखयमासादयय यचनाऽऽस्ते उ्यम्बकेश्वरः | अरुणावस्णामध्य यत्न माद्र नदा || ५९
[+तन स्नात्वा च पीला च ब्रह्महत्या विटीयते) । असंख्यतीथसपनन दृष्टा ब्रह्मगिरिं नराः ॥
पक्तिमेव पपश्न्ते मुक्ताः संसारदुःखतः । [ऋगौतम्युमयतीरस्थतीधान्वेषणकोतुकी | ॥ ६१

‰ अयं शोकः ख. पुस्तकस्थः । + इदमर्धं क. ख. ज. ज. पुस्तकस्थम्‌ । * इदमथ क. ख. ज. अ. पुस्तकस्थम्‌ ।
स
१ ज. -गाननेकक्चः । त° । २ क्ल. टाणर। ३ च. “म नगरं टोकविश्रुतम्‌ । आ । ८च. च. ठ. 'कष्मोभुक्ति"।
५च. क्ष. द. मुक्ति)

१५६४ महापुनिश्रीग्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे-

ततो जगाम सूतस्तु मथुरां पापनाशिनीम्‌ । यतर स्वाभुवं देवं भजन्ति सुरमानवाः ॥ _ ६२
आं भगवतः स्थानं महन्पक्तिभदायकम्‌ । । त्रैटोक्येशजनिस्थानं षिख्यातं बेद शास्रयोः।। ६३
नानादेवगणैर्् दिजपिगणसेषितम्‌ । काटिन्दीकूरसंशोभि हयधचन्द्रभभाकृति ॥ ६४
सर्तीर्थनिवासैकपूर्णमानन्द सुन्दरम्‌ । गोवधनगिरिपख्यं पुण्यदुभखताटृतम्‌ ॥ ६५
दविषदुनं महापुण्यं विश्रान्तिश्रतिसारभरत्‌ । [ततः कारमीरनगरमपश्यत्मत्यगुत्तरम्‌ ॥ ६8
हृष्टा परमधुरं कषेत्रं कुरकषेत्रं समन्ततः । यत्राभ्रंटिहगेहानां पङ्कयः शङ्कपाण्डुराः] ॥ ६७

ता जाता धूर्जटेः स्पष्टगहृहासदशा इव । भक्ति(भाति)पासादमालानां सुवणकररैटतम्‌ ॥ ६८
खःसिन्धोः पतितानी(तेश्ोव हेमपदानि््|मारूतेः । यत्र परासादशिखरे नीटपटरपताकिकाः
हौवाटावटयो भान्ति स्वःसिन्धोकंतिका इव । यत्र कारमीरमाश्रिलय नित्यं वसति भारती ७०
नो चेदगपदेवेदं कथं छिखति वायम्‌ । विश्राम्यन्त्याः सरसखत्याधिरं यत्र मदाटसाः ॥७!
मरणाठैचश्चवो हंसा वाहनानि चरन्त्यमीं । कराविशेषं प्रहिता यत्र बोद्धुं विरिञ्चिना ॥ ७२
तारा इव विराजन्ते हंसा याताः समन्ततः । स्थर्पद्मानि द्यन्ते करस्पदयुखानि च ॥ ७३
श्रयनाय नितम्बिन्या यसिन्दा[तां दा ]नक्वैरिणः । उपन्यासेद्रिनातीनां यत्र न श्रयते स्फुटम्‌॥।
यरकोऽपि निजेरो वाचापदकष्टोखडम्बरः । यदीयाध्वरप्रमेन व्याप्तं गगनमण्डटम्‌ ॥ ७५
अपिच क्षारित मेघेः कालिमानं न मुश्चति । गङितायाः सुधायास्तु यत्ाध्वरमदहाचिषा ॥ ७६
त्मज्छितं छद्मना स्थानं दृश्यते तुहिनस्विषि । जन्माभ्यासवशादेव पठन्ति वटवः स्वयम्‌ ॥ ७७
यत्रोपाध्यायसांनिध्यमाश्चित्य सकलाः कलाः । यत्र बाह्मणपत्नीनां कपोरफलकरं गुदः ॥ ७८
सपृशन्समीरणो मन्दं वाति शापभयादिव । यत्न ब्राद्मणपत्नीनां कंकणध्वनिहुं कृतिः ॥ ` ७९
लुम्पत्यनुदिनं विभ्यद्धमराविगु्ञितमं । माणिक्येश्वरनामाऽसौ यत्र शीतांडुशेखरः ॥ ८०
वसत्यनुदिनं देवो वरदानाय देहिनाम्‌ । अचित भूपतीञ्जित्वा मणिके उदाहूर्तः ॥ ८१
माणिक्येन्वर इत्याख्यां तदाप्रभृति यो दधो । राज्ञा कारमीरदेवेन दिग्जयोत्सवकारिणा॥ ८२
असो सुपएरजितो यस्मान्माणिक्येभूरिभूतिभेः । संसेवमानं तद्वारि च्छायां शकटिकोपरि ॥ ८३

~, भ्र

कण्डुयमानमङ्गानि यन्ता रेकमपरयत । राज्ञाऽपि कथितैस्तेस्तेिहेः परिचितं जवात्‌ ॥

केष,

भणतः सारथी रेकं संप्रणम्याभ्यमाषत ॥ ८
सारथिरुवाच -

कस्मिन्त्ह्मन्किनामाऽसि स्वच्छन्दोऽसि निरन्तरम्‌ । किमर्थमत्र विश्रान्तः किंच कर्तु चिकीर्षसि
श्रीशिव उवाच--

इत्याकण्य च तद्वाक्यं परमानन्दनिभैरः । स्पृत्वा सारथिमित्यूचे वयं पृणैमनोरथाः ॥ «८६

परं केनापि बहुना परिचयौविधायिना । भवितव्यं मनोवृत्ति जानताऽस्माकमेव हि ॥ ८७

हृद यस्थितमादाय रेकाभिपरायमादरात्‌ । श्नेनिरगमचन्ता यत्राऽऽस्ते वसुधाधिपः ॥ ८८

ततः प्रणम्य भ्रूपारं यथावृत्तं न्यवेदयत्‌ । बद्धाञ्जरिपुटो हृष्टः सारथिः स्वामिदर्भनात्‌ ॥ ८९

* धनुधिढान्तगंतः पाठः क. ख. ज. न. पुस्तकस्थः ।

१. त्रिषड्वनं । २ख.ज.ज. "व । प््गिप्रा । ३ च. "ल्व्च॑सो ह} ४ज. नं भराम्यद्धः। ५क. ख. ज.
शमर्‌ । मणिकरिश्च'। 6 क. ख. ज. ज. (तः । मणिकेश्वः ।

. ^-^

अज पोल

"ङ, ष ६, ध

च (

१७७ सप्तसप्तत्यधिकरततमोऽध्यायः ¡ पद्मपुराणम्‌ । १५६५

ततो निरम्य तद्वाक्यं विस्मयस्मेरलोचनः । शरद्धाटुरमवद्भयो रेकसंभावनाविधौ ॥ ९०
आदायाश्वतरीयुग्मयुतां श्करटिकामगात्‌ । युक्ताहारदुकूखानि सहसरं च गवां नुपः ॥ ९१

गतोऽसौ तत्र यत्राऽऽस्ते योगी कारमीरमण्डले । तननिवेदय पुरो राजां दण्डवत्पतितो भवि ९२
नम्राय परया भक्त्या रेको राज्ञे कोप ह । रे श्र मापकं वृत्तं न जानासि दुरीश्वर ॥ ९३

ग्रहाण शकटीमेताधुचामन्वतरीयुताम्‌ । वस्राणि मुक्ताहारं गाश्च द्ोग्ध्रीरपि स्वयम्‌ ॥ ९४
इत्थपमाज्प्रवान्भूयां रकोऽस्य भयमादषे[धत्‌] । ततः शापभयाद्राजा तत्पदाम्बुरुदटदरयम्‌ ॥

ग्रह्न्भक्त्या भसीदेति ब्रह्मननित्यूचिवान्स्वयम्‌ ॥ ९५
राजोवाच--

भगवंस्तव माहात्म्यमेतदत्यद्धूतं कुतः । पसम्नीभूय भगवन्व्याख्यादि मम तत्वतः ॥ ९द्‌
रेक उवाच-

गीतानां षष्टमध्यायं जपामि परत्यं नृप । तेनैव तेजोराशिं स॒राणामपि दुःसहः ॥ ९७

श्रीशिव उवाच--
गीतानां षष्ठमध्याय्‌ रेकादभ्यस्य यत्नतः । जानश्रुतिमहीपाखो मुक्तिमाप ततः सुधीः ॥ ९८
रेकोऽपि सुखमारभे माणिक्येश्वरसंनिधौ । गीतानां षष्मध्यायं जपन्पोक्षमदायकम्‌ ॥ ९९
मराखवेषमास्थाय वरदानाथमागताः । दिवौकसोऽपि निजेग्मुः स्वरं विस्मयकारिपाः ।॥ १००
[#इममध्यायमप्येकं यो जयेत्सततं नरः । सोऽपि तत्पदवीमेति विष्णोरेव न संशयः ।|] १०१
हति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे गीतामाहात्म्ये षष्टाध्यायम्ह'त्म्यकथनं नाम षटूसप्तव्यपिकडाततमो ऽध्यायः ॥ १७६।।(६)
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः-- २९५३७

अथे सप्तपप्तदययधिक्दततमो ऽध्यायः ।

=-=

श्रीरिव उवाच -
अपर्ण वणंयिष्यामि सप्तमाध्यायगौरवम्‌ । यदाकरण्य सुधापरपूर्मिर्भवति कणयोः ॥ र
अस्ति पाटङिपत्राख्यं दुमयुलुङ्गगोपुरम्‌ । तत्राभृह्राह्यणो नाम शङ्कुकर्णो न॑याणेवः ॥ २
वैश्यत्ति समासा धनमजञितवान्वह । पित्रन्न तपैयामास पूजयामास नो सुरान्‌ ॥ ३
पाथिवाट्मोजयांचकरे धना्मनपरायणः । तुरौयपाणिग्रहणमङ्गखाथं गृदान्तरम्‌ ॥ च

तनुजेवन्धुभिः सार्ध संभतस्थे कदाचन । रजन्यां धमे(न्यामधे)करपायां निद्रारोस्तस्य दो स्तम्‌
दशति स्म समागत्य दन्दकरकः कुतश्चन । स दष्माजोऽसाध्यात्मा मणिमन्राषधादिभिः॥ &

कषणे: कतिपयेरेव गतासुर मवत्ततः । पिचमन्ददरैर्नारैरवगुण्ठितविग्रहम्‌ ॥ ७
तमारोप्य तरस्न्पे सूनवो ग्रहमाययुः । ततः कारेन बहूना परेतो जातः सरीखपः ॥ < `
तद्वासनानिवद्धात्मा पूवृत्तमनुस्मरन्‌ । वच्चयित्वा सुतानेतान्पूरयामि शदाद्रदहिः ॥ ९
आत्मनः कोटिसंख्याकं यत्राऽऽस्ते स्थापितं बस । ततो नारायणव श्रद्धया परयाऽन्विताः॥
कृतवन्तः प्रेतस्य सूनवो हि द्विजन्मनः । एकदा स्व्ममागत्य पीडितः सपेजन्मना ।॥ ११

# अयं शकः क. ख. ज. न. पुस्तकस्थः ।

१ क. मुत्थायाश्व' । २ख.ज. च. “मे मणिकेश्व' । ३ क. दयावः ।

१५६६ महायूनिश्रीव्यासपणीत-- [ ६ उन्तरखण्ड-

अभाषयन्मनो्टत्ति पुज्राणापग्रतः पिता । ततस्ते भरातरुत्थाय पर विस्मयमागताः ॥ १२

इतरेतरमाख्याय पश्यन्तस्ते निरङ्कुशाः । एकस्तत्र पितसेहादुद्धतैमपि वाञ्छति ॥ १३
र = [क श ¢ (+ [कद १ (न भद

अन्यो द्रविणलोभेन निहन्तुं सपेमी हते । इतरस्तु पित्रलेहरसमोहितमानसः ॥ १४

चिरादहिमयो न स्याच्छोचत्रोदिति केवलम्‌ । मध्यमस्तु ततः पुत्रो वश्चयित्वा सहयेदरो ॥ १५

केनापि च्छब्मनोत्थाय जगाम निजमारयम्‌ । ततः नेः समाहूय गृहिणीं गुणज्ञाछिनीम्‌ ॥ १६
कुदालहस्तो निरगाद्यत्राऽऽस्ते पन्नगः पिता । तेनाविदितवित्तन चिदनिधित्य ततः ॥ १७
स्थानमागलय तं हन्त वर्मीकं छोभवुद्धितः । भाययोत्सायते मृत्सा स्वयं तेन च खन्यते ॥१८

र

निखन्यमानादत्युग्रो वर्मीकाददिरुत्थितः । ततो गरलगण्दुषौनिगतरतिदुःसरैः ॥

दिशः कवलयांचक्रे फणी एूत्कारमारूतेः ॥ १९
अिरुवाच--

कस्त्वं किमथमायातः कथं वा खन्यते बिलम्‌ । केन वा प्रहितो मढ तदाख्याहि ममाग्रतः।।२०
पुत्र उवाच-

पत्रस्तेऽहं शिवो नाम हेमग्रहणकोतुकी । आगतो रा्रिखब्धस्य स्वरस्य तु सुविस्मितः ।॥ >१
श्रीरिव उवाच-

इत्यमाकण्यं पत्रस्य गिरं खोकतरिगर्हिताम्‌ । वक्तुमारभत स्पष्टं हसश्रचेः फणी तदा ॥ २२
अटिरुवाच-
यदि पुत्रोऽसि मे तूर्णं मामुन्मोचय बन्धनात्‌ । निक्षेपार्थाय संजातं पन्नगं पूर्वजन्मनः ।॥ २३
पुत्र उवाच--
पितः कथं ते पक्तिः स्यादित्याचक्ष्व ममाग्रतः । परित्यक्लाऽखिं टोकमागतो ऽहं यथा निति
पितोवाच-
न तीथोनि न दानानि न तपांसि नचाध्वराः । मामुन्मोचयितुं पुत्र प्रभवन्ति च सर्भथा ॥ २५
गीतानां सप्तमाध्यायमन्तरेण सुधामयम्‌ । जन्तोरजरामृत्युदुःखनिराकरणङारणम्‌ ॥ २६
सप्तमाध्यायिनं विप्रं मदीये भराद्धवासरे । भोजय श्रद्धया पुत्र तेन युक्तिनं संशयः ॥ २७

अन्यानपि द्विजान्वत्स वेद्‌ विद्या विशारदान्‌ । संभोजय यथाश्चक्त्या(क्ति)परमश्रद्धयाऽन्वितः ॥
श्रीशिव उवाच-

इत्याकण्यं पितुरवाक्यमुरगस्वमुपेयुषः। ते स्वे सूनवोऽकुैन्यथादिष्टं ततोऽथिकम्‌ ॥ २९
काङ्ककणेस्ततः श्रीमानुत्छज्य सनुमौरगीम्‌ । कृत्वा तु पुत्रसाद्रव्यं दिव्यदेहमुपाददौ ॥ ३०
विभज्य दत्तं यत्पित्रा द्रव्यं तत्कोटिसंख्यया । तेन ते सूनवः सर्वे मुमुदुः साधुदत्तयः ॥ ३१
वापीकूपसरोयज्ञदेवप्रासादहेतवे । अन्नशालां ततोऽङवन्पुत्रास्ते धर्मनुद्धयः ॥ ३२
[+सप्तमाध्यायजपतो मुक्तिभाजोऽभरव॑स्ततः । पष्मिषटतमं ज्ञात्वा निवीणापितदृष्टयः] ॥ ३३
।*एतत्ते सप्तमाध्यायमाहात्म्यं कथितं रिते । यस्य श्रवणमात्रेण मुच्यते सर्वपातकैः] ॥ ३४

इति श्रीमहापुराणे पाच्च उत्तरखण्डे गीतामाहात्म्ये सप्तमाध्यायमाहातम्यकथनं नाम
सपसप्तयाधेकशततमो ऽध्यायः ॥ १७७1 (७)

आदितः शोकानां समच्वङ्ञाः- ३९५७१

+ अयं शोकः क. ख, ज. ज. पृस्तकस्यः । * अयं श्रोको द, पुस्तकस्थः ।

ष.

॥

१७८ अष्टसप्त्यपिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५६७

अथा्टप्प्यधिकशततमो ध्यायः

श्रीशिव उवाच-
अष्टमाध्यायमाहात्म्यं शुणु वक्ष्यामि पारवैति । यस्य श्रवणमात्रेण परां मुदमवाप्स्यसि ॥ १
आमदैकं पुर नाञ्ना विश्रुतं दक्षिणापथे । द्विजन्मा भावकममति तत्राऽऽसीद्रणिकापतिः ॥ २
खादन्मांसं पिवबन्सीधरं चोरयन्साधुसंपदः । रममाणः परस्रीभिराखेटककुतृहरी ॥ ३
अत्यवाहयदत्युग्र गरीयांसं मनोरथम्‌ । स कदाचित्पानगोएरयां ताटीफलसधारसम्‌ ॥ ४

निपीय कण्ठपयन्तमजीर्णेनातिपीडितः । मृतः कालेन पापात्मा जातस्तालीतरू्महान्‌ ॥ «^
तस्य च्छायामुपाभित्य निविडामतिशीतलाम्‌ । अभूतां दंपती कोचिद्रह्यराक्षसतां गतो ॥ ६
श्रीदेव्युवाच-

किजातीयौ किमात्मानौ किषटत्तावि्युदीरय । कर्मणा केन वा देव ब्रह्मराक्षसता तयोः ॥ ७
श्रीक्षिव उवाच-

ॐ क © लाथकोवि [९ त भवः (4

वेदबेदाङ्गत्खज्ञः सर्वशाख्राथकोषिदः । सदाचारोऽभवत्कथिद्धिजो नाम कुशीवरः ॥ ८

जाया तु तस्य कुमतिनामधेया द्राशया । स सभार्यो महादानान्याददानींऽतिलोभवान्‌ ॥ ९

महिषीं काटपुरुष हयादीननुबासरम्‌ । अप्रयच्छन्दिनातिभ्यो दानटन्धां वराटिकाम्‌ ॥ १०

त्‌ क [# {~~ दै 1 महीचत्रं [नञ
काटेन दंपती वृत्तौ ब्रह्मराक्षसरूपिणौ । पयेटन्तौ महीचक्रं श्ुतुपाकुखचिग्रहो ॥ ११
विज्शभ्रमतुरागदय पृं ताखतरोस्ततः । कथमेतन्महादुःखमावयोरूपगच्छति ॥ १२

कथं वा जायते युक्तिवरह्यराक्षसयोनितः । इति पृष्ठो ग्रहिण्याऽसौ ब्राह्मणः समभाषत ॥ १३
बरह्मविद्योपदेशेन विनाऽध्यात्मषिचारणम्‌ । विना कमेविधिज्ञानात्कथं मुच्येत संकटात्‌ ॥ १४
भार्योवाच--
कि तद्रह्य किमध्यात्मं कि कर्मं पुरुषोत्तम । एतावदुक्ते तत्पल्या यदाश्र्यमभच्छणु ।॥ १५
अषटमाध्यायश्छोकार्षश्रवणात्स तरुस्तदा । विहाय तालरूपं तद्धमृव स कुशीबलः(दिव्यरूपवान्‌ )
स्रो ज्ञानविषूरात्मा विमुक्तः पापक्श्वकात्‌। तन्माहार्म्याद्विनियुक्तौ दंपती तौ वमृवतुः॥ १७
षि तद्रह्य किमध्यात्मं किं कमे पुरुषोत्तम । एतावदेव उक्तं च दैवानि्ेलय त(रगम)न्युखात्‌१८
ततोऽन्तरिक्षादायातं कणक्किकिणिकं शुभम्‌ । दिवि दिव्याङ्गनावक्तचनद्रमण्ड मण्डितम्‌ ॥ १९

अप्सरोवदनाम्भोजधराम्यद्धमरसंकुलम्‌ । निर्मथ्यमानदुग्धाब्धिवेखाटिण्डिमपाण्डुरेः ॥ २०
गङ्गातरङ्गस॒भगेश्वामरेरपशोभितम्‌ । गायद्वन्धवेसुभगं ग्रत्यत्सुरवधूशतम्‌ ॥ २१
दिव्यं विमानमारूढो दंपती जग्मतुदिवम्‌ । अत्रत्यं हस्मखिलमेतद्विस्मयकारकम्‌ ॥ २२
ततो रिठिख मेधावी शछोकाधैमिदमादरात्‌ । ययो वाराणसी नाम नगरीं युक्तिदायिनीम्‌॥।२३
आराधयितुमन्विच्छन्देवदेवं जनार्दनम्‌ । स तत्र कतुमारेमे तपः परमुदारधीः ॥ २४
अन्रान्तरे जगन्नाथो देवदेवो जनादनः । पृष्टो दुग्धाच्धिसुतया संयोज्य करपङ्जम्‌ ॥

निद्रापथं विहायैव स्थीयते कथमिल्युत ॥ २५

भ्रीमगषानुवाच--
काश्यां भागीरथीतीरे तपस्यतितरां द्विजः । भावशमोऽतिमेधावी मद्धक्तिरसपएरितः॥ २६

~~~ माना मानमा मी

१. "संपुटम्‌ ।

१५६८ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

जपन्मीताष्माध्याय ्छोकार्पं नियतेन्दियः । संतुष्टवानहं देवि तदीयतपसा भम्‌ ॥ २७
चिरं विचारयन्नेव पत्तपःसदशं फलम्‌ । दातुपुत्कण्ठितमना वर्तेय सामतं भिये ॥ २८
पार्वत्युवाच-

हरिः भसन्नभूतोऽपि चिन्तां भाप यदि भमो । भावशमां हरेभक्तः किं भाप तत्फलं पुनः॥ २९
श्रीमहादेव उवाच-
ततः प्रसादभासाय्य भ्रसन्नस्य मुरद्विषः । सृखमात्यन्तिकं भाप भावक्षमा द्विजोत्तमः ॥ ३०
छोभिरे पदवीं सवै तदीया अपि वंशजाः । तत्कभैवशतो ये वे संभाप्ना यातनां पुरा ॥ ३१
[#एतदेवाष्टमाध्यायमाहातम्यं किंचिदेव ते.। कथितं मृगशावा्षि द्रष्टव्यं तु सदेव च] |॥ ३२
हति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्डे गीतामाहात्म्येऽष्टमाध्यायमाहात्म्यकथनं
नामाष्टसप्तयधिकरततमोऽध्यायः ॥ १५८ ॥ ( ८ )

आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः-- २९५०१

अथ नवसप्तलयपि दशततमो ऽध्यायः ।

नाना ०

श्रीपहादेव उवाच-

अतः परं परवष्यामि नवमाध्यायमादरात्‌ । संशृणुष्त्र स्थिरी भूय तुहिनाचटकन्यकं ॥ १

अस्ति मादिष्मती नाम नगरी नमम॑दातटे । तत्राऽऽसीन्माधव्रो नाम द्विजन्मा स रिवद्िजः ॥ २

वेदवेदाङ्गतचज्ञः काटे काेऽतिथिमियः । अजेयित्वा बहुधनं विद्येव विच्ुद्धधीः ॥ ३

महान्तमध्वरं कर्म समारेमे कदाचन । आलम्भनाथमानीतम्छागः पूजितविग्रहः ॥

वाचमूचे दसन्नचेजगद्विस्मयकारकः ॥ ;
छाग उवाच--

किमतभहुभिर्यागेधिभिवदिहितेरपि । विनश्वरफलेजेन्मजरामरणदेतुभिः ॥

एतावत्यपि मे विप्र दशेयं दृश्यतामिति ॥ ५
श्रीशिव उवाच-

छागस्येवं वचो ऽतीवकुतुख्परं जनाः । निश्चम्य विस्मयं याताः क्रतुमण्डपवासिनः ॥ &

ततो बद्धाञ्ञटिपुरो द्विजातिः स्तिमितेक्षणः । प्रणम्य श्रद्धधानस्तमपृच्छच्छागमादरात्‌ ॥ ७
दिज उवाच--

किंजातीयः किमात्मा त्वं किवृत्त इति मे वद । केन वा करमणाऽवाप्नं छागत्वमिति पृच्छतः ॥८
छाग उवाच--

आसं पुरा द्विजातीनामन्वये चातिनिमेठे । आहतो क्रतुसंघानां बेदविद्याविशारदः ॥ ९

एकदा मम गेदिन्या पुत्ररोगपञ्चान्तये । छागः परयाचितो मत्तशण्डिकाभक्तिनम्रया।॥ १०

ततो निहन्यमानस्य चण्डिकामण्डपस्थरे । छागस्य जननी मां तु शशाप ब्रह्मवादिनी ॥ ११

* अयं शगरेकः क. स. ज. ज. पुस्तकस्थः ।

१क. स. जे. न, प्रदेयं |

[|

१७९ नवसप्तयधिकशततमोऽध्यामः ] पद्मपुराणम्‌ । ८५६०

अशास्लीयाध्वना पाप मत्सुतं यलिघांससि । द्विजात्यधम तेन त्वमजायोनिमवाप्स्यमि ॥ १२

१

तताऽहं परेत्य काटेन च्छागोऽमृवं द्विजोत्तम । निस्तीय चानकविधा यानिसपानयाननाः।

जातिस्मरत्वमप्यस्ति पश्योनिमुपेयुषः ॥ १३
विप्र उवाच--

त्वदीयजन्पशरु्रूषाकुतहलरसोन्पखम्‌ । मनः सर्वान्दिजानेतानपि नः फथयाणिन्म्‌ ॥ १४
छाग उवाच-

कदाचिन्मकटोऽमूवमाहितुण्डिकाशेक्षया । क्रीड द्धिवीतितो डिम्भर्मलन्पनिग्रहाङ्णे ॥ ५

उदारानात्मनो दारान्विलोक्य तनयानपि । करियापराञ्चग्बो जातस्त्यक्तननैनमंभ्रमः | ५६

ततो वतुंखदण्डे् दुःसरैराहितुण्डिकः । मापुचचैस्ताडयांचक्रे रुपा लोषहिनलेचनः ॥ १७

ततोऽहं मूखितोऽमूवं रत््षतजसंततिः । अनिघ्रनन्नमदकरमगमं काटधमताम्‌ ॥ १८

ततोऽदमासञ्जुनकः परिभ्राम्यन्गृहे गृहे । कुक्षिमरिरदं मार्ग यक्ताच्छएटानभक्तकः ॥ ५९

कदाचिदाविहौ श्वा सन्नात्मवेहममहानसम्‌ । बुभुक्षिनो भक्षयितुं स्यारीस्थापितमादनम्‌ ।॥ २०
जिघ्रन्भूमितरं परयन्दिशो दश शनेभयात्‌ । शङ्मानो जनं स्वान्ते पारे च पिलिदन्पि ॥ २१
ततः कदाचिदागत्य वीक्षितस्तनुजनिजैः । जायया च जरस्याऽदं ताडितो दगुडादिभिः। >>

ततो भस्नकटीयत्रो वहु शोणितमुद्रषन । निर्जगाम वहिर्गेहा्यंचिमपृर्छयाऽऽकुरः | २३
अङ्गेषु पतिगन्धेषु क्रिभिगर्भेपु कारतः । ततः कदाविदायातः प्रेय श्लौण्डिकसद्मनि ॥ २५
अन्वोऽभवमहं विद्रैस्ततः कालक्रमादिह । कदाचिचत्वरे तेन समानीतो जनाकुये ॥ २५
विक्रयाय नराीढपतयाटुरदावचिः । जायया द्वारकायां कतुमुद्यतया सज्रत्‌ ॥ २६

मोल्येनार्पीयसा क्रेतुं तुरंगं वेष्टमानया । नग्रहेऽहं तया दान्नि शल्येन वसुना जरन्‌ ॥ २७
गन्तुं चाऽऽरभ्यत द्वित्रैः पत्ररारुष्च मां समम्‌ । दनैः शनैः सरस्तीरे मप्नोऽदं गुरुश्दमे ॥ २८
तत्राहं कुण्ठितग्रीवमपतं कदैमान्तरे । ताख्यमानो मुहुः पुत्रटेगुडोपरुपाणिभिः ॥ २९
उत्थाप्यमानो बहुधा प्राणान्मोचितवानहम्‌ । ततो निश्चित्य मां तत्र मृतं भप्रोच्माः सना: ३०
आप्य मातरं दीनां पाहरन्य निययुश्रहम्‌ । तनः संम बहुना कारेन च्छागनां गनः ॥

निसतीणानेकदीनोचयोनिसंपानयातनः ॥ ३?
दविज उवाच--

किमनेन महायागदुःखजातेन निल्यक्ञः । यथावद ञ्जमा मदं सुखमात्यन्तिकं भरत्‌ ॥ ३२
छाग उवाच-- |

आश्रयं कथयिष्यामि पुनरन्यदापि द्विम । स्वस्यमापृच्छमानस्य तवास्ति यदि कौतुकम्‌ ॥ ३३

अस्ति नास्ना कुरुक्षेत्रं नगरं मोकषद्रायक्म्‌ । सू्यवंशोऽभवन्तत्र चन्द्रम महीपतिः ॥ ३४

सूर्यापरागसमवे श्रद्धया परयाऽन्विन्‌ः । दानं स काल््पुरूपं दातुं समुपचक्रम ॥ ६९

समाहूय द्विजन्मानं बेदेदाङपारगप्‌ । स्नातुं पुण्योदकेः पुण्यो यय। मार पुरोधसा ॥

अथोचैः काल्पुरुपो वाचमूचे हमभ ॥ ३६

9 कक =. ल व ~ = म

१९५७० महामुनिभीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

काटषुरुष उवाचि--

ये नैव प्रग्रह्णन्ति क्षित्रेऽताण्वपि किचन । सूयापरागसमये दुरुक्षेत्राभिधं स्थठे ॥ ३७
दानं च कापुरुषं जिघृक्षसि कयं द्विज । [कज्ञात्वाऽपि निधितं सवेमेतत्पातककारकम्‌ ॥
प्रबतसे कथं कतुं धनखाभान्धया पिया ॥ २३८

छाग उवाच-
इत्थमाकण्यं तद्वाक्यं जगद्विस्मयकारकम्‌ । किपमेन पहादानभयनलयवदद्धिजः, ॥ ३९
एवंवरिधमहादानपातकागाधवारिधिम्‌ । जानामि तरितुं सम्यगुपायमहमेव हि ॥ ४०

ततः साता महीपालः परिधाय च वाससी । चिः प्रसन्नहृदयः सितमास्यानुरेपनः ॥ ४१
अवलम्ब्य कराम्भोजं पा्वेवतिपरोधसः । समाययौ सेव्यमानः स तत्कालोचितेजनः ॥ ४२
समागत्य च भूपालः भादात्ततकाटप्ररुषम्‌ । यथाचितेन विधिना तस्यं भक्त्या द्विजन्मने ॥ ४३
निर्भिद्य काटपुरषहदयं निदयोदयः } पापात्मा नियंयी कथिच्ाण्डाखो रक्तलोचनः ॥ ५४४
किचिस्ापितकालशथ परनिन्दारसोत्सवे । निन्दा चाण्डालिका देदात्पाश्वमागाद्िजन्मनः 11४
एतच्ाण्डालयुगलं निगेल्यारुणलो चनम्‌ । ततः संचरितु चक्रे भरसद्याङ्गे द्विजन्मनः ॥ ४३
गीतानां नवमाध्यायं जपन्तं च हृदि स्थितम्‌ । कम्पमानं द्विजं किंवितष्णीं परयति भूपतों ४७

तनिद्राणगोविन्दं कम्पमानमिवाम्बुधिम्‌ । मरुदान्दोलनेविद्राच्िजन्माऽऽप स्वसंश्नयम्‌ ॥ ४८

तता गीताक्षरोदूतेप्णवः परिपीडितम्‌ । पलायमानं चाण्डालयुगलं निष्फठोग्यमम्‌ ॥ ४९

तन्निशक्राम वेगेन द्विजातेः पाश्वेवति यत्‌ । शरीरे वतमानं च परनिन्दारसोत्संवम्‌ ॥ ५०

इत्थं कचितदत्तान्तः पभयक्षं क्षितिवह्ट भः । पयपृच्छद्धिजन्पानं तरिस्पयस्मेरलोचनः ॥ ५१
राजोव्राच--

कथमापदरय वारा नस्ताणा महता त्वया । के मत्र जपता व्प्िक वा सस्मरता सुरम्‌ ॥ ५२
कः पुमान्फा च यापिर्सा कथमनतादूुपास्थता । कथ च शान्तमापनाविव्युद्ररयमे द्रेजन ।॥ ^३

दिनि उवाच--
चाण्डाखम्रतिमासाच्र मूतं किल्विपमुलखणम्‌ । य।पिन्मूतिमयी निन्दा द्रयमेतदवेम्यहम्‌ ॥ ५४
गतानां नवमाध्यायमत्रमाला मया स्पा । तन्पाह्यतम्यमिदं सर्व त्वमवेरि महीपते ।॥ ५९

[छाग उवाच] --
गीतानां नवमाध्यायं जपामि भतयहं तरपद्विज) । निस्तीर्गाथाऽऽयदस्तेन कुपतिग्रहमभवाः॥ ५६
[श्रीशिव उवाच] --
अभ्यस्य नव्रमाध्यायं राजा तस्पाह्धिजन्पनः । तावुभावपि लेभाते परां निद्तिमृत्तमाम्‌ ॥ ५७
दति श्रीमद्रापुगणे पाद्म उननरखण्डे गीतामाहास्म्ये नवमाध्यायमाहतम्यकथनं माम
नव्रसप्रयधिकशततमोऽ्ध्याग्रः ॥ १७९ ॥ ८९ )
आदितः छाकानां समष्ङ्ाः-- ३९६६०
> धनश्िद्वान्तयतः पाठः क. ख.च.ज. ञ्च ज. दढ स्तकम्थः |

------~-- --- ^~ ~क

~ ~~~ ~~ ---~~ ~

नन =-= -- ~~ -~ ~ ----~---~~-- “~~,

~~ म ~~ ~

१ अ. स्मेव} इ}

१८० अररीत्यधिकडाततमोऽश्यायः ] पद्मपुराणम्‌ | १५७१

अथारीदयन्िकशततमोऽध्यायः

द्व्युतव्ाच--
सरब्ञ सर्मरयेतन्य सर्वश्वर गिरां गरो । धन्याऽस्मि हिब मान्येति दृष्टा मान्यन यच्वया ॥
निरूपितपिदं पण्यं नवमाध्यायवेमवम्‌ । अनेकविस्मयस्वाटूकथानकमयं मधरु ॥ म्‌

भृण्वत्या (पिबन्त्य) मम दषे न ठंप्रिजातु जायते । अकुण्डा श्रवणोत्कण्ठा बधते इषभध्वजा।
असीमा महिमाम्भोधिर्मीतानां शरुतिजीवितम्‌ । तत्रापि दशमाध्याय प्रधानं मनया जगुः ॥
तमुदिरय पहाध्यायमभिधाहे कथानकम्‌ ॥ | र
श्रीशिव उवाच--
छण सश्रोणि निभ्रेणि स्वगदगेस्य दुकेभाम्‌ } सभामिव प्रभावानां पावनीं परमां कथाम्‌ ॥ ^
आसीत्काशचीपरे विप्रः पण्यकीतिपरायणः । पशचान्तचेता नियुक्तरदिसाकाकेदयसाहस ६
नि्त्तिनिरतो नित्यं जितेद्धियतया तथा । धीरधीरिति विख्यातो नन्दीव मयि भक्तिमान्‌ ७
निस्तीर्मनिगमाम्भोधिः सर्वरशास्वाथकोविदः । तस्य ध्यानपराधीनचेतसः परतिगच्छतः॥ ८
अन्तरात्मनि निमम्रमनसस्तखचश्चुषः । कराषट [कम्बनं तस्य धावन्पीत्या ददाम्यहम्‌ |॥ ९
कदाचन चमत्कारकारकं विमना मनिः । आचान्तः किचिनासाग्रे परमानन्दमेदुराम्‌ ) १०
दशमासा निद्राणकररणोऽयमवस्थितः । उपधाय विशारखाक्ति विशाखां दवारदेदलाम्‌ ॥ ९१
अशेत निशि निःशङ्कं ताबह्टम्बेक्षणः क्षणम्‌ । मापपृच्छ्धङ्गिरिटिः परणम्य पादपङ्जम्‌ | १२
भृङ्िरिरिरुवाच-
अनेन विधिना केन विदितं तव दशनम्‌ । तयस्तप्रं हुतं जघ्न किमनेन महात्मना ॥ १३
दत्ते प्रतिपदं देवो यस्य दस्तावरम्बनम्‌ । अयं न लभते गन्तुं कस्मादस्मात्पुराद्रहिः ॥ १४
यदच्छया यदा काशी सीमामुद्टङ्घ्य गच्छति । न परयति तदा सवान्पाश्वस्थानपि दे दिनः १५
अत्र तुमं ज्ञातुमिच्छामि सखामिमापितम्‌ । अनग्राह्लोऽस्मि चेद्रङुं युक्तं चेत्तदुदरय ॥ १९
श्रीरिव उवाच-

इमं भृङ्किरिरेः पश्चं समाकर्ण्याहमूचिवान्‌ । कदाचिदासं केटासपार्वे पंनागकानने ॥ = *७
रणत्यचरसुश्राणिपुणेस्त्ककानने । कखकण्ठकुखलापक्टाछताद्‌ गन्तर्‌ ॥ १८
गरुत्मदादिदात्यूहसमूहस्वरसं डरे । रमदारुषरीयत्रप्रोधसद्विन्दुदन्तुर ॥ १९
अवरू(रो)मारणिपान्तकदटीकन्दखालये । कस्तुरीहरिणोपेते किनरस्वरमां हिन ॥ २०
रोमन्थमन्थरापाङ्गः कापि कापि निषेविते । हंसः कीरेषु पाण्डित्यं करुवाणः सकुलं शुक्रः ॥ २!
निहाददिग्धनीरन्ध्रसमीरणविखोडिते । माधवीपुष्पानेय(ससीपृक्षावपधुत्रत । २२
न्मी रन्निवरीपष्यगच्छसोरभनिभरे । परात्फटवकुकमाद मद मन्धरषटूषत्‌ ।। २३
सोमादद्रतपीयषक्षाटितक्षितिमण्डके । अध्यास्य वेदिकापक्रामहं प्षणमवास्यतः ॥ २९६
उदण्डशालिसंघटस्फटन्पन्थामसोत्करेः । परकम्पिताचरच्छायाो ववा चण्डसमारणः | 4

~~~

न~~ ---~-~ ~---- ~~ ===

> धुनुधिद्रान्तगेतः प्राठः कर. ख. च. ज. ज पुस्नरकरस्यः |

१क.ख. अम. ज. वर्तने। २क. ख. ज. च. प्रवुद्धमारथेप्रा । ३ ख. ज. च. तः । दुदूदश्ः ॥

१५.७२ महाबूनिश्रीव्यासमर्णीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

पञ्चादभत्महाघ्ोषो निर्पोषितदरीतट; । अवातरत्ततः कथित्पक्षी गगनगष्ठरात्‌ ॥ २६
दारदानीरदच्छायः कज्लानामिवोचयः । तमसामिव संघातः पक्षच्छदीत्र पवेनः॥ २७
अवर्टम्य क्षिति पद्यां पक्षी मां प्रणनाम सः । आनीय पञ्ममम्छानमसौ मत्पादयोव्यंधात्‌ ॥

अथासौ स्पष्टया वाचा पक्षी स्तोत्रमुदी(दे)रयत्‌ ॥ २८

पक््युवाच-

जय देव चिद्रानन्द्‌ सुधासिन्धो जगतपते । सदासद्धावनासङ्गकद्टो सानन्ततरैभव ॥ २९
अद्रेतत्रासनामत्या मर्त्रयविवजिन । जितेद्धियपरापीन समाधपिप्राप्यमिग्रह ॥ ३9
निरुपा परिनिपुक्त निकार निरामय । निःसीम निरहंकार निरावरण निगुण ॥ ३१
सरणागतसेत्राणवरप्रीणचरणाम्बुन । मीममानरमहान्याटज्वालाद्ग्धमनोभव ॥ ३२
कुठरभिनःव्येन्धर गण्डपितमहातिभो(ष) । वरिपुरपमद्राभाधिन्द्रसोद्रलिमाभजन ॥ ३३
कात्यायनीकुचाम्भोजवरकुडनकुमचविन । नमः प्रमाणदूराय नमः प्रामाण्यरूपिणे ॥ ३४
नपश्चनन्यनाथाय नमन्चरोक्यरूपिने । वन्दे तत्र पदाम्भोजं योगिपरवरचुम्वितम्‌ ॥ ३५
अपारमव्रपापाल्धिपारवितरणाद्धुनम्‌ । वाचस्पतिरपि स्तोत्रे भवतो न परगरभते ॥ ३६
महस्रबदनस्यापि फणीन्द्रस्य न चातुरी । तद्रणेने महदेव कोऽदमस्पपतिः खगः ॥ ३७

श्रीरित्र उवाच--
स्तोचमेनन्समाकण्यं करनं तेन पत्रिणा । तमवोचमहं कऽ क्ति कुतस्त्योऽसि विहंगम ॥ ३८
हंमन सदशः कराय वर्ण ककरन संनिभः) प्रयाजनं यदुदिश्य पाप्रोऽमीह तदुच्यताम्‌ ॥ ३९
दति पक्षा मया पृदृ; पत्रयाननकेधरः। जगाद श्श्णया वाचा पक्षी वाक्यविदां वरः॥ ४०
प्षयुवाच--
दरत्रेल ध्रजटे विद्धि मां मरार स्वर्मभुवः | कमैणा यन कार्पण्य मे जातमाधुनिकं विभो॥ ४१
तदुमकणय मवर्ग पृषं यदि तदुच्यते । मानसात्परसः पृष्मरीं वातः प्रापनोऽस्मि संकटम्‌ ॥ र

साराष्नगरादारान्मरमि स्फुरदम्बुने । वादधन्दुखण्डधवलान्षृणाक्कवलानष्टम्‌ ॥ ४३
आद्ायं कव्यसादिलयो निरगां गगनं द्रुतः । तिंहायसस्वनस्तस्मादकस्मादपतं भुवि ॥ ४४
अध मोहपरीनान्मा सवया विकलेद्ियः । वरेपमानवपुर्मादिात्सपृषएः सीतेः समीरणे; ॥ ४५
परवुद्धः पनन देनुमपत्यनाः्पनस्तदा । अहा किमनदापन्नपद्य पातः कथं मम ॥ ४६

कालिमा येन कायेऽस्मिन्पकङपरपाण्डुरे । इत्यहं व्रिस्मयाविष्ठो यावल्कुररे विचारणाम्‌ ।॥ ४७
ताव्रदम्बुरदादराणीमश्रापपहमीदश्ीम्‌ । उत्ति हंस वक्ष्यामि कारणं पातक्राच्ण्ययोः | ४८
अथोान्थाय समागन्य मया मध्य सरोवरे । दृष्टम राजीतिनीं रम्यां राजीवः पञ्चभियुताम्‌ ॥४९
कारणं पटुमारम काणण्यस्य पतनस्य च | अथ तत्र नहयामान्स्वणवणाम्बिराषटतान्‌ ॥ ५०

चनुभुनान्गदाजङ्चक्रपङ्करुहायुधान्‌ । किरीटदारकयरकुण्ड खदयुतिचिभरितान्‌ ॥ ५१
अद्राक्नमन्नारक्तस्यान्पुरूपानयुतानि पट्‌ । नन्तव्रा प्रदक्षिणीकृत्य पश्चपग्रां सरोजिनीम्‌ ॥
आन्यं पानमारभ्य पृष्ठ तदखिचं पया॥ ५

-- ~ - - ~ ~-- -~ ------~---~ ~-~---~--=--------~- म

१. ठकनन्दव्रिप्रह। अः । २क.च. य वटमाध्रखयनि ।ख. ज. ज. य बटमाहित्य नि

१८० अशीत्यधिकराततमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १५.७३

पिन्युबाच--
करहंस गतोऽसि त्वं मां विलङ्ध्य विहायसा । तेन पातकरपाकेन पतिनोऽभि महीतले ॥ ५३
तेनैव कालिमा काये सावकीये (ने)च छक्ष्यते । भवन्तं पतितं वीक्ष्य कृपापूर्णेन चेतसा ॥ ५४
मध्यमेनामुनाऽन्नन बदन्त्या जातसोरभम्‌ । आघ्राय पट्पदाः षषटिसदृ्राणि दिवं ययुः ॥ ५५
एते य भव[*ता दृष्ट नीखोत्पङूसमन्विताः । सर्वं ते सष्पेऽतीते जन्पन्यासन्पुनेः सुताः ॥ ५६
अस्यैव सरसस्तीरे तेुस्ते परमं तपः ।] कदाचित्कामिनी काचिचम्पकस्तवकस्तनी ।॥ ५७
चरापाङ्गकखाकान्ततरङ्गितरसारसा । नासामृक्ताफल्ञ्योन्स्नाचम्वितस्मितदीधितिः ॥ ५८
वीणां विन्यस्य ङुचयोषेनेऽस्मिन्पधुरं जगौ । गायन्त्याः स्वनमाकण्यं ब्राह्यणा हरिणा इव ५९

तां समागत्य ते सर्वे सममेव व्योकयन्‌ । मया दृटा ममेत्य मित्य॒चुस्ते परस्परम्‌ ॥ ६०
ष्ठी युटि ततस्तेषां प्रातृणापभवद्रणः । अन्योन्ययुष्टिनिष्पिष्टवक्षसस्त्यक्तजीविताः ॥ ६१
ते भक्त्वा निरयान्धोरान्वभुवुः सरमा भुवि । तदा ते श्वापदाञ्जभरुैग्धा वन्येन वदह्विना ॥ ६२
ततो मातङ्गतामेत्य पयि पान्थानधातयन्‌ । बने विषोदकं पीत्वा ते ययुर्यममन्दिरम्‌ ॥ ६३
खरो्र्टकमाजौरजन्मान्यासाय चै कमात्‌ । ततो मुत्ता जाता वर्तन्तेऽत्र सरोवरे ॥ ६४

अद्य मे गन्धमाघ्राय भरापुस्ते वैष्णव पदम्‌ । शृणु पक्षीन्ध वक्ष्यामि येन मय्यस्ति वेभवम्‌ | ६५
एतस्माज्न्मनः पूर्व तृतीये जन्मानि क्षितौ । सरोजवदना नाम द्विजाते; कन्यकाऽभवम्‌ ॥ ६६
पातिव्रत्येकनिरता गुरुशुभ्रषणे रता । कदा चित्सारिकामेकां पाठयन्त्यविरम्बितम्‌ ॥ ६७
सारिका भव पापे त्वं पत्या शप्राऽस्मि कुप्यता । मत्य सारित्वमासाद्म पातित्रेत्यमसादतः ६८
मुनीनामेव सदने कन्या काचित्पुपोष माम्‌ । गीतानां दक्माध्यायं विभूनिरिति विश्रुनम्‌।। ६९
रातः पठति विभोऽसावश्रोषं तमघापहम्‌ । कारेन घारिकद्रे हमं हित्वा विगम ॥ ७०
दशमाध्यायमाहारम्यादप्सरा्ाभवं दिति । परद्मायतीति विख्याता पद्माया दयिता सखी ।। ७१
कदाचन मया यान्त्या विमानेन विहायसा । पएतत्सरोवरं रम्यं विलोक्य विमलाम्बुनम्‌॥ ७>
अवतीय जटक्रीडदा यावदारभ्यते मया । दुबौसास्तावदायातो विषखा तेन वीक्षिता ।॥ ७३
तद्ध यात्पदिनीरूपं धृनमे्न्मया स्वयम्‌ । पद्यां पद्द्रयं चेव द्रयं हस्तद्वयेन च ॥ ७४
मुखेन पश्चमाम्भोजमिति पञ्चाम्बुजा त्वहम्‌ । दृष्टा तेन मुनीन्द्रेण कोपञ्वछितचक्षुषा | ७५
अनेनैव स्वरूपेण तिष्ठ पापे शतं समाः । इति शापं समुन्छञ्य तेन चान्तदं धे क्षणात्‌ ॥ ७६
विभृत्यध्यायमाहाल्म्याद्राणी मे न विलीयते । मद्विलङ्घनमात्रेण पतितोऽसि महीतलं ॥ ७७

क्प ~ (^

अद्य शापनिष्टत्तिमं तिषएठतस्ते खगात्तम । निशामय मया गी यमानमध्यायमुत्तमम्‌ |

यस्याऽऽकणेनमात्रण त्वमचैव विमोक्ष्यसे ॥ ७८
प्युवाच--

ईत्यसो दशमाध्यायं पपाठ छक्षणया गिरा । तमाकण्ये तया दत्तमादाय च सरोरुहम्‌ ॥

मया समर्पितं तुभ्यं पञ्चिन्या परमुत्तमम्‌ ॥ ७९.

* धनुधिद्वान्तगतः पाठः क. ख. च. ज. च. पृस्नकस्थः ।

१क्ष.सारसा। २च.ते। > च. इल्युक्ता।

१५७ महायुनिभ्रीग्यासमरणीत- [ १ उत्तरखण्डे

श्रीशिव उवाच-

इत्युक्त्वा स जहो दें तदद्ुतमिवाभवत्‌ ॥ ८०
भृङ्गिरिटिरुवाच--

पुरातनभवे कोऽयं ब्रह्मह॑सोऽमवत्कथम्‌ । तवाग्रतः कुतो हेतोरुत्ससज कलेवरम्‌ ॥ ८१
श्रीशिव उवाच--

इति भङ्गिरिटेवाक्यमाकरण्याहं तदाऽत्रवम्‌ । द्विजवेश्मनि पूेस्मिञ्चन्मन्ययमजायत ॥ ८२

> क क

सुतपा इति विख्यातो ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः । वसन्युरुङुरे कुन्वेदाध्ययनमन्वहम्‌ ॥ «८३
गुरुञश्रषणं सम्यण्िदधाति स भक्तितः । शयानस्य गुरोः शय्यां निद्धिनः स पदाऽस्पृशत्‌ ८४
तेन पापेन तियेक्त्वमयं स्वर्गेऽपि छन्धवान्‌ । पद्मयोनिमराखानां मध्ये जातस्ततो द्विजः ॥ ८५
अस्मिज्जन्मन्ययुप्येह पुराऽस्मल्ोकनावधि । गीतानां दशमाध्यायं नलिन्या कथितं ततः ॥ ८६
आकण्ये विहगो लेमे ब्रह्मज्ञानमनुत्तमम्‌ । सोऽयं विपकुरे जातो दशषमाध्यायवेभवात्‌ ॥ ८७

जन्माभ्यासवशादस्य चिश्चौरपि यखाम्बुनात्‌ । गीतानां दशमाध्यायः समु्टसति सवदा ॥८८

तदथंपरिणामेन सवेभतेष्ववस्थितम्‌ । शङ्कचक्रधरं देवमयं पश्यति सवेदा ॥ ८९
यस्मिन्यस्मिन्सदेवास्य दृष्टिः स्िग्धा ्रीरिंणि । स स मुक्तो भवेतसषैः सुरापो ब्रह्यदाऽथवा॥
तद्विज्ञाय मया विप्रः परमा्पस्वरूपिणा । इदं नगरमानीतो मक्तिक्षत्रं स्वभावतः ॥ ९१
अत्रत्ानां मनुष्याणां सक्तिः करतले स्थिता । तेनास्य दषटिपातेन विशेषोऽन्यो न जायते ९२
न ददामि बहिग॑नतुमहमस्य पुरा़ृतम्‌ । दकशमाध्यायमाहात्म्यौत्तचन्नानं सुदुकैभम्‌ ॥ ९२
कन्धमेतेन मुनिना जीवन्पुक्तिरियं तथा । तेनास्य चरतो हस्तं ददामि पथि गच्छतः ॥ ९४
दशमाध्यायमरहिमा सोऽयं भृ्गिरिटे महान्‌ । इति भृङ्किरिेरग्रे कथितं यत्कथानकम्‌ ॥ ९५
तवेदमत्र कथितं सवैपापप्रणाशनम्‌ । [नरो वाऽप्यथवा नारी योऽपि कोऽपि च वा पुनः] ॥
अस्य श्रवणमात्रेण सर्वाश्रमफलं लभेत्‌ ॥ ९६

इति श्रीमहापुराणे पाश्र उत्तरखण्डे गीतामादात्म्ये दशमाध्यायमादालम्यकथनं
नामारीदययिकङततमोऽध्यायः ॥ १८० ॥ (८ १०)

आदितः शछाक्रानां समच्चह्य-- ३०७५६

जा ०

अयेकरारीयधिकशततमोऽध्यायः ।

देव्युत्ाच--
इतिहासो ऽयमीशान श्रेयसां साधनं परम्‌ । आक्रण्यं करूणापूर्णं मम काङ्क्षा परवरपते ॥ १
एकाद स्य माहा्म्यमध्यायस्य कथाश्रयम्‌ । व्यावणैय विरूपाक्ष वक्तणां पथमं भभो ॥ २
इश्वर उवाच--

५४ रां $ कानः | [प [७ [#
आकण कथां कान्त गीताव्रणनसंश्रपाम्‌ । विन्वरूपाभिधानस्य माहात्म्यमपि पावनम्‌ ॥ ३

= -- "= --- ~> ------

----------~~~--~--~~--~-~~~_~~__~_______~~~_~-~-~--~--~-~--~-~-~-----~~-----~-------~-~--- ~~~ ~~~ ~~ भादन >

= इदम क. ख. ज. अ. पुस्तकस्थम्‌ ।

१. न्तु द्वारमस्य पुराऽऽ्तरन"। २क.ख. ज. च. 'तम्यदात्पजा" ।

१८१ एकाश्ीत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पश्चपुराणम्‌ । १५७५

अध्यायस्य विशालाक्षि वक्तं तावन्न शक्यते । सहस्राणि कथाः सन्ति तत्का कथ्यते कैथा ॥४
म्रणीतायास्तटे नद्या मेघंकरमिति श्रुतम्‌ । नगरं गिग)रिमाधार्‌ तुद्गपाकारगापुरम्‌ ॥ ५

ण

विज्ञाटाश्रपशालास स्वणेस्तम्भविभूषितम्‌ । श्रीपद्धिः सुखिभिः शान्तं; सदाचारेजितन्दियेः॥

अधिष्ठितं जनेधारूद्यङ्गारकमनोहरम्‌ । कातिस्तम्भस्फुरत्स्वणसुपणेशतशा भतम्‌ ॥ ७
पताका्रिङ्रिणीकाणकादस्बकपिकस्वरम्‌ । वेद्‌ाध्ययनानेघ(पवाचाटेतादेगन्तरम्‌ ॥ ८
तर्थसघोपसंकोणविराखन्योममण्डलम्‌ । पताकापट्टवोद्धूतवातानिजितविग्रहम्‌ ॥। ९
राजमा्वरद्रारनारीमञ्जीरशिज्ञतेः । वदकीवेणकेगीतिभाति बाजीन्द्रहपितेः ॥ १०
्कष्यमाणमिवाभीक्ष्णं दिक्पालानां पुरैः समम्‌ । आस्ते जगत्पतियत्र शाङ्गपाणिवराजितः ११
प्र्तिमत्परमं व्रह्म जगद्योचनजी वितम्‌ । रक्ष्मीनयनराजीवपूजिताकारगारवः ॥ १२
नरिविक्रमवपपषर्यामलः कामराङ्रतिः । श्रीवत्सवक्षा राजांववनमाखाविभूपितः ॥ १३
अनेकभषणोपेतः सरत्न इव वारिधिः । चरुत्सोदापमिनीदामसान्द्रमघसमद तिः ॥ १४

तस्याऽऽस्ते मुकुटे साक्षाच्छाङ्गपाणि; परः पुमान्‌ ({) । तं दृष्टा मुच्यते जन्तुजन्मससारबन्धनात्‌
यस्मिन्परे महातीर्थं विद्यते मेखलाभिधम्‌ । यत्र स्लात्रा नरानित्यं प्राप्यते वंष्णवं पदम्‌ ॥ १६

तत्र वश्य जगन्नाथं नरसिंहं कपाणेवम्‌ । सप्रजन्माजिताद्‌ घारान्मुस्यत दुष्कृतान्नर १७
पेखखायां गणाधीश्षं विदोकयति यो नरः । स निस्तरति विघ्नानि दुस्तराण्यपि सवदा ॥१८
ब्रह्मचर्यपरो दान्तो निमभो निरृतिः । तस्मिन्मेधकरे कथिदमूद्राद्यणसत्तमः ॥ १९
सनन्द इति विख्यातो बेदश्ाखविज्ारदः । वक्ीङृतेद्दरियग्रामां वासुदेवपरायणः ॥ २०
देवस्य शाङ्गिणः पार्थे गीताध्यायमियं भिये । एकादशं पटल्येप विश्वरूपमरदशनम्‌ ॥ २१
अध्यायस्य प्रभापरेन बह्मज्ञानमवाप सः । परमानन्दमदोह शयमध्यसंवित्समाधिना ॥ २२
परलयङ्छसेन्धियनया निश्वखां स्थितिपीयुषा । सततं स्थीयते तेन जीबन्पुक्तन योगिना ॥ २३
एकदा स महायोगी सिदराशचिस्थिते गुरो । गोदावरीतीयेयाजां विधातुमुपचक्रमे ॥ २४
प्रथमेऽद्वि समागत्य विरजं तीथमुत्तमम्‌ । नाभिमारम्य तींषु स समम्यच्य देवताः ॥ २९
मजनन्मजलजगद्धात्रीं कमलां स व्यरोकयत्‌ । तां संपूज्य महामायां सवेकामफलमदाम्‌ ॥ २६
तारातीर्थे ततः स्नाता कपिखासंगमे ततः । अषटतीथमसा चक्रं विधाय पितृतपरणम्‌ ॥ २७

कमारीं सरिवां नत्वा कपिखाद्रारमाययों । तत्र निमेञ्ञ्य निधृतपराग्जन्मान्तरदुष्टरृतः | २८
संपञ्य नत्वा स्तत्वा च॑ देवं वे मधुसदनम्‌ । उपितवा तत्र तां गातिमगात्यातः सहे द्विनः।।*९
नरसिहवने तजर तीथं रामस्य दीपिका । प्रहादणाजतः साक्षादास्त यत्र नृकसरा ॥ ३०

द्रा देवदेवेशं पजयित्या त॒ भक्तितः | तत्रतं दिवसं नात्वा स ययावम्कक्रापुसम्‌ ॥ ३?
अनग्रहणे भक्तानामम्बिका तत्र तिष्टति । पूरयन्तीं मनुष्याणा ब्राञ्छतान्याखचान्याप ॥ ३२
पजयितवाऽस्विकां भक्त्या पप्पगन्धानुखेपनेः । उपहरेध वित्रिषः स्तात्रः भरणमनरपि ॥ ३२
विपरस्तस्मात्पराल्चैः करस्थानाभिषं पुरम्‌ । यत्राऽऽस्ते परमा शक्तमदाल््मामदाच्रनिः। र४

~ ~ -------~-~~~~--

ग" --~-- ----- - (= ------~--- ~ ~

५१क.ख. ज. ज. मया।२क. म्‌ } मणिस्तम्भस्परत्स्वणापणचत्मरशा । ३ क. ख. ज. ज. ककरटस्व । ५ ड
द्व ज. प्र्जातवाः। 4 क.ख.ज. ज. करोमख्युािः । € क.ख.ज. न. वरमा । > क. ज. ज. चं सवर
म ।८क.ख.च.ज. ञ्ञ, ज. ह. अनग्रहेण 1 ९<क. भः कृटग्थः ।ख.ज. पः कटस्तरा । ज. तः उ्ठया ।

१५७६ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

तामवेक्ष्य सुधाभानुभास्करवुतिमण्डलाम्‌ । संसारतापविच्छेदपद्मपीयूपताहिनीम्‌ ॥ ४५
योगिराजहूदम्भोजराजहंसनिषेविताम्‌ । अनाहतमहानादमयीमदयरूपिणीम्‌ ॥ ३६
महालक्ष्मीं भगवतीं बाल्छितार्थमदायिनीम्‌ । आराध्य भक्तिभावेन चेतसा स पुनीश्वरः ॥ २७
विवाहमण्डपं भाप पुरं मित्रैः समन्वितः । पुरे तन्न परतिष्ं वासस्थानमयाचत ॥ ३८

न ठेमे वसति स्थातुं गेहे कस्मिन्नपि द्विजः । दररितं प्रामपाटेन विक्रा वास्रमन्दिरम्‌ ॥ ३९
पविशय वसतिं चक्रे ब्रह्मणः सङ्गिभिः सह } ततः प्रभाते विमरे स॒नन्दोऽसो द्विजोत्तमः ॥४०
बहिरारोक्यांचक्रे वासगेहान्निजं वपुः । अभ्वन्यानखिलान्यत्र यातान्कापि यदृच्छया ।॥ £!
गम्यमानः [अन्वेषितु]षमायान्तं प्रामपालो ददश सः। तं बभाषे प्रामपाल आयुष्मानसि सर्वः
भागपेयवतां पुंसां पुण्यः पुण्यवतामसि । पभावो वरिचते वत्स कोऽपि रोकोत्तरस्त्वयि ॥ ४२
क्‌ भरयाताः सहायास्ते कर्थ तत्सदनाद्कटिः । तत्पदय मुनिशादंल कथयामि तवाग्रतः | ४४
कितु नान्यं त्वया तुर्यं पदयामी ह तपस्विनम्‌ । किं जानासि महामन्त्रं कां विद्यामवलम्बसे ॥
कस्य देवस्य कारुण्याच्छक्तिखकोत्तरा सवयि । तत्कारुण्यवशाचिष्ठ ग्रामेऽस्मन्त्राह्मणो तम ४६
शुश्रुषामखिामेव भगवंस्ते करोम्यहम्‌ । इति तं वासयामास तसिन्त्रामे मुनीश्वरम्‌ ।॥ ४७
परिचर्या च तस्यासौ भक्त्या चक्रे दिवानिशम्‌ । दिवसेषु भयातेषु सपरा समेयिवान्‌ ॥ ४८
प्ाततरागत्य तस्याग्रे रुरोद भरशदुःखितः । अद्य मे भाग्यहीनस्य गणवान्भक्तिमान्युतः।॥ ५४९
जाञ्वरयमानदं रूण भक्षितो निश रक्षसा । इत्येवं रक्षकेणोक्तस्तं पप्रच्छ स संयमी ॥

काऽञऽस्तेस राक्षसः पुत्रो भक्षितस्ते कथं वद ॥ ५०
ग्रापपाठ उवाच-
वतेते नगरे घोरः पुरुषादो निश्षाचरः । स खादति नरानेल्य निलयं नमरगोचरान्‌ ॥ ५१
स सर्वेनीगरेरत्र पाथितः पुरूपैः पुरा । रक्ष राक्षस नः सर्वान्प्रासं ते कल्पयामहे ॥ ५२
पथिका निशि निद्रानिति ये च तान्भुटक्ष्च राक्षस । एतस्मिन्सदने पान्धान्यरामपालम्रवेशितान ॥
आहारं कस्यां चकररात्मीयपाणगुप्तये । भवान्युप्रो गदेऽयुप्पिन्नध्वन्येः संयुतः परः ॥ ५४
ते ग्रस्ताः कि चानेन सं पुक्ताऽसि द्विजोत्तम । परभावं भवनो वेति भवानेव द्विजोत्तम ॥ ५५
मदीयननयस्याद्र मित्रमक्रमुपागतम्‌ । अजानता मया सोऽपि तनयस्य भियः सखा ॥ ५६

अन्धः पन्थिजनेः सार्ध तस्मिनोहे भवेरितः । शरुत्वा तत्र भ्रष्ठ तं निशीये तनयो मम ॥ ५७
तपानतुं गतः साऽपि भक्षितस्तन रक्षसा । दुःखितेन मया पोक्तः भातः स पिरिताशनः ॥^८
ममापि पुत्रो दुष्ठान्मन्भवना निश्चि मक्षितः । भवजलठरनिर्म्नः स॒तोऽसौ येन जीवति ॥

अस्ति चैवमुपायधरेद्वहि मे त्वं निशाचर ॥ ५९.
राक्षम उवाच--

अन्तः परवष्ठं त्वन्पुत्रमज्ञान्वाऽहमभक्षयम्‌ । अङ्ञानाद्धक्षितः पान्यैः सहितोऽसरौ सुतस्तव ॥ ६०

यथा जीवति म ङुक्षो यथा भवनि रक्षिनः। तथा विहितमप्यस्ति देवेन परमेष्टिना ॥ ६१

गीतेकाद दमध्यायं यः पटत्यनिञं द्विजः । तत्पभावेन मे मुक्तिपृतानां पनरुदधवः ॥ ६२

-- ~- - "~~~ ~ ~~ --~ --- ~~~ ---- "~~~ ~~ --~ <

१ कर. सर. ज. ज. निशायां । २क्र.ख. त. ज. तष्य नि")

क
५ कम मर धे किमगा = प्ता विष =

् + + 1 ११ ५
म,
#ैः ह:

१८१ एकाशीतयधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५७७

ग्रापपाट उवाच--
कथमेकाद शाध्यायसामथ्यंमिरमद्धम्‌ । इति पृष्ठो मया विर स वापे नि्ाचरः ॥ ६३
राक्षस उवाच-
परा एत्रण कनापि नभामागण गच्छता । आस्थिखण्डं स्वकानतुण्डात्पातितं कापि वारिणि।॥६४
त जलाशयमागल काप ज्ञानाश्ररस्तदा । महातीथमिति ज्ञात्वा विदध पितृतर्पणम्‌ ॥

तमूचिरे जनाः सर्वे तीथमेतर्कथं वद ॥ ६५
मुनिरुवाच-

जपत्येकादश्ाध्यायं तिसंध्यं नियतेन्द्रियः । वित्तवानिति विभोऽसौ चोरैव्यापादितः पथि।।६६

तस्यास्थिशककं सभ्रवद्‌ नात्पतितं जके । तेन तीथेमिदं दिव्यं जातं पातकनाशनम्‌ ॥ ६७
राक्षस उवाच--

ततस्त मानवाः सवं सखुस्तत्र जलाशये । निष्कर्मषतया चेवं भ्रापस्ते परमं पदम्‌ ॥ ९८

एकाद शस्य सामथ्यादध्यायस्य भविष्यति । ममापि मुक्तिः पान्थानां पुनरुन्धानमद्वतम्‌ ॥ ६९
या मया कविकत्कोणां ब्राह्मणोऽत्रव तिष्टति । स च एकादशाध्यायं जपति स्म निरन्तरम्‌ ७०
स तनाध्यायमन्तरेण सप्रवाराभिमान्तितम्‌ । विधाय वारि विप्न्द्रः क्षिपेद्दि ममोपरि ॥
ततो ये शापनिभक्तिभेविष्यति न संशयः ॥
ग्रामपाट उवाच--
इति तेनासि संदिष्टः समायातस्त्वद्न्तिकम्‌ ॥
विप्र उवाच-
राक्षसः; केन पापेन जातोऽसौ वद्‌ रक्षक । यः क्षपायां शे तस्मिन्नरान्खादति निद्रितान्‌।।७३
ग्रामपार उवाच-
अस्मिन््रामे पुरा किदासीद्रिपः षीवलः । एकदा शाखिकेदाररक्षणे व्याकुलो द्विजः ॥ ७४
नातिदूरे महागधः पान्थमेकममक्षयत्‌ । तं विमोचयितुं दरादयांचक्रेऽपि तापसः ॥ ७८५
भुक्त्वा पान्थ खगस्तावन्निरगादम्बराध्वना । ततः स तापसः कोपात्तं बभाषे कृषीवलमू ।७६

७?

५७.

तापस उवाच-
धिक्त्वां हािक दुष्टात्मन्कटोरमतिनिषरणम्‌ । कुक्षिभरं परज्ाणविमुखं हतजीवितम्‌ ॥ ७७
चारं द प्रूभिः सर्पैररिवहिविषाम्बुभिः । गृधराक्षसमृतेश् वताखादिभिराहतान्‌ ॥ ७८
जनानुपेक्षत शक्तः स तद्रधफटं भेत्‌ । न मोचयति यां विमं प्रमुथारादिभिध्रुतम्‌ ।॥ ७९

स याति नरकं घोरं स पुनजांयते कः । निहन्यमानं विपिने गृधव्याघ्रेण वीक्षितम्‌ ॥ ८०
मुञ्च मुश्वेति यो वक्ति स याति परमां गतिम्‌ । गवामर्थे हता व्याघ्रभि्ेदुशच राजभिः ॥ ८१
तेऽपि यान्ति पदं विष्णोदष्याप्यं योगिनामपि । अश्वमेधसहश्वा्णिं वाजपेयशतानि च ॥ ८२
दारणागतसत्राणकलां नाहेन्ति षोडशीम्‌ । दीनस्योपेक्षणं कृत्वा भीतस्य च शरीरिणः ॥ ८३
पुण्यवानपि कारेन कुम्भीपाके स पच्यते । पय न्नपि भवान्पान्थं दृष्धेण भक्षितम्‌ ॥ ८४

~~~ ~~~ क

१क.ख.ज. ज. (नमेवच।यो। रज. द्दरीर्त्राः । ३ क. खे. ज. ज. पीडितम्‌ । ग्क.ख.ज ज. “गि
राजस्य ।

१९८

१५.७८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीर्त- [ ६ उत्तरखण्डे

निगार गसमर्थोऽपि न चक्रे यक्निवारणम्‌ । निष्कृषोऽसि यतस्तस्माद्ध विष्यति निशाचरः ॥८५
[श्ग्रापपाल उवाच--

इमं शापं मनेः शरुत्वा कम्पमानकटेवरः । प्रणम्य हालिको विभ बभाषे करुणं वचः | ॥ ८६
हालिक उवाच-

अत्राहं क्षेवरक्षायां चिरं किमनेन चक्षुषा । न वेभरि निकटं गृध्रहन्यमानमिमं नरम्‌ ॥

तेन मेऽनुग्रहं कर्तु कृपणस्य सपदेसि ॥ ८७
विप उवाच-

यो वेरयेकादशाध्यायं जपत्यनुदिनं च यः । तेनाभिमन्नितं वारि यदा रिरसि तावके ॥

पतिष्यति तदा शापात्तव मुक्तिभेविष्यति ॥ ८८
ग्रामपाछ उवाच--

इत्युक्त्वा तापसो यातो हालिको राक्षसोऽभमवत्‌। [+इति तद्राक्षसवचो निशम्याऽञऽन्र प्रधावतः

उभयं क्यमेवाय् संसिद्धं करु तापस ]। तदागच्छ द्विजश्रेष्ठ तेनाध्यायेन मन्रय ॥

तीर्थोदकं स्वहस्तेन तस्य मृधेनि निक्षिप ॥ ९०
श्रीमहादेव उवाच-

इति तत्पाथितं सवं श्वत्वा करूणयाऽऽद्तः । तथेति सह पाठेन पुनी रक्षोन्तिकं ययो ॥ ९१

एकादरेन तेनाम्बु विश्वरूपेण मत्रितम्‌ । निक्षिप तस्य शिरसि तेन क्परिण योगिना ॥ ९२

गीताध्यायप्रभावेन शापमोक्षमवाप सः । विहाय राक्षसं देहं चतु्राहुस्ततोऽभवत्‌ ॥ ९३

निगीणा ये जनास्तेन पान्था आप्न्सहक्चशः । चतुभुजा बभरब्ुस्ते शङ्खचक्रगदाधराः ॥

ते विमानान्याररुहुस्तावदूचे स राक्षसम्‌ ॥ ९४
ग्रामपार उवाच--

मदीयस्तनयः कस्तं दयस्व निक्ाचर ॥ ९५
श्रीमहादेव उवाच-

इदयुक्ते ग्रामपाखेन दिन्यधीराह राक्षसः ॥ ९६

राक्षस उवाच--

एनं चतुभुनं विद्धि तमालश्यामलदयतिमर्‌ । माणिक्यपुटं दिग्यमणिङ्कुण्डलमण्डितम्‌ | ९७
हारहारिमहास्कन्यं स्वणकरयूरमुषितम्‌ । राजीवखाचनं लिग्धं हस्ते कृतसरोरुदम्‌ ॥
दिव्यं विमानमारूढं देवत्वं पाप्तमात्मजम्‌ ॥ ९८

श्रीमहादेव उवाच--

इति तस्य वचः श्रत्वा सुतं दृष्ट्रा च तादृशम्‌ । स्वगेहं नेतुमारेभे त॑ जहास सुतस्ततः ।॥ ९९
सुत उवाच--

कतिवाराणे जातोऽपि त्वं पुत्रो मम रक्षक । पूर्वं पुत्रस्त्वदीयो ऽस्मि ह्यधना तिवधोऽस्म्यदम्‌ ॥

यास्यामि वप्णवं धाम ब्राह्मणस्य प्रसादतः । निशाचरोऽपि पराप्नोऽये पश्य देहं चतुभुजम्‌ १०१

* अयं शकः क-ख. च. ज. ञ्ल. ज. द. पुस्तकस्थः । + अयं शोकः क. ख. ज. पुस्तकस्थः ।

~^ ~~~

१ क्र. चतर. ज, ज. गधं चार्वक्चरम ।

१८२९ व्यशौत्यथिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपृराणम्‌ १५५७९.

एकादश्षस्य माहारम्याद्याति स्वर्गे समं जनेः । विपादस्माखमध्यायमधीष्व त्वं जपानिशम्‌ ॥
भविष्यति न संदेहस्तवापि गतिरीदशी । तात तस्मात्सतां सङ्गो दरेभः सवथा जनेः ॥ १०३
सोऽप्यद्य ते समुत्पन्नो ह्यात्मनः साधयेप्सितम्‌ । किं धनेरभोगदानेवां किं यज्ञेस्तपसा नु करिम्‌॥
फ पर्तेवा परं श्रेयो विश्वरूपस्य पाठतः । तद्विष्णोः परमं रूपं त्वं ध्यायस्व धिश्रुतम्‌ ॥ १०५
यतपूर्णानन्द संदो हङृष्णव्रह्मास्यनिगंतम्‌ । कुरत्रेऽजञने मित्रे तत्कैवरयरसायनम्‌ ॥ १०६
नृणां च भवभीतानामाधिव्याधिविनाश्नम्‌ । अनेकजन्मदुःखघ्रं नान्यत्पश्यामि तत्स्पर्‌ १०७
श्रीशिव उतवाच--
इत्युक्तवा सह तैः सवैरययौ विष्णोः परं पदम्‌ । तमध्यायं ततो विप्राद्भामपालः पपाठ सः॥
तावुभौ तस्य माहात्म्याज्नग्मतुरवैष्णवे पदम्‌ । इत्येकादशमाहात्म्यकथा तुभ्यं निरूपिता ॥
यस्याः श्रवणमात्रेण महापातकनाशनम्‌ ॥ १०९
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे गी तामादात्म्ये सतीश्वरसेवाद एकाददाध्यायमाहाटम्यक्थनं
नाभैकाङ्ीदयधिक्रश्षततमोऽध्यायः ॥ १८१ ॥ (११)
आदितः शोकानां खमण्यङ्ाः-- ३९८६५

सथ ब्यरीदयधिक्ररततमोऽप्यायः।

श्रीमहादेव उवाच--
अस्ति कोटापुरं नाम नगरं दक्षिणापथे । सुखानां सदनं सिद्धसाधूनां सिद्धिसंभवम्‌ ॥
परशक्तेः परं पीठं सर्देवनिषेषितम्‌ । पुराणेषु प्रसिद्धं यद्धाक्तेमुक्तेफलमरदम्‌ ॥ २
कोटिशस्तत्र तीथीनि शिवलिङ्गानि कोटि्ञः। आस्ते सद्रगया यत्र विशालं छोकरविश्वुतम्‌ ॥ २
तुङ्ाचरमह॑वप्रगोपुरोद्टासितोरणम्‌ । प्रासाद शिखरे यत्र तुङ्ग च कनकध्वजम्‌ ॥ ४;

सोपकान्तमहासेधवलभीपङ्किशो मितम्‌ । जालरन्धोद्विरद््‌पधरूमामोदितदिक्तटम्‌ ॥ ५
चटत्पताकविस्तीर्णच्छायदेवाख्यान्वितम्‌ । चतुरैः सुन्दरः लिग्यैः श्रीमधिः डुचिभानसेः ॥ द
अधिष्ठितं सदाचारैः पुरुषैभूरिमृषणेः । कुरङ्नयनाश्न्द्रवदनाः कटिखाटकाः ॥ ७
उत्फु छ चम्पकच्छायपीनतुङ्गपयोधराः । कृशमध्या निस्ननामिवलित्रयभरिराजिताः ॥ (.
विज्ञालजयनाश्वारुजङ्यायुग्मा वराङ्घ्रयः । वाचालमेखरादामनिकणन्मणितरपुराः ॥ ९
रणत्वंकणहस्ताजस्फ़रत्करजरदमयः । वसन्ति परमदा यत्र माद्यन्त्यो मुनीनपि ॥ १०
समस्तवस्तुसंयुक्तं सभभोगसमन्वितम्‌ । मङ्गटैः सकलेयुक्तं महालक्ष्मीसमन्वितम्‌ ॥ ११

तत्रागच्छत्वुमान्कधिद्यवा मेर $ सुखोचनः । कम्बुकण्ठः पृथुस्कन्धो महावक्षा महाभुजः ॥ १२
समस्तक्षणोपेती भौरः(र) सर्वाङ्गसन्दरः । भविदय नगरं पश्यञ्जोभां सौधेषु स्तः ॥ १३
उत्कण्ठितमना द्रं महालक्ष्मी सुरेश्वरीम्‌ । णिकण्डे कृतसानः संपन्नपितृतपेणः ॥

महारक्ष्मी महामायां नत्वा तुष्टाव भक्तितः ॥ १४

१क.ख.ज.ज स्याः स्मरणः।२च. 'दासञ्मगे। रेक.सख.ज. ज. "तो गोचरा क्तमानदः। प्रः । डक,
ख. च, ज. क्ल. ज. इ. मणिकुण्डे । |

१५८५ महायुनिश्रीव्यासपणीत- [ € उत्तरषण्डे-

राजपत्र उवाच-
जयत्यपारकारुण्या कामदा जगदम्बिका । कुबौणा जगतो जन्म पालनं क्षपणं दशा ॥ १५
यया शक्त्या यथादिष्टः परमेष्ठी खजलसो । अवष्टभ्य यया शक्त्या पालयत्यच्युतो जगत्‌।। १६
यया शक्त्या कृतावेशचः संहरत्यखिं हरः । तां भजे परमां शक्ति सगस्थितिखयांजिताम्‌ । १७
योगिध्येयाङ्धिकपरे कमर कमखखये । स्वभावान्नातेखानस्तव ग्रह्णासी न्दियगोचरान्‌ ॥ १८
त्वमेव कर्पनाजालं तत्करं कुरुषे मनः । इच्छाज्ञानक्रियारूपा परसंवित्स्वरूपिणी ।॥ १९
निष्कला निर्मला निलया निराकारा निरञ्जना । निरन्तरा निरातङ्ा निराखम्बा निरामया२०
तवेव महिमानं हि के वणयितुमीशते । बन्दे निभिन्नषट्चक्रां द्रादशान्तविदहारिणीम्‌ ।॥ २?

अनाहतध्वनिमयीं बिन्दुनादकरात्मिकाम्‌ । मातस्त्वं पूणशीतांशुगरत्पीयूषवाहिनी ॥ २२
पुष्णासि वत्सरे वालान्षनकादीन्दिगम्बरन्‌ । अनुस्य॒ता शिवा सा वे जाग्रत्स्म्रसुषुपिषु २३
तुसैयायां वतमाना दयासृतरतसंधिषु । ददासि प्राणिनां सवाः सततं ब्रह्मसंपदः ॥ २४
संहत्य त्वसंघातं तुरीयातीतया त्वया । योगिनां बिम्बतादास्म्यं दीयते नि्विकस्पया ।॥ २५
परां नमामि पयन्ती मध्यमां वेखरीमपि । रूपाणि दवि गृह्णासि जगत्सत्राणहेतवे ॥ २६

त्व ब्राह्मी वैष्णवी खं च माहेशी च त्वमम्ब । वाराही त्वं महालक्ष्मीनारसिरी त्वमेन्िका
त्वं कोभारी चण्डिका त्वं लक्ष्मीस्तवं विश्वपावनी । सावि तवं जगन्माता शशिनी त्वं च रोदिणी
त्वं स्वादातवं स्वधां हितं सुधा परमेश्वरी) चण्डगुण्डभरजनादण्डखण्डदोदेण्डमण्डिते ।॥२९

रक्तवीजगलद्रक्तपानघ्रणितलोचने । उन्मत्तमदिपग्रीवोन्यूखनभौटदोयुगे ॥ ३०
[स क [३ कर्‌ 2 क # चदे, कभ [8

श्रुम्भासुरमहादे त्दारणायाऽऽत्तविक्रमग्रह) । अनन्तविक्रमे तुभ्यं नमरक्ञेटाक्यमात्के ॥

भक्तकरपरखते मह्यं प्रसीद परमेश्वरि ॥ ३१

श्रीरिव उवाच-
शति तेन स्तुता देवीं महाशक्ष्मीस्ततः स्वयम्‌ । निजरूपं समास्थाय पुरुषं प्रत्युवाच तम्‌ ।॥ ३२

श्रीमहाटक््मीरुवाच-
राजपु परसन्नाऽदहं इृणीष्व वरमुत्तमम्‌ ॥ ३३
राजपुर उवाच-
पिता मे धरणीपालो वाजिमेधं महाक्रतुम्‌ । कुबाणो देवयोगेन रोगाक्रान्तो दिवं ययो ॥ ४
तद्रपुस्तप्ततेखेन शोषयित्वा मया ततः । स्थापितस्तत्र यागेऽसों यथापूवंमवतेत ॥ ३५

अथ कान्तमही चक्रो यूपयोगतुरंगमः । निशीये बन्धनं छिचा नीतः केनापि कुजरचित्‌ ॥ ३४
अदृष्टा तं गते कापि नि्रत्तेषु जनेष्वहम्‌ । आमन्त्य ऋत्विजः सवाज्शरणं स्वामुपागतः ॥ ३७

प्रसन्ना यदि देति तं तन्मे यागतुरंगमः। रषौ भवतु यागोऽसो संपूर्णो जायते यथा॥ ३८
आरण्यं मम तातस्य तेन राज्ञो भविष्यति । तथा कुर जगद्धात्रि शरणागतवत्सले ॥ ३९
श्रीदेव्युव्ाच-

मम द्वारे दिनः सिद्धसमाधिरिति विश्रुतः) ममाऽऽङ्गया सते सर्व कार्य निष्पादयिष्यति।।४०

१ क. ख.च, ज. क्ष. ज. द, शरण्या ।२क्.खे. ज. ज. न्तचारेतेतुः।३क. ख. ज. न. ^रमीप्मितम्‌ १

५ नानया शनो

व है

^+
क ५५०९

४ र

१८२ व्यक्तीलयथिकश्ततमो ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५८१

श्रीरिव उवाच-
इत्यक्तः श्रीमहारक्ष्म्या ततो राजकुपारकः । आजगाम स॒निः सिद्धसमाधियत्र तिष्ठति ॥ ४१
प्रणम्य तस्य पादाजं कृताञ्जलिरवस्थितः । तम॒वाच ततो विप्रः प्रहितोऽसि त्वमम्बया ॥
त्वदीप्सितमिदं सवं साधयामि विखोकय ॥ ४२
श्रीशिव उवाच-

इत्युक्त्वा बिद शान्सर्वानाचकरषं स मान्त्रिकः । पेक्षत क्षितिपारस्य तनयोऽसौ तदा सुरान्‌ ४३

थ © क

कृताज्ञरिपटान्देबन्वेपमानकलेवरान्‌ । अथ तानमरान्सवोन्संवभापे द्विजोत्तमः ॥ ४५,
सिद्धसमाधिरुबाच-

अमुष्य राजपुत्रस्य वाजी यज्ञाय कल्पितः । नीतोऽस्ति देवराजेन प्षपायामपद्त्य यः ॥

गीर्वाणास्तू्णमर्बाणं समानयत मा चिरम्‌ ॥ ४५
श्रीरिव उवाच--

अथ तस्य मुनेवीक्याद्वतरर्ज्तुरेगमः । समपितस्ततस्तेन तेऽनुज्ञाता दिवौकसः ॥ द्‌

आङृष्ानमरान्दषटरा गतं रब्ध्वा तुरंगमम्‌ । महीपतिसुतो नत्वा तं मुनिं वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ ४७
राजपुत्र उवाच--

आश्वयमिदमेतत्ते सामथ्येमृषिसत्तम ! कृतमेतच्वया विप त्रिदश्ञाकषणं क्षणात्‌ ॥ ८

दटदाङृष्य दत्ता मे यज्ञीयं ऽयं त॒रंगमः । न फिचिदपर यावदुष्करं यत्सुरंरपि ॥ ४९

परभविष्यति तत्कर भवानेव नचापरः । शृणु विप्र महीपालः पिताऽऽसीन्मे बृहद्रथः | ५०
आरन्धहयमेधोऽसो दषेन निधनं गतः । अघ्रापि तस्य देहाऽस्ति तप्नतटेन शोषितः ॥

तस्य संजीवनं भूयः कतुमहैपि सत्तम ॥ ५१

श्रीशिव उवाच-

इत्याकण्यं स्मितं कृत्वा स जगाद महायुनिः । यामस्तत्र पिता यत्र तावको यागमण्डपे ॥ ५२
अथाऽऽगल्य समं तेन तत्र सिद्धसमाधिना । पयोऽभिमन्त्य निदपे तस्य म्ेतस्य पृधनि ॥ ५३
ततः भाप तरपः संज्नामत्तस्थे वे ददशे च। सतं पप्रच्छ तिमरन्द्रं कोऽसि प्ति भपतिः॥ ५४
ततो राजसुतः सर्व भूपाछाय न्यवेदयत्‌ । स नत्वा ब्राह्मणं राजा तं पुनदत्तजीविनम्‌ ।॥ ५५
वभावे केन पण्येन त्वयि शक्तिरटौकिकी । यया मे जीवितं दत्तमाङृष्टा्च दिवाकसः ॥

यागश्चोद्धरितो मिप येन मे तन्निरूवय ॥ ५६
श्रीशिव उवाच-

श्तयुक्तस्तेन पिभोऽसौ जगाद शछक्ष्णया गिरा ॥ ५७
सिद्धसमाधिरुबाच-

गीतानां द्वादजाध्यायं जपाम्यदमतन्धितः । तेन क्षक्तिरियं राजन्यया भराप्नाऽसि जीवितम्‌ ॥५८

श्रीरिव उबाच-
एतदाकण्यं राजाऽसौ दादशाध्यायमुततमम्‌ । पपाठ तस्माद्पर्षेः सकाशाद्राह्यणान्वितः ।॥ ५९

-------------~--- ~~~ ~~~. >>

१क.ख.ज, ज. दहस्तादाः)

१५८२ महायनिश्रीव्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे

स्याध्यायस्य माहात्म्यात्ते स्वे सदतिं ययुः । [*अन्ये पटित्वा जीवाश्च मुक्तिमापुरहो पराम्‌]
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे गीतामाहास्म्ये द्वादराध्यायमाहात्म्यकथनं नाम
द्य शीलपिकशततमोश्ध्यायः ॥ १८२ ॥ ( १२)

आदितः शोकानां समण्चङ्ा-- ३९९२५

भथ त्यर्ीयधिकश्चततमीोभ्ध्यायः ।

~~~

श्रीरेव्युवाच-
हादसा म भवता कथितं मम } बरूहि जयादशाध्यायमाहात्म्यमतिसुन्दरम्‌ ॥
इश्वर उवाच-
शण त्रयोदशाध्यायपहिमाम्भोनियि शिते । यदाकणेनमात्रेण परां मुदमव्राप्स्यसि ॥ र
अत्ति दक्षिणदिग्भागे तुङ्गमद्रा महानदी । तत्तटे नगर रम्यं नान्ना हरिहरं पुरम्‌ ॥ ३
यत्राऽऽस्ते भगवान्देषि देवो हरिहरः स्वयम्‌ । यस्य दशेनमात्रेण परं कल्याणमाप्यत ॥ ४
तस्मिन्परे प्रिजन्माऽऽसीद्धरिदीक्षितसंक्ञितः । तपःस्वाध्यायनिरतः भरोत्रियो वेदपारगः ॥ ^
राचारेति तस्याऽऽसीद्धायां नास्ना च कमणा । न सष्वाप समं पत्या दूराटापा कदाचन ।६

[1

प्षणपप्यात्मसदने नचाऽऽस्ते स्वैरवारिणी । कण्ठद्नं द्िजद्रारे पयन्ती बवारुणीरसम्‌ ॥ ७
पतिसंबन्धिनः सर्वास्तजयन्ती पुनः पुनः । विटैः सह सदोन्पत्ता रममाणा निरन्तरम्‌ ।॥ <
कदाचिन्याकुं दृष्टा पुरं पोररितस्ततः । संकेतगेहमकरोत्कान्तारे निजने स्वयम्‌ ॥ ९
अथ तत्रैव सा धूता रममाणा षिरैः सह । निनाय सा बदुन्काखान्निजयोवनगविता॥ १०
अथ तस्मिन्पुरे निलयं निवसन्त्या निरङ्कुशम्‌ । वस्तन्तकालः समभूत्परधित्तमुवः सखा ।॥ ११
आपृल्पछवाकीणंसहकारवरिकार्णिाम्‌ । पिकानां पश्चमाखापैः पुनः संजीवितस्मरः॥ १२
स्फरचम्पकसौरम्यदारकेमंख्यानिरेः । मन्दं मन्दं पसपड्िरान्दोखितवनदुमः ॥ १३
उत्फटमद्िकामोदमदिरापारणविताम्‌ । अदीनां कर्हुंकारः समन्ताद्रावशोभितः ॥ १४
भरसनचारुभिः स्मरः सरोवरसुगन्धिभिः । मीलन्पराखनिवहः सराभेः पकदीकृतः ॥ १५

घनच्छायासखासीनहरिणाभकधारिभिः । नीरन्धरपदेर्नानाक्ाखिभिः शोभितावनिः॥ १६
तस्मिन्वसन्तसमये यदिता साऽभिसारिका ) अपरयज्गदानन्ददाथिनीं चन्धिकां नि्चि। १७

चश्वचकोरवचश्वप्रपीतपीयूषसीकराम्‌ । द्रवदिन्दुकिलानियत्युधानिक्नीरनिभराम्‌ ॥ १८
विकासिकुयुमक्रोडसा्द्रीमूतकरोतकराम्‌ । उद्ासितपयोरारिको लरिङ्गिताम्बराम्‌ ॥ १९
मनोभवमहासिहकुल्टाकुककतेरीम्‌ । घनान्धकारसंदाहविदारणपरीयसीम्‌ ॥ २०
श्वेती छृतं पतीकारपराथेहिमगभिणीम्‌ । म्खानपङ्कनसंको चां यूनामानन्ददायिनीम्‌ ॥ २१

चक्रवाकवघ्रवक्त्रक्रुणाक्रशसाक्षिणीम्‌ । मुक्ताभ्रणी(णी)ब युद्धाशुपरभासितादिगन्तराम्‌ ।॥ २२
अथ तस्यां भभूतायां परयन्यां दिशो दश्च । कामान्धाः कामिनो जाताः पथि सोधविहारिणः
अप्रहयन्ती तिरं रात्रा निभिय भवनागेखम्‌ । ययो संकेतभवनं निगत्य नगराद्भहिः ॥ >४

# टदु्मप्‌ क. ख. न्‌. न. पुस्नकस्थम्‌ |

न -- ~ = ~~ ~ == ~~ ~~ ~~ ~~~ -- = भ

१क. च. ज. न. करां) २क.ख. ज्‌. ज. राफ़ण्ट्फ़े 1 ३ ज. 'तरर्ता' । 2, 'तमिताका |

क न "५५ =

॥
4

१८३ जयक्षीत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५८३

तच्र भ्रियतमं कंचित्कापमोदितमानसा 1 अन्वेषयन्ती नाद्राप्षीकञ्चे कञ्च तरौ तसो ॥ २५
आकर्णयन्ती कान्तस्य मन्दाखापान्पदे पदे । अभियाति ततः कीडन्त्यत् संचारिनिस्वना ॥२६
चक्रवाकरवाज्शत्वा कान्ताखापभ्रमादसौ । सरोवराणि स्बाणि पयटन्ती प्रहर्मदः | २७

५ ॐ ~> =

कान्तश्रान्त्या तरत प्रसुप्रान्द्‌।स्णत्करन्‌ । प्रवाधयन्ता सोच्छरासमागताऽस्मीतिमापिणीं २८

आलिङ्गन्ती वनस्थाणं जीवितेश्वरशङ्या । तदाननथरमाद्धयश्चुम्बन्तां विकचाम्बनम्‌ ।॥ २९
तत्र तत्र कृतव्यथेश्रमाऽदृष्पिया स्वयम्‌ । विछाप वने तस्मिन्यृन्ती विविधाक्तिभिः॥ १२०

दुराचारवाच-
हया कान्त हा गणाक्रान्त हा चतन्यस्य नायक । हं मनहरसाभाग्य भाग्यलावण्यशेवधे || ३१
हा पूणेचन्द्रवदन हा सराजायतक्षण । हा कान्त सच्वस्ादहलयय वि भ्रामाथसुरदुम | २२

अहो कान्त नवाकीणेकणेकुण्डलदी पितिः । नयनानन्दिनिष्पन्दी कुत्र ते मुखचन्द्रमाः ॥ २३
यदि कोपेन कुत्रापि गुपतत्रेषोऽज तिष्ठसि । प्रसादयामि त्वां कान्त दचा पराणान्ियानपि।। ३४

श्रीरिव उवाच-
इत्यचः सवेतो दिक्च विरपन्लया वियोगतः । तस्याः श्रत्वा वचः कोऽपि सुप्र व्याघ्रः प्रबुद्धवान
कृवेन्धरपरध्वानं पर्यन्पतिदिश्च रषा । आस्फाटयन्रषेभेमि गजनाकाञ्चगहरे ॥ ३६

पृष्रानिमेग्रखाङ्गट द्ुतयुत्थाय चाकरोत्‌ । गता व्याघ्रः समुत्पत्य यत्राऽऽस्त साजनसार्का २७
अथ साऽपि तमायान्तमाखाक्य पतिशङ्या । निजेगाम पुरः स्थातं प्रेमनिभेरमानसा ॥ ३८

ततस्तस्य नखक्री डाक्रतान्धीकरता खती । जदा मियवपुःशङ्कं श्चुता गाजतममितम्‌ ।॥ ३९

व्याघ्रोऽपि पातयामास ततो नखरिङीमखेः । तपुवाचाथ क्रोशन्ती वीतसांहृदया गिरा ॥

तथाविधाऽपि सा नारी ्रान्तिपुत्छज्य सत्वरम्‌ ॥ ४०
दुराचारोवाच-

व्याघ्त्वं तु कृतो हेतोमी निहन्तमिहाऽऽगतः । इदं सव पमाऽऽख्याहि पश्चाच्च इन्तुमदहेसि ४१
श्रीरिव उषाच--

इति तस्या वचः श्रुत्वा शारईल्वण्डविक्रमः । क्षणं विहाय तद्भासमुवाच प्रहसन्निव ॥ ४२
व्याघ्र उवाच--

मलापहा नदी नाश्ना देशे तिष्ठति दक्षिणे । नगसी मुनिपर्णेति तस्या रोधसि वतते ॥ ४३

तत्राऽऽस्ते भगवान्ताक्नातपश्चलिङ्गो मदेश्वरः । तस्यां पुयोमहं तिप्रपत्रो मत्वा स्थितस्ततः ॥ ४४

अयाञ्यान्याजयन्नश्चननेक्रोऽतिष्रं नदीतटे । वेदपाठफरं जश्वद्रिक्रीणन्यनकाङ्क्षया ॥ ८५

मञ्चकानपरालाभात्तिरस्कवबन्दरक्ताभः । अरेय द्रविण ग्रह्ननद्‌त्तमानश् दनम्‌ ॥ द्‌

छलयन्सकला्टीकाव्रणग्रहणकोतुकात्‌ । ततः कतिपये कारे रत्वमुपोयेवान्‌ ॥ ४७

वखीपलितवानन्धः प्रपतन्प्रस्वणद्रतिः । पतदन्तोऽभवे भयः प्रतिग्रहपरायणः ॥ ५८

हस्ते गरहीतदर्भोऽहमगमं तीथसनिधिम्‌ । प्रतिग्रहणरोभेन श्रमन्पवेसु पवसु ॥ ४९

[क

ततोऽ शिथलाङ्ः सन्काशिद्धतेवरान्द्रिजान्‌ । गतवरान्याचतु भाक्तं दष्टा म्भ्य पट्‌ च्ुना।।५०

--------~-------*~-~------------- ~~ -~~~---~~--~--~----~----~---~

१च. ° । विस्तागकरतला" । रेक. ख.ज. ज. (न्ती वाचा गद्रदयरासनी। त ) ३क.ख.ज. ज. हि
यनस्त्वे हन्तुमिच्छमि । ८ ज्ञ. ज. जटरत्व ।

१५८७ महापुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे

अपतं सूतो भूत्वां तेतः क्षिति्तछे क्षणात्‌ । ततोऽहं विगतप्राणो व्याघ्रयोनिमुपागतः ॥ ५१

अत्र तिष्ठामि कान्तारे पू्वपापमनुस्मरन्‌ । न भक्षयामि धमिष्ठान्यतीन्साधुजनान्सतीः ॥ ५२

कितु पापान्दुराचारानसतीक्षयाम्यहम्‌ । अतोऽसती त्वं तेन ममां क्वलायसे ॥ ५३
श्रीशिव उवाच-

इत्युक्त्वा स्वनसैः क्ररैस्तां विभज्याङ्गखण्डश्चः । अथ सा यक्षिता तेन पाषदेहपुपाभिताम्‌।।५४

यमस्य किंकरा निन्य॒ः सद्यः संयमनीं पुरीम्‌ । यमादेशेन तत्रापि मजयामासुराश्ु ताम्‌ ॥ ५५

विण्मूत्ररक्तपर्भेष घोरकण्डेष्वनेकधा । कटपकोटिषु जातासु तस्ादादाय तां पुहुः ॥ ५६
रौरवे स्थापयामासुर्मन्वन्तरशतावयि । ततोऽप्या्ष्य तां दीनां रुदतीं सवेतोमुखीम्‌ ॥ ५७
म॒क्तफेशां मीमगातरां चिक्षिपुददनानने । एवमाचपरां घोरां भुक्लवा नरकयातनाम्‌ ॥ ५८
इह जाता पदापापात्पुनः श्वपचयोनिषु । ततः श्वपचगेहेऽपि वधमाना दिने दिने ॥ ५९
पूवै जन्मवशनेव तथेवाऽऽसीद्यथा प्रा । कषएरोगक्षयवती नेत्रपीडापरायणा ॥ ६०
ततः कतिपये कारे पुनः स्वभवनं ययों । यत्राऽऽस्ते जम्भका देवी रिवस्यान्तःपरेभ्वरी । ६१
तत्रापदयद्विजन्मानं वासुदेवाभिधं शुचिम्‌ । गीतात्रयीदज्ञाध्यायमुद्धिरन्तमनारतम्‌ ॥ ६२
वतस्तच्छवणादेव मुक्ता श्वपचविग्रहात्‌ । दिव्यदेहं समासाद्य जगाम भिदशाल्यम्‌ ॥ ६३

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे गीतामाहात्म्ये जयोदशाध्यायमाहाटम्यकथनं नाम
त्यरीत्यधिकरततमोश्ध्यायः ॥ १८३ ।॥ ( १३)

आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः- ३९९८८

अय चतुररीयधिकङततमोऽध्यायः ।

` `

इश्वर उवाच--
अतः परं वक्ष्यामि भवानि भवयुक्तये । गीताचतुदशाध्यायमवधारय सादरम्‌ ॥
मेदिन्यां यत्किल स्थलमस्ति कारमीरमण्डखम्‌ । राजधानी सरस्वलयां भगवत्या मनोहरा ॥
यामधिष्ठाय वाग्दवीं ब्रह्माकं प्रगच्छति । हंसः समृ्यमानां तु सावित्रीरपरितिखिभिः ॥
सरस्वतीपदाम्भोजसेवामाभ्रिल्य कुङ्कुम; । यत्र गोरवयन्त्या्ञा हंसाः पक्षपुरोद्षैः ॥
निरन्तरतया यत्र वणां संस्कृतभापिणाम्‌ । देववणेमयी भाषा निमेषेणोपभ्यते ॥
पातगरहाङ्गणोद्धतेयंत्र कुङ्कमपांसुटैः । सव्ैतोरुणितच्छायं शशाङ्रविमण्डटम्‌ ॥।
तत्राऽऽसीत्तेजसां राशिः शोयेवमौ नरेश्वरः । उद्यदृञ्ज्वलटवाणोधखण्डितारातिमण्डलः ॥
अभूच सिदहल्द्रीपे राजा सिहपराक्रमः। नास्ना विक्रमवेताटः काटानामपि शेवधिः ॥
उभो पारस्परीं मेती वधयां चक्रतुः कमात्‌ । तत्तदेशसपुत्पनेरपूर्वेः भरातरः ॥
एकदा महितं मेम्णा मभूतं शोयेवमणा । राजा विक्रमवेताखो विलोक्य जुनकीद्रयम्‌ ॥
मत्तमातङ्गतुरगं मणिमूषणचामरमर्‌ । मेषयामास मित्राय परभूतं शोयेवरमणे ॥

[9 8. कप

एकदा सार्बकरारूढ चारुचामरवा जतम्‌ । सुवणग्रह्गखरूढ गाद्या इषण्डमडम्बरम्‌ ॥

१क.ख. ज. ल. रा मप्नरगा । २ के. भङ्रया } ख ज. ज. जम्भया) च. ञ्च जम्मा ३ क. सखे.
ज, लया आस्लच्वम |

~ 9 ० € © न ५ न ५ ९ „<

॥ # ~ 1 चति [# =|

ॐ

क रि म नन

2

१८४ चतुर्षीत्यधिकरततमोऽध्यायः } प्रपुराणम्‌ । १५८५

हनीयगटपादाय मगयाकतुकास्सुकः । राजा जगाम बाह्याटां सम राजकुमारकः ॥ १३
पणवन्धविधानेन सयुपेतं शदामिपम्‌ । तत्र राजङ्ुमाराणां महान्कोटाहटाऽभवत्‌ ॥ १४
ततः सपानवयसा केन चिद्राजसूनुना । बहुमूल्य पणं कृतता राजा चिक्रड कोतक ॥ १५

ततोऽवताये दोखाया षिरूदाव्राटेगिताम्‌ । धावतः शशकस्यार्चः पृष्ठ ऽपमुश्चन्रृपः य॒नाम्‌ ॥ १६३
ममोच राजपयोऽपि प्रेमपात्र महाभजः । विरराम शनामुचः सका वरूदावदाय्‌ ॥ २१७
अटक््यपाणवगऽस्पञ्जुर्नवयुमर्कं सम्‌ । धावत्यत्थितमेवाऽऽसांत्परयता सवेभूशताम्‌ ॥ १८
पपात मर्तं सहति शशका ऽतिश्रमादसीा । पतताञप ज्ुनावद्या नानूच्छरकृयावक ॥ १९
ततः शनेः समत्थाय धावन्नाक्रम्य रापतः । जग्रह राजद्यन्या-सा रक फनपुद्रपन्‌ ॥ २०

ततः कथंचिदरष्त्य गच्छन्विस्वल्यञ्शजञः । राजपुत्रशुनक्याऽसो गृहतः केथरातट ॥ २१
नितमस्माभिरत्यथेमिति संजल्पतां वरणाम्‌ । कोलाहल साङ्तायाः शुन्या निगेतवान्युखात्‌ २२
ततो द॑ंण्ठाव्रमश्रोणीक्षरदधिरधारकः । कापि ममरभमागे निखाय स्थितवाञ्यशः ॥ २३
जिघ्रन्त्या राजदन्पाऽसो भूभागे घनरोपया । दृष्टमात्रः पारेत्रस्ता हस्तमात्र तताऽगमत्‌ ॥ ^४
यत्र कपरकदलीक्रोडग्याघ्रद(घषे)रीतलः । चो्टीकपारफलकाशचुम्बातिसर्मरणः ॥ २५
उद्धिनकेतकीकोश्षरजोपक रितेक्षणः । विस्वन्धा हरिणा यृत्र च्छायां तां परितः स्थिताः ॥ रद
नारिकेटफथयंत्र स्वयं निपतितंरधः । अपि चूतफकः पकस्तृप्राः शाखागृगा अपप ॥ २७

अपि केसरिणो य्न खेखन्ति कलभेः समम्‌ । फणिनः कङ्वर्हषु निविशषङ विशान्त च ॥ ^<
यत्राऽऽश्रमान्तरे विपो बत्सनामा जितेद्ियः। शान्तशतुदं साध्याय जपन्नास्ते नरन्तरम्‌ | २९
तजर तच्छिप्यपादालपक्षालनजटेः कृते । कदंम न्यपतद्वत्वा ज॑व्रशेषा पृदुः असन्‌ ॥। २०
ततः कर्दमसंस्पर्जमाजनिस्वीर्णसंषतिः । दिव्यं विमानमारुद्य नियेयो शशको दिवम्‌ ॥ २!
ततः न्यपि टिप्नाङ्गी स्तोकः कदमविन्दुभेः । श्चात्पपासातराहता शुनास्प विहाय सा ॥३२
ततो दिव्याङ्गनारम्यं गन्धररुपशोभितम्‌ । दिव्य विमानमारुच न्याप तदव ययो ॥ ३३
ततो जहास मेधावी ्चिष्यो नाम्ना स्वकंधरः । विचायं विस्मितः पूतरजन्पवरस्य कारणम्‌ रै
राजाऽपि पर्यपृच्छत्तं तत्स्मयस्मेरलोचनः । प्रणम्य परया भक्त्या विनयेकपयोनिधिः ॥ ३५
राजोवाच--

कथां कथय मे विप्र दहीनयोनिनिषेवितौ । अज्ञो यौ जग्मतुः स्वर्गे गुन 7 शशकशावका ॥ ३६
` सिष्य उवाच--

वत्सनामा द्विजन्माऽऽस्ते बनेऽस्मिन्नियतेन्दियः । चतथ त हयध्यायं गीतानां सवदा जपन्‌ ३७
जिप्योऽदहं तस्व भगाल ब्रह्मविवाविज्ारदः । चतुदश तु अध्याव जपामि प्रत्यहं नप ।॥ ३८

मदीयचरणाम्भोजपरक्षाटनजरे टृठन्‌ । रशास्रादवमापन्नः नक्या सह भूपत ॥ २९.
राज्राच--

हेतुना केन कथय हसितं च द्विजात्तम । अतः किमाप साकत पन्यमानन सादरम्‌ ॥ 9.
[जप्य उव्राच--

महारा तु नगरं नाना प्रस्युदकं महत्‌ । तत्राऽऽसीद्राह्यणो नाख्ना केशवः कितवाग्रणीः।। ४१
_____,__----------------------- वि
१क.ख.ज. ज. क्रः ध्रिनाः ला । २ क-ख. ज. न. नः कर्वः ।

१९९

१५८६ महागूनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

विरोभनाऽमवत्तस्य जाया स्वैरविहारिणीं । तेन साऽहन्यत क्रोधाद्रैरं संचिन्य जन्मनः ॥ ४२
ततः स्ीवधपापेन शदकोऽजायत द्विजः । किल्िषाच्छनकी साऽपि जाता वै जन्मजन्मनः ४३
पूरेण जन्मना वैरमभ्यस्तं विस्मृतं नहि । आसेदिवद्यां बहुधा योन्यन्तरमपि कचित्‌ ॥ ४४
श्रीरिव उवाच-
इत्याकलय्य सकलं भूपालः श्रद्धयाऽन्वितः । गीताचतुदे श्ञाध्यायपाठादाप परां गतिम्‌ ॥ ४५
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे गीतामाहात्म्ये चतुदेशाध्यायमाहात्म्यकथनं नाम
चतुरशी लयाघक्रशततमोऽध्यायः ॥ १८४ ॥ (१४)

आदितः शोकानां समघ्वङ्ा:-- ४००३३

------~

अथ पवारादयधिक्रराततमोऽध्यायः ।

ईश्वर उवाच--
प्रवक्ष्यामि विशखाक्षि तुहिनाचलकन्थके । गीतापञ्चदमाध्यायमादास्म्यमवधारय ॥
छृपाणनरसिहाऽभृन्नान्ना गाडपु भूपतिः । यस्यासिधारया संख्यं देवस्धाश्च धिकताः ॥ २
यदी यमत्तमातङ्गदानधाराजटरिखा । निदायेऽपि च सेहे तां रविसंतापेदनाम्‌ ॥ ३
सक्रन्दनात्परित्रस्ता यदीयशरणं गताः । रोजिरे करिणो मत्ताश्चटन्तः पवेता इव ॥ र
मत्तमातङ्चीत्कारभतिस्वनमिवा(षा)दरात्‌ । यस्य गोपायितुं शेख व्याहरन्ति कूपावतः ॥ ^

[7 -।

यदीयधावत्तुरगखुरसंघातजजेरम्‌ । नागचित्रं कथंकारं गतखण्डं धरातलम्‌ ॥ दि
यस्मिन्खइहतामितरे सयुदधरति मदिनींम्‌ । पुनरुजल्ययां चक्रे महाभाष्यं फणीश्वरः ॥ ७
तस्याऽऽसीत्सन्यपा षीमाञ्गखशल्कलानिधिः । नान्ना सरभभेरुण्डः प्रचण्डयुजमण्डलः ॥ ८
भाण्डागारेण तुरगेभरे्व[ररसाद्धवेः । समान एव भ्रभवुदर्गरद्यन्तदुगेमः ॥ ध

स कदाचित्स्वयं राज्यं कतुं पापो दधे मनः । निहत्य बसुधापारं वलात्साकं कमारकेः ॥ १०
कतुं व्यवस्य दिवसेः स्वस्पेरित्थं चिकीषेया । साहसिकजनेमेन््रं मन्त्रयित्वा हदि पभुः | ११
विषचिक्रामयादानु परासुः समजायत } काठेनारपीयसा मेल पापात्मा तेन कमणा ॥ १२
तेजस्वी तुरगो जातः सिन्धुदेशे कृशोदरः । प्रलयेन बहूना क्रीत्वा हयतचखविदा ततः ॥ १३
वहुयत्नवता नीतः केन चिद्रैश्यस॒मुना । [राजाऽपि पोत्रनप्वाचस्तस्येव मरणात्परम्‌ ॥ १४
काठटेन दृद्धतां प्राप्तः स्वराज्यं चापि पाटयन्‌ । स वेर्यसूनुस्तं चाश्वं राज्ञे दातुं समागतः॥। १५
राज्ञो द्रारस्थितस्तत्र परतीक्षस्तत्समागमम्‌ | । ज्ञातपूर्वोऽपि वेरयोऽसां परतीदारेण दरतः ॥ १६

{0
जयि

क्रिमर्थं व्रहि राज्ञेति पृष्टः स्पष्टमभाषत । देव तरिजगतीरत्नमिति मत्वा तरंगमः ॥ १७
मयाऽऽनीयत माल्येन बहुना साधुलक्षणः । ततोऽवलोक्य वक्राणि भूपालः पार््ववर्तिनाम्‌ १८
समादिदेश वणिजमश्वोऽत्राऽऽनीयतामिति } शिरांसि ध्रूनयन्रणामश्वरलक्षणवेदिनाम्‌ ॥ १९
शरूराणामथ चतांसि युहुरुत्साहयन्महान्‌ । अखण्डमेदिनीवेगवहुसंक्रमणाजितम्‌ ॥ २०

* धनुधिहाम्तमगैतः पाठः क.ख. ज. न. पस्तक्रस्थ।

१अ. "द्धरैः | म |

थक ` ~ --

^ "^~

१८५ पश्चाशीत्यथिकडाततमोऽध्यायः ] पश्पुराणम्‌ । १५८७

लाखाफेनच्छछेनासो वमञ्शुध्रतरं यशः । उचेःश्रवस्तुलां भेज गुणसाम्येन तच्वतः || २१
विदण्वन्नतितेजथ हियेवाऽऽनतकधरः । चामरेरिन्दुधवखेवीज्यमानो निरन्तरम्‌ ॥ २२

द्ग्धाम्भोनिधिटोरेः स्वैः श्वासैरूचः श्रवा इव । नीलातपत्रयुगघनच्छायातरभिया ॥ २३
बिभ्राणो बारिदाटीढदिमाद्विशिखरभियम्‌ । मेदिनीमण्डलस्पशेसंक्रान्तापिव पावकम्‌ ॥ २४

महुरुद्धारयन्धुन्वन्वन्धुरं कंधरातटम्‌ । इरयन्वेरिणः स्वान्व्याहरन्धे जयभियम्‌ ॥ २५
हेषारबेण शुरुणा दिक्च भख्यापयन्यशः । सखस्य राशिरत्युचेगेतीनामिव शेवधिः ॥ २६

रूपस्य नियं साक्षाष्टक्षणानां पयोनिधिः । आनीतो बणिजा वाजी राज्ञा च समरश्यत।॥ २७
बहुधा बाणतोऽमालैरश्वलक्षणवेदिभिः । यथेच्छं वणिजोदीर्णं स्वर्णं दखा महीपतिः ॥ २८

जग्राह तुरगं वेगादसीमानन्दनिभेरः । ततोऽश्वपाटमाहूय भरपारस्तं निरूप्य च ॥ २९
विरसाजतसमभाटोको गृहान्तमगमचरुपः । अनेकधा समापृष्टठो महीपालरणाङ्गणे ॥ ३०

रख्वणकिणम्रेणीभूषणं सच्वसंनिभम्‌ । एकदा मृगयां खेल(ङवे)न्कुतरहलरसोन्मनाः ॥ ३१
तमारुह्य महीपालो वनं परति विवेश ह । विज्य सेनिकान्पृषे धावतः परितोऽखिलान्‌ ॥ ३२
आकृष्यमाणो हरिणैः पिपासादुलितोऽभवत्‌ । तत उत्तीयं तुरगाज्लमन्वेषयन्नपः ॥ ३३
बद्ध्वाऽभ्व तरुशाखायामारुरोह 'शिखातलम्‌ । गीतापश्चद शाध्याय श्ोकाधं छिखितं गरृपः॥ ३४
पातितं मरुता तत्र पत्रखण्डे व्योकयत्‌ । पत्रं वाचयतो राज्ञः श्युत्वा गीताक्षरावरीम्‌ ।॥ ३५

ततो युक्तिपदं लेभे तरेगस्त्वरयाऽपतत्‌ । ततो ग्रान्थ समाच्छिद्य पस्याणमवतायं च ॥ ३६

उत्थाप्यमानस्तुरगो राज्ञा नोत्थितवान्भुषः । कशापरातवहुषिधं ताडितोऽपि जडीकृतः ॥ ३७

ततः सरभभेरण्डो नृपमानम्य सत्वरम्‌ । दिव्यं विमानमारुद्य जगाम त्रिदशाख्यम्‌ ॥ ३८

ततो गिरि समारुह्य ददशौऽऽश्रममुत्तमम्‌ । पुंनागकद टीचूतना छिकेरसमन्वितम्‌ ॥ ३९

्ा्ेषषुवारिकापूगनागकेशरचम्पकम्‌ । खेकत्कलमसारङ्ग मृत्यत्केकिकुटं मृषः ॥ ४०

परणिपत्य द्विजन्मानयुटजाभ्यन्तरस्थितम्‌ । पप्रच्छ परया भक्त्या मुक्तसंसारबासनम्‌ ॥ ४?
राजोवाच-

तुरगो निरगात्स्व्गं हेतुना केन मे वद्‌ ॥ ५२

श्रीशिव उवाच-
इत्याकण्यं वचो राज्ञो दविजन्मा वाचमूचिवान्‌ । जिकराखदश्ञीं मत्रज्ञो विष्णुश्षमा महत्तरः ।॥ ४३

द्विजन्मोवाच- ५ कत
आसीत्सेनापतिः पूर्वं भेरुण्डस्तव भूपते । त्वां निहत्य समं पुत्रः कतुं राञ्यं समुद्यतः ॥ ४४
तावद्िषूचिकारोगात्कालधर्ममवाप सः । कारेन बहुना परेत्य तत्पापात्तुरगोऽभवत्‌ ॥ ५५

अथ पश्चदशाध्यायश्छोकार्पं छिखितं कचित्‌ । [मच्छष्येण मुदा कापि गतेन वनमध्यतः | ॥

त्वचो वाचयतः श्रत्वा निरगाततुरगो दिवम्‌ । अनेकजन्मपापौघान्मुक्तो जन्मङृनादमो ॥ ४७
श्रीशिव उवाच--

[+ततः समागतैस्तज परिवारजनैैतः ] । भणिपद्य द्विजन्मानं हृष्टो राजा विनिगेतः ॥ ४८

% इदमर्धं ढ. पुस्तकस्थम्‌ । + इदमधं क. ख. च. ज. ज. द. पृस्तकस्थम्‌ ।

नकारक ~. ~ ~ र अ) =-=

१क.ख, ज. ज. श्टवशात्मना। तः! २ कं. ख. ज. रबन्धन ।

१५८८ पहामनिश्रीव्यासप्णीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

पत्रं तदेव लिखितं गीतापथदशाक्षरम्‌ । वाचयन्स महीपाणे दषसंणुलटलोचनः ॥ ४९
अभिषिच्य निजं पुत्रं मच्रविन्मत्रिभिः समम्‌ । सिहासने सिहवरं मुक्तिमाप विचद्धधीः ॥ ९०

दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे गीतामाहात्म्ये पञ्चदराध्यायसादासम्यवणनं नाम
प््चाश्ीयधकङ्ततमोश्ध्यायः ॥ १८५ ।। ( १५ )

आदितः शोकानां समण्डा

~~~ ~~~

अथ षडशीदयधिङशततमोऽध्यायः ।

~~~

इश्वर उवाच-
अतः परं प्रवक््यामि पोडश्लाध्यायगारवम्‌ । आकणेय कुरङ्गाक्षे हषत्कण्टप्रवपिणि ॥ १
अस्ति सारा नाञ्ना पर गुजेरमण्डटे | तत्राऽऽसीत्वट्वाहु् राजां चेन्द्र इवापरः।॥ >
यदीयकरुसुमांसार मालास्रभिताोदरे । वारांनिषा दरि; स्वास्थ्यादरेत सह पद्मया ॥ र

{४ 4.

यदीयक्रीतिकपृरकणा भान्ति नभोङ्गणे । कीणां वेरिकृतश्वासमार्तेस्तारकाख्लात्‌ ॥ ¢
यस्यासिधारातीथेषु खाता वेरिगणा भरशम्‌ । नाऽऽवतेन्ते दिगोऽद्ापि स्वगेख्ीवाणिमोहिताः॥
तस्यारेपदेना नाम पददस्तीं मदाद्धतः । मदाम्बधारासाखटगञ्जद्भपरमण्डकः ॥ ३
कपोरखफलर्कोत्तीणेमदपाराजलानिलः । वभों यो नि्चसोद्वाररञ्जनाद्विरिवोचेः ॥ ७

यस्याङ्गषु व्यराजन्त चामरावन्दकोञ्ज्वलाः । किरणा इव शीतांशोः पतिता; काननोदरे ॥८
सिन्द्रपां सुपर राजत्कुम्भस्थलो वभो । यः संध्यावारिद व्याघ्रं षियत्खण्डामिव स्फुरन्‌ ॥ ९
कदाचिन्मोचयित्वा तु शुह्खाननिगडानपि । भङ्क्त्वा ोहददं स्तम्भं पसद्य निक्षि निगतः १०
आधोरणगणान्तवान्पाप्णिविस्पून कुशान्‌ । कोधाद्वगणय्यैव निजश्ञाटां वभज्ञ सः ॥ ११
तीक्ष्णाङ्कशमुखविष्वग्यन्यमानाऽपि वेणवः । दण्डस्तु जासयामासुः (वापन्नाः) सादिनो न मना-

गपि (गजः) ॥ १२
ततो राजा समाराक्य निकम्येदं कुतूहलम्‌ । तत्र हस्तिकलाभिङ्गः समं राजकमारकरः ॥ १३
अदृश्यत समागत्य रज्ञा दन्तावन् वदी । मादरयज्ञद्धटारोपो हृताह्चिकमालिकम्‌ ॥ १४
दटद्युस्त महाभमि पारा इरतर स्थताः | गापायन्तः रिञ्जन्भात्या निषरत्ान्यक्नदख्‌ः ॥ १५
रुद्धेषु नतर मागषु पटायनपरजनः । वासितपु तदीयोग्रदानधाराम्बसीकरेः ॥ १६

सलात्वा तनालक्ना यतिः सरसः क्न द्रजः । गताना षाडश्याध्यायश्ाकान्कतिपयाञ्जपन ॥

नसिापयमाना वहुत्रा पररिरात्ररणसा्प । अमन्यमानः कारणो माता च स्खलितस्तत्ः ॥ १८

स्फतकार्ण जआद्रृण्कज्ञनान्वपारमद्‌यन्‌ । स्पृञन्दानाम्नुनम्वालमायुप्मानिगेता दिजः ।॥ ५९

तता मञनभत्तत वविस्मर्या वरागगाचरः | मानस भमपाटस्य पराणामपि परयताम्‌ । | ०

समाहूय तना रजा फुटराजं।वलाचनः ) तमप्ृच्छद्िज वाहादत्रतीय प्रणम्य च | 4
रसजात्राच---

थत

अदाकरिकमिदुं तिमर त्वयाऽद्राऽऽचरितं महन्‌ । छतान्तकस्यादेतस्मादस्मानिर्गतवान्गजात्‌ २२

५ उ 2 + न न ॐ ~ र ख =
१ = र नाद्दट्न्वा । इ स्कानत्रा 1 २ क. सु. ्. ञे, जाच्न् । ३ न
ज

५ ३. मामादमा | ४च. ब्य.
कद्धतम । ^ क. त. ज न. स्त तारः} ६ न्च त" | स्मन |

~ ^~ भमान कम्य + 7, कण 2 क)

ब ।

= शो ० +

१८५ स्पताश्ची यथिकराततमो ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५८९

कम्चैयसि गीवरणं के मत्रं जपसि प्रभो) का च सिद्धिस्तवास्तीति द्विजन्मन्समुदीरय ॥ २३

द्विज उवाच -
गीतानां पोडशाध्यायश्छोकान्कतिपयानहम्‌ । जपामि प्रलयं भूप तेनेताः सवंसिद्धयः ॥ २४
श्रीरिव उवाच--
ततो विहाय द्विरद कात्रहटरसं नृपः । आजगाम द्विजन्पानमादाय निजमन्दिरम्‌ ॥ २५
शुभं मुहृतंमन्वीक्ष्य तोषयित्वा द्विजोत्तमम्‌ । युवर्णेलंक्षसंख्याकेगीतामनत्रयुपाददे ॥ २६
गीतानां षोडशाध्यायश्रोकान्कतिपयानपि । समभ्यस्य ततो राजा गजमोक्षणकोतुकी ॥ २७
अथैकदा विनिग बाह्ाटीं सह सेनिकेः । तमेवामोचयद्राजा मत्तमाधोरणेगेजम्‌ ॥ २८
विस्मरन्भीतिवाक्यानि राञ्यसोख्यममानयन्‌ । तृणवजीवितं राजा गजस्याग्रंऽजिशत्ततः ॥ २९
आदाय गण्डफलकं मदपड्िनिरङकशम्‌ । आययो मच्रविन्वासान्रेपः साहसिकाग्रणीः ।॥ ३०

राहारिव मुखादिन्दुः कालास्यादिव धामिकः । साधुः खलस्य वदनाचुपां नरगमद्रनात्‌ ।॥३ १
आगत्य नगर राजा खाभषिच्य कुमारकम्‌ । गतानां षडश्चाध्यायाद्‌ वाप परमा गतिम्‌ ॥३२
ति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे गीतामाहास््ये पोडशाध्यायमाहात्म्यवणनं नाम
षडरीवयधिकङततमोऽध्यायः ॥ १८६ ॥ ( १६)
आदितः छोकानां समघ्वङ्गाः--४०११५

अथ सप्तारीयधिक्रततमो ऽध्यायः ।
ई्वर उवाच--
पोडशाध्यायसामर्थ्यं कथितं शृणु सांप्रतम्‌ । स्पष्टं सप्रदशाध्यायमहिमाम्भाोनिधि रिव ॥
खट्वाहोः सुतस्येव भया दुःशासनोऽभवत्‌ । तं गजं घतुमागम्य गजात्माप्ना यमन्षयम्‌ ॥
तद्रासनानिबद्धात्मा गजयोनिमवाप्य च । गीतासप्रदशाध्यायं श्रुत्वा पभाप्ठः पर पदम्‌ ॥
श्रीदेव्युवाच--
दुःशासनो गजत्वं च प्राप्य मुक्त इति श्चुतम्‌ । तदेव बद्‌ कस्याण व्रस्तरण मम परभा॥ ४
देश्वर उवाच-
स्थितः कश्चन दुर्मेधा माण्डलिककुमारकेः । बहुमूटयं पणं इत्वा गजमारूढ वस्ततः ॥ ५
गत्वा कतिपयान्येव पदानि जनवारितः । नाख्ना दुःशासनो मृदः भोढवाक्यमुदी(द)रयत(त्‌ ६
ततो निशम्य तद्वाक्यं क्रोधान्धः सिन्धुरोऽभवत्‌ । न्यपतच स्खटत्पाद्‌ः कम्प्यमानः कुमारकः॥

४ ६) 6

ततो निपतितं किंचिदुच्छरसन्तं गजो रुषा । उऊरध्वयुन्मूयां चके कृतान्तकनिरङ्कुशः ॥ ८
गतासोरपि रोषेण तस्यास्थीनां (स्थां च) गणं गजः । विकीणवान्पृथङ्ल्वा मत्ता दन्तात्रलस्ततः
ततः काटेन संमरेत्य गजयोनिमवाप्य सः । पदान्तं काटमनयत्सिहलद्रीपमपतेः ।॥ १०
मेत्री गरीयसी साधर खडबाहमरीभजा । ततोऽसो जलमार्गण प्राप्तिः सतु वारणः ॥ ११

जयदेवेन खड्व्राहोः प्रीत्या नीतो महीभुजा । जात स्मरनस्वकया स प्ञ्यन्वन्व्रनसदद्ररान्‌ य्‌
खेन महता स्तोकान्दिवसानयवाहयत्‌ । राजा कदाचेन्सतुष्टः समस्या ाक्प्रणः ॥ १२९

१. "यमाहात्म्यं क । २ ज. ल्याणं त्रि ।

१५९० महापुनिशरीन्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

कस्मेचित्कवये परादात्तयुपायनहस्तिनम्‌ । शतेन तेन कविना रोगोपद्रवभीरुणा ॥ १४
माटवक्षोणिपास्य विक्रीतेत्यकुंजरः । कियत्यपि गते काटे पास्यमानोऽपि यत्नतः ॥ १५
मुमूषैरभवत्तत्र कुनरो इुभेरञ्वरः । न जिघति पयः शीतं नाऽऽदतते कवरं गजः ॥ १६
खपित्यपि न सौख्येन युश्चत्यश्रूणि केवलम्‌ । दिवा नक्तं स्थाणवच् पिष्रति अष्चेतनः ॥ १७
इत्थं तर्दस्तिपैर॑ष्टो इव्यवस्थो गजाधिपः । सत्वरं कथयामास्‌ राज्ञे गजहिताय ते ॥ १८

हस्तिपा ऊचुः-
महीपाट न जानीमो गजस्तेऽस्वस्थमानसः । न खादति न पिवेति न स्वपित्यपि वे पुरा(तथा)
स्वकरेण रजो भूमेनं स्वपृष्ठे निषि्ति । अश्रुपातं बहुविधं करोति दृश्यतामिति । २०
श्रीशिव उवाच-
[तच्छृत्वा तस्य इृत्तान्तं राजा द्रषुमगात्स्वयम्‌ । मन्रिभिर्भषने दक्षैगंजरोगकवेदिभिः] ॥२.१
ततो हस्तिपकारव्यातं दृत्तान्तमवनीपतिः । आकण्यं स समायातो यत्राऽऽस्ते ज्वरितो गजःरर
स चाऽऽलोक्य च भूपारं जगद्विस्मयकारिणीम्‌ । वाचम्रच गजः सम्यग्विसष्टञ्वरवेदनः ॥ २२

गज उवाच --

राजमशेपशास् राजनीतिपयोनिषे । निनितारातिसंघात मुरारिचरणमिय ॥ २४
धरं भे, [क (नञ ® स (न) #

किमोषधरटं वेयः फि दानैः कितु जापकैः । गीतासप्रदशाध्यायजापकं दविजमानय ॥

तेनायं मामको रोगः शाम्यत्यत्र न संशयः ॥ २५

श्रीशिव उवाच-
रिषं भस र न क र
यथाऽऽदिष्टं गजेनाऽऽद्‌ं तथा चक्रे नराधिपः । ततो गजत्वगुत्छज्य युक्तो दुःशासनोऽमवत्‌ ॥
[+तेन विपरेणाभिमन्ञ्य जके क्षिपे तदुत्तमे] । अथ दिव्यं समारूढं विमानमवनीपतिः ॥

तं दुः्ासनमद्राक्षीराकशासनतेजसम्‌ ॥ २५७
राजोवाच-

किंजातीयः किमात्मा त्वं कि्टत्त इति मे वद्‌ । केन वा कर्मणा जातो गजः कथमिहाऽऽगतः ॥
श्रीरिव उवाच-

पृष्टो राज्ञा विगुक्तोऽसौ विमानस्थः स्थिराक्षरम्‌। दत्तं यथावदाचरव्यौ निजं दुःशासनः कमात्‌

मीतासप्तद शञाध्यायं जपन्माटवभूपतिः । नरवर्योऽभवन्मुक्तः कारेनास्पीयसा ततः ॥ ३०

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे गीतामाद्म्ये सत्तदाध्यायमाहात्म्यवणनं नाम
सप्तारीयधिकडततमोऽध्यायः ॥ १८७ ॥ ( १७ )

आदितः शाकानां समच्यड्ः-- ४०१४५

अथाष्टाशीलयधिकराततमोऽभ्याय. ।

न क

भ्रीपावेत्युवाच-
उक्तं सप्तद शाध्यायगारवे भवता रिव । स त्वमष्टादश्चाध्यायमहिमानयुदीरय ॥ १

----- =-----~-- ~~-------~

% नयं मेकः केषुचित्पुम्तकेषु नास्न । अनपेक्षितश्च । + इदमर्धं क. ख. ज. ज. पुस्तक स्थम्‌ ।

। +

१८८ अष्टाश्ञीत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पञ्रप्राणम्‌ । १५९१

ईश्वर उवाच--

आकर्णय चिदानन्द निष्यन्द निगमोत्तमम्‌ । पण्यमष्टादशाध्यायमाहात्म्यं गिरिनन्दिनि ॥ २
समस्तक्ञाञ्सर्ैस्वं श्रोज॑पात्ररसायनम्‌ । संसारयातनाजालविदारणपरायणम्‌ ॥ ३
परं रहस्यं सिद्धानामवरि्ोन्परलनक्षमम्‌ । चेतन्यं केटभारातिरग्रगण्यं परं पदम्‌ ॥ ५
विवेकवल्रीरलं कामक्रोधमद्‌ापदहम्‌ । पुरंदरादिगीवोणचित्तविश्रामंमान्दिरम्‌ ॥ ५
सनकादिमहायोगिमनोरञ्ञनकारणम्‌ । पाठमाजनपरा भूतकारकिकरगजितम्‌ ॥ द
अ्टोत्तरशतव्याधिम्रोन्मृलनकारकम्‌ । नातः परतरं किचिद्रहस्यं हंसगामिनि ॥ ७
तापितापत्रयहरं महापातकनाशनम्‌ । +यथा दिगोकसां शक्रो गुरु; शक्राद्था वरः ॥ ८
यथा रसानां पीयरषत्तमं विन्व विश्रुतम्‌ । यथा गिरीणां कैलासो यथा चन्द्रो दिवोकमाम्‌ ॥ ९
तीथौनां परष्करं तीर्थ यथा पृष्येषु पंड्जम्‌ । पतिव्रतासु नारीषु यथा छोकेष्वरन्धती ॥ १०
यथा मसेष्वश्वमेधो यथो्ानेषु नन्दनम्‌ । यथा रुद्रेषु सर्वेषु वीरभद्रो ममानुगः ॥ ११
[यथा कारेष्वहं नित्यो यथा पशुषु कामधुक्‌ । यथा व्यासो मुनीनद्रेषु व्यासेषु ब्रह्मवित्तमः,

यथा दानेषु भदानं यथा सिन्धुषु गोतमी । यथा रोके हरिक्षत्र प्ररास्तं धर्मकमेस॒ ॥ १३
यथा लक्ष्मीपतेर्जन्मस्थानं मधुवनं स्मृतम्‌ । सवेतीरथेषु यत्पुण्यं सवेतीथनमस्छृतम्‌ ॥ १४
तथा दयएटादशाध्यायमादात्म्यं भुवनात्तरम्‌ । अत्राऽऽख्यानामद्‌ पुण्य नक्लयाऽ-क्णय पावेति॥
यदाक्णनमात्रेण जन्तुः पापैः भमुच्यते । अस्ति मेरुगिरेः शृङ्गे पुरी रम्याऽमरावती ॥ १६
पुरा मम विनोदाय निमिता विश्वकमेणा । निरन्तरं गुणयुता कोटिमीवाणसेविता ॥ १७
तेनःपञ्चवती साक्षाद्रद्यतिच्ेव विश्रुता । चिन्तामणिरिलाबद्धाः प्रासादा यत्र कामदाः ॥ १८
जयन्ति मेरुशिखरे चतर्मखपरावाधे । यत्र कल्पदुमच्छायासुखासीना पुलोमजा ॥ १९

गरणोति उयामला गीभिगीतं गन्धवयोपिताम्‌ । यत्राऽऽस्ते स वलारातिदंम्भाच्द्‌ाटतायुषाम्‌॥
दैत्यानां र्तकटोैस्ततर भूः शोणतां गता । पुरातनसुधास्वादं स्मारं स्मारं दिवौकसः ॥ २१
धयन्ति यत्र श्वत्क्षामाः कलां प्रलयहमेन्दवींम्‌ । तस्यां कंवरयकल्पायामासतत्पूत रातक्रतु; ॥ २२
शची समन्वितः श्रीमान्मीर्बाणगणसेनितः । स कदाचित्सखासीनो विष्णुदूतरधिधितम्‌ ॥ २२

सहस्ननेत्रमायान्तमपरयत्परुपं परम्‌ । ततस्तदीयस्तेजोभिरभिभूतः पुरदरः ॥ २४
मणितिहासनात्तर्णं पतितः स्थानमण्डपे । सिहासनात्मयातस्य ततस्तस्य हरेभयाः ॥ २५
गीकीणगणसाम्राज्यपटरवन्धं वितेनिरे । अथ तस्याभिषिक्तस्य पहन्द्रस्य पुलांमजा ॥ २६

वामाङ्मारुरोहाऽऽञ् दिव्यदन्दुभिनिःस्वनः । अथ त्रिदिवसग[तगावाणप्रमदान्वताः ॥ ७
सुरा नीराजयामासर्दिव्ये रत्नः सुरखियः । तता व कषषया वद्रार्व्रादास्तदा दडः || २८
रम्भाद्रा नन्रतस्तस्य परस्तादप्सरागणाः । गन्धवा कख्ताखपाज्ञगुमर््लकादुकष्‌ (॥ २९.
एवं नृतनमिन्दरं तं जष्टं बहुभिरु्सवः । विना क्रतुशतं दृष्रा सक्र विस्मयमाववा || ३०
न प्रपा विहिता मार्गे तडामा न विनिमिताः | नाऽऽरापिता महाष्रक्ताः पान्यवश्रानतक्रारकाः

------~--- --=“~ ~~~

+ इदम ज. पुस्तके नास्ति । * अगं शकः क. ख. ज. ज. पुस्तक्स्यः |

१. ज. तरम्‌ | २क.ख. ज. ज. चप्रापंर । ३क.ख. ज, ज. मक्रागकम्‌ । ५ख.ज.न. चेन्द्रो ।
५ ख. ज. चम्पकम्‌ । ६ क. ख. ज. ज. "ठैः स्वरधृनी शो ।

१५९२ पहापनिश्रीन्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

न कदाचिदहो टो देवस्िपुरभेरव॑ः । निधिवरासस्थिता देवी परजिता न मदालसा ॥ ३२
मेधकरस्थितः शाङ्गधरो नैव निरीक्षितः । न कृतं विरजे सानं नेव काशीपुरं गतः ॥ ३३

ल देववाटिकावासी शष्ट नरहरिः खयम्‌ । एरण्डविष्णुर्हरम्बो (?) न जातु परिशीष्ितः ॥३४
रेणुका नेक्षिता जातु मातापुरनिवासिनी । [*नागदन्तपुरे ख्यातो नागनाथो न वीक्षितैः] ३५
रेवापुरस्थितो देषो परखणेशो न वीक्षितः । [भन भक्त्या पूजिता देवी दानापुरनिवासिनी ३६
न भक्लया त्रिपुरे चटसिटिङ्गख्यम्बकफः स्वयम्‌ । न शादूटतडामस्थो वीक्षितः सोमनाथकः] ३७
आणम्रामस्थितो ट्टो न महानमृते्वरः । न तुङ्गमद्रातीरस्थो ष्ठो हरिहरः स्वयम्‌ ॥ ३८
कविरीकणिकातीरे श्रीरङ्गो नेव वीक्षितः । दीनास्त्वनाथाः कोशन्तः कारागारानन मोचिताः॥
अन्नदानेन दुर्भिक्षे भाणिनो नेव प्रूजिताः। रात्रा रात्रा कृता कापि निजठे नोदकप्रपा ॥ ४०
न गौतम्यां कृतं लानं न दो हरिणेषरः । दत्तं न भूखण्डमपि कवयो नव पूजिताः ॥ ४१
न तीर्थेषु कृतं सं न व्रामेषु कृता मखाः । न पुष्करिण्यो विहिता मार्गमध्ये बद्ूदकाः ॥ ४२
न प्रा्तदाः कृताः कापि ब्रह्मविष्णापिनाकरिनाम्‌ । न जातुचिद्धयाक्रान्ता रक्िताः शरणागताः

कथमतेन पापेन दृ रदत्तमिहाजितम्‌ । इति चिन्ताकरुखा भूत्वा हरि परध पुरंदरः ॥ 4,

यया सरभस खिन्नः क्षीराक्ूपारगदहरम्‌ । तत्र भविश्य गाविन्दं कृतनिद्रं स वासवः ॥

अकस्माननिजसाम्राज्यथंशदुःखमुवाच ह ॥ ४५
द्र उवाच --

रमाकान्त भवसरीत्य कृतं क्रतुशतं पुरा । तेन पुण्यन सपराप्नं मया पारंदरं पदम्‌ ॥ ५ ४६

इदानीं नूननः काऽपि जति दिवि पुरदरः । न तेन धमां विहितो न तेन क्रतवः कृताः ॥

मम सिहासनं दिव्यं कथमाक्रान्तमचयुत ॥ ४७

श्रीमहादेव उकवाच--

इत्येवं वदतस्तस्य श्रुता वाचं रमापतिः । किचिदुन्मीलिताक्षोऽसाब्रुवाच मधुरं वचः ॥ ४८
श्रीमगवादुवाच--

कि दानेररपफ्दे; किं तपोभिः किमध्वरेः । वर्तमानः क्षितितटे स मां प्रीगितवान्परा॥ ४९
३2 उवाच-

भगवन्कमणा केन स त्वां मीणिकवान्दिनः । यत्मीलया च भवान्मादात्स्म पौरदरं पदम्‌ ॥ ५०
श्रीभगवानुवबाच--

जपलय्टादजञाध्याये गीतानां शछोकपञ्चकम्‌ । तेन पुण्येन संप्राप त सः म्राज्ययुत्तमम्‌ ॥

[+सवेपुण्यश्चिरोरत्नभ्रूतेन त्वं स्थिरो भव] ॥ ५१
श्रव उवौच--

इति विप्णोवेचः श्रुत्वा ज्ञासरोपायं पुरदरः । विप्रेपधसो भृत्वा गतो गोदावरीतथ्म्‌ ॥ ५२

तत्रापरयत्पुरं पुण्यं कालिकाग्राममुत्तमम्‌ । यत्र काटेन्वरो देवो वतेते कालमर्दनः ॥ ५३

+इदमय क. ख. ज. ज. पुस्तक्रस्थम्‌ | धनुधिद्वान्तमेतः पाटः के. खे. ज. ज. पस्तकस्थः | + इदमर्धं क. ख.
ज. ज. पुस्तक्रस्यम्‌ ।

१. वः} विन्ध्यत्रा। २ ज्ञ. ट. स्थानं । ३क्र.ख.ज. ज. "तः! एकाप"। ४ च. क्षेत्रेषु ।

\
॥ । तमया ५ |," "

पि |

४ वि, त ए
क [0

१८९ नवा्ञीत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । १५९३

तत्र गोदावरीतीरे स्थितं परमधामिकम्‌ । अपहयत्करुणावन्ते ब्राह्मणं वेदपारगम्‌ ॥ ५४

नित्यमष्टादश्ाध्या ‡ जपन्तं दान्तचेतसम्‌ । ततस्तचचरण्ददे छटित्वा परया यदा ॥ ५५
स तमरष्टादच्चाध्यायपपठत्तेन शिक्षितम्‌ । अथ पुण्येन तेनासौ विष्णोः सः.यञ्यमाधया ॥ ५६
हित्वा परदरादीनां देवानां पदमर्पकम्‌ । ज्ञात्वाऽतीव मुदा युक्तो वेकुण्ठमगमत्परम्‌ ॥ ५७

अत एवं परं त्वं मुनीनामिदपुत्तमम्‌ । दिव्यमष्टादशाध्यायमाहारम्पं कथितं मया॥ ५८
यस्य ्रवणमाजेण सर्वपापैः परमुच्यते । इयेवं गीतामादारम्यं कथितं पापनाशनम्‌ ॥ ५९
पुण्यं पवित्रमायुष्यं स्वर्ग्यं स्वस्त्ययनं महत्‌ । यः व्रुणोति महाभागे श्रद्धया संयुतः पुमार्‌ ॥।

सर्वयङ्गफलं प्राप्य विष्णोः सायुज्यमाुयात्‌ ॥ ६

हति श्रीमदापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे गीतामाहात्म्ये सतीश्वरसंवादेऽश्रदशा्यायमाहात्म्यवर्णनं
, नामाष्टङ्गीयधिकराततमोऽध्यायः ॥ १८८ ॥ ( १८ )
समाप्तमिदं गीतामाहादम्यम्‌ 1
ऋ [.
आदितः शोकानां समच्वङ्काः - ४०२०५

भृथ नवाश्नीतययिकरततमोऽथायः।

[कपावैत्युव्ाच--
देव देव महादेव सर्वज्ञ सकलार्थद्‌ । कृपां मपि परां कृत्वा यत्पृच्छे तद्दख् मे ॥
श्रुतं च गीतामाहात्म्यं महाशर्यकथायुतम्‌ } तेन मे मक्तिरुत्पन्ना भोतु ङृष्णकर्थां पराम्‌ ॥
पुराणेषु च सर्वेष श्रीपद्धागवतं परम्‌ । यत्र प्रतिपदं कृष्णो गीयते बहुषरषिभिः ॥
तन्माहात्म्यं तथा त्ख सेतिदासं वदाधुना ॥
इश्वर उवाच--]
य॑ भरवजन्तमनपेतमपेतकृयं देपायनो विरहकातर आजुहाव ।
ुत्रेति तन्मयतया तरबोऽभिनेदस्तं सवैभृतद्दयं युनिमानतोऽस्मि ॥ ४।
नैमिषे सूतमासीनममिवाद्य महामतिः । कथाफृतरसस्वादकुशलः शानकोऽत्रषरीत्‌ ॥
शोनक उवाच --
अन्नानध्वान्तारेध्व॑सिकोटिजन्माघना शनम्‌ । सूताऽऽख्याहि कथासारं मम कणरसायनम्‌ ॥ 8
मक्तिङ्ञाननिरागाक्नो विवेको वर्धते कथम्‌ । मायामोहनिरासश्च वैष्णवे क्रियते कथम्‌ ॥ अ
इह घोरे कटौ पायो नीवश्वासरतां गतः । कैशाक्रान्तस्य तस्थैव शोधन क्रि परायणम्‌ ॥ ८
भ्रेयसां यद्धेच्छेयः पावनानां च पावनम्‌ । कृष्णपाप्तिकरं शश्वत्साघन तद्रदाध्रना ॥ ९
चिन्तामणिखोकय॒लं सरुः स्वर्मसंपदम्‌ । परयच्छति गुरुः भीतो वङुण्ठ यागिदुलमम्‌ ॥ १०
सृत उवाच--
प्रीतिः श्ञोनक चिते ते ह्यतो वच्मि विचाये च सव्तिद्धान्तनिष्पन्न ससारभयनाशनम्‌ ॥ १२

१ क

८९

* धनस्विहान्तर्मतः पाठः क. ख. ज. पुस्तकस्थः ।

१ ट. “दिसर्वसमप्रभम्‌ । २ स. रमायनम्‌ ¦ ३ क. ज. ष्गप्रालिक्र । ४ क, नन प्रातान्हित दवनश्रहट कथयिष्ये

यथाश्रतम्‌ । सारात्सारतरं यच सं ।
२००

१५९४ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

भक्तिभरवधनं यच कृष्णसंतोपदेतुकरम्‌ । तद दं तेऽभिधास्यामि सावधानतया शुणु ॥ १२

काटव्यालधुग्रास्तजासनिवासरेतवे । श्रीमद्यागवतं शासं कख कीरेण मापितम्‌ ॥ १३

एतस्मादपरं करिचिन्मनःशुद्धये न विद्यते । जन्मान्तरे कछमभत्पुण्यं तदा भागवतं लभेत्‌ ॥ १४

परीलितेः कथां वक्तं समायां संस्थिते शके । सधाकुम्मं एृदीत्यैव देवास्तत्र समागमन्‌ ॥

गुर नत्वाऽवर्दन्पव स्वकायदुशलाः सुराः ॥ १९
सरा उचुः--

कथासुधां भयच्छस्वर दील सुधामिमाम्‌ । एवं विनिमये जाते सुधा राज्ञा भ्रपीयताम्‌ ॥

पपास्यामो वयं सर्वे श्रीमद्धागवतागृतम्‌ ॥ १६
सूतं उवाच-

क कथाक् सुवा लोर क काचः क पणिमेहान्‌ । ब्रह्मरातो विचार्येति तदा देवाञ्जहास ह १७
अभक्तांस्तांश्च विज्ञाय न ददौ स कथामृतम्‌ । श्रीमद्धागवेतीं बाती सुराणामतिदुखेभाम्‌ ॥ १८

राज्ञो मोक्षं तथा वीक्ष्य पुरा धाताऽतिषिस्ितः । सत्यक तुलां बह्ष्वाऽतोखयत्साधनान्यजः
घ्रन्यन्यानि जातानि गेारषेण इदं महत्‌ । तदा ऋषिगणाः सर्वे विस्मयं परमं ययुः ॥ २९

मनिरे भगवदरपं शालं भागवतं क्षिनां । पठनाच्छरवणात्सच्ो वेकुण्ठफक्दायकम्‌ ॥ २१

[वर्षेण श्रवणं तस्य बहुसोख्यप्रदायक्म्‌ । मासेन भाक्तरा(का)पस्य टमते(भवति) दिजसत्तम]

सप्ताहेन शरुतं चतत्सवेथा सृक्तेदायकप्‌ । सनका्रैः परा भक्तं नारदाय दयापरैः॥ २३

यद्यपि ब्रह्मस्वन्धाच्छमेनन्सुरपणा । सप्राहभ्रवणविधेः कुणरेस्तस्य भाषित २४
शानक उवाच--

[+छकविग्रहगुक्तस्य नारदस्यास्थिरस्य च । विधिशत्रे कुतः प्रीतिः संयोगः ष्ुत्र तैः सह ] २५
मुन उवाच--

अत्र ते कीतयिष्यामि भक्तेषु कथानकम्‌ । शुकेन मम यल्पोक्तं रहः शिष्यं विचायं च ॥ २६
एकदा तु विशाखायां चत्वार ऋषयोऽमलाः । सत्सङ्गर्थं समायाता ददृशुस्तत्र नारदम्‌ ॥ २७
भ्रीकुपारा ऊचः--

कयं चह्मन्दरीनयमः कृनविन्तातुसं भवात । त्वरितं गम्यते कुज कुतथाऽऽगपनं तब ॥ २८

इदानीं शन्यचित्तोऽसि गतवित्तो यथा जनः । तवेदं मुक्तसङ्गस्य नोधितं वद कारणम्‌ ॥ २९
नारद उवाच--

अदे तु पृथिवीं यातो ज्ञात्वा सर्वोत्तमा इति। [कतीयेनानापिषेयुक्तां पुण्यदः पुण्यरूपिणीम्‌ ]।

पुष्करं च भयाग च कात्र गादरावरीं तथा। हरिके ञुरसषत्रं श्रीरङ्गं सेतुबन्धनम्‌ ॥ ३१

एवमादिषु तथपु रममाण इतस्ततः । नापदयं कुत्रचिच्छमे मनःसंतोषकारकम्‌ ॥ २२

काटनाऽत्रमामत्रण धरय वापधनाऽधुना । सत्यं नास्ति तपः शाचं द्या दान न विद्यत ॥३३

- ----------~--------“

* धनधिदान्तगनः पाठः क्र. ज. परस्तकस्थः। + यनुच्हान्तगतः पठः के. ख. च. छ. ज. स्च. न, ठ
पृस्तक्त्यः । > पनु न्तगनः पराः कर. ज. पृस्तक्रस्थः |

च --+- - ~-~ -- ~ = ~~~ ~ "~~~ ~~~ ^~ ~~~ ~

१. ठु क्त्या । २ क. ज. पुखालाटजणत्राण्यवत्रायक्म्‌ । श्रीः । ३ ड, इ. ज. बरष्णेन ! 4 ख. छ
ह. स. र्ना \ च ।

ति, , (शिक)

१८९ नवाक्षीत्यपिकंशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५९५

उद्रंभरिणो जीवा वराकाः कृटभापिणः } मन्दाः स॒मन्दमतयो मन्दभाग्या दपदताः | ३९
पाषण्डनिरताः सन्तो विरक्ताः सपरिग्रहाः । तरूगीपरभृता गहे शालको इद्धिदायकः || ३५
कन्याया विक्रयो खोभादहंपतीनां च कलकलः । [ऊधषटाचारादभिनन्र सच्छाचारनिदश्चितः ]
आश्रमा यवने रुदास्तीथांनि सरितस्तथा । देवनायतनान्यत्र दर्नणानि भूरिः ॥ २७
न योगी नेव सिद्धोवा न ज्ञानी सतिक्रियों नरः। कङिद्ावानकेनाद्य साधनं भस्पतां गतमू॥
अट्गरला जनपदाः रिवशृनखा द्विजातयः । कापिन्यः केशश्चटिन्यो चप्यन्ते भेषि स्थतः ॥ ३९
[अदटमन्नमिति पोक्तं शो विक्रय उच्यते | दिवो वेद इति मोक्तः केशो भग इतीरितः) ४०
एवं परयन्कलेदोषान्पयेटन्नपनी महम्‌ । यामुनं तरमापन्नो यत्र रीरा हरेरभत्‌ ॥ ४.
तत्राऽऽश्चयं मया दृष श्रूयतां तन्मुनीनश्वराः ) एका तु तरूगीं तत्र निषण्णा जिन्नपानमा | ५२
द्रौ शद्धा पतितां पाश्च निःशवमन्तावचेतना । ुश्रुषन्ती प्रवोधन्ती रुदती च तयोः प्रः | ४३
दशदिश्चु निरीक्षन्ती रक्षितारं निनं पुनः । वीज्यमाना शतस्नीमि्ाध्यमाना मदयुहुः | ४४
टषट्रा दूराद्रतः सोऽहं कातुकरेन तदन्तिकम्‌ । सां दष्टा चात्थिना वारा बिदा चाव्रवीदरच : ४५
बाटोवाच-
भोभोः साधो क्षणं तिष्ठ माचिन्तामपि नाशय ) दर्शनं तवर रोकस्य सवथाऽवहरं परम्‌ ॥ ८६
बहुषा तव वाक्येन दुःखशन्तिभेविष्यति । यदा भाग्यं भवरद्धरि मवनो दशनं तदा ॥ ४७
नारद्‌ उवाच--
[एवमुक्तस्तदा चाहं कृपया सिग्धमानसः । अपृच्छं तां वरारोहां कानुकेन समाकुखः] ॥४८
काचत्वं काविमौ चेमा नार्यः काः पद्मरोचनाः । सविस्तरं देवि बद्‌ वद दुःषस्य कारणम्‌
[दति प््मयासातु बारा दुःखिनमानप्ा । भोत्राच निखिलं दुःखमान्मनो दुःखकारणम्‌ |
वालोवाच-
अहं भक्तिरिति ख्याता इमौ पे तनयौ मत । ज्ञानत्रैराग्यनामानी कालयोगेन जजर ॥ ५१
गङ्गायाः सरितश्चेमा मत्पेवार्थं समागताः तथाऽपिन चमे श्रेयः सेविनायाः सररपि ॥ ५२
इदानीं श्रणु मद्राज्यं सचित्तर्त्वं तपोधन । बाता मे व्रितनाऽप्यस्ति तां श्रुत्वा मुग्बमाचह।५३
उत्पन्ना द्रविडे साऽहं ठरद्धि कणाटके गता | कचित्क चन्महाराप्रे गनरं जीणेतां गता | ५४
तत्र घोरकणेर्योगात्पाषण्डैः खण्डिताङ्का । दूवचाऽदं चिरं जाता पुत्राभ्यां सह समनम्‌ ॥ ५५
बन्दाबनं पुनः प्राप्य नवीनेव सुरूपिणी । जाताऽदं युवती सम्यतषष्रूपा नु सांप्रनम्‌ ॥ ५६
इमौ तु शयितावज्न सतौ मे छिरयतः श्रमात्‌ } इदं स्थानं परित्यज्य विदेशं गम्यत्‌ मया ॥५७
जरदत्वं समायातौ तन दुःखेन दुःखिता) साऽहं तु तरुणीं कस्मान्सूना व्रद्धाविमो इनः ॥
याणा सहचारित्वाद्रेपरीदयं कुतः {स्थतम्‌ । घटत जरया माता तरुमा तनयानि । ५९
अतः शोचामि चाऽऽत्मानं विस्मयाविष्टमानसा । बद योगनिधे प्रीमन्कारणं चात्र कि भवेत्‌०

~-------- - ---- ---~-- --------~-- त न्च ---~ -- -- स)

% धनुधिद्वान्तर्गतः पाठः क. ज. पुस्तक्रस्थः ! 1 धनधिद्वान्ननतः पाटः ख. छ. ठ. पुस्तकस्थः। * धनृध्ि-
हान्तगनः पाठः क. ख. ज, पस्तक्ष्यः । ~+ धनाच्चद्रान्तगन्‌ः पाटः क. ज. पुस्तक्रस्यः ।

१ क. ज. महद्‌पाखण्डसश्रयाः ! सख्रप्रधाना प्रदस्य व णना त्तवाजनाः । वानप्रस्थाः पृगवासरा म्पासिमो भोग
तत्पमः\ क ।२ द. ज्च. न. दन्यः वभवान्त कलाविह! ए । ३ द. मन्द्रताम्‌ । «ख. क्प्रमङ ।

१५९६ महामूनिश्रीव्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे

नारद उवाच-- , ॥ .
[एवं पृष्टस्तया चाहं क्षणं चेव विमृश्य तु । अवोचं भक्तिमाभाष्य हिष्ट काठेन भूयसा] ६१
ज्ञानेनाऽऽत्मानि परयामि सवेमेतत्तवानये । न विषादस्त्वया कार्यो हरिः शान्ति करिष्यति ६२

सत उवाच-
क्षणमात्रेण तज्ज्ञात्वा वाक्यमूचे यनी श्वरः ॥ ६
४.
नारद उवाच -

शृगाष्वव्रहिता बाठे युगोऽ्ं दारुणः कटिः । तेन लुप्तः सदाचारो योगमार्मस्तपांसि च ॥६४ `

जना अवासुरायन्ते शास्यदुष्कमेकारिणः । इह सन्तो विषीदन्ति भहुष्यन्ति सदाऽधमाः। ६५
धते धर्यं तु यो धीमान्स धीरः पण्डितोऽथवा । अस्पृश्यानवलोक्येयं शोषभारकयी धरा ॥ ६६
प्पे वर्प करमाज्ाता मङ्गं नापि दृर्यते । न त्वामपि सुते; साकं कोऽपि परयति सांमतम्‌॥६७

उपेक्िताऽनुरागाच जजेरत्वेन संस्थिता । वृन्दावनस्य संयोगात्पुनस्त्वं तरुणी नवा ॥ ६८

धन्यं वृन्दावनं तेन भक्तिेतयति यत्र च । अत्रमौ ग्राहकाभावान्न जरामपि युश्चतः ॥

किंचिदात्मसुखेनेह पसुपिर्मन्यते तयोः ॥ ६९
श्रीमक्तिरुवाच-

कथं परीलिता राज्ञा स्थापितोऽलञुचिः कलिः । परवृत्ते तु कलौ सर्षः सारः कुत्र गतो महान
करुणापरेण हरिणाऽप्यधमेः कथमीक्ष्यते । इयं मे संशयं छिन्धि त्वद्राचा सुखिताऽप्म्यहम्‌ ७१
नारद उवाच--

यदि पृष्स्त्वरया वाटे मेमतः श्रवणं कुरु । सर्वे वक्ष्यामि ते भद्रे कश्मलं ते गमिष्यति ॥ ७२
यदा मुकृन्दो भगवान्क्मां लक्त्वा स्वपदं मतः । तदिनात्तलिरायातः स्साघनवाधकः ७३
दछां दिभ्विजये राज्ञा दीनवच्छरणं गतः} न मया मारणीयोऽयं सारङ्ग इव सारभुक्‌ ॥ ७४

यत्फलं नास्ति तपसा न योगेन समाभिना । तत्फलं मते सम्यक केशवकीर्नात्‌ ॥ ७५
एकाकारं कठि दषम सारात्सारफलमरदम्‌ । विष्णारातः स्थापितवान्कछिजानां सुखाय च ५६
कमा वरणात्सारः सवेता निगेताऽयुना । पदाथाः संस्थिता भूपो बीजदीनास्तुषा यथा ॥७७

विपरेभागवती वातौ गहे गेहे जने जने । कारिनां धनरोभेन कथासारस्ततो गतः ॥ ७८
अत्युग्रभूरिकमाणो नास्तिका द्॑भ्भिका जनाः । तेऽपि तिष्ठनि तीर्थषु तीथैसारस्ततो गतः७९
कामक्रोधमदारोभवप्णाव्याकुरचेतसः । तेऽपि तिष्ठन्ति तपसि तपः सारस्ततो गतः ॥ ८०
पनसश्ाजयाछलोमादम्भात्पाखण्डसं त्रयात्‌ । शाच्रानभ्यसनाचैव ध्यानयोगफलं गतम्‌ ॥ ८५
पण्डितास्तु कलतरेण रमन्ते महिषा इव । पत्रोत्पादनदक्षास्तेऽप्यदक्ना यक्तिसाधने ॥ ८म्‌

नहि वैष्णवा त्र संपदायपुरःसरम्‌ । एवं प्रलयतां माप्नो वस्तुसारः स्थले स्थले ॥ ८३
भयं तु युगधर्मो हि वतेते कस्य दूषणम्‌ । अतस्तु पुण्डरीकः स हि ते निकरस्थितः | ८9

------- --~-~-~~-~-~

न
* धनुधि्ान्त्गतः पाठः क, ज. पुस्तकस्थः ।

न~ ~~~ ~

^ क. ज. च । सर्वसत्वहगो बा" । २ क. ख. ज. "ये दुषटमाराकुला धरा ! ३ च. "क्तिरुत्पत्तिर्र च । ४ क. ज.

मिकष्यते । ५ इ. इ. ज. ता कणलो"। ६ इः. स. >. रौरवा। ऽक. ज क्षः (कष) स्पत सौर्यमवाप्स्यति । सु ।
च. रः स्मरते द करिष्यति ! म्‌"!

६ व 1 17.11 =
[1

ि नहली सवानाामामसनलन ०० =

कगेकिन्णनयो ~ <
मा नकम | ८43

१९० नवत्यधिकशततमो ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५९७

सूत उवाच--
इति तद्रचनं शरुत्वा विस्मयं परमं गता } भक्तिरूवे वचो भूयः श्रूयतां तच शौनक ॥ ८५
श्रीभक्तिरुवाच-
सुरर्षे त्वं च धन्योऽसि मद्धाग्येन समागतः । साधूनां दरनं शोके सर्वसिद्धिकरं परम्‌ ॥ ८६
$ृहाऽऽनन्दो यथा मे स्यात्तथोपायस्त्वयोच्यताम्‌ । योगेशस्यापि ते ब्रह्मन्ासाध्यं वतैतेऽधुना ॥
त्यजति जगति मायां यस्य कायाधवस्ते वचनरचनमेकं केवरं चाऽऽकटय्य ।
धरुवपदमपि यातो यत्करृषाता धुवाऽयं सकलकुशटपात्नं ब्रह्मपुत्र नताऽस्मि ॥ ८८
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीभागवतमाहात्म्ये भक्तिनारदसमाममो नाम
मवाद्ीद्यधिकशततमो ऽध्यायः ॥ १८९ ॥( १ )
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ४०२९३

अथ नवत्यधिकराततमो ऽभ्यायः ।

[0

[सूत उवाच-
एवे संपमाधितो विभास्तया भक्त्याऽतिदीनया । पुनथाकथयदयदरे तच्छ्रणुध्वं दयाखवः] ।॥ १
नारद उवाच--

था चेदायसे बारे अदो चिन्तातुरा कथम्‌ । श्रीढृष्णचरणाम्भोजं स्मर दुःखे गमिष्यति ॥२
द्रोपदी च परित्राता येन कौरवकरमखात्‌ । पालिता गोपसुन्दयः स कृष्णः कापि नो गतः।। २
त्वं त भक्तिः पिया तस्य सततं प्राणतोऽधिका । त्वया हतस्तु भगवान्याति नीचग्रहेष्वपि ॥ ४
सल्यादिनियगे बोधनैराग्यौ पक्तिसाधको । करौ तु केवलं भक्तित्रह्यसायुज्यकारिणी ॥ ^
इति निट चिद्रूपः सरूपां स्वां ससज ह । प्ररमानन्दचिन्ूतिं स॒न्दरा कृष्णवह्माम्‌ ॥
बद्धाञ्ञटि त्वया पृष्टः किं करोमीति चैकदा । त्वां तदाऽज्ञापयत्कृष्णा मद्धक्तान्पाषयाते च
अङ्गीकृतं त्वया तदै प्रसन्नोऽभूद्धरिस्तदा । युक्ति दासीं ददो तुभ्यं ब्ञानराग्यकानिमो ॥ <
पोषणं स्वेन रूपेण वैकुण्ठे त्वं करोषि च । भमो भक्तविपाषाय च्छायारूप त्वया कृतम्‌ ॥ <
युक्तिर्न विराक्त च सहृत्याऽऽगता भवि । कृतादिद्रापरस्यान्तं(रान्तं वे)महानन्देन संस्थिता
केलौ गक्तिः क्षयं भाक्ता पाषण्डामयपीडिता । त्वदाज्ञया गता कीघं कुण्डं पनरव सा ॥ ११
स्मृता त्वयाऽपि चात्रैव प्रक्िरायाति यातिच। परतरीकृतय त्वयेमो च पार्म्वं स्वस्यवे रक्षिता १२
उपेक्षातः कलौ मन्दौ इद्ध जातौ सतौ तव । तथाऽपि चिन्तां मुज त्क्घुपायं चिन्तयाम्यहम्‌ ॥
करना सदश्च: कोऽपि यगो नास्ति वरानने । तस्मस्त्वां स्थापयिष्यामि गेहे गेहे जने जन १४
अन्यधर्मास्तिरस्कृल पुरस्छृलय महोत्सवान्‌ । तदा नाई इरेदौसो लोके त्वं न प्वतेये ॥ १५
स्वदन्विताश्च ये जीवा भरिष्यन्ति कलाविह । पापिनोऽपि गमिष्यन्ति निभेयाः कृष्णमन्दिरम्‌॥
येषां चित्ते वसेद्धक्तिः सर्वदा मरेमरूपिणी । न ते पदयन्ति कीना स्वेऽप्यमलमूतेयः | १७
न पेतो न पिक्चाचो वा राक्षसो वाऽमुरोऽपि वा। भक्तियुक्तमनस्कानां स्पशचनऽपि प्रुभेवेत्‌ १८

* धनुश्विहान्तगेतः पाठः क. ज. पुस्तकस्य; ।

१५९८ महापनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरण्ण्ड-

न तपोभिनं वेदे न ज्ञानेनापि कर्मणा । हरिषहि साध्यते भक्त्या प्रमाणं तत्र गोपिकाः | १९
चरणां जन्मसदस्रेण भक्तो प्रीतिर्है जायते। कका भक्तिः करा भक्तिभक्त्या कृष्णः पुरः स्थितः
भक्तिद्रोहकराये चते सीदन्ति जगत्त्रये । दुबासा दुःखमापन्नः पुरा भक्तविनिन्दकः | २१

अरं व्रतैरटं तीथेरटं योगैरलं मखैः । अलं ज्ञानकथारापेभ॑क्तेरेकेव सुक्तिदा ॥ २२
सूत उवाच--

इति नारदनि्णीतं स्वमाहास्म्यं निशम्य सा । सबा पुष्टिसंयुक्ता नारदं वाक्यमब्रवीत्‌ | २३
श्रीभक्तिरूवाच-

अहो नारद धन्योऽसि भीतिस्ते मयि निश्चला । न कदाचिद्विपुश्वामि चित्ते स्थास्यामि सर्वदा॥
ङृपाट्ना त्रया साधो मद्वाधा ध्व॑सिता क्षणात्‌ । पुज्रयोश्वेतनं नासि ततो बोधय वोपय।॥२५

सूत उवाच--
तस्या वचः समाकण्यं कारुण्यं नारदा गतः । तयोर्वाधनपारेमे करग्रेण भिमदेयन्‌ ।॥ २६
मखं संयोज्य कणोन्ते शब्दय; सयुचरन्‌ । ज्ञान प्रवुध्यतां शीघ्रं रे वैराग्य विवुध्यताम्‌ ।॥ २७
वेदवेदान्तघोषैश्च गीतापादेमुहुमृदुः 1 बोध्यमानौ तदा तेन कथंचिचोत्थित वरात्‌ ।॥ २८
नेतरेरनवखोकन्तो जम्मन्तो सालसावुभौ ) वक्रवत्पलितों प्रायः बुष्ककाषएूसमाङ्का ॥ २९

क्षामो तां निरौक््यव पुनः स्वापपरायणों । ऋपिधिन्तापरो जातः फं विधेयं मयेति च ३०
अहो निद्रा कथं याति हद्धत्वं च महत्तरम्‌ । चिन्तयनिति गोविन्दं स्मरयामास भागेव ॥ ३१
व्योमवाणी तदेवाभून्मा ऋषे खिद्यतामिति । उच्भः सफ़लस्ते भ्र भविष्यति न संशयः ॥ ३२
एतदथ तु सत्कमे सुरपं त्वं समाचर । तत्ते कमाभिधास्यन्ति साधवः साधुभूषणाः ॥ ३३
सत्कमोणि कृते तस्मिन्सनिद्रा इद्धताऽनयोः । गमिष्यति क्षणाद्धक्तिः सवेनः प्रसरिष्यति ॥३४
इत्याकाावचः स्पष्टं तःसवेरपि विश्वतम्‌ । नारदो विस्मयं रेभे नेदं ज्ञातमिति घ्रैवन्‌ ॥ ३५
नारद उवाच-
अनयाऽऽकाञ्ञवाण्याऽपि गौप्यत्वेन निरूपितम्‌ । कि वा तत्साधनं कार्य येन कार्ये भवेत्तयोः॥
क भविष्यन्ति सन्तस्ते कथं दास्यन्ति साधनम्‌ । मयाऽत्र क्र प्रकतेव्यं यदुक्तं व्योमभापया३७
सृत उवाच--
तत्र ताव्रथ संस्थाप्य निगेत। नारदो मुनिः । तीय तीथ विनिष्करम्यापृच्छन्मार्गे मरनीश्वरान्‌ ३८
वृत्तान्तः श्रूयते सर्वेः किंचिनिश्चिलय नोच्यते । असाध्यं केचन भोचदुज्गंयमिति चापरे॥ ३९
म्रकामूतास्तथाऽन्यं तु केयन्तस्तु पखायेनः । हाहाकारो महानासीत्िटोकीविस्मयावहः ॥४०

वेदवेदान्तघोषेश्च गीतापाठेविबोधितम्‌ । भक्तिज्ञानविरागाणां नोदतिष्टनिकं तु यत्‌॥ ४१

उपाया नापरो ऽस्तीति कर्णं कर्णऽजपञ्जनाः । योगिना नारदेनापि स्वयं न ज्ञायते तु यत्‌।।५२

तत्कथं शक्यते वकतमितररिह मानुषः । एवमृपिगणेः पृष्निणीयाक्तं दुरासदम्‌ ॥ ४३

तताध्न्तातुरः; साऽथ बदुरावनमागतः। तपश्चरामे चात्रति तदथकरतनिश्चयः ॥ थ

तावददशे पुरतः सनकराद्यान्पुनी श्वरान्‌ । कोटिस्यंसमाभासानुत्राच मुनिसत्तम ॥ ४५
नारद उवाच-

इदानीं भररिभाग्येण भवद्धिः सङ्गमास्थितः । शीघं कुमारा वदत कृपां कृत्वा ममोपरि ॥ ५६

ष
र
र
५
+
२
|

|

॥।
८ = < रत्वा .०२५।१०२ जहे = -निभिनोाततेिक५८ ८

1 ¬

१९० नवत्यधिकराततमोऽध्यायः | पद्रपुराणम्‌ । १५९९

भवन्तो योगिनः सर्वे बुद्धिमन्तो बहुश्रुताः । पश्चहायनसंयक्ताः प्वेषामपि पर्वजाः ॥ ७
सदा वैकुण्ठनिलया हरिकीतनतत्पराः । लीलामृतरसोन्मत्ताः कथामात्रेकजीविनः॥ ४८
हरेः (रिः) शरणमेवं हि निलयं येषां युखे वचः । अतः कालसमादिषटा जरा य॒ष्मान्न बाधते ४९
येषां श्रभङ्गमात्रेण दारपाखा हरः पुर्या । भूमा निपतितो सदयो यत्छृपातः परं गतो ॥ ५०
अहो भाग्यस्य योगेन दशनं भवतामिह । अनुग्रहस्तु करव्यो मयि दीने दयापैः।॥ ५१
अशरीरगिरोक्तं यत्तत्कि साधनमुच्यताम्‌ । अनुष्ठेयं कथं तावत्मतुबन्तु सविस्तरम्‌ ॥ ५२
भक्तेज्ञानतिरागाणां सुखमुत्पद्यते कथम्‌ । ख्यापनं सवेवर्णषु मेमपूवैभरयत्नतः ॥ ५३

श्री सनत्कमारा उचः

मा चिन्तां कुरु देवं हषं चित्ते समाव्रह । उपायः सुखसाध्यो ऽतर वततेऽपूवै एव हि ॥ ५४
अहो नारद धन्योऽपि विरक्तानां शिरोपणिः । सदा भ्रीकृषणदासानामग्रणीरयोगभास्करः ५५
त्वाये चित्रं न मन्तव्यं भक्त्य्थमनुवतिनि । परते कृष्णदासस्य भक्तेः स्थापन(क)ता सदा ५६
त्ररपिभिबहवो छोके पन्थानः प्रकटीकृतः । श्रमसाध्याश्च ते सर्वे परायः स्वगंफलमदाः; ॥ ५७
वैकुण्ठसाधकः पन्थाः स तु गोप्यो हि वतैते । तस्योपदे्ा परुषः पायो भाग्येन भ्यते ॥५८
यत्कतेव्यं विनिदिषठं व्योपवाचाऽभवत्पुरा । तदुच्यते श्रणुप्वायय स्थिरचित्तः भसन्नधींः ॥ ५९
दरव्ययज्ञास्तपायज्ञा योगयज्ञास्तथाऽपरे । स्वाध्यायज्ञानयङ्गा्चते तु कमविसुचकाः॥ ६०

सत्कम॑सूचकां नृनं ज्ञानयज्ञः स्मरतो बधः । श्रीमद्धागवताखापः सतु गीतः शुकादिभिः ।॥ ६१
भक्तिङ्ञानविरागाणां तद्धोषेण बं महत्‌ । व्रजिष्यति दयोः कष्टं सुखं भक्तेभविष्यति ॥ ६२

प्रख्यं हि गमिष्यन्ति भ्रीमद्धामवतध्वनां । कटिदोषा इमे सवं सिहशब्दाद्रका इव ॥ ६३
ज्ञानवेराग्यसयुक्ता भाक्तः ग्रेमरसावहा । प्रतिगेहं प्रतिजनं ततः कींडां करिष्यति ॥ ६४
नारद उवाच--

वेदवेदान्तोपेथ गीतापाैः प्रबोधितम्‌ । भक्तिङ्ञानविरागाणां नोद्तिष्त्रिकं तु यत्‌ ॥ ६५
श्रीमद्धागवतारापात्तत्कथ बोधमेष्यति । तत्कथास च वेदाथेः शोके छक षदे पदे ॥ ६६
छिन्दन्त संदाय हेन भवन्तोऽपोघदश्चनाः । विटम्बो नात्र कतेव्यः शरणागतवत्सखाः ॥ ६७

[+स॒त उवाच-
तत्ते सनकरायास्तु प्रिरक्ता द्यध्यैरेतसः । सिद्धाः सनातना विप्रा नारदं भोच॒रादरात्‌ ] ॥६८
कुमारा उचुः
वद्‌।पनिषदां साराजाता भागवती कथा । अत्युत्तमा ततो भाति पृथग्भूता फलान्नतिः ॥ ६९
आप्ूटाग्र रसास्तप्रन्ाम्रे न स्वाद्रते यथा । सभूय स पृथग्भूतः फटे विश्वमनाहर्‌ः। ७०

यथा दुग्धे स्थितं सपिनं स॒स्वादफलमदम्‌ । पृथग्भूतं हि तदिव्यं देवानां रसवधनम्‌ ।॥ ७?
इभ्षणामादिमध्यान्तं केरा व्याप्य तिष्ठति । प्रथगभूता च सा मिष्ट तथा भागवतीं कथा।॥७२
ईर भागवतं नाम पुराणं ब्रह्मसंमितम्‌ । भक्तिज्ञानविरागाणां ख्यापनाय मरकरारितम्‌ ॥ ७३

+ धनघिहान्तगतः पाठः क. ज. पुस्तकस्य; ।

न~ ~

-~-----------~-------_~~~~~~_~~~-~~-~----------~--~-^~-~-----

१क.ज. गगेनांत्रष्रा बः २ क्ष. हरे) ३ च. अन्तकाः।४क.ज. म । दद्या मृता त्रिजन्मानि पुनस्त-
त्स्थनमास्थना। “क्र, ज. ते विश्वरास्यदः। अ । ६ ख. फटप्रदा।

१६०० महायुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

बेदान्तवेदसुखलाते मीताया अपि कर्तरि । परितापवति व्यासे युद्यत्यज्ञानसागरे ॥ ७४
= ¢ [4 | त्सथ्ं ५ [धो म्‌
तदा त्वया पुरा भोक्तं चतुः श्धे(कसमन्थितम्‌ । तदीयश्रव्रणात्सच्यो निव।धो बादरायणः ॥ ७९
हः [ द * प [+
तत्र ते विस्मयः केन यतः भ्रभकरो भवान्‌ । श्रीमद्धागवतं शाघ्चं शाकदुःखविनाशनम्‌ ॥ ७६

नारद उवाच-
यदर्ानं च विनिह्त्यत्ुभानि सद्यः भ्रेयस्तनोति भवदुःखदवादितानाम्‌ ।
निःेषरोषमुखगीतकथेकपानात्पमपकाश्चकरृतये क्षरणे गतोऽस्मि ॥ ७७
भाग्योदयेन बहुजन्मसमाशितेन सतसङ्गमेव रमते पुरुषो यदा वै ।
अब्गानदेतुङृतमोहमहान्धकारनाश्चं विधाय हि तदीदयते विवेकः ॥ ७८

ईति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्डे श्रीभागवतमाहात्मये करुमारनारदसमागमो नाम
नवसयधिकञश्चततमोऽध्यायः ॥ १९० ॥ (२)

आदितः छोकानां समध्यङ्ाः-- ४०३७१

च -- = नन

अयेकनवत्याधिकशततमोऽध्यायः ।
[भसत उवाच--
अथ देवपिस्ततरेव कुमाराननुमान्य च } उवाच प्रणतो वाक्यं ज्ञानयङ्ञकरेतादरः] ॥ १
नारद उवाच- |
ज्ञानयङ्घं करिष्यामि शुकशास्रकथोज्ज्वलम्‌ । भक्तिङ्गानविरागाणां स्थापनां परयत्नतः ॥ २
कज कार्यो मया यज्ञः स्थं तद्राच्यतामिह । महिमा श्रुकगाल्ञस्य वक्तव्यो वेदपारगः ॥ 3
कियद्धिदिवसेः श्राव्या श्रीमद्धागवती कथा । को विधिस्तत्र कतेव्यैी ्भानयन्नविक्षारदाः ॥ ४
कुमारा उचुः-
णु नारद्‌ वर्ष्यामो विनच्राय विवेकिन । गङ्गद्रारसमीपे तु [शकामोदाख्यं पुरं महत्‌ ॥ ५

स्रणद्याधोत्तरं पुण्यं ] तटमानन्दनामकम्‌ । नाना ऋषिगणेर्ज् देवसिद्ध निषेवितम्‌ ॥ ६
नानातरुलताकीर्णं नवकोमटवाटुकरम्‌ । रम्यमेकान्तदेशस्थं देमपद्मसुशोभितम्‌ ॥ ७
यत्समीपस्थजीवानां [कपषत्रस्येव पभावतः । मिथः संस्िग्धचित्तानां | वैरं चेतसि न स्थितम्‌ ८
हञानयज्गस्त्वया तत्र कर्ैव्यो हययत्नतः । अपूर्वा रसरूपा च कथा तत्र भविष्यति ॥ ९

पुरस्थं निवैलं चैव जराजीणेकटेवरम्‌ । सुतद्रयं पुरस्कृत्य भक्तिस्तत्राऽऽगमिष्यति ॥ १०

यत्र भागवती वातौ तत्र भक्त्यादिकर त्रजेत्‌ । कथाचन्दं समाकरण्यं तत्रिकं तरुणायते ॥ ११
सूत उवाच--

एवमुक्ता (क्त्वा) कुमारास्ते नारदेन समं ततः । गङ्गातटं समाजग्मुः कथापानाय सत्वराञ॥ १२

% धनुशिहान्तगंताः पाठः क. ज. पुस्तकस्या ।

-----*

१ ख. -णात्साधो नि" । २ क. ज. -छक्षमं कृष्णानुकपणे । ना" ३ ड. “व्यो ममेदं वदता कियत्‌ । कु ज्ञ. म.
व्यो ममेदं वतामियत्‌ । कु" । ४ क. ज. शक्ष्यामस्तुभ्यं यत्र कथामिमाम्‌ । "ण्वतां पापरारिप्नीं वरणं पुण्यविवार्धेनीम्‌ ।
ग" । ५ के. ज. ति । बृन्दावनप्रतोदिस्यं ज

^

ह

१९१ एकनवत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६०१

यदा यातास्तटं ते तु तदा कोटाहटोऽप्यमृत्‌ । भूलोके देवोके च ब्रह्मलोके तथैव च ॥ ११३
भीभागवतपीयूषपानाय रसरम्पटाः । धावन्तोऽप्याययुः सर्वे प्रथमे ये च वैष्णवाः ॥ १४

भृगुवेसिष्टश्यवनश् गौतमो मेधातिधिर्देवख्देवरातौ ।

रामस्तथा गाधिसुतश्च ज्ञाकरो मृकण्डपुत्रात्री(त्रे) जपिष्पखादः (गराः) ॥ १५

योगेश्वरो व्यासपराशरो च श्रीमाञ्जुको जाजरिजदहनुयुख्याः ।

सर्वेऽप्यमी मुनिगणाः सह पृत्रमित्रस्वस्रीभिराययुरतिप्रणयेन यक्ताः॥ १६
वेदान्तानि च वेदाश्च मव्रास्तत्राः समतेयः। दशा च पुराणानि षटृश्ञाख्राणि तदा ययुः।॥१७
गङ्गाया; सरितस्तत्र पुष्करादिसरांसि च । क्षेत्राणि च दिशः सवां दण्डकादिवनानि च ॥१८
नामादयो ययुस्तत्र देवगन्धवेकिंनराः । गुरुत्वात्तत्र नायातान्धरगुः संबोध्य चाऽऽनयत्‌ ॥ १९
दीक्षायां नारदेनाथ दत्तमासनयुत्तमम्‌ । कुमारा वन्दिताः स्वनिषेदुः कृष्णतत्पराः ॥ २०
वैष्णवाश्च विरक्ताथ न्यासिनो ब्रह्मचारिणः । युखभागे स्थितास्ते च तदग्रे नारदः स्थितः २१
एकभागे ऋषिगणास्तथाऽन्यत्र दिवोकसः । वेदोपनिषदोऽन्यत्र तीथान्यत्र सियो ऽन्यतः ॥ २

जयगरब्देनेमःशब्देः शद्ध शदे स्तथैव च । चृणटाजाप्रसूनानां निक्षेपः सुमदानभूत्‌ ॥ २३

विमानानि समारुह्य कियन्तो देवनायकाः । कल्पटक्षप्रसूनेश्च सवे तत्र समाफकिरन ॥ २४
सूतं उवाच-

एवं तेष्वेकचित्तेष भ्रीमद्धागवतस्य च । माहात्म्यमूचिरे स्पष्टं नारदाय महात्मने ॥ २५
कुमारा उचः

अथ ते संपवक्ष्यामो माहात्म्यं श्ुकशास्नम्‌ । यस्य श्रवणमात्रेण मुक्तिः करतले स्थिता ॥ २६
सदा सेव्या सदा सेव्या श्रीमद्धागवती कथा । यस्याः भ्रवणमानेण गुक्तिरत्नं समाश्रयेत्‌ ॥२७
ग्रन्थोऽष्टादश्षसाहसरो द्रादज्षस्कन्धस युतः । परीक्षिच्ुकसवादं इणु भागवत च तत्‌ ॥ २८
तावत्ससारयचक्रेऽस्मिन्भ्रमतेऽज्ञानतः पमान्‌ । यावत्कणगता नास्ति शुकशास्रकथा क्षणम्‌ ॥>२९
किं श्रुतैबेहुभिः शा्ैः पुराणश्च श्रमावहैः । एकं भागवतं शास्रं मुक्तिदानेन गजंति ॥ ३०

कथा भागवतस्यापि नित्यं भवति यद्वहे । तद्र तीथरूपं हि वस्षतां पापनाशनम्‌ ॥ ३१
अश्वमेधसहस्राणि वाजयेयक्षतानि च । श्रुकशास्कथायाश्च कलां नाहन्ति षोडशीम्‌ ॥ ३२
तावत्पापानि देहेऽस्मिन्निवरसन्ति तपोधनाः) यावन्न श्रूयते सम्यक्श्रीमद्धागवतं नरः| १३
न गङ्गान गया काशी पुष्करं न प्रयागकम्‌ । गुकशास्चकथायाश्च फलं न(च,समता नयत्‌॥ २४
बेदादिर्वेदमाता च पौरुषं सूक्तमेव च । त्रयी भागवते मच्रा दरदश्ञाक्षर एव च ॥ ३५
हदशासा भरयागश्च कालः संवत्सरात्मकः । ब्राह्मणाशाश्रिहोत्रं च सुरभिद्रादशी तिधिः॥ ३६
तरुसी च वसन्तश्च पुरुषोत्तम एव च । एतेषां तत््रतः पराह्ञन पृथर्भाव इष्यत्‌ ॥ ३७
यश्च भागवतं लास वाचयेद्थतोऽनि्चम्‌ । अन्पकोटिकृतं पापं नयते नात्र संशयः ॥ ३८
शोका श्लोकपादं घा परेद्धागवतं च यः । नित्यं पुण्यमवाम्रोति राजसूयाश्वमधयाः ।॥ ३९
उक्त भागवतं नित्यं कृतं च हरिचिन्तनम्‌ । तुखसीपोषणं चव धेनूनां सवनं समम्‌ ॥ °

तक्रार त येनैव श्रयते ज्रकमाश्चवाक्‌ । प्रीत्या तस्येव वेकुण्ठं गोगवन्दाऽपि धयरच्छात्‌।। ४१

१क.ग्व, ज. न, द्िगादयो नगास्नः। २ ड. घ. ख. दक्षिने ना । ३ क. ज. णि राजसूय
००१

^~. ------------ ~ ------*~--------*-~--~---------- ~ ---- -~ ~न

१६०२ महायुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्ड-

[कपीष्प्यां च राकायां भक्तियुक्तेन चेतसा] । हेमसिहयुतं चैतद्ेष्णवाय ददाति च ॥

कृष्णेन सदह सायज्यं स प॒मार्टमते ध्रषम्‌ ॥ ४२
आजन्ममाजमपि येन शठेन फिचिचित्ते विधाय जुकलास्चकथा न पीता ।
चाण्डालवच् खरवत्खद तेन नीवं मिथ्या खजन्म जननीजनहुःखभाजा ॥ ३
जीवच्छ्वो निगादेतः स तु पापकमा येन श्रुतं ्ुककथावचनं न किंचित्‌+ ।
धिक्तं नरं पडुसमं भुवि भाररूपमेवं वदन्ति दिवि देवगणास्तु मुख्याः ॥ ४४

वरभेक(ब)कथा ठेक्रे श्रीमद्धागवतोदढ्धवा । कोटिजन्पसमुत्थेन पुण्येनेव तु छभ्यते ॥ ४५

तेन योगनिषे धीमञश्रोतव्या सा प्रयत्नतः । दिनानां नियमो नास्ति सवदा श्रवणं मतम्‌।।४६

क क क

सतयन व्रह्मचयम सवेदा श्रवण मतम्‌ । अशञ्क्यत्वात्कटछा वात्या विशषाऽत्र ब्ुकाज्ञया ॥ ४७

मनसव्वाजयद्रागातपुस्ा चवाऽञयुषः क्षयात्‌ । कच्द्‌ पबहु त्वा सप्नाहश्वण मतम्‌ ॥ ४८
मनाहत्तजयश्चवे नयमाचरण तथा । दक्षा कतुपश्रक्य स्यात्सप्ताहश्रवण ह्यतः ॥ ४९
श्रद्धात, श्रवणे नित्यमाचन्तावाधि यत्फटम्र्‌ । तत्फल शुक्रदवन सप्तादन्रत्रणं कृतम्‌ ॥ ५०

यत्फरं नास्ति तपसा न यागेन समाघ्रेना । अनायासेन तत्सवं सप्ताहश्रवणे टभेत्‌ ॥ ५१
यज्ञादर्जति सप्ताहः सप्ताहो गजेति व्रतात्‌ । तपसो गज॑ति भोचैस्तीर्थानिदयं हि गर्जति ॥ ५२
यागादजैति सप्ता ध्यानाज्ज्ञानाच गजंति । किं वमो गर्जनं तस्य रे रे गज॑ति गजंति ॥ ५8
शौनक उवाच--
साञ्येमेतत्कथितं कथानकं ज्ञानादिधमांन्विगणय्य सांभतम्‌ ।

निश्रेयसं भागवतं पुराणं तावत्कुतो योगविदादिसूचकम्‌ ॥ ५५
सृत उवाच--
यद्‌। कृष्णो धरां लयक्त्वा स्वपदं गन्तुमुद्यतः । एकादशे परिश्रुलयाप्युद्धवो वक्यिमव्रवीत्‌।। ५५
उद्धव उवाच-

त्वं तु यास्यामि मोषिन्द्‌ भक्तका्यं विधाय च । पचित्ते महती चिन्ता तां श्रुत्वा सुखमावह ५६
आगतोऽयं कटिघोरो भविष्यन्ति पुनः खलाः । तासङ्गनेव सन्तोऽपि गमिष्यन्त्युग्रमापदम्‌ त्युग्रमापदम्‌ ५७
तदा भारवती श्रमिगांरूपयं कमाश्रयत्‌ । अन्यो न इरयते जाता त्वत्तः कमललोचन ॥ ५८
अतः सत्सु दयां करत्वा भक्तवतसक मा व्रज। भक्ताय सगुणो जातो निराकारोऽपि चिन्मयः५९
नद्ियागेन त भक्ताः कथं स्थास्यन्ति भृते । निगुगोपासने कष्टमतः किंचिद्िचारय ।॥ ६०

सत उवाच--

इत्युद्धववचः श्चत्वा भभासऽचिन्तयद्धरिः । भक्तावरम्बनाथांथ कि विषयं मयेतिष। ६१
स्वरकंयं यद्धवेत्तनस्तदर भागवतेऽदधात्‌ । तिरोधाय प्रावरष्टाऽयं श्रीमद्धागवताणेवम्‌ ॥ ६२
तेनेयं बाञख्जयी प्रतिः प्र्यक्षा बतत हरेः । सेवनाच्छ्णात्पाटादुशनात्पापनाशिनी ॥ ६३

सप्तादभ्रवरणं तन सवमभ्याऽप्याधिके कृतम्‌ । साधनानि तिरस्कृत्य कलो पर्माऽयमीरितः ६४

~ ~ ~ न -- ~

* धनुधिद्वान्त्गतः पाटः क. ख. ज. पुप्तकस्थः । + एनदमे क. ज. पुस्तशयाः “मचे हूते नेव श्रगामर्णां तेषा
द्या जन्त गतं नराणाम्‌ । चित्तंन यस्यनु नर्य हरेः कथायां म-वत दुरितदुष्टकथाप्रसद्रात्‌ " इत्यधिकम्‌ ।

१ न्न. न्ति मुनयः क्रि पवमिद्राः । दु)

~ ~+

क.

` अथ वैष्णवचिततेषु टा -मक्तिमलौकिकीम्‌ । निजलोकं परित्यज्य भगवान्भक्तव्त्सचः ॥

१९२ द्विनवत्ययिकरशततमोऽध्ययः 1 पद्मपुराणम्‌ । १६०३

दुःखदारिवरोभाग्यपापपर्षाटनाय च । कामक्रोधजयार्थ हि कलौ धर्मोऽयमीरितः ॥ ६५
अन्यथा वेष्ण्री माया देवेरपि सुदुस्त्यना । कथं त्याज्या भवेपंभि; सप्नादोऽतः प्रकीितः ६६
+सूत उवाच--
एवं नगाहश्रवणोरधर्म शरकार्यमाने कपिभिः सभायाम्‌ ।
आश्वयमेक समभूत्तदानी तदुच्यते संसणु शौनक त्वम्‌ ॥ ६७
भक्तिः सुतो तौ तरुणौ शरहीर्वा मपैकरूपा सहसाऽऽविरासीत्‌ ।
श्रीढृष्ण गोविन्द हरे मुरारे नाथेति नामानि मुहुव॑दन्ती ॥ ६८
तां चाऽऽगतां भागवताथेभूषां सुचारवेषां दद्युः सदस्याः ।
कथं परविश कथमागतेयं मध्यं पुनीनामिति तकयन्तः ॥ ६९
ऊचुः; फुमारा वचनं तदानीं कथाथतो निप्पतिताऽधुनेयम्‌ ।
एवं गिरः सा ससुता निशम्य सनत्कुमारं निजगाद नम्रा ॥ ७9
भक्तिरुवाच-
भवद्धिरव्ैव कृताऽसिषि पृष्टा कटिप्रनष्टाऽपि कथारसेन ।
कां तु तिष्ाम्यधुना ब्रुवन्तु ब्राह्मा इमां तां गिरगचिरे ते ॥ ७?

सनत्डमारा उच॒ः--
भक्तिस्तु गोषिन्दसुरूपधात्री मेमेककर्ीं मवरोगहजीं ।

सात्वं च तिष्टस्व सपे्यसंश्रयानिरन्तरं वेष्णवमानसाख्ये ॥ मे
ततोऽपि दोषाः कलिना इमे त्वां द्रष्टुंन शक्ताः पभवोऽपि लोके ।

सृत उवाच--
एवं तदाज्ञावसरेऽपि भक्तिस्तदा निषण्णा हरिदासचित्ते ॥ ७३

४.4

सकलभुवनमध्ये निर्पनास्तेऽपि धन्या निवसति हृदि येषां श्रीषहरेभेक्तिरेका ।
हरिरपि निजरोकं सर्भथा तं विहाय प्रविशति हृदि तेषां भक्तेसूत्रोपविद्धः ७४
ब्रूमोऽद्य ते किमधिकं मदहिमानमेव ब्रह्यात्मकस्य भुवि भागवताभिधस्य ।
यत्संश्रयान्निगदिते खमते सुवक्ता भोताऽपि इृप्णसमतामटमन्यधर्मेः ॥ ७५
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीभागवतमादात्मय भक्किकष्टनिवतंनं
नामैकमवलयधिकङततमो ऽध्यायः ॥ १९१ । ( ३)
आदितः शोकानां समष्व्ाः--* ०४४१

अथ द्विनषत्यधिकशततमोऽध्यायः ।

~~~

सूत उवाच- ॥

५,

---------------

पनमाली -घनर्यामः पीतवासा -पनोहरः + काचीकाफरूपचिरो टसन्मुकुरङुण्डलः ॥

= ~ चत ०७ "जि ~ =

+ ईदमधिकम्‌ ।

[८ >) [१

१६०४ महायरनिश्रीव्यासपणीतं-- [ १९ उत्तरखण्डे

तरिभङ्गलखितश्वारकौस्तुमेन विराजितः । कोटिमन्मथलावेण्या हरिचन्दनचर्चितः ॥ $
परमानन्दविन्रूतिर्मधरो मरीधरः । आविवेश स्वभक्तानां हृदयान्यमलानि च ॥ ४
वैकुण्ठवासिनो ये च बेष्णवा उद्धवादयः। तत्कथाश्रवणाथं ते गृहरूपेण संस्थिताः ॥ ५
तदा जयजयारावो रसपुष्टिरलोकिकी । चृणेपसूनदष्टिथ युहुः शद्धरबोऽप्यभूत्‌ ॥ ६
तत्सभासंस्थितानां च देदगेदात्पविस्यृतिम्‌ । दष्टा च तन्मयावस्थां नारदो वाक्यमव्रबीत्‌ ।॥ ५
नारद उवाच-
अलोकिकोऽयं महिमा मुनीश्वराः सप्राहजन्योऽग् विखोकितो मया ।
प्रदाः शठा ये प्ुपक्षिणोऽ्र सर्वेऽपि निष्पापतया विभान्ति ॥ ८
अतो चरके ननु नास्त किंचिचित्तस्य शोधाय कलो पवित्रम ।
अधौधविध्वंसकरी कथैव कथासमानं भुवि नास्ति चान्यत्‌ ॥ ९
के के विगरुध्यन्ति षिदन्तु मह्मं सप्नाहयज्ञेन कथामयेन |
कृपाटभिर्छोकिहितं विचायं भरकारितः कोऽपि नवीनमामैः ॥ १०
कुमारा उचः-
ये मानवाः पापकरतस्तु सवेदा सदा ढुराचाररता विमागौः ।

क्रोधाभिदग्धाः ङूटिखाश् कामिनः सप्ताहयज्ञेन कलो पुनन्ति ॥ ११
सत्येन हीनाः पितृमातद्‌षकास्त्ष्णाकुखाशथाऽऽश्रमधमेवभिताः ।
ये दाम्भिका मत्सरिणोऽपि दिसकाः सप्ताहयज्ञेन कलो पुनन्ति ॥ १२
पश्चोग्रपापाश्छलच्छ्यकारिणः कूराः पिशाचा इव निदयाथ ये ।
ब्रह्मस्वपुष्टा व्यभिचारकारिणः सप्ताहयज्ञेन कलौ पुनन्ति ॥ १३
कायेन वाचा मनसाऽपि पातकं निलयं प्रकुबन्ति शठा हठेन ये ।
परस्वपुष्ा मलिना दुराशयाः सप्ताहयङ्गन कलम पुनन्ति ॥ १४
[सूत उवाच--
अथैवं तुष्टचित्ते तु नारदे देवपूजिते । पयन्नास्ते कुमाराश्च पुनरूचुश्च नारदम्‌ ॥ १५
कुमारा उचः |--
अन्न ते कीतेयिष्याम इतिहासं पुरातनम्‌ । यस्य श्रव्रणमात्रेण पापहानिः भजायते ॥ १६
तङ्गभद्रातरे पूत्॑मग्रत्पत्तनमुत्तमम्‌ । यत्न वीः स्वधर्मेण सत्ये कमौणे तत्पराः ॥ १७

आत्मदरेवः पुरे तस्मिन्सवैत्रेद विज्ञारदः । भ्रौतस्मार्तेषु निष्णातो द्वितीय इव भास्करः ॥ १८
भिश्युका वित्तवाीके तत्मिया पुन्धुी स्मृता । स्ववाक्यस्थापिका नित्यं स॒न्दरी सुकुखोदवा
टोकवातांरता कूरा भायश्ञो वहुजलस्पिका । शूरा च शदत्येषु कषणा कलहमिया ॥ २०
एवं निवसतो; परेम्णा दंपत्योरनपत्ययोः । अर्था; कामास्तयोरासन्न सुखाय शहादिकम्‌ ॥ २१
पथाद्धूमाः समारब्धास्ताभ्यां संतानहेतवे । गोभूहिरण्यवासांसि दीनेभ्यो यच्छतः सदा ॥२२
धनाथ धममार्गेण ताभ्यां नीतं तथाऽपि च । न पुजो नापि वा पुत्री ततधिन्तातुरो भृशम्‌ २३

# धनुशिहान्तगतः पाठः क. ज. पुस्तकस्थः ।

न--------~----~---- ८ -- ~

१७. की) कणं अति सुवृ ।

नि

श)
1 0.0 ५ ^ हिति ">+

१९२ द्विनवत्यधिकशततमोऽध्यायः ] प्रपुराणम्‌ । १६०५

एकदा स द्विजो इुःखाह्रदं लयक्त्वा वनं गतः । मध्याहे तृषितो जातस्तडागं समुपेयिवान्‌ २४

पीत्वा जलं निषण्णस्तु प्रजादुःखेन कितः । यृहूतीदपि तनैव संन्यासी कथिदागतः ।॥ २५

टरा पीतजखं तं तु विप्रो यातस्तद्‌न्तिकम्‌ । नत्वा च पदयोस्तस्य निश्वसन्संस्थितः पुरः॥२६
यतिरुवाच-

कथं रोदिषि विपरत्वंकाते चिन्ता बरीयसी । वद्‌ त्वं सत्वरं महयं स्वस्य दुःखस्य कारणम्‌
ब्राह्मण उवाच--

फ तवीमि ऋषे दुःखं पूेपापेन संचितम्‌ । मदीयाः पु्ैजास्तोयं कवोष्णमुपमुञ्जते ॥ २८

मत्तं नेव गृह्णन्ति पीला देवा द्विजातयः । प्रजादुःखेन शन्योऽहं प्राणांस्त्यकतुमिहाऽऽगतः २९

पिग्जींवितं परजादीनं धिग्रह च प्रजां विना । पिग्धनं चानपत्यस्य धिकं संतति चिना।। ३०

पाल्यते या मया धेनुः सा बन्ध्या सवेथा भवेत्‌ । यो मया रोपितो क्षः सोऽपि बन्ध्यत्वमाश्रयेत्‌

यत्फलं मदरहायातं शीध्रं तच विचुष्यति । निरभाग्यस्यानपद्यस्य किमतो जीवितेन मे ।॥ ३२
सनत्कुमारा उचुः

इत्युक्त्वा स रुरोदोचेःस्तत्पाश्वं दुःखपीडित्तः । तदा तस्य यतेधित्ते करुणाऽमूद्ररीयसी ॥ ३३

तद्धाटाक्षरमालां च वाचयामास योगवान्‌ । सर्व ज्ञात्वा यतिः पश्चाद्विपमूचे सविस्तरम्‌ ॥ ३५
यतिरूवाच-

श्ण विप्र मया तेऽव प्रारब्धं तु विलोकितम्‌ । सप्तजन्मावधिस्तेते) वै पत्रो नेव च नेव च ३५

मुाज्नानं प्रजारूपं बलिष्ठा कमणो गतिः । विवेकं तु समासाय त्यज संसारवासनाम्‌ ॥ ३६

संततेः सगरो दुःखमवापाङ्गः एरा तथा । रे यजाद कटुम्बाशां संन्यासे स्था सुखम्‌ ॥ ३७
ब्राह्मण उवाच-

विवेकेन भवेत्कि मे पुत्रं देहि बरादपि । नो चेच्यजाम्यहं भाणांस्त्वदग्रे शोकम्रछितः ॥ ३८

पुत्रादिसुखदहीनोऽयं सन्यासः शुष्क एव दहि । शृदस्थः सरसो रोके पुत्रपोत्रसमाहतः ।॥ ३९
सनत्कुमारा ऊचुः

इति विप्राग्रहे दृष्टा प्रा्रवीस्स तपोधनः ॥ ४०
यतिरुवाच--

चित्रकेतुगेतः कष्टं विधिठेखविमाजेनात्‌ । न यास्यसि सुखं पुत्राद्यथा देवदतोचयमः ॥

अता दठन युक्तोऽसि ह्यथिने किं वदाम्यहम्‌ ॥ ४१
सनत्कुमारा उचुः

तस्याऽग्रहं समाखोक्य फरमेकं स दत्तवान्‌ ॥ ४२
यतिरूवाच-

श्दं भक्षय पलन्या त्वं ततः पुत्रो भविष्यति । सदयं शोच दया दानमेकभक्तं तु भोजनम्‌ ॥

वषावाधि सिया कार्यं तेन पुत्रोऽतिनिमखः ॥ ४३
सनत्कुमारा उचः

एवयुक्त्वा ययो योगी विप्रस्तु गरहमागतः । पलन्याः पाणी फलं द्वा स्वयं यातस्तु कुजचित्‌॥

तरुणी कुटिखा तस्य सख्यग्रे च रुरोद ह ॥ ४.

१ च. ्वैनाः सर्वे कः । २ ङ. मदन्नं। ३ य, करिमितो।ण्छ. सि व्यथते कि!

१६०६ महायुनिशीव्यासप्रणीत-- [ £ उसरख्ण्डे-

ब्राह्मणषलन्युवाच-
अहो चिन्ता ममोतन्ना फठं चाहं न भक्षये । फलभक्षेण गभः स्याद्रर्भणोदरशृद्धता ॥ ४५
स्वरपमक्ष्यं ततोऽशक्ति्यदकार्य कथं भवेत्‌ । देवाद्वारीं वजेद्धामे पलायेद्वभिणी कथम्‌ ॥ ५४६
शुकवन्निवतेद्र भस्तं कुक्षेः कथमुत्छजेत्‌ । तियेक्वेदागतो गभस्तदा मे मरणं भवेत्‌ ।॥ ४७
भरमूतौ दारुणं दुःखं सुङमारी कथं सहे । मन्दायायां) मयि सवखं ननान्दा संहरेत्तद्‌ा ॥*४८
सलयक्लौचादिनियमो दुराराध्यः स दस्यते । खाने पाठने दुःखं भसूतायाश्च वतेते ॥
चन्ध्या घा विधवा नारी सुखिनी चेति मे मतिः॥ ४९
सनत्कुपारा उचः-
एवं कुतकयोगेण तत्फटं नेव भक्षितम्‌ । पत्या पृष्ठं फं युक्तं युक्तं चेति तयेरितम्‌ ॥ ५०
एकदा भगिनी तस्यास्तदरहं स््रेच्छ्या गता । तदग्रे कथितं सर्व चिन्तयं महती हि मे ।॥ ५१
दुबला तेन दुःखेन नुने करवाणि किम्‌ } साऽत्रवीन्पम गर्भोऽपि तं दास्यामि परसूतितः ५२
तावत्कारं सगर्मेव गुप्ना तिष्ठ रहे युखम्‌ । वित्तं त्वं मत्पतेय॑च्छ स ते दास्यति बालकम्‌ ॥ ५३
षाण्मासिको मृतो बाल इति लोके बदिष्यति । तं बार पोषयिष्यामि निलयमागत्य ते ग्रहम्‌ ॥

फलमर्पय धेन्वै तवं परीज्ञार्थ तु सांप्रतम्‌ । तत्तदा रचितं सर्व तथेव स्रीस्वभावतः ॥ ५५
अथ कालेन सा नारी भसूता बाखकं तदा । आनीय जनको वालं रदस्य धुनधुली ददो ॥ ५द्‌
तया च कथितं भ्रं मसूतः सुखमभकः । टोकस्य सुखमृत्पन्नमात्मदेवमनोद यात्‌ ॥ ५७

ददी दानं द्विजातिभ्यो जातकम विधाय च । गीतत्रादित्रघोषोऽमृत्तदरारे मङ्गलं बहु ॥ ५८
भत्रे साऽ्रवीद्रक्यं स्तन्यं नास्ति कुचे मम । अन्यस्तन्येन निर्दग्धा कथं पृष्णामि बालकम्‌ ॥
मरस्वसायाः पसूताया मृतो बालस्तु वतते । तामाकायं शे रप्र सा तेऽ्भं पौषयिष्यति ॥ ६०
पतिना तत्कृतं स्वे पु्ररक्षणहेतवे । पत्रस्य पुन्धुकारीति नाम माजा प्रतिष्ठितम्‌ ॥ ६१
निमासे निभेते चाथ सा षेदुः सुषुरेऽर्भकम्‌ । स्ाङ्गयुन्दरं दिव्यं निर्मलं कनकथभम्‌ ॥ ६२
दृष्ट प्रसन्नो विप्रस्तु संस्कारान्स्वयमादपे । मत्ाऽऽशर्यं जनाः सरवे दिदकार्थ समागताः ॥ ६३
भाग्योद योऽधुना जात आत्पदेवस्य परयत । पेन्वा बालः भसूतस्तु देवरूपीति कौतुकम्‌ ॥ ६४
न ज्ञातं तद्रहस्यं तु केनापि विभियोगतः । गोकर्ण च सुतं दृष्ट्रा गोकर्णं नाम चाकरोत्‌ ॥ ६५
करियत्काछेन तो जातौ तरुणी तनयाद्रुभौ } गोकणेः पण्डितो ज्ञानी धुन्धुकारी महाखलः॥६६

सानज्ञाचक्रियाहीनो दुभेक्षी कोधसेयुतः । दुष्परिग्रहकती च स्वहस्तेन भोजनः ॥ ६७
चारः सवेजनदेषी परवेदमभदीपकः । छाटनायार्भकान्धृत्वा सयः कूपे न्यपातयत्‌ ॥ ६८

हिंसकः शखधारी च दीनान्धानां प्रपीडकः । चण्डाटाभिरतो निदं पाशचदस्तः श्वसंगतः ।६९
तेन वेश्याकुसङगेन पञ वित्तं तु नाशितम्‌ 1 एकदा पितरौ ताड्य पात्राणि स्वयमाहरत्‌ ॥
तत्पिता कृपणः भोचैधनहीनो रुरोद इ ॥ ७०
ब्राह्मण उवाच-
वन्ध्यत्वं तु समीचीनं कुपुत्रो दुःखदायकः । $ तिष्ठामि क गच्छामि को मे दुःखं व्यपोहयेत्‌॥
प्राणांस्त्यजामि दुःखेन दा कष्टं मम संस्थितम्‌ ॥ ७?

~---------~ - -~-- ---~-- --~--

१. सम ज, दरव्रहस्नेन ।

। द

क, -
४

१९३ च्रिनवत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६०५७

कुमारा उचुः--

तदानीं तु समागल गोकर्णो ज्ञानसंयुतः । बोधयामास जनकं वैराग्यं परिद शयन्‌ ॥ ७२
गोकणे उवाच--

असारः खट संसारो दुःखरूपी विमोहकः । कः सुत; कस्य च धनं स्रेहवाञ्ज्वरतेऽनिशम्‌७रे

न चेन्द्रस्य सुखं किंचिन्न सुखं चक्रवतिनाम्‌ । सुखमस्ति विरक्तस्य मुनरेकान्तजीविनः ॥ ७४

पृश्वाज्ञानं भरजारूपं मोहतो नरके गतिः । निपतिष्यति देहोऽयं सव लक्त्वा बनं व्रन ॥ ७९
सनकत्मारा उचुः-

तद्वाक्यं तु समाकण्यं गन्तुकामः पिताऽत्रवीत्‌ ॥ ७६
ब्राह्मण उवाच-

कि कर्वव्यं वने तात तच्छं वद्‌ सविस्तरम्‌ । अन्धकूपे सेहपारेषेद्धः पङ्करहं शयः ॥

कर्मणा पतितो नूनं मामुद्धर दयानिषे ॥ ७७

गोकणं उवाच--
देदेऽस्थिमांसरूधिरेऽभिपमति त्यज सं जायासुतादिषु सदा ममतां चिपुश्च ।
परहयानिस्ं जगदिदं प्षणभङ्गनिष्ठं वेराग्यरागरसिको भव भक्तिनिषएः ॥ ७८
धर्म भजस्व सततं लज रोकथमोन्तेवस् साधुपुरुषाञ्जहि कामतृ^्णाम्‌ ।
अन्यस्य दोषगमुणचिन्तनमाज्रु मुक्त्वा सेवाकथारसमहो नितरां पिव त्वम्‌ ॥ ७९
कुमारा उचुः-
एवं सुतोक्तिवशतोऽपि शं विहाय यातो वनं स्थिरमतिगतषष्टिवषैः ।
युक्तो हेरेरनुदिनं परिचय॑याऽसौ श्रीटरष्णमाप नियते दशमस्य पाठात्‌ ॥ ८०
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे श्री भागवतमादस्म्यि विप्रमोक्षो नाम द्विनवयधिकङ्लततमोऽध्यायः ॥ १९२ ॥ (४)
आदितः शोकानां समश्ङ्काः--४०५२६

अथ ्निनवलयधिकडततमो ऽध्यायः)

सूत उवाच--

पित्ैपरते तेन जननी ताडिता भृशम्‌ । क विततं तिष्ठति ब्रहि हनिष्ये लत्तया न चेत्‌ ॥ !
इति तद्राक्यसंत्रासाजनन्या पुत्रहुःखतः । कूपे पातः कृतो रात्रौ तेन सा निधनं गता॥ र
गोकर्भस्तीयाजा्ं निरतो योगसंस्थितः । न दुःखं न सुखं तस्य न वेरी नापि बान्धवः ॥ ३
धुन्धुकारी देऽतिष्त्पञ्चपण्यवध्र्टतः ) अत्युग्रकमेकती च तत्पोषणविमूढधीः ॥ ्
एकदा कलटास्तास्तु भूषणान्याभिष्सवः । तदर्थ निगेतो गेहात्कामान्धो मृल्युमस्मरन्‌ ॥ «^
यतसततश्च संहत्य वित्त वेदम पुनर्गतः । ताभ्योऽयच्छत्सुवल्राणि भूषणानि कियन्तिच।॥ 8६
बह्वित्तचयं दृष्टा रात्रौ नार्यो व्यचारयन । चौर्यं करोलयसौ नित्यमतो राजा ग्रहीष्यति ॥ ७
वित्तं हत्वा पुनरेनं मारयिष्यति निरतम्‌ । अतोऽथगुप्रये गृढमस्माभिः कि न हन्यते ॥ <
निहत्येनं गृहीत्वाऽथ यास्यामो यत्र कुत्रचित्‌ । इति ता निचयं कृत्वा सुप संवध्य ररिमिभिः९

१च. क्वा निलयं क| क. ज, क्त्वा विष्णौः क ।

१६०८ प्रहामनिश्रीव्यासपणीत-- ( १ उत्तरखण्डे

पाशं कण्ठे निधायास्य तन्पृत्युमुपचक्रमुः । त्वरितं न ममारासौ चिन्तायुक्तास्तदाऽभवन्‌ ॥ १०
तप्ताङ्गारसमहांश् तन्पुखे हि विचिक्षिपुः । अभिज्वाखातिदुःखेन व्याकुलो निधनं गतः ॥ १९१
तदेदं मुपुचुगरते भायः साहसिकाः खयः । न ज्ञातं तद्रहस्यं तु केनापीदं तयैव च ॥ १२
रोकः पृष्ठा वदन्ति स्म दूरं यातः भियो हि नः। आगमिष्यति वर्षैऽस्मिन्वित्तलोभविकवितः१ १
ल्रीणां नेव तु विश्वासोऽदृतानां कारयेद्बुधः(१) । विश्वासे यः स्थितो मूढः स दुःखैः परिभूयते
सुधामयं वचो यासां कामिनां रसवधनम्‌ । हृदयं क्षुरधाराभं भियः को नाम योषिताम्‌ ॥ १५
संहृत्य वित्तं ता याताः कुल्टा बहुभतैकाः । धृन्धुकारी बभूवाथ महान्मतः कुकर्म॑तः ॥ १६
वात्यारूपधरो नित्यं धावन्दशदिशान्तरम्‌ । शीतातपपरिष्िष्ठो निराहारः पिपासितः ॥ १७
न लेभे शरणं कुत्र हा देवेति युहुवेदन्‌ । कियत्कालेन गोकर्णो मृतं लोकादबुध्यत ॥ १८
अनाथं ते विदित्वैव गयाश्राद्धमचीकरत्‌ । यसिमस्तीरथे तु संयाति तत श्राद्धं भवर्तयन्‌ ॥ १९
एवं च्रमन्स गोकणेः स्वपुरं सयुपेयिवान्‌ । राजौ श्हाङ्गणे स्वसुमागतोऽक्षितः परैः ॥ २०
तत्र सुप्र स विङ्गाय धुन्धुकारी स्ववान्धवम्‌ । निशीये दशयामास महारौद्रतरं वपुः ॥ २१
सङृन्मेषः सढृद्धस्ती सकृच मदिषोऽभवत्‌ । सकृदिन्द्रः सक़चाभिः पुनश्च पुरुषोऽभवत्‌ ॥ २२
बेपरीत्यमिदं दृषटरा गोकर्णो धेयंसंयुतः । अयं दर्गतिकः कोऽपि निधित्याथ तमन्रवीत्‌ ॥ २३

गोकणे उवाच-

कस्त्वयुग्रतरो रात्री कुतो यातो दशामिमाम्‌ । किं वा मेतः पिशाचो वा राक्षसोऽसीति शंसन
सूत उवाच--

एवं पृष्टस्तदा तेन रुरोदोेः पुनः पुनः । अशक्तो वचनोचारे संज्ञामात्रं चकार ह ॥ २५

ततोऽञ्जलो जलं कृत्वा गोकर्णस्तमुदी(दै)रयत्‌ । तत्सेकाद्रतपापोऽसौ भवक्तुप्॒पचक्रमे ॥ २६
मेत उवाच--

अहं भ्राता त्वदीयोऽस्मि धुन्धुकारीति नामतः । स्वकीयेनेव दोषेण ब्रह्मतं नाशितं मया॥२७

कमेणां नास्ति संख्या मे महाज्नाने विवतिनः । खोकानां रिसकः सोऽहं स्रीभिषटःखेन मारितः
अ, क ददरां १ ( षे

अतः प्रेतत्वमापन्नो दुदंशां च वहाम्यहम्‌ । वाताहारेण जीवामि दरैवाधीनफलोदयः ॥

अहो बन्धो कृपासिन्धो भ्रातमोमान्रु मोचय । २९
सूत उवाच--
गोकर्णो वचनं श्रुत्वा तस्मै बाक्यमथात्रवीत्‌ ॥ १०

गोकणे उवाच -
त्वदयं तु गयापिण्डो मया दत्तो विधानतः । तत्कथं नेव युक्तोऽसि ममाऽऽधर्यमिदं महत्‌ ॥३१
[+गयाश्राद्धान युक्तिशवदुपायो नापरस्त्विह । किं विधेयं मया पेत त्यै वद्‌ सविस्तरम्‌ ॥ ३२
मेत उवाच]--
गयाश्नाद्धशनेनापि पुक्तिरमे न भविष्यति । उपायमपरं कंचित्तद्विचारय सां ॥ ३३

~ ~ ^~ ~ ~~ ~--------- ----~ ---- ~“ = --~----- + न
----------------~~ -~----

+ धनुधिषान्त्गतः पाटन्छ. ठ. य. पुस्तक्रस्थः ।

१. च. स्च. अ. उराम्य |

्ै
भे “

[ 1

र |
<^

) ~+

"न ५१७०५५७

।

१९३ त्रिनवत्यथिकडततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६०९

सृत उवाच-
इति तद्राक्यमाकरण्यं गोकर्णो विस्म गतः । ३४
गोकणं उवाच--
सतश्राद्धेने पुक्तिथेदसाध्यं मोचनं तव । इदानीं तु निनं स्थानमातिष्ठ मेत निर्भयः ॥
त्वन्पुक्तिसाधनं फिचिदाचरिष्ये विचायं च ॥ ३५
सृत उवाच-
धन्धुकारी निजं स्थानं तेनाऽऽदिष्स्ततो गतः गोक्णधिन्तयन्रात्रौ न च तस्यां तदध्यगात्‌ ॥
प्रातस्तमागतं दष्टा लोकाः भ्रील्या समागताः । तत्सं कथितं तेन यजात च यथा निक्षि॥ ३७
विद्वांसो योगनिष्ठाञ्च ज्ञानिनो ब्रह्मवादिनः । तन्युक्ति नेव पश्यन्ति पर्यन्तः शाख्रसंचयान्‌ ३८
ततः सर्वैः सुवाक्यं तन्युक्तो स्थापितं परम्‌ । [गोकर्णः स्तम्भनं चक्रे सूर्वेगस्य वै तदा३९
गोकणे उवाच ]-

तुभ्यं नमो जगत्साक्षिन्बरूहि मे युक्तिहतुक्रम्‌ ॥ ८०
सूत उवाच-

तच्छत्वा दूरतः सूयः स्फुटमिलयभ्यभाषत ॥ ४१
सूयं उवाच--

श्रीमद्धागवतान्मुक्तिः सप्ताहे वाचनं कुरू ॥ ४२
सूत उवाच-

इति सूयवचः सर्वैध्वेनिरूपं तु विशचुतम्‌ । सर्वेऽ्रुषन्पयत्नेन क्ैव्यं सकरं तिदम्‌ ॥ ४३

गोकर्णो निश्यं कृत्वा वाचनार्थं प्रवर्तितः । तत्र संश्रवणाथांय देशाद्धामाजना ययुः ॥ ४४

पङ्न्धटद्धमन्दा् तेऽपि पापक्षयाय वे । समाजस्तु महाञ्ञातो देवविसयकारकः ॥ ४९

यदेवाऽऽसनमास्थाय गोकर्णोऽकथयत्कथाम्‌ । स मेतोऽपि तदाऽऽयातः स्थानं पर्यनितस्ततः।।
सप्ग्रन्थियुतं तत्रापरयत्की चकरमुच्छ्तम्‌ । तन्मरच्छद्रमाव्रिश्य श्रवणार्थं स्थितो ह्यसौ ॥ ४७
वातरूपी स्थितिं कतुमशक्तो वंशमाप्रेशत्‌ । वैष्णवं ब्राह्मणं पुख्यं श्रोतारं परिकल्प्य सः ॥ ४८
प्रथमस्कन्धतः स्पष्टं व्याख्यानं धनुजोऽकरात्‌ । दिनान्ते रक्षिता गाथा तदा चित्रं बभूत ह ५९

$ (7) ऋ (न

वेरोकग्रन्थिमेदोऽमृत्सश्न्दं पश्यतां सताम्‌ । द्वितीयेऽद्वि तथा सायं द्वितीयग्रन्थिमेदनम्‌ ॥ ५०

ठतीयेऽद्वि तथा सायं तृतीयग्रन्थिमेदनम्‌ । एवं सप्तदिनेर्वशसप्ग्रन्थिनिभेदनम्‌ ॥ ५.१

कृत्वाऽपि द्रादश्षस्कन्धश्रवणास्मेततां जहौ । दिव्यरूपधरो जातस्तुरसीदाममण्डितः ॥ ५२

पीतवासा घनश्यामो मुकुटी कुण्डलान्वितः । ननाम आ्रातरं सद्यो गोकणेमिति चात्र्ीत्‌ ॥ ५३
धुन्धुकायुवाच--

त्वयाऽहं मोचितो बन्धो कृपया मरेतकठ्मखात्‌ । धन्या भागवती वातो मेतपीडाविनारिनी।। ५४

सप्ताहोऽपि तथा धन्यः कृष्णटोकफटपदः । कम्पन्ते सवैपापानि सप्राह श्रवणे स्थिने ।। ५५

-----~~--~-~----^

१य्‌. व्रेभरमरू

२०५

१६१० महामनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

श्रवणं विदरत्पापं पावकः समिधो यथा । असिमिन्वे भारते वर्षे सूरिभिर्दवसंसदि ॥ ५७
अकथाश्राविणां प॑सां निष्फलं जन्म कीतितम्‌ । कि महतो रक्षितेन सुपुष्टेन वखांयसा ॥ ५८
अधवेण श्चरीरेण शकराखकथां विना । अस्थिस्तम्भं सायुवद्धं मांसश्चाणतरपितम्‌ ।॥ ५९

चमाबद्धं त॒ दगन्धं पात्रं मूत्रपुरीषयोः । जशश्ोकविपाकाते रागमन्दिरमातुरम्‌ ॥ ६०
दुष्पूरं दुधरं दृष्टं सदोषं क्षणमङ्करम्‌ । कृमिविडभस्मसंजातं शरीरमिति वाणतम्‌ ॥ ६१
अस्थिरेण स्थिरं कमं कुतोऽयं साधयेन्न हि । यत्प्रातः संस्कृतं चानं सायं तच्च विनद्यति ६२
तदीयरससेपष्टे काये का नाम नित्यता । सप्राहश्रवणाोके प्राप्यते निकट हरेः ॥ ६२
अतो दोषनिदट्यथमेतदेव हि साधनम्‌ । जडस्य शुष्कवशचस्य यत्र प्रन्थिविभंदनम्‌ ।॥ ६४
चित्रं किमु तदा चित्तग्रान्थिभेदः कथाश्चवात्‌ । बुदबुदा इव तोयेषु मशका इव जन्तुषु ॥ ६५
जायन्ते परणायेव कथाश्रवणवानिताः । भिद्यते हृदयग्रन्थिर्छययन्ते सवेसशयाः ॥ ६६
पीयन्ते चास्य कमाणि सप्राहश्रवणे कृते । संसारकदंमाटेपप्रक्नाखनपटीयसि ॥

कथातीर्थे स्थिते चित्ते मुक्तिरेव ब॒धेमता ॥ ६७

सूत उवाच--
एवं बुवाति वरै तस्मिन्विमानमपतत्तदा । वेकुण्ठवापिभेयुक्तं भस्फरदी पिमण्डलमर्‌ ॥ ६८

क ॐ क

सर्वेषां पश्यतां मेजे विमानं धृन्धुलीस॒तः । विमाने वेष्णवान्धीक््य गोकर्णो वाक्यमन्रवीत्‌ ॥६९
गोकणे उवाच--

अत्रैव बहवः सन्ति श्रोतारो मम निभखाः । आनीतानि विमानानि तेषां न युगपस्कुतः ॥। ७०

श्रवणं समभागेन सर्वेषामिह दश्यते । फलभेदः कुतो जातः म्रवरुवन्तु हरिभियाः ॥ ७१
श्रीहरिदासा उचुः

श्रवणस्य विभेदेन फलमेदोऽपि संस्थितः । भ्रवणं तु छृतं सर्वेने तथा मननं कृतम्‌ ॥ ७२

फलभेद स्ततो जातः पूर्नः श्रावाद्भमिप्यति । सप्तरात्रयुपोष्येव पेतेन भ्रवणं कृतम्‌ ॥ ७३

मननादि तथा तेन स्थिरचित्तं कृते भ्रशम्‌ । अददं च हतं ज्ञानं प्रमादेन हतं श्वेतम्‌ ॥ ७४

संदिग्धो हि हतो मत्र व्यग्रचित्तो हतो जपः । अवेष्णवो हतो देशो हतं श्राद्धमपात्रकम्‌ ।। ७५

हतमश्रोत्रिये दानमनाचारहतं खम्‌ । विश्वासा गुरुवाक्येष स्वस्िन्दीनत्वभावना ॥ ७६

मनोद्‌ाषजयश्चव कथायां निश्चला मरतिः । एवमादि कृतं चेत्स्यात्तद्‌ा वें श्रवणे फलम्‌ ॥ ७७
पुनः श्रवान्ते सवषां वेकुण्ठ वसतिचेवम्‌ } गाकणे तव गाविन्दो मोखाकं दास्यति स्वयम्‌॥। ७८
सनत्कुमारा उचः
एवपुक्त्वा ययुः स्वे वेकुण्ठं हरिकीतेनाः । श्रावणे मासि गोकणेः कथाग्रचे तथा पनः ॥ ७९
सप्तरात्र व्रतीभृय भ्रवणं तेः कृतं पुनः । कथासमाप्तो यजनातं श्रयतां तच्च नारद ॥ ८०
विमानैः सह भक्तश्च हरिराकिवेभूव द । जयशब्दा नमःशब्दास्तत्रा ऽऽसन्वहवस्तदा ॥ ८?
पाञ्चजन्यध्वनि चक्रे हषात्तत्र स्वयं हरिः । गोकर्णं तु समाङ्ग्यकरात्स्वसदश दरिः ॥ ८२
श्रोतृनन्यान्यनहयामान्पीतकाशेयवाससः । किरीटिनः कुण्डलिनस्तथा चक्रे हरिः क्षणात्‌ ॥ ८३
तद्धापे ये स्थिना जीवा आश्वचाण्डारजातयः ! विमाने स्थापितास्तेऽपि गोकणेकृपया तदा ॥

१ द. ष्रयारतंम । २ ज्ञ. कुनस्नेषांप्रः।३ज. नः प्रवणमिष्यते।मः। ४ इ. न्न. ^तेनात्‌ । श्रा ।

१९४ चतु्नवल्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४६११

मरोषिता हरिखोके ते यत्र गच्छनि योगिनः । गोक्र्णन स गोपालो गोाकं गोपवह्वमम्‌ ॥ ८५
कथाश्रवणतः प्रीतो नियैयो भक्तवत्सलः । अयोध्यावासिनः पूर्वं यथा रामेण संगताः ॥ «८६
तथा ृष्णेन ते नीता गोलोकं योगिदुखभम्‌ । यत्र सूयंस्य सोमस्य सिद्धानां न गतिः कदा

तं छोकं हि गतास्ते तु श्रीमद्धागवतश्रवात्‌ ॥ ८७
ब्रूमऽ ते किं फलन्दमुज्ज्वलं सप्ताहयज्ञेन कथासु संचितम्‌ ।
कर्णेन गोक्णकथाक्षरो(रसो) येः पीतथ ते गभेगता न भूयः ॥ ८८
वाताम्बुप्णाशनदेहशोषणेस्तपोभिस्मरेधिरकाटसंचितेः ।
योगश्च संयान्ति नरान तां गति सप्ताहगाथाश्रवणेन यान्ति ॥ ८९
इतिहासमिमं पण्यं शाण्डिल्योऽपि पुर्न श्वरः । पठते चित्रकूटस्थो ब्रह्मानन्दपरिष्तः ॥ ९०
आख्यानमेतत्परमं पवित्रे श्रुतं सढ़ृदरे षिदहृदधोंषम्‌ ।
श्राद्धे प्रयुक्तं पितरतरपिमावहननित्यं सुपागदपुनभवे च ॥ ९१

इति श्रीमहापुराणे प्राद्र उत्तरखण्डे श्रीमद्धागवतमाहात्म्ये गोकणङृतसपाद्वणैनं नाम त्रिनवत्यधिकङततमो ऽध्यायः
।॥ १९३ ॥ (५)
(क वेष .
आदतः कानां समण्यङ्काः

अथ चतुनेवलयधिकडततमोऽध्यायः ।

~~~ ~= -~--------

कुमारा उचुः
अथ ते सपवक्ष्यामः सप्ताहश्रवणे विधिम्‌ । सहायेवेसुभिश्चैव भायः साध्यो विधिः स्पृतः॥
दैवज्ञं तु समाहूय पयु पृच्छय यत्नतः । विवाहे यादशं वित्तं तादशं परिकर्पयत्‌ ॥ २

नभस्य आध्विनोजों च मागशीषः गुचिनेभः। एते मासाः कथारम्भे श्रोत्णां मोक्षसूचकाः ।।२
मासानां विग्रहे यानि तानि लयाज्यानि सवरेथा। [कभोमाकीं वभिती वारो भानि ध्रुवमृद्रानि च
निलयायां च कथायां च पराणानां मनीखर । द्वादशी वजयेत्माज्ञः सूतसूतकसभवात्‌ ॥ ५
श्रीमद्धामवतस्यापि सप्षाहे नैयकेऽपि च । न निषेधोऽस्ति देवर्षे भराहुरेवं पुराविदः |॥ 8
सहायाश्रेतरे चात्र कतेव्याः सोद्यमाश ये । देर देशे तथा सय वाता प्रष्या भरयत्नतः॥ ७
भविष्यति कथा चात्र आगन्तव्यं कटम्विभिः । दूरे हरिकथाः केचिदूरे चाच्युतकीतेनाः ॥ ८
स्ियः शृद्रादयो ये च तेषां बोधो यतो भवेत्‌ । देशे देशे विरक्ता ये वेष्णवाः कोतेनात्सकाः॥

तेष्वेव पञ्च परष्यं च तदेखनमितीरितम्‌ । सतां समाजो भविता सप्तरात्रं स॒दुखेमः ॥ १०
अपवेरसरूपेव कथा चात्र भविष्यति । भ्रीभागवतपींयूषपानाय रसकम्पटाः ॥ ४
भवन्तश्च तदा शीघ्रमायान्त प्रेमतत्पराः । नावकाशः कदाचिचेदिनमात्र तथाऽपितु॥ १२
सर्मथाऽऽगमनं कार्य क्षणोऽजैव सदुरभः । एवमाक्राणं तेषां कतेव्यं विनयेन च ॥ ४३
आगन्तुकानां सर्वेषां वासस्थानानि कल्पयेत्‌ । तीथं वाऽपि वने वाऽपि हं वा श्रवण मतम्‌ ॥
विशाला वसधा यत्र करव्यं तत्कथास्थलम्‌ । शोधनं माजेनं भरमेर्छपनं धातुमण्डनम्‌ ॥ १५
शृहोपस्करमृद्धत्य ग्रह्कोणे निवेशयेत्‌ । अवाक्पश्वाहती यत्नाद्‌ास्तणा "न भमलयत्‌ ॥ १६

+ धनाधिद्यान्तशतः पाठः क. ख. ज. पुस्त एस्थः । + आषत्वात्साधुत्वम्‌ ।
१ च, धेर्वहूमिश्वैव सोभ्यं सा ।

१६१२ महायनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

करव्यो मण्डपः भोचैः कदलीखण्डमण्डितः । फलपुष्पदङेतरिष्वग्वितानेन विराजितः ॥ १७
चतरदि्च ध्वजारोपो बहुसंपद्विरानितः । उरध्यं समैव लोकाश्च कटपनीयाः सविस्तरम्‌ ॥ १८
तेष विप्रा विरक्ता स्थापनीयाः प्रबोध्य च) प्रं तेषामासनानि कतव्यानि यथान्तरम्‌ ॥ १९
वक्तश्रापि तथा दिव्यमासनं परिकरपयेत्‌ । उदब्ुखो भवेदरक्ता श्रोता वे माच्युखस्तद्‌ा ॥ २०
प्राख्खधेद्धगेद्रक्ता भोता चोद्युखस्तदा । अथवा पूवेदिग्ज्ञया पज्यपूनकमध्यतः ॥ २१
भ्रोतृणामागमे भोक्ता देश्चकालादिकोविदः । विरक्तो वैष्णवो विपो वेदजास्नविशुद्धिकृत्‌ ॥ २२
टृष्ठान्तकृश्रले धीरो वक्ता कार्योऽतिनिस्पृहः । अनेकधमेविध्रान्ताः स्रेणाः पाखण्डवादिनः २२
शफ़शाश्वकथोचारे त्याञ्यास्ते यदि पण्डिताः | वक्तुः पाश्वं सहायाथमन्यः स्थाप्यस्तथाविधः २४

पण्डितः संशयच्छेतता लोकवोधनतत्परः । वक्तक्षरं भरकतेय्यं दिनाद वोग्वताप्ये ॥ २५
अरूणोदयेऽसौ निर्वत्य शौ चक्नानं समाचरेत्‌ । निद सक्षपतः कृत्वा संध्यां संभरयत्नतः २६
कथाविघ्नविघाताय गणनाथं भ्रपूनयेत्‌ । पित्रन्संतप्यं श्ुद्ययं परायश्चित्तं समाचरेत्‌ ॥ २७
मण्डलं च प्रकतेय्यं तत्र स्थाप्यो हरिस्तथा । ढृष्णमुदिश्य यन्त्रेण चरेत्पूनाविधि क्रमात्‌ ॥ २८
पद क्षिणानमस्कारान्पजान्ते स्तुतिमाचरेत्‌ । संसारसागरे मवरं दीनं मां करुणानिषे॥ २९
कमेग्रादग्रदीताङ्गं मामुद्धर भत्राणवात्‌ । श्रीमद्धागवतस्यापि ततः पूजा प्रयत्नतः ॥ ३०

केतेव्या विधिना प्रीत्या धरषदीपसमन्विता । ततस्तु श्रीफलं धृता नमस्कारं समाचरेत्‌ ।॥ ३९
स्तुतिः प्रसन्नवित्तन कतेव्या केवरं तदा । श्रीमद्धागवताख्य त्वं प्रत्यक्षः दृष्ण एव दहि ॥ ३२
स्वीकृतोऽपि मया नाथ मुक्त्यथ भवसागरे । मनोरथो मदीयोऽयं सफलः सवेथा त्वया ॥ ३३
निधिघ्रेनेव कतव्यो दासोऽहं तच केराव । एवं दीनं वचः परोच्य वक्तारं चाथ पूजयेत्‌ ॥ ३४
संभूष्य बस्भरषाभिः पूजान्ते तं च संस्तुयात्‌ । शकरूप प्रवोधनज्ञ सवेञास्रविशारद ॥ ३५
एतत्कथापरकारेन मदज्ञानं विनाश्य । तदग्रे नियमः पश्चात्कतेव्यः श्रेयसे प॒दा ॥ ३६
सत्रात यथाशक्त्या (क्ति)धार णीय ; स एव हि । वरणं पश्चविप्राणां कथाभङ्गनिदत्तये ॥ २७
कर्तव्यं तेदेरिजेप्यो द्वाद शाक्षरविद्यया । ब्राह्यणान्त्रेप्णवां घान्यास्तथा कीतंनकारिणः ॥ ३८
नत्वा संपूज्य दत्ताज्ञः स्वयमासनमाविश्चेत्‌ । छोकवित्तधनामारपुत्रचिन्तां व्युदस्य च ॥ ३९
कथाचित्तः शद्धमतिः स लभेत्फलमुत्तमम्‌ । आसूर्योदयपारभ्य साध त्िप्रहरान्तकम्‌ ।॥ ४०
वाचनीया कथा सम्यग्धींरकण्ठं सुधीमता । कथाैरापः कतेन्यो पध्यदहवि परिकादयम्‌ ॥ ४१
तत्कथामनु कायं वे कीतेनं वेष्णवस्तदा } मटमरत्रजयाथं टि टघ्वाहारः सुखावहः ॥ ४२
हविष्यान्नेन कतेच्यो ह्येकवारं कथाथिना । उपोष्य सप्तरात्रं वै शक्तिथेच्छरणुयात्तदा ॥ ४२
धतपानं पयःपानं कृत्वा च श्णयात्सुखम्‌ । फखाहारेण वा श्राव्यमेकमक्तेन वा पनः} ४४
सुखसाध्यं भवेदरत्त कतेव्यं श्रवणाय तत्‌ । भोजनं तु वरं मन्ये कथाश्रवणकारकम्‌ ॥ ४५
नोपवासा वरः पाक्तः कथाविघ्रकरो यदि । सप्तादव्रतिनां पुंषां नियमाञ्जण नारद ॥ ४६
विष्दीक्षाविदीनानां नाधिकारः कथाश्रवे । ब्रह्मचयमधःसुधिः पत्रा्रस्यां च भोजनम्‌ ॥ ४७
कथासमाप्तौ भक्ति च कुयानियं कथाव्रती । द्विदलं मधु तेटं च गरिष्ानं तप्रैव च ॥ ४८

=> +न ----+-------~----------------*~~-~----~-.~~---~----~

१८. प्रोक्तो) २य. शुभदाः} 2 ज्ञ. वक्चाक्षा।४य. भममोह' ।

(व ` ॐ

1 1 ^,
0 क कय्सथूसवनमदोपि १५५

3,
9 नवि गे [कक अ)

१९४ चतुनवत्यधिकदाततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६१३

भावदुषं पयुषितं नद्यायं कथाव्रती । कामं क्रोधं मदं मानं मत्सरं खोभेव च ॥ ४९
दम्भं मोहं तथा द्वेषं दूपयेच कथाव्रती । वेदवरैष्णवविपभाणां गुरुगोत्रतिनां तथा ॥ ५०
स्रीराजमहतां निन्दां वजेये्यः कथात्रती । रनस्वलान्त्यजम्डेच्छयतितव्रातकरैस्था ॥ ५ १
्रिजद्विदेदवाै्च न वदेयः कथावतीं । सतयं शौचं दयां मौनमार्जवं विनयं तथा ॥ ५२
उदारं मानसं तद्वदेवं कुयोत्कथात्रती । दरिद्र क्षयी रोगी निर्भाग्यः पापकर्मबान्‌ ॥ ५३

अनपत्यो मोक्षकामः गरणुयात्स कथामिमाम्‌ । अपुष्पा काकवन्ध्या च बन्ध्या या च सूतार्भका॥
सवद्भभ। च या नार। तया श्राव्या मयत्नतः । एतेषु त्रिधिना दत्तं तदक्षय्यतरं भवेत्‌ ॥ ५५
अत्युत्तमा दिनाः सप कोटियज्ञफलमरदाः । एवं कृत्वा व्रतविधिमुद्रापनमथाऽऽचरेत्‌ ॥ ५६
जन्माष्टमी व्रतमिव कतेव्यं फलकाङ्क्षिभिः । अकिचनेषु भक्तेषु पायो नोचापनाग्रहः ॥ ५७
भवणेनेवं पूतास्ते निष्कामा वैष्णवा यतः । एवं नगाहयङ्गऽस्मिन्समाप्े श्रोतृभिस्तदा ॥ ५८
पुस्तकस्य च वक्तुश्च पूजा कायां ऽतिभक्तितः । पसादस्तुलसीमाखाः श्रोतृभ्यश्चाय दीयताम्‌ ५९
गृदङ्गताखलसितं कीतेनं कीत्यैतां ततः । जयशब्दो नमःशब्दः शङ्खशब्दश्च गीयताम्‌ ॥ ६9
विरेभ्यो याचकेभ्यश्च वित्तमन्नं च दीयताम्‌ । विरक्तशरद्धबेच्छोता गीता वाच्या परेऽहनि ६१
गृदस्थधेत्तदा होमः कतेव्यः कमेशान्तये । परति ्टोकं च ज॒हुयादिधिना दशमस्य च ॥ ६२

पायसं मधु सपिश्र तिलान्नादिकसंयुतम्‌ । अथवा हवनं कुय॑द्रायत्या ससमादहितः।॥ ६३
तन्पयत्वात्पुराणस्य परमस्यास्य ततः । होमारक्तों बुधो होम्यं दच्रात्तत्फरसिद्धये ॥ ६४
नानाद्द्रनिरोधा्थ न्यूनताधिकताख्ययोः । दोषयोः प्रशमार्थं च पठेन्नामसहस्रकम्‌ ॥ ६५
तेन स्यात्सफलं सर्वं नास््यस्माद धिकं यतः । द्वादश ब्राह्मणान्पशाद्धोजयेन्मधुपायसैः ॥ ६६
दवचात्सुवर्णं घेन च व्रतपृणेत्वहैतवे । शक्तो परत्रयमितं स्वणैसिहं विधाय च ॥ ६७

तत्रास्य पुस्तकं स्थाप्यं लिखितं ललिताक्षरम्‌ । संपूञ्याऽऽबाहनावैस्तदुपचारैः सदाक्षिणम्‌॥ ६८
वञ्भूषणगन्धादरेः पूजिताय यतात्मने । आचायाय सुधीदेरा युक्तः स्याद्धववन्धनैः ॥ ६९
एवं कृते विधाने च सवैपापनिवारणे । फलदं स्यात्पुराणं तु श्रीमद्धगवतं शुभम्‌ ॥
धमाकाममोक्षाणां साधनं स्यान्न संशयः ॥ ७०
कुमारा उचः--
इति ते कथितं सर्वै फ भूयः श्रोतुमिच्छति । श्रीमद्धागवतेनैव थुक्तिमुक्ती करे स्थिते॥ ७१
[अभ्रीमद्धागवताभिधः सुरतरुस्ताराङ्करः सनलनिः
स्कन्यैदरदशभिस्तनः भरविलसद्क्लयाटवाखोदयः।
दरातिशन्रिशतं च यस्य बिरखसच्छाखाः सहस्नाण्यकं
पणान्यष्ट द रोष्टदोऽतिसुटभो ववति सर्वोपरि] ॥ ७२
सूत उवाच--
इत्युक्त्वा ते महात्मानः भरोचुर्मागवतीं कथाम्‌ । सवपापहरां पुण्यां थक्तिगुक्तिमदायिनीम्‌ ॥७३
दण्वतां सवेभ्रतानां सप्ताहं नियतात्मनाम्‌ । यथाविधि ततो देवं तुष्टवुः पुरुषोत्तमम्‌ ॥ ७४

+ धनधिद्वान्तर्मतः पाठः क. ख. ज. पुस्तकस्थः ।

णकाक ५५,

१य. भ्माकथादिव्याकोः। >२ज. व वृमास्ते। २. ्ञ.ज. नंनात्रसेः।

१६१४ पहापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्ड-

तदन्ते ज्ञानतरैराग्य भक्तीनां पुष्टता परा५। तारुण्यं परमं चाभूत्सवैमूतमनो? रम्‌ ॥ ७4

नारदश्च कृतार्थोऽभूत्सिद्धे स्वीये मनोरथे । पुलकीकृतसवाङ्गः परमानन्दसश्तः ॥ ७६

एवं कथां समाकण्ये नारदो भगवत्ियः । ्रेमगङ्दया वाचा तानुवाच कृताज्ञाशिः ।॥ ७9
नारद उवाच-

गै

धन्योऽस्म्यनुग्रदीतोऽस्मि भवद्धिः करुणापरः । अं भागवताह्टन्धः सप्राहे निकटे हरिः | ७८
श्रवणं सर्वधर्मेभ्यो बरं मन्ये तपोधनाः । वैङुण्ठस्थो यतः बरः.भः भ्रवणा्स्य खन्यते ॥ ७९
सूत उवाच--
एवे व्ववति परै तत्र नारदे वेष्णगोत्तमे । परिथरमन्समायातः शुक्रो योगेश्वरस्तदा ॥ ८०
तत्राऽऽययौ षोडशवार्षिकः सदा व्यासात्मजो ज्ञानमहान्धिचन्द्रमाः ।
कथावसाने निजखाभपूणः मेम्णा पठन्भागवतं शनेः शनेः ॥ ८१
दृष्टा सदस्याः परमोरुतेनसं सदयः समुत्थाय दमंहासनम्‌ ।
पीला सुर्षिस्तमपूनयस्मुखं स्थितोऽवदत्संग्रणतामलां गिरम्‌ ॥ ८२
श्रीजुक उवाच--
निगमकल्पतरो्गकितं फं शुकयुखाद गृतद्रवसैयुतम्‌ ।
पिबत भागवतं रसमयं युहुरदो रसिका भुवि भावुकाः । प,
धर्मः भोज्डितफरेतबोऽत्र परमो निमेत्सराणां सतां
वेद्यं वास्तवमत्र वस्तु शिवदं तापत्रयोन्मूखनम्‌ ।
भ्रीमद्धागवते महायुनिङरते किं वा परैरीश्वरः
सवो हृयवरुभ्यतेऽत कृतिभिः शुश्रषुभिस्तत््षणात्‌ ॥ ८४
श्रीमद्भागवतं पुराणतिकं यदैष्णवानां मियं
यस्मिन्पारमहंस्यमेकममरं ज्ञानं परं गीयते \
यतर ज्ञानविरागभक्तिसदहितं नष्फम्थमाविष्करतं

तच्छण्वन्भपटन्विचारणपरो भक्त्या विमुच्येन्नरः ॥ त
स्वग सदयेऽथ कैलासे वकण नास्लयये रसः । अतः पिवन्तु सद्धाग्या मा मा युजन्तु किचत
सूत उवाच--
इति दछवाणे सति वादरायणो मध्ये सभायां हरिराविरासीत्‌ ।
पहादवस्युद्धवफाल्गुनादिमिेतः स॒रपिस्तमपूजयच् तान्‌ ॥ क
दष्टा प्रसन्नं महदासने हरि ते चक्रिरे की्तनमग्रतस्तद्‌ा ।
भवो भवान्या कमलासनस्तु तत्रागमन्कीतेनदरनाय ॥ &

प्रहादस्ताखधारी तरखमगत्तितया चोद्धवः कांस्यधारी
बीणाधारी सुरपिः स्वरकुशटतया रागकतीऽञजुनोऽभत्‌ ।
इन्द्रोऽवादीन्मृदङ्गं जयजयसुकराः कीतेने ते कुमारा
यत्रापरे भाववक्ता रसविरचनया व्यासपुत्रो वभ्रव ॥ ^

*~--~-इ-*---------9-------------------------- ~

१य्‌. "यमे भगवार्रन्धः सतर॑पापदरो हरिः । २८छ. य. धनं।३ ख. छ. य. वमः ।

१९४ चतुनेवत्यधिकरततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६१५

ननते मध्ये त्रिकमेव तत्र भक्त्यादिकानां नटवत्सुतेजसाम्‌ ।

अलोक्रिकं कीतेनमेतदीक्ष्य दरिः प्रसन्नोऽपि वेचोऽत्रवीत्तत्‌ ॥ ९०
मत्तो वरं भागवता दणध्वं भीतः कथाकीतेनतोऽस्मि सां रतम्‌ ।
श्रुत्वेति तद्राक्यमतिप्रसननाः मेमद्रैचित्ता दरिमूयिरे ते ॥ ९१
नगाहगाथासु च सवेभक्तेरेभिस्त्वया भाव्यमिति प्रयत्नात्‌ ।
मनोरथोऽयं परिप्रणीयस्तथेति चोक्त्वाऽन्तरधीयताच्युतः ॥ ९२
ततोऽनमत्त्रणेषु नारद स्तथा शुकादीनपि तापसांश्च ।
अथ प्रहृष्टाः परिनष्टमोहाः सर्वे ययुः पीतकथामृतास्ते ॥ ९३
~ भक्तिः स॒ताभ्यां सह रक्षिता सा शास्रे स्वकीयेऽपि तदा श्चुकेन ।

| अतो दरिभागवतस्य सेवनाचित्तं समायाति हि वेष्णवानाम्‌ ॥ ९४
दारि्यदुःखज्वरदाटहितानां मायापिक्ञाचीपरिपदितानाम्‌ ।
संसारसिन्धौ परिपातितानां क्षेमाय वै भागवतं भगजंति ॥ ९५

हौनक उवाच--
शकेनोक्तं कदा राज्ञे गोकर्णेन कदा पुनः । सुरषये कदा ब्राह्मैरिछन्धि मे संशयं त्विमम्‌ ॥ ९६
सृत उवाच--
आ कृष्णनिगीमात्रिशद्रपांवधि गते कटौ । नवमीतो नभस्ये च कथारम्भं श्ुकोऽकरोत्‌ ॥ ९७
परीधिच्छवणान्ते च कौ वषेरतद्रये । श्रद्धे शुचौ नवम्यां च पेनुजोऽकथयत्कथाम्‌ ॥ ९८
तस्मादपि कलौ याते जिश्चते सषडब्दकरे । उचुरू्जे सिते पक्षे नवम्यां ब्रह्मणः सुताः# ॥ ९९.
इत्येतत्ते समाख्यातं यत्पृष्टोऽहं त्रयाऽनय । कलो भागवती बाता भवरोगविनारिनी ॥ १००
कुष्णपियं सकटकरमलनाशनं च युक्त्येकहेतुमिह भक्तिविरासकारि ।
सन्तः कथानकमिदं पिवताऽऽदरेण रोक दिताथेपरिशीलनसेवया किम्‌ ॥ १०१
) ॥ स्वपुरुषमभिवीक्षय पाश्चहस्तं वदति यमः किट तस्य कणेमूले ।
परिहर भगवत्कथासु मत्तान्युरहमन्यनृणां न वेष्णवानाम्‌ ॥ १०२
असारे संसारे विषयविषसद्भाकुखधियः
क्षणा क्षिमा्थं पिबत श्ुकरगाथातुलसृधाम्‌ ।
किमर्थं व्यर्थ नो(भो) व्रजत कुपथे कुत्सितपये
। परीक्षित्साक्षी यच्छरवणगतमुक्त्युक्तिकथने ॥ १०३
रसमवाहसंस्थेन श्रीडुकेनेरिता कथा । कण्ठे संवध्यते येन स वैकुण्ठभयुरतरेत्‌ ॥ १०४
टनि च परमगुह्यं स्ेसिद्धान्तसिद्धं सपदि निगदितं ते शासरषुञ्चं विखोड्य ।
जगति शुककथातो निर्मलं नास्ति किंचित्िव परसखहेतोदरादशस्कन्धसारम्‌ १०५

% एतदग्रे ख. पुस्तश्र “ कलौ सहखरमब्दाना अ (मधुना प्राग्यते द्विज । परीक्षितो जन्मकरालात्समािं नी(न)यतो
मखः(म्‌) ईश्वर उवाचः“--इत्यधिकम्‌ ।

म

"ड `

-.--------- - ----------*--- -~-----~ ----

१द. "लौ याति अशत्सपा्धकं दातम्‌ । उ । य. "लौ प्रापे तिराद्रपगते मति । ऊ ।

१६१६ महामुानिश्रीन्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे-

एनां यो नियततया श्णोति भक्लया यश्चैनां कथयति शद्धवेष्णवाग्रे ।
तो सम्यग्विधिकरणात्फटं लभेते यायार्थ्वान्न हि भुवने किमप्यसाध्यम्‌ ॥ १०६
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीभागवतमाटात्मये श्रवणविधिकथनं नाम चतुनवत्यधिकराततमोऽध्यायः ॥ १९४ ॥(६)
आदितः शोकानां समघ्ङ्ाः-- ४०७२३
समाप्तमिदं भागवतमाहात्म्यम्‌ ।

अथ पञ्चनवदययधिक्रततमोऽ्ध्यायः ।

ऋषय उचः
काटिन्याभैव माहात्म्यं वद्‌ सूत सविस्तरम्‌ । यस्मे पकरारिते येन तदाख्यानसमन्वितम्‌ ॥ १
सूत उवाच--
एकदा पाण्डुतनयः शुश्रूषुः साभरेः बुभम्‌ । ज्ञानं तत्स्थानमभ्येलय नत्वा तमिति पृष्ठवान्‌ ॥ २
युधिष्टिर उवाच
बरहन्मातेण्डतनयातीरतीयेषु यच्छुभम्‌ । तीर्थं तद्रद वेकुण्डजन्मभूमिपुरात्परम्‌ ॥ ३
- सोभरिर्वाच--
एकदा तु मुनिश्रेष्ठौ दिवि नारदपवेती । गच्छन्तौ खाण्डववनं पर्यतः सुमनोहरम्‌ ॥
तत्रावतीर्णो नभस उपविष्टौ तटे शमे । कालिन्धाः क्षणविश्रान्तौ सातु विविशतुजैरे ॥ ५
शिबिरोशीनरो राजा मृगयां तो चरन्वने । दष्टा तननिगैमापेक्षी निषसाद सरित्तटे ॥ द
तो मुनी विधिवत्लात्वा परिधायाम्बराणि च । वन्दितौ शिरसा राज्ञा तनोपाविशतां तरे ॥ ७
तत्राऽऽलोक्य सुवणस्य रिबियुयान्सदखशः । नारदं गरमरहितः पप्तं च जगाद सः ॥ ८
रिविरूवाच-
कथ्यतां मुनिशादृलो कस्येमा यागयष्टयः । केनात्र विहिता यज्ञाः स॒रेणाथ नरेणवा ॥ ९
मुक्त्वा कारयादितीथानि यद्गेरीजेऽत्र कः पुमान्‌ ।को विक्ञेपोऽतर तीर्थभयस्तभ्यो विज्ञानसंनिभिः
नारद उवाच--
पुरा हिरण्यकरिपुजनत्वा शक्रादिदेवताः । तररोक्यराज्यमासाय सोऽखर्वे गरमाददे ॥ ११
भ्हयादस्तस्य तनयो नारायणपरायणः । तस्मे सोऽदुहयतामीक्ष्णं पापात्मा नष्टमङ्गलः ॥ १२

तद्रोहाद्विष्णुना सद्यो व्रसिहतनुधारिणा । हत्वा देल्यपाते स्वराज्यं स्वःपतयेऽपितम्‌ ॥ १३
स्वपदं माप्य दवा बृहस्पातपरथावदत्‌ । मघ्र(ऽमिवन्य तत्पाद नारायणगुणान्स्मरन्‌ ॥ १४

इन्द्र उवाच-
गुरो ठसिदरूपेण हरिणा लोकधारिणा । दत्तं मे देवताराज्यं यष्टमिच्छामि तं मसैः ॥ २५
स्थानं पवित्रं कथय ब्राह्मणांचैव मे गुरो । न विघेयो बिलम्बोऽत्र त्वया नो हितकारिणा।। १६
बहस्पतिरुवाच-
अस्ति ते खाण्डववनं रम्यं परमपावनम्‌ | केतक्राशोकवकुलमधुमत्तमधुवरतम्‌ ॥ १७

तजास्ति यमुना पुण्या धन्या त्ररोक्यपावनी । ददाति स्मरणे स्वर्ग मरणे बरह्मणः पदम्‌ ॥ १८
त = ॐ क {^^ ष दीच्छमभि [9 $ 9 $ $
तत्तीरे यज देवेश केशवं बहुभिरमणेः । यदीच्छमि स्वकीयानां कस्याणं लं निरन्तरम्‌ ॥ १९

१९९ पञ्चनवत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६१७

नारद उवाच-
गुरोर्वचनमाकण्य तृणेमारुद्य वाहनम्‌ । रिवपदमिदं शक्रः स्वकीये वनमागमत्‌ ॥ २०
मुरुणा सह देवेश यज्ञोपकरणेस्तथा । अत्राऽऽगलय विरोक्यैतद्रनं छेभे मुदं पराम्‌ ।॥ २१
गुरुणा नोदितः ज्ञक्रः सप्रषीन्ब्रह्मणः सुतान्‌। वसिष्ठादीन्द्िजान्दरत्वा यजति स्म जगत्पतिम्‌ ॥
तस्य प्रसन्नो भगवान्त्रह्येशाभ्यां सहाऽऽमतः । क्रतौ जतक्रतोयंज महानभवदुत्सवः ॥ २३
देव्रयीं स तां वीक्ष्य शक्रोऽवक्रमतिस्तदा । उत्थायाऽऽसनतस्तूर्ण ववन्दे मुनिभिः सह ॥ २४
वाहनेभ्योऽवरुद्याऽऽग्च तदन्तेषपविदय ते । आसनेषु सुहैमेषु बभूर्वेदीषिवाप्नयः ॥ २५

सितरक्ताङ्गयोः शंभूव्रह्मणोहीरिरावभौ । नीलच्छविः पीतवासास्तटित्वानिव शृङ्गयोः ॥ २६

शक्रः पक्षास्य तत्पादान्प्रघ्रा तजलमादषे । अत्रवरीच युदा युक्तो वचनं मधुराक्षरम्‌ ॥ २७
इन्द्र उवाच--

विदहितोऽये मया देव यज्ञोऽ्र सफलोऽभवत्‌ । यचूयं दशनं प्राप्ता दुढक्ष्या अपि योगिभिः२८

एकेनेव त्वया विष्णो कृता पूृर्रिस्चयीमयी । गुगेस्तथाऽपि नानात्वं स्फरिकस्येव ते मृषा ॥ २९

यथा दारुषु गृढोऽप्रिषर्षणेन विना विभो । नाऽऽविर्भवति भूतानां हृत्सु भक्त्या तथा भवान्‌॥

एकस्य त्वयि भक्तिः स्यात्सर्वैभृतोपकारिणि । बमभवुः सुखिनो देवाः पहादकृतया तया ॥ ३१

वयं विषयिणो देव त्वन्मायाद्रतचेतसः । न जानीमः स्वरूपं ते यथावत्पादसेवकाः ॥ ३२
भो ब्रह्मन्भो महादेव युवामपि जगह्भुरू। एतस्यैव गुरुत्वेन यतो नातः पृथग्युवाम्‌ ॥ ३३
यत्किचिदुस्यते वाचा मनसा च विचिन्त्यते । अस्यत माया तत्सव तद्रयीदूरवर्मिनः ॥ ३५
प्रपश्चजातं यदिदं विखोक्यते न सत्यमित्येव विचिन्त्य ये नराः।
भजन्ति विष्णोश्वरणं तरन्ति ते यदम्बु मध्र हर धायते त्वया ॥ ३५
विषेऽस्य भूयादनुनन्म पादयो रतिर्मदीया कमलाभयोभशम्‌ ।
यदीक्षणक्षोभितयाऽजया जगत्समस्तमेतन्महदादि जायते ॥ ३६
भवादृशो नास्ति कृपापरोऽपरो विपक्षपक्षे वितनो षि यत्मुखम्‌ ।
स्वलोकशोकापनये कृषपाटता यदुच्यते ते नरहरे तदङ्गता ॥ ३७
नारद्‌ उवाच--
इत्यभिष्रय देवेशः केशवं प्रणतोऽग्रतः । तस्थौ तद्राक्यशुभरुषाद चित्तो महीपते ॥ ३८
एवमाकण्यं मुनयः स्तुति तस्य रमापतेः । कृतामिन्द्रेण सदमि साधु साध्विति चातरुवन्‌ ॥ ३९
मुनय उच॒ः-
शतमन्यो वधशतं ये कुर्मन्ति महत्तपः । न तेषामीदृशी भक्तियोदशी तव मापते ॥ ५०

न योगः सुलभोऽष्टाङ्ः ख्यातिर्यनाधिगम्यते । समत्वेन च तच्यागस्तद्धक्तिः शरणं व्रणाम्‌ ४
स्वधर्माजितवित्तैर्मव्रथाविधि विधीयते । तत्कमस्या(णो ऽ)पेणं विष्णो भक्तिरेषा शिवप्रदा ॥ ४२
न निन्देदवेवतामन्यां विष्ण॒वुद्धा च यो नमेत्‌। न त्यजेदरेदवाक्यानि स भक्त)ऽस्य हरेः भियः॥
ये शृण्वनिति हरेगुणानहरहः कुन्ति ये कीननं
य चास्य स्मरणं यश्च (लेव) भजनं यऽम यजन्न नथा ।
ये दास्येन नमन्ति चैनममुना कुन्ति ये मित्रतां
येऽत्र स्वं च निवेदयन्तिन हिते वाञ्छन्ति मुक्त्यादिकम्‌ ॥ ४४
२०३

१६१८ महामुनिभ्रीव्यासपरणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

इन्द्र भक्त्या त्वमप्येनमाराधय जगहरुरुम्‌ । न कामय किमप्यस्मात्कृतकृत्यो भविष्यसि ॥ ४५
नारद उवाच--
म्रनिभिरिति (मतां) समस्तसेग्यां तिभुबनपारपदप्रदां निशम्य ।
हरिरनिशखिर)गरूः कृतां स्वभक्त मधुरुवाच वचो हारे समाजे ॥ द
हति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहात्म्य इ्द्रपागविधानं नाम पद्चनवल्यवेकरशततमोऽध्यायः ॥ १९५५ ।। (१)
आदितः शोकानां सपष्चङ्ाः- ४०७६९

अथ दण्णवल्यधिकडानतमोऽध्याव्रः ।

श्रीमगवानुवाच--
@ _ # {~} र (¬ _ ¢ ~ = भ [9५ ¢
नेतचित्रं सराधीशच मनयो ज्ञानवत्तराः । मदीयां यदि नो (बे)भक्ति गुर्वीं कुवन्ति सत्कृताम्‌ १
एते ज्ञानोपदेष्ार खिन्योकतखवासिनाम्‌ । प्रवतेयन्त्यमी नषे वेदमार्गं यतः सदा ॥ २

भक्त्या भवानपि स्वगमामासक्ताऽपि मां यतः । प्रपन्नास(स्ति) किमाश्चयं यतस्तव गुरुगरुः
यजस्व सुरशादुर मर्म वहुदक्षिणेः । निषप्कामस्त्वं समीपस्थं तूर्णं प्राप्स्यसि मत्पदम्‌ ॥ ४
परतिपागं प्रयच्छ तवं रत्नपरस्थान्यनेकशचः । प्रख्यया स्थानमेतत्ते इन्द्रपस्थं भविप्यति ॥ ^
विधे त्वमत्र रचय प्रयागं तींधगुगवम्‌ । सरस्वतीं समानीय गङ्गां च जनपावनीम्‌ ॥ &
काशीं च शिवक्राश्ची च त्वमत्र स्थापयेश्वर्‌ । शकरा समं गोयो निवासं कुरु सवदा ॥ ७
भोमो ब्रह्मसुता ययं ज्ञानविज्नानक्रोविदाः निजयोगवटेनात्र कुरुध्वं तींथसप्तकम्‌ ॥ ८
निममाद्धाधक्र तीयं त्वं गुरो प्रतिपादय । विनाऽध्ययनमप्य्र सलानाद्धाधोऽस्तु च्छन्दसाम्‌ ॥९
स्प्रातिथ जायतां पूव्रजन्मनम्तु परात्पनाः(नः,) । अहमारोपयाम्यत द्वारकां सुमनोहराम्‌ ॥ १०
सदरम सम यत्र गामा; संगमोऽभवत्‌ । काशां च करोम्यत्र मध्वरण्यं च वासव) ११

यय।रवतारप्याम्‌ वपुन्या रामकृप्णयाः । बदयोश्रममप्यत्र नरनारायणास्पद्‌म्‌ ॥ १२
वदाम सदा यत्र वसाम सुरनायक । हरिद्रार पुष्कर च तांथद्रयमनुत्तमम्‌ १३
तदपि स्थापयाम्यत्र तवव हितकाम्यया । नमिषे यानि तीथानि यानि कारजरे गिरा ॥

सरस्त्रतातट्‌ यान स्थापयास्यदमत्र व ॥ १

श्रीनारद उवाच-
शिवे रिवरततर वाक्यं हरः श्चुता कृत च तत्‌ । दृष्ट्रा तदुक्तमपि ते चक्ब्रेह्यरिवादयः | १५

सवेतीयमयऽमुष्मिन्स्थान स त्रिदशाधिपः । स्वणयपंबहुमखरीजे भूयो रमापतिम्‌ ॥ १६
रत्नप्रस्थानि विप्रेभ्यः कृष्णस्य परतो ददों } नारायणः समस्तात्मा ममायमिति तप्यत ॥ १७
इन्द्रपरस्थमिद्‌ तीथं ततः प्रभृति कथ्यते । सवेतीथेमये यत मृतो भयो न जायते ॥ १८
इन्द्रद्रत्ताने ते चग्ध्वा रत्नप्रस्थानि भस॒राः ) तस्म ददुरवितथामारिपं तत्र संसदि। १९
इन्द्राय तवर माविन्दरा दाननानन तुष्यतु } तावकी भक्तिरप्यस्मिन्भयादव्यभिचारिणी ।॥ २०
कमश्रमाविह विभां पुरा यज्ञशनं कृतम्‌ । तन पुण्येन खब्धं ते सकामेन सुरास्पदरम्‌ ॥ २१

अधुना प्राजिता वरस्णुनिष्कपण तया मखः । स्वपद्राद्रेच्युतो भूमा भविष्यति (सि)दिजाग्रणीः

__ ~ ----->

१ ड्‌. क्ष. ल. र्‌ ¦ गाक्रणच्म

\
॥
£

९ > स्न मा शै = शकत = पिक

१९६ षण्णवत्यधिकशनतमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६१९

तत्रापि निजधर्मेण विष्णुमाराधयन्भवान्‌ । स्परिप्यति निजं कमे कृतमत्र मखादिकम्‌ ॥ २.१
तत्स्पृपं ग्रहम॒त्छज्य भवांस्तीथानि पयेटन्‌ । जनकेन सम॑ शक्र तीर्थेऽस्मिन्संप्रपत्स्यते | २४
चतुथोश्रममादाय खक््यल्यत्र कखवरम्‌ । ततो विमानमारुह्य गणानीनं राचप्रमम्‌ ॥

भवान्दिव्याङ्गवान्भूत्वा प्स्यति श्रीहरेः पदम्‌ ॥ २५

श्रीनारद उवाच-

एवमाक्ण्य विभाणामार्िपं त्रिदशाधिपः । भविष्यपिडुनां चोक्ति शिवे मुद्रमगात्तराम्‌ ॥ र्दे
समाप्य विधिव्यज्ञानत्र सोणंयणिकरान । माधवपरमुखान्देवान्प्राजितान्स व्यसजयत्‌ ।॥ २७
ऋत्विजौ ब्रह्मणः पुत्रानभ्यच्यं च धनादिभिः । बृहस्पति पुरस्कृ यया शक्खिविषपम्‌ ।२८
तत्र राज्यं विधायेन्द्रो हरिभक्तियुनः शिवे । अवातरद्धवि क्षणे पण्ये हास्तिनिपत्तने | २९
रिवशमां द्विजः कथिद्रेदवेदाङ्गपारगः । तस्य भाय गुणवती नाश्ना त्वथवती भृशम्‌ ॥ ३०

तस्यां जातः सुत्रेखायामिन्द्रः श्रीपतिसेवकः । ज्योतिवदः समाहूता च्रं दृष्ट्रा बभाषिरे ॥ ३१
ज्योतििद उचुः

शिवशर्भन्नयं षाटस्तव भावी हरिभियः । उद्धरिष्यति त्वदसं त्रम: सलय॑ नवेम्रपा॥ ३२

त्रयोद्‌ शाब्ददेहो यः साङ्गे षेद चतुष्टयम्‌ । अधीलय ज्ञानसंपन्ना षिवाहं तु कररिप्यति। ३३

पुनरुत्पाच सत्पत्रं वानप्रस्थो भविप्यति । तीर्थेषु पर्यटन्धीरः संन्यासं धारयिष्यति ॥ ३४

इन्द्रस्य खाण्डववने यमनाऽस्ि खरिद्ररा । वत्तीरऽस्ति हरिमस्थ मरणं तत्र यास्यति । ३५
नारद उवाच--

गणको दितमाकण्यं शिवम शिवं वचः । चकार षिष्णुश्मीणं नाज्ना निजसुतं तदा ॥ ३६
तान्विद्धञ्य च वित्तेन चिन्तयामास बद्धिमान्‌ । धन्योऽहं यस्यमे पुत्रा व्रिप्णुभक्ता भविप्यति
साधयिष्यति पत्रोऽयमाश्रमांश्चतसे मम | मरिष्यति च सत्ते मदन्यः काऽस्ति भाग्यवान्‌ ३८

एवे विचिन्त्य मनसा जातकमाद्यकारयत्‌ । रिशोद्विजातिभवरेः शिवशमां जुभेऽहनि ॥ ३९
अथ सप्तस्वतीतेषु वर्षेषु द्विजसत्तमः । सुतापनयनं चक्रे चत्रमास्यष्टमऽन्द्के ॥ ४०

आ द्रादशाब्दादध्याप्य वेदानङ्गवतः सतम्‌ । शिवरशमाो शिबे राजन्युयाज सह भायेया ॥ ४१
विष्णाजमा स्वभायोयां पृत्रमृत्पाय इद्धिमान्‌ । चकार तीथयाजायां मनो निविषयं स्वकम्‌ ८२

अभ्येत्य पितरं भाह नत्वा तचचरणद्रयम्‌ । षिष्णुशमा महामाज्ञो मुनिवाक्यमनुस्मरकर्‌ ॥ ४३
विष्णुजमावाच--

अनुजानीहि मां तात विष्ण॒माराधयाम्यहम्‌ । ठतीयाश्रममासराद्य सत्संगतिविधायकम्‌ ।॥ ४४

दारागारधनापत्यसुहृदः क्षणमभङ्कराः । बुद्बुदा इव तोयेषु सुधीस्तेषु न सन्नते ॥ ४५

स्वाध्यायेन च संतलया मया तीणेमृणद्रयम्‌ । तार्थषु कामरहितो यष्टमिच्छामि केशवम्‌ || ६
सन्यस्तगुणरागां हि पञ्चात्ताथात्तमे काचत्‌ । स्थातुमिच्छाम्यहं तावय्ावत्परारन्धमस्ि म। ७

नारद्‌ उवाच--
इत्युक्तस्तेन पुत्रेण स पिता बुद्धिमत्तरः । स्मृत्वा अ्याति्विदां वाक्यमाह संसारनिस्पृदः ॥ ८८
रिवश्लमावाच--
चतुथाश्रमकाटो ऽय ममापि निरह्नेः । तिषयान्विषवत््यक्त्वा सविष्ये वदः! ‰^

१८. {नरर्हृकृत ।

१६२० महामुनिश्रीव्यास्षप्रणीतं--- [ १ उत्तरखण्डे

गहे ममर मनः पुत्र रमते नाच वाधेके । आनीतस्य वनाद्वदध्वा गजस्येव वरषाख्ये ॥ ५०

तवानुजः सुश्चमीऽयं कुटुम्बं धारयिष्यति । आवाभ्यागुच्द्ितं विचाश्रीङुखाभ्यां यथा नरम्‌५१

भवरजन्तं तु मामेव तव माता पतिव्रता । अनुयास्यति मातेण्डं यथा कान्तिदिनात्यये ॥ ५२

तस्मादावामवि्ञातौ तया तात तवाम्बया । गच्छाबधिन्तयन्तौ श्रीहरेः पादसरोरुहम्‌ ॥ ५३
नारद उवाच-

इत्याखोच्य युप्‌ तौ निशीये तमसाऽऽते । सूप्तं कुटम्बमुत्छज्य गहाननियांय जग्मतुः ॥ ५४

सहेव पयटन्तौ तों तत्तीर्थे निरहंकृती । रिबेऽ्र शिवदे तीर्थे शक्रपस्थे समीयतुः ॥ ५५

अत्राऽऽगतः स्वविहितान्पूवंजन्मनि यूपकान्‌ । विष्णुशमां समालोक्य सस्मार दरिसंगमम्‌।। ५६
ऊचे च पितरं धीमाञ्शक्र आसमहं पूरा । मयाऽत्र विहिता यज्ञा माधवप्रीणनेच्छया ॥ ५७

अ्रेव मे पसन्नोऽभत्केशवो भक्तवत्सलः । संतोपिता मणिपरस्थेद्िनाः सप्तपयथमे॥ ५८
तेरेव वेष्णवी भक्तिदंत्ता मोक्षो भवेऽ च । विष्ण्वादिभिः समस्तस्तु तीथौन्यत्न कृतानि वै ५९
सवैतीयंमयं ती्थमिन्द्रभस्थमिदं कृतम्‌ । अत्रैव मे मृतिथोक्ता तेरेव मुनिपुंगवैः ॥ ६०
ततो हरिपदगराप्षिरेतत्सर्वं स्मराम्यहम्‌ । इमे गङ्गासरस्वत्यां निजटोकादिरििना ॥ ६१
समानीते ययोर्योगे पयागोऽयं निगद्यते । एषा काशी शिवपुरी प्रयागात्पू्ेदेशके ॥ ६२

दविपश्वाशद्धनुरात्रे मृतो यस्यां न जायते । कार्याः षथिमके भागे धनुषामेकविरातिः(तौ)॥ ६३
[9 ८), (~ = चे, ~ 7 [क ~ # ॐ क 9 =,
रिवकाञओ्ी रिवेनेषा स्थापिता मृतमुक्तिदा । गोकणीख्यमिदं क्षत्रं शंभोः परमवल्भम्‌ ॥ ६४

धनुदेयपमाणे तु भूमिभागे व्यवस्थितम्‌ । इयं द्वारवती पुण्या तीेराजस्य पश्चिमे ॥ ६५
धनुषां सप्रतिय॑(ती योत्र मृतो भावी चतुर्भुजः। अतोऽसौ पूवैदिग्भागे कोशला जनवत्सरा६६
अष्टादशधनुमातरे दश्यते पुण्यद शेना । एतन्मधुवनं तात स्थापितं विष्णना स्वयम्‌ ॥ ६७
कोशरापधिमे भागे दरचापभमाणतः । अत उत्तरतस्तात नरनारायमास्पदम्‌ ॥ ६८
एतदेकादशधनुभूपिदेशे च तिष्ठति । एतत्तर्थं हरिद्रारमतो दक्षिणतः स्थितम्‌ ॥ ६९
तरिशद्धनुपदहीदे शे दर्ये देवदुरैभम्‌ । एतत्तु पुष्करं नाम तीर्थं ती्रिरोमणिः ॥ ७०

राद शेप्वासमात्र भूभागे भोस्तात तिष्ठति । भयागादेकगय्यूतिः[तो ]सप्षीणां महात्मनाम्‌ ॥७१
9 ~ (9, 0 © ¢ 0 ् (~ ©
पवेस्यां दिशति तीथानि सप्र तत्तीथसप्तकम्‌ । तीथसप्रककार्योस्तु सन्ति तीर्थान्यनेकशचः ॥ ७२

पदे पद्‌ येषु मृतो जायते स चतुभुजः । प्रयागादेकगय्यूतिमातरे पशिममूतरे ॥ ७३
निगमाद्भोधकं नाम तीर्थ गुरुकृते मया । तीथेसप्तकनिगमोद्रोधयोरन्तरे महत्‌ ॥ ७४
इ्द्रभस्थमिःं कषेत्रं स्थापितं देवतेः पुरा । पृषप्चिमयोस्तात एकयोजनविस्तृतम्‌ ॥ ७५
कालिन्द्या दक्षिणे यावव्रोजनानां चतुष्टयम्‌ । इन्द्रपस्थस्य मयादा कथितैषा महषिभिः ॥

देवत्रय्यां च यो ह्यत्र त्यजत्यङ्गं भवत्यजः । ७६

श्रीनारद उवाच-

ुतरस्यतद्रचः श्रत्वा शिवराम शिवे द्विजः । पत्याह संदिहानस्तं स्वपुत्रं सत्यवादिनम्‌ ॥ ७७
रिवशर्मोवाच-

कथमेतदिजानीयां त्वे पुराऽऽसीः सुरेश्वरः । त्वमत्र कृतवान्यज्गान्मणिभिस्तोषिता द्विजाः ७८

कष ~ ~~~ ~~~ ~ =~~ - = ---- - --------

१ ज. मुक्तिदायिका। > . प्ल. नु्यंत्र प्र" |

५ १ वमक न+ = ९

१९६ षण्णवत्ययिकृशततमो ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६२ १

त्वदुक्त्नानवान्पुत्र यथाऽहं स्यां तथा कुर । इन्द्रभस्थस्य मयीदा कुत एषा त्वया शता ॥ ७९
यतः भभरृति ते जाता मतिस्त्वं नात्यजो दम्‌ । मत्त एव त्वयाऽधीतं साङ्गं वेद चतुष्टयम्‌ ॥

पूवेजन्पदरृते इत्ये ज्ञानमासीत्कुतस्तव ॥ ८०
विष्णश्मावाच-

कऋषिभि्मे वरो दत्तः पषेजन्मस्पृतिप्रदः । तेभ्य एवास्य तीरस्य श्रता हयेषा स्मृतिर्मया ॥ ८१

निगमोद्धोधके तीर्थे सलानमत्र पितः कुरु । दुटेभं पराप्स्यसे ज्ञानं पूर्वजन्मस्मरतिपदम्‌ ॥ ८२

ममापि पूवेजनुषः पतति त्वं स्मरिष्यसि । एतत्तीथंजटस्पर्शात्तात सत्यं वदामिते ॥ ८३
नारद उवाच--

शिवक्षमेणि विपेनर श्रत्वेतत्खातुमुदयते । निगमोद्धोधके तीर्थे स्मृतये पूर्वजन्मनः ॥ ८४

सिहेनानुगतः कथिद्धिष्टो धावन्समागतः । अतित्रासपरीताङ्गो निश्वसङ्श्रमविहटः ॥ ८५

िसात्मको वत्मघाती वणिजां टुण्ठकः सदा । कृष्णाङ्गः पिङ्ककेशश्च खगो माजोरखोचन : ८६

कुन्तहस्तो भीममूरतरदेही पाप्मेव भूपते । ततः पश्वात्कियद्रे सिहमाखोक्य ताबुभो ॥ <७

पितापुत्र समीपस्थं दुममारुह्य तस्थतुः । बदन्ताविति हा कृष्ण मोचयातोऽपमृत्युतः ॥ «८८
स किरातस्तु राजेन्दर ग्रहीतुं(धावन्त)वेगवत्तरम्‌ । वीक्ष्य सिहं दुम भीतः समायो भचक्रमे ८९
आरोहणे थकुवेन्तं सिहो जग्राह वेगवान्‌ । पादयोरथ भरपृष्े पातयित्वा ऽऽसरोह तम्‌ ॥ ९०
अधःस्थितः किरातोऽपि कुन्तेनोदरमस्य वै । ददार रुधिरोधाक्तनिदखतात्रकदम्बकम्‌ | ९१
जातव्यथो विधायाथ नादं परमदारुणम्‌ । सिंहः पिपेष भिष्टस्य रिरः सदो ममार च ॥ ९२

तयोः पञ्चत्वमापन्ने भूतसंयेऽत्र भूपते । विमानद्रययुत्तीणं गणाभ्यां सह सत्पदात्‌ ॥ ९३
नवीनघनवर्णाभ्यां स्फटिकोपरनिमितम्‌ । चारुकुण्डखकणौभ्यां [कमणिप्रकरमण्डितम्‌ ॥ ९४
शङ्चक्रगदापग्रहस्ताभ्यां चारुचित्रभत्‌ । दध्यां पीतवस्राणि हेमभित्तिविभरूषितम्‌ ॥ ९५
प्फुटाम्बुजनेत्राभ्यां | पद्मरागगवाक्षभरत्‌ । धीरनिहादमज्ञीरपन्यां रणितकिकिणि ॥ ९६
भकोष्ठे वलयश्रेणीं बिधद्भ्यां चारुषेदिकम्‌ । युक्ताहारेम॑नोहारिवक्षोभ्यां सद्ितानवत्‌ ॥ ९७
क्टिलारकवक्त्राभ्यागुनतध्वनराजितम्‌ । श्रयुगास्पिप्पशचेषुधनुभ्यीगुचतोरणम्‌ ॥ ९८

नासाटज्नितकीराभ्यां निर्युहशतस्चोभितम्‌ । नवविदुमसच्छायतलखाभ्यां दर्पणामलम्‌ ॥ ९९

दिव्याङ्गो भिद्धपश्चास्यौ त्यक्त्वाऽङ्ग भाकृतं स्थितौ । पुरेव प्राणनियीणे तीथस्यास्य परभावतः ॥

तयोः समीपमानीय विमानौ तौ हरेगणौ । उचतुस्वु दयारूपवेषाकृतिधरो ततः ।॥ १०१
गणावृचतुः--

भोः किरात नरश्रेष्ठ भोः पञ्चास्य मृगाधिप । आवां जानीतमायातो वेङुण्टाच्छरीहरेर्गणो १०२

नेष्यामस्तत्पदं सदयं युवां तज न चोम॑यः । स्वं स्वं विमानमारुह्य गम्यतामाग्ु मा चिरम्‌ १०३
नारद उवाच-

स्वं स्वं विमानमारूढौ तौ किरातमृगाधिपौ । ऊचतुधिस्मयाविष्टो लक्ष्मीपतिगणौ भरति ॥ १०४

# धनुशिहान्तगंतः पाठः क. ख. ज. पुस्तकस्थः ।

~~ --~~------+-.-
~~ -------- ~ --- ~ -----

१ ख. -स्तु बयो ।

२६२२ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे-

फरिरातमृगाधिपावृचतुः-- ू धिता । ॥
भो भोखिदशशार्दौ श्रूयतां बाक्यमावयीः । युवयादे शनाजति चान न) पारमाथिकम्‌ ॥१०९
# ५ ०

ष £ % ॥
त्र जन्मनि नाऽऽवाभ्यां ठृत सक्रतमस्पकम्‌ । स्मरातना जायत्‌ पवेकमेणा वां भसादतः १०द

मांताहासे पाणिदिसारतौ कूरान्तरेन्द्ियौ । पापाचारङुले जातौ दीनेन भयप्रद ॥ १०७

आचापरेतादञरे कोके त्यभूतामिति पापिनौ । केन पुण्येन युवयो जातं दरनमावयोः ॥

सारूप्यं च कुतः पुण्याश्यायाव हरः पदम्‌ ॥ १०८
मणाव चतुः -

तीर्ेऽ् मरणाचरनं सुराचार्थह्रते पुरा । युवयोदैशैनं जातं नो च सारूप्यमद्तम्‌ ॥ , १०९

1

लक्ष्मीपतिगदभाक्िभविप्याति च वां चिरम्‌ । तावत्पापानि गजेन्ति बह्महत्यादिकानि त्रे ११०
नातं नो दशनं याक््तीर्थस्यास्य बरहस्पतेः । यथा तमांसि नश्यन्ति भास्करस्योदयादिह १११
तथा पापानि निगमोद्धोधकस्य विखोकनात्‌ । इनद्रपस्थाख्यमेतद् प्षजमिन््स्य पावनम्‌ ॥ ११२
तेनात्र पूजितो विष्णुः करतुमिरमहुदक्षिणेः । तुष्टेन विष्णुना तस्मे वरो दत्तो निशम्यताम्‌ ११२
विष्णुरुवाच--
भोः शक्र तावके कषेत्रे स्रीर्थमये जनाः । तनुं त्यक्ष्यन्ति ये ते वे म्तुस्या रिंसका अपि ११४
श्रीनारद उवाच--
इत्युक्त्वा तौ गणब्रष्ठौ नीला तौ जग्मतुः पदम्‌। हररयत्र गते भूयो विश्वान्धों न निमज्ञति ११५
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहात्म्ये मि्टसिहवैकुष्ठासेदणं नाम
षण्णवत्यधिकरततमो ऽध्यायः ॥ १९६ । (२)
आदितः शोकानां समण्वङ्ाः-- ४०८८४

भथ सप्तनवलयधिकराततमो ऽप्यायः ।

जा

श्रीनारद उवाच--

अथावरुदय तौ दक्षात्पितापुतौ सुपिस्मितौ । दषा हरिपदपा्षिपरभतां पापिनोरपि ॥ १
शिवशमीऽथ विमेनद्रः श्रत्वा तीथेस्तुतिं तदा । गणोक्तां विप्णुशमाणयुवाच सुतमात्मनः ॥ >
रिवशमोँवाच-
यत्पदं न सुलभं द्विजन्मनां साधितेन. तपसाऽपि खीरया ।
भ्रापतुः शबरदंष्रिणौ च तत्तीथराजमदिमा विरोक्यताम्‌ ॥ र
जन्मनः प्रमृति तावदा मृतेः पापिनाम(व)पि च यत्मभावतः।
जग्मतुः सुत देशः सरूपतामस्य तीथे्रषभस्य का स्तुतिः ॥ ४
गद्धसच्वमपि रूपमैश्वरं काम्बुनन्मजनिदेव [शटुरभम्‌ ।
तामसौ क ृगनायभिछकोा करि तु तीथमिदमदुतक्रियम्‌ ॥ ५

००9 जयन्ान-- ----भ ~ --०- न

* धनुध्िदान्तगंतः पाठः क. ख. पुस्तकस्य: ।

कि 1 ४

~ ~~~ + त

[गि 818 1

[@ि,;

१९७ प्तनवत्यधिकशततमाऽप्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६२९३

तात भाः प्ताति वेधसः पदान्ञन्तुरन्तमधिगम्य कमेणाम्‌ ।
अच्र देवगुरु] निमिते मृति प्राप्य माधवपद्‌ान्न्‌ विच्य॒तः ॥ ६
नारद्‌ उवाच--

एवं प्रत्यक्षमाखक्य पादहात्म्यं स द्विजोत्तमः । तीथस्यास्य गुरो राजन्सातं तजर वि(भर)चक्रमे ॥
युखदन्तपदाना स कृत्वा चाद च चतसः } पचकच्छः दिखवन्धापग्रहाी माधव स्परन्‌ | ८
अश्वक्रान्ताति हाकन (कस्य) पाठेन तटमृत्तिकराम्‌ । स्पृशस्तयव व्रिध्रततिलको जनटमाविशत्‌ ॥९
तत्र प्रवाहाभिमुखा ।[नमजन्पुनरत्थतः । पृनमम्रा हार स्मरत्वा गङ्गा च जनपावनींम्‌ ।॥ १०
अयाध्याय्याः परा; सप्र पनरुत्थाय सस्परन्‌ । पूनमरमज सखि गाविन्दापतमानसः । ९१
कृत्वा यथात्राध खान धातवे च पयेधात्‌ । वहिरामलय तिलकं चक्रे च द्विजसत्तमः २

करपादशिखासूत्रदेभाय विदधद्र्ी । सेष्यां चकार विधिवत्तपेण भिविधे तथा ॥ १२

सूपाय कुसुमद्‌चा सजररधपारतः । शरव्रद्धाज्ञाख्पुटा नमथक्र दजात्तमः ॥ १४

आवाहनादिनवरेद्यपयन्तमथ पिप्ररार्‌ । जगत्पूज्यपदानव्जस्य विप्णाः पजायचकररत्‌ ॥ १५

कृतक्रियः सूपाव्टस्तादश्च चतमात्पनः) जगाद सस्परन्पूच्रजन्मकमाण ृत्सलशः ॥ दै
वखतवरमावाच--

विष्णुशमन्न ते मिथ्या वाक्यं तात यतः स्पतिः । अत्र स्ननिन मे जाता पूत्रैषां जन्मकर्मणाम्‌ ॥
आक्णय महाभाग कथयामि तवाग्रतः । पुराऽहमन्वये जातो विशां धनिक्धमिणाम्‌ ।॥ १८
पितामे शरभो नाश्ना कान्यकुव्ने पुरे वसन्‌ । वाणिज्येनाजेयन्वित्तं भरिधमेधनाभरितः | १९
व्यतीतस्तु महान्काखस्तस्य नाभव्दात्मनः । जरागृहीतदे हस्य तचिन्तातुरचतसः ॥ २०
अचिन्तयद्‌ होरात्रमिति वैश्यत्ररस्तदा । विना सुतेन मे व्यर्थं धनं श्रयपि संचितम्‌ ॥ २१
ऋते सुतग्णी द्टोके पितृणां धनवानपि । सजखोऽपि तिना वर्धं चातक्रानां यथा घनः ॥ २२
पुमाञ्जयति संतत्या विन्वं धमेधुरीणया । शक्त्या तिव्रिधया राजा विपक्षामिव दुर्जयम्‌ | २३
भाणिति संततिः शरद्धा सुमन भपतृमानवान्‌ । ित्रपतयथ्युदासीनान्सूनूता वाग्यथरिता ॥ २४

उदयस्थेन पत्रेण वधेते स्वयशः पितः । निमलं द्विजराजेन नीरं नीरनिधरिव ॥ २५

तस्माव्रतेत्सतोत्परय शरीरेण धनेन वा । तमृते टि दयं व्यथं जनानां तडिदायुपाम्‌ ।॥ २६

एपं चिन्तयतस्तस्य गृहे पनिवरस्तदा । देवरा ऽतीं ल्द्ियज्ञाना वरं दात्‌ समाययां ॥ २.७

आगतं तं समालोक्य परत्युत्थायाऽऽस्नातििता } दचाऽपेमथ पाय्यं च ववन्दे सिरसा मुनिम्‌।

उपवेश्याऽऽसने दत्ते स्वहस्तेन पिता मम । पच्छ च मुनिश्रेष्ठ देवरे देवद रनम्‌ ॥ २९
वरय उवाच--

स्वागतं त॒ पुनिभ्रष् शमास्ति मवतां कुट । तपःसखाध्यायनियमा निष्वत्यहा भवन्ति च || ३०
काटे चातिथयः कचिद्ायान्ति भवदाश्रमे ) कञिदाश्रमषक्ना वः फलन्ति मनसप्सितम्‌ ।॥ ३१
व्याघ्रादयो न वेनति कचिद्ररं मृगादिभिः। त्वदीयाधममभ्येल्य भ्रातरो भरातृभियथां ॥ ३२
तवाटनं भुव्रि मुद्रे गृदिणामन्यथा क्रथम्‌ । तेषां गरहाधिमग्रानां दशन क मवारशः ॥ रे
हरिपादरजोबुद्धेः कामं कामो न कुजरचित्‌ । युने तव तथाऽप्याशु हतुपागमन वद्‌ ॥ ३४

~= ------ > -~-- -- - ~ ~~~ ~~~ ^ ~~~ -~~--

१ज. तिच्युनिः! २ क्ष. विष्टं नाद । ३ ड. भूमिध |

१६२४ पहापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

शिवश्षमावाच--
इत्युक्तस्तेन स पुनिर्देवलो देवपूजितः । अव्रवीत्तन्मनोभावं ज्ञातुकामो विशां पतिम्‌ ।॥ ३५
देवर उवाच--
वैश्यवर्य त्वया भूरि धनं धर्मेण संचितम्‌ । करोषि येन धर्मज्ग नितलयनेमित्तिकीः करियाः ॥ ३६
आदरं राजसदसि धनेन लभते नरः । सुभटः शघ्रसङ्मे विक्रमेण यथा जयम्‌ ॥ ३७
गृहस्थस्तु धनं प्राप्य परां पुष्ट व्रनलयलम्‌ । इारत्परिणतं सस्यमनङ्ानिव विर्पते ॥ ३८
धनिनं न विमुश्चन्ति बन्धवोऽन्ये च ये जनाः । -पधुपत्सुमनोयुक्ते पादपं मधुपा इव।॥ ३९
धनाभावेन ग्रहिणां कृशत्वयुपजायते । सवतो ग्रीष्मसमय त्वम्भसां सरसामिव ॥ ४०
तद्धनं वतेते भूरि गृहे तव विशां पते । कुतः ककशत्वमङ्गानां गोप्यं चेन्न वदाय मे ॥ ४१
वेय उवाच--
दितोपदेश्षनिरता भवन्तः पितरो यथा । गोपनीयं भवद्यः किं मादरः पुत्रतां गतैः ॥ ५२

त्वत्मसादान्युनिशरेष्ठ सवैतोऽस्ति रिव मम । वाधकेऽपि युताभावो इःखमेकमिदं मम ॥ ४१३

तस्मात्कृशत्वमङ्कानां षिद्धि मे मृनिपंगव । बिभेम्यहं पितृक्णाच्तोऽधःपतनं वरणाम्‌ ॥ ४४

तयुपायं कुर मुने येन स्यां सुतवानहम्‌ । किचेत्कतुपश्चक्यं न भूतखेऽ्र भवादशः ॥ ४५
शिवशर्मोवाच-

इत्याकेण्यं वचस्तस्य वेंर्यवयस्य देवः । मनः क्षणं स्थिरं कृत्वा दध्यो मीलितलोचनः | ४६

संततेमत्पितुषटरा प्रतिवन्धस्य कारणम्‌ । देवलो ऽतीन्दियज्ञानी बभाषे कारयन्स्पृतिम्‌ ॥ ४७

देवर उवाच --
एकदा तु पुरा वेश्य तवेय धमेचारिणी । यं चकार स्वचित्ते तं कथयामि मनोरथम्‌ ।॥ ४८
गुविणी यदहं मारि भवेयं शंभुवह्टमे । तदा स्वां तोषयिष्यामि षडसान्ितभोजनेः ॥ ४९
धरपदीपकमाराभिस्नाम्बरटनरत्यवायकेः । त्री मुखो दरतेगीतेनांनाविधाविेरेपनेः ॥ ५०

एवं परनिश्चुत्य परः सखीनां दयिता तव । परतीक्षमाणा तं काठं तस्थौ तद्धक्तिसंयुता ।॥ ५१

तस्मिन्नेवाभवद्वर्भो मासेऽस्या योपितस्तव । उचुरेनां ततः सख्यः स्वाः ससनेहचेतसः ॥ ५२
सख्य उचः -

यस्त्वया बाज्छितो गर्भा गोया स प्रतिपादितः । अतः प्रतिश्चतं देव्याः पूजनं सभगे कुरु ५३

नी चद्िकाराद्धवति विघ्रं तु तदनुष्टितात्‌ । तोषिता रोषिताश्ात्र देव्यो हि बरशापदाः॥ ५४
देव उवाच-

सखीभिरिति ते भायां कथितेयं मुदाऽन्विता । त्वामुबाच महाभागा विनयेन पतिव्रता ।॥ ५५
वेश्यभार्योबाच-

नाथ पूजयितुं गारी वाञ्छाम्यखिरकामदाम्‌ । यसरसादादहं जाता वाज्छितार्थवती प्रभो।५६

देवल उवाच--
वंश्यवयं त्वमेवैतच्छत्वाऽस्या वचने शुभम्‌ । अमन्यत(था) गर्भवतीमेनां निजयदेश्वरीम्‌ ॥ ५७
परमात्सवया मोदमानः स्रो भवानपि । भरत्यानाज्ञापयामास प्रजावस्तपपादने | ५८

= ; ~~~

१ अच. ज्ञ. मुल्भः। २च. न्ष. जयः ।

१९.७ सप्तनवत्यधिकङाततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६२५

तैरानार्य समस्तानि वस्तनि भवता ततः । अस्ये दत्तानि मध्वन्नदराक्षागन्धादिकान्यपि ॥

ततो निजसखीः सत्रा आदुयेदमि्दं जगो ॥ ५९
वेर्यभायावाच--

सख्यः समस्ता सामग्री समानीताऽभ्विकाचने। नीत्वा पूजोपकरणं ययं याताम्विकाटयम्‌ ६०

सेतापयत तां देवीं पूजया विधिदृष्टया । गुविणीति कुटेऽस्माकं न नियाति ग्रहादि

अतोऽहं नाऽऽगमिप्यामि ययं यात तदचेने ॥ ६१
देवक उवाच-
इत्यान्गप्तास्तु ताः सख्यो नीत्वापकरणं ययुः । अम्विकाटयमुन्मत्तभ्रमद्भमरकेतकम्‌ ।॥ ६२
कोकिलाद्ुटसंकेटिसदकारषुखाकुलम्‌ । हंससारसचक्राहमण्डितस्वच्छसारसम्‌ ॥ ६३
महादेवगुणालखापिद्युकसारिसमाहतम्‌ । हारभरा(योग्य) रतासेकतत्परोमासखीधरम्‌ ॥ ६४
उमापतिरिरःसोमञ्यत्सयाऽस्ततमोवरम्‌ । मदाजम्ब्रफटव्याजाद्टिङ्गानीव सुविभ्रतम्‌ ॥ ६५
उमापतेरमापादन्यासपतमहीतटम्‌ । स्फटिकोपटसंबद्धजखाधारसुरदुमम्‌ ॥ दद
पारमैतीपतिसनाव्यगान्धर््वेण विनादितम्‌ । मन्दानिटमनाग्धूतचूतचम्पककोरकम्‌ ॥ ६७
चरत्यन्मयूरनिहादपरतिनादि छताम्‌ । तद्टीखाचखवि्योतमानं रत्नसममभम्‌ ॥ ६८
तत्र गला गिरिसतां भणेमुस्ताः सभतेकाम्‌ । प्रदक्षिणीकृत्य ततो भक्टया तां च वभापिरे॥६९
सख्य ऊचुः

जगदम्बे नमस्तुभ्यं दनो देहि शिवभिये। तत्पूजार्थं समानीता विरेष प्रगरह्यताम्‌ ॥ ७०
वैश्यस्तु शरमो नाश्ना तस्यास्ति टङ्िताङ्गना । तयाऽमिखपितो गभस्तत्माप्नो तव पूजनम्‌ ७!

त्वस्मसादादभृततस्याः स गर्भः दौभुवरह्वमे । त्वत्पूननाय प्रहितो विरस्माभिरेषकः ॥ ७२
तस्याः कुटे गभवती न निरेति वदिर्हात्‌ । अतः सा नाऽऽगता देवि परसीदैनं शृहाण वै ७३
देवल उवाच--

इत्यक्त्वा तां तदा वैश्य त्वत्स्रीसख्यस्तु तं वचिम्‌। समप्यं तस्ये विधिवदानचुधन्दनादिभिः ॥
परतिवाक्यमरन्ध्वा ता गौयीः परल्याययुधेहम्‌ । निजसख्ये समाचख्युवरिषण्णां तां शिवप्रियाम्‌॥
तासामाकरण्य वचनमिति वरैरय तवावदखा । उन्मनाधिन्तयामास कुतो गोरी न पिपिये ॥ ७६
सा जानाति यथा भक्तिस्तत्पूना या कृता मया । तादशीनां किमज्ञानं वादं चाभ्यन्तरं गरृणाम्‌
न गताऽहं यतस्तत्र तज्नानात्यपि कारणम्‌ । मया दत्तेन वलिना कुतः सा न तुनोष व ॥ ७८
नाहमन्यत्मनानामि तदतोषे हि कारणम्‌ । ऋते मद गतेस्तत्र नूनं रम्ये तदाल्ये ॥ ७९
यदतीतं न तच्छक्यमन्यथा करमद् वे । गभाौन्मुक्ता गमिष्यामि त्व(त)त्पूजाये तदाख्ये ॥ ८०
नमस्तस्यै महादेवभायाये सा करोतु शम्‌ । इत्युक्त्वा दधती गर्भं तस्थौ वेश्य तवाङ्गना ॥ ८?

िवक्षमोवाच-- ।

विष्णुर्मनिदं पर्वहृत्तमाज्ञाय मटिपता । पप्रच्छ मुनिश्ादूलं दबरलं ज्ञानवत्तरम्‌ ॥ ८२
वेशय उवाच---

यने यथा प्रतिश्रुता पजा ते स्लुपया तया । तथेवाकारि पावरेला त्रिपाद्‌ कारणव्द्‌ | ८३

कनक ~. -. ----------- ~ ~ ~ --- --~~------ ~ ~ ~ ---~^~-------= --~ ~. ~~ ए ~
-~-----~~---------~ --~ ------- ---+“- ~ ~ --~~~ ~~ ~------------- ~~ ‡ "मरीस

कर. ख, च. ज. रटनेदसत्प्रमम्‌ ।
२०४

१६२६ महामुनिश्रीव्यासपरणीरव-- [ ६ उत्तरखण्डे-

यतोऽसौ न गता तत्र तज्नानाति रिवा स्वतः! सखीभ्य(भि)थोक्तमस्यास्तद्विषण्णा सा कुतोऽभवत्‌
देवल उवाच--

वैर्यवय शृणुष्वेदं कारणं कथयामि ते । यतस्तस्या विषादंऽभूत्पावेद्या गभेनाश्चकः ॥ «८५

निदृत्तासु सखीष्वस्याः संपूज्य स्कन्दमातरम्‌ । विजया पावती प्राह कातूहलसमन्विता ॥ ८६

विजयोवाच--
गिरिजे श्रद्धया तुभ्यं दत्तोऽप्रभिरयं बिः । मानुषीभिः कुतः प्रीता नाभवस्त्वं वरानने ॥८७
धूपदीपकनैेयैः पूजिता तोषदेतवे । परत्युताकारणं देवि त्वं विषादं कुतो गता ॥ ८८
देव उवाच-
इत्याकर्ण्य वचः सख्या देवी देववराचिता । अत्रवीद्िजयां वेश्य विषादे कारणं सखीम्‌॥। ८९
पवित्युवाच-

विजये सखि जानामि वेरयभायों ग्रहाद्धहिः । निगेन्तमक्षमां गभधारणात्स्वातरेवेकतः ॥ ९०
समागतास्त तत्सख्यो मत्पजाये तदीरिताः । माद्या न च गरृहणन्ति परहस्तकृत बाम ॥ ९१
तत्पतिशेत्समायास्यदभविष्यत्तदा शिवम्‌ । तस्यास्तु मद्‌वक्ञातो गभेपातां भविष्यति ।॥ ९२

यदूव्रतं पजन यच्च कतु न क्षमतेऽङ्गना । तत्कारयति नाथेन न भङ्गः स्यात्तयोः सखि ॥ ९३

अथवा विप्रमृख्येन पृष्टा पतिमनन्यधीः । यतः स्वयमनागत्य तत्कृतं मे तयाऽचेनम्‌ ॥ ९४

न कारिते च भजांऽतो भविता दोहदोऽफरः । यदुभौ ती समागलय दंपती श्रद्धया पुनः ॥

मां पूजायिष्यतः पुत्रो भविष्यति तदा तयोः ॥ ९९
देवल उवाच-

सश्ञापोन त्वया वैश्य न चैव तव भायैया। श्रुतः सखीभिरस्या नो प्रसादश्च तयाऽपितः ९६

तयोरज्नानतो वैश्य युत्रयोना भवत्युतः । अजानतोः परतिविधि परता सुखप्रदम्‌ ॥ ९७

एतत्ते कथितं वेश्य संतानाभावकारणम्‌ । वसिष्ठेन यथा पूर्व दिटीपस्य महीपतेः ॥ ९८

तच्छरूःवा स यथा राजा नन्दिनीं समतोषयत्‌ । सस्रीकस्त्वं तथा वेशय गोरीं तोषय कामदाम्‌॥

सा यथाऽऽराधिता राज्ञे दिरीपाय ददौ स॒तम्‌। आराधय तथा गौरीं त्वं सा तुभ्यं च दास्यति
वेश्य उवाच-

दिदीप इति भूषःकःकाच सा नन्दिनी मुने। यामाराध्य सुतं लेमे स भूयो मृपसत्तमः॥
मदेशादिसुरान्युक्त्वा त्रिवणेफल्दायिनः। आराधिता कुतः सैव सुतार्थं तेन भूभुजा ॥ १०२

एतत्सव समाख्याहि मुने यत्पृष्टवानहम्‌ । श्रुत्वा ततो गिरिसुतां सेविष्ये सह भायेया ॥ १०३
रिवदामोवाच-

गदितमिति निङ्ञम्य विष्णुश्चमेन्विनययुतेन विजा मदीयपित्रा ।
मुनिरिति गदितुं दिीपषटत्तं जगति पविज्रतरं वि()चक्रमे सः ॥ १०४

इति श्रीमहापुराणि पाद्म उत्तरखण्डे कालिन्दीमादात्म्ये शिवरा्मपूवजन्मदरत्तकथनं नमि
सप्तनवलयधिकङततमोऽध्यायः ॥ १९५७ ॥ ( ३ )

आदितः शोकानां समच्वड्ः- ४०९८८

१ख. भुमौ ।

क + ~

५:

१९८ अष्टनवल्यधिकशततमोऽध्यायः} प्ञ्मपुराणम्‌ । १६२७

भथाष्टनवत्यधिकराततमोऽध्यायः 1
देवल उवाच--
शृणुष्व भो महाप्राज्ञ दिखीपस्य महीपतेः । कथां दिव्यां विचित्रां च श्रृण्वतां पापनाशिनीम्‌ १
वेवस्वतमनांवशे दिटीपा भूभुजां वरः । आसीताचीनवर्िस्त स्वायभवमनोरिव ॥ र
स तु धमभरतां श्रो धर्मण परतिषाख्यन्‌ । मही महीपतिर्छकान्गुणे राद्धेररञ्जयत्‌ ॥ ३

मगधाधिपतेः पुत्री महिषी तस्य मूपतेः। सृदक्षिणाख्यया ख्याता शचीवाऽऽसीदिवस्पतेः ॥ ४
गते महति काले तु मदिष्यां नाभवत्सुतः । दध्याविति निजस्न्ते स सम्राटूकोशखाधिपः ॥५
रत्नाकरसुमेवादिनगरत्नेधिराजितम्‌ । धृरतं भूवलयं दोषोभूषायै नामजस्य मे ॥ 8६
वगेत्रयी यथाकालं सेविता न विरोधिता । तथाऽपि मेऽनपलयस्य न सौख्यं विद्यते हदि ॥ ७
यज्ञेराराधितो तिष्णुरिन्द्रा्या्च सुरोत्तमाः । दीिकारापकूपाथ कारिताः सवतो भूवि ॥ ८
गोभृदिरण्यवासोभिः षडूसान्वितमोजनैः । विपा अतिथयश्रैव भक्त्या संतोषिता मया॥ ९
दखद्धययथ पृथिवीपाखानद्धलय युधि धमेतः । धनेन महता कोशो मया हि ब्हटीङ्रतः।॥ १०
उन्मागगाभिनो मत्ता निजधमेविटङ्धिनः । वियुखाः पितदेतेभ्यो दण््यास्ते दण्डिता मया ॥

भे, क _

पञ्चपवसु वेष्णव्यां रवो पित्ये च कमाण । दृशम्पेकादशीतिथ्योने स्रीसेवा कृता मया ॥ १२
ऋतुकालावधो सातां स््रश्ियं नाहमत्यजम्‌ । अनरृतावपि तव्ोग्ये काटे(ऽहं) प्राथितस्तया १३
तदा तस्यां सकामिन्यां सकामं रमितं मया । एवं धमाथकामा मे [ श्यथाकाखं निषेविताः १४
महिष्यां केन दोषेण जायते मे न संततिः । अतीतानागतज्ञानो वसिष्ठा गुरुरेव नः ॥

कथयिष्यति तं दोषं] यन्मे पुत्रो न जायते ॥ १५

देवल उवाच-

इत्यालोच्य स भूपाखो गपिष्यन्नाश्रमं गुरोः । मच्रिप्वारोपयामास कोश्चलामृद्धिकोशलाम्‌। १६
अथ प्रजाखजं दवं पूजनयित्वाऽऽश्रमं गुरोः । प्रतस्थाते पुत्रकामो दंपती तीं युभेऽहनि ॥ १७
कतिचिद्रासरेमागमु ङष्येकरथे स्थितो । ती दंपती गुरोः सायमाश्रमं प्रापतुः शुभम्‌ ॥ १८

वेश्वदेवान्तसपराप्नातिथिसत्कारष्ृन्मुनिम्‌ । हुताशनहुतद्रव्यप्रसरद्ूममाटखया ॥ १९
पवित्रयन्तमात्मस्थान्पुनीनागन्तुकानपि । मृमेदूवांमतानोषभपूर्णोद रमन्थरम्‌ ॥ २०
अभ्यागच्छद्धिरभितो मण्डितं समृगीगणः । वासदक्षमिरत्पक्षिकुरकोखाहखाकुखम्‌ ॥ २१
परस्पर विनिर्मक्तपैरव्याघमूृगादिकम्‌ । जपध्यानपरषीणां क्षणश्रान्तश्रुतिष्वनिम्‌ ॥ २२

अनध्ययनकारोत्थक्रीडासक्तकुमारकम्‌ । तस्मिन्वसिषमद्राष्टां द पती तां कृतक्रियम्‌ ॥ २३

बृष्यां निषण्णमव्यग्रमरुन्धत्योपसेषितम्‌ । स वचन्दे गुरोः पादो महिषी सा च तत्खियाः॥२४
आशिषा गुरुरप्येनं युयोजारन्धती च ताम्‌ । अतिथि तमथाभ्यच्ये मधुपकादिभिगुरु
अणेररतां श्रेष्ठो वसिष्ठ इति पृष्टवान्‌ ॥ २५

% धनुिहान्तगंतः पाठः क. ख. ज. पुस्तकस्य: ।

~~~

१. छन म्रा ।

१६२८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

वसिष्र उवाच- |
भोभो भृमिभृतां श्रेष्ठ राज्ये कुशटमस्ति ते कुटे च कचचिष्टाकं च निजधमांनुबरतिाने ॥ २६
धर्मेण पाटिता कचिन्छया वीर वसंधरा । संवर्धयति ते कों धरम धीरिव साचिकी ॥ २७

| को |»

तव जानपदा राजन्पौराश्च स्थितिमात्मनः । सारवन्तो वियुश्चन्ति कचिन्नाम्बुधयों यथा ॥ २८

सेहेन सादचयेण सहवासतया प्रभो । लक्ष्मीनारायणायेते कचित्ते पुरर्दपती ॥ २९

काम्यत्रतानि राजेन्द्र प्रजानां नगरे तवर । फम्ति वाञ्छितं कचिद्धरिचन्दनवदिषि ॥ ३9
देव उवाच-- ,

प्व स युनिश्रेष्ठो वसिष्ठो वैहयपुगव । योगपरभाबोपनतेरपं मोज्येरभोजयत्‌ ॥ ३१

अरुन्धती च तां राज्ञीं वहयादरसमन्िता । नानाव्यञ्जञनपकानैरभोजयदुदारधीः ॥ ३२

रृतभोजनमासीनं स्वस्थः स्वस्थं मुनिर्खपम्‌ । पुनः पच्छ संगृह्य पाणिना पाणिपानतम्‌ ॥ ३३
वसिष्ठं उवाच--
सराङ्गसंयुतं राज्यं [%निजधमरतप्रजम्‌ । परीतवन्धुजनामादं शस्राख्रविधिवद्धटम्‌ ॥ ६,
वर्यमित्रं हतामित्र कृष्णा्चापरमानसम्‌ । यस्यास्ति पते राज्य ] स्वभराज्येन तस्य किम्‌ २५
इक्ष्वाकुवैशराजानः पुत्रासुत्पाच् धार्मिकाः । राज्यं च तेषु विन्यस्य भपन्नास्तपसि परमो ॥ ३६
त्वं युवाऽदृष्पत्रास्यो नाधिक्रारी तपोविधो । किमथेमागतो ह्यत्र राज्यं स्यक्त्वा तथाविधम्‌ २७
राजोवाच--
बरह्मनाहं तपः क्तुमागतस्तावकाश्रमे । स्वगंकामनया त्यक्त्वा राञ्यमत्र तथाविधम्‌ ।॥ ३८
ब्रह्मन्सत्यमिदं चोक्तं भवता यत्तपोवनम्‌ । राञ्यमारोप्य पुत्रेषु प्राप्ता इक्ष्वाकुवंशजाः॥ ३९
न तेस्त्यक्तं महीराज्यमिदं स्वगेगतेरपि । %तन्मतिरस्यां विमनास्तिषठति दयेव संततिः ॥ ४०
यथा वास्यं गने तात यवनं च समागतम्‌। यास्यल्यदौऽपि च तथा जराऽप्येप्यति निधितम्‌५१
जरसोऽनन्तरं मृत्युः परुषस्य न सशयः । मृत्यु गते मयि व्रह्मन्विना तनयसंभवम्‌ ॥ ४२
कस्येदं जगतीराज्यं भविष्यति गुरो वद । तस्माद पत्यहीनस्य राजञ्येऽपि मम तिषएतः॥ ४३

ममत्व वियते नात्र पुरस्तात्तदभावतः । वर्ग॑त्रयस्य वे सम्यक्सविता तव॑ गुरो मम ॥ ४४

केन दापेण मे पुत्रों जायते न तपोनिधे । ध्यानेन दोषपालोक्य तं गुरो कथयाऽञ्ुमे ॥

तस्य प्रतिक्रियां कुर्या श्रूत्वा संतानटन्धये ॥ ४५
देवक उवाच-

इल्याकण्ये बमिष्रस्तु वचस्तस्य महीपतेः । उवाच संततिस्तम्भदेतं वीक्ष्य समाधिना ॥ ४६
वसि उवाच--

त्वे पुरा राजशाटरर संसेव्य सुर्नायक्रम्‌ । स्लातामिमां वध्र स्मृत्वा चलितो निजमन्दिरम्‌॥४७
गच्छतस्त्वरया तात संतानोत्कण्ठितस्य ते । आसीत्सुरतसोमरले कामपेनुः स्थिता पथि ॥ ४८
उत्पादिता त्वया तस्याः प्ज्याङ्पघ्रिरनसोऽतिरुट्‌ । पद क्षिणनमस्कारसदाचारमकुर्बता ॥ ४९
साऽरशप्रामतिक्रोधात्पुजो नोत्पत्स्यते तवर । मम संतानहश्रूषां यावं न करिष्यसि ।॥ ५०

=

* धनुचिदान्तर्मतः पाटः क. ख. च. पृस्तकस्थः । * तन्मृरतिरस्यां पुत्राख्या तिष्ठतीति कचित्माटः ।

नक +

~~~ ~~ ~ += ~ ~ स --- -~------~-- ---------^+-

१८. सल. ज. मृनिपुद्रवः। २ स्च. रम्या वि ।

की

~न ० ५ श ५

१९९. नवनवत्यधिकशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६२९

गच्छस्त्वमरतुदानाय स्वरया सुतकामुकः । तन्मना नाग्रणोः शापं न यन्ताऽक्षनिनादतः ॥ ५१
तस्याः सुतासुतां धेनुं नन्दिनीं ससुतां मम । आराधयानया वध्वा साध ते दास्यते सुतम्‌॥५२
देवल उवाच--
इत्युक्तवति तत्रषा वसिष्ठे सरा तु ननिदिनी । तपोवनात्समायाता बत्ससरदखतस्तनी ॥ ९३
तां दृष्ट्रा हृषहदयो वसिष्ठौ मुनिपुंगवः । उत्राच भूपति भूयो दशयित्वा च नन्दिनीम्‌ ॥ ५४
वसिष्ठ उवाच-
राजन्समागता हयेषा स्मरृतमाच्ञ्चभावहा । अतो विद्धि समीपस्थां कायसि द्धिमिदहाऽऽत्मनः।।५५
आराधिताऽनुगत्येयं त्वयाऽरण्यं तथाऽऽश्रमे । वध्वा प्रसादात्ते पुत्रे दास्यते नात्र संशयः।। ५६
यथा नाभिभवेदेनां जन्तुः कथिद्रनोद्धवः । तथा चारय राजेन्द्र बने दिसो धनुधैरः ॥ ५७
देवल उवाच--
तयेति खश्रुबादिने खृपतये सुषाये च स
्षपाश्ञयनहेतते सदुटजं ददौं तापसः ।
स तत्र सह भायेया समघरिशस्य दभौस्तृतां
महीमगमयनिशां नियतमानसो विटपते ॥ ८९८
इति श्रीमहापुराणे पाद् उत्तरखण्डे कालिन्दीमादात्म्ये दिरीपपुत्रप्राप्निसाधनवणेनं
नाप्रा्टनवत्याधेकशततमोऽ्ध्यायः ॥ १५८ ॥ (४)
आदितः शोकानां समण्वज्ाः-- ४१०४६

अथ नवनवल्यधिकश्चततमोऽ्ध्यायः।

देवर उवाच--
अथोपसि नराधीश्चः प्रजितां कुसुमादिभिः । महिष्या नन्दिनीं धेनुं नीत्वाऽरण्यं जगाम सः १
गच्छन्तीमनु[>तां घेन छायेव तरपतिर्ययौ । खादन्तीमनु सस्यादि सोऽपि मरलायमक्षयत्‌ ॥ २२
तरुच्छायामपासी नामन सोऽप्यपविष्टवान्‌ । पिबन्तीमनु पा ] नीयं राजाऽपि सलि पपौ ॥ ३
स च राजां तृणग्रासेदं शापनयनेन च । कण्डूयनेः कामधेनुं गुरोरेवमसेवन ॥ ४
अथ प्रत्याश्रमं सायं न्यवतेत महीपतेः । अङ्गं पवित्रयन्ती सा खराद्धन रजःक्णः ॥ ५
उधोभारेण गुरुणा गच्छन्ती मन्थरं वभों । महीपामहाकायमाराक्रान्तेव नन्दिनी ॥ ६
तां मुनेराश्रमाभ्यासे राङ्गी परन्युज्गाम ह । चन्दनाक्षतनत्रे्यधृपादीनुपनीय च ॥ ७
तां पूजयित्वा विधिवत्मणम्य च पुनः पुनः । कृत्वा प्रदक्षिणं रङ्गी तस्था प्राञ्जलिरग्रतः ॥८
सा ग्रहीत्वा च तां पूजां विहितां श्रद्धया तया । राल्या निश्वटमास्थाय ययौ ताभ्यां सहाऽऽ-
भ्रमम्‌ ॥ ९
आराधयति तामेवं दविटीये त॒ दढत्रते । एकाधिका व्यतीयाय दिनानां वेश्य विशतिः ॥ १०

अथ भूमिपतेस्तस्य भावजिज्ञासया तु सा । विवेश निभेयस्वान्ता सुशषप्पां हिमवटुहाम्‌ ॥ ११

न््न्न्न----- = -- ----------~

न धुनाश्रहान्तगन्‌ः पाटः क. ख. च. ज. दुस्तकस्थः ॥

--- - ~~ ---~ ~-------------~--

न = ~~ ---

१ द्‌. इ. जा प्रद्रा |

१६३० महायुनिश्रीन्यासप्रणीतं-- [ ९ उत्तरखण्डे

परयता हिमवत्सासुशोभामथ प्ररीथता । अरक्षितागमः सिह बलाजग्राह नन्दिनीम्‌ ।॥ २
क पेनद॑ क~~ _ अ @ € {५ ५
सा चक्रन्द भृशं घेनुरदुःखितेव दयास्वना । चित्ते धनुशैतस्तस्य जनयन्ती दयोद्रयम्‌ ॥ १३

तदाक्रन्दितमाकण्यं तस्याः स जगतीपतिः । दिमवत्सानुसं खरां निज न्यवतेयत्‌ ॥ १४
उपयुपरि तां धेनुं स्रवदश्रुपुखीं वरपः । तीक्ष्णदं एरूनखं सिद दृष्टा स व्यथितोऽभमवत्‌ ॥ १५
गहीतं तेन सिंहेन तामारक्ष्य धनुधरः । निषङ्गद्वाणयुद्धतु प्रादिणोदक्षिणं भुजम्‌ ।॥ १६

बाणयुद्रलय तूणीरात्सिहं हन्तु एूगमाधिषम्‌ } गुणेनाऽऽकणेमायोज्य चकष वसुधाधिपः ॥ १७

जदीभ्रतसमस्ताङ्स्तत्सिदाटोकनेन सः । नाक्षकद्वाणयुत्खष्टं राजाऽऽसी द्विसितस्ततः ॥ १८
तादशं वृपमाटक््य जगाद स मृगाधिपः । नरवाचा भृशं भूयो विस्मयं प्रापयन्निदम्‌ ।॥ १९

सिह उवाच-
दिलीपं त्वामहं राजज्ञानामि रविव॑ंशजम्‌ । त्वं च नानीदि मां शंभोगेणं कुम्भोदराभिधम्‌ २०
देवदारूरयं यस्ते वतेते दृष्टिगोचरे । पावेस्या पत्ऋीर परितः सिग्धचित्तया ॥ २१

एकदाऽमुष्य वन्येन गजेनाऽऽकर्षेता कटम्‌ । उदपारि महाराज वर्कं मृष्ुलं भृशम्‌ ।॥ २२
एनं ताद शमाखक््य मृडानी करूणान्विता । मामत्र स्थापयामास सिहं कृत्वाऽस्य रक्षणे ॥ २३
ममाऽऽह चेति सा देवी करुम्भोदर निशम्यताम्‌ । योऽत्र जन्तुः समागच्छेत्तं खादे स्त्वं वसन्निह
ततः परभृति राजेन्द्र तदाल्नां पाटयन्नहम्‌ । पालितां त्रिदशैः स्वैः कंदरेऽत्र वसाम्यहम्‌ ॥ २५

जडीभावे स्वदेहस्य त्वया कार्यो न विस्मयः । महती शांभवी माया वतेतेऽत्र हिमाचरे ॥ २६

अन्यस्मिजिव सिहे खं प्रहत न पयि क्षमः । यतो मत्पृष्ठमारुह्य टषमारोदति प्रभुः ॥ २७

निवतेस्व निजं देहं रक्ष सवोथंसाधनम्‌ । दैवेनाऽऽसादिता वीर गौरियं भघ्षणायमे॥ २८
देवल उवाच-

इत्याक्रण्यं वचस्तस्य बीरसंबोधनान्वितम्‌ । परत्युवाच दिलीपस्तं स जडीमूतविग्रहः ॥ २९
राजोवाच-

स्गंस्थितिविसगोणां कारणं जगतः शिवम्‌ । अम्बिकां जगदम्बां च नमामि मृगराज तौ ॥३०
त्वं च तत्सेवकत्वेन मान्या मम मृगाधिप । व्रवीमि यदहं वाक्यं श्रुत्वा शाधि करोमि किम्‌३१
वसिष्ट ब्रह्मणः पुत्रो गरन विदितस्तव । तस्येयं नन्दिनी नाम धेनुः सवथेसाधिका ॥ ३२
संतानात्पत्तये तेन दत्ताऽऽराधयितुं परम । इयमाराधिता सम्यणग्दिनानि कतिचिन्मया ॥ २३
टघुतणैकमातेयं धृता ते गिरिकंदरे । शेथुभरत्याद्रलाचत्तोऽशक्या मोचयितुं मया ॥ ३४
अहे तस्य य॒नेरग्रे गच्छाम्येनागृते कथम्‌ । कामधघेनोस्तु दोहिजी जगत्सेग्या यशसिनी ॥ ३५
अनया सदृशी नान्या गोयेया तोषयामि तम्‌ । तस्माद्विमुच्य गामेनां मया कुरु निजाञ्चनम्‌ २६
ददामि देहमात्मीयमपकीतिमलीपसम्‌ । एवं न धमहानिः स्याद्पेस्तव तु भजनम्‌ ॥

गवार्थे त्यजतः पाणान्ममापि गतिरुत्तमा ॥ ३७
देवल उवाच--

एवमाकण्यं सिंहेन कृते मौने षरा पते । तदग्रेऽवाञ्बुलो राजा न्यपतद्ध्मकोविदः ॥ ३८

तस्य प्रतीक्षमाणस्य सिहपातं सुदुःसहम्‌ । पपातोपरि पुष्पाणां दृष््मुक्ता सरेश्वरः ॥ ३९

ुत्रोचतिष्ेति वचनं श्रत्वा राजा स उत्थितः । जननीमिव तां घेनुं दद्शं न मृगाधिपम्‌ ॥
तं विसितमुवाचेदं नन्दिनी नृपसत्तमम्‌ ॥ ४०

#

१९९ नवनवत्यधिकडशततमोऽध्यायः } पद्मपुराणम्‌ । | १६११

नन्दिन्युवाच--
मायया सिहरूपिण्या त्वं मयाऽसि परीक्षितः । मुनिप्रभावान्पां राजन््रहीतं न क्षमोऽन्तकः।। ४१
मनसाऽपि कुतोऽन्येषां मद्भहे शक्तिरङ्गिनाम्‌ । स्वशरीरस्य दानेन मां च रक्षितुगुच्तः ॥
अतस्तेऽदं प्रसन्नाऽस्मि हृणीष्व वरमीप्सितम्‌ ॥ ४२
राजोवाच--
न गुङ्च देहिनामन्तवेति वृत्तं भवादशाम्‌ । अतो जननि जानासि वाञ्छितं मम देहि तत्‌ ॥ ४३
मगधेश्चसृतायां मे वंशकतारमात्मजम्र । परयच्छ किंचित्स्वस्थानां नासाध्यं हि भवादशाम्‌ ॥४४
देवल उवाच-
इत्युक्त्वाऽञ्जटिमाधाय तत्पुरः स्थितवानरुपः । तृष्णीं तदुत्तरापेक्षी तत्सुराबद्धखोचनः॥ ४५
निशम्येति वचस्तस्य भ्रूपतेरिदमत्रवीत्‌ । नन्दिनी पितदेवधिनरभूताथसाधिका ॥ ४६
नन्दिन्युवाच-
पुत्र पत्रपुटे दुग्ध्वा पया मम पिबेप्सितम्‌ । आश्रमे गुरुणाऽऽङ्ञपतः पुनः पास्यसि शेषितम्‌ ॥
भविता वेशकता ते सतः शखास्तस्ववित्‌ ॥ ४७
देवर उवाच-
इत्युक्तः सौरभेयीं तायुवाच विनयेन सः ॥ ५८
राजोवाच-
१ <, € १ =< + मिषं =
मातस्ततरेव पास्यामि शेषं सवेक्रियाविषेः । तुप्तोऽहं मातरासा्र पिष्टं ते वचनामृतम्‌ ॥ ५४९
नान्यदिच्छामि सारङ्गः कादम्िन्या यथा जटगमर्‌ । तव रुश्रुषणान्मातरभवं सकलोद्धवः ॥ ५०
समस्तजनपृञ्याया विद्याया इव म्रदधीः । तव मातापहीदत्तः शापोऽप्यासीदरो पम ॥ ५१
तमृते पुत्रलाभो मे कुतस्तव च द्शेनम्‌ । वरायेव तथाऽप्यम्ब समाराध्या भवादशः ॥
न हि कशिद्धिपाकाङ्स्षी महादेवान्ेवगंदात्‌ ॥ ५२
देवल उवाच-
त्वेति तद्वचः सा गौः भरसन्ना साधु साध्विति । आभाष्य हि महादपां ययो तेन सहाऽऽश्रमम्‌
प्वद्युरिव तत्रापि पूजिता राजभा्य॑या । भरसन्ना सा वमौ पनुः कायंसिद्धिरिवाङ्गभाक्‌ ॥ ५४

{क [¢ ह क

मुख प्रसन्नमारक््य म्रृगाक्षां सा क्षतात्‌; । अज्ञासाजानते कायं सद्धा यत्ना यतः कृत्‌ ५५

अथ तौ दंपती धेन्वा पिधिवद्विहिता्चया । तया सह गरोरपरे कृतक्रत्यस्य जग्मतुः ॥ ५६
निरीक्ष्य ततौ मुनिवरः भसन्नपरखपङ्जौ । अतीन्दियज्नाननिभिः भोवाचेदं भहषैयन्‌ ॥ ५७
वसिष्ठ उवाच--

राजज्ञानामि गौरेषा प्रसन्ना वापभूत्किल । अपूवा युवयोरद् मुखक्रान्तिर्दि छक्ष्यते ॥ ५८
सुरभिः सरशशाखी च विश्रतौ कामप्रण। । तदपत्यं समाराध्य सिद्धाथः स्याक्किमद्धतम्‌ ॥ ५९
या ददाति निखिलं मनोरथं कौतितेयमनयघाऽपि दूरतः
श्रद्धया निकट एव सेविता किं पुनः सुरतरङ्गिणी च सा ॥ ६०

„.-.~-~---+------~-~------~---+~-~ -~- ~~~ --~ ----~--- - ~ ~ -----~~- - ~ - ~~~ ~ ---~----*~-----~------“

१ द्‌. क्ष, ज. पितम्‌ । २ ड. क्च. ज. विधिः । तुः 1

१६३२ पहापुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

ज्ञानतो विदितमद्धतं मया त्वत्कृतं यदनया परीक्षणम्‌ ।

भूपते त्वमपि धर्ममात्मनो रक्षसि स्म च यथातथा चतत्‌ ॥ ६१

त्वय्यसौ मम मनोनुकृरता भावमात्मनि विबुध्यते तथा ।

प्यति ख कमला यथा हरः पावेतीव गिरिशस्य सजने ॥ ६२

रात्रिरत्र सह भाययाऽनया धेनुपूननपरेण नीयताम्‌ ।

भूप भव्य भवता गमिष्यते श्वः समाप्चविधिना निजा पुरी ॥ ६३
देवर उवाच--

वैश्यैवं घेनुमाराध्य सभायंः पाप्रवाञ्छितः । भातयुक्तरथः पराप्य गुरोराज्ञामगादहम्‌ ॥ ६४

कतिचिद्रासरस्तस्य दिटीपस्याभवद्रयुः । यस्य नाश्ना यवेर्वशचः प्रथिव्यां विश्रुतोऽभवत्‌ ॥ ६५

यः पठिष्यति भूपस्य दिीपस्य कथामिमाम्‌ । धनं धान्यं सुतं वेदय रप्स्यते स पुमानिह ।६६
दारभ वरयुताप्तये स्ववदा समपनया परितोषयाऽऽज्ु गोरीम्‌ ।

त्वमपि कुधुरं गुणान्वितं सा सृतमनयं खट दास्यते च तुभ्यम्‌ ॥ ६७
रिवरर्मोवाच--

मुनिरिति चरितं दिखीपराज्ञो खलितततरं शरभाय पुण्ययुक्त्वा ।

अभिमतगतिमार्पनः प्रपेदे पिधिपुपदिहय च पूननेऽम्विक्रायाः ॥ ६८

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे काटिन्दीमाहात्म्ये रघूत्पत्तिवर्णैनं नाम
नवनवत्यधिकङततमोऽध्यायः ॥ १९९ ।॥ (५)

आदितः शोकानां समष्वङ्ाः- ४११५४

अथ द्विरततमोऽध्यायः ।

शिवश्र्मोवाच-
विष्णुशर्मस्ततो वेश्यः शरभः सह भायेया । नीता पूजोपकरणं ययौ श्री चण्डिकालयम्‌ ॥ १
तत्र तो विधिवत्स्ात्वा सुमनोधूपदी पके: । आनचेतुभेक्तियुक्तो चण्डिकां पुत्रकाम्यया ॥ २
श्रद्धया पूजिता ताभ्यां दिनैः सप्तभिरस्डिका । उवाच वाचा प्रक्ष भृत्वा विशषदमानसा ॥ ३
पावेत्युवाच--
भो भो वेश्य परसननाऽस्मि भक्त्या सुदृढा तव । ददामि पुत्रै ते साधो यदर्थं यत्नवानसि ॥ ४
गच्छ त्वं मा विलम्बस्व वनमेन्द्रं च खण्डम्‌ । तत्र तीर्थं महापुण्यमिन्द्रभस्थारूयमुत्तमम्‌ ॥ ५

निगमोद्धोधकं तत्र तीथं निखिलकामदम्‌ । बृहस्पतिकृतं तत्र स्नाहि सं सुतवाञ्छया ॥ ६

भविष्यति सुतस्तात तव सानेन तत्र हि } तत्र लाता मयाऽप्यङ्ग खन्धः स्कन्दः सुरारिहा ७
रिवशमवाच--

इत्याकण्यं वचो देष्याः पिता मरम सह खिया । अत्राऽऽजगाम सत्तीथै स्तौ च स॒तवाज्छया

उपस्करवतीर्धतरद्विजेभ्यः पददौ शतम्‌ । देवान्पितृश संतप्य यथाविध्यत्र बुद्धिमान्‌ ॥ ए

सपषरात्मुषित्वा तु दंपती यतमानसौ । जम्तुः स्वग्रहानिष्टखामोत्फुद्टमुखाम्बुजौ ॥ ९

। री

कृ ख. ज, रघोत्रः)

[1 प ५ ॥ |

२०० द्विशततमोऽध्यायः पद्मपुराणम्‌ । १६३३

तस्मन्नेवाभवदर्भो माति मातुम॑मान्वह्‌ । व्यतीते नवमे मासि जातोऽहं दशमे श्रमे ॥ ११
विष्णुदामन्यदुक्तं ते पुरात्तमिदं मया । दशाब्दद्रयसेनतच्छरतं सर्वं पितुर्मुखात्‌ ॥ १२
एकदा क्षममालोक्य्‌ ृहकमेणि मां पिता । हं समपेयामास विश्बादरैराग्यमा्ुयात्‌(वन) ॥ १३
मां चोवाच स धमात्मा गाविन्दासक्तमानसः । विनिन्दन्विषयासक्ति प्िष्णुभक्ति स्तुबन्यहुः॥।
पितोवाच-
सुमते बाधकं पराप्त परिताशिष्टुरा मष । गाव्रन्दचरणाम्भोजं सेविष्ये साधुसेषितम्‌ ॥ १५
तत्सेवया भवेत्स्वच्छं मना यस्य च सुस्थिरम्‌ । स पुपमानात्मसंतुष्टो न किचिदभिवान्छति १६
निष्कामः सखदःखाभ्यां भञ्जन्सङ्रतदष्करते । प्राकृते तत्समाप्री च दयनजन्ददह्‌ भवलययजः॥ १७
तावद्रव्यगुणसुखं यावत्पाप्तं न चित्सुखम्‌ । तत्माप्ता तद्धवेनुच्छं सुधाया इव तक्रकम्‌ ॥ १८

हरेमांया बख्वती या मोहयति देहिनम्‌ । हिताहितं न जानाति स यथा मदिरापदः॥ १९
पत्ति च निद्रत्ति च विद्याऽविद्या च सः करोति स्वेच्छया काले वाल्टीला हि स
वेदोदितं यदा कमं क्रियते फलमिच्छता । पर्त्तिः साऽपरा तात तेषापरषणमीश्वरे ] २१

यथा निर्ैग्धवीजानि न भरोहन्ति यत्नतः। तथा कमांणि विन्वेञे निष्कामेणाितानि तु ॥>२२
कमणां हि यो मोक्षः सुखद्ःखप्रदायिनाम्‌ । तदुत्पत्तिस्तु बन्धः स्यादिलयसौ शाख्निणयः ॥
अतोऽहं कमं वेदोक्तं कुषेन्नाभिटषन्फटम्‌ । पयरिष्यामि तीर्थेषु हृदि भक्ति दधद्धरेः ॥ २४
एवं भारन्धक्मांणि मुञ्चन्नन्यान्यनजयन्‌ । हनिष्यामि ज॑ग्रोगं पीत्वा सत्संगमाषधम्‌ ॥ २९

शिवशर्मोवाच-
एवमाकण्य वचनं तस्याहं पितुरात्मनः 1 अवदं विष्णशपरस्त्वं तनिश्ामय त्वतः ॥ रद
वेश्यपुत्र उवाच-
अयं जनो दुराध्यक्षः(राध्यः) कथयिष्यति नोऽयज्चः। दुः कुटुम्बादुद्िज्य निःखत्य गत इत्ययम्‌
श्यं विष्णुपदं तात भुवनत्रयपावनीं । स्मृता हरत्यघं दूरात्कस्मादेनां षियुश्चसि ॥ २८

पापकारी जनस्तात त्रियते मगपे तु यः। सोऽप्यस्थिपाताद्वङ्गायां स्वर्याति लज्य चाञ्ुभम्‌२९
पुत्राः षष्टिसदस्राणि सगरस्य महात्मनः । कपिल्क्रोधनिरदग्धा गता यत्स्पर्शनादिवम्‌ ॥ ३०
तामिमां त्रिदिवभरेणीं म॒क्तेरपि विधायिनीम्‌ । युपृक्षुसेषितां तात युक्त्वा माऽन्यत्र गम्यताम्‌ ३१
माऽवनानीहि सामीप्ये गङ्गां चिदञ्चमानिताम्‌ । यदिच्छसि महाभाग सेरितेषा परदास्यति॥ ३२
तिर्यश्चोऽपि विना ज्ञानाजखे चेत्स्युगतासवः । भ्रेयुस्तटि ते ब्रह्म सा कथं त्यज्यते त्वया ३३
शिवरशमोवाच-
निशम्यैतद्रचस्तातस्ततो मम ऋतभियः । उवास वदने स्ैविषपेभ्यः पराञ्युखः ॥ ३
निषु काटेष गङ्गायां प्रत्यहं सानमाचरन्‌ । पुराणं स्प्रादरहे यत्रतत्र याति स निलयश्रः॥ ३
एकद्‌ाऽऽकणैयन्धीरो यमुनातीर्थगौरवम्‌ । तत्र शुश्राव माहात्म्यमस्य तीर्थस्य पुत्र सः॥ >
अवरिमुक्तहरिद्रारपयागेभ्यथ पुष्करात्‌ । अयोध्याद्रारकाकाञ्चीमथुराभ्यस्तथाऽन्यतः ॥ 3३
स्ैतीथेमयस्यास्य पुण्यं शतगणाधिकम्‌ । कथितं तेन विदुषा सृतेनाऽऽङ्ण्यं मिता ॥ ३

(५ @ 9 ५ ५५

क~~

१३. स्च. ज. सत्सेवया । ढ. ससेवयां । २ च वेल्चदरं मु" 1३८. ज. (रेमयीव'। ४च. न्च. (टो च्रभन्नना
वे"। ५ च. महारोगं । ६ ड. क्च. न, °ति यजमा ठ॒भाम्‌ । ७ ड. सवने । ८ इ. पुत्र ।
२०५

१६२४ महापुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

त्यक्त्वा ग्रहमगात्तत्र तीथे सर्वेरलक्षितः। आवामिव महाभागो गोविन्दपदसेवकः ॥ ३९

अत्राऽऽगत्य महाभागो मसिता मोक्षवाञ्छ्या । निगमोद्धोधके तीर्थे तरिका सानमाचरन्‌ ४०
# 9 ५ क निं [4 [> र ५ [३

उवास कतिचिन्ासां स्तत्र तीथोत्तमे हि सः । कुवेननिंत्यक्रियां धीमानिस्पृहोऽप्यजवेरमनि॥9?

एकदा सहसा तस्य ञ्वरोऽभूदतिदारूगः । महत्या पीडया तस्य मुमाह गनचतनः ॥ ४९
मुत स पिता पुचंस्तदवस्थो व्यतिष्टत । पश्चात्समागतपराणो व्यचिन्तयदिदं तदा॥ ४३

अहो मे कष्टपापन्नं [दरे पुत्रः स धार्मिकः । यां मां ज्वरव्रिदग्धाद्गमावासयति बुद्धिमान्‌ ४४
अगम्यागमनं पापं कृतं यन्मे सुदारुणम्‌ । प्रायधित्तं न तस्यापि] कृतं का मे गतिभवेत्‌ ॥ ४५
आगमिष्यति पुत्रा मे तस दस्यामे वास्वाते । यन्मया गोपितं गेह न टं च तदप्यहम्‌ । ४६
रिवरा्माव्ाच--
दति चिन्तयतस्तस्य पान्थो वर्पग पीडितः । श्लीतात; कस्यितवपुरुटजं प्राविशत्तदा ॥ ४७
सतं संवरषएटमाछोक्य भूयो गता तदन्तिके । युनिरेष इति ज्ञात्वा ववन्दे चिरसाऽप्वगः ॥ ४८
ऊचे च कस्मात्सुप्रोऽपसि मुने संध्या समागता । रिरस्तं प्रयादयेष न सुपेः काट एष ते ॥ ४९
रिवज्षमावाच--
इत्युक्तमात्रे वचसि पथिकेन पिता मम । शरभो ज्वरतप्तङ्गस्तमाह कथमप्यहो ॥ ५९
सरभ उवाच--
श्रुतां वचनं पान्थ यद्वदामि परस्व । शरुत्वा मद्धग्ययातेन त्रया साधो विधीयताम्‌ ॥ ५
वेश्योऽं शरभो नान्ना कान्यकुजे एं मम । अत्राऽऽगतो निषिद्धोऽपि जायामितरसतैरदम्‌ ५२
अप्य तीयस्य माहात्म्यं श्रुता सूतमुषेरितम्‌। मासास्त कतिचित्साधो व्यतीता मपि चाऽऽगते
दिनत्रयमतिक्रान्तं उ्वरितस्य ममाधुना । प्राणा मे विगता आसंस्तेऽद् भूयः समागताः ॥ ५४
कियानस्यायुषः रेपः साधा मे खलु तिष्टति । शमनस्य ग्रहं दृष्टा यदहं पनरागतः॥ ५८
भाग्यार्यन केनापि ममात्र त्वं समागतः । नय मां महदह भित्रद्रव्यं बहु ददामिते॥ ५६
दास्याम्यपि गृह्‌ मल्वरा कृपां कुर कृपानिधे । इह भूभाग उत्खाय गृद्यतां मामकं धनम्‌ ॥ ५.७

रिवक्षमावाच--

इत्याङरण्पं स्बदधिम्ाम्पो व्रिषयलम्पटः । उवाच धनलुन्धस्तं त्वदुक्तं साधयाम्यहम्‌ ॥ ५८
शिवश्लमाव्ाच-

इत्युक्तवा धनपु-खाय तस्मादुभागतस्तदा । अग्रतः स्थापयामास श्रभस्याऽऽह चाध्वगः ।५९
अध्वग उदाच--

यनमनद्रक साय तत भूमागता मया। नषस्कारितं प्रयच्छाऽञऽय शिदिकानयनायमे॥

यामाराप्य ज्वराते त्वां नयाम तव केतनम्‌ ॥ ६०
सिवशमागाच-

इव्युक्तर्न स तदा ददा स्व्रणपटत्रयम्‌ । सोऽपि नीताऽपि तद्रव्यं ययौ कव॑नपत्तनम्‌ ॥ ६१
उपित्वा रात्रिमेकां तु रिक्रिकां सपरिच्छदाम्‌ । सवाहामानयत्पुत्र दखा स्वर्णपलं तथा ॥ ६२

----~--

+ धनुच्विद्रान्तगतः पाटः ख्ख. च पुस्तक्रस्थः।

१ ऋ. सनन, ज, न्िजक्रि ।२क.ख.च. ज, स्व. दण)

9 +"
[३

2

ऋ = निदेति | मी

२०० द्विरततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६३९

3/1

पलद्रयं शीतं तत्तनैवाधरमबुद्धिना । आरोप्य शिबिकां तं तु शरभं वेदयसत्तमम्‌ ॥ ६३
पान्थः स चलितो बाहांस्त्वरयन्कान्यकु्जकम्‌ । अस्य तीथैवरस्याथ कमण्डटुधतं जलम्‌ ६४
पाययनरपमस्पं तं तृषार्त सोऽभ्वगो ययौ । अथ ते सरसस्तीर उत्तीर्णा भोक्तमध्वनि ॥ ६५
खात्वा भक्त्वा पुनस्तस्मात्स्थानाचेटुस्त्वरान्विताः । कियतीं भूमिमटङ्ध्य तृपार्तास्त कमण्डलोः

५ <“

जलं पीत्वा त्रषात तं शरभं चाप्यपाययन्‌ । अथ किन्महाभीमो विकटो नाम राक्षसः ॥ ६७

विचरनिभेनेऽरण्ये गच्छतस्तानवेक्षत । तान्दष्टा स श्षधाक्रान्तो वेगवान्िविरताननः ॥ ६८
अभिदुद्राव चरणपातेनाऽऽकम्पयन्पदहीम्‌ । आग तरसा पारव तान्वाहान्पथिकं च तम्‌|} ६९
सं केशेषु समादाय ामयामासर खेचरः । गतासून्रामणेनेव भूतले तानपातयत्‌ ॥ ७०

चखाद पिशितं तेषां पपौ कोज्ञाच श्राणितम्‌ । त्र यास्यति रोगार्तो नरोऽयं पुरतो मम ॥७?
एनं त॒ मक्षयिष्यामि पश्वादम्बु पिवाम्यहम्‌ । इति कृत्वा मति वारि तथिस्यास्य कमण्डलाः ॥

मुखे चिक्षेप स तदा रजनीचरएुगवः । क्षिप्तमात्र जरे तस्य पूत्रेजन्मभवा स्मृतिः ॥ ७३

जातास त्‌ वधात्तस्य शरभस्य न्यवतेत । पृवेजन्मक्रतं पापे तदपि स्मृनिमागमत्‌ ॥ ७

येन राक्षसभावस्तु भृतो विप्रोदधवादपि । स्मृत्वा पापमुपलाऽऽयु सर्पीपे शरभस्य तु ॥

उवाच ज्ञानमापनो राक्षसः पितरं मम॥ ७५९
राक्षस उवाच-

भो भो मनष्यज्ञादेल कस्त्वं केच जना अमी । भक्षिता ये मया घाररूपणाधमरक्षसा ।॥ ७६

कस्य तीर्थवरस्येदं जलं यस्य प्रभावतः । पापिनोऽपि स्मृतिर्जाता प्वेनन्मभवा मप॥ ७७
वश्य उवाच--

वेरयो ऽदं राक्षसश्रेष्ठ कान्यकले गहं मम । तीथानि पयटनिन्द्रपस्थेऽहं समुपागतः ॥ ७८

तत्राहमभवं दःखी ज्वरेण विधियोगतः । [*ततो मे बुद्धिरुत्पन्ना गन्तुं ग्रहमस्त्पथ| ॥ ७९
तत्र कथित्समायातः पान्थो वर्षेण पीडितः । प्राथितः स मयाऽऽनीय रिविकांमा यद्‌ नय ॥
स चायं शिविकां पान्थः सम्रपानीय सत्वरः । मामारोप्य च तां धीरशटिना मद्रृहं परति॥ ८१
स पान्थस्ते च शिविकावाहयाः संप्रति भक्षिताः । त्वया जटमिदं यस्य॒ तीथस्यापि च तच्ुगु
इन्द्रस्य खाण्डववने यपुनाऽस्ति सरिद्ररा । तत्तीरेऽस्ति हरिभस्थं ती तीर्थात्तमोत्तमम्‌ ॥ ८२
सुराचार्यस्य तत्रास्ति तीर्यं सवोथसाधकम्‌ । निगमोद्रोधकं जाता स्पृतिस्ते यज्लाश्ञनात्‌ ८2
एतत्ते समाख्यातं यत्पृष्टोऽहमिह सया । पृच्छामि त्वामहं किचित्तद्रदाऽऽशु निशाचर ॥ <५
पुवेजन्मङरृतं कम स्मरसि त्वमिहाधना । वद्‌ किंते कृतं पापं यन जातोऽसि राक्षसः ॥ ८३
राक्षस उवाच-
प॒राऽदमभवं विभः पण्ये वेदविदां ङे । दुराचारोऽ्यधरममात्मा वृणु सर्वे वदामिते ॥ <७
क्रीडता हि मया निदं यतेन सह तद्रिदेः । हारितं द्रविणं भूरि स्वकीयं पितुरेव च ॥ ८८

-=->>^---+--=¬“~

# धनुधिहान्तर्गतः पाठः ख. पुस्तकस्थः ।

~न
न ~~" -------~---

च ज, भूयः )

१६३६ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

पिनि निरि भूषाय मामक कमं तजनैः । पुरान्निःसारितो निःस्वो गतोऽहं ग्राममन्तिके ॥ ८९
तताऽऽसीन्मे सखा नाम देवको ब्राह्मणोत्तमः । तेनाहं रक्षितो गेहे वैता चिरमाद्रम्‌ ॥ ९०
वस्तत्र सखेनाहं तद्धा्या रूपक्षाछिनीम्‌ । कामातुरो ऽहमभजं बलान्मित्र गते कचित्‌ ॥ _ ९१
सा मृता तत्षणात्साध्वी भक्षयित्वा भैहाविषम्‌। तां दृष्ट्रा तमसा युक्ते निशीथेऽहं परायितः।।
पलायमानस्तरसा धृतोऽहं राजकिकरः । चौरोऽयमिति खद्गेन चिच्छिदुस्ते शिरो मम ॥ ९१

मृतं मा यातनादहमावेइय यमा्षिकराः । रोर निरये घोरे विक्षिपुय॑मशासनात्‌ ॥ ९४
पषटिवष॑सहस्राणि तत्राहं तीव्रयातनाम्‌ । भुक्त्वा तेनेव पापेन राक्षसत्वमुपागतः ॥ ९५

दातवषीण्यतीतानि राक्षसतवे विक्ठां पते । वदामि तमुपायं मे येनास्मान्पुक्तिमापरयाम्‌ ।॥ ९8&
पण्यं तदपि ते साधो वदामि शृणु सादरम्‌ । येन तीथंवरस्येदं जरं मम युखोद्धतम्‌ ।॥ ९७
तत्रैव जन्यानि मया कृता हरिदिनव्रतम्‌ } संसर्गानेच्छया वेशय रात्रो जागरणं कृतम्‌ | ९८
द्ादह्यामथ संखात्वा(य)भोकतु मथि समुद्यते । महदे कषिदायातो वैष्णवो विष्णुरूपधुक्‌ ॥९९
कुपितोऽदं तमालोक्य वुर॑चोऽवदमग्रतः । क गच्छासि दुराचार दाम्भिक स्ीजनान्तरे ।॥ १००
इत्यक्तः स मया धीरस्तुल्यो मानापमानयोः । तूष्णीमेव निकरेतान्मे निगेट चलितो यदा १०१
तदाऽभिपुखभायान्ती पत्नी मम पतिव्रता । पतित्वा पादयोस्तस्य तं साधुं शहमानयत्‌ ॥१०३
मयाऽपमानितस्यापि न कोधोऽभृन्पहात्मनः । तयाऽऽहतस्याप्यानन्दो यतः सोऽरियुहृत्समः ॥
तमचयित्वा विधिवद्िष्टरे चोपवेश्य सा (तु) । भोज्यं भोजंय जीवेश जयर्तादधु बनद्रयम्‌ ॥ १०४
इत्युक्तोऽहं तया साध्व्या न्यगदं तं महाञ्चयम्‌ । म्खानवषक्तः प्रसंनोस्ययुततिष्ठ शमय क्षुधाम्‌ ॥
इत्युक्त्वा तस्य चरणौ नोदितस्वनुमध्यया 1 भराक्षाखयं पुनस्तं तु निवेशयाऽऽसनयुत्तमम्‌ ॥ १०६
अददं पा्मननन पूरणं तसम वितरेकिने । जलं च तत्करे साध्व्या भेरितोऽदं तया पुषः ॥ १०७
उपभुज्य स धमात्मा खयर विगतविक्रियः । राम राम हरे कृष्ण जपन्निति जगाम ह ।॥ १०८
छृतं पुण्यमिदं वैश्य नोदितेन मया सिया । पूर्वजन्मनि येनेदं भाषितं तीर्थवारि मे ॥ १०९
शिवरर्मावाच--
षरष्ण शमेनिदं वाक्यमुक्त्वा तिष्टति राक्षसे । पथिकः स षते वाहाः प्राहुस्ते दिव्यदेदिनः ॥
पथिक्वाहा उचुः-
भोभा विशां पते साधो रास्ना जप्यपगृत्युताम्‌ । त्वत्मसादादिदं वारि पीत्वा देवत्वमागताः॥
त्वरसङ्गं धनलोभेन विटूपते चलिता यतः । विगता न धनाकाङक्षा मरणावसरेऽप्यतः | ११२
तीथराजजलस्यास्य तिष्ठतो जठरे हि नः । मरणे हयनुभावात्त मेजी भाक्ता धनेरितुः ॥ ११३

नपापरस्त्वां वयं यामो धनेश्ञनगरी परमो । विमानैस्तद्रणानीतेनानामणिविभूषितेः ॥ ११४

भयादि मा विटम्बख तीथं निगमबोधके । त्वमनेन समं साधो तारयैनमयपि इतम्‌ ॥ ११५
रिवक्मोवबाच-

इत्युक्तवा ते गतास्तात दिष्युदीच्यां समन्ततः । चिमानकरिक्षिणीनादैर्नादयन्तोऽथ रोदसी ॥

अथ वैश्यो मम पिता तमाह रजनीचरम्‌ ॥ ११६

ॐ न

१ ढ्‌. क्ष. य. महाहवम्‌ । रक. तः । गच्छ गच्छदु^। ३ ड. क्ष. न, “जय तीवेज्ञ ज । ४ क. ^ताद्धवः ।

~~ श

२०० द्विशततमोऽध्यायः ] पञ्मप्राणम्‌ । १६३७

दारभ उवाच-

उत्ति नय मामाशु तीरथ निगमबोधकरे । ज्वरार्तेन मया पद्भ्यां तत्र गन्तुं न श्रक्यते ॥

यो मां नयति तत्तीर्थं त्वदन्यो नास्ति कथन ॥ ११७
शिवरर्मोवाच-

तथेति तमथाऽऽश्वास्य वैहयं स रजनीचरः । स्कन्धमारोप्य वेगेन तत्तीर्थं पावनं ययौ ॥ ११८
ऊषतुस्तातरुभो तत्र विट्पतिः स च राक्षसः । कुबन्तौ सानमानं तु सर्वैतीथोत्तमोत्तमे ॥ ११९
अथाहं पितुराकण्यं महतीं गुरुतरेदनाम्‌ । तं प्रति मेरितो मात्रा चरितो निनसब्मतः ॥ १२०
अश्राऽऽगत्य मया दृष्टः स पहाञ्वरपीडितः । प्रां च वन्दितस्तेन दत्ताऽऽकरीर्मेऽभ्यभाषत ॥
शरभ उवाच-
किमथेमिह भोस्तात दूरमार्गे सभागतः । दिनानि कतिचित्तिषएठ कुभर्नतर निजक्रियाम्‌ ॥ १२२
विकटो नाम मे मित्रं राक्षसः समुपेति वै । उत्तिष्रं वपुषाऽपुष्य दृण्डवत्पत पादयोः ॥ १२३
न भेतव्यं त्वयाऽगुष्माच्यक्तदिसादिकमेणः । अधुना तीयमासाद् संनिधौ मम तिष्टति ॥ १२४
शिवक्षमांवाच--
श््युक्तोऽदं तदा पित्रा शरमेण महात्मना । उत्थाय पतितस्तस्य पादयोदंण्डवद्धवि ॥ १२५
द्रोभ्यायत्थाप्य मां सोऽथ गादमालिङ्गय राक्षसः । स्वागतं मित्रपुत्रेति जगादाऽऽशिषमीरयन्‌।।
राक्षस उवाच-
भाग्यवानासि भोस्तात यत्वमत्र समागतः । पितुधर्मात्मनः श्रुत्वा ज्वरपीडां सुदारुणाम्‌ । १२७
पितुरावरण्यमामोपि तीर्थे कृत्वा तिलोदकम्‌ । स्राता कुर क्रियाः सीया; पूत्रैजन्म स्मरिष्यसि
शिवश्षमावाच-
एवमुक्तस्तदा तेन स्लातुं तीर्थे वराम्भसि । भविष्टोऽहं स्मरस्तात परव॑जन्म बुभाल्रुभम्‌ ॥ १२९.
स्नात्वा विधिवदतरैव पितुरन्तिकमागतः । अपृच्छं रक्षसो इतं कुतोऽयं धमेधीरिति ॥ १३०
पित्रोक्तं रक्षसो त्तं वाहानां पथिकस्य च । श्रुत्वाऽहं तीथराजस्य स्तुतिमस्य चकार व ॥१३१
पिता मे रोगनिर्क्तो भविष्यति यदा तदा । यास्यामि गरृहामियत्र दशोषितमहानि मे ॥ १३२
दज्ञाहाभ्यन्तरे तात तातस्य मरणं मम । अभूदधजटे ह्यस्य तीथेराजस्य पर्यतः ॥ १३३
अथो गरुडमारुह्य वक्षसा धारयञ्श्रियम्‌ । आजगाम स्वयं बिष्णुनेवीनघनविग्रहः ॥ १३४
पीतवासाधतुर्बाहुः पङ्जारूणटोचनः । बरहयनद्रादिभिरादिलैः सनायेरन्धकारिणा ।॥ १३५
सेव्यम्पनो गुणग्रामान्गायद्धिः किनरेण्वरैः । हाहाहदपथरतिभिः स्तूयमानश्च सवेतः ।॥ १२६
दसा स्वकीयं सारूप्यमारोप्य गरुडं वैया । पितरं मम ब्रह्मायैैतो वेकुण्ठमारुद(गम)त्‌ १३७
पितुः सारूप्यमालोक्य विष्णोरहमचिन्तयम्‌ । इति चित्ते तदाऽऽलोक्य जाततत््रोदये तदा ॥
न हि वर्णयितुं शक्यो क्षस्य तीशिरोमणेः । महिमा यज्लारथे स्यान्मृतो भन्तुशवतुभैनः १३९
न मया सर्मा त्याज्यं तीभराजमिदं ननु । अञ्जसा दृदमादात्म्यं धनगेदादिदष्णया ॥ १४०
पितुरमोटजे तावत्स्यातव्यं हि मया मम | यावच कमणां भक्तिः भरारब्धानां महीतले ॥ ९१४१

१६. "तीथे त्व) २ट. क्ष. न. यथोक्त! ३क. सर. ज. तदा ।

१६३८ पहामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे

एव तु चिन्तयित्वा च पितुः इृत्वाऽन्तसत्कियाम्‌। रक्षसा तेन सहितः स्थितोऽहं मोक्षवाञ्खया
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे कालिन्दीमादात्म्य शरभमोक्षप्रा्तिवणनं नाम
द्विशततमोऽध्यायः ॥ २०० ॥ ( ६ )

आदितः शयेकानां समच्यङ्ाः--५१२५९

ज ~

अथैकाधिकद्धिरततमोऽध्यायः ।
रिवरशर्मावाच-
एकदाऽत्र महातीर्थे पडे मरां पयस्विनीम्‌ । दृषा स राक्षसशर्स्तामुद्धतै विवेश ह ॥ १
गोरक्षणे महान्धर्मो रक्षितुः स्वर्तिर्भवेत्‌ । चिन्तयनिति मध्ये तु स शदीतोऽम्बुहस्तिना ।॥ > «
नीतस्तु वारिणोऽधस्ताज््पूर्णोदरस्तदा । तत्याज जीवितं सश्स्तेन पीडितविग्रहः ॥ ३
दिव्यरूपं समास्थाय बिमानमपि ढौकितम्‌ । गणेन परहितेनाथ देतररिनद्रपुरोगमेः ॥ ४
गच्छन्निति मया पृष्टः स निश्चाचरपुंगवः । युक्तिदेऽत महातीर्थे त्यु भाष्य सुदुलभे ॥ «५
कथं देवपदभाधिजाता तव महामते । इत्युक्तो मागुवाचेदं वाञ्छाऽऽसीदत्र मेऽनघ ॥ ६

तस्मिन्गते पण्यजने स्वर्ग पुण्यवतां पदम्‌ । एकाकिना मया विष्णुः सद्रतिः प्राथितस्तदा ॥ ७
गच्छसतष्न्स्वपञ्चाग्रत्लानं कर्मशच निलश्चः । तमेव पुण्डरीकाक्षमहं दध्यावनन्यधीः॥ <

ह्रे तव पदाम्भोजमहं शरणमागतः । ब्रह्मत्वे च महेशत्वे नेन्द्रत्वे मम मानसम्‌ ॥ ९

पार्थयन्निलहं तात तमेव पुरुषोत्तमम्‌ । उपितोऽत्र महातीयं कत्वा निविषयं मनः ॥ १०
विष्णुश्षर्मावाच--

वसतोऽत्र महातीर्थे मरणं चेत्तवाभवत्‌ । कथं जन्म पुनः पराप खयेति मम संशयः ॥ १९१

मर्यादां यस्य तीथस्य ल्यक्त्वाऽपि धनलोभतः । राक्षसान्परणे प्राप्ताः पथिकास्ते च वाकाः ॥

यस्य ती्थवरस्यास्य जलपानादहिवं गताः । तथैव राप्षसोऽप्यस्मिज्जके मृत्युमवाप्य सः ॥ १२

नक्रतः स्वेच्छया स्वर्ग जगाम तव पर्यतः । न सूनं तत्र मरणं जातं यज्जन्म दृश्यते ।॥ १४
नारद उवाच--

शिवे निशम्य पुत्रस्य दिवशी शमं वचः} उवाच पूत्रुत्तान्तं कारणं निजजन्मनः।॥ २५
शिवश्मोवाष--

विष्णशर्मञ्छाणुप्वेदं कारणं मम जन्मनः 1 कथयामि तवग्रेऽहं श्रुत्वा निःसंशयो भव ।॥ 8

एकदा विष्णप्रनायां मयि ध्यानं समास्थिते । दुवोसाः भरदृतिक्रोपी ममाऽऽश्रममुपागतः ॥ १७

तमागतमविज्ञाय तिष्णुध्यानपरायणः । तस्थिवांस्तदवस्थो ऽदं चिरं तन्नाम संस्परन्‌ ॥ १८

स पूर्त मुनिः स्थित्वा ममाग्रे कोधमूछितः । आतमनाऽऽत्मानमाहेदयुैरारक्त रोचनः ॥ १९
दुवासा उवाच--

अद्यो अनेरहं पुजोऽनसूयागभेसंभवः । शिवां शो मानुषेणाटमवज्नातोऽमुनाऽभवम्‌ ॥ २०

त्रिलोकीराञ्यतः शक्रो मया येन प्रपातितः । तं मामपि मनुष्यो ऽयमवनानाति दुमेतिः ॥ २१
यो बिभेति न कः सोऽपि म्तः कालानलादिव। युक्त्वा देवत्रथीं छोके यतः साऽदैतमा मम ।॥
यामसौ ध्यायते महो देवनां ध्यानमास्थितः । न कथं बोधयत्येनं सेनि मृध्रि स्थितो मम ॥ र

शि , 11 1 80
+

२०१ एकायिकद्विशततमोऽध्यायः ] पश्रपुराणम्‌ | १६३९

नूनं नारायणं देवं ध्याययेष नगहुरुम्‌ । यद्धयानामृततुप्ता हि न बाहयज्ञानवानयम्‌ ॥ २५४

हरिं वा व्रह्म वा श्ंभुमन्यं वा ध्यायतामयम्‌ । मयाऽयं स्वेथा दण्ड्यो मद वज्ञाकरो छ्ययम्‌॥२५
शिवक्ञमांबाच--

एवं हि चिन्तयित्वा स सुमति मामबोधयत्‌ । शशाप च विबुद्धं मामिति क्रोधारूणेक्षणः ॥ २६

ममावज्ञापरथित्ते ध्यानकाटे मनोरथः । कुतस्तेन भवे ह्यस्मिन्भविप्यति हि सवथा ।॥ २७

इत्यक्त्वा स यदा तात चलितो युनिरत्रिजः । तदा मया चरणयोगहीतो भयभीरुणा ॥ २८
इत्यक्तश्च मुनि्रे् क्षम्यतां रुदिमुच्यताम्‌ । मादृशा न विजानन्ति सम्यकमं भवादृशाम्‌ ॥ २९
काप त्वं दत्तवान्धोरं सांप्रतं मे निरेनसः। परसीद मम नम्रस्य शापान्ते कुवरेनुग्रहम्‌ ॥ ३०
इत्य॒क्तः कोपय॒त्छञ्य दुवांसाः शी तटोऽभवत्‌ । [#करिमेतन्नोचितं तात स यतश्न्दरशेखरः] ३१
उवाचेति ख मां धीमांस्त्वं भृता ब्राह्मणो तमः । अत्रैव मरणं प्राप्य न भूयो जन्म रप्स्यसे३े२
रिवशर्मावाच-- ,
इति मामनुग्रद्याथ स जगाम दिगम्बरः । उषित्वा तदिनं तात पया सत्कारपृजितः ॥ ३३
न मनेभीपितं मिथ्या चिन्तयित्वाऽहमिदयपि । जगाम स्वगृहं चित्ते पश्चात्तापं वहनिति ॥ ३४
अहये मे ष्यायतो निलयं सत्तीथोश्रमिणस्तथा । दशनं दुरुभं जातं भ्रीपतरिदह जन्पनि ॥ ३५
चातकस्येव मेघस्य शचं संतापकारिणि । कुतोऽयमागतो मद्यं वेङुण्डगतिरोधकः ॥ ६
जनस्य पभ्रस्थितस्येव जलद्षोऽकालटवारिमृक्‌ । न दोषोऽस्ति मुनेननं तस्थेवेच्छा हरेः खट्‌ ॥ ३७
सदानं टि दच्वाऽपि मम जन्मान्तरं कृतम्‌ । मया संसारभीतन ग्राह्यं पादाम्बुजं हरेः ॥ ३८

निदाघातपतप्तेन पथिकेनेव पादपः । करि धनापल्ययोषिद्धिरनिदेश्वान्यवन्धुभिः ॥ ३९
गोविन्द परमानन्द रामेति मम जल्पतः । उदासीनवदासीनः कुटुम्बेषु हरिं भजन्‌ ॥ ४०
धरारब्यमेव भोक्ष्यामि कर्माण्यन्यान्य(नि) तजेयन्‌ । चिन्तयभिलयहं तात कियद्धिबौसरेरहम्‌ ४१
भाप्तवान्सग्रहं खात्वा हरिपादोदकान्तरे । पितुमरणमाख्यातं मात्रे बन्धुभ्य एव च ॥ ४२

श्रत्वा तेऽपि शचं चक्रनाविदनिममस्थिरम्‌ । सदलोकादिखोकेषु निःस्पृदाऽदहं रहे वसन्‌ ।।४३
परणं पराप्तवान्क्रले गङ्गाया पनिसेतिने । मृनेदबाससः श्चापाजातो ऽदं वेष्णतरे चुने ॥

[‡ षेय

मरणं चात्र सत्तीर्थे न्ध्व प्राप्स्ये हरः पदम्‌ ॥ ५८
नारद्‌ उवाच--
एवं सराचार्थविनिपिते तदा तीर्थे महाभाग पुराङृतानि तो ।
द्विजोत्तमा भोच्य भिधस्तु तस्थतुतिचिन्तयन्तां हरिपादपट्टवम्‌ ॥ ४९
विचिन्तयन्तौ हरिमननखोचनं चतुथं नीरद नीलविग्रहम्‌ ।
निजायुधाखंकरणावमभासितं स्मृत्वाऽत् सारूप्यमवापतुदरः ॥ ४६

यस्य क्षत्रापद्‌ पृण्यामन्दरपरस्थाख्यमुत्तमम्‌ । तस्यापाख्यानमास्यात फलमस्य रिवे दण ॥ ४७
गङ्गास्नानन यत्पुण्यं कन्यादानाद्धव च यत्‌ । श्रवणादस्य तत्पुण्यं श्रद्धया कमत नरः ॥ ४ ८
पत्र जात तु गादानात्सहगे च ब्रहस्पता । गदावराजल सलानाव्रःफलः भवि जाचनत || 4९

~ - -----~

धन विद्धान्तम्‌तः पाठः के. से. पुस्तेकस्यः।

क ५,

१क. दिवं वरः । २ क्र. ्दौजटः। २ ड. च. अ द्वायमुनम ।

१६४० महापूनिश्रीन्यासमणीर्त- [ ६ उत्तरखण्डे

तत्फखं भ्रवणादस्य जायते नात्र संशयः । अतस्तीर्थोत्तमादन्यत्ती्थं नास्त्यखिलार्थदम्‌ ॥
यस्मिन्मरणतो चरनं ति्यश्चोऽपि चतुभुजाः ॥ ४
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहस्म्यि निगमेद्रोधतीथमहिममभनं
नामेकाधिकद्विश्ततमोऽध्यायः ॥ २०१ ॥ (७)

आदितः शोकानां समण्यङ्ञाः-- ४१३०६

= ~-------- ~~~

अथ ब्यभिङ्गद्विशततमोऽ्ध्यायः ।

1

सौभरिराच--

धर्मराज रिषिः श्रीमानाकरण्यतद्रचो मुनेः । नारदस्याव्रवीसीतमना इति तमु्मम्‌ ॥ १
शिषिरुवाच--

मुने तीथवरस्यास्य निगमोद्धोधकस्य ते । माहात्म्य बाणते सम्यक्शुतं पापहरं मया॥ २

इन्द्रमस्थेऽत्र शतशः सन्ति तीयथानि वे मुने । अन्यस्यापि समाचक्ष्व माहात्म्यं यदि विद्यते॥३
नारद उवाच-

इन्द्रपस्थान्तरावतिन्येषा या द्वारका देप । अस्यां पुरा हि यदत्तं तत्ते वच्मि शृणुष्व मे| ॥ ४
काम्पिल्येऽथ द्विजः कश्िदपुष्यषुमूर्तिमानिव । सर्वासां योषितां चित्तहारी हास्यादिविभ्रमेः॥५

संगीतविदयाकुशलः कोकिल मधुरध्वनिः । एकदा स करे वीणां धारयन्वादयन्पुहुः ॥ ६
कण्ठेन कोकिलाङापमधरुरेण नराधिप । गायन्वभ्राम नगरे प्रतिरथ्यं महामतिः ॥ ७

तस्य गीतिध्वनि श्रुत्वा मृखनातानसंयुतम्‌ । युक्त्वा स्वहकार्याणि तमीयः पौरयोषितः ॥ ८
भोहितास्तस्य रूपेण कामवेगं न सेदिरे । जाताः स्खटिततरीयास्ता गीतं शवत्वा समक्षतः ॥ ९
बरह्मणो मानसं येनाऽऽकपितं भारतीं भरति । शिवस्यार्धशरीरं च पारत्यै येन दापितम्‌ ॥ १०
ताभ्यामन्यो जनो लोके वशी वा ज्ञानवानपि। यः (न) स्मरं तं क्षमो जेतुं खियः परड़ातिचश्चलाः
ताः स्मरावेशमासोदुं न साध्न्योऽपि विषेहिरे । वक्तव्यमिति किं राज्टीके कामो हि दुर्जयः॥
अतस्तास्तत्र तत्रयुयंत्र यत्र व्रनत्यसौ । मगायन्कष्ठवीणाभ्यां तद्रपस्वरमोदहिताः ॥ १३
तासां पतिसुतथ्रात्रपितरोऽथ नरापिप । आगत्य भत्सयित्वा ता निन्युः ख.न्खान्दहासति ॥
तमन्विष्य पुनस्तास्तु जग्ुः सवास्तदन्तिके । यदा तदा पौरजना इतत तत्माहू सीन्रे ॥

राजाऽपि तं समाहूय पप्च्छ रहसि द्विनम्‌ ॥ १५
राजोवाच

केन मत्रेण भो विप्र मोहितास्ताः पुरखियः । तन्ममाऽऽचक्व विेन्र दास्यामि वह ते धनम्‌॥

ना चेन्निष्कासयामि त्वां निजराञ्पात संश्ञयः ॥ १दे
नारद उवाच-

तवेति नृपतेवोक्यं मृपति स द्विजोत्तमः । उवाच सत्यं तस्या्रे वचो खूपगमानितः ॥ १७
द्विज उाच-- `

च, श्वरे ॐ [० [स क [+स्‌ 1 £ ५ क =, ^ न.
न मच्रा नाप राजन्विद्यते मपि भिक्षे । किंतु त्रन्नगरे सवी योपितो जितेन्द्रियाः ॥ १८

ब क र्म

१च. मः। ममीतः क. ज, "णाणव; । द्वि" ।

~ „~ |

|)
न

२०२ द्यधिकद्विशततमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १६४१

रूपं मप समालोक्य श्रुत्वा गतध्वनि तथा । स्परवेगं सहन्ते न राजंस्तव परस्ियः ॥ १९

किं करोमि परहाराज कोऽपराधोऽस्ि मे विभो । पुराहृतमिषोष्टङष्यं शासनं न महीपतेः २०
नारद उवाच-

ओशीनर्‌ शिवे राजन्नेवं कथयति द्िजे । स्वै पौराः समेत्याथ मावदन्निति भूपतिम्‌ ॥ २!
पारा उचः

राजन्ननेन विप्रेण मांहिताः पोरयापितः । ग्रहेषु न हि तिष्रनि ह्यस्माभिरंतिवारिताः ।॥ २२
यद्ययं मोहनः सीणां नगरे वत्स्यति प्रभो । तदा देशान्तराण्येव यास्यामो वयम ॥ २३
गतां ऽस्माकं इषा देवां हन्यकव्यक्रियात्मकः । तमनुमास्थतान्क्षेजाद्रोरियं पापिनामिव ॥ २४
विना त शरणं यातं तयक्तं भ्रीभिनरेश्वर । अथेनमनयास्यनिि वासिताभभीर्टेप पथा ॥ २५
शून्यालये कथ खक्ष्मीयंत्नतोऽप्यवतिषएठते । [+पर्मोऽथेश ग्रहं चेतञ्रयं द्वीवश्गं यतः ॥

कान्ता धमधनाधाना तयानाश न तेष्ठाते | || २६
नारद उवाच-

एव्‌ वदत्सु पार्षु खयस्तषा समागताः । राजान्तक समाव इत्यचस्ताः परस्परम्‌ ॥ ७
पारस्य ऊचुः

¢ क

कमि वामाकरतिं विप्रमेन पराप्य मनांसि नः। उद्धसन्ति दिवाधी्च कमखानीव वारिणि ॥ २८

संकुचन्ति विना तेन कमरदानि यथेन्दुना । आगच्छत मिलितेन धारयामो सृषाग्रतः ॥

अवध्यांऽयं वयं चास्य फं करिष्यति भूपतिः ॥ २९
नारद उवाच-

इत्युकत्वा तास्त्वरावत्यां जग्रहुस्तं द्विजोत्तमम्‌ । पर्यतां निजमतेणां रात्नश्ेव पुरस्तदा ॥ ३०

उन मनानाथ ग्रहानागच्छ हृच्छयम्‌ । शमयाऽऽशु विनाऽ त्वां स्थातुं नवे च शक्नुमः ॥

नारद उवाच--

इत्याकण्यं वचस्तस्य (स्तासां) स विपः प्रत्युवाच ह ॥ ३२
विप्र उवाच-

भवेतीनामहं पुत्रो भवत्यो मातरो मम । गहाक्किमयथपुत्सञ्य भवत्यः पर्यटन्ति हि॥ ३३

आराधयत नाथान्सखान्यतो ोकदरयं धुवम्‌ । आराधितेषु पतिषु विष्णुः सवेसुरेश्वरः ॥ ३४
प्रसन्न भवति तत्र प्रसन्ने किमु दुरभम्‌ । या स्री स्वपतिगुत्छज्य सेवतेऽन्यं सुखेच्छया ।॥ ३५
साऽपवादमवाम्ोति याति घोरां च दुगंतिम्‌ । उपित्वा तत्र कल्पान्ते यावत्सा पतिवश्चना ३६

+ निमय

पनस्तस्मा् स्थावरत्वं प्रपद्यते । तस्मादपि पत्वं सा लभते वदूजन्मसु ॥ ३७
ततो मुक्त्वा मनुष्यत्वे व्यङ्गा भवति तत्र सा । एवं पापगातिं ज्ञात्वा निवतध्वं मनो जवात्‌ ॥३८

~~~ ~~ --- ¢ र == द =, ^ न => क ~= --- -~~ -~ ~~ ~ ~ ~~ ----* - ~~~

# साधरधः । + पनाथद्ान्तेगतः पाटः: क्रााचनास्न ।

न --लश--= = ~ ~^ ~ ~ न ~~न कनकी

= --~ ~ ~~~ ~~ ~~ ~ --- ~ क --~-> ~ ~~ ~ - ~ ~~

१कः. रथिवाः।२ड. तान्त्र । ३ इ. वयन्ता । ८. श्रयं यधा । ~ ख. कथ ।

१०६

१६४२ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे
नो वा यास्यथ देहान्ते नरकं भृशदारुणम्‌ । यदि च्छन्ति भव्यो मे सुखं तन्नेह रप्स्यथ ॥

पापमेव हि युष्माकं यतोऽधःपतनं रणाम्‌ ॥ ३९
नारदं उवाच-

त्वेवं वचनं तस्य दृष्टा भर्तमुखानि ताः । लज्नया नतपुख्यस्ता छता वातहता इव ॥ ४०

तासां तु पुरनारीणां स्मरामिभेशदारुणः । शशाम तस्य शीतेन वोर्षचनवास्णा ॥ ५१

उत्याय चेलुः स्ास्ता बिनिन्दन्त्य इति स्मरम्‌ । व्रह्मशक्रादिदेवानामपि मोहकरं नृप ॥ भर
सिय उचुः

धिगिमे पापकमोणं शीलदारुकठारकम्‌ । कामं वामदशां भीतै धन्यो येन हतः स्मरः ॥ ५३
करि वदेम जगतपूज्यां रक्रिपणीं जठरे यया। धतः भुश्ननान्राऽसौ राहुः स्रीशीटचन्द्रभा(भ)क्‌
स देवाधम आयाति यदि नो दृष्टिगोचरम्‌ । भूयो ध्यानकृतेशानदगप्नौ तं क्षिपामहे ॥ ४५
येनायं जनितः पापो ्यात्मारामेण विष्णुना । कृतः षोडरसाहसरखी[+मियः का हि नः कथा
नारद उवाच-
एवं षिनिन्य तं कामं तुष्टुवुस्तं द्विजोत्तमम्‌ ॥ ४७
सिय उचुः--
शीरं खस्य च तासां च(अस्माकं) रक्षितं येन भूपते। धन्या साऽगयुष्य जननी ययाऽयं | ब्राह्मणोत्तमः
स्मरजिन्निभितो लोके परधमेस्य रक्षकः । धिगस्तु नो राजलोक्सिताः स्मरनिञ्िताः ॥
यामिवौक्यमनोभ्यां च जनितं पापमुसवणम्‌ ॥ ४९
नारद उवाच--
एवं विचिन्तयन्त्यस्ता एेकमत्ययुताः स्ियः। जग्मुः स्वं स्वं ग्रहं सवां द्विजवाक्येन बोधिताः॥
अथ राजाऽपि काम्पिच्यस्तं द्रिं वञ्वभूषणेः । संपूज्य मेषयामास तद्रहं संयतेन्द्रियम्‌ ॥ ५१
अथो गच्छनि काठे तु कारूषाधिपतिर्बटी । काम्पिस्याथिपतेः सैनयैर्मगरं रुरपे तदा ॥ ५२
तयोयुद्धममद्भोरं तेन युद्धे स घातितः । नगरं लुण्डितं सर्वै हताः भुराश्च सर्वशः ॥ ५३
ताः खियः कालकूटं तु खादित्वा मरणं गताः । भायथित्त तुन कृतं ताभिः पापस्य तस्यतु॥
येन पापेन ताः सर्वा भीषणारूयस्य रक्षसः । राक्षस्यो नगरे जाता महाकाया भयानकाः॥५५
तत्र ता निहि(होनाः सवाः पुरा नार्यो हनूमता । यद्गांशरिष्यतो जिष्णास्तिष्ठता रथकेतने ५६

पुनस्ता एव राक्षस्यो वभूवुमारतेऽध्वनि । शुधार्ताथ तृषार्तीश्च दरधीनन भयमदाः ॥ ५७
एवं तेन तु पापेन वाखनोविहितेन तु । ताभिर्जन्मदरयं भाप राक्षसीयोनिमिरितम्‌ ॥ ५८
पापेन नारित तासां सवरपं नगरद्रयम्‌ । अत एव न कव्यं परकान्तनिषेवणम्‌ ॥ ५९
नारीभिः पापभीताभि्वां खअनोभ्यामपि भमो । रोगी जडो दरिद्रो वा नेज्ाभ्यां बजितोऽपि वा
न ल्ाज्यः स्वपतिः स्रीमिरिच्छन्तीभिस्तु सद्भतिम्‌ ॥ 9
कथितमिदं मया मनोवचोभ्यां जनितमयं च यदन्यकान्तभक्त्या ।
फलमपि च यदेव रुञ्पमाभिस्तदपि रित्रे वहूविस्तरेण तुभ्यम्‌ ॥ ६१

नी
+ ~~~ ~ ~

"=-=

+ चनृवविद्न््मतः ठः क, ख. च, ज, पस्नकस्थः ।

जै पि0अये 0५१

२०३. उयथिकद्विशततमोऽध्यायः ] पमपुराणम्‌ । १६४३

इन्द्रपस्थगना नयेमहि चेय)पनया या द्वारका दहयते
ता ह्यस्या जरविन्दुदे हपतनात्पौरस्ियो रेमिरे ।
स्वर्गे चित्तवचोन्यकान्तभजनाज्नातं विमुच्योलणं
करव्याद्‌त्वमवाप्य देववनिताभावं सुराहाददम्‌ ॥ ६२
इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहात्म्ये द्वारक्ामादास्म्यवर्णनं नाम
वदधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २०२ ॥( ८ )
आदितः शोकानां समच्वङ्ाः-- ४१३६८

~^

अथ त्यधिक्द्विहाततमोऽध्यायः ।

सोभरिरुवाच--
धमात्मज निकम्येतद्रचस्तस्य पहात्मनः । नारदस्य रिवी राजा भोतराचेद विनीतवत्‌ ॥ ?
शिबिरुवाच-
तिष्ठन्यो मरूमार्गे ता राक्षस्यो मुनिपुंगव । एतस्या द्रारकायास्तु क्भिरं सचिलं कुतः ॥ २
नारद उवाच--
षणु राजन्कथां दिव्यां पतां पापपणारिनीम्‌ । विमखाख्यस्य विप्रस्य हिमवद्रोणिवासिनः ॥ ३
एकस्तु हिमवद्रोण्यां विमलो नाम मूसुरः । दे वर्षिपितृवहीनां पूजकोऽतिथिपूनकः ॥ व
हरिषादाचेनरतो वेदेदाङ्गधमेवित्‌ । बासृदे वगुणग्रामपुराणश्रुतिमानमः ॥ ५
वाधक तस्य पुजोऽभूतसादाचक्रपाणिनः । चकार हरिदत्तेति नान्ना तं जनकस्तदा ॥ &

विधिवद्विदपे चास्य क्षौरकरमादिकं च तत्‌ । गुरोः सकाशानग्राह च्छन्दांसि हरिदत्तकः ॥ ७
अधीलय विधिवद्रदान्दखा च गुरुदक्षिणाम्‌ । प्रवव्राज विरक्तः सन्समुदछ ङ्प्याऽऽश्रमद्रयम्‌ ॥ ८
ज्ञात्वा तत्क तन्माता व्यरुप्पुत्रबत्सखा । सापयन्ती कुचददं पुजरविष्छेषजाथुभिः ॥ र
मातोवाच--
मामनाथां परित्यज्य तात यातोऽसि कुतर वै । पितरं च जराग्रस्तं षट्पदो वल्वजाविव ॥ १०
वार्धके त्वं मया प्राप्तः श्रीपतेः पादसेवया । मां विहायाभजस्त्वं वै चरणं तस्य मुक्तय ॥ ११
अहं गृहा धुवं तात धूवमाराध्य यद्धरिम्‌ । अध्रुवं वाञ्छितवती भवन्तं सुखल्न्धयं ॥ ५२
त्वं सुधीर्वत्स सवर्थ यद्िष्णं भजसे खयम्‌ । अधु जगदेतद्र मत्वाऽऽसीस्त्वमपि धुवः ॥ १३
कि करोमि क गच्छामि माया ज्ञानं छिनत्ति मे। सुफलोत्पाद कं शसरी रम्भाग्रलमिवोल्रणः(णम्‌)
धन्यो दशरथो राजा यो मृतो रामश्ोकतः । धिं पुत्रस्य विश्षाद्धारयन्तीं स्वजी विततम्‌ १५
आगच्छ दीनं देहि तात मां परितारय । बद्‌ वेदमयीं बाणीं पितुरत्र गुणाणंव ॥ १६
नारद्‌ उवाच--
एषं विरुप्य तन्माता राजन्सा पतिता भुवि । दलनाद्रादुदन्तानां चखा चान्द्रमसी यथा ॥ १७
अथाऽऽजगाम विप्रपिर्विपलो दृपसत्तम । दृष्ट्रा तां पतितां भमो ङि किमिल्यभ्यभाषत॥ १८
कस्मादियं कीौणकेशा व्यस्तवस्रविभृषणा । पतिता भुवि कल्याणं दरद तस्य विद्ते ॥
तस्या वयस्यस्ता; सर्वाः भोचस्तं विमलं ठप ॥ १९

१६४४ महापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

वयस्या ऊचः-
अधीत्य वेदांस्ते पुत्रो दसा च गुरुदक्षिणाम्‌ । नारायणपरो भृत्वा भाव्रनद्धरिद त्तकः ॥
तस्य वि्ेषश्चोकेन पतितेयं धरातले ॥ २०
इत्याकरण्यं वचस्तासां विमलो बुद्धिमत्तरः । माबोधयन्निजां भार्यामिति वागमृतेन सः ॥ २१
विमल उवाच -
उत्तिष्ठ जाये श्ृण॒ वाक्यमीरितं मया किमर्थं पतिता विषीदसि ।
धन्यः सुतस्ते य इमं विनश्वरं विज्ञाय भेजे हरिपाद प्रटवम्‌ ॥ २२
धन्या त्वमप्यस्य जनिप्रदायिनी यस्याः सुतस्ते हरिपादभागमत्‌ |
संतारयिप्यत्यपि मामसंशयं कुटं कुरोत्थानपि पूरुषाञ्जमे ॥ २३
क विन्वमेतच्च पतच चश्चटं क सेवनं शाश्वतलखोकदं दरः
मत्वेति भेञ्चभरतादयोऽमखा यथा हरिं साध्वि तथा चते सुतः॥ २४
दाराधनागारश्सीरबान्धया एते भवन्ति भरतिजन्म दुःखदाः ।
तावन्न यावद्धरिपादपष्छवं भजेत धीरोऽखिटकामवनितः ॥ २९५
नारदं उवाच--
एवं भवोधिता तेन धीरेण धरणीतलात्‌ । उत्थाय निजभतोरमबरग्रीदीनया गिरा ॥ २६
भायोविच-

स्व जानाम्यहं कान्त यचखया साधु भाषितम्‌ । इुलधुर्यं न पश्यामि यतस्तप्यामि वै भर्म २७
पुत्रे सति महातीर्थे किं वा केशवसेवया । गृह एवाऽऽवयोगरत्युषेत्स्याह्टोकद्रयं तदा ॥ २८
सत्पुत्रोत्पादने यत्नः कर्तव्यः खलं वे थजञम्‌ । तारयन्ति पितृन्पुजा यतः संसारवारिपेः ॥ २९

सखष्टारं सभेजन्तूनां धातारं पुत्रकाम्यया । भज वाज्छासि चेत्पुतरं कुलधुर्य महामते ॥ ३०
नारद्‌ उवाच-

इत्याकण्यं वचस्तस्याः प्रल्याह विमलो द्विजः } ब्रह्मक्षत्रं भ्रयागं हि याम्यहं पुत्रकाम्यया ॥ ११
नारद उवाच--

इस्युक्त्वा चकितः सोऽथ हरिद्रारमगाद्विजः । स्नात्वा ततापि विधिवदिन्दरभस्थमथागमत्‌ ॥२२
कतिभिर्वासर्वारि सायं काटेऽखिलाथदम्‌। स्नात्वा भुक्त्वा निशायां स सुष्वाप यमुनातटे २३

निक्षीये स्वपतस्तस्य विमखस्यान्तिके विधिः । हंसमारुद्य देतरेशस्तीर्थेः सर्वेरनुदुतः ॥ २४

आगल्योत्थापयामास विमं पुत्रवाञ्छकम्‌ । उवाच च सुरश्रेष्ठो वचनं मधुराक्षरम्‌ ॥ २५
श्रीव्रह्मावाच-

जाने समीहितं चित्तं(?) त्वदीये मनसि स्थितम्‌ । न तत्पूरयितुं कल्पो यतस्तत्कारणं शुणु) ३६

एकदा मेरुशिखरे मिलिताः सर्वदेवताः । तुष्टबु्मद्धवमुखा माधवं कार्यसिद्धये ॥ ३७

स्तुतोऽस्मदादिविवुधे; कृपया भगवान्हरिः । भसन्नोऽभूत्तदा विष्णुदेणीध्वमिति चात्रवीत्‌॥ ३८
इत्युक्तास्तेन ते देवा यथाभिलषितं वरम्‌ । श्रीपतेः प्राप्य ते जग्मुः सर्वे स्वं स्वं निकेतनम्‌ ३९

यवेन > ~~

नन +~ ~~ ~" ~~ ~~ ~---------~------"~-- १ नी

१क. ख.ज. यानृपाय । २क.च.ज्‌. दु मानतः । ताए)

२०३ उयधिकद्धिराततम) ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६५५

मयोक्तमिति दवेश्च देहि मे वरमुत्तमम्‌ । भरयागं नाम मे क्षत्रं भवत्वखिटकामदम्‌ ॥ ४०

ततः रतशुणं भयाद्धितीयं क्षेत्रकं मम । इन्द्रपस्थगतं सम्यण््त्तं त्वत्तो मयाऽनघ ॥ ४१

इत्याकण्यै वचो मद्यं भगवानाह मां तदा । तथाऽस्त्विति पुनवांचमुवाच श्रूयतां वचः ॥ ४२
श्रीभगवानुवाच--

इन्द्रस्य खाण्डवारण्य इन्द्रपस्थाभिधं शुभम्‌ । पत्रं कलिन्दजातीरे मत्तस्यास्तत्र ये रताः ॥ ४१
विरिञ्चे रचिता तत्र स्वकीया दरारकापुरी । मया शतगुणाऽम्भोधिनीरस्थायाः परा गुणेः ॥४४
तागुष्टङ्ध्य नरो यस्तु तीथमन्यन्निषेवते । न तीथेफट्मापोति स पुमान्न मृषोदितम्‌ ॥ ४५

सवैतीर्थोदितं पुण्यं शक्रतीर्थे टमेन्नरः । द्वारका च परी माया तीथमन्यच् रक्षति ॥ ४६
यो निमञ्ज्यान्यतीर्थपु कृत्वा च विविधां क्रियामू। अ्रेष्यति फं तेभ्यः फं पराप्स्यति स ध्रवम्‌
व्रह्मोवाच--

इत्युक्तवाऽन्तदपरे विष्णुरहमप्यगमं स्वकम्‌ । छोकं द्विजेन्द्र वेकुण्ठादधोभागे व्यवस्थितम्‌ ॥ ४८
भयागान्ामकात्केत्रात्काश्ी शतगुणा स्मृता । कार्या; शतगुणं तीर्थं निगमोद्धोधकं तथा ॥४९

तथेसप्रकमेतत्त॒ जयं तुल्यफट स्मृतम्‌ । एतन्रयमनुद्धङ्त्य या गच्छातं [सतासतम्‌ ॥ ५५०
तस्याह वाञ्छत विप्र ददाम खट्‌ नन्यथा । काचदाहुः सप्र पुराः सपरपुण्या महषयः ॥ ५१
अयाध्याय्याः शतं ताभ्य इन्द्रप्रस्थं प्रचक्षते। त्वपत्राऽऽगलयय [विपन्द्र सवेकामफटलप्रःर्‌ ॥ ५२

तीर्थे श्रीद्ारकाख्ये हि कुरु सानं सतेचछया । यावन्ति सवैतीथोनि ब्रह्माण्डकलशोदरे ॥ ५३

तेभ्याऽपारामेतं पण्य शतनामाने कातिते । सुत ते कुटध्रारय तथमरतत्पदास्यात ॥

सानाच तव गोविन्दः प्रसनात्मा भविष्यति ॥ ५.४
नारद उवाच-
इत्युक्त्वा देवदेवेशो ब्रह्या तत्र तिरोदपे । विमलोऽपि तदा साल्वा देवादीनप्यतपयत्‌ ॥ ५५
इत्युवाच स मात्मा द्वारक कृष्णव्मे । सुतं वंशकरं ददि मह्यं भक्तायते नमः॥ ५६
नारद उवाच-
इत्युक्ते तेन विप्रेण देववागमभवत्तदा ॥ ५७
देववागुवाच--
पुत्रस्ते पमतखज्ञो वंशकता भविष्यति । प्रसादादस्य तीरस्य सवेतीथरिरोमणेः ॥
याहि गेदं विरम्बो मा सुकृतं ते निमजनम्‌ ॥ ५८
नारद उवाच-

इत्याकण्ये स तां वाणीं विश्वस्तः पुत्रजन्पनि । चचाल जख्पाद्ाय द्वारकायाः कमण्डला।। ५९
मा तस्य सखा विपो मटयाचलकरेतनः । मिलितश्चरितो गेहं कृत्वा तीर्थानि सवेतः ॥ ६०
तस्मे खटत्तमाख्यातं व्रह्मसंबादकात्मकरम्‌ । यद्धतं द्रारकातीय श्रुत्वा साऽपि त्रिसाप्मय ।६!
उवाच स च धर्मात्मा सले मम वचः दण । यावन्ति भारते क्षत्रे तीथांनि विहितानि म ।६२
तावन्ति कतुमिच्छामि त्वदुक्तं तीथयुत्तमम्‌ । नीत्वा मां दशेय सखे तत्तां सवक्रामदम्‌ । ६३
सखायस्ते वरा भमावपकर्बन्ति ये सखीन्‌ । न तनन समां खक पिता माताऽथवा सुतः।॥ &४

~ ---~-----~----- [क ~~

१ क. ^देनोऽसौ त्र ।

१६४६ पहामुनिश्रीव्यासपणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

निधनं परुषं लोके सर्वे मरश्चन्ति बान्धवाः । न यश्चति सखा यस्त॒ तस्य दुःखेन दुःखितः॥६५
ससाराणंवानिरभ्नान्पखीनुद्धरते सखा । उपदिश्य हरेभक्तिमारमे जन्मेन्धनानटम्‌ ॥ ६६
अतस्त्वं मे सखा श्रेष्ठ उपकारं विधेहि मे । दरीयेतद्ररशरष्ं तीर्थाख्यं द्वारकां दिनि ॥ ६७
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कालेन्दीमाहात्म्ये द्वागकामाहात्म्यवणनं नाम
त्यधिकद्िरततमोऽ्ध्यायः ॥२०३॥ (९)

आदितः शोकानां सम्या

जा

अथ चतुरधिकद्विरततमोऽध्यायः ।
श्रीनारद उवाच-
विमलस्तं द्विनं नीत्वा द्रारकायापिहाऽऽगतः । पुनस्तौ सलतुधीरौ श्रीपतेर्भक्तिकाम्यया ॥
भूयः खे मेयगम्भीरा वागासीदिति भूपते ॥ १
आकाञ्चवागुवाच-
शएातं द्विजशाटदंखो हरेस्तीथमिदं शुभम्‌ ! एतत्तीर्थभसादादरां विष्णभक्ति भविष्यति ॥
यया जहाय(ति) खोकोऽयमविद्यामोहमुख्णम्‌ ॥ र
नारद उवाच-
निशम्येति द्विजश्रेष्ठो तां वाचमशरीरिणीम्‌ । भरसादोऽयं दरेरासीदित्यचाते परस्परम्‌ ॥ ३
स्नात्वा तो विधिवत्तत्र खन्ध्वा भक्ति हरेः पराम्‌ । चेरतुः प्रणिपयेदं भाषमाणो मिथस्तदा ४
दविजावूचतु
यथाऽऽवयोहिं संयांगः पथि जातां विचारतः । तथा गृदकटज्रादिसंयोगो भवि जायते ॥ ५
सांप्रतं विरहो भावी यथानां मागेवतिनोः। तथा दारस॒तादीनां काटव्याखास्यवतिनाम्‌ ॥ &
धन्यः स पुरुषो लोके यो दारसुतसंगमम्‌ । विज्ञाय क्षणिकं निलयं संश्रयेच्चरीपति भजेत्‌ ॥ ७
नारद उवाच-
स्मरणं करणीयं मे दासोऽहं त्वत्पदाश्रयः । संदेशः प्रेपणीयो मामित्युक्त्वा स्वश्रं गतौ ॥ ८
छण राजन्यथा तेन मित्रेण विमलस्य तु । मोक्षणं राक्षसीनां तु विहितं पथि गच्छता ॥ ९
व्रजन्स ब्राह्मणः पाप्रस्तं देशं जटर्वानितम्‌ । यत्र ताः पापविषयुष्ठा राक्षस्यः श्चत्तषाकुखाः ॥ १०
अथ ताः पथि गच्छन्तं दू रादृष्टा द्विजात्तमम्‌ । सजखामत्रहस्तं तं मिथस्त्विति बभाषिरे ॥ !।
राक्षस्य उचः
आयाति पथिकः कथिजल्पात्रं करे दधत्‌ । अस्माकं ुत्तषोः श्ञान्तिमेनागपि भविष्यति ॥१२
एनं समन्षयिष्यामः पास्यामोऽस्य करे स्थितम्‌ । पात्रं जटं वयं तष्णाक्चधाताः शतवषेतः ॥ १२
नारद उवाच--
काविदादेत्यदं पूतरेमस्योष्णं काटखण्डकम्‌ । भक्षयित्वा ततो रक्तं पीत्वा यास्यामि जीवितम्‌ ॥
अन्या पराह कियद्रव्यं विद्तेऽस्य गजानने । मप व्याघ्राननायास्त पानायापि न दश्यते ॥ १५
अन्या वे रथचक्राख्या श्रूयतां वचनं मम । करिष्ये कुण्डलमहं केनात्रेरस्य मेखलाम्‌ ॥ १६
अन्याऽवदददहं दन्तेरकतः इयामलीकरतः । रमे षाडशभिदेतश्ाखायां तद्विशारदा ॥ १७

।

२०४ चतुरधिकश्ततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । | १६४७

इत्युक्त्वा ता मिथः सवोस्तं द्विजं भति दुदुबुः । विदतास्या लल्जिहाः पर्योतिकमहाभनाः १८

५ ~= ॐ

आयान्तास्ताः समालोक्य ब्राह्मणो भयविहलः । आत्मानमभितशकरे रक्षां वेदोदितं चप १९
ता आगत्य स्थिता दूरं राक्षस्यो भीमविक्रमाः । तेजसा तस्य मत्रे भरत्यादिष्टा नराधिप।२०
ऊचुश्च का भवानत्र कुतः पराप्नाजस तद्रद । त्वदशेनान्पनाऽस्माकं प्रसाद मधिगच्छति ॥ २१
त्वत्पाद्स्पशेनात्कि नो न विद्मो भविता फलम्‌ । अतो प्सु नो पेदि स्वकीयं पादपड्नम्‌ ॥
नारद उवाच- ।
इत्याकण्यं बचस्तासां जगाद हरिदत्तजः ॥ २३
द्विज उवाच-
कृत्वा पवित्रतीथांनि ब्राह्मणोऽहं समागतः । सांप्रतं पष्करं यामि भवतीभिः किमिष्यते ॥
यतस्तत्पराय्येतां दातुं शक्ता दास्यामि चत्तदा ॥ २४
राक्षस्य उचुः
येषु त।येषु विन्द्र त्वया स्नातं वदस्व नः । तानि सर्वाणि पण्यानि मोचयातः कुजन्मनः ॥
अस्मानतितरात्रष्णान्ञुदभ्यां दारुणदुःखदात्‌ ॥ २५
ब्राह्मण उवाच-
अवेन्तीमाश्रमाप्पूतरमहं हरिपुरीमितः । गतोऽहं द्वारकां तस्मात्खात्वा सोमोद्धबाजछे ॥ २६
ततः प्राप्तः भभासाख्य तीर्थं नीरधितीरगम्‌ । तस्मात्सेतुनिबन्धेऽहं स्नातः परमपावने ।॥ २७
तस्मादह महापुण्या करष्किधां समुपागतः । हता यत्र तु रामेण वाखी कपिगणेश्वरः | २८
तस्मान्मठं सरस्वत्या नमेदातीरसंस्थितम्‌ । समागतोऽहं यत्रास्ति भारती सषसेचिता ।॥ २९
तताऽदमावेशं वाणी तां नत्वा दक्षिणापथे । रिवकाञ्चीविष्णुकाञ्‌च्या दृष्टे तत्र पया पुरे ॥१०
ययामरणता जन्तुः रिवो विष्णुश्च जायते । ततोऽदहमत्कटं प्राप्नो यजास्ति हरिसीम्वरः ॥ ३१
चतुवेगेषदः साक्षाद्धक्तानामभिकाङ्क्षताम्‌ । तमचेयित्वा विधिवद्धक्षयित्वा निवेदितम्‌ ॥ ३२
भरसादभूतं तस्यैव (तमगम्र) गङ्गासागरसंगमम्‌ । तत्र देवानृषीन्पितंस्तपयित्वा यथाविधि ॥ ३३
यत्र गङ्गा शतमुखीं जाता तत्राहमागमपर । ततो मयागुपागलय पिण्डान्दखा यथाैधे ॥ ३४
पिव्रभ्यस्तुखसी पष्पचन्दनोदकपनितान्‌ । कोशा शरय॒वारिकर्णधारनमस्वतः ॥ ३९
पवित्रिताखिखजनां स्परशनेनाहमागमम्‌ । तत्रास्ति गोपरताराख्यं तीर्थं जिद्शदुर्लभम्‌ ॥ ३६
तत्र सलानादिकं सवे निश्ाचयेः कृतं मया । ततः काशीमं प्राप्नो राजधानीपुमापतेः ॥ ३७
नता विश्वेश्वरं देवं बिन्दुमाधवमेव च । स्नातं मणिकणिकायां ज्ञानवाप्यां च भक्तितः ॥ ३८
त्रिरात्रमुषितस्तत्र पयागं पुनरागमम्‌ । पाषलुद् चतुर्ददयां साक्षाच परजापतिः ॥ ३९
एकस्मिन्माघमासे त॒ स्नानं कृत्वाऽरूणोदये । पनस्तस्रात्समायातो नैमिषं गेमतीतटे ॥ ४०
ततर तीथांनि सर्वाणि वसन्ति च स्वमायया । ततऽहं मथुरां भाप्तो यत्र विश्राँन्तिसंज्ञकम्‌ ॥४१
तीय तत्संनिधो पुण्यमसिदुण्डाख्यमुत्तमम्‌ । रष्णगङ्गाद्धवाक्रकेरिकाटीयतीथेभत्‌ ॥ ४२
यमुनाऽस्ति महापण्या यत्र सवाोथदायिनीं । उभयोः कख्योस्तस्या वनानि द्वादश भिया ४३
राजमानानि खेचयंः समस्ताथकराणि च । सन्ति तेषु नरः मात्वा पीत्वा भूया न जायते ४

१ख. रिवक्रजः। > ड्‌. ज. श्रान्तमं ।३ ड्‌ सष. कृषण्याट्ाव्ुवा ।

------- ---*~-- -----

१६४८ महामनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

ततोऽहमागमं पण्यं हस्तिनापुरमुत्तमम्‌ । यत्र श्रीपतिपादाग्जजाता गङ्गा सरिद्ररा ॥ ४५
ततो नारायणस्थानं हिमवद्धमिसंस्थितम्‌ । आगत्य माधवं दृष्टा केदारमहमागमम्‌ ॥ ४६
तत्र सपञ्य विश्वेशं पीला हंसोदकं पुनः । हरिद्रारं महापुण्यमागमं जाहवीतःे ॥ ४७

तत्र ज्ञात्वा [#पितृन्देवानषीन्संतप्यं चाप्यहम्‌ । समागतः कुरुक्षेत्रे यत्र भराचीं सरस्वती ॥ ४८
तत्राप्यहं क्रियाः सर्वाः कृतवान्नियतेन्दियः । अचेयित्वा च] पादाब्जं श्रीपते पुष्करं भ्रति ४९
चरितो मगेमध्ये तु विपो नाम मे सखा । भिटितो मां व्रजन्गहमिन्दरपरस्थात्तु तीथेतः ॥ ५०
नीतोऽदं तेन राक्षस्यः पुनस्तत्र द्विजन्मना । तीथात्तमे पराय शाक्रभस्थेऽखिखायद्‌ं ॥ ५१
तत्रास्ति द्वारका पुण्या निर्भिता विष्णुना स्वयम्‌ । तत्रावलोकितः साक्षाद्रिष्ण॒वाक्यान रूपतः॥
तत्राहं स च संस्नाती विष्ण॒भक्तिपर्न्धये । दत्ता सा विष्णुना मद्यं तस्मे च कृष्णमूतिना ॥५३
शता तत्र हेरेबौणी न रूपं नो विरोकितम्‌ । भक्तिेन्धा ततः स्थानाच्याम्यहं पुष्करं भरति ५४
तेज तीथाधिपस्येदं द्रारकाख्यस्य वे जटम्‌ । कमण्डलगतं पुण्यं निजश्ञाचयां वहाम्यहम्‌ ॥ ५९
भवतीभिरहं पृषो यत्तदाख्यातमवमे | दष्टा वो दुदंशामेतां कृपा मे जायते हृदि ॥

उच्यतां एँ करोम्यद्य भवतीनां वशो ह्यहम्‌ ॥ ५६
नारद उवाच-

ञानं भवतु युष्माकमिति ताः सिपिचेऽम्भसा। तास्त लखामिमशौत्तु सर्वेषां(वा सां) जन्मकारणम्‌

संस्मृ तल्यजुशैव राक्षसं देदयुलबणम्‌ । आसा देवतादे हं विमानशतमागतम्‌ ॥ ५८

आरुत््ाप्परसो ग्रता ताः भरणेमुद्रिजन्मने । उच्च भो द्विजश्रेष्ठ द्रारकाजरसंगमात्‌ ॥ ५९
राक्षसत्वाद्रयं मुक्ता गच्छामख्षिदशाख्यम्‌ । इन्द्रपस्थान्तरावतिन्येषा या द्वारका द्विज ॥
नातः परतरं मर्दये तीथेमस्यसिटायैदम्‌ ॥ ६९
नारद उवाच--

इत्युक्त्वा ताः समारूढा विमानेषु महीपते । जग्मुः भायचीं दिशं तेन दत्ताज्ञा वैं द्विजन्मना ॥ ६!
यमुनातीरवतिन्या द्रारकाया महीपते । [-+शृण्वन्माहात्म्यमेतस्या नरः पापैः प्रमुच्यते ॥ ६
वेदज्नानां बाह्मणानां शतस्येच्छासुभो जनात्‌ । यत्फलं ्रवणादस्मान्मदिश्नस्तत्प्रजायते] ॥ ६२
गोविन्दाराधने सम्यग्यथा वै सोख्यमिन्िये । माहार्म्यश्रवणादस्या द्रारकायास्तथा सृप ॥६४
सर्यन्दुग्रहणे दानास्सुवणेपटर्विरतेः । यत्फलं शृण्वतैतस्या माहातम्यं तदवाप्यते ॥ ६५
विमलस्य सुतपा श्रुत्वा सुत इदाऽऽप्यते । तत्सख्युभेक्तिलाभ च लभ्यते भक्तिरुत्तमा । ६६
राक्षसीनां विमोक्षं यः गृणाति अद्धयाऽन्वितः । स याति ता इव भ्रेषं विमानेन सुराख्यम्‌ ६७

नपवर महिमा ते वणितो द्वारकाया

सियुवनजनसेग्ये शक्रतीथ स्थितायाः
किमपरमतिपुण्यं वणेयामि त्वदग्रे

कथय नदि विधेयः श्रेयसि स्वे विरम्बः ॥ १
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कालिन्दी माहन्म्य द्वारकोपाल्यानं नाम चतुरथिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २०४ ॥ (१०)

आदितः शोकानां समण्यड्ः-४ १५०४

#* धनशिद्रान्तमैतः पाठः क.ख.च. ज पुस्तकस्थः । + धन॒शिह्वान्तगंतः पाठः क. ख. च. ज. पस्तकरस्थः।

------ ~ ~~~ -~ ---~-~---

१ उ. स. तस्य । २ इ. ञ्ञ. ज. मनं सप्तमाः

+ णमक भ 4, "7

॥ - + + ०४

। र \।

८५

२०९ पश्चाधिकद्धिराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६५९

अथ पञाधिकद्विशततमोऽ्ध्यागरः)

युधिष्ठिर उवाच--

सोभरे क॑स्य तीथस्य माहात्म्ये नारदो मनिः । वणयामास दिबये शक्रती्थगतस्य च ।॥

अतस्तु मम शुश्रूषा जायते मुनिपुंगव ! शिषिनारदसंवादं ब्रूहि पुण्यं नतायमे॥ २
सौ भरिरुवाच--

धमेराट्‌शिबिराजा च श्रुत्वा नारदवशितम्‌ । द्वारकायास्तु माहात्म्यं तमेवापृच्छदादरात्‌ ॥ 3
शिषविरूवाच--

ब्रह्माङ्ज सुरशरष्र श्रुतं मादात्म्ययुत्तमम्‌ । इन्द्रपस्यतरस्थाया द्वारकाया म्रयाञदधतम्‌ ॥ च

अयोध्यायां यदि मुने किचिदस्ति पथित्रकम्‌ । चरितं मम तदूब्रहि पिपासोस्त्वद्चोगृतम्‌ ॥ ५
नारद उवाचं--

अस्त्यत्र चरितं पण्य महापातकनाशनम्‌ । नापितस्यापयुक्तस्य म॒कुन्दस्य द्विजस्य च ॥
ब्रह्महा नापिता राजनेपमरत्युगतो द्विजः । प्रपादात्कोशखायास्तु दरापि स्वगेति गता ॥
चनद्रभागानदीतीरे पुरी सा च निवेरिता। तत्रास्ति नापितः पापश्वण्डको नाम महितः ॥
चर्येण परवित्तानामपहती सुपापञ्चत्‌ । घातकः शस्रपाशाेः पान्थानामवलुण्ठकः ॥
दयूतमद्यरतो निदं परखी कम्परटेन्दरियः । भिचा देवाख्यं भिरसिमिष्टकायाश्च विक्रयी | २०
तस्योद्वसिताभ्यासे ब्राह्यणो वसति धिया । संयुक्ता ब्रह्म़मज्ञो मुकुन्दो नामतो नप || ११
स एकदा समालिङ्ग्य तरूणी मात्मयोपितम्‌ । सुष्वाप सुरतायासछथाङ्गो निशि निभयम्‌॥ १२
स चण्डको निीयेऽथं प्रविवेश तदाख्यम्‌ । मुकन्दस्य समाहतु हम्यं भृपार्दिवस्तु यत्‌ ।॥ २३
उपकायावहिःस्थं यत्तद्रहीत्वाऽगमदृहम्‌ । स्वकीयं च पुनस्तस्य ब्राह्मणस्याविशदरहम्‌ ।॥ १४
कपारात्पा(द्वाोटनाथी तु यत्नन महताऽभवत्‌ । लाहयच्रावरुद्धश्च स नाद्ारायतु क्षमः ॥ १५
आरुरोह तदा तस्य ब्राह्मणस्यािशद्रहम्‌ । परविश्य तदहं कूरः कृपाणं पाणिना दधत्‌ ॥ *६

9 € & +»

अहटाखुकं समाविष्ठा नापितस्तस्करफ्रियः । तत्रापरयत्पसप्रो तां दंपनीं रतिविद्रा ॥ १७
जगाम च तयोः पार्श्व हेमभूषाजिधघृक्षया । राय्याया एकदेशस्थं ग्रहीता भषणं बहु | ८
हतु तदङ्गता दस्त प्रससार स नापितः । तस्करस्यदेतो विपो जजागार भयातुरः ॥ १९

न किंचिदूचे संमीस्य नेत्रे तत्रैव संस्थितः । यदा स तस्करः पापो ग्रहीत्वा देहभृषणम्‌ ॥ २०
चलितः स तदा तेन दोभ्यांमात्तो द्विजेन हि । पश्चादागत्य वित्तस्यासहमानेन संक्षयम्‌ ॥ २१
तेनापि नृप चौरेण कृपाणेन हतो द्विजः । विदीर्णोद्रमध्यस्तु तात मातरितीरयन्‌ ॥ २२
पदन्तः कि किमिल्येतत्पाश्वं तस्याऽऽययुजनाः । ददशुस्तं निःखतातव्रं रुधिरारिप्त्रिग्रहम्‌ ।॥ २२
पच्छ मृकुन्देदं कम केनेदशं कृतम्‌ । साऽपि कृच्छरण महता प्रात्राचद्‌ं स्वबान्धवान्‌ ॥ २४

= = ^ जा ~

मुकुन्द उवाच--
ममेव परिपाकोऽय पूर्वोपाजितक्मगाम्‌ । [शन कचिन्सुखंद्ःवानां दाता कस्यापि देहिनः ॥
वमाऽधमन्च तावेव तेषां मरं पराता | ॥ २५

* धनाखद्रान्तगतः फट: ख. पस्नकत्यः ।

१. न्य. ख, प्रास्तं म पाणिना ।

"~~ ---- -~----~-- -~ ~ जक०५

२०७.

१६५० परहामुनिश्रीन्यासप्रणीत-- ( ६ उत्तरखण्डे

नारद उवाच-- +
इत्युक्तवा स तु भूयस्या पीडया गाढपीडितः । तत्याज भूपते प्राणान्पश्यतां सुहृदां तदा ॥ २६
विललाप तदा तस्य माता द्विजसती नृप । निधाय तच्छिरः स्वाङ्ग ङण्डलाभ्यामरुरतम्‌ ॥२७

मातोवाच--
शा हताऽस्मि त्वया वत्स दज्ञामन्त्यां च गच्छता । दिनश्रीरिव सूर्येण पथिमाचररम्बिना २८
यदङग चन्दनाेपयोग्यं तव महामते । मां मजल्ञयति शोकान्ध तदिदं धूलिधूसरम्‌ ॥ २९
ताम्बृलचर्मणेऽभ्यासो यस्त्वया विहितस्त्वसौ । स एव रधिरोदवारमिषेण क्रियते धुवम्‌ ॥ १०
तव ये ोचने पूर्मं जिग्यतुः कमलश्चियम्‌ । ते एव सांप्रतं जाते तिमिरोधाद्रतेड्व॥ २३१

उत्तिष्ठोत्तिष्ठ वत्स त्वं रिष्यानध्यापयाऽऽत्मनः । यथावदैश्वदेवान्ते पूजयातिथिमागतम्‌ ॥ ३२

रारि स्थिता यस्यास्ते त्वाह्षयन्ति भयाहि तान्‌ । दातव्यं यददस्वेभ्यो ग्रहीतव्यं गृहाण तत्‌

हा हा देहि प्रतिवचः पतामि तव पादयोः । नो चेदहं विमोक्ष्यामि परा्ांस्तव समीपतः ॥ १४
नारद उवाच--

इस्युक्तया मूछिता तस्य गुकुन्दस्य प्रसूस्तदा। भाया तस्य शिरः स्त्राङक विधाय व्यरपच सा३५
भार्योवाच--

नाथ मो गुणपायोषे मदीयं वचनं शुणु । रुाऽसि त्वं समं मात्रा कुतो वद ममाग्रतः ॥ ३६

न कदाचिखया साधो मौनमीदकृतं पुरा । केनापि ठघुना भ्राजा ह्यपमानः कृतस्तव ॥ २७

शुकोऽयं पञ्चरस्थस्ते नान्नमत्ति त्वया चिना । भोजयेनं सुसिद्धान्नं कटवाचं च सारिकाम्‌॥२८

राम राम हेरे दृण विष्णोनीमावलीमिति । पाठयोत्तिष्ठ निपुणौ त्वमेतौ सारिकाञचकों ॥ ३९

अपराद्धं मया करि ते यवं [मां नाभिभाषसे । यया मे धनं दत्तं तन्मया साधु रक्षितम्‌ ॥

अयितं यच्छया नाथ निजतेजो ममोदरे । सूतिकाटमहं तस्य नपिक्षे त्वामनु] वरजे ॥ ४
श्रीनारद उवाच--

एवं विलप्य सा तस्य सुकुन्दस्य भिया तदा । न रुरोद्‌ स्वभर्तारमनुगन्तुमनाः सती ॥। ४२

अय तस्यै कन्दस्य गुर्बेदायनाभिधः । संन्यासी पयैटनपृ्वीं तस्य वेदम यया नृप ॥ ४२

गुकन्द्‌ः क गतो माता भाया तस्य च धीमतः । न दृश्यते तदा तेन पृषत्याचष्ट वेदिका ॥ ४
चेटिकरोवाच--

खामिन्केनापि चौरेण मम खामी हतो निशि । सपाया भूषणं नीते दुकूलानि च सवेश; ॥*५

स मृतः पतितो भमो हम्धस्योपरि तिष्टति । तस्य माता वध्रश्चैव भ्रातरश्च तदन्तिके ॥

विरूपन्ति महाशोक्रसागरे पतिता गुरो ॥ ४६
नारद उवाच --

इत्याकण्यं परित्राट्‌म वचनं चेटिकोदितम्‌ । आरुह्य हम्येमद्राक्षीदात्मान्तेवासिनं मृतम्‌ ॥ ४७

तदन्तिके समारोक्य बन्धूनाक्रन्दतो भ्रशम्‌ । उद्धरिष्यभिर्द धीरः शोकाब्धेस्तानुवाच ह ॥ ४८

---~--~

* धनु्विहान्तगैतः पाठः क. ख. ज. पुस्तकस्थः ।
का क ऋ

१ ङ. क्ष. मिश्रेण । रज्ञ. स्यच धर्मज्ञो गुः । ३ पष. सर्वतः ।

~

[व [म १

›, भप ४५७०५१९८. ८ ~

४

२०६ पडधिकद्विरततमोऽध्यायः ] पद्पुराणम्‌ । ४६८५१

वेदायन उवाच- .
देहमुदिश्य वाऽऽत्मानं शोकोऽयं क्रियते त्वया । मातः कथय सलं म नोभयोयुञ्यते टि सः ॥
देहोऽयं भूतसंघातः भरारब्धैः समुपाजितः । तेषु क्षीणेषु भृतानां पृथक्त्वमुपजायने ॥ ५०
यदेकीभवनं तेषां कमेभिर्जन्म त्रणाभ्‌ । तन्ना तत्पृथक्त्वं च तदेव मरणं स्पृतम्‌ ॥ ५१
दक्यपृथक्त्वे भूतानां कर्माधीने यतो बुधैः । अतो देहे न कतेव्यः शोकः परवरे जडे ॥ ५२
अनाद्रविद्यया जीवे च मरणजन्मनी । देहस्याऽऽत्मन्यहंबुद्धवा मन्य(न्य)ते न हि तत्र ते ॥५३
तन्नित्तो स तद्रह्य शुद्धं रूपविवजितम्‌ । स्वप्रकाशं जगद्धेतुर्हत्वतीतं गुर्णोजितम्‌ ॥ ५४
निलयं विज्ञानमानन्दं स्वभासा भासयन्नगत्‌ । न जिह्वा छेदि तचचक्षुनं परयति बुणोति न॥ ५५

$ क

श्ुतिजिघ्रति न घ्राणं न त्वक्स्पृशति किचित्‌ । अतीतमिन्दरियेभ्यस्तत्स्वपरकाशकमात्मद्क्‌ ५६

अविषयं मनोगरूरं बुद्धेरपि न गोचरम्‌ । तस्यावताररूपाणि शुद्धससानि देवताः ॥ ५.७
सेवन्ते तन्न जानन्ति रूपं यत्सदसत्परम्‌ । एवं स्वरूपमात्मा यस्तं समुदिष्य कः कुधीः ॥

# [1 नोत्पत्तिरनेव [४ #
क्राधं ्ञ) कुयोद्तस्तस्य नोः संक्षयः ॥ ५८

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहास्म्ये कोश्चलमादात्म्यं नाम
पश्च यिकद्विराततमोऽ्ध्यायः ॥ २०५ ॥ (११)

आदितः छोकरानां समश्यङ्ाः-- ४१५६?

अथ प्रडधिकद्धिङशततमेऽ्ध्यायः ।

४

नारद उवाच. ॥ |
एवं प्रवोध्य तान्सवान्वचोभिः पारमाधिकः। स हंसः कारयामास क्रियास्तस्याऽऽत्मसभवाः ॥
अन्तर्वत्नी युकुन्दस्य निबन्धं कुैती वध्रः । अनुगन्तुं स्वभतीरं विदुषा तेन वारिता ॥ २
तस्यास्थीनि समादाय तेन संम्यासिना समम्‌ । तद्भाता पययो गङ्गाजले पातयितुं नृप॥ ३
विप्रसन्यासिनौ तौ हि कतिभिवीसरैनैषप । साथलोक्वशास्मापताचिन्द्रमस्येऽत्र सत्पदे ॥ ४
इनदरभस्थान्तरावसिन्येषा या कोशला टेप । अत्र सुरौ निशायां ती यमुनातीरभूतने ॥ ५
आत्मनोरुभयोर्मध्ये न्यस्यास्थिपुटसंपुटम्‌ । मा्मखेदपरिछान्ती दशां सोपुध्रिकीं गतो ॥ ६
निक्षीयेऽय भरसुपेषु सार्थलोकेषु कथन । एकः ग्वा तत्र संरास्ः पकाश्नादिजिदीषया ॥ ७
बथ्ाम सर्वशिबिरे जिघन्पाकस्थटीं महुः । भाजनानि चिहन्मूधि कचिदण्डाहति सहन्‌ ।॥ ८
केनचित्ताडितो पधि निरब्दं बिदुतस्ततः । मतिकरतमशक्तस्तु स्रीजितः स्वल्िया यथा ॥ ९
यत्रावकण्डितः स न्वा दण्डग्रवेष्ठकादिभिः। पुनत्िवरेकच तत्रैव सोऽन्पात्रविलिष्पया ॥ १०
भोगेच्छया यथा वेश्याग्रहे यै निर्धनो जनः । श्रममे्रं स चात्रापि यत्र स॒प्तो हि ताबुभौ ॥११
सारमेयस्तयोमैध्याज्जहेऽस्थिपुटरसपुटम्‌ । नीत्वा स कियतीं भूमि दन्तेस्तत्पुटसंपुटम्‌ ॥ १२
विदीयीस्थीनि तत्स्थानि निर्मसान्यवलोक्य सः । एतस्याः कोशलायास्तु जलमध्ये समाक्षिपत्‌
किपतमात्रेषु तेनास्थिष्ेतदम्डुनि भूपते । दिव्यं विमानमास्थाय पकुन्दोऽत समागनः |॥ १४

१ ख. शस्यान्त्यम्‌ ।

१६५२ पहापूनिभ्रीव्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे

षट रुर्वतुजौ सुप्तौ शनैः पावोधयत्तदा । उवाच च नमस्कृत्य गुरं दिव्याकृतिगरेप ॥ १५
पुकुन्द उवाच--

बेदायन गुरो तभ्य नम आश्ीस्तवानुज । पसादाद्रां ममास्थीनि तीरथेऽज पतितानि वै ॥ १६

अपमृत्युमहं (मिमे)गत्वा निरयं पराप्य तत्फलम्‌ 1 एतत्तीर्थपसादेन दैवी खन्धा मया गतिः।। १७

त्वां गुरुं तीथभूतं तु नमस्करतमिहाऽऽगतः । अहं गच्छन्विमानेन दिव्येन बिदश्चाखयम्‌ ॥ १८

ममस्छृतो भवानेतत्तीर्थं चाये सहोदरः । दष्टो मामनुजानीदि यामि स्वर्ग सुखोदयम्‌ ॥ १९
नारदं उवाच-

त्वेव वचनं तस्य मुकुन्दस्य गुरुस्तदा । वेदायनों विमानस्थं तमूचे गतविस्मयः ॥ २०
बेदायन उबाच-

पुडन्दाऽऽख्याहि मे सलं रुन्ध्वाऽपमरणं भवान्‌ । कसटीके गतस्तात यतो यास्यधुना दिवम्‌

किं दत्तं तत्र ते तात तस्य लोकस्य कोऽधिपः । कीदशी च परजा कीदग्धमेस्तत्राखिलं वद्‌॥२२

पकुन्द उवाच--

कथयामि गुरो तुभ्यं यद्वत्तं मरणादनु । तीथस्यास्य परसादेन स्प्रतिमे जायतेऽधुना ॥ २३
यदाऽदं तेन निदहतथण्डकेन दुरात्मना । नापितेन तदाऽऽजम्मु्यमभृत्याः सुदारुणाः ॥ २४
पिङ्गा रक्तकेशाश्च ्यामदेहनखाधराः । वामना दीघंचरणा हस्वनासाथ दन्तुराः ॥ २५
(नीयतां नीयतामेष धमेराजस्य शासनात्‌ । पुरीं संयमनीमे्मूचिरे ते परस्परम्‌ ॥ २६

इत्युक्त्वा यातनादेह मां निवेश्य महारूपा] । निबध्य दारुणैः पाशेर्जघुरखोहस्य मुद्ररैः ॥ २७

तैरहं नीयमानस्तु मार्गे सुतप्तवाङ्के । अरुदं भृशबुःखास्ताडितोऽदं पुनश्च तैः ॥

परोख्च ते धुवं कृत्वा निभत्स्येति च मां बहु ॥ | २८
यमदूता उचुः

त्वया टुप्रो गुरुयस्माद्रदता बह्म निश्रलम्‌ । फं करोषि यमस्यग्र द्ष्ट्यं दारुणं पुखम्‌ ॥ २९

तस्य पापस्य भोक्तव्यं दारुणस्य फटं त्वया । तेनैव पाप्मना पापिन्नपमृत्यं गतो भवान्‌ ॥ ३०
मुकुन्द उवाच--

इत्युक्त्वा मां मुदु्तेन बहुयोननसंस्थिताम्‌ । पुरीं संयमनीं निन्युर्यत्र राजा स्वयं यमः ॥ ३१

मणम्य धमेराजानं स्थापयित्वा तु मां पुरः । आनीतोऽयं द्विजः पराप इति मां ते न्यवेदयन्‌ ॥

षट मां षमेराजोऽथ भरोषाच स्वसभासदः ॥ ३२
यम उवाच--

भोः सभ्या मामकीं वाचं शृण्वन्तु स॒समाहिताः । यदाऽदं ब्रह्मणा हयस्मिनधिकारे निेतिबः ॥

तदा मापित्युवाचासो ब्रह्मा छोकपितामहः ॥ ३३
ब्रह्मावाच--

अ्घामिणां नराणां त्व शास्ता संयमनीपतिः । यथापराधमाधत्स्व दण्डं चण्डकरात्मन ॥ ३४

पित्रीरषोषको यस्तु समर्थो गुरुधुकत्‌ यः । एतौ महापातकिनौ निपाल्यौ निरयेषुते॥ २३५

~~~ ~__

~-------~-

* धनुशिद्ान्तगंतः पाठः क. ख. ज. पुस्तकस्थः ।
मअ ------- न~~
५ क, (स्मयम्‌ । वे" ।

२०६ षडधिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६५३

सर्वेषु याबद्रषाणां भयेकमयुतं भवेत्‌ । एतयोम त्वया कायौ दया जातु ककुष्पते ॥ ३६
यम उवाच--
इत्यहं ब्रह्मणो वाक्यारस्वगुरुदरहि मानवे । न करोमि कृपां सभ्यास्तथा पित्रोरपाषके || ३७
ब्राह्मणोऽयं गुरुद्रोदी तद्रोहादपमस्युताम्‌ । पप्तो मच्छासनादलैरानीतो दश्चनाक्षमः ॥ ३८
भो भृत्याः प्रथमं घोरे रौरवे वत्सरायुतम्‌ । पात्यतां च पुनस्तस्माननिःसायोन्यत् पात्यताम्‌ ३९
तावन्तमेव कारं वै पापोऽयं गुरुलोपकः । नरकेष्विति सर्वेषु यथाकारं स्थितिर्धवम्‌ ॥ ४०
मुकुन्द उवाच-
वेदायन गुरो स्वामिन्भरत्यास्ते यमशासनात्‌ । नीत्वा मां रौरवे घोरे पाशेषैद्ध्वा न्यपातयन्‌ ॥
तत्राहं तां व्यथां गुर्वीं रन्धवानतिदारुणाम्‌ । यया कोऽपि क्षणस्तात नीतो मे युगवत्तदा ४२
तरिङादिनान्यतीतानि दुःखं मे तत्र तिष्टतः । एकव्रिशत्तमे ह्यस्मिन्दिनेऽहं निर्गतस्तदा ॥ ४३
पतितेष्वस्थिखण्डषु तीर्थे ऽस्मिलुत्तमोत्तमे । गुरुलोपोद्धवं पापं सद्यो नष्टं ममाभवत्‌ ॥ ४४
[#तीयेस्यास्य परसादेन न्धा च स्वर्मतिमेया । सृखं स्वर्गे निवत्स्यामि यावदिन्द्राथतुर्दश्च ४५
यमस्य नगरे तस्मिन्याः परजा निवसन्ति वै । पापिनां भयदायिन्यो धमिणां ता मनोहराः] ४६
यद्‌ाऽहं यमभेत्येस्तु नीतः पापेन मूर्छितः । तदा मया प्रजाः सवा दषटास्तात भयैकराः ॥ ४७
सिहास्या गजकोलास्या महादैष्रोनतोदराः। बिडालास्याः पिङ्गकेश्यो भामिन्यो दीर्धपत्कराः ॥
तीथस्यास्य परसादेन निष्पापोऽहं यदाऽभवम्‌। तदा मया भजा दृष्टा दिव्यरूपा यमालये ।४९
सवास्ताः सत्यवादिन्यो विनयाचारसंचिताः । दिव्याभरणधारिण्यो दिव्याम्बरविभूषिताः५०
इत्येतत्कथितं तात यस्पृष्टोऽदं त्वयाऽनघ । अनुजानीहि मां गन्तुममरेशपुरी परति ॥ ५१
नारद उवाच--
इलयाकण्यं स संन्यासी स्वशिष्योक्तं वचस्तदा । भूयः पच्छ धर्मात्मा मुडघन्द्‌ तं द्विजं प ५२
वेदायन उवाच--
वार्यावधि गुरुस्तेऽदं मत्तोऽधीतं त्वयाऽखिलम्‌ । शब्दशास्रसमेतश्च वेदस्तु सपदक्रमः ॥ ५.३
विहिता मम शुश्रूषा भावेन भवतोत्तमा । खयि सन्ति सतां साधो गुणाः शमदमादयः ।॥ ५४
गुरुरोपकरतं पापं कथं ते समजायत । एतदाख्याहि मे ताते यथा जानामि तच्छतः ॥ ५५
मकुन्द उवाच-
जन्मोपवीतकन्यानां दातारो निगमस्य च। यज्ञो(जन्मो)पवीतदातु(ज) नाऽऽङ्नाभङ्गः कृतो मया
शश्चृष्वशुरयोः सेवा भरत्येनेव कृता मया । तवापि शाखदातुशरं नाऽज्ञाभेङ्गः कृतो मया ॥ ५७
पुरोधा यः कुखाचार्यो वेदवेदाङ्गपारगः । तस्यापराधं कंचिन्मे तत्र तवं श्रोतुमर्हसि ॥ ५८
यद्यस्माकं कुरे पुजो जायते धमकोविदं । तदा पुरोधसे धेनुमेकां बा तस्य दक्षिणाम्‌ ।॥ ५९
दत्वा संछिद्यते नारमिति वंशस्य नः स्थितिः । पुरा ममेव पुत्रे तु जातमात्रे श्ुमेऽहनि ॥ ६०

ङखक्रिया मया तात न कृता मदबुदधिना । तस्याश्चाकरणेनैव गुरुलोपकरोऽभवम्‌ ।॥ ६१
निवेदितमिदं सर्वे गुरुखोपाचथा मम । पापमासीदनुज्ञां मे देहि यामि सुरालयम्‌ ॥ ६२

~----- ~ --~-~-
-------- ~ -~------------------- ~~~ -----~-_-~=-~~~~~--~-~-~ -----------------------------~~.

* धनुश्चिद्वान्त्गतः पाठः क. ख. च. ज. पुस्तकस्थः ।

-- ~ --------- ~--------.

१ क. ख. ज. "तिदुतम्‌ । २क.ख. शच न मखं मटिनीकृतम्‌ । पु ।

~~ ~ ~ ~ ~~ -~-- = ~~ ~^ +~ न

१६५५ महामुनिश्रीग्यासप्रणीतं- [ १ उसरखण्डे-

वेदायन उवाच-
इनद्रमस्थान्तरावतिन्येषा या कोशला शुभा । स्मृतिरस्याः भसादेन दश्यते पुवंजन्मनः ॥ ६३
केन पुण्येन तीर्थेऽस्मिन्नस्थीनि पतितानि ते । पुढुन्दाऽऽख्याहि चेत्तस्य स्मृतिरस्ति तवानप ॥
मुक्न्द उवाच-
एकस्तु ब्राह्मणः कश्चित्सायं मद्रहमागतः । तस्मे स्थानं मया दन्तं भोजनं च यथाविधि ॥ ६९
सोऽपि थक्त्वा यथाकामं सुष्वाप श्षयने श्रुभे । निशीये तस्य स्वाङ्के ज्वरोऽभुदतिदारुणः।।६६
तेन परीडितसवाङ्गो निद्रां केभे न स द्विजः । प्रभात एव तत्याज भाणान्पृत्यावुपस्थिते ॥ ६७
तस्य दाहादिकमांणि विहितानि मया गुरो । तदस्थीनि च गङ्गायां पातितानि विधानतः॥६८
तेन पुण्येन मेऽस्थीनि पतितानि रिवमदे । तीर्थेऽस्मिन्कोशखानान्नि ब्रह्मदेवविनिमिते ॥ ६९ ;
नारद उवाच-
स्वचरितमिति राजन्स द्विजः प्रोच्य सदः
सुरयुभगस्षरीरो चां ययो यानगत्या ।
इदमकथि मया ते तस्करात्माप्य भूत्य
न्यलमत दिवमेतत्तीथराजपसादात्‌ ॥ ७०
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कालिनन्दीपराह्ात्म्ये मुकुन्दोपाख्यानं माम
षडधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २०६ ॥ ( १२)

आदितः शोकानां समष्वङ्ाः- ४१६३

अथ सप्ताधिकद्िशततमोऽध्यायः ॥

कन

नारद उवाच-
शिषे तव पुरः सर्वं मुकुन्दारूयानमुत्तमम्‌ । कथितं चण्डकस्यापि नापितस्य शृणुष्वमे ॥ ~.
यस्मिन्दिने पुढुन्दस्तु ब्राह्मणस्तेन घातितः । चण्डकेन तदा राज॑स्तदृत्तं नागरैः श्रुतम्‌ ॥
चत्वा तेस्तश्रपस्यामग्रे निवेदितमिति स्फुटम्‌ ॥ २
नागरा उचुः-
चण्डकेन हतो राजन्युकुन्दो ब्राह्मणोत्तमः । नीतं च तद्धनं भूरि यदुक्तं तद्विधीयताम्‌ ॥
त्वमस्माकं भरनानां दि रक्षकः शासकोऽसताम्‌ ॥ ॥
नारद उवाच--
इत्याकण्यं स भूपालो मच्रिणं पाश्ववर्तिनम्‌ । उवाच कोपरक्ताक्षः किमाभिः कथ्यते शृणु ॥ ४
श्रीघ्रमानय तं पापं नोचेच्तरां घातयाम्यहम्‌ । उत्तिष्ठोचिष्ठ पापिष्ठ साध्रनां शं विधीयताम्‌ ॥ ९
पीड्यते विषये यस्य परजा दस्युभिरुल्वणै; । स नृपो नरकं याति तेभ्यस्ताशेन्न रक्षति ॥ 8
नारद उवाच--
निशम्येति वचो राह्नः सचिवः स रिबे रष । वेगेन हयमारुद् पदातिकशरतसयतः ॥
ययौ शे मुङुन्दस्य तस्य बन्धूनपृच्छत ॥ ॥ ७

॥,॥

ए 9
नै

३

~

। ति 1, कि १

ष ४ ५
#,
९

+
0

(0

२०७ पप्राभिकट्विरततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६५५

सचिव उवाच-

मुकुन्दः केन निहतः सद्य ब्रूत ममाग्रतः । तं पापं निहनिष्यामि श्ासनाद्गपतेरहम्‌ ॥ ८
नारद उवाच-

थुत्वेति मत्रिणो वाक्यं प्रत्यृचविप्रबान्धवाः ॥ ९
विप्रबान्धवा उचः-

चण्डकेन हतो मच्रिन्यकुन्दो नापितेन हि 1 इदं पलायमानस्य तस्योप्णीषं पपात वै ॥ १०

दृष्टः खचश्षुषा वध्वा गुकुन्दस्यैव सोऽघर्रत्‌ । किं कुमंस्तेन पापेन मनिताः शोकसागरे ॥ ११
नारदं उवाच--

इत्याकण्यं वचस्तेषां बन्धूनां ब्राह्यणस्य दि । स म्री तस्य पापस्य नापितस्य गृहं ययो ॥१२
अश्वादुकत्तीयं तरसा तद्रहं स्वयमाविशत्‌ । कतिभिः पत्तिभिः सार्थं शयानं च ददश ह ॥ १३
पत्तयस्तु तदाद्पनाः केरेष्वाढृष्य तक्षणात्‌ । तस्पादुत्थापयामासुस्तं पापं नापिताधमम्‌ ॥ १४
कि किमित्येव संजल्प्य नेते उन्मीरयत्यसो । यावत्स नापितः पापस्तावत्तं ददशे पुरः ॥ १५
संस्पर॑स्तननिजं कमं रात्नौ यत्छृतवानधम्‌ । अधोपरुखः क्षणं तस्थो पदयन्पूधि स्थितं यमम्‌ ॥१६
ग्राहयित्वा च सचिवस्तं पापं च स्वपत्तिभिः । निनाय दपतेः पाश्वमिति चोवाच भूपतिम्‌ १७

सचिव उवाच-

आनीतो ब्रह्महा राजन्नयं चण्डकनापितः । यदाङ्गापयसि स्वामिस्तरसा तत्करोम्यहम्‌ ।॥ १८
राजोवाच--

धर्मज्ञ सचिवग्रेष श्रृणु तवं वचनं मम । इयं सरिद्रराऽऽयुष्म॑चनद्रमागा च निमला ॥ १९

त्यजन्ति येऽत्र वै प्राणा मन्ते ते सुरास्पदम्‌। अत एष न हन्तव्यः पापात्मा ह्यत्र नापितः २०
पञ्चक्रोशान्तरे ह्यस्या मयीदाया वदिर्यदि (जदि) । नरकान्दारुणान्दयेष ब्रह्महा यातु मा चिरम्‌

नारद उवाच--

इत्युक्तस्तेन वे राज्ञा स राजन्मत्रिसत्तमः | ्पचान्पेरयामास हन्तुं तं भूपशशासनत्‌ ॥ २२
श्वपचास्ते तयुन्नीय चन्द्रभागापरे तरे । योजनद्रयभूभागं चिच्छिवुस्तस्य मस्तकम्‌ ॥ २३
स पापो मारते देशे सर्पोँऽभूतकारविग्रहः । धवकोटरमध्यस्थो विषज्वाकाकराननः ॥ २४
स शुष्को धवहक्षस्तु तस्य एटूत्कारवहिना । तथा तपनतापेन सरसोऽपि यथा इदः ॥ २५
गमनात्तस्य पापस्य सर्वतो विषगषरम्‌ । उच्छिय तृणजातादि जातं पृश्वहितं तदा॥ २६

तत्र जातु समायातः सार्थो दक्षिणे शतः । नारायणाश्रमं गच्छन्वदयौख्यं रिरे नृप ॥ २७
तत्रैको बराह्मणः कशित्सार्थे संमीलितः पथे । निग्र काएठमज्जषां पितृमा(मातापि्रस्थिसंयुताम्‌
सकन्धेन धारयन्याति तानि पातयितुं नृप । गङ्गाम्भसि महाभाग पापिनामपि कामदे ॥ २९
सोऽप्यागतस्तचर बने यत्राऽऽस्ते स य॒जंगमः।विव्रिक्त क्षिप्य म(ऽक्षिषन्म)ङ्षां शलाकालोहनिमिताम्‌
अथाऽऽगत्य भुज॑गोऽसौ शलाकां फणयाऽययत्‌ । किंचिदुद्धाटितायां स मञषायां समाविशत्‌॥
पुनः शलाका खं स्थानमागनाऽथ स कुण्डली । तत्रैव तस्थौ निशेष्ठो मञ्जषायां विषोसणः३२
अथ परभाते सरे ते चेलुः स्थानात्तपो (नो) सृप । बाह्मणः सोऽपि मञ्जूषां कम्बलेन समादताम्‌
कृत्वा शिरसि राजेन्द्र चचा भति जाहवीम्‌ । कतिभिवौ सरः साथः संपरापस्नीयेगामिनाम्‌ ३४

१६५६ पहापुनिश्रीन्यांसप्रणीतं -- [ ६ उत्तरखण्डे

इहैव कोशलायां वै पुनीतायां महीपते । अथ शीतातुरो विभः कम्बलं चोदयाययत्‌ ॥ ३५
मञ्जषावरणं राजंस्तत्रायोध्यातटे शमे । सोऽपि सपां निराहारोऽखब्ध्वा मारुतभो जनम्‌ ॥ ३१
निश्चक्राम बदिस्तस्या उस्तिप्य सुशखाकिकाम्‌ । तं निसृतं समालोक्य सपः सपे इति कृथा ॥
व्याहरन्तो जनाः स्व रोष्टहस्ताः समभ्ययुः । यावत्पलायते स्॑स्तावदेकेन घातितः ॥ ३८
तत्याज स तदा पाणान्पयतां तीयगामिनाम्‌ । त्यक्त्वा भरजंगदेहं स देवत्वं प्राप दुलभम्‌ ॥
दिव्यं विमानमारुह्य भोवाचेदं जनानिह ॥ ३९
सपे उवाच--
भो दाक्षिणात्याः शणुत ब्राह्मणा वचनं मम । पुरा चण्डकनामाऽदहं नापितो ब्रह्महाऽपमः।।४०
बरह्महत्याप्रदोपेण सपे आसं मरुस्थले । भुक्त्वा नरकदुःखानि वपीणां टक्षपश्चकम्‌ ॥ ४१
अतीतं सपेयोनौ मे वरपीणामयुतद्रयम्‌ । तीस्यास्य भरसादेन भाप्तं देवत्वमुत्तमम्‌ ॥ ४२
तस्मादिदं न वै त्याज्यं तीर्थं वै कोशलाभिधम्‌ । सर्वार्थदं यतो नाकः प्राप्तः पापीयसा मया॥
नारद उवाच--
एवं स नापितः प्रापो योनि प्राप्यापि निन्दितम्‌ । जगाम चां विमानस्थस्तीयैस्यास्य प्रसादतः
ते दाक्षिणात्या यतयो भृत्वा तत्रैव तीथकर । ऊष्गोषिन्दपादाञनमानसा दृष्टवैभवे ॥ ४५
माहात्म्यमस्य तीथेस्य दृष्टा स ब्राह्मणोत्तमः । तीरथेऽतर जातविश्रद्धः पित्रोरस्थीनि सोऽक्षिपत्‌
पतितेष्वस्थिखण्डेषु पितरौ तस्य तत्क्षणात्‌ । विमानवरमारूढौ दिव्यौ तत्र समागतौ ॥ ४७

उचतुतर स्वतनयं गण्वानेषु जनेषु वे । वत्स जीव चिरं लोके धनधान्यसुखी भव ॥ „४८
आवयागराक्तदानाच युक्ति यास्यसि नो मृषा । गङ्गायां पिण्डदानेन यत्फलं स्यात्तस्य वे
पितृणां या गतिश्वात दयं स्यादस्थिपाततः ॥ क

इति श्वीमहापुराणे पराम उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहात्म्ये चण्डकाख्यानं नाम
सप्ताधिकद्विराततमोऽध्यायः ॥ २०७ ॥ (१३)

आरितः शोकानां समण्यङ्ाः- ४१६८०

[क क

अथाष्टाधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।

नारद उवाच-
इत्युक्त्वा तस्य विभस्य पितरो दिव्यरूपिणो । विमानवरमारद्य गतौ हरिपुर भ्रति ॥ १
तयो; पुत्रस्तु ततैव कोशलायां दिनत्रयम्‌ । उपित्वा स्वदं भायाचिन्तयंस्तीभवैभवम्‌ ॥ २
इयमेव तु कथ्यते विबुधैः कोशला नृप । कथयिष्यामि तत्तेऽहं भ्रवणोत्सुकचेतसे ॥ र
ते दाक्षिणाद्या यतयस्तस्यामूषुमुमूषेवः । समर्थायमदायिन्यां कोशलायां विपच्ताम्‌ ॥ ४
कशचिदेकस्तदा तेषु तामनादइत्य कोशलाम्‌ । गच्छन्नारायणस्थानं विष्णुना वारितः पथि ॥
रद्ध ब्राह्मणरूपेण पक्त चेति द्विजं भति ॥ ५

~+ ~~ ज,

1 १
१. प्राच्य । भ,

च

+

५ 1

। १ का

२०८ अष्टाधिकद्विश्षततमोऽध्यायः ] पद्रपुराणम्‌ । १६५७

दद्ध ब्राह्मण उवाच-
क्‌ यासि ब्राह्मणश्रेष्ठ ्यक्त्वेमां कोशटां श्चभाम्‌ । इन्द्रभस्थमिदं तीर्थं सवैतीर्थोत्तमं द्विन ॥ ६
कोला हि पवित्रेयं मुक्तिदा विप्णुवहभा । यत्र यासि विहायेनां निष्कामपददायिनीम्‌ ॥ ७
न सिद्धिर्भविता तन्न विष्णुस्ते च पराङ्छखः । मुक्ति चेदिच्छसे विप्र तीर्थे न्यासं प्रगृह्य च ॥८
यस्य यस्येच्छया नासि तं तं वर्ग भरदास्यति। तव दष्टिपये विभ सर्पोऽपि सुरतामियात्‌(तां गतः)
अस्याः परसादतो मुक्तौ स्वस्थौ विभदंपती । संजातप्रलययोऽपि त्वमेतन्माहात्म्यदशेनात्‌ ॥१०
ङुग्ध्वा भाग्योदयेनापि कथमेनां विगु्चसि । यथा कथित्तृषार्तोऽपिं छब्ध्वाऽप्यमृतवारिपिम्‌१ १
तं त्यक्ला याति पङ्काम्भस्तद्रं मूढ दर्यसे। यथा चिन्तामणि क्ित्कूपे क्षिपति मोदितः १२
हस्तस्थं या गतिस्तस्य दयते सा गतिस्तव । आराध्य विष्णुं विश्वेशं यथा कचित्पुमान्डुधीः।।
स॒खनैन्दियकं तुच्छं याचते सा गतिस्तव । न याति(दहि)कोशलामेनां त्यक्त्वा सवौथदायिनीम्‌॥।

स्ातस्यात्र दिवपाधिमतस्यामृतसंस्थितिः ॥ १४
नारद उवाच--
¢ र्‌ क, 9 र्ठ ~
राजन्नाकण्यं विभोऽसौ द्विनरूपभरतो हरेः । वाक्यं प्रोवाच विज्ञाय भ्रष्ठ बदरिकाश्रमम्‌ ॥ १५
विप्र उवाच-
भोभो विभरवर श्रद्ध तव वाक्ये न जायते । मम श्रुतवतः पूर्वपस्पग्रामस्य वैभवम्‌ ॥ ६
इन्द्रपस्थमिदं तीर्थं न कदाचिन्मया श्रुतम्‌ । कुतस्तु कोशला द्ध एतदन्तरवतिनी ॥ १७

यत्र नारायणः साक्षान्मुक्ता यत्र च योगिनः । मुक्त्वा तमाश्रमं पुण्यं तिष्ठम्यत्र कथं द्विज।॥ १८
यदाऽऽगत्य खयं विष्णुरित्युक्त्वा मां निवारयेत्‌ । वदयां धाधिकरं कितरमिन्द्रमस्थमिदं द्विज १९
तदाऽहमत्र तिष्ठामि चलितोऽपि तमाश्रमम्‌ । युक्तिकामः खसदनान्नान्यथा स्थितिरत्र म।॥ २०

नारद उवाच-

इत्युक्ते तेन विप्रेण भरादुरासीचतुरथनः । विहाय पाकृतं रूपं दिव्यरूपधरो हरिः ॥

उवाच च महाभागं तं द्विजं मोक्षकामुकम्‌ ॥ २१
विष्णुरुवाच-

इनद्रभस्थमिदं विभ सर्वतीर्थोत्तमोत्तमम्‌ 1 ब्रह्म्ेष्विव स्वेषु शंभुगंङ्गा नदीप्विष ॥ २२

हिमवानिव रकेषु पक्षिराडिव पक्षिषु । त्रिदशेषु यथा शक्रो वेष्णवरप्विव नारद्‌; ॥ द

तेजस्विषु यथा सूर्यः क्षीरान्िरिव चाभ्धिषु । यथा वर्गेषु भृदेषः खृष्टिष्विव पितामहः ॥ २४
विष्णोयैथाऽवतारेष कौ सस्याजनितो वरः । तथा समस्ततीरथेषु शक्रमस्थमिदं वरम्‌ ॥ , २५

निष्कामो वा सकामो वा याति तीथे कचिनरः। तत्र तत्र समस्तात्मा फलदाताऽदमेव धै २६
इन्द्रमस्थान्तरगतां त्यक्त्वा यो याति कोशचलाम्‌। स नो फटमवरामोति मत्तो वरदहन्दपात्‌ २७

नारद उवाच- _
एषं निरम्य तदराक्यं दृष्टा तद्रपयुत्तमम्‌ । प्रणिपत्य रमाकान्तं तस्यामेवागमद्विनः ॥ २८
भगवानपि विश्वात्मा सपच्न्तर्दपे विभः । त्छयुदिशय ते विप्रं तेन भावेन पूजतः॥ २९

तत्राऽऽगत्य स वरिभोऽसौ कोश्षलायां नराधिप । कथयामास तदुक्तं सर्वे मवान्स्वसह्गिनिः ॥ ३०
तेऽपि श्वुत्वा महाभाग दाक्षिणात्या द्विजानयः । तस्यामनशनं कृत्वा तत्यजुः प्रातं वपुः ३१

२०८

१६५८ महायुनिभ्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

तदैव गरुडारूढः श्रीविष्णुः समुपागतः । विमानैः स्वगणैः सार्थे तावद्धिदीिभास्करः ॥ ३२

तेतं दृष्ट्रा समायान्तं विमानगणसंयुतम्‌ । वपुपा दिव्यरूपेण दृण्डवत्पतिता भुवि ॥ ३३
(~ = ६४ 9 (~ नरठ ~ 9 >, 9
तुष्टवु द्विनाः स्वे दिव्यज्ञानवपुधंराः । तं दिव्यरूपिणं देवं देवबन्यपद्‌म्बुजम्‌ ॥ ३४

ब्राह्मणा उच॒ः-
नमस्तेऽतसीपुष्पसंकाहभासं तनँ बिश्चते पीतवासोताय ।
उसक्ुण्डलमोतनानोपलाय श्रुतौ चञ्चखान्यापिनी खम्बुदाय ॥ ३९
भक्तिस्त्वदीया किल कटपवद्टी समाश्चिता यच्छति चित्तवाञ्छितम्‌ )
यथा तथैषा किल कोशा विभो जनेरू(ना उमे ते कपया तवाऽऽप्यते(शयुः) ३६
वन्दामहे ते चरणारविन्दं वृन्दारकेवेन्दितमीश्वरावेः ।

पिचिन्त्यमानं हदि योगिवरन्दैः कन्दं परानन्दबो विमुक्तेः ॥ १७
पराप्ताः काम॑ श्रीपते त्वत्स्वरूपं श्रीवत्साचलक्षितं चारचिदैः ।

वाज्छामस्ते दासभावं तथाऽपि भायः स्वेराहतं नारदादंः ॥ १८

यत्सोरूगरं ते दास भावं गतानां तनो टक्षम्या वक्षसोऽन्तवैसन्लयाः ।

तजानाति श्रीपते श्रीमहेश नान्यो खोके येन तचानुभृतम्र्‌ ॥ |, ३९
मध्येऽस्माकं श्रीपते सेवकानां नीरागाणामप्यसो माननीयः |

अस्मात्तं ते नारदाय्या मुनीशास्वद्धक्त्याप्त्ये छोकनाथं भजन्ते ॥ ४9
कामं बह्मानन्दमाप्नोऽन्तरात्मा त्वदास्ये नो वरभिमायाति शंयः ।

वारं भारं त्वहुणासुग्रहीतुर्न(ता र) ल्यत्युचस्त्वत्परो भावयुक्तः ॥ ४१

हेतोरस्मादैदि नः स्वस्य दास्यं यत्तानां नोमेयः संभवन्ति ।

[द न्स ०२ [*१ कर [9१ श, ¢ ५ यमू!
त्वशचिषाङ्गो द्वारपालो त्वदीयो मोहाद्रापः पीयष प्रापि)तों तत्खकीयम्‌(धाम)
खोकादस्मादन्तरेण त्वदिच्छां त्वह्टोकानां नोते चाऽऽडुपातः।

को जानीयात्तावकीमत्र मायां दुविज्ञेयां ब्रह्मशवादिदेषैः ॥ ४२
नारद उवाच--
एवं तेः स्तृयमानः स प्रयुनिजपदोन्युखः । उवाच तान्दाक्षिणाद्यान्मेधगम्भीरया गिरा ॥ ४४
श्री भगवानुवाच--

भो मो द्विजा भवन्तोऽस्याः कोञ्चखायाः प्रसादतः । सारूप्यमपि मे प्राप्ता दासभावं च यास्यथ
अद्यमथृति भो विभरास्तीथमेतदनुत्तमम्‌ । दक्षिणकोशटेत्य्चैर्नाश्ना ख्यातं भविष्यति ॥ ४६
यत्र दाज्ञरथिभूत्वा नि[न्य]हनिष्यदश्ञाननम्‌ । सा कथ्यते मूनिवरै; सर्वेरुत्तरकोशला ॥ ४७
[विपन्नो ज्ञानवान्यस्यां तरङुण्ठमधिरोहति । विनाऽपि तद्रसेग्योऽस्यां सोऽपि स्वर्ग च गच्छति
शमां ततो दशगुणामाहुदं क्षिणकोशखाम्‌ ] । एकादरगुणामेके समामाहमुनीश्वराः ॥ ४९
इयानेव विशेषोऽस्ति तस्या अस्या मतिमंम । तस्यां मृतं नयन्लन्ते वेकृण्ठं मामका गणाः॥।५०
अस्यां मृतं स्वयमहमनन्यपद मानसम्‌ । आरोप्य गरुढं द्वा सारूप्यं भापयामि तत्‌ ॥ ५१

~~~ ~~~ _~_~____~_~~__~___~~_~_~__~~~~_~~~~~--~~-~~---~----~---~_ ~~~ ~~~ ~-~~-------~

* धनु्िहान्तगंतः पाठः क. ख. ज. पुस्तकरस्थः ।

¢

२०९ नवाधिकद्धिरततमोऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १६५९

नारद उवाच--
इत्युक्तवा तान्दरिनान्विष्णुनीं तास्ते वेकुण्टमभ्यगात्‌ । महिमानं स्तुवन्नस्य स्वयं तीरस्य भूपते
एतत्ते सवेमाख्यातं कारणं जगतीपते । येनेयं कथ्यते विक्ैरिह दक्षिणकोशखा ॥ ५३

कटिमखकुरहन्ता शृण्वतां मानवानां
कमखनयनपादप्राप्रये वाञ्छित ।
नृपवर महिमा ते वणितः कोश्चखाया
मधुवनभवनृत्तं द्यण्वतस्ते वदापि ॥ ५
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहात्म्ये कोशलामहिमवणेनं
नांमाष्ाधिकद्िशततमो ऽध्यायः ॥ २०८ ।। ( १४ )
आदितः शछोक्रानां समण्वङ्ाः--४ १७३४

~~~

मथ नवाधिकरद्विशततमोऽ्ध्यायः ।

छक"

नारद उवाच-
एतन्पधुवनं तात शिषे परमपावनम्‌ । देवराजाय तुष्टेन स्थापिता विष्णुना पुरी ॥ १
अत्र विश्रान्तिनामेदं तीथं चिभुवनोत्तमम्‌ । षिबुधायुक्तिदं पुंसां पावनं साधुमेवितम्‌ ॥ >
नित्यं वसति विश्वात्मा विष्णः श्रीकोलरूपधृक्‌ । अत्र तीर्थोत्तमे पण्ये नृप विश्रान्तिसंज्ञके।। ३
बहुभिजन्माभिर्येन विप्णुराराधितः सदा । मरणं तस्य तीरथेऽस्मिञ्ञायते किल भूपते ॥ ४
काछिन्या एव कूटे तु द्वितीयं हारिणा इतम्‌ । तीथं विश्रान्तिसंज्ञं तु यत्र कंसो निपातितः।। ९

एतदयं समं राजन्गुणेवेकुण्ठदातभिः । भाग्योदयेन केनापि रभते सकलायथंदम्‌ ॥ &
अथ तीयस्य माहात्म्यं कथयामि तवाग्रतः । यच्छत्या सपतीर्थषु मज्नाछपस्यसे फलम्‌ ॥ ७
दिमाचरोपत्यकायां किरातनगरे शुभे । ब्राह्यणो नाम कशो राजनासीहरिद्रतः ॥ ८
त्स्य पत्नी दुराचारा इुराचारनरे रतां । कामेणेमोंहयामास पतिं सा वन्धकीवरा ॥ ९
पतिस्तया मोहितस्तु न निवारयितुं क्षमः । तदाज्ञातत्परो दीनः कयक्रीत इवाभवत्‌ ।॥ ११

लोका उपहसन्ति स्म तं द्वि कुरटापतिम्‌ । उपदासभयात्सोऽपि नियंयो न गहाछुधीः ॥ ११
महाहांणि दुकूलानि भूषणानि च सा दधौ । जारैदत्तानि दुष्टात्मा हसिताऽपि न उनते॥ १२
वसं पुरातनं जीणयुत्तीयं स्वशरीरतः। अवद्गापू्वकं दुष्टा स्वभर््े संयच्छति ॥ १३
एवं तया कुखटया सोऽवज्ञातः स्वकः पतिः । नितान्तं दुःखपापश्चो विषमा मृतो निशि १४
सा भीता राजतः पापा न पापात्स्रैरिणी तदा । अनुयास्यामि भतारमित्युत्राच मृषा वचः १५
तयेव रक्षिताः सख्यः स्वकीयास्तां समीपगाः । निवारयामासुरिति कथयित्वा महीपते ॥ १६

सख्य उचः--
भो मृगाक्षि किमर्थं तु क्रियतेऽनथं ईदृशः । यत्सुबणनिभं कायं खं नाशयितुपुद्यता ॥ *७
भवल्या क्रि सुखं दष्टममुष्याव्यवसापिनः । दरिद्रस्यासमथस्य सचि स्वोदरपरिणः ॥ १८

पालयैनं सृतं बां त्वहते कोऽस्य पालकः । मरिष्यामो वयं सवो मृतायां त्वयि सुन्दरि ॥१९

~~ -~~न---------

१ ख. कृदाठो।२च. ता । करणैर्मो । श्च. ^ता। कमणा मोहः ।

१६६० महायूनिश्रीव्यासपणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

गरहमेतदवेक्षस्व समुत्तिष्ठ वरानने । जीयादयं तव सुतो यस्ते भाविसुखप्रदः ॥ २०

वाञ्छन्वि बान्धवाः सर्वे त्वदीयास्तव जीवितम्‌ । उन्तिषएठं निजवन्ध्ूनां कुरु चित्त्षमी हितम्‌२१

रुदन्ति तव रागेण वयस्याः सकलाः सति । निजवाक्यभदानेन वारयेताः सुदुःखिताः ॥ २२
नारद उवाच--

इत्याकण्यं बचस्तासां दृष्टा सा धर्मविश्चुतम्‌ । उन्नमय्य मुखं प्राह श्रावयन्तीं स्वबान्धवान्‌ ॥२३
सख्युवबाच-- ।

युष्माभिर्यद्चो धर्म्यं भक्तं जाने अहतं ननु । तथाऽपि स्वपतिः सखी भिर्मान्यो टोकद्रयथदः ॥२र

यदुच्यते मया वाक्यं धर्मञास्समन्वितम्‌ । तद्रचः श्रूयतां सख्यः युक्तं चेदनुमोदत ॥ २५

या स्री निधनमापन्ने पतिमन्वेति तत्परा । पापाऽपि सह तेनेव स्वर्गे घसति सा चिरम्‌ ॥ २६

स्रीभिः पतिन हातव्यो निर्धनो रोगवानपि । जीवन्मृतो ऽनुगन्तव्यः श्रुतिरेषा सनातनी ॥ २७

विचिन्त्येति स्वमनसि सख्योऽन्वेमि स्वकं पतिम्‌ । वतिष्यते स्वभाग्येन करिष्येऽहं क्रमस्य वै
नारद उवाच--

इप्युक्तास्तास्तया सख्यो दुष्टा दुष्टमतिप्रदाः । उचुस्तां धम॑वाक्येन समस्तजनमोदिनीग्‌ ॥ २९
सख्य उचः-

जहि पव हि नः सुश्रः पश्वादन्वेहि वहे । समस्तास्त्वद्वियोग न वयं सोहुं क्षमामहे ॥ ३०

अस्मांस्तव विनिघ्रलया अनुयान्लयाः खक पतिम्‌ । धर्मोऽल्पः पापवाहुल्यं स्वगैपरा्षिस्तु कीददी

जीवन्नयं पतिः स्वीयः साध्वयं प्रतिपाितः । यदुक्तं पतिपत्नीभ्यां त्वया विदितं सखि ३२

यावत्स्वजीवनोपायं विधातुमयमक्षमः । तावत्वदीयभाग्येन जी विष्यति सुतस्तव ॥ ३३
नारद उवाच-
इत्युक्ता सा निवहते स्वभपैरत॒यानतः । सतेन कारयामास तदा तद्विरतिक्रियाम्‌ ॥ ३४

अथ कारेन कियता सुतोपनयने मतिम्‌ । कारयामास सा विमरदखा जारा्पितं धनम्‌ ॥ ३५
कृतोपनयनः कुण्डः स तचसन्ञानवाञ्जि्ुः । गृहानिगंम्य सपादे नारायणपरोऽभवत्‌ ॥ ३६
सतां संगतिमासा् त्यक्त्वा स प्राकरतं वयुः । आरुरोह निजं खोकमपाप्यं योगिभिश्च तत्‌ ३७
अथ सा निगेते पुत्रे मनोदुःखं चकार वे । तस्मिन्नेव दिने राजन्भूयो जारः सदहारमत्‌ ॥ ३८
इति ते रममाणायां तस्यां जारः समं वरप । [समागता जरा काठे छावण्यमदनारिनी ॥ ३९
त्यक्तोपपतिभिदुष्टा सा जराग्रस्तविग्रहा । बभूव दतिकाऽन्यासां ङुलशीटविनाशिनी ॥ ४०
तदा द्ेकस्य विप्रस्य सवत्सां गामपाहरत्‌ । विक्रीता कियता राजन्द्रव्येण ननु सा तया ॥ ४१
तयेति गमितः कालो दृतित्वेन कियान्नप] । पश्चाच्छघ्रं श्वरीरेऽस्या विगुणं समजायत ॥ ४२
तस्याः कुषे सयुत्पन्ने गलितं ङ्गपश्चकम्‌ । हस्तौ पादो च दृपते पञ्चमी नासिका तदा ॥ ४३
एवं भृता यदाऽऽहारं न खमभेत कुतश्चन । तदा तु तत्रोदितया दास्या साऽनीयताऽऽपणम्‌ ४४
तत्र सा पतिता पाषा रोकान्संपप्य दीनया । गिरा धिगिति कुर्वाणा चक्रे स्वोदरपुरणम्‌।।४५
तदिदहाभ्यासवर्त्येको द्विजः सवागमायेवित्‌ । तां विलोक्य महावारर्मी भोवाचेदं वचो नृप ४१६

-------------~--~-------~~__-~--~_~_________~_~_~_~__~~_````_``__`__~ ~~~] ~~] ब -ब- ब ---------

% धनुचिहान्तग॑तः पाठः क. ख. च. ज. पृस्तकस्थः ।

"न~~

१. ल्लीभिः ्ार्च्यालोः। > क,ख, ज. राय दीः

ॐ,

=) ,

> ५
1 $ \ “
1.

५ ~ = शान = त 4 पम भन +

1
0 १ क
॥,

२०९ नवाधिकद्धि शततमोऽध्यायः ] पञ्रपुराणम्‌ । १६६१

द्विज उवाच-
जनानां दुःखदं पापमिह रोके परत्र च । तस्मात्पापं न कतव्य मानवैरदुःखमीरभिः ॥ ४७
पापं करवा जनो यस्तु भायधित्तं करोति वै । न तदाचरते भूयो न तत्फटमवाश्ुयात्‌ ॥ ४८
यः कृत्वा मुहुरेनांसि भायधित्तं करोति न । तस्यास्या इव पापाया गतिरत्र परत्र च ॥ ४९
अनया पापसंघातो रोकेऽ् सथुपाभितः । इहैव तत्फलं भुङ्के भोक्ष्यते नरकोऽप्यसौ ।॥ ५०
सवै्ास्ेषु चं वे सर्वेषां पापक्मेणाम्‌ । मायधि्तं नच स्रीणां वियुखानां स्वकर्मणः ॥ ५१

नारद उवाच-
इत्युक्त्वा स द्विजश्रेष्ठो नमस्कृत्य रविं यया । विष्णुँ संस्मृत्य संस्मृत्य भीतस्तद वोकनाद्‌ ५२
एवं सा दुःखमापन्ना भुञ्ञाना कमेणः फलम्‌ । अजितस्य स्वयं राजन्परृता कतिपयैधिनैः ॥५३
न तस्या अभिसंस्कारः संजातः पापकमेणः । आकृष्य केदो सा नीता चप्ैनगराद्रहिः ॥ ५४
मरणावसरे तस्या यमथृत्याः समागताः । प्रापय्य यातनादेह तां निन्युभौस्करेः पुरीम्‌ ॥ ५५
सोम्यः स धर्मिणां देवः साघ्षादुग्रस्तु पापिनाम्‌ । तस्या विलोकनाद्धयः सोऽप्यभद्रै पराच्छखः
भृत्यानाङ्गापयामा [भस यम एव पराञ्छखः । रोरवे नरके घोरे पात्यतां तु मयेरिता ॥ ५७
इत्युक्तास्ते तदा शत्या नीत्वा तां घोररौ रे । न्यपातयन्नधोवक्तरां स्मरन्तं कमं यत्कृतम्‌ ५८
एवं मन्वन्तरं यावत्सा स्थित्वा तत्र रोखे । पश्वाद्रोधा समुत्पन्ना रपशाने भृतमांसभुक्‌ ॥ ५९
तत्रापि सा वषशतं छे दुःखं स्वकर्मणः । फलं मृतकमांसेन कुरवैत्याहारयुत्करम्‌ ॥ ६०
एकदा स यनेः पुज योऽस्याः कुष व्यजायत । विभरयोनौ समायातः इमशाने तत्र पर्यटन्‌६ १
मुनिपुत्रस्तु तां वीक्ष्य मृतानां कव्यमश्चतीम्‌ । ध्यात्वा क्षणं स्वमनसि बुबुधे तां स्वमातरम्‌ ॥
स उवाचाऽऽत्मनाऽऽत्मानं बद्ध्वा तां निजमातरम्‌ ॥ ६२

मुनिपत्र उवाच--
एतां तु तारयाम्य् दुस्तराहुःखवारिषेः । अहो न मुच्यते जन्तुजातपापेन कर्मणा ॥ ६३
आत्मनोपाजितेनेव भोगकालावधि विना । अस्याः काटो व्यतीयाय निरये मानवाभिधः।६४
सांप्रतं च जनेस्त्वत्र वत्सराणां क्षतं गतम्‌ । कियदग्रे च भोक्तव्यमेतया पापमुल्बणम्‌ ॥ ६५

नारद उवाच-
इत्याखोच्य पनदेभ्यौ ज्ञानेनाऽऽमीरय चक्षुषी । दृष्टा तस्या गति घोरां पापाया दिव्यचश्षा ॥
पुनरात्मानमादेदं स द्विजपवरो वरप ॥ हषे

मुनिपुत्र उवाच-
अहो कर्पशतेनापि निस्तासोऽस्या न दृश्यते । पिना सत्तीथमरणं शरणं वा रमापतेः ॥ ६७
अथवा पिण्डदानेन गयायां मत्कृतेन च । विनाऽस्याः सद्धतिर्नेव करपकोटिशतरपि ॥ ६८
न घटेत द्यं चास्या अस्यां योनौ कदाचन । सत्तीथविषये मृत्युः सेवायां श्रीपते रतिः ।॥ ६९
अस्या उद्धारदैतुवे मभ्रायाः पापसागरे । भविता मत्कृतं धाद्धं गयायां च वदहित्रकम्‌ | ७०
नारद्‌ उवाच--
हृत्याखोच्य स धर्मात्मा ययौ सखपितुराश्रमम्‌ । आचख्यों पितरं सरव स्वमातुरटुःखकारणम्‌।७१

‰ धर्श्विह्ान्तर्गतः पाठः क. ख. च. ज. पृस्तकस्थः ।

१६६२ महामुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ ६ उक्रखण्डे-

निरम्य पत्रवचनं मातुदुःखनिवेदकम्‌ । उवाच स मुनिश्रेष्ठः पुत्र परणतकंधरम्‌ ॥ ७२
मुनिरुवाच- |
हे तात मातरं स्वीयां शीघ्रमुद्धर दुदेः । नयविद्धुपतिः शत्रोजेयलशक्ष्मीमिवाऽऽहवे । ७३

न तारयति यः पुत्रो मातरं पितरं स्वकम्‌ । दुःखात्स याति नरकं यदि तारयतु क्षमः ॥ ७४
स्वणुत्रासाप्य पानीयं पिण्डांश्च वरतीरथके । पितरो नरकात्स्वर्म स्वगायान्ति हरेः पदम्‌ ॥ ७९
तस्मादा समुत्तिष्ठ गच्छ खाण्डवकानने । तत्रास्ति यमुना पूण्धा युनिवयेनिषेविता ।॥ ७६
तत्तीरेऽस्ति हरिपरस्थं सवेतीथेमयं ततः । पुण्यं मधुवनं तत्र विष्णुना स्थापितं स्वयम्‌ ।॥ ७७
तत्र स्ात्वा तु विधिवत्छरृत्वा निलक्रियां निजाम्‌ । तामुदिश्य कुरु ध्राद्धं स्वपसो कुर क्रियाम्‌
त्वया तत्र कृते श्राद्धे तस्याः सद्रतिमिच्छता । सा प्राप्स्यति हरककं हित्वा गोधाङ्गमुलणम्‌
गयायां पिण्डदानेन धत्पुण्यं तात जायते । ततः शतगुणं पुण्यं सद्धिमधुबने स्पृतम्‌ ॥ ८०
इदानीं वतैते तात कन्याराशिगतो रविः । पु गत्वा कर श्राद्धं पूर्रानुदिश्य बान्धवान्‌ ॥ ८१
इति श्रीमहापुराणे पाम उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहात्म्ये मधुवनमदिमचणेनं नाम
नवाधेकद्धिरतद्मो ऽध्यायः ॥ २०९ ॥ (१५)

आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः--४ १८१५

अथ दद्नाधिकद्विरततम ऽध्यायः ।

नारद उवाच- ॥

इत्याकण्यं पितुबीक्यं स जगाम त्वरान्वितः । पुण्यं मधुवनं राजनयाश्षतगुणाधिकम्‌ ॥ १
तत्तीरवासिनो विपरान्सायमामन्त्य मत्रवित्‌ । काले पुनः समादूय वभाषे स्वागते वचः॥
ततः भरक्षास्य तत्पादो गन्धायेरभिपृञ्य च । पादाध्यमददासरीत्या सव्येन स्वयमाचमत्‌ ॥ ३

ततस्तान्त्राह्मणान्नीत्वा श्राद्धदेशे न्यवेशयत्‌ । ङशाम्बुतुटसी पुप्पगन्धाक्षततिरेः सह ॥ ४
पूरयित्वा कमेपा्रे पुण्डरीकाक्षमस्मरत्‌ । देवताभ्य इति शोकं तरः त्वा सोऽपटद्िनः ॥ <
सतिलजोधितकुशेवधिदधे बन्धनं ततः । अग्निष्वात्तेति मत्रेण पृवोदीनां दिशां क्रमात्‌ ।॥ ९
रक्षोभतेति मत्रेण नीवीबन्धं व्यधाच सः । ततः परतिज्ञामाधाय ददो द्विजकुशासनम्‌ ॥ ७

पितन्समाहयामास स तद्‌ ब्राह्मणोत्तमः । दचखा ततस्तु हस्त्य पात्रं न्युब्जी चकार चै ॥<
कृता गन्धादिदाने च नः सव्येन चाऽऽचमत्‌। सव्यापसव्येन तदा कत्वा पात्राणि स द्विनः९
तेबाद्यणरनुज्ञातश्चकरेऽप्रोकरणं ततः । आज्यादिहविषा राज॑स्तान्यमच्रः(ा)ण्यपूरयत्‌ ॥ १०
अनुत्तानोत्तानपाणिः कुवेन्पाज्रावखम्बनम्‌ । पपाठ पाठितो विपैः पृथ्वी स्वेति द्विजन्मनाम्‌ १९
अतंस्कृतमणीतानामिति मत्रेण स द्विजः । दर्भेषु दक्षिणाग्रेषु ददौ च विकिरासनम्‌ ॥ १२
अश्रिद्ग्धेति मत्रेण घृतमिश्रान्नमक्षिपत्‌ । जलेन सह राजेन्द्र विष्टरे कुश्चकदिपते ॥ १२
सव्येन पुनराचम्य ददौ चुलकजीवनम्‌ । तुप्ाः स्थेति च संप्रच्छय तृप्ताः स्म इति भाषितः १४
शेषानभोजने तेषां जग्राहाऽ ज्ञां द्विजन्मनाम्‌ । पिण्डार्थं वेदिः श्रत्वा वितस्तिपरमितां द्विनः॥

१कृ.ख.च, ज. र. ठ, यत्फकं!२च. ननं रम्यं गयाः! ज, न्ने तत ग्याः। ड, ने गत्वा गयाः । ३ क. ख
च. ज. ष, ज. दत्वा ।

-- 2 ,

1

„ क

२१० दश्याधिकद्धिशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६६३

पर्थजन्मनि या माता पिता यश्च महीपते । तयोश्च पितरो यौ हि यौ च राजन्पितामदही ॥ १७
यः प्रमातामहश्चापि पितरो राजसत्तम ¦ पित्रादीन्पर्सपत्नीकांस्तानुहिश्य यथाविधि ॥ १८
कुशासनानि दथ ¶ ददो पिण्डान्षडेव हि । गन्धादिभिश्च संपूज्य मः यपिण्डविसजेनम्‌ ॥ १९
कृत्वाऽऽघ्राय च वामांसे पिण्डपाचर(ण्डान्पातर)न्यवेदायत्‌। जखपातरं तदादाय वाजे वाजे पठन्निति
पादार्धं च पनर्द॑ा दक्षिणाचरतूतुषत्‌ । आद्वारं तानयुत्रज्य तेभ्यो रन्ध्वाऽनुश्ञासनम्‌ ॥ २१
ब॒भथजे च स्वयं राजन्वान्धवेंः सह स द्विजः । एवं समाप्य राजेन्द्र श्राद्ध स द्विजसत्तमः ॥ २२

पू्ैसवम्धिनां तत्र तीथे मधुवने शुभे । यदा चचार शान्तात्मा पितुराश्रमकं प्रति ॥ २३

तदा संमिलिता मार्गे सर्व ते ्राद्धमोजिनः। विमानपटूकमारूढा दिव्याभरणभूषिताः ॥

दिव्याम्बरधरा राजनिव्य चस्ते द्विजात्तमम्‌ ॥ ह,
पितर उचः

भो वत्स षिपरशादल हणीष्व वरमुत्तमम्‌ । तीर्थेऽत्र कुवैत श्राद्धं भवता तारिता वयम्‌ ॥ २५

वयं गणत्वमापन्नाः श्रीपतेस्त्रससादतः । भाथयस्व महाडुद्धे यदिष्टं तव चेतसि ॥ २६
म॒निपत्र उवाच-

के ययं कत आयाता गणत्वं हि कृतो गताः । उपकारं विना कस्माद्ररं यन्मे भ्रयच्छत(थ)॥२७
नारद उवाच-

इयाकण्यं वचस्तस्य पूर्वजन्मसुतस्य वै ! पिता भोवाच यो दुःखाद्धक्ष यित्वा मृतो विषम्‌ ॥ २८
पितोवाच--
अदं तव पिता विम पर्वजन्मानि भूसुरः । भायया व्यभिचारिण्या मातरा ते पीडितो भृशम्‌॥२९

अतीवदःखमापनो भक्षयित्वा विषं निशि । अपमत्युं गतस्तस्मादभवं रजनीचरः ॥ ३०

एकं मन्वन्तरं तात शतपश्चदशाधिकम्‌ । वषाणां च व्यतीतं तद्राक्षसत्वं गते मयि ॥ ३१

इदानीं षोडश्ाब्दे त त्वया श्राद्धे कृतेऽत्र वे । पुण्ये मधुवने तीथं देवत्वं प्राप्तवानहम्‌ ।॥ ३२

एतद्िमानमायातं स्वगादिन्द्रभणोदितम्‌ । सगणं साप्सरादन्दं ममाऽऽराहणदंतवे ॥ ३३

अत्र तुभ्यं वरं दातं सगणः साप्सरोगणः । विमानवरमारुट् गच्छन्स्वगऽदहमागमम्‌ ॥ ३४

वरं वरय भद्रं ते न विरम्बसहा बयम्‌ । एेरावतगजारूढः सुरजा मामवक्षत ॥ ३५
नारद उवाच-

इत्यक्त्वा निज्रत्तान्तं दा च निजसूनवे । तत्माथतां हरेभाक्त जगाम स द्व नृप॥

अथ भोवाच तन्माता पतरैजन्मसुतं च तम्‌ ॥ ३६
मातोवाच-

त्वत्पसादादहं जाता देवी मक्ता च पापतः । प्राप्न शच्याः सखीतवं मे पापयाऽपि द्विनात्तम ३७
त्वयाऽत्र विहिते श्राद्धे तीर्थे विश्रान्तिसंज्ञके । पराथयस्व महाभाग निजचित्तसमीहितम्‌ ॥ २३८
ददामि ते यतोऽस्माकं देवीनां न वचो मृषा । येन पापेन जाताऽदहं गोधा च पितरकानने ॥ ३९
नरके चिरमास्थाय तच्छं वेत्सि द्विजोत्तम । अनुजानीहि मां पुत्र पुलोमननया दिति ॥

मापपेक्षत आकाशे इता देबाङ्गनागणेः ॥ ०

१ द्ध, मध्येपि) २ ड. ञ्च. ज. "फिण्डान्विसः । ३ ड. न्च. ज. पित्र(ज्योपा |

१६६४ महामनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

नारद उवाच-
इत्युक्त्वा साऽपि तन्माता निष्कामाय स्वसूनवे। ययो त्रिविष्टपं राजञ्डिरसा तेन वन्दिता४१
ततः पितामहस्तस्य स्वपौञ तं द्विजोत्तमम्‌ । उवाच वचनं भूष हरेविभ्रतस्वरूपताम्‌ ॥ ४२
पितामह उवाच-

वत्स वत्स चिरं जीव रमस्व निजवाज्छितम्‌ । त्वलपसादाद्रयं तीणा दुस्तराद्धवसागरात्‌॥ ४१

पितामहोऽदं ते वत्स तरेयं च पितामही । मृतं माऽनुगता साध्वी सारोक्यमचिरं गता ॥ ४४

अद त्वयाऽत्र विश्रान्तौ विहिते श्राद्धकर्मणि 1 आवयोस्तु हरेरोकि ब्धा तस्य स(स)रूपता।
नारद उवाच- |

एवमुक्त्वा तया सार्धं स्वस्िया भूपसत्तम । बरह्मलोकमतिक्रम्य वेकुण्ठं स ययो द्विजः ॥

अथ मोवाच राजेन्द्र वचस्तत्मपितामहः ॥ ४६
भपितामह उवाच-

यत्ते तत्कथयाम्यद्य शुणुष्वैकमना द्विज । भो भो वत्स महाभाग तवाहं प्रपितामहः ॥ ४७ ..

श्रणहत्याफलेनारं शौकरी योनिमाप्तवाम्‌ । ततो विनिग॑तस्तात श्वाऽभवं पापपीडितः॥ ४८
ततः स्थावरतां प्राप्तो विन्ध्यपवेतसत्तमे । तत्रापि चिरकाठेन स्थितः स्थावरतां दधत्‌ ॥ ४९
हस्तिना केनचित्तात गरटादुत्पाटितो बलात्‌ । तस्मिन्नेव ततः काटे त्वया भराद्धमकारि वे ॥५०
अस्मस्तीर्थोत्तमे तात म॒क्तोऽदं स्थावरात्ततः । भाप्नोऽयं यक्षराजस्य नगर्या घास उत्तमः॥ ५१

[ ® [>>

देदनुननां दविजश्रेष्ठ यामि तां तलसरसादतः । त्वां दिदश्ररिदाऽऽयातो षस्त्वं पुण्यदशनः ॥

तीर्थ च सवेतीरथेषु श्रेष्ठं मधुवने मया ॥ ५२
नारद उवाच-

इत्युक्तस्तेन राजेनद्र मुनिपुत्रः स धर्मवित्‌ । पप्रच्छ रिरसाऽऽनम्य तं निजं प्रपितामहम्‌ । ५२
ऋषिरुवाच-

ब्राह्मणानां कुरे तात जातोऽसि त्वं गरीयसि । कथं विदितवान्पापं श्रूणहत्याभिधं गुरो ॥ ५४
येन निन्दां समापन्नो भवान्योनिपरम्पराम्‌ । समाचक्ष्व महाभाग यदि तत्स्मृतिरस्ति मे ॥ ५५
पपितामह उवाच-

पुराऽदं द्विजशादूर ब्राह्यणस्यैव जन्मनि । मच्रयत्र विधानेन कतवान्डत्तमात्मनः ॥ ५६
ककर [4 $ गभोथमहमौष त ऋ
पनखोभेन नासैणां षधम्‌ । दत्तवांश्ैव नाशाय दैवोपहतचेतनः ॥ ५७

लोभो हि धनहीनानां जनानां ज्ञानमाहरेत्‌ । शुचिकारे दिनाधीशः कुल्यानामिव जीवनम्‌ ५८
जञाने नष्टे जनस्तात पापमाचरते धुवम्‌ । पापान्नरकमामोति ततो याति कुयोनिताम्‌ ॥ ५९
काचिदेका तदा नारी गर्विणी मामपृच्छत } फं जनिष्याम्यहं विय पुत्रं बेत्यथवा खियम्‌।। ६०
तदाऽदमुक्तवांस्तां वै तव कन्या भविष्यति । पुत्रोत्पत्तिकरते तुभ्यं भदास्यामि महौषधम्‌ ॥ ६१
इत्युक्ता च मया नारी दुदधि्ीशिरोमणिः । जग्राह मम पादौ त॒ दत्तं हेमपठं चमे॥ ६२
इत्युवाच च सा मद्यं षटूऊन्या जनिता मया । सप्तमीयं त्वया चोक्ता जीविष्येऽस्या न जन्मनि
तथा कुरु महाबुद्धे यथाऽहं वै न कन्यकाम्‌ । जनयिष्यामि विपाग्रय निजप्राणविनासिनीम्‌ ६४

~ -----~---------------------------------------~~ -~---~-~---~-~--~--~--

१ सख. ज. ते)

५
[व 8711 ॐ "9

३१० दश्चाधिकद्विशततमोऽध्यायः ] -पश्चपुराणम्‌ । १६६१

इत्याकण्यं बचस्तस्यास्तामहं पुनरुक्तवान्‌ । भ्रमूतिकाे दास्यामि पुत्रोत्पा्हमौ पधम्‌।॥ ६५
तयेति सा वचो महयं भरतिश्ुल्य गता शरदम्‌ । अपेक्षमाणा तं कालं तस्थौ वाक्यप्रतीतिक्ृत्‌ ६६
तस्यां गतायां भोस्तात चिन्तयाऽभवमातुरः । इत्यं द्विनजादरूल तच्छुणुष्व वदामि ते ॥ ६७
पत्रोत्पत्तिपरतीत्येयं मह्यं दत्तवती पलम्‌ । सुवरणेस्य न जानामि किमस्याः संभविष्यति ॥ ६८

किमत्र करणीयं मे कथमेतत्सुवणकमू । पटप्रमाणं तिदे दरिद्रस्य शदे मम ॥ ६९
एवं विभृश्य तदास्यास्तस्ये हस्तेन दापितम्‌ । गभेपातरं तात मया दारुणमौषधम्‌ ॥ ७०
तेनौषधेन तस्यास्तु गभखावोऽभवत्तदा । मासे तृतीये न ज्ञातं चिं पुरूषकन्ययो; ।॥ ७१

तदा सामे गहं भरा्ना विषण्णा गभेस्लावतः। अथाऽऽथ॑यत्सुवर्णं तन्निराशा पुत्रजन्मनि ॥ ७२
तद्‌ाऽदिष्ठकाचूर्णं भस्मना च समन्वितम्‌ । हरिद्राचणसंयुक्तं साम्ब तस्या अदशंयम्‌ ॥ ७३
एतच्रूण रतं मातस्त्वत्पुत्रोत्पत्तये मया । त्वदानाद्िगुणं द्रव्यं लग्रमेतस्य साधने ॥ ७४
इत्युक्ता सा मया तात त्यक्त्वा वर्णं श्रं ययो । मायुक्त्वेति ग्रहीष्यामि काठे त्वत्तो द्विनोत्तम।
एवं मया कृता तात भ्रणहत्याऽतिदारूणा । ययाऽतिकरुर्सिते योनित्रितये मितं मया ॥ ७द
त्त्पसादादहं युक्तः सांप्रतं स्थावरत्वतः । दे्यनुज्ञां मुनिरेष्ठ याम्यहं छक शुभाम्‌ ।॥ ७७

श्रीनारद उवाच-
एवमुक्त्वा तु राजेन्द्र तस्य तु भपितामदः । तेनाभिवन्दितो प्रघ्रा प्रययौ दिशगुत्तराम्‌ ॥ ७८
विमानेन विचित्रेण किंकिणीजालमाछिना । तत्यद्न्धवतु्ेन मणिपरकरशोभिना ॥ ७९
अथ तस्य महाराज विस्य प्रपितामही । उवाच स्वपपोतरं तं विमानवरमास्थिताः ॥ ८०
परपितामद्यवाच-
नान्यत्र कुतर गन्तासि पृण्येनानेन सुव्रत । विना पद्मापतेः पाद पश्मचिहितमन्दिरम्‌ ॥ ८१

अयं मम पतिः पापो मुने त्वत्मपितामहः । वारितोऽपि मया पापमाचचार सदष्षीः॥ ८२
सोऽपि त्वयाऽतिपापात्मा तारितो दुःखसागरात्‌ । शक्यते केन वै कर्तु तावकं गुणवर्णनम्‌। ८२
श्रीनारद उवाच-
इत्युक्त्वा साऽपि राजेन्द्र पतिोकं जगाम ह । अलकायां चिरं पत्या तेनेव पुमुदरे सह ॥ ८४
अथ ते मुनिपु्रस्य सर्वे मातामहादयः । सपत्नीकाः समारुह्य विमानेषु ययुदिवम्‌ ॥ ८५
सोऽपि द्विजवरस्तस्मात्ती्थत्स्वपितुराश्रमम्‌ । गत्वा त॑ सवेदत्तान्तं स्वपित्रे समवणयत्‌ ॥ ८६
सोऽपि तत्र गतः सार्ध कुटुम्बेन वने मधोः । चकार पर्णशालां बे विश्रान्तेस्तु समीपतः ॥ ८७
तज विश्रान्तितीरथे तु निकारं स्लानमाचरन्‌ । नाकरादिष्णुरोकेऽपि स्पृहां स मृनिसत्तमः ॥८८
एकदा जलमध्ये स सानं दुरमनपुनिर्मेप । आचकरादे च भविता कदा मे हरिद शेनम्‌ ॥ ८९

एवं कामयमानस्य यनिवर्यस्य भूपते । आजगाम त्वरायुक्तः पक्षिराजासनो हरिः ॥ ९०
[ॐलक्म्या वक्षस्थया सार्धं चतुबौदरधरो हरिः ] । नवीनयनव्णांभो विदुद्रणोम्बरा्टनः ॥ ९?
कौस्तुमोद्धासिसद्रक्षाः शङ्गचक्रगदान्नभत्‌ । बनमालालसत्कण्ठो मकराकृनिकुण्डटः ॥ ९२
फुटाम्बुजपलाशाक्षः स्वलकालंकृताननः । विद्ुमाकारकरजोऽरुणहस्ताट्ध्रिसत्तः ।। ५३
उवाच तं द्विजश्रेष्ठ दन्तभासा विभासयन्‌ । शरनिज्ञापतिस्तोमतिरस्कारङ्रना दिशः।॥ ९9४

[1 श ता म त्‌

५ इदम क. ख. ज. पुस्तकरस्थन्‌ ।
०९

१६६६ महापुनिश्रीव्यासपरणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

श्रीभगवानुवाच-
भो भो दिनवरतन्मे तीर्थं मधुवनं श्भम्‌ । विश्रान्तिसंज्गकं स्नानात्सरवकामोपपादकम्‌ ॥ ९५
अत्र तया स्लानकाठे वाञ्छितं मम दशेनम्‌ । तुभ्यं हि तन्मया दत्तं ब्रह्मादिसुरदुरुभम्‌ ९६
त्यज देहमिमं विप्र मानुषं दिव्यमाुहि । आयाष्टि मदृहं सां मयाऽऽरुह्य- खगेश्वरम्‌ ॥ ९७
श्रीनारद उवाच--
इत्याकर्ण्यं वचस्तस्य श्रीपतेः स मुनीश्वरः । तुष्टाव भरणतो भूत्वा जल एव विश्वां पते ॥ ९८
मुनिरुबाच-
श्रीपने श्रीकराम्भोजसंमदितपदाम्बुजम्‌ । भवतो भवतापं बन्दे अिदश्वन्दितम्‌ ॥ ९९
त्वदरीयमायया नाथ मोहिता येऽत्र जन्तवः । तेषां कदाविन्नेस्तारो न कृपामन्तरेण ते ॥ १००
सत्तीथसवनादीश्च तथा सन्ननसंगमात्‌ । पुंसां भक्तिस्तु येषां वे जायते कृपया तव ॥ १०१
साधुभिवेहु उदीरितं हरे यो निन्चम्य गुणकीरनं तव ।

कीतंयत्यखिलपापनाशनं माठ्गर्भकुहरे स नो पतेत्‌ ॥ १०२
श्रीपते तव जनस्य मानसं देवतस्तु पतितं महारणे ।

गुण्ठितं च रजसा जहाति नो निपरत्वमिव रत्नमुत्तमम्‌ ॥ १०३
यः पुमान्पतति ते पदाम्बुजे दण्डवत्पुलकमङ्गके दधत्‌ ।

सोऽन्वयं नयति तावकं पदं स्वं च वाञ्छितमशेषयोगिभेः ॥ १०४
जीव एव तव मायया विभो मोहितो श्रमति विश्ववत्मसु ।
त्वतकृपारङितरोचनाश्चरैस्ततक्षणं तरति विश्ववारिधिम्‌ ॥ १०५

श्रीनारद उवाच-
इति स॑स्तुख गौविन्द्‌ं दण्डवत्तस्य पादयोः । पपात स युनिश्रष्ठौ जयेति युह्ुरीरयन्‌ ॥ १०६
श्रीपनिस्तं मुनिश्रेष्ठं दण्डवत्पतितं भुवि । उत्थाप्य बाहुभिस्तूर्णं सुपर्णं समरोपयत्‌ ॥ १०७
तत्कुदुम्यं च विश्वात्मा वैकुण्ठं च जगाम ह । इत्येतत्कथितं राजञ्िवे मधुबनस्य वै ॥ १०८
माहात्म्यं सव॑पापप्नं किमन्यच्छरोतुमिच्छसि । य इदं श्चणुयान्पत्यः सर्वपायैः परमुच्यते ।॥ १०९

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहारम्ये मधुव्रनमाहातम्यवणैनं नाम
दशाधिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २१० ॥ ८ १६ )

आदितः शोकानां समष्यड्ञः- ४१९२४

अथैकादशाधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

नमम जमित

सौभरिरुवाच- |
गुशिष्टिरदमाकण्यं नारदस्य वचः शुभम्‌ । शिबिरौशीनरो राजा भिनीतस्तमुवाच ह ॥ १
शिबिङ्वाच-
मुने मया तु माहात्म्यं शरुतं मधुवनस्य वै । त्वन्भुखात्कितु संदेहो धेकोऽस्ति मम भानसे॥ २
येन धमान्प्ना सरवे तारिता निजबान्धवाः । जन्पद्यकृता श्षासीत्स कथं स्वैरिणीस॒तः ॥
एनद्‌ पर्ब भगवन्स त्वं बेरिसि तश्वतः । अतीतं वर्तमानं च भविष्यमपि नारद ॥ ४

२११ एकादशाधिकद्विशततमोऽध्यायः ] प्रपुराणम्‌ । ` १६६७

श्रीनारद उवाच-

एकदा मुनयः सर्वे हरिद्वारे समागताः । दशम्यां जयष्शुशछस्य युक्तायां सर्वपर्वभिः ॥ ९

तत्र ते विधिवत्स्वे कृत्वा च स्वक्रियां शुभाम्‌ । हिमाचलशिापूषटे स्वस्थचित्ता उपाविक्ष्‌।।६

तारात्मजो बुधस्तत्र मुनिसंपे समागतः । सौन्द्यभरसंयुक्तः स्मरो पूर्मं इवापरः ॥ ७

तं समागतमारोक्य सयुत्स्युमुनीश्वराः । तेनाभिवन्दिता पधी पुनस्ते समुपाविशन्‌ ॥ ८

बुधस्याऽऽद्रमारोक्य विहितं मुनिपुंगवः । मनिषु्रः स पप्रच्छ पितरं खमिति पभो ।॥
मुनिपुत्र उवाच--

कोऽयं तात समायातः सोन्दर्येणापरः स्मरः । व्यासादिभिर्युनिकीर्धश्ं तस्याऽथ्दरः कनः १०
श्रीनारद उवाच-

इत्याकण्यं स धमात्मा स्वस्य पुरस्य भाषितम्‌ । बभापे मुनिशार्दूलः पुत्रं निष॑न्धसंयतम्‌ ॥ १
पितोवाच-

बृहस्पतेः सुरगुरोः सुतस्तारोदरोच्यः । बुद्धिमान्वुधनामाऽयं शशिवेशकरः परः ॥ १२
पज उवाच--

कि त्वया कथितं तात निःसंबन्धपरं वचः । ब्रहस्पतेः स॒तो यस्तु स कथं शशिरव॑शकृत । २३

जहेऽनसूयया तात विधुरतरयुनीश्वरात्‌ । तस्य वशस्य कर्ताऽयं कथं सुरगुरोः सतः ॥ १४

एष मे मानसे तात संशयो वतेते महान्‌ । तमपाकुरु विमेन्द्र संदिहानस्य मे रिदोः॥ २५
पितोवाच-

पुरा ब्रहस्पतेभांयां तारा नाम यक्चस्िनी ! चन्द्रेणापहता तात बलाद्भलवबताऽनघ ॥ १६

अपह तदा नीता खश्हं विधुना गुरोः । भायां सा तु तया सार्पं रमितं तेन वै चिरम्‌ ॥१७
तस्यां गर्भोऽभवत्तात कालेन कियता तदा । ततो बृहस्पतिभार्यो निजां तारामयाचत ॥ १८
चन्द्रमाऽपि मदाविष्टो न ददौ बख्दर्पितः । ततो बृहस्पतिस्तात देते; श्चक्रादिभिः सद्‌ । १९

संनद्धो योद्धुमारेमे समं ब्वदिन्दुना ! सहायार्थं विधोः शुक्रः समं दितिजदानवेः ॥ >°

समागतस्तदा तात तस्मित्रणसमुदयमे । ततस्तारानिमित्ं वे युद्धं भावतेतोखणम्‌ ॥ २
करिष्यते स्वजने ॐ तस्मिन्युद्ध महाभीमे ५ १

करिष्यते सवेजनेः परधानं तारकामयम्‌ । तस्मिन्युद्धे महाभीमे हता देवाश्च दानवाः ॥ २२

न कस्यचिज्लयस्तात बभूव न पराजयः । तत; समागतो ब्रह्मा संनिवार्योखणं रणम्‌ ॥ २२
ददा बृहस्पतेस्तारां बोधयित्वा निशापतिम्र । बृहस्पतिस्तु तां वीक्ष्य तारां गभंवतीं तदा ॥

कुद्धा विरिशरः परत्यक्षं समाजे देवदैत्ययोः ॥ २५
वृहस्पतिरूवाच-

शृणुष्व मामकं वाक्यं तारे तरखलोचने । कस्यायं धियते गर्भो भवतीन्दोममाथवा ॥ २५
पितोषाच-

एवं युहुमुहुः पृष्ठा सा च लल्नावती शुभा । यदा न कथयामास किंचि्ात तदग्रतः ।। २६
तदाऽयं परयतां तेषां देवानां च सुरद्विषाम्‌ । उत्पन्नस्तामुवाचेदं जननीं च रुषाऽन्वितः ।। >७

# सेधिरषैः ।

१६६८ पहापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

बुप उवाच-

कस्मान्न कथ्यते दुष्टे मदीयो जनकस्त्वया । रजा .विहाय संपश्य शापस्य मम वेभवम्‌ ॥ २८
पितोवाच--

श्त्युक्त्वा जख्मादाय यदा दामं समुचतः । तदा सा मन्दमाहेदं पिता तव सुधाकरः ।॥ २९
पितोवाच-

इत्युक्ते च तया साध्व्या चन्द्रः स्वतनयं बुधम्‌ । अपं गृहीत्वा सानन्दं जगाम निजमम्दिरम्‌॥

बृहस्पतिस्तु तां तारां शृत्वा स्वगृहं ययो । ब्रह्मा देवाश दैत्याश्च तेऽपि स्वं स्वर गहं ययुः३१

एतत्ते स्धमाख्यातं यच्च मां परिपृष्टवान्‌ । बृदस्पति्ञियां जातो यथाऽयं चनदरव॑शकरत्‌ ॥ ३२
श्रीनारद उवाच--

इत्याकण्यं पितुत्राक्यं जहासोचयूनेः सुतः । उवाच च स्वपितरं कुण्डोऽयं स्मैरिणीसुतः ॥ ३३

उवाच च पिता पुत्रं हा पुत्रदं न भण्यताम्‌ । सवेस्यान्तरज्ञोऽयं शप्स्यते त्वां त्वदुक्तिवित्‌ २४
श्रीनारद उवाच--

इत्युक्ते तेन मुनिना चान्दरज्ता तदीरितम्‌ । सर्वेषां शण्वतां माह मुनीनामिति भूपते ॥ ३५

बुध उवाच-

शृण्वन्तु युनिक्ादूला भृवन्तो मम भाषिततम्‌। यदि `साध्वथवाऽसाधु विचारयत मा चिरम्‌ ॥ ३६
भवतां तत्ववुद्धीनां दशैनायमिहाऽऽगतः । कृतवान्कस्यचिन्नाहमपराध मनागपि ॥ २७
असूयया किमयं मामवजानन्ति दुर्मदाः । स्वजन्मसफटत्वाय भवदर्शनजर्सः ॥ ३८

स्वभाव एव दुष्टानां साध्रूनपि निरेनसः । उद्ेजयन्ति यत्कापि पिष्वाचः पिका इव ।॥ ३९
दुःस्वभावं न मु्वन्ति दुष्टाः सत्संगमादपि.। .गङ्गाम्बुसंगमेनापि क्षारतामिव नीरधिः ॥ ४०
जहो व्याधस्य दुष्टत्वं मुनिषत्तीन्यतो मृगान्‌ । -वने ठणयरान्हन्ति निजगानविदोऽपि सः॥। ४१
मल्स्य; किमपराद्धं हि धीवराणां दुरात्मनाम्‌ | -यजछे चरतस्ती्े घ्रन्ति तत्मङ्रेति् सा ।॥ ४२
साधवोऽपि न युश्वन्ति स्वभावं दुष्टसङ्गतः । हता -विषाभियुक्सर्पः श्रीखण्डा इव शीतताम्‌।।*१
परोदयेऽपि वल्यन्ति कि स्वपक्षस्य साधवः } यथोन्पत्ता युनिवरा वारिबाहस्य बर्हिणः ॥ ४४
धारयन्ति पराथ हि निजाङ्गमपि साधवः । पिददेवमनुष्याणामथे मत्पितवत्कलाः ॥ ४५
नजाद्यस्तु साधूनां स्वच्छस्याऽऽनन्दहेतवः । यथा कुद पुष्पाणां मत्पितुः श्ीतरत्विषः।(४६
प्रीनारद उवाच--
इत्युदीये वचः करौधादूदुधस्तं सुनिवालकम्‌ । शशापेति त्वमप्याञु कुण्डो भव महीतले ॥ ४७
एवमाक्ण्यं तं शापं पिता बुधविसाभेतम्‌ । स्वपुत्रं पातयामास तदङ््योः क्षम्यतामिति ॥ ४८
उकाच च न जानाति बाोऽयं तव वैभवम्‌ । नोचितं ्ोधकरणमस्मिन्वारे भवादशैः ॥ ४९
कुताधित्कारणात्साधोः कुद्धस्य प्रतिः क्षमा । हताशनपरतपस्य शीतत्वामित्र चाम्बुनः ॥ ५०
अतः क्षमां विधायाऽऽशु विधेद्मस्मिनननुग्रहम्‌ । वारु विवेकरहिते क्षमासारा हि साधवः ॥ ५१
श्रीनारद उवाच-

इत्युक्तस्तेन युनिना श्षीतांशुतनयस्तदा । कधं तत्यान शान्तात्मा चके तस्मिन्ननुग्रहम्‌ ॥ ५२

"~ ~---^~----*-

१८. -तवदे । यः|

॥ त

^ | क्रः, '
9, ¶ |]

४ 1

[ष

१२ द्वद्रशाधिकद्धिरततमाऽध्यायः | पद्मपुराणम्‌ । १६६९

बुध उवाच--
अयं तव मुने बाटः कुण्डत्वं प्राप्य भूतले । दत्तयज्ञोपतरीतः सर्टप्स्यते हि निजास्पदम्‌ ॥ ५२३
श्रीनारद उवाच-

एवं स मुनिपुत्रो वे बुधक्ापाक्पोत्तम । षुण्डत्वं भराप्तवान्भुमौ पितरो येन तारिताः ॥ ५४
इदं पवित्रं माहात्म्यं शरुत्वा पधुबनस्य वै । समस्तमश्वमेधस्य फलं भराोति मानव; ॥ ५५
© त ४०
ये नरा धारयन्त्यस्य माहात्म्यस्याथेमुत्तमम्‌ । हृदये यत्र तत्तेषां विषयेनोभिभूयते ॥ ५६

ये परिष्यन्ति माहात्म्यं श्रोष्यन्ति च महाधियः देहान्ते विष्णसाखोक्यं गपिष्यन्ति न संश्ञयः
इद मानिशपवित्र तुभ्यमावणितं मे पधुवनसुचरितर श्रीपतेः प्रीतिकारि।
कलिकल्षकलापच्छेदने दक्षमक्षोत्पथगमननिरासे कारणं पण्यमूर्तो ॥ ५८
हति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहात्म्ये मृनिपुतस्य कुण्डलतवप्राप्निदेतुत्रणनं
नमिकादश्चाधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २११ ॥ (१७)
आदितः शोकानां सपण्यङ्ाः-- ५१९८२
अथ दादशाधिकद्िशततमोश्ध्यायः 1

भि रकि

श्रीनारद उवाच-
अतो परधुवबनाद्राजनयं बदरिकाभ्रमः। एकादशधनुमातरे भूभागे उ्यवतिषएति ॥ श
अस्य तीथेवरस्यादं महिमानं महाद्धुतम्‌ । वर्णयामि पुरस्तात य॑ श्रुत्वा मुच्यते भयात्‌ ॥ २
एकस्तु मगधे राजन्देवदासो दि नामतः । ब्राह्मणः सत्यव्रान्दान्तः साक्षाद्धमं इवापरः ॥
नित्णातः सवेवियासु बृहस्पतिरिवापरः । हरिसंतोषको भक्तया प्रहाद इव दैयराद्‌ ॥ ४
सखरीकोऽपि स्मरोजता पार्वत्या इव वह्भः । सदाचारपरो नित्यं विश्वामित्रो म॒निर्यथा ॥ ५
मगधेशग्रहे मान्यो द्रोणवत्ुर्तरेहमनि । दानशीखः सुपात्रेषु बखिदंत्याधिपो यथा ॥ ६
तस्य भायत्तिमा नाम रुक्ष्मीरिव गणोत्तमा । पतिशुश्रूषणपरा यथा जनकनन्दिनी ॥ ७
तस्यकस्तु सुता राजनङ्गदो नाम बुद्धिमान्‌ । एका पुजरीतु बख्या नाम सछक्षणाचिता ॥ ८
तयाज्यायान्सुतः कन्या तस्माद्भप कनीयसी । तयोयेथाक्रमं चक्रे विवाहं स द्विजोत्तमः ॥ ९

तरिवाहिता तु सा कन्या ययौ श्वनुरवे्मनि । शुभलक्षणसंपन्ना काठेन कियता नृप ॥ १०

अङ्गदस्तु महाबुद्धिश्ंदभारं बभार ह । पित्वत्सवशासन्नो यौवनश्री विभूषितः ॥ ११

एकदा स तु विप्रः पुत्रं तं गृहकर्मणि । क्षमं विज्ञाय राजेन्द्र निजभायामुवाच द ॥ १२
देवदास उवाच--

समाकणेय मे साध्वि काेऽस्मिषचितं वचः । ततो यदुचितं भद्रे तदहाय विधीयताम्‌ ॥ ९३
एषा जरा समायाता शरीरं पातयिष्यति । अद्कान्याकम्पयन्तीव वाद्या पकफटं यथा ॥ १४
अश््णामपि यति मन्दां तूनमेषा करिष्यति । नक्षत्राणां सचन्द्राणां प्रातर्वेखेव सुव्रते ॥ १५
स्वरतोः पाद योर्मन्दां गतिं भतिपदक्रमम्‌ । करिष्यति जरा हयेषा यथा निगदद्यङ्गखा ॥ ११
तस्मादेव जरा यावन्न भोढा जायते जुभे । आत्मनस्तावद्‌ावाभ्यां करणीयं दितं दुतम्‌ ॥ १७
खदपुत्रसुहृद्धातपितरोा दि विनश्वराः । द्रव्यादिकं च युभगे तेषु सनेनना बुधः ॥ १८

१६७० महापुनिश्रीव्यासप्णीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

अतोऽहं सर्भतीरथेषु पर्यटानिजितेद्धियः । वानप्रस्थेन विधिना वीक्षिष्ये हरिगीश्वरम्‌ ॥ १९
ततः संन्यासमादाय कचित्तीथोत्तमे शमे । परारन्धकपेणामन्ते लक्षयामि स्वं कलेवरम्‌ ॥ २०
एवं चेसाणयुक्तेः स्यान्युक्तिः स्यान्नात्र संशयः । मम भ्रीपतिपादानसम्यक्स्थापितचेतसः२१
उत्तमावाच--
पुमान्वा स्रीजनो वाऽपि को रमेत विनश्वरे । संसारे माधवं युक्त्वा नित्याश्रममचेतनः ॥ २२
तस्मान्मामपि जीवेश त्वत्पादाम्बुजसेषिनीम्‌ । नीत्वा स्वसंगमे तावद्धिश्वाधेराह्च तारय ॥ २३
पुत्रोऽयगङ्गदः श्रीमान््रहभारस्य धारणे । समर्थाऽभरत्स्तुषा चेयं कल्याणी तत्सहायिनी ॥ २४
पत्रे समथ यो पटः पुरुषः स्वीजनोऽथवा । न विरज्येत स मूढो वखितः श्रेयसा हि सः ॥ २५

श्रीनारद उवाच-
एवमन्योन्यमामन्त्य दंपती ता रहस्तदा । पुत्रमाहूय कथयां चक्रतुस्त्विदमङ्दम्‌ ॥ २६
दंपती ऊचतुः-
जरागमश्छथद्वात्रावाकां विद्धि त्वमङ्कद । स्वभ्रेयसे यतिष्यावः कुचरचित्पुण्यभ्रतखे ॥ २७
हरेराराधनं भक्त्या श्रेयः परममुच्यते । तदथेमेव निष्कामा यतन्ते साधवो भवि ॥ २८
विषयेषु न संसक्तिः समत्वं सवैजन्तुषु । येषां दषविषादौ च न जातु सुखदुःखयोः ॥ २९
तत एव साधवो रोके गोविन्दपदसेविनः । तेषां दशेनमात्रेण कृतार्थो जायते नरः ॥ ३०
तीयीनि पयटन्धीरस्तदशनसमुत्सुकः । भाग्योदयेन केनापि तदश्चंनमवा्रयात्‌ ॥ ३१
तस्माद्धारं कुटुम्बस्य थजयोयुगदीष॑योः । आरोप्य नौ विसजस्व तीथेयात्राथमङ्द ॥ ३२
तीथयात्रामसङ्गेन कदाचित्साधुदशेनम्‌ । भवेद्यदि तदा एत्र द्रयो्नो स्यात्कृतार्थता ॥ ३१
श्रीनारद उवाच-
इत्युक्तः पितृभ्यां पुत्रः साधुवादमवादयत्‌ ॥ २४
पुत्र उवाच-

समस्तकुलनिस्तारो भवद्यामयमीरितः । आतर मामवजानीतं कि करोमि भव्रद्धितम्‌ ॥ ३५

अहमाज्ञाकरो निलयं युवयोः पज्यपादयोः । पुण्यतीर्थेषु दानार्थं रदीतधनयुत्तमम्‌ ॥

नयतं मामपि मेष्य सेवायै निजसंगमे ॥ ३६
श्रीनारद उवाच--

इत्युक्त्वा धनमादाय गत्वा[तः]कोशद्रयं तयोः । सङ्ग एहमाग[हं पति]ताभ्यां कथाचित्स निवतितः

तो श्दीत्वा धनं कंचिद्िष्णुनों सं[भी]यतामिति । कन्दमूलफलाहारौ तत्रोषित्वा दिनत्रयम्‌ ३८

यदा तस्मात्मचकितो दं पती जगतीपते । तदा मार्गे महान्कधित्सिद्धः संमिलितस्तयोः ॥ ३९

ताभ्यामुभाभ्यां शिरसा वन्दितः स उपाविशत्‌ । उपविष्टस्तदा ताभ्यामिति पृष्टः स सिद्धराद्‌

को भवान्कुत आयातः किं चिकीर्षति तद्वद ॥ ४९
सिद्ध उवाच-

सिद्धोऽहं तापसश्रष्ठ कल्पग्रामे शं मम । इन्दरमस्थात्समायातो षटं तत्र महाद्धतम्‌ ॥ ४१

तत्रास्ति कपिखः सिद्धो नारायणसमो गुणेः । तस्मादहं षठन्सांख्यं निवसामि तदाश्रमे ॥ ४२

१. वियाविवादौ ।

|

५ = 1 १)

२१२ द्वादश्षाधिकद्धिशाततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६७१

एकदा महुरुः भ्रीमान्स्वाश्रमात्कपिटो ययौ । बद्यीख्यं महापुण्यं लातुं स यमुनाजले ॥ ४३

तत्रैकोऽरण्यमहिषस्तषार्तो यमुनाजले । विष्टो जलमापीय पूवंजन्म स्वमस्मरत्‌ ॥ ४४

स्त्वा स पू्रकमांगि मदिषोऽरण्यसंभवः । जलानिषटल्य तरसा ववन्दे कपिं गुरुप ॥ ५५

उवाच नरवाचा च मयि शरुण्वति तापस । यत्तत्ते कथयाम्यद्य हरृणु त्वं परमाद्धतम्‌ ॥ ४६
महिष उवाच--

भोभो विष्णुकखाभूत सिद्धानां कपिदेन्वर । किंनामेदं महातीर्थं नताय कथयस्व मे ॥ ४७
अस्य तीर्थवरस्याम्बुस्पश्चत्पूवैजनेः स्मृतिः । जाता मम महाभाग पपस्यापि च कर्मणः ॥ ४८

सिद्ध उवाच--

एवमाकरण्यं तद्वाक्यं महिषस्य महामतिः । जानश्षपि च तदृतं विहस्येद युवाच इ ॥ ४९
कपिल उवाच-

भवान्मदिष्ा्दल क आसीतपूर्वजन्मानि । तत्र कं कृतवान्कमे योनि येनाऽऽप माहिषम्‌ ।॥५०
मष्िष उवाच

शचणष्व मुनिशार्दूल त्त वै पूर्वजन्मनः । अहमासं परा राजा कलिङ्गापिपतिवेखी ॥ ५१

वे

स्वपरां नैव जानामि योषितं काममोहितः । वणिजां साधुदत्तीनां धनहता निरेनसाम्‌ ॥ ५२
निकशचीये नगरे राज(विद्र) नातमीः पथटाम्यहम्‌ । सुन्दरीभिः परस्रीभिः कीटितुं रातिटीलया॥
यदे सुन्दरीं ना पदयामि स्मरमोहितः । बसामि निरि तत्राह कषेत्रे वनगजो यथा ॥ ५४
क्रीडित्वा तत्र निःशङ्कं घनं हत्वा च तद्हाद्‌ । स्वश्ं पुनरायामि कियद्धिवासरैरहम्‌ ॥ ५५
उपविषः सभामध्ये दिवा दौ पूरवाखकौ । आनाय्य बाहुद्धन योधयामि निजाग्रतः॥ ५६
नियोधयति यो बालस्तं मत्वा धनिनं बलात्‌ । स्वामि तद्पितुविततं स्वल्पं वा भूरि वा मुने ५७

यः पराजयते तत्र कातरत्वान्पहामुने । नायमरैः पुरे स्थातुं ममेति विनिहन्मि तम्‌ ॥ ५८
एवं मय्यथमाचारे वर्तमाने महीपतौ । पौरा नगरमुत्छञ्य प्रययुविषयान्तरम्‌ ॥ ५९
एकदा ुनिशा्दृलो दुवीसाः पयटन्पहीम्‌ । पुरं मम समायातो दुर्वासा रुद्रसंभवः ॥ ६०
मिलित्वा नागरा; सर्वे तदा जग्युस्तदन्तिके । प्रणिपल्येदमा हस्तं स्वदुःखन्ञापकं वचः ।॥ ६!
पीरा ऊचुः-
आत्रेय यनिशाईूल कृपां फुर कृपानिधे । अधमेनिरतं भूपमेनं धर्मेण योजय ॥ ६२
भाग्योदयेन केनापि भवानस्माकमागतः । उद्रैलादूपदुःलान्ेरस्मास्तारय पोतवत्‌ ॥ ६१
धने लोभवता तेन हृतं नो मुनिपुंगव । दृूषिताश्च चिय; साःव्यः सकामेन निरेनसाम्‌ ॥ ६४
दृशवत्सरदेशीया बहवः दिशवो हताः । अगण्यवैगुण्यनिधिरेष धरो महागने ॥ ६५
महिष उवाच--
एवमाकण्यं पौराणां वचः स पुनिरत्रिजः । दण्ड्योऽयमिति संचिन्तय सभास्थं मामथाऽऽययो।।
इष्टा हि तं समायान्तमवधरतं दिगम्बरम्‌ । अवारयमहं भ्र्येनसवयं द्रशनोचितः ॥ ६७

रेणुना स्व॑लिाङ्गो मषिषाहृतिरेव वै । बार्यतामिति पाशस्थान्बहुशोऽहं समादिशम्‌ ॥ ६८
ततस्ते तरसा त्यास्तं बारयितुमभ्यगुः । हुंकारिणेव तान्सवान्स चक्रे भस्मसान्पुनिः ॥ ६९
__ ` ~" _ `~ -------------~~

१च्‌. क्व. तापते। २ क. दर्वा ।

१६७२ पहापुनिश्रीव्यासमणीत- ( ६ उत्तरखण्डे

यत्नाश्वं रक्षतः स्वस्य पितुस्स्वमिव सागरान्‌ । सवेशस्तानहं श्रत्यान्भस्मीमृतांस्तु तेजसा ॥ ७०

आलक्ष्य सहसोत्थाय श्रहमावेषयु्यतः । रे रे पापेति संबोध्य ततो मां मुनिसत्तमः ॥ ७१
शशापेति महारण्ये महिषो भव सांमतम्‌ । तेनाहयिति शपो वै मुक्त्वा राजतन तदा ॥ ५७२
मरुदेशे महारण्ये जातोऽहं महिषो यने । चिरकाटमहं तत्र न्यवसं मुनिपुंगव ॥ ७३
अत्राऽऽगतः कृतेनाहं पुण्येन तदपि इणु । वापीकूपसरस्यस्तु बहवः कारिता मया ॥ ७४
सहकारादि्क्षाणामारोपो विदितः पाथ । पुण्येनानेन मे देव पातो न नरकेऽमवत्‌ ॥ ७4
तीयस्य च मया प्राप्नो छमुष्य जलसंगपः । एतत्ते कथितं सर्व पूवेजन्महुभाश्रुभम्‌ ॥ ७६
येन तीर्थं मया भाप्तमेतव्रोनिश्च मादिषी । अस्य ती्थवरस्याम्बुस्पश्षालातिस्मरोऽमवम्‌ ॥
कथमस्या अस्रोनेगक्तिः स्यात्तन्पुने वद ॥ ७७
कपिर उवाच-- ।
एतत्ती्ं महापुण्यं बदयाख्यं रमापतेः । अन सादि दुतः कामं स्वचित्तस्य हि रष्स्यते ॥ ७८
सिद्ध उवाच-

एतच्छरत्वा वचस्तस्य मदिषः स महामुने । तत्र तीथवरे खाते प्रावि श्त्खगंवाज्छया ।॥ ७९

खात्वा स्वेच्छया तस्मिञ्जलात्तटमुपागते । तत्स्षणं गजमारुह्य शक्रः स्वरगात्समाययौ ॥ ८०
इन्द्र उवाच-

हे कलिङ्गपते नेजं देहं जहिहि माहिषम्‌ । प्रतिरभ्य वपुददिव्यं सममायादहि मे दिवम्‌ ॥

त्वया स्वर्गेच्छया सातं प्राप्ठं तत्ते सरास्पदम्‌ ॥ ८१
सिद्ध उवाच-

इत्युक्तः स तदा तेन क्त्वा देहं तु माहिषम्‌ । दिव्यं वपुः समासाद्र गजराजं समारूहत्‌ ८२

गजराजं समारुह्य स्थित्वा च गगने क्षणम्‌ । प्रणम्य रिरसा देवं तुष्टाव कपिर मुनिम्‌ ॥ ८
कलिङ्गप उवाच-

नमस्ते परमेशान केवलज्ञानहेतवे । सेतवे वेद विद्यानां रिपवे तद्विरोधिनाम्‌ ॥ ८४

त्वत्तः पररृत्तिः सांख्यस्य जाता त््रवरबोधिनी । देहिनां मायया ग्रस्तचेतसामापि ते विभो ८५

ये बेद विहितं तयक्त्वा वतन्ते स््रेच्छया मुने । तान्दण्डयासि दण्ड्यांस्त्वं मज्यं स्तिर्यगादिषु ८६

इन्द्रादयो लोक्पाखाः स्वे त्वदधिकारिणः । व्वदिच्छामनुवतेन्ते भीता दण्डकृतो हि ते ॥ ८७

त्रयीधमविरोद्धारः पूष्रदेवा युगे युगे । अवतीर्य विनाशाय हताः सर्वात्मना त्वया ॥ ८८
येये त्वया हता नाथ चक्रिणा च्रिदरशारयः। ते ते तमोमयीं दित्वा तनुं वैङ्कण्ठमाययुः ॥ ८९
आङ्गापय जगन्नाथ गन्तुं मां जिदशाट्यम्‌ । अनुगृहाण शक्रं च नमन्तं वीक्षणामृते ¦ | ९०

भसादात्तव देवेश बद योख्यस्य च प्रभो । तीथैस्य स्वतनुं हित्वा तामसीं सासिकीं गतः ॥९!
इन्द्रेण सह नागेन्द्रमारुद्य चिदज्ञाचयम्‌ । गच्छामि स्वेच्छया नाय ृपातस्ते ङृपानिषे ।॥ ९२

सिद्ध उवाच-
इत्यभिष्रय देवेशं कपिल स कशिङ्गपः । नमस्कृत्य च तत्पादौ जगाम त्रिदशालयम्‌ ॥ ९२
एतन्मयाऽद्धूतं विम दए बदरिकाश्रमे । गुरं शुश्रूषमाणेन पापस्यापि विमोक्षणम्‌ ॥ _. ९४

नातः परं त्रिरोक्यां तु तीं सवा्दायक्षम्‌ । याहि तत्रैव सस्रीकः परं श्रेयो यदीच्छसि ॥९५

१ त जतन षे "त
९

२१३ त्रयोदश्चाधिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६७३

अहं यामि समानेतं वदयोख्यं श्रहान्दरिन । द्धं स्वकीयं पितरं निस्पृद मोक्षकायुकम्‌ ॥ ९६
नारद उवाच-
इति तीथेवरस्यास्य वद यांख्यस्य भूयते । महिमानं सयुत्कीयं स सिद्धः स्वश ययौ ॥ ९७
अथ कालेन कियता स सिद्धः सह भार्यया । तीर्थानि पयेटन्धीर इन्द्रपस्थेऽभ्यगादिह ॥ ९८
तेनैव वपुषा राजननीतवांस्ती निजाटयम्‌ । स सिद्धोऽपि स्वपितरं ग्रृहादानीय सत्वरः ॥ ९९
तत्रैव सापयामास तत्तीर्थं मोक्षकागुकम्‌ ! सोऽपि श्रीवासदेवेन टृद्धः सिद्धपिता तदा ॥
ततो नीतो निजग्रहं हन्दारकविवन्दितः ॥ १००
इन्द्रपस्थान्तरगतमिदं सद्भदय।स्यमीशः
सनानादुश्रादखिखजनिता मानसेषटं पदाथेम्‌ ।
माहास्म्यं ते नयनतिमते वाणित्त तस्य पृतं
यच्छरत्वा वे पतति न जनो मातग कदाचित्‌ ॥ १०१
इति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्डे कािन्दीमाहात्म्ये बदरिकाश्रममादात्म्यवणनं नाम
दराद्शधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २१२ ॥ (१८)

आदितः शोकानां समण्वङ्ा-- ४२०८३

=

अथ व्रयोदस्ाधिकद्विरततमोऽ्ध्यायः ।

रिबिरूवाच--
बाणितं मे त्वया साधो माहास्म्यं वद्रीभवम्‌ । यज्निशम्य मनो याति मम निषेलतां मुने ॥ ९
एतद द्ुतमाहातम्यं शक्रपरस्थाख्ययुत्तमम्‌ । सकं मुनिशादू चतुवगेमदायकम्‌ ॥ र्‌
धवि नातः परं तीर्थ तिरथामपि मुक्तिदम्‌ । शरेष्ठं सकलपापन्नं दशनादेव नारद ॥ ३
एतदन्तशतस्यास्य हरिद्रारस्य नारद । माहात्म्यं भोतुमिच्छामि त्वत्तः संतोपकारकात्‌ ।॥ ४
मामुद्धर ने दीनमविदयाकामकर्ममिः । वणनेनास्य तीयस्य शक्रपरस्थगतस्य वे ॥ ५

श्रीनारद उवाच-
आकर्णय महाभाग वर्णयामि तवाग्रतः । हरिदरारस्य माहात्म्यमश्वमेधफटप्दम्‌ ॥ ्
अत्रैकः श्वपचः पापो यथा खर्मतिमाप्तवान्‌ । तत्तेऽहं कथयाम्यद्य गुगुप्वक्मनाः पभरभो ॥ ७
पर्मेत्रे कर्त्रे कालिङ्ग इति विश्रुतः । श्वपचः पापकमा वे वसति स पराद्रहिः ॥ ८
पश्चषद्वभदेशीयान्वाखान्रगरवासिनाम्‌ । सह्य वश्चयित्वा च कने नीत्वा जघान सः ॥ ९
तेषामलुकारमयं रजतं हेमवन्नुप । रत्नादिकं च कायस्थं हत्वा ताज्जशहे ततः ॥ १०
विवेश साधनिखये रात्रौ धननिहीषेया । पयथिकान्धनमाखक्ष्य संजघर निजने बने ॥ ११
कुरुक्षेत्रे समायाता एकदा रविप्णि । नानादिग्भ्यो जना राजनानादाननिदीषेया ॥ १२
तस्मिन्यथाविधि स्नात्वा रविपर्वणि भपते। दानं दख। यथाव्रच छोकाः स्वान्स्वान्णहान्ययुः १३
एवः; कथिष्टिशां श्रेष्ठो घनेन महता युतः। पश्चात्सवेजनेभ्यस्तु (नानां तु, चचाख स्वषं ग्रति ॥

१कः.ख.ज.तेनृपनति"। र क. ख. ज. देऽधमः वि ।
२१०

१६७४ महामूनिश्रीन्यासमप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

अश्ववारः पदातीनां विश्चति पुरतो दधत्‌ । कालिङ्गः स महापापस्तमनु प्रस्थितस्तदा ॥ १५
कतिचिद्रसतीर्गत्वा सह तेन विशाऽधमः । सोऽन्यजस्तद्धनं हतु न टेभे समयं ठप ॥ १६
षठेनापि ग्रहीतुं न क्षमोऽभृत्तस्य स भियम्‌ । वैश्यस्तु जनविश्या सेयुक्तस्तु स एकलः ॥ १७
अत्राऽऽगतः स पापात्मा वैशयस्यार्थेन पाथिव । निशीये शिषिरं तस्य धनं हतु समाविशत्‌ १८
एकेन तस्य वेश्यस्य जनेन स तु रक्षितः । प्रविशमनेव पापात्मा ददता भ्रहरं स्वकम्‌ ॥ १९

तमालक्ष्य समीपस्थं स जनः प्रहरमदः । उभयोः पादयो राजन्स्वयमेव श्रहीतवान्‌ ॥ २१
तो ग्रहीत्वा जनानन्यन्वोधयन्पहरभदः । दैस्तेनेव तु पापेन चोरेणाऽऽघातितो हि सः ॥ २१
इत्वा पटायमानस्तु श्दीतोऽन्यैर्जनैस्तदा । ग्रहीतारं पुनरैत्वा सहसा स पलायितः ।॥ २२
एकेन केन चिद्राजन्सेवकरेन धलुभेता । दूरादेव शरेणाऽऽद्य धावन्संनिहतोऽधमः ॥ २३

हतमात्रः शरेणाऽऽ् तत्याज स च जीवितम्‌ । तौ च द्रौ निहतौ राजन्वैश्यस्याठुचरावुभौ २४

ते जयो बरयानानि गणानीतानि भूपते । समारुह्य दिवि स्थित्वा वैश्यमेतद्भाषिरे ॥ २५
कारिङ्गवैश्यानुचरा उचुः-

भो भो वेश्यपते साधो तीथमेतदनुत्तमम्‌ । इन्दरपस्थे हरिद्रारं शिवत्पापिनामपि ॥ २६

[अवयं चयः सुतीर्थेऽस्मिन्नपमृत्युगता अपि । गच्छामस्निदिवं वेश्य सांमरतं शिवमस्तु ते । २७
श्रीनारद उवाच--

इत्युकत्वा ते ययुः स्वगं शिवे शिवरतं पदम्‌ ] । यजेच्छया हि लभ्यन्ते भोग्यवस्तून्यनेकशः ॥

अथ रातां व्यतीतायां परातरत्र विज्ञा वरः । स्रभरत्यदेहयोः कृतवा दाहमस्थीन्यपातयत्‌ ॥ २९

तीर्थेऽत्र पात्यमानेषु भरल तावास्थिषु पभो । स्वगातपुनरिहाऽऽयाती तं वेश्यमिदमूचतुः ॥ १०
भृत्याव्रचतुः--

भो भो वैश्यपते साधो तीरथेऽज् मरणाद्धुवि । पापानामपि जन्तूनां स्वगीमाकिरम सशयः ॥ ३१

स्थले मृतस्य जन्तोश्च पतन्त्यस्थीनि वारिणि । तीभरस्यास्य तदा वैश्य सल्यरोके स्थितिभेवेत्‌॥

स्थङे मरृताभ्यामावाभ्यामस्थिपातेन वारिणि । संमाप्ना बरह्मणो रोके स्थितिरा ब्रह्मसंस्थितेः॥

स्थले मृतस्य चोरस्य पेतुरस्थीनि नाम्बुनि ! यतोऽतः स विशां नाथ तस्थौ इन्दारकाटये ३४

तस्यापि देहमन्विष्य तीरथेऽस्िन्नाज पातय । यथा सोऽपि सुरश्रेष्ठः प्राभुयान्नी गति पराम्‌ २५

उपकारः सदा कार्यः परेषामपि साधुभिः । अपकारो न मन्तव्यः कृतो शृशमसलनेः ॥ ३६
श्रीनारद उवाच--

इत्युक्त्वा तौ महाभागौ गतो हरिपुरीं भरति । हरिदरारस्य तीर्थस्य सटिखे चास्थिपातनात्‌ २७

स वैश्यस्तु महाभागस्तस्य चौरस्य विग्रहम्‌ । दग्धुमन्वेषयामास नलेमेतंतु भूषते।॥ ३८
सवेतीर्भरिरोम क ९, हरिद्र [९
पुनरादेत्य तत्रैव णां । दरिद्रारे महाराज स ससलाविति वाञ्छया ॥ ३९

अहमुत्पाच्र सट्पुत्रान्धमाजितधनेन च । संतोष्य विपान्वन्धृंश्च विष्णुमाराध्य सेवया ॥ ४०
त्वय्येव मरणं पराप्य गच्छामि हरिमन्दिरम्‌ । तीथराज नमस्तुभ्यमेतत्कर्तग्यमस्ति ते ॥ £!
इति कामनया राजन्स वैह्यस्तत्र कामदे । तीर सात्वा यतः सरैृ्यैः सममगाद्रहम्‌ ॥ ४२
0

* धनुक्छिहान्तगंतः पाठः क. ख. ज. पुस्तकस्थः ।

------------- `
न नि

१ च. खड्गेन ।२अ. पूरं प्रः।

# [+

)

॥

२१४ चतुद्शाधिकद्विशततमोऽध्यायः पद्मपुराणम्‌ । १६७५

तत्र गत्वा स पल्यां तु पुत्रानुत्पाद्य बुद्धिमान्‌ । धर्मोपाजजितवित्तेन तोषयामास बान्धवान्‌ ४३
भक्खा परमया रजनाराभ्य कमरापतिम्‌ । तीर्थेऽस्मन्परणं भाप्नो यतो वेकुण्ठमाश्यात्‌ ॥ ४४
भनस्तत्फलमामोति ग्रण्वन्मादारम्यमस्य तु । गोपीचन्दनदानेन बह्यपन्रषु भोजनात्‌ ॥ ४९
यत्तत्फटं मदिन्नोऽस्य श्रवणादेव काके । जागरेण च बोधिन्यां भहरे पश्चिमे टप ॥ ४६
यत्फलं तन्मदिज्नोऽस्य तीथंस्याऽऽक्णनाद्वेत्‌ । इरिद्रारस्य सदृशं शक्रभस्थगतस्य त्रै) ५७
न तीथं पृथिषीलोके चतुरवमफरुपदम्‌ ॥ ४८
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहात्म्ये हरिद्रारव्णने माम
त्रयोदशाधिकद्िशततमोऽध्यायः ॥ २१३ ॥ ( १९ )
आदितः शोकानां समघ्यङ्ाः--४२१३०

अथ चतुदशाधिकद्धिशततमोऽध्यायः ।

श्रीनारद उवाच-
भूयः शृणु महाभाग माहात्म्यं प्रमादम्‌ । अत्र स्थितस्य तीर्थस्य पुष्करस्य शिवप्रदम्‌ ॥ १

भसादात्तस्य तीर्थस्य विष्णुः सवैसुरेश्वरः । प्रसन्नः पुण्डरीकस्य मासमेव एदेऽबसत्‌ ॥

अत्र मुक्ति तदनुजो टेभे पापरतोऽपि हि ॥ २
रिविरुवाच-

कः पुण्डरीको धर्मात्मा कृतं तेन च कमं किम्‌ । येन भरसन्नो भगवांस्तदृहे मासमावसत्‌ ॥ >

कथं तदनुजः भाप पापात्मा श्रीहरे; पदम्‌ । तीय॑स्यास्य पसादेन सवेमाख्यारि मे मने ॥

श्ण्वतोऽस्य न संतोषो माहात्म्यं मम जायते ॥

॥ श्रीनारद उवाच-
विदभनगरे राजन्माखवाख्यो महायशाः । ब्राह्मणो ब्रह्मविच्छान्तो दिद्रान्विष्ण॒परायणः ॥ ५

1

देवर्षिपितृभूतानां मनुष्याणां च पोषकः । विषयेषु न संसक्तो ोभमोदादिर्वानितः ॥ ६
स एकदा महाभाग सिहमापे बृहस्पतौ । गोदावरीं महापुण्यां स्नातुं पातजेगाम इ ॥ ७
दातुं तत्र सुवणेस्य शृदाननिन्ये पलायुतम्‌ । गच्छन्पयि स मात्मा मनसेतद चिन्तयत्‌ ॥ ८
माखव उवाच-
ग्रहाहानाथेमानीतं मया हेमपलायुतम्‌ । यस्मे कस्मै न दातव्यं दातव्यं पूञ्यसाधवे ॥ ९
निष्किचनाय विप्राय पाजायानुपकारिणे । पृञ्याय देशषकारे च दत्तमक्षयतां व्रजेत्‌ ॥ ०
उञ्छत्या समानीतं दसा दुबीससे मुनिः । शिखोञ्छ्रतिर्धमांत्मा सं त्यक्त्वाऽ(सत्कृलया)
गात्परं पदम्‌ ॥ ११

दानवेन्द्रो षी राजा पात्रं विज्ञाय वामनम्‌ । विपक्षायाप्यदात्तस व्रिखोकीं खभुजाजिताम्‌ ॥
तस्मात्पात्राय दातष्यं धनं धमाजितं मया । गोचिन्दतुषटये सम्यग्वाज्छनीयं न तत्फलम्‌ ॥ १३
एण्डरीकस्तु धर्मात्मा भागिनेयो गजाहयात्‌ । आयास्यति मयाऽऽद्रतः सवपात्रशिरोमणिः।। १४
आनीतस्य धनस्यार्धं तस्मै पात्राय सूनवे । स्वस॒दौस्यामि शेषं तु श्रोत्रियेभ्यो यथाविधि। १५

~~~

१च. “त्मा तेनागात्परमं पदम्‌ ।

१६द महापुनिश्रीनव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

श्रीनारद उवाच-
एवं विचिन्त्य धर्मात्मा माटषः स द्विजोत्तमः । कतिभिवांसरः पाष्ठः पुण्यां गोदावरीं रेप १६
मिखितस्तत्र धमात्मा पुण्डरीकः स्वसुः सृतः । तस्य वै पूवैमायातो मालवस्य महीपते ॥ १७
स तत्र विधिना स्नात्वा सिहसंक्रमवासरे । पण्डरीकाय वित्तार्धं ददौ मे प्रयतां हरि; ॥ १८
पण्डरीकोऽपि ध्माता सात्वा गोदावरीजटे । स्ववित्तस्य चतुर्थाशं श्रोत्रियेभ्यो ददौ युदा १९
स तत्र विधिवत्सात्वा दा दानं च शक्तितः । गच्छन्तं स्वगृहात्राजनित्युवाच स्वसुः सतम्‌
मालव उवाच-
गुरुन्पति नमस्कारो वाच्य आशीरधून्पति । यथाऽत्र यो हि संयोगः क्षगिकोऽयं वभूव ह २१
एवं हि सवैजन्तूनां पुत्रदारादिभिः सह । तस्माल्षणिकसंयोगात्संसारायः सुधीर्नरः ॥ २२
विरज्येत पापात्रं स हरेः स्याद्विनिधितम्‌ । कृपातः श्रीहरेः पाणी सत्संगमरतो भवेत्‌ ॥ २१
ततस्तस्य हरेटीखाश्रवणेच्छा हि जायते । श्रुत्वा च कीतिताः सद्धिरैरिटीखा अपि स्वयम्‌२४

सस्पृहं कीतेयत्येव ततः स्मरति केवलम्‌ । ततस्तस्य भवेतमेम गोविन्दपदसेवने ॥ २५
भजंस्ततस्तरल्याञ्ु पोतेनेव महाण॑वम्‌ । एतदर्थ हि साध्रनां ज्ञानिनां कर्भिणां तथा ॥
यत्नो भवति धमोत्मन्नपि स्वं यत्नवान्भव ॥ २६

श्रीनारद उवाच-
एवमुक्त्वा स वेदभेः सुतं कथमपि स्वसुः । बिसञ्याशरुमुखो बाष्पपर्याकुलद्कं ययौ ॥ २७
पण्डरीकोऽपि धमात्मा चचाल स्वग परति । कतिभिर्वासरे राजन्नागतोऽत्र श्चभास्पदे ॥ २८
भरताख्यं कनीयांसं भ्रातरं पतितं भुवि । श्वसन्तं क्षतनिर्गच्छदुधिराक्तमयैक्षत ॥ २९
पप्रच्छ च रुदबुचैश्रौतः केनेदशीं दशाम्‌ । गमितोऽसि किमर्थं वा शृहादिह समागतः ॥ ३०
श्रीनारद उवाच-

इति पृच्छति राजेन्द्र पुण्डरीके स पीडया । महत्या भरतः सदः पीडितोऽसूनमुश्चत ॥ ३१

अवरातरत्तदा यानमेकं सगणमद्ुतम्‌ । आकाशात्परयतां भरप जनानां तद्भरोरपि ॥ २२९
तदारुद्च स दिव्याङ्गा भरतः पापकायपि । उवाच वचने श्रेष्ठं भ्रातरं विनमननिदम्‌ ॥ ३३
भरत उवाच-

पृण्डरीक महाबुद्धे तीयस्यास्य प्रसादतः । पुष्करस्य मया भा्षा पापिनाऽपि दिवि स्थितिः३४
मदीयं दारुणं कम आ्रातजोनासि यद्यपि । तथाऽपि कथयाम्यद्य किचिदज्गातमस्ति ते ॥ ३५
यथा मया भरभावत्या वे्यया रमितं सह । तब्ृहे व्याथेतं भूरि धनं च मदिराङ्ेत ॥ २६
सूतेन हारितं यच चौरकरमसमाभितम्‌ । रिवराज्यां मया दोुनिर्मास्यं यच भक्षितम्‌ | ३७
यर्कृते भवता विपो जम्बुको नाम दूषितः ! एतन्मया कृतं करम विदितं पण्डरीक बे ॥ ३८
गोदावरीं गते ्रातस्त्वायि यत्कृतत्रानहम्‌ । न तत्ते विदितं कमे कथयामि तदप्यहम्‌ ॥ ३९
चरते त्वय्यतिक्रान्तो यदा पक्षस्तदा ह्यहम्‌ । श्रुतवानिति रोकेभ्यो वचनं हृदि दुःसहम्‌ ४०
पुण्डरीको धनं दातुमादूतो मातुलेन हि । निजसोदरमाहत्य पुण्डरीकं तद्‌ाहृतम्‌ ॥ ४१
अ्रहीष्यामि धनं भूरि माख्वेन समपितम्‌ । महता वसना तेन तोषयामि प्रभावतीम्‌ ॥ ४२
दुगोद्रेण ऋरीडामि स्तरेच्छया तद्विदैः सह । इत्यालोच्य तदध्वानं निरुध्याहमिह स्थितः । ४३
इत्वा त्वां च धनं भूरि ग्रहीतुं च महामते । अतिक्रान्ते जने भ्रातः कृतधित्सा्ं आगतः।(४४

ह,

[0 =

#। च ६ 8, 1 क)
र च ए

२१९ पृश्चदशाधिकद्विराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६७७

वणिभामत्र सुप्रोऽहं राजो तत्र महामते । अथ कथिनिरीये तु तस्करो बणिजां भनम्‌ ॥ ४५
हतुं त्न समाविष्टः सार्थं जनसमाकले । नीला यदा धनं चित्स चौरस्तु पलायितः ॥

तमन्वधावन्सहसा क्रोश्न्त इव सेवकाः ॥ ४६
सेवका उचः--

श्यतां श््यतामेष चोरोऽयं याति सत्वरम्‌ । मध्याद्भदरूनामस्माकमपहृलय धनं बहु ॥ ५७
भरत उवाच-

इत्याकण्यं वचस्तेषां पुरतस्तु तमन्बहम्‌ । अधावं सदसा भ्रातस्तद्ध हीत जिहीर्षया ॥ ५४८

ततस्ते बणिजां भृत्या ज्ञात्वा मां तस्य रक्षकम्‌ । परजहुस्तरसा सर्वे सखडं खडपाणयः ।॥ ४९
तेषु किद्धिजश्रष्ठो बाद्यणो ऽहमिति वत्रवन्‌ । खडन शितधारेण मया पापीयसा हतः ॥ ५०

घणिजां सेवकस्तस्तु खद्धारेरहं हतः । गतास्ते वणिजः भ्रातानिजगन्तव्यनी तम्‌ ॥ ५१
ततो भवानिह पापतः शसन्तं मा ददे ह । चदु धिररिश्चाङ्गं पीडापोहविचेतनम्‌ ।॥ ५२
इत्येतत्कथितं आ्रातयदथेम्टमागतः । अपमृत्युं यथा भाप्तस्तचापि कथितं मया ॥ ५३

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे काछिन्दीमादात्म्ये पुष्करमाहासम्यवर्णनं नाम
चतुदेश्ायिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २१४ ॥ (२०)

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ४२१८३

अथ पश्चददाधिकद्विशततमोभ्ध्यायः ।

श्रीनारद उवाच-
इत्याकण्यं वचस्तस्य पुण्डरीको महामना; । उवाच निजवन्धुं तं शृण्वतां निजसङ्गिनाम्‌ ॥ १
पुण्डरीक उवाच-
केन पण्येन तीर्थेऽस्मिन्मृत्युर्भरत तेऽभवत्‌ । यदि जानासि तदब्रूहि पापं विख्यातमेव ते ॥ >
भरत उवाच--
पुण्डरीक शृणुष्वेदं कथयामि तवाग्रतः । एतत्तीयभरदं पुण्यं कृतं यदि ह जन्मनि ॥ ३
[एकदा तु धनं जित्वा समागच्छन्निजे ग्रहम्‌ । अपदयं मृतकं वारं मृतस्यानाथमापणे ॥ ५
निधाय तमह र्ि नीत्वा गङ्गातटे शुभे] । वस्रादिभिरलंकय चक्रे दादादिसत्करियाम्‌ ॥ ५
चूतेन यजितं द्रव्यं तत्सर्वं व्ययितं मया । तेन पुण्येन पराप मे तीथमेतच्छुभावदम्‌ ॥
कुरु त्वं मम देदस्य संस्कारं दाहपू्वकम्‌ ॥ ६
श्रीनारद उवाच-
संस्कारे विहिते राजन्भरतः पापवानपि । तीथस्यास्य परसादेन पुष्करस्य गतो दिवि ॥
मासमेकं यथा विष्णुः पुण्डरीकगरहे हरिः । उवासास्य परसादेन तीयस्य तदपि शृणु ॥
अत्र तीर्थे स धर्मात्मा भरतस्यापि सद्रतिम्‌ ! टष्टेति हृदये मेने तीथेमेतन कामदम्‌ ॥

\ॐ
८
९
अत्रेति वाञ्छया सस्नौ पुण्डरीकः स पण्डितः । माघमासं स्वरूपेण हरिवेसतु मे णहे ॥ ०

% धनुधिहान्तगेतः पाठः क. ख. च. ज. पुस्तकस्थः ।.

१६७८ महाय॒निश्रीन्यासम्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

एवं स्नात्वा स कामेन ययौ निजग्रहं भति । तीर्थेऽत्र सृपतिश्रेष्ठ पुण्डरीकोऽखिखाथेदे ॥ ११
बन्धुभ्यो मरणं श्रातुर्भरतस्य जगाद ह । तेऽपि श्वुत्वा शुचं चक्रुमोययाऽऽतद्जुद्धयः+ ॥ १२
पण्डरीकस्तदा दूर्वन्शरे स्स्मितन्निजक्रियाः । उवासेति महानन्द स्तपस्यायास्यते हरिः ॥ १३
पूणिमायामथो पौष्यां चक्रे स परमोत्सवम्‌ । मत्वेति श्वो हे महां हरिरायास्यति धुवम्‌ ॥ १४

भीखण्डजलसेकेन गोमयाटेपनेन च । युक्ताचृणचतुष्केण समस्कुरुत केतनम्‌ ॥ १५
दतद्रयं ब्राह्मणानां नानाभोञ्येरभोजयत्‌ । वहीभिदेक्षिणाभिथ तानेव समतोषयत्‌ ॥ १६
नानावादि्र्शरेः कलकण्ठेश्च गायनेः । रजन्यां स्वजनेगांयंशक्रे जागरणे तथा ॥ १७

अथ प्रभाते तान्सवान्गायनादीनिषधञ्य सः । गोषिन्दागमनाकाङ्क्षी ग्रृहमध्य उपाविशत्‌॥१८
अथ तस्य ग्रहाभ्याहे निवत्यं निजवाहनम्‌ । पराविश्रहमध्ये तु क्तं स्वजनवाञ्छितिम्‌ ॥ १९
स पुण्ठरीकस्तं दृष्ट्रा माधवं समुपागतम्‌ । उत्थायाऽऽसनतस्तुणं ववन्दे शिरसा नृप ॥ २०
उवाच च स धर्मात्मा गोचिन्दारोकनि्ेतः । संपुञ्याघीदिदानेन विष्टरे तं निवेरितम्‌ ॥ २१
पुण्डरीक उवाच-
भवता भवतापं सुस्पष्टं तदनुष्ठितम्‌ । तावदत्र त्वया विष्णो स्थीयतां स्थितिकारिणा ॥ २२
यावदस्य पुनीतस्य समापिस्तपसो भवेत्‌ । यत्र स्व॑ सेवकास्ते च वसन्ति परिचयंया ॥ २१
तत्रैव खट वैकुण्ठः सर्वदोषविवर्जितः । यद्कहे तव कर्माणि वर्ण्यन्ते साधुभिधिभो ॥ २४
हरिनवसते तत्र सन्युखादिति नः शरेतम्‌ । येषां वचसि ते नाम हृदि रूपं च सुन्दरम्‌ ॥ २५
कणेयोश्च गुणारोपस्त एव खलु साधवः । भवतो भवति सान्तं येषां शुश्रूषणे विभो ॥ २६
उत्तमाङ्गे च निमोरयं त एव खट साधवः । येषां बुद्धिः समा शौ मित्रे च कमलापते ॥ २७

चयापचययोधैव त एव खट साधवः । येषां विकुरुते चेतो न विकारस्य कारणे ॥ २८

सति लक्ष्मीपते चरनं त एव भुवि साधवः । [कयत त्वं साधवस्तत्र सन्तो यत्र ततो भवान्‌ ॥

अतो विज्ञापयामि त्वां माघे मम गृहे वस ॥ २९
श्रीनारद उवाच-

इत्याकण्यं वचस्तस्य पुण्डरीकस्य माधवः] । उवाच वचनं भासा दन्तानां भासयन्दिशः ॥१०
श्रीभगवानुवाच

साधूनामुत्तमः साधुस्त्वं एथिव्यां महामते । यत्त्वया पुष्करे तीर्थे सातं मत्सङ्कवाञ्छया ॥ २!
उच्तष्ठ जाहवीतोये माघस्नानं कुरु द्विज । मायान्ते स्ञापयामि त्वां पूणिमायां तु पुष्करे ॥ ३२
भयागे माघमासे तु पूणं यत्सानजं फलम्‌ तत्सर्व पुष्करे तीर्थे दिनैकस्नानतो भवेत्‌ ॥ ३१

श्रीनारद उवाच-
एवमुक्तः स विन्द्रः पुण्डरीको मुरारिणा । किविदभ्युदिते सूर्ये लानं गङ्गाजरेऽकरोत्‌ ॥ २४
लक्षं पुण्डरीकाक्षं पुण्डरीकः समाचेयत्‌ । तुलसीविकसत्पुष्पयवकुङ्मचन्दनैः ॥ ३९
धूपैरगरुजेरङ्ग वासिताङ्गं रमापतिम्‌ । नीराजयति कर्पूरदीपकैः पञ्चभिः स सः ॥ ३६
चतु्विषमये्भोज्येमोजयित्वा जगदु । सुप्तं स मणिपय्के चामरैस्तमयीजयत्‌ ॥ ३७
पादसंवाहनं जातु चक्रे तस्य रमापतेः । नातु कपूरसंयुक्तं ददौ ताम्बूलवीटिकामर्‌ ॥ २८

ॐ धनुधिहान्तगतः पाटः क. ख. च. ज. पुस्तकस्थः ।

= ९ ५

२१६ षोडशाधिकद्रिशततमोऽभ्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६७९

उष्णीषं बध्रतस्तस्य श्रीपतेः पुरतस्तदा । तस्थौ जातु स चिपरन्रः करेणाऽऽनीय दर्पणम्‌ ॥ १९
एवं निजे तस्य वसतः स भवच्छिदः । सपर्या विधिवद्विमो माध निन्ये समस्तकम्‌ ॥ ४०
अथ माघावसानं तु प्रणिमायां रमापतेः । स्पृतिमात्रागतं ताक्ष्यमपहयत्पुरतः स्थितम्‌ ॥

ते दृष्टा पुण्डरीकाक्षः पृण्ठरीकमुवाच ह ॥ १
श्रीभगवानुवाच-

भूयतां भो द्विजश्रेष्ठ यद्रचोऽहं वदामि ते । इन्द्रपस्थगते तीथे पुष्करे ते यदच्छया ॥ रे

सानात्तत्ते मया दत्तं यन्मासमुषितं मया । अद्य पक्षीन्दरमारुह्र मया सह महामते ॥ ८३

वरन तीथिरोरत्नं तदेव मरति पुष्करे । चतुर्वमैषदे तसिन्लानं कुर्न्यदिच्छसि ॥ ४४

तदहं ते प्रदास्यामि यदहं वद्रशे द्विज । पापोऽपि भरतस्ते वै राता यत्र मृतो गतः ॥

स्वग स्वगेयुखाकाड्षी किमन्यत्तस्य वण्यते ॥ ४९५
श्रीनारद उवाच-

एवमुक्त्वा स देवेन्द्रो ब्राद्यणेनद्रं नरेन्द्र तम्‌ । पतगेन्द्रं समारोप्य सवैती्यनद्रमागमत्‌ ।॥ ४६
पुण्डरीकस्य देहात्तु तेन तत्माणवायुना । समं ज्योतिः सुनिर्गत्य गोचिन्द्पद माविशत्‌ ॥ ५७

एवं पुष्करतीर्थेऽसििन्द्रमस्थगते नप । सानेन पुण्डरीकस्तु रेभे सायुञ्यमीश्वरे ॥ ४८
एवं तीथानुरोधेन गोविन्दोऽपि च तदहे । मासमेकं तदा राजश्चवास निजबन्धुवत्‌ ॥ ४९
केन बणेयितुं शक्यो महिमा पुष्करस्य वै । शक्रपरस्थगतस्यास्य को्य॑श्ो बणितो मया ॥ ५०
माहात्म्यश्रवणादस्य श्रद्धया लभते नरः । अश्वमेधक्रतुफलं पठनादपि भृपते ॥ ५१

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे कालिन्दीमादात्म्ये पुष्करमाहात्म्यव्णेनं नाम
पश्चद्डाधिक द्विशततमोऽध्यायः ॥ २१५ ॥ (२१ )

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ४२२३४

जा -- -न

सथ पोडशाधिकद्विशततमोऽध्यायः।

श्रीनारद उवाच-
शिबेऽस्य तीथराजस्य प्रयागस्य तवाग्रतः । महिमानं महापुण्यं श्रद्धया बणयामिते॥ १
विश्वावसुदीपाल गन्धर्वो खोकविश्रृतः । एकदा स गतो गातुं सुमेरो ब्रह्मणः सभाम्‌ ॥ >
ततर स्रः सुरभरेष्मुपविष्टं स॒विष्टरे । शं सुरगणेभूप विन्वावसुरवेक्षत ॥ |
अह्यासनसमीपे तु वरासनगतं नृप । द्वितीयमिव कोकेशमिन्दरमस्थं स रेप्षत ॥ ड
सुरराजतीथराजौ ब्रह्मनद्रभस्थयोनृप । चामरोद्धूननं प्रधि कुर्वन्ती स ददञ्चं ह ॥ ५
अन्यानि देवरतीथानि तयोरे महीपते । स्थितानि तेन इष्टानि बद्धाञ्जटिपटानि तु ॥ ६
तयोरग्रे जगौ राजन्गान्धर्व रागमुत्तमम्‌ । तीर्थैः सममगात्सल्यलोकं देवान्विखञ्य हि ॥ ७
अथ विश्वावसुर्षीमान्टषटरा तीेस्य वैभवम्‌ । इन्दरमस्थस्य राजेन्द्र हाहामेतदुबाच ह ॥ ८
विश्वावसुरुवाच-
भो भो गन्धरवशारदूलास्ती(ल ती)थमतन्महाद्धतम्‌ । इन्द्रपस्थाख्यमेनस्मिन्पंसारे तीथराशिष॥। ९
यराचरगुरुब्रह्या सुरबन्यपदास्बजः । तस्याऽऽसनममीपस्यं यद निष्ठस्समासनम्‌ ॥ १०

१६८० महायुनिभ्रीय्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

ती्राजोऽपि पष्ठस्थश्वामरं यस्य मस्तके । अदुनोद्धयवत्तत तीर्येष्वन्येषु का कथा ॥ ११
पृथिव्यां यानि तीर्थानि निवर्मफल्दानि तु । इन्द्रभस्थमिदं तीथ चतुवेगेफलमदम्‌ ॥ १२
अत्र स्थितानि तीर्थानि तादृशानि गुणेषु; । शेषेणापि न रक्यन्ते स्तोतुं तेषां महागुणाः १३

नारद उवाच-

एवं विश्वावसुरधीमान्दटदद्रभस्थवभवम्‌ । गत्वा तस्य गहं राजन्पावनं सवेकामदम्‌ ॥ १४
यथा देवेष सर्वेष शक्रः श्रेष्ठः शचीपतिः । तस्माद्रह्या च तीर्थेषु प्रयागो ऽयं तथा वरः ॥ १५
तस्मादपि महाराज शक्रपस्थमिदं वरम्‌ । अस्यान्तरगतो योऽयं प्रयागो टप दश्यते॥ १६
कथयाम्यत्र यदत्तं माहिन्याः पण्ययोषितः । नमदासरितस्तीरे परीं मादिष्मतीं ठृष ॥ १७

मोहिनी नाम तत्राऽऽसी्रेशया बहधनान्विता । रूपयौवनसंपन्ना निष्णाता नत्यमीतयोः ॥ १८
तया बहूनि पापानि कृतानि धनदुब्धया । ब्रह्महत्याः कृताः सप्त दास्यश्च वहवो हताः ॥ १९
तासां च पातिता गभा बहशः पापया तया । एवं तया स्वतारुण्यं गमितं पापकमभिः ॥ २०
ततो जरा कियत्कारे तदेहे समपद्यत । जराग्रस्तशरीरा सा निहत्तावेषयस्पृहा ॥ २१
न चक्रे मानसं यूनां ते चतां पति भूपते । पापाजितं धनं स्वीयं न विश्वसिति कस्यचित्‌॥२२
[अन दत्ते न स्वयं भुङ्के न निक्षिपति वै कचित्‌ ]। एकदा सा निशीथे तु विवुध्येति बि(ग्य)
चिन्तयत्‌ ॥ २२
मादिन्युबाच--
शृतायां मयि कस्येदं धनं पपिंरुगाजतम्‌ । तन्नयिष्यति मां घोरं नरकं भृशदारुणम्‌ ॥ २४
दास्यस्तासां च भतारस्तद्धोक््यन्ति धनं मम । मयेव सद्रतिस्तस्य कथं न क्रियतेऽधुना ॥ २५
श्रीनारद उवाच-
एवं विचिन्त्य सा धर्म विधाय मतियुत्तमाम्‌ । चकाराऽऽमसरसीवापीकूपसुराटयान्‌ ॥ २९
अभितः पुरमाधत्ते प्रपाः पथिकदेततरे । निदाघे च महाराज तेभ्योऽन्ं परददौ चसा॥ २७
धमशाखां ग्रहाभ्यासे निवासाय विदेशिनाम्‌ । विदधे सा पुनस्तेभ्यो ददावाहारमुकत्तमम्‌ ॥ २८
एवं परवतेमाना दि घर्मे सा भूप मोहिनी । उ्वरातुराऽभमवत्कारे कचिचचेति व्याचिन्तयत्‌ ॥ २९
[+धमोर्थे हि मया वित्तं व्ययितं भूरि यद्यपि! तथाऽपि स्वगरूप्यादि प्रच॒रं वतते परम्‌॥ २०
श्रोत्रियेभ्यो ददाम्येतञ्ज्ञानेनेति व्यचिन्तयत्‌ ]। विचिन्त्येति समाद्रता मोहिन्या नगरद्रेनाः॥
नाऽऽगतास्ते महीपाल च्नञाता घोरं प्रतिग्रहम्‌ । यदा तदा द्विभागं च चक्रे तत्तद्धन स्वकम्‌ ३.
एको भागः स्वदासीनां दत्तोऽन्यश्च विदेशिनाम्‌ । स्वयं तु निर्धना राजन्नमवत्सा तु मोहिनी
तथा समागतं मृत्युं विज्ञायान्तकमन्तिके । मुक्ता दास्याः धनं नीत्वा [शयथेष्टगतयोऽभवन्‌॥ १४
इति मरवा यदा चेषा ञ्वरमुक्ता भविष्यति । तदा यक्नो धनं दत्तं | नूनमादास्यते हि तत्‌ ॥ २५
अथ सा रखुद्घनान्यष्टादश कृत्वा महीपते। [+निजायुषस्तु शेषेण ञ्वरमुक्ता तदाऽभवत्‌ ॥ ३६
पका जरद्ववा नाम सखी तस्या महीपते । | सा तामुपचचाराऽऽज् पथ्यादिभिरतन्द्रिता ॥ ३७
क्रियद्धिवासरेः सा तु पएणादारा व्यजायत । तस्या जरद्ववायास्तु शरे मुङ्के स्म लजया ॥ ३८
मया स्थितं सुखेनातर दुःखमय समागतम्‌ । दरिया मया स्थेयं साऽऽचिन्तयेति गताऽन्यत

इदम क. ल. च. ज. पुस्तकस्यम्‌ । + धनुशिहान्तमेतः पाठः क. ख. च. ज. पुस्तकस्य: । ॐ धनुिहान्त
मतः पाठः क. ख. च. पृस्तक्रस्थः । + अयं श्रोकः क. खे. च. पूर्तकस्थः।

ष्\

न स ध त ^ 4

21
[# मि ` षि |

२१७ सप्तदशाधिकद्विशतसमोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । १६८१

गच्छन्ती सा घने राजन्मोदिनी पुरतस्करैः । इति मत्वाऽथ निहता गीत्वा यात्यसौ धनम्‌ ॥
धनमपाप्य तेस्तस्याः सकाशात्पुरतस्करेः । श्वसती सा परिलयक्ता तस्मिनेव बने नृप ॥ ४१
अथ व्रैखानसः कतित्मयागस्यास्य वै जलम्‌ । वि भ्रत्कमण्डरी राजन्नत्रारण्ये समाययां ॥ ४२
अथ तां पतितां वीक्ष्य शस्रविक्षतविग्रहाम्‌ । याचमानामिदं राजज्ञीवनं हस्तसंज्ञया ॥ ४३
वैखानस उवाच-
का त्वं केन शितैः शखैः सक्षतीङृतविग्रहा । एकाकिनी किमर्थं बा निजेनारण्यमागता ॥ ४४
इन्द्रपस्थगतस्येदं प्रयागस्य जं शुभम्‌ । भाग्योदयेन केनापि पभरापितं भ्रियक्राम्यया ।॥ ४५
श्रीनारद उवाच-
इत्युक्त्वा तेन सा वक्तुमक्षमा व्याददे मुखम्‌ । पातुं तद्वारि महिषी भवेयमिति वाञ्छया ॥ ४६
अथैतस्य प्रयागस्य पातितेऽम्बुनि तन्मुखे । तलयाज जीवितं सा तु मोहिनी गणिका नृप ॥ ४७
भराणपयाणकाले तु महिषीत्यमवाञ्छयत्‌ । अतः सा महिषी जाता द्राविड वीरवर्मणः ॥ ४८
संभूय केरकाधीशगहे तीथौम्बुपानतः । कुटशीलधनेश्वयेसंयुक्तस्य महीपतेः ॥ ४९
हेमगोरं ततः साऽङ्गं बभार कमलेक्षणा । अतस्तस्याः पिता नाम हेमाङ्गीति चकार ह ॥ ५०
एकदा सा तु हेमाङ्गी हेमाभरणभूषिता । कलायाः स्ववयस्याया मश्रिपुत्या हं ययो ॥ ५१
तत्र यावकतैठेन स्ञापिता भोजिता च सा । विविधान्रैस्तदा राजान्निविष्टा वरविष्टरे ॥ ५२
पुष्पोद्धथितधम्रह्वा क्षामक्षौमविभूषिता । कलां भोम्राच दधती मुखे ताम्बरूलवीरिकाम्‌ ॥ ५३
हेमाङ्ग्युवाच-
कठे कटय मद्राक्यं कोकिराकरमाषिणि । श्रे यदद्धतं वस्तु तवर मामभिदशेय ॥ ५४

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहात्म्य न्द्र प्रस्थमाहात्म्यवणैनं माम
घोडशाधिक्रद्विश्चततमोऽध्यायः ॥ २१६ ॥ (२२)

आदितः शोकानां समश्वङ्ाः-- ४२२८८

-~-------

अथ॒ सप्तदशायिकद्विश्ततमोऽ्ध्यायः |

श्रीनारद उवाच-
इत्युक्ता सा कला राजैस्तया नृपतिभा्यया । स्वकोशात्स्वणमञ्षमानागय विद्धे पूरः ॥ ?
उवाच च महाराजमार्यऽस्यां महदद्धतम्‌ । पुस्त वतैते देवि तत्र चित्राणि सन्तिवे॥ २
उद्वास्य यतां किचित्कि किमस्त्यत्र पुस्तके । रंस्यते ते मनो ननं तत्रस्थाटेख्यदशेने ॥
श्रीनारद उवाच-
इत्यक्ता भूपपत्नी सा दास्या तामुदघाटयत्‌ । मञां ततर संस्थं च पुस्तकं पाणिनाऽग्रहीत्‌ ।॥ ४

तजावलोकयामास साऽवतागान्समासतः । पूर्वे ततस्तु भृगोरं पञ्चाशत्कोटि योजनम्‌ ॥ ५
ततरान्पकारसंयुक्ता भूिर्टा च काञ्चनी । एतयोरन्तरे राजदीकालोकश्च पवतः ॥ ६
सघ द्रीपास्तनो दष्टाः सयुः सप्तभिर्हताः } एतेषु नयः शाश्च खण्डानि तु महामते ॥ ७
एतद्धारतखण्डं सा पश्यन्ती भूपतिभिया । यमुनाजाहवीगुख्याः सरितः सम्क्षत ॥ ८

२११

१६८२ पहापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

यपुनातीरगं राजननिन्द्रभस्थमिदं श्रुभम्‌ । ददश सा महाभागा तीयेव्रजयुतं रेष ॥ ९

अत्र तीथेमिदं दृष्टा प्रयागं ब्रह्मनिर्मितम्‌ । पूवेजन्मकृतं कम सा सस्मार मनस्विनी ॥ १०

ततस्तूष्णीं समुत्थाय तूर्णं सा स्वरणं ययौ । निधिलेति न (च) भोक्ष्यामि ततः प्रस्थाय तीयकम्‌॥

तदैव सातु हेमाङ्गी महीगुप्रमसुभियम्‌ । वीरवमांणमाहेदं तीथराजप्रिया सती ॥ १२
हेमाङ्गयुवाच--

भो भोः प्राणपते वाक्यं मदीयं शृणु धमंदम्‌ । विधेहि च महाभाग तृण पणा भविष्यसि।।१३
पुराऽहं मोहिनी नाम वेशया च वहुपापद्रत्‌ । यावन वाधेके किचिद्धममे जाता मतिमम ॥ १४
पापेनोपाजितं वित्तं धर्मेण व्ययितं मया । निधनाऽदं यदा राजनिगेता निजपत्तनात्‌ ॥ १५
तदा मां निजनेऽरण्ये यान्तीं जघ्रुस्तु तस्कराः । था दारिचसतप्नां पापा धननिघृक्षया ॥ १६
शितशसखक्षताङ्गं मां वसतीं गतचेतनाम्‌ । विद्ध्य तस्करास्तत्र गता हतमनोरथाः ॥ १७
ततो वेखानसो ह्येकः प्रयागस्य जं वहन । इन्द्रमस्थगतस्येव षने तत्र समागतः ॥ १८
तत्र मां पतितां द्रा तदवस्थां स तापसः । का त्वं कुतः किमर्थं वा हता केनेति पृष्टवान १९
तदा किमपि नोक्तं मे पराथतं पण्यमम्बु तत्‌ । तेन तन्मे मुखे कषिप्रं ततोऽहं देहमलयजम्‌ ॥ २०
पाणपरयाणकाढे तु वारि तत्सवैकामदम्‌ । श्रत्वेति वाञ्छितवरती महिषी स्यामिति प्रभो ॥ २१
तस्य तीथाम्भसो राजन्पसादात्ते गदेन्वरी । जाताऽदं सत्कुखाचारशीखापारपयोनिषेः ॥ २२

सांभतं द्रष्टुमिच्छामि शक्रधस्थगतं ठप । प्रयागं तीथेराजं तं भवता सह कामदम्‌ ॥ २३

प्रस्थास्येऽदं यदा राज॑स्तीयेराजं भरति प्रमो । तदाऽहमन्नं भोक्ष्यामि मयेति विहितः पणः ॥ २४
राजोवाच--

कथमेतद्विजानीयां खदुक्तं चखलोचने । प्रतीतं कुरु मे भद्रे त्वदुक्तं करवाण्यहम्‌ ॥ २५
श्रीनारद उवाच--

इत्युक्ते तेन भूपेन खे बागितयभवत्तदा ॥ २
आकाशरवाण्युवाच-

सलयमुक्तं वचो राजन्ननया तवर भायेया । इन्द्रभस्थगते पुण्ये प्रयागे ती्थपुंगवे ॥

तत्र गत्वा कुरु स्नानं रष्स्यसे यद्रदिच्छसि ॥ २७

भ्रीनारद्‌ उवाच--
निशम्येति ततो वाणीं दरपो गगनसंभवाम्‌ । दण्डवत्पतितो भूमौ तद्रक्तारं नमाम्यहम्‌ ॥ २८

अथ म्रत्रिणपादूय राज्यमारोप्य तत्र वे । तया सह समारुह्य रथं तीथवरं ययो ॥ २९

कतिभिवांसरेरत्र हेमाङ्गय। सह आययौ । उपजहे तीथराने क्षीरं भायीयुतो टपः ॥ ३०

सस्नतुस्तो रिते तीर्थे द॑पती तत्र कामदे । पयागस्नानपुण्येन वैकुण्ठभीतिरस्तु मस्त्विति) । २३१

प्रतीच्छया सातमात्रे मिथुने तत्र भूपते । आगतां सुरशा्दरो हंसपक्षीन्द्रवाहनी ॥ ३९

आगनौ तां समालोक्य वीरतमा स भृषनिः। प्रणम्य शिरसा देवौ तष्टावेकाग्रमानसः॥ २२
राजावाच--

नमो तां सुरजावृखां बिश्रद्यामपसितारुणे । वपुषी प्षामवासांसि हेमसिन्दररभानि च ॥ २३४

वन्दे युवां सत्वरजःपधानो चराचरस्य स्थितिसमैहेत्‌ ।
वकुण्ठसन्याद्ुतलोकनाथो चतुद्विवादू खगराजवाहौ ॥ ३९

न ।. त
४ 4

+ ९ + चम "+ (निवसन तातन
॥ भ
1

५

२१८ अष्टादशाधिकद्विशततमोऽध्यामः ] पद्मपुराणम्‌ । १६८३

व्ैराग्यसंरागवतां जनानां सन्मुक्तिभक्तिपभरतिपादको वा|

हन्दारकैर्वन्दितपादपश्रौ सद्धावनम्रेण नमामि मूधा ॥ ३६

गोविन्दहृन्दारक्वन्यपाद न कोऽपि जानाति तवे स्वरूपम्‌ ।

यतः परस्त्वं प्रकृतेश्च पुंसो मनोवचोभ्यामपि दूरवर्ती ॥ ३७

धन्यः स खोके पुरूषः परात्मन्यो विश्वमतःक्षणिकं विचिन्य ।

अनन्यचेता भजति त्वदीयं पादारविन्दं मुनिषन्दवन््म्‌ ॥ ३८
स्वत्पादसेवनं नाम तीयमेतच दरुभम्‌ । जनानां भजमानानां वाञ्छिताथेफल्पदम्‌ ॥ २३९
तथाऽप्येतद्यं सेव्यं पुक्तये नान्यलब्धये । अन्यकरामनया यस्तु सेवते स तु वञ्चितः ॥ ४०

सन्तो भवन्तमासेव्य तीथमेतच युक्तिदम्‌ । नान्यदिच्छन्त्यतिक्रम्य स्वैरोकान्यियासवः ॥४१
श्रीनारद उवाच--
इत्यभिष्रय देवेश रोकेशं स च भृयतिः । तस्थो यदा तदा राजन्देमाङ्गी सा जगाद ह ॥ ४२
हेमाङ्ग्यबाच--
पद्मापते पमपलाश्चरोचन ब्रह्मन्मराखासन भारतीगुरो ।
नमो युवाभ्यां यदि दीनचेतसौ पसीदतं तारयतं भवाग्पेः ॥ ४३
तीर्थस्यास्य परसादेन जाताऽदहं महिषी परमो । युवयोरदर्शनं जातं देवानामपि दुकेमम्‌ ॥ ४४
युवामसिखचित्तङ्गौ दत्तं नौ मानमेप्सितम्‌ । स्ानकाले यदावाभ्यां विहितं पारमायिकम्‌ ।।४५
श्रीनारद उवाच-
एवं ताभ्यामुभाभ्यां तौ संस्तुतो देवपुगवौ । भसन्नवदनो भूत्वा पोचतुर्द पती प्रति ॥ ४६
हरिव्रह्माणाव्रचतुः-
धन्या त्वमसि हेमाङ्गि यतोऽयं तारितः पतिः । स्वयं राज्यसखासक्तचित्तो ऽप्येतत्समागमात्‌ ।
राज्ञां विषयसक्तानां दुभा युक्तिरीदशी । त्द्धतर्यादशी जाता तीयेस्पास्य पसाद्तः ॥ ४८

नारद उवाच--

इत्युक्त्वा तौ समारोह गरुडं पक्षिपुंगवम्‌ । जग्मतुस्तौ सुरश्रेष्ठा सत्यलोकं नरेश्वर ।॥ ४९
तत्र ते ब्रह्मणा स्वे पूजिता विधिवश्रप । तस्य चित्तानुरोधेन तस्थुरेकं मुदरेकम्‌ ॥ ५०
अथ ताभ्यामुभाभ्यां स दंपतिभ्यां समं हरिः । आरुष्च गरुडं श्रीमदकुष्ठमगमनूप || = ५१
इत्येतत्कथितं तुभ्यं तीरधराजस्य प्रभवम्‌ । पुण्यं समस्तपापघ्नं यशस्यं सुतदं टेप ॥ ५२

य एतच्छरणुयान्निदयं पठेदपि च मानवः । स गच्छेद्राञ्छितं स्थानं सत्यमेतन्पयोदितम्‌ ॥ ५३
इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्डे कालिन्दीमाहातम्य इनदर प्रस्थान्तर्मतप्रयागमाहात्म्यवर्णनं नाम
सक्तदशाधिक्रद्दिशततमोऽध्यायः ॥ २१५ । ( २३ )
आदितः शोकानां समघ्व्काः-- ४२३४?

अथाघ्रदश्चाधिकद्धिरततमोऽध्यायः ।
श्रीनारद उवाच-- |
आकणेय शिबे राजन्व्णयामि तवाग्रतः । पुण्य यक्षस्यमायुव्य कार्या ता माद्ाःम्ययुत्तमम्‌ ॥ _ 9

१क.ख.च.ज.ज.ढ. त्वया। २ च. सुखदं ।

१६८४ महापूमिश्रीव्यासपणीत-- [ १ उत्तरखण्डे-

इ्द्रभस्थतटस्थायां कादयामेकस्तु पादपः । शिशषपाख्यो भवेद्राजन्पुरा पुण्ययुगे ठते ॥
तक्को वायसो द्यासीत्कृतनीडो वनस्पतौ । तस्याधस्तान्महासपेः कोटरे वसति स्मह ॥ १
एकदा तस्य काकस्य भायाऽण्डद्रयमालये । परतिमृच्य गता कापि न नीडे स्वे समागता ॥ ४
[स्वयमेव च काकस्तु पालयन्रण्डकदवयम्‌ ¦ तामेव रिशपामुचैरध्यतिष्टन्महीपते ॥ ५
अथैकदा निशीये तु म्ाशत्या समागता] । अमनवि्ाश्षपां राजन्पूलादतिद्दादपि ॥ ६
वालयया पात्यमानायाः शिशपायास्तदा ते । चूणितौ काकसपोँ तौ गततभाणो बभूवतुः ॥ ७

दिव्याङ्गस्ते त्रयो भूत्वा शिश्पावायसाहयः । विमानत्रयमारूढा जगमुः श्रीपतिकेतनम्‌ ॥ ८

शिबिरूवाच--
देवर्षे केन पुण्येन भाता तैमुक्तिदा पुरी । आसंस्ते के तरयः पूर्वै सर्वे कथय नारद्‌ ॥ ९
नारद उवाच--
कुरुजाङ्गख्देशषीयो ब्राह्मणः श्रवणाभिधः } तस्य भार्या कुडा (ण्ठा) नाम भ्राताऽभूच कुरण्टकः
असनातथोक्ता नित्यं स केवलो भिष्मुग्रहः । भ्रवणस्तेन दोषेण वभ्रूव प्रामवायसः ।॥ +

कुरण्टकस्तु तद्राता नास्तिकोऽभवदुखणः । श्वुतिस्मृतिपथोच्छेत्ता देवानां चेव निन्दकः ॥ १२
तेन दोषेण स मृतो ह्भवत्काटकुण्डली । सा कण्ठा श्रवणस्य स्री बग्रषोभयदोषभाक्‌ ॥ १२
अतः सा स्थावरत्वं हि लब्ध्वाऽऽसीवुभयाश्रया । एतत्ते कथितं भूप यदत्तं पूवैजन्मनि ॥ १४
अतः परं प्रवक्ष्यामि तेषां पुण्यं यतद्लयः । भापुस्तेन पुरीं रम्यां काशीं वैश्वेष्वरी उरेप ॥ १५
ग्रामान्तरादेकद्‌ा तौ प्रत्यायातौ निजाख्यम्‌ । कस्यचित्पथिकस्याथ कूपे मरां पयस्विनीम्‌ १६
अवलोक्य तदुद्धारं चकरतुस्तेन नोदितौ । ताभ्यां गदितमाकण्ये कुण्डा (ण्ठा) साध्वित्यभाषत
ते यस्तेन पुण्येन मरणं प्राप्य दुरेभम्‌ । इनद्रभरस्थतटस्थायां कार्यां वेकुण्टमारुहन्‌ ॥ १८
इयं काशी महेशस्य एरी यचपि यूपते । तथाऽप्यस्यां शृतो जन्तुरवेकुण्ठे स्यात्सखा हरेः ॥ १९
एतत्ते कथितं राजन्काश्या माहात्म्यगुत्तमम्‌ । किमन्यच्छ्रोतुमिच्छा ते विद्यते तद्वदस्व मे ॥ >°
रिविर्वाच--
यने खया महेशस्य क्षे्त्रययुदी रितम्‌ । काशी च शिवकाश्ची च गोकर्णं च तथा परम्‌ ॥ २१
एकस्या परिमा पोक्तस्त्वया काया महामुने । मोकर्णशिवका्योश्च कथ्यतां यादि विच्ते॥२२
श्रीनारद उवाच--
गोकर्णं केवरं शेवं क्षं परमपावनम्‌ } तस्मिन्पृतो नरो राजञ्शिवः स्यान्नात्र संशयः ॥ २१
स्थटे जलेऽन्तरिक्षे च जन्तुस्तत्र भ्रियत चेत्‌ । तदा कैलासशिखरे रिवः संभूय दीग्यति ॥२४
अत्र गोकर्णतीरथे स्यान्मृतस्य न पुनर्भवः । शिवेन स सम॑ राजन्धुक्तिं यास्यति किचित्‌ ॥२५
अस्यापि तव माहातमयं गोकर्णस्य महीपते । णयामि यदाकणि मया बह्ममुखात्पभो ॥ २९
रयागादेकगस्यूतो गुरुतीथस्मीपगः । मर्यादापर्बतो योऽयं दृश्यते गुणद शनः ॥ २७
तत्रेव ककंटो नाम भि आसीत्सुदारूणः । तस्य भायां जरा नाम सा जप्रे पतिपचचकम्‌ ॥२८
सा जरा विषसंयुक्तं षष्ठं ककैटकं तदा । अकरोन्मोदकं हन्तु तदा तेन स्वसुः शतम्‌ ॥ २९

-----------_--_---~-------------------(-(--(-(-(-((-(((-(((-(-((((-(_(_(_ =] -----------~-------

--------~-

% धनुधिद्वान्त्मेतः पाठः क. ख. च. ज. पुस्तकस्य: ।

१ ड. ढामपि। २ क. "ण्डकः । ३ क. °रण्डक० ।

+ । ४ ५५५५४"

९ योध = नत नीता नन न 9
नके , - ९.

२१८ अष्टादशाधिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६८५

निजाया मुखतो राजन्भिेन च महात्मना । बलात्तां हन्तुपारेभे कर्कटो भृशदारुणः ॥ ३०
खड़पाणियदा याति तद्वधाय स भिष्टपः । यावत्तावन्ञ सा पापा ज्ञात्वा निजवधोधमम्‌ ॥ ३१
वनमभ्यद्रवद्धीता निजपराणपरीप्सया । तामनुद्रवता तेन कर्कटेन महीपते ॥ ३२
अत्र गोक्णतीर्थे तु गृहीता खड्पाणिना । शिरस््छि्ला तु खड़न पातितं च जरे वपुः || ३३
तस्य गोकणतीथस्य निजस्थानमगाच् सः । सा जरां तत्र गोकर्णे पापाऽपि निधनं गता ॥ ३४
कैलासशिखरे राजन्पावेलया अभवत्सखी । अदे कथितानेतत्तव गोकणवेभवम्‌ ॥ ३५
शिवकाञ्च्याथ माहात्म्यं पवित्रं वणेयामि ते ¦ इन्द्रभस्थतटस्थायां रिवकाञ्च्यामपि प्रभो ३६
गतिः सां मरणात्पुंसां गोकर्णे या मयोदिता । अत्र श्रीमन्महादेवो विष्णुं सर्वसुरेश्वरम्‌ ॥ ३७
आराध्य भक्तराजतवं रेमे ज्ञानं च ता्तिकम्‌ । अतः स्वँ वयं पुत्रा ब्रह्मणस्तं महेश्वरम्‌ ॥ ३८

आराधयामः सततं सद्धक्तिञ्ञानङिप्सया । अत्र वाण्डरयुरो राजनम्नारराध महेश्वरम्‌ ॥ ३९
निराहारो वर्षशतं तद्गणत्ववुभूषया । तस्मे प्रसन्नो भगवान्गणत्वं दत्तवान्निजम्‌ ॥ ४०
स्वयं च सर्वदा तस्य पुरपारो वभूव ट । इयं पुरी पुरा राजनासीद्विष्णोमेहात्मनः ॥ ४१
दत्ता शिवाय तुष्टेन तपसा तस्य विष्णुना । अस्यामेकं पुरा ठत्तं महदाशर्यकारकम्‌ ॥ ४२

विषस्य रिवभक्तस्य वैङुण्ठापतिर्यथाऽभवत्‌ । एकस्तु ब्राह्मणो राजन्देरम्बो नाम धार्मिकः ।४३
कायेन मनसा वाचा शिवपूजारतः सदा । एकदा स महाभागः रिवती्थानि पर्यटन्‌ ॥ ४४
दिवभक्तः शिवे राजञ्जिवकाश्यामिहाऽऽगतः । एतां मनोहरां चैव न तत्याज स बुद्धिमान्‌ ॥
पथात्तत्ैव तत्याज भाणानस्या जलान्तरे । तत्रैव श्रीमहादेवगणास्तं ब्राह्मणोत्तमम्‌ ॥ ४६

नीत्वा कैखासमचटं चेधस्तदनुशासनात्‌ । अथ मध्ये समायाता गणा वैङण्ठतो हरे; ॥ ४७
तेभ्यो बलात्समादातं तं द्विजश्रेष्ठमुयताः । आसीत्तेषां महयुद्धं गणानां हरिहवैयोः ॥ ४८

ततर युद्धे न वै केषां विजयो न पराजयः । तत्र वैकुण्ठतो विष्णुरागतो गरुढासनः ॥ ४९
कैलासादूषभारूढो महेशश्च निरोकधक्‌ । तावन्योन्यमुखं दृष्ट्रा विहस्य जगदीश्वरौ ॥ ५०

पर्यतः स्म महययुद्धं नभस्येव गणैः कृतम्‌ । अथ स्वीयान्गणान्विष्णुः शवां दिवि युध्यतः५१
निवाय तं द्विजं ता्यमारोप्यागाच्छिवालयम्‌ । शिवेन तद्रणेश्वापि स्वकीयेरपि माधवः ॥ ५२
हतो गच्छन्पथि श्रीमान्स॒तसिदशवन्दितः । गत्वा विवेश तं नागं (केलासं) महादेवपुरःसरः ॥
तस्मै द्विजाय वरै तस्य दकेय्रमणीयताम्‌ । अथ तस्मात्तु केलासान्मदहादेवेन वन्दितः ॥ ५४
माधवः परया भक्तया वैकुण्ठमगमत्तदा । द्विजः सोऽपि महामागस्तीस्यास्य भरसादतः ।॥ ५५
गोविन्दद्ीनं भाष्य युय॒दे हरस॑निधौ । एतत्ते कथिते राजब्डिवकाश्यास्तु वेभवम्‌ ॥ ५६
तीर्यसक्तकना्नरतु शृणुष्व त्वं समाहितः । तीथमेतन्यहाराज चतुर्मगफलमदम्‌ ॥ ५७
द्शनात्सप्नाद्धयानास्स्मरणाद पि भरषते । वसिष्ठादिभिरेतस्मिन्महषिभिरनुष्ठितम्‌ ॥ ५८
महत्तपस्तु खष्पर्थ तत्राऽऽसंसतु क्षमा नृप । मरीविरपि धमात्मा पुत्रार्थ लानमाचरन्‌ ॥ ५९
अत्र रेमे महाभागः कश्यपं सुतयुत्तमम्‌ । अत्रिरत्रापि तपसाऽतोंषयदेव्ुगवान ॥ ६०
सोमं दुर्वीससं दत्तं तेभ्यो ठेभे सुतत्रयम्‌ । अङ्गिरा अपि धाता ती्स्यास्य पसादतः॥ ६१

१क.च. सा परमा पुंमां। >२ज. अत्र)

१६८६ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

रेमे युतांस्तु तदस्या जाता आङ्किरसा द्विजाः । पुलहोऽपि सुतं लेमे [दम्भोलि गुणवत्तरम्‌ ६२
योऽगस्त्योऽभृत्पुरा राजंस्तीर्थेऽत्रैव निमज्नात्‌ । पुरस्त्यस्यात्र तीर्थे वे पुत्रो छन्धस्तपस्यतः॥
क्बेरोऽभून्महाभागो यः सखाऽऽसीदुमापतेः । कतोरपि सृता जाता वाखिस्याः सहस्रशः&४
तीथस्यास्य परसादेन ते स्वे द्युध्वेरेतसः । रजआदीन्सुताँटेभे] वसिष्ठोऽपि महातपाः ॥ ६५
सपैव राजश्षादंख महिमा तस्य बणितः । अन्यान्यपि च तीथानि सन्त्यनेकानि भूपते ॥ ६६
कपिराश्रमकेदारपभासादीनि वै परमो । नियुतैरपि वषाणां तेषां च महिमा नृप ॥

अनन्तेनापि नो वक्तं शक्यते किमु मादरः ॥ ६७

सौभरिर्वाच-

एवयुक्त्वा मुनिश्रेष्ठो नारदो मुनि(नृष)पुंगवः(वम्‌) | शिवि जगाम मनसा नारायणगुणान्प्रणन्‌॥
रिबिरोशीनरो राजा श्क्रमस्थस्य वैभवम्‌ । श्रुस्वा म॒निमुखाद्राजन्कृतार्थं स्वममन्यत ॥ ६९
तत्र स्ात्वा हि विधिवदिन्द्रपस्ये स भूपतिः । विधाय स्वक्रियाः स्वा जगाम निजपत्तनम्‌ ७०
इनद्रपस्थस्य माहारम्यमेतत्तव मया विभो । यमनातीरतीथस्य बाणितं जनपावनम्‌ ॥ ७१
नास्याऽऽदरं करिष्यन्ति कलो श्रद्धाविवजिताः । इन्द्रभस्थस्य राजेन्द्र समैती्थर्चिरोमणेः ॥ ७२
अष्टादशपुराणानां ्रवणाद्धारतस्य च । यत्फरं तन्मदिश्नोऽस्य शक्रप्रस्थस्य जायते ॥ ७३
अरुणोदयनेलायां माघलक्षेकमन्ननात्‌ । यत्फरं तन्मदिश्नोऽस्य श्रवणाच्छरद्धया भवेत्‌ ॥ ७४
श्रद्धयाऽस्य तु माहात्म्य यः णोति म्रहीपते । तपितास्तेन पितरो देवाश्च मुनयस्तथा ॥ ५७५
ङच्छ्ातिकृच्छरपाराकचान्द्रायणवरतादिभिः । यत्फलं तन्मरिश्नोऽस्य श्रद्धया भ्रवणाद्धवेत्‌। ७६
अश्वमेधादियज्ञानां समस्तानां महीपते । यत्फटं तन्मदिन्नोऽस्य श्रद्धया भ्रवणाद्ेत्‌ ॥ ७७

सूत उवाच--

एवं युधिष्ठरो राजा चत्वा शौनक सौभरे; । इन्द्रभस्थस्य माहात्म्यं स ययौ हास्तिनं पुरम्‌ऽ८
ततो विनीय सद्भातन्दुर्योधनपुरःसरान्‌ । इन्दरमस्थमगात्पुण्यं राजसूयचिकीष॑या ॥ ७९
द्वारकायां समागम्य गोविन्दं कुख्दैवतम्‌ । राजसुयेन यत्नेन स इयाज महीपतिः ॥ ८०

गक्तिदं तीथेमेतत्त शपतोऽस्याप्य (पि) जायत(ताम्‌) । इति मत्वा हरिस्तत्र रिष्पारं जघान इ
शिदुपालोऽपि तस्येव तीयस्य मरणाद्भुवि । सायुज्यमगमत्कृष्णे निखिखा्थपदायके ॥ ८२
किशुपारो हतो यत्र विदितो यत्र च क्रतुः । गदया तत्र भीमेन कृतं कुण्डं सुविस्तरम्‌ ॥ ८३
भीमकुण्डं तु विद्गातं जातं तद्ुवि पावनम्‌ । कालिन्वा दक्षिणे भागे गब्यूतयधमहीतरे ॥ ८४
इन्द्रमस्यगतायां यत्काखिन्दां खानः फलम । तत्फटं तत्र ङुण्डे तु जायते नात्र संशयः ॥८५
[+सूत उवाच]- |
यस्मिन्स स्थितो जन्तुस्ततसेतरमचुवासरम्‌ । पदक्षिणादिभिधर्मः स्वापराधान्क्षमापयेत्‌ ॥ ८६
प्रतिसंवत्सरं चेव परिक्रामति यो नरः । क्षत्रापराधदोपैश्च न स रिप्येत पातकैः ॥ ८७
भदक्षिणामङ््बाणो क्ेत्रसिद्धि न विन्दति । तस्पास्मदक्षिणा तीये दातव्या च फलाधथिभेः ८८
हरेनांमानि संजल्पन्थकरोति परदक्षिणम । पदे पदे स लभते कपिलादानजं फलम्‌ ॥ ८९
9 शत

* घनुश्िहान्तगेतः पाठः क. ख. च. ज. पुस्तकस्थः । + इदमधिकम्‌ ।

१ क. ख. ज. नमसा ।

॥] द . ५
~
१५

५ । की

शः. ।

९१९. एकोनविंरात्य यिक्विशततमोऽध्यायः]पञ्मपराणम्‌ | १६८७

चैत्रङृष्णचतुर्दश्यां शक्रपरस्थपदक्षिणाम्‌ । यः करोति नरो धन्यः सवपापः परमुच्यते ॥ ९०
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे काटिन्दीमाहातम्य इन्दरप्रस्थगतकाीमोकणैरिवकाश्चीतीर्थसप्तक्भीमकण्डमाहात्म्यवणनं
सामा्टादशाधिकद्विरततमोऽध्यायः॥ २१८ ॥ ( २४ )

आदितः शोकानां समध्यङ्ाः-- ४२४३१
समाप्तमिदं कालिन्दी माहात्म्यम्‌ ।
अथ माघमाहात्म्यम्‌ ।
अयैकोनविदयधिकद्विशततमोऽध्यायः ।
[व्यास उवाच) -
आरब्धं नैमिषारण्ये सत्र द्रादशवापिकम्‌ । आजग्मुरखिलास्तत्र मुनयो ब्रह्मवादिनः ॥ १
असितो देवलश्चैव सुमन्तुः पौ (वै) एव च । सुमरतिवोमदेवश्च जावाछेः कार्यो भ्रगुः ॥ २
परतः श॒रभङ्गश्च सुतीक्ष्णोऽगस्तय एव च। आपस्तम्बोऽणिमाण्डव्यः सत्यः कालयायनस्तथा २
रथीतसोऽङ्गिराशरैव कपिलो रेभ्य एव च । पुद्रलो गौतमश्चैव कण्वः कणोऽत्रिरेव च ॥ ४
धूम्रो हारीतकः शङ्कः पृयुम॑ङकथ संकरतिः । कौण्डिन्यो निशर(्ोवश्रैव काणादो गगे एव च ५
कौशिको गालवो वशरुः कुक शक्तिः पराशरः। शिनिषधिभाण्डकः पङ्को बुधो बौधायनो वचः ६

जमदग्निरभैरद्ाजो धूमपो मौनभार्मवः । शोनको नारद धैव शतानन्द; शतातपः ॥ ७
विष्णषद्धो विशालाक्षो जजेरो जङ्गमो जयः। पकः पाशधरः पारः पारगः पण्डितोत्तमः ।॥ ८
महाकायो महाग्रीवी महावाहुपेहोदरः । उद्दालको महासेन आते आमल्कमियः ॥ ९

एकपादो ऽशपादथ उध्परवाहुजैलाशनः । उग्रशीलो महाशीलः पिङ्गटो मन्रावित्पटुः ॥ १०
जण्डिरः करुणः काट; वस्यश्च कलाधरः । कल्पान्तः कङ्णः कण्डु; कठः काटाग्निरुद्रगः (कः,
[प # ग. (५ 3

शेतवादुर्महाभा ज्ञः श्वेता श्वतरसंजकः । एतैः रिष्यैः भरिष्यैथ ब्रहिष्ठा वेदपारगाः ॥ १२

धनुशिहान्तर्गतमरन्थस्थाने केपुचित्पुस्तकेषु--

“ऋषय उचुः--

सूत सूत महाभाग सया लोकदितेषिणा । कथितं काति ख्यानं भृक्तिमुक्ति प्रदायकम्‌ ॥।

अधुना माघमाहात्म्ये वद नो लोमहषेणम्‌ । श्रुतेन येन लोकानां संशयः क्षीयते महान्‌ ॥

पुरा केन महाभाग ठोके ऽस्मिन्संप्रकारितम्‌ । मावलानस्य माहात्म्यं सेतिहासं तदादिश ॥
सूत उवा्च--

साधु साधु मुनिश्रेष्ठा यूं कृष्णपरायणाः । प्रल्टृच्छध मुदा युक्ता भक्तया कृष्णकथा मुहुः ॥

कथयिष्यामि माघस्य माहात्म्यं पुण्यवर्धनम्‌ । पापत्र सेवतां पुमां ज्ञातानां चारुणोद्गरे ॥

एकदा पार्वती विग्राः शेकं लोकशेकरम्‌ । पप्रच्छ त्रिनयोपिता दृष्टवा तच्चरस्णाम्त्रुजम्‌ ।!
पार्वल्युवाच--

देव देव महादेव भक्तानामभयप्रद । प्रसाद नाथ त्रिश्च यस्पच्छे तद्वदाधुना ॥

श्रुता नानाविधा र्मास्तवत्तः पूर्वं मया विभो । अधुना श्रोतुमिच्छामि माहात्म्यं माघजं वदे ॥

तत्तु केन पुरा चीणै को व्रिधिः का च देवता । तत्सर्वं विस्तगद्रूहि यतस्त्वं भक्तवत्सलः ।।
महेश्वर उवाच-

डति भ्रन्थ उपलभ्यते ।

१६८८ महापुनिश्रीव्बासप्रणीत-- [ ६ उस्रखण्डे-

लोकालुग्रहकतीरः परोपकृतिशाणिनः । परमियरता नियं पञ्चयह्गपरायणाः ॥ १३

आगत्य नेमिषारण्यमशेषगुणसंयुताः । कर्मारेभिरे सत्रमथ सूतः समाययौ ॥ १४

तमाश्रममनुपाध्रं जटावसकरुधारिणम्‌ । परसनवदनं शान्तं परमाथविशारदम्‌ ॥ १५

अरेषगुणसंपन्नमरोषानन्दरेवधिम्‌ । भस्मोदधूटितसवाद्गं तिपुण्डाङ्कितमस्तकम्‌ ॥। १६

सद्राक्षमालाभरणं जटायुङ्कुटमण्डितम्‌ । स्शास्ना्थतच्ज्ञं सवेभूतहिते रतम्‌ ॥ १७

जितेन्द्रियं जितक्रोधं जीचन्पुक्तं जगद्रू । व्यासपरसाद संपन्नं व्यासवद्िगतस्पृहम्‌ ॥ १८

वेदमागे सदानिष्ं बेदमागेमवतेकम्‌ । नेमिषेया महात्मानो महाभक्तिसमन्विताः ॥

चित्राः रोतु कथास्तत्र परिवध्रुः समन्विताः ॥ १९

अभिवाय मुनींस्तांस्तु स्वानेव कृताञ्जलिः । अपृच्छत्स तपोटद्धिमृषिभिश्चाभिनन्दितः ॥ २०

अथ तेषूपविष्टेषु सर्वेष्वेव तपस्विषु ! निर्दिष्टमासनं मेजे विनयाद्रौमहषेणिः ॥ २१

सुखासीनं ततस्तं तु विश्रान्तमुपलक्ष्य च । भ्रोतुकामाः कथां पुण्यामिदं वचनमघ्रुवन्‌ ॥ २२
ऋषय उचुः-

अष्टादश पुराणानि सेतिहासानि कृत्सलश्चः। त्वत्तः श्युतान्यशेपाणि श्रोतव्यांशो न विद्यते २२
सूत उवाच-

दण्वन्तु मुनयः सर्वे श्रोतव्या शं मनोगतम्‌ । यावञज्ञानं प्रवक्ष्यामि युष्पाकं विदुषां पुरः ॥ २४

ब्राह्मं पुराणं थमं पाञ्च बेष्णवमेव च । शवं भागवतं चैव भविष्यं नारदीयकम्‌ ॥ २५

माकण्डेयं तथाऽऽ ब्रहमवेवतेमेव च । रङ्ग तथेव वाराहं स्कान्दं वामनमेव च ॥ २६

कोम मात्स्यं गारुडं च ब्रह्माण्डं च ततः परम्‌ । आयेष्वष्टादश्षस्वेषु पुराणेषु महत्सु च ॥ २७

द्वितीयं पादममित्युक्तं पुराणं रोमहषेणे । पश्चपश्चाशदित्युक्तं सहस प्रन्थसंख्यया ॥ २८

तस्मिन्पुराणे दि मया माघमासस्य वैभवः । संक्षपा्रोऽग्रतो विपरा ्बाणितो न तु विस्तरात्‌ २९

` ऋषय उचुः-

तस्मन्पुराणे भवता माघमासस्य वैभवः । अग्रतो बणितोऽस्माकं तद्भूयो वक्तुमहेसि ॥ >°

एतेषामत्र सर्वेषां विस्पृतपाय एव नः । इदानीमपि नेदीयान्माघस्तस्मात्कृपानिधे ॥

तद्भूयः शरोतुकामानामस्माकं वणेयाग्रतः ॥ ३?
(व्यास उवाच)-

मुनीनां वचनं श्युत्वा सतः पोराणिकोऽत्रवीत्‌ ॥ २
सृत उवाच--

साधु साघु महापराह्नाः सत्सङ्गः समीरितः । आलोक्य पाघमासन्नमेतद्थमिहाऽऽगतः ।॥ ३३
वक्तु वो माघमाहात्म्यमिति मत्वाऽऽगतो ऽस्म्यहम्‌ । भवद्धिथ मुनिग्रेष्ठाः पररनस्तत्सद शः कृतः
तस्माद्धयः परवक्ष्यामि मुनयः गुणुताऽऽदरात्‌ । रोमहर्षणनाश्नश्च रिष्यतायाश्च मद्रः ॥ ३५

नारायणांशतायाञ्च सदृशं परतरवरीमि वः । श्रोतभरोचनार्थाय एकत ज्ञापनाय च ॥ ३६
पुराणानां च बराहुल्यात्सवेोद्त्य सारवत्‌ । केषु केषु पुराणेषु बणितं बहुधा बुधैः ॥ ३७
माघस्य महिमानं तपुद्धल्योदत्य सारवत्‌ । दिखीपायोक्तवान्पवं वसिष्ठो ब्रह्मनन्दनः ॥ ३८

तदहं भवतामग्र समासाद्यासयोगतः । त्रवीमि माघमाहात्म्यं ययं शृण्वन्त्वनारतम्‌ ॥ ९९

(4
क

~

२२० विडातयधिकद्धिशाततमोऽध्यायः } पश्रपुराणम्‌ | १६८९

व्यास उवाच)-

इत्यग्रतो मुनीन्द्राणायुदीये विनयोञ्ञ्वलः । वक्तुमारभते देवं नमस्कृ पिनाकिनम्‌ ॥ ४०
सूत उवाच-

ॐ नमो ऽदंपदाथांय परब्रह्मस्वरूपिणे । नमो दिरण्यगभाय हरये शंकराय च ॥

सरस्वते नमो निदं चित्रे्ञाय नमो नमः ॥ ४१

पाराशर्य परमपुरुषं विश्ववेदेकयोनिं
विद्याधारं विमख्मनसं वेदबेदान्ते्म्‌ ।
शश्वच्छान्तं शमितविषयं शुद्धवद्धि विशालं

वेदव्यासं विमल्यशसं सवेदाऽहं नमामि ॥ ४२
(व्या उवाच)--
इति देवान्नपस्छृत्य पुनीद्द्रानिदमव्रवीत्‌ ॥ ३
सृत उवाच-

दमं प्ररं समुदिर्य दिटीपो भूभतां वरः । पच्छ स्वफुखाचाय वसिष्ठं मुनिपुंगवम्‌ ॥ ४४
तस्मे तेन समाख्यातं माहारम्यं महदद्धतम्‌ । तदेवाहं परवक्ष्यामि भवतामिह विस्तरात्‌ ।॥ ५
सथावन्माधमाहालम्यं षक्ता रोता च दुरेभः । सुखभाश्र वयं यूयं वक्तु श्रोतुं च ततः ॥ ४६
स माघमासोऽखिलपापशबः सौभाग्यहेतुः खदु वण्येतेऽद् ।
निमजनाय्यत्र विभातक्राठे नराः सुबखोंक्रकुटुम्बिनः स्युः ॥ ७
इति श्रीमहापुराणे पाच्च उत्तरखण्डे माघ्रमाहात्म्य ऋषिप्रश्नो नामेकोनिशद्धिक-
द्विशततमोऽध्यायः ॥ २१९ ॥ (१)

आदितः शाकानां समच्यड्ाः - ४२४७८

अथ विदरायधिकद्विरशततमोभ्ध्यायः।

=>

सृत उवाच | -
अध्वरावभृतसलात ऋषिभिः कृतमङ्गटः । पूजितो नागरः सवदि रीष मूभ्रदुत्तमः ॥ १
अयोध्यायां स चपतिः प्रजासंरक्षणे रतः । कारे कारे प्रजां रक्षन्वसिष्ठानुमने स्थितः ॥ २
मृगयारसिको भत्वा स्वपरान्निगेतो बाहः । कोतृहटसमाविष्ट आखेटच्यहसंहृतः ॥ ३
उपानदरूढपादश्च नीखोप्णीषो दरिच्छदः । वद्धगाधाङ्कटित्राणों धतुप्पाणिः श्रीं तरपः ४,
वेद्धक्षद्रासिधनश तथामतेश्च पत्तिभिः । कंदरेषु सुरम्येपु वनेषु विपुन्पुच॥ ५
उट ङ्धितमहास्रोतो यवा पश्चास्यविक्रमः। तथा ऋटति तः साध कुजेपु मृगयन्परगान्‌ ॥ ६
हन्यतां हन्यतामेष म्रगा वेगारपलायते । इति जसपन्स्रग्रत्यषु स्वयमरत्पत्य हान्त च ॥ ७
[८4
९
2
9

॥
जकार

इतस्ततः पुनर्याति कचित्परयन्वनस्थरीम्‌ । विटपो इीनसंत्रस्तरीनकेक्ुलाङुराम्‌ ॥
दरिणीगणविचरस्नां द्रवच्छापददिच्छखाम्‌ । कचित्फेरवफत्कारतारारावव्रि भीषणाम्‌ ॥

खडयथः कविद्टक्ष्पी दधानामव दन्तिनाम्‌ । काचद्रराददण्राग्रसम॒द्धतक्च्यरुटाम्‌ ॥ १
मृगारिनखनिमिन्रदन्तिमाक्तिकयुद्विताम्‌ । शादेनखानिाभनरादद्रक्तारूणा काचन्‌ ॥ १४
| १ख.च. च. ज, उ च. स. ज. ठ. ठ. क्चित्कोररमेरानाटकानादाववाद्नाम्‌ । म ।

२१२

१६९० महामनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

9

पीवरस्तनभारातेतप्तकिनरभामिनीम्‌ । अवरोधाजिरक्षोणीं सूचयन्तीं मनः कचित्‌ ॥ १२

क चिदरक्षघनच्छायां कचित्पुष्पसुगन्धिनीम्‌ । कचि्टताणहृद्रारां भङ्गमालासुतारणाम्‌ ॥ १३
अधनिःतनिम(किनागभीममहद्धिकाम्‌ । विटीनाजगरंभीमां कचिनिमृक्तसर्पिणीम्‌ ॥ १४
कचिदावानलज्वालाशिखाग्याप्षमदीरुहाम्‌ । कचित्वुजविनिगेच्छन्परगव्याघ्रत्रसद्धटाम्‌ ॥ १५
धावच्छशकटेन्द पु द्रवच्छानारवाकुलाम्‌ । व्रिमुञ्चन्वाणानकर्‌ शशकेषु कचत्काचेत्‌ ॥ . 8
पलवर्पु च विश्रान्तः कचिच्राति वनान्तरम्‌ । एवं खेखति रजेन व्याधवर्गे च वल्गति ॥ १७
तत्र कीऽपि जवात्रस्तः सारङ्गो निगेतो वनात्‌ । पादरवेगक्रमाक्रान्तदुगेमागेमहीतलः ॥ १८
कदाचिद्वगनारूढः कदाचद्धूमिगा मृगः । न तदा लक्ष्यतां याति धन्विनां पृषठगामिनाम्‌ ॥१९
येद ्टेपथ याति दशनागोचरः कचित्‌ । हस्तम्रातिं गत इव कचिदेव तिरोहितः ॥ २०

अव्यग्राचेत्तो नुपतिधेनुष्पाणिस्तमन्वगात्‌ । एवं नृपं तमाकष॑नाशापाशवशं गतम्‌ ॥ २९१
वक्रक्लाता तिगम्भ।र कण्ट किदुमसकुखम्‌ । परविष्टा विषमारण्यं राजाऽसां तत्पदानुगः ॥ २२
मायामयः स सारङ्गः प्रापयन्नुपति वनम्‌ । अदशनं गते राजा विस्मयं परमं यया॥ २३
भ्रान्तो विषण्णः खिन्नश्च विस्मयोद्धान्तमानसः । दुरादूरं ततो गत्वा देशादेशं च निजम्‌ २४
मृगादशेनसरम्भात्सञ्ुष्यद्रलकधरः । ताम्यत्ताटुपरुखग्याधः श्रान्तपत्तिः स्वर्द्रतिः ॥ २९५
अतीलय दं [यमागान्स तृषाता मध्यगे रव। । ददश्रे तु कासारं स्पधेयन्तमपांनिधिम्‌ ॥ २६
घनपादपतीरस्थं सृतीथ शीतलोदकम्‌ । विशदं विकचाम्भोजं मधुमत्तमधुत्रतम्‌ ॥ २७
विशार्पिनीपत्रच्छननं मरकतंरिव । खच्छन्दपुचखन्मत्स्यं खच्छं साधुमनो यथा ॥ २८
चलन ख्चर।[द््‌नवाचाज्ञकारनादितम्‌ । अन्तग्राहगणक्ूरं खलानामिव मानसम्‌ ॥ २९
कचिच्छवालदुगम्यं कृपणस्येतर मन्दिरम्‌ । नानाविहंगं सर्वार्ति शमयन्तं दिवानिशम्‌ ॥ ३०
दातारामेतर सवेस्वरापन्नातिहरं परम्‌ । तपयन्तं हिमाम्भोमिः श्वापदान्खपितनिव ॥ ३१

हरन्तं सतरेसंतापं दिमांश॒मिव चाऽऽहिकम्‌ । त दषटराऽमृद्रतग्खानेश्ातको जलदं यथा ॥ ३२
तत्र पातजलां राजा कृताध्याहिकक्रियः । भुक्त्वाऽऽखेगकंसंपन्नं सहायः सहितो नपः ॥ ३३
उवास सरसातार्‌ रम्यान कृथयन्कथाः । ततः शरासने बाणं कृत्वा रात्रौ स्थितरसतरौ ॥ ३४
व्याधाः सपानमास्याय रुरुदुः ककुभां पथः । एवं स्थितेष वीरेप वने विस्ताये बागरा; ॥ ३५
निशान्ते नगत यूथ सूकराणां तदे तटे । चरित्वा सरसः कंदान्पपात व्याधरसकटे ॥ ३६
रान्ना विद्धास्तथा क्राडा व्याधे बहवो हताः । दिक्ष सर्वास बद्धासु वागुरायिः समन्ततः २७
इतस्तता च्रामत्वाऽय तस्थु; साप्वसमानसाः । व्याधेश्च निहताः सर्वे प्रजा इव खले च्रपे॥३८
ल्षणनव वराहास्तं बद्धाः परतुमहीतटे । वजभिन्नाञ्जनगिरेः शकला इत्र वजिणा ॥ ३९
तान्दद्रा तुमु नाद चक्रव्याधाः सुदापताः । व्याधाश्च शङ्गिणस्तत्र दध्यः द्यङ्गाण्यनेकञ्चः ४०
ह्कडारव थं चक्रदः सवखाद्धताः। धावन्तः परमृदा युक्ता मिलिता यत्र भृमभिपः॥ ४१
तानादाय भटेभेपो नितः सरसीतटात्‌ । स्वपुरं गन्तुकामोऽसो दृष्टवान्पयि तापसम्‌ ॥ ४२

+~ --- ~ ----------

१ य. च. न. क्ष. ज. द. र. क. तमुजिगध्रमदरषागणेः।अः। २. ल, "ति! कर्वन्कोया टतत्रपस्ा ।!३ स

ज. कालान नानः मा 1४२. ल. निननम्‌ । ५ ज्ञ. ज. 'कमांमानिसः। ६ क,ख. च प्र. न. स्तट।य्या। र्‌,

त्स. {सृङ्घव् )

०4

|
#

अन

कन

१४

क

॥,॥

२२० विंशत्ययिकद्विशततमोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । १६९१

ब्राह्मणं इद्ध हारीत वैखानसमते स्थितम्‌ ! नियमदष्करेरुयरैः परिक्षीणकरेवरम्‌ ॥ ४३

अस्थिरोषं महादान्तं विस्फुरत्ककशत्वचम्‌ । दधानं हारिणं च्म वसानं मृद्वरसकलम्‌ ॥ ४४

कुर्वाणं नैगमं जाप्यं नखलोपजटाधरम्‌ । तं बनाश्रमिणं दृष्ट्रा मार्ज दसा ससंभ्रमम्‌ ॥ ४५

प्रणम्य शिरसा राजा कृताञ्जलिरूपस्थितः । अथ राज्ञामटंकारेद्िनो निधिदय भमिपम्‌ ॥

उवाच श्रेयसो हेतोः परोपकृतिक्राम्यया ॥, ४६
घृद्धदारीत उवाच-

किमर्थं गम्यते राजन्काटे पण्यते मे । माघमासे पिधाद्धा)ोयव माघस्नानं सरोवरे # ॥ ४७

सूत उवाच--

परत्युवाच ततो राजा नाहं जाने द्विजोत्तम । माघस्नानफलं कीषक्तन्मे कथय विस्तरात्‌ ॥ ४८
सूत उवाच--

इति भूपवचः श्रत्वा प्राह वखानसो मुनिः ॥ ४९

छृद्धहारीत उवाच-
भगवान्दमणिः शीघ्रमभ्युदेति तमो हरन्‌ । सानकाखोऽयमस्माके न कथाव्रसरो तृष ॥

साता गच्छ वसिष्ठं त्वमापृच्छ स्वकुखप्रथुम्‌ ॥ ५.०
सूत उवाच--

इत्युक्त्वा तापसो मौनी माघस्नानाय निर्गतः । भयाद्रय दिरीपोऽपि तत्र स्नात्वा यथाविधि)

प्रन; स्वनगरं वीरो गतोऽसौ हषपूरितः । स्वान्तःपुरे निवेद्याथ वानपस्थक्रथां तरपः ॥ ५२

श्वेताश्वं रथमारुह्य सु्वेतच्छत्रचामरः । साकारः सुवासाश्च सुपुष्पो मन्तिभिः सह ॥ ५२
जयशब्दान्पुरः शर्मन्स्तुतो मागधवन्दिभिः । बसिष्स्याऽऽभ्रमं यातत ऋषिवाक्यमनुस्मरन्‌ ॥ ५४

नत्वा ब्रह्मक्षि तत्र विनयाचारपुथकम्‌ । दत्तासनो श्रहीताध्ये आज्ञीभिः छ्तमङ्गलः ॥ ५५
सानन्दं मुनिना पृष्टः कुशलं भूपते सदा । तदोमिदयत्रषीद्राजा इरषयन्युनिमानसम्‌ ॥

सोऽथ वेखानसेनोक्तं पृष्टवान्मधुराङ़ृतिः ॥ ५९
दिीप उषाच- | ॥ .
भगवैस्त्वत्मसादेन श्रुतो विस्तरतो मया । आचारो दण्डनीतिश्च राजघमाश्च येऽपरे ॥ ५७

[१५

चतुणोमपि वणीनामाश्रमाणां च याः क्रियाः। दानानि तद्विधानानि य्गास्तद्विधयस्तथा।) ५८
तानि तसतिष्ठाश्र विष्णोराराधनं तथा । अधुना श्रोतुमिच्छामि माघस्नानस्य यत्फलम्‌ ॥

विधेयं यद्िधानेन तन्मे ब्रह्मन्मुने वद ॥ ५९
वसिष्ठ उवाच-- ९१ ॥
सम्यगुक्तं परं श्रेयो लोकृत्रयदितावहम्‌ । निमेटीकरणं तेन मुनिना वनवासिना ॥ ६०

अहे च ते बदाम्यय्र माघस्नानफलं छण । ऋतुयुक्रामिनीनां ये मल्यासत्तिमखण्डिताम्‌ । । ६१
कामयन्ते मृग ते सोतसि स्नान्तु सर्वदा । विना बहि विना यङ्गमिष्टापूं विनाऽपि ये ॥ ६२
वाञ्छन्ति सद्भतिं सान्त भातमपि वदिजैे । गोभूमितिख्वासां सि स्वणधान्यादिकाने च दर

ज

% र. ल. पुस्तकयोरध्यायसमाप्तिः ।

-------------------~

"न~~ --------~-~ ---~-~---

१२. भम्‌ | तपमाङ्ृङेदंतंवि ।२र.ल. निगमं । ३ र. ठ. मब्रनो ।

१६९२ महायुनिश्रीग्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

अदचेच्छन्ति ये नाकं ते माये सन्तु सदा । तरिरा्रोपोपितैः इच्छ: पराक निजां तनुम्‌
अञ्चोष्येच्छन्ति ये नाकं ते मापे क्लान्त सवैदा । नीरां चैव वेशाखे तपः पूजा च कातिकेद५
जपहोमो तथा दानं जयं माये विशिष्यते । सानुबन्धः सुपयापनो धराधीशो भवेद्‌ धवम्‌ ।॥ ६६
कैवरयोत्पादिकी बुद्धिः पर्यायेण भवेत्पुनः । यदश्रौ वरिवस्या सा विदिता दिन्योचनेः ६७
तदन्ते यत्तपो दानं मापे मासि नृपोत्तम । संपदे च भजाये च रतये हूतयेऽपि वा ॥ _ ६८
कायडद्धिः भीतिभूमिशतुधा स्नानजं फलम्‌ । निरन्ना दितिः ससा माघान्द्रादश मानसे ॥६९
इनद्रादीन्द्रादश्ाऽऽदित्यादधिमे बैलोक्यविश्रतान्‌ । सभगा रोहिणी माघादयारीला ह्यरुन्धतीऽ°

श्च च रूपसंपन्ना पासादे साप्तभमिके । विमलीकृतशो भाव्ये नतेकीललिताजिरे ॥ ७१
दिपकणमरुच्छन्ने रूपवत्सी जनाकुटे । गीतवादितरनिषेषि पङ्गखाचारशोभिते ॥ ७२
बेदध्वनिपवित्रे च विद्द्विमैरलंकृते । द्विजाचंनरते रम्ये सदाऽतिथिनिपेषिते ॥ ७२
प्रदितास्ते वसन्तीह यैः स्नातं मकरे रवी । येदेत्तं बहुधा माघे मुरारि परिष्तः॥ ७४

इष्टवस्तुपरित्यागानियमस्य च पाटनात्‌ । पर्ममूं सदा माघोऽधममूलं निकृन्तति ॥, = ७५

काममृखफलद्रारो निष्कामो मोक्षदः सदा । ये खोका दानशीलानां ये लोका विपिनाकसाम्‌ ॥
= _ क क 9 = [का ; ् ज ^ स न [

लोका येऽतिधिभक्तानां ते माघस्लायिनां सदा । देवलोक्रानिषतेन्ते पुण्यरन्येः परंतप ॥ ७७

कदाचिन्न निवतेन्ते माघस्लानरता नराः । नातः परतरं किंचित्पविन्े पापनाशनम्‌ ॥ ५७८
नातः परतरं करं चित्तपो नातः परं महत्‌ । एतदेव परं पथ्यं सवो दुरितनाक्चनम्‌ ॥
विद्याधराय संगीतं भृगुणा मणिपबते ॥ ७९

यो मायमास्युषसि सू्यकरातिताग्र
सानं सदा चरति बाह्यनदी तटाके ।
उद्धत्य सप्त पुरुषान्पितमातृवंशे
स्व प्रयाल्यमरदे हरो नरोऽसौ ॥ ८०
इति श्रीमहापुराणे पान्न उत्तरखण्डे माघमादात्म्ये वसिष्टदिलीपसंवादे माघज्ञानमहिमवणनं नाम
विंशवयधिकद्विशततमोऽध्यायः । २२० ॥ (२)

आदितः छोकानां समण्वङ्ाः-- ४२५५८

अथेकविरयधिकद्विराततमोऽध्याय. ।

दिटीप उवाच-
ब्रह्मन्कदा भरगुधिभो निजगाद मीरे । तस्मे धर्मोपदेशं तत्कथ्यतां मे कुतुहखात्‌ ॥ १
श्रीवसिष्ठ उवाच--
दादशाब्दं पुरा राजन ववषं बलाहकः । तेनोदरिम्राः भजाः स्वा गताः क्षीणा दिश्षो दक्र ॥२
खिलीभूते तदा मध्ये दिमवत्सह्ययोेष । स्वाहास्वधावषटकारवेदाध्ययनव जिते ॥ ३
सोपप्लवे तदा लोके लुप्तधर्यं च निष्यनजे । फलमलान्नपानीयशून्ये बै भूतले तदा ॥ ४
नानािधतरुच्छन्नरम्यरेवातराश्रमात्‌ । सह ज्िष्येषिनिष्कम्य माद्रि संभितो शगः ॥ ५
तत्र निषटति कगासगिरेः पविमतो गिरिः । मणिकूट इति ख्यातो हेमरलनशिलोचयः ॥ ६

= ^ ५ ~ ~

1 9 ज = 9 ह त 1 1 र
ऋ = + ग
॥ #

#,।

५६

२२१ एकविंशत्ययिकद्विशततमोऽध्यायः ] पश्मपुराणम्‌ । १६९३

अधो्ध्वस्फटिकम्बेतो पध्ये नीखशिखो गिरिः । मतिभिः सवतः शुभ्रो नीरकण्ठ इवाऽऽवभौ ७

इन्द्रनीरुशिखाल्यस्तु हेमरेखान्तरान्तरः । स्फुरद्विध्टतः ृष्णजीमत इव राजते ॥ (1
मूत्र नीलिः शेः सोधकाञ्चनमेखलः । नारायण इवाऽऽभाति परिपीताम्बराञितः ॥ ९
आमेखटसुनीखाभो मध्ये मध्ये सितोपलः । सतारकमिव व्योम रराज स महीधरः॥ १०
रत्नोपलस्षरदीभिदीप्रदिव्योषधीधरः । +वहु्योतकरो भाति द्वितीय इव चन्द्रमाः ॥ ११

अधित्यकासु संगीतेः किंनरीणां सकीचकः । युक्तो रम्भापताकाभिरत्सवीव सदाऽचणः ॥१२
हरितोपलख्वैद य पदमरागसितारमनाम्‌(भिः) । इन्द्रारममण्डलेः सोऽथ इन्द्रचापैरिवाऽऽदतः ॥ १३
सवेधातुमयेरहमेनानारत्नपभासितेः । सोऽग्निञ्वाटेरिवोचेः सञ्डङ्गेः सर्वै वेष्टितः ॥ १४
तस्याऽऽगत्य नितम्बेषु शिासु मखणासु च । विद्याधर्यः परसेवन्ते स्वपतीन्कामविक्कवाः ॥। १५
निरुदधान्तमरुन्मागो जितककिक्ञा विरागिणः । ध्यायन्यहार्भैशं ब्य चस्य सामुगुहासु च ॥ १६
साक्षसूत्रकराः सिद्धा अर्घोन्ीलितखोचनाः । आराधयन्ति भूतेशं सुन्दरीषु दरीषु च ।॥ १७

मन्दारडुसुमामोदस॒रभीकृतदिख्वखः । पतजिर्घरिणीवारिश्ंकारयुखरः सदा ॥ १८
उपत्यकासु सेरद्धिमनाश्वेः कलमेरगजेः । कस्त्रीमृगयथेथ चारुचितमृगेस्तया ॥ १९
विरसंशमरीदन्दे विचित्रैः श्वापदैस्तथा । नदत्पारावतेः ग्वेतैधकोरः कल्कोकिटैः ॥ २०
राजसेभेयूरेध सदा रम्यः स पर्व॑तः । सेव्यमानः सद्‌ा देवेरीद्यकैरप्सरोगणेः ॥ २१
दिलीप उवाच-
सवधर्यमयः शैलः सर्वसिद्धसमाश्रयः । भगवन्कियदुच्छरयः करियदायमविस्तरः ।॥ २२
वसिष्ट उवाच-
पटृत्रिश्योजनोच्न्यो मस्तके दशयो जनः । आयामविस्तराभ्यां स प्ररे षोडश्योजनः ॥ २रे
हरिचन्दनमन्दारचृतरानजिविराजितः । देबदारुदुमाकीणेः सरटाञ्ेनशोभितः॥ र
काटागरुलवङ्गंखानिकंजेश्च रताग्ररैः । विराजते गिरिशरष्टः सदापुष्पः सदाफलः ॥ २५
तं दष्टा पवेतश्रे्ठं रम्यं दुभिक्षपीडितः । भरगुथकार तत्रैव वसति हृष्टमानसः ॥ २६
तस्िन्मनो हरे शेखे वनेष्पवनेषु च । चिरकां वस॑स्तेपे तपः सुचरितो भ्रगुः ॥ २७

एवं तिष्ठति राजेन्द्र द्विने स्वाश्मवासिनि । अवतीयीऽऽगती शैखात्सृत्रिश्राधरदंपती ।॥ २८
3 (^ (^ न, म |
समागम्य मुनि नत्वा स्थितौ तावतिदुःखितो । तथाविधा चतो दृष्ट्रा मञ्वाक्यं द्विजोऽवदत्‌

भृगुरुवाच-
वद्‌ विद्याधर पीला युवां किमतिदुःखितौं ॥ ३०
वसिष्ठ उवाच--
श्चत्वा तस्य क मरनेर्वाक्यं ® [र्‌ ध इन ]
त्वा तस्य मु प्राह विद्याधरो द्विनम्‌ ॥ ३१

विद्याधर उवाच-
श्रुयतां तद्धिजश्रेष्ठ मम दुःखस्य कारणम्‌ । सुकृतस्य फलं प्राप्य प्राप्तवां खिदशाखयम्‌ ॥ ३२
रुब्ध्वाऽपि देवतादेहं दिव्ययोषित्सुखं तथा । दिव्यसोख्यानुभूतिं च युखं व्याघ्रस्य मेऽभवत्‌

+ वह्दीपकृतालोक इवाहो निदि भासितः, इति क्चित्पाठः !

--------~ त =

१क. स. च. ज. क्र. टद. तदा)

१६९ पहायुनिश्रीव्यासपरणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

न जाने कर्मणः कस्य विपाकः समुपस्थितः । इति संस्मत्य सस्मर न लेमे शमं मे मनः ॥ ३४

अन्यच्च शरूयतां विप्र येन मे व्याकुलं मनः । जायेयं मम कल्याणी मञ्जवाणी सुरूपिणी ॥ ३५
दरृत्यगीतकलाभिङ्ञा सवैसहणशाखिनी । यसिमिन्काटे कुमारीयं तदेवावटयाऽनया ॥ ३६
विपश्चीं परिवादिन्या तन्रीभिः सप्भिभंशम्‌ । बीणावादरसाभिङ्गस्ताषितो नारदो मुनिः ॥३७
मुग्धभावरेऽपि गायन्त्या तनया रक्तवणेया । विचित्रस्वरगानज्ञो देवराजोऽपि तोषितः ॥ ३८
अस्याः कौतुकभिन्नीङ्या वादयन्त्या विपञ्िकाम्‌। नानावक्रगतिस्िग्धं तं श्रुत्वा पथमं ध्वनिम्‌

तुतोषोद्धिन्नरोमानो धृन्वन्मौछि महेश्वरः । शीरौदार्यग॒णग्रामरूपयौवनसंपदा ॥ ४०

नानया सदशी नाके काचिद्‌ स्ति नितम्बिनी । केयं देवमुखी रामा कादं व्याघमुखः पुमान्‌ ॥

इति ब्राह्मण सचिन्लय द्यामि त्टदये सदा ॥ ४१
वसिषए उवाच-

इति विद्याधरभोक्तं शरुत्वा चेक्ष्वादुनन्दन । त्रिकारन्ञो श्रगुः भराह प्रहसन्दिव्यलोचनः ॥ ४२
भृगुरुवाच-

शर विद्ाधरशेष् ूवेजन्मनि यत्कृतम्‌ । क्रिया हि विहिता ऽल्पाऽपि विपाके दारुणा भवेत्‌ ४३
उपोष्यकादज्ञीं मापे तेलाभ्यङ्कः कृतस्तरया । द्रादश्यां प्रागभवे देहे तेन व्याघ्रमुखो भवान्‌ ४४
उपोष्येकाद शीं पुण्यां द्वादश्यां तैटसेवनात्‌ । [+एकादर्यामुपोष्याथ भाविकर्मपभरचोदितः॥ ४५
अल्पद्रादशीवेखायां कृत्वा पारणमादितः । ङुशासरज्नानसंपन्नख्योदश्यां सुरेश्वर ॥ ४६
कालातिक्रममापन्नः कृतवांस्तेलसेवनम्‌ । मुखमानतं व्याघ्रमुखो नोचेन्ाघ्रो भविष्यति ॥ ४७
उपोप्येकादशीं मापे द्राद्यां तैरसेवनात्‌] । इुरूपं भाप्तवान्देहं पुरा दलः पुरूरवाः ॥ ४८
दृषटराऽऽत्मनः कुकायं स तेन दुःखेन दुःखितः । गिरिराजं समागलय देवतासरसस्तरे ॥ ४९
स्थित्वा स परममीतः शुचिः सातः कुशासने । नवनीरघनर्यामं नलिनायतलो चनम्‌ ॥ ५०

बङ्गचक्रगदापद्मधर पीताम्बरातम्‌ । कोस्तुमेन विराजन्तं वनमाखाधरं हरिम्‌ ॥ ५१
चिन्तयन्हृदये राजा निगरृदीताखिेन्दियः । निरुद्धान्तर्मरुन्पार्गो नासाग्रन्यस्तखोचनः ॥ ५२
कुण्डलीपुखगुष्टास्य सूपस्नानाडिगोऽभवत्‌ मासमात्रं निराहदारस्तपस्तपे सुदष्करम्‌ ॥ ५३
अल्पेन तपसा तुष्टः सप्नजन्मकृतार्च॑नम्‌ । संस्मरंस्तस्य भूपस्य तदा पादुरभरत्स्वयम्‌ ॥ ५४
माघस्य शुक्पक्षे तु द्वादश्यां मकरे रवो । शङ्काद्धिरभिषिच्याथ मदा तं चक्रवतिनम्‌ ॥ ५५
वासुदेवो ददौ तस्मे स्मारयंस्तेलसेवनम्‌ । अतीव सुन्दरं रूपं कमनीयं मनोहरम्‌ ॥ ५६
येन तं चक्रमे देवी उवंशी देवनायिक्रा । इत्थं लब्धवरो भूत्वा कृतङृल्यः पुरं गतः ॥ ५७
इति कर्मगति ज्ञात्वा करं विद्याधर खिद्यसे । भवान्परिजिदीरष्रेदाननस्य विरूपताम्‌ ॥ ५८
शीघं मद्रचनादूवर भाचीनाधविनाशनम्‌ । माघमासे डर सानं मणिकूटनदीजे ॥ ५९

प्रषिसिद्धसरस ह, ^ तद्विरि अ ५ ५ =
पिसिद्धसुर जुष कथयिष्यामि तद्विधिम्‌ । तव भाग्यव्ञान्माघो निकटे पश्चमे दिने ॥ ६०
पाषस्यकादज्ञीं जुक्धामारभ्य स्थण्डिकेशयः । मासमेकं निराहारस्िकाटं सानमाचर ॥ ६१
्रिक्राखमच॑यन्विष्णुं लक्तभोगो जितेन्द्रियः । मायस्मैकादश्षी शुद्धा यदा विच्याधरोत्तम ॥ ६२

+ धनुश्िहान्तगंतः पाठः केषुचित्पुस्तकेषु न.स्तयसंब्द्धश्च 1

-------

षी

१.ज. न्नाया वा । २ इ. देविकासः।

२२१ एकर्विंशतयपिकद्विशततमो ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६९५

तदा निक्ग्धपापं लां द्वादश्यां पुण्यवासरे । अभिषिच्य दिवेस्तोयमत्रपतेरहं सुर ॥ ६
कामवक््ोपमं वक्त्रं करिष्यामि तवानघ । देवतावदनो भूत्वा त्वं विच्ाधरसत्तम ॥ ६४
अनया वरबाणन्या साकं कीड यथासुखम्‌ । ज्ञातमाथमभावस्त्वं माघस्लानं सदा कुरु ॥
[यथा मनोरथावासिजो यते तव सवदा] ॥ ६५
वसिष्ठ उवाच-
इत्युक्त्वा भ्रगुणा तस्मै ध्ज्ञेन महात्मना । विच्राधराय राजेन्द्र पुनगीथा उदाहूताः ॥ ६६
भृगुरुवाच --
माघसनानैविपनासो माघस्नातैरयक्षयः । सर्वत्रताधिको माः सवेदानफलपरदः ॥ ६७
माधो गर्जति यङ्गभ्यो माघो योगाच गर्जति । तीत्राच तपसो माघो भो विद्याधर गजति ॥६८
पुष्करे च कुरुभेत्रे ब्रह्मावर्ते पृथूदके । अविमुक्तं प्रयागे च गङ्सागरसममे ॥ ६९
यत्फलं द्ञभि्रर्यैः भाष्यते नियमेभरः । तत्फलं पाप्यते माघे त्यहस्नानान्न संदाय; ॥ ७०
सर्मभोगे चिरं वासो येषां मनसि वैते । यत्र कापि जले तेस्तु स्तव्यं मृगभास्करे ॥ ७१
आयुरारोग्यसंपत्ती रूप सुभगता गुणे । येषां मनोरथस्तेस्तु लातव्यं मृगभास्करे ॥ ७२
ये तु विभ्यति नरकादारि्याग्पेखरसन्ति ये । सर्वथा तैः परयत्नेन स्रातव्यं मृगमास्करे ॥ ७३
दारिच्पापदौर्माग्यपङ्कपक्षाटनाय वै । माघस्नानान्न चान्योऽस्ति द्पायः सुरसत्तम ॥ ७४

भ्रदधादीनानि कर्माणि कृतान्यसफलानि वै । फलं ददाति संपूण माघसानं यथाविधि ॥ ७५
अकामो वा सकामो वा यत्र कापि वदिर्मठे | इहामुत्र च दुःखानि माघस्लायी न परयति॥७६
पदर यथा चन्द्रः क्षीयते वरते तथा । पातकं क्षीयते मापे पुण्यराक्चिधिवधेते ॥ ७७
यथाऽन्धौ खल्‌ जायन्ते रत्नानि विविधानि च । आयुवित्त कलत्रादिसंपदोा माघतस्तथा | ७८

# #~ [ (त

कामपेनुर्यथा कामं चिन्तामाणिञ्च चिन्तितम्‌ । माघसानं ददतीह तद्रर्सवेमनोरथान्‌ ॥ ७९

कृते तपः परं ज्ञानं ञेतायां यजनं तथा । द्रापरे च कलौ दानं माघः सर्वयुगेषु च ॥ ,८०
त क. £ 9 ष्ठि ॐ क (क ०
सैषां सर्मबणीनामाश्रमाणां च भूपते (सथैदा) । माघस्नानं दि धमेस्य धाराभिः खड वषति॥
वसिष्ठं उवाच-

जरे,

इति वाक्यं भृगोः श्त्या तस्मि्ेवाऽऽशरमे सुरः । सदैव गुणा माघे गिरिनिज्गरिणीहदे ॥ ८२
यथोक्तविधिना खानमकरोद्धा्थया सह । भेगोरनुग्रहात्सोऽथ संभाप्य मनसेप्सितम्‌ ॥ ८२
देवतावदनो भूत्वा युमुदे मणिपभते । आजगाम यगुधिन्ध्यं तमतुप्राह्य हपितः ॥ ८४
मणिमयगिरिसिन्धौ स्ानमात्रेण मापे
मदनवदनतुल्यस्तत्र विच्ाधरोऽभ्रत्‌ ।
्षपितनियमदेह। विन्ध्यपादावतीर्णा
भृगुरपि सह शिष्येराजगामाथ रेवाम्‌ ॥ ८५

श ___,_,___-]_-~-----------------~~~~~-

‰ ददम र. ल. पस्तकस्थम्‌ ।

१ न्ध. ज, यय्यं मकरे ग्व । ज ।

१६९६ पदामूनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

अखिरभुवनसारं माघमाहात्म्यमेत-
द्विजवरभ्रगणाक्त भ्रप विद्याधराय ।
विविधफटविचित्रं यः गुणोतीह नियं
रुचिरसकलकामान्दे ववत्पा्चयात्सः ॥ ८६
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिलीपसंवादे म पल्लानमहिमवणेनं
नामिकविरादयाधेकद्िततमोऽप्यायः ।। २२१ ॥ (३)
आदितः शछोकानां समघ्यङ्ाः--४२६४४

[म

अथ द्वाविश्दयधिकद्विशनतमोश्ध्यायः।

भवसिष्ं उवाच -
दणु राजन्पवक्ष्यापमि प्रभावं माघमासजम्‌ । यमाकण्यं नरो भक्लया सवपापः परमुच्यते ॥ १
पुरा रथंतरे कल्पे वतेमाने कृते युगे । कुत्सो नाम मनिः श्रीमान्त्रह्मसूनुरकरमषः ॥ २
स कदूमयुतां सुश्रमुपयेमे विधानतः । तस्यां तस्य च पजोऽपरद्रत्सो वंशविवर्धनः ॥ ३
पञ्चमान्दे पिता तस्य मत्रं स उपदिष्टवान्‌ । कृतोपनयनः पित्रा ब्रह्मचयंपरायणः ॥ ,
वसन्भृगुकखे नित्यममिकाय च संध्ययोः । दुर्वखिपव्णं स्नानं भिक्षाशी विजितेद्धियः ॥ ५

क

छृष्णाजिनधरां नित्यं निलयं स्वाध्यायतत्परः । केशान्तमन्वहं धत्ते पालाशं दण्डमव्रणमर ॥ &

कटीतटलसन्मो्जिः कमण्डलुधरः सदा । ब्ु्कौ पीनवाञ्जुद्धः शुभ्रयज्ञोपवीतवान्‌ ॥ ७
समिद्धस्मलसन्मूधां सर्वेषां नयनमिियः । नमस्करोत्यहरहमीतरं पितरं गुरुम्‌ ॥ ८
आचा्यमन्यान्छद्ां च यवीन्द्रान््रह्मवादिनः । ब्रह्मयज्ञरतो धीमाननिलयानुषटानतत्परः ॥ ९
पवित्रपाणिः ुरूते देव्िपितृतपंणम्‌ । पुप्पचन्दनगन्धादि कदाचिदपि न स्पृशेत्‌ ॥ १०
मोनयुखअधुपिण्याकलवणक्षारवजितः । पादुकावाहनारोहदर्पणाोकवजितः ॥ ११
द्न्तधावनताम्त्रूकरिरोवेषटनर्वानितः । नीरं रक्तं तथा वख पीतं खट्वां च भ्रषणम्‌ ॥ १२
अन्यानि यान्यनहाणि ब्रह्मचयौश्रमस्य च । सदाचाररतः शान्तस्तानि सर्वाणि नास्पृशत्‌ १२
इदशाचारसंपनो विशेषाद्रद्यचार्यसौ । मल्नं कुरुते भक्त्या मकरस्थे दिवाकरे ॥ १४

मापे मासि विशेषण दे हणुद्धि करोत्यलम्‌ । विचेयतारङ़े काठे नित्यस्नानं समाचरेत्‌ ॥ १५
फनरधादिते सुरथ माघस्नानं समाचरेत्‌ । चान्द्रायणादिभिः कृच्छ्रः स वत्सः प्रथमाश्रमी ॥ १६
चित्तञुद्धि परां पराप्य मकरादित्यमज्लनात्‌ ! अस्यां पधिमवादिन्यां कार्या दुकभं नृणाम्‌ ॥

मजनं मकरादित्येऽदो ख्व्धं भाग्यवानहम्‌ ॥ १७
समुद्रगानां सक्खापगानां पत्यक्मवाहं च उदक्पवाहम्‌ ।
3 0 (~ $ [9 *
परयागतींधादूभिकं वदन्ति मयाऽ लब्धं कृनपूत्रपुण्येः ॥ १९८

छतार्थोऽस्मि छनार्थोऽस्मि कतार्योऽस्मीति हीः । तत्र तरिपवणस्नानं कुरुते सद्यनाजले॥!
तेन मातरं सातं कावेरी पच्चिमोव्सिः । नेन पुण्येन शुद्धात्मा निर्ममो निःस्वृहयो नृप ॥ २०

# इत आरम्य केपचित्युस्नञवु विरनिरध्याया न सनिति । + ओवपर्यायोऽवमोवःदाञःः ।

ऋ, छ
)

अ

र

२२२ द्वातिंशत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १६९७

मातापितृभ्यां गुरुणा वि्ष्टस्तपसे ययो । एकयोजनमात्रेण कावेयीमुत्तरे तटे ॥ २१
नारायणगिरावेष नाग्नैवाघोयनारने । तुङ्गः शृङगेदिवस्पृमिः सानुभिश् मिराजिते॥ २२
दुमे; शेखनिभश्ापि शोभिते ज्ुभदशेने । मृगव्याघमहाच्याटद्विजयक्षनिपेविते ॥ २३
बहुपुष्पताभिश् सम्यक्पच्छन्नभूतटे । सुखवातानुचरिते शींतरोदतगङ्किते ॥ २४
श्रमरैगीयमानेश्च पिबद्धिः पुष्पजं मधर । रोखकंदरनिष्करान्तेः कोफिलेम॑धुरस्वरः ॥ २५
सस्वरं गायमानेश गन्धर्वै निषेविते । गृतयद्धिश्च पहाबरहमेयरेरुपशोभिते ॥ २६
नरेन्द्रे गायद्धिः शोभिते धृतकुण्डरैः । अश्वत्थदरक्षविस्वेथ शोभिते वहुक्ञाखिभिः ।॥ २७
तिलकैः पुष्पितैशापि कृतमारे पुष्पितैः । अश्ोकेनेक्तमाटेथ चन्दनेश्वम्पकेस्तथा ॥ २८
खरैः पुष्पितश्वापि भराजद्धिश्च महीरूरैः । पुंनागनाकिकेराघ्रपनसार्जुनपाटकेः ॥ २९

कपित्थतिन्तिणी निम्बलिकुचासितदाडिभैः । शोभमाने गिरौ तस्मिन्नानाश्चय समाकु ॥ ३०
तस्मिन्सरोऽस्ति कलिकल्पषहारिवारि
कल्याणतीथेमिति काङक्षितसिद्धिदापि।
कष्टो खकमखान्तिकसंनिविष्ठ-

हंसावरीभिरनिक्ं परिशोभमानम्‌ ॥ ३१
निमज्ज्य तस्मिनपि पाघमेकं ततपिमे रोधसि संनिविष्ठः ।
चक्रे तपो निशथलमात्रयष्टिनिवीतनिष्कम्प इव प्रदीपः ॥ ३२

विस्मत्य विषयान्वाह्यान्स्थितः पाषाणकाषएवत्‌ । अन्तयैच वहियच उर्ध्वं यचाप्यधश्च यत्‌।। ३३
तिष्ठामि व्याप्य तत्सर्वमहमेवेत्यचिन्तयत्‌ । पिपासया समागलय मृगास्तस्य जलाशये ।॥ ३४
कण्डूयन्ते स्वभृङ्गेण काषएवुद्वा दिने दिने । [+ततो विष्णुरमेयात्मा जगन्प्रतिर्जनादेनः ॥ ३५
हदयस्थो यथाऽस्यैव तथेवाग्रे स्थितोऽभवत्‌] । एवं शतयुगं राजंस्तप्यतस्तप उत्तमम्‌ ॥

य्यतीयाय ततः प्रीता हरिरस्य पुरोऽभवत्‌ ॥ द
` भ्रीहरिरवाच-
प्गशृङ्ग महापाज्ञ तव प्रीतोऽस्म्यहं हरि; ॥ ३७
वसिष्रं उवाच- |

इत्युक्त्वा ब्रह्मरन्धे तं पस्पदं पुरुषोत्तमः ॥ ३८
अथ प्रबुद्धो भरिरतः समाधिना विलोकयामास पुरःस्थितं हरिम्‌ ।
सदस्रसयेमतिमेन राजता महाभिपकराभरणेन भास्वरम्‌ ॥ ३९

ससंश्रमस्ततो नत्वा स्तोतुं समुपचक्रमे ॥ ४०

मृगगद्ग उवाच--
नारायणाय नलिनायतलोचनाय नाथाय पत्ररथनायक्वाहनाय ।

नालीकसद्मरमणीयथजान्तराय नव्याम्बुदाभरुचिराय नमः परस ॥ ४१
+ क (न (० {~ थां ९ र पर्व शे
ॐ नमो बायुदेवाय टोकानुप्रहका रिणे । धमेस्य स्थापनायांय यथच्छवपुषे नमः ॥ ४२
सृष्टिस्यितयनुसंहारान्मनसा कुर्ते नमः । संहृ सकट काञ्ज्ायिने बपटब ॥ ४३

-----~ ~ -------- ~~~ ~~ -"~~-----~~--~----~ -~----~-~-“---~~-*

+ धनुिहवन्तर्गतो प्रन्थोऽधिक इनि भाति ।
२१३

४६९८ पहापुनिश्रीन्यासपणीत-- [ १ उत्तरशवण्डे-

सदानन्दाय शान्ताय चित्स्रूपाय विष्णवे । स्वेच्छाधीनचरित्राय निरीश्ायेश्वराय च ॥ ४४

मुक्तिपरदायिने स्यो युमधुणां महात्मनाम्‌ । वसते भक्तचिततेषु हृदये योगिनामपि ॥ ४५
चराचरमिदं त्ख तेजसा व्याप्य तिष्टत । विश्वाधिकाय महतो महतेऽणोरणीयसे ॥ ४६
स्तूयमानाय दान्ताय वाक्यैरूपनिषद्धै; । अपारघोरसं सारसागरोत्तारहेतवे ॥ ४७
नमस्ते टोकनाथाय रोकातीताय ते नमः । नमः परमकद्याणनिधये परमात्मने ॥ ४८
अच्युतायापमेयाय निगुणाय नमो नमः । नपः सहस्रशिरसे नमः सततभास्वते ॥ ४९
नमः कमलनेत्राय नमोऽनन्ताय विष्णवे । नमसिगरतये धात्रे नमस्ियुगशक्तये ॥ ५०
नमः समस्तस॒ह्दे नमः सततनिष्णतरे । शङ्चक्रगदापद्मधारिणे खोकधारिणे ॥ ५१
स्फ़रक्किरीरकेयूरमुकुटाङ्दधारिणे । निर्याय निरीहाय निविकाराय वै नमः ॥ ५२
पादि मां पुण्डरीकाक्ष शरण्य श्षरणागतम्‌ । त्यमेव स्वेभूतानामाश्रयः परमा गतिः ॥ ५३
त्वयि स्थितं यथा चितं न मे चश्चखतां त्रनेत्‌ । तथा प्रसीद देवेश शरण्यं त्वाऽऽगतोऽस्म्यहम्‌
नमस्तुभ्यं नमस्तुभ्यं भूयो भूयो नमो नमः ॥ ५४
वसिष्ठ उवाच-
इति स्तुत्वा हषीकेशं नमस्कृ पुनः पनः । आनन्दबाप्पनयनः पुलकाङ्कितविग्रहः ॥
शिरस्यञ्ञटिमास्थाय तृष्णीं तत्पुरतः स्थितः ॥ ५५

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहाप्म्ये वसिष्ठदिर्दाप्सवारे
द्वाविक्चयधिकद्विततमोभ्ध्यायः ॥ २२२ ॥ (४)

आदितः शोकानां समच्यङ्ाः-- ४२६९९

अथ त्रयोविशलयधिकद्िरततमोऽध्यायः ।

श्रीभगवानुबाच-
म्रगद्ङ्गानया स्तुलया परा प्रीतिरजायत । माघमासे सरस्यस्मिन्यदया स्रापितेन च ॥
तपसा च प्रहृठोऽस्मि भ्रान्तोऽसि निनरां मुने । यञः सदक्षिणेदानैरन्येश्च नियमेयमेः ॥

[ # ५

अदे तथा न तुष्यामि यथा माघ्रनिमजनात्‌ ॥ र
वसिष्ठ उवाच-

इत्युक्त्वा तं ततः पराह मोक्षच्छुं मुदिताननम्‌ ॥ र
श्रीहरिरुाच--

वरं च वरयात्र त्वं पश्चादास्यामि वाञ्छितम्‌ । मृगशङ्ग मम पीले मदाज्ञां परिपाखय॥ °»
ब्रह्मचर्येण ऋषयो यथा तुष्टास्तवाधरूना । यज्ञेन देवाः संतोष्याः परजया पितरः पूनः ॥ ५
स्था मम तुश््थं करणीयमिद्‌ं त्वया । भाविजन्मनि विभस्त्वं जीबन्पुक्तो भविष्यसि ।॥ ६
बह्मसूनुमदाज्ञानी ऋभुनामा भविष्यसि । वेदान्तवाक्यजं ज्ञानं निदाघायोपदिश्य च ॥

पुनस्त्वं परमं धाम समेष्यसि न संशयः ॥ ७
वसिष्ठ उवाच-
टि विष्णोः शुनवा मृगौ महामतिः । पुनरन्यं बरं तर देवदेवं व्रणानिभिम्‌ ॥ ८

१. मदरामुनिः ।

[1 कृ
=
६ #।

२२३ त्रयाविशत्ययिकद्विराततमोऽध्यायः] पृञ्चयुराणम्‌ | १६९९

मरगश्ङ्कग उवाच-

देवदेव जगन्नाथ सवेदेवनमस्छृेत । अत्र संनिहितो निदं सर्वेषां सर्भकरामदः ॥ ९

सर्दा सर्वजन्तूनां सवेसंपत्यदो भव । इममेकं वरं देहि यथयनुग्रहभागहम्‌ ॥ १०

पसीद पुण्डरीकाक्ष पणतातिहराय्युत । शरणं त्वां भपक्रोऽस्मि शरणागतवत्सल ॥ १९
वसिष्र उवाच-

इति वुवाणमाहेदं कृपया गरुडध्वजः ॥ १२
श्रीविष्णुरुवाच-

तथाऽस्तु मृगशृङ्गात्र सवेदा निवसाम्यहम्‌ । येऽचैयनिति नरास्तेषां करस्थाः सर्वसंपदः ॥ १३
विशेषेण सरस्यस्मिन्मकरस्थे दिवाकरे । निमञ्ञ्य निखिकेः पापैः परपुक्ता यान्तु मत्पदम्‌ ॥१४
व्यतीपातेऽयने वाऽपि संक्रमे विषुवेऽपि वा । प्रणिमायापमायां च प्रहणे चन्द्रसृयमोः ॥ १५
सात्वा दक्वा यथाञ्ञक्ति मम छोके महीयते । त्वयाक्तमेतत्स्तात्रं मे पटित्वा चाग्रतः स्थितः १६

वसिष्र उवाच-

दृढव्रतं महारमानं ज्ञाननिरधृतकल्पषम्‌ । ऋपिपुत्रमुवाचेदं भगवान्भूतभावनः ॥ १७

एवं वुत्ति गोविन्दे परणम्य स पुनद्रिजः । अपृच्छत्पुनरप्येकं भक्तवदयं हरिं तदा ॥ ५८
मृगशङ्ग उवाच--

ुत्ससूनुरहं वत्सः कथं मे गरगशरुङ्गता \ एतदाचक्ष्व देवेश त्वद्क्तस्य कृपानिपे ॥ १९
श्रीभगवानुवाच--

कटयाण सरसस्तीरे त्य्यत्र तपति स्थिते । मृगाः पिबन्ति पानीयं प्रतिबासरमत्र वे ॥ २०

अकण्डूयन्त शङेण शरीरं ततर निर्भयाः । तेन स्वां मृगगृङ्गाख्यं वदन्ति परमयः ॥

अद्यप्रभृति खोकोऽयं मृगदङ्गेति वक्ष्यति ॥ २१
वसिष्ठ उवाच-

इति व्याहृ सर्वशः सर्वेषां सर्वदो नृणाम्‌ । नारायणगिरौ तस्मिन्दरिरयापि (निस्थितोऽचापि

च ) इरयते ॥ _ . २२
अथ स पृगविपाणस्ततर संपूज्य देवं निरगमदय तस्मात्तन्निदेशेन शखात्‌ ॥

जगदुपङृतिहेतोगद्यधरमे धृतात्मा कमरनयनमाय्ं भावयन्नन्तरन्तः ॥ २३
मोख्िदष्णमृगचर्मदण्डधृक्पाणिपटटटवरसत्कमण्डलुः ।

जन्मभूमिमविश्ल्नितेन्द्रियो भोजराजपुरभेदनं निजम्‌ ॥ २४

मृगमृङ्गयुनि्यीवदएयाति निजमन्दिरम्‌ । तत्पूवंमेव तन्नाम भथितं भुवि केक्लम्‌ ॥ २५

परणामं विदधे सम्यग्जनन्यै भुवि दण्डवत्‌ । पित्रे च विधिवन्नत्वा स््रमुदन्तं न्यवेदयत्‌ ॥ २६
गाढमालिश्गितो माधि समाघ्रातो मृहुहुः । हषीदश्ुपरीताभ्यां पिद्भ्यामभिनन्दितः ॥ २७
गुरु तमभिवा्ाय पुनः स्वाध्यायतत्परः । पितुमातुगरोनिलयं शरूषणपरायणः ॥ ` २८
अधीताखिखवेदो ऽयं गुरुणा ऽनुमतस्ततः । व्रत्ानं तदोर्सर्गं समाप्य विधिपूतेकम्‌ ॥
अबोचत्ितरं कुत्सं मृगभृङ्गो महामनाः ॥

मृगमृङ्ग उवाच--
सुतस्य सभवे छदं सहेते पितरो च यम । शक्यं बषदतेनापि नो कर्तुं तस्य निष्टृनिम्‌॥ ३

२

१७०० महामुनि श्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे~

अतस्तयोः प्रियं कुर्यादरोरपि च सवेदा । तरिषु तेषु सुतुषटेषु तपः सर्वे समाप्यते ॥ ३१
तेषां जयाणां श्श्रूषा परमे तप उच्यते । तानतिक्रम्य यत्कुयौतन्न सिध्येत्कदाचन ॥ ३२
जरीनेवौमरन्समाराध्य बरीहटीकान्स जयेत्सुधीः 1 एतदेव णां भोक्तं पुरुषाथंचतुष्यम्‌ ।॥ ३३

यदेतेषां हि संतोष उपधर्मोऽन्य उच्यते । अधील वेदान्वेदौ वा वेदं वा कमतः पितुः ॥ ३४
अप्रस्खटद्रद्यचयां एहाश्रममथाऽऽश्रयेत्‌ । गृहाश्रमात्परो नास्ति यदि पत्नी वशं गता ॥ ३५
आनुकूर्यं हि दंपत्योख्िवर्गोदयदेतवे । अनुङूखे कलनं चेन्रिदिषेन हि किं ततः ॥ ३६
पतिकूलं कलत्रे चेन्नरकेण हि किं ततः । गृहाश्रमः सृखाथीय भायौमूलं हि तत्सुखम्‌ ।॥ ३७
स्वभायोयां विनीतायां च्रिवर्मोऽपि भवेद घूुवम्‌। जच्कयोपमीयन्ते परमदा मन्द बुद्धिभिः ॥ ३८
मृगीदृशां जट्कानां विचारान्महदन्तरम्‌ । जलका केवछं रक्तं गह्णाति पुनरङ्गना ॥ २९
गह्णाति सेमप्यु्रा चित्तं वित्तं सुखं बलम्‌ । दक्षा भजावती साध्वी भियवाक्व वशंवदा । ४०
गुणरमीभिः संयुक्ता सा श्रीः द्ीरूपधारिणी । उद्रदेत ततो भार्यां सवर्णो साधुठक्षणाम्‌ ॥४१
जनकस्यासगोता या पातुयाऽप्यसपिण्डका । दारकमेणि योग्या सा द्विजानां धर्मृद्धये ॥ ४२
खीसबन्धऽप्यपस्मारि क्षयि श्वित्रि कुं तयजेत्‌। अभिशस्तिसमायुक्तां तथा कन्यापरसू लनेत्‌ ॥
रोगहीनां भ्रातृमतीं खस्याक्किचिष्टघीयसीम्‌ । उद्रहेत द्विजो भार्या सोम्यास्यां मृदुभाषिणीम्‌
न पवेतकषद्क्नाहां न नदीसर्पनामिकाम्‌ । न पक्षिभिः (कष्यभि) मेप्यनाश्नीं सोम्याख्या यदररेत्॒धीः
न चातिरिक्तद्ीनाङ्गी नातिदीर्घो न वा कृशाम्‌। नालोपिकां नात्तिलोमां नासिग्धस्पटगम्षलाम्‌
मोहात्समुपयच्छेत कुलीनां न कन्यकाम्‌ । हीनोपयमनाच्याति संतानस्यापि दीनताम्‌ ॥ ४७
लक्षणानि परीक्ष्यवं ततः कन्यां समुद्रहेत्‌ । सुलक्षणा सदाचारा पंत्युरायुः अवर्धयत्‌ ॥ ८
इति भाई मनुः पूतमगस्त्योऽपि तथाऽत्रवीत्‌ । अन्ये च ऋषयः सर्वेऽप्येवमाहुस्त्वमप्युत ॥

इदृशी कुत्र भायी मे लभ्यते जनकाधुना ॥ ४९
वसिष्ठं उवाच--

मृगशूङ्गस्य तद्वाक्यं मधुरं वेद समितम्‌ । श्रत्वा कुत्सः प्रहृष्टात्मा पनः पुज्रमभाषत ॥ ५०
कुत्स उवाच--

मा विचारं कुरुष्वात्र मृगशङ्ग महामते । ईटशाचारयुक्तस्य तवापाप्यं न विद्यते ॥ ५१

अनाचारवतां नृणामालस्योपहतात्मनाम्‌ । अमाघस्नायिनां नृणां तादृशा दुलभाः लियः ।॥ ५२
अङ्तातोयपूजानामनक्रादहयुपोषिणाम्‌ । अमहादेवभक्तानां तादृशा दरुमाः ख्यः ॥ ५
अमातापितृभक्तानामगुरूमीतिकारिणाम्‌ । अगोशुधूषकाणां च अतव्राद्यणहितेषिणाम्‌ ॥ ५४

अदवपितुकार्याणामदसा भुञ्ञतामपि । अदानधर्मशीलानामहुत्वा चान्नमश्नताम्‌ ॥ ५५१

अगोपीचन्दनाङ्गानाममोितुलसीशताम्‌ 1 अकरावेरीजलाद्राणाममाधव्रतचारिणाम्‌ ॥

अमाघमदिमङ्गानां तादृशा दुरभाः सियः ॥ ५६
ददाति विद्राममलां च कीतिमारोग्यमायुषनमक्षयं च । .
समस्तपापक्षयमिन्द्रखोकं किं किं न दद्यात्सुत मापपासः ॥ ५७

---------(-(-(--(--------(--(-(-(-(-((-((-~~-~-~__ ~ == ~

१८. "वात्र समाः।

१

+. | ५ -9 म 7
५ ह ^ ४
५ |

~^ ५~ भेणभनन्‌.

# ,
५ कीक *
1

२२४ चतुर्विरात्यधिकद्धिशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५८०१

सो भाग्यमाचारमपलयदद्धि सत्सगति सत्यगुदारभावम्‌ ।

ख्याति च श्ञोर्यं च बरं ददाति कि किन द्यात्सुत माघमासः॥ ५८
माघस्लनेन सुभीतो माघवस्ते मनोरथम्‌ । पूरयिष्यति पुण्यात्मन्पुण्डरीकायतेक्षणः ॥ ५९
वसि उवाच--
इति पित॒वचनं निशम्य सत्यं मुदितमना मृगवरङ्गनामधेयः।
पुनरपि पितरं परणम्य प्रप्र हदि हरिमेव दिवानिर निदध्यौ ॥ ६०

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिषठदिटीपक्षवादे
जयोरवित्याधिकद्विशततमीोऽध्यायः ॥ २२३ ॥ (५)
[ न श्लोकानां >
आदितः शोकानां सम्यङ ;-- ४२७६९

पणे

अथ चतुर्विश्चलयधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।

ण

चतिध् उवबाच-
अथ भोजपुर तस्मिन्नुचथ्यो युनिपुगवः । सुदत्ता नाम तस्याऽऽसीत्कन्या कमल्खोचना ॥ १
त [० र, समः कावेर्यां [प ञअमोवसि
सा मापमासे कन्याभिः सखीभिः सह मन्ति । प्रातरेव समुत्थाय कवियाःर्पा ॥ २

सह्यपादोद्धवे देवि श्रीरङ्गोत्सङ्गगामिनि । श्रीकावेरि नमस्तुभ्यं मम पापं विनाश्य ॥ ३
मरदृषे महाभागे माघमासि निमजताम्‌ । महापापहरे मातमङ्गलानि भ्रयच्छ मे ॥ ४,
पति देहि धनं देदि सुतं देहि मनोरथान्‌ । पातिव्रलयं तथा देहि मह्यं पश्चिमवाहिनि ॥ ५
इत्यं मन्रं समुचायं नमस्कृ कवेरजाम्‌ । विवखत्युदिते किचित्य॒रत्ता स्नाति निक्षः ॥ ६
इत्थमव्द्‌त्रयं मापे सरानमेषा चकार वै । अस्याथारतरं नियं च कोशं शृहकमंणि ॥ ७
दृष्ट्रा पिता प्रहृष्टात्मा कस्मै देयेत्यचिन्तयत्‌ । अथ सूनोधरिवाहार्थं वत्सस्य ब्रह्मचारिणः ॥
उचथ्यस्य सृताभेच्छत्कुत्सो वतु वराननाम्‌ ॥ ८
उत्कृष्टरूपामुरुलक्षणाल्यायुपाधिभून्यामुभयन शुद्धम्‌ । |
उचय्यकन्यागुपमानद्यनायु्रोहुमेनां चकमे स वत्सः ॥ ९

कदाचित सुदत्त सा सखीभिस्ति्टभिः सह । पाघसलानाय कावेरीकूलमापारूणोदये ।॥ १०
तदा वनद्विषः कथिद्रासिताभि्मदोद्धतः 1 उत्तस्थौ बरंहितं कुव॑ज्खण्डाफत्कारभीषणः ॥ ११
तं दृष्ट्रा भयनित्रस्ताः युष्टतता्याः सुलोचनाः । दुदुबुदुरमध्वानं गजोऽप्यनुययो च ताः ॥ १२
कन्यास्तिसस्तु(तस्रो) वेगेन निश्वासोच्छरासपीडिताः । वणच्छनेे महाकपे न्यपत ञ्जखवजिते॥
निष विहखाः सयो गतमाणास्तदाऽभवन्‌ । अनागतास तास्मेवं देश्चकाटेषु तास च?) १४
मातरः पितरस्तासां विचिन्वन्तोऽथ बथ्रयुः । वनाद्रनं परिभ्राम्य गुस्माद्रुरमं व्यलोकयन्‌ ।। १५

कचित्कचित्परिध्रष्टवख्राण्याभरणानि च । दृषा तदमुपारेण गच्छन्तो दीनचेतसः ॥ १६
पाताटसंनिमं कूपं ददयु्ैगगोचरम्‌ । गतासूरपि ता वीक्ष्य कन्याः कमललोचनाः ॥
रुरूदुदैःस्वरं धोरं कुर इव दुःखिताः ॥ १७

म
विमले कमे सृ्टत्तके सुरसेत्यादिभिरेव नामभिः ।
उपगुह्य मुहुहुधिषण्णा विलपन्ति स्म तदीयमातरः ॥ १८
॥ ए, सेधिराषः । __

१७०२ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे
मृगभास्करमासि निशः प्रतिवुद्धाभिरतीव कोतुकात्‌ ।

भवतीभिरियं परुढुधा फमुदिष्य किमेतद्‌ यिता ॥ १९

भवने बहुश्ञाकसंयुतं परिप कमनी यमोदनम्‌ ।

पितरः क्षुधिताः समासते दुतमुत्तिष्ठत भोक्तमात्मजाः ॥ २०

अघरोगविपद्धयादयो न भवन्तीति विपश्चितो विदुः

मृगभास्करमासि मज्नतां विपरीते हि विधो किमुत्तरम्‌ ॥। २१

चरणं पुरतः पसायं नो मुहुराहानकृतीऽवमत्य च ।

भवतीभिरूपेक्षितं कृतं न दि पश्याम विरोधकारणम्‌ ॥ २२
उचथ्य उवाच--

मृगयङ्गमुनिस्तपोनिषिः परिणेतुं भवतीमयाचत ।

ञुभमस्तु तथाऽस्त्ितीरितं पुनरस्मे कथयामि किं त्वहम्‌ ॥ २३
वसिष्ठ उवाच--

इति कन्याजनित्रीषु करोसन्तीष्वतिदारुणम्‌ । फृगमुङ्गयुनिः श्रीमानागतस्तपसां निधिः ॥ २४
तरिरोक्य तासां दुःखं च कन्यास्ता विवश्चास्तथा । दुःखितानपि तद्वन्धृन्मनस्येकमचिन्तयत्‌ ९५
तचिन्तयित्वा तानाह युतिमान्ध्रतिमान्वश्षी । उत्थापयिष्ये वः कन्या दिनैः कतिपयेरिति॥ २8
शनैराश्वासिता नार्यो निवार्याऽऽह च रोदनम्‌ । यावदु जीवयिष्यामि कन्याः कमखलोचनाः ॥
तावदासां मनोह्ञानि पारयन्तां च वपष वै ॥ २७
वसिष्ट उवाच-

इत्यदीय मुनिः शरेष्ठः कावेरीमेत्य पावनीम्‌ । कण्ठदघ्रे जरे तिष्ठन्नादित्यमवलोकयन्‌ ॥ २८
ऊर्धववक्वोध्वबाहुः सन्पर्यु तुष्टाव निलयश्च: 1 तं इन्तुमेकदा विधं जलमध्यात्स कजरः ॥ २९
इस्तयुद्धतल वेगेन युनेरन्तिकमाययो । बिखोक्य तस्य संरम्भं करिणो भुनिपुंगवः ॥ ३०
न चचार जलात्सोऽथ चित्राधित इव द्विजः । गतमन्युः क्षणादेव शान्तोऽभूत्स गनेश्वरः॥ ३१
क्ण्डाग्रेण एदीत्वा तं स्वगरधरि स्थाप्य संस्थितः । तस्य भावं मुनिज्ञात्वा जपं तावत्समाप्य च॥
सुखासीनो गजस्कन्धे संतोषं परमं ययौ । एतत्सन्तः भ्रश्॑सन्ति गजस्कन्धाधिरोहणम्‌ ॥ २९
तस्माच्छोभनमेवैतदिति मत्वा कृपानिधिः । एनमुत्तारपिष्यामि तियंश्चं दुःखितं चिरात्‌ ॥ ३४
इति मिश्रित मनसा विचाये सुचिरं मुनिः । माया्दिनजं पुण्यं तुभ्यं दत्तमिति द्विजः ॥ ३५
आदाय पाणिना शीघ्रं तोयं तन्पृभ्रि दत्तवान्‌ । जाननि्र करीन्द्रोऽसौ तद! पापविवजितः ३६
भख्याम्बुदनिोषिसदृशं वहितं व्यधात्‌ । तेनापि संतुष्टमना मृगणृङ्ः स्वपाणिना ॥ ३७
पस्पदी सान्द्रकृपया वीक्ष्य दृष्या गजेश्वरम्‌ । मुनिपाणितलस्पर्चाद्रजरूपं विहाय सः ॥ ३८
विस्मितेन मुनीन्द्रेण दहे दिवि देववत्‌ । प्रभामण्डलमध्यस्यस्तेजोनिधिरकरमषः ॥

निजरूपं समासाद्य प्रणम्य मुनिमत्रवीत्‌ ॥ ३९
दिव्यदेष्यवाच-

कृतार्थोऽहं कृतार्थोऽहं कृतार्थोऽहं मुनीश्वर । यसया तारितः पापात्तिथक्तवाच विगदहितात्‌ ४०

मम टृत्तमञ्ेषेण प्रवक्ष्यामि कृपानिषे । श्रृणुष्व मुनिशार्दूल सर्वभूतहिते रत ॥ ४१

नैषधे नगरे पूर्वं विश्वगुपत इनि श्रुतः । वेश्यः परमधमौत्मा निजधर्मपरायणः ॥ ४२

श)

-क--

२२४ चतुरविशत्यधिकद्धिशषततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७०३

तस्य सूनुरहं नास्ना धमप इति श्वतः । स्वाध्यायं यजनं दानं इघीदं पञ्चुपालनम्‌ ॥ ५४३
गोरक्षां कृषिवाणिज्यं कृतं दि द्विजपुंगव । कामदम्भविनिर्भुक्तः सत्यवागनसूयकः ।॥ ४४
स्वदारनिरतो दान्तः परदारविवजितः । बीतरागभयक्रोधो रोममत्सरवजितः ॥ ४५

दाता यञ्वा देवभक्तो गोब्राह्मणहिते रतः । तरिवर्मसेवी सततं वणिकर्मण्यवञ्चकः ॥ ४६
धनं ददामि विप्राणां यज्ञकाटेऽप्ययाचितः । पितृकार्यं च तत्काठे सवेदेवाचैनं तथा ॥ ४७
गन्धद्रव्याण्यनेकानि विक्रीणामि परन्वदून्‌ । पयोदधीनि तक्राणि गोमयानि वृणानि च ॥४८
काष्ठानि फलमरखानि खवणं जातिपिप्पखीः । धान्यानि ज्ञाकम्रखानि वद्ाणि विविधानि च९
धातुनिश्चेतिकरारांश्च विक्रीणामि रसान्वदून्‌ । यददामि न तङ्यूनं यदृग्रह्वामि न चाधिक्रम्‌।९०
विक्रीणामि रसां धाहमघवजंमपायया । क्रीत्वा वे प्रतिविक्रीणे परहस्ताद्धनं बहु ॥ ५१
यः करोति जनान्साधन्वणिकमेणि वञ्चितान्‌ । स याति नरकं घोरं धनं च परिहीयते ॥ ५२
सर्वेषामपि देवानां ब्राह्मणानां गवां तथा । करोमि निदं शु्रूषां पाखण्डानाग्पेक्षकः ॥ ५३
अद्रोहेणेव भृतानां कमेण। मनसा गिरा । या इत्तिः परमो धर्मस्तेन जीवामि भूसुर ॥ ५४
एवं धर्मेण मार्गेण कोटिनिष्कयुपाजितम्‌ । आत्मजस्त्ेव मे एक आसीत्सरवंगुणोत्तरः ।॥ ५५
द्विषा विभज्य तत्सर्व॑मरधं पुत्राय चादिश्ञम्‌ 1 मदीयं भागमादाय तटाकं कारितं मया ॥ ५६
उ्यानं च मयाऽकारि नानाक्षसमाकुलछम्‌ । देवालयं मयाऽकारि नानामण्डपसंकुखम्‌ ॥ «७
मरूभूमिषु मार्गेषु प्रपाकरूपा मया कृताः । तिश्राममण्डपं चापि मर्गे मार्गे ढृतं मया ॥ ५८
कन्यादानं च गोदानं भूमिदानं मया कृतम्‌ । तिलतष्डलगोधममुद्रदानान्यकरारिषम्‌+ ॥ ५९.
मापत्रीहितिखास्यादिदानं दत्तं मया बहु । अधुना किं बरहक्तेन खं शृणुष्व विधेबंखम्‌ ॥ ६०
हरिणाऽपि हरेणापि ब्रह्म गाऽपि सुरैरपि । ललाटछिखिता लेखा परिपा न शक्यते ॥ ६१
भवितव्यं भवत्येव नारिकेर्फराम्बुवत्‌ । मन्तव्यं गच्छति यथा गजभुक्तकपित्थवत्‌ ॥ ६२
अथ कापालिकः कथिद्रसवादी कतृहखात्‌। यत्किचिन्मे पदश््येवं वओ्चयामास मायया ।॥ ६३
तदृष्ट्रा प्रलयो जातो मम तस्मिन्महीसुर । रसवादापदेशेन धनं सर्वे खयं गतम्‌ ॥ ६४
इत्यं भरनारितस्तेन तद्धान्त्या चामितांधेरम्‌ । तन्निमित्ते धनं द्रा दरिद्र ह्यभवं ततः ॥ ६५
जराजजैरसवाङ्गो व्याधिभिः परिपीडितः । यत्किचिदपि वे करतु न शक्यं दिजसत्तय ।॥ ६६
सेप्रापने माघमासे तु महानयामिनोदये । स्नातं मया दज्ञदिनं बाधेक्यात्पुनरक्षमः ॥ ६७
एतस्मिन्नेव काटे तु पुत्रो देशान्तरं गतः । अश्वा मृताः कृषिनष्टा पुत्रो वेशयापतिस्त्वमृत्‌ ॥६८
वेश्यान्याजेन राज्ञा च देशानिर्वासिता वयम्‌ । तथाऽपि दद्धो धमोत्मा पुण्यवानिति बान्धवाः
दिशन्ति धर्मानुदिश्य यक्रिचिद्धान्यमोदनम्‌ । स्वधमविक्रयं कृत्वा कुटुम्बभरणं कृतम्‌ ।॥ ७०
यानि यानि मया पूर्वे दानानि वि्िधा(हिता)नि च। तानि तान्यपि सवांणि विक्रीतानि मुनीश्वर

कुटुम्बभरणाथाय माघरस्लानफलं तिना । जिहाचापल्यवशतस्त्येकद्‌ा परवेहमानि ॥ ७२
भक्तवानागटं मृष्टमर्जाणममभवत्ततः । अतिसारस्ततो जातस्तेनाहं मरणं गतः ॥ ७३

तेन माघपरभात्रेन देकेनद्रस्येव संनिधौ । तत्र मन्वन्तरं स्थित्वा तत्पुण्यान्ते गजोऽभवम्‌ | ७४
ये धमेविक्रयं कुर्युस्ते भवन्ति पङ्गजाः । इदानीमपि विमेन्दर त्वया ऽदं तारिनो ऽभवम्‌ ॥ ७५

न्न ~~~ ~ -------- ~ --------- -- -~*--~ -~ ~ वि ~ > ~ = ~ ~~ ~~ न

+ आनल्वादिट्‌ ।

१७०४ महाप॒निश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्ड-

पुण्यदानं छतं महयं त्वया स्वर्गोपिखन्धये । कृतार्थोऽस्मि कृतार्थोऽस्मि कृतार्थाऽसि मुनीश्वर ॥

नमस्तुभ्यं नमस्तुभ्यं नमस्तुभ्यं नमो नमः॥
वसिष्र उवाच-
इत्युक्त्वा स ययौ स्वर्ग सत्सङ्गः सद्रतिपरदः ॥
महानुभावो मृगद्युङ्नामा मतङ्गनत्वात्परिभोच्य वेदयम्‌ ।
स्वयं पुनस्तद्रर्दघ्रतोये तुष्टाव तिष्न्दिननाथसूनुम्‌ ॥
हाते श्रीमहापुराणे पाद्ये माघमाहारम्ये वसिष्टदिखीपसंवादे गजमेक्षो नाम
चतुविश्चलययिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २२४ ॥ (६)

आदितः छोकानां समष्वङ्ाः--४२८३.७

अथ प्र्विरायधिकाद्विराततमो ऽध्यायः ।

एगरङ्ग उच-
ॐ यमाय धर्मराजाय मत्ये चान्तकाय च 1 वैवस्वताय कालाय सर्मभ्तक्षयाय च ॥
ओदुम्बराय दध्राय नीलाय परमेष्ठिने । कोदरा चित्राय चिज्रगुपाय परै नमः ॥
दष्राकराटवक्तराय भूकरुटीक्रचश्चुषे । ऊर्रोम्गे महारोम्णे प्रखम्बोष्ठाय ते नमः ॥
अनेक्वाहषे तुभ्यं नमोऽनन्तनख।य च । अज्ञनाद्विसमच्छायविग्रहायोग्ररूपिणे ॥
नमो भौीषणवेषाय पापिनां भयदायिने । तेते काठदण्डेन सवीयुधधराय च ॥
महदामदिषवाहाय दीप्नाभ्रिसमचक्षपे । पहते मेररूपाय रक्तमाल्याम्बराय च ॥
प्रखयाम्बुदघोषाय प्रखयानिलरंहसे । पिते सागरमपि ग्रसते चासिं जगत्‌ ॥
अश्नते पवेतानास्याद्निमुद्धिरते नमः । मृत्युना कालरूपेण पेरिणानलवर्य॑सा ॥

७
७9७

\७८

व्याधिभिवहुभिः पार्थे सव्यमानाय ते नमः । सदितायोग्रया मायी महामार्याऽतिघोरया ॥ ९

इदृश्ाकाररूपाय पापिष्ठानां नमो नमः । परफटपङ्नाकारमसमनवदनाय च ॥
कारूण्यपूणेनेतराय पिदरूपाय ते नमः । महामृदुलकेशाय श्ररेखाश्चितचश्षुषे ॥
मनोज्ञस्मश्चवक्त्राय पकविम्बोषठशोभिने । द्विभुजाय प्रसन्नाय जाम्बूनद वपुष्मते ॥
सवभरणयुक्ताय रत्नपीठस्थिताय च । शवेतमाल्याम्बराढ्ाय भेतच्छ्नोप्चोभिने ॥

लसचामरहस्ताभ्यामुभाभ्यामुमभयोरपि । पा्वयोदिन्यनारीभ्यां वीञ्यमानाय ते नमः ॥

रत्नग्रेवेयरम्याय रत्नकुण्डटश्लोभिने । रत्नकेय॒रहाराय नानारत्नकरिरीरिने ॥
कूटंकषकृपादृष्या पदयते मित्ररूपिणे । सत्रसंपत्समद्धाय सोभाग्यनिटयाय च ॥
सभासद्धिरूपास्याय धमोध्मेविचक्षणेः । धर्मेण जुध्रूपेण सत्येन ुभलक्ष्यणा ॥
कछषमेन शरिवर्णेन दमेन क्षीरतेजसा । आचारेण विशुद्धेन वणीश्रमभवेन च ॥
सेविताय महापाश्वे मंयमरन्याः मभान्तरे । साधूनां सिष्यते शश्वतमाणानर्पयते गिरा ॥
वाचा तोषयते साभरन्सवस्वं ददते गुणः । सदासंतुष्टख्पाय सज्नानां नमो नमः ॥

नमः कृतान्ताय कृपाकराय कृतक्रियाणां कृतिनां हिता |

सल्सद्भिने संयमनीश्वराय धर्मात्मने धर्मकृतां पियाय ॥

१०
११

„ +

~ = ` -

नका

२२९ पशचर्विशत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ] प्मपुराणमर । १७०५
घण्टारवध्वनितदिख्छुखतुङ्गबङ्गफत्कारभीषणपहामटिषस्थिताय ।
नाराचशक्तिमुसलासिगदाचिशरपाज्ञाङ्कशेविटसदष्टमहाभरुजाय ॥ २२
सद्धिशतुदेशभिरेव श्ुभाद्चभानि सम्यग्विचारयति शास्ति च साक्षिभिर्यः
तस्थ नमः सकरलोकशमाय शान्तरूपाय दक्षिणदि शापतये यमाय ॥ २३

भव्याय भानुतनयाय भयापहाय नेत्रभियाय नियमस्थितमानवानाम्‌ ।
सावणिमन्दमनुमातृसपत्नजाय वेवस्पताय वरदाय नमः हुचीनाम्‌ ॥ २

बद्ध्वा दृढं निजभटेनदितान्पुरस्ताद्धोरेष्वनकनरकेषु निपात्य पापान्‌ ।
छिन्धीति भिन्धि दह शोषय पेषयेति तभ्यं नमः कथयते यम॒नाग्रजाय ।॥ २९
रक्तान्तहत्तनयनाय वकोदराय भीतिप्रदाय भ्रकटीकुरिखाननाय ।

नीखाय निषठरभरटोनियमेविरहीनान्संतजेते सततमस्तु नमोऽन्तकाय ॥ २६
दुरे विखोक्य निजक्रमेरतान्विमाने प्रत्यद्रताय रचिताञ्जयिबन्धनाय।
संज्नास॒ताय सरसीरुदखोचनाय तुभ्यं नमो विदितपश्चमदाक्रतूनाम्‌ ॥ २७

विश्वाधिकाय विमलाय विचक्षणाय विर्वभराय विधिविष्णुरिवपियाय।
सत्साक्षिणे सदसदाचर्णेऽखिरानां शश्न्नमः सकरुखोकपरायणाय ॥ २८

वसिष्ठ उवाच-
इति स्तुत्वा नमस्कारपकरोदण्डवद्धवि । दक्षिणाज्ञापति ध्यायन्दाक्षिण्यकरुणारखयम्‌ ॥ २९
ततः प्रसन्नो भमवान्यमो वैवसखतोऽन्तकः । प्रादुरासीन्महातेजाः प्रसन्नवद नाम्बुजः ।॥ ३०
श्रेतमार्याम्बरधरो नानाभरणमषितः। महावाहर्विशाखाक्नो महाटावण्यशोभितः ॥ ३१
संतोषोत्फद्टनयनेः प्रसन्नाननपङ्जेः । मृदुवाक्येः सवेश सकोभरणभूपितः ॥ ३२

समस्तायुधसंपननेः सगुणेविनयोज्ज्वरै; । सेव्यमानः सदापाश्वसिदस्कन्धः स्वफिकरेः ॥ ३३
सदस्येरपि मध्यस्थषनिषठैः सक्ष्मदक्षिभिः । स्वशाल्लाथेतच्त्मेहाक्रतुषु दीक्षितः ॥ ३५
फिरीटदारकेयूरमणिकुण्डकिभिर्गृप । परितः सेधितोदीरेुनेस्तस्य एुरोऽभवत्‌ ॥

[ऋमुनिमुत्थाप्य बाहुभ्यां समालिङ्गयेदमव्रषीत्‌ ॥

यम उवाच-

स्तवेनानेन संतुष्टो वरदोऽहमिहाऽऽगतः ] । वृणीष्व मत्तोऽभिमतं वरमिष्टं ददामि ते| ३६

वास उवाच-

तच्छ्रत्वा वचनं तस्य समत्थाय मनीदरवरः । प्रहर्षात्फदनयनस्तं समालोक्य विस्तः ॥ ३७
कृतान्तमासाद् कृती कृताथेः कृताञ्जलिः कृत्यमुवाच तासाम्‌ ।

प्राणपरदानं कुर कन्यकानां पुनः पुनस्त्वामिद्मव याच ॥ ३८
वसिष्र उवाच--
तद्राक्यमाकण्य स धर्मराजः स्वक्तिकरान्पाश्वेगतारुवाच ।
कन्याश्चतसखः सहसाऽऽनयध्वयुच्यानमध्ये कद टीवनस्थाः ॥ ३९
+ संपिराषः । धनुशिहान्तगंतः पाठः ख. पुस्तकस्य: ।
१८.नः सगुणे" ।

२१८

१७०६ महामुनिश्रीन्यासप्रणीत- [ £ उत्तरखण्डे

वसिष्ट उवाच-
तथेति गत्वा कद टीवनस्थाः कन्याः समानीय ददुजेवेन ।
संपेपयामास यमोऽपि शीप्रपदश्यरूपेण स पिप्रकन्याः ॥ ४०
यथा सुप्तोत्थिताः पूर्मं तथा कूपात्समुत्थिताः । जहधुस्तज्नन्योऽथ बाखा दृष्ट्रा सचेतनाः॥ ४१
परिधाय निजं वासः पूरैवद्धिनकन्यकाः । आदूय जननीं बालाः स्वकीयं विविद्युयहम्‌ ॥ ४२
प्राणापहारी भगवान्प्रसन्नः प्रोवाच वाक्यं मृगशृङ्गमेनम्‌ ।
हणीष्व भूयोऽपि वरं ददामि स्तोत्रेण संतुष्टमवेहि मां स्वम्‌ ॥ ४३
मृगशुङ्ग उवाच--
मया कृतं स्तोत्रमिदं त्वदीयं यः कोऽपि भक्त्या शुणुयात्पटेद्रा ।
तस्यापमृत्युभेविता न पीडा पापी न भूयात्स मरेचिरायुः ॥ ४४
यम उवाच-
तथाऽस्तु विभोत्तम कुत्सपुत्र णुष्व भूयोऽपि रहस्यमेकम्‌ ।
अव्राच्यमेतद्धुवि नास्तिकानां वाच्यं प्रयत्नादिदमास्तिकानाम्‌ ॥ ४५
चतु्दशीमङ्गख्वारयोगे यः कृष्णपक्षे तिरतर्पणं च ।
कृता तदानीं स्तवमेवयक्त्वा मेत कामानखिखान्स मत्यः ॥ ४६
वसिप्र उवाच--
इत्थं वरं विपवराय दा सार्धं गणैरन्तरधत्त देवः ।
विप्रोऽपि लब्ध्वा वरमरकपुत्रात्स्वमाश्रमं हृष्टमनाः परपेदे ॥ ४७
यमस्तुतिमिमां पठेदनुदिनं हि यो मानवो
न तस्य यमयातना भवति च प्रसन्नो यमः ।
कदाचिदपि मृत्य॒नाऽप्यभिभवो न तत्सतता-
विव च परत्र च भियमपति न व्याधयः ॥ ४८
हति श्रीमहापुगणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्रदि्दापसंवदे धर्मराजस्तोत्राख्यानं नाम
पञ्चवि्यधिकद्विचततमोऽध्यायः ॥ २२५ ॥ ( ७ )
आदितः श्यकानां समघ्वङ्ाः--४२८८५

णण

अथ प्रदविशयधिकद्विश्ततमोभ्ध्यायः ।

वसिष्ठ उवाच--
समागतास्तु ताः कन्या यमलोकादनिन्दिताः | स्वमातृभ्यः स्वबन्धुभ्यस्तत्र इचान्तमघ्रुवन्‌ ॥?
पापिनां यातनाश्चापि सुृतीनां गति तथा । तननिक्ञम्य जनाः स्व भीता विस्मितमानसाः ॥२
अन्येदूरपि ता वाखाः भरातरुत्थाय सत्वराः । माधपस्नानं यथापूव कतुं परापुमेरुढधाम्‌ ॥
दिखीप उवाच-
समागतास्तु ताः कन्या यमरोकादनिन्दिताः । स्वमाठृभ्यः स्ववन्धभ्यस्तत्र वत्तान्तमव्वन्‌।। ४
पापिनां यातनाश्ापि सुकरतीनां गति तथा| वरिस्तराच्छरोतुमिच्छामि ुण्यपायशभाजभान | ५

, "भः =

२२९ षडशत्यपिकद्िराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७०७

बसिप्र उवाच-
स्वमातृभ्यः स्ववबन्धुभ्यः कन्या यदुदीरितम्‌ ! तथेव ते परवक्ष्यामि पुण्यपापडुभा्रुभान्‌ ॥ &
कन्या उचुः-
गन्तव्यो यमरोको हि पाणिभिश्च चतुधिधैः। संत्रासजननो घोरो विवशैः सवेदेव हि ॥ ७
मरभस्यैजायमानैश बारैस्तरुणमध्यवैः । खीपुनपुंसकरैवृद्धेयोतव्यं सवेजन्तुमिः ॥ ८
शभाल्लमफलं तज दहिनां प्रविचायते । चित्रगुप्रादिभिः सद्धिमध्यस्थः सपदाशाभः॥ ९

न तत्र भराणिनः सन्तिये न यान्ति यमाख्यम्‌ । अवश्यं दि कृते कम भोक्तव्यमत्रिचारतः १०
अत्र ये श्रभकपीणः सोम्यचित्ता दयान्विनाः । ते नरा यान्ति साम्येन पथा यमानकंतनम्‌ ११
माघमासे तु संभरापरे ये खानमरूणोदये । कुन्ति हरिगोषिन्दमाधत्रेति नरोत्तमाः ॥ १२
ते यान्ति सुखमार्भेण यमलोकं सुखावहम्‌ । हिचिदभ्युदिते सूर्य स्राता ये बदरीफलम्‌ ।॥ १३
माघमासे प्रयच्छन्ति ते यान्ति मुदिता नराः । मापे परशस्तं कदटीफलदानं हि तत्मदाः ॥१४
खादन्तः स्फ हृष्टाः प्रयान्ति यममन्दिरम्‌। तिखान्ददाति यो माये ञानं कृत्वाऽरूणोदये१५
सखेन सपरसन्नात्मा सोऽपि याति यमाख्यम्‌ । मापे मास्युषसि सरात्वा दद्यादामख्कं तुयः;१६
प्रयाति सोऽफैतेजस्वी वैवस्वतनिकेतनम्‌ । पादुकां पादरक्नां च यो ददाति द्विजन्मनाम्‌ ॥ १७
स वराश्वेन महता सुखं याति यमाखयम्‌ । छत्रदानेन गच्छन्ति पथा साश्रण दृष्िनः ॥ १८

दिव्याम्बरधरास्तत्र यान्ति ब्प्रदायिनः। रिविकरावाहदानेन सद्रथन सुख व्रजत्‌ ॥ १९
शय्यासनप्रदानेन सुखं यान्ति सविभ्रमाः । आरामकतां छायासु शीतासु सुखं नेत्‌ ॥ २०
यान्ति पुप्पकयानेन पृप्पारामप्रदायिनः । देवायतनकतारो यतानामाश्रमस्य च ॥ २१

अनाथपण्डपानां च की डन्तो मन्दिरोत्तमे । पथि विश्रम्य विश्रम्य प्रयान्ति यममन्दरम्‌ ॥२र्‌
देवामिगुरुविभाणां मातापित्रोश्च पूजकाः । पूज्यमाना नरा यान्ति कामिकेन पथा सुखम्‌ ।॥ २२
द्योतयन्तो दिशः सवो यान्ति दीपप्रदायिनः । परतिश्रयपदता च सुख याति रहा सुखम्‌।॥२४
सपरेकामसमृद्धेन पथा गच्छन्ति गोप्रदाः । यऽन्नानीयदातारस्ते वप्रा यान्ति सत्पथा ॥ २५
आर्तोषघप्रदातारः सुखं यान्ति निरामयाः । विश्राम्यमाणा गच्छन्ति गुरुदुश्रूषण रताः ॥ २६
पादशोचपदानेन श्रीतलेन पथा व्रजेत्‌ । पादाभ्यङ्गं तु यो दवान्माघमासे द्विजन्मनाम्‌ ॥ २७

मनोह्गतुरगारूढः स॒खं याति यमाटयम्‌ । देमरतनप्रदानेन विमानेनेव गच्छति ॥ २८
प्यानदुाह(दुत्प)दानेन रथयानेन गच्छति । सवेकामसमृद्धात्मा मृमिदानेन गच्छति ॥ २९
अन्नपानप्रदानेन पिवन्ादन्स गच्छति । ताम्ब्ररं ये प्रयच्छन्ति माघमामे विशेषतः|| ३०

श्ोभितेन पथा यान्ति सुगन्धवदनाश्च ते । प्ातमाघे नरः स्नात्वा धूतदानं करोति यः।॥ ३१
ऽयातमयन यानन ववस्वतपुर्‌ व्रजेत्‌ । कूष्माण्डं या द्विजन्द्राय माव खात्वा समपंयत्‌ ॥ २२

हिमश्च विमानेन स सुखं याति त॒धिमान्‌ । तण्डुन्ादकदानेन यमलोकं सुखं व्रनत्‌ ।॥ ३३
ओषध्यः फलपाकान्ता माघमासे फलन्ति याः । तासां दानन सवासां सवभागसमान्वतः॥ ३४
खादन्नभन्यथाकाममन्तकाटयमश्रुते । इत्यादिदाननिरतमावस्लानपरः सदा ॥ ३५
नानादानरतेयेव नानाव्रतपरायणेः । ववस्वतस्य नगरी परिपृणा समन्ततः ॥ ३६

विशेषण विराजन्ते माघस्नानपरायणाः । विशेषाद्धमेराजन पूजितास्तत्र भागनः ॥ ३७

१७०८ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

विशेषेण विराजन्ते माघस्लानरतात्मनाम्‌ । विमानान्यपि चित्राणि हतश्ोऽथ सदस्रश्नः ॥ ३८
एवं सुकृतिभिः पूणा राजधानी यमस्य सा । एतान्सुष़तिनो दृष्ट्रा विमानस्थानिनात्मनः ॥ ३९
प्रत्युद्ययौ गणेः साधं समुत्थाय निजासनात्‌ । कताज्ञटिपुटस्तेषां सपयांमकरोद्मः ॥ ४०
स्वागतासनदानेन पादार्ध्येण भरियेण च । धन्या यूयं महात्मानः स्वात्मनो हितकारिणः ॥ ४१
येन दिग्यसुखाथाय वद्धिः सुकृतं कृतम्‌ । इदं विमानमारुद्य दिव्यस्री भोगभूषितम्‌ ॥ ४२
स्वर्गे गच्छध्वमतुकं सवेकामसमन्वितम्‌ । इति तेनाभ्यनुज्ञातः स्वर्गलोकं भयान्ति ते ॥ ४३
ये तु भयागमे मजन्ति माघमेकं नरोत्तमाः । ते ब्रह्मरोकं गच्छन्ति ऋलुार्गेण शोभनम्‌ ॥ ४४
मापमास्युषसि स्नात्वा परिपावनमरतेयः । विष्णाधमेरताः श्न्ता विषयेषु पराद्वखाः ॥ ४९
ते विष्णुलोकं गच्छन्ति ऋजुमार्गेण चोभनम्‌ । किंचिद्‌भ्युदिते सूरय माघमासे निमज्य च ।॥४६
शिवधमेरताः शिष्टाः शतर्द्रीयजापकाः । ते शभुलोकं गच्छन्ति ऋलुमार्मेण शोभनम्‌ ।॥ ४७
अन्ये सूकृतिनः सरे विमानेन यमान्तिकम्‌ । गत्वा तेनाभ्यनुज्गाता गच्छन्ति तरिदिवं ततः॥(*८
अन्ये सुङकातिनः सन्ति विमानस्थाः सहसखशः । संयमन्याः प्रदेशे तु तान्न विद्मोऽत् वाणतुम्‌ ४९
उद्यानमध्ये कद री वनमध्ये स्थिता वयम्‌ । एतान्सकृतिनो दृष्ट्रा वयं धन्या हि मातरः ॥ ५०
नेत्रसाफल्यमस्माकं जन्मसाफलयमप्यभूत्‌ । एतान्सुङृतिनो दृष्ट्रा वयं धन्या दि बान्धवाः | ५१
माघसानमभविन वयं तत्र निरामयाः । एतान्सुकृतिनो दृष्ट्रा वयं धन्याः स्म हे जनाः ॥ ५२
इति श्रीमहापुराणे पराद्य उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिलीपसंवदे संयमनीवणैनं नाम
षट्विंशत्यधिकद्विङतत्तमोऽध्यायः ॥ २२६ ॥ ( ८ )

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ४२९३७

अथ सप्तविद्चत्यपिकदिश्चततमो ऽध्यायः ॥

कन्या उच॒ः-
सत्र ये पापकरमाणस्तेां दुःखं व्रवामहे । मातरो बान्धवाः स शृणु धेरयमास्थिताः ॥ १
तत्र य करकमाणः पापा दानविवनजिताः । ते घोरेण पथा यान्ति दक्षिणेन यमाख्यम्‌ ॥ >
डी तिसहस्रागि योजनानि समन्तत; । वेवखतपुरं जञेयं नानारूपमवस्थितम्‌ ॥ र
समीपमिव चाऽऽभाति नराणां पुण्यकमेणाम्‌ । पापानामतिदूरस्थं पथा रोद्रेण गच्छताम्‌ ॥ ४
तीव्रकण्टकयुक्तेन शरकरानिचितेन च । श्षुरधारानिभैस्तीतरः पापाणेनिचितेन च ॥ ५
कचित्पड्कन महता अङरेशरैव घातकरः । लोदमरचिनिमेदभः सखनेन तथा कचित्‌ ॥ ६
तटभपातविषमेः पवतेषसंकुरैः । मतशषा्गारयुक्तेन यान्ति मागण दुःखिताः ॥ ७
कचिद्विपमगतंथ कचिदटोष्टथ पिच्छिलः । सुतप्तवाटुकाभित्र पथा तीण शङ़भिः ॥ ८
अनकशाखाविततेव्यासं वनशतेरपि । कटेन तपसा मार्ममनाचम्बेन कुजधित्‌ ॥ ९
अयःशङ्गारकंस्तकः कजिदावाग्निना पनः 1 कचित्तसरिलाभिश् कचिद्रवाप्रं हिमेन च ॥ १०
र पटा टकया ज्यासमाकणन्तमवशया । कषिदुप्णाम्बुना व्याप्तं कचित्कारीपवह्िना ॥ ११
सिदमृगत्च शादलद्‌शग्रीवेश्च दारुणेः । कचिन्महाजक्काभिः कविच्वाजगरैः पनः ॥ १२
मक्लिकामिभ रद्राभिः कवित्मर्पेत्रपोल्वणेः । मत्तमातङ्गय॒थञ्च बरोन्मततैः पमायिभिः || १३

^~

१1)

# क,

गन्तु, ।

९२७ सपरविदाल्यधिकष्टिराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७०९

पन्थानमाछिखद्धिथ वीक्ष्णदृङ्गमेदादपैः । महायुङ्गेथ मदिषेरुपरम्तैश्च खादनैः ॥ १४
डाकिनीभिश्च रोद्राभेष्रैकराले राक्षसः । व्याधोभेथ महाोरैः पीड्यमाना ब्रजन्ति च १५
महाधूटिविमिभ्रेण महाचण्डन वायुना । महापाषाणवर्पण पीड्यमाना बजन्ति च ॥ १६
महता पांसुवर्षेण पथैमाणा रदन्ति च । पहामेषसैघोरैपरि्रास्यन्ते युहूरुहुः ॥ १७
निरितायुधवर्षेण च्छ्विमानाश्च सर्वेशः । महाक्षाराम्बुधाराभिः सिच्यमाना व्रजन्ति च ॥ १८
महता सीतमरता रूक्षेण परुषेण च । समन्तात्ताञ्यमानाश शुष्यन्ति च रुदन्ति च ॥ १९
इत्थं रद्रेण मार्भण पाथेयरदितेन च । निरारम्बेन दुर्गेण निर्जनेन समन्ततः ॥ २०
अविमिभ्रेण महता निगेतापाश्रयेण च । तमोरूपेण कष्टेन सर्वदुःखाश्रयेण च ॥ २१
नीयन्ते देहिनः सर्वे विमूढाः पापक्रारिणः । यमदुतैषेहाघोरेस्तदाज्ञाकारिभिर्वलात्‌ ॥ रर

एकाकिनः पराधीना मित्रवन्धुविवाजिताः । शोचन्तः स्वानि कर्माणि रुदन्तश्च पुहुभुहुः ॥ २३
मेत्रता विवख्राश्च बरुष्ककण्टोष्ताट्काः । कृशाङ्गा भयभीतश्च द्ममानाः क्षुधाभिना ॥ २४
बद्धाः शृङ्खलया केचिदुत्तानाः पादयोनैराः । आकृष्यन्ते धष्यमाणा यमदूतै्ैलोत्कटैः ।॥ २९
उरस्यथोगुखाश्वान्ये कृष्यमाणाः सुदुःखिताः । केशपाशेन बद्ध्वैव ह्याकृष्यन्ते सुदुजेनाः ॥ २६
रराटे चाङ्कशेनान्ये शताः छिश्यन्ति देहिनः 1 उत्तानकण्टकपथा कचिदङ्गारवत्मेना ।॥ २७
पश्चाद्वाहुनिवद्धाश्च जठरेण भरपीडिताः । आवद्धाः शृद्धखाभिश्र हस्तयो स॒कीटिताः। २८
ग्ीवापाशेः कृष्यमाणाः परयान्त्यन्ये सुदुःखिताः । जिह्वायां रज्जुमावध्य कृष्यन्ते दुजेना नराः
कव्यामप्यध॑चन्द्रेण क्षिप्यमाण इतस्ततः । शिश्च सदषणं बदध्वा नीयन्तेऽन्ये हि रज्जुना ॥३०
नासां निव्रध्य रञ्जञ्वा च कृष्यन्ते च तथाऽपरे । भिन्नाः कपोखयो रज्ज्वा ृष्यन्तेऽन्ये तथो-

परयोः ॥ ३१
, विभिन्नाश्चोदरे चान्ये तप्रया नराः । कृष्यन्ते कणेयोयान्ये भिन्नाश्च चिबुकेऽपरे ॥ ३२
चिन्नपादाग्रहस्ताश्च भिनकण्टोषएताटुकाः । संछिन्नवृषणाश्वान्ये छिनसवाङ्गसंधयः ॥ ३३
परमिद्यमानाः क्ते भिद्यमाना सायके; । इतस्ततः पधावन्ते क्रन्दमाना निराश्रयाः ॥ ३४
मदररेरखोदिदण्डे थ हन्यमाना सुहूर्मृहुः । ककचेविविधेर्योरेज्वलिताभ्रिसमपभेः॥। ३५

भिन्दिपारेश्च भिद्यन्ते स्वन्तः पूयशोणितम्‌ । सक्षताः क्रिमिदष्टाश्च नीयन्ते विवशा नरा; ३६
याचमानाश्च सछिलमन्नं चापि ब्रमुक्षिताः । छायां पाथंयमानाश्र शीताताधानरं पुनः ॥ ३७
दानहीनाः भरयान्त्येवं पाथयरहिते पथि । #सलया गृदीतपाथेयाः सुखं यान्ति यमालयम्‌ \ ३८

एवं पथाऽतिकषटेन प्राप्ताः मेतपुरं यदा । आज्ञापितास्तदा दूतनितरेयन्ते यमाग्रतः ॥ ३९
ततस्ते पापकर्माणस्तं परयन्ति भयानकम्‌ । पापावषट्धनयना विपरीतात्मबुद्धयः ॥ ४०
दं ्राकराटवदनं श्रुकुशीङुटिलेक्षणम्‌ । उर्येकेशं महाहमश्रुं पस्फुरत्साधरोत्तरम्‌ ॥ ४१
अष्टादश्यजं कुद्धं नी लाञ्जनचयोपमम्‌ । सवीयुप्रोद्यतकरं बह्यदण्डेन तजेकम्‌ ॥ ४२
महामहिपमारूढं दीप्राभिखमलोचनम्‌ । रक्तमास्याम्बरथरं महामेरूमिवोत्थितम्‌ ॥ ४३
पलयाम्बुद निर्घोषं पिषन्तमिव सागरम्‌ । ग्रसन्तमिव त्रोक्यमुद्धिरन्तमिवाननम्‌ ॥ ४४

गृत्युं चेव समीपस्थं कालानलसमपमम्‌ । कारं चानलसंका्ञं कृतान्तं च भयानकम्‌ ॥ ४५

% इदमरपं नातीव सेगतम्‌ ।

१७१० महापुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे
मरीचोग्रा महामारी काटरातिश्व दारुणा । विविधा व्याधयः ऊषा नानारूपभयानकाः ॥ ४६

शक्तिशरलाङ्कशराः पाशचक्रासिधारिणः । वजरदण्डधरा रोद्राः कूरवाणधनुधराः॥ ४७
असंख्याता महाबीराः कराश्वाञ्नपंनिभाः । सकीयुधोदच्तकरा यमदूता भयानकाः ॥ ४८
अनेन परिवारेण संखतं षोरदशष॑नम्‌ । यमं पश्यन्ति पापिषएठाधिजगुप् च भीषणम्‌ ॥ ५९
निर्भत्सषयति चात्यन्तं यमस्तान्पापकारिणः । चिजगुपतश्च भगवान्धमेवाक्येः परवोधयन्‌ ॥ ५०
भो भो दुष्कृतकमीणः परद्रव्यापहारकाः । गर्विता रूपर्रेण परदारामिमशेकाः ॥ ५१

यत्खयं क्रियते कमे तदङ्गे च खयं नरः । तदा किमात्मभोगार्थं भवद्धषुष्डतं छतम्‌ ॥ ५२
इदानीं फं पतप्यध्यं दह्यमानाः स्वकमयिः । य॒ज््वं तानि कमीणि नात्र दोषोऽस्ति कस्यचित्‌
एते च पृथिवीपाटाः संपाप्ता मत्समीपतः । स्वकीयः कमेभिर्पोरदुष्यज्ञावरगकतितेः ॥ ५४
भोभोनृपा दुराचाराः प्रजाविध्वं्कारिणः। अस्पक्रास्य राज्यस्य कृते किं दुष्कृतं कृतम्‌ ॥
राज्यलोभेन मोदेन बलादुन्यायतः प्रजाः । यदण्डिताः फलं तस्य भुञ्ञध्वमधुना नृपाः ॥ ५६
क तद्राज्यं कलत्रं च यदथमञुभं कृतम्‌ । ततः सर्वे परित्यज्य यृयमेकाकिनः स्थिताः ॥ ५७
तद्वरं नात्र पश्यामो येन विध्वंसिताः भजाः । यमदुतमेञउ्यमाना अधुना कीदशं भवेत्‌ ॥ ५८

क

एवं बहुविधेबक्यरपारव्था यमेन ते । शोचन्तः खानि कर्माणि तूष्णी तिष्ठन्ति पाथिवाः ५९

९

इति धर्म समुद्य नृपाणां धर्मराट्पुनः । तत्पापपड्नुद्छ्थमिदं वचनमव्रवीत्‌ ॥ ६०
यम उषाच-

भो भोधण्ड महाचण्ड ग्रदीत्वा नृपतीनिमान्‌ । विश्ोधयध्वं पायेभ्यः करमेण नरकाभ्रिषु ॥ ६?
कन्या उचुः-

ततः शीघ्रं समुत्थाय नृषान्संगृ्य पादयोः । भ्रामयितराऽतिवेगेन प्रक्षिप्योर्ध्य प्रगृह्य च ॥ ६२

सर्वे प्राणेन महता सुपतप्तशिखातटे । आस्फाटयन्ति तरसा वज्रेणेव महाद्रुमम्‌ ॥ ६३

ततश्च रक्तघ्ोतांसि सवन्ते जजंरीकृताः । निःसंन्गश्च तदा देही निशेष्ट् परजायते ॥ ६४

ततश्च वायुना स्पृष्ः शनैरुच्छुषते पुनः । ततः पापविड द्यर्थ क्षिप्यते नरकार्णवे ॥ ६५

अष्टावरिज्ञतिरेवाधः क्षितेनैरककोटयः । सप्तमस्य तस्यान्ते घोरे तमसि संस्थिताः ॥ ६१९

घोराख्या परथमा कोरिः सुपोरा तदधः स्थिता । अतिधोरा महाघोरा घोररूपा च पश्चमी ६७
षष्टी तरटताराख्या सप्तमी च भयानका । अएमी काटरातरिश्च नवमी च भयोत्कया ॥ ६८
दक्षमी तदधश्वण्डा महाचण्डा ततोऽप्यधः । चण्डकोखाहखा चान्या पचण्डा नरनाथिका ॥६९
कराला विकराला च वजा #विदातिमा स्मृता । त्रिकोणा पकोणा च सुदीर्या परिबतलाऽ°
सप्तमोमाऽ्मामा च दीप्ता मायेति चाष्टमी । इ्येता नामतः प्रोक्ताः कमाद्विशतिकोरयः । ७?
अष्टाविंशतिरेवेताः पापानां यातनाप्रदाः ॥ ७२
[कन्या उचः]
प्रयेकं सर्वकोटीनां पञ्च पञ्चैव नायकाः । नामानि नायकानां रै पदयेकं च निबोधत ॥ ७३
रोरवः प्रथमस्तेषां रुदन्ते यत्र देहिनः । महारौरवपीडाभिर्महान्तोऽपि रदन्ति च ॥ ७०
तमः शीतस्तथा चोष्णः पञ्चाऽऽद्रनायकाः स्मृताः। सुघोरः सुतमस्तीक्ष्णः पञ: संजीवनः शठः

% भत्र रिचिन्रुितं संख्याशू्यंभावात्‌ । + हइदमधिक्रम्‌ ।

-~2

२२८ अष्टार्विशत्यधिकद्धिशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७१?

महामायोऽतिखोपश्च सुभीपश्च करटेकटः । तीत्रवेगः कराश्च विकराः प्रकम्पनः ॥ ७६
महापद्मः सुचक्रश्च कालसूत्र भरतजेनः । सूचीमुखः सुनेमिश् खादकः स॒पदीपकः ॥ ५७
कुम्भीपाकः स॒पाकश्च कूपश्चातीव दारुणः । अङ्गाररारिभ॑वनो अद्धक्पुयहदस्तथा ॥ ७८
चिरामयस्तुण्डशकुनिमेहासंवतैकः अतुः । तप्तनतुः पङ्टेपः पृतिमांसो द्रवखपुः ॥ ७९,
उच्छास निरुच्छासः स॒दीषेः कूटशात्मछिः । दुरिषटः स॒महानादः भमावः स॒मभावनः ॥८०
ऋक्षो मेषो इषः शय्यः सिहव्याघ्रमृगाननाः । सूकरम्वानमदिषटकमेपवराननाः ॥ ८१
ग्राहकुम्भीरनक्राख्याः सपः क्रमेश्च वायसः । गृघोच्कनल्काथ शादृटकपिकर्कगः ।॥ ८२
गण्डश्च पूतिवक्रश्च रक्ताक्षः पतिमृत्तिकः । कणध्रूमस्तुषािश्च क्रिमीणां निचयस्तथा ॥ ८३
अमेयथापतिष्रश्च रुधिरान्नः भोजनः । खाखाभक्नात्ममक्षी च स्वैमक्षः सुदारणः ॥ ८४
संकटः सुविलासश्च सुकटः संकटः कटः । पुरीषश्च कटाहश्च कषठ वैतरणी नदी ॥ ८५
सुतप्तखोदराङ्कथाप्ययः शङ्कुः भपूरणः । असिताषवनं घोरमस्थिभङ्गः भपीडकः ॥ ८दे
नीखातसीश्चयन्राणि कूटथांश्पमदनः । महाच्रणीं सुचृणीं च तप्लोहमयी शिला ॥ ८७
पवेतः कषुरधारादस्तथा च मरुपवंतः । मूज्विषठान्धकूपशच पृयकूपश्च शातनः ॥ ८८
मुसर।टूखलो यत्रशिकाश्षकरलाङ्गरः । तारपत्रासिगदहनं महामशकमण्डपम्‌ ॥ ८९
संमोहनोऽतिभङ्गश् तप्नगरखमयो गुडः । बहुदुःखं महादुःखं करमटं शमर तथा ॥ ९०
हाराहलो विरूपरथ भीमरूपश्च भीमगः । एकपादो द्विपादथ तीव्रश्वावीचिरन्तिमः।॥ ९१

अष्टाविंशतिरिल्येते क्रमशः पथकाः स्मृताः । कोटीनामारुपूर्य॑ण पच पञ्चव नायकाः ॥ ९२
रौरवाद्याश्च बीच्यन्ता नरकाणां श्तं स्मृतम्‌ । चत्वारिरत्समधिकं महानरकमण्डलम्‌ ॥ ९२
एषु पापाः प्रमुच्यन्ते नराः कमौनुरूपतः । यातनाभिविचित्राभिरा कर्यक्षयाद्धक्षम्‌ ॥ ९४
आ मलपम्र्नयाद्द्रद्मायन्तेऽप्रा हि धातवः । तद्रत्पापक्षयात्पापाः शोध्यन्ते नरकाभिना ॥ ९५
एवं दिष्टा विद्धाश्च सावशेषेण कर्मणा । ततः क्षितिं समासाय पुनर्जायन्ति# देहिनः ॥ ९६
स्थावरा विविधाकारास्तृणगुरमादि भेदतः । तत्रानुभूय दुःखानि जायन्ते कीटयोनिषु ॥ ९७
निष्क्रान्ताः कीटयोनिभ्यः क्रमाजायन्ति पक्षिणः । संदिष्टः पक्षिभावेन भवन्ति मृगजातिषु९८
मृगदुःखमतिक्रम्य जायन्ते पञ्योनिषु । क्रमाद्रोयोनिमासाय पुनर्जायन्त मानवाः | ९९
दनि श्रीमदयापगगे प्राय उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्टदिलीपसंवादे यमलोकवणैने नाम
सप्तवंललययिकद्विरततमोऽध्याथः ॥ २२७ ॥ (९)
आदितः छकानां समण्वङ्काः- ४३०३६

~~~

अयाष्टा्विशन्यधिक्रदिशततमोश्ध्यागरः |

न्यक्रा उचुः-
एतावन्पाचमस्मामिररष्मेतद्माख्ये । यातना नारका घोरः पापिनश्वैव मातरः ॥ १
अश्रुतान्यप्ररठानि शतशोऽथ सहसः 1 ज्ञातुं द्रुं च तत्सवेमस्माभिर्नेव शक्यते ॥ र्‌

----- ---~------~------ ---“- -----+~--------~

# पदव्यल्यय आपः । एवमुत्तरत्रापि ।

= ~~~ ~ भ ०० ------ +

१८. प्रतदनः) २३. कुनुः। ३ ठ. भीषणः)

"~,
~ --- ----~-------*--------------~-----~------~- --- ----- ~

१७१२ महापुनिभ्रीग्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

मातर उचुः-
अलमेतावताऽस्माकं श्रत्वा नरकयातनाः । सीदन्ति स्ैगात्राणि हृदि भीतिः प्रवतेते ॥ ३
स्मारं स्मारं मनोऽस्माकं सुहुमीच्ति पुष्ठति । अन्तभेयातिरेकेण रोमकण्टकिता वयम्‌ ॥ ४
श्रुत्वा यमपुराध्वानं प्राणाः कण्ठगता हि नः ॥ ५
वसिष्र उवाच-
अन्तस्तापाकुराः शश्वदुद्धिममनसोऽपतन्‌ । पतितास्ताः समाश्वास्य कन्या वचनमब्रुवन्‌ ॥ ६
कन्या उचुः-
देशेऽस्मिन्भारते पुण्ये जन्म लब्धं सुदुर्लभम्‌ । अत्र जन्मसहस्राणां सहसैरपि मातरः ॥ ७
कदाविद्यमते जन्ुर्मानुष्यं पुण्यसंचयात्‌ । माघस्लानैकनिषठानां न किंचिदपि दुखुंभम्‌ ॥ ८
अत्रैव परमा गक्तिथक्तयश्चापि पुष्कखाः । कमेभूमिरियं भोक्ता ततोऽन्या भोगभूमयः ॥ ९
तपस्तप्यन्ति यतयो जुहते चाज याञ्िनः । दानानि चात्र दीयन्ते परलोकाथेमादरात्‌ ॥ १०
अत्रैव माघस्नानं च धन्याः कूबैन्ति केचन । ब्रह्मल्वममरेशत्वं देवत्वं मारत) तथा ॥ ११
छभन्तेऽत्र तपः कृत्वा नराः कमीनुरूपतः । सर्वेषामेव देश्ानामयं देशः परः स्मृतः ॥ १२

यतः स्वश्च मोक्षश्च धमः संप्राप्यते नरः । देशेऽस्मिन्भारते पुण्ये प्राप्य मानुष्यमधुवम्‌ ॥ ३
यः कुयीन्नाऽऽत्मनः भ्रेयस्तेनाऽऽत्भा खट वशितः । मनुष्यत्वेऽपि विभत्वं॑यः भाप्यातीव
दुखेभम्‌ ॥ १४
न करोलात्मनः श्रेयः कोऽन्यस्तस्मादचेतनः । अतः कालान्तराद्याति मानुष्यमतिदुभम्‌। १५
तत्समाप्य तथा कुर्यान्न गच्छेन्नरकं यथा । कदा भारतमभ्येलय माघमासे बदहिजंटे ॥

उषःकाले निमजाम इति वाञ्छन्ति निजेराः ॥ १६
गायन्ति देवाः ्रिलि गायकानि धन्यास्तु ये भारतभूमिभागे ।
स्वगापवगोस्पदमागभते भवन्ति भूयः पुरूषाः सुरत्वात्‌ ॥ १७
जानाम नैतत्क वयं विखीने स्वगप्रदे कमणि देहबन्धम्‌ ।
प्राप््या(्या)म धन्याः खलु ते मनुष्या ये भारते नेन्दियविपदीणाः ॥ १८

तस्मान्मा भेष मा भष्ट इुरुध्वं धमेमादरात्‌ । गरीतदानपायेयाः सुखं यान्ति यमाध्वनि ॥ १९
अन्यथा छिर्यते जन्तुः पाथेयरहिते पथि । इति ज्ञात्वा नरः पुण्यं यत्पापं विवजेयेत्‌ ॥ २०

पण्येन याति देवत्वमधमोननरकं जेत्‌ । ये मनागपि देवेशं भषन्नाः शरणं हरिम्‌ ॥ २१
तेऽपि घोरं न पश्यन्ति यमस्य सदनं नराः । नारायणं परं देवं सचिदानन्द विग्रहम्‌ ॥ >
यजध्वं बान्धवा यूयं वियुक्त यदि वाञ्छथ } भावनामयमेतद्रो जगत्स्थावरजङ्गमम्‌ ॥ २२

विचयद्विरोलं विज्ञाय तं यजध्वं जनादेनम्‌ । मा कृणुध्वम्हैकारं विदुदेखाश्रयो(स्म) वृथा ॥२४
श्षरीरं मृत्युसयुक्तं जीविते चापि चञ्चलम्‌ | राजादिभिधनं वाध्य संपदः ष्षणमभङ्कराः ॥ २५
मातरः किं न जानीध्वमायुषोऽधं तु निद्रया हृतं च भोजनायेश्च कियदायुः समाहृतम्‌ ॥ २६

कियदायुरव॑वता वृद्धत्वं च कियत्स्कृतम्‌ । कियद्विषयभोगेश्च कियद्धरमान्करिष्यथ ॥ २७
बालभावे च वाधेक्ये न टमेतास्युतार्चनम्‌ । वयसीहैव धर्म च कुरुध्वमनहंकृताः ॥ २८

मा विनश्यथ संमारगर्ते मग्ना भयंकरे । वपुधिनारनिटयमापदां परमं पदम्‌ ॥ २९

२२९ एकोनवरिशदयिकद्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १७१३

शरीरं रोगनिखयं मलाचैरपि दूषितम्‌ । किमर्थं शञाश्वतधिया पापं कुरुत मातरः ॥ ३०
असारभूते संसारे नानादुःखसमन्विते । विश्वासो नोपगन्तव्यो नियं नाश्मेष्यथ ॥ ३१
भृणुध्ं बान्धवाः स्वे सत्यमस्माभिरुच्यते । कायः संनिहितापायः पूज्य एव जनार्दनः ॥ ३२
यजध्वं सततं विष्णुं मानुष्यमतिदुखैमम्‌ । कोटिजन्मसहसेषु स्थावरादिषु बान्धवाः | ३३
संभ्रान्तस्य तु मानुष्यं कथंचित्परिलमभ्यते । तत्रापि देवताबुदधिदौनबद्धित्र मातरः ॥ ३५४

योगबुद्धिस्तथा चैव दुमाश्चैव मातरः । दुकुंभं मानुषं पराप्य यो हरिं नाचैयेत्सच्त्‌ ॥ ३५
आत्मानमात्मना हन्ति कोऽन्यस्तस्माद चेतनः । दम्भाचारं परित्यज्य यजध्वं चक्रपाणिनम्‌ ३६
भूयो श्रयो हिते ब्रूमो भ॒नगुद्धलय भक्तितः। विष्णुः सवौरमना पृज्यस्त्याज्याऽसूया तथा नभिः
अनाराध्य जगन्नाथे सवेधातारमच्युतम्‌ । संसारसागरे मभ्नाः कथं पारं गमिष्यथ ॥ ३८
[कन्या उचः]-
बहुनाऽत्र किमुक्तेन मातरः श्रूयतामिदम्‌ । किं वेदैः कर तपोभि कि य्ैरुक्तदक्षिणैः ॥ ३९
अहन्यहनि गोविन्दं तन्मयत्वेन शृण्वताम्‌ । किं पुत्रदरिः क्रि कृदेः किं गरदसेजवान्धमैः ॥ ५०
अहन्यहनि गोविन्द कीतेनं परिशृण्वताम्‌ । तस्माचूयं भयं त्यक्त्वा फुरुध्वं केशवार्यनम्‌ ॥ ४१
पिबध्वममरं शुद्धं श्ञालग्रामश्षिखाजलम्‌ । कुरुध्वमुपवासं च वासरेषु मधुहहः ॥ ४२
सानं कुरुष्वमनिशं मकरस्य दिवाकरे । कुरुध्वं भवंसेवां च भीतिस्त्याञ्या सुदूरतः ॥ ५३
एकादशी तिथिः पुण्या सवेषापपमणादिनी । पक्षे पक्षे समायाति किं जु बो नरएकाद्धयम्‌ ॥ ४४
पुण्यदायी पुनमाघो वदिस्तोये निमजनात्‌ । वर्षं वै समायाति किं चु बो नरकाद्धयम्‌ ॥ ४५
वसिष्ठ उवाच-
एतावदुक्त्वा मात्रणां कन्यास्ताः पुनरेव हि । माघल्लानोपवासादिषर्मदानानि चक्रिरे ॥ ४६
एतावदू चुमोत्रणां कन्याः कमरुलोचनाः । यमलोकस्य माहात्म्य तन्मया वाणितं तव ॥ ५७
माधमासकरृतमलजनो नरः पारिजातकुसुमेरलंकृतः ।
अप्सरःकुचतटीनिपी डितः क्रीडति निद श्षनन्दने वने ॥ * ४८

शन कि कनि क क ऋ [

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्टदिलीपसंवादे धमं प्रशमाक्रयनं
नामाष्टा्विन्यधिकद्िशततमो ऽध्यायः ॥ २२८ ॥ ( १०)

आदितः शोकानां समष्चङ्ाः-- ४३०८४

अगरैकोनवविक्दधिकद्विशततमोऽध्यायः 1

दिलीप उवाच--
षड़शीतिसहस्राणि यो जनानामतीलय तत्‌ । वेवस्त्रतपुरं जञेयं मानारूपमवस्थितम्‌ ॥ १
तत्रेताभिः कतिदिनैगैतमागतमप्यथ । शरीरमासां कन्यानामतिषत्कथमव्रणम्‌ ॥ २
भगवन्पुनिश्षावंल बद निःसंशयं मम ॥

वसिष्ठं उवाच- ।
णु राजन्वक्ष्यामि गुद्यमेतन्महापते । आपण्डरं कृतयुगे शरीरं नावसीदति ॥ ट
पादोनमण्डलं ेतायुगे तिष्ठति तद्वपुः । अधेमण्डलपयेन्तं तिष्टति द्रापरे युगे ॥ _ ५

+ इदमधिक्रम्‌ 1
२१५

१७१४ महापुनिश्रीग्यासपरणीत- [ ६ उत्तरखण्डे
करी ररीरं मल्यीनां तिषटत्यापादमण्डरम्‌ । चतुगुगा इते वुद्धिङ्धेतायां तरिणुणा स्मृता ॥ १

द्वापरे द्विगुणा चैव कलावेकयुणा स्मृता । द्रादशादात्परं मत्या गच्छन्ति यमसादनम्‌ ॥ ७
इतीरितं त॒ यत्सद्धिः पापिनामेव तच्नप । इदं च श्रृणु राजेन्द्र गद्याय व्रवीमि ते ॥ ध
यथा यमभटाः शीघ्रं गच्छन्त्यायान्ति वायुवत्‌ । इश्वरानुग्रहादेवं गच्छन्त्यायान्ति केचन ॥ ९,
यमस्यानुग्रदादेताः कन्या यमनिक्रेतनम्‌ । नरकान्यातनास्तंत्र दृष्टा च पुनरागताः ॥ १०
मासमासां शरीराणि रक्षितानि स्रमातरभिः । तदा ङृतयुगस्तस्माच्छरीराणि स्थिराणि च॥११
दोषोऽकंकरणात्पर्व प्रेतस्य हि न विद्यते । मेताठंकरणादूध्व शावस्पृष्िविधीयते ॥ १२

माघस्नानोपवासादिमहापुण्यकरतो नराः । एवं गच्छन्ति चाऽऽयान्ति पुण्यं सवेत्र कारणम्‌| १३
पुष्करो नाम क्ररन्दरः पुरा गत्वा यमाखयम्‌ 1 +उत्थापयित्वा नरकान्नरान्नारकिनो वहून्‌ ॥१४
आमल पनरत्रैर खगे पूर्यवतिस्यतः । ञताय॒गे कदाचित्त रामे राञ्यं परदासति ॥ १५
द्विजस्य कस्यचित्पुत्रो मरना गत्वा यमाखयम्‌ । पुनजिजीव पृथुकः किपेतन्न श्रुतं त्वया ॥ १६
देवकीतनयः कृणा गुरोः सांदीपनेः सुतम्‌ । ्राहग्रस्तं चिरादद्य पुनः स गुरे ददो ॥ १७
एवमन्ये जनाः केचिच्रपरोकात्समागताः । संशयोऽत्र न कतेव्यः किं भुयः श्रोतुमिच्छसि १८
दिरखीप उवाच-
पुष्करे नाप किपरन््रः कुत्रत्यः कथमागतः । उत्तारिताः कथं तेन नरकेभ्योऽपि पापिनः ॥ १९.
रामराज्ये द्विजसृतः कि मरतः कथमागतः । भगवान्देवकीपुत्रो गुरोः सांदीपनः सृतम्‌ ॥ २०
गीं ग्राहोदरे बाटमानयामास वे कथम्‌ । [ऋवरिस्तराच्छतुमिच्छामि वसिष्ठारन्धतीपते ॥ २१

एतत्पश्त्रयं सम्यग्ब्रहि मे ब्रह्मनन्दन।|॥ २२
वसिष्ठ उवाच-

शणु राजन्प्रवक््यापमि पुष्करस्य महामनः । चरितं स्वेपापघ्न दगात्ववरहिता भवान्‌ ॥ २३

नन्दिग्रामे वसन्धीमान्पष्करा नाप वें द्विजः । निजानुष्ठानन्रद्धीमान्सवेभ्रतदहिते रतः ॥ २४

माघस्नानरतां निलयं नियं खाध्यायतत्परः । विषणे(राराधनं कारे स कुवन्नान्यमानसः ॥ २५
आस्ते तत्र महायोगी सकुटुम्बो ऽप्निहोत्रङृत्‌ । अप्रमेय हरे विप्णो कृष्ण दामोद्‌ च्युत ॥ २६
गोविन्दानन्त देवेशेव्याहासो केव वरप । देवताराधनं ल्यक्त्वा तस्य विप्रस्य नित्यशः ॥ २७

नान्येषु रमते चिन्त स्तरमेष्वपि महामते । अथ वेवस्वतो राजा पराह दृतान्भयंकरान्‌ ॥ २८
गलनं पुष्करं पिमं नन्दिग्रामनिवासिनम्‌ । समानयध्वमित्याह तेऽपि ग्रता मुरं गताः २९
भष्ह्य तमजानन्तो यपखोकं गता चप । तमायान्तं यमो दृष्टा पुष्करं भीतमानसः ॥ ३०

भत्युत्यायाऽऽसने गृह्य भरवेऽ्य स्वासने मुनिम्‌ । भत्सयामास दूतांश्च भवद्धिः किमनुष्टितम्‌।॥। ३?
ततनान्यः पुष्करो नाम तं प्रत्युक्तं मया भटाः । किमयं सवरैधमेज्ञो विषप्णभक्तो विशेषतः ॥ ३२

माघस्नानरतां निल्यमुपव्रासपरायणः । मत्समीपमिदाऽऽनीतो भव्रद्धिः पापचेतनः ॥ ३२
वसिष्ठ उवाच--

तानेव भत्समिताऽय परनराजस्तमत्रवीत्‌ ॥ * ३४
यम उवाच - |

इवरारादयः सत रदन्ति मश्माकुखाः | गच्छ त्वमपि सोऽप्याह पष्करस्तं ठकादरम्‌ ।॥ २4

† ल्यवभतर आषः । > वनुधिह्वान्तगतः पाटः, छ. पस्तकस्थः ।

द

6
+
॥ ४ #।
1
+

२२९. एकोनवतिशदधिकद्धिशततमोऽध्यायः] पश्रपुराणम्‌ । ` १७१५

पुष्करं उवाच--
भगवन्नरकान्सवान्द्रषूमिच्छापि तानहम्‌ । पापिनो येऽपि पच्यन्ते यातनादेहमास्थिताः ॥ ३६
वसिष्र उवाच --
ततो वैवस्वतस्तस्मे पुष्कराय महात्मने । नरकान्ददेयामास शतशोऽथ सहश्च ॥ ३७
रौरवं सौद्रमलयर्थं महारौरवमेव च । श्वभोजनं विशसनं क्षारकर्द॑ममेव च ॥ ३८
असिपत्रवनं घोरं तप्तङुम्भं भयानकम्‌ । क्रिमि क्रिमिमक्षं च तथा वेतरणीं नदीम्‌ ॥ ३९
करम्भवाटकं चैव खारामभक्षमवीवित(क)म्‌ । सूकरं रोधनं चेव तप्तवाटुकमेव च ॥ ४०

एतेषु नररेष्मरेव पच्यन्ते पापिनोऽनिशञम्‌ । तत्र तान्पतितान्टषटरा पीड्यमानान्स नारकान्‌ ॥ ४१
शुोपरि गतान्व्याघ्रमक्ष्यमाणान्ुदुःखितान्‌ । करम्भवाट्के तप्नान्करिमिभिर्भक्षितानपि ॥ ४२
तप्तकुम्भे निपतितान्किमिभिस्तु भपीडितार्‌ । असिपत्रवने छल्नान्कक्चैदारितानपि ॥ ४३
कुठारैः पाव्यमानांथ सं्िनान्क्षारफदैमे । सूच्या निपात्यमाना तथा िरिरषीडितात्‌ ॥८४
एतानन्यांश तत्रस्थानारकान्यातनागतात्‌ ! दष्राऽतिदुःखितो श्रत्वा पुष्करस्तानुबाच ह ॥ ४९
पुष्कर उवाच--
फन तत्र कृतं पुण्यं भव्रद्धिः पूजन्मनि । तेनात्र यातनारसंस्था दुःखिता नित्पमास्थिताः॥ ४६
नारका उचः--
नास्माभिः सुदरेतं किचित्करृतं तत्र मदहीतरे । तेनात्र यातनासंस्था दह्यामो दुःखिता भृशम्‌ ।४७
परदारेषु निरताः परद्रव्यापहारिणः । परदिसारता नित्य दद्यामस्तेन वै वयम्‌ ॥ ४८
परीवादाः; %ङृतास्माभिः परेषां नापराधिनाम्‌ । निन्िताश्च तथा विमा दश्चामस्तन वै वयम्‌॥
तत्रा(धाऽ)थेदेतोरस्मामिः कृतमध्यापनं द्विज । तयैवाध्ययनं तेन दद्यामो नरफे वयम्‌ ॥ ५०
भृत्यवर्गष्वथक्तेषु भुक्तमस्माभिरादरात्‌ । अन्नपग्रे तथा मृष्टं तेन दह्यामहे वयम्‌ ॥ ५१
मापे सर्वेषु मज्नत्सु न वयं ृतमजनाः । किंचिदभ्युदिते सूर्ये दह्यामस्तेन वे वयम्‌ ।॥ ५२
-पृथक्याक्रता नियं निलयं चाद्धतवहयः । अस्नानभोजिनो जाता दद्यामो नरके वयम्‌ ॥ ५रे
गोकु खस्य तृषार्तस्य धावतो जछसंमुखम्‌ । विघ्र आचरितो नियं दद्चामस्तेन बै वयम्‌ ॥ ५४
गवां ग्रासमदखा तु तत्क्षीरादानतत्पराः । जाताः स्वपोषणरता दद्चामस्तेन वे बयम्‌ ॥ ५९
कद निष्वभिरतं निलयमधथिभ्यो धार्मिकं प्रति । विच्र आचरितस्तेन न्नं दद्यामहे वयम्‌ ।॥ ५६
त्यक्तदारा वरतथ्रष्टाः परान्नरवयस्तथा } पस्वपि रताः सखीषु तेन दद्यामहे वयम्‌ ।॥ ५७
ब्राह्मणेभ्यः प्रतिश्रुलय न दत्तं खोभकारणात्‌ ) अस्माभिस्तेन दोषेण दह्यामोऽज भरं द्विज ॥५८
निक्षेपहारिणो जातास्तथा मित्रदुदह्यो बयम्‌ । कूटसाक्षि गतास्तन द्यामोऽत्र वयं दिन ॥ ५९
तव कं बहुनोक्तेन यचास्माभिरनुष्ितम्‌ । पातकं द्विजवर्येह दद्यामस्तेन वे वयम्‌ ॥ ६०
पुष्कर उवाच--
सकृच नाचित देवो भवद्धिः कि जनार्दनः । तत्तेनात्रदशीं पाप्ता दशां यूयं भयानकाम्‌ ६१
समस्तटोकनाथो रथिनः पुरुषोत्तमः । तेषां युक्तिरपीह स्यात्किमु पापक्षयो वरणाम्‌ ।॥ ६२
पणतिनं कृता पायो भवद्धिः पुरुषोत्तमे । तेन यूयमिदं भाप्ना नरकं भ्रशदारुणम्‌ ॥ ६३

ननन ~~~" ~ ~~~ = ~~ ~

# संधिराषः । + अयं श्र दष्ठपस्तकस्यः । + अयं छरोकन्छपुम्तकस्यः ।

१७१६ महायुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे~

किमत्र हाहाकारेण युष्माकमधुना हरिम्‌ । स्मरताहरनिश्च विष्ण॒मशेषदुरितापहम्‌ ॥ ६9
अहमप्यत्र नामानि कीतैयामि जगत्पतेः । तानि वः भ्रयसे निलयं भविष्यन्ति न संशयः ॥ ६५

नारका उचुः
आत्पपायेन तक्चानामस्माकमकृतात्मनाम्‌ । तवाङ्कस्पदीसभूतो वायुराद्खादयत्यल्म्‌ ॥ ६६
अत्र सेस्थीयतां ब्रह्मनक्षणमप्यद् नः सुखम्‌ । यथा भवति धमात्मन्दुःखामिहतचेतसामर्‌ ॥ ६७
दृश्षनेनापि ते ब्रह्मन्संजाता तुष्टिरच नः । अहो दया तव ब्रह्मन्पापेष्वपि हि जायते ॥ ६८

यम उवाच--

गच्छ पुष्कर धर्भङ्ग दृष्टाश्च नरकास्त्वया । रोरूयते हि ते भायां दुःखशोकपरिएुता ॥ ६९
पुष्कर उवाच--

कथं गच्छामि भगवन्गते वा तत्र फं सुखम्‌ । ण्वतः शुणु वाचोऽत्र नारकाणाम्निशम्‌ ॥७०

करिकर हन्यमानानां पतताम्निसंचये । रकन मां रष रक्षति केषांचिच्छरयते ध्वनि; ॥ ७१

यथा समस्तमूतात्मा विष्णः सर्वेश्वरो हरिः । आराध्यते मया निदं तेन मुञ्छन्तु नारकाः॥७२

यथा सवैगतो विष्णुः सर्वे विष्णौ प्रतिष्टितम्‌ । तथा तेना सत्येन सो मुच्यन्तु नारकाः ७३

छृष्णाच्युन जगन्नाथ हरे विष्णो जनादन । पाहि सवांनिमानत्र नरके यातनागतान्‌ ॥ ७४
वसिष्र उवाच-

थत्वा नापानि तनस्थास्तेनोक्तानि हरेैप। नारका नरकान्युक्तास्तत्षणादेव पाथिव ॥ ७५

ऊचुश्च पुष्करं भीत्या यतो युक्तास्ततो वयम्‌ । तस्मात्ते कीतिरतुखा खोके विस्तारमृच्छतु ।।७8

यमोऽपि विस्मयाविष्टः पुष्करं प्राप्य पाथिव । वरेण च्छन्दयामास जीवितेश्ः प्रहष्टषीः ॥ ७७
यम उवाच-

मेदिनीं प्राप्य धमोत्म॑स्तष्ठ तापि स्वेदा । न विद्यते भयं मचः सुहृदामपि ते द्विज ॥ ७८

माहात्म्यं तत्र योऽप्यत्र नित्यं स्मरति मानवः । अपमृत्युभयं तस्य मत्मसादान्न जायते ॥ ७९

वसिष्र उवाच-
उक्तो वैवस्वरतेनेवं पुष्करो भुवमेत्य सः । समास्ते पर्मवरस्वस्थः पूजयन्मधुसूदनम्‌ ॥ ८०
पतन्पयोषदिषटं ते पष्करस्य महात्मनः । माहात्म्यं संशरतं यस्तु सर्ैपापक्षयो भवेत्‌ ॥ ८?
मुक्तिश्च नरकादिष्णोनापसंकीतैनादिह । यथा हि जायते विद्रस्तथोक्ता च तवानघ ॥ ८२
स्वल्पाऽपि नामस्मृतिरादिपुंखः क्षयं करो्याहितपापरार्ेः ।
मत्यक्षतः कि पुनरत्र दृष्टं संकीतिते नाम्नि जनार्दनस्य ॥ ८रे

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमादातम्ये वसिष्टदिलीपसंवादे पुष्क राप्त्यानं
नमिकोनश्चिरादधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २२९ ॥ ८ ११ )

आदितः शछोकानां समण्यङ्काः- ४३ १६७

अथ त्रिडदधिडृद्धिशततमोऽध्यायः ।

वतिष्रं उवाद-

भृणु द्विनङुमारस्य रामरा निवासिनः । पुनरागमनं तस्य यमरोकाटवीमि ते ॥ ९

र

ज

।

२६० त्रिशदयिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७१७

अयोध्या नाम नगरी सबैलक्षणसंयता । तरिषु लोकेषु विख्याता सूयोन्वयविवधिनी ॥ २
आसीत्तस्यां नरवरो रामो वै भरातृभिः सह । परयुमोद सुखी राज्यं धर्मण परिपाटयन्‌ ॥ ३

ततः कतिपयाहेषु गतेषु जरे दिजः । श्वं बामुपादाय राजद्रारयपागमत्‌ ॥ ।

रुदृन्बहुविधं बाचा सेहाक्षरसमन्वितम्‌ । असकृत्पुत्र पुत्रेति वाक्यमेतदुवाच ह ॥ ५
हृदध ब्राह्मण उवाच-

किं ठु मे दु्ृतं कम प्वदेहान्तरे तमू । यद्‌ हं पुत्रमेकं त्वां पडयामि निधनं गतम्‌ ॥ दे

अप्राप्तयौवनं बाख पश्चवपषंसमन्वितम्‌ । अकाटे काटमापन्नो दुःखाय मम नन्दनः ॥ ७

न स्मराम्युक्तमटरतं न च हिंसां स्मराम्यहम्‌ । सर्वेषां प्राणिनां पापं न कदाचन विद्ते ॥ ८
केन मे दुष्ठृतेनाद्य बाल एव्र ममाऽऽत्मनः । अङृत्वा पितृक्रायाणि नीतो वैवस्वतक्षयम्‌ ॥ ९
रामस्य दुष्कृतं किंस्विन्महदस्ति न संश्चयः। राजद्वारि मरिष्यामि पन्या साधेमनाथवत्‌ ॥ १०
श्रातृभिः सहितो राजा दीधमायुरवा्यात्‌ । राजदोषविपद्न्ते भजा हविधिपालिताः ॥ ११
असद्त्ते हि रृपतावकाटे भ्रियते जनः । सुव्यक्तं राजदोपोऽयं भविष्यति न संशयः ॥ १२

वसिष्ठ उवाच--
एवं बहुवियैवाक्यैनिन्दमानो गुहुगेहुः । राजानं दुःखसंतप्तः सुतं तमभिगूहति ॥ १३
तथा तु कारणं तस्य द्विजस्य परिदेविते । शुश्राव राघवः सर्वे दुःखशोकसमन्वितः ॥ १४

सुदुःखेनातिसंतप्नो मत्रिणः स समाष्टयत्‌ । ततो दप मया साधेमष्टो विपाः प्रवेदिताः ॥ १५
क म क ~ _ अ

मार्कण्डेयोऽथ मौद्रस्यो वामदेवश्च काडयपः । कालयायनोऽथ जाबालि्गोतमो नारदस्तथा ॥ १६

एते द्विनषभाः सर्वं आसनेषुपवेरिताः । तेषां समुपविष्टानां सर्वेषां दीप्ततेजसाम्‌ ॥

राघवः सवैमाचषट द्विजो ऽयमुपरोदिति ॥ १७
वसिष्ठ उवाच- .

तस्य तद्वचनं श्रत्वा राज्ञो दीनस्य नारदः । परत्युवाच शुभं वाक्यृषीणां संनिधौ दपम्‌ ॥ १८
नारद्‌ उवाच-

श्ण राजन्यथाऽकारे भाप्राऽयं बालसंक्षयः । श्रुत्वा कतैव्यतां राम कुरुष्व रघुनन्दन ॥ १९

परा कृतयुगे राम ब्राह्यणा वै तपस्विनः । अतब्राह्मणस्ततो राजन्न तपस्वी कथचन ॥ २०

्रेतायुगेऽत्यवर्तन्त ब्राह्यणाः क्षत्रियाश्च ये । तपोऽतप्यन्त ते स्वे शुशरूषामितरे जनाः ।॥ >?

ततो द्वापरसंद्ान्ते तपो वैदयान्समाविशत्‌ । युगेषु त्रिषु वियेनद्रा धर्मं चकुकैपोत्तम ॥ २२

भविता शुद्रयोन्यां हि तपश कलौ युगे । न शरद्रो लभते धर्मुग्रं तप्त्वा नरषभ ॥ २३

एङो विषयपर्यन्ते तव राजन्महातपाः । श्रुदरस्तप्यति दुबंद्धिस्तेन बाखवधो ह्ययम्‌ ॥ २४

यो हषध्भेमकार्य वै विपये पाथिवस्य दि । करोति नृपशार्दूल पुरे वा दुमंतिनरषप ॥ २५

तिं स नरकं यातिस च राजा न संश्ञयः। स त्वं पुरुषशादूल मागेस्र विषयं स्त्रक्रम्‌ ॥ २६
ुष्छृतं यत्र पश्येथास्तत्र यत्नं समाचर । एवं ते धर्मद्िश् नृणां चाऽऽयुतिवधेनम्‌ ॥ २७
भविप्यति नरव्याघ्र बाटश्चा्यं स जीवति ॥ २८

..----.~~--~------ ---- -----~-~~~-~~- ~

१८. कदुवषः ।

१७१८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीरत-- [ ६ उत्तरखण्डे |

वसिष्र उवाच- |
नारदस्य तु तद्वाक्यं श्चत्वाऽृतमयं तथा । रदषेमतुं लेभे लक्ष्मणं चेदमत्रवीत्‌ ॥ २९
श्रीराम उवाच-
गच्छ सौम्य द्विजम्रेषठं समाश्वासय क्ष्मण । वालस्य च शरीरं तु तेरद्रोण्यां निधापय ॥
यथा न क्षीयते बारस्तथा सोम्य विधीयताम्‌ ॥ ३०
वसिष्र उवाच-
एवं संदिश्य काकुत्स्थो लक्ष्मणं बुभरक्षणम्‌ । मनसा पुष्पकं दध्यावागच्छति महायशाः ॥ ३१
आजगाम मतेन समीपं राघवस्य तत्‌ । अभिवाच्र महर्षीस्तान्विमानं सोऽध्यरोहत ॥ ३२

[ भे

धनुग्दयीत्वा तूणीं च खडुं च रुचिरपरभम्‌ । भरायात्पतीचीं विमलां विचिन्वश्च समन्ततः ॥ २३ :
उत्तरामगमद्धीमान्दि शं हिमवता इताम्‌ । अपश्यमानस्तत्रापि न स्वरपमपि दुष्कृतम्‌ ॥ ३४ क

ूर्वामपि दिशं सवीमथापरश्यमराधिपः । भविञुद्धसमाचारामादुकोमिव निमेलाम्‌ ॥ ३५
दक्षिणां दिङमाक्रामत्ततो राजपिनन्दनः। स शोलस्योत्र पार्थे ददश समहत्सरः॥ २६
तस्मिन्सरसि तप्यन्तं तापसं स॒महत्तपः । ददे राघवः श्रीमा म्बमानमधोपुखम्‌ ॥ ३७

राधवस्तपुपागम्य तप्यन्तं तप उत्तमम्‌ । उवाच च नृपो वाक्यं धन्यस्त्वमिति सुव्रत ॥ ३८
9 क ४५ वरयो ष ¢) ^
ब्राह्मणो वाऽसि भद्रं ते क्षत्रियो वाऽसि दुर्जयः । वैश्यो वा यदिवा श्रुद्रः सत्यमेतद्रवीदिमे॥

कौतहखाचखां पृच्छामि रामो दाञ्षरथिद्यदम्‌ ॥ ४०
वसिष्र उवाच-

तस्य तद्रचने श्वत्वा रामस्याद्धिष्टकमणः । अवाकिशरास्तथाथ्रतो वाक्यमेतदुवाच ह ॥ ४१
तपस्व्युवाच--

वदरं मां विद्धि काकुत्स्थ शम्ब नाम नामतः । देवत्वं पाथेय राम सश्चरीरो महायज्ञः ॥ ४२
वसिष्र उवाच-

भाषतस्तस्य श्रद्रस्य खड स रुचिरभभम्‌ । विकृष्य [श्कोश्ाद्विमरं शिरधिच्छेद राघवः ॥ ४३ /',.
तस्मिञ्छदर ॐ च ५ क अ [स 4 [| स॒र्यृहुगहु
द्रे हते देवाः सेन्द्राः साभिपुरोगमाः । साधु साध्विति] काकुत्स्थं परारंसुमुहुहुः। ४४

सुपरीताश्रामवन्देवा रामं सत्यपराक्रमम्‌ । सुरकाय॑मिदं राम सुकृतं ते महामते ॥ ४५

गृहाण त्वे वरं राम य्छपिच्छस्यरिंदम । देवानां भाषितं श्रुत्वा राघवः सुसमाहितः ॥

उवाच पराञ्जलिवीक्यं सदस्राक्षएरोगमान्‌ ॥ ४६
श्रीराम उवाच-

यदि देवाः प्रसन्ना मे द्विनपुत्रः स जीवतु । दिशन्तु वरमेतं म शप्सितं परमं मम ॥ ४७
वसिष्ट उकवाच-

राघवस्य तु तद्राज्यं श्चुत्वा तरिञुभसत्तमाः । रत्यु राघवं मीता देवाः शक्रपुरोगमाः ॥ ५८
देवा उचः--

यस्मिन्यहर्ते काकुत्स्थ श्रद्रोऽयं विनिपातितः । तस्मिन्यदरते विभोऽसौ जीवेन समयुज्यत ।॥ ४९ =

स्वस्ति प्राश्हि भद्रं ते साधयामो नरर्षभ ॥ ५०

>: धनुधिहान्तगंतः पाठः, ठ. पुस्तक्रस्थः ।

४।

९ `

२३१ एकविरादयिकद्विराततमोऽध्यायः ] पर्पुराणम्‌ । १७१९

वसिष्ठ उवाच- ,
इत्युक्ता प्रययुर्देवा रामोऽपि स्वपुरं यया । टरा द्विजस॒तं तत्र छन्धप्राणं निरामयम्‌ ॥ ५१
पहषमतुरं ेभे सानो राघवस्तदा । संहृष्टाः सवेशो विप्राः परशरंसुश्र राघवम्‌ ॥ ५२

विपा ऊचुः

अदो धन्योऽसि राजेन्द्र यत्ते धर्ममतिष्डा । धर्मे धीमा तृणां परिरेषेण महीश्ताम्‌ ॥ ५३
प्षत्रियो = क (^ = । न ककष ५५ $ 1

[क्षत्रियो यः स्वधर्मेण पृथिवीमनुश्ञास्ति वे । स लोके लभते कीर्तिं नरः पेय च सद्रतिम्‌ ]॥

ब्रह्मण्यः शास्रविज्ज्ञानी शरश्च त्वं रधुद्रह । अपमत्तः सदा दक्षः पृथिवीं परिपालय ॥ ५५

वसिष्र॒ उवाच-
9 # ^€ = (न क ४० #
एवं सेवधितो विभ रामो राज्यमपालयत्‌ । ब्राह्मणस्तन शि्ुना प्रहृष्टः स्वं ययौ ॥ ५६
गतासो द्विजपुत्रस्य पुनरागमनं मया । उक्तं शृणुष्व कृष्णस्य गुरुपुत्रसमागमम्‌ ॥ ५७

इपि श्रीमहापुराणे पराद्य उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिषएटदिलीपसंवादे द्विजपु्राख्यानं नाम
त्रिशदधिकद्विशततमों ऽध्यायः ॥ २३० ॥ (१२)

आदितः श्यकानां समघ्यङ्ाः- ४२२२४

अथेकव्रिङदधिकद्वि शततमोऽध्यायः ।

वसिषए्र उवाच--
अवन्तीपुरमित्यस्ति द्विजष्रन्द समाकुखम्‌। नदीनदसमायुक्तं नानाक्नोपञ्ञोभितम्‌ ॥ १
योजनायामविस्तारं धनधान्यसमाकुलम्‌ । वेद शाख्ातखत्ैमेहद्धिश्च विराजितम्‌ ॥ २
तस्मिन्नेव पुरे रम्ये सांदीपनिरिति श्चुतः । प्रुयातगणपपन्नः सराश्रमाचारतत्परः ॥ २
सवेलक्षणसंपन्नो वेदेदाङ्गपारगः । सत्यवागनसूय्च शौ चादिगुणसंयुतः ॥ ४
मिताशी मितद्ाटिश् मितत्राग्योगतत्परः । जितेन्द्रियो जितक्रोधरस्तपोदानदयापरः ॥ ५
देवद्विजगुरूणां च पूजकश्च ददव्रतः । स्थिरवुददेः स्थिरारम्भः क्षान्तः शान्तः प्रसन्नधीः ॥ &
कुमारस्तस्य मतिमां श्न्द्रविम्बसमवुतिः । लालितो ब्म माजा पितुरानन्दवधनः ॥ ७
कृतोपनयनः सोऽथ विद्रा जग्राह बालकः । कदाचिन्पाघमासे तु प्रभाति पूणिमातिथी ॥ ८
स ब्रह्मचारिभिः सार्ध प्रभासे स्ातुमभ्यगात्‌ । तत्राऽऽचम्य विधानेन जलमध्ये स्थितोऽजपत्‌
कृप्णाच्युत निमजामि प्रभासेऽस्मिञ्जुभोदके । अनेन माघस्तानेन सुप्रीतो मां समुद्धर ॥ १०
इत्युदीयं जले मग्रः सवयोभिः सहैव तु । तीरमाररुहुः स्नात्वा सरे ते तरिपरवाच्काः ॥ ११
सांदीपनिकुमारोऽयं न कदाचित्समुत्यितः । युहदोऽस्य समागत्य तस्य पित्रोनन्यत्रेदयन्‌ ॥ १२

वाखा उचः-

कृष्णाय्युत निमजामि परभासेऽस्मिज्जुभोदके । अनेन माघ्रस्नानेन सुप्रीता मां सपुद्धर ॥ ५३

इत्युक्त्वाऽथ सुतो मग्नो जे न पुनरुतिथितः ॥ १.४
वसिषएठ उवाच-

इत्याकाणतमात्रेण तन्माता न्यपतद्धवि । शनेराश्वासिता तस्य माता बन्धुभिरुढना ॥ १८

न न = ~ -- ~~ -- ----~-~----~ -~~--- ~------- --~ ~--*

+ धनुधिदान्तर्गतः पाठः, ठ. पुस्टकस्थः ।

१७२० महापुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे

पुनः भरभासमुद्वत्य पयधाव्तं दुःखिता । पुद्ुरुत्पतते साध्वी मुहू; पतति विहा ॥ १६

यरहुराखीयते शोकान्पुदुः क्रोशति रोदिति । सा तीव्रशोकसंतप्ता विललापाऽऽकुलद्िया ॥ १७

सददीपनिस्तु भगवानन्तः शोकं निगृह्य च । तस्य मिज्राणि चाऽ<ऽदूय जुश्रात्र च पुनः पनः १८
सांदीपनिरूवाच--

कथं कर्थं च तेनोक्तः पठ्यतां पठ्यतापिति ॥ १९
बाखा उचः-

कृष्णाच्युत निमज्ामि परमासेऽस्मिन्छु भोदङे । अनेन माघस्लनिन सुप्रीतो मां समुद्धर ॥

(इत्युक्त्वाऽथ सुतो मग्नो जरे न पुनरुत्थितः) ॥ २०
वासिष्र उवाच-

पठ्यते(ठितं) तत्यञ्शश्त्स्वस्थचित्तो ऽभवन्मुनिः ॥ २१

सादीपनिरुवाच-
छोकार्थो न देया भूयात्छृष्ण एव स रक्षति ॥ २२

वासिष्ठ उवाच-
इति भाया समाश्वास्य सुखेन न्यवसच्चिरम्‌ । अथ श्ररसुतो राजन्पुत्रयोः समकारयत्‌ ॥ २३
पुरोधसा ब्राह्मणेश्च यथावद्विनसंस्कृतिम्‌ । तेभ्योऽदादक्षिणा गाश्च रुक्ममाल्याः स्वरेकृताः२४
अलेङतेभ्यः सेपुज्य सवसाः क्षौममािनीः । याः कृष्णरामजन्पक्षे मनोदत्ता महामतिः ॥ २५
ताथाप्यदादनुस्मृत्य केसे च विनिपातिते । ततश्च लन्धसंस्कारौ दिजत्वं पराप्य सुव्रतो ॥ २६
गर्गा्ुद्ुलाचायीद्ायत्रीत्रतमास्थितौ । भभवौ सर्बविच्ानां स्रो जगदीश्वरौ ॥ २७
नान्यसिद्धामलङ्खानं गुहमानं बरेङ्गिती । अथो गुरु[#ुलावासमिच्छन्तावधिजग्मतुः ॥ २८
कार्यं सांदीपनि नाना हयवन्तीपुरवासिनम्‌ । तमेवाऽऽसाच तौ दान्तौ गुरु त्तिमनिन्दिताम्‌॥
गराहयन्ताबुपेतो स्म भक्त्या देवमिाऽऽदहतौ । ततो द्विनवरस्तुष्टः शुद्ध मावानुदत्तिभिः ॥ २०
वाच निसिलान्वेदान्साङ्गोपनिषदो गुरुः । सरहस्य धनुरबेदं धर्मन्यायपथस्तथा ॥ ३१
तथा चाऽऽन्वीक्षिकीं विदां दण्डनीति च षादेधाम्‌ । स्वं तदमर श्रेष्ठौ सर्मविच्रापवतकौ ॥ २२
सर्वे निगदमात्रेण तौ संजश्हतुरेय । अहोरत्रैश्रतुःषष्षा संयुतौ तावतीः कटाः ॥

शुरुदक्षिणयाऽऽचार्यं छन्दयामासतुर्मेप ॥ १२
दविनस्तयोस्तं महिमानमद्धतं समीक्ष्य राजनतिमानुषीं मतिम्‌ ।
समन्त्य पलन्या स महाणतरे गृतं बां प्रभासे वरयांबभूवर ह ॥ ३४
तथेत्ययाऽऽरुद्र महारथौ रथं परभासमासाच् दुरन्तवरिक्रमौ ।
वेछामुपत्रज्य निषेदतुः क्षणे सिन्धुतरिदित्वाऽहेणमाहरत्तयोः ॥ २५
तपराह भगत्रानागरु गुरुप॒त्रः प्रदीयताम्‌ । योऽसाविह त्वया ग्रस्तो बाटको मदतोपरणा ॥ ३8
वसिष्रं उवाच-
ताताहं वरुणो(ण)देषो विनयावनतः स्थितः । न चाहार्षमहं दैत दैत्यः पञ्चजनो महान्‌ । ३७
अन्तजेलेचरः कृष्ण शङ्करूपथरोऽसुरः 1 जलमाकिह्य तं हत्वा श्रदतामित्युवाच सः ॥ ३८

जक------------~ -~----~--~-

# धनुचिहान्तर्मतः प्राठः, उ. पृस्तङ्स्थः।

ह.

२६१ एकत्रिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः } पद्मपुराणम्‌ ।

ततः स जलमाविदय हत्वा तं जलवासिनम्‌ । विदायै हृदयं तस्य नापर्यदुदरेऽर्भकम्‌ ॥
तदङ्गपभरव शङ्भमादाय रथमागमत्‌ । ततः संयमनी नाम यमस्य दयितां पुरीम्‌ ॥
गत्वा जनाद नः शङ्खं पदध्मे सहरायुधः । शङ्कनिद्रीदमाकण्यं भरजासंयमनो यमः ॥

तयोः सपय महतीं चक्रे भक्त्युपव्ंहितः । उवाचावनतः कृष्णं सर्वभूताश्चयायम्‌ ॥
यम उवाच--

लीलामचुष्ययोः कष्ण युवयोः करवाणि किभ्‌ ॥
श्रीभगवानुवाच-

गुरुपुत्रमिहाऽऽनीतं निजकमेनिवन्धनम्‌ । आनयस्व महाराज मच्छासनपुरस्छृतः ॥
वसिष्ठ उवाच-

तथेति तेनोपनीतं गुरुपुत्र यदूदरहौ । दत्वा स्वरुरमे भूयो गरद्रीष्येति तपूचतुः ॥
गुरुरुवाच--

१७२१

४५

सम्यक्सपादितो वत्सो भव्यां गुरुनिष्क्रयः । को नु युष्मद्विभम्रोः कामो नामावश्षिष्यते ॥

गच्छन्तं स्वश वीरो कीतिवौमस्तु पावनी ॥
वसिष्ठ उवाच-
गुरुणेवमनुज्नातौ रथेनानिलरंहसा । आयता स्वपुरं यातौ पर्मन्यनिनदेन बै ॥
समनन्दन्भजाः सवौ दृष्ट्रा रामजनादंनौ । अपश्यन्तो बहुहानि नषटटग्यधना इव ॥
इत्थं परासुः सलिरे प्रभासे निमज्ज्य परवैण्यपि माघमासे ।
कृष्णपरभावात्पुनराजगाम सांदीपनेस्तस्य मुनेः कुमारः ॥
अन्येऽपि पुनरायाता यमरोकादनेकशः । देवतानुग्रहं प्राप्य मया वक्तं न शक्यते ॥
दिटीप उवाच--
सम्यगुक्तमहो चित्रमेततपरनत्रयं मुने । चरितं पुष्करस्याद्य परभागो रापृष्णयोः ॥
सूयौन्वयानामवनीपती नां कोटीररत्नाञितपादुकाय ।
इक्ष्वाकुगोतरेकहिते रताय नमो वसिष्ठाय मुनीरवराय ॥
सत उवाच-
इति कृत्वा नमस्कारं गुरवे नृपपुगवः । उपयुपरि माघस्य माहातम्यभ्रवणोत्स॒कः ॥
दिरीपो नृपतिः श्रीमाञभ्ेयसे यतमानसः । पुनः प्रच्छ धर्मात्मा वसिष्ठे मुनिपुंगवम्‌ ॥
दिखीष उवाच-
मूृगविषाणयुनेश्वरितं मुने कथय खोकदिताय महात्मनः ।
स्परीभाषणदशनसंश्रयादखिलपापभिदः खल तारकः ॥

इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिलीपमंवादे मादीपनिचभाराष्यानं
नामैका्ररदधिकद्धिक्षततमोऽध्यायः ॥ २३१ ॥ (१३)

आदितः छोकानां समण्ङ्भाः-- ४३२७९

२१६

६

ॐ
८

९
८ ©

५५
५२
५५३

५५४

५५

१७२२ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरणण्डे-
अथ द्ाचिक्रदधिकरद्विशततमो ऽध्यायः ।

वसिष्ठ उव्ाच-

करृतगुरुकुलवासो ब्रह्मचारी यथावननि(ह्लि)तमखिल्वेदार्हक्षणान्तानधील ।

अथ निजगुरुणोक्तां दक्षिणां च प्रदाय कृतविधिरमखात्मा तेन मुक्तो ग्रहाय ॥
उचथ्य एेच्छत्स्वसतां प्रदातुं वत्साय तां कत्ससुताय तस्म ।

9 ~

उद्रोटुमच्छन्म्रगदयङ्गनामा मुनाश्वरः पाञख्नसा हता ताम्‌ ॥ ४.
प्रदातुकामः कन्यां तामुचथ्यः समटकृतामर्‌ । आहूय चक्र विप्रन्द्रानङ्कुरापणमादरात्‌ || र
कुत्सः पत्रविवादहाथेमानयामास वे मृनान्‌ । आजग्मुराखखास्तत्र ऋषया व्रह्मवादनः ॥ र

जेमिनिजेमदभिश् कपिः पेट एवे च । स॒मातवोमद्‌वश्च जवाः काड्यपा बल्यः ॥ द
पवेतः शरभङ्गश्च स॒तीक्ष्णाऽगस्त्य एव च । आपस्तम्बोऽणिपाण्डव्यः सत्यः कात्यायनस्तथा &
अङ्गिराः कोशिकाोऽप्यात्रहारातां रभ्य आरणः । मुद्लखा गतिमः कण्वा व्यासाऽ पि कवषो गरुः
काणश्च शौनको दारभ्यो वेद उद्ाटकः जश्चठः । एते चान्ये च वहवो विवाहाथं समागताः ॥८

कृत्स परमधमत्मा मधपकेपरःसरम्‌ । सम्यगभ्यचयामास भक्ष्यभोञ्येद्रिजोत्तमान्‌ ॥ ९.
लभे मृदर्ते सुदिने सृखम्रे मनोज्ञखाजान्यकु्शेः समिद्धिः।
हत्वाऽभ्निमग्रे महतामृषीणां चक्रे विवाहं विधिवत्स वत्सः ॥ १०
दषटटोचथ्यस्य कन्यायाः पाणिग्रहणमङ्गलम्‌ । सुष्टत्तायास्ततः सख्यस्तिस्रोऽप्यत्र समाययुः ॥
कमखा विमा चेव सुरसेति सुमध्यमाः ॥ १९१
कन्या उचुः

अस्माक पाणिमय्रैव ग्हीष्वर द्विजपुंगव । यदि पाणि न गृह्णामि शापोऽत्र भविता तव ॥ ` १२
वासिषए्र उवाच--

इति तासां वचः शरुत्वा बत्मधिरमचिन्तयत्‌ । एककाले समुद्रो युक्तं बाऽयुक्तमेव बा ॥ १३
हुति चिन्तापरे तस्मिन्मृगग्ङ्गे महात्मनि । ऋषीणां महनां मध्ये बेदव्यासस्तमत्रवीत्‌ ।॥ ४
व्यास उवाच--

गरहठीप्व पाणिमासां च न दापस्तत्र विद्यते । संदेहं मा कुरुष्वात्र कृतयू्वस्त्वयं विधिः।} १५ `

पुरा तपस्य मांधातुः प्श्वाशत्मंख्यकन्यकाः । एकस्मिन्नेव दिवस उपयेमे च सोभरिः ॥
एनर्दक्षसुताश्रैव सोमोऽप्युद बहिर ।! १६
| वसिष्ट उवाच--
` इति व्यासव्रचः श्रूत्वा तत्र तासामपि द्विजः । कमेण पाणि जग्राह कृत्वा होमं विधानतः ॥ १७
ब्राह्मो विवाह उन्कृष्ठो विप्राणामिति हि श्रुतिः । तस्माद्राह्यविवाहेन चतस्रोऽप्यग्रहीन्मुनिः १८
इत्थं विवाहे विहिते म॒नीन्द्रः संभावयामास ऋषीनशेषान्‌ ।
पुनीश्वरास्त विहितारिषस्तमामनञ्य जग्मूनिजपर्णश्चाखाः ॥ १९
दिरीप उवाच-
चतुणीमपि णीनां विवराहाः कति वा स्पृताः । आचक्ष्व यदि गयं मे वसिष्ठारन्धतीपते ॥२०

॥

२३२ द्वाविशदयिकद्धिराततमो ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌) १७२३

वसिष्ठ उवाच-

शृणु राजन्पवक्ष्यामि विवाहान्क्रमशञस्तव । विवाहा ब्राह्मदैवा्षाः भ्राजापत्यासरौ तथा ॥ २१
गान्धवां राक्षसश्चापि पशाचोऽष्टम उच्यते । ब्राह्मो वै बरमाहूय यत्र कन्या सरछकृता ॥ २२
दीयते तत्सुतः पूयात्पुरूषानेकविशतिम्‌ । यज्ञाथेमृचिजे देवस्तन्ः पाति चतर्दशच ॥ २३
वरादादाय गोदरद्रमाषस्तज्नः पुनाति षट्‌ । सहोभो चरतां धर्ममित्यक्न्वा दीयतेऽथिने ॥ २४
तत्र या दीयते कन्या तजनो वंशान्पुनाति षट्‌। चत्वार एते विप्राणां धर्म्याः पाणिग्रहः स्मृताः
आसुरः क्रयणाद्रव्यगोन्धवाऽन्योन्यमत्रतः । प्रसद्य कन्याहरणं राक्षसो निन्दितः सताम्‌ ॥ २६
छलेन कन्याहरणातपेशाचो गरहितोऽष्टमः । प्रायः क्षत्रविशामक्ता गान्धवीसरराक्षसाः ॥ २७
अष्टमश्चैष पापिष्ठः पापिष्ठानां हि संभवेत्‌ । सव्रणया कुशो ग्राह्यो धार्यः क्षत्रियया शरः ॥ २८
प्रतोदो वेश्यया धार्यौ वासोन्तः पज्या तथा । असवर्णास्वेष विधिः स्मृत उत्कृएवेदनैः।। २९
सवर्णाभिस्तु सर्वाभिः पाणिरग्राह्यस्त्वयं विधिः । धर्म्येधिवारैजायन्ते धम्य एव डतायुषः।। ३०
अधर्मेधमेरहिता मन्दभाग्यधनायुषः । तस्माद्राद्यो विवाहस्तु ब्राह्मणानां विश्ञिष्यते ॥

प्राजापल्यो विवाहो हिस तु सोभरिणा कृतः ॥ ३१
दिखीप उवाच--

किमथयुपयेमे स सौभरि्भगवान्कषिः । पश्चाशत्कन्यकाः पूमेतद्विस्तरतो बद ॥ ३२
वसिष्ठ उवाच-

काम्पिस्यनगरे पूर सौभरिनामतो द्विजः । सवैवेदायतचज्ञः स्भूतदयापरः ॥ ३३

योगाभ्यासपरो नियं विषयेषु पराच्छुखः । आदो चान्द्रायणं चक्रे पुनमासोपवासञ्रत्‌ ॥ ३४
शीणपणाशनः पथानिराहारस्ततः पनः । अन्तजेटे पनः स्थित्वा द्रादशाब्यमतप्यत ॥ ३५
तस्मिन्सरोवरे रम्ये ह्यगाघे निमेलाम्भसि । मत्स्यः साममदो नाश्ना मत्स्ययूथसमा्तः ॥ ३६
सर्वेषामेव मत्स्यानामग्रणीरश्िताकृतिः । शरवेगगतिशश्चत्केसरो नयनपियः ॥ ३७
पतेः पौत्रि भायौभिभिज्रबान्धवेः । भरातृभिः पितृभिः सार्धमितश्रेतश्च धावति ।॥ ३८
तं दृष्ट्रा चिन्तयामास मल्स्यन्दं सौभरिमनिः । अनेकदुहितदोहित्रसतत्या परिवारितः ॥ ३९
अतीव रममाणोऽसावुत्पादयति नः स्पृहाम्‌ । भायदुहितदोहितरपुत्रपात्रथ नघभिः ॥ ४०
विहराम वयं चवमिति कृत्वा मति मुनिः । उत्थितः सलिलात्तस्मान्पुनिविकटवेषभत्‌ ॥ ४१
निवेष्टुकामः कन्यां मांधातारमुपागमत्‌ । ऋषेरभ्यागमं श्रुत्वा समुत्थायाऽऽसनान्नपः ॥ ४२
अध्यादिभिः समभ्यच्यं कल्पयामास चाऽऽसनम्‌ । आसने सम्यगासीनो नृपं सोभरिरत्रषीत्‌॥
सोभरिरुवाच-
निवेष्रकामोऽसि नरेन्द्र कन्याः प्रयच्छमे मा प्रणयं भाङ्क्षीः।
न ह्यथिनः कायवश्षादुपेताः काकरुत्स्थवंश विमुखाः प्रयान्ति ॥
दाताधकन्यास्तव सन्ति सौम्यास्तासां ममेकां नृपते भयच्छ ॥ ४४
वसिष्ठ उवाच--
इति श्रुत्वा ऋषेवाक्यं मांधाता मनुनन्दनः । इ्मीरीकृतसवरङ्गं विलोक्य विकटाङृतिम्‌ ॥ ४५
मत्यादे शभयात्तस्माच्छापभीत्या च पाथिवः । सान्त्वपूर्वमिदं बाक्यमवाच पिनयानत$ ॥ ५६

१७२४ पहायुनिश्रीन्यासपरणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

माधातोवाच-
शृणुष्व पुनिशादूट क्षत्रियाणां कुलस्थितिम्‌ । कन्यादृष्टिभियो यस्तु कुलीनो रूपवान्युवा ॥ ४७
सवंलक्षणसंपन्नस्तस्मे केन्या प्रदीयते । क्षन्रियाणामियं रीतिः काचिदासीन्मुनीश्वर ॥

भगवन्युनिशादूल कि कुमैः पुनरुच्यताम्‌ ॥ ४८
वसिष्ठ उवाच-

आकण्यं राज्ञो वचनमिति प्रल्याह सोभरिः ॥ ४९
सोभरिर्वाच-

यद्रेवं क्षत्रिया(य)रीतिरैष धन्या वयं पुनः । तस्माद्र्षवरं राजन्नाहूयान्तःपुरस्थितम्‌ ।॥ ५०
मां प्रदश्ेय कन्यानां यदि तातां रुचिभैवेत्‌ । तदा दिक्च सुता राजन्नोचेद्यास्ये यथागतम्‌॥५१

वसिष्ठ उवाच-
मुनेस्तद्वाक्यमाकण्यं तथाऽस्त्विति उपोत्तमः । आदिदेश तमाहूय स्यो वर्षवरं तदा ।॥ ५२
अन्तःपुरं विङ्ञज्ेव भगवान्मुनिसत्तमः । देवगन्धवसिद्धेभ्योऽप्यतिरूपधरोऽभवत्‌ ॥ ५३
अन्तवैषेवरो विप्रं निनाय नृप्ञासनात्‌ । तासां भदश्षयामास मुनीन्द्रं मदनोपमम्‌ ।॥ ५४

भवतीनां पिता पाह इमं या इृषटते पतिम्‌ । अस्मे तां पददामीति ता इति भराह कञ्चुकी ॥५५
शरुत्वा कञ्चुकिनो वाक्यं तं च दष्टा मनोहरम्‌ । सानुरागास्ततः कन्याः परिवारय तमन्रुवन्‌॥५६
अहं भायोऽस्म्यहं मायौ ऽस्म्यहं भार्येति ता मिथः । इति कन्याः समावदररबाशिता इव वारणम्‌
मांधाता मृपतिदष्टरा कुमारीणां मनोरथम्‌ । दिदेश सकला एव तस्मै सोभरये तदा ॥ ५८
कृत्वा विवाहं विधिवद्विधिज्ञः स महामुनि; । आदाय राजकन्यास्ता जगाम सं निवेशनम्‌ ५९
सोऽथ सोपानसंयुक्तं बह्भीमण्डपान्वितम्‌ । स्फारिकस्तम्भसंयुक्तं चन्द्रसालाविराजितम्‌ ॥६०
दासीदाससमायुक्तं हेमप्राकारसंटतम्‌ । विचि्द्रारकश्ष्याल्यं रत्नवातायनोञ्ञ्वलम्‌ ॥ ६१

रत्नतोरणसोवणेपताकाभिः समुज्ज्वरम्‌ । मनोहरं महाशालं महानसविरानितम्‌ ॥ ६२
[कपृथक्पृथगसंबाधहम्येभासाद संकुलम्‌ । धनधान्यसमृद्धं च सर्वोपकरणान्वितम्‌ ॥ ६३

कारयामास सवौसां भर्येकं भवनोत्तमम्‌ । विश्वकर्माणमाहूय सौभरिः शिल्पिनां वरम्‌ ॥ ६४
शेषु तेषु ताः कन्या व्यादिष्टाः परमषिणा । सुखपरषुः सरघ्रीवत्सर्वसंपत्समन्विताः ॥ ६५

८७ ॐ

एकद्‌ दुदिवशेहसमाङृष्टमना टृषः । सौभरेस्तस्य जामातुराश्रमं भापदं श्रमः ॥ ६६
सोवणेशालां स्फुरदंशुजालं भासादमालां बहुहेमशाराम्‌ ।
आखोखमालां विमखां विलोक्य नृपोऽभवदिस्यृतचित्तवृत्तिः | ॥ ६७

अथेकभवनं राजा प्रिश्याप्यदात्मजाम्‌ । सा संभ्रमेण पितरं समालिङ्गय ननाम ह ॥ ६८

सखेदं तामुत्राचेति सुखेन स्थीयते किमु । उत स्िद्यति ते भती कि मां स्मरसि मातरम्‌ ॥

इति पृ सुता तेन पितरं पुनरव्रवीत्‌ ॥ ६९
स॒तोवाच-

पिष्टान्नं मृदुशय्या च वद्राण्याभरणानि च । तिलाञ्यधान्यख्वणद्धिक्षीरमधूनि च ॥ ७०

धनानि गन्धद्रव्याणि फलमूलानि चेन्धनम्‌ । रसायनानि सर्वाणि भोज्यानि विविधानि च ॥

* धनुश्िहान्तगेतः पाठः, छ. पुस्तकस्थः ।

९३१ त्रयिशदधिकद्िशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७२५

सवोश्च संपदः सन्ति मदवादैस्थ्यसमं न हि । इदमेकं महदुःखं शुणु वक्ष्यामि ते पितः ॥ ७२

मय्येव सेहवान्भतो विहायान्याः सहोदराः । अत्रैव नियतं भुङ्े देतेऽतैव निकाय च ॥

दमक दि दुःखं मे नान्यत्किचन विद्यते ॥ ७३
वसिष्ठ उवाच-

इत्युक्तो नृपतिः पुत्या द्वितीयं भवनं गतः । एवं तयाऽपि कथितस्वतीयं भवनं गतः ॥ ७४

एवं समस्तभवनं [स |भाप्य [च] महीपतिः । युताभिस्ताभिरित्युक्तः सेतोषं परमं ययो ॥ ७५

आश्वयैमेतदालोक्य विस्मयोत्फुललोचनः । उवाच सौभरि राजा दष्टोऽच महिमा तव ॥ ७६

अदृष्टेः कुजापि तव भावोऽयमनदधुतः । इति संतोष्य विमेनद्रं जगाम स्वपुरं नृपः ॥ ७७
अथ काटेन ताः कन्याः अत्येकं तनयत्रयम्‌ । केभिरे शुनिशाद़लाञ्ज्वलत्पावकतेजसः ॥ ७८
एवं पुता पौत्राश्च नप्तारो बहवोऽभवन्‌ । एवं सहस्रसंतानः सौभरिर्नृपसत्तम ॥ ७९

संसारसौखूयथ॒क्तस्थौ चिरकालं निजाश्रमे । एवं दादश माधा वै जले ममन तिष्ठता ॥ ८०
छृ(नी)ताः सोभरिणा राजनं स्यान्माषत्ैभवः । एवं व्याजेन सिध्यन्ति माधाः पुण्यवतां
चरणाम्‌ ॥ ८१
सोभरेरिदमाख्यानं ये शरण्वन्ति नरोत्तमाः । तेषां न संततिच्छेदो भविता नात्र संश्चयः ८२,
हति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिरीपसंवदे सौभयुंपाख्यानं नाम
दार्चिशदधिकद्धिश्ततमोऽध्यायः ॥ २३२ ॥ (१४)

आदितः छोकानां समष्यङ्ाः- ४३३६१

कथ रयर्जिशदधिकदह्विशततमो ऽध्यायः ।

वसिष्र उवाच-
विवाहं विधिवत्कृत्वा मृगशूङ्गो मुनीश्वरः । गादैस्थ्यं सम्यगकरोदेदोक्तेनेव वत्मेना ॥ र
तस्य गादस्थ्यसदशं न भूतं न भविष्यति । सृत्ता कमला चैव विमला सुरसा तथा ॥ २
पातिव्रलयरता निदं पतिशुश्रूषणे रताः । तथैव तस्य भायांणां पातिव्रयसमे न दि ॥
एवं ताभेः स धमात्मा सम्यग्धर्म चचार ह ॥ १
दिलीप उवाच-
पतिव्रतारक्षणं च गरहस्थाश्रमलक्षणम्‌ । अहं वेदितुमिच्छामि सम्यगेतद्रयं वद ॥ ४
वसिष्ठ उवाच-
शृणु राजन्यवक्ष्यामि गृहस्याभ्रमलक्षणम्‌ । सदाचारवता पंसा जितो लोकावुभावपि ॥ ५
ब्राह्मे मृदतं चोत्थाय धर्ममर्थं च चिन्तयेत्‌ । कायङ्केशं तदुदधूतं चिन्तयेन्मनसेश्वरम्‌ ॥ ६
नेकत्यामिषुविक्षेपमतीत्याभ्यधिकं युवः । दूरादावसथान्यतं पुरीषं च विसर्जयेत्‌ ॥ ७
दिवासंध्यास कणेस्थत्रह्मसूत्र उदद्छखः । [~+कुयान्मूत्रपुरीषे च रात्रो वेदक्षिणायुखः] ॥ ८
अन्तधांय वृणेभूमि शिरः प्रात्य वाससा । वाचं नियम्य यत्नेन ष्ठीवनोच्छासव्भितः ॥ ९
तिष्ठेमातिचिरं तत्र पुरीषं नावलोकयेत्‌ । एृदीतशिश्नश्चोत्थाय शौचं कुयोदतन्द्ितः ॥ १०

+ इदमर्धं ठ. पृस्तकस्थम्‌ ।

१७२६ महापुनिश्रीन्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

आहय मृत्तिकां कूखाद्न्धसेपानुकषेणम्‌ । तीये शोच न कुवीत कुवीतोद्धतवारिणा ॥ ११
रतिनिमानं जलं त्यक्त्वा कुयौच्छोचमनुद्धते । पश्चात्तच्छोधयेत्तीथेमन्यथा द्यहुचिभवेत्‌ ॥ १२
एका सिङ्ग गुदे पश्च तथा वामकरे दश्च । उभयोः सप्त दद्याच पादयोः पश्च पश्च मृत्‌ ॥ १३
कृत्वा तु शौचं प्रक्षाल्य पादौ स्तो च गृजलैः । निबद्धरिख(खा)कच्छस्तु कुयौदाचमनद्रयम्‌॥

अन्तजांनु शुचौ देशे उदक्पाड्यख एव वा । सपवित्रेण हस्तेन कुयदाचमनक्रियाम्‌ ॥ १५
नोच्छिष्टं तत्पावित्रे तु भक्तोचष्ं तु वजेयेत्‌ । उत्थाय नेत्र भर्नास्य दन्तकं समाहरेत्‌ ॥ १६
आयुबंं यशो वचेः परजाः पशुवसूनि च । ब्रह्मपरा च मेधां च त्वं नो देहि वनस्पते ॥ १७

इमं मवरं सषचायं दन्तधावनमाचरेत्‌ । कण्टकक्षीर्नत्थ द्ादाङ्कलमत्रणम्‌ ॥ १८
[कर # चर (ट (~ # (१

कनिष्ठाङ्कखिवत्स्यलं पएूवाधकृतकू चैकम्‌ । शुचि द्रादश्षगण्डूषैनिपिद्धं भानुवासरे ॥ १९

आचम्य पयतः सम्यक्परातःसाने समाचरेत्‌ । सानादनन्तरं तावत्तपेयेतपितुदेवताः ॥ २०

उत्थाय वाससी शे जुद्धे तु परिधाय च । उत्तरीयं सदा धारयं ब्राह्मणेन विजानता ॥ २१
आचम्य भस्मना धायं त्रिपुण्ड गोपिचन्दनम्‌ । उरध्वषुण्डं यथापूरममनुष्ठानं तथाऽऽचरेत्‌ ॥ २२
ाणायामं ततः कृत्वा संध्यावन्दनमाचरेत्‌ । आपो दिषटेति तृचेन माजन तु कुश्नोदकेः ॥ २२

भणवेन समायुक्तं क्षिपेद्वारि पदे पदे । सूर्यशेति च मत्रेण मन्तितं पराशयेलखम्‌ ॥ २४
कराभ्यां तोयमादाय गायत्र्या चाभिमन्त्रितम्‌ । आदित्याभिमुखस्तष्ं खिरूध्वेमथ तलिक्षपेत्‌ २५
परवा स्यां सनक्ष्रामुपासीत यथाविधि । गायत्रीमभ्यसेत्तावद्यावदादित्यद्नम्‌ ॥ २६

सावितैरनधेमेत्ररुपस्थाय कृताज्ञलिः ! आत्म(गुरुपादौ तथा भ्रमि संध्याकाटेऽभिवादयेत्‌ २७
यस्तु संध्यायुपासीत श्रद्धया विधिवद्धिजः । न तस्य किंचिदप्राप्यं त्रिषु लोकेष विद्यते ॥ २८
संध्याकालावसाने तु होमं कुयोदतन्दरितः । दिनं श्रन्यं न कुर्वीत यत्किचिदानमाचरेत्‌ ॥ २९
दिवसस्याऽऽदिमे भागे कृलयमेतदुदीरितम्‌ । द्वितीये च तथा भागे वेदाभ्यासो विधीयते ॥ ३०
समित्पुष्पकुशादीनां स कालः समुदाहृतः । तृतीये तु पुनर्भागे न्यायाद्यरिकिचिद ज॑येत्‌ ॥ २१
अङ्केशेन शरीरस्य यदच्छालाभमजेयेत्‌ । षण्णां तु कर्मणामस्य तरीणि कर्माणि जीनिक्रा ॥ ३२
याजनाध्यापने चैव विद्धा प्रतिग्रहः । चतुर्थे च तथा भागे पुनः सानं समाचरेत्‌ ॥ ३३
दर्भेषु दभेपाणिभ्यां संगताभ्यां कृताञ्ञिः । स्वाध्यायं च यथाश्चक्ति ब्रह्मयज्ञाथमाचरेत्‌। ३४
ऋक्सामायववेदोक्ताज्ञेन्मन्रान्यसूषि च । जपित्मैवं ततः कु्ौदेवषिपितृतर्पणम्‌ ॥ ३५
उपवीती निवीती च पाचीनावीतवांस्तथा । तत्तत्तीर्थेन सर्वेषां थतानां न्दो भवेत्‌ ॥ ३६
आपो ष्ठेति मत्रेण संमरोक्ष्य निजम्षनि । आपः पुनन्तु मच्रेण मच्रितं पाशयेजलम्‌ ॥ ३७
कराभ्यां तोयमादाय साविज्या चाभिमत्रितम्‌ । अध्यमेकं रवेर्द्वा सावित्रीं च जपेत्ततः॥। ३८
सावित्र्या तु यथाशक्ति उपस्थाय दिवाकरम्‌ । परदक्षिणं सपाद्त्य नमस्कृत्योपविश्य च ॥ ३९

जख्देवान्मस्कृत्य शद गत्वा समाहितः । दुर्बीत देवपूजां च जपयन्नादनन्तरम्‌ ॥ ४०
आदित्यमभ्विकां विष्णुं गणनायं महेश्वरम्‌ । ब्राह्मणः पञ्च देवांश्च पञ्चयह्ञप(पूजयेत्तत्प)रायणः
ततः पञ्च महायङ्गान्कुयोदूतवछि पुनः । काकश्वानवङि चैव ददयान्मन्रं समुचरन्‌ ॥ ` ५४२
देवा मनुष्याः परावो वयांसि सिद्धाश्च यक्षोरगदैल्यसंघाः ।
मेता पिशाचा उरगाः समस्ता ये चा्नमिच्छन्ति मयाऽत्र दत्तम्‌ ॥ ३

इत्युक्त्वा सवेगभरतेभ्यो बि दद्यात्पुनः पृथक्‌ । तत आचम्य विधिवच्छद्धया परीतमानसः॥ ४४

१

।

सक ५

[९

२६३ अयसिशदषिकद्िराततमो ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७२७

द्रारावखोकनं कुयौदतियिग्रहणाय च । गोदोहकमेमात्रं तु भाग्यात्माप्नोऽतिथियदि ॥ ४५
देववत्पूजयेद्धक्त्या यथाश्चक्त्यन्नपानतः। भिक्षां च भिक्षवे दद्याद्विधिवद्रह्यचारिणे ॥ ४६

अकलिपतान्नादुदुधरत्य सवेव्यञ्जनसंयुतात्‌ । यतिश्र ब्रह्मचारी च पकानस्वामिनाबुभो ॥ ४७
तयोरन्नमद त्वेव भक्त्वा चान्द्रायणं चरेत्‌ । यतिदस्ते जरं द्याद्धक्षं दवात्पुनजखम्‌ ॥ ४८
तंद्धक्षं मेरुणा तुर्यं तज सागरोपमम्‌ । सत्कृत्य भिक्षते भिक्षां यः भयच्छति मानवः ॥ ४९
गोभदानसमं पुण्यमित्याह भगवान्यमः । माता पिता गुरुषन्धुममभिणीवद्धवाल्काः ॥ ५०
अतिधिष्वागतेष्वेषु भुक्तवत्सु ततो गदी । उपटिने चों देशे पादौ प्रक्षाल्य वाग्यतः ॥ ५१
पश्चप्रो मोजनं कुयोत्पाञ्चख) मोनमास्थितः । प्रशस्तगुद्धपात्रेषु भञ्धीतानमकुतसयन्‌ ।॥ ५२
नैकवासास्तथाऽभीयाद्धिन्नपातेषु मानवः । एक एव तु यो भुङ्के विमले कांस्यभाजने ॥ ५३
चत्वारि तस्य वधन्ते आयुः भन्ञा यशो वलम्‌ । दव्यो देयं घृतान्नं च समस्तन्यञ्जनानि च५४
भाजनात्किचिदन्नारयं धमराजाय वे बलिम्‌ । दवा तु चित्ररुप्राय भूतेभ्य इदपुचरेत्‌ ॥ ५५
यत्र कचन संस्थानां ुत्तष्णोपहतात्मनाम्‌ । मृतानां तप्तयेऽक्षय्यमिदमस्तु यथासुखम्‌ ।॥ ५६
स्वाहान्ताः प्रणवा्ाथ् नाज्ना मन्रास्तु वायाः । जिहया च प्रसेदन्रे दशनेन न दंशयेत्‌।(५७
अश्नीयात्तन्मना भूत्वा प्रवे तु मधुर रसम्‌ । लवणाम्छां तथा मध्ये कटुतिक्तं ततः परम्‌ ॥ ५८
पारव पुरूषोऽश्नीयान्मध्ये तु कठिनाङनम्‌ । अन्ते पुनद्रेवारी तु बलारोग्ये न मुञ्चति ॥ ५९
अष्टो ग्रासा मुनमश्ष्याः षोडज्ञारण्यवासिनः। द्राजिशच गृहस्थस्य अमितं ब्रह्मचारिणः ॥ ६०
नाच च्छास्नविरुद्धं तु भक्ष्यभोज्यादिकं द्विजः । अभोज्यं प्राहूराहारं दरुष्कं पयुपितं तथा ॥ ६?
भुक्त्वाऽऽचम्य यथोक्तेन विधानेन समाहितः । रोधयेन्परहस्तौ च मृदद्धिषेषणेन च ।॥ ६२
आचम्य च ततः कुर्यादन्तान्तर विशोधनम्‌ । आचम्य पत्रयुत्साये किंचिद्द्रंण पाणिना ॥६३
पुखासाणान्समालमभ्य नाभि पाणितलेन च । शद्धपरशान्तचित्तस्तु कृतासनपरिग्रहः ॥ ६४
अभीष्टदेवतानां च कुर्वीत स्मरणं ततः । भूयोऽप्याचम्य कर्तव्यं ततस्ताम्ब्रूकभक्षणम्‌ ॥ ६५
भुक्तोपविष्टो विश्रान्तो ब्रह्म किचिद्रिवारयेत्‌। सच्छल्लादिविनेदेन सन्मागाच्विरोधिना।॥ ६६
इतिहास्पुराणाभ्यां पषटुसप्तमकों नयेत्‌ । अष्टमे छोकयात्रा हि बहिःमध्या ततः पुनः ॥ ६७
सूर्यैऽस्तशिखरं प्राप्ते पादशोचकरियास्वितः । बहिःसंध्यायुपासीत कुशपाणिः समाहितः ।॥ ६८
सादिल्यां पञिमां संध्यामर्पास्तमितमास्कराम्‌ । प्राणानायम्य संभक्ष्य मन्रेणाब्देवतेन तु॥ ६९
सायमग्निश्च मेत्यक्त्वा पातः सूर्येल्यपः पिवेत्‌ । प्रल्यद्यखोपविष्स्तु वाग्यतः ससमाहितः ॥ ७०
प्रणवनव्याहतियुक्ता मायी तु जपेत्ततः । अक्षसत्र समादाय सम्यगातारकदयात्‌ ॥ ७!
वारुणीभिस्तदादित्यमुपस्थाय पदक्षिणम्‌ । कुत्रनिशो नमस्कुयादिगीं शंच पृथक्पृथक्‌ ।॥ ७२
उपास्य पश्चिमां संध्यां हत्वाऽप्धिमभ्ियात्ततः । भत्यः परिष्रतो श्रत्वा नातितृप्रोऽथ संविशेत्‌ ॥
साये परातवेश्वदेवः कतेव्यो वणिकमे च । अनश्चताऽपि सत्ततमन्यथा किल्विषी भवेत्‌ ॥ ७५
अतिथि चाऽऽगनें त्र स्वशक्त्या पूजयेद्र । कृतपादादिशोचथ भुक्त्वा सायं तनां गृही ॥ ७4
गच्छच्छय्यां ततो पृद्रीमुपधानसमन्विताम्‌ । स्वग्रहे प्राक्शिराः रेते उवाचुरे दक्षिणाशिराः

भवासे पधिमश्िरा न कदाचिद्वुदक्शिराः । रातिसूक्तं जपर्स्मृत्वा देवांथ सुखशायिनः ॥ ७७

५) ~ ~~~ = 1 ~~ --*~ ~ --- -----~“~~--~

+ छन्दोनरो या दघ्रस्वन्तम्‌ ।

१७२८ पहामुनिश्रीव्यासप्रणीतं- [ १ उत्तरखण्डे-

नमस्कृत्वाऽग्ययं विष्णं समाधिस्थः स्वपेभित्ि । अगस्त्यो माधवश्वैव मुचुङकन्दो महाबलः ॥ ७८
कपिलो मुनिरास्तीकः पञ्चैते सुखशायिनः । माङ्गल्यपूणेकुम्भं च शिरस्थाने निधाय च ॥ ७९
वदिकैर्गारुडै्मतरे रक्षां कृत्वा स्वपेत्ततः । ऋतुकालाभिगामी स्यात्स्वदारनिरतः सदा ॥ ८०

परमवर्ज व्रजदेनां तदतो रतिकाम्यया । भरदोषपश्चिमौ यामो वेदाभ्यासेन बे नयेत्‌ ॥ ८!
यामद्वयं क्षयानस्तु ब्रह्मभूयाय कल्पते । एतत्सवेमशञेषेण कृत्यजातं दिने दिने ॥
कतैव्यं गृहिणा सम्यग्गरहस्थाश्रमरक्षणम्‌ ॥ ८२
अशेषवेदोदितसचरित्रमेतदरहस्थाश्रमलक्षणं ते ।
उक्तं समासेन च सक्षणेन पतिव्रतानां श्रुणु लक्षणानि ॥ ८३

ति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमादात्म्ये वसिष्दिठीपसंवाद आहिकाख्यानं नाम
घ्रयल्िशदधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २३३ ।। (१५)

आदितः शोकानां समण्यङ्धाः - ४२४४४

अथ चतुन्निकदधिकद्टिशततमोऽध्यायः ।
वसिष्ठ उवाच-
शरणा राजन्वक्ष्यामि सतीनां व्रतमुत्तमम्‌ । कुरूपो वा शुटत्तो वा सुस्वभावोऽय वै पतिः ॥ १
रोगान्वितः पिश्ञाचो वा क्रोधनो वाऽपि मद्यपः । इद्धो वाऽथ विदग्धो वा मूकोऽन्धो बधि-
रोऽपिवा॥ ग
रौद्रो वाऽथ दरिद्रो वा कदयः ङरिपतोऽपि वा । कातरः कितबो वाऽपि ल्लनालम्पटोऽपिवा
सतते देववत्पूज्यः साध्व्या वाकायकमभिः । न जातु विषमं भतः लिया कार्य कथचन ॥ ४
वाख्या वा युवत्या वा वृद्धया वाऽपि योपिता } न स्वतत्रेण कतेव्यं किंचित्कार्यं गृष्वपि ॥५
अकारं विहायाथ कामक्रोधौ च सवेदा । मनसो रञ्जनं पत्युः कायमन्यस्य वजेनम्‌ ॥ ६
सकामं वीक्षिताऽप्यन्येः भियेवोक्येः परखोभिता । स्पृष्टा वा जनसंमर्दे न विकारमुपैति या ॥ ७
पुरुषं सेवते नान्यं मनोवाकायकमभिः । लोभिताऽपि परेणाथ; सा सती लोकभ्रषणम्‌ ॥ ८
दोल्येन पाथिता वाऽपि बलेन विधृरताऽपि वा । वल्नाय्ेवासिता वाऽपि नैवान्यं भजते सती ॥९
वीक्षिता वीक्षते नान्येहैसिता न हसत्यपि । भाषिता भाषते नैव सा साध्वी साधुलक्षणा ॥१०
रूपयोवनसंपन्ना गीतकृत्येऽपि कोविदा । स्रानुरूपं नरं दष्टा न याति विकृतिं सती ।॥ ११
सुरूपं तरुणं रम्यं कामिनीनां च वद्टभम्‌ । या नेच्छति परं कान्तं विज्ञेया सा महासती ॥१२
देवो मनुष्यो गन्धः सतीनां नापरः भियः । अभियं नैव कव्यं पत्युः पलन्या कदाचन ॥ १३
थृङ्के भुक्तेऽथ या पत्यो दुःखिते दुःखिता च या । मुदिते मुदिताऽत्यर्थं भरोषिते मलिनाम्बरा ॥

सुभे पत्यो च या हेते पूतेमेव प्रबुध्यति । भविशेचचैव या वहि याते भर्तरि पश्चताम्‌ ॥ १५
नान्यं कामयते चित्ते सा विज्ञेया पतिव्रता । भक्ति श्वश्ुरयोः कुयीत्पत्युश्वापि विशेषतः । १६
धममकार्येऽनुकूलत्वम्थकार्येऽपि संयमम्‌ । भागरभ्यं प्राम्यकार्येषु चित्वं निजविग्रहे ॥ १७
मङ्गं संमतं पत्युः सततं भियभाषणम्‌ । भाव्यं मङ्गलकारिण्या गरहमण्डनशील्या ॥ १८

गहोपस्करसंस्कारसन्ञया पतित्रासरे । क्ित्राद्रनाद्रा ग्रामाद्रा दं भर्तारमागतम्‌ ॥ १९

२२४ चतुखिडादधिकद्धिराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५७२९
भत्युत्थायाभिनन्देत चाऽऽसनेनोदकेन च । प्रसनभाण्डा मृष्टान्ना कारे भोजनदायिनी ॥ २०

संयता गु्षधान्या च सुसंमृष्टनिवेशना । गुरूणां पुत्रमित्राणां बन्धूनां कर्मैकारिणाम्‌ ॥ २१
आशभितानां च भ्त्यानां दासीदासजनेषु च । अतिथ्यभ्यागतानां च भिक्षुकाणां च छिङ्किनाम्‌
आसने भोजने दाने संमाने भिियभाषणे । तत्तदरुणानुसारेण प्राप्रे काठे यथोचितम्‌ ।॥ २३

दक्षया सवेदा भाव्यं भार्यया गृरहयुख्यया । एृहव्ययाय यद्रग्यं दिशञेत्पलन्याः करे पतिः ॥२४
निवल श्हकायं सा किचिदबुद्धयाऽवशेषयेत्‌ । त्यागायैमपिते द्रव्ये लोभाव्किचिन्र धारयेत्‌२५
भतुराज्ञां विना नैव खबन्धुभ्यो दिशेद्धनम्‌ । अन्याखापमसंतोषं परव्यापारसंकथाः ॥ २६
अतिहासातिरोषौ च _ऋोधस्थानं च वजेयेत्‌ । यच्च भती न पिवति यचच मृतो न खादति ॥२७
यच भतो न चाश्नाति सवर तद्र्जयेतसती । तैलाभ्यङ्गं तथा सानं शरीरोदर्वनक्रियाम्‌ ॥ २८
माजनं चैव दन्तानामल्कानां च वतैनम्‌ । भोजनं चाऽऽसनं निद्रां परिधानं च वाससाम्‌ २९
[करम्भं मण्डनानां च न कुयोत्थोषिते भिये । तरेताभश्ति नारीणां मासि मास्यातैवं नृप] ॥
प्रथमेऽहनि चाण्डारी यथा वज्यां तथाऽङ्गना । द्वितीयेऽहनि विभा दि (भूप) यथा वै ब्रह्मघातिनी
तृतीये रजकी पोक्ता चतुर्थेऽहनि शुध्यति । सानं शौचं तथा गानं रोदनं हसनं तथा ॥ ३२
यानमभ्यञ्जनं नारी चूतं चेवानुखेपनम्‌ । दिवा स्पम्नं विशेषेण तथा वै दन्तधावनम्‌ ॥ ३३
मेनं मानसं वाऽपि वाचिकं देवतार्चनम्‌ । वर्जयेच्च नमस्कारं देवतानां रजस्वला ॥ ३४
रजस्वरायाः संस्पश्चं संभाषं च तया सह । संत्यागं(2) चैव वख्राणां वर्जयेत्सर्वयत्नतः ॥ ३५
स्नात्वाऽन्यं पुरूपं नारी न पर्येच रजस्वला । ईहेत भास्करं देवं ब्रह्मकूर्चं ततः प्रित ॥ ३९

केवलं पञ्चगव्यं वा प्षीरं वाऽऽत्मविष्रद्धये । यथोपदेशं नियता वर्तेत च वराङ्गना ॥ ३७
अकृता सुपभयता भतः भरियदिते रता । गभिणी चे्यथा नारी नियमेन समाचरेत्‌ ॥ ३८
कृतरक्ना स॒भ्रषा च वास्तुपूजनतत्परा । तिषठेत्मसन्नवदना भतः भियहिते रता ॥ ३९
फु्लीभिनांभिभाषेत श्रूष॑वातं विवजेयेत्‌ । एृतवत्सादिसंसर्गे परपाकं च सुन्दरी ॥ ५०

न बीमत्सं किचिदीकषेन्न रोद्रं शरृणुयात्कथाम्‌ । गुरं वाऽ्युष्णमाहारमजीर्णं न समाच८ह)रेत्‌ ॥
अनेन विधिना साध्वी शोभनं पुत्रमाभ्रुयात्‌ । अन्यथा गर्भपतनं स्तम्भनं वा परपद्यते ॥ ४२

यदा भरविशते भती कूटं वाऽ्थेन केनचित्‌ । स॒मना वणेकोपेता तदा च व्रतचारिणी ॥ ४३
तरुणी वा सुरूपा वा पुत्रिणी वा हिता भवेत्‌ । ज्येष्ठ वाऽपि कनिष्ठा वा परोक्षे संमुखेऽपि वा
हीनां निनगुणेरन्यां सपत्नीं न विगर्हयेत्‌ । ईष्यीरागसमुद्धते विद्यमानेऽपि मत्सरे ॥ ४५

अभियं नैव कतैव्यं सपत्नीभिः परस्परम्‌ । न गायेदन्यनामानि न कुर्यादन्यवर्णनम्‌ ।॥ ४६
न वसेदूरतः पत्युः स्थेयं वह्टभसंनिधो । निदिष्टे च महीभागे वह भाभिमृखी वसेत्‌ ॥ ४७
नावलोक्या दिशः स्वैरं नावरोक्यः परो जनः । विखासेरवखोक्यं स्यात्पत्युराननपङ्कजम्‌ ४८
कथ्यमाना कथा भत्र श्रोतव्या सादरं सिया । पत्युः संभाषमाणस्य नान्यं संभाषयेत्स्वयम्‌॥!
आहरता सत्वरं गच्छेद्रतिस्थानं रतोत्सुका । पत्यो गायति सोत्साहं श्रोतव्यं हृष्चेतसा ॥ ५०
नृत्यन्तं वट्टभ पञ्येत्महर्षोत्फुललो चना । शास्रादिकोशलं विदां कटापरागरभ्यमेव च ॥ ५१
दरेयन्तं पतिं दृष्टा भवेदानन्दनिर्भरा । भरतु; समीपे न स्थेयं संप्रेगग्यग्रचित्तया ॥ ५२

= ~~~

# अयं श्रोकः, ठ. पुस्तकम्थः ।
२१७

१७३० पदापुनिभरीन्यासपरणीत-- [ १ उत्तरखण्डे
कटहो नेव कर्तव्यः प्रणयेन बरिष्कृतंः । आत्मार्थं निजबन्ध्वर्थ सपल्न्यर्थं सकोपया ॥ ५३

कलहो न विधातव्यः कलययोग्ये प्रिये सिया । मत्सिता निन्दिताऽत्यथं ताहिता प्रेयसी भरियमर्‌
व्यथिताऽपि भयं त्यक्त्वा कण्ठे यह्णीत वल्छभम्‌ । उच्चेन रोदने ु्याननेवाऽऽक्रोशेजनं भरति ५५
पलायनं न कतेग्यं निजगेदाद्भाहिः जिया । त्वं पिता स्व मम राता नेच्छामि त्वामतः परम्‌॥
विरक्तलक्षणं वाक्यं नेटग्वाच्यं कदाचन । उत्सवादिषु बन्ध्रनां सदनं यदि गच्छति ॥ ५७
रुन्ध्वाऽनु्गां तदा पत्युगेच्छेदध्यक्षरक्षिता । न वसेःसचिरं ततर प्रत्यागच्छेदगं सती ॥ ५८

[ कोक

प्रस्थानाभिमुखे पत्यो भवेन्मङ्गखभाषिणी । न वार्योऽसौ निषेधोक्त्या न कार्य रोदनं तदा ५९

अृत्वोदवतेनं निलयं पत्यौ देशान्तरं गते । वधूजीवनरकषार्थ कर्म छुर्यादनिन्दितम्‌ ॥ ६०
तति क क [ [कद २ (५ क
कृत्वा हति यदा भतां व्रजेदेशान्तरं तदा । पतिकल्पितदच्यैव वर्तेत ग्रहमेधिनी ॥ ६१

शवश्रष्वुरयोः पार्ये निद्रा कायो न चान्यतः! भत्यहं पतिवाती च तयाऽन्वेष्या प्रयत्नतः ६२
दूताः भस्थापनीयाश्च पत्युः क्षमोपटन्धये । देवतानां प्रसिद्धानां कतेव्यमुपयाचनम्‌ ।॥ ६३

एवमादि विधातव्यं सत्या प्रोषितयोषया । अप्रक्षाटनमङ्गानां मिनाम्बरधारणम्‌ ॥ ६४
तिखकाञ्जनहीनत्वं गन्धमास्ययिवजनम्‌ । नखरोम्णामसंस्कारो दशनानाममाभनम्‌ ।॥ ६५
ताम्बलच्वेणालस्यमतिकदमख्ता स्ियाः । बहालस्यं सदानिद्रा कलहे सर्वदा सुचिः ॥ ६६
उचेहासोऽपरेने्मं परचेष्टाविचिन्तनम्‌ । स्वेच्छापर्थटनं चैव परपुंसोऽङगमर्दनम्‌ ॥ ६७

अटनं चेकव्नेण निजनत्वं हथागति; । इत्यादिदोषाः कथिता योषितो भुदुःखदाः ॥ ६८

निवेतय शहकार्याणि दरिद्रापनैस्ततुम्‌ । भक्षाल्य शुचितोयेन कुर्यान्मण्डनयुज्ज्वम्‌ ॥ ६९
समीपं रेयसो गच्छद्विकसन्मुखपद्ना । अनेन नारी वृत्तेन मनोवाग्देहसंयता ॥

इदाग्यां कीतिमाति पतिरोके परत्र च ॥ ७9
नेतादृशं देवत्मस्ति किचित्सषु लोकेषु सदैवतेषु ।
यदा पतिस्तुष्यति स्ेकामार्टँभ्यात्मकामं कुपितश्च हन्यात्‌ ॥ ७१
तस्मादपत्यं विविधाश्च भोगाः श्षय्यासनान्यद्तद दीनानि ।
वस्ञाण माल्यानि तथेव गन्धाः खर्म रोको विविधा च कीरिः । ७२

इत्या दिधमनयनीतिगुणोत्तराभिस्ताभिः सैव चिरकारमस्तौ मुनीन्द्रः ।
संसारसौख्यनियतोऽप्यमलान्तरात्मा चकरेऽतिराज्रचयनक्रतुबाजपेयान्‌ | ७२
इति भीमहापुराणे पाच्च उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिठीपसेवदे पत्तिब्रतारक्षणाख्यानं
नाम चनुलिशदयिकद्िराततमो ऽध्यायः । २ ३४ ॥ (१६)

आदितः शोकानां समष्ङ्ाः-- ४३५१७

अथ पञ्च्िदादधिङद्विरततमोऽ्ध्यायः )

णपि ककत

वसिष्ठ उवाच-
एवं हे निवसतो मृगद्ङ्गमहायुनेः । कारेन महिषी तस्य सुषटत्ता सुपुत्र सुतम्‌ ॥ र
ततः पितृक्रणान्पुक्तः कृतार्थो युनिपुंगवः । जातकर्म कुमारस्य सम्यक्चक्रे विधानवत्‌ ॥ २
चकार नामकरणं त्रिकालज्ञो महामतिः । मविष्यकर्मसदशं सृकण्डुमिति विश्रुतम्‌ ॥ ड
यद्विशङ्ञा पृगगणाः कण्ूयन्तेऽस्य विग्रहे । तस्मान्मृकष्डुरित्यस्य नाम चक्रे पिता सख्यम्‌ ॥ ४

[1

॥ की 08 1 ह |

। भक,
म

२३९ पश्चत्रिरादधिकद्धिशततमोऽध्यायः ] पग्रपराणम्‌ । १७३१

कुरोञ्ज्वलो गणनिधिजञ्वैलत्पावकसंनिभः । कृतोपनयनः पित्रा ब्रह्मचयेपरायणः ॥ ५
अध्येष् वेदानखिलान्मुनिगुरुकुके वसन्‌ । गरुणाऽनुमतः पथाद्धितीयाश्रममग्रहीत्‌ ॥ ५
मुद्ररस्य युनेः कन्यामुपयेपे मरुद्रतीम्‌ । कमखाऽपि ततः काडादसूत सुतमुत्तमम्‌ ॥ ७
आचारेण श्तेनय विद्यया विनयेन च । सवतश्चोचमा यस्मात्तस्मादुत्तम इत्यमूत्‌ ॥ 1.
स पित्रा कृतसंस्कारः कृतांपनयनक्रियः । अधीस्य वदानखिलानुपयेम विधामतः ॥ ९

कान्ताटकां तां कमनीयरूपां कण्वस्य कन्यां कमखायताक्षीम्‌ ।

करयःणशीखां च कुञशाभिधानां कुटुम्बिनी साऽभवदुत्तमस्य ॥ १०
विमखाऽपि सृतं केम सुमति नाम विश्च॒तम्‌ । सुमतिः सकलान्वेदानधीतय ग्रहवानभूत्‌ ।॥ ११
सत्याख्या तस्य भायाऽभृत्सुमतस्तनया शुभा । सुरसाऽपि ततः कालात्सुवतं सुषुवे सृतम्‌ १२

सुव्रतः सरसास्तु; सबोन्वेदानधीत्य च । दक्षिणां गुरवे दच्वा द्वितीयाश्रममग्रहीत्‌ ।॥ १३

धर्मपत्नी बभूवास्य पथोः पुत्री परिय॑वदा । सवोनयाजयत्पुत्रान्कतुभिः पराप्रदक्षिणः ॥

ते च श्रुश्रूषया सवे नित्यं चकुः पितुः भियम्‌ ॥ १४
आभिः स्तुषाभिः जुभलक्षणाभिः शुभैः सुनेस्तेः श्रुतिपारगेश ।
भायाभिरुत्टृष्टगुणोत्तराभिश्चकार गाहस्थ्यमुपास्यमानः ॥ १५

समतेरुत्तमस्यापि सुव्रतस्य महात्मनः । म्रत्येकमभवन्पुत्रा बहवो बेदपारमाः ॥ १६्‌

भायीभिश्च स्तषामिव पतैः पौतरैरयं मनिः \ माघमासे तु संमापते भातःकाले निमजति ॥ १७
मोघ च कुरते माघं न कदाचिदपि दिजः । माघमासे तु संप्राप लानं दानं रिवाचनम्‌ ॥ १८

वरतानि नियमाभरैव गरहस्थाश्रमभूपणम्‌ । इति मत्वा द्विजशरष्ठो माघे मापे निम्ति॥ १९
एवं संसारसौभाग्यमनुमूय महामुनिः । पूत्रेषु भायो निक्षिप्य सपारोप्याभिमात्मनि ॥ २०
दृषटाऽपत्यस्य चापत्यं वपुषा च जरम्‌ । तपोनिधिस्तपस्तमुं तपोवनमुपेयिवान्‌ ॥ २१

पणीशनात्पल्वल्वारिपानादुदरेगतः शकैरभूमिवासात्‌ ।

समानधमी मृगय॒थमध्ये चरंधिरं ब्रह्मपदं परपदे ॥ २२

संभावितस्तत्न चतु्मखेण समेयिवान्सिदसनायपीयम्‌ ।

स्वेनाजितानप्रतिमाननन्ताह्टीकाननेकान्वुभुजे मुनीन्द्रः ॥ २३

ततः कदाचित्मख्यावसाने प्राप्रे पुनः शेतवराहकस्पे ।

भत्वाऽजयपत्रो द्यभनामधेयश्चकरे निदाघाय हितोपदेशम्‌ ॥ २.४
चतस्तस्तस्य ता भायीः शीलवृत्तसमन्विताः । पुत्रेषु व्रतचारिण्यो दिनानि कतिषिस्स्थिताः २९
ततस्तु चरमे भागे जरया च पटीकृताः । कुजा विरलदन्ताश्र पन न्दियवृत्तयः ॥ २६
अभूवन्नथ ता दष्टा मृकण्डुमनिसत्तमः । अनपत्यो मरुद्रत्या मिदमेवाभ्यचिन्तयत्‌ ॥ २७

अहं सदारो गच्छामि मातभिः सह धरूभरेः । राजधानीं शिवो यत्र कर्णं जपति तारकम्‌ ॥ २८
अथ तदेशभपालो नाना राष्रविवधनः । कारीयात्रां समुदिरय प्रतस्थे बहुसनिकेः ॥
तेन सार्थेन महता ते निर्जग्युः शनेः शनेः ॥ २९

मृकण्ुरुवाच--
भ्रात्रा पित्रा परित्यक्ता ये स्यक्ता निजबन्धुभिः । येषां कापि गतिनासि तेषां वाराणसी गति

१७३२ महापृनिश्रीन्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे-

जरया परिभूता ये व्याधिभिर्विकटीकृताः । येषां कापि गतिनांस्ति तेषां वाराणसी गतिः ३१
पदे पदे समाक्रान्ता ये विपद्धिरदर्मिशम्‌ । येषां कापि गतिनांस्ति तेषां वाराणसीं गतिः ॥३२
सेसारपरिभूता ये बद्धा ये कमेबन्धतैः । येषां कापि गतिनांस्ति तेषां वाराणप्ती गतिः ॥ ३२३
पापरारिभिराक्रान्ता ये दारि्रपराजिताः । येषां कापि गतिर्नास्ति तेषां वाराणसी गतिः ३४
ये च योगपरिभ्रष्टा ये तपोदानवजिताः । येषां कापि गतिनासिति तेषां वाराणसी गतिः ॥३५

मध्ये बन्धुजनानां तु मानहानिः पदे पदे । तेषामानन्ददं चैकं हैभोरानन्दकाननम्‌ ॥ ३६
आनन्दकानने येषां वसतामसतामपि । वि्वेलञानुगरहीतानां स स्यादानन्दजोदयः ॥ २७
भज्यन्ते कमेवीजानि यत्र विनवेश्ञवहिना । अतो महाश्मशान तदगतीनां परा गतिः ॥ ३८

ससारसपेदष्टानां जन्तूनां यत्र दैकरः । उभाभ्यामपि पाणिभ्यां चरते बरह्म स्पृशज्श्ुतौ ॥ ३९
न कापिटेन योगेन न सांख्येन न च व्रतैः । या गतिः प्राप्यते पुँमिस्तां दद्यान्मोक्षप्ररियम्‌४०
काशीपरापनिरियं योगः काशीपरापनिरियं तपः । काशीपा्निरियं दानं कारीमातिः शिवाचनम्‌४१
काडीप्रापनिरियं यागः काशीपाध्िस्तु कमे यत्‌ । काशीभाभिरियं स्वर्गः काशीपापिरियं सखम्‌॥
कः कामः को मदः कोधः को लोभः का ह्यदंङृतिः। कि मात्सर्यं किमह्ञानं कर्म किं जाञ्यता च का

क प र 1

का भीतिः कोऽथवा कारः का जरा किच इष्ठृतम्‌ । किं रजः कोऽन्तरायो वा वणां काश्ी-

निवासिनाम्‌ ॥ ४४
वासे उवाच-

वदनिरथं स्वमातृणामध्वखेदापनुत्तये । श्नेबोराणसीं प्राप मृकण्डुः सह मातृभिः ॥ ४५

अविम्बं पथमतो मणिकरण्या विधानतः । सचेलं स मुनिः स्ात्वा कृतसंध्यादिसलत्कियः॥४६

सेतप्यं सवेदे व्षीञ्छुचिरगन्धकुशोदकैः । तीथवासाथिनः सर्वान्सतप्य च पृथक्पृथक्‌ ।॥। ४७

अमृतस्वादुपकान्नेः पायसे सदाकरेः । सगोरसैरनदानैधंन्यदानैरनेकधा ॥ ४८

गन्धचन्द नकपूरेस्ताम्बूलेवेसनेः शुमेः । दीनानाथान्समभ्यच्यं पश्चाददृण्डिविनायकम्‌ ।॥ ४९
अन्वलिम्पत्ततो भक्त्या प्राञ्यसिन्दूरकदेमेः । निवेद्य मोद्कान्पञ्च वजेयन्स निजं जनम्‌ ॥५०
उपसगेनिसरगेभ्यस्ततो ऽन्तः सेजमाविशात्‌ । सवीवरणदेवां श पूजयामास शक्तितः ॥ ९१
ततो विश्वेश्वरं देवे नत्वा स्तुत्वा महामनाः । पषेत्रोपवासं विधिवचकार निजमातरभिः॥ ५२
जागरेण निशां नीत्वा विश्वनाथस्य संनिधौ । परभाते विमरे ल्ात्वा मणिकर्ण्या समाहितः५३
अनुष्ठानमशेषं च निवेत्ये नियतः शुचिः । महद्धि व्राह्यणेः सार्धं वेदनेदाङ्गपारगेः ॥ ५४
लिङ्गं संस्थापयामास स्वनान्ना सवेसिद्धिदम्‌ । रत्येकं स्थापयामायुस्ताश्चतस्रोऽस्य मातरः ५५
स्वस्वनाज्नैब शिङ्गानि रुक्तिदानि विलोकनात्‌ । दुण्डिविघ्रेन्वरस्याग्र गृकण्डी श्रदशंनात्‌ ॥ ५६
सिध्यन्ति सवेकाय।णि कारीवासोऽपि सिध्यति । तस्य लिङ्गस्य पुरतः सुदते्रदर्शनात्‌।।५७
नाभिभूयत विघ्नोचैः सुत्तो जायते नरः । तस्य पाच्यां कमलया स्थापितं लिङ्गमुत्तमम्‌ ॥ ५८
तद्विलोकनपात्रेण सवेकामार्टैमेननरः । देदलीविध्राजस्य संनिधौ विमलेश्वरः ॥ ५९
दशेनात्तस्य लिङ्गस्य विमं ज्ञानमाञ्ुयात्‌ । रेशान्यां तस्य रिङ्गस्य सुरसेश्वरवीक्षणात्‌ ॥ ६०
अवाप्य सुरसाम्राज्यं कारवां मुक्तो भविष्यति । मरुदरत्याऽचितं लिङ्गं माणिकरणयास्तु पिमे ६१
तस्य द्शेनमात्ेण न मर्त्यो जायते पुनः । एवं शिङ्गानि सेस्थाप्य तस्यः काश्यां तु वत्सरम्‌ ॥
चनः पृनव्तः ्षेत्रमतिथीत्य नेत्रयोः । विचित्रे च पठिन्नं च तिं नेव जगाम ह ॥ ६३

4 शः ~ , , 1 [1

<~ 5

२३६षट्‌त्रिशदधिकद्विश्षततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७३३

तीथेयाजां भतिदिनं तत्र कुतैन्स वत्सरम्‌ । न प्राप सवेतीथानि तीर्थ कायां पदे पदे ॥ ६४
अथेकदा ता मणिकणिक्रायां माध्यंदिनस्नानविधि विधाय ।
प्रदक्षिणीकृत्य शिवालयं तं जातश्रमाः पृणदशो निपेतुः ॥ ६५
कारीपतिः कारुणिकः कराभ्यामादाय पूर्ानमतीव हादात्‌ ।
आगत्य वेगाद्गपच्च तासार्मोकारपुच्ारयति स कर्णे ॥ ६६
इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठरिलीपसंवदे काङीमादात्म्याख्यान नाम
पश्च्निशचदयिकदिशततमोऽध्यायः ॥ २३५ ।। ( १७ )
आदितः शोकानां सम्वङ्ाः--४ ३५८३
भथ षटूर्चिश्दधिकद्विरततमोऽप्यायः ।
षसिष्टठ उवाच-
[» ५ $ ने = क सचिरं ॐ कार्या
मृकण्डुर्विधिवत्डरत्वा मातणामाध्वेदोहिकम्‌ । उवास सृचिर काल मेव महामनाः ॥
त्य पुरो महातेजा माकंण्डेय इति श्रुतः । प्रसादादेव रुद्रस्य मर्द्रत्यामजायत ॥ २

मार्कण्डेयो मनिः श्रीमानाराध्य तपसा शित्रम्‌ । दीधेमायुः शिबान्ध्वा ददशे पलयान्वदून्‌ २
दिखीप उवाच--

अनपत्यो मरुद्रत्यां मृकण्डुरिति दि त्वया । पोक्तः शिवप्रसादेन पश्चादाप कथं सुतम्‌ ॥

दीायुरभवत्सोऽपि कथमीशप्रसादतः । विस्तराच्छरोतुमिच्छामि वदेतन्पुनिपुंगव ॥ ५
वसिष्ट उवाच-

शणु राजन्धवक्ष्यामि मार्कण्डेयसमुद्धवम्‌ । अनपत्यो मृकण्डुश्च भायैया स महायुनिः ॥ ६

करं तोषयामास तपसा नियमेन च । तुञश्वाऽऽह पिनाकी तं भायेया सदितं मुनिम्‌ ॥

मत्तो वरं गृहाणेति सोऽपि वव्रे वरं मुनिः॥ ७
मरकण्डुरुवाच-

यतो मे भगवेस्तोतरैस्तुष्ठोऽतः परमेश्वर । अनपत्योऽहमिच्छामि पुत्रे त्वत्तो महेश्वर ॥ ८
भ्रीशेकर उवाच-

किमिदेच्छसि पुरर त्वं निर्गुणं चिरजीविनम्‌ । आदहोस्विदेकं सगुणं सवैन्नं षोडदाम्दिकम्‌ ॥ ९
वसिष्ठ उवाच-

इत्युक्तः सोऽपि धर्मात्मा नाहमिच्छामि निगुणम्‌ । अल्पायुरपि पुत्रो वा सवैजञोऽस्तु जगत्पते॥।
श्रीशंकर उवाच-

तहि ते भविता पुत्रः षोडशायुः सुधार्मिकः । सवज्ञो गुणवाीके कीतिमाजञ्ज्रानसागरः ॥ ११
वसिष्ठ उवाच-

एवयुक्त्वा ययौ देवः सोऽपि न्धवरो मुनिः । भकामं संतुष्टमनाः प्रपेदे निजमाश्रमम्‌ ॥ १२

भायो तस्य चिरादासीदन्तर्वत्नी मरुदरती । बिधिवद्विहिते तेन गर्भाधानस्य कमणि ॥ १३

[ क

ततः पुंसवनं तेन स्पन्दनात्माक्टमे दिने । शृ्मोक्तविधिना सम्यक्ततः पुंसो विवृद्धये ॥ १४

१७३४ महागरनिभरीन्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

सीमन्तोऽप्यष्मे मासि गभरूपसमृद्धिकृत्‌ । सुखप्रसवसिद्धे च तेनाकारि क्रियाविदा ॥ १५
तनयस्तपनाकारो मर्द्र्यामजायत । देवडन्दुभयो नेदुः भसेडुः सवतो दिश्षः ॥ १६
कस्याणी सर्वैतो वाणी पराणिनः प्रीणयन्यप्रत्‌ । तिखोत्तमाव्प्सरसो देबेन्द्रा्यमरा अपि ॥१७
बेदन्यासादिमुनयस्तच्छान्र्थं समाययुः । जातकमं स्वयं चक्रे वेदव्यासो महामुनिः ॥ १८
नामकर्म ततशक्रे मुनिरेकादशेऽदहानि । वेदोक्तेधिविपैमेन्तेराशीभिरभिनन्य च ॥ १९
छृतवा बालोचितां रक्षां तेन सेभाविता ययुः । अदो रूपमहो तेजस्त्वहो सवीङ्गलक्षणम्‌ ॥ २०
अहो मरुद्रतीभाग्यादाविरासीत्स्वयं हरः । इति हृष्यन्ति चान्योन्यं पौरजानपदा जनाः ॥ २१
निष्क्रामो वे चतुर्थेऽस्य मासि पित्रा कृतो गृहात्‌ । अन्नपाशनमन्दार्पे च्रडाद्रधान्दिकद्रये ॥२२
कणवेधं ततः कृत्वा भ्रवणक्ष स कमेवित्‌ । ब्रह्मतेजोभिषटद्धचरथं पश्चमेऽब्दे व्रतं ददौ ॥ २३
उपाके ततः कृत्वा बेदमध्यापयत्स॒धीः । वेदान्स विधिनाऽध्येष्ट साङ्गोपाङ्गपद कमान ॥ २४
विदयाजातं समस्तं च साक्षिमात्राहुरोमुखात्‌ । विनयादिगुणानाविष्छुवैञ्ग्राह शक्तिमान्‌ ॥ २५
भिक्षाश्नरतो नियं पित्रोः चुश्रूषणे रतः । संप्राप्ते षोडशेऽब्दे तु माकंण्डेयस्य धीमतः ॥ २६
मृकण्डः शोकदीनात्मा विलछापाऽऽङ्ुलेन्धियः । माकंण्डयोऽपि तं दृष्टा विलपन्तं सुदुःखितम्‌॥
उवाच पितरं किं ते कारणं शोकमोहयोः । माकंण्डेयस्य वाक्यं तच्छृत्वा सुमधुराक्षरम्‌ ॥

उवाच कारणं तस्मे शोकस्यापि सहेतुकम्‌ ॥ २८

मृकण्डुरुवाच--
तव हेतोरहं बत्स शोचामि शण मे वचः । आयुः षोडश वर्षाणि तव दत्तं पिनाकिना ॥
स कारोऽयमिह भराप्रस्तस्माच्छचामि नन्दन ॥ २९
वसिष् उवाच-

पित्रेति कथितं श्रत्वा माकंण्डेयोऽव्रवीदिति । मन्निमित्तः पितः ्नोकं कदाचिदपि मा कृथाः२०
यतिष्यामि तथा तात यथा यास्याम्यमल्यताम्‌ । समाराध्य महादेवं बान्छितार्थप्रदं शिवम्‌ ३१

शत्युजयं विरूपाक्षं सव्गं सवेदं सताम्‌ । कालकालं महाकालं कालकूटविषारिनम्‌ ॥ ३२
इति शरुत्वा वचस्तस्य पितरावतिहार्षतौ 1 सर्व शोकं परित्यज्य भदृष्टावृचतुः सुतम्‌ ॥ २१
पितराव्रचतुः-
आवयोः शोकनाशाय महोपायः समीरितः । भृत्युनयस्य देवस्य समाराधनलक्षणः ॥ 3४
तद्रच्छ शरणं तात नातः परतरं हितम्‌ । मनोरथपथातीतकारिणं कारहारिणम्‌ ॥ २५
ईन शरुतं त्वया तात श्वेतकेतुं यथा पुरा । पारितं कारपासेन ररक्च त्रिपुरान्तकः ॥ ३६
शिलादतनयं ृतयगरस्तमष्टान्दमभेकमू । शिवो निजपदं चक्रे नन्दिनं विश्वनन्दिनिम्‌ ॥ 3७
स्षीरोदमथनोद्धतं ्रलयानलसंनिभम्‌ । पीत्वा हालाहलं धोरमरक्षद भुवनत्रयम्‌ ॥ १८
जरछघरं महादं हतत्रैलोक्यसंपदम्‌ । चरणाङ्कष्रेखोत्यचक्रेणाभिजषान यः ॥ ३९
योऽसावेकेषुपातोत्यञ्वलनेचचिपुरं पुरा । विधाय पतरिणं विष्णं ज्वल्यामास धरजरि; ॥ ४०
अन्धकं यचिशूलात्रे मोतं वर्षायुतं पुरा । तरैलोक्यैश्र्यसंमूं शोषयामास भाुना ॥ ४१
कामं -ष्टिनिपातेन जेोक्यविजयोजितम्‌ । निनायानङ्गपदवीं वीक्षमाणेष्वजादिषु ॥ ४२

त बरह्माध्कतोरं मेयवाहनमच्युतम्‌ । भयादि विश्वक्षरणं विश्वरक्षामणि शिवम्‌ ॥ ४३

२६६९ षटृत्रिशदधिकद्धिशततमोऽध्यायः ] पम्मपुराणम्‌ । १७३५

वसिष्ठ उवाच-
पित्रोरलन्ां तप्ाप्य दक्षिणाणैवरोधसि । लिङ्गं सैस्थाप्य विधिवन्माकण्डेयो निजाहयम्‌ ॥ ४४
तरिषवणस्नानं 1 शवमर्यति ॐ $ (= ह [०९
कृत्वा तरिषवणस्ानं त्रिका ?ि । स्तोत्रं जिकाटधूजान्ते पटित्वा नृत्यति प्रियात्‌॥।४५

तेन स्तोत्रेण संतुष्टो दिनेनैकेन शकरः । पूजितश्च महाभक्त्या माकंण्डेयेन क्षंकरः ॥ द
रिवपूजापरसक्तं च तददिने स्तोतुगद्यतम्‌ । आजगाम तमुदिहय कालो मृत्युसहायवान्‌ ॥ ४७
वृत्तरक्तान्तनयनः सपवृधिकरोमवान्‌ । दंष्राकराटवदनश्रूगताञ्जनसनिभः ॥ ४८

समागम्य च तस्यासौ काटः पारमपाखजत्‌ । कण्ठापितमहापाशो माकंण्डेयस्तमव्रवीत्‌ ॥ ४९
माकंण्डेय उवाच-- |

काल तावत्यतीक्षस्व कालं मम महामते । निवेतेयाम्यहं यावन्हास्तोत्रं जगत्पतेः ॥ ५०

रिवस्तोजमनिवेत्यं न कचि व्रजाम्यहम्‌ । न स्वपामि न भोक्ष्यामीव्येतन्मे त्रतमाहितम्‌ ॥५१

न जीवितं कखन वा न राज्यं न तथा सुखम्‌ । भियं मम यथाऽतीव रोकेऽस्मिञ्डिवसंस्तवम्‌॥।

तथाच नादृतं वाक्यमहमेतदि दक्तवान्‌ । सलयेनानेन सततं प्रसीदतु महेश्वरः ॥ ५३
वसिष्ठ उवाच-

तमत्रवीत्ततः काटो माकंण्डेयं हसन्युहुः ॥ ५४
कार उवाच-

न शरत तया मन्ये इृद्धानां पूरवैकलिपितम्‌ । पुत्र वयसि यो धम न करोति विमूढधीः ॥ ५५
स पश्चात्तप्यते द्धः साथधष्ट इवाध्वगः । मासाटकेन तत्कुयायेन वषाः सुखं वसेत्‌ ॥ ५६
दिवसे चैव तत्कुर्या्रेन रानि सख वसेत्‌ । पत्र वयसि तत्छुयायेन इद्धः सुखं वसेत्‌ ॥ ५७
यावजीवं तु तत्कुययेन मेद्य सुखं वसेत्‌ । श्वःकायेम्य कुवीत पूवाह्ने चाऽऽपराह्ठिकम्‌ ॥ ५८
न च परतीक्षते काटः कृतमस्य न वा ऊृतम्‌ । इदं कृतमिदं कायमिदमन्यत्कृताकृतम्‌ ॥ ५९

एवमीहासमायुक्तं कृतान्तः कुरूते वशे । नापराप्रकार म्रियते विद्धः श्ररशतैरपि ॥ ६०

कुशाग्रेणापि संस्पृष्टः भराप्रकाटो न जीवति । चक्रवतिसदस्राणि पुरंदररतानि च ॥

मया नीतानि कतेग्यो नात्र मन्युस्त्वयाऽनघ ॥ १
„ , वसिष्ठ उवाच--

धुत्वेवं वचनं तस्य काटस्यामोपवरतिनः । मारण्डेय उवाचेदं शिवस्तोजपरायणः ॥ ६२

माकण्डेय उवाच--
येऽत्र विघ्रं भकुरबन्ति शिवस्तोत्ररतात्मनापर्‌ । तेऽचिरेण विनश्यन्ति त्वामतो व(बा)रयाम्यहम्‌॥
यथेव राजभलयानां राजा शास्तेव नेतरः । तथैव शिवभक्तानां श्षास्ताऽसो परमेश्वरः ॥ ६४
भिन्दन्ति शेखानुदधीन्पिबन्ति व्यत्यासयन्ति क्षितिमन्तरिक्षम्‌ ।
तृणीकृतवब्रह्मपुरंदराणां कि दुष्कृतं शंकरकिंकराणाम्‌ ॥ ६५
न मृत्युन तथा धाता न यमो यमदूतकाः । न चान्ये दिवभक्तानां भवन्ति प्रभविष्णवः ।।६६
किं न श्तं त्वया काट वाक्यमेतन्मनीषिणाम्‌ । ृणामीश्वरभक्तानां न भवन्त्यापदः कचित्‌ ॥
ब्रह्मादयोऽपि तान्करुद्धा न शक्ता हन्तुमीश्वराः ॥ ६७
वसिष्ठ उवाच--
स एव तजितस्तेन भगवान्धिवृतेक्षणः । कारो श्रङं रुषेत्याह प्रसा ब जगत्रयम्‌ ॥ ६८

१७३६ महामुनिश्रीन्यासप्रणीतं-- [ £ उत्तरखण्डे-

काल उवाच-- |
यावत्य एव गङ्गायां सिकता चिप्र दुभते । तावन्त एव ब्रह्माणो पया कालेन संहृताः ॥ ६९
किंवाऽत बहुनोक्तेन पहय मे विक्रमं बलम्‌ । स पातु त्वां महादेवो यस्य दासोऽसि सांमतम्‌॥

वसिष्ठ उवाच--
तेनैवं गता राजन्कालेनासौ महामुनिः 1 प्रस्तु हटात्समारब्धो राहुणेवं यथा शशी ॥ ७१
रिङ्गादथ समुत्तस्थौ मूतिमान्परमेश्वरः । अ्िरदेश्यवयोरूपथन्द्रार्धकृतशेखरः ॥ ७२
गजेन्मेघ इवोदग्रं हृतेन स तत्त्षणात्‌ । उद्धृ पादकमरं भरजहार भुजान्तरे ॥ ५७३
पादपरहारचकितो दूरे भृत्युः पपात ह । दूरे पतितमारोक्य कृतान्तं भीषणारृतिम्‌ ॥
माकंण्टेयोऽथ तुष्टाव तेन स्तोत्रेण शंकरम्‌ ॥ ७४

माककेण्डेय उवाच-

रत्नसानुशरासनं रजताद्विश्यङ्गनिकेतनं

शि्जिनीकृतपन्नगेश्वरमच्युतानलसायकम्‌ ।
क्षिपरदग्धपुरजरयं निदशालयेरभिवन्दितं

चन्द्रशेखरमाश्रये मम कैं करिष्यति वे यमः ॥ ७५
पश्चपादपपुष्पगन्धिपदाम्बुजद्रयशोभितं

भालोचनजातपावकदग्धमन्मथविग्रहम्‌ ।
भस्मदिग्धकररेवरं भवनाधिनं भवमग्ययं

चन्द्रशेखरमाश्रये मम करं करिष्यति वै यमः ॥ ५७द
मत्तवारणयुख्यचमंडृतोत्तरीयमनोदरं

पङ्जासनपद्मखोचनपूनितादयधिसरोरुहम्‌ ।
देवसिन्ध(सिद्ध)तरङ्गिणी करसिक्तश्ची तजटाधरं

चन्द्रशेखरमाभ्रये मम किं करिष्यति वै यमः ॥ ७७
कुण्डली ढृतकुण्डटीश्वर कुण्डलं वृषवाहनं

नारदादिमुनीश्वरस्तुतवे भवं भवनेश्वरम्‌ ।
अन्धकान्तकमाभ्ितामरपादपं शमनान्तकं

चन्द्रशेखरमाश्रये मम किं करिष्यति बै यमः ॥ ७८
यक्षराजसखं भगाक्षिदरं भजगविभ्रषणं

शेलराजसुतापरिष्कृतचारुवामकटेवरम्‌ ।
्वेडनीखगलं परण्वधधारिणं मृगधारिणं

चन्द्ररेखरमाश्रये मम कि करिष्यति तै यमः ॥ ७९
भेषजं भवरोगिणामखिटखापदामपहारिणं

दक्षयज्ञविनारिनं त्रिगुणात्मकं भिविरोचनम्‌ ।
भुक्तिमुक्तिफटपदं निखिलायसंघनिवहेणं

चन्द्रशेख्वरमाश्रये मम कर करिष्यति व यमः ॥ ८०

ष ॥

२३७ सप्तत्रिशदधिकद्धिशततमाऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७३७

भक्तवत्सलमचतां निधिमक्षयं हरिद्म्बरं
सवेभूतपति परात्परमपरमेयमनरपमम्‌ ।
सोम(मूमि)वारिनमोहूताशनसोमपाखितस्वाकृति
चन्द्रशेखरमाश्रये मम किं करिष्यति वै यमः॥ ८१
विश्वदखष्टिविधायिनं पुनरेव पालनतत्परं ।
संहरन्तपरथ प्रपश्चमशेपलोकनिवासिनम्‌ ।
यडयन्तमहर्निशं गणनाथयुथसमाटरतं
चन्द्रशेखरमाश्रये मम कि करिष्यति बै यमः ॥ ८२
रुदं पडुपति स्थाणुं नीलकण्ठयुमापतिम्‌ । नमामि ्षिरसा देवं फं नो मृत्युः करिष्यति | ८३
कालकण्ठं कलामरर्ति काटि काटनाशनम्‌ । नमामि सिरसा देवं किं नो मृत्युः करिप्यति ८४
नीलकण्ठ विरूपाक्षं निमं निरुपद्रवम्‌ । नमामि शिरसा देवं करि नो मृत्युः करिष्यति ॥ ८५
वामदेवं महदेवं लोकनाथं जगहुरुप्र्‌ । नमामि शिरसा देवं किनो मृत्युः करिष्यति ॥ ८६
देक्देवं जगन्नाथं द्‌वेञमृषभध्वजम्‌ । नमामि शिरसा देवं कि नो मृत्युः करिष्यति ॥ ८७
अनन्तमव्ययं शान्तमक्षमालाधरं हरम्‌ । नमामि शिरसा देवं फिंनो मृत्युः करिप्यति॥ ८८
आनन्दं परमं निलयं कैवस्यपदकारणम्‌ । नमामि रिरसा देवं किं नो भृत्युः करिष्यति ॥ ८९

। +

खगापवगंदातारं खष्टिस्थिदयन्तकारिणम्‌ । नमामि शिरसा देवं किं नो मृत्युः करिप्यनि ॥९०

वासिष्ठ उवाच-
माकंण्डेयकृतं स्तोत्रं यः पठेच्छिवसंनिधौ । तस्य मृत्युमयं नास्ति सद्यं सत्यं वदाम्यहम्‌ ॥ ९१
इति स्तृतो महादेवो माक्रण्डयेन धीमता । आयुः परादादप्यन्तमनेकपल्यावधि ॥ ९२
याकंण्डेयो महातेजा देवदेवपसादतः । अगृतत्वमनुपाप्य दद भल्यान्वहून्‌ ॥ ९३

इति परत्यु नयस्तात्रम्‌ ॥
षुनः स्वमाश्रमं पराप्य मारण्डेयो महामुनिः । मातरं पितरं नत्वा स ताभ्यामभिनन्दितः॥ ९४
तीथेया्रापरो निलयं चचार पृथिवीतले । यमोऽपि शंकरं स्तुत्वा यथादेशं जगाम ह ॥ ९५
म्रगङ्गस्य विभस्य माघस्नानपरस्य च । इत्थं भाग्यवती जाता संततिमांघगौरवात्‌ ॥ ९६
अनेन माघा विहिता महात्मना मकण्डुपुत्रेण मृदापितात्मना । ।
अनेकलोकभरख्याः समीक्षिताः समस्तखोकेषु सदाविहारिणा ॥ ९.७
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्दिलीपसंवादे माकेण्डेय जन्माद्याण्यानं नाम
रभ शदयिकरद्धिशततमोऽ्ध्यायः ॥ २३६ ॥ ( १८ )
आदितः श्येकानां समघ्वङ्ः- ४२६८०

=---------

भथ सप्तधिक्चदधिकद्विश्चततमोऽध्यायः +

दिीप उवाच-- ॥
इक्ष्वाङुवंशगुरवे नमस्तुभ्यं महात्मन । कानि पुख्यानि तीधानि माघस्नानरतात्मनाप्‌ । १
पेस्तरात्तानि मे ब्रूहि श्रोतुमिच्छामि वे मुने ॥ र

२१८

[क

१७३८ महापुनिश्रीग्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

वसिष्ठ उवाच--
संमा माघमासे तु यत्र कापि विर्जलम्‌ । तत्सवैृषयः भादुगंङ्गजलसमं तृप ॥
तथाऽपि वषये यख्यानि माघस्नाने विशेषतः । परथमं तीथराजस्तु भयागारूयं सुविश्चतम्‌ ॥
कामिकं सर्मेतीयथानां घर्मकामार्थमोक्षदम्‌ । नेमिषं च कुरुक्षत्रं गङ्गाद्रारमवन्तिका ॥
दारयर्ययना चैव द्रारकाऽप्यमरावती । सरस्वतीसिन्धुसङ्गो गङ्गासागरसंगमः ॥
काली जेयम्बकं चैव सप्तगोदावरीतटम्‌ । काटंजरः प्रभास तथा बदरिकाश्रमः ॥
महाटयस्तथोंकारसषत्रं वे पुरुषोत्तमम्‌ । गोकर्णो भ्रगुकणशच भृगुतुङ्ग पुष्करम्‌ ॥
तङ्गभद्रा च कावेरी कृष्णा वेणी च नदा । सुवणेमुखरी पुण्या तथा वेगवती नदी ॥।
गुख्यान्येतानि सर्वाणि माघमासे निमज्नताम्‌ । गयाती्ं च यत्मोक्तं पितृणां तृश्भिदं हितम्‌ १०
तीथन्यितानि भौमानि मया भोक्तानि तेऽनघ। मानसान्यपि तीथानि वक्ष्यामि णु पाथिव ११
नेषु सम्यङ्नरः सलात्वा भयाति परमां गतिम्‌ । सत्यं तीरथ क्षमातीर्थं तीथंमिन्दरियनिग्रहः ॥ १२

ॐ @ क 6९ ०८

9

सर्मेभूतदयातीर्य तीथमाजेवमेव च । दानं तीथं दमस्तीर्थं सैतोषस्तीथेमेव च ॥ १३
ब्रह्मचर्ये परं तीर्थं नियमस्तीथमुच्यते । मन्राणां तु जपस्तीथं तीर्थं तु भियवादिता॥ १४
ञानं तीरथ धूतिस्तीर्थमर्हिसातीथमेव च । आत्मतीर्थ ध्यानतीर्थं पुनस्तीय रिवस्मृतिः ॥ १५ `
तीर्थानामुत्तमं तीर्थं वि्ुद्धिमेनसः पुनः । न जखद्ुतदे हस्य सानमित्यभिधीयते ॥ १६

स स्लातो यो दमस्नातः द्ुचिखिग्धमना मतः। यो दुज्धः पिननुनः कूरो दाम्भिको विषयात्मकः
सर्मतीरथेप्वपि स्नातः पापो मलिन एव सः । न श्षरीरमख्लयागान्नरो भवति निमेखः ॥ १८
मानसे तु मले लयक्ते भवल्यलयन्तनिमैलः । जायन्ते च म्रियन्ते च जलेष्वेव जरोकसः । १९
न च गच्छन्ति ते स्वगेमविशरुद्धमनोमलाः । विषयेष्वतिसंरागो मानसो मल उच्यते ।॥ २०
तेष्वेव हि विरागोऽस्य नमस्यं समुदाहृतम्‌ । दानमिञ्या तपः शौचं तीर्थमेव श्रुते तथा ॥ २१
सवरीण्येतानि तीथौनि यदि भावो हि निमेलः । निश्रीतेन्दरियग्रामो यत्न यत्र वसेन्नरः ॥ २२
तत्र तस्य कुरकषेत्रं नेभिषं पुष्कराणि च । ज्ञानपूृते ध्यानजखे रागद्रेषमरापहे ॥ क
यः स्तानि मानसे तीर्थं स याति परमां गतिम्‌ । एतत्ते कथितं राजन्पानसं तीयटक्षणम्‌ ॥२४

, भौमानामपि तीयोनां पुण्यत्वे कारणे शृणु । यथा शरीरस्योदेशाः केचिन्मेध्यतमाः स्मृताः २५

` तथा पृथिव्यापुदेशाः के चित्पुण्यतमाः स्मृताः । प्रभावादद्धुताद्धमेः सखिलस्य च तेजसा ॥२६

परिग्रहान्पुनीनां च तीथोनां पुण्यता स्मृता । तस्मात्तीयेषु सर्वेषु मानसेषु च नित्यश्च ॥ २७
उभयेप्वपि यः साति स याति परमां गतिम्‌ । अनुपोष्य नरिरात्राणि तीथीन्यनभिगम्य च>२८
अद्‌खा काश्चनंगां च दरिद्रो नाम जायते । अग्िष्टोमादिमिै्गरिषटरा विपुदक्षिणेः ॥ २९
न तर्फलमवरामोति तीथांभिगमनेन यत्‌ । यस्य हस्तौ च पादौ च मनश्चैव सुसंयतम्‌ ॥ ३०
विद्या तपश्च कीर्ति स तीथफन्मश्ुते । प्तिग्रहाडुपात्तः संतुष्टो येन केनचित्‌ ॥ ३१
अरैकारविगुक्तथ स तीथफलमश्चते । तीयोन्यनुसरन्धीरः श्रहधानः समाहितः ॥ ३२
कृतघ्नोऽपि विभुध्येत फं पुनः शुद्धकमेकरत्‌ । तियेग्योनिं नैव गच्छेतछुदेशे च न जायते ॥ ३३
न दुःखी स्यात्स्वगभाक्र मोक्षोपायं च चिन्दति। अश्रदधानः पापात्मा नास्तिकोऽच्छिनसंश्ञयः

------=------ ---------~----------.

१ ठ पृट्‌ः।

६.

1
भ

२६७ प्पत्रिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७३९

हेतुनिष्ठथ पञ्चैते न तीयफलमागिनः । तीथानि च यथोक्तानि विधिना संचरन्ति ये ॥ ३५
सव॑ददसहा धीरास्ते नराः स्वगेगामिनः । तीथयात्ां चिकीषः भाग्विधायोपोपणं रहे ॥ ३६
गणेशं च पितन्विपान्साघ्रजशक्त्याऽभिपूज्य च । कृतपारणको ह्रो गच्छेन्नियमयुक्णनः ॥ ३७
आगत्याभ्यच्ये च पित्न्यथोक्तफलभागभवेत्‌ । न परीक्षया द्विजास्तीर्येष्वन्नाथीं भोज्य एव च।
सङ्भिः पिण्डदानं च संयावः पायसेन तु । कतेव्यमृपिभिरं पिण्याकेन गुडेन च ॥ ३९
भाद्धं तत्र तु कतेव्यमध्यावाहनवनितम्‌ । काठे वाऽप्ययथादाले तीये श्राद्धं च तर्पणम्‌ ॥ ४०
अविलम्बेन कतेव्यं नेव विघ्रं समाचरेत्‌ । तीर्थं माप्य प्रसङ्गेन स्नानं तीर्यं समाचरेत्‌ ॥ ५!
सानजं फटमामोति तीथेयात्राध्रितं न तु नृणां पापकृतां तीर्थे पापस्य शमनं भवेत्‌ ॥ ५२
यथोक्तफल्दं तीथं भवेच्छुद्धात्मनां नृणाम्‌ । षोडशांशं स लभते यः परार्थं च गच्छति ॥ ५३
कुशमरतिकृतिं कृत्वा तीथवारिणि मजयेत्‌ । मन्येत यमुदिषश्य सोऽषटभागं लभेत वै ॥ ४४
तीर्थोपवासः कतेव्यः शिरसो मुण्डनं तथा । शिरोगतानि पापानि यान्ति मुण्डनतो यतः ॥५५
यदि तीथेभािः स्यात्ततोऽहः पूवैवासरे ! उपवासस्तु कर्तव्यः परेऽदवि श्राद्धदो भवेत्‌ ॥ ४६
तीयेमसङ्गात्ततीथमप्युक्तं त्वत्पुरो मया । स्वर्मसाधनमेवेतन्मोक्षोपायश्च तै भवेत्‌ ॥ ४७
एवं नियममास्थाय माघमासे वती भवेत्‌ । ईददीं तीथयात्रां तु माघमासे समाचरेत्‌ ॥ ५८
मायस्नायी तु स्त्र यत्किविदानमाचरेत्‌ । बदरीफटं च कदखीफलटमामरकीफलम्‌ ॥ ४९
घृतप्रस्थं तिटमरस्थं ताम्बलं तण्डुखाढकम्‌ । कृष्पाण्डं कृसरं चेव नवैतानि दिने दिने ॥ ५०
बराह्मणेभ्यः प्रदेयानि माघस््नानपरैनैरे; । येन केन पकारेण अमोघं माघमाचरेत्‌ ॥ ५१
किंचिदभ्युदिते सूये माघस्नानं समाचरेत्‌ । यथाशक्ति च नियमान्माघस्नायी समाचरेत्‌ ॥ ५२
पकानेर्भोजयेद्विमान्यतीनद्रंश्च विशेषतः । लडड्कैः फेणिकाभिश्च वररेण्डिरिकादिभिः ॥ ५३
घरुतपकैः समरिचैः द्ुद्धकपूरवासितैः । गर्भे शकंरया पृणेनेत्रानन्देः सुगन्धिभिः ॥ ५९
इष्केन्धनानां भारांध दव्राच्छीतापनुत्तये । कश्ुकं तटगर्भ च तृलिकां चोपवरीतिकाम्‌ ।॥ ५९
माञ्जिष्ठं रक्तवासांसि तथा तूखवतीं परीम्‌ । जतीफललवङ्गेय साम्ब्रखानि बद्रून्यपि ॥ ५६
केम्बरानि विचित्राणि निवौतानि शहाण्यपि । एृदाः पादरक्षा सुगन्ध्युदरतैनानि च ॥ ५७
घृतकम्बर्पुजाभिमांघस्नानपुरःसरम्‌ । कृष्णागरुप्रशतिभिगहागारपधपितैः ॥ ५८
स्थूरवतिप्रदीपेश नेवेयेविविधैस्तथा । पूजयेन्माधवं देवं माघस्नानफलाप्तये ॥ ५९
प्ोषाः भशममायान्ति माघमासनिमज्नात्‌ । महापापानि सर्वाणि वहुजन्माजितान्यपि ॥ ६०
सद्यो विख्यमायान्ति माघमासनिमनननात्‌ । अहये पुंसां महामोरस्त्वहय पुंसां प्रमादता ॥ ६१
माघमासमनादत्य यदन्यत्र कृतश्रमाः । इदमेव हि माङ्गस्यमिदमेव धनाभेनम्‌ ॥ ६२
जीवितस्य फठं चैतद्यन्मापे मासि मजनम्‌ । न पाघात्परमो धर्मो नार्थो माघात्परस्तथा ॥६२
माघादन्यो न कामोऽस्ति मोक्षो पाघंषिनान हि) इयमेव परा हानिरुपसर्गोऽययेव दि।। ६४
अभाग्यं परमं चेतन्माघस्लानं न यचचरेत्‌ । माघस्नानं मनुष्याणां करि फिनकृरूते वत ॥

पु्मित्रकृलत्रादिराज्यस्वगांपवगेदम्‌ ॥ ६५

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्टदिसीपसंवादे माध्ञानवेधानं नाम
सप्त्विश्चदधिकद्विशततमो ऽध्यायः । २३४ ।। ( १९)

आदितः शोकानां सम्यङ्ाः--* ३७५५

७४० महामुनिश्रीग्यासप्रणीतं - [६ उत्तरखण्डे

भथ.शर्िशदधिकद्विशततमोश्ध्यायः ।

वसिष्ठ उवाच-
पुरा कशिद्धिनो विदरान्सुत्रतो नाम पापचरत्‌ । स पश्चाञरमे भागे पथात्तापसमाकुखः ॥
नमदायां महानां दशादसानमाजतः । सप्तमन्वन्तरं स्वर्गमध्युवास महर्िमान्‌ ॥
पुनभृमौ द्विजो ज्ञे प्रयागं प्राप्य पुण्यकृत्‌ । माघस्नानं चकारेकं यथावन्नियमस्थितः ॥
तेन ब्रह्मसभां प्राप्य त्र कल्पं व्यवस्थितः । भूम्यां पुनद्धिजो भूत्वा निजानुष्ठानतत्परः ॥
कार्यामवाप मरणं विश्वनाथस्य संनिधौ ॥ ४
दिटीप उवाच-
विशेषात्सुव्रता नान्न विद्रानपि विचक्षणः । पश्चात्तापः कथं तस्य पापकर्मरतः कथम्‌ ॥

~ द) 9

वसिष्ठ वद्‌ विस्तायं भोतु कोतूहरं हि मे ॥ ५
वसिष्रं उवाच-
शुणु राजन्पवक्ष्यामि सुव्रतस्य विचेष्टितम्‌ } श्रुण्वतां चैव मर्त्यानां सद्यः पापहरं शुभम्‌ ॥ १
अप्रहारो महानासीदकलङ्क इति शतः । न्मदायास्तरे रम्ये वेदविद्धिरधिषठितः ॥ ७
तृणकाषटेः फेः पर्णैः समितपुष्पफलोदकैः । संपृणैः स्ैसस्यैश्च नानाधान्येरिरोषतः ॥ ८
तडागारामसंपूरणैः दुपुरगोधनेरपि । आदिताभरिभिरप्याल्यः पश्चयज्ञपरै्रनैः ॥ ९
धािकेस्तुमुविमरेधेनधान्यसमाकुटः । वेदघोषेण महता दिशो यखरयत्यपि ॥ १०
तस्मिन्नम द्वि नवरः सुत्रतो नाम पार्थिव । अध्यैष्ट वेदानलिखान्वेद बेदाथमेवं च ॥ ११

ध्मशास्राथेसंपन्नः पुराणेषु विचक्षणः । अङ्गान्यभ्यस्य तक ज्योतिःशाद्चं तैव च ॥ १२
गजाश्वशाल्चमाखक्य चतुःषष्ठिकिलास्तथा । मन्तरशासं तथा सांख्यं योमशास्चं तयैव च ॥ १३
नानादेक्षलिपीश्ैव नानाभाषास्तयथेव च । धनार्जनार्थमेतानि तनापीतानि स्श्ञः ॥ १४
तत्तदुरुभ्या न परादादक्षिणां खोभमोदितः । अयामास कतिचिद्धनान्येतैरुपाययित्‌ ॥ १५
अन्यायतऽपि ट्ञ्धात्मा करोति स्म धनार्जनम्‌ । अपण्याविक्रयं चक्रे तथाचारण्यविक्रयम्‌।। १६

चण्डाला्यंरपि तथा प्रतिप्रहषरोऽभवम्‌ । कन्यकाविक्रयं चक्रे तथा गोगणविक्रयम्‌ ।॥ १७
तिद्धानां धिकतयं चक्र तण्डुलानां च विक्रयम्‌ । रसानां विक्रयं चक्रे तेलविक्रयमेव च ॥ १८
परार्थं तीथेगमनं परार्थे देवतार्चनम्‌ । भृतकाध्यापनं चक्रे भाजनं परवेहमनि ॥ १९
खवणक्षीरपानीयदधिपकान्नविक्रयम्‌ । इत्यादिमिर्वदूपायै्षनं संपाद यत्नतः ॥ २०
निलयनमित्तिकं तयक्त्वा न भुङ्के न ददाति च। खधनं गणयामास कियत्स्यादिति कर्दिचित्‌र१
सहस्रशतनिप्कं तु तेनाजितमभूद्धनम्‌ । एवं धनार्जनपरो जरया जरीङृतः ॥ ९2
अस्यन्दरियाणि सवोणि मन्दीभूतानि कालतः । अशक्तः पुनरत्थानगमनागमनेषु च ॥ २३
पुनरयाजनाभावात्सदारोऽतीव दुःखितः । एवमातुरचित्तस्य विवेकः कश्िदृद्धभौ ॥ र
स॒तरत उवाच--

असत्मतिग्र्तद्पण्यानां च विक्रयात्‌ । मया तपोषिक्रयायं धनमुपाजितम्‌ ॥ (४

अद्यापि शान्तिनोत्यन्ना मम तृष्णाऽतिदुःसदा । मेस्तुल्यस॒वर्णानि ह्यसंख्यातानि बाञ्छति।।२६
भदा मनो महाकष्टं समस्तककेशकारणम्‌

¢
मम्‌ । सवन्करामानवराप्यापि पुनरन्यांश्च काङ्क्षति ॥ २७

= ^

२३८ अष्टाचिहदधिकद्धिशततमो ऽध्यायः ] प्श्रपुराणम्‌ । १७८?

मीर्यन्ति जीयेतः केशा दन्ता जीयेन्ति जीयत; । च्षःश्रोत्रे च जीर्यते तृष्णैका तसरगायते २८
ममेन्धियाणि सवीणि मन्द भावे व्रजन्ति हि । बं हृतं च जरसा तृष्णा तरुणतां गता ॥ २९
कष्टाशा बतेते यस्य स विद्रानप्यपण्डितः । स चाज्ञान्तः पमन्युः स्याद्धीमानप्यतिमृढधीः ॥ १०
आज्ञा भङ्गकरी पंसामाशा ज्ेयाऽत्निसंनिभा । तस्मादाशां त्यजेतपाज्ञो य इच्छेच्छाश्वतं पदम्‌ ३१
बरं तेजो यशधैव विद्यां मानमपि श्रत्‌ । तथैव सरङकुके जन्म ह्याज्ञा दन्त्यतिवेगतः ॥ ३२
नरृणामाशाभिभ्रतानामा्य॑मिदमुच्यते । फिचिदत्वाऽपि चण्डालः स्वात्मन्यधिकतां गतः ।॥ ३३
आशाभिभूता ये मत्यां महामोहासबोद्धताः । अवमानादिकं दुःखं न जानन्लयस्पमप्यहो ॥ ३४

मयाऽप्येवं बहृद्धेशेरेतद्धनगुपाजितम्‌ । शरीरमपि जीर्ण च जरसाऽपहृतं बलम्‌ ॥ ३५

इतः परं यतिष्यामि पररोकाथमादरात्‌ ॥ ३६
वसिष् उवाच-

एवं निधित्य विमरेऽस्मिन्धम॑मारगोन्पुखे सति। तस्यामेव रजन्यां तु चोराः केचन तदहे (चाऽऽगताः)

यथापुर शृहेऽस्येव वसै रत्नादिकं वसु । कांस्यादिकं च तत्सर्वमपाहरणतत्पराः ॥ ३८

नि्व॑न्धयिसखा बहुधा मध्यरात्रे द्विजं तु ते । अपहृत्य धनं स्वमगच्छन्नाततायिनः ॥

चोरेरपहुतद्रव्यो विुलापातिदारुणम्‌ ॥ ३९.
सुव्रत उवाच--

न धमार्थ न कामार्थं न मोक्षार्थं धनाजनम्‌ । न भुक्तं न मया दन्तं किम धनर्मानतम्‌ ॥ ४०
यञ्चयित्वा तथाऽऽत्मानं हाहा कि जु मया कृतम्‌ । भतिग्दीतं सवत्र विक्रीते मद्यमेव हि ।॥ ४१
एका गोने परतिग्राहमा द्वितीया न कदाचन । सा चेद्विक्रयमापन्ना दहत्यासप्मे कुलम्‌ ॥ ४२

इति जानन्नह खो भादेवं पापमकारिषम्‌ । शेन महता गत्वा देशादेशान्तरं बहु ॥ ४३
4 न (2 धनाजनाविङहवक्चा क क ्
क्षणादपहूतं सवं हाहा नु मया कृतम्‌ । देकस्मिनपि वासरे ॥ ४.

समाहितधिया सम्यक्सध्या नोपासिता मया । अगर्भोवा सगर्मोवा प्राणायामोऽपिनो कृतः
त्रिः पीत्वा द्विरुपस्पृश्य सम्यङ्नाऽऽचमनं छतम्‌ । वाचिकोपांुमननेरत्वरेण मया कचित्‌ ४६
सपवित्रेण हस्तेन न कृतश्चिपदाजपः । नाऽऽराधितो महादेवः पशुपाश्षविमोचकः ॥ ४७
अमन्रं वा समत्र वा छिङ्गस्योपरि निक्षिपेत्‌ । पत्रं वा पुष्पमेकं वा कुककोटिः समरद्धरेत्‌ ॥ ४८
न मया तोषितो विष्णः सवैपापप्रणाशतः । स्वैकामपरदो नेव विघ्रराजो मयाऽचितः ॥ ४९
समेरोगहरो देवो भगवान्भास्करो मया । नमस्कृतोऽचितो नेव सुपुष्पाच्पुरःसरम्‌ ॥ ५०
महामङ्गलदा नृणां महादेवी महेग्वरी । मया नाऽऽराधिता कापि महादेवी मृडपिया | ५१
आदिलमम्बिकां विष्णुं गणनाथं महेश्वरम्‌ । ब्राह्मणः पूजयेत्पश्च पश्चयज्ञपरायणः ॥ ५२
पञ्चसूनाघशमनाः पञ्चयज्ञा न निधिताः । भापकरः स्वगेलोकस्य नातिथिः सत्छरृतो मया ॥ ५३
सत्कृ भिक्षते भिक्षा न दत्ता सस्यशाछिनी । हन्तकार नो दत्ता वरिधित्रद्रह्यचारिणे ॥ ५४
यतिश ब्रह्मचारी च पकान्नस्वामिनाबुभौ । तयोरन्नमद त्व भुक्त्वा चान्द्रायणं चरेत्‌ ॥ ५५
न सृष््माणि विचित्राणि सुसूप््माण्यम्बराणि च । समपितानि किपेभ्यो दिव्याम्बरसमृद्धये५६
न तिलाश्च धृतेनाक्ताः सुसमिद्धे हुताशने । हुता वै मन्रपुतास्तु सवेपापापनुत्तये ॥ ५.७
श्रीसूक्तं पावमान्यश्च ब्राह्मणं मण्डलानि च । जपं पुरुषसूक्तं न पावनं श्रतरुद्रियम्‌ ॥ ५८

१७४२ महापुनिश्रीन्यसप्रणीत- [ ९ उत्तरखण्डे

अश्वत्थसेवा न छता त्यक्त्वा(क्ता) शरतरयोदशीम्‌ (शी) । सथः पापहरा साऽपि न रात्रौ न
भृगोदिने ॥ ५९
लिग्धः सुशीतलच्छायो दृप्तो नाऽऽरोपितो मया । शयनीयं च नोत्खृष्टं मृदुखा च पतूरिका॥
हीपदपणतेयुक्तं सवेभोगसमृद्धिदम्‌ । अजाश्वमदिषी[शदासीः श्वेतकृष्णाजेनं दिका ॥ ६१
करम्भांस्तोयकुम्भां श्च आसनं मृदुपाक । पादाभ्यङ्गं दीपदानं प्रपा ]दानं विक्षेषतः॥ ६२
व्यजनं छतरताम्बृं तथाऽन्यन्मुखवासकृत्‌ । निलश्राद्धं भरतव तथाऽतिथिसमचैनम्‌ ॥ ६३
एतानि विशति दच्छा प्रशस्यानि यमालये । न यम॑ यमदूतांथ न याभीरपि यातनाः ॥ ६४
परयन्ति ते पुण्यभाजो नेतचापि कतं मया । [+छृच्छ्रचान्द्रायणादीनि तथा नक्तव्रतानि च ६५
शरीरटुद्धिकारीणि न कृतानि कचिन्मया | । गोभ्यो ग्रासश्र नो दत्तो गोकण्ड्तिने वै कृता६६
नोता पङ्पस्ना गोर्गालोकसखदायिनी । नाथिनः भाथितैर्थेः कृतार्था दि मया कताः ॥ ६७
तुलसी रोपिता नेव विष्णोरचेनहेते । श्षाटग्रामरिकातीर्थं न पीतं शिरसा धृतम्‌ ॥ ६८
एकाऽप्येकादशरी पुण्या तिथिनं समुपोषिता । नोपोषिता शिवरात्रिः शिवसालोक्यदायिनी ६९
नवेदानवचश्स्राणि नार्थोदाराननो सुताः। नक्षत्रं न च हम्यीदि मां यान्तमनुयास्यति
अशक्तशेष्टितं किचित्कि करिष्याम्यतः परम्‌ । आसनाऽहरदर्जाता कृतान्तनगरी तु सा ॥ ७१
कि करोमि क गच्छामि हा कष्टं सयुपास्थतम्‌ । परलोकस्य पाथेयं मम किंचिन्न विदयते ॥ ७२
शत्यन्तस्तापयुक्तात्मा शुष्ककण्टोष्ताटुकः । पञ्चा्तापाभिभूतस्य प्राणाः कण्ठावरम्बिनः ॥७३
इति व्याङुलचित्तोऽसौ मनस्येवमचिन्तयत्‌ । अशो ज्ञातमहो ज्ञातमहो ज्ञातमिदे मया ॥ ७४
शछटोकार्धेन पुरा पोक्तं परलोकमहाहितम्‌ । बेदग्यासेन युनिना तत्करिष्यामि सांभतम्‌ ॥ ७५
अन्यथा मम द्धस्य नान्यच्छरेयोऽ विद्यते । धनार्जनार्थं कारमीरं गच्छता देशमुत्तमम्‌ ॥ ७६
ट्टा भागीरथीतीरे ब्राह्मणा वेदपारगाः । माघस्लानयुषःकारे त्वा तस्थरनेकशः ॥

तत्र पौराणिकेनोक्तः शोकार्थो हधुनोदितः ॥ ७७
माघे निम्नाः सखिरे सुशीते विमुक्तपापाखिदिवं भयानि ॥
इति श्रुतं तत्र पुराणमध्ये प्रमाणमेतत्करणीयमेव ॥ ७८
वसिष्ट उवाच-
इति नित्य मनसा दृद चित्तः स सुव्रतः । नर्मदायां नवदिनं माघस्नानं चकार ह ॥ ७९

कतुं तदप्यशक्तोऽथ द्षमेऽहनि नमदाम्‌ । कथेचित्स सुखं भाप्य सानं दत्वा विधानतः ॥८०
तीरमासाद्य शीतार्तो गोबिन्देति वदन्मृतः । तदानीमागतं तस्य विमानं मेरुसंनिभम्‌ ॥ ८१
तदा ययो स्वगीोकं सुव्रतो मायवैभवात्‌ । तज मन्वन्तरं स्थित्वा पनश्मौ द्विजो ऽभवत्‌ ॥ ८२
भयागे माघमासाय ब्रह्मलोकपुपेयिवान्‌ । कल्पान्ते पुनरागत्य द्विजो भूत्वा महाकुले ॥ ८
स पुनमाधमाहात्म्यातकाश्यामीरोपदेशचतः । मृतो युक्तो जगामाऽऽज् शिवसायुज्यमुत्तमम्‌ ॥८४
इह दञ्जदिनमाचं नमेदायां निमज्य तरिदशपतिसमीपे तज मन्वन्तरस्थः ।
पुनरपि भूवि जातो माघमेकं प्रयागे दुदिणपद मनेषीच्त्न कल्पं स्थितोऽमत्‌।॥ ` ८५

(~ ` ~

> भनुवरिहान्तर्गतः पाठः, ठ. एस्तङ्रथः + अयं होक ष्पुस्तकस्थः ।

२१

२३९ एकोनचत्वारिंरादधिकद्विशततमोऽ्ध्यायः ] पद्रपुराणम्‌। १७.५३

कमखभवनपृञ्यस्तत्र कस्पावसाने पुनरपि भवि जातः शिष्टवेश्ेऽभिमातः।
व्रतनियमसमेतो माघमासे यथावन्मृतिमलभत काश्यां सुव्रतो भूसुरेन््रः ॥ ८६
इति भ्रीमदहपूराणे पाश्च उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये दसिष्ठदिलीपसंवादे सुत्रतोपाख्यानं
नामाशर्बिश्चदधिकद्विशततमोऽ्ध्यायः॥ २३८ ॥ (२०)
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ४३८४१

अथैकोनचत्वाररिशदधिकद्धिराततमो ऽध्यायः ।

वसिष्ठ उवाच-
शृण राजन्पुनमीययैभवे कथयामि ते । सर्वेषामेव [मासानां माधमासः परः स्पत: ॥ १
माघमासस्य माहात्म्यं कस्य मासस्य विद्यते । संप्राप माघमासे तु तपखि |ननव्रह्यमे ॥ २
तस्मिन्कोशन्ति पापानि समुद्रच्छति भास्करे । पुनन्ति सवेषापानि विविधानि न संशयः ॥ ३
ब्रह्महत्यादिपापानि माघमासे पुनन्ति दि । दुमो माघपासस्तु बहु पुण्यपरदः सदा ॥ र;

देतरस्तेजः परिक्षिप्रं माघमासजकले सद्‌ा । अतः पथित्रं हि जलमरेषाघोनाशनम्‌ ॥ ५
नेदृशी चापरा पंभिगतिः भाप्ता सुखावहा । यादशी माघमासे च प्राप्यते नियमस्थितैः ।॥ ६
तस्मिभिर्वरतोयेष भरशस्तं लानमुच्यते । वापीतटाक्ेषु पुनभेध्यमं तु परचक्षते ॥ ७
ग्रहे लानं च मापे तु श्रेयोर्थी न समाचरत्‌ । माघस्नानं सुशीतेन शस्तं कटुषनाशनम्‌ ॥ ८
न सौख्याह्टभ्यते पुण्यं केशाद्पुण्यमवाप्यते । न वदि सेवयेत्लातः श्रेयोथीं नियमादिष्त्‌ ॥ ९
सातो न सेवयेद्रहि शीतार्वस्तु कथंचन । सरितामप्यभावे तु नवकुम्भस्थितं जलम्‌ ॥ १०

वायुना ताडितं रा्नौ गङ्गासल्लानसमं हि तत्‌ । तन्नास्ति पातक लोके यन्न स्नानाद्विशोधयेत्‌ ११
अग्निपवेशादधिकं माघस्नानं विदु्ुधाः । व्रतानां क@ेशमातरं तु सातानामक्षयं फलम्‌ ॥ १२
एतस्मात्कारणादेव माघस्नानं विशिष्यते । अहन्यहनि दातव्यास्तिलाः शकरया सह ॥ १३
माघावसाने सुमनाः पद्मेन द्विजोत्तमान्‌ । भोजयेद्विधिवद्धकःया व्रतस्य परिपू्तये ॥ १४
स्यो मे प्रीयतां देवो मुक्ति दय्यानिरज्जनाम्‌ । दंपल्योबाससी शुक्ते समधान्यं तथव च ॥ १९
तिश मोदका देयाः कृतास्तिखमयाः जुमाः । भाग एकः शकेरायास्िलमागाख्यस्तथा।॥। १६
नारिकेलं तथैलाश्च प्रक्षिपेत्तत्र जीरकम्‌ । मरिवेभिटितान्छ्ृत्वा ब्राह्मणेभ्यो निवदयेत्‌ ॥ २७

अभ्यङ्गं वर्मयित्वा तु माघं नयति यो नरः । तस्येप वरिधिरुदिष्टः सवेपापक्चयावहः ॥ १८

ब्राह्मणान्धार्थयेद्धक्त्या स्मरन्देवं सनातनम्‌ 1 सेापपशमनं श्रदथानः समाहितः ॥ १९

समित्रे मरसधित्रेति माघल्लायी वरं यतः(१) । भिचा बिम्बं रतररयाति तद्विष्णोः परमं पदम्‌ २०

सवित्रे प्रसवित्रे च परधाम्ने नमोऽस्तु ते । तत्तेजसा परिभ्रष्टं पापं यातु सहस्रधा ॥ २१

ए्विधो माघमासस्तपस्विजनवहभः । भीमसेनः पुरा धौम्यमपृच्छरस्वपुरोहितम्‌ ॥ २२
भीम उवाच- ॥

कुन मनुजाः स्र उपतरामं हरेिने । हसन्ति मां सवयसा मुङ्केऽसां हरिवासरे ॥ २३

# धनुशिडान्तनतः पाठः, टृपुस्तकस्थः ।

१७४५ पहापुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

हति निन्दन्ति मामायै बहुभक्षी कोदरः । दुःशासनाद्याः कुरवस्ते हसन्ति विशेषतः ॥ २४
एकादश्यां विश्ेषेण जाठरो ऽपनिरिजुम्भते । उपवाससहो नाहं नितरां श्ुद्रखीयसीं ॥ २५
जिहां नियम्य यत्नेन प्राणन्ध्रत्वा समाहितः । फल्गटानि संप्रार्य करोमे समुपोषणम्‌ ॥२६
एकामेकादशीं त्वा समैकादरिपुण्यमाक्‌ । यथा स्यामहमाचायं शास्तस्तद्विचायताम्‌ ॥

एकादशीव्रतं कर्तृ घ्रहि धौम्य मुनीश्वर ॥ २७
धौम्य उवाच--

साघु भीम महाबाहो सत्पसङ्गस्त्वया कृतः । तत्तेऽहं संमवष्यामि कौन्तेय कुरुपुंगव ॥ २८

माघस्य श्ुककपक्षे या भवल्येकादश्ची श्रुमा । पुष्यर्षण च संयुक्ता पुण्यद्रद्धिकरी दगाम्‌ ॥ २९

विनाऽपि पष्यसंयोगादुपोष्या विष्णुतुष्टिदा । एनापेकदशीमेकामुपाष्य विधिवन्नरः ॥ ३०

एकाग्दैकादशीपुण्यफलमाक्स्यान्न संशयः । एषा पुण्या महाभाग नराणां पुण्यक्रमेणाम्‌ ॥ ३१
विनिहन्ति महापापं कुट्रपो षरिषयं यथा । हिपरं वथोष्णसंयोगाद्वनथंधार्थसैचयम्‌(यात्‌) ॥ ३२
यथा च कीतेनाद्वानं तपो वे विस्मयाद्यथा । अशिक्षया यथा पुत्रो गावो दूरगता यथा ॥ ३३
क्रोधेनैव यथा श्राद्धं यथा वित्तमवधेनात्‌ । तथेव हन्ति पापानि इयमेकादशी तिथिः ॥ ३४
पश्चपातकरिनां पापं निहन्या त्रिपुष्करम्‌ । न चापि नैमिषं कषेत्रं कषेत्रं कोरवसं्ितम्‌ ॥ ३५
भयागो न गया गङ्खान रेवा न सरस्वती । कावेरी यमुना चैव देविका न कथचन ॥ ३६
नापरस्तीथेसंघातो दरेदिनसमः कचित्‌ । न दानं न जपो होमो न चान्यत्मृकतं कचित्‌ ॥ ३७

नालं पातकनाक्ञाय सुक्त्वेके हरिवासरम्‌ । सङृचोपोषणाच्स्य नर्यन्ते पापराश्यः ॥ ३८
एकतः पृथिवीदानमेकतो हरिवासरः । तुख्या पृथिवीदानादधिको हरिवासरः ॥ ३९
दशम्यामेकभुक्तेन ब्रह्मचर्येण वे निरि । प्रीतो वे भगवान्ब्रह्मा सर्वलोकपितामहः ॥ ४०

अनक्ताशी दशम्यां स्याद्रह्यचारी भवेजिरि । एकादश्यायुषःकाठे स्नात्वा निर्वत्यं नैत्यकम्‌ ४?
ओपासनाहूति हूत्वा ब्रह्मयज्ञं समाप्य च । उपवासं च संकल्प्य पथान्मच्रमिमे जपेत्‌ ॥ ४२
अद्र स्थित्वा निराहारः ख्ोभुते परमेश्वर । भोघ््यामि पुण्डरीकाक्च क्षरणं मे भवाच्युत ॥ ४३
प्मादादथवाऽऽलस्याद्धरे केशव माधव । तस्यास्य च वै विघ्नो न मवेत्मसादतः ॥ ४४

इति संकरप्य विधिवन्नियमेन समन्ततः । तस्मिन्वराहृपुरूषं त्वा देवे तु हाटकम्‌ ॥ ४५
उपलि्ने चो देशे धान्यपीठे निधाय च । पृणेकुम्भमलंकरत्य शतेनैव तु वाससा ॥ ४६
तस्योपरि शुम वसरं चतुरस्रं न्यसेद्त्रती । तद्रखपीरे तद्विम्पं निधाय पुनरर्चयेत्‌ ॥ ४७
नानाविधानि रत्नानि पृणेकुम्भोदरे क्षिपेत्‌ । वराहाय नमः पादौ कोडायेति ततः करिम्‌।॥।४८
नाभि दिरण्यगभाय कुलि श्रीवत्सधारिणे । बाद सहस्रशिरसे ग्रीवां सर्वेश्वराय च ॥ ४२
मुखं सवौत्मने पूज्यं ललाटं सुभभाय च । केशंथक्रथरायेति पूजयेदेवमच्युतम्‌ ॥ ५०
विधिना पनया तु कृत्वा जागरणं तथा । श्रत्वा पुराणं देवस्य माहात्म्यप्रतिपादनम्‌ । ^!
भ्रातनिवत्यं कृलयानि तथैव पुनर्चयेत्‌ । सम्यगाराध्य देवेशं यथाविभवविस्तरम्‌ ॥ ५२

णम्य वहुरो भक्त्या भाययित्वा मनोरथम्‌ । कुम्भविम्बं तथा वसै धान्यपात्राणि कृत्सलशः॥
आचायाय व्रतं द्‌द्ा्थाशक्ति च दक्षिणाम्‌ । पशाच पारणं कु्याजातितप्तः सुहृद्वः ॥ ५४

------~-

व

१ ठ. पुरषात्तम ।

„ 4"

५

१८२५

--\ ` [^
4;

स्त

२२३९ एकोनघत्वारश्चदधिकद्विराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७४९५

एवं वराहमाराध्य न भूयस्तनुमान्भवेत्‌ । बहु जन्माजितं पापं ज्ञानाज्ञानसमुद्धवम्‌ ॥ ५५
म म अ नदः ^
भस्मी भवल्यरेषेण तमः सूर्योदये यथा । एतत्कुरुष्व कौन्तेय सरवकाद्शिपु पदम्‌ ॥ ५६
वसिष्ठं उवाच-

इति धोम्यवचः शरुत्वा भीमसेनः भसमधीः । करिष्य इति तन्मत्वा संमाप्ने हरिवासरे ५७
अद्य स्थित्वा निराहारः ्वोभ्रते परमेश्वर । मोक्ष्यामि पुण्डरीकाक्ष व्रतं मे सफलं कुर्‌ ॥ ५८

इति संकर्प्य विधिवननियमस्नानतत्परः । दिनोदितमनषठानं सर्वं निर्व संयतः ॥ ५९
स हास्तिन पुरोचनं गत्वा फलसमृद्धिमत्‌ । सहस्रं नालिकरराणामयुतं कदटीफलम्‌॥ ६०
पनसानां शतं चव पुण्डेश्चतिशतं तथा । भक्षयित्वा परयत्नेन उपवासं चकार ह ॥ ६१

रातौ जागरणं त्वा तथाऽऽराध्य जनार्दनम्‌ । संपूज्य विधिवरन्नतवा पार्थयित्वा मनारथम्‌ ६२
पुनः प्रभाते संपूज्य कृत्वा दानं यथाबलम्‌ । चकार पारणां भीमो वहुभक्ष्यघ्रताष्टुताम्‌ ॥ ६३
तदाप्भरति सा पण्या भीमेकादह्यभदधुवि । मासानां परमो माघस्तस्मान्माघसमो न हि॥ ६४
सवे एव शुभः कालः स्वो देशस्तथा शुभः । सर्वो जनो दानपात्र मकरस्थे दिवाकरे ॥ ६५
यथाऽश्वमेधो यज्ञानां नगानां हिमवान्यथा । व्रतानां तु यथा सलं दानानामभयं यथा ॥ ६६
भाणायामञ्च तपसां मच्राणां पणवा यथा । पमाणामप्यहिसा च काम्यानां श्री्था वरा ॥६७
यथाऽऽत्मविद्ा विद्यानां स्रीणां गोरी यथोत्तमा । सर्वेषां शिवभक्तानां यथा नारायणो वरः॥

सर्वेषामेव पात्नाणामाहिताभि्यंथा वरः । तथा सर्वेषु पुण्येषु माघमासो विरिष्यते ॥ ६९

गरुडाोकमात्रेण फणिनो निर्विषा यथा । निष्मभाणि तथेनांसि मकरस्थे दिवाकरे ॥ ७०
व्यसनैरभिभ [क [द ् [] [+ जे,

भरतस्य धनहीनस्य पापिनः । माघमासो गतिस्तस्य केवलं नाम्यदस्ति वै ॥ ७१

चनद्रहीना यथा रात्रिः पृष्पदीना यथा दुमाः । तयैव ते मरुष्याथ माघस्लानपराञ्खाः ॥ ७२
# _ ५ (~ णद त

(अनयाः संपदो यदरन्मखा यद्रददक्षिणाः । तथैव ते मनुष्या माघस्लानपराख्ुखाः] ॥ ७३

भीवनपि मृतो सूनं समर्थोऽपि स वरै जडः । स जात्यन्धश्च खञ्ज यो मापे न निपजति।।७४

ब्रह्मचयरतो यस्तु मायमासे निमलति । विधृतयापो भवति वाजपेयं च विन्दति ॥ ७८५
अदुभेः कमेभिर्रस्तान्मजमानान्महारण्े । पततो निरये मर््यान्मायमासः समुद्धरेत्‌ ॥ ७६
बह्मरोकस्तु सर्वेषां छोकानापुत्तमो यथा । तथा सर्वेषु मासेषु माघमासो महेदयः ॥ ७७
मकरं समुपेयुषि भास्वति ये(यो) षिमङे परिश्ीतटबाह्यजले ।
शिव कृष्ण हरेति निपमज्जनङरत्रिदशीमुखप्ररतां लिखति ॥ ७८

माघमासस्य माहात्म्यं मया वक्तु न शक्यते । यत्र सा जागरबतीं दिवरात्रि; शिवपिया ॥ ७९
[क (7) # = न्दे (~
केन वा वर्ण्यते माघः शिवाख्या सा चतुरशी । यत्ावतारं कुरूते कैटासपददायिनी ॥ ८०
४० €. ^ ~ > ^ 0 कृर
माघ्राल्ययं रुद्रचतुदे शीति काचित्तिथिदुप्करकरषषधघ्री ।
व्याजेन केनापि कृतोपवासं निनाय केखासपदं पुटिन्दम्‌ ॥ ८१
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्टदिलीपरसंवादे भीमैकादर्य॒पा्यानं
नामैकोनचत्वारिशदयि फद्िततमोऽध्यावः ॥ २३९ ॥ ( २१)
आदितः छोकानां समघ्ङ्ः-- ४३९२२
3
# अयं श्रीकष्ठुस्तकस्थः ।

२१९

१७४६ महामुनिश्रीन्यासपरणीतं-- [ ६ उत्तरख'ई~

अथ चत्वाररिंशदाधेकद्विशततमोश्प्यायः।

दिरीप उवाच-
न व्याजेन पै व्याधो निराहयरोऽभवन्मुने । करासं स कथं भाप शिवरात्याश्च वैभवम्‌ ॥
श्रोतुमिच्छाम्यशेषेण वद्‌ विस्तरतो मुने ॥
वसिष्र॒ उवाच-
शृणु राजन्पवक्ष्यामि शिवराज्ित्रतं तव । व्रतानामुत्तमं साक्षाच्छिवलोकैकसाधनम्‌ ॥ २
मायफाल्यनयोमेधये कृष्णपक्षे चतुर्दशी । शिवरात्रीति विज्ञेया सवेपापापहारिणी ॥ ३
कृतोपवासा ये तस्यां शिवमचन्ति जाग्रतः । विखपतरैतु्ामं ते यान्ति शिवतुर्यताम्‌ ॥ ४
न तपोभि दानैश्च न वा जप्यसमाधिभिः । प्राप्यते तत्फछं राजन्नोपवासमखादिभिः ॥. ५
गह्याहुद्यतरं लोके व्रतमेतच्छिविभियम्‌ । त्वयाऽपि खलु सवत्र न भकारयमिदं वतम्‌ ॥ ६
भूधराणां यथा मेरस्तेजसां भास्करो यथा । द्विपदां च यथा विरः कपिखेव चतुष्पदाम्‌ ॥ ७
८
९

[+

जप्यानामिव गायत्री रसानापमृतं यथा । परुषाणां यथा विष्णुः सखींणां यद्रदरुन्धती ॥ -
[कप ड $ पा (^~ [च क £ [‰

िवरातिवतं राजन्त्रतानायुत्तमं तथा । शिवरात्रिपहावहिभेवानीशसमन्विता ॥

दहत्यवारितो योगाच्छुष्काद्रं कल्पपेन्धनम्‌ । एतत्ते कथितं राजञ्शिवरातित्रतं महत्‌ ॥

एवमेव पुरा देव्ये महादेवेन भापितम्‌ ॥ १०
दि्खछीप उवाच-

कदा देव्या महादेवः कथं पृष्टस्तु तद्वद ॥ ११
वसिष्ठ उबाच--

केलासाशिखरासीनं पसन्नयुखपङ्जम्‌ । त्रिलोचनं चतुर्बाहुं सकाभरणभषितम्‌ ॥ +

उमाधिषटितवामाङ्ग नागयज्ञोपवीतिनम्‌ । वरदाभयहस्तं च नमजलनवरपदम्‌ ॥ १३

व्याघ्रचरमपरीधानं चन्द्ाधषरतशेखरम्‌ । गङ्गाशुनजटाज्ञटं भस्मगौरं वराननम्‌ ॥ १४

धारयन्तं महामालां उयोतिश्न्द्राकनिमेलाम्‌ । जगदृत्पत्तिसंहारस्थित्यनुग्रहकारिणम्‌ ॥ १५

महेष्वासयुदराराङ्ग कम्बुभ्रीवं सुलोचनम्‌ । सवोभरणसेयुक्तं शुकयज्ञोपवीतिनम्‌ ॥ १६

दषटरा परणम्य देवे्ती प्रहपेमतुलं गता । त्वरमाणाऽथ संगम्य देवेशं वरवणिनी ॥ १७

द्यभां श्रुभावतीं चेव वदान्यां च सुमाणिनीम्‌ । समादूयाऽऽगता देवी भूतसख्ीभिश्च संयुता॥ १८
भव्रपादाननयुगले भक्त्या परमया युता । विकीये पुष्पनालानि सुमािन्याऽऽदहूतानि च ॥

कृताञ्जलिपुरा भत्वा पप्रच्छ शुभरोचना ॥ १९
देव्युबाच--

अहोऽमृतमयी चव कथा पापप्रणाशिनी । तव क्रीडाभिसंवन्धाखद्राक्यापृतसेभवा ॥ २०

सुखाघहयुखोद्रीण दुःखक्षयविधायिनी । नीलोत्पचदत्नां च मारेबोत्तरगन्धिनी ।॥ २१

माय्रापि तृमिर्दवेज्ञ गुष्वत्या मम शंकर । पाथिताथान्यनकानि दानं धर्मस्तथा परे॥ २२

यज्ञाश्चाऽऽयासवहुन्गा स्तपांसि नियमानि च । वहूनि तानि खोकरऽस्मिन्परनानि इषङेतन ॥ २२३
वनानामुनमं दुर भक्तिमृक्तिमदायकरम्‌ । यन्न कस्यचिदाख्यातं त्वया स्वाथप्ताधकम्‌ ।॥ २४
शीं निन्य सव पापं यल्छरवगाददो । नदं भरानुमिच्छामि कथयस्व ममा्रतः ॥ २५

क

* 4,

५१५

२४० चत्वारिशदपिकद्विराततमोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । १७४७

महेश्वर उवाच-
शृणु देवि व्रतं गुहं व्रतानामपुत्तमोसमम्‌ । यन्न कस्यचिदाख्यातं रहस्यं युक्तिदायकम्‌ ।॥ २६
येन वै कथ्यमानेनाप्यधर्मो [वि]खयं व्रजेत्‌ । तदहे कीतंपिप्यामि बुणुष्वेकाग्रमानसा ॥ २७

माघफास्गनयोमेध्ये कृष्णपक्षे चतुदेशी । शिवराजिरिति ख्याता सवयज्ञोत्तमोत्तमा ॥ २८

दानयज्ञतपस्तीथेव्रतकमांणि यानि च । शिव्ररातिव्रतस्यापि कोय्यंशेन समानि न॥ २९

यैरियं कलिहन्ती च कृतान्तपथनाशिनी । भक्तदा मरक्तिदा दवि दिकानिशषपपोपिवा ॥

न ते यमपुरं यान्ति सत्यं सल्यं वरानने ॥ २०
देव्युवाच-

कथं यमपुरं वन्ध्यं कथं शिवपुरं वजेत्‌ । एतदेव महाश्रयं प्रत्ययं कुरु मे पभो ॥ ३१

श्रीमहेश्वर उवाच--
शण देवि यथा छृत्तं फथां पांराणिकीं भिये । कतिदासीत्पराकारे निषादश्चाऽऽमिषपियः॥३२

पर्वताग्रनिवासी च भ्रधरासन्नघारिभिः। समुत्पनेमृगे जीवन्कुटुम्बपरिपाखकः ॥ ३२
आषीरनासो धनुष्पाणिः उ्यापाङ्गः कृष्णकश्चकः । बद्धगोधाङ्कलित्राणो बामवाहां च वपधृत्‌ ३४
धनवामे ग्रहीत्वा च दक्षिणे च्रपत्तमम्‌ । निगेतः स वनोदेशानिपादो मांसजीषकः ।॥ ३५

वनं गतो निरीक्षिप्यन्सोऽन्तदरि श्मितस्ततः । वनमार्गे समनच्िच्छन्नाश्रमे वनसूकरान्‌ ॥ ३६
निराशो छब्धको ऽतिष्रयावदस्तं गतो रत्रिः । चिन्तयज्ञलमासन्नं गनेऽके जीवप्रातक ।॥ ३७
करिष्ये जागरं रात्रो(रमिति) निशिता मम जीविक्रा। गतोऽसा जचमासन्नं तत्तीरे जालिमध्यतः
परच्छन्नं कतुमारव्धश्वाऽऽत्मनो गु्चिकारणम्‌ । तत्र संतिष्ठते छिदङ्गं स्वयंभूतं वरानने ॥ ३९
संछन्नं विखरतिरपेः सपत्रजालिपध्यतः । तानि विल्वस्य परत्राणे ग्रहीत्वा मागेशोधने ॥ ४०

नतानि दाक्षिण भागे न्यपतदिङ्परधाने । न दिवा भाजन तस्य ह्यामषाटुन्धचंतस्तः ॥ ४१

निरीक्षतः पुनस्तस्य न निद्राऽप्युपपद्यते । तस्य गन्धं समासाद्य टुव्धकरस्य वरानने ॥ ४२

न तिष्ठन्ति मृगाः सर्वे ज्रघातभयात्तदा । तेन सा शवेरी नीता ह्यदि स्रयेपण्डखे || ४३

गतोऽसों गृहृमार्गेण निराशो धरततोमरः । मां सररन्यकृरं दृष्टा पिता पुतरमभापत ॥ ४४
पितोवाच--

नाऽऽनीतमामिषं पुत्र कथं रात्रिगुपोपितः ॥ ४५
महेश्वर उवाच-

ततां निषादः पितर पृच्छन्तं प्रत्यभापत ॥ ८६
निषाद उवाच-

नाऽऽनीतमामिषं तात निराज्ञाः शिशवो गताः । बाधते श्वदपयन्ता तमितो भोजनं कुरु ॥ ४७
महेश्वर उवाच--

भोजनं तु कृतं तेन दृद्धन सह भार्यया । धमेहीनो निषादस्तु धमेवती षनागतः ॥ ४८

अकामाजागराद्रात्रौ शिवरात्यां वरानने । मृतोऽसौ कारुपयन्ते एृहीतो यमक्रिकरेः ॥

रिषेन प्ेपितास्तस्मे विमानगणकोटयः ॥ ४९
रिव उवाच--

क

सीघ्रमानयत गत्वा प्राप्नो हि यमकिंकरैः । निर्दग्धं किखिषं तस्य दिवरात्यामुपोपणात्‌ ॥ ५०

१७४८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

मरेश्वर उवाच -
इति श्रुत्वा वचो दिव्यं गणास्ते गन्तुमुद्यताः । स्तुवन्तः परमं देवं शिवं शान्तमनामयम्‌ ॥ ५१
गच्छन्तं च गणेशास्तमपश्य्हुम्धकं तथा । गदते यमदूतेस्तु पाञ्चमुदरधारिभिः ॥ ५२
युचतेनं महात्मानमित्यूचस्तान्गणेश्वराः । ततोऽन्ुवन्यमभटाः कस्मादेष विमुच्यताम्‌ ॥ ५३
करूरासृ यातनाखेष पाप्िष्ठो(लयतां) जीवघातकः । ततस्ते हन्तुमारन्धाः खदुमुद्रपष्टिै; ॥ ५४
गरदीलेनं महात्मानं किंकराः कालचोदिताः । परावर्तेत महायुद्धमन्योन्यवधकाङ्क्षिणाम्‌ ॥ ५५
भिन्नमस्तककायाश्च शरमुद्ररसायकेः । जजैरीकृतदेहाश् कन्दमानाः स॒दारुणम्‌ ॥ ५६
त्राहि ्राहीति गजैन्तो गतास्ते यममन्दिरम्‌ । निषादोऽभ गणेनीतो यत्र देवो महेश्वरः | ५७
दृष्टमात्रः शिवेनासौ निषादः सुखतां गतः । ततोऽसौ दिग्यदेहस्थः कण्डलाभरणोज्ज्वखः ५८
तस्म दत्तं महेशेन विमानं सावैगामिकम्‌ । अक्षमाटासमाकीर्ण पुष्पमालाप्रलम्वितम्‌ ॥ ५९
नानारत्नसमायुक्तं नानावादित्रघोपितम्‌ । भुद्ष्व भोगान्मम पुरे यावदाभरृतसंपुवम्‌ ॥ ६०

एवं लब्धवरो भृत्वा हयतिषच्छिवशशासने । अथ वृता वदन्त्यगरे धर्मराजपुरस्थिताः ॥ ६१
रुधिरेणार्‌ [र ¢ कस [
णाङ्गास्ते जजेरीकृतमस्तकाः । परोचुश्च धमेराजानं कृताञ्जकिपारिग्रहाः ॥ ६२
दुता ऊचः-
[ ¢ ग्द [> केऽ च | ^ भक
दण राजन्यशाटरत्तं युद्धे शिवरगणेः सह । नीतोऽसौ पापकम तु निषादो जीवघातकः ॥ ६३
अस्माभिनीयते राजन्कालपरापघ्रस्त्वदाज्ञया । एतस्मिन्नेव कारे तु परमेहगणेश्वराः ॥ ६४
कालाभिर्द्रसकाशाः शच्टङ्गदाधरा; । सिद्धाः सदखहस्ता् निनेज जटाधराः ॥ ६५
¢ (~ $ अ
दष्टि्राः सवेतोमद्रा भस्मपाण्डुरविग्रहाः । भर्जंगहारवटयाः शक्ञाङ्कतशेखराः ॥ ६६

गम्भीरोदण्डसंरावा -चुषन्तथ् युदुभुहुः । तत्राऽऽगलय त्वरायुक्ताः भोचुरस्मानिदं वचः ॥ ६७
गृश्वतेनं महात्मानं तपसा दग्धकिल्विषम्‌ । श्रत्वा गणेश्वरवाक्यमुक्तमस्माभिरप्ययम्‌ ॥ ६८
न मोक्तव्यो निषादो हि पापात्मा जीवप्रातकः । अनेन घातिता जीवा असंख्याता गणेश्वराः

चित्राभियोननाभिस्तु वध्योऽयं हि यमाज्ञया । ते त्वस्मद्रचनं श्रुत्वा गणेशास्त्वतिगश्रिताः॥।७०

शुरुटङ्गदाभिश्च खडुपुद्धरतोमरैः । भिन्दिपालष्कुारेथ वजमृष्टयुपटैस्तथा ॥ ७१

बयं हता गणस्तस्मंहावर्पराक्रमः । बद्धस्तु विविधैः पारेगरदीतो जीवधातकः ॥

बहुनाऽत्र किमुक्तेन पुनरनेरेव रक्षितः ॥ ७२
महेन्वर उवाच--

तैरेवमुक्तः संकदो धरपात्मा जीवितेश्वरः ॥ ७३
यम उवाच-

पापिष्ठो जीवरघाती च निषादो निगुगस्त्वयम्‌ । कथं रिषरपुरं याति चित्रगप् विचारय ॥ ७४
चित्रगप् उवाच--

निरीक्ष्य पुस्तकं तेन न क्रिचित्सुदनं कृनम्‌ । धमैवुद्धिर् तस्यास्ति धर्माधर्मौ (द) न विन्दति

एतस्मि्रखिन ज्ञातं सत्यं सत्यं बद्‌ाम्यहम्‌ ॥ ७८
यम उवाच--

इति ज्ञात्रा निषादस्य चित्रगुप्तनिवेदिनम्‌ । मोऽदं चिन्तां करोमीह जन्तूनां पापकर्मणाम्‌ ॥

मत्वा निवेदयिष्यामि हययोग्यं तस्तु यत्कृतम्‌ ॥ ५७द्‌

५ ^.

२४० चत्वारिंशदधिकद्धिरततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७४९

महेश्वर उवाच-
एवमुक्त्वा गतः शीघ्रं यत्राऽऽस्ते शंकरः स्वयम्‌ । ष्टा तु देकदेषेशं हकरं स्तोतुमैरयत्‌ ॥ ७७
यम उवाच--
नपस रोक्यनाथाय महावरुपिनाकिने । साक्षात्कारखविनाशाय काटनिर्दीहिने नमः ॥ ७८
कििवागमाणेवान्तस्थज्ञानरत्नप्रदायिने । हृदि स्थिताय स्वेषां साक्षिणे जगतां विमो ॥ ७९

अज्ञानतिमिरान्धस्य तमसोऽतीतमरतेये । अनाभिताय तुष्य कपालाय नमोञ्स्तुते॥ ८०

[%अनादिमलमेत्रे च चिह्ुणोद यदेते । गणप्रदाय गूढाथेद्योतकाय नमोस्स्तुते]॥ ८१
महेश्वर उवाच--

एवं स्तुत्वा महादेवं प्रणामो दण्डबत्टरेतः ॥ ८२
यम उकाच--

मेरुमन्दरतुस्यानि दृष्छृतानि षहृन्यपि । नश्यन्ति तानि सवाणि तव पादाननचिन्तया ॥ ८३
महेश्वर उवाच-

श्त्युक्ता दण्डमुद्रा तु पादाने तु निवेदिता ॥ 4.
रिव उवाच-

किमर्थं दण्डमुदराऽपि ल्यक्तेयं यम सत्तम । केनापराभिना धमो धर्मराज उपेक्षितः ॥ ८५
धर्मराज उवाच-

त्वद्रणेर्देवदेवेश जगतां पाटन प्रभो । मदीयाः किंकरा देव घातिताः शक्तिमुद्ररेः ।॥ ८६

निषादो जीवघाती च सप्रकर्मवरिष्टरतः । मांसट्ग्धश्र देवेश विचचार महावने ॥ ८७

न छब्धं पिशितं तेन निषादेन धरुप्मता । जलास्रन्नणतो रात्यां गतेऽके जीवयातकः | ८८
मृगा वा न मवन्यस्य न निद्रा च भवत्यहो । न कृतं भोजनं दिया शिवरात्यामुपोषितः ८९

अपयेन्तां धरां पाप्य उदिते सूर्यमण्डले । ग्रहं गतोऽसो देवेश त्वसंप्ाप्तमनोरथः ॥ ९०

पापमेवाकरोत्पापी निषादो मांसविक्रयी । अनेन सुकते देव न फिचिदुपपादितम्‌॥। ९१

विचित्रयातनारैस्तु पापिष्ठो जीवघातकः । सीटी करान्विनिजित्य गणेश्वरमवाप्नवान्‌ ॥ ९२

देवदेव महादेव भक्तानामातिनाक्न । किं इदयमत्र देवेश त्वदाज्ञाकारिणा मया ॥ ९३
महेन्वर उवाच--

इत्युक्तो धर्मराजेन भगवान्भक्तवत्सरः । प्राह गम्भीरया वाचा रिवरातरिमनुस्मरन ॥ ९४
शिव उवाच-

अयं [हि] शुद्धः शवरः पुण्यात्मा धार्िको महान्‌ । तपसी मत्मियो निलयां शिवराजरिमुपोपितः
शिवरात्रिरिति ख्याता माघकृष्णचतुर्दशी । भुक्तिमुक्तिपरदा नित्यं स्ैपापप्रणाशषिनी ॥ ९६
एवं मङ्टदाऽभीपदा पुण्यविवधिनी । यमशासनदव्री च श्रीपदायोगदायिनी ॥ ९७
सम्यक्िसिद्धिकरी पज्या सौभाग्यफल्दायिनीं । निधितं हि मया पूरव सुजागरमनुत्तमम्‌ ॥ ९८
मत तस्यां तिथौ शेवं लोकानां हितकाम्यया । शिवरात्रिममावेन कृताथेः शवरः स्वयम्‌॥।

जीवितेश वरं ब्रूहि वरदोऽहं तवेप्सितम्‌ ॥ ९९

# धनुधिहान्तगंतः पाठः, ठ. पुस्तकस्य: ।

१७९० महायुनिभ्रव्यासप्रणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे

यम उवाच-
कृपाय महादेव भक्तानामभयप्रद । संसारसागरभ्नान्तिपरिषिष्छेदिने नमः ॥
नमः पिनाकदस्ताय नमस्ते कृत्तिवाससे । तव पादालयुगले भक्ति देहि महेन्वर ॥
महेश्वर उवाच-
भवत्वित्याह भगवान्गच्छ त्वं नगरं प्रति ॥
इत्येवमुक्तो हपकेतनेन भ्रहृटरोमाहतसर्वगात्रः ।
व्रतप्रभावं शवरेण टब्धं पहयन्पदं स्वं भवनं जगाम ॥
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिषदिटीपसंवदे शिवरात्रि प्रभावकथनं नाम
चत्वार्रिङदधिकद्रिक्ञततमोऽ्ध्यायः ॥ २४० ॥ (२२)
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ४४०२५

भा

अयेकचत्वारिशदधिकदिशततमोऽध्यायः ।

नक

देव्युवाच-
तो व्रतानुभावश्च त्वन्पुखाम्भोरुहान्मया । चरितं शवरस्यापि जी वितेशगतिस्तथा ॥
नानाथंदं महादेव शरुत्वा वाक्यामृतं च ते । प्रीतिरस्य स्वरूपं यत्पुनमे वक्तमर्हसि ॥
महेश्वर उवाच--
जीवघातीं च शवरः दिवरात्यामुपोपितः । अबुद्धिपूर् देवेशि गाणपत्यमवाप्तवान्‌ ॥

रद्धयाऽमीप्सया पीला भीलया च हृदयेन वा । रत्वा च जागरं रात्रौ मुच्यते सर्वकिल्विषैः

भभातसमये बुद्ध्वा गुरार्गहं समागतः । तस्याऽऽन्नां मार्थयेतपर्वं व्रतानुचरणाय वे ॥

सनात्वा शुङ्काम्बरधरः कृतमोनो जितेन्द्रियः । कृतादिकविधिस्तत्र गते चरै समाहितः ॥

= क नेः

खात्वा वैनायकी पूजां कर्पयेत्पुरनः शरभः । यजनं प्रततियामं च पाद्या्धैरागमोदितैः ॥

छृताभ्यङ्गाभिपेकं च परतियामं समाचरेत्‌ । पञ्चगनव्यादिभिग्रैव नालिकिरफलोदकफैः ॥

19 (५ 9 ^ (~ ड द = 9 $+ नै,
अथोऽन्यरमिषपेका्हरोपधीविर्वपत्रकेः । स्नापनं चेच) गष्टादेवं सहस्राय शाम्परैः ॥

पिष्टामलकदहारिदरचर्भरुद्रतयेल्सुभीः । अर्चयेद्धिर्वपत्र्च गन्धतोयेथ सेषयेत्‌ ॥

स्व्णोदकं रत्नतोयेशाभिपेकं समाचरेत्‌ । तान्तवेनाय निर्मृज्य नीराजनमथाऽऽचरत्‌ ॥

वस्नानातरिे्व विशेषेधपितैस्तथा । संबे्टयेदथाशोभं सौवर्णेूषभैरपि ॥
अलकृलय महादे प्रजयेद्विर्वपत्रकँ; । जातीचम्पकपुनागपब्रोतपलकदम्वकेः ॥
कणिकारनवश्वेतमन्दारकुरेस्तथा । मद्टिकाशोकथत्रशम्यकौरग्बपै सथा ॥
करवीरयवाङ़ोरनन्द्रावतप्ाशकः । तुलसीनागकोरण्टकुसुेथ सुपूजयेत्‌ ॥
नीलान्यनव्िशेषेण पूनयेलिङ्गमन्वरम्‌ । धुपेदीपिश नेवेवैस्ताम्बूलघृतदीपंकः ॥
अशषवहु मकषश्च भोज्ये वरिविधरपि । जागरगीननृलयाचैः पदीपादपहारकैः ॥
तूयंयोधरनकंथ वीणाव्रुरवंस्तथा । स्तोत्मङ्गन्वावे श बेदघ्ोपैरनेकशः ॥
शिवधमपुराणाच्रमत्रमांहे्वरोक्तकैः । मदक्षिणनमस्कारमणव्रेशुुकादकः ।

"न~~ ---- ~---------------

+ संधिराषः ।

१००

१०१

१०२

१०३

+

५ ॥
' त्रै

- -बै,

४ क,

॥। (4
9.

९.९ 4 - - 9

६ ५

२४१ एकचत्वारिरदभिकद्धिराततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १७५१

एवं (रात्री) प्रजागरं कुयात्मतियामं धिरेपतः । ध्यानं च श्रवणं निलयं शिवधर्मीगमेन तु ॥ २०
श्षिवमव्रजपं कृत्वा प्रभाते विपले पुनः । दानं भक्त्या(दा) च भक्तानां बाह्मणानां विरोषतः

बाररद्धातुराणां च शक्या च परितोषयेत्‌ । योगिनामन्नपानाभ्यापक्षसुत्रकमण्डट।॥ २२
कोपीनाच्छादनं दण्डं भिक्षापात्रं च भस च। ददद्वित्तानुसारेण गुरं संपूजयेत्ततः ॥ २३
हेमाङ्कटीयवसावेगन्धपूजा(पुष्पा) दिभिः शुभैः । संपूज्य प्रा्थवेतपश्रात्छृताञ्ञटिपरिग्रहः ॥ २४
त्वद्‌ाङ्गया कृतं स्वं शिवरात्रिमहात्रतम्‌ । अनुगरहप्व मां निलयमपराधं क्षमस्व मे ॥ २५
व्रतं कतमशक्त धेच खचित्तश्च मानवः । अथवाऽन्यपभक्रारेण जामरं कारयेत्पुनः ॥ गद्‌
गेयगरत्यापहारे थ स्तोज्मङ्गख्वादनेः । नानाधर्यपरदानेर्गा नानाविधफखान्वितेः ॥ २७
शिवरात्यां विकेषे्ा शिवक्षेजे विशेषतः । येन केनाप्युपायेन शिवरात्यामुपोषितः ॥ २८

जागरं कारयेद्धीमान्पातकरः स भ्रमुध्यते । पुरुषो वाऽथ नारी वा कुमारो वाऽथ कन्यका ॥ २९
कि > अ दर्वा (~ ¢^ (¬) {3
फिन विन्देत देवेशि शिवरात्रिमहोर्सवे । भवेद्ीनाच या नारी रिव्ररात्युपवासतः।॥ ३०

तस्मातिति मङ्गल्यं सचिरं कालमक्षयम्‌ । चान्द्रायणसहसेश् प्राजापत्यश्षतेरपि ॥ ३१
मासोपवासैरन्येश यत्फठं रभते च सः । ततः कोटिफरं(गुणं) छब्धं विव्रात्रिप्रनागरात्‌॥३२
स्वेयन्नतपोदानतीथबेदेषु यत्फटमू । तत्स्थ लभते देवि शिवराजरिमहात्रती ॥ ३३
संवत्सरं प्रतिदिनं तपसा यत्फलं भवेत्‌ । तत्सव त्रिगुणीकृत्य शिवरात्यामुपोषितः ॥ ३५४
जन्मकोटिसहसैस्तु यत्फलं पूर्वसंचितम्‌ । तत्फलं तस्य देवेशि रिप्ररात्रिप्रजागरात्‌ ॥ ३५
ब्रह्महा गुरुखाती च वीरहा श्रणदहा तथा । मद्यपश्च तथा गोघ्नो मातृहा पितृहा तथा ॥ ३६
स्तेयी सुवणेस्तेयी च गुरूतस्परतः सदा । मुच्यते हप्टीसक्तः शिवरात्रिप्रनागरात्‌ ॥ ३७
परदारपधरषीं च देवव्रह्मस्वहा तथा । मुच्यते भित्रघाती च कृतघ्नोऽपि वरानने ॥ ३८

विव(वीये)पच्यावकश्ैव शिङ्गमध्वंसकस्तथा । मुच्यते नात्र संदेदः शिवरात्र्यां रिवार्चनात्‌॥ ३९
वाचिकानि विचित्राणि मानसानि महान्ति च। कायिकानि सहस्राणि तथा सांसरिकाणि च
भिचा विमुच्यते सर्वैः रिवरानिप्रनागरात्‌ । अस्थिमनल्लागते पापं सवैजन्मान्तरेरपि ॥ ४१
बुद्धयाऽबुद्धया च देवेशि यदि वा वारुणीं पिवेत्‌ । मुच्यते नाज संदेहः शिवरातरिप्रजागरात्‌ ॥
अजपित्वा हताकश्ी च अदाता च तिमुच्यते। यो छन्ध्वा दवि मानुष्यमस्पस्वपि च जन्मसु ॥ ४२
अचयेदै रं लिङ्गं विघ्नेशं षण्पुखं तथा । अभीत्य रिषविच्रां च परेभ्यो न वदन्तिये॥ ४४
विदृण्वन्ति न शण्वन्ति तमोपहतचेतसः । तेषां पापानि नरयन्ति शिवरािप्रजागरात्‌ ॥ ५४९
ये निन्दन्त्येशवरं मार्भमाधर्यं धर्मदरीनम्‌ । वेदां रिवभक्तांश वेदिकाचारमेव वा ॥ ४६
गह्यन्ति तानि(तेषां) पापानि शिवरात्रिप्रजागरात्‌ । अवितं शेकरं दृष्टा न नमन्त्यलपदरुद्धयः ॥
येषां न राजते देवि टराठं भस्मकेः शुभैः । तेषां पापानि नश्यन्ति शिवरातिपरजागरात्‌ ॥ ४८
उत्तमाङ्गे जटा येषां संसारभयनारिनी । भराञ्जलि वा सदा मद्यं न नमन्ति च शाभने॥ ५९
तेषां पापानि नयन्ति शिवरानिप्रजागरात्‌ । न पश्यन्त्ये्वरं लिङ्गं दिनं परत्यमरेश्वरि ॥ ५०
येतु वा नापि गच्छन्ति रिवक्तरेषु मानवाः | तेपां पापानि नश्यन्ति शिवरात्िभरजागरात्‌ ५१
ये च ब्रह्मादिभिस्तुस्यं सां मां लक्ष्या च शक्तिभिः गरं ये प्राकृतः सार्थ संस्मरन्ति वदन्ति ये
तेषां पापानि नयन्ति रितररात्रिप्रजागरात्‌ । पतमेथुनकतारः परद्ाराभिगामिनः ॥ ५३
ये परित्यागसंयुक्ताः पुनः सद्भेन बापिताः । रिविङ्गं महापुण्यं ये स्पृशन्ति न ते कचित्‌॥ ५४

१७५२ महामुनिश्रीव्यासपरणीत- [ १ उत्तरखण्डे
जन्मस्वनेकेषु देवि सादरं धियते न वा । तेषां पापानि नश्यन्ति शिवरात्रिप्रजागरात्‌ ॥ ५५

वसिष्र उवाच-
इत्येवं कथितं विपरा दे राजन्दे)जयै देवेन भाषितम्‌ । शिवराया माहात्म्यं देवानां संनिधौ पुरा
मतर्वगणपाः सर्वे देवा ब्रह्मपुरःसराः । मुनयश्च महात्मानः सनातनपुरोगमाः ॥ ५७

केलासवासिनः स्वे मेरौ देवनिकेतने । भीता बभवुिपरन््राः श्रद्धां कृत्वा तूलात्‌ ॥ ५८
तदाभगति बरह्मायाः शिवरात्िमहातरतम्‌ । [कुवन्ति गौरवात्सर्वे शिवस्य परमात्मनः ॥ ५९
तस्मात्सर्वभयतनेन करव्यं तच्छिवाज्ञया। शिवरात्रिव्रतं] विभाः की(याजन्की)तेये्यः श्णोति वा
सर्भृपापतिनिरथुक्तः रिवरोके महीयते । यत्रेदं कीस्येते धिभर(भरष) देव्या संनिदितः रिषः ॥ ६१

तज देवाः सगन्धवीः सर्िनरमहोरगाः । तिषठन्त्यनुग्रहं करतु शिवरात्यां मजागरात्‌ ॥ ६२
अस्याध्यायस्य योऽजः स विज्ञेयः सदारिवः । तं पूजयेन्महत्मानं भुक्तिमुक्तिभवतेकम्‌ ॥ ६३
महापातकयुक्तो वा युक्तो वा स्मपातकेः । दोषः तेने छिप्येत वरतानुश्रवगादहो ॥ ६४
कीर्तनीयमिदं सद्धिः शिवरात्यां विशेषतः । सर्वतीर्थेषु यत्पुण्यं सवेयङ्ञेषु यत्फम्र्‌ ॥ ६५

तत्सर्वे कोटिगुणितं मामति श्रवणादपि । यत्पुण्यं रिवरात्यां वे व्याख्यानेनेव तद्धवेत्‌ ॥ ६६
यान्यान्पा्थयते कामांस्तांस्तान्पामोति मानवः । वरतानुश्रवणादेव तत्पुण्यं छभते नरः ! &७
दिरखीप उवाच-
रेहिकापुष्पमिकाभीषमदं परमदुकभम्‌ । चतु्थनिर्धेदेधी गे चतुर्वगफलप्रदम्‌ ॥ ६८
षं व्रतं सदा शुद्धं विज्ेपात्पु्रदायकम्‌। तपश्चयापुरस्कारमस्माकं वद्‌ सूत ज८रं तन्मे वद्‌ महामुने)
सूत (वसिष्ठ) उवाच --
व्रतानामुत्तमं विप्रा(भूप) विकेषात्पुश्रदायक्रम्‌ । पेदिकामृष्मिकाभीष्टमदं परमवुखभम्‌ ।॥ ७०
मृणुध्वं(त्वै) सोमनाथस्य सोराषटपुरवासिनः । शंभोरुमासहायस्य सममङ्ृलदायिनः ॥ ७१
सोराष्रमिति विख्यातं नाज्ना जेलोक्यपूजितम्‌ । पुत्रकामो वदून्पुत्रान्धनमिच्छुरधनं छेत्‌ ॥ ७२
वन्ध्याऽपि कमभते पुत्रान्कन्या सत्पतिमाश्रुयात्‌ । कन्याथीं छभते कन्यां जयकामो जयं भेत्‌ ॥

शबरुभिनाभिभरयेत पुत्पोत्े्च संयुतः । पठमानो रमेत्सर्व स्वयगुदिश््य पठ्यते ॥ ७9४
नाकारे मरणं तस्य न सर्पैश्यते ततः । न विषं क्रमते देहे जडान्धत्वं न मूकता ॥ ७५
न चोत्पातभयं तस्य दधिकस्य भयं तथा । नाभिचारङ्रतेदषिन चिप्येत कद।चन ॥ ७६

यत्रेदं टिखितं विमाः(भूष) स्थापितं पूजितं यदि । न तत्र चैकं दू गदं कदाचिदपि जायते ७७
दति श्रीमदापुरागे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिलीपसंवादे शिवरानि्रताद्यानं
नामिक्रचत्वारिंशदधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २४१ ॥ ८ २३ )

आदितः शोकानां सम्यङ्ाः- ४४१०२

अथं द्विचलतार्रिंशदधिकरद्विरततमो ऽध्यायः ।

भ-का

वसिष् उवाच--
पुनस्ते कथयिष्यामि माघस्यास्य च वैभवम्‌ । पृच्छते कार्वीर्याय दत्तातेयोदितं परा ॥ ?

(___ __ _ > धनुधिङान्त्गतः पाटः. उ. पुस्तकस्थः।
१ प्त. न. च--अनुना माघमाहातम्य प्रवक्ष्यामि नृपोत्तम । टः । २ छ. ज, प्त्ेयेण भाषितम्‌ । द्‌ !

[अ
क

0 ।

3 9

२४

४

^ \

1

4 1
# 1

६. ह

२४२२द्विचत्वारिशदधिकद्धिराततमोऽध्यायः) पद्मपुराणम्‌ । १७५३

द चातेयं हरि साक्षा्रसन्तं सद्यपवेने । पप्रच्छ तं नि ज्ञात्वा राजा माहिष्मतीपतिः ॥ २
कातेवीये उवाच-

भगवन्यागिनां श्र स्वे घम। मया श्रुताः | मावस्नानफलं ब्रहि कपया मम सत्त | र
दत्ताय उवाच--

भूयतां राजद एतत्मश्नोत्तरं शुभम्‌ । ब्रह्मणोक्तं पुरा हेतन्नारदाय महात्मन ॥

तत्सव कथयिष्यामि माघ्रलानफछं महर्‌ । यथादेश यथातीर्यं ययाभरिधि यथाभ्धियम्‌ ।॥ ‹

अस्मिन्वे भारते वर्षे कमेभूभो रोषतः । अमाघस्नायिनां नृणां निष्फलं जन्प कीितम्‌ ।॥ ६
\9
(4

न

असूयं गगनं यद्रुदचन्द्रमुदपण्डलम्‌ । तद्रन भावि सत्कमं माघस्नानं धिना नप ॥
व्रतेदानेस्तपोभिश् न तया भीयते हरिः । मायमज्नमात्रेण यथा प्रीणाति केशवः ॥
न समं विद्ते किंचित्तेजः मौरण तेनसा । तद्रन्लानेन माघस्य न समाः कन्‌नाः क्रियाः॥ °

प्रीतये वासदेत्रस्य स्रेपापापनुत्तय । माघस्तानं प्रङुवेन्ति स्रगखाभाय मानवाः ॥ १०
कि रक्षितेन देहन सुपुदेन वरीयसा । अध्रवेणाप्यञ्चुचिना माघस्नानं विना भतेत्‌ ॥ ४१
अस्थिस्तम्भं सलायुबन्धं मांसक्षतजकेपनम्‌ । चम।वनद्धं दुगेन्धं पणं पत्रपुरीषयो १२
आधेशाकजराव्याप्र रोगमन्दिरमातुरम्‌ । रजस्वलमनित्यं च सवेदोषसमाश्रयम्‌ ॥ १३
परापतापि पापाति परद्रोहपरायणम्‌ । रोटुपं पिक्नं कूरं कृतघ्रं क्षणिकं तथा ॥ १४
दपर पापज दृष्ट दपत्रयविदपितम्‌ । अगुचिस्रावि सच्द्द्रं तापत्रयविमोहितम्‌ ॥ ५५
निसगताऽथमरतं तृप्णाशनक्माकुलम्‌ । कामक्रोधसमायुक्तं नरकदरारसंस्थितम्‌ ॥ १६
क्रिमिवरचेस्कभरधिष्ठं परिणामे नां हिः । ईदक्शयैरकं व्यर्थं माघस्लाननिवभितम्‌ ॥ १७
बुद्वुदा इत्र तायषु परतिकरा इव जन्तुषु । जायन्ते मरणायेव माघस्लानमिवजिताः ॥ १८
अतेष्णव। हतां विपरा हतं श्राद्धमदक्षिणम्‌ । अब्रह्मण्यं हतं क्षन्नरमनाचारं कुं हनम्‌ ॥ १९
सटम्मथ हता धमः क्रोधेनव हतं तपः । अददं च हतं ज्ञानं प्रमादेन हतं श्चतम्‌ ॥ २०

दुभगाच हता नारी ब्रह्मचारी द्या हतः । अदीप्राप्निहेतो होमो हता भक्तिरसािका | २१
उपजनव्या हता कन्या स्वायं पाकक्रिया हता । शद्रभिक्षाहतो यागः कृपणस्य हतं धनम्‌ ॥२२
अनन्यासहता विचा हतो राजविरोधङ्रत्‌ । जीवना हतं तीं जीवनार्थं हतं व्रतम्‌ ।॥ २३
असया च हता बाणी तथा पं्चन्यवादिनी । संदिग्धोऽपि हतो मन्रो ठ्यग्रचित्ता हनो जपः ॥
हतमश्रात्रेय दानं हता व्दोकथ नास्तिकः । अश्रद्धया हतं सर्व यत्कृतं पारोकरिकप्‌ ॥ २५
रदखाका हता नृणां दारिव्रेण यथा नृप । मनुष्याणां तथा जन्म माघस्नानं विना हतम्‌ ॥ २६
करस्य रवांयाहि न स्नात्यनुदिते रवां । कथं पापः परमच्येत स कथं भिदि व्रन्‌ ॥ २७
ब्रह्महा स्वणेहारी च स॒रापो गरतल्पग : । माघस्नायी व्रिपापः स्यात्तत्वयोगी च पञ्चमः ॥२८
पाघपासं रटन्त्यापः किचिदभ्यदिते रवों । ब्रह्मघ्रं वा सरापं बा कं पतन्तं पनीपहे।॥ २०
उपपातक्सत्रा् पातक्रानि महान्ति च) भस्मी भवन्ति सवांणि माघ्लायिनि मानवे ।॥ ३०
वपन्त सव्रपापानि पाघमाससमागमे । नाज्ञकालोऽयमस्माकं यदि सास्यति वारिणि॥ ३?
वका इव दीप्यन्ते माघस्नानर्ममेत्तमाः । विमक्ताः सपैपापेभ्यो मवेभ्य उव चन्द्रमाः ॥ 3

न~.

; इ. द्रं, -२वच तिया ।

१५७८५ पहीमुनिश्ीग्यासपणीतं -- [ ६ उत्तरखण्डे

आ शुष्कं रघु स्थं बाजनःकायकममिः । तं माघो दहेत्पापं पावकः समिधो यथा ॥ २३
भ्रामादिकं च यत्पापं बुद्धिपुषैकृतं च यत्‌ । सानमात्रेण तन्नश्येन्पकरस्थे दिवाकरे ॥ ३४
निष्पापालिदिवै यान्ति पापिष्ठा यान्ति ब्खुद्धिताम्‌ । संदेहो नात्र कतेव्यो माघस्तानान्नरापिप॥
सर्वेऽधिकारिणो ह्यत्र विष्ण॒भक्तौ यथा ठप । सर्वेषां स्वगेदो माधः स्वेषां पापनाशनः ॥ ३६

एष एव्र परो मच्रो हयेतचच परमं तपः । परायधित्त व्रतं चैतन्माधस्नानमसुत्तमम्‌ ॥ ३७
णां जन्मान्तराभ्यासान्माघस्ताने मतिभेत्ेत्‌ । अध्यातमज्ञानशीखत्वं जन्माभ्यासाद्यथा देप ३८
संसारकदं भाटेपपरक्षाखनविशारदम्‌ । पावनं पावनानां च माघस्नानं परंतप ॥ ३९
सान्ति मापे न ये राजन्सवैकरामफलगरदे । ते कथं भुञ्जते छोकान्सूर्यचन्दरग्रहोपमान्‌ | ०
शरण राजन्पहाथयं प्रभावं माघमासजम्‌ । ऋचीका नाम कस्याणी ब्राह्मणी भगुरश्ञजा ॥ ४१
बारैधग्यदुःखातां तपस्तेपे सुदुष्करम्‌ । बिन्ध्यपादमहाकुक्षौ रेवाकपिरसंगमे ॥ ४१

तत्र सा व्रतिनः भृत्वा नारायणपरायणा । सदाचारवती निदं नियं सङ्विवजिता ॥ ४३
जितेन्िया जितक्रोधा सत्यवागरसपभाषिणी । स॒शीला दानशीला सा देहशोषणतत्परा ॥ ४४
पित्देवद्विनेभ्यथ् दा हुत्वा तथाऽनछे । षष कारे च सा भदक दयुञ्छद्रतन्तिः सदा टप ॥४५
कच्छा तिकरच्छरपाराकतप्नकृच्छरादिकवेतेः । पृण्यानयति सा माघान्नर्मदायाश्च रोधसि ॥ ४६
एवं तया तपस्विन्या वस्कलिन्या सुनेत्रया । सुमहासच्शाषटिन्या धतिसंतोषयुक्तया ॥ ४७
षष्टिमाघास्तु सुस्नाता रेवाकपिलसंगमे । ततः सा तपसा क्षीणा तस्मिस्तीये मतैव सा ॥ ४८

माघस्लानजपुण्येन तेन सा वैष्णवे पुरे । उवास परमदायुक्ता चतुर्यगसहस्रकम्‌ ॥ ४९
तत्र यक्ता महाभोगान्सत्यलोकं जगाम सा । तत्र सत्यपुरे स्थित्वा भक्ता मोगा अनेकशः५०
चतुयुगसदश्चं तु ततोपित्वा महासती । सरन्दोपसुन्दनाशाय पश्चात्प्मभुवा पुनः ॥ ५१
तिलोत्तमेति सा नाम ब्रह्मलोकावतारिता । तेनैव पण्यशेवेण रूपस्येकायनं ययौ ॥ ५२

अयोनिजाऽवलारत्नं देवानामपि मोहिनी । लावण्यहदिनी तन्वी साऽश्रदप्सरसां वरा ॥ ५२
निपुणस्य विधेः सषुनमा्थकारिणी । तामृत्पाद्य विधाता वै तुष्टोऽनुङ्ञां ददौ तदा ॥ ५४
[+यतो देवा जितास्ताभ्यां जग्पतुत्रे गत्वा बै ब्रोद्यणोऽन्तिकम्‌ । दैत्याभ्यां पीडिताः सरवे

विधात्रेऽपि न्यवेदयन्‌ ॥ ५५

तयोतरिनाशाय च तां मनसाऽचिन्तयत्तदा । तां विलोक्याथ तन्वङ्गीमुवाचाथ बितामहः ॥] ५६
ब्रह्मोवाच--

एणसावाक्ि गच्छ न्वं दैत्यनान्ञाय मन्वरम्‌ ॥ ५७

दत्ताजेय उवाच--
ततः सा व्रह्मणा छोकाद्रीणामादाय भामिनी । गता पुष्करमार्गेण यत तौ देवमैरिणौ ॥ ५८

सत्र स्तात्वा च रेवायाः पवित्रे निर्मले जे परिधायाम्बरं रक्तं बन्धूककसुमपभम्‌ ॥ ५९
रणद्भिनी चारुसिञ्जन्मञ्जीरनरएरा । रोलमुक्तावरीकण्ठा चश्च्कुण्डलशोभिता ॥ ६०

माधवरीकुसुमापीडा कैकेटिविटपे स्थिता । गायन्ती सुस्वरं साधु पीडयन्ती च वल्टकीम्‌ ॥ ६१

द्‌ तः ् भ
+ धनुच्िहान्तगंतः पाठो ज्ञ. ज. पुस्तकयोनास्ति !

1

१६. ञ्‌. ऊरिक्रा )

“~ 49
} ; #1

0.८

ह |

२४२ द्विचत्वारिशदयिकद्धिरततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १७५९

परखयन्ती स्वरं षट्जं सुजिग्धं कोमटं कलम्‌ । इत्थं तिलोत्तमा वाला तिष्रन्त्यक्ञोककानने ६२

द दै त्यभरेरिन्दोः कटेव सुखदायिनी । तां दृष्ट्रा विस्मिते राजन्समतेः सेनिकेभेशम्‌ ॥ ६३

त्वरमाणैश्च दृष्टैव गत्वा सन्दोपसन्दयोः । कथिता संभ्रमेगेव बणैयित्वा पुनः पुनः ॥ ६४
सेनिका उचुः

हे दैत्यो न विजानीमोदेवी वा दानवी तु किम्‌। नागाङ्गना वा यक्षी वा चरतं सवेथादहिसा

युवां रत्नयुजो लोके रत्नभूता च साऽबला । वतते नानिदरेऽग्रे ह्शोके शोकहारिणी ॥

गत्वा तां परयतं सूनं मन्मथस्यापि मोहिनीम्‌ ॥ ६६
दत्ताज्रय उकाच-

इति सेनापतीनां तो श्रुत्वा वाचं मनोहराम्‌ । चषकं मीधुनस्त्यक्त्वा विहाय जटसचनम्‌ ॥६७

उन्तमद्वी सहस्राणि स्यक्त्वा तस्माजखाशयात्‌ । शतभारायसीं घोरां कालदण्डोपमं गदाम्‌ ६८

भिन्नां भिन्नां ग्रहीत्वा तौ जवेनातिष्ठतं गतो । यत्र भृङ्गारसज्ना सा हन्तुं चण्डौव ती स्थिता

राजन्संधृक्षयन्तीव दैत्ययोरमन्मथानलम्‌ । स्थित्वा तस्याः पुरो जाल्मो तद्रपेणातिमांहिता ॥

विशेषान्मधुना मत्ताव्रचतुश्च परस्परम्‌ ॥ ९
सुन्दोपसुन्दाव्रचतु

श्रातधिरम भार्येयं ममास्त वरवणिनी । त्वमेवाऽऽये त्यजेमां मे भाय)ऽस्तु मदिरेक्षणा ।॥ ७१
दत्तात्रेय उवाच-- ।

इत्याग्रहेण संरब्धौ मातङ्गातरिव सोन्मदौ । अन्योन्यकालसंदिष्टौ गदया जघ्रतुश्च तो ॥ ७२

परस्परपरहारेण गतासू पतितो भुवि । तौ मृतां सेनिकदषटरा कृतः कोलाहलो महान्‌ ॥ ७३

काटराज्रिसमा केयं हा किमेतदुपस्थितम्‌ । एवं वदत्सु दत्यषु देत्या सुन्दापशुन्दक। ॥ ७४

पातयित्वा गिरेः शुङ्ग हादिनीव तिखोत्तमा । परस्थिता गगनं शरे द्योतयन्ती दिशां दश ॥७५

द्‌वकायं ततः ढृत्वा गता मा कऋह्मणोऽन्तिकिम्‌ । ततस्तेन दषेन षिधिना साऽनुमादिता ॥७६
ब्रह्मोवाच--

स्थानं सू्यरये दत्तं तव चन्द्रानने पया । अङ्क्ष्व भोगाननेकांस्त्वं यावत्सूर्याऽम्बरस्थितः ॥७७
दत्तात्रेय उवाच--

इत्थं सा ब्राह्मणी राजन्भृत्वा चाप्सरसां वरा । भङ्कऽद्ापि रवेलाके माघस्लानफल महत्‌।।७८

तेन प्रयत्नतो राजञ्श्रहधानैः सदा नरैः । स्नातव्यं मकरादित्ये वाज्छद्धिः परमां गतिम्‌ ॥७

अनवाप्नो न तस्यास्ति पुरुषार्थोऽपि कश्चन । नाक्षीणं पातकं तस्य माघे मल्नति यो नरः ॥८०

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिलीपसंवारे तिलात्तमाख्यानं नाम
द्विचन्वाररिशदपिकद्दिश्ततमोऽध्यायः । २४२ ॥ (८२४)

आदितः शोकानां ममष्यड्ाः---४४१८२

१७५६ पहामुनिश्रीव्यासप्रणीतं -- [ € उत्तरण्डे-

आथ चियत्वाररिश्लदधिकद्विशततमो ऽध्यायः ,

जम म ~ ० = ~

+"श्रीदत्तात्रेय उवाच-

तां यान्ति न तेनात्र यज्ञाः सर्वे सदक्षिणाः । माघस्नानेन राजेन्द्र तीथं चव विङषतः॥ १
न चान्यत्स्वगदं कमे न चान्यत्पापनाश्चनम्‌ । न चान्यन्पोक्षदं लोके माघस्लानसमं भुवि।॥ २
अत्रेव कथयिप्यामि इतिहासं पुरातनम्‌ । परा कृतयुगे राजन्नेषधे नगरे बरे ॥ र
आसीद्धस्यः कुरेराभो नामतो देमकुण्डलः । कुखीनः सटिक्रयो राजन्दिजपावकपजफः ॥ ४
दपित्राणिन्यकता च वहुधा क्रयविक्रयी । गोघोटकमदहिष्यादियानपोपणतत्परः ॥ ५

पयो दधीनि तक्राणि गोमयानि तृणानि च । काषएानि फल्मृखानि सपिर्वणपिप्पटीः ॥ ६
धान्यानि कशाकतैलानि वस्राणि विविधानि च । धातूनिश्चुविकाराणि विक्रीणीते स सर्वदा ॥७

इत्थं नानाविषेतरेश्य उपायैः परमेस्तथा । कोर्टीहौटकद्रव्याणामर्जयामास सोऽ वै ॥ ८
एवं महाधनः साऽय आक्णपछितो ऽभवत्‌ । पश्चाद्रिवाये ससारक्षणिकत्वं ख चतसि ॥
तद्धनस्य पडशेन धपकाय चङार सः । दिष्णारायननं चक्रं चक्रे गेदं शिवस्यच।॥ १०
तडाग कररयापास विषु सागरोपमम्‌ । वाप्यश्च पुष्करिण्यश्च वहुशस्तेन कारिताः ॥ ११
वेगानश्वत्थाग्रककालजम्तूनिम्बादि काननम्‌ । आरोपित सस्येन तथा पुप्पवनं शुभम्‌ ॥ ५२
उदयाद्‌ स्तपयन्तपन्नदान चकार सः । पुराद्वरिश्तुदिश्च पपाथक्रेऽतिशोभनाः॥ १३

पएराणषु प्रापेद्धाने यानि दानानि भूपते । ददो तानि स धमात्मा निल दानपरः सदा ॥१४
यत्रज्वि कृते पापे प्रायथित्तं तथाऽकरोत्‌ । दूबपूनापरा निलयं नियं चातिथिपुजकः ॥ १९
तस्यत्थ वतमानस्य सजात द्रा सुतो नृप । ता च प्रसिद्धनामानं श्रीञ्ुण्डलविकुण्डल ॥ १६
तयाम गरदं ल्यक्त्वा जगाम तपम वनम्‌ । समाराध्य परं देवे गोेन्दं वरदं विधम्‌ ॥ १७
तपःिढशरीरोऽसो वासुदेवपनाः सदा । प्राप्तवान्वेष्णवं लोकं यत्र गत्वा न ज्ञोचति ॥ १८

अयता तत्सुता राजन्मदमानसमन्धितो । तरूणां रूपसंपन्नौ धनगर्वेण मोहितो ॥ १९

¦ शीला व्यसनासक्तौ सवेकर्मविद्षको । अवर्मनिरतौ दौ परदाराभिमश्चिनो ॥ २०
न वाक्य द्यणुना मातुषद्धानां वचन तथा ) दुमागिगो दुरात्मानो पितृमित्रनिषेधक्रौ ॥ २१
गवादे ्निरतां बेण्रीणाविनादिता । वारसरीशतसंयक्तो गायन्तौ चेरतस्तदा ॥ नि
चाटुकारपरयुक्तां विटगषष्ीवि्ारदा । नानाटकारशोमान्यो मौक्तिकोदारहारिणौ॥ २३
गजवाजिरथोघेन क्रीडन्तो तावितेस्ततः । मधुपानसमायुक्तौ बारद्धीरतिमोहितौ ॥ २४
सुवरषा चाङ््रसनां चारुवन्दनरूषितां । नाशयन्तो पितुद्रव्यं सहस्रं ददतुः शतम्‌ ॥ २९
सुगन्धिमास्यपारल्या कस्त्रीतिलकाञ्ज्वलो । तस्थतः स्वगृहे रम्ये नित्यं भागपरायणौ।। २६
इत्य तु तद्धन ताभ्यां विनियुक्तमसद्न्ययेः । वारखी विटरैटूषमलचारणवन्दिषु ॥ २७
भपातरपु धनं दुत्तमं बीजमिबोषरे । न सत्पत्रेषु तदन्तं न ब्राह्मणयुसे हनम्‌ ॥ २८
नाचना भूतश्द्प्णुः सवरपापप्रणाशनः । तयोव तु तद्रग्यमचिरेण क्षयं गतम्‌ ॥ २९
तनना दुःतरमापनौ कापेण्यं परमं गतो । शोचमानो भिमृदैनौ ्चत्पीडादःखकथितौ ।॥ ३०

+ एतदायध्यायत्रयं केषा चत्पुस्तकेषु नास्ति ।
+र. तोदिमः ।२र.ल. "यो दान्तो दिनः, ३२. क. प्रपा। र. ठ, व्दरगौ । अ ।

----------नन्णे

स कुन -

[1 भ ए
च,

२४देत्रिचत्वा क द्धिशततमाऽध्यायः। पद्मपुराणम्‌ । १७५७

४ €~ क

तयोस्तु तिष्टतागहे भोज्यं नासि यदा तदा । स्वजनबान्धवः स्वः सवकरूपज[वाभः ॥ ३१
द्रव्याभ्वि परित्यक्ता लनन्द्यमानां ततः पुर । पश्चाच्चायं समारन्ध ताभ्यां तन्नगर नरप ३२

क 9.

राजते रक्ता मता स्वपुरानगेता तदा । चक्रतुवेनवास ता सरोषा पाणिपीहिता॥ ३

जघ्तुः सततं प्रदो जाखेवाणेविपान्वितेः । नानापाक्षवरादाच हारणात्रादहेतास्तदा ॥ =.
रगकराञ्रह्धकगावाः श्ापदा थ तदा बहून्‌ । महाबलो टट सङ्गावाखेटकरता सदा ॥ ३५
एव मातसमवाहारा पापाचारा परतप । यदा च भधर प्रप्र एकोऽन्यथ बनं गतः ॥ २६

शादूखेन इतो ज्येष्ठः कनिष्टः सर्पदं शितः । एकस्मिन्दिवसे राजन्पापिष्ठौ निधनं गतौ ।॥ ३७
यमदूतस्तदा बद्ध्वा पाशेनींतौ यमक्षयम्‌ । गत्वा च जगदुः सर्वे ते दताः पापिनाविमो ॥ ३८
धर्मराज नरवितावानीतौ तत्र शासनात्‌ । आज्ञां देहि स्वशेत्यषु परसीद करवाम किम्‌ ॥
भआोच्य चित्रगुप्नन तदा दृताञ्जगो यमः ॥ ३९
यम उवाच--
एकस्तु नीयतां घोरे निरये तीत्रतेदने । अपरः स्थाप्यतां स्वगे यत्र भोगा अनुत्तमा: ॥ ५०
दत्ताय उवाच--
कृतान्ताज्ञां ततः पराप्य दूतश्च क्षिपरकारिभिः । निकिप्नो रौर घोरे तयोज्यष्ो नराधिप ॥
तेषां दुतवरः कथिदुत्राच मधुरं वचः ॥ ट?
यमदूत उवाच--
विकुण्डलख मया साधमेहि स्वर्ग ददामि ते । भुद्क्षव भोगाननेकांस्त्वमभितान्स्वेन कर्मणा ४२
दत्तात्रेय उवाच--
तता हृष्टमनाः साऽथ दृतं पप्रच्छ तं पथि । संदेहं हदि कृत्वा तु विस्मयं परमं गतः ॥
विचारयन्हादि स्वगेः कस्य हेतोः फलं मम ॥ ४३
विकुण्डट उवाच--
भो दूतवर पृच्छामि संशयं त्वामहं परम्‌ । आवां जाता कुक तुर्ये तुल्यं क तथा कृतम्‌ ४४
प्रत्युकाखंऽपि तुस्योऽमृत्तुसयं दष्टो यमस्तथा । कथं स नरके क्षिप्तस्तल्यकमां ममाग्रजः ॥ ४५
मम भावी कथं नाक इति मे छिन्धि संशयम्‌ । कै्देवदूत न पश्यामि मम स्वगेस्य कारणम्‌ ४६
[दत्तात्रेय उवाच--

इति पृष्टो देवदूतो विक्रुण्डलमुवाच ह ] ॥ ४७
यमदूत उवाच--

भाता पिता सुतो जाया स्वसा भ्राता विकुण्डल । जन्महेतोरियं संज्ञा कृतं कर्मोपभक्तये ॥ ४८

एकास्मिन्पादपे यद्रच्छकुन्तानां समागमः । पु्रश्रातृपित्णां तु तथा भवति संगमः ॥ ४९

तेषां यद्यद्धि यः कमे कुरुते पूर्वैभावतः । तस्य तस्य फलं भृङ्गे पुरुषः कर्मेणस्तदा ॥ ५०

सत्य वदामि ते प्रीलया नरैः कमं जुभा्ुभम्‌ । स्वकृतं भज्यते वेश्य भापते काटे पुनः पुनः ॥
एकः करोति कमांगि एकस्तत्फलमश्रुते । अन्यो न छिप्यते वेशय कर्मणाऽन्यस्य कस्यचित्‌ ५२
अतस्तु नरके पापस्तव राता सुदारूणः । त्वं च धर्मेण धमात्मन्स्वर्ग प्राप्तोऽसि ज्ाश्वतम्‌।।५३
1

* इत आरभ्यतदाख्यानसमाप्तिप्यन्तं दे वद्‌तशब्देन यमद्‌त एवे गृह्यत उपक्रमोपरमहारानरोधात्‌ । + इदमर्धं र
र. पृस्तकस्थम्‌ ।

१७५८ महामुनिश्रीग्यासप्रणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे

विद्धुण्डल उवाच-
आवास्यान्मम पापेषु सततं रमते मनः । अस्मिञ्जन्मनि हे दूत दुष्कृतं हि ठृतं मया ॥ ५४
देवदूत न जानामि सुरतं कमे चाऽऽत्मनः। यदि जानासि तत्पुण्यं तन्ममाऽऽचक्ष्व पृच्छतः ५५
देवदूत उवाच--
शृणु वेश्य परवक्ष्यामि यवया पुण्यमनितम्‌ । जानामि तदहं सर्वै न त्वं वेत्थ सुनिधितम्‌ ॥५६

हरिमित्रसुतो मित्रः सुमित्रो वेदपारगः । आसीत्तस्याऽऽश्रमः पुण्यो यमुनादक्षिणे तटे ॥ ५७
तेन सख्यं वने तस्मिस्तव जातं विज्ञा वर । तत्सङ्गन त्वया स्नातं माघमासद्रयं तथा ॥ ५८

कालिन्दीपुण्यपानीये सवेपापहरे वरे । तत्तीर्थे लोकविख्याते नाश्ना पापप्रणाशने ॥ ५९
एकेन सवेपापेभ्यो बिमुक्तस्त्वं विशां वर । द्वितीयमाघपुण्येन स्वर्गमाध्चिस्तवानप ॥ ६०
त्वं तत्पुण्यमभावेन मोदस्व सततं दिवि । नरकेषु तव भ्राता सहतां यमयातनाम्‌ ॥ ६१
छिद्यमानोऽसिपत्रे् भि्यमानश्च मुद्रः । च्य॑मानः लिलापृष्े तप्ताङ्गारेषु भजतः ॥ ६२

श्रीदत्तात्रेय उवाच-
इति दूतवचः श्रुत्वा भातृदुःखेन दुःखितः । पलकाङ्कितसर्वाङ्गा दीनोऽसौ विनयान्वितः ॥
उवाच देवदतं तं सान्त्वयन्निपुणं बचः ॥ ६
विङुण्डर उवाच--
मत्री साप्षपदी साधो सतां भवति सत्फला । मित्रभावं विचिन्त्य स्व॑ मायुपाकतुमरसि ॥ ६४
त्वत्तो ऽदं श्रोतुमिच्छामि सबैह्स्त्वं मतो मम । यमरोकं न परयन्ति कमणा येन मानवाः ॥
गच्छन्ति निरयं येन तन्मे त्वं कृपया वद्‌ ॥ ६५
यमदूत उवाच--
सम्यक्पृष्टं त्वया वैश्य टुप॒पापोऽसि सांमतम्‌ । विशुद्धे हृदये पसां बुद्धिः भेयसि जायते ॥६६
य्रप्यवसरो नास्ति मम सेवापरस्य च । तथाऽपि च तव सेहात्मवक्ष्यामि यथामति ॥ ६७
कर्मणा मनसा वाचा सवोवस्थास सर्वदा । परपीडां न कर्वन्ति न ते यान्ति यमाख्यम्‌ ॥ ६८
न वेदैने च दानेश्च न तपोभिनं चाध्वरैः । कदाचित्सद्वाति यान्ति पुरुषाः भराणि्िसकाः ॥६९

अर्हिसा परमो धमस्त्वहिसा परमं तपः । अंसा परमं दानमित्यत्मनयः सदा ॥ ७०
मञ्षकान्मत्कुणान्दं शान्यूकादिप्राणिनः सदा । आत्मौपम्येन रक्षन्ति मानवा ये दयालवः ॥ ७१
तप्तङ्गारमयं कीलमागे प्रेततरङ्गिणीम्‌ । दुर्गतिं नैव यास्यन्ति कृतान्तस्य चते नराः ॥ ७२
भूतानि येऽत्र दिसन्ति नलस्यलचराणि च । जीवनार्थं नरा यान्ति कालसूत्रं च दुर्गतिम्‌ ॥७३
स्वमांसभोजनास्तत्र पूयशोणितफेनपाः । मज्न्तश्च वसापड्के दष्टाः कीटेरयोमुखैः ॥ ७४

परस्परं च खादन्तो ध्वान्ते चान्योन्यघातिनः । वसन्ति कल्यमेङान्ते रुदन्तो दारुणस्वरम्‌ ७५
नरकानिगंता वैश्य स्थावराः स्युश्चिरं तु ते । ततो गच्छन्ति ते ऋूरास्तियग्योनिङतेषु च ।७६
प्ाद्भवन्ति जावयन्धाः काणाः ङग्नाथ पङ्गवः । दरिद्रा अङ्गदीनाश्र मनुष्याः प्राणिदिसकाः ॥
तस्मादेश्य परद्रोहं कर्मणा मनसा गिरा । लोकद्रयदितेच्छुरयो धर्मतो वै स नाऽऽचरेत्‌ ॥ ७८
खोकद्रये न विन्दन्ति सुखानि माणि्िसकाः । ये न दिसन्ति भरतानि ते न विभ्यति कुत्रचित्‌
पविशषन्ति यया नयः समुद्रमृजुवक्रगाः । सर्ेऽधमीश्च हिसायां भविशन्ति तथा दृढम्‌ ॥ ८०

=
$

क

॥ ~,

0 ष्र्‌ ५. ॐ [

९४ ४ चतुशत्वारिंडादधिकद्विशततमोऽध्यायः]पब्रपुराणम्‌ । १७५९

स स्नातः स्थतेषु सबयङ्ञेषु दीक्षितः । अभयं सवैभृतेभ्यो दत्तं येन विशां वर ॥ ८१
प्मननिजां श शास्रोक्तान्वणेधमानुमिभितान्‌ । पाखयन्तीह ये वेश्य न ते यान्ति यमालयम्‌ ८२
ब्रह्मचारी ग्रहस्थाोऽपि वानप्रस्था यतिस्तथा । स्वधमनिरताः सर्वे नाक्रपृष्े वसन्तिते॥ <३
यथोक्तकारिणः सर्वे वण।श्रमषपन्िविताः । नरा जितेद्धिया यान्ति ब्रह्मखाकं सनातनम्‌ ॥ ८४
इष्टपूतैरता ये च पश्चयङ्गरताश्च ये । दथान्विना्ये नियं ते नेन्षन्ते यप्राखयम्‌ ॥ ८५
इन्दरियार्थानिषत्ता ये समथा वेदवादिनः । अ्चिपूजारता निदं ते विपाः स्वगेगामिनः ॥ ८६
अदीनवदनाः श्रः शुभिः परिवेष्टिता । आहवेषु विपन्ना ये तेषां मागां दिवाकरः ॥ <७
अनाथस्वीदिजार्थे च शरणागतपालने । भागास्वयजन्ति ये वेशय न यजन्ति दिवेतुते॥ ८८
पङ्गवन्धवब!लद्द्धांश्च रोग्यनाथदरिद्रिणः । ये पुष्णन्ति सद्‌ा वेत्य ते मोदन्ते सदा दिवि ॥८९
गां दृष्टा पड्निमेग्रां रोगमत्र तथा द्विजम्‌ । उद्धरिष्यन्ति ये वेश्य तेषां खकोऽश्वमेधिनाम्‌ ९०
गोग्रासं ये प्रयच्छन्ति शुश्रूषन्ति चये सदा।ये नाऽऽरोहन्ति गोपृष्ठे ते स्युः स्वखाक्वासिनः।

प्रिपूजादेवपूजागुरुपजारताश्च ये । सवेपूजारता निद ते विधाः स्वगगामिनः ॥ ९२
गतेमां त॒ ये खन्युयेज गोवितषा मवेत्‌ । यमलाकमदष्टैव सद्रति यान्ति ते नराः ॥ ९३
वापीकूपतडागादां धमेस्यान्तो न विद्यते । पिबन्ति स्वेच्छया यत्र जटस्थलचराः सदा ॥ ९४
निलयं दानपरः सोऽथ कथ्यते विबुधरपि । यथा यथा च पानीयं पिनि स्वेच्छया नराः ९५
वथा तथाऽक्षयः स्वर्गो धम॑द्रद्धया विज्ञा वर । पाणिनां जीवनं वारि प्राणा वारिणि संस्थिताः

तत्मपां ये प्रयच्छन्ति ते दीप्यन्ते सदा दिवि॥ ९६
अग्वत्थमेकं पिचमन्दमेकं न्यग्रोधक दञ्च तिन्तिडीं ।
कपित्थाबिस्वामलकन्रयं च पञ्चाम्रवापीनैरकं न पश्येत्‌ (१) ९७
वरं भूमिरुहाः पश्च न तु कोष्ठरुदा दश । पतरः पुष्पैः फलभरैः कुन्ति पितृतपणम्‌ ॥ ९८

न तत्करोत्यभिदोतर सुहुतं योषितः स॒तः । यत्करोति घनच्छायः पादपः प्रथि रोपितः ॥ ९९
सदा युखी स वसति सदा दानं प्रयच्छति । सदा यज्नं स यजते यो रोपयति पादपम्‌ ॥१००
सुच्छायान्फल्पुष्पाठ्यान्पादपान्पधि रोपितान्‌ । छिन्दन्ति ये नरा मूढास्ते यान्ति निरयं चिरम्‌
शति श्रीमहापुगणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिलीपसंवादे गुभाञशुभकमेवणनं नाम
निचल्वारिरदयधिकद्धिराततमोऽध्यायः ॥ २४३ ॥ (२५)
आदितः शोकानां समघ्वङ्गाः-- ४४२८३

अथ चतुश्चत्वारिंशदधिकद्धिरततमोऽध्यायः ।

~~~ ~~

यमदृत उवाच--

न परयन्ति यम॑ वैश्य तुरुसीवनरोपणात्‌ । सवेषापहरं पतं कामदं तुलसीवनम्‌ ॥ ४

तुलसीकाननं वैश्य ग्रहे यस्मिस्त तिष्ठति । तद्रहं तीथभरतं हिनो यान्ति यमकिकराः॥

तावदर्पसहस्राणि यावद्वीनदलानि च । वसन्ति देवलोके ते तुलसीं रोपयन्ति ये ॥ ३
तुखसीगन्धमाघ्राय पितरस्तष्रमानसाः । प्रयान्ति गरूडारूढास्तत्पदं चक्रपाणिनः ॥ ४

-----+-----~ - ~ -~ + ~ ---- -- ~+ ~~ ~~~ ~ ~ +~ --~+~ -~ ~

१२. ८. (करं च हाश्चेनम्‌ |

१७६० पहापुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ € उत्तरखण्डे

ददीनं नर्मदायास्तु गङ्गास्नानं विशां वर । त॒लसीदलसंस्पशेः सममेतत्रयं स्मृतम्‌ ॥ ५
रोपणात्पालनात्सकादशेनात्स्पशनाच्नणाम्‌ । तुरसी दहते पापं वा्जनःकायसं चितम्‌ ॥ ६
पक्षे पक्षे तु संप्राप द्वादश्यां बेरयसत्तम । ब्रह्मादयोऽपि कुबेन्ति तुलसीवनपूजनम्‌ ॥ ७
मणिकाश्चनपुष्पाणि तथा पृक्ताफलानि तु । तुलसीप्रदानस्य कलां नाहेन्ति षोडशीम्‌ ॥ ८
आस्ररोपसहस्रेण पिप्पलानां शतेन च । यत्फलं हि तदेकेन तुखसीविरपेन तु ॥ ९
विष्णापरजनसंसक्तस्तसीं यस्तु रोपयेत्‌ । युगायुतं दशकं च रोपको (स शुरं) रमते दिवि॥१०
तुलसीमञ्ररीभिर्यः कुयाद्धरिदराचनम्‌ । न स गभगरहं याति युक्तिभागी भवेननरः॥ ११
पष्करादौनि तीथानि गङ्गायाः सरितस्तथा । वासुदेवादयो दतरा वसन्ति तुलसीदले ॥ १२
आरोप्य तुलसीं वेश्य संपृज्य मदखृहेरिम्‌ । वसन्ति मोदमानास्ते यत्र देवरशतुमुजः॥ १३
एककारं दिफाटं वा त्रिकालं वाऽपि यो नरः । समचेयति देवेशं लिङ्गे रेवासमृच्छे।॥ १४

स्फाटिके रत्नलिङ्गि वा पाथिवे वा खयमूवि | स्थापिते वा कचिद्रेहय तीथ क्षेत्रेऽथ पावने १५
नमः शिवाय मत्रेण कुबेन्तस्तज्पं सदा । दण्वन्ति यमलोकस्य कथामपि न ते नराः ॥ १६

रिवपूजाप्रभावरेन शिवभक्ताः चित्रे रताः । मोदन्ते शिवछोके ते यावदिन्द्रा्चतदंश।॥ ५७
भिन्दन्ति रेठानुदधीन्पिवेन्ति उ्यत्यासयन्ति क्षितिमन्तरिक्षम्‌ ॥
तर्णीङ्रतव्रह्मपुरदराणां कि दुष्करं शंकराकंकराणाम्‌ ॥ १८

सांभाग्यं कान्तिमदषं सवयं त्यागः प्रवक्तता । शां च जगति ख्यातिः गिवपुजाप्रिधेः फलच्म्‌॥

ब्रह्मणः छषटिकतेत्वं विप्ण।दानवमदेनम्‌ । वर्दानपरभावश्च रिवपूजाविषेः फलम्‌ ॥ २०

कणस्य दानश्ररत्ं कातेवीयस्य शूरता । कुबैरधनसपत्तिः शिव्रपूजाविधः फम्‌ ॥ २१

द्रीपदीस॒पतित्वं च धरुवस्य पदमुनकम्‌ । अजनस्य जयप्रापिः शिवपूनातरिषेः फलप्‌ ।॥ २२

सुहं बास॒देवस्य वाक्यत्वं बृहस्पतेः । ब्रह्मतेजो वसिष्ठस्य शिवपूजाविधेः कलम्‌ ।॥ २३

अगस्त्यनाणवः पतः सृ्तौणश्च हनूमता । राघवेणाद धिवंद्धः रिवपूजाविषेः फलम्‌ ॥ २४

अमन्त्रे वा समत्र वा लिङ्गस्य।परि विन्यसेत्‌ । पत्रे वा पुष्यमेके वा कुलकोटिं समुद्धरेत्‌ ॥ २५
परसननेनामि सन्तन दम्भनापि हिं खोभतः। ये सेतरन्त महादेवं न ते परयन्ति भास्करम्‌ ॥२६

लिवाचेनसमं पुण्य सवरेपाप्प्रगाडनम्‌ । स्वयप्रदं वेय नास्ति किंचिजगत्रये ॥ २७
रित्रभक्ति पकुत्राणा ये द्विषन्ति जनादेनम्‌ । तेषां निरयपातस्तं यावदिन्द्राशतद्रश्च॥ २८
परात्परतरं यानि नारोयगवह्यगाः । नते तत्र गमिष्यन्ति ये द्विषनिि मदेश्वरम्‌ ॥ २०
[द्रव्यमन्नं फल तोयं शित्रखं न स्पृशचन्कचित्‌। नि्मारयं नेव संलड्ेत्कृपे स्रं च तस्पिपेत्‌ ॥
मक्षिकरापदमातर हि रवस्वमुपजावनि । पादाह्लाभात्स पच्येत कल्पान्तं नरकं नरः] ॥ ३?
तृणः कषतच पापाणयं ुतेनिति शित्राययम्‌ । मोदन्ते सह रद्रण ते नराः शिवसंनिधौ ।॥ ३२
ब्रह्मव्रिच्णुमहादेवपासादं मदम वा । कृत्वा तु सुचिरं कालं तत्र लोके व्रमन्तिते + ३३
ये धममठगाज्ञाखाः पथि विश्राममन्दिरम्‌ । यतीनां सदनं वैश्य द्‌(नानाथक्रटीरकम्‌ | २३४
वह्मशाना सृविपुना ब्रह्मणस्य च मन्दिरम्‌ । कु्न्तिते यान्ति वप इन्द्रस्य सदनं महन्‌ ३८

= वनाद्वहान्तमनः पाडा र. =. पस्तकस्थः ।

7. =. यनाय गिगतरन। > म च्छ स्तु ननकाल च इदाह्नः | प |

व ( .

न

क ९ ४ । [|

२४४च्‌अत्वारिदादषिकद्धिशाततमोऽध्यायः] पञ्मपुराणम्‌ । १७६ १

ीणोद्धरिण बै तेषां त्फ द्विगुणं भतरेत्‌। तन्युक्त्वाऽन्यत्र यः कुर्यात्स गच्छेन्निरयं महत्‌ (धवम्‌ )

देवविभयतीनां तु मठे खोभविमोदितः । मापिपल्यं यः कुयात्सवेकमेवदिष्कृतः ॥ ३७
स पच्यते महाघोरे रीस नरकेऽश्षये । पत्रं पुष्पं फलं तोयं द्रव्यमन्यन्मदस्य तु ॥ ३८
योऽश्नाति स पतेदघोरे नरके नात्र संशयः । यमिच्छेनरकानेतुं सपुत्रपञुवान्धवम्‌ ॥ ३९

त॑ देवेष्वधिपं कुयाद्रोषु च ब्राह्मणेषु च । अभोज्यं मटिनामन्नं युक्त्वा चान्द्रायणं चरेत्‌ ॥ ४०

सृष्टा मटपतीन्वेश्य सवासा जलमाविशेत्‌ । ब्रह्मविष्णुमरेशानां पूजार्थं पुप्पवाटिकार्‌ ॥ ४१
आसोपयन्ति ये धन्या देवलोके बन्ति ते । ये सदा पितदेवांश्च पीणयन्त्यतिथीनपि॥ ४२
प्राजापलयं हि ते यान्ति खोकं सर्वोचिमोत्तमम्‌। मूर्खो वा पण्डितो वाऽपि श्रोत्रियः पतितोऽपि वा
ब्रह्मतस्योऽतिथिर्देशय मथ्याहे यः समागतः । पथि श्रान्ताय इद्धाय अन्यस्मे क्रुधिताय वा।॥४४

यच्छन्यन्नपानं ये ते नाके चिरवासिनः। अदृष्रपवाो य पान्था भाक्तकामाः क्षधाकुटाः ॥४९
यद्रहे तृ्धिमायानिति ब्रह्मरोके वसन्ति ते । अतिथिविमुखां यस्य संगच्छेद्रहमागतः ॥ ४९
मध्याः वैश्य साय॑वा स प्रयाति यमाखयम्‌। नास्तीति वचनं श्रुता खिनो गेदाश्वनेत्तु यः४७
आजन्पसंचितं पण्यं ग्रह्वाति गृहमेधिनः । नास्यतिथिसमा बन्धुनास्यतियिसमं धनम्‌ ॥ ४८
नास्त्यतिधिक्षमो धर्मो नास्त्यतिधथिसमं दितम्‌ । आतिथ्यस्य भभावेन राजानो मुनयस्तथा ४९
ब्रह्मछोकं गता%ऽद्यापि न च्यवन्ते विशां वर । जन्ममध्ये ग्रहस्थो यः प्रमादाद्वा कथंचन ॥५५०

भोजयत्यतिथीच्नं नैत परयति सोऽन्तकम्‌ । सुदीप्नेषु विमानेषु भद्ध पीयूपमनदः ॥ ५१
याति स्वर्गाच्यतो त्रैदय उत्तरांश करूं सः । ततथ भारते वरप राजा भवति धामिकः ॥ ५२
अन्नदो दीधणयश्च विन्देदक्षीणवंशताम्‌ । सर्वेषामेव जन्तूनामन्ने माणाः प्रतिष्ठिताः ॥ ५३
तेनाननदो विशां शरेष्ठ भाणदाता स्मृतो बुधैः । प्राह वैवस्वतो देवो राजानं केसरिध्यजम्‌ ॥ ५४
पतन्तं स्वर्गलोका कारुण्येन विशां वर । ददस्वान्नं ददस्वान्न ददस्तान्नं नराधिप ।॥ ५५

कमेभूमा गतो भूयो यादे स्वगंतिमेच्छसि । इ्यत्राविं मया वेशय साक्षाद्मयखात्तदा ।॥ ५६
अनदानसमं दानमतो नास्ति मयोदितम्‌ । पानीयं भदद द्वीष्म हेमन्ते च तथन्धनम्‌ ॥ ५७
अन्नं चैव सदा दसा यामीं यान्ति न यातनाम्‌ । ज्ञाताज्ञातेषु पापषु श्द्रेषु च महत्स॒ च॥५८

सु षटसु च मासेषु मायधित्तं च यश्चरेत्‌ । निष्करपपो नरो वश्य स कृतान्तं न पर्यति५९
प्ाययित्तमङृतवेह नरो भवति नारकी । पायधित्तं चरेद्यस्तु वाखनःकायकमसु ॥ ६०
स प्राप्नाति अभाटीकान्दे बगन्धवेस्रवितान्‌ । निदं जपन्ति ये वेदय गायना वेदमातरम्‌ ॥ ६?
अन्यदा वदिं जप्यं न ते किप्यन्ति पातकः । वेदाभ्यासरता निलयं सायं भातदुताशने ॥ ६२
ये जहति द्विना भरद्य ते कभन्तेऽक्षयां गतिम्‌ । निलयं वतसमाचारो निदं तीर्यापसुवकः ॥ ६३
जितेन्धियः सत्यवाग्यो यमं रौद्रं न परयति । परान्नं परपाक्र च नतय धमरतस्त्यमत्‌ ॥ ४
यो यस्यात्र समश्नाति स तस्याश्नाति पातकम्‌ । सवत्र परतिग्रृज्णीयाद्धाजनं न समाचरेत्‌।। ६५
नरके दारुणं, मत्वा परान्ने च रतिं यजेत्‌ । याम्यं दि यातनादुःखं भातःखायी न प्यति ६६
भ्रातःसरानेन पयन्ते अपि पापकृतो जनाः । प्रातःस्नानं हरद्वश्य तत्तद्राद्यान्तर्‌ मलम्‌ ॥ ६७
पानः्नानिन निष्पापो नरो न निरयं त्रनेत्‌ । स्नानं बिना तु यो भङ्ग मलाशी तु सदा नरः६८

‰ सेधिराषः ।

१७६२ महापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

अश्चीयाद्स्तस्य वैश्यं विञ्गखाः सवेदरेवताः । सानदीनो नरः पाषी सलानदीनोऽशुचिः सदा ॥
असनाय नरकं भक्त्वा पुल्कसादिषु जायते । ये पुनः स्रोतसि सानमाचेरन्तीह पर्वणि ॥ ७०
ते मैव दुर्मति यान्ति न जायन्ते कुथोनिषु । दुःस्वमो दृष्टचिन्ता च बन्ध्या भवति स्वंदा ॥७१
भातःसानविश्द्धानां पुरुषाणां विशां वर । तिला तिपातरं च तिटपब् यथाविधि ॥ ७२
दसा मेतपतेभूमि न व्रजन्ति नराः कचित्‌ । पृथिवीं काश्चन गां च महादानानि षोडश ॥ ७२३

द्खा तु न निवतैन्ते स्वगेलोकाद्विकुण्डल । पुण्यासु तिथिषु भाज्ञो व्यतीपातेषु संक्रमे ॥ ७४
खात्वा दसरा च यो भुङ्के नैव मजति दुर्गतौ । नैव परयन्ति दातारो दारुणं रौरवं पथम्‌॥५५
इह लोके न जायन्ते कुरे धनविवजिते । सत्यवादी सदा मोनी पियवादी च यो नरः ॥ ७६
अक्रोधनः क्षमासिन्धुनांतिवागनसूयकः । सदादाक्षिण्यसंपन्नः सदामुतदयान्वितः ॥ ७७
गोप्ता च परधमाणां वक्ता परगुणस्य च । परस्वं तृणमात्रं च मनसाऽपि न यो हरेत्‌ ॥ ७८
न परयति विशां श्रेष्ठ स वे नरकयातनाम्‌ । परापवादी पापिष्ठः पापेभ्योऽपि मतो मम ॥ ७९

पच्यते नरके तवेद्यावदाभूतसंपुवम्‌ । वक्ता परुषवाक्याणां मन्तव्यो नरकागतः ॥ ८०
संदेहो न विशां श्रेष्ठ पूनयौस्यति दुर्गतिम्‌ । न तीर्थेन तपोभिश्च कृतश्रस्यास्ि निष्कृतिः ॥८१
सहते यातनां घोरां स नरो नरे चिरम्‌ । पृथिव्यां यानै तीर्थानि तेषु मजति यो नरः॥८२
जितेन्द्रियो जिताहारो न स याति यमालयम्‌ । न तीर्थे पातकं कयांर्यजेत्तीर्योपजीवनम्‌ ॥८३

तीरे भतिग्रहसत्याज्यस्तयाज्यो धर्मस्य विक्रयः । दुजरं पातकं तीरे दुजैरथ प्रतिग्रहः ॥ ८४
तीरेषु दुजेरं सवेमेतत्कृनरकं वजेत । सङ्ृद्वङ्गाम्भसि स्नात्वा पूतो भवति वारिणा ॥ ८५

नरो न निरयं याति अपि पातकरारिष्रेत्‌ । वरतं दानं तपो यज्ञाः पवित्राणीतराणि च ॥ ८१६
गङ्गाविन्द्रभिषेकस्य न समानीति विश्रुतम्‌ । अन्यतीथसमां गङ्गां यो ब्रवीति नराधमः ॥ ८७
स याति रौरवं वैदय नरकं दारुणं महत्‌(धुवम्‌)। अर्थवादमिमं चापि पुराणमिति यो बदेत्‌ ॥
पच्येते नरके घोरे इखानामेकविशतिः ॥ ८८
इति श्रीमदापुराणे पराद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिकोपसंवादे वैशयदैवदुतसंवदे दानादिमदिमवर्भनं
नाम चतुश्चत्वाररिंरदधिकद्विशततमोऽभ्यायः ॥ २४४ ॥ (२६)
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ४४३७१

भय प्रञ्चचत्वारेशदधि ङद्विरततमो ऽध्यायः ।

देवदूत उवाच-
भमेद्रवो इषां बीजं वेकुण्डचरणच्युतम्‌ । धृतं माधि महेेन यद्वाङ्गममरं जलम्‌ ॥
तद्रहयैवर न संदेहो निगुण कृतेः परम्‌ । तेन कि समतां गच्छेदपि ब्रह्माण्डगोलके ॥ म
गङ्गेतिनामग्रहणाद्योजनानां शतैरपि । नरो न निरयं याति किं तया सदं भवेत्‌ ॥ ॥
नारकी दह्यते सयः क्रिया नरकदायिनी र । गङ्गाम्भसि प्रयत्नेन सातव्यं तथ मानवैः ॥ ४

------- ~~ ----- ~~~.

न्ति

१२. ल, "ईय निसुशञाः पदेः ।

# ह \

ध.९,“

५५ कथया स्का ५०० ५८०० ५.१ ~ ५५५५ १०२१४

२४९पश्चचत्वरिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः]पश्चपुराणम्‌ । १७६३

प्रतिग्रहनिदरत्तो यः प्रतिग्रहक्षमोऽपि सन्‌ । स द्विजो योते पेश्य कामरूब्शरन्दिति ॥ ५

यमलोक न परयन्ति प्राणायामरता नराः । अपि दुष्कृतक्र्माणश्त एष हतकिस्विषाः ॥ ६
दिवसं दिवसे वेदय प्राणायामास्तु षोडश । अपि श्रृगहनं मासास्युनन्त्यहरहकरताः ॥ ७

तपांसि यानि तप्यन्ते वनानि नियमाश्च ये । गोसहस्रप्रदानं च प्राणायामास्तु तरसमाः ॥ ८
गङ्गाम्भोऽपि कुशग्रेण मासमेकं तु यः पिवेत्‌ । संवत्सरशतं साग्रे भराणायामास्तु तत्समाः ॥ ९
यस्तु वषशतं धत्ते खले गोपिचन्दनम्‌ । शिखायां तुलसीं चैव प्राणापास्तु तत्समाः ॥ १०
पातकं तु महय्य तथा श्चद्रोपपातकम्‌ । प्राणायामस्तु तत्सर्व भस्मसात्स्याटिशां वर ॥ ५१
मातृबत्परदारान्ये संपर्यन्ति नरोत्तमाः । न ते यान्ति विशां श्रेएठ कदाचिद्मयातनाम्‌ ॥ १२

मनसाऽपि परेषां यः कख्त्राणि न सेवते । स हिं रोकद्रये पृञ्यस्तेन वेश्य धरा धृता ॥ १३
तस्माद्धमैरतेस्त्याज्यं परदारावछोकनम्‌ । नयन्ति परदारास्तान्रकानेकविंशतिम्‌ ॥ १४
न खोभे जायते येषां परद्रव्येषु मानसम्‌ ¦ ते यान्ति देवलोकं हि न यम॑ वेरयसत्तम ॥ १५
संध्यामे देवगृहे पुराणपठनं सदा । कारयन्ति च कुमैन्ति ते न यान्ति यमालयम्‌ |॥ १६
सत्सु कोधनिदानेषु यः क्रोधेन न जीयते । जितनाकः स मन्तव्यः पुरूषोऽक्रोपनो भवि।॥। १७
मातरं पितरं पुजस्त्वाराधयति देववत्‌ । संप्राप्ते वाके काटेन स याति यमालयम्‌ ॥ १८
पितुराधिक्यभावेन येऽर्चयन्ति गुर नराः । भवन्द्यतिथयस्ते वै ब्रह्मणो वैरयसत्तम ॥ ११.

एता एव सियो धन्याः शीलस्य परिरक्षणात्‌ । शीलभङ्गेन नारीणां यमलोकः स॒दारूणः ॥२०
शीलं रक्ष्यं सदा सीणां दष्टसङ्गपिवजजनात्‌ । शीटेनव परं स््रगैः स्रीणां वेश्य न संशयः ॥ २१
विष्ठद्धपाकयज्ञेन निदेश्करणेन च । स्वगतिध्रिहिता वेश्य तस्य नो नारकी गतिः ॥ २२
विचारयन्ति ये शास्र वेदाभ्यासरताश्च ये । पुराणसंहितां ये च श्रावयन्ति पठन्तिच।॥ २३
व्याकुवीन्ति स्मृतिये च ये च धर्मघबोधकाः । बेदान्तनिपृणा ये वे तेरियं जगती धता ॥ २४

(>

तत्तद भ्यासमाहारम्यात्सर्वे ते हइतकिसििषाः । गच्छन्ति ब्रह्मणो लोकं यत्र मोहो न विद्यते।॥।२५

जञानमन्नाय यो दव्रद्वेदश्ाख्चसमुद्धवम्‌ । अपि देवास्तमचंन्ति भववन्धवरिदारकम्‌ ॥ २६
[1 # $
भरूयतामद्धतं हयेतद्रदस्यं प्रैशयसत्तम । संमतं धमेराजस्य सवेलोकागृतमदम्‌ ॥ २७
[4 [\ २ (~ + ड
न यमं यमलोकं च यमदृतान्महाभयान्‌ । पश्यन्ति वेष्णवाः कापि सलं सदयं वदाम्यहम्‌ ॥
भराहास्मान्स यमो रातः सादरेण पुनः पुनः ५ २८
यम उवाच-

पापिष्ठा अपिते त्याज्या अस्माकं दृष्टिगोचराः । ये स्मरन्ति सकृद्‌दूताः भरसङ्गेनापि केशवम्‌ ॥
ते वरिध्वस्ताखिखाघौघा यान्ति विष्णोः परं पदम्‌। दुराचारः कृतघ्रो वा महापापरतोऽपि वा०
भवद्धिः सर्रदा याज्यो विष्णुं चेद्धजते नरः । वैष्णवो यहे भृङ्गे येषां वेष्णवसंगतिः ॥
तेऽपि षः परिहार्याः स्युस्तत्सङ्कहतकिस्िषाः ॥ ३१
यमदूत उवाच--

इति वेश्यानुशास्त्यस्मान्यमो दण्डधरः सदा । अतो न वेष्णवा यान्ति राजधानीं यमस्य तु ॥
विष्णुभक्ति विना नृणां पािष्ठानां विशां बर । उपायो नास्ति नास्त्यन्यः संतर्तुं नरकाम्तुधिम्‌
वपाकमिव नेक्षन्ते लोके विभमयैष्णवम्‌ .। वैष्णवो वणबाद्योऽपि पुनाति भुवनत्रयम्‌ ॥ ३४

१.७६ ४ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

एतावताऽलमघनिररणाय पमां संकीर्तनं भगवतो गुणकमेनाननाम्‌ ।

आक्रडय पृत्रमयवान्यदजामिन्ोऽपि नारायणेति भियमाण इयाय मुक्तिम्‌ ॥ ३५

नरकेऽपि चिरं मग्नाः पवना ये कल्ये । तदैव यान्ति ते स्वर्म यस्याचैति स॒तो हरिम्‌ ॥ ३६
विष्णदासस्य दासा ये वेष्णवानभजश ये । तेऽपि क्रतुभुजां वेश्य गति यान्ति निरामयाः ३७
भार्थयेदरेप्णवस्यानं परयत्नेन विचक्षणः । सतेपापविद्रुदुध्यर्थं तदभाव्रे जलं पिवेत्‌ ॥ ३८
गोविन्देति जपन्मन्रं कुत्रचिन्भ्रियते भुवि। स नरो न यमं पर्यत्तं च नक्षामहे वयम्‌ ॥ ३९
साङ्गं सम॒द्रं सन्यासं सपिच्छन्दं सदैवतम्‌ । सदीक्षाविधि सध्यानं समन्त्रं द्वादशाक्षरम्‌ ॥ ४०
अष्टाक्षरं च मन्त्रश्च ये जपन्ति नरोत्तमाः । तान्टषट्रा ब्रह्महा शुध्येत्कि पुरनवेस्णवः स्वयम्‌ | ४१
शङ्धिनश्वक्रिणो भृत्वा ब्रह्मायुवैनमाङिनः । वसन्ति वैष्णत्रे लोके विष्णरूपेण ते नराः ॥ ४२
हृदि सूर्ये जठे वाऽथ परतिमास्थण्डियेषु च । समभ्यच्यं हरिं यान्ति नरास्तत्परमं पदम्‌ ॥ ४१
अथवा सर्वदा पृञ्यो वासुदेवो ुपरक्षुभिः । शाल्ग्रामशिखाचक्रे चक्रे कीटविनिभिते॥ ४४
अधिष्ठानं च तद्विष्णोः सवेपापप्रणाशनम्‌ । शालग्रामं सदा वेश्य सर्वेषामपि मुक्तिदम्‌ ।॥ ५५
यः पूजयेद्धर चक्रे शाटग्रामसयुद्रतरे । राजसयसदसरथ तेरि(तस्ये)ः किं प्रयाजनम्‌ ॥ ४६
भजन्ते श्रतपेदान्ता व्रह्म निवाणमच्युतम्‌ । तत्प्रसादो भवेश्रणां शालटग्रामरशशिखाचनार्‌ ॥ ४७
सवेकाएटगतो वद्विमेथनेन भरकाशते । यथा तथा हरिव्योपी शालग्रामे भकारते ॥ ४८
अपि पापसमाचाराः करमण्यनधिकारिणः ) शाट्ग्रामार्चका वैश्य नेव यान्ति यमालयम्‌ ॥ ४९
न तथा रमते लक्ष्म्यां न तथा स्वपुरे हरिः । शाख्ग्रामदिखाचक्रे यथा स रमते सदा ॥ ५०
अभ्निदोत्रं हुतं तन दत्ता पृथ्वी ससागरा । येनाचितो हरिथकरे शाटग्रामरिलोद्वे ।॥ ९!
[#सङृत्करोति मनुजः श्ाट्ग्रामरिलाचनम्‌ । पापानि विर्यं यान्ति तमः सूर्योदये यथा| ॥
शिखा द्वादश भो वश्य शालग्रामचिखोद्धवाः । विधिवत्पूजिता येन तस्य पुण्यं वदामि ते॥ ९३
कोषिद्रादशिङ्गदि परजितेः खणैपङ्जेः । यर्स्याद्राद शकल्पेषु दिनेनैकेन तत्फलम्‌ ॥ ५४
यः पुनः पृजयेद्धक्त्या शाटग्रामर्चिखाशतम्‌ } उषित्वा स हरेक चक्रवतीं स जायते ।॥ ५५
कामेः क्रोधश्च लोमे मोदेश्वापि नराधमः । सोऽपि याति हरेर्छोकं श्ाट्ग्रामशिखाचनात्‌।।५६
यः पूजयति गोविन्दं शाटग्रामे सदा नरः । आभृतसंगवं यावन्न स भरच्यवते दिवः ।॥ ५७
पिना तीयविना दानिना यज्ञावना मतिम्‌ । म॒क्ति यान्ति नरा वेश्य शाटग्रामर्तिखाचनात्‌ ॥
नरकं गर्भवासं च तियेक्त्वं क्रिमिकीटताम्‌ । न याति वैश्य पापोऽपि शालग्रामशिलार्चकः ५९
दीक्षाविधानमन्नह्श्वक्रे यो वलिमावहेत्‌ । स याति वेष्णव्रं धाम सट्यं सलं मयोदितम्‌ ॥ ६०

स सातः सवेतीर्थेषु सवेयङ्गषु दीक्षितः । शालग्रामरिखातोयेर्योऽभिपेकं समाचरेत्‌ ॥ ६१
गङ्गा गोदावरी रेवा सथ्ोगुक्तिपरदा इमाः । निवसन्तीह ताः सवाः शाटग्रामरशिखाजले ॥ ३२
नेवेद्रेधिवियः पृष्यधुषेदीपिषिरेषपनेः । गीतवादितरस्तोजाैः श्ालग्रामशिलार्चनम्‌ ॥ ६३
कुरूते मानवो यस्तु कटौ भक्तिपरायणः । जपन्नापसदस्राणि रमते संनिधौ हरः ॥ ६४

लि्स्तु कोटिभिष्यैत्फङं पूजितेः स्तुतेः । श्ाटग्रामशिलायास्तु एकेनापीह तत्फलम्‌ ॥ ६५

‡ भतरं श्मेको र. ल. पुस्तकस्थः ।

कवन ~~ --- ~ -- ~~ ~- - - -----~

१२. ल. वानद्ो।२र्‌. ठ. "णः । कल्पकोरिस्रः +

~न
र र

२४ ५पश्चचत्वारिदादधिकद्धिशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १७६५

सददभ्यथिते लिङ्गे शाटग्रामिरोद्धबे । पक्ति प्रयान्ति मनुजाः सांख्येनापि विवनिताः॥ ६६
दाटग्रामशिखारूषी यत्र तिष्ठेति केशवः । तत्र देवास॒रा यक्षा भवनानि चतुदेश्च ॥ ६७
शाखग्रामशिखाम्रे हि यः श्राद्धं कुरूते नरः । पितरस्तस्य तिष्रन्ति त॒प्राः कल्पशतं दिवि ॥ ६८
ये पिबन्ति नरा निलयं शालग्रामशिटाजखम्‌ } पञ्चगव्यसहसेस्तु पारितेः किं प्रयोजनम्‌ ॥६९
श्ारग्रामरिखा यत्र तत्तीर्थं यो जनत्रयम्‌ । तजर दानं च होमश्च स्व॑ कोटिगुणं भवेत्‌ | ७०
[कबालग्रामक्चिखातोयं चक्राङ्कितशिखाजरैः । मिभितं पिवते यस्तु देह शिरसि धारयेत्‌ ॥ ७१
तस्य चक्राङ्कितो देवो भवेन्नास्तयत्र संशयः । गुप न पदयते कोऽपि खोके सृय॑सुतं विना ॥ ७२
अतो न्यवारयदतान्वैप्णवानां शहोत्तमे । भीतो वेष्णवरभक्तानां पादोद कनिपेवणात्‌ ॥ ७३
नरिरा्रफलदो माघो याः काश्िदसमुद्रगाः ) समुद्रगास्तु पक्षस्य मासस्य सरितां पति; ।॥ ७४
पण्णसफ्दा गोदा वत्सरस्य तु जाहवी । पादोदके भगवतो द्रादशाब्दफलमदम्‌ ।॥ ७५
कोटितीथसहसैस्तु सेवितैः #ि भयोजनम्‌ । तोयं यदि भवेत्पुण्यं जञारग्रामसमुद्धवम्‌ | ॥ ७६
दाटग्रामश्चिलातोयं यः पिषेद्धिन्दुमाचकम्‌ । मातुः स्तन्यं पिवेन्नैव स भवेन्मुक्तिभा ङ्नरः ॥७७

शाद्ग्रामसमीपे हि क्रोशमानं समीपतः । कीटक्ोऽपि मृतो याति वैकुण्ठभवनं तथा ॥ ७८
शाट्ग्रामशिलाचक्तं यो दचादानमुत्तमम्‌ । भूचक्रं तेन दत्तं स्यात्सशखवनकाननम्‌ ॥ ७९
काटग्रामशिटायास्तु मौल्यमुत्पादयेन्नरः । विक्रेता चानुमन्ता च यः परीक्ष्यानुमोदते ॥ ८०
स्वे ते नरकं यान्ति यावदाभूतसंपुवम्‌ । अतस्तं वजेयदेश्य चक्रस्य क्रयविक्रयम्‌ ॥ «८१
बहुनोक्तेन फं वैशय कर्तव्यं पापमीरभिः । स्मरणं वासुदेवस्य सवेपापहरं सदा ॥ ८२
तपस्तप्त्वा नरो घोरमरण्ये नियतेद्धियः । यत्फलं समवाभोति तन्नत्वा गरुडध्वजम्‌ | <

ठृत्वाऽपि बहुशः पापं नरो मोहसमन्वितः । न याति नरकं नत्वा सवैपापहरं हरिम्‌ ॥ _ ८४
पृथिव्यां यानि तीर्थानि पुण्यान्यायतनानि च । तानि सर्वीण्यवामोति विष्णोरनामानुकीतेनाव्‌
देव शर्षरं तिप्णुं ये पन्नाः परायणम । न तेषां यमसालोक्यं न ते हि नरफरोकसः ॥ «८६
वेष्णवृः पुरूषो वैश्य रिषनिन्दां करोति यः । न विन्दैद्ैष्णवं लोकं स याति नरकं धवम्‌॥८७
उपोष्येकादशीमेकां भरसङ्केनापि मानवः । न याति यातनां यामीपिति नो यमरत; शचेतम्‌ ॥ ८८

नेषटदों पावनं फिंचिन्रिषु रोकेषु विद्ते । उभयं पद्मनाभस्य दिनं पातकनाशनम्‌ ॥ ८९
तावत्पापानि दहेऽस्मिन्वसन्तीह विशां वर । यावन्नोपवसेजलन्तुः पद्मननामञरुभं दिनम्‌ ॥ ९०
अश्वमेधसहस्राणि वाजपेयरतानि च । एकादश्युपवासस्य कटं नारैन्ति षोडशीम्‌ ॥ ९१
एकाद दोन्द्रियैः पापं यत्कृतं वश्य मानवैः । एकादश्युपवासेन तत्सव विलयं व्रजेत्‌ ॥ , ९२
एकाद्रीसमं किंचितपुण्यं लोके न विद्यते । व्याजेनापि कृता यैस्तु वँ यान्ति न भास्करः९३
खगेमोक्षपदा देषा शरीरासोग्यदायिनी । सृकटत्र्रदा हेषा जीवत्पुत्रपरदायिनी ॥ ९४

नगङ्गान गया वेदय न काशीं न च पुष्करम्‌ । न चापि वष्णवं कषत्रं तुर्यं हरिदिनेन तु॥९५
यमुना चन्द्रभागा च तुल्य(ल्या) हरिदिनेन तु (न) । अनायासेन येनात्र पराप्यते परमं पदम्‌९६
राजी जागरणं कृत्वा समुपोष्य हरेदिनम्‌ । दश्च वे येते पक्षे मातुके दशा पूवनान्‌ ॥ ९७

* धनुशिहान्त्मतः पाठो र. ल, पृस्तकल्थोऽप्ंगतश्च ।

"~~ _ _ __ ___ __ = ~~~ ~~~ ~~~

१ र. ल. "णि राजसूय । ९२. ठ. रेः । सर्वेभोगप्र । डर. षा सुष्रपु्" ।

१७६६ पहामुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे
पियाया दश वैरयेतान्समुद्धरति निधितम्‌ । ते द्ुसङ्गनिर्मुक्ता नागारिङृतकरेतनाः ॥ ९८

स्रग्विणः पीतवसनाः परयान्ति हरिमन्दिरम्‌ । वारयते योबनस्े वा दद्धत्वे वा विशं वर॥९९
उपोष्येकादशी नैव याति पापोऽपि दुगेततिम्‌ । उपोष्येह तरिराज्राणि कृत्वा वा तीर्थमन्ननम्‌ ॥
द्स्वा हेपतिलान्याश्च खगेति याति मानवः। तीथे स्नाति न यो वैय न दत्तं काश्चनं तु यैः॥
नेव ततं तपः किंचित्ते स्युः सवेत दुःखिताः । संक्षिप्य वच्मि ते धर्म नरकस्य निवारकम्‌ १०२
अद्रोहः सवभूतेषु वाञ्जनःकायक्मभिः । इन्द्रियाणां निरोप दानं च इरिसेवनम्‌ ॥ १०३
वणोश्रमक्रियाणां च पालन विधिवत्तथा । स्वर्गा सवेदा वैश्य तपो दानं न कीर्तयेत्‌ १०४
यथा्ञाक्ते सद्‌ा दद्यादात्मनो हितमिच्छता । उपानच्छत्रवस्रादि यनं मृं फलं जलम्‌॥ १०५
अवन्ध्यं दिवसं कुयादरिद्रोऽपि विशां वर । इहलोके परे चैव नादत्तमुपतिषटति ॥ १०६
[इति मत्वा सदा चैव दातव्यं तु स्वशक्तितः] । दातारो शनैव परयन्ति तां तां हि यमयातनाम्‌
दीघायुषो धनाब्यास्ते भवन्तीह पुनः पुनः । किमत्र बहुनोक्तेन यान्त्यधर्मण दुर्गतिम्‌ ॥ १०८
आरोहन्ति दिवं धर्मेनेराः सवत्र सवेदा । तेन बालत्वमारभ्य कर्मव्यो धर्मसंग्रहः ॥
ति ते कथितं सव किमन्यच्छ्रोतुमिच्छसि ॥ १०९
विकृण्डल उवाच-
श्ुतवा तव वचः सौम्य पसर मम मानसम्‌ । गङ्गेव तापं दूत पापहारि सतां वचः ॥ ११०
उपकतं भियं वक्तं गुणो नेसगिकः सताम्‌ । शीतांशुः क्रियते येन शीतलोऽगरतमण्डलः ॥ १११
देवदूत तता ब्रूहि कारुण्यान्मम पृच्छतः । नरकानिेतिः सद्यो च्रातुरमे जायते कथम्‌ ॥ १५२
श्रीदत्तात्रेय उवाच--
इति तस्य वचः श्रत्वा देवदूतो जगाद तम्‌ । ज्ञानदण्या क्षणं ध्यात्वा तनेत्रीहृतवन्धनः ११३
दूत उवाच--
गते वेश्याष्टमे पण्यं त्वया जन्मनि संचितम्‌। तद्धा दीयतां शीघ्र स्वर्गं तस्य यदीच्छसि ११४
विकुण्डकछ उवाच--
ङि तत्पुण्यं कथ जातं करिजन्माऽहं पुराऽभवम्‌ । तत्सर्वे कथ्यतां दूत ततो दास्यामि सत्वरम्‌ १ १५
देवदूत उवाच--
शृणु वेशय परवक्ष्यामि तत्पुण्यं च सहेतुकम्‌ । पुरा मधुवने पुण्ये ऋषिरासीष्टिशषालिकः । ११६
तपोध्ययनसेपन्नस्तेजसा ब्रह्मणा समः । जङ्खिरे तस्य रेवत्यां नव पुत्रा ग्रहा इव ॥ ११७
श्रुवः शाशी बुधस्तारो ज्योतिष्मानत्र पञ्चमः । अभ्निदोत्रभिया हेते गरहधर्मेषु रेमिरे ॥ ११८
निर्मोहो जितमायश्च ध्यानकामो गुणातिगः । एते गृहविरक्ता दि चत्वारो द्विजसनवः ॥ ११९
चतुयोश्रममापन्नाः सर्वैकमेविनिस्पृहाः । प्रामेकनिलयाः स्वे निःसङ्गा निरुपद्रवाः ॥ १२०
निःशिखा नोपवीताश्च समरोष्टाहमकाशचनाः । येन केनचिदाच्छनना येन केनचिदारिताः ॥
सार्यग्हास्तथा नियं ब्रह्मध्यानपरायणाः । भितनिद्रा निराहाराः शीतवातसदिष्णवः ।॥ १२२
पर्यन्तो विष्णुरूपेण जगत्सर्व चराचरम्‌ । चरन्ति खीलया पृथ्वीं तेऽन्योन्यं सौनमाभिताः ॥
0

* इदमर्धं र. ल. पुस्तकस्थम्‌ ।

१२. ठ. सी इाकठिः । त्‌ः।

(+.

हि

च्‌ |,“ [2 ।
षडे च,

२४ ९पश्चचत्वारिंशादधिकद्धिशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १७६७

न कवैन्ति क्रियां कांचिदणुमात्रां च योगिनः । दषङ्ञाना असंदेहा्िद्िचारविक्ारदाः । १२४

एवं ते तव विग्रस्य पूवमष्टमजन्मनि । तिष्ठतो मत्स्यदेशेषु पुत्रद्‌रकृटुम्बिनः ॥ १२५
ऋ, 9 ४4 षे (~ भस ष क,

गेहं च तावकं जग्युमेध्याहे श्षुत्पपासिताः । वैशवदेवान्तरे काके त्वया दृष्टा गरहाङ्गणे ॥ १२६
सगरव साश्रुनेत्रं सहं च ससं भ्रम्‌ । दण्डवत्माणिपातेन बहुमानपुरःसरम्‌ ॥ १२७

प्रणम्य चरणौ स्पृष्टा कृत्वा पाणेयुगाज्ञलिम्‌ । त्वयाऽभिनन्दिताः सर्वे तथा सूटृेतया गिरा॥
अद्र मे सफटं जन्म जीवितं च सुजीवितम्‌ । अश्र विष्णः प्रसन्नो मे सनाथोऽस्म्यय पावितः
धन्योऽस्मि मे एह धन्यं धन्या मेऽ डुटुम्विनी । ममाच पितरौ धन्यौ धन्या गावः श्तं घनम्‌
यदृषटौ भवतां पादौ तापत्रयहरौ मया । भवतां दशनं यस्माद्धन्योऽस्म्यद्य हरेरिव ॥ १३११
दूत उवाच--
एवं संपुञ्य तेषां च चरणक्षाछितोदकम्‌ । धृतं ग्रधि विशां श्रे श्रद्धया परया मुदा ॥ १३२
यतिपादोदकं वेश्य हन्त्यपुण्यं पुरातनम्‌ । शतजन्माजितं सयं श्रद्धया शिरसा रतम्‌ ॥ १३३
गन्धपुष्पाक्षतेधूयेनी राननपुरः सरम्‌ । सपृञ्य संस्छृतैरननर्मोजिता यतयस्त्वया ॥ १३४
[भतप्ताः परमहंसास्ते विश्रान्ता मन्दिरे निशि । ध्यायन्तश्च परं ब्रह्म यज्ज्योतिञ्यों तिषां वरमू
तेषामातिथ्यजं पुण्यं जातं ते यद्विशां वर । न तद्रक्जसहसेण वक्तुं शक्तोऽस्म्यहं खट्‌ | ३६
भूतानां भागिनः श्रेष्ठाः प्राणिनां बुद्धिजीविनः । बुद्धिमत्सु नराः श्रष्ठास्तेषु च ब्राह्मणास्तथा
बाह्यणेषु च व्रिदरांसो विद्रत्स॒ कृतबुद्धयः । कृतबुद्धिषु कतारः क्षु ब्रह्मवादिनः ॥ १३८
अत एव हि पृज्यास्ते यस्माच्छ्ष्ठा जगचत्रये । तत्संगतिविशां श्रेष्ठ महापातकनाशिनी ॥ १३९
विश्रान्तास्तव गेहे बे सखस्था ब्रह्मवादिनः । आजन्मसंचितं पापं नाशयन्ति क्षणेन ते १४०
संचितं यदृहस्थस्य पापमामरणान्तिकम्‌ । भस्मीकृत्य च तत्सवमेकरात्नोषितो यतिः ॥ १४१
इति ते संचितं पुण्यमष्मे पूरैजन्मनि । तद्धात्रे देहि तत्पुण्यं नरकायेन मुच्यते ॥ १४२
श्रीदत्तात्रेय उवाच-

इति दूतवचः श्चत्वा ददं पुण्यै स सत्वरम्‌ । हृष्टेन चेतसा भरातर निरयात्सोऽपि निगेतः १४३
दवेस्तो पुष्पवर्पेण पूजितौ च दिवं गतौ । ताभ्यां संपूजितः सम्यग्गतो दूतो यमालयम्‌ ॥१४४

अखिटजनसबोधं देवदूतस्य वाक्यं निगमवचनतुल्यं वेश्यपुत्रो निशम्य ।

स्वदतसुकृतदानाद्भातरं मोचयित्वा सुरपतिरिव रोकं तेन सार्धं जगाम ॥ १४५
[+इतिहासमिमं राजन्यः पटच्छरणयादपि । स गो्षहस्रदानस्य विपापो रमते फलम्‌ | ॥ १४९

इति ध्रीमहापुराने पाद्च उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्टदिरीपसंवारे सु(श्री)कुण्डलटविकुण्डटस्वगे प्र प्तिकथनं
नाम पञ्चचत्वारेदरादधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २४५ ॥ ( २७ )

आदितः शोकानां समण्वङ्ाः--४४५१७

#॥

ननन.

# धनुश्विरान्तर्गतः पाठः, र. ठ. पुर्तङृस्थः । + भयं शोको र. ठ. एृस्तकस्यः ।

१७६८ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

कथ षट्‌चत्वाररिशदधिकद्िरततमोऽध्यायः ।

काैवीयं उवाच-

हेतुना केन विप माघस्नाने महाद्भुतः । भभावो बणितो नूनं तन्मे कथय विस्तरात्‌ ॥ १

गतपापो यदेकेन द्वितीयेन दिवं गतः । वैश्यो माघजयुण्येन कथे माघस्य तत्फलम्‌ ॥ २
श्रीदत्तात्रेय उवाच--

निसगोत्सछिं मेध्यं निक शुचि पाण्डरम्‌ । वैलहं पुरुषव्याघ्र द्रावक दाहकं तथा ।॥ ३

तारकं सवभूतानां पीषणं जीवनं तथा । आपो नारायणो देवः स्वेदेषु प्यते ॥ ४

ग्रहाणां च यथा सूर्या नक्षाणां यथा शशी । मासानां च तथा माघः श्रेष्ठ; सर्वेषु करमस॒ ॥ ९
मकरस्थे रवो माघे भातःकारे तथाऽपरे । गोष्पदेऽपि जले खानं स्वरभदं पापिनामपि॥ ६
योगोऽयं दुरेभो राजंसरैलोक्ये सचराचरे । अस्मिन्योगे त्वशक्तोऽपि सान कुर्यादिनत्रयम्‌ ।॥ ७
देयं किचिद्यथाशक्ति दारि्याभावमिच्छता । तरिस्लानेनापि माघे स्युर्धनिनो दीर्षजीविनः ॥ ८
पथमिः सप्तभिः सानेशन्द्रवद्रधेते फकम्‌ । [शसंमाप्ने मकरादिले पुण्ये पृण्यपदे दृणाम्‌ ॥ ९
माक्स्तिथयः सवौ; लानदानादिकर्मणाम्‌ । कीरं दापयन्तीह दक्षय्यं शाश्वतं पदम्‌ ॥ १०
तस्मान्माघे बहिः सरायादात्मनो हितकाम्यया] । अथातः संपवक्ष्यामि माघस्लानविधि परम्‌ ॥
कतेव्यो नियमः किंचि(कशि)दतकामैनैरोत्तमेः । फलातिशषयहेतोे कि(क)चित्सङ्ग यनेहुषः

तिर्वि क~ क 0.

भूमो शयीत होतव्यमास्यं मेधितम्‌ । त्रिकारं चाचयेननिलयं वासुदेवं सनातनम्‌ ।॥ १३

दातव्यो दीपकोऽखण्डो देवमुदिहय माधवं । गुडकम्बलकं वञ्मुपानत्कु ङ्कमं घृतम्‌ ॥ १४
[+तेरकाप॑सकोषं च तृटीं तूलव्शं पदीम्‌ ]। अननं चेव यथाशक्ति देयं माघे नराधिप ॥ १५
सुवणं च यथाशक्ति दयाद्रेदवयिदे तथा । तद्ानमक्षयं पराहूर्यन्मावे दीयते दप ॥ १द्‌
परस्याननं न सवेत त्यजद्विमः मरतिग्रहम्‌ । माघान्ते भोजयेद्धिमान्यथाशक्ति नराधिप ॥ १७
देया च दक्षिणा तेभ्य आत्मनो दितमिच्छता । एकादशीषिधानेन मापस्योद्ापनं तथा ॥ १८
कतंवयं श्रदधानेन अक्षयं स्वगीमिच्छता । मकरस्थे रौ मापे गोविन्दाच्युत माधव ॥ १९

स्तानेनानेन मे देव यथोक्तफल्दो भव । इति मन्नं समुचय लायान्मौनं समारितः ॥ २०
वासुदेवं हरिं विष्णं माधवं च स्मरेत्पुनः । [भहेऽपि सज कुम्भं वायुना निति पीडितम्‌ ()
तत्सानं तीथसदशे सवैकामफटमदम्‌ । ततर व्रतेन दातव्यं सानन चोपस्करान्वितम्‌ (?) ।॥ २२
तत्स्नानस्य प्रभावेन नरो न निरयं बजेत्‌] । तप्तेन वारिणा खानं यद्र क्रियते नरैः ॥ २३
पडन्दफलदं तद्धि मक्रस्थे दिवाकरे । [शीतोदकेन तु स्रा द्विगुणं फलमुच्यते |] २४
बहिःसानं तु वाप्याद द्वादशान्दफलपदम्‌ । तडागे द्विगुणं राजन्नयां चैव चतुगणम्‌ ।॥ २५
दशधा देवखाते च तथा च महानदी (१) । शतं च द्विगुणं राजन्महानचोस्तु संगमे ॥ २६
9

* भनुविहान्तगंतः पाठो ज इ. र. ल. पुस्तकस्यः । + इदमर्थे ज. इ. र. ख. पस्तकस्यम्‌ । + धनाथिहान्तरमतः
पाठः स्ञ. र. ल. पुस्तकस्थः । † इदम ख. पुस्तकस्थम्‌ । ॥ ॥

--~----------~-----.
-----~-----.

१ ज.क. ग ठ. सुत्त 1२. पावनम्‌ । ३. मलप्नं। ४द्च. आधारं । ५च. दव. शोधनं । ६र.ल.्‌।
इन्धनं कम्ब व्‌ ।

क)

१.
छ शीं

२४१षट्‌चत्वारिदादधिकद्विशततमोऽध्यायः] पश्रपुराणम्‌ । १७६९

सहस्रगुणितं पण्यं सवेत मकरे रवो । गङ्गायां सानमात्रेण लभते मानवो नृप ॥ २७
गङ्गां येऽ्ावगाहन्ते माघमासि नरोत्तम । चतुयुगसदस्राणि न पतन्ति स॒राखयात्‌ ॥ २८
शतेन गुणितं माघे सहस्र राजसत्तम । निदिष्टमृषिभिः सानं गङ्गायमुनसंगमे ॥ २९

दिने दिने सदस तु सवणानां विशां पते । तेन दत्तं हि गङ्गायां यो मापे स्ञाति मानवः।। ३०
अनटुहां सहस्रं तु अयुते कापिलं तथा । तेन दक्तं हि गङ्गायां यो मापे खाति मानवः॥ ३१
पापोपमूरिभारस्य दाहार्थं च परजापतिः । प्रयागं विदे भूप भजानां च हितेच्छया ॥ ३२
सूनास्थानमिदं सम्यक्सितासितजरं किरु । पापरूपपरूनां हि ब्रह्मणा विहितं पुरा ॥ ३३
ब्रह्मोवाच--
मा गर्वीरश्वमेभिन्मखकृदहमिति ब्रह्महन्मा च मेषीः
पातक्यस्मीति पुण्ये महति च दुरिते को मदः का च भीतिः।
मापे मासि भ्रयागे मकरगतरवौ पमजतां सञ्जनाना-

मब्विन्दुवो धुनीते मदमपि भयमप्यत्र वेदाः प्रमाणम्‌ ॥ १४
सितासिते सरिते यत्र संगते तत्राऽऽष्तासो दिवमुत्पतन्ति ।
ये वै तन्वां बिदधजन्ति धीरास्ते जनासो अगृतत्वं भजन्ते ॥ ३५

द्॒तत्रेय उवाच--

सितासितेऽपि या धारा सरस्वत्याऽपि गभिता । तं मार्ग ब्रह्मलोकस्य छष्िकती ससर्ज ह २६
सितासिते तु यो मजेदपि पापक्ञता्तः । मकरस्थे रवौ राजन्न स गर्भष मजति ॥ ३७
दुभेया वैष्णवी माया देैरपि सुदुस्त्यज । भरयागे द्यते साऽपि माघे मासि नराधिप ॥ ३८
तेजोमयेषु रोकेषु भुक्त्वा भोगाननेकशः । पश्चाचक्रिणि लीयन्ते प्रयागे माघमल्नात्‌ ॥ ३९
उपस्पृशति यो माघे मरां सितासिते । तस्य पुण्यस्य संख्यां नो चिच्रगुप्नोऽपि वेत्त्यलम्‌ ४०
संनिमल्ति यो माघे मकरस्थे सितासिते । वस्य पुण्यस्य माहात्म्यं वक्तु ब्रह्माऽपि न क्षमः ॥

संवत्सरशतं साग्रं निरादारस्य यत्फलम्‌ । भयागे माघमासे च उयदसाना तःफलम्‌ ॥ ५२
स्वणभारसदस्रेण कुरुक्षेत्र रविग्रह । यत्फलं खमते मापे वेण्यां तत्त॒ दिनत्रये ॥ ४३
[योगाभ्यासेन यत्पुण्यं संबत्सरश्नतत्रयम्‌। भयागे माघमासे तु त्यहं खातस्य तत्फलम्‌ || 9४
राजसूयसहस्रस्य राजन्नविकलं फलम्‌ । सितासितेषु मापे तत्स्लातानां भवति श्वम्‌ ॥ ५५
पृथिव्यां यानि तीर्थानि पयः सप्तैव याः पुनः। स्नातुमायान्ति वै वेण्यां माघे मासि नराधिप ॥
सवेतीर्थानि कृष्णानि पापिनां सङ्गदोषतः । भवन्ति शु्धवर्णानि प्रयागे माघमज्नात्‌ ॥ ४७
आकट्पसंचितं पापं जन्मभियंन्नराधिप । तद्धबरेद्धस्मसान्मापे सातानां तु सितासिते ॥ ४८

वाञ्नःकायनजं पापं नरस्य सुदं भवेत्‌ । प्रयागे माघमासे तु उयदहस्नानेन तत्स्षयः ॥ ५९
यागे माघमासे वै यरूत्यह स्नाति मानवः । पापं त्यक्त्वा दिवं याति जीर्णो त्वचमिवोरगः ॥
ङरकषत्रसमा गङ्गा यत्र कुत्रावगाहिता । तस्माटशगुणा राजन्यत्र विन्ध्येन संगता ॥ ४

तस्माच्छतगुणा गङ्गा कारयामुत्तरवादिनी । काश्या शतगुणा भोक्ता गङ्गायमुनसंगमे | ५२

-----~~~-~>

# अयं श्रेकः ख. पुस्तकस्थः ।

१ क्च. "मितस्यया)२ख.ज. न्च. र.ठ. वौ स्रेनस।

१७७० महामनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

सहस्रगणिता परोक्ता भवेत्पश्चिमवादिनी । सा राजन्द शेनदिव ब्रह्महलापहारिणी ॥ ५३
पधिमाभिमखी गङ्गा काटिन््या यत्र संगता । हन्ति कल्पङृतं पापं सा माघ चप दुकमा ॥ ५४
यत्कथ्यतेऽगरतं राजन्सा वेणी भवि कीतिता । तस्यां मुदरूतों खोकानां देवानामपि दुठेभः॥५५
व्रह्मा विष्ण्महदेवो रुद्रादित्या मरुद्रणाः । गन्धवा लोकपालाश्च यक्षकिनरगह्यकाः ॥ ५६
अणिमादिगणेः सिद्धा ये चान्ये तखदार्दिनः । ब्रह्माणी पावती लक्ष्मीदितिमधा ज्ञची रतिः
सवास्ता देवपल्यशथ्च तथा नागाङ्गना वप । घ्रताची मेनका रम्भा उवेशी च तिखोत्तमा ॥ ५८
गणाश्राप्सरसां सर्वे पितणां च गणास्तथा । सातुमायान्ति ते सवे मापे वेण्यां नराधिप । ५९
करते युगे स्वरूपेण कटा पच्छनरूपिणः । प्रयागे माघमासे तु उयहस्नानस्य यद्धवेत्‌ ॥ ६०
नान्वमेधसहश्चाणां तत्पुण्यं खमते भुवि । अयदृस्नानफटं माघे पुरा काश्चनमालिनी ॥ ६१
राक्षसाय दद्र भूष तेन मुक्तः स पापकृत्‌ ॥ ६२
कातेवीये उवाच--
भगव्न्राक्षसः कोऽसाकासा काश्चनमाछिनी । कथं दत्तवती धमं कथंर्षा संगतिस्तयाः ६३

एतत्कथय यार्गन्द्र॒ अतरिसंतानभास्कर । यदि तं मन्यसे श्राव्यं पर कातर मम॥ ६४
श्रीदत्तात्रेय उवाच-
शुणु राजन्विचित्र त्वभितिहासं पुरातनम्‌ । यस्य भ्रवणमात्रेणं वाजपेयफलं भवेत्‌ ।॥ ६५
अप्सरा र्पसंपन्ना नाम्ना काश्चनमालिनीं । प्रयागे माघमासे सा स्लात्ा यान्ती हराखयम्‌६प
निकरे गिरिराजस्य तिष्ठता पोररूपिणा । दषा गगनमारूढा तेन द्धन रक्षसा ॥ ६७
तद्रस्रविन्दुपातेन राक्षसस्य बलीयसः । करत्वं च विदहायाऽऽग्रु मनः चन्तमजायत ॥ ६८
तेजस्विनीं सृटेमाभां सुश्राणीं दीपलोचनाम्‌ । चन्द्राननां सकेशीमापीनोन्नतपयोधराम्‌ ॥ ६९
दषा तां रूपसंपन्नायुवाच स च राक्षसः ॥ ७9
राक्षस उवाच-
का त्यं कमलपत्राक्षि कुन आमम्यते त्वया । भद्र च वसनं कस्मादाद्रौ ते कवरी कुतः ॥ ७?
कुत्र वा गम्यते भीर कुनस्ते गगने गतिः । केन पुण्यपरभावेन तव तेजोमयं वपुः ॥ ७२
अर्त।वरूपसंपन्नं सं मूतं च मनाहरम्‌ । त्वद्रखविन्दुपातेन मम पूर्धि सुखोचने ॥ ७२
भरशान्तमभवत्सयः करं मे मानसं सद्‌ा । नीरस्य महिमा कोऽयमेतब्याचष्टमहेसि ॥ ७४
त्व म शीलवतीं भासि व्याकरोति तथाऽऽकतिः । आकारणंव जानन्ति समथाः परचेष्टितम्‌॥
वसन्त साति मरा इव सत्पुष्पस(रभम्‌ ॥ ७६
अप्सरा उवाच--

श्ूयतामप्मराश्राहं भा रक्षः कामरूपिणी । आगताऽदहं प्रयागा नास्ना काथ्चनमालछिनी ॥ ७७
आद्रा तु कवरं चयं परयागाम्मासि मनात्‌} गन्तव्यश्च मया रक्षः केासः पवेतोत्तमः ॥ ७८
यत्राऽऽस्ते पारेतानाथः सरापरनमस्कृतः । वेणीवारिप्रभावेन रक्षस्ते करता गता ॥ ७९
जाताऽहं यन पुण्येन गन्धवेस्य सुमेधसः । कन्यका दिषव्यरूपाऽहं तत्सर्वं कथयामि ते ॥ ८०

~न

१२. ल. ग्पन्नगा;।अ ।२ ग. क, प्राप्य ।३द्ृ.र. ट. पुण्यं । ४ज.ञ्च.र. ल. वासद्रतिः। ५ज. छ.
ण भश्रमधफ्‌ ।

र,

१ कर

५ # /
६५

२४६षट्‌चत्वारिरादधिकद्विशततमोऽध्यायः) पग्रपुराणम्‌ । १५७७४
कलिङ्गाभिपते राज्ञो ह्यहमासं विरखासिनी । रूपलावण्यसंपन्ना सौ भाग्यमदगधिता ॥ ८१
अन्यासां यवतीनां च तत्परेऽदं शिरोमणिः । तज्नन्मनि मया रक्षो भक्ता भोगा यथेच्छया८२
मोहितं तत्परं सवं मया योवनसपदा । अग्रूरयानि च रत्नानि भूषणानि धनानि च।॥ ८३
वासांसि च विचिज्राणि कपूरागरुचन्दनम्‌ । एवं दयुपा्जितं द्रव्यं मयां योवनरूपया ॥ <
नाहं जानामि मोहं तं खनिवासे निशाचर । संसेवन्त युत्रानो मे चरणा कापपीडिताः ॥ ८५
मया ते वशिता सर्वे सवैखेन त॒ मायया । अन्योन्यदुष्टभावेन मृताः केचित्त कामिनः ॥ ८६
इत्थं तन्नगरे रम्ये स कालो म गतस्तदा । पाप्रे तु बाधकं भावे गुशाच द्य ममतय त्वहम्‌) ॥
न दत्तंन इतं दानं न व्रते चरितं मया । नाऽऽराधितों महादेवश्वतुवेगफलमद्‌ः ॥ ८८
न मया परजिता देवी दगो ईगोतिहारिणी । सवेपापहरो विष्ण॒न स्मृतां भोगटुव्पया ॥ ८९
न च संतपिता विपा न करते प्राणिनां हितम्‌ । अणपातं मया पुण्यं न क्रतं च परमादतः | ९०
पातकं तु कृतं भद्र तेन मे दह्यते मनः । बहुधेवं विख्प्याहं ब्राह्मणं शरणं गता ॥ ९१
ब्रह्मत वेद विद्वांसं तस्य राज्ञः पुरोहितम्‌ । स च पृष्टो मया रक्षो निष्टरतिः स्यात्कथं मम॥९२
पापस्यास्य द्विजश्रेष्ठ कथं यामीति निष्छरतिम्‌ । खेनेव कमणा तप्नां वराक दीनमानसाम्‌ ॥

पापपङ्कनिमग्रां च मापद्धर कचग्रहैः । मयि कारूण्यजं वारि वषे त्वं द्वजपुगव ॥ ९.४६

सज्जने साधवः सर्वेऽसाधु साधुरसजजने । इत्यसौ मदरचः श्रुत्वा चकारानुग्रहं मयि ॥

ऊचे प्रीतिकरं वाक्यं सवेधममयं द्विजः ॥ ९५९
दविज उवाच-

निषिद्धाचरणं जाने स्वँ तेऽहं वरानने । कुरु मे सत्वर वाक्यं याहे क्षत्रं परजापतेः ॥ ९६

तत्र गत्वा करु स्नानं तेन पापक्षयस्तव । नाहमन्यत्पपरयामि यत्ते पापमरणाश्नम्‌ ॥ ९७

मायधित्तं पर तीथसान महविभिः स्मृतम्‌ । करतु ताथ लयर्जद्धार मनसाश्प्यारक्राक्रयाचर || ९.८
भरयागसरानञ्चद्धा त स्वगे यास्यसि निथितम्‌ । प्रयागस्लानमात्र्ण व्रणा नक्रान सराय; ।९९

यदेशक्रतं पापं ततक्षणादेव नरस्यति । प्रयागे विखयं याति पाप ताथज्रतं विना॥ १००
शणु भीरु परा शक्रो गौतमस्य वधूं परति । दृष्टा कामवश पाप्तस्ता गता गुर्तकामुक्रः॥ {०
तेनवोग्रेण पापेन तदैव जनितं फलम्‌ । ऋषि्ीगन्तुरेन््रस्य तस्याश्च परतस्तदा ॥ १०२
करूपं गितं जातमतिलञ्जाकरं वपु; । तद्धतः श्षापमाहात्म्यात्सहस्रभगविदहवितम्‌ ।॥ १०३

अधोमखस्ततो भत्वा देवराजो विनि्म॑तः । विनिन्दन्स्वकृतं कम परिभृतस्तु टज्जया ॥ १०५
मेरौ सरसि तोयाच्ये रातयोजनविस्तरे । तत्र गत्वा भरविष्टः स हेमाम्बुरुहकुटमर ॥

तत्रस्थोऽगहेयननित्यमात्मानं मन्मथं तथा ॥ १०५
इन्द्र उवाच-

धिक्तां कामात्मतां टोके सद्यःपातकदायिनीम्‌ । आयुष्कीतियज्ञोधमघयध्वसकरी ब्रणाम्‌ १०६

यया वै नरकं यान्ति स्वलोकविगहिताः । धिख्न्मथं दुराचारमापदा परम पदम्‌ ॥ २०७

देहस्थं दुदेमं शञ्मसंतुष्टं सदाक्षयम्‌ ॥ १०८

----~~ ----~-------------- -----+----~ ------~-------च

------------~------~-

१ज. इञ. "णान्यद्धुतानि । २ख. ज. इञ.र. ल. "या मोदनः ३ज. च्च. दुरतिहाः ।

१७७२ महापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे-

द्विज उवाच-

इत्थं वादिनि प्रच्छन्ने वासवे पद्मवासिनि । आखण्डटं विना भीर देवलोको न शोभते ॥१०९

तदा देवाः सगन्धर्वा लोकपालाः सर्किनराः । शच्या सह समागत्य प्रत्यूचुस्ते दृदस्पतिम्‌ ११०
देवादय ऊचुः

भगवन्वरमिदेवं न विजानीमहे वयम्‌ । ₹ तिष्टति गतः कुत्र ङु वा मृगयामहे ।॥ १११

न नाकः शोभते तेन विना देवगणेः सह । सुपुत्रेण विना यदत्कुकं श्रीमदुणान्वितम्‌ ॥ ४१२

उपायश्चिन्त्यतां सद्यः स्वर्छोको येन शोभते । सनाथश्च क्रियायुक्तो न विखम्बांऽत्र युज्यते ११३
द्विज उवाच--

इति तेषां वचः भत्वा गुरूमचनमत्रवीत्‌ ॥ ११४
गुरुरत्राच--

जानेऽहं स्वापराधेन छजञ्जया यत्र तिष्ठति । रभसाऽऽरब्धकायस्य युङ्केऽसो मघवा फलम्‌॥ ११५

[4 9

नृणा न[तपारदयागाद्षदः स्युभयकराः । अहा राज्यमदमत्तः कृत्याङलयमचिन्तयन्‌ ॥ ११९

कृतवान्निन्यमानोऽसां दृष्टादष्टभयंकरम्‌ । कुवन्ति बाङिशा ह्यद्य देवोपहतबरुद्धयः ॥ ११७

अपराधं(द्धं) तदै (दे)व स्यादिहायुत्र विनिष्फलम्‌ । अधुना तत्र गच्छामो यत्र श॒क्रः स तिष्टति
दविज उवाच--

इत्युक्त्वा निगंताः सर्वे बृहस्पतिपुरोगमाः । दष्टा सरामि विस्तीर्णे स्वर्णपङ्नकानने ॥ ११९

तुषवर्देवराजं तु भरबोधो येन जायते । ततो गुरोः प्रबोधेन निगेतः पद्मकुडमखात्‌ ॥ १२०

दीनाननो विरूपोऽसो बीडाक्ुञ्ितलोचमः । जग्राह चरणाकनिन्द्रो गरोस्तस्याग्रजन्मनः ॥१२१
इन्द्र उवाच--

पाहि मां निष्कृति ष्रहि पापस्यास्य बृहस्पते । १२२
द्विज उवाच--

देबराजवचः श्रुत्वा जगौ विभो बृहस्पतिः ॥ १२३
गरुस्बाच-

[भृणु देवेन्द्र व्येऽहपुपायं पापनाशकम्‌ ] । प्रयागस्नानमात्रेण तत्क्षणादेव पातकात्‌ ॥

म॒च्यस देवराज त्व तत्र यास्यामहे वयम्‌ ॥ १२९४
दविज उवाच-

अयो पुरोधसा साधमामलय बलमदनः । ससनौ सितासिते वीयं वियक्तः सश्पातक्ैः ॥ १२५

तनो देवगुरुस्तस्मे विद्ुद्धाय वरं ददौ ॥ १२६
गुरुरवाच--

पषीणपायोऽसि हे शक्र मत्मसादेन सांप्रतम्‌ । सदस्षमेतचोनीनां सहसरं स्याद्ृशां तवे ॥ १२७
द्विज उवाच--

तदैव १९.५४ शठे स श्षचीपतिः । लोचनानां सहसेण पडजैरिव मानसम्‌ ॥ १२८

् रै (^ [> (३
ततो हन्दारकः सतक्रपिभिश्वाभिपूजितः। गन्धर्वैः स्तूयमानस्तु गतः शक्रोऽमरावतीम्‌ ॥ १२९

~= ~~

* इदमर्धं र. छ. पृस्तकस्थम्‌ ।

४ ९

\।

[|

१

२४९षट्‌चत्वारिंशदभिकद्विशततमो ऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १७७३

इत्थं सयो विपापोऽमूत्मयागे पाकशासनः । अपि त्वं याहि कल्याणि भ्यागं योगिसेबितम्‌॥
सद्यः पातकनाशाय तथा खग॑तये धुषम्‌ ॥ १३०
काश्चनमाछलिन्युवाच--
इति तस्य वचः श्रुत्वा सेतिहासं सुमङ्गलम्‌ । तदेव संश्रमापन्ना पादौ नत्वा द्विजन्मनः ॥ १३१
त्यक्त्वा बन्धुजनं स्वं दासीदांसान्ण्द घनम्‌ ) सकलान्विषयान्रक्षो विषग्रासानिव स्फुटम्‌ १३२
वपुश्च क्षणविध्वंसि पश्यन्ती निगेताऽप्यहम्‌ । [+नरकाणेवसंपातदारुणान्तरवदिना] ॥ १३३
हृदये कोणपव्याघ तदा संतप्यमानया । मया गत्वा कृतं स्नानं माघमासे सितासिते ॥ १३४
तस्य खानस्य माहात्म्यं श्ण द्ध निशाचर । च्यदहात्पापक्षयो जातः सप्तवितिभिदिनैः १३५
दोपेमे यदमूत्पुण्यं तेन देवत्वमागता । रममाणा तु कैखासे गिरिजायाः भिया सखी ॥ १३६
जातिस्मराऽथ जाताऽहं प्रयागस्य प्रभावतः । स्मृत्वा प्रयागमाहात्म्यं मापे मापे बजाम्यहम्‌ ॥

इति राक्षस यत्पृष्टं स्वया विस्मितचेतसा । तन्मया चरितं सर्व कथितं भरीतये तव ॥ १३८

मत्प्रीतये चरित्रं स्थं त्वं ब्रहि मम राक्षस । कमेणा केन जातोऽसि विरूपोऽतिभयकरः ॥ १३९

दमश्रुो दीषदष्रथ क्रव्यादो गिरिगहरे ॥ १४०
राक्षस उवाच--

इष्टं ददाति गह्णाति गुह्यमाख्याति पृच्छति । प्रीया च सन्नो भद्रे तच्च सव त्वयि स्थितम्‌ ॥
त्वया संभावितो चरनं मन्येऽहं वामलोचने । भाविनी निष्कृतिः सद्रस्त्वयाऽस्य कूरजन्मनः ॥
अतो वक्ष्यामि ते भद्रे दुष्कृतं यत्स्वयं कृतम्‌ । निवेद्य सजने दुःखं यतः सव सुखी भवेत्‌ ॥
शण सुश्रोण्यहं कारयां बद्रटचो वेदपारगः । जातः पुरा द्विजश्रेष्ठः कुले महति निमेके ॥१४४
राज्ञां दुष्कृतिनां भीरु श्रद्राणां च तथा विशाम्‌ । वाराणस्यां महाघोरः कृतो दुष्टमतिग्रहः १४५
बहुधा बहुवारं ख निषिद्धो बेदपारगेः । चण्डारस्यापि न त्यक्तां मया भद्रे मतिग्रहः ॥ १४६
अन्यच्च पातकं त्न ममाभ्रन्ूढचेतसः । तन्नास्ति दुष्कृतं कम मया तत्र न यत्कृतम्‌ ॥ १४७
अन्यच्च श्रूयतां देवि क्षेत्रस्य वरबणिनि । अविमुक्तेऽणुमात्नं यदत्तं तन्मेरुतां व्रजेत्‌ ॥ १४८
न धर्मस्तु मया किंचित्सचितस्तत्न जन्मनि । ततो बहुतिथे काले ृतस्तत्रैव शोभने ॥ १४९
अविमुक्तनिवासेन न चाहं नरकं गतः । काञ्चीवासिजनः किन्नरकं याति न कचित्‌ ॥ १५०
अविुक्ते तं किंचित्पापं वज्री भवेदृढम्‌ । वजञटेपेन पापेन तेन मे जन्म राक्षसम्‌ ॥ १५१
रोद्रं शूरतरं रूपं संभूतं हिमपर्षते । द्विनीतो श्ध्रयोनौ भाक्तरिव्याघो द्विः सरीडपः ॥ १५२
एकवारमुदकश्च विडराहस्ततः परम्‌ । इदं तु दशमं जन्म राक्षसं यत्र भामिनि ॥ १५३
अतीतानि सहस्राणि वषीणां पञ्चसप्ततिः । नास्ति मे निष्कृतिभद्र हचेतस्माहुःखसागरात्‌॥ १५४
अत्र त्रियोजनं सश्रनभिर्जनं च मया कृतम्‌ । अनागसां च भ्रेतानां बहूनां च क्षयः कृतः ॥१५५

कर्मणा तेन मे सुभूर्दृह्यते सततं मनः । त्वदर्शनसुधासिक्तं गते सेलयं मनो मम ॥ १५६
तीय फलति काकेन सद्यः सङ्गः सतां खट । अतः सत्संगति सुश्रः भर्ंसन्ति विपधितः १९५७
एतत्ते कथितं सर्व स्वदुःखं हृद्तं मया । विरलः सजनः सुश्ूः स्वात्मा यस्य न खिद्यते १५८

+ इदमर्धं ख. ज. स्च. र. ख. पुस्तकस्षरम्‌ ।

१.ज. श्च. र. ठ, भरं देवते ।

१७७४ महायुनिश्रीन्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

जानास्यत्नोचितं त्वं हि किचिनो वर्म्यतः परम्‌। अस्य॒ दु खोदधेः पारं कथं यामीति चिन्तय

सनननानां महाभूतिः सर्वेषामुपजी विनी । क्षीराणवः पयो दत्ते हंसाय न बक्राय क्रिम्‌ ॥ १६०
श्रीदत्तात्रेय उवाच-

इति तस्य वचः श्रुत्वा कृपाप्रीकृतमानसा । धमेदाने मनः कृत्वा जगौ काश्च नमालिनी ॥ १६१
काञ्चनमाल्िन्युवाच-

करिष्ये निष्कृति रक्ष इदानीं खट मा शुचः । प्रतिना तु दां इत्वा यतिष्ये तव मुक्तये १६२

बहवो हि छता माघा व॒र्षं वर्च यथाविधि । श्रद्धापूर्वं मया रक्षो ब्रह्मक्षत्रे सितासिते ।॥ १६३

तां वदामि न संख्यां ते तस्य धमेस्य राक्ष । गृढो धर्मो हि कतेग्य इत्यूचधिदुधोसमाः १६४

आर्ते दानं प्रशंसन्ति पुनयो वेदवादिनः । सागरे वधतो भद्र किं मेषस्य फलं भवेत्‌ ॥ १६५

ददामि माघयपुण्यं ते कृतमेकं सितासिते । तेन ते स्वगेतिः सद्यो भविष्यति न संयः ॥ १६६

अनुभूतं मया रक्षः स्वयं तत्पुण्यं फलम्‌ । व दास्यामि तद्रक्षः सच्स्तापविनाङनम्‌ ॥ १६७
श्रीदत्तात्रेय उवाच-

निष्पील्याथ तदा वसै जलं कृता कराम्बुने । ददो सा माघनं पुण्यं यदा द्धाय रक्षसे १६८

शृणु राजन्विचित्रं तं परभावं माघमासजम्‌। तदैव पाप्रपुण्यस्तां विगुक्तोच्य) राक्षसीं तनुम्‌ १६९

संभूतो देवताकारस्ततो भास्करविग्रहः । देवयानं समारूढो हषादत्फुट् रोचनः ॥ १७०

द्योतमरानस्तदा व्योचि भासयन्प्रभया दिश्चः । दिव्यरूपधरो रेमे द्वितीय इव भास्करः ॥

ततो ऽभिवन्दयामास स तां काश्चनमारिनीम्‌ ॥ १७१
राक्षस उवाच-

भद्रे वेत्तीश्वरो देवः कमणां यः फल्यदः । त्वयाऽप्युपदरतं सम्यग्यत्र मे नास्ति निष्कृतिः १७२
इदानी मम कारुण्यात्मसीदानुय्रहं कुरु । शिष्षां विधेहि मे देवि सवेनीतिमयीं ्चुभाम्‌ ॥ १७३
सवेधमेकरीं सूनं न कुर्व पातकं यथा । तां श्रुत्वा त्वदनुज्ञातः पथाव्ामि सुरारयम्‌ ।॥ १७४
श्रीदत्तात्रेय उत्राच--
एतन्निशम्य तेनोक्ते भियं धममयं वचः । अतिप्रीताऽव्रवीद्राजन्धर्म काञ्चनमालिनी ॥ १७५
काञ्चनमाछिन्युवाच-
धर्म भजस्व सततं तयज भूतदिसां सेवस्र साधुपुरुषाञ्जदि कामशतरम्‌ ।
अन्यस्य दोषगुणकीतेनमाशु युक्त्वा सतयं वदाच॑यं हरिं जहि सरवदुःखम्‌॥। १७६
देहेऽस्थिमांसरूधिरेऽहंमति त्यज त्वं जायासुतादिषु सदा ममतां विपुञ्च ।
पश्यानि्ञं जगदिदं क्षणमङ्गनिषटठं वेराग्यभावरसिको भव योगनिष्ः ॥ १७७
भीत्या मया निगदितं तवर धमेजातं चित्ते निपेहि सफलं भव शी रयुक्तः ।
संत्यज्य राक्षसतनुं धरनदेवदेहो ज्योतिमेयो वरन यथासुखमादु नाकम्‌ ॥ १७८
श्रीदत्तात्रय उवाच--
श्रुते धम ततो रक्षः संतुष्टो वाक्यमव्रवीत्‌ ॥ १७९

~ -- ~ ~~ --- ---~-------------~-----

१ ख.र. ठ. सद्यः पापवि ।२ज. ह्व. “य दरिं व्रज देवटोकम्‌ । र. ट. "य शिषं भज वाशरदेवम्‌

दे

<

२४ऽसप्तचत्वारिरशदपिकद्धिशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १७७५

राक्षस उवाच-
भव प्रमुदिता निलयं सवेदा दिवमस्तु ते । आचद््रार्कै रमस्व त्वं कैलासे शिवसंनिधौ ॥ १८०
उमयाऽखण्ितं मेम तवास्तु वरबणिनि । धर्मनिष्ठा तपोनिष्ठा मातस्त्वं भव सर्वदा ॥
माऽस्तु खोभः शरीरे ते आपन्नातिहरा भव ॥ १८१
श्रीदत्तात्ेय उवाच-
इत्युक्त्वा संपणम्याथ स तां काश्चनमाछिनीम्‌। जगाम राक्षसः स्वर् गन्धरवैषहुभिः स्तुतः १८२
देवकन्यास्तदाऽऽगत्य वपुः पृष्पटृष्टिभिः । तस्याः काशचनमाछिन्या पूर्धि हषैसमाकुखाः ॥
तामालिङ्गय ततः पोचुः कन्यकाः सुप्रियं वचः ॥ १८३
देवकन्या ऊचः-
छृतं भद्रे तया चित्रं रक्षसो हि विमोक्षणम्‌ । दुष्टस्यास्य भिया किंचिद्िशलयसिन्न कानने
अधुना निभेया ह्यत्र विचरामो यथासुखम्‌ ॥ १८
श्रीदत्तात्रेय उवाच-
श्रुत्वा तु वचने तासां राजन्काश्चनमाछिनी । हृष्टा तेनेव दानेन कृवकृलया सती तदा ॥ १८५
तं राक्षसं काश्चनमाटिनी तदा गन्धवैकन्या परिमोक्ष्य सत्वरम्‌ ।

ऋीडन्त्यमूभिः प्रययौ हराखयं प्रीत्या स॒पूणां हि परोपकारिणी ॥ १८द
संवादमेतदरकन्यकेरितं भक्त्या परं यश्च गुणोति मानवः ।
नो बाध्यते जात्वपि राक्षसादिभिधर्मे मतिस्तस्य भृशं प्रजायते ॥ १८७

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिलीपसवदे राक्षसनिमोक्षणं नाम
षट्चत्वारिश्दयिकद्विराततमोश्ध्यायः । २४६ ॥ (२८)

आदितः छोकानां समण्वङाः-- ४४७०9

भी

सथं सप्तचत्वाररिंरादधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

वसि उवाच--
कथितं माघमाहारम्यं दत्तात्रेयेण भाषितम्‌ । अधुनाऽदहं परवक्ष्यामि माघस्तानफलटं महत्‌ ॥ १
सवेक्रतुवरिषठं यत्सर्वदानफलमदम्‌ । सत्रततपस्तुरयं माघस्नानं परंतप ॥ र
सानेन माघस्य दिटीप मानवाः पितृन्दिवि स्थाप्य कुलद्रयोद्धवान्‌ ।
स्वर्ग परयान्ति स्वयमुञ्ज्वखानना वरेविमाने रुचिरे काचनेः ॥ ३
ये मानवाः पापकृतोऽपि सर्वदा महादुराचाररता विमार्गगाः।
सात्वा हि मापेऽदहिरिव त्वचं भशं मुश्चन्ति तेऽपीह महाघकश्ुकम्‌ ॥ ठ

सत्येन दीनाः पितृमातदूषका अनाश्रमस्थाः कुलधमेव्जिताः ।

ये दाम्भिकास्तेऽपि नराः सतां गति सानः भरयान्त्यत्र हि माघसंभवेः ॥

पुण्येषु तीरथेष्वपि माघमासजं स्लानं नराणामपि दुखमं भवि ।

तस्मा्रतो ब्रह्मविदां पदं नरः संमाप्यते नात्र विचारणा च ॥ ६
१ख.ज.्ञ.वरा।२ख. न. स्व.र, ल. कामगैः 1

6

१७७६ महामुनिश्रीव्यासपणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे
मापे भपादानतपःप्रसेवनं सानं हरेः पूजनमक्षयं ठप ।

तस्माधथाश्चक्ति नरैः भरयत्नतः सात्वा भदेयं वसनाकराचनम्‌ ॥ ७
मायेऽन्दाताऽमृतपः सुरालये देखन; प्रदाता बरभित्समीपगः ।
दीपाभ्रिवासांसि ददन्नरः सदा सूर्यस्य रोके वसति मभाम॑यः ॥ ८
यङ्गेथ दानैः सतपोभिरुञ्ज्वरेः सुब्रह्मचरयेवेरयोगसेषया ।
शद्धा भवन्तीह तथा न पापिनः सानेर्यथा तीयभवै्ि माघजेः ॥ ९
दुःखौघसंत्षिमसदह्ययातनां यामीं न ते यान्त्यपि पापकारिणः ।
ये माघमासे वरतीर्थमज्नं कुवन्ति चार्धोदितसूथेमण्डले ॥ १०
खात्वा हि मापे हरिम्च॑यन्ति ये स्गेच्युता भूपतयो भवन्ति ।
भव्याः सरूपाः सुभगाः भिय॑वदा धमोन्विता भूरिधनाः शतायुषः ॥ ११
दीरेऽनङे काएटचयो यथा हुतो भस्मावशेषो भवतीह तत्क्षणात्‌ ।
खानेन माघस्य तथा विटीयतेऽक्षदरोऽपि पापौयमहाद्विसंचयः ॥। १२
कायेन बाचा मनसा च पातक ज्ञातं यदन्नातमलं कृतं नरेः।
सानं तु माघे वरतीर्थसभवं सर्वं दहेद्विष्णुरिवाऽऽश दुगैतिम्‌ ॥ १३
सेभुज्यमाने कटटुषे हि पाथिव भरमादतोऽपीह त्रणां कथचन ।
खानं तु माघस्य यदि भरसज्यते तदैव तत्संक्षयमेति निधितम्‌* ॥ १४
गन्धर्वकन्याः पृथिवी श्ापजं संभुज्यमानार्घंफटं दुरत्ययम्‌ ।
सानाद्विमक्ताः खद माघसंभवाद्राक्यात्पुरा खोमश्जात्तद द्रुतम्‌ ॥ १५
सूत उवाच--
शुतवैतत्पाथिवः भीत्या नत्वा तत्पाद्पडनम्‌ । अरद्धया परया नम्रस्तं पप्रच्छ पुरोधसम्‌ ॥ १६
दिरीप उवाच--

भगवन्तहि कन्याभिः भाप्ठः शापः कथं कुतः । कस्यापत्यानि तास्तासां नाम किं कीदशं वयः
कथं ठोमवाक्येन पातक्राच्छापसंभवात्‌ । विमुक्ताः कुज ताः सखुमाधे ताः कतिसंख्यया १८
वासिष्ठ उवाच-
शरूयतां राजशादूल धर्मगर्भा परां कथाम्‌ । यथाऽरणिव॑हिगभा धमेसूवहिसरिव ॥ १९
गन्धर्मः सखसेगीतस्तस्य कन्या परमोदिनी । सुशीटस्य सुशीला च सुस्वरा स्वरवेदिनः ॥ २०
सुतारा चन्दरकान्तस्य चद्धिका स॒भभस्य च । इमाने खटु नामानि तासरामप्सरसां नृप ॥ २१
कुमार्यः पञ्च सर्वास्ता वयसा सुसमाः पनः । शोभन्ते च मिथस्ताश्च भगिन्य इव सवेदा ॥२२
चन्द्रादिव विनिष्कान्ताश्चन्दिकेव सपुज्ज्वलाः । चन्द्राननाः सुकेश्यश्च चन्द्रामृतरसाधराः २२
नेतरेष्वानन्दकारिण्यः कौमद्यः कैरवेष्विव । लावण्यपिण्डसंमूता वररूपा मनोहराः ॥ २४
उद्धिन्नकुचकरुम्मिन्यः प्न्य इव माधवे 1 उन्मीख्योवनेः कान्ता वह्धीव नवपट्वैः ।॥ २५

+ इत आरभ्याप्रिमाध्याये नूनं प्रयागः स कथं न वण्येत इत्येतत्पय॑न्तो ग्रन्थः केषुचित्पुस्तकेषु नास्ति । #* विकर
णव्यलयय आषैः संधिश्च ।

१ज. न्च. 'म्ये। यः|

~- --*---~~~- --> ~~~. ~---------~ - ~----

# ४ #,॥ ¢

- । पा क ,
॥ ५ ४।

८८५०४५४१ भ [ १ 1, 1 [
६ ४१

२४.सक्तचत्वारिरदभिकष्टिशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १७७७

हेमगौराश्च हेमाभा हेमांकारमूषिताः । हेमचम्पकमाणिन्यो हेमच्छविसवाससः ॥ २६

स्वरग्रामावटीहासु विविधाप्रुैनासु च । ताटदानविनोदेषु वेणुवीणाभवादने ॥ २७
+ (० 0 ४ [क ५ १.

मरदङ्नादसंगीते खास्यमागटयेषु च । विचित्रादि विनोदेषु कास च विशारदाः ॥ २८

[एवंभूता ताः कन्या पयुद; क्रीडनेषैरेः ] । पितृभिखलिताः सल्यश्रेरुश्च धनदाल्ये ॥ २९
कौतुकादेकदा पञ्च पिता मासि माधवे । कन्या मन्दारपुष्पाणि विचिन्वत्यो वनाद्रनम्‌ ३०
गौरीं समाराधयितुं वराङ्गनाः कदाचिदच्छोदसरोवरं ययुः ।

हेमाम्बुजानि प्रवराणि ता; पनस्तस्पादुपादाय वरोत्पलेः सह ॥ ३१
वेदू्॒खरस्फटिके पुष्टिम सासा सरस्यां परिधाय चाम्बरम्‌ ।

मौनेन च स्थण्डिखपिण्डिकामयीं सुवणेसिक्ताभिरूमां विनिर्ममुः ॥ ३२
आवाह्य तां कुड्मपङ्चन्दनेरमभ्यच्य गोरीवरपङ्जादिभिः ।

नानोपचारेध स॒भक्तिभाविता खास्यपरयोगेर्नव्रतुः कुमारिकाः ॥ ३३
मान्धारमाभ्भित्य वरं स्वरं ततो गेयं सुतारध्वनिभिंः सुमाछितम्‌ ।

एण) दशस्ताः प्रजगुः काक्षरं चारुपरवन्धं गतिभिश सुस्वरम्‌ ॥ ३४
तस्मिन्स॒तारे रसवषहषदे कन्यास्रटं निभेरचित्तत्तिषु ।

अच्छोदतीर्थमवरे तदाऽऽगतः सातु म॒नेर्वैद निषेः सुतोऽभिपः ॥ ३५
रूपेण निःसीमतरो वराननः पयोजप्रायतलोचनो युवा ।

विस्तीणवक्षाः सुभुजोऽतिसुन्दरः श्यामच्छविः काम इवापरो हिसः॥ ३६
स ब्रह्मचारी सुक्चिखो विराजते दण्डेन युक्तो धनुषेव मन्मथः ।
एणाजिनधरावरणः सुसूत्रधु्देमाभमोञ्जीकरिसूत्रमेखलः ॥। ३७

तं दृष्टा ब्राह्मणं बारास्तास्तज्र सरसीतटे । जहृषुः केोतुकाविष्टाः कोऽयं नो नयनातिथिः ॥३८
सेलक्तनृलगीतास्तास्तस्याऽऽलोकनलारसाः । हरिण्यो ठुन्धकेनेव विद्धाः कामेन सायकैः३९
पर्य पदयेति जल्पन्त्यो पुग्धाः पश्च सुसं भ्रमम्‌ । तास्मिन्विभवरे यूनि कामदेवध्मं ययुः ॥ ४०
पुनः पुनस्तमभ्यच्य नयनेः पडनेरिव । पश्चाद्िचार आरब्धश्वाप्सरोभिः परस्परम्‌ ॥ ४१
कन्या उचुः-
यद्ययं कामदेवः स्याद्रतिरहीनः कथं चरेत्‌ । आदोस्विदविनो देवी तो रोके युग्मचारिणो ४२
गन्धवैः किनरो वाऽथ सिद्धो वा कामरूपधृक्‌ । ऋषिपुत्रोऽथवा कथित्कश्िद्रा मानुपोत्तपः ४३
अथवा कश्िदेवायं धात्रा खष्टो हि नः कृते । यथा भाग्यवतामर्थे निधानं पूवेकमभिः ॥ ४४
तथाऽस्माकं कुमारीणां गोयाऽऽनीतो नरोत्तमः । करुणाजलकटटोलपुबराद्री कृतचित्तया ॥ ४५
मया हतस्त्वया चायं हतश्वायं मयेति च । एवं पश्चसु कन्यास वदन्तीषु खृपोत्तम ॥ ४६
विष उवाच-
श्रुत्वा तद्रचनं तत्र कृतमाध्याहिकक्रियः । आलोच्य हृदये सोऽपि विच्रमेतदुपस्थितम्‌ ॥ ४७
कऋपिदुमार उवाच--
ब्रह्मविष्णुगिरिश्रादयः सरा येऽपि सिद्धमुनयः पुराविदः ।
ते -पि योगवलिनो विमोहिता लीखया तदवलाभिरदतम्‌ ॥ ४८

ॐ इदमथ ख, र. ल. पुस्तकस्थम्‌ ।

[प
तजक ०न-

२२६

१७७८ महापूनिश्रीन्मासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्े-
योषितां नयनतीक्ष्णसायकैश्ररताङुटिकचापनिगेतैः ।

धन्विना मकरकेतुना हतः कस्य नो पतति हा पनोमृगः ॥ ४९
तावदेव नयधीविराजते तावदेव जनताभयं भवेत्‌ ।

तावदेव खड चित्तता शरद तावदेव गणना करस्य च ॥ ५९०
तावदेव तपसः प्रगरभता तावदेव यमसेवनं नणाम्‌ ।

यावदेव षनितेक्षणासवेमा्यतेऽद्धतमदेनं पृरूषः ॥ ५१
मोहयन्तु मदयन्तु रागिणो योषितः खललितेमनोहरैः ।

मोहयन्ति मदयन्ति मामित धर्मरक्षणपरं दि कैगुणैः ॥ ५२

मांसरक्तपटमूूजनिभिते योषितां वपुषि निर्गुगेऽन्नचौ ।

कामिनश्च परिकल्प्य चारुतां हा रमन्ति सुविपहचेतसः ॥ ५३
दारुणो हि परिकीतितोऽङ्गनासंनिधिविमल्बुद्धिभिरः ।
यावदत्र न समीपगा इमास्ताव्देव हि शद बजाम्यहम्‌ ॥ ५४
विप्र उवाच-
समीपं तस्य यावद्धि नाऽऽगच्छन्ति वराङ्गनाः । वेष्णप्रेन परभावेन तावदन्तदधे द्विजः ॥ ५५
© + [1 [1 [द्‌
तस्य योगवलाद्धूप गतस्याद्थनं तदा । दृष्टा तदद्भुतं कर्म वरष्णवं ब्रह्मचारिणः ॥ ५६

वित्रस्तनयना बाखाः कुरङ्गय इव कातराः । संश्रान्तनयनाः श्रन्या दद्स्ता दिशो दश ॥५७
इन्द्रनां स्फुटं बोते मायां जानाति वा पुनः । देऽप्यदृष्ूपोऽप्रदिस्यू चश्च परस्परम्‌ ॥ ५८
तप्र च हृदयं तासां तस्येव हृच्ठवाभिना उवशष्टावानरेनेव सुदग्धं सान्द्रकाननम्‌ ।॥ ५९
कन्या उचः--
त्यक्लन्द्रनालिकां पिदा कान्त दशय सत्वरम्‌। स्वात्मानं न हि ते युक्तं पाग्ग्रासे मक्षिकोपमम्‌
हा रं दारितः कस्पाद्वात्रा सं घटिनः कुनः । स्नाते महानुत्ततापदेतेनेस्त्वं विनिर्मितः ॥ ६१
कचितते निरयं चेतः कचिदस्मासु नो मतिः । कचिदूर्तोऽतसि है कान्त कचिन्पुष्णासि नो मनः
कचिन्न पल्ययोऽस्मासु कचिदस्मान्परीक्षसे । कञचिन्नपरूलाशीटः कचिन्मायाव्रेश्रारदः ॥ ६१
कचि चित्ते भ्राव्िषटस्तवं वेत्सि विज्ञानलायवम्‌ । कचिन्निगंमनोपायं न जानाभि कुतः पुनः ॥ ६४
कचिद्रिनाऽपराधं तु तमस्सु भकुप्यसे । कचिदुःखं न जानासि परेषां विप्रलम्भजम्‌ ॥ ६५
त्वदशौनं विना सूनं हृदयेश्वर सांमनम्‌ । न जीवामोऽय जीवामः पुनः संदर्धनेन ते ॥ ६६
वयं च नीयन्तां तज शीघ्रं यत्र गतो भवान्‌ । त्वदशेनहरो धाता व्यधान्मोद्‌ाङ्कराच्छिदाम्‌ ६७
सवेथा दशनं देदि कारुण्यं भज सवदा । पन्तं न प्रपश्यन्ति कस्यचित्सजजना जनाः ॥ ६८
वासिष्ठ उवाच-
इत्थं विद्य ताः कन्याः प्रतीक्ष्य चपलेक्षणाः । पितर्भयादषहं गन्तु श्रीघ्रमारेभिरे ततः ॥ ६९
तस्मेमनिगडेवद्छ शं विरदविक्ठवाः । कथंचिदधरयमालम्ब्य ताः स्वं खं श्रहमाययुः ॥ ७०
आगताः पतितः: सवा जलयच्रसमीपतः । किमेतन्मातूभिः पृष्टा; कुतः काटाल्ययोऽजनि ॥७१

--------+“~

१ छ.र. ल, तामुद्ढचा । २२. ल. निर्मुणे् ।

५२ हि । ॥ # १ ॐ.

@.. - --

२४८अष्टचतवारिंशदभिकद्विशततमोऽप्यायः] पञ्मषुराणम्‌ । १७७९

कन्या उच॒ः--
ऋीडन्त्यः किंनरीभिस्तु सां संहतकन्दुकाः । [+संस्थितास्तेन भ ज्ञातं दिवसादि सरोषरे ७२
पाये श्रान्ता वयं मातः संतापस्तेन नस्तनौ । मोहेन महता षतु न केनाप्युत्सहामहे ] ॥ ७३

वसिष्ठ उवाच--
इत्युक्तवा इटुस्त् मणिर हूमारिकाः । आकारं गोपयन्त्यस्ता युगधा जल्पन्ति मातभिः ॥
काचिन्नतेयाति क्रीडामयुरं न मुद्रा तदा । शुकं न वादयत्यन्यां पञ्चरस्थं यथा परा ॥ ७५

छालयेन्नकुं नान्या नो ापयति सारिकाम्‌ । अपराऽतीव सैगुग्धा नैव सेति सारसैः ॥७६
भेजिरे न षिनोदं ता रेमिरे न च बन्दिरे। उचिरे बान्धैर्नाठं बीगावायं न चक्रिरे ॥ ७७
करपदुमपसूनं यद्रसवत्तत्सुधोपमम्‌ । मन्दारकुमुमामोदि न पुमेधुरं मध्र ॥ ७८
योगिन्य इव ताः कन्या नासाग्रन्यस्तलोचनाः । अलक्ष्यध्यानसंतानाः परुषोत्तपमानसाः ७५९
चन्द्रकान्तमणिच्छनेकवद्रारिख शीतले । वातायने क्षणं सथिता जलयत्रे क्षणं क्षणात्‌ ॥ ८०
रचयन्त्यः क्षणं शय्यां दीधिकाम्भोजिनीदखैः। बीज्यमानाः सखीभिस्ताः शीतरैः कदटीदलैः
इति श्रीमहापुराणे पराद्य उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिरीपसंवादे
मप्चत्वारिङदधिकद्धिराततमोऽध्यायः ॥ २४५७ ॥ (२९ )

आदितः शोकानां समण्यड्मः--४४७८५

अथाषटचत्वारिशदाधिकदिक्रततमो ऽध्यायः ।

घसिप्र॒ उवाच-
इत्थ युगसमां रातरिमनय॑स्ता षरच्ियः । कथंचिद्धीरतां कृत्वा सज्वरा विज्वरा श्व ॥ ए
भतव्योममणि दृष्टा मन्यमानाः खजीवितम्‌ । विज्ञाप्य मातरं स्वां स्वां गौरीं पनयित गताः
खात्वा तेन भिधानेन पुष्यधरपेस्तथा पुनः । विधिवत्पूनयित्वा तु गायन्त्यस्त्र तस्थिरे ॥ ३
एतस्मिन्नन्तरे चेव स्नातुं विपः समागतः । पितुराश्रमतस्तस्मादच्छोदेऽस्मिन्सरोवरे ॥ 9
मित्रं दृषा हि रात्यन्ते पञ्िन्य इव कन्यकाः । उत्फुढनयना जातास्तं दष्टा ब्रह्मचारिणम्‌ ॥५
गत्वा तदैव ताः कन्याः समीपं ब्रह्मचारिणः । सव्यापसव्यवन्धेन बाहुपाशं च चक्रिरे ॥ ६

कन्या उचुः--

गतोऽसि धते पर्वेदर्गन्तुम्च न शक्यसे । तश्च नूनमस्माभिर्नात तेऽस्ति विचारणा ॥ ७
वसिष्ठ उवाच--

इत्युक्तोऽसौ द्विजः भाह प्रहसन्वाहुपा्गः ॥ ८

ऋषिपुत्र उवाच- ॥
यु्माभिरुच्यते भद्रयनुकूखं भियं वचः । प्रथमाश्रमनिष्स्य कि तु नाद्ापि मे रतम्‌ ॥ ९
वेदाध्ययनजशीटस्य पारं नीतं गुरोः कु । आश्रमे यत्र यो धर्मो रक्षणीयः स पण्डितैः ॥
परिवाहोऽयमतो मन्ये न धरम इति कन्यकाः ॥

१9

५ धनु्चिहान्तगेनः पाठः, ख. र. ठ. पुस्तकस्थः ।

१७८० महापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

वसिष्ठं उवाच--

आक्रण्ये तस्य वाक्यानि तपृचुस्ता वरस्ियः । सकलध्वनि सोत्कण्ठाः कोक्रिखा इव माधवे ११
कन्या उचुः

धमदर्थोऽ्थतः कामः कामाद्धमेफरोदयः । इत्येवं निर्णयं शाल वर्णयन्ति विपधितः ॥ १२

स कामो धमेगाहुर्यात्पुरतस्ते सयुत्थितः । सेव्यतां विविधैरभोगिः स्वगेभूमिरियं यतः ॥ ११
वसिष्ठ उवाच--

श्चत्वा तद्रचनं तासां पराह गम्भीरया गिरय ॥ १४
ऋषिकुमार उवाच-

तथ्यं वो वचनं किं तु समाप्येतत्स्वकं व्रतम्‌ 1 प्राप्यानुज्ञां गुरोः कुर्वे विवाहकमे नान्यथा ॥१५

वसिष्ठ उवाच-
इत्युक्ताः पुनरूच॒स्ताः स्फुटं पर्खोऽसि सन्दर ॥ १६
सिद्धाषध ब्रह्म रसायनं च सिद्धिनिधिः साधकखा वराङ्नाः
मव्रस्तथा सिद्धिरसश्च धमेतो यने निषेव्याः सधिया समागताः ॥ १७
कायं तु द्वादिं सिद्धिमागतं तस्मिन्चपेक्षां न च यान्ति नीतिमाः
यस्मादुपेक्षा न पुनः फलप्रदा तस्मान्न दी्धौकरणं प्र्चस्यते ॥ १८

विषादप्यमृतं प्राह्मममेध्यादपि काञ्चनम्‌ ) नीचादप्युत्तमां विं खीरत्नं दष्कखादपि | १९
सान्द्रानुरागाः कुलजन्मनिमलाः सेदाद्रचित्ताः सगिरः स्वय॑वराः ।
कन्याः सरूपाः रिख चारुखो चना धन्या छभन्तेऽत्र नरास्तु नेतरे ॥ २०
क वय स॒रस॒न्दयः क भवास्तापसो वरः । दुघटस्य विधाने हि मन्ये धाताऽतिपण्डितः ॥ २१
तस्मादस्मानिदानी तु स्वीकुयान्मङ्गलं भवान्‌ । गान्धर्वेण विवाहेन न जीवामो ऽन्यथा वयम्‌२२
सिषं उवाच-
्रुतवाक्यस्ततः भाह ब्राह्यणो वेदवित्तमः ॥ २३
ऋषिकुमार उवाच-
भो मृगाक्त्यः कथं त्याज्यो धमो धमधनेनरेः । धर्मधार्थश्च कामश्च मोकषशरेति चतुष्टयम्‌ ॥ २४
यथोक्तं सफलं ज्ञेयं रिपरीतं तु निष्फलम्‌ । नाकाटेऽदं व्रती कुर्यामतो दारपरिग्रहम्‌ ।॥ २५
न क्रियाफलमास्नोति क्रियाकारं न वेत्ति यः । यतो पर्मनिचारेऽस्मिन्पसक्तं मम मानसम्‌।।२६
तस्माच्छरणुत हे कन्याः समीहे न स्वय॑वरम्‌ ॥ २७
वसिष्ठ उवाच--
एव धत्वाऽऽशयं तस्य समीक्ष्यैवं परस्परम्‌ । करात्करं विपुच्याथ जग्राहाङचरि प्रमोहिनी ॥।२८
भजा ` जगृदतुस्तस्य सुशशाखा सुस्वरा तदा । आलिलिङ्ग सतारा च चचम्बाऽऽस्यं च चद्धिका॥
तयाऽपि नितिकारोऽसा मरल्यानलसेनिभः । शशाप बरह्मचारी तु कोपिनालयन्तमर्ितः ।॥ ३०
ऋषिक्मार उवाच--
पिज्ञाच्य इव मां टम्रास्ततिपशाच्यो भविष्यथ ॥ १

१ स्त.र. छ. णो धर्मविः।

(|

चनक्र ।

२४८अष्टचत्वारिशदधिकद्विशततमोऽध्यायः]पश्नपुराणम्‌ । १७८१

1 बसिष्र उवाच--
एवं तेनाऽऽन्च शप्नास्तास्तं त्यक्त्वा पुरतः स्थिताः ॥ ३२
कन्या उचुः-
किमेतचेष्टितं पाप अनागसि जने त्वया । भियकृदयेऽपियं कती धिक्तां धमेज्गतां तव ॥ ३१
अनुरक्तेषु भक्तेषु मित्रेषु द्रोहकारिणः । प॑सो छोकद्रये सौख्यं न विन्दन्तीति नः श्रुतम्‌ ॥
तस्माद्धवां च नः ज्ञापातिपशाचों भव सत्वरम्‌ ॥ ३४
वसिष्ठ उवाच-

इत्युक्त्वोपरता बाखा निश्सल्यः क्षपाकुखाः । तदे बान्योन्यसंरम्भात्तस्मिन्सरसि पाथिव ॥३५
~: ताः कन्या ब्रह्मचारी च सर्वे पिशाचतां गताः । पिशाच्यश्च पिशाचश्च कन्दमानाः सुदारणम्‌॥।
„ क्षपयन्ति विपाकं तं पूर्वोपात्तस्य कभेणः । स्वकाडठे प्रभवत्येव परवोपात्तं शुभशुभम्‌ ॥ ३७

खच्छायमिव दुबीरं देवानामपि पाथिव । क्रन्दन्ति पितरस्तासां मातरस्तत्र तस्य च ॥ ३८

हा भरमादश्च बालानां दोषो हि दरतिक्रमः । तत ऊर्ध्व पिज्ञाचास्त आहारार्थं सूदुःखिताः ३९

इतश्चेतश्च धावन्तो वसन्ति सरसस्तटे । एवं बहुतिथे काले रोमशो युनिसत्तमः ॥ ४०

पौषस्य च चतुर्द॑श्यामच्छोदे सातुमागतः । तं दृष्ट्रा बाह्यणं सर्वे पिशाचाः श्षुत्समाकुखाः।।४१

धावन्तो हन्तुकामास्ते मित्वा यथवतिनः । दह्यमानाः सुतीक्ष्णेन तेजसा रोमशस्य च ॥ ४२

५, प १

असपरथांः पुरः स्थातं ते सर्वे दूरतः स्थिताः । तत्र केदनिधिविपरस्तदेव हि समागतः ॥ ४१
समीक्ष्य लोमशं राजन्साष्ाङ्गं परणिपत्य च । उवाच सरतां वाचं कृत्वा शिरसि चाञ्जलिम्‌ ४४
वेदनिधिरुवाच-
महाभाग्योदये विप साधूनां संगतिभेतेत्‌ । गङ्गादिसवेतीर्थेषु यो नरः स्नाति सवेदा ॥ ४4५
यः करोति सतां सङ्ग तयोः सत्संगतिवेरा । गुरूणां संगमो विप्र दृष्टदृषएफर्मद्‌ः ॥ ७४६
स्वर्गदो रोगहारी च किं तु सोपद्रवी न तु) ॥ ७
र वसिष्ठ उवाच-
>~ इत्युक्त्वा कथयामास पूतदत्तान्तमद्धतम्‌ ॥ ४८
। वेदानिधिरुवाच-

डमा गन्धवैकन्यास्ता वटः सोऽयं ममात्मजः । सवे पिश्ाचरूपण मिथःशापविमाहेताः ॥ ४९
दीनाननाश तिष्ठन्ति तवाग्रे मुनिसत्तम । त्वहशनेन बाटानां निस्तारोऽद् भवष्यति ॥

मूयाद्‌ये तमस्तामः कि न टीयेत गहरे ॥ ५०
वसिष्ठ उवाच--
श्रुत्वैवं खोमशो राजन्करपाद्रीङ्ृतमानसः । पत्युवाच महातेजास्तं मुनि पृत्रदुःखितम्‌ ।॥ ५१

लोमश उवाच-

मत्मसादाच वालानां स्मृतिः सपदि जायताम्‌ धर्म च वच्मि तं येन मिथःशापो लयं ब्रजेत्‌
वेद निधिरुवाच-

# महष कथ्यतां धर्मो म॒च्येरन्येन बालकाः । नायं काटो विटम्बस्य श्ापामिदारुणो यतः ५३
खोमज्ञ उवाच--

मया मार्थं भरकर्वन्त माघस्नानं विधानतः । शापान्मोक्ष्यन्ति माघान्ते नान्यथा निष्कृतिभेवेत्‌^8

१७८२ मटापुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

शापः पापफलं विप्र पापनाशो मवेश्रणाम्‌ । माघसलानेन स्तीर्थं ममेयं निशिता मतिः ॥ ५५

सप्तजन्मटृतं पापं बतेमानं च दारुणम्‌ । माघसलानं दहेत्छृत्सं पुण्यतीर्थं विशेषतः ॥ ५६
भायधित्तं न परयन्ति यस्मिन्पापे मुनीश्वराः । पातकं पुण्यतीर्थेषु नशयेत्तदपि माघतः ॥ ५७
ज्ञानट्ृन्मानसे माघस्तस्मान्मोक्षफल्मदः । दिभव्पष्ठतीर्थेषु सभपापप्रणाक्नः ॥ ५८
इन्द्रलोकपरदोऽच्छोदे निर्णे वेदवादिभिः । सवेकामपदो माधो मोक्षङृद्भदरीवने ॥ ५९
पापहा दःखहारी च स्मकामफलट्पदः" सद्रलोकपरदो माघो नार्मदः पापनाशनः ॥ ६०
यागुनः सयेरोकाय भवेत्करमषनाश्चनः । सारस्रताऽधविध्वेसी ब्रह्मलोकपदस्तथा ॥ ६१
विशशालफल्दो माघो विशाखायां द्विजोत्तम । पातकेन्धनदावाभिगेभेहैतुक्रियापहः ॥ ६२

^ (~) ^€

विष्णरोकाय मोक्षाय जाहवी परिकीतिता । शरय॒गण्डकीं सिधुशन्द्रभागा च काशिकी ॥ ६३
तापी गोदावरी भीमा पयोप्णीं कृणषेणिका । कावेरी तुङ्गभद्रा च याघान्याश्च समुद्रगाः ॥६४
आसु माघी नरो याति स्वमैरोकं विकल्मषः । नैमिषे षिष्णुसारूप्यं पुष्कर ब्रह्मणोऽन्तकम्‌ ॥

आखण्डरस्य रोको हि कुरु्षत्रेषु माघतः । माघो देबहदे विप्र योगसिद्धिफल्पदः।॥ ६९
भासे मकरादिलये सानाद्ुद्रगणो भवेत्‌ । देवक्यां देवतदिदहो नरो भवति माघतः।॥ ६७
माघस्लानेन भो विप्र गोपदयामपुनभेवः। हेमकूटे महाकारे ओंकारेऽप्यमरेश्वरे ॥ ६८
नीकण्टहदे मापादुद्रखोके महीयते । सवासां सरितां विप्र संगमे मकरे रवो ॥ ६९
सानेन सवैकामानामवाभिजीयते नणाम्‌ । माधस्तु प्राप्यते धन्यै; प्रयागे द्विजसत्तम ॥
अपुनभेवदं तत्र सितासितजलं किल ॥ ७०

गाग्रन्ति देवाः सततं दि कषठ माघः प्रयागे किट नो भविष्यति।

स्नाता नरा यत्र न गभेवेदनां परयन्ति तिषठन्लयपि विष्णसंनिधौ ॥ ७१

मनन्ति येऽपि त्रिदिनं तु मानवास्तीर्थे भरयागे बहपापकश्चकाः ।

मजन्ति ते ना निस्यषु षाभणः स्वर्गऽप्सरोभिपिहरन्ति देववत्‌ ॥ ७२

तीरथेत्रतेदानतपोभिरष्वरेः साधं विधात्रा त्या धतः परा

माघः प्रयागस्य तयोद्रयोरभृन्माघो मरीयानत एव सोऽभिकः ॥ ७३

वाताम्बुपणाश्नदे हशाषणस्तपाभिरुग्रधिरकारमं चितेः ।
यान सयान्त नराः; सतां गत स्नानातप्रयागस्य च याति यां गातेप्र्‌ | ७४
साता यष मृगमास्करोदये तीर्थे पभयागे सरसिन्धसंगमे |

तपा ग्रहद्रारमख्कराते क-भरङ्ावलखा कञ्चरकणंनाडिता ।॥ ५9५
यो राजसृयादध पमेषयन्ञतः सानात्फलं संमददाति चाधिकम्‌ ।
पापानि सव्ोणि विरोप्य टीखया सूनं भरयागः स कथं न वण्यते ॥ ७६

शति श्रीमहापुराणे पाच्च उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्रदिर्खछपसवदि ऽ्र-

चत्वरिंशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २४८ ॥ (३०)

आद्रिनः छोकानां समण्ङ्ाः

५४८६१

त, का

च
२७

ङ्‌ }
र ष |

निष

२४९.एकोनपन्चारादधिकद्विरशाततमोऽध्यायः] पडमपुराणम्‌ । १७८३

अथेकोनपश्चारादधिकद्िरततमोऽध्यायः ।

क~ ०-------~--

वसिष्ठ उवाच (खोम्न उवाच)--
अत्र ते कथयिष्यामि इतिहासं पुरातनम्‌ । पुरा कृतयुगे राजन्दे(विपर दे)रे माखवसंङ्के | १

अवन्तिविषये राजा वीरसेनोऽभवत्पुरा । नमेदातीरमाभिदय राजसयं चकार सः ॥ २

डरोरश्वमेभैशच स्वणवेदिविराजितेः । स्वणेभ्रषणयपाच्ये रने सोऽपि यथाविधि ॥ ३
प्रददौ धनराशींध द्विजेभ्यः पवेतोपमान्‌ । [वदान्यो देवताभक्तो गोभदश्च स॒वणेद्‌ः ॥ ४
ब्राह्मणो भद्रको नाम मूर्खो हीनकुरस्तथा] । कृषीवलो दुराचारः सर्मधर्भबरदिष्करृतः ॥ ५
सीरकमसमद्िग्रो बन्धभिश्च सयुज्ज्रितः । इतस्ततः परिभ्रम्य निगेतो दत्तिपीडितः ॥ ६
दैवतः साथवाह प्रयागं स समागतः । महामाधीं पुरस्टृल्य ससन तत्र दिनत्रयम्‌ ॥ ७
अनयः सानमात्रेण भृत्वा हि स द्विजो्मः। प्रयागाचाटितस्तज्र पुनयेस्मात्समागतः ॥ ८
स राजा सोऽपि विप्रश्च विपन्नवेकदा तदा । तयोगेतिं समां दृष्टा मया शक्रस्य संनिधौ ॥ ९
तेजा रूपं बरं सेन्यं द्वयानं विभूपणम्‌ । करपदुमञ्चरीमाटागीतनरदय समं तयोः ॥ १०

इति दृष्टा हि माहारसम्पं क्षेत्रस्य कथमू(च मयोच्यते । माघः सितासिते विप्र राजसूयसमो भवेत्‌
धनुखिशत्सषिस्ती्णं सितनीखाम्बुसंगमे । माघी न पुनराषत्ती राजसूयी पुनः पतेत्‌ ॥ १२
माघमासे यदा कोऽपि सितासितं स्पृशेत्‌ । स धन्यो यः स्पृशेत्तं तु महापातकहा हि सः॥
किमत्र बहुनोक्तेन श्रूयतां द्विन निधितम्‌ । समृद्धुतफलं पापं तीयं माघः प्रणाशयेत्‌ ॥ १४
अत्र ते कथयिष्यामि सावधानमतिः दणु । पि्ञाचमोक्षणं नाम इतिहास पुरातनम्‌ ॥ १५

द्ण्वन्तप्सरसा बालाः दणातु स्वत्स॒तनस्तथा । मलससादास्स्परतिखन्धा पशाच्यान्पक्तिकामिनः

पुरा देवद तििपभो वष्णवो वेदपारगः । पिशाचं मोक्षयामास करूणाप्रतमानसः ॥ १७
पृदानाषरवाच-
कुज स्थितः कस्य एत्रो नियमः कोऽस्य चाभवत्‌ । केन वा वेष्णवीं एत्तिः कः पिशाचश मोधितः
एतद्िस्तरतः सर्वे कीतेय त्वं महामुने । कातूदछं महापुण्यं श्रोतुं मे सत्पसादतः ॥ १९
रोमश उवाच-
छक्षपस्लवणेऽरण्ये सरस्त्या षरिनिममे । तत्राऽऽ्रमपदं तस्य ैटमाभिल्य शोभते ॥ २०
शाटेस्तारस्तमाटैच् पिखैषकल्पाटलः । चिखिणीचारुविस्येध चतचम्पककाननैः ॥ २१
करञ्ञः कोविदारश्च केशरः कंजराशनेः । तिलकः कणिकारेश् कम्भीखदिरतिन्दकैः ।॥ २२
वानरः शलुनम्वीरेः पीटूदम्बरपेतसः । साक्षोरैरररूपशच क्षीरिकाकरमदकेः ॥ २३
वीजपुरः सनारङ्ग रम्भाराजिविरानितेः । पनसे रसवद्धिश्च नालिकिरेः सदाफरः | २४
सप्तच्छद सिपर्णशध शिरीपामलकः हाभेः । कङेन्ध्रच्कुचरक्षेः पारिमद्रमेचादिमिः ॥ २९५
केतकः सिन्धुवारश्च तरैः कन्दमदटकरेः । पञ्चन्दीवरकडारेमाटती यथिकादिभिः ॥ २६
@+माटतीमोगरेश्ैव जातीफलतिराजितेः । पुंनागः किंशुकेथैव ववरीतुलरसादुमेः] ॥ २७

# धनुधिदान्तगतः पाठः क. ख. च. छ. ज. क्ष. र. ठ. पुस्तकस्य: ! + अयं शको र. छ. पुस्तकस्थो ऽदुद्ध च ।

१ख. छ र. छ, पणे)

१७८४ महायुनिश्रीन्यासप्रणीतं-- [ ९ उत्तरखण्डे-

आश्रमो रमणीयस्तु दुैनीनाविपैद्रिन । मध्येवनं नदी याति पुण्यतोया सरस्वती ॥ २८
कूजन्ति सारसास्तत्र मदस्िग्धकलं सदा । नदन्ति कोकरिखास्तत्र कूजन्ति च मधुव्रताः ॥ २९
बहुकोराहलं विम तद्वनं गुकसारिभिः । चरन्ति विविधास्तत्र श्वापद्‌ाः काननोत्तमे ॥ ३०
सदाफलं सदापृष्पं परागकणध्रसरम्‌ । आच्छन्ने काननं सवे मधुषक्षं; समन्ततः ॥ ३१
नवपट्टवसंजातमञ्जरीवरवदिभिः । आष्टमभितारम्य परियाभेरिव वभः ॥ ३२
तस्य शापभयाज्स्ता क्ज्क्ावाताः प्रवान्ति न । न वषेन्त्यश्मनो मेघा न शोषयति भास्करः३३
वन निरुपद्रवं तद्धि सदा सिद्धनिषेवितम्‌ । आहादजननं निलयं बनं चं्ररथं यथा॥ ३४

तस्मिन्वसति धर्मात्मा देवचतिद्रिजोत्तमः । पुत्रः सुमित्रविभरस्य न्धो लक्ष्मीपतेवैरात्‌ ।॥ ३५
नियमः भूयतां तस्य सर्वदा नियतात्मनः । ग्रीष्मे तु पश्चाग्नितपा रषौ न्यस्तविलोचनः ॥ ३६
वषौकाद्म्बिनी यावद्र्षास्वभ्रावकाशकः । वाते प्रवाति निष्कम्प दुःसहे हिमवानिव ॥ ३७
वसत्यप्सु च हेमन्ते हदे सारस्वते द्विज । उपस्पृशति काठे स त्रिवारं वारि निमेटम्‌ ॥ ३८

पितन्देवानृपषीनिलयं संतषयति भ्रद्धया । बहम जहीति बेताने भ्रद्धयाऽतिभिपूनकः ॥ ३९
चाद्द्रायणविधानेन कालं नयति सषदा । ब्रह्मयज्ञपरो निलयं सत्यवादी जितेद्ियः ॥ ४०
श्रमन्विभ्रम्य विश्रान्तः प्रपदैः भाथयन्दरिम्‌ । स्वयं विगलिते पृष्पैः फटेष्त्ति समीहते ॥ ४१
अनुद्िमस्तपोनिष्ठो वेदवेदाङ्गपारगः । धमनीविकराखोऽसावस्थिमात्रकरेवरः ॥ ४२

इत्थं जगाम वषोणां सहस तस्य तद्रने । तदा जजञ्वाछ शैलोऽसौ तपसा तस्य तेजसा ॥ ४३
साहु न शक्यते भरतेस्तपस्तस्य महात्मनः । वैश्वानर इवाऽऽभाति प्रज्वरस्तपसा द्विजः ॥ ४४
गतवेराणि भूतानि समजायन्त तद्रने । मृगव्याघ्राखमाजारा मिथः कीडन्ति निभेयाः॥ ४५

योऽपि नियमस्तस्य श्रूयतामतिदुकभः । नारायणं त्रिकालं स संपूजयति नित्यशः ॥ ४६
पुष्पाणां तु सहस्रेण विकचेन स॒गन्धिना । वेदसृक्त विधानेन विष्णुध्यानपरायणः ॥ ४७
विष्णोः संभीतये विप्रः कुरुते कम चाखिलम्‌ । दधीचेवेरदानात्स संजातो वरेष्णवः ॥ ४८
एकदा मासि वेश्ञाखे एकादश्यां महापनिः । पजा कृत्वा हरे रम्यां विचित्रामकरास्स्तुतिम्‌ ४९
तदैव खगमारुद्य देवदेवो हरिः स्वयम्‌ । आजगाम पुरस्तस्य तया स्तुत्याऽतिहषितः ॥ ५

तं दृष्टा गरुडारूढं प्रत्यक्षं जलदच्छव्रिम्‌ । चतुवांहं विशाखाक्षं सबोटंकारभूपितम्‌ ॥ ५१

उद्धतपुरकां विप्रः सानन्दजखखोचनः । जगाम शिरसा भमो कृतक्रत्यमनास्तदा ॥ ५

न ममौ तेन हर्षेण स ब्रह्माण्डोदरेऽपि हि । न सस्मार निजं देहं ब्रह्मभूत इवाभवत्‌ ॥

ततः संभावितः प्रीत्या हरिणा वेष्णबो मुनिः ॥ प.
हरिरूतराच-

देवदते विजानामि मद्वक्तस्त्वं मदाश्रयः । संन्यस्याखिलरदमीणि मद्धावो मन्मना; सदा ॥

वरं चरहि प्रसन्नोऽस्मि स्तोत्रेणानेन तेऽनघ ॥ ५४
खोमन्न उवाच--

इति श्रुत्वा हरेवोक्यं परत्युवाच स तापसः ॥ ५५

(~

१क.ज. घ. धेनुप।मः। रज. 5 -प।३र. ल. मदाऽन्वितः।

८१...

* पह
५.५५

ननि
> १ ॥#
क) 1

। +

षड.
४ ४ ध

९४९एकोनपश्चाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १७८९

देवदतिरूवाच--
देबदेवारविन्दा्न स्वमायाश्टतविग्रह । त्वदशैनात्सदा देव दर्भो नापरो वरः ॥ ५६
ब्रह्मादयः सुराः स्वे योगिनः सनकादयः । त्वां साक्तात्कर्तुमिच्छन्ति सिद्धा कपिलादयः ॥
अहं ममेति देहस्य मोहमूलाः ज्ुभाग्भाः । सहेतुकाश्च दह्यन्ते त्वयि दे परावरे ॥ ५८
जन्मनः कर्मणो बद्धेराविभूतं फलं मम । यदृषटोऽसि जगन्नाथ भार्ये किमतः परम्‌ ॥ ५९
न वरार्थं हि देवेश त्वत्पादपङ्कजं हदि । चिन्तयाम्यनिशं भक्त्या लद्रतेनान्तरात्मना ॥ ६०
इममेव व्रं याचे त्वद्धक्तिरचखा मम । अस्तु वे केवला नाथ भार्थये नापरं वरम्‌ ॥ ६१

लोमज्ञ उवाच-
(+इति श्रुत्वा वचस्तस्य पसन्हृदयस्तदा] । परत्युवाच परसन्नात्मा एवमस्तु द्विजोत्तम ॥ ६२
अन्यस्ते तपसः कश्ित्पत्यहो न भविष्यति । [#एतच् त्वत्कृतं स्तोत्रं ये परिष्यन्ति मानवाः॥
तेषां मद्विषया भक्तिनिश्वखा च भविष्यति] । धमेकार्थं च यतिकचित्साङ्ग सव भविष्यति ॥६४
ज्ञानेन परमा निष्ठा तेषां स्थास्यति सर्बदा ॥ ६५
लोपश्च उवाच-
इत्युक्त्वाऽन्तितो भूयो देवदेवो जनादेनः । देवययुतिस्तदारभ्य नारायणपरोऽभवत्‌ ॥ ६६

वेदनिधिरुवाच-
महषरनुग्रहीतोऽस्मि कथया पावनीङरेतः । अनया विष्णुसङ्किन्या गङ्गयेवाहमद्य प्रे ॥ ६७

कि तत्स्तोत्रं तदाख्याहि पभसन्नो येन माधवः । तस्यानघस्य विप्रस्य महत्कोतुहलं मम ॥ ६८
त्वत्पसादाददहं विप्र मन्ये पप्तं मनोरथम्‌ । महतां संगतिः कस्य महखाय न कल्पते ॥ ६९

लोमश उवाच--
कथयामि रहस्यं ते यजप्रं स्तोत्रमुत्तमम्‌ । प्राग्यृहीतं सुपणन गरूडान्मम चाऽऽगतम्‌ ॥ ७०
अध्यात्मगभंसारं तन्पहोदयकरं शुभम्‌ । सर्वपापहरं विप्र ्यात्मज्ञानकरं परम्‌ ॥ ७१

ॐ नमो भगवते वासुदेवाय नमो विश्वाय चक्रिणे 1 भक्तप्रियाय कृष्णाय जगन्नाथाय तेजसे ॥
स्तोता स्तुत्यः स्तुतिः सर्व जगद्विष्ण॒मयं सदा । तदा संस्तरयते केन भक्तिर्भदकरी नृणाम्‌।॥।७२
यस्य देवस्य निश्वासो वेदाः साङ्गाः ससूत्रकाः। का स्तुतिः प्रमुदे तस्य भक्त्याऽहं मुखरोऽभवम्‌
वेदो न वक्ति यं साक्षान्न च वाभ्ेत्ति नो मनः। मद्विधस्तं कथं स्तौति भक्तियुक्तोन कि वदेत्‌
ब्रह्मादिब्रह्य विष्णो त्वं त्वमेव ब्रह्मणो वपुः! खषा ब्रह्मनिदानं च ज्जुद्धत्रह्म त्वमेव च ।॥ ७६
[+काऽय कायस्तव्र विभो भिचा स्पृशति काथिनम्‌ । कायदोषैरनाघ्रातस्तया लं भासि योगि
नाम्‌ (?)|॥ ७७
देहभावेन जागसि न निद्राति निजात्मनि । सुखसंदोहबुद्धियां सा त्वं विष्णो न संशयः।। ७८
महदादि द्विाभावास्तथा वेकारिका गुणाः । त्वमेव नाथ तत्सवं नानात्वं मढकटपना ।॥ ७९
केराकेशवरूपाभिः कट्पनाभिः सखतिस्तथा । त्वमेव कथ्यसे ब्रह्मन्पुजरादिभिः पुमानिव ॥ ८०

+ इदमधे क. ख. च छ. ज. क्ल. ट. र. ल. पुस्तकस्थम्‌ । * अयं शोकः क. छ. ज. ज्ञ. र्‌. ल. पुस्तकस्थः ।
+ भयं शोकः ख. छ. र. ल. पुस्तकस्थः ।

१क.ज ज्ञ. भृप।२क.ञ्ल.र. ल. भक्तिप्रि) 2 ग. ल. शार्िणे। 4 ग. ल. "क्तिर्मोद )
न

१७८६ महायनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ १ उत्तरखण्डे

विदोषं विगुणं चैकं चिन्मूत॑मखिरं जगत्‌ । कैवीनां भाति यद्रूपं तं विष्णुं नौमि निगणम्‌॥ ८!
यस्मिज्ज्ञाते न कुर्वन्ति कमीऽऽचारश्रुतेरितम्‌ । निरेषणा जगन्मित्रं शुद्धं व्रह्म नमामि तत्‌॥ ८२
[+कामयङ्ञान्यजार्थं च एषणाभ्यः समुत्थितान्‌ । ठोकमात्मेव पश्यन्तो यं बुदष्ववं चराचरम्‌ |
रवं स्वेतरं च सन्मात्रं यत्मवोधादुपासते 1 योगिनः सवेमृतेषु सद्रूपं नामितं हरिम्‌ ॥ ८४
ब्रह्माहमिति गायन्ति यं ज्ञात्ैकं वरा जनाः । पर्यन्तो हि त्वया तुस्यं देवं तं नौमि माधवम्‌
माया मोहो विचित्राभस्तथाऽदंममता नृणाम्‌ । विीयन्ते विदित्वा य नमस्तस्मे चिदात्मने ८६
मोदानललसञ्ज्वाखाज्व््टीकेषु सर्वदा । यन्नामाम्भोधरच्छायां प्रविष्टो नतु दह्यते ॥ ८७
प्रयाणे वाऽप्रयाणे वा यन्नाम स्मरतां वरणाम्‌ । सद्यो नश्यति पापौघो नमस्तस्मै चिदात्मने ८८
यस्य स्मरणमात्रेण न मोहो नैव दुेतिः । न रोगो नेव दुःखानि तमनन्तं नमाम्यहम्‌ ॥ ८९
कामयन्ते परजा नेव हयेषणाभ्यः समुत्थिताः । लोकमात्मेति परयन्तो य बुदध्वैकचरा जनाः ॥

शब्दाथः संबिदर्थश्च विष्णोनास्ति परो यदि । सलयेन तेन संसारो न मां स्पृशतु माधव ॥९१
नारायणो जगन्ापी यदि वेदादिसंमतः। सव्येन तेन निभरिघ्रा विष्णुभक्तिमेमास्तु षै ॥ ९२
योनिवीजं विना बीजं वीजे यो जीवमापितः । स विप्णुभेवबीजं मे रितविच्ासिना चत्‌॥९३
जितनु्मटविद्यस्तु छृषिस्थितिटयेषु च । गणेभवति कार्येषु स प्रसीदतु मे हरिः ॥ ९४
[क्दशभेदावतीर्णो यो धर्मत्राणाय केवलम्‌ । अभ्यथितः सुरगणैः स प्रसीदतु मे हरिः ॥ ९५
बरह्मादिस्तम्बपयेन्तं भाणिहन्मन्दिरिऽमः । एको बसति यो देवः स भरसीदतु मे हरिः] ॥ ९६
इच्छां चक्रे सदेवाग्रे य एकः स्यां बहुस्तथा । भविष्टो देवताः खषा स पसीदतु मे हरि; ॥९७
हूत्खगः खसमः खादिः खातींतः खक्रियः खगः। खं ब्रह्म खादि युक्त्वाऽन्ते खमूतिस्त्वं मखारानः
यद्धासा यन्पुदा यस्य सत्तया संततं जगत्‌ । जाञ्यं दुःखमसक्छं च स भवानेव तन्मयः ॥ ९९
त्वत्पृष्ं मोदते सर्वे त्वच्यक्तमशुचिभे(भ)ेत्‌ । तत्संगतोऽप्यसङ्गस्त्वं विकारस्तन ते न हि १००
[+केचिद्बुद्धि परे भाणे मनोऽहंकारमातरम्‌ । केचिच कार्य(य)चैतन्यं कायमात्रं परेऽधमाः ॥१
केचित्तु पुरुषं शब्दं ब्रह्म केचित्परे शिवम्‌ । भक्ति च चिन्मयीं केचिद्धोचिन्दं त्वां कुमागंगाः२
तीथतीयंमधिषठाय केशाकेशि मिथो जनाः । यद्रदन्ति पुनस्त्वां हि चित्सदानन्दलक्षणम्‌ | १०३
योगङ्गं भूतचेतन्यं चा्रोकास्त्वामुपासते । सोगता बुवते तकैस्त्वां बुद्धि क्षणभङ्कराम्‌ ॥ १०४
शरीरपरिमाणं त्वां मन्यन्ते जिनदेवताः । ध्यायन्ति पुरुषं सांख्यास्त्वामेव परते: परम्‌॥ १०५
जन्मादिरदहितं पूं चित्सदानन्द लक्षणम्‌ । त्वामौपनिषदा ब्रह्म चिन्तयन्ति परात्परम्‌ ॥ १०६
खादिभूतानि देहश्च मनोबुद्धीन्द्रियाणि च । विच्रात्रिचे त्वमेवात्र नान्यखत्तोऽस्ति किंचन? ०७
त्वमभिस्त्वं हविस्त्वे सुग्दीक्षितानां क्रियाक्षये(मा) । त्वं सेतुः सर्वभूतानां त्वमेव शरणं मम॒ ८
युवतीनां यथा यूनि शूनां च युवतो यथा । मनोऽभिरमते तदरन्मनो मे रमतां त्वयि ॥ १०९
अपि पापं दुराचारं नरं त्वां भरणतं हरे । नेक्षन्ते किंकरा याम्या उदकास्तपनं यथा ॥ ११०
तापत्रयमवाघश्च तावत्पीडयते जनम्‌ । यावन्नाऽऽश्रयते मर्त्यो भक्त्या तत्पाद पडजम्‌ ॥ १११

+ भयं शाकः, छ. ट. पुस्तकस्थः । * धनृधित्रान्तर्मतः पाठः, क. ख. छ

ज. क्ष. ग. ल. पुस्तकस्थः । + धनुि-
हन्तगतः पाटः, छ. ठ. पुस्तकस्यः।

------- -- --~
-------~-------- 4 __ ..--------"-=-----~--~--

१ क. ठ. साक्रानः |

7

५५
५ # च
ॐ ९ १ ; #
न्भ ,

[11

९, (५.

२४९.एकोनपञ्चाशदपिकद्विशततमोऽध्यायः] पञ्मपुराणम्‌ । १७८७

यं न स्पृशन्ति गुणजातिक्षरीरधमां यं न स्पृशन्ति गतयः खमिवेन्धियाणाम्‌ ।

यं न स्पृशन्ति मुनयो गतसङ्गमोहास्तस्म नमो भगवते हरये प्रतीचे ॥ ११२
यदध्यानसंचयनतूणैवशीकृताङ्गमिश्वयं चारुगुणितां स॒खमोक्षलक्ष्मीम्‌ ।

आलिङ्गय शेरत इदहाऽऽत्मसुखंकखाभास्तस्म नमोऽस्तु हरये मुनिसेविताय ॥ ११३
जन्मादिभावविकृतेविरहस्वभावो यस्मिन्नयं परिधुनोति षटू्मिवगेम्‌ ।

यं ताडयन्ति न सदा मदनादिदोषास्तं वास॒देवममरं प्रणतोऽस्मि हुम्‌ ॥ ११
स्थरं विखाप्य करणं करणे निदानं(ने) तत्कारणे करणकरारणवभिते च ॥

इत्थं विखाप्य यमिनः प्रविशन्ति यत्र तस्मे नमोऽस्तु हरये मुनिसेविताय ॥ ११५
यद्धयानसंगतमरं विजहाद्यविद्यां यद्धयानवहिपतितं जगदेति दाहम्‌ ।
यद्धयानमुल्टसदसियंति संज्रयान्धि तं त्वां हरिं विशदवोधघनं नमामि ॥ ११६

चराचराणि सर्वाणि भृतान्यस्य हरेः पुरा । यथाऽत्र तेन सव्येन पुरस्तिषएठतितु) मे हरिः ११७
यथा नारायणः सर्वे जगर्स्थावरजङ्गमम्‌ । तेन सत्येन मे दवः स्वं दशयतु केशवः ॥ ११८
मक्तियेथा हरो मेऽस्ति तद्रच्छेष्ठा गुरो यदि । ममास्ति तेन सलयेन स्वं दशेयतु केशवः ॥ १९
तस्यैवं शपथः सलयेभक्ति तस्यानुचिन्तयत्‌ । दशेयामास चाऽऽत्मानं संप्रीतः पुरुषोत्तमः १२०
तदा दखा वरं तस्मे पूरयित्वा मनोरथम्‌ । जगाम कमलाकान्तः स्तुत्या विप्रेण तोषितः।।१२१
कृतकरो द्विजः सोऽपि वासुदेवपरायणः । दिष्येः साधं जपन्स्तोत्रं तस्मिन्नास्ते तपोवने १२२
कीतयेय इदं स्तोत्रं द्णयादपि मानवः । अश्वमेधस्य यज्ञस्य प्राप्नोलयविकरं फलम्‌ ॥ १२३
आत्मविद्याप्रवोधं च ठभते व्राह्मणः सदा । न पापे जायते बुद्धिनव पर्यल्यमङ्गलम्‌ ॥ १२४
बुद्धिस्वास्थ्यं मनःस्वास्थ्यं स्वास्थ्यमैन्द्रियकं तथा । नृणां भवति सर्वेषां सम्यक्स्तोस्य कौतेनात्‌
विचायोथं पठे्यस्तु शणयाद पि मानवः । स विधूयेह पापानि रभते वेवं पदम्‌ ॥ १२६
वाञ्छितं लभते कामान्पुत्रान्पा्ोल्यनुत्तमान्‌ । दीधमायुवें वीर्यं लभते च सदा पठन्‌ ॥ १२७
तिलपाजसहस्रेण गोसहस्रेण यत्फलम्‌ । तत्फढं समवा्मोति य इमां कीतयेत्सतुतिम्‌ ॥ १२८
[कथमोथकाममोक्षाणां यं यं कामयते सदा । अचिरात्तमवरामोति स्तंत्रेणानेन मानवः ॥ १२९
आचारे विनये धर्मे ज्ञाने तपसि सन्नये । नणां भवति नित्यं धीरिमां संगरण्वतां स्तुतिम्‌ | १३०
महापातकयुक्तोऽपि तथा यक्तोपपातङेः । सद्यो भवति बुद्धात्मा स्तोत्रस्य पठनात्सकृत्‌।। १२१

पज्ञालक्ष्मीयशःकपीतिज्ञानधर्मविवधेनम्‌ । दृष्टग्रदोपडमनं सवाञुभविनाश॒नम्‌ ॥ १३२
सवव्याधहर्‌ पथ्यं सवारेष्टनषद नम्‌ । दुगतस्तरण स्तात्र पाठतन्य [जतात्माभःः ॥ १२३३
नक्षनग्रहपीडासु राजदैवभयेष च । अभ्निचोरनिपातेषु सथः संकतेयदिदम्‌ ॥ १३

सिहव्याघ्रभयं नास्ति नाभिचारभयं तथा । ्तमेतपिशाचभ्या राक्षसेभ्यस्तथव च ॥ २५
पूतनाजम्भकेभ्यश्च विघ्रभ्यश्चैव स्मदा । नृणां कचिद्धयं नास्ति स्तवे द्मस्मिन्यकांतिते ।॥ १२६
वासुदेवस्य पूजां यः कृत्वा स्तोत्रमुदीरयेत्‌ । छिप्यते न स पापेन पद्मपत्रामिवाम्भसा ॥_ १२७
गङ्गादिपुण्यतीर्थेषु या स्नानेनाऽऽप्यते गतिः । तां गति समवामोति पटन्पुण्यामिमां स्त॒तिम्‌ ॥

धनश्िहान्तगतः पाये र. ठ. पुस्तकस्थः । + सभर: ।

ज

१ छ. इ. ल. द्रजातानः ।

१७८८ महायूनिश्रीव्यासपरणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

एककालं द्विकाटं वा त्रिकाटं वाऽपि यः पठेत्‌ । सर्वेदा सवैकार्येषु सोऽक्षयं स॒खमश्ुते ॥ १३९
चतुर्णा साङ्गबेदानां त्रिरावर्तेषु यत्फलम्‌ । तत्फलं समवाभोति स्वधीयानः सकृन्नरः ॥ १४०
अक्षयं धनमामरोति स्रीणां भवति वहठभः । परजां विन्दति लोकेऽस्मिङश्रद्धया संस्मरन्स्तुतिम्‌ ॥
सदा संपदा युक्तो षिषदं नेव परयति । गोभिर्न हीयते स्तोत्रं निलयं यः कीतेयेदिदम्‌ ॥ १४२
अलक्ष्मी; काखकर्णे च दुःस्वम् दृष्टचिन्तनम्‌ । सद्यो नश्यति भक्तानां य एनं गृणुयारस्तवम्‌ ॥
प्रातरुत्थाय योऽधीते शुचिविष्णपरायणः । अक्षयं लभते सौख्यमिहोके परत्र च ॥ १४४
देवद्युतिपरणीतं पर विष्णप्रीतिकरं शुभम्‌ । विष्णुप्रसादजननं विष्णुद शेनकारणम्‌ ।॥ १४५
योगसारामिदं नाम स्तोत्रं परमपावनम्‌ । यः पठेत्सततं भक्त्या विष्णुरोकं स गच्छति ॥ १४६
इति ते कथितं स्तोत्रं गृह्यं पापप्रणाशनम्‌ । अत उध्वं परवक्ष्यामि पिशाचस्य च मोक्षणम्‌॥ १४७
ईति श्रीमहापुरणे पाश्च उत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिरीपसंवादे योगसारस्तोत्रक्थनं
नामे पोनपश्वारदधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २४९ ॥ (३१)

आदितः शोकानां समण्यङ्ाः-- ४५००८
अथ पश्चाहदधिकद्विरततमोऽध्यायः ।
लोपश्च उषाच-
श्रुयतां येयः) पिज्ञाचा(च)श्च मोचिता(त)स्तेन तद्रने। आसीद्राजा चित्रनामा द्राविड विषये पुरा
सोमान्वये महाक्षत्री श्रः शचास्नपारगः । गजवानिरथौ चेश्व संपन्नो विक्रमेस्तथा ॥ २
स्वर्ेनानाक्रिषे रत्नैः पृणकोशो महाधनः । मध्येनारीसहसरं त॒ सदा कीडति भूषतिः॥ ३

सैेणः कामी सदा टुन्धथण्डकोपः स पाथिवः । न करोति वचो धर्म्यं सचिवैः समुदीरितम्‌ ४
विष्णं [द्‌ (~ [९५ वेष्णवान्दरेषठि ण्ड कर्‌ © तु (~ स न

णु निन्दति सोऽत्यर्थं वेष्णवान्दरेष्टि सषेदा । कोऽसौ विष्णुः क टष्टोऽसौ क चाऽऽस्ते केन

कीत्येते ॥ ५

[^

इत्थं न सहते विष्णु स राजा दैवमोहितः । नारायणं भजन्ते ये तान्पीडयति कोपितः ॥ ६

न ब्राह्मणं न वेदा वेदिकं कमं न व्रतम्‌ । न दानं मन्यते दातुं पाखण्डस्थितिसंस्थितः ॥ ७
अनीत्या चण्डदण्डश्च परनापीडां करोति सः । निषुरो निदेयः कूरः पुण्यकार्यपराद्छुखः ॥ ८
च्युताचारोऽच्युतदरष्टा च्युताभिश्च च्युतक्रियः । सोऽनुशास्ति पजा भूषः काटरूप इवापरः ॥ ९

ततो बहुतिथे के स राजा पञ्चतां गतः । वदिकेन विधानेन न रेमे चौर््वदेदिकम्‌ ॥ १०

अथ किकरयथेन पीड्यमानो शरश तथा । अयं कीटमये मागे तपनाङ्गारभपूरिते ॥ ११
चण्डाकेरदिमसंतते टसच्छायातिवभिते । तपाङ्गारमकीे च वदवञ्वाटासमाकुले ॥ १२
खोदतुष्डेश्च काकोरेन्यमानः सुदारणेः । छकैर्दष्ाकरारेथ श्वभिपोरिथ भितः ॥ १३

शृण्वन्क्रन्दितमन्येषां नृणां किल्विषकारिणाम्‌ । जगाम पाथिवो लोकमन्तकस्य भयावहम्‌।॥। १४
शृणु द्विज गतिं तस्य तस्मिंोके सुदारुणाम्‌ । निरयानिरयं यातः पर्यायेण स भूपतिः ॥ १५
आदं पपात तामिस्रे दारूणे भृरिदुःखदे । पुनशरैवान्धतामिसे यत्र दुःखं च दुःसहम्‌ ॥ १६
गतोऽनन्तरमल्युगरं महारौरवरौरवम्‌ । नरकं कालमलयुग्रं महानरकमेव च ॥ ` क
2

१ स्व. छ. , ठ. तत्परः |;

~ -. = »

ह ष

षि

इ

ड

२९० पश्चारादधिकद्विशत्तमोऽध्यायः ] पश्पुराणम्‌ । १७८९

पथान्मग्नः स भरपाखो दुस्तरे दुःखगरछितः । स॑यमन्यां महावीचो तपने संप्रतापितः।॥ १८
पपातानन्तरं राजा दुःखामि्ष्टमानसः । संघाते चैव काकोटं कुड्मलं पतिगृत्तिकम्‌ ॥ १९
लोहशङ्कः मृगीयच्रषन्थानं शारमरीं नदीम्‌ । प्रविष्टोऽथ महाभीमं दुद दुर्गमं पुनः ॥ २०
असिपत्रवनं चेव रोहैचारकमेव च । एवमेतेषु सर्वषु पतित्वा पापकृनुपः ॥ २१
अविन्दन्नरके घोरे संतापं यातनामयम्‌ । विष्णुपरेषदोषेण युगानामेकसप्नतिम्‌ ॥ २२

भुक्त्वा च यातना यामीनिस्तीर्णो नरकानुषः । स मर्यं गिरिराजे तु पिक्षाचोऽग्त्तदा महान।॥।
स भ्राम्यति दिशः सवी वने तस्मिन्वुभुक्षितः । न पश्यत्यशनं तोयं रमते च सदा गिरो।२४
कद्‌ा चित्पयेटन्सोऽथ पिशाचः शोकपीडितः । लक्षप्रस्रवणेऽरण्ये प्रविष्टो भाषिसत्फलः ॥ २५
विभीतकतरूच्छायां समाभित्य स दुःखितः । हा हतोऽस्मीति चाऽऽकन्दन्पोरमुचेः पुनः पुनः॥
घ्च्तदभ्यां गुहमानस्य सवेभ्रतदुहो मम । जन्मनोऽस्य दुरन्तस्य कथमन्तो भविष्यति ॥ २७
अहो पापसमुदरेऽस्मिन्दुःखकषटोरुमाखिनि । करावलम्बनं कां मे निमग्रस्य परदास्यति ॥ २८

इत्थं तस्य पिशाचस्य रोदनं दीनचेतसः । देवद्युतिरधीयानः शुश्राव करूणापयः ॥ २९

समागद्य ततस्तत्र तं पिशाचं ददशे सः । विकराखमुखं दीनं पिशाचं पिङ्गखाकृतिम्‌ ॥ ३०
४ £ ४4 खाोखनि ४4 [जं दीषजङ्धं

उध्वमूधेजद्रष्णाङ्ग यमदूतमिवापरम्‌ । हं चलदृषट इध निराकुलम्‌ ॥ ३१

दीर्घं शरुष्कतुण्डं च गर्ताक्षं शुष्कपञ्नरम्‌ । अथायं कोतुका विष्टः पमच्छ मुनिसत्तमः ॥ ३२
कोहि त्वं भीषणाकारः कुतो रोदिषि दारुणम्‌ । अवस्थेयं कुतो ब्रहि किंवाऽहं करवाणि ते३३
ममाऽऽश्रमपविष्टा दि दुःखभाजोऽपि जन्तवः । मोदन्ते केवलं सर्वे वैष्णवे भवने यथा ॥ ३४
पद्‌ त्वं सत्वरं भद्र दुःखस्यैतस्य कारणम्‌ । कालक्षेपं न कुवन्ति परपनेऽ्थं हि मनीषिणः ॥ ३५

लोमश उवाच-
्रुत्वेतद्रचनं प्रीतः पिशाचस्त्यक्तरोदनः । उवाच दीनया वाचा प्रश्रयावनतस्तदा ॥ ३६
पिशाच उवाच-
सवङ्गव्यापिसंतापं जहार त्वद्रचो मयि । ग्रीष्मे दावानखोद्धतं वष॑न्मेध इवाचले ॥ ३७
यन्मेऽस्ति सुकृतं किंचित्तेन दृष्टोऽसि भो द्विज । न ह्यसंचितयुण्यानां सद्धिरेकत्र संस्थितिः ३८
खोमश्च उवाच-
इत्युक्त्वा कथयामास पूषे्त्तान्तमात्मनः ॥ ३९
पिज्ञाच उवाच-
विष्णद्रेषपभावेन दश्ामेतामरं गतः । यन्नामस्मरणान्पुक्तो नरो विष्णुपदं व्रजेत्‌ ॥ ४०
पापिष्ठस्य हरो तस्मिन्मम द्रेपोऽमवद्धिज । यः पालयति भूतानि धर्मं पाति जगन्रये ॥ ४१
योऽन्तरात्मा तु भरतानां तस्मनद्रेषो ममाभवत्‌ । करमेणां फलदो यश्च स्वेदेषु प्यते ॥ ४२
तपोभिरिज्यते विपैः स मद्रषपदं गतः । त्यक्तक्रियैः भियारण्यैभिःसङ्गेकचरेश्च यः ॥ ४३

[भवेदन्ते यतिभिश्िन्त्यः स मदरष्यो हरिन । ब्रह्मादयः सुराः सव योगिनः सनकादयः
युक्त्यथमचैयन्तीह स विष्णर्देषितो मया । आदिमध्यावसाने यो विश्वस्यास्य सनातनः ॥ ४५
# अयं छैक: क. ख. छ. ज. र. क. पुस्तकस्थः ।
१कृ.ख.ज.र. ल. संञ्जीवने।! २ छ. ठ, “हकण्टक' । ३ ख. र. ल. भीमं)

भको

१७९० महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

यस्य नास््यादिमध्यान्तं स मे द्रेषपथं ययौ । यन्मया सुदं कमं विषितं पूवेजन्मनि ॥ ४६९
विष्णटरेपाभिना दग्धं तत्सर्वं मस्मसादभ्रत्‌ । क्थविदस्य पापस्य सीमां पश्यामि चेदहम्‌ ॥ ४७
प्रक्ला नारायणं नान्यं स्मरयिष्यामि देवताम्‌ । विष्णुद्रेपाचिरं भक्ता मया नरक्वेदनाः।॥ ४८
नरकानिगतः सोऽहं पेशाचीं योनिमागतः । अधुना कमेवातेः कैरप्यानीतस्त्वद्‌ाश्रमम्‌ ॥ ५९

यत्र त्वदर्दीनाकन्मे नष्ठं दुःखमयं तमः । प्राप्यते मरणं यत्र वन्दनं श्रीः सुखं वधूः ॥ ५०

स तजर नीयते तेन कमणा ग(ज)टहस्तिना । इदानीयुचितं ब्रहि कम पजास्यनाशनम्‌ ॥

परोपकारकार्ये हि न धन्या मन्दगाभिनः ॥ ५१
देवद्यतिरूवाच--

अहये मुष्णाति मायेयं देवाघुरग्रणामपि । यया देवेष्वपि द्वेषो जायते धर्मनाश्चनः ॥ ५ये

सरष्टा पाटयिता हन्ता जगतां यो महेश्वरः । आत्मा च सवेभ्रूतानां तं महो द्रष्ट कः कथम्‌ ५३
भवन्ति सपैकर्माणि सफलानि यदपणात्‌ । तद्धक्तिषिुखो मलयैः को न याति दि दुगतिम्‌ ५४
श्वतिस्परतिसदाचार विहितं कम केवलम्‌ । सेवितव्यं चतुवर्णेभेननारायणं सद्‌ा ॥ ५५
अन्यथा निरयं याति विमागीगमसेवनात्‌ । अतो वेद विरुद्धार्थं शास्रोक्तं कमे संत्यजेत्‌ ॥ ५६
स्वबुद्धिरवितेः शासैः परतार्येह च बाछिशान्‌ । विघ्रनिति श्रेयसो माग टोकनाश्ञाय केवलम्‌ ५७
विष्णुं निन्दन्ति वेदां तपो निन्दन्ति सद्‌ द्विजम्‌ । तेन ते निरयं यान्ति असच्छास्ननिषेवणात्‌

अयमेव यथा राजा द्राविड निरयं गतः । द्विषन्नारायणं देवं देवदेवं जगदुरुम्‌ ॥ ५९

तस्माद्द्रेषं दि देवेषु गोषु च ब्राह्मणेषु च । संत्यजत्पुण्यकामोऽज वेदबाद्यां लयजेच्करियाम्‌ ६०
लोमश्च उवाच-

इत्यक्त्वा कथयामास पिशाचाय हिते मुनिः ॥ ६१
देवद॒तिरूषाच-

प्रयागे गच्छ भो भद्र माघमासं विचारयन्‌ | तत्र ते निधिता सक्तिः पेशाच्यान्नात्र संशयः ६२
तत्र स्नात्वा दिवं यान्ति श्रुतिरेषा पुरातनी । विजहाति नरस्तत्र भाक्तनं कमे दष्करृतम्‌ ॥ ६३
भ्रयागस्नानतो नान्यत्पुण्यं तद धिकं परम्‌ । प्रायधित्तं तपोरूपं दानरूपं क्रियात्मकम्‌ ॥ ६४
यागयोगाधिकं विद्धि भयागं पापनाशनम्‌ । स्वर्गापवगेयोद्रीरं तत्पृथिव्यामपाटतम्‌ ॥ ६५
सितासितोदवेणी या तां हित्वा भुवि नापरा । पापानिगडयन्धस्य च्छेदने वे कुठारिका ।॥ ६६
कृ विष्णुः सूयेतेजोऽम्निगेङ्गायमुनसंगमः । क वराकी तणाः तुच्छा पापरािस्तणाहुतिः ॥ ६७

मलीमसधमध्वंसी यथा नभसि चन्द्रमाः । भाति पापक्षयादूर्ध्वं नसे वेणीजखाद्तः ॥ ६८

सितासितस्य माहात्म्यमहं वक्तु न ते क्षमः । यत्तोयकणसंस्पृष्टो सक्तः करटको दिजः ।॥ ६९
लोमश उवाच--

इति वाक्यं मुनेः श्चुत्वा पिशाचस्तुष्टपानसः । युक्तदुःख इव प्रीतः पथच्छ पणयान्पुनिम्‌ ।॥ ७०
पिशाच उवाच-

कथं केरल्देश्ीयो द्विजो मुक्तो महायुने । एतं कथय इृत्तान्तं संखज्य करणां मथि ॥ ७१
देवद्यतिरुवाघ-

पिज्ञाच शृणु पुण्यान्मे कथां कथयतः शुभाम्‌ । केरले वस॒नामा च बाद्यणो वेदपारगः ॥ ७२

र नक.

५
ॐ (ने =,
५ ध्रः १ कै ॐ
^ न} # [|

= ५

९९० पञ्चाशदधिकद्विशततमोऽप्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १ \७९ १

^ +
१
६...

॥ 1

हायादैर्देतभूमिस्तु निधनो बन्धुव्जितः । जन्मभूमि परिलयञ्य महादुःखेन निर्गतः ॥ ७३

[*देशदेशं परिभ्रम्य काटेन महता पूनः । परविरय स महारण्यमीषन्ाधिभरपीडितः| ॥ ७४
# ¢ ® तक्ष = विनः = "ककर {~ वद हिरव (~~ 4)

गच्छस्तीर्थान्तरं श्रान्तः क्ुत््षामो विन्ध्यपवेते । दुभिक्षेण मृतिं लेभे न तदा चौध्वंदेदिकीम्‌ ७५

तेन क्विपाकेन तत्रैव गिरिगहरे । मेती भूताधिरं कालमुवास निजने षने ॥ ७६
क्रीतातपपरिचिष्ठो निराहारो निरूदकः । दिगस्वरोऽनुपानत्को दाहेति कथयन्गिरा ॥ ७७

इतस्ततः परिभ्रम्य वायुभृतः स केरलः । द्विजो न शरणं छेभे न सुखं कुत्रचित्तदा ॥ ७८
स शोचति स्र दुःखार्तो नैव परयति सद्रतिम्‌ । सैदादत्तदानोऽसौ यङ्क स्वकमेणः फलम्‌ ७९
हविर्जहति नाग्नौ ये गोविन्दं नार्चयन्ति च । भजन्ति नाऽऽत्विचयां ये सुतीथेविगुखाश्च ये ८०
‡ सवर्ण वस्रताम्बरलं रत्नपन्नं फटं जलम्‌ । आर्तेभ्यो न परयच्छन्ति सर्वे तेऽकृतदानकाः ॥ <!
ब्रह्मस्वं च परस्वं च सीधनानि हरन्ति ये । बलेन च्छद्मना वाऽपि धृतां परवश्वकाः ॥ ८२
दाम्भिकाः कुहकाश्चौरा ये चान्ये बकटत्तयः । वाखद्रद्धातुरखीपु निदेयाः सलयवजिताः ॥ ८३
अभिदा मरदा ये च ये चान्ये कूटसाक्षिणः । अगम्यागामिनः सर्वे ये चान्ये ग्रामयाजकाः ८४

पितृमातृसुषापल्यस्वदारल्यागिनश्च ये । ये कद्यीश्च ये टुब्धा नास्तिका धमेदृषकाः ॥ ८५
त्यजन्ति स्वामिनं युद्धे जन्ति शरणागतम्‌ । गवां भरमेश्च हतांरो ये चान्ये रत्नद्रूषकाः ॥ ८६
महाक्षतरेषु सर्वेषु प्रतिग्रहरताश्च ये । परद्रीहरता ये च तथाच पराणिहिसकाः ॥ ८७
परापवादिनः पापा देवतागुरुनिन्दकाः । कुप्रतिग्रादिणः सर्वे संभवन्ति पनः पुनः ॥ ८८
मेतराक्षसपेश्ञाचतिर्यगक्षकुयोनिषु । न तेषां सुखलेशोऽस्ति इदोके परत्र च ॥ ८९

तस्माच्यक्त्वा निषिद्धार्थं विहितं कमे चाऽऽचरेत्‌ । यज्ञं दानं तपस्तीथं मन्नं देवं गुरुं भनेत्‌९०

विपाकं कमेणो दृष्ट्रा योनिकोटिषु दुस्तरम्‌ । चतुभिरपि बणेस्तु सेव्यो धर्मो निरन्तरम्‌ ॥ ९१
लोमश उवाच--

इति मेतगतिं दृष्टा पापवीजौत्थितां हि सः । कृतवा धर्मोपदेशं च पुनस्तस्म द्विजोऽत्रवीत्‌ ॥९२

(1 देवययुतिरूवाच-

> इत्थं स केरलः परेतो वरपमानो गिरौ तदा । अतिबाह्च चिरं कालमपदयत्पथिकं पथि।॥ ९३
वहन्ते द्विकरण्डं च वेणीपानीयभाण्डकम्‌ । गायन्तं पमुदा देवं पुण्य शोकं जनादेनम्‌ ॥ ९४
तं दृष्टा सहसा प्रेतो मार्गरोधं चकार ते । दर्शयामास चाऽऽत्मानं मा भेषीरित्युवाच ह ॥ ९५
पानीयं पातुमिच्छामि त्वत्तः काषटिकोत्तम । न दास्यसि जलं चेन्मां प्राणा यास्यन्तिमे ददम्‌

इति मेतवचः श्रुत्वा पान्थः प्रत्याह कौतुकात्‌ ॥ ९६
कापैटिरुवाच--

कस्त्वं दुःखामिभरतस्तु कृशो म्छानो दिगम्बरः । जीवशेषो मुमु विकृतो भयवधनः ॥ ९७

नवेध्रममयाकारशथश्चटश्चललोचनः । पद्यामस्पृष्टमूमिस्त्वै निरमासोदरबाहुकः ॥ ९८
देवद्युतिरुबाच--

-; इति तद्रचनं श्रुत्वा मतो वाक्यमथात्रवीत्‌ ॥ ९९

[ण

+ अयं शकः क. ख. छ. ज. र. ट. पुस्तकस्थः।

१७९२ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

परेत उवाच-
शणु धार्मिक ते वच्मि येनाहमीदशोऽमवम्‌ । ब्राह्मणो ऽदत्तदानोऽदं खोभी च मिनक्रियः ॥
परान्नेन सदा पृष्ट एकाकी पिष्टभक्सदा । मया दत्ता न भिक्षाऽपि दन्तकारो न पृष्कटः १०१
न कृतो वैन्वदेवश्च प्रक्षिप्तो न बदहिवैलिः । भृतानां तु तृषातानां न हूता पयसा तृषा ॥ १०२
कदा चित्पितरो नैव तपिता अटता महीम्‌ । न" च श्राद्धं इतं कापि पूजिता नेव देवताः॥ १०३
वर्षातपपरित्राणं न दत्तं पादरक्षणम्‌ । जठपात्ं न दत्तं च ताम्बूलं नोषधं तथा ॥ १०४
न गेहे वसतिदैत्ता नाऽऽतिथ्यं कस्यचित्कृतम्‌। अन्धृद्धाधनानाथा हयनदानान्न तो षिताः१०५
गवां ग्रासो न दत्तो वेन रोगी परिमोचितः। न दत्तान हृता विप्र द्वित्रा अपि तिला मया॥
पृथिव्यां तिख्दातारो न भवन्ति तु मद्विधाः । व्यतीपाते न दत्तं हि किंचिदस्यं महदवेत्‌ १०७
संक्रान्ताबुपरागे च न दत्तं चन्द्रसूर्ययोः । पवाण्यन्यानि सर्वाणि जग्मुः श्रन्यानि वैं द्विज १०८
तिथयः कातिके मुख्या जाता बन्ध्या; सदा मम । पितृभ्यो नैव दत्तं च अष्टकासु मघासु च॥
द्विजानां न कृता परीतिमन्वादिषु युगादिषु । न दत्तस्तिरतेखेन भदीपः कातिके मया ॥ ११०
न स्नातो माघमासेऽदहं रूपसौभाग्यकामदे । अग्नि भव्वास्य काष्ठौपेः सातानां मापपौषयोः ॥
शीतातानां च विभाणां न कृतो जाञ्यनिग्रहः । माधवादिषु मासेषु न दत्तं शीतटं जलम्‌ ११२
मया न रोपितोऽश्वत्थो न्यग्रोधो नैव रोपितः । बन्दि्हान्मया मुक्ति कृता भाणिनां कचित्‌
न प्राणिभयसंजस्तो रक्षितः शरणागतः । नोपोष्य हि त्रिरात्राणि तोषितो मधुसूदनः ॥ ११४
कुरद््रतिकरच्छरपाराकं तथा चान्द्रायणं हिज । *+अष्टान्नं (2) तप्रङृच्छ च तथा सांतपनानि च
चरतान्येतानि पुण्यानि जुष्टानीन्द्रादिभिः सुरः । चरित्वा न मया तान देहः संशोधितः परा॥
इत्थ पूवेभवो वन्ध्यो मम जातो द्विजोत्तम । पश्य विप्र महाकृरामद्धतामज्न जन्मनि ॥ ११७
गतिं च दुःखमोगार्थं मम पूतस्य कमणः । सन्ति मांसानि मार्गाणि इकव्याघहतानि वै ॥११८
फलान्यन्यानि रेठेऽस्मिच्छरुकैस्त्यक्तानि सबैतः । भक्ष्याण्यन्यानि शलेऽस्मिञ्ययेनैस्लयक्तानि
स्वेतः ॥ ११९
पुष्पाणि च स॒गन्धीनि फलानि रसवन्ति च । मलानि तु सुभक्ष्याणि मृदूनि मधुराणि च १२०
नानाविधानि तिष्ठन्ति मधूनि सवदनि च । स्रोतसां निङ्गराणां च सन्ति वारीणि सवशः १२१

स॒लमेषु पदार्थेषु सवेतीर्थषु पवते । नेकषेऽहमशनं किचिदैेना पिदितं सदा ॥ १२२

वातादारेण जीवामि यथा जीवन्ति पन्नगाः । पनर्जीवामि भो धिप देवयोनिभरभावतः ।| १२३
णः [क [स भे चः ॐ क,

बलेन परज्ञया नीत्या मत्रपोरुषविक्रमेः । सहायेथेव मित्रश्च नाभ्यं कमते नरः ॥ १२४

लाभालामे सुखे दुःखे विवाहे ृत्युजीवने । भोगे रोगे वियोगे च दैवमेव हि कारणम्‌ ॥१२५
कुरूपाः कुकुरा प्रखौः कत्सिताचारनिन्दिताः । मौर्यविक्रमदीनाश् दैवाद्राज्यानि भञ्जते १२६
काणाः खज्ञाशथ भव्याश्च नीतिरीनाव निगंणाः । नपँसकाथ इरयन्ते दैवाद्राज्ये भरतिष्ठिताः ॥
येदेत्ताश्च तिला गावो हिरण्यं वसनानि च । गौरी कन्या च येदैत्ता येदैत्ता च वसुधरा॥ १२८
शय्याऽऽसनानि ताम्बूलं मन्दिराणि वराणि च । भक्ष्यभोज्यानि दत्तानि चन्दनान्यगुरूणि च
अटव्यां पवेताप्रे वा ग्रामे वा नगरेऽपि वा । पुरः पुरथ तिष्टन्ति तेषां भोगाः प्रयत्नतः ॥ १३०

= ~---~ ----. -- ~ - ----- -- ~~ ~~ = == ~ ^

~~~ ~~-~-------- --- ~ ~~~ ~~ = ~ ~~~

« अष्रानामिति कवित्पाहः ।

%
9 + +

^. ९-

& &"" +
"सहु द +
~~

+ =-=

२९० पश्चाश्चदयिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७९३

सन्त्यत्र पवेतेऽन्येऽपि राक्षसा बलवत्तराः । राक्षसेभ्यश्च सर्वेभ्यः पिशाचा अतिदारूणाः १३१
कदाचिच कथंचिच कापि कापि स्वकमेणा । लभन्ते मक््यपानानि पर्यटन्तो वने वने ॥ १३२
ति श्रत्वाऽत्र तेभ्यश्च मा भ्यं भविता तव । शुचि गोचिन्दभक्त त्वां नते द्रष्मपिक्षमाः॥
विष्णाभाक्तितमुत्राणं नारायणपरायणम्‌ । न स्पृशन्ति न पश्यन्ति राक्षसाः पेतपृतनाः ॥ १३४
भृतवेताखगन्धवाः ज्ञाकिन्यश्ाऽऽयेका ग्रहाः । रलो इृदढरेवत्यो म॒खमण्ड्यस्तथा प्राः ॥*३५
कूरा उपग्रहा ये च दुष्टद्धग्रहाश्च ये । तथा मातृग्रहा मीमा प्रदाशान्ये विनायकाः ॥ १३६
कृत्याः सपाश्च कूष्माण्डा ये चान्ये दुष्टजन्तवः । न परयन्ति परं विप्र वैष्णवं ब्राह्मणं श्चचिम्‌॥
शुचि रक्षन्ति भूतानि पापि पीडयन्ति ते । रक्षन्ति च शुचि नियं ग्रहनक्षत्रदेवताः॥ १३८
मोविन्दनाम जिहर हृदि वेदस्तु ते स्थितः । शचिश्च सानश्ीटश्च तवं सतरैत्ाकुतोभयः | १३९
एवं ब्राह्मण तिष्ठामि भज्ञानः कमणः फलम्‌ । न शोचामीति मत्वाऽदहं विमृहय च पुनः पुनः।
न वनोपमि तथा तावदयावन्नम्बाछिनीतटे । सारसादीरितं वाक्य श्चुत पयंटता मया २५१
ब्राह्मण उवाच-
सारसोदीरितं वाक्यं कीदशं हि श्रतं त्वया । तदहं श्रोतुमिच्छामि प्रत्रहि मेन सत्वरम्‌ ॥ १४२
प्रत उवाच--
ब्रवीमि सारस वाक्यं शृण काैरिकोत्तम । धरसरा नाम कष्षेऽसिमिन्नदी गिरिसयुद्धवा ॥ १४३
सदा जटरिलोत्ताटा मत्तदन्तिकूखाकुखा । महाककुभशो भाव्या सिग्धजम्ब्रूमनोहरा ॥ १४४
तस्यास्तीरमहं प्राप्नो गाहमानो घनं वनम्‌ । मयि तिष्ठति ततेव फलभोजनक्राम्यया ।॥ १४५
वनान्तरात्सगृडधीय सारसो लक्ष्मणायुतः । आगतः पुछिनं नच्राः सेविते वहुपतरिाभः ॥ १४६
पीत्वा तत्रैव पानीय रमित्वा भायेया सह । सुप्तः पक्षपुटे वामे भवेय स्वशिरः सुखम्‌॥ १४७
एतस्मिन्नन्तरे दष्टः पादपादवतीये च । रक्ताननः सुरक्ताक्षो द्र चनखो बली ॥ १४८
लोमदो दीधेलाङ्गरश्चरचेष्ठो हि वानरः । यत्रास। सारसः सुप्स्तत्र वेगेन चा<ऽगतः ।॥ १४९
समागल्य च जग्राह सारसं चरणे टृदम्‌ । कराभ्यां कूरया इद्धया पश्यतां वदुपाक्षणाम्‌ ॥ १५०
उड़ीयोडाय ते सर्वे गताश्चान्यत्र खेचराः । सारसी भीतभीता च विरावान्दरुषेता [स्थता१५१
सारसो भभ्रनिद्रथ जासाछितलोचनः । अवलोकितवाञ्शीवरं तदानम्य िराधराम्‌ ॥ १५२
विरोक्य वानरं पृष्ठे हन्तुकामं दारुणम्‌ । तदा संभाषयामास गिरा मधुरया खगः | १५३
सारस उवाच- ५
अपराधं विनामां लं कि श्ञाखामृग श्राधसे। सापराधा जना के बाध्यन्ते भूमिपरिह ॥ १५५
न पीडयतमरहन्ति स्वादशा उत्तमा जनाः । अस्मानदिसकान्साधरन्परहततिपराञ्नुवान्‌ ॥ १५५

परापवादश्चन्यां र तथाऽस्तनानयाचकान्‌ । दुेत्तसङ्कहीनां द्विजा न्नपरसवकान्‌ ॥ १५६

शाखापरग विप्॒ाऽऽद्र सर्वथा मामनागसम्‌ । जानामि तव जन्माहे न त्वं वानसि च मामकम्‌ ॥
परेत उवाच-- |

इत्याकर्ण्यं वचस्तस्य मुमोच सारसं तदा । चपलो वानरः शीघ्रमीपद्रर व्यवस्थितः ॥ १५८

१२. ८. ध्वं ब्रह्मवरदधिनम्‌ । > ग. न्ट, गुद्िका।
4.4

9

१७९४ मरामुनिश्रीव्यासपणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे-

यानर उकाच- । .
बरूहि द्र कथ वेत्सि मम जन्म पुरातनम्‌ । त्वं पक्षी ज्ञानहीनश् तियक्चाहं वनचरः ॥ १५९
सारस उवाच--
जानेऽहं तावकं जन्म जातिस्मृतिमपास्त्यशम्‌ । त्वं हि विन्ध्याधिपां राजा भरारभवे पवेतश्वरः ॥
अहं पञ्यतमो विप्रस्तव वंशे पुरोहितः । तेन प्रत्यभिजानामि त्वां सम्यग्बानरांत्तम ॥ १६१
इमां पालयता भूमि प्रजाः सवाः प्रपीडिताः | त्वया विकेकहीनन शश सचयता धनम्‌ ॥ १६२
पजापीडनपापोत्थवहिज्वाखेस्त बानर । पराक्त्वं दग्धः पनः क्षिप्रः कुम्भाषाकेऽतिदारुणे ६३
पनः पनश्च दग्धेन जातेन च पनः पनः । नारफेण शरीरेण समास्िरयुत त्वया ॥ १६४
कुर्वता दारूणाञ्छन्दान्रदता च पुनः पनः । कुम्मीपाकानरे तीव्रा ्यनुमृताश्च यातनाः॥ १६५
निस्तीगनरको भूयः पापरेषेण सांप्रतम्‌ । भरापनोऽसि वानरं जन्म येन मां हन्तुमिच्छसि।। १६६
विपरस्योपवनात्पर्व पकरम्भाफटखानि च । अनुज्ञाप्य भक्तानि त्वयाऽपहलय पारुषात्‌ ॥ {१६७
विपाकः कर्मणस्तस्य फलते पर्य दारुणः । वानरत्वं वने वासो ह्यधुना येन वतेते ॥ १६८
अन्रभस्य श्चभस्यापि पुराविरितकमेणः । भोगः कीडति ोकेषु योऽलङ्ख्यख्िदशैरपि ॥ १६९
इत्थं त्वज्नन्म जानामि यथावज्तु सहेतुकम्‌ । प्रा्तमारसदे दोऽपि ज्ञानेनाऽऽपरितोपषितः ॥ १७०

पेत उवाच--

इति धत्वा कथां दिव्यां बानरोऽप्याह सारसम्‌ । सम्यग्वेत्ति भवाशनं त्वं कथं पक्षितां गतः
सारस उवाच-

कथयिष्यामि तत्कर्म येना दर्भति गतः । पक्षियोनि गतो येन तत्सवं श्रोतुमदेसि ।॥ १७२

धान्यखारिशतं साग्र्त्सष्रं हि त्वया परा ! बहुभ्यो ब्राह्मणेभ्यश्च नर्मदायां रविग्रह ॥ १७३
पारोदिलयमदाद्टोभद्रश्वयित्वा तु तान्दिजान्‌ । किचिद्वा तु तेभ्यश्च गरृहीतमखिलं मया १७४

विप्रसाधारणद्रव्यग्रहणोत्पनपातकरात्‌ । पतितः काटसत्रेऽहं नरके रक्तकदेमे ॥ १७५
चरर्क्रिमिसुसंपुर्णं दुगन्पे पूयफनिठे । आ नाभेस्तत मग्राऽस्मि लिहन्पूयमधोपुखः ।॥ १७६
तथोपरि महाष्रभ्ष्यमाणय वायसैः } क्रिमिभिस्तु्यमानश्च भम्रदेहो निरन्तरम्‌ ॥ १७७

तसिमिञ्पोणितपड्कऽहं निरुच्छमसोऽमवं तदा । मदरर्ताऽपि महाकल्पसमो जातो ममान वं ॥१७८
यातनावरानुमृताव् समास्चिरयुतं मया । तद्र्तं चन रक्रोमि दुःखं वानर नारकम्‌ ।॥ ७९
पौरोदिलयं पहापोरं पापदं च स्वभावतः । देवीपजीवनं यत्र ब्राह्मणस्योपजीवनम्‌ ॥ १८०
राज्ञः प्रतिग्रह्मे पोरस्तेन दग्धा द्विजातयः । तेषामपि दरदर्र)ग्यं पुरोधास्तेन नारकी ॥ १८१
राजा यत्कुरुते पापं पुरो देहेन पीयते । तस्य) तेन पुरोधा मीयते तखदरिभिः। ८२
दैवात्कथमपि पाप्न उत्तरो नरकाम्डुमेः । मयाऽऽदो दैवयोगेन श्ञकुनित्वमुपसि्थितम्‌ ॥ १८३
तद्पि श्रूयतां वक्ष्ये निःशेषेण सहेतुकम्‌ । अपहत्य पुरा कांस्यभाजनं भगिनीग्रहात्‌ ॥ १८५
आ्षिकाय मया दन्तं तेन मे सारसी गतिः । इयं च ब्राह्मणी पूर्वे कांस्यचोरी सुदारुणा १८५
तेनेयं सारसी जाता मद्धायो धमेचारिणी । इत्थं वानर ते स्र कथितं कमेणः फलम्‌ ।॥ १८६
दृततं च वर्ैमानं च भविष्यं श्रणु सांप्रतम्‌ } अहं हंसो भविष्यामि त्वं च हंसो भविष्यसि १८७

~"

~---------+--
~~-*~-~-~----~~---------~~~-~~~~-~~~-~~~~~-~~-~--~-~-~-~~-~-~~-~-~-~--~-~-~ ~~~ ~~~ ~~

१२. ८. रनायक्र । पौः ,

॥
। } |, जी, च तक

६१
"= क ५ ^

|

२९० पञ्चाद्ञदधिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १७९.५

हंसीयमपि मद्धाया सारसी च भविप्यति । देशे च कामरूपे वे स्थास्यामोऽत्र यथासुखप्र१८८
गोयोनिं भाविकल्याणीं यास्यामस्तद नन्तरम्‌ । ततश्च मानुषं जन्म प्राप्स्यामो दुखं पनः १८९
भरेयस्तद्धिपरीतं च प्राणिभियेत्र साध्यते । एवं सवोञ्शिवो जन्तृन्मोहयित्वा स्व्रपायया ॥ १९०
सुखेभ॒नक्ति दुःखे नास्मानपि च कवम्‌ । अयं खोके प्रटरत्तश्च मागां विधिविनिितः। १९१
धर्माधर्ममयोऽलयभ्र सृखदुःखफलात्मकः । सेवितः पाणिभिः स्रः सर्वदा वै पुनः पुनः ॥१९२
देवासरनरव्याघटृमिकीरकटेवरैः । नातिक्रान्तो टि केनापि पन्धाऽयं दुःखकरण्टकः | १९३
विरक्तान्योगिनो धीरान्विना बेदान्तपारगान्‌। अणोवाऽपि गुरोबोऽपि पुण्यापुण्यस्य कमेणः १९४
ददातीदह फलं ज्ञात्वा देशकालं महेश्वरः । इत्यं विधिविधानज्ञा मायां ज्ञात्वेश्वरस्य च ॥ ५९५
न श्लोचन्ति न तप्यन्ते न व्यथन्ते महाधियः । नान्यथा शक्यते क्तु विपाकः पू्कमेणाम्‌ १९६
उपायैः प्रया वाऽपि शाखामृग सुरैरपि । पुरा त्वं भ्रपतिर्नातः पश्राजलातोऽसि नारकी १९७
अधुना वानरो भयो जन्म धाष्स्यसि तादृशम्‌ । इति मतवा विशोकस्त्वं शाखागृग यथासुखम्‌॥।
तीक्षां शुर कालस्य रममाणोऽत्र कानने । अहमप्येवमीज्ञानमायावद्धो वने वन ॥
क्षपयिप्यामि वे जन्म पेयेमास्थाय साहसम्‌ ॥ १९९
वानर उवाच-- ।
मया त्वं पूजितः पूवं नोमि त्वामघ्ुनाऽप्यहम्‌। जातिस्मरोऽसि जानामि सवे पे पावदुदिकम्‌ २००
तिष्ठ सारस सारस्या रिव्रमस्तु सदा तव । तदराक्याद्तमोदहोऽदहं विचरिष्यामि सवदा ॥२०५
परेत उवाच-

इत्यं रम्यं विचितं च पवित्रं परमं द्विज । पक्षिवानरसंवादे श्रुतं यावन्नदीतःे ॥ २०२
तावन्ममापि बोधोऽभृतेन शोकः क्षयं गतः । इदानी जाहवीतोयमाहारम्य परमादुतम्‌ ॥ २०
दषटराऽत्र ब्राह्मणश्रेष्ठं त्वां याचे जादवीजलम्‌ । मेतत्वात्ततुकामोऽहं तीवरतृष्णाप्रपीडितः ॥ २०४
अस्मिन्नेव गिरो रृषटं मयाऽऽथयं महाद्भुतम्‌ । गङ्गातोयस्य तेनाहं बाञ्छामि सुजल द्रन।। २०५
परिश्रान्तोऽभवत्कधिह्ाह्यणो ग्रामयाजकः । अयाज्ययाजनाद्विन्ध्ये संभूतो ब्रह्मराक्षसः ॥२०६
अस्मतसङ्गस्य खोभेन स्थितोऽसौ हायनाषकम्‌। तस्यास्थीनि च पुत्रेण संचितानि द्विनीत्तपम२०७
ल्िप्तान्यानाय ग्यां ताथ कनखटेऽपटे । तत्क्षणादेव मुक्त(ऽसा राक्षसत्वात्सुद्रारुणात्‌ २०८
इति गङ्गाजटस्यालं महिमा च महाद्भुतः । साक्षादृष्टा मया तेन गाङ्गेयं पराथये जलम्‌ ॥ २०९
पुरस्ताद्यः जरतस्तीर्थे मया मूरिपतिग्रहः । न कृतः सुप्रतीकारस्तस्य जाप्यादिलक्षणः ॥ २१०
तेन मे पेतरूपस्य दुभ दकभोजनम्‌ । सहस्नत्रयमन्दानामतीतं विन्ध्यपवेते ॥ २११
इति ते कथितं सर्म हित्वा क्लां गरीयसीम्‌ । इदानीं धापिक्रष् जलदानेन सत्रम्‌ ।॥ >? >
संतपेय मम प्राणान्कण्ठमाजावटम्बितान्‌ । दुरुभं मेतभावरेऽपि जीवितं प्राणिनामपि ॥ २१३
कारीरं रक्षणीयं तु सर्वदा सर्वथा नरै; । न हीच्छन्ति तनुल्ागमपि ुष्ठादिरोमिगः॥ २१४

देवद्यतिरुवाच--
इतीदं वचनं श्रत्वा विस्मयं परमागतः । पयथिकथिन्तयामास षां मेते समुद्रहन ॥ २१

¢,

4

~+ ~ ~~ -- ~ --------~--"~-=--*-- ---- --

=-= =+ ~> ~ --्-

+ संधिराषः ।

१७०६ महापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्रष्ण्डे-

व्राह्मण उवाच--

पापपण्यफलं लोके पलयक्षं खट दृश्यते । दे वदानवमानुष्यं तियक्त्वं कमिकीरता ॥ २१६
नानायोनिष जन्मानि नानाय्याधिप्रपीडनम्‌ । मरणे बाट्द्धानामन्धत्वं मूकता तथा ॥ २१७
एेम्व्यं च द्रिद्रत्षं पाण्डिलयं मूता तथा । एताश्च रचना खाके भवन्ति कथमन्यथा ¦}! २१८
ते धन्याः कममी ये न्यायमागाजितं धनम्‌ । सत्पात्रम्यः पभ्रयच्छनिति कुवन्ति चाऽऽत्मनो हितम्‌
भूमिरत्नदिरण्यानि मावो धान्यं शरदं गजाः। रथाश्ववसनग्रामाः सिद्धमन्न जरं फलम्‌ । २२०
कन्या दिस्याषधमन्नं छनोपानद्ररासनम्‌ । शय्या ताम्बरलमाल्यानि ताटद्रन्तं विराजितम्‌ २२१
सवेमेतसदातय्यं रोकद्रयजिगी पुभिः । दत्तं हि भाष्यते स्वगे दत्तमेवेह भुज्यते ॥ २२२

छतच्रचामरयानानि वराश्ववरबारणाः । हम्योणि वरशय्याथ् गोपदिष्यो वरसि; ।॥ २२३
रत्नभृपणमुक्तत्वं दासा दास्यो मदाकुखम्‌ । आयुरारोग्यसो। भाग्यं कलाविच्ा नैपुणम्‌ २२४

दानस्यैव फलं सर्व पराप्यते भवि मानवैः । तस्मादयं परयत्नेन नादत्तमुपतिष्ठति ॥ २२५
देवदतिरुवाच-

पर्मिष्ठेन तु पान्थेन गीतय समगायत । इति श्रत्वा वचः परेतः प्रोवाच ह्यातेमानसः ॥ २२६
मेत उवाच--

मन्ये स्ज्ञकस्पोऽसि पान्थ त्वं नात्र संशयः । देहि मे जीवनं वारि चातकाय घनो यथा ॥

एतस्मिन्पाणदाने च मा विम्बं कुरु प्रभो ॥ २२७
देवद्य॒तिरुवाच-

ततः भरत्याद पान्थस्तु बचन न्यायगभितम्‌ ॥ २२८
व्राह्मण उवाच --

भृगुकच्छे श्रृणु मेत पितरा ममर तिष्ठतः । तदर्थं तीथेराजस्य मया वारि समाहृतम्‌ ॥ २२९

तत्सितासितपानीयं मध्ये संभाधितं त्वया । न जाने ध्मसंदेहं किमत्र मम युज्यते ॥ २२०

वटावटं विचा्याय करिष्ये परव विधिम्‌ । वेदेभ्यो धर्मशाख्ेभ्यो नाहं मन्ये न केवलम्‌ २३
अश्वमेधाद्ियङ्ञेभ्यः सर्वेभ्यो ह्यधिकं मतम्‌ । ऋषिभिर्देवताभिश्च प्राणिनां भाणरक्षणम्‌ ॥ २२२
हदं द्या वरं वारि दत्वा मेतस्य रक्षणम्‌ । पितर्थे पुनरादाय गमिष्ये पावनं जलम्‌ ॥ २२२
एषमे प्रवो भाति शुद्धो धमप्रदो विधिः । परोपकरणादृन्यत्सवेमस्पं स्मृत बुधः ॥ २२४
परोपकारिभिदेत्ता अपि पाणाऽधिनां पुरा! अद्धिः मेतोपकारस्य(थ) कि न ठब्धं(भ्या) मया पन

दधीतविना पग गीतः श्छकोऽयं श्रुयते बुधैः । सवैधमेमयः सारः सवंधर्मज्ञसंमतः | २३६
परापकारः केतेव्यः प्राणैरपि धनरपि । परोपकारन पुण्यं न स्यात्क्रतुशतरपि ॥ २२७
देवटूतिरू्ाच--

इत्युक्त्वा मदद तायं गङ्गायमुनसंभवम्‌ । मताय प्राणरक्षा त घषर वरो दिजः ॥ २२८

= ~. =-= ------~_-_-~-_-~-~---~--~-~--- ~~ --~-~--~~~ त

+ संधिराषेः ।

-- ~ ~~~ -------~-- ---~ --- ~ -----~------- ~--~- ----~--------------- --~---~-~- ~ -~-- ~~~ ---~-~---~-~~--~--~-----------~----------~--~ __ ___------~------*

१ख.छ.ठ.र ठ कुर्नता।२ ड्‌. न्तिचमनो। ३र. ल. च्यः अन्रभः। ४ख. र्‌. =. पुत्रा। ५
भगवते ' ३ ट सव्रते ष्व चन्दनः ।

__ , च

4

#)¶

२९० पश्चाद दधिकद्धिशततमाऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । १७९७
प्रेतोऽपि तज्जलं पीत्वा अभिपिच्य शिरस्तथा । विज मेनदेहं तं दिव्यदेदहोऽभवलक्षणात्‌ ॥
तदाधर्य मदृदृषटरा निजगाद स केरलः ॥ २३९
मरत उवाच--
अहो विमुक्तः मरेततद्रेणीपानीयनिन्दुभिः। ब्रह्माऽपि नव शक्रोति मन्ये बकमया(पां) गुणान्‌ ॥
गङ्गाताोयं महादेवो धत्त के कथमन्यथा । आचेन्लश्चक्ति गङ्गाम्भस्तिलमातरं तु यः पिबेत्‌॥।२४१
देवो भवेत्स सिद्धो वा गर्भे नव च संविशेत्‌ । नकालोन कलिः पडा दम्भाकिनंव नारकाः
त पराभयितुं शक्ता गङ्गास्लातां हि यः सदत्‌ । न तपाभिन दानं नव होमजपाध्वरेः ॥२४३
साम्राज्यं जन्मिनां यस्स्यान्मन्दा किन्युद्धताम्भसा । यदम्भःकणसंस्पशं रतत्वं चयगमतक्षणात्‌ ॥
तदम्भःपृतदेदहानां केवस्य कोऽत्र संशयः । कायन मनसा ये च पापकांसुम्भरञ्चिताः ॥ २४५
नाश्चं याति न तेषां हि पापं गङ्गोदकं विना। सिद्धा हि सिद्धयस्तस्य स्वगस्तस्य गरहाजिरे ॥
करस्थं तस्य केवस्यं यो गङ्गां सेवते सद्‌ा । यद्‌म्भःस्परनात्पानान्पुच्यन्ते पतराक्षसाः ॥२४७
नरोऽवगाह् तां गङ्गां याति तद्रेव्णवं पदम्‌ । दायादो यदि गङ्गायां कुरूते पितृतपणम्‌ ॥ २४८
नरकस्था दिवं यानित नाकस्था ब्रह्मणोऽन्तिकम्‌ । न गङ्गासदृशी सिद्धिनं गङ्गासदशी गतिः ॥
न गङ्गासद्शी मुक्तिगेङ्गा सवराथेसाधिनी । सपुण्यो भव पान्थत्वं मा धमंविमुखा भव॥
त्वयाऽहं तारितः स्यो गङ्गाम्बुकृणदानतः ॥ २५०
दवदतिरुवाच--
त्युक्त्वा प्रस्थितो नाकं पिशाचस्तु स केरछः। आज्ीभिरमिनन्याथ पान्थं धमधर्‌ वरम्‌ २८
मरतं विमोक्ष्य पान्थोऽपि पुनरादाय तलम्‌ । गतस्तनेव मार्भण स्मरस्तीधाद कातुक्रम्‌ ॥ २५२
लोमश उवाच-
इत्थं प्रयागमाहात्म्यं श्रत्वा नत्वा च तं मुनिम्‌ । प्रयागे स्सा मापे पिज्ञाचः सत्रं मतः२५३
सातः सितासिते सोऽपि मापे माधि द्विजोत्तम। पिशाचः क्षीणपापस्तु पशाची व्रिजहां तनुम्‌ ॥
दिव्यदेहस्ततो भृत्वा द्राविडो भूपतिस्तदा । स्तुवन्नारायणं देवं भक्ला देषवित्राजतः॥ २
गन्धतः स्तयमानस्तु नाकनारसपाजितः । उत्तमेन विमानन पुरदरणएरा यया ॥ २५६
इति ते कथितं स्रं पुरात्तं सकौतुकम्‌ । इतिहासो द्विजश्रेष्ठ स्रः पातकनाशन: ।॥ २५७
अधुना तु मया साधंपिमाः कन्याः सुतश्चते। त्वं चाहं च परयागे बे सत्र सद्वतिमिच्छवः २५८
भयागं यान्तु ते स्वै यदि सद्रतिमीप्सवः | मायस्तानं परकुर्माऽत्र देवानामापे दुलभम्‌ ॥
तत्र मोक्ष्यन्ति पाच्यं मिथःशापसमुद्धवम्‌ ॥ १९
वसिष्ठं उवाच--
एवं लोमशवक्त्रा्नकथामधुसुधारसम्‌ । पीला प्रमुदिताः सत्र निस्तीणा इरिताणवात्‌ ॥ २९६०
परस्थितास्तेन सा ते कए सपदि दक्षिणाम्‌ । दगु दिखीप मूपा सराताऽच्छीदसरोवर्‌ ॥
सत्वरं देवरमार्गेग सानन्दगतयस्तु ते । समागत्य स्थिता व्यात्न सतुष्हूद यास्तदा ॥
अथां वे लखामजञस्तत्र(शः पराह) हषयन्सवंमानसम्‌ ॥ २६२

= वका
----~-~------ ----- ~ "~~~ -~ ----*

१२. ८. मतिः। २ज. नृपश्रष्ट ।

१७९८ महापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

लोमश उवाच--

परयन्तु श्रद्धया सर्वे तीर्थराजमिमं भवि । इयं सा मखवेदिरवे यजमानस्य वेधसः ॥ २६३
इमानि जीणि इण्डानि दीप्तान्यजस्रवहिना । एष त्ति गतो बहिः केनापि न तृप्यति।२६४
स्तम्बेरमकरस्थखाखण्डया च सुधारया । आविभृतः स्वयं यत्र श्रलटङ्ां महेश्वरः ॥ २६५

अक्षयोऽयं सरः सेव्य आपातालजटो वटः । म्रकण्डुसूनुना कल्पे प्रविश्य यन्पखे स्थितम्‌ २६६
लोके जराक्रञे सोऽयं योगनिद्राकुखो हरिः । सेयं भगवतीं शभोवटभा ठ्खिता मृशम्‌।।२६७
सिद्धयर्थं सन्यते सिद्धभृक्तियुक्तिफटपरदा । अपि वाञ्छति योगं तु मुक्तिमागमनुत्तमम्‌ ॥ २६८
स्वर्महेतुश्च या देवी सेयं भागीरथी नदी । यस्या जललिद्ये खोके विकतेनसलोकताम्‌ ॥ २६९
लभन्ते भाणिनः स्व सा नदी यमुना तिम्‌ । अनयोः पृण्यनयोश्च सेव्योऽयं संगमा मुने ॥

यत्र खात्वा न द्यन्त उत्पत्तिमरणाप्रेना । अविमुक्ते विपुच्यन्ते नरकाज्ज्ञानजन्मनः ॥ २७१
विना ज्ञानं भरयागेऽस्मिन्मच्यन्ते सवेजन्तवः 1 ईजेऽतेवं महायज्ञं खष्टिकामः परजापतिः ॥ २७२
अवाप खषटिसामर्ध्यं ततः खष्टि चकार सः। अत्र नारायणः सस्तो पत्नीकापः सितासिते २७३
तदेव छन्धवार्टक्ष्मी भाया ममूतमन्थने । उपित्वाऽत्रैव षण्मासान्लात्वा वेण्यां यथेच्छया २७५
भिषुरं घातयामास हेकबागेन शुलध्रक्‌ । वासवस्य तु शापेन स्वगोद्धष्टा परोवेशी ।॥ २७८

स्वगेकापाऽत्र सा सस्नौ ठेमे स्वर्ग चिरंतनम्‌ । पुत्रं व॑श्षधरं लेभे ययाति नहुषो मुने ॥ २७६
पुत्रकामः प्रयागेऽस्मिन्लात्वा पण्ये सितासिते । धनकामः पुरा शक्रः सलातवाऽजेव द्विजोत्तम ॥
धनदस्य निधीन्सर्बान्त जहार स्वमायया । नारायणो नरथैव वषोणामयुतं परा ॥ २७८
निराहारः पयागेऽस्मिन्कृतवान्धर्मसुव्रतम्‌ । नेगीषव्योऽत्र संन्यासी सवेकमेरतो द्विजः ॥ २७९
णिमादिगुणांडिमे योगसिद्धि च दुरेभाम्‌ । करयपोऽ्र तपस्तेपे शिवाराधनतत्परः ॥ २८०
अस्मस्ती्थे भरदाजन ऋषीणां सप्तमोऽभवत्‌ । अस्मिन्क्षते पुरा विग्र क्षिजरज्ञानपरोक्षताम्‌॥ २८!
योगस्य फर्म तु रेमिरे सनकदियः । अस्मिन्मापे तु ये स्नाता गङ्गायमुनसंगमे ॥ २८२
नानारूपैथ तेग्याप्ता यौरियं सकलाऽमला । विन्दन्ति कामिनः कामान्मुक्ति यान्ति पमुक्षवः ॥
सिद्धि तु साधका यान्ति प्रयागेऽस्मिन्द्रिजोत्तम । ऋचीकेन पुरा क्षपो गन्धर्वा वायसाऽभवत्‌॥।
क्ापं ममोच सोऽत्रेव सातः सद्यः सितासिते। सामतं पक्तिकामास्त कन्याः पञ्च सुतश्च त२८५
मदराक्याद्‌त्र मजन्तु ऋषिसेव्ये सितासिते । प्राक्षाटीनाघविष्वंसित्रेणीजटटख्वेन तु ॥
लमभन्तायुज्ञ्लां लक्ष्मीं पराप्तजापमलापदाम्‌ ॥ २८६
वसिष्ठ उवाच--

इत्या हि वचः सत्यपतीन्धियमलापदम्‌ । श्रुत्वा सोत्कण्डचित्तास्ते तस्थः लानाय सोचमाः॥
परया पराप्य दुष्पाप्यं सस्तुनिलयं सितासिते । भ्या परमया राजन्मकरस्थे दिवाकरे ॥२८८
मार्घ। पञ्चदशी स्ात्वरा ताः कन्याः स बटुस्तदा। रोमशस्य पुरः सर्वे पैशाच्यं विजहुः क्षणात्‌
विमुक्ताः सापदुःखेन तनु स्त्रां स्वां च टेभिरे। आत्मलामात्तदा सर्वे मिथोरागं च भेजिरे २९०
दृष्टा वेदनिधिः पुत्र ताः कन्या दिव्यरूपिणीः । तुष्टाव रोमशं भीत्या प्रसन्ननान्तरात्मना२९१

ज जकार ~ ~+

१३. यावस॒ 1२ र्‌. ठ्‌. ¶ तनोऽचिगन्‌ । पु ।३र. छ. राजो योगसिद्धिमवाप्नवान्‌ । अ" ।

[10

१1 । रःते ~ न क

२९१ एकपश्चाशदपिकद्िक्षततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १५९९

वेद निधिरुषाच-
सद मुग्रहपोतेन तीणः शापमहाणंवः । इदानीयुचितं ब्रहि बाखानागृषिसत्तम ॥ २९२
लोमज्ञ उवाच-
कुमारो ऽधीतवेदोऽयं समाप्तनियमो युवा । आसां तु कामरागाणां गरह्ातु फरपङ्जम्‌ ।॥ २९३
वसिष्ठ उवाच-
ततो लोमशवाक्येन स्वपितुवचसा तदा । विवाहविधिना चाऽशु ब्रह्मचारी स॒धािकः २९४
शुमेद्रव्येश्च मत्रे ऋषिभिः कृतमङ्गलः । पञ्चानामपि कन्यानां पाणि जग्राह धर्मतः ॥ २९५
आनन्दिन्यस्तु ताः स्वाः कन्याः भाप्रमनोरथाः । बभूवुः स कुमारश तादृषी च बभूवतुः२९६
द््वाऽनुजञां मुनिः सोऽथ रोमरस्तेनमस्कृतः । जगाम स्वाश्रमं में पर्वतं सुरसेबितम्‌ ॥ २९७
वेदनिधिस्ततो राजन्सरुषाः पञ्च सुतं तथा । पुरस्कृ युदा युक्तो धनदस्य पुरीं ययौ ॥ २९८
इति दृपवर माधस्लानसंजातपुण्या मुनिवरवचसा द्राक्ती्राजे भयागे ।

सकरकट्षयुक्ताः पञ्च गन्धवेकन्या अलमभिमतकामं भाप्य हर्षं च जग्मुः ॥२९९
परमिममितिहासं पावनं तीथंभरतं टृभिनविरूयहेतं यः छणोतीह निलयम्‌ !
स भवति खटु पणेः सवेकामिरभीषटेजंयति स सुरलोकं दुलभ धरमयुक्तम्‌ ॥ ३००

इतिहासमिमं श्चत्वा पूजयेचस्तु पाठकम्‌ । गोभिरिरण्यवस्रे्च ब्रह्मतुल्यो यतो हि(भवेद्धि) सः।॥
वाचके पूजिते यस्माद्षण॒भंवति पनित; । तस्मारमपूजिते नित्यं यदिच्छेत्सफ(त्फ)लं भवेत्‌॥
शते श्रीमहापुराणे पाद्ये प्र्रपश्वाशत्सादृख्यां संदितायामुत्तरखण्डे माघमाहात्म्ये वसिष्ठदिखीपसंवादे पिशाचमोक्षणकथनं
नाम पश्चाङदधिकद्विरततमोऽ्ध्यायः ॥ २५० ॥ ( ३२)
समाप्तमिदं माघमादातम्यम्‌ ।

आदितः छोकानां समण्यङ्ाः- ५५३१०
भयेकपच्रारदधिकद्धिरततमो ऽध्यायः ।

दोनक उवाच-

सृत सूत महाभाग धन्योऽसि त्वं भवाम्बुधौ । यन्नोऽत्य्थं निमग्नानां पाययस्यगृतोत्करम्‌ ॥ १

साधोऽत्र भवनिस्तारं वाञ्छतां नः समादिश । मत्ररत्नं भावशुद्धं यन्मयं सचराचरम्‌ ॥ >
सृत उवाच--

गुण शोनक वक्ष्यामि मश्ररत्नं पहाद्धतम्‌ । यदिटीपाय गदितं वसिष्ठेन महात्मना ॥ ३

एकदा तु दि ीपेन पृष्टमेतहुरुं भति । वसिष्ठं द्विजज्ञादुंलं परणिपत्य यथा त्रया ॥ ४
दिखीप उवाच-

भगवन्भवता भोक्ताः स्येधमा विशेषतः । बणौश्रमयुता धमां नित्यनैमित्तिकाश्च ये ॥ ५

राजधमाअ यज्ञा तीर्थदानव्रतादिकम्‌ । श्रुतं मया सृनिभरेष्ठ अक्षयाः सर्गभोगदाः ॥ ६

क [भप क ॥) स | # भ. [ ९ +स ^+
अधुना श्रोतुमिच्छामि मोक्षमार्गं सनातनम्‌ । दिष्याऽहं येन गच्छामि तद्रद्यन्वक्तुमदेसि ।॥ ७

१क््‌, फ. सवभोगदाः।

१८०० महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

को मन्रः सर्वमन्राणां भवरोगेकमेषनम्‌ । सर्वेषामेव देवानां को दि मोक्षप्रदः परः॥ ८
तत्समाख्याहि तच्ेन मयि वात्सस्यगोरवात्‌ ॥ ९

वसिष्ठ उवाच-
साधु पृष्ट त्वया राजन्सवटोकदितेषपिणा । वक्ष्यामि परमं गृह्यमकं ससारतारक्म्‌ ।

पुरा महषयः स्वे यज्ञदानपराः शुभाः । प्रपच्छघेदह्यणः पुत्रं नारदं मुनिसत्तमम्‌ ॥ ११
ऋषय उचः

भगवन्केन मत्रेण गच्छामः परमं पदम्‌ । तन्नो ब्रूहि महाभाग प्रसादं कतमरेसि ॥ १२
नारद उवाच-

पितामहं पुरा सर्वे योगिनः सनकादयः । पपर्छरेकमेकान्ते मोक्षमार्ग स॒दुलेभम्‌ }) १३
ब्रह्मोवाच--

शृणुध्वं योगिनः सर्वे मोक्षम ममनु्तमम्‌ । दिष्याऽदं येन वक्ष्यामि रहस्यमिद मद्धतम्‌ ॥ १४
न जानन्ति सराः सै ऋषयश तपोधनाः । सगोदीं भोक्तवान्देवो मम नारायणोऽव्ययः ॥ १५
इश्वया सह देव्या च सम्यक्संपरजितो मया । ततः प्रसन्नो मगवान्मम नारायणोऽव्ययः ॥ १६

भराजापत्य ददा मद्य श्रतिजं सवेवाखयम्‌ अकाशकाने मन्राण साध्यात्पपापकाण च ॥{७

ततस्तमत्रवं देवं पुराणपुरपात्तमभ्‌ । भगवन्केन मत्रेण ससारोत्तारणं नृणाम्‌ ॥ १८
तन्पमाऽऽचक्ष्व तत्न सवेखोकदिताय वं । को मत्र; सवेमत्राणां परश्चरणवनितः ॥

सकृदुचारणान्रणां ददाति परमं पदम्‌ ॥ १९

श्रीभगवानुवाच-

साधु पूष महाभाग स्वलोकहितेपिणा । तस्माद्क्ष्यामि ते गुह्यं येन मामाुुर्नराः ॥ २०
सर्वेषामेव मत्राणां मच्ररत्नं जुभावहम्‌ । सक्ृत्स्मरणमात्रेण ददाति परमं पदम्‌ ॥ २१
मत्ररत्नद्रय(मिद) नाम भंपाति शरणागतम्‌ । शक्ष्मीनारायणश्चेति मच्रः सवैफलमदः ॥ २२
नामानि मत्ररत्नस्य पयायेण निबोधत । तस्योचारणमात्रेण परितष्टोऽस्मि नित्यशः ॥ ररे
कुलजा वा तपस्वी वा बेदबेदाङ्गपारगः । यज्ञदानपरो वाऽपि सवेतीर्थोपसेवकः ॥ २४

व्रती वा सत्यवादी वा यतिवो ज्ञानवानपि । मच्राधिकरारी न भवेत्मयत्नेन च वजयेत्‌ ॥ २५
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वश्याः खियः श्द्रास्तथतरे। तस्याधिकारिणः सर्वे मम भक्ता भवन्तिचत्‌॥।
शरण्य शरणानां च तथेत्रानन्यसविनाम्‌ । अनन्यसाधनानां च वक्तव्यं मनव्रमुत्तमम्‌ | २७
आतानामाकर फलदं सकृदेव कृतो शवसा?) । दीप्नानामपि जन्तनां देहान्तरनिवारणम्‌ ॥ २८
आर्तो जिद्गासुरथौ्थीं ज्ञानी वाऽपि प्रजापते । सङृन्मां शरणं याति स तत्फलमवाग्यात्‌॥२९
नादीक्षिताय वक्तव्यं नाभक्ताय न मानिने । नास्तिकाय कृतघ्नाय न श्रद्धाविमुखाय च ॥३०
न वाऽञभरूषवे वाच्य नासव्रतसरवातिने । कामक्रोधकेमुक्तस्त दम्भटोभवरिवजितः॥ ३?
मां च योऽव्यभिचारेण भक्तियोगेन सेवते । [कबक्तग्यं तस्य विधित्न्मच्ररत्नमनुत्तमम्‌ ॥ ३२

-~~---~ ~~~ ---=~~ --

धनुक्वद्ान्तमैनः पाठःक. ज. ष. फ. पस्तकम्थः ।

ष भ = ~ ~~ -~---~ ~~

१ फ. माम सनातनम्‌ ।२के.चे. यः| कवचिभिः हदं देवैश्च मः) ३ ड. अग्रकाश्चानि । ४ ड, “णि व््ाप्यान्य
न्यापकान च । ५ ह. प्रयतिः शरणागतिः । खः । ६ क. श्रीमन्नारायणापरेति ।

, {५

१.

२९१ एकपश्नादादधिकद्िशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८०१

देशकाछादिनियमम(स्त्व)रिमित्रादिशोधनम्‌ । न्यासयुदरादिकं तस्य पुरश्वरणसंयुतम्‌ |॥ २३३

मचक्रङकितदे हत्वं मदीयाराधनं तथा । मयि संन्यस्तकमेत्वं मदनन्यशरण्यता ॥ ३४

मथि सवेफटन्यासो महाविश्वासुपूवक्रम्‌ । अनन्यसाधनो यत्नस्त्वरफिचनत्वमात्मनः ॥ ३५
1. (4 1 @ क 4 ॐ #

अ्रैष्णवानां संभाषावन्दनादितरिवजंनम्‌ । अनन्यदवतानां च स्मरणं पूजनं तथा ॥ ३६

एवमाद्या हि नियमाः भरपन्नस्य प्रकीतिताः । इत्यादिगुणयुक्ताय व्रक्तव्यो मत्र उत्तमः ॥ ३७
तस्य नारायणश्वाहशषिविष्णः सनातनः । देवता वा भरिया साध॑महं वात्सस्यसागरः ॥ ३८
सर्वलोकेश्वरः श्रीमान्सुरीलः सुभगस्तथा । सवेज्ञः सर्वशक्तिश्च सदापूर्णमनोरथः ॥ ३९
सर्वगः सवैवनधु् कृपापीमूषसागरः । श्रीमन्नारायण्राह देवताऽ उदाहृता ॥ ४०
छन्दस्तु देवी गायत्री पथविशच्छरात्पिक्रा (?) । द्विदविषट्‌सपत्रिपञ्चषडङ्गानि नियोजयेत्‌ (?) ॥
देव्या मदनुयायिन्या मां ध्यायेद्ि्वरूपिणम्‌ । शद्चक्रगदापद्मपाणिनं दिव्यरूपिणम्‌ ॥ ४२
वामाङ्स्थश्रिया सार्धं पूजयेल्यतः शुचिः । अनेन मच्ररत्नेन गन्धपुष्पनिवेद नैः ॥

सह्ृत्संपूज्यमानोऽपि संतुष्टोऽस्मि प्रजापते ॥ ४३
बरह्मोवाच--
1 सवेभिद्धि

सम्यगुक्तं त्वया नाथ रहस्यमिदमुत्तमम्‌ । मच्ररत्नपभावश्च सवेसिद्धिपरदो नृणाम्‌ ॥ ४४

पिता त्वं स्मोकानां माता त्वं गुरुरेव च । त्वं च स्वामी सखा भ्राता गतिस्त्वं शरणं सुहृत्‌
अष तु तव देवेश दासः शिष्यस्तथा सुहृत्‌ । तस्मान्मम दयासिन्ध मापयाभद मुत्तमम्‌ ।॥ ४६
अधुना मर््रत्नस्य दीक्षां सम्यग्विधानतः । ब्रूहि सवज तेन लोकानां हितकाम्यया ॥ ४७
श्रीभगवानुवाच-
भरृणु वत्स भक्ष्यामि मत्रदीक्षाविधि परम्‌ । आचार्थं संश्रयेत मदाश्रयणसिद्धये || ४८
आचार्यो बेदसेपन्नो विष्णुभक्तो विमत्सरः । मन्रज्ञो मव्रभक्तव सदा मंत्राश्रयः शुचिः ॥ ४९
सत्स॑मदायसंयक्तो ब्रह्मषिद्ाविशारदः । अनन्यसाधनश्चैव तथाऽनन्यपयोनकः ॥ ५०
ब्राह्मणो वीतराग क्रोधलोभविवाजतः । सदत्तौ शासिता चेव पुमुशुः परमाथेवित्‌ ॥ ५१
एवमादिगुणोपेत आचार्यः स उदाहृतः । आचाराञ्जासयच्स्त॒ स आचाय इतीरितः ॥ ५२
यस्त्वाचार्यपराधीनस्तद्राक्य्ञासने हदि । शासने स्थिररत्तिश्च शिष्यः सद्धिरुदाहूतः ॥ ५३
एवंलक्षणसंयुक्तं शिष्यं सवगुणान्वितम्‌ । अध्यापयेद्विधानन मन्ररत्नमनुत्तमम्‌ ॥ ५४
द्रादश्यां श्रवणे वाऽपि कषिचिद्ैष्णवोदिते । सदाऽऽचार्योपपत्तो च ततत्र) दीक्षां समाचरेत्‌॥
सुदशनं पाञ्चजन्यं सुवर्णेन प्रकारयेत्‌ । रौप्येण वाऽपि ताम्रेण कास्येनापि भकारयेत्‌ ।॥ ५६

साप्य पञश्चागृतैः शुद्ध र्चयेत्पुरतो मम । अच॑येद्रन्धपुप्पाचरस्तन्मत्रेण व्रिधानतः ॥ ५७
तदरत्सस्थापयेदप्रि खग्रब्लोक्तविधानतः। आचार्यो जुहुयादाज्यं मत्रेणाथ द्विनीत्तमः।। ५८
अष्टोत्तरसहस्रे वा शतमष्टोत्तरं तु बा । जु यान्मर््र॑रत्नेन तथाऽन्येवभवेः शुभः ॥ ५९
मतरैः प्रुपसृक्तावर जह याद्घूतपायसम्‌। तस्मिन्नपर क्षिपेचक्रं शङ्खं च द्विनसत्तमः ॥ ६०
पदक्षरेण जुहुयादाञ्यं विंशतिसंख्यया । मतप्ं चक्रमादाय मत्रेणवाङ़येदुरः ॥ ६१

१. "तमेवित्वं । २ च. श्री चनुतिदक्षराः। > स्च. फ. न्धो प्रोक्तवाणिद्‌ | ४क. फ. "्माजस्य। ५ क.
भक्त्याश्नयः । ६ क. ¶चिः । मन्संः । ज फ. गजेन ।
२२६

१८०२ पटायुनिश्रीन्यासपणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

रङ्ेनैवाङ्कनं कयोद्वाहोरदृक्षिणसन्ययोः । दोमङेषं समाप्याथ पुनः पूजां समाचरेत्‌ ॥ ६२

ततः कलशमादाय पवि्रोदकपूरितम्‌ । मत्रेणेवामिमच्रयाय तस्य मृध्न्यभिपेचयेत्‌ ॥ ६३

सितवद्चधरं सम्यगाचान्तं विनयान्वितम्‌ । उध्वेपुण्ट्धरं शिष्यं मत्रमध्यापयेहुरः ॥ ६४

मन्राथश्च परवक्तव्यो इत्ति॑व विशेषतः । रन्धमत्रस्तदाऽऽचार्यं पूनयेद्धपणादिभिः ॥ ६५

अनेन विधिना मत्रं योऽधीते वेष्णव्राहुरोः । ततः स वेप्णवं याति नान्यथा सुरसत्तम ॥ ६६
नारद उवाच-

[र $

एवमुक्त्वा विधातारं देवदेवो हरिः पिता । स्वचक्रेणाङ्कयित्वा तु तस्म पत्र ददो स्वयम्‌ ॥६७

सवेरोके्वरो देवो ब्रह्मा मम पिता प्रः | ममापि विधिवन्मत्रं भददो मुनिसत्तमाः ॥ ६८

तस्माय युनिश्रेएठा धारयित्वा सदनम्‌ । नारायणपदं गच्छध्वं शरणं द्विजाः ॥ ६९
वसिष्ठ उवाच-

इत्युक्ता मुनयः सर्वे नारदेन सुराणा । दयाधिक्रारिणः सर्वे याता विष्णोः परं पदम्‌ ॥ ७०

तस्माखमपि राजर्चे(चद्राजन्‌) विष्णसायुञ्यमिच्छसि । दीक्षामार्मविधानेन धारयित्वा सुदशेनम्‌

नारायणपदं तदेकं शरणं वरन । सवलोकेन्वरः सान्नाद्रद्या जिभुवनेन्वरः ॥ ७२
ममापि नारदस्यापि मोक्तवान्मत्रमुत्मम्‌ । शौनकादिमहर्षपीणां नेमिषारण्यवासिनाम्‌ ॥ ७३
नारदः प्रदद्‌ मत्रं भाति शरणागतम्‌ । एतदुह्यतमं राजन्न जानन्ति महषयः ॥ ७४
देवताश न जानन सिद्धाः साध्याश्च दानवाः । मया च भाषितो मन्रे शक्तिपुज्रः पराश्चरः॥
इदं रहस्यं परमं लक्ष्मीनारायणद्रयम्‌ । राजंस्तवापि वक्ष्यामि भ्रपाति श्चरणागतम्‌ ॥ ७६

दरार्परतरो म्र नास्ति सलं व्रवीमि ते । द्रयात्परतरं धर्म नास्ति लोकेषु किंचन ॥ ७७
सल्यं सलं पुनः सलं त्रद्यणा कथितं पुरा । नारायणात्परो देवो नास्ति युक्तिपरदो यृणाम्‌ ॥
तत्सेवेव भवेन्मोक्षः सवेधमनिचन्तनः ॥ | ७९
इति श्रीमहापुराणे पाच्च उत्तरखण्डे वधिष्टदिरीपक्तवदे वियोयदेशो नामैकपवाशदयिकट्विशततमोऽध्यायः ॥ २५१ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः- ४५३८७

भथ द्विपञ्राचदधिकद्धिश्नततमोऽध्यायः।

दिटीप उवाच-

भगवन्सवेमाचक्षव हरिभक्तिसुधामयम्‌ । शण्वतो नैव तिमे विष्णुभक्तियुधावहम्‌ ॥ १

तापन्नयमहाज्वालावहिमिः सततं वरणाम्‌ । संतप्तानां युनिशरष् विप्णुभक्तिसुधाणेवम्‌ ॥ >

विना किमन्यच्छरणं भव्रारण्ये भयानके । आचक्ष्व विस्तरेणाय भक्तिमद्‌ान्महायने ॥ र

उपास्यमानान्सततं मुनिभिः परमात्मनः ॥ ट
वसिष्र॒ उवाच--

साधु पृच्छसे राजन्द्र संसारात्तारणं वणम्‌ । बेदधुष्टस्य परेशस्य भक्ति निदयसुखावहाम्‌ ॥ ५

शममेव महामन केलासाशिषरे पुरा । पच्छ गिरिजा देवी शंकरं टोकप्रजितम्‌ ॥ ६

- ~~~ -=~~------- ---------~--~---~-- ~~
---- --- ----~-~- ------------~

१“. इ, ज, प्रपात्त शरणागनिम्‌ । २ फ़. 'जिता। श्रा ।

=> 1
अ *

+=

भ ह ५ ४६

२९२ द्विपन्चाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः) पद्रपुराणम्‌ | १८०३

श्रीपा्त्युवाच-
देवदेव महादेव त्रिपुरघ्न सुरवर । विष्णुभक्ति ममाऽऽचक्ष्व युक्तिदां सवेदेदिनाम्‌ ॥ ७
उपास्यमेदान्मन्रां थ तत्पूजाविधयस्तथा । तस्य विष्णोः सरूपं च तद्विभृतेणैणादयः ॥ ८
तस्य छाकस्वरूपं च यतल्याप्य न निवतेते । स्मस्थितिल्यं येन करोति भगवान्हरिः ॥ ९
यद्रत्वा न निवर्भन्ते तद्धाम परमं हरेः । येन केन च कृत्येन साधनेन परं पदम्‌ ॥ १०
प्राप्नवन्ति नसः पापा विषयासक्तचेतसः । विस्तरण मायि प्रीया व्रहि सेमशेपतः।। १९१
वसिष्र उवाच--
इति पृष्टो महादेव्या हरसिपुरधातक्ः । उवाच परमप्रीता नमस्छरल जनार्दनम्‌ ॥ १२
श्रीरुद्र उवाच-

साधर साधर महादेवि सव्रेछोकषितेषिणि । साधु पृच्छसि मां देवि श्रीशमाहात्म्यमुत्तपम्‌ ॥ १३
धन्याऽसि कृतपुण्याऽसि विष्णुभक्ताऽसि पावेति । परितुषठोऽसि भद्रं ते शीलरूपरुणेः सदा ॥
अहे वक्ष्यामि गिरिजे भगवद्धक्तिमुत्तमाम्‌ । तन्मव्राणां विधानं च सरूपं तस्य शाङ्गिणः॥ १८
तसं नारायणो विष्णुवासुदेवः सनातनः । परमात्मा पर ब्रह्म परं ज्योतिः परात्परः ॥ ६
अच्युतः परुषः कृष्णः शाश्वतः रिव ईन्वरः । निलयः सवेगतः स्थाण्‌ रुद्रः साक्षी भजापतिः॥
यज्ञो यज्ञपतिः साक्षाद्रद्यगः पतिरेव च । दिरण्यगभेः सविता लक्कृटाक्थद्रिभुः ॥ १८
अकारवाच्यो भगवाञश्रीमाहीखापतिः भ्रमः । उतामूतत्वस्यजान। यदन्नेनातिरोहति ॥ १९
सहस्रमृधा विश्वात्मा सदस्नाक्षः सदस्रषात्‌ । स भरमि विश्वता हृत्वा अल्यतिषएटदशाङ्कुलम्‌ ॥२०
अनन्तः श्रीपती रामो गगभरन्निगुगो महान्‌ । सवखके्वरः भ्रामान्सवेन्नः सवेतोगुखः ।॥ २१
तस्य टोक्रप्रधानस्य जगन्नाथस्य पवेति । माहारम्यं बासुदवस्य यच्छक्यं तद्रवापिते॥ २२
अशक्यं तन्पया वक्तं ब्रह्मणा सवेदेवतः । सर्वापनिषदामथं वेदान्ते परिनिधितम्‌ ॥ २३
तस्योपासनमेदांश्च श्रृण वच्मि पृथक्पृथक्‌ । आयं तु वप्णवे प्रोक्तं ङ्खचक्राङ्न हरेः ॥ २४

धारण चोध्वेपण्टाणां तन्पन्ताणां परग्रहः । अकेन च जप्यान तन्नःमस्परण त्था ॥ >९५

कीनेने श्रवणं चेव वन्दनं पादसेवनप्‌ । तत्पादोदकसवा च तन्निवेदितभाजनम्‌ ॥ २६
तदीयानां च सेवा च द्रादशीवननिष्टिनम्‌ । तुखसीरोपणं विष्णोर्दरेवदेवस्य शाङ्गिणः ॥ २७
भक्तिः षोडशधा भोक्ता भववन्धविपक्तये । सर्वेषामेव देवानां ममापि पुरुषात्तपः ॥ २८
पूजनपयो हरिनिलं ब्राह्मगानां वरिशञेषतः । तस्मात्त ब्राह्मणो निलयं विधिवत्पूनयेद्धरिम्‌ ॥ २९
तचिहरह्ितः श्रीशपदं प्रा्ायसं जयम्‌ । शद्चक्राङ्न कुयाद्रद्यगा वादुमूच्याः ॥ २०
हूनाभिनेव संतप्य सवेपापापलत्तये । चक्रे वा शङ्कचक्र वा तथा पश्चायुध्रानि वा ॥ छ.
धारयित विधिवद्रह्यक्मे समाचरेत्‌ । अग्नितप्त पत्रित्र च धृत्वा वे भुजमृचयाः ॥ ३२
त्यक्वा यमपरं घोर याति व्िप्णाः पर पदम्‌| चक्रचिद्राविहीनस्तु यः पूनयाते कंशवम्‌ | ३३
वेफल्यं तस्य त्याति पूनायत्रजपादिकम्‌ । अग्नितप्तन चक्रंण ब्राह्मणा वाहूमृच्याः॥ २४
अङ्यित्वा जषन्पत्रं संमारान्पोक्षमश्चते । सदशेन धारयिता वहितम्‌ द्विजात्तमः ॥ ३५९
तापनीयधिध्रानेन परश्चकरस योजयत्‌ । विप्ण॒चक्रविहीनं तु यः श्राद्ध भोजयिष्यति | ३६

~ --- ~~-------- -------- ~ -- ---- ~ भ

~
~ - 9 ममः

१अ मध्यत्रे । २ फ्‌. धर्वदुद्राणा।

१८०४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

वयर्थं भवति तत्सर्व निराशाः पितरो गताः । विष्णुचक्राङ्कितं विप्रं पूनयेच्छराद्धक्मणि ॥ ३७

विष्णुचक्र विहीनं तु भयत्नेन विवर्जयेत्‌ } देयाद्रोमूदिरण्यादि चक्राङ्कितभुनाय वे ॥ ३८
यदत्तं चक्रहीनाय तत्सर्ममस॒राय वे । अभितप्तेन चक्रेण बाहुमृरे तु खाञ्छिताः ॥ ३९

ते स्व पापनिरगुक्ता यान्ति विष्णोः परं पदम्‌ । हुताम्नितप्तचक्रेण शरीरं यस्य चिहितम्‌ ॥ ४०
तस्य तीर्थानि यज्ञाश्च वसन्ति नात्र संशयः । अधृत्वा विधिना चक्रं ब्राह्मणः प्राकृतो भवेत्‌४१

न तस्य फ्रि चिदश्चषीयादपि कतुसदसिणः । सर्वबेदविदो वाऽपि सवैशाखरविशारदः ॥ ४२
अधृत्वा विधिना चक्रं ब्राह्मणः पतितो भवेत्‌ । उर्वपुण्डूविहीनस्तु शङ्चक्र विवाजेतः ॥ ४३
तं गर्दभे समारोप्य बदिः कुर्यातस्वपत्तनात्‌ । भकृतिस्परहीरहितो वासुदेवो जनादन ॥ ४४
तथैव ब्राह्मणो देवि विष्णुचक्रेण चिद्वितः । तस्मात्यकृतिसंसगेपापोपद हनं हरेः ॥ ४५
परतप बिभरयाचक्रं शद्ध च युजम्रल्योः । [कस्रीश्राणां सदा धायं चन्दनेन सुगन्धिना ।॥ ६
वाग्रे छिखेचक्रं तप्तं च ब्राह्यणस्य वै] । तपेनैवाङ्‌नं यो द्राह्यणस्य विधानतः ॥ ४७

श्रोतस्मातांदिसिद्र्यं मन्रसिद्धये तथेव च । हरेः पूजाधिकारार्थं चक्रं धार्य विधानतः ॥ ४८
[क "£ क चः क ( चभ &
वैष्णवत्वस्य सिद्यर्थं ज्ञानसिद्धये बिशेषतः । परतप्रशह्चक्राभ्यां इत्वा होमं विधानतः ॥ ४९

अन्यैनं दादयेद्ात्रं ब्राह्यणो हरिलक्षणात्‌ । शद्कचक्रगदाखटगयाङ्गीदन्येदरेरपि ॥ ५०
न लक्षणेदहेदङ्गं नान्यदग्धोऽदैति क्रियाम्‌ । अचक्रधारिणं विभ दूरतः परिवर्जयेत्‌ ॥ ५१

श्वपाकमिव नेक्षेत छोक्रे विपमतरष्णवम्‌ । वैष्णवो वणेबाह्ोऽपि पुनाति भुवनत्रयम्‌ ॥ ५२
तस्मात्तु विधिना चक्रं धार्यं विभः शुभानने । ब्राह्मणा मच्रसिद्धये च ज्ञानसिद्धयै च मुक्तये ॥
अप्राङृता महात्मानो विष्णुचक्रण लाज्छिताः । विष्णुचक्र विदीनास्तु बराह्मणाः प्राकृताः स्मृताः
सवोश्रमेषु वसतां ब्राह्मणानां विशेषतः । विधिना वैष्णवं चक्रं धार्य हि श्रुतिनोदनात्‌ ॥ ५५
दक्षिणे तु यने तिपो विभ्रयाच्च सुदररेनम्‌ ¦ वामे तु शधं बिभरयादिति ब्रह्मविदो विदुः ॥ ५६

एवं महोपनिषदि पक्त चक्रादिधारणमू । तयेव साभियजुषि ऋषिभोक्तं शुभानने ॥ ५७
अतश्रतनूनं तदामो अश्चते शृतास इद्रहन्तस्तत्समाङतेति ।

आपस्तम्बाखायाम्‌- चरणं पवित्रं विततं पुराणं बाञयं श्रुभम्‌ ॥ त
तेन चक्रेण संतप्रास्तरयुः पातकाम्बुधिम्‌ । पवित्रं विप्ण॒चक्रं तनगन्ाप्यं हरेः सदा ॥ ५९
तेन तप्ता तनुर्येषां ते यान्ति परमं पदम्‌ । पवित्रं चरणं नेमिदैरेथक्रं सुद शनम्‌ ॥ ६०
सहस्रारं माकृतघ्रं ठोकदवारं महोजसम्‌ । नामानि विष्णु चक्रस्य पर्यायेण निषोधमे ॥ ६१
शुद्धेन बहित्तेन ब्रह्म तेन पुनीहि नः । यत्ते पथिज्रमधिवदप्रे तेन पुनीहि नः ॥ 8२
येन देवाः पवित्रेण आत्मानं पुनते सद! । तेन सह्लधारेण पावमान्यः पुनन्तु माम्‌ ॥ ६१
भाजापत्यं पवित्रं तच्छतोद्रामं हिरण्मयम्‌ । बयं ब्रह्मविद स्तेन पतं ब्रह्म पुनीमहे ॥ ६४
सनेमिचक्रं सततं चाक्षरस्य महात्मनः । तस्मिश्वक्रदरते देहे महोन्नतिपदं ययौ ॥ ६५
एवं यच्छरतयः सवीः कथयन्ति वरानने । तथैव सेतिहासेषु पुराणेष्वपि वक्ष्यति ॥ ६९

तस्पद विषिवद्धायाः शङ्खच कादिहेतयः । ब्राह्मणानां विङ्ञेषेण वेष्णवानां विज्ञेषतः ॥ ६७

* धनुश्चिहान्तग॑तः पाटः क. फ़. पुस्तकस्थः ।
१अ. ददग्धेन। `

२५३ त्रिपश्चाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः] पञ्रपुराणम्‌ । १८०५

धृताध्वेपुण्डा हृदि चक्रधारी विष्णुं परं ध्यायति यो महात्मा ।

वरेण मत्रेण सदा हृदिस्थं परात्परं याति विहद्धचेताः ॥ ६८
ये कण्ठलग्रतुलसनलिनाक्षमाखा ये बाहुमृरपरिचिहितशङ्भचक्राः ।
ये वा टलखाटफटके सदुध्येपुण्ड्‌ स्ते वेप्णवा भुवनमाशु पनित्रयन्ति ॥ ६९

दिवस्पते [के

दिवस्पतेः स॒विततं पवित्र यस्य दक्षिणे । न तप्यते भजे सम्यक्तस्य शोचन्ति हि क्रियाः।। ७०
ये वहान्ति भुजे चक्रं शद्ध च विधिना द्विजाः । परानपि विखोपस्थांस्ते रक्षन्ति जनाः सदा७१
होमाभिसंतप्रपविज्रलाञ्छितो प्ररे च बाहोः परमात्मनो हरेः ।

स तारयित्वा भवसागरं महत्परं पदं याति परेशखोफम्‌ ॥ ७२

क च, क कर [र [क कस्‌
अङ्येत्तप्रचक्रायेरात्मनो बाहूमूल्योः । कलत्रापद्यभृदयेषु पश्वादिषु च अङुयेत्‌ ॥ ७३
द्विविधं वैष्णवं भोक्तं बाह्ममाभ्यन्तरं तथा । चह्चक्रादिभिर्बाह्यमान्तरं बीतरागता ॥ ७

बाह्याभ्यन्तरसाम्यं यत्तदरष्णवमुदाहृतम्‌ । तस्माचक्रादिचिहं तु परथमं वष्णवं स्मृतम्‌ ॥ ७५
आन्तरं मानरोपषादि विमुक्तं स्वात्मदञ्चनम्‌ । सवेभूतदयाश्ञान्तिरिन्दियार्थे त्वलोलता ॥ ७६
पुत्रदाराच्यसङ्गत्वं योगाभ्यासरतिस्तथा । अनन्यभक्तियोगेन परेशस्याभिषेवणम्‌ ॥ ७७
तस्माचक्रादिहेतीनामङनं वेष्णवें स्मृतम्‌ । चक्रा दि चिददीनत्वाद्रष्णवत्वं न भ्यते ।॥ ७८

इति श्रीमहाप्राणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे सदशेनमाहात्म्यं नाम
द्िपश्चाक्रादधिकद्विद्ततमोऽध्यायः ॥ २५२ ॥

आदतः काना समच्वङ्का,

जोन भामो

भथ तिपश्वाङ्गदधिकद्विङततमोऽध्याय्रः ।

ननन

श्रीकर उवाच-

उरध्वपुण्डूस्य माहात्म्यं वक्ष्यामि श्ुभदशेने । धारणादेव मुच्येत भववन्धाद्विनोत्तमः ॥ १
उरध्यपण्डूस्य मध्ये तु विकारे सुमनोहरे । लक्ष्म्या सार्थं समासीनो देवदेवो जनादेनः ।॥ २
तस्मास्य शरीरे तु उ्वेपुष्टो धृतो भवेत्‌ । तस्य देहं भगवतो विमलं मन्द्रं शुभम्‌ ॥ ३
स सातः स्तीरथेषु सर्वयहेषु दीक्षितः । धारयेदूष्वपुण्दरं यो मदा शुभ्रेण () वैष्णवः ॥ ४
ऊरध्रपण्डधरो विभः सर्वलोकेष पजितः। विमानवरमारुद्य यति विष्णोः परं पदम्‌ ॥ ^
धारयेदूर्वपण्डं तु वरिसंध्यासु द्विजोत्तमः । सवेपापव्रिरुद्यथमिष्टापतेफलाप्तय ॥ ६

उ्वेपुण्ट्थरं विम दृष्टा पापैः प्रमुच्यते । नमस्कृत्याथ वा भक्लया सवदानफल लमंत्‌ ।॥ ७
ऊरध्यपुण्ड्धरं विप्रं यः शराद्धे भोजयिष्यति । आक्रस्पकोटि पितरस्तस्य हृष्टा न संशयः ॥ <
उर्वपुण््धरो यस्तु कर्याच्छ्ाद्धं शुभानने । कलस्पकोटिसदस्राणि गयाश्राद्धफट भत्‌ ॥ ९
यत्नदानतपशथयाजपहोमादिकं च यत्‌ । उध्वेपुण्डूधरः कुयात्तस्य पुण्यमनन्तकम्‌ ॥ १०
उरध्मृपण्डविहीनस्त्‌ किंचित्करम करोति यः । इष्टापूतादिकं सवं निप्फल स्यान संशयः ॥ !१
यच्छरीरं मनष्याणामध्यपण्डविवजितम्‌ । द्रष्टव्यं नवर तत्किचिच्छमश्ञानसदृशं भवेत्‌ ।॥ १२
[%अर्यपुण्टूविहीनस्तु संध्याकर्मादिकं चरेत्‌ । तत्सर्व राक्षसेनींतं नरकं चाधिगच्छति] ॥ ११

‡ धनुधिदहवान्तगतः पाटः क. ज्ञ. फ. पृस्तङ्स्. ।

१८०६ महापुनिश्रीव्यासम्रणीत-- [ ६ उन्तरखण्डे-

ऊर्ध्वपुण्डधरो विपो मृदा शुभ्रेण कैदिकः। न तियग्धारयेद्धिदरानपद्यपि कदाचन ॥ १४
विपाणामृध्वेपण्दं स्यात्तिलकं तु महीभृतः । पट्राकारं तु वेदयाना शरु्राणां तु जरिपुण्ड्कभर |] १५
उर्वैपुण्डं मृदा का कस्तया तिलकरस्तथा । पट कारं तु मन्येन भस्पनेय(व) जिपृण्ट्कम्‌ ॥ १६
उ्वैपुण्डं तु सर्वेषां न निषिद्धं कथंचन । पारयेतस्षननिषाद्योऽपि विष्णाभक्तो भवेच्दि ॥ १७
विप्राणां नैव धार्यं स्यात्तिर्यक्पुण्डूादिधारिणाम्‌ 1 नारायणात्परन्रह्मादन्येषामर्यनं न तु ॥ १८
ब्राह्मणः कुजो धिद्रानभस्मघारी भत्रे्यदि । वजैयेत्ताटशं देति मद्यो घटं यथा।॥ १९
भिपुण्ड्‌ श्द्रकस्पानां शद्राणां च विधिं ( विहित) तया । अिपृण्डूषाणाद्िपः पत्तिः स्यान्न
संशयः ॥ २०
एकान्तिनो महाभागाः सैभूतहिते रताः । सान्तरा भव्न्ति पुष्टं हरिपदाछरतिम्‌ | २१
हरेः पदाङ़ति धायपष्वेपण्डं विधानतः । मध्यच्छिद्रेण संयुक्तं तद्धि पै मनिदिरं हरेः ॥ २२
उष्वैपुष्टूमृजं सोम्यं सुपार सुमनोहरम्‌ । दण्डाकारं तु शोभाव्यं मध्ये खिद्र भकर्पयेत्‌ ॥ २१
तस्माच्छिद्रान्वितं पुष्टं दण्डाकारं सुशोभनम्‌ । विधाणां सतते धार्यं खीणां च शुभदर्शने ॥२४
उध्वैपुण्ड्स्य मध्ये तु विश्ाटे सुपनोहरे ! सान्तराठे समासीनो हरिस्तत्र शिया सह ॥ २५
निरन्तरां यः दुर्यादध्येपुण्दं द्विजाधमः । म हि तत्र स्थितं लक्ष्म्या विष्णु चैव व्यपोहति २६
अच्छद्रमृध्वपण्डं तु ये कुवरन द्विजाधमाः । तेषां टलाटे सत्त श्नः पदं न संजयः ॥ २७
तस्माच्छिद्राचिते पृष्टं मरच्छछद्रं शुभान्वितम्‌ । धारयेद्राद्यणो नित्यं हरिसाखोक्यसिद्धये २८
आदाय परया भक्लया वेकुण्ठाख्यहदान्मृदम्‌ । धारयेदृध्वपुण्डाणि हरिसाटोक्यसिद्धये ॥ २९
श्रीकृष्णतुरसीमूरे मृदमादाय भक्तिमान्‌ । धारयेदृध्वेपुण्डाणि हरिस्तज प्रसीदति ॥ ३०
द्वारवत्यां यमे रम्ये वासुदेवहदे तथा । तत्रोद्धवां मृदं श्ुभ्रामाद्राय द्विजसत्तमः ॥ ३१
धारयेदरध्यपुण्डाणि सर्वकामफराप्तये । आदाय परया भक्लया गङ्गातीरोद्धयां मृदम्‌ ।॥ ३२
तया धृनोध्वपुण्डरूण सर्भेयज्ञफलं रमेत्‌ । चन्दनं च हदिदरां च तथा भस्मामिहोत्रजम्‌ ।॥ ३३
सभेवरयकरं मोक्तमूरधवपण्डस्य धारणात्‌ । यज दिव्यं दरिकषे्े ततरव(तस्थां) मृदमाहरेत्‌ ।॥ ३४

पवेताप्रे नदीतीरे विख्पूमे जलाशये । सिन्धुतीरे च वर्मी हरिक्षेत्रे विशेषतः ॥ ३९
विष्णाः सानोदकं यत्र प्रवाहयति नित्यशः । पृण्डाणां घारणाथोय गह्ीयात्तज(स्स्थ) मृत्तिकाम्‌
भ्रीरङ्गवेङटाद्रो च श्रीकर द्रारके श्रुमे । प्रयागे नारसिह्यद्रौ वाराहे तुटसीवने ॥ ३७

हीतवा मृत्तिकां भक्त्या विप्ण॒पाद जलैः सह । धृत्वा पुण्डाणि चाङ्गेषु विष्णुसायुज्यमाधुयात्‌ ॥
यस्मिन्कस्मिन्प = वति । [क (०

न्हाभागे वैष्णवा धारयन्ति त्रै ! तस्मिन्यै मृतिका ग्राह्या उर््यपुण्डुस्य धारणे ३९

श्यामं शान्तिकरं भक्तं रक्तं वदयक्रं तथा । श्रीकरं पीतपित्याहुः चेते मोक्षकरं शुभम्‌ ॥ ४०

ॐ #@ ^ (= $ $ £ ड # [3 $ ‰ [1
चतुरं ति्यगच्दरं हस्व दीर्ध ततं तनुम्‌ । वक्रं विरू† मक्रागरं छिन्नं परच्युतम्‌ ॥ ४!
अयम सक्षमारक्त तथाऽनहृगुलिकररियतम्‌ । विगन्धमवसद्यं च पुष्डूभाहुरनथेकरम्‌ ॥ ४९

आरभ्य नानिकामून ररि तु चिखेन्पृदा । समारभ्य शरुषोर्मध्यमन्तराछटं प्रकृस्पयेत्‌ ।॥ ४३
अन्तरां चङ्खलं स्यात्पान्वावदृगुल्िमात्रकौ । मृदा धुभ्रेण परिचिखेत्पण्ड्भृञनरं जुभम्‌ ॥ ८५
ख्लाटे केशवं ध्याये्नारापणमयोद्रे । बक्षःस्यखे मारव च गोधिन्दं कण्ठकरवरे ॥ ४५

~~

~“ ~~~ -~ ~~~ - - ~

१च. (हाभवा वैः 1 > फ. खन्मदा।

क, ए 1 8,

| ऋ)

२९ ४ चतुप्यश्चाराद धिकद्धिरततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८०७

विष्णुं च दक्षिणे कुक्षौ वाहौ च मधुसूदनम्‌ । निषिक्रमं कंथरे तु वामनं वामपार््वक्रे॥ ४६
[कश्रीधरं वाहुके वामे हूपीकेशं तु भरोत्रके|। पृष्टे तु पद्मनाभ च तरिके दामोदरं न्यसेत्‌ ॥ ५७

तसक्षाखनतोयन वासुदेव तु मृधनि । ्टाटे युजयुममे तु पृष्ठयोः कण्ठकूवरे ॥ ४८
| स [कय ष ए क र्‌ ्

धारयेदूधवेपुण्डाणि चतुरङ्गुलमानतः । कुन्नौ तत्पाश्वयोः परोक्त मायतं तु दशाङ्गलम्‌ ॥ ४९
= ^ व +4 [ क (4

बाहोवेक्षस्थले पुण्ड्ूमष्टाङ्कटमुदाहतम्‌ । एवं द्रादश्च पृण्डाणि ब्राह्मणः सततं धरेत्‌ ॥ ५०

ततः पुण्डाणि तन्मृतीध्यात्वा मत्रेण धारयेत्‌ । अन्तरारपु सर्वेषु हरिद्रां धारयेच्धियम्‌ ।॥ ५१
चत्वारि भूभृतां पक्त(दवि) पुण्डाणि द्वे विशां स्पृते। एकं पुण्ड तु नारीणां शद्राणां च विधीयते
लटाटे हृदि बाहो चतुष्पण्डाणि धारयेत्‌ । ल्खटे हृदये द्रे तु भाले त्वेकं विधीयते ॥ ५३

उर््वपुण्ट्‌ ललाटे तु सवेषां प्रथमं स्मृतम्‌ । ठलाटादिक्रमेणेव धारणं तु विधीयते ॥ ५४
मरतेयो वासुदेवाद्याशतुष्पुण्डुषु धारयेत्‌ । द्रयोगोविन्दङृप्णौ तु एकं नारायणं धरेत्‌ ॥ ५५
एवे पृण्ट्‌ विधिः भोक्त; सर्वेषां गिरिजे मया । अश्वत्थपत्रसंकाशो वेणुपत्राटरतिस्तथा ॥ ५६
पद्मकुखलसंकाशे मोक्षदं त्रितयं स्मृतम्‌ । महाभागवतः शुद्धः पुण्ड हरिपदाकृतिम्‌ ॥
दण्डाकारंतु वा देवि धार्येदृध्वपुष्ट्करम्‌ ॥ ५७
सुदरीनेनाङ्कितवाहुमूटास्तयो््वपुष्टा्ितसवेगात्राः ।
मालारविन्दाक्षपरा विद्धा रक्षन्ति टोकान्दुरितोपसङ्गात्‌ ॥ ५८

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवाद उध्वपुण्ड्विधानं नाम
त्रिपश्वाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५३ ॥

आदितः श्यकानां समण्वङ्ाः-- 9५५२३

अथ चतुष्पन्चाशदाधिकद्विदाततमोऽध्यायः ।

श्रीशेकर उवाच -- 1
न्यासे वाऽप्यचने वाऽपि मनच्रमेकं तु नाऽऽश्रयेत्‌ । अवेप्णवोपदिषटेन मत्रेण न परा गतिः॥ १
अवेष्णबे) [9 $~ (~, ्ैः [3 मवा
पिष्ट पूवेमन्रवरद्रयम्‌ । पुनश्च विधिना सम्यस्वेप्णवाद्भाहयन्मनुम्‌ (उगरह्मीत बप्णवा-

त्सुधीः) ॥ . म

सदखरशाखाध्यायी च सर्वयज्ञेषु दीक्षितः । कुठे महति जातोऽपि न गुरुः स्याद्वप्णवः।॥ ३
[, [ख्‌ ४३ क अ क वर [4 9

यस्तु मच्रदरयं सम्यगध्यापयति वैष्णवः । स आचायस्तु विक्ेया भववन्धविदारकः ॥ ४

आचार्यं संभ्रयित्वाऽथ वत्सरं सेवयेद्धिजः । तस्य दात्त परिज्ञाता मत्रमध्यापगरेहुरुः ॥ ५

करत्वा तापादिसंस्कारान्पथान्मत्रमुदीरयेत्‌ । [+ततः पष्ट तथा न्यासं त्वा बै विधिना गुरःद
पश्चादध्यापयेन्मन्रं शिष्यं निर्भख्चेतसम्‌ । चक्रेण विधिना तप्र ताप इत्यभिधीयते ॥ ७
पण्ड्मध्य यथा प्राक्त नाम वेष्णवयुच्यते | । ऽततो म्र विधरनिन शिष्यपध्यापयेदुरुः ॥ <
न्यासमष्टाक्षरं मच्रमन्यच वैष्णवं परम्‌ । न्यासमेत्राज परमं वरष्णवानां ुभानने ॥ ९
तस्मा न्यासमतरपामतिरिक्तमिहोच्यते । न्यासव्रियापरो यस्तु ब्राह्मणः श्रेष्ठ उच्यते ॥ १०

* इदमर्धं क. च. पुस्तकस्यम्‌ । + धनुधिद्वान्तगंत : प्राठः कचिन्नास्ति । # इदमे न. पुस्तके नास्त्वधिकं च ।

प #।
१अ गण्डम्‌ ।

१८०८ पहापुनिश्रीव्यासप्रणीतं -- [ १ उत्तरखण्डे

न्यासात्परतरं मश्रं नास्ति सदयं व्रवीमि ते । न्यासद्रयं प्रपत्तिः स्यात्पयायेग निवोध मे ॥ ११

दयोपदेश्पूतरेण सवैकम समाचरेत्‌ । दयाधिकारी न मवेत्सवैमत्रेषु नाहति ॥ १२

तस्माद्रयमधी दैव तस्मान्मन्रमनुत्तमम्‌ । श्रीमदषएराक्षरं मन्रमभ्यसेद्धिजसत्तमः ॥ १३
(4 ॐ क \ १4 तव 9 त्स र

मच्रमषाक्षरं भक्तं भणवस्येव संग्रहात्‌ । नेसगेभरणवाथेर्त्वात्स मन्रः पोय्यते बुधः ॥ १४

नान्यत्र सरवमत्रेषु प्रणवस्य स्वमावतः(ता) । प्ये सवत्र मन्राणां योजयेतमणवं शुभम्‌ ॥ १५
4 कीर सर्मेमन्रेष प 4) ( [प
ओंकारः प्रणवो ब्रह्म सवेमन्रेषु नायकः । आदौ सवत्र युञ्जीत मत्राणां च शुभानने ॥ १६

स्वभावात्मणवं तस्मिन्परलमन्रे भतिष्टितमर्‌ । ओमिदयकराक्षरं पूर्वं चक्षरं नम इत्यथ ॥ १७
ततो नारायणायेति पञ्चैतानि यथाक्रमम्‌ । एषमष्ाक्षरो मत्र जेयः सवीथसाधकः ॥ १८
सषेदुःखहरः श्रीमान्स्वमन्रात्मकः शभः । कषिनारायणस्तस्य देवता श्रीश एव च ॥ १९
छन्दस्तु देवी गायत्री प्रणवो बीजमुच्यते । निदयानपापिनी शक्तेस्तस्य श्रीरुच्यते बुधैः ॥ २०
प्रथमं पदमकारो द्वितीयं नम उच्यते । दतीयं नारायणायेति पद्त्रयमुदाहूतम्‌ ॥ २१

अकरारश्ाप्युकारश्च मकारश्च ततः परम्‌ । वेदज्नयात्मकः भोक्तः प्रणवो ब्रह्मणः पुरम्‌ ॥ २२
अकारेणोच्यते विष्णुः श्रीरुकारेण उच्यते । मकारात्त॒ तयोदासः पथरविशः प्रकीतितः ॥ २३

वासुदेवस्य रूपं तदकारेणोच्यते उषैः । उकारेण भिया देव्या रूपं मनिभिरुच्यते ॥ २४
मकारेणोच्यते जीवः पश्चविशाक्षरः पुमान्‌ । भृतानि च कवर्गेण चवरगेगेद्धियाणि च ॥ २९
टवर्गेण तवेर्गेण ज्ञानगन्धादयस्तथा । मनः पकारेणेवोक्तं फकारेण त्वरकृतिः ॥ रद्‌

बकारेण भकरारेण महान्पकृतिरुच्यते । आत्मा स तु मकारः स्यात्पश्चविशः परकीरितः ॥ २७
देदन्दियमनःप्राणादिभ्योऽन्योऽनन्यसाधनः । भगवच्छेषभूतोऽसौ मकाराख्यः सचेतनः ॥ २८
अवधारणवाच्येन उकारः केिदुच्यते । श्रीशब्दमपि तत्पक्षादुकारेणेव चोच्यते ॥ २९
भास्करस्य भभा यद्रत्तस्य निलययानपायिनीं । अकारेणोच्यते विष्णः श्रीज्चः कारणकारणम्‌ ३०
श्रीशः सवोत्मनां शेषो जगद्वीजं परः पुमान्‌ । जगत्कर्ता जगद्धतौ ईश्वरो लोकबान्धवः ॥ ३१
जगतामीश्वरी निलया विष्णोरनपगामिनी । माता सर्वस्य जगतः पत्नी विष्णोैनोरमा ॥ ३२
जगदाधारभूता श्रीरुकारेगेव चोच्यते । मकारेण तयो्दासः सेजज्ञः परोच्यते वुधैः ॥ ३१
हञानाश्रयो ज्ञानगुणश्वेतसः प्रकृतेः परः । न जातो निधिकारथ हयकरूपः स्वरूपभाक्‌ ॥ ३४
अणुनित्योऽव्याप्यशीलश्चिदानन्दात्मकस्तथा । अहमर्थोऽग्ययः स्री भिन्नरूपः सनातनः। २५
अदाद्योऽच्छेयो हक्क यशोप्योऽक्षर एव च । एवमादिगुणैक्तः शोषभरतः परस्य वै ॥ ३६

मकारेणोच्यते जीवः केह: परवान्सदा । दासभूतो हरेरेव नान्यस्यैव कदाचन ॥ ३७
एवं दासत्मेवास्य मध्यमेवावधायैते । इत्येवं प्रणवस्यार्थो ज्ञातव्योक्तो मयाऽनघ ॥ ३८
विहते प्रणवरस्यार्ये मत्रंशेषेण वे रुमे । परस्य दासभूतस्य स्वातन्त्यं न हि विद्ते ॥ ३९
तस्मान्महदरईहकारं मनस्यपि निवतयेत्‌ । स्वोपायबुद्धा यत्कृत्यं तदपि प्रतिषिध्यते ॥ ४०

अहंकरृतिमं ४ अ अहंकारविमं क
कारः स्यान्नकारस्तनिषेधकः । तस्मा्तन्मनसैवास्य चनम्‌ ॥ ४१
९ = ५ $ य
मनसा सवंिद्धिः स्यादन्यथा नाशमामुयात्‌ । मनसा सहितं किचित्तदहंकार उच्यते ॥ ४२
साहंकारेण युक्तस्य सुखं किंचिन्न विद्यते । अदंकारविपूहात्मा अन्पे तमाति मजनति ॥ ४३
=----------------------------------- ~
9 छ. म, -त्वान्म्रतरिवुच्य" । २ च. न. "तः पुरः । ३च. द. शत्रनेमेग।४ङ्ञ. न, न्ते, स्वाहे" ।

नि 7 त 1 |

२९४ चुप्यश्चाशदभिकद्धिशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८०९

$
तस्माच मनस सेत्रस्वातन्त्यं भतिषिध्यते । भगवत्परतश्रोऽसौ तदायत्तात्मजीवनः ॥ ४४
तस्मात्साधनकवैत्वं चेतनस्य न विद्यते । ईश्वरस्यैव संकलट्पाद्रमैते सचराचरम्‌ ॥ ४५

तरमार्स्वसाम्यविधि त्यजेत्सवेपषेषतः । ईश्वरस्य तु सामर्थ्याश्नालभ्यं तस्य विदयते ॥ ४६
तस्मि्यस्तभरः श्रीञे तत्कर्मेष सगाचरेत्‌ । परमात्मा हरिदासः स्यामहं तस्य सर्वदा ॥ ४७
इच्छया विनियोक्तव्यस्तस्यैवाऽऽरमेश्वरस्य हि । इयेवं मनसा त्यक्त(त्याञ्य)महैताममतोनितम्‌
देहेष्वहंमति्ृकं संखती कमेबन्धने । तस्मान्महदहकारौ मनसा व्जयेद्तुधः ॥ ४९
अथ नारायणपदं वक्ष्यामि गिरिजे शभे । नारा इद्यात्मनां संघस्तेषां गतिरसौ पुमान्‌ ॥ ५०
तान्येव चायनं तस्य तस्मान्नारायणः स्मृतः । सर्वं हि चिदचिद्वस्तु श्रूयते दश्यते जगत्‌ ॥ ५१
योऽसौ व्याप्य स्थितो निलयं स वै नारायणः स्मृतः । नारास्त्विति स वे पुंसां समूहः परिकीतितः
गतिराङम्बनं तेषां तस्मान्नारायणः स्मृतः । नराज्जातानि तानि नारा इति जगुैधाः ॥ ५३
तान्येव चायनं तस्य तेन नारायणः स्मृतः । कटपान्तेऽपि जगत्छृत्खं ग्रसित्वा येन धार्यते ५४
पनः संस्यते येन स वे नारायणः स्मृतः । चराचरं जगत्छृत््रं नार इ(मि)त्यभिधीयते ॥५५
तस्य वा संगतिर्येन तेन नारायणः स्मृतः । नारो नराणां संघातस्तस्यास्याप्ययनं गतिः ॥५६
तेनास्मिन्मुनिभिनिलयं नारायण इतीरितः ! प्रभवन्ति यथा छोका महान्धों पृथुफेनवत्‌ (१ ५७
पुनयेस्मात्टीयन्ते तस्मान्नारायणः स्मृतः । यो वै नित्यपदो नित्यो निस्ययुक्तंकभोगवान्‌ ५८
इशः सरस्य जगतः स वै नारायणः स्मृतः । दिव्य एकः सदानित्यो हरिनांरायणोऽच्युतः ॥
यत्र द्रष्टा च द्रष्टव्यं श्रोता श्रोतव्यमेव च । स्पष्टा स्मष्व्यं च तथा ध्याता ध्यातव्यमेव च ६०
वक्ता च वाच्यं ज्ञाता च ह्ञातव्यं चिदचिज्नमत्‌ । तच स्वं हरिः श्रीशो नारायण उदाहृतः ॥
सदस्रशीपी पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात्‌ । स रोकान्सवैतो व्याप्य अत्यतिष्ठद शाङ्कुलमर्‌ ॥ ६३
यद्धूतं यच्च भाव्यं च सर्वे नारायणो हरिः । उताण्रतत्वस्येशानो यदन्नेन विराट्‌ पुमान्‌ ॥ &३
स एव पुरुषो विष्णा्वासुदेवोऽच्युतो हरिः । दिरण्मयोऽथ भगवानमृतः शाश्वतः रिवः ॥ ६४
पतिर्विश्वस्य जगतः स्रोकेश्वरः मथुः । दिरण्यगभंः सविता अनन्तोऽसों महेश्वरः ॥ ६५
भगवानितिशब्दोऽयं तथा पुरुष इत्यपि । वतेते निरूपाधिश्र वासुदेवोऽखिलात्मानि ॥ ६६
ह्वरो भगवान्विष्णुः परमात्मा जगत्मुहृत्‌ । शास्ता चराचरस्यैको तीनां परमा गतिः ॥ ६७
यो वेदादौ स्वरः पोक्तो वेदान्ते च प्रतिष्ठितः । तस्य प्रदरतिदीनस्य यः परः स महेश्वरः॥६८
योऽसावकारो वै विष्णषिष्णुनारायणो हरिः । स एव पुरुषो निलयः परमात्मा महेश्वरः ॥६९
यस्मन्नी्वरसंज्ञाऽपि भोच्यते मुनिभिस्तथा । निरुषाधी श्वरत्वं हि वासुदव भतिष्टितम्‌ ॥ ७०
आत्मेश्वर इति प्रोक्तो वेदवादैः सनातनैः । तस्मान्मदेश्वरत्वं तु वासुदेवे भतिष्टितम्‌ ॥ ७१

असौ त्रिपादभूतेषु खीलया अपि चेन्वरः । विमूतिद्रयमैश्व्ये तस्यैव सकृलात्मनः ॥ ७२

श्रीभूलीलापतिर्योऽसावच्युतः स उदाहृतः । तस्मात्स षरत्वं तु वासुदेवे प्रतिष्टितम्‌ ॥ ५७३

योऽसौ यज्ञेश्वरो यज्ञो यज्ञभग्यज्ञकृद्विभुः । यज्ञश्दहपुरुषः स एव परमेश्वरः ॥ ७४
यज्ञेश्वरो ह्यसमस्तकव्यभोक्ताऽग्ययात्मा हरिरीश्वरोऽतर ।
लसंनिधानाद्‌पयान्ति सो रकषास्यशेषाण्राच भृताः ॥ ७५

[4

१ ज. 'साऽऽ्च्छन्नं स्वाः। २. गतिपद्यते । ३ ख. उ. उभम्‌ | क. वोगिनां | ५ द. वदे दीश्वरः। ६ क्ष. म.
व्यकव्यसमस्तमो" ।
२२७

१८१० पहामुनिध्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे
योऽसौ विरा्त्वमापननो हरिभलया जनाईनः । संतर्पयति रोकांखरीन्स एव परमेश्वरः ॥ ७६

यत्दरुपेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत । तस्माचज्ञात्सयत्पन्ना य के चोभयादतः ॥ ७७
तस्मायन्नात्पवंहन ऋचः सामान जज्ञिरे । तस्मादश्वा अजायन्त गावश्च परूषादयः ॥ ७८
एरुषस्य तनोर स्य सवयज्ञमयस्य वं । हरेः सवं समुद्धतं जगत्स्थावरजङ्गमम्‌ ॥ ७९

मुखवादूरुपादे भ्यस्तस्य वणा यथाक्रमम्‌ । पद्यां तु पृथिवी तस्य शिरसो दयौरजायत ॥ ८०
मनसव्न्द्रमा जातथक्षपश्च प्रभाकरः । मखादभिः शषिणो द्यवोयः प्राणात्सदागतिः॥ ८१
नाभतिदध्रग(रभरद्र गगनं जगत्सवं चराचरम्‌ । यस्मात्सवं समुद्धूतं जगदरिष्णोः सनातनम ८२

तस्मात्सवंपया विष्णुनरायण इतीरितः । एवं खषा जगत्सवं पुनः संग्रसते हरिः ॥ «८३
निजलौलासमृद्धुतं तान्तवं तूणेनाभिवत्‌ । ब्रह्माणमिन्द्रं रुद्रं च यमं वरुणमेव च ॥ ८४
निश्ह्य हरते यस्मात्तस्मादरिरिदहोच्यते । असावेकाणेवीमुते मायावटदङे पुमान्‌ ॥ ८५

क) = ऋ

जगत्खनठरे कृत्वा शेते तस्मिन्सनातनः। आसीदेको ह वे चात्र विष्णुनांरायणोऽग्ययः॥८६
नव्रह्मान चर्द्रधन देवा न महषेयः। न इमे द्यावापृथिवीन सोमो न च भास्करः ॥८७
न नक्षत्राणे ोकानि न चाण्ठं महदादतम्‌ । यस्माजल्गद्ुतं तेन सकलं हरिणा श्रुमे ॥ ८८
खष्टं पुनस्तथा सर्गे तस्मान्नारायणः स्मृतः । तस्य दास्यं चतुथ्यन्तमत्रैः भोक्त त॒ पावेति ॥८९
दास्तभूतमिदं तस्य ब्रह्माव्रं सकलं जगत्‌ । एवमर्थं विदित्वा वै पश्चान्मत्रं प्रयोजयेत्‌ ॥

अपिदित्वाऽय मन्रस्य संसिद्धि नाधिगच्छति ॥ ९०
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे मच््रोपदेशकथनं नाम चतुष्पद्चारदधिकद्िरततमोऽध्यायः ॥ २५४ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः-- ४५६१३

अथ पञ्चपञ्चारादधिकदिशततमोऽध्याधः ;

श्रीपातेत्यव्राच-
विस्तरेण समाऽऽचक्ष्व मघ्रायेषदगोरवम्‌ । ईश्वरस्य खरूपं च तद्णां श विभूतयः (विश्रतीस्त
दगास्तथा;) ॥ ।
तद्विष्णोः परमं धाम व्यहमेदांस्तथा हरेः । सर्वमाख्याहि तचखेन मम सर््रसरेश्वर ॥ र्‌

दृण देवि परवक््यामे सरूपं परमात्मनः । विभूतिगुणसंघातं तदवस्थात्मकरं हरेः ॥ ३
विन्वतःपाणयादयथ चश्चष्मानििश्वतः प्रभः । विश्वानि भवनान्यस्मिन्धामानि परमाणिपरै॥ ४
धारयन्तां ऽप्यत्यावषटन्मनासि च महपिणामर । एवं वहत्स्वरूपोऽय श्रीपतिः परूपोत्तपः ॥ ५

इन्वया सद भगाय दिग्यमङ्गटरूपवान्‌ ॥ ६
व॒दच्छरीरो विमिमानरूपो युवा कुमारत्वमपेयिवान्हरिः।
रेमे भ्रियाऽसो जगतां जनन्या खनज्योत्छरया चन्द्र इवामृतांशः ॥ ७
अयं च जगदीश्वयां कुमारो निलययवनः । कंदपकोारिखावण्यः स तस्थौ परमे पदे ॥ 1

भामाय पसम च्यम लीटाथमखिलं जगत ॥ भागक्रीडतया विष्णाविभतिद्रयमां स्थतम्‌ || ९.
3
५ क, एव बहुस्तरर्‌ । २ ड. र्‌ ऽप्रिसमा |

9 जण्गीकतनुनराततरोततक"५२५ दुत नि
ाननभ्याताततितदि ++ २८
५

५

॥1

२९९पश्चपश्चाशदधिकटिशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८११

भोगे निद्या स्थितिस्तस्य लीलां संहरते यदा । भोगो खीला उभौ तस्य धार्यते शक्तिमत्तया॥
तरिपाद्रयापि परं धाम पादोऽस्येहाभवत्पुनः । तरिपाद्विभूतिनिलया स्यादनित्य पादमेश्वरम्‌ ॥ ११
नित्यं तद्रपमींशस्य परधान्नि स्थितं श्भम्‌ । अच्य॒तं शाश्वतं दिव्यं सदा यावनमाधितम्‌॥ १२
नित्यं संभोगमीश्वया भरिया भूम्या च संतम्‌ । नित्यैवेषपा जगन्माता विष्णोः धीरनपायिनी।
यथा स्रगतो विष्णस्तथा टक्ष्मीः शुभानने । इशाना सवेजगता विष्णापत्नीं सदातित्रा ॥ १४
सर्॑तःपाणिपादान्ता सवतोक्षिशिरोुखी । नारायणी जगन्माता समस्तजगदाश्रया ।॥ १५
यदपाङ्गाभितं सर्वे जगत्स्थावरजङ्गमम्‌ । जगस्स्थिति्यां तस्या उन्मीलननिमीलनात्‌ ॥ १६
सर्वस्याऽऽा महाटक्ष्मीखिगणा परमेश्वरी । रक्ष्याखक्ष्यस्वरूपा सा व्याप्य कृत्स व्यवस्थिता
तोयादिरसरूपेण सेव टीलावपुमेतरेत्‌ । लक्ष्मीरूपत्वमापन्ना धनवत्तापणे हि सा ॥ १८
एव॑विधस्वखूपा सा जगतः श्रीः भिता हरिम्‌ । समस्तवेच्ं वेदाथ लक्ष्मीरूपं वरानन ॥ १९
स्ीरूपमखिलं सर्वे भ तस्येव वपुरुच्यते । सोन्दयं शीटत्तं च साभाग्यं स्रीषु संस्थितम्‌ ॥ २०

तस्या रूपं च गिरिजे सवासां मूत योषिताम्‌ ॥ २१
यस्याः कटाक्षायतमातरष्टा ब्रह्मा रिवरसिदशपतिमहे-
चन्द्र सूर्यो धनदो यमोऽभिः प्रमुतमेश्वयेमथाऽऽयुवन्ति ॥ २२

लक्ष्मीः श्रीः कमला विद्या माता विष्णुमिया सती । पन्रालया पद्महस्ता पद्माक्षी पन्नसुन्दरी ॥
भतानामीश्वरी नित्या सत्या स्वगता शमा । विष्णपत्नीं महादेवी क्षीरोदतनया रमा ॥ २४
अनन्तटोकनाभीभर्ला सप्रसखपदा । रुक्मिणी च तथा सीता सवैवेदवती गुभा ॥ २५
सती सरस्वती गौरी शान्तिः स्वाहा स्वधा रतिः । नारायणव्ररारोहा विप्णोनित्यानपायिनी ॥
एतानि सैनामानि भरातरुत्थाय यः पठेत्‌ । स महच््ियमाम्राति षनघ्रान्यमक्ररम्पम्‌ ॥ ७
हिरण्यवर्णा हरिणीं सवर्णरजतस्नाम्‌ । चन्द्रां दिरण्मयीं लक्ष्मी विप्णारनपमामिनीम्र्‌ ॥ २८
गन्धद्वारां दराधर्पा निलयपष्ठां करीषिणीम्‌ । इश्वरीं सवभूतानां तामिहापहय [श्रयम्‌ ॥ २९
एवमृक्संहितायां तु स्तयमाना महेश्वरी । सवैश्वयं सुखं प्रादाच्छिवादानां दिवाकसाम्‌ ॥ २०
अस्येशाना हि जगतो षिष्णपत्नी सनातनी । यस्या(द)पाङ्गाश्रय सवे जमःस्थावरजङ्गमम्‌।। र.
यस्य वक्षसि सा देवी भभाऽग्राविव तिष्ठति । स वे सर्वेश्वरः श्रीमानक्षरः पुरुषाऽव्ययः । ३२
स वै नारायणः श्रीमान्वात्सल्यगणसागरः । स्वामी युशीखः सुभगः सव्रज्नः सवशाक्तमान रेरे

नित्य संपृणकामश्च नेसगिकस्हृत्युखी । कृपापीयुषजरुषधिः रारण सव दादनाम्‌ ॥ द,
सर्गापवीसखदो भक्तानां करुणाकरः । श्रीमते विष्णवे तस्म दास्यं सवं करोम्बहम्‌ ॥ ३4
देशकाटाय्वस्थाय सकस कमलापतेः । इति स्वरूपसंसिद्धः सुखं दास्यपवागरुयाम्‌ ॥ 38

एवं विदित्वा मत्रार्थं तद्धक्त सम्यगाचरेत्‌ । दासभ्रतमिदं तस्य जगतस्थात्रर जङ्गमम्‌ ॥ २७
भ्रीमननारायणः स्वामी जगतां पभुरीश्वरः। घाता माता पिता बन्न्रासः शरण गतिः ३८
कस्याणगणवाञ्श्रीरः स्रकामफटप्रदः । योऽसौ निगुण इत्युक्तः शासेषु जगदीश्वरः ॥ २३९
पाङ्तेरैयसंयुक्तैशणे ही नस्वमुच्यते । यत्र मिथ्याप्रपश्चतवं वाक्यवदान्तगा चरः ॥ भ.

3 1 ।

> सधरपिः ।

१क्ञ.च. प्राः । २ ड. भोग्यमीः | ३च.ज.माच त्रि । बन. एत कर्त्वा इ 1 ~ ज्ञ ३ च्ध्ः {

१८१२ महायुनिभ्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

दृर्यमानमिदं सक्रमनिल्यभिति चोच्यते । अत्रापि पाकृत रूपमण्डस्येव विनाशनम्‌ ॥ ४१
कृतानां हि रूपाणामनिलयत्वं तथोच्यते । ईदमर्थं महादेवि परकृतेरूढवं(वो) हरेः ।॥ ४२
कीडार्थ देवदेवस्य विष्णोर्छीटाविकारिणः । लोकेथतुभिदंशभिः सागरेद्रीपसंयुतेः ।॥ ४३
मृतेशतुदंशमिश मृधरेथ महोत्सवः । परिपणमिदं रम्यमण्डं अङृतिसंभवम्‌ ॥ ४४
वसैस॑वरणेर्ज्ं दशोत्तरगुणान्वितैः । कलाकष्टादिरूपेण यः कारः परिवतेते ॥ ४९
काछेनैव जगत्सर्गस्थितिसंहारकं भवेत्‌ । चतुयुगसदसर दे बरह्मणो दिवसो भवेत्‌ ॥ ४६

ताषन्ति शतवपषीणे व्रह्मणोऽव्यक्तजन्मनः । क्षये तु ब्रह्मणः प्राप्ते सवेसंहारको भवेत्‌ ॥ ४७
अण्डमण्डगता लोका दह्यन्ते काट्वहिना । सबत्मनस्तथा विष्णोः प्रकृद्यां विनिवेशिताः ४८
अण्डावरणभ्रतानि भृतौ छ्यमाश्युः । सा सर्वैजगदाधारा पदृतिर्ैरिसंभिता ॥ ४९
तया जगत्समेख्यौ करोति भगवान्सदा । क्रीडया देवदेवेन शष्ट माया जगन्मयी ॥ ५०
अविद्या प्रकरृतिमीया महाविद्या जगन्मयी । सर्ग॑स्थितिरयानां सा देतुभ्रता सनातनी ।॥ ५१
योगनिद्रा महामाया परकृतिखिरुणान्वितो । अव्यक्तं च प्रधानं च विष्णोर्छीखाविकारिणः।५२
जगस्सगंल्यौ स्यातां परहतेरेव सषेदा । असेख्यं परकृतिस्थानं निविडध्वान्तमग्ययमर्‌ ॥ ५३
उर्ध्वेतु सीन्नि विरजा निःसीमा तु सनातनी । तयाऽऽदतं जगत्सर्वं स्थूटसक्ष्माद्यवस्थया ५४
विकाससंकोचावस्थाभ्यां तस्याः सर्गलयौ स्मृतौ । एवं भृतानि सर्वाणि भरकृलयन्तगतानि वै५५

ततः शन्यमिदं सवै प्रकृलन्तगेतं महत्‌ । एवं पाढृतरूपस्य विभ्रते रूपगुत्तमम्‌ ॥ ५द
त्रिषाद्िभतिरूपं त॒ श्वणु भूधरनन्दिनि } प्रधानपरमव्योश्नोरन्तरे विरजा नदी ॥ ५७
बेदाङ्गसमेद जनिततोयेः भस्राविता शुभा । तस्याः पारे परे व्योश्नि त्रिपादूतं सनातनम्‌ ॥ ५८
अमृतं शावतं नित्यमनन्तं परमं पदम्‌ । शद्ध सत्वमयं दिव्यमक्षरं बह्यणः पदम्‌ ॥ ५९
अनेककोरिसूर्याभितुरयंवचसमव्ययम्‌ । सर्ववेदमयं शुद्धं सरभैमरखयवाजितम्‌ ॥ ६०
अस॑ख्यमजनरं निय जाग्र्स्वम्मादिवनितम्‌ । हिरण्मयं मोक्षपदं बह्मानन्दयुखादयम्‌ }} ६!
समानाधिकरदितमाद्न्तरदहितं शुभम्‌ ! तेजसा ऽत्यद्धतं रम्यं नित्यमानन्दसागरम्‌ ॥ ६२
एवमादिगुणोपेतं तद्विष्णोः षरमं पदम्‌ । न तद्धासयते स्यो न शश्ाइो न पावकः। ६२
यद्रत्वा न्‌ निवतेन्ते तद्धाम परमं हरेः । तद्विष्णोः परमं धाम शाश्वतं नित्यमच्युतम्‌ ॥
न टि वणयितुं क्ञक्यं करपकाटिशतरपि ॥ ६४
हरेः पदं वणेयितुं ज शस्यं मया च धारा च मुनीन्द्रवर्येः ।
यस्मिन्पदे अच्युत ईश्वरो यःर्सवेदचेदं यदिवान वेद्‌ ॥ ६५
यदक्षरं वेदगुह्यं यस्मिन्देवा अधि विश्वे निषेदुः ।
यस्तन्न वेदं क्िमरचा करिष्यति य इत्तद्विदुस्त इमे समासते ॥ ६९
तद्विष्णोः परमं पदं सदा परयन्ति सूरयः । अक्षरं शाश्वतं नियं दिवीव चक्षराततम्र्‌ ।॥ &
तत्पवेषरमशक्यं च ब्रह्मु्रादिदैवतैः । ज्ञानेन शास्रमार्गेण वीक्ष्यते योगिषुःः ॥ ६८
अहे ब्रह्मा च देवाश्च न जानन्ति महषयः । सरवोपनिषदामर्थ दृष्ट्रा वक्ष्यामि सूते ॥ __ ६९

१ द. सष. इमम । २. 'राभरः। ३ कष. कीडा्थं। ४ इ. प्रमुरेषा । ५ च. "ता । तस्या विकाससंकोचौ वि ।
६ स. "तं दिव्यम" 1 अन. त्यर्पत्नः। ८ क. च. सं वेदवेयः सहि वासुदेवः । यद्‌ । ९ क. फ. मं धाम शाश्च
पदमव्ययम्‌ ¦ अः ।

क स

५ ।

२५६षदपश्वाशादधिक द्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८१३

विष्णोः पदे हि परमे षदे तत्सन्रुभाहये । यत्र गावो भूरिश आसते सुसृखाः प्रजाः ।॥ ७०
अत्राह तत्परं धाप गीयमानस्य शङ्गिणः । तद्धाति परमं धाम गोभिः पेयेः सुखावहः ।॥ ७१
आदित्यवर्णं तमसः परस्ताज्ज्योतिरच्युतम्‌। अथातो ब्रह्मणो खोकः चरुद्धसखः सनातनः।।७२
सामान्या विते भूमिरन्तेऽस्मिञ्श्ाश्वते पदे । तस्थतुजांगरूकेऽस्मिन्युवानो श्रीसनातनो ॥ ७३
यतः स्वसारौ यवती भूखे विष्णवह्मे । अचर पूर्वे च ये साध्या विश्वे देवाः सनातनाः।।७४
ते ह नाकं महिमानः सचन्त श्चुभदशेने । तत्पदं ज्ञानिनां विप्रा यान्ति सवासमिच्छवः ॥ ७4
तदिष्णोः परमं धाम मोक्ष इत्यभिधीयते । तस्मिन्डन्धविनिमुक्ताः प्राप्यन्ते स्वसखं पदम्‌ ॥ ७६
यतराप्य न निवतैन्ते तस्मान्मोक्ष उदाहृतः । मोक्ष परं पदं लिङ्गममृतं विप्णमन्दिरम्‌ ॥ ७७
अक्षरं परमं धाम वैकुण्ठं शाश्वतं पदम्‌ । निलयं च परमं व्योम सर्वोत्कृष्टं सनातनम्‌ ।॥ ७८
पर्यायवाचकान्यस्य परधाश्नोऽच्युतस्य हि । तस्य तरिपाद्विभृतेस्तु रूपं वक्ष्यामि विस्तरात्‌ ॥७९
इति श्रीमहापुराणे पादे पञ्पववाशत्तादख्यां संहितायामुत्तरखण्ड उमामहेश्वरस्वादे त्रिपाद्विमूत्तिकथनं नाम
पञ्चपश्चाशदरधिकरद्धिरततमोऽ्ध्यायः ॥ २५५ ॥

आदितः शोकानां समष्ङ्ाः-४५६९२

अथ षटूप्ाशदाधिकद्िङततमोऽध्यायः ।

[र

श्रीमहादव उवाच-
तिपाद्विभतेर्लीकास्तु असंख्याः परिकीररिताः 1 शुद्धसखमयाः स्व ब्रह्मानन्द्‌सुखाहयाः ॥
सर्वे निलया निकारा हेयगणतिवजिताः । सर्वे हिरण्मयाः घरुद्धाः कोरिसूयसमप्रभाः ॥
सर्वे बेदमया दिव्याः कामक्रोधादिवाजिताः । नारायणपदाम्भाजभक्त्येकरस्श्वावताः ॥
निरन्तरं सामगानपरिपणमखं भिताः । सर्व पञ्चे।पनिषदस्वरूपा वंद वचेसः ॥
सर्वे बेदमयैदिग्यैः प्रपेः स्रीभिराद्रताः । बेदेकरसतायाल्यः सराभेरुपशाभताः ॥
्तिस्मृतिपराणादिरूपाः स्थावरसंयुताः । सरवे वणैयितुं शक्यं न मया लोकविश्चतम्‌ ॥
विरजायाः परव्योश्नो ह्यन्तरं केवलं स्मृतम्‌ । तत्स्थानमुपभाक्तव्यमव्यक्तवब्रह्मसंविनाम्‌ ॥
स्वात्मजानन्दसखदं केवलं परमं पदम्‌ । निःश्रेयसे च निव्रोण केवस्य माक्ष उच्यत ॥
श्रीाङपिभक्तिसेयैकरसभोगविवर्धिताः । महात्मानो महाभागा भगव्रत्पादसवकाः ॥
तदिष्णोः परमं धाम यान्ति ब्रह्मस॒ुखमदम्‌ । नानाजनपदाकीणं वकुण्ठं तद्धरेः पदम्‌ ॥
प्राकारे विमानै सौपै रत्नमयैेतम्‌ । तन्मध्ये नगरी दिव्या साऽयाः येति प्रकीतिता ॥
मणिकाश्चनचिताल्यभाकारेस्तोरणे्ेता । चतुद्रारसमायुक्ता तुङ्गगांपुरसढता ॥
चण्डादिद्रारपाटेस्त कमदाख्यैः सरक्षिता । चण्डप्रचण्डा प्राग्रारे याम्य भद्रसुभद्रक्रा ॥
वारुण्यां जयविजयौ सौम्ये धातविधातरौ । कुमदः कुपरदाक्षश्च पुण्डरीकोऽथ बामनः ॥
शङ्ककणेः स्वनिद्रः सुमरखः सुप्रतिष्ठितः । एते दिक्पतयः भक्ताः पृयामत्र शुभानन ॥
कोविवै्वानरभर्यैृहपङ्किभिराहृताः । आरूढयौवनेनिलयं दिन्यनारीनरेयुताः ॥

के.

~ ~
छ ू&। -@ 0 © ¢ © ^~ ५ ५ - ~^ ~

„4 ~ 49 = 42
~, म

6)

१ज. यभाग्व । > ड व्य्तन्र ।

१८१ पहामुनिश्रीव्यासपणीत- [ १ उत्तरखण्डे

अन्तःपुरं तु देवस्य मध्ये पर्या मनोहरम्‌ । मणिप्ाकारसंयुक्तं वरतोरणशोभितम्‌ ॥ १७
विमानेश्दमुर्येश्च पासद्विवेहुमिरटेतम्‌ । दिव्याप्सरोगणैः खीभिः सपैतः समलंतम्‌ ॥ १८
मध्ये तु मण्डपं दिव्यं राजस्थानं महोत्सवम्‌ । माणिक्यस्तम्भसाहसज रत्नमयं शुभम्‌ ॥ १९
दिव्यमुक्तंः समाकीर्णं सामगानोपशोभितम्‌ । मध्ये सिंहासनं रम्यं सवेवेदमयं शुभम्‌ ॥ २०

ध्मादिदैवतैनित्यं तं बेदमयात्मकैः । धरमज्ञानमयेश्वतेराग्येः पादविग्ररैः ॥ २१
ऋग्यजुःसामायवांणरूपैरनिदयै्तं कमात्‌ । शक्तिराधारशक्तिश्च चिच्छक्तिश्च सदारिवा ।॥ २२
धमांदिदेवतानां च शक्तयः परिकीतिताः । वसन्ति मध्यमे तत्र वद्विसूयंसुधां शवः ।॥ २३
कूर्मश्च नागराजश्च बैनतेयस्रयीष्वरः । छन्दांसि सर्पमत्राथ पीठरूपत्मास्थिताः ॥ २
सवाक्षरमयं दिव्यं योगपीठामिति स्मृतम्‌ । तन्मध्येऽष्टदलें पद्मुदयार्कसमममम्‌ ॥ २५

तन्मध्ये कणिकरायां तु साविच्यां जुभदरने । ईश्वयी सह देवेशस्तत्ाऽऽसीनः परः पुमान्‌ ॥२६
इन्दीवरदलरयामः कोटिसूयपकाश्चवान्‌ । [शयुत्रा कुमारः ल्िग्धाङ्गः कोमलावयवैर्येतः ॥ २७
एुटरक्ताम्बुजनिभः कोमलादाध्रिकराजवान्‌ ]। भरवुद्धपृण्डरीकाक्षः सुभुखतायुगाङ्ितः ॥ २८
सनासः सुकपोखाठ्यः सुश्ञोभगुखपङजः । युक्ताफलखाभदन्ताठ्यः सस्मिताधरंविद्रुमः ॥ २९
परिपु्णन्दुसंकाशः सुस्मिताननपङ्जः } तरुणादित्यवर्णाभ्यां कुण्डलाभ्यां विराजितः ॥ ३०

सुसिग्धनीश्ङटिलङ्कुन्तरेरुपशोभितः । मन्दारपारिजाताल्यः कवरी दृतकेडवान्‌ ॥ ३१
भरातरुदत्सदस्रांयुनिभकोस्तुमशोभितः । (--दारस्वणस्रगासक्तकम्बग्रीवातिराजितः ॥ ३२
सिहस्कन्धनिभेः भोचेः पीनेरंसेधिराजितः । मीनदत्तायतमुनेश्वतुभिरूपन्नोभितः] ॥ ३३
जज्खुलीयेश कटकैः केगररुपशोभितः । बाटा्कोटिसंका्चैः कोस्तुभाचैः सुभषणे;ः ॥ ३४
तिराजितमदावक्षा बनमाखाविभ्रषितः । विधातुनेननस्थाननाभिपङ्जशोभितः ॥ ३५
बाखात्तपनिम श्छक्ष्णपीतवल्चसमन्वितः । नानारत्नविचित्राङ्िकटकाभ्यां ¶िराजितः ॥ ३६
सञ्योत्स् चन्द्रमतिमनखपङ्किभिराहतः । कोदिकंदर्प॑लावण्यः सौन्दर्यनिधिरच्य॒तः ॥ ३७
दिव्यचन्दनलिप्ताङ्गो दिन्यमाराविमूषितः। शङ्ख चक्रग्रदीताभ्यागुद्राहूभ्यां विराजितः | ३८
वरदाभयदस्ताभ्यामितराभ्यां तथव्र च । बामाङे संस्थिता देवी महाटक्ष्मीमहेश्वरी ॥ ३९
हिरण्यवर्णा हरिणी सृबणेरनतस्रजा । सर्भलक्षणसंपन्ना सौवनारम्भविग्रहा ॥ ४०
रत्नदरण्डलसंयुक्ता नीखाकुजितशीषेना । दिव्यचन्दनचि्नाङ्गा दिव्यपुष्पोप्ञोभिता ॥ ४?
मन्दारकेतरकौजातीपुष्पाितसुकन्तला । सुशरूः सुनासा स॒भ्रोणीं पीनोन्नतपयाधरा | ५२
परिपरणन्दुसंकाशसुस्मिताननपङ्ना । तरूगादित्यवर्णभ्यां कृण्डलाभ्यां निराजिता ॥ ५३
तप्तकाञ्चनवणाभा तप्तकाञर्नैमूषणा । दस्तेतुभिः -संयुक्ता कनकराम्बुजभरषिता ॥ ४४
नानातिचित्ररत्नाल्या कनकाम्बुजमाखया । हारकयूरकटकररङ्करीयेश्च शोभिता ॥ ४५
य॒जदयदनोदग्प्ुग्मविराजिता । श्हीतमातुलुङ्गाख्यजाम्बृनदकराशिता ॥ ४६
एवं नित्यानपायिन्या महालक्ष्म्या महेश्वरः । मोदते परमव्योन्नि शाश्वते सभ्दा प्रयु; | ४७
पाश्वेयोरवनीलीरे समासीने शुमानने । अष्टदिषु द छाग्रेषु विमलाद्या शक्तयः ॥ ४८

* धनुधिहान्नगनः पाटः क. ज्ञ. फ. पुस्तकस्थः । + यनुधिदान्तमतः पाठो ज. इञ, फ़. परा करथः ।

पना न = ~ न
--- न --- --

१ के. सवदवमय । २ ड्ज. "रपटवः । प । र स्च. "नकुण्डट । ह" ।

------+~-----------~-~-_
- ---------*--- ~--

--~---~ --=-- ~ --

| शि

^ ॥1

२९६ षट्पश्चादादधिकद्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८१९

[शविमरोत्कपिणी ज्ञाना क्रिया योगा तथेव च । प्री सत्या तथेशाना महिष्यः परमात्मनः ]
गहीत्वा चामरान्दिग्यान्युधाकरसमपरभान्‌ । सवेलक्षणसंपन्ना *मोदन्ते पतिमच्युतम्‌ ॥ ५०
दिव्याप्सरोगणाः पञ्चरातसं ख्या योषितः । अन्तःपुरनिवासिन्यः सवाभरणभूषिताः ॥ ५१

पद्महस्ता ताः सवाः कोटिवश्वानरमभाः । स्वलक्षणसंपन्नाः शीतां शसदशाननाः ॥ ५२
ताभिः परितो राजा शशमे परमः पुमान्‌ । अनन्तविहगाधीश्चसेनान्याख्यसुरेश्वरैः ॥ ५३
अन्यैः परिजनेनित्यगक्तं्च परिसंतः । मोदते रमया सार्धं भागैचर्थेः परः पुमान्‌ ॥ ५४
एवं वैकुण्ठनाथोऽसो रमते परमे पदे । तदञहमदाछछीकां श वक्ष्यामि गिरिजे शमे ॥ ५५

प्राच्यां वेकुण्टलोर्कस्य वासुदेवस्य मन्दिरम्‌। अभ्ययां रक्ष्या छोकस्तु याम्यां संक्षणारयः
ॐ ¢ [43 त्‌ [+

सारस्वतं तु नेक्रत्यां पादयुश्नः पश्चिमे तथा । रतिलोकस्तु बायस्यामुदीच्यामनिरुद्धभ्रः ॥ ५७

एशान्यां शान्तिखोकः स्यातसथमावरणं स्मृतम्‌ । प्रहादाच्या महात्मानो द्वितीयावरणं स्मृतम्‌ ॥

मत्स्यकूमांदि लोकास्तु तुतीयावरणं प॑रम्‌ । सत्याच्युतानन्तदुगां विष्वक्सेनगजानना; ॥ ५९
दहपदनिधी लोकाश्चतुथावरणं स्मृतम्‌ । ऋग्यजुः सामाथवणटोकादिषु महत्स॒ च ॥ ६०
सावित्र्या विहगेशस्य धस्य च मखस्य च । पञ्चमावरणं भोक्तमक्षयं सवैवाखजयम्‌ ।॥ ६१
शङ्चक्रगदापद्यखडुशाङ्गदलं तथा । मौसलं च तथा लोकाः सरवे शखाखरसंयुताः ॥ ६२
षष्ठमावरणं परोक्तं मव्रास्पयपक्षरम्‌ । रेन्द्रपावकयाम्यानि नैक्रैते वारुणं तथा ॥ ६३

वायव्यं सोम्यमेशानं सप्तमं मुनिभिः स्मृतम्‌ । साध्या मरद्रणाश्रैव विश्वेदेवास्तथैव च ॥ ६४
नित्याः सर्वे परे धानि ये चान्ये च दिवौकसः । ते वै भाकृत॑नाकेऽस्मि्ननित्याखिदशे्वराः॥
ते ह नाकं महिमानः सचन्त इति वे शरुतिः । एवं परं पदं निदयेमुक्तिभोगपरायणेः ॥ ६६
दिव्याभिमंहिषीमिथ राजते भरिभुसश्वरः । न तद्धासयते सूर्यो न शशाङ्ञो न पावकः ॥ ६७
यद्वत्वा न निवर्तन्ते योगिनः संरिततव्रताः । द्रयैकमच्रनिष्ठा ये ते वै यान्ति तदव्ययम्‌ ।॥ ६८

न वेदयन्ञाध्ययनेने दानैनं व्रतैः शुभैः । न तपोभिर्भिराहारेमै च साधनकर्मभिः ॥ ६९

एकेन द्रयमत्रेण यथा भक्त्या त्वनन्यया । तद्म्यं शाश्वतं दिव्यं भपयेदर सनातनम्‌ ॥ ७०
श्रीपावेत्युवाच-

साधूक्तं परमं स्वगैस्रूपं भवता प्रभो । परव्योन्नि स्थितो देवः कथं परङृतिमण्डले || ७!

स्थितवान्किनिभित्तेन खीखया करं भरयोजनम्‌ । जुद्धसचमये लोके संस्थितः परमेश्वरः ॥

कथं रजस्तमोमिश्रविमत्या स्थितवान्यय॒ः ॥ ७२

श्रीरुद्र उवाच-
भ्रिया(त्रिपा)दविभूतौ भगवरानीश्वर्या परमेश्वरः 1 नित्ययुक्तेक भोग्यो ऽसा मोदते सततं विभः ७९

तमीश्वरं महामाया प्रकृत्या जगदाश्रया । कृताञ्जलिपुग भूत्वा तुष्टाव परमेश्वरम्‌ ॥ ७.४
ू महामायोवाच--
नमस्ते त्रिजगद्धाप्ने नमस्ते विश्वरूपिणे । पुराणाय नमस्तुभ्यं जगदुत्पत्तिदेतवे ॥ ७९

> धनुश्विहान्तरतः पाठः क. ज्ञ. फ. पुस्तकस्थः । + भन्तभोवितण्यथः ।

-- ---------~~-~ - ~~~

१. कश्चवाः। > क, डाभन्‌। इ. स्मनम्‌ 1 क. च. `तलेकिऽ। ८क.च. घ. मक्तैर्नाग"।

१८१६ महाम॒निश्रीन्यासप्रणीत॑-- [ £ उत्तरखण्डे

श्रीश्री खाधिपतये नमो नारायणाय च । नमो भगवते तुभ्यं वासुदेवाय शाङ्गिणे।॥ ७६
सवेदेवस्वरूपाय विष्णवे जिष्णवे नमः । सदृस्चमुतेये तुभ्यमनन्ताय नमोऽस्तु ते ॥ ७७
अच्युतायाविकाराय शुद्धसस्वस्वरूपिणे । आदिमध्यान्तरहितस्वरूपाय नमो नमः ॥ ७८
नमो देरण्यगभांय ज्ञानाय परमात्मने । सवैभृतात्मने तुभ्यं सभभूताश्रयाय च ॥ ७९
ब्रह्मणे ज्योतिषे तुभ्यं नमस्ते विश्वरूपिणे । नमः शुचिषदे तुभ्यं सूयांय श्ुभवसे ॥ ८०
अग्नये हव्यभोक्त्रे च तस्म यज्ञात्मने नमः । नमस्ते परसावितरे च सर्गस्थिलन्तहेतवे॥ ८१
(नमो वेदान्तवेद्याय चतुरात्मस्वरूपिणे । ब्रह्मणे ज्योतिषे तुभ्यं शंकराय हराय च ॥ ८२
जरगुणाय नमस्तुभ्यं सगेस्थित्यन्तेतवे ] । निगुणाय नमस्तभ्यं सवीत्मान्तरवतिने ॥ ८३
अव्यक्ताय नमस्तस्मै विष्णवे लोकसाक्षिणे । नारायणाय ईशाय पूणषादृण्यमूरये ॥ = ८४
अनन्तगुणपूणाय नमः सवी्थदायिने । नमस्ते वासुदेवाय पश्चावस्थस्वरूपिणे ॥ ८५
नमः पञ्चनवव्यूहमेदरूपाय ते नभः । नमो यज्नवराहाय मोषिन्दाय नमो नमः। ८६
अविकाराय शुद्धाय हेयप्रतिभयाय च । नारायणाय कृष्णाय नमः सिंहाय ते नमः| ८७
केदावाय नमस्तुभ्यं जगतां डेशहारिणे । त्वमेव सर्खोकानामाश्रयः पुरुषोत्तमः ॥ ८८
भसीद देवदेवेश सेरोकहिताय वै । जीवास्त्वचेतनाः स्र ज्ञानहीना निराश्रयाः ॥ ८९
दीनदेहा निराकाराः सर्वेन्दरियविवभजिताः । सर्वानुष्ठानरहिताः सततं दुःखभागिनः ॥ ९०
तेषां लोकां थ दे हाथ दातुमर्हसि केशव । लीलाविभूतिः(ति) सरज्न यथापूरवे पकरपय ॥ ९१
चेतनाचेतनं कृत्सं जगत्स्थावरनङ्गमम्‌ । परय सेमोहित स्थ लीलार्थं परमेश्वर ॥ ९२
(+भहलया च मया सार्थं छजस्व परमेश्वर ] । धर्माधर्मौ सुखं दुःखं तस्मिनिकिप्य सखतौ ॥

मामधिष्ठाय लीलां वे करपहैसि मा चिरम्‌ ॥ ९३

श्रीमहादेव उवाच--
एवमुक्तस्तया देव्या मायया परमेश्वरः । तस्यां निरिरय(श)मानायां जगत्स प्रचक्रमे ॥ ९४
योऽसौ परकृतिपुरुषः भोच्यते स इदाच्युतः । स एव भगवानविष्णः भररतयां भवितेश इ ॥ ९५
अदजत्पकृत ब्रह्य भूतादि महदोहयम्‌ । महतः पुरुषादस्मादहकारोऽभ्यजायत ॥ ९६
तेभ्यो गुगेभ्यस्तन्मात्रमख जद्धिश्रमावनः । तस्मात्तेभ्यो हयजायन्त महाभृतानि तत्क्षणात्‌ ॥ ९७
आकाशादीनि भूतानि खुष्टान्येकोत्तराणि वै । #आकाश्चादभवद्रायुर्बायोरभिरजायत ॥ ९८
अभ्ररापः समुदरूता अद्धघश्च पृथिवी मता ] शब्दः स्पदीश्च रूपं च रसो गन्धश्च तदणाः ॥ ९९
एकात्तरगुणान्टष्टा तान्यादाय महापभुः । तेषां विभमिश्रमसृजजगदण्डं महत्तरम्‌ ॥ १००
अजत्सवैलोकान्वै संख्यया ये चतुरश । ब्रह्मादित्रिदशांस्तस्मिन्नषटजःपुरुपोत्तमः ॥ १०१
देषस्तियङ्तथा म्यः स्थावर चतुरिधः । तथा खष्टो महासर्मस्तेन त जलयेक्षणे ॥ १०२

-----------------(-(-(-(-((__ =

~ श्रहान्तगत शै प श्रिद्यान्तर्मत $
* धनुश्िहान्तगतः पाठो क्ष. पुस्तकस्थः । + धनुधिदान्तर्गेतः पाठो स. फ. परस्तङ्गस्थः। + एतस्मत्प्राक्‌ क्ष. ए.
= ८८ ् ज > 3 धि य ॥
पृस्तकया; ` भाङ्ास जनन्या द्मण्चिगुणात्मनः " इत्यभरमधिकम्‌ ।

-----------(-(---(-____ ~

१ न. भ्यं नमस्ते विश्रह्पिणे। रच. ज. सल. फ़, (दत्व ३ज.स्ञ. फ, भटाथ। ४ ड, दादाय ।

न [6 1

१६

प्न ˆ "

९९७पप्तपच्वाशद धिकद्धिश तमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८१७

तत्र कमीनुरूपेण त्रिदशादिषु योनिषु । संस्थिताः भरतौ पू्वंमात्मनः भभवन्ति हि ॥ १०३
दति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे परमन्योमादिवणैनं नान षटूषन्चाशदधिकद्विशततमोऽध्यायः ॥ २५६ ॥
आदितः शोकानां समश्वज्ाः- ४५७९५

0

सथ सप्तपन्ना्दधिकद्िशततमोऽध्यायः !

पावेव्थुव्राच--
विस्तरेण ममाऽऽख्याहि देवसगंमनुक्तमम्‌ । ब्रह्मादितिदिवश्रेष्ठाः कथं जाताः सनातनाः ॥
हृश्वरस्यावतारां श विस्तरेण वदस्व मे ॥ ?
श्रीरुद्र उवाच-
आकाञ्चानिरतेजाम्बुभुवः खष्टरा यथाक्रमम्‌ । तासां मध्येऽसृजद्रह्मा अगाधजलमणेवम्‌ ॥ २
अस्मिननेकाणेवीभूते जके मायावरच्छदे । आदाय सर्वेभरतानि योगनिद्रां ययौ हरिः ॥
जगत्ससरष्रुकामस्तु योगनिद्रायुपेयिवान्‌ । तया रेमे चिर कालं मायया मधुमुदनः ॥ ४
तस्यां तु जनयामास कालात्मानमनुत्तमम्‌ । कटाकाष्रागुहूती ये पक्षमासादिरूपिणः ॥ ५
तस्मिन्काठे हनाभिपङ्कजं मुकुलाकृति । विकसत्सवजगतो बीजभूतं सुवर्चसम्‌ ॥ ६
उत्तस्थावुदमुत्तत्र ब्रह्मा च सुमहामतिः । स जगत्सरष्कामस्तु रजोगुणविच)दितः ॥
तुष्टाव योगनिद्रायां शयानं परमेश्वरम्‌ ॥ ७
ब्रह्मोषाच--
नमोऽस्तु विष्णतरे तुभ्यं सर्गस्थिलयन्तहेतवे । जगद्ूषणभूषाय श्रीमते विश्वरूपिणे ॥ ८
नमो ब्रह्मण्यदेवाय गो ब्राह्मणदिताय च । जमद्धिताय कृष्णाय गोविन्दाय नपो नमः ॥ ९
प्रपानकालरूपाय पुरुषायेश्वराय च । नमः भरपञ्चरूपाय निष्यपञ्चस्वरूपिणे ॥ १०
नारायणाय विश्वाय विन्वेशाय नमो नमः । श्रीभूलीलाधिपतये ब्रह्मणे परमात्मने ॥ ११
नमोऽस्तु वासुदेवाय विश्वरूपाय शाङ्किणे । ्रयीनाथाय हरये शिश्वनाथस्वरूपिणे ॥ १२
अनन्तकल्याणगुणपरिपूर्णाय ते नमः । जगच स्व स्वपिति त्वयि सुप्र जगन्पये ॥ १
हृतं सर्वं जगन्नाथ भरपश्चसचराचरम्‌ । त्वमेव कारणं कता कार्यं च शिगुगोढवम्‌ ॥ १४
खषा धाता विधाता च त्वमेव परमेश्वरः । जागर्षि ञुद्धसस्थस्तव निद्रा कुतः प्रभो ॥
देव त्वयि स्थिता लोकाः समादिष्टाः सनातनाः ॥ १५
शिव उवाच--
एवमुक्तो हृषीकेशो ब्रह्मणा परमेश्वरः । उत्तस्थौ शयनात्तस्माद्विमुक्तो योगनिद्रया ॥ १६

नियम्य योगनिद्रां तां जगत्घष्टं भचक्रमे । अचिन्तयर्षणान्दे(द बो जगतां पथुरच्युतः ॥ १७
चिन्तयित्वा जगत्सर्बमद्जत्स पुमांस्ततः । छोकेश् सर्वैश तदा युक्तमण्डं दिरण्मयम्‌ ॥ १८
सद्वीपां समुद्रान्तां मेदिनीं भृधरै्युताम्‌ । सहैकाण्डकटदिन नाभिपगनेऽख जत्ममुः ॥ १९
तदण्डमध्ये चाऽऽस्थानमीशवरः कृतवान्हरिः । अथ नारायणः काममध्यायताऽऽत्मचेतसा।। २9

------~-~

~~~ ~क

१ क. प्रचण्डरू० ) २ ब्ल. फ. “ये वेदाथोःपस् ।
२८

१८१८ पहामुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे
ध्यानान्ते तस्य भाटे तु स्वेद विन्दुरजायत । स स्वेदो बुदबदाकारः पृथिव्यामपतल्षणात्‌ २१

तस्मात्त वुदवुदात्सोऽदमुत्यन्नोऽस्ि वरानने । अक्षत्रिशहस्तोऽहं नगयुकुटमण्डितः ॥ २२
किं करोमीति दैष्मवोचं विनयान्वितः । ततो नारायणो देवा मामिल्याह मुदाऽन्वितः ॥ २२
कर्ताऽसि अगतो सुद्र संदारं सीमदयनम्‌ । साक्नात्संरषणांसेन संहदारार्थे वरानने ॥ २४

तस्मान्नाययणःदवि उत्पन्नोऽस्मि भयकरः । नियोज्य मां तु सहयरे पुनरेव जनादन; ॥ २५
नेचाभ्यामष्ठ नचन्द्रसू जं ध्वान्तापहारिणो । वमयु दिश ्रोत्राभ्यामिन्द्राभ्ची च युखाम्बजात्‌२६
नासाभ्यां वरुणं मित्रमखजत्पड्जेक्षणः । बाहुभ्यामंखिखान्दे वान्ससाध्यान्समरुद्रणान्‌ ॥ २७
समस्तरोमङ्पेभ्यौ बनान्योपधयस्तथा । त्वचि रेखाः समुद्रा गवाच्राः पश्चवस्तथा ॥ २८
प्रतो ब्राह्मणः खटा वाहुभ्यां क्षज्जियस्तथा । उवो्वेहयस्ततः पद्यां श्रद्रभैवमजायत ॥ २९

एवं खषा जगत्सवेमचेतनमवस्थितम्‌ । विश्वरूपेण देवेशो यस्यान्तरमधिष्टितः ॥ ३०
शक्त्या विना हरेस्तस्य नोन्मेषो विद्यते यतः । तस्मात्सवेजगतप्राणो विष्णरेव सनातनः ॥ ३१
त एवाव्य करूपः सन्परमाटमा व्यवस्थितः । सगेस्थितिल्ये ब्रह्मा स्वयमेव भवतेते ॥ ३२
षाडुण्यपरिपर्मोऽसौ वासुदेवः सनातनः । बरैगुण्यादात्मनो रूप¶ चतुर्धा कुरुते जगत्‌ ॥ २३
प्र्यस्नमरतिभगवान्सरवैष्वयेसमन्वितः । विधेः प्रजापतीनां च कारस्य च जनस्य च।॥ ३४
अन्त्यामित्वमापन्नः स सम्यकरोति हि । सेतिद।सांस्ततो बेदान्ददौ तस्मै महात्मने ॥ ३५
भ्रदयश्नस्याशरमागो ऽसौ ब्रह्मा खोकपितामहः । जगत्सगंस्थितिं स्वामकरोत्पद्मसंभवः ॥ ३६

अनिरुद्ध भमवाञ्शक्तितेजःसमन्वितः | मनूनां पाथिवानां च कालस्य च जनस्य च ॥ ३७
स्थिति करति भगवानन्तयांमित्वमास्थितः । संकर्षणो महाविष्णध्रियावलप्मन्वितः ।॥ ३८
कारस्य स -मूनानां रुद्रस्य च यमस्य च । अन्तर्यामित्वमास्थाय जगत्संहरते प्रभः ॥ ३९
इत्यन्तयाम्यवस्थायामन्तयामित्वमात्मनः । मत्स्यः कुर्मो वराहश्च नरसिद्योऽथ वामनः ॥ ४०
रामे. रामथ कृष्णश्च [भवुद्धः कच्किश्च ते दज । एते तु विभवावस्था ब्रह्मणः परमात्मनः) ४१

वरसिहरापकृष्भष | षाड्ण्यं परिकीतितम्‌ । परावस्था तु देवस्य दीपादुत्पन्नदीपवत्‌ ॥ ४२
सा ह्यव्रस्था दरेरस्य ग्रणुष्व गिरिजे शमे । वेङुण्ठं परमो रोको विष्णुखोको ह्यनुत्तमः ॥ ४३
शवेतद्रःपस्वरूपं तु क्षीरसागर उत्तमः । एवं चतुधा ग्यृहस्तु सम्यगाक्तो मर्हषिभिः॥ ४४
जावर्णमध्य तु वेङुण्ठं कारणे द्ुभम्‌ । कोदिवेश्वानरपख्यं सवेधमेवद व्ययम्‌ ॥ ४९
आमादकरमन्दरारद्षवहु भिरास्थितम्‌ । सानामणिमयंदिव्ये विमानः कोरिभियुतम्‌ ॥ ४९
यदुक्तं परमं धाम तादग्लक्षणसंस्थितम्‌ । तस्मिन्वेकुण्डनगरे नानारत्नसमज्ज्वरे ॥ ४७
मध्ये देधनयारामं पुरं रम्यमनुत्तमम्‌ । चतुद्रीरसमायुक्तं हेमपाकारतोरणम्‌ ॥ ४८
चण्डाद्द्रारपालादेः कुपदायेः सुरक्षितम्‌ । नानामणिमयेदिग्येगहपङ्किभिरातम्‌ ॥ ४९
विततं पञ्वपश्वाशय्रो जनश्च समन्ततः । सदस्यो ननेस्तुङ्गपासादेः कोटिभिर्टंतम्‌ ॥ °

आरूढयावनदिव्यः पुंभिः स्रीभिश्च शोभितम्‌ । सिय पुरुषाश्वास्मिन्पर्मलक्षणदोभिताः ॥५१

=^ ~~ = न~ ~= ~~ ¬= = ~= ~

ध अ = ~+ == ~~ --=~ = ~~~ ~~~.

धनुधिद्रान्तगेतः पाठो न्न. फ. पुस्तकस्थः ।

१. फ. जगतां) > अ. "मिनी देवौ ससा", ३ ड. अ. भ्यो रन्नान्यो। ५ ज्ञ, "ववती नाम पू,

|
1
[|
५
1
1

॥

| + 2 0 |
५.

२९७पप्तपश्चाडारधिकद्विशततमो ऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८१९

समरूपाश्च श्रीविष्णोः सवांकंकारभूषिताः । [भदिग्यस्रग्वस्रसंछन्ना दिव्यचन्दनभूषिताः] ५२
मोदन्ते तत्र देषेश(रशि) भक्टयाऽऽहादमनोरभेः। [+मत्राष्टाक्षरसंसिद्धा भक्त्या षोडकश्रूपया ५३
हृतास्तत्पदमाविश्य मोदन्ते मनसेप्सितम्‌ । गत्वाऽस्पिन्न निवत॑न्ते विष्णुना सह संस्थिताः] ५४
अविच्छिन्नात्मना तेषां विष्णुना संगतिः श्रुभा । तत्समानसुख नित्यं पानुवरन्ति मनीपि गः ५५
यत्र तत्र हरर्छोकाना विश्य श्ुभचेतसः । नाऽऽपुबन्ति पुनः सर्ग स्वस्था इव जन्तवः ॥ ५६
यथा सौपित्निभरतौ यथा संकषणादयः । तथा तेऽपि च जायन्ते सत्यरेकाद्ययेच्छया ॥ ५७

पुनस्तेनैव यास्यन्ति तत्पदं शाश्वतं परम्‌ । न कमेबन्धनं जन्म वेष्णवानां च विद्यते ॥ ५८
विष्णोरनुचरत्वं हि मोक्षमाहुमेनीषिणः । तहास्यममरेशस्य बन्धनं परिकी तितम्‌ ॥ ५९
सवेबन्धननियुक्ता हरिदासा निरामयाः । आब्रह्मभुवनाटीकाः पुनराष्टत्तिलक्षणाः ॥ ६०
कर्मवन्धमया दुःखमित्रासख्यभयप्रदाः । बहायासफला देवि जनिनाशकरेतवः ॥ ६?
सुखभोगस्तु यन्नणां विषमिश्राशनं यथा । स्वगंसस्थान्नरान्दषटा क्षीणे कमणि देवताः ॥ ६२
कुपिताः पातयन्त्येव संखतों केवन्धने । तस्मात्स्वग॑सुखं देवि बहायासमसाधनम्‌ ॥ ६२
अनिलं कुटि दुःखमिश्रं योगी परिलयजेत्‌ । सततं संस्मरेद्िष्णुं सव्रदुःख(घनाशनम्‌ ॥ ६४
नामोचारणपात्रेण परा्ुबन्ति परं पदम्‌ । तस्मात्तु वेष्णवं खोक्रं गोरि संप्राथयत्सुधीः ।॥ ६५

भक्त्या त्वनन्यया देवं भजेत करुणाम्बुधिम्‌ । स सवेत्नानगुणवान्रक्षत्येव न सेय; ॥ ६६
तस्मादष्टाक्षर मन्र जप्ता सुखतर ज्रुभम्‌ । सपाम्राति पर खाक वेष्णतवरं सवेकरापदम्‌ | ६७
तस्मिन्पणिमयस्तम्भे सहस्रसृयैररिमभिः । विमाने शशमे दिये संस्थितो भगवान्हरिः ॥ ६८
तत्र चाऽऽधारश्चक्त्यादिधृते पठे हिरण्मये । नानारस्नमये दिव्ये नानावणसमन्विते॥ ६९

तस्पिन्नष्टदरे पञमे मन्राक्षरपदे शमे । कणिकायां सुरम्यायां लक्ष्मीवीं नगुभाक्षरे ॥ ७०
तस्मिन्वाखाकसादस्रकोरितल्यसमपरभः । दिव्यो नारायणः श्रीमानासीनः पङनासने ॥ ७१
तस्य दक्षिणपार््वे च जगन्माता हिरण्मयी । सर्वलक्षणसंपन्ना दिन्यमालाविभषणा ॥ ७२

वैस॒पात्रं मातुरि(ल)ग स्वणपदरं धृतं करेः । वामतः पृथिवी देवी नीलात्पटद्‌ च्युतिः || ७३
ननारुकारसंयुक्ता विचिजाम्बरभूषिता । संधतं चोध्वैवाहुभ्यां रम्यं रक्तोत्पल्द्रयम्‌ ॥ ७४
इतराभ्यां धतं देव्या धान्यपात्रयुगं तथा । ग्रहीता चामरान्दिव्याञ्यक्तयां प्रिमलादयः ॥७५
दलाग्रेषु समासीनाः सर्लक्षणशोभिताः । तासां मध्ये समासीनो भगवानच्युनो दरिः ॥ ७६

सङ्चक्तगदापद्मपाणिभिर्दैग्यभ्रषणेः । केय॒राङ्दहारावैभूषणेरुपशोभितः ॥ ७७
भातरुदयत्सदस्ांश॒कुण्डलाभ्यां विराजितः । पुत्रेक्तिखिद शेनिल्येः सेवितः परमेश्वरः ॥ ७८
आस्ते वैकुण्ठनगरे नित्यं नित्ये च भोगवान्‌ । श्रीमदष्टाक्षरं मत्र सिद्धानां व मनीषिणाम्‌ ७९
रम्यं तदैष्णवं लोकं नेतरेषां कथं चन । इत्येवं प्रथमो व्यूहः कथितस्ते वरानने ॥ ८०

द्वितीयं वैष्णवं लोकं श्रृणु वक्ष्यामि सुवते । योऽयं नित्य इति ख्यातो लोकारयो वष्णवः स्मृतः
स छोको विपुलः पुण्यः शद्ध आत्यमयः ज्रुभः । मध्याहमूयसाहस्नयुगपद्धासितः सदा ॥ «८२

---~-~

# धनुश्विहान्तर्मतः पाठे च. फ. पुस्तकस्यः । + धर्नुवदान्तगेतः पाठो सष. फ. पृस्नकस्थः ।

१. सल, अ. "कलया लात्मम*। २ड. ज. "लेके ये"! ३ ड. "मित्रसोस्य्र) ४ द. क्ष. अ. य मातराक्ष ।
५च. सुधापत्रं। ६ च. नारायणेनसं) जब. सत्ये । ८ क. च. ज. गम्मं।

१८२० पामुनिश्रीष्यासपणीत-- [ १ उत्तरखण्डे
कठ्पान्तेऽपि न खीयेत सत्यलोक महत्तरः । मम ब्रह्मादिदेवानां न द्रष्ुमपि शक्यते ॥ ८३

सर्वः कट्पदमवनेः परिपुणेः समन्तर्तः । साध्वम्बुपरिपणीमिदीधिकाभिः समन्वितः ॥ ८४
स्वणेरत्नपयदिव्येः पड्जेरुपशोभितः# । ज्वल्दप्रिनिभेदिव्यैभूषणेः कोटिभिर्हृतः ॥ ८९
निरन्तरं सामभिथ कूजितैः कोकिादिभिः । पयैमाणेर्गन्धृकषैः पृष्पकेरुप्षो भितः ॥ ८६
ऊनषोदशवरषाब्दं दिव्यनारीनरेेतः । सवैलक्षणरो भाव्यैदिव्यकल्पविभूषणेः ॥ ८७
तत्र भदेश रम्येषु देशेषु कमलापतिम्‌ । मुदितैः पतिभिः साधमर्चयन्ति स्म योषितः ॥ ८८

तत्मरसादोपरब्धं बे सुखमश्नन्ति सर्वदा । गायन्ति पतिभिः सार्धं ष्णस्य चरितं महत्‌ ॥ ८९
प्क्षणाः पद्मदस्ताः पर्या सदशाः शुभाः । दिव्यस्रग्वसनोपेताः कीडन्ति स्म स॒योषितः ९०

शङ्चक्रगदापद्यधरा भ्रषणभूषिताः । स्रग्विणः पीतवसनाः पुरुषास्तत्र संस्थिताः ॥ ९१
अन्योन्यस्पशेनाचत्र सरी पेसोः कीडमानयोः । तावत्ताकत्मवर्भेत हरिभक्तिसुखं रसम्‌ । ९२
तन्मध्येऽन्तःपुरं रम्यं वासुदेवस्य शोभितम्‌ । चन्दनागरुकपूरकुङ्कमामोद संयुतम्‌ ॥ ९३
नानापुष्पवितानाेः सवतः समलेङृतम्‌ । तन्मध्ये करपटक्षस्य च्छायायां कमलासने ॥ ९४
विचित्रश्छक््णपर्यङके शुभास्तरणसंहते । दिव्यगन्धसुशो भाव्यै्नानापुष्पपारेच्छरैः ॥ ९५
तस्मिन्मनोरमे दिव्ये समासीनः धिया सह । ईश्वरा सह देवेशो वासुदेवः; सनातनः ॥ ९६
सुधांशुकोटिसंकाशो दिव्याभरणभ्रषितः । सुवणेसश्चयुगल श््ष्णनासाश्विताननः ॥ ९७

स्तिगधायतुलाव्ण्यकपो लाभ्यां परिराजितः । नील्कुशितकेशादयो रक्ताजदटलोचनः ।॥ ९८
मन्दारकेती जातीकवरी तके शवान्‌ । सलिग्धविम्बफलावो(भौ)्ः सुस्मिताननपडजः ।। ९९
अनष्यमीक्तिकाभासदन्तावलिविराजितः । [+हरिचन्दनणिप्ताङ्गः कस्तरीतिखकाङ्कितः ॥ १००

#

उन्नतांसमुजेदीर्धेशतुभिरुपशोभितः । नपाङस॒मसकाश्चकरपट्वरोभितः ॥ १०१
सफुरत्केय॒रकटकेरङ्कलीग् सोभितः । श्रीवत्सकोस्तुमाभ्यां च शोभितः पृथुवक्षसा ॥ १०२
युक्तामयसुशोभाव्यदिव्पक्लमिभरलंछृतः । बाला्सदशज्योत्छापीतवस्रेण वेष्टितः ॥ १०३
माणिज्यत्रएरोपेतपदपद्मविराजितः । अकलङ्तचन्द्राभ|नखपङ्किविरा जितः ॥ १०४

रक्तोत्पलनिम छक्ष्णशुमादधियुगपङ्जः । पाश्चजन्यरथाङ्गाभ्यां बाहुयुग्मे विराजितः ।} १०५
इतरा्भ्या श्रिया गाजरमाशछिप्य निजवक्षसि । स्पृशद्विदयुताकरान्तासिताभरमिव राजते ॥ १०६

तप्तनाम्बूनर्‌ क्ष्णु माङ्धरियुगपड्कजः । अत्र कीडति देवेशो वासुदेवः सनातनः ॥ १०७
त्काखनसंकाशा सवाभरण्रूषिता । सुलिग्धनीलकुटिलचन्द्ररावि(लछाल्कराजि) विराजिता ॥
मन्दारपारिजातादेदिव्यपृष्पत्रिराजिता । रत्नावतंस्ञोभाल्या चिद्भुरान्तालिसंनिभा ॥ १०९
पीनोन्नतस्तनाभ्यां च पीडन्ती हरिवक्षसि । केगराङ्गदहारावैभूषणेरुपशोभिता ॥ ११०

आरूढयौवना निलयं सवैलोकरैकरक्षिणी । तत्र करीडति छोकेश्ी पत्या सह निरन्तरा ॥ ११
स एवं वासुदेबोऽत्र सवेभूतमनोहरः । ऋीडते सर्वरोकेऽसिन्सर्वकाममदो खेणाम्‌ ॥ ११२

* एतदगर च. फ. पुस्तकयोः .” कूभ्तिरमत्तविहगैः सरिद्धिरुपरोभितः । क्रीडन्ति तासु योषिद्धिः सद रम्यासु
नित्यशः । दिन्याप्सरोगणा निदं विमानेषु रमत्सु च” इत्यधिकम्‌ । + षनुथिडान्तर्ग॑तः पाठो इ. फ. पस्तकस्थः ,

१ च.ज. फ. तः। सुणाम्बु" । > ड. "मिैदूर्यमणिकाश्नैः ) स्व । पष. फ. "मितेडयम भिकुध्मः 1 स्व" 1 ३ क.
च. ज. सवव्मेकैकसन्द। ! र . ` भिनेडूयमणिकुद्धिमैः । स्व" ) ३

# |

#

२९७पक्पश्नारादभिकद्िराततमोऽप्यायः) पद्मपुराणम्‌ । १८२१
अन्राष्ट शक्तयो छक्ष्म्यास्तनवः परितः स्थिताः। रमा च रुक्मिणी सीता पदमा पद्राख्या क्िवा

सुलक्षणा सुशीला च रतिकामपरदा तथा । शङ्कवक्रगदाखङ्शाङ्गविहीतिभिस्तथा ॥ ११४
परितः पुरुषाकारेस्तं रोर परिरक्षति । एवं द्वितीयो व्यहश्च संभोक्तः श्रुभदर्धने ॥ ११५
संक्षेपतो मया भोक्त न शक्यं विस्तरेण हि । दवादशाक्षरमश्रं वे ये जपन्ति सखायम्‌ ॥ ११६
ते प्ाभ्ुवन्ति सततं शाश्वतं श्ुभमक्षयम्‌ । न वेदयज्ञाध्ययनेन वतै्ोपवासनैः ॥ ११७

पराप्यते वैष्णवो खोको विना दास्येन कुत्रचित्‌ । तस्मादास्यं हर मकि भजेतानन्यमानसः ११८
भामति परमां सिद्धि कर्मबन्धविमो चनीमू । एवं संमोच्यते देवि द्वितीयं व्यूहमन्ययम्‌ ॥ ११९
ठतीयं तु परं य्यृहं श्णु वक्ष्यामि पायेति । तोयान्धेरुत्तरं कूरं श्ेतद्रीपमिदहोच्यते ॥ १२०

संद्शनाय योगिनां सनकादिमहात्मनाम्‌ । सनशृश्च सनन्दश्च तृतीयश्च सनातनः ॥ १२१
सनत्कुमारो जातश्च वोदुः पञ्चशिखस्तथा । सप्ते ब्रह्मणः पुजा योगिनः सुमहौजसः ॥ १२२
विरक्ताः सवेभोगेषु शुद्धसचवगुणाः सदा । भगवदशनोद्धतस॒सैकरससेविनः ॥ १२३
नरनारायणाभ्यां च श्वेतद्रीये वसन्ति ते । तेषां संदरीनाथीय तत्र संनिहितो हरिः ॥ १२४
सुधां्कोटिसंकाशे नानारत्नमयोञ्ञ्वले । श्वेतद्वीपे महायोगिसेविते हेयवभिते ॥ १२५
तत्रोद्यानानि रम्याणि पारिजातसमानि वै । संतानकलताकीर्णे चन्दनदुममण्डिते ॥ १२६
फटपग्मोत्पलोयेते नानातोयाख्येयुते । तन्मध्ये नगरी रम्या नाना चैरावती व्रभा॥ १२७
नानारत्नमयेदिव्यैविमानैरुपश्ोभिता । दिव्यज्रीपभिराक्रान्ता बहुमासादसंङखा ॥ १२८
तन्मध्येऽन्तःपुरं रम्यं रत्नदुमसमाकुलम्‌ । बारसूर्यनिभैस्तङगः भासादै बहुमिेतम्‌ ॥ २९

तन्मध्ये मण्डपं दिव्यं मणिकाञ्चनश्ोभितम्‌ । चन्दनागस्कपूरकुङ्मामोदश्लोभितम्‌ ॥ १३०
भ = ८ # सामगानोपश्षो (~
नानासुमनः सो भाव्येषितानैः समरंदृतम्‌ । दिव्याप्सरःसमाकीरणं भितम्‌ ॥ १३१

मध्ये सिंहासनं तत्न सूयेवैश्वानरमभम्‌ । तन्पध्येऽष्टदरं पद्यं चन्दरबिम्बमिवापरम्‌ ॥ १३२
तन्मध्ये कणिकायां तु समासीनो जनार्दनः । शरुद्धनाम्बूनदप्रख्यो मुक्ताहारविभूषितः ॥ १३३
शङचक्रगदापञ्मशक्ति (युक्त? हस्तचतुष्टयः । हारकेयूरकटकैरङ्करीयेश्च भूषितः ॥ १३४
सुवणपङ्जमरख्यपदयुग्मविराजितः 1 संतानकनिभहभ्रनखपद्धिविराजितः ॥ १३९
पोडशाब्द्‌ वयोरूपयौवनेन विराजितः । विशालभाख्देशे तु कुङ्कुमेन स॒गन्धिना ॥ १३६
रचितेनोध्व॑पुण्डेण सीमन्तेनापि शोभितः । मथितागृतफेनाभशु्कवखरेण वेष्टितः ॥ १३७

गृक्तामयाभ्यां जुश्राभ्यां कुण्डलाभ्यां विराजितः । पद्मासनसमासीनो जगन्मोहनविग्रहः। १३८
वामाङ्क संस्थिता देवी तस्य दिव्यसखरूपिणी । तस्यैव सदसी लक्ष्मीः शीटसुप्रूगणादिभिः १३९

पम्मकिञ्ल्कसंकाशा यौवनारम्भसेविता । सबेलक्षणसंपन्ना तप्तकाश्चनभूषणा ॥ १४०
दिव्यस्चग्बसनोपेता नीरक्शितीषजा । चतु्ुनेविराजन्ती केयूराङ्कदभूषिता ॥ १४९१
गुक्ताहारेशिराजन्ती मन्दाराशितशीर्षना । शष्णनासा रसहन्ता विविक्तोज्ज्वलकुण्डला १४२
कस्तूरौतिलकोपेता नासाग्राश्चितमौक्तिका । खर्णङुम्भसमेगरक्ष्यपीनोन्नतपयोधरा ॥ १४३

दिव्यङ्ङ्कूमछिपाङ्गी पञ्ममारोपशोभिता । वसुपत्रं मातुलिङ्गं दर्पणं देमपङ्जम्‌ ॥ १४४
केरपद्मध्ता देवी चेतसाऽभीष्टदाथिनी । तस्येव सदृशास्तत्र शक्तयः परितो हरेः ॥ ४५

१च. सुदक्षणा।२ ड. "भाव्यैः सर्वतः स । ३ ड. “मप्र्यषी"।

१८२२ महायुनिश्रीग्यासप्रणीर्त- [ € उत्तरखण्डे-

ईशावास्या महादेवि(वी) जाहवी कमलाख्या । सावित्री सवेगा पञ्चा शक्तयः परिकीतिताः ॥
भ्रद्धा मेधा धतिः भङ्गा धारणा शान्तिरेव च । श्वुतिः स्पृतिमेतिवैन्या वृद्धिवटिर्मनीषिणी १४७
दास्यस्त्वेताः भियः भक्ताः सर्कैकर्यकारिकाः । अनन्तवैनतेयादिदेवता निल्यकिकराः ॥ १४८
साध्या मरुदणाश्चाज वसन्ते नित्यदेवताः । भासादेषु विमानेषु वनेषु नगरेषु च ॥ १४९
तत्मसादोपरुन्पेषु भोगेष्वजानुरञ्ञिताः । ऋीडन्ति सततं निलयं हेयनिष्फलवजिताः ॥ १५०
ये विष्णमन्त्रजप्तारः सततं अ्रद्धयाऽन्विताः । ये द्रादशीव्रते युक्तास्तत्पदं यान्ति तेऽन्ययम्‌ १५१
न वेदैनं च दानै न यज्ञेन वतैरपि । प्रां च श्षक्यो गिरिजे विष्णुटोकः सनातनः ॥ १५२
भक्त्या त्वनन्यया भाक्तं शक्यं विष्णपदं ठणाम्‌ । तस्मात्सेपूनयेन्नित्यं भक्त्या देवं जनादैनम्‌ ॥
कीर्तनं नाममात्रं च ध्यायन्पन्रं जपेत्सदा । जहुयात्तष॑येद्धक्त्या स्वगं सवेकामदम्‌ ॥ १५४

एवयुक्तस्ततीयस्तु व्गहस्तु परमात्मनः । स्वरूपं तव सुश्रोणि यथा प्रोक्तं पुरातनैः ।॥ १५५
अतः परं वक्ष्यामि चतुर्थ व्यूहमुत्तमम्‌ । दिवौकसां रक्षणार्थं द्ग्धाग्धौ परमेश्वरः ॥ १५६
सुषांुकोटिसंकाश्े सदस्रास्येन शोभिते । पुरंदरसग्रथेस्तु च्छादिते दुगधवारिधो ॥ १५७
तास्मिन्ननन्तपयङ्के शेतेऽसो विस्तृते शमे । दिव्यासनसमासीनः पद्मना भोऽच्युतो हरिः ॥ १५८
नीलजीग्रतसंकाशः पद्मपत्रायतेक्षणः । विवस्वत्कारिसंकाशचकिरीटेन विराजितः ॥ १५९
नानारत्नोज्ज्वरखदिव्यकुण्डला[कभ्यां विराजितः। बालाकेसदशज्योत्छापीतवस्ेण वेष्टितः ॥
स्फुरद्रक्तारविन्दाभदस्ताङ्धितल्शोभितः । हारकेयूरकटकेरङ्खीयैर्विराजितः ] ॥ १६१
शङ्चक्रगदाशाङखद़हस्तैषिभूषितः । सपष्पफलदाखाल्यकल्पटरपैधरिराजितः ॥ १६२
विश्वस्य जन्ममरणनाभिपङनशोभितः । हरिचन्दनलि्नाङ्गः सर्वाभरणभूषितः ॥ १६३
मन्दारपारिजातादिदिव्ययुष्येमनोरमेः । सुलिग्धनीलक्ुटिकबरीकृतकेशवान्‌ ॥ १६४
शछक्ष्णो्तसुनासांसजालुयुग्माविराभितः । मणिषिढुमशङ्काव्यतपुरादसपिषेराजितः ॥ १६९
अकलङ्कितचन्द्राभनखपङ्किविराजितः । [+अश्ोकपुष्पसंकाशरक्तोप्रपुखपडजः ॥ १६६
अनध्येमौक्तिकाभासदन्तपङ्किविराजितः । संपूरणचन्दरमतिमस्मितवक्सुशोभितः] ॥ १६७

आरूढयौवनः श्रीमान्कोमखावयवोञ्ज्वलः । शरण्यः सर्वरोकानां सवैखोके फलमदः ॥ १६८
सदशी तस्य देवी तु रूपशीलगुणादिभिः । तप्तकाश्चनसंकान्ञा [#तप्रकाश्चनभूषणा ॥ १६९
तरुणी रूपलावण्यकान्तिशीटगुणान्विता । दुग्धान्धिफेनसंकाश्च |जुद्धवच्चेण वेष्टिता ॥ १७०

मन्दारकेतकीजातीपुष्पाञ्चितशिरोरुहा । कस्तूरीतिरकोपेता रत्नसीमन्तशोभिता ॥ १७१
नानावणेसुजोमाल्या कणेभूषणभूषिता । भवालसदशज्योत्सारक्ताधरसुषिस्मितां ॥ १७२
मत्तभृङ्गापमेः लिग्धेररकैः सुविराजिता । तनुमध्या विशाखाक्षी परनोन्रतपयोधरा ॥ १७३
चतुदैस्तेर्विराजन्ती सर्वाभरणभूषिता । उद्वाहूभ्यां घता देवी हेमपदमयुगं शुभम्‌ ॥ १७४

इतराभ्यां समाश्छिष्य भतीरं निबिडं स्थिता । आटोकयन्ती सततं तरिदशान्स्वकटाक्षक्ैः १७५

जक

* धनुकिहान्तगेतः पाठः क. ज. ज्ञ. पुस्तकस्य: । + धनुधिहान्त्ग॑तः पाठः, श्च. फ. पुस्तकस्थः । * धनुधिहान्त-
गेतः पाठः, च. फ. पुस्तकस्थः ।

व ना
१ क. ज. -तिर्मेषा वृद्धिबृद्धिमे* । च. "तिर्मेधा धृतिबुद्धि्म* । २ ड. स, भ. सदख्रक्षेण । २३ ड. "मदाखाद्ध" ।
क्‌. ज. "ता! मृगदृङ्गो" ।

२९८अष्टपश्चाशादधिकद्धिशततमो ऽध्यायः] प्पुराणम्‌ । १८२३
निरीक्षितास्तया देव्या धन्यास्ते सततं शिवे । तदा देवा विमानस्थाः सिद्धचारणकिंनराः ॥

गायन्ति सततं देवीमानन्दाश्रुपरिष्रुताः । देतेयेवेध्यमानेस्तु ब्रह्मरद्रादिभिः सुरैः ॥ १७७

$ > आ अ . य्ह क [1 = क [क

सैस्तूयमानस्तत्रेशो देवानामभयं ददौ । देवानामभयं दखा सवेदेवेश्वरो हरिः ॥ १७८
क . (२ [1 ध $ क ॐ ¢ क

राक्षसान्हन्तुपारेभे जगतर्संरक्षणाय वे । एवं चतुथं व्यहं तु हरे; परोक्तं तवानपे ॥ १७९

किमन्यच्छरोतुकामाऽसि तद्रवीमि वरानने । धन्याऽसि कृतकृत्याऽसि भक्ताऽसि पुरुषोत्तमे १८०
इति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्डे विष्णुण्यदभेदवणनं नाम सप्तपन्चाशदाधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २५५ ॥

आदितः श्यकानां सम्यङ्ाः--४५९.७५
अथाष्टप्चाक्ञदधिकद्िरततमोऽध्यायः ।
पावेत्युवाच--
भगवन्यत्र देवेशो राक्षसान्मधुसूदनः । जघान केनरूपेण यथावद्रकमहैसि ॥ १

वभवं च स्थवीयस्य मत्स्यङमादिरूपकम्‌ । विस्तरेण समाख्यादि मम परीत्या पहेश्वर ॥ >
श्रीमहादेव उवाच-
ॐ क [स [५ #
भृणु देवि परवक्ष्यामि वैभवं स्वस्यमानसा । मरस्यकूमौदि यद्रूपमवतारात्मकं हरेः ॥ ३
दीपादुत्पायते दीपो यथावत्त(तद्र)द्धविष्यति । परावस्थाः परेशस्य व्यृहाश्च विभवादयः ॥ ४
= (~ ४
उक्ता देवावतारास्तु विष्ण्वाकारादिकाः शुभाः । अचीवतारा देवस्य वैभवा परमात्मनः ॥ ९

प्रनापतीनन्छनद्रह्या स सम्राटपरमोत्सवः । भग मरीचिमत्रि च दक्षं कदंममेव च ॥ दै
पुलस्त्यं पुरुहं चेवाङ्गिरसं तु तथा क्रतुम्‌ । [+नव प्रजानां पतय इमे भोक्ता यथाक्रमम्‌| ॥ ७
मरीचिरभैगवां स्तत्र जनयामास कश्यपम्‌ । कर्यपस्याभवञ्ञायाश्चतसः शुभदशेने ॥ ८
अदितिश्च दितिभ्रैव कद्र विनता तथा । अदितिर्जनयामास देवांस्तु शुभदरेनान्‌ ॥ ९

दितिश्च राक्षसान्पुत्रांस्तामसान्युमहायुरान । सेमकस्तु हयर््रीवो दिरण्याक्नो महावर; ॥ १०
[कदिरण्यकरिपुजेम्भो मयाच्ाः सुमहातपाः । मकरस्तु महावीर्यो ब्रह्मलोकमुपागतः ॥ ११
ब्रह्माणं मोहयित्वाऽसौ वेदाज्ञग्राह वीर्यवान्‌ । ग्रसित्वा तु तीः सोऽथ] परविवेश महाणंवम्‌॥

ततोऽभवजगच्छन्यमभवद्रणैसंकरः । [+नाधीतं न वषदकारं वणौश्रमविर्वाजतम्‌ ॥ १३

तत; प्रजापतिर्देवः सभेदेवगणेर्युतः । गत्वा दुग्धाम्बुधि देवं तुष्टात्र शरणं गतः. ॥ १४
व्रह्मोवाच-- ॥

परसीद देव मे नाथ नागपर्यङ्संस्थित । सर्वेश सय सवीत्मन्सतैवेदमयाच्युत ॥ १५

आत्रं जगत्तरोवींजं मध्ये संवर्धनोदकम्‌ । अन्ते च पञ्ुनाथस्तवं स्त्रेच्छाचारस्त्वमेव च ॥ १६

त्वमेव दधसे रूपं जगत्सर्व सनातनम्‌ । त्वमव्यक्तो दि भ्रृतादिः प्रधानपुरुषोत्तमः ॥ २१७

त्वमादिमध्यान्तवपुर्जगतः परमेश्वरः । त्वमेव सवैलोकानामाश्रयः पुरुषोत्तमः ॥ १८

* अडभाव आपै: 1 + इदमर्प क. ज. फ. पुस्तकस्थम्‌ । * धनधिहान्तगेतः पादो इ. फ. पृस्तकस्थः । + धनु-
चिहान्तगेतः पाठो क्ष. फ़. पुस्तकस्थः । ।

१ क. ज. शम्बूकस्तु । इ. फ, सोमकस्तु ! २ छठ. फ. 'वेदेवम' ।

१८२४ महामनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे-

भृतािस्त्वं महद्धतं भूतसं हारकारणम्‌ । त्वमहंकारमाभिलय गुणतरैविध्यमाप्रवान्‌ ॥ १९
त्वमादिमतश्चान्तस्त्वं त्वं वायुः सवेगो महान्‌ । त्वमादिस्त्वमनादिश्च स्मगप्रिस्तेनसां निधिः ॥
त्वमापः सर्वजगतां जीवनः परमेश्वरः । त्वं भूमिजेगदाधारो भ्रधरस्त्वं महामते ॥ २१
सरितः सागरस्त्वं तै सर्भस्याऽऽदिस्त्वमेव च । देवपिः सवभतान त्वमेव पुरुषोत्तमः ॥ २२
त्वचैव प्रेरिता टोकाशरेष्टन्ते साध्वसाधुषु । देत्येनापहूता वेदाः परविष्ेन महाणेवम्‌ ॥ २१
वेदाधारमिदं सर्व जगत्स्थावरलजङ्गमम्‌ । वेदाशरैव हि सर्वेषां धमाणां परितः स्थितिः ॥ २४
बेदैश्च सदेवानां निल्यतृ्िर्भविष्यति । तस्मादवेदान्समानेतुं त्वमेवासि केशव ॥ २५
श्रीमहादेव उवाच--
एवमुक्तो हृषीकेशो ब्रह्मणा परमेश्वरः । मत्स्यरूपं समास्थाय प्रविवेश महोदधिम्‌ ।॥ रद्‌
तं ईयं समहापोरं माकरं रूपमास्थितः । तुण्डाग्रेण विदार्यैनं जघानामरपूजितः ॥ २७

तं हत्वा स्वेदं साङ्गोपाङ्गसमन्वितान्‌ । गृदीत्वा प्रददौ तस्मे ब्रह्मणे स परहाद्तिः॥ २८
अन्योन्यमिभिता बेदा ग्रसितास्तेन रक्षसा । व्यस्ता भगवता तेन व्यासरूपेण धीमता ॥ २९

पृथग्भूताऽभवन्वेदा व्यासेनैव महात्मना । एवं मत्स्यावतारेण रक्षिताः सवेदेवताः ॥ ₹०
श्तिभरदानेन जगत्रयं तद्‌ कृत्वा निरातङ्कमवाप्य धमम्‌ ।
संस्तयमानः सुरसिद्धसंघेरन्तदेषे योगिभिरचिताङ्घधिः ॥ ३१

इति श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे मत्स्यावतारकथनं
मामाष्टपव्वाक्चदधिकद्िशततमोऽ्ध्यायः ॥ २५८ ॥

आदितः छोकानां समच्यङ्ाः--४६ ००१९

अथोनषषट्यधिकद्विराततमोऽध्यायः ।
रुद्र उवाच-

यत्कर्म वैभवं विष्णोः सैखोकनमस्छृतम्‌ । तदरक्ष्यामि भिये सम्यक्शणष्वैकाग्रचेतसा ॥ १
अत्रिपुत्रो महातेजा दुबीस। इति विश्रुतः । प्रचण्डः सवैरोकानां क्षोभकारी महातपाः ॥ >
स ययौ हिमवत्पृष्ठे ब्रह्मपिस्तपसो निधिः # । उषितस्तत्र वर्ध त॒ किनरीभिः; स पूजितः॥
महेन्द्र दरष्कामोऽयं स्वककिं प्रययो मुनिः । तस्मिन्कारे महातेजा गजारूढं सुरेश्वरम्‌ ॥

दद्शषे सवेदेवेस्तं पूज्यमानं शचीपतिम्‌ । तं दृष्ट्रा स प्रहृष्टात्मा दुबौसाश्च महातपाः ॥ ५
पारिजातस्जं तस्मै परददौ विनयान्वितः । आदाय देवताधीञ्चस्तां स्रजं गजमृधनि ॥ &
विन्यस्य तत्र देवेश्चः प्रययो नन्दनं परति । करेणाऽऽदाय तां मालां भदो द्विक्तस्ततो मजः ॥ ७
पीडयित्वाऽथ चिक्षेप संछिनां धरणीतटे । ततः कद्ध महातेजा दुर्वासा रक्तलोचनः ॥
भञ्ञप्तवान्मदेन्दरं तं संतप्तः कोपवहिना ॥ (1

+ सेधिराषैः । * एतदस्याने छ. फ. पुस्तकयोः “ममांशमतो ब्रह्मषिः सर्वेषां भयदः सदा । स कदाचिन्महामेयोः
पाश्वं किंनरसेविते । संप्राप्य देवतास्तत्र पूजयामास निशः > इति मन्थो टरयते ।

"ष कवाक्यता ्कक कक ०

ध

१ क्ष. फ. विष्णुना ।

५ ~ ५ प तन
= ॥

# क वि 1111।11।11
1

२९९. एकोनषष्यपिकद्धिशततमोऽध्यायः) पद्रपुराणम्‌ । १८२५

दुर्वासा उवाच--
्ेखोक्येकभचिया युक्तो यस्मान्मामवमन्यसे । तस्मात्रलाक्यश्रीरष्रा भवसरेव न संशयः ॥ र

रुदर उवाचव--
दाते रप्नस्ततः चक्रा जगाम स्वपुर्‌ पनः । ततः ्राजगता धाजां प्षणादन्तदेष स्वयम्‌ ॥ २०
अन्तधान गता टक्ष्मास्तदा नष जगन्नयम्‌ । यदपाङ्गाश्रत सवे जमरस्थावर जङ्गमम्‌ ॥ ११
तस्यापमन्तधानवत्या सवे नषएतर्‌ भवत्‌ । ब्रह्माद्‌ ज्रदलशाः सव गन्धवा यक्षाकनराः ॥ १२

दैत्याश्च दानवा नामा मनुष्या राक्षसास्तथा । पञशचवः पक्षिणः कीटाः [सर्वे स्थावरजङ्गमाः ॥

तया लक्ष्म्या जगन्मात्रा ते सर्वे नावलकिताः । दारिग्येणेव निहतास्ते सर्वे दुःखभागिनः।१४

सुततिपासान्विताः सर्वे च॒क्रुशुवं निरन्तरम्‌ । न वषजेटधराः सर्वे शुष्का जटाशयाः] ॥ १५

सवे ते पादपाः जरुष्काः फटपुष्पत्रिवनिताः । तदा देवाः सगन्धा देव्यदानवराक्षसाः ॥ १९६

्वपििषासादिता जग्पुवरेद्याणममिताजसम्‌ । उचुस्तं दे वदवेशमन्नयोनि पितामहम्‌ ॥ १७
देवा उचुः

भगवन्भतिपिपासाभ्यां पीडितं हि जगन्रयम्‌ । न हुतं न वषट्कारः सवेधमेविवार्जितम्‌ ॥ १८

ष्षत्पिपासादताः सव दंब्रदानवमानवाः । तार सवट।कर भवन्त शरण गताः ॥

जतुम॑सि दवेश्च श्युतिपिपासा६ताञ्जनान्‌ ॥ १९
रद्र उवाच-

इति तेषां वचः श्रुत्वा सवलोकपितामहः । उवाच परमप्रीतस्तान्सवान्परति मानदः ॥ २०
ब्रह्मोवाच--

गणुध्वं देवताः सरवे देदयगन्धमरेमानवाः । मदेन्द्रस्यापचारेण सवेमेतदुपस्थितम्‌ ॥ २१

समुद्धतमिद्‌ घोरं जगत्संवतेकं महत्‌ । दुवांससं पहात्मानमनयत्क्रोधमात्मवान्‌ ॥ २२

तस्मात्करद्धेन तेनेदं नष्टं खोकत्रयं सराः । असौ रोषपरीतात्मा कोधेन कट्षीकरतः ॥ २३

जगन्रयस्य भ्रनषएठा भवलसिल्याह दमेतिः । तच्छापाजगता धात्रा छक््मानारायणाप्रया ॥ २४
अन्तधानं गता देवी जगन्माता पदेभ्वरां । यदपाङ्गाक्षता खका भवान्त सुखनस्तथा ॥ २५
नाखोकिता जगन्माता दःखभागिनि एव हि । तस्मात्सव वय गत्वा दुग्धान्धा स्थतमुत्तमम्‌ ॥

तत्र नारायणं देवमचयामः सनातनम्‌ । तस्मिन्मसने देवश्च रिवमतद्धवेजगन्‌ ॥ २७
रुद्र उवाच--
इते निलय मनसा ब्रह्मा देवगण््ेतः । भरग्वाद्मुनाभः साप प्रययो क्षीरसागरम्‌ ॥ २८
्षारान्धेरुत्तरतरे ब्रह्मरुद्रादिदेवताः । विष्णं सपचयामासः पारुषण त्रधानतः ॥ २९
जपन्रष्टाक्षरं मत्रं परुषं सक्तमेव च । ध्यायन्ताऽनन्यमनसा जुहुवुः परमन्वरम्‌ ॥ २०
त॒ष्वुः स्तवनेदिव्येनमथक्र विधानतः । ततः भरसनो भगवान्सवेपा च द वाक्साम्‌ ॥ ३१
तेषां संदरोने तस्थौ स्तयमानो महपिभिः । बेनतेयं समारुद्च सवदवमय विभुम्‌ ॥ ३२
त दृषा जगतामीशं शङ्भचक्रगदाधरम्‌ । पौतवं चतुवांहु पृण्डर्करनभक्षणम्‌ ॥ २३
श्र॑वरसकास्तुभोरस्कं वनमालाविभृषितम्‌ । किराटदारकयररन्पुररुपशाितपर्‌ ॥ ३.४

न्क

> धनथिद्रान्तगनः प्राठः क, ज. इ. फ, पुर्नक्रष्मः।

१८२६ पहामनिश्रीग्यासप्र्णात- [ ६ उत्तरखण्डे~

तथव जयशब्देन नमश्चक्रुनिरन्तरम्‌ । ततः मोवाच भगवान्करृपया सवेदेवताः । ३५

वरदोऽस्मि बरं देवा इ गीध्वपिति चाच्युतः । इतिश्रुत्वातुते स्वि देवा ब्रह्मपुरागमाः॥

उचुः प्राञ्जलयो दैवमिदं वचनमींश्बरम्‌ ॥ ३६
देवा उचः

भगवन्पुनिश्षायेन संपद्धनं जगत्रयम्‌ । स्ुतिपपासार्ितं सभ सदेवासुरमानुषम्‌ ॥ २७

तस्माद्धपन्तं शरणं याताः स्म पुरुषोत्तम । जहि सवेभिमं छोकं नान्यः शक्ता भवेत्कचित्‌॥३८
सद्र उवाच--

इत्यक्ता दे वतेः सर्वरच्युतः परमेश्वरः । पिचायतदुवाचेतान्दे बान्त्रह्मपुरोगमान्‌ ॥ ३९
श्री मगवानुवाच--

अतिसूनगुनः शापादन्तरधानं गता रमा । कटाक्षदशेनात्तस्या जगंेश्वयसंयुतम्‌ ॥ ४०

तस्मायूयं सुराः सर्वे रिवव्ह्मपुरोगमःः । उत्पाव्य मन्दरं शं निधाय क्षीरसागरे ॥ ४१

मन्थानं मन्दर करत्वा सपरागेन वेएतम्‌ । कुरु<4 मन्यन देवा देल्यगन्धवेदानवः ॥ ८२

उत्पद्रत च सा लक्ष्पजगत्सरक्षणाय वे । तया दष्ट महाभागा भवेष्यथ न संश्चयः ॥ ४
# १] ॥ 8 | ¢ चः
[कारयाम्यहमेवाद्रि कूषरूपेण संवृतः । मम शक्त्या सुरान्सवान्विशय च वर्टयसः.|॥। ` ४४

रद्र उवाच--

इत्युक्ता देवताः सर्वा हरिणा कमलेक्षणे । साधर साध्विति देवेशग्रचुवह्यपुरोगमाः ॥ ४९
संस्तूयमानो भगवानच्युतः सुरसत्तमे: । अन्तर्दघे ततः श्रीमान्सव॑लोकनमस्कृतः ॥

सवोधारः सदेवः सवत्र समदशनः ॥ दे

दाति श्रीमहापुराणे प. उत्तरषण्ड उमामहेश्वरसंवादे दुवीससः शा कथनं
नामव 'पष्यधि क द्विरततमाऽध्यायः ॥ २५९ ॥

अ{दरतः शयोकानां समष्यडाः--- ४६०५२

~~~

अथ प्यपिकद्विशततमो ऽध्यायः ।

-------~--~

शंकर उवाच--
ततः सुरगणाः स्वे दानवाय्रा महाव्रराः । उत्पाय्य मन्द्रं शेटं [+चिक्षिपुः पयसां निधों ॥
ततो नारायणः भीमान्भगवान्म तभावनः । ूमेरूपेण तं रेकं] दधारामितत्रिक्रमः ॥। २
अनादिमध्यान्तवपुविन्वरूपः सनातनः । अधारयदिरिवरं म पदे जगदीश्वरः ॥ रे
तथंकन भुजनवर लिखर सवगाऽव्ययः । ततां द्वासुराः सवे ममन्युः क्षीरसागरम्‌ ॥ .

सपराजेन संत्र्य घपरं (मन्थानं) मन्दराचलम्‌ । मथ्यमानेऽथ दुग्धान्धौ देवतेः समहावटः॥५
उत्पादनाय लक्ष्म्याच् सवे एत महषयः । उपाष्य नियम इत्वा जेपुः श्रीसूक्तमेव च ॥ ६
सहस्रनामपठनं चकरद्धिव्या द्विजात्तमाः । एकादश्यां त॒ श्रद्धायां मथ्यमाने मदाम्बधौ ॥ ७
उपाप्य ऋषयः सव जए: श्रीमन्रुत्तमम्‌ । काद्माणाः श्रियो जन्म खक्ष्मीनारायणं हरिम्‌ ॥८
ध्याता सपचेयामासुदिनारया मुनिसत्तमाः । तनम्तस्मिन्पु्ते त मथ्यमाने महाम्बधौ।॥ ९

# अव ल्थिक्य स. पुस्तकरस्थः । + वनधिदान्तगनः पायो जच. प्रस्तकस्थः ।

न १ 0
॥

९६० ष्यथिकद्वि शततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८२७

उदधरतमथयं तत्र कालङकटं महात्रिषम्‌ । महापिण्डं महाघोरं संवताभ्रिसमपरभम्‌ ॥ १०
टरा परदुः सै भयातां देवदानवाः । ततस्तान्विदु गन्दा भयातान्सृरसत्तमान्‌ | = ११
तान्निवार्यात्रवं वाक्यमहं तत्र युभेक्षणे । भो भो देवगणाः सर्वै न भेतव्यं विषं परति॥ १२
अहमाहारयिष्यामि कालकूटं महाविषम्‌ । इत्युक्तास्ते मया स्वे देवा इन्द्रपुरोगमाः ॥ १३
ताध साध्विति वाक्यै्मा तुष्टुवुः पणता भ्रशम्‌ । तदृषटरा मेवरसंकाशं भादुभृतं महाविषम्‌ ॥ १४
ध्यात्वा नारायणं देवं हये गरुडध्वजम्‌ । उदयादि यसंकासं शङ्कचक्रगदाधरम्‌ ॥ १५
भ्रीभूमिसदितं देवं तहकाश्चनकण्डलम्‌ । एकाग्रमनसा ध्यात्वा सवेदुःखहरं प्रभम्‌ ॥ १६
नामत्रय महामन्त्रं जपन्भक्ल्या समन्वितः । तद्विषं पीतवान्धोरमाै सवेभयंकरम्‌ ॥ १७
नामजयपभावाच विष्णोः स्थेगतस्य वे । विषं तदमवजीण लोकसं हारकारकम्‌ ॥ १८

अच्यतानन्त गोविन्द इति नामत्रयं हरेः । यो जपेतपरयता भक्त्या प्रणवा नमन्तकरम्‌ ॥ १९
तस्य मृत्यभयं नास्ति विषरोगाधिजं महत्‌ । नामत्रय महामन्त्रं जपद्यः प्रयतात्मवान्‌ ॥ २०
काटमृत्यभयं चापि तस्य नास्ति करिमन्यतः । इति नामत्रयेणव पीतं देवि मया तिप्‌ ॥ >
ततः परहष्टािदशास्तुथुमा सुविस्मिताः । मां प्रणम्य पुनदंवा ममन्धुः क्षारसागरम्‌ ॥ ~
[तस्मिन्प्रमथ्यमाने तु मया देवैश्च भामिनि]। ज्येष्ठा देनी समुत्पन्ना रक्तसग्वाससाऽऽउता ५२
उत्पन्ना साऽत्रथीदेवान्कि ककषव्यं मयेति तरे । तामवरुपरस्तथा देवीं सवेदेवगणा भरशम्‌ ॥ २४
देवा उचः

येषां ग्रहान्तरे निलयं कलहः संपरवरैते । तत्ते स्थानं परयच्छामो वस तत्राञुभान्विता ॥

यस्य गेहे कपाटास्थि भस्मकरेशादि चिषितम्‌ । परयं भाषे निलयं वरन्त्यगृतवादिनः ॥
सध्याकरारे तुये पापाः सपन्ति मटचतसः | तेषा वरमान सतषट ख दारिग्यदायिनी ।॥ २
कपालकेशभस्मास्थितुषाङ्गाराणि यत्र तु । तत्र ते सततं स्थानं भवेष्यापं न सञ्चयः ॥ ^<
यस्य वेम कपालास्थिभस्मके शादि चिह्वितम्‌। तद्धनस्वराशुभे निलयं कलिना सह [नःयरः।॥ ९९
अकृत्वा पादयोः शौचं यस्त्वाचामति दपतिः। तं भजखं महादेवि कटुषेण भग व्रतम्‌ ॥ र:
तुषाङ्गारकपारारमवाल ावस्चचमभिः । दन्तधावनकतारो भविष्यानत नराधमाः ॥ र?
क्रमस कलिना देवि तेषां तरेहमस निन्य; । तिलपिष्ं कल्ज्ञं च कलिङ्ग रिध्रग्ञ्जनम्‌ ॥ २२
छाकं विदराहं च पिरव कोञ्चातकरीफलम्‌ । अलारं च पलाण्डुं च ये खादान्त नराधमाः ॥
तेषां गेहे तव स्यानं देवि दारि्यदं सदा ॥ रे

रद्र उवाच-

इत्यादिश्य स॒राः सये तां जयेष्ठं कलिव माम्‌ । पुनश्च मन्यनं चकुः क्षीराव््ेः सुसमाहिता
ततश्च वारुणी देवी सपत्पन्ना शभानने । अनन्तो नागराजोऽथ तां जग्राह सखाचनाम्‌ ॥ >
ततस्तत्र समत्पन्ना स्वाभरणभषिता । वैनतेयस्य भायाऽग्रत्सवेलक्षणशाभता ॥

तताऽप्सरोगणा दिव्या गन्धर्वाश्च महोजसः । जज्िर रूपसपनाः सामस्नयास्मवचत ||

_ ` „~ ~
ॐ इदमर्धं ज्ञ. फ. पुस्तकस्थम्‌ ।

का

५
दै

६

*9

4४9 १0 र

१७.ज. गम्ये! २स्व. फ़. स्वस्दादेः। ३ ङ. पफ. मु । तृणाद्रार । ४ क. रमस्व । “च. शः । नीडः ।

९ के. ज. मथुगायनतत्पशः ।

१८२८ महामनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

देरावतस्ततो जज्ञे तमैवोचैःश्रवा हयः । धन्वन्तरिः पारिजातः सुरभिः सवैकामधुक्‌ ॥ ३८

एतान्सर्वान्सहच्राक्नो जग्राह भीतमानसः । ततः प्रभातसमये द्रादस्यामुदिते रवौ ॥ ३९
मथ्यमाने पनस्तस्मिन्देवेरिन्द्रपुरोगमेः । ततः प्रहृष्टवदनः स्तूयमाना महपिभिः ॥ ४०
उत्पना श्रीहालक्ष्मीः सवैरोकेश्वर चुभा । बाखाककोटिसंकाश्ा कनकराङ्गद भूषिता ॥ ४१
हेमाम्बुनसमासीना सवैलक्षणश्ोभिता । पद्मपत्रविशालाक्षी नीलकुञखितमृधंजा ॥ २
दिव्यचन्दनदिघ्नाङ्गी दिव्यपुष्परलंङृता । नानारत्नमवेर्दिव्येः स्वराभरणेयुता ॥ ४३
तनुमध्या जगद्धात्री पीनोन्ननपयोधरां । चतुद॑स्ता विश्ाटाक्षी पर्णेन्दुसदश्ानना ॥ ४४
वसपात्रं मातुलुङ्गं स्वणपद्मयुगं शुभम्‌ । विभ्राणा हस्तकमलेः सवांभरणभषितेः ॥ ४९

अम्टानपङनां मालां धारयन्तीं ह्यरस्थटे । ददबुस्तां महादेवीं सव्ेखाकटितपिणीम्‌ ।॥ ४६

ईश्वरीं सवेश्रताना मातर्‌ पद्ममादनाम्‌ । नारायणा जगद्धात्रा नारायणहूदाख्याम्‌ ॥ ४७
तां विोक्य महारक्ष्मी प्रहृएठाः सतद्वताः । अवराद यन्त पटहान्दवि दवगणा भरशम्‌ ॥ १८

ववृषुः पुष्पवपाणि वनदेव्यो निरन्तरम्‌ । जगुगेन्धवेपतयो नवरतुश्चाप्सरोगणाः ॥ ४९

ववुः पुण्या; शिवा वाताः सृप्रभोऽगरदविवाकरः। जञ्वलुशाग्रयः शान्ताः प्रसन्नाश्च ततो दिशः

अनन्तरं जीतराश्मरूद ध्रतक्षीरसागरे । सुधामयूखवान्सोमो मात्रता सखावहः ॥ ५१

नक्षत्राधिपतिश्वाभञन्द्रौ वे खोकमातुलः । ततो जाया हरेः पण्या तरुसी लोकपावनी ॥ ५२

समुत्पन्ना जगद्धात्री प्र॒नायथं श्ाङ्गणो हरेः । ततः पटृषटमनसः स्व देवा दिवोकसः ॥ ५३

तं शेखं पूवेवत्स्थाप्य परिपणेमनोरथाः । समे मातरं सर्वे शिवरव्रह्मपुरोगमाः ॥ ५४

स्तुत्वा नामसदसरेण जेपुः श्रीसूक्तसंहिताः । ततः भरसन्ना सा देवी सवीन्देवानुवाच ह ॥ ५५
श्रीरुवाच-

वरं ठणीध्वं भद्रं वो वरदाऽदं स॒रोत्तमाः ॥ ५६
रुद्र उवाच--

उचुः पाञ्चल्यो देवाः धियं नम्रारमरतेपः ॥ ५७ ``
द्व्रा उ्चुः-

पसीद कमले देवि स्वैटोकेश्वरमिये । तरिष्णोरबक्षस्थके देवि भव निलयानपायिनी॥ ५८

जखक्यन त्वया दवि लाञ्य ह परमा वरः| यदपाङ्गाश्रितं सव जगत्स्थावरजङ्गमम्‌ ॥ ५९
त्वया वखाक्ताः सव प्रभवन्ति देवोकसः | माता रद्रादिदेवानामेश्वयं स्वत्कटाक्षतः॥

एतदिच्छामहे देवि जगन्मातन॑मोऽस्तते ॥ ६०
रुद्र उवाच-

इत्युक्ता देवतेः सरवर्लोकमाता महेश्वरी । एवमस्त्विति तान्देवान्पाह नारायणमिया |} ६१

ततो नारायणः श्रीशः शङ्कचक्रगदाधरः । तथेवाऽऽविरभद्रद्या परवक्षीरसागरे ॥ ६९

ततः भतृषटुबुदवा नमस्कृत्वा जननादेनम्‌ । उचुः पभराज्ञल्यः स्वे परहूएवदनाः शमाः ॥ ६३
देवा उचुः

गहाण देवरी सर्वेश मदिषीं तव व्टभाम्‌ । जगत्सैरक्षणायीय लक्ष्ममनपगामिनीम्‌ ॥ ६४
रुद्र उवाच-

इत्युक्त्वा म॒निभिः सावे देवा बह्मसेगमा; | नानारन्नमये दिव्य पीठे बाकाकेमनिमे।॥ ६4

[7

` ४

२६११ एकषश्ययिकृद्विराततमो ऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८२९

निवेश्य देवी देवं च आनन्दाश्परिषटुताः । दिव्याम्बरर्दिव्यमाल्यैर्नानारत्नव्रिभूपितैः ।॥ ६६
(+लक्म्या सह समासानमचंयामासुरेच्युतम्‌ । गन्धधूपेश दीपे नेतेयेश्च सुधामयः ] ॥ ६७
अप्राकृतः फशादव्यरचयामासर वराम्‌ । अमृतादृत्थिता दबी तुक्सी कोपमखा इभा ॥ ६८
तया भ्राषादुयुगलमचेयामासरज्ञसा । भरद्‌ क्षिणन्रयं कृत्वा नमस्कृत्वा महमह्‌ः | ६९
तुष्बुः स्तवनादव्यहेपेपूणाश्चवेङ्ृवाः । ततः प्रसन्नो भगवान्सवेदेवेश्वरा हरिः ॥
अभीष्टन्ददा तेभ्या वरान्द॑व्या सह भरथः । ७०

ततः सुहा; सुरमानुषाद्या रक््मोकराप्षापितदण्टिपताः ॥

प्रभूतधान्याथयुता नरन्तर सुख पर प्रापुरनामया भ्र्ञम्‌ ॥ ७१

इति श्रीमहापुराणे प्राद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे लकषम्युत्पत्तिवर्णनं नाम पशयधिकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २६० ॥
आदितः शोकानां समच्वङ्ाः-- ४६१२३

~

अथेकषषटययिकद्धिशततमो ऽध्यायः ।

~~~

दाकर उवाच--
ततः प्रोवाच भगवान्सर्बथिव महामुनीन्‌ । देव्या सह प्रहृश्त्मा सवैखोकटिताय वे ॥
श्रीभगवानुबाच--
भृणुध्वं मुनयः स देवताश्च पहवखाः । एकादशी महापुण्या सवापद्रबरनाशिनी ॥ र
लक्ष्मीसदशेनाथाय भवद्धिः सपपोषिता । तस्मात्त सवदा पुण्या द्वादशी ममव्छमा।॥ ३
अद्यप्र्रति य छखका उपिताः पूमेवासरं । द्रादरश्यापाद्‌ते भाना अद्धया परया युताः ॥ ४
ये पूजयन्ति मां भक्त्या तलस्या च भरिया सह्‌ । सवे ते बन्धानिगुक्ताः पराशरुबान्ति पदं मम ॥५
नाचेयन्तिचयेवे मां द्वादश्यां पुरुषोत्तमम्‌ । ते भृशं पापकमाणां मम मायाविमादहिताः॥ ६
यं नाचेयन्ति पापिष्ठ नरा नरकगामिनः । तान्पापान्विषयवदध्ता मम पजापराञ्छष्ान्‌ ॥

[9

[#क्षिपल्यजस्रं संसारे माया मम दुरलयया] ॥ ७
रु उवाच-

एवयुक्त्वा स भगवान्परमात्मा सनातनः । सस्तयमाना मनिः प्रयया कमलाचयम्‌ ॥ <

क्षोराग्धों शेषपयङ्क विमाने सयसंनिमे । दव्या सह विशाखाक््या रमया परमन्वरः ॥ ९

दशनाथ सुराणां व तत्र सनिदितोऽभवत्‌ । ततः सुरगणाः सव कूमरूप सनातनन्‌ || १०

भक्त्या संपूनयित्वाऽथ तुषटुवुहषएमानसाः । ततः प्रसन्ना भगवान्द्मरूपा जनादन; ॥ 8.
श्रीभगवानवाच--

वर हणव्वि देवहा यद्र मनासि वतत ॥ ११
रुद्र उवाच-

ततो देवगणाः सवे कृषैरूपं जनार्दनम्‌ । उचः पाञ्चल्यः सर्वे हपनिभेरमानसाः ॥ १३

+ यं शको ञ्च. फ. पस्तकरस्थः । > इदमर्थ के. च. ज. पुरतकस्थम्‌ |

(6 -- ~ --~* ~ ~~~ ~~---"~-- ~ ---------~ ---~ ~ ~ ~न ~~ ---~--न~~--- ~~
+ क ् ध

१, जनादनम्‌ ।

१८३० महापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

देवा उचुः--
ेषस्य दिग्गजानां च सहायार्थं महावर । धर्तुम॑सि देवश्च सप्नदरीपवतीं महीम्‌ ॥ १४
रद्र उवाच-
एवमस्त्विति हृष्टात्मा भगवाष्धाकभावनः । धारयामास धरणी सप््रीपसमाटताम्‌ ॥ १५
ततो देवाः सगन्धा दैलयदानवमानपाः । महवपिभिरनुज्ञाताः स्वर्गोकान्परातिपेदिरे ॥ १६

तदाप्रभृति ते सप्र देवा ब्रह्मपुरोगमाः । सिद्धा ये मानुपाश्चव योगिनो मुनिसत्तमाः ॥ १७
विष्णोरान्नां पुरस्कृत्य भक्त्या परमया युताः । एकादर्यापुपोष्याथ भक्त्या चेव जनादनम्‌१८
दादस्यामर्चनं चक्र(यामास)विधेना वरर्वाभनि । [एतत्तु सवैमाख्यातं देव्या जन्म वरानने॥
कौम च वैभवं विष्णोः किमन्यच्छ्ोतुमिच्छसि] ॥ १९
इति श्रीमहापुगणे पाश्च उत्तरखण्ड उमामदैशरसंवदे एकाददयुपवासक्रथनं
नःमेकपषष्यधिकद्विरातनमो ऽध्यायः ॥ २६१ ।
आदितः शाकानां सम्वङ्ाः-- ४६१४२

अथ द्विषषयधिकद्विरततमोऽध्यायः ।

[षर

पावेत्युवाच--
भगवर्श्रोतुमिच्छामि द्वादश्याश्च विधानकरम्‌ । विष्णोः परजाविधानं च कपैव्यं तत्र वै भभो ॥!
# ¢ (4 [क ् [कस [41 र
एकादश्याः परभावं च सवेपपहरं वृणाम्‌ । आचक्ष्व विस्तरेणैव मयि भलया महेषर ॥ >

महादेव उवाच--
णु देवि पवक्ष्यामि द्वादश्याश्च विंधानकम्‌ । तस्याः स्मरणमात्रेण संतुष्टः स्याजलनाद॑नः॥ ३
एकाद्यां तु ाप्तायां समुपोष्पेह मानवः । स्वेपापविनि्क्ता यान्ति विष्णोः परं पदम्‌ ॥ ४
सप्तजन्मा जतं पापं ज्ञानतो ज्ञानतः कृतम्‌ । क्षणदेव ख्यं याति द्वादश्यां हरिपूननात्‌ ॥ ५
अश्वमेषसहस्ाणि वाजपेयशतानि च । एकादद्युपतरासस्य कलां नादन्ति षोडशीम्‌ ॥ ६
धमदा द्यथदा चेव कामदा मोक्षदा किट । सवकामदुघा न्णां द्वादशी बरवणनि ॥ ७
एकाद्‌ शीसमं किंचित्पापत्राणं न वियते । एकाद शीसमं किवचिद्घतं नास्ति बुमेक्षणे॥ ८
एकादशीं परित्यज्य यो हयन्यद्‌वतमाचरेत्‌ । स करस्थं महाराज्यं त्यक्ता भक्ष्यं तु याचते ॥९

एकाद रेन्द्रियेः पापं यत्कृतं भवति भिये । एकादद्युपवासेन तत्स विलयं व्रजेत्‌ ॥ १९
रटन्तीह पुराणानि भूयो भूयो वरानने । न भोक्तव्यं न भोक्तव्यं संभाप्ते हरिवासरे ॥ २१
[+ भुव शङ्केति योन) वरूयारसंमाते हरिवारे | । अम्षयं सदा भोक्तं करं पुनः शुक
कृष्णयोः | १२

श + ४ $ € (~
वणानामाश्रमाणां च स्रीणां च वर्णिनि । एकादश्युपवासस्त्‌ कर्वैव्यो नात संशयः ॥ १३
एकाद्श्या तु मपनायां मातापि्रोमूनेऽदनि । द्वादश्यां तु दातव्यं नोपवासदिने कचित्‌ ॥ १४

~~ ~ ------ =

* अयं शकः क. ज, ञ्ज. पफ.

| पुस्तकस्यः । + ददमधे ज्ञ. फ पुस्तकतस्थम्‌ ।

१. फ. माः । ऋषयो माः ।

[१

कन 14
न

॥ |

२६२ द्विष्यविकद्धिशततमोऽध्यायः ] पपुराणम्‌ । १८३१

गीहितान्न न चाश्चन्ति पितरश्च दिवौकसः। एकादश्यां न भोक्तव्यं सुरां वा न पिवेत्कचित्‌ १५
ब्राह्मणं नैव हन्यात्तं सममतन्नयं मतम्‌। [#तस्मादेकादशीं जुद्धा(एकादश्यां तु जुद्धाया)पुपवासं
समाचरेत्‌ | ॥ १६
द्शमीमिभधितां तां तु प्रयत्नेन विवजेयेत्‌ । अरूगादयव्रेखायां दशर्ममिश्िता भवेत्‌ ॥ १७
तां त्यक्त्वा द्वादशी जुद्धामुषोपेदविचारयन्‌ । कलायां विद्मानायां सूयस्यादयनं प्रति ॥ १८
त्रयोदश्यां तथा देवी द्रादश्नी परिविद्यते । तथा च "द्वादशी जुद्धा हपवासे व्रिधीयते ॥ १९
अरुणोदयवेलायां ठ्य सवे समाचरेत्‌ । कलायामपि| द्रादह्यां पारणं तच्र चाद्रितम्‌ ॥ २०
शद्रामेकादश्ीं चापि त्यजेदत्र न संशयः । कलाऽप्येकादस्ी यत्र द्रादद्यमुदित रा ॥ >१
सवोमेकाद शीं त्यक्त्वा तत्रवोपवसेद्िजः । एवं विधि विनिधित्य समयपाप्य हरदिनम्‌ ॥ २२
सायमाथ्न्तयोरदयोः सायं प्रातस्तु मध्यमे । तत्रोपवासं कुर्वीति त्यक्त्वा युक्तिचतुष्टयम्‌ ॥ २३

दज्चम्यापेकथक्तस्त नारीसंगमर्बाज्तः । अवनीतल्पञ्ञायी च परेऽहनि वसेच्छचिः ॥ २४
धात्रीफलानुलिक्ङ्गः सानं संध्यां समाचरेत्‌ । उपवासपरो भत्वा रात्रीं संपूनयेद्धरिम्‌ ॥ २५
पाषण्डिनं विकर्मस्थं पतितं श्वपचं तथा । नावखोकेन्न संभापेन्न स्पृशेत्तत्र वेष्णवः ॥ २६

यवेष्णवस्तु यो विपः स पाषण्डः भरकीतितः। शिखोपवीतत्यागी च विक्रमस्थ इतीरितः।। २७
महापापोपपापाभ्यां यक्तः पतित उच्यते । अन्त्यजः खपचः पक्ता वदेस्तत्र सुनिणेयः ॥ २८

रात्रो संपूज्य देवेशं जागरं च समाचरेत्‌ । गन्धपुप्पेस्तथ। दीषवेस्रराभरणः जुभः २९
जपैः स्तोतैर्नमस्कारेः परजयेननिशि भक्तितः । ततः भरभातसमये तुटसीमिभितेजरे;ः।॥ ३०
लात्वा सम्यग्विधानेन संतप्य पितरदेवताः । पूनयेजगतामीरं लक्ष्म्या सह जनादेनम्‌ ।॥ ३१
कामटेस्तुटसीपतरेः पष्पेश्चैव सगन्पिभिः । दीपान्न।राजयत्तत्र रशतमष्टात्तर्‌ ततः ॥ ३२
शतपत्रकृतां मालां ताभ्यां सम्यङ्निवेदयेत्‌ । धृपं दीपं च नवं ताम्बूलं च समपयेत्‌ ॥ ३?
दफैरासहितं दिव्यं पायसान्नं समर्षयेत्‌ । कर्पूरेण च संयुक्तं ताम्बर च निवेदयेत्‌ ॥ ३४

प्रदक्षिणे नमस्कारं कृत्वा भक्त्या समन्वितः । आञ्यन जुहुयाद्रह। शतमष्टात्तर तथा ॥ २३५
प्रत्युच पुरुषसूक्तेन श्रीसूक्तेन च पायसम्‌ । ब्राह्मणान्भोजयंद्धक्त्या स्वय भृज्ञ।व वाग्यतः २६
[अुराणादिभपाटेन क्षपयेत्तदिनं महत्‌ । कितिशायी ब्रह्मचारी तस्यामेव निशि स्वपत्‌ ॥ २७
एवं संपूज्यमानः स द्वादश्यां कमलापतिः | । क्षणात्पसनना भगवान्सवाभाषटपदा चतम्‌ ॥ २३८
इत्येतत्कथितं देवि द्रादशीवतमुत्तमम्‌ । किमन्यच्छ्योतुकामाऽसि तद्रक्तव्य व्रवराम्यदम्‌ ॥ २९
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवारं द्वाद मादात्म्यक्यन नाम
द्विषच धिक्रदिराततमो ऽध्यायः ॥ २६२ ॥

आदितः शोकानां समघ्वङ्ाः- ४६१८१

# इदमव ज्ञ. फ. पुस्तकस्थम्‌ । + धनुधिद्वान्तगेतः पाठः, ज्ञ. फ. पस्तकस्थः । > धनुधिहान्तगेतः पाठो ञ्च. फ.
पुस्तकस्थः ।

१. फ. "त्त दृव्येधा वेदिका श्रतिः। त ।२ड.ज. तः । सध्यपि । ३. त्तो देवि तव्रपनि । ४ ज्ञ.
"था धमै" । ५ ज्ञ. विरिष्यते ।

१८३२ महापूनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे

अथ तरिषषयधिकद्विशषततमाश्ध्यायः ।

श्रीपवस्युवाच--
पाषण्डानां च संवादं वजंयेदिति यया । उक्तं महेडा भगवड्वपचाद्‌ तिगहितम्‌ ॥
ते या(की)दशाः समाख्याताः कैर्िङ्गेधिदहिता यवि ।

रुद्र उवाच--

[+ ~

येऽन्यं देवं परत्वेन वदन्त्यज्ञानमोहिताः । नारायणाजगन्नाथात्ते वे पापण्डिनस्तथा॥ २
कपालमस्मारसिथिधरा ये हयव्रंदिकलिङ्गिनः । ऋते वनस्थाध्रमाच्च जटावरकटधारिणः ॥ ३
अवेदिकक्रियोपेतास्ते वे पाषण्डिनस्तथा । शह चक्रोध्वेषुण्डादि विहः परियतमदरेः ॥ ४

रहिता ये द्विजा देवि ते वे पाषण्डिनः स्मृताः| शरुतिस्प्त्युदिताचारं यस्तु नाऽऽचरति द्विनः ५
[स पाखण्डीति विज्ञेयः सवेलाकेषु गितः । विना वं भगवत्प्रीदया ते वे पाखण्डिनः स्मृताः]

समस्तयज्ञमाक्तारं विष्णु ब्रह्मण्यद्‌ वतम्‌ । उदिश्य देवता एव जहाति च ददाति च॥ ७
स पाषण्डीति विज्ञेयः स्वरतत्रश्वापि कमसु | स्वरातन्ज्यात्कुरुते यस्तु कम वेदोदितं महद्‌ ॥ ८
यस्तु नारायणं देवं ब्रह्मरुद्रादि्दवतेः । समत्वेनेव वीक्षेत स पाषण्डी मतरेत्सदा ॥ ९

अवस्थात्रितये यस्तु मनोवाकायकमभिः । वासुदेवं न जानाति स पाषण्डी भेद्धिजः॥ *०

किमत्र बहुनोक्तेन ब्राह्मणा येऽप्यवेष्णवाः । न स्पषव्या न वक्तव्या न द्रष्टव्याः कदाचन ११
[+वसिषएर उवाच -

एवं शरुत्वा च सा देवीं ज्ंकरेणाभिभापितम्‌ ) विस्मयं परमं गत्वा पुनः मोवाच भामिनी] १२

पवेत्युवाच-

भगवन्परम गुद पृच्छाम सुरसत्तम । मय प्रलया समाचक्ष्व संदायो वतेते भरशम्‌ ॥ १३

कपालमस्मचमास्थधारण श्रुतिगहितम्‌ । तखया धायेत देव गदितं केन हेतुना ॥ १४

स्र चापरयन दवञ्च पृच्छाम ता महामते । पहातनभावात्कथितं न कतेव्यं पटेश्वर ॥ ५

तयते न पुरा भाक्तं विस्तरण महाप्रभा । अक्रतेन्यामेति परनन क्षन्तमहतिमेप्रभा।॥ १६
वसिष्ठ उवाच--

इति द्व्या हरः पृष्टा रहस्य जनत्रानिते । उवाच परमं गुह्यं यद्दाचरितं स्वकम्‌ ॥ १७
श्रीरुद्र उवाच-

खण देवि यव्रक्ष्यामि यद्यं परमाद्धुतम्‌ । न वक्तव्यं त्वया देवि जनेष कथितं मया ॥ १८
पृथक्त्वाच्छरीरस्य व्क्ष्यामि तव सूत्रते। नमुच्याच्या महदरैेयाः पुरा खायंभुतरेऽन्तरे ॥ १९
मदाव्ला महाप्रीयां महावीरा महोजसः । सरं विष्ए॒रताः बद्धाः सर्पापविवज्निताः ॥ २०

त्रयीधमंयुताः स्वे भग्र इन्द्रपुरोगमाः । विष्णो; समीपमागम्य भयार्तः जरणं गता; ॥ २१
देवा उचुः-

अनयान्सवदेवानां तपानेधृतकर्पषान्‌ । त्वमेवतान्महदैत्याञ्ञेतुमईसि केशव ॥ २२

~= ~~~

घनुश्वहान्तगतः पाठो ज्ञ. पस्तकस्थः ।

+ वनु चह्नान्तगतः पाठो स्च. प्रस्तद्स्थः।

१ इ. फ. वल्यपर्‌ विरा महार्वायामः । २. फ सवधमर्‌ ।

9 ~ 3 वि

९६६ निषध्यपिकद्विरततमोऽध्यायः ] पशपुराणम्‌ । १८३३

महादेव उवाच-
हत्याकण्यं हरिवाक्यं देवानां च भयानकम्‌ । तानवध्यानिदिखाऽथ मामाह पुरुषोत्तमः ॥ २३

श्रीभमवातुवाच-
त्वै हि रुद्र महावाहो मोहनार्थ सुरदिषाथ्‌ । पाखण्डाचरणं धर्म कुरुष्व सरसत्तम ॥ २४
तामसानि प्राणानि कथयस्व च तान्प्रति । माहनानि च श्ास्नाणि करुष्व च महामते ॥ २५
पयि भक्ताश्च ये विपा भविष्यन्ति महषयः । त्वच्छक्त्या तान्समादिश्य कथयस्व च तामसान्‌
कणाद गोतमं शक्तियुपमन्युं च जेमिनिम्‌ । कपिं चेव दुवासं(दवाससं च)मृकण्डुं च बृहस्पतिम्‌
भागेवं जमदभि च दशेतांस्तामसाटृषीन्‌ं । भावशक्त्या समाविश्य कुरूते८ष्व) जगतो हितम्‌२८
त्वच्छक्त्या संनिविष्टास्ते तमरसोद्रिक्तया भ्रशम्‌। तापसास्ते भविष्यन्ति क्षणादेव न संशयः२९
ङथयिष्यन्ति ते विपरास्तामसानि जगन्रये । [शपुराणानि च शाख्चाणि त्वया सयन वेदिताः।
कपालचरमभस्मास्थिचिहान्यपि हि सवशः । तमेव पृतवाटीकान्मो (त्वा लोकान्तरे मो)हयस्व
जगत्रये| ॥ ३९१
तथा पाडापतं शास्रं त्वमेव करु सवरत । कडालदेवपापण्डमहारोवादिमेदतः ॥ ३२
अव्रलछक््य मतं सम्यग्बेदबाद्यं द्विजाधमाः । भस्मास्थिधारिणः सर्वे भविष्यन्ति न संशयः ॥३३
त्वां परत्वेन वक्ष्यन्ति स्शास्ेषु तामसाः । तेषां मतमधिष्ठाय स्वे दैत्याः सनातनाः ॥ ३४

भवेयुस्ते मद्विमुखाः क्षणादेव न संचयः । अहमप्यवतारेषु तवां च रुद्र महावर ॥ ३५

तामसानां मोहनार्थं पूजयामि युगे युगे । मतमेतदवष्टभ्य पतन्त्येव न संशयः ॥ ३६
महादेव उवाच-

तच्छस्वाऽहं यथोक्तं तु वासुदेवेन भामिनि । समुद्विमरमना दीनो बभूवात्र वरानने ॥ ७

नपस्छृत्वाऽथ तं देवमव्रवं परमेश्वरम्‌ । त्वयोदितमिदं देव करोमि यदि भूतटे ॥ ३८

तस्मान्नाशो हि मे नाथ भविष्यति न संश्चयः। न शक्यं हि मया कतुमेतत्कृयं दरऽधुना ॥३९
त्वदाज्ञाऽपि च नो्टङ्ध्या एतदुःखतरं महत्‌ । एवमुक्तस्ततो देवि समाश्वास्य च मां पुनः ४०
आत्मनाशाय ते नात्र भवलिद्याह नो(मां) दरिः । देवतानां िताभोय कुरुष्व वचनं मम।।£ १

तवाप्युज्जीवनोपायं कथयामि सुरोत्तमं । नियं जप महावाहो मम नामसहस्रकम्‌ ॥ ९२
हदये मां समाध्याय जप मत्रं ममाव्ययम्‌ । षडक्षरं महामत्रं तारकं ब्रह्म उच्यते ॥ ४३
ये भजन्ति हि मां भक्त्या तेषां म॒क्तिन संशयः । इन्दीवरदर्शयामं पञ्मपत्रविरोचनम्‌ ।॥ ४४
शङ्ारिराङेषधरं सकीभरणभरषिसम्‌ । पीतवस्रं चतुबाहं जानकीमियवह्टभम्‌ ॥ ४५
श्रीरामाय नम इत्येवयचार्यं मनत्रम॒त्तमम्‌ । सवेदुःखहरं हयेतत्पापिनामपि गुक्तिदम्‌ ॥ ४६

इदं मत्र जपन्नित्यममरस्तं भविष्यसि । भस्मास्थिधारणाच्त्त संभ्रतं फिखििषं त्वायि ।॥ ४७

% धनुश्चिहान्तर्गतः पाटः क. च. ज. पुस्तकस्थः ।

१क. च, ज. तान्दमाश्वास्य दिक्रपाठान्विः। २ क. ज. जामदग्न्य । ३ ङ. क्ष.ज. त्‌ । तत्र । ४ ज. सत्वेन
वेदिता । ५ ड. ज. शचं । ६ क. ज, “न्ति ह्यचेतसः । त्वां । ७ क. ज. म । दत्तवान्क्पया मद्यमाःमना 1 < च
ज. जपान्त ! रच. ्ाद्ररा |

५२९०

१८३४ महायुनिश्रीव्यासप्रणीरत-- [ १ उत्तरखण्डे

मङ्गलं तदभर(व्य)त्सरवे मन्मनत्रोचारणाच्छुभात्‌ । तद्विताा)न्नाशयिष्यामि सदा सर्व सु(बान्ु)
रोत्तम ॥ ४८
मदन्यदेवताभक्तिजीयते न तु सुव्रत । मनसैवार्यय हृदि मां नाथं पुरुषोत्तमम्‌ ॥ ४९
मदानां कुरु मत्मरीलया, सर्थमेतच्खुभं तव । इति संदिदय मां दैवि विससजं मरुद्रणान्‌ ॥ ५०
विखष्ठास्तेन ते देवा निरताः स्वा्रमान्ययुः । ततो मां भराथयामासुर्देवा इन्द्रपुरोगमाः ॥ ५१
इनद्रादय उचुः--
क्षीधे कुरु हितं देव यथोक्तं हरिणाऽधुना । ५२
पहादिव उवाच-
देवतानां हिताथीय त्तिः पाषण्डिनां श्चुमे । कपाटचर्मभस्मास्थिधारणं तत्कृतं मया ।॥ ५३
सामसानि प्राणानि यथोक्तं विष्णुना मम 1 पाषण्डशेवक्चाच्ाणि यथोक्तं कृतवानहम्‌ ॥ . ५४
मच्छक्त्या वै समाविश्य गौतमादिद्विनानपि । वेदबाह्ानि शस्राणि सम्यगुक्तं मयाऽनपे॥५५
हदं मतमवषभ्य मां दृष्ट्रा सषैराक्षसाः। भगवद्विमुखाः सवे बभरवुस्तमसाऽऽहताः ॥ ५६
भस्मादिधारणं कृत्वा महयेग्रतमसाऽऽताः । मामेव पूजयां चक््मासासुक्चन्दनादिभिः ॥ ५७
मत्तो वरपदानानि छ्ग्ध्वा मदबलोद्धताः । अत्यन्तविषयासक्ताः कामक्रोधसमन्विताः ॥ ५८
सखहीनास्तु निर्वीया जिता देवगणैस्तदा । सर्वधमेपरिभ्रष्टाः काठे यान्त्यधमां गतिमरू ॥ ५९
ये मे मतमवष्टभ्य चरन्ति पृथिवीते । सवेधर्मेश् रहिताः पश्यन्ति निरयं सदा ॥ ६०
शवं देवरितार्थाय हत्तिमे देवि गिता । विष्णोराज्ञां पुरस्कृत्य कृतं भस्मास्थिपारणमर्‌ ॥ ६१
बाद्यचिद्रमिदं दवि मोहनार्थाय विद्विषाम्‌ । अथान्तहदये नित्ये ध्यात्वा देवे जनादेनम्‌ ॥ ६२
जपन्नेव च तं मत्रं तारकं ब्रह्मवाचकम्‌ । सहस्ननामसंदशं विष्णोनीरायणस्य तु ॥ ६३
षटक्षरमहामत्रं रधरणां कुक्वधेनम्‌ । जपन्वे सततं दैवि सदानन्दसुधाशतम्‌ ॥
सुखमात्यन्तिकं ब्रह्म द्यश्चामि सततं रुभे । ६४
पावेत्युव्राच--
तापसानि च श्ास्राणि समाचक्ष्व ममानध । संमोक्तानि च यषिमैर्मगवद्धक्ति वजितेः ॥
तेषां नामानि क्रमशः समाचक्ष्व सुरेश्वर ॥ ६५
रद्र उवाच--
शृणु देवि प्रवक्ष्यामि तामसानि यथाक्रमम्‌ । येषां स्मरणमात्रेणं पातित्यं ज्ञानिनामपि ॥ दद
मथमं हि पया चोक्तं शेवं पाडपतादिकम्‌ । मच्छक्त्यावेधितेतिमेः भक्तानि च ततः शणु ६७
कणादेन तु संमराक्तं शासं वैशेषिकं महत्‌ । गे।तमेन तथा न्यायं सांख्यं तु कपिटेन वै ॥ ६८
धिपणेन तथा भक्तं चाव किमतिग्ितम्‌ । दैत्यानां नाशनाथीय विष्णुना वृद्धरूपिणा ॥ ६९
|रवाद्धगाख्मपतमाक्तं नग्रनालपदादिकमर्‌ । मायावादमसच्छास्ं मच्छन्नं बौद्धमुच्यते ॥ ७०
मन॑व कथितं देति कदा ब्राह्मणरूपिणा]। अपां श्रुतिप्राक्यानां दशेयल्ोकगदितम्‌।॥ ५७१

॥ 1

9 #

+ अत्रं क. ज. स. फ. पुस्तकेष्वभ्यायसमाप्षिवतते । * धनुशविहान्तगतः पाठः क. ज. ज्ञ. फ. पुष्तकरथः ।

"~~~ ~-------~- ~~~ न ~------=--------- म

५द्‌. छ. न. निवृनाः। २ ड. सष. ज, मङद्यत्रि । ३ क. च, ज. "ण मोहः स्याञ्ज्ञानि"। ४३. "मू । स्ववर्मरू' ।

9, ९ नमयन ज शष केः भ कन व

] 8 । ४ 1 1

२१४ चतुःष्धिकद्विशाततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । ४८३५

कमखरूपत्याञ्यत्वमत्र वै भरतिपाय्यते । [+सर्मकमेपरिभरष् वेधम्य॑त्वं तदुच्यते ॥ ७२
परेशजीदयोरेक्यं पया तु प्रतिपाद्यते|] । ब्रह्मणोऽस्य स्वयं रूपं निगुणं वक्ष्यते पया । ७३
सर्भृस्य जगतोऽप्यत्र मोहनार्थं कलौ युगे । बेदाथबन्पदाज्ञास्ं मायया यद्‌वदिकम्‌ ॥ ७४

अयैव रक्ष्यते देवि जगतां नाश्ञकारणात्‌ । द्विजन्मना जेमिनिना पू वे(च)दमपाथकम्‌ ॥ ७५
निरीन्वरेण वादेन इतं शासं महत्तरम्‌ । शाख्राणि चेव गिरिजे तामसानि निवोध मे ॥ ७३
पराणानि च वक्ष्यामि कमसानि यथाक्रमम्‌ । ब्राह्यं पादं वेष्णवं च रेवं भागवतं तथा ॥ ७७
तयैव नारदीयं च माक्ण्डयं तु सप्तमम्‌ । आग्नेयमष्टमं भक्तं भविप्यं नवमं तथा ॥ ७८
दमं ब्रह्मवैवर्त सेङ्गमेकाद शं स्पृतम्‌ । द्वादशं च वराहं च वामनं च त्रयादशञम्‌ ॥ ७९
कौं चतुरश भोक्तं मात्स्यं पश्चद श्चं स्मृतम्‌ । पोडशं गारुडं पोक्तं स्कान्दं सप्तदशं स्तम्‌ ॥८०
अष्टादशं तु ब्रह्माण्डं पुराणानि यथाक्रमम्‌ । मात्स्यं कोपं तथा लङ्गं शवं स्कान्दं तथव च ॥८१
आपरेयं च षडेतानि तामसानि निबोध मे । वैष्णवं नारदीयं च तथा भागवतं ञ्जुभम्‌ ॥ ८२
गारुडं च तथा षां वाराहं श्चभदरने । साच्तिकानि पुराणानि विज्ञेयानि शुभानि वे ॥ ८३
बह्माण्डं ब्रह्ममैवस मार्कण्डेयं तथेव च ! भविष्यं वामनं ब्राह्मं राजसानि निवाधम॥ ८४
साचिका मोक्षदाः भोक्ता [राजसाः स्वर्गदाः शुभाः । तथेव तामसा देवि निरयपरातिदैतः८५
तयैव स्मृतयः परोक्ता] ऋषिभिखिगुणान्विताः । [*साचिका राजपा्वैव तापसाः भदशेः, ॥
वासिष्ठं चैव हारीतं व्यासं पाराशरं तथा|| भारद्वाजं काश्यपं च साचिका मुक्तिदाः गुभाः८७
यावस्व्यं तथाऽऽ तैत्तिरं दा्षमेव च । कालयायनं वैष्णवं च राजसाः स्वगदाः चुभाः ८८

मौतमं बारस्पत्यं च सावर्त च यमे स्मृतम्‌ । श्ञाद्ं चोरनसं देति तामसा निरयप्रदा;ः ॥ ८९
किमत्र बहुनोक्तेन पुराणेषु स्पृतिष्वपि । तापसा नरकरायव वजेयत्तान्वचक्षणः ॥ ९०
हतत्ते सर्वमाख्यातं परसङ्गाच्छमदशीने । शेषां च भरभवावस्थां हरेवक्ष्यामे त इण्‌ ॥ ९१

इवि श्रीमहापुराणे पाश्च उत्तर्वण्डे गुणत्रयविवरणं नाम चिषष्यपिकद्विश्चततमोऽ्ध्यायः ॥ २६३ ॥
आदितः शोकानां समश्यङ्ाः- ४६२७२

अथ चतुःषष्टयधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।

ये

रुदर उवाच--
हिरण्यकरिरण्याक्षौ काश्यपेयो महाबलो । दितिपुत्रा महावीर्या स्रद्रल्यपती उभो ॥
नाना तौ जयविजयौ ग्ेतद्रीपे हरिं गतौ । तस्मिन्पविषटान्यागीन््ान्तन काद (न्महावरला ॥
चारयामासतुर्देवि हरिसंदरीनोत्सुकान्‌ । तेष शतत महावीयो दारा सुरात्तमा ॥ ३
सनकादय उचुः
उत्खज्येतत्पृथिव्यां च यातं देवस्य ककरा ।

+ घनुधिहवान्तर्गतः पाठः क. च. ज. ज्ञ. फ. पुस्तकस्य । * धनुधिदरान्त्गेतः पाठो क्ल. फ. पुस्तकस्थः । + धनु-

शविहान्तर्मेतः पाटः क. च. ज. ञ्च. फ़. पुस्तकस्थः ।

न प "ग्वं

१कः. ज. मदाज्ञया । > ङ. त्रैघ्णवादस्थां ।

१८३६ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

रुद्र उवाच-

इति शापं तयोर्दखा तत्र तस्युनीश्वराः । देवस्तदर्थं ज्ञात्रा च तानादूय च तावपि ॥

तौ चोत्थायात्रवीत्तने भगवान्भतमावनः ॥ ५
भगवानुवाच--

कृतवन्तौ महावीयांवपराधं महात्मनाम्‌ । नातिक्रमणीयमिदं भवन्यां द्रारपालकां ॥ ६

दासतं सप्र जन्मानि युवां भक्तो ममानघो । अमित्रतां तथा जणे जन्माने भजत तु वा॥७
रर उवाच--

इत्युक्तौ तौ महावीर्यावव्रूतां परमेन्वरम्‌ ॥ | ८
जयविनयात्रूचतुः

चिरकालं पदीं पराप्तमसमर्था स्वमानद । तस्माज्ीण्येव जन्मानि विद्धिटूखं च भजावरहे ॥

हतो त्वयेव देषेश्च पराप्स्यावो भवद्‌ न्तिकम्‌ ॥ ९
सुद्र उवाच--

इत्यक्त्वा द्रारपाखो तो पूर्वे जातो महावर । करयपस्य महावीर्यो दितिगरे महासुरा ॥ १०

रिरण्यकरिपर्जयषठो हिरण्याक्षः कनिष्ठकः । उभों तो खोकविख्यातों महावीयंबलोद्धतां ॥ ?!

अप्रमाणशरीरः स दिरण्याक्षो मदोद्धतः । उत्पा(द्वा)व्य बाहुसादसैः पृथिवीं समदीधराम्‌।॥ १२

ससागरां द्रीपयुतां सवेप्राणिसमन्विताम्‌ । उत्पाय्य रिरसाऽऽधाय प्रविवेञ्च रसातलम्‌ ॥ १३

ततो देवगणाः सर्वे चुङ्कु्ुभेयपीडिताः । शरणं प्रययुदरवं नारायणमनामयम्‌ ॥ १४
ततस्तदद्धतं ज्ञात्वा शहचक्रगदाधरः । वारादरूपमास्थाय विश्वरूपी जनादेनः । १९
अनादिमध्यान्तवपुः स्वेदेवमयो विथः । विश्वतःपाणिपाच्क्षमहादेष्रो महाभजः ॥ १६
दष्रयेकया तं दलं जघान परमेश्वरः । [ॐसंचणितमहागात्रो ममार दितिजाधमः ॥ १७
पतितां धरणीं दृष्टा दंष्रयोद्धत्य पूवैवत्‌] । संस्थाप्य धारयामास रेषे कू्मवबपुस्तदा ॥ १८
दृषटरा दैवताः सर्वे कोटरूपं पदादरिम् । तुषटबुयनयथैव भक्तिनम्रात्ममूर्तयः ॥ १९
दवा उचुः
नमो यज्ञवराहाय नमस्ते [+शतवादहषे । समस्तवेदवेदाङ्तनवे विश्वरूपिणे ॥ ०
सगंस्थितिस्वरूपाय सवेयज्गस्वरूपिणे । कटाकाष्ठानिमेषाय नमस्ते] काटरूपिणे ॥ ९
भतात्मने नमस्तुभ्यमृगेद वपुषे तथा । सुधात्मने नमस्तभ्यं सवाधाराय ते नमः॥ १
चः स्वरूपिणे चवे चतुरवेदमयाय च । [† ओंकाराय नमस्तुभ्यं यञुरयेदस्वरूपिणे] ॥ २३
नमस्ते वेदतरेदाङ्गसाङ्गोपाङ्गाय ते नमः । गोविन्दाय नमस्तुभ्यमनादिनिधनाय च ॥ २४
नमस्ते वेदविदुषे विशिष्टेकस्वरूपिणे । ्रीभू्मीखापिपतये जगतपित्रे नमो नमः ॥ २५
रुद्र उवाच--

च, ¢ [९ अ, $ ९. [44 [> कन)
इत्यादिस्तुतिभिः स्तुत्वा देवं वराहरूपिणम्‌ । अर्चयामासुरात्मेशं गन्धपुष्यादिभिर्रिम्‌ ।; २९

* अयं शोको इ. फ. पुस्तकस्थः । + धनुधिहान्तर्गेतः पाठः क. ज. ज्ञ. फ. एस्तकस्थः ! † इदम क. ज. स.
फ. पुस्तकस्यम्‌ ।

१क.ज. क्ष. फ. सामवेदाय ।२ च्च. फ. (दिभिः सुराः। सः।

न्क

२९९ पञ्चपश्धिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८३७

समच्येमानस्तर्देवंस्तेपामिष्टं वरं ददों । गन्धर्वैरप्सरोमिश् गीयमानो युदा हरिः ॥ २७
पहपिभिः स्तूयमानस्तत्रवान्तरधायत । एाभः स्तुत्वा नरा भक्त्या पातरुत्थाय भक्तिमान्‌ २८
हाप्सता रुभत भराम वरसस्यफलान्वतामर्‌ । एतत्त सवेमाख्यात वाराहं वेभव हरेः ॥
नारसिंहं तथा वक्ष्ये शृणु देवि वरानने ॥ २९
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे वाराहावतारकथनं नाम
चतु :प्टयधिकद्विदततमो ऽध्यायः ॥ २६४ ॥
आदितः श्यकानां समच्वङ्ाः-४६२०१

अथ पञ्चपष्यधिकाद्विशततमोऽध्यायः ।

रुदर उवाच-
भ्रातरं निहतं ज्ञात्वा दिरण्यकशिपुस्ततः । तपस्ते महादेदयो मेरोः पर्ब चमांप्रति॥ १
दिव्यवषसहस्राणि वायभक्षो महावलः । जपन्पश्वाक्षरं मत्रं पनयामास मां शमे ॥ २
ततः प्रहृष्टमनसा तमवोचं महासुरम्‌ । वरं इृणीष्व देतेय यत्ते मनसि वतते ॥
ततः भोवाच देतेयो मां प्रसन्नं श्चुभानने ॥ ३
दिरण्यकरिपरुवाच-
देवासुरमनुष्याणां गन्धर्वोरगरक्षसाम्‌ } पुपक्षिणगाणां च सिद्धानां वे महात्मनाम्‌ ॥
यक्षविद्याधराणां च फरिनराणां तथैव च । सर्वेषामेव रोगाणामायुधानां तथेव च ॥
सर्वषाप्राषिमुख्याना(णा)मवध्यतं प्रयच्छ मे॥ ५
रुद्र उवाच-- |
एवमस्त्विति तद्रक्षस्त्वव्रवं पियदशैने । मत्तो महावर प्राप्य स देतेयो महावलः ॥ ६

जित्वा महेन्द्रं देवां स अलोक्येश्वरोऽभवत्‌ । सर्वाश यज्ञभागांश्च स्वयमेवाग्रदीद्रलात्‌ ॥ ७
जातारं नाधिगच्छन्ति देवतास्तेन निजिताः । तस्यव फिकराः सवे गन्धवा देवदानवाः ॥ ८
यक्षाश्च नागाः सिद्धाश तस्येव वश्चवतिनः । उत्तानपादस्य सुतां कल्याणीं नाम कन्यकाम्‌ ९
उपयेमे विधानेन दैत्यराजो महाबलः । तस्यां जातो महातेजाः प्रहादो देलयराट्गुभ ।॥ १०
अनुरक्तो हृषीकेशे गभेवासेऽपि यो हरो । सवावस्थासु दयेषु मनावाकायकममिः ।॥ ११
नान्यं जानाति देवेशात्पञ्मनाभात्सनातनात्‌ । स काठे चोपनींतः सन्गुरूगहेऽवसत्सुधीः। १२
अधी सवेवेदांश्च शस्राणि विविधानि च। कस्मिधिच्रथ कारे च गुरुणा सह देत्यजः।॥। १३
पितुः समीपमागत्य ववन्दे विनयान्वितः । तं परिष्वज्य बाहुभ्यां तनय शुभलक्षणम्‌ ॥

अङ्क निधाय दैत्येन्द्रः थरोवाचेदं दचुचिसिमिते ॥ १४
दिरण्यकरिपुरुवाच--

प्रहाद चिरकालं त्वं गर्गेहे निवेचितः । यदुक्तं गुरूणा वेदं तन्ममाऽऽचक्ष्व सुत्रत ॥ १५
रुद्र उवाच--

राते पृष्ठः स्वपित्रा वे प्रह्मादो जन्परवेष्णवः । प्राह देयेश्वर परीत्या वचनं कटुषापहम्‌ ॥ ६
(0

१ र्ञ्‌, फ. धिलापानाः 1 २ क. च. सान्या | ३क.ज. ञ्च यत्िरमतम्‌ ।

१८३८ महायनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

„ मडाद उवाच--
यो वै सर्वोपनिषदामथेः पुरुष ईश्वरः । तं वे सर्वगतं विष्णुं नमस्ृत्वा ब्रवीमिते ॥ १७
रुद्र॒ उवाच--

इति विष्णुस्तव श्वत्वा दैत्यराइविस्मयान्वितः। उवाच तं गुरु रोषात्कि त्वयोक्तं ममाऽऽत्मने।
ममाऽऽत्मजस्य दुबदधे हरिसंस्तवमीदकाम्‌ । किमथेमुक्तवाञ्ञाङ्यमकार्य ब्राह्मणोचितम्‌ ॥ १९
अश्राव्यं मेदमिन्स्य स्तवमेवं ममाग्रतः । बालेनापि कृतं हेतत्सादाटि जाधम ॥ २०
इत्युक्त्वा परितो वीक्ष्य दैत्यराट्‌कोधमूछितः । भाह दैत्यानसो विप्रो बध्यतामिति राक्षसः २१
इत्युक्ता रक्षसाः कृद्धाः कण्ठनेषण(बन्धन) रज्ज॒भिः । बबन्धुस्तं द्विजवरं भ्रशं दे त्येश्वराज्ञया॥
बध्यमानं गुरं दष्टा प्रहादो ब्राह्मणप्रियः । उवाच पितरं तात इदं मे नोक्तवरानुरूः ॥ २३
कृपया देवदेवस्य शिक्षितोऽसिमि हरेः प्रभोः । नान्यो गुरुम बदति स एव मरको हरिः ॥ २४
श्रोता मन्ता तथा वक्ता द्रष्टा सवैग ईश्वरः । हरिरेवाक्षयः कता नियन्ता स्ैरेदहिनाम्‌ ॥

तस्मादनागसो विप्रो मोक्तव्यो मे गुरूः प्रभो ॥ २५
रुद्र उवाच--

इति पुत्रवचः शरुत्वा दिरण्यकरिपुस्ततः । तं ब्राह्मणं मोचयित्वा स्वमते माह विस्मयात्‌ ॥ २६
दिरण्यकरिपुरुवाच-

कि वरस त्वं ्रमस्थेवं मिथ्यावाक्यद्विजन्मनः। को विष्णुः किंतु तदरूपं कुजासौ संस्थितो हरिः

अहमेवेश्वरो रोके चेलोक्याधिपतिर्मतः । मामेवार्चय गोविन्दं यज त्रं दुरासदम्‌ ॥ २८

अथवा शंकरं देवें रुद्रं छोकगुरं भ्रथुम्‌ । अचैयस्व सुराध्यक्ष सर्वैश्वर्यप्रदं शिवम्‌ ॥ २९

तिपुण्टूधारणं इत्वा भस्मना दैत्यपूजितम्‌ । पूजयित्वा महादेव पागुपतोक्तमार्मतः ॥ ३०
सद्र उवाच--

इति दैत्यपतेर्वाक्यं श्चत्वा दैत्यपएु(त्वोचुस्तत्पु) रोहिता ॥ ३१
पुरोहिता उचुः-

एवमेव महाभाग कुरुष्व वचनं पितुः । त्यज शङ्खे कैटभारि पूजयस्व विखोचनम्‌ ॥ ३२

रद्रात्परतरो देवो नास्ति सवैषदो देणार । पिता तवापि तस्यैव प्रसादादीश्वरोऽभवत्‌ ॥ ३३
सद्र उवाच-

इति तेषां वचः श्रुत्वा प्रहादो जन्म( दः पराह › तरैष्णवः ॥ ४
प्रडाद उवाच--

अहो भगवतः श्रेष्ठयं यन्मायामोहितं जगत्‌ । अहो बेदान्तविदुषः(द्रंसः) स्रछोकेषु पूनिताः॥
बाह्यणा अपि चापरयाद्रदन्त्येवं मदान्विताः । नारायणः परं ब्रह्म तसं नारायणः परम्‌।॥। ३६
नारायणः परो ध्याता ध्यानं नारायणः परम्‌ । गतिविश्वस्य जगतः शाश्वतः स शिबोऽच्युतः
धाता करिधाता जगतो वासुदेवः सनातनः । विन्वमेवेदं पुरुषस्तदिश्वगुपजीवति ॥ ३८
दिरण्मयवपुनित्यः पुण्डरीकनिभेक्षणः । श्रीभरूटीलपतिः सौम्यो निर्मलः छंभविग्रहः ॥ ३९
=

ऋ १ ङ. न, ब्रह्मगोदितम्‌ । २ सष. मम पुत्रस्य ।३क.ज, न्न. फ. "तियत: 1४्ञ्च.फ. मू । पति"! ५ श. फ.
शुदधप्व ।

0 2.) क

९६९ पश्चषश्यधिकंद्धिरशततमोऽध्यायः ] पश्पुराणम्‌ । १८३९

ततेव खरौ बद्येरौ सवैदेोत्तमावुभौ । तस्येवाऽऽननां पुरस्कृत्य वर्तेते ब्रह्मशकरौ ॥ ४०
भीषाऽस्माद्राति पवनो भिषोदेति दिवाकरः । भीषाऽस्मादभरिशेन्द्र् मृत्युधवति पश्चमः।॥ ४१
आसीदेको हर्दिवो नित्यो नारायणः परः । न व्रह्मा न च ईशानो न च चन्द्रदिवाकरौ ४२
न वा द्यावापृथिव्यौ च नक्षत्राणि दिवीकसः । तस्य विष्णोः परं धाम सदा परयन्ति सूरयः

एवं सर्वोपनिषदामर्थं हित्वा द्विजोत्तमाः । रागाष्ठोभाद्धयाद्राऽपि अन्यत्र मतिमानसाः ॥ ४४
तं सर्भरक्षकं देवं त्यक्त्वा सर्वेश्वरं हरिम्‌ । कथं पाषण्डमाभ्िलय पूजयामि च शंकरम्‌ | ४५
लक्ष्मीपति देवदेवमनन्तं पुरुषोत्तमम्‌ । इन्दीवरद छर्यामं पद्मपत्रायतक्षणम्‌ ॥ ४६
श्रीवत्सछक्षितोरस्कं सवीभरणमभूषितम्‌ । सदाक्रुमारं सर्वेषां निल्यानन्दसुखप्रदम्‌ ॥ ४७
ष्णं ध्यायेन्महात्मानो योगिनः सनकादयः । यमचैयन्ति ब्रह्मेशशक्रायया देवतागणाः ॥ ४८
यस्य पल्याः कराक्षा्धदृथ्या हृष्टा दिवौकसः । ब्रहयन्दररुदरवरुणयमसोमधनाधिपाः ॥ ४९
यमामस्मरणादेव पापिनामपि सत्वरम्‌ । मुक्तिर्भवति जन्तूनां ब्रह्मादीनां सदुरुमा ॥ ५०
स एव रक्षकः भीशो देवानामपि सवेदा । तमेव पूजयिष्यामि लक्ष्म्या संयुतमीश्वरम्‌ ॥

प्राप्स्यामि सुसृखेनेव तद्विष्णोः परमं पदम्‌ ॥ ५९१
रद्र उवाच-

इति तस्य वचः श्रुत्वा दिरण्यकशिपुस्ततः । क्रोधेन महताऽऽविष्टो जज्वालाभ्रिरिवापरः ॥

परितो वीक्ष्य दैतेयानित्याह क्रोधमूखितः ॥ ५२
हिरण्यकशिपुरुवाच-

भीषणैः शखखसंघातैः परहादं पापकारिणम्‌ । ममाऽऽज्ञया घातयध्वं शदुपूजनतत्परमर्‌ ॥ ५३

रक्षिता हरिरेति वक्ष्यते तेन वै बलात्‌ । अयव सफलं तस्य परयेयं हरिरक्षणमर्‌ ॥ ५४
रद्र उवाच--

ततोत्र दैतेया हन्तं दैलेश्वरात्मजम्‌ । परिवार्य महात्मानं तस्थुदेखेश्वराङ्गया ॥ ५९

पादोऽपि तथा बिष्णु ध्यात्वा हृदयपङ्कजे । जपन्नषटक्षरं मन्तं तस्थो गिरिरिवापरः ॥ ५६

ते जघः परितो बीराः श्कतोमरशक्तिभिः । रहादस्य वपुस्तत्र हरिसंस्मरणाच्छमे ॥ ५७

क ॥

विष्णोः भभावादृर्र्ष वजभूतमभरदधशम्‌ । अथ संभाप्य तदरात्रं महाख्राणि सुरद्विषाम्‌ ॥ ५८
छि्ानि च क्षित पेतुनौरोत्परुदलानि ब । अर्पमप्यस्य तदरात्ं भतं दैत्या न च क्षमाः॥५९
विस्मितावाश्चखास्तस्ु्ेत्यराज्ञो ऽन्तिके भटाः । तादग्विधं महात्मानं द्रा पुत्रं तेमव्रणम्‌ | ६०
विस्मयं परमं गत्वा दैत्राटक्रोधमूितः। आदिदेश ततः सपान्दन्दक्कान्महाविषान्‌ ॥ ६१
वासकिमभतीन्मीमान्खादयध्वमिति बुबन्‌ । आदष्टस्तेन राज्ञाऽथ ते नागाः सुमहावलाः ६२
ज्वरितास्या पहामीमास्तं चखादु्महाबलम्‌ । गरुडध्वजभक्तं तं विदश्य गरटायुधाः ॥ ६२
निधिषार्छिन्नदशना बश्रवुरनिलाशनाः । वैनतेयसदसेण च्छिन्गात्राः सुविहलाः ॥ ६४
यदुदुबदिशः स्वा वमन्तो रुधिरं भरकम । तादम्बिधान्महासपान्दषटरा दैस्यपतिस्तदा ॥ ६५
आदिदेश ततः कद्ध दिग्गजान्पुमदानिवितान्‌ । नोदितास्तेन राज्ञाऽ्थ दिगनाथ मदोद्धताः
04

+ इदमर्धं व. फ. पुस्तकस्यम्‌ ।

१. फ. 'त्सकौस्तुभोर । २ क ज. महावनम्‌)

१८४० पटायुनिश्रीग्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

परिवायथ तं जघनैः पृथुतै शश्म्‌ । अथ दिग्गजदन्ताश्च च्छि ऽपतन्धृवि ॥ ६७
देन्तेविनाकृता नागा भरशञातां विप्रदृदुवुः । तान्दष्ाऽय पहानागान्देलेन्द्रः कुपितो वरी ॥ ६८
भरज्वाल्य च महावहों चिक्षेप सृतमात्पमनः । नटयायिगप्रियं दषा प्रहादं दव्यवाहनः ॥ ६९

न ददाह चतं धीरं भशान्तो ह्यभवच्छिखी । अदेश्यमानं तं वाटं दृष्टा राजा सुविसिमित; ।७०
भादासस्मे विषं घोरं सर्ैभरतहरं तदा । तस्य विष्णोः प्रभावाच्च विषमप्यमृतं भवेत्‌ ॥ ७!

अपेणात्तस्य देवस्य तदेवापरृतमश्चते । एवमाव्रैर्वधोपायेषौरस्यै; सदारणैः ॥ ७२

नादायिखाऽऽत्मजं राजा तस्यावध्यत्वमेश््य च । ततः सभ्राट्सृतं भराह दंयराडईिस्मयाङुखः ७३
िरण्यकरिपुरुवाच-

त्वया विष्णोः प्रसवं च सम्यगुक्तं ममाग्रतः । व्यापित्वात्सवेभ्रतानां विष्णस्लिभिधीयते।।७

योऽस। सवेगतो देवः स एव परमेश्वरः । तस्य सवगतं वै पक्षं दशंयस्व मे ॥ ७५

एेश्वयशक्तितेजांसि ज्ञानवीयंबलानि च । पश्येयं तस्य परमं रूपं गणविभ्रतयः ॥ ७द

सम्यग्षटरा परयत्नेन विष्णु मन्ये दिवोकसम्‌ } मम प्रतिवलो खोक नास्ति देवेषु कश्चन ॥ ७७
इशानवरदानेन सवभूतेष्ववध्यताम्‌ । पराप्नवान्सवेभ्रतानां दजेयत्वै च मानद ॥

इश्वरत्वं मेद्वष्ुर्मा जित्वा बलवीर्यतः ॥ ७८
महदेव उवाच--

इति तस्य वचः श्रुत्वा प्रहादः माह विस्मितः । हरेः प्रभावं दैलयस्य कथयामास सुव्रतः ॥ ७९
हाद उवाच--

योऽसा नारायणः श्रीमान्परमात्मा सनातनः । वस्नात्सर्वभरतेष वासदेवः स उच्यते ॥ ८०
समस्यापि जगद्धाता विषप्णुरिलयभिधीयते । न किचिदस्मादन्यत्न जगतस्थावरजङ्गमम्‌ ।॥ ८१
सवेत्र चिद्‌ चिद्रस्तु रूपं तस्येव नान्यथा । तरिपाद्रयाधिः परव्योनि पादव्याधिरिदाच्यतः ८२

>, ®

याऽता चक्रमदापाणः पातवासा जनादंनः } योगिभिदेश्यते भक्ट्या नाभक्त्या र्यते कृ पत्‌

द्रं न शक्यो रोषाद्रे मत्सरावर्जनार्दनः । देवतिर्यञ्नुप्येषु स्थावरेऽपि च जन्तुष | ८४

च्याप्य तिष्ठति सर्वेषु ््रेष्वपि मत्स च ॥ ८५
महादेव उवाच--

इति पहाद्वचनं श्रत्वा दैत्यवरस्तदा । उवाच रोषताश्ाक्षो भत्सयन्सयतं महः ॥ <द
िरण्यकरिपरुवाच-

असो सर्मेगतो विष्णुरपि चेत्परमः पमान्‌ । प्रलयं दर्शयसाय वहभिः कि पटापितैः ॥ ८७
महादेव उवाच-

इत्युक्त्वा सहसा दत्यः प्रासाद स्तम्भमात्मनः । ताडयामास हस्तेन प्रहादमिदमर्नरव त्‌ ।॥ ८८
दिरण्यकरिपरुवाच-

असिमन्द्शंय तं विष्णुं यदि सर्बगतो भवत्‌ । अन्यथा त्वरां वधिष्याम पिथ्यावाक्यप्रखपिनम्‌
[~
# संधिरार्षः ।

[नवनन

१ ज, “व्यात्निः कलादूभुता । योऽ,

#,
८
॥ 1.8. ह 11

व,

२९९ पञ्चषष्यथिकद्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८४१

महादेव उवाच-
इत्युक्त्वा सहसा खद्माकृष्य दितिजेश्वरः । प्रडादोरसि चिक्षेप हन्तं खड़न तं रषा ॥ ९०
तस्मन््षणे महाशब्दः स्तम्भे संश्रूयते भृशम्‌ । संवताशानिसंरावेः खमिव स्फुटितान्तरम्‌ ॥ ९१
तेन शब्देन महता देद्यश्रो्रविघातिना । सवे निपातिता भ्रमो छिन्नमूखा इव दमाः ॥ ९२
विभ्यति संछतं दैत्या मेनिरे वै जगत्रयम्‌ । ततः स्तम्भे महातेजा निष्क्रान्तो वै महाहरिः ॥९२
चकार समदहाघोरं जगत्स्षयनिभं (करं) स्वनम्‌ । तेन नादेन महता तारकाः पतिता भवि ॥ ९४

तरसिहं वपरास्थाय तजेवाऽऽविरभृद्धरिः; । अनेककाटिसूयाश्रितेजसा स॒समाहतः ॥ ९९
गरखे पञ्ाननपरख्यः शरीरे मानुषाकृतिः । दं्राकराटवदनः स्फुरनिहावरोद्धतः ॥ ९६
ज्वाछावछितकेशान्तस्तप्नाखातेक्षणो विभुः । सदस्रवाहुभिर्दर्धेः स्बीयुधसमन्वितेः ॥ ९७
हृतो मेरुरिवाऽऽभाति बहुश्ाखनगान्वितः । दिव्यमारयाम्बरधरो दिव्याभरणग्रषितः ॥ ९८
तस्थो तृरकेसरी तत्र सं हर्त सवेदानवान्‌ । तं दष्टा घोरसकाञ्चं नारसिहं महावटम्‌ ॥ ९९
[ऋदग्धा्िपक्ष्मो दैत्येन्द्रो विहलाङ्ग; पपात इ । भहादोऽथ तदा दष्टा नारसिहोपमं हरिम्‌ । ॥
जयराब्देन देवें नमश्चक्र जनादंनम्‌ । ददशे तस्य गानेषु ग्रासहस्य महात्मनः ॥ १०१

लोकीन्समद्रान्सद्रीपान्सरगन्धर्वमानुषान्‌ । अण्डजानां सहस्रं तु सटाग्रे तस्य दृदयते ॥ १०२
दृश्यन्ते तस्य नेषु नेत्रयोस्तस्य) सोमसूर्यादैयस्तथा । [+कणेयोरश्विनी देवो दिशश्च विदि
हरस्तथा| ॥ १०३
कछार ब्रह्मरुतौ च नभो वायश्च नासिके । इन्द्राग्री तस्य वक्तरान्ते जिहयायां च सरस्वती १०४
द॑ष्रास सिदशाईलशचरभाश्च महोरगाः । कण्ठे च दृश्यते मेरुः स्कन्धेष्वपि(न्धेऽपि च) महाद्रयः।।
देवतिर्यच्नुष्याश्च बाहुष्वपि महात्मनः! नाभो चास्यान्तरि्नं च पादयोः पृथिवी तथा॥ १०६
रोमस्वौषधयः सवीः पादपा नखपङ्किषु । निःश्वासेषु च वेदाश्च साङ्गोपाङ्गसमान्वताः ॥ १०७
आदित्या वसवो र्द्रा विश्वेदेवा मरुद्रणाः । सवाङ्गषु प्रदश्यन्ते गन्धवाप्सरसव य ॥ १०८
इत्थं विभृतयस्तस्य इक्यन्ते परमात्मनः । श्रीवत्सकोस्तुभोरस्कं वनमालाविभूषितम्‌ ॥ १०९
दाङ्चक्रगदाखड्शाङ्गीच्रहेतिभियुतम्‌ । सवापनिषदामथ दृष्टा दृत्यश्वरात्मजः ॥ ११०
हषश्चनलसिक्ताङ्गः भ्रणनाम मृहुगृहुः । देत्येन्दरस्तु हरि दष्ट करोघान्मृत्युव्रशे स्यितः ॥ १११
योद्धं खडं सपद्यम्य वृसिहं तमथाद्रवत्‌ । अथ देत्यगणाः सवे टन्धसज्ञा महावलः ॥ ११२
स्वान्यायधानि चाऽऽधाय हरि जघस्त्वरान्विताः । पगाटकाण्डानि यथा वदो िप्नान्यनेकशः
तयैव भस्मतां यान्ति सदस्राण्यायुधानि वै । तान्यनेकानि देयानां दृष्टा नरदरिस्तदा ॥ ११४

सरेदेदाह च उ्वालामाखाविरचितस्फटैः । नकेसरिसरोद्ूतवह्विना दानवा भररम्‌ ॥ ११५
निर्भस्मिताः क्षणात्स्व निःशेषं तदमृद्रलम्‌ । प्रहादं सानुगं हित्वा भस्मिते रक्षसां वरे॥ ११६
क्रोधादैत्यपतिः खडमाकृष्याभ्यभपद्यत । खड़हस्तं तु देखन्द्रं जग्राहकन बाहुना ॥ ११७

पातयामास देशो यथा चाखां पदानिलः । गरदीस्वा पतितं भ्रमा महाकायं नूकेसरी ॥ ११८

कि

> धनधिह्वान्त्गतः पाले ञ्च. फ. पस्तकस्थः । + धनश्िद्रान्तगतः पाठः क. ज. क फ. पुस्तकंत्यः ।

१८. ज. दील्प्रः मः।२ ञ्ल. फ, कारििरीन्मप्तद्री। ३ क्ष. फ. दया प्रहाः। क । ४ ड. एद्रत्र 1५
निभतमिनाः ।
२३१

१८४२ महामुनिभ्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

स्वोत्सङ्गे स्वरापयित्वा च दद शास युखं हरेः(रिः) । विष्णुनिन्दाकृतं पापं तथा वेषणवदरेषजम्‌॥
नुसिदस्यशेनादेव निर्भस्मितमग्रत्तदा । अथ देलेश्वरस्यासौ महदरात्ं नृकेसरी ॥ १२०
नखैिदारयामास तीक्ष्णेवेजनिभेधनेः । स निमेखाला देलेन्द्रः पर्यन्ताक्षान्पुखं हरेः ॥ १२१
नसैनिभिन्रहदयः कृतार्थो विजहावसरन्‌ । तद्वात्रं शतधा भिचा नखैस्तीस्णेमंहाहरिः ॥ १२२
आदृष्यान््राणि दीपाणि कण्डे संसक्तवान्पियात्‌ । अथ देवगणाः सवे मुनयश्च तपोधनाः ॥

ब्रह्मरुद्रौ पुरस्कृत्य शनेः स्तोतुं समाययुः । ते भसादयितुं भीता उ्वकितं विश्वतोमुखम्‌ ॥१२४
मातरं जगतां धात्री चिन्तयामासुरीश्वरीम्‌ । दिरण्यवर्णा हरिणीं सर्वोपिद्रवनारिनीम्‌ ॥ १२९
विष्णोनित्यानव्र्ाङ्गी ध्यात्वा नारायणीं शुभाम्‌ । देवीसूक्तं जपन्भक्त्या(न्तो प) नमशचकृः

सनातनीम्‌ ॥ १२६
[व खन (3, स [ कथ ^ [कय [ॐ (क

तेचिन्लयमाना सा देवी त्तैवाऽ ऽतरिरभूत्तदा । चतुभुजा विश्ाखाक्षी स्वाभिरणभरषिता ॥ १२७

दुङ्चवेख्सदहिता दिव्यमालानुदेपना । तां दृष्टा देवदेवस्य भियां सर्वे दिकौकसः ॥ १२८

उचुः पाज्ञलयो देवीं सन्नं कुरु ते भरियम्‌ । बेलोक्यस्याभयं खामी यथा दद्यात्तथा कुरु ॥
महादेव उवाच--

इत्युक्ता सहसा देवी भियं भाप्य जनादनम्‌ । परणिपत्य नमस्कृत्य सीदेति उवाच तम्‌ ॥ १३०

तां दृष्ट्रा महिषीं स्वस्य भियां सर्वेश्वरो हरिः । रक्षःशषरीरजं ऋोधं तत्याज स तु तत्क्षणात्‌ ॥

अङ्मादाय तां देवीं समाश्िष्य दयानिधिः । कृषासुषाद्र्वा वै निरैक्षत महाहरिः ॥ १३२

ततो जय जयेत्युजेः स्तुवतां नमतां तदा । तद्ययादृषटितुष्टानां सानन्दः संभ्रमोऽमवत्‌ ॥ १३३

ततो देवगणाः सर्वे हषनिभरमानसाः। ऊचुः पराञ्जख्यो देवं नमस्कृत्य जगत्पतिम्‌ ॥ १३४
दवगणा ऊचुः-

्षटुमत्यद्ुतं तेजो न शक्तास्ते जगत्पते । अत्यद्भुतमिदं रूपं बहुवाहुपदाङ्कितम्‌ ॥ १३५

जगन्नयं समाक्रान्तं तेजस्तीक्ष्णतरं तव । द्रष्ट स्थातु न शक्ताः सम सर्य एव दिवौकसः ॥ १३६
महादेव उवाच--

अत्याथितस्तु विुधस्तेजस्तद तिभीषणम्‌ । उपसंहृत्य देवेशो भ्रव सखदर्शनः ॥ १३७
सरत्कोटीन्दुसंकाशः पुण्डरीकानि मेक्षणः । सुधामयसयापुञ्चविदुत्कोटिनिभः शुभः ॥ १३८
नानारत्नमयेरदिम्येः केयूरैः कटकान्वितैः । बाहुभिः कल्पदक्षस्य शासे परैरिव सत्फरैः ॥१३९
चतुभिः कोमलेदिव्यरन्वितः परमेश्वरः । जपाङुयमसंकासैः शोभितः करपङ्कजैः | १४०

शङ्ख चक्रषही ताभ्यामुद्वाहुभ्यां रिराजितः । वरदामयहस्ताभ्यामितराभ्यां नृकेसरी ॥ १४१
भरीवत्सकोस्तुभोरस्को वनमालातिभूषितः । उददिनकराभाभ्यां कुण्डलाभ्यां विराजितः १४२

हारकेयूरकटकेभूषणेः समलैकरतः सव्याङ्गस्यधिया युक्ता राजते नरकेसरी ॥ १८३
लकष्मानृसिहं तं दृटा देवताः समहर्षयः । आनन्दाश्चनसैः सिक्ता दषनिरभस्चेतसः ॥ २५४
आनन्दसिन्धुमग्नास्ते नमथकरुनिरन्तरम्‌ । अर्चयामासुरात्मेशं दिव्यपुष्पसमर्पणेः ॥ १४५
रतनङ्म्भेः सुधापूरणराभिषिच्य सनातनम्‌ । वसैराभरणैगनधैः पुष्शमनोरमैः ॥ १४६
दिव्येनवेदिते्दपिर्चयित्वा नृकेसरिम्‌(?) । तष्वुदिव्यस्ततिमिर्नमधकुहरमह ¦ ॥ १४७

ततः भसन लक््मीरशस्तेषःमिशन्वरान्ददौ । ततो देवगणैः सार्थ सवेशो भक्तवत्सलः ॥ १४८
पहादं सदेतयानां चक्रे रानानमव्ययम्‌ । आश्वास्य भक्तं पडादूमभिषिर्य सरोत्तैः | १४९

क

५ १
‡ च्छे च

नि
४" #

२६६ षटषश्यधरिकद्विराततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८१३

ददौ तस्मे वरानिष्टान्भक्ति चाव्यभिचारिणीम्‌ । ततो देवगणैः सार्धं स्त्यमानो नृकेसरी १५०

विकीणंः पष्पवषस्तु तत्रबान्तरधयत । ततः सुरगणाः सवस्वस्व स्थान प्रपाद्र्‌ ॥ १५१
नश्च यज्ञभागाव श्भुजुः प्रातपानसाः । तता दवाः सगन्पवां नरातड्ाऽभवकस्तदा ॥ १५२

तस्मिन्हते महादं त्य सवे एव प्रहषिताः । भरहयादस्तु तदा चक्रे राज्यं धर्मेण परैष्णवः |॥ १५३
दरः मसादरन्धं तु वप्णवं राज्यमुत्तमम्‌ । बहुभियज्ञदानाव्रैरचेयि्वा नृकेसरिम्‌ ॥ १५४

कारे हरिपदं पराप्ना यानिगम्य सनातनम्‌ । एतत्महाद चरितं ये त॒ शृण्वन्ति नित्यश्च; ॥ १५५
ते सर्वे पापनिगुक्ता यास्यन्ति परमां गतिम्‌ । एतत्ते कथितं देवि नृ सिहवेभवं हरेः ॥

दषा च वेभवावस्थां शरण देवि यथाक्रमम्‌ ॥ १९५६
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे तरिहप्रादुभवो नाम
पच्चपषरष्टयाधकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २६५ ॥

आदितः कानां समण्यङ्ाः-- ४६४५७

अथ धटूषष्रथयिकद्विरततमोऽ्ध्यायः ।

रुद उवाच--
मरहादस्य स॒तो जज्ञे विरोचन इतीरितः । तस्य पत्रो महावादुर्मर्िविन्वानरः भरभः ॥ ५
स तु धमेविदां श्रष्ः ससो जितेन्द्रियः । हरेः भरियतमो भक्तो नित्यं धर्मरतः शुचिः ॥ २
स जित्वा सकलान्देवान्सेन््रांश्च समरुदणान्‌ । ब्रीषटीकान्स्वशे #स्थाप्य राज्यं चक्रे महावलः

अदरृष्टपच्या पृथित्री वहसस्यफलप्रदा । गावः परणदघाः सवः पादपाः फश्पुष्पिताः ॥ ध
स्वधमेनिरताः सर्वै नराः पापविर्बानिताः । अर्चयन्ति हृषीकेशं सततं विगतञ्वराः ॥ ५
एवं चकार धमण राज्यं देत्यपतिबेलिः । इन्द्रादि त्रिदशास्तस्य किकराः समुपस्थिताः ॥ ६
श्वय त्रिषु लोकेषु वुभुजे वलदपंकरत्‌ । अ्रषटराज्य सृतं दृष्ट्रा तस्यापि हितकाम्यया ॥ ७
कदयपा भायंया सारं तपस्तेपे हरिं प्रति । अदित्या सह धमात्मा पयोत्रतसमच्ितः ॥ ८
अचेयामास देवेशं पद्मनाभं जनादेनम्‌ । ततो वषेसदस्राणि तेन संपरजिता हरिः ॥ ९
तत्रैवाऽऽविरमभूत्तस्य देव्या सह सनातनः । तं दष्टा (पुरतः) पृण्डरीकाक्षं शङ्चक्रगदाधरम्‌ १०
इन्द्रनी टमणिरयामं सत्ोभरणमभूषितम्‌ । स्फुरक्िरीटकरय॒रहारकुण्डल्शोभितम्‌ ॥ १९
कास्तुभोद्धासितोरस्कं पीतव्रस्ेण वेष्टितम्‌ । भिया सह समासीनमण्डजन्दरं महात्मनि ॥ १२
तं दृष्टा जगतामीशं हरषनिर्मरचेतसा । पर्या सह नमस्कृता तुण्राव दिजसत्तमः ॥ १३
कडयप उवाच-
नमो नमस्ते लक्ष्मीश्च सं्वज्ञ जगदीश्वर । सवात्मन्सर्षदेवेश सषटिसंहारकारक ॥ १४
अनादिनिधनानन्तवपुपे विश्वरूपिणे । नमस्ते वेदवेदङ्गवपुषे सवेचश्चुष ॥ १९९

सवातमने नमस्तुभ्यं सृक्ष्मात्सृक्ष्मतराय च । कल्याणगुणपणाय योगिध्येयार्मने नमः ॥ १६
नमा य॒वकमाराय श्रीभखीखापिषपाय च | नित्यपक्तकभोगाय परधासि स्थितायच।॥ १७

+ साध्रराषः } > टल्दव्रपरः ।

१. ज. शस्नन्नकरिः। >२क. ज, सर्वेश । ३यअ. णहपाय।

१८४४ महाप॒निश्रीन्यासप्रणीत-- | [ ६ उत्तरखण्डे

चतुरात्मननमस्तुभ्यं चतुच्यह नमोऽस्तु ते । पञ्चावस्थाय ते तुभ्यं नमस्ते पञ्चमात्मक ॥ १८
पश्चमात्मकनिषेसतेर्यागिभिः पज्यते(े) सदा । पञ्चाथतखविदुषां पश्चसंस्कारसंस्थितः ॥ १९
पञ्चमस्थस्वरूपं ते विज्ञेयं सततं हरेः । चतुवौक्परिपणीत्मा नियतं कवयो विदुः ॥ २०
ते ब्राह्मणा जगत्सर्वं रक्षन्ति तव किंकराः । जयीमयाः कमेनिष्ठा ये द्विजा भक्तवत्सल ॥ २१
तेषां दयेक्षणादेव भववन्धविमुक्तयः । नमस्ते तरिजगद्धात्रे स्वयधात्रेऽखिखात्मने ॥ २२
धात्रे विधात्रे विश्वाय विश्वरूपाय ते नमः । नारायणाय कृष्णाय वासुदेवाय शाङ्गिणे ॥ २३
विष्णवे जिष्णवे तुभ्यं बुद्धस्चखाय ते नमः ॥ २४

महादेव उवाच-

इत्यादिस्तुतिभिः सम्यक्स्तयमानो महषिणा । भाद गम्भीरया वाचा परितुष्टो जनादेनः ॥२५
भगवानुबाच-

संतुष्टोऽदं द्विजभेष् स्वया भक्त्या सर्माचितः । वरं इृणीष्व भद्रं ते करोमि तव वाञ्छितम्‌ ॥२६
महादेव उवाच-

ततः पाह हृषीकेशं भायेया सहं करयपः ॥ २७
कश्यप उवाच -

पुत्रत्वं मम देवेश संप्राप्य त्रिदशां(त्ेदशं) हितम्‌ । कुरुष्व बलिना देव जैरोक्यं निजितं वलात्‌

इन्द्रस्यावरजो भत्वा उपेन्द्र इति विश्वतः । येन केन च मार्गेण वि निजित्य मायया ॥

लोक्यं मम पुत्राय देहि शक्राय शाश्वतम्‌ ॥ २९
महादेव उवाच-- ।

इत्युक्तस्तेन विप्रेण तथेलयाह जनार्दनः । संस्त्यमानखिदशेस्तत्रैवान्तरधीयत ॥ ३०

एतस्मिन्नेव काटे तु करयपस्य महात्मनः । अदित्या गर्भमागच्छद्वगवान्भरृतभावनः ॥ र!

तस्मिन्कारे वचियागे दींसत्रं महातपाः । अषटमहधिभिः सार्भमारेभे तद्विधानतः ॥ ३२

इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामेश्वरसंव्रादे वामनप्रादुभौवो नाम
धट्षष्ट्यधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २६६ ॥

आदितः शोकानां समघ्वज्ञः--४६४८९

अथ सप्तपषटयधिकद्विरततमो ऽध्यायः ।

आयम मिण,

श्रीकरं उवाच-
अथ वपेसदस्रान्ते सवैलोकमहेश्वरम्‌ । अदिति्नयामास वामनं विष्णुमच्युतम्‌ ॥
भीवत्सकोस्तुमोरस्कं पूर्णेन्दुसदशचयुतिम्‌ । सुन्दरं पुण्डरीकाक्षमतिखवैतनुं हरिम्‌ ॥
बटुबेषधरं देवं सवेबेदाङ्गगोचरम्‌ । [*मखलानिनदण्डादिचिदिरङ्कितमीन्वरम्‌ ] ॥
तं दृष्ट्रा दवताः सवाः शतक्रतुपुरोगमाः । स्तुत्वा महपिभिः सार्ध नमश्करुम॑दहीजसम्‌ ॥
ततः परसन्नो भगवानाह तान्सुरसत्तमान्‌ ॥

90 8) नच

+ इदमर्धं क. ------------! द्म कज. ह, फ. पृत्तक्स्यम्‌। क. फ. पुस्तकस्थम्‌ ।
१ श्च. "णात्मन्निय । २ इ. "द्द शतः ।

न

२६७ सपपश्यधिकद्विराततमोऽध्यायः] पश्रपुराणम्‌ । १८४५

वामन उवाच-
कि कतेव्यं मया चाद्य तद्रवीथ(द्त्रय च) सुरोत्तमाः ॥ ५
शंकर उवाच-
ततः प्रहृ्टासिदश्ास्तमचः परमेश्वरम्‌ ॥ &
देवा उचः--
अस्मिन्काखे बरटेर्यज्ञो वतेते मधुसूदन । अप्रल्याख्यानकाटोऽयं तस्य देत्यपतेः प्रभो ॥
याचित्वा तरिदिवं छोकं तत्र त्वं दातुमदेसि । ७
शंकर उवाच--
इ्तयुक्तखिदरैः सरवराजगाम बलि हरिः । यागदेशे समासीनमूपिभिः सापरभष्टभिः ॥ ८
अभ्यागतं बट दृष्ट्रा सहसोत्थाय दैत्यराट्‌ । अभ्यागतः स्यं विष्णरिति हाससमन्वितः ॥ ९
पूजयामास विधिना निवेश्य कुसुमासने । प्रणिपत्य नमस्कृता भाह गददया गिरा ॥ १०
बलिरुवाच-

धन्योऽस्मि कृतकृत्योऽस्मि सफलं मम जीवितम्‌ । त्वामचयित्वा विगेन्दर किं करोमि तव भियम्‌
आगतोऽसि यदर्थं त्वमायुदिश्य द्विजोत्तम । तस्यच्छामि ते शं ब्रूहि वेदधिदां वर॥ १२

शंकर उवाच--
ततः प्रहृष्टमनसा तमुवाच महीपतिम्‌ ॥ १३
वामन उवाच-

दणु राजेन्द्र वक्ष्यामि ममाऽऽगमनक्रारणम्‌ । अभ्रिकुण्डस्य पृथिवीं देहि दैत्यपते मम ॥ १४
मम िविक्रमपरद(मितां) महीं तं दातुमर्सि । सर्वेषामेव दानानां भूमिदानमनुत्तमम्‌ ॥ १५
यो ददाति महीं राजन्विभायाकिंचनाय वे । अङ्कष्रमात्रामपि वा स भवेत्पृथिवीपतिः ॥ १९६
न भूमिदानसदशं पवित्रमिह विद्यते । भूमि यः प्रतिगृह्णाति भूमि यश्च भयच्छति ॥ १७
उभों तौ पुण्यकर्माणौ नियतौ स्वगगामिनो । तस्माद्धमि महाराज परयच्छ जिपदीं मम ॥ १८
[कएतदल्पां महीं दातु मा विशङ्क महीपते । जगच्रयपदानेन नाम रूप भविष्यति ॥] १९

रकर उवाच-
ततः प्रहृष्टवदनस्तयेत्याह मरीपतिः । तस्मे महीप्रदानं तु कतु मेने विधानतः ॥ २०
तं दृष्टा दैत्यराजानं तदा तस्य पुरोहितः । उशना ह्यत्रवीदाक्यं मा राजन्दीयतां मही ।॥ २१
शुक्र उवाच--
एष विष्णः परेशोऽथ देवैः संप्राथितो हरिः । वश्चयित्वा महीं सर्वा त्वत्तः भराणुमिहाऽऽगतः ॥
तस्मान्मही न दातव्या तस्मै राजन्पहात्मने । अन्यमर्थं प्रयच्छस्व वचनान्मम भूपते ॥ २३
ककर उवाच-
ततः प्रहस्य राजाऽसौ तं गुरं पाह पैयेतः ॥ २४

ॐ अयं शोकः क. ज. सल. फ़. पुस्तकस्थः ।

१न्ञ. ज, क्षयेः! अ*। २. ज. धां नान्यदिच्छामि मानद ।स । ३ क. ज. सष. फ. नृप ।

१८४६ महायुनिश्रीव्यसिप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे~

बलिराच--
प्रीतये वासुदेवस्य सर्व पुण्यं दतं मया । अद्य धन्योऽस्म्यहं विष्णः स्वयमेवाऽऽगता यदि ॥२५
तस्य प्रदेयमेवाच् जीविते च महासुखम्‌ । तस्मादस्मे भयच्छामि तरिखोकीमिपि च धुवम्‌ ॥ २६

शकर उवाच---
इत्युक्त्वा भूपतिस्तस्य पादौ भक्षाटय भक्तितः । वाञ्छतां भददौ भरमि वारिपूबं विधानतः२७
परिणीय नमस्कृत्वा दा वै दक्षिणं वञ्च । भोवाच ते पुनविपं प्रहष्ेनान्तरात्मना ॥ २८
बलिरूवाच--
धन्योऽस्मि इृतङृत्योऽस्मि तव दवा मीं द्विज । यथेष्टं तव विभरन््र तदरहाण महीमिमाम्‌ ॥२९
दंकर उवाच--
तमुवाच दषं विष्णु राजंस्तव समीपतः । मापयामि पदेनाद्य पृथिवीं तव पर्यतः ॥ ३०
इत्युक्त्वा बटुरूपं तद्विहाय परमेश्वरः । तरिविक्रमवपुभरत्वा जग्राह पृथिवीमिमाम्‌ ॥ ३१
पश्चाशत्कोरिविस्तीर्णा ससयुद्रमदहीधराम्‌ । ससागरां च सद्रीपां सदेवासुरमानुषाम्‌ ॥ †२
पादेनैकेन पुरुषो विक्रम्य मधुसूदनः । उवाच दैत्यराजेन्द्रं फि करोमीति सांमतम्‌ ॥ ३३
तद्र त्रैविक्रमं रूपमीम्वरस्य महौनसम्‌ 1 हिताथेमपि देवानामृषीणां च महाटमनाम्‌ ॥ ३४
न द्रष्टुमपि शक्यं स्यादरद्मणः शंकरस्य च । तत्पदं पृथिवीं स्वामाक्रम्य गिरिने शुभे ॥ २५
अतिरिक्तं समभवच्छतयोजनमायतम्‌ । दिव्यं चकषुईदौ तस्मै दैत्यराज्ञे सनातनः ॥ २६
तस्मै संद्ैयामास स्वकं रूपं जनार्दनः । तद्विश्वरूपं देवस्य दृष्टा दैत्येश्वरो वली ॥ ३७
पहर्षमतुं रेभे सानन्दाश्रपरितः । दृष्टा देवं नमस्कृलय स्तुत्वा स्तुतिभिरेव च ॥
प्राह गद्वदया वाचा प्रहषटेनान्तरात्मना ॥ ३८
बलिरुवाच -
धन्योऽस्मि छृतटृलयोऽस्मि तवां दृषा परमेशवरम्‌ । रोकतरय त्वमेवेतदहाण परमेश्वर ॥ ३९
शंकर उवाच--
अथ सर्वेश्वरो विष्णुद्वितीयं पदमव्ययम्‌ । उर्ध्वं प्रसारयामास ब्रह्मलोकान्तमच्युतः ।॥ ४०
सनक्षत्रग्रहोपेतं सरव देवसमादृतम्‌ । पादो न परिपर्णोऽभरदच्युतस्य शुभानने ॥ ४१
ततः पितामहो दृष्ट्रा चक्रपद्मादिचिदहितम्‌ । पदं तदेवदेवस्य हषसं खचेतसा ॥ ४२
धन्योऽस्मीति वदन्त्रह्मा ग्रहीत्वा स्वकमण्डटम्‌ । भक्त्या भक्षाख्यामास तत्र संस्थितवारिणा ॥
अक्षय्यमभवत्तोयं तस्य विष्णोः प्रभावतः । तत्तीयं मेरुशिखरे पपात विमलं जलम्‌ ॥ ४४

जगतः पावनार्थं वै चतुदिश्चु पवाहितम्‌ । सीता चाटकनन्दा च चक्षभद्रा यथाक्रमम्‌ ॥ ५५
ततश्वालकनन्दा च मेरोदक्षिणतः स्मृता । तिधा नाघ्ना त्रिपथगा जिस्ोता लोकपावनी ।॥ ४६
ऊर्ध्वे मन्दाकिनी भोक्ता त्वधो भोगवती तथा } मध्ये वेगवती गङ्ग पावनार्थं नृणां शिवा ४७
तां दृष्ट्रा मेरुमध्या्तु प्रसवन्तीं शुभानने । आत्मनः पावनाथीय शिरसाऽहमधारयम्‌ ॥ ४८
दिव्यवभेसदस्रं तु धृत्वा गङ्गाजलं शुभम्‌ । शिवत्वमगमं देवि सर्मैलोकेषु पूजितः ॥ ४९
यो वहेच्छिरसा गङ्गातोयं विष्णापदोद्धवम्‌ । प्राश्येदरा जगत्पूज्यो भविष्यति न संदायः ॥ ५०

१ क्ष. विप्रो ।

ौ "५ ५ शैः

ष
1

२६८ अष्टषश्यधिक द्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८४७

गङ्गा गङ्गेति यो ्रूयाय्योजनानां शतेरपि । मुच्यते सर्वपापेभ्यो विष्णुलोकं स गच्छति ॥ ५१

ततो भगीरथो राजा गौतमश्च महातपाः । तपसा पूजयित्वा मां गङ्गां समयाचत ॥ ५२

सलोकहिताथाय तां गङ्गा वेष्णवीं शिवाम्‌ । तयोरहं तामददां भीतया देवि सरिद्राम्‌ ॥ ५३

गोतमेन समानीता गोतमी तेन कीतिता । भागीरथीति विख्याता तेन राज्ञा ता यतः ॥ ५४

पसङ्गात्ते समाख्यातं गङ्गाजन्मात्यरुत्तमम्‌ । ततो नारायणः श्रीमान्वखिदिंत्यपतेः प्रयः ॥ ५५
$ $ ॐ ® | क्तवत्सट 4 $ $ #

रसातलं शुभं खाकं प्रददौ भक्तवत्सलः । सर्वेषां दानवानां तु नागानां यादसामपि॥ ५६

राजानं तु बलि चक्रे यावद्‌ाभूतसंपएुवम्‌ । प्रतिग्ृश्च बलेर्छोकान्वदटुगेषेण दैलयहा ॥ ५७
महेन्द्राय ददौ प्रीत्या कारयपिरविष्णरव्ययः । ततो देवाः सगन्धा ऋषयश्च महौजसः ॥ ५८
तुष्टवुः स्तवनेदिग्येः पूजयामासुरय्युतम्‌ । संक्षिप्य तन्महदूपं तेषां संदर्शनाय वै ॥ ५९
संपूज्यमानचिदशरन्तधोनं ययो हरिः । इत्थं सुरक्षितः शक्रो विष्णना भभविष्णुना ॥ ६०
बेलोक्यं महद पथेमवाप त्रिदशेश्वरः । एतत्ते सवेमाख्यातं वामनं वेभवं शुमे ॥ ६९
शेषं च बभव देवि तद्रक्ष्यामि यथाक्रमम्‌ ॥ ६२

इति श्रीमहापुराणे पाञ्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे वामनचारेतं नाम सप्तषटयाघेकादिशततमो ऽध्यायः ॥ २६५॥
आदितः शोकानां समणष्यङ्ाः--५६५५१

भथाष्टषष्टयधिकद्वि शततमो ऽध्यायः ।
इन्वर उवाच--
धरगुपुत्रो महानासीजमदपिद्विजोत्तमः । समस्तवेदबेदाङ्गपारगश्च महातपाः ॥ १
तपस्तेपे स धर्मात्मा महेन्द्रं परति भामिनि । सदसरवर्षपयन्ते गङ्गायाः पचने शुभे ॥
ततः भसन्नः प्राहेदं भगवान्पाकशासनः । ग्‌
इन्द्र उवाच-
वरं ठणीष्व विमेन्द्र यत्ते मनसि वतेते ॥ ३
इश्वर उवाच-
ततः भरोवाच विप्रषिः परितुष्टं शतक्रतुम्‌ । ४
जमद्‌भिरुवाच-
स॒रभि देहि मे देव सर्वकामदुघां सदा ॥ ५
ईश्वर उवाच-
ततः भस देवेशस्तस्मै विप्राय गोत्रभित्‌ । परददौ सुरभि देवि सवेकामदुघां तदा ॥ ६
स छन्ध्वा सुरभि देवि जमदभ्रिर्महातपाः । उवास स महेश्वयैः शतक्रतुरिवापरः ॥ ७
रेकस्य सतां रम्यां रेणुकां नाम नामतः । उपयेमे विधानेन जमदप्निमेहातपाः ॥ ८

तया सह स धर्मात्मा रेमे वर्षाण्यनेकशः । पौलोम्या ज्रभया देव्या यथा संक्रन्दनो तरिभुः ॥९

ततः; स पूत्रकामत्वादिष्टि चक्रे सुधामिकः । इष्वा संतोषयामास पाकशासनमीश्वरम्‌ ॥ ०

परितुष्टः शचीभता तस्मै(ददौ) पुत्र महाबलम्‌ । महौजसं महावाहं सवेशत्ुपतापनम्‌ ॥ ११
१. शुभाम्‌ ।

१८४८ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे

अथ कालेन विमनो रेणुकायां शुचिस्मिते । पृत्रमुत्पादयामास महावीर वखान्वितम्‌ ॥ १२

विष्णोरंशं शभागेन सबैलक्षणलक्षितम्‌ । तस्मिन्सते महावीर्ये भरगुस्तस्य पितामहः ॥ १३
नाम चास्मै ददौ हषाद्ष्णोरंशोपलकषितम्‌ । चक्रेऽथ नामधेयं तु राम इत्यस्य शोभितम्‌ ॥ १४
जमदग्नेः समुत्पन्नो जामदग्न्य इतीरितः । तद्धागंवान्यः सोऽपि वटे द्विजपुंगवः ॥ १५
उपनीतस्तथा तेन सवंविद्याविशारदः । तपस्त जमामाथ शाटग्रामाचलं प्रति ॥ १६
ददश कयपं तत्र ब्रह्मपिममितोजसम्‌ । हर्षेण पूजितस्तेन मरीचितनयो द्विज! ॥ १७
विधिना भददौ तस्मे मत्रं व्रैष्णवमव्ययम्‌ । छब्धमव्रस्तदा रामः करयपात्त महात्मनः ॥ १८
पूजयामास विधिना स तदा कमलापतिम्‌ । षडक्षरं महामत्रं जपन्नेवं दिवानिक्षम्‌ ॥ १९
ध्यायन्कमटपत्राक्षं विष्णुं स्ेगतं हरिम्‌ । तपस्तेपे स धमात्मा बहुवर्षाणि भागैवः ॥ २०

जितेन्दरियस्तु यतवाक्तत्र तस्थौ महातपाः । जमदभ्रिश्च विपरषिः स्थितो गङ्गातटे श्चमे॥ २९१
चकार विधिवद्धं यज्ञदानादिकं महत्‌ । पेन्वाः परसादादिन्द्रस्य संपूर्णास्तस्य संपदः ॥ २२
कस्यचिचथ कालस्य रैहयाधिपतिः परभुः । विनित्वा सवराष्राणि स्मैसैन्यसमातः ॥ २३
भागेवस्याऽऽश्रमं भाप्य जमदग्गम॑हीपतिः । समीक्ष्य तं महाभागं ववन्दे मुनिसत्तमम्‌ ॥ २४

पृष्टा तु कुशलं तस्य महर्षेभोवितात्मनः । परददौ दृपतिस्तस्मै वल्ाण्याभरणानि च ॥ २९
भीत्या संपूजयामास राजानं एहमागतम्‌ । मधुपर्केण विधिना पूजयित्वा व्रपोत्तमम्‌ ॥ २६
ससेन्याय रन्द्राय भोजनं भददौ मुनिः । भाता सुरभिस्तेन भागेण सुधीमता ॥ २७
सपूणमन्नपानादि ससजं सवरा तदा । अक्षय्यमन्नपानादि तया ष्ठं महातपाः ॥ २८
ससेन्याय रपेन्द्राय पददों मुनिसत्तमः । तां दृष्टा सवलां राजा कोतूहटसमन्वितः ॥ २९

स्पृहां चकार पापारमा तस्यां गति स दुम॑ति; । अयाचत्सुराभिं तत्र जमद्‌ भरे दृपोत्तमः ॥ ३०
कातेवीयं उवाच--

सवसं देदि मे विम कपिलां सवेकामदाम्‌ । अन्यधेनुसदस्राणि दास्यामि तव सुत ॥ ३!

इम्धर उवाच--

इत्युक्तस्तन राज्ञाऽऽह जमदमिर्महातपाः ॥ ३२
जमदग्रिरुवाच--

न देया सवा राजन्मया तव महीपते । इयं च देवदेवेन शक्रेण परिपालिता ॥

देवतानां धनं राजन्दातव्यं स्यात्कथं मया ॥ ३३
इश्वर उवाच- |

इत्युक्तः स तदा राजा कोधेन कठुषीकृतः । वलाजलग्राह सवां सर्वसैन्यसमादतः ॥ ३४

ततः कृद्धा महाभागा सवरल वरवणिनि । जघान तस्य सैन्यानि शुङ्गः कृतसमैरपि ॥ ३५

घातयित्वा न तत्सेन्यं # ¢ $ ५ ~. ह
वत्वा मदेन तत्सन्यं सवदा क्षणात्‌ । अन्तधानं गता देवी ययौ शक्रान्तिकं क्षणात्‌ ३६
स्वसेन्यं निहतं दृष्टा सोऽ्युनः क्रोधग्राछतः । मुष्टिना ताडयामास भार्गवं द्विनसत्तमम्‌ ॥ ३७

ताडितस्तेन वहुशो विकलाङ्गः भकम्पितः । पपात सहसा भूमौ ममार द्विजसत्तमः ॥ ३८
हत्वा मुनिवर तत्र पापात्मा हहयाधिपः । महांसेन्यपरीवारो विवेश नगरं स्वकम्‌ ॥ ३९

--------------- ` ~ ___ `
१क.ज.-च। सचमे ।उ.ज. च प्रनिमंः।२ज्ञ. दामयपातान्मा त्रिः ।

(~ --~--+~-~-- ~~~ ~ न 9 थित पिन

२६८ अष्टष्यधिकद्धिशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८४९

रामस्तु देवदेवेशं पूजयामास भागेवः । तेन संपूजितो देवः भसन्नः भा केदावः ॥ ४०
भ्रीभगवानुबाच-

प्रीतोऽस्मि तपसा वत्स भवतो नियतात्मनः । संम्रदास्यामि ते विप्र मच्छक्ति परमां शुभाम्‌५१

आवेशितोऽथ मच्छक्त्या जहि दुष्टान्नषोत्तमान्‌ । मभारकविनाश्चाय देवतानां हिताय वै ॥ ४२

देवर उवाच-
इत्युक्त्वा प्रददा देवः परश्च श्ुधपिणम्‌ । वेष्णवं च महाचापं दिव्यान्यस्राण्यनेकशः ॥
दा प्रीवाच भगवाञ्जामदभ्रि८न्य) जनादेनः ॥ ५३
भगवानुवाच-
मोत्कटाचपान्हत्वा बहुशः परवीरहा । गृहाण पृथिवीं सर्वा सागरान्तां द्विजोत्तम ॥ ४४
# च धर्मेण वीर्येण महता इतः । काठेन मत्पदं चापि मसपसादाद्रमिप्यसि ॥ ४५
स्वर उवाच--

इत्युक्त्वाऽन्ताहितो देवां वरं दचा द्विजन्मने । रामोऽपि चाथ सहसा प्रयया पितुराश्रमम्‌ ॥४६

पितरं निहतं दृष्ट्रा भागेवः काधर्प्राछितः । निःक्षत्रां कतुमानिच्छन्पही वरपसमाकुलम्‌ ॥ ४७

जगाम हेहयपतेनेगर वरपसंद्रतम्‌ । क्रोधावेशज्वलद्राता द्वायतिष्टदुदागुधः ॥ ४८

तं दृष्ट्रा तत्पुरजना जामदग्न्यं महानसम्‌ । जाज्वल्यमानं वपुषा काराभेमिव मनिर॥ ४९

भयाता विद्रुताः सर्वे राजानं देदयाधिपम्‌ । सशसुस्तं पहासचं सवायुधसमन्वितम्‌ ॥

श्रुत्वा स राजा तद्वाक्यं प्राह विस्पितचेतसा ॥ ५०
हेहयाधिप उवाच-

[कोऽसौ मम परद्रारि सायुधः संस्थितो वलात्‌। महेन्द्रो वा यमो वाऽपि रुद्रो वा धनदोऽपिवा

सायुधा मत्पुरद्रारि स्थातु शक्ता न कर्दिचित्‌ ॥ ९१
महादेव उवाच-

युक्त्वा पाथिवेनद्रो तर क्रिकरान्सुमहावलान्‌ । मेरयामास तं ठ्ठ गरह्मीतेलाह दुमनिः ॥ ५२

ते गत्वा ददगुर्यीरं पुरद्रारि महावटम्‌ । ज्वखन्तमित्र काखात्रि दुनिरीक्ष्यं स्वतेजसा |॥ ५३

तस्य संदशेनेऽप्यत्र शक्तास्त न हावाः । ग्रहीतुकामास्त वार समन्तात्मययुभरंशम्‌ ।॥ ५४

तान्टषटरा सायघान्सवान्पाथिवेन्द्रस्य किकरान्‌ । प्रहसन्प्राह विन्द्र जामद भिम(गन्या म रावः
परशराम उवाच-

भागेवस्य सतो रामः संपाप्नोऽहं नराधमाः । स्वपितुनिधनात्मवान्हनिप्यामि नृपात्तमान्‌ ॥ ५६

कातवीयेस्य रुधिरं मतिपत्रे तिखसंयुतम्‌ । दास्यामि पिण्डदानं च ताच्छरःक्मक्न वे ॥ ५७
महादेव उवाच--

इत्युक्तास्ते महावीयीः प्रिकरास्तस्य भूरेः । शरः संनाडयामासुः पराररिव पावक्रम्‌ ॥ ५८

ततः कुद्धो महावीर्यो रामः सत्यपराक्रमः । वेष्णवं चापमाकृप्य ज्यानेनादमथाकरात्‌ ॥ ५९

तेन नादेन महता परितं भुवनत्रयम्‌ । द्‌वानामपि सत्रासा वभूव महद्‌ढतम्‌ ॥ ५

ततः पावकमंकारेराहगेः समहावनः । ताडयामास तान्वाराान्ककरान्वं महावलान्‌ ॥ ६!

# धनधिदहान्तमतः पाठः क. ज. इच. फ. पुस्तकस्यः ।

१८५० महामुनिश्रीन्यासमप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

हत्वा तु किंकरांस्तस्य पाथिवस्य महात्मनः । कालाप्रिरिव संतस्थो सवेभूतभयंकरः ॥ ६२
चत्वा तु किकरान्स्वस्य हतान्रामेण धीमता । देहयाधिपतिवींरः कोधसेरक्तखोचनः ॥ ६३
निर्भयौ सह सैन्येन यत्राऽऽस्ते भागैवोऽव्ययः । तं दृष्टा घोरसंकारं ज्वलन्तं स्वेन तेजसा ६४

नस्ताः सवं जनास्तत्र शङ्कमाना जनक्षयम्‌ । ततो युद्धमभ्रद्धोरं रामस्य दरषतेस्तदा॥ ६५
शखाखरपातने भीमिरमेघयोरिव वर्षतोः । ततो रामो महातेजास्तत्सेन्यं नृपतेस्तदा ॥ ६६
संददाह क्षणात्सर्म वेष्णवास्रेण लीलया । ततः परद्युना रामस्तीक्ष्णेनामितविक्रमः ॥ ६७

चिच्छेद बाहुसादशं कार्ववीयैस्य दुभतेः । न शञश्ञाक महावीर्यो योद्धं रामेण भूपतिः ॥ ६८
नषटवीर्यो बभूवान पापेन स्वेन दुर्मतिः । चिच्छेद तच्छिरः क्रुद्धो रेणुकातनयो बी ॥ ६९
महाद्रिदयङ्गं वज्रेण यथा देवपतिवेटी । हत्वा सहस्रबाहुं तं जामदग्न्यः प्रतापवान्‌ ॥ ७०
जघान पाथवान्सवीन्कद्धः परद्ना मूषे । रामं दृष्ट्रा महारोद्रं पाथैवाः पृथिवीतले ॥ ५७१
भयात विदुताः स्व मातङ्गा इव केसरिम्‌ । विद्रुतानपि भूपारान्पितुनिधनमन्युना ॥ ७२
जघान भार्गवः करद्धो नागानिव खगेश्वरः । निःक्षत्र कृतवान्सवं जामदभिः(गन्यः) परतापवान्‌॥
ररक्ष भगवानेकभिक्ष्वाकोः सुपहत्कुलम्‌ । मातामहस्यान्वयत्वाद्रेणुकावचनात्तथा ॥ ७४
तान्भ्रष्टराञ्यान्करत्वा वे मातामहकुलोद्धवार्‌ । न हत्वा मनुवंश्यांस्तान्रामो दरपङखान्तकः ॥७९
स्व तु भूभृतां वंशं नाशयामास वीयवान्‌ । इत्वा पृथ्वीं तु निःक्षत्रां जमदभ्निस्ुतो वी ॥७६
अश्वमेधं महायज्ञं चकार विधिवद्धिजः। परददौ विपमुख्येभ्यः सपद्रीपवतीं महीम्‌ ॥ ७७
दच्चा महीं स क्िभ्यो जामदग्न्यः प्रतापवान्‌ । तपस्तशुं ययो सोऽथ नरनारायणाश्रमम्‌ ॥७८
एतत्ते कथितं देवि जामद्मरेमे८गन्यम)दहात्मनः । शाक्त्यावेश्ञावतारस्य चरितं शाङ्गिणः पभोः ७९
नोपास्यं हि भवेत्तस्य शक्त्यावेशान्महात्मनः । उपास्यो भगवद्धक्तैविपमुख्येमहात्मभिः ॥ ८०
रामङृष्णावतारौ तु परिपूर्णो निजैगुणेः । उपास्यमानाषटषिभिरपवर्गप्रदौ दृणाम्‌ ॥ ८१
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे परञुरामचरितं नामाष्प्वयिकद्विङततमो ऽध्यायः ॥ २६८ ॥
आदितः शोकानां समण्यङ्ाः- ४६६३२

अथेक्रोनसप्त्यधेकद्टिशततमोऽध्यायः 1

सद्र उवाच--
स्वायंभुवो मनुः पूर्व द्वाद शर्णे महामनुम्‌ । जजाप ओौतमीतीरे नैमिषे विमखे शमे ॥ १
तेन वधसहसेण पूजितः कमलापतिः । मत्तो वरं हणीष्वेति तं मनु(भाह त॑) भगवान्दरिः ॥
ततः पोवाच हर्षण मनुः स्वायभुवो हरिम्‌ ॥ २
मनुरुवाच--
पुत्रत्वं भज देवेश त्रीणि जन्मानि चाच्युत । त्वां पुत्रलटसत्ेन भजामि पुरुषोत्तमम्‌ ॥ ३
रुद्र उवाच-

इत्युक्तस्तेन रक््मीज्षः भोवाच सुमहागिरा ॥ | ४

पनः

४२ > ५९० ^)
१. नेर्दिन्यर्मः। २क.च. ञ्ल. ज. फ. मोमतीतीरे ।

भानमेव दः १ त
# ।

॥।

नि 1
शिर

के

॥ वि 0 रि
५

+

वि 1

२६९९ एकोनसप्तत्यधिकद्विहततमोऽध्यायः] पद्रपुराणम्‌ । १८५१

विष्णुरुवाच-
भविष्यति वरपश्रष्ठ यत्ते मनसि काङ्क्षितम्‌ । ममेव च पहाधीतिस्तव पतत्वहेते ॥
स्थितिपरयोजन काटे तत्र ततर नृपोत्तम । त्वयि जाते त्वहमपि जातोऽस्मि तव सव्रत ॥
परित्राणाय साधूनां विनाज्ञाय च दुष्कृताम्‌ । ध्मसंस्थापना्थाय संभवामि तवानघ ॥
रद्र उवाच-
एवं दा वरं तस्मे तजेवान्त्दपे हरिः । अस्याभरतथ्ं जन्म मनोः स्वार्यथवस्य च ॥
रघूणामन्वयं पृवं राजा दशरथो हयभ्रत्‌ । द्वितीयो वसुदेवो ऽमूदुष्णीनामन्वये विभुः ॥
कलेदिव्यसहस्राद्वभमाणस्यान्त्यपादके । शम्भलग्रामके पख्ये ब्राह्मणः संजनिष्यति ॥
कोञ्स्या समधरत्पत्नीं राज्ञो दक्षरथस्य हि । यदोर्वशस्य सेवा देवकी नाम विश्चता ॥
हरिगुप्नस्य विप्रस्य भाया देवभभा पनः ! एवं मानुत्वमापन्ना जरीणि जन्मानि शाङ्गिणः ॥
पर्वे रामस्य चरित वक्ष्यामि तव सुव्रते । यस्य स्मरणमात्रेण विपक्तिः पापिनामपि ॥
दिरण्यकहिरण्याक्षों द्वितीयं जन्म संशितो । कुम्भकणेदकग्रीवावजायेतां महावछो ॥

4
१०
१९
१२
१
शष्ट

पुलस्त्यस्य सुतां विप्रो विश्रवा नाम धामिकः ¦ तस्य पत्नी विज्ञाखाक्षी राक्षसेन्द्रसताऽनपे १५
मकेशि(शी)तनया सा स्यात्स॒मालेदानवस्य च । केकशी नाम कन्याऽऽसीत्तस्य भाया ददव्रता
[भकामोद्रिक्ता तु सा देवी संध्याकारे महामुनिम्‌ । रमयामास तन्वङ्गी यथे श्भददीना ॥ १७
सेध्यांशत्वात्तमोद्रिक्तो ] तस्यां जातौ महाबलौ । रावणः कुम्भकर्णश्च राक्षसौ रोकथिश्चतौ १८
कन्या श्रपणखा नाम जाताऽतिविकृतानना । कस्यचिन्यथ कास्य तस्यां जाता विभीषणः १९

सुशीलो भगवद्धक्तः सत्यवान्धमेवाञ्छुचिः । रावणः कुम्भकणंश हिमबत्पवतोत्तमे ॥
पहोग्रतपसा मां वे पूनयामासतुर्थृशम्‌ । रावणस्त्वथ दुरात्मा स्वशिरःकमैः गुभैः ॥
पूजयामास मां देवि दारुणेन च कर्मणा । ततस्तमव्रवं सुश्रः प्रहष्टेनान्तरात्मना ॥
वरं इृणीष्व मे वत्स यत्ते मनसि वैते । ततः भोवाच दृष्टात्मा देवदानवरक्षसाम्‌ ॥
अवध्यत्वं प्रदेहीति सवैलोकजिगीषया । ततोऽहं दत्तवानस्म राक्षसाय दुरात्मने ॥
देवदानवयक्षाणामवध्यत्वं वरानने । राक्षमोऽसो महावीर्यो वरदानात्तु मितः ॥
बरी्टीकान्पीडयामास देवदानवपानषान्‌ । तेन संबाध्यमानाशथ देवा ब्रह्मपुरोगमाः ॥
भयातांः श्षरणं जग्यरीश्वरं कमलापतिम्‌ । ज्ञात्वाऽथ वेदनां तेषामुपायं च सनातनः ॥
उवाच तरिदेश्ञान्सवान्ब्रह्मरुद्रपुरोगमान्‌ ।

भगवानुवाच--
राज्ञो द्षरथस्याहमुत्पत्स्यामि रघोः कुरे । वधिष्यामि दुरात्मानं रावणं सहवान्धवम्‌ ॥
मानुषं वपुरास्थाय हन्मि दे बतकण्टकमूं । ब्रह्मश्ञापाद्धवन्तोऽपि वानरत्वपुपागताः ॥
कुरुध्व मम साहाय्यं गन्धवाप्मरसोत्तमाः ॥

रुद्र उवाच--
इत्युक्ता देवताः सवा देवदेवेन विष्णना । बानरत्वमुपामम्य जज्ञिरे एथिवीतले ॥

+ धनश्चिद्रान्तमेतः पाठः क. च. ज. इ. फ. पृस्तकतस्थः ।

2०
२१
२

१ क्ष. मियगेयमगे। ए1 २क.ख.च.ज. ञ्च. अ. द. फक. "कर्मः! ३ ज. ष. ए. "म्‌ । नन्दिश्ञा"।

१८५२ महायनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

भा्व्रेण भदत्ता त मही सागरमेखला । दत्ता महपिभिः पूवं रघ्रणा सुमहात्मनाम्‌ ॥ ३१
वैवस्वतमनोः परतरो राज्ञां शर्ठो महावलः । दृक्ष्वाुरिति विख्यातः सवरेधमावदा वरः ॥ ३९
तदन्वये मदातेजा राजा दशरथो वली । अनस्य टृपतेः पुत्रः सत्यवाञ्ड्‌।खवान्डुचिः ॥ रर
स राजा पृथिवीं सर्वा पाटयामास बीयतः । राज्येषु स्थापयामास सचान्पायवसत्तमान्‌ ॥ रष
कोशस्य वरृपस्याथ पुत्री सवोङ्गशेभना । कांसस्या नाम तां कन्यामूपयम्‌ स पायवः ॥ २५

मागधस्य रृपस्याथ तनया च शचिस्मिता । सुमित्रा नाम नाभ्ना च द्विताया तस्य भापिनींर६

तृतीया केकयस्याथ दृपतेर्हिता तथा । भायोऽमूत्पद्मपत्ाक्षी कैकेयी नाम नामतः ॥ ३७
तामिश्च राजा भार्यामिस्िभिरमसंयुतः 1 रमयामास काुत्स्थः पृथिवीं चानुपाटयन्‌ ॥ ३८
अयोध्या नाम नगरी श्षरयूतीरसंस्थिता । सवेरत्नयुसंपूणा धनधान्यसमादखा ॥ ३९
प्राकारगोपरैर्जणए् देमपाकारसंकुखा । उत्तमेनांगतुरगेमहेनदरस्य यथा पुरी ॥ ४०

तस्यां राजा स धमात्मा उवास पनिसत्तमेः । पुरोहितेन विप्रेण वसिष्ठेन पदात्मना॥ ५!
राज्यं च कारयामास सर्व निहतकण्टकम्‌ । यस्मादुत्पत्स्यते तस्यां भगवान्पुरूषात्तमः ॥ ४१
तस्मात्त नगरी पण्या साऽप्ययोध्येति कीतिता । नगरस्य परं(र) धाम्नो नाम तस्याप्यभूच्छुमे(भमू)
यत्राऽऽस्ते भगवान्विष्णुस्तदेव परमं पदम्‌ । तत्र सर्वो भवेन्मोक्षः सवेकमेनिङरन्तनः | ४२
जाते तत्र महाविष्णो नराः सर्वे गुदं ययुः। स राजा पृथिवीं स्वा पारयित्वा जुभाननं ॥ ४५
अयनजद्रेष्णवे्वा च पत्राथीं हरिमच्युतम्‌ । तेन संपूजितः श्रीशो राज्ञा सवेगतो हरि; ॥ ४६

वैष्णवेन तु यज्ञेन वरदः भाह केशवः । तस्मिन्नाविरभ्रदभरो यज्ञरूपो हरिस्तदा ॥ ४७

शुद्ध नाम्ब्रूनदभरख्यः शङ्कचक्रगदाधरः । गुङ्काम्बरधरः शीमान्वहुभूपणमभूषितः ॥ ४८

श्रीवत्सकास्तुभोरस्को वनमाखाविभूषितः । पञ्मपत्रविशालाक्षश्वतुवांहुरुदारधीः ॥ ४९

सव्याङ्स्थश्चिया सधमाविरमभूत्परेष्वरः । वरदोऽस्मीति तं पराह राजानं भक्तवत्सखः ॥ ^°

तं दृष्टा सवेखोकेश्चं राजा हषसमाकुलः । ववन्दे भायया साध प्रहुष्टेनान्तरात्मना ॥ ४:

भराञ्जकिः भणतो भूता दर्षगद्दया गिरा । पुत्रत्वं मे भजेत्याह देवदेवं जनादनम्‌ ॥

ततः प्रसनो भगवान्पाह राजानमच्युतः ॥ ५१
विष्णुरुवाच-

उत्पत्स्यऽह नृपश्रेष्ठ दूवलाकाहताय वे । परित्राणाय साधूनां राक्षसानां वधाय च ॥

मरक्ति पदातुं लोकानां धमसंस्थापनाय च ॥ ५३
महादेव उवाच--

इत्युक्त्वा पायसं दिव्यं हेममात्रस्थितं शुभम्‌ । रक्ष्मीदस्तस्थितं जुभ्रं पा्थवाय ददो हरि; ५४
विष्णम्वाच --

इमं वे पायसं राजन्पत्नीभ्यस्तव सुव्रत । दहि ते तनयास्तामु उत्पत्स्यन्ते पदङ्नाः ॥ ५५
महादेव उवाच-

इत्युक्त्वा एुनिभिः सवस्तयमानो जनादंनः । स्वात्मानं द्रीयित्वाऽथ त्मैवान्तर्दपे हरिः ॥ ५६
स राजा तत्र दृषा च पत्नीं ज्येष्ठं कनीयसीम्‌ । विभज्य पायसं दिव्यं परददौ तु समाहितः
एतस्मिन्नन्तरे पत्नी सुमित्रा तस्य मध्यमा । तत्समीपं परयाताऽऽगु पुत्रकामा सुलोचना ॥ ५८

नकी

२६९ एकोनसप्तत्यधिक द्विशततमोऽध्यायः] प्मपुराणम्‌ । १८५३

तादष्रा तत्न कशदया केकेयी च समध्यमा । अपं प्रददतुः शधि ते तस्ये पायसं स्वकम्‌ ५९
तत्पराश्य पायसं दिव्य राजपलन्यः सुमध्यमाः । सपन्नरगभांः सवास्ता पिरंजुः चभवचंसः ॥६०

तासां स्वमेष देवेशः पीतवासा जनादंनः । शद्चक्रगदापाणिराविभूतस्तदा हरिः ॥ ६१
अथ कारे मनारम्ये मध्रुमासि शुचिस्मिते । शुद्धे. नवम्यां विमले नक्षते दितिदवते ॥ ६२
मध्याहसमये खरे सवेग्रहश्ुभान्विते । कोशस्या जनयामास पुत्रं रोकेश्वरं हरिम्‌ ॥ ६३
इन्दीवरदख्दयामं कोटिकंदप॑संनिभम्‌ । पदमपत्रविज्ञालाक्षं सवो भरणशोभितम्‌ द४
भ्रीवत्सकौस्तुभोरस्कं सवा भरणभूषितम्‌ । उद्यदिनकरभरख्यकुण्डलाभ्यां विराजितम्‌ ।॥ ६५
अनेकसुयसंकाशं तेजसा महता हतम्‌ । परेशस्य तनो रम्यं दीपादुत्पनदीपवत्‌ ॥ ६६
इदान सवेखोकानां योगिध्येयं सनातनम्‌ । स्वोपनिषदामथेमनन्तं परमेश्वरम्‌ ॥ ६७
जगत्सर्गस्थितिलयहेतुभूतमनामयम्‌ । शरण्यं सर्वभूतानां सवभ्रूतमयं जुभम्‌ ॥ ६८
सयुत्पन्ने जगन्नाये देवदुन्दुभयो दिवि । षिनेदुः पृष्पवषांणि वषुः सुरसत्तमाः ॥ ६९
भरनापतिमुखा देवा विमानस्था नभस्तले । तुषवुयनिभिः सार्धं हपपृणाङ्गविहलाः ॥। ७9

जगर्मन्धवपतयो नव्रतुश्वाप्सरोगणाः । ववुः पुप्याः शिवा वाताः सुभरभोऽभूदिवाकरः॥ ७१
जज्वलस्त्वभ्रयः शान्ता पिमलाश्च दिशो दश । ततः स राजा हषण पुत्र दृष्टा सनातनम्‌ ॥ ७२
पुरोधसा वसिष्टेन जातकम तदाऽकरोत्‌ । नाम चास्मे ददं रम्यं वसिष्ठो भगवांस्तदा ॥ ७३
रियः कमटवासिन्या रमणोऽयं महाप्रभः । तस्माच्छरीराम इत्यस्य नाम सिद्ध पुरातनम्‌ ॥ ७४
सहस्रनास्नां श्रीशस्य तुर्यं युक्तिपदं दरणाम्‌ । विष्णुमासि समुत्पन्नो विष्णुरिलयमिधायते ॥७५
एवं नामास्य द्वाऽथ वसिष्ठो भगवारेषिः । परिणीय नमस्कृत्य स्तुत्वा स्तुतिभेरव च ।॥ ७६
संक्पैत्यं नामसाहस्रं मङ्गकार्थं महात्मनः । विनि्ययो महातेजास्तस्मात्पुण्यतमाद्‌ ग्रहात्‌ ॥ ७७
राजाऽथ विप्रमख्येभ्यो ददो बहधनं मदा । गवामयुतदान च कारयामास धमतः ॥ ७८
ग्रामाणां शतसाहस्चं ददौ रघकखोत्तमः । वसरेराभरणेदिव्येरसंख्येयेधेनेरपि ॥ ७९,
विष्णोः संत्य तत्र तर्पयामास भसरान्‌ । कौशस्या च सुतं दृष्टा रामं राजीवलांचनम्‌ ॥ ८०

फुटारविन्दहस्तामं पद्मतस्यपदान्वितम्‌ । तस्य श्रीपाद कमरे दस्ताज च वरानन ॥ ८१
राहचक्रगदापद्मध्वजवजादिचिदहिते । दृष्टा वक्षसि श्रीवत्स कास्तुभ बनमाखया ॥ ८२
तस्याङ्गे सा जगत्सर्व सदेवासुरमानुषम्‌ । स्मितवक्तरे विशालाक्षि भुवनानि चतुर्दश ॥ रै

नश्वासे तस्य वद्‌ सविहासान्पमदहात्मनः । द्रापानाल्धामरास्तस्य जघ्न वरवणिनि ।॥ ८४
नाभ्यां ब्रह्मक्षिषो तस्य कणेयोध दिज्चः युभाः । नेतयावद्विसूया च घ्राण वायु महाजवम्‌ ८५

स्वपिनिषदामर्थं दृष्ट्रा तस्य विभूतयः । दृषा मीता-वरारोहे प्रणम्य -च पनः पनः ॥ ८8

हपश्ुपूणनयना प्राज्ञाटवोक्यमव्रवात्‌ ॥ +
कंशसयोवाच--

पन्याऽस्मि देवदेवेश छन्ध्वा त्वां तनयं पभो । प्रसीद म जगन्नाथ पृत्र्लहं म्रद्रेय ॥ <
ईश्वर उवाच-

एवगुक्तो हृषीकेशो मात्रा सर्मेगतो हरिः । मायामानुपतां प्राप्य रिद्युभावादरुरोद्‌ सः ॥ ८९

१क. ज. शा, फ. अर्थमर्थं प्रददतुस्ते तः । २ ङ. शुघ्रव* । ३ क्ष. णोश्रविः ।

१८५४ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ९ उत्तरखण्डे-

अथ प्रमुदिता देवी कोशस्य शुभलक्षणम्‌ । पुजरमालिङ्गय हर्षेण स्तनं प्रादात्युमध्यमा ॥ ९०
तस्याः स्तनं पपौ देवो बाटमावात्सनातनः । उवास मातुरुतसङग जगद्धती महाविभुः।॥ ९१
तस्मिन्दिने श्चमे रम्ये स्ैकामपरदे वरणाम्‌ । उत्सवं चक्रिरे पोरा हृष्टा जानपदा नराः ॥ ९२

कैकेय्यां भरतो जज्ञे पाचजन्यां शसंभवः । सुमित्रा जनयामास लक्ष्मणं श॒मलक्षणम्‌ ॥ ९३
श्ुघ्रं च महाभागा देवश्रुभतापनम्‌ । अनन्तांशेन संभृतो लक्ष्मणः परवीरहा ॥ ९४
सुदर्नांशाच्छ्रुघ्रः संजज्ञेऽमितविक्रमः । ते सर्वे वधस्तत्र वैवस्वतमनोः कखे ॥ ९९
संस्कृतास्ते सुताः सम्यग्बसिषेन महौजसा । अधीतवेदास्ते सर्वे श्रुतवन्तस्तथा दषाः ॥ ९६
सर्वश्ास्ार्थतखन्चा धुरे च निष्टिताः । बभुवुः परमोदारा छोकानां हषवर्नाः ॥ ९७
युग्मं बभूवतुस्तत्र राजानौ रामलक्ष्मणौ । तथा भरतकषत्रुध्रो तयोयुग्मं वभूव ह ॥ ९८
अथ लोकेश्वरी लक्ष्मीजेनकस्य निवेशने । शुभक्षेत्रे होत्खाते शुनासीर शमेक्षणा ॥ ९९
बाराकेकोटिसंकाशा रक्तोत्पलकराम्बुना । सवेलक्षणसंपन्ना सवीभरणभूषिता ॥ १००

धत्वा वक्षसि चार्वङ्गी माटामम्डानपङ्जाम्‌ । सीतागुखे सयुत्पन्ना बालभावेन सुन्दरी ॥ १०१
क. १ $ = [क कक र [ क
तां दृष्ट्रा जनकों राजा कन्यां वेदमयीं श्चुभाम्‌ । उद्धद्यापत्यभावेन पुपोष भिथिखापतिः ॥१०२

जनकस्य श्रे रम्ये सवेरोकेश्वरमिया । वधे सवैखोकस्य रक्षणार्थं सुरेश्वरी ॥ १०३
एतस्मिन्नन्तरे देवि कौशिको ोकविभ्रुतः । सिद्धाश्रमे महापुण्ये भागीरथ्यास्तटे इमे ॥ १०४
क्रतु परवरमारेभे यष्टुं त्र महामुनिः । वतेमानस्य तस्याथ यद्गस्यास्य द्विजन्मनः ॥ १०५९

क्रतुविध्वंसिनोऽभुवन्यावणस्य निशाचराः । कौशिकाधिन्तयित्वाऽथ रघुवंशोदधवं हरिम्‌ ॥ १०६
आनेतुमेच्छद्धमांत्मा त्‌ # ९ [स्‌ क [9९
मेच्छद्धमात्मा छोकानां हितकाम्यया । स गत्वा नगरी रम्यामयोध्यां रघुपालिताम्‌१०७
५ क ॐ ।च ~ [द (~ $ [क
दृषशरष्ठं दशरथं ददश मुनिसत्तमः । राजाऽपि कोरिकं दृष्टा भत्युत्थाय कृताञ्जलिः ॥ १०८

पुत्रैः सह महातेजा ववन्दे मुनिसत्तमम्‌ । धन्योऽहमस्मीति वदन्दर्षेण रघुनन्दनः ॥ १०९

अयचैयामास विधिना निवेश्य परमासने । परिणीय नमस्कृत्य किं करोमीत्युवाच तम्‌ ।॥ ११०

ततः प्रोवाच हृष्टात्मा विश्वामित्रो महातपाः ॥ १११
विश्वामित्र उवाच-

देहि मे राघव राजनरक्षणार्थं कतोमंम । साफलस्यमस्तु मे यज्ञे राघवस्य समीपतः ॥

तस्माद्रामं रक्षणार्थं दातुमईसि भूपते । ११२
इश्वर उवाच--

तच्छत्वा मुनिवयस्य वाक्यं समैविदां बरः । परददौ मुनिवर्याय राघवं सहलक्ष्मणम्‌ ॥ ११३
आदाय राघवो तत्र विश्वामिन्नो महातपाः । स्वमाश्रेममतिपीतः भरययौ द्विजसत्तमः ॥ ११४
ततः महृष्टाखचिदज्चाः परयाते रघुसत्तमे । वषुः पुष्पवर्षाणि तुष्टुवुश्च महौजसः ॥ ११५
अथाऽऽजगाम हृष्टात्मा वैनतेयो महावलः । अदृर्यभूतो भूतानां संगाप्य रघुसत्तमम्‌ ॥ ११६
ताभ्यां दिन्ये च धनुषी तूणो चाक्षयसायकौ । दिव्यान्यस्लाणि शख्राणि दा च परययौ द्विजः
तो रामलक्ष्मणौ वीरो कौशिकेन मदात्मना । दशषितां च महारण्ये राक्षसीं घोरदशैनाम्‌॥ ११८
नान्ना तु ताडकां देवि भार्या सुन्दररक्तसः । जघ्रतुस्तां महावीर्यो वागै्दिव्यधरुश्यतैः ॥ ११९

१. न्यां देवम" । २ च. क्रतोरर्थ । स. फ. त्रचीनाथं । ३ सल. श्रमं रिष्यतः ।

२६९एकोनपक्तल्यधिक द्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८५५

निहता राधवेणाथ राक्षसी घोरदश्ना । लयक्त्वा तनुं घोररूपां दिव्यरूपा बभूव सा ॥ १२०
जाञ्वर्यमाना वपुषा सवौ भरणभूषिता । प्रययो वैष्णवं लोकं प्रणम्य च रघूत्तमम्‌ ॥ १२१
तां हत्वा राघवः श्रीमान्कौशिकस्याऽऽशरमं शुभम्‌ । परविवेश महातेजा लक्ष्मणेन महात्मना १२२
ततः भ्हृष्टा मुनयः भत्यद्रम्य रघरत्तमम्‌ । निवेदय पूनयामासुर्थायेः परमासने ॥ १२३
कौरिकः कृतदीक्षस्तु यरं यज्ञमरुत्तमम्‌ । आरेभे मुनिभिः सार्धं विधिना द्विजसत्तमः ॥ १२४
वरषमाने महायङ्ञे मारीचो नाम राक्षसः । भात्रा सुबाहुना तत्र विघ्नं कतुमवस्थितः ॥ १२५
ष्टा तौ राक्षसौ घोरौ राघवः परवीरहा । जघानेकेन बाणेन सुबाहुं राक्षसेश्वरम्‌ ॥ १२९

पवनाञ्चेण महता मारीचं च निशाचरम्‌ । सागरे पातयामास शुष्कपणमिवानिलः ॥ १२७
सर रामस्य महावीर दृष्टा राक्षससत्तमः । न्यस्तदाच्चस्तपस्तपुं प्रययौ महदाश्रमम्‌ ॥ १२८
विश्वामिरो महातेजाः समाप्ते महति क्रतो । प्रहृष्टमनसा तज पूजयामास राघवम्‌ ॥ १२९
समाश्छिष्य महात्मानं काकपक्षधरं हरिम्‌ । नी लोत्प्दलस्यामं पद्मपत्रायतेक्षणम्‌ ॥ १२०
उपाघ्राय तदा मधि तुष्टाव मुनिसत्तमः । एतस्मिन्नन्तरे राजा मिथिलाया अधीश्वरः ॥ १२९१
वाजपेयं क्रतु यषटमारेभे द्विजसत्तमैः । तं द्रष्टं परययुः सर्वे विश्वामित्रपुरोगमाः ॥ १३२
मुनयो रघुशाईखसहिताः पुण्यचेतसः । गच्छतस्तस्य रामस्य पादाजेन महात्मनः ॥ १३३

अभूत्सा पावनीभूता समाक्रान्ता महाशिा। साऽपि शप्ता पुरा भां गौतमेन द्विजन्मना १३४
अहस्या रघुनाथस्य पादस्पर्शच्छभाऽभवत्‌ । अथ संमाप्य नगरीं मिधिखां मुनिसत्तमाः १३९५
राघवाभ्यां तु ते सर्व बभूवुः प्रीतमानसाः । समागतान्पहाभागान्दषट्रा राजा महावरः ॥ १२६

भरत्यदधम्य प्रणम्याथ पूजयामास मैथिटः । रामं पञ्मविशालाक्षभिन्दीवरदल्मभम्‌ ॥ २१२३७

पीताम्बरधरं ग्धं कोमलावयबोञ्ज्लम्‌ । अवधीरितकंदपेकोटिखावण्यमुत्तमम्‌ ॥ १३८
© ¢ [स्‌ क्‌ = 0 €.

सर्षलक्षणसंपन्नं स्वाभरणभ्रषितम्‌ । खस्य हृत्पद्ममध्ये यः परेशस्य तनोहरिः ॥ १३९

उत्पन्नो दीपवदीपात्सौरील्यादि गणैः परैः । तं दृष्टा रघुनाथं स जनको हषमानसः ।॥ १४०
परेशामेव तं मेने रामं दशरथात्मजम्‌ । पूजयामास काकुत्स्थं धन्योऽस्मीति दरुवन्रपः ।॥ २४!

परसादं वासुदेवस्य विष्णोर्मेने नरेश्वरः । भदानं दुहितुस्तस्मे मनसाऽचिन्तयत्मयुः ।॥ १४२
[1 [३ 9 |

आत्मजौ रघुवेशस्य ज्ञात्वा तत्र दरपोत्तमः । पूजयामास धर्मेण वस्ेरामरणेः शुभः ॥ १४२

ऋषीन्सम्यामास मधुपर्कादिपूजनेः । ततोऽ्रसाने यद्गस्य रामो राजीवखोचनः ॥ १४४

भद्क्त्वा चैवं धनुर्दिव्यं जितवाञ्जनकात्मजामू । अथाऽसौ वीयशुल्केन महता परितोषितः ॥

ततो धरणिजां तस्मै प्रददौ मिथिलाधिपः । केशवाय भियमिव यथापूर्व महाणेवः ॥ २४६
स दूतं प्रेषयामास राघवं मिथिलाधिपः । पुत्राभ्यां सह धमोत्मा मिथिलायां विवेश ह ॥१४७
वसिष्ठवामदेवाबरैः सैन्यैः सह महीपतिः । उवास नगरे रम्ये जनकस्य रप्त्तपः ॥ १४८
तस्िन्नेव शुभे काटे रामस्य धरणीसुताम्‌# । विवाहमकरोद्राजा मेथिछेन समवतः ॥ १४९
रक्ष्मणस्योभिलां नाम कन्यां जनकसंभवाम्‌ । जनकस्ात्म(लु)जस्याय तनये शुभवच॑ंसी(सौ) ॥

# अत्र तृतीयार्थ द्वितीया । एवमत्रिमश्रेकेऽपि ।

१ क. च. ज. नृपसत्तमः । २ स. फ. शापद्ग्धा । ३ क. ज. जञ. फ. कणं । ४ इञ, फ. मू । मापी । ५ क.
च. ज. मृदा। ६ क्ष. फ़. समन्वितः ।

१८५६ महाम॒निभ्रीव्यास्परणीतं- [ £ उत्तरखण्डे

न, क =

माण्डवी श्रृतकीतिश्च सवेटक्षणरक्षिते । भरतस्य च सौमितेभरिवाहमकरोच्नपः ॥ १५१
निवेलयद्राहिकं तत्र राजा दशरथो वरी । अयोध्यां भस्थितः श्रीमान्पौरेजानपदेेतः ॥ १५२
पारिबहे समादाय मथिटेन च पूजितः । सृतः ससुषः साश्वः सगनः सवटानुगः ॥ १५३
तद्ध्वानें महावांया जामदप्रिः(गन्यःप्तापवान्‌ । ग्रहीत्वा परशं चापं संक्द्ध इव केसरी।। १५४
अभ्यधावच काष्ुत्स्थं याद्कामा नृपान्तकः । संप्राप्य राघवं दृष्टा वचनं भाह भागैवः ॥१५५

परद्यराम उवाच--
राम राम महाबाहो शृणुष्व वचनं मम । बहुशः पाथिवान्हत्वा संयुगे भररिविक्रमान्‌ ॥ १५६
ब्राह्मणभ्या मदां दसा तपस्तपुमहं गतः । तव वीयव श्रत्वा त्वया योद्धमिहाऽऽगतः ॥१५७
इक्वाक्वा न वध्या म मातामहकुखद्धवाः । वीयक्ष्रवलं श्रत्वा न शक्यं सहितं मम ॥ १५८
तस्माद्रदान्य युद्धं मे दांयतां रघुसत्तम । रद्र चापं दुराधपं भज्यमानं त्वया नप ॥ १५९
द्द्‌ तु वेष्णवे चापं तन तुटयमारेक्षयम्‌ । आरोपय स्ववीयण निभितोऽस्मि त्येव हि ॥ १६०
अथवा त्यज शस्राणि पुरस्ताद्रलिनो मम । शरणं भज काकुत्स्थ कातरोऽस्यथ चेतसि ॥ १६१
इश्वर उवाच-
एवमुक्तस्तु काकुत्स्थो भागवेण प्रतापवान्‌ । तचापं तस्य जग्राह तच्छक्तिं वरेष्णवीमपि ॥ १६२
रक्टा वियुक्तः स तदा जामदभिः(उन्यः) प्रतापवान्‌। निर्वीयो नष्ठतेजाश कमेहीनो यथा द्विनः

विनष्टतजसं दृष्ट्रा भागेवं नृपसत्तमाः । साधु साध्विति काकुत्स्थं परशशंसर्ह्हुः ॥ १६४
काङत्स्थस्तु महचापं गृहीत्वाऽऽरोप्य लीलया । संधाय वाणं तचापे भागेवं पराह विस्ितम्‌ ॥
राम उवाच--
अनेन ५ कि कतेभ्यं तव द्विन । ेमि रोकद्रयं चापि खर्ग वा हन्मि ते दिन ॥ १६६
श्वर उवाच--

वं दृष्ट्रा घोरसंकाशं वाणं रामस्य मागवः । ज्ञात्वा तं परमात्मेति प्रहृष्टा राममत्रवीत्‌ ।॥ १६७
परञ्राम उवाच-
रमर राम महावाहा न वान्न त्वां सनातनम्‌ । जानाम्यदेव काकुत्स्थ तव वीर्यगणादिभिः१६८
तस्वमाददपुरषः सान्नात्पर्‌ ब्रह्म पराऽव्ययः । त्वमनन्तो महाविष्णुर्बासदेवः परात्परः ॥ १६९
नारायणस्त्वं भमास्त्वमी रस्त्वं नयामयः । त्व कालस्तवं जगत्सवं मकराद्यस्त्वमेव हि १७०
सष्टा धाता च संहतो त्वमेव परमेश्वरः । त्वमचिन्त्यो महद्धतं विश्वरूपस्त्वणुषहान्‌ ॥ १७१
चदुःवदपन्च गुणवास्त्वमव पुरुपात्तमः । त्वं यज्ञस्त्वं वषर्कारस्त्वमोकारस्रयीमयः ॥ १७२
च्यक्ताव्यक्तस्वरूपस्त्वं गुणभरनिगुणः परः । स्तोतं त्राऽहमशषक्तशथ वद्‌ानामप्यगोचरम्‌ ॥ १७३
वचापमान कृतवास्त्वा युयुत्सृतया प्रभो । तत्क्षन्तव्यं त्वया नाथ कृपया केवर्न तुल मयि,॥
तवे शक्त्या नृपान्पवाज्ञित्वा दा महीं द्विजान्‌ । त्वत्पसादवशादेव शान्तिमामोमि नेष्ठिकीम्‌

ईश्वर उवाच--
एवयुक्त्वा तु काङ्त्स्थ जामदभनिम(गन्यो म)हातपाः । परिणीय नमस्कृता राघव टाकरक्षकम्‌
सतक्रतुद्ेते स्वगं तदस्राणि न्यवेदयत्‌ । राघवोऽथ महातेजा ववन्द्‌ त महामुनिम्‌ | १७७

क
ॐ. ज. सष. फ. नुल्यमरिदम । २ ञ्ज. फ. पण्यं ।

~ नि । |

4 कि

[| , । 1१ क

६९ एकोनसप्तल्धिकद्विशततमोऽध्यायः] पञ्मपुराणम्‌ । १८९५७

विभिवत्पूनयामास पाद्याध्याचमनादिभिः। तेन संपूमितस्तत्र जामदमिर्म(छन्यो महातपाः १७८
तपस्तप्तुं ययो रम्यं नरनारायणाश्रमम्‌ । राजा दशरथः सोऽथ पत्ररदारसमन्वितैः ॥ १७९
स्वां पुर सुमरहतन प्रतिषे पदहावलः । राघवो लक्ष्पणश्चव दात्रघ्रो भरतस्तथा ॥ १८०
स्वान्सान्दारानुपागम्य रेमिरे हृष्टमानसाः । ततर द्वादश वषांणि सीतया सह राघवः ॥ १८१
रमयामास धमात्पा नारायण इव श्रिया । तस्मिन्नेव तु राजाऽथ काले दशरथः सतम्‌ ॥१८२
[अज्येघरं राज्येन संयोक्तुमेच्छत्मीत्या महीपतिः । तस्य भार्याऽथ कैकयी परा दत्तवरा भिया ॥

अयाचत नृपश्च भरतस्याभिषेचनम्‌ । विवासनं च रामस्य वत्सराणि चतुदश ॥ १८४

स राजा सत्यवचनाद्रामं राञ्यादथो सृतम्‌ ¡। विवासयामास तदा दःखेन ईतचेतनः ॥ १८९
= _ (^ # $ [0 ¢ ०

शक्तोऽपि राघवस्तस्मिन्याञ्यं संत्यज्य धमतः } दरशग्रीववधाथांय पितुर्वचनेतुना ॥ १८६

वनं जगाम काङत्स्थो खक्ष्मणेन च सीतया । राजा प्रजरवियोगोत्त शोकेन च ममार सः॥१८७
नियज्यमानो भरतस्तस्मिन्राज्ये स मत्रभिः। नैच्छद्राज्यं स धमांत्मा सौभ्रात्रमनददीयन १८८

वनमागम्य काकुतस्थमयाचद्धातरं ततः । रामस्तु पितुरादेशानेच्छ्द्राज्यमरिदमः ॥ १८९
स्वपादुके ददौ तस्मे भक्त्या सोऽप्यग्रहीत्तथा । रामस्य पाडुके राञ्वमवाप्य भरतः शरुभे॥१९०
रत्यहं गन्धपुप्पैश्वापूजयत्कैकयीसुतः । तपश्चरणयुक्तेन तस्मिस्तस्थ नपोत्तमः ॥ १९१
यावदागमनं तस्य राघवस्य महात्मनः ! तावद्‌व्रतपराः सर्वे बभतुः पुरवासिनः ॥ ९२
राधवधित्रकूटाद्रौ भारद्राजाश्रमे शुभे । रमय(मास वेदेह्या मन्दाकिन्या जले शुभे ॥ १९३

कदाचिदङ्क वैदेह्याः रेते रामो महामनाः । रेन्द्रः काकः समागम्य तस्मिन्नेव चचार ह ॥ १९४
स दृष्टा जानकीं तत्र कंदपेचरपीडितः। विददार नखस्तीक्ष्णेः पीनान्नतपयाधरम्‌ ॥ १९५
तं दृष्ट्रा वायसं रामः करं जग्राह पाणिना । ब्रह्मणोऽद्ेण संयोज्य चिक्षेप धरणीधरः ॥ १९३
तत्तृणं घोरसंकाशं ज्वालाराचितविग्रहम्‌ । दृष्ट्रा काकः स दुद्राव वियुश्चन्कातरं स्वरम्‌ ॥ १९७
तत्काकं परत्यनुययोौ रामस्यास्चं सुदारुणम्‌ । वायसच्चिषु लोकेषु बभ्राम भयपीडितः ॥ १९८
यत्र यत्र यया काकः शरणार्थं स बा(विदहा)यसः (सा) । तत्र तत्र तदलं तु भविवे्ञ भयावहम्‌
ब्रह्माणमिन्द्रं वं च यमं वरुणमेव च। शरणां जगामाऽञज्ु वायसः श(सोऽ)खपीडितः २००
त दृष्ट्रा वायसं सव सुद्राव्रा देवदानवाः । न शक्ताः स्म वयं प्रातुमिति भ्राहुमनीपिणः ॥
अथय प्रोवाच भगवान्त्रह्मा त्रिभुवनेश्वरः ॥ २०१
ब्रह्मोवाच-
भोभो विभां श्रेष्ठ तमेव शरणं व्रज । स एव रक्षकः श्रीमान्सवेपां करुणानिधिः ॥ २०२
रक्षव्येव क्षमासायो वत्सलः शरणागतान्‌ । ईश्वरः सवभूतानां सौशील्यादिगुणान्वितः ॥ २०३
रक्षिता जीवलोकस्य पिता माता सखा सूत्‌ । शरणं रज देवेशं नान्यत्रास्त्यरणं द्विज। २०४
महादेव उवाच-
इत्युक्तस्तेन वलिमभुग््रह्मणा रघुनन्दनम्‌ । उपेत्य सहसरा भूमो निपपात भयातुरः ॥ २०९

न

* धनुधिहान्तगतः पाठः क. च. ज. कृ. फ. पुस्तक्रस्थः ।

१ इञ. महताऽस्वरतः! ९क.,च. ज. च्च. फ. द. "र्तः शो"! ३ ड. दं रज)त्रश्ा"॥ ४ ड. "या सहै" ।
५कृ.-ख.च.ज. क्ष. ट, रं
२३३

१८५८ पहाय॒निश्रीव्यासप्रणीत-- [ १ उत्तरखण्डे-

पाणसशयमापन्नं दृष्टा सीताऽथ वायसम्‌ । जहि जहीति भतोरयुव्राचं विनयाद्िभुम्‌ ॥ २०६
पुरतः पतितो देषि धरण्यां वायसस्तदा । तच्छिरः पादयोस्तस्य याजयामास जानकी ॥ २०७
तपुत्थाप्य करेणाथ कृपापीयूपसागरः । ररक्ष रामा गृणवान्वायसं दययाऽदितः॥ २०८
तमाह वायसं रामो मा भेरिति दयानिधिः । अभयं ते परदास्यामि गच्छ गच्छ यथासुखम्‌ ॥

प्रणम्य राघवायाथ सीताये च पृहुमृहुः । स्वकं पययाबाश्च राघवेण च रक्षितः ॥ २१०
ततो रामस्तु वेदे्या लक्ष्मणेन च मता । उवास चित्रकूाद्रौ स्तूयमानो महपिभिः ॥ २११

तस्मिनतपूज्यमानस्तु भारद्राजेन राघवः । जगामातरेः सुविपुरमाश्रमं रघरुसत्तमः ॥ २१२
समामतं रपुवरं दष्टा मुनिवरोत्तमः । भायेया सह धर्मात्मा परत्युदरम्य मुदा युतः ॥ २१३

आसने सुशुमे मुख्ये निवेश्य सह सीतया । अध्यंपाद्याचमनीयं वख्राणि विव्रिधानि च ॥२१४
मधुपर्कं ददौ प्रीत्या भूषणं चानुटेपनम्‌ । तस्य पटन्यनसूया तु दिग्याम्बरमनुत्तमम्‌ ॥ २१५
सीतायै प्रददौ प्रीदया मूर्णानि बुमन्ति च । दिव्यान्नपानभक्षाचैर्मोजयामास राघत्र ॥ २१६
तेन संपूजितस्तत्र भक्त्या परमया तृषः । उवास दिवसं तत्र भीत्या रामः सलक्ष्मणः ॥ २१७

प्रभाते विपे रामः समुत्थाय महामुनिम्‌ । परिणीय प्रणम्याथ गमनायोपचक्रमे ॥ २१८
अनुङ्ञातस्ततस्तेन रामां राजीवलोचनः । प्रययो दण्डकारण्यं महर्षि्कटसंकुलम्‌ ॥ २१९

सत्रातिभीषणं घोरं विराधं नाम राक्षसम्‌ । हत्वाऽथ शरभङ्गस्य भविवेशाऽऽश्रमं शुभम्‌ ॥ २२०
सतु दृषटराऽथ काकुत्स्थं सच्यःसंक्षीणकल्मषः । भययों ब्रह्मलोकं तु गन्धर्वाप्सरसान्वितम्‌ २२१
सुतीक्ष्णस्याप्यगस्त्यस्य हगस्त्य्रातुरेव च । क्रमेण परययौ रामस्तेश्च संपूजितस्तथा ॥ २२२
पञ्चत्रव्यां ततो रामो गोदावयास्तरे शमे । उवास सुचिरं कारं सुखेन परमेण च ॥ २२३
तत्र गत्वा मुनिश्रे्ठास्तापसा धमेचारिणः । पूजयामासरास्येश्े रामं राजीवलोचनम्‌ | २२४
भयं विज्ञापयामासुस्तं च रक्नोगणरितम्‌। तानाश्वास्य तु काकुत्स्थो ददौ चाभयदक्षिणाम्‌ २२५
ते तु संपूनितास्तेन स्ताश्रमान्संपपेदिरे । तास्मिख्योद शब्दानि रामस्य परिनिर्ययुः ॥ २२६
गोदावयोस्तरे पुण्ये पश्चवव्यां मनोरमे । कस्यचिचखथ कालस्य राक्षसी घोररूपिणी ।॥ २२७

रावणस्य स्वसा तत्र प्राविवेश दुरासदा । सातु दृष्टा रघुवरं केठिकंदषैसंनिभम्‌ ॥ २२८
इन्दीवरद श्यामं पद्मपत्रायतेक्षणम्‌ । पोन्ननांसं महावाहुं कम्बुग्रीवं महादनुम्‌ ॥ २२९
संपूणचनदरसदशं सस्मिताननपद्जम्‌ । भङ्गावचिनिभेः ज्तिगपैः कुटिः शीषजेषटतम्‌ ।॥ २३०
रक्तारविन्दसदशपञदृस्ततखाङ्ितम्‌ । निष्कलकेन्दुसदशनखपद्धिविरजितम्‌ ॥ २३१
लिग्धकोमलदूवाभं सोङुमायनिषि शुभम्‌ । पीतको्चेयवसनं सर्वा परणभूषितम्‌ ॥ २३२
युव(ब)समानवयसं जगन्मोहनविग्रहम्‌ । दृष्ट्रा तं राक्षसी रामं कंदर्षशरपीडिता ॥

अत्रग्रीत्सगुपेत्याथ रामं कमटलोयनम्‌ ॥ २३३

राक्षस्युवाच--

कस्त्वं तापस्रेपेण वतेसे दण्डकावने । आगतोऽत्ि किमर्थ तु ापसानां दुरासदे ॥
शीघ्रमाचक्ष्व तत्वेन नानृतं वक्तमर्हसि ॥

क
१. फ. च दयया विभु" ।\२ड्‌.ज. भमः। पृजयामास ध । २३. फ. "षणं चातुठेपनम्‌ । दविः । ४ ड. म,
रम्ये । “ इ. फ. 'वाकुमारवः । ६ ज्ञ. रा -सानां।

11 1 7;

पपै, `

२६९ एकोनपरप्त्यधिकद्विरातनमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८५९

महेश्वर उवाच--
इत्युक्तः स तदा रामः सं्रहस्यात्रवीद्रचः ॥ २३५
राम उवाच--
रा्ञो दशरथस्याहं पुत्रो राय इनीरिनः। अपर मपानुजो धन्वी लक्ष्मणो नाम चानः २३६
पत्नी चेयं च मे सीता जनकस्याऽऽत्पजा प्रिया । पितुैचननिरदेशाद दं बनमिहाऽऽगतः |२३७
विचरामो महारण्यमृषीणां हितकाम्यया । आगताऽसि क्रिमथं तमाश्रमं मम स॒न्दरि ॥

कालं कस्य कुरे जाता सं सदयं बद मे॥ २३८
महेश्वर उवाच-

इत्युक्ता सा तु रामेण प्राह वाक्यमशह्िता ॥ २३९
राक्षस्युबाच--

अहं विश्रवसः पुत्री रावणस्य स्वसा टेप । नाश्ना दपणला नाम त्रिषु खीकेषु विश्रुता ॥ २४०
इदं च दण्डकारण्यं रात्रा दत्तं पम प्रभो । भक्षयन्त्यपिसंयान्तें विचरामि महावने ।॥ २४१
त्वांतु दृष्टा सपत्रं केदपेजरपीडिता। रन्तुपिह त्या साधमागताऽस्मि सृनिभेया ॥ २४२
ममत्वं नपरशादक भतो भवितपहेसि । इमां तव सर्तीं सीतां भक्षयिष्यामि पाथिवि ॥
[+वनेषु गिरिमुख्येषु रमयापि खया सह| ॥ २४६
महेश्वर उवाच-

युक्त्वा राक्षसीं सीतां ग्रसितुं वीक्ष्य चोद्ताम्‌ । श्रीरापः खद्गमु्म्य नासाकर्णो भविच्छिदे

रुदती सभयं श्रं रःक्षसी विजकतानना । खराख्यं परविहयाऽऽह तस्य रामस्य चेषटेतम्‌ ।॥२४५

स तु राक्षससादसेदरषणतरिशिरादहतः । आजगाम रशं याद्धं राघवं शत्रुसूदनम्‌ ॥ मदै
तान्रामः कानने घोरे बाणः काटःन्तक्रोपमेः | निजघान महाकायान्रा्षसरांस्तत्र खंटया२४७
सरं त्रिशिरसं चेव दूषणं तु महावटम्‌ । रणे निपातयामास बाणराङीविपापमः ॥ २४८

निहदय राक्षसान्सर्वान्दण्डकारण्यवासिनः । परजितः सरसंयेश्च स्त्यमानो पएटपिभमिः ॥ २४९
उवास दण्डकारण्ये सीतया लक्षपणन च } राक्षसानां वध श्रुत्वा रावणः क्राधमराखतः ॥२५०
आजगाव जनस्थानं मारीचन दरात्पना । समाप्य पश्चवव्यां तु दश््ररः स राक्षसः ॥ २५१

मायाविना मारिचेन प्रगरूपेण रक्षपा । अपहूल्याऽऽश्रमादूर ता तु दशरथात्पना॥ २५२
जहार सीतां रामस्य भार्या स्ववधकराम्यया | हियमाणां तुतां ष्टा जटायुगरघ्रराड्वखी।। २५३
रामस्य सोहूदात्तत्र युयुधर तेन रक्षसा । तं दत्वा वाहुवार्यण रावणः सदुवारणः ॥ २५

थविवेश्च प्रा छङ्ां राक्षसेर्महभिटताम्‌ । अशोकवनिकामध्य निक्षिप्य जनकात्मजाम्‌ ॥ २५५
निधनं रामबाणेन काङ्भयन्स्वगरहं विक्चन्‌ । रामस्तु राक्षसं हत्वा मारीच मृगरूपिणम्‌ ॥ २५६
पुनराविश्य तत्राथ रात्रा सौमित्रिणा ततः । रक्षमाऽपहूतां भाया ज्ञात्वा दशरथात्मजः २५७

भमृतशोकसंतप्नो विलाप महामतिः । माम॑माणो वने सीतां पथि गप्र महावलध्रू ॥ २५८
विच्छिन्नपादपक्षं वं पतितं धरगीनठे । रुधिरापृणसवराङ्गं दष्ट विस्पयमागनतः ॥ ५९

+ धनृधिद्ान्तगतः पाञ्च. फ. पुर्तकस्यः ।

१७. ज. पम्रनिपरं ।

१८६० महापुनिश्रीगव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे =

पप्रच्छ राधवः श्रीमान्केन किं सं निघातितः । गृधस्तु राघवं दृष्टम मन्दं मन्दयुवाच ह ॥२६०
ग्र उवाच--

रावणेन हता राम तव भार्या बरीयसा । तेन राक्षसमुर्येन सद्धामे निहतोऽस्म्यहम्‌ ॥ २६१
महेश्वर उवाच -

इत्यक्त्वा राधवस्याग्रे सोऽभवच्यक्तजीवितः । संस्कारमकर।द्रामस्तस्य ब्रह्मिधानतः ॥ रैर

स्वपदं च ददौ तस्य योगिगम्यं सनातनम्‌ । राघवस्य भ्रसदेन स गृध्रः परमं पदम्‌ ।॥ २६३

हरेः सामान्यरूपेण मुक्ति भाप खगोत्तमः । माल्यवन्तं ततो मत्वा मातङ्गस्याऽऽश्रमे श्म २६४

अभ्यगच्छन्महाभागां शवरीं धर्मचारिणीम्‌ । सा तु भागवतश्रेष्ठा दष्टा ती रामलक्ष्मणी ॥२६५

भत्यद्रम्य नमर्ङृल निवेश्य कुशविषटरे । पादमक्षालनं कृत्वा बन्येः पुष्पः सुगन्धिभिः ॥ २६६

अचंयामासर भक्टलया च हषनिभेरमानसा । फलानि च सृगन्धीनि मूखानि मधुराणि च।। २६७

निवेदयामास तदा राघवाभ्यां ददद्रता। फठान्याखा् काङ्रुत्स्यस्तस्ये युक्ति ददो पराम्‌२६८

ततः पृशचवटीं गत्वा राघवः श्ुमूदनः । जघान राक्षसं पत्र कवन्धं घोररूपिणम्‌ ॥ ९६९

तं निहत्य महावीर्यो ददाह स्वर्मतश्च सः । ततो गोदावरीं गत्वा रामो राजीवरोचनः ॥२७०

पच्छ सीतां गङ्गे त्वं कि तां जानासि मे भियाम्‌। न शशंस तदा तस्मै सा गङ्गा तमसाऽऽ्रता

दञ्चाप राघवः क्रोधाद्रक्ततोयाऽभवत्तदा । ततो भयात्सगुद्धि्रा परस्कृत्य महामुनीन्‌ | २७२

कृताञ्जलिपुटा दीना राघवं क्षरणं गता । तततो महषयः सवे रामं प्राहुः सनातनम ॥ २७३
ऋषय उनचुः--

त्वत्पादकमलोदधूता गङ्गा तैरोक्यपावनी । त्वमेव टि जगन्नाथ तां शापान्मोक्तुमहेसि ॥ २७४
महेग्वर उवराच-

ततः भरोवाच धर्मात्मा रामः शरणवत्सलः ॥ २७५
राप उवाच-

शबर्या; सानमात्रेण संगता शुभवारिणा । युक्ता मवतु मच्छापाद्वङकेषा पापनारिनी ॥ २५६
महेन्वर उवाच--

एवमुक्त्वा तु काङुत्स्थः शव्ररीतीयेयुत्तमम्‌ । गङ्गागयासमं चक्रे शाङ्कोव्या महावलः ॥ २७७

महाभागवतानां च तीथं यस्योदरे भवेत्‌ । तच्छरीरं जगद्न्यं भविष्यति न संशयः ॥ २७८

एवमुक्त्वा तु काकुत्स्थ ऋष्यमूङं गिरिं ययो । ततः प॑पासरस्तीरे वानरेण हनूमता ॥ २७९

संगतस्तस्य वचनाल्सुग्ीवेण समागतः । सुग्रीववचनाद्धत्वा वालिनं वानरेश्वरम्‌ ॥ २८०
सुग्रीवमेव तद्राज्ये रामः सम्रभ्यषेचयत्‌ । स तु संपरेषयापास दिटश्चजंनकात्मजाम्‌ ॥ २८१

इनूमत्यमुखान्वीराखानरान्वानराधिपः । स टङ्घयित्वा जपि हनूमान्मारूतात्पनः ॥ २८२
भविष्य नगरीं लङ्कां दृष्ट्रा सीतां दृदत्रताभर्‌ । उपवासकृशं दीनां भशं शोकपरायणाम्‌ ॥ २८२
मलपङ्न दिग्धाङ्गी मखिनाम्बरधारिणीम्‌ । निवेय चाप्यभिज्ञानं पररतति च निवे च ॥ २८४
समाश्वास्य च वेदेटीं बभञ्जोपवनं शुभम्‌ । वनपालान्किकरां श पञ्च सनाग्रनायकान्‌ ॥ २८५
सप्तमन्रिसु्ांस्तत्र रावणस्य सुतं तथा । तोरणस्तम्भमुत्पाय्य विजघान स्वयं कपिः ॥ २८६

, ५ भै

1

[1 १ ष 1

^ ६

| ऋ

२६९ एकोनसप्तत्यधिकद्धिशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८६१

रावणस्य सुतेनाथ निगरहीतो यदच्छया । दृष्टा च राक्षसेन्द्रं तु संभाष्य च तयैव च ।॥ २८७
ददाह नगरीं लडका स्वलाङ्गलाशरिना कपिः । तया दत्तमभिज्ञानं शहीत्वा पुनरागमत्‌ ॥ २८८
सोऽभिगम्य महातेजा रामं कमरूखोचनम्‌ । न्यवेदयद्रानरेन्द्रो दृष्टा सीतेति ततः ॥ २८९
सुग्रीवसहितो रामो बानरबेहुभिेतः । महोद्धेस्तरं गत्वा तत्रानीकं न्यवेशयत्‌ ॥ २९०
रावणस्यानुजो शाता विभीषण इतीरितः । धर्मात्मा सत्यसंधश्च पहाभागवतोत्तमः ॥ २९१
ज्ञात्वा समागतं रामं परिलयञ्य स्वपूव्जम्‌ । राञ्यं सुतं च दारांश्च राघवं शरणं ययौ ॥ २९२
परिणय च तं रामो मारतेवेचनात्पभुः । तस्मे दस्वाऽमयं सौम्यं रक्नोराज्येऽभ्यपेचयत्‌ । २९१

ततः समुद्रं काकुस्स्थस्ततुकामः परप वै । सुप्रसन्नजलं त॑ तु दृष्टा रामो महवटः॥ २९४
शङ्गेमादाय बाणाः शोषयामास वारिधिम्‌। ततश्च सरितामींशः ककुत्स्थं करूगानिषिम्‌२९५
पद्य शरणं देवमचेयामास वारिधिः । पुनरापूयं जयि वारुणास्रेण राघवः ॥ २९६
उदपेेचनारसोऽथ सागरे मकरारये । गिरिभिर्वानरानीतैनैरं सेतुमकारयत्‌ ॥ २९७

ततो गत्वा पुरीं टङ्कं संनिवेश्य महावठम्‌ । सम्यगायोधनं चक्रे वानराणां च रक्षसाम्‌ २९८

ततो दश्ञास्यतनयः श्षकजिद्राक्षसो बी । बवन्ध नागपाशेथ तावुभो रामलक्ष्मणौ ॥ २९९
न टे

बेनतेयः समागत्य तान्यस्नाणि व्यमोचयत्‌ । राक्षसा निहताः स्वे वानरैश्च मद्ावखेः ॥ ३००

रावणस्यानुजं वीरं कुम्भकर्णं महाव्रटम्‌ । निजघान रणे रामो वाणेरम्रिशिखोपमेः ॥ ३०१
बह्मास्नेणन्द्रजित्कुद्धः पातयामास वानरान । हनूमता समानीतो महीषधिमहीधरः ॥ ३०२
तस्यानिटस्पशेवशात्सवे एव समुत्थिताः । ततो रामानुजोदारः शक्रजेतारमाहे ॥ ३०३
निपातयामास शरेटेत्रं वज्रधरो यथा । नियेयावथ पांस्त्या योद्धं रामेण सयुगे॥ ३०

चतुरङ्गवखे; साध मव्रिभिश्च मैदावरेः । सम॑ ततोऽभवयुद्धं वानराणां च रक्षसाम्‌ ॥ ३०५
रामरावणयोैव तथा सौमित्रिणा सह । शक्त्या निपातयामास लक्ष्मणे राक्षसेश्वरः ॥ २०६
ततः कुद्धो महातेजा राघवो राक्षसान्तकः । जघान राक्षसान्वीराञ्शरेः काटान्तकोपमेः॥ २०७
प्दीपिवाणसाहसैः काठदण्डोपमैृशम्‌ । छादयामास काकुत्स्थो दशग्रीवं च रा्षसम्‌ ॥ ३०८
स तु निभिन्नसवाङ्गो राघवासैनिक्ञाचरः । भयाहृद्रात्र रणतो लङ्कां भरति निज्ञाचरः॥ ३०९

जगद्राममय परयन्निव्रदाद्रहमाविशत्‌ । तता हनूमताऽऽनतिा महाषाधमदहयामारः ॥ २१०
तेन रमानुजस्तण ठब्पसज्ञाऽमवसदा । दशग्रावस्ततां हापमारम जयकारक्षया ॥ ३११
ध्वंसितं बान द्ेस्तदभिचारात्मकं रिपोः । पुनर्युद्धाय पौलस्त्यो रामेण सह निर्या ॥ ३१२
दिव्यं स्यन्दनमारह्य राक्षसर्हभिर्य॑तः । ततः शतमखो दिव्यं रथं हयश्वसंयुतम्‌ ॥ २३१३
रात्राय ससूत टि प्रेषयामास बुद्धिमान्‌ । रथ पाताटेनाऽऽनाति समार्य रघ्रत्तमः।॥ ३१४
स्तूयमानः सुरगणयु्ध तेन रक्षपा । ततो यद्धमभृद्धार रापरावणयामहत्‌ ॥ २१५

स(सा)प्ाहि(हि)कमहोरा्रं शखखासेरतिभी षणेः । विमानस्थाः सुराः सर्वे ददृशुस्तत्र संयुगम्‌ ॥
दशग्रीवस्य चिच्छेद शिरांसि रघुसत्तमः । समृत्थितानि वहुशो वरदानात्कर्पादनः ।॥ ३१७
ब्राह्ममस्ं महारौद्रं वधायास्य दुरात्मनः । ससं राघत्रस्तर्ण कालाभ्रिसदशपरभम्‌।। ३१८

---~~~-~----~~-

#* संधिराषः ।

१ज, वाणः । २ ड. ज. रक्षणम्‌ । ३ ड. ज. महावलः ।

१८६२ महापुनिश्ीन्यासपरणीतं- [ ६ उत्तरखण्डे-

तदसं राघवोत्छष्टं रात्रणस्य स्तनान्तरम्‌ । विदायं धरणी भिखा रसातलतलं गतम्‌ ॥ ३१९

संपूज्यमानं मुजगे राघवस्य करं यया । स गतासुमहादत्यः पपात च ममार च ॥ ३२०

ततो देवगणाः सवं हषनिभरमानसाः । वद्रषुः पष्पवपाणि महात्मनि जगदुरौ ॥ ३२१

जगुगेन्धवंपतयो नररतुश्वाप्सरोगणाः । वबुः पुण्यास्तथा वाताः स॒परभोऽभृदिवाकरः ॥ ३२२

वुषटबुमुनयः सिद्धा दवगन्धवेर्िनराः । लङ्कायां राक्षसश्रषमभिपिच्य विभीषणम्‌ ॥ ३२३

कृतृत्यमिवाऽऽत्मानं मने रघुकृखोत्तमः । रामस्तत्राव्रवीद्राक्यमभिषिच्य विभीषणम्‌ ॥ ३२४
राम उवाच-

याघचनदरशच सूश्च यावत्तिष्ठति मेदिनी । यावन्मम कथा लोके ताबद्राज्यं विभीषण ॥ ३२९
त्वा मम पदं दिव्य योगिगम्यं सनातनम्‌ । सपुत्रपो्ः सगणः संपरा्हि महाव ॥ ३२६
इश्वर उषाच-
एवे दत्वा वरं तस्म राक्षसाय महावलः । सप्राप्य मथिीं तत्रं पृतां सुननसंसदि ॥ ३२७
उवाच रवः साता गहत वचनं बहु । सा तेन गर्हिता सध्वी विवेश ज्वलनं महत्‌ (तदा) ॥
तता दवगणाः सव शिवव्रह्मपुरागमाः । दृष्टा तु मातरं वहा परविशन्तं भयातुराः ॥
समागम्य रघुश्ष्रं सवे प्राज्ञखयोऽत्रवन्‌ ॥ ३२९
देवा उचुः
राम राम महावाहो इणु त्वं चातिविक्रम । सीताऽतिविमला साध्वी तव नित्यानपायिनी ३३०
अलाज्या तु त्या सा हि मास्करण मभा यथा। सयं छोटिताथोप समरत्पन्ना महीतरे ३३१
माता सवस्य जगतः समस्तजनगदाश्रया । रावणः कुम्भकणेश् तव पत्रे परायणां | ३२२
शापान्तं सनकादीनां समृत्पन्नां महीतले । तयोरिमुक्टे वैदेही ग्रहीता दृण्डकावन ॥ ३३३
ततास्ता कथ पाना त्या राक्षसपुगवा । विमुक्तां स्वगतिं यातो पत्रपो्रसहानगौ ॥ ३३४
त्वं विष्णुस्त्वं पर बह्म यो गिध्येयः सनातनः । त्वपेव सयेदवानामनादिनिधनोऽग्ययः ॥ ३२५
त्वं हि नारायणः श्रीमान्सीता रक्ष्मीः सनातनी । माता सा सवलाकानां पिता त्वं परमेश्वरः
यथा सवेगतस्त्वं हि तथा चयं रघ्रतम । तस्माच्छ द्रपमाचारां सीतां साध्वीं ढव्रताम्‌ ॥३२७

श्ह्ण साम्य काङत्स्य क्षौराञ्धरिव मा चिरम्‌ ॥ ३३८
हन्वर उवाच-

एत स्मन्नन्तर तज लोकसाक्षी स पावकः । आदाय सीतां रामाय पददौ सुरसंनिधौ ॥

अत्रवीत्तत्र काकुत्स्थं वहिः सर्वशसैरगः | ३३९.
वदहिरुबाच--

इयं शद्धसमाचारा सीता निष्कर्पप। विभो | ग्रहाण मा चिरं राम सलं सत्यं तवात्रवम्‌ ३४०
इश्वर उवाच--

ततोऽभित्रचनार्सीतां परिगरय रघ्द्रदः । वभ रामः सहष्टः पृज्यमानः सरोत्तमेः ॥ २४१

रसितानहतना य तु सह्यम्‌ वानरोत्तमाः । पिनामहवरात्तरणे जीवमाना: सय॒त्थिताः ॥ ३५२

ततस्तु पुष्पक नाम विमानं सूयंसंनिभम्‌ । भात्रा ग्रहीतं सङ्खम कवरं राक्षसेश्वरः ।॥ ३४३

4 न
१. फ. गि परमाःमनि राघवे । जगु रइ. फ. सव। ३. ज. त्र परुषं ज्‌ ।

क

२६९. एकोनपक्षत्यभिक द्विशततमोऽध्यायः) पद्मपुराणम्‌ । १८६३

तद्राघवाय प्रददौ वल्ाण्याभरणानि च । तेन संपूजितः श्रीमान्रामचन्द्रः तापवान्‌ ॥ ३४४
आरुरोह विमानाभ्रय बेदेह्या भायया सह । लक्ष्मणेन च शूरेण भ्राजा दशरथात्मजः ॥ ३४५
क्रक्षवानरसंघातेः सुग्रीवेण महात्मना । पिभीपणेन शुरण राक्षसथ महावर; ॥ ३४६
यथा विमाने वेङ्ण्ठे निलयमुक्तपदात्मभिः । तथा सवैः समारुद्च ऋक्षवानरराक्षसंः ॥ २३४७
अयोध्यां प्रस्थितो रामः स्तयमामः सरामः । भरद्वाजाश्रमं गत्वा रामः सत्यपराक्रमः ३४८
भरतस्यान्तिके त्र दृमन्तं व्यसजेयत्‌ । स निषादाखयं गता गहं दृषटाऽथ वष्णवम्‌ ॥ ३४९

राघवागमनं तस्मै पराह बानरधुगवः । नन्दिग्रामं ततो गत्वा दृष्टा तं राघवानुजम्‌ ॥ ३२५०
न्यवेदयत्तथा तस्मै रामस्याऽऽगमनोत्सवम्‌ । भरतश्चाऽऽगतं शरुत्वा वानरेण रघूत्तमम्‌ ॥ ३५१
्रहषमतटं ठेभे सानुजः ससुहनः । पुनरागत्य काङुत्स्थं दतरमान्मारुतात्मजः ॥ ३५२
स्यं शशंस रामाय भरतस्य च वर्तनम्‌ । राघवस्तु विमानाग्रयादवरुह्य सहानुजः ॥ ३५३
ववन्दे भार्यया सार्धं भरद्राजं तपोनिधिम्‌ । स तु संपूजयामास काठुत्स्थं सानुजं मुनिः ॥ ३५४
पक्ानैः फलमटावरैरवसैराभरणैरपि । तेन संपूजितस्तत्र परणम्य गुनिसत्तमम्‌ ॥ ३५५

अनङ्गातः समारुह्य परष्पकं सानुगस्तदा । नन्दिग्रामं ययां रामः पुष्पकेण सृहृद्टरतः ॥ ३५६
म्रिभिः पौरमख्येथ सानजः कैकयीसुतः । परसयुव्यो नृपवरः सवलेः पजं मुदा ॥ ३५७

संराप्य रथशार्दटं ववन्दे सोऽनुगेहेतः । [+ष्पकाद्‌वरुह्याथ राघवः शतरतापनः ॥ ३५८
भरतं चेव शचघ्रमपसंपरिषस्वज । परादेत वासषट च माव्रृद्धाव बान्धवान्‌ ॥ २३५९
प्रणनाम महातेजाः सांतया खक्ष्षणन च । विभाषण च्‌ सुग्रीवं जाम्बवन्तं तथाऽङ्कदम्‌ ॥ > ६०
हनूमन्ते सुषण च भरतः परिषस्वने । चराताभः सासुगस्ततर मङ्टस्नानपृतवेकम्‌ ॥ ३६१

यमाङाम्बरधरो दिव्यगन्धानरेषनः । आरयोह रथं दिव्यं सुमनत्राधिष्टिते शुभम्‌ ॥ ३६२
सस्तृयमान। स्रदररवेदद्या ष््मणेन च । भरतव सुग्राव्‌, रचुघ्श्च किभाषणः ॥ ३६२

अङ्गद श्च सपेणश्च जाम्बवान्पारूतात्मजः । न।खो नख सुभगः चरमा गन्धमादनः; ॥ रद४
अन्यं च कपयः शरा 1 नेषादाधिपतिगेहः । राक्षसाश्च महावायाः पायवनदरा मदावछाः ॥ ३९६५
गजानश्वात्रथान्सम्यगारुद्य(रूढा) बहुशः यभान्‌ । नानामङ्ख्वादितरैः स्तवनः पुष्कटेस्तथा ॥

क्रक्षवानररक्षोभिभिषादनरसेनिकेः । प्रविवेज्ञ महातेनाः साकेतं पुमन्ययम्‌ ॥ २६७
आदोक्य राजनगरीं पथि राजपुत्रो राजानमेव्र पितर पारे। चन्तयानः ।
सश्रीवमारुतिविभीषणपुण्यपादसंचारप्रतभवनं पअविवेज्ञ रामः ॥ ३६८

इति श्रीमदापराणे पाश्च उत्तरखप्ड उमामहेश्ररस्तवार्‌ रामस्यायोध्याप्रवेरो
नारैकोनसप्तयधि गश तमे, ऽध्याय. ॥ २६५ ॥

आदितः शोकानां सम्यङ ७०००
[1

+ धनुधिहान्तर्मतः पाठो इ. फ. पुस्तक्स्थः।

५ -------------~-~------~

0 6, # = [> मि ¢^ #
१. फ. भोरनपः। पु । > ड. ज. सुमित्र ।

१८६४ | महापुनिश्रीन्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे~

भथ सप्यधिकद्विदततमो ऽध्यायः 1

शकर उवाच-
अथ तस्मिन्दिने पुण्ये शुभलग्ने ्चभान्विते । मङ्गलस्याभिपेकारथं मङ्गलं चक्रिरे जनाः ॥ १
वसिष्ठा वामदेवश्च जाबाछिरथ करयपः । मकेण्डयश्च माद्रल्यः पवेतो नारदस्तथा ॥ २.
एते महषंयस्तत्र जपहोमपुरःसरम्‌ । अभिपेकं शुभं चक्रयुनयो राजसत्तमम्‌ ॥ ३
नानारत्नमये दिव्ये हेमपीठे शुभान्विते । निवेश्य सीतया सां भरिया इव जनार्दनम्‌ ॥ ४
सोचणंकटर्दिग्येनानारत्नमयंः शभः । सवेतीर्थोदकेः पुण्येमाङ्ल्यद्रव्यसंयतेः ॥ ५
दूबग्रतुखसीपत्रपष्पगन्धसमन्वितैः । मन्तपूतनरैः अद्धै्मनयः संरितव्रताः ॥ &
अजपन्वपष्णवान्सूक्तां धतुबद्मयाज्छुभान्‌ । अभिषेकं शुभं चकरुः काङुस्थं जगतां पतिम्‌ ॥ ७
तस्मिञ्जुभतमे लग्रे देवदुन्दुभयो दिति । विनेदुः पुष्पवर्षाणि वट्रषश्च समन्ततः ॥ ८

दिव्याम्बरेभृषणेश्च दिव्यगन्धातुटेषनेः। पुष्पैनानाविपैदिव्येदेव्या सह रघ्द्रहः ॥ ९.
अटकृतश्च शमे युनिभिर्वेदपारगेः । छतं च चामरं दिव्यं धृतवार्दक्ष्मणस्तदा ॥ १०
पार््े भरतशवुघ्रो तार्ट॑न्तो विरेजतुः । दर्पणं प्रददौ श्रीमान्राक्षसेन्द्रो विभीषणः ।॥ ११
दधार पृणेकटगरं सुग्रीवो वानरेश्वरः । जाम्बवां थ महातेजाः पुष्पमालां मनोहराम्‌ ॥ १२
[श्वालिगुत्र्ु ताम्बूलं सकप्रं ददौ हेरे; । हनुमान्दीपिकां दिव्यां सुषेणस्तु ध्वजं शुभम्‌] १३
परिवाय महात्मानं मन्त्रिणः समुपासिरे । खषटिजेयन्तो विजयः सराण राण्वर्धनः॥ १४
अकोपो धमपाश् सुमन्त्रो मन्तिणः स्मृताः । राजानश्च नरव्याघ्रा नानाजनपदेश्वराः ॥ १५
पराव नगमा द्धा राजानं पयुपासते । ऋस्ंध वानरेन्द्रे मन्रिभिः पृथिवी श्वरः ॥ १६
राक्षसेद्विनमुख्ये् कंकर समादृतः । परव्योन्नि यथा लीनो देवतः कमलापतिः ॥ १७
तथा नृपवरः श्रीमान्साकेते शृद्धमे तदा । इन्दीवरदलहयामं पद्मपजनिमेक्षणम्‌ ॥ १८
आजादुवाहु काकुरस्य पातवस्रपर हरिम्‌ । कम्ुग्रीवं महोरस्कं विचित्राभरणेयुतम्‌ ॥ १९
दव्या सह समास्तानमभिपिक्तं रघ्रत्तमम्‌ । विमानस्थाः स॒रगणा ह्नि्भरमानसाः ॥ २०
तुषटवुजेयशब्देन गन्धवप्सिरसां गणाः । अभिषिक्तस्ततो रामो वसिष्टाचमेहपिभिः ॥ २१

शुशुम सतया देव्या नारायण इव धरिया । अतिमल्य(नग्र)तया सीतामु(८चो)पासीत पदाम्बुजम्‌
दषा तुष्टाव हृष्टासा, श॒क्रो द्रष्टुमागतः । कृताज्ञचिपृटो भूत्वा सानन्दो गद्रदाकटः ॥

इषयन्सकलान्देवान्मुनीनापि च वानरान्‌ ॥ ५,
महादेव उवाच-

नम्‌ शूलम्रहृेतय नलाय परमात्मने । सिद्‌ानन्दरूपाय विश्वरूपाय वेधसे + २४

नमो निरन्तरानन्दकन्दमरलाय विष्णवे । जगत्रयट्रेतानन्तम्रतये दिग्यमतये ॥ २५

नमो ब्रहयनदरपूज्याय शंकराय हराय च । नमो विष्णुस्वरूपाय सर्बरूप नमो नमः ॥ २९

उत्पत्तिस्थितिसंहारकारिणे त्रिगुणात्मने । नमोऽस्त निगंतोपाधिखरूपरय प ्तकान तियुगात्मने । नमोऽस्तु निर्गतोपाधिसर्पाय महात्मने ॥ = २७

# अय त्मकः के. च. ज. न्च. फ पृस्तकस्थः ।

------------~~--न--~---

१. क्यपः । २ क्ष. 'वृतोविः। ३क.,ज. द्व. सगरो) ५ स. फ. “नर

र द्यू ॥

#
५८.८४ क +न

` ५५.

२७० सप्तयधिकद्धिशततमोऽध्याबः] पद्मपुराणम्‌ । १८६५

[अनया विद्या देन्या सीतयोपाधिकारिणे । नमः पुंप्रस्प)कृतिभ्यां च युघाभ्यां जगतां कृते]
जमन्मातापितृम्यां च जनन्ये राघवाय च । नमः भपश्चरूपिण्ये निष्मपश्चस्वरूपिणे ॥ २९
नमो ध्यानस्वरूपिण्ये योगिध्येयात्ममृतेये । परिणामापरीणामनिलयाभ्यां च नमो नमः ॥ ३०
कूटस्थवीजरूपिण्यै सीतायै राघवाय च । सीता छक्ष्मीभेवान्विष्णुः सीता गोरी भवास्किवः ३१
सीता स्वयं रि सावित्री भवान््रह्मा चतुगरंखः । सीता शची भवाभ्शक्रः सीता स्वाहाऽनलो
भवान्‌ ॥ ३२
सीता संहारिणी देवी यमरूपधरो भवान्‌ । [†सीता हि सवेसंपत्तिः ुबेरस्त्नं रघुत्तम] ॥ ३३
सीता देवी च र्दराणी भवानरुद्रो महावरः । सीता तु रोहिणी देवी षन्द्रसतवं छोकसौख्यदः ३४
सीता संज्ञा भवान्सूयः सीता रातरिदिवा भवान्‌ । सीता देवी महाका महाकालो भवान्सदा
सखीरिङ्कषु क तु)तरिखोकेषु यत्तत्सर्वं रि जानकी । पु्नामखाभ्छितं यत्तु तत्सर्वं हि भवान्पभो ३६
सर्म्र सवेदेवेश सीता सवेत्रधारिणी । तदा त्वमपि च जातुं तच्छक्तिथिश्वधारिणी॥ ३७
तस्मात्कोटिगुणं पुण्य युवाभ्यां परिचिह्वितम्‌। चिहितं शिवशक्तिभ्यां चरितं शान्तिदं भरभो ३८
आवां राम जगत्पुज्यौ मम पृज्यौ सदा युवाम्‌ । त्व्ामजापिनी गौरी त्वन्मन्त्रपवानहम्‌ ३९
ममूषोर्मभिकर्ण्या तु अर्घोदकनिवासिनः । अर दिशामि ते मन्नं तारकं ब्रहदायकम्‌ ॥ ४०
अतस्त्वं जानकीनाथ परं ब्रह्मासि निधितम्‌ । स्वन्मायामोहिताः सवे न त्वां जानन्ति त्तः

ईश्वर उवाच-
इत्युक्तः शंभ्रना रामः पसादभणतोऽभवत्‌ । दिव्यरूपधरः श्रीभानदुताद्धतदशंनः ।॥ ४२
तं तथारूपमालोक्य नरवानरदेवताः । [+न द्रषटपपि शच्छास्ते भेषजं महदद्धतम्‌ ॥ ४३
भयाद्रे जिदङश्रेष्ठाः प्रणेमुशातिभक्तितः । संविज्नाय च रामोऽपि नरवानरदेवताः ॥
मायामानुषतां पाप्रः सवैदेवान्तरवीद्चः ॥ ४४
श्रीराम उवाच--
शृणुध्वं देवता यो मां भलर संस्तु(स्त)*विष्यति । स्तवेन शंभुनोक्तेन देवतुस्यो भवेन्नरः ॥५५
विमुक्तः सर्वपापेभ्यो मत्खरूपं समश्चुते । रणे जयमवामोति न कचित्मतिहन्यते ॥ ४६
भृतवेतालकृलयाभिग्ररैथापि न बाध्यते । अपुत्रो छभेते पुत्रं पति विन्दति कम्यका ॥ ४७
दरिद्रः भियमाभोति सवाञ्शीलवान्भमेत्‌ । आत्मतुर्यसुतः श्रीमाज्ञायते नात्र संशयः॥ ८८
निधिघरं सर्वकार्येषु सवरम्मेषु बे नृणाम्‌ । यं यं कामयते पत्यस्तं लमेत मनोरथम्‌ ।॥ ४९
पण्मासौन्यक्तिमामरोति स्तवस्यास्य भरसादतः । यत्पुण्यं सर्वतीर्थेषु सवेय्नेषु यत्फलम्‌ ॥
त्फलं कोटिगुणितं स्तवेनानेन लभ्यते ॥ ५०
ह्वर उमाच--
इत्युक्त्या रामचन्द्रोऽसौ विससर्ज महेश्वरम्‌ । ब्रह्मादित्रिदश्ञान्सधान्विससजे समागतान्‌ । ९१
अशिता मानवाः सवे ऋष्षवानरदैवताः । विष्टा रामचन्द्रेण भरीलया परमया युताः ॥ ५२

.---~--~------"~--~-~-----------

* अयं श्येको ज्ञ. फ. पुस्तकस्य । 1 इदमधं ज. सल. फ़- पुस्तकस्यम्‌ । + ध नुशिहान्तम॑तः राढ स्च. पुस्तकस्थः ।
₹ अडभाव आपः । + इडाषः ।

१ सल. पत्रिर्मवान्दिवः । सर्वेः । २ स. 'दमवाचक् । ३ क. ज. सष. फ. सत्सिद्धेमा ।
२३४

१८६६ महामुनिश्रीव्यासमणीतं - [ ६ उत्तरखण्डे

इत्थं विसृष्टाः खदु ते च सवे सुखं तदा जग्मुरतीव हृष्टाः ।
एवं पठन्तः स्तवमीश्वरोक्तं रामं स्मरन्तो वरविश्वरूपम्‌ ॥ ५३
हति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरष्ठण्ड उमामहेश्वरसंवादे विश्ररूपदश्नं नाम
सप्तयधिकद्िशततमो ऽध्यायः ॥ २७० ।

आदितः छोकानां समश्यङ्ाः--५७०५३

अथैकसप्तत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ।

शंकर उवाच-
अथ रामस्तु वैदेद्या राञ्यभोगान्मनोरमान्‌ । बुभ॒जे वषसाहस्रं पाल्यन्सर्वतो दिशः ॥
अन्तःपुरजनाः सर्वे राक्षसस्य ग्रहे स्थिताम्‌ । गेहेयन्ति स वेदेदं तथा जानपदा जनाः ॥
लोकापवादभीत्या च रामः शचुनिवारकः । दशेयन्मानुषं धर्ममन्तमैत्नीं नपात्मनाम्‌ ॥
वाल्मीकेराश्रमे पुण्ये गङ्गातीरे महावने । विससजे महातेजा गर्भदुःखसमन्विता ॥
सा भतः परतनत्रा हि उवास मुनिवेरमनि । अयिता मुनिपत्नीमिवीरमी किना च रक्षिता॥
ततरैवासूत यमलौ नान्ना कुशख्वो सुतो । तो च ततैव मुनिना वट्रधाते सुसंस्कृतौ ॥
रामोऽपि चंतमभिः साध पारयामास मेदिनीम्‌ । यमादिगुणसंपन्नः सवैभोगविवनितः ॥
अर्चयन्सततं विष्णुमनादि निधनं हरिम्‌ । नह्मचय॑परो निदं शशास पृथिवीं नृपः ॥
शचरुघ्रो खवणं हत्वा मथुरां देवनिमिताम्‌ । पाटयामास धमात्मा पुत्राभ्यां सह राघवः ॥
गन्धरवान्भरतो हत्वा सिन्धोरुभयपाश्वतः । स्वात्मनो स्थापयामास तस्मिन्देशे महावटौ ॥ १०
पिमे मद्रदेशे तु मद्रान्दत्वा च लक्ष्मणः । स्वसुतो च महावीर्यावभिषिच्य महावरः ॥ ११

© €$ @ क 6, ० -९# ६) =

गत्वा पुनरयोध्यां तु रामपादादुपास्पृशत्‌ । बाह्यणस्य मृतं बां काटधमेमुपागतम्‌ ॥ २
जीवयामास काकुत्स्थः शरद्रं हत्वा च तापसम्‌ । ततस्तु गौतमीतीरे नेमिषे जनसंसदि ॥ †२
इयाज वाजिमेधेन राघवः परवीरहा । काश्चन जानकीं करत्वा तया सार्ध महावलः ॥ १४
चकार यद्ञान्वहुश्षो राघवः परमाथवित्‌ । अयुतान्यश्वमेधानि वाजयेयानि च भरभुः ॥ १५

अभ्िषटोमं विश्वजितं गोमेधं च शतक्रतुम्‌ । चकार विषिधान्यज्ञान्परिपु्णान्सदक्षिणान्‌ ॥ १६

एतस्मिन्नन्तरे तत्र वारमीकिः सुमहातपाः । सीतामानीय काकुत्स्थमिदं वचनमव्रवीत्‌ ॥ १७
वाल्मीरिरूवाच-

अपापां मेथिरीं राम लकु नादेसि सुव्रत । इयं तु विरजा साध्वी भास्करस्य परभा यया ॥

अनन्या तव काङ्ुत्स्थ कस्मात्यक्ता त्वयाऽनघ ॥ १८
श्रीराम उवाच- ।

अपापां मेथिरीं बरह्मञ्जानामि वचनात्तव । रावणेन हृता साध्वी दण्डे विजने पुरा ।॥ १९

तँ हत्वा समरे दुष्टं जुद्धामभिमुखं गताम्‌ । पुनर्यातोऽस्म्ययोध्यायां सीतामादाय धम॑तः ॥ २०

भ्‌ सुमहानभूत्पोरजनेष म ५

लोकापवादः सुमहानभूत्पारजनेषु च । लयक्ता मया ुभाचारा तद्धयात्तव संनिधौ ॥ २१
तस्माछ्ोकस्य संतुच्ये सीता मम परायणा । पाथिवानां सह्ीणां अत्ययं क्मर्हेति ॥ २२
1

१. पर्‌ । २ जञ. मन्त्रिभिः । २ क्ष. फ. व्रतचर्यापरो । ४. मायुरां । ५ इञ, मुनिसंसदि ।

८

२७१ एकसक्तत्ययिकद्विशततमोऽध्यायः } पद्मपुराणम्‌ । १८६७

महेश्वर उवाच-
३ नेपाथिवसंसदि ४५५ भ्‌
एवयुक्ता तदा सीता मु । दशेयन्यस्य लोकस्य रामस्यानन्यतां सती ॥ २३
अत्रवीत्माञ्जलिः भीता सर्वेषां जनसंसदि । चकार प्रलयं देवी खोकाश्च्यकरं सती ॥ २४

सीतोवाच-
यथाऽहं राघवादन्यं मनसाऽपि न चिन्तये । तथा मे धरणीदेवि विवरं दातुमरहसि ।] २५
[मनसा कर्मणा वाचा यथा रामं समर्चये । तथा मे धरणीदेवि विवरं दातुमहासि ॥ २६
यथैव सत्यमुक्तं मे वेनि रामात्परं न च। तथा सपलन्यां वेदेदं धरणी सहसां इयात्‌ ॥ २७
महेन्वर उवाच--
नानारत्नमयं पीं पृष्ठे धत्वा खगेश्वरः । रसातलादाविरभृद्विज्ञाय जननी तदा ॥ २८

ततस्तु धरणीदेवी हस्ताभ्यां श्य मैथिलीम्‌ । स्वागतेनाभिनन्यैनामासने संन्यवेशयत्‌ ॥ २९
तामासनगतां दृष्ट्रा दिवि देवगणा भृशम्‌ । पष्पदरष्टिमविच्छिन्नां दिव्यां सीतामवाकिरन्‌। ३०
साऽपि दिव्याप्सरोभिस्तु पूज्यमाना सनातनी । वैनतेयं समार्य तस्मान्मागोदिवं ययो । २१
दासीगणैः पूर्वभागे संहता जगदीश्वरी । संप्राप्य(प परमं धाम योगिगम्यं सनातनम्‌ ॥ ३२

रसातल्पविषठं तु तां दृष्टा सर्बमादुषाः । साधु साध्विति सीतियमुचैः सर्वे भचुकुशुः ॥ ३३

रामः शोकसमाविष्टः संगृह्य तनयाबुमौ । मुनिभिः पाथिवेन्द्रश्च साकेतं भविवेश ह ॥ ३४

अथ काटेन महता मातरः संशितव्रताः । कारधमेसमापन्ना भैः स्तर प्रपेदिरे ॥ ३५९

दश वर्षसहस्राणि दश वर्षशतानि च । चकार राज्यं धर्मेण राघवः संशितव्रतः ॥ ३६

कस्यचिलथ कालस्य राघवस्य निवेशनम्‌ । कालस्तापसरूपेण संभरापनो वाक्यमन्रवीत्‌ ॥ २७
कार उबाच--

राम राम महाबाहो धात्रा संमेषितोऽस्म्यहम्‌ । यद्रबीमि रपुशरष्ठ तच्छृणुष्व प्रजापतेः ॥ ३८

दमे हि कार्य स्यादावयोः परिभाषणम्‌ । तदन्तरे यः भविष्टः स वधाहों भविष्यति ॥ २९
महेश्वर उवाच- ॥
तथेति च प्रतिश्चुलय रामो राजीवलोचनः । द्वाःस्थं क्त्वातु स काटेन समभाषत ॥

वैवस्वतो ऽ्रवीद्राक्यं रामं दशरथात्मजम्‌ ॥ ४०
काल उवाच--
णु राम यथा त्तं ममाऽऽगमनकारणमू । दश वषसदस्राणि दश वर्षशतानि च ॥ ४१
वसासिमिन्मानुषे लोके हत्वा राक्षसपुगवों । एवगुक्तः सुरगणेरतीर्णोऽसि भूतले ॥ ४२
तदय समयः भा्ठः स्वर्टोकं +गमितुं नृप । सनाथा हि सुराः सर्वे भवन्त्वय त्वयाऽनघ ॥४२
महेश्वर उवाच--
एवमस्त्विति काकुत्स्थो रामः पराह महाभुजः । एतस्मिन्नन्तरे तत्र दुबीसास्तु महातपाः ॥
४४

राजद्वारमुपागम्य लक्ष्मणं वाक्यमत्रवीत्‌ ॥
_ ~ ____~____--_--------------------
# धनुधिहान्तगंतः पाठो च्च. फ. पुरस्तकस्थः । + इडः ।

१ ङ्‌. "ताऽभियाः\२ द. न, ^त्‌ | मीरतां ममाग।

१८६८ महामुनिभीव्यासप्रणीर्व-- [ ६ उत्तरखण्डे

दुवीसा उवाच--

मां निवेदय काकुरस्थं शीघं गत्वा नृपात्मज ॥ ४९
महेश्वर उवाच--

तमव्रवीहयक्ष्मणस्तु असां निध्यमिति द्विज । ततः क्रोधसमाविष्टः भाह तं मुनिसत्तमः ॥ ४६
दुबीसा उवाच-

शापं दास्यामि काकुत्स्थं रामं यदि न दशयेः ॥ ४७
महेश्वर उवाच--
क ® न
तस्माच्छापभयाद्विमं राघवाय न्यवेदयत्‌ । तत्रेवान्तद॑मे कालः सवैभूतभयावहः ॥ ४८ ,
पूजयामास तं भराप्षमृषि दुबीससं मृपः । अग्रजस्य परतिज्ञां तु विज्ञाय रघुत्तमः ॥ ४९
त्याज मानुषं रूप लक्ष्मणः रारय॒जङे । विज्य मानुषं रूपं पराविवेश्च स्वकां तनुम्‌ ॥ ५०
फणासदखसंयुक्तः कोरीन्दुसमवर्च॑सा । दिव्यमास्याम्बरधरो दिव्यगन्धासुखेपनः ॥ ५१
नागकन्यासहसैस्तु संहतः समलंढरतः । विमानं दिव्यमासह् भरययो वै षरं पदम्‌ ॥ ५२

छक्ष्मणस्य गति सर्वा विदित्वा स रघ्रत्तमः । स्वयमप्यथ काकुत्स्थः स्वर्गे गन्तुमभीप्ितः ५३
अभिषिच्याथ काङरस्थो स्वात्मजी च कुशीलवौ । विभज्य रथनागाश्वं स धनं पददौ तयोः॥
कुक्षवलयां कुशं वीरं द्रारवत्यां खव तथा । स्थापयामास धर्मेण राज्ये स्वे रधुसत्तमः ॥ ५५
अभिप्रायं तु विज्ञाय रामस्य विदितात्मनः । आजग्यु्वानराः स्वे राक्षसाः समदावलाः ॥५६
विभीषणोऽथ सुग्रीवो जाम्बवान्मारतात्मजः । नीखो नलः सुपेणश्च निषादाधिपतिगीहः ॥ ५७
अभिषिच्य सृती वीरो श्धघ्रः सुमहामनाः । स्वं एते समाजग्भुरयोध्यां रामपाछिताम्‌ ॥

ते प्रणम्य महात्मानमूचुः भाञ्ज खयो नृपम्‌ ॥ ५८

वानरपभरतय उचुः--

स्वर्खोकं गन्तुमुययुक्तं ज्ञात्वा त्वां रघुसत्तम । आगताः स्म वयं सर्वे तवानुगमनं प्रति ॥ ५९
न शक्ताः स्म क्षणं राम जीवितुं त्वां विना प्रभो। तस्माच्या विदालाक्ष गच्छामख्िदशारयम्‌

महेग्वर उवाच--

तैरेषयुक्तः काकुस्थो बादमिलत्रवी ततः । अथोवाच महातेजा राक्षसेन्द्रं विभीषणम्‌ ॥ ६
राम उवाच--

राज्यं मज्ञाधि धर्मेण मा भतिङ्ञां या कृथाः । यावचन्द्रध सूर्यश्च यावत्तिष्ठति मेदिनी ॥

तावद्रमस्व सुप्रीतः काटे मम षदं रन ॥ ६२
महेश्वर उवाच--

इत्युक्त्वाऽथ स काकुत्स्थः शाङ्ग विष्णुः सनातनम्‌ । श्रीरङ्गशायिनं सौम्यमिष्वाकुङकलदवतम्‌

संभीत्या मदद तस्मे रामो राजीवलोचनः । इनूमन्तमथोवाच राघवः शक्नसूदनः ॥ ६४
राम उवाच-

मत्कयाः अचरिष्यन्ति यावके हरीश्वर । तावद्रमस्व मेदिन्यां काठे मां व्रज सुव्रत ॥ ६५
महेश्वर उवाच-

तमेवमुक्त्वा काकुत्स्थो जाम्बवन्तमथात्रवीत्‌ ॥ ६४

० 3 9 19, 5.

१ क. ख. ज. इ, फ. शरवत्यां । च. शङ्कव्यां \

कमन म्द, ~^ ^~ च

॥,
ह. ॥ ५.१

९७१ एफप्ततत्यभिकद्विशततमोऽष्यायः }) पद्मपुराणम्‌ | १८६९

राम उवाच--
दरापरे सयनुभाप्ने यदूनामन्वये पुनः । भूमारस्य विनाशाय समुत्परस्याम्यहं भवि ॥
करिष्ये तत्र सङ्कामं त्वया च पुरूष्षभ ॥ ६७
महेश्वर उवाच--
तमेवमुक्त्वा काकुत्स्थः सर्वास्तानक्षवानरान्‌ । उवाच वाचा गच्छध्वमिति रामो महाबलः ।६८
मच्रिणो नेगमाैव भरतः कैकयीसुतः । राघवस्यानुगमने निधितास्ते समाययुः ॥ ६९

ततः शुद्धाम्बरधरो बरह्मचारी ययो परम्‌ । कुशन्द्दीत्वा पाणिर्भ्यामराक्तः परययौ परम्‌ । ७०
रामस्य दक्षिणे पाश्वं पद्महस्ता रमाऽऽगता । तथेव धरणी देवी दक्षिणे निरगात्तदा ।॥ ७१
वेदाः साङ्गाः पुराणानि सेतिहासानि सवैतः। ओंकारोऽथ वषट्कारः साविन्नी लोकपावनीऽर

अ्शस्राणि च तदा धनुरादीनि पार्वेति । अनुजग्युस्तथा रामं सर्वे पुरुषविग्रहा; ॥ ७३
भरतश्चैव शचः स्वै प्रनिवासिनः। सपुत्रदाराः काङुत्स्थ| मनुजग्पुः सहानुगाः ॥ ७४
मत्रिणो शृत्यवगां्च किंकरा नैगमास्तया । वानरान ऋष्ताश्र स॒ग्रीवसहितास्तदा ॥ ७५
सपुत्रदाराः काकुस्थ [मन्वगच्छन्महामतिम्र्‌ । परावः पक्षिणश्चैव सर्वे स्थावरजङ्गमाः ।॥ ७६

अनुजगयुमहात्मानं समीपस्था नरोत्तमाः । ये च परयन्ति काडुतस्थं स्वगीयादुगतं भथुम्‌ ।॥ ७७
ते तथाऽनुगता रामं न्यवतेन्त न केचन । अथ त्रियोजनं गत्वा नदीं पशान्युखीं स्थिताम्‌ ।७८

करयं पुण्यसलिखां परविवेश सहानुगः । ततः पितामरो ब्रह्मा सवैदेवगणादतः ॥ ७९
लमृषिभि £ ॐ प्रविष्ठ
तुष्टाव रघुशादलमृषिभिः सार्षमक्षरे; । अन्र्वीत्ततर काकुत्स्थं भविष्ठं शरयूनलम्‌ ॥ ८०
ब्रह्मोवाच-

आगच्छ विष्णो भद्रं ते दिया प्राप्नोति मानद । भ्रातृभिः सह देवाभैः भविशस निजां तनुर्‌
वैष्णवीं तां महातेजा देवाकारां सनातनीम्‌ । त्वं हि लोकगतिदेव न त्वां केचितु जानते ॥ ८२
त्वामचिन्त्यं महात्मानमक्षरं सर्वसंग्रहम्‌ । यामिच्छसि महातेजास्तं तनुं भविज्षख भोः ॥ ८३

महेश्वर उवाच--

तस्मन्सूयैकराकीरणे पुष्पृष्टिनिपातिते । उत्छज्य मानुषं रूपं खां तनु प्रविवेश ह ॥ ८४
अशाभ्यां शङ्खचक्राभ्यां शच्ुघ्रभरताबुभौ । भपेदाते महात्मानौ दिव्यतेजः समन्वितौ ।॥ ८५
रङ्खचक्रगदाशाङ्गपबहस्तशवतुर्भुनः । दिव्याभरणसंपन्नो दिव्यगन्धानुरेपनः ॥ ८६

दिव्यपीताम्बरधरः पद्मपत्रनिभेक्षणः । युवाङ्मारः सौम्याङ्गः कोमलाययवोज्ज्वल; ॥ ८७
कीत सुलिग्धनीलकुटिलङन्तरः शुभलक्षणः । नवदू्वाङ्करङ्यामः पू्णचन्दरनिमाननः ८८
यां सहितः श्रीमान्विमानमध्यरोहयत्‌ । तस्मिन्सिहासने दिव्ये प्ले कट्पतरोः भुः ॥८९
निषसाद महातेजाः सर्षदेवैराभिषटतः । राघवाजुगता ये च ऋस्षवानरमानुषाः ॥ ९०
स्पदे शरगरूतोयं सुखेन त्यक्तजीयिताः । रामभसादात्ते सर्वे दिव्यरूपधराः जुभाः॥ ९१

शरनासयानवरषरा (म्बरधरा दिव्यमङ्गख्वचैसः । आररोह विमानं तदुसंख्यस्तत् देहिनः (भिः)॥ ९२
; परितः श्रीमान्यामो राजीवलोचनः । पूजितः सुरसिद्धौधेगुनिभिस्तु महात्मभिः ॥ ९३

नि

* धनुश्विहान्तगेतः पाठो ज्ञ. फ. पुस्तकस्य ।

---~~~------*----+

१ इ. “भ्यामाचम्य प्रययावथ । राः।

१८७० महामुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे-

भययौ शाश्वतं दिव्यमक्षरं स्वपदं विभुः । यः पठेद्रामचरितं शोकं शछटोकार्षमेव वा ॥ ९४
द्णुयाद्रा तथा भक्त्या स्मरेदा शुभद शने । कोटिजन्माभितात्पापा्ज्ञानतोऽ ज्ञानतः कृतात्‌॥९५

विमुक्तो वैष्णवं रोकं पुत्रदारस्ववान्धवेः । समारयाद्योगिगम्यमनायासेन वै नरः ॥ ९६
एतत्ते कथितं देवि रामस्य चरितं महत्‌ । धन्योऽस्म्यहं त्वया देवि रामचन्द्रस्य कीर्तनात्‌ ॥
किमन्यच्छ्ोतुकामाऽसि तदह्रवीमि वरानने ॥ ९७

इति त्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे श्रीरामचरितरकथनं
नमिकसप्तयधिकद्धिरततमो ऽध्यायः ॥ २७१ ॥

आदितः शोकानां समष्यङ्ाः--४७१५०

भि

अथ द्विसप्तयधिकद्विशततमोभ्ध्यायः ।

[कपावेत्युवाच--
रघुनाथस्य चरितं साधूक्तं हि त्वया विभो । श्रुत्वा धन्याऽस्मि देवेश त्वत्पसादान्पहेश्वर ॥ ?
चरितं वासुदेवस्य कृष्णस्य चरितं महत्‌ । श्रोतुमिच्छामि देवस्य चरितं कल्मषापहम्‌ | ॥ >

सद्र उवाच-
श्रृणु देवि प्रवक्ष्यामि कृष्णस्यास्य महात्मनः । चरितं वासुदेवस्य सर्वेषां फ्दं गृणाम्‌ ॥ र
यदूनामन्वये देवि वसुदेव इतीरितः । देवमीढस्य पुत्रोऽभूत्सबैधमेविदां वरः ॥ ¢
उग्रसेनस्य दुहितां देवकीं देववणिनीम्‌ । उपयेमे विधानेन मथुरायां दपात्मजः ॥ ५
उग्रसेनस्य पुजोऽभृत्तसः शुरो पदाबटः । तयो रथवरं ततर चोदयामास सारथिः ॥ ६
समागतेषु तेष्वेवं पाथिवान्येः श्रुभावरैः ८?) । अन्तरिप्षेऽशरीरा वाक्माह गम्भीरया गिरा ॥७
आकाशवारुवाच-
अस्यास्त्वाम(स्तवाष्टमो गभः कंस भाणान्हनि[रि ष्यति ॥ ्
रुद्र उवाच--
तच्छत्वा हन्तुमारेमे कंसोऽपि भगिनीं तदा । तमत्रवीत्सुसंर्धं वसुदेवः सुदुद्धिमान्‌ ॥ °
वसुदेव उवाच-
न हन्तव्या महाभाग भगिनी धर्मतस्त्वया । गर्भानेव समुत्पन्ाञ्ञहि राजन्महाबल ॥ १०
रुद्र उवाच-

तथेत्याह तदा कंसो वसुदेवं च देवकीम्‌ । निरुध्य स्वष्हे रम्ये सर्मैभोगैन्यैवेशयत्‌ ॥ ११

एतस्मिन्नन्तरे देवि भूरिभारावपीडिता । जगाम धरणी देवी सहसा ब्रह्मगोऽन्तकि ॥ १२

समेत्य जगतामीश ब्रह्माणं परमेष्ठिनम्‌ । भाह गम्भीरया वाचा धरणी छोकधारिणी ॥ १३
धरण्युवाच-

भजापते न शक्ताऽस्ि धर्तुं लोकानिमान्मभो । राक्षसा; पापकर्माणः संस्थिता मयि सुव्रत ॥१४

जगतः सकलान्धमानिविष्वंसन्ति महावा । अधर्मवर्चसः सर्वे नराः पापावेमोहिताः ॥ १५

* धनुश्िदान्तंतः पाठः, क. ज. ज्ञ. ज. फ. पुस्तकस्य ।

~ ^ जोन ०२१४.०००१ ०१०, )

~~~ मनिनि

।
|

॥,

२७२ द्िसप्तत्यधिकद्विराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८७१
स्वसपमल्पतरं धर्म ठोकरेऽस्मिन्न च दश्यते । धर्मेणैव धता देव सत्यश्चौच॑युतेन च ॥

तस्मादपर्मसंभूते न रोकं धतुमुत्सदे ॥ १६
शुद्र उवाच--

इत्युक्त्वा धरणी देवी तत्रैवान्तरधीयत । ततः सुरगणाः सर्वे बरह्मशद्रपुरोगमाः ॥ १७

पषीराग्पेरूततरं कूखमधिगम्य जगत्पतिम्‌ । तुष्टुवुः स्तुतिभिः सर्वे मुनयश्च महातपाः ॥

ततः प्रसन्न; प्रादेशः सर्वास्तान्यूनिसत्तमान्‌ ॥ १८
श्रीभगवानुवाच-

भो भो देवगणाः सर्वे किनिमिसमिहाऽऽगताः ॥ १९
रुद्र उवाच-

तवः पितामहः भराह देवदेवं जनादैनम्‌ ॥ २०
ब्रह्मोवाच--

देवदेव जगन्नाथ पृथिवी भारपीडिता । राक्षसा बहवो लके समुत्पन्ना दुरासदाः ॥ २१

जरासंधश्च कंसश्च प्रलम्बो घेनुकादयः । दुरात्मानः प्रबाधन्ते सवीटीकान्सनातनान्‌ ॥

भारावतरणं कर्तु पृथिव्यास्स्वमिहादेसि ॥ २२
रुद्र उवाच-

एवयुक्तो हृषीकेशो ब्रह्मणा परमेष्ठिना । पाह गम्भीरया वाचा जगतां पतिरव्ययः ॥ २३
श्रीभगवानुवाच--

अवतीर्य टृलोके ऽस्मिन्यदूनामन्वये सुराः । अवनी भारमव्यग्रमपास्यामि महाबलाः ॥ २४
रुद्र उवाच-

एवयक्ताः सुगः सर्वै नम्रत्व जनादैनम्‌ । स्वान्साटीकान्समासाय परेशमन्वाचेन्तयन्‌

ततो भगवतीं पायां परमेश; समव्रवीत्‌ ॥ २९
श्रीभगवानुवाच--

हिरण्याक्षस्य षर्‌ पुत्रान्समानीयावनीतटात्‌ । वसुदेवस्य पटन्यां तु देवक्यां संनिवेशय ॥ २६
अनन्तांशः(श) सप्नमोऽ्र(मं त॒) संभकृष्य च मा विरम्‌ । तस्याः सपलन्यां रोदिण्यां द्द (धस
शुभदशने ॥ २७
ततोऽष्टमो ममांशस्तु देवक्यां संभविष्यति । नन्दगोपस्य पल्यां तु यशोदायां सनातनी ॥ २८
तवांशभूता(त्वं हि भूत्वा) महानिद्रा विन्ध्यं गत्वा मदावला । तत्र सैपूज्यमाना दहि देवेरिन्रषु
रोगमेः ॥ २९
जहि देद्यान्महावीयीज्छुम्भासुरपुरोगमान्‌ ॥ ३०
सुद्र उवाच--
तथेत्यक्त्वा महमभागा हिरण्याक्षसुतं स्तदा । पयायेणेव देवक्यां षदमान्संन्यतरेकषयत्‌ ।॥ ३१
ताञ्जघान तदा कंसो जातमात्रान्महाबलः। ततस्तु सप्तमो गर्भो ह्यनन्तां शेन चोदितः ॥ ३२

पेणात्तस्यां

वर्धमानं तु गर्भं तं रोरिण्यां समुपानयत्‌ । गभेसंक जातः सकरषणोऽव्ययंः ॥ ३३
=

१. म. "चद्मेन तु । त} क्च. फ. दामायाहि'। २३ ड. यः। गुक्रषश्रयां प्रोष्ठपदा संध्यायां च श॒ ।

१८७२ महायुनिश्रीव्यासप्रणीत- [ £ उत्तरखण्डै-
कृष्णाष्टम्यां तु रोदिण्यां भोष्ठपां भोदये । रोदिणी जनयामास पत्रं सैकषणं भयुम्‌ ॥ ३४

ततस्तु देवकीगभमापेदे भगवान्हरिः; । आपन्नगर्भा तां दृष्ट्रा कंसो भयनिपीडितः ॥ ` ३९
ततः सरगणाः सते हषेनिभेरमानसाः । तुषुरदेवकीं तत्र विमानस्था नभस्तले ॥ ३६
ततस्तु दशमे मासि कृष्णे नभसि पावैति । अषम्यामधरात्रे च तस्यां जातो जनार्दनः ॥ ३७
इन्दीवरदलश्यामः पद्मपत्रायतेक्षणः । चतुथजः स॒न्दराङ्गो दिव्याभरणभूषितः ॥ ३८

[#श्रीवत्सकोस्तुमोरस्को वनमाला विभ्रषितः ] । वसुदेवस्य जातोऽसौ वासुदेवः सनातनः ३९
तं दृषटरा जगतां नाथं कृष्णमानकदुन्दुभिः । उवाच भाज्ञलिभूत्वा नमस्कृ जगन्मयम्‌ ॥ ४०
वसदेव उवाच-

जातोऽसि मे जगन्नाथ भक्तकल्पतरो भभो । त्वमेव सबैदेवानामनादिः पुरुषोचमः ॥ ४१

त्वमचिन्त्यो महदतो (तं) योगिष्येयः सनातनः । मम पुजरत्वमाप्र्नो धरण्यां धरणीधरः ॥ ४२

ृषटेतद दुतं रूपमेश्वरं पुरुषोत्तम । दानवाः पापकमोणो न सहन्ते महौ नसः ॥ ४३
रद्र उवाच--

इत्याथैतः स्तुतस्तेन पद्मनाभः सनातनः । उपसंहृतवानरूपं चतुर्भनसमन्वितम्‌ ॥ ४४

मानुषेणेव भावेन द्विभुजेन व्यरोचत । ये चाङ्ग रक्षकाः सरवे दानवास्तत्र संस्थिताः ॥ ४५
ते चापि मायया तस्य मोदितास्तमसाऽऽदढताः । एतस्मिनन्तरे देवमादायाऽऽनकटुन्दुभिः ॥४६
भरययो नगरातूर्णं सषेदेवैरभिष्टतः । पयोधरे वभैमाणे नागराजो महाबलः ॥ ४७
फणासदस्रेणाऽऽच्छाद् भक्त्या देवं समन्वगात्‌ । ते गो पुरकपाटे तु तत्पादस्पर्शनात्तदा ॥ ४८
भिच्यमाने सविद तत्रस्थाश्च विमोहिताः । स्रोतस्िनी सुपणा या यमुनाऽपि महात्मनः ॥ ४९
भवेशाज्नानुमात्रं तु जलं तत्राभवत्तदा । उत्तीर्य यमुनां सोऽथ व्रजं तत्तीरसंस्थितम्‌ ॥ ५०
संस्तूयमानक्चिद शेः भविवेश् यदृत्तमः । तत्र नन्दस्य पत्नी सा पसूता गोत्रे शुभे ॥ ५१
विमोहिता माययेव सुषुप्ास्तमसाऽऽहताः । तस्यास्तु शयने देवं विनिक्षिप्य स यादवः ॥ ५२
तां कन्यां समुपादाय भययो मथुरां पुनः । पलन्यै दचवाऽथ तां वालायुवास स॒समादितः ॥ ५३
रुरोद वाटभावात्सा देवकीशयनं गता । अथ वालध्वनिं श्रत्वा तद्हस्याङ्ग रक्षकाः ॥ ५४

कंसायाऽऽवेदयामासुरदेवकीपसवं शुभम्‌ । कंसस्तूणैमुपेलेनां जग्राह बालिकां तदा ॥ ५५

चिक्षेप च शिलापृष्े साऽपि तूर्णं वियस्स्थिता । तस्योत्तमाङ्गे स्वपषटं द स्वा तूर्ण खमास्थिता ॥

उवाचषष्टयना देवी तदा राक्षसपुंगवम्‌ ॥ ५६
देव्युवाच-

कि मया क्षिप्षया मन्द्‌ जातो यस्त्वां बधिष्यति । सस्य जगतः सृष्टा धती हती च यः भ्रयः

अस्माक समुत्पन्नः स ते प्राणान्दरिष्यति ॥ ५७
रुद्र उवाच-

इत्युक्त्वा तेजसा देवी सदसाऽऽ्पूरयस्नमः । जगाम देवगन्धैः स्तूयमाना हिमाचलम्‌ । ५८

कसस्तद्‌[[दव्रमनाः सम्राहूय स्वदानवान्‌ । पलम्बपगुखान्वीरानुवाच भयपीडितः ॥ ५९

* इदमध च्च. फ. पृस्तङस्यम्‌ ।

="
~~~ -~-----~------.

१ क्ष. फ. सि नमे ब्र्मक्षसंयुते । अः ।

ए

"ॐ छै ~~

~ ~ भ

४

२७२ द्वि्षव्यधिकद्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८७३

केस उवाच-
अस्मद्धयात्सुरगणा उपेय क्षीरसागरम्‌ । समाचख्युरैरेः सर्व रक्नोषिध्वंसनं प्रति ॥ ६०
तेषां तु वचनं शरुत्वा धरण्यां धरणीधरः । मानुषेणेव भावेन सयुत्पन्नो हि सोऽव्ययः ॥ ६१
तदच सर्वे युयं वे राक्षसाः कामरूपिणः । समुद्विक्तवबरान्बाखान्मारयध्वमशङ्किताः ॥ ६२
रुद्र उवाच-
इत्यादिश्य ततः कंसो वसुदेवं च देवकीम्‌ । आश्वास्य मोचयित्वाऽथ स्ववेरमान्तर्विवेश ह ६३
वसुदेवस्ततो गत्वा नन्द व्रनमनुत्तमम्‌ । तेन संपूजितस्तत्र निरीक्ष्य तनयं मुदा ॥ ६४
उवाच नन्दपत्नीं तां यश्चोदां यदुनन्दनः । ६५

वसुदेव उवाच-
सुभगे मत्युतमिमं रोदिणीजटरोद्धवम्‌ । स्वपु्रमिव रक्षस्व भिया कंसादिहाऽऽगतम्‌ ॥ ६६

सद्र उवाच -

तयेल्याह तदा तन्वी नन्दपत्नी ददवता । कज्ध्यैव पुत्रयुगलयुत्पुषोष मुदान्विता ॥ ६७
निक्षिप्य तनयौ गेहे नन्दगोपस्य यादवः ! विभ्रव्धः प्रययो तूर्णं मथुरां कंसपाछिताम्‌ ।॥ ६८
ततो गर्ग; शुभदिने वसुदेवेन नोदितः । नन्दगोपव्रजं गत्वा तत्रस्थैः पूजितो द्विजः ॥ ६९
विधिना जातकं कर्म कृत्वा देवस्य गोकुले । नाम चात्राकरोदिव्यं पुत्रयोवासुदे षयो; ॥ ७०
संकर्षणो सौदिणेयो बलमद्रो महाबः । राम इत्यादिनामानि प्रषनस्याकरोद्धिजः ॥ ७!

श्रीषरः भीकरः श्रीमान्दरष्णोऽनन्तो जगत्पतिः । वासुदेवो हृषीकेश इत्याद्वरनस्य च ॥ ७२
रामकृष्णाविति ख्यातिमस्मिीक्े गमिष्यतः । एवमुक्त्वा द्विजश्रेष्ठः संपूज्य पितृदेवताः ॥ ७३
संपूज्यमानो गोपाः परययौ मथुरां पुनः । कंसेन मेषिता रात्रौ पूतना बालघातिनी ॥ ७४
विषिकषं स्तनं भाद्‌ात्कृष्णायामिततेजसे । कृष्णस्तु राक्षसीं ज्ञात्वा पपौ गाढं स्तनं थृशम्‌ ७५
भागैः सह महातेजा राक्षस्या यदुपुंगवः । सा विहलाङ्गी भमदा सध्वस्तस्नायुन्धना ॥ ७६
पपात वेपमाना सा ममार च महास्वना । तस्याः शब्देन मष्टता पूरितं च नभस्तलम्‌ ।॥ ७७
अस्ताः स्वे ततो गोपा दृष्टा तां पतितां मवि । ष्णं च क्रीडमानं तं राक्षस्याश्च महोरसि ७८
समुद्धिमास्ततस्तूर्णमादाय तनयं तदा । रक्नोभिया तदा तस्मन्गो री षेण मरधनि ॥ ७९
संमाजयामास तदा मोवाटेन तदाननम्‌ । नन्दगोपः समभ्येल सुतमादाय भामिनि ॥ ८०
भगवन्नामभिस्तस्य सर्वाङ्गष ममार्मनम्‌ । कृत्वा तां राक्षसीं मीमां वर्हििन्यस्य गोव्रजात्‌ ॥८१
ददाह गोपदन्देश्च जासितैस्तत्र गोत्रज । कदाचिच्छकटस्याधः शयानो भगवान्हरिः ॥ ८२
परसा चरणौ ततर रुरो मधुसूदनः । तस्य पादमहारेण कटं परिवतितम्‌ ॥ ८३
विध्वस्तकुम्भभाण्डं तद्विपरीते पपात परै । ततो गोप्यश्च गोपाश्च दृष्टा तच्छकटं महत्‌ ॥ = ८४
विस्मयं परमं जग्मुः किमेतदिति शङ्किताः । यशोदा च तदा तृणं बरं जग्राह रिस्मिता ॥ ८५
अस्पेनेव दि काटेन बालकौ तौ यदूत्तम । वधमानौ यशोदायाः स्तनपानेन पोपितौ ॥ ८६
जानुभ्यामथ हस्ताभ्यां रममाणो विचेरतुः । मायावी राक्षसः कित्तत् कुक्गवेषधक्‌ || ८७
कृष्णं हन्तुं समारन्धो विचचार महीतले । ज्ञाता कृष्णस्तु तद्रा निजघान तदन बे ॥ ८८

१न्ञ. फ. भ्रममाणौ ।
२३२५५

१८७४ महायुनिश्रीन्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

राक्षसेनैव रूपेण निपपात ममार च । विचचार ततः सवं गोत्रं मधुसूदनः ॥ ८९
नवनीतं जहाराऽऽञ्म गोपीनां च ग्रहे ग्रहे । तदा यज्ञोदा कुपिता दान्ना मध्य उषखछे ॥ ९०
निबध्य कृष्णं भययौ विक्रेतु गोरसादिकम्‌ । कषेमाणस्ततः ष्णो दाम्ना बद्ध उ्खले ॥ ९१

यमला्चैनयोमेध्ये जगाम धरणीधरः । उकखलेन गोविन्दः पातयामासं ताबुभौ ॥ ९२
भ्रस्कन्धौ निपतितौ स्वरेण धरणीतले । तेन शब्देन महताऽऽजग्मुस्तत्र महौनसः॥ ९३

गोपटरद्धास्ततो दषा विस्मयं परमं गताः । यदोदाऽपि समुद्धिम्रा विमुच्य धरणीधरम्‌ ॥ ९४
सुविस्मिता समादाय स्तन प्रादान्महात्मने । यस्मानिवध्यमानस्तु दाम्ना मात्रा जगत्पतिः॥९५
तस्मान्महद्धिः सर्वैश्च दामोदर इतीरितः । [#तौ तु किंनरतां प्राप्तौ विमुक्तो थमलाज्ञनौ ॥ ९६
गोपवृद्धास्ततः सर्वे नन्दगोपपुरोगमाः]। महोत्पातमिमं ज्ञात्वा स्थानान्तरमुपाययुः ॥ ९७
वृन्दावने मनोरभ्य यमुनायास्तरे शुभे ॥ निवासं चक्रिर्‌ रम्यं गवां गोपीजनस्य च ॥ ९८
तत्र तो रामकृष्णो तु वधमानो महावर । वत्सपाटयुती वत्सान्पाख्यामासतुः सदा ॥ ९९
गोवत्समध्ये कृष्णं च बको नाम महासुरः । बकरूपेण तं हन्तुमुदयक्तोऽ् यदुत्तमम्‌ ॥ १००

५५५२ .ॐ

तं दृष्ट्रा वास॒देवोऽपि लोष्टमु्म्य खीखया । ताडयामास पक्षान्ते पपातोर्व्यां महासुरः ॥ १०१

ततः कतिपयाहःस॒ गोवत्सपाटकौ वने । छायायौं यज्वृक्षस्य प्रसुप्तौ पटे तदा ॥ १०२
एतस्मिन्नन्तरे देवो ब्रह्मा देवगणेवतः । दरषरं कृष्णं समागम्य सुपो दृष्रा यदूत्तमो।॥ १०३

वत्सान्गोपदिशुन्हत्वा जगाम तिदिवं पुनः। पव॒द्धौ तौ समालोक्य विनष्टाञ्सिगुवत्सकान्‌ १०४
गोवत्सा गोपवालाश्च क गता इति विस्मितौ । ज्ञात्वा कृष्णस्तु तत्कर्म भजापतितं तदा १०५
तथेव सख्जे बाटान्गोवत्सां च सनातनः । यथावर्णं यथारूपं तथैव मधुसूदनः ॥ १०६
स एष वत्सान्गोपाखाननिमेमे जगतां परयुः । दृष्टा सायाहसमये गावस्तेषां च मातरः ॥ १०७
स्वान्सान्वत्सानुपागस्य यथापूर्व परवतिताः । एवं संवत्सरे काठे गते तत्र महात्मनः ॥ १०८

प्रजापतिः पुनस्तस्मे ददौ वर्सान्सवारुकान्‌ । कृताञ्रिपुटो भूत्वा परिणीय प्रणम्य च ॥

भयादुवाच गोविन्दं बरह्मा त्रियवनेश्वरः ॥ १०९
ब्रह्मोवाच-

नमो नमस्ते सवोत्मंस्तच्चवज्ञानस्वरूपिणे । नित्यानन्दस्वरूपाय प्रयतात्मन्महात्मने ॥ ११०

अणुबृदर्स्थखतर रूप सवेगताग्यय । अनादिमध्यान्तरूपस्वरूपात्मन्नमोऽस्तु ते ॥ १११

निलज्गानवरेश्वयतेजोमयस्वरूपिणे । महादाक्ते नमस्तुभ्यं पूर्णषाद्ण्यमूर्षये ॥ ११२

त्वं बेदपुरूषो ब्रह्मन्महापुरुष एव च । शरीरपुरूषस्त्वौयः शुद्धः पुरुष एव च ॥ ११३

चत्वारः पुरुषास्त्वं च पुराणः पुरुषोत्तमः । व्िभ्रतयस्तव ब्रह्मन्पृथिव्यगन्यानिलादयः ॥ ११४
तव वाचा समुदूतो क््मावही जगदीश्वर । अन्तरिक्षं च वायुश्च सृष्टौ भाणेन ते विभो ॥ ११५
चक्षषा तव संमृष्ट योधाऽऽदित्यस्तेयैव च । दिक्च चन्द्रमाः सृष्टा; श्रोत्रेण तव चानघ ११६
अपां स्रावश्च वरुणो मनसा ते महेश्वर । उक्ते महति मीमांसे(स्ये) यत्तद्रह्म परकाशते ॥ ११७

* अयं शकः क. च. ज्ञ. फ. पुस्तकस्थः ।

_ | ऋ
, १क्ष.फ. स तौ द्रुमौ ।भः।२क.ज. च्च. फ. भ्यां जम्वुवर । २ ल. खदा । ४ क. ज. इ. फ. 'स्तवायश्छन्दः-
पु 1" छ. फ. स्तथाऽव्यय । दि ।

[1 [] २ ५ + = र # १ कण

भी क 4

4 ^ च) क

-*\

२७२ द्विसप्तत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८७९५

तथैव चाध्वरेष्वेतदेतदेव महाव्रते । छन्दोगेय नमस्ये त्वां दिष्यं ते वपुरेव तत्‌ ॥ ११८
आकाश एतदेबेदमोषधीष्येवपेव च । नक्षत्रेषु च सर्वेषु प्ररेष्वेतदिवाकरे ॥ ११९
एव भरतेष्येवमेव ब्रह्मोति वदति श्रुतिः । तदेवं परमं ब्रह्म पन्ञातं परितोमृतम्‌ ॥ १२०
दिरण्मयोऽन्ययो यज्ञः शुचिः शुचिषदित्यपि । वेदिकान्यभिधेयानि तव नान्यस्य कस्यचित्‌ ॥
चक्ुमेयं श्रो्रम्यं छन्दोमयमनोमयम्‌ । वायं परमात्मानं परेशं शंसति शरुतिः ॥ १२२
इति स्वोपनिषदामथेस्त्वं कमलेक्षण । स्तोतुं न शकते स्वां तु सर्वैवेदान्तपारगम्‌ ॥ १२३
महापराधपेतत्ते वत्सापहरणं भया । कृतं तत्क्षम्यतां नाथ शरणागतवत्सल ॥ १२४
महेन्वर उनाच--

एवं स्तुत्वा हरिं वेधाः बणम्य.च पुनः पुनः वत्सान्दश्वा पुनस्तस्मे प्रययो स्वीयमालयम्‌ १२५
= & [1 [4 पिधि त्रिदश ६

हृदि त्वौ महादेवं बालरूपं हारि विधिः । उवास त्रिदशः सार्ध हषः पुष्टो महातपाः ॥ १२६

कृष्णेन सृष्टा वत्साश्च पूवैवत्सास्तथाऽभेकाः । अवापुरोकतां तत्र पश्यतां जिदिवोकसाम्‌ ॥ १२७

कृष्णस्तु वत्सपारेस्तैः भरययो नन्दगोकुलम्‌ । ततः कतिपयाहःसु गोपाटेयदुपंगवः ॥ १२८
हदं गत्वाऽथ काटिन््रास्तत्रस्थं सुमहाविषम्‌ । सहस्रश्षीषे बलिनं नागराजानमच्युतः ॥ १२९
निष्पिष्य फणसादसं पादेनेकेन खी खया । भाणसंजयमापननं चकार पधुसृदनः ॥ १३०
स कालियो रन्धसंह्स्तमेव -शरणं वयो । ररक्ष भगवान्छरृष्णो नागं यक्तविषं तदा ॥ १३१
वैनतेयभयाद्धीतं स्वपदेनाऽऽङ्य पृधु । हदाद्िवासयामास कान्या यदुपुंगवः ॥ १३२

त्यक्त्वा स त॑ हदं तूर्णं पृत्रदारसमन्वितः । नमस्कृलयाथ गोविन्दं भरययो कालणियस्तदा ।। १३१
विषदग्धास्तु ये पूरवे तत्तीरस्थाश्च शाखिनः । कृष्णेन वीक्षितास्तूणं फलिनः पुष्पिताऽभवन्‌ १३४

अथ कारेन कौमारमवाप्य मधुसूदनः । गोवृन्दं पारयामास संबेदेवमयः पुः ॥ १३५
स्वसमानवयोभिस्तु गोपाङस्तु यदूत्तमः । वृन्दावने मनोरम्ये सरामो विचचार ह।॥ १३६
तत्र हत्वा महाघोरं [+सषरूपं महासुरम्‌ । अपहत्य महाकायं मेरु | मन्द्रगौरवम्‌ ॥ १ ३७
धेनुकस्य बनं प्राप्य तालहिन्ताखगदरम्‌% घेनुं पवताकारं खरस्पं दुरासदम्‌ ॥ १३८

पादौ श्रम सयुल्कषिप्य ताठेन निजघान ई । फलैः स॒वृप्ना गोपालास्तद्रने रेमिरे तदा ॥ १३९
निष्कम्य तदनातचुर्ण भाण्डीरं वटमागताः । तत्र ते रामहृष्णाभ्यां चिक्रीडुबोटलीलया ॥१४०
गोपवेषेण तत्रागात्मलम्बो नाम राक्षसः । रामं स्वपृष्ठमारोप्य ततो यातो नभस्तलम्‌ ॥ १४१
मत्वा तं राक्षसं रामो मृष्िना तस्य मूधनि । ताडयामास रोषेण विहलङ्गस्ततोऽभवत्‌ ॥ १४२

राकषसेनेव रूपेण निनद्न्भैरवं स्वनम्‌ । भिननश्ीषेतनुस्तत्र ममार रुधिरोक्षितः ॥ १४३
ततः प्रदोषसमये गोतरजे नन्दनन्दनः । उवास गोपकन्याभिः ऋीडन्कोमारवीक्षिते ॥ १४४

अरिष्टो नाम दैत्योऽ गत्वा तु उषभाङ़तिः । कृष्णं हन्तु समागत्य जगज च महास्वनम्‌ १४५

* संधिरार्षः । + धनुशविहान्त्मतः पाठो खच. पुस्तकस्थः 1 * एतद्रे केयुचित्पुस्तकेषु ्रविदय तदनं रम्यं फलिलं(त)
तारगहूरम्‌” इयधिकम्‌ ।

१ कं. ज. श्त्वा सदा देवि बा २ ज्ञ. फ. “वैवेदम। ३ ड. “रूपधरं सदा । पा। ४ ड. ह । ततक्षण।देव तत्याला' ।
५ ड्‌. सवै रामो शि ९ इव. फ. "लाङ्गः पपात सः) रा । ७ क. च. ज. ^तोऽपतन्‌ । ८ क्ष. <्कीमोदिवचेभि । भ" ।

९ डः, ज. त्वा त्रिद्शदुस्तरः ! क ।

१८७६ महापुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ १ उत्तरखण्डे

तं दृष्टा विदुताः सदे गोपाला भयपीडिताः । कृष्णोऽपि दृष्ट्रा तं रोद्रमागतं द्मुनाधिपम्‌ १४६
तालकं समत्याव्य शृङ्गमध्ये व्यताडयत्‌ । स तु भप्नशिरःगृङ्गो वमन्वं रुधिरं बहु ।॥ १४७

पपात भीमवेगेन निनदंस्त्यक्तजीवितः । इत्थं हेत्वा महाकायमरिषं दनुजापिपम्‌ ।॥ १४८
आद्य गोपवालां थ तत्रेवोवास गोव्रजे । ततः कतिपयाहःसु केशी नाम महासुरः ॥ १४९
हयकायेन गोषिन्दं हन्त वजमुपाययौ । स गत्वा गोत्रजं रम्यमुचहपामथाकरोत्‌ ॥ १५०
तेन शब्देन महता पूरितं थवनत्रयम्‌ । भीताः सव सुरगणाः शङ्माना युगक्षयम्‌ ॥ २५१

तत्रस्था मोहिताः सर्वे गोपा गोप्यश्च विदलाः । खन्धरसज्गास्तु ते सवे विद्ुताश समन्ततः १५२
मोप्यस्तु शरणं जग्मुः कृप्णं जहीति चात्रुवन्‌ । न भेतव्यं न भेतव्यमिल्याह भक्तवत्सलः १५३
समाश्वास्य ततस्तूर्णं मुष्टिना वासवानुजः । तादयामास शिरसि तस्य दैत्यस्य लीलया ॥१५४
विभिन्रदन्तनेबोऽसौ निननाद महास्वनम्‌ । [महाशिलां सयुलिकषप्य तस्याङ्गे वे न्यपातयत्‌ ॥
स तु चूणितसरवाङ्गो निनदन्भैरवं स्वनम्‌ । पपात सहसा भूमा ममार च महासुरः; |।॥ १५६
केशिनं निहतं दृष्ट्रा दिवि देवगणा भक्षम्‌ । मुमुचुः पुष्पवषाणि साधु साध्विति चाक्रवन्‌॥१५७
इत्थं शिशुतरे वै दैलयान्हरिरत्वा बरोत्कन्‌ । स मुमोद सुखेनेव वलरामसमन्वितः ॥ १५८
इन्दीवरदलश्यामः पद्मपत्रनिभेक्षणः । पीताम्बरधरः सरग्वी वनमालाविभूषितः ॥ १५९
कोस्तुमोद्धासितोरस्कथित्रमाल्यानुटेषनः । बरिचित्राभरणेयुक्तः ङुण्डलाभ्यां विराजितः ॥१६०
आगरक्तत॒लसीमालः कस्तूरी तिलकाशितः । सुसिग्धनीरकुटिलकवरी छृतकेरवान्‌ ।॥ १६२

वदधर्नानावियैः पुष्परिवदवितंसकः । रक्तारविन्दसदशहस्तपाद तलाधरः ॥ १६२
पक्षमध्यगदीतांश्चकलङ्श्ररताननः । हारसपुरकेयूरे; कटकाभ्यां विराजितः ॥ १६३

बन्दाचने महारम्ये फलपुष्पविराजिते । रम्यं विनादयन्वेणुं तत्राऽऽस्ते यदुनन्दनः । १६२
अवधीरितकंदपैकोटिावण्यमच्युतमू । सव गोपसियो दष्टा मन्मथाद्धेण पीडिताः ॥ २६५
पुरा महर्षयः सर्वे दण्डकारण्यवासिनः । दृष्ट्रा रामं हरिं तत्र भोकुभिच्छत्सु(मेच्छन्सु) विग्रहम्‌
ते स्वे स्रीत्वमापन्नाः समुद्धतास्तु गोकुले। हारं संप्राप्य कामे[+न ततो मुक्ता भवाणेवात्‌ १६७
कोधेनैव तथा दैत्याः समेत्य मधुसूदनम्‌ । अगच्छननिनं तेन] हता पुक्तिमवाशयुः# ॥ १६८
कामक्रोधौ इणां लोके निरयस्येव कारणम्‌ । हरिं समर्यं तावेव युक्त्ये गोपीस॒रदिषाम्‌ १६९
कामाद्धयाद्रा द्रेषादवा ये भजन्ति जनादैनम्‌ । ते भाञ्रुबन्ति वैकुण्ठं क पुनभेक्तियोगतः ॥ १७०
तस्य वेणुध्वनिं श्रुत्वा रजन्यां बह्टवाङ्गनाः । सयनादुत्थिताः स्व विकीर्णाम्बरमूधंनाः १७१
त्यक्त्वा पति सुतान्बन्धरस्त्यक्त्वा छज्नां स्वकं कुलम्‌ । जगत्पति समाजग्मुः कंदपंशरषीडिताः
समेत्य गोप्यः सबोस्तु युजेरालिङ्गय केशवम्‌ । बुभुजुश्वाधरं देव्यः सुधामृतमिवामराः ॥ १७३

५ ~=

ताभिश्च स्ीभिरात्मेश्चः कीडयामास गोतजे। तेनापि ताः स्ियः सवा रेमिरे निभया व्रजे १७४

* धनुशिहान्तगेतः पाठः क. ज. इञ. ज. फ. पुस्तकस्थः । + धनुधिहान्तर्गतः पाठः क. च. ज. क्व. फ. पृस्त-
कस्यः ! * एतद्रे कचि्पुस्तके “धेनव यथा दैखयाः समेय मधुमूदनम्‌ । निनं प्राप्य सङ्कामे हता मुक्तिमव्ुयुः ।
इत्यधिकम्‌ ¦

~~~ ~~~ ~~~ ~~~ ~~~ ~~~

१ इ. ए. जगलक्षयम्‌ । २. ज. जसय्रामात । ३ क. च. ज. महारण्ये । ४ ड. ^ भावेन मुक्ता गोपीसुरदिषः। क" ।

१५

4

२७२ द्विपप्तत्यधिकद्विश तमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८७७

इत्येवं रमयामासुरहन्यदानि केशवम्‌ । वृन्दावने मनोरम्ये कालिन्दीपुलिने तथा ॥ १७५
पावेत्युवाच--

धर्मसरक्षणाथांय जगत्यामवतीय सः । परदाराभिगमनं कथं कुयाजनादंनः ॥ १७६
रद्र उवाच-

स्वशरीरे परेष्वङ्गमेदो नास्ति गुभानने । सर्वे जगच तस्याङ्गं पृथगत्र न विद्यते ॥ १७७

दोषोऽत्र नास्ति सुभगे देवस्य परमात्मनः । नैसागकस्य भतैत्वादात्मेशत्वाजगत्पते; ॥ १७८
तथाऽपहतपाप्मनः सामथ्यान्चापिनः प्रभोः । स्ीपुभेदो न सुभगे पुरुषस्य महात्मनः ॥ १७९

वसिष्र उवाच-
एवमुक्त्वा तु गिरिजां रुद्रः श्रीतरिपुरान्तकः । कृष्णस्य शोषं चरितमाख्यातुं संमचक्रमे ॥ १८०
श्रीरुद्र उवाच--
शरत्काटे तु संभराप्ने नन्दगोपपुरोगमाः । गोपा महोत्सवं कतमारब्धासिदशां पतेः ॥ १८१
तदुत्सवं तु गोविन्दो निवायीथ शतक्रतोः । गोवधनाद्विराजस्य कारयामास बीयेवान्‌ ।॥ १८२
ततः कुद्धः सहस्राक्षो नन्दगोपस्य गोवने । बवे च महाषष्टि सप्तरात्रं निरन्तरम्‌ ॥ १८२
गोवर्धनं सयुत्पाव्य पहाशेरं जनार्दनः । तेषां संरक्षणाथोय धारयामास लीखया ॥ १८४

तच्छायायां गिरेः भराप्य गोपा गोप्यश्च सूत्रते । अवसं श सुखेनैव हम्यौन्तरगता इव ॥ १८५
ततः स तु सहस्राक्षो भीतः संभ्रान्तचेतसा । वारयामास तद्वर्षं ययौ नन्दस्य तद्व्रनम्‌ ॥ १८६६
दृष्णोऽपि तं महारैटं यथापूर्थ न्यवेशयत्‌ । गोपव्रद्धास्तु ते सरे नन्दगोपपुरोगमाः ॥ १८७
परिपूज्य च गोविन्दं परं विस्मयमाययुः 1 ततः सतक्रतु्देवं समेत मधुसूदनम्‌ ॥
तुष्टाव पराञ्ञलिभूत्वा दषेगद्रदया गिरा ॥
इन्द्र उवाच-

नमस्ते पुण्डरीकाक्ष सर्ज्ञामितविक्रम । निगुणातीत सर्वेश विश्वात्मस्तु नमोऽस्तु ते ॥ १८९
त्वं यज्ञस्त्वं वषट्कारस्त्वमोंकारः करतुर्विः । त्वमेव सवैदेबानां पिता माता च केशव ॥ १९०

१८८

अग्रे दिण्यगर्भस्त्वं भूतस्य समवर्तत । त्वमेवैकः पतिरसि पुरुषस्त्वं हिरण्मयः ॥ १९१
पृथिवी चामिमां देव त्वमेव ध्रेतवानसि । आत्मदः फल्दो यश्च विश्वस्य जगदीश्वरः ॥ १९२
अवाप्तं तत्र त्रिदशः भकार जगतां पते । अमतं चैव मृत्युश्च च्छाया तव जगत्पते ॥ १९३

तस्मै देवाय भवते विपेम हविषा वयम्‌ । हेमवन्त इमे यस्यं ते महित्वा हिरण्मयाः ॥ १९४
सयुद्रा रसया यस्य भ्रवाहस्तस्य केश्चव । इमा दिशः पतिदिशो बाह्यस्य तवान्यय ॥ १९५
तस्मै देवाय भवते विथेम हविषा वयम्‌ । येन त्वया स्षमारुद्धा पृथिवी वधिता पनः ॥ १९६
खर्लोकः स्तम्मितो येन तया ब्रहमन्मरैश्वर । त्वमन्तरिक्े रजसो विमानः स्ेगोऽन्ययः १९७
तस्मै देवाय भवते विधेम हविषा वयम्‌ । य॑ करन्दसी राजमाने तस्तभाने गुणान्विते ॥ १९८
अभ्यसेतां च मनसा अवद्यं श्रीश्च सर्वदा । यत्रास्ति सूर उदितो विभाति परमे पदे ॥ १९९

तस्मै देवाय भवते विषेम इविषा वयम्‌ । यदापो बृहतीनरेहय विश्वमायञ्जनादैनः | २००
गर्भं दधानाः सर्ऽत्र जनयन्तीरयोघङत्‌ । समवतैत देवानामसुरेकोऽग्ययो धिभरः ॥ २०१

१७. प्रकामं । २ ड. हेमन्तेमदस्य । ३ड. ज. (स्य समुद्भूता दि । ४ ड, समारूढा ।

१८७८ पहायुनिभ्रीग्यासप्णीतं-- [ १ उत्तरखण्डे
तस्मै देवाय भवते विधेम हविषा वयम्‌ । य आपो महिना दक्षं पयंपरयत्मजापतिम्‌ ॥ २०२

यङ्ग दधानास्तत्राऽऽदौ जनयन्तीरहविः पुमान्‌ । यो देवेष्वेक एव्ाऽऽसीदापि देवः परात्परः ॥
तस्म देवाय भवते विधेम हविषा वयम्‌ । मा नो दिसीजनिता यः पृथिव्या अन्ययः पुमान्‌ ॥
यो वा दिवं सत्यधमां जजानाव्यय ईश्वरः । यश्वनद्रा बृहतीरपो जजान सकलं जगत्‌ ॥ २०५
तस्मै देवाय भवते विधेम हविषा वयम्‌ । एतानि विश्वजातानि बभूव परि ता भरभो ॥ २०६
त्वदन्यो न प्रजाध्यक्ष भविष्यद्धूतभावन । यजामस्त्वां च यत्कामास्तन्नो अस्तु समासतः २०७
रयीणां पतयः स्याम तव कारुण्यवीक्षणात्‌ । दिरण्मयाख्यः पुरुषो दिरण्यहमश्रुकेशवान्‌ ॥२०८
आप्रणखात्सर्व हिरण्यं सविता च दिरण्यभार्‌ । असौ सर्वेगतो ब्रह्मा यस्त्वादिदे व्यवस्थितः
त्रै देवस्य सवितुवैरेण्यं भगे उत्तमः । सदा धीमहि ते रूपं धियो यो नः भभाति हि ॥ २१०

नमस्ते पुण्डरीकाक्ष श्रीश सर्वेश केशव । वेदान्तवेद्य यज्ञेश यज्ञरूप नमोऽस्तु ते ॥ २११
नमस्ते वासुदेवाय गोपवेषाय ते नमः । त्वत्सवेध्वंसनादेव अपराधं मया कृतम्‌ ॥ २१२
तत््षम्यतां जगन्नाथ धृणान्धे पुरुषोत्तम । अस्पेनेव हि काटेन जहि कंसं दुरासदम्‌ ॥

देवानां च हितं इत्वा सखे स्थापय मेदिनीम्‌ ॥ २१३

महादेव उवाच-
इति संस्तुत्य गोचिन्दं सवेदेवेश्वरो हरिः । सुधामृतेनाभिषिच्य दिव्याम्बरविभूषणैः ।॥ २१४
अचेयित्वा तु देवेशं [जगाम त्रिदिवं पुनः । गोपवृद्धाश्च गोप्यश्च दृटा तत्र शतक्रतुम्‌ ॥ २१५
तेन संपूजिताग्ैव पहषमतुखं] ययुः । रामकृष्णौ महावीर्यो दिव्याभरणभूषितौ ॥ २१६
नन्दस्य गोवजे रम्ये गोवत्सान्संररक्रतुः । एतस्मिन्नन्तरे देवि नारदो मुनिसत्तमः॥ २१७
सहसा मथुरां गत्वा कंसस्यान्तिकमाविशत्‌ । राज्ञा संपूजितस्तत्र समासीनः हभासने ॥ २१८
स्व विज्ञापयामास चेष्टितं शाङ्गिणस्तदा । देवतानां समुद्योगं जन्म वै केशवस्य च ॥ २१९

तया च वसुदेवेन पुत्रनिकषेपणं वजे । निधनं राक्षसानां च सर्पराजविवासनम्‌ ॥ २२०
धारणं गिरिव्यस्य श्चतक्रतुसमागमम्‌ । न्यवेदयच्च कंसस्य तत्सर्वं सविश्चेषतः ॥ २२१
परययौ ब्रह्मभवनं पूजितस्तेन रक्षसा । कंसः समुद्धि्मना मत्रिभिः परिवेष्टितः ॥ २२२
मव्रयामास तैः साकमात्मनो निधनं भति । तत्र बुद्धिमतां श्रेष्ठमङरं धर्मवत्सलम्‌ ॥

उवाचाऽऽत्मदहितं कायं दानवेन्द्रो महावलः ॥ २२३

कंस उवाच-

मद्धयात्रिद शाः सवे शतक्रतुपुरोगमाः । विष्णोः समीपमागत्य भयार्ता; शरणं गताः ॥ २२४
स तेषामम्यं दत्वा भगवान्भूतभावनः । उत्पनो देवकीगर्भे मां हन्तुं मधुमृदनः ॥ २२५९

वसुदेवोऽपि दुष्टात्मा व्वयित्वा तु मां निशि । पुतं निक्षप्नवानोहे नन्दस्य सुदुरात्मनः।२२६
बारयेनेव दुरापर्पो निजघान महासुरान्‌ । मां हन्तुमपि संनद्धो भवेदेवं न संशयः ॥ २२७
सोऽत्र हन्तुं न शक्यो टि सेन्द्रपि सुरासुरैः । उपायेनैव हन्तव्यः समानीय मया तदा ॥२२८
मदोत्करेस्तु मातङ्गमद्यैष वरवाजिभिः । येन केनाप्युपायेन हन्तुं शक्यमिरहैव तु ॥ २२९

» धनुश्विहान्तगतः पाठः क. ज. इ. फ. पुस्तकस्थः ।

१ ड. "तं यदुभिः सह । दे ।

(रि 0" |

[१ क
श

^~ ,,

न्ग

२७२ द्विसप्तलयधिकद्धिशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८७९

तस्मात्वं गोव्रनं गत्वा कृष्णं रामं च यादव । सवोन्गोपाखवृदधांश् नन्दगोपपुरोगमान्‌ ॥

उपभाक्त धनुयांगामेहाऽऽनय यदूत्तम ॥ २२०
महादेव उवाच-

तथेत्युक्त्वा यदुश्रेष्ठो रथमारुह्य वीर्यवान्‌ । भययौ गोकुखे रम्ये कृष्णसंद शनोत्सुकः ॥ २३१

महाभागवतश्रष्ठो गवां मध्ये व्यवस्थितम्‌ । ददश कृष्णमष्धिष्टमक्रूरो विनयान्वितः ॥ २३२

नीङनीरदसंकाशं पूरणेन्दुसदश्ाननम्‌ । पद्मपत्रविशालाप्षं दीेबाहु मनामयम्‌ ॥ २३३
पीतवद्ेण संवीतं सव भरणमूषितम्‌ । कोस्तुभोद्धासितोरस्कं रत्नङुण्डलोभितम्‌ ॥ २१४
ठलसीवनमारब्यं बन्यपुष्पावतंसकम्‌ । गोपकन्यापरिवृतं दष्टा ततर जनार्दनम्‌ ॥ २३५
पुरकाङ्कितसवाङ्गो दषोशुष्ुतखोचनः । अवरुह्य रथात्तस्मात्मणनाम यदृद्रहः ॥ २३६
हर्षात्समेलय मोपारं परिणीय प्रणम्य च । रक्तारविन्दसद्शे वजचक्राङ्चिहिते ॥ २३७
स पधि धत्वा पादाजे भरणनाम पुनः पुनः । कैखासरिखराभासं नीलाम्बरधरं प्रभुम्‌ ॥ २३८
शरत्पूरणेन्दुसदश्ं गुक्तादामविमूषितम्‌ । बलरामं ततो दृष्टा पणनाम स यादवः ॥ २३९
हर्वेणोत्थाय तौ वीरौ परिपूज्य यदत्तमम्‌ । एृहमाजगमतुबीरो तेनाक्ररेण वृष्णिना ॥ २४०
नन्दगोपस्तु तं दृष्ट्रा यदुश्रेष्ठ समागतम्‌ । अभिगम्य महातेजा निवेश्य परमासने ॥ २४१
अर्चयामास बिधिवदध्य॑पाचादिभिरमृदा । वसैराभरणेदिव्येरचैयामास भक्तितः ॥ २४२

अक्रो रामकृष्णाभ्यां वख्राण्वाभरणानि च । परददौ नन्दगोपाय यशोदायै च यादवः ॥२४३
पृष्टा कुञ्षलमव्यग्रमासीनस्तु शासने । राजकायाणि सवांणि पृष्टं उवाच बुद्धिमान ॥ २४४
अक्रूर उवाच--
एष कृष्णो महातेजाः साक्षान्नारायणोऽव्ययः । देवतानां हिताथाय साधूनां रक्षणाय च २४५
भरभारकविनाश्ाय धर्मसंस्थापनाय च । कंसादीनां तु दैत्यानां स्वेषां निधनाय च ॥ २४६
समाधितः सरगणेमनिभिश्च महात्मभिः । देवकीजठरे जातः प्रावृट्काले महानिति ॥ २४७
भयात्कंसस्य देवेशमानीयाऽऽनकदुन्दुभिः । तव गेहे तदा राजौ पतरं निक्षिप्वान्दरिम्‌ ॥ २४८
तस्मिन्नेव तु कालेऽपि यज्ोदा तु यशस्विनी । कन्यां मायांशसंभूतां मसूताऽऽज् श॒भाननाम्‌ २४९
तया संमोहितं सर्वमिदं व्रनकुलं भृशम्‌ । पूखिताया यशोदायाः शयने [यदुपुंगवम्‌ ॥ २५०
छृष्णे निक्षिप्य तां कन्यामादाय स्वग्ं ययौ । तां तु निक्षिप्य देवक्याः शयने] बदहिरागमत्‌२५१
सा रुरोद ततः क्षिं देवकीशयने स्थिता । तच्छ्रत्वा सहसा कंसः कन्यामादाय दानवः २५२

श्रामयित्वा शिलापृष्ठ विक्षेपोत्पत्य वीयैवान्‌ । सगत्थाय च सा कन्या सायुधाष्टभुजान्विता ॥

गगनस्था रुषा कंसं प्राह गम्भीरया गिरा ॥ २५३
कन्योवाच-

योऽनन्तः सरदेवानामीश्वरः पुरुषोत्तमः । जातस्तव बधाय गोव्रजे दानवाधम ॥ २५४
अङरर उवाच--

इत्युक्त्वा सा महामाया हिमवन्तं समाययो । तदापि दुष्टात्मा भयादुद्वि्रमानसः ॥ २५५
9 0

# धनुधिहान्तगंतः पाठः क. ज. छ. फ. पुस्तकस्यः ।

[रौ

१. फ, अभिवाद ।

१८८० महामुनिश्रीन्यासपरणीत- [ ९ उत्तरखण्डे
दानवान्मेरयामास निधनाय महात्मनः । बाटेनेव हताः सर्वे खीटयाऽनेन धीमता ॥ २५६

अलयद्धुतानि कमाणि कृतवान्परमेश्वरः । गोवधनाद्विधरणं नागराजविवासनम्‌ ॥ २५७
समागमं महेन्द्रस्य निधनं सवेरक्तसाम्‌ । शरुत्वा देवषिणाऽऽख्यातमतीवभयपीडितः ॥ २५८
इतो नीत्वा महाबाहू रामढृणौ दुरासदौ । मदोत्कटरमहानागेमेवा हन्तुमुयतः ॥ २५९
कृष्णस्य नयनाथोय मेरयामास मामिह । वसुदेवस्य दृष्टात्मा निग्रहं कृतवानसौ ॥ २६०
एतत्सर्वं समाख्यातं चेष्टितं सुदुरात्पनः । उपभोक्तं धलुर्यागं ययं सर्वे व्रजोकसः ॥ २६१

दध्याज्यादि शृदीत्वा वे श्वोभरते गन्तुमहेथ । सहिता रामकृष्णाभ्यां गोपाः सर्वे तदन्तिकम्‌२६२
कृष्णेन निहतः कंसो भविष्यति न संशयः । परित्यज्य भयं तस्माद्मिष्यध्वे(न्तव्यं वे)रपाङ्गया
ई्वर उवाच-

इत्युक्तवा -स तदाऽकूरस्तृष्णीमासीत्सुुद्धिमान्‌ । तस्य तद्रचनं श्चत्वा दारुणं रोमहर्षणम्‌ २६४
नन्दगोपमुखाः सर्वे गोपवृद्धा भयातुराः । आजग्पिरे महादुःखसागरे शोकमोरिताः ॥ २६५
तानाश्वास्य हरिस्तत्र ईष्या कमखरोचनः । न भीः कार्येति संमाह राक्षसं भति वीर्यवान्‌२९६
विनाज्ञाय प्रयास्यामि कंसस्यास्य दुरात्मनः ! मथरां सह रामेण भवद्धिः सह संगतः ॥ २६७
तत्र हत्वा दुरात्मानं केसं दानवपुंगवम्‌ । स्वथ राक्षसाम्हत्वा पालयिष्यामि मेदिनीम्‌ ॥२६८
तस्माच्छीकं परित्यज्य गच्छध्वं मथुरां पुरीम । एवमुक्तास्तु हरिणा गोपनन्दपरोगमाः ॥ २६९
गुहुयेहुः परिष्वज्य मृध्न्याघ्राणं भचक्रिरे । अभरमेयानि कमणि विचायं सुमहात्मनः ॥ २७०
अक्रूरवचनाचैव गोपाः सर्वे गतव्यथाः । दुग्धदध्याञ्ययुक्तानि शुचीनि विविधानि च ॥ २७१
पकान्नानि सुह्यानि स्वादूनि मधुराणि च । अकूराय ददौ सौम्यं यञ्चोदा भोजनं बहु॥।२७२
सहितो रामदृष्णाभ्यां नन्दाचर्गोपसत्तमेः । सृहद्धिर्वालवुद्ध भवने समल्करते ॥ २७३
दत्ते योदया सोम्यं भोजनं कटुषापहम्‌ । बुभुजे यादवश्रेष्ठ ्ुरागावहं शुभम्‌ ॥ २७४
भोजयित्वा यथान्यायं द्वाऽऽचमनमम्भसा । सकपरं स॒ताम्बृरं ददौ तस्मै दवता ॥ २७५
अस्तं याते दिनकरे संध्यामुपास्य यादवः । सहितो रामकृष्णाभ्यां भुक्त्वा क्षीरान्मुत्तमम्‌ ॥

ताभ्यामेव तदाऽऋरः शयनं समुपाविशत्‌ । तस्मिस्तु भवने रेष रम्ये दीपविराजिते ॥ २७७
क्ष्णं विचित्रपयङ नानापुष्पा्रिराजिते । तस्मिञ्शेते हरिः कृष्णः शेषे नारायणो यथा॥२७८
तं द्रा सदसाऽक्ररो हषोश्रुपुलकाङ्ितः । विहाय तामसीं निद्र युभ्रेयः सय॒दी्ष्य वै ॥ २७९

पादसंवाहनं विष्णोक्रे भागवतोत्तमः । एतावता मे साफट्यं जीवितं च सुजीवितम्‌ ॥ २८०
इद्‌ त्ैरोक्यमेश्वय॑मिदं वै सुखमुत्तमम्‌ । इदं राज्यमिदं धमेमिदं मोक्षसुखं परम्‌ ॥ २८१
न शक्यं मनसा स्मतु चिवव्रह्मादिदेवतैः । सनकावैमुनीन्रेथ वसिष्ठादिभिः ॥ २८२

तच्छरीशस्य पदद्दर शरदम्बुरुहोञ्ज्वलम्‌ । संस्पृष्मिन्दिरा छक्ष्णकराभ्यां सुसुखं परम्‌ ॥ २८२
दिश्चा खव्धं मया विष्णोः श्रीपदाजयुगं शुभम्‌ । व्यतीता सः क्षणाद्रानिस्तद्रह्यानन्दगौरवात्‌
ततः भमाते विमले दिवि देवगणोत्तमैः । संस्तूयमानो बुरे तस्मात्तु शयनाद्धरिः ॥ २८५
उपस्पृर्य यथान्यायं सह रामेण धीमता । पपात पादयोमीतुः भयाणं चाभ्यरोचयत्‌ ॥ २८६
समुत्याप्य यशोदा तु दु;ख्षसमन्विता । अश्रुपूर्णमुखी पौ मेम्णा संपरिषस्वने ॥ २८७
2

१ ष. फ. मुदान्वताः। २क.ज. स. 2. फ. दृष्ट्वा । ३ ल. फ. जरारोमापहं ।

111

भो

९७२ द्विपप्त्यधिकद्िशततमोऽघ्यायः ] पञ्रपुराणम्‌ । १८८ १

आश्चिषं मददौ देवी तनयाभ्यां टदव्रता । विससर्म महावीरौ समालिङ्गय पृहूर्महुः ॥
अक्ररोऽपि यज्ञोदाये प्रणम्य प्राह साञ्जटिः ॥ २८८
अक्रूर उवाच-
प्रयास्यामि महाभागे प्रसादं कुरु मेऽनघे । एष कृष्णो महाबाहुः कंसं हत्वा महाबलम्‌ ॥२८९
सर््स्य जगतो राजा भविष्यति न संशयः । तस्माच्छाकं परिलयज्य सुखी भव वरानने ॥२९०
ईश्वर उवाच-
इत्युक्त्वा स तयाऽक्ररो विसखष्ठो यदुसत्तमः । सहितो रामकृष्णाभ्यामारूरोह रथोत्तमम्‌ ॥२९१
प्रययो मथुरां शीघं स्तयमानोऽप्सरोगणेः । नन्दगोपमुखाः सर्वे गोपटदधास्तमन्वयुः ॥ २९२
ग्रहीत्वा बह दध्याञ्यं फलानि विविधानि च । तं प्रयान्तं हरि दष्टा गोकुलाद्रोपयोषितः २९३
अनजग्प॒यिनिष्कीन्तं रथस्थं मधुसूदनम्‌ । निवतैयामास हरिस्ताः सवौ गोपयोषितः ।॥ २९४
करोकसंतप्रहदया विटे; कमटेक्षणाः । हा कृष्ण कृष्ण कृष्णेति गोचिन्देत्यरुदन्पुदुः ॥ २९५
अश्रपर्णेक्षणा दीना रूदत्यस्तत्र संस्थिताः । अथाक्ररो रथं दिव्यं चोदयामास गोव्रजात्‌ ॥२९६
सहितो रामङ्ृष्णाभ्यां मथुरां प्रति यादवः । उत्तीयं यमुनां शीध्रं कले स्थाप्य रथोत्तमम्‌ २९७
अवरुह्य रथात्तस्मात्सरातुं तजोपचक्रमे । तथा चाऽऽवर्यकं कतु निमजञ्ज्याथ जले शुभे ॥ २९८

तत्राघमर्षणं सम्यग्जपन्भागवतोत्तमः । ददे तौ जठे तत्र रामद्ृष्णौ श्ुभान्विती ॥ २९९
शरत्कादीन्दुसंकादं नीखाम्बरधरं प्रयम्‌ । दिव्यचन्दवदिग्धाङ्गं माक्तिकाभरणच्छविम्‌ ॥ २३००
रक्तारविन्दनयनं पण्डरीकावतंसकम्‌ । रामं ददश कृष्णं च नीलनीरद संनिभम्‌ ॥ ३०१
दिव्यपीताम्बरधरं पृण्डरीकायतेक्षणम्‌ । हरिचन्दनखिश्नाङ्ग नानारत्नविभरूषितम्‌ ॥ ३०२
ष्टा तत्र यदुश्रेष्ठो विस्मयं परमं गतः । उत्याय स्यन्दने तत्र तौ ददश महावो ॥ ३०३
पुनरप्यत्र निमज्ज्य जपन्मच्रद्रयं हरिम्‌ । सुधान्धो रोषपयङ्के रमया सदितं हरिम्‌ ॥ ३०४
सनकाः स्तयमानं सरदेवैरूपासितम्‌ । दृषा तस्मिञ्जठे देवं विस्मय परमं यया ॥
तष्टावाथ यदुश्रेष्ठो हारि सवेगमीश्वरम्‌ ॥ ३०९
अकर उवाच- ।
कलात्मने नमस्तमभ्यमनादिनिधनाय च । अव्यक्ताय नमस्तुभ्य[कषविकाराय ते नमः ॥३०६
भूतभ नमस्तमभ्यं मतव्याघ्र नमो नमः । नमस्ते सवेभूनानां नियत्रे परमात्मने ॥ ३०७
विकारायाविकाराय पत्यक्षपरूपाय च । गुणमर््रै नमस्तुभ्यं नियमाय नमो नमः॥ ३०८
देश्कालादिनिर्भेदरदिताय परात्मने । अनन्ताय नमस्तुभ्यमच्युताय नमो नमः ॥ ३०९
गोविन्दाय नमस्तुभ्यं] जरयीखूपाय शाङ्गणे । नारायणाय विश्वाय वासदेवाय ते नमः ॥ ३१०
विष्णवे परुषायाथ शाश्वताय नमो नमः । पदनेत्राय निलयाय शङ्खचक्रधराय च ॥ ३११
उद्यत्कोटिरविप्रख्यभषणान्वितवचेसे । हरय सवटोक्रानासाश्वराय नम। नमः ॥ ३१२
सवित्रे सवैजगतां बीजाय परमात्मने । संकपेणाय कृष्णाय प्रदयु्नाय नमा नमः ॥ ३१३
अनिरुद्धाय धोौन्ने च विधात्रे विन्वयोनये । सदखप्तेये तुभ्यं वहुमधाङ्प्रिवाहवे ॥ ३१४

> धनुधिद्वान्तमगतः पाठो ज्ञ. फ. पुस्तकस्थः ।

१ ज्ञ, ्व्कान्ता र०।२्, फ. दीघ्रं। ३ द्ध. फ. टृतात्मने।! ८क, ज. न्न. फ, धत्रे ।
२६

१८८२ महायुनिभ्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

सहस्रनाम्ने निलयाय पुरूषाय नमो नमः । नमस्ते नागपयंङ्कशायिने सौम्यरूपिणे ॥ ३१५

केशवाय नमस्तुभ्यं पीतवस्रधराय च । लक्ष्मीघनक्‌चा छ्ेपविमर्दोञ्ञ्विलवच॑से ॥

श्रीधराय नमस्तुभ्यं श्रीञ्ञायानन्तरूपिणे ॥ ३१६
इश्वर उवाच--

लानकाटे पठेचस्तु देवं ध्यायन्सनातनम्‌ । इमं स्तवं नरो भक्त्या महद्धिर्मुच्यते हयैः ॥ ३१७
सवेतीथंफलं पराप्य विष्णुसायुज्यमाश्यात्‌ । एवमन्तजेले देवं स्तुत्वा [भागवतोत्तमः ॥ ३१८
अचेयामास जलजः कुसुमेशच सुगन्धिभिः । कृतकृलस्तदाऽक्रो निर्गत्य यमुनाजलखात्‌ ॥ ३१९
समेत्य रामकृष्णौ त्‌] प्रणनाम शुभान्वितः । तं दृष्ट्रा पाह गोविन्दो विनीतं विस्मितं हरिः ॥

कृष्ण उवाच--

किमाश्चर्यं जरे तस्मिन्टष्टवानसि यादव ॥ ३२१
इश्वर उवाच--

अक्रूरस्तु यदुश्रेष्ठ भाइ कृष्णं महौजसम्‌ ॥ ३२२
अक्र उवाच--

तव सवेगतस्येरा महिस्ना जगतः प्रभो । किमार्य हृषीकेश जगत्सर्षं त्वमेव हि ॥ ३२३

त्वमापस्त्वं नभो वद्वस्त्वं भूमिरनिटस्तथा । चतुविधमिदं सबं जगत्स्थावरजङ्गमम्‌ ॥ २३२४
त्वत्ता नान्यद्रासुदेव जीँमूतादमृतं यथा । त्व यज्ञस्त्वं वषर्‌कारस्त्वमोंकारो हविस्तथा ॥ ३२५
त्वमेव सवेद बानामीश्वरः शाश्वतोऽव्ययः । नाकारणात्कारणाद्रा करणाकरणात्परः ॥ ३२६
धमेत्राणाय देवेश शरीरग्रहणं तव 1 मत्स्यकूमवरादादिमेभवत्वसपागतः ॥ |
पासि सवेमिमं रोकं त्वमेव त्वन्मयं विभो ॥ ३२७
इन्वर उवाच--
इति संस्तुत्य गावेन्दं प्रणम्य जगतां पतिम्र्‌ । आरुरोह रथं दिव्यं ताभ्यां सह यदूत्तमः ३२८
ततस्तूण समासाय मथुरां देवनिमिताम्‌ । रापहरष्णां परद्रारि निवरेशयान्तःपर ययौ ॥ ३२९

तयारागमन तस्य नवद नृपतेस्तदा । राज्ञा संप्रूजितस्तेन ततः स्वग्रहमा विशत्‌ ॥ ९०
अथ सायाहसमय रामह़ृष्णा महाबला । परस्परं करां गद्य मथुरायां समामतीं ॥ २३१
गच्छन्ती च महावीयां राजमार्गे यदूत्तमो । ददतु त्मानौ रजकं वस्लरञ्जकम्‌ ॥ ३३२

व्यवस्नथेत राजगहमायान्तमच्युतः । ययाच तानि वच्राणे सह रामेण वीयेवान्‌ ।॥ ३३३
नं दत्तवास्तदा तस्म रुषा व वस्नरञ्ञकः । वहूनि कटुवाक्यानि माह तत्राध्वानि स्थितः ॥ ३२४
ताडयामास तं कृप्णस्तटनेव्र महाव; । तत्रव निहतो मार्म वमन्यै रुधिरं वहु ॥ २२५
तानि बस्राणि रम्याणि मोपाटेः सह बान्धवैः । धारयामासतुवींरो यथाई रामकेशवौ ॥ २३६
माखकारग्रह्‌ प्राप्य तन रषा नमस्छ्रता | सुगान्धाभादव्यपुष्पंः पज्यमानां पदाचनितां ॥ ३३७
ददतुस्तौ पर तस्मे वाञ्छितं यदुपुंगवो । समागतौ पनवीथ्यामायान्तां सुञ्ुभाननाम्‌ ॥ ३२८
कुज्नां सिय महाभागां धरृतचन्द्‌नभाजनाम्‌ । वक्राङ्पृष्ठां वनितां दष्टा गन्धमयाचताम्‌ ॥ ३३९
स

* यनुविङ्ान्तगतः पाठः क. ज. ज्ञ. फ. पुस्तकस्यः ।

"~---------~---~---------~-~-~---------~-__~_ .

१ क, ज. सजलः। २्ञ. यादवौ ।

€

।
क न ० +~ ~

९७२ द्विसक्षत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८८ ३

प्रहसन्ती तदा ताभ्यां ददो चन्दनमुत्तमम्‌ । आदाय चन्दनं दिव्यमुपटिप्य यथेच्छया।। ३४०
तस्ये कान्ततरं रूपं दखाऽध्वनि समागतो । निरसंक्ष्यमाणौ योषिद्धिः सकमारौ शभाननौ ३५१
विविशतुमेदात्मानां यज्ञशालां सहानुगः । दृष्टा समर्चितं दिव्यं काकं तत्र केशवः ॥ ३५४२
खांख्या च गरृहीताऽथ वभज्ञ मधुसूदनः । विभज्यमानं तच्चापं श्रुत्वा कंसः सुविदलः ॥३४३
आहूय महान्सूतांस्तु मुख्यांश्वाणूरपुंगवान्‌ । विमृहय मत्रिभिः भराई चाणुरं दैत्यपुंगवः ॥ ३४४

कंस उवाच--
रामकृष्णौ समायातौ सवेदैलयविनाशको । परभाते म्टयुद्धेन हन्येतामविश्ङ्या ॥ ३४५
येन केनाप्युपायेन हन्तव्या वख्दपितो । मदोत्कटगंजेबाऽपि मष्ट मख्येश्च यत्नतः ॥ ३४६
इेन्वर उवाच--
इत्यादिश्य ततो राजा सासुजः सचिवैः सह । आरुरोह भयातर्ण दिव्यप्रासादमूर्धनि | ३४७
द्वारेषु सपेमागपु गजान्मत्तानयोजयत्‌ । महान्पदोत्कटास्नागान्स्थापयामास सवेतः ॥ ३४८

ज्ञात्वाऽपि कृष्णस्तत्सवं सह रामेण धीमता । उवास रजनीं तत्र यज्ञगेदे सहानुगः ।॥ ३४९
ततां रजन्यां व्युष्टायां भभाते विम सति । शयनादुत्थिता वीरो रामकृष्णो कतोदको । ३५०
स्वलंकृतां च तो युक्तां सङ्गामाभिगुखोत्पको । विनिगतो गृहात्तस्मार्सिहाविव महागुहात्‌ २५१
राजद्वारि स्थितं नागं हिमाद्विशिखरोपमम्‌ । नाभ्ना इुवक्यापीडं कंसस्य जयवधेनम्‌ ॥ ३५२

दवकुञ्चरदपन्र पदाकाय मदात्कटम्‌ । दृषा तत्र पहानामे पञ्चास्य इव केशवः ॥ २३५६
करणव केर ग्रह्य सम्यगुत्ुलखय कट्या । खापायल्वाऽय वचक्षप परण्या परणधिरः;ः। ३५४
स तु च्‌[णतसवाङ्गा ननद्‌न्भरवस्वनम्‌ । पपात सहसा भूम। मपार्‌ च वहावलः | २५५

हत्वा दन्ता सयुत्पाव्य ग्रहीत्वा रामकेशवो । मद्टेरायाधनं कते रङ्गं विवितुस्तदा ॥ ३५६
तजस्था दानवा दृष्टा गोविन्दस्य पराक्रमम्‌ । भीताः प्रविदुताः सवे [कराज्ञोऽन्तःपुरमाययुः ॥
कपाट। सुदो बद्ध्वा तत्र तस्थुः सहस्रशः । दृटवबन्धक्पाटांस्तु दष्टा इष्णस्तु लीख्या ॥ ३५८
ताडयिसा पदेनेव पातयामास वीयेवान्‌ । तों भभ्नो पतितां तत्र सनानीके व्यवस्थिते ॥ ३५९
तत्स्था निहताः सर्वै] चणिताङ्गशिरोधराः । तनः परविहय भवनं कंसस्यास्य महावन्यो ॥ ३६०
भ्रामयन्ती महानागश्ङ्गो(दन्तो) पीनो रणोतसुको । ददाते महात्मानो महधा चाणुरमृष्टिको ॥
कंसोऽपि दृष्ट गोविन्दं रामं च सुयहावटम्‌ । भयमाविदय चाणरं प्राह मवरं तदा ॥ ३६२

कंस उवाच--
अस्मिन्नवसरे मष्ट जहि गोपाटवाटको । विभज्य तव राञ्याधमहं दास्याम्यसंशयम्‌ ।॥ ३६३
ईश्वर उवाच--
तस्मिन्नवसरे कृष्णो महटाभ्यां ददे महान्‌ । अमेद्यतनुसंत्राणो महामेरुरिवापरः ॥ ३६४
कंसस्य दृष्टिविषये संवतामिरिवाच्युनः । स्रीणां च सा्नान्पदनः पित्रोः शिग्यरिबान्ययः २३६५
जिदशानां हरिरिष गोपारानां सख। यथा । बहुरूपेण द दजुस्तत्र सवेगतं हरिम्‌ ॥ ३६६
वसदेबस्तथाऽकूरो नन्दगोपो महामतिः । अन्यं प्रासादमारुय् दद्युः कदन महत्‌ ॥ ३६७

~~ ~ ~~ ~ ~~ ~~~---------~~-----~-----~-~--~----- ~

> धन[च्वदान्तगनतः पाटः क. ज. इ. फ. प्स्नकस्थः।

१कृ. ज. ञ्च. फ. मट्ररश्वश्च पतनतिभः | इ । २. फ. जानश्चनि । ३. ज. स. फ. मलग. ।

१८८४ महायनिभ्रीव्यासपणीत- [ ६ उत्तरखण्डे~

सखीभिरन्तःपुरस्थाभिर्देवकी तत्र संस्थिता । यख पुत्रस्य ददश सश्रुपूर्णक्षणा श्चुभा ॥ ३६८
ताभिराश्वासिता देवी मवनान्तरमाविकश्षत्‌ । ततो देवगणाः सर्वे विमानस्था नभस्तले ॥ ३६९

तष्वुमेयशब्देन पण्डरीकाक्षमच्युतम्‌ । जहि कं समिति पाहुरचेर्देवा मरद्रणाः ॥ ३७०
[4 ण क [ना [8 [स यद रिं ने,
एतस्मिन्नन्तरे तत्र तूर्ययोषनिनादिते । आतेदतुरमहामद्धो यदुसिदही महावरौ ॥ ३७१

चाणूरेण तु गोचिन्दो मुष्टिकेन इलायुधः । युयुधाते महात्मानौ नीटन्वेताद्विसंनिभौ ।॥ ३७२
महयुद्धतिधानेन मुष्टिभिः पादताडनेः । वभूव कदनं घोरं देवानां च भयावहम्‌ |. १७३
चाणुरेण चिरं कारं क्रीदित्वाऽथ जनादेनः। निष्पिष्य गात्रं महस्य पातयामास लीलया ३७४
स प्रपात महीपृष्ठे संवमन्रूधिरं बहु । पमार स महाम्टो देवदानव॑दुःखदः ॥ १.७९
मुष्टिकेन तथा रामधिरकाटम[श्वयुध्यत । मुष्टिभिस्ताडयामास तस्य वक्षसि बीर्यवान्‌ ॥ ३७६
भिन्नास्थिखायुबन्धोऽसौ पपात धरणीतले । ततः पदु बुः स्वे मला दष्टा पराक्रमम्‌ ॥ ३७७
केसो महद्धयं तीव्रमाविशद्रेदनातुरः । एतरिपन्नन्रे वीरो रामकृणो दुरासदौ ॥ ३७८
आरोहतुमे(तां महात्मानौ परत्यक्मासाद मू्जितम्‌। ताडयित्वा तलेनैव कंसं मृधि जनार्दनः १७९
अपातयद्धरापृष्टे प्रासादक्जिखराद्धरिः । स तु निभिन्नप्तवाङ्गो धरण्यां क्तजीवितः ॥ ३८०
कृष्णेन निहते कंसे रामोऽपि स॒महावलः । तस्यामुजं सनामानं सृष्टिनैव जघान ह ॥ ३८१
धरण्यां षातयामासानुजं च धरणीधरः । हत्वा कंसं दुरात्मानं सानुजं राम्फरेरवौ ॥ ३८२
पित्रोः समीपमागम्य भक्त्या चैव प्रणेमतुः । देवकी वसुदेवश्च परिष्वज्य मुहुमुहुः ॥ १८३
सेहेन प्रन्यैपाघ्राणं चक्रतुः पुत्रलारसो । तयोरुपरि देवक्याः क्षीरं बदरषतुः स्तनौ ।॥ ३८४
तत आश्वास्य पितरो रामहृम्णौ वदहिगतौ । एतस्मिनन्तरे देवि देवदुन्दुभयो दिवि ॥ ३८५
तिनेदुः पुष्पवषाणि वरृषुञचिदशेश्वराः । स्तुत्वा मरुद्रणैिव्येनमस्कृतय जनादंनम्‌ ॥ २३८६
परं दषमनुपाप्य रोकान्सान्स्वान्पपेदिरे । नन्दगोपं नमस्कृलय मोपटद्धांश्च केशवः ॥ ३८७
रामेण सह धमांत्मा युदा संपरिषस्वजे । बहुरत्नधनं तस्मै ददौ प्रीलया जनार्दनः ।॥ ३८८
सर्वास्तान्गोपटटदधां च वस्नेराभरणादिभिः । वहुभिर्धनधान्येश् पूजयामास केशवः ॥ २८९
विदष्टास्तेन कृष्णेन नन्दगोपपुरोगमाः । प्रययुर्गोत्रज दिव्यं हषेशोकसमन्विता; ॥ ३९०
मातामहं समासाद्य रामङृष्णौ दुरासदौ । बन्धाद्विमोचयित्वाऽथ समान्वास्य मुहुर्मुहुः ॥ ३९१
चक्रे तस्याभिषेकं तु तद्राज्ये मधुसूदनः । अकारयद्विजैः शरेष्ठः स कंषस्यौध्वदेहिकम्‌ ॥ ३९२
अकूरममुखान्राञ्ये संस्थाप्य यदुपुंगवान्‌ । राजानयुग्रसेनं तु कृत्वा धर्मेण मेदिनीम्‌ ॥

फारयामास परमात्मा वसुदेवसुतो हरिः ॥ ३९३

इति ्रीमहापुराे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसं वद श्रीकृष्णचरिते कंसवधनिङ्पणं नाम
द्विसप्तत्ययिकद्धिरततमोऽध्यायः ॥ २७२ ॥

आदितः शोकानां सम्यङ

ट.७५५ ४ ३

# धनुचिद्वान्त्ग॑तः पाठः क. ज. घ. फ. पुस्तकस्थः ।

१फ रचः गब्दैमद।२फ. मृत्ले। ३ क्ष. व्वदर्षटा | मुः)

२७६ तिमप्तलयधिकद्िराततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८८५

अथ त्रिसप्तययिकद्धिशत तमो ऽध्यायः ।

श्रीमहेश्वर उवाच-

अथोपनयनं नाम चकाराऽऽनक्टुन्दुभिः । पुत्रयोर्वेदविधिना तस्मिन्वै रागङृष्णयोः ॥ १
आचार्येणेव गर्गेण सेस्कृतो रामकेशबो । पण्डितेरषणवेदिव्यः सापनेधिमेः षुमैः ॥ २
कृतसंस्कारकमाणो रामङृष्णी महाबलो । सांदीपनेग्हं गत्वा नमस्कृत्य महात्मने ॥ ङ
अधील बेदशाख्राणि तस्मात्तौ द्विजपुंगवात्‌ । मूतं पुत्रं समानीय ददतुस्तस्य दक्षिणाम्‌ ॥
आरिषो वचनं रब्ध्वा गुरो स्शस्मान्महात्मनः । तस्मै भणम्य मथुरां जग्मतुयदुपुंगवौ ॥ ५
अथ दृष्णेन निहतं श्रुत्वा कंसं दुरासदम्‌ । श्वद्ुरस्तस्य टृपतजैरा संधो महाबटः ॥ ६
अक्नोदिणीसहसैस्तु सेनानीकेमेहाबलेः । कृष्णं हन्तुं समागत्य रुरोध मथुरां पुरीम्‌ ॥ ७
रामकृष्णौ महावीर्यो विनिगेद पुरोत्तमात्‌ । गजवाजिषमाङी्ण तद्रलोघं ददशी(दसतुः ॥ ८
सस्मार वासुदेवस्तु पूवमूते सनातनम्‌ । [तस्य स्मरणमात्रेण दारको विष्णसारथिः ॥ ९
सुम्रीवपुष्पकं नाम समानीय महारथम्‌ । वा्जिभिदिग्यपुष्पाचैरुच्यमानं सनातनैः ] ॥ १०
दिव्यायुधैरूपेतं तं शङ्चक्रगदादिभिः । वैनतेयपताकेन शोभितं देवदुर्मयम्‌ ॥ ११
अवनीं पाप्य गोविन्दं परणम्य हरिसाराधिः । परददौ स्यन्दनं शुभ्रं सायुधाश्वसमन्वितम्‌ ॥ १२
दष्टा हषेण कृष्णोऽपि परिणीय महारथम्‌ । आरुरोहापग्रजेनेच स्त्यमानो मरद्रणेः ॥ १३
चतुथंजवप्भूत्व शङ्खचक्रगदासिथत्‌ । किरीटी कुण्डली सग्बी सङ्कामाभिपुखं ययौ ।॥ ९४
बख्देवोऽपि युशलं खाङ्गखं शरद्य वीयेबान्‌ । तत्सैन्यं हन्तुमारेभे महेश्वर इवापरः ॥ १९५
दारुक रथं शीघ्रे नोदयामास तद्रणे । वृणगुल्मखताक्रान्ते काननेऽभिमिवानिलः ॥ १६
ततो गदाभिः परिधेः शक्तिभिर्म्ररस्तथा । तद्रथं छादयामासुजरासंधस्य सैनिकाः ॥ १७

चक्रेणेव हरिस्तूर्णं तानि(तां अ) चिच्छेद सीया । वहूनि वृणकाष्ठानि महावदहिरिवाभिषा १८
ततस्तु शाङ्गमादाय सायकैरक्षयैः शितैः । चिच्छेद तानि सैन्यानि न भाङ्ञायत किंचन ॥ १९
चक्र च्छिन्नाश्च विमलाः केचित्तत्र महाबलाः । गदया चूर्णिताः केचित्केचिदन्येमहारणे | २०
केचिचेवासिना छिन्नास्तथाञन्ये शरताडिताः । खाङ्गलाग्रहतग्रीवा मुसखाभिन्नमस्तकाः ॥ २१
कषणेन तद्धलं सर निहत्य मधुसूदनः । शद्कं दध्मो यदुश्रेष्ठो छ्याशनिनिभस्वनम्‌ ॥ २२
शङ्गरावविनिभिन्नहूदयास्ते महाबलाः । योधाः साष्ाः सनागाश्च पतितास्त्यक्तजीविताः ॥ २३

अक्षोदिणीसहस्रं तु साश्वं सरथङञ्ञरम्‌ । छृष्णनेकेन निहतं निःशेषं तद भृद्रलम्‌ ॥ २४

निहतं वासुदेवेन भरहरार्पेन शाङ्गिणा । ततो देवगणा ¦ स्र हषंनिभरचेतसः ॥ २९

वबषः पुष्पवर्षाणि साधु साध्विति चात्रुवन्‌ । स्वैमप्यवनीभारं विमुच्य धरणीधरः ॥ २६
५ खिदरेवे ण्म [मप्रधनि निहतं [4 क ऋ

[+संस्त्यमानखिदररम भं सङ्काममू्नि । निहतं स्ववलं दृष्ट्रा जरासंधोऽपि वीय॑वान्‌ ] ॥ २७

अ ५ [र मति = {9 २ @ पेष्वनि निनो

योद्धुमभ्याययौ तूर्णं बलदेवेन दुर्मतिः । तयोयुद्धमग्रद्ोरं सङ्कपिष्वनि्रततिनोः ॥ २८

रामो खाङ्गलमादाय रथं तस्य ससारथिम्‌ । विनिपाद्य रणे शरूरो गृहीत्वा तं मदावन्मम्‌ ॥ २९

% धनुश्िह्वान्तर्मतः पाठः क. ज. इ. फः. पुस्वकस्थः । + अयं श्रोकः क. च. ज. सल. पफ. पुस्तकस्थः ।

-----~----- --- --~--------------------------------~--

१. फ. पवरर्िर्वेः। २. "ता चक्र्म" ।

१८८६ महामुनिश्रीन्यास्परणीत-- [ ६ उष्तरखण्डे-

उद्यम्य गुसरं तूर्णं तं हन्तुयुपचक्रमे । प्राणसंशयमापन्नं जरासंधं नृपोत्तमम्‌ ॥ ३०
कृतं रामेण वलिना सिहैनेव पदागजम्‌ । दृष्ट्रा कृष्णो ऽग्रजं भाह न हन्तव्य इति प्रभुः | ३!
मोचयामास धर्मात्मा जरासंधं महामतिः । विमुच्य कृष्णवाक्येन शत्रं तंकषंणोऽव्ययः ॥ ३२

सानुजो रथमारुद्य मथुरां पविवेश ह ¦ स कालयवनं प्राप्य महावीयं बखान्वितम्‌ ॥ ३३
पुत्रयो्वसुदेवस्य समाचष्ट पराक्रमम्‌ । [कदानवानां वधं चेव कंसस्य निधनं तथा ॥ ३४

अ (~

अक्षोदिणीनां च वधं तथा स्वस्य पराजयम्‌ |। स्वे निवेदयामास कृष्णस्य यरितं महत्‌ ॥३५
तच्छत्वा यवनः करृद्धो मष्टावरपराक्रमैः । म्टेच्छकोरिसहसैस्तु जगाम मथुरां पुरीम्‌ ॥ ३६
मगधापिपतेस्तस्य सहायार्थं महावराः । तेनैव सदहितस्तर्ण मदहामदसमन्वितः ॥ ३७
बरैराच्छाद् पृथिवीं नानाजनपदान्विताम्‌ । संनिवेदय महासेन्यं रुरोध मथुरां बली ॥ ३८
कृष्णोऽपि चिन्तयित्वाऽथ पराणां कुशं तदा । ययाचे सागरं भूमि निवासार्थं जनस्य चर३९
त्रिशयोजनव्रेस्तीर्णा ददं कृष्णस्य सागरः । कृष्णधाप्सु पुरीं ततर नान्न द्रारवतीं श्भम्‌ ॥
वहुभासादसंयक्तां देमपाकारतोरणाम्‌ । नानामणिपयैदि व्येगर(यदिग्यग)हपङ्किभिरावृताम्‌ ४१
उद्यानेश्च तथा रम्यैस्तडागेवेहुभिवृताम्‌ । अदधज्पुण्डरीकाक्नो यथेनद्रस्यामरावतीम्‌(ती) ॥ ४२
सुप्नान्मथुरायां तु परांस्तत्र जनादेनः । उद्धत्य सहसा रात्रौ द्वारवत्यां न्यवेशयत्‌ ॥ ४३

भबुद्धास्ते जनाः स्वे पृत्रदारसमन्विताः । देमहम्य॑तलठे वेष्टा विस्मयं परमं ययुः ॥ ४४
बहुमिर्धनधान्यैश दिव्यवस्रतिभूषनेः । परिपर्णेनिरातङकशहमख्येः समावृताः ॥ ४५
तस्मिन्पहृ्ठाः संतस्थुर्दवि देवमणा इव । यवनेन तदा योद्धं रामकृष्णो महावलौ ॥ ४६
विनिययतुरात्मेशो मथुराया बहिस्तदा । रामो ठाङ्गलमादाय मुसलं च महारथः ॥ ४७
जघान समरे क्रुद्धो यवनानां महद्रखम्‌ । कृष्णस्तु शाङ्गमासज्य बागेरमििशिखोपमेः ॥ ४८
निर्ददाह बरं सर्वे म्लेच्छानां देवकीसुतः । निहतं स्वबलं दष्टा स कालयवनो वली ॥ ४९
युयुधे वासुदेवेन गदया यवनेश्वरः । कृष्णोऽपि कदनं तेन त्वा चिरमनामयः ॥ ५०

विमुखः पाद्रवेत्छृष्णः स द्भामात्कमलेक्षणः । सोऽनुयातोऽतिवेगेन तिष्ठ तिति च श्रवन्‌ ॥ ५१
वेगात्टृष्णो गिरिगुहां भविवेश महामतिः । तत्र भरसुप्तो राजाऽसौ म॒चङन्दो महामुनिः ॥ ५२

अदृश्यस्तस्य नृपतेः संस्थितो भगवान्दरिः 1 यवनोऽपि महाधीरो गदामुद्यम्य पाणिना ॥ ५३
कृष्ण हन्तुं समारब्धां गुहां तां भविवेश ह । दृष्टा शयानं राजानं मत्वा कृष्णं जनादेनम्‌ || ५४

पादेन ताडयामास मुचकुन्द महागुनिम्‌ । ततः प्रवोधमागम्य मुचकुन्दा महाय॒निः ॥ ५९.
कोधारसंरक्तनयनो हकारं कृतव्रानसो । तस्य हकारश्ब्देन तथा क्रोधनिरीक्षणात्‌ ॥ ५६
निद॑ग्धो भस्पतां भाप यवनस्यक्तजीवितः । ततः कृष्णं ददशंत्रे राजंषिः पुरतः भ्रभुम्‌ ॥ ५७
नीखोत्पलदटश्यामं पुण्डरीकनिभेक्षणम्‌ । शङ्चक्रगदापाणि पीतवाससमच्युतम्‌ ॥ ५८
दृष्ट्रा तं सहसोत्थाय राजपिरमिताजसम्‌ । अहो भाग्यमहो भाग्यमित्युबाच महामुनिः ॥ ५९
पुखकाड्ितसवाङ्गः सानन्दाश्रुनलाकुलः । स्तुबन्यै जयशब्देन प्रणनाम गुहुभहुः ॥ ६०

» अवं होकर क. च. ज. क्च. फ. पुस्तकस्थः ।

जन न-- ~ -------- सः ~ == - --- ॐ .

=

------*" ~~~

+ क. ज. क्ष. ट. फ़. पुरीम्‌ 1२ ज्ञ. फ, वनस्मन्स । ३ च. 'जरिरमितयरुतिम्‌ ।

२७४ चतुःसप्तलयधिक द्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८८७

मुचकुन्द उवाच--
धन्योऽस्मि कृतकरतयोऽस्मि दश्चनात्परमेश्वर । अद्य मे सफलं जन्म जीवितं सफलं मम ॥ ६१

नमस्ते वासुदेवाय जंगन्नाथाय शाङ्गिणे । दामोदराय देवाय तेजसां निधये नमः ॥ ६२

अधोक्षजाय हरये न॒सिहवपषे नमः । राघवाय नमस्तुभ्यं पण्डरीकेक्षणाय च ॥ ६३

अच्युतायाविकाराय तथाऽनन्ताय ते नमः । गोचिन्दाय नमस्तुभ्यं विष्णवे जिष्णवे नमः।६४

नारायणाय श्रीज्ञाय कृष्णाय परमात्मने । पकुन्दाय नमस्तुभ्यं चतुव्यूहाय ते नमः॥ ६५

नमः परमकल्याण नमस्ते परमात्मने । वासुदेवाय शान्ताय यदूनां पतये नमः ॥ ६९
महेम्वर उवाच-

एवं स्तुत्वा तु गोविन्दं प्रणनाम पुनः पुनः । संतुष्टो भगवानाह युचुकुन्दं महापूनिम्‌ ॥ ६७
भगवाुवाच-

वरं दणीष्व राजप यत्ते मनसि वतेते ॥ ६८
महेश्वर उवाच-

सोऽपि मुक्ति ययाचाथ पुनराद्रत्तिवाजताम्‌ । तस्मे ददो तदा कृष्णो दिव्यं लोकं सनातनम्‌॥।
राजा तु मानुषं रूपं विहायाथ महामतिः । समानरूपमास्थाय देवस्य परमात्मनः ॥
वेनतेयं समारुह्य शाश्वतं पदमाविशत्‌ ॥ ७०
हति श्रीमहापुराणे पान्न उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे श्रीकृष्णचरिते दो पा्यानं नाम
तधरिसप्तयधिकरद्विरततमोऽध्यायः ॥ २५३ ॥

आदितः शयोकानां समघ्वङ्ाः-- ५७६१३

अथ चतुःसप्तययिकद्धिरततमोऽध्यायः ।

----ग््दै-
श्रीरुद्र उवाच--
हत्वाऽथ यवनं तत्र मच॒कुन्देन धीमता । दा तस्मे वरं(रां) मुक्ति निष्क्रान्तो यदुनन्दनः ॥१
हतं च यवनं श्रत्वा जरासंधः स॒दुमतिः । युयुपे रामकृष्णाभ्यां स्ववटेन समाहतः ।॥ २
कृष्णेन निहतं सैन्यं सर्य तस्य दुरात्मनः । स पपात मदीपृष्े मरतो मगधाधिपः ॥ ३
चिरेण टब्धसंज्गस्तु विहङ्गो भयातुरः । न शशाक रणे योद्धुं रामेण मगधेश्वरः ॥ ४
विमुखः भाद्रवततु्णं हतरोपवलानुगः । अजेयाविति तौ मत्वा रामकृष्णो मदावरौ ॥ ५

तयो विरोधं लयक्त्ाऽथ नगरीं स्तां षिवरेश्च ह! अथ तौ बसदेवस्य तनयो सह सेनया॥ &
[ दिव्‌
मथुरां ज्य नगरीं द्वारकां प्रविवे(वि)शतः । इन्द्र॑ण प्रेषिता वायुः सभां तत्र दिवाक्साम्‌ ॥७

कृष्णाय प्रददा भरीलया निर्मितां विश्वकमणा | वज्रवदूयराचिनां चन्द्रासनविचितिताम्‌ ॥ ८

नानारत्नमयैर्दिव्यैः स्वणच्छरैविराजिनाम्‌ । तां पराप्य रम्यां सुसभामुग्रसेनादयो तृषाः ॥ ९

क क, चे = क्रे

मोदन्ते नेगमः साप दिति दवगणा इव । इक्ष्वाकृवंरसमृता रवतां नाम पाथः ॥ १
,

केरन्यां दुहितरं स्वस्य सवेरक्षणसंय॒ताम्‌ । रामाय पददा प्रीया रेवतीं नाम नामतः॥ १

ञ्च, फ, व्रयानाथाय । २. फ. विश्वमद्क | ३. ज. ज्ज, क, ता बहास ।

१८८८ महापनिश्रीग्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

उपयेमे विधानेन स रामस्तां च रेवतीम्‌। रमयापास रेवत्या शच्या इव सुरेश्वरः ॥ १२
विदर्भराजो धर्मात्मा भीष्मको नाम धामिकः । बभ्रवुस्तस्य पुत्रास्तु रुकिमपभृतयः शुभाः १३
तेषामवरजा कन्या रुक्मिणी वरवाणिनी । कमलांशेन संभूता सवेलक्षणसयुता ॥ १४

राधवत्वेऽभवत्सीता रुक्मिणी कृष्णजन्मनि । अन्येष्वप्यवतारेषु विष्णोरेषा सहायिनी ॥ १५
हिरण्यकदिरण्याक्षौ संभृतो द्रापरे एनः । शिशुपालो दन्तवक्त्र इति नाश्ना समन्वितौ ॥ १६
चैद्यान्वये समद्धतौ महाबलपराक्रमा । रुक्मिणीं शिञ्चपाखाय दातुमेच्छक्रपात्मजः ॥ १७
तं नेच्छति पति सा तु रश्पाल ज्भानना । बाल्यात्मथरति वे विष्णमनुरक्ता दटव्रता॥ १८
उदर्य कृष्णं भतार स॒राणामचन सदा । चकार रुक्मिणी कन्या दानानि विविधानि च १९
बरतचयांपरा भ्रत्वा ध्यायन्ती पुरुषोत्तमम्‌ । आ््मेश्चं स्वस्य भर्तारपुवास पितमन्दिरे ॥ २०
कर्तु तु शिष्ुपालाय (छेन) विवाहं पाथिवोत्तमः। चकार यत्नं पुत्रेण रुक्मिणा सह धीमता२१
पुरोदितसुतं विप मेषयामास रुक्मिणी । उदिय कृष्णं भतरं स तर्णं द्वारकां ययौ ॥ २२
समेत्य कृष्णं रामं च ताभ्यां विधिवद्‌ चितः । एकान्ते सवेमाचष्ट रुकिमिणी भाषितं तयोः ॥२३

तच्छत्वा रामकृष्णौ तु तेन विपरिण धीमता । सवैशखाखसंपूर्ण रथमाकाशगं पश्र ॥ २४
आरुह सूतमुख्येन दारुकेण महात्मना । विदभनगरीं तूर्णं जग्मतुः पुरुषोत्तमो ॥ २५

राजानः सवेराष्रेभ्यो विवाहं द्रष्ुमागताः । जरासंधमुखाः सर्वे रिश्चपाटस्य धीमतः ॥ २६
तस्मिन्लद्राहसमये रुकिमणी रुक्पभ्रषणा । निःखताऽचैयितं दुर्गा सखीभिनंगराद्वहिः ॥ २७
तदेव संध्याकाटे तु संप्राप्तो देवकीस॒तः । रथस्थां तां च जग्राह बरवान्मधसूदनः ॥ २८
सहसा रथमारोप्य ययो तूर्णं स्वमाखयम्‌ । [ततः कोधसमा्रिष्टा जरासंधमुखा वरपाः ॥ २९
रुक्मिणा राजपुत्रेण युद्धाय समुपस्थिताः] । अनुयाता हरिं करद्धाथतुरङ्बलान्विताः ॥ ३०

बलभद्रो महावा हुंरवरुह्य रथोत्तमात्‌ । खाङ्गछं युसरं गृह्य निजघान रणे रिपुन्‌ ॥ ३१
रथानश्वान्पहानागांस्तथा पाद चरानपि । खाङ्गक्युसलाभ्यां वै निजघान बलाद्रणे ॥ ३२
तस्य छाङ्गखुपातेन चूणिता रथपङ्गयः । नागाश्च पतिता भूमौ वज्ेणेव महीधराः ॥ ३३
निभिन्नमस्तकाः सर्वे वमन्तो रुधिरं बहु । क्षणेनैव हतं सैन्य बटरामेण वै तदा ॥ ३४
साश्व सनागं सरथं सपदाति महारणे । समन्तात्समरे तत्र सखवः शोणितापगाः ॥ ३९

५ `~

संभग्नाः पाथिवाः सर्वे दुदुवुभेयपीडिताः । कृष्णेन कदनं चक्रे रुक्मी कोधवयश्ञाद्रटी ।॥ ३६
धनुर्म्य बाणोधेस्ताडयामास शाङ्गिणम्‌ । ततः परहस्य गोविन्दः श्ाङमादाय खीलया ॥ ३७
जघानेकेन बाणेन रथाश्वांस्तस्य सारथिम । रथं ध्वजपताकां च चिच्छेद धरणीधरः ॥ ३८
विरथः सद्रमादाय धरण्यां स उपस्थितः ! कृष्णस्तु खड चिच्छेद बाणेनैकेन वी्य॑वान्‌ ॥ ३९
ततः स गृषटिमु्रम्य कृष्णं वक्षस्यताडयत्‌ । तं तु जग्राह वीर्येण निवध्य निबिडं हरिः; ॥ ४०
तीक्ष्णं श्रं समादाय प्रहसन्मधुसूदनः । शिरसो युण्डनं कृत्वा मुमोच च जनार्दनः ॥ ४१

* अयं शोकः क. ज. च. फ. पुस्तकस्थः ।

१ ष. न रामस्तां च शभे दिने 1 र 1२ क्ज. “दिः । एतस्मिन्नैव का । ३ ड. ज हुरारुह्य रथमुत्तमम्‌ । ख ।

४ ज. न वरानरन्‌ । ५ क्ष.फ. म्‌ । तथा प्रतारं चापंचचिः। ६क.ज. च्च. फ़, ते जग्राह रणे वीरंनि।
७ क्ष, प्ुरप्रमा।

+, + कि ।

£

२७९ पञ्चमप्तल्यधिकद्विराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८५९

सतु शोकसमाविष्टो निःश्वसञ्ररगो यथा । न विवेश पुरीं स्वीयां स तु त्तव चाखत्‌ ॥ ४२
इति श््महापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहे श्ररसंवादे श्रीकृष्ण चरिते विदर्भमेनाविध्वंसनं नाम
चतुःसप्तत्यधिकद्विशततमोऽ्ध्यायः ॥ २७४ ॥

आदितः शोकानां समघ्ङ्ाः-- ४७६५५
अथ प्रश्चसप्तलयधिकद्िशततमोऽध्यायः ।

सद्र उवाच--
अथ कृष्णस्तु रामेण रुक्मिण्या दारुकेण-च । दिव्यं स्यन्दनमारुह्य ययौ तूर्णं स्वमाखयम्‌ ॥
ततः परविश्य नगरीं द्वारकां देवकीसुतः । श्ुमेऽद्वि शुभख्परे वै वेदोक्तविधिना हरिः ॥
उपयमे ठृपसुतां रुकिमणीं रक्मभूषिताम्‌ । तसिमनुद्राहसमये देवदुन्दुभयो दिति ॥
बिनेदुः पुष्पवपौणि बदरषुः सरसत्तमाः । वस॒देबोग्रसेनश्च तथाऽक्रो यदूत्तमः ॥
चरभद्रो महातेजा ये चान्ये यदुपुंगवाः । चक्रुः कृष्णस्य रुक्मिण्या विवाहं सुसुखं यथा ॥
नन्दगोपोऽथ गोपाैर्गोपन्दैः समागतः । खलंकृताभिर्योपिद्धि्यशोदा च समागता ॥
वसुदेवः स्ियः सवां देवकीपमुखास्तथा । रेवती रोहिणी देवी याथान्याः परयोषितः ॥
[कसव।ण्युद्राहकमीणि चक्रषसमन्विताः । सुराणामर्चनं प्रीत्या करव्यं तत्र देवकी ॥
वुद्धाभिनृपयो पिष्िथकार विधिना तदा । सवमद्राहिकं कम द्युत्सवं हि दिनोत्तनाः ॥
्राह्मणान्भोजयामास वस्ैराभरणैः शुभः । उग्रसेनादयस्तत्र राजानश सुप्रजिताः ॥ १
नन्दगोपादयो मोपा यञ्चोदाद्ाश्च योषितः] । वहुभिः स्वणरतनाद श सोभिः सविभूषणेः ॥'
प्जिताः संप्रहृ्टास्ते तद्वि्ाहमदोत्सवे । तौ दंपती समाश्छिष्य प्रणतां जातवेदसम्‌ ॥ १२

० 9 ® 6 @ ॐ 6 न्ड क ९ =

वेद विद्धिविपमुख्यैरास्ी भिरभिनन्दितौ । तस्यां विवाहवेचां तु शुद्ुभाते बधूपरौ ॥ १३
बाह्मणभ्योऽथ बरदधन्यो राजभ्यः सह भाषेया । ववन्दे देवकीपुत्रो अयेषस्य शरावुरेव च ॥ १४
एवमाद्राहिकं सवं निवेदय मधुसूदनः । विससमं टृपान्स्ान्भीत्या तत्र समागतान्‌ ॥ १५

भस्थिता हरिणा तच्च परजिता व्रपपुंगवाः । ब्राह्मणाश्च महातानो निर्ययुः स्व॑ स्वमालयम्‌ ॥ १६
[+ रुक्मिण्या सह धर्मात्मा देवकीनन्दनोऽग्ययः । उवास सुसुलेनैव दिव्यहम्यते शुभे ॥ १७
तया वे रमयामास नारायण इव धिया । संस्तूयमानो मुनिभि वि देवगभेरपि ॥ १८
अहन्यहाने तुष्टात्मा सुखेनैव जनाद नः । अथोवास सुशोभायां द्वारवत्यां सनातनः ॥ १९

ति श्रीमहापुरागे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे श्रीकृष्णचरिते उक्िमिणी विवाहेकयनं नाम
पञ्चसप्तययिकद्िश्चततमोऽघ्यायः ॥ २५७५ ॥

आदितः शोकानां समच्व्ाः-- ४७६७४

> क. ज. स. फ. पुस्तके वध्यायसमा्तिनस्ति 1 + संधिराषः । * धनुश्िहान्तर्गतः पाठो ज्ञ. फ. पुस्तकस्थः।
+ धनुधिद्वान्तगेतः पाठः क. च. ज. ब्व. फ. पस्तकस्थः ।

२३

१८९० महामुनि श्रीन्यासप्रणीतं-- [ ९ उत्तरखण्डे

अथ पटूसप्तयधिकद्विश्लततमोऽध्यायः +

[0

श्रीरुद्र उवाच--
सत्नाजितस्य तनया नाश्ना सत्या यदहाखिनी । पृथिव्यंशेन सैभता भाया कृष्णस्य चापरा ॥१
वैवस्वती महाभागा कालिन्दी नाम नामतः । तृतीया तस्य भार्या सा लीलांशेन समत्थिता॥ २
बिन्दासुचिन्द स्य सुतां भित्रविन्दां शुचिस्मिताम्‌ । स्वय॑वरास्थितां कन्यामुपयेमे जनार्दनः ॥ 3३
पाशेनेकेन वद्ध्वा तान्दपभान्सप्न दुरद॑मान्‌ । वीयवाज्जुद्धां(न्सत्यं) जग्राह पञ्मपत्रायतेक्षणः ॥ ४
सत्राजितो महारत्नं स्यमन्ताख्यं महीपतिः। अनुजाय ददौ सोऽयं प्रसेनाय महातमने॥ ५
ययाचे तं मणिवरं कदाचिन्पधुपूदनः । उवाच वास॒देवं तं भरसेनः प्रसमं तदा ॥ ६

प्रसेन उवाच--
भारानष्ट स॒वणानि नित्यं प्रसवते मणिः । तस्मात्कस्य न दातव्यं स्यमन्ताख्वमिदं मया ॥ ७

महादेव उवाच- ४
छृष्णस्तु तदभिपायं ज्ञात्वा वृष्णीमुवास ह । कदाचेन्मृगयां कर्तृ कृष्णः सर्वेयंदुत्तमेः ॥ ८
परविवेश्च महारण्यं परसेनाग्रेमेहावरेः । [भ्पत्येकं वै मृगान्हन्तुमनुयाताः सहस्रशः ॥ ९
एक एव महारण्ये रसनो दूरमागतः | । ते सिये दृष्टमासाद् इत्वा रत्नं जहार सः ॥ ११
तं सिहं जाम्बवान्हत्वा मणि रद्य महावरः । भविवेश्ञ बिलं तूर्णं दिव्यस्ी भिनिपेषितम्‌ ॥ ११
तस्मिन्नस्तं गते सूर्ये वासुदेवः सहानुगः । चतुध्यामुदितं चन्दर षट स्वं पुरमागेशत्‌ ॥ १२
ततः सर्वे पुरजनाः कृष्णं भोचुः परस्परम्‌ । हत्वा भसेनं गोविन्द आगमद्रारकां वने ॥ १३

स्यमन्तकं माणवरमग्रह्णाद विशङ्या । तदाकण्यं हरिस्तसिन्द्रारकाजनभापितम्‌ ॥ १४
अज्ञखोकभया्सरवेय॑दुभिगंहनं ययौ । दशयामास तान्सर्वान्सिंहन निहतं वने ॥ १५
न्धात्मशुद्धिस्तत्रैव संस्थाप्य महतीं चरम्‌ । एकः शाङ्गगदापाणिर्जगाम गहनं वनम्‌ ॥ १६
दृष्टा महाविरं कृष्णः प्रविवेश्ञाविङ्कितः । तत्र नानामणिवरब्योतिते विमटे ग्रहे ॥ १७

सतं जाम्बवतो धात्री दोखामारोप्य खीखया । दोलामुखे मणि धृत्वा दोटयन्गायती मुदा १८
सिहः भरसेनमवधीत्सिदयो जाम्बवता इतः । सुकुमारक मा रोदीस्तव हेष स्यमन्तकः ॥ १९
तच्छत्वा वासुदेवोऽथ शकं दध्मो भतापवान्‌ । तेन नादेन महता निर्जगामाय जाम्बवान्‌ ॥२०

तयोयुद्धमभरद्‌ घोरं दशरात्रं निरन्तरम्‌ । मुष्िभिर्वजक्ल्पैथ सर्वभूतभयावहम्‌ ॥ २१
कृष्णस्य बलद्टद्धि च तथाऽऽत्मवलसेक्षयम्‌ । अवेक्ष्य पषैव चनं बुबुधे परमात्मनः ॥ २२

सोऽयं रामोऽवतीर्णोऽत्र धममत्राणाय वै पुनः । समागतो मम स्वामी दातुं मम मनोरथम्‌ ॥ २२
; त्वा भ ऋ नेवत्यं © © [९ विन्दं ष्‌ [ह्‌ (~ क
एत न्ञात्वाऽय ऋक्षन्द्रा [नवत्यं रणक्रम तत्‌ । प्राज्ञिः प्राह गोविन्दं कोऽ कोऽसीति विस्-

यात्‌ ॥ निवत्यं कदनं शौरिः भोचे गम्भीरया गिरा ॥ २४
कृष्ण उवाच--

तोऽ वसुदेवस्य वासुदेव इतीरितः । मम रत्नं स्यमन्ताख्यं हृतवांस्तरं सुनिर्भयः ॥

तद्दीयतां च शध मे अन्यथा वधमेष्यसि ॥ २५

"न" ----------------------~----------------------~~----------_-

# धनुधि्ान्त्गतः पाठो ज्ञ. फ. पुस्तकस्यः ।

=-= - 2

१, फ, महामणिम्‌ ।

५ 9

२७९ षटूसपलयधिकद्धिराततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८९१

महदिव उवाच-
तच्छ्रत्वा जाम्बवान्हृटः भरणनामाथ दण्ड्‌ । परिणीय नमस्य विनयासाह केशवम्‌ ॥ २६

जाम्बवानुवाच--
धन्योऽस्मि कृतकृत्योऽस्मि तव संदशेनास्मभो । दासोऽहं पुषभावेन तव देवकिनन्दन ।॥ >७
दत्तवानसि गोविन्द कदनं पुवकाङक्षितम्‌ । मयेदं कदनं मोहादयत्छृतं स्वामिना त्या ॥
तत्घरम्यतां जगन्नाथ करुणाकर शाश्वत ॥ २८

महादेव उवाच-
इत्युक्त्वा भणतो धत्वा नमस्कृ पुनः पुनः । नानारत्नमभे पीठे निवेशय विनयालसमुम्‌ ॥२९
शारदाजनिभां पादां प्रक्षास्य ज्ुभवारिणा । मधुपकरविधानेन पूजयित्वा यद्द्रहम्‌ ॥ २०
दस्ैराभरणैिव्यैः पएनयित्ा विधानतः । पुत्रीं जाम्बवतीं नाम कन्यां छावण्यसंयुताम्‌ ॥ ३?
कन्यारत्नं [ददौ तस्मै भाया्थममितोजसे । अन्यैश्च मणिमुख्यैश्च स्यमन्ताख्यं ददा मणिमू३२
ततरैवोद्राह्म तां कन्यां परहृष्टः परवीरहा | । ददौ तस्मे षरां मुक्ति भीत्या जाम्बवते हरिः ॥ रर
गृहीत्वा तनयां तस्य कन्यां जाम्बवतीं युदा । विनिर्गलय वि लात्तस्मास्रययो द्वारकां पुरीम्‌ ३४
सत्जिते ददौ रत्नं स्यमन्ताख्यं यदू तमः । दुहित्रे प्रददं; सोऽपि कन्याये मणिपृत्तमम्‌ ॥ ३५
मासि भाद्रयदे शे चतुर्थ्या चन्द्रदशेनम्‌ । मिथ्यामिदूषणं भ्राहुस्तस्माच्स्परिव जयेत्‌ ॥ ३६
तत्माप्य दशनं तत्र चतुथ्यौ शीतरहिमनः । स्यमन्तस्य कथां श्चत्वा मिथ्यावादात्मुच्यते॥ ३७
सुलक्ष्मणां नाप्रजितीं दुश्षीखां च यशखिनीम्‌। मद्रराजमुतास्तिस्ः कन्यकास्ताः शुभाननाः ३८
स्वय॑वरस्थास्ताः [कृष्णं वरयामासुरूञ्ज्वखाः । एकस्मिन्दिवसे तास्तु उपयेमे यदृद्रहः ।॥ ३९
अष्टौ महिष्यस्ताः सवी] रुकिमण्यायया महात्मनः। रक्पिणी सत्यभामा च काछिन्दी च शुचिस्मिता
मित्रविन्दाजाम्बवतीनासनिलयः सुलक्ष्मणा । सुशीला नाम तन्वङ्गी महिषी चाष्टमी स्छृता । ४१
भूमिपुत्रो महावीर्यो नरको नाम राक्षसः । जित्वा देवपति शक्रं सर्वौश्वैव सुरान्रणे ॥ ४२
अदित्या देवमातुश्च कुण्डठे च सुवर्सी । बलाज्ग्राह देवानां रत्नानि विक्रिधानि च ॥ ४३
देरावतं महेन्रस्य तथैवोचैः्रवोदयम्‌ । माणिक्यादि धनेशस्य शङ्प्मनिधि तथा ॥ = ४४
सिश्वाप्सरसश्रैव हृतवान्कितिनन्दनः । वज्ञादिेतयगरैव वलादत्वा दिवोकसाम्‌ ॥ _ ४५
तैरेव स सुरान्हत्वा सभां मयतिनिभिताम्‌। उवास व्योमगो दिभ्यो नगर्या विमलेऽम्बरं ॥ ४६
ततो देवगणाः सरे पुरस्कृत्य शचीपतिम्‌ । भयातौः शरणं जगमुः कृष्णमह्ि्टकारणम्‌ ॥ ४७
कृष्णोऽपि तदुपश्रुत्य सर्वं नरकवेष्टितम्‌ । देवौनामभयं द खा वेनतेयं व्यचिन्तयत्‌ ॥ ४८
तस्मिन्क्षणे हरेस्तस्य वैनतेयो महाबलः । पाञ्ालिः पुरतस्तस्थो सवेदेवनमस्कृतः ॥ ४९
तमारुह्य दविज सत्यया सह ेकवः । संस्तूयमानो पनिभिः परययौ रा्षस्ाखयम्‌ ॥ ५०
भदीप्यमानमाकारे यथा सूर्यस्य मण्डलम्‌ । रा्षसैवैहुभियुक्तं दि्येराभरणेयुतमू ॥ ५१
ददश तत्परं कृष्णो दर्भं तरिदशेरपि । तदावरणानि भगवान्वीकष्य चक्रेण बीयवान्‌ ॥ ५२
1 4

<^ # कै
#* धनधिह्ान्तर्मतः पाठः क. च. ज. इ. फ. ज. पुस्तक्रस्यः । + धनुधिह्वान्तगतः पाटः क. ज. इ. फ.

पुस्तकस्थः ।

_____-_ ~~~

~~ ~~~ ----

५ ड, 'तानामापदं दन्तं वै ।

१८९२ महामुनिधीव्यासप्रणीत- [ १ उत्तरखण्डे

चिच्छेद तेजसा दीप्त्या तमांसीव दिवाकरः । ततस्ते राक्षसाः सर्वे शतशोऽथ सहश्रश्चः॥ ५३
उद्यम्य शख तदा युद्धायाभिपुखं ययुः । ततस्तु तोमरदिव्यैभिन्दिपाैः सपष्िरेः ॥ ५४
केशवं ताडयामास राक्षसा जयकाङ्क्षिणः । ततस्तु शाङ्गमादाय भगवो नारूडध्वजः ॥ ५५
दिव्यशस्राणि चिच्छेद [भ्वणेरत्निशिखोपयेः । तेषां शिरोधरा नागानणश्वां भैव तरस्विनः ५६
चक्रेणेव परचिच्छेद | वीयैवान्पुरुषोत्तमः। केचिच्क्रेण संछिन्नास्तथाऽन्ये खछरताडित।; ॥ ५७

गदया निदताः केचिद्राक्षसास्तद्रणाजिरे । एवं ते राक्षसाः सर्वे पतिता धरणीतले ॥ ५८
शक्रोत्छष्टेन वज्रेण निर्भिन्ना इव भ्रधराः । निहत्य दानवान्स्बान्पुण्डरीकायतेक्षणः ।॥ ५९
पाञ्चजन्यं महाशङ्धं पदध्मो पुरूषोत्तमः । ततः स नरको दैत्यो धनुरादाय वीय॑वान्‌ ॥ ६०
दिव्यं स्यन्दनमारुद्च ययौ युद्धाय केशवम्‌ । तयो्ुद्धमभरदधोरं तुमं लोमहषणम्‌ ॥ ६१
बहुभिर्वाणसाहसरमेघयोरिव कषतोः । ततोऽधचन्द्रकाणेन वासुदेवः सनातनः ॥ ६२

तस्य राप्षसमुख्यस्य धनुधिच्छेद वीयेवान्‌ । ससज महादिव्यं नरकस्य महोरसि ॥ ६३

स तेन भिच्ऋह्दयः पपातोर्व्यां महासुरः । शक्रवजेण निभिन्नो मदाच इवोन्नदन्‌ ॥ ६४

उपगम्य ततः कृष्णः समीपं तस्य रक्षसः । भूम्या संप्राधितः प्राह वरं हृण्विति राक्षसम्‌ ॥

स चाऽऽद राक्षसः कृष्णं गरुडोपरि संस्थितम्‌ ॥ ६५
नरकासुर उवाच -

न मे कृत्यं वरेणास्ति नरकोऽदं तथाऽपि च । अन्यलोकदिता्थीय दणेऽहं वरयुत्तमम्‌ ।॥ ६६

मृताहनि तु मे ढृष्ण सवेभूतेश्वरेश्वर । ये नरा मङ्गलसानं कूर्मन्ति मधुसूरन ॥

न तेषां निरयपासिभेवत्वेवं भयापह ॥ ६७
महादेव उवाच

एवमस्त्विति गोविन्दो ददौ तसम वरं पथु; । ततः पयन्दरेः सा्ता्छरदम्बुनसंनिभौ ।॥ ६८

चरणो वजवेदुयतरपुराभ्यां विराजितौ । अधित विधिरुद्रावेखिदरेमुनिभिस्तथा ॥ ६९
स्यक्त्वा भाणान्महीपुत्रः सारूप्यमगमद्धरेः । ततो देवगणाः सर्वे हषनिर्भरमानसाः ॥ ७०
बवृषुः पुष्पवषाणि तुष्टुवुश्च महषयः । भविर्य नगरं तस्य ष्णः कमललोचनः ॥ ७
बलात्तेन एदीतानि धनानि त्रिदिवोकसाम्‌ । कुण्डले देवमातुशच तयेवोचैः भ्रवोहयम्‌ | ७२
ेरावते गजश्रषठं पदीं मणिपवतम्‌ । स्ेमेतचदुश्रष्ठो ददौ शक्राय विणे ॥ ७२

पाथिवान्सवराभ्यो जित्वाऽसौ नरको वली । कन्यापोडरसादसरं हृतवान्स्ेन तेजसा ॥ ७४
संनिरुद्धस्तु ता; सवां नरकान्तःपुरे तदा । दृष्टा कृष्णं महावीर्य क॑दर्पशषतसंनिभम्‌ ॥ ५७५
भतोरं चक्रिरे सवः पति विश्वस्य सर्वगम्‌ । पकसिमिननेव रग तु गोविन्दो ऽनन्तरूपवान्‌ ॥ ७६

तासां करग्रह चक्रे विधिना पुरुषोत्तमः । नरकस्य खताः सर्वँ पुरस्कृत्य महीं तदा ॥ ७७
गोबिन्द शरणं जगयुस्तानरसददणानिषिः । ॥ स्थाप्य तान्सवान्पृथिव्या वाक्यगोरवात्‌॥
द्रं वरिमानमारोप्य ताश्च सवौ बरचवियः । देवदूतरमहाभानेदरवत्ां न्यकवत्‌ ॥ ७९

* धनुशिहान्तगेतः पाठः क. ज. न्च. फः. पुस्तकस्य ।

१८. फ. 1 न 1 २क.ज. ञ्ज. फ, °

१ वे छाद्यामासुः पलाछैरिव पावकम्‌ । त '्वान्भ॒तभावनः।
दि" । ४ क्ष. मादीपं ५ क. ज. क्ष. फ. रनानि म्‌ । त ३ च्व. फ. वान्भूः

नि। ९ इ. एतस्मिनेव कारेत !

२७६९ षटूसप्तत्यधिकद्िराततमऽथ्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८९३

वैनतेयं समारुद्य सत्यया सह केशवः । सलक प्रययौ तूर्णं दरं तां देवमातरम्‌ ॥ ८०
भविश्य नगरीं तच्र देवराजो जनाद॑नः । अवरुह्य द्विजश्रेष्ठात्पल्या सह महाव ॥ «८१
ववन्दे मातरं तत्र वन्दा तां भिदिवौकसाम्‌ । संपरिष्वज्य बाहुभ्यामदितिः पुत्रवत्सला ॥ ८२
निवेश्याऽऽसनयुखूये त पूजयामास भक्तितः । आदित्या वसवो रुद्राः शतक्रतुपुरोगमाः ॥ ८३
तत्र संपूनयामासुयंथाहं परमेश्वरम्‌ । शचीग्रहं समागम्य सत्यभामा यश्चस्िनी ॥ ८४
तया सर्माचता देव्या समासीना सुखासने । तस्मिन्कारे सुपुष्पागे पारिजातस्य किंकराः ८५
शच्यै देव्यै ददुः भरीला सहस्राप्नेण चोदिताः । परश तानि पुष्याणि शचीदेवी सुमध्यमा ८६
नीलनि्मलकेशे च बवन्ध स्वस्य पधंनि । अवमान्य तदा तत्र सत्यभामां यशस्विनीम्‌ ॥ ८७
अनद्य मानुषी चेयं देवार कुसुमं जुभम्‌ । इति कृता मति तस्यै न ददौ कुसुमानि सा ॥ ८८
विनिष्करम्यं गृहात्तस्ात्सत्या कोपसमान्विता । समेद्य ष्णं भतारमुवाच कमलेक्षणा ॥ ८९
सत्योवाच- ।
एषा शची यदुश्रेष् पारिजातेन गर्विता । अदखा मम गोचिन्द दधार सत्रस्य परधनि॥ ९०
महादेव उवाच-
स तया भाषितं श्रुत्वा वासुदेवो महावरः । उत्पाव्य पारिजातं तु नित्रेह्य गरुढोपरि ॥ ९१

आरुह्य सत्यया तर्णं वैनतेयं महाबलम्‌ । प्रययौ द्वारकां रम्यां नगरी देषकीस॒तः ॥ ९२
ततः कोपसमाविष्टो देवराजः शतक्रतुः । श्देषुभिरादित्वैः साध्यैश्च मरुतां गणैः ।॥। ९३
एेरावतं समार्य ययौ युद्धाय केशवम्‌ । ततो देवगणाः सर्व परिवार्य जनार्दनम्‌ ॥ ९४
वषुः शच्वपाणि मेया इव महाचलम्‌ । कृष्णिच्छेद्‌ चक्रेण तान्यच्ञाणि दिवोकसाम्‌ ।। ९५
वेनतेयस्तु संक्रद्धः पक्षपातेन वीयवान्‌ । पातयामास तान्देवांस्ताखानिव मदानिखः ॥ ९६
ततः कृद्धः सहस्राक्षो देवानापीश्वरः परभुः । युमोच सहसा दीप्रं वजं कृष्णजिघांसया ॥ ९७
जग्राह इष्णस्तद्रजं दस्तेनेकेन खीखया । ततो भीतः सदखाक्षो नगेन्द्रादवरुह्च सः ॥ ९८
पराज्ञरिः प्रतः स्थिता नमर्टृत्य जनादैनम्‌ । पराह गद्रदया वाचा स्तुतं स्तुतिभिरेव च९९
इन्द्र॒ उवाच-

देवयोग्यो ह्ययं कृष्ण पारिजातस्त्वया परा । दत्तो मम सुराणां च कर्थं स्थास्यति मानुषे १००
महादेव उवाच-

ततः भोवाच भगवान्सदस्राक्षमुपस्थितम्‌ ॥ १०९१
कृष्ण उवाच-

छच्याऽवमानिता सत्या ततर गेहे सर्र । अदा पारिजातानि सत्याय सा पुरोपजा।॥१०२

स्वयमेव स्वशिरसि धारयामास ते भिया । अस्या निभित्तं देवेन्द्र पारिजातो हृतो मया ॥१०३

अस्यै भरतिश्चतं दत्तं मया सुरगणेश्वर । तव गेहे पारिजातं स्थापयामीति वासव ॥ १०४

तस्मादद्य न दातव्यः पारिजातः सुरेश्वर । मानवानां हिताथोय प्रापयिष्यामि भूतले ॥ १०५

तावत्तिष्ठतु देवेन्द्र पारिजातो ममाऽऽल्ये । मयि स्वर्गे गते शक्र गृहाण तं यथेच्छया ॥ १०६
महादेव उवाच--

एवमुक्त्वा यदुशरेष्स्तस्मै वजं ददौ स्वयम्‌ । एवमस्त्विति गोविन्दं नमस्कृत्य स वच्नभरत्‌ १०७

१ङ भोनयामास। २ ड. “म्य पुरात्तः। ३ ड. त्वा मुनिभि'। क. ज. छव. फ. दवतन 1 “^ क्ष. फ. पुनः।

१८९४ महाप॒निश्रीव्यासप्रणीत-- [ € उत्तरखष्डे-

भययौ स्वपुरं दिव्यं सह देवगणे्ैतः । कृष्णोऽपि सत्यया देव्या गरुढोपरिसंस्थितः ॥ १०८
संस्तूयमानो युनिभिद्रोरवत्यां विवे ह । सत्याया निकटे स्थाप्य पारिजातं सुरदुमम्‌ ॥ १०९
रमयामास भायाभिः सवांभिः स्वगो रिः । निशासु तासां सर्वासां गेहेषु मधुसूदनः ॥
विश्वरूपधरः श्रीमानुवास स सुखप्रदः ॥ ११०
शति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे श्रीटष्णचरिते वासु वविवाहादिचरितकथनं नाम ।
षटूसप्तयाधे कद्विञ्चततमो ऽध्यायः ॥ २५६ ॥

आदितः शोकानां समष्चङ्ाः- ४७७८४

भथ सप्तसप्तत्यधिकद्विश्ततमोऽध्यायः ।

॥

श्रीरुद्र उवाच-
रुकिपण्यां कृष्णस्य प्रयुन्ना मदनांशेन जज्ञे ॥

= ,

असो मदनसंभ्रृतो महावलः शम्षरं .जधिवान्‌ ॥ र
र

तस्य रुक्मिणः सतायामनिरुद्धो जज्ञे ॥

सोऽपि बाणयुत्रीयुषां नाम कन्यामुपयेमे ॥ ४

सातु खम्रे नीलोत्पलदलक्यामं पुण्डरीकनिभेक्षणं महाबाहुं बिचित्राभरणोपेतं षोडशस-
मावयस्कं रक्तारविन्द्वक्तरं [+यथावदुपमुज्य प्रबुध्य तं पुरतो न दृष्टा मदनेन पडिता भ्रान्त
चित्ता मां लक्त्वा] बा(का)सि क यासीति बहूधा विललाप ॥ ५

ततस्तस्याः सखी चित्रखेखेति नाम कन्या तादशीपवस्थां गतां विरो्य किंनिमित्तं तु
श्रान्तवचित्ताऽसींति पप्रच्छ ॥

६
साऽपि स्वममलन्धं पतिं यथावदाचष्ट ॥ ७
साऽपि सकर्द्‌ बमानुषादिश्रष्ान्पे पििख्य तदस्यै दर्शयामास ॥ ८
यदुवंशसभूतान्छृष्णसंकषेणादीन्पययुन्नानिरुद्धादीनपि सम्यङनिवेदयामास ॥ ९
सा तसां कृष्णमनुमाय प्दुस्नानन्तरमनिरुदधं दृष्टा स इत्येष इत्याछखिसिङ्ग ॥ १९

अय चित्ररेखा बहीभिमौयावतीर्भिरेतयल्रीमिद्रारवतीं गत्वा रात्रावन्तः पुरे सुषपनमनिरुदध
ृषटरा शरदीत्वा मोहयित्वा बाणस्यान्तःपुरे चैत्य भासादे तस्या वाणयपुत्याः शय्यायां चिक्ेषप ११
साऽपि भदुद्धोऽततिरम्ये ष्पे संस्थितामुषां सर्वलक्षणटसितां निचित्राभरणवासोग-
न्धमाल्याेकरृतां काज्चनवर्णा सुकेशं स॒जातस्तनीं दष्टा भादमारिङ्गय करिणीं गन्धहस्तीव ता-

मतिपीतिसंयुक्तां यथासखं रमयामास ॥ १२
एवं मासमात्रं निरन्तरं तयाऽनिरुदधं रममाणं केदाचिदन्तःपुरनिवासिन्यो दैत्यदद्धाः लियो
जञात्वा राङ्ग निवेदयामासुः ॥ १२

स एना, कथताम्रा्षः परं विस्मयं गत्वा तमिहाऽऽनयतेत्युक्त्वा स्विकरान्येषयामास १४
तेऽपि तूर्ण कृपमासाद मारुह्य राजयुत्याः शयने संस्थितमनिरुद्धं निग्रहीतुमाजग्भुः ॥ १५

- क
~~~
-----~-~~~--~~__~-~--~-_

+ धतुचिद्रान्तगतः पाटः क. ज. ज्ञ. फ. पुस्तकस्य ।

- ~ «म ५ 4

पवत , `

६

च ए

२७७ सप्तप्क्त्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १८९५

स तान्समारन्धान्द्टरा पासादस्तम्भमेकं हेटयोत्पाव्य नियुतसंख्याकान्किकरान्मुदममामेणैव

स्तम्भेन चूणितगातरां चकार ॥ १६
अथ दैत्यपतिनिहतान्स्रकिकरान्दष्रा कोतूहटं गत्वाऽसा श्रीकरष्णपोत्र इति देवधिणा भोक्तो
धनुरादाय स्वयमेवानिरुद्धं ग्रहीतु तत्समीपमाजगाम ॥ १७
अनिरुद्धोऽपि योद्धमायान्तं सष्टस्वाहुं राजानं दृष्ट्रा तत्परिषं भ्रामयित्वा बाणस्योपरि
चिक्षेप ॥ १८
अथ निभक्तेन बाणेन त॑ परिघं चिच्छेद ॥ १९
अनन्तरमुरगास्रेणानिरुद्धं निबिडं बद्ध्वा स्वान्तःपुरे निवेशयामास ॥ २०
अथ कृप्णोऽप्येवं विधमेव दे बधिणा ज्ञात्वा बल्देबपरचयु्नसदितः स्वरसनया विहेगमेन्द्रमारुद्य
बस्य बाणस्य जवनं छ्तमाजगाम ॥ २१
पुरा अिपुत्रेण श्ंकरोऽचितः प्रसन्नो वरं हृणीष्वेत्युवाच ॥ २२

तमीश्वरं बाणो मम पुरद्रारि [कररक्नाथं सवेदोपविश्य समागतं परसैन्यं जहीत्येवं वरमयाचत॥

तँ तथेत्युक्त्वा श्र॑करोऽपि तस्य पृरद्रारि सायुधः] सपुत्रः सगणः समासीनस्तस्मिन्नेव काले
वहूयादवसेनया समागतं वासुदेवं दृष्ट्रा इषमारुह्च सवायुधोपेतः स्वपुत्रगणसंहृतो यों निश्च-
क्राम ॥ अ.

कूष्णोऽपि तं भूतपति गजचमकपाभस्मधरं उ्वकितोरगकस्पं पिङ्गलं तरिखोचनं जिश्चखधर
सर्भ्रतगणसंहतिकतीरं स्व॑भृतभयावहं संवताग्निभभं पुन्रदयसमन्वितं समस्तनणाटतं त्रिपुरान्तक
षट सेनां सुद्रे पृषतो निवेश्य वलमद्रपद्यम्नसाहितस्तेन रुद्रेण सह प्रहसन्निव योदुमारेभे॥२५
धनं तद्भृद्धोरं कृष्णङंकरयोस्तदा । पिनाकशाङ्गनियुक्तेवोगेः संबतेकोपमेः ॥
रामोऽपि गजवक्रेण प्रयन्नः षण्पखेन च । युयुधाते महावीर्यो सिंहाविव बलोत्करां ॥
विनायकः स्वदन्तेन जघानोरसि यादवम्‌ । रामां मृसटमादाय तस्य दन्तमरताडयत्‌ ॥
निभिन्नदन्तः सहसा प्रदुद्रावाऽऽखबाहनः । तदापथेति खोकेऽस्मिन्दन्तभग्रो गणश्वरः ॥
देवदानवगन्धर्चैरेकदन्त इतीरितः । पदस्नेन समं युद्धं चकार शिखिवाहनः ॥
गणान्विद्रावयामास परेन दखायधः । कृष्णेन स॒चिरं कालं युदध्वाऽसां नीखुलादितः ॥
तापञ्वरं महादीपं तस्मिन्संयोज्य सायक । कपान्पुम।च तपसा भरशपरक्तकाचनः ॥
तदसं वारयामास कृष्णः शौीतज्वरेण तु । ताभ्यां हरिहराभ्यां तु विष्ठौ ताविमौ ज्वरौ ॥
जग्मतमानपे लोके तयोरेवाऽऽज्या भक्षम्‌ । हरिशंक्रयायुद्धय तु द्यण्वन्ति मानवाः॥ ९
ते सर्वे ज्वरनिथक्ताः भराञ्वन्ति निरामयम्‌ । ततः स तु हाक मोहनासं दुरासदम्‌ ॥ १०
नियुज्य बाणे भ्रेतशे मुमाच मधुसूदनः £ प्रयागेण तेनास्रेण विमोहितः ॥ ११
पपात पछ्ितो भमौ शंकरसख्िदरेश्वरः । पितरं मोहितं दष्टा शक्तिमुद्यम्य वीथवान्‌ ॥ १२
योद्धमभ्याययो कृष्णं षण्मखः शिखिवाहनः । हुकारणव तं कृष्णश्चकारात्र पराद्छयुखम्‌ ॥ †३
एवं जित्वा यदुभ्रष्रः शूखपाणि त्रिलोचनम्‌ । महास्वनं पाञ्चजन्य शद्ग द्ध्मां प्रतापवान्‌ ॥ ‡४

0 3 > ~ -~-- -- -+ ~ ---- ~ ~~ -~--- ------ = -~---~----

€ @& „न .6* न -% १ =

+ धनधिहान्तगंतः पठः क. ज. इ. फ. पस्तक्रस्थः।

--------~--~~-~----~-------~-~--~~-"~------------ ~~ ~~~ +~
= => ~.------~----~----------~ ~---~--~-~ --- - ~ -- ~~~ ----~ --------~ #

१क.ज. पुटुञ्यनृम्मद्रनः।

१८९६ महामुनिश्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

छृष्णेन निजितं शरुत्वा सात्मनं श्ंकरं तदा । बाणः स्यन्दनमास्थाय यया युद्धाय केदवम्‌॥ १९
स दृष्टा सहसा दृष्णं गरुडोपरिसंस्थितम्‌ । छादयामास गोविन्द्‌ बहुशख्रासृष्टिभिः ॥ १६
गदाभिः परिषैः शुखेः शक्तिभिस्तोमरेरपि । भिनिपाख्श्च खद्गथ चक्रवाणानिरन्तरम्‌ ॥ ७
तानि सकीणि चिच्छेद चक्रेणेव जनार्दनः । ससज तस्य बाहूनां छदनां सुदशेनम्‌ ॥ १८
[गुक्तं दनुनराजस्य सहस्रारं सुदशेनम्‌ ] । तद्वाहुकाननं तूणं छिन्नं चक्रे सहस्रधा ॥ १९

एतस्मिन्नन्तरे देवि पावती संशितव्रता । हरेः समीपमागत्य कृताञ्जलिरभाषत ॥ २०
पावेत्युवाच-

कृष्ण कृष्ण जगन्नाथ नारायण दयानिषे । द्‌ास्यस्मि तव द्वे पूेभावे यदूत्तम ॥ २!

त्वया दत्तं बरं मह्यं तदा कोशचरपवेते । सौभाग्यं शाश्वतं सोम्य प्रसन्नेन महात्मना ॥ २२

तव मुख्यं सहस्चस्य नाश्नामन्यतमं विभो । गोरीसोभाग्यदात्रिति मुनिभिः परिकतितमर ॥ २३

तत्सत्यं करु गोविन्दं गरुडारूढ शाश्वत । तस्मान्मम पति देव त्वं जीवयितुमर॑सि ॥ २४
रुद्र उवाच--

एवपक्तस्ततो देव्या कृष्णः कमललोचनः । अस संहारयामास येनासो मादितः पतिः ॥ २५
ङृष्णाल्ेण विनि्ुक्तः सवेभूतपतिः रिवः । उत्थाय प्राञ्जरिभूत्वा तुष्टाव जगतां पतिम्‌ ॥ २दै

शंकर उवाच-
ष्ण ङृष्णं जगन्नाथ भगवन्परूषोत्तम । परेश परमेशान अनादिनिधनास्यय ॥ २७
तीव मनष्येषु शरीरग्रहणौसिमिका । खीखेयं खष्टसवेस्य तत्र चेष्टोपटक्षणम्‌ ॥ २८
परसीद मे नमस्तुभ्यं परसीद मम ज्षाश्वत । परसीद मे जगत्स्वरामिन्भसीद्‌ाच्युत केशव ॥ २९
त्वमेव जगतां सटा धाता हतौ जगद्भरः । त्वमेव चिद चिद्रस्तु रूपं ब्रह्म सुरेश्वर ॥ ३०

त्वमादिस्त्वमनादिस्त्वमीश्वरस्येश्च एव च । त्वं महं परं ब्रह्म प्रत्यगात्मा त्वमेव दि ॥ ३?
समस्तामरवयस्त्वममत्यस्त्वं सरेश्वर । त्वं मर्य्यशः स्वयोनिस्त्वं सोशीस्येन तव प्रभो ॥ ३२
तव श्वासात्सगुत्पन्नौ परजीवो सनातनो । तथा पञ्चापि भूतानि तव वार्सस्यगोरवात्‌ ॥ ३२
क्वराक्षरे परे धाम्नि ऋचो निलयं सुराश्रये । अधि विश्वे निषेदृस्त्वद्ास्यकमेणि नान्यथा ॥ २३४
यस्त्वां न वेद खोकेऽस्मिन्स मढः किं करिष्यति । ये व त्वत्परमं धाम विडुदांस्ये मनीषिणः ॥
ते वे समासते युक्तास्त्वत्पदे त्रिदशः समम्‌ । सामान्यो भजते द्रे न तु नित्यं पदं तव ॥ २६

तस्य तुया चारुकेशी चावस्था घटते तव । मिथुनानि तवाध्यक्ष व्रवते यदुश्ाश्वत ॥ ३७
तव नामानि कै्माणि गुणानि शाश्वतानि च । देश्वयांणि गुणातीत गुणिनो शुवते इमे ॥ ३८
कमेन्नानमये सूये इमे पूर्वोत्तरे श्रुते । स्वसारौ युवती भोक्ते स्तोतारौ तव केशव ॥ ३९
त्वं प्रज्ञान पर्‌ ब्रह्म त्वया भन्ञन शाश्वत । जीवयेतेन प्रज्ञेन परणवाऽऽत्मना त्वया ॥ ४

तस्माच्छरीरादुत्कम्य कृपया तव केवलम्‌ । आगयुष्मिके परे स्वर्गे त्वया द॑त्तात्मबोधवान्‌ ॥ 9१
अङ्ञानं चेव विज्ञानं मेधां हाट तथा धृतिम्‌ । सवोन्कामानवामोति अमृतं स भवेत्तदा ।॥ ४२

# धनुिहान्तगेतः पाठो सल. फ. पुस्तकस्यः।

[र

| स. फ. "दा कैलासप । २ ड. "णःत्मक । सर्वस्य तव चेष्टेयं मार क्षणमेव तत्‌ प्रं । ३स्ञ. फ. रूपाणि)
क. ज. मधा बद्धिस्तथा एति; मः |

२७७ सक्ठसप्तल्धिकद्विराततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ ।

एतत्संज्नानमाज्नानं यदेतद्धदयं मनः । मनीषां चेव युक्तिथ स्मृतिः संकल्प एव च ॥
तपश्च क्रतवः कामो बैश इत्यादि ते भभो । भवन्ति नामपेयानि प्रज्ञानस्य धघणानिषेः ॥
एष त्वं परमं ब्रह्म एष त्वे वे परजापतिः । एष त्वमिन्द्रो रुद्र एष त्वं सबैदेवताः ॥
एतानि सर्वभूतानि त्वमेव परमेश्वरं । सुतमित्ाणि जीबायुस्तथाऽन्यानि सनातन ॥
जरायजाण्डजातानि स्वदजान्यद्धिदानि च । अश्वा गावश्च पुरुषा हस्तिन्रतराणि च ॥

१८९७

द

2७

यातकचत्पाणजात च जङ्कमाश्चवं जन्तवः । स्थावरा यच ब नाय सव त्वत्त भवन्ति च ४८

त्वां हि सवेगतं चेत्थं षदन्ति श्रुतयो हरे 1 स्वयेव परिता खोकाश्रेष्टन्ते साध्वसाधुषु ॥

तस्मान्मया कृतं यच अपराद्धमिदं भमो । क्षमस्व करुणासिन्धो गुणेः शुभतमेस्तव ॥

नमस्ते पण्डरीकाक्ष गोविन्दाच्युत माधव । वासुदेव जगदन्य नारायण नमोस्तुते ॥

नमस्यामि जगत्स्वामिन्रसिह करुणाकर । श्रीश सवरेगत श्रीमन्परमात्मन्नपोऽस्त ते ॥

निजावसथ वैकुण्ठ नित्यमुक्ताथित भमो । जयीनाथ नमस्तुभ्यं राम राजीवलोचन ॥

भूभारकविनास्चाय कृष्णानन्द्‌स्वरूपिणे । विप्णत्रे जिप्णत्रे तुभ्यं नमस्त यदुनन्दन ॥
महादेव उवाच--

ठर
इ .।
44
५ब्‌
५५२
५४

एवं स्तुत्वाऽथ गोविन्दं प्रणिपत्य उमापतिः। पराञ्जलिः पराह भूतेशो वाक्यं गम्भीरया गिरा५५

रुद्र उवाच--
भया दत्तवरो चेष बाणो वटिसुतः प्रभो । अहं च दत्तव्रानस्मं पुराऽनेनायितो वरम्‌ ॥
अमरत्वं यदुशरेष्र सवे कतु त्रमहेसि । तस्मादेनं बटिसुतं क्षन्तुमहासि म प्रयम्‌ ॥
महादेव उवाच-
तथेत्यक्त्या च भगवान्वाणं बलिसुते तदा 1 प्राणसंशयमापन्नं छिनवाहुमरखक्‌चितम्‌ ॥
संहृत्य चक्रं गोविन्दो मुमोच करुणानिधिः । मौचयित्वा वलिसुतं शंकरः संशितव्रतः ॥
हेषभेन्द्रं समारुद्य पावेत्या सितः भरमुः । ययो च वसतिस्थानं केलासं धरणीधरम्‌ ॥

५६

५५७9

८१८
५९९.
६9

स तु बाणो नमस्कृ रामकृष्णा महाव । ताभ्यां बे नगरीं गत्वा मुमाच मदनात्मजम्‌॥६

वस्चैराभरणे्दिव्येः पूजयित्वा यथादेतः । उषां संपददो तस्म कृष्णपात्राय शारय ॥
उद्राह् रामट्रष्णो तमनिरुद्धं यथाविधि । वाणेन पूजितां तत्र प्रचुस्नसहितो तदा ॥
उषया सहितं तजानिरुूदधं बे जनादनः । आरोप्य स्यन्दनं देव्यं यया द्रारवतीं तदा ॥
रामप्र्यञ्नसटितः सेनया सहिता हरिः । परविवेश पुरी रम्यां त्रिदेरेमेयतानिव ॥
अनिरुदधो बाणपुज्या नानारत्नमये ग्रह । अनिश रमयामास नानाभोगेमुदाऽच्वितः ॥

इति श्रीमहापुराणे पाच्च उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंग्रादं वाणासुरसद्गामवरणनं नाम
सप्तसप्तत्यधिकद्विरततमो ऽध्यायः ॥ २०७ ॥

आदितः शोकानां समष्यड्मः-- ४७८८०

६

६३
ड,
६५
दव

॥

१. ष्वा निश्चयश्चैव स्मः। २ ड. दश । ३ श्च. र । प्द्राणि यानि मिराणि तथा। ५ क्ष. तं तरातुम ।५

“गे्मदान्वितः 1
२३८

१८९८ महाय॒निश्रीव्यासप्रणीत- [ ६ उत्तरखण्डे

अथाषटसप्तत्यधिकद्विशततमी ऽध्यायः ।

~~~ ~ -=-------=*

रद्र उवाच-
अथ पौण्टूकवासुदेवः काशिराजो वाराणस्यां विविक्ते द्वाद शवं महेशमचंयन्निराहारः पश्चा-
क्षरं जजाप ॥ १
पौरश्ररणकाठे शंकरं स्वनेचकमलेन पूजयामास ॥ २
ततः शरखपाणिरुमापतिः प्रसन्नो वरं हणीप्वेति तमाह ॥ ४

असो पश्चवक्रं सवेभरतपति रिवं पधरसन्नं वरद मम वासुदेवसपानरूपं प्रयच्छेत्युवाच ॥ ४
रिवस्तस्मे शङ्चक्रगदापद्मयुतचतुथजं पुण्डरीकदखनिमरखोचनं किरीटमणिङ्कुण्डटपीतवस्-

कौस्तुभाभरणादिचिदह्वान्यपि पदो ॥ ५
स तु वासरदेवोऽहमिति सव॑लोकान्मोहयामास ॥ ६
कदाचिन्मदवलोत्करं तं कारिपति नारदौऽभ्येत्य ग्रह वसुदेवसुतं कृष्णमजित्वा तव वासुः

देवत्वं न विद्यत इत्युव्राच ॥ ७

सतु तस्मिन्नेव क्षणे कृष्णं जतं गरुडपताकाय॒तं रथमारुद्य चतुरङ्गाक्षाहिणीवखेन द्रारकामवापं
तत्र पुरद्रारि स्वणेयाने [संस्थितो वासुदेवोऽदहं युद्धाय संप्राप्नोऽस्मि मामजित्वा तव वासु

देवत्वं नास्तीति दतं मरेषयामास ॥ ९
कृष्णोऽपि तच्छत्वा वैनतेयमारह्य पौण्ट्केण योद्धं पुरद्रारि विनिष्करम्याक्षोरिणीवरेन |
स्यन्दने समासीनं शङ्खचक्रगदापद्हस्तं पोण्ड्कं ददं ॥ १०
अथ शाङ्गमादाय संवताभरिपभेर्बाणेस्तस्य रथाश्वगजपदातियुतं महदक्षौहिणीव मुहतेमात्रेण

निःशेषं ददाह ॥ ११
दारेणेकेन तस्य दस्तावरक्त [+शङ्चक्रगद्‌ादिहेतीरपि खील्यैव चिच्छेद ॥ १२
पवित्रेण स॒दशेनेन किरीटकुण्डलयुतं तस्य शिरःकमखं छिखा वाराणस्यामन्तःपुरे निपात

यामास ॥ १३
तदरष्टा सव्र काशीनिवासिनः किमेतदिलयाश्चङ्ग्य विस्मिता बभ्रवः] ॥ १४
तस्य पाण्ट्कस्य सुता दण्डपाणिरितीरितो वासदेवेन भगवता निहतं स्वपितरं श्रत्वा मात्रा

मृत्युना समादिष्टः स्वपरोहितेनाभियुक्तो माहेश्वरेण रतना शंकरमियाज ॥ १५
स तु मसन्नः कृष्णजिघांसया समथां माहेश्वरी कृत्यां तस्ये संपीत्या दत्तवान्‌ ॥ १६

स काश्राजस्ता माहन्वरा उ्वाखङक्ुरुपाचतव्रिग्रहा सदोप्रसरकखापां पिङ्लनेत्रां ज्वक
त्कराख्वदना त्गूखदस्ता भस्माङ्गरागाटप्ना नरिरोपारखाविभूषितां सवेदेवभयंकरीं रद्रदत्ता

समीक्ष्य सपुत्रदारवान्धत्रसहितं कृष्णं जहीति मेरयामास ॥ १७
सातु सर्वखाकभयाव्रहा सवां पृथ्वा स्वतेनसा निरेहन्ती प्रखयाशनिनिर्भरस्नं निनदन्ती
दरारकामवाप ॥ १८

_ तत्रस्थाः सव्‌ जनास्तां दष्टा महामरख्यामेति मत्वा हाहाकारं कवेन्तः ष्णं निवेदयामायुः॥
% धनुचिदवान्तग॑तः पाठो श्च. पुस्तकस्यः । + धनधिबान्तर्मनः पाये ज्ञ. पस्तकस्यः। =`

~~~ ~~~

१ क्ष. शरणमाजग्मुः।

कि सिते, +

[3

2) 1 श 11 1 [ 1

२७९. एकोना्ीतययिकद्विततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १८९९

कृष्णोऽपि तान्सवोन्न मेतव्यमित्युक्त्वा परभाकारतोरणे स्थितां महारौद्रां कृतां तथाविधां
दृष्ट्रा सकटशस्रास्ननिवारणसमर्थं सदस्रारं सुदशने तस्यां कृत्यायां सहसा मुमोच ॥ २०
सा तु कर्पान्ताककोटिसमं वर्चसा शतयोजनोद्धतसक्दीप्राखयुतं दिरण्मयं भमापूर्णं सक-
लजगतपरलखयस्थितिसमर्थ सहस्रारं सवेदेवनमस्कृतं जगच्छरणभूतं महासुदशनं विलोक्य विनष्ट

तेजा भयातां कोशन्ती वाराणसीं भति दुद्राव ॥ २१
सुदशनमपि तां कृत्यां भृशमन्वगात्‌ ॥ २२
साऽपि भयात क्रोशन्ती कारिपतेस्तस्यान्तःपुरं परविवेश ॥ मरे

सदरीनोऽपि तां वाराणसीं परी पराप्य सभृत्यवलवाहनं पौण्ड्कसतं दण्डपाणि नाम काचि
राजं बहुपासादहम्यमाछिनीं पुरीं मादेग्वसीमपि भस्मावशेषं दग्ध्वा सकलदेवमहषिभिः पूज्य
मानः पुनरेव द्वारवत्यां कृष्णहस्तं सुसोम्यं कल्पमिव आविवेश ॥ २४
अचर च शोका गीयन्ते
शस्राख्नमोक्षमजरं दग्ध्वा तद्रलमोजसा । कल्यां भस्मावशेषं तां ततो वाराणसीं पुरीम्‌ ॥ २५

पथूतरथमातङ्गं साश्वां पुस्रीसमन्विताम्‌ । साशेपकोरकषएठां तां निरीक्षां सुरेरपि ।॥ २६
दरारोपक्षिताशेषग्रहमाकारचत्यराम्‌ । प्रददाह हरेथक्र सकरखामेव तां पुरीम्‌ (तत्ततः) ॥ २७
अक्षीणगतिसामध्येमसाध्यतरसाधनम्‌ । तचक्रं प्रसवदीप्ति विप्णोरभ्याययो करम्‌ ॥ २८

इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे श्रीकृष्णचरिंते पोण्ड्कपुत्रकृयाविध्वं सनं
नामा्टसप्तत्याधेकद्विशततमो ऽध्यायः ॥ २५८ ॥

आदितः शोकानां समण्वङ्ाः--४७९२०

~~~

अथोन इीत्यधिकद्विराततमोऽध्यायः ।

न

श्रीरुद्र उवाच--
अथ मगधाधिपः कंसवधानन्तरं द्विषन्नेव यादबान्संपीडयामास ते दुःखिताः ष्णमूचुः ॥ १
स च भीमाजैनावाहय मच्रयामास कृष्णोऽनेन रद्र; पृजितस्तत्पसादाच्छस्चरवध्यः पर

केनापि प्रकारेण हन्तव्य इति ॥ र्‌
अथ विचायं भीममाह, एनं भरति मद्छयुद्ध कुरु तत्तेन प्रतिज्ञातम्‌ ॥ ३
अथ सकलचराचरजगद्रन्यो वासुदेवो भीमाञ्चनसदितो जरासंधस्य पुरी गत्वा विभरवेषेण
तस्यान्तःपुरमवाप ॥ ४
सोऽपि पहावीयान््षन्नियान्यद्धे निजिल वखाददीत्वा स्ववेश्मनि निरुध्य मासि मासि ङृष्ण-
चनुदश्यामकेकं हत्वा तद्रक्तनव वि भरवायाकरोत्‌ ॥ #
एवंविधसकलराग्रूननपदपाधिववधदीक्षां कुवैतो जरासंधस्य भीमाजेनसदितस्तस्य गं
पिप्रवेषेणेव परागिवेश ॥ ह

स तु तान्दषट्रा दण्डवत्मणतो भूत्वा यथोचितासनेषु निवेऽ्य मधुपकविधानेन संपूज्य धन्योऽस्मि
कृतकृत्योऽस्मि किमर्थं [भवन्तो मे समीपमागतास्तद्रक्तन्यमहं तन्सवं भवद्धयो दास्यामीत्युवाच

धनाव्हनन्तमनः पाठः, च्च. प्स्तक्स्यः।

१९०० महामुनिश्रीव्यासप्मणीतं-- ( ६ उत्तरखण्डे- ,

तेषां वासदेव प्रहसन्पाधिवं तमुवाच कृष्णभीमाज्ञना युद्धाथमागताः स्म, अस्माकमन्यतमं
्दरयुद्ार्थं | वृणीष्वेयवदत्‌ ॥ ८
सोऽपि तथेत्यवद ततो दरयुद्धाय मारुति वरयामास तयार्भीमजरासंधयोरभितो मर्यकरं मल-
युद्धं निरन्तरं पश्चविंशतिवासरममभृत्‌ ॥ ९
ततः कृम्णेनेव संचोदितो बायुसूनुस्तस्य शरीरं द्विधाङ्रल्य मृमो निपातयामास, एवं जरा-

५ ~
@ क क

संधं पाण्डुपुत्रेण हत्वा ताञ्जरासंधानिरोधितान्वासुदेवाऽपि पाथिवान्मोचयामास ॥ १०
अत्र शोको गीयते--
निहत्य वायुपुत्रेण जरासंधं यदृद्रहः । तदहे संनिरुद्धांस्तु मोचयामास पाथिवान्‌ ॥ १
ते च नमस्कृत्वा स्तुत्वा च मधुसूदनं स्वान्स्वाञ्जनपदान्सर्वे जग्मुः कृष्णेन रक्षिताः ॥ १२
अथ ताभ्यामिन्द्रपस्थं गत्वा वायुदवस्तत्र महाक्रतुं राजसयं युधिष्ठिरं कारयामास ।॥ १३
9

तत्र समाप्रे कतावग्रपजां भीप्मानुमतेन कृष्णाय दत्तान्‌ ॥ १.४
तत्र शिुपाटः कृष्णं वदन्याक्षेपवाक्यान्युक्तवान्‌ ॥ १५
कृष्णोऽपि सुदरनेन तस्य रिरधिच्छेद ॥ १६
असो जन्मत्रयावसाने हरेः सारूप्यमगमत्‌ ॥ १७
अथ रिग्युपालं निहतं श्रुत्वा दन्तवक्रः कृष्णेन योद्धं मथ॒रां जगाम ॥ १८
कृष्णस्तु तच्छत्वा रथमारुह्य तन यादु पथ॒रामाययो ॥ १९
तयोदेन्तवक्तवासदेवयोरद्येरात्ं मथुरापुरद्रारि यमुनातीरे सङ्गमः समवतेत कृष्णस्तु गदया

तं जघ्रान ॥ २०
स तु चूणितसवाङ्गो वजनिभिन्नमहीधर इव गतासुर वनितद़े पपात ॥ ४;
सोऽपि हरः सायुज्य योगिगम्यं नित्यानन्दयुखं शाश्वतं परमं पदमवाप ॥
इत्थं जयविजयौ सनकादि शापव्याजेन केवलं भगवतो खीरार्थ संखुताववतीर्यं जन्मत्रयेऽपि
तेनेव निहतौ जन्मत्रयावसाने मुक्तिमवाप्रौ ॥ २३

कृष्णोऽपि तं इत्वा यमुनामृत्तीये नन्दव्रजं गत्वा पराक्तनौ पितरावभिवाश्राऽऽ्वास्य ताभ्यां
साश्रुकण्ठमालिङ्धितः सकलगोपव्रद्धान्पणम्याऽऽश्वास्य वहुरत्नवस्ाभरणादिभिस्ततरस्थान्सव-

न्सतपेयामास ॥ न
कारन््राः प्न रम्य पृण्यन्रन्षसपात्रेते | गाोपनाराभिरनिश्च ऋडयामास केडव;ः ॥ २९
रम्यकेखिसुखेनेव गोपवेषधरो हरिः । बद्धप्रेमरसेनाज मासद्रययवास इ ॥ २६

अथ तत्रस्था नन्दगोपादयः सवं जनाः पुत्रदारसहिताः प्ञ्ुपक्षिपृगादयश्च वायसुदेवपरसा-
देन दिव्यरूपधरा विमानमारूढाः परमं वेकण्ठलोकमयापः ॥ २७

कृष्णस्तु नन्दगोपव्रजाकसां सर्वेषां परमं निरामयं स्वपदं दइखा दिवि देवगणैः संस्त्य-
माना दारवतीं श्रीमतीं विवेश ॥ २८

तत वखुद॑वरग्रसनसक्षणमचु्नानिरुदधाक्ूरादिभिः भत्यहं संपूजितः पोडलसहखभार्याभिर-

----

==> व „~ > = =

१च. रर नप्तिः ।

ह १

<

२७९. एकोनाशीत्यधिकद्धिशततमोऽध्यायः] प्मपुराणम्‌ । १९०१

छाभिदिन्यमदिषीभिश्च विश्वरूपधरो दिव्यरत्नमयनानाग्रहान्तरेष सुरतरुकुसुमाशितछ्ष्णतरप-

येङ्कषु रमयामास ॥ २९
अथ रामकृष्णसतीथ्या विप्रो बालसखा सदाऽद्यन्तदारि्पीडितो पृष्टिपाजयाचनाप्तपृथ॒-
काञ्जीणेवाससि निवध्य वासुदेवे द्रं श्रीमतीं द्ारकानगरीमाजगाम ॥ ३०
स त॒ रुक्मिण्यन्तःपुरद्वारि क्षणं तुष्णीं तस्थां ॥ ३१

कृष्णोऽपि समागतं ब्राह्मणं ज्ञात्वा प्रत्युदरम्य नमस्कृत्वा करं ग्रहीता गरहान्तरे स्वासने
निवेश्य भयाद्रेपमानं तं रुकिमणीहस्तगतसुवणकरराजटेन पादो प्रक्षास्य मधुपर्केण पूजयामास ३२
सुधामृतोपभैरन्नपानावस्तपयित्वा तस्य जीणेवस्रान्तरे याचनाप्तपृयुकान्स्वयमेव हस्तेन
ग्रहीत्वा प्रहसञ्जग्रास ॥ ३३
कुष्णेन [करपृथुके भक्षिते तस्मिन्नेव क्षणे तस्य बहुधनधान्यवस्राभरणसं यतं महदेश्वयेमभूत्‌ ॥
सतु कृष्णेन] विख मम किचिद्रस्ं धनं वा कृष्णेन न दत्तमिति मन्यमानः स्वपुरं विवेश्ञ ३५
अथ बहधनधान्ययुतं स्वग्रहं दृष्ट्रा हरेः भ्रसादादिदं लब्धमिति पहृषटेनान्तरात्मना दिव्यव
स्राभरणादिना भायया सह सवान्कामान्भुक्त्वा हरिसंतुष्ये वहुविधयन्ञानिष्रा तल्रसादेन परमं

निलय स्वगेसुखमवाप ॥ २६
अथ धृतराष्रूतनया दुयाधनः पाण्डुतनयान्कपट दूतव्याजन राञ्यमपहूलय स्वराद्वाद्रवासया-
मास ॥ २७

तन युषा्रभामाञ्चननकुटसहद वाः स्वरपल्या द्रापद्या सह महारण्यं गत्वा तत्र द्रादञ्चाब्दा
# ४ क्व्‌ ५ क __ > + ~ न अ क क अर
न्स्थित्वा संवत्सरपयन्तमज्ञाताः सवे मरस्यदेशाधिपताविराटस्य ननेवेशन स्थित्वा वासुदेवेन

सहायेन धातेराघ्रान्योद्धुमाजग्युः ॥ ३८
ॐ $ १ $ ् ८ रः क क क (= $ _
तेषां धातेराष्रपाण्डुपुत्राणां नानादेशाधिपच्रपैः रुक्त महापुण्ये देवानामपि भयकरो महा-
सङ्भामोऽभवत्‌ ॥ ३९

अथ श्रीकृष्णोऽप्यजैनसारथ्यं कुवननजनं स्वञ्चाक्तमाबहय तन दुयाधनभाप्पद्राणप्रुखान्स-
वोन्पायवानकादशाक्षादहणविलसाहतान्कुरुक्षत्र दत्वा पण्डवान्यञ्य स्थापायत्वा न.रषण

सवेभूभारमपास्य स्वां पुरीं परविवेश ॥ ४०
कस्यचिखथ काटस्य कतिपयाहनि(स्स) वदिको ब्राह्यणो मृते पश्चवार्षिकं बालमादाय
राजद्वारि निधाय बहशो विखपन्वहून्याक्रोश्चवा्यानि कृष्णं जगाद ॥ %9
कृष्णस्तमाक्रोशं श्रत्वा तुष्णींयुवरास ॥ ४२
सतु मम पश्च पुत्राः पर्प हता अय॑तु षष एनं पुत्रं कृष्णो न जीवयिप्यति तहिं राजद्वारि
मरिष्यामीत्युवाच ॥ ४३े
तस्मिन्कालेऽसनः कृष्णं दरषटुमागतस्तथाविधं तं पु्शोकेन विलपन्तं ददश ॥ ४४
अरज॑नोऽपि काटधर्ममपागतं पश्चवापिकं वालकं दृष्ट्रा कृपया समाविष्टस्तव पुत्रमहं जीवयि-
ष्यामीति ब्राह्मणायामयं दक्वा प्रतिश्रुतवान्‌ ॥ ४९
ब्राह्मणस्तु तनाऽऽश्वासतां हृष्टवान्‌ ॥ द

म
----~~~~ ~----"~---“~ --

# धनाश्चदान्तगतः पाटः क, ज. पस्तकस्यः ।

१९०२ महायुनिश्रीन्यासम्रणीतं-- [ १ उत्तरखण्डे-
अथेतं ब्राह्मणरि्ं बहुभिः संजीवनास्ररमिमन्त्याटबन्धजीवितं दष्टा उथापतिज्ञामवाप्य

बहुशोकसमन्वितस्तेनेव भराणांस््यक्तमच्छत्‌ ॥ ४७
कृष्णस्तु तत्सवं ज्ञात्वाऽन्तःपुराद्विनिष्करम्य ते वेदिकं तव पुत्रान्सबानहं दास्यामीत्युक्त्वाऽऽ-
श्वास्य वैनतेयमारुद्याज्ञ॑नसदितो वैष्णवं छोकमाजगाम ॥ ४८
तत्र दिव्यमणिमण्डपोदेशे देव्या सह समासीनं नारायणं दृष्टा कृष्णाज्ञेनां नमथ्क्रतुः ॥४९
सता बाहुभ्यां परिष्वज्य किमथमागतावित्युवाच॥ ५9
करष्णश्च भगवन्वेदिकस्य तनयान्पम देहीत्युवाच ॥ ५१
स तु नारायणस्ताटम्वयसि स्थितान्स्वलोकस्थितान््राह्यणपुत्रान्करष्णाय ददों ॥ ५२
श्रीकृष्णोऽपि तान्वेनतेयस्कन्धे समारोप्य स हषसमन्वितोऽञुनसदितः स्वयमप्यारुह्य दिवि
द्‌वगणेः संस्तयमानो द्रारवतीमाविवेश्च ॥ ५३
तस्म ब्राह्मणाय पश्चवषेवयस्थान्पट्‌पुब्ान्ददौ सोऽप्यत्यन्तदषसमन्वितः कृष्णं वध॑स्वेलया-
रिषः भरायच्छत्‌ ॥ ५४
अजुनस्तु सफटपतिज्ञामवाप्य हषेसमन्वितः कृष्णं नमस्छरत्य य॒धिष्टिरपालितां स्वां पुरीं
जगाम ॥ ५५

कृष्णस्य षोडदासदस्रभायास्वयुतसादस्रपुत्रा जज्ञिरे तेषां पुत्रपौत्रसं ख्यां वक्तु न शक्यते ५६
अत्रापि शछोकः

अशं शतानि पत्राणां सहस्राण्यय॒तं तथा । प्र्यश्नः भरथमस्तेषां सर्वेषां रुकिमिणीसतः ॥ ५७

असंख्येस्तेयांदवेरियं पृथिवी संवृताऽभवत्‌ ॥ ५८
पुनरप्यवनीभार शङ्कया कृष्णस्तु ताटृषिशापव्याजेन संहतुमेच्छत्‌ ॥ ५९
कद्‌ाचित्सवं कुमारा नमेदायां विहतैमाजग्पः ॥ ५

तत्र तपन्तं कण्वे महार्षि षट जाम्बवत्याः पतरं योषिद्रेषं करत्वा तस्योदरे काष्णोयसं मुसलं
वद्ध्वा रानंक्रषिसमीपमागत्य सर्वे नमस्कृत्वा स्रीरूपं साम्बं कुमारं तस्य पुरतो विधायास्य

गर्भेष्ीवा पुरूषो वा भविष्यतीति व्रहीत्यचः ॥ ६!
स तु मनसा ताद्रज्ञाय तानमषमाणः सवाननेन मुसखेन य॒य सर्वे निहता मवतेत्युवाच।॥९२
सवे समुद्रे्मनसः कृष्णं समेट महपिणोक्तं तत्कम निवेदयामासः ॥ दरे
कृष्णोऽपि तदायसं युसटं चृणीभूतं हदे निपातयामास ॥ ६४
तद यश्चूणी भूतवीजसमुदता वजसंनिभा महाकाशाः संबभवः ॥ ६५
तत्र तं मुसलावशेषं कनिष्ठाङ्कलिमात्रे मत्स्यो जग्राह तं मत्स्यं निषादो शृहीत्वा तडुद रसं

मुसलावक्षेषमादाय वाणाग्रे फलकमकरोत्‌ ॥ ६९
कदा चत्सवे याद्वा रामकृष्णपरस्नादयो मघवता प्रेषितां वारुणीं पीत्वा मत्ता बभूवुः॥॥६७
परस्परं वीरणं नीत्वा वदून्याक्रोशवाक्यानि वदन्तो युद्धं चक्रः क्षयं च गताः ॥ ६८
छृष्णस्तु युद्धश्रान्तः कस्पतरुच्छायायां शयनं चकार स निषादो धनुर्बाणं श्रीत्वा ऽऽखेट-

केटति जगाम ॥ ६९

१ इ. "यौस्ता अष्टायुतं पत्राञजचि' ! २ ज्ञ. अष्टायुतानि ।

~#

ॐ

२७९ एकोनाशीत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १९०३

एवं निःशेषं दयक्तजीषिता वभ्रवुस्ते सर्वे स्वान्सवांसिदशान्पपेदिरे ॥ ७०
एवं मुसलेन संहृत्य सर्व सयमेको देवो वहुगुर्पसमाकी्णमहादुमच्छायायां स॒प्तश्वतुिध-
व्यूहगतं वासुदेवात्मकमात्मानं चिन्तयज्ञानुपरि पदं निधायाऽऽत्मनो मानुषं वपुस्त्यक्तमनुनिषसाद
एतस्मिन्नन्तरे मृगयाजीव्रिको हरेः स तदा काटमभावेन चक्रवजध्वजाङ्कशादि चिहितमति-

रक्ततमं पादकमरं दष्टा विव्याध ॥ ७२
तदनन्तरं श्रीहृष्णं ज्ञात्वा सुमहाभयातेः प्रवेपमानः कृष्णं कृताञ्जरिपटो महापरापः सक-
छोऽपहियतामिति तं प्रणनाम ॥ ७३
श्रीकृष्णस्तथामूतं दृष्टा सृधामयकराभ्यां तमुत्थाप्य भवता नापराद्धं कृतमिति बदन्पहाभ-
यपीडितमाश्वासयन्नुवाच ॥ ७४
ततो योगिगम्यमपुनवंतितं शाश्वतं सर्वोपनिषदमयं वरेप्णवं लोकं प्रददौ ॥ ७५

| असौ तस्मिनेव दत मानुषं रूपं विहाय पञ्चोपनिषन्मयं सकलं च एतरदारसहितो दीपिम-
यं वेष्णवं खाकं दिव्यं विमानमास्थाय सहस्ताकवुतिसदस्रकं दिव्याप्सरोगणाकीणं दिरण्मयं
वासुदे बेत्येकं जगाम ॥ ४ ७६
तस्मिन्काले दारुको रथमारुद विष्णोः समीपं तरिवेश । दरप्णोऽपि मरस्वरूपमर्जुनं तुणमान-
यस्वेति परेषयामास ॥ ७७
स तु मनोजवस्यन्दनमारद्याजैनममीपमाजगाम ॥ ७८
एतस्मिन्नन्तरे देव्यञ्जेनस्तदारुह्य परिणीय नमस्कृत्य कि करोमीति पाञ्ञलिरूबाच ॥ ७९
कृष्णस्तु तमाह पार्थाहं स्वरेकिं यास्यामि सं तु द्रारवतीं गत्वा तस्था रूक्मिण्याद्ष्ट भार्या

आनीय मम शरीरे प्रेषयेति ॥ ८०
स दारुकेण सहितो नमरीमाजगाम ॥ ८१
एतस्मिन्नन्तरे देवा विमानस्था नभसि संस्थिताः स्वर्लोकं यान्तं कृष्णं दृष्टा ऋषिभिः सार्पं

स्तुत्वा पुष्पवषांणि बट्रषुः ॥ ८२
कृष्णोऽपि मानुषं देहं संन्यस्य सकलजगस्स्थितिसंहारहेतुभूतं सकखकषे्रजञमन्तयोमियोगिध्ये-

यमनामयं वास॒देवात्मकं देहं रत्वा वेनतेयमारुद्य महपिभिः स्तयमानो जगाम ॥ ८३
अजनो वसुदेवोग्रसेनाभ्यां रुक्मिण्यादिमदिषीभ्यः सर्व कथयामास ॥ ८
तच्छ्रत्वा सर्वे पौरजनाः स्ियश्च द्रारवतीमुत्छन्यान्तःपुराद्रिनिष्कम्य सवस्ताः कृष्णव-

त्सखा वसुदेवोग्रसेनाजनसहिताः शीघ्रमेव हरेः समीपमाजग्मुः ॥ ८५

ते सर्वे वसुदेवोग्रसेनाक्राः स्वे यदुरद्धा वपुस्त्यक्त्रा सनातनं वासुदेवं समाजग्मुः ॥ ८&
रवती च बटमभद्रशरीरं परिप्वञ्यापि परविश्य तस्मिन्दहे प्राप्य दिव्यविमानारूढा भतुः स्थानं

संकषेणलोकं दिव्यमवाप ॥ ८७
तथेव प्रद्युम्नेन सह रुक्मिपु्री तथाऽनिरुद्धनोपाऽपि सां यादबस्ियः स्वस्वभर्तः शरी-
राणि संपज्याभिपरवें चक्रुः ॥ ८८
तेषां सर्वेषामजन ओध्वैदेहिकं कृतवान्‌ ॥ ८९

१अ येके ज)

१९०७ पहामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

तस्मिन्कारे दिन्यवानिसमायुक्तं सुग्रीवाख्यकं सवैरत्नोपेतं दिव्यं स्यन्दनमारुद्य दासकोऽ-

प्याजगाम ॥ ९०
पारिजाततर्देवसमभा सुधमा निद शेन्द्रलोकमयाताम्‌ ॥ ९१
तस्मिन्समये द्वारवती पुरी महोदधां निमग्राऽभूत्‌ ॥ ९२्‌
ततः सवाः षोडश्सहसखरभायां अञ्ेनेन सहेन्द्रमस्थं गच्छन्तीरदृस्यवो जगृहुः ॥ ९३

पर देवगन्धवैयो षितो ह्ष्टावक्रं महामुनि दृष्ट्रा जहसरस्ततस्तेन शप्ता वेश्या भविष्यथेति तत-
स्ताभिः भरसादितः पूजितथ तस्सादात्सवेटोकेथ नमस्कृतं वासुदेवं भतारमवाप्य तेनैव दस्य-
हस्ते गता अभवन्‌ ॥ ९४
अनोऽपि दस्युभिनिजितः शोकसमाविष्ठौ मम भुजवटं सवीय कृष्णेनेव सह सर्वेश्वर्य निर्गतमिति
मत्वाऽद् मम भाग्यक्षय इति वदन्सायसंभ्यागतरविरिव निःशषविनष्तेजाः खां पुरी समाजगाम
एवं हितार्थाय सवैदेवानां समस्तभृभारविनाज्ञाय यदुवंशेऽवतीयं सकलराक्षसविनाश्चं डरत्वा
महान्तमपि चोर्वीभारं नाशयित्वा नन्दवजद्रारकामथुरानिवासिनः सबोन्स्थावरनङ्गमान्कालभ-
ववधैर्मोचयित्वा परमेन्व्ये शाश्वते योगिगम्ये हिरण्मये रम्ये साचिके संस्थाप्य निलयं दिन्य-

मदिष्यादिसंसेव्यमानो वासुदेव उवास ॥ ९६
अत्र श्टोकाः-

अन्ये सर्वेऽवताराः स्यु; कृष्णस्य चरितं महत्‌ । भूभारकविनाशाय प्रादुभैतो रमापतिः ॥ ९७

एतत्कृष्णस्य चरितं दुष्टानां नाशहेतवे । श्रीकृष्णः करूगासिन्धर्वकरण्ठे मादते सदा ॥ ९८

अलयद्भतामेदं देवि कृष्णस्य चरितं शुभम्‌ । संग्रहेण मयेवोक्तं तव सर्वफटपदम्‌ ॥ ९९

वासुदेवस्य चरितं यः पठद्धरिसनिधाो । स्मरदरा श्णुयाद्राऽपि स याति परमं पदम्‌ ॥ १००

महापातकयुक्ती वा उपपातकसंयुतः । वालद्रष्णस्य चरितं श्रत्वा पायः पमच्यते ॥ १

दारव्यां समासीनं रुक्मिणीसहितं हरिम्‌ । स्मरन्वे महे ्वयंमनेनाऽऽभओत्यसंशयम्‌ ॥ २
सङ्काम सकट दुग रचरुभिः पारेवषटिते । नेतारं सदेवानां ध्यात्वा स विजयी भवेत्‌ ॥ ३
यः स्मरेद्रोपकन्याभिः क्रीडन्तं गोव्रजे जुभे । सवेकामानवासोति सौभाग्यं चैव विन्दति ॥ ४
महोपसगरागाययुक्ता यस्तु सनातनम्‌ । जेतारं च महारोद्रीं कलां काञ्चीपुरे स्थिताम्‌ ॥ ५
किमत्र बहुनोक्तेन सर्वेकामफलस्पृहः । ङष्णाय नम इयेवं मन्त्रमरचारयेद वधः ॥ ६
कृष्णाय वासुदवाय हरय परमात्मने । प्रणतङ्कशनाश्चाय गोविन्दाय नमो नमः ॥ ७
इम मन्त्र जपन्देवे भक्त्या अतिदिनं नरः । सवेपापत्रिनिमक्तो विष्णुटोकमवाश्चुयात्‌ ॥ ८
स्वेषामेव देवानामीश्वरोऽसों जनादंनः । रक्षणाय च लोकानामवस्थान्तरमेति वै ॥ ९
तिपर हन्तुकामन मया सप्रजा हरिः । उुद्धरूपधरः श्रीमान्मोहयामास त्रिपून ॥ १०
माहितास्तन शास्ण सवेधमविवनिताः । नारायणास्रेण मया निहता देवशचजवः ॥ ११
अवतीय कलाव्न्ते ब्राह्मणस्य नि्ेशने । हनिष्यति तथा रोद्रान्म्टेच्छान्सरववाज्जनादेनः ॥ १२
एता वें वेभवावस्थाः स्वाः भाक्ता जगत्पतेः । करमन्यच्छ्रतुकामाऽसि तद्रदामि ज्भानन ॥१२

इति श्रीमहापुराणे पाद्च उत्तरखण्ड उमामहश्वरसेवादे श्राकृष्णचारेतं श्राङृष्णस्वधामगमननिरूपणं नामो
नार्शात्यधिकद्विशततमो ऽध्यायः ।। २७५९ ॥

आदितः शोकानां सपच्वङ्ः-- ८०७७

---#

॥

च

२८० अरीत्यधिकद्विशततमाऽध्यायः] पद्मपुराणम्‌ । १९०५

अथारीत्यधिकद्िश्ततमोभ्ध्यायः ।

पावेत्युवाच--
भगवन्सवेमाख्यातं वेभवावस्थिते हरेः । एतस्मिन्रामकृष्णाभ्यां चरित्रमतिविस्मितम्‌ ॥ १
अहो रामस्य चरितं कृष्णस्य च महात्मनः । शृण्वल्या मम दवेश्च कट्पान्तरशतैरपि ॥ २
ठृधि नोदेति भूतेश चेतो हरिकथां भरति । अधुना श्रोतुमिच्छामि विष्णोमीहातम्यमुत्तमम्‌ ॥
तत्पूजनविधि देव भरोतुमिच्छाम्यहं तथा ॥ ३
रद्र उवाच--

श्रृणु देवि प्रवक्ष्यामि हरे सुमहात्मनः । स्थापनं च स्वयं व्यक्तं द्विविधं तत्पकीर्षितमर्‌ ॥ ४
शिखामृदारुलादहाच्रः कृत्वा प्रतिकृति हरः । श्रोतस्मातागमपाोक्त क्रियासंस्थापनं हि यत्‌ ॥ ९
तत्स्थापनमिति पाक्त स्वयं व्यक्तं हि मे ग्रणु । यस्मिन्संनिदहितो विष्णुः स्वयमेव नृणां भवि ६
पाषाणदार्वोरास्मेशः स्वयं व्यक्तं हि तस्स्मृतम्‌ । स्वयं व्यक्तं स्थापितं वा पूजयन्मधुसूदनम्‌ ७
देवतानां महर्षीणामचनार्थं सनातनः । स्वयमेव जगन्नाथः सांनिध्यं याति केशवः ॥ ८
यस्य यद्िग्रहे भोग्यं तदेवाऽऽविरमभरद्धवि । तदेव पूजयेन्नित्यं तास्मिन्नेव रमेत्सदा ॥ ९
श्रीरङ्गशायी देवेशो विध्यच्यंश्च शुभानने । [स एवेक्षवाकुनाथानां तपसाऽऽविरभदधुवि] ॥१०
ममापि कारयां संपूज्यो माधवः कटुषापहः । यत्र यत्र ग्रहे रम्ये स्वयं व्यक्तः सनातनः ॥ ११
तत्र तत्र समागम्य रमेऽदं संग्यवस्थितः । नाषटाङ्योगे यज्ेशस्त्वचीयां विन्दते नृणाम्‌ ॥ १२
चक्षपोविषयं प्राप्य ददाति वरमीप्सितम्‌ । सवावस्थासु सोभ्यमचोयां भ्यते जनेः ॥ १३
अज्ञानामपि सांनिध्यं सवेदा पृथिवीतटे । जम्बदरीपे महापुण्ये वषे वे भारते श्चभे॥ १४
अर्चायां संनिधौ विष्णुनेतरेषु कदाचन । तस्माद्र भारते विष्णुगरूनिभिखिदरौरपि ॥ १५
सेवितः सततं देवि तपोयज्ञक्रियादि भिः । भारवेऽस्मिन्महावरषं निदं संनिहितो दरिः ॥ १६
रेन्द्र्यश्ने तथा कौर्मे सिदयाद्रौ करवीरके । कार्यां प्रयागे सौम्ये च शाटग्रामार्चने तथा ॥ १७
दरारवलयां नैमिषे च तथा बदरिकाश्रषे । कृतशाचे हरेत्पापं पण्डके च दण्डके ॥ १८

रे बेङ्टाद्र च श्वेताद्रो गरुडाचले । काञ्य्यामनन्तशयने श्रीरङ्ग मेरवाचखे ॥ १९
नारायणाचरे सौम्ये वाराहे वापनाश्रमे । एवमाय्याः स्वयं व्यक्ताः सवेकामफलपद्‌ाः ॥ २०
स्वयमेव दि सांनिध्यं यस्मिन्याति जनादेनः । तस्मिनेव स्वय व्यक्तं वदान्त मुनयः न्रुभाः२१
महाभागवतग्रेष्ठो विधिनाऽऽस्थाप्य केशवम्‌ । मन्त्रेण कुयोत्सांनिध्यं स्थापनं तद्विकिष्यते ॥>२

तसिमिन्संपजयेदेवं ग्रामेषु च गदेषु च । शालग्रामशिलायां तु गृहाचा सद्धिरिष्यते ॥ २३
अर्चनं मन्त्रपठनं यागयोगो महात्मनः । नामसंकीतनं सेवा तचिहैरङ्नं तथा ॥ ग
तदीयाराधनं च स्याज्नवधा भिद्यते शुभे । नवकमेविधानं च व्रिप्रस्य सततं स्मृतम्‌ ॥ २५
महाभागवतश्रष्ठो बाह्यणो वे गरुगरेणाम्‌ । सवेषामव खाकानामसो पूज्या यथा हरिः ॥ २६
तापादिपश्चसंस्कारी नवेञ्याकम॑कारकः । अथेपश्चकविद्विमो महाभागवतः स्मृतः ॥ २७

क ------

# धनधिदान्तगतः पाठः क. च. ज. ब्व, ठ. पुस्तकस्थः।

१ कृ, ज. सगात्तमः 1 २ क. ज. इष. फ. उसवाव्रडे।
२३९

१९०६ महापुनिश्रीन्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे

त्॑तत्कर्मविधानेज्यां प्षान्नेयस्य विधीयते । तविैरङ्नं सेवा तदीयानां च पूजनम्‌ ॥ २८
चैन्तवर्णस्य जपनं नामसंकीर्तनं तथा । वन्दनं च विश्च पोक्तं पट्करमेञ्या विधानतः ॥ २९
नामसकीर्वनं सेवा पूजनं बन्दनं तथा । अच॑नं च तदीयानां पशचेज्याः शद्रजन्मनः ॥ ३०
साधारणा च सर्वेषां मानसेज्या दृणां भिये । स्वाधिकारानुरूपं च कायो चेज्या जगत्पतेः ३१
अनन्यदेवतामकतैरनन्यफलसाधकैः । वेद विद्रद्यतस्वततेवीतरागमुमुशुभिः ॥ ३२

गुरुभक्तिसमायुक्तंः सुमसन्नः सुसाधरुभिः । ब्राह्मणेरितरेधापि पूजनीयो हरिः सद्‌ा ॥ ३३

ठ $ न्द

यथोचितं च वस्य कार्या इज्या हरेणाम्‌ । व्णाश्रमानुरूपं च कतेव्यं वेष्णवैः शुभः ॥ ३४

शतिस्पृत्युदितं सम्यदनित्यमाचारमाचरेत्‌ । श्रुतिस्प्तयुक्तकमोणि नातिक्रामेत बुद्धिमान्‌ ॥३५
्रुतिस्पृत्युक्तमाचारं यो न सेवेत वेष्णवः । पञ्चपाषप्डमापन्नौ ररते नरक वसेत्‌ ॥ ३६
तस्मादरणानुरूपां मरे कुयीदिजञ्यां जगत्पतेः 1 तस्मात्स्मृत्युक्तमाचारं कुयादे मानवः सदा ॥ ३७
साधारणा हि स्वेषां मानसेञ्या शमे रणाम्‌ । स्वाधिकारं निस्यैव कमं कुयादतन्धितः॥ ३८
शमो दमस्तपः शौचं सत्यमामिषवजेनम्‌ । अस्तेयमेवा्िसा च सर्वेषां ध॑साधनम्‌ ॥ ३९
तस्माद्रणीनुरूपेण पूजयेन्मधुसूदनम्‌ । रात्रावन्ते समुत्थाय हपस्पृ्य यथाविधि ॥ ४०
नमस्टरलय गरून्स्वस्य संस्मरेद च्युतं हदि । सहस्रनामभिभक्लया कौतेयेद्राग्यतः शुचिः ॥ ४१
बहिग्रामात्समुत्छज्य मलमूत्र यथाविधि । शौचं ढता यथान्यायमाचम्य प्रयतः शुचिः ॥ ४२

दन्तधावनपूर्वं च स्नानं ढु्याद्थाविषि । आदाय तुलसीमूलमृदं तत्पत्रसंयुताम्‌ ॥ ४३
मरटमन्त्रेणाभिमन्त्य गायव्या च शुभानने । मन्त्रेणेवानुखिप्ताङ्गः सायात्कृत्वाऽघमषेणम्‌ ॥ ४४
हरिपादोद्धवां गङ्गां तस्या गत्वा स॒निमेले । निमज्ज्याप्सु जपेत्प्रक्तमघम्षणमुत्तमम्‌ ॥ ४५
आचम्य माजन कुयोत्परुषोक्तक्रमादथ । पश्चादप्सु निमज्ज्याथ मूटमन्त्रं जयेदुधः ॥ ७१
अष्टाविरातिवारं वा शतमष्टोत्तरं तु वा । भाञचयेदभिमन्भ्याथ जं मन्त्रेण वेष्णवः ॥ ४७
आचम्य तपेयेहेवानृषीशैव पितरस्तथा । निष्पीड्य वस्रमाचम्य धौतवस्रेण वेष्टितः ॥ ४८

[+विभलां मृत्तिकां रम्यामादाय द्विनसत्तमः। मत्रणेवाभिमनयाथ रलखादादिषु वरैष्णवः।।] ४९
धारयेदूध्वपुण्डाणि यथासंख्यमतन्दरितः । उपास्य विधिवत्संध्यां सावित्रीं च जयपेदवुधः ॥ ५०
संयतात्मा सदे गत्वा पादौ पक्नाल्य वाग्यतः । आचम्यैकाग्रमनसा प्रजामण्डपमाविरेत्‌ ॥ ९१
रम्ये शुभदे पीठे परसूनेन च शोभिते । तस्मिन्नि्ेदय देवं तं लक्ष्मीनारायणं प्रभुम्‌ ॥ ५२
पूजयेद्विधिना सम्यग्गन्धपष्पाक्षतादिभिः । स्थापने वा स्वयं व्यक्ते गरहाचीयां विधानतः ॥५३
श्रो तस्मातीगमोक्तानामचैने विधिना द्विजः । कुर्याद्धक्त्या यथाई च विष्णोः भयतमानसः॥ ९४
यथोपदिष्टं गुरुणा तथा कुवीत वेष्णवः । श्रौते वैखानसं थोक्तं वासिघ्रं स्मारमच्यते ॥ ५५
पश्चराजविधानं यदिव्यागम इतीरितम्‌ । क्रियालोपं न करव्यं विष्णोराराधनं परम्‌ ॥ ५६
आवादनासनाघ्यौवरगेन्धपुष्पाक्षतादिभिः । परपेदे नेवेयस्ताम्बरायरनमस्करैः ॥ ५८७
कुर्यादाराधनं विष्णोर्यथाशक्ति मदाऽन्वितः । त्यं ` ॥

त्युचं पुरुषसूक्तेन भृलमन्त्रेण वैष्णवः ॥ ५८

----- ------------~

~------ ---------~~

+ घनुधिहान्तगतः पटः क. ज. ज्ञ. फ.

१ क. फ. नवेक्रमेत्रिधनिञ्या ) व =

१,

२८० अशीत्यधिकद्वि शततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १९०७

[मव्रद्रयेन कुर्वीति षोडशैरुपचारकैः । मृयः भरत्युपचारेषु द्याप्पुष्पाञ्जखि ततः ॥ ५९
आवाहमेजगन्नायं मुद्रया चैव वैष्णवः] । आसनं तु तथा दव्रात्पुष्पकरेण च मुद्रया ॥ ६०
दीपाध्याचमनसनानपात्रस्थेविमले्जरैः । मङ्गलद्रव्यसेयुक्तेस्तुखसींद खमिश्रितः ॥ दै
दद्यात्यत्युपचारं तु मूटमन्तद्रयेन च । सुबासितेन तैटेन कुयोदभ्यज्ञनं ततः ॥ ६२
कस्तूया चन्द्नेनापि ुयादुद्रतनादिकम्‌ । सगन्थवासितस्तोयः साप्य मन्रयुतः शुभे ॥ ६३
वसेराभरणेदिग्येरलंकृदय यथाविधि । मधुपक तता दद्ादन्ध दद्ात्सृवासितम्‌ ॥ ६४
सरभीणि सुपुष्पाणि भक्त्या सम्यडनिषेदयेत्‌ । धृपं दशाङ्गमष्टाङ्गं दीपं च सुमनोहरम्‌ ॥ ६५
नैवेयं विविधं दद्यात्पायसापूपमिभितम्‌ । सकपूरं सृताम्बखं भक्लया चव निवदयत्‌ ॥ ६६
दीपेनीराजनं इत्वा पुष्पमालां समपयेत्‌ । परिणीय प्रणम्याथ स्तुता स्ताज्ररनुत्तमः ॥ ६७
गरुडाङ श्ाययितखा मङ्गलाध्य निवेदयेत्‌ । संकी्ये नामभिः पण्यः पश्चाद्धामं समाचरत्‌ ॥ ६८
हरनेवे्यरेषेण जुहुयाद्रहिमण्डले । पत्य चं पौरुषं सूक्त श्रीसूक्तं मङ्गलाहयम्‌ ॥ ६९
होतव्यमाज्यसंमिश्रहविषा वेदिकानखे । प्रोक्तेन मत्ररत्नन जुहुयाद्धक्तसयुतम्‌ ॥ ७०
अष्टोत्तर श्तवारमष्टाविशतिमेव वा । यज्ञरूपं महाविष्णुं ध्यायन्व जुहुयाद्धविः ॥ ७?
द्धजाम्बनदनिमं शङ्कचक्रगदाधरम्‌ । समस्तवेदवेदान्तसाङ्गापाङ्गयुतं पम्‌ ॥ ७२

द्व्या त्रिया समासान ध्यात्वा दाम समाचरत्‌ । एककापाहूति प्चान्नामभिुहयाद्धविः ।७३
निलयान्भक्तान्सयदिरय महामागवतात्तमः । भख।लाविमखाय्याथ शक्तयः प्रथम क्रमात्‌ ॥ ७४

अनन्ताेदमेन्द्रादिदेबतास्तदनन्तरम्‌ । वासुद्रवादयः प्ात्तथा शक्त्यादिदवताः ॥ ५७५
म्रतेयः केरवाद्याश्च तया संकषेणादयः । मत्स्यङरपाद यश्चव तथा चक्रादिहेनयः ॥ ७६
कपदादयश्च चिदश्ास्वथा चन्द्रादिदेवताः । इन्द्रादिलोकपाखाश् तथा धमादिदेब्तः ॥ ७७
होतव्याः कमसरस्तस्मिन्संपञ्याश्च विशेषतः । एवं वेकुण्ठहोम तु महामागवतात्तमः ॥ ७८
निलया्चनविधो नित्यं कुर्वीत ससमाहितः । ग्रहाचने ग्रहदरारि पश्चयज्ञविधानतः ॥ ७९

वा बलि विधानेन पश्वाद्‌ाचमनं चरेत्‌ । उपविश्याऽऽसने शुध कृष्णाजिनकुजात्तरं ॥ ८०
मत्रयोगं परकर्बीति मोगा्थं सखभात्सनः । सम्यक्पद्मासनासीनो भरतश्चद्ध समाचरेत्‌ ॥ <

प्राणायामत्रयं कयोन्भत्रेग विजिवेन्द्रियः । उदद्यु(उध्वरमु)ख ततः कृत्वा हूत्पङ्कजमनुत्तमम्‌ ८२
विकासं तस्य कुत विज्ञानरविणा हृदि । तत्कणिकायां वहयकैशशिभिम्बान्यनुक्रभात्‌ ॥ ८३

जयं ्रमीपये तस्मिधिन्तयेदरप्णवोत्तमः । नानारत्नमयं पीठ तेषापुपारे चिन्तयत्‌ ॥ ८४
तरसिन्दृत्पद्ममूखान्ते बारखाकंसदशदुति । अश््वयदलं पञ्च मव्राक्षरमय चरत्‌ ॥ ८९
तसिमन्देव्या समासीनं कोरिशीतांशुसनिभम्‌ । चतुभुनं सुन्दराङ्ग शद्ग चक्रगदाधरम्‌ ।॥ “द
पद्मपजविशाखाक्षं सवैलक्षणलक्षितम्‌ । [श्रीवत्सकोस्तुभारस्कं पीतवस्रधरं भमुम्‌ ॥ ८७

विचित्रामरणैर्यक्तं दिव्यमण्डनमण्डिनम्‌ । दिव्यचन्दनलिष्तङ्गं दिव्यपृष्पोपशोभितम्‌ |॥ ८८
तुलसीकोमल्दलखवनमाछाविभूषितम्‌ । बालाक्रकाटिसदय कान्त्या देव्या श्रिया सह ॥ ८९

# धूनथिद्वान्तमतः पामे ञ्च. पस्नक्स्थः + धन्नद्रान्तमतः पठः क. ज. ज्ज. फ. पुस्तकत्यः ।

=== ._ ~----- -- -~--~--~-~-- ------ ~~~ ----~

१क.ज. क्च. भ. गमैः । २ ड. महर! ३ क ज. इ. फ. व्रित्रानतः । ८. रम्य । ५ इ. मन्रयायं। ६ स
फ़. 'सिमिन्मदृ ्ष्णतरे बा ।

१९०८ महापुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ £ उत्तरखण्डे

सर्वरक्षणलक्षण्या समाश्चिषतनु रिवम्‌ । एवं ध्यात्वा जपेन्मन्रं समाहितमनाः शुचिः ॥ ९९
सहस शतवारं बा यथाशक्ति जपेन्मनुम्‌ । मनसेवाचनं कृत्वा परिरमेत्तत्र भक्तितः ॥ ९१
तदीयानर्चयेद्धक्लया तस्मिन्काठे समागतान्‌ । त्पयित्वाऽन्नपाना्ेरनुत्रज्य विसजयेत्‌ ॥ ९२
अयित्वा पित्न्देवांस्तप॑येच विधानतः । संपूज्यातिधिश्लांश् भज्ञीयातां च दंपती ।॥ ९३
यक्षराक्षसभूतानामचनं वजेयेत्सदा । यो महान्कुरुते विप्र; स चाण्डालो मवेदधुवम्‌ ।॥ ९४
यक्षाणां च पिशाचानां ममांसभुजां तथा । दिवोकसां तु भजनं सुरापानसमं स्मृतम्‌ ॥ ९५
बरह्मराक्षसवेताखयक्षभूताचेनं दृणाम्‌ । कुम्मीपाकमहाघोरनरकम्रा्तिसाधनम्‌ ॥ ९६
कोटिजन्मङृतं पुण्यं यज्ञदानक्रियादिकम्‌ । सद्यः सवं ख्यं याति यक्षभूतादिपूजनात्‌ ॥ ९७
सियो वा पुरुषो वाऽपि यक्षभूतादिकाचैकः । कस्पकोटिसहस्लाणि कल्पकोटिशतानि च ॥ ९८
कृमिर्भूत्वाऽथ विष्ठायां पितमिः सह मन्नति । यक्षाणां च पिशाचानां तामसानां दिवोकसाम्‌
निवेदितानं योऽश्नाति परयशोणितभुगभवेत्‌ । [*यक्षान्भ्रतगणांान्यान्क्ररान्वै ब्रह्मराक्षसान्‌ ॥
उदिशय सङके यो विभः सव्रशराण्डाख एव सः। या नारी पूनयेचक्षान्पिशाचोरगरा्षसान |९ ०१
सा याति नरकं घोरं काटसूज्रमधोमुखी । पतिना सह कल्पान्त उपिघा तत्र दारुणे ॥ १०२
टदा मूत्रपुरीषं वे इृच्छात्सूचिमखेस्तया । कृमिभिभक्ष्यमाणाङ्गी यावदा भ्रतसंपुवम्‌ ॥ १०३
पर्वौद्धवि दशार्हेषु जायते शतसंख्यया । तस्माक्षादिकानां च देवानामचेनं लयनेत्‌ ।॥ १०४
[कस्वतन्रं पूजनं यत्र वेदिकानामपि लयजेत्‌ ] । अर्चयित्वा जगद्रन्द्ं देवं नारायणं हरिम्‌ १०५
तदावरणसंस्थानं देवस्य परितोऽचेयेत्‌ । हरेभुक्तावशेषेण वटि तेभ्यो विनिक्षिपेत्‌ ॥ १०६
होमं चैव थकुवीत तच्छेषेणैव वैष्णवः । हरानिमेदितं सम्यग्देनेभ्यो जुहुयाद्धविः ॥ १०७
पितभ्यश्ापि तदव्यात्सवं फलमवाभरुयात्‌ ! भाणिनां पीडनं यततद्विदुषां निरयाय वे ॥ १०८
अदत्तं यचच यत्किचित्परस्वं गह्यते नरः । स्तयं तद्विद्धि गिरिजे नरकस्थेव कारणम्‌॥ १०९
लशुनं मद्यपानादि मूलकं गृञ्नं तथा । तिर्पिष्टं तथा शिरं विस्वं कोशातकीं तथा ॥ ११०
अलाद श्ेतदन्ताकं बीजानि कनकानि च । एवमन्यान्यभक्ष्याणि शासदृष्टानि वे नरः ॥ १११
खाद न्नरकमाभ्रोति विचित्रमशिवं तथा । अव्रेष्णवानां यान्न पतितानां तथैव च॥ ११२
अनपितं तथा विष्णोः श्वमांससदशं भवेत्‌ ) यक्षराक्षसम्रतान्नं सुरामय्यं च गरञ्लनम्‌ ॥ ११३
योऽश्नाति निरयं याति पूयशोणितभोजनम्‌ । [+ एतेः संखापनस्पसहवासादिभिनैरः ॥११४
तेऽपि यान्ल्येव निरयं विष्मूतरक्रिमिभोजनम्‌ | । पतितानां च संसर्गात्पाषण्डानां तथैव च ११५
सवेयहस्य भोक्तारं पुराणं पुरुषोत्तमम्‌ । ज्ञात्वा सर्वं भरकुवींत निलयनेमित्तिङ्धीः क्रियाः ॥११६
यक्षराक्षसभरूताश्च कृूष्माण्डगगभेरवाः । नाचैनीयाः सदा देवि स्वगटोकमभीप्यभिः ॥ ११७

यक्षराक्षसभ्रूतानामचने बजेयद्धिनः । पेदाचत्वमत्रामोति (भकल्पकोटिशतत्रयम्‌ ॥ ११८
तस्मादराक्षसभूतानामचेने पतिषिध्यते । कल्पकोटिसदक्चाणि कल्पकोटिशतानि च ॥ ११९

न्त ६९ + प [न श [9
नै धनुधिहान्तगंत : पाल्य त्र. पः. पुस्तकस्य ‡ | # धनुश्चद्रान्तगतः पाठः क. ज. न्च. फ प्स्तक्रस्थः । ५ धनुधिदहा-
न्तमैतः पाठः क. ज. क्ष. फ. पुस्तकस्थः । > धुधिहान्तर्गेतः पाठः क, ज. च. फ. पूस्नकस्यः

, ९ स यज्ञ ५ | ध क. ज. वरतरभिः। ३द्‌.द् अ. णे। लिहन्मत्र । ४. पए, श्वान विडवरादेषु | ५५ ञ्ल, फ.
स्मादचेदि' । ३ ञ्च नंयेवदेवे । «ङ. फ़ पिष्नत्रनिग्वं सदा ! अः ।

ऋ

२८० अरीत्यधिकद्विराततमो ऽध्यायः }] पद्मपुराणम्‌ । १९०९

रौरवं नरकं याति यक्षभरतगणार्यनात्‌ । शङ्चक्रादिमिधिदहरन्येः परियतमेररेः ॥ १२०
रहितः सर्वधर्मेभ्यः प्रच्युतो नरकं व्रजेत्‌ । अगम्यागमनाद्धि सापरद्रव्यापदारणात्‌ ॥ १२१

अभक्ष्यभक्षणात्सग्यो [नरकं समवा्ुयात्‌ । यस्तु पाणिगृहीती च हित्वाऽन्यां योषितं ्जेत्‌॥।
अगम्यागमनं तद्धि स्यो | नरककारणम्‌ । पतितानां च संसगोत्पाषण्डानां तथैव च ॥ १२३
विकम॑स्थानां च तथा यालयेव निरयं नरः । संसभिणां च संसर्गं तत्सं सर्गमपि त्यजेत्‌ ॥ ४२४

वेष्णवः कुलमेकं तु वजेयेत्पापसं युतम्‌ । एकान्ती संयजद्भामं महापातकमिभितम्र्‌ ॥ १२५
तथेव परमेकान्ती तदेशमपि वजंयेत्‌ । स्वकमज्ञानभक्त्यादि साधनं वप्णवं स्मृतम्‌ ॥ १२६
हरेराज्ञानुरूपेण कमन्नानादि यश्चरेत्‌ । स एकान्ती भवद्िभो वासुदेवपरायणः ॥ १२७

अकरत्यं वबेष्णवः पापं बुद्धा सम्यक्परित्यजेत्‌ । एकान्ती संत्यजच्छास्ं दूषणान्मनसाऽपि च॥
तथेव परमकान्तीं हेयबुद्धया परित्यजत्‌ । नित्यं नमित्तिकं काम्यं कृत्यं तु त्रिविधं स्मृतम्‌ १२९
ज्ञानं तयेव रोकेऽस्मिन्पुनिभिः संधकीतितम्‌ । कृत्याछरृत्यविवरेकं च परलोकस्य चिन्तनम्‌ १३०
तत्मापतिस्राधनं विष्णोः स्वरूपज्ञानमेव च । भक्त्याऽन्वितो भवेद्धक्तो नवधा सा परकीतिता ॥
सुदशनो््वपुण्डादिसंचिदैरङनं शमे । सद्ुरोमेन्रपटनमचनं विधिना दरः ॥ १३२
स्मरणं कीतेनं विष्णोः सेवा च परमात्मनः 1 प्रणामस्तस्य परतस्तदीयानां च पूजनम्‌ ॥ १३३
धसादती्सेवा च भक्तिगेवविधा स्मृता । यस्मात्पपद्यते देवे शरणं वैष्णवो हरिम्‌ ॥ १३४
म्रपत्तिः सातु विज्ञेया तरिविधा सा प्रकातिता। [+तामसीं राजसीं चेव साचिकरी त्रिविधा स्मृता
साऽपि जिधा कृता सिद्धिः सामान्या सवेदेदिनाम्‌। एतचतुष्टयं देवि हेयं | संत्यज्य वैष्णवः ॥
उपायमूतं ब्रह्मेवमवरलम्बेत वैष्णवः । उपायभावात्संत्यजञ्य कमज्नानादिकं नरः ॥ १३७
कुवीत भगवंत्पीदये महाभागवतोत्तमः । त्रिकारमचयेद्विष्णुं भक्त्या वे पुरुषोत्तमम्‌ ।॥ १३८
नेमित्तिकरे पिरेषेण पूजयेद्विधिना जुम । प्रत्यहं कातिके मासि जातीपुष्पः समचयत्‌ ॥ १३९

दद्याद खण्ड दापि च नियतात्मा टदत्रतः । बाह्यणान्भाजायत्वाऽन्तं हदारसायुज्यमाद्रयात्‌ १४०

धनुष्युषसि देवेशं मासमेकं निरन्तरम्‌ । अचयेदृत्पेदेवि करवीरः सितासितेः ॥ १४१
धूपदीपैथ नेवेचैयेथाशक्ति निवेदयेत्‌ । समापनं भोजयेद्िमान्पहा भागवतोत्तमान्‌ ।॥ १४२
अन्वमेधसदखस्य फलमासमोत्यसशयम्‌ । तपामास्युदेत भानो साल्वा नद्या विक्षतः ॥ १४२
अर्चयेन्माधवं पुष्यरुत्पटेशच शुभानने । पायसं सघृतं दिव्यं भक्त्या तत्र निवेदयेत्‌ ॥ १४४

[स्नात्वा संपूजयेद्िष्णं मासमेकं निरन्तरम्‌ । शकंराम्बुयुतं नित्ययुपा(्ा)नं (?) विनिवेदयेत्‌

वेष्णवान्परजयेद्धक्त्या मासान्ते ज्ुभदशने । मधुमासि तथा नित्यं बकुकेश्म्पकैरपि ॥ १४६

पूजयेलगतामीशं गुडानं च निवेदयेत्‌ | । म।सान्ते वष्णवान्िप्रान्भोजयेत्सुसमादितः ॥ १४७
सहस्रवापिकीं पूजां भति नित्यमवाश्यात्‌ । माधवे पूजयेदेवं शतपत्रमहोत्पलेः ॥ १४८
एजयित्वा विधानेन दध्यन्नफलसं युतम्‌ । गुडोदकं च भक्त्या वे तस्मन्देतवि निवेदयेत्‌ ॥ १४९
लक्ष्म्या युक्तो जगन्नाथः प्रीतो भवति पार्वति । शुक्रे तु शुक्रकमलः पाटलः कुमदोत्पकः १५०

+ घनध्िदहयान्तर्मतः पाठः क, ज, स्च. फ़. परस्नकस्थः । + धनविद्वान्तमतः पाठो सल. फ़. पृस्तकस्थः । * धनुशि-
हान्तगेतः पाठो ज्ञ. फ. पृस्तकस्थः ।

------* ~ = - ~ ~~ ----~ -- ~ ~~ ~= ~~ ~~~ ~ ~~ ~ = - -- ----~-- ~~ ~~ --- -- “~+ -याोष्यायकानकोन्य

१. फ. दभम्‌ 1 4 क. वप्रप्त्विम्‌ |

कलत न ~~न - ~ --

१९१० महामुनिश्रीग्यासप्रणीत- [ £ उत्तरखण्डे

अर्चयित्वा हषीकेशमन्न च्रतफरैयुतम्‌ । निवेद्य च सुभक्त्या वे गवां कोटिपदो भवेत्‌ ॥ १५१
न +९ ¢ क, ६ 8, पर

वैष्णवान्भोजयित्वाऽथ सर्वमानन्त्यमागरुयात्‌ । आषदि दे बैवेद लक्ष्मी भतीरमच्युतम्‌ ॥ १५२

भ्रीपुष्यैरचयेनिलयं पायसानं निेदयेत्‌ । मासान्ते भोजयेद्धिपान्महाभागवतोत्तमान्‌ ॥ १५३

५ * ५२ 9 ५ = $ $ श, = (3
पष्टिविषसहस्रस्य पूजां भा्रोत्यसंशयः । नभोमास्यचयेद्िष्णुं पुंनागैः केतकीदटः ॥ _ १५४
अचंयित्वाऽच्युतं भक्त्या न भूयो जन्मभाग्भवेत्‌ । द्ादपान्भक्त्याऽथ . शर्कराघतमिभितान्‌

= ~ त्‌ 0 = {¬ + [+
ब्ाह्मणान्भोजयेततद्रन्महाभागवतोत्तमान्‌ । नभस्येऽप्यचयेदीशं कुन्दः कुरवकेरपि ॥ १५६

क्षीरान्नं गुणसमिश्रं भक्त्या तत्र निवेदयेत्‌ । गवां कोरिप्रदानस्य प्रत्यहं फलमाभ्रुयात्‌ ।॥ १५७
नीलोत्परेरिषे मासि पूजपेन्पधरुसूरनम्‌ । भक्त्या निवेदयेत्तस्मिन्क्षीरमापषापिश्चितम्‌ ॥ १५८
कल्पकोटिसहस्राणि कट्पकोटिश्षतानि च । बेष्णवं लोकमामोति मुदितः स्वजनेेतः।॥ १५९
ऊजं मासि तथा देवि कोमरेस्तुसीद छेः । पजयित्वाऽच्युतै भक्त्या तत्सायुज्यमवाभ्रुयात्‌ १६०
्षीराज्यश्चकैरोपेतमिष्टान्नं पायसं तथा । अगपं च क्रमेणेव भक्त्या सम्यङ्गनिवेदयेत्‌ ॥ १६१
अमायां मन्दवारे च वरेष्णवरषे तथैव च । रविसंक्रमे व्यतीपाते प्रहणे चन्द्रसूयेयोः ॥ १६२
विरेषेणाचेयेद्विप्णं यथौशक्ति वरानने । गुरोरुत्काम्तिदिवते जन्मर्षषु तथा हरेः ॥ १६३
इष्टि च वैष्णवीं कुयाच्छक्त्या वे द्विजसत्तमः। दद्यात्पुष्पाञ्ज छि तत्र मत्य॒चं वेदसंमितम्‌ ॥ १६४
पारणं चापि करीत चरूणा पायसेन वा ।वेष्णवान्भोजयेद्विभाञ्शक्त्या दद्याच दक्षिणाम्‌ १६५
कुलकोटिं समुद्धरलय वैष्णवं पदमाभरुयात्‌ । सभवेरैरशक्तशेचषटं भागवतोत्तमः ॥ १६६
वेष्णवेरनुवाकेवां सप्तरात्रं निरन्तरम्‌ । पृष्पाञ्जटिसदसं तु [कहोमं च भत्यदं चरेत्‌ ॥ १६७
भरीतये वा भगवतः परतिश्छोकं यजेद्बुधः । अथावच॑(चय) मच्ररतनं हि सप्तरात्रं निरन्तरम्‌ १६८
अष्टोत्तरसदसं तु | जुहयाद्धविषा यजेत्‌ । विशेपेणाचयेद्विदरान्पहाभागवतोत्तमान्‌ ॥ १६९
अन्ते चावश्यं कुयोद्यथाविभवसारतः । वैष्ण्ैरनुवाकेश कुयीदवथरथं द्विजः ॥ १७०
तत्र स्नात्वा विधानेन यथारशक्त्या(क्ति) द्विजोत्तमः । शुभे पात्रान्तरे रम्ये पादौ क्षाल्य भक्तितः
अचैयेदरन्धपुष्पायेवंखेरामरणादिभिः । ताम्बरेन फेवीऽपि यथाशक्त्या (क्ति) समर्थयत्‌ १७२
भोजयित्वाऽ्नपानावैः प्रणम्य च पनः पुनः । आसीमान्तमनुत्रज्य नमस्कृत्य विसर्जयेत्‌ १७३
पुनः भरणम्य भक्त्याञय दानेस्तत्र निवर्तितः । ग्रहं भविदय देषेशं पूजयेत्मयतात्मवान्‌ ॥ १७४
एवमभ्यचये देष्णं यावज्नीवमतन्दर्तः । तदीयाश्च विशेदेण प्रजयेत्सर्बदा श्म ॥ १५७५
आराधनानां सैषां विष्णोराराधनं [*परम्‌ । तस्मात्परतरं देषि तदीयानां समर्थनम्‌ ॥ १७६
अचैयित्वाऽथ गोचिन्दं तदीयान्नार्चयेत्पुनः । न स भागवतो ज्ञेयः केवलं दाम्भिको हि सः ॥
तस्मात्सवेमयत्नेन वेष्णान्पूजयेत्सदा । सर्व तरति दुःखों महा भागवताच॑नात्‌ ॥ १७८

+

एवमुक्तं मया देत्रि विष्ण।राराधनं परम्‌ । निलयनेमित्ति चैव तदीयानां च पूजनम्‌ ॥ १७९

ऋ-न ^+ ------------- ---------~-----~--- --~

८/

* धनुधिहान्तगरतः पाठः क. ज. पूस्तकस्यः । + धनुशविदान्तर्गतः पाठः क. ज. इञ. ज, फ. पुस्तकस्य ।

ति १क ज. फ. द्रूतमवेमानन्तयमाप्रुयान्‌ । न । २ फ. श्धाभक्त्या व ।1३ज. द. 'रोरक्षादिदि । ४ ड. तः ।
यात्राश्ंच विः । ५ ड. "धनेन सुः,

४

~

२८१ एकाश्ीत्यधिकद्धिशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १९.

पौरुषे तस्य याथारम्यं फलसाधनमेव च । तस्याऽऽवसथदेदं च कर्मायापि चतुष्टयम्‌ ॥
तव भक्तं मया देवि किमन्यच्छरोतुमिच्छसि ॥ १८०
इति श्रीमहापुराणे पाद्य उत्तरखण्ड उमामदहेश्वरस॑वादे विष्णुपूजाव्रिधानेवेष्णवाचारकथनं
नामाञ्चीत्यधिकद्विशततमोऽ्ध्यायः ॥ २८० ॥

आदितः शाकानां समष्वङ्ाः- ४८२५७

अथेकारीययिकद्विराततमो ऽध्यायः ।

चासि उवाच-
एवगुक्ता तु सा देवीं पतिना शपाणिना । प्रणिपलय पहात्मानमुत्राच प्राञ्जरिस्तदा |॥
पावेत्युवाच-- ,
साधूक्तं हि तया नाथ वैष्णवं धममुत्तमम्‌ । गृ्यादुद्यतमं विष्णोः स्वरूपं परमात्मनः ॥ २
धन्याऽस्मि कृतकृल्याऽस्मि सवेदेवनमस्कृत । तव भरसादादेवेशमचेयामि सनातनम्‌ ॥ ३
वसिष्ठ उवाच -
ततस्तद्चनं श्चत्वा भवस्िपुरदान्त(घात) कः । समाश्िप्यावददेवीं प्रहृषटनान्तरात्मना ॥ ४
रुद्र उवाच-
साधु साधु महादेवि साधु साधर वरानने । अचैयस्वर हषीकेरं रक्ष्मीमर्तारमच्युतम्‌ ॥ ५
कृतकृलयोऽस्म्यहं भद्रे वेष्णव्या भायया त्वया । गुरुणा तव चाषेङ्कि वामदेवेन धीमता ॥ &
अनुज्ञाताऽचयस्वेशं पुराणं परूषोत्तमम्‌ । गुरूपद शमारगेण पूजयितवेव केशवम्‌ ॥ ७
परामोति बाज्छितं सव नान्यथा भूधरात्मजे ॥
वसिष्र उवाच--
एवयुक्ता तदा देवी वामदेवान्तिकं चप । जगाम सहसा हृष्टा विष्णुपूननलार्सा ॥ ८
समेद्य तं गुरं देवी पूजयित्वा परणम्य च । विनता भाञ्जछिभूत्वा उवाच मुनिसत्तमम्‌ ॥ ९
पावत्युवाच-
भगवंस्त्वत्पसादेन सम्यगाराधनं हरेः करिष्यामि द्विजश्रेष्ठ त्वमनुज्ञातुमहसि ॥ १०
वासि उवाच-

इत्युक्तस्त॒ तया देव्या वामदेवां महामुनिः । तस्ये पच्रवरभ्र्ं दद स विधिना गरुः।॥ ११
नाञ्नां सहस्र विष्णो पाक्त वान्भुनि सत्तमः । निवेद्‌ यित्वा पूजाया विधानमपि देशिकः ॥

उवाच परमत्या पातीं संशितव्रताम्‌ ॥ १२
वामदेव उवाच--

अर्चयित्वा हूषीकेशं प्रातनिदयं वरानने । सदस्ननामपठनं कुरुष्व तदनन्तरम्‌ ॥ १३
वसिष्ठ उवाच-

इन्युक्ता तेन गुरुणा प्रहषेनान्तरात्मना । पूनयित्वा नमस्कृ पुनरायात्स्रमारयम्‌ ॥ १४

शिक्षिता गम्णा तेन वामदेवेन पार्मती । तनः कतिपयादःस द्वादश्यां इषभध्वजः ॥ १५

--- -- "न~ ----- ~ ~ ----~ - "~~ +" ~~ ~ ~-"~~--~-~~--~ ~~~ -~~

१२.ख. च, ज. ङ. न्‌ फ, [चाश ।

१९१२ मदायुनिश्रीगव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे-

कैलासशिखरे रम्ये विष्णुमाराध्य शंकरः । उपच्िष्टस्ततो भो पावती शंकरोऽत्रवीद्‌ ॥ १६

शंकर उवाच-

पार्बत्येहि मया सा भोक्त मुवनवन्दिते ॥। १७
वसिष्र उवाच-

तमाह पार्मती देवी जप्त्वा नामसहस्रकम्‌ । ततो भोक्ष्याम्यहं देव भुज्यतां भवता भरभो ॥ १८
वसिष्ठ उवाच--

ततस्तां पावेतीं पाह प्रहसन्परमेश्वरः ॥ १९
दाकर उवाच--

धन्याऽसि करत॑पुण्याऽसि विष्णुभक्ताऽसि पापेति । दुर्छभा वैष्णवी भक्तिभांगधेयं बिनेश्वरि२०

राम रामेति रामेऽततिरमे रामे मनोरमे 1 सहस्नामं तत्त॒ट्यं रामनाम वरानने ॥ २१

रकारादीनि नामानि द्ण्वतो मम पार्वति । मनः भरसन्नतां याति रामनामाभिशङ्कया ॥

रामेत्युक्त्वा महादेवि भुङ्क्ष्व साधं मयाऽधुना ॥ २२
वसिष्र उवाच--

ततो रामेति नामोक्त्मा सहाभुङ्काथ पावती । ततो भुक्ता महादेवी शंभुना सह संस्थिता ॥

पप्रच्छ तं महादेवं भ्रीतिपवणमानसा ॥ २३
पावेत्युवाच --

सहस्रनामभिस्तरयं रामनाम त्वयोदितम्‌ । तस्यापराणि नामानि सनि चेद्रावणद्धिषः ॥

कथ्यतां मम देचेग तत्र मे भक्तिरुत्थिता ॥ २४

श्रीमहादेव उवाच- ।
[स्‌ ~ [9 भे क ॐ अ क [4०९
शुणु नामानि वक्ष्यामि रामचन्द्रस्य पाति । लोकिका वैदिकाः शब्दा ये केचित्सन्ति पावंति
नामानि रामचन्द्रस्य सहस्रं तेषु चाधिकम्‌ । तेषु चालयन्तमुख्यं हि नाश्नामष्टोत्तरं शतम्‌ ॥ २६

विष्णोरेकेकनामैव सवैबेदाधिकं मतम्‌ । तादनामसदस्ाणे रामनाम सम मतम्‌ ॥ = २७
€ $ ० = & पाति ककु ५ ४. 1 ्
जपतः सर्मैमच्रांथ सववेदा थ पातेति । तस्मात्कोटिमुणं पण्यं रामनास्नैव छभ्यते ॥ २८

नामानि श्रणु रामस्य युख्यानि श्ुभदैने । ऋषिभिः परिगीतानि तानि वक्ष्यामि ते परिये २९
ॐ श्रीरामो रामचन्द्र रामभद्रश्च शाश्वतः । राजीवलोचनः श्रीमान्राजेन्द्रो रघुपुंगवः ॥ २०
जानकीवह्टभो जेत्रो जितामित्रो जनादंनः । विश्वामित्रप्रियो दान्तः शरण्यत्राणतत्परः ॥ ३१

वालिमिमथनो वाग्मी सत्यवाक्सत्यविक्रमः । सत्यव्रतो व्रतफलः सदाहनुमदाश्रयः ॥ ३२
कोसखेयः खरध्यैसी विराधवधपण्डितः । विभीषणपरित्राता ददाग्रीव्चिरोहरः ॥ ३३
सस्ततालमभेत्ता च हरकोदण्डखण्डनः । जामद्ग्न्यमहाद्‌षैदलनस्ताडकान्तत्‌ ॥ ३४
वेदान्तपारो वेदात्मा भववन्धेकेभेषजः । दुषणत्रिशिरोरिश्र तिमूतिश्धिगुणद्धयी ॥ ३५
त्रिविक्रमल्िलोकात्मा पुण्यचारित्रकीतेनः । त्रिलोकरक्षको धन्वी दण्डकाररण्यवासढ़रत्‌ ॥ ‡&
अहर्यापावनभव पिठभक्तो बरमद्‌ः । जितेन्द्रियो जितक्रोधो जितरोभो नगहुरुः ॥ ३७

, १क.ज.्ा. फ. तक्त्याऽमि । २ क्ष. मभिस्तुन्यं । २ ज्ञ. फ. °रुत्तमा । श्री। ४ ज्ञ. जेता । ५ ड. कपारः।
द्‌ । ६ ज. सष, फ, "ण्यनुण्य़" ।

^

२८१ एकाहीत्यधिकद्विशततमोऽध्यायः ] पञ्मपुराणम्‌ । १९१३

ऋक्षवानरसंघाती चित्रकूटसमाश्रयः । जयन्तत्राणवरदः सुमित्रापुन्नसेवित+ ॥ ३८
सवेदेवाधिदेवश्च गृतवानरजीवनः । मायामारीचहन्ता च महाभागो महाभुजः ॥ ३९
सवेदेवस्तुतः सोम्यो ब्रह्मण्यो मुनिसत्तमः । महायोगी महोदारः सुग्रीवस्थिरराज्यदः ॥ ४०
सवैपुण्याधिकफलः स्णृतः(ति)सर्वाघनाङ्नः । आदिपुरूषो महापुरुषः परमः पुरुषस्तथा ॥ ४१
पुण्योदयो महासारः पराणः पुरुषोत्तमः । स्मितवक्त्रो मितभाषी पूर्वभाषी च रापवः ॥ ५४२

अचन्तगुणगम्भीरो धीरो दान्तगुणोत्तरः । मायामानुषचारित्रो महादे वाभिपूजितः ॥ ४३
सेतुदृन्नितवारीश्ः सवेतीथेमयो हरिः । श्यामाङ्गः स॒न्दरः श्रूरः पीतवासा धुर्धरः ॥ ४४
स्ैयज्ञाधिपो यज्ञो जरापरणव जितः । सिवलिङ्गपतिष्ठाता सवीघगणवजितः ॥ ४५
परमात्मा परं ब्रह्म सच्िदानन्दविग्रहः । परं ज्योतिः पर धाम पराकादाः परात्परः |॥ ४६
परेशः पारगः पारः सवेभूतात्मकः शिवः । इति श्रीरामचन्द्रस्य नास्नामष्ठोत्तरं शतम्‌ ।॥ ४७
गुह्यादह्यतरं देवि तव सेहात्मकीतितम्‌ । यः पटेच्छरृणुयाद्राऽपि भक्तियुक्तेन चेतसा ॥ ४८

स सर्वमुच्यते पापैः कल्पकोरिकतोद्षैः । जलानि स्थलतां यान्ति शत्रवो यान्ति मित्रताम्‌ ४९
राजानो दासतां यान्ति हयो यान्ति सोम्यताम्‌। आनुकट्यं च मृतानि स्थेयं यान्ति चराः भियः

अनुग्रहं ग्रहा यान्ति शान्तिमायान्त्युपद्रवाः । पठतो भक्तिभावेन नरस्य गिरिसंभवे ॥ ५१
यः पठेत्परया भक्त्या तस्य वश्यं जगत्रयम्‌ । य यं कामं प्रकुरुते तं तमाति कीतैनात्‌ ॥५२
कट्पको रिसहस्राणि कल्पकोटिशतानि च । वैकुण्ठे मोदते नित्यं दशषपूर्वेदंशापरः ॥ ५३
रामं दुर्वादलश्यामं पद्माक्षं पीतवाससम्‌ । स्तुवन्ति नामभिदिग्येने ते संसारिणो जनाः ॥ ५४
रामाय रामभद्राय रामचन्द्राय वेधसे । रघुनाथाय नाथाय सीतायाः पतये नमः ॥ ५५
इमं मच्रं महादेवि जपन्नेव दिवानिक्षम्‌ । सवैपापविनिधुक्तो विष्ण़सायुञ्यमाशरयात्‌ ॥ ५६
इति ते रामचन्द्रस्य माहात्म्यं वेदसंमितम्‌ । कथितं ते मया सुशरूस्तव प्रीत्या श्चुभाहयम्‌ ॥ ५७
वसिष्ट उवाच-
तच्छत्वा रोकरेणोक्तं महारम्यं परमात्मनः । [परहषंमतुलं लेभे आनन्दाश्चजराष्टता ॥
भरणम्य पाई देवेशं भतोरं हष भध्वजम्‌ ॥ ५८
पात्युवाच-

अदो माहात्म्यमतुरं रामस्य परमात्मनः] । श्रोत्रततिि मे ०१२०५ स्यात्कल्पायुतदातेरपि ॥ ५९
धन्याऽहं कृतदत्याऽस्मि सवेभूतभयानक । त्वल्सादाद्धरेभेक्ति जन्मजन्मनि चास्तु मे॥ ६०

वसिष्ट उवाच-
एवमुक्त्वा स्वभतोरं गोरी भागवतोत्तमम्‌ । रामाय रामभद्राय रामचन्द्राय वेधसे ॥ ६९१
रघुनाथाय नाथाय सीतायाः पतये नमः । इममेव. जपन्मनव्रं सववस्थास॒ पार्वती ॥ ६२
उवास च सुखेनैव कैासे पतिना सह । एतत्ते त्तमाख्यातं गुद्याहुद्यतरं चप ॥ ६३
रुद्रभोक्तानि शाच्राणि तामसान्येव पाथिव । संमोहनार्थं छोकानां पोक्तवान्वृषभध्वजः ॥ ६४
रहसि भोक्तवान्देव्या इदमेकं हरः प्रभः । यथाथमथगुपतं च सारं मच्रस्य भूपते ॥ ६५

देव्याः प्रील महादेवः कथयामास तत्परः । उ८ओं)मामहेश्वरं राजन्संवादमिममद्धुतम्‌ ॥ ६६

% धनुशिहान्तगंतः पाटः क. च. ज. फ. पुस्तकस्य; ।
२४०

१९१४ महायूनिभ्रीव्यासप्रणीतं-- [ ६ उत्तरखण्डे
यः पेच्छरणुयाद्वाऽपि भक्तियुक्तेन चेतसा । स सवैवन्यः सवैज्ञो महाभागवतो भवेत्‌ ॥ ६७
3

५९८ => अ

सर्वधर्मविनिर्ृक्तः भाममोति परमं पदम्‌ । धन्यः खलु भवा्टीके पाथिवेन्दर महाबल ॥ ६८
लखदन्वये हरिः श्रीमान्पुराणपुरुषोत्तमः । उत्पत्स्यते दाशरथिः सवैलोकदिताय वै ॥ ६९
तस्मादिष्ष्वाकवः पृञ्याः सुराणामपि पाथिव । येषां जातो हि भगदयन्रामो राजी वरोचन+७०
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्ड उमामहेश्वरसंवादे रामचन्द्रा्टोत्तररतनामकथनं
नामेकाशीलयधिकद्विरततमोऽध्यायः ॥ २८१ ॥
आदितः शोकानां समश्वङ्ाः--४८३२७

अथ व्यकीदधिकद्विरततमोभ्ध्यायः ।

दिरीप उवाच-
कथितं भवता बह्मन्समैधममशेषतः । सामान्यं च विशिष्टं च स्वरूपं परजीवयोः ॥ १
स्वर्गापवगो कथितौ साधनं च तयोरपि । धन्योऽस्म्यहं द्विजश्रष्ट तत्पसादात्सदा शुरो ॥ २
[एकस्तु संशयधित्ते ममास्ति द्विजसत्तम] । कथामन्यां द्विज[*शरे्र पृच्छामि स्वां इुतूहखात्‌ ₹

कथयस्व यथातस्यमपि वात्सस्यगोरवात्‌ । महाभागवत शरेष्ठो रुद्रक्चिपुरहन्त(घात)कः ॥ ४

कस्माद्वि्गाहितं रूपं भाप्नवान्सह भायेया । योनिखिङ्गस्वरूपं च कथं स्यात्युमहात्मनः ॥ ५

पथ्चवक्रशथतुबाहूः शरटपाणिखिलोचनः । कथं विर्गाहतं रूपं प्ाप्वान्दिजपंगव ॥

एतत्सवं समाचक्ष्व मित्रावरूणनन्दन ॥ ६
वसिष्ठ उवाच--

छणु राजन्वक्ष्यामि यन्मां पृच्छसि गोरवात्‌ । वि्ुद्धहृदये पुंसां बुद्धिः श्रेयसि जायते ।॥ ७

स्वायंवो मनुः पूर्व मन्दरे पवैतोत्तमे । जगाम युनिभिः सां दीर्धसत्रमनुक्तमम्‌ ॥ ८

तस्िन्समागताः सवे मुनयः संशितव्रताः । नानाशाखविदः श्रेष्ठा बारसूर्यानल्पभाः ॥ ९
सभरैवेदविदो विभाः सवैधमेपरायणाः । वर्तमाने महासत्रे मुनयः प्षीणकरमषाः ॥
अन्वेष देवतात्वं मिथः परोञ्स्तपोधनाः ॥
ऋषय उचुः--
विभराणां वेदविदुषां कः पूज्यो देवतां वरः । ब्रह्मविष्णुमहेशानां कः स्तुतो यक्तिदो सृणाम्‌ ११
कस्य पादोदकं सेव्यं भुक्तोच्छिष्टे च पावनम्‌ । कोऽव्ययः परमं धाम परमात्मा सनातनः ॥
कस्य प्रसादस्तीथं च पित्णां तृप्तिदं भवेत्‌ ॥ १२
वसिष्ठ उवाच-
तेषां सयुपविष्टानामिति वादौ महानभरत्‌ । रुदरमेकामिति भोचुः केचिदतन महर्षयः ॥ १३
बह्मव ¶्ज्य इयन्ये बदन्ति एुनिसत्तमाः । सूयं एवाऽऽत्मनां पूज्य इत्यन्य पाहंरचेकाः ॥ १४
योऽसा सवगतः श्रीमाञश्रीपतिः पुरुषोत्तमः । अव्ययः पुण्डरीकाक्षो वासुरः परात्परः ॥१५

१०

२८२ व्यशषीत्यधिकद्धिशाततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ । १९१५

अनादिनिधनो विष्णुः स एव परमेश्वरः । संपूज्यो देषताश्रे् इत्येके भोचिरे द्विनाः ॥

तेषां विवदतां तत्र मनुः स्वायं भुवोऽव्रवीत्‌ ॥ १६
मनुरुाच-

शुढसच्मयो योऽसौ कलयाणगुणवान्यभः ! पण्डरीकेक्षणः श्रीमाञ्श्रीपतिः पुरुषोत्तमः ॥ १७

क (0 क

विपराणां वेदविदुषामेक एवाचितः प्रभुः । विभाणां नेतरे पूञ्या रजस्तमोविमिभिताः ।॥ १८

वसिष्ठ उवाच-

इति तस्य वचः श्रुत्वा सवं एव महषयः । भरु तपोनिधि विभ पोचुः प्रा्ञख्यस्तथा ॥ १९
ऋषय उचुः--

अस्माकं संशयं छतं त्वं समर्थोऽसि सुव्रत । ब्रह्मविष्णुमहेश्ञानामन्तिकं वरज सुव्रत ॥ २०

गत्वा तेषां समीपं तु तथा दष्टा तु विग्रहान्‌ । जुद्धस्छगुणं तेषां यस्मिन्संविद्यते यने ॥ २१
स एव पूज्या विप्राणां [%नेतरस्तु कदाचन । जुद्धसखमयः साक्षाद्रह्मण्यः] स भविष्यति २२
[*+तीथेमसादवा्टीके विराणां स भविष्यति ]। देवतानां पितृणां च तस्योच्छष्ठंसुपावनम्‌२३

तस्माद्याहि मुनिश्रेष्ठ विबुधानां निवासनम्‌ । क्षिं कुरु मुनिश्रेष्ठ सवेखोकटितं प्रभो ॥ २४
वसिष्ट उवाच--

एवयुक्तस्ततस्तूर्णं कैलासं मुनिसत्तमः । जगाम वामदेवेन यत्राऽऽस्ते दषभध्वजः ॥ २५

शरहद्रारमुपागम्य शंकरस्य महात्मनः । शूलहस्तं महासेद्रं नन्दि दषटराऽत्रवीदिजः ॥ २६
भरगुरुवाच-

संमराप्नोऽहं भ्रगर्विभो हरं द्रं स॒रोत्तमम्‌ । निवेदयस्व मां शीघ्रं कषंकराय महात्मने ॥ २७
वसिष्ठ उवाच--

तस्य तद्रचनं श्चुत्वा नन्दी सर्वेगणे्वरः । उवाच परुषं वाक्यमहापिममितौ नसम्‌ ॥ २८
नन्यवाच--

असांनिध्यं प्रभोस्तस्य देव्या करीडति शकरः । निवरतस्व निवतस्व यादि जीवितुमिच्छसि।। २९
वसिष्ठ उवाच-

एवं निराकृतस्तेन तत्रा तिष्ठन्महातपाः । बद्रूनि च दिनान्यस्मिन्ण्ह्रारेऽपि शांकरे ॥ ` 3०
भृगुरुवाच--

नारीसंगमर्मभ्नोऽसौ यस्मान्मामवमन्यते । योनिखलिङ्गस्वरूपं वे तस्मात्तस्य भविष्यति ॥ ३१

बराह्मणं मां न जानाति तमसा समुपागतः । अत्रह्मण्यत्वमापन्नो ह्यपूज्योऽसो द्विजन्मनाम्‌ ।॥ ३२
तस्मादन्नं जलं पुष्पं तस्मै दत्तं हविस्तथा । निमौस्यमस्य तत्सर्वे भविष्यति न संशयः ॥ ३३

वसिष्ठ उवाच- हि |
एवं शप्त्वा परहातेजाः शंकरं लोकपूजितम्‌ । उवाच गणमत्युग्रं नन्दि शखधरं ठप ॥ ३४
भृगुरुवाच-

रुद्रभक्ताश्च ये लोके भस्मलिङ्गासििधारिणः । ते पाषण्डत्वमापन्ना वेदबाह्या भवन्तु वै ॥ ३५

# धनुधिद्वान्त्ग॑तः पाठः क. ज फ. पुस्तक्थः । + धनुधिद्वान्तमैतः प्राठः क. ज. फ. पुस्तकस्थः ।

१क य. ज. ठ. फ. "मत्तोऽयौ ।

१९१६ महामुनिश्रीव्यासप्रणीत-- [ ६ उत्तरखण्डे

वसिष्ठ उवाच--
एवं शप्त्वा मुनिस्तत्र सुरं तरिपुरहन्त(घात)कम्‌ । जगाम ब्रह्मरोकं वे सवेखोकनमस्कृतम्‌ ॥। ३६
तत्र देवैः सहाऽऽसीनं ब्रह्माणं परमेष्ठिनम्‌ । दृषा भाज्ञटिना देव॑ प्रणनाम महामतिः ॥ ३७
प्रणम्य पुरतस्तस्य तूष्णीमास महातपाः । तं द्रा मुनिशादरखं रजोगुणसमाहृतः ॥ ३८
नार्चयामास धाताऽसौ महि समुपागतम्‌ । भत्युत्थानं भियं वाक्यं न कृतं तस्य वेधसा ॥ ३९
रेश्व्येणेव पहता तस्थौ तत्राम्बुजासनः । तं दृष्टा रनसोद्रिक्तं महपिः पदड्जासनम्‌ ॥

व्याजहार महातेजा वाक्यं लोकपितामहम्‌ ॥ ०
भृगुरुवाच--

रनसा महतोद्रिक्तो यस्मान्मामवमन्यसे । तस्माच सवेखोकानामपूज्यत्वं समायुदि ॥ ४१
वसिष् उवाच--

शवं शप्त्वा महात्मानं ब्रह्माणं रोकपूनितम्‌ । जगाम सहसा विपो भगवन्मन्दिरं भगु; ॥ ४२

भरविदय वैष्णवं लोकं क्षीराग्धेरुत्तरे तरे । तत्र स्थितैमहाभागैः परज्यमानो यथाहेतः ॥ ४३

तत्रानिवार्यमाणस्तु निविष्टोऽन्तःपुरं द्विजः । परविहय तस्मिन्विमले विमाने रविरससनिभे ॥ ४४

ञ्चयानं नागपयेङ ददशे कमलापतिम्‌ । लक्ष्मीकरसरोजाभ्यां मृञ्यमानपदद्रयम्‌ ॥ ६५६

तँ दृष्टा मुनिश्ादलो भ्रगुः कोपसमन्वितः । सव्यं पादं प्रचिक्षेप विष्णोवक्षसि शोभिते ।॥ ४६
तूणमुत्थाय भगवान्धन्योऽस्मीति वदन्मुदा । हस्ताभ्यां चरणं तस्य पीडयामास हितः ॥
्लनेगरदित्वा तत्पादं मधुरं वाक्यमत्रवीत्‌ ॥ ४७
विष्णुरुवाच-
धन्योऽस्म्ययेव विमर्थे कृतकृत्योऽस्मि सदा । त्वत्पादस्पशनादेहे मङलं मे भविष्यति ।॥ ४८
समस्तसेपत्समवाध्रिहेतवः समुत्थितापत्कुरुधूमकेतवः ।

अपारसंसारसमद्रसेतवः पुनन्तु मां बाह्यणपादपांसवः ॥ ४९
विपरपाद्रजो यस्य देहे तिष्ठति सवेदा । गङ्गादिसर्वतीथानि तस्य तिष्न्तयसंशयम्‌ ॥ ५०
वसिष्ठ उवाच-

इत्यक्त्वा सहसोत्याय देव्या सार्धं जनार्दनः । भक्त्या समचैयामास दिव्यस्रकचन्दनादिभिः
तं दृष्टा युनिशञादूलो हषैपृणौश्ुलो चनः । उत्थायाऽऽसनमुख्याततं प्रणनाम दयानिधिम्‌ ॥

कृताञ्जकिपएरो भूत्वा हषोत्माह महातपाः ॥ ५२ `

भगुरुवाच--

अहो रूपमहो शान्तिरहो ज्ञानमहो दया । अहो सुनिर्मला क्षान्तिरहो सच्वगुणो हरेः ॥ ५३
नैसगिकं शुभं सत्त्वं तथेव गुणवारिषेः । नान्येषां विव्रते रिचित्स्ेषां निदिवौकसाम्‌ ॥ ५४ '
ब्रह्मण्यश्च शारण्य त्वमेव पुरुषोत्तमः । [भ्राह्यणानां त्वमेवेशो नान्यः पूज्यः सुरः कचित्‌ ॥ ;
येऽचयन्ति सुरानन्यास््वं चिना पुरुषोत्तम] । ते पाखण्डत्वमापननाः सर्मोकविगिताः ॥। ५६ ५,

विषाणां वेदषिदुषां त्वमेवेऽ

* अयं मेकः क. ज. फ. पुस्तकस्य ।

। थो जनादेनः । नान्यः कशचित्सुराणां च पूजनीयः कदाचन ॥ ५७
अनच्या ब्रह्मद्रा्रा रजस्तमो व्रिमिभ्रिताः । त्वं शुद्धसचगुणवान्पूननीयोऽग्रजन्मनाम्‌ ॥ ५८;
4

२८२ द्यक्षीत्यधिकद्िशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणमपर्‌ । १९१७

त्वत्पादसिरं सेव्यं पितृणां च दिवोकसाम्‌ । सर्वेषां भूसुराणां च पुक्तिदं कट्मषापहम्‌ ५९
त्वदधक्तोच्छिष्टशेषं वे पितणां च दिवोकसाम्‌ । मूसुराणां च सेव्यं स्यान्नान्येषां तु कदाचन ६०
इतरेषां त॒ देवानामन्नं पुष्पं जटं तथा । अस्पृरयं तु भवेत्सर्वं निमास्यं सुरया समम्‌ ॥ ६१
तस्मद्रे ब्राह्मणो निलयं पूजयित्वा सनातनम्‌ । त्वत्तीर्थं भक्तमन्नं च भजेतेवानिञ्चं बुधः ॥ ६२
नान्यं देवं तु वीक्षेत ब्राह्यणो न च पूजयेत्‌ । नान्यप्रसादं भुज्जीत नान्यस्याऽऽयतनं विशेत्‌ र
न ददाति हि यो विप्रः पित्णां श्राद्धकर्मणि । तदधुक्तमन्नं तीर्थं च तत्सर्व निष्फलं भवेत्‌ ।६४
कल्पकोटिसहस्राणि कल्पकोरिज्ञतानि च । पतन्ति पितरस्तस्य नरके पूयश्ोणिते ॥ ६५
निवेदितं तव विभो यो जुह्योति ददाति वा । देवतानां पितृणां च तृत्निमानन्त्यमश्चुते | पै
तस्माखमेव विभाणां पूज्यो नान्योऽस्ति कश्चन । मोहादयः पूजयेदन्यान्स पाखण्डी भविष्यति।
त्वं हि नारायणः श्रीमान्वासुदेवः सनातनः । विष्णुः सवंगतो नित्यः परमात्मा महेशवरः॥६८
त्वमेव सेव्यो विप्राणां ब्रह्मण्यः शुद्धसच्छवान्‌ । पृज्यत्वाद्राक्मणानां वै शुद्धसतत्वगुणाद पि ॥६९
सर्वेषामेव देवानां ब्राह्मणत्वमवाधरहि । त्वामेव हि सदा विप्रा भजन्ति पुरुषोत्तमम्‌ ॥ ७०
ाद्यणास्ते बभरवुस्तु नान्यास्तत्र न संज्ञयः । ब्रह्मण्यो देवकीपुत्रो ब्रह्मण्यो मधुसूदनः ।॥ ७?
ब्रह्मण्यः पुण्डरीकाक्षो ब्रह्मण्यो विष्णुरव्ययः । ब्रह्मण्यो भगवान्कृष्णो वासुदेवोऽच्युतो हरिः

ब्रह्मण्यो नारसिंहः स्यात्तथा नारायणोऽव्ययः । ब्रह्मण्यः श्रीधरः श्रीदो गोविन्दो वामनस्तथा
ब्रह्मण्यो यज्गवाराहः केशवः पुरुषोत्तमः । ब्रह्मण्यो राधवः श्रीमान्रामो राजीवलोचनः ॥ ७४
बरह्मण्यः पद्मनामश्च तथा दामोदरः परभुः । ब्रह्मण्यो प्राधवो यज्ञस्तथा त्रिविक्रमः परभुः ॥ ७५4

ब्रह्मण्यश्च हषीकेडाः पीतवासा जनार्दनः । नमो ब्रह्मण्यदेवाय वासुदेवाय ाङ्गिणे ॥ ७६
नारायणाय श्रीशाय पुण्डरीकेक्षणाय च । नमो ब्रह्मण्यदेवाय वास॒देवाय विष्णवे ॥ ७७
कल्याणगुणपूणाय नमस्ते परमात्मने । नमो ब्रह्मण्यदेवाय सगैस्थित्यन्तेतवे ॥ , ७८
प्रय॒न्नायानिरुद्धाय तथा संकर्षणाय च । नमो ब्रह्मण्यदेवाय सवैदेवस्वरूपिणे ॥ ७९
वाराहवपुषे निलयं अर्यीनाथाय ते नमः । नमो ब्रह्मण्यदेवाय नागप्ङ्शाथिने ॥ ८०

राजीवदटनेत्ाय राघवाय नमो नमः । मायया मोहिताः स्व देवाश्च ऋषयस्त ॥ ८१
न जानन्ति महात्मानं सर्वलोकेश्वरं पभो । त्वां न जानन्ति भगवन्सवेवेदविदोऽपि हि ॥ <>

नामरूपगुणेः श्रीश चारित्रैरपि दुष्करैः । परत्वसू चकं सच तव वेदितुमीश्वर ॥ ८३

महषिभिः मेषितोऽहमागतोऽसि तवान्तिकम्‌ । तत्र सीरं गुणाञ्ज्ञातुं चरणं मम केञ्चव ॥

दन्तं वक्षसि गोविन्द तत्सषन्तन्यं कृपानिषे ॥ ८४
वसिष्ठ उवाच-

एवयुक्त्वा भगुर्देवं भणम्य च गदयुदुः । दिव्येमेहधिभिस्तत्र पूज्यमानो महात्मभिः ॥ «८५

पुनजेगाम हृष्टात्मा यज्ञे ऋषिसमागमे । समागतं महात्मानं तत्र दृष्टा महषयः ॥ ८

भ्रत्युत्थाय नमस्कृत्वा पूजां चकृषिधानतः । तेषां विज्ञापयामास तत्सवं मुनिपुंगवः | ८७
भृगुरुवाच-

रजस्तमोगुणोद्रिक्तौ विधीशानौ सुरोत्तमौ । शप्रो मया न पूज्यो तों विभाणागृषिसत्तमाः ॥८८
अत्रह्मण्यत्वमापन्नो गदितं रूपमास्थितः । श्नः केखासदिखरे शंकरस्तमसाऽऽवृतः ॥ ८९

१९१८ महापनिश्रीन्यासप्रणीतं-- [ १ उत्तरखण्डे

शृद्धसत्वमयो विष्णुः कल्याणगुणसागरः । नारायणः परं बरह्म विप्राणां दैवतं हरिः ॥ ९०
ब्रह्मण्यः श्रीपतिविष्णुवांसुदेवो जनार्दनः । ब्रह्मण्यः पुण्डरीकाक्षो गोषिन्दो हरिरच्युतः ॥ ९१
स एव पूज्यो विप्राणां नेतरः पुरुषषेभः । मोहाः पूजयेदन्यं स पाषण्डी भविष्यति ॥ ९२
स्मरणादेव कृष्णस्य विमुक्तिः पापिनामपि । तस्य पादोदकं सेव्यं य॒क्तोच्छष्ठं च पावनम्‌ ९३
स्वगापवगेदं नृणां ब्राह्मणानां विशेषतः । विष्णोनिवेदितं नित्यं देवेभ्यो जुहुयाद्धविः ॥ ९४
पितृभ्यश्रैव तदवात्सर्वमानन्त्यमश्ते । यो न द्ाद्धरेर्धक्तं पितृणां श्राद्धकर्मणि ॥ ९९
अश्नन्ति पितरस्तस्य विष्मूत्रं सततं द्विजाः । तस्मािष्णोः भरसादो वै सेवितव्यो द्विजन्मनाम्‌ ॥
इतरेषां तु देवानां निमस्यं गितं भवेत्‌ । सकृदेव हि योऽश्नाति ब्राह्मणो ज्ञानदुर्भः ॥ ९७
निमांट्यं शंकरादीनां स चाण्डालो भवेद्‌ धुवम्‌ । कर्पकोरिसहस्नाणि पच्यते नरकाग्निना ॥९८
निमास्यं भो द्विजश्रेष्ठा सद्रादीनां दिगौकषाम्‌ । रक्ोयक्षपिशाचाननं मचमांससमं सृतम्‌ ॥ ९९
तद्राह्यणेनं भोक्तव्यं देवानां भुङ्जि(नामापि)तं दविः । तस्मादन्यं परिलज्य विष्णुमेव सनातनम्‌
पूजयध्वं द्विजश्रेष्ठा यावज्जीवमतन्धिताः । तद्विष्णोः परमं धाम सलं ज्यो तिरसंशयाः ॥ १०१

तापादिपश्चसंस्कारेरन्विष्य शुभचेतसा । अपाढरृतं हारं सम्यगर्चयध्य द्विनषेभाः॥ १०२
चक्रा ङ$तभुजा विमा भवन्माकृताः शुभाः । चक्रलाञ्छनहीनास्तु भाक़ृतास्तामसाः स्मृताः ॥
तस्मात्माकृतसंसगेपापोयद हनं हरेः । पत्तं विधयाचकरं शङ्खं च भुजम्रख्योः ॥ १०४

उ्ध्वेपु्डाणि चाङ्गेषु धत्वा शासरोक्तमागंतः । अर्चयेनपन्त्रतनेन विधिना पुरुषोत्तमम्‌ ॥ १०५
तस्य भसादसेवां च ङुयांन्निल्यमतन्द्ितः । तस्याऽऽवरणपूजायां त्रिदशानचैयेत्सदा ॥ १०६

तमेव सवेयज्ञानां भोक्तारं परमेश्वरम्‌ । ज्ञात्वा वै लुहुयाददयाजरे सततं दविजाः ॥ १०७
वसिष्ट उवाच--

एवमुक्तास्तु ते सर्वे ऋषयः क्ीणकल्मषाः । नमस्कृल श्रगु सम्यगरचुः पराञ्जखयस्तदा ॥ १०८
ऋषय उचुः

भगवन्संशयच्छत्ता त्वमेव द्विजसत्तम । तव वै लोके गतिर््रह्मस्त्वमेव परमा गतिः ॥ १०९

स्वडेव परमो धमस्त्वमेव परमं तपः । त्वत्यसादादरयं विभा भविष्यामो हि नान्यथा ॥ ११०
वसिष्ठ उवाच-

एवं स्तुत्वा शगु विं सवै एव मह्यः । तस्मात्संमाप्तमन्ना पूजयामासुरच्युतम्‌ ॥ १११

एतत्ते सवेमाख्यातं पसङ्गात्पाथिवात्मज । रामस्य हस्तकमलस्पशेनादरै नृपोत्तम ॥ ५8:

भविष्यत्यमटं तच्च रूपं लोकविगर्हितम्‌ । राघवः सदेवानां पावनः परुपोत्तमः ॥ ११३

स्पृष्टा दष्टाश्च तेनेव विमलाः शंकरादयः । सर्वेषामपि देवानां पिता माता जनादंनः ॥ ११४
आता च सवेलोकानां वत्सलो गुणसागरः । तमेव शरणं गच्छ यदीच्छसि परं पदम्‌ ॥ ११५
एतत्ते सवेमारूयातं पुराणं वेदसंमितम्‌ । ब्रह्मणा कथितं राजन्मनोः स्वायंभुवेऽन्तरे ॥ ११६

यरत्वद श्रावयेन्नित्यं पठेद्वा सुसमाहितः । अनन्यभक्तिः श्रीशस्य जायते तस्य सवेदा ॥ ११७ `

किद्ायथीं लभते विया पमाथीं धर्मामुयाव्‌ । मोक्षार्थी लमते मोक्षं कामार्थी लभते सुखम्‌ ११८
॥ हादर्यां ऋ ¢ प भ क, णमास्यां क ध
दर्यां. श्रवणे सृयचन्दरय ग्रहणे तथा । अमावास्यां पौ पठद्धक्तिसमन्वितः ॥ ११९
शकरा श्छोकपादं वा प्ठेदस्तु समाहितः । अश्वमेधसहस्रस्य फलं भामोलयसंशयम्‌ ॥ १२०

[1
च च्म

१९१९

&.
१२२

२८२ यील्धिकद्विशततमोऽध्यायः ] पद्मपुराणम्‌ ।

[#एतदेव यदा पद्ममभृद्धेरण्मयं जगत्‌ । तदृत्तान्ताभ्रयं तद्त्पाममित्युच्यते बुधैः ॥
पाद्मं तत्पश्चपश्चाशत्सहस्राणीह पठ्यते । तत्पुराणं च यो दचात्सुवणैकमलान्विम्‌ ॥
॥ येष मासि तिखेय॑क्तं सोऽश्वमेधफलं लभेत्‌ ] । इयेतत्कथितं गुह्यं पुराणं प्रसंजितम्‌ ॥
ष भचैयस्व हषीकेद यदीच्छसि परं पदम्‌ | ॥

सूत उवाच--
क्तो वसिष्ठेन गुरुणा मृपभासुरः । प्रणम्य च गुरं राजा परजयित्वा यथार्हतः ॥ १२४

त्व॑भाप्नमन््ोऽसौ विधिना द्विजसत्तमात्‌ । अर्चयित्वा हृषीकेशं यावज्नीवमतन्धितः ॥
छे हरिपदं प्राप योगिगम्यं सनातनम्‌ ॥
इति श्रीमहापुराणे पाद्म उत्तरखण्डे शगुश्चापकथनं नाम ्शीयधिकद्िरातत मोऽध्यायः ॥ २८२ ॥

१२२

१२५

इति श्रीमहामुनिव्यासम्रणीते महापुराणे पाने षषठुत्तरखण्डं समाप्म्‌ ।॥। ६ ॥

न | आदितः शोकानां समण्वङ्ाः-- ४८४५२
1

अध्यायानामादितः समच्यङ्ाः-६>८

1, नोनि ८ सि गम ७ ८ > भो न्‌
क
॥

५ समापिमगमदिदं पायं महामुनिव्यासप्रणीतमष्ट-
& ददापुराणान्तगंतं महापुराणम्‌ ।

| ॥ =~---------~--~--------~-~-~-+~-~-----------

१ क. ज. संहितात्मकम्‌ ।

(९०0४) ^1<02€०1९ 91 [99 क,
24६५५ [1 ता,

स 001 ~.
81] } ० >^ < / (५. १०५. .

५ 1६107-- /\ 21 छ: (1.
` (2 (1 ` (£, „+^ -- { 1 .^} <> ~^ `
५१५ + ददल

{1४16-
(1111117

(# 00५. 0 7 ¢

ॐ दण्ट © (^ पन्ट्पयठ & ।
*६

क प्व [लाता

भल्ड अत्‌ फणज्डण्ड.

क

8“ क 7 क $° अन ऊदाना,

९-

३
१ नि > र,